SQLite format 3@ ~+@j~+- }D~~+}i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) ?gP?regionMexico'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse1languageMagdalena Peñasco)chapter_stringChapter+#GdescriptionTnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma }&mO1~~~~~{~_~C~,~}}}}}}u}\}D}&##ff7c80ApoApocalipsis#00ff00JudJudas#00ff003Ju3 Juan#00ff002Ju2 Juan#00ff001Ju1 Juan#00ff002Pe2 Pedro#00ff001Pe1 Pedro#00ff00SanSantiago#ffff00HebHebreos#ffff00FlmnFilemón#ffff00vTitTito#ffff00l2Ti2 Timoteo#ffff00b1Ti1 Timoteo!-#ffff00X2Te2 Tesalonicenses! -#ffff00N1Te1 Tesalonicenses !#ffff00DColColosenses !#ffff00:FilFilipenses #ffff000EfeEfesios #ffff00&GálGálatas##ffff002Co2 Corintios##ffff001Co1 Corintios#ffff00RomRomanos#00ffffHecHechos#ff6600JuaJuan#ff6600LucLucas#ff6600MarMarcos#ff6600MatMateo5~<|vpjd^XRLF@:4.(" ~~~~~~~~~~~;:9p8i7d6_5Y4N3+21y0U/:.-,l+R*C)4('W&.%$#k"M! Pe6%"xdM<5#jYM L I L @  Bx{bI4~~~~~v~Y~@~)~}}}}}r}R}7}}||||||n|S|6||{{{{{{W{={zzzzzzjzFz)z yyyyyynyTy:y yx&B7 ApApocalipsis (de Juan)#ff7c80A JudJudas#00ff00@ 3Jn3 Juan#00ff00? 2Jn2 Juan#00ff00> 1Jn1 Juan#00ff00= 2P2 Pedro#00ff00< 1P1 Pedro#00ff00; StgSantiago#00ff00: HeHebreos#ffff009 FlmFilemón#ffff008 vTitTito#ffff007 l2Ti2 Timoteo#ffff006 b1Ti1 Timoteo#ffff00"5- X2Ts2 Tesalonicenses#ffff00"4- N1Ts1 Tesalonicenses#ffff003! DColColosenses#ffff002! :FilFilipenses#ffff001 0EfEfesios#ffff000 &GaGálatas#ffff00/# 2Co2 Corintios#ffff00.# 1Co1 Corintios#ffff00- RoRomanos#ffff00*,= HchHechos de los Apóstoles#00ffff+ JnJuan#ff6600* LcLucas#ff6600) MrMarcos#ff6600( MtMateo#ff6600'!MalMalaquías#ffff99&ZacZacarías#ffff99%HagAgeo#ffff99$SofSofonías#ffff99#HabHabacuc#ffff99"NahNahún#ffff99!MiMiqueas#ffff99 JonJonás#ffff99|AbdAbdías#ffff99rAmAmós#ffff99hJlJoel#ffff99^OsOseas#ffff99TDnDaniel#ff9fb4JEzEzequiel#ff9fb4'6LmLamentaciones#ff9fb4,JerJeremías#ff9fb4"IsIsaías#ff9fb4(9CntCantar de los Cantares#66ff99%EcEclesiastés#66ff99!PrProverbios#66ff99SalSalmos#66ff99JobJob#66ff99EstEster#ffcc99NehNehemías#ffcc99EsdEsdras#ffcc99#2Cr2 Crónicas#ffcc99 #1Cr1 Crónicas#ffcc99 x2R2 Reyes#ffcc99 n1R1 Reyes#ffcc99 d2S2 Samuel#ffcc99 Z1S1 Samuel#ffcc99PRtRut#ffcc99FJueJueces#ffcc99 =  (, ^}||){{@zz yxw[vBu}ttt rUq8pomm4l k-ihg=fEedccQbb$a_^]\[[ZYWVVU;SRQPONN/MMKJIIHGGBFEDCC,BAA@??=<'; 98796544_3:2100/g.--,l+*)z'&%$ "'" :eg] G q  ,c]Qx ! Te nú in ña'a ma, te iyo yii ña ma ja ñatuu kándija de Su'si ma, kovaa nú játna ini de ja koo de ji'in ña, te máko xndoo ña de. q[ Te nuu ndaka ni a ká'an maa sa, te jani ini sa ja sukan kúni Iya Tátnuni ma, ja nú in ñani o a, iyo ñasi'i de ma ja ñatuu kándija maa ña Su'si ma, kovaa nú játna ini maa ña ja koo ña ji'in de, máko xndoo de ña. U# Kovaa nuna xndoo ña de, te kéndoo ña sukan‑ni, te máko ndatnanda'a‑ka ña, xi nú ña'a, te va'a‑ka ja na ndaka'an‑mani tna ña ji'in yii ña ma. Te tee ma, máko xndoo tna de ñasi'i de ma. %C Te suni ndátatnuni sa nuu ñayii ni ka tnanda'a ma sukan ni tatnuni maa Iya Tátnuni ma ja jin ko kuu i ma, ja ña'a ma, máko xndoo ña yii ña ma. ,Q Kovaa nú ñatuu ka kundee i ja jin tatnuni i nuu yikikuñu i ma, va'a‑ka ja na jin tnanda'a i, nú sukan ka ñu'u ini i ma, nasa yukan, te jin skenaa i maa i. /WKá'an sa nuu ña'a ni ka ji'i yii ma ji'in nuu suchi ñatuu jin tnanda'a‑ka ma ja va'a‑ka kuu, nute jin koo maa in‑ni i te jin ko kuu i sukan kúu sa a. }Su'va ja kúni saña kúu ja nute kuu ja ndaka tee ma, te jin ko kuu de sukan kúu sa a, ja ñatuu na ñasi'i sa iyo, te jatanuu ñukuun sa káxtnu'u sa tnu'u Su'si a. Kovaa maa maa o chi ni taa Su'si ma sukan kúni ya ja jin ko sa'a jin ko kuu o. SKovaa sa'a ndáka'an‑so'o sa nuu ni a, kovaa masu ja tátnuni sa kúu. oWNdijin ja ni ka tnanda'a ni ma, ndimaa jin koo kaa ni, xi nú jin kusiin ni jaku‑ni kivi ja kuechi ja jin katanuu ni ja jin kakan‑ta'vi, jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, kovaa sa'a jin ndatnu'u tna'a ni, sani te jin ndatna'a ni, nasa yukan, te ko ska'an ña'a tachi ma te jin ko kivi nduu ni ji'in in‑ka ñayii, te jin kuiso kuechi ni nuu Su'si ma. T!Vaa ña'a ma, masu maa ña tátnuni nuu yikikuñu ña ma, nú masu ja kona'a ña ja iyo yii ña ma. Te ni a tee tna ma, masu tátnuni de nuu yikikuñu de ma, nú masu ja kona'a de ja iyo ñasi'i de ma. ^5Te tee ma, kátanuu de ñasi'i de ma, te kó sa'a de sukan iyo ja ko kuu tee ma ji'in ñasi'i de ma, te suni sukan kó kuu tna ña'a ma ji'in yii ña ma, te kó sa'a ña sukan iyo ja ko kuu ña ji'in yii ña ma. P~Kovaa ja kuechi ja u'vi ñu'u ini tee ma, te nasa kivi nduu de ji'in ndi‑in ndi‑in ña'a ma, te chukan kúu ja va'a‑ka ja na tnanda'a de, te koo ñasi'i de ma, te ña'a ma, te koo yii ña ma. 6} gSiki tna'a ja ni ka tee ni nuu sa a ja ni ka jikan‑tnu'u ña'a ni a, te ja ká'an sa kúu ja in ja va'a xeen kúu ja in tee ma, te ma kivi nduu de ji'in ni‑in ña'a ma. S|Vaa ni ndakuaan ña'a ya, te kua'a xeen ja ni ndo'o, ni neni ya ja jin kuu o. Chukan kúu ja jin ndachiñu'u ni Su'si ma ji'in yikikuñu ni a ji'in ini anua ni a, vaa kuenda maa Su'si ma ka kuu o.B{}¿Xi ñatuu ka jini ni ja yikikuñu o a chi nuu koo Xtumani Ndios ma kúu? Te suu ya kúu iya ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te iyo ya ji'in o a, te masu maa o tátnuni‑ka nuu maa o a. NzJin kaka jiyo ni nuu ja u'vi ma, tna'a ja kívi nduu ñayii ñatuu tnanda'a‑ka ma ji'in ndeva'a‑ni ñayii ma. Ndeva'a‑ni na in‑ka kuechi sa'a ñayii ma chi iyo siin i nuu yikikuñu ñayii ma, kovaa ñayii ñatuu tnanda'a‑ka ma te kívi nduu i ji'in ndeva'a‑ni ñayii ma chi sa'a i ja u'vi ja kuu yikikuñu i ma. hyIChi vaa ñayii ndikin tna'a ji'in Iya Tátnuni ma chi in‑nka‑ni ini anua i ji'in ya. vxe¿Xi ñatuu ka jini ni ja in tee kívi nduu ji'in ña'a kuneé ku‑uun ma chi in‑nka‑ni yikikuñu ka kuu de ji'in ña? Vaa sa'a ká'an tnu'u Su'si a: “Tee ma ji'in ña'a ma chi in‑nka‑ni yikikuñu jin ko kuu de ji'in ña.” w¿Xi ñatuu ka jini ni ja ni ka kandija o Su'si ma, te yikikuñu o a chi sukan kúu yikikuñu maa Cristo ma kúu i? ¿Xi ka jani ini ni ja kuu sketna'a o yikikuñu o a ja ni nduu i yikikuñu Cristo ma ji'in yikikuñu ña'a kuneé ku‑uun ma? ¡Ña'a kuiti! v#Te Su'si ma, ja sukan ni ndaxteku ya Jesús Iya Tátnuni ma, te suni sukan ndaxteku tna ña'a ya yo'o ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. Ou Ndeyu kaa o ma chi chii o ma kée, te chii o ma chi iyo i ja kêe ndeyu ma. Kovaa kenda kivi ja ndeyu ma ji'in chii o ma chi xnaa Su'si ma. Te yikikuñu o a, masu ja kivi nduu kivi ni'ni i ji'in ndeva'a‑ni ñayii kúu chi ja na kunukuechi i nuu Iya Tátnuni ma kúu, vaa maa Iya Tátnuni ma tátnuni nuu yikikuñu tna o a. Ct Ndaka ja kúni yikikuñu o a chi kuu sa'a o, kovaa masu ndaka chindee ña'a ja ndani'i ta'vi o. Te ndaka chi kuu sa'a o, kovaa masu kua'a kuiti o tnu'u ja ni‑in tatnuni nuu o a. +sO Te visi sa'a ni ka yo sa'a jaku ni, kovaa jâ ni ka ndundoo ni, vaa jâ ni ka xndoo ni ndaka ja u'vi yukan ma, te ja maa Jesús Iya Tátnuni ma ji'in ja maa Xtumani Su'si o a, te ni ka nduu ni ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. Jín ko koto va'a o maa o, sukan‑va'a kóo jayiñu'u Su'si ma r Te ni a ñayii sakui'na ma, ni a ñayii inundiyo ini ma, ni a ñayii ka ndajini ma, ni a ñayii ka ka'an ja u'vi ma, ni a ñayii ka xnda'vi tna'a te ka sakui'na tna'a i ma, te ndaka ñayii ka sa'a sa'a ma, masu kuu jin ndani'i ta'vi i nuu tatnuni Su'si ma. Zq- ¿Xi ñatuu ka jini ni ja ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a ma, masu kuu jin ndani'i ta'vi i nuu tatnuni Su'si ma? Másu ko jin kani ini ni ja masu ja ndaa kúu ja ká'an sa a. Vaa ni a ñayii ñatuu tnanda'a‑ka ma te kívi nduu kívi nduu i ji'in in‑ka ñayii ma, ni a ñayii ndáchiñu'u tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, ni a ñayii ni kivi nduu ji'in in‑ka ñayii ñatuu ni tnanda'a ji'in i ma, masu kuu jin ndani'i ta'vi i nuu tatnuni Su'si ma. Ni a tee ka sa'a tnu'u ja ña'a ka kuu de ma te ka kivi nduu de ji'in tee ji'in de ma, masu kuu jin ndani'i ta'vi tna de nuu tatnuni Su'si ma. p3Kovaa su'va maa ni ka sa'a ja u'vi ma, te ka sa'a ni ja ka ndakiti ini tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te ka kuni ni ja jin kundee ni nuu i ma. o Vaa ka iyo nde ni ka kanaa ji'in tna'a o a. Te ja sukan ka sa'a ni a chi jâ ka ndiso kuechi ni. ¿Xi masu va'a‑ka ja jin kanda nuu tna'a ndi‑in ndi‑in ni? Vaa va'a‑ka kúu ja ndo'o neni o ja jin xnda'vi ña'a i ma sana ja kanaa o ji'in i ma. n3Sukan iyo ja jin ko kuu ni, kovaa su'va nú nde in ka skiti tna'a ini ne'un ni a, ¿te kuan koo i nuu tee ka netniñu ma ja ñatuu ka kandija de Su'si o a, sukan‑va'a jin ka'nde de tniñu tna'a o ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a? Chukan kúu ja masu va'a‑ni ka sa'a ni. LmKá'an sa sa'a, sukan‑va'a jin kukan‑nuu ni, vaa ¿xi ñatuu na tee ndichi ka iyo nuu ka iyo ni a ja kuu jin ka'nde de tniñu nde ni ka xtaya nuu ka iyo ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a? .lUTe nú yo'o ka iyo ja jin ka'nde tniñu siki ja kuu ñuu ñayivi a, te ¿naku jan koo ni nuu ñayii ñatuu ka jaku'ni ini tnu'u Su'si a ja ka ja'nde i tniñu ni a? Rk¿Te xi ñatuu ka jini ni ja yo'o jin ndakan tna kuenda nuu ángel ka iyo andivi ma? Te nú sukan ká'an Su'si ma ja jin sa'a o ma, te kuiti kuu jin ka'nde ndaa o tniñu ñayii ka iyo ñuu ñayivi a. Pj¿Te ñatuu ka ndasa'a ni kuenda ja yo'o ja ñatuu ka sa'a‑ka o ja u'vi ma ka kuu ñayii kuu jin ka'nde ndaa tniñu ñayii ñuu ñayivi a? Te nú nuu nda'a o a ka iyo ja kuu jin sa'a o ja yii‑ka ma, te ¿nava'a ñatuu ka ja'nde maa ni tniñu tna'a o ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si a, te vitna ja masu ja ka'nu xeen kúu a? "i ?¿Te nava'a ka sa'a ni ja nú nde ni iyo in ja sa'a ja skiti tna'a ini ni ji'in in tna'a o ni nduu sa'ya Su'si ma, te ka wa'a ni kuenda nuu ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, te ñatuu ka kaxtnu'u ni nuu ñayii jâ ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma? bh= Vaa masu saña iyo ja ndakan sa kuenda nuu ñayii ñatuu jin kuni‑ka tnu'u Su'si a chi maa Su'si ma ndakan kuenda nuu i. Kovaa ndijin chi ka iyo ni ja jin ndaka'an jin ndakachi ni nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si a ja na jin koo va'a i nuu ya. Te nú ñatuu ka ndikin ndaa i Su'si ma, te jin kene'e ni ñayii so'o yukan nuu ka iyo ni a.g `f9 Su'va ja ni tee sa nuu ni ma, ká'an sa ja másu ko jin ndatna'a ni ji'in ni‑in ñayii ja ká'an i ja jâ ni nduu i sa'ya Su'si ma, te kívi nduu i ji'in in‑ka ñayii masu ni tnanda'a ji'in i ma, xi ja ndíyo ini i ma, xi ja ndáchiñu'u i tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, ni a ñayii ká'an u'vi nuu tna'a ma, xi ndájini i ma, xi ñayii kui'na ma, másu ko jin ndatna'a ni ji'in i ja koo jin kaa ni ji'in i xita, vaa jâ ka jini i ja va'a ma te ka kuu‑ka i sukan. keO Kovaa masu ja ká'an sa sukan ma, te ûni másu ko jin ndatna'a kuiti ni ji'in ñayii ka iyo ñuu ñayivi a ja ñatuu jin kuni‑ka i Su'si ma te ka kivi nduu i ji'in in‑ka ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in i ma, xi inundiyo ini i ma, xi ka sakui'na i ma, xi ka ndachiñu'u i tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, vaa nute sukan ma kuu jin ndatna'a‑ka o ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma ja ñatuu jin kuni‑ka i tnu'u Su'si ma, chi jiniñu'u ja ma jin koo‑ka o nuu ñuu ñayivi a. d Te ja ni tee sa nuu ni ma kúu ja másu ko jin ndatna'a ni ji'in ñayii ka kivi nduu ji'in ñayii masu ni ka tnanda'a ji'in i ma. lcQChukan kúu ja jín koo vii jín koo va'a o, te jin kani ini o ja kuenda tnu'u ja ndi‑kivi ndi‑kivi ka sa'a o Viko Pascua ma, te jín xndoo o ndaka ja u'vi ja kini ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu o ma, ja sa'a i sukan sa'a levadura ma. Su'va jín sa'a o ja va'a ja ndaa ma, te yo'o chi sukan kúu xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, sukan jín ko kuu o. |bqJin ndasa'a ni kuenda, te jin ndasavii ni maa ni, te jin xtandiyo ni levadura ja ka iyo ji'in ni a, sukan‑va'a jin nduu ni ñujan jaa, te máko kinee‑ka ña'a levadura ma, sukan ka iyo ka kuu ni onde vitna a. Jin ndaka'án ni sukan ni ndo'o ni neni Cristo ma ja jin kuu ni, vaa ni ka ja'ni i ya sukan ni ka yo ja'ni i in ndikachi ni ka yo jatniñu i Viko Pascua ma. @ayMasu va'a‑ni ja ka jani ini ni ja maa ni ka kuu‑ka te ka wa'a ni tnu'u ja sukan sa'a tee jiña. ¿Ñatuu ka jini ni ja vala‑ni levadura ma, te sa'a i ja xsjaa i ndaka ñujan triu ma? Te sukan kúu nú iyo in ñayii sa'a ja u'vi ma ne'un o a chi sa'a i ja ndi‑in ndi‑in ñayii ma ndakuikin xiko i ma. `{te jin ndakua'a ni tee yukan te ndúnda'a ña'a maa tachi ma, sukan‑va'a na xndo'o xneni i de, te xi ma ndasa'a de kuenda te xndoo de ja u'vi sa'a de ma te ndakokuiñi de nuu Su'si ma, te kaku anua de ma kivi ndenda Jesús iya tátnuni nuu o a. (_INú ni ka ndututu ni a, te jin kani ini ni ja kuenda tnu'u ja iyo tna sa jiña, te ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya a, ,^QJa ndaa ndija ja masu iyo sa nuu ka iyo ni a, kovaa kuenda tnu'u ja iyo sa jiña kúu ja jani ini sa a, te jâ ni ka'an sa sukan jin sa'a ni tee ni sa'a sukan a. X])Te ndaka sukan kúu a, kovaa ndijin, ka jani ini ni ja va'a‑ni ka kuu ni. ¿Nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda ja masu va'a‑ni ka sa'a ka kuu ni a, te jin xtandiyo ni tee ni sa'a sukan nuu ka iyo ni a? N\ Ja ndaa kúu ja jiniso'o sa ja nuu ka iyo ni a iyo in tee ni kivi nduu ji'in ñasi'i yuva de ma, te tna'a chukan chi ni a ñayii ñatuu nde ka kandija Su'si ma, masu nde ka sa'a i sukan sa'a de a. [3¿Te naxe ka kuni ni? ¿Xi kinda'a sa in yutnu xii jaan sa, xi jaan sa ji'in tnu'u kuee tnu'u mani, sana kuu jin ndakaka ndaa ni nuu Su'si ma?+ZOVaa nú ka iyo o nuu tátnuni maa Su'si ma, masu yika‑ni ja tnu'u ká'an‑ni o kúu chi ûni ká'an te sa'a o, vaa iyo o ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. cY?Kovaa nú Su'si ma kúni chi jaan yachi sa nuu ka iyo ni a, te kuni sa ñayii ka ka'an ja maa i ka kuu‑ka ma, te kuni sa nú ka iyo ndija i ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma xi yika‑ni ja ka ka'an i ma‑ni. XKovaa jaku ni chi ka jani ini ni ja maa ni ka kuu‑ka, te ka jani ini ni ja masu kenda‑ka kivi ja jaan‑ka sa nuu ka iyo ni a. 3W_Te vitna ni tetniñu sa tee kúu Timoteo sa'ya too sa a, vaa tee ya'a chi sa'a de sukan tátnuni Iya Tátnuni ma, te suu de ndaska'án ña'a ndaka ni sukan sa'a sukan kúu sa ja jinukuechi sa nuu Cristo ma, sukan káxtnu'u sa nuu ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ndaka ñuu ma. wVgTe chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ka kuu ni sa'ya sa nuu Su'si ma ja jin sa'a ni sukan sa'a sa a. "U=Vaa visi ka neva'a ni uxi mil ñayii ka skua'a ña'a naxe jin sa'a ni ja jin kondikin ni Cristo ma, kovaa masu yuva ni ka kuu ñayii yukan. Vaa ka jini maa ni ja ja maa Cristo Jesús ma te ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ma, te chukan kúu ja kuenda tnu'u ja yuva ni kúu sa. T)Masu kuechi ja kúni sa ja jin kukan‑nuu ni kúu ja tée sa sa'a nuu ni, su'va ndáka'an‑so'o sa nuu ni ja ka kuu ni sa'ya too sa a. -SS Ka ka'an i ja masu ja va'a ka sa'a sa, kovaa saña chi ka ka'an vii ka ka'an va'a sa nuu i. Te kuenda tnu'u ja mi'i ma‑ni ka kuu sa nuu i, te ka saxiko ña'a i. YR+ Te ni ka kuita sa ja ka satniñu sa ji'in nda'a sa a sana ka teku sa. Te ka ka'an u'vi ñayii a ja jin kuu sa, kovaa maa sa chi ka ka'an va'a sa ja jin kuu i. Te visi ka sondikin ña'a i, kovaa ka kanda sa. 0QY Te onde vitna ka kokon ka yichi sa, te kuenda tnu'u ja ka iyo vichi sa. Te ka wa'a i tikatu yikinuu sa a. Te ñatuu na ve'e sa, te kuan koo ve koo‑ni sa ka kuu sa. mPS Saña chi ka jani ini ni ja ñayii ka kuneé ka ku‑uun ka kuu sa, ja ka kutoo sa Cristo ma. Te ka jani ini ni ja ñayii ka jini‑ka ka kuu ni nuu Cristo ma. Saña chi ka jani ini ni ja ka xtaya sa, te maa ni chi ka iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu‑ka ni, ka jani ini ni. Ndijin chi ka iyo jayiñu'u ni ñuu ñayivi a, te saña chi ka saxiko ña'a i. OO Vaa jani ini sa ja saña ja ka kuu sa tee ni tetniñu Su'si ma, ni jani ini ya ja sandi'i‑nka jin ko kuu sa, te kuenda tnu'u ja jâ ni kutnuni ja jin kûu sa. Te ndaka ñayii ñuu ñayivi a ji'in ángel ma, ka ndaa ka nuu ña'a i, te ka kusii ini i, te ka kutachi i, tee ka jakundee ña'a i ja sukan ka ndo'o ka neni sa a. NKa jani ini ni ja ka neva'a ni ndaka. Te ka jani ni ja ni ka kuxiku ni. Te ka jani ini ni ja ka kuu ni sukan ka kuu rey ma, te ñatuu ka jiniñu'u‑ka ni ja ká'an sa a. ¡Naka va'a, nute ja ndaa ja rey ka kuu ni, sukan‑va'a jin ko kuu tna sa rey ji'in ni! M)Vaa masu kuu ka'an maa o ja ka iyo va'a‑ka o nuu Su'si ma sana in‑ka ñayii ma. Vaa ndaka nawa ka neva'a ndi‑in ndi‑in o ma, maa Su'si ma táa. Te nú ja ni kuta'vi ni kúu ja ka neva'a ni ma, te masu ja va'a kúu ja ko kuvixi ni ja ja maa ni, te ni ni'i ni ma. LTe cha'a kúu ja káxtnu'u sa nuu ni ja sukan jin ko kuu ni, vaa sukan ka kuu maa sa ji'in tee nani Apolos ya, vaa ka kutoo ña'a sa ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, te ja ka kuni sa kúu ja jin kutu'va ni ja jin ka'an ni sukan‑ni ká'an nuu tnu'u Su'si a, te másu ko jin skaa‑ka ni jin ka'an ni, nasa yukan te jin kani ini ni ja maa ni ka kuu‑ka sana jaku‑ka ñayii ma. [K/Chukan kúu ja máko jin ka'an yachi‑ni ni nawa kúu. Va'a‑ka ja na jin kondetu o ja kenda kivi ndenda Iya Tátnuni ma, vaa maa ya ndakaxtnu'u tna'a ja ka iyo yu'u nuu nee ma, te maa ya ndakaxtnu'u nawa ni jani ini anua o ma ja sa'a o ma, te sani te ndi‑in ndi‑in o ja ni ka sa'a o ja va'a ma jin ndani'i jayiñu'u nuu Su'si ma. #J?Vaa visi maa sa jani ini ja ñatuu na ja u'vi sa'a sa ma, kovaa maa Su'si Iya Tátnuni ma kúu iya jini ndaa jini ndija nawa sa'a nawa kúu ndija sa ma. `I9Masu nde ndí ini xeen sa nawa jin ka'an ni ja kuu sa, xi nawa jin ka'an tee ka ja'nde tniñu ma, ja nú va'a‑ni ja sa'a sa a xi ñatuu. Ni a maa sa, te ndaka'an sa ja ja va'a xeen kúu ja sa'a sa a, chi ñatuu. oHWTe vitna jiniñu'u ja ndi‑in ndi‑in ñayii satniñu nuu ya ma, na sa'a i sukan ni tatnuni ya ma. G #Chukan kúu ja jin kani ini ni ja tee ka jinukuechi nuu Cristo ma ka kuu sa, te ka satniñu sa, ka kaxtnu'u sa tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma. _F7Vaa ndaka o ka iyo nuu nda'a maa Cristo ma, te nuu nda'a Su'si ma iyo Cristo ma.!E;visi Pablo ma xi Apolos ma xi Cefas ma ka ka'an tnu'u Su'si ma, kovaa nuu maa ni vee. Te kuenda maa ni ka kuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi ya vitna ja ka teku o a ji'in ja iyo ja kii‑ka ma, te suni ja iyo ja skuta'vi ña'a Su'si ma kivi jin kûu o ma, kuenda maa ni ka kuu ndaka. /DWChukan kúu ja ni‑in ni, másu jin kutachi ni ja ka sa'a ni sukan ka kaxtnu'u in ñayii ma‑ni, vaa ndijin chi ka iyo ni ja jin kutu'va ni ndaka tnu'u Su'si o a, 8CiTe suni sa'a ká'an nuu tnu'u Su'si ma: “Iya Tátnuni ma chi jini ya ja ka jani ini ñayii inundichi ñuu ñayivi ya'a, te nuu ya ma masu jiniñu'u ja ka jani ini i ma.” wBgVaa tnu'u ndichi iyo ñuu ñayivi ya'a, in ja masu jiniñu'u kúu i nuu Su'si ma. Vaa sa'a ndee nuu tnu'u Su'si ma: “Sa'a Su'si ma ja maa tnu'u ndichi ka ka'an ñayii ma, te jin nukun‑tuu maa i, te jin ndando'o jin ndaneni maa i.” tAaMáko jin xnda'vi ni maa ni, te máko jin kani ini ni ja in ñayii ndichi ka kuu ni tiempu ya'a. Va'a‑ka ja jin kani ini ni ja in ñayii masu jini kuiti ka kuu ni, sukan‑va'a jin kenda koo ni ja jin ko kuu ni ñayii ndichi ndija. 5@cTe nú na in ma konukuiñi va'a nuu Su'si ma chi yikuu i ndákana i ve'e ii Su'si ma, te Su'si ma chi xnaa tna ya i, vaa masu kuu i kituu i ve'e ya ma ja sukan kúu i ma. r?]Vaa jin kona'a ni ja ndaka o, te ka kuu o ve'e Su'si ma. Te Xtumani Ndios ma iyo me'ñu ndaka o a. `>9Kovaa nú tniñu ni sa'a in ñayii ma, te ni kayu i te ni naa i, chi visi maa ñayii ma na jin kaku ma, kovaa jin kendoo nda'vi jin kendoo kee i, vaa ndaka ja ni ka sa'a, ni ka kuu i ma ni ka kayu te ni ka naa ma. =Te nú ja va'a ni yo kuu tniñu ni sa'a o ma chi koo i nuu Su'si ma, te Su'si ma, taa ya ja iyo ja skuta'vi ña'a ya ma. <3 Te kenda kivi ja ndaka ja ka sa'a o ma chi jin ya'a i nuu ñu'u i'ni ma, te jin ndakuni o tniñu ni ka sa'a o ma nú ja va'a ni yo kuu i xi ña'a. /;W Te ñayii ka kaxtnu'u tnu'u ya ma, nuna jin kaxtnu'u ndaa i ma chi tnu'u ka ka'an i ma chi kuenda tnu'u ja oro xi plata xi yuu vivii jin ko kuu. Kovaa nú ma jin kaxtnu'u ndaa i tnu'u Su'si ma chi kuenda tnu'u ja yutnu‑ni xi tnu ndoo‑ni xi nda'a yutnu‑ni jin ko kuu tnu'u ka ka'an i ma. :+ Vaa nuu jâ ni keja'a in ve'e ma, masu na in kuu ndaxsama‑ka ja'a ve'e ma. Te kuenda tnu'u ja ja'a ve'e ni keja'a ma kúu maa Jesucristo ma. v9e Sukan ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja satniñu sa nuu ya ma, ja ko kuu sa sukan kúu in tee jini xeen sa'a de ve'e, te ni tetna'a sa ve'e ma, te in‑ka ñayii ni ka skaa yika ve'e ma. Te sukan ka kuu o ja ka kaxtnu'u o tnu'u Su'si ma. Chukan kúu ja ndi‑in ndi‑in o, jín konde'ya va'a o ja sukan ni keja'a ve'e ma, te sukan jín skaa‑ka o yika ve'e ma. 87 Vaa saña chi ñayii ka satniñu nuu Su'si ma ka kuu sa, te ndijin ka kuu nuu ñu'ú nuu satniñu maa Su'si ma, te ndijin ka kuu ve'e sa'a Su'si ma. 7Te inuu ka kuu ñayii ni sunkoo ma ji'in ñayii yoso ma, kovaa maa maa i jin ndani'i sukan ni ka satniñu i nuu Su'si ma. (6IChukan kúu ja ni a ñayii sunkoo ma ni a ñayii yoso ma ka ndanuu‑ka, nú masu ja maa in‑ni Su'si ma kúu iya kanuu‑ka, vaa maa ya sa'a ja ja'nu i ma. b5=Saña ni sunkoo tnu'u Su'si a kuenda tnu'u ja in ndikin, te Apolos ma, nuu ni yo kaxtnu'u‑ka de tnu'u Su'si ma, kuenda tnu'u ja ni yo yoso de i, te ni ka jite i, te maa Su'si ma sa'a ja ve jin kua'nu ni nuu ya ma. 4!Te ¿na in kúu Pablo a, te na in kúu Apolos ma, ka jani ini ni? Jin ndasa'a ni kuenda ja tee ka jinukuechi nuu Su'si ma‑ni ka kuu sa, te ni ka kaxtnu'u sa tnu'u Su'si a ja ni ka kandija ni a, te maa Iya Tátnuni ma ni taa in in tniñu ja jin satniñu sa nuu ya. q3[Vaa in ni ká'an: “Ja ndaa ndija ja saña chi sa'a sa sukan sa'a Pablo ma”, te in‑ka ni ká'an: “Te saña chi sa'a sa sukan sa'a Apolos ma.” ¿Te masu ka kuu ni sukan ka kuu ñayii ñuu ñayivi a, ja sukan ka ka'an ni a? !2;Vaa sukan ka kuu ñayii ñuu ñayivi a ka kuu‑ka ni, vaa iyo‑ka tnu'u kueñu tna'a ma, tnu'u kanaa ma, tnu'u sa'a siin tna'a ñayii ma, nuu ka iyo ni a. Te nú sukan, sukan ka sa'a ka kuu ñayii ñuu ñayivi a, sukan‑ni ka sa'a ni, te masu ka sa'a ni sukan kúni Su'si ma. y1kVaa ni ka'an sa tnu'u Su'si a nuu ni kuenda tnu'u ja ni taa sa lechi‑ni, vaa masu ja kaji kúu, te sukan‑ni ni ka'an sa, vaa ñatuu jin teku‑ka ini ni kivi yukan ja jin jaku'ni ini ni, te ni a onde vitna ñatuu jin teku‑ka ini ni. N0 Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, masu ni kuu ka'an sa tnu'u yii‑ka ja ká'an tnu'u Su'si o a, sukan iyo ja ka'an o nuu ñayii jâ ni ka teku‑ka ini i nuu Su'si ma, su'va ni ka'an sa nuu ni kuenda tnu'u ja nuu ñayii ka iyo ñuu ñayivi a‑ni, kuenda tnu'u ja suchi kuechi ka kuu ni nuu Cristo ma. W/'Vaa: “¿Na in ni jini naxe jani ini Iya Tátnuni ma? ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ya naxe sa'a naxe kúu ya?” Kovaa yo'o chi ka neva'a o janitnuni maa Cristo ma, te chukan kúu ja ka ndása'a o kuenda.;.oChukan kúu ja ñayii ka iyo ji'in Xtumani Ndios ma chi kuu jin ndasa'a i kuenda ndaka naxe ka iyo ndaka ja ka iyo ñuu ñayivi a, kovaa maa i, masu na in ndaka'an naxe kúu i. -+Kovaa ñayii ñatuu ka iyo ji'in Xtumani Ndios ma, masu ka jakun‑tnuni ini i sukan ká'an Xtumani Ndios ma, vaa tnu'u neé tnu'u ku'u kúu, ka jani ini i, te ñatuu ka jaku'ni ini i, vaa tnu'u ká'an Xtumani Ndios ma chi ja maa ya ma, sana kuu jin ndasa'a o kuenda ma. *,M Te ora ka ka'an o tnu'u vii tnu'u va'a maa Su'si ma chi masu tnu'u ndichi ka kaxtnu'u ñayii ñuu ñayivi a kúu ja ka ka'an o a, su'va ka ka'an o sukan káxtnu'u maa Xtumani Ndios ma, te ka kaxtnu'u o, te ndaka cha'a chi yika‑ni ja ñayii ka iyo ji'in Xtumani Ndios ma ka jaku'ni ini. b+= Te yo'o, ñatuu ka jan‑ta'vi o sukan ka jani ini ñayii ñuu ñayivi ya'a, chi su'va maa Su'si ma ni skuta'vi ña'a Xtumani maa ya ma, sukan‑va'a sa'a ya ja jin jaku'ni ini o ndaka ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma. *' Vaa sukan ka kuu tna o, vaa ni‑in ñayii ma ñatuu jini i nawa jani ini in‑ka ñayii ma, nú masu ja maa‑ni ini anua ñayii ma jini nawa jani ini i ma. Te suni sukan kúu ja ñatuu na in jini nawa jani ini Su'si ma, nú masu ja maa in‑ni Xtumani Ndios ma jini. )- Kovaa ja maa Xtumani Ndios ma, te ni kaxtnu'u Su'si ma nuu o. Vaa Xtumani Ndios ma kúu iya jini va'a jini vii ndaka ja jani ini Su'si ma. () Kovaa ni yo kuu sa'a, sukan‑va'a ko kuu sukan ndee nuu tutu Su'si ma ja ká'an sa'a ma:Tna'a ja masu ni ka jini ni‑in ñayii ma ni a jin kuniso'o i ma ni a jin jaku'ni ini ini anua i ma, tna'a cha'a kúu ja ni satu'va Su'si ma ja jin kuu o ja ka kutoo o ya ma. g'GTe ndaka tnu'u ndichi ya'a, ni‑in tee ka tatnuni‑ka tiempu ya'a, ñatuu ni ka jaku'ni ini de. Vaa nute ni ka jaku'ni ini de ma chi masu jin skuita kaa de iya iyo jayiñu'u ma nuu krusi ma, ja kúu ya Iya Tátnuni ma. j&MKovaa ja ka ka'an sa a chi tnu'u ndichi maa Su'si ma kúu, te masu ka jini ñayii ma, vaa tnu'u ndichi ya'a chi ni iyo yu'u i. Kovaa sa'a jâ ni jani ini maa Su'si ma onde xi'na‑ka ma ja jin kuu o, te jin koo jayiñu'u o. 3%_Kovaa ka ka'an sa tnu'u ndichi maa Su'si ma nuu tna'a o ñayii ni ka teku‑ka ini i nuu maa Su'si ma, te tnu'u ndichi ya'a, masu tnu'u ndichi ja ka ka'an ñayii tiempu ya'a kúu, ni a tnu'u ndichi tee ka tatnuni‑ka tiempu ya'a kúu, vaa tnu'u ndichi ka ka'an ñayii maa‑ni chi ka naa i. $9sukan‑va'a jin ndasa'a maa ni kuenda ja masu kuechi tnu'u ndichi ka ka'an ñayii ma te ni ka kandija ni tnu'u Su'si ma, chi ña'a, vaa ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma te ni ka kandija ni tnu'u maa ya ma. Xtumani Ndios ma kúu iya káxtnu'u tnu'u ndichi Su'si ma nuu o #5Te ni a tnu'u ni yo kaxtnu'u sa ma, masu nde ni yo ka'an sa tnu'u vii tnu'u luu ni a tnu'u ndichi ka ka'an ñayii ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin kandija ni ma. Su'va nani yikuu sa ká'an sa ma, te maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu Xtumani Ndios ma ni sa'a ja ni ka kandija ni ma, r"]Ñatuu na tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa sa, nuu ni iyo sa ne'un ni ma, su'va ni'i ndeyu sa ja yu'u sa ma. 6!eÛni ni ñu'u ini sa ja masu ka'an sa in‑ka tnu'u, nú masu ja nanimaa tnu'u sukan ni ndakaa Jesucristo ma nuu krusi ma ndaka'an sa nuu ni, sukan‑va'a jin kuni tna ni. $  CChukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si ma, nuu ni jaan sa ni jan kaxtnu'u sa tnu'u Su'si a, masu ni ka'an sa tnu'u yii tnu'u ndichi nuu ni ma. \ 3Te ja sukan ndaka chíndee ña'a ya ma, te jín ko kuu o sukan ndee nuu tutu Su'si ma: “Nú na in kúni ja kani ini i ja maa i kúu‑ka, su'va Su'si ma na ndachiñu'u i vaa maa ya kúu iya sa'a ndaka.” 3Vaa ja maa Su'si ma, te ka iyo o ji'in Cristo Jesús ma. Te ja maa Cristo Jesús ma, te ni ka nduu o ñayii ndichi, te ja maa ya, te ni ka nduu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa, te ñatuu na ja u'vi‑ka jin ko sa'a o nuu Su'si a, vaa ni ndatava ña'a ya nuu ja u'vi ma. M sukan‑va'a ñatuu na in ko ka'an ja maa i kúu‑ka nuu Su'si ma. u eTe ñayii ka saxiko ña'a ñayii ñuu ñayivi a, ñayii yukan ni ndakaji Su'si ma, te ñayii masu kuu‑ka ka ka'an ñayii ñuu ñayivi a ni ndakaji tna ya, sukan‑va'a jin kendoo nda'vi maa ñayii ka jani ini ja maa i ka kuu‑ka ma, ~ wSu'va ñayii ka jani ini ñayii ñuu ñayivi a ja masu ka jaku'ni ini i ma, ka kuu ñayii ni ndakaji Su'si ma, sukan‑va'a sa'a ya ja jin ndakukan‑nuu ñayii ka jani ini ja inundichi‑ka i ma. Te ñayii ñatuu ka iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ma ni ndakaji Su'si ma, sukan‑va'a sa'a ya ja jin ndakukan‑nuu ñayii ka jani ini ja ka iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ma. , SNdijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o ma, jin ndasa'a maa ni kuenda, ja masu kua'a ni ni ka yo kuu ñayii ndichi ma, te ni masu kua'a ni ni ka yo kuu ñayii ka tatnuni‑ka, te ni masu kua'a ni ni ka yo kuu ñayii ka kuu xiku‑ka ma ne'un ñayii ñuu ñayivi a, nuu ni ndakana ña'a ya ma. = uVaa tnu'u Su'si ma ja ka jani ini ñayii ma ja masu nde jiniñu'u ma, su'va tnu'u ndichi‑ka ka kuu i sana tnu'u ndichi ñayii ñuu ñayivi a. Te tna'a ja sa'a Su'si ma ja ka jani ini ñayii ma ja masu na tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ma, kovaa iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu i sana ja ka sa'a maa ñayii ma. Y -Kovaa nuu ñayii ka kuu judío ma ji'in griego ma ja ni ndakana ya i te ni ka nduu i sa'ya Su'si ma chi tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma kúu Cristo ma, ji'in tnu'u ndichi Su'si ma kúu ya nuu i, ka ka'an i. ( KKovaa saña chi ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma iya ni ka skuita kaa i nuu krusi ma. Kovaa nuu ñayii judío ma chi in ja xtna'a ña'a kúu ja ka kaxtnu'u sa sukan ma, te nuu ñayii masu judío ka kuu i ma chi tnu'u neé tnu'u ku'u kúu tnu'u ka kaxtnu'u sa a, ka ka'an i. E Vaa ñayii judío a, ka jikan i seña nuu Su'si ma, sana jin kandija i ya ma. Te ñayii ñuu griego a, ka ndanduku i tnu'u ndichi ma, te ka jani ini i ja sukan, te jin ndani'i i Su'si ma.  %Vaa masu ni wa'a Su'si ma tnu'u ja ñayii jani ini ja ndichi xeen i iyo i ñuu ñayivi a, te kundee tnu'u ndichi jini i ma ja kuni i ja iyo Su'si ndija ma. Su'va ja ni jatna ini Su'si ma kúu ja jin koniniso'o ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te jin jaku'ni ini i naxe jin ndani'i ta'vi i ma, visi ka ká'an maa ñayii ñatuu ka kandija tnu'u Su'si ma ja tnu'u neé tnu'u ku'u‑ni kúu ma. u e¿Ndenu iyo ñayii ndichi ma? ¿Te ndenu iyo tee skua'a tutu ma te jini xeen de ma? ¿Te ndenu iyo ñayii ndanduku kuenda tnu'u ndichi tiempu ya'a? ¿Masu ni sa'a Su'si ma ja ni nduneé, ni nduku'u tnu'u ndichi iyo ñuu ñayivi a? ) MVaa sa'a ndee nuu tnu'u Su'si ma:Xnaa ri tnu'u ndichi nuu ñayii inundichi ma, te xnaa ri tnu'u sa'a ja jáku'ni ini ñayii jani ini ja jáku'ni ini i ma.  /Kovaa ñayii ka skenaa maa i ma chi tnu'u ká'an sukan ni ji'i Cristo ma nuu krusi ma chi tnu'u neé tnu'u uun‑ni kúu, ka jani ini i. Kovaa nuu yo'o ja ni ka kandija o sukan ni ji'i ya ma chi tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma kúu, te sa'a i ja jin ndani'i ta'vi o. 5 eVaa masu ni tetniñu ña'a Cristo ma ja skuandute sa ñayii ma chi ni tetniñu ña'a ya ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma. Te masu tnu'u ndichi maa sa kúu ja kaxtnu'u sa a, vaa jin ko katanuu ña'a ñayii ma. Su'va ja kúni saña kúu ja jin kona'a ñayii ma sukan ni ndo'o ni neni Cristo ma nuu krusi ma ja jin ndani'i ta'vi i ma. Jesucristo ma chi tnu'u ndichi Su'si ma ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma kúu ya  Suni ni skuandute sa ñayii ve'e tee nani Estéfanas ma, te ja ndaka‑ka ñayii ma, ñatuu na'a sa nú ni skuandute sa in‑ka i. L sukan‑va'a ñatuu na nde ni ko ka'an ja ni jandute ni ja maa sa.  Ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja ni‑in ndijin ñatuu ni skuandute sa, nú masu ja tee kúu Crispo ma ji'in tee kúu Gayo ma‑ni, B   ¿Xi uu jichi Cristo ma kúu? ¿Xi saña ja kúu sa Pablo a, ni ndakaa sa nuu krusi ma ja jin kuu ni? ¿Xi ja nani maa sa ja kúu sa Pablo a ni ka jandute ni, ja jin ko ka'an ni sukan?   ' Chi vaa sa'a ka ka'an in jichi in jichi ni: “Saña chi ka sa'a sa sukan ni kaxtnu'u Pablo ma”, te “saña chi ka sa'a sa sukan ni kaxtnu'u Apolos ma”, te “saña chi ka sa'a sa sukan ni ka'an Cefas ma”, te “saña chi ka sa'a sa sukan ni ka'an Cristo ma.” 0  [ Ká'an sa sa'a nuu ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, vaa ni ka kaxtnu'u ñayii ka iyo ve'e Cloé ma nuu sa ja su'va su'va ka kuu ni te ka skiti ini tna'a ni.    Ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ja jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a kúu ja in‑ni ja jin ko ka'an ndaka ni, te ñatuu koo jin ko sa'a siin tna'a ni, su'va inuu kuiti jin kani ini ni te inuu jin ketna'a ini ni. p  [ Vaa Su'si ma chi ja ká'an ya ma chi ûni sa'a ya, te maa ya kúu iya ni ndakana ña'a ja jin ketna'a ini ni ji'in Sa'ya ya Jesucristo iya tátnuni nuu o a. Má jin sa'a siin tna'a o, vaa suni maa Cristo ma kúu iya ka kandija o a  !Te maa ya chindee ña'a ja jin konukuiñi va'a ni nuu ya ma sukan‑va'a ni‑in ja u'vi jin konee jin kondiso ni onde kivi ndenda ya ma.  7Te sa'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma ndaka, sukan‑va'a ñatuu nawa ko ka'ni‑ka ña'a i, nani ka ndetu o ja ndenda Jesucristo iya tátnuni nuu o a. d Cji'in ndaka tnu'u va'a ni ka kaxtnu'u sa sukan ni ndo'o ni neni Cristo ma ja jin kuu o ma.  {Vaa ja maa ya te ni ka ndani'i ni ndaka ja va'a ma, na ko ka'an o ja ndaka tnu'u va'a ma, ji'in ndaka tnu'u ndichi ma,  Ndimaa ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni, vaa ja maa Cristo Jesús ma, te ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja vii ja va'a. v gKa kuni sa ja Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. Ndákuan‑ta'vi Pablo ma nuu Su'si ma ja ni skuta'vi ya ja vii ja va'a nuu ñayii ni ka nduu sa'ya ya ma & GTe ka tee sa tutu ya'a nuu ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a ja ka iyo ni ñuu Corinto a, ja jâ ni ka ndusiin ni nuu ja u'vi ma, vaa ka iyo ni ji'in Cristo Jesús ma, te ni ndakana ña'a ya ja jin ko kuu ni ñayii ñatuu na ja u'vi‑ka jin ko sa'a. Te ka tee tna sa nuu ndaka ñayii ka ndakune'e Jesucristo iya tátnuni nuu o a ja ka iyo i ndeva'a‑ni ñuu ma. Iya tátnuni nuu i ji'in nuu o a kúu ya.  ;Saña kúu Pablo tee ni ndakana ña'a Jesucristo ma, ja sukan kúu ini maa Su'si ma, te ni tetniñu ña'a ya, te ka iyo sa ji'in ñani o Sóstenes ya. &}}|{]zyy|xwv1u_tMssqponmm!kojSiOh^gffdrd cba`_g^r]\B[vZzYX`VVVDU4TSSsRQQONeMKJIHGEDCNBA@{?G>?=A< !Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, nú ka ndatna'a ni ja jin kaa ni xtatila ma te jin ko'o ni ndute uva ma sukan ni tatnuni Jesús Iya Tátnuni ma, jin kondetu tna'a ndi‑in ndi‑in ni, sana jin kaa ni te jin ko'o ni ndute uva ma. = s Jín kona'a o ja nú xndo'o xneni ña'a ya vitna ja ka iyo‑ka o ñuu ñayivi a chi ja kúni ya kúu ja jin ndasa'a o kuenda te jin kutu'va o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o nuu ya, sukan‑va'a ma jin chunaa o sukan jin chunaa ñayii ñatuu ka kandija sukan ká'an Su'si ma kivi jin ndenda koo o nuu ya ma.  Nute jin ndasa'a vava'a o kuenda naxe ka iyo o nuu Su'si ma chi masu jiniñu'u ja ndakan ya kuenda nuu o te xndo'o xneni ña'a ya.  ' Chukan kúu ja ka iyo kua'a ñayii ka ku'u ne'un ni a, te kua'a i ni ka kuita, te jaku i, jâ ni ka ji'i i, vaa ni ka kujika i nuu Su'si ma. 9 Chukan kúu ja nú nde o sa'a neé sa'a ñuu‑ni nuu Su'si ma, te jaa o xtatila ma te ji'i o ndute uva ma te ñatuu ndása'a o kuenda sukan ni ndo'o ni neni yikikuñu Jesucristo Iya Tátnuni ma chi ndachunaa o nuu maa Iya Tátnuni ma, vaa ñatuu sa'a o sukan ni tatnuni ya ma. G  Chukan kúu ja xi'na‑ka jín ndasa'a maa maa o kuenda naxe ka iyo o nuu Su'si ma, te sana jin kaa o xtatila ma te jin ko'o o ndute uva ma, ja ka ndakune'e o sukan ni ndo'o ni neni ya ma. &E Chukan kúu ja nú nde o ñatuu jika ndaa sukan kúni Su'si ma te kaa o xtatila ma te ko'o o ndute uva ma sukan ni tatnuni Jesucristo Iya Tátnuni ma chi kuiso kuechi o, vaa ka'án yichi ka'án uun‑ni o sukan ni ndo'o yikikuñu Iya Tátnuni ma ji'in sukan ni jati niñi ya ma. r] Chukan kúu ja ndáka'an‑so'o sa nuu ni ja ndaka jichi jin kaa ni xtatila ma te jin ko'o ni ndute uva ma, te jin ndaka'án ni sukan ni ji'i Iya Tátnuni ma nuu krusi ma. Te sa'a jin ndakaxtnu'u nuu tna'a ni onde kenda kivi ndii ya ma. Naxe jin sa'a o ora ka ndatna'a o ja jin kaa o xtatila ma te jin ko'o o ndute uva ma sukan ni tatnuni Iya Tátnuni ma  Nuu ni jinu ni jaa ya xtatila ji'in de ma, ni tnii ya nuu ñu'u ndute uva ma, te jiña'a ya: “Cha'a kúu in ja jaa ni tatnuni Su'si ma, te ni skuiso ya, ja maa niñi sa ja kati ma, te sana jin kaku ni nuu ja u'vi ma. Ndaka jichi ka ndatna'a ni ja jin ko'o ni ndute uva a, te jin ndaka'án ni sukan ni ndo'o ni neni sa ma te ni jati niñi sa ma ja jin kuu ni ma”, kúu ya jiña'a ya.  te ni jinu ja ni ndakuan‑ta'vi ya ma, te ni ta'vi ya, te jiña'a ya: “Cha'a kúu in ja kúni ka'an sukan ndo'o neni yikikuñu sa a ja kuechi ndaka ni ma. Sa'a jin ko sa'a ni, te jin ndaka'an ni sukan ni ndo'o ni neni sa ja jin kuu ni ma”, kuu ya jiña'a ya. 8i Vaa maa Iya Tátnuni ma ni kaxtnu'u nuu sa ja ndakaxtnu'u sa sa'a nuu ni a: Ja Jesús Iya Tátnuni ma, maa jakuaa kivi jin ke'en‑su'va i ya ma, ni tnii ya xtatila ma,  ¿Masu ka iyo ve'e ni ma nuu kuu jin kaa jin ko'o ni? ¿Xi ka saxiko ni ñayii ka kandija Su'si o a? ¿Te ka kuni ni ja jin kukan‑nuu ñayii ñatuu ka yinda'a nawa jin kaa i ma? ¿Naxe ka'an‑nka sa, ka jani ini ni? ¿Ka'an sa ja naka va'a ka sa'a ni a? ¡Ña'a! Ni tatnuni Jesucristo Iya Tátnuni ma sukan jin sa'a o ora ka ndatna'a o ja ka ndakune'e o ja ni ji'i ya nuu tniñu o ma ,Q Vaa ora ka jaa ni ma, ñatuu ka ndetu tna'a ni, nú masu ja maa maa ni, ka kuxini ni sukan ka kuni maa ni, nani jaku ni ka kokon‑ka te jaku‑ka ni ka ndajini. %C Chukan kúu ja ora ka ndatna'a ni ma, masu ka ndaka'án‑ka ni sukan ni tatnuni Iya Tátnuni ma kii ni kuxini ñukuun ya ji'in tee ni ka yo ndikin ya ma. ~u ¡Vaa jiniñu'u ja sukan ma jin ketna'a ini ni, sukan‑va'a jin kuni o na in ndija sa'a sukan játna ini Su'si ma! +O In ja ni jiniso'o sa ja ka ka'an i kúu ja ora ka ndatna'a ni ja jin chiñu'u ni Su'si ma, ñatuu ka ketna'a ini ni, te jaku chi kándija sa ja sukan ka kuu ni. *~M Ja káxtnu'u sa nuu ni a kúu te ndáka'an‑so'o‑ka sa nuu ni. Vaa masu kúu ka'an sa ja va'a‑ni ka sa'a ni ora ka ndatna'a ni ja ka ndakune'e ni sukan ni ji'i Jesucristo ma, te masu nawa chindee ña'a i, su'va ja u'vi kúu nuu ni a, vaa ñatuu ka sa'a ni sukan kúni Su'si ma. H}  Nú na in ñatuu jaku'ni ini sa'a te kúni i ja sa'a ndaa i, kóna'a i ja yo'o ji'in ndaka ñayii ka kandija Su'si ma, ñatuu ka neva'a o in‑ka ja jin kondikin o ja jin sa'a o. Jaku ñayii ma, ñatuu ka sa'a i sukan játna ini Su'si ma ora ka ndatna'a o ja ka ndakune'e o sukan ni ji'i Jesucristo ma nuu tniñu o ma 7|g kovaa in jayiñu'u kúu ja kua'a ña'a ma tnu'u ja kunani ixi ña ma. Vaa ña'a ma, ni wa'a Su'si ma ixi ña ma, sukan‑va'a kondesi xini ña ma nde kua'an nde vee ña ma. b{= Sa'a, te ka jini o ja in ja kan‑nuu kúu nuna kua'a tee ma tnu'u ja kunani ixi de ma, z# Chukan kúu ja jin ndasa'a maa ni kuenda nú va'a‑ni ja ña'a ma, te konune xini ña xi kondesi ora jikan‑ta'vi ña nuu Su'si ma. *yM Vaa sukan ni sa'a Su'si ma ña'a ma ja yiki yika tee ma te ni kuva'a ña ma, te suni ja ña'a ma sana ni kâku tee ma. Kovaa ndaka o chi nuu Su'si ma ve koo o. +xO Kovaa yo'o ja ka kandija o Iya Tátnuni a, ka jini o ja masu kuu koo tee ma nú masu ja onde ña'a ma, te ni masu kuu koo ña'a ma nú masu ja onde tee ma. w/ Chukan kúu ja ña'a ma chi jiniñu'u ja kondesi xini ña ma, sukan‑va'a kona'a ja iyo in tee tátnuni nuu ña, vaa ka nde'ya ña'a ángel ma. v Suni masu ni sa'a Su'si ma tee ma ja kuechi ña'a ma, nú masu ja ña'a ma ni sa'a ya, sukan‑va'a jin chindee tna'a de ji'in ña. bu= Vaa tee ma chi masu yika ña'a ma ni kee de, chi su'va maa ña'a ma ni kee yika tee ma. t Kovaa tee ma, másu ko kasi de xini de ma, vaa Su'si ma chi ni sa'a ya tee ma sukan kaa maa ya ma, te jayiñu'u Su'si ma jini o nuna sa'a de sa'a. Kovaa ña'a ma, jayiñu'u tee ma jini o nuna sa'a ña sa'a, vaa jandetu ña nuu yii ña ma ji'in nuu Su'si ma. Ms Vaa nú ña'a ma, ma kasi ña xini ña ma, saa‑nka nuna sete yanda xini ña ma. Kovaa nú kukan‑nuu ña ja ka'nde ña ixi ña ma xi sete yanda xini ña ma, va'a‑ka na kasi ña xini ña ma. tra Suni ndaka ña'a ñatuu ndesi xini ña ma ora jikan‑ta'vi ña xi ora ndákaxtnu'u ña tnu'u ni wa'a Su'si ma, ñatuu jandetu ña nuu tee kúu xini ña ma, te in ja kan‑nuu kúu, vaa kuenda tnu'u ja ni sete yanda xini ña ma kúu. 5qc Chukan kúu ja ndaka tee ma, nú ndesi xini de ma ora jikan‑ta'vi de ma xi ora ndákaxtnu'u de tnu'u ni wa'a Su'si ma, ñatuu jandetu de nuu Cristo iya kúu xini de ma. Mp Kovaa kúni sa ja jin jaku'ni ini ni ja Cristo ma kúu iya táa ndaka nawa ka jiniñu'u o ma, te maa ya tátnuni nuu o a, te chukan kúu ja kuenda tnu'u ja xini ndaka tee ma kúu Cristo ma. Te sukan kúu ji'in tee ma, vaa maa de ndí ini ndaka nawa jiniñu'u ñasi'i de ma, te chukan kúu ja kuenda tnu'u ja xini ña'a ma kúu tee ma. Te ja sa'a Cristo ma ndaka sukan tátnuni Su'si ma, te chukan kúu ja kuenda tnu'u ja xini Cristo ma kúu Su'si ma. *oM Kútachi xeen sa ja va'a‑ni ka sa'a ni, vaa ka ndaka'án ña'a ni ndaka jichi, te ka sa'a ni ndaka sukan ni kaxtnu'u sa ja jin ko sa'a jin ko kuu ni ma. n ) Jin ko kuu ni sukan sa'a sukan kúu sa a, vaa saña chi sukan sa'a sukan kúu maa Cristo o ma, sukan sa'a sa, vaa maa ya chi masu ni jani ini ya ja kuu maa‑ni ya ma chi ni jani ini ya ja jin kuu ndaka o. Sukan jin kondesi xini ña'a ma ora ka ndachiñu'u ña Su'si ma Dl Máko jin sa'a o in ja kasi ndee ja ñayii ka kuu judío ma, xi ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, xi ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te jin ndakakayata i nuu Su'si ma ja kuechi o ma. k) Ndeva'a‑ni nawa kaa o nawa ko'o o ma xi nawa sa'a o ma, te kú'un ini o ja sa'a o ma, te sa'a i ja jin ndachiñu'u ñayii ma Su'si ma. j Visi na ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma te kaa o ja jani ini o ja kuu kaa o ma, kovaa nú iyo in ñayii ja jani ini i ja masu kuu kaa o ma, masu játna ini Su'si ma ja sa'a o ja kúxii ini in‑ka ñayii ma ja jani ini i ja masu va'a‑ni sa'a o ma. +iO Kovaa nú sukan jani ini ñayii yukan, te visi iyo ja kuu kaa sa, kovaa masu kaa sa, vaa ñatuu kúni sa ja ndaxtekuechi ña'a ñayii yukan sukan jani ini i ma. h Kovaa nú na in na ka'an: “Cha'a kúu ja ni ka ndakua'a i nuu ja masu Su'si ma ka kuu ma”, te máko kaa ni, kuechi ja ñayii yukan jâ ni kaxtnu'u i ma, te maa ñayii yukan chi xtna'a ña'a janitnuni i ma nuna kuni i ja kaa ni ma. Kovaa jin kona'a ni ja kuenda maa Iya Tátnuni ma kúu ñu'ú ya ji'in ndaka ja iyo ñuu ñayivi ya, te ni sa'a vii, ni sa'a ndoo ya ja kuu jin kaa o ndaka. -gS Chukan kúu ja nú in ñayii ñatuu kándija Su'si ma, te kana ña'a i ja kaa ni xita ve'e i ma, te nú kúni ni ja ki'in ni, te ndaka ja kani i nuu ni ma, te kaa ni. Máko kakan‑tnu'u kuiti ni ndenu vee ja jin kaa ni ma, kuechi ja janitnuni ni ma chi xtna'a ña'a i nuna kuni ni ma. Tf! Vaa kuenda maa Su'si ma kúu ñu'ú ya ji'in ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. 4ea Te ndaka kuñu ka xiko i ma, te kuu jin kaa ni. Te másu ko jin kakan‑tnu'u ni ndenu vee kuñu ma, kuechi ja janitnuni o a chi xtna'a ña'a i nuna kuni o ndenu vee ma. d Ni‑in jin ko nduku ja jin koo va'a‑ka maa o chi su'va ja jin nduku o ja jin sa'a o kúu ja jin koo va'a‑ka in‑ka ñayii ma. Nc “Ndaka chi kuu sa'a o”, kovaa masu ndaka chíndee ña'a ja konukuiñi va'a‑ka o nuu Su'si ma. “Ndaka chi kuu sa'a o”, kovaa masu ndaka kuu sa'a ja jin koo va'a‑ka o nuu Su'si ma. #b? Másu ko jin sa'a o sukan, vaa nú ña'a, te jin sa'a o ja ndakiti ini Cristo iya tátnuni nuu o ma. ¿Xi kuu jin kundee yo'o nuu ya ma, ka jani ini ni? Za- Yo'o ja ka ndachiñu'u o Cristo Iya Tátnuni ma te ka iyo o nuu mesa ya ma, ja ka ji'i o ndute uva ma te ka ndaka'án o sukan ni ndo'o ni neni ya ma saa jin ndani'i ta'vi o ma, masu va'a‑ni ja sani te jin nukoo jin nuku'un o ja jin kaa jin ko'o o tna'a ja ka ndakua'a i nuu ja masu Su'si ka kuu ma, vaa nuu tachi ma ka ndakua'a i ma. f`E Te ja ká'an sa kúu ja tna'a ja ka ndakua'a ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma nuu tna'a ja masu Su'si ka kuu ma chi nuu tachi ma ka ndakua'a i, te masu nuu Su'si ma. Te ñatuu kúni sa ja koo jin kaa ni ta'vi tachi ma. _  Kovaa ja ka ndakua'a ñayii ma nuu tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, masu nde jiniñu'u ja ka sa'a i ma, vaa masu nawa ka kuu ma. m^S Jin ndasa'a ni kuenda ja ñayii ñuu Israel ma, ora ka jaa i ja ka ndakua'a ñayii ma nuu Su'si ma, chi ja ka ketna'a ini i ji'in Su'si ma ji'in ñayii ni ka ndakua'a in kiti nuu altar Su'si ma kúu ja ka sa'a i sukan ma. ]# Vaa in‑ni xtatila ma kúu, te visi kua'a o ka kuu, kovaa in‑ni yikikuñu ka kuu o ji'in ya, vaa in‑ni xtatila ma, te ka jaa ndaka o. \  Ora ka ji'i ndaka o ndute uva ma te ka ni'i o ja va'a ja vii ma te ka ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma, te ka ndaka'án o sukan ni jati niñi Cristo ma saa ni ka ndani'i ta'vi ndi‑in ndi‑in o a, te in‑ni ja ka ñu'u ini ndaka o. Te xtatila ka jaa o in in ta'vi ma, te ka ndaka'án o sukan ni ndo'o ni neni yikikuñu Cristo ma nuu tniñu o ma, te in‑ni ja ka ñu'u ini ndaka o. [} Ká'an sa nuu ni, vaa jani ini sa ja ñayii ka jaku'ni va'a ini ka kuu ni. Te jin ndasa'a maa ni kuenda ja ká'an sa a. Z Chukan kúu ja ndijin ja kútoo ña'a sa, jin xndoo ni ja masu Su'si ka kuu ma, te máko jin ndachiñu'u‑ka ni i. Y Jin kona'a ni ja tachi ma chi iyo ñukuun kuiti i ja kototnuni ña'a i, te ska'an ña'a i, sukan ska'an i ndaka‑ka ñayii ma ja jin sa'a i ja u'vi ma. Kovaa yo'o chi jin kukanu ini o Su'si ma, vaa masu kua'a ya tnu'u ja kototnuni ña'a tachi ma in ja masu jin kundee o nuu i. Vaa jâ ni skuiso maa Su'si ma ja maa ya chindee ña'a, te vivii jin yanduu o, te jin kaku o nuu ja u'vi ma. zXm Chukan kúu ja nú na in jani ini ja núkuiñi va'a i nuu Su'si ma, te konde'ya va'a i, nasa yukan, te kotuu i. aW; Te ndaka cha'a ni ka ndo'o ñayii yukan, te ndee i nuu tutu Su'si o a, sukan‑va'a yo'o ja ka iyo o tiempu ya'a ja ve ndi'i ñuu ñayivi ya, jin kuni o te jin ndasa'a o kuenda, te na jin ko koto va'a o maa o. mVS Ni a koo jin ka'an yika ni nuu Su'si ma ja ñatuu taa ya ja ka jiniñu'u ni ma, sukan ni ka sa'a jaku ñayii ma, te ni ja'ni ña'a ángel iyo ja xnaa ña'a i ma. Sukan sa'a ña'a Su'si ma, nú ma sa'a o sukan játna ini ya ma. |Uq Ni a jin kototnuni ni Iya Tátnuni ma sukan ni ka sa'a jaku ñayii ma, te ni ka ji'i i ja ni ka tuu ña'a koo ma. ^T5 Ni a jin kivi nduu ni ji'in ndi‑in ndi‑in ñayii masu ni tnanda'a ji'in ni ma, sukan ni ka sa'a jaku i kivi yukan ma, te in kivi‑ni, ni ka ji'i oko uni mil ñayii ma, kuechi ja ni ka sa'a maa i ja u'vi ma. S Te máko jin ndachiñu'u ni ja masu Su'si ka kuu ma, sukan ni ka sa'a jaku i ma ja ni ka ndachiñu'u i tna'a ja masu Su'si kúu ma. Vaa sa'a ndee nuu tutu Su'si a: “Ni ka jinkoo ñayii ma, te ni ka jaa, ni ka ji'i i ma, te ni ka ndokuiñi i, te ni ka jakondee i ka sa'a i ja u'vi ma, te ûni ka kuu‑nka maa i nuu ja masu Su'si kúu ma, te ni ka jiso kuechi i nuu Su'si ndija ma.” #R? Kovaa sa'a ni sa'a Su'si ma ji'in ñayii yukan, sukan‑va'a yo'o ja ka iyo o vitna a, te na jin ndakani jin ndaka'vi ini o, te máko jin ndiyo ini o ja jin ko sa'a o ja u'vi ma, sukan ni ka yo ndiyo ini ñayii yukan, te ni ka yo sa'a i ja u'vi ja ñatuu játna ini Su'si ma. SQ Kovaa kua'a xeen‑ka ñayii ya'a, ñatuu ni jatna ini Su'si ma sukan ni ka sa'a ka kuu i ma, te chukan kúu ja ni ka ji'i i ichi kuan koo i nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, te yukan‑ni ni ka kendoo i. PP Te ni ka ji'i tna ndaka i ndute ni xtoo Su'si ma nuu toto ma, vaa maa Cristo ma ndikin ña'a kuan koo i ma, te ni wa'a ya ndute ni too toto ma ni ka ji'i i, vaa maa ya kúu iya sa'a ja koteku o ma. RO Te ni ka jaa ndaka tna'a i xtatila ni tetniñu Su'si ma onde andivi ma. N Te ja maa Moisés ma, te kuenda tnu'u ja ni ka jandute tna i kúu ja ni ka yinee i kati viko ma, ji'in ja ni ka ya'a yichi i nuu mar ma. zM o Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, kúni sa ja jin kuni ni sukan ni sa'a Su'si ma ja in viko ma te kati kati‑ni ni ka iyo ndaka tna'a o ñayii jana'a ma, ji'in sukan ni ka ya'a ndaka i nuu mar ma, nuu ni ndene'e ya i ñuu Egipto ma. L Chukan kúu ja masu ndí ini sa, visi na ndo'o neni yikikuñu sa a. Kovaa ja ndí ini sa kúu ja na kunukuechi va'a i nuu Su'si ma, nasa yukan, te skenaa sa maa sa, te vitna ja maa sa káxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a nuu in‑ka ñayii ma.0KY Te chukan kúu ja saña chi kuenda tnu'u ja jinu tna sa kúu ja tnúñu sa ja sa'a sa sukan kúni Su'si ma, kovaa masu jinu sa sukan ka kuu ñayii ka jinu ndeva'a‑ni, kóto nuna jin kundee i xi ña'a ma. Xi sukan ka kuu tee ka skua'a ja jin kanaa de, te kóto nuna jin kundee de xi ña'a ma. GJ Ndaka ñayii ka jinu ma chi ka nduku i ndaka naxe jin sa'a i ma, sukan‑va'a jin kundee i ma, kovaa ja ndaa ká'an sa ja nú ni ka kundee i ma chi jin ni'i i in corona, kovaa chukan chi ja naa‑ni kúu. Kovaa yo'o chi nuna jin kundee o ja jin sa'a o sukan kúni Su'si ma chi jin ni'i o in corona ja masu naa kuiti. I! Vaa ka jini maa ni ja ñayii ka jinu in nuu ka jinu i ma chi ndaka i ka jinu, kovaa in‑ni i kundee te ni'i i ja kuta'vi i ma. Te sukan jín kani tna ini o naxe jin kunukuechi o nuu Su'si o a, sukan‑va'a jin ni'i o ja iyo ja taa ya ma, nuna jin kundee o ma. mHS Te sa'a sa'a sa, vaa kúni sa ja ko kuu sa in ñayii kaxtnu'u va'a tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a. 4Ga Te nú iyo sa ne'un ñayii ñatuu ka nukuiñi va'a nuu Su'si ma, te sa'a tna sa tnu'u ja kuee‑ni kua'an tna sa tnu'u Su'si o a, sukan‑va'a xi ma jin kandija va'a‑ka i Su'si ma te jin nukuiñi va'a‑ka i nuu ya. Kua'a xeen modo ni nduku sa, sukan‑va'a kuu jin ndani'i ta'vi jaku ñayii ma. aF; Te nú iyo sa nuu ka iyo ñayii ñatuu ka sa'a sukan ni tatnuni Moisés ma, te sa'a sa tnu'u ja ñatuu jini sa sukan ni tatnuni Moisés ma, sukan‑va'a jin kandija ñayii ya'a Su'si ma. Kovaa masu ja ñatuu kándija sa sukan ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma kúu, vaa saña chi ûni kándija sa sukan ni tatnuni Cristo ma ja jin sa'a o ma. E) Vaa ka jini maa ni ja nú iyo sa nuu ka iyo ñayii judío ma, te sa'a‑nka sa sukan ka sa'a i ma, vaa ka jani ini maa i ja sukan kúni Su'si ma. Te nú iyo sa nuu ka iyo ñayii ka sa'a sukan ni tatnuni Moisés ma, te sa'a‑nka sa sukan ka sa'a i ma, visi masu jiniñu'u ja sa'a sa sukan. Kovaa sukan sa'a sa, sukan‑va'a jin kandija ñayii yukan sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma. D! Chukan kúu ja nune nda'a nuu sa, vaa ñatuu na in ñayii tátnuni i nde a kúni i ja sa'a sa ma. Kovaa saña chi ja ndaka ja sa'a sa a, te ni nduu sa in ñayii jinukuechi nuu ndaka maa ni a, vaa ja kúu ini sa kúu ja kua'a‑ka ñayii jin kandija tnu'u Su'si o a. C ¿Te nde a kúu ja ni'i sa ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, ka jani ini ni? Saña chi in ja sa'a ja kúsii ini xeen sa kúu ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, te ñatuu nawa ka ndataa ni nuu sa, visi iyo sa ja jin kondetuu ni ja kaa sa. B Chukan kúu ja nú ni‑yu'u ni‑ini sa káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a chi iyo ja ndani'i ta'vi sa. Kovaa visi ñatuu kúu ini sa ja sa'a sa, kovaa ndása'a sa kuenda ja jiniñu'u ja sa'a sa, vaa sukan jâ ni tatnuni Su'si ma ja sa'a sa. 9Ak Chukan kúu ja saña chi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a chi masu nawa kúu ja ko sa'a vixi sa ja in ja vii ja luu kúu ja sa'a sa a, vaa maa Iya Tátnuni ma ni tatnuni ja jiniñu'u kuiti ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a maa ya a, te nda'vi maa sa nú ma sa'a sa sukan ni tatnuni ya ma. @ Kovaa visi sukan ká'an tnu'u Su'si ma ja sukan ko kuu ma, kovaa saña chi masu nde ni'i sa ndaka chukan. Te másu ko jin kani ini ni ja ni tee sa sa'a, sukan‑va'a jin ko sa'a ni sukan ja kuu sa. Va'a‑ka ja na kûu sa sana ja jin kani ini ni ja ndiyo ini sa ja ni'i sa ja nawa jin taa ni ma, te nasa yukan, te ja vala ñii ja chukan, te skenaa sa jayiñu'u sa iyo ja ni'i sa nuu Su'si ma. M? Te suni sukan ni tatnuni tna Iya Tátnuni ma ja ñayii ka káxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, ka iyo i ja jin ko ndi ini jaku‑ka ñayii ni ka nduu tna sa'ya Su'si ma naxe jin koteku i ma. 3>_ ¿Xi ñatuu ka ndaka'án ni ja ñayii ni ka yo satniñu nuu Su'si ma ini veñu'u ka'nu ma, ni ka yo jaa i ja ni yo jan koo ñayii ma ni ka yo jan xsia'a i ma? Te ñayii ni ka yo jinukuechi nuu altar nuu ka ndakua'a ñayii ma kiti nuu Su'si ma, ni ka yo jaa i vala ja ni ka yo wa'a ñayii ma. n=U Nú jaku‑ka de ma, ka wa'a ni ja ka jiniñu'u de ma, te kuiti ka iyo tna sa ja jin taa ni. Kovaa ñatuu nde ka ka'an sa ja ka iyo ni ja jin taa ni nawa ka jiniñu'u sa ma chi ka satniñu maa sa sukan‑va'a jin ni'i sa. Vaa ñatuu ka kuni sa ja kuechi ja chukan, te nasa yukan te jin xtaya ni te masu jin kandija‑ka ni tnu'u vii tnu'u va'a Cristo o a. <3 Te nú saña, te ka kaxtnu'u sa tnu'u Su'si a naxe jin ndani'i ta'vi ni ma, kuiti ka iyo tna ni ja jin ndachindee ña'a ni nawa ka jiniñu'u sa a. ; Te vi'i‑ka ndí ini ya ja jin kuu yo'o. Te chukan kúu ja ni tatnuni ya ja ni tee Moisés ma ja jin kuu o. Vaa nú na in jitu itu i ma chi kúkanu ini i ja kuu triu ma te ni'i i, te nú na in jaxi triu i ma chi kúkanu ini i ja ndaxtutu i triu ni kuu ma. 1:[ Vaa sa'a ndee nuu tnu'u ni tatnuni Moisés ma: “Másu ko chu'un o ñunu yu'u kiti jaxi triu ma.” Sa'a ni tatnuni Su'si ma, vaa ndí ini tna ya ja jin kuu kiti ma. w9g ¿Sa'a‑ni ká'an sa kuechi ja in ñayii‑ni kúu sa? ¿Masu sukan ká'an tna tnu'u ni tatnuni Moisés ma? 08Y ¿Xi na in ja kúu de soldado te ndáchuya'vi de maa de? ¿Xi na in sunkoo tnu uva ma ja masu kaa i ja kuun ma? ¿Xi na in jito kiti i ma ja masu ko'o i lechi ti ma? 7 ¿Xi ka jani ini ni ja maa in‑ni saña ji'in Bernabé a onde jin satniñu sa saa jin koteku sa nani ka kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma? 6 ¿Xi ka jani ini ni ja masu ka iyo tna sa ja kuu jin tnanda'a sa ji'in in ku'va o a ja ko kuu ña ñasi'i sa, sukan ni ka tnanda'a jaku‑ka tee ni tetniñu ña'a Su'si ma, xi sukan ni ka tnanda'a ñani Jesús Iya Tátnuni ma, xi sukan ni tnanda'a Cefas ma? J5  ¿Xi ka jani ini ni ja ñatuu nawa jin kaa sa te jin koteku sa? a4; Nú nde ni ká'an tnu'u sa ja masu sa'a sa ja va'a, te jin ndasa'a maa ni kuenda: g3G Kovaa visi jaku‑ka ñayii ma, ka jani ini i ja masu tee ni tetniñu ña'a Cristo ma kúu sa, kovaa ja ndaa ndija ja ka jini ndaka maa ni ja maa ya ni tetniñu ña'a. Vaa ndijin, ja ni ka kandija ni tnu'u Su'si ma ja ni kaxtnu'u sa ma, te ka iyo ni nuu nda'a iya tátnuni nuu o a, te chukan kúu ja na'a ja tee ni tetniñu ña'a Cristo ma kúu sa. H2  ¿Te ka jani ini ni ja masu in tee ni tetniñu Su'si ma kúu sa? ¿Xi ka jani ini ni ja in tee jinukuechi‑ni kúu sa? ¿Te ka jani ini ni ja masu ni jini sa ji'in nuu sa Jesús iya tátnuni nuu o a? Te vitna ja ndaka maa ni ka kuu ñayii ni ka kandija tnu'u Su'si o a ja ni keja'a sa satniñu sa nuu Iya Tátnuni ma. J1  Te chukan kúu ja nú kuechi ja kaa o ma te sa'a i ja ñayii ni nduu sa'ya Su'si ma, te ndakakayata i nuu ya ma, kuu‑ka ja ma kaa o ja sa'a ja ndakakayata ñayii ni nduu sa'ya Su'si ma.x0i Te ja sukan ni sa'a ni nuu tna'a o ni nduu sa'ya Su'si o a, te kuiso kuechi ni nuu Su'si o a, vaa ni sa'a ni ja ni tna u'vi ini i ma, te ndáa ndívi ini i ja ni sa'a i ma, te sukan, te chukan kúu ja ni jiso kuechi ni nuu maa Cristo ma. H/  Te kuechi ja jáku'ni‑ka ini ni te ni jaa ni ma, te skenaa tna'a o ñayii ni nduu sa'ya Su'si ma maa i, te vitna ja suni ni ji'i Cristo ma nuu tniñu i ma sukan‑va'a ndani'i ta'vi i ma. P. Vaa nasa yukan, te kuni ña'a i ja ndijin ja jáku'ni va'a ini ni ma, te núkoo ni nuu ka iyo ja masu Su'si ka kuu ma, te janitnuni ñayii yukan, ja ñatuu jaku'ni va'a‑ka ini i ma, te kani ini i ja kuu kaa i tna'a ja ni ka ndakua'a ñayii ma nuu ja masu Su'si ka kuu ma. Kovaa sani te ndakuxii ini i ja sukan ni sa'a i ma. X-) Te chukan kúu ja jin konde'ya va'a ni nasa yukan, te kuechi ja kaa o ja ka ndakua'a i nuu tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, te sa'a i ja ndakakayata in tna'a o ñatuu jinkuiñi va'a‑ka nuu Su'si ndija o a. q,[Kovaa jin kona'a ni ja masu ja jaa o ma kúu ja sa'a ja koo yatni‑ka o nuu Su'si ma chi ña'a. Vaa masu kuechi ja jaa o ma te ko kuu o ñayii va'a‑ka, xi kuechi ja masu kaa o ma te ko kuu o ñayii masu kanuu‑ka nuu Su'si ma. p+YKovaa masu ndaka ñayii ma ka jaku'ni ndaa ini i sukan ka jaku'ni ini o a, vaa jaku i, ka na'a i sukan ni ka yo ndachiñu'u i tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, te nuna jin kaa i ja ka ndakua'a ñayii ma nuu ja masu Su'si ka kuu ma, te janitnuni i ma chi vita xeen, te kúndee i ja jin kani ini i ja ka jiso kuechi i nuu Su'si ma, nuna jin sa'a i sukan ma. *7Kovaa yo'o chi ka jini o ja in‑ni Su'si iyo, iya kúu Yuva o ma, te maa ya ni sa'a ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, te yo'o chi ka iyo o ja jin kunukuechi o nuu ya. Te maa Jesucristo ma kúu Iya Tátnuni, te ja maa ya te ka iyo ndaka ja ka iyo a, te ja maa ya te ka iyo tna o a. ')GChi visi ka ka'an ñayii ma ja ka iyo kua'a su'si andivi ma xi nuu ñu'ú ya, te sukan ka iyo kua'a su'si i ma te ka iyo kua'a iya ka tatnuni ka jani ini i. ( Te siki ja ndaka ja kaa o ka ndakua'a i nuu tna'a ja ka xnani i su'si i ma, tna'a ja masu nde jiniñu'u ma, ka jini o ja masu Su'si ka kuu ma te ni masu nawa ka kuu i ñuu ñayivi a, vaa maa in‑ni Su'si ndija ma iyo, te ñatuu na in‑ka Su'si iyo. Q'Kovaa nú nde in kútoo Su'si ma, te maa ya chi jini ya nde in kúu i. d&ANú na in jani ini ja jini i jaku, kovaa ni ñatuu kuni kuiti‑ka i ja iyo ja kuni i ma. % 9Te siki ja ka ndakua'a i nuu ja masu Su'si ka kuu ma, ja ndaa kúu ja ka jini ndaka o naxe jin sa'a o. Kovaa jín konee o cuidado, nasa yukan, te ja ka jani ini o ja ka jini‑ka o ma, te sa'a i ja jin kani ini o ja maa o ka kuu‑ka, te masu nawa chíndee ña'a ndaka chukan. Su'va na jin kutoo tna'a ndija o chi chindee ña'a i ja jin koo vii jin koo va'a‑ka o ndeva'a‑ni nawa jin sa'a jin kuu o ma. $(Kovaa ja sukan jani ini maa sa a ja iyo sa ji'in Xtumani Su'si ma chi ja va'a xen‑xeen‑ka kúu ja kendoo ña sukan‑ni.#'Te ña'a ni tnanda'a ma chi ni kukutu, ni kunu'ni ña ji'in yii ña ma nani téku de ma, kovaa ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma, nú ni ji'i yii ña ma chi kuu ndatnanda'a ña ji'in in‑ka tee, kovaa nú in tee kándija Iya Tátnuni ma kúu de. +"O&Te chukan kúu ja nú nde ni kua'a tnu'u ja tnanda'a sa'ya ni ma, va'a‑ni sa'a ni, kovaa nú nde ni ma kua'a tnu'u ja tnanda'a sa'ya ni ma, va'a‑ka sa'a ni. m!S%Kovaa nú nde ni, in‑ni ja jani ini anua ni ma, te ñatuu jiniñu'u ja tnanda'a sasi'i ni ma, te kuu tatnuni ni nuu i sukan jani ini ni ja sa'a ni ma, te ja ni jani ini ni ja masu tnanda'a sasi'i ni ma chi va'a‑ni sa'a ni. y$Kovaa nú nde ni jani ini ja sasi'i ni ma, te masu va'a‑ni kúu ja java'a i ma te ñatuu tnanda'a‑ka i ma, te jiniñu'u ja tnanda'a i, kua'a ni tnu'u ja tnanda'a maa i chi masu kuiso kuechi ni ja sukan ni wa'a ni tnu'u ja tnanda'a i ma. )#Te ndaka cha'a ká'an sa, kovaa másu ko jin kani ini ni ja ja'nu ndee sa ja ma jin tnanda'a ni kúu, chi ña'a, su'va ja jin koo va'a jin koo vii ni, te jin ko sa'a ndaa jin ko sa'a ndija ni, te ñatuu nawa ko ka'nu ndee ja jin koo ni jin tu'va ni nuu Iya Tátnuni ma. .U"Te sukan kuiti kúu ji'in ña'a ni tnanda'a ma ji'in ña'a ñatuu tnanda'a‑ka ma. Vaa ña'a ñatuu tnanda'a‑ka ma chi ndí ini ña naxe kunukuechi va'a‑ka ña nuu Iya Tátnuni ma, te ni‑yu'u ni‑ini ña jatanuu ña ja kuu maa ya ma, te ni‑in ja u'vi ñatuu sa'a ña. Kovaa ña'a ni tnanda'a ma chi ndí ini ña nawa iyo nawa kúu ñuu ñayivi a, sukan‑va'a sa'a ña ja játna ini yii ña ma ja sa'a ña ma. !!Kovaa tee jâ ni tnanda'a ma chi ndí ini‑ka de tna'a ja iyo ja kúu ñuu ñayivi ya, sukan‑va'a sa'a de ja játna ini ñasi'i de ma. 1 Ja kúni sa kúu ja ñatuu nawa ko sa'a ja jin ko ndi ini ni, sukan‑va'a jin ko kuu ni sukan kúu tee ñatuu tnanda'a‑ka ma, vaa tee ñatuu tnanda'a‑ka ma chi ndí ini de ja kunukuechi va'a‑ka de nuu Iya Tátnuni ma, te sukan‑va'a jatna ini ya ja sa'a de ma. 2]Te nde ni ka ni'i ka tna'a ka iyo ni ñuu ñayivi a, te jin kani ini ni ja masu nawa kúu ja ka neva'a ni a. Vaa tna'a ja ka nde'ya o ñuu ñayivi a chi ndaka jin naa. CTe nde ni ka kuxii ini te ka nda'yu ni ma, su'va jin koo sii ini ni kuenda tnu'u ja masu nawa kúu. Te nde ni ka kusii ini xen‑xeen ma, má jin kani ini ni ja va'a xeen ka kuu ni ñuu ñayivi ya. Te nde ni ka jaan ndatniñu ja jin koneva'a ni ma, te máko jin kani ini ni ja ja va'a xeen kúu ja ni ni'i ni ma. |qKovaa nuu ndijin ñani, ká'an sa ja kuechi ja ve kutuu tiempu ya, te jiniñu'u ja nde ni ka iyo ñasi'i ni ma, te jin ndatnu'u tna'a ni, te jin katanuu‑ka ni ja jin kunukuechi ni nuu Su'si ma, te má jin katanuu ni ja jin kuu maa ni. 9kKovaa nú kúni ni ja tnanda'a ni, masu kuiso kuechi ni. Te suni ña'a jaa ma te nú kúni ña ja tnanda'a ña, masu kuiso kuechi tna ña. Kovaa ndijin ja ka kuni ni ja jin tnanda'a ni ma, jin kona'a ni ja jin kuni ni tnundo'o tnuneni ñuu ñayivi a, tna'a ja masu kúni sa ja jin ndo'o jin neni ni ma. ;oKovaa nú nde ni jâ ni tnanda'a ji'in in ña'a, máko xndoo ni ña. Nú nde ni ñatuu tnanda'a‑ka, máko nduku ni ñasi'i ni, su'va katanuu ni ja kunukuechi ni nuu Su'si ma. xiVaa kuechi ja ka ndo'o ka neni ñayii ma tiempu ya'a, te va'a‑ka ja jin kendoo ña sukan‑ni ka iyo ña a. Te ja jin kuu ña'a ñatuu jin tnanda'a‑ka ma, ñatuu nawa ni tatnuni Iya Tátnuni ma nuu sa a. Kovaa saña ja ni kunda'vi ini ña'a Su'si ma te núkuiñi va'a sa nuu ya a, te ká'an sa sukan jani ini sa a ja va'a‑ni kúu ja nute ma jin tnanda'a ña. NNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ndi‑in ndi‑in ni, sukan ka iyo ni nuu ni ndakana ña'a Su'si ma, te sukan jin kendoo ni nuu ya, te jin ko ndi ini ni ja jin kunukuechi ni nuu Su'si ma. SVaa kua'a ja ni ndo'o ni neni Cristo ma saa ni ka ndani'i ta'vi o ma, te chukan kúu ja jin kunukuechi o nuu maa ya, te máko jin sa'a o ni‑in ja u'vi ja jin ska'an ña'a ñayii ma ja jin sa'a o ma. yVaa visi ñayii ka jinukuechi nuu in‑ka ñayii ka kuu ni nuu ni ndakana ña'a Iya Tátnuni ma, kovaa vitna ja ni ka kandija ni ya ma, te ñayii jâ ni ka ndayaa nuu ja u'vi ma ni ka nduu ni nuu Iya Tátnuni ma. Te suni sukan kúu ji'in ñayii ñatuu nde jinukuechi nuu in‑ka ñayii ma te ni ndakana ya i ma, kovaa vitna, te ni nduu i in ñayii kunukuechi nuu Cristo ma. lQXi nú jâ ni ka jaan ña'a i ja kunukuechi ni nuu i ma, sana ni ndakana ña'a Su'si ma, má ko ndi ini ni. Su'va katanuu ni ja sa'a ni sukan kúni ya ma. Kovaa nú kuu tna sa'a ni ja ndayaa ni, te ko ndi ini ni ja ndayaa ni. ]3Sukan ni ndakana ña'a ya ndi‑in ndi‑in o a, te sukan‑ni jín kendoo o. 'GVaa ja jákitnuni o ma ji'in ja masu jákitnuni o ma, masu nawa ka kuu nuu Su'si ma, su'va ja jiniñu'u kúu ja kandija o sukan tátnuni Su'si ma te sa'a o. RNú ka kuu ni tee jâ ni ka jakitnuni nuu ni ndakana ña'a ya ma, te jin kendoo ni sukan‑ni. Xi nú ka kuu ni tee ñatuu ni ka jakitnuni, te ni ndakana ña'a ya ma, te sukan‑ni jin kendoo tna ni. 9 kChukan kúu ja tátnuni sa nuu ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si ma ja ka iyo ni ndaka ñuu ma, ja naxe ka iyo ni nuu ni ndakana ña'a ya ma, te sukan jin kendoo ni. g GVaa ¿nawa jini tu ndijin ña'a nú kundee ni sa'a ni ja kandija yii ni ma Su'si ma te ndani'i ta'vi de ma? Xi ¿nawa jini tu ndijin tee ja nú kundee ni sa'a ni ja kandija ñasi'i ni ma Su'si ma te ndani'i ta'vi ña ma? o WKovaa ñayii ñatuu kándija Su'si ma, te nú xndoo i ñayii kándija Su'si ma, te máko jin ka'nu ndee ni, vaa masu ka iyo ñani o a xi ku'va o a ja jin ndo'o jin neni i, vaa su'va ni ndakana ña'a Su'si a ja jin koo sii ini o.  Vaa tee ñatuu kándija Su'si ma chi ja maa ña ja kándija ña Su'si ma, te kenda kii ja xndoo tna de ja u'vi ma. Te suni sukan kúu ji'in ña'a ñatuu kándija Su'si ma, vaa ja maa yii ña ma ja kándija de Su'si ma, te kenda kii ja xndoo tna ña ja u'vi ma. Vaa nú ña'a, te sa'ya ña ji'in de ma, jin ko kuu i sukan ka kuu sa'ya ñayii ka iyo ñuu ñayivi a ja ñatuu ka kandija i Su'si ma. Kovaa ja in de kándija Su'si ma, te suchi kuechi ma chi jin xndoo tna i ja u'vi ma te jin sa'a i ja va'a ma. o~~o}} |n{zxxwLuuGtIs=r>qjqpooAnmm lqkhgfedcHb.a __c^\\t[Z.XWsV&U T=S$Q:OQNMLL_KJIIH-GF]EE CBA?>>-<);u::-988n7655 4322100 ///..*-G,`**Y))S('0&%%Z$#"!!\ rJ{8 ;F=nY  P )yFsuVoc ?Te nuna jaan sa, te tetniñu sa ñayii jin kaji maa ni ma, te jin koo i ñuu Jerusalén ma jin xsia'a i xu'un jin ndaxtutu ni ma, te jin kinda'a i in carta nuu ká'an ja maa ni ni ka tetniñu ja jin kuu ñayii yukan. /Te ndi‑in ndi‑in ni, kivi xinañu'u ja kéja'a smana ma jin sa'a siin ni jaku ja sukan ni ka ni'i ni ma sukan‑va'a jin ndakua'a ni nuu Su'si ma. Te jin tava'a ni sukan‑va'a kivi jaan sa ma, te masu jiniñu'u ja jin ndaxtutu‑ka ni ja jin ndakua'a ni nuu Su'si ma. z oTe ja jin ndakua'a ni nuu Su'si ma, jin sa'a ni sukan ni tatnuni sa nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ñuu Galacia ma, sukan‑va'a jín kuatniñu ñayii ni ka ndusiin nuu ja u'vi ma te ka jinukuechi ñukuun i nuu Su'si o a. :Chukan kúu ja ndijin ja kútoo ña'a sa a, ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, ni‑yu'u ni‑ini ni jin konukuiñi va'a ni nuu Su'si a, te jin satniñu jin satniñu‑ka ni nuu Iya Tátnuni ma, vaa ka jini o ja masu ka satniñu ka'a o nuu Iya Tátnuni ma.8i9Kovaa ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ni sa'a Su'si ma ja jin kundee o nuu ja u'vi ma, te chukan kúu ja jin ndakuan‑ta'vi jin ndakuan‑ta'vi‑ni o nuu ya ma. 18Kovaa kuechi ja jâ ni ka jini o tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te ja u'vi ma, xtna'a xtna'a ña'a i, xi ma kundee i ja kuiso kuechi o, te kûu o. 7¿Ndenu iyo ja xtna'a ña'a i te kundee i ja'ni i ñayii ma? ¿Ndenu iyo yavi yinee ndiyi ma ja kundee i nuu o a?” Sa'a ká'an ma. 6Te nú ni kuu ja yikikuñu o a ja kûu ja tivi ja naa, te ni nduu i in ja masu ja kûu‑ka ja masu ja tivi‑ka ja masu ja naa‑ka, sani te ko kuu sukan ndee nuu tnu'u Su'si ma ja ká'an sa'a ma: “Ni kundee ja koteku o ma, ni xnaa i ja kûu o ma. #?5Vaa jiniñu'u ja yikikuñu o ja naa ja tivi a, nduu i in yikikuñu ja masu naa ja masu tivi‑ka, te masu kûu‑ka i, vaa koteku i ni‑kani ni‑jika. #?4Te in ja nunuu‑ni ko kuu, sukan‑ni ndakueni o ma te ndakoto o ma‑ni, nú ni jinu ja tivi trompeta ma. Vaa tivi trompeta ma. Sani te ñayii ni ka ji'i ma, te jin ndateku i, te masu kuu jin naa‑ka i, te yo'o ja ka teku‑ka o a chi jin ndasama yikikuñu ka neva'a o vitna a. 2]3Kovaa kúni sa ja jin kuni ni in tnu'u jaa ni kaxtnu'u Su'si ma, ja masu ndaka o jin kûu, kovaa kenda kivi ja ndaka o, jin ndasama yikikuñu ka neva'a o vitna a. s_2Ja ndaa ndija ká'an sa ja yikikuñu o a, sukan kaa i ja iyo i ñuu ñayivi ya chi ja tivi‑ni ja naa‑ni kúu i, te masu kuu ndenda i nuu tatnuni Su'si ma, vaa masu iyo i ja nduta'vi i nuu ka iyo ja masu jin tivi masu jin naa ma. 71Te chukan kúu ja sukan kaa tee ni iyo ñuu ñayivi a, sukan‑ni ka ndaa tna o vitna. Te suni kenda kivi ja jin kava o sukan kaa iya iyo andivi ma. 1[0Te jín kona'a o ja sukan‑ni ni ndo'o yikikuñu Adán ma ja ni iyo de ñuu ñayivi a, sukan‑ni jin ndo'o yikikuñu ñayii ka iyo ñuu ñayivi a vitna a. Te jín kona'a o ja sukan kaa yikikuñu iya iyo andivi ma, sukan jin nduu yikikuñu ñayii jin nu koo andivi ma te jin koo i ji'in ya ma. @y/Vaa Adán ma kúu tee xinañu'u ni sa'a Su'si ma, te ni iyo de ñuu ñayivi a, te Jesucristo Iya Tátnuni ma, visi ni kii ñayivi ya ñuu ñayivi a, kovaa andivi ma kúu nuu iyo ya. <q.Te chukan kúu ja ka jini o ja xinañu'u‑ka yikikuñu o a kûu i te naa i, sukan ka kuu yikikuñu kiti ma, sana ndataa Su'si ma in yikikuñu jaa, ja no'o i te koo i andivi ma. U#-Vaa sukan tna ndee tnu'u Su'si ma: “Adán ma kúu tee xinañu'u ni sa'a Su'si ma, te ni iyo de ñuu ñayivi a, te kuechi ja u'vi ni sa'a de ma kúu ja iyo ja jin kûu ndaka ñayii ma.” Te Jesucristo ma, andivi ma iyo ya, te ni kii ñayivi ya ñuu ñayivi a, te ni ndo'o, ni neni ya, sukan‑va'a kuu jin koteku ñayii ma. %C,Te ja chu'u o ma, in yikikuñu ja tivi‑ni kúu i, kovaa ja ndateku i ma, te nduu i in yikikuñu ñayii koo ji'in Su'si ma. Vaa yo'o chi, sukan kúu yikikuñu kiti ma, sukan kúu yikikuñu o a ja ka iyo o nuu ñu'ú o ya. Te iyo in‑ka yikikuñu o ja koo andivi ma ji'in Su'si ma. eC+Te jin chu'u o in yikikuñu ja masu jiniñu'u‑ka, te ndateku in yikikuñu ñayii ja vivii kava i. Te chu'u o in yikikuñu ja masu nawa kuu‑ka sa'a i, te ndateku in yikikuñu ñayii ja koo tnu'u ndee tnu'u ndatnu i. & E*Te suni sukan ko kuu ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma. Vaa jin chu'u o in yikikuñu ja tivi ma, te ndateku in yikikuñu ja masu naa masu tivi‑ka. r ])Te ja ndii kandii ma, masu inuu kuu ji'in ja ndii yoo ma, ni a tiuxini ma masu inuu ka tnuu ndaka i ma. X )(Te sukan tna kúu vaa ka iyo ja ka iyo andivi ma, te ka iyo ja ka iyo nuu ñu'ú ya. Kovaa ja ka iyo andivi ma, vivii ka na'a i yukan, te ja ka iyo nuu ñu'ú ya, vivii ka na'a i ja ka iyo i nuu ñu'ú ya. G 'Vaa masu ndaka yikikuñu i ma, inuu‑ni ka kuu i. Vaa yikikuñu ñayii ma, ji'in yikikuñu kiti ma, ji'in yikikuñu tiaka ma, ji'in yikikuñu kiti ka ndava ma, masu inuu‑ni ka kuu. / W&Vaa maa Su'si ma sa'a ja kuite i te kua'nu i sukan kúni maa ya ma. Te maa maa i jin kuite. Nuni ma, te kuite in viyu, te triu ma, te kuite in triu, te vivii koo i. 1%Vaa masu viyu ma kúu ja saka ni ma, nú masu ja in nuni‑ni kúu, xi ndeva'a‑ni na ndikin saka o ma, kovaa nini ja onde kûu i, sana kuite i. 3_$¡Masu ka ndasa'a ni kuenda nawa ka ka'an ni a! Chi vaa onde ja ka saka ni nuu ñu'ú ma chi xinañu'u kûu i, sana kuite i ma. ¿Te nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda? .U#Te kuiti ka iyo jaku ni ja jin kakan‑tnu'u ni: “¿Naxe jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma? ¿Te naxe jin kava yikikuñu ñayii ma, nuna jin ndateku i ma?” q["Su'va jin konde'ya va'a ni nawa jin sa'a ni, sukan‑va'a ma jin ndakuiso kuechi‑ka ni. Vaa ka iyo jaku ni ja ñatuu ka jaku'ni ini ni sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a ni, te sa'a ká'an sa sukan‑va'a jin ndakukan‑nuu ni. a;!Kovaa máko jin kua'a ni tnu'u ja jin ko xnda'vi ña'a i ja sukan ka ka'an i ma. Vaa ñayii ka ndikin tna'a ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma chi jaku‑ni, te jin ndasa'a tna i ja u'vi sukan ka sa'a ñayii yukan ma. ! ¿Te nava'a saña, te ni kanaa xeen sa ji'in kiti xeen ka iyo ñuu Éfeso ma, nú ñatuu na tnu'u kanu ini ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma? Te nú sukan, te va'a‑ka: “Na jin kaa o te na jin ko'o o, vaa yutnee te jin kûu o”, sukan ka ka'an jaku ñayii ma. #?Vaa ká'an sa nuu ni ja ndi‑kivi ndi‑ñuu ka iyo yika sa ja jin ka'ni ña'a i. Kovaa ka iyo sii ini sa, vaa vitna chi vivii ka kuu ni nuu Cristo ma. )¿Te nava'a ndi‑kivi ndi‑ñuu ka iyo yika sa ja jin ndo'o jin neni sa, nú ñatuu na tnu'u kanu ini ja ndateku o te koo o ji'in Su'si ma? K¿Te nava'a ka ka'án ni ja ma jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, te vitna ja maa ni chi ka jandute ñayii ma nuu tniñu ñayii ni ka ji'i ma, sukan‑va'a kuu jin ndateku i, ka ka'án ni? $ATe nú ni kuu ja ndaka ja iyo ñuu ñayivi a ka kandija nuu Cristo ma, sani te maa Su'si ma ndatnii ja ndatatnuni ya nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, te maa Cristo ma chi skendoo ya ndaka nuu nda'a Su'si ma, te kandija ya, sukan‑va'a maa Su'si ma ko kuu iya tatnuni nuu ndaka ma. "~=Vaa ndaka ja iyo ñuu ñayivi a chi ni tatnuni Su'si ma ja Cristo ma tatnuni nuu ndaka, te jin kandija i ja ká'an ya ma. Kovaa masu ká'an ja onde maa Su'si ma, Cristo ma tatnuni nuu ya. Vaa su'va maa Su'si ma ni sa'a ja ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, jin kandija i nuu Cristo ma. p}YSani te nú ni jinu, te xnaa ya tna'a ja ni yo sa'a ja jin kûu ñayii ma, te ñatuu na in kûu‑ka. |Vaa jiniñu'u ja tatnuni Cristo ma ñuu ñayivi ya, onde kundee ya nuu ja ñatuu kúnimani nuu ya ma te skendoo ya i chii ja'a ya ma. 9{kSani te jinu ndaka ma. Te ndakua'a Cristo ma ndaka ja tátnuni ya ma nuu nda'a Yuva o Su'si ma, vaa ni kundee ya ni xnaa ya ndaka ja iyo ñuu ñayivi a ja tátnuni i ma nkuu. z/Te vivii ni jakin tna'a ya. Vaa xinañu'u Cristo ma ni ndateku. Sana kenda kivi ja ndii Cristo ma, te jin ndateku yo'o ja ka kukanu ini o ya ma. GyVaa kuechi Adán ma, te ndaka ñayii ma ni ka jiso kuechi, te jin kûu i. Te suni ja maa Cristo ma, te ndaka ñayii jin kukanu ini ya ma chi sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi i te jin koteku i. rx]Vaa kuechi in tee ni sa'a so'o nuu Su'si ma, te chukan kúu ja ndaka ñayii ma jin kûu. Te vitna ja ni ndateku Cristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a kúu ja ñayii ka kukanu ini i ya ma chi jin ndateku tna i nuna jin kûu i ma. EwKovaa ja ndaa ndija ka ka'an sa a ja Cristo ma ni ji'i ya, te suu ya ni ndateku xinañu'u ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te sana kenda kivi ja jin ndateku tna i sukan ni ndateku ya ma. QvTe nú ka kukanu ini o Cristo ma ja yika‑ni ja jin koo va'a o ñuu ñayivi ya'a chi masu na tnu'u kanu ini ja jin ndateku o, te ñayii ka kunda'vi ka kukee‑ni ka kuu o sana ndaka‑ka ñayii ma. |uqTe nú sukan chi ñayii ka kukanu ini i Cristo ma te ni ka ji'i i ma chi, ¿ni ka skenaa i maa i, ka jani ini ni? at;Nú ka jani ini o ja ñatuu ni ndateku Cristo ma, te masu nde jiniñu'u ja ka ka'an o ja ka kukanu ini o Su'si ma ja sa'a ya ja jin kaku o nuu ja u'vi ma. Nú sukan chi ñatuu jin naa‑ka kuechi o ma nuu Su'si ma. osWVaa nute ndija ja ma kuu jin ndateku ni‑in ñayii ni ka ji'i ma, suni ñatuu ni ndateku Cristo ma. jrMTe nú sukan, te saña chi ni ka nduu sa tee ñatuu ka kaxtnu'u ndaa tnu'u Su'si ma, nú sukan, vaa saña chi ka kaxtnu'u sa sukan ni sa'a Su'si ma ja ni ndaxteku ya Cristo ma, te naku ka jani ini ni ja masu jin ndateku ñayii ma, te vitna ja Cristo ma chi ni ndateku ya ma, te nú ñatuu ka ndateku ndija ñayii ma, kuiti ñatuu ni ndateku Cristo ma. 1q[Kovaa nú ñatuu ni ndateku Cristo ma sukan ka ka'an jaku ni a, masu nde jiniñu'u ja ka káxtnu'u sa a, te masu nde jiniñu'u ja ka kukanu ini o Su'si ma, nú sukan. Up# Vaa nú ñayii ni ji'i ma, ma ndateku i, suni ñatuu ni ndateku Cristo ma. *oM Te nú ni ka kaxtnu'u sa ja Cristo ma, ni ndateku ya ne'un ñayii ni ka ji'i ma, ¿naxe kúu ja ka ka'an jaku ni ja ñatuu na in ndateku nuu ni ji'i i ma? pnY Vaa visi saña xi maa de ni ka kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a nuu ni a, te ni ka kandija ni a. m Kovaa ja ni kunda'vi ini ña'a Su'si ma kúu ja ni nduu sa sukan kúu sa vitna a. Te masu in ja kuan naa kúu ja ni skuta'vi ña'a ya a chi ja maa ya, te suu sa ni satniñu‑ka sana ndaka‑ka de ma. Kovaa masu ja tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa sa kúu ja ni satniñu sa ma, nú masu ja sukan nda'vi ini maa ya ma, te ni taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ja kuu sa'a sa sukan kúni ya ma. cl? Chukan kúu ja ndaka‑ka tee ni tetniñu ya ma, ka ndanuu‑ka de sana saña, te saña chi masu kaa masu iyo sa ja konani sa tee ni tetniñu ya ma, vaa ni yo sondikin sa ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a nkuu. _k7Te sandi'i‑nka ja ndaka de ma, te ni kenda ya nuu sa ma, te ni ndo'o sa sukan kúu in lulu ja kuee xeen ni kaku i te ni ji'i nuu i ma, vaa onde yukan, saa ni ndakâku jaa sa nuu ya ma te ni xndoo sa ja u'vi ma. fjESani te ni kenda ya nuu iyo Jacobo ma. Sani te ni kenda ya nuu ndaka tee ni tetniñu ya ma. i)Te sani te ni kenda ya nuu ka iyo vi'i‑ka u'un cientu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te kua'a i ka teku‑ka, te jaku i, jâ ni ka ji'i. jhMTe ni kenda ya nuu iyo Cefas ma, te saa ni kenda ya nuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma. lgQTe ni ka chu'u i ya, te nuu uni kivi ma, te ni ndateku ya, sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma. af;Vaa saña chi ni kaxtnu'u ndi'i kuiti sa nuu ni sukan ni kaxtnu'u ya nuu sa onde xinañu'u ma, te ja ni kaxtnu'u ya ma kúu ja Cristo ma, ni ji'i ya ja na xnaa ya kuechi o ma, sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma. Te!Te nú ndimaa jin ko kandija ni te ma jin xndoo ni tnu'u Su'si o a ja ni kaxtnu'u sa ma, te jin ndani'i ta'vi ni, te nuna jin xndoo ni, masu nde jiniñu'u ja ni ka sa'a ni tnu'u ja ni ka kandija ni ma. od YVitna ndáka'an ndaa ndáka'an ndija sa tnu'u va'a tnu'u vii ni kaxtnu'u sa nuu ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, vaa jâ ni ka jan‑ta'vi ni tnu'u Su'si o a te ka kandija ni, te chukan kúu ja ka nukuiñi va'a ni onde vitna. 5ce(Te ndaka jin sa'a vii jin sa'a va'a ni.Fb'Chukan kúu ja jin ko ndi ini‑ka ni ja jin ndakaxtnu'u ni tnu'u táa Su'si ma, te máko jin ka'nu ndee ni ja jin ka'an i in‑ka sa'an ma, kovaa máko jin sakanuu jin sakani'ni‑ni ni. ^a5&Kovaa nú na in ñatuu jan‑ta'vi tna'a ja ká'an sa a, masu iyo i ji'in Su'si ma. k`O%Nú na in jani ini ja in ñayii ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu i, xi in ñayii jâ ni teku‑ka ini nuu Su'si ma kúu i chi iyo ja ndakunitnuni ndandaa i ja ndimaa ja tátnuni maa Iya Tátnuni ma kúu ja tée sa a. 5_c$Jin kona'a ni ja masu nuu ka iyo maa ni a ni kee tnu'u Su'si ma. Te ni masu nuu maa in‑ni ni ni kenda tnu'u Su'si o a, vaa jin ko sa'a ni sukan ka jani ini maa ni. H^ #Nú iyo nawa jin kakan‑tnu'u ña sukan‑va'a jin kutu'va ña, va'a‑ka ve'e ña ma, te jin kakan‑tnu'u ña nuu yii ña ma. Vaa masu na'a vii ja ká'an ká'an ña nuu ka ndatna'a o ma. x]i"te chukan kúu ja vivii jin sa'a ni nuu ka ndatna'a ni ma, te jín kasiyu'u ña'a ma, vaa masu na'a vii ja jin ko kukuu yu'u ña. Su'va jín kuandetu ña sukan ka jandetu ña nuu yii ña ma, sukan ká'an tna tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. \\1!Vaa Su'si ma, masu in Su'si sakanuu sakani'ni kúu ya, su'va ja kúni Su'si ma kúu ja jin koo mani o. Sukan sa'a ya nuu ka ndatna'a ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya ya ma, ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma, z[m Vaa tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma chi jâ na'a de nawa ni kaxtnu'u Su'si ma, te kuu jin kondetu de. 7ZgVaa kuu ndi‑in ndi‑in ni jin ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma, sukan‑va'a ndaka o jin kutu'va, te sukan‑va'a ndaka o jin koniniso'o ja jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a o ma. YTe nú na in núkoo ma te ni kaxtnu'u Su'si ma tnu'u ndakaxtnu'u i ma, te kua'a ñayii xinañu'u ma tnu'u ja na ka'an i. X)Te suni sukan jín sa'a tna tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma. In uu‑ni de ndákaxtnu'u, te jín ndasa'a maa ñayii ma kuenda. (WIKovaa nú ñatuu na in kuu ndaka'an nawa kúni ka'an sa'an kúni i ja ka'an i ma chi va'a‑ka ja na kasiyu'u i, te ka'an yu'u i ja kuu maa i ji'in Su'si ma. 0VYTe nú ka iyo ñayii jin ka'an in‑ka sa'an, in uu‑ni i na jin ka'an, kovaa maa maa i na ka'an, te koo in ñayii ndaka'an nawa kúni ka'an ja ka ka'an in in i ma. UyTe sa'a jín sa'a o nuu ka ndatna'a o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, iyo ja jin koo tu'va ndi‑in ndi‑in o nú nde o kata xi ka'vi o in salmo, xi kaxtnu'u o nawa kúni ka'an tnu'u Su'si o a, xi ka'an o in‑ka sa'an, xi jin ndakaxtnu'u o tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma, xi jin ndaka'an o nawa kúni ka'an tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma. Kovaa ndaka jin sa'a vii jin sa'a va'a o, máko jin kanduu jin kani'ni o, sukan‑va'a na chindee ña'a i ja jin konukuiñi va'a ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. >TuTe ja ni ndakunitnuni i naxe iyo ini anua i ma nuu Su'si ma, te ndachindeyi i nuu i te ndachiñu'u i Su'si ma, te ndaka'an i ja ja ndaa ndija kúu ja iyo Su'si ma nuu ka iyo o ma. eSCKovaa nú ndaka o ka ndakaxtnu'u tnu'u ni taa Su'si ma, te nuna kivi in ñayii ñatuu jini tnu'u Su'si a, xi ñatuu kándija i ya ma, te kuniso'o i ndaka tnu'u ka ka'an o ma, te ndasa'a i kuenda, te kandija i Su'si ma. >RuChukan kúu ja jin ndasa'a maa o kuenda ja nú nuu ka ndatna'a o a ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te ndi‑in ndi‑in sa'an jin ka'an ni, te jin kivi koo ñayii ñatuu jin kuni‑ka tnu'u Su'si a, xi ñayii ñatuu kandija‑ka Su'si o a chi jin ka'an i ja ni ka nduneé janitnuni o a ja sukan ka kuu o ma. QChukan kúu ja ñayii ka ka'an ndeva'a‑ni in‑ka sa'an ni wa'a Su'si ma chi iyo ja nuu ñayii ñatuu ka kandija tnu'u Su'si o a jin ka'an i, sukan‑va'a jin kuni ñayii yukan ja ñayii ka ka'an ma, ka iyo i ji'in Su'si ma. Kovaa tnu'u káxtnu'u Su'si ma chi yo'o chi iyo ja jin ndakaxtnu'u o nuu ñayii ka kandija Su'si ma, sukan‑va'a jin kuni i nawa iyo ja sa'a ya ja jin kuu o ma. XP)Vaa nuu tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma sa'a ká'an i: “Kuatniñu sa ñayii in‑ka ñuu in‑ka sa'an ma ja jin ka'an i nuu ñayii ñuu ya'a, kovaa ni masu jin koniniso'o i, sa'a ká'an Iya Tátnuni ma.” OwNdijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, máko jin ko kani ini ni sukan ka jani ini suchi kuechi ma, vaa ñatuu ka jini i nawa jin sa'a i ma. Su'va jin kani ini ni sukan ka kuu ñayii java'a ma ja jâ ni ka teku‑ka ini i ma te ka jini i nawa ka sa'a i ma. Kovaa nuu ja u'vi ma, te jin ko kuu ni sukan kúu in suchi luluu ma ja ñatuu na ja u'vi ñu'u ini anua i ma. oNWKovaa nuu ka ndatna'a o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a chi va'a‑ka ja uni kuun u'un‑ni tnu'u ja jin jaku'ni ini ñayii ma ka'an sa ja káxtnu'u sa nuu i ma, sana ja ka'an sa uxi mil tnu'u sa'an ja masu jin jaku'ni ini i ma. [M/Ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja saña ká'an kua'a‑ka sa'an sana ndaka ni. /LWVaa ndijin chi ja va'a kúu ja sa'a ni ja ndákuan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, kovaa nuu in‑ka ñayii ma, masu nawa chíndee ña'a i ja koo va'a‑ka i nuu Su'si ma. K+Vaa nú ndáchiñu'u ni Su'si ma ji'in ini anua ni ma, te nú iyo in ñayii ñatuu jaku'ni‑ka ini tnu'u Su'si o a, te ja ndákuan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, masu kuu ndaskuiso i te ka'an i ja sukan ko kuu ja ni ka'an ni ma. Vaa ñatuu jáku'ni ini i nawa ni ka'an ni ma. VJ%Te nú sukan, ¿nawa sa'a sa? Va'a‑ka ja kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ji'in ini anua sa a, kovaa na jaku'ni tna ini sa. Kata sa ji'in ini anua sa a nuu Su'si ma, kovaa na jaku'ni ini sa ja jita sa ma. cI?Vaa nú saña, te jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ji'in sa'an ja ñatuu jaku'ni ini sa nawa ká'an ma, ini anua sa ma jikan‑ta'vi, kovaa masu jáku'ni ini sa te masu chíndee ña'a i ja koo va'a‑ka sa nuu Su'si ma. H Chukan kúu ja nú na in ká'an sa'an ja masu ka jini o a, te na kakan‑ta'vi i nuu Su'si ma ja na kuu ndaka'an i nawa kúni ka'an ma. G  Sukan tna yo'o ja ka ñu'u ini o ja jin ni'i kua'a o ja skuta'vi ña'a Xtumani Ndios ma ja jin kunukuechi o nuu Su'si ma. Te jín nduku o kua'a‑ka naxe jin sa'a o ja jin chindee o ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja jin konukuiñi va'a‑ka i nuu ya. KF Kovaa nú saña, te ñatuu jáku'ni ini sa sa'an ká'an in‑ka ñayii ma chi in ñayii masu ñuu yukan kúu sa nuu ñayii ká'an ma, te ñayii ká'an ma chi ñayii in‑ka ñuu kúu i nuu sa. E Kua'a xeen sa'an ka ka'an ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, kovaa ni‑in, te ko ka'an o ja ñatuu na in ma ndaka'an nawa kúni ka'an. dDA Te suni sukan ka kuu tna o. Nuna jin ka'an o in sa'an ja masu na in jáku'ni ini ma, kuenda tnu'u ja ka ka'an neé ka ka'an ñuu‑ni o kúu, vaa ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, masu ka jaku'ni ini i ja ká'an o ma. 0CYTe sukan kúu tna ji'in ñayii ka ndetu ja jin koo i jin kanaa i ma. Nú ma kukaji yu'u trompeta ma ja kaxtnu'u tnu ma, masu na in satu'va ja ki'in i jin kanaa i ma. =BsVaa ka jini tu maa ni ja yutnu ka tava i yaa ja kúu flauta ma xi guitarra ma, te nú jin sa'a neé jin sa'a ñuu‑ni i yu'u tnu ma, masu jaku'ni ini o na yaa ka tava i ma. eACVa'a‑ni. Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, nuna jaan sa nuu ka iyo ni a te ka'an sa in sa'an taa Xtumani Ndios ma, te nú ma jin jaku'ni ini ni ma, ¿te naxe jin konukuiñi va'a ni nuu Su'si ma? Chukan kúu ja va'a‑ka ja na kaxtnu'u sa in tnu'u ndichi xi ndakaxtnu'u sa sukan ni skuiso Su'si ma ja ko kuu kivi ki'in o ma xi ja kaxtnu'u sa naxe jin ko sa'a jin ko kuu ni nani ka ndetu o Su'si ma, sukan‑va'a chindee ña'a i ja jin konukuiñi va'a‑ka ni nuu ya. f@EChukan kúu ja visi kúni sa ja ndaka ni jin ka'an sa'an taa Xtumani Ndios ma, kovaa ja kúu ini xeen‑ka sa kúu ja jin ndakaxtnu'u ni tnu'u ni taa Su'si ma. Vaa ja kanuu‑ka kúu ja ndákaxtnu'u o tnu'u ni taa Su'si ma sana ja ká'an o sa'an ni taa Xtumani Ndios ma. Xi nú kuu ndaka'an o nawa kúni ka'an sa'an ni taa Xtumani Ndios ma, te na ndaka'an o, sukan‑va'a jin jaku'ni ini ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma te chindee ña'a i ja jin koo va'a tna i nuu Su'si ma. ?#Kovaa ñayii ká'an sa'an ñatuu ka jaku'ni ini ñayii ma, masu nawa chíndee ña'a i, vaa maa in‑ni i jáku'ni ini ja ká'an i ma. Kovaa ñayii ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma chi chíndee i ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja jin konukuiñi va'a i nuu ya ma. K>Kovaa ñayii ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma chi nuu ñayii ma ndákaxtnu'u i, vaa ndáka'an‑so'o i, te ndáka'an‑mani i nuu ñayii ma, sukan‑va'a jin konukuiñi va'a i nuu Su'si ma. =%Chi vaa ñayii ká'an sa'an ni wa'a Xtumani Ndios ma chi nuu Su'si ma‑ni ká'an i, te masu jin jaku'ni ini ndaka‑ka ñayii ka ndatna'a ma. Vaa maa Xtumani Ndios ma ni wa'a ma, te maa i‑ni jini nawa jiña'a i Su'si ma, te ni a in‑ka ñayii ñatuu jáku'ni ini. I< Jin ko ndi ini ni ja jin kutoo tna'a ni, te jin ndanduku ni nde a kúu ja ni skuta'vi ña'a Xtumani Ndios ma ja jin sa'a ni ja jin kunukuechi ni nuu Su'si ma. Kovaa ja jin ko ndi ini‑ka ni kúu ja jin ndakaxtnu'u ni sukan ká'an tnu'u ni taa Su'si ma ja ko kuu ma sukan‑va'a jin jaku'ni ini o te jin koo tu'va o ma. #;? Chukan kúu ja vitna iyo ja ûni jín kukanu ini ndija o Su'si ma, te ûni jín kondetu o ja ko kuu sukan ni skuiso Su'si ma, te ûni jín ku'un ini o ja jin kutoo tna'a ndija o. Te ndinuni cha'a chi ka ndanuu i ja jin sa'a o, kovaa ja kanuu xeen‑ka kuu ja kutoo tna'a o ma.: Chukan kúu ja vitna a, ja ka jaku'ni ini o a chi kuenda tnu'u ja yata in espeju ma‑ni ka nde'ya o, te masu ndijin va'a ndaka ja ká'an ya ja ko kuu ma. Kovaa kivi yukan chi nuu nuu o jin kuni o ya. Vitna chi jaku‑ni jáku'ni ini sa sukan sa'a Su'si ma, kovaa kivi yukan chi jaku'ni ndi'i ini sa sukan sa'a Su'si ma vitna, vaa jini ndi'i jini tu'u ya ndaka sukan sa'a sukan kúu sa ya. }9s Vaa sukan kúu ja ve kua'nu o te ve jakun‑tnuni‑ka ini o ma, sukan ko kuu. Vaa kivi suchi luluu‑ni kúu sa ma chi ni yo ka'an sa sukan ká'an in suchi luluu, te ni yo jani ini sa sukan jani ini in suchi luluu ma, te ni yo ndasa'a sa kuenda sukan‑ni ndása'a i kuenda ma. Kovaa nuu ni kuu java'a‑ka sa ma, te ni xndoo sa sukan ni yo kuu sa nuu luluu‑ka sa ma. A8{ Kovaa kivi jin koo o nuu Su'si ma, ja ka jini o vitna a chi ni ka ya'a maa i, te masu chukan jin kukanu ini‑ka o, vaa yukan, te jin kuni ndi'i jin kuni tu'u o ja ndaa ká'an ya ma. P7 Vitna chi jaku‑ni ka jaku'ni ini o te ka ndakaxtnu'u nuu tna'a o a. V6% Su'va jín kutu'va o ja jin kutoo tna'a ndija ndi‑in ndi‑in o ni‑kani ni‑jika, vaa sukan kútoo ña'a Su'si ma. Kovaa tnu'u ka ndakaxtnu'u o nuu tna'a o a chi kenda kivi ja ko kuu sukan ká'an tnu'u Su'si ma, sani te masu na in ndakaxtnu'u‑ka tnu'u yukan, vaa maa ya jin koo ji'in o ma. Te ndaka sa'an ka ka'an ñayii ñuu ñayivi a chi masu nde jin kuatniñu‑ka, te ndaka tnu'u ndichi ka jini ñayii ñuu ñayivi a masu na in kuatniñu‑ka. >5u Ja kutoo tna'a o ma kúu ja kanda o visi na ndo'o neni o ma, te vivii kukanu ini o Su'si ma, te kondetu o ja maa ya chindee ña'a, te kanda o ndeva'a‑ni nawa na kénda nuu o ma. 4} Ni a kutachi o ja u'vi ka ndo'o ka tna'a in‑ka ñayii ma, su'va jin kutachi o nú ndimaa ja vii ja va'a ka ni'i i ma. 35 Ja kutoo tna'a o ma chi másu ko ka'an jatu ko ka'an su'va o nuu in‑ka ñayii ma, ni a másu ko nduku o ja koo va'a‑ka maa o ma sana in‑ka ñayii ma, ni a másu ko ndakiti ini o nuu in‑ka ñayii ma, ni a másu ko chu'un ini o nawa ni ka'an in‑ka ñayii ma nuu o ma. 27 Ja kutoo tna'a o ma kúu ja kanda o visi na ndo'o neni o nuu ñayii ma, te kunda'vi ini ndija o i. Ja kutoo tna'a o ma chi ñatuu na tnu'u kueñu ini iyo ini anua o ma. Ja kutoo tna'a o ma chi másu ko kani ini o ja maa o kúu‑ka te kanuu‑ka o sana in‑ka ñayii ma. 1% Te visi na ndaxiko sa ndaka ja neva'a sa a te ni'i sa ja kua'a sa ja jin kaa ñayii nda'vi ma, te visi na kanda sa ja jin ka'mi teku ña'a ñayii ma kuechi ja ndikin sa Su'si o a, kovaa nú ñatuu kútoo sa ñayii ma chi nuu Su'si ma masu nde jiniñu'u ja sa'a sa ma. z0m Te visi na kuu ndakaxtnu'u sa nuu ñayii ma ja ni kaxtnu'u Su'si ma, te visi na kuu jaku'ni ini sa ndaka ja iyo yu'u nuu tnu'u Su'si a ji'in ndaka ja iyo yu'u ñuu ñayivi a, te visi ûni kúkanu ini xeen sa Su'si o a ja kuu kuña'a sa yuku ma ja ndaya'a i in‑ka nuu koo i ma te ko kuu sukan ma, kovaa nú ñatuu kútoo sa ñayii ma, masu nawa kúu sa nuu Su'si ma. p/ [ Nú saña, te visi kúu ká'an sa kua'a sa'an ka ka'an ñayii ñuu ñayivi a xi sa'an ka ka'an ángel ma, kovaa nú ñatuu kútoo sa ñayii ma chi sukan‑ni kúu in kaa káxin xi sukan‑ni kúu in kaa kíxin, sukan‑ni kúu sa. . Te chukan kúu ja jin ndanduku ni na nde a ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja kuu jin ko sa'a ni ja jin kunukuechi ni nuu ya ma, te sukan jin ko sa'a ni. Te vitna, te káxtnu'u sa in ja va'a xeen‑ka, te sukan jin ko sa'a ni, vaa in ichi va'a xeen‑ka kúu.w-g ¿Xi ndaka i ka kuu ñayii ka jikan‑ta'vi nuu Su'si ma te ka nduva'a ñayii ka ku'u ma? ¿Xi ndaka i ka ka'an in‑ka sa'an ja ka ndachiñu'u i Su'si ma? ¿Xi ndaka i ka ndaka'an nawa kúni ka'an sa'an ka ka'an ñayii yukan ma? Ña'a. , ¿Te naxe ka jani ini ni? ¿Ndaka ñayii ma ka kuu apóstol ni tetniñu Jesucristo ma? ¿Xi ndaka i ka kuu ñayii ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma? ¿Xi ndaka i ka kuu teskua'a ja ka kaxtnu'u nuu in‑ka ñayii ma? ¿Xi ndaka i ka kuu ñayii ka sa'a milagru? e+C Te chukan kúu ja sa'a ni sa'a Su'si ma ne'un ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te xinañu'u‑ka ni sunkani ya tee ka kuu apóstol ma, ja kúni ka'an “tee ni tetniñu maa Jesucristo Iya Tátnuni ma.” Sani te ni sunkani ya ñayii ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a maa Su'si ma ja jin ndakaxtnu'u i nuu ñayii ma. Sani te ni sunkani ya ñayii ka sa'a milagru ma. Sani te ni sunkani ya ñayii jin kakan‑ta'vi nuu Su'si ma te jin nduva'a ñayii ka ku'u ma. Sani te ni sunkani ya ñayii ka chindee ñayii ka jiniñu'u ma. Sani te ni sunkani ya ñayii ka jito ndaka‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ja vivii na jin kaka i nuu Su'si ma. Sani te ni sunkani ya ñayii ja kuu jin ka'an i in‑ka sa'an ja jin ndachiñu'u i Su'si ma. (*I Te sukan ka kuu ndaka tna'a o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te nú vivii ka ketna'a ini ndi‑in ndi‑in o ma, te yikikuñu Cristo ma ka kuu ndaka o. +)O Te nú ndenu u'vi o ma chi ni‑ka'nu yikikuñu o a u'vi, te nú nde a ka ka'an ñayii ma ja vivii‑ka kaa i ma, te sii ini xeen kúu ni‑ka'nu yikikuñu o a. w(g Sukan‑va'a ni‑ka'nu yikikuñu o a, jin ko ndi ini nuu tna'a i, te ñatuu jin ko kusiin jin ko kusu'va i. t'a Kovaa tna'a ja vivii‑ka ka ndaa ma, masu ka jiniñu'u‑ka i ja ndasa'a vivii‑ka o i, vaa jâ vivii jâ ni sa'a ña'a maa Su'si ma. Kovaa maa Su'si ma ni tatnuni ja koo kua'a‑ka jayiñu'u nuu ja ñatuu na jayiñu'u neva'a i ma. +&O Te tna'a ja jani ini o ja masu nawa ka kuu ma, te skone'nu o sa'ma va'a‑ka. Te tna'a ja jani ini o ja masu ja vivii ka kuu ma, te suu i ndása'a vivii‑ka o. t%a Su'va tna'a ja jani ini o ja kuechi‑ka i ma te masu nawa ka sa'a xeen i ma, kovaa suu i ka ndanuu‑ka. L$ Ni a nduchinuu o a, masu kuu kuña'a i nda'a o a: “Masu nde jiniñu'u ña'a ri”, te ni a xini o a, masu kuu kuña'a i ja'a o a: “Kuán ndiyo, ki'in ro, vaa masu nde jiniñu'u ña'a ri.” # Kovaa vitna, te ka jini o ja kua'a ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma, sukan‑va'a koo va'a o, kovaa ndaka chi in‑ni yikikuñu kúu o a. J"  Vaa nú inuu jin ko kuu ndaka, ¿naxe‑nka kava yikikuñu o a? P! Kovaa sukan ni sa'a ña'a maa Su'si ma, ja ni tenee ya so'o o a, xitni o a, nduchinuu o a, ji'in ndaka‑ka ja ni taa maa Su'si ma, sukan‑va'a koo va'a yikikuñu o a, vaa sukan ni kuu ini maa ya. { o Te chukan kúu ja jín ndasa'a maa o kuenda ja nú ni‑ka'nu yikikuñu o a, nanimaa nduchinuu ko kuu i, te ¿naxe kuniso'o o? Te nú ni‑ka'nu yikikuñu o a, nanimaa so'o ko kuu i, te ¿naxe xtatachi o xi ni'i o xiko sukan sa'a xitni o a?   Te ni a so'o o a, nuna kuña'a i nuu nduchinuu o a: “Vaa masu kúu sa'a ri sukan sa'a ro ja kúu ro nduchinuu a, te chukan kúu ja masu jin koo kaa‑ka o”, kovaa masu kuu sa'a tna i sukan, vaa in‑ni yikikuñu ka kuu i te ka jiniñu'u tna'a tna i. zm Chukan kúu ja nuna kuña'a ja'a o a nuu nda'a o a: “Vaa masu kúu sa'a ri sukan sa'a ro ja kúu ro nda'a, te ma jin kituu tna'a‑ka o”, kovaa masu kuu sa'a ja'a o a sukan, vaa in‑ni yikikuñu ka kuu nduu i, te ka jiniñu'u tna'a i. .U Te sukan kúu yikikuñu o a, sukan ka kuu tna ndaka o nuu Su'si ma, vaa ka iyo nda'a o ja'a o nduchinuu o, te ndaka i ka jiniñu'u tna'a sana kuu nawa sa'a o. O Vaa ja maa in‑ni Xtumani Ndios ma, te ni ka jandute o ja jin nduu o in‑ni ñayii, ka kuu o ñayii judío, ka kuu o ñayii griego, ka kuu o ñayii ka jinukuechi, ka kuu o ñayii ka nune. Te ndaka o, ni skuta'vi ña'a Su'si ma Xtumani maa ya ma ini anua o a, te koo ya ini anua ndi‑in ndi‑in o, te maa in‑ni ya kúu. 2] Vaa yikikuñu o a chi ka iyo nda'a o, ja'a o, xninda'a o, nduchinuu o, te sukan kua'a‑ka ja ka iyo, kovaa in‑ni yikikuñu o kúu. Te sukan tna kúu Cristo ma. ~u Kovaa ndaka cha'a chi maa in‑ni Xtumani Ndios ma skuta'vi ña'a nuu ndi‑in ndi‑in o ma sukan kúni maa ya ma.  Te jaku‑ka o, sa'a ya ja kuu jin sa'a o milagru. Te jaku‑ka o ma chi maa Xtumani Ndios ma kaxtnu'u nuu o nawa iyo ja ko kuu ma, te ndakaxtnu'u o nuu ñayii ma. Te jaku‑ka o ma chi maa Xtumani Ndios ma sa'a ja jin ndakunitnuni o ja nú ka iyo ñayii ma ji'in Xtumani Su'si ma xi ka iyo i ji'in tachi ma. Te jaku‑ka o ma chi sa'a Xtumani Ndios ma ja kuu jin ka'an o kua'a sa'an. Te jaku‑ka o chi maa Xtumani Ndios ma chindee ña'a te jaku'ni ini o te ndaka'an o nawa kúni ka'an sa'an ka ka'an i ma. ?w Te ka iyo yo'o chi maa Xtumani Ndios ma sa'a ja masu nawa ko kasi ndee ko kasi ndoso ja ni‑yu'u ni‑ini o kukanu ini o maa ya ma, te sa'a ya nawa kakan‑ta'vi o nuu ya ma. Te ka iyo yo'o chi maa Xtumani Ndios ma sa'a ja nuna jin kakan‑ta'vi o nuu Su'si ma ja na nduva'a in ñayii ku'u ma chi nduva'a i. - Vaa ka iyo yo'o chi táa Xtumani Ndios ma tnu'u ndichi. Te ka iyo yo'o chi sa'a ya ja jin jaku'ni‑ka ini o, sukan kúni maa Xtumani Ndios ma. ) Te maa Xtumani Ndios ka iyo ji'in o ma, táa ya maa maa o sukan jin ko sa'a jin ko kuu o, sukan‑va'a jin chindee tna'a ndi‑in ndi‑in o. E Te ndi‑in ndi‑in o chi siin siin ja kuu jin sa'a o ja jin kunukuechi o nuu Su'si ma, kovaa maa in‑ni ya kúu iya táa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ja kuu jin sa'a o ndaka ma. ) Te kua'a xeen ja ka iyo ja kuu jin sa'a o ja jin kunukuechi o nuu Iya Tátnuni ma, kovaa jín kona'a o ja nuu maa in‑ni ya ka jinukuechi o.   Vaa ka iyo kua'a ja skuta'vi ña'a Xtumani Ndios ma ndi‑in ndi‑in o, kovaa maa in‑ni ya kúu iya táa nuu ndaka o. { Chukan kúu ja káxtnu'u sa nuu ni ja ndeva'a‑ni ñayii, te ka'an u'vi i ja kuu Jesús ma chi ñatuu na Xtumani Ndios ma iyo ji'in i. Te ñatuu na in kuu ka'an ja Jesús ma kúu iya tátnuni nuu i ma, nú ñatuu na Xtumani Ndios ma iyo ji'in i. m!~}}}D|{zxyy;wwQv}ut^ssOrrqpoynmm.lkk;j|ihhgffSedccSbba`_l^]\[ZZYKX/W^VIUUfTSGRQPPONMM>LhK{JJ I4HGG2FcEE ECCWBBAA@?T>D=w<;t:: 9G8)766N5z44 311004/|..7-l,++F*)((1'Y&&O%##4"" JYMY?5| b uF'_@7 Kovaa ndijin chi sa'ya tata ni ndakaji Su'si ma ka kuu ni, te ûni ka kuu ni sutu ndija nuu ya, vaa ñuu maa ya ma ka kuu ni, te ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a ni, vaa maa ya ni ndakaji ña'a. Chukan kúu ja jin kaxtnu'u ni ndaka ja va'a sa'a iya ni ndene'e ña'a nuu nee ma, te ni ndaxsia'a ña'a ya nuu ndú'va ñu'u vivii maa ya ma. ?7Te:Suni yuu ya'a, sa'a i ja jin kotuu ñayii ma, te jin nduva i. Vaa ñatuu ka kandija i tnu'u Su'si ma, te chukan kúu ja jin ndachunaa maa i. ?>wYo'o ja ka kandija o ya ma chi vivii kúu, kovaa ñayii ñatuu ka kandija ya ma chi jin kuni i ja:Yuu ni ka saxiko ñayii ka sa'a ve'e ma, te ni nduu i in yuu kanuu‑ka. 5=cSuni sukan ká'an tnu'u ndee nuu tutu ya ma:Ñuu Sion ya sunkani sa in yuu kanuu vivii ni kaji sa ja kituu i ve'e ma. Te nú na in na kandija ma, masu kukan‑nuu i. A<{Suni jin ko kuu tna ni sukan kúu in yuu vivii ni kaji maa Su'si ma, te jin chindee tna'a ni, ja jin ko kuu ni in ve'e nuu koo Su'si ma, te jin ko kuu ni sutu, te ni‑in ja u'vi jin ko sa'a ni, te sukan‑va'a ja maa Jesucristo ma, te jin ndakua'a ni ja vii ja va'a nuu Su'si ma tna'a ja játna ini maa ya ma. ;#Jin koo ni jin tu'va‑ka ni Jesucristo ma, vaa maa ya chi téku ya, te sukan kúu in yuu kanuu kovaa ni ka saxiko ñayii ma, sukan ni ka sa'a i ya. Kovaa nuu maa Su'si ma chi kuenda tnu'u ja in yuu vivii kúu ya, ja ni kaji maa Su'si ma, ja sotna'a ya in ve'e. w:gVitna ja jâ ni ka jini ni sukan va'a ini Iya Tátnuni ma. Jesucristo ma chi sukan kúu in yuu kanuu kúu ya S9Jin ko kuu ni sukan ka kuu lulu suchi yika ni ka kâku ma ja ka ndanduku ka ndanduku‑ni i ja jin kaxi i ma, sukan jin ko ndi ini ni ja jin koniniso'o ni maa in‑ni tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma, sukan‑va'a jin kua'nu‑ka ni nuu Su'si ma, te jin ndani'i ta'vi ni, te másu ko jin koniniso'o ni ja ka ka'an ñayii ma‑ni. i8 MJín skana jín skuita o ndaka ja u'vi ma, ji'in ndaka ja ka xnda'vi tna'a o ma, ji'in ndaka ja ka ka'an o te masu ka sa'a o ma, ji'in ndaka ja ka kukueñu ini o ma, ji'in ndaka ja ka ka'an o tnu'u ja kuu in‑ka ñayii ma. 7 kovaa tnu'u Iya Tátnuni ma chi iyo i ni‑kani ni‑jika. Te tnu'u ya'a kúu tnu'u vii tnu'u va'a ni ka ndakaxtnu'u de nuu ni a.;6 qVaa:Ndaka ñayii ma, sukan kúu in yi'i ma kúu i, te ndaka jayiñu'u ñayii ma, sukan kúu ita nuu yi'i ma kúu i.Yi'i ma chi yíchi i, te ita i ma chi jínkava, 5  Vaa jâ ni ka ndakâku jaa o, te masu sukan ni ka kâku o xinañu'u ma te jin kûu o ma kúu cha'a, chi ja maa tnu'u Su'si ma, ja kúu ja ndaa ja ndija ma te iyo ni‑kani ni‑jika ma, kúu ja ni sa'a i ja ni ka ndakâku jaa o a, te masu jin kûu‑ka o. }4 uTe vitna chi jâ ni ka nduvii ini anua ni a, vaa ka kandija ni ja ndaa ja káxtnu'u Xtumani Ndios ma, te ûni jín kutoo tna'a ndija ndi‑in ndi‑in o. Te chukan kúu ja ni‑yu'u ni‑anua o jín kutoo tna'a o, te in‑ni ja jin kani ini o. 63 gTe chukan kúu ja ka kukanu ini o Su'si ma, vaa ni ndaxteku ya Cristo ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te ni wa'a ya jayiñu'u ya ma. Te chukan kúu ja ka kandija o Su'si ma. 52 eOnde xi'na‑ka ja kuva'a ñuu ñayivi ya, ja iyo ya ja maa ya kii ma. Kovaa onde ni kenda kivi ma, te ni kii ya, sukan‑va'a jin koo va'a‑ka o, vaa kútoo ña'a ya ma. v1 gnú masu ja ji'in niñi vivii maa Cristo ma ni chunaa ya, sukan kúu niñi in ndikachi jaa kiti vava'a‑ka. o0 YVaa ka na'a ni sukan ni ndene'e ña'a ya nuu ja u'vi ja masu jiniñu'u ja ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ma, sukan ni ka yo kaxtnu'u yuva ni ma. Chukan kúu ja jin kona'a ni ja masu ji'in xu'un ni chuya'vi ya, saa ni ka kaku o a, / ;Nú ka ka'an ni ja Yuva ni kúu Su'si ma iya ñatuu sa'a siin ni a in ñayii ma, su'va inuu sa'a ya ji'in ndaka o, te sa'a ndaa ya ndaka ja ka sa'a in in o ma, te jin koyu'u ni ya ndi‑kivi ndi‑kivi nani ka iyo o ñuu ñayivi ya, nasa jin sa'a ni in ja masu játna ini ya ma. w. ivaa sa'a ndee nuu tutu ká'an tnu'u ya ma: “Má jin sa'a ni ja u'vi, vaa saña, masu na ja u'vi sa'a sa.” 3- aJâ ka jini ni ja iya ni kana ña'a ma, ñatuu na ja u'vi sa'a ya, te sukan jin ko kuu tna ni, te ni‑in ja u'vi máko jin ko sa'a ni nani ka iyo‑ka o ñuu ñayivi a, =, uJin ko kuu ni sukan ka kuu sa'ya o suchi ka kandija vava'a ma, te má jin sa'a‑ka ni sukan ni ka yo kuu ini ni ja jin ko sa'a ni ma, kivi nuu ñatuu jin kuni‑ka ni ja ndaa ma. O+  Chukan kúu ja jin koo tu'va ni, te jin jaku'ni ini ni naxe jin sa'a ni. Te jin ndasa'a ni kuenda, te jin kondetu ka'nu ka'nu ni ndaka ja skuta'vi ña'a Su'si ma kivi jin kuni o Jesucristo ma. K*  Nuu tee ya'a ni kaxtnu'u ya ndaka cha'a, ja masu ja jin kuu maa de kúu chi ja jin kuu maa o kúu, te sukan ni ka yo jinukuechi de nuu Su'si ma. Te vitna, te tee ni ka ndakaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a nuu ni ma, ni ka kaxtnu'u de tnu'u ya'a ja ni wa'a maa Xtumani Ndios iya vee onde andivi ma. Tna'a cha'a ka kuu ini xeen ángel ma ja jin konde'ya jin konde'ya i. Jín xndoo o ndaka ja u'vi ma, te jín ko sa'a o ja va'a ma sukan játna ini Su'si ma p) [ Ni ka ndasa'a vava'a de kuenda na ñayii, na tiempu ko kuu ja ni kaxtnu'u Xtumani maa Cristo ma iya ka iyo ji'in de ma, iya ni kaxtnu'u sukan ndo'o neni Cristo ma ji'in jayiñu'u ya ja ki koo kuee‑ka ja ya'a ja ndo'o neni ya ma. 6( g Tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ni ka ndaka'an de ja vii ja va'a skuta'vi ña'a Su'si ma. Vaa ni ka skua'a vava'a de siki naxe jin ndani'i‑ta'vi o ma. O'  Vaa ja ka kandija o a kúu ja sa'a ja jin ndani'i ta'vi ini anua o a. m& UVisi ñatuu ni ka yo jini ni ya ma, kovaa jâ ni ka kutoo ni ya. Te visi ñatuu ka nde'ya ni ya vitna, kovaa ka kandija ni ya. Te ka kusii ini xeen o, ûni masu kuu jin ka'an o sukan ka kusii ini o a, vaa ndaka vivii xeen kúu. 5% eVaa sukan kúu oro ma, visi na jin chunee jin chunee de i nuu ñu'u i'ni‑ka ma su'va nduu nanimaa‑ka i, te sukan jin ko kuu tna o, te visi na jin ndo'o xeen‑ka o, kovaa sukan, te vivii‑ka jin kukanu ini‑ka o ya. Te sukan, te jin koo jayiñu'u o kivi jin kuni o sukan kaa maa Jesucristo ma. $ !Te chukan kúu ja visi na jin ndo'o jin neni o te jin kuxii ini o vala vitna, kovaa jin koo sii ini o, vaa jiniñu'u ja sa'a jin ndo'o o. <# sTe ja ka kandija o ya ma, te ko koto vava'a ña'a ya nani ka iyo o ñuu ñayivi a, onde kivi ndenda Jesucristo ma, te jin kuni o sukan kúu sukan iyo ja jin ndani'i‑ta'vi o ma. C" Te jin ndani'i‑ta'vi o in nuu iyo tu'va onde andivi ma ja jin koo o, in nuu masu naa kuiti, in nuu masu na ja u'vi iyo, su'va vivii koo i ni‑kani ni‑jika, te yukan jin ndatna'a o. .! WJa va'a kúu Su'si o ma Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ja sukan nda'vi ini xeen ya ma, te ni sa'a ya ja ni ka ndakâku jaa o. Vaa ka jini o ja ni ndateku maa Jesucristo ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te sukan, te ka kukanu ini o ja maa ya sa'a ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika. ]  5Ni jini maa Yuva o Su'si ma ja jin ko kuu ni ñayii jin kandija ja ká'an Xtumani Ndios ma te masu jin sa'a‑ka ni ja u'vi ma, te chukan kúu ja ni ndakaji ña'a maa Su'si ma, sukan‑va'a jin kandija ni ja ká'an Jesucristo ma, te ja maa niñi ya ma, te jin nduvii jin ndundoo kuiti ni te jin sa'a ni nanimaa ja játna ini Su'si ma. Na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani xen‑xeen ni. Jayiñu'u kóo nuu Su'si ma ja ni sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi o Z 1Pedro ma kúu sa, tee ni tetniñu Jesucristo ma, te káxtnu'u sa nuu ni ja ka kuu ni ñayii ni ka jitenuu te ni ka ndasañuu ni ñuu Ponto a, ñuu Galacia a, ñuu Capadocia a, ñuu Asia a ji'in ñuu Bitinia a. b=Sa'ya sa, másu ko jin tu'va ni nuu ja masu Su'si ka kuu ma. Te sukan kó kuu./Suni ka jini o ja Sa'ya Su'si ma, ni kii ya, te ni sa'a ya ja kuu jin ndasa'a o kuenda nde in kúu Su'si ndija ma. Te ka iyo o ji'in iya sa'a ja ndaa ja ndija ma, ja kúu ya Jesucristo Sa'ya Su'si ma. Iya ya'a kúu Su'si ndija iya sa'a ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika. nUKa jini yo'o ja sa'ya Su'si ma ka kuu o, kovaa ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, nuu nda'a tachi ma iyo i. )KKa jini o ja nú na in ni ndakâku jaa nuu Su'si ma, ñatuu na ja u'vi sa'a‑ka i, vaa Sa'ya Su'si ma jito ña'a, te tachi ma, ñatuu jan tna'a ña'a i. %Ndaka ja u'vi ma chi in kuechi kúu, kovaa iyo kuechi ja ndasakanu ini Su'si ma te ndani'i ta'vi o, te iyo kuechi ja masu ndasakanu ini ya. MNú na in nde'ya ja in ñayii ni nduu sa'ya Su'si ma, yikuu i sa'a i ja u'vi ma, in ja masu sa'a ja kûu ñayii yukan ma, kákan‑ta'vi i nuu Su'si ma, te maa ya sakanu ini kuechi ñayii ma, sukan‑va'a koteku i nuu ya ma. Nú in ja u'vi ja masu sa'a ja skenaa i maa i ma kúu kuechi ni sa'a i ma chi kuu jin kakan‑ta'vi o. Kovaa iyo kuechi sa'a ja skenaa ñayii ma maa i nuu Su'si ma, te kuechi yukan masu ká'an sa ja jin kakan‑ta'vi ni. ,QTe chukan kúu ja ka kukanu ini o ja Su'si ma chi niniso'o ya nawa ka jikan‑ta'vi o nuu ya ma, te suni ka kukanu ini o ja jin ni'i o nawa ka jikan o nuu ya ma. ucKa kukanu ini o Su'si ma, vaa ka jini o ja nú nawa na jin kakan o sukan kúni ya ma chi niniso'o ya.  Te tée sa nuu ni ja ka kandija ni Jesucristo Sa'ya Su'si ma, sukan‑va'a jin kona'a ni ja jin koteku ni ni‑kani ni‑jika. T! Nú na in iyo ji'in Sa'ya Su'si ma, te koteku i ni‑kani ni‑jika. Kovaa nú ñatuu na Sa'ya Su'si ma iyo ji'in i, masu kuu koteku i ni‑kani ni‑jika. Jaku‑ka tnu'u ni ka'an‑so'o Juan ma nuu o 6e Te ja ká'an Su'si ma kúu ja ni taa ya ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma, te ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma kúu ja jin ni'i o ja maa Sa'ya ya Jesucristo ma. wg Nú na in kándija Sa'ya Su'si ma, te ja ká'an Su'si ma ñunee ini anua i ma. Nú na in ñatuu kándija Su'si ma, sa'a i tnu'u ja Su'si ma kúu iya xnda'vi ña'a, vaa ñatuu kándija i ja ká'an Su'si ma siki ja Sa'ya ya Jesucristo ma. ,Q Ka kandija o ja ka ka'an ñayii ma, kovaa ja ká'an Su'si ma ja va'a xeen‑ka kúu ja kandija o, vaa ja ká'an Su'si ma, te káxtnu'u ya na in kúu Sa'ya ya ma. ,QTe ñuu ñayivi ya, uni tna'a ja ka kaxtnu'u na in kúu Jesucristo ma: Xtumani Ndios ma, ji'in ndute ma, ji'in niñi ma, te in‑ni ka ka'an ndinuni i ja kuu ya. #Te andivi ma ka iyo uni testigu: Yuva o Su'si ma, ji'in Sa'ya ya Jesucristo ma, ji'in Xtumani Ndios ma. Te ndinuni ya chi in‑ni ya kúu. gGTe Jesucristo ma kúu iya ni kii ji'in ndute ji'in niñi. Masu yika‑ni ja ndute, nú masu ja ndute ji'in niñi. Maa Xtumani Ndios ma kúu testigu ja sukan ni kuu, te Xtumani Ndios ma kúu iya káxtnu'u ja ndaa ma. 5Nú na in kándija ja Jesús ma kúu Sa'ya Su'si ma, jâ ni kundee i nuu ja iyo ñuu ñayivi a. Sa'a ká'an Su'si ma siki ja Sa'ya ya Jesucristo ma G vaa ndaka ñayii ka kuu sa'ya Su'si ma, ka kundee i nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. Te yo'o chi ka kandija tna o Su'si ma, te chukan kúu ja jin kundee o siki ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. 5 cJa kutoo o Su'si ma kúu ja sa'a o sukan játna ini ya ma te sa'a o sukan ká'an tnu'u ni tatnuni ya ma, te ja ni tatnuni ya ma masu in ja tnundo'o ja jin kandija o kúu,   Nú ka kutoo o Su'si ma te ka kandija o tnu'u ni tatnuni ya ma, te ka jini o ja suni ka kutoo o ñayii ka kuu sa'ya Su'si ma. 4  cNdaka ñayii ka kandija ja Jesús ma kúu Cristo ma, sa'ya Su'si ma ka kuu i. Te ñayii ka kutoo Yuva o Su'si ma, suni ka kutoo tna i ñayii ka kuu sa'ya Yuva o Su'si ma. e CJesucristo ma, ni tatnuni ya ja nú na in kútoo Su'si ma, suni na kutoo i tna'a i ma.Nú na in ká'an: “Saña chi kútoo sa Su'si ma”, te ndákiti ini i nuu tna'a i ma, in ñayii xnda'vi ña'a kúu i. Vaa nú ñatuu kútoo i tna'a i ma, te vitna ja nde'ya i tna'a i ma, te ¿naxe kutoo i Su'si ma, iya ñatuu nde'ya i ji'in nuu i ma? RYo'o chi ka kutoo o Su'si ma, vaa xinañu'u maa ya ni kutoo ña'a. 1Nú kútoo o tna'a o ma, te masu nawa koyu'u o, chi vaa ja kutoo tna'a ndija o ma, xtandiyo i ja koyu'u o ma, vaa ja koyu'u o ma kúu ja ndachunaa o kuechi o ma nuu Su'si ma. Chukan kúu ja nú na in yu'u chi ñatuu kenda‑ka i ja kutoo tna'a ndija i sukan kúni Su'si ma. yTe sukan saa kúu in ja ndaa ja ka kutoo tna'a o ma, sukan‑va'a kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu o a, te jin kusaa ini o ja jin kenda koo o nuu ya ma, vaa sukan ni sa'a ni kuu maa Jesucristo ma, sukan ka sa'a ka kuu o nuu ñayii ñuu ñayivi a. MTe sa'a, saa ni ka jini o, te ni ka kandija o ja kútoo ña'a Su'si ma. Te Su'si ma, iya kútoo ña'a kúu ya, te ñayii ka kutoo tna'a ma, ka iyo i ji'in Su'si ma, te Su'si ma iyo ji'in i. Ndeva'a‑ni na in ndákuan‑yu'u ja Jesús ma, te Sa'ya Su'si ma kúu ya, iyo i ji'in Su'si ma, te iyo Su'si ma ji'in i. PTe maa o ni ka jini ja Yuva o Su'si ma, ni tetniñu ya Sa'ya ya ma, ja ni ndo'o ni neni ya ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi ñayii ñuu ñayivi a, te sukan ka ndaka'an ka ndakachi o nuu ñayii a. } Te nú sa'a ka sa'a o, te ka jini o ja ka iyo o ji'in Su'si ma te iyo Su'si ma ji'in o, vaa ni taa ya Xtumani Ndios ma. V% Su'si ma, ñatuu na in ni jini kuiti ya, kovaa nú ka kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o ma, te ka jini o ja Su'si ma iyo ji'in o, te ka jini o ja ka sa'a ndija o sukan sa'a Su'si ma, ja kútoo ña'a ya ma. xi Te ndijin ja ka kutoo tna'a o a, nú sukan ni kutoo ña'a Su'si ma, suni sukan tna na jin kutoo tna'a o. ~- Ja kútoo ña'a Su'si ma kúu ja ni sa'a ya sa'a xi'na‑ka: ni tetniñu ya Sa'ya ya ma, sukan‑va'a ja ni ndo'o ni neni ya ja kuechi o ma, te sukan saa ni kuu ni sakanu ini Su'si ma kuechi ndaka o ma. Kovaa yo'o, ni masu nde ni ka yo kutoo o Su'si ma onde xinañu'u ma. B}} Su'si ma, ni kaxtnu'u ya ja kútoo ña'a ya, te ni tetniñu ya Sa'ya maa in maa tnu'u‑ni ya ma ñuu ñayivi a, te ni ndo'o ni neni ya ma, sukan‑va'a ja maa ya ma, te jin koteku o. w|gKovaa ñayii ñatuu ka kutoo tna'a ma, ñatuu ka jini i Su'si ma, vaa Su'si ma chi iya kútoo ña'a kúu ya. i{KNdijin ja ka kutoo tna'a o a, jiniñu'u ja jin kutoo tna'a ndija ndi‑in ndi‑in o, vaa ja kutoo tna'a o ma chi nuu Su'si ma vee. Te ndaka ñayii ka kutoo tna'a ma chi sa'ya Su'si ma ka kuu i, te ka jini i Su'si ma. NzKovaa yo'o, sa'ya Su'si ma ka kuu o. Na in jini Su'si ma chi niniso'o i ja ka ka'an o ma, kovaa ñayii masu sa'ya Su'si ma ka kuu i ma, masu nde ka niniso'o i ja ka ka'an o ma. Te sukan, te jin kuni o na in ka neva'a ndija Xtumani Ndios ma ji'in nde in iyo ji'in tachi suchi xnda'vi ña'a ma. Su'si ma kúu iya kútoo ña'a -ySÑayii yukan chi ñayii ñuu ñayivi a ka kuu i. Chukan kúu ja ndimaa ja iyo ñuu ñayivi a ka ka'an i, te ñayii ñuu ñayivi a, ka niniso'o i ja ka ka'an i ma. Ix Sa'ya maa sa, ndijin chi sa'ya Su'si ma ka kuu ni, te jâ ni ka kundee ni nuu ñayii ka xnda'vi tna'a ma, vaa iya ka iyo ji'in ni a chi iya kúndee nuu suchi iyo ñuu ñayivi a kúu ya. wÑayii ñatuu ndákuan‑yu'u sukan ni kii Jesús ma, ñatuu na Xtumani Ndios ma iyo ji'in i, su'va iyo i ji'in tachi ma, suchi ñatuu kúnimani nuu Cristo ma. Ndijin, jâ ni ka jiniso'o ni ja suchi yukan chi kii i ma, te vitna chi ja iyo i ñuu ñayivi ya. 8viTe sukan, te jin kuni ni na in iyo ji'in Xtumani Ndios ma: Ndaka ñayii jin ndakuan‑yu'u ja Jesucristo ma, ni kii ñayivi ya nuu ñu'ú ya, ñayii ya'a iyo ji'in Su'si ma. vu gNdijin ja ka kutoo tna'a o a, máko jin kandija ni ja ka ka'an ndaka ñayii ka sa'a i tnu'u ja tnu'u Xtumani Ndios ma kúu tnu'u ka ka'an i ma, nú masu ja jin kototnuni ni i, sukan‑va'a jin kuni ni nú ka neva'a i Xtumani Ndios ma, xi ñatuu, vaa jâ ni ka kenda koo kua'a ñayii ka xnda'vi tna'a ñuu ñayivi a, te ka sa'a i tnu'u ja ka ka'an i tnu'u Su'si ma. 3t_Ñayii ka kandija ja tátnuni ya ma, ka iyo i ji'in ya, te iyo ya ji'in i. Te sa'a, te ka jini o ja iyo ya ji'in o, ja maa Xtumani Ndios ni chunee ya ini anua o ma.s-Te ja tátnuni ya ma kúu ja jin kandija o Sa'ya ya Jesucristo ma, ji'in ja jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o ma, sukan ni tatnuni maa ya ma. urcte maa ya taa ndaka nawa kakan o ma, vaa ka kandija o ja tátnuni ya ma, te ka sa'a o ja játna ini ya ma. q%Ndijin ja ka kutoo tna'a o a, nú ini anua o a, ñatuu nawa ndáxtekuechi ña'a i, chi kuu jin koo o jin tu'va sii ini o nuu Su'si ma, pTe ja ka kutoo tna'a o sukan ma, te jin kuni o ja ka iyo o nuu ja ndaa ma, te visi ini anua o a, jani uu jani uni ini i ja masu va'a‑ni kúu ja sa'a o ma, kovaa Su'si ma chi ka'nu‑ka ya sana ini anua o a, te jini ya ndaka nawa ñu'u ini o ja sa'a o ma. o n Sa'ya maa sa, ja kutoo tna'a o ma, masu yika‑ni ja tnu'u ká'an‑ni o kúu, nú masu ja ûni ká'an o te sa'a o ja va'a ma. FmNú nde o kúu xiku te nde'ya o in tna'a o ma ja jiniñu'u i ja chindee o i, kovaa nú ñatuu wa'a o nawa jiniñu'u i ma, ¿naxe kuu ka'an o ja kútoo tna'a o sukan kútoo ña'a Su'si ma? KlTe chukan kúu ja yo'o chi ka jini o nawa kúu ja kutoo tna'a o ma, vaa Jesucristo ma, ni kachi ya ja ni ji'i ya nuu tniñu o ma, te suni sukan jin kachi o ja jin sa'a o ja jin kuu tna'a o ma. ?kwNdaka ñayii ñatuu kúnimani i nuu tna'a i ma, kuenda kúu in ñayii ja'ni tna'a kúu i. Te ka jini ni ja ni‑in ñayii ja'ni tna'a ma, masu kuu koteku maa i ni‑kani ni‑jika. SjVaa yo'o chi ka kutoo tna'a o a, te chukan kúu ja ka jini o ja jâ ni ka yanduu o ja ma jin kûu‑ka o, su'va jin koteku o. Te ñayii ñatuu ka kutoo tna'a i ma, ñatuu ndáteku‑ka i nuu Su'si ma. eiC Ndijin, nú ñayii ñuu ñayivi a, ka ndakiti ini i nuu ni, te máko jin ko sanuu ni. hhI Máko jin ko kuu o sukan ni yo kuu Caín ma, vaa tna'a tachi ma ni yo kuu i, te ni ja'ni i ñani i ma. Te ¿nava'a ni ja'ni i ñani i ma? Vaa Caín ma, ja ni yo sa'a i ma ja u'vi kúu, te ñani i ma ni yo sa'a ja va'a ma. jgM Te tnu'u ni ka jiniso'o ni onde xinañu'u ma kúu ja jín kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o. jfM Te sukan, te jini o na in ka kuu sa'ya Su'si ma ji'in na in ka kuu sa'ya tachi ma: vaa ndaka ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a ma te ñatuu ka kutoo tna'a i ma, masu sa'ya Su'si ma ka kuu i. Jín kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o ieK Chukan kúu ja ñayii kúu sa'ya Su'si ma, masu nde jika‑ka i ichi u'vi ma, vaa iyo ja ni chunee Su'si ma ini anua i ma, te sukan ko kuu ni‑kani ni‑jika. Te masu kuu sa'a‑ka i ja u'vi ma, vaa sa'ya Su'si ma kúu i. RdKovaa ñayii sa'a ja u'vi ma chi tna'a tachi ma kúu i, vaa tachi ma chi onde xinañu'u ma ndiso kuechi i. Te chukan kúu ja ni kenda Jesucristo Sa'ya Su'si ma, sukan‑va'a xnaa ya ja sa'a tachi ma. #c?Sa'ya sa, ñatuu ni‑in ñayii ko xnda'vi ña'a: nú na in sa'a ja ndaa ma, in ñayii va'a in ñayii ndaa kúu i, vaa sa'a i sukan sa'a ndaa maa ya ma. "b=Chukan kúu ja ndaka ñayii iyo kaa ji'in ya ma chi ñatuu na kuechi jin kondiso‑ka i, kovaa ndaka ñayii jiso kuechi‑ka ma, ñatuu kuni‑ka i ya. qa[Ndijin chi jâ ka jini ni ja Jesucristo ma, ni kii ya ñuu ñayivi ya, sukan‑va'a xnaa ya kuechi ñayii kandija sukan tátnuni ya ma. Te vaa maa ya chi ni‑in kuechi ndiso ya, vaa ñatuu játna ini ya ja u'vi ka sa'a ñayii ma. `'Kovaa ndaka ñayii sa'a ja u'vi ma chi ñatuu kándija i ja ni tatnuni Su'si ma. Chukan kúu ja ndákuiso kuechi ndákuiso kuechi i ma. _ Te ndaka ñayii ka kukanu ini sa'a te ka ndetu i ya ma, ka ndasavii ka ndasandoo‑ka i maa i sukan iyo vii iyo ndoo maa ya ma. ^9Ndijin ja ka kutoo tna'a o a, vitna chi sa'ya Su'si ma ka kuu o, te visi ñatuu jin kuni‑ka o naxe jin ko kuu o kivi jin koo o nuu Cristo ma, kovaa ka jini o ja nuna kii Jesucristo ma, jin ko kuu o sukan kúu ya ma, vaa kivi yukan, te jin kuni o ya sukan kaa sukan iyo ya ma. Y] -Jin konde'ya ni sukan kútoo ña'a Yuva o Su'si ma, vaa ni xnani ña'a ya sa'ya maa ya ma. Te suu ka kuu o. Te chukan kúu ja ñayii ñuu ñayivi a, ñatuu ka jini ña'a i, vaa ñatuu ka jini i maa Su'si ma. \+Vaa jâ ka jini ni ja Jesucristo ma, iya sa'a ja ndaa kúu ya, te chukan kúu ja ndaka ñayii ka sa'a ja ndaa ma, sa'ya Su'si ma ka kuu i.;[oVitna vi, sa'ya sa, jín koo ndaa jín koo ndija ni nuu Cristo ma, sukan‑va'a kivi kii ya ma, te ma jin ndakukan‑nuu o, te jin kusaa ini o ja jin koo o jin tna'a o ya. \Z1Vaa ndijin chi ka iyo ni ji'in Xtumani Ndios ma iya ni taa maa Jesucristo ma, te ñatuu na in ka jiniñu'u‑ka ni ja ko skua'a ña'a i, vaa maa Xtumani Ndios ma káxtnu'u ndaka tnu'u nuu ni a, te ja kaxtnu'u ya ma kúu ja ndaa, te ñatuu xnda'vi ña'a ya. Chukan kúu ja jin koo ni nuu nda'a Cristo ma, sukan káxtnu'u Xtumani Ndios ma. |YqTe ni tee sa sa'a, sukan‑va'a máko jin kandija ni ja ka ka'an ñayii ka kuni i ja jin xnda'vi ña'a i ma. aX;Te cha'a kúu ja ni skuiso Jesucristo ma nuu o a: ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika. WTe chukan kúu ja jin chunee va'a ni ini anua ni a tnu'u ni ka jiniso'o ni onde xinañu'u ma. Te nú ka ñu'u ini ni te ka sa'a ni sukan ká'an tnu'u ni ka jiniso'o ni onde xinañu'u ma, te jin kona'a ni ja ka iyo ni ji'in Yuva o Su'si ma ji'in Sa'ya ya ma. MVNdeva'a‑ni ñayii ká'an ja masu Sa'ya Su'si ma kúu Cristo ma, suni ñatuu iyo i ji'in Yuva o ma. Kovaa nú na in ká'an ja Sa'ya Su'si ma kúu Cristo ma, ñayii yukan, iyo i ji'in Yuva o ma. U)¿Na in kúu ja xnda'vi ña'a ma? Ñayii xnda'vi ña'a ma kúu ñayii ká'an ja Jesús ma, masu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma ñuu ñayivi a kúu ya. Ñayii yukan kúu ñayii ñatuu kúnimani nuu Cristo ma, vaa ñatuu kándija i ni a Yuva o Su'si ma ni a Sa'ya ya ma. KTTe tée sa tnu'u ya'a nuu ni masu kuechi ja ñatuu ka jini ni ja ndaa ma, chi vaa ndijin, jâ ka jini ni ja ndaa ma, te jâ ka jini ni ja ni‑in ja xnda'vi tna'a o ma, kituu i nuu ja ndaa ma. wSgCristo ma, ni taa ya Xtumani Ndios ma nuu ndijin, te ndaka ndijin ka jini nawa kúu ja va'a ja ndaa ma. lRQÑayii ya'a, ni ka nde koo i ne'un o a, vaa masu ñayii ka ndikin Cristo ma ka kuu i. Vaa nute ka ndikin i ya chi jin koo ka'nu o ji'in i. Kovaa sa'a ni kuu, sukan‑va'a jin kuni ndaa o ja masu ndaka o ka kuu sa'ya Su'si ma. QSa'ya sa, jâ ve ndi'i kivi a. Te jâ ka jiniso'o ni ja vee in suchi kanaa ji'in Cristo ma, te jâ ve kuyatni i, te suni jâ ni ka kenda koo kua'a ñayii ñatuu ka kunimani nuu Cristo ma. Te chukan kúu ja ka jini o ja ve kuyatni kivi naa ñuu ñayivi a. ,PQKovaa ñuu ñayivi ya ji'in ja játna ini ñayii ma ja sa'a i ma chi ja naa ko kuu nuu Su'si ma, kovaa ñayii sa'a sukan játna ini Su'si ma, koteku i ni‑kani ni‑jika nuu ya ma. Ñayii xnda'vi ña'a te ñatuu káxtnu'u ndaa i tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma chi masu iyo i ichi ndaa ma O Vaa ndaka ja iyo ñuu ñayivi a masu nuu Yuva o ma vee, nú masu ja maa ne'un ñayii ma. Te cha'a kúu ja táa ñuu ñayivi a: ja ku'un ini o ja u'vi ma, ji'in ja ku'un ini o ja koneva'a o nawa játna ini o ma, ji'in ja sa'a o tnu'u ja maa o kuu‑ka ma. N#Máko jin kutoo ni ñuu ñayivi a ni ja ka iyo ñuu ñayivi a. Nú na in kútoo‑ka i ñuu ñayivi a, masu kútoo i Yuva o Su'si ma. 1M[Ni tee sa nuu ndijin ja ka iyo sa'ya ni ma, vaa ni ka jini ni iya iyo onde xinañu'u ma. Suchi jaa, ni tee ri sa'a nuu ro'o, ja jâ ni ka jan‑ta'vi ro tnu'u Su'si ma ini anua ro a, te ñatuu ni ka yu'u ro nawa jin ka'an ñayii ma ja jin kuu ro ma, vaa jâ ni ka kundee ro nuu ja u'vi ma. wLg Tée sa nuu ndijin ja jâ ka iyo sa'ya ni ma, vaa jâ ni ka jini ni iya iyo onde xinañu'u ma. Suchi jaa, tée ri nuu ro'o, vaa jâ ni ka kundee ro nuu ja u'vi ma. Sa'ya sa, ni tee sa sa'a nuu ni, vaa ni ka jini ni Yuva o Su'si ma. |Kq Sa'ya sa, tée sa sa'a nuu ni, vaa ja maa Jesucristo ma, te ni sakanu ini ña'a Su'si ma ndaka kuechi ni ma. ?Jw Kovaa nú na in ndákiti ini i nuu tna'a i ma, iyo i nuu nee ma, te kua'an vee i nuu nee ma kúu i, te ñatuu jini i ndenu ki'in i, vaa nuu nee ma iyo i, te ñatuu kúndijin nuu i. rI] Nú na in kútoo tna'a i ma, iyo i nuu ndú'va ñu'u ma, te ñatuu nawa sa'a ja ndakuiso kuechi‑ka i. ~Hu Nú na in ká'an ja iyo i nuu tnuu ñu'u Su'si ma, kovaa ndákiti ini i nuu tna'a i ma, iyo‑ka i nuu nee ma. G)Kovaa tnu'u tée sa a nuu ni a vitna a, in ja tátnuni jaa Jesucristo ma kúu, te in ja ndaa ni sa'a ya ji'in o ma kúu. Vaa yo'o, jâ ni ka nde koo o nuu nee ni ka iyo o ma, te vitna jâ ni ndaxtnuu Su'si ñu'u ndija ya ma nuu o a, ja jin ko sa'a o ja va'a ja ndaa ma. ]F3Ndijin ja ka kutoo tna'a o a, tnu'u tée sa a masu tnu'u jaa kúu, suni maa i ni ka yo jiniso'o ni onde xinañu'u ma. Te tnu'u ya'a, tnu'u jana'a kúu i, te suni maa i ni ka jiniso'o ni onde xi'na‑ka ma. EwNú na in ká'an ja iyo i ji'in Jesucristo ma, kó sa'a i sukan ni yo sa'a maa ya ma. In tnu'u jaa tátnuni Su'si ma D#Kovaa nú na in kandija tnu'u ká'an ya ma, te ñayii ya'a, kútoo ndija i ya, te nú sukan ka sa'a o, saa ka jini o ja ka iyo o ji'in ya. 6CeKovaa nú na in ká'an ja: “Saña chi jini sa ya”, te ñatuu sa'a i sukan tátnuni ya ma, in ñayii xnda'vi ña'a kúu i, te ñatuu na ja ndaa ma ñunee ini anua i ma. mBSNú ka kandija o ja ni tatnuni Jesucristo ma, te onde sukan saa jin kona'a o ja ka jini o ya. ;> q Kovaa nuna ndaka'an o na kuechi ni sa'a o ma chi maa Su'si ma kúu iya sa'a ja va'a ja ndaa, te ndasakanu ini ya na kuechi o ma, te ndasavii ña'a ya ndaka ja u'vi ni sa'a o ma. x= kNuna jin ka'an o ja ñatuu na kuechi o, ka xnda'vi o maa o, te ñatuu na ja ndaa ma ñunee ini anua o ma. W< )Kovaa nú ka sa'a o ja va'a sukan ka sa'a ñayii ka iyo nuu xndu'va maa Su'si ma ñu'u ya ma, te ka ketna'a ini ndi‑in ndi‑in o, te maa niñi Sa'ya ya Jesucristo ma ndasavii ña'a ndaka na kuechi o ma. ; -Nú ka ka'an o ja ka iyo o ji'in ya te ka sa'a o sukan ka sa'a ñayii ka iyo nuu nee ma chi ka xnda'vi tna'a o, te ñatuu ka sa'a o ja ndaa ma. >: wTe tnu'u ya'a kúu tnu'u maa Jesucristo ma ja ni kaxtnu'u ya ma, te ka ndakaxtnu'u sa nuu ni, ja Su'si ma kúu ñu'u ndú'va ñuu ñayivi a, te ñatuu nde kunee nuu iyo ya ma. 9 %Te tnu'u ya'a tée sa, sukan‑va'a jin koo sii ini ndija ndaka o. Su'si ma kúu ñu'u xtnuu nuu ñayii ma, te ka sa'a i ja va'a ja ndaa ma l8 STe ka kaxtnu'u sa sukan kaa sukan iyo ya ma, te ni ka yo jiniso'o sa ja ni yo ka'an ya ma, te ka kaxtnu'u sa nuu ni a, sukan‑va'a jín ketna'a ini o sukan ka ketna'a ini sa ji'in Yuva o Su'si ma ji'in Sa'ya ya Jesucristo ma. 7 !Te iya sa'a ja koteku o ma, ni kii ñayivi ya, te ni ka jini sa ya, te ka ndakani sa ja maa ya sa'a ja koteku o ma. Te ka kaxtnu'u sa nuu ni ja maa ya sa'a ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma, te ni iyo ya ji'in Yuva ya ma, te saa ni kii ya, te ni ka jini sa ya. (6 MSaña ja kúu sa Juan ma, te tée sa nuu ndijin siki iya ni iyo onde xinañu'u ma, Jesucristo iya ni ka yo jiniso'o sa ja ni yo ka'an ya ma, te ni ka jini sa ya ji'in nuu sa ma, te ni ka yo nde'ya sa ya, te ni ka yo tnii sa ya ji'in nda'a sa ma. Suu ya kúu tnu'u ja sa'a ja koteku o ma. _57Ja maa Cristo Jesús ma kúu ja kútoo xeen ña'a sa ndaka ni. Te sukan kó kuu.w4gTe ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a na jin koo ji'in ni ni‑kani ni‑jika. 33_Kovaa nú nde in ñatuu kútoo Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ko kuu i in ñayii skenaa maa i nuu ja u'vi ma, sukan ká'an maa ya ma. Vaa Iya Tátnuni ma, jâ vee ya. l2QTe maa sa ja kúu sa Pablo a, tee sa ji'in nda'a maa sa nchuxi ya'a, vaa ka kutoo tna'a o a. 11Te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ya'a, te jin ndakua'a tna'a ni nchuxi ndi‑in ndi‑in ni. 50cKa ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ñuu Asia a, ji'in tee kúu Aquila a, ji'in ña'a kúu Priscila a, ji'in ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma ja ka ndatna'a i ve'e de ma. Ja maa iya tátnuni nuu o a, te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ndaka de. b/=Te ja ni ka sa'a de sa'a, te ni ka ndani'i sa tnu'u kanu ini, te sukan ni ka ndani'i tna ni tnu'u kanu ini. Chukan kúu ja jiniñu'u ja jin ndakuni ni ndaka ñayii ka sa'a sukan ka sa'a de a te jin chindee tna ni i. P.Ni kusii ini xeen sa ja ni ka kenda koo tee kúu Estéfanas ma, ji'in tee kúu Fortunato ma, ji'in tee kúu Acaico ma. Vaa suu de ni ka chindee ña'a tna'a ja ñatuu ni kuu jin chindee ña'a ni ma. -Te chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu ni ja jin chindee ni ndaka ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma sukan ka sa'a tna o a. ],3Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, jâ ka jini ni ja ndaka tna'a tee kúu Estéfanas ma, ka kuu i xinañu'u ja ni ka kandija i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, sana ndaka‑ka ñayii ñuu Acaya ma. Te ndaka maa de ji'in tna'a de ma ka jinukuechi nuu ñayii ni ka ndusiin nuu ja u'vi ma te ka jatanuu de ka jinukuechi de nuu Su'si ma. +yTe ndaka ja ka sa'a ni ma, te jin sa'a vii jin sa'a va'a ni, te sukan, te ka kaxtnu'u ni ja ka kutoo nuu tna'a ni ma. 5*c Jin ko koto va'a ni maa ni, te jin konukuiñi vava'a ni, te másu ko jin xndoo ni Su'si iya ka kukanu ini o a, te in‑ni ja jin kani ini ni, te máko jin koyu'u ni. )# Te siki ja ñani o Apolos ma, ni jiña'a, ni jiña'a sa de ja jaan de ji'in ñani o a jan koto ña'a de ndijin, kovaa ñatuu ni kuni de ja jaan‑ni de vitna, kovaa jaan de nuna ndanune de. Sukan ka ndakan‑tnu'u ñaña'a Pablo ma ñayii ka iyo ñuu Corinto ma v(e Chukan kúu ja ni‑in ni, másu ko jin saxiko ni de, su'va jin chindee ni de ja na ki'in sii ini de nuu ki'in de ma, sukan‑va'a na ndii sii ini de nuu iyo sa ya, vaa ka ndetu sa de ji'in jaku‑ka tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si o a. 5'c Te nú ni kenda Timoteo a nuu ka iyo ni a, te jin ko ndi ini ni ja na koo sii ini de ji'in ni, vaa tee satniñu nuu iya tátnuni nuu o a sukan satniñu sa a kúu de. j&M Vaa ni ndakune maa Su'si ma ye'e a ja kuu satniñu sa, visi ñatuu ka kunimani ñayii a nuu sa. ?%yKovaa koo sa ñuu Éfeso a onde Viko Pentecostés ma. $%Vaa ñatuu kúni sa ja yika‑ni ja ya'a kunu sa ja kuni ña'a sa chi kúni sa ja jin koo o jaku kivi, nuna kachi maa iya tátnuni nuu o a. #Te xi saa kuu‑nka, te kendoo sa ji'in ni, te jin koo o nani ya'a kivi vijin ma. Te sana jin ndaskaka ichi ña'a ni nuu ki'in sa ma. I" Ki'in sa ñuu Macedonia ma, sana jaan sa nuu ka iyo ni a. !Te nú jiniñu'u ja ki'in maa sa, te ki'in sa ji'in ñayii ma. Ká'an Pablo ma ndaka tniñu jani ini de ja sa'a‑ka de nuu Su'si ma G~~}|zyxwvv5uUtt,s0qpoomklbkjhh fee9d$cca``[^^V\\[5ZYHWWVpUnTSSRPOO MMLiKYJIHBFEDCOBB@@1>=<;:88c765*4E32100:/.-Q,++')('&&<$#a": "n$_5C&go stw6_Q  u aJXr wGvCeNSani te nde o ka teku‑ka ma, te ndone'e ña'a ya, te jin nda koo kaa o ji'in ñayii ni ka ndateku ma onde nuu viko ma, sukan‑va'a jin ndatna'a o ji'in Iya Tátnuni ma onde andivi ma, te sukan jin koo o ji'in ya ni‑kani ni‑jika. sB_NVaa kayu'u nini'i maa Iya Tátnuni ma ji'in yu'u maa ya ma, te tatnuni maa ya, te tivi arcángel ma trompeta Su'si ma. Sani te nuu ya onde sukun ma, te ñayii ni ka kandija Cristo ma te ni ka ji'i i ma, xinañu'u‑ka i jin ndateku. 4AaNTe chukan kúu ja ka kaxtnu'u sa sukan ká'an tnu'u maa Iya Tátnuni ma, ja yo'o, nú ka teku o kivi ndii ya ma, masu jin koxtnuu o nuu tna'a o ñayii jâ ni ka ji'i ma. @ NVaa ka kandija o ja ni ji'i Jesús ma te ni ndateku ya, te sukan ka kandija o ja ndaxteku ya tna'a o ñayii ni ka ji'i ma, ñayii ni ka yo kukanu ini Jesús ma, te ni ka yo sa'a i sukan ni tatnuni ya ma. Te kivi ndii ya ma, te jin ndakuni tna'a o ji'in i. `?9N Ndijin ja ka kuu o sa'ya Su'si ma, ka kuni sa ja jin kuni ni siki ja tna'a o ñayii ni ka ji'i ma, nasa jin kuxii ini ni sukan ka kuu ñayii ka jani ini ja ni ka naa tna'a i ma te ñatuu nawa ka ndetu‑ka i. &>EN sukan‑va'a ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, jin ka'an va'a i ja jin kuu ni, te ñatuu nawa ko ka'ni ña'a i ja jin kaa ni a. Sukan ndii Iya Tátnuni ma D=N Te jin ko ndi ini ni ja jin koo mani ni, te jin katanuu ni na tniñu ka sa'a ni, te jin satniñu ni ji'in nda'a ni a, sukan‑va'a jin ni'i ni ja jin kaa ni, sukan ni ka kaxtnu'u sa ma, 9<kN Vaa sukan jâ ka sa'a ni ji'in ndaka ñayii ka kandija Su'si o a, ja ka iyo i ni‑ka'nu ñuu Macedonia a. Te ja ka jikan‑ta'vi sa nuu ni kúu ja sukan jin ko sa'a‑ka ni. );KN Kovaa siki ja jin kutoo tna'a o ma, maa Su'si ma jâ ni kaxtnu'u nuu ni sukan jin kutoo tna'a ndaka o, te masu nde jiniñu'u ja jin ka'an‑ka sa nuu ni. :NChukan kúu ja nú nde ni saxiko tnu'u ka kaxtnu'u sa a, masu nuu ñayii a saxiko ni a chi nuu Su'si iya ni taa Xtumani Ndios ma. {9oNVaa masu ni kana ña'a Su'si ma ja jin kondiso kuechi o, su'va ni kana ña'a ya ja jin xndoo o ndaka ja u'vi ma. S8NTe ni‑in ni má sa'a u'vi tna'a, ni a xnda'vi tna'a, vaa ndaka cha'a jin ndachunaa o kivi ndakan Iya Tátnuni ma kuenda nuu o ma. Te sukan ni ka ka'an sa nuu ni a te sukan jâ ni ka xtu'va ña'a sa. }7sNTe máko jin sa'a ni sukan ka sa'a ñayii ñatuu ka jini Su'si ma, ja ndeva'a‑ni nawa ka kuni i te ka sa'a i ma. =6sNte ndi‑in ndi‑in ni, jin kani ini ni sukan vii sukan luu jin ko kuu ni ji'in ñasi'i ni ma, te sukan, te ni‑in ja u'vi jin ko sa'a ni nuu Su'si ma, te jin koo jayiñu'u ni. 5NVaa ja kúni maa Su'si ma kúu ja jin xndoo ni ndaka ja u'vi ma, te máko jin kivi nduu ni ji'in ndi‑in ndi‑in ña'a ma, o4WNVaa jâ ka jini ni nde a ni ka kaxtnu'u sa ma, vaa sukan ni tatnuni maa Jesús Iya Tátnuni ma. #3 ANNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, vivii ni ka kutu'va ni ja ni ka kaxtnu'u sa naxe jin ko sa'a jin ko kuu ni sukan játna ini Su'si ma. Te sukan jâ ka sa'a ni. Te ja maa Jesús Iya Tátnuni ma ka jikan‑ta'vi sa te ka ndaka'an‑so'o sa nuu ni ja sukan jin ko sa'a‑ka ni. T2!N sukan‑va'a jin koo siin ni nuu ndaka ja u'vi ma, te ni‑in kuechi jin kondiso ni nuu Yuva o Su'si ma kivi ndenda Jesús Iya Tátnuni ma ji'in ndaka ñayii ñatuu ni ka yo sa'a‑ka i ja u'vi ma.1%N Te maa Iya Tátnuni ma sa'a ja jin kutoo tna'a xen‑xeen ndi‑in ndi‑in ni, te jin kutoo ni ndaka ñayii ma, sukan ka kutoo ña'a sa a, 0N Ka kuni sa ja maa Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo Iya Tátnuni ma, na chindee ña'a ya ja jan koo sa nuu ka iyo ni a. T/!N Te ka jikan‑ta'vi ka jikan‑ta'vi sa nduu ñuu nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin ndakuni tna'a‑ka o, te jin chindee tna'a o nawa kúni‑ka ja jin kutu'va ni naxe kúni Su'si ma ja jin ko sa'a ni ma. .N Te chukan kúu ja ka ndakuan‑ta'vi xeen sa nuu Su'si o ya, vaa ka kusii ini xeen sa nuu ya, vaa ka jini sa ja sukan ka kuu ni a. d-ANTe vitna chi ka iyo vava'a sa, vaa ni ka jini sa ja ka iyo vava'a ni nuu Iya Tátnuni ma. ;,oNTe chukan kúu ja visi kua'a ja ka ndo'o ka neni sa a, kovaa ni ka ndusii ini sa ja ni ka jini sa sukan ka sa'a ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, ja ka kandija ni nuu ya ma. ++NKovaa vitna ja ni ndenda Timoteo a nuu ka iyo sa ya, te ni ndakani de sukan ka kandija ni nuu Su'si ma, ji'in sukan ka kutoo tna'a ni ma, ji'in ndimaa ka ndakune'e sii ini ña'a ni ma, te ka kuni ni ja jin kuni ña'a ni, te suni ka kuni tna sa ja jin kuni ña'a sa. n*UNTe chukan kúu ja nuu ñatuu kundee‑ka ini sa ma, te ni tetniñu sa tna'a o Timoteo a ja jan koto ña'a de nú ka nukuiñi va'a ni nuu Su'si ma, nasa yukan, te ska'an ña'a tachi ma te naa ndaka ja ni ka kaxtnu'u sa nuu ni a. )'Nvaa nuu ni ka iyo‑ka sa ji'in ni ma, te jâ ni ka xtu'va ña'a sa ja sukan jin ndo'o o. Te jâ ka jini ni, vaa sukan jâ ni ka ndo'o ni a. (Nsukan‑va'a ñatuu na in ndakokuiñi ja kuechi ja ka ndo'o ka neni o a. Vaa ka jini maa ni ja ka iyo o ja jin ndo'o jin neni o, 8'iNte ni ka tetniñu sa tna'a o Timoteo a tee satniñu nuu Su'si o a tee ka chitna'a ji'in sa a ja ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, sukan‑va'a chindee ña'a de te ndaka'an‑so'o de nuu ni, sukan‑va'a kuu jin ko sa'a‑ka ni sukan iyo ja jin ko sa'a ndaka o ja ka kukanu ini o Su'si ma, & NChukan kúu ja nuu ñatuu ka kundee‑ka ini sa ma, te ni ka ndatnu'u tna'a sa ja jin kendoo maa in‑ni sa ñuu Atenas ya, t%aNChukan kúu ja ndijin ka kuu jayiñu'u sa nuu Su'si ma, te chukan kúu ja ka kusii ini xen‑xeen sa.O$NKovaa saña chi ka kukanu ini sa ja jin koo sii ini xeen sa nuu Jesús iya tátnuni nuu o a kivi ndii ya ma, vaa ndataa ya ja vii ja va'a jin kuta'vi sa, vaa ni ka kandija ni ja ni ka ka'an sa ma. 0#YNChukan kúu ja ni ka kuni sa ja jan koo sa nuu ka iyo ni a, te saña ja kúu sa Pablo a, ja ndaa ja uu uni jichi ni kuni sa ja jaan sa. Kovaa ni ja'nu ndee tachi ma. Y"+NKovaa ndaka ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, ka iyo jika‑ka sa jaku kivi nuu ka iyo ni a, kovaa ini anua o a chi ka ñu'u ini tna'a o, te ka ndi ini xeen sa, te ka kuni xeen sa ja jin kuni tna'a o. 7!gNTe ka ja'nu ndee i ja má jin ka'an sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, chi vaa masu ka kuni i ja jin ndani'i ta'vi tna ñayii yukan. Te sukan, te ndimaa ka jiso kuechi xeen i, te jâ iyo ja xndo'o xneni Su'si ma ndaka ñayii yukan. Pablo ma, kúni de ja ki'in de in‑ka jichi ñuu Tesalónica ma # ?NTe ñayii judío ma ka kuu ñayii ni ka ja'ni Jesús Iya Tátnuni ma, ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Te saña, ni ka taji ña'a i, te ñatuu ka sa'a i sukan játna ini Su'si ma, te ka ja'nu ndee i nuu ndaka ñayii ma ja má jin kandija i tnu'u Su'si ma. (INVaa ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o ma, ni ka ndo'o ni sukan ni ka ndo'o ñayii ka iyo ñuu Judea ma ja ka kandija i Su'si ma ja maa Jesucristo ma. Vaa ni ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii judío ma, te vitna ja ndi‑tna'a ñuu i ma, te sukan ni ka xndo'o ña'a maa ñayii ñuu ni a. +ON Te chukan kúu ja suni saña tna chi ndimaa ka ndakuan‑ta'vi sa nuu Su'si o a ja kivi ni ka jan‑ta'vi ni tnu'u Su'si ma ja ni ka ka'an sa ma, te masu ni ka jani ini ni ja sukan‑ni kúu in tnu'u ka ka'an‑ni ñayii ma kúu, nú masu ja sukan ká'an maa Su'si ma kúu tnu'u ni ka ka'an sa nuu ni ma. Te ni ka jini ni ja ja ndaa kúu tnu'u maa Su'si ma, te satniñu i ini anua o a ja ka kandija o Su'si o a. ?wN te ni ka yo tatnuni sa nuu ni ja jin ko kuu ni sukan ka kuu ñayii ka ndikin Su'si ma, vaa ni kana ña'a ya ja jin koo o ji'in ya nuu tatnuni ya ma te jin koo jayiñu'u o ji'in ya. PN Vaa jâ ka jini ni ja sukan ka kuu o ji'in sa'ya o ma, sukan ni ka yo ka'an‑so'o sa nuu ni naxe jin ko kuu ni ma, te ni ka yo ndaka'an‑mani ña'a sa ndi‑in ndi‑in ni ora ka kuxii ini ni ma, b=N Maa Su'si o a ji'in ndaka maa ni ka na'a ja masu nama ni ka sa'a ña'a sa ja u'vi ma, te ni ka sa'a ndaa, ni ka sa'a ndija sa ji'in ndaka ni ja ni ka kandija ni Su'si ma. Te ñatuu‑ka na ja u'vi iyo ji'in sa. ,QN Ndaka ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o ma, jin ndaka'án ni sukan ni ka yo satniñu sa ma. Sukan, te ni ka yo ni'i sa ja jin koteku sa ma. Nduu ñuu ni ka yo satniñu sa, sukan‑va'a ñatuu na nde ni ko ndi ini naxe jin kaa sa ma, nani ni ka yo kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a. :mNVaa ka kutoo xeen ña'a sa, te chukan kúu ja masu yika‑ni a ka kuni sa ja jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ni a, su'va ni‑yu'u ni‑ini sa jin kunukuechi sa nuu ni, sukan‑va'a kuu jin chindee ña'a sa ja na jin kundee ni nuu tnundo'o kenda koo ma, vaa ûni ka kutoo tna'a xeen o. NSu'va vivii ni ka yo kuu sa ji'in ni ma. Sukan kúu in ña'a jito vivii ña sa'ya maa ña ma, sukan ni ka yo kuu sa ji'in ni ma. }sNchi vaa masu ka nduku sa ja jin chiñu'u ña'a ñayii ñuu ñayivi a, ni a maa ni, ni a in‑ka ñayii. Tee ni tetniñu maa Cristo ma ka kuu sa, te ka iyo sa ja kuu jin tatnuni sa ja jin kunukuechi ni nuu sa, kovaa ñatuu ni ka sa'a sa sukan. %NVaa ka jini ni ja masu nama ni ka ka'an sa tnu'u vivii te jin xnda'vi ña'a sa sukan‑va'a jin taa ni xu'un ni ma. Te maa Su'si o ma na'a, 1[NVaa maa Su'si ma ni kukanu ini ña'a, sukan‑va'a jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ma, te sukan ka sa'a sa a. Te ja ka ka'an sa a, masu ka kuni sa ja jin chiñu'u ña'a ñayii ma chi ja ka kuni sa kúu ja jatna ini Su'si ma ja ka sa'a sa a, vaa maa ya kúu iya jinitnuni nawa jani ini o a. NVaa tna'a ja ni ka kaxtnu'u sa ma chi tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu, te masu tnu'u xnda'vi tna'a o kúu, ni a sa'a u'vi nuu tna'a o kúu. -NVaa ka jini ni ja visi ni ka xndo'o, ni ka xneni ña'a ñayii ñuu Filipos ma, kovaa maa Su'si ma ni chindee ña'a ja ni ka kusaa ini sa, te ni jan koo sa nuu ka iyo ni a, te ni ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ni a, visi kua'a ñayii ni ka yo ja'nu ndee ma. { qNNdaka ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, ka jini ni ja va'a‑ni ni kuu ja ni jan koo sa ni jan koto ña'a sa ma. h KN Suni ka ndakani i sukan ka kukanu ini ni Jesús ma, Sa'ya Su'si ma, iya ni ji'i te ni ndateku ya ma, te ka ndetu ka ndetu ni ja ndii ya onde andivi ma. Te maa ya sa'a ja jin kaku o nuu tnundo'o tnuneni iyo ja kenda ma.\ 3N Su'va ka ka'an maa i sukan vivii ni ka jan‑ta'vi ña'a ni ma, ji'in sukan ni ka xndoo ni ja masu Su'si ka kuu ma, te ni ka ndandikin ni Su'si ndija ma iya téku ma, te ni ka keja'a ni ka jinukuechi ni nuu ya.  -NTe ja maa ni, te ni kee tnu'u Iya Tátnuni ma, te ni jitenuu i masu yika‑ni ja ñuu Macedonia ma ji'in ñuu Acaya ya, nú masu ja ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te ndaka i ka jini sukan ka kandija ni nuu Su'si ma. Te chukan kúu ja masu nawa jiniñu'u ja jin ka'an‑ka sa.  ;NTe sukan, te ni ka kuu ni ñayii jin kaxtnu'u naxe jin ko kuu ndaka‑ka ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Macedonia ma ji'in ñuu Acaya ya. a  =NNdijin chi ni ka sa'a ni sukan ni ka sa'a maa sa ma, ji'in sukan ni sa'a maa Iya Tátnuni ma. Te maa Xtumani Ndios ma ni sa'a ja ni ka jan‑ta'vi sii ini ni tnu'u vii tnu'u va'a ma, visi ka ndo'o ka neni ni a. n  WNvaa kivi ni ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ma nuu ni a, te masu yika‑ni ja tnu'u ka ka'an‑ni sa kúu, nú masu ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa Xtumani Ndios ma ji'in sa. Te sukan ni ka ka'an sa, vaa ka kukanu ini xeen sa nuu Su'si ma ja ja ndaa kúu. Te ka na'a ni sukan ni ka yo kuu sa ji'in ni, vaa ka kuni sa ja jin koo va'a ni nuu Su'si ma. t  cNMaa Su'si ma kútoo ña'a ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya ya ma, te ka jini sa ja maa ya ni ndakaji ña'a, L  NKa ndaka'án ka ndaka'án sa nuu Yuva o Su'si ma ja sukan ka jinukuechi ni nuu Su'si ma vaa ka kandija ni tnu'u ya ma, ji'in sukan ka jinukuechi ni nuu tna'a o a vaa ka kutoo tna'a ni i, ji'in sukan ka kanda ni a te ka ndo'o ka neni ni a vaa ka kukanu ini ni Jesucristo iya tátnuni nuu o ma ja sa'a ya ja jin koo va'a ni. |  sNNdimaa ka ndakuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni, te ka ndakune'e ña'a sa ora ka jikan‑ta'vi sa ma.  NSaña ja kúu sa Pablo te ka iyo sa ji'in Silvano a ji'in Timoteo a, te ka tee sa tnu'u ya'a, te ka tetniñu sa nuu ni ja ka kandija ni tnu'u Su'si o a, ja ka iyo ni ñuu Tesalónica a, te ka iyo ni ji'in Yuva o Su'si a ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a. Te ka kuni sa ja maa Su'si o ma, na skuta'vi ña'a ya ndaka ni ja vii ja va'a, te na sa'a tna ya ja jin koo mani ni. Sukan vivii ni ka kandija ñayii ñuu Tesalónica ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, sukan jín kandija tna in‑ka jichi ñayii ma 3Jin ndakua'a tna'a ndaka ni nchuxi ja ka kutoo tna'a o a. Te kóo tnu'u mani nuu ndaka ni ja ka iyo ni ji'in Jesucristo o a. Te sukan kó kuu.q[ Ndaka ñayii ka iyo ñuu Babilonia a ja ni ka nduu i sa'ya Su'si ma, ja ni ndakaji tna ya i sukan ni ndakaji ña'a ya yo'o a, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i, te suni ndákan‑tnu'u ñaña'a tna ña Marcos sa'ya sa nuu Su'si ma. U# Tee kúu Silvano a, kúkanu ini sa ja iyo va'a de nuu Su'si ma. Te ni tee de jaku‑ni tnu'u ya'a ja jâ ni ka'an sa a, te jin ko kuu ni sukan ni ndaka'an‑so'o sa nuu ni a. Te ndákaxtnu'u sa ja tnu'u ya'a chi tnu'u vii tnu'u va'a ndija ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma kúu, te jin konukuiñi va'a ni sukan ká'an tnu'u ya'a. 3_ Te kóo jayiñu'u nuu maa ya, te maa in‑ni ya tátnuni nuu o ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. Sukan ndákan‑tnu'u ñaña'a Pedro ma ñayii ka kandija Su'si ma 5 Vaa maa Su'si iya skuta'vi ña'a ndaka ja vii ja va'a ma kúu iya ni ndakana ña'a ja maa Jesucristo ma, sukan‑va'a jin koo jayiñu'u o ji'in Cristo ma ni‑kani ni‑jika. Te visi na jin ndo'o jin neni o vala, nani ka iyo o ñuu ñayivi a, kovaa maa ya chindee ña'a, te jin sa'a o nanimaa ja vii ja va'a sukan játna ini ya ma, te jin konukuiñi va'a o, te chindee chituu ña'a ya ja jin koo va'a o. D In‑ni ja jin kani ini ni nuu Su'si ma, te jin konukuiñi va'a ni, vaa ka jini ni ja suni sukan ka ndo'o ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a, ja ka iyo i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. "=Jin kani vava'a ini ni nawa jin sa'a ni, te jin ko koto va'a ni maa ni ja másu ko jin ko sa'a ni ni‑in ja u'vi, vaa iyo tachi ma ja kiti ini i nuu o ma, te sukan kúu yu'u kiti xeen nani ndika'a ma, sukan kúu i, te kua'an vee i kónduu ña'a i, te ndúku i na in kuu kokon i. ykNdaka ja ndí ini o ma, te sonee o nuu nda'a maa ya ma, vaa maa ya jito ña'a, te na'a ya nawa jiniñu'u o ma. 0YChukan kúu ja jin ndakunitnuni ni naxe ka iyo ni nuu nda'a Su'si iya neva'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, sukan‑va'a maa ya, te taa ya jayiñu'u kivi yukan ma. &~ESuni ndaka ro'o ja ka kuu ro suchi jaa a jin kandija ja ka ka'an tee nija'nu‑ka ma. Te ndaka ni jin kandija nuu tna'a, te má jin kani ini ja maa ni ka kuu‑ka xi ka ndanuu‑ka ni sana in‑ka ñayii ma:Vaa Su'si ma, masu niniso'o ya te ni masu katanuu ya ja ka ka'an ñayii ja ka jani ini i ja maa i ka kuu‑ka ma, kovaa ja vii ja va'a skuta'vi ya ñayii inuu‑ni jan‑ta'vi i ndaka ñayii ma. *}MSani te kivi ndenda iya ni tatnuni ja jin ko koto o ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te taa ya corona ja masu naa ja masu tivi, te jin koo jayiñu'u o nuu ya. |Máko jin ko kuu nija'nu maa ni ja jin ko tatnuni ni te jin sa'a ndeva'a ni ñayii ni taa Su'si ma ja jin ko koto ni i ma, su'va vivii jin ko kuu ni ji'in i ja ka jinukuechi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin kuni i, te jin ko sa'a tna i sukan ka sa'a ni ma. {Jin ko koto va'a ni ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo ni ji'in i ma. Máko jin kani ini ni ja ka xtetuu tna'a o ja jin sa'a ni sukan, su'va maa ni jin ku'un ini ja jin kunukuechi ni nuu Su'si ma. Te máko jin ndiyo ini ni ja onde jin ni'i ni xu'un ma sana jin kunukuechi ni nuu Su'si o ma, chi ña'a, su'va jin ku'un ini ni ja jin sa'a ni sukan játna ini Su'si ma. `z ;Saña tna ja tee núkuiñi ja jini jito sa ñayii ka kandija Su'si ma kúu sa, te ni jini sa sukan ni ndo'o ni neni Cristo ma, te kúkanu ini sa ja jin koo jayiñu'u o ji'in Cristo ma kivi ndenda ya ma. Chukan kúu ja ndijin ja ka kuu tna ni tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito ni ñayii ka kandija Su'si ma, jikan‑ta'vi xeen sa nuu ni sa'a. y{Chukan kúu ja nú nde o ka ndo'o ka neni ja ka sa'a o sukan kúni Su'si ma, te na jin skendoo o anua o ma nuu nda'a maa iya ni sa'a ña'a ma, nuu maa iya kuu jin kukanu ini o ma, te maa ya chindee ña'a ja kuu jin koo sa'a o ja va'a ma.*xMTe nú tnundo'o xeen sana ndani'i‑ta'vi ñayii sa'a ja vii ja va'a ma,¿nawa jin ko kuu‑nka ñayii ka sa'a ja u'vi ma te ñatuu ka kandija i Su'si ma? wVaa jâ ni kenda kivi ja ndakan ya kuenda nuu ndaka o ja ka iyo o ve'e ya a. Te nú xinañu'u‑ka nuu yo'o ja ka kandija o Su'si a keja'a ya ndakan ya kuenda, ¿nde a ko kuu ja jin ndo'o jin neni ñayii ñatuu ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma? $vAKovaa nú na in ndó'o néni ja kuechi ja ni nduu i sa'ya Su'si ma, máko ko kukan‑nuu i, chi su'va ndáchiñu'u i Su'si ma ja sukan ndó'o néni i ma. FuNú nde ni ndó'o néni, kovaa másu ko kuu kuechi ja ni ja'ni ni in ñayii, xi ja ni sakui'na ni, xi ja ni sa'a ni ja u'vi ma, xi ja ni kivi nduu ni nuu másu kivi nduu ni ma, chi ña'a. At{Nuna jin ka'an ndeva'a ñayii ma nuu ni ja kuechi ja ka ndikin o Cristo ma, ja vava'a ka kuu ni, vaa ka iyo ni ji'in jayiñu'u maa Xtumani Ndios ma. Ja ndaa kúu ja kuechi maa ñayii ma ka kuu, te ka ka'an ndeva'a i ja kuu Su'si ma, kovaa nuu Su'si ma chi iyo jayiñu'u, kuechi ja vii ja va'a ka sa'a maa ni a. -sS Su'va jín koo sii ini o ja ka ndo'o ka neni o sukan ni ndo'o maa Cristo ma, sukan‑va'a kivi jin kuni o jayiñu'u maa Cristo ma, te jin koo sii ini xeen‑ka o. Pr Ndijin ja kútoo ña'a sa, má jin kani ini ni, ¿naku kúu sa'a?, nú ni kenda in ja jin ndo'o jin neni ni. Má jin kuxii ini ni te jin kani ini ni ja naku maa in‑ni ni ka ndo'o ka neni ma. uqc Nú na in ká'an tnu'u Su'si ma nuu in‑ka ñayii ma, te ká'an ndaa i. Nú na in jinukuechi ini veñu'u ma ja káxtnu'u i tnu'u Su'si ma, te ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma, te káxtnu'u va'a i, sukan‑va'a ja maa Jesucristo ma, te kóo jayiñu'u Su'si ma ja ndaka ja ka sa'a o ma, vaa maa in‑ni ya iyo ja ndachiñu'u o ya, te maa in‑ni ya tátnuni nuu o ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. Máko jin kuxii ini o nú ka ndo'o ka neni o kuechi ja ni ka nduu o sa'ya Su'si a qp[ Nde a ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja jin sa'a ndi‑in ndi‑in o, te jin sa'a o, te sukan jín kunukuechi nuu tna'a o, sukan kúni maa Su'si ma, vaa jiniñu'u ja jin kuatniñu vava'a o ndaka ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a ya ma. co? Jin kuanuu ni ve'e ni ma ja jin ndoo tna'a o ma, te máko jin kuñaña ni nuu ñayii ma. n'Te ûni jin kutoo tna'a ndija ni, vaa ja kútoo tna'a ndija o ma kúu ja sa'a ja kuu sakanu ini o ndeva'a‑ni nawa ka sa'a ña'a ñayii ma. Vm%Te jâ ve kuyatni ja ndi'i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. Chukan kúu ja jin kani va'a ini ni nawa jin sa'a ni, te jin koto va'a ni maa ni, te jin kakan‑ta'vi jin kakan‑ta'vi‑ni ni nuu Su'si ma. ~luVaa ñayii ni ka ji'i ma, suni ni ka jiniso'o tna i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te visi jâ ni ka ji'i i ma te ni ka chu'u ñayii ma ñunde'yu i ma, sukan ka kuyu'u ndaka ñunde'yu ñayii ka ji'i ma, kovaa jin koteku anua i ma nuu Su'si ma. k5Kovaa ndaka ja ka sa'a ka kuu i ma jin ndakua'a i kuenda nuu iya iyo tu'va ja ndakan ya kuenda nuu ñayii ka teku a ji'in nuu ñayii ni ka ji'i ma. cj?Te ka jani ini i ja naku ñatuu ka sa'a‑ka o sukan ni ka yo sa'a o ji'in i ma, nuu ni ka yo kuneé, ni ka yo kuñuu o ma te ni ka yo sa'a o ndaka ja u'vi ma. Te vitna chi ka xtekuechi ña'a i ja masu ka iyo va'a o. KiJâ ni kuu‑ni. Máko jin ko sa'a‑ka o sukan ka jatna ini ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, ja jâ ni ka yaa maa i te kuan koo i. Te ka sa'a maa i ja ka kuni maa i ma, te ka ndajini i, te ka ndatna'a i te ka ska'an tna'a i ja jin sa'a i ja u'vi ma, te ka xtivi i maa i, te ka chiñu'u‑ka i ja masu Su'si ka kuu ma. Bh}te sukan, te jaku kivi jin koo o ñuu ñayivi ya, te má jin kuu ini‑ka o ja jin sa'a o sukan ka sa'a ndaka‑ka ñayii ma, su'va ja jin sa'a o ma kó kuu sukan játna ini Su'si ma. #g AJâ ka jini o ja Cristo ma, in‑ni ja ni jani ini ya, visi ni ndo'o ni neni ya nuu ni iyo ya ñuu ñayivi ya, te sukan, te ni kundee ya nuu ja u'vi ni ka yo sa'a o ma. Suni sukan jín kani ini o te jín kanda o nú ka ndo'o ka neni o ma, vaa sukan, te jin kundee o nuu ja u'vi ma, [f/Te Jesucristo ma chi ni ndaa ya onde andivi ma, te iyo ya xiñi kua'a Su'si ma. Te nuu maa‑ni ya ka kandija ángel ma, te suni sukan ka kandija tna ndaka ja ka tatnuni ja ka iyo andivi ma nuu Cristo ma.ce?Te suni sukan kúu vitna, te nuna jin kuandute o, te jin kaku o, vaa ni ndateku Jesucristo ma. Te ndute ma, masu maa in‑ni yikikuñu o a ndasavii de chi onde ini anua o a nduvii, te ku'un ku'un‑ni ini o Su'si ma. Wd'Te onde xi'na xeen‑ka ma, nuu ni iyo tee ni yo nani Noé ma, ñatuu ni ka kandija ñayii ma ja ni yo kaxtnu'u de ma. Te Su'si ma chi ni kaa kuee ini ya, te ni yo ndetu ya nani ni sa'a de arca ma, te kivi yukan jaku‑ni ñayii ni ka kaku, vaa una‑ni i ni ka kivi koo ini arca ma, te ni yoxtnee tnu nuu ndute ma, te ni ka kaku i. xciTe maa Xtumani maa ya ma ni ja'an ni jan kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a maa ya ma nuu anua ka yindesi va'a ma. bVaa suni Cristo ma chi in‑ni jichi ni ndo'o ni neni ya kuechi ja u'vi ni ka yo sa'a o ma. Iya sa'a ja va'a ma, ni chunaa ya nuu tniñu o ja ni ka yo sa'a o ja u'vi ma, sukan‑va'a ja maa ya ma, te kuu jin kenda koo o nuu Su'si ma. Ja ndaa kúu ja nuu ni iyo ñayivi ya ma, ni kenda kivi ja ni ji'i ya, kovaa ni ndateku ya, te téku ya, visi ñatuu ka jini ndijin o ya vitna a. a7Vava'a‑ka ja jin ndo'o jin neni ni ja ka sa'a ni ja va'a ma, nú sukan kúni maa Su'si ma, sana ja jin ndo'o jin neni ni ja ka sa'a ni ja u'vi ma. P`Ni‑in ja u'vi jin ko sa'a ni, sukan‑va'a ñayii ka ka'an tnu'u ni ma ja ñayii ka sa'a ja u'vi ka kuu ni, jin ndakukan‑nuu maa i ja jin kuni i ja va'a ka sa'a ni ma ja ka ndikin ni Cristo ma. -_SSu'va jin ndaka'an ni ja maa in‑ni Cristo ma kúu iya tátnuni nuu o a, te ndimaa jin koo tu'va ni, sukan‑va'a kuu jin ndakone'e vii jin ndakone'e va'a ni nuu ñayii jin kakan‑tnu'u ña'a nava'a ka kukanu ini ni Su'si ma. Kovaa jin kava kuee ini ni, te jin kava respetu ni nuu i. I^ Te nú ka ndo'o ka neni ni ja kuechi ja ka sa'a ni ja ndaa ma, ja vava'a ka kuu ni nuu Su'si ma.Má jin kua'a ni tnu'u ja jin xsiu'u ña'a i ji'in ja ka yu'u i ma, te má jin koyu'u ni. Q] ¿Na in kuu sa'a ña'a ja u'vi, nú ndimaa ja va'a ka sa'a ni ma? \ Vaa Iya Tátnuni ma, nde'ya ya nuu ka iyo ñayii ñatuu na ja u'vi ka sa'a i ma, te niniso'o ñukuun ya ja ka jikan‑ta'vi i ma.Kovaa ndákiti ini ya nuu ñayii ka sa'a ja u'vi ma. Jín kanda o nú ka xndo'o ka xneni ña'a i kuechi ja ka kandija o Su'si ma [9 Te kú'un ini i ja xndoo i ja u'vi ma, te sa'a i nanimaa ja va'a ma.Ndúku i ja ndimaa koo mani i ji'in ñayii ma, te sukan‑ni ko sa'a i. WZ' Vaa:Nú na in kúni ja koteku vii koteku va'a i te kuni i ja kenda kivi va'a ma,
kó koto va'a i yaa i ma, máko ka'an i ja u'vi, te kó koto va'a i yu'u i ma, te máko xnda'vi i tna'a i ma. QY Te nú na in sa'a ña'a ja u'vi, máko jin ndasa'a ni i ja u'vi. Nú na in ká'an ja u'vi ja jin kuu ni, máko jin ndakone'e ni ja u'vi ja kuu i chi su'va jin ka'an ni ja vii ja va'a ja kuu i, vaa yo'o chi ni ndakana ña'a Su'si ma ja jin ka'an vii jin ka'an va'a o, te sukan, te jin ni'i o ja vii ja va'a ja taa maa Su'si ma. X/Sani te in‑ni ja jin kani ini ndaka ni, te jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni, te jin kunda'vi ini nuu tna'a ni, te jin ketna'a ini ni. WSuni inuu kuiti jin sa'a ndijin ja ka kuu ni yii ña ma. Jin nduku ni naxe jin ko kuu vii jin ko kuu va'a ni ji'in ñasi'i ni ma. Te jin kona'a ni ja ñasi'i maa ni kúu ña, te jin kutoo ni ña, vaa ña'a kúu ña, te yika‑ka ña. Vaa nduu ni ji'in ña jin ndani'i‑ta'vi ja jin koteku ni ni‑kani ni‑jika. Te onde sukan, jin koo mani ni ji'in ña, sukan‑va'a ñatuu nawa sakanuu ña'a ora jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma. Jín kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o vaa sukan játna ini Su'si ma hVISukan ni yo kandija Sara ma nuu yii ña Abraham ma, vaa ni yo jandetu ña nuu de. Te sasi'i ña ka kuu ndijin ña'a, nuna jin sa'a ni ja vii ja va'a ma, te jin kuandetu ni nuu yii ni ma, te masu nawa jin koyu'u ni nuu de. >UuVaa sa'a ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ña'a onde xi'na‑ka ma ja vivii ni ka yo kuu ña nuu Su'si ma, vaa vivii ni ka yo kukanu ini ña ya, te ni ka yo kandija ña nuu yii ña ma. TSu'va jin nduku ni ja jin kona'a vivii‑ka ini anua ni ma, ja na jin kava va'a ini ni te jin kava kuee ini ni, vaa sukan, te vivii jin kona'a ni ni‑kani ni‑jika, vaa sukan játna ini ya ja jin ko sa'a jin ko kuu ni, ja vivii ka kuu ni nuu ya ma. SMásu ko jin kani ini ni ja kuechi ja jin kone'nu ni sa'ma ka ndee ya'vi xeen‑ka ma, xi ja jin ndatnaa vivii‑ka ni xini ni a ja jin savixi ni maa ni ma, te jin kona'a vii‑ka ni, chi ña'a. Ni a másu ko jin kani ini ni ja kuechi ja jin ki'i siki oro ka ndee ya'vi xeen‑ka ma so'o ni ma, xi ja jin ku'un sukun ni ma, xi ja jin ku'un nda'a ni ma, te jin kona'a vii‑ka ni, chi ña'a. VR%Te ja jin kuni de ja sukan ka ndaa respetu ni nuu de ma te ñatuu ka kuneé ka ku‑uun ni ma, su'va ka sa'a ni sukan játna ini Su'si ma, sani te ja jin kuni de sukan ma, te jin kandija tna de Su'si ma. Q Ndijin ja ka kuu ni ña'a ma, jin kandija ni ja ka ka'an yii ni ma, sukan‑va'a yii ni ma, ja ñatuu ka kandija de Su'si ma, te ja jin konde'ya de sukan ka sa'a ka kuu ni ma, te jin kandija de Su'si ma, visi ñatuu ka kaxtnu'u ni tnu'u ya ma nuu de. UP#Vaa sukan ka kuu ndikachi ni ka ski'in maa ti ma ka kuu o nkuu, kovaa vitna jâ ni ka ndenda koo o nuu iya jito vava'a ña'a a, iya nde'ya nde'ya‑ni ini anua o nawa ka jani ini o ja jin sa'a o ma.qO[Te maa ya ni kundee ni kuyii ini ja ni ndachunaa ya kuechi ndaka o ma, nuu ni ndakaa ya nuu krusi ma, sukan‑va'a yo'o, sukan kúu ñayii ni ji'i ma ja masu kuu nawa sa'a‑ka i ma, sukan jín ko kuu o nuu ja u'vi ma, te jin ko sa'a o nanimaa ja va'a ja ndaa ma, nani ka iyo o ñuu ñayivi ya. Vaa kuechi ja ni ndo'o ni neni ya ma kúu ja ni ka nduva'a o a. xNiNuu ni ka ka'an ndeva'a i nuu ya ma, masu ni yo ndaka'an ndeva'a ya nuu i ma. Nuu ni yo ndo'o, ni yo neni ya ma, masu ni yo chu'un ini ya, su'va ni yo yo ndetu ya naxe sa'a maa Su'si ma, vaa suu ya kúu iya ja'nde ndandaa tniñu ma. gMGTe maa ya chi masu na ja u'vi ni sa'a ya, te ñatuu nama kuiti ni xnda'vi ya ni‑in ñayii. ;LoVaa Cristo ma chi ni ndo'o ni neni ya ja jin kuu o, te sukan ni kaxtnu'u ya ja jin ko sa'a o. Chukan kúu ja ni ndakana ña'a ya ja jin kondikin o sukan ni kaxtnu'u ya ma. \K1Kovaa nuna jin kani ña'a i ja kuechi ja u'vi ni sa'a o ma te kanda o, masu na jayiñu'u o koo nuu Su'si ma. Kovaa nuna sa'a o ja va'a ma te ndo'o neni o te kanda o ma, te ka'an Su'si ma ja vava'a‑ka kúu o. +JONú nde ni jini sukan ká'an Su'si ma, te sa'a ni ja va'a ma, te visi ka sa'a ndeva'a‑ka ña'a i ma, kovaa nuna kanda ni ma, te koo jayiñu'u ni nuu Su'si ma. tIaNdijin ja ka satniñu ni nuu in‑ka ñayii ma, jin kava respetu ni, te jin kandija ni ndaka ja ka ka'an i ma, masu yika‑ni ja nuu ñayii va'a ini ma chi onde nuu ñayii ñatuu va'a ini ma. Visi ma kundee ini o, kovaa kanda o. H}Jín ka'an vii jín ka'an va'a nuu tna'a ndaka o. Te jín kutoo tna'a o, te jín ka'an vii jín ka'an va'a o nuu tee kúu ja'nu‑ka ñuu teyu o ma, te jín ko ndi ini o ja jin sa'a o sukan játna ini Su'si ma, vaa iya ndakan kuenda nuu o kúu ya. G'Vaa vitna chi ja ni taa Su'si ma tnu'u ja kuu jin ko sa'a o nawa ka kuni o ma, kovaa masu kuu‑ni‑nka ja ni taa Su'si ma tnu'u ja kuu jin ko sa'a o nawa ka kuni o ma te jin ko sa'a‑ka o ja u'vi ma chi ña'a. Su'va jín ko kuu o ñayii jin kunukuechi nuu Su'si ma. Ja maa Iya Tátnuni ma, te jin kandija ni nuu ndaka tee ka netniñu ma. Visi maa ñayii ma ni jani ña'a ja jin kunukuechi de ñuu teyu ni ma, kovaa ndijin chi jin kandija ni ja ka tatnuni de ma, vaa tee ka tatnuni‑ka ka kuu de ma. C Jin ko kuu va'a jin ko kuu vii ni, ja ka iyo ni ne'un ñayii ñatuu ka kandija Su'si o a. Te visi na jin xtekuechi ña'a i ja ka sa'a ni ja u'vi, kovaa nuna jin kuni i ja va'a ka sa'a ni ma, te jin ndachiñu'u i Su'si ma kivi kii ya ja jin ndani'i ta'vi o ma. MB Ndijin ja kútoo ña'a sa, jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ka iyo nunuu ni ñuu ñayivi ya, ja máko jin sa'a‑ka ni sukan kúu ini yikikuñu o a, vaa yikikuñu o a chi kánaa i ji'in anua o a. A) Ndijin, onde xi'na‑ka ma, ni kaji ñukuun Su'si ma in ñuu maa ya, te ñatuu na tnu'u nda'vi ini ya ma ni kenda nuu ni a, kovaa vitna chi ja ni ndunda'vi ini ya ndaka o, te ni ka nduu o ñuu ya ma. Nani ka iyo o ñuu ñayivi ya, jín kunukuechi sii ini o nuu Su'si ma }l~}} |{Vz>zyy:xxsxwvvuuVttrqon&mlTkj`h.f|eudcbP`_^]\[ZYYMXWxV5USQQQPP0OO1NMK JI/H^FECBA@i>==E;9f8a7k55W43 200@..,,O+*))(L'&%$$ "! zHhHlc z  K9- gIGb Te kona'a ni ja vitna chi ka iyo o nuu Su'si iya sa'a ja ka teku ndaka ja iyo a, te ka iyo o nuu Jesucristo iya ni kaxtnu'u nuu tee kúu Poncio Pilato ma ja maa ya kúu iya kúu sa'a ndaka ma, te sa'a tátnuni sa nuu ni, oHWb Ndimaa kukanu ini ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a kundee ni nuu tachi ma. Te ku'un ini ni ja ndani'i ta'vi ni te koteku ni ni‑kani ni‑jika, vaa chukan kúu ja ni ndakana ña'a Su'si ma, te maa ni chi masu ni kukan‑nuu ni te ni ndaka'an ni ndakachi ni nuu ka iyo kua'a ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja kúkanu ini ni ya ma te másu xndoo kuiti ni ya. sG_b Kovaa ndijin ja kúu ni sa'ya Su'si ma, má ko ndiyo ini ni ndaka cha'a, su'va ko sa'a ni ja ndaa ja ndija ká'an Su'si ma, te sa'a ni sukan játna ini ya ma, te kukanu ini ni ya, te kóo tnu'u kútoo tna'a ma ini anua ni a, te kava kuee ini ni, te koniniso'o ni nawa ka'an‑so'o in‑ka ñayii ma, te máko kava yachi ini ni, te máko ndakone'e xiko ni. )FKb Vaa ja ko ndiyo ini o ja koneva'a kua'a o xu'un ma te ku'un ku'un‑ni ini o nuu xu'un ma masu ja va'a kúu, vaa sani te kenda koo ndaka ja u'vi ja jin xnda'vi ña'a i ma. Vaa sukan ni ka ndo'o jaku ñayii ja ni ka ndiyo ini i xu'un ma, te ni ka ndunaa i Su'si ma, te ñatuu ka kukanu ini‑ka i ya, te ni ka kenda koo kua'a xeen tnundo'o tnuneni nuu i ma. Jin kundee o nuu tachi ma, nuna jin kukanu ini o Su'si ma E b Vaa ñayii kúni i ja ko kuxiku i ma chi ska'an ña'a tachi ma, te sa'a i ja u'vi sukan kúni yikikuñu i ma, te ndaka ja u'vi kúni i ja sa'a i ma kundee nuu i, te skenaa i maa i, te ndita ndita andeya ma kenda i ja ndachunaa i ja u'vi ni yo sa'a i ma. ~DubChukan kúu ja nú iyo ja kaa o ji'in sa'ma kone'nu o, te koo sii ini o, te máko ndiyo ini o nawa koneva'a‑ka o. CbVaa masu nawa ka yinda'a o ni ka kenda koo o ñuu ñayivi ya'a, te ni masu nawa jin ndake'en o kivi jin xndoo o ñuu ñayivi ya'a. EBbJa ndaa kúu ja nuna jin ko sa'a o sukan játna ini Su'si ma chi jin ko ni'i jin ko tna'a o ja taa maa Su'si ma. Sa'a ko kuu ji'in ñayii ka iyo sii ini i ji'in nawa ka neva'a i ma‑ni. bA=bTe ñatuu jínu jin ndakanaa maa i ja ñatuu ka jaku'ni ini i ma, vaa masu ka jani va'a ini i, te ñatuu ka jaku'ni ini i tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma. Te ka jani ini i ja jin kuatniñu i tnu'u Su'si o a, sukan‑va'a kuu jin ni'i kua'a i xu'un nuu ñayii ka xnda'vi i ma. Te chukan kúu ja másu ko jin kondikin tna'a ni ji'in ñayii ya'a. :@mbte jin ko koto va'a ni maa ni, vaa ñayii ya'a chi ja ni ka ndu‑uun kuiti i kúu ja ka sa'a i sukan ma, te masu inundija i ja ka ka'an i ma chi ja inuvixi i kúu, vaa sukan kúu in kue'e kúu ja sukan ka sa'a i ma, vaa ja ka kuni i kúu ja jin skiti ini ña'a i yo'o ja ka kaxtnu'u o tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, te ja ka jani ini i sukan, chukan kúu ja ka kukueñu ini i ja ñatuu ka sa'a o sukan ka sa'a i ma, te ka kuni i ja jin kanaa o ji'in i, te ka ka'an ndeva'a i ja jin kuu tna'a o ma, te ka xtekuechi ña'a i ja masu va'a‑ni ka sa'a ka kuu o. [?/bTe nú na in ka xsama ja ka kaxtnu'u i te ñatuu kétna'a ji'in tnu'u ndaa tnu'u ndija Jesucristo iya tátnuni nuu o a tna'a ja ka kaxtnu'u sa a, tna'a ja ká'an sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a o ma, #>?bTe nú in nuu ñayii jâ ni nduu sa'ya Su'si o a ka satniñu ni, te jin kona'a ni ja masu kuu‑ni‑nka ja in tna'a o jâ ni nduu sa'ya Su'si ma kúu i ma te ma jin kuandetu ni nuu i chi su'va jin kunukuechi va'a‑ka ni nuu i, vaa jin kona'a ni ja suni ñayii kándija Su'si ma kúu tna i ma, te jin kunukuechi va'a ni nuu i, te jin chindee ni i, vaa ka kutoo tna'a o ji'in i ma. Sa'a kaxtnu'u ni nuu tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si o a, te ndaka'an‑so'o ni nuu i ja sukan jin ko sa'a i. Jín koo sii ini o ndeva'a‑ni naxe ka iyo o = bNdaka ni ja ka xtetuu ña'a ñayii ma ja jin kunukuechi ni nuu i ma, jin kona'a ni ja ñayii xi‑nuu ka jinukuechi ni ma chi ka iyo i ja jin kuandetu ni nuu i, sukan‑va'a másu jin ka'an ndeva'a i ja kuu Su'si o a ji'in tnu'u maa ya ja ka kaxtnu'u o a. j<MbTe suni sukan kúu ji'in jaku ñayii ka sa'a ja va'a ma chi yachi‑ni kuni o ja va'a ka sa'a i ma. Te ja va'a ka sa'a jaku‑ka ñayii ma chi kuee‑ka sana kuni o, kovaa masu ja kuyu'u kúu ja va'a ka sa'a ka kuu o a.;bJaku ñayii ka sa'a ja u'vi ma chi yachi‑ni jin ndatuu nawa ka sa'a i ma, te ka jini o ja kenda kivi ja jin ndachunaa maa i. Kovaa jaku‑ka i ma chi kuee‑ka ka ndatuu ja u'vi ka sa'a i ma, kovaa suni kenda kivi ja jin ndachunaa i ja u'vi ka sa'a i ma. :bMáko ko'o‑ka ni ndute su'va‑ni, vaa sukan ndó'o chii ni a. Ko'o ni vala ndute nde'ya tnu uva ma, sukan‑va'a na nduva'a ni. 95bTe máko sonee ni nda'a ni a siki in ñayii ma ja sacargu ni i na tniñu ko sa'a i nuu Su'si ma, nú ñatuu jini ni naxe ko sa'a ko kuu i ma, nasa yukan, te sa'a i ja u'vi ma, te ko kuiso kuechi tna ni ja ni sa'a i ma. Su'va ko ndi ini ni ja koo vii koo va'a ni nuu Su'si ma. 8+bTe kona'a ni ja nde'ya ña'a maa Su'si o a, te nuu maa Jesucristo ma ji'in nuu ángel ni ndakaji ya ma ka iyo o, te tátnuni sa ja sa'a ko sa'a ni. Inuu ko sa'a ni ji'in ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a, te máko kunda'vi ini ni in i ma te saxiko ni in‑ka i ma. F7bTe ñayii kúni ja sa'a‑ka i ja u'vi ma, ndonda ni nuu i nuu ka iyo ndaka tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si ma, sukan‑va'a jin koyu'u tna ndaka‑ka i ma, te má jin ko sa'a tna i sukan. X6)bNú ka xtekuechi i tee jinukuechi nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma in nawa ni sa'a de ma, te máko kandija ni chi onde nú ka iyo uu xi uni ñayii ni ka jini nawa ni sa'a de ma, sana kandija ni. :5mbVaa sukan ká'an tnu'u Su'si o a: “Másu chu'un o ñunu yu'u xndiki jaxi triu ma.” Te suni ká'an tna tnu'u Su'si o a: “Ñayii satniñu ma chi iyo i ja ke'en ya'vi i.” ^45bTee ni kuu kii‑ka ka skua'a de tnu'u Su'si o a te ka jinukuechi va'a de nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te jin kona'a o ja ka iyo de ja jin ko ndi ini o naxe jin kaa de ma. Na ko ka'an o ja tee ka satniñu ja ka kaxtnu'u de tnu'u Su'si o a nuu ñayii ma ka kuu tee ñukuun kuiti jin ko ndi ini o ndaka nawa ka jiniñu'u de ma. f3EbNú iyo in ñayii ni nduu sa'ya Su'si o a te iyo in tna'a i ña'a jâ ni ji'i yii ña ma, te kó ndi ini i naxe koteku ña ma, sukan‑va'a másu jin ko ndi ini‑ka ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja kuu ña ma, sukan‑va'a kuu jin katanuu i jaku‑ka ña'a ni ka ji'i yii ña ma te ñatuu na tna'a ña ma ja jin chindee ña'a i ma. s2_bVaa jâ ka iyo jaku ña'a jaa ma ja ni ka xndoo ña ichi Su'si ma, te ni ka ndandikin ña ichi tachi ma. .1UbJa tátnuni sa kúu ja ña'a jaa ni ka ji'i yii ña ma, va'a‑ka ja na jin ndatnanda'a ña, te jin katanuu ña jin skua'nu ña sa'ya ña ma, te jín ko ndi ini ña naxe jin koo va'a ña ve'e ña ma, te máko jin sa'a ña ja u'vi tna'a ja sa'a ja ni'i ini tachi ma nawa xtekuechi ña'a i ma. 0 b Vaa nuna jin chindee o ña ma chi jin kutu'va ña ja jin kava kuxi ña, te masu yika‑ni ja jin kava kuxi ña ma‑ni chi kuan koo ve koo ña ve'e ve'e, ka nduku ña cuentu, te ka kivi nduu ka kivi ni'ni ña, ka ka'an ña tna'a ja másu jin ka'an ña ma. z/mb Te sukan, te jin ndakuiso kuechi‑ka ña, vaa ñatuu ka sa'a ña sukan ni ka skuiso ña ja jin ko sa'a ña ma. .b Kovaa ña'a jaa‑ka ma te ni ka ji'i yii ña ma, másu kua'a ni tnu'u ja jin koso tnuni ña nuu tutu ma ja jin chindee ni ña ma, vaa nuna kenda ja jin kuu ini ña ja jin ndatnanda'a ña ma, te jin xndoo ña ichi Cristo o ma, te jin ndatnanda'a ña‑ni. R-b te ka ka'an vii ka ka'an va'a i ja jin kuu ña ma, vaa ndimaa ja va'a ka sa'a ña ma, te ni ka skua'nu va'a ña sa'ya ña ma, te ka wanuu ña ve'e ña ma ja jin ndoo ñayii ka jiniñu'u ja jin ndoo i ma, te inunda'vi ini ña te ka chindee ña ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma ndaka nawa ka jiniñu'u i ma, te ka chindee ña ñayii ka kuxii ini na tnundo'o ka tna'a i ma, te ndaka tu'u ja va'a ka sa'a ña, te ni‑in ñayii ñatuu ka saxiko ña. ,b Te jin kona'a ni ja jin chiso tnuni ni nde‑ni ña'a jin chindee ni ma, yika‑ni ja ña'a ka yi'i vi'i‑ka uni xiko kuiya ma, ña'a ni ka yo kuu nija'nu, ni ka yo kuu va'a ji'in yii ña ma, te ñatuu ni ka yo kuneé, ni ka yo ku‑uun ña ma, +bChi vaa yo'o ja ka jini o tnu'u ndaa Su'si ma, nú ñatuu ka ndi ini o naxe jin ko kuu ñayii ve'e o ma ji'in tna'a o ma chi kuenda tnu'u ja jâ ni ka xndoo o tnu'u ni tatnuni Su'si ma, te ka'vi‑ka ka kuu o sana ñayii ñatuu jin kandija‑ka tnu'u Su'si ma. E*bSa'a tatnuni ni nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma ja jin katanuu i ja jin ko sa'a i sukan kúni Su'si ma, sukan‑va'a ñatuu nawa jin ndaxtekuechi ña'a ñayii ñuu ñayivi a. L)bKovaa ña'a ni ji'i yii ña ma te nú ndúku ña naxe ko kusii ini ña ñuu ñayivi ya chi visi téku ña, kovaa ja ni ji'i ña nuu Su'si ma, vaa masu jatanuu ña sukan kúni ya ja sa'a ña ma. s(_bSa'a kó kuu nú tnu ka'an o ja ña'a ni ji'i yii ma, te ni kendoo maa in‑nka ña ma, te kúkanu ini ña Su'si ma ja chindee ña'a ya, te nduu ñuu ûni jikan‑ta'vi jikan‑ta'vi ña nuu ya. Jin ko ndi ini ni ja ko kuu ña. A'{bKovaa nú in ña'a ni ji'i yii ña ma, te ka iyo sa'ya ña xi sañani ña ma chi jiniñu'u ja xinañu'u jin kutu'va suchi ya'a ja jin chindee i tna'a i ma, vaa sukan játna ini Su'si ma, te jín ndachindee tna i yuva i ma ji'in si'i i ma. Vaa cha'a chi ja va'a kúu, te játna ini Su'si ma ja sukan jin sa'a o. j&MbTe ña'a ni ka ji'i yii ma, chindee ni ña, nú ñatuu na in tna'a ña ja chindee ña'a i. N%bTe nuu ña'a nija'nu ma ndaka'an‑so'o ni kuenda tnu'u ja si'i ni ka kuu ña. Te nuu ña'a jaa ma ku'un kaji ku'un va'a ini ni, te ndaka'an‑so'o ni nuu ña kuenda tnu'u ja ku'va ni ka kuu ña. 0$ [bMáko ndonda ni nuu tee nija'nu ma, su'va ndaka'an‑so'o ni nuu de kuenda tnu'u ja yuva ni ka kuu de. Te nuu suchi jaa ma ka'an ni kuenda tnu'u ja ñani ni ka kuu i. }#sbTe ko koto va'a ni maa ni nawa sa'a nawa kúu ni nde kua'an nde vee ni, ji'in naxe káxtnu'u ni nuu ñayii ma. Vaa nuna kaxtnu'u ndaa ni nuu i ma, te kaku ni nuu ja u'vi ma, te sa'a ni ja jin kaku tna ñayii ka niniso'o tnu'u ka'an ni ma.<"qbKatanuu ñukuun ni, te ndimaa ko sa'a ko kuu ni ndaka sukan ni ka ka'an, ni ka kachi ñani o ma, sukan‑va'a ndaka ñayii ma, jín kuni i sukan ve kua'nu‑ka ni nuu Su'si o a. 8!ibMáko ndunaa ni ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si o a kivi ni ka sonee tee nija'nu ma nda'a de siki ni a te ni ka ka'an de sukan kúni Su'si ma ja ko sa'a ko kuu ni ma.   b Nani kenda kivi jaan sa, te katanuu ni ja ka'vi ni tnu'u Su'si o a, te kaxtnu'u ni nuu ñayii a, te ndaka'an‑so'o ni nuu i. Gb Te masu kuu‑ni‑nka ja suchi jaa‑ni kúu ni a, te jin ko saxiko i tnu'u ká'an ni a chi su'va kaxtnu'u ni nuu ñayii ka kandija tnu'u Su'si o a sukan sa'a sukan kúu ni a nde kua'an nde vee ni, ji'in sukan vivii ká'an ni a, ji'in sukan vivii kútoo ni ñayii a, ji'in sukan ni‑yu'u ni‑ini ni kukanu ini ni Su'si o a, te ñatuu ni‑in ja u'vi‑ka sa'a ni. Te ja jin konde'ya i sukan sa'a sukan kúu ni ma, te sukan jin ko sa'a tna i. <sb Sa'a kaxtnu'u ni te tatnuni ni nuu tna'a o a. W'b Chukan kúu ja yo'o, ka ndo'o ka neni o ka satniñu o nuu tnu'u maa ya a ja ka kaxtnu'u o nuu ñayii ma. Vaa ni ka kukanu ini o ja maa in‑ni Su'si ma kúu iya kuu sa'a ja jin kaku ndaka ñayii ma nuu ja u'vi ma, nuna jin kandija ndija i ya, vaa yika‑ni ja ñayii ni‑yu'u ni‑ini i kandija i ya ma, sa'a ya ja ndani'i ta'vi i. dAb Tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu tnu'u ya'a, te iyo i ja kuu jin kuan‑ta'vi ndaka ñayii ma. c?bTe kona'a ni ja ndaka ja sa'a ja kúu o sukan‑va'a koo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu yikikuñu o a chi vala‑ni chíndee ña'a i, vaa ja kuu yikikuñu o a‑ni kúu. Kovaa ja kútu'va o ja sa'a ja kuu o sukan játna ini Su'si o a chi ndaka tu'u chíndee ña'a i, vaa chíndee ña'a i ja koo va'a ini anua o a ji'in yikikuñu o a nuu Su'si ma, vaa jâ ni skuiso Su'si ma ja iyo ja jin ni'i o nani ka iyo o ñuu ñayivi ya, ji'in ja jin ni'i o kivi ndenda koo o nuu ya ma. bTe xtandiyo ni ndaka cuentu jana'a ma ja ka ndakani ñayii ñuu ñayivi a, su'va katanuu ni sa'a ni sukan játna ini Su'si ma. ]3bNuna kaxtnu'u ni ndaka cha'a nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma chi ko kuu ni tee jinukuechi va'a nuu Jesucristo ma, te ko kuu ni in tee ni skua'a va'a tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, tnu'u sa'a ja kuu kukanu ini va'a o ya ma, te ko kuu ni tee ndikin va'a te sa'a ni sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a ja ni kutu'va ni ma. RbVaa ka jini o ja ja maa tnu'u maa ya ma ji'in ja jikan‑ta'vi o nuu ya ma ja ndakuan‑ta'vi o ja iyo ja kaa o ma, te ndasavii ndasandoo ya ja kaa o ma. Sukan jin kunukuechi va'a o nuu Jesucristo ma #?bVaa ndaka ja ni sa'a Su'si ma ja kaa o ma chi ja va'a kúu, te ñatuu nawa ko saxiko o, su'va jín ndakuan‑ta'vi o nuu ya ja ni taa ya, te jín kaa o. iKbTe chukan kúu ja jin ka'nu ndee i ja jin tnanda'a ñayii ma, te jin tatnuni i ja ka iyo kua'a ja masu kuu kaa ñayii ma, te vitna ja ndaka ni sa'a Su'si ma, sukan‑va'a jin ndakuan‑ta'vi ñayii ma nuu Su'si ma te kuu jin kaa i ma. Chukan kúu ja yo'o ja ni ka jini o ja ndaa ma te ni ka kandija o ya, jín ndakuan‑ta'vi o nuu ya, te jín kaa o. r]bVaa ñayii yukan chi jin ka'an i ja ka kandija i Su'si ma, kovaa masu ka sa'a i sukan kúni ya ma, vaa jâ ni kundee maa ja u'vi ma ni jasi i janitnuni i ma, te masu nde ka ndasa'a‑ka i kuenda naxe kúni Su'si ma ja jin ko kuu o.  }bKovaa ndandaa‑ni ni ka'an Xtumani Ndios ma ja kivi ve ndi'i kivi ma, te jaku ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a chi jin xndoo i ichi ndaa Su'si o a, te jin koniniso'o i ja jin kaxtnu'u ñayii jâ ni xnda'vi ña'a tachi ma, te jin kandija i ndaka.  bVaa tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o a ja ni ka jini o a chi ja kanuu xeen kúu, sukan‑va'a jin ni'i ini o naxe jin kukanu ini o Su'si ma te jin kondikin o ya, te masu na in ko ka'an ja masu ja ndaa kúu:Vaa Jesucristo ma chi ni kii ñayivi ya ñuu ñayivi a,
te maa Xtumani Ndios ma ni kaxtnu'u ja iya sa'a ja va'a ja ndaa kúu ya,
te ni ka sa'vi‑nka ini ángel ma ja ni ka jini i sukan ni sa'a ya ma,
te ñayii masu judío ka kuu i ma, ni ka jiniso'o i na in kúu ya,
te ni ka kandija ñayii ñuu ñayivi a ja Su'si kúu ya,
te ni ndaa ya andivi ma, te vivii ni ka ndakuan‑ta'vi i ya nuu ni ndenda ya ma.Mbsukan‑va'a nuna kukuee sa kenda sa, te jâ jini ni naxe ko sa'a ko kuu ni ji'in ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o iya téku ma, vaa ndaka maa ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a, ka nukuiñi va'a ka nukuiñi lili i nuu tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o a, te sukan, te ka kaxtnu'u i ja tnu'u vii tnu'u ndaa kuu tnu'u Su'si o a. lQbVisi jani ini sa ja jaan yachi sa nuu iyo ni a, kovaa ndaka tnu'u ya'a jâ ni tee sa nuu ni, 0Yb Vaa tee ka jinukuechi va'a nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma chi jin ni'i de jayiñu'u xen‑xeen, te vivii jin koo sii ini de, te jin kusaa ini de ja jin kaxtnu'u de nuu ñayii ma sukan ka kukanu ini de Cristo Jesús ma. Sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma tna'a ja ni ka jini o a }sb Te tee jin kunukuechi nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma chi jín kona'a de ja vivii jín ko kuu de ji'in ñasi'i de ma, te máko jin ko nduku de in‑ka ña'a. Te ûni jín ku'un ini de ja kuu jin ka'an jin kachi de nuu sa'ya de ma ji'in nuu ñasi'i de ma naxe jin ko sa'a jin ko kuu de, sukan‑va'a jin koo va'a de nuu Su'si ma te kuu jin kunukuechi de nuu ya. iKb Suni ña'a jin kunukuechi nuu ñayii ma chi jín ko sa'a ña ja va'a, te másu ko jin ko ka'an ña tnu'u ñayii ma. Te jín ko ku'un kaji jín ko ku'un va'a ini ña sukan jin ko sa'a jin ko kuu ña ma, te jín ko kukanu ini va'a ña Su'si ma, te jín ko sa'a ña sukan kúni ya ma, sukan‑va'a jin kandija ñayii ma ja ka ka'an ka kachi ña ma.  )b Te tee ya'a chi jiniñu'u ja xinañu'u‑ka keja'a de kunukuechi de jaku nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma, te jin ko koto va'a ni de naxe sa'a naxe kúu de, te nú ñatuu ni‑in‑ka ja u'vi sa'a de, sana kuu kunukuechi de nuu Su'si o a, vaa sukan játna ini ya. i Kb Te jiniñu'u ja skua'a‑ka de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma te kúkanu ini vava'a de sukan ká'an tnu'u ya a, sukan ni ka kukanu ini o ma, te ni a in ja u'vi ko ku'un ini de, sukan‑va'a koo vii koo ndoo de nuu Su'si ma. $ AbSuni sukan tna jín ko kuu tee jin kunukuechi nuu ndaka o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te ndimaa jín ko ka'an ndaa jín ko ka'an ndija de, te másu ko jin ko'o de ndixi te ko jin ndajini de, ni a ko jin ndiyo ini de nawa jin koneva'a de te jin ko xnda'vi de ñayii ma, sukan‑va'a jin ni'i de ja ka kuni de ma. Su'va ndimaa jín ko sa'a de ja va'a ma, sukan‑va'a jin kava respetu ñayii ma nuu de. B }bTe suni jiniñu'u ja ku'un ini de ja ko sa'a de ja va'a nuu ñayii ñatuu ka jini tnu'u Su'si o a, sukan‑va'a jin ka'an va'a i ja kuu de, sukan‑va'a máko xnda'vi ña'a tachi ma, te skenaa de maa de. Sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a jin ko kuu tee ka jinukuechi nuu ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma bChukan kúu ja jiniñu'u ja in tee jâ ni kuu kii‑ka ni kandija de Su'si ma ko kuu tee ko koto ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te masu in tee yika ni kandija tnu'u Su'si ma ko kuu de. Vaa nasa yukan, te kivi ña'a ja kani ini de ja maa de kúu‑ka, te sa'a de in ja masu játna ini Su'si ma, te ndakan Su'si ma kuenda nuu de, te skenaa de maa de, sukan ni skenaa tachi ma maa i ma. MbVaa nú ñatuu jini de naxe tatnuni de naxe jin ko sa'a jin ko kuu ndaka ñayii ka iyo ve'e de ma, te nú sukan‑ni kúu de ma chi masu kuu de ko koto de ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. fEbTe vivii kó kuu de ji'in ñasi'i de ma ji'in sa'ya de ma, te kó ndi ini de nawa ka jiniñu'u ñayii ka iyo ve'e de ma, te vivii ndáka'an‑so'o de nuu sa'ya de ma ja vivii jín kandija i te jín kuandetu i nuu de ma. mSbte másu ko ko'o de ndixi, te másu ko kanaa de, te másu ko xnda'vi de ñayii ma sukan‑va'a ni'i de nawa koneva'a de ma, te másu ko ndiyo ini de ja ko kuu maa de ma. Su'va káva vii káva va'a ini de, te káva kuee ini de. bKovaa jiniñu'u ja ko kuu de in tee ja ñatuu ni‑in ja jin xtekuechi ña'a ñayii ma ja masu va'a‑ni sa'a de ma, te kóna'a de ja vivii ko kuu de ji'in ñasi'i de ma, te máko kivi nduu de ji'in in‑ka ña'a, te kóna'a de na in kúu de ma, te káni va'a ini de nawa ko sa'a ko kuu de ma, te másu ko ka'an de tnu'u kini tnu'u ndeva'a, te kuánuu de ve'e de ma ja jin ndoo ñayii ka jiniñu'u ja jin ndoo i ma, te vivii satu'va de naxe kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma nuu ñayii ma sukan‑va'a jin jaku'ni ini i, ~ wbTnu'u ndaa tnu'u ndija kúu cha'a: Nú na nde in tee ma, kúni de ja ko kuu de tee ko koto ndoso nuu ka ndatna'a ndaka o ma nú va'a‑ni xi masu va'a‑ni ka sa'a ka kuu o ja ka kandija o Su'si ma, te ja va'a kúu ja kúu ini de ja sa'a de ma. bKovaa ña'a ma, nuna katanuu ña sa'ya ña ma te skaka va'a ña i ichi Su'si a, te kukanu ini ña Su'si ma, te kutoo ña ndaka ñayii ma, te ñatuu ni‑in ja u'vi ko sa'a ña, te ñatuu ko kujini ko kusu'va ña nuu tee ma chi ndani'i ta'vi ña nuu Su'si ma.(IbTe masu Adán ma ni xnda'vi ña'a tachi ma chi Eva ma ni xnda'vi i, te nuu ja ni xnda'vi i ña ma, te ni kundee ja u'vi ma nuu ña ma, te ni jiso kuechi ña. Pb Vaa xinañu'u‑ka Adán ma ni sa'a Su'si ma, sana ni sa'a ya Eva ma. 3b Vaa ñatuu kúni sa ja ña'a ma, te kaxtnu'u ña tnu'u Su'si ma nuu ka iyo kua'a ñayii ma, ni a ko tatnuni ña nuu tee ma. Su'va na kasiyu'u ña. }sb Te chukan kúu ja ña'a ma, kóniniso'o ñukuun ña ñayii káxtnu'u tnu'u Su'si a nuu ña ma, te kuándetu ña i. |~qb Su'va jín ku'un ini ña ja jin sa'a ña ja va'a ja játna ini Su'si ma, sukan ka sa'a ña'a ka kandija Su'si ma. _}7b Te suni sukan tátnuni sa nuu ña'a ma ja jín kava ñuka ini sa'ma jin kone'nu ña ma, te máko jin ko ndi ini ña ja jin kone'nu ña sa'ma va'a xeen te ndee ya'vi xeen ma, ni a ko jin ndatnaa vivii ña xini ña ma te jin ko kani ini ña ja sukan, te vivii‑ka ka na'a ña ma, chi ña'a. Ni a jin ku'un nda'a ña ma, xi ja jin ku'un sukun ña ma, xi ja jin ki'i so'o ña ma oro xi siki kúu perla ma, te jin ko kani ini ña ja vivii‑ka ka na'a ña, chi ña'a. Z|-bTe chukan kúu ja kúni sa ja ndaka tee ma, ni‑yu'u ni‑ini de jin kakan‑ta'vi de nuu Su'si ma ndaka nuu kuan koo de ma, te jín ndone'e de nda'a de ma nuu ya, ja ko kuu in seña ja ka iyo vii, ka iyo ndoo de nuu ya, te másu ko jin skiti ini nuu tna'a de te jin ko kanaa de. Su'va ndimaa ja va'a jín ko sa'a jín ko kuu de. {9bTe chukan kúu ja ni kana ña'a Jesucristo ma, te ni tetniñu ña'a ya ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u ndaa Cristo a, te masu xnda'vi ña'a sa, te suu sa skua'a ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin kukanu ini i Su'si ma te jin kandija i tnu'u ndaa tnu'u ndija ya ma. ?zwbVaa maa Jesucristo ma kúu iya ni wa'a tnu'u te ni ji'i ya nuu tniñu ndaka o ma, sukan‑va'a jin kaku o nuu ja u'vi ma. Onde ni kenda kivi ja ni jani ini Su'si ma ja sukan ko kuu ma, te saa ni sa'a ya sukan, te ni kaxtnu'u Jesucristo ma ja maa in‑ni ya kúu iya sa'a ja kuu jin ndenda koo o nuu Su'si ma. @yybVaa ñatuu na in‑ka Su'si iyo, nú masu ja maa in‑ni ya kúu Su'si ndija, te ja maa Jesucristo ma sana kuu ndenda koo ñayii ma nuu Su'si ma, te maa in‑ni Jesucristo iya ni kii te ni iyo ñayivi ya ñuu ñayivi ya kuu chindee ña'a, te masu na in‑ka kuu chindee ña'a ja jin ndenda koo o nuu Su'si ma. xbVaa ja kúni Su'si ma kúu ja ndaka ñayii ma jin kuni tnu'u ndaa tnu'u ndija ni kaxtnu'u ya ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi i. gwGbVaa nuna jin ko sa'a o sa'a chi játna ini Su'si o a, iya sa'a ja jin kaku o nuu ja u'vi ma. vvebTe ñukuun jin kakan‑ta'vi ni ja jin kuu ndaka tee ka netniñu ma, sukan‑va'a jin konetniñu va'a de, te koo tnu'u mani ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, sukan‑va'a ndaka o jin ndanduku Su'si ma, te jin ko sa'a o sukan játna ini ya ma. Lu bNdáka'an‑so'o sa nuu ndaka ni ja jin kakan‑ta'vi xen‑xeen ni nuu Su'si ma ja jin kuu ndaka ñayii ma, te jin ndakuan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ja jin kuu ndaka o ja ka iyo o ñuu ñayivi a. t -bVaa sukan tna ni ka ndo'o tee kúu Himeneo ma ji'in Alejandro ma. Te chukan kúu ja ni ndakua'a sa de nuu nda'a tachi ma, sukan‑va'a jin kutu'va de ja máko jin ko ka'an ndeva'a‑ka de ja kuu Su'si ma, te máko jin ko sa'a‑ka de ja jin saxiko ñayii ma Su'si ma.ws ibNdimaa kukanu ini ni Su'si ma, te ku'un kaji ku'un va'a ini ni. Vaa jaku ñayii ma, ñatuu ni ka ñu'u kaji, ni ka ñu'u va'a ini i, te chukan kúu ja ñatuu ni ka kukanu ini‑ka i Su'si ma, te ni ka xndoo i ya, te ni ka skenaa i maa i. {r qbSa'ya sa Timoteo, in ja tátnuni sa nuu ni a kúu ja kona'a ni ja sa'a ni sukan ni ka ka'an ñani o ma onde xinañu'u ma. Te ku'un ini ni sukan, te sukan ko sa'a ni, te kunukuechi ni nuu Su'si o a, sukan‑va'a kundee ni nuu ja u'vi ma. q 1bTe chukan kúu ja ndimaa na koo jayiñu'u nuu Rey ma, iya tátnuni ni‑kani ni‑jika ma, iya téku ni‑kani ni‑jika ma, iya masu kuu jin kuni ñayivi o ya ma, iya ndichi ma, te maa in‑ni ya kúu, vaa ñatuu na in‑ka Su'si iyo. Te sukan kó kuu ni‑kani ni‑jika. p -bTe visi sukan ni yo sa'a, ni yo kuu sa ma, kovaa ni ndunda'vi ini ña'a Su'si ma, te ni ndani'i ta'vi sa. Sa'a ni sa'a ya ji'in saña, sukan‑va'a jin kuni ndaka‑ka ñayii ma sukan nda'vi xeen ini ya ma, te jin kandija tna i ya ma, te jin koteku i ni‑kani ni‑jika. xo kbTnu'u ndaa tnu'u ndija kúu tnu'u ya'a ja jin kuan‑ta'vi ndaka ñayii ma: Vaa Cristo Jesús ma, ni kii ya ñuu ñayivi a ja ni ndo'o ni neni ya ma, sukan‑va'a kuu jin ndani'i ta'vi ñayii ni ka yo sa'a ja u'vi ma, nuna jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndandikin i Su'si ma. Te saña kúu in ñayii ni yo iyo ne'un i ma ja ni yo sa'a xeen‑ka sa ja u'vi ma. @n {bKovaa kua'a xeen ja vii ja va'a neva'a iya tátnuni nuu o a ja ni skuta'vi ña'a ya, te ja maa Cristo Jesús ma, te ni sa'a Su'si ma ja kuu kukanu ini sa ya te kuu jin kutoo tna'a o. m 1b visi onde xi'na‑ka ma ni yo ka'an ndeva'a sa ja kuu tnu'u vii tnu'u va'a ya a, te ni yo sondikin sa ñayii ka kandija Jesús o a, te ni yo ka'an ndeva'a sa ja jin kuu i ji'in ya ma. Kovaa ni ndakunda'vi ini ña'a ya, vaa masu nde jini sa nawa kúni Su'si ndija o a ja sa'a sa ma nkuu, te masu nde kándija sa tnu'u maa ya ma nkuu, te chukan kúu ja ni yo sondikin sa ñayii ka kandija Jesucristo ma. >l wb Ndakuan‑ta'vi sa nuu Cristo iya tátnuni nuu o a ja ni chindee ni chituu ña'a ya, vaa ni jini ya ja masu xndoo sa ichi ya a, te ni sunkani ña'a ya ja kunukuechi sa nuu ya, k b tna'a tnu'u vii tnu'u va'a Su'si iya iyo jayiñu'u ma, tna'a tnu'u vii tnu'u va'a ni tatnuni ya ja kaxtnu'u sa nuu ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Sukan ndáka'an Pablo ma ja ni kunda'vi ini ña'a Su'si ma te ni nduu de in tee jinukuechi nuu ya ma .j Wb Te jaku‑ka i ma, ka kivi nduu i ji'in ñayii masu ni ka tnanda'a ji'in i ma, te jaku tee ma, ka ndatuu de ji'in tee ji'in de ma. Te jaku‑ka ñayii ma, ka sakui'na i ñayii sukan‑va'a jin ni'i i nawa ka kuni i ma, te jaku‑ka ñayii ma, ka xnda'vi tna'a i, te ûni ka ka'an i ja ja ndaa kúu ja ka ka'an i ma. Te ndaka cha'a ka sa'a ka kuu ñayii ma, te masu nde ka kandija i sukan ká'an tnu'u va'a ka skua'a o a, .i Wb Yo'o ja ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma, te jín kona'a o ja tnu'u ni wa'a Su'si ma ja ni tatnuni Moisés ma nuu ñayii ma chi ká'an ndaka sukan jin ndo'o jin tna'a ñayii ka sa'a ja u'vi ma, kovaa masu ja jin kuu yo'o kúu chi ja jin kuu ñayii so'o ñayii ñatuu ka kandija sukan ká'an Xtumani Ndios ma kúu. Vaa ndimaa ka sa'a i ja u'vi ma, te ñatuu ka ndaa respetu i nuu Su'si ma, su'va ka jatanuu i tna'a ja iyo ñuu ñayivi a. Vaa jaku ñayii ma chi ka ja'ni i yuva i ma xi si'i i ma xi ndeva'a‑ni na ñayii jin ni'i i ma. 5h ebKovaa ka jini o ja tnu'u ni tatnuni Moisés ma chi ja va'a kúu, nuna jaku'ni ndandaa ini o te ko sa'a ko kuu o sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma. 7g ibVaa ni ka kuni i ja jin ko kuu i ñayii ka jini‑ka tnu'u ni tatnuni Moisés ma, kovaa ni masu nde ka ndasa'a i kuenda, te ni masu nde ka jaku'ni ini i tna'a ja ka kaxtnu'u i ma, kovaa maa i chi ûni ka tatnuni i ja sukan jin ko sa'a ndaka‑ka ñayii ma, vaa sukan játna ini Su'si ma, ka jiña'a i. Ff bVaa jaku ñayii ma chi ni ka xndoo i sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu i ma, te ni ka skenaa i maa i, kuechi ja ni ka jatanuu i tnu'u ndeva'a tnu'u masu nde jiniñu'u ni ka yo ka'an i ma. e bSa'a ni sukan, te jin ndasa'a de kuenda, vaa ja kúni Su'si ma kúu ja jin koo vii jin koo ndoo ini anua o a ji'in ja jin kani va'a ini o ma ji'in ja jin kandija ndija o Su'si ma, te onde ndaka cha'a koo ini anua o a sana kuu jin kutoo tna'a ndija o. Ad }bte máko jin katanuu de tna'a cuentu ja ka ndakani ñayii ma, ji'in nde in xi‑sa'ya tata ka kuu ñayii ma, vaa masu jinu cuentu yukan. Vaa ndaka cha'a chi yika‑ni ja sa'a i kúu ja jin kanaa o, te masu nawa chíndee ña'a i ja jin kukanu ini‑ka o Su'si ma te jin jaku'ni‑ka ini o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o nuu ya ma. Te vitna, te ndáxndaku ini tuku ña'a sa sukan ni tatnuni sa nuu ni ma, te sukan tatnuni ni nuu tee yukan ma. c -bKona'a ni te sa'a ni sukan ni jikan‑ta'vi sa nuu ni, te ni kendoo ni ñuu Éfeso ma, kivi nuu ni ja'an sa ñuu Macedonia ma, sukan‑va'a tatnuni ni nuu jaku tee ka iyo ñuu Éfeso a, ja máko jin kaxtnu'u‑ka de nuu ñayii ma sukan ka xsama de ka kaxtnu'u de ma, Qb bTétniñu sa carta ya'a nuu ni, Timoteo, vaa ni ka'an sa tnu'u Su'si o a nuu ni a, te ni kandija ni, te chukan kúu ja kuenda tnu'u ja sa'ya sa kúu ni nuu Su'si o a. Na kunda'vi ini ña'a Yuva o Su'si ma, ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te kási ndee ya, te ñatuu nawa ko xtna'a ña'a i, te koo sii ini ni. Xtu'va ña'a Pablo ma siki tee ka xsama te ñatuu ka kaxtnu'u ndaa de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma 4a ebSaña kúu Pablo tee ni tetniñu Jesucristo ma ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya a, vaa sukan ni tatnuni maa Su'si ma, iya sa'a ja jin ndani'i ta'vi o ma, ji'in maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a iya ka kukanu ini xeen o a, vaa ja maa ya, te jin koo va'a o a onde vitna te ni‑kani ni‑jika. `NTe maa Jesucristo iya tátnuni nuu o ma, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ja jin ko kuu ni. Te sukan kó kuu.5_cNJa maa Iya Tátnuni ma, te ká'an sa ja jin kona'a ni ja jin ka'vi ni tutu ni ka tee sa nuu ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ya ja jâ ni ka xndoo i ja u'vi ma. Y^+NTe vivii jin kua'a ni nchuxi nuu ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a. i]KNNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si o a ja jin kuu sa. )\KNIya kuu jin kukanu ini o a kúu iya ni ndakana ña'a, te sa'a ndija ya ndaka sukan ká'an ya nuu o a. Ka ndakan‑tnu'u ñaña'a de ñayii ñuu Tesalónica ma [NTe ka kuni sa ja maa Su'si iya sa'a ja ka iyo mani o a, ndásavii ndásandoo kuiti ya ni‑ka'nu ini anua ni a ji'in yikikuñu ni a, te ñatuu‑ka na ja u'vi jin ko sa'a ni, te jin ko koto va'a ni maa ni onde kivi ndii maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a. .ZWNTe jin xtandiyo ni ndaka ja u'vi ma. `Y9NJin ndasava'a ni kuenda ndaka tnu'u ka kaxtnu'u i ma, te jin tava'a ni tnu'u va'a ma. aX;NMáko jin ko saxiko ni tnu'u ka kaxtnu'u ñayii ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma. `W9NMáko jin sa'a ndee ini ni ja masu jin koniniso'o ni ja ká'an Xtumani Ndios ma. (VINJin ndakuan‑ta'vi ni nuu Su'si ma visi ka ndo'o ka neni ni, vaa sukan játna ini ya ja ndaka jin ndakuan‑ta'vi o nuu ya ja ka kandija o Cristo Jesús ma. )UMNNdaka ora jin kakan‑ta'vi ni. )TMNNdimaa jin koo sii ini ni. S!NNdaka ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin ko koto va'a ni maa ni, te máko jin ndachunaa ni ja u'vi, nú in ñayii ni sa'a ña'a ja u'vi ma. Su'va ndimaa ja va'a jin ko sa'a ni nuu ndi‑in ndi‑in tna'a o a. Suni sukan jin ko sa'a ni nuu ndaka ñayii ma. (RINSuni ka jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a ja jin ka'an‑so'o ni nuu ñayii kuxi ma, te jín satniñu i. Jin ndaka'an‑so'o ni nuu ñayii ka xtaya nuu Su'si ma. Jin chindee ni ñayii kuee‑ka ka jaku'ni ini i ma. Jin kava kuee ini ni ji'in ndaka ñayii ma. QN Te jin ka'an ni ja ñayii vava'a ka kuu i, te jin kutoo ni i, kuechi ja ka jinukuechi i nuu Su'si ma. Jin koo mani ndaka ni. FPN Ka jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ja jin kava respetu ni nuu tna'a o ñayii ni kaji maa Iya Tátnuni ma ja jin kaxtnu'u i te jin ndaka'an‑so'o i nuu ni a. rO]N Chukan kúu ja jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a ni, te jin chindee tna'a ni, sukan‑va'a jin koo va'a ndi‑in ndi‑in ni nuu Su'si o a, sukan jâ ka yikuu ni ka sa'a ni a. Ká'an‑so'o Pablo ma nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma N/N Te maa ya ni ji'i nuu tniñu o, sukan‑va'a, nú ka ndito ka teku o xi visi ni ka ji'i o, te jin ndateku o te jin koo o ji'in ya nuu iyo ya ma. MN Vaa masu ni ndani'i ña'a Su'si ma ja xndo'o xneni ña'a ya, nú masu ja jin ndani'i ta'vi o ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o ma. }|8zyxwwuu> =";:9w8875654322+1G0..--,++r**.)y('$%$`#A! O[yZLs l .KYL+Kovaa masu kuechi ja ni ka ndatna'a sa ji'in de ma‑ni kúu ja ni ka ndusii ini sa ma, chi suni ja ni ndakani de sukan ni ndusii ini maa de ja ni jini de sukan ka ndi ini ni ja kuu sa a, vaa ka kuxii ini ni sukan ka ndo'o ka neni sa a, te ka kuni ni ja jin kuni ña'a ni, te ja ni jiniso'o sa sukan ma, te ni ndusii ini xeen‑ka sa. _K7Kovaa Su'si ma chi ndákua'a ya tnu'u kanu ini ñayii kúxii kúnda'vi ini i ma ja sukan ndó'o néni i ma, vaa nuu ni tetniñu ya Tito ma ni jaan de, te ni ka ndusii ini xeen sa ja ni ka ndatna'a sa ji'in de ma. cJ?Vaa ja ndaa kúu ja nuu ni ka kenda koo sa ñuu Macedonia ma chi ñatuu ni ka ndatatu yikikuñu sa a. Vaa ndimaa ni ka ndo'o, ni ka neni sa ja ni ka sa'a ña'a ñayii yukan ma, te ka yu'u ka yu'u‑nka ini anua sa a. dIATe ni‑yu'u ni‑ini sa ká'an sa nuu ni a, vaa kúkanu ini xeen ña'a sa, te kútachi xeen sa ja sukan ka sa'a ka kuu ni a. Te kúsii ini xeen sa, visi ka ndo'o ka neni sa, vaa jini sa ja ka iyo va'a ni nuu Su'si a. WH'Masu ja ni ka'an sa sa'a te jin kani ini ni ja xtekuechi ña'a sa kúu, vaa jâ ni ka'an sa onde xi'na‑ka ma ja kútoo xeen ña'a sa, te visi na jin kûu sa xi jin koteku sa, kovaa ndimaa jin koo kaa o. jGMMáko jin saxiko ña'a ni, te jin kuan‑ta'vi ni tnu'u ka ka'an sa a, vaa jin kona'a ni ja masu nama uun ka sa'a ña'a sa ja u'vi, ni a jin sa'a sa ja jin kuxii ini ni, te ni a in ni masu nama uun ka xnda'vi ña'a sa. Sa'a ká'an iya kúu sa'a ndaka ma.XD)Chukan kúu ja ká'an tna Iya Tátnuni ma:Jin kakayata ni ne'un ñayii ka sa'a ja u'vi ma, te máko jin ku'un kuiti ini ni ja jin ko sa'a ni ja u'vi ka sa'a i ma,
te ndakuan‑ta'vi ña'a sa, CJin kona'a ni ja ndijin chi ini anua ni a iyo Su'si téku ma. Te chukan kúu ja kuenda tnu'u ja in ve'e nuu iyo Su'si ma ka kuu ni. Te naku xi játna ini Su'si téku ma ja jin ndachiñu'u ni tna'a ja masu Su'si ka kuu ma. Vaa sa'a ká'an Su'si ma:Koo sa ji'in ñayii a, te kua'an vee sa ko kuu sa ne'un i ma,
te maa sa ko kuu Su'si i, te maa i jin ko kuu ñuu maa sa. )BK¿Xi kuu jin ketna'a ini Cristo ma ji'in tachi ma? Chukan kúu ja masu kuu jin ketna'a ini ñayii ka kandija Su'si ma ji'in ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma. OAJin kona'a ni ja másu ko jin tnanda'a ni ji'in ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, vaa masu chindee ña'a i ja jin koo va'a ni nuu Su'si ma. ¿Xi inuu kúu nuu tnuu ñu'u ma ji'in nuu nee ma? U@# Te jin sa'a ni sukan ka sa'a sa a, vaa kuenda tnu'u ja sa'ya sa ka kuu ni, te ka ndaka'an‑so'o sa nuu ni ja jin ndakune ni ini anua ni a te jin kutoo ndija ña'a ni. Iyo Su'si iya teku ma ini anua o a F? Saña chi ka kutoo ndija ña'a sa, kovaa ndijin chi ñatuu. A>{ Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a ja ka iyo ni ñuu Corinto a, ni ka ka'an ndaa, ni ka ka'an ndija sa nuu ni, te ñatuu nawa ni ka chu'u sa ja ma jin kaxtnu'u sa nuu ni a. g=G Kuenda tnu'u ja ka kuxii ka kunda'vi ini sa, kovaa ka iyo sii ini xeen ini anua sa a nuu Su'si ma. Kuenda tnu'u ja ka kunda'vi xeen sa, kovaa ka sa'a sa ja kua'a ñayii, ka nduxiku xeen i nuu Su'si ma vaa jin ndani'i ta'vi i. Visi ñatuu kuiti nawa ka ni'i ka tna'a sa ñuu ñayivi ya, kovaa ja maa Su'si ma, te ñatuu kuiti nawa ja'ni tna ña'a i. 2<] Te ñayii ma chi visi ka jini vii ka jini va'a ña'a i, kovaa ka sa'a i tnu'u ja masu nde ka jini ña'a i te ka sa'a ndeva'a ña'a i. Visi ka iyo yika sa ja sani te jin kûu sa, kovaa ja maa Su'si ma, te ka teku sa. Visi ka xndo'o ka xneni ña'a i, kovaa ñatuu ka kundee i ja jin ka'ni ña'a i. j;MIyo naxe ka ka'an vii ka ka'an va'a i ja jin kuu sa, te iyo naxe ka ka'an i ja masu ja va'a kúu ja ka sa'a sa a, te ka ka'an i ja ka xnda'vi sa ñayii ma, kovaa masu sukan iyo chi saña chi ka ka'an ndaa ka ka'an ndija sa. >:ute ka ka'an ndaa ka ka'an ndija sa, vaa iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma ji'in sa, te ka kundee sa nuu ja u'vi ma, vaa ka sa'a sa sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma. 9!Te ka ndi ini sa ja ñatuu‑ka na ja u'vi jin koo ini anua sa a, te ka jini sa ja tnu'u ka kaxtnu'u sa a chi tnu'u ndaa tnu'u ndija maa Su'si ma kúu, te ñatuu ka kuyachi ini sa, te inuva'a ini sa, vaa ka iyo sa ji'in Xtumani Ndios ma, te ka kutoo ndija ña'a sa, q8[Xi visi ka kani ña'a i ma, xi visi ka chinee ña'a i vekaa ma, xi visi ka ska'an tna'a i ja jin sa'a ndeva'a ña'a i ma, xi visi ka satniñu xeen‑ka sa, xi visi ka ndito xeen sa, xi visi ka kokon ka yichi sa, kovaa ka kanda sa. =7sVaa ka kanda sa, visi ka ndo'o ka neni sa, te suni ka kanda sa nawa ka jiniñu'u sa ma xi ora ka ndi ini xeen sa ma, te sukan, te ka kaxtnu'u sa ja ka jinukuechi sa nuu Su'si ma. ^65Te saña chi ñatuu nde ka ja'nu ndee kuiti sa nuu ni‑in ñayii ma ja ma ki koo i ki tna'a i Su'si o a, sukan‑va'a ñatuu na in ko ka'an ndeva'a siki tniñu ka sa'a sa ja ka jinukuechi sa nuu Su'si o a. J5 Vaa sa'a ká'an tnu'u Su'si ma:Kivi ni jan‑ta'vi ña'a ni ma, te ni jiniso'o sa ja ká'an ni ma, te kivi ndó'o néni ni ma, te ni chindee ña'a sa, te ni kaku ni. Sa'a ká'an tnu'u Su'si ma. Te vitna kúu kivi kuan‑ta'vi ni ya te ndakuan‑ta'vi ña'a ya, te vitna kúu kivi iyo ja kuu kaku ni nuu ja u'vi ma. "4 ?Chukan kúu ja saña ja ka jinukuechi sa nuu Su'si ma, te ka ndaka'an‑so'o sa nuu ni ja másu ko jin saxiko ni ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a ya ma. ;3oVaa Cristo ma, ni‑in ja u'vi ñatuu ni sa'a ya, kovaa ni sa'a Su'si ma ja suu ya ni ndakuiso kuechi o ma. Te ni chunaa ya nuu tniñu o ma, sukan‑va'a ja maa ya, te yo'o ja ni ka kandija o ya ma, ñatuu‑ka na kuechi ka ndiso o nuu Su'si ma, te jin ko kuu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa nuu ya.J2 Chukan kúu ja saña chi maa Su'si ma ni tetniñu ña'a, te ja maa Cristo ma, te jin ndakaxtnu'u sa sukan ndaka'an‑mani ña'a ya ma. Te vitna, te ka ka'an ka ka'an sa nuu ni ja maa Cristo ma, te jin ndumani ni ji'in Su'si ma, te jin kona'a ni ja maa Su'si ma ká'an ká'an ja sa'a jin sa'a ni, visi saña ka ka'an ya. 1!Te ja maa Cristo ma, te kuu jin ndumani ñayii ñuu ñayivi a ji'in Su'si ma, te masu ndake'en kuenda‑ka ya ja u'vi ni ka yo sa'a i nuu ñatuu jin kuni‑ka i ya ma. Te ni xndoo ya nuu nda'a sa ja jin ndakaxtnu'u sa sukan kuu jin ndumani ñayii ma ji'in Su'si ma. G0Vaa ndaka cha'a chi nuu Su'si ma vee, nuu iya ni ndaka'an‑mani ña'a ma ja maa Cristo ma, te ni tatnuni ya ja jin kunukuechi sa nuu ya ja jin ndakaxtnu'u sa sukan jin ndumani o ji'in ya. w/gChukan kúu ja nú na in iyo nuu nda'a Cristo ma, in ñayii ni ndasa'a jaa ña'a Cristo ma kúu i, te ndaka ja ni yo sa'a, ni yo kuu i onde xi'na‑ka ma, ñatuu sa'a‑ka i, te ja sa'a ja kúu i vitna ma chi ndimaa ja va'a ja vii kúu. .9Chukan kúu ja vitna chi yo'o chi masu ka ndi ini‑ka o naxe ka ndaa ka iyo maa ñayii ma, vaa kútoo ña'a Su'si ma ndaka o. Te visi yo'o ni ka yo jani ini o ja ku'u maa Cristo ma kúu ja ni wa'a ya tnu'u ja ni ji'i ya nuu krusi ma, kovaa vitna masu sukan ka jani‑ka ini o. -3Te jín kona'a o ja ni ji'i ya ja jin kuu ndaka o, sukan‑va'a yo'o ja ni ka kandija o ya ma te ka teku o a, máko jin ko sa'a‑ka o sukan ka kuu ini maa o, su'va jín ko sa'a o sukan kúni maa iya ni ji'i nuu tniñu o ma, te ni ndateku ya sukan‑va'a jin koo va'a maa o. >,uVaa kuu‑ni ni ka jakun‑tnuni ini sa sukan kútoo ña'a Cristo ma, sani te ni ka ndi ini sa ja jin kaxtnu'u sa sa'a nuu ni: ja maa in‑ni Cristo ma ni ji'i nuu tniñu ndaka o ma, te chukan kúu ja ndaka yo'o ja ni ka kandija o ya ma, kuenda tnu'u ja ni ka ji'i tna o, vaa ni ka xndoo kuiti o ja u'vi ma. +/ Vaa visi ka jani ini jaku ñayii ma ja ni ka nduneé xini sa a ja ka sa'a sa sa'a, kovaa masu ka ndi ini sa ja ka ka'an i sukan, vaa nuu Su'si ma ka jinukuechi saña. Kovaa nú ka jani ini maa ni ja ka ñu'u kaji ini sa ja ka sa'a ka kuu sa sa'a chi ja va'a maa ni ka kuu. t*a Te ja ka ndaka'an sa sa'a nuu ni a, masu ja ka kuvixi sa kúu chi ja ka kuni sa kúu ja jin ndasa'a maa ni kuenda naxe ka sa'a ka kuu sa ja ka iyo sa ji'in ni ma te nawa ni ka kaxtnu'u sa nuu ni ma, sukan‑va'a jin ni'i ini ni naxe jin kuña'a ni nuu ñayii ka sa'a tnu'u ja va'a‑ni ka sa'a maa i ma. Kovaa masu nde ka jini i naxe ka iyo ndija ini anua i ma. H)  Jâ ka jini o ja jiniñu'u ja jin koyu'u o Iya Tátnuni ma, vaa ndakan ya kuenda nawa ka sa'a o ma. Chukan kúu ja ka ndi ini sa ja ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ñayii ma. Te Su'si ma chi jini ya naxe ka sa'a ka kuu sa, te ka kukanu ini sa ja ndijin tna chi ka jini ni naxe ka sa'a ka kuu sa. ( Vaa jín kona'a o ja iyo ja ndenda koo ndaka o nuu núkoo Cristo ma ja ka'nde ya tniñu ndaka o ma, sukan‑va'a ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma ñuu ñayivi a, jin ndani'i i ja va'a ma, te ñayii ni ka iyo sa'a ja u'vi ma ñuu ñayivi a, jin ndani'i maa i ja u'vi ma. Ka jinukuechi de nuu Su'si ma ja ka ndakaxtnu'u de sukan kúni Su'si ma ja jin ndumani ñayii ma ji'in ya ma I'  Chukan kúu ja visi ka iyo yatni o ja sani te ndenda koo o nuu iyo ya ma, xi jin koteku kani‑ka o ñuu ñayivi a, kovaa ja ka ndi ini o kúu ja ndimaa jin ko sa'a o sukan játna ini ya ma. 1&[Te ûni ka ndetu ka'nu kuiti o, te ka kuu ini xeen o ja jin xndoo o yikikuñu o ja ka neva'a o vitna a, sukan‑va'a jin koo yatni‑ka o nuu Su'si o Iya Tátnuni ma. % Vaa vitna masu nde ka nde'ya o Su'si ma ji'in nuu o a, kovaa ka kukanu ini xen‑xeen o ya ja ko kuu sukan jâ ni skuiso ya ma. 2$]Chukan kúu ja ndimaa jín kukanu ini o nuu Su'si ma. Vaa ka jini o ja nani ka iyo o nuu yikikuñu o a chi kuenda tnu'u ja ka iyo jika o nuu Iya Tátnuni ma kúu. 5#cTe maa Su'si ma kúu iya satu'va ña'a ja sa'a ko kuu, vaa ja ni taa ya Xtumani Ndios ma, sukan‑va'a jin kona'a o ja iyo tu'va ja jin ni'i o ja skuta'vi ña'a Su'si ma. e"CChukan kúu ja yo'o ja kuenda tnu'u ja ka iyo o in ve'e nda'vi in ve'e kee ma chi ka ndiyo nda'vi kuiti ini o ja jin nduta'vi anua o in yikikuñu jaa ja ni satu'va Su'si ma, vaa ñatuu ka kuni o ja jin koo vichi anua o a chi su'va na koo in nuu koo i ma, sukan‑va'a yikikuñu o a ja iyo ja kûu i ma, te nduu i ja koteku ni‑kani ni‑jika ma. !#Vaa chukan kúu ja nuna koo tu'va in yikikuñu jaa nuu koo ini anua o a chi kuenda tnu'u ja ni ndinuu o in sa'ma te masu koo vichi o kúu. z mChukan kúu ja ûni ka ndiyo ini sa ja jin nduu yikikuñu sa a in ve'e vava'a nuu koo anua sa a onde andivi ma. h KVaa jâ ka jini o ja yikikuñu o a chi kuenda tnu'u ja in ve'e nda'vi in ve'e kee‑ni kúu i. Te chukan kúu ja visi na naa i, kovaa ja ka neva'a tu'va o in yikikuñu jaa kuenda tnu'u ja in ve'e vava'a kúu i, ja ni satu'va Su'si ma onde andivi ma ja nduta'vi ini anua o a, te koo o ni‑kani ni‑jika, vaa sukan ni jani ini ya te ni satu'va ya ma. -SChukan kúu ja máko jin ko ndi ini o ja jin ni'i o ja ka nde'ya o ñuu ñayivi a, su'va jin ko ndi ini o ja jin ni'i o ja taa Su'si ma tna'a ja masu ka nde'ya o vitna a. Vaa ja ka nde'ya o ma chi ja jin ya'a‑ni ka kuu, te ja masu ka nde'ya o ma chi ja koo ni‑kani ni‑jika ko kuu.`9Vaa ja ka ndo'o ka neni o ñuu ñayivi a chi vala‑ni kúu chi sani te ya'a‑ni. Kovaa ja jin ndani'i o ma chi in jayiñu'u ka'nu xen‑xeen‑ka ko kuu, te masu ndi'i masu naa i, vaa ni‑kani ni‑jika ko kuu. #Te chukan kúu ja masu nde ka xtaya sa a. Visi yikikuñu sa a, ve jinyavi i, kovaa ini anua sa chi ndi‑kivi ndi‑kivi ve ndujaa‑ka i. 9Vaa ndaka cha'a ka ndo'o ka neni sa, vaa kuechi ja ka kutoo ña'a sa. Sa'a ka sa'a sa, sukan‑va'a kua'a xeen‑ka ni jin ndani'i ja vii ja va'a ja skuta'vi ña'a Su'si ma, sukan‑va'a kukua'a‑ka o ja jin ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma, te kukua'a‑ka jayiñu'u nuu ya ma. 8iVaa ka jini sa ja maa Su'si iya ni ndaxteku Jesús Iya Tátnuni ma, te ndaxteku tna ña'a ya, sukan ni ndaxteku ya Jesús ma, te sa'a ya ja jin ndenda koo ndaka o nuu ya ma. iK Vaa sukan ndee tnu'u Su'si ma: “Ni kukanu ini sa Su'si ma, te ni ka'an sa”, sa'a ká'an. Te sukan tna ni ka sa'a sa, vaa ni ka kukanu ini sa Su'si ma, te ni ka ka'an tna sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma nuu ni a.  Te visi na jin ka'ni ña'a i saña, kovaa ndijin chi jâ ni ka ndani'i ta'vi ni te jin koteku tna ni ni‑kani ni‑jika. ) Vaa saña chi nani ka teku sa a chi ka iyo yika sa ja jin kûu sa, kuechi ja ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja téku Jesús ma te chíndee ña'a ya ja jin koteku sa ni‑kani ni‑jika, visi na jin kûu sa ñuu ñayivi a. X) Chukan kúu ja ndaka nuu kuan koo sa ma chi ndimaa ka iyo sa ja jin ndo'o sa sukan ni ndo'o ni neni Jesús ma nuu ni ji'i ya ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja téku Jesús ma, ja sukan ka kanda sa ma. ' Visi ka sondikin ña'a i, kovaa masu nde xndoo ña'a Su'si ma. Visi ka sa'a ndeva'a ña'a i, kovaa masu nde ka kundee i ja jin xnaa ña'a i. GChukan kúu ja masu nde ka kuxii ini sa, visi ka ndo'o ka neni sa a. Xi visi ka jakoxtna'a ka jakoxtnii ja ka sa'a sa a, kovaa Su'si ma sa'a ja ka iyo kuee ini sa te vivii ka ke koo ndaka. fEKovaa ka neva'a sa in ja va'a xeen ja jin kaxtnu'u sa nuu ñayii ma, visi sukan‑ni kúu in vasu ñu'ú‑ni ka kuu sa. Kovaa sukan, te jin kuni ñayii ma ja maa Su'si ma kúu iya táa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ka neva'a sa a ja kúu ka ka'an ka kachi sa tnu'u vii tnu'u va'a maa ya a, te masu ja ka kuu xeen maa sa kúu ja kúu ka ka'an sa a. Vaa Su'si ma, ni tatnuni ya ja ndatnuu ñu'u ya ma nuu nee xeen ma, te ni ndaxtnuu ya ñu'u ya ma ini anua o a, te onde sukan saa ni ka jini o jayiñu'u Su'si ma, ja ni ka jini o Jesucristo ma. Jín kukanu ini o ja téku Jesús ma te chíndee ña'a ya 3_Vaa ja ka kaxtnu'u sa a, masu ka kaxtnu'u sa naxe ka kuu maa sa, su'va ja ka kaxtnu'u sa a kúu ja Jesucristo ma kúu iya tátnuni nuu o a, te saña chi tee ni tetniñu ña'a maa Iya Tátnuni ma ja jin kunukuechi sa nuu maa ni ka kuu sa, vaa ka kutoo sa Jesús ma te ka sa'a sa sukan kúni ya ma. eCVaa tachi iyo ñuu ñayivi a, ni jasi i janitnuni ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, sukan‑va'a masu jin jaku'ni ini ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a maa Cristo ma, iya iyo jayiñu'u ma, iya kaa sukan kaa maa Su'si ma. 2]Kovaa nú ka iyo‑ka ñayii ja ñatuu ka jaku'ni ini i tnu'u vii tnu'u va'a ka kaxtnu'u sa a, te kuechi maa i ka kuu ja ñatuu ka jaku'ni ini i te jin skenaa i maa i. gGTe chukan kúu ja saña chi ñatuu ka jatna ini sa ja jin sa'a sa in ja u'vi ja sa'a ja jin ndakukan‑nuu sa, ni a koo jin nduku sa naxe jin sa'a sa ja jin xnda'vi sa ñayii ma ji'in tnu'u Su'si a. Su'va ja ka kuni sa kúu ja na jin kuni ñayii ma tnu'u ndaa Su'si ma, te jin ndakunitnuni ndaka i ja vii ja va'a kúni Su'si ma ja jin ko sa'a i ma.   -Vaa sukan kúnda'vi ini ña'a Su'si o a, te chukan kúu ja jâ ni kenda nuu nda'a sa a ja sukan jin kunukuechi sa nuu ya, te masu jin kuita sa. 8 iChukan kúu ja yo'o chi ñatuu‑ka na sa'ma ka ndesi nuu o a, te sukan kúu espeju ma, sukan ka kuu o, ja ka sa'a o ja vii ja va'a ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma jayiñu'u Iya Tátnuni ma. Te ndi‑kivi ndi‑kivi ve ndaxsama ña'a ya sukan‑va'a jin ko kuu o sukan sa'a sukan kúu maa ya ma, te ndi‑kivi ndi‑kivi, te ka ni'i‑ka o jayiñu'u ya ma, vaa sukan sa'a maa Xtumani Iya Tátnuni ma iya ka iyo ji'in o a.. UVaa Iya Tátnuni ma, suni maa ya kúu Xtumani Ndios ma, te ñayii iyo ji'in Xtumani Iya Tátnuni ma chi nune nda'a nuu i ma, te kuu sa'a i ndaka ja vii ja va'a ma.  #Kovaa kivi jin kandija i te jin kuan‑ta'vi i Cristo Iya Tátnuni ma, te xtandiyo ya sa'ma ka ndesi janitnuni i ma, te jin jaku'ni ini i. % CTe onde vitna ora ka ka'vi i tnu'u ni tee Moisés ma ja ni tatnuni Su'si ma, te kuenda tnu'u ja in sa'ma ndesi janitnuni i ma, te ñatuu ka jaku'ni ini i. 3_Kovaa maa ñayii yukan, ñatuu ni ka kuni i ja jin jaku'ni ini i, te onde vitna, te ora ka ka'vi i tnu'u ni skuiso Su'si ma onde xi'na‑ka ma, te maa sa'ma yukan jasi nuu i ma, te ñatuu ka jaku'ni ini i ja ká'an ma. Te masu na in kuu xtandiyo sa'ma ma, nú masu ja onde maa Cristo ma xtandiyo. }s Te másu ko jin sa'a sa sukan ni yo sa'a Moisés ma ja ni yo jasi de nuu de ma ji'in in sa'ma, sukan‑va'a másu jin kuni ñayii ñuu israelita ma sukan naa jayiñu'u iyo ja ndi'i ma, vaa ja ka ka'an sa vitna a chi koo i ni‑kani ni‑jika. #? Chukan kúu ja vitna ja ka neva'a o tnu'u kanu ini yukan te saña chi ûni ka ka'an ndi'i ka ka'an tu'u sa sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu o ma.  Vaa nú tnu'u ka'an ja nú ma sa'a o sukan kúni Su'si ma chi kûu o ma, ni iyo jayiñu'u i, te kuiti kua'a xeen‑ka jayiñu'u koo nuu tnu'u ka'an sukan chíndee ña'a Xtumani Ndios ma ja jin ko sa'a o ja vii ja va'a ma te jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma. (I Vaa in ja ni iyo jayiñu'u ma, te ni kenda in‑ka ja iyo kua'a xen‑xeen‑ka jayiñu'u ma chi ni sa'a i ja ni nuu‑ka jayiñu'u ja iyo onde xinañu'u ma. 3_ Vaa nú ni iyo jayiñu'u tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma ja ká'an ja nú ma sa'a o sukan kúni Su'si ma chi kûu o ma, te kuiti koo kua'a‑ka jayiñu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ja káxtnu'u sukan ni chunaa ya nuu tniñu o ja jin ndani'i‑ta'vi o te jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma. &ETe nú sukan ni yo kuu ji'in tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma, kuiti kua'a‑ka jayiñu'u Su'si ma koo ja sukan sa'a Xtumani Ndios ma ini anua o a vitna. oWVaa tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma, ja ndee nuu yuu ma nuu ká'an ja ñayii masu sa'a sukan kúni Su'si ma chi kûu i ma, te ni sa'a i ja vivii ni ye'e ni'ni nuu de ma ja iyo jayiñu'u Su'si ma nuu de ma, te ûni ñatuu ni ka kundee ñayii ñuu Israel ma jin konde'ya i nuu de ma ja iyo jayiñu'u Su'si ma, te vitna ja nunuu‑ni, te ni yo naa ma. Te maa ya ni sa'a ja kuu jin kunukuechi sa ja jin kaxtnu'u sa tnu'u jaa ja ni skuiso Su'si ma. Te masu sukan‑ni ndee nuu tutu ma‑ni chi sukan sa'a Xtumani Ndios ma ini anua o a kúu ja ka kaxtnu'u sa a. Vaa nuu tutu ma chi ndee ja nú ma sa'a o sukan kúni Su'si ma chi kûu o, kovaa Xtumani Ndios ma chi chíndee ña'a ya ja sa'a o ja vii ja va'a te koteku o ni‑kani ni‑jika. #?Te masu ja ka jini xeen sa kúu ja ka jani ini sa sukan ka ka'an ka kachi sa a chi ka ndakunitnuni sa ja nuu maa Su'si ma vee ja ka ka'an ka kachi sa a. c~?Te ja maa Cristo ma, te ka kukanu ini sa Su'si ma ja sukan ni sa'a ya ini anua o a. ]}3Sukan, te ndandaa na'a ja maa ni ka kuu carta ni tee Cristo ma te ni ka tetniñu maa sa, vaa ka sa'a o sukan kúni ya ma. Kovaa masu ji'in tinta ndee nuu carta ma chi maa Xtumani Su'si iya téku ma ni tee, te masu in nuu yuu ndee i chi in nuu kuñu vita, vaa ini anua o a ndee, vaa maa Xtumani Ndios ma sa'a ja ka sa'a o ja vii ja va'a a. D|Kovaa masu nde jiniñu'u ndaka chukan, vaa maa ni, ja ka sa'a ni ja vii ja va'a ma chukan kúu carta ja ndákaxtnu'u naxe ka sa'a ka kuu tna sa a, te ndaka ja vii ja va'a ka sa'a o a chi onde ini anua o a ka ke koo, te ka jini ndaka ñayii ma ja ka sa'a ka kuu o a, te kuenda tnu'u ja ka ka'vi i in carta ma kúu. 0{ [Te nú ka ka'an sa sa'a ja masu ndeva'a‑ni ñayii kuu kaxtnu'u tnu'u Su'si o a, ¿te ka jani ini ni ja ka kuvixi sa kúu ja ka ka'an sa sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a o a? ¿Xi ka jani ini ni ja ka xnda'vi ña'a sa? ¿Xi jiniñu'u ja jin taa sa in carta, te jin kuni ni sukan ka sa'a ka kuu sa a? ¿Xi jin kakan sa ja jin tee ni in carta ja jin ndaka'an ni naxe ka sa'a ka kuu sa, sukan ka sa'a jaku‑ka ñayii ma? KzVaa ka iyo kua'a ñayii ja ka jatniñu i tnu'u Su'si ma ja jin ni'i kua'a i xu'un, kovaa saña chi masu ka sa'a sa sukan ka sa'a i ma. Vaa ka na'a sa ja Su'si ma ni tetniñu ña'a, te ja maa Jesucristo ma, te ka kaxtnu'u ndaa ka kaxtnu'u ndija sa, te nde'ya ña'a maa Su'si ma nú ndija sa ja ka ka'an sa a xi ña'a. yVaa nuu ñayii jin skenaa maa i ma chi ja vii ja va'a sa'a tnu'u Su'si a ini anua o a chi ñatuu ka jatna ini i, vaa kuenda tnu'u ja sukan jáxiko in ñayii jâ ni ji'i ma kúu ka jani ini i. Kovaa nuu ñayii jin ndani'i ta'vi ma chi kénda vivii tnu'u Su'si ma kuenda tnu'u ja jáxiko asi, te sa'a i ja koteku o. Te chukan kúu ja masu ndeva'a‑ni ñayii kuu kaxtnu'u tnu'u Su'si o a. wxgVaa ndaka ja vii ja va'a ka sa'a ka kuu o ma ndákua'a Cristo ma nuu Su'si ma, te kénda i nuu ya ma sukan kúu in ja jáxiko asi, te sukan kúu tna i nuu ñayii jin ndani'i ta'vi ma, kovaa masu sukan kúu nuu ñayii ka skenaa maa i ma. !w;Kovaa ka ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma, ja sa'a ya ja yo'o ja ka iyo o nuu Cristo Jesús ma, ka kundee o nuu ja u'vi ma, te ja sukan ka sa'a ka kuu o ja vii ja va'a ma vaa ka jini o Su'si ma, te kénda tnu'u yukan ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, sukan kénda in ja jáxiko asi. ~vu kovaa ñatuu ni ndatatu ini anua sa a, vaa ñatuu ni ndani'i sa ñani o Tito ma. Te chukan kúu ja ni ndakuan‑ta'vi sa nuu tna'a o ñayii yukan, te kuan no'o sa ñuu Macedonia ma. Ja maa Cristo Jesús ma, te ndimaa ka kundee o nuu ja u'vi ma Ru Te nuu jâ ni kenda sa ñuu Troas ma ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma nuu ñayii ñuu yukan, te visi vivii ni ndakune Iya Tátnuni ma ichi ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, It  sukan‑va'a ni a vala ma kundee tachi ma nuu o, vaa jâ ka jini o sukan sa'a i ja kúni i ja xnda'vi ña'a i sukan‑va'a kundee i nuu o ma. Sukan ndí ini Pablo ma nuu iyo de ñuu Troas ma -sS Te nú ni ka sakanu ini ni tee yukan, te suni sakanu ini tna sa de. Te maa Cristo ma jini ja jâ ni sakanu ini sa de, vaa ja kúni sa kúu ja jin koo va'a maa ni, urc Vaa suni chukan kúu ja ni tee sa nuu ni a, te kunitnuni sa nú ka kandija ni ndaka ja ká'an káchi sa a. mqSTe ja jikan‑ta'vi sa nuu ni kúu ja sukan jin sa'a ni de ma, te kuni de ja ka kutoo ndija ni de. (pITe chukan kúu ja ndijin chi su'va jin sakanu ini ni de te jin ndaka'an‑mani ni de, sukan‑va'a má kundee tnu'u xii ini ma nuu de ma te skenaa de maa de. oVaa ja sukan ni ka ndaka'an‑so'o ndaka ni ma nuu tee yukan kuechi ni sa'a de ma chi chukan‑ni kó kuu, te ndása'a maa de kuenda. FnKovaa ñayii ni sa'a ja ni kuxii ini sa ma chi masu nuu maa in‑ni sa ni sa'a i chi onde nuu ndaka maa ni, kovaa masu ja skaa‑ka sa ká'an sa kúu ja ndáka'an‑so'o sa nuu ni a. ;moVaa ndákani ndáka'vi ini sa, te kúxii xeen ini anua sa a, te nda'yu sa ji'in ndenuu sa, nuu ni tee sa carta ni tetniñu sa nuu ni ma. Kovaa masu ja jin kuxii ini ni kúu ja ndáka'an sa a chi ja na jin kuni ni sukan kútoo ña'a sa kúu. Pablo ma, ni sakanu ini de ñayii ni sa'a ja ni kuxii ini de ma wlgTe sa'a ni tee sa nuu carta sa ma, sukan‑va'a nuna jaan sa ma, te ni a maa ni, ni a maa sa, másu jin kuxii ini o, vaa ja maa Su'si ma, te ndimaa ka iyo sii ini o a, te kúkanu ini sa ja sukan kúu sii ini sa a te ka kusii ini tna ni. rk]Vaa nuna sa'a sa ja jin kuxii ini ni, te vitna ja maa ni ka kuu ñayii ka sa'a ja iyo sii ini maa sa a. j }Chukan kúu ja sa'a ni jani ini sa, ja nuna jaan sa in‑ka jichi nuu ka iyo ni a chi masu sa'a sa ja jin kuxii ini ni. 'i IVaa ñatuu ka kuni sa ja jin kani ini ni ja ûni ka tatnuni sa nuu ni ja jin kondikin ni Su'si ma sukan ka kuni maa sa, chi ña'a. Su'va ja ka kuni sa kúu ja jin chindee tna'a o, sukan‑va'a jin koo sii ini ni, vaa jâ ni ka kandija ni Su'si ma, te jin konukuiñi va'a ni nuu ya.h Kovaa ñatuu jaan‑ka sa ñuu Corinto a, te maa Su'si ma na'a sukan jani ini anua sa a vaa kuechi ja kúnda'vi ini ña'a sa kúu. Ng Te ni chitnuni ña'a ya ja kuenda maa ya ka kuu o, vaa ni chunee ya Xtumani maa ya ma ini anua o a, sukan‑va'a jin kona'a o ja ndimaa jin koo o ji'in ya, te ko koto ña'a ya ni‑kani ni‑jika. f Te maa Su'si ma kúu iya sa'a ja ka nukuiñi va'a o nuu Cristo ma, te maa ya kúu iya chíndee ña'a, te jin xndoo o ja u'vi ma. De Vaa ndaka ja ni skuiso Su'si ma chi sa'a ya, te chukan kúu ja ora ka ndachiñu'u o Su'si ma, te ka ka'an o ja ja maa Jesucristo ma, te sukan ko kuu, vaa ka kendoo ini o ja ká'an ya ma. (d KSaña ji'in Silvano a ji'in Timoteo a, ja ka kaxtnu'u sa tnu'u Jesucristo Sa'ya Su'si ma nuu ni a chi masu ja nú saa xi ña'a kúu chi in ja ndaa ndija kúu. c Vaa Su'si ma chi in‑ni ja ká'an ya te sa'a ya. Chukan kúu ja ja ka kaxtnu'u sa a chi masu yika‑ni ja nú saa xi ña'a kúu. 7b iJa ni jani ini sa sa'a ma, ¿ka jani ini ni ja ñatuu ni jani va'a ini sa? ¿Ka jani ini ni ja jani uu jani uni‑ni ini sa, sukan ka jani ini ñayii ma ja nú kuu xi ña'a? fa GVaa jani ini sa ja xinañu'u kivi ki'in sa ñuu Macedonia ma, te jaan sa, te kivi ndakokuiñi sa ma, te jaan tuku sa in‑ka jichi, sukan‑va'a maa ni jin ko kuu ñayii jin ndaskaka ichi ña'a, te no'o sa ñuu Judea ma. A` }Te kúkanu ini sa ja sa'a ka jani ini tna ni, te chukan kúu ja ni jani ini sa ja jaan sa xinañu'u‑ka nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a kuu jan koto ña'a sa, sana ki'in sa ñuu Macedonia ma, te ora ndii tuku sa ma, te ndaya'a sa jaan sa nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a jin ndakuni tna'a tuku o in‑ka jichi. Q_ Vaa jâ ni ka jaku'ni ini ni jaku nawa ka kuu sa nuu ni a, te chukan kúu ja kivi ndii Jesús iya tátnuni nuu o a, te jin kuni ni ja in jayiñu'u ka kuu sa nuu ni a, te sukan ka kuu ni nuu maa sa a. a^ = Vaa ñatuu ka tee sa nuu carta sa a in‑ka tnu'u ja masu kuu jin ka'vi ni te masu kuu jin jaku'ni ini ni, su'va ni ka nduku sa naxe jin tee sa sukan‑va'a kuu jin jaku'ni ini ni te jin koo va'a‑ni nuu Su'si o a. q] ] Te ka kutachi xeen sa, vaa maa Su'si ma kúu iya chíndee ña'a ja in jayiñu'u kúu ja sukan ka sa'a sa, te onde maa Su'si ma na'a ja ka ka'an ndaa ka ka'an ndija sa ka iyo sa ñuu ñayivi a, te ñukuun‑ka ka kuu sa ji'in ni, te cha'a chi masu ja sukan jani ini ñayii ñuu ñayivi a kúu chi ja ni skuta'vi ña'a maa Su'si ma kúu ja ka sa'a sa sa'a. ^\ 7 Vaa ka chindee ña'a ni, ka jikan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ja jin kuu sa, te tna'a ja vii ja va'a táa Su'si ma te kua'a ñayii jin ndakuan‑ta'vi nuu ya. Nava'a ni ndaxsama Pablo ma kivi ki'in de ñuu Corinto ma #[ A Te suu ya ni sa'a ja ni ka kaku sa, te suu ya sa'a ja ka kaku sa onde vitna a, te ka kukanu ini sa ja maa ya sa'a ja jin kaku sa ja ma jin ka'ni ña'a i. BZ  Vaa jâ ka iyo yika sa ja jin kûu sa nkuu, te ni ka jani ini sa ja kuiti jâ ni ka skenaa sa maa sa ma nkuu. Kovaa sa'a ni kuu, sukan‑va'a jin kutu'va‑ka sa ja jin kukanu ini sa Su'si ma te masu jin kukanu ini sa maa sa ma, vaa visi na jin kûu sa ma, kovaa Su'si ma kúu iya ndáxteku ñayii ni ka ji'i ma. $Y CVaa ka kuni sa ja jin kuni ni sukan ni ka ndo'o, ni ka neni sa ñuu Asia ma, vaa ûni jâ ni ka skenaa ndi'i sa tnu'u kanu ini ja jin koteku sa nkuu. )X MTe ka kukanu ini sa ja sukan ko kuu ji'in ni, vaa ka jini sa ja sukan ka ndo'o ka neni ni ji'in sa a, te chukan kúu ja jin ndani'i ni tnu'u kanu ini ji'in sa. DW Chukan kúu ja nú ka ndo'o ka neni sa ma chi ja va'a maa ni kúu, vaa jin ni'i ini sa naxe jin ndaka'an‑mani ña'a sa te jin ndani'i ta'vi ni. Te nú Su'si ma, ndáka'an‑mani ña'a ya saña ma chi suni ja va'a maa ni kúu chi suni kuu jin ndaka'an‑mani tna ña'a sa, sukan‑va'a jin kundee ni nuu tnundo'o tnuneni ma te jin ndani'i ta'vi ni, vaa maa Cristo ma ndaka'an‑mani ña'a nú ka ndo'o ka neni ni sukan ka ndo'o ka neni sa a. V )Vaa visi kua'a jichi ka ndo'o ka neni o ja kuechi ja ka ndikin o Cristo ma, kovaa sukan kua'a jichi ndáka'an‑mani tna ña'a maa Cristo ma. _U 9Vaa ora ka iyo o nuu tnundo'o tnuneni ma chi maa ya ndátaa tnu'u kanu ini nuu o a, sukan‑va'a suni maa tna'a tnu'u kanu ini ni taa ya ma, te jin ndakua'a tna o nuu tna'a o ñayii ka iyo nuu tnundo'o tnuneni ma. 2T _Ja vii ja va'a kúu Su'si o, Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ja kúu ya Yuva o iya nda'vi ini xeen ma. Te maa ya kúu Su'si o, iya ndátaa tnu'u kanu ini ma. S ;Te maa Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. Sukan ni ndo'o ni neni Pablo ma 3R cSaña, kúu sa Pablo tee ni tetniñu Jesucristo ma ja sukan ni kuu ini maa Su'si ma, te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña sa ji'in ñani o Timoteo a ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a ja ka iyo ni ñuu Corinto ma ji'in ndaka ni ja jâ ni ka ndusiin ni nuu ja u'vi ma ja ka iyo ni ñuu Acaya ma. [Q/bVaa sukan ni ka ndo'o jaku ñayii ma, te ni ka xndoo i Su'si o a, te ñatuu ni ka kukanu ini‑ka i ya ma. Kovaa ndijin, na skuta'vi ña'a Su'si ma ja vii ja va'a, te koo va'a ni nuu ya. Te sukan kó kuu.gPGbSa'ya sa Timoteo, ko koto va'a ni maa ni, te ko sa'a ni sukan ni tatnuni Su'si ma nuu ni a. Te máko ndatnu'u ni ji'in ñayii ka ka'an tnu'u masu kuatniñu ma, ji'in ñayii ka jani ini i ja inundichi xeen‑ka i ma. 5OcbTe sukan, te ka satu'va va'a i ja va'a jin ni'i i kivi ki'in o ma, te jin ndani'i ta'vi i te jin koteku i ni‑kani ni‑jika ma. Sukan ni sacargu Pablo ma nuu Timoteo ma pNYbChukan kúu ja ñayii ka kuxiku ma, jín ko sa'a i ja va'a ma, sukan‑va'a jín ko kuxiku i nuu Su'si ma, te tna'a ja vii ja va'a ka sa'a i nuu ya ma, te máko jin ndatna‑u'vi ini i nawa ni ka chindee i ñayii ka jiniñu'u ma. &MEbTe tatnuni ni nuu ñayii ka kuxiku tiempu ya'a ja máko jin kani ini i ja maa i ka kuu‑ka ma, ni a jin kukanu ini i nuu xu'un i ma. Vaa xu'un ma chi ní'i o, te sani te ndí'i tuku maa i. Su'va jín kukanu ini i nuu Su'si iya téku ma ja maa ya kúu iya táa ndaka tu'u nawa neva'a o ma, te su'va kua'a‑ka taa ya, sukan‑va'a jin kuatniñu va'a o sukan kúni ya ja jin sa'a o ma, te jin koo sii ini o. LbVaa maa in‑ni ya téku ni‑kani ni‑jika, te masu kûu kuiti ya, te vivii ndú'va ñu'u nuu iyo ya ma, kovaa masu na in kuu jin tu'va nuu iyo ya ma, te ni‑in ñayii ñatuu kuni‑ka ya tiempu ya'a ji'in nuu i ma. Te nuu maa ya na koo jayiñu'u, vaa maa ya tátnuni, te jín ndachiñu'u o ya ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. Sukan jin ko sa'a jin ko kuu ñayii ka kuxiku ma HK bVaa sukan ni jani ini Su'si ma ja sukan ko kuu ja kenda kivi, te kaxtnu'u ya ja maa in‑ni ya kúu Su'si iya vii iya va'a ini, te maa in‑ni ya tátnuni nuu ndaka o, te ñatuu‑ka na in‑ka Su'si iyo, vaa maa in‑ni ya kúu Rey tátnuni nuu ndaka‑ka rey ma, te maa ya tátnuni nuu ndaka‑ka tee ka tatnuni ma. iJKbja kandija ni ja ko koto va'a ni maa ni, te ñatuu ni‑in ja u'vi ko sa'a ni, sukan‑va'a ñatuu nawa jin ndaxtekuechi ña'a ñayii ma, nani ka iyo o ñuu ñayivi a onde kenda kivi ndenda Jesucristo iya tátnuni nuu o a.  }w{yCxfwvuu7trs.qqpomQl_jiggKfied&ccbN``m_^]\[ZqYXWeVU{TSRQQOON4M.KKJ}IcHGFF"E[DCBA@??z>>&<;:19877;6%55433[21-00/.-C+*7)i({'8&Q%% $_##"d! -\9 b  .yM  Te chukan kúu ja ka kusii ini sa, vaa ora ka kuxii ka kunda'vi ini sa ja ni kenda in tnundo'o ma, te ndijin chi ka iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu ni ma. Te ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja ûni jin konukuiñi va'a jin konukuiñi ndaa ni nuu ya ma. JL  Vaa masu kuu ja masu jin ko sa'a ni sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o a chi kuiti nini ja ûni jin ko sa'a ni sukan ká'an tnu'u Su'si o a, sukan‑va'a jin kundee o nuu ja u'vi ma. BK} Te saña chi ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja másu ko jin sa'a ni ni‑in ja u'vi, kovaa masu kuechi ja ka kuni sa ja jin koo va'a‑ka maa sa nuu Su'si ma kúu ja ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma chi ña'a. Su'va ja ka kuni sa kúu ja jin sa'a ni ja va'a nuu Su'si ma, sukan‑va'a ma jin skenaa ni maa ni. lJQ Kovaa saña chi ka kukanu ini sa ja jin ndakunitnuni ni ja saña chi ka iyo va'a sa nuu Su'si ma. nIU Jin ndasa'a maa ni kuenda, te jin ndakototnuni ni maa ni nú ka iyo va'a ni nuu Su'si ma te ka kukanu ini va'a ni ya. ¿Xi ñatuu ka ndasa'a ni kuenda ja Jesucristo ma ka iyo ji'in ni? ¿O xi ñatuu ka iyo va'a ni nuu Su'si ma? [H/ Visi ni ndakaa ya nuu krusi ma kuenda tnu'u ja ñatuu na tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, kovaa téku ya ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa Su'si ma. Te suni sukan ka ndo'o ka neni sa ja ka ndikin sa ya a, kovaa ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa Su'si ma, te ka iyo sa nuu nda'a Cristo ma, te jin koteku sa, te jin kunukuechi sa nuu ni a. Gw Vaa ka nduku ni nú ndija ja maa Cristo ma ni taa tnu'u ká'an sa a. Kovaa jin kona'a ni ja maa ya ká'an ja ká'an sa a, te masu ká'an kuee ya nuu ni chi ká'an ni'i ya, te ûni satniñu ya ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma nuu ka iyo ni a. FF Ká'an sa nuu ñayii ni ka ndakuiso kuechi i ma ji'in nuu ndaka ni a, vitna ja ñatuu jaan‑ka sa nuu ka iyo ni a, te ndaxndaku ini ña'a sa sukan ni ka'an sa nuu ni jaan sa ja ku‑uu jichi ma. Vaa nuna jaan sa a chi ûni kene'e sa i nuu ka iyo ni a, onde nú ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini maa i nuu Su'si ma. WE ) Cha'a kúu ja ku‑uni jichi ja jaan sa nuu ka iyo ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, te jin ndasa'a ndaa o ndaka naxe ka sa'a ka kuu ni a, te onde uu xi uni ñayii jin ndaka'an naxe iyo ma, sana kundaa. 7Dg Vaa ndí ini xeen sa ja nuna jaan sa ma, te sa'a Su'si ma ja ndakukan‑nuu sa nuu ya ja kuechi ni ma, xi saa konda'yu sa ja kuechi in jichi ni a, ja jâ ni kuu kii ja ka ndiso kuechi i ma, vaa ka ndasatne'e i maa i ma nuu ja u'vi ma, te ka kivi nduu ka kivi ni'i‑ni i ji'in ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in i ma, te ñatuu nde ka ndakani ka ndaka'vi ini i ja u'vi ka sa'a i ma sukan‑va'a ndasakanu ini ña'a Su'si ma.SC Kovaa ja ndí ini sa kúu ja nuna jaan sa jan koto ña'a sa ma, te ma ndani'i sii ini ña'a sa sukan kúni sa ja jin koo sii ini ni nuu Su'si ma. Te maa ni, ma jin koo sii ini ni ja jin kuni ña'a ni ma. Vaa ndí ini sa ja nasa yukan, te ka skiti ini tna'a ni, xi ka kukueñu ini nuu tna'a ni, xi ka kanaa ni, xi ka jani ini ni ja maa ni ka kuu‑ka ma, xi ka ka'an u'vi nuu tna'a ni, xi ka ka'an tnu'u tna'a ni ma, xi ka sa'a neé ka sa'a uun‑nka ni ma. oBW ¿Ja sa'a vivii ká'an sa a, ka jani ini ni ja sa'a‑ni‑nka sa kúu, sukan‑va'a na ya'a na kuita‑ni‑nka ja ni ndaka'an‑so'o sa nuu ni ma? Ña'a. Vaa ni‑yu'u ni‑ini sa ká'an sa, te jini maa Su'si ma. Te ja maa Cristo ma, te ka ka'an vii ka ka'an va'a sa nuu ni, vaa ka kutoo ña'a sa, te ka kuni sa ja jin koo va'a‑ka ni nuu Su'si ma. ZA- Ni jikan‑ta'vi sa nuu Tito ma ja kuan koo de ji'in in‑ka ñani o ma nuu ka iyo ni a. ¿Ni xnda'vi ña'a Tito ma? ¿Xi masu inuu‑ni ka jani ini sa ji'in de? ¿Xi masu inuu‑ni ichi ka jika sa ji'in de? o@W ¿Xi ni jatniñu sa in tee ni tetniñu sa ma ja xnda'vi ña'a sa te ni'i sa xu'un ni ma? Chi ñatuu. S? Kúkanu ini sa ja jin kuan‑ta'vi ni ja ká'an sa ya, vaa masu nawa ni kuni sa ja jin taa ni, kovaa ka iyo jaku ni a ja ka jani ini ni ja jini xeen sa naxe xnda'vi ña'a sa te jin taa ni xu'un ni ma. w>g Te maa sa chi sii ini xeen kuatniñu sa ja neva'a sa a ja jin kuu ni, te visi na xndo'o‑ka sa maa sa ja jin kuu ni kuechi ja kútoo ña'a sa a. Vaa ja ndaa kúu ja kútoo xeen‑ka ña'a sa, te maa ni, visi ma jin kutoo xeen ña'a ni. ==s Jâ iyo tu'va sa ja jaan sa nuu ka iyo ni a ja ku‑uni jichi a, te másu ko jin ko ndi ini ni ja nawa jin taa ni, vaa masu ndúku sa ja nawa jin taa ni chi ja ndí ini‑ka sa kúu ja jin koo va'a maa ni. Vaa ndijin chi ka jini ni ja sa'ya sa ka kuu ni, te masu nawa jin ko ndi ini ni ja nawa jin taa ni ja kúu sa yuva ni ma. Vaa sukan kúu o ji'in sa'ya o ma, ja maa o ja kúu o yuva i ma ko ndi ini nawa jiniñu'u sa'ya o ma. k<O Vaa ndeva'a‑ni nuu ni ja'an sa ja ni kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma chi ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a chi ni ka yo chindee ña'a i. Te yika‑ni ja ndijin kúu ja ñatuu nawa ni jikan sa ja jin chindee ña'a ni. Te jin sakanu ini ña'a ni, nú ni sa'a sa ja ni ka kuxii ini ni ma. Pablo ma, káxtnu'u de ja ki'in de ñuu Corinto ma in‑ka tuku jichi F; Vaa ni ndo'o ni neni sa, te ni kanda sa. Te ni ka iyo seña ji'in milagru nuu ka iyo ni a ja ni sa'a Su'si ma, te chukan kúu tna'a ja ka kaxtnu'u ja in tee ni tetniñu Cristo ma kúu sa. E: Ni sa'a neé sa maa sa ja ni ndachiñu'u sa vala maa sa, vaa maa ni ni ka xtetuu ña'a, vaa masu nde ni ka ndakunitnuni ni ndaka nawa sa'a nawa kúu tna sa ma. Vaa visi ñatuu nawa kúu sa nuu Su'si ma ka jani ini ni, kovaa masu ka ndanuu‑ka tee ka ka'an maa de ja Cristo ma ni tetniñu ña'a ma sana saña. 9 Te kúsii ini sa ja ñatuu nawa kúu sa'a sa ja maa‑ni sa ma. Te kúsii ini sa ora ka ka'an ndeva'a i nuu sa ma, ji'in ora nawa jiniñu'u sa ma, ji'in ora ka sondikin ña'a i ma, ji'in ora ndí ini xeen sa ma. Vaa ora jini sa ja ñatuu nawa kuu sa'a sa ma, te ora yukan, te ndáni'i‑ka sa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kuu sa'a sa ma. Te ndaka kánda sa, vaa kútoo sa Cristo ma. 81 Kovaa Iya Tátnuni ma, ni ka'an ya: “Masu nawa jiniñu'u‑ka ni, vaa jâ ni skuta'vi ña'a sa ja vii ja va'a ma, chukan kúu ja ni'i ni ndaka nawa jiniñu'u‑ka ni ma. Vaa ora jani ini ni ja masu kuu‑ka nawa sa'a ni ma, te maa ora yukan‑ni, te kua'a‑ka ja chindee ña'a sa ja sa'a ni ma”, kúu ya ká'an ya. Chukan kúu ja kúsii ini xeen‑ka sa, vaa masu kúu nawa sa'a maa in‑ni sa ma, te chukan kúu ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu Cristo ma koo ini anua sa a, sana kuu sa'a sa nawa kúni Su'si ma ja sa'a sa ma. 71 Te ja sukan ndo'o neni sa ma, ja ni kuu uni jichi ni jikan‑ta'vi sa nuu Iya Tátnuni ma ja na xtandiyo ya i te máko xndo'o xneni‑ka ña'a i. 76g Te ñatuu ni kachi Su'si ma ja ko sa'a vixi sa maa sa ja jini‑ka sa kuechi ja sukan ni kaxtnu'u Su'si ma kua'a ja vii ja va'a onde sukun ma. Te chukan kúu ja ni wa'a Su'si ma tnu'u ja tachi ma, xndo'o xneni ña'a i, kuenda tnu'u ja in iñu kani xeen ni kivi yikikuñu sa a te sa'a ndeva'a ña'a i. 65e Nú kúni sa chi kuu ndaka'an sa sukan sa'a Su'si ma ji'in sa, sukan‑va'a koo jayiñu'u sa, chi vaa ja ndaa kúu. Kovaa masu nawa ndaka'an sa nawa sa'a sa, sukan‑va'a ñayii nde'ya ña'a ma ji'in ñayii niniso'o ja ká'an sa ma, te ndaka'an maa i nú ja va'a kúu ja sukan sa'a sukan kúu sa ma. .4U Saña chi kuu ndaka'an sa ja ni sa'a Su'si ma ji'in tee yukan, kovaa ja ndaka'an sa ja kuu maa sa masu kúu. Ja kuu ndaka'an sa kúu ndaka ja masu kúu sa'a sa ma. &3E ja ni kaa de onde nuu nani paraíso ma, te yukan, te ni jiniso'o de tnu'u ni ka'an Su'si ma ja iyo yu'u ma, te ni‑in ñayii masu kuu ka'an i tnu'u yukan. 2{ Te jini sa tee yukan, kovaa masu jini sa nú ni iyo de ji'in yikikuñu de ma xi ña'a, kovaa maa Su'si ma chi jini ya, k1O Jini sa in tee ja jinukuechi de nuu Cristo o a, jâ iyo uxi kuun kuiya ma, te ni ndone'e ña'a Su'si ma onde andivi ku‑uni ma, te masu jini sa nú ni ja'an de ji'in yikikuñu de ma xi ña'a, kovaa maa Su'si ma chi jini ya. ?0 y Ja ndaa kúu ja masu va'a‑ni ja ndachiñu'u sa maa sa, kovaa iyo ja ndaka'an sa ja ni kaxtnu'u Iya Tátnuni ma nuu sa, nuu ni jini nuu sa ma naxe kúni ya ja jin jaku'ni ini o ma. /9 !Kovaa ni ñunee sa in nuu chika ma, te ni ka nune'e ña'a tna'a o ma ichi ventana ve'e kátuu yu'u ñuu ma, te ni kaku sa nuu nda'a tee yukan ma.;.o Vaa ñuu Damasco ma, tee kúu gobiernu ñuu yukan ma, ja jinukuechi de nuu rey kúu Aretas ma, ni yo jito ñukuun de ichi nuu kívi o ñuu yukan ma, sukan‑va'a tnii ña'a de. -! Te maa Su'si, Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya iyo ja ndachiñu'u o ya ni‑kani ni‑jika ma, jini ya ja masu xnda'vi ña'a sa. &,E Te nú iyo nde a kuu ndachiñu'u sa maa sa, su'va ndáchiñu'u sa maa Su'si ma vaa maa ya ni chindee ña'a, vaa kua'a ja masu jini sa naxe sa'a sa ma. 5+c Vaa nú na in ku'u in kue'e ma chi kuenda tnu'u ja maa sa ku'u. Vaa nú na in na sa'a ja ndakakayata in tna'a o ma chi saña chi kúxii xeen ini sa ja sukan ni sa'a i ma. * Te masu cha'a‑ni chi ndí ini xeen sa nawa ka ndo'o ka tna'a ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ndaka ñuu ma. c)? Ni yo ndo'o, ni yo neni sa, ni yo satniñu sa, ni yo kuita sa, te kua'a jichi ñatuu ni yo kixi sa jakuaa ma, te ni yo kokon, ni yo yichi sa, vaa ñatuu nawa kaa sa ma, te ni yo kuvijin sa, vaa ñatuu na sa'ma sa ma. ?(w Te kua'a jichi ni iyo yika sa ichi kua'an sa ma, kúu yute ma, xi nuu kui'na ma, xi nuu ñayii ñuu sa ma, xi nuu ñayii masu ñuu judío ma. Te suni ni iyo yika sa ini ñuu ma ja jin sa'a ndeva'a ña'a ñayii ma, ji'in nuu ñatuu kuiti nawa iyo ma, ji'in nuu ñayii ka sa'a tnu'u ja sa'ya Su'si ka kuu i ma. j'M Te uni jichi ni ka kani ña'a de ji'in yutnu xii, te in jichi ni ka wa'a yuu ña'a i, te uni jichi ja vala‑nka te skenaa sa maa sa nuu mar ma, te in jichi ma chi in jakuaa te in nduu kua'an vee sa nuu mar ma ni yo kuu sa. J&  vaa nuu ñayii judío o a chi u'un jichi ni ka kani ña'a de, te in jichi in jichi ma, oko ja'un kuun (39), oko ja'un kuun (39) jichi ni ka kani ña'a de ji'in ñií ja ka ke'en de ñayii ma. -%S ¿Ka ka'an de ja tee ka jinukuechi nuu Cristo ma ka kuu de? Te saña tna chi jinukuechi‑ka sa nuu Cristo ma. (Ja ká'an sa sa'a chi ká'an sa sukan ká'an in ñayii ni ndunee, vaa masu maa sa iyo ja ndaka'an ja kuu maa sa.) Vaa satniñu‑ka sa sana tee yukan, te kua'a‑ka jichi ni ka kani ña'a tee ka netniñu ma, te kua'a‑ka jichi ni yinee sa vekaa ma, te kua'a‑ka jichi ni iyo yika sa ja jin ka'ni ña'a i, W$' ¿Ka ka'an de ja ka ndanuu‑ka de kuechi ja ka ka'an de sa'an hebreo ma? Saña tna chi ká'an sa sa'an yukan. ¿Ka ka'an de ja ñayii ka ndanuu ka kuu de, kuechi ja ñayii ñuu Israel ma ka kuu de ma? Suni ñayii ñuu yukan kúu tna sa. ¿Ka ka'an de ja sa'ya tata Abraham ma ka kuu de? Saña tna chi sa'ya tata Abraham ma kúu sa. z#m Ndákukan‑nuu maa sa ja ndáka'an sa sa'a, vaa saña chi ñatuu ni ka kusaa ini sa ja jin kakan sa nawa jin chindee ña'a ni ma. Kovaa ni kenda koo tee yukan te ni ka xnda'vi ña'a de ja maa de ka kuu‑ka te ni ka jatanuu ni de, te maa de chi ni ka sa'a ndeva'a ña'a de. Kovaa vitna te ká'an sa ja in ñayii kanuu kúu sa, visi masu maa sa iyo ja ka'an sa sukan. H"  Vaa ka jan‑ta'vi ni tee ka sa'a ja ka jinukuechi ni nuu de ma. Te ka sakui'na ña'a de nawa ka neva'a ni ma, te ka xnda'vi ña'a de, te ka saxiko ña'a de, te ka wa'a de in yikinuu ni ma. p!Y Vaa ndijin, ja ka jani ini ni ja ka jini ni ma, te ka jan‑ta'vi ni ñayii ñatuu ka jaku'ni ini ma.   Vaa kua'a xeen ñayii ma, ka ndachiñu'u i maa i ma, sukan ka jatna ini yikikuñu i ma. Te sukan tna ndáchiñu'u sa maa sa a. 1 Tna'a ja ká'an sa ya, masu ká'an sa sukan kúni maa Iya Tátnuni ma, su'va sukan ká'an ñayii kuneé ma, sukan‑va'a kuu koo jayiñu'u sa ma. kO In‑ka jichi ká'an sa ja ni‑in ni ko kani ini ja kuneé sa, kovaa nú nde ni jani ini sukan, jin kuan‑ta'vi ni ja ká'an sa ya, visi na jin kani ini ni ja kuneé sa ma, sukan‑va'a ndachiñu'u tna sa maa sa vala. ;o Chukan kúu ja masu ja ko sanuu o kúu, vaa suni tee ka jinukuechi nuu tachi ma chi ka ndane'e de, te ka xnda'vi ña'a de ja ka jinukuechi de nuu Su'si ma. Kovaa ja sukan ka sa'a ka kuu de ma, te sukan ndaxndo'o ndaxneni‑ka ña'a Su'si ma. Sukan ni ndo'o ni neni Pablo ma ja káxtnu'u de tnu'u Su'si ma nU Te kuiti sukan ka sa'a maa de, vaa onde tachi ma, te xnda'vi i ñayii ma ja in ángel vivii kúu i. 0Y Vaa tee ya'a chi masu ja ndaa kúu ja Cristo ma ni tetniñu ña'a. Te ka xnda'vi ña'a de ja tee ni tetniñu ña'a Cristo ma ka kuu de, te ka sakui'na de xu'un ni a. + Sa'a ko sa'a sa, sukan‑va'a masu kua'a sa tnu'u ja tee ka jani ini ja maa de ka jini‑ka ma, te jin kani ini de ja inuu ka kuu sa ji'in de. ta ¿Nava'a ká'an sa sa'a? ¿Kuechi ja masu kútoo ña'a sa? ¡Ña'a! Vaa Su'si ma jini ja kútoo ña'a sa.  Vaa tnu'u ndaa tnu'u ndija Cristo ma iyo ji'in sa, te ni ka'nu ñuu Acaya a masu na in ka'nu ndee ja masu ni'i sa jayiñu'u sa ma.  Te nuu ni iyo sa nuu ka iyo ni a, ni iyo ja ni jiniñu'u sa, kovaa ñatuu ni ka'an sa nuu ni, sukan‑va'a másu taa sa tnundo'o nuu ni. Vaa ja ni jiniñu'u sa ma chi ni ka taa tna'a o ni ki koo ñuu Macedonia ma. Te sukan ko sa'a sa ja ma taa sa tnundo'o nuu ni.   Su'va in‑ka jichi ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ni ka taa i xu'un ja kii sa nuu ka iyo ni a, te kunukuechi sa nuu ni a.  Te ñatuu ni jani ini sa ja maa sa kúu ñayii kanuu‑ka, su'va ni jatanuu ñukuun ña'a sa maa ni ja ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ni. ¿Te ka jani ini ni ja in ja u'vi kúu ja ni kaxtnu'u sa ma te masu nawa ni jikan sa ja jin taa ni ma? T! Vaa visi saña chi ñatuu kúu ka'an vivii sa, kovaa jini sa ndaka ja ká'an Su'si ma. Vaa ndaka nuu kuan koo sa ma, te ndaka ja ka sa'a ka kuu sa ma, te ka jini ñayii ma sukan ká'an tnu'u Cristo ma. ~u Vaa jani ini sa ja tee ka jani ini ja tee ni tetniñu ña'a Su'si ma ka kuu de ma, masu ka jini‑ka de sana saña. 9 Vaa ndijin chi nú ni kenda in‑ka ñayii ja sama ká'an i ja kuu Jesús ma, te ka niniso'o ni, te ka kandija ni in‑ka tnu'u, kovaa masu Xtumani Ndios iya ni ka jan‑ta'vi ni ma wa'a tnu'u ka ka'an i ma. Te nú ka kenda koo ñayii ja ka ka'an i in‑ka tnu'u ja masu tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma kúu, te vivii ka jan‑ta'vi ni i te ka niniso'o ni ja ka ka'an i ma, te ni masu ka ndasa'a ni kuenda. \1 Kovaa yu'u sa, nasa yukan, te xnda'vi tachi ma janitnuni ni a, te jin kakayata ni nuu nda'a Cristo o a te jin ndasa'a ni ja u'vi ma, vaa sukan ni sa'a tachi ma ja vivii ni ka'an koo ma te ni xnda'vi ti Eva ma. mS Vaa saña chi ûni kúkueñu ña'a sa, vaa nasa yukan, te jin skenaa ni maa ni nuu Su'si ma, vaa ja kúni sa kúu ja ni‑in ja u'vi jin ko sa'a ni, te jin koo vii jin koo ndoo ni kivi kaxtnu'u ña'a sa nuu Cristo ma, sukan kúu in suchi si'i ja jito vii jito va'a i maa i, te ndetu i ja kenda suchi tnanda'a ji'in i ma. Sukan jin ko koto va'a ni maa ni. C  Naka va'a ko kuu nuna jin kanda ni ndaka ja ká'an káchi sa nuu ni a, visi ka jani ini ñayii ma ja kuneé sa. ¡Saa vi, nuna jin kanda ni ja ká'an sa a chi ja va'a maa ni jin ko kuu!   Vaa masu nde jiniñu'u ja maa ñayii ma, te ndachiñu'u i maa i, su'va va'a‑ka ja maa Su'si ma, te ndachiñu'u ña'a ya.i K Te nú na in kúni ja koo jayiñu'u i, te va'a‑ka ja na koo jayiñu'u i nuu Iya Tátnuni ma.   Te suni sukan jin koo sa jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma onde jika‑ka sana nuu ka iyo ni a. Kovaa suni másu jin koo sa nuu jâ ni ka satniñu siin‑ka ñayii ma, sukan‑va'a jin ni'i sa jayiñu'u sa nuu jâ ni ka satu'va in‑ka ñayii ma. } s Saña chi ñatuu ka kuni sa ja jin ndachiñu'u sa maa sa nú in‑ka ñayii jâ ni satniñu ma, su'va saña chi ja ka ndetu sa kúu ja jin kua'nu‑ka ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin koo jayiñu'u maa sa nuu maa ni sukan kúni maa Su'si ma. - S Saña chi ñatuu jan koo sa nuu masu iyo ja jin koo sa ma, kovaa nuu ka iyo ni a chi xinañu'u saña ni jan koo ja jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma. j M Kovaa saña, masu ja ka ndachiñu'u sa maa sa kúu ja ka ndaka'an sa ja ni ka kenda koo sa nuu ka iyo ni a, nú masu ja maa Su'si ma tétniñu ña'a nuu kúni maa ya ma, te chukan kúu ja ni ka kenda koo sa nuu ka iyo ni a. ve Vaa saña chi ñatuu ka kusaa ini sa ja jin ka'an sa sukan ka ka'an jaku ñayii ma ja ka ndachiñu'u i maa i ma te ka ka'an i ja maa i ka kuu‑ka sana in‑ka ñayii ma, vaa masu ñayii ka jani va'a ini ka kuu i ja ka sa'a i sukan ma. E Ñayii ká'an sukan ma, te nú ma ndasa'a i kuenda naxe sa'a naxe kúu i nuu Su'si ma chi sukan ni ka'an ni'i sa nuu carta ma, te suni kuu sa'a sa sukan ora kenda koo sa nuu ka iyo ni a. C Vaa ka iyo ñayii ja ka ka'an i ja ni'i xeen ká'an sa ja tée sa nuu carta ma, kovaa ora iyo maa sa ma chi masu nde ká'an ni'i sa nuu ni, te masu nde ka ndi ini i tnu'u ká'an sa ma. ve sukan‑va'a jin kuni ni ja masu xsiu'u ña'a sa kúu ja ká'an ni'i sa nuu ni nuu carta ni tetniñu sa ma. ?w Chi vaa kúsii ini sa ja ni taa Iya Tátnuni ma tnu'u ja tatnuni‑ka sa, te sukan ni taa ya ma, sukan‑va'a chindee ña'a sa ja jin koo va'a‑ka ni nuu ya, kovaa masu ja ni taa ya tnu'u ja tatnuni‑ka sa ma te sa'a sa ja jin skenaa ni maa ni. Chukan kúu ja masu kúkan‑nuu sa ja ká'an sa sa'a nuu ni, V% Ka nde'ya ni sukan ka sa'a ka kuu ñayii ma. Te nú nde ni jini ja iyo ndija ni ji'in Cristo ma, te nú sukan jani ini maa ni ja sa'ya Cristo ma kúu ni, te suni kona'a ni ja sa'ya tna ya ka kuu sa. 'G Te saña chi ka iyo sa ja kuu jin sa'a sa ja jin ndo'o jin neni ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, nuna jin sa'a jin kuu ndaka‑ka ni sukan kúni Su'si ma. % Te ja maa ya, te ka xnaa sa ndaka ja ka ka'án ñayii ma ja ka ja'nu ndee i ja masu jin kuni ñayii ma Su'si ma, te ndaka ja u'vi ka jani ini ñayii ma ka xndoo sa nuu nda'a maa Cristo ma, sukan‑va'a maa ya sa'a ja jin ndasama janitnuni i ma te jin kandija i ya ma.   Vaa masu ka kanaa sa sukan ka kanaa ñayii ñuu ñayivi a sana jin kundee sa nuu ja ñatuu kúnimani nuu sa a, su'va maa Su'si ma táa tnu'u ndee tnu'u ndatnu, te maa ya chíndee ña'a ja ka kundee sa nuu ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu iyo ñuu ñayivi ya. kO Kovaa visi ka iyo sa nuu yikikuñu sa a, kovaa masu nde ka sa'a sa sukan ka kuni yikikuñu sa a. 1~[ Te jikan‑ta'vi sa ja nuna jaan sa te jin koo o nuu ka iyo ni a, te ma jin sa'a ni ja kuni'i ini sa nuu ni sukan ka ka'an ni ja kúu sa a. Vaa jâ jani ini sa ja ndonda sa nuu jaku ñayii ka jani ini i ja ka sa'a sa sukan ka kúni yikikuñu sa a te ñatuu ka sa'a sa sukan játna ini Su'si ma. }  Te maa sa ja kúu sa Pablo a, ja maa Cristo ma iya kuee ini ma te vivii ká'an ya ma, te jikan‑ta'vi sa nuu ni a, visi ka jani ini jaku ni a ja ora iyo sa ne'un ni a kuee‑ka ini sa kovaa ora jika‑ka iyo sa ma te ni'i‑ka ini sa, ka ka'an ni. [|/ ¡Ka kuta'vi o nuu Su'si ma ja ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma, sukan‑va'a kuu jin kutoo tna'a o te jin chindee tna'a o ma, te ni masu kuu jin ndaka'an o ndaka ja sa'a ja kúu ya ja jin kuu o ma!G{ Te ja sukan ka sa'a ni ma, te maa i chi jin kakan‑ta'vi i nuu Su'si ma ja jin kuu ni, te jin kutoo xeen ña'a i kuechi ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma te ni ka chindee ni i ma. ;zo Ja jin kuni i sukan ka sa'a ni ma, te jin ndachiñu'u i Su'si ma ja sukan ka kandija ni ma te ka sa'a ni sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, ji'in ja sukan ka chindee ni tna'a o ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ji'in ndaka‑ka ñayii ma, te ñatuu kuiti nawa ja'nu ndee ja ka sa'a ka kuu ni ma. Hy  Te sukan, te ka jinukuechi ni nuu Su'si ma, masu yika‑ni ja jin chindee ni ñayii ka kunda'vi ma kúu chi su'va sukan, te ka sa'a ni ja kua'a ñayii ma, ka ndakuan‑ta'vi i nuu Su'si ma. lxQ Te sukan, te jin koneva'a ni ndaka ja ka jiniñu'u ni ma, sukan‑va'a ñatuu nawa ka'nu ndee ja jin chindee ni ñayii ka jiniñu'u ma, sukan‑va'a ja jin sa'a ni ma, te jin ndakuan‑ta'vi kua'a xeen ñayii ma nuu Su'si ma. ywk Te maa Su'si ma kúu iya táa ndikin sáka o ma, te maa ya táa xtatila ma ja kaa o ma, te suni maa ya sa'a ja jin ni'i jin tna'a‑ka o, sukan‑va'a kuu jin chindee tna'a o ma, te ja va'a ja ndaa sa'a o ma sa'a ya ja ndukua'a‑ka. Bv} Sukan ndee nuu tutu Su'si ma:Ni kunda'vi ini de ñayii ka kunda'vi ma, te ni wa'a de ja ka jiniñu'u i ma,
te ja va'a ja ndaa sa'a de ma koo ni‑kani ni‑jika nuu Su'si ma. [u/ Vaa Su'si ma chi iya kúu sa'a ndaka kúu ya te sa'a ya ja koo kua'a ja vii ja va'a nuu ni, sukan‑va'a nú ka neva'a ni kua'a‑ka ndaka ja kuatniñu o ma chi kuu jin chindee‑ka ni ñayii ka jiniñu'u ma. t Ndi‑in ndi‑in o na ndakua'a nuu Su'si ma sukan ni jani ini o ja ndakua'a o nuu ya ma. Te máko kuxii ini o, ni a kani ini o ja xtetuu ña'a ya ja ndakua'a o ya, vaa Su'si ma chi kútoo ya ñayii sii ini‑ni wa'a i nawa ni kuu ini i ja ndakua'a i nuu ya ma. Rs Chukan kúu ja ká'an sa ja nú na in vala‑ni ndákua'a i nuu Su'si ma chi vala‑ni ndakua'a ya i, te nú na in na ndakua'a kua'a‑ka nuu Su'si ma chi kua'a‑ka ja ndani'i i ja ndakua'a ya. Gr Chukan kúu ja ni jani ini sa te ni ndaka'an‑so'o sa nuu ñani o a, vaa jiniñu'u ja jan koo de xinañu'u‑ka nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a jin satu'va ni nawa ka jani ini ni ja jin ndakua'a ni nuu Su'si ma. Te jâ jin koo tu'va ni, sukan‑va'a másu ko kuu i ja xtetuu tna'a o kivi kenda koo sa nuu ka iyo ni a. q  Nasa yukan, te jan koo sa ji'in jaku tna'a o ñayii ñuu Macedonia a, te jin ndani'i ña'a sa ja ñatuu ka iyo tu'va ni, te jin kukan‑nuu sa ja ñatuu ka sa'a ni sukan ka kukanu ini ña'a sa ja jin ko kuu ni ma, te jin ndatna'a‑ka maa ni ja kan‑nuu. /pW Kovaa ni tetniñu sa ñani o a, sukan‑va'a jin kuni de ja masu ja ká'an‑ni‑nka sa kúu ja jiña'a sa sukan ka sa'a ni ma, te chukan kúu ja jin koo tu'va ni. o{ Vaa jini sa sukan ka jani va'a ini ni a, te chukan kúu ja kúsii ini xeen sa ndákani sa nuu tna'a o ka iyo ñuu Macedonia a, vaa maa ni ja ka iyo ni ñuu Acaya a chi jâ ni ka kutu'va ni onde kuiya ni kii o ma, te jâ ni ka satu'va ni ja jin chindee ni in‑ka ñayii ma, te ja ni ka jini i sukan ka sa'a ni ma, te ni ka ndachu'un ini kua'a xeen tna i ja sukan jin sa'a i. Rn  Te chukan kúu ja masu nawa ká'an‑ka sa naxe jin sa'a ni ja jin kuu ñayii ka kunda'vi‑ka ma, tna'a o ñayii ni ka kandija Su'si ma te jâ ni ka xndoo i ja u'vi ma, vaa maa ni chi jâ ka jini ni. Bm}Te jin kutoo ni de sukan ka kutoo tna'a o a, sukan‑va'a jín kuni ndaka tna'a o ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ja ndaa kúu ja ni ka jiña'a sa sukan ka sa'a ka kuu ni ma.>luTe Tito a chi in tee ka ndikin tna'a ji'in maa sa ja ka jinukuechi sa nuu ni a sukan kúni maa Su'si ma kúu de. Te uu‑ka ñani o a chi tee ni ka tetniñu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ka kuu de, sukan‑va'a jin ndakani de ndenda koo de ya'a naxe ka jani ini ni ma, te jayiñu'u maa Cristo ma ko kuu. &kETe suni ni ka tetniñu tna sa in‑ka ñani o a ji'in de, in tee ni ka jini sa kua'a xeen jichi ja ni‑yu'u ni‑ini de jinukuechi de nuu Su'si o a. Te vitna chi ûni ni‑yu'u ni‑ini‑ka de jinukuechi de nuu ya, vaa kúkanu ini xeen de ja sukan ni ka ka'an ni ma te jin sa'a ni. ljQVaa ja ka ndi ini sa kúu ja jin sa'a sa ja va'a ja ndaa nuu Iya Tátnuni ma ji'in nuu ñayii ma. i{Vaa ñatuu ka kuni sa ja jin ka'an i tnu'u sa siki ja xu'un ni ka kunda'a sa a ja jin kua'a sa ñayii ka jiniñu'u ma. Xh)Te vaa suni maa tna ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ni ka kaji i de ja jin kondikin tna'a sa ji'in de ichi jin koo sa jin xsia'a sa xu'un a nuu ñayii ka jiniñu'u ma, sukan‑va'a kuni de te ndaka'an de nuu tna'a o ka iyo ya'a ja ka sa'a sa sukan ka jani ini i ja jin sa'a sa ma, sukan‑va'a na koo jayiñu'u maa Iya Tátnuni ma. MgTe ni ka tetniñu sa de ji'in ñani o tee vivii ka ka'an ndaka tna'a o ñayii ka iyo ya'a ja ni ka nduu i sa'ya Su'si ma ja kuu de a, kuechi ja vivii káxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a. f)Ja ndaa kúu ja ni yo niniso'o ñukuun de ja ni ka ndaka'an‑so'o sa nuu de ma, vaa jâ jani ini de ja jaan maa de jan koto ña'a de ndijin. heITe ka kuta'vi o nuu Su'si ma ja ni chindee ya Tito ma, te ni chindee ña'a de ndijin ma. odWVaa sa'a ndee nuu tnu'u Su'si ma: “Ñayii ni ndaxtutu kua'a‑ka ja ni tetniñu Su'si ma ja kaa i ma, masu ni kuu koneva'a kua'a‑ka i kivi yukan. Te ñayii ni ndaxtutu jaku‑ni ma, masu nawa ni ja'ni ña'a i ja kaa i ma.” LcTe vitna chi ndijin chi ka neva'a ni tna'a ja ka jiniñu'u ñayii yukan, te kuu jin chindee ni i, sukan‑va'a ñatuu nawa ko ka'ni ña'a i ni a maa i, ni a maa ni, sukan‑va'a nuna kenda kivi ja ka jiniñu'u tna ni, te ja ka neva'a i ma, te jin ndachindee tna ña'a i, sukan‑va'a ñatuu nawa ko ka'ni ña'a i ndaka o. ^b5 Te ja ká'an sa sa'a, masu kuechi ja kúni sa ja jin chindee ni tna'a ni ma te jin kendoo nda'vi jin kendoo kee maa ni kúu, chi su'va ja kúni Su'si ma kúu ja inuu‑ni jin ni'i ndaka o nawa ka jiniñu'u o ma. a- Vaa nú ni‑yu'u ni‑ini o kua'a o nawa neva'a o ma chi kuan‑ta'vi Su'si ma. Vaa Su'si ma chi masu jikan ya in ja masu kundee o kua'a o ma. :`m Te sukan yachi‑ni ni ka jaku'ni ini ni ma te ni ka keja'a ndi‑in ndi‑in ni ka ndakua'a ni nawa ka neva'a ni ma nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin chindee ni in‑ka ñayii ma. Te vitna, te ká'an sa ja sukan ni ka keja'a ni onde xi'na‑ka ma, te sukan‑ni jin ko sa'a ni, te naxe ka ni'i ka tna'a ndi‑in ndi‑in ni ma, te jin ku'un ini ni ja sukan jin ndakua'a ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin chindee ni in‑ka ñayii ma. 5_c Te chukan kúu ja kúni sa ja jin ke'en kuenda ni ja ká'an sa a, vaa ja va'a maa ni kúu. Ja ndaa kúu ja onde kuiya ni kii o ma jâ ni ka keja'a ni ka sa'a ni ja va'a xeen ma, te masu yika‑ni ja ka sa'a ni‑ni kúu chi ûni ka ñu'u ka ñu'u‑ni ini ni ja jin ko sa'a ni sukan kúni Su'si ma. {^o Vaa jâ ka jini ni ja vii ja va'a sukan ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o ma, vaa ja kutoo xeen ña'a ya kúu. Vaa nuu iyo ya andivi ma chi xiku kúu ya, vaa maa ya neva'a ndaka ma. Te ni xndoo ya ndaka, te ni kii ya ñuu ñayivi ya, te ni ndunda'vi ya ja jin kuu o. Te ja ni ndunda'vi ya ma, te ni ka nduxiku yo'o, vaa ni sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi o. n]UMasu ká'an sa sukan ká'an in ñayii tatnuni. Yika ja kúni sa kúu ja jin kuni ni sukan vivii ka sa'a jaku‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ji'in sukan vivii ka kutoo i ndaka ñayii ma, te sukan jin ko sa'a tna ni. <\qVaa ndaka ni ja ka iyo ni ñuu Corinto a chi jâ vivii ka sa'a ka kuu ni, vaa jâ vivii ka kukanu ini xeen ni Su'si ma, te vivii jâ ka kaxtnu'u ni tnu'u maa ya a nuu jaku‑ka ñayii ma, te vivii jâ ni ka jaku'ni ini ni, te vivii ka jatanuu ni ja ka jinukuechi ni nuu Su'si o a, te vivii ka kutoo ña'a ni. Te chukan kúu ja vivii jin ku'un tna ini ni ja jin chindee ni tna'a o ñayii nda'vi‑ka ma, vaa sukan játna ini Su'si ma. [yTe chukan kúu ja ka ndaka'an‑so'o sa nuu Tito a ja sukan ni keja'a de kaxtnu'u de naxe jin ndakua'a tna ni nuu Su'si ma nawa ka neva'a ni ma, te kú'un ini de ja ndimaa sukan jin ko sa'a tna ni nuu ka iyo ni a, vaa sukan játna ini Su'si o a. xZiVaa ja ni ka sa'a ñayii ñuu Macedonia ma sukan ma chi xinañu'u kuiti ni ka kandija i nuu Iya Tátnuni ma, te sana ni ka kandija i nuu saña sukan kúni maa Su'si ma, vaa vivii‑ka ni ka sa'a i sana sukan ka ndetu sa ja jin sa'a i ma. EYTe ni ka jikan‑ta'vi xen‑xeen i ja na jin kua'a sa tnu'u ja na kuu jin chindee tna i ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma ja ka kandija i Su'si ma te ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma. PXTe ndákani sa sukan ni ka sa'a i ma, vaa ndi‑in ndi‑in i, ni ka wa'a i ndaka sukan ka kuni i ja jin ndakua'a i nuu Su'si ma, te ûni kua'a‑ka ni ka wa'a i sana sukan iyo ja jin kua'a i ma. Te masu na in ni xtetuu i ja sukan jin ko sa'a i ma chi ja ni ka kuu ini maa i kúu, te ni‑yu'u ni‑ini maa i ni ka wa'a i ma. @WyVaa tna'a o yukan chi visi ka ndo'o ka neni i, kovaa ka iyo sii ini xeen i nuu Su'si o a. Vaa visi ka kunda'vi i ka kukee tna i ma, kovaa vivii ni ka ketna'a ini i, te kua'a xeen ja ni ka xtutu i kuenda tnu'u ja xiku ka kuu i, te ni ka tetniñu i nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka kunda'vi‑ka i ma. AV }Te vitna, ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o ma, ka kuni sa ja jin kuni ni sukan vii sukan luu sa'a Su'si ma ja jin kuu ñayii ni ka nduu sa'ya ya ma ja ka iyo i ñuu Macedonia ma. sU_Kúsii ini xeen sa vaa kúkanu ini ña'a sa ja ndijin chi jâ ka sa'a ni ndaka sukan kúni Su'si ma.QTTe jini sa ja kútoo xen‑xeen ña'a de ndaka ni, vaa ndákune'e ndákune'e ni de sukan ka kandija ni Su'si o a, sukan vivii ni ka jan‑ta'vi ni de ma, te ni ka jan‑ta'vi ni nawa ni ka'an de ma. S)Vaa visi jâ ni jiña'a sa de ja vii ja luu ka sa'a ka kuu ni nuu Su'si ma, sana ni jaan de nuu ka iyo ni a, kovaa masu na ja kan‑nuu ni tna'a sa, vaa nuu ni jaan maa de ma, te ni jini de ja ja ndaa kúu ja sukan ka jiña'a sa ma. Vaa sukan ka sa'a ka kuu ndija ni a. DR Chukan kúu ja ni ka ndusii ini sa ja jâ ni ka ndusii ini ni a, kovaa ja ni ka ndusii ini‑ka sa kúu ja sukan ni ndusii ini tna ñani o Tito ma ja sukan vivii ka kuu ni nuu Su'si ma. YQ+ Vaa ja ni tee sa ma chi masu ni tee sa ja kuechi tee ni sa'a ja u'vi ma, ni ja kuechi ñayii ni ndo'o ja u'vi ma chi ja kúni sa kúu ja jin kuni ni sukan ndí ini xeen sa naxe jin koo va'a ni nuu Su'si ma. mPS Chukan kúu ja sukan ni ka kuxii ini ni jaku ma chi maa Su'si ma ni ndaka'an‑so'o nuu ni ma, sukan‑va'a jin ndakani jin ndaka'vi ini ni te jin koo va'a ni nuu ya. Te jin ko ndi ini‑ka ni ja jin kuu sa, te jin chindee‑ka ña'a ni ja na jin kaku sa nuu ñayii ka ka'an ja kuechi sa kúu ja ni sa'a tee yukan sukan ma. Te ja ni ka ka'vi ni carta ni tetniñu sa ma, te ni ka ndakiti xeen ini ni nuu tee yukan. Te ni ka ndayu'u xeen ni nuu Su'si ma. Te ûni ni ka kuni ni ja jin kuni ña'a ni, te ûni ni ka kuni ni ja na kundaa kuechi tee yukan ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja kuechi maa de kúu ma. ?Ow Vaa nú maa Su'si ma ká'an ni'i nuu o ma ja masu va'a‑ni yikuu o sa'a o ma, te kúxii ini o ma chi ja va'a kúu chi sa'a i ja ndakani ndaka'vi ini o, te nukuiñi va'a o nuu ya te ndani'i ta'vi o. Chukan kúu ja másu ko ndakani ini o ja sukan ni ndo'o o ma. Kovaa nuna kuxii ini o ja ká'an ni'i Su'si ma nuu o te ko kuliva o sukan ka sa'a ñayii ñatuu ka jini Su'si ma chi ja sa'a o sukan chi sa'a i ja kûu o te skenaa o maa o ma. N te vitna chi kúsii ini xeen sa, kovaa masu kuechi ja sukan ni ka kuxii ini ni ma kúu chi kúsii ini sa, vaa ja sukan ni ka kuxii ini ni ma, te ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni, te ni ka nukuiñi ndaa ni nuu Su'si o a. Te sa'a ni kuu, vaa maa Su'si ma ni kuni ja sukan jin kuxii ini ni ma, sukan‑va'a ma jin skenaa ni maa ni. Te chukan kúu ja saña, masu na ja u'vi ni sa'a ña'a sa. oMWVaa nuu ni tetniñu sa carta ni tee sa ma, ni sa'a sa ja ni ka kuxii ini ni nkuu, te ja ni jini sa sukan ma chi ni ndakani ini sa ja ni tee sa sukan ma. Kovaa nuu ni jini sa ja visi ni ka kuxii ini ni jaku ja sukan ni tee sa ma, C~3}|| {4z?yxx6w[vuusrrqKponmlkjj8iRhgfeejddc!aat_Y^]u[!ZmYXW^VUUSRR PON6MzLKJIHGF~ED[CBAA@?>h=i<;;%:19776u5A433M2V1Z00#/2.-,S+ *O)(8'%%%$#"" ! Kz*eU1Ir k + cC;Y qlTe ja maa Xtumani Ndios ma, iya iyo ini anua o a, te ko koto va'a ni maa ni ja ñatuu na ja u'vi ko sa'a ni, te ko ndi ini ni ja ko sa'a ni ja vii ja va'a ni sacargu ña'a ya a. OX l Chukan kúu ja kotnii va'a ni tnu'u va'a Su'si o a, te ko sa'a ni sukan ni jiniso'o ni ja ni kaxtnu'u sa ma, ja na kukanu ini ni Su'si ma te kutoo ni tna'a o ma, sukan ni kaxtnu'u Cristo Jesús ma. ~W wl Chukan kúu ja sa'a ndó'o néni sa a. Kovaa masu nde kúkan‑nuu sa, vaa jini sa na in ni kandija sa, te kúkanu ini sa ya ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ja ko koto va'a ya ini anua sa a, te kuu xsinu sa ndaka tniñu ni sakargu ña'a ya a. 2V _l Te maa Su'si ma ni sakargu ña'a saña, ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te maa ya ni tetniñu ña'a ja ko kuu sa teskua'a nuu ñayii masu judío ka kuu i ma. &U Gl Te vitna ja ni kenda Cristo Jesús ma, iya ni ndatava ña'a nuu ja u'vi ma, te ni kundee ya ni xnaa ya ja sa'a ja ka ji'i ñayii ma te ja skenaa i maa i ma. Te ja ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te sukan, te ni ndaxtuu ndandaa ya ja kuu jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma. (T Kl Vaa maa ya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma, te ni ndakana ña'a ya ja jin ko kuu o ñuu maa ya ma, te ñatuu‑ka na ja u'vi jin ko sa'a o. Vaa másu ko jin kani ini o ja kuechi ja ñayii ka sa'a ja va'a ka kuu o kúu ja ni ndakana ña'a ya ma, chi ña'a. Su'va onde xi'na xen‑xeen‑ka ma onde nuu ni keja'a ñuu ñayivi ya, ni jani ini ya ja ja maa Jesucristo ma, te skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma. eS ElChukan kúu ja másu ko kukan‑nuu ni ja ndaka'an ndakachi ni sukan ni sa'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ji'in sukan ndó'o sa a, ja yinee sa vekaa a, kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a. Visi na ndo'o neni ni, kovaa kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, vaa maa ya taa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te kanda ni. R  lVaa Su'si ma chi jâ ni taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te chukan kúu ja másu jin koyu'u ini anua o a, vaa ja maa ya, te kuu jin kutoo tna'a o, te máko jin kua'a o tnu'u ja ko xnda'vi ña'a ja u'vi ma te jin sa'a o ja ñatuu játna ini Su'si ma. =Q ulTe chukan kúu ja ndáka'an‑so'o sa nuu ni ja kunukuechi‑ka ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a kuatniñu‑ka ni ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma kivi ni sonee sa nda'a sa siki ni ma. xP klVaa ndáka'án sa sukan kándija ndija ni Su'si ma, te kúsii ini sa, vaa sukan ni ka yo kuu na'nu ni Loida ma, ji'in si'i ni Eunice ma, te kúkanu ini tna sa Su'si ma ja sukan ni ka yo kandija ña Su'si ma, te sukan ko kuu tna ni nuu ya. O lVaa ndáka'án sa sukan ni kuxii ini ni ma te ni nda'yu ni kivi ve ndii sa ma. Te kúni sa ja kuni ña'a sa, sukan‑va'a ndusii ini sa. Ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si o a ja ni chindee ña'a ya te ni ndanune nda'a ini anua sa a, te ñatuu nawa jasi ndee janitnuni sa a, te ñukuun jinukuechi sa nuu ya, sukan ni ka yo jinukuechi tna'a sa tee jana'a ma. Te saña chi ndaka kivi ndaka jakuaa, ndimaa jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja kuu ni. M )lNdakan‑tnu'u ñaña'a ña sa, Timoteo, ja kúu ni sa'ya too sa nuu Su'si ma. Na skuta'vi ña'a Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a ja vii ja va'a, te kúnda'vi ini ña'a ya, te koo sii ini ni. Ndákuan‑ta'vi Pablo ma nuu Su'si ma ja kuu Timoteo ma hL MlSaña kúu Pablo, tee ni tetniñu Jesucristo ma, vaa sukan ni kuu ini maa Su'si ma, ja saña kaxtnu'u sukan ni skuiso ya ja sa'a ya ja ni‑kani ni‑jika jin koteku ñayii ka kandija Cristo Jesús iya ni tetniñu Su'si ma. K XTe ja kúni sa kúu ja Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a nuu ndaka o. Te sukan kó kuu.J3XTe ndakan‑tnu'u ñaña'a ña sa, te tee sa ji'in nda'a maa sa a, te jin kuni ni ja maa sa kúu Pablo. Vaa sa'a sa'a sa nuu ndaka tutu tee sa ma. %ICXTe maa Iya Tátnuni ma iya sa'a ja jin koo mani o ma, te ndimaa na taa ya tnu'u mani ni‑kani ni‑jika. Te maa Iya Tátnuni ma kóo ji'in ndaka ni. dHAXKovaa máko jin kuni u'vi ni nuu i, su'va jin ka'an‑so'o ni nuu i kuenda tnu'u ja in ñani o xi in ku'va o kúu i. Ka ndakan‑tnu'u ñaña'a Pablo ma ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu Tesalónica ma 7GgXNú na in ñatuu kandija tnu'u ni ka tee sa nuu tutu ya'a, jin kuña'a ni i ja masu va'a‑ni ka sa'a i, te máko jin ketna'a ini ni ji'in i, sukan‑va'a na kukan‑nuu i. fFEX Te ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, má jin kuita ni ja jin sa'a ni ja va'a ma. ;EoX Te ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ka tatnuni sa te ka ndaka'an‑so'o sa nuu ñayii yukan ja na jin satniñu sii ini i, sukan‑va'a jin ni'i maa i ja jin kaa i ma. =DsX Vaa ni ka jiniso'o sa ja ka iyo jaku i ne'un ni a ja ka sa'a ndeva'a ndekuu‑ni i, te ñatuu ka satniñu i, nú masu ja ka kivi nduu ka kivi ni'ni i nuu masu kuenda i ka kuu ma. CX Suni nuu ni ka iyo sa ji'in ni ma, ni ka yo tatnuni sa sa'a, ja nú na in ñatuu kúni i ja satniñu i ma, suni máko kaa i xita. AB{X Ja ndaa kúu ja ka iyo sa ja jin kondetuu ni ja jin kaa sa te jin chindee ña'a ni, kovaa ja ka kuni sa kúu ja jin kutu'va ni sukan ka sa'a ka kuu sa a, te sukan jin ko sa'a tna ni. A#XSaña chi ni ka yo satniñu sa nduu ñuu, sukan‑va'a jin ni'i sa ja jin kaa sa ma, te ñatuu na tnundo'o ni ka taa sa nuu ni‑in ni ma. 3@_XVaa maa ni chi ka jini ni sukan ni ka yo kuu sa ma. Te sukan jin ko kuu tna ni. Vaa saña chi masu ndeva'a ndekuu‑ni ni ka yo kuu sa kivi ni ka yo iyo sa ji'in ni ma. ?XJa maa Jesucristo Iya Tátnuni ma, te ka tatnuni sa nuu ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ja máko jin ketna'a ini ni ji'in nde ñayii sa'a tnu'u ja ni nduu i sa'ya Su'si o a te ndeva'a ndekuu‑ni kúu i te ñatuu sa'a i sukan ni ka ndakaxtnu'u sa ma. ;>oXTe maa Iya Tátnuni ma káxtnu'u ja ni‑yu'u ni‑ini ni jin kutoo tna'a ni sukan kútoo ña'a Su'si ma, te jin kava kuee ini ni sukan kuee ini Cristo ma. Sukan jin satniñu o =XTe ka kukanu ini sa Iya Tátnuni ma ja vitna chi ka sa'a ni ndaka ja ni ka tatnuni sa ma, te sukan‑ni jin ko sa'a ni kivi ki'in o a. <1XKovaa ja ká'an Iya Tátnuni ma chi ûni sa'a ya, te sa'a ya ja jin konukuiñi va'a ni, te ko koto va'a ña'a ya ja masu kaki'i ña'a ja u'vi ma. ;Xte sukan‑va'a jin kaku sa nuu ñayii ka jatna ini ja jin sa'a i ja u'vi ma. Vaa masu ndaka ñayii a ka kandija tnu'u Su'si o a. r: _XTe in‑ka ja kúni sa kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin kakan‑ta'vi ni ja jin kuu sa, sukan‑va'a kuítenuu yachi‑ka tnu'u Iya Tátnuni a, te na jin ka'an i ja va'a kúu tnu'u ya a, sukan ni ka sa'a maa ni a, ?9wXTe na taa ya tnu'u ndee ini, te na sunkani va'a ña'a ya, sukan‑va'a ndaka ja jin sa'a ni ma, te ja va'a ko kuu, te ndaka tnu'u jin ka'an ni ma tnu'u va'a tnu'u ndija ko kuu.#8?XTe maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ji'in Yuva o Su'si ma, kúu iya ni kutoo ña'a. Te ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a sukan kútoo ña'a ya, te sukan ni ndaka'an‑mani ña'a ya ja jin koo va'a o ni‑kani ni‑jika, te jín kukanu ini o ya ja sukan ko kuu ja sa'a ya ma. g7GXTe chukan kúu ja, ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin konukuiñi va'a ni, te jin kona'a ni tnu'u Su'si o a ja ni ka kutu'va ni ma, ja ni ka ka'an sa ma, ji'in ja ni ka tee sa nuu tutu ni ka tetniñu sa nuu ni a. ,6QXTe ni ndakana ña'a ya ji'in tnu'u vii tnu'u va'a ni ka kaxtnu'u sa nuu ni ma, sukan‑va'a jin ndani'i tna ni jayiñu'u iyo nuu Jesucristo iya tátnuni nuu o a. I5 X Kovaa saña, ndimaa jin ndakuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni, ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ja kutoo ña'a maa Iya Tátnuni ma, ja maa Su'si ma ni ndakaji ña'a onde xinañu'u kuiti ma ja ndasavii ndasava'a ña'a Xtumani Ndios ma te jin kandija ni ja ndaa ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi ni. 64eX te sukan‑va'a jin chunaa ndaka ñayii ñatuu ni ka kandija ja ndaa ma, nú masu ja su'va ni ka kusii ini i nuu ja u'vi ma. Ñayii ni ndakaji ya ja jin ndani'i ta'vi i ma t3aX Te chukan kúu ja tetniñu Su'si ma in ja xnda'vi ña'a, sukan‑va'a jin kandija i ja masu ja ndaa kúu, Z2-X Te ndeva'a‑ni ja u'vi nduku de ja sa'a de ja xnda'vi de ñayii ma, sukan‑va'a jin skenaa i maa i ma, vaa kuechi ja ñatuu ni ka kutoo i tnu'u ndaa tnu'u ndija ma tnu'u kuu sa'a ja jin ndani'i ta'vi i ma. b1=X Te tee sa'a ja ñatuu játna ini Su'si ma chi maa tachi nani Satanás ma kúu ja kua'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kii de te sa'a de ndaka ja sa'a de ma. Te sa'a de seña ji'in milagru, te sukan xnda'vi de ñayii ma. 20]XSani te kenda tee sa'a ja ñatuu játna ini Su'si ma. Kovaa maa Jesús Iya Tátnuni ma, tutachi ya de, te ka'ni ya de, te xnaa ya de ji'in nduva ya ma kivi ndii ya ma. /XTe vitna jâ yikuu satniñu ja u'vi ma. Kovaa iyo ya ja sunkani ña'a ya, te onde jin ndiyo ya ja sunkani ya i, sana kuu satniñu i. .XTe maa ni chi jâ ka jini ni nde a kúu ja sunkani ña'a, sukan‑va'a ma kenda‑ni de ma, vaa onde kenda kivi ja iyo ja kenda de ma. Q-XChi vaa sa'a ni yo ka'an sa nuu ni kivi ni yo iyo sa ji'in ni ma. ,XTee ya'a kúu tee ñatuu kétna'a ini ji'in Su'si ma, te ká'an ndeva'a de nuu Su'si o ma, ji'in nuu ndaka ja ka xnani ñayii ma su'si, ji'in tna'a ja ka chiñu'u i ma. Te onde ini veñu'u ka'nu ma kunukoo de tatnuni de, te sa'a de tnu'u ja Su'si ndija ma kúu de. +5XMáko jin kua'a ni tnu'u ja jin xnda'vi ña'a i, vaa ni masu ko kuu sukan, nú masu ja xi'na‑ka kenda koo ñayii ja ni ka kandija i Su'si ma sani te ni ka xndoo i tnu'u ya ma, te kenda tee sa'a ja ñatuu játna ini ya ma, vaa tee ya'a chi jâ iyo de ja skenaa de maa de ma. w*gXja máko jin kua'a kuiti ni tnu'u ja jin ndaxsama i sukan ka jani ini ni a, te máko jin koyu'u ni ni‑in ja jin ka'an i ja jâ ni kenda kivi ndenda Iya Tátnuni ma. Visi na jin ka'an i ja sukan ni ka'an Xtumani Ndios ma, xi visi sukan ka jani ini maa i te ka ka'an i ma, xi visi jin ka'an i ja sukan ndee nuu tutu ni ka tee maa sa ma, kovaa máko jin kandija ni. ) +XKovaa ja sukan ndii Jesucristo iya tátnuni nuu o a te jin ndatna'a o ji'in ya ma, ka jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, M( X Te sukan kóo jayiñu'u maa Jesús Iya Tátnuni ma ja ka sa'a o ma, te jín koo tna jayiñu'u o nuu ya. Cha'a kúu ja va'a ja skuta'vi ña'a Su'si o ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o ma./' YX Chukan kúu ja ndimaa ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni, sukan‑va'a ká'an ya ja va'a‑ni ja ni ndakana ña'a ya, te maa ya na chindee ña'a ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, sukan‑va'a kó kuu ndaka ja va'a ja ka kuni ni ja jin sa'a ni ma vaa ka kandija ni Su'si ma. n& WX Sukan ko kuu kivi ndii ya ma, sukan‑va'a koo xeen jayiñu'u ya ma, vaa ka iyo kua'a ñayii ni ka yo ndikin ya ma, ja ñatuu‑ka na ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te ne'un ñayii yukan ka iyo tna ni ja ni ka kandija ni tnu'u ni ka yo kaxtnu'u sa nuu ni ma, te jin sa'vi‑nka ini ndaka o ja ni ka kandija o ya ma, ja jin kuni o ya sukan kaa sukan iyo ya ma. T% #X Te ñayii yukan, jin ndo'o jin neni i, te jin chunaa i ni‑kani ni‑jika, te jin koo jika i, vaa masu kuu jin koo i nuu koo Iya Tátnuni ma nuu iyo jayiñu'u ya ma ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. $ Xja xndo'o xneni ya ñayii ñatuu ka jini Su'si ma, ji'in ñayii ñatuu ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a. m# UXTe ndijin ja ka ndo'o ka neni ni a, sa'a ya ja jin ndatatu ndaka o kivi ndii Jesús iya tátnuni nuu o a onde andivi ma, ji'in ndaka ángel ka neva'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa ya ma, te ûni kánda'a ita ñu'u ichi vee ya ma, v" gXKovaa maa Su'si ma kúu iya iyo ja ndaxndo'o ndaxneni ya ndaka ñayii ka sa'a ja ka ndo'o ka neni ni a. :! oXTe sa'a, te ka jini o ja ni sa'a ndaa, ni sa'a ndija Su'si ma, nuu ni ka'an ya ja ka iyo ni ja kuu jin kivi koo ni nuu tátnuni ya ma, vaa ka kanda ni ja ka ndo'o ka neni ni a. x  kXTe chukan kúu ja maa sa chi sii ini xeen ka ndakani sa nuu ndaka‑ka ñayii ka kandija tnu'u Su'si o a ja vivii ka kuu ni ji'in sukan ka kukanu ini ni Su'si o a, te ka kanda ni sukan ka ndo'o ka neni ni ja ñatuu ka kunimani i nuu ni a. s aXNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ndimaa jin ndakuan‑ta'vi sa nuu Su'si o a ja jin kuu ni, vaa sukan jiniñu'u ja jin sa'a sa, vaa ndi‑kivi ndi‑kivi te ka kukanu ini‑ka ni Su'si ma, te ka kutoo tna'a‑ka ndaka ni. b ?XTe ka kuni sa ja maa Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ndaka ni ja vii ja va'a, te na sa'a tna ya ja jin koo mani ni. Su'si ma, ndakan ya kuenda nuu ñayii ka sa'a ja u'vi ma  XSaña ja kúu sa Pablo te ka iyo sa ji'in Silvano a ji'in Timoteo a, te ka tee sa tnu'u ya'a, te ka tetniñu sa nuu ni ja ka kandija ni tnu'u Su'si o a te ka iyo ni ñuu Tesalónica a te ka iyo ni ji'in Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a. 0YSu'va jin ku'un ini ni ja jin kutu'va‑ka ni sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma. Te sukan, te jin kuni ndaa ni ya. Nuu maa ya na koo jayiñu'u onde vitna te ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu.=sChukan kúu ja ndijin ja ka kutoo tna'a o a, jâ ni xtu'va ña'a sa, te jin ko koto va'a ni maa ni, nasa jin ndaxnda'vi ña'a ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, te jin ndaskaka yata ña'a i, te jin ndandikin ni ja jin sa'a ni sukan ka ka'an i ma, te jin nde koo ni nuu ka iyo vava'a ni nuu nda'a Su'si o a. }sNdi‑sa'a ni ka'an de nuu ndaka carta ni tee de ma, ja ko kuu. Te jaku ja ni tee de ma yii xeen ja jin jaku'ni ini o, te chukan kúu ja ñayii ñatuu ka ndikin ni‑yu'u ni‑ini i Su'si ma te ñatuu ka jaku'ni va'a ini i tnu'u ni tee de ma, te ka ndaxsama i. Te sukan ka sa'a tna i jaku‑ka tnu'u ndee nuu tutu ká'an tnu'u ya ma, te chukan kúu ja ka skenaa i maa i. veTe jin jaku'ni vava'a ini ni nava'a ndetu‑ka Iya Tátnuni ma, vaa ja kúni ya kúu ja jin ndani'i ta'vi ndaka o. Suni sukan ni tee tna tna'a o Pablo tee ka kutoo tna'a ji'in o ma, te ni tee de tnu'u ndichi sukan ni wa'a maa Su'si ma. pYChukan kúu ja ndijin ja kútoo ña'a sa, nani ka ndetu o ja kenda kivi yukan, te jín ko ndi ini o ja jin koo mani o ji'in Su'si ma, te jín ku'un ini o ja ñatuu ni‑in ja u'vi jin ko sa'a o ja sa'a i ja jin ndakuiso kuechi o.  Kovaa yo'o chi jâ ka ndetu o in andivi jaa ji'in in ñu'ú jaa nuu jin koo o, nuu iyo ja va'a ja ndaa ma, sukan ni skuiso Su'si ma. a; Te chukan kúu ja ni‑yu'u ni‑ini o jín kondetu o kivi ndenda Su'si ma te jin kaku o nuu ja u'vi ma, vaa kivi yukan, te kuikin andivi a, te naa i, te ndaka ja iyo ñuu ñayivi ya, jin kayu i, te jin ndatnana i. H  Ka jini o ja ndaka ja iyo ñuu ñayivi ya jin naa, te chukan kúu ja jiniñu'u ja jin ko ndi ini o ja máko jin sa'a‑ka o ni‑in ja u'vi, su'va jin sa'a o sukan játna ini Su'si ma. {o Kovaa kivi ndii Iya Tátnuni ma, na'ñi na'ñi‑ni kenda kivi yukan sukan kénda in kui'na jakuaa ma, te ora yukan ûni îyo xeen kuu yu'u andivi a, te jin naa andivi a, te ndaka ja ka iyo ñuu ñayivi a, jin kayu jin koko i, te jin naa i. } Iya Tátnuni ma, masu ja ni ndunaa ya ja ni skuiso ya ma kúu, sukan ka jani ini jaku ñayii ma ja kukuee Su'si ma ndenda ya ma. Kovaa Su'si ma chi su'va ja kaa kuee ini ya nuu ndaka o ma kúu, chukan kúu ja ñatuu ndenda‑ka ya, vaa ñatuu kúni ya ja ni‑in o skenaa o maa o, nú masu ja ndaka ñayii ma, na jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndakokuiñi i nuu ya ma. ;oNdijin ja kútoo ña'a sa, jin konana'a ni cha'a, ja nuu maa Su'si ma, chi in kivi ma kuenda tnu'u ja in mil kuiya kúu, te mil kuiya ma kuenda tnu'u ja in kivi‑ni kúu. V%Kovaa andivi a ji'in ñuu ñayivi iyo vitna a, ka iyo tu'va i sukan ká'an maa tnu'u Su'si ma ja jin kayu jin koko i kivi ndakan Su'si ma kuenda ma te jin ndachunaa maa ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma. V%Te ja maa ja ni ka'an ya ma, te ni naa ñuu ñayivi ya ja ni sa'a ndute ma. s_Te tee ya'a chi ñukuun ka sa'a de ja ñatuu ka ndakunitnuni de ja onde xi'na‑ka ma, ja maa Su'si ma ni ka'an, te ni ka kuva'a andivi ma te ni kuva'a ñu'ú ya, te maa nuu ndute ma ni nana ñu'ú ya'a, te ja maa ndute ma te iyo i. B}Te jin ka'an de: “¿Ndenu iyo ja ni skuiso ya ja ndii ya ma? Vaa onde kivi ni ka ji'i yuva o tee jana'a ma, ka iyo ndaka ja ni sa'a ya ma, te masu nawa ndaxsama ya”, jin ka'an de. : mTe chukan kúu ja xinañu'u kuiti‑ka káxtnu'u sa sa'a, vaa kivi ve kuyatni ja ndii Iya Tátnuni ma, kenda koo tee ka sa'a sukan ka kuni maa de ma, te jin jakundee ña'a de. 9 kte jin ndaka'án ni sukan ni ka yo ka'an tee ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a de ma, tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ji'in tnu'u ni tatnuni Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya ni sa'a ja ni ka ndani'i ta'vi o a, vaa ndaka tnu'u ya'a ni ka kaxtnu'u tee ni tetniñu ya nuu ka iyo ni a. b  ?Ndijin ja kútoo ña'a sa, cha'a kúu ja ku‑uu carta tée sa nuu ni, te nduu carta a chi ndimaa ndáka'an‑so'o ndáka'an‑so'o sa nuu ni, sukan‑va'a vivii jin jaku'ni ini ni, te jin kona'a ni nawa jin sa'a ni,  wKovaa ni ka ndo'o i sukan ká'an tnu'u ndichi ma ja ká'an sa'a ma: “La‑ina ma chi ndákaa ti ja ni kana ndo'o ti ma, te chikini ka skuchi vivii i ma chi ndáskee ni'ni tuku ti maa ti nuu ndute tne'e ma, te ndasatne'e tuku ti maa ti.” +Vaa jâ ni ka jini i ichi va'a ma nkuu, te ni ka xndoo i tnu'u va'a ja ni tatnuni ya ma. Va'a‑ka nute ñatuu ni ka jini i ichi va'a ma nkuu. oWVaa ja ndaa kúu ja ni ka ndayaa i nuu ja u'vi iyo ñuu ñayivi ya, vaa jâ ni ka jini i Jesucristo Iya Tátnuni ma iya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma nkuu, kovaa ni ka ndivi nduu tuku i in‑ka jichi, te ni ndakundee tuku ja u'vi ma nuu i, te chukan kúu ja ka'vi‑ka ni ka nduu i sana onde xi'na‑ka ma nuu ñatuu jin kuni‑ka i Jesucristo ma. kOTe ka jiña'a i nuu ñayii nda'vi yukan ma ja kuu jin sa'a i nawa ka kuni maa i ma, vaa maa ñayii ka ka'an sa'a ma chi ka nu'ni i nuu ja u'vi ma, vaa nú nawa kúndee nuu o ja tátnuni i ja sa'a o ma chi nuu i jinukuechi o. 3_Vaa vivii ka ka'an i ora ka kaxtnu'u i ma, kovaa masu nde jiniñu'u ja ka ka'an i ma, vaa ka ka'an i ja kuu jin sa'a ñayii ma sukan ka kuni maa yikikuñu i ma, te ñayii yika ni ka nde koo nuu ja u'vi ma, te ka sa'a i ja ka ndakokuiñi tuku ñayii nda'vi yukan in‑ka tuku jichi nuu ja u'vi ma. \1Ñayii ya'a chi sukan ka kuu nuu ka too ndute ma te jâ ni ka yichi ma xi sukan ka kuu viko ma ja xndechi ña'a kajin ma, sukan ka kuu i, te jâ iyo tu'va in nuu nee xeen ja jin koo i ni‑kani ni‑jika. _7Chi jâ ka jini ni na in ni ndaka'an nuu de, nuu sani te sa'a de ja u'vi ma. Vaa burra de kiti ndiso ña'a ma, ni ka'an ti sukan ká'an in ñayii, te ni sunkani ti de ja ma sa'a de ja u'vi sukan kúni de ma nkuu. 8iJâ ni ka xndoo i ichi ndaa ma, te kuan koo i ichi tee kúu Balaam sa'ya Beor ma. Vaa tee ya'a chi ni jatna ini‑ka de ja sa'a de ja u'vi ma, sukan‑va'a ni'i de xu'un ma. KTe ndimaa ka ñu'u ini i ja jin kivi nduu i ji'in ñayii ñatuu ni tnanda'a ji'in i ma, te ñatuu ka ndajinu ini i ja jin sa'a i ja u'vi ma. Te ka xnda'vi i ñayii ka ku‑uun ka kusu'va‑ni ini nuu Su'si ma. Jâ ni ka kaan i ja ka ndiyo ini i te ka ni'i i nde a ka kuni i ma. Ñayii ya'a chi sa'ya ja u'vi ma ka kuu i. lQ Te jin ndani'i jin ndatna'a i ja kuechi ja masu ja va'a ni ka yo sa'a i ma, vaa ka jatna ini i te ka kusii ini i ja ka sa'a i ndaka sukan ka kuni maa yikikuñu i ma ndi‑kivi ndi‑kivi. Ñayii ya'a chi ka ndaa tne'e i nuu Su'si ma, ka ndaa kini ini anua i ma. Te onde nuu ka jaa o ji'in i xita ma, te ka kusii ini i ka ndaka'an i ja u'vi ka sa'a i ma.  Kovaa ñayii ya'a chi ñatuu ka jaku'ni ini i te ka ka'an yichi i nuu suchi ka tatnuni ñuu ñayivi a. Te sukan ka kuu kiti masu ka ndasa'a kuenda ka kuu i. Ni ka kâku i ja ndimaa sukan‑ni jin ko sa'a i. Te kuechi ja sukan ka sa'a i ma, te jin skenaa i maa i. 7g Vaa ni a ángel ma ja ka iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ma, masu nde ka jikan i nuu Iya Tátnuni ma sukan ka kuni i ja xndo'o xneni ya suchi ka tatnuni ñuu ñayivi ya. ,~Q Te sa'a, te ka jini o ja vi'i‑ka jin ndo'o jin neni ñayii ka sa'a ndaka ja u'vi ka kuni maa yikikuñu i ma te ka saxiko i ja tátnuni Iya Tátnuni ma. Te ûni ka ka'an ndeva'a i nuu suchi in‑ka ma suchi vivi'i tátnuni ñuu ñayivi ya kuenda tnu'u ja maa ñayii yukan ka tatnuni‑ka. $}A Kovaa sa'a, te ka jini o ja Iya Tátnuni ma chi kuu kasi ndee kasi ndoso ya ñayii kándija ja ká'an ya ma ja ma ska'an ña'a tachi ma, te koneva'a tu'va ya ñayii ka sa'a ja u'vi ma onde kenda kivi ndakan ya kuenda nuu i ma te jin ndachunaa i ja ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu i ma. 7|gVaa tee ya'a, in tee ni yo sa'a ja va'a ja ndaa ni yo kuu de, te ndi‑kivi ndi‑kivi ni yo kuxii ini de, vaa nde'ya de te jiniso'o de ja u'vi ka sa'a ñayii ka iyo yukan. *{MKovaa tee kúu Lot ma, ni sa'a ya ja ni kaku de, vaa ni yo sa'a de ja va'a ma, te ni yo kuxii ini de ja ni yo jini de sukan ni ka yo sa'a ñayii ma ja u'vi ma. Tz!Te suni sukan ni tatnuni ya ja jin kayu ñuu Sodoma ma ji'in ñuu Gomorra ma, te maa‑nka yaa jin nduu i, te suni sukan ni kaxtnu'u ya ja sukan jin ndo'o ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma tiempu ya'a. 5ycTe ñatuu ni sakanu ini ya ñayii ni ka iyo onde xi'na‑ka ma, nú masu ja maa‑ni Noé tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma, ji'in uja tna'a de ma ni tava'a ya, te ni sa'a ya ja ni kuun savi xeen ma, te ni chitu ndute ma ni‑ka'nu ñuu ñayivi ya, nuu ni ka iyo ñayii ni ka yo sa'a ja u'vi ma. zxmVaa Su'si ma, masu ni sakanu ini ya ángel ja ni ka jiso kuechi ma, su'va ni skuita nuu ya i nuu andeya ma, te ni chinee va'a ya i nuu nee ma, ja masu kuu jin nde koo i ma, te yukan jin koo i onde kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu i ma. Tw!Te tee yukan chi vivii jin ka'an de, sukan‑va'a jin xnda'vi ña'a de, vaa ka ndiyo ini de xu'un ni ma. Kovaa jâ ni kuu kii jâ iyo ja jin ndo'o jin neni de, te jâ iyo tu'va nuu jin ndachunaa de ma. 0vYTe kua'a ñayii jin ndikin tee yukan, te jin sa'a i sukan ka sa'a de ma, te ja kuechi ja u'vi ka sa'a i ma, te jin ka'an ndeva'a ñayii ma ja kuu ichi ndaa Su'si ma. Pu Vaa ni ka yo iyo tee ni ka yo xnda'vi ñayii ñuu Su'si ma ja ka sa'a de tnu'u ja tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ka kuu maa de. Te suni sukan jin kenda koo tee nuu ka iyo ni a, ja jin kuni de ja jin xnda'vi ña'a de. Te jin sa'a de tnu'u ja tee ka jini xeen tnu'u Su'si ma ka kuu de, kovaa masu jin kaxtnu'u ndaa de tnu'u Su'si ma nuu ni. Te ñayii kandija ma chi skenaa i maa i, vaa jin ka'an de ja masu Su'si kúu Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya ni ndene'e ña'a nuu ja u'vi ma. Kuechi ja sa'a jin sa'a de ma, te sanaa sanaa‑ni, te jin skenaa de maa de. t !Vaa masu sukan ka kuu ini maa ñayii ma kúu ja ni kenda tnu'u Su'si o a, nú masu ja maa Xtumani Ndios ma, ni yo ska'an ya tee ni ka yo sa'a ja va'a ja ndaa ma, te ni ka tee de, te ni ka yo ndaka'an de nuu ñayii ma, vaa tee ni ka yo ndikin Su'si ma ka kuu de.Is  Kovaa jin kona'a vava'a ni ja ni‑in tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ja ndenee nuu tutu ká'an tnu'u maa ya ma, masu kuu ka'an in ñayii ja maa in‑ni i jáku'ni ini sukan kúni ka'an tnu'u ya'a. r )Te ja ni ka jiniso'o sa sukan ma, te chíndee ña'a i ja jin kukanu ini‑ka o sukan ká'an tnu'u ni ka tee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Te va'a‑ni jin sa'a ni, nuna jin koniniso'o ñukuun ni tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Vaa tnu'u ya'a, sukan kúu in ñu'u ndú'va nuu nee ma kúu i, kovaa kivi ko kuu sukan ká'an ma, te jin kuni ndi'i jin kuni tu'u o ja ni ka ndaka'an de ma. Te sukan kúu ora tnuu ni'ni ja kénda kimi xtnee ne'e ma, sukan jin jaku'ni ini o ndaka ja ni ka yo ndakaxtnu'u de ma. }q uTe suni sukan ni ka jiniso'o sa ja ni ka'an Su'si ma onde andivi ma, nuu ka iyo sa ji'in Cristo ma xini yuku ii ma. )p MVaa nuu ni ni'i ya jayiñu'u ya ji'in tnu'u respetu ni wa'a Yuva ya Su'si ma, te ni jiniso'o ya ja ni ka'an onde andivi ma nuu iyo jayiñu'u maa Su'si ma: “Iya ya'a kúu Sa'ya maa sa ja kútoo sa ya, te iyo sii ini sa ji'in ya, ja sukan sa'a ja sukan kúu ya a.” Sa'a ni ka'an ya ma. jo OJâ ni ka kaxtnu'u sa sukan ndii Jesucristo Iya Tátnuni ma ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. Kovaa masu ja ka ndakani‑ni sa kúu tnu'u ya'a, vaa ni ka jini sa ji'in nuu sa, vaa sukan iyo ya ja tatnuni ya ma. Mn Te chukan kúu ja ndí ini sa, te ñukuun ndáka'an‑so'o ndáka'an‑so'o‑ka sa nuu ni a, vaa nuna no'o sa nuu Su'si ma, te másu ko jin ndunaa ni ni a vala ja ni yo ka'an‑so'o sa nuu ni a. m Vaa ka jini ni ja sani te xndoo sa yikikuñu sa a, vaa maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, sukan jâ ni kaxtnu'u ya nuu sa. zl o Te kúsii ini sa nani téku‑ka sa ñuu ñayivi ya, te ndáxndaku ini ña'a sa te ndáka'an‑so'o sa nuu ni a. &k G Chukan kúu ja ndimaa ndáka'an‑so'o sa tnu'u ya'a nuu ni, visi ka jini ni te jâ ka sa'a ndija ni sukan ká'an tnu'u ndaa ni ka kaxtnu'u i nuu ni a. }j u Vaa nuna jin sa'a o sa'a, te ndanune nda'a ye'e ma, te kuu jin kivi koo o nuu tatnuni ni‑kani ni‑jika maa Jesucristo ma, iya tátnuni nuu o a, iya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma. Ûni jín kondikin o tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma i { Te chukan kúu ja ndijin ja jâ ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, te jin ku'un ini ni ja jin kaka va'a o ichi Su'si o a, iya ni ndakana ña'a te ni ndakaji ña'a ya ja jin kondikin ndija o ya, vaa nuna jin sa'a o sa'a chi ma jin skenaa o maa o. 8h k Kovaa ñayii ñatuu sa'a sukan ma, vala ti'i‑ni nde'ya i, vaa ñatuu kúndijin‑ka nuu i ma, te ni ndunaa i ja jâ ni ndasavii ña'a Su'si ma ndaka kuechi ni yo sa'a i ma. bg ?Vaa nú ndaka cha'a ka sa'a o, te kua'a‑ka ja kuu jin ko sa'a o, te ñatuu na in koo kuxi ja ñatuu na ja va'a ko sa'a i ma, vaa jâ ka jini o ndaka ja kúu ini Jesucristo iya tátnuni nuu o ma ja jin ko sa'a o ma. zf oTe suni jin ku'un ini ni ja jin kunda'vi ini nuu tna'a ni. Te suni jin ku'un ini ni ja jin kutoo tna'a ndija ni. e Te suni jin ku'un ini ni ja jin kundee ni ja jin tatnuni ni nuu yikikuñu ni ma. Te suni jin ku'un ini ni ja jin kundee ni ja jin kava kuee ini ni ja ka ndo'o ka neni ni ma. Te suni jin ku'un ini ni ja jin ko ndi ini ni ja jin kuandetu ni nuu Su'si ma. Md Te ûni ni‑yu'u ni‑ini ni jin kandija‑ka ni ma. Te suni jin ku'un ini ni ja jin sa'a‑ka ni ja va'a ma. Te suni jin ku'un ini ni ja jin kutu'va‑ka ni nde a kúni Su'si ma ja jin sa'a ni. Jc Te sukan, te ni skuiso ya ja taa ya ndaka ja vii ja va'a iyo ja jin ni'i o ma, te ûni jín koo o jín tu'va‑ka o ya, sukan‑va'a jin koo tu'va‑ka o ja jin sa'a o sukan sa'a sukan kúu maa ya ma, te chukan kúu ja ûni jín xndoo o ja u'vi ma ja iyo ñuu ñayivi ya, tna'a ja ni ka yo kuu ini o ja jin ko sa'a o ma. ob YSu'si ma, ni kaxtnu'u ya jayiñu'u ya ma, ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te sukan ni kaxtnu'u ya na in kúu ya ja ni ndakana ña'a ya ma, te sa'a ya ja kuu jin sa'a o sukan ni tatnuni ya ja jin ko sa'a jin ko kuu o ma. Ra Te vitna ja ka jini o Su'si o ma, ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te na skuta'vi ña'a Su'si ma kua'a ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. Jín sa'a o ja va'a ja ndaa vaa sukan kúu maa Su'si ma ` 9Saña kúu Simón Pedro, tee ni tetniñu Jesucristo ma ja kunukuechi sa nuu ya. Te tée sa nuu ni ja ka kandija vivii ni Su'si ma sukan ka kandija maa sa ya a. Ja maa ja vava'a ni sa'a maa Su'si o Jesucristo iya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma kúu ja ka kandija o ya a. _ y Ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, tna'a ñayii ni kaji ya ma, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i. Te sukan kó kuu.P^  Iyo kua'a xeen ja tee sa nuu ni, kovaa ñatuu kúni sa ja tee sa ndaka nuu tutu a ji'in tinta a, vaa ndetu sa ja jaan maa sa, te nuu nuu o jin ndatnu'u o a, sukan‑va'a jin ndusii ini ndija o. W] ) Vaa nú na in jiña'a: “¡Va'a sa'a ni ja ni kenda ni, te jinkoo ni!”, chi kétna'a ini i ji'in ñayii sa'a ja u'vi ma. Kúni Juan ma ja ki'in de te ndatnu'u de ji'in ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma q\ ] Nú na in kenda nuu ka iyo ni a te ñatuu ká'an i sukan ká'an tnu'u Cristo ma, má jin kuan‑ta'vi ni i nuu ka iyo ni a, ni a jin kuña'a ni: “¡Va'a sa'a ni ja ni kenda ni, te jinkoo ni!”, vaa in ñayii sa'a ja u'vi kúu i. [ ! Ndeva'a‑ni na in ndúnaa ja ndaa ma te ñatuu tníi i ja ko kuu i sukan ká'an tnu'u Cristo ma, ñatuu iyo i ji'in Su'si ma. Te ñayii tníi i te sa'a i sukan ká'an tnu'u Cristo ma, ñayii yukan kúu ñayii iyo ji'in Yuva o Su'si ma ji'in Sa'ya ya Jesucristo ma. Z {Jin konde'ya ni ja jin kuu maa ni, sukan‑va'a má jin skenaa ni ndaka ja skuta'vi ña'a Su'si ma ja ka satniñu o a. Y #Jin koto va'a ni maa ni, vaa ka iyo kua'a ñayii ñuu ñayivi a ja ka ka'an i ja Jesucristo ma, masu ni kii ñayivi ya ñuu ñayivi a, te sukan jin xnda'vi ña'a i. Te na in ká'an sa'a, ñayii xnda'vi ña'a kúu i, te ñayii jini u'vi nuu Jesucristo ma kúu i. 5X eTe nuna jin ko kutoo tna'a o ma, jin sa'a o sukan ni tatnuni ya ma. Te tnu'u ya'a kúu tnu'u ni ka jiniso'o ni onde xinañu'u ma, ja jín kutoo tna'a o sukan ká'an ya ma. WW )Te vitna jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ûni jín kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o. Masu in tnu'u jaa kúu tnu'u ya'a ja tátnuni sa nuu ni a, nú masu ja in tnu'u ja jâ ni tatnuni ya onde xinañu'u ma kúu i. V Ni kusii ini xeen sa ja ni jini sa ja jaku ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te ka sa'a ndija ni sukan ni tatnuni Yuva o Su'si ma. U -Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo Sa'ya maa Yuva o ma, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma, te kúnda'vi ini ña'a ya, te sa'a ya ja jin koo mani ndaka o, sukan ka kandija o ja ndaa ma te ka kutoo tna'a o ma. Jín kondikin o jín sa'a o sukan ni kaxtnu'u Cristo ma ST !tna'a ja ndaa ja iyo ini anua o a te jin koo ji'in o ni‑kani ni‑jika. qS _Saña, tee nija'nu kúu sa, te tée sa nuu ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o ma ja ni kaji ña'a maa Su'si ma. Kútoo ndija ña'a sa, te masu maa in‑ni sa kútoo ña'a, nú masu ja ndaka tna'a o a ja ni ka jini i ja ndaa ma, RR Te Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, sukan kútoo ña'a Su'si ma. Te kóo Xtumani Ndios ma ji'in o, te sa'a ya ja jin ketna'a ini o ji'in ya. Te sukan kó kuu. Q Te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ndaka ñayii ka iyo ji'in sa ya'a ja ni ka nduu i sa'ya Su'si o a ja ni ka xndoo i ja u'vi ma. lPQ Jin ndakua'a tna'a ni nchuxi ndi‑in ndi‑in ni ja ka kuu ni ñayii jâ ni ka xndoo ja u'vi ma. 'OG Te chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, jin koo sii ini ni, te jin koo va'a‑ka ni nuu Su'si ma, te jin ndaka'an‑mani tna'a ni, te in‑ni ja jin kani ini ni, te jin koo mani ni. Te maa Su'si iya kútoo ña'a ma iya sa'a ja jin koo mani o ma, koo ya ji'in ni. IN  Te chukan kûu ja tee sa sa'a vitna ja iyo jika‑ka sa a, sukan‑va'a kivi koo sa nuu ka iyo ni a, te masu ka'an ni'i xeen‑ka sa. Vaa Iya Tátnuni ma, ni taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja tátnuni sa nuu ni a, kovaa masu ja sa'a sa ja jin skenaa ni maa ni kúu chi su'va ja jin koo va'a‑ka ni nuu Su'si ma kúu ja ndaka'an‑so'o sa nuu ni sa'a. Sukan ndákan‑tnu'u ñaña'a Pablo ma ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Corinto ma T~~ }T|{{ zByxx'vutt;s_r"ponmlkihgffddcb``^]l\[(ZDYWVV.UTSzRQ`OFNMLlKKKIINHGG-FKEE CBAn@@ ?>>&==<2;:: 9^8g6544>333210/.--4++*M)'&^%%$#""!D `%T1rS5Ehp  k g"iggj##onde nú ni ndi'i ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni ma,
ni chinee sa i chii ja'a ni ma”, kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ka'an David ma. .iU"Vaa masu ni kaa David ma andivi ma, kovaa sa'a ni ka'an de:Iya Tátnuni ma, ni jiña'a ya nuu iya tátnuni nuu sa a:“Xiñi kua'a sa ya kunukoo ni, |hq!Te jâ ni ndaa ya kuan no'o ya andivi ma, te ni nukoo ya xiñi kua'a Su'si ma, te ni nduta'vi ya Xtumani maa Su'si ma, te ni tetniñu ya ya nuu ka iyo o a sukan ni skuiso ya ma. Te cha'a kúu ja ni ka jiniso'o ni a, ji'in ja ni ka jini ni a. zgm Te vaa jâ ni ndaxteku Su'si ma Jesús ma, te chukan chi ndaka sa ni ka jini ji'in nuu sa a ja sukan ni kuu ma. 3f_Kuenda tnu'u ja nde'ya David ma kúu ja ni ka'an de ma, ja ndateku Jesús ma. Suni ni ka'an de ja masu kendoo ya yavi ni yinee ya ma, ni a yikikuñu ya ma, masu tivi i. Je Kovaa David ma chi in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ni yo kuu de, te ni yo jini de ja ni skuiso Su'si ma ja ndokani ya in rey, te in tee ne'un sa'ya tata David ma ko kuu de. 5dc’Ñani, ndaka maa ni chi ni ka jini ni ja ká'an sa a. Ja ndaa kúu ja tee jana'a tna'a o David ma chi ni ji'i de, te ni kuyu'u de, te ka jini o ndenu yinee de ma. !c;Vaa maa ni ni kaxtnu'u ichi va'a ja sa'a ja koteku sa a, te maa ni ni sa'a ja koo sii ini xen‑xeen sa,
vaa iyo ni ji'in sa a, kúu de ká'an de. @byVaa masu xndoo ña'a ni ini yavi kinee ñunde'yu sa ja tivi i ma, ni masu kua'a ni tnu'u ja ñayii jâ ni nduvii jâ ni ndundoo ini i ma, te ndutne'e‑ka tuku i in‑ka jichi. Xa)Te chukan kúu ja ni ndusii ini xeen ini anua sa ya, te jita sii ini xeen yu'u sa a, te ndátatu ni‑ka'nu ni‑tu'u sa,
vaa kúkanu ini xeen ña'a sa, te koteku sa ni‑kani ni‑jika, vi Su'si. `yVaa sa'a ni ka'an David ma ja sa'a Jesús ma:Saña chi ni yo jini sa ja ndimaa yoxtnuu kua'an yoxtnuu vee Iya Tátnuni ma nuu sa a.Vaa maa ya iyo ichi xiñi kua'a sa ya, te ûni konukuiñi vava'a sa, te masu nawa sa'a ja kotuu sa. x_iVisi ni ndo'o, ni neni ya te ni ji'i ya ma, kovaa ni ndaxteku ña'a Su'si ma, vaa masu nawa kundee nuu ya ma. !^;Te maa ya kúu iya ni ndataa tee nani Judas ma nuu nda'a ni ma, te maa ni chi ni ka ja'ni ni ya, vaa ni ka sa'a ni ja tee ka ndiso kuechi ma, ni ka skuita kaa de ya nuu krusi ma. Te ndaka cha'a ni jani ini Su'si ma ja ndo'o neni Jesús ma, vaa kúni ya ja jin ndani'i ta'vi o a. ]’Jin koniniso'o ni ñayii Israel tna'a ja ká'an sa a: Ni ka jini va'a, ni ka jini vii maa ni ja Jesús iya ni iyo ñuu Nazaret ma kúu iya ni yo sa'a kua'a milagru nuu ka iyo ni a, te sukan ni kaxtnu'u Su'si ma nuu o ja maa ya ni tetniñu Jesús ma. \1Kovaa ndaka ñayii ka kandija te ka ndakune'e i Iya Tátnuni ma, jin kaku i te jin ndani'i ta'vi i kivi yukan. Sa'a ni ndaka'an tee kúu Joel ma. O[Te kandii ma, ndutnuu i te kunee, te yoo ma ndukua'a sukan kaa niñi ma.Sa'a ko kuu xi'na‑ka sana kenda kivi ndenda Iya Tátnuni ma. In kivi jayiñu'u, in kivi ka'nu ko kuu kivi yukan. ^Z5Te onde andivi ma sa'a sa ja jin kuni ñayii ma seña kaxtnu'u sa ma, te nuu ñu'ú a jin kuni i ja ndute ma, te nduu de niñi,
te jin kuni i nuu kayu koko ñu'u ma, te kana yoko kuenda tnu'u ja ñu'ma. YSuni siki tee ji'in ña'a ka jinukuechi nuu sa ma tetniñu sa Xtumani maa sa a kivi yukan, te jin ndakaxtnu'u i tnu'u sa a. eXCKá'an Su'si ma:Sa'a ko kuu ja kivi ve ndi'i kii ma,
te tetniñu sa Xtumani maa sa a siki ndaka ñayii ma.Sayii ni ma ji'in sasi'i ni ma, jin ndakaxtnu'u i tnu'u maa sa ma.Suchi jaa ma, jin kuninuu i nawa kúni Su'si ma ja kaxtnu'u ya, te tee nija'nu ma, sa'a Su'si ma ja jin jani de nawa kúni Su'si ma ja kaxtnu'u ya ma. tWaSu'va cha'a kúu ja ká'an nuu ni tee tee nani Joel tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma: cV?Tee ya'a chi masu ka ndajini de sukan ka jani ini ni a, vaa yika ka iin‑ni xtnee kúu. =UsSani te Pedro ma, ni ndokuiñi de ji'in ndi‑uxi in‑ka tee ni tetniñu Jesús ma, te ni ka'an nini'i de jiña'a de: ―‍Ndaka ni ja ka kuu ni ñayii judío a ji'in ndaka‑ka ni ja ka kuu ni ñayii ka iyo ñuu Jerusalén a, jin koniniso'o va'a ni, te jin koniniso'o ndaka ni tna'a ja ká'an sa a. +TO Kovaa jaku i, ka jakundee i de, te ka ka'an i: ―‍Vâa ka ndajini de ―‍ka kuu i ka ka'an i. Sukan ni kaxtnu'u Pedro ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma =Ss Ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ñatuu ka ni'i ini i naxe jin kani ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Nawa kúu ndaka cha'a? ―‍ka kuu i ka ka'an i. YR+ Te jaku o ka kuu ñayii judío ya, te jaku‑ka o ka kuu ñayii in‑ka ñuu te ni ka nduu o ñayii ñuu judío a. Suni ñayii ve koo ñuu Creta ma ji'in ñuu Arabia ma. Te ja ka ka'an tee ya'a chi ndaka o ka jaku'ni ini, vaa sa'an maa maa o a ka ka'an de, ja ka kaxtnu'u de ndaka ja va'a ni sa'a Su'si ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. Q+ ñuu Frigia ma, ñuu Panfilia ma, ñuu Egipto ma, ji'in ñuu kuechi Libia ma yatni Cirene ma. Suni ka iyo tna jaku ñayii ve koo ñuu Roma ma. -PS Te vitna ja yo'o chi ve ndi koo o ñuu Partia ma, ñuu Media ma, ñuu Elam ma, ñuu Mesopotamia ma, ñuu Judea ma, ñuu Capadocia ma, ñuu Ponto ma, ñuu Asia ma, nOU¿Naxe kúu ja ka jaku'ni ini ndi‑in ndi‑in o ja ka ka'an de sa'an maa maa ñuu nuu ve koo o a? N#Te ûni ni ka sa'vi kuiti‑nka ini de, te ka ka'an ndi‑in ndi‑in de ma: ―‍¿Masu tee ñuu Galilea ma ka kuu ndaka tee ka ka'an a? M/Te nuu ni ka jiniso'o de sukan ni kuu yu'u ma, te kua'a xeen de ni jan koo ni ka ndututu, te ñatuu ka ni'i ini‑ka de naxe jin kani ini de ja ni ka jini de ma, vaa ndi‑in ndi‑in de ma ka jiniso'o sa'an maa maa ñuu nuu ve koo de ma ja ka ka'an tee ni tetniñu ya ma. $LATe maa kivi yukan ni ka ndenda koo ndaka tee judío ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a tee ka ñu'u ini de ja jin ko sa'a tna de sukan kúni Su'si ma. (KITe ndaka de ni ka kuta'vi Xtumani Ndios ma. Sani te siin siin‑nka sa'an ni ka keja'a de ka ka'an de, sukan ni wa'a maa Xtumani Ndios ma ja jin ka'an de ma. dJATe sani te kuenda tnu'u ja ita ñu'u ndú'va ni ka jakona'a xini ndi‑in ndi‑in de ma. (IISani te sanaa sanaa‑ni, te onde ichi andivi ma ni kuu nini'i yu'u kuenda tnu'u ja yi'i xeen kajin, te ni wa'a sonda'a ni‑ka'nu ini ve'e nuu ka iyo de ma. hH KNuu ni kenda Viko Pentecostés ma, ndaka tee ni tetniñu ya ma, te in‑ni nuu ka iyo tutu de. 4G cSani te ni ka chu'un de suerte siki nduu tee yukan, te ni kani ja Matías ma ko kuu de. Te onde ora yukan, te ni ndivi de nuu ndi‑uxi in tee ni tetniñu ya ma.MF sukan‑va'a núkuiñi de nuu tniñu ni yo jinukuechi Judas tee ni skenaa maa de ma. Vaa Judas ma, ni jiso kuechi de ma, te jâ kua'an maa de nuu koo de ma. ―‍Sa'a ka jiña'a de nuu Su'si ma. (E KTe ni ka jikan‑ta'vi de sa'a nuu Iya Tátnuni ma: ―‍Su'si, ndijin ja jini ni onde ini anua ndaka ñayii ma, kaxtnu'u ni nde tee ja nduu de a ni kaji ni, D Sani te ni ka ndakaji de uu tee ma. In tee nani José Barsabás ma tee ni ka yo xnani i Justo ma, te in tee nani Matías ma. HC  onde kivi ni skuandute Juan ma Jesús Iya Tátnuni ma, te onde kivi ni ndaa ya andivi ma ka ndikin tna'a o. Te chukan kúu ja jiniñu'u ja in maa tee ka ndikin tna'a ji'in o a ndivi ne'un o a, sukan‑va'a ndaka o ji'in de jin ka'an nuu ñayii ma ja ndija ja ndaa kúu ja ni ndateku Jesús ma ―‍kúu de jiña'a de. B #’Te chukan kúu ja vitna ja ka iyo o ji'in tna'a tee ni ka yo ndikin ña'a ma, te ni ka iyo o ji'in de ji'in Jesús Iya Tátnuni ma PA Vaa nuu tutu ndee Salmo ma ká'an:Ve'e de ma chi nduu i in nuu masu na in koo‑ka, ve'e nuu masu na ñayii koo‑ka, ká'an, te ka'an tna:
in‑ka ñayii nukuiñi nuu tniñu de ma, ká'an. @ Nuu ni ka jini ñayii ñuu Jerusalén ma, te ni ka xnani i ñu'ú yukan Aceldama sa'an hebreo ma, te kúni ka'an “Ñu'ú Niñi”. }? uKovaa xu'un ja ni ka chuya'vi i de ja ni ndaxiko de Jesús ma, te ni ndakuaan de in ñu'ú, te maa yukan ni ndakata kaa de maa de. Sani te ni jinkava de, te ni kuun de xini de, te ni ndata sasava de, te ni ndi'i kuiti jiti de ma ni ka jitenuu. b> ?Vaa Judas ma chi in tee ni ka iyo ji'in o ma kúu de, te suni ni yo satniñu de ji'in o. = ―‍Ñani, ku'va, jiniñu'u ja ko kuu sukan ni jiña'a Xtumani Ndios ma nuu David ma, sukan ndee nuu tutu Su'si ma, sukan ko kuu siki Judas ma tee ni ke'en‑su'va Jesús ma, te ni ndaxiko de ya, te ni chindee de tee ni jan koo ni jan tnii de ya ma. < Te kivi yukan ni ka ndututu visi cientu oko ñayii. Te ni ndokuiñi Pedro ma me'ñu ndaka ñayii ma, te ni ka'an de: 5; eNdimaa ni ka yo ndututu ndaka de ji'in ñani Jesús ma, ji'in María si'i ya ma, ji'in jaku‑ka ña'a ma, te ni‑yu'u ni‑ini de ni ka yo jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma. I:   Nuu ni ka ndenda koo de ini ñuu ma, te ni ka nda koo de onde sukun maa ve'e ku‑uu ma nuu ni ka yo ndatna'a de ma. Te ndaka tee ya'a ka kuu de: Pedro ma, Juan ma, Santiago ma, Andrés ma, Felipe ma, Tomás ma, Bartolomé ma, Mateo ma, Santiago sa'ya Alfeo ma, Simón tee kúu Celote ma, ji'in Judas sa'ya Santiago ma. R9  Onde nuu yuku nani Yuku Tnu Olivo ma ka iyo tee ni tetniñu ya ma. Sani te kuan nu koo de onde ñuu Jerusalén ma, te ni ka jika de jaku‑ni, sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma ja kuu kaka ñayii ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu i ma, te chukan kúu ja yika‑ni ni ka ndenda koo de ñuu Jerusalén ma. H8   te ka jiña'a i: ―‍Ndijin tee ñuu Galilea, ¿nava'a ka nde'ya ni andivi a? Maa Jesús iya ni yo iyo ji'in ndaka ni ma, iya ni ndaa kuan no'o andivi ma, sukan ni ka jini ni ja kuan no'o ya andivi ma, sukan ndii ya in‑ka tuku jichi ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Ni ka ndakaji de in tee nukuiñi nuu tniñu Judas ma J7  Te nani ka nde'ya de andivi ma sukan ni ndaa ya ma, sani te ni ka kenda koo uu ángel nuu ka iyo tee ni tetniñu ya ma, te kuenda tnu'u ja tee‑ni ka kuu i, te ka ne'nu i sa'ma kuijin kuijin, 6 - Ni jinu ni ka'an ya ma, te nani ka nde'ya de ma, te Jesús ma, ni ndaa ya, te in nuu viko ni ndasa'vi ya, te ñatuu ni ka jini‑ka de ya. x5 kKovaa ja kanuu‑ka kúu ja jin koo tu'va ni kivi kenda Xtumani Ndios ma nuu ka iyo ni a, te jin kuta'vi ni ya, te jin ni'i ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, te jin koo ni ñuu Jerusalén ma, ji'in ni‑ka'nu ñuu Judea ma, ji'in ñuu Samaria ma, te onde ni‑ka'nu ñuu ñayivi a jin kenda koo ni, te jin kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. 34 aTe Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Masu ndijin ka kucargu ja jin kuni ni na kivi ji'in na tiempu sa'a maa Yuva sa Su'si ma, vaa maa in‑ni ya tátnuni nuu ndaka. >3 wÑayii ka iyo tutu ji'in Jesús ma, ka jikan‑tnu'u i: ―Iya Tátnuni, ‍¿ndasa'a ni ja kuu tatnuni ñuu Israel ya ñuu ñayivi a tiempu ya'a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. W2 )Ja ndaa kúu ja Juan ma, ni skuandute de ji'in ndute, kovaa ndijin chi masu kua'a‑ka‑ni kii, te jin kuandute ni ji'in Xtumani Ndios ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ndaa Jesús ma kuan no'o ya andivi ma 1 %Te nuu iyo‑ka ya ji'in tee ni tetniñu ya ma, te ni tatnuni ya ja na jin kendoo de ñuu Jerusalén ma, ja má jin kanda‑ni de, te jiña'a ya: ―‍Jin kondetu ni ja ko kuu sukan ni skuiso Yuva sa Su'si ma ja jin kuta'vi ni Xtumani Ndios ma, sukan ni ka'an sa ma. 0  Vaa nuu ni ji'i ya ma te ni ndateku ya ma, te ni yo kenda ya nuu ka iyo de ma. Te sukan, te ni kaxtnu'u ndaa, ni kaxtnu'u ndija ya ja téku ya ma, te ni iyo‑ka ya uu xiko‑ka (40) kivi ji'in de, te ni yo kaxtnu'u ya sukan ko kuu kivi tatnuni Su'si ma. \/ 3nuu sani te ndaa ya andivi ma. Te ja maa Xtumani Ndios ma, te ni tatnuni ya nuu tee ni kaji maa ya ja jin ko kuu de tee tetniñu ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma, te ni kaxtnu'u ya ndaka ja jin sa'a de ma. ". ATeófilo, libru xinañu'u ja ni tee sa nuu ni ma, ni tee sa ndaka sukan ja ni yo sa'a Jesús ma, ji'in sukan ni yo kaxtnu'u ya ma, onde nuu ni keja'a ma, :- oTnu'u mani ma jin koo ji'in ni. Te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ñayii ka ketna'a ini ji'in o a. Ndakua'a ni nchuxi nuu ndi‑in ndi‑in ñayii ka ketna'a ini ji'in o a.J, Vaa ndetu sa ja nde kii a, te jaan sa, te nuu nuu o jin ka'an o. l+ S Iyo kua'a xeen ja tee sa nuu ni, kovaa ñatuu kúni sa ja tee sa ji'in tinta a ji'in tnumi a. ?* y Vaa jini maa ni ja ndaka ñayii ma ka ka'an ja va'a ja kuu Demetrio ma, onde ndaka ñayii ka sa'a ja ndaa ma. Suni maa sa chi ka ka'an sa ja ja va'a kúu ja sa'a de ma, te jâ ka jini ni ja ja ka ka'an sa a, ja ndaa ndija kúu. Kúni Juan ma ja ki'in de te ndatnu'u de ji'in ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma b) ? Gayo tee kútoo maa sa, máko ndane'e ni sukan ka sa'a ñayii ka sa'a ja u'vi ma, su'va sa'a ni ja va'a ma. Ñayii sa'a ja va'a ma, sa'ya Su'si ma kúu i, kovaa ñayii sa'a ja u'vi ma chi ñatuu jini i Su'si ma. (  Chukan kúu ja nuna jaan sa, ndakune'e sa sukan kúu de ma, vaa ká'an de tnu'u ja masu kuatniñu o. Ká'an ndeva'a de ja jin kuu sa, te ni ñatuu iyo sii ini de ja ká'an de sukan ma‑ni, su'va ni masu jan‑ta'vi de ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a, te nú nde i kúni i ja kuan‑ta'vi i nde ñani o a, te ja'nu ndee de, te taji de i veñu'u ma. Demetrio ma, sa'a de ja va'a ja ndaa s' a Saña chi ni tee sa nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma sukan jin ko sa'a jin ko kuu i ma. Kovaa tee kúu Diótrefes ma, ñatuu ni jan‑ta'vi ña'a de, vaa maa de chi játna ini de ja xinañu'u‑ka ko kuu de ne'un ndaka o ma. '& IYo'o chi iyo ja jin chindee o tna'a o ñayii ya'a ma, sukan‑va'a jin chindee o i ja jin sa'a o ji'in i ja ndaa ma. Masu ja va'a sa'a tee kúu Diótrefes ma C% vaa maa de chi ja kuechi ja ka kutoo de ya ma, te ni ka ke koo de kuan koo de ka kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma, te ñatuu nawa ni ka jan‑ta'vi de ja ka wa'a ñayii masu ka jini Su'si ma. B$ Vaa maa de ka ndaka'an nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma sukan kútoo ni de ma. Va'a‑ni sa'a ni ja skaka ni de ichi jin koo de ma, vaa ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma ka kuu de, # +Ndijin ja kútoo ña'a sa, sa'a ndija ni sukan kúni Iya Tátnuni ma ora jinukuechi ni nuu ñani o a, visi ñayii in‑ka ñuu ka kuu de. O" Masu nawa sa'a sii ini xeen‑ka ña'a i, nú masu ja cha'a, ja ni jiniso'o sa ja ndaka sa'ya sa nuu Su'si ma, ka jika ndaa i nuu ya. Gayo ma, chi vivii chíndee de ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ! -Vaa ni kusii ini xeen sa nuu ni ki koo ñani o ma, te ni ka ndaka'an de sukan kúu ndaa kúu ndija ni, sukan iyo ni nuu ja ndaa maa Su'si o ma.  {Ja kúni sa kúu ja ndaka ja sa'a ni ma, te kendoo va'a, te koo sii ini ni, sukan iyo va'a ini anua ni a nuu Su'si ma. W +Saña, tee nija'nu kúu sa, te tée sa nuu ni Gayo, vaa kútoo ndija ña'a sa. /lTe maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a na koo ini anua ni a, te maa ya na skuta'vi ña'a ja vii ja va'a nuu ndaka ni. Te sukan kó kuu.}slKo ndi ini ni ja kii ni xi'na‑ka sana kenda tiempu vijin ma. Te tee kúu Eubulo ma, ji'in tee kúu Pudente ma, ji'in tee kúu Lino ma, ji'in ña'a kúu Claudia ma, ji'in ndaka‑ka tna'a o ja ka iyo i ya'a, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i. 3lTe káxtnu'u sa ja tee kúu Erasto ma chi ni ndoo de ñuu Corinto ma, te tee kúu Trófimo ma chi ni xndoo sa de ñuu Mileto ma, vaa ku'u de vala. )KlNdákan‑tnu'u ñaña'a sa ña'a kúu Prisca ma, ji'in yii ña tee kúu Aquila ma, ji'in ndaka ñayii ka iyo ve'e tee kúu Onesíforo ma jin kuña'a ni. ~ulTe maa ya chindee ña'a ja na kaku sa nuu ndaka ja u'vi ka ñu'u ini ñayii ya ja jin sa'a ña'a i ma, te maa ya ko koto va'a ña'a, onde kenda kivi ja no'o sa onde nuu tatnuni iya iyo andivi ma. Te nuu maa ya na koo jayiñu'u ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. Ndákan‑tnu'u ñaña'a Pablo ma ndaka ñayii ka chindee tna'a ji'in de ja ka kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma lKovaa maa Su'si o Iya Tátnuni ma chi ni iyo ya ji'in sa, te ni taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu, sukan‑va'a ni kuu ni kaxtnu'u sa nuu ndaka ñayii masu judío ka kuu i ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o ma, te sukan, te ni kaku tna sa yu'u ndika'a ma. lTe nuu ni iyo sa nuu tee ka netniñu ma xinañu'u kuiti ma ja ni kundaa kuechi sa ma chi ni‑in tna'a o ma, ñatuu ni ka iyo i ja jin chindee ña'a i. Su'va ndaka i ni ka xndoo ña'a. Te maa Su'si Iya Tátnuni ma, máko ke'en kuenda ya ja ni ka sa'a i ma. zmlKonee ni cuidado nuu de, vaa ja'nu ndee xeen de ja jin kandija ñayii ma tnu'u Su'si o a tnu'u ka kaxtnu'u o a. >ulTe Alejandro tee sa'a ndatniñu ka kuu kaa ma, ni sa'a xeen ña'a de ja u'vi, te maa Iya Tátnuni ma na ndakan kuenda nuu de, te na ndachunaa de ndaka ja ni sa'a ña'a de ma. ^5l Te kinda'a ni kii ni soo sa ni xndoo sa ñuu Troas ma, ve'e tee kúu Carpo ma, te kona'a na'a ni ja kinda'a ni libru ma. Másu ko ndunaa ni ja kinda'a ni libru ni ka kuva'a ji'in ñií kiti ma, vaa jiniñu'u sa. Pl Vaa tee kúu Tíquico ma, ni tetniñu sa de kua'an de ñuu Éfeso ma. /l Yika‑nka‑ni ja tee kúu Lucas ya iyo ji'in sa. Te kueka ni Marcos ma, te kii ni ji'in de chi jiniñu'u sa de ja kunukuechi de nuu Su'si o a. +Ol Vaa tee kúu Demas ma chi ni xndoo ña'a de, vaa jatanuu‑ka de ja iyo ñuu ñayivi a, te kua'an de onde ñuu Tesalónica ma. Te tee kúu Crescente ma, kanuu kuiti ja ki'in de ñuu Galacia ma te kua'an de, te tee kúu Tito ma, kua'an tna de ñuu Dalmacia ma, vaa ka jatanuu de Su'si o a. >wl Ko ndi ini ni ja kii yachi ni ki koto ña'a ni. 8ilTe vitna chi ja iyo tu'va corona iyo ja kuta'vi sa nuu Iya Tátnuni ma, vaa ni sa'a sa ja va'a ja ndaa nuu ya ma. Vaa maa ya chi iya sa'a ndandaa kúu ya, te sukan sa'a ndandaa ya kivi ndakan ya kuenda nuu ndaka ñayii ma. Te masu nuu maa in‑ni sa skuta'vi ña'a ya corona ma chi nuu ndaka tna ni ja ka sa'a ni ja va'a ja ndaa nuu ya ma te ka ndetu ni kivi ndenda ya ma. Pablo ma, jikan de nuu Timoteo ma ja na chindee ña'a de 'GlJâ ni kundee sa nuu tachi ma. Jâ ni sinu sa ndaka ja ni tatnuni Su'si ma ja sa'a sa ma. Te ñatuu ni ndunaa sa Su'si ma, su'va ndimaa ni kukanu ini sa ya. s_lVaa saña chi jâ iyo ja ki'in sa ndo'o neni sa, te jâ ni kuyatni kivi xndoo sa ñuu ñayivi ya'a. [ /lKovaa ndijin, ndaka ja sa'a ja kuu ni ma, te ku'un kaji ku'un va'a ini ni nuu Su'si ma, ja masu na ja u'vi ko sa'a ni, sukan ka sa'a ndaka‑ka ñayii ma. Te kanda ni ndaka ja ndo'o neni ni ma, te vivii kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a nuu ñayii ñatuu jin kuni‑ka ma. Sa'a ni ja ni sakargu ña'a Su'si ma ja ko sa'a ni ma. 6 elTe masu jin kua'a‑ka i tnu'u ja jin koniniso'o i tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o ma, te jin katanuu i jin koniniso'o i ndaka cuentu jin ndakani ñayii jin nduku maa i ma. = slVaa kenda kivi ja masu jin kachi‑ka i jin koniniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a. Su'va jin nduku i ñayii jin kaxtnu'u sukan ka kuu ini maa i ja jin koniniso'o i ma‑ni.  %lja na kaxtnu'u ndaa ni tnu'u Su'si o a nuu ñayii ka jatna ini ja jin koniniso'o i ma. Te ndimaa ko ndi ini ni ja kaxtnu'u tna ni tnu'u Su'si o a nuu ñayii ma, visi ñatuu ka kuni i ja jin koniniso'o i ma. Te vivii ndaka'an‑so'o ni nuu ñayii ma, sukan‑va'a jín ndasa'a i kuenda te jín ko sa'a i sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o a, sukan kúni ya ja jin ko sa'a o ma. Te ndaka'an ni nuu i na ja u'vi ni ka sa'a i ma, sukan‑va'a jín ndasa'a i kuenda te máko jin ko sa'a‑ka i sukan ni ka yo sa'a i ma. o  YlJín kona'a o ja nde'ya ña'a maa Su'si o a, te ka iyo o nuu Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya iyo ja kenda kivi, te jin kuni ndaka o ya, ja maa ya kúu Iya Tátnuni ma, te ndakan ya kuenda nuu ñayii ka teku a, ji'in nuu ñayii ni ka ji'i ma, nawa ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu i ma. Te konana'a ni ja ka iyo o nuu maa ya a, te sacargu xen‑xeen ña'a sa #?lsukan‑va'a ndaka ñayii ka kandija Su'si ma, te jín koo tu'va kuiti i ja jin sa'a i ndaka ja vii ja va'a ma, vaa jâ ni ka jini i tnu'u Su'si ma.[/lVaa ndaka tnu'u ndee nuu tutu Su'si o ma chi maa ya ni jani ini ja sukan kondee, te suu i kúu ja kanuu kuiti. Te jín kuatniñu o ja jin kaxtnu'u nuu tna'a o ma, sukan‑va'a jín ndasa'a o kuenda naxe jin ko sa'a jin ko kuu o nuu Su'si ma. Te suni maa i ndakani ichi ña'a, sukan‑va'a jin kutu'va o ja jin sa'a o ja va'a ja ndaa ma, DlVaa onde nuu luluu ni ma, ni kutu'va ni tnu'u Su'si o a. Te maa tnu'u Su'si o a kúu ja sa'a ndichi‑ka ña'a, ja na kukanu ini‑ka ni Cristo Jesús ma, sukan‑va'a ndani'i ta'vi ni.  lKovaa ndijin, konukuiñi va'a ni nuu ndaka ja ni kutu'va ni ma, vaa ni jaku'ni ini ni, te na'a ni na in ni kaxtnu'u nuu ni ma. 7gl Kovaa tee ka sa'a ja u'vi ma te ka xnda'vi de ñayii ma chi su'va ka'vi‑ka jin ndando'o de. Vaa jin xnda'vi‑ka de ñayii ma, te ñayii ma, suni jin ndaxnda'vi tna i de. 'Gl Te suni ndaka tna'a o ñayii ka kuni ja jin sa'a i sukan játna ini Cristo Jesús ma chi suni jin sondikin tna ña'a ñayii ma, te jin ndo'o jin neni tna i. nUl Vaa ni jini ni sukan ni ka sondikin ña'a ñayii ma kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u Su'si o a, sukan ni ndo'o ni neni sa a, sukan ni ndo'o sa nuu ni iyo sa ñuu Antioquía ma, ji'in nuu ni iyo sa ñuu Iconio ma, ji'in nuu ni iyo sa ñuu Listra ma. Ndaka jichi ni ka sondikin ña'a ñayii ma chi ndimaa ndimaa ni kaku sa nuu i ma, ni sa'a maa Iya Tátnuni ma. :ml Kovaa ndijin chi jâ ndikin ni sa'a ni ja va'a ma, sukan ni kaxtnu'u sa nuu ni ma, sukan ko sa'a ko kuu o nani iyo o ñuu ñayivi a, ji'in sukan ku'un ini o ja kunukuechi o nuu Su'si ma te kukanu ini o ya ma. Te jâ kánda ni sukan kánda sa a. Te jâ kútoo ni tna'a o a, sukan kútoo tna sa i ma. `9l Kovaa masu jika‑ni jin kenda koo de. Te jin kuni ndaka ñayii ma ja masu nde ka kandija de ja jin sa'a de sukan ká'an Su'si ma, te jin ndo'o de sukan ni ka ndo'o tee ñatuu ni ka kandija ja ni ka'an Moisés ma. q[lVaa suni sukan ni ka yo sa'a tee kúu Janes ma, ji'in tee kúu Jambres ma, ja ñatuu ni ka kandija de ja ni ka'an Moisés ma, te sukan tna ka kuu tee ká'an sa ya, vaa masu nde ka kandija de tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o ya. Te tee ñatuu ka jani va'a ini ka kuu de, te masu jin kuu maa de jin kukanu ini de Su'si ma, vaa saa ka sa'a neé ka sa'a uun de ma. K~lVaa ña'a ya'a chi ndimaa ka sa'a ña tnu'u ja ka skua'a ña tnu'u Su'si o a, kovaa masu nde ka kundee ña ja jin jaku'ni ini ña ja ndaa ma, te chukan kúu ja ka sa'a neé ka sa'a uun ña ma. })lVaa ne'un ñayii ya'a ma ka iyo tee jan koo ve'e ña'a ka kuneé ka ku‑uun ma, te ka kunda'a‑nka maa de ña ma, vaa ña'a ka kuneé ka ku‑uun ka kuu tna ña, te ña'a ka ndiso kua'a kuechi ka kuu ña, te ka sa'a ña ndaka ja u'vi ka jatna ini ña jin sa'a ña ma. |lTe yu'u vii yu'u va'a i jin ko kuu i, kuenda tnu'u ja ñayii ka sa'a sukan játna ini Su'si ma ka kuu i, kovaa ndaka ja u'vi ka sa'a ka kuu i ma, te ka ndaxtuu i maa i ja ñayii ka xnda'vi ña'a ka kuu i, vaa masu na tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma ka iyo ji'in i ja kuu jin sa'a i ja va'a ja ndaa ma. Chukan kúu ja másu jin kondikin tna'a ni ji'in ñayii ka sa'a sukan ma. N{lTe jin ke'en‑su'va i ñayii ma, te jin kusaa ini i ja jin ko sa'a i ndaka sukan ka jatna ini maa i ma, ndaka tna'a ja masu nde jiniñu'u ma, te masu jin ko ndi ini i ja jin ndanduku i Su'si ma. )zKlte masu jin kutoo i ñayii ma, ni masu jin kunda'vi ini i ñayii ma. Jin ka'an i tnu'u ñayii ma, visi masu ja ndaa kúu. Te kundee maa ja u'vi ma tatnuni i nuu i ma, te masu jin ko ndi ini i chi su'va ndaka‑ka ja u'vi ma jin sa'a i, te masu na tnu'u nda'vi ini jin koo ini anua i ma. ylVaa ñayii ma chi jin ko ndi ini‑ka i ja jin kuu maa i ma, te jin nduku i naxe jin koneva'a kua'a‑ka i xu'un, te jin ko kuvixi xeen i, te jin kani ini i ja maa i ka kuu‑ka, te jin ka'an ndeva'a i ja kuu Su'si ma, te masu jin kandija i ja ka ka'an yuva ka ka'an si'i i ma, te masu jin ndakuan‑ta'vi i nuu Su'si ma ja ka ni'i ka tna'a i ma, te jin sa'a i ndaka ja u'vi ma, yx mlSuni jiniñu'u ja jin kuni ni sukan ko kuu kivi ki'in o a: Vaa kivi ve ndi'i kivi ma chi ko kuu yika xeen‑ka. w7lTe jin kaku i nuu nda'a tachi ma, suchi kúndee kuiti ja tátnuni i nuu ñayii ma, te ka sa'a ñayii ma sukan kúu ini maa i ja kúu i tachi ma.Wv'lTe ká'an kuee i nuu ñayii ñatuu ka jatna ini sukan ká'an tnu'u Su'si ma ja jin ko sa'a jin ko kuu i ma, sukan‑va'a ndakani ichi va'a i ñayii yukan ma, xi saa chindee ña'a Su'si ma, ja na jin ndakani jin ndaka'vi ini ñayii yukan ma te jin ndakokuiñi i nuu Su'si ma, te jin jaku'ni ini i te jin ko sa'a i ja va'a ja ndaa ma. huIlVaa ñayii jinukuechi nuu Iya Tátnuni ma chi masu iyo ja ko kanaa i, su'va ká'an vii ká'an va'a i nuu ndaka ñayii ma, te kóo tu'va i ja kuu kaxtnu'u i nuu ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te káva kuee ini i. 3t_lTe xtandiyo ni tnu'u xiko tnu'u kini ma, ja sa'a i ja ka skiti tna'a ini ñayii ma. Vaa ka jini o ja sukan ka keja'a ñayii ma, sani te ka kenda koo i ja ka kanaa i ma. 8silChukan kúu ja másu ko kua'a ni tnu'u ja ko sa'a tna ni ndaka ja u'vi ka sa'a suchi jaa ma. Su'va katanuu ni ja ko sa'a ni ja va'a ja ndaa ma, te kukanu ini ni Su'si ma, te kutoo ni tna'a o ma, te koo mani ni ji'in ndaka ñayii ka iyo vii ka iyo ndoo ini anua i ma, ja ka ndakune'e i Iya Tátnuni ma. lrQlChukan kúu ja nú nde o ndásavii maa o te ñatuu nde sa'a‑ka o ja u'vi ma chi kuu o ja kuatniñu va'a ña'a Iya Tátnuni ma, vaa kua'a‑ka ja sa'a o te koo jayiñu'u ya, vaa koo tu'va o ja sa'a o ndaka ja vii ja va'a ma. :qmlVaa in ve'e ka'nu ma chi ka ñu'u ndatniñu ka kuu oro ma xi ndatniñu ka kuu plata ma, kovaa suni ka ñu'u tna ndatniñu ka kuu yutnu ji'in ñu'ú kixin ma. Te maa maa i ka iyo ndenu kuatniñu o. Ja va'a‑ka ma kuatniñu o kivi kúu viko ma, te ja nda'vi‑ka ma kuatniñu o kivi ndeva'a‑ni ma. plKovaa Su'si ma chi jâ ni jani vava'a ya nuu jin koxtnee o ma ja ka kandija o ya ma, vaa onde xi'na‑ka ma jâ jini ya na in jin ko kuu sa'ya ya ma, vaa kuenda tnu'u ja ka yitnuni o nkuu, vaa sa'a ni ka'an ya ma: “Iya Tátnuni ma chi na'a ya na in ka kuu sa'ya maa ya ma”, te vaa: “Ndaka yo'o ja ka ndakune'e o Cristo ma na jin xndoo o ndaka ja u'vi ma, te máko jin ko sa'a‑ka o.” olTe tee ya'a chi jâ ni ka xndoo de tnu'u ndaa ma, vaa ja ka ka'an de kúu ja jâ ni ka ndateku ñayii ni ka ji'i ma, te jâ ni kenda kivi yukan, te jâ ni ya'a. Te ja sukan ka ka'an de ma, te ka sa'a de ja ñatuu ka kandija‑ka ñayii ma Su'si ma. An{lTe tnu'u ka ka'an i ma chi jika jika‑ni kua'an, sukan kúu kue'e nani gangrena ma ja xte'yu xte'yu‑ni i kua'an i ma. Te sukan ka kuu tee nani Himeneo ma ji'in tee nani Fileto ma. +mOlTe másu ko ka'an ni tnu'u kini tnu'u ndeva'a, tnu'u masu nde jiniñu'u ja ka ka'an ñayii ñuu ñayivi a. Vaa ñayii jâ ni ka nduvii nuu Su'si ma, te jin keja'a i jin ndaka'an i ndaka tnu'u ya'a chi ndi‑vala ndi‑vala, te ka ndujika i nuu nda'a Su'si o a, te ka ndasa'a i ja u'vi ma. lwlSu'va ko ndi ini ni ja koo va'a ni nuu Su'si ma, te ku'un kaji ku'un va'a ini ni, te ko kuu ni in ñayii jinukuechi va'a nuu ya, ja ñatuu nawa ko ndakukan‑nuu ni, te kaxtnu'u ndaa kaxtnu'u ndija ni tnu'u vii tnu'u va'a, tnu'u ndaa Su'si o a. kkOlNdaxndaku ini ni tna'a o a: Vaa nuu maa Iya Tátnuni ma ka iyo o, te ndaka'an‑so'o tna ni nuu tna'a o a, ja másu ko jin skiti ini tna'a i, te jin ko tetna'a i tnu'u, vaa masu nawa chíndee ña'a ja sukan ko kuu o ma, vaa yika‑ni ja sa'a i kúu ja ñayii ka niniso'o ma chi jin ndakakayata i nuu Su'si ma, te jin skenaa i maa i ja kuechi o ma. 9jkl Te visi yo'o, masu ka sa'a o sukan ni ka skuiso o nuu ya ma ja jin sa'a o ma, kovaa maa ya chi sa'a ya ndaka ja ni skuiso ya nuu o ma,
vaa masu iya ndáxsama ja jâ ni ka'an ya ma kúu ya. Jín ko kuu o ñayii ka jinukuechi ndaa ka jinukuechi ndija nuu Su'si ma, te ñatuu nawa jin ndakukan‑nuu o Xi)l Te nú ka ndo'o ka neni o, ja kuechi ja ka ndikin o ya a chi kenda kivi ja jin tatnuni tna o ji'in ya.Te nú maa o na jin ka'an ja ñatuu ka jini o ya chi suni ka'an tna ya ja masu jini ña'a ya. &hEl Tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu cha'a:Te visi na jin ka'ni ña'a i, kuechi ja ka ndikin o ya a, kovaa yo'o chi jin koteku o, vaa maa ya chi téku ya. ]g3l Chukan kúu ja kánda sa ndaka ja ka sa'a ka kuu ña'a i a, vaa kútoo sa ndaka ñayii ni ndakaji Su'si ma, ja ka iyo i ja jin ndani'i ta'vi i ja maa Cristo Jesús ma te jin koo jayiñu'u i ni‑kani ni‑jika. f-l Te ka xndo'o ka xneni ña'a i, kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya a, te onde vekaa a ka chinee ña'a i, kuenda tnu'u ja na ja u'vi ni sa'a sa. Kovaa visi sukan ka sa'a ña'a i saña, kovaa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a chi masu kuu jin chinee va'a i vekaa a. ?ewlNdaka'án ni sukan ni ndo'o ni neni tna Jesucristo ma, iya ni ka skua'nu sa'ya tata David ma nuu ni kii ñayivi ya ñuu ñayivi a, iya ni ka ja'ni i te ni ka chu'u i ya nuu ka chu'u i ñayii ni ka ji'i ma, te nuu uni kii ma te ni ndateku ya ma, te sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a káxtnu'u sa nuu ñayii a. d'lNdasa'a ni kuenda ndaka ja ká'an sa ya, te maa Iya Tátnuni ma na chindee ña'a ja jaku'ni ini ni ndaka sukan iyo ja ko kuu o nuu Su'si ma. Jc lTe suni sukan kuiti kúu tna ji'in tee jitu itu de ma, ja sáka de nawa kúni de ja koneva'a de ma chi xinañu'u satniñu ñukuun de, sana ku'un ini de ja kuu itu de ma te koo ja ndaxtutu de. .bUlTe suni sukan kuiti kúu ji'in tee ka jinu su'va ma, vaa nú ma jin kunu ndi'i de sukan iyo ja jin ko kunu de ma, te masu jin ni'i de ja iyo ja ni'i tee kundee ma. CalVaa ñatuu ni‑in ñayii ja yinee i kúu i soldado ma, te ko katanuu i ja iyo ñuu ñayivi a, vaa nú ja kúni i kúu ja játna ini jito'o i ma ja sa'a i ma chi katanuu i tniñu i ma. `3lKovaa ndijin, máko koyu'u ni, visi ndó'o néni ni, vaa sukan ka ndo'o ka neni ndaka o ja ka kuu o soldado ka jinukuechi ndija nuu Jesucristo ma. _{lTe tna'a ja ni jiniso'o ni ja ni ka'an sa nuu ka iyo kua'a tna'a o ma, sukan kaxtnu'u tna ni nuu ndaka tee ja ni‑yu'u ni‑ini de ka ndikin de Su'si ma, tee jini ni ja kuu jin kaxtnu'u de nuu jaku‑ka ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o ma. !^ =lNdijin, sa'ya maa sa, ja maa ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Cristo Jesús ma, te ndatnii ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu, te sa'a ni sukan kúni Su'si ma. 4] clTe maa ni chi na'a ni sukan ni yo chindee ña'a de nuu ni ka iyo o ñuu Éfeso ma. Te maa Iya Tátnuni ma, na kunda'vi ini ya de kivi ndakan ya kuenda nuu ndaka o ma.t\ clSu'va kivi ni kenda‑ni de ñuu Roma ma chi ñukuun kuiti ni ndanduku ña'a de, onde ni ndani'i ña'a de. M[ lTe maa Iya Tátnuni ma na kunda'vi ini Onesíforo ma, ji'in ndaka ñayii ka iyo ve'e de ma, vaa kua'a jichi ni ndataa de tnu'u kanu ini, te ñatuu ni kukan‑nuu ña'a de ja ni yinee sa vekaa ma. (Z KlTe jâ jini maa ni ja ni ka xndoo ña'a ndaka tna'a o ka iyo ñuu Asia ma, te ne'un ñayii yukan ka iyo tee kúu Figelo ma ji'in tee kúu Hermógenes ma. ?~}|{zyww vv ttsqrEqq*poo?nZmlkjiZhgffend[cbb0a`_^i]] \d[[ZMYXLWVVUQKPOOHNlMLKJIpHXHG,FTDDCVBB AC@@C?>==_<’Nuu ve kuyatni kivi ja ko kuu sukan ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma, te ñayii ñuu Israel ma, ni ka kukua'a xeen i ñuu Egipto ma. <~qTe ni ndi koo ji'in i yiki de ma ñuu Siquem ma, te ni ka chu'u i de nuu ñu'ú ni jaan Abraham ma, ja ni chuya'vi de sukan ndee i ma nuu sa'ya tee nani Hamor ma ñuu Siquem ma. }wSukan ni ka kivi koo Jacob ma ñuu Egipto ma, te yukan ni ji'i de, te yukan ni ka ji'i tna tna'a o ñayii jana'a ma. )|KTe ni tatnuni José ma nuu ñani de ma ja jin koo de jin kueka de yuva de ma ji'in ndaka tna'a de ma, te ndaka tna'a José ma chi uni xiko ja'un (75) de kúu. "{= Te ja ku‑uu jichi ja ni jan koo de ma, te ni kaxtnu'u José ma ja ndi‑tna'a ñani de, te sukan, te ni jini faraón ma nde in ka kuu tna'a José ma. wzg Nuu ni jiniso'o Jacob ma ja ñuu Egipto ma chi jin ni'i de ja jin kaa de ma, te ni tetniñu de sa'ya de ma tna'a o tee jana'a ma ja na jin koo de jín kuaan de ja jin kaa de ma. Cha'a ni yo kuu xinañu'u ja ni jan koo de ñuu Egipto ma. My ’Ni iyo soko ni iyo tnama ji'in tnundo'o tnuneni ni ka yo ndo'o ñayii ñuu Egipto ma ji'in ñayii ñuu Canaán ma. Te tna'a o tee jana'a ma, te ñatuu nawa ka ni'i‑ka de ja jin kaa de. Tx! Te ni chindee ni chituu ya de ndaka tnundo'o tnuneni ni yo ndo'o de ma, te ni wa'a ya tnu'u ndichi naxe ka'an de ma, te ni sa'a ya ja ni yo jatna ini faraón rey ñuu Egipto ma sukan sa'a sukan kúu de ma, te ni kukanu ini ña'a rey ma ja maa José ma ni yo kuu tee tátnuni nuu ñayii ñuu Egipto ma ji'in ni‑ka'nu ve'e de ma. xwi ’Tna'a o tee ni ka yo kuu sa'ya Jacob ma, ni ka kukueñu ini de nuu ñani de José ma, te ni ka xiko de i ma, te tee ni ka jaan i ma chi ni jan koo de ni ka jan xsia'a de i ñuu Egipto ma. Kovaa maa Su'si ma ni iyo ji'in José ma. wvgNuu ni skuiso Su'si ma sukan sa'a ya ja jin kuu sa'ya tata Abraham ma, te ni tatnuni ya ja jin chitnuni de tee ma. Chukan kúu ja nuu una kivi ja ni kâku sa'ya de Isaac ma, te Abraham ma, ni chitnuni de i, te suni sukan ni sa'a Isaac ma sa'ya de Jacob ma, te suni sukan ni sa'a Jacob ma ndaka sa'ya de ma, tee ni ka yo kuu yuva uxi uu jichi ñayii ñuu Israel ma. -uSKovaa suni jiña'a Su'si ma: “Saña chi suni xndo'o xneni sa ñuu nuu jin kunukuechi i ma. Sana jin nde koo i, te jin ndakatanuu ña'a i”, kúu ya jiña'a ya. 1t[Suni ni jiña'a Su'si ma ja sa'ya tata de ma, jin koo i in‑ka ñuu jin kunukuechi i, te jin ndo'o jin neni i, te jin sa'a ndeva'a ña'a ñayii ma kuun cientu kuiya. 6seKovaa ñatuu ni wa'a ya ñu'ú ma, ni a nuu konukuiñi de ma, kovaa ni skuiso ya ja kuee‑ka, sana kua'a ya sa'ya tata de ma, visi kivi yukan ñatuu koo‑ka sa'ya de ma. ar;Sani te Abraham ma, ni kee de ñuu ñayii caldeo ma, te kua'an de ja koo de ñuu Harán ma. Sani te ni ji'i yuva de ma yukan, sani te maa Su'si ma ni ki xsia'a Abraham ma ja koo de ñu'ú ya'a nuu ka iyo o vitna a. qTe jiña'a ya: “Xndoo ni ñu'ú ni a ji'in tna'a ni a, te kuá'an ni ñu'ú kaxtnu'u sa nuu ni ma”, kúu ya jiña'a ya. }psTe Esteban ma, ni ndakone'e de: ―‍Ñani sa ji'in yuva sa, jin koniniso'o ni ja ká'an sa a. Su'si o iya iyo jayiñu'u ma, ni kenda ya nuu tna'a o Abraham ma nuu iyo de ñuu Mesopotamia ma xi'na‑ka sana ki'in de ja koo de ñuu Harán ma. co ATe tee tatnuni nuu sutu ma, ni jikan‑tnu'u de Esteban ma nú ndija tnu'u ka ka'an i ma. n7Te tee ka tatnuni ma, ji'in ndaka tee ka nukoo ma, ka nde'ya de Esteban ma, te ni ka jini de nuu tee ma, ja kaa sukan kaa in nuu ángel ma.?mwNi ka jiniso'o sa ja ká'an de ja Jesús tee ñuu Nazaret ma, ndakana de veñu'u a, te suni ndaxsama de sukan ni tatnuni Moisés ma ja jin ko sa'a o ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. klO Te suni ni ka nduku de jaku ñayii ja jin xtekuechi i Esteban ma, sukan‑va'a jin ka'an tnu'u i, te sa'a jin kuña'a i: ―‍Tee ya'a chi ká'an ká'an‑ni de ja u'vi siki veñu'u ii a ji'in siki ja ni tatnuni Moisés ma. Rk Sa'a ni ka ndaskanda i ñayii ñuu ma, te tee ka kuu ja'nu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma, ni ka tnii de Esteban ma, te ni jan koo de ji'in tee ma nuu ka ja'nde de tniñu ma. j' Te ni ka chuya'vi i ñayii, sukan‑va'a jin ka'an i ja ni ka jiniso'o i ja ká'an de tnu'u ndeva'a ja kuu Moisés ma ji'in ja kuu Su'si ma. ai; Kovaa ñatuu kúu nawa jin ka'an i nuu de, vaa vivii ká'an de ndimaa tnu'u ndichi ma. h% Jaku ñayii veñu'u luluu nuu ka ndatna'a ñayii judío ma ja ni ka ndayaa i ja ni ka jinukuechi i nuu in‑ka ñayii ma, ji'in jaku ñayii ñuu Cirene ma, ji'in ñuu Alejandría ma, ji'in ñuu Cilicia ma, ji'in ñuu Asia ma, ni ka keja'a i ka tee i Esteban ma tnu'u. #g?Esteban ma, vii luu kúu de, vaa iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma ini anua de ma, te ja maa Su'si ma, te ni yo sa'a de milagru ne'un ñayii ma. Xf)Te ni‑ka'nu ñuu ma ni ka jiniso'o i tnu'u Su'si ma, te ve kukua'a ñayii ñuu Jerusalén ma ka kandija ya ma. Suni kua'a tna'a sutu judío ma, ka kandija de tnu'u Su'si ma. Ni ka tnii de Esteban ma Be}Sani te ni jan koo de ji'in tee ma nuu ka iyo tee ni tetniñu Jesús ma. Te tee yukan, ni ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te ni ka sonee de nda'a de ma siki tee ni ka ndakaji de ma. {doTe ndaka de ni ka kendoo ini ja sukan ni ka ka'an de ma, te ni ka kaji de Esteban ma tee ni‑yu'u ni‑anua de kándija de Su'si ma te ûni iyo ndija de ji'in Xtumani Ndios ma, ji'in Felipe ma, ji'in Prócoro ma, ji'in Nicanor ma, ji'in Timón ma, ji'in Parmenas ma, ji'in Nicolás in tee ñuu Antioquía ma ja onde xi'na‑ka ma jâ ni nduu de in tee judío ma. cTe saña chi jin katanuu sa ja jin kakan‑ta'vi sa, te jin kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma nuu ñayii ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. *bMChukan kúu ja jin nduku ni uja tee ka kukanu ini ni ma, tee ka kuu tee ndichi, te ûni ka iyo ndija de ji'in Xtumani Ndios ma, te jín kucargu de tniñu ya'a. ra]Ndi‑uxi uu tee ni tetniñu ya ma, ni ka ndututu de ji'in ñayii ka kandija ya ma, te ka jiña'a de: ―‍Masu va'a‑ni ja jin xndoo saña ja ka kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma, te jin katanuu sa ja jin kua'a sa ja jin kaa ñayii ma. "` ?Te kivi yukan ve kukua'a ñayii ka kandija Su'si ma. Te ñayii ka ka'an sa'an griego ma, ni ka keja'a i ka kuyika i nuu ñayii ka ka'an sa'an hebreo ma, te ka jiña'a i: “¿Nava'a ñatuu ka jatanuu va'a de naxe jin kaa ña'a ni ka ji'i yii ma ja ka ka'an ña sa'an griego ma?” f_E*Kovaa maa de chi masu ni ka yo kuita de ja ndaka kivi ka ka'an de ka kaxtnu'u de nuu ñayii ma ini veñu'u ka'nu ma ji'in ve'e ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma ja suu ya kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma.=^s)Te ni ka nde koo sii ini xeen tee ni tetniñu Jesús ma, vaa jâ ni jani ini Su'si ma ja tee ka jinukuechi vava'a nuu ya ka kuu de, te chukan kúu ja ni wa'a ya tnu'u ja ni ka ka'an ndeva'a i ja jin kuu de ma te ni ka sa'a ndeva'a ña'a tee ka ja'nde tniñu ma kuechi ja ka kaxtnu'u de tnu'u maa Jesús ma. E](Chukan kúu ja ni ka ndakana de tee ni tetniñu Jesús ma, te ni ka kani de tee ma, te ni ka jiña'a de ja máko jin ko kaxtnu'u‑ka de siki ja Jesús ma. Sani te ni ka xsiaa de tee ma. \\1'Kovaa nú Su'si ma tátnuni, masu jin kundee ni jin sunkani ni. Jin konee ni cuidado, nasa ka yikuu ni ka kanaa ni ji'in Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ka kendoo ini de ja sukan ni ka'an Gamaliel ma. ([I&Chukan kúu ja ká'an‑so'o sa nuu ni ja jin xsiaa ni tee ya'a, te má jin kivi nduu ni ji'in de. Nú ja tátnuni ñayii kúu ja ka sa'a de a chi naa maa i. Zw%Te kuee‑ka ma, ne'un kivi ka ndakan de kuiya ñayii ma, ni kenda tuku tee nani Judas ma tee ñuu Galilea ma, te ni kundee de ja ni ka ndikin ña'a jaku ñayii. Kovaa suni ni ka ja'ni tna i de, te ndaka ñayii ka ndikin de ma, ni ka jitenuu i. Yy$Jin ndaka'án ni ja iyo kivi ja ni kenda tee nani Teudas ma, ká'an de ja in tee kanuu kúu de, te ni ka ndikin ña'a kuun cientu ñayii. Kovaa ni ka ja'ni i tee yukan, te ñayii ni ka yo ndikin ña'a ma, ni ka jitenuu i, te yukan ni jinu ndaka. X#Sani te jiña'a de nuu tee ka ja'nde tniñu ma: ―‍Tee ñuu Israel, jin kani va'a ini ni naxe jin sa'a ni ji'in tee ya'a. W"Kovaa ne'un tee ka ja'nde tniñu ma iyo in tee kúu fariseo nani de Gamaliel. In tee skua'a tnu'u Moisés ma kúu de, te ka iyo respetu ñayii ñuu ma nuu de. Te tee ya'a, ni ndokuiñi de, te ni tatnuni de ja jin kene'e de tee ni tetniñu Jesús ma nunuu‑ni. sV_!Nuu ni ka jiniso'o de sukan ma, ni ka ndakiti xeen ini de, te ni ka kuni de ja jin ka'ni de tee ma. Pedro ma ji'in jaku‑ka tee ni tetniñu Jesús ma, ni ka ndakone'e de: ―‍Jiniñu'u ja kandija o xinañu'u‑ka ja ká'an Su'si ma sana ja ká'an ñayii ñuu ñayivi a. >Qu―‍Saña chi jâ ni ka ka'an‑so'o sa nuu ni ja másu ko jin ka'an‑ka ni ni a vala‑ka ja kuu tee yukan, te ¿nawa ka sa'a ndijin? Jâ ni ka kaxtnu'u ni tnu'u Jesús ma ni‑ka'nu ñuu Jerusalén a, te ka kuni ni ja jin xtekuechi ña'a ni ja saña ni ka ja'ni tee yukan ―‍kúu de jiña'a de. 5PcNuu ni ka kenda koo de ma, ni ka jeka de tee ma, te kuan koo de ji'in tee ma nuu ni ka ndatna'a tee ka ja'nde tniñu ma. Te tee tátnuni nuu sutu ma, ni jikan‑tnu'u de: dOATe tee ka jito veñu'u ka'nu ma ji'in tee tátnuni nuu de ma, kuan koo de kuan nu nduku de tee ni tetniñu Jesús ma. Kovaa ñatuu ni ka sa'a ndeva'a de tee ma, vaa ka yu'u de, nasa jin kua'a yuu ña'a ñayii ma. DNTe ora yukan ni kenda in tee, te jiña'a de: ―‍Tee ni ka chinee ni vekaa ma chi ka iyo de ini veñu'u ka'nu ma, te ka yikuu de ka kaxtnu'u de nuu ñayii ma ―‍kúu de jiña'a de. /MWJa ni ka jiniso'o tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee tátnuni nuu tee ka jito veñu'u ka'nu ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a de ndende kenda ndaka ja yikuu ya. YL+te ka jiña'a de: ―‍Ni ka ndani'i sa vekaa ma ja ndesi vava'a, te ka jito soldado ma ye'e vekaa ma. Kovaa nuu ni ka ndakune sa ma, masu na in ni ka ndani'i sa ini vekaa ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. KKovaa nuu ni ka kenda koo soldado ma vekaa ma, te ñatuu ni ka ndani'i de tee ma, sani te ni ka ndakokuiñi de, te ni ka ndakani de, Te sukan ni ka jiniso'o de ma, te xtnee ne'e ma, te ni ka kivi koo de veñu'u ka'nu ma, te ni ka keja'a de ka kaxtnu'u de. Te tee tátnuni nuu sutu ma ji'in tee ka iyo ji'in de ma chi ni ka kana de ndaka tee ka ja'nde tniñu ñuu judío ma, ja jin ndututu de ja jin ndatnu'u tna'a de, te ni ka tetniñu de soldado ma ja jin koo de jin kueka de tee ni ka chinee de vekaa ma ja kuechi ja ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a ya ma. II ―‍Kuán koo ni, te jin kivi koo ni veñu'u ka'nu ma, te jin ndakani ni nuu ñayii ma ndaka ja vii ja va'a ka sa'a ka kuu ñayii ni ka kandija tnu'u Jesús ma ―‍kúu i jiña'a i. HKovaa jakuaa ma, in ángel jinukuechi nuu Iya Tátnuni ma ni jan nu kune ye'e vekaa ma, te ni ndene'e i de, te jiña'a i: oGWTe chukan kúu ja ni ka tnii de ndaka tee ni tetniñu Jesús ma, te ni ka chinee de tee ma vekaa ma. {FoTe tee tátnuni nuu sutu ma, ji'in in‑ka jichi tee ka kuu saduceo ka iyo ji'in de ma, ka kukueñu ini de. ESuni ñayii ñuu yatni ma, ni yo jan koo kua'a i ñuu Jerusalén ma, ka ndiso i ñayii ka ku'u ma ji'in ñayii ni yo xndo'o ña'a tachi ma, te ndaka i ni ka yo nduva'a. Sukan ni ka ndo'o tee ni tetniñu Jesús ma kuechi ja ka kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma PDTe ni ka yo kene'e i ñayii ka ku'u ma yu'u ichi ma, te ni ka yo sonee i ñayii ma siki jito, sukan‑va'a nuna ya'a Pedro ma, te visi ja kuanda'vi de ma na kuiso siki ñayii ku'u ma, te nduva'a i. ZC-Te su'va ni kukua'a‑ka ñayii ka kandija Iya Tátnuni ma kúu ña'a kúu tee. `B9 Ni‑in‑ka ñayii ñuu ma, ñatuu ni ka yo kusaa ini i ja jin tu'va i ñayii ka kandija Su'si ma, kovaa ndaka tuku maa i chi ni ka yo ka'an vii, ni ka yo ka'an va'a i ja jin kuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. WA' Ja maa Su'si ma, te ni ka yo sa'a tee ni tetniñu Jesús ma kua'a seña ji'in milagru ne'un ñayii ma. Te ndaka i ni ka yo ndututu ini corredor nani Salomón ma, te in‑ni ni ka yo jani ini ndaka i. @  Te ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ji'in ndaka ñayii ni ka jiniso'o sukan ni kuu ma, ni ka yu'u xeen i, te ka ndi ini i nasa yukan, te jin ko sa'a tna i sukan te jin ndo'o i sukan. Kua'a seña ji'in milagru ni ka yo sa'a tee ni tetniñu Jesús ma S? Te ora yukan, te ni kotuu Safira ma, te ni ji'i ña nuu ja'a Pedro ma. Nuu ni ka ndivi koo suchi jaa ma, te ni ka ndani'i i ña ja ni ji'i ña. Te ni jan koo i ni ka chu'u i ña xiñi yii ña ma. > Pedro ma, jiña'a de: ―‍¿Nava'a ni ka chutna'a tnu'u ni ja jin kototnuni ni Xtumani Ndios iya tátnuni nuu o a? Yukan ve ndi koo suchi ni jan koo ni ka chu'u i yii ni ma. Te vitna, te jin koo i jin chu'u tna ña'a i ndijin ―‍kúu de jiña'a de. e=CPedro ma, jikan‑tnu'u de ña: ―‍Ka'an ni, ¿ndija yii ni ma ja sukan‑ni ni jinu ya'vi ñu'ú ni ka xiko ni ma? ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndakone'e ña: ―‍Sukan‑ni ni jinu ―‍kúu ña jiña'a ña. v<eVisi nuu uni ora ja ni kuu sukan ma, te ni kivi ñasi'i Ananías ma. Ni masu jini ña sukan ni kuu ma. ;wSani te ni jan koo uni kuun suchi jaa, te ni ka chutuu i ñunde'yu de ma in sa'ma, te ni jan koo i ni ka chu'u i de. :Ja ni jiniso'o Ananías ma sukan, te ni kotuu de, te ni ji'i de. Te ndaka ñayii ni ka jini ma chi ni ka yu'u xeen i. =9s¿Masu ñu'ú maa ni ni yo kuu ma? Te ja ni xiko ni ma, ¿masu xu'un maa ni kúu? ¿Nava'a ni jani ini ni sa'a? Masu ñayii a ni xnda'vi ni chi Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. `89Kovaa Pedro ma, jiña'a de: ―‍Ananías, ¿nava'a ni wa'a ni tnu'u ja ni kivi tachi ma ini anua ni a te xnda'vi ni Xtumani Ndios ma kúni ni, ja ni ndachu'u ni jaku xu'un ni ka chuya'vi ña'a i ja ñu'ú ni ma? 27]Te tee ya'a, ni ka chutna'a tnu'u de ji'in ñasi'i de ma, te ni ka ndake'en de jaku xu'un ma. Te jaku‑ni ni ka jani ini de ja jin kua'a de tee ni tetniñu Jesús ma. q6 ]Kovaa ni iyo in tee nani Ananías ji'in ñasi'i de ña'a nani Safira ma. Ni ka xiko de in ñu'ú de ma. 5 %Te tee ya'a, ni yo neva'a de in ñu'ú, te ni xiko de, te xu'un ni ni'i de ma ni wa'a de nuu nda'a tee ni tetniñu ya ma.Y4+$Sukan ni sa'a in sa'ya tata tee nani Leví ma nani de José in tee ni kâku ñuu Chipre ma, te ni ka ndaxnani ña'a tee ni tetniñu ya ma Bernabé. Te tnu'u Bernabé ma kúni ka'an “Tee Ndáka'an Mani”. 3+#te ni ka yo wa'a i nuu nda'a tee ni tetniñu ya ma, sukan‑va'a jin ndaka'nde de nuu ndaka ñayii ka kunda'vi‑ka ma naxe ka jiniñu'u i ma. 2#"Ñatuu na in ni iyo ne'un de ma ja ko ka'ni ña'a nawa kuatniñu i, vaa nú na in neva'a ñu'ú i xi ve'e i, te ni yo xiko i, te xu'un ma, D1!Te tee ni tetniñu ya ma, ka yikuu de ka ndakani de ja sukan ni ndateku Jesús iya tátnuni ma nuu ndaka ñayii ma. Te Su'si ma, kua'a xeen ja vii ja va'a ni yo skuta'vi ya ndaka de ma. M0 Ndaka ñayii ka kandija Su'si ma, kua'a xeen i kúu, te in‑ni ja ka jani ini i. Ni‑in i ñatuu ka ka'an ja ndatniñu i ma te kuenda ma in‑ni i ko kuu, nú masu ja kuenda ndaka i kúu. a/;Nuu ni jinu ni ka jikan‑ta'vi de ma, nuu ka iyo tutu de ma ni tnaa, te ndaka de ma ni ka ndani'i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ni wa'a maa Xtumani Ndios ma. Sani te ni ka keja'a tuku de ka kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma ni‑ka'nu ñuu ma, te ñatuu ni ka yu'u‑ka de. Ndaka ja ka neva'a in in ñayii ka kandija Su'si ma chi kuenda ndaka i kúu T.!Te ja maa Jesús iya ii jinukuechi nuu ni a, te sa'a ni kua'a seña ji'in milagru, sukan‑va'a jín nduva'a ñayii ka ku'u ma te jín kandija i ja maa ni ka iyo ji'in sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. P-Iya Tátnuni, vitna konde'ya ni sukan ka xsiu'u ña'a de a, te chindee ña'a ni ja ka jinukuechi sa nuu ni a, sukan‑va'a má jin koyu'u sa te jín kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ni ka'an ni ma. U,#Te sukan, te ni ka sa'a de ndaka ja jâ ni jani ini ni ja sukan ko kuu ma. +!’Ja ndaa kúu ja Herodes ma ji'in Poncio Pilato ma, ni ka ndatna'a de ini ñuu ya'a ji'in ñayii ka iyo in‑ka ñuu ma, ji'in ñayii Israel ya, te ñatuu ni ka kunimani i nuu Sa'ya ni Jesús iya ii jinukuechi nuu ni a, iya ni kaji ni ja ko kuu ya Cristo ma. 0*YTee ka kuu rey ma, ji'in tee ka tatnuni ñuu ñayivi a, in‑ni ja ka jani ini de, te ka chutna'a tnu'u de ja ma jin kandija de ja ká'an Iya Tátnuni ma,
te ka kuni u'vi de nuu ya, ji'in nuu iya ni kaji Iya Tátnuni ma ja ko kuu ya Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. Sa'a ni ka'an David ma. ~)ute ja maa Xtumani Ndios ma, te ni ska'an ni tna'a sa tee jana'a David ma, tee ni jinukuechi nuu ni ma, te sa'a ni ka'an de:¿Nava'a ni ka ndakanda ñayii ndaka ñuu a? ¿Nava'a ka ñu'u ini i te ka ndatnu'u tna'a i ja masu kuatniñu? o(WJa ni jinu ni ka jiniso'o i ma, te ndaka i ni ka jikan‑ta'vi nuu Su'si ma, te sa'a ka jikan‑ta'vi i: ―‍Iya Tátnuni, ndijin ja ni sa'a ni andivi a, ji'in nuu ñu'ú ya, ji'in mar ma, ji'in ndaka ja ka iyo ñuu ñayivi a, p'YPedro ma ji'in Juan ma, nuu ni ka yaa de ma, sani te kuan nu koo de nuu ka ndatna'a de ji'in ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te ni ka ndakani de ndaka ja ni ka jiña'a tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma. [&/Te tee ni nduva'a ma ja ni kuu milagru ni sa'a Su'si ma chi yi'i de vi'i‑ka uu xiko (40) kuiya. Ñayii ka kandija Su'si ma, ni ka jikan i tnu'u ndee tnu'u ndatnu nuu ya ja na kuu jin kaxtnu'u de tnu'u ya ma X%)Te tee ka netniñu ma, visi ni ka ndonda de, kovaa ni ka xsiaa de tee ma kuan koo de. Masu ni ka ni'i ini de naxe jin skuiso kuechi de tee ma, vaa ndaka ñayii ma, ka chiñu'u i Su'si ma ja ni kuu ma. $Saña chi masu kuu jin xndoo sa ja jin ka'an sa tna'a ja ni ka jini sa a ji'in ja ni ka jiniso'o sa a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. P#Kovaa Pedro ma ji'in Juan ma, ni ka ndakone'e de: ―‍Jin ndasa'a maa ni kuenda, te nú játna ini Su'si ma ja jin kandija sa ja ka ka'an ndijin, te ma jin kandija‑ka sa ja ká'an maa Su'si ma. ")Chukan kúu ja ni ka kana de tee ma, te ni ka tatnuni de ja máko jin ka'an‑ka de ni a jin kaxtnu'u‑ka de na in ni yo kuu Jesús ma. o!WKovaa ja ma jin ko kuu‑ka yu'u ñayii ma tnu'u ya'a te kuitenuu‑ka i, jín tatnuni o nuu de ja onde vitna te kii ki'in‑ka o a, máko jin ka'an‑ka de tnu'u Jesús ma nuu ni‑in‑ka ñayii ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. I  te ka ka'an de: ―‍¿Naxe jin sa'a o tee ya'a? Ndaka ñayii ñuu Jerusalén a, ka jini i ja in milagru kúu ja ni nduva'a tee yukan. Masu kuu jin ka'an o ja masu ndija ja sukan ni yo kuu. Sani te ni ka tatnuni de ja na jin nde koo tee ma nuu ka ndatna'a de ma, te ni ka kendoo maa de. Sani te ka jikan‑tnu'u tna'a de,  Te vaa suni iyo tna tee ni nduva'a ma. Chukan kúu ja masu nde kúu naxe jin ka'an de ja masu ja ndaa kúu ja ká'an Pedro ma.  Ni ka jini tee ka netniñu ma ja Pedro ma ji'in Juan ma chi ûni masu ka yu'u de te ka ka'an de ma, te vitna ja masu tee ni ka skua'a ka kuu de. Chukan kúu ja ni ka sa'vi‑nka ini de, te ni ka ndakunitnuni de ja tee ni ka iyo ji'in Jesús ma ka kuu de. Y+ Vaa maa in‑ni Jesús ma kúu iya kuu sa'a ja jin ndani'i ta'vi o ma, te ñatuu ni a in‑ka ja iyo ñuu ñayivi a ja ka xnani ñayii ma su'si i ma sa'a ja kuu jin ndani'i ta'vi o ―‍kúu de jiña'a de. +O Maa Jesús ma kúu iya ni ka saxiko ni ma, sukan ka saxiko ni in yuu ja masu jin kuatniñu ni nuu ka sa'a ni ve'e ma. Kovaa vitna suu ya ni nduu yuu kanuu‑ka.  Te va'a‑ni, te káxtnu'u sa nuu ni, sukan‑va'a jín kuni ndaka ñayii ñuu Israel ya. Te tee ya'a tee iyo nuu ndaka ni a, ni nduva'a de ja maa Jesucristo iya ñuu Nazaret ma maa iya ni ka skuita kaa ni nuu krusi ma. Te iya ni ndaxteku Su'si ma kúu ya. r] ka jikan‑tnu'u ña'a ni siki ja va'a ni kuu ji'in tee ni yo ku'u ya, naxe ni kuu ja ni nduva'a de ma. >uKovaa Pedro ma chi ûni iyo ndija de ji'in Xtumani Ndios ma, te ni ndakone'e de: ―‍Ndijin, ja ka kuu ni tee ka netniñu ñuu ya'a ji'in ndijin tee ka kuu ja'nu ñuu ya'a, ;oNi ka tatnuni de ja na ki koo i ji'in Pedro ma ji'in Juan ma, te na jin konukuiñi de me'ñu ndaka ñayii ma. Sani te ni ka jakondee de ka jikan‑tnu'u de nuu Pedro ma ji'in Juan ma: ―‍¿Na nde in ni tatnuni xi na in xi‑nuu ka kuu ni ja ve koo ni ja ka sa'a ni sa'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 2]Yukan ka iyo tna Anás tee kúu tee tátnuni nuu sutu ma, ji'in Caifás ma, ji'in Juan ma, ji'in Alejandro ma, ji'in ndaka tee ka kuu tna'a tee ka tatnuni nuu sutu ma. 0YKii xtnee ma, te ni ka ndaxtutu tna'a tee ka netniñu nuu ñayii judío ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u Moisés ma, ñuu Jerusalén ma. )KKovaa kua'a ñayii ni ka jiniso'o tnu'u ni ka ka'an Pedro ma ji'in Juan ma, te ni ka kandija i tnu'u Su'si ma, te ja nanimaa tee ma chi visi u'un mil de kúu. !;Ni ka tnii de tee ma. Te kuechi ja ve kukuee ma, te ni ka chinee de tee ma vekaa ma, sukan‑va'a onde in‑ka kii ma, te jin ka'nde de tniñu tee ma. 'GKa ndakiti ini de, vaa Pedro ma ji'in Juan ma, ka kaxtnu'u de nuu ñayii ma, te ka ka'an de ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, vaa sukan ni kuu Jesús ma. 1 ]Ka yikuu‑ka Pedro ma ji'in Juan ma ka ka'an de nuu ñayii ma, te ni ka kenda koo sutu ma, ji'in tee tátnuni nuu tee ka jito veñu'u ma, ji'in tee ka kuu saduceo ma. %Nuu ni ndaxteku Su'si ma iya kúu Sa'ya ya ma, te ni tetniñu ña'a ya xinañu'u‑ka nuu ndaka ni a, sukan‑va'a ndi‑in ndi‑in ni jin xndoo ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a ni ma, te sukan na skuta'vi ña'a Su'si ma ja vii ja va'a ―‍kúu Pedro ma jiña'a de.q[Ndijin ka kuu ñayii jin ndani'i ta'vi, sukan ni ka yo ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in sukan ni tatnuni Su'si ma nuu tna'a o tee jana'a ma naxe jin koo va'a de ji'in ya ma. Vaa Su'si ma, ni jiña'a ya Abraham ma: “Ja maa Sa'ya tata ni a, te jin koo vii jin koo va'a ndaka ñayii ka iyo ñuu ñayivi a”, kúu ya jiña'a ya. -’Te ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma onde tee kúu Samuel ma te vee ma, te ni ka yo ka'an tna de siki kivi ya'a.  %Vaa nú na in ma kandija ja ka'an iya ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma chi koo siin i ne'un ñayii ka kuu sa'ya Su'si ma.” Sa'a ni ndaka'an de. K Moisés ma, ni kaxtnu'u de nuu tee jana'a ma: “Su'si Iya Tátnuni ma, sa'a ya ja kenda ne'un ni a in iya ndakaxtnu'u tnu'u maa ya ma sukan kúu saña, te jin kandija ni ndaka ja ka'an ya ma. _ 7Kovaa vitna chi jiniñu'u ja koo Jesús ma andivi ma onde kenda kivi ndasajaa Su'si ma ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, sukan ká'an tnu'u ni yo wa'a ya xinañu'u‑ka ma nuu tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u maa ya ma. v eVaa tetniñu ya Jesús iya ni kaji ya onde xinañu'u ma ja ko kuu ya Cristo iya tetniñu ya nuu ndaka o ma.  Chukan kúu ja jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si ma, te jin kandija ni ya, sukan‑va'a maa ya na xnaa kuechi ni ma. Sani te maa Iya Tátnuni ma sa'a ja kenda kivi ja jin ndusii ini ini anua ni a. 7Kovaa ja maa Su'si ma, te ni kuu sukan ni ka yo ka'an ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u maa ya ma ja Cristo iya tetniñu ya ma chi ndo'o neni ya. &E’Ñani, jâ jini sa ja maa ni ji'in tee ka tatnuni nuu ni ma, nuu ni ka ja'ni ni Jesús ma, te masu ni ka jini maa ni nawa kúu ja ni ka sa'a ni ma. 1[Te ja ni ka kukanu ini sa maa Jesús ma, te maa Jesús ma ni sa'a ja tee ya'a, ni nduva'a de, sukan ni ka jini ni a, ji'in sukan ni ka jiniso'o ni a. Te ni ndani'i de tnu'u ndee tnu'u ndatnu. Vaa kuechi ja ka kukanu ini sa Jesús ma, te maa ya ni ndasava'a tee ya'a, sukan ka nde'ya ndaka ni a. 4aTe sukan ni ka ja'ni ndijin iya sa'a ja koteku ini anua o ma. Kovaa saña chi ni ka jini sa ja Su'si ma, ni ndaxteku ya Jesús ma, te chukan kúu ja ka ndakaxtnu'u sa a. .UTe visi iya ii iya masu ndiso kuechi kúu ya, kovaa ñatuu ni ka jikan ni ja xsiaa de ya ma, su'va ndijin chi ni ka jikan ni ja xsiaa de in tee ni ja'ni ñayii ma.  Ña'a chi maa Su'si ni ka yo kukanu ini tee kúu Abraham ma, ji'in tee kúu Isaac ma, ji'in tee kúu Jacob ma, te suni maa Su'si ni ka yo kukanu ini tna'a o ñayii jana'a‑ka ma, kúu iya ni wa'a jayiñu'u xeen nuu Sa'ya ya Jesús ma. Kovaa ndijin chi ni ka jan xsia'a ni ya nuu tee ka netniñu ma. Te nuu ni kuni Pilato ma ja xsiaa de ya ma, te ñatuu ni ka wa'a ni tnu'u ma. kO Ja ni jini Pedro ma, te jiña'a de: ―‍¿Nava'a ni ka sa'vi‑nka ini ndijin, tee ñuu Israel? ¿Nava'a ka nde'ya ña'a ni, kuenda tnu'u ja saña ka kuu tee ni ka sa'a, ni ka kuu ja ni nduva'a tee ya'a te ni ndakaka de a? 5 Te tee ñatuu ni yo kuu kaka ma, ja ni nduva'a de ma, te ndikin kua'an ndikin vee de Pedro ma ji'in Juan ma, te ndaka maa ñayii ni ka sa'vi‑nka ini ma, te ka kutneñu i kuan koo i ichi corredor veñu'u ka'nu ma ja nani i “Nuke'e Salomón”, vaa yukan ka iyo de ma. }s te ni ka ndakuni i de ja maa de kúu tee ni yo nukoo ni yo jikan de karidaa ye'e veñu'u ja nani i “Ye'e Vivii” ma. Te ni ka sa'vi xeen ini i, te kuenda ni ka yu'u i ja sukan ni nduva'a de ma. Sukan ni ndaka'an Pedro ma Nuke'e Salomón ma c? Te nuu ni ka jini ndaka ñayii ma ja jika de ma ji'in ja sukan ndáchiñu'u de Su'si ma, a~;Te tee ñatuu kúu kaka ma, kándava de ni ndokuiñi de, te ni keja'a de jika de. Sani te ni ndikin de Pedro ma ji'in Juan ma, te ni ka kivi koo de ini veñu'u ma. Kándava kándita de, te ndáchiñu'u de Su'si ma. $}AJa ni ka'an Pedro ma sukan, te ni tnii de nda'a kua'a tee ma, te ni ndone'e de tee ma. Sani te ni ka ndani'i ndee ja'a de ma ji'in sukun ja'a de ma. U|#Kovaa Pedro ma, jiña'a de: ―‍Masu na plata ni oro neva'a sa, kovaa ja neva'a sa a chi kuu taa sa. Ja maa Jesucristo iya ni iyo ñuu Nazaret ma, te ndokuiñi ni, te kaka ni ―‍kúu de jiña'a de. g{GTe tee ñatuu kúu kaka ma, nde'ya vava'a de tee ma. Ndetu de ja nawa jin kua'a tee ma. mzSTe ka nde'ya de tee ma, te Pedro ma, jiña'a de: ―‍Konde'ya ña'a ni ―‍kúu de jiña'a de. 'yGTe tee ñatuu kúu kaka ma, nuu ni jini de Pedro ma ji'in Juan ma, ja sani te jin kivi koo de ini veñu'u ma, te ni jakondee de jikan de karidaa nuu tee ma. (xITe ye'e veñu'u ma iyo in tee, te onde nuu ni kâku de ma, ñatuu ka kanda ja'a de ma. Te ndaka kii, te ni yo jan koo i ni ka yo jan xsia'a i de, te ni ka yo sunkoo i de ye'e veñu'u ma ja nani i “Ye'e Vivii” ma, sukan‑va'a kakan de karidaa nuu ñayii ka kivi koo ini veñu'u ma. &w GIn kivi, te Pedro ma ji'in Juan ma, kuan koo de veñu'u ka'nu ma visi nuu ka uni jañini ma, vaa ora yukan kúu ora ka jikan‑ta'vi ñayii ma nuu Su'si ma. Jv /Te vivii ni ka yo chiñu'u i Su'si ma, te ni ka yo ka'an va'a ndaka ñayii ñuu ma ja jin kuu i ma, te ndi‑kivi ndi‑kivi ni yo sa'a Su'si ma ja kénda koo ñayii jin ndani'i ta'vi ma.u1.Ndaka kii ni ka yo ndututu i ini veñu'u ka'nu ma, te suni sii ini ni ka yo ndututu i ve'e ndi‑in ndi‑in i ma, ja jin kaa i xita te jin ta'vi i xita tila ma sukan ni tatnuni ya ja jin ko sa'a i ma, te inuu‑ni ni ka yo jani ini ndaka i te vivii ni ka yo ketna'a ini i. t{-Te ni ka yo xiko i nawa ni ka yo neva'a i ma, te ni ka yo ndachindee tna'a i nawa ka jiniñu'u ndi‑in ndi‑in i ma. xsi,Ñayii ka kandija ya ma, ni ka yo iyo tutu i, te ni ka yo chindee tna'a i nawa ni ka yo jiniñu'u in in i ma. Tr!+Te ndaka ñayii ma, ja ni ka yo jini i kua'a milagru ji'in seña ja ni ka yo sa'a tee ni tetniñu Jesús ma ja maa Su'si ma, te ni ka yo yu'u i Su'si ma, te ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a‑ka i. q*Te ndaka i ûni ni‑yu'u ni‑ini i ni ka yo sa'a i ndaka ja ni ka yo kaxtnu'u tee ni tetniñu Jesús ma, te vivii ni ka yo ketna'a ini i, te ni ka yo chindee tna'a i nawa ka jiniñu'u in in i ma, te vivii ni ka yo ndututu i ja jin kaa i xita ma, te suni ni ka yo ta'vi i xita tila ma sukan ni tatnuni ya ja jin ko sa'a i ma te jin ndaka'án i sukan ni ndo'o ni neni ya ja jin kuu i ma, te ni ka yo jikan‑ta'vi, ni ka yo jikan‑ta'vi i nuu ya. Sukan ni ka yo kuu ñayii ni ka kandija Su'si ma xinañu'u kuiti ma Gp)Te kua'a xeen ñayii ni ka kandija Su'si ma ja sukan ni ka'an de ma, sani te ni ka jandute i, te visi uni mil ñayii ni ka kandija ma kúu, te ni ka ndandikin i tee ni tetniñu ya ma. o(Tnu'u ya'a ji'in jaku‑ka tnu'u ni ka'an Pedro ma, te káxtnu'u de naxe jin sa'a ñayii ma. Te ni jiña'a de: ―‍Má jin kondikin‑ka ni sukan ka sa'a ñayii ka kuneé ka ku‑uun ma ja ñatuu ka kandija i Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. Tn!'Vaa tna'a ja ni skuiso ya ma chi ndaka ni jin ni'i, ji'in sa'ya ni ma, ji'in ndaka ñayii ka iyo jika‑ka ma, ndaka i ja kúni maa Su'si iya tátnuni nuu o ma ja ndakana ya i ―‍kúu de jiña'a de. m)&Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Jin ndakokuiñi ni nuu Su'si ya, te jin kandija ni ya, te jin kuandute ndi‑in ndi‑in ni ja maa Jesucristo ma, sukan‑va'a ndaka kuechi ni ma ndasakanu ini Su'si ma. Sani te jin ni'i ni Xtumani Ndios ma ja skuta'vi ña'a ya ma. 7lg%Te tee ni ka ndututu ma, nuu ni ka jiniso'o de ja ká'an Pedro ma chi ni ka kuxii xeen ini de, te ni ka jikan‑tnu'u de Pedro ma, ji'in nuu ndaka‑ka tee ni tetniñu ya ma: ―‍Ñani, ¿nawa jin sa'a, nawa jin kuu sa, sukan‑va'a ndasakanu ini ña'a Su'si ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. k$’Jin kona'a ndaka ni ja ka kuu ni ñayii ñuu Israel ya ja maa Jesús iya ni ka skuita kaa ni nuu krusi ma, ni sa'a Su'si ma ja maa ya kúu Iya Tátnuni ma, te suni maa ya kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma ―‍kúu Pedro ma jiña'a de. oz~~}L||={zz(y7xwvuEtOrrDqpo$n%lkkjj iIihfeeadcc]baa-_U^]]\[ZZ}YXX|WBVUU.TSS/RVQQ:P{P,OwMMKKQJIIHG*FEWD[CKBAA0@??L>=<};;:988:7L65v43211f/..~--@,[**R)('w&&=%{$##! lNgZ6hm0ZC  C  ] Rm?6o# &Ja ká'an sa ya kúu ja Jesús nazareno ma, ni wa'a Su'si ma Xtumani Ndios ma ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. Te maa ya chi ni yo sa'a ya ja vii ja va'a ma, te ni yo sa'a ya ja kua'a ñayii ni ka ndayaa nuu nda'a tachi ma, vaa Su'si ma ni yo iyo ji'in ya. 0"Y %Ndijin, jâ ka jini ni tnu'u ya'a ja ni keja'a i ñuu Galilea ma nuu ni jinu ni kaxtnu'u Juan ma ja jin kuandute ñayii ma, te ni jitenuu i ni‑ka'nu ñuu Judea ma. ! $Te maa Su'si ma, ni tetniñu ya tee ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a maa ya ma nuu ñayii Israel ma, sukan‑va'a jin kuni i ja maa Jesucristo ma kúu iya tátnuni nuu ndaka o a, te ni sa'a ya ja jin koo va'a jin koo mani ndaka o nuu Su'si ma. - S #nú masu ja ni‑ka'nu ñuu ñayivi ya jan‑ta'vi ya ñayii ka ndi ini naxe jin koo va'a i ji'in ya ma te ka sa'a ndaa ka sa'a ndija i sukan játna ini Su'si ma. <q "Sani te Pedro ma, ni ka'an de, te jiña'a de: ―‍Vitna, te jáku'ni ini sa ja ja ndaa ja Su'si ma, masu kuji'in‑ka ya ji'in in jichi ñayii ma sana in‑ka jichi i ma, -S !Chukan kúu ja sani te ni tetniñu sa tee ni jan koo ni ka jan kueka ña'a a, te ndijin, ni jani va'a ini ni, te vee ni a. Te vitna chi ka iyo ndaka sa ya'a nuu maa Su'si o a, sukan‑va'a jin koniniso'o sa nawa kúu ja ni taa Iya Tátnuni ma nuu ni ja kaxtnu'u ni ―‍kúu de jiña'a de. ~u Chukan kúu ja tetniñu ni na in ki'in ñuu Jope ma, sukan‑va'a kí'in i jin kueka i Simón tee ni nukonani Pedro ma, tee iyo ve'e tee kúu Simón tee ndásavita ñií kiti ma, ja kátuu ve'e de yatni yu'u mar ma.” Sa'a ni ka'an tee yukan.  te ká'an de: “Cornelio, Su'si ma, ni jiniso'o ya ja jikan‑ta'vi ni ma, te ni ndaka'án ya sukan chíndee ni ñayii ma. a; Te Cornelio ma, ni ndakone'e de: ―‍Vitna kúu kuun kii ja maa ora ya'a visi ka uni‑ka jañini ma yikuu sa jikan‑ta'vi sa ini ve'e a. Sani te ni jini sa ja ni kenda in tee ne'nu sa'ma jandute nuu sa ma,  Chukan kúu ja nuu ni ka tetniñu ni tee ya'a ni jan koo de ni jan kueka ña'a de ma, te vee sa ji'in de, te ñatuu nawa ni xtekuechi sa ja ma kuu kii sa. Vitna, te kakan‑tnu'u ña'a sa nava'a ni ka kana ña'a ni ja vee sa a ―‍kúu de jiña'a de. -S Sani te sa'a ni jiña'a de: ―‍Ka jini maa ni ja saña ja ka kuu sa ñayii judío ma, masu kuu jin ndatna'a sa ji'in ni ja masu ñayii judío ka kuu ni ma. Kovaa Su'si ma ni kaxtnu'u nuu sa ja masu kuu xnani sa ni‑in ñayii in‑ka ñuu ma ja masu kaa vii kaa ndoo i nuu Su'si ma.  Pedro ma ji'in Cornelio ma, ka ndatnu'u de ni ka kivi koo de ini ve'e ma, te ni ndani'i de ja ka iyo tutu kua'a‑ka ñayii.  Kovaa Pedro ma, ni ndone'e de tee ma, te jiña'a de: ―‍Ndokuiñi ni, vaa ndi‑tna'a ñayivi o ―‍kúu de jiña'a de. % Ja ni kenda Pedro ma ve'e Cornelio ma, te Cornelio ma, ni kee de ja kua'a de nchuxi Pedro ma, te ni jinkoo jiti de, te chíñu'u de tee ma. <q Kivi yutnee ma ni ka kenda koo de ñuu Cesarea ma, te Cornelio ma, ji'in tna'a de ma, ji'in ñayii ka ketna'a ini ji'in de ma, ka iyo tutu de ka ndetu de ja kenda Pedro ma.  Sani te ni kana de tee ma ja jin ya'a de ini ve'e ma, te ni wa'a de nuu jin ndoo tee ma. Te kivi yutnee ma Pedro ma, kuan koo de ji'in tee ma, te ni ka ndikin ña'a jaku ñayii ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma ja ka iyo i ñuu Jope ma. ta Te ni ka ndakone'e de: ―‍Ve koo sa, vaa ni tetniñu ña'a tee nani Cornelio ma. Tee va'a ini, tee ndí ini naxe koo va'a de nuu Su'si ma kúu de, te ñayii judío ma chi ka ndaa respetu i nuu de. Te in ángel Su'si ma ni tatnuni nuu de ja kana ña'a de ja ki'in ni ve'e de ma, sukan‑va'a koniniso'o de ja kaxtnu'u ni ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. <q Pedro ma, ni nuu de, te jiña'a de nuu tee ka ndanduku ña'a ma: ―‍Ya'a iyo sa. Saña kúu tee ka ndanduku ni a. ¿Nava'a ni kija koo ni ya'a? ―‍kúu de jiña'a de.   Ndokuiñi ni, te kuá'an ni ji'in de. Máko ko kani uu ko kani uni ini ni, vaa maa sa ni tetniñu de ―‍kúu ya jiña'a ya. Q Nani yikuu Pedro ma ndása'a de kuenda nawa kúni ka'an ja ni jini de ma, te Xtumani Ndios ma, ni jiña'a ya: ―‍Simón, jini ni ja ni ka kenda koo uni tee ka ndanduku ña'a ja ki'in ni ji'in de. Z- Ka kayu'u de ka kana de nú yukan iyo tee nani Simón tee ni nukonani Pedro ma. xi Te Pedro ma, ñatuu ni'i ini de nawa kúni ka'an ja ni jini de ma. Nani jani ini de ma, te tee ni tetniñu Cornelio ma, ka jikan‑tnu'u de ve koo de, ndenu kúu ve'e tee kúu Simón ma. Sani te ni ka kenda koo de maa ye'e nuu iyo de ma. Y + Sa'a ni kuu uni jichi, sani te sa'ma ma, ni ndaa i kuan no'o i andivi ma. ( I Ja ku‑uu jichi ni jiniso'o de ja ká'an ya: ―‍Ja ni ndasavii Su'si ma, máko xnani ni ja masu kaa vii masu kaa ndoo kúu ―‍kúu ya jiña'a ya. ' G Te Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Masu kuu kaa sa, Señor, vaa masu nama uun jaa sa ja masu kaa vii masu kaa ndoo nuu ni ma ―‍kúu de jiña'a de. | q Te ni jiniso'o de ja ká'an ya: ―‍Pedro, ndokuiñi ni, te ka'ni ni ti, te kaa ni ti ―‍kúu ya jiña'a ya. : o Te ndi‑tuku yu'u ndi‑tuku nuu kiti ka ñu'u. % Te ja ni jini de ma kúu in sa'ma ka'nu ka'nu, te ka nu'ni tna'a ndi‑kuun nuu i ma, te ichi andivi ma ni kuun i vee i ichi nuu ñu'ú ya. ^5 kókon de, te kúni de ja kaa de. Nani ka satu'va i ja kaa de ma, te ni jininuu de. J  Kivi yutnee ma nani kuan koo de ichi ma te ve jin kuyatni de ñuu ma, Pedro ma ni jan kaa de onde xini ve'e iyo de ma, sukan‑va'a kakan‑ta'vi de nuu Su'si ma. Ja ve kuu sava nduu ma, X) Te ni ndakani de sukan ni ndo'o de ma, te ni tetniñu de tee ma ñuu Jope ma. E Nuu ni jinu ni ka'an ángel ma te kuan no'o i ma, sani te Cornelio ma, ni kana de uu tee ka jinukuechi nuu de ma ji'in in soldado tee kándija tna Su'si ma tee jinukuechi nuu de ma.  Tee ya'a chi iyo de ve'e Simón tee ndásavita ñií kiti ma, ja iyo ve'e de ma yatni yu'u mar ma ―‍kúu i jiña'a i. { Tetniñu ni jaku tee jín koo ñuu Jope ma, sukan‑va'a kí koo de ji'in tee nani Simón ma tee ni nukonani Pedro ma. c? Te ni jikan‑tnu'u Cornelio ma: ―‍¿Nawa kúni ni, Señor? ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndakone'e ángel ma: ―‍Su'si ma, ni jiniso'o ya ja jikan‑ta'vi ni ma, te ni jini ya ndaka ja va'a sa'a ni ma. ,Q In kivi visi nuu ka uni‑ka jañini ma kúu, te ni jininuu de ja in ángel Su'si ma, kuan tu'va ña'a i, te jiña'a i: ―‍¡Cornelio! ―‍kúu i jiña'a i.  Maa de ji'in ndaka ñayii ve'e de ma, ni‑yu'u ni‑ini de ka kandija de Su'si ma, te ni ka yo ndi ini de ja jin koo va'a de ji'in ya. Te ni yo sa'a de ja va'a ja jin kuu ñayii ñuu Israel ma, te ni yo jikan‑ta'vi, ni yo jikan‑ta'vi‑ni de nuu Su'si ma. l~ S Ñuu Cesarea ma iyo in tee nani Cornelio, te tátnuni de nuu in jichi soldado ka xnani i Italiano. {}o +Te Pedro ma, ni kendoo de kua'a kivi ñuu Jope ma ve'e tee nani Simón ma tee ni yo ndasavita ñií kiti ma.8|i *Ni‑ka'nu ñuu Jope ma ni ka jini i ja sukan ni kuu ma, te kua'a xeen ñayii ni ka kandija Iya Tátnuni ma te ni ka xndoo i ja u'vi ma, te ka sa'a i sukan játna ini ya ma. .{U )Ni tnii de nda'a ña ma, te ni ndokani de ña. Sani te ni kana de ñayii ka kandija Su'si ma ji'in ña'a ni ka ji'i yii ma, te ni kaxtnu'u de ja ni ndateku ña ma. :zm (Pedro ma, ni jiña'a de ñayii ma ja jin ke koo i ke'e ma. Sani te ni jinkoo jiti de, te ni jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma. Sani te ni ndonenuu de nde'ya de ña, te jiña'a de: ―‍Tabita, ndakoo ni ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndakune ña nuu ña ma. Ja ni jini ña Pedro ma, te ni ndakoo ña. 1y[ 'Sani te Pedro ma, kua'an de ji'in tee ni jan koo ma. Te nuu ni kenda de ma, ni ka jan xsia'a i de ve'e ichi sukun ma, te ni jan koo ndaka ña'a ni ka ji'i yii ma, ka nda'yu ña, te ka kaxtnu'u ña sa'ma ka ndii ka nama ñayii ma ja ni yo sa'a ña'a nani Isu Vivii ma nuu ni yo teku ña ma. 9xk &Te ñuu Lida ma iyo yatni i ji'in ñuu Jope ma, te ja ni ka jini ñayii ka kandija tnu'u ni kaxtnu'u Jesús ma, ja Pedro ma, iyo de ñuu Lida ma, te ni ka tetniñu de uu tee ni jan koo de ka jiña'a de nuu Pedro ma: ―‍Kava va'a ini ni, te jin koo yachi o ñuu Jope ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. #w? %Te ni kuu ja ne'un kii yukan ni ku'u ña, te ni ji'i ña. Nuu ni jinu ni ka ndakate i ñunde'yu ña ma, te ni ka ndakin tuu i ña in ve'e ichi sukun ma. gvG $Iyo in ña'a ñuu Jope ma ja ndikin ña sa'a ña sukan ni kaxtnu'u Jesucristo ma, te nani ña Tabita, ja kúni ka'an “Isu Vivii”. Ña'a ya'a, ndimaa ja va'a ni yo sa'a ña, te ni yo chindee ña ñayii nda'vi ma. Iu  #Te ndaka ñayii ka iyo ñuu Lida ma, ji'in ñuu Sarón ma, ni ka jini i sukan ni kuu ma, te ni ka kandija i Su'si Iya Tátnuni ma, te ni ka ndandikin i ya. Ni ndateku ña'a nani Isu Vivii ma >tu "Te Pedro ma, jiña'a de: ―‍Eneas, vitna te maa Jesucristo ma na ndasava'a ña'a. Ndakoo ni, te ndaxtutu ni nuu ni katuu ni a ―‍kúu de jiña'a de. Te sani te ni ndakoo de. psY !Yukan ni ndani'i de in tee nani Eneas, te ñatuu kúu kanda de, te jâ ni kuu una kuiya ja kátuu de. Cr Pedro ma, kua'an de ndaka ñuu ma kuan koto de ñayii ka kandija Su'si ma ja jâ ni ka xndoo i ja u'vi ma. Suni ni jan koto de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Lida ma. oqW Sani te ni ka ndusii ini ñayii ka kandija Su'si ma ñuu Judea ma, ji'in ñuu Galilea ma, ji'in ñuu Samaria ma, te ve jin jakuiñi va'a‑ka i nuu Su'si ma, te ka ndi ini i naxe jin koo va'a i ji'in ya, vaa ka jini i ja iya ndákan kuenda kúu ya, te ve jin kukua'a‑ka i, te Xtumani Ndios ma, chíndee chítuu ña'a ya. Ni nduva'a tee kúu Eneas ma Op Nuu ni ka jini ñayii ni ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma ja sukan ka jani ini i ma, te kuan koo i ji'in Saulo ma onde ñuu Cesarea ma, te ni ka tetniñu i de kua'an de ñuu Tarso ma. o Ni yo ka'an, ni yo kachi de nuu ñayii judío ma ja ka ka'an i sa'an griego ma, kovaa maa i chi ka ndatnu'u tna'a i ja jin ka'ni i de. n- Sani te ni kendoo Saulo ma ji'in tee ni tetniñu ya ma ja ka iyo de ñuu Jerusalén ma, te kua'an vee de kúu de ni‑ka'nu ñuu Jerusalén ma. gmG Sani te Bernabé ma, ni jeka de Saulo ma, te ni jan xsia'a de tee ma nuu ka iyo tee ni tetniñu Jesús ma, te ni ndakani de sukan ni jini Saulo ma Iya Tátnuni ma ichi kua'an de ma, ji'in sukan ni jiña'a ya ma, ji'in sukan ni kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ñayii ñuu Damasco ma te masu nde ni yu'u de. Sa'a ni ndakani Bernabé ma. al; Nuu ni kenda Pablo ma Jerusalén ma, kúni de ja jin ndatna'a de ji'in ñayii ka ndikin Jesús ma. Kovaa ndaka tee yukan, ka yu'u ña'a de, vaa ñatuu ka kandija de ja in tee ndikin Jesús ma ni nduu Saulo ma. k Kovaa tee ka ndikin tna'a ji'in Pablo ma, in jakuaa te ni ka chunee de tee ma in nuu chika, te ni ka nune'e yu'u de tee ma ichi ke'e ma. #j? Kovaa Saulo ma, ni jini de ja ka jani ini i ma. Te nduu ñuu ka jito ñayii judío ma ye'e ñuu Damasco ma, sukan‑va'a nuna kee de, te jin ka'ni i de. diA Ni ya'a kua'a kii ma, te ñayii judío ma, ni ka ndatnu'u tna'a i ja jin ka'ni i de. hy Kovaa Saulo ma chi ve ni'i‑ka de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ká'an de tnu'u Su'si ma, te ñatuu ka ni'i ini‑ka ñayii judío ka iyo ñuu Damasco ma naxe jin kani ini i, vaa káxtnu'u de ja Jesús ma chi iya ni tetniñu Su'si ma kúu ya. ygk Te ndaka ñayii ka niniso'o ja ká'an de ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Masu tee ya'a kúu tee ni yo sondikin ñayii ka ndakune'e Jesús ma ñuu Jerusalén ma, ja ka'ni de i ma? ¿Te masu chukan kúu ja vee de ya'a, ja ki'in de ji'in ñayii ma nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma, te jin chinee de i vekaa ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i. qf[ Sani te ni keja'a Saulo ma káxtnu'u de ini veñu'u lilikin ma, ja Jesús ma kúu Sa'ya Su'si ma. e  Sani te ni jaa de xita, te ni ndani'i de tnu'u ndee tnu'u ndatnu‑ka. Te ni iyo Saulo ma jaku kii ji'in tee ni ka kandija te ka ndikin de tnu'u Jesucristo ma ja ka iyo de ñuu Damasco ma. Sukan ni ndo'o Saulo ma ñuu Damasco ma ji'in ñuu Jerusalén ma !d; Sani te nduchinuu de ma kuenda tnu'u ja in ñií yaxin ni ka jinkava, sani te ni kuu ni nukonde'ya de. Te ni ndokuiñi de, sani te ni jandute de. _c7 Sani te ni ja'an Ananías ma, te ni kivi de ini ve'e ma, te ni sonee de nda'a de siki Saulo ma, te jiña'a de: ―‍Ñani, Saulo, Jesús Iya Tátnuni ma, iya ni kenda ichi vee ni ma, ni tetniñu ña'a ya ja vee sa, sukan‑va'a kuu ndakonde'ya ni, te kuta'vi ni Xtumani Ndios ma te ûni koo ndija ni ji'in ya ―‍kúu de jiña'a de. b Te kaxtnu'u sa nuu de naxe ndo'o neni de ja kuechi ja kaxtnu'u de nuu ñayii ma na in kúu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. "a= Te Iya Tátnuni ma, jiña'a ya: ―‍Kuá'an ni, vaa in tee ni kaji sa ja kunukuechi de nuu sa kúu tee ya'a, vaa suu de ko kuu tee ki'in ja jin kaxtnu'u na in kúu sa nuu ñayii masu ñuu Israel ya ka kuu i ma, ji'in nuu tee ka kuu rey ma, ji'in nuu ñayii ñuu Israel ya. ,`Q Te vitna, nú jâ ni kijaa de ya'a, te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ni ka tatnuni de ja tnii de ndaka ñayii ka ndakune'e ña'a maa ni a ―‍kúu de jiña'a de. j_M Sani te tee kúu Ananías ma, ni ndakone'e de: ―‍Señor, jâ ni kuu jiniso'o sa kua'a xeen ja ka ka'an i ja kuu tee yukan. Kua'a xeen ja u'vi sa'a de ñayii ka kandija ña'a i maa ni ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma. -^S te ni jininuu ña'a de maa ni ja nani ni Ananías a, ja ni kivi ni te ni sonee ni nda'a ni a siki de ma, sukan‑va'a kuu ndakonde'ya de ―‍kúu ya jiña'a ya. U]# Te jiña'a Iya Tátnuni ma: ―‍Ndokuiñi ni, te kuá'an ni ichi nani “Ichi Ndaa” ma, te ve'e tee nani Judas ma ndanduku ni in tee nani Saulo tee ñuu Tarso ma. Vaa yikuu de jikan‑ta'vi de, |\q Iyo in tee ndikin Jesús ma ñuu Damasco ma nani de Ananías. Tee ya'a, ni jiniso'o de ja ni kana ña'a Iya Tátnuni ma: ―‍¡Ananías! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ndakone'e de: ―‍Ya'a iyo sa, Señor ―‍kúu de jiña'a de. J[  Te uni kii ni iyo kuaa de, ni a kaa de ni a ko'o de vala ndute. DZ Saulo ma, ni ndakoo de, te ni ndakune de nuu de ma. Kovaa masu nde kúu konde'ya‑ka de. Chukan kúu ja ni ka tnii de nda'a Saulo ma, te ni ka jan xsia'a de tee ma ini ñuu Damasco ma. Y9 Te tee kuan koo ji'in Saulo ma, ni ka jinkuiñi de, te ni ka sa'vi‑nka ini de. Ka niniso'o de ja ká'an ya ma, kovaa masu na in ni ka jini de. X Te nini'i‑nka de ja ni yu'u de, te jiña'a de: ―‍Señor, ¿nawa kúni ni ja sa'a sa? ―‍kúu de jiña'a de. Te jiña'a Iya Tátnuni ma: ―‍Ndakoo ni, te kuá'an ni ini ñuu ma. Te yukan, te jin ka'an i nawa sa'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. )WK Te ni ndakone'e de: ―‍¿Na in kúu ni, Señor? ―‍kúu de jiña'a de. Te jiña'a ya: ―‍Saña kúu Jesús iya sóndikin ni a. ¿Ñatuu jani ini ni ja xtnakue'e ni maa ni, ja kuu ni sukan kúu in xndiki ndee ini ja skachi ja'a ti nuu garrocha ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. V Te ni kotuu de onde nuu ñu'ú ma, te ni jiniso'o de ja ká'an: ―‍Saulo, Saulo, ¿nava'a sóndikin ña'a ni? ―‍kúu ká'an. U  Kovaa ichi kua'an de ma, nuu sani te kenda de ñuu Damasco ma, sani te ni jakun‑tuu ña'a in nduva ñu'u vee ichi andivi ma. QT te ni jikan de tutu jin koo nuu in in veñu'u lilikin ka iyo ñuu Damasco ma, sukan‑va'a nuna ndani'i de ñayii ka jika ichi Iya Tátnuni ma, ña'a xi tee, te chinee de i vekaa ñuu Jerusalén ma. S y Nani Saulo ma chi jani ini de ja ka'ni de ñayii ka ndikin Iya Tátnuni ma, ni ja'an de nuu tee tátnuni nuu sutu ma, "R=(Te Felipe ma, ni ndenda de ñuu Azoto ma. Ndaka ñuu ma ndákaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, kua'an de onde ni ndenda de ñuu Cesarea ma.OQ'Te nuu ni ka nana koo de nuu ndute ma, sani te Xtumani Ndios ma, ni xtandiyo yachi ya Felipe ma. Te tee kanuu jinukuechi ma, ñatuu ni jini‑ka de Felipe ma, kovaa sii ini xeen kuan no'o de. P5&Sani te ni tatnuni de ja jin sunkani i carreta de ma, te ni ka nu koo de, te ni jan koo de nuu ndute ma. Te Felipe ma, ni skuandute de tee ma. O%Te Felipe ma, jiña'a de: ―‍Nú ni‑yu'u ni‑anua ni kándija ni Jesucristo ma, te kuu kuandute ni vitnañu'ni‑ni ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndakone'e tee ma: ―‍Kándija sa ja Jesucristo ma kúu Sa'ya Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. xNi$Nani kuan koo de ichi ma, te ni ka kenda koo de in nuu ñu'u ndute, te jiña'a tee kanuu jinukuechi nuu ña'a kúu reina ma: ―‍Ya'a chi ñu'u ndute. ¿Na in ka'nu ndee ja ma kuu kuandute sa ya'a vitnañu'ni? ―‍kúu de jiña'a de. )MK#Sani te Felipe ma, ni keja'a de maa nuu ndee tnu'u Su'si ma nuu yikuu tee kanuu ma ká'vi de ma, te ni kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma nuu de. "L="Sani te tee kanuu jinukuechi nuu ña'a kúu reina ma, ni jikan‑tnu'u de nuu Felipe ma: ―‍Jikan‑ta'vi sa nuu ni ja kaxtnu'u ni na in kúu ja ká'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. ¿Ja kuu maa de? ¿Xi ja kuu in‑ka ñayii? ―‍kúu de jiña'a de. cK?!Ni ka sa'a ndeva'a i ya, te ñatuu na in ni ndi ini ja sa'a ndaa i ja sukan ni ndo'o ni neni ya ma.¿Na in jin ko kuu sa'ya tata ya ma ja jin ndaka'an jin ndakachi i?, te vitna ja ni ka ja'ni i ya nuu ñu'ú ya. kJO Te tna'a ja ká'vi de nuu ndee tnu'u Su'si ma kúu cha'a:Sukan kúu in ndikachi kua'an nuu tee ka'ni ña'a ma, te sukan kúu in kolelu ñatuu nda'yu ti nuu tee séte ña'a ma, sukan ñatuu ni ndakune ya yu'u ya ma. mISTe ni ndakone'e tee ma: ―‍¿Naxe jaku'ni ini sa, nú ñatuu na in ndakaxtnu'u nawa kúni ka'an? ―‍kúu de jiña'a de. Chukan kúu ja ni kana de Felipe ma ja na jin kaa de nuu carreta ma te kunukoo de ji'in tee ma. gHGTe Felipe ma, ni jan tu'va yachi de carreta yukan, te ni jiniso'o de ja ká'vi tee yukan libru ni tee Isaías ma, te ni jikan‑tnu'u de: ―‍¿Te jáku'ni ini ni ja yikuu ni ká'vi ni a? ―‍kúu de jiña'a de. rG]Te Xtumani Ndios ma, jiña'a ya Felipe ma: ―‍Kuán tu'va ni carreta yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. F1Te nuu ni ndakokuiñi de ma, núkoo de nuu carreta de ma, te yikuu de ká'vi de libru Isaías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. E+Felipe ma, ni ke'en de ichi, te kua'an de, te ni ka ndatna'a de ji'in in tee ñuu Etiopía ma. In tee kanuu jinukuechi kúu de. Te ni kucargu de ndaka ja neva'a ña'a kúu reina ñuu Etiopía ma. Tee ya'a, ni ja'an de ñuu Jerusalén ma ni jan chiñu'u de Su'si ma. LDIn ángel Iya Tátnuni ma jiña'a nuu Felipe ma: ―‍Kee ni ñuu Jerusalén a, te kuá'an ni ichi nuu vee ma, ichi nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, ichi ñuu Gaza ma ―‍kúu i jiña'a i. C#Nuu ni jinu ni ka ndaka'an, ni ka ndakachi Pedro ma ji'in Juan ma sukan ni sa'a Su'si ma te ni ka kaxtnu'u‑ka de tnu'u Iya Tátnuni ma, sani te ni ka ndakokuiñi de ichi ñuu Jerusalén ma, te ichi kuan nu koo de ma ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ñayii kua'a ka iyo ñuu Samaria ma. Sukan ni kaxtnu'u Felipe ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu in tee ñuu Etiopía ma 1B[Te ni ndakone'e Simón ma: ―‍Jin kakan‑ta'vi ni ja kuu sa nuu Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a ma ndo'o kuiti sa sukan ka ka'an ni a ―‍kúu de jiña'a de. LAJini sa ja kua'an ni ichi u'vi ma, te jinukuechi ni nuu tachi ma. ;@oChukan kúu ja va'a‑ka ndakani ndaka'vi ini ni ja u'vi sa'a ni a, te ndakan‑ta'vi ni nuu Iya Tátnuni ma saa kuu‑ni‑nka ndasakanu ini ña'a ya ja u'vi ni jani ini ni a. {?oMasu nawa ni'i ni, ni masu nawa koneva'a ni siki ja jikan ni a, vaa ini anua ni a chi masu iyo ndaa nuu Su'si a. >-Te ni ndakone'e Pedro ma: ―‍¡Kuán naa maa ni ji'in xu'un ni a, vaa jani ini ni ja xu'un ni a, te ni'i ni ja skuta'vi ña'a Su'si ma! U=#te ni jikan‑ta'vi de nuu tee ma: ―‍Jin taa tna ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu jiña, sukan‑va'a ndaka ñayii sonee sa nda'a sa siki i ma, te jín kuta'vi i Xtumani Ndios ma ―‍kúu de jiña'a de. 1<[Ja ni jini tee kúu Simón ma ja ka sonee tee ni tetniñu ya ma nda'a de siki ñayii ma te ka kuta'vi i Xtumani Ndios ma, te jiña'a Simón ma ja kua'a de xu'un, ";=Chukan kúu ja ni ka sonee Pedro ma ji'in Juan ma nda'a de siki ñayii ma, te ni ka kuta'vi i Xtumani Ndios ma sukan‑va'a koo ya ini anua in in i ma. :9Vaa ñatuu jin kuta'vi‑ka ni a in ñayii yukan Xtumani Ndios ma nkuu, vaa yika‑ni ja ni ka jandute i ja maa Jesús ma ja kúu ya Iya Tátnuni ma. 9+Ja ni ka kenda koo de ma, ni ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, sukan‑va'a jín kuta'vi ñayii ma Xtumani Ndios ma, te kóo ya ini anua i ma. C8Te tee ni tetniñu ya ma ja ka iyo de ñuu Jerusalén ma, nuu ni ka jiniso'o de ja ñuu Samaria ma jâ ni ka kandija i tnu'u Su'si ma, te ni ka tetniñu de Pedro ma ji'in Juan ma. ,7Q Suni ni kandija tna Simón ma, te nuu ni jinu ni jandute de ma, ndikin de Felipe ma ndaka nuu kua'an de ma, te ni sa'vi‑nka ini de ndaka milagru ni jini de ma. 66e Kovaa nuu ni ka kandija ñayii ma ja káxtnu'u Felipe ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ja jâ ni kenda ja tatnuni maa ya nuu ñayii jin kuan‑ta'vi tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, ji'in ja maa Jesucristo ma sana kuu jin ndani'i ta'vi o ma, te kua'a tee ji'in ña'a ni ka jan‑ta'vi te ni ka jandute i. c5? Ni ka yo ndikin ña'a ñayii ma, vaa kua'a kivi ni yo xnda'vi de i, vaa tasi de ma. ^45 Ndaka ñayii ma, onde suchi kuechi ma ji'in ñayii nija'nu ma, ni ka yo niniso'o ñukuun i ja ká'an de ma. Te ni ka yo ka'an i: ―‍¡Tee ya'a kúu tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma! ―‍ka kuu i ka ka'an i. 53c Kovaa ni kuu kii iyo in tee nani Simón, ja ni yo jani ini de ja maa in‑ni de kúu ja jini‑ka, te ni yo sa'a tasi de, te ni yo xnda'vi de ñayii ñuu Samaria ma. T2!Chukan kúu ja ni ka kusii ini xeen ñayii ñuu yukan. Simón tee tasi ma k1OTe kua'a ñayii ka yinee ña'a tachi ma, ni ka nduva'a i, te ka kayu'u tachi ma ka nde koo i ini anua ñayii ma, te kuan koo i. Suni kua'a tna'a ñayii ñatuu kúu jin kanda ma, ji'in ñayii ka jika u'vi ma, ni ka nduva'a i. A0{Te ñayii ma, ni ka ndututu i ka niniso'o i ja ká'an Felipe ma, te ni ka jini i kua'a milagru ni sa'a de ja maa Su'si ma, te ndaka i ka niniso'o ñukuun ndaka tnu'u káxtnu'u de ma. /Felipe ma kúu in tee kua'an de ichi ñuu Samaria ma, te káxtnu'u de ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. .-Ndaka ñayii ni ka yo kandija tnu'u Su'si ma, ni ka jitenuu i kuan koo i, te ka kaxtnu'u i tnu'u maa ya ma ndeva'a‑ni nuu kuan koo i ma. - Nani suchi kúu Saulo ma, yikuu i sondikin i ñayii ka kandija tnu'u Jesús ma, te ni yo kivi i ve'e ve'e ñayii ma, te ni yo kene'e nda'a i ñayii ma, ka kuu tee ka kuu ña'a, te ni yo chinee i ñayii ma vekaa ma. Sukan ni sa'a Felipe ma ñuu Samaria ma ,'Te jaku tee inuva'a ini ma, ni jan koo de ni ka chu'u de Esteban ma, te ni ka nda'yu xeen de, ja ni ka kuxii xeen ini de, ja ni ji'i tee ma. T+ #Te Saulo ma, iyo tna i yukan, suni ni kendoo ini i sukan‑ni ni ka ja'ni de Esteban ma. Suchi kúu Saulo ma, sondikin i ñayii ka kandija Jesús ma Te maa kivi yukan ni ka keja'a de ni ka sa'a ndeva'a de ñayii ka kandija tnu'u Jesús ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma. Sani te ni ka jitenuu ndaka ñayii ni ka kandija tnu'u Su'si ma ni‑ka'nu ñuu Judea ma ji'in Samaria ma. Kovaa apóstol tee ni tetniñu Jesús ma chi ni ka kendoo de ñuu Jerusalén ma. E*<Te núkoo jiti de, te ni kayu'u nini'i de: ―‍Iya Tátnuni, máko ke'en kuenda ni kuechi ñayii ya'a ―‍kúu de ká'an de. Te nuu ni ka'an de sukan ma, sani te ni ji'i de.*)M;Te nani ka wa'a yuu de Esteban ma, te jikan‑ta'vi Esteban ma, te jiña'a de: ―‍Jesús Iya Tátnuni, ndunda'a ni anua sa ya ―‍kúu de jiña'a de. 5(c:te ni ka kene'e de tee ma onde yuñuu ma, te ni ka wa'a yuu de tee ma. Te tee ka wa'a yuu ma, ni ka tava de su'nu de ma, te ni ka xndoo de ja ko koto in suchi nani Saulo. '9Sani te ka kayu'u nini'i de, te ni ka jasi nda'a de so'o de ma, te ka jinu ndaka de ni jan koo de, te ni ka tnii de Esteban ma, 1&[8Sani te jiña'a de: ―‍Vitnañu'ni te ûni nde'ya sa ja nune andivi ma, te iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a, iyo ya xiñi kua'a Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. 8%i7Kovaa Esteban ma, ûni iyo ndija de ji'in Xtumani Ndios ma, te nde'ya de andivi ma, te ni jini de ja vivii iyo nuu iyo Su'si ma, te núkuiñi Jesús ma xiñi kua'a Su'si ma. $6Nuu ni ka jiniso'o de sukan ma, te ka ndakandi'i ka ndakandi'i‑nka de nu'u de ma, ja ni ka ndakiti xeen ini de nuu Esteban ma. k#O5’Ndijin ja ni ka jini ni tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma ja ni ka kaxtnu'u ángel ma, te ñatuu ni ka sa'a ni sukan ká'an ja jin ko sa'a o ma ―‍kúu de jiña'a de. Sukan ni ka ja'ni i tee kúu Esteban ma 5"c4Vaa tna'a o tee jana'a ma, ûni ni ka yo sondikin de ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Te ûni ni ka yo ja'ni de tee ni ka yo ndakaxtnu'u sukan kii iya va'a ini ma. Te iya va'a ini ma, jâ ni kii ya, kovaa ndijin chi su'va ni ka ke'en‑su'va ni ya, te ni ka ja'ni ni ya ma. g!G3’Kovaa ndijin chi inundee xeen ini ni, te ñatuu ka kandija ni Su'si ma, te inuso'o ka ndaa ni. Ndimaa ñatuu ka kandija ni ja ká'an Xtumani Ndios ma. Sukan ni ka yo kuu tna'a o ñayii jana'a ma, sukan ka kuu ni. > w2¿Xi masu maa sa ni sa'a ndaka a? kúu ya ká'an ya. ?w1Onde andivi ma kúu nuu núkoo sa ma, te onde nuu ñu'ú ya ka iyo ja'a sa ya.¿Na ve'e sa kúu ja jin sa'a ni a?, ká'an Iya Tátnuni ma. ¿Ndenu kúu nuu ndatatu sa ma? 2]0Kovaa Su'si onde sukun ma, masu iyo ya veñu'u ni ka sa'a nda'a ñayii ma, vaa sa'a ni ka'an ya te ni ndaka'an in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma: >w/Kovaa Salomón ma kúu tee ni sa'a veñu'u ka'nu ma. !;.Te ni jatna ini Su'si ma sukan sa'a David ma, te ni jikan‑ta'vi de ja sa'a de in veñu'u ka'nu nuu ko jin chiñu'u de Su'si ni yo chiñu'u Jacob ma. 9k-Tna'a o ñayii jana'a ma, nuu ni ka kunda'a i ve'e sa'ma ma, te ka ndiso i ve koo i ji'in Josué ma nuu ni ka kivi koo i ñu'ú ñayii in‑ka ñuu ma. Te maa Su'si ma ni kene'e ñayii ñuu yukan, te ni ka kivi koo tna'a o ñayii jana'a ma, sukan ni yo kuu onde kivi yukan te onde kivi ni iyo David ma. <q,’Tna'a o ñayii jana'a ma, nuu ni ka iyo i nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, te ni ka yo neva'a ñukuun i in ve'e sa'ma nuu ni yo ka'an Su'si ma, tna'a ja ni ka sa'a de sukan ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma, nuu ni jiña'a ya ja jin sa'a de in ve'e sa'ma sukan kaa tna'a ja ni kaxtnu'u ya nuu de ma. {o+Saa su'va ni ka jiso ni ve'e Moloc ma ji'in tiuxini ni yo kuu su'si ni Renfán ja jin chiñu'u ni ma.Te kuechi ja sukan ni ka sa'a ni ma, chukan kúu ja tetniñu jika‑ka ña'a sa jin koo ni sana ñuu Babilonia ma, kúu ya jiña'a ya. *Te chukan kúu ja ni xndoo ña'a Su'si ndija ma, te ni ka keja'a maa i ni ka chiñu'u i tiuxini ma ji'in ndaka ja ka iyo andivi ma, vaa sa'a ndee nuu tutu tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma:Ñayii israelita, masu ni ka ja'ni ni kiti nuu sa, ni masu ni ka ndataa ni ja kúu kuenda sa ma ndi‑uu xiko (40) kuiya ni ka iyo ni nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma. S)Sani te ni ka ndane'e i in serru ja ko kuu su'si i, te ni ka sa'a i in viko, te ni ka ja'ni i kiti ja jin ndakua'a i nuu su'si i ma, te sukan ni ka kusii ini xeen i nuu su'si i ja ni ka sa'a maa i ma. ;o(Te ni ka jiña'a i Aarón ma: “Sa'a ni in su'si iya kóxtnuu nuu o a, vaa Moisés tee ni kene'e ña'a ñuu Egipto ma, masu ka jini o nawa ni kuu de”, ka kuu i ka jiña'a i. 'G'Kovaa tna'a o ñayii jana'a ma, ñatuu ni ka kandija i ja ni ka'an Moisés ma, su'va ni ka saxiko i, te ni ka kuu ini i ja jin ndakokuiñi i ñuu Egipto ma. \1&Te maa Moisés ma ni yo kuu tee ni iyo me'ñu ndaka ñayii ñuu Israel ma ja ni ka yo ndatna'a i ma nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma. Te ni iyo de ji'in Su'si ma iya ni ka'an nuu de xini yuku nani Sinaí ma. Te ni iyo de ji'in ndaka tna'a o ñayii jana'a ma. Te nuu maa de ni wa'a ya tnu'u sa'a ja koteku o ma, te ni ndakaxtnu'u de nuu o ma. r]%Te Moisés ma ni yo kuu tee ni jiña'a nuu ñayii ñuu Israel ya: “Sa'a Su'si ma ja ne'un ni a kenda iya kaxtnu'u tnu'u ya ma sukan káxtnu'u sa tnu'u maa ya a nuu ni a, te jin koniniso'o ni ja ka'an ya ma”, kúu de jiña'a de. S$Te Moisés ma ni yo kuu tee ni ndene'e tna'a o ñayii jana'a ma, te ja maa Su'si ma, te ni sa'a de milagru ñuu Egipto ma, ji'in nuu Mar Rojo ma, ji'in nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma uu xiko (40) kuiya. /#’Ñayii israelita ma, ni ka saxiko maa i tee kúu Moisés ma, te ni ka jiña'a i de: “¿Na in ni tatnuni ja ko kuu ni tee ja'nde tniñu ji'in tee tátnuni nuu sa a?”, ka kuu i ka jiña'a i. Kovaa visi ni ka ka'an i sukan ma, te Su'si ma chi ni tetniñu ya de ja ko kuu de tee tatnuni ji'in tee ndene'e ñayii kúu ñuu ya ma, te maa ángel ni kenda nuu núkoo tnu iñu ma ni chindee ña'a. "Ja ndaa kúu ja jini sa sukan ka ndo'o ñayii ñuu sa a ja ka iyo i ñuu Egipto ma, te jiniso'o sa sukan ka tnana u'vi i ja ka ndo'o i ma, te ni kuun sa vee sa ja ndene'e sa i. Te chukan kúu ja ne'e ni, te tetniñu ña'a sa ñuu Egipto ma”, kúu ya jiña'a ya. c?!Sani te jiña'a Iya Tátnuni ma: “Kene'e ni ndijan ni a, vaa nuu ii kúu nuu iyo ni a. mS te jiña'a ya: “Saña kúu Su'si tna'a ni tee ni ka yo kuu Abraham ma, ji'in Isaac ma, ji'in Jacob ma”, kúu ya jiña'a ya. Te Moisés ma, ni keja'a ni'i ni'i‑nka de ja yu'u de, te ni ñatuu kúsaa ini de ja konde'ya de. $ AMoisés ma, ni sa'vi‑nka ini de ja ni jininuu de sukan ma, te nuu ni jan tu'va de ja kuni va'a‑ka de ma, te ni jiniso'o de ja ká'an Iya Tátnuni ma, 7 g’Ja ni ya'a uu xiko (40) kuiya ma, te yatni yuku nani i Sinaí ma nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, ni kenda in ángel me'ñu in tnu iñu kánda'a kánda'a‑nka tnu ma. . UJa ni jiniso'o Moisés ma sukan ma, ni jinu de kua'an de, te ni iyo de ñuu Madián ma nuu masu ñuu de kúu ma, te yukan ni tnanda'a de, te ni ka iyo uu sa'ya de. o W¿Xi kúni ni ja ka'ni ña'a ni, sukan ni ja'ni ni iku ma tee ñuu Egipto a?”, kúu de jiña'a de.  +Sani te tee sa'a ndeva'a ñani de ma, jiña'a de nuu Moisés ma: “¿Na in ni tetniñu ña'a ja tatnuni ni xi ja ka'nde ni tniñu siki saña? I Te kivi yutnee ma ni ndani'i de uu tee Israel ma ja ka kanaa de, te jiña'a de: “Má jin kanaa‑ka ni, vaa ndi‑tna'a ñani ni. ¿Nava'a ka sa'a ndeva'a tna'a ni?”, kúu de jiña'a de. 0YKovaa Moisés ma, jani ini de ja tna'a de ma, jin kunitnuni i ja maa de ko kuu tee kuatniñu Su'si ma ja ndene'e ya ñayii Israel ma, kovaa ñatuu ni ka jinitnuni i. )KKovaa ja ni jini de ja in tee ñuu Egipto ma, sa'a ndeva'a de in tna'a de ma, te Moisés ma, ni jan chindee de tna'a de ma, te ni ja'ni de tee ñuu Egipto ma. }’Nuu ni ndi'i Moisés ma uu xiko (40) kuiya ma, te ni jani ini de ja jin koto de tna'a de ñayii ñuu Israel ma. &~}~|{{z6yxxGwxvuuttJssErrRqpp0onnlkSihh6gfeeydCcba``0__]]G\e[\ZkYXWVV8UlTSRRUPNN`MMLKJIH:G{FEDDCBA@?>Q<;j::.98b7:6,5432y0//J..'-,+++*h*)S(L'&%$Q#"!M (=8WxF\y'~n|_ @ F25 _Ni ka kenda koo tna jaku ñayii Judea ma ñuu Antioquía ma, te ni ka jakondee i ka kaxtnu'u i nuu ñayii jâ ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te sa'a ka jiña'a i: ―‍Jiniñu'u ja tee ma chi jakitnuni de sukan tátnuni Moisés ma, sana kuu ndani'i ta'vi de nuu Su'si ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Z4-Ni ka kendoo de ñuu yukan ji'in ñayii ka ndikin Jesucristo ma kua'a kivi.3'Nuu ni ka ndenda koo de ma, ni ka ndaxtutu de ndaka ñayii ka kandija Su'si ma, te ni ka ndakani de ndaka ja vii ja va'a ni sa'a Su'si ma nuu ni jan koo de ma, ji'in sukan ni sa'a Su'si ma ja ni ka kandija ñayii masu judío ka kuu i ma tnu'u vii tnu'u va'a maa ya ma. T2!Yukan, sani te ni ka nda koo de in nuu barcu, te kuan nu koo tuku de ñuu Antioquía ma. Vaa ñuu yukan kúu nuu ni ka jikan‑ta'vi tna'a o ma nuu Su'si ma ja na skuta'vi ya de ja vii ja va'a, sukan‑va'a ja maa Su'si ma, te kuu jin sa'a de ja ni ka kucargu de ma, te vitna chi ja ni kuu ni ka sa'a de ja iyo ja jin sa'a de ma. t1aNuu ni jinu ni ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ñuu Perge ma, te kuan koo de ñuu Atalia ma. T0!Ni ka ndaya'a de ñuu Pisidia ma, te ni ka kenda koo de ñuu Panfilia ma. 3/_Ndi‑in ndi‑in veñu'u nuu ka ndatna'a ñayii ka ndikin Jesucristo ma ni ka sunkani de tee ka iyo va'a nuu Su'si ma ja jin ko koto de i te jin kaxtnu'u de naxe jin ko sa'a jin ko kuu de ma. Te ka iyo ndite de, te ka jikan‑ta'vi de nuu Iya Tátnuni ma ja jin kuu ñayii ka kandija ya ma. b.=sukan‑va'a jin chindee de ñayii ni ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a maa Jesucristo ma, te jin ndaka'an‑so'o de nuu ñayii ma ja jin kukanu ini va'a i Su'si ma. Te ka jiña'a de: ―‍Jin kona'a ni ja yo'o ja ka ndikin o Su'si o a chi kua'a xeen ja jin ndo'o jin neni o, sana kenda koo o nuu tatnuni Su'si ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. q-[Te ni ka kaxtnu'u tna de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ñuu yukan, te kua'a xeen ñayii ni ka kandija Jesucristo ma, te ni ka xndoo i ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te ni ka keja'a i ka sa'a i sukan játna ini Jesucristo ma. Nuu ni jinu ma, Pablo ma ji'in Bernabé ma, ni ka ndakokuiñi tuku de ñuu Listra ma ji'in ñuu Iconio ma ji'in ñuu Antioquía ma, ,Kovaa nuu ni ka konduu ña'a ñayii ka ndikin Jesucristo ma, ni ndakoo de, te ni ndivi de ini ñuu ma. Kivi yutnee ma ni ndee de ñuu ma, te kua'an de ji'in Bernabé ma ñuu Derbe ma. Kuan nu koo Pablo ma ji'in Bernabé ma ñuu Antioquía ma ja iyo i ñuu Siria ma /+WSani te ni ka kenda koo tee judío ma ja ka iyo de ñuu Antioquía ma ji'in ñuu Iconio ma, te ni ka kundee de ni ka ndaxsama de ja ka jani ini ñayii kua'a ma. Sani te ni ka wa'a yuu de Pablo ma, te ka ñu'u de tee ma, ni ka kene'e de tee ma ini ñuu ma. Ni ka jani ini de ja ni ji'i tee ma. *Visi ni ka ka'an de ndaka tnu'u ya'a, yika‑ni ni ka kundee de ja ñatuu ni ka ja'mi ñayii ma xndiki ma nuu de ma. *)MVisi ni ka yo sa'a maa i sukan ma, kovaa Su'si ma chi ni yo sa'a ya ja ni yo kuun savi ma, ni yo sa'a ya ja ni ka yo kuu itu ñayii ma, te ni iyo kua'a ja jin kaa ñayii ma te jin koo sii ini i, sukan‑va'a jin ndasa'a maa i kuenda sukan va'a ini Su'si ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. f(EOnde xi'na‑ka ma ni wa'a ya tnu'u, te ni ka yo sa'a maa ñayii ma sukan ka kuni maa i ma. t'aka jiña'a de: ―‍Ndijin, ¿nava'a ka sa'a ni sa'a? Saña tna chi ndi‑tna'a ñayivi o. Tnu'u vii tnu'u va'a ka kaxtnu'u sa nuu ni a, ja na jin xndoo ni cha'a ja masu jiniñu'u a, te jin ndakokuiñi ni nuu Su'si iya téku ma, iya ni sa'a andivi ma ji'in nuu ñu'ú a ji'in mar ma ji'in ndaka ja iyo a, te jin kandija ni ya, te jin sa'a ni sukan kúni ya ma. !&;Ja ni ka jiniso'o Bernabé ma ji'in Pablo ma, ni ka ndata de sa'ma ka ndii de ma, te ni ka ke koo de nuu ka iyo ñayii kua'a xeen ma, te ka kayu'u de, n%U Tee kúu sutu Júpiter ma ja iyo de veñu'u kátuu nuu kivi o ini ñuu ma, ni jan xsia'a de xndiki ji'in ita ye'e veñu'u yukan, te kua'a xeen ñayii ka iyo, te ka kuni i ja jin ka'mi i xndiki ma nuu Bernabé ma ji'in Pablo ma. ${ Bernabé ma ni ka xnani i Júpiter, te Pablo ma, ni ka xnani i de Mercurio, vaa tee ya'a kúu tee ká'an‑ka ma. W#' Ja ni ka jini ñayii ma sukan ni sa'a Pablo ma, te ni ka keja'a i ka kayu'u i ka ka'an i sa'an maa ñuu Licaonia ma: ―‍Su'si o ma, ni ka kenda koo ñayivi ya nuu ka iyo o ya ―‍ka kuu i ka ka'an i. ,"Q Te ni ka'an ni'i Pablo ma, te ni tatnuni de: ―‍Kani va'a ni ja'a ni a, te ndokuiñi ni ―‍kúu de jiña'a de. Te ni kandava de, sani te ni kuu ni jika de. %!C Ja ni jiniso'o de ja ká'an Pablo ma, te nde'ya vava'a Pablo ma de, te ni jini Pablo ma ja kúkanu ini de ja ja maa Pablo ma, te ndasava'a ña'a Su'si ma.  Ñuu Listra ma iyo in tee ñatuu kúu jin kanda ja'a de ma, te ñatuu nama ni kuu kaka de onde nuu ni kâku de ma. Te núkoo de. :mPablo ma ji'in Bernabé ma, ka kaxtnu'u tuku de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma yukan. Sukan ni kuu ja ni kenda koo Pablo ma ji'in Bernabé ma ñuu Listra ma ji'in ñuu Derbe ma _7Ja ni ka jiniso'o tee ni tetniñu Jesús ma ja sukan ka ka'an i ma, te ni ka xsiyo de kuan koo de ichi ñuu Listra ma ji'in ñuu Derbe ma ja ka iyo i ñuu Licaonia ma, ji'in ni‑ka'nu ñuu ka iyo yatni yukan ma. fEKovaa ñayii judío ma ji'in ñayii masu judío ma ja ñatuu ka kandija i Su'si ma, ni ka ndatnu'u tna'a i ji'in tee netniñu ñuu yukan, sukan‑va'a jin sa'a ndeva'a i Pablo ma ji'in Bernabé ma te jin kua'a yuu i de. ,QTe ñayii ñuu yukan, uu jichi i iyo. In jichi i ka kandija ja ka ka'an ñayii judío ma, te in jichi‑ka i ma ka kandija ja ka ka'an tee ni tetniñu Jesús ma. ~uChukan kúu ja Pablo ma ji'in Bernabé ma, ni ka kendoo de kua'a‑ka kii ñuu yukan, te ni ka yo kukanu ini de nuu maa Iya Tátnuni ma, te ni ka kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma sukan skuta'vi ya ñayii ma ja vii ja va'a ma, te maa ya ni wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja jin sa'a de milagru ma, te sukan ni kaxtnu'u ya nuu ñayii ma ja ja ndaa ndija kúu tnu'u ka ka'an de ma. [/Kovaa ñayii judío ma ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu yukan, ni ka ska'an i ñayii masu judío ka kuu i ma, te ni ka sa'a i ja ñatuu ni ka kunimani i nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. ] 5Ni ka kenda koo Pablo ma ji'in Bernabé ma ñuu Iconio ma, te ni ka kivi koo de ini veñu'u luluu iyo yukan, te ni ka ka'an de tnu'u Su'si ma. Sani te ni ka kandija kua'a ñayii judío ma ji'in ñayii griego ma. yk 4Te ñayii ka ndikin Jesucristo ma, ka iyo sii ini xeen ndaka i, vaa ka iyo ndija i ji'in Xtumani Ndios ma.]3 3Sani te Pablo ma ji'in Bernabé ma, ni ka kaja ni'ni de ñuyaka ja'a de ma, ja kúni ka'an ja ñatuu ni ka jan‑ta'vi ñayii ñuu yukan tnu'u Su'si o a ja ka kaxtnu'u de ma. Sani te kuan koo de ñuu Iconio ma. =s 2Kovaa ñayii judío ma ja ñatuu ni ka kandija i Su'si ma, ni ka ska'an i ña'a ka sa'a tnu'u ja ka jinindija ña Su'si ma te ka iyo respetu ñayii ma nuu ña ma, ji'in tee ka ndanuu‑ka ka iyo ñuu yukan, ja na jin ndene'e nda'a de Pablo ma ji'in Bernabé ma. Te ni ka ndene'e nda'a de tee ma ñuu yukan. dA 1Te tnu'u ká'an Iya Tátnuni ma ja ka kaxtnu'u de ma, ni jitenuu i ni‑ka'nu ñuu yukan. gG 0Ja ni ka jiniso'o ñayii masu judío ka kuu i ma, ni ka nduu sii ini xeen i te ka ka'an i ja tnu'u vii tnu'u va'a kúu tnu'u ká'an Iya Tátnuni ma, te ndaka ñayii ka iyo ja jin ndani'i ta'vi i ma, ni ka kandija i. !; /vaa sukan ni tatnuni Iya Tátnuni ma nuu ni ka'an ya sa'a ma:Ni sunkani ña'a sa ja ko kuu ni ñu'u jin kundijin nuu ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, sukan‑va'a kaxtnu'u ni ni‑ka'nu ñuu ñayivi a naxe jin ndani'i ta'vi i, kúu ya ká'an ya. ―Sa'a ni ka ndaka'an de.  .Pablo ma ji'in Bernabé ma, masu ni ka yu'u de, te ni ka ndakone'e de: ―‍Ja kúni Su'si ma nkuu ja xinañu'u‑ka nuu ndijin ja ka kuu ni judío ma jin kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma nkuu. Kovaa maa ni, ñatuu ka jan‑ta'vi ni ja suu ni jin ko kuu ñayii jin koteku ni‑kani ni‑jika nuu Su'si ma. Te chukan kúu ja vitna chi jin koo sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, C -Kovaa nuu ni ka jini ñayii judío ma ja kua'a xeen ñayii ma kúu, ni ka kukueñu ini xeen i, te ka jiña'a i ja masu ja ndaa kúu ja ká'an Pablo ma, te ka ka'an ndeva'a i ja kuu de. .U ,In‑ka kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te jâ yatni ndaka ñayii ñuu ma ni ka ndatna'a, sukan‑va'a jin koniniso'o i tnu'u Su'si ma. >u +Nuu ni jinu ja ni ka ndatnu'u de ma, kua'a ñayii judío ma, ji'in ñayii ja ni ka nduu i judío ja ka sa'a i sukan kúni Su'si ma, ni ka ndikin i Pablo ma ji'in Bernabé ma. Te nani ka ndatnu'u i ji'in de ma, ni ka ka'an, ni ka kachi de nuu i ja máko jin xndoo i ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma.  *Ja ni ka nde koo de veñu'u yukan, ñayii judío ma ji'in ñayii masu judío ka kuu i ma, ni ka jikan‑ta'vi xeen i nuu de ja in‑ka kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te jin ka'an‑ka de siki tna'a ja ni ka ka'an de ma.  % )Jin konde'ya ni, ndijin ja ka saxiko ña'a ni a.Xinañu'u jin sa'vi‑nka ini ni, sani te jin naa ni.Vaa sani te iyo in ja sa'a sa ne'un kii ya'a.Kovaa masu jin kandija ni, visi na in na kaxtnu'u nuu ni, kúu ya jiña'a ya. ―Sa'a ni jiña'a Pablo ma.  ! (’Jin ko koto va'a ni maa ni nasa yukan, te jin ndo'o ni sukan ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma:   'Visi na jin sa'a ni ndaka sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma, kovaa nú ma jin kukanu ini ni Jesús ma, masu kuu jin naa kuechi ka sa'a ni a. Kovaa nú na in kandija Jesús ma chi maa ya sa'a ja naa kuechi i ma te kuu koo va'a i nuu Su'si ma. 1 [ &’Ñani. Chukan kúu ja jin kona'a ni ja ka kaxtnu'u sa nuu ni a ja ja maa Jesús ma, te sakanu ini Su'si ma kuechi o ma ja ka kuu o ñayii ka kukanu ini ya ma. ] 3 %Kovaa Jesús ma, masu nde ni tivi ñunde'yu ya ma, vaa ni ndaxteku ña'a Su'si ma. ?w $Ja ndaa kúu ja David ma, ni jinu ni jinukuechi de nuu tna'a de ma, sukan ni jani ini Su'si ma, te ni ji'i de, te ni kuyu'u de nuu ka yinee tna'a de ma, te ni tivi ñunde'yu de ma. 7 #Chukan kúu ja sa'a ká'an in‑ka nuu ndee tnu'u maa ya a: “Masu kua'a ni tnu'u ja tivi ñunde'yu sa'ya ni a, vaa masu nama ni sa'a i ja u'vi.” G "Te Su'si ma chi ni ndaxteku ya Jesús ma, sukan‑va'a ma tivi ñunde'yu ya ma, sukan ká'an tnu'u ya'a: “Maa sa kunda'vi ini ña'a, sukan ni skuiso sa nuu David ma.” Sa'a ni ka'an ya.  !Te vitna te ni kenda nuu yo'o ja ka kuu o sa'ya tata tna'a o ñayii jana'a ma vaa ni ka jini o ja ni ndaxteku ya Sa'ya ya Jesús ma, vaa sa'a ká'an Salmo ku‑uu ma: “Ro'o kúu Sa'ya ri, te vitna te maa ri kúu Yuva ro.” Sa'a ni ka'an ya nuu Jesús ma. {o ’Saña tna, ka kaxtnu'u sa nuu ni tnu'u vii tnu'u va'a siki ja ni skuiso ya nuu tna'a o ñayii jana'a ma. 7g Te ñayii ni ke koo ji'in ya ñuu Galilea ma te kuan koo i ji'in ya ñuu Jerusalén ma, kua'a kivi ni ka yo jini‑ka i ya, te suu i ka kuu testigu nuu ñayii ñuu a vitna. eC Kovaa Su'si ma, ni ndaxteku ya Jesús ma, te masu ni kendoo ya ne'un ñayii ni ka ji'i ma.  Ni jinu ja ni ndo'o ni neni ya sukan ndee nuu tutu Su'si ma, te ni ji'i ya. Sani te ni ka nune'e i ya nuu krusi ma, te ni ka chu'u i ya. 1[ Visi ñatuu ni‑in kuechi ya ni ka ndani'i ñayii ma ja sa'a ja kûu ya, kovaa maa i chi ûni ni ka jikan i nuu Pilato ma ja na kua'a de tnu'u ja na jin ka'ni de ya. _7 Ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in tee ka kuu gobiernu ka tatnuni nuu i ma, ñatuu ni ka ndakuni i ji'in de na in kúu Jesús ma, te visi ndaka kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma ni ka yo ndaka'vi i tnu'u ni ka yo ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, kovaa ni ñatuu ni ka jaku'ni ini i sukan ká'an ma. Chukan kúu ja ni ka ka'an i ja na kûu ya ma, te ja sukan ni ka sa'a i ma, te ni yo kuu sukan jâ ni ka'an ya ja iyo ja ko kuu ma. A~{ ’Ñani, ja ka kuu ni sa'ya tata Abraham ma, ji'in ndijin ja masu ñayii ñuu Israel ma ka kuu ni kovaa ka ndi ini ni naxe jin koo va'a ni nuu Su'si o a, vaa ka jini ni ja iya ndakan kuenda nuu o kúu ya, te nuu ndaka o ya ni kaxtnu'u Su'si ma tnu'u vii tnu'u va'a ya ma ja sa'a ja jin ndani'i ta'vi o a. {}o Nuu sani te jinu tniñu vee Juan ma, te jiña'a de: “¿Na in ka jani ini ni ja kúu sa? Masu saña kúu Cristo, iya ka ndetu ni ma. Kovaa jâ vee maa iya masu kaa masu iyo sa ja kuu ndaji sa ni a ñií ndijan ya ma”, kúu de jiña'a de. T|! kovaa xi'na‑ka sana kenda Jesús ma, jâ ni kenda Juan ma ja ni yo kaxtnu'u de nuu ñayii ñuu Israel ma ja na jin ndakani jín ndaka'vi ini i te jín xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma te jín kuandute i. { ’Ne'un sa'ya tata tee ya'a, ni sa'a Su'si ma ja ni kee iya sa'a ja jin kaku o ma, sukan ni skuiso ya ma. Iya ya'a kúu Jesús ma, z  Kovaa sani te ni xtandiyo ya tee ya'a, te ni nukuiñi David ma ja ko kuu de rey. Te sa'a ni ndaka'an ya ja kuu de: “Ni ndani'i sa David a sa'ya tee kúu Isaí ma, in tee sa'a sukan kúu ini maa sa. Suu de sa'a ndaka ja kúni sa ma”, kúu ya ká'an ya. $yA Sani te nuu ni ka jini ñayii ma ja ka iyo rey sava‑ka ñuu ma, te ni ka jikan tna tna'a o ma in rey, te Su'si ma, ni wa'a ya tnu'u te ni kaji ya Saúl sa'ya tee kúu Cis ma tee kúu sa'ya tata Benjamín ma ja ko kuu de rey ñuu Israel ma, te ni yo tatnuni de uu xiko (40) kuiya. Ix  Sukan kuun cientu uu xiko uxi (450) kuiya ni yo kuu ndaka sukan ndáka'an sa a. ’Sani te Su'si ma, ni sa'a ya ja ni ka iyo tee ni ka yo ndaka'an, ni ka yo ndakachi nuu ñayii ma te ni ka yo ja'nde de tniñu i ma, te sa'a ni yo kuu onde ni kenda tee ni yo nani Samuel, tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. |wq Sani te ni xnaa ya uja ñuu ja ka iyo nii ñuu Canaán ma, te ni ndakua'a ya tna'a o ñayii jana'a ma ñuu yukan. bv= Te ni kanda ya sukan ni ka yo kuu i ma uu xiko (40) kuiya nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma. Su Su'si ñuu Israel ma, ni kaji ya tna'a o ñayii jana'a ma, te ni sa'a ya ja ni ka kukua'a xeen i, nani ni ka iyo i ñuu Egipto ma. Kovaa ni ndene'e ya i ñuu yukan ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. 8ti Pablo ma, ni ndokuiñi de, te ni sa'a de in seña ji'in nda'a de ma, te jiña'a de: ―‍Jin koniniso'o ni, ñayii ñuu Israel ya, ji'in ndijin tna ja masu ñayii ñuu Israel ma ka kuu ni te ka ndi ini ni naxe jin koo va'a ni nuu Su'si o a, vaa jâ ka jini ni ja iya ndakan kuenda nuu o kúu ya. 'sG Ja ni jinu ni ka ka'vi i tnu'u ni wa'a Su'si ma nuu Moisés ma, ji'in tnu'u ni ka yo ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, te tee ka tatnuni ini veñu'u luluu ma, ni ka tetniñu de ja jin kuña'a i Pablo ma ji'in Bernabé ma: ―‍Ñani, nú iyo in tnu'u vii tnu'u va'a ja ni taa Su'si ma nuu ni ja jin ndani'i tna'a o ya in tnu'u kanu ini, te kuu jin ka'an ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. -rS Sani te Bernabé ma ji'in Pablo ma, ni ka ke koo de ñuu Perge ma, te kuan koo tuku de onde ñuu Antioquía ma ja iyo i ñuu Pisidia ma. In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ka kivi koo de veñu'u luluu iyo yukan nuu ka ndatna'a ñayii judío ma, te ni ka jinkoo de. q! Pablo ma ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, ni ka nde koo de ñuu Pafos ma, te ni ka ka koo de in nuu barcu, te kuan koo de ñuu Perge ma ja iyo i ñuu Panfilia ma. Kovaa Juan ma, ni xndoo ña'a de, te ni ndakokuiñi de, te kuan no'o de ñuu Jerusalén ma. p! Ja ni jini tee kúu gobiernu ma ja ni kuu sukan ma, ni kandija de Su'si ma, te ni kusii ini xeen de ja ni ka kaxtnu'u Pablo ma ji'in Bernabé ma na in kúu Iya Tátnuni ma. Sukan ni ka sa'a Pablo ma ji'in Bernabé ma ñuu Antioquía ma ja iyo i ñuu Pisidia ma o# Vitna chi nda'a Iya Tátnuni ma koo siki ni a, te ndukuaa ni jaku kivi, te ma kuu kuni‑ka ni kandii ma ―‍kúu de jiña'a de. Sani te ni kunee tnuu ni jini tee kúu Elimas ma. Sani te ni jakondee de skaka nda'a de ndúku de na in tnii nda'a de ja skaka ña'a i. 8ni te jiña'a de: ―‍Sa'ya tachi kúu ni. Ndimaa ja u'vi kúni ni ja sa'a ni. Ndimaa ja xnda'vi ni ñayii ma kúni ni. ¿Ñatuu jinu ja sakanuu ni ichi va'a Iya Tátnuni ma? m Sani te Pablo ma, tee ni yo nani Saulo ma, ûni iyo ndija de ji'in Xtumani Ndios ma, te nde'ya vava'a de Elimas ma, Dl Kovaa tee kúu Barjesús ma tee tasi ma, te sa'an griego ma chi “Elimas” kúni ka'an ja nani de ma, te ja'nu ndee de, vaa kúni de ja ma kandija tee kúu gobiernu ma tnu'u Su'si ma. ck? Te iyo de ji'in tee kúu gobiernu ma, te nani de Sergio Paulo. Tee ya'a chi in tee ndichi xeen kúu de. Te ni tatnuni de ja jin kana i Bernabé ma ji'in Saulo ma, vaa kúu ini xeen de ja koniniso'o de tnu'u Su'si ma. j Ni‑ka'nu ñuu luluu iyo nuu mar ma ni ka ya'a de, onde ni ka kenda koo de ñuu Pafos ma. Yukan ni ka ndani'i de in tee tasi ñuu judío ma nani de Barjesús, ja xnda'vi de ñayii ma, te ká'an de ja in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de. /iW Nuu ni kenda koo de ñuu Salamina ma, ni ka kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma veñu'u lilikin nuu ka ndatna'a ñayii judío ka iyo yukan ma. Te chíndee tna ña'a Juan ma. ;ho Bernabé ma ji'in Saulo ma, ni tetniñu ña'a Xtumani Ndios ma kuan koo de ñuu Seleucia ma, te yukan, te ni ka ka koo de in nuu barcu, te kuan koo de onde ñuu Chipre ma. pgY Chukan kúu ja ni jinu ni ka iyo ndite de ma, te ni ka ndakuan‑ta'vi de nuu Su'si ma, sani te ni ka jikan‑ta'vi de nuu ya, te ni ka sonee de nda'a de ma siki Bernabé ma ji'in siki Saulo ma, te ni ka ndakuan‑ta'vi de nuu tee ma, te kuan koo de. Bernabé ma ji'in Saulo ma, ni ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ñayii ñuu Chipre ma _f7 In kivi ka iyo ndite de te ka ndachiñu'u de Su'si ma, te ni ka'an Xtumani Ndios ma: ―‍Jin sa'a siin ni Bernabé a ji'in Saulo a, sukan‑va'a jín satniñu de tniñu ni kana sa de a ―‍kúu ya jiña'a ya. Ue % Ne'un ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Antioquía ma ka iyo tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u Su'si ma, te tee ya'a ka kuu de: Bernabé ma, Simón tee ka xnani i Negro ma, Lucio tee ñuu Cirene ma, Manaén tee ni ka ja'nu kaa ji'in Herodes tee ni tatnuni ñuu Judea ma, ji'in Saulo ma. 0dY Nuu ni jinu tniñu ni jan koo Bernabé ma ji'in Saulo ma, sani te kuan nu koo de ñuu Jerusalén ma, te kuan koo de ji'in Juan ma, tee ka xnani i Marcos ma.mcS Kovaa tnu'u Su'si ma chi ve kuitenuu‑ka, te kua'a‑ka ñayii ni ka jiniso'o ndaka ñuu ma. 8bi Sani te in ángel Iya Tátnuni ma, ni xtnakue'e i de, sani te ni ka ta'vi ña'a tindaku te ni ji'i de, vaa kuechi ja ñatuu ni ndakua'a de jayiñu'u nuu Su'si ndija ma. a Te ñayii ma, ka kayu'u i ka ka'an i: ―‍Masu in tee‑ni kúu tee ká'an a, nú masu ja in su'si kúu de ―‍ka kuu i ka ka'an i. `# In kivi ñukuun, te ni ndinuu Herodes ma sa'ma vava'a‑ka de ma, te ni nukoo de nuu núkoo kutu de ma, te ni ka'an de nuu ñayii ñuu ma. [_/ Te Herodes ma, ni ndakiti xeen ini de nuu ñayii ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma, kovaa ni ka ndatnu'u tna'a i, te ni ki koo ñayii ka iyo nduu ñuu ma nuu iyo de ma, vaa ja ni ka yo jaa ñayii ñuu yukan chi ñuu rey Herodes ma ni yo kee. Chukan kúu ja ni ka chuya'vi ñayii ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma in maa tee jinukuechi nuu rey ma nani de Blasto, sukan‑va'a na ka'an vivii de nuu rey ma, sukan‑va'a kóo mani rey ma ji'in ñayii ñuu yukan. y^k Te Herodes ma, ni sa'a de ja jin ndanduku i Pedro ma, kovaa ñatuu ni ka ndani'i i de. Te ni jinu ni ndakan Herodes ma kuenda nuu tee ni ka yo jito Pedro ma, sani te ni xtekuechi de tee ma te ni tatnuni de ja jin ka'ni i tee ni ka yo jito Pedro ma. Te ni ya'a ja sukan ni kuu ma, te ni kee Pedro ma ñuu Judea ma, te kua'an de ñuu Cesarea ma, te ni kendoo de yukan. i]K Kivi xtnee ma ka kuvaa soldado ma, ka jikan‑tnu'u tna'a de na nde ichi kua'an Pedro ma. 1\[ Ji'in nda'a Pedro ma ni sa'a de seña ja na jin kasiyu'u i, te ni ndakani de sukan ni ndene'e ña'a Iya Tátnuni ma ini vekaa ma, te jiña'a de: ―‍Jin ndakani ni nuu Jacobo ma ji'in nuu ñayii ni ka nduu ji'in o sa'ya Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. Sani te kua'an de in‑ka nuu koo de. &[E Kovaa Pedro ma, yikuu de skajan skajan‑nka de ye'e ma. Nuu ni ka ndakune i ma te nuu ni ka jini i de ma, ñatuu ka ni'i ini‑ka i naxe jin ka'an i. HZ  ―‍Iyo ku'u ro ―‍ka kuu ñayii ka iyo ma ka jiña'a i. Te maa i chi ûni suu de kúu, jiña'a i, kovaa jaku i ka ka'an: ―‍Xi saa in ángel de kúu ―‍ka kuu i ka ka'an i. HY  Ja ni ndakuni i sukan ká'an Pedro ma, te ni kutachi xeen i. Jinu i ni ndivi i kua'an i, te ni ña ni ndakune i ye'e ma. Te jiña'a i: ―‍Pedro ma, ye'e ma iyo de ―‍kúu i jiña'a i. zXm Te ni skajan de ye'e ma, sani te ni kee in suchi si'i jinukuechi i yukan, ja ndakune i ye'e ma, te nani i Rode. eWC Te nuu ni ndasa'a de kuenda ma, te kua'an de ve'e ña'a kúu María ma si'i tee nani Juan ma, tee ni ka ndaxnani i Marcos ma, nuu ka iyo kua'a‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma te ka jikan‑ta'vi i nuu ya ma. V# Sani te Pedro ma, ni ndoto vava'a de, te ka'án de: “Vitna chi jini o ja ja ndaa kúu ja maa Su'si ma, ni tetniñu ya ángel ya ma, sukan‑va'a skaku ña'a i nuu nda'a Herodes ma, ji'in nuu ñayii judío ma ja ka kuni i ja jin xndo'o jin xneni ña'a i ma.” U Ni ka ya'a de nuu tee xinañu'u ma ji'in nuu tee ku‑uu ja ka jito ña'a ma, te ni ka kenda koo de ye'e kaa iyo sandi'i‑nka ma ja sani te ndee o ma. Te ni ndanune‑ni maa ye'e ma, te ni ka nde koo de. Te ni ka jika de jana'a. Sani te ni xndoo ña'a ángel ma. T- Pedro ma, ndikin de yata ángel ma ni ndee de, kovaa masu jini de nú ja ndija kúu ja yikuu ángel ma sa'a i ma xi in ja jininuu de kúu. mSS Te suni jiña'a ángel ma: ―‍Ndinuu ni sa'ma ni a, te ndachi'i ni ndijan ni a ―‍kúu i jiña'a i. Te sukan ni sa'a de. Sani te jiña'a i: ―‍Ndakondii ni sa'ma ndii ni a, te kondikin ña'a ni ―‍kúu i jiña'a i. R Sani te ni kenda in ángel Iya Tátnuni ma, te ni ye'e ni'ni ini nuu yinee de ma. Te ni skaki'i ángel ma yika Pedro ma ja na ndoto de, te jiña'a i: ―‍¡Ñama ni, ndakoo ni! ―‍kúu i jiña'a i. Te yo'o kaa ma, ni ka kun‑kava i nda'a de ma. ^Q5 Kivi yutnee ma, te kene'e Herodes ma Pedro ma nuu ñayii ma nkuu. Kovaa maa jakuaa yukan, Pedro ma jâ kixi de, te nu'ni de uu yo'o kaa, te ka ndeñu'u ña'a uu soldado. Te ka iyo tee ka jito ye'e vekaa ma. 4Pa Kovaa nani yinee Pedro ma vekaa ma, te ñayii ka kandija Su'si ma, ka jikan‑ta'vi, ka jikan‑ta'vi‑nka i nuu Su'si ma ja na chindee ña'a ya ja na ndee de vekaa ma. Ow Te nuu ni ka tnii i Pedro ma, te ni ka chinee i de vekaa ma. Te ni ka xndoo i kuun jichi soldado, te ndi‑kuun ndi‑kuun soldado ma ni ka yo jito ña'a. Jani ini Herodes ma ja na ya'a Viko Pascua ma, te kene'e de Pedro ma nuu ndaka ñayii ma. CN Ja ni jini de ja ka jatna ini ñayii judío ma sukan sa'a de ma, sani te ni tatnuni de ja jin tnii tna i Pedro ma. Sa'a ni kuu kivi viko ka jaa i xtatila ja ñatuu na levadura yi'i ma. dMA Herodes ma, ni tatnuni de ja jin ka'ni i Jacobo ñani Juan ma ji'in yuchi kúu espada ma. L # Te kivi yukan, te tee kúu rey Herodes ma, ni tatnuni de ja jín tnii i jaku ñayii ka kandija Su'si ma, te jín sa'a ndeva'a i ñayii ma. K9 Te sukan ni ka sa'a i, te ni ka tetniñu i nawa ka neva'a i ma ni ka yinda'a Bernabé ma ji'in Saulo ma te ni ka ndakua'a de nuu tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Judea ma, sukan‑va'a na jin ndasaja de nuu ndaka tna'a o ma.hJI Sani te ni ka ndatnu'u tna'a i ja ndi‑in ndi‑in ñayii ka ndikin Jesucristo ma, jín tetniñu i nawa ka neva'a i ma, sukan‑va'a na jin koo ja jin kaa ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu Judea ma. SI In de nani Ágabo, ni ndokuiñi de, te ni kaxtnu'u de in tnu'u ni ka'an maa Xtumani Ndios ma, ja koo tnama xeen ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te sukan ni kuu ndija kivi ni yo tatnuni tee nani Claudio ma. H Te ne'un kii yukan ni ka ke koo tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ñuu Jerusalén ma, te kuan koo de ñuu Antioquía ma. 2G] Te nuu ni ka ndatna'a de ma, ni jan koo de ñuu Antioquía ma. In kuiya kuiti ni ka iyo nduu de ji'in ñayii ka kandija Su'si ma, te ni ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu kua'a ñayii ka iyo yukan. Te yukan kúu xinañu'u nuu ni ka xnani i cristianu ñayii ka ndikin Jesucristo ma. WF' Ni jinu, te kua'an Bernabé ma ñuu Tarso ma kuan nu nduku de Saulo ma. NE Vaa Bernabé ma, in tee va'a ini kúu de, te ûni iyo ndija de ji'in Xtumani Ndios ma, te kúkanu ini xeen de Su'si ma. Te kua'a xeen ñayii ni ka kandija Iya Tátnuni ma ja sukan ni ka'an de ma. ^D5 Nuu ni kenda de ma te nuu ni jini de ja vii ja va'a ni sa'a Su'si ma, ni kutachi de, te ni ka'an‑so'o de nuu ndaka i ja ni‑yu'u ni‑ini i jín kondikin i Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a jin koo va'a i nuu ya. +CO Ja sukan ni kuu ma, ni ka jiniso'o ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma, te ni ka tetniñu i Bernabé ma kua'an de ñuu Antioquía ma. B' Te tnu'u ndee tnu'u ndatnu Iya Tátnuni ma ka iyo ji'in i, te kua'a xeen ñayii ma ni ka kandija, te ni ka ndandikin i ichi Iya Tátnuni ma. A Kovaa ne'un ñayii ni ka jitenuu ma ka iyo jaku ñayii ñuu Chipre ma ji'in ñuu Cirene ma, te nuu ni ka jan koo i ñuu Antioquía ma, ni ka keja'a i ka kaxtnu'u tna i tnu'u vii tnu'u va'a Jesús Iya Tátnuni ma nuu ñayii ka ka'an sa'an griego ma. w@g Nuu ni ya'a ja ni ka ja'ni tee ka tatnuni ñuu Jerusalén ma Esteban ma, te ni ka sondikin de ñayii ka kandija Su'si ma, te ni ka jitenuu i kuan koo i, te ni ka kenda koo i onde ñuu Fenicia ma, ji'in ñuu Chipre ma, ji'in ñuu Antioquía ma. Te ñatuu ni ka ka'an i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu in‑ka ñayii, nú masu ja nanimaa nuu ñayii judío ma. "?= Nuu ni ka jiniso'o de sukan ni ndakani Pedro ma, te ni ka ndukuee de. Sani te ni ka ndachiñu'u de Su'si ma, te ka ka'an de: ―‍¡Nú sukan, suni ñayii masu ñuu Israel ya, ni wa'a Su'si ma tnu'u ja jin ndakani jin ndaka'vi ini i, te sakanu ini ya na kuechi i ma, te jin ndani'i ta'vi i ja jin koteku i ni‑kani ni‑jika! ―‍ka kuu de ka ka'an de. Ñayii ka kandija Su'si ma ñuu Antioquía ma >) Chukan kúu ja nú Su'si ma, ni tetniñu tna ya Xtumani maa ya ma nuu ka iyo de ma, sukan ni tetniñu ya ya nuu yo'o ma nuu jâ ni ka kandija o Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ¿na in kúu saña ja ka'nu ndee sa nuu Su'si ma ja sa'a ya ma? ―‍kúu de jiña'a de. K= Sani te ni ndaka'án sa sukan ni ka'an Iya Tátnuni ma nuu ni yo iyo ñayivi ya ji'in o ma: “Juan ma, ni skuandute de ji'in ndute, kovaa ndijin chi jin kuandute ni ji'in Xtumani Ndios ma.” 9<k ’Sani te nuu ni keja'a sa káxtnu'u sa tnu'u Su'si o ma, te ni kenda Xtumani Ndios ma, te ni ka kuta'vi tna de ya, sukan ni ka kuta'vi ndaka o ya ma onde xinañu'u ma. ; Tee yukan kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a ja sa'a ja jin ndani'i ta'vi ni ji'in ndaka tna'a ni a.” Sa'a ni jiña'a i, ká'an de. 8:i te ni ndakani de sukan ni jini de in ángel ve'e de ma, ja jiña'a i: “Tetniñu ni ñayii ki'in ñuu Jope ma, na jin kueka i tee nani Simón ma ja ni nukonani de Pedro ma. Q9 Te Xtumani Ndios ma, ni ka'an ya ja na ki'in sa ji'in de, te má ko kani uu ko kani uni ini sa. Suni ni ka yo ndikin tna ña'a iñu ñani o a ja ni jan koo sa. Te ni ka kivi koo sa ve'e Cornelio ma, 8 ’Te maa ora yukan, sani te ni ka kenda koo uni tee ve'e nuu iyo sa ma, te onde ñuu Cesarea ma ve koo de ve kueka ña'a de. J7  Sa'a ni kuu uni jichi, sani te ni ndaa sa'ma ma onde andivi ma. "6= Ja ku‑uu jichi ma ni ndaka'an tuku onde andivi ma: “Ja jâ ni ndasavii Su'si ma máko xnani ni ja masu kaa vii masu kaa ndoo”, kúu ya ká'an ya. 5 Te ni ndakone'e sa: “¡Masu kuu, Señor! Masu nama uun jaa sa in ja masu iyo vii masu iyo ndoo”, kúu sa jiña'a sa. {4o Sani te ni jiniso'o sa ja ká'an ya: “Pedro, ndokuiñi ni, te ka'ni ni ti, te kaa ni ti”, kúu ya ká'an ya. u3c Te ni jini sa ja ka ñu'u ndi‑tuku yu'u ndi‑tuku nuu kiti: kiti xeen ma, ji'in koo ma, ji'in lasaa ma. T2! ―‍Yikuu sa jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma nuu iyo sa ñuu Jope ma, te ni jininuu sa sa'a, ja onde andivi ma ve nuu in sa'ma ka'nu ka'nu, te nu'ni ndi‑kuun nuu i ma, te ni nuu i nuu iyo sa ma. Q1 Sani te Pedro ma, ni keja'a de ndákani de ndaka sukan ni kuu ma: P0 te ka jiña'a de: ―‍Ni wa'a ni tnu'u ja ni kivi ni ve'e ñayii ñatuu ka yitnuni ma, te ni ka jaa ni ji'in i xita, te masu játna ini Su'si ma ja sukan jin sa'a o ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 2/] Chukan kúu ja nuu ni ndenda Pedro ma ñuu Jerusalén ma, te tee ka kaxtnu'u ja jiniñu'u ja jin jakitnuni tee ma, ni ka xtekuechi de Pedro ma ja masu va'a ni sa'a de, K.  Tee ni tetniñu Su'si ma ji'in ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu Judea ma, ni ka jiniso'o i ja suni ñayii masu ñuu Israel ma, jâ ni ka jan‑ta'vi tna i tnu'u Su'si ma. - 0Te ni tatnuni de ja ja maa Jesucristo ma, te jín kuandute i. Sani te ka jiña'a i ja na kendoo de jaku‑ka kii ji'in i.3,_ /―‍Masu na in kuu ka'nu ndee ja jin kuandute ñayii ya'a. Vaa jâ ni ka kuta'vi tna i Xtumani Ndios a, sukan ni ka kuta'vi tna o ya ma ―‍kúu de jiña'a de. #+? .vaa ni ka jiniso'o de ja ñayii ma, ka ka'an i in‑ka sa'an ja masu nde ka jini i ma, te sukan ka ndachiñu'u i Su'si ma. Sani te Pedro ma, jiña'a de: b*= -Te ndaka tee ka ka'an ja jiniñu'u ja kitnuni tee ma, ja ka ndikin de Pedro ma ve koo de ma, ni ka sa'vi‑nka ini de ja ni ka jini de ja ni wa'a Su'si ma Xtumani Ndios ma nuu ñayii masu ñuu Israel ma ka kuu i ma, )  ,Nani yikuu‑ka Pedro ma ká'an de ma, te ni ka kuta'vi ndaka ñayii ka niniso'o tnu'u vii tnu'u va'a ma Xtumani Ndios ma. ({ +Ja kuu maa ya ma ka ndakani ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, te ka ka'an de ja nú na in na kandija ya ma te xndoo i ja u'vi ma te sa'a i ja va'a ma chi ndasakanu ini ya ndaka kuechi ni sa'a i ma ―‍kúu de jiña'a de. K' *Te maa ya ni tatnuni ja jin kaxtnu'u sa nuu ñayii ma, te jin ndakani sa ja maa Su'si ma ni xndoo nuu nda'a ya ma ja ndakan ndaa ya kuenda nuu ñayii ka teku ma ji'in nuu ñayii ni ka ji'i ma. 3&_ )Kovaa masu ni ka jini ndaka‑ka ñayii ma ya, nú masu ja yika‑ni ja saña ja onde xinañu'u ma ni kaji ña'a maa Su'si ma ja jin ko kuu sa tee jin kuni te jin ndaka'an jin ndakachi sa nuu ndaka ñayii a, te ka ndaka'an sa nuu ni ja ni ka jaa, ni ka ji'i‑ka sa ji'in ya nuu ni ndateku ya ma. n%U (Kovaa Su'si ma, ni ndaxteku ya Jesús ma nuu uni kii ma, te ni sa'a ya ja ni ka jini ñayivi sa ya. V$% 'Te ndaka sa ni ka jini sukan ni sa'a ya nuu ka iyo ñayii ñuu Judea ma, ji'in ñayii ka iyo ini ñuu Jerusalén ma. Te ndaka sa ni ka jini sukan ni ka jata kaa i ya nuu krusi ma, te ni ka ja'ni i ya ma. 6}|z{Cz"yx2wRvutss r1qppoo mxl+j2h4glffehdbb&a`__H^3]\[[3Z3YXWWUUTXSSbRQ2PONMeKJIHGFFAE{DCCB-A+@??>*=<;;:>877F6254320/..G-l,+w*))Z(U'&#""'!D {7b%sx&/,f]C   u'6`<9Te nuu ni ndakuan‑ta'vi de ma, ni jiña'a de: ―‍Jiniñu'u ja no'o sa ja koo sa viko ve kuyatni ñuu Jerusalén ma, kovaa ndii sa in‑ka jichi, nú Su'si ma kúni ja sukan ko kuu ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndaa de in nuu barcu ñuu Éfeso ma, te kua'an de. Pablo ma, ni ndeja'a de ja ku‑uni jichi kuan kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma ; Te tee judío ka iyo ñuu yukan, ka xtetuu de Pablo ma ja na kendoo de jaku‑ka kivi ji'in de yukan. Kovaa ñatuu ni kuni de. Z:-Nuu ni kenda koo de ñuu Éfeso ma, Pablo ma, ni xndoo de ñayii kuan koo ji'in de ma ke'e ma, te ni kivi de ini veñu'u luluu ma, te ka ndaa ka nuu de ka ndatnu'u de siki tnu'u Su'si ma ji'in tee judío ma. ~9uTe Pablo ma ni iyo‑ka de kua'a‑ka kivi ñuu Corinto ma, saa ni ndakuan‑ta'vi de nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te ni ndee de, te kua'an de in nuu barcu ichi ñuu Siria ma, te ni ka ndikin ña'a Priscila ma ji'in Aquila ma. Nuu ka iyo de ñuu Cencrea ma, ni sa'a de ja jin sete yanda i xini de ma, ja kuechi ja in ja ni skuiso de nuu Su'si ma ja sa'a de. j8MSani te ndaka ñayii ma, ni ka tnii i tee kúu Sóstenes ma tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni ka kani i de nuke'e nuu ja'nde tee kúu Galión ma tniñu ma. Kovaa tee kúu Galión ma masu ni ndi ini de ja ka kuu maa i ma. `79Chukan kúu ja ni tatnuni de ja jin kene'e de ñayii ma nuu ja'nde de tniñu ma. )6KKovaa nú siki ja tnu'u ka ka'an ni a xi siki ja na sa'ya na tata ka kuu ni ma xi siki ja ni ka tatnuni i ja jin sa'a ni ma, masu kuu ka'nde sa tniñu yukan. Jin koto maa ni naxe jin sa'a ni chi saña chi masu kúni sa ja ka'nde sa tniñu siki ja ka ka'an ni a ―‍kúu de jiña'a de. r5]Te iyo Pablo ma ja ka'an de, kovaa xi'na‑ka ni ka'an tee kúu Galión ma, te jiña'a de: ―‍Ndijin ñayii judío a, nute ni kija koo ni ji'in in ñayii ja ni ja'ni i in ndiyi xi ni sa'a ndeva'a i, iyo sa ja koniniso'o sa. *4M Te ka jiña'a i: ―‍Tee ya'a, sa'a de ja jin chiñu'u ñayii a Su'si ma sukan kúni maa de, te masu sukan ni tatnuni Moisés ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. q3[ Kovaa ni kuu ja kivi tátnuni tee kúu Galión ma ñuu Acaya ma, ñayii judío ma, ni ka ndatnu'u tna'a i, te ni ka tnii i Pablo ma te ni jan koo i ni ka jan xsia'a i de nuu tee kúu Galión ma nuu ja'nde de tniñu ñayii ma. ~2u Chukan kúu ja ni kendoo Pablo ma in kuiya yo sava ñuu yukan, ni yo kaxtnu'u de nuu ñayii ma tnu'u Su'si ma. v1e Vaa maa sa iyo ji'in ni, te ni‑in ñayii masu kuu kaki'i nda'a ña'a i ja sa'a ndeva'a ña'a i, vaa ñuu ya'a ka iyo kua'a ñayii ja jin kandija ña'a i ja maa sa kúu Su'si, te jin nduu i ñayii ñuu maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 09 Sani te jakuaa yukan ni jininuu Pablo ma ja jiña'a Iya Tátnuni ma: ―‍Má koyu'u ni, te kaxtnu'u‑ka ni tnu'u maa sa a. Máko kasiyu'u ni. 8/iTe tee nani Crispo ma, tee tátnuni veñu'u luluu ma kúu de, te ni kandija de ja Jesús ma kúu Su'si Iya Tátnuni ma, te ni ka kandija ndaka ñayii ve'e de ma, te suni kua'a xeen tna ñayii ñuu Corinto ma ni ka kandija ja ni ka jiniso'o i tnu'u Su'si ma ja ni kaxtnu'u Pablo ma, te ni ka jandute i. /.WSani te Pablo ma, ni kee de veñu'u ma, te kua'an de ve'e in tee nani Justo ma. In tee jinindija Su'si ma kúu de, te iyo yatni de nuu kátuu veñu'u luluu ma. -Kovaa ñayii judío ma, ni ka keja'a ka ndakiti ini i, te ni ka ka'an ndeva'a i nuu de ma. Sani te Pablo ma, ni kaja ni'ni de sa'ma de ma, ja ko kuu i in seña ja masu kuechi‑ka de kúu, te jiña'a de: ―‍Kuechi maa ni jin ko kuu nawa jin ndo'o jin tna'a ni. Masu na kuechi saña. Vitna, te ki'in sa kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma nuu ñayii masu judío ka kuu i ma ―‍kúu de jiña'a de. ,%Te Silas ma ji'in Timoteo ma, ni ka nde koo de ñuu Macedonia ma, te kuan koo de ñuu Corinto ma. Te nuu ni ka kenda koo de ma, Pablo ma, ûni jatanuu xeen de káxtnu'u de nuu ñayii judío ka iyo ñuu yukan ma, ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. +Ndaka una kii, kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, Pablo ma ká'an ká'an de tnu'u Su'si ma ini veñu'u luluu ma, vaa kúni de ja jin kandija ñayii judío ma ji'in ñayii griego ma sukan ni sa'a Su'si ma ja jin ndani'i ta'vi o ma. B*}Te ni jini Pablo ma ja in‑ni tniñu ka sa'a de ji'in tee ma. Chukan kúu ja ni kendoo de nuu ka iyo tee ma, vaa ve'e sa'ma ka sa'a de, sukan‑va'a kuu satniñu tna de ji'in tee ma. )Yukan ni ndani'i de in tee judío nani de Aquila. Te tee ñuu Ponto ma kúu de. Jaku‑ni kivi iyo ja ni kenda tee kúu Aquila ma ji'in ñasi'i de ña'a nani Priscila ma ñuu Corinto ma, vaa ni ka ke koo de ñuu Italia ma, kuechi ja tee kúu emperador nani Claudio ma, ni tatnuni de ja ndaka ñayii judío ma, na jin nde koo i ñuu Roma ma. Te sukan ni ka ndatna'a Pablo ma ji'in Aquila ma. k( QNuu ni jinu sukan ma, Pablo ma, nuu ni ndee de ñuu Atenas ma, sani te kua'an de ñuu Corinto ma. s'_"Kovaa jaku i chi ni ka kandija i, te ni ka ndandikin tna'a i ji'in Pablo ma. Ne'un ñayii yukan iyo tna tee nani Dionisio tee ja'an kutu nuu Areópago ma. Suni iyo tna ña'a nani Dámaris ma. Te suni ka iyo tna jaku‑ka ñayii.O&!Te ni jinu ni ka'an de ma, te ni ndee de ne'un ndaka ñayii ma. w%g Kovaa nuu ni ka jiniso'o i siki ja ni ndateku ya ma, sani te jaku i ni ka jakundee Pablo ma, te jaku‑ka i ka jiña'a: ―‍Ka kuni sa ja ndaka'an ni tnu'u ya'a in‑ka tuku kivi, te jin koniniso'o sa ―‍ka kuu i ka jiña'a i. $9Vaa maa Su'si ma, ni kaji ya in kivi ja sa'a ndaa ya, te maa Sa'ya ya iya ni tetniñu ñayivi ya ni kii ya ñuu ñayivi ya kúu iya ndakan ndaa kuenda nuu ndaka ñayii a. Te chukan kúu ja ni kaxtnu'u ya ja sukan ko kuu, vaa ni ndaxteku ya Sa'ya ya ma ―‍kúu de jiña'a de. # Ja ndaa kúu ja Su'si ndija ma chi ñatuu ni ke'en kuenda ya ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a o onde xi'na‑ka ma, nuu ñatuu jin kuni‑ka o naxe jin kondikin o ya ma, kovaa vitna tátnuni ya nuu ndaka ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ja na jin ndakani jín ndaka'vi ini i te jín xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma te jín ndakokuiñi i nuu maa ya ma, sukan‑va'a jin kaku i nuu ja u'vi ma. h"I’Te nú sa'ya tata maa Su'si iya ká'an sa a ka kuu o, te máko jin kani ini o ja tna'a ja ka jani ini maa ñayii ma te vivii ka ndane'e i ji'in oro ma, xi ji'in plata ma, xi ji'in yuu ma, kúu Su'si ma, chi ña'a. Q!Vaa ja maa ya ma, te ka teku o te ka kanda o te ka iyo o, vaa maa ya jito ña'a, te jâ yatni sukan ka ka'an tna jaku tee ndichi ka iyo ne'un ni a: “Vaa sa'ya tata maa ya ka kuu o”, ka ka'an de. P Sa'a ni sa'a ya, sukan‑va'a jín ndasa'a ñayii ma kuenda te jín ndanduku i ya. Vaa vala ti'i‑ni ja sa'a o, te kuu ndani'i o ya. Te ja ndaa kúu ja masu jika kuiti iyo ya nuu ka iyo in in o a. q[Te maa ya ni sa'a in‑ni ñayii ma, te ni kukua'a xeen o ja ka iyo o ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te maa ya ni jani ini na saa tiempu ko kuu in kivi ma in yoo ma in kuiya ma, te ni jani ini ya ndenu jin ko kuu xe'ñu in in ñuu ma. /WNi a masu jiniñu'u ya ja na in kua'a nawa kuatniñu ya, su'va maa ya kúu iya sa'a ja kúu ka xtatachi o a te ka teku o a, te táa ya ndaka nawa ka jiniñu'u o ma. Q’Su'si ya'a kúu iya ni sa'a ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ji'in ndaka ja ka iyo a, te suu ya kúu iya tátnuni andivi ma ji'in nuu ñu'ú ya. Iya ya'a, masu iyo ya veñu'u nuu ka sa'a ñayii ma. @yVaa ni ya'a sa, te ni jini sa altar nuu ka yinee su'si ni ma, te suni ni jini sa in altar ja ñatuu nawa yinee, te sa'a ká'an tnu'u ndee ma: “Altar in su'si ñatuu jin kuni‑ka o ma kúu cha'a.” Chukan kúu ja tna'a Su'si ka chiñu'u ni ma iya ñatuu jin kuni‑ka ni ma, kúu iya káxtnu'u sa nuu ni a. ESani te Pablo ma, ni jinkuiñi de sasava nuu nani Areópago ma, te jiña'a de: ―‍Ndijin tee ka iyo ñuu Atenas a, jini sa ja ndijin chi ka jatanuu xeen ni ja ka kuu su'si ni ma. _7Vaa ñayii ñuu Atenas ma, ji'in ñayii masu ñuu yukan ka kuu i ja ka iyo i yukan ma, masu nawa ka sa'a‑ka i, nú masu ja ka ndetu i in‑ka ja jaa ja jin koniniso'o i, te saa kuu jin ndatnu'u tna'a i ma.  Vaa vee ni kaxtnu'u ni tnu'u ja masu ka jini sa, te ka kuni sa ja jin kuni sa nawa kúni ka'an ―‍ka kuu de ka jiña'a de. T!Te ni ka jeka de Pablo ma, te ni jan koo de in nuu nani Areópago nuu ka ndatna'a kua'a ñayii ma, te ni ka jakondee de ka jikan‑tnu'u de: ―‍Ka'an ni nawa kúni ka'an tnu'u jaa ja káxtnu'u ni a. Te jaku tee ka sa'a tnu'u ja tee ndichi ka kuu de ma, ja ka skua'a de naxe ko kuu ñayii ma, ñatuu ka jatna ini de ja ká'an Pablo ma, te su'va su'va ka kuu de, vaa in jichi tee ka kuu epicúreos ma, ka ndi ini de naxe jin koo sii ini de ñuu ñayivi ya, te in jichi‑ka tee ka kuu estoicos ma ka ka'an kuiti kanda o naxe ndo'o neni o ma. Chukan kúu ja ka ka'an de: ―‍¿Nawa kúni ka'an ndaka tnu'u ká'an tee ya'a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Te in jichi de ma ka ka'an: ―‍In tee káxtnu'u tnu'u in‑ka su'si jaa kúu de ―‍ka ka'an de. Vaa ni kaxtnu'u Pablo ma tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma, ji'in sukan ni ndateku ya ma. yChukan kúu ja Pablo ma, ni yo ja'an de veñu'u luluu ñuu yukan, nuu ka ndatna'a ñayii judío ma ji'in ñayii griego ma ja jâ ka chiñu'u i Su'si ma, te ûni ñukuun káxtnu'u va'a‑ka de siki tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma. Te suni ndi‑kivi ndi‑kivi ni yo ja'an de nuya'vi ma, te suni sukan ñukuun ni yo kaxtnu'u tna de nuu ñayii griego ka ndatna'a yukan ma. 3_Nani Pablo ma, ndetu de tee ma ñuu Atenas ma, kúxii ini de ja kúnda'vi ini de ja ñayii ñuu yukan, vaa nde'ya de ja ka chiñu'u xeen i ja masu Su'si ka kuu ma. {Te tee kuan koo ji'in Pablo ma, ni jan koo de ji'in tee ma onde ñuu Atenas ma, sani te ni ka ndakokuiñi de ñuu Berea ma ja jin kuña'a de Silas ma ji'in Timoteo ma ja jin nu koo yachi de nuu iyo Pablo ma. Sukan ni ndo'o Pablo ma ñuu Atenas ma 7Sani te ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ni ka tetniñu i Pablo ma kua'an de ichi yu'u mar ma. Te Silas ma ji'in Timoteo ma, ni ka kendoo de yukan. Y+ Nuu ni ka jini ñayii judío ka iyo ñuu Tesalónica ma ja Pablo ma, suni ni jan kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma ñuu Berea ma, sani te ni jan koo i yukan, te suni ni ka ska'an i kua'a ñayii ñuu yukan ma. + Te sukan, te kua'a ñayii ñuu yukan, ji'in kua'a ña'a ñuu griego ña'a ka ndanuu‑ka ma, ji'in kua'a tee ma, ni ka kandija tnu'u Su'si ma.  Ñayii ya'a chi inuva'a‑ka ini i sana ñayii ka iyo ñuu Tesalónica ma, vaa ni ka jan‑ta'vi vivii i tnu'u Su'si ma, te ndi‑kivi ndi‑kivi ka skua'a vivii i tnu'u Su'si ma, sukan‑va'a jin kuni i nú ja ndaa kúu ja ka ka'an Pablo ma ji'in Silas ma. a; Sani te ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ni ka tetniñu i Pablo ma ji'in Silas ma jakuaa yukan onde ñuu Berea ma. Te nuu ni ka kenda koo de ñuu yukan, te ni ka kivi koo de in veñu'u luluu ñayii judío ma. W' Kovaa ni chuya'vi Jasón ma xu'un nuu tee ka netniñu ma, sukan‑va'a jin ke koo de ji'in tna'a de ma, sani te ni ka xsiaa de tee ma. Sukan ni kuu ja ni ka kenda koo Pablo ma ji'in Silas ma ñuu Berea ma f EJa ni ka jiniso'o ñayii ma, ji'in tee ka netniñu ñuu yukan ma, ni ka ndakiti ini i. q [Te tee kúu Jasón a, ni jan‑ta'vi de tee ma ve'e de ma. Ndaka tee ya'a ka ka'an ja iyo in‑ka rey nani Jesús, te chukan kúu ja masu ka kandija de ja tátnuni tee kúu César tee kúu emperador ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. > uKovaa ñatuu ni ka ndani'i i de, te chukan kúu ja kuan koo i ji'in tee kúu Jasón ma, ji'in jaku‑ka ñayii ka kandija Su'si ma, nuu tee ka netniñu ñuu yukan, te ka kayu'u i, ka jiña'a i: ―‍Pablo ma ji'in Silas ma chi ka skanaa de ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te ni ka kenda koo de ñuu o ya. ) KTe ñayii judío ma ja ñatuu ka kandija i ma, ni ka kukueñu ini i, te ni ka nduku i jaku tee inukuxi ma tee ka sa'a ja u'vi ma, te nuu ni ka kukua'a i ma, ni ka ska'an i ñayii ñuu ma, te ni jan koo i ve'e tee kúu Jasón ma, te ni ka kivi koo ni'i, ni ka kivi koo îyo i, ka ndanduku i Pablo ma ji'in Silas ma. Ka kuni i ja jin kene'e nda'a i de te jin koo i ji'in de nuu ka ndatna'a ndaka ñayii ñuu ma. w gTe jaku ñayii ma, ni ka kandija i tnu'u Su'si ma, te ni ka ndandikin tna'a i ji'in Pablo ma ji'in Silas ma. Te sukan ni ka sa'a tna kua'a ña'a ka ndanuu‑ka, ji'in tee ka kuu griego ma ja jâ ka ndachiñu'u tna de Su'si ma nkuu. ~uvaa ndákaxtnu'u de sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma, ja jiniñu'u ja Cristo ma ndo'o neni ya te kûu ya, kovaa sani te ndateku ya ma: ―‍Te Jesús iya ká'an sa ma, maa ya kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. {Te Pablo ma, ni kivi de ini veñu'u ma, sukan játna ini de sa'a de ndaka ñuu nuu ja'an de ma. Te ni kuu uni jichi ndaka'an‑so'o de nuu ñayii ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu i ma, kovaa ñatuu ni ka jatna ini i ja ká'an de ma,  +Ni ka ya'a de ñuu Anfípolis ma ji'in ñuu Apolonia ma, te ni ka kenda koo de ñuu Tesalónica ma, nuu iyo in veñu'u luluu ñayii judío ma. (Sani te ni ka ke koo de vekaa ma, te ni jan koo de ve'e ña'a kúu Lidia ma ni ka jan koto de ndaka‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. Te ni ka ndaka'an‑so'o‑ka de nuu ndaka i ma sukan jin ko sa'a jin ko kuu i nuu Su'si ma. Sani te kuan koo de‑ni.{'Te ni ki koo de, te ni ka kene'e de tee ma vekaa ma, te vivii ka jiña'a de nuu tee ma ja na jin ke koo de ñuu yukan. [/&Sani te tee ka kuu ndaja'a ma, ni jan koo de ni ka ndakuña'a de nuu tee ka ja'nde tniñu ma, te tee ya'a chi ni ka yu'u de ja ni ka jiniso'o de ja Pablo ma ji'in Silas ma, tee ñuu Roma ma ka kuu de ma. %Kovaa Pablo ma, jiña'a de nuu tee ka kuu ndaja'a ma: ―‍Ni ka kani ña'a de nuu ndaka ñayii ma, te ni ka chinee va'a ña'a de vekaa a, te ñatuu ni ka sa'a ndaa de ja jin ka'nde de tniñu sa a, te vitna ja tee ñuu Roma a ka kuu tna sa. ¿Te ka kuni de ja jin kene'e yu'u ña'a de? Masu kuu, nú masu ja onde ki koo maa de ja jin kene'e ña'a de vekaa a ―‍kúu de jiña'a de. R$Te tee jito ye'e vekaa ma, ni ndakuña'a de Pablo ma sa'a: ―‍Tee ka ja'nde tniñu ma, ni ka tatnuni de ja xsiaa ña'a sa. Te vitna, te ke koo ni, te kuán koo sii ini ni ―‍kúu de jiña'a de. :m#Nuu jâ ni ndii ma, ni ka tetniñu tee ka ja'nde tniñu ma tee ka kuu ndaja'a ma ja jin koo de jin kuña'a de tee jito ye'e vekaa ma ja kene'e de Pablo ma ji'in Silas ma. mS"Te tee jito vekaa ma, ni chi'i de Pablo ma ji'in Silas ma ve'e de ma, te ni sunkoo de tee ma nuu mesa ma, vaa iyo sii ini xeen de ja ndaka de ve'e de ma ni ka kandija Su'si ma, te ni ka jaa ni ka ji'i ndaka de ja iyo tu'va ma. [~/!Te maa ora yukan, maa jakuaa yukan, te tee jito vekaa ma, ni jeka de Pablo ma ji'in Silas ma, sukan‑va'a ndakate de nuu ni ka tnakue'e tee ma. Sani te maa jakuaa yukan, te ni ka jandute ndaka de ve'e de ma. } Sani te ni ka kaxtnu'u Pablo ma ji'in Silas ma tnu'u Iya Tátnuni ma nuu de, ji'in nuu ndaka‑ka ñayii ve'e de ma. X|)Sani te ka jiña'a Pablo ma ji'in Silas ma: ―‍Kandija ni ja Jesucristo ma kúu Su'si Iya Tátnuni ma, te jin kaku ni ji'in ñayii ve'e ni ma, te jin ndani'i ta'vi ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 7{gSani te ni ndene'e de tee ma, te ni jikan‑tnu'u de tee ma, te jiña'a de: ―‍Ndijin, ¿nawa sa'a sa ja kuu kaku sa nuu tnundo'o tnuneni ya'a? ―‍kúu de jiña'a de. KzSani te tee jito ye'e vekaa ma, ni jikan de ja jin xndu'va i in ñu'u. Sani te ni kivi kunu de nuu ka iyo tee ma, te ni'i ni'i‑nka de ni jinkoo jiti de nuu ja'a Pablo ma ji'in Silas ma. y'Sani te Pablo ma, ni kayu'u nini'i de, te jiña'a de: ―‍Máko sa'a ni maa ni ja u'vi, vaa ndaka sa ka iyo ya'a ―‍kúu de jiña'a de. ~xuSani te ni ndoto tee jito vekaa ma, te ja ni jini de ja ndaka ye'e vekaa ma ni ka ndanune ma, te ni tava de yuchi kúu espada ndiso de ma, ja ka'ni de maa de nkuu, vaa jani ini de ja ndaka ñayii ka yinee vekaa ma, jâ ni ka jinu i kuan koo i. Vw%Sani te ni keja'a tnaa xen‑xeen, te ni‑ka'nu vekaa ma ni jaja ni'ni xen‑xeen. Sani te ni ka ndanune ndaka ye'e vekaa ma, te ndaka yo'o kaa ka nu'ni ñayii ka yinee vekaa ma chi ni ka kun‑ne'ne i. 4vaNuu ve kuu sava ñuu ma, Pablo ma ji'in Silas ma, ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te ka jita de ja ka ndachiñu'u de ya, te tee ka yinee vekaa ma, ka niniso'o de. uJa ni jiniso'o de sukan ni ka tatnuni de ma, ni jan xsia'a de Pablo ma ji'in Silas ma onde kuan kivi‑ka ini vekaa ma, te ni chinee de ja'a tee ma sasava in vitu, te ni ndachutna'a va'a de tnu, sukan‑va'a jin kinee va'a ja'a de ma, te ma kuu jin ke koo de. &tENi jinu ni ka kani xeen i de ma, sani te ni ka chinee i de vekaa ma, te ni ka tatnuni i nuu tee jito ye'e vekaa ma ja ko koto vava'a de nasa ke koo tee ma. Bs}Sani te ñayii ma, ni ka ndakiti ini i nuu Pablo ma ji'in nuu Silas ma, te tee ka ja'nde tniñu ma, ni ka tatnuni de ja jin tava i sa'ma Pablo ma ji'in Silas ma te jin kani i de. r9te ka kaxtnu'u de ja jin sa'a o sukan ka sa'a de ma, tna'a ja masu iyo ja jin sa'a yo'o ja ka kuu o ñayii ñuu Roma a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ,qQNi ka jan xsia'a de tee ma nuu tee ka ja'nde tniñu ma, te ka jiña'a de: ―‍Tee ya'a chi tee judío ma ka kuu de, te ve koo de ka ska'an de ñayii ñuu o ya, ipKNuu ni ka jini tee xi‑nuu jinukuechi i ma ja masu na xu'un kene'e‑ka i ja jin ni'i de ma, sani te ni ka tnii de Pablo ma ji'in Silas ma, te ka ñu'u de tee ma ichi nuu ke'e ve'e tniñu ma nuu ka iyo tee ka netniñu ma. .oUSukan ni yo kuu i kua'a kivi, te ni kuñaña Pablo ma, te ni ndakokuiñi de, te ni ndonda de nuu tachi yinee i ma, te jiña'a de: ―‍Ja maa Jesucristo ma, te tátnuni ri ja xndoo ro suchi ya'a ―‍kúu de jiña'a de. Te maa ora yukan‑ni, te ni xndoo tachi ma suchi si'i yukan ma. nwSuchi ya'a, ni ndikin ña'a i ja kuan koo sa ji'in Pablo ma, te káyu'u i ká'an i: ―‍Tee ya'a chi tee ka jinukuechi nuu Su'si iya iyo onde sukun ma ka kuu de, te ka kaxtnu'u de nuu ni ichi naxe jin ndani'i ta'vi o ma ―‍kúu i ká'an i. 7mgTe ora nuu kuan koo sa nuu jin ndatna'a sa ja jin kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, te ni kenda in suchi si'i ja yinee ña'a in tachi, te chukan kúu ja ndaka jinitnuni i nawa ko kuu ma, te káxtnu'u i nuu ñayii ma. Chukan kúu ja kua'a xeen xu'un ni ka yo ni'i tee xi‑nuu ni yo jinukuechi i ma. olWSani te ni ka jandute ña ji'in tna'a ña ma, vaa ni ka kandija ña tnu'u Su'si ma, te sa'a ni ka'an ña nuu sa: ―‍Nú ka jani va'a ini ni ja in ña'a kondikin va'a Iya Tátnuni ma kúu sa, jin ya'a ni ve'e sa a, te jin ndoo ni ―‍kúu ña ká'an ña. Te ni xtetuu ña'a ña ja jin ndoo sa. Pablo ma ji'in Silas ma, ni ka yinee de vekaa ñuu Filipos k)In ña ma, nani ña Lidia, te in ña'a ndachiñu'u Su'si ma kúu ña. Ña'a ñuu Tiatira ma kúu ña, te ni yo xiko ña manta vivii manta va'a xeen. Nani niniso'o ña tnu'u Su'si ma, ni ndakune ya ini anua ña ma, sukan‑va'a koniniso'o ñukuun ña ja ká'an Pablo ma. j5 Te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ka ke koo sa kuan koo sa yu'u ñuu ma, te ni jan koo sa in yu'u yute, nuu ka ndatna'a ñayii ja jin kakan‑ta'vi i ma. Te ni ka jinkoo sa, te ni ka keja'a sa ka ndatnu'u sa ji'in ña'a ni ka ndututu yukan. [i/ Yukan, sani te kuan koo sa ñuu Filipos ma. Yukan ka iyo nanimaa ñayii ñuu Roma ma, te jâ ni ka ndasa'a ñuu i yukan. In ñuu kanuu kúu i ne'un ñuu Macedonia ma. Te ñuu yukan ni ka kendoo sa kua'a kivi. ,hQ Ni ka ka koo sa in nuu barcu ñuu Troas ma, te kuan koo ndita ndita sa onde ñuu Samotracia ma, te kivi yutnee ma ni ka kenda koo sa onde ñuu Neápolis ma. Qg Sani te Pablo ma, nuu ni jinu ja ni jininuu de ma, sani te ni ka satu'va ndaka sa, te kuan koo sa ñuu Macedonia ma, vaa ni ka kukanu ini va'a sa ja maa Su'si ma ni kana ña'a ja jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a maa ya ma nuu ñayii ñuu Macedonia ma. Ni kandija in ña'a ñuu Filipos ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma Wf' Te jakuaa ma, Pablo ma, ni jininuu de ja in tee ñuu Macedonia ma, núkuiñi de, te jikan‑ta'vi xeen de, te jiña'a de: ―‍Ya'a tna ni ñuu Macedonia ma, te chindee ña'a ni ―‍kúu de jiña'a de. Ze-Sani te ni ka ya'a ndita de ñuu Misia ma, te ni ka kenda koo de ñuu Troas ma. d#Nuu ni ka kenda koo de yatni ñuu Misia ma, ni ka kuni de ja jin ya'a de ñuu Bitinia ma, kovaa Xtumani Ndios ma, ñatuu ni wa'a ya tnu'u. &cENi ka ya'a ndita de onde ñuu Frigia ma, ji'in ñuu Galacia ma, vaa Xtumani Ndios ma, ni ja'nu ndee ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma ñuu Asia ma. SbTe sukan, te ndaka ñuu nuu ka iyo ñayii ka kandija tnu'u Su'si ma, ve jinkuiñi va'a‑ka i nuu Su'si ma, te ve jin kukua'a‑ka i ndi‑kivi ndi‑kivi. Ni jininuu Pablo ma in tee ñuu Macedonia ma @ayTe kuan koo de ndi‑in ndi‑in ñuu ma, te ka kaxtnu'u de sukan ni ka ndatnu'u tna'a tee ni tetniñu Jesús ma, ji'in tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma, sukan‑va'a ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, jín ko sa'a i sukan ka kaxtnu'u de ma. D`Pablo ma, ni kuu ini de ja jin koo de ji'in Timoteo ma, te ni chitnuni de tee ma, ja kuechi ñayii judío ka iyo ñuu yukan, vaa ndaka i ka jini ja yuva de ma chi tee griego ma kúu de. _%Te ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu Listra ma, ji'in ñuu Iconio ma, ka ka'an vii ka ka'an va'a i ja kuu Timoteo ma. ^ Sani te ni ka kenda koo de ñuu Derbe ma ji'in ñuu Listra ma, te yukan ni ka ndatna'a de ji'in in tee jaa ndikin Jesús ma nani de Timoteo. Te si'i de ma, kándija ña Su'si ma, te ña'a ñuu judío ma kúu ña, te yuva de ma, in tee ñuu griego ma kúu de. ]9)Ni ka ya'a de ñuu Siria ma, ji'in ñuu Cilicia ma, ka ndaka'an ka ndakachi de nuu ñayii ka kandija tnu'u Su'si ma ja jin kondikin va'a i ya ma.|\q(Te Pablo ma, ni jeka de Silas ma, sukan‑va'a jin kondikin tna'a de jin koo de ma, te ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ni ka jikan‑ta'vi i nuu Iya Tátnuni ma ja jin kuu de ma, ja na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a. Sani te kuan koo de. <[q'Te ni‑in de ñatuu ni kendoo ini sukan ka jani ini in in de ma. Chukan kúu ja ni ka ndusiin tna'a de. Bernabé ma, kua'an de ji'in Marcos ma in nuu barcu ichi ñuu Chipre ma. CZ&Kovaa Pablo ma ñatuu ni jatna ini de ja jin koo de ji'in tee ma, vaa nuu ni jan koo de ñuu Panfilia ma chi ni xndoo ña'a tee ma, te ñatuu ni yo ndikin de nuu tniñu kuan koo de ma. [Y/%Te Bernabé ma, kúni de ja jin koo de ji'in Juan tee ka xnani i Marcos ma. X'$Ni ya'a jaku kii ma, te Pablo ma, jiña'a de Bernabé ma: ―‍Jín koo o jín koto o ñayii ni ka kandija Su'si ma ndaka ñuu nuu ni jan koo o ni ka kaxtnu'u o tnu'u vii tnu'u va'a Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a jin kuni o naxe ka iyo i ―‍kúu de jiña'a de. W#Te Pablo ma ji'in Bernabé ma, ni ka kendoo de ñuu Antioquía ma, te ka ndikin ña'a kua'a ñayii ma, te ndaka i ji'in de ka kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Iya Tátnuni ma. Ni kee Pablo ma ja ku‑uu jichi kua'an de kuan kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma QV"Kovaa Silas ma chi ni jani ini de ja va'a‑ka ja kendoo tna de yukan. }Us!Te ni ya'a jaku kivi ni ka iyo de ñuu yukan, sani te jin nu koo de ma, te ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i yukan, vivii ni ka ndakuan‑ta'vi nuu tna'a i ji'in de, te kuan nu koo sii ini de nuu ka iyo tee ni ka tetniñu ña'a ma. T Te Judas ma, ji'in Silas ma, tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ka kuu de, te kua'a xeen ja ni ka ka'an de nuu ñayii ma, ja ni ka ndakua'a de tnu'u kanu ini, sani te ni ka ndatnii i tnu'u ndee tnu'u ndatnu sukan jin koo va'a i nuu Su'si ma. SwTe ni ka ka'vi ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma tutu ma, te ni ka ndusii ini i ja ni ka ndaka'an‑so'o de nuu i ma. HR Nuu ni ka ndakuan‑ta'vi nuu tna'a de ma, te kuan koo de ñuu Antioquía ma, te nuu ni ka ndatna'a de ji'in ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i yukan ma, ni ka ndakua'a de tutu ma. GQja máko jin kaa ni ja ka yoxtnee nuu ja masu Su'si ka kuu ma, ni a niñi kiti ma, ni a kuñu kiti ni ji'i‑ni maa ma te ñatuu ni kee niñi ti ma, ji'in ja nú nde ni ñatuu jin tnanda'a‑ka ma te jin ko koto va'a ni maa ni ja máko jin kivi nduu ni ji'in in‑ka ñayii, vaa ñatuu tnanda'a‑ka ni ji'in i ma. Nuna jin sa'a ni sa'a, va'a‑ni jin koo ni nuu Su'si ma. Chíndee ña'a Su'si ma ndaka ni.” Sa'a ká'an tnu'u ni ka tee de ma. 'PGVaa sukan kúni maa Xtumani Ndios ma, te sukan ka jani tna ini sa, te ñatuu nawa ka xtetuu‑ka ña'a sa ja jin sa'a ni, nú masu ja ndaka‑ka cha'a‑ni, ,OQChukan kúu ja ni ka tetniñu sa Judas a, ji'in Silas a, sukan‑va'a jin ndaka'an maa de ndaka sukan ni ka ndatnu'u sa te ni ka tee sa tutu kuan koo ji'in de a. N3Te tee ya'a chi ka kukanu ini de Su'si ma, te masu ka ndi ini de visi na jin ndo'o jin neni de ja ka kaxtnu'u de tnu'u Jesucristo Iya Tátnuni ma. /MWChukan kúu ja ni ka ndatnu'u tna'a sa, te ni ka kaji sa uu tee ya'a, te ni ka tetniñu sa de ji'in ñani o Pablo a, ji'in Bernabé a, tee ka kutoo tna'a ji'in o a. DLNi ka jini sa ja ni jan koo jaku tna'a sa ma nuu ka iyo ni a, kovaa masu saña ni ka tetniñu de, te ni ka sa'a de ja ni ka ndi ini ni ja sukan ka ka'an de naxe jin kondikin o Su'si ma. zKmTe ni ka tetniñu de tutu ni ka tee de ma ji'in maa tee ya'a. Te tnu'u ya'a ka kuu tnu'u ni ka tee de ma: “Saña ja ka kuu sa tee ni tetniñu maa Jesús ma, ji'in tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ya, ka tee sa tnu'u ya'a nuu ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a ja masu ñayii judío ka kuu ni a ja ka iyo ni ñuu Antioquía a, ji'in ñuu Siria a, ji'in ñuu Cilicia a. Ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña sa, te na chindee ña'a Su'si ma. uJcSani te tee ni tetniñu Jesús ma, ji'in tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma, ji'in ndaka ñayii ka ndikin Su'si ma, ni ka kaji i jaku tee jin koo ji'in Pablo ma ji'in Bernabé ma ñuu Antioquía ma. Ni ka kaji de tee nani Silas ma, ji'in Judas ma tee ka xnani i Barsabás ma, vaa suu de ka kuu tee jâ ni kuu kii‑ka ka jini de tnu'u Su'si ma te ka iyo va'a de nuu ya ma, ja ka iyo de ne'un ndaka ñayii ka ndikin Su'si ma. II Chukan kúu ja onde xi'na xeen‑ka ma, in in ñuu ma ni ka yo iyo in in ñayii ni ka yo ndaka'vi tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma, te ni ka yo ndakaxtnu'u i nuu ñayii ma sukan ká'an ma ndaka kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma te ni ka yo ndatna'a o ini veñu'u lilikin ma nkuu ―‍kúu de jiña'a de. HSu'va jín tee o tutu kí'in nuu i, ja máko jin kaa i ja ni ka yoxtnee nuu ja masu Su'si ka kuu ma, ji'in máko jin kivi nduu tee ma ji'in ña'a ma, nú ñatuu jin tnanda'a‑ka de ji'in ña ma, ni a niñi kiti ma má jin kaa i, ni a jin kaa i kuñu kiti ni ji'i‑ni maa ma te ñatuu ni kee niñi ti ma. Vaa ndaka cha'a jâ ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma ja másu ko jin sa'a o ma. G’Chukan kúu ja jani ini sa ja má jin ka'nu ndee‑ka o nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, ja jin nduu i sa'ya Su'si ma. zFmSa'a ká'an Iya Tátnuni ma iya sa'a ndaka cha'a, te jâ ni kaxtnu'u ya onde xi'na xeen‑ka ma ja sa'a ko kuu. /EWsukan‑va'a jin ndanduku ña'a ndaka‑ka ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, ja masu judío ka kuu i ma, te jin ko kuu i ñuu maa sa ja kúu sa Iya Tátnuni a. UD#Jinu ko kuu sa'a, te ndenda sa, te ndasa'a sa ve'e David ma ja ni kotuu ma.Te ndokani va'a sa, vaa ni ndi'i ni ndatnana ma, te ñatuu na in ka iyo‑ka,
te ndasa'a sa sukan ni iyo xinañu'u ma, C Sa'a, te ketna'a tnu'u ni ka yo ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, vaa sa'a ndee nuu tutu Su'si ma: VB%Simón a, ni ndakani de naxe ni sa'a Su'si ma nuu ni ndakaji ya xinañu'u in jichi ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin nduu tna i ñuu maa ya ma, te ndaka o ji'in i jin ndachiñu'u Su'si ma. A} Nuu ni jinu ni ka ka'an de ma, Jacobo ma, ni ka'an tna de, te jiña'a de: ―‍Ñani, jin koniniso'o ni ja ka'an sa a. q@[ Ndaka ñayii ni ka ndatna'a ma, ni ka jasiyu'u kuiti i, te ni ka yo niniso'o ñukuun i ja ka ndakani Bernabé ma ji'in Pablo ma sukan ni sa'a Su'si ma kua'a milagru nuu ni jan koo de nuu ka iyo ñayii masu judío ka kuu i ma. P? ¡Másu sukan ko kuu! Vaa vitna chi ja jin kukanu ini o kúu ja va'a ini Jesucristo iya tátnuni nuu o ma kúu ja ni kunda'vi ini ña'a ya ma, te ni chunaa ndi'i kuiti maa ya ja jin kuu yo'o ja ka kuu o judío a ji'in ja jin kuu ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi ndaka o ―‍kúu de jiña'a de. i>K Te vitna, ¿nava'a ka kuni ni ja jin kototnuni ni Su'si ma, ja jin skuiso ni ñayii ya'a tna'a ja ni maa o ji'in tna'a o ñayii jana'a ma, masu ni ka kundee o ja jin sa'a o sukan ni tatnuni ya nuu tna'a o ñayii jana'a ma? = Masu ni sa'a siin ya ñayii yukan ji'in yo'o, su'va ni sa'a ya ja ni ka kandija i ma, te sukan ni ndasavii ya ini anua i ma. \<1Su'si ma, jini ya nawa ka jani ini ñayii ma, te jâ ni kaxtnu'u ya nuu ndaka o a ja ni jan‑ta'vi ya ñayii yukan, vaa ni skuta'vi tna ya i Xtumani Ndios ma, sukan ni sa'a ya ji'in yo'o ja ka kuu o judío a. J; Ni kuna'a xeen ni ka ndatnu'u tna'a de. Sani te Pedro ma, ni ndokuiñi de, te ni ka'an de: ―‍Ñani, onde xinañu'u ma, Su'si ma, ni kaji ña'a ya ne'un ni a, sukan‑va'a ka'an sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te jin kuniso'o ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma, te jin kandija i Su'si ma te jin ndani'i ta'vi i. :5Tee ni tetniñu Jesús ma, ji'in tee ka jito ñayii ka kandija Su'si ma, ni ka ndatna'a de, sukan‑va'a jin skua'a vava'a de siki tnu'u ya'a. 93Sani te ni ka kivi nduu‑ni jaku tee ka kuu fariseo ma ja jâ ni ka kandija de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍Jiniñu'u ja jin jakitnuni tee ma, te jín tatnuni o ja jín kandija de tnu'u ni wa'a Su'si ma ja ni ndakaxtnu'u Moisés ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 38_Te nuu ni ka kenda koo de ñuu Jerusalén ma, vii va'a ni ka jan‑ta'vi ña'a ndaka ñayii ka kandija Su'si ma, ji'in tee ni tetniñu Jesús ma, ji'in tee ka jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu yukan, te nuu ndaka ñayii ya'a ni ka ndakani de ndaka ja ni ka sa'a de ja maa Su'si ma. Q7Te ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i yukan, ni ka ndachu'un ichi i ndaka tee jin koo ñuu Jerusalén ma, te ni ka ya'a de ñuu Fenicia ma ji'in ñuu Samaria ma, te ni ka ndakani de sukan ni ka kandija ñayii masu judío ka kuu i ma tnu'u Su'si ma. Ja ni ka jiniso'o ñayii ka kandija tnu'u Su'si ma, ni ka kutachi xeen i. -6SChukan kúu ja Pablo ma ji'in Bernabé ma, ka jiña'a de ja masu sukan iyo, kovaa tee yukan chi masu ka kendoo ini de, te su'va su'va ka kuu de siki ja ka kaxtnu'u tee yukan ma. Sani te ni ka ndatnu'u tna'a de ja na jin koo Pablo ma ji'in Bernabé ma ji'in jaku‑ka ñayii ka kandija Su'si ma ñuu Jerusalén ma, sukan‑va'a jin ndatnu'u tna'a de ji'in tee ni tetniñu Jesucristo ma, ji'in tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu yukan ma, siki ja nú kanuu ja jin jakitnuni tee ma, xi masu kanuu. B"}}&|L{myxwvutts6rqp7oenmlylkOjIi=h]gYfeddcbQa@`_]]/\r[ZYXX-WVV,U;TSRQPPOMMMLMKJIHH(G0FhEEDMCBB A??@>><<;/:'88w866g55+4A3210//--u,+w*)((P&&p%$#""J! 9ei!W ~ N ? 7 0N1B;MoTe jiña'a sa ya: “Iya Tátnuni, kovaa ñayii a chi ka jini i ja ni yo chinee sa vekaa ma ndaka ñayii ka kandija ña'a maa ni ma, te ni yo kani xeen sa i veñu'u lilikin ma. L%Te sa'a ká'an ya: “Ñama ni, kee yachi ni ñuu Jerusalén ya, vaa masu jin kandija i ja kaxtnu'u ni na in kúu sa”, kúu ya ká'an ya. K’Te nuu ni ndakokuiñi sa ñuu Jerusalén ya, te yikuu sa jikan‑ta'vi sa ini veñu'u ka'nu ma, te ni jininuu sa maa Jesús ma. -JSChukan kúu ja, ¿nawa ndetu ni? Ndokuiñi ni, te kuandute ni, te ndakune'e ni maa ya, te sukan‑va'a nduvii ndundoo ni ndaka kuechi ni ma”, kúu de ká'an de. iIKTe ndijin ko kuu tee ndaka'an nuu ndaka ñayii ma ja ni jini ni ma ji'in ja ni jiniso'o ni ma. ^H5Te sa'a ni ka'an maa de: “Su'si ni ka yo ndachiñu'u yuva o tee jana'a ma, ni kaji ña'a ya, sukan‑va'a kuni ni nde a kúu ja játna ini ya ma, te kuni ni iya sa'a ndaa ma, te kuniso'o ni sukan ká'an ya ma. UG# Te ni kenda de nuu iyo sa ma, te ni jan tu'va ña'a de, te ká'an de: “Ñani Saulo, vitnañu'ni, sani te ndundijin nuu ni a”, kúu de ká'an de, te ora yukan ni ndundijin nuu sa ma, te nde'ya sa de. bF= ’Te ñuu yukan iyo in tee nani Ananías, te in tee sa'a sukan játna ini Su'si ma kúu de, te sa'a de sukan ká'an tnu'u ni ndakaxtnu'u Moisés ma, te ka ka'an va'a ndaka ñayii judío ka iyo yukan ja kuu de. FE Kovaa ñatuu kundijin‑ka nuu sa ma, ja kuechi ja ni ye'e ni'ni ma. Te tee ka iyo ji'in sa ma, ni ka tnii de nda'a sa ma, te ni jan koo de ni ka jan xsia'a ña'a de onde ñuu Damasco ma. KD Te jiña'a sa: “¿Nawa sa'a sa, Señor?” Te Iya Tátnuni ma, ni ka'an ya: “Ndakoo ni, te kivi ni ñuu Damasco a. Te yukan, te jin ka'an i ndaka nawa iyo ja sa'a ni”, kúu ya ká'an ya. +CO Te ñayii kuan koo ji'in sa ma, ni ka jini ndija i sukan ni ye'e ni'ni yukan, te ni ka yu'u i, kovaa ñatuu ni ka jaku'ni ini i nawa ká'an Jesús ma nuu sa ma. 0BYSani te ni ndakone'e sa: “¿Na in kúu ni, Señor?” Te ni ndakone'e ya: “Saña kúu Jesús iya ni iyo ñuu Nazaret ma iya sóndikin ni a”, kúu ya ká'an ya. A!Te ni kun‑kava sa nuu kiti yoso sa ma onde nuu ñu'ú ma, te ni jiniso'o sa ja ká'an: “Saulo, Saulo, ¿nava'a sóndikin ña'a ni?” 8@iKovaa sa'a ni kuu nuu sani te kenda sa ñuu Damasco ma, nuu ve kuu sava nduu ma, sani te ni kenda in nduva ñu'u vee andivi ma, te ni ye'e ni'ni ni‑ka'nu nuu kua'an sa ma. @?yTe tee tátnuni nuu sutu ma ji'in ndaka tee ka kuu ja'nu ma ka na'a ja sukan ni yo sa'a sa, vaa maa de ni ka sa'a tutu ja jin xsia'a sa nuu ñani o ka iyo ñuu Damasco ma, sukan‑va'a kuu tnii sa ñayii ka ndikin ichi ni kaxtnu'u Jesús ma, te ki xsia'a sa i ñuu Jerusalén ya, ja jin xndo'o jin xneni de i. G>Te ni yo sondikin sa ñayii ka ndikin ichi ni kaxtnu'u Jesús ma, te ni yo tnii sa i, te jaku i ni yo chinee sa vekaa ma, te jaku‑ka i ma, ûni ni yo ja'ni sa i, ka kuu tee ka kuu ña'a. 4=a―‍Saña chi ja ndaa kúu ja ñayii judío kúu sa, te ni kâku sa ñuu Tarso ma ja iyo i ñuu Cilicia ma, te ni ja'nu sa ñuu ya'a, te ni kutu'va sa ja ni skua'a ña'a tee nani Gamaliel ma, te ni yo sa'a ndi'i kuiti sa sukan ni ka yo sa'a tna'a o tee jana'a‑ka ma, te ni‑yu'u ni‑ini sa ni yo sa'a ndi'i, ni yo sa'a tu'u sa sukan ká'an tnu'u Su'si ma ja ni yo kaxtnu'u Moisés ma, sukan ka sa'a maa ni vitna a. u<cTe ja ni ka jiniso'o ñayii ma ja sa'an hebreo ma ká'an de, te ni ka jasiyu'u‑ka i. Te jiña'a de: ; ―‍Ndijin ja ka kuu ni ñani sa ji'in yuva sa a, ká'an sa nuu ndaka ni ja masu na kuechi sa ―‍kúu de jiña'a de. R:(Sani te ni wa'a de tnu'u. Te Pablo ma, núkuiñi de onde nuu xkueyi ma, te ni sa'a de seña ji'in nda'a de ma ja na jin kasiyu'u ñayii ma, te ni ka'an de maa sa'an hebreo ma, te jiña'a de:L9'Te jiña'a Pablo ma: ―‍Ña'a chi saña kúu Pablo tee judío ni kâku ñuu Tarso ma in ñuu kanuu xeen iyo ñuu Cilicia ma. Kachi ni, te ka'an sa nuu ñayii a ―‍kúu de jiña'a de. c8?&¿Masu ndijin kúu tee ñuu Egipto ma ja jâ iyo kii ma ni xtutu ni ñayii ja jin kanaa i ma, te ni jeka ni kuun mil tee kúu ka kanaa ma, te kua'an ni ji'in de nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma? ―‍kúu de jiña'a de. M7%Nuu sani te jin chinee soldado ma Pablo ma nuu ka yinee de ma, Pablo ma, ni jikan‑ta'vi de nuu tee tátnuni nuu mil soldado ma: ―‍¿Kachi ni ja ka'an sa in ja ka'an sa? ―‍kúu de jiña'a de. Te tee tátnuni nuu mil soldado ma, jiña'a de: ―‍¿Kúu ká'an ni sa'an griego? ―‍kúu de jiña'a de―‍. 69$vaa ndaka i ka kayu'u, ka ndikin i de kuan koo i, te ka jiña'a i: ―‍Jin ka'ni ni de ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Ni ka'an Pablo ma nuu ñayii ma 5{#Nuu ni ka kenda koo de nuu ka iyo xkueyi ma, ni ka jiso soldado ma Pablo ma, ja kuechi ja nde'e xeen ka kuu ñayii ma, G4"Kovaa ndaka ñayii ma, ka kayu'u i, te ndi‑in ndi‑in ja ka ka'an i, chukan kúu ja tee tátnuni nuu mil soldado ma, masu ni jaku'ni ini de nawa ni sa'a ndija Pablo ma, ja kuechi ja ka kayu'u ka kayu'u‑ni ñayii ma. Te ni tatnuni de nuu soldado ma ja jín koo de jín xsia'a de Pablo ma nuu ka ñu'u soldado ma. F3!Tee tátnuni nuu mil soldado ma, ni tnii de Pablo ma, te ni tatnuni de ja jin ku'ni de Pablo ma ji'in uu yo'o kaa. Sani te ni jikan‑tnu'u de na in kúu Pablo ma te nawa ni sa'a de. n2U Sani te ni jeka de tee ka tatnuni nuu cientu soldado ma ji'in soldado ma, te kuan koo de nuu ka iyo tee ma. Nuu ni ka jini ñayii ma tee ka tatnuni nuu mil soldado ma ji'in soldado ma, sani te ñatuu ni ka kani‑ka i Pablo ma. M1Ni ka jani ini de ja jin ka'ni de tee ma, kovaa sani te ni kenda tnu'u nuu tee tátnuni nuu mil soldado ñuu Roma ma, ja ndaka ñayii ñuu Jerusalén ma, ni ka ndututu i ja jin ka'ni i Pablo ma. T0!Te ndaka ñayii ñuu ma, ni ka ndakanda i. Te ka kandava ka kandita i kuan koo i, te ni ka tnii i Pablo ma, te ka ñu'u i de ni ka kene'e i de ini veñu'u ma. Sani te ni ka ndakasi kunu i ye'e ma. )/KVaa xi'na‑ka ma, jâ ni ka jini de tee ma ji'in tee ñuu Éfeso ma tee nani Trófimo ma, te ka jani ini de ja ni kivi Pablo ma ji'in de ini veñu'u ma. x.ite sa'a ka kayu'u tee judío tee ñuu Asia ma: ―‍Ndijin, tee ñuu Israel ya, ¡jin chindee ña'a ni, jín tnii o tee ya'a! Vaa ni‑ka'nu ñuu ñayivi a káxtnu'u de nuu ñayii ma ja má jin sa'a i sukan ka sa'a o ve koo o ma, ji'in ja má jin sa'a i sukan ni tatnuni Moisés ma, ji'in ja má jin kava respetu i veñu'u ya'a. Te suni jâ ni chi'i de ñayii griego ma ini veñu'u ya'a, te sukan ni satne'e de nuu ii a, vaa masu iyo ja jin kivi koo ñayii yukan ma ―‍ka kuu i ka ka'an i. P-Kovaa nuu sani te chitu uja kii ma, te ni ka jini ña'a jaku tee judío tee ñuu Asia ma, ja yinee Pablo ma veñu'u ka'nu ma, te ni ka ska'an de ndaka tee ka iyo ma, te ni ka tnii de Pablo ma, 4,aSani te Pablo ma, kuan koo de ji'in tee yukan ma, te kivi yutnee ma ni jinu ni ka sa'a de sukan jin nduvii jin ndundoo de nuu Su'si ma, sani te ni kivi Pablo ma ini veñu'u ka'nu ma, sukan‑va'a kaxtnu'u de kivi jinu kivi ja jâ ni ka nduvii ni ka ndundoo de nuu Su'si ma te ndakua'a de ja iyo ja ndukua'a de nuu Su'si ma ja ni ka nduvii ni ka ndundoo ndi‑in ndi‑in de ma. Ni ka tnii i Pablo ma ini veñu'u ka'nu ma *+MKovaa ja ñayii masu judío ka kuu i ma ja jâ ni ka kandija i ma, jâ ni ka tee sa tutu kua'an nuu i ja ni ka jani ini sa, te sa'a ká'an: ja máko jin kaa i ja ka ndakua'a ñayii ma nuu ja masu Su'si ka kuu ma, ji'in ja ma jin kaa i niñi kiti ma ji'in kuñu kiti ñatuu ni kee niñi ti ma, ji'in ja ma jin kivi nduu i ji'in ndi‑in ndi‑in ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in i ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. *3Kuá'an ni ji'in de, te sa'a ni sukan ka sa'a de ma, ja jin nduvii jin ndundoo de nuu Su'si ma, te chuya'vi ni ja jin sete i xini ni ji'in de ma. Te ndaka ñayii ma jin ka'an ja masu ndija sukan ka ka'an i ja káxtnu'u ni ma, nú masu ja sa'a ni sukan ni tatnuni Moisés ma. )Va'a‑ka ja sa'a ni sukan jin ka'an sa a. Ka iyo kuun tee ja ka kuni de ja jin sa'a de sukan ni ka skuiso de nuu Su'si ma. O(¿Naxe ko kuu‑nka ya? Kuiti jin kuni ñayii a ja ni kijaa ni ya'a. 2']Te naxe jin sa'a o, te vitna ja jâ ni ka jiniso'o i ja káxtnu'u ni nuu ndaka ñayii judío ka iyo ne'un ñayii masu judío ka kuu i ma, ja jín xndoo i tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te káxtnu'u ni ja má jin chitnuni‑ka i sa'ya i ma, ni a má jin ko sa'a‑ka i sukan ka sa'a o ve koo o ma. &}Ja ni ka jiniso'o de ma, ni ka ndachiñu'u de Su'si o a, te ka jiña'a de Pablo ma: ―‍Ñani, jâ jini maa ni ja ka iyo kua'a mil ñayii judío a ja jâ ni ka kandija i tnu'u Su'si a, te ndaka i, ka sa'a‑ka i sukan ni tatnuni Moisés ma. f%ETe Pablo ma, ni wa'a de nchuxi. Sani te ni ndakani de ndi‑in ndi‑in ja vii ja va'a ni sa'a Su'si ma ji'in ja sukan ni chindee ña'a ya ja ni kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii masu judío ka kuu i ma. *$MTe kivi xtnee ma, ni jan koo sa ji'in Pablo ma ve'e tee kúu Jacobo ma, te yukan ka iyo ndaka tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma. }#sNuu ni kenda koo sa ñuu Jerusalén ma, ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a, ni ka jan‑ta'vi sii ini ña'a i. \"1Jaku tee ñuu Cesarea ma ja ka kandija de tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma, ni jan koo de ni ka jan xsia'a ña'a de ve'e tee kúu Mnasón ma, nuu jin ndoo sa ma. Tee ya'a chi tee ñuu Chipre ma kúu de. Te tee ya'a, tna'a tee ni ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma onde xinañu'u‑ka ma kúu de. Ni kenda Pablo ma ñuu Jerusalén ma _!7Sani te nuu ni jinu ma, te ni ka satu'va sa, te kuan koo sa ñuu Jerusalén ma. L Kovaa ñatuu ni ka kundee sa ja kandija de sukan ka jiña'a sa ma, te ñatuu ni ka jiña'a‑ka sa de naxe sa'a de ma. Yika‑ni ja ka jiña'a sa ja ko kuu sukan kúni maa Iya Tátnuni ma. (I Te ni ndakone'e Pablo ma: ―‍¿Nava'a ka nda'yu ni te ka sa'a ni ja kuxii tna ini sa? Saña chi iyo sa masu yika‑ni ja konu'ni sa, nú masu ja visi na kûu sa ñuu Jerusalén ma, kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Jesús iya tátnuni nuu o a ―‍kúu de ká'an de. E Ja ni ka jiniso'o sa sukan ma, ni ka keja'a sa ji'in ndaka tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu yukan ka ka'an nda'vi sa Pablo ma ja máko ki'in de ñuu Jerusalén ma. `9 Tee ya'a, ni kii de ni ki koto ña'a de, te ni ke'en de kanchii Pablo ma, te ni ju'ni de nda'a de ma ji'in ja'a de ma, te ni ka'an de: ―‍Sa'a ká'an Xtumani Ndios ma, ja ñuu Jerusalén ma, sa'a jin ku'ni ñayii judío ma tee xi‑kuenda kúu cha'a, te jin ndakua'a i de nuu nda'a ñayii masu judío ka kuu i ma ―‍kúu de jiña'a de. % Jâ ni kuu jaku kivi ka iyo sa yukan, te ni kenda in tee ndákaxtnu'u tnu'u wa'a Su'si ma, ja vee de ñuu Judea ma, te nani de Ágabo. dA Tee ya'a chi ka iyo kuun sasi'i de suchi jaa, te ka ndakaxtnu'u i tnu'u ni wa'a Su'si ma. 8iTe kivi xtnee ma, ni ka ke koo sa, te kuan koo sa ñuu Cesarea ma, te ni ka kenda koo sa ve'e tee kúu Felipe tee káxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma. Te tee ya'a kúu in de ja ndi‑uja tee ni ka kaji i ja jin chindee de tee ka kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ni ka ndoo sa ve'e de ma. T!Saña chi kuan koo sa onde ñuu Tiro ma, te yukan, te kuan koo sa ñuu Tolemaida ma, ni ka jan kua'a sa nchuxi ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i yukan, te ni ka iyo sa ji'in i in kivi. "=Nuu ni jinu ma, te ni ka kanuni'ni tna'a sa ja ni ka ndakuan‑ta'vi nuu tna'a sa, te ni ka nda koo sa nuu barcu ma, sani te kuan nu koo de ve'e de ma. Ni jinu kii ni ka iyo sa yukan, te kuan koo sa, te ndaka tee yukan, ji'in onde ñasi'i de ma, ji'in ndaka sa'ya de ma ni jan koo ni ka jan nu xsia'a ña'a de onde yu'u ndute ma, te onde yukan ni ka jinkoo jiti ndaka sa, te ni ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma. $ATe yukan ni ka ndani'i tna'a sa ji'in tee ka kandija tna tnu'u ni kaxtnu'u Jesús ma, te ni ka ndoo sa ji'in de uja kivi. Te nuu ni ka jini tee ya'a ja ni kaxtnu'u Xtumani Ndios ma sukan ndo'o Pablo ma, te ni ka ndaka'an‑so'o de nuu Pablo ma ja máko ki'in de ñuu Jerusalén ma.  Te nuu ni ka kuyatni sa ñuu Chipre ma, sani te kuan koo sa ichi nuu vee ñuu yukan. Sani te ni ka tnii sa ichi kua'an ñuu yukan, te kuan koo sa ichi ñuu Siria ma, te ni ka kenda koo sa onde ñuu Tiro ma, vaa yukan jin nune'e de ndaka ja ndiso barcu ma. `9Te ni ka ni'i sa in barcu kua'an ñuu Fenicia ma, te ni ka ka koo sa, te kuan koo sa. f GSani te ni ka kendoo tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si ma ñuu yukan, te saña chi kuan koo ndita ndita sa in nuu barcu ñuu Cos ma. Te kivi xtnee ma ni jan koo sa ñuu Rodas ma, te yukan, te kuan nu koo sa ñuu Pátara ma. M&Te ni ka kuxii xeen ini de, ja ni jiña'a Pablo ma ja masu jin kuni tna'a‑ka de ñuu ñayivi ya'a ma. Sani te ni jan koo de ji'in Pablo ma onde nuu ni ndaa de nuu barcu ma te kuan no'o de.hI%Ndaka de ni ka nda'yu xeen, nani ni ka ñuni'ni de Pablo ma, te ni ka chitu de yikinuu de ma. zm$Nuu ni jinu ni ka'an Pablo ma sa'a, ni ka jinkoo jiti ndaka de ma, te ni ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma. -#Ja ni yo sa'a sa ma, te ni kaxtnu'u sa ja jiniñu'u ja satniñu o te chindee o ñayii ka jiniñu'u ma. Jín ndaka'án o tnu'u ni ka'an Jesús Iya Tátnuni ma, ja ja vava'a‑ka kúu ja kua'a o ja kuta'vi ñayii ma sana ja jin skuta'vi ña'a i ma ―‍kúu de jiña'a de. r]"Ka jini maa ni ja ni yo satniñu sa ji'in nda'a sa a ja ni'i sa nawa ka jiniñu'u sa ji'in tna'a sa ma. l Q!Masu ni yo ndiyo ini sa ja ni'i sa xu'un oro xi xu'un plata, ni a sa'ma ni‑in ni ja kone'nu sa. = s ’Te vitna, te jin kendoo ni nuu nda'a maa Su'si ma, te jin kandija ni tnu'u vii tnu'u va'a ni skuta'vi ña'a ya ma, te maa tnu'u Su'si ma sa'a ja jin konukuiñi va'a ni nuu ya, te jin ndani'i ta'vi ni, te ndaka ja taa Su'si ma jin ni'i ni ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma.  Chukan kúu ja jin konde'ya vava'a ni te jin konee xeen ni cuidado, te jin ndaka'án ni ja uni kuiya nduu ñuu ni yo ka'an, ni yo kachi sa nuu ni sukan jin kondikin ndaa ni Su'si o ma, te ni yo nda'yu sa ja ni yo ndakani ichi va'a ña'a sa in in ni. P Te onde ne'un maa ni a, jin ke koo tee ja jin kaxtnu'u saneé sañuu‑ni de, te masu jin kaxtnu'u ndaa‑ka de, te jin kundee de ja jin ndandikin ña'a ñayii ka ndikin ichi ni kaxtnu'u Jesús ma. f ETe jâ jinitnuni sa ja nuna ya'a sa ki'in sa, sani te kivi koo tee jin ko kuu sukan ka kuu ndiva'u xen‑xeen ma ne'un ni a, te jin ku'un ini de ja jin ndaskakayata de ndaka ñayii ka kandija Su'si ma te jin xndoo i ya. Te jin ko koto vava'a ni maa ni, te jin ko koto vava'a ni ndaka ñayii a sukan jito va'a o ndikachi maa o ma, vaa maa Xtumani Ndios ma ni sunkani ña'a ndijin ja jin ko kuu ni tee jin tatnuni te jin ko koto vava'a ni ñayii ni ka kandija Su'si a. Vaa jin kona'a ni ja maa niñi Sa'ya ya ma ja ni jati ya nuu krusi ma, te ni kundee ya ja ni ka nduu ñayii ni ka kandija ya ma sa'ya maa ya ma. Fvaa ni kaxtnu'u sa ndaka sukan kúni maa Su'si ma nuu ni a. q[Chukan kúu ja vitna, te jin kona'a ni ja saña, masu na kuechi kondiso sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni, !;’Jâ ni kaxtnu'u sa nuu ndaka ni sukan tátnuni Su'si ma ñuu ñayivi a, te vitna jinitnuni sa ja masu jin kuni tna'a‑ka o ñuu ñayivi ya'a. %Kovaa ni‑in chukan ñatuu ndí ini kuiti sa, te ni a ko ndi ini xeen sa naxe koto va'a sa maa sa sukan‑va'a koteku sa ñuu ñayivi ya, su'va ja ndí ini‑ka sa kúu ja sinu sii ini sa tniñu ni taa Jesús iya tátnuni nuu o a, te sa'a sa sukan ni tatnuni ya ja kunukuechi sa nuu ya ma, te kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma sukan‑va'a jin kuni ndaka ñayii ma ja skuta'vi ña'a ya ma.  In‑ni ja jini sa kúu ja ndaka ñuu nuu ja'an sa ma, ndimaa káxtnu'u Xtumani Ndios ma ja ndo'o neni sa te ki'in sa vekaa ma. )’Te vitna jin kona'a ni ja no'o sa ñuu Jerusalén ma, vaa maa Xtumani Ndios ma ká'an, te masu jini sa nawa ndetu ña'a ja ko kuu sa. eCNuu ñayii judío a ji'in nuu ñayii griego ma ni kaxtnu'u sa sukan jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma te jin ndakokuiñi i nuu Su'si ma te jin kandija i Jesucristo iya tátnuni nuu o a. 7gKovaa ni a sukan, masu nde yu'u sa, su'va ndimaa káxtnu'u sa ndaka tnu'u va'a ja sa'a ja jin koo va'a ni a. Sukan ni yo kaxtnu'u sa nuu ka ndatna'a ni ma ji'in ve'e ni ma. KJinukuechi sa nuu Iya Tátnuni ma, kovaa ñatuu ni kuni sa ja tatnuni sa nuu ni, te kua'a jichi ni yo nda'yu sa, ja ni yo ndo'o, ni yo neni sa, ja ni ka yo sa'a ndeva'a ña'a ñayii judío ma. .~UTe nuu ni ka kenda koo tee ma, te jiña'a de: ―‍Ka jini maa ni sukan ni yo kuu sa ndaka kivi ni iyo sa ji'in ni ma, onde kivi xinañu'u ni kivi sa ñuu Asia a. }%Onde ñuu Mileto ma, Pablo ma, ni kana de tee ka nukuiñi ja ka jini ka jito de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Éfeso ma. D|Pablo ma, ni jani ini de ja ya'a ndita de ñuu Éfeso ma, sukan‑va'a ma jinkuiñi de ñuu Asia ma, vaa nuu xeen de ja ndenda de ñuu Jerusalén ma kivi Viko Pentecostés ma, nuna kuu. t{aOnde yukan, te kuan koo kuan koo sa nuu barcu ma, te kivi yutnee ma, te ni ka kenda koo sa kuan ndaya'a ñuu Quío ma. Te in‑ka kii ma, ni ka ya'a sa ichi ñuu Samos ma, te in‑ka kivi yutnee ma, ni ka kenda koo sa ñuu Mileto ma. z Nuu ni ka ndatna'a sa ji'in de ñuu Asón ma, te ni ka jeka sa de, te kuan koo sa ji'in de nuu barcu ma ichi ñuu Mitilene ma. eyC Saña chi ni ka jakoxtnuu sa in nuu barcu ma, te kuan koo sa ichi ñuu Asón ma, nuu jin ndatna'a sa ji'in Pablo ma te jin koo sa ji'in de, vaa sukan ni ka ndatnu'u tna'a sa, vaa maa de chi jika ja'a de kua'an de. gxG Te ni ka ndusii ini xeen ndaka ñayii ma, vaa suchi jaa ni jinkava ma chi téku i, te kuan nu koo ñayii ma ji'in i. Sukan ni ndakuan‑ta'vi Pablo ma nuu tee ka jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Éfeso ma w Sani te ni ka nda koo de ve'e onde sukun ma, te ni ka jaa de xtatila ma, ja ka ndakune'e de sukan ni ndo'o ni neni Jesús ma. Nuu ni jinu ma, te ni ndaka'an‑so'o, ni ndaka'an‑so'o‑ka de nuu ñayii ma onde nuu ni ndii ma. Sani te kua'an de. 7vg Pablo ma, ni nuu kunu de, te ni jakoxtnee de siki i, te ni kanuni'ni de i, te jiña'a de nuu ñayii ka iyo ma: ―‍Má jin koyu'u ni chi téku i ―‍kúu de jiña'a de. 6ue Te iyo tna in suchi jaa nani Eutico ma nuu ka iyo sa onde sukun ma onde ve'e ku‑uni ma, te núkoo i nuu ventana ma, te kusu xeen i kúni i vaa ni kuna'a ká'an ká'an‑ni Pablo ma. Sani te ni kixi i, te ni kun‑kava i onde nuu ñu'ú ma, te ja kuan koo de kuan ndone'e de i ma, te jâ ni ji'i i. QtTe ka iyo sa onde ve'e ichi sukun ma, te ka iyo kua'a ñu'u ka ndu'va. nsUTe kivi kéja'a smana ma, ni ka ndatna'a sa ji'in ñayii ma, ja jin kaa sa xtatila ma te jin ndaka'án sa sukan ni ndo'o ni neni Jesús iya tátnuni nuu o a. Te Pablo ma, ndáka'an‑so'o, ndáka'an‑so'o de nuu ñayii ka kandija tnu'u Su'si ma, vaa kivi xtnee ma, kee de ki'in de in‑ka ñuu. Te na'a xeen ni ka'an de, sani te ni kuu sava ñuu ma. Ar{Nuu ni jinu viko ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, te ni ka nde koo sa ñuu Filipos ma, te kuan koo sa nuu barcu ma, te nuu u'un kivi ma, te ni ka ndatna'a sa ji'in de ñuu Troas ma, te uja kivi ni ka iyo sa yukan. Ni ndakuan‑ta'vi Pablo ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Troas ma RqTee ya'a, ni ka jakoxtnuu de, te ni ka yo ndetu ña'a de ñuu Troas ma. sp_Te ni ka ndikin ña'a Sópater ma sa'ya tee kúu Pirro tee ñuu Berea ma, ji'in Aristarco ma, ji'in Segundo tee ñuu Tesalónica ma, ji'in Gayo tee ñuu Derbe ma, ji'in Timoteo ma, ji'in Tíquico ma, ji'in Trófimo tee ñuu Asia ma. {ooTe ni iyo de uni yoo yukan ma. Te nuu iyo tu'va de ja kaa de nuu barcu ma te ki'in de ñuu Siria ma, te tee ka kuu judío ma, ni ka ndatnu'u tna'a de ja jin ka'ni de tee ma. Chukan kúu ja va'a‑ka ni ndakokuiñi de ichi ñuu Macedonia ma. @nyNi ja'an de ndaka ñuu yukan, te ni ndaka'an‑so'o, ni ndaka'an‑so'o de nuu ndaka ñayii ka kandija tnu'u Su'si ma ja máko jin xtaya kuiti i. Sani te ni kenda de ñuu Grecia ma. m 9Nuu ni jinu ni ka kuu ñayii ma sukan ma, Pablo ma, ni ndakana de ñayii ka ndikin ka sa'a i sukan ni tatnuni Jesús ma, te ni ndaka'an, ni ndakachi de nuu i ja na jin konukuiñi va'a i nuu Su'si ma, te ni ndakuan‑ta'vi de nuu ndaka i ma, te kua'an de ichi ñuu Macedonia ma. tla)Nuu ni ka'an de sa'a, sani te ni jiña'a de nuu ñayii ni ka ndututu ma ja na jin ndakuitenuu i.mkS(Vaa ja sukan ka sa'a o vitna a, iyo yika ja jin ndaxtekuechi ña'a i ja maa o ni ka ndaskanda tna'a ja sa'a ka sa'a ka kuu o a, te masu jin ni'i ini o naxe jin kuña'a o ja nava'a ni ka ndututu o ya'a ―‍kúu de jiña'a de. gjG'Te nú iyo in‑ka ja ñatuu ka jatna ini ni, jin ndaka'an ni kivi ka ndatna'a ñukuun o ma. xii&Te tee kúu Demetrio a ji'in jaku‑ka tee ka satniñu ji'in kaa kúu plata a, nú iyo in ja ñatuu ka jatna ini ni ji'in de, ka iyo tee ka ja'nde tniñu ma, te jin koo ni nuu de, te jin kuña'a ni nawa kúu ja ñatuu ka jatna ini ni ma. h'%Vaa ni ka tnii ni tee ya'a, te vitna ja masu nawa ka sa'a ndeva'a ña'a de a, ni masu nawa ka ka'an ndeva'a de ja kuu su'si ka chiñu'u o a. g$Masu kuu na in ka'an ja masu ja ndaa kúu. Jiniñu'u ja jin ndunañii ni. Má jin ko kuyachi ni ja jin sa'a ni in ja masu ka jini ni. 1f[#In tee tee tutu ñuu yukan, ni kundee de ja ni ka ndunañii ñayii ma, te jiña'a de: ―‍Ndijin ja ka kuu ni ñayii ñuu Éfeso a, ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, ka jini i ja ñuu Éfeso a ka jito o veñu'u Diana su'si ka chiñu'u o ma, ja ka ka'an i ja onde sukun ma ni kuun vee ma. Re"Kovaa nuu ni ka jini i ja in tee judío ma kúu de, te ndaka i ni ka kayu'u inuu kuiti jâ yatni uu ora: ―‍¡Ka'nu xeen‑ka Diana iya ka chiñu'u ñayii ñuu Éfeso a! ―‍ka kuu i ka ka'an i. ddA!Te ñayii judío ma, ni ka tunda'a i in tee nani Alejandro ma, ja na kee de ka'an de nuu ñayii ma. Te ni sa'a de ji'in nda'a de ma seña ja na jin kasiyu'u ñayii ma, sukan‑va'a kuu ka'an de nava'a ka iyo de yukan. :cm Jaku ñayii ma, in ja ka kayu'u i ka ka'an i, te jaku‑ka ñayii ma, in‑ka ja ka kayu'u i ka ka'an i, te ndaka‑ka i ma, ni masu ka jini i nava'a ni ka ndatna'a i ma. 9bkOnde jaku tee ka netniñu ñuu Asia ma tee ka ketna'a ini ji'in Pablo ma, ni ka tetniñu de tutu ká'an ja máko ki'in de nuu ka iyo ñayii ma, nasa jin sa'a ndeva'a ña'a i. a}Pablo ma, ni kuu ini de ja kee de ki'in de nuu ka iyo ñayii ma. Kovaa ñatuu ni ka wa'a tee ka ndikin Jesús ma tnu'u. e`CTe ndaka ñayii ñuu ma, ñatuu ka ni'i ini i nawa jin sa'a i. Te ndaka i, ûni ka jinu i ka jexni'ni tna'a i ni ka kivi koo i nuu ka ndatna'a ñayii ñuu ma ja nú iyo nawa ka ndatnu'u tna'a i ma. Ni ka ndaxtandee i tee kúu Gayo ma, ji'in Aristarco ma, te tee ya'a chi tee ñuu Macedonia ma ka kuu de, te ka ndikin tna'a de ji'in Pablo ma. {_oNuu ni ka jiniso'o de sukan ká'an tee kúu Demetrio ma ja sukan sa'a Pablo ma, te ni ka ndakiti xeen ini de, te ka kayu'u de ka ka'an de: ―‍¡Ka'nu xeen‑ka Diana iya ka chiñu'u ñayii ñuu Éfeso a! ―‍ka kuu de ka ka'an de. ^7Masu yika‑ni ja tniñu ka sa'a o a ma koo‑ka, nú masu ja suni veñu'u nuu yinee su'si nani Diana ma, masu na in‑ka ndachiñu'u‑ka, te keja'a naa jayiñu'u su'si yukan ja ka ndachiñu'u ndaka ñayii ñuu Asia a ji'in ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ―‍kúu de jiña'a de. ]Kovaa ka jini o te ka jiniso'o o ja tee kúu Pablo ma, masu yika‑ni ja ñuu Éfeso a, nú masu ja ni‑ka'nu ñuu Asia a, káxtnu'u de ja masu nawa ka kuu ja ka sa'a ñayii ma ji'in nda'a i ma, te ni kundee de ni ndaxsama de ja ka jani ini kua'a ñayii ma. B\}Chukan kúu ja tee kúu Demetrio ma, ni ndaxtutu de ndaka tee ka satniñu tniñu yukan ma, te sa'a jiña'a de: ―‍Ka jini maa ni ja ja tniñu ka sa'a o a, te ka ni'i kua'a o xu'un. e[CTe tee nani Demetrio tee satniñu ji'in kaa kúu plata ma, te ni yo ndane'e de veñu'u lilikin sukan kaa veñu'u nuu yinee ja nani Diana ma, te ndaka tee ni ka yo satniñu tniñu yukan ma, ni ka yo ni'i kua'a de xu'un. ZNe'un kii yukan ni ka ndakiti xeen ini ñayii ma kuechi ja sukan ni kaxtnu'u Pablo ma naxe kondikin o ichi Su'si ma. YwSani te ni tetniñu de uu tee ka chindee ña'a ma, ja jin jakoxtnuu de jin koo de ñuu Macedonia ma. Tee ya'a ka kuu Timoteo ma, ji'in Erasto ma. Te ni kendoo‑ka maa de jaku kivi ñuu Asia ma. Sukan ni ka ndaskanda tna'a ñayii ñuu Éfeso ma ,XQJa ni ya'a ndaka cha'a ma, sani te Pablo ma, ni jani ini de ja no'o de ñuu Jerusalén ma, te ichi kuan no'o de ma, te ki'in de jin koto de ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu Macedonia ma ji'in ñuu Acaya ma. Te jinu koo de ñuu Jerusalén ma, te ki'in de ñuu Roma ma. W-Te ja sukan ka jini ñayii ma ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma, te ve jin kukua'a‑ka i ka kandija, te ve kuitenuu‑ka tnu'u Su'si ma. VyTe kua'a xeen ñayii tasi ma, ka yinda'a i libru ni ka yo jatniñu i ma, te ni ka ja'mi i nuu ndaka ñayii ka iyo ma. Te ni ka ndatava i kuenda na saa xu'un ni ka chiya'vi i libru ni ka yo jatniñu i ma, te uu xiko uxi (50) mil xu'un plata kúu. \U1Te kua'a ñayii ni ka kandija tnu'u Su'si ma, te ni ka kenda koo i nuu ka ndatna'a Pablo ma ji'in ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te ni ka ndaka'an, ni ka ndakachi i ja u'vi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu i ma. T Te ndaka ñayii judío ma ji'in ñayii griego ma ja ka iyo i ñuu Éfeso ma, nuu ni ka jini i ja sukan ni kuu ma ja masu ndeva'a‑ni ñayii kuu sa'a sukan ma, te ni ka yu'u xeen i, te ni ka ndakunitnuni i ja Jesús Iya Tátnuni ma, Su'si ndija kúu ya. S}Te tee yinee ña'a tachi ma, ni kandava de siki ndaka suchi ya'a, te ni kundee de ni kani de i, te ni sa'a ndeva'a xeen de i, te ni xtavichi de i, te ni xtnakue'e de i, te ka jinu yakua ndaka sa'ya tee kúu Esceva ma, ni ka nde koo i ve'e ma. 3R_Kovaa ni ndakone'e tachi ma, te jiña'a i: ―‍Jesús ma chi jini sa ya, te jini sa na in kúu Pablo ma, kovaa ndijin, ¿na in ka kuu ni? ―‍kúu i jiña'a i. pQYSa'a ni ka yo sa'a ndi‑uja sa'ya tee kúu Esceva ma in tee tátnuni nuu sutu ñayii judío ma. @Py Kovaa jaku tna tee ka kuu judío ma, ni ka nduku ini tna de ja jin kene'e de tachi ma, te ka ndakune'e tna de Jesús Iya Tátnuni ma, te sa'a ka jiña'a tna de: ―‍¡Ja maa Jesús iya káxtnu'u Pablo ma, te tátnuni ri ja kee ro te má koo‑ka ro ini anua ñayii jiña! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. >Ou ja onde pañu Pablo ma xi sa'ma ne'nu de ma, ndeva'a‑ni na in ku'u ma te na kaki'i i ma chi ni ka yo nduva'a i ndeva'a‑ni na kue'e ka ndo'o i ma, te onde tachi ka yinee ñayii ma, ni ka yo nde koo i te kuan koo maa i. Te sa'a ni yo kuu, vaa tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa Su'si ma ni yo iyo ji'in Pablo ma. cN? Te ja maa Su'si ma, te ni yo sa'a Pablo ma milagru ja masu nama ni ka yo jini i ma, NM Sukan ni yo sa'a, ni yo sa'a de uu kuiya, te onde ndaka ñayii ka iyo ni‑ka'nu ñuu Asia ma, ja ka kuu i judío ma ji'in griego ma, ni ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a Jesús Iya Tátnuni ma. L- Kovaa jaku i ma, masu ni ka kandija i, su'va ni ka ndundee‑ka ini i, te ka ka'an ndeva'a i ja kuu ichi Su'si ma nuu ndaka‑ka ñayii ka iyo ma. Chukan kúu ja Pablo ma, ni sa'a siin de ndaka ñayii ni ka kandija tnu'u Su'si ma, te ni ka yo ndatna'a de ini skuela tee nani Tirano ma, te ndi‑kivi ndi‑kivi ñukuun kuiti káxtnu'u de tnu'u Su'si ma nuu ñayii ma, sukan‑va'a jin jaku'ni ini i. KTe Pablo ma, ni kivi de ini veñu'u luluu nuu ka ndatna'a ñayii judío ma, te ni masu ni yu'u de, su'va ni‑yu'u ni‑ini de ni yo ka'an de siki ja sukan tátnuni Su'si ma. Te sa'a ni yo sa'a de uni yoo, vaa kúni de ja jin kandija ñayii ma tnu'u Su'si ma. GJTe ja ndaka‑ni tee ma chi uxi uu de kúu ne'un ndaka i ma. UI#Te nuu ni sonee Pablo ma nda'a de siki ñayii ya'a ma, sani te ni ka kuta'vi i Xtumani Ndios ma, sani te ni ka keja'a i ka ka'an i in in sa'an, te ka ndakaxtnu'u i tnu'u ni wa'a Su'si ma nuu in in i ma. rH]Ja ni ka jiniso'o i sukan ma, sani te ni ka jandute i ja maa Jesús ma ja kúu ya Iya Tátnuni ma. pGYTe jiña'a Pablo ma: ―‍Sukan ni skuandute Juan ma chi ja jin ndakani jin ndaka'vi ini ñayii ma kúu. Te jin xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma, te jin ndakokuiñi i nuu Su'si ma. Te Juan ma suni ni yo jiña'a de nuu ñayii ma ja jin kandija i iya kenda kuee‑ka ma sana maa de ma. Iya ya'a kúu Jesús iya ni tetniñu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. 4FaSani te ni jiña'a Pablo ma: ―‍¿Naxe ni ka jandute ni? ―‍kúu de jiña'a de. Te ka jiña'a i: ―‍Sukan ni skuandute Juan ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. ETe jiña'a de: ―‍¿Ni ka kuta'vi ni Xtumani Ndios ma, kii nuu ni ka kandija ni tnu'u Su'si ma? ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ka ndakone'e i: ―‍¡Ñatuu vi! Vaa ni masu nama ka jiniso'o sa ja iyo Xtumani Ndios ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. D Nani Apolos ma, iyo de ñuu Corinto ma, Pablo ma, ni ja'an de ndaka‑ka ñuu ka iyo onde yuku sukun‑ka ma, sani te kuan no'o tuku de ñuu Éfeso ma. Te ni ndani'i de jaku ñayii ka ndikin ka sa'a i sukan ká'an tnu'u Jesús ma ja ka iyo i ñuu yukan. CyVaa ni‑yu'u ni‑ini de ni yo kaxtnu'u de nuu ka iyo kua'a ñayii ma ja sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma, te jiña'a de ja sukan‑ni ka kaxtnu'u tee judío ma, masu va'a‑ni iyo.!B;Vaa Apolos ma chi kúni de ja ki'in de ñuu Acaya ma. Te ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ka jiña'a i ja va'a‑ni kúu ja sa'a de sukan, te ni ka tee i tutu kua'an nuu tee ka ndikin Jesús ma ja ka iyo de yukan, sukan‑va'a jín kuan‑ta'vi de tee ma nuu ka iyo de ma. Nuu ni kenda de ñuu yukan, te ni chindee xeen de ñayii ni skuta'vi Su'si ma i ja vii ja va'a ma ja jâ ni ka kandija i ya ma. [A/Te ñatuu ni yu'u de, te ni keja'a de ká'an de ini veñu'u luluu ma. Te ni ka jiniso'o Priscila ma ji'in Aquila ma, te ni ka kene'e siin de tee ma, te vivii ni ka ndakaxtnu'u ndaa‑ka de siki ichi Su'si ma. V@%Jâ ni jaku'ni va'a ini de ichi Iya Tátnuni ma, te ká'an ndaa ká'an ndija de siki Jesús ma. Yika‑ni ja jini de kúu sukan ni skuandute Juan ma, kovaa ni‑yu'u ni‑ini de ká'an de tnu'u Su'si ma. G?Sani te ni kenda in tee judío nani de Apolos ñuu Éfeso ma. Te tee ya'a, tee ñuu Alejandría ma kúu de, te in tee vivii ká'an kúu de, te jini xeen de nawa ká'an tnu'u Su'si ma. ->SNi jinu ni iyo de jaku kivi yukan, te ni kee de, te kua'an de kuan koto de ñayii ka ndikin Jesús ma ja ka iyo i ni‑ka'nu ñuu Galacia ma ji'in ñuu Frigia ma, te ndáka'an‑so'o de ja na jin konukuiñi va'a i nuu Su'si ma. Tee kúu Apolos ma, káxtnu'u de tnu'u Su'si ma ñuu Éfeso ma Z=-Nuu ni ndenda de ñuu Cesarea ma, ni kaa de ni ja'an de ñuu Jerusalén ma ni jan nu kua'a de nchuxi ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i yukan, te sani te ni ndêe de kuan no'o de ñuu Antioquía ma. ~B}.|{zyywvumtt rr>q9oomlrkPji&hgf~eeccONNNMaM KJJIHHKGFEDCBAA@z??>}==Kovaa tee tátnuni nuu cientu soldado ma, jatanuu‑ka de ja ka ka'an tee skaka tnu ma ji'in tee xi‑kuenda kúu tnu ma sana ja ká'an Pablo ma. M[ ―‍Ndaka ndijin, jini sa ja ka'vi‑ka ko kuu ichi jin koo o a. Kua'a ja jin skenaa o, masu yika‑ni ja ñu'u ini barcu a, nú masu ja onde maa tnu ji'in maa o ―‍kúu de jiña'a de. vZe Te ni ka kukuee sa kua'a xeen kivi, te iyo yika xeen ja jin koo‑ka sa ma, vaa jâ ni ya'a kivi ka iyo ndite ñayii judío ma, te jâ ni kuyatni kivi kuvijin xen‑xeen ma. Te chukan kúu ja Pablo ma, ni xtu'va ña'a de, te ká'an de: YSukan ni ka yo kuu sa ni ka ndo'o xeen sa ni‑kani ichi costa ma, te ni jan koo sa in nuu nani Buenos Puertos, yatni ñuu Lasea ma. @Xyte kua'a kivi ni ka ñunee sa nuu tnu ma, vaa kueni kueni kua'an tnu, te ni ka ndo'o xeen sa, saa ni ka kenda koo sa kuan ndaya'a ñuu Gnido ma, vaa ñatuu wa'a kajin yi'i ma tnu'u ja jin koo ñama‑ka sa. Te ni jan koo sa ichi ñuu Creta ma kuan ndaya'a ñuu Salmón ma, ja na jin kaku sa nuu kajin yi'i ma. #W?Te yukan, te tee tátnuni nuu cientu soldado ma, ni ndani'i de in barcu ñuu Alejandría ma ja ki'in tnu ñuu Italia ma, te ni ka nda koo sa nuu tnu ma, VNuu ni ka ya'a sa ichi kuan ndaya'a ñuu Cilicia ma ji'in ñuu Panfilia ma, te ni jan koo sa ichi ñuu Mira ma ja iyo ñuu Licia ma. U7Sani te onde ñuu Sidón ma, te ni ka konduu sa ichi ñuu Chipre ma, sukan‑va'a jin kaku sa nuu kajin yi'i xen‑xeen vee ichi nuu kuan koo sa ma. TTe kivi yutnee ma ni jan koo sa ñuu Sidón ma. Te tee nani Julio ma, vivii kúu de ji'in Pablo ma, te ni wa'a de tnu'u ja ki'in Pablo nuu ka iyo tee ka ketna'a ini ji'in de ñuu yukan ma, sukan‑va'a ñukuun jin katanuu ña'a tee ma nani ka iyo sa yukan. US#Ni ka ka koo sa in nuu barcu ni ka sa'a i ñuu Adramitio ma, te ki'in tnu jaku ñuu ka iyo ichi ñuu Asia ma, te kuan koo sa ji'in tee nani Aristarco tee ñuu Macedonia ma ja iyo de ñuu Tesalónica ma. pR [Nuu jâ ni jani ini tee kúu Festo ma ja jin koo sa ñuu Italia ma, te soldado nani Julio ma ja kúu de tee tátnuni nuu cientu soldado ka jinukuechi nuu emperador ma, ni ndunda'a de Pablo ma ji'in jaku‑ka tee ka yinee vekaa ma. UQ# Te tee kúu rey Agripa ma, jiña'a de nuu Festo ma: ―‍Iyo tee ya'a ja kuu xsiaa ni de, nute ñatuu ni jikan maa de ja ki'in de nuu César ma ja te'nde tniñu de ma ―‍kúu de jiña'a de.5PcNuu ni ka ndusiin de ma, te ka ndatnu'u tna'a de, te ka ka'an de: ―‍Ni‑in ja ni sa'a tee ya'a sa'a i ja kûu de xi ja kinee de vekaa ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. 2O]Nuu ni jinu ni ka'an de sa'a, sani te ni ka ndokuiñi rey ma, ji'in tee kúu gobernador ma, ji'in ña'a kúu Berenice ma, ji'in ñayii ni ka yo nukoo ji'in de ma. WN'Te Pablo ma, jiña'a de: ―‍Vala‑nka xi kua'a‑ka, kovaa jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja masu maa in‑ni ni, nú masu ja ndaka tna ñayii ni ka jiniso'o vitna a, jin kenda koo i jin kandija i sukan kándija sa Su'si ma, ¡kovaa máko jin kenda koo i ja jin konu'ni i yo'o kaa sukan nu'ni sa a! ―‍kúu de jiña'a de. MSani te rey Agripa ma, jiña'a de nuu Pablo ma: ―‍Vala‑nka, te kundee ni ja nduu sa cristianu ―‍kúu de jiña'a de. L/Rey Agripa, ¿kándija ni ja ni ka yo ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma? Jini sa ja kándija ni ―‍kúu de jiña'a de. /KWChukan kúu ja masu yu'u sa ja ká'an sa nuu rey Agripa a, vaa jani ini sa ja jâ jini de ndaka tnu'u ya'a, vaa masu in nuu iyo yu'u ni yo kuu ndaka ja ká'an sa a. J'Kovaa Pablo ma, jiña'a de: ―‍Masu iyo ku'u sa, vi Festo, nú masu ja tnu'u ká'an sa a, ja ndaa kúu, tnu'u va'a tnu'u ndija kúu. _I7Nuu ni jinu ni ka'an de sukan, ja masu na ja u'vi sa'a de ma, sani te tee kúu Festo ma, ni ka'an nini'i de: ―‍Pablo, iyo ku'u ni. Ja skua'a xeen ni tutu a, ni sa'a neé ña'a i ―‍kúu de jiña'a de. Hja Cristo ma, ndo'o neni ya, te jin ka'ni i ya, kovaa ndateku ya. Te sukan ni kaxtnu'u ya ja suu ya kúu ñu'u ndú'va, te sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi ndaka tna'a o ñayii judío a, ji'in ndaka ñayii masu judío ka kuu i ma ―‍kúu de jiña'a de. WG'Kovaa ni chindee ña'a Su'si ma ja ni kaku sa, te ñatuu ni xndoo sa ja ká'an sa tnu'u Su'si ma nuu ñayii java'a‑ka ma ji'in nuu ñayii kuechi‑ka ma onde vitna, te ndimaa ndáka'an sa sukan ni ka yo ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in sukan ni yo ka'an maa tee kúu Moisés ma, ja iyo ja ko kuu ma, }FsTe chukan kúu ja ñayii judío ma, ni ka tnii ña'a i ini veñu'u ka'nu ma, te ni ka kuni i ja jin ka'ni ña'a i. wEgTe ni keja'a sa xinañu'u‑ka ñuu Damasco ma, sani te ñuu Jerusalén ma ji'in ni‑ka'nu ñuu Judea ma. Sani te ni ja'an sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, ni jan kaxtnu'u sa ja jín ndakani jín ndaka'vi ini i, te jín ndakokuiñi i nuu Su'si ma, te jín sa'a i ja va'a ja ndaa ma, te sukan jín kaxtnu'u i ja jâ ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ndija i. `D9Te chukan kúu ja masu ni sa'a so'o sa ja ni jininuu sa ja vee onde sukun ma, vi rey. C+sukan‑va'a sa'a ni ja jín ndanune nuu i, te jín xndoo i ichi nee ma, te jín kaka i ichi nuu ndú'va ñu'u ma, te máko jin kandija‑ka i ja tátnuni tachi ma, nú masu ja jin kandija i ja ká'an Su'si ma. Vaa nuna jin kandija ña'a i maa sa, te sakanu ini Su'si ma kuechi i ma, te jin ndani'i ta'vi i sukan ni ka ndani'i ta'vi ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma”, kúu ya ká'an ya. 1B[Chukan kúu ja masu nawa kuu ja jin sa'a ña'a ñayii judío a ni a ñayii masu judío ka kuu i ma, vaa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma tetniñu ña'a sa ki'in ni, ANdokuiñi ni, vaa ni kenda sa nuu ni, te kunukuechi ni nuu sa, te kaxtnu'u ni ja ni jini ni vitna ji'in ja kaxtnu'u‑ka sa nuu ni ma. @Sani te jiña'a sa: “¿Na in kúu ni, Señor?” Te Iya Tátnuni ma, ni ndakone'e ya: “Saña kúu Jesús iya sóndikin ni a. *?MTe nuu ni ka kun‑kava ndaka sa nuu ñu'ú ma, ni jiniso'o sa ja ká'an, te sa'an hebreo ká'an: “Saulo, Saulo, ¿nava'a sóndikin ña'a ni? ¿Ñatuu jani ini ni ja xtnakue'e ni maa ni, ja kúu ni sukan kúu in xndiki ndee ini ja skachi ja'a ti nuu garrocha ma?”, kúu ya ká'an ya. h>I Te nuu ve kuu sava nduu ma, vi rey Agripa, nuu kua'an sa ichi ma, te ni jini sa in nduva ñu'u vee ichi andivi ma, te ûni kánda'a xeen‑ka i sana kandii ma, te ni ndakonduu ña'a i saña ji'in tee kuan koo ji'in sa ma. =7 ’Sa'a sa'a sa, te kua'an sa ñuu Damasco ma, vaa yinda'a sa tutu ni ka taa tee ka tatnuni nuu sutu ma, vaa ni ka tatnuni de ja sa'a sa sukan. ]<3 Te kua'a xeen jichi ni yo sa'a ndeva'a sa i ini veñu'u lilikin ma, te ni yo xtetuu sa i ja jin ka'an ndeva'a i ja kuu Jesús ma. Te ni yo ndakiti xeen ini sa nuu i, te ni yo sondikin sa i onde in‑ka ñuu ma. #;? Te sukan ni sa'a sa ñuu Jerusalén ma. Nuu ni ka taa tee ka tatnuni nuu sutu ma tnu'u ja kuu sa'a ndeva'a sa ndaka ñayii ka ndikin ka sa'a i sukan ni tatnuni Jesús ma, te ni chinee sa i ini vekaa ma. Te nuu ni ka ja'ni de ñayii ma, te ni yo chindee sa de ja jin sa'a de sukan. :) ’Ja ndaa kúu ja saña chi ni yo jani ini sa ja tniñu sa kúu ja sa'a sa ja u'vi ja jin kuu ñayii ka kandija Jesús ñuu Nazaret ma. V9%¿Xi ka jani ini ni ja Su'si ma, masu kuu ndaxteku ya ñayii ni ka ji'i ma? w8gTe ndi‑uxi uu jichi tna'a o ma ka ndetu ja ko kuu ja ni skuiso Su'si ma, te chukan kúu ja ka chiñu'u i Su'si ma nduu ñuu, vaa ka kukanu ini i ya ja sa'a ya sukan. Te chukan kúu ja ka xtekuechi ña'a ñayii judío a, vi rey Agripa. 7%Te vitna, ja kuechi ja kúkanu ini sa ja ni skuiso Su'si ma nuu yuva o ñayii jana'a ma, chukan kúu ja iyo sa ya'a, ja te'nde tniñu sa a. M6Te suni ka jini i, te kuu jin ndaka'an i, ja onde xinañu'u ma ni yo sa'a sa sukan ka sa'a tee ka kuu fariseo ma, vaa ûni ka sa'a ndi'i, ka sa'a tu'u de sukan ka kuni de ja kondikin o Su'si ma. 5’Ndaka ñayii judío ma chi ka jini i sukan ni yo kuu sa onde nuu jaa sa ma, nuu ni iyo sa ñuu sa ma ji'in ñuu Jerusalén ma. ,4QVaa maa ni chi jini va'a ni ndaka sukan ka sa'a i ma sukan ka jani ini i ma. Chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa ja kava kuee ini ni, te koniniso'o ni ja ka'an sa a. 03Y―‍Kúsii ini sa nuu ni, vi rey Agripa, ja ndáka'an sa nuu ni ja masu na kuechi sa, te ni masu nawa ni sa'a sa ndaka ja ka xtekuechi ña'a ñayii judío ma. T2 #Sani te Agripa ma, jiña'a de nuu Pablo ma: ―‍Kuu ka'an maa ni ja kuu maa ni ―‍kúu de jiña'a de. Sani te Pablo ma, ni ndone'e de nda'a de ma, te ni keja'a de ká'an de ja masu na kuechi de ma: T1!Vaa nuna tetniñu sa in ñayii yinee vekaa a, te nú ma kaxtnu'u sa nawa kúu ja ka xtekuechi i de ma, te masu va'a‑ni, vaa masu kendoo va'a sa nuu tee kúu emperador ma ―‍kúu de jiña'a de.{0oKovaa ñatuu na kuechi Pablo a iyo ja tee sa nuu tutu ki'in nuu tee kúu César tee tátnuni nuu o a, te chukan kúu ja ni kijaa de nuu ndaka ni ji'in nuu ndijin rey Agripa, sukan‑va'a jin ndakan‑tnu'u ni de, te ni'i ini sa nawa tee sa. G/Kovaa maa sa, masu nde ndani'i sa na kuechi de ja sa'a i ja kûu de. Te vaa maa de jikan ja tee kúu emperador ma ka'nde tniñu de a, te jâ ni jani ini sa ja tetniñu sa de nuu César ma. o.WSani te Festo ma, jiña'a de: ―‍Rey Agripa ji'in ndaka ni ja ka iyo o ya'a, ya'a iyo tee ya'a, vaa kua'a ñayii judío ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ka iyo ya'a, ka ka'an i ja masu kuu koteku‑ka tee ya'a. Y-+Te in‑ka kii ma, te ni ka nukone'nu va'a, ni ka nukone'nu vii Agripa ma ji'in ña'a kúu Berenice ma, te kuan koo de, te ni ka kivi koo de ji'in tee ka tatnuni nuu mil soldado ma, ji'in tee ka ndanuu‑ka ñuu ma ini ve'e nuu ka ndatnu'u tna'a ñayii ma. Sani te maa Festo ma, ni tatnuni de ja jín koo i jín kueka i Pablo ma. {,oSani te tee kúu Agripa ma, jiña'a de nuu Festo ma: ―‍Saña tna, kúni sa ja koniniso'o sa ja ká'an tee yukan ―‍kúu de jiña'a de. Te jiña'a Festo ma: ―‍Yutnee, te koniniso'o ni ja ká'an de ma ―‍kúu de jiña'a de. :+mKovaa Pablo ma chi ni jikan de ja ka'nde maa César ma tniñu de ma. Te ni tatnuni sa ja jín chinee va'a de tee ma onde tetniñu sa de nuu César ma ―‍kúu de jiña'a de. 9*kTe ñatuu ni'i ini sa naxe sa'a sa siki ja ka ka'an de ma, te ni jikan‑tnu'u sa Pablo ma ja nú kúni de ja no'o de ñuu Jerusalén ma, te yukan jin ka'nde de tniñu de ma. H) nú masu ja ka xtekuechi de tee ma ja masu sa'a de sukan ka sa'a maa de ja ka kandija de Su'si ma, te ka ka'an de siki in tee ni ji'i nani de Jesús, te Pablo ma, ká'an de ja téku tee ma. t(aTe ka iyo tee ka xtekuechi ña'a ma, kovaa ñatuu ni ka xtekuechi de tee ma ni‑in ja ni jani ini sa ma, S'Te chukan kúu ja nuu ni kenda koo de nuu iyo sa ya, te ñatuu ni yo ndetu sa, nú masu ja kivi yutnee ma, te ni jinkoo sa nuu ja'nde sa tniñu a, te ni tatnuni sa ja jin koo de jin kueka de Pablo ma. R&Te ni ndakone'e sa ja yo'o ja ka kuu o ñayii ñuu Roma ma, masu kuu ja jin ka'ni o de, nú masu ja onde koo de xinañu'u‑ka nuu ñayii ka xtekuechi ña'a ma, te ndaka'an maa de nú ndija xi ña'a. -%STe nuu ni ja'an sa ñuu Jerusalén ma, ni ka kenda koo tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ñuu Jerusalén ma, te ka jikan de ja ka'ni sa Pablo ma. ;$oTe ni ka iyo de kua'a kivi, te chukan kúu ja Festo ma, ni kaxtnu'u de nava'a yinee Pablo ma vekaa ma, te jiña'a de: ―‍Tee kúu Félix ma, ni xndoo de in tee ini vekaa ma. #3 Ni ya'a jaku kivi, te tee kúu rey nani Agripa ma, ji'in ña'a kúu Berenice ma, ni ki koo de ñuu Cesarea ma ni ki kua'a de nchuxi Festo ma. #"? Sani te ni jinu ni jikan‑tnu'u Festo ma nuu tee ka netniñu ji'in de ma, te jiña'a de nuu Pablo ma: ―‍Ni jikan ni ja César ma ka'nde tniñu ni a, te ki'in ni nuu de nusaa ―‍kúu de jiña'a de. Ni kenda Pablo ma nuu rey nani Agripa ma, ji'in ña'a kúu Berenice ma %!C Kovaa nú iyo in ja u'vi ni sa'a sa ja sa'a i ja kuu kûu sa, masu yu'u sa ja kûu sa. Kovaa nú masu ja ndaa kúu ja ka xtekuechi ña'a de a, masu kuu ndaxsia'a ña'a ni nuu nda'a de a, te jikan sa ja maa tee kúu emperador César ma na ka'nde tniñu sa a ―‍kúu de jiña'a de. = s Sani te Pablo ma, jiña'a de: ―‍Ña'a, vaa ya'a iyo sa nuu tátnuni César ma, te ya'a te'nde tniñu sa a. Jini maa ni ja ni‑in ja u'vi ni sa'a sa nuu ñayii judío a. y Kovaa tee kúu Festo ma, kúni de ja kendoo va'a de ji'in ñayii judío ma, te chukan kúu ja jiña'a de Pablo ma: ―‍¿Kúni ni ja no'o ni ñuu Jerusalén ma, te yukan jin ka'nde i tniñu ni a, te koo sa yukan? ―‍kúu de jiña'a de. taTe sa'a ni ka'an Pablo ma ja masu na kuechi de: ―‍Masu na ja u'vi sa'a sa, ja kuu tnu'u ni tatnuni Moisés ma nuu ñayii judío a, ni a ini veñu'u ma, ni a nuu tee kúu César ma masu na ja u'vi sa'a sa ―‍kúu de jiña'a de. GTe nuu ni kenda Pablo ma, te ni ka ndakonduu ña'a tee ve koo ñuu Jerusalén ma, te ka jiña'a de kua'a kuechi ka'nu ni sa'a Pablo ma, kovaa ñatuu ni kuu jin sa'a de ja kandija Festo ma. FTe ni kukuee‑ka de una uxi‑ka kii, te kuan no'o de ñuu Cesarea ma. Te kivi yutnee ma ni nukoo de nuu ja'nde de tniñu ma, te ni tatnuni de ja na jin koo i jín kueka i Pablo ma. 5te chukan kúu ja nú ndee ni kúni ja ki'in ni ji'in sa, te jín koo o, te yukan, te jin ndaka'an ni na kuechi tee yukan ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa Festo ma, jiña'a de: ―‍Vaa Pablo ma chi yinee va'a de vekaa ñuu Cesarea ma, te maa sa chi sani te no'o sa onde ñuu yukan, $Ate va vii va luu ka jiña'a de ja na tetniñu de Pablo ma ñuu Jerusalén ma, vaa ka jani ini de ja jin chu'u de te jin ka'ni de Pablo ma ichi vee de ma. <qTe tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka ndanuu‑ka ñuu judío ma, ni jan koo de nuu Festo ma, te ni ka ndakuña'a de kuechi Pablo ma, te ni ka jikan‑ta'vi de nuu tee ma,  Te tee kúu Festo ma, ni jinkoo de ja ko kuu de gobernador ñuu ma, te ni ya'a uni kii, sani te kua'an de ñuu Jerusalén ma. \1Kovaa ni ya'a uu kuiya, te ni kee tee kúu Félix ma, te ni ndivi tee nani Porcio Festo ma. Te kúni Félix ma ja kendoo va'a de ji'in ñayii judío ma, te chukan kúu ja ni xndoo de Pablo ma ini vekaa ma.3Ni kuu ini de ja kua'a Pablo ma xu'un te xsiaa de tee ma, te chukan kúu ja kua'a jichi ni yo kana de tee ma, te ni yo ka'an de ji'in tee ma. 0YKovaa nuu ni ka'an Pablo ma siki ja sa'a ndaa sa'a ndija o ma, ji'in naxe tatnuni o nuu maa o ma, ji'in ja kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu ndaka o ma, sani te ni yu'u tee kúu Félix ma, te jiña'a de: ―‍Kuá'an ni vitna, te kivi nune sa ma, te kana tuku ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. ]3Ni ya'a jaku kii, te ni ki koo tee kúu Félix ma, ji'in Drusila ma ña'a kúu ñasi'i de ma, vaa in ña'a judía kúu ña. Te ni kana de Pablo ma, te ni yo niniso'o de naxe iyo ja kandija o Jesucristo ma. !Sani te ni tatnuni de nuu tee tátnuni nuu cientu soldado ma ja na ki'in de jín chinee va'a de Pablo ma, kovaa na kua'a de tnu'u ja na ki'in kii Pablo ma ko kuu de ini vekaa ma, te máko ka'nu ndee de ja ki koo tee ka ketna'a ini ji'in Pablo ma nuu iyo de ma. #Sani te tee nani Félix ma, ni jini vava'a de naxe iyo ichi Jesús ma, te chukan kúu ja nuu ni jiniso'o de sa'a, ni sunkani de, te jiña'a de: ―‍Onde nú ni kenda Lisias tee tátnuni nuu mil soldado ma, sana jin sinu o tniñu ya'a ―‍kúu de jiña'a de. Mnú masu kuechi ja sa'a ni ka'an nini'i sa ma: “Kándija sa ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, te xi saa chukan kúu ja iyo sa nuu ni a, ja ka'nde ni tniñu sa a” ―‍kúu de jiña'a de. *MNú ma ki koo tee yukan ma, te jín ka'an maa tee ya'a nuu ni, nú ni ka ndani'i de in ja u'vi ni sa'a sa, nuu ni ka kana ña'a de nuu tee ka ja'nde tniñu ma, Iyo ja maa tee yukan kí koo nuu ni a, te jín ndaka'an de na kuechi sa, na ja u'vi ni sa'a sa ja ñatuu ka jatna ini de.  %Te yikuu sa sa'a sa sukan, te ni ka kenda koo jaku tee judío ve koo ñuu Asia ma, te ni ka ndani'i ña'a de ini veñu'u ka'nu ma, te jâ ni nduvii ni ndundoo sa nuu Su'si ma, te ni masu kua'a ñayii ka iyo ji'in sa, te ni masu nawa ka sa'a ndeva'a sa ini veñu'u ma.  !Kovaa ni ya'a jaku kuiya, te ni no'o sa ñuu Jerusalén ma ni jan nu xsia'a sa xu'un ja kuu ñuu sa ma ji'in ja ndakua'a sa nuu Su'si ma. _ 7Te chukan kúu ja ndimaa ndí ini sa ja koo va'a sa nuu Su'si ma ji'in nuu ñayii a. - SVaa kúkanu ini sa nuu Su'si ma ja ndaxteku ya ñayii ni ka ji'i ma, ka kuu i ñayii ni ka sa'a ja va'a xi ni ka sa'a i ja u'vi ma. Te sukan ka kukanu ini tna de. m SKovaa ndáka'an sa nuu ni ja kándija sa ndaka tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma ji'in tnu'u ni ka yo ndakaxtnu'u tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma, te jinukuechi sa nuu maa Su'si ni ka yo jinukuechi yuva sa tee jana'a‑ka ma. Te saña chi ndikin sa Ichi Jaa Ichi Jesús ma, tna'a ja ka ka'an ñayii ka xtekuechi ña'a a ja masu ichi ndaa kúu a. U# Ni masu kuu jin ka'an de ja ja ndaa kúu ja ka xtekuechi ña'a de vitna a. iK Te tee ka xtekuechi ña'a a chi nuu ni ka ndani'i ña'a de ma chi masu na nde ka tetna'a sa ji'in ni‑in ñayii, ni a masu nde ska'an sa ñayii ma, ni a ini veñu'u ka'nu ma, ni a ini veñu'u lilikin ma, ni a ini ñuu ma.  Ndasa'a maa ni kuenda, te kuni ni ja jâ iyo vi'i‑ka uxi uu kivi ja ni ja'an sa ñuu Jerusalén ma, ja ni ndachiñu'u sa Su'si ma. w Te ni sa'a gobernador ma in seña nuu Pablo ma, sukan‑va'a na ka'an de. Sani te ni ka'an Pablo ma: ―‍Jini sa ja jâ ni kuu kuiya ja ndijin kúu tee ja'nde tniñu ñuu ya'a. Chukan kúu ja sii ini ndáka'an sa ja masu na kuechi sa ma. W' Te ñayii judío ma, ûni ka jiña'a i ja ndija ndaka ja jiña'a de ma. QTe ni tatnuni de nuu ñayii ka xtekuechi Pablo ma ja ki koo i nuu ni a. Te vitna, te kakan‑tnu'u ni de, te kuni maa ni ja ja ndaa kúu ja ka ká'an sa a, ja sukan sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. 'kovaa ni kivi nduu tee nani Lisias ma tee tátnuni nuu mil soldado ma, te nde'e xeen ni sa'a de, te ni ndaxtandee de tee ma nuu nda'a sa ma. ?wTe ni kuni de ja sa'a de tna'a ja masu játna ini Su'si ma onde ini veñu'u ka'nu ma. Chukan kúu ja ni ka tnii sa de, te ni ka kuni sa ja jin sa'a ndaa sa sukan ka sa'a maa sa ma, >uNi ka ndani'i sa tee ya'a ja in tee sákanuu sákani'ni kúu de, te ni‑ka'nu ñuu ñayivi ya ska'an de ñayii judío ma, te tátnuni de nuu in jichi ñayii ka nani nazarenos ma. %Kovaa ja ma jin xtna'a xeen‑ka ña'a sa, jikan‑ta'vi sa ja sukan vii sukan va'a ini ni a, te koniniso'o ni jaku‑ni tnu'u ká'an sa a. w~gTe ndaka ora ndaka kivi ka ni'i sa ndaka ja va'a ja maa ni vi, Félix, te ka ndakuan‑ta'vi xeen sa nuu ni. B}}Te ni ka kana de Pablo ma. Sani te Tértulo ma, ni keja'a de xtekuechi de Pablo ma, te jiña'a de nuu tee kúu gobernador ma: ―‍Félix, ja maa ni vi, te ka iyo sii ini sa, te ka iyo mani sa, te kua'a ja va'a ni ka kuva'a ñuu sa ya, vaa jini ni ja sa'a ni a, te ka iyo va'a sa ndeva'a‑ni nuu ka iyo sa ma. x| kNi ya'a u'un kivi, te ni nuu Ananías tee tátnuni nuu sutu ma ni ja'an de ñuu Cesarea ma, ji'in jaku tee ka kuu ja'nu ma, ji'in tee nani Tértulo ma tee ko kuu nuu de ma, te ni jiña'a de nuu gobernador ma na nde a kúu kuechi Pablo ma. T{!#te jiña'a de: ―‍Nuna kenda koo tee ka xtekuechi ña'a ma, te ka'nde sa tniñu ni a ―‍kúu de jiña'a de, te ni tatnuni de ja jín koo de jín xsia'a de tee ma vekaa iyo palaciu Herodes ma.z5"Te tee kúu gobernador ma, ni ka'vi de carta ma, te ni jikan‑tnu'u de ndenu kúu ñuu Pablo ma. Te nuu ni jini de ja tee ñuu Cilicia ma kúu de, y7!Nuu ni ka kenda koo tee ka yoso caballu ma ñuu Cesarea ma, te ni ka wa'a de carta ma nuu gobernador ma, te ni ka ndakua'a de Pablo ma nuu nda'a de. $xA Te kivi yutnee ma, ni ka xndoo de tee kuan koo ji'in caballu ma ja jin koo de ji'in tee ma, te ni ka ndakokuiñi maa de nuu ka iyo ndaka‑ka soldado ma. wyTe soldado ma, ni ka jeka de Pablo ma sukan ni tatnuni de ma, te jakuaa ma kuan koo de onde ñuu Antípatris ma. Uv#Nuu ni ka kaxtnu'u i nuu sa ja sukan ni ka ndatnu'u tna'a de ja jin ka'ni de Pablo a, sani te ni jani ini sa ja tetniñu sa de nuu iyo ni a, suni ni jiña'a sa nuu tee ka xtekuechi Pablo a ja na jin ka'an de nuu ni nawa kúu ja ka kuni u'vi de nuu tee a. Chukan‑ni kúu ja ká'an sa a. Te koo vii koo va'a ni.” Sa'a ni tee de. “Claudio Lisias kúu sa, te tee sa tutu ya'a nuu ni ja kúu ni Félix tee netniñu vava'a: Ndakan‑tnu'u ñaña'a ña sa. 5qeTe ni tee de in carta, te sa'a ká'an: ;poTe jin satu'va ni caballu kiti koso Pablo ma, te jin koo ni jin xsia'a ni de nuu tee nani Félix ma tee kúu gobernador ma, sukan‑va'a kenda va'a de ―‍kúu de jiña'a de. 5ocTe ni kana de uu tee ka tatnuni nuu cientu soldado ma, te ni tatnuni de: ―‍Jin koo tu'va ni ka iin jakuaa ma, te jin satu'va ni uu cientu soldado, ji'in uni xiko uxi (70) tee ka yoso caballu ma, ji'in uu cientu tee ka skuita kaa nani lanza ma, sukan‑va'a jin koo ni onde ñuu Cesarea ma. Vn%Sani te tee tátnuni nuu mil soldado ma, ni ndakuan‑ta'vi de nuu i, te jiña'a de i ja máko kuña'a i ni‑in ñayii ja sukan ni kaxtnu'u i nuu de ma. Ni ka jan xsia'a de Pablo ma ñuu Cesarea ma KmKovaa máko kandija ni, vaa vi'i‑ka uu xiko (40) de jin chu'u ichi ma, te jin kondetu ña'a de, vaa ja ni ka skuiso de in ja u'vi ja jin kuu maa de, ja ma jin kaa de, ma jin ko'o de, nú masu ja onde jin ka'ni de Pablo ma, te vitna chi ka iyo tu'va de ka ndetu de ja sa'a ni sukan ka kuni de ma ―‍kúu i jiña'a i. lTe jiña'a i: ―‍Tee judío ma, ni ka ndatnu'u tna'a de ja ki koo de ki kakan‑ta'vi de nuu ni, te sa'a‑ni jin ka'an de: Yutnee ne'e ma, te jin xsia'a ni Pablo ma nuu ka iyo tee ka ja'nde tniñu ma, sukan‑va'a jin kakan‑tnu'u vava'a de tee ma. Te tee tátnuni nuu mil soldado ma, ni tnii de nda'a i, te ni kene'e siin de i, te ni jikan‑tnu'u de i: ―‍¿Nawa kúu ja iyo ja kaxtnu'u ro? ―‍kúu de jiña'a de. jySani te ni jan xsia'a de i nuu tee tátnuni nuu mil soldado ma, te jiña'a de: ―‍Pablo tee yinee va'a ma, ni kana ña'a de, te ni jikan‑ta'vi de nuu sa ja ki xsia'a sa suchi ya'a, vaa iyo in ja ka'an i nuu ni ―‍kúu de jiña'a de. Wi'Te Pablo ma, ni kana de in tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jiña'a de: ―‍Kuán xsia'a ni suchi ya'a nuu tee tátnuni nuu mil soldado ma chi iyo in ja kaxtnu'u i nuu de ―‍kúu de jiña'a de. h7Kovaa sayii ku'va Pablo ma, ni jiniso'o i sukan ni ka ndatnu'u tna'a de ma, te ni ja'an i nuu ka iyo soldado ma, te ni kaxtnu'u i nuu Pablo ma. KgTe vitna, te kuán koo ni ji'in tee ka ja'nde tniñu ma, te jin kuña'a ni tee tátnuni nuu mil soldado ma ja yutnee, te kí xsia'a de tee ma nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a jin kakan‑tnu'u vava'a‑ka ni de, jin kuña'a ni, te saña chi jin koo tu'va sa ichi vee de ma, te jin ka'ni sa de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ~fuTe ni jan koo de nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma ji'in tee ka kuu ja'nu ma, te ka jiña'a de: ―‍Saña chi ûni ni ka skuiso sa in ja u'vi ja jin kuu sa, te ma jin kaa sa, ma jin ko'o sa, nú masu ja onde jin kundee sa jin ka'ni sa Pablo ma. Te! Vi'i‑ka uu xiko (40) de kúu tee ka iyo nuu ni ka ndatnu'u tna'a de ma. pdY Nuu ve ndii ma, te ni ka ndatnu'u tna'a tee judío ma, te ûni ni ka skuiso de ja ma jin kaa de, ma jin ko'o de, onde nuu ni ka kundee de ni ka ja'ni de Pablo ma. Nú ña'a, te jin ndatna'a maa de ja u'vi, ni ka ka'an de ma. 2c] In‑ka jakuaa ma, ni kenda Iya Tátnuni ma nuu iyo Pablo ma, te jiña'a ya: ―‍Pablo, chi'i ni fuerza. Te sukan ni ka'an ni nuu ñayii Jerusalén a na in kúu sa ma, suni sukan jiniñu'u ja ka'an tna ni nuu ñayii ñuu Roma ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka kuni de ja jin ka'ni de Pablo ma b5 Te ni ka jakondee de ka tetna'a xeen‑ka de, te ni yu'u tee tátnuni nuu soldado ma nasa jin sakuechi jin salikin de Pablo ma. Chukan kúu ja ni tatnuni de nuu soldado ma ja jín koo de jín nu kueka nda'a de Pablo ma, te jín ndachinee de tee ma nuu ka iyo soldado ma. ,aQ Te ndaka de ka kayu'u. Sani te ni ndokuiñi in tee skua'a tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te tna'a tee ka kuu fariseo ma kúu de, te jiña'a de: ―‍Masu nde ka ndani'i o in ja u'vi ja sa'a tee ya'a, kuiti masu saa in ángel xi maa Xtumani Ndios ma ni ka'an nuu de ―‍kúu de jiña'a de. r`]Vaa tee ka kuu saduceo ma, masu ka kandija de ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, ni a masu ka kandija de ja ka iyo ángel ma, te ñayii ma, ñatuu na anua i ma, ka ka'an de. Kovaa tee ka kuu fariseo ma chi ka kandija de ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, ji'in ja ka iyo ángel ma, ji'in ja ñayii ma, masu yikikuñu‑ni ka kuu i ma chi ka iyo anua i ma. -_SJa ni ka'an de sukan ma, tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma, ni ka jakondee de ka tetna'a de, te ni nduu uu jichi de nuu ni ka ndatna'a de ma. l^QSani te ni jini Pablo ma ja jaku de ka kuu saduceo ma, te jaku‑ka de ka kuu fariseo ma, te Pablo ma, ni ka'an nini'i de, te jiña'a de: ―‍Ñani, saña chi fariseo tna kúu sa, vaa tna'a sa ma chi fariseo ka kuu i. Kuechi ja kándija sa ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, chukan kúu ja ka ndakan ni kuenda nuu sa a ―‍kúu de jiña'a de. ]{Pablo ma, jiña'a de: ―‍Ñani, masu jini sa ja nú tee tátnuni nuu sutu ma kúu de, nava'a sa'a de sa'a. Vaa ká'an tnu'u ndee tutu Su'si ma: “Másu ko ka'an ndeva'a ni ja kuu tee tátnuni ñuu ni ma” ―‍kúu Pablo ma jiña'a de. \Te ñayii ka iyo ma, ka jiña'a i: ―‍¿Sukan ká'an ndeva'a ni nuu tee tátnuni nuu sutu Su'si ma? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 2[]Sani te Pablo ma, jiña'a de: ―‍Su'si ma, kua'a tna ña'a ndijin ja sukan ká'an ni a, vaa núkoo ni jiña ja ka'nde ni tniñu sa a, sukan ká'an tnu'u ni ndakaxtnu'u Moisés ma. Kovaa masu sa'a ni sukan ká'an ma, su'va ni tetniñu ni ñayii ma ja jin kani ña'a i ―‍kúu de jiña'a de. %ZCSani te Ananías tee tátnuni nuu sutu ma, ni tatnuni de nuu tee ka iyo yatni nuu iyo Pablo ma ja na jin kua'a de in yu'u tee ma naku ka'an de sukan. 5Y ePablo ma, nde'ya vava'a de ndaka tee ka iyo ma, te jiña'a de: ―‍Ñani, onde vitna chi iyo sa nuu Su'si ma, te sa'a sa sukan játna ini ya ma ―‍kúu de jiña'a de. jXMTe tee tátnuni nuu mil soldado ma, kúni de ja kuni ndaa de nawa kúu ja ka xtekuechi ñayii judío ma Pablo ma. Chukan kúu ja kivi yutnee ma, ni kana de tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka ja'nde tniñu ñayii judío ma, te ni tatnuni de ja jín ndaji i yo'o kaa ni yo nu'ni Pablo ma, sani te ni kene'e de tee ma nuu ka iyo tee yukan. W Chukan kúu ja ni ka ndakakayata ñayii kuan koo ja jin sa'a ndeva'a i de ma, te tee tátnuni nuu mil soldado ma, ni yu'u de ja ni ju'ni de tee ma, chi vaa ni ka jini de ja tee ñuu Roma ma kúu Pablo ma. Ni kenda Pablo ma nuu tee ka ja'nde tniñu ma $VASani te jiña'a tee tátnuni nuu mil soldado ma: ―‍Saña chi kua'a xeen xu'un ni jaku'un sana ni nduu sa ñayii ñuu Roma ma ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa Pablo ma, jiña'a de: ―‍Saña chi onde kii ni kâku sa ma kúu sa ñayii ñuu Roma ma ―‍kúu de jiña'a de. fUETee kúu tee tátnuni nuu mil soldado ma, ni jan tu'va de Pablo ma, te jiña'a de: ―‍Ka'an ni: ¿Tee ñuu Roma ma kúu ndija ni? ―‍kúu de jiña'a de. ―‍Tee yukan kúu sa ―‍kúu Pablo ma jiña'a de. oTWNuu ni jiniso'o tee tátnuni nuu cientu soldado ma sukan, ni ja'an de, te ni jiña'a de nuu tee tátnuni nuu mil soldado ma: ―‍¿Naxe sa'a ni, te vitna ja tee ya'a chi tee ñuu Roma ma kúu de? ―‍kúu de jiña'a de. fSEKovaa nuu ni ka ju'ni i Pablo ma ji'in yo'o kaa ma, ni jiña'a de tee tátnuni nuu cientu soldado ma: ―‍¿Va'a‑ni ja kua'a o in ñayii ñuu Roma ma, nú ñatuu kuni‑ka o na kuechi i ma? ―‍kúu de jiña'a de. qR[Te tee tátnuni nuu mil soldado ma, ni tatnuni de ja na jin chinee va'a de Pablo ma nuu ka iyo soldado ma, te ni tatnuni de ja na jin ke'en de Pablo ma, sukan‑va'a xi ma ndaka'an de nava'a ka kayu'u ñayii ma sukan ja kuu de ma. ^Q5Te ka kayu'u ka kayu'u i, te ka skana i sa'ma i ma, te ka xsiava i ñuyaka ma. PTe ndaka ñayii ma, ni ka yo niniso'o i ja ni ka'an Pablo ma onde nuu ni keja'a de ká'an de ma te onde ni ka'an de tnu'u ya'a. Sani te ni ka kayu'u i ka jiña'a i: ―‍Xnaa ni tee ya'a. Masu kuu ja koo‑ka de ñuu ñayivi a ―‍ka kuu i ka jiña'a i. TO!Kovaa ká'an ya: “Kuá'an ni, vaa tetniñu jika ña'a sa nuu ka iyo ñayii masu judío ka kuu i ma”, kúu ya ká'an ya. ―‍Sa'a ni jiña'a Pablo ma. Ni ka ndatnu'u Pablo ma ji'in tee netniñu ma bN=Te nuu ni ka jati i niñi Esteban ma tee ni yo kaxtnu'u tnu'u maa ni ma, suni ni iyo tna sa yukan, te ni ka ketna'a ini sa ji'in tee ni ka ja'ni Esteban ma, te ni yo jito sa sa'ma ndaka de ma”, kúu sa jiña'a sa. I}}^||{{!zOyIxXwvJuut[ssOsrqpsonmm9llkQj ihgffedcbb`_v]];\c[~ZYX+WVV)TSSQRRQ~OOONMLZKKGJ'IH=GpFFE7CCSBIA@@8>=%<;j:988 7J5554C32100//J-,,!+y*X)(D'"&=%~$#""7! `]!AS le g  4c]eO6%xCDJin ndakua'a ni nchuxi tna'a o ka iyo ñuu Laodicea ma, ji'in ña'a kúu Ninfas ma, ji'in ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ve'e ña ma. wwgDSuni ndakan‑tnu'u ñaña'a ña Lucas tee tatna ma, tee ka kutoo tna'a ji'in o ma, ji'in tee kúu Demas ma. v/D Te maa sa jini ja sukan ndí ini xeen de ja jin kuu ni a, ji'in ja jin kuu ñayii ñuu Laodicea ma, ji'in ja jin kuu ñayii ñuu Hierápolis ma. uD Suni ndakan‑tnu'u ñaña'a ña Epafras ma, te suni tna'a maa ni kúu de. Tee jinukuechi va'a nuu Su'si o ma kúu de, te ndimaa jikan‑ta'vi xen‑xeen de ja jin kuu ni, sukan‑va'a jin konukuiñi va'a ni nuu Su'si o a te jin sa'a ni ndaka tu'u ja kúni ya ma. ttaD Te suni ndakan‑tnu'u ñaña'a ña Jesús ma tee ka xnani i Justo ma. Te maa in‑ni tee ya'a ka kuu tee judío ma ja ka chindee ña'a de ja ka kaxtnu'u sa nuu ñayii ma sukan tátnuni Su'si ma, te ni ka sa'a de ja ni ndusii ini sa. s}D Ñani o Aristarco a, tee ka yinee ji'in sa vekaa ya, ndakan‑tnu'u ñaña'a ña de. Suni Marcos sajin Bernabé a. Nuna jaan de jan koto ña'a de, te jin kuan‑ta'vi ni de, vaa jâ ka na'a ni sukan ni tatnuni sa ja jin ko kuu ni ji'in de ma. MrD Te kuan jaan tna ñani o Onésimo ma, tee ka kutoo tna'a ji'in o a, tee ni‑yu'u ni‑ini de jinukuechi de nuu Su'si o a, ja kúu de tna'a maa ni a. Te jin ndakani de ndaka naxe ka iyo sa ya'a. qDTe suu de ni tetniñu sa ja na jaan de, sukan‑va'a jin kuni sa naxe ka iyo ni jiña, te na ndaka'an‑so'o de nuu ni a. Tp!DTe ndaka naxe ka iyo naxe ka kuu sa ya chi ndakani maa ñani sa Tíquico a, tee ka kutoo tna'a ji'in sa a. Tee ya'a chi ni‑yu'u ni‑ini de chíndee ña'a de ja jinukuechi sa nuu Iya Tátnuni a. 2o]DNdaka ja jin ka'an ni ma, te jin ka'an ni tnu'u vii tnu'u va'a tnu'u kuatniñu, sukan‑va'a nawa jin ko kakan‑tnu'u ña'a ñayii ma, te jin ni'i ini ni naxe jin ndakone'e ni nuu ndi‑in ndi‑in i ma. Sukan ka ndakan‑tnu'u ñaña'a de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Colosas ma 6neDJin kani va'a ini ni naxe jin ko kuu ni ji'in ñayii ñatuu jin kandija‑ka tnu'u Cristo o a, te ndaka kivi ndaka ora, te jin kaxtnu'u ni tnu'u maa ya nuu ñayii ma. wmgDJin kakan‑ta'vi ni nuu ya ja na kaxtnu'u vii kaxtnu'u va'a sa tnu'u maa ya a, sukan kúni ya ja sa'a sa a. lDTe suni jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ja jin kuu sa, sukan‑va'a na ndanune ichi jin koo sa jin kaxtnu'u sa tnu'u maa ya a, sukan‑va'a jin kuni kua'a‑ka ñayii ma tnu'u maa Cristo o a. Vaa kuechi ja kaxtnu'u sa tnu'u maa ya a, te yinee va'a sa vekaa ya a. kDTe másu ko jin kava kuxi ni ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, te másu ko jin ndunaa ni ja jin ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ma. 9j mDNdijin ja ka neva'a ni ñayii ka satniñu nuu ni ma, jin sa'a va'a jin sa'a ndaa ni ja jin kuu i ma, vaa ka na'a tna ni ja onde andivi ma iyo iya xi‑nuu ka jinukuechi ni ma. zimDKovaa ñayii ka sa'a ja u'vi ma chi jin ndani'i jin ndatna'a maa i ja u'vi ka sa'a i ma. Te ñayii ka sa'a ja va'a ma chi jin ndani'i jin ndatna'a maa i ja va'a ka sa'a i ma. Vaa Su'si ma, ndakan ndaa ya kuenda nuu ndi‑in ndi‑in o.hDVaa jâ ka jini ni ja maa Iya Tátnuni ma taa ja jin kuta'vi ni ma, vaa ka jinukuechi ni nuu Cristo iya tátnuni nuu o a. Ag{DTe ndaka ja jin sa'a ni ma, ni‑yu'u ni‑ini ni jin sa'a ni, vaa jin kona'a ni ja kuenda tnu'u ja nuu maa Iya Tátnuni ma ka jinukuechi ni, ja sukan ka jinukuechi ni nuu ñayii ma. ]f3DNdijin ja ka satniñu ni nuu jito'o ni ma, jin kandija ni ndaka nawa tátnuni de ma, te másu ko jin sa'a ni ja ka satniñu ni yika‑ni ora ka nde'ya de ma, sukan ka sa'a ñayii ka nduku ja jin kuatnu'u ini ña'a ñayii ma‑ni. Su'va ndijin chi ni‑yu'u ni‑ini ni jin satniñu ni, vaa ka na'a ni ja nde'ya ña'a Iya Tátnuni ma. e9DNdijin ja ka iyo sa'ya ni ma, máko jin ka'an ndeva'a ni nuu i te jin sa'a ni ja jin ndakiti ini i nuu ni te ma jin kandija‑ka i ja ka ka'an ni ma. 1d[DRo'o ja ka kuu ro suchi kuechi ma xi suchi jaa ma, jin kandija ndaka ja va'a ká'an yuva ro ma, ji'in ja va'a ká'an si'i ro ma. Vaa sukan játna ini Iya Tátnuni ma. c%DNdijin ja ka kuu ni tee ni ka tnanda'a ma, jin kutoo ni ñasi'i ni ma, te máko jin ko ka'an xiko ni nuu ña te jin ko sa'a ndeva'a ni ña. b{DNdijin ja ka kuu ni ña'a ni ka tnanda'a ma, jin kuandetu ni nuu yii ni ma, vaa sukan játna ini Iya Tátnuni ma. a/DTe ndaka ja jin sa'a ni ma, xi nde a jin ka'an ni ma, te jin ndakune'e ni ja maa Jesús iya tátnuni nuu o a, te jin sa'a ni. Te ja maa ya, te jin ndakuan‑ta'vi ni nuu Yuva o Su'si ma. Sukan jin kuandetu nuu tna'a ndi‑in ndi‑in o vitna ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma W`'DTe nanimaa tnu'u Su'si ma na jin kun‑nee ini anua ndaka ni a, te jin ndakaxtnu'u nuu tna'a ni, te ndimaa tnu'u ndichi ko kuu tnu'u jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a ni a. Te ini anua ni a koo tnu'u sii ini, te jin kata ni yaa salmos ma, ji'in yaa ká'an sukan sa'a Iya Tátnuni ma ja jin kuu o ma, sukan‑va'a na koo jayiñu'u ya ma. _'DTe maa Su'si ma na chunee ini anua o a tnu'u mani ma, te jín koo mani ndaka o, vaa chukan kúu ja ni ndakana ña'a ya ja jin ko kuu o yikikuñu ya ma, te in‑ni ñayii jin ko kuu o. Te ndimaa jin ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma ji'in nuu ndi‑in ndi‑in tna'a o ma. ^5DTe ndaka cha'a kuu jin sa'a o, nuna jin kutu'va o ja jin kutoo tna'a ndija o, vaa ja kutoo tna'a o ma kúu ja sa'a ja ûni jin ketna'a ini ndaka o. ]D te jín kanda o nawa ka sa'a ña'a tna'a o ma. Vaa sukan ni sakanu ini ña'a Cristo ma, te sukan tna jín sakanu ini o tna'a o ma. `\9D Vaa Su'si ma, ni kutoo ña'a ya ndaka o ja ni ndakaji ña'a ya te ka kuu o ñuu ya ma te ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a‑ka o. Chukan kúu ja jín ko sa'a jín ko kuu o ndaka sukan játna ini Su'si ma. Jín kunda'vi ini tna'a o. Jín kava va'a ini o, te má jin kani ini o ja suu o ka ndanuu‑ka ma. Te jín kava kuee ini nuu tna'a o, h[ID Vaa Cristo ma chi masu nde sa'a siin ya ñayii griego ma, xi ñayii judío ma, xi ñayii yitnuni sukan ni tatnuni Moisés ma, xi ñayii ñatuu yitnuni ma, xi ñayii in‑ka ñuu kúu i ma, xi ñayii ñatuu ni ka yo jini i naxe jin ko sa'a jin ko kuu i ma, xi ñayii satniñu nuu in‑ka ñayii ma, xi ñayii ñatuu satniñu nuu in‑ka ñayii ma, vaa maa in‑ni ya tátnuni nuu ndaka o ma, te iyo ya ji'in ndaka o ma, ndeva'a‑ni na in ka kuu o chi inuu‑ni ka kuu o nuu ya. Z-D Vaa jâ ni ka ndujaa ni nuu Su'si ma. Te ja kúni ya kúu ja jin jaku'ni ndi'i kuiti ini ni, te jin nduu ni sukan kaa maa iya ni sa'a ña'a ma. \Y1D Másu ko jin xnda'vi nuu tna'a‑ka ni, sukan ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni onde xi'na‑ka ma, nuu ñatuu jin kandija‑ka ni Cristo o a, chi vaa ndaka chukan jâ ni ka xndoo ni ja másu ko jin sa'a‑ka ni. 8XiDKovaa vitna ja jâ ka iyo ni ji'in Cristo a, te jin xndoo ni ndaka ja u'vi ka sa'a i ma. Másu ko jin ndakiti‑ka ini nuu tna'a ni. Másu ko jin ka'an u'vi nuu tna'a‑ka ni. Másu ko jin ka'an ndeva'a ni ja jin kuu tna'a ni ma. Te másu ko jin ka'an‑ka ni tnu'u kini tnu'u ndeva'a nuu tna'a ni ma. QWDNdaka chukan ni ka yo sa'a tna ni, nuu ni ka yo iyo ni nuu ja u'vi ma. +VODKovaa ñayii ka sa'a sukan ma chi ndákiti ini Su'si ma nuu i, te kenda kivi ja jin ndachunaa i ja ka sa'a i ma, vaa masu nde ka kandija i ja tátnuni Su'si ma. iUKDJin ku'un ini ni ja másu ko jin ko sa'a‑ka ni sukan ka sa'a ñayii ñuu ñayivi ya, ja ka sa'a i sukan ka kuu ini maa i ma, te ka satne'e i ini anua i ma, te ka sa'a ndeva'a ndekuu‑ni i maa i ma, te ka ndiyo ini i ja jin koneva'a i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, te ka sa'a i sukan ka sa'a ñayii ka ndachiñu'u tna'a ja masu Su'si ka kuu ma. eTCDTe jâ ka iyo ni ji'in Cristo ma, te kivi jin kuni o ya ma, te jin kuni o sukan jin koo jayiñu'u o ji'in ya ma. Jín xndoo o ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a o ma, te jín ndatnii o jín ndasa'a o sukan játna ini Su'si ma ~SuDVaa ndijin chi ja ni ka ji'i ni nuu ndaka ja u'vi ma, te ja maa Cristo ma, te ka sa'a ni sukan játna ini Su'si ma. |RqDJin konde'ya ni ja ka iyo onde sukun ma, ja taa Su'si ma, te máko jin konde'ya‑ka ni ja ka iyo ñuu ñayivi a. NQ DNú tnu ka'an o ja ni ka ndateku ni sukan ni ndateku Cristo ma, te jin ndanduku ni ja ka iyo onde sukun ma, tna'a ja ka iyo ja taa ya ma, tna'a ja ka iyo nuu núkoo Cristo ma xiñi kua'a Su'si ma. 7PgDJa ndaa kúu ja ndaka cha'a chi ka iyo ñayii ka jani ini i ja va'a kúu, te ka xndo'o ka xneni i maa i ja jin kondikin i ja jin sa'a i ndaka cha'a, kovaa masu nde jiniñu'u ndaka cha'a, chi yika‑ni ja ka sa'a ñayii ma sukan ka jatna ini yikikuñu i ma‑ni kúu. ¿Te nava'a ka kandija ni ma?7OgDVaa ndaka cha'a chi ja ka kaxtnu'u ñayii ma‑ni kúu, te ka tatnuni i ja jin sa'a ñayii ma, te vitna ja ndaka ndatniñu ya'a chi ka tivi i nuna kuatniñu o, te ka naa i. ;NoDVaa ka ka'an i ja másu ko jin ke'e ko jin kaan ni ma, ni a másu ko jin kototnuni ni ji'in yu'u ni ma, ni a másu ko jin kaki'i nda'a ni ma, vaa masu ja va'a kúu, ka ka'an i. aM;DNú ni ka ji'i ni sukan ni ji'i Cristo ma nuu ndaka ja ka sa'a ka kuu ñayii ñuu ñayivi a, ¿te nava'a ka sa'a ka kuu ni ndaka ja ka sa'a ka kuu ñayii ñuu ñayivi a, te ka kandija ni sukan ka tatnuni i ma? L5DKovaa ñayii yukan chi masu nde ka tnii tna'a i ji'in Cristo ma, ja kúu ya xini o ma te tátnuni ya nuu ndaka o ja ka kuu o yikikuñu ya ma. Kovaa yo'o chi ja maa Cristo ma, te jin jaku'ni‑ka ini o, te jin kua'nu‑ka o, te jin ketna'a‑ka ini o sukan kúni maa Su'si ma. OKDChukan kúu ja ñayii ka sa'a tnu'u ja ñayii nda'vi ini ka kuu i ma, ja ka ndachiñu'u i ángel ma, te ka sa'a i tnu'u ja ka jininuu i ja ká'an Su'si ma, te ka kuvixi i ja sukan ka jani ini i ma, máko jin kua'a ni tnu'u ja jin ko xnda'vi ña'a i ja jin skenaa ni maa ni, vaa ndijin chi jâ ni ka ndani'i ni tnu'u va'a ma. =JsDVaa ndaka tnu'u ya'a kúu ja ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ni xtu'va ña'a de sukan ko kuu kivi kenda Cristo ma kúu. Kovaa maa Cristo ma kúu ja ndandaa ja iyo ja jin kandija o ma. I3DTe chukan kúu ja ñatuu na in ko xtekuechi ña'a ja u'vi kúu ja ndeva'a‑ni na ndeyu ka jaa ni ma, xi na ndute ka ji'i ni ma, ji'in ja ñatuu ka chiñu'u ni viko ka sa'a i ma, ji'in kivi ndenda yoo jaa ma, ji'in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma. $HADNuu ni ji'i ya nuu krusi ma, te sukan ni kaxtnu'u ya nuu ñayii ma ja ni kundee ya ni ndaxtandee ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ka tatnuni ñuu ñayivi a. ,GQDTe ni ndaxnaa ya tutu ndee ja ka tavi ni ma nuu ká'an ja masu ñayii ñuu ya ma ka kuu ni ma, te ni xtandiyo ya ne'un ndaka ni a, te ni chitnii ya nuu krusi ma. F7D Vaa ndijin chi kuenda tnu'u ja ni ka ji'i ni, ka iyo ni, kuechi ja u'vi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ma, vaa masu ñayii judío ma ni ka yo kuu ni ma. Te ni sakanu ini ña'a Su'si ma ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a ni ma, te ni ndaxteku ña'a ya, sukan ni ndaxteku ya Cristo ma. RED Vaa kivi ni ka jandute ni ma, te kuenda tnu'u ja ni ka ji'i ni, te ni ka kuyu'u ni sukan ni kuyu'u ya ma, nuu ni ka sa'vi ni nuu ndute ma. Te suni sukan ni ndateku ya ma, suni sukan ni ka ndateku ni, nuu ni ka nana koo ni nuu ndute ma. Vaa ni ka kandija ni ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma, vaa ni ndaxteku ya Cristo ma. aD;D Vaa ja maa Cristo ma, te jâ ni ka jakitnuni ni, te masu sukan ni ka yo chitnuni tna'a ñayii ma ni sa'a ya chi ja ni ka kandija ni maa ya ma kúu, te ni xtandiyo ya ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ma. {CoD Te ndijin chi jâ ka neva'a ni ndaka, vaa ka iyo ni ji'in ya ma. Vaa maa ya tátnuni nuu ndaka ja ka tatnuni ma. QBD Te vitna ja maa Cristo ma kúu ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma. A'DJin ko koto va'a ni ja ñatuu na in ko xnda'vi ña'a ja jin ko kaxtnu'u i sukan‑ni ka skua'a ñayii ma‑ni, vaa tnu'u iyu tnu'u su'va‑ni kúu ma, vaa ka ndane'e i sukan ka ka'an ñayii ma‑ni, te masu na tnu'u kanu ini iyo ja ka ka'an i ma. Vaa tna'a ja ka skua'a ñayii ñuu ñayivi a‑ni kúu ma, te ka kukanu ini i ja ka tatnuni ñuu ñayivi a, te ñatuu ka kukanu ini i Cristo ma. @ DJin ku'un ini ni ja jin ni'i yo'o va'a ni nuu tnu'u maa ya a, te jin konukuiñi vava'a ni nuu maa ya a, te jin kukanu ini vava'a ni ya, sukan ni ka kutu'va ni ma. Te ndimaa jin ndakuan‑ta'vi ni nuu ya. Sukan jin sa'a jin kuu o ja ka kandija o Cristo ma ?%DChukan kúu ja sukan ni ka jan‑ta'vi ni Cristo ma ja kuu ya iya tátnuni nuu ni ma, jin ko sa'a jin ko kuu ni sukan kúni maa ya ma. @>yDKovaa visi ñatuu iyo sa nuu ka iyo ni a, kovaa ini anua sa a chi iyo sa ji'in ni, te kúsii ini sa ja jini sa sukan ka iyo ndaa ni nuu Su'si ma, te ka kukanu ini va'a ni Cristo ma. = DTe ndaka cha'a ká'an sa, sukan‑va'a ñatuu na in ko xnda'vi ña'a ji'in ndeva'a‑ni tnu'u ka kuni i ja jin kandija ni ma. g<GDVaa nuu maa Cristo ma iyo ndaka tnu'u ndichi tnu'u va'a ma, ji'in naxe jin jaku'ni ini o ma. I; Dsukan‑va'a jin ndani'i ndaka ni tnu'u kanu ini ini anua ni a, te jin ku'un ini ni ja jin kutoo tna'a ndaka o, onde jin kundee o jin jaku'ni ndi'i kuiti ini o ndaka sukan iyo ja taa Su'si ma, sukan‑va'a jin ndasa'a o kuenda ndaka ja ñu'u ini Yuva o Su'si ma ja sa'a ya ja jin kuu o ma nuu ni tetniñu ya Cristo ma. >: wDVaa kúni sa ja jin kuni ni sukan ndo'o neni sa ja jin kuu ni a, ji'in ja jin kuu ñayii ñuu Laodicea ma, ji'in ja jin kuu ndaka‑ka ñayii ñatuu jin kuni tna'a‑ka ji'in sa a, 9 #DTe maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ni taa Cristo ma kúu ja chíndee ña'a ja jinukuechi sa nuu ya a, te ndí ini xeen sa ja jin kuu ni a.8 #DSaña chi ka kaxtnu'u vii ka kaxtnu'u va'a sa tnu'u Cristo ma, te ka ndaka'an‑so'o sa nanimaa tnu'u ndichi ya ma nuu ndi‑in ndi‑in ñayii ma, sukan‑va'a kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu o ma, te ka iyo vii ka iyo ndoo o ndenda koo o nuu ya ma ja ma Cristo ma. t7 cDVaa ni kuni Su'si ma ja jin kuni ndaka o ja vii ja va'a ja jin ni'i ni ja ka kuu ni ñayii masu ñuu judío ma. Te cha'a kúu ja koo Cristo ma me'ñu ndaka ni ma, te chukan kúu ja ka kukanu ini ni ja koo jayiñu'u Cristo ma ji'in ni. 26 _DTe tnu'u ya'a chi ñatuu ni ka yo jini ñayii ma onde xi'na xen‑xeen‑ka ma, kovaa vitna chi jâ ni kaxtnu'u Su'si ma nuu ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma. +5 QDTe maa Su'si ma ni sa'a ja kunukuechi sa nuu ya, sukan‑va'a kaxtnu'u ndi'i kuiti sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ni a, sukan ni jani ini ya ja jin kuu ni ma. 4  DKovaa vitna chi kúsii ini sa sukan ni ndo'o sa ja jin kuu ni a, te ja sa'a ndo'o sa ya chi vala‑ni kúu. Kovaa Cristo ma chi ni ndo'o xen‑xeen‑ka ya ja jin kuu o, sana ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te vitna chi jâ ni ka kuu o yikikuñu ya ma. ,3 SDnú tnu ka'an o ja ka nukuiñi va'a ni nuu Su'si o a, te ka kukanu ini‑ka ni ya, te másu ko jin ndunaa ni ndaka sukan ni skuiso Su'si ma ja jin ni'i ni ma, nuu tnu'u vii tnu'u va'a ni ka jiniso'o ni ma. Vaa tnu'u ya'a kúu tnu'u ja ka kaxtnu'u i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te suni ni tatnuni Su'si ma ja kaxtnu'u sa nuu ni. Sukan jinukuechi Pablo ma ja káxtnu'u de tnu'u Su'si ma nuu ñayii masu judío ka kuu i ma _2 9DKovaa vitna jâ ni ka ndumani ni ji'in Su'si ma, vaa maa Cristo ma ni ndo'o ni neni nuu krusi ma nuu ni kii ñayivi ya ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi o ma. Te onde sa'a ni sa'a ya ma, saa ni ka nduvii, ni ka ndundoo ni ma, te jin ko kuu ni ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a ka kuu‑ka, sukan‑va'a vivii ndenda koo ni nuu Su'si ma, 01 [DVaa ndijin tna chi onde xi'na‑ka ma chi ñatuu ni ka yo ketna'a ini ni ji'in Su'si ma, vaa kuechi ja ndimaa ni ka yo ñu'u ini ni ja jin ko sa'a ni ja u'vi ma. u0 eDTe ja maa Cristo ma, te ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, ji'in ndaka ja ka iyo andivi ma, ni ka ndumani i ji'in Su'si ma. Vaa ja maa niñi ya ni jati nuu krusi ma, te ndaka o ja ni ka kandija o Cristo ma, te ni ka ndumani o ji'in Su'si ma. a/ =DVaa ni jatna ini Su'si ma ja nuu maa Cristo ma koo ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. . DTe maa ya kúu xini ndaka yo'o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te ka kuu o yikikuñu ya ma. Te maa ya kúu xinañu'u ma, te maa ya ni ndateku xinañu'u ne'un ñayii ni ka ji'i ma, sukan‑va'a maa ya ko kuu xinañu'u nuu ndaka ja ka iyo ñuu ñayivi a. q- ]DTe maa ya iyo xinañu'u sana ndaka‑ka ja ka iyo a, te ja maa ya, te ka iyo ndaka, te ñatuu nawa naa. l, SDVaa ja maa ya ma, te ni sa'a Su'si ma ndaka ja ka iyo ya, ndaka ja ka iyo andivi ma, ji'in ndaka ja ka iyo nuu ñu'ú ya, ja ka nde'ya o a, ji'in ja masu ka nde'ya o a, ndaka ja ka tatnuni ichi andivi ma, ji'in ndaka ja ka tatnuni nuu ñu'ú ya. Te ja maa Cristo ma, te ni sa'a Su'si ma ndaka, te jayiñu'u maa Cristo ma kúu ja ka iyo ndaka ja ka iyo a. H+  DSu'si ma, masu kuu kuni ndijin o ya, kovaa Cristo ma ni kaxtnu'u sukan kaa ya ma, vaa suu ya kúu Sa'ya xinañu'u Su'si ma, te maa ya jâ iyo xinañu'u‑ka sana ndaka‑ka ja ka iyo a. L* Diya ni jati niñi ya ma nuu krusi ma. Te chukan, saa ni ndasakanu ini Su'si ma kuechi o ma, te ni ka ndayaa o nuu ja u'vi ma. Ja ni ji'i Cristo ma nuu krusi ma, te ni ka ndumani o ji'in Su'si ma ) -D Vaa maa ya ni sa'a ja ni ka ndayaa o nuu nda'a suchi iyo nuu nee ma, te ni ka ndenda koo o ñuu nuu tátnuni maa Sa'ya ya iya kútoo xeen ya ma I(  D sukan‑va'a sii ini jin ndakuan‑ta'vi ni nuu Yuva o iya ni satu'va nuu jin ndani'i ta'vi o ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma, vaa masu nuu nee‑ka ma ka iyo o a. P' D Te sukan ka jikan‑ta'vi sa nuu ya ja na taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu, sukan neva'a maa ya ma ja kúu sa'a ya ndaka ma, sukan‑va'a jin kundee ni te jin kava kuee ini ni nuu tnundo'o tnuneni ma, & D sukan‑va'a jin ko sa'a jin ko kuu ni sukan iyo ja jin sa'a yo'o ja ka ndikin o Iya Tátnuni ma, te ndimaa jin sa'a ni sukan játna ini ya ma, te jin sa'a ni ndaka ja va'a ma, te ûni jin ku'un ini ni ja jin jaku'ni‑ka ini ni sukan kúni ya ja jin ko kuu ni ma. % 3D Chukan kúu ja onde kivi ni ka jini sa ma, te ñatuu ka ndunaa sa ja jin kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin koo va'a ni, te ka jikan‑ta'vi xeen sa nuu ya ja na jin jaku'ni va'a ini ndaka ni, sukan kúni ya ja jin ko kuu ni ma, te jin ko kuu ni ñayii ndichi nuu ya, e$ EDTe suni maa de ni ndakani nuu sa sukan sa'a Xtumani Ndios ma, ja vivii ka kutoo tna'a ni a. '# IDVaa sukan ni kaxtnu'u Epafras ma tee ka kutoo xeen sa ma, ja ka jinukuechi sa ji'in de nuu Cristo Jesús ma, te ni‑yu'u ni‑ini de jinukuechi de nuu ni a. x" kDTe sukan ni kenda tnu'u ya'a nuu ka iyo ni a, sukan ni kenda i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te sa'a i ja ka nduvii ka nduva'a ini anua ñayii ma. Te chukan kúu ja ve jin ndukua'a‑ka o ja ka kandija o tnu'u Su'si o a, te suni sukan tna ni kuu onde kivi ni ka jiniso'o ni tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te ni ka ndakunitnuni ni ja ja ndaa kúu, te sukan vivii ka kuu ni. C! DVaa vitna chi jâ ka kukanu ini ni ja iyo tu'va onde andivi ma ja va'a jin ni'i ni ma, sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a ni ka jiniso'o ni ma, ja kúu tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si o ma. .  WDVaa ni ka jiniso'o sa sukan ka kukanu ini ni Cristo Jesús ma, te sukan ka kutoo ni ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma.  'DNdaka jichi ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si, Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o ma, te ndimaa ka ndakuan‑ta'vi sa nuu ya ja jin kuu ni.  DTe ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña sa ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a ja ka iyo ni ñuu Colosas a, ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a ni ma te vivii ka ndikin ni Cristo Jesús ma. Te Yuva o Su'si ma, ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. Jikan‑ta'vi Pablo ma ja na kua'a Su'si ma tnu'u ndichi ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma  DSaña, kúu sa Pablo tee ni tetniñu Jesucristo ma, ja sukan ni kuni maa Su'si ma, te ka iyo sa ji'in ñani o Timoteo a. <qTe ni‑yu'u ni‑ini de káxtnu'u de sukan tatnuni Su'si ma, te káxtnu'u de siki Jesucristo Iya Tátnuni ma nuu ndaka ñayii ka ndatna'a ma, te ñatuu na in ni ja'nu ndee.  Te Pablo ma, ni iyo de uu kuiya ve'e nuu ni kenuu de ja koo de ma, te yukan ni yo jan‑ta'vi de ndaka ñayii ni yo jan koo ma. Te nuu ni jinu ni ka'an Pablo ma sa'a, sani te kuan nu koo tee judío ma, te ka tetna'a ka tetna'a‑nka de kuan nu koo de. wg’Te chukan kúu ja vitna, te jin kuni ni ja Su'si ma, ni tetniñu ya tnu'u maa ya a nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a kuu jin ndani'i ta'vi i. Te ñayii yukan chi jin koniniso'o ndija i vi ―‍kúu de jiña'a de. J Vaa ini anua ñayii ya'a chi ni ka ndukaji, te so'o i a ni ka nduvee, te nduchinuu i ma chi ni ka ndandesi i,
sukan‑va'a ma jin kuni i ji'in nduchinuu i ma, te ma jin kuniso'o i ji'in so'o i ma, te ma jin jaku'ni ini i ma,
te ma jin ndasama ja ka jani ini i ma, te ma ndasava'a sa i, kúu ya jiña'a ya de ma. 1Kuá'an ni nuu ñayii ya'a, te kuña'a ni:Jin koniniso'o ni, kovaa masu jin jaku'ni ini ni, te jin konde'ya ni, kovaa masu jin kuni ni. {Te ñatuu ni kuu jin ketna'a ini de, te chukan kúu ja nuu ni nde koo de ma, jiña'a Pablo ma: ―‍Sa'a, te ka jini o ja ja ndaa kúu tnu'u ni wa'a Xtumani Ndios ma ja ni ka'an Isaías ma nuu yuva o tee jana'a ma. Sa'a ni jiña'a ya de ma: Z-Jaku de ni ka kandija ja ká'an Pablo ma, te jaku de ñatuu ni ka kandija. /Te ni ka ndatnu'u tna'a de ja jin ndatna'a de in kii, te kivi yukan chi ni ki koo kua'a de nuu iyo Pablo ma, te ni kaxtnu'u Pablo ma nuu ndaka de ma sukan tatnuni Su'si ma, te ni keja'a de káxtnu'u de onde ne'e ma te onde ni kukuee ma, te ndákaxtnu'u de sukan ká'an ja ni yo kaxtnu'u Moisés ma, ji'in sukan ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma siki iya kúu Jesús ma. PKovaa ka kuni sa ja jin koniniso'o sa naxe jani ini ni, vaa ja káxtnu'u ni a chi ka jini o ja ni‑ka'nu ñuu ñayivi a masu ka ka'an va'a i ja kuu tnu'u ká'an ni a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. \1Sani te ka jiña'a de: ―‍Ni‑in carta ñatuu ni ka tetniñu ñayii ñuu Judea ma ja ká'an ja kuu ni, ni a in ñani o ma ja kii de ki kaxtnu'u de na kuechi ni, ni a in ñayii ko ka'an u'vi ja kuu ni. a;Chukan kúu ja ni jikan sa ja ki koo ni, te jin kuni tna'a o, te jin ndatnu'u tna'a o, vaa kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u ndaa iya sa'a ja jin ndani'i ta'vi o ma kúu ja nu'ni sa yo'o kaa ya ―‍kúu de jiña'a de. T!Te nuu ñatuu ka kachi ñayii judío ma ja jin xsiaa ña'a de ma, te ni jani ini sa ja jiniñu'u ja kakan sa ja maa tee kúu César ma ka'nde tniñu sa a. Kovaa masu nawa xtekuechi sa ñayii ñuu o ma. !;Te tee ka kuu romano a chi ni ka sa'a ndaa de, te ka kuni de ja jin xsiaa ña'a de nkuu, vaa masu na kuechi sa iyo ja sa'a i ja jin ka'ni ña'a de ma. Ni ya'a uni kii ma, te ni kana Pablo ma tee ka kuu judío ka ndanuu‑ka ma, te nuu ni ka ndatna'a de ma, jiña'a Pablo ma: ―‍Ñani, saña, masu nawa ni sa'a sa ja u'vi ja jin kuu ndaka tna'a o judío ma, ni a ndakiti ini sa siki ja sukan ni ka yo sa'a tna'a o ñayii jana'a ma. Kovaa ni ka tnii ña'a i ñuu Jerusalén ma, te ni ka jan xsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka kuu romano a. ^ 5Te nuu ni ka kenda koo sa ñuu Roma ma, te tee tátnuni nuu cientu soldado ma, ni ndakua'a de tee jin koo vekaa ma nuu nda'a tee tátnuni nuu soldado ka iyo Roma ma. Kovaa Pablo ma chi ni wa'a tee tátnuni nuu soldado ma tnu'u ja koo siin de te ko koto ña'a in‑ni soldado. Pablo ma, ni kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma nuu ñayii ñuu Roma ma = sTe ñayii ka kuu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ñuu Roma ma, nuu ni ka jini i ja sani te kenda koo sa ma, ni ki koo i ni ki tna'a ña'a i onde ñuu Foro de Apio ma ji'in ñuu nani Tres Tabernas ma. Te nuu ni jini Pablo ma ñayii ka kuu sa'ya Su'si ma, ni ndakuan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te ni ndusii ini de. N Te yukan ni ka ndani'i tna'a sa ji'in jaku ñayii ka kandija Su'si ma, te ni ka jikan‑ta'vi i nuu sa ja jin kendoo sa ji'in i uja‑ka kii. Sukan ni ka sa'a sa, te saa kuan koo sa ñuu Roma ma. [ / Te yukan, te kuan koo sa ichi yu'u ndute ma, te ni ka kenda koo sa ñuu Regio ma. Te in‑ka kivi ma, te ni keja'a yi'i kajin, te su'va kana nuu i vee i, te kivi ku‑uu ma ni ka kenda koo sa ñuu Puteoli ma. R  Te ni ka kenda koo sa ñuu Siracusa ma, te ni ka iyo sa uni kivi yukan. xi Ni ya'a uni yoo ni ka iyo sa yukan, te ni ka nda koo sa in nuu barcu ni kee ñuu Alejandría ma, te ni kenda tnu ni kendoo tnu yukan nani ni ya'a tiempu vijin xeen ma, te nuu tnu ma ndenee sukan kaa ja ka ka'an i ja su'si i kúu ma. iK Te ni ka jatanuu xeen ña'a i, te ka ka'an vii ka ka'an va'a i nuu sa, te nuu ni kenda kivi ja jin koo sa nuu in‑ka barcu ma, ni ka taa i ndaka ja ka jiniñu'u sa ichi jin koo sa ma. Ni ka kenda koo Pablo ma ñuu Roma ma M Nuu ni kuu sa'a ma, te ni ka jini ñayii ka ku'u ka iyo ñuu yukan, te ni jan koo tna i nuu iyo Pablo ma, te ni yo jikan‑ta'vi Pablo ma nuu Su'si ma ja jin kuu i ma, te ni ka yo nduva'a tna i.  Te yuva Publio ma, kátuu de ja ku'u de, ndó'o de sajin, te wa'a xeen ña'a in ka'ni. Te ni kivi Pablo ma, kuan koto de tee ma. Sani te ni jikan‑ta'vi Pablo ma nuu Su'si ma ja kuu tee ma, te ni sonee de nda'a de siki tee ma, sani te ni nduva'a de‑ni. 9Te yukan iyo in ranchu in tee kanuu ñuu yukan nani de Publio, te ni jan‑ta'vi sii ini ña'a de ve'e de ma, te yukan ni ka kendoo sa uni kivi. ucKovaa ka ndetu i ja kaa kueñu Pablo ma, xi kotuu de te kûu de, te visi ka ndetu ka ndetu maa i ja sukan ko kuu ma, kovaa masu nawa ni ndo'o Pablo ma. Sani te ni ndasama ja ka jani ini i, te ka ka'an tuku i ja in su'si kúu Pablo ma. {Kovaa Pablo ma, ni kaja ni'ni de nda'a de ma, te ni kêe koo ma nuu ñu'u ndú'va ma, te ñatuu nawa ni ndo'o de. DTe nuu ni ka jini ñayii ka iyo yukan ja ndakaa koo ma nda'a Pablo ma, te ka ka'an nuu tna'a i: ―‍Ja ndaa kúu ja tee ya'a chi tee ni ja'ni ndiyi kúu de. Visi ni kaku de nuu ndute ma, kovaa ja ni sa'a de ma chi ndikin ña'a i, te chukan kúu ja masu kua'a i tnu'u ja koteku‑ka de ―‍ka kuu i ka ka'an i. 3_Te ni kuu ja Pablo ma, ni ndaxtutu de tutnu kaa ma, te tnáa de tnu nuu ñu'u ma. Sani te ni ndee in koo ja jinu ti ja i'ni ma, te ni tnii ti nda'a de ma, te ni tuu ti. >uTe ñayii ka iyo yukan, vivii ka kuu i ji'in sa, te ni ka xndu'va i ñu'u ja ka nduvixi i, te ni ka kana ña'a i ni jan koo sa ni ka jan tu'va sa, vaa kuun savi ma, te vijin xeen. l~ SNuu jâ ni ka kaku sa ma, te ni ka jini sa ja jaku ñu'ú nuu ni ka kenda koo sa ma, nani i Malta. "}=,te ndaka‑ka de ma, kuan koo de nuu ndute ma ji'in in tabla maa barcu ma. Te sukan ni ka kenda koo ndaka de nuu ñu'ú ma, te ndaka de ni ka kaku.|+Kovaa tee tátnuni nuu cientu soldado ma, kúni de ja ma jin ka'ni de Pablo ma, te ni ja'nu ndee de ja ma jin sa'a de sukan ka jani ini de ma. Te ni tatnuni de ja nú nde de kúu xtanuu ndute ma, te kée de nuu ndute ma, te kí'in de nuu iyo ñu'ú ma, <{q*Sani te tee ka kuu soldado ma, ni ka ndatnu'u tna'a de ja jin ka'ni de tee jin koo vekaa ma, sukan‑va'a ma kuu jin kaku de, vaa kuu jin xtanuu de ndute ma, te kuu jin kunu de. Ez)Kovaa barcu ma, ni ja'an tnu in nuu kaa kua'a ñuti ka'a ndute ma, te yukan ni jakituu tnu, te ñatuu ni kuu kanda‑ka tnu, te ichi xuu tnu ma ve ndatnana ja ni'i kí kani nuu ndute ma. y-(Ni ka ja'nde de yo'o ka nu'ni kaa ka kuu ancla ma ja ka ñunee nuu ndute ma, te ni ka ndasa'a kani‑ka de yo'o nu'ni yutnu sa'a ja nde ichi ki'in barcu ma yutnu nani timón ma, te ni ka ndone'e‑ka de sa'ma iyo ichi nuu tnu ma, te ni ka skoto de tnu ichi yu'u ndute ma. oxW'Nuu ni ndii ma, masu nde ka ndakuni de ñu'ú nuu ka iyo de ma, kovaa ni ka jini de in nuu ñu'u kuee‑ka ndute ma, te kaa ñuti yu'u ndute ma. Chukan kúu ja ni ka jani ini de ja jin xndoo de barcu ma yatni‑ka yu'u ndute ma. zwm&Te nuu jâ ni ka ndutu chii de ma, te ni ka skana de triu ma nuu ndute ma, sukan‑va'a nduñama‑ka barcu ma. Kv%Te ja ndaka sa ma chi uu cientu uni xiko ja'un in (276) sa kúu. Mu$Te ndaka de ni ka ndusii ini‑ka, te ni ka jaa tna de xtatila ma. 8ti#Te ni jinu ni ka'an de sa'a, sani te ni tnii de xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi de nuu Su'si ma, nuu ka iyo ndaka tee ma. Sani te ni ta'vi de, te ni keja'a de jaa de. >su"Chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu ni ja jin kaa ni, sukan‑va'a jin koo va'a ni, vaa masu kua'a Su'si ma tnu'u ja jin skenaa o va ni a in ixi xini o a ―‍kúu de jiña'a de. Br}!Nuu ve ndii ma, Pablo ma, ni ndaka'an‑so'o de nuu tee ma ja jin kaa de xita, te jiña'a de: ―‍Vitna jâ ni kuu uxi kuun kivi ja ka ndi ini ni te ñatuu ka jaa ni ni a vala xita. dqA Chukan kúu ja ni ka ja'nde soldado ma yo'o nu'ni barcu luluu ma, te kua'an maa tnu. LpKovaa Pablo ma, ni xtu'va de tee tátnuni nuu cientu soldado ma, ji'in soldado ma, te jiña'a de: ―‍Nú tee ya'a, ma jin kendoo de nuu barcu ya'a, masu jin kaku ni ―‍kúu de jiña'a de. :omSani te tee ka jito barcu ma, ni ka nduku ini de ja jin kunu de te jin xndoo de barcu ma. Chukan kúu ja ka sa'a de tnu'u ja jin koo de jin skee‑ka de uu‑ka kaa ka kuu ancla ma ichi xiñi barcu ma, te ni ka nune'e de barcu luluu ma nuu ndute ma, sukan‑va'a jin ka koo de yukan te jin kunu de. mnSTe ka yu'u sa, nasa jin koo sa jin kani sa maa sa ji'in toto kátuu yukan, te ni ka skee de kuun kaa ka kuu ancla ma ichi xuu tnu ma, ja jin chindee ña'a i sukan‑va'a ma kaka‑ka tnu, te ka ndetu ka ndetu de ja na ndii ma. m}Te ni ka skee de in ja jin kuni de na saa kunu ñu'u ndute ma, te ni ka jini de ja oko ja'un uu‑nka (37) metro ñu'u kunu de. Te kuan koo‑ka sa, te ni ka skee‑ka tuku de, te ni ka jini de ja oko uja‑nka‑ni (27) metro ñu'u kunu ndute ma. NlNuu ni ya'a uxi kuun jakuaa ma, ni ka kenda koo sa nuu mar nani Adriático ma, te nuu ni kuu sava ñuu ma, te tee ka jito barcu ma, ni ka jinitnuni de ja ve jin kuyatni sa nuu iyo ñu'ú ma. jkMkovaa jiniñu'u ja jin ndani'i o vala ñu'ú yichi nuu kuu jin kaku o ―‍kúu de jiña'a de. j{Chukan kúu ja jin ku'un ndee vava'a ini ni, vaa saña chi kúkanu ini sa Su'si ma ja ko kuu sukan ni ka'an ángel ma, Nite ni ka'an i: “Pablo, máko koyu'u ni. Jiniñu'u ja kenda ni nuu iyo César ma. Te maa Su'si ma ni kunda'vi ini ña'a te sa'a ya ja jin kaku ndaka ñayii ve koo ji'in ni a”, kúu i ká'an i. vheVaa ja ni yo kuu jakuaa a, te ni kenda in ángel Su'si iya tátnuni nuu sa a, iya xi‑nuu jinukuechi sa a, g1Kovaa vitna ndáka'an‑so'o sa nuu ni, te má jin kuxii ini ni, vaa masu jin kûu ni‑in tna'a o a, yika‑ni ja maa‑ni barcu a jin skenaa o. GfTe jâ ni kukua'a kivi ja ñatuu nawa ka jaa‑ka sa. Chukan kúu ja Pablo ma, ni jinkuiñi de me'ñu ndaka tee kuan koo ji'in sa ma, te jiña'a de: ―‍Ndaka ni, va'a‑ka nute ni ka kandija ni ja ni ka'an sa ma te ma ki koo o onde ñuu Creta ma nkuu, chi ma jin ndo'o jin neni o te ñatuu nawa jin skenaa o nkuu. 3e_Te sukan ni yo kuu kua'a kivi ja ñatuu ni ka jini‑ka sa kandii ma ji'in tiuxini ma, vaa yi'i xen‑xeen kajin ma, te masu na tnu'u kanu ini‑ka ja jin kaku sa nkuu. j~~.}3|>{zzyxUw>g=<Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu tna ni sa'ya Su'si ma, jin kukanu ini vava'a ni iya tátnuni nuu o a, sukan‑va'a chindee chituu ña'a ya, te jin ni'i ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa ya ma. 0 Ndijin ja ka neva'a ni ñayii ka jinukuechi nuu ni ma, jin ko kuu vii jin ko kuu va'a ni ji'in i, te másu ko jin xsiu'u ni i ja nú masu kuu sa'a i ma te masu jin chuya'vi ni i, chi ña'a. Vaa jin ndaka'án ni ja onde andivi ma iyo iya tátnuni nuu o a, te inuu‑ni kútoo ña'a ya ndijin ji'in maa i ma. Jín kuatniñu va'a o ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu táa Su'si ma R0Vaa jin kona'a ni ja ndeva'a‑ni na ja va'a ka sa'a ka kuu maa ñayii ma, te sukan jin ndani'i i ja ndakua'a maa Iya Tátnuni ma, ka kuu i ñayii ka jinukuechi xi ka kuu i ñayii masu ka jinukuechi. &E0Má jin kani ini ni ja nuu ñayii ma‑ni ka jinukuechi ni, su'va jin kani ini ni ja nuu maa Iya Tátnuni ma ka jinukuechi ni, te jin kunukuechi vava'a ni. H 0Jin satniñu ndija ni. Masu yika‑ni ja ora ka nde'ya i ma, te jin sa'a ni ja ka satniñu ni, sukan‑va'a jin kuatnu'u ini ña'a i, chi ña'a. Jin kani ini ni ja nuu maa Cristo ma ka jinukuechi ni, te ni‑yu'u ni‑anua ni jin satniñu ni nuu ñayii xi‑nuu ka satniñu ni ma, sukan kúni Su'si ma ja jin sa'a ni. R0Ndijin ja ka jinukuechi ni nuu ñayii xi‑nuu ka satniñu ni ma, jin kandija ni, te jin kava vii jin kava va'a ini ni, te jin kuandetu ni nuu i, kuenda tnu'u ja nuu maa Cristo ma ka kandija ni. %0Te ndijin ja ka kuu ni yuva suchi kuechi ma, máko jin sa'a ni ja jin ndakiti ini sa'ya ni ma. Te ja maa Iya Tátnuni ma, te jin ka'an‑so'o ni nuu i, te jin kaxtnu'u vii jin kaxtnu'u va'a ni nuu i ja na jin ko sa'a jin ko kuu i sukan kúni maa Iya Tátnuni ma. dA0Te ja ni skuiso ya ma kúu ja koo va'a o ñuu ñayivi a, te koteku kani o ñuu ñayivi a. <q0Jin kuandetu nuu yuva ro ma ji'in nuu si'i ro ma, vaa cha'a chi in ja xinañu'u ni tatnuni Su'si ma kúu, te iyo in ja ni skuiso ya ja ni'i o nuna sa'a o sukan ni tatnuni ya ma.  0Suchi kuechi, jin kandija ro sukan ka ka'an yuva ro ma ji'in si'i ro ma, vaa sukan játna ini Iya Tátnuni ma, te ja va'a kúu cha'a. B~}0!Te in‑ka tnu'u ni ka'an sa ma kúu ja ndi‑in ndi‑in ndijin, jin kutoo ni ñasi'i ni ma, sukan ka kutoo ni maa ni ma. Te suni ndijin tna ña'a, jin kuandetu ni nuu yii ni ma.O}0 Ka'nu xeen kúu tnu'u ya'a ja ni kaxtnu'u Su'si ma nuu o a. Kovaa ja kúni saña kúu ja jin jaku'ni ini ni sukan ni kutoo ña'a Cristo ma yo'o ja ka kuu o ñayii ni ka ndaketna'a ini ji'in ya ma. 6|e0Te chukan kúu ja tee tnanda'a ma chi xndoo de yuva de ma ji'in si'i de ma, te kueka tna'a de ji'in ñasi'i de ma, te in‑nka‑ni yikikuñu jin ko kuu nduu de ji'in ña. +{Q0Vaa yikikuñu maa ya ma ka kuu o. wzg0Vaa masu na in saxiko yikikuñu maa i ma chi su'va jito va'a i, te ndí ini i ja na koo va'a i ma. Sukan kuiti sa'a Cristo ma ji'in yo'o ja ni ka ndaketna'a ini o ji'in ya ma ja vivii jito ña'a ya te ndí ini ya nawa ka jiniñu'u o ma. 6ye0Sukan ni kutoo ña'a Cristo ma, sukan tna jin sa'a ndijin, jin kutoo ni ñasi'i ni ma, sukan ka kutoo ni yikikuñu ni a. Vaa tee kútoo ñasi'i de ma chi kútoo de maa de. =xs0sukan‑va'a jin koo o nuu maa ya ma, te jin ko kuu o sa'ya maa Su'si ma, te jin koo jayiñu'u o, te ñatuu ni‑in ja u'vi ko satne'e ña'a. Su'va jín xndoo o ndaka ja u'vi ma. w0Te ja ni sa'a ya sukan ma, te ni ndasavii, ni ndasandoo ña'a ya, te ni ndakate ña'a ya ji'in tnu'u maa ya ma, sukan sa'a ndute ma, kvO0Ndijin tna ja ka kuu ni tee ni ka tnanda'a ma, jin kutoo ni ñasi'i ni ma, sukan kútoo Cristo ma ndaka o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, vaa maa ya ni ndo'o ni neni nuu tniñu o ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi o ma. +uO0Te sukan ka kandija ndaka o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma ndaka ja ká'an Cristo ma, sukan tna na jin kuandetu ña'a ma nuu yii ña ma ndaka nawa ká'an de ma. xti0Vaa yii ni ma, kuenda tnu'u ja xini ni ma kúu de, sukan kúu Cristo ma, vaa suu ya kúu xini ma, te ndaka yo'o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, ka kuu o yikikuñu Cristo ma, vaa maa Cristo ma kúu iya ni sa'a ja ni ka ndani'i ta'vi o ma. sw0Ndijin ja ka kuu ni ña'a ni ka tnanda'a ma, jin kuandetu ni nuu yii ni ma, sukan ka jandetu ni nuu Iya Tátnuni ma. drA0Jín kuandetu nuu tna'a ndi‑in ndi‑in o, vaa ka na'a o ja nde'ya ña'a Su'si ma. .qU0Te ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ndimaa jin ndakuan‑ta'vi ni nuu Yuva o Su'si ma ja ndaka ja táa ya ma. Jín kuandetu nuu tna'a ndi‑in ndi‑in o Mp0Te maa tnu'u Su'si ma jin kuatniñu ni ja jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a ndi‑in ndi‑in ni. Te tna'a ja ka jita o ma, ni‑yu'u ni‑anua ni jin kata ni, te jin ndachiñu'u ni Iya Tátnuni ma. Ko0Te másu ko jin ko ko'o ni ndixi te jin ndajini ni, vaa ja xtivi o maa o kúu. Su'va ja jin ku'un ini ni kúu ja na koo Xtumani Ndios ma ini anua ni a, te jin ko sa'a ni sukan kúni maa ya ma. ;no0Chukan kúu ja jin ko kuu ni ñayii jin ndasa'a kuenda nde a kúni Iya Tátnuni ma ja jin sa'a ni ma, te másu ko jin ko sa'a ni sukan ka sa'a ñayii ka iyo nee janitnuni i ma. cm?0Jin kuatniñu va'a ni tiempu a, vaa kivi ka iyo o a chi kivi iyo xeen‑ka ja u'vi kúu. l-0Jin ko koto vava'a ni naxe jin ko sa'a jin ko kuu ni, te jin ko kuu ni ñayii ndichi. Másu ko jin ko kuu ni ñayii ñatuu ka jaku'ni ini. .kU0Chukan kúu ja ká'an tnu'u Su'si a:Ndoto ni, ndijin ja kixi ni, te ndakoo ndijin ne'un ñayii ni ka ji'i ma,
te Cristo ma, sa'a ya ja ndundijin nuu ni a. 2j]0 Kovaa ndaka kuechi sa'a ñayii ma ndatuu kivi ndenda i nuu ndú'va ñu'u vivii maa Cristo ma, te ndundaa kuechi i ma, vaa nuu ndú'va ñu'u Cristo ma chi ndaka ndatuu. tia0 Vaa ja kan‑nuu xeen kúu ja ka sa'a yu'u i ma, te onde ja ndaka'an o ja ka sa'a i ma, ja kan‑nuu kuu. h50 Te másu ko jin ko sa'a ni ja ka sa'a ñayii ka iyo nee janitnuni i ma, vaa masu nde jiniñu'u ja ka sa'a i ma. Su'va jin ndaka'an‑so'o ni nuu i. `g90 te ndimaa ka ndasa'a i kuenda nawa játna ini Iya Tátnuni ma, te sukan ka sa'a i ma. +fO0 Vaa ndaka ja ka sa'a ñayii ka iyo ji'in Xtumani Ndios ma kúu ja jin kava va'a ini i ma, ji'in ja jin sa'a i ja ndaa ndija ma, ji'in ja jin ka'an i ja ndaa ma, |eq0Vaa ndijin chi onde xi'na‑ka ma chi ni ka yo iyo ni nuu nee ma, kovaa vitna chi ja maa Iya Tátnuni ma, te ka iyo ni nuu ndú'va ñu'u vivii maa ya ma, te ndimaa jin ko sa'a ni sukan ka sa'a ñayii ka iyo nuu ndú'va ñu'u vivii maa ya ma. @d{0Te másu ko jin sa'a ni sukan ka sa'a ñayii yukan ma. c 0Chukan kúu ja ndijin, jin ko koto va'a ni maa ni, ja ñatuu na in ko xnda'vi ña'a ja vivii ko ka'an i, te tnu'u iyu tnu'u su'va‑ni ko kuu ma. Vaa ndaka cha'a ka sa'a ñayii ñatuu ka kandija ja ká'an Su'si ma. Chukan kúu ja ndákiti ini ya nuu i ma. ;bo0Vaa ka jini ni ja ñayii ka kivi nduu ji'in in‑ka ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in i ma, ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma, ji'in ñayii ka ndiyo ini ma, inuu‑ni ka kuu i ji'in ñayii ka ndachiñu'u tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, vaa saa ka jatanuu i ndaka chukan te ka xndoo i Su'si ndija ma. Te ni‑in ñayii ya'a, masu kuu jin koo i nuu tatnuni Cristo ma ji'in Su'si ma, nuu ni skuta'vi ya ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma. Ra0ni a jin ko ka'an ni tnu'u ndeva'a, ni a jin ko ka'an ni tnu'u ja masu kuatniñu o ma. Vaa masu va'a‑ni ja ndaka tnu'u ya'a ko ka'an o ma, su'va ja sa'a o kúu ja na ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma. J` 0Kovaa ndijin, jin ko kuu ni sukan iyo ja jin ko kuu ñayii ñuu Su'si ma, ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma. Chukan kúu ja másu ko jin ko kivi nduu jin ko kivi ni'ni ni ji'in ñayii ñatuu ni tnanda'a ji'in ni ma, ni a jin ko sa'a ni ni‑in ja u'vi, ni a jin ko ndiyo ini ni ndaka ja ka iyo ñuu ñayivi a, E_0Te ndimaa jín kutoo tna'a o, sukan ni kutoo ña'a Cristo ma, vaa ja ni kutoo ña'a ya ma kúu ja ni kachi ya ni chunaa ya nuu tniñu o ma, te ni ndakua'a ya maa ya nuu Su'si ma, kuenda tnu'u ja in kiti ja ni ka ja'mi i te ni ndaa xiko asi ti ma nuu Su'si ma. Sukan kúu ja ni sa'a ya ma, te ni jatna ini Su'si ma. P^ 0Yo'o ja ka kuu o sa'ya too Su'si ma, jín sa'a o sukan sa'a maa ya ma. 4]a0 Su'va jin kava va'a ini ni, te jin kunda'vi ini nuu tna'a ni, te jin sakanu ini nuu tna'a ni, sukan ni sa'a Su'si ma, ja maa Cristo ma, te ni sakanu ini ña'a ya ma.B\}0Chukan kúu ja jin xtandiyo ni ndaka tu'u tnu'u jatu tnu'u xiko tnu'u ndi'vi tnu'u kini ja sa'a ja ka kuxii ka kunda'vi ini ni ma. Suni jin xtandiyo ni ja ka ndakiti ini ni ma, ji'in ja ka kuyachi ini ni ma, ji'in ja ka kana ka kayu'u ni ja ka ka'an u'vi nuu tna'a ni ma, ji'in ndaka‑ka ja u'vi ka sa'a ni ma. L[0Te másu ko jin sa'a ni ja ko kuxii ini Xtumani Ndios ma, vaa suu ya kaxtnu'u na in ka kuu o nuu Su'si ma, te kivi ndenda koo o nuu Su'si ma, te ndakuni ña'a Su'si ma ja sa'ya maa ya ka kuu o. *ZM0Ñatuu ni‑in tnu'u ndeva'a ko kee yu'u ni a, ja kuña'a ni nuu tna'a ni ma, su'va tnu'u ká'an ni ma ko kuu tnu'u kuatniñu, sukan‑va'a jin chindee tna'a ni ja jin koo va'a‑ka ni nuu Su'si ma. Te ja sukan jin sa'a ni ma, te vivii jin kuatnu'u ini ña'a ñayii ka niniso'o ña'a ma. \Y10Chi nú nde ni ni yo sakui'na nuu ñatuu jin kuni‑ka ni tnu'u Su'si ma, te máko sakui'na‑ka ni, su'va satniñu va'a ni ji'in nda'a ni a, sukan‑va'a ni'i ni nawa chindee ni ñayii nda'vi ka jiniñu'u ma. FX0te másu ko jin kua'a ni tnu'u ja ko ska'an ña'a tachi ma. SW0Nú ve jin ndakiti ini ni, kovaa másu ko jin kua'a ni tnu'u ja jin ko sa'a ni ni‑in ja u'vi ja sa'a ja jin kuiso kuechi ni, ni másu ko jin kua'a ni tnu'u ja jin ko ndakiti ini ni in nduu kuiti ma, "V=0Chukan kúu ja ñatuu koo jin xnda'vi tna'a‑ka ni, su'va ndi‑in ndi‑in ni jin ka'an ndaa nuu tna'a, vaa ndaka o chi in‑ni ñayii ka kuu o. .UU0Te jin nduu ni in ñayii jaa, sukan ni ndasa'a ña'a Su'si ma. Te jin ko kuu ni ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa, te ñatuu‑ka na ja u'vi jin ko sa'a kuiti ni. 9Tm0Kovaa vitna, te jin ndasajaa ni janitnuni ni a. FS0Chukan kúu ja jin xndoo ni ndaka ja u'vi sukan ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ma, tna'a ja ni yo xnda'vi ña'a ma, te ni ka yo sa'a neé, ni ka yo sa'a uun ni ma, te ni xtivi ña'a i ma. 8Ri0Te nú ja ndaa ja ni ka jiniso'o ni tnu'u ni ka'an sa ja ni ka'an ya ma, te ni ka kutu'va ni sukan ni kaxtnu'u maa ya ma, vaa ndaka tnu'u ni kaxtnu'u ya ma chi ja ndaa kúu. OQ0Kovaa ndijin chi masu sukan ni kaxtnu'u Cristo ma ja jin sa'a ni ma. P50Te ñayii ya'a chi masu nde ka kukan‑nuu‑ka i, te ka sa'a i ndeva'a‑ni nde a ka kuni i ma, te ka iyo sii ini i ja ka sa'a i ndaka ja u'vi ma. 'OG0Ja ka iyo nee janitnuni i ma, te ka iyo jika i nuu nda'a Su'si ma. Vaa ñayii ñatuu ka jaku'ni ini ka kuu i, vaa ka sa'a ndee i ini anua i ma nuu Su'si ma. JN 0Cha'a kúu ja ká'an sa, te ja maa Iya Tátnuni ma, te tátnuni sa nuu ni a. Máko jin ko kuu ni sukan ka kuu ñayii ñatuu ka jini Su'si ma, ja ka jani ya'a ka jani yukan‑ni ini i ma. 9Mk0Te jín ndasa'a o kuenda sukan vivii ka chindee tna'a nda'a o a ja'a o a, ni‑ka'nu yikikuñu o a, sana kuu nawa sa'a o ma, te sukan jin ko kuu o, te vivii jin ketna'a ini o, te jin koo tutu ndaka o, te jin chindee tna'a ndaka o. Nde a kúu ja ni taa Su'si ma ja jin sa'a o ma, te jín sa'a o, te jín chindee tna'a o, te jin koo va'a jin koo vii ndaka o, vaa ka kutoo tna'a o a. Sukan jin ko kuu o ja ni ndasajaa ña'a Cristo ma ZL-0Kovaa yo'o chi su'va jín koo va'a jin koo ndija o, te jín kutoo tna'a ndija o, sukan‑va'a jin teku‑ka ini o te jin ko sa'a o sukan sa'a maa Cristo ma, iya kúu xini ndaka o ja ka kuu o yikikuñu ya ma. K0Te masu kuu jin ko kuu‑ka o sukan ka kuu suchi kuechi ma, ja ka ndaxsama yachi i ja ka jani ini i ma, te ndeva'a‑ni tnu'u ka jiniso'o i ja ka xnda'vi ña'a ñayii masu ka jika ichi ndaa Su'si a, te ka kandija i, vaa vivii ka ka'an ñayii yukan. -JS0 sukan‑va'a onde nú ni ka kenda koo ndaka o ja inuu‑ni jin kukanu ini o ya ma, te jin ko kuu o in ñayii ni ka teku va'a ini, te jin kutu'va o ja jin sa'a o ndimaa ja va'a sukan sa'a maa Cristo ma, sukan‑va'a jin kenda koo o ja jin sa'a ndaa jin sa'a ndija o sukan sa'a maa Cristo ma. .IU0 sukan‑va'a ñayii ya'a, jin skua'a i ñayii ni ka nduu sa'ya maa ya ma ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma, sukan‑va'a jin koo tu'va i ja jin kunukuechi i nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin ko kuu i ñayii jin koo va'a nuu ya ma, te kuenda tnu'u ja nda'a Cristo ma xi ja'a ya ma ka kuu o, MH0 Te maa ya ni jani ini ja jin koo tee jin kaxtnu'u tnu'u maa ya ma te ni tetniñu ya de, te jin koo ñayii jin ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a maa ya ma, te jin koo ñayii jin kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a maa ya ma nuu ñayii ñatuu jin kuni‑ka ma. Te nuu ka iyo ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ndi‑in ndi‑in ñuu ma, te jin koo ñayii jin ko koto ña'a. Te jin koo ñayii jin ndakaxtnu'u tnu'u maa ya ma nuu ñayii jâ ni ka nduu sa'ya Su'si ma, G0 Vaa iya ni kêe onde kunu‑ka ma, te suni maa ya ni ndaa onde siki ndaka andivi ma, sukan‑va'a ko koto ya ndaka tu'u ja iyo a. F50 ¿Te nawa kúni ka'an ja ni ndaa ya ma? Ja kúni ka'an kúu ja xinañu'u suni ni kêe ya ni ja'an ya onde nuu kunu‑ka ma sana ni ndaa ya ma. DE0Chukan kúu ja ndee nuu tutu Su'si ma:Ni ndaa ya onde sukun ma, te ni jan xsia'a ya ja ni yo tatnuni nuu o ma, te ni chinee va'a ya,
te ni skuta'vi ya ñayii ma ja vii ja va'a. D 0Te maa Cristo ma, jâ ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, sukan jini ya ja kuu jin kunukuechi ndi‑in ndi‑in o nuu ya ma. C#0Te maa in‑ni Su'si ma kúu Yuva ndaka o, te maa ya tátnuni nuu ndaka o, te sa'a ya ja jin koo va'a ndaka o, te iyo ya ini anua ndaka o. tBa0Vaa in‑ni iya tátnuni nuu ndaka o. Te suni maa ya ka kukanu ini ndaka o. Te inuu‑ni ni ka jandute o. VA%0Te jín kani ini o ja in‑ni ñayii ka kuu o, vaa in‑ni Xtumani Ndios ni ka kuta'vi ndaka o. Vaa in‑ni ja ni skuiso ya ja jin ni'i ndaka o ja ni ndakana ña'a ya ma, te inuu‑ni jin ko kuu ndaka o. u@c0Vaa sukan sa'a maa Xtumani Ndios ma ja jin koo mani o ma, te jín ko ndi ini o ja jin ketna'a ini ndaka o. ?0Jín kava kuee ini o, te jín ndakunitnuni o nawa ka sa'a ka kuu o ma, te jín kanda nuu tna'a o, vaa ka kutoo tna'a o a. > 0Chukan kúu ja saña, ja kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Iya Tátnuni a, te yinee sa vekaa a, te jikan‑ta'vi sa nuu ni ja jin ko kuu va'a jin ko kuu ndaa ni, sukan iyo ja jin ko sa'a o ja ka kuu o ñayii ni ndakana ña'a Iya Tátnuni ma. M=0Te ja maa Cristo Jesús ma, te na koo jayiñu'u nuu Su'si ma nuu ka ndatna'a ndaka o ja ni ka nduu o sa'ya ya ma. Te sa'a kó kuu ndi‑kivi ndi‑kivi ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu.r<]0Te maa Su'si iya kúu sa'a ndaka ma kúu iya taa kua'a xeen‑ka sana ja jikan‑ta'vi o ma xi ja jani ini o ma. Vaa iyo kua'a xeen tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te ni ndaxsama ña'a ya ja ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a. H; 0Te na chindee ña'a ya ja jin ndasa'a ni kuenda sukan kútoo xen‑xeen ña'a ya ma, vaa in ja ka'nu xen‑xeen‑ka kuu ja kútoo ña'a ya ma, te ñatuu na in jaku'ni ini ja maa i ma‑ni. Te chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja na koo ndija ya ini anua ni a, te jin ko sa'a ni ndaka sukan sa'a maa ya ma. 9:k0Vaa nini ja onde jin kutoo tna'a ndija ni ma, sana kuu jin jaku'ni ini ni ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma sukan kútoo xen‑xeen ña'a Cristo ma. X9)0sukan‑va'a jin kukanu ini ni Cristo ma, te koo ya ini anua ni a, te jin ni'i yo'o vava'a ni te jin konukuiñi va'a ni. Te suni jikan‑ta'vi sa ja na jin jaku'ni ini ni sukan jin kutoo tna'a ndija ni ma. R80Chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu Su'si iya kúu sa'a ndaka ma te iyo kua'a jayiñu'u ya ma, te ja maa Xtumani maa ya ma, te sa'a ya ja na koo tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa ya ma ini anua ndaka ni a, o7W0iya tníi kuenda ja ka nani ndaka sa'ya tata ñayii ma, ja ka iyo i andivi ma ji'in ñuu ñayivi ya. x6i0Te chukan kúu ja jínkoo jiti sa, te jikan‑ta'vi sa nuu Su'si o Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o a, x5i0 Chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu ni ja másu ko jin xtaya ni ja sukan ndo'o neni sa vaa kuechi ja ni kaxtnu'u sa tnu'u Su'si a nuu ni a. Kovaa ja sa'a ndo'o neni sa a, te jin koo jayiñu'u maa ni. Ûni kútoo xen‑xeen ña'a Su'si ma 40 Te ja maa Cristo ma, te ni ndanune ja kuu jin tu'va sii ini o nuu Su'si ma, te masu nawa jin koyu'u o, vaa ka kandija o ya. 310 Te ja ni yo ñu'u ini Su'si ma onde xinañu'u kuiti ma ja sa'a ya ma, te ni sa'a ya kivi ni tetniñu ya Sa'ya ya Jesucristo iya tátnuni nuu o a. m2S0 Kovaa vitna jâ ni kaxtnu'u Su'si o ma sukan sa'a sukan kúu ya ji'in ndaka o ja ni ka nduu o sa'ya ya ma, sukan‑va'a jin kuni ndaka ja ka ndanuu ma te ka tatnuni i ja ka iyo i andivi ma, ja sukan ndichi xen‑xeen Su'si ma. 31_0 Te káxtnu'u ndaa sa naxe ni jani ni ka'vi ini Su'si ma sukan sa'a sukan kúu ya ni‑kani ni‑jika ma. Te maa in‑ni iya ni sa'a ndaka ma ni yo na'a sukan ko kuu ma. #0?0Kovaa saña chi masu in ñayii kanuu‑ka kúu sa ne'un ndaka‑ka ñayii ni ka nduvii ni ka ndundoo ka iyo nuu Su'si ma, vaa kuenda kúu in suchi luluu‑ka ni kuu sa. Kovaa saa nuu saña, ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te ni kukanu ini ña'a ya, ja na ndakaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin kuni i ja ni sa'a Cristo ma ja jin kuu i ma, vaa ûni masu kuu jin jaku'ni ini o ndaka ja ni sa'a ya ma, ji'in ja yikuu‑ka ya sa'a ya ja jin kuu ndaka o ja ka kandija o ya a. ~/u0Te maa sa jinukuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, vaa sukan ni kunda'vi ini ña'a ya, te ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a a, te sukan, te ka jini ndaka o ja iyo xeen tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya nawa kúni ya ja sa'a ya ma. . 0Vaa ñayii masu judío ka kuu i ma, jin ndani'i ta'vi tna i, te jin ni'i tna i ja ni skuiso Su'si ma, te in‑ni ñayii jin ko kuu i ji'in ñayii judío ma, te ja maa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo Jesús ma, te jin ni'i tna ni ndaka ja ni skuiso Su'si ma. 6-e0Te onde kivi vee o ma chi ñatuu ni kaxtnu'u Su'si ma nuu sa'ya tata ñayii ñuu ñayivi a tnu'u ya'a. Kovaa vitna, te ja maa Xtumani Ndios ma, te ni ndakaxtnu'u ya nuu tee ni tetniñu Cristo ma ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. ,10Nuna jin ka'vi ni tutu ni tee sa a, te jin ndasa'a ni kuenda ja sukan jáku'ni ini sa nawa kúu ja jani ini Su'si ma ja sa'a ya ja maa Cristo ma. u+c0Vaa sukan jâ ni tee vivi'i sa nuu ni a, sukan ni kaxtnu'u Su'si ma ja sukan ni jani ini ya ja sa'a ya ma. *50Vaa jâ ka jini ni sukan ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja vii ja va'a, sukan‑va'a kunukuechi sa nuu ni a, ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma. H) 0Saña, kúu sa Pablo, te kuechi ja jinukuechi sa nuu Cristo Jesús o a, ja káxtnu'u sa tnu'u ya a nuu ni ja ka kuu ni ñayii masu judío ma, te ni ka tnii ña'a i, ja yinee va'a sa vekaa a. (50Te siki iya kúu yuu kanuu‑ka ma ka yoxtna'a tna ni, sukan‑va'a ndaka o, te ja maa Xtumani Ndios ma, te jin ko kuu o ve'e nuu koo Su'si ma.E'0Te nú vivii jin jakoxtna'a yuu ma, te kusukun‑ka i, te kenda i ja ko kuu i in veñu'u ii ja yoxtnee siki yuu kanuu‑ka ma. Te maa Jesucristo ma kúu yuu kanuu‑ka ni keja'a ve'e ma. -&S0Te sukan kúu in ve'e ka kuu o. Vaa Cristo ma kúu yuu kanuu‑ka ni keja'a ve'e ma, te tee ni tetniñu ya ma, ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ka kuu yuu ni ka jakoxtna'a siki yuu kanuu‑ka ma, te yo'o ka kuu yuu ni ka jakoxtna'a siki yuu jâ ka yoxtna'a ma. ^%50Te chukan kúu ja ndijin, masu ka iyo siin‑ka ni, ni a in‑ka jichi ñayii ka kuu ni, su'va ñayii ñuu nuu ka iyo ñayii ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma ka kuu ni, te tna'a sa'ya tata Su'si ma ka kuu ni. z$m0Vaa ja maa Cristo ma, te ndijin ji'in saña, kuu jin kenda koo o nuu Yuva o Su'si ma, ja maa Xtumani maa ya ma. O#0Te ni kii ya, te ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ni, ja ka iyo jika‑ka ni nuu ya ma, ji'in nuu sa, ja ka iyo yatni‑ka sa nuu ya ma, sukan‑va'a jin koo mani ndaka o ji'in ya ma. Z"-0Te ja ni ji'i Cristo ma nuu krusi ma, te ni sa'a ya ja nduu jichi ñayii ma, te ni ka nduu i in‑nka‑ni ñuu, te ni xnaa ya ja ñatuu ka ketna'a ini i ma, sukan‑va'a jin koo mani ndaka i ji'in Su'si ma. *!M0Te ni xnaa ya ja ñatuu ni ka yo ketna'a ini o ma, te ni xtandiyo ya tnu'u ni tatnuni Moisés ma ja ni ka yo ka'vi, ni ka yo ka'vi sa ndi‑kivi ndi‑kivi ma. Sa'a ni sa'a ya, sukan‑va'a jin nduu o in‑ni ñuu, te jin ketna'a ini o, kuenda tnu'u ja in‑nka‑ni ñayii jin ko kuu o. s _0Vaa ja maa Cristo ma, te ni ka ndumani o, vaa ñayii ja masu judío ka kuu i ma ji'in ñayii ñuu judío ma, ni sa'a ya ja ni ka nduu o in‑nka‑ni ñuu, te ni xtandiyo ya ndaka ja ni yo ja'nu ndee ja in‑ni ñuu jin ko kuu o ma. >u0 Kovaa vitna, ja maa niñi Cristo Jesús ma ja ni jati nuu krusi ma, te ka iyo ni ji'in Su'si ma. Te ndijin ja ni ka yo iyo jika ni nuu ya ma, te vitna ja ni ka nduyatni ni nuu ya. s_0 Te kivi yukan ma, ñatuu ni ka yo iyo ni ji'in Cristo ma, te ni ka yo iyo jika ni ñuu Israel ma, te ñatuu ni ka yo sa'a ni ja ni tatnuni Su'si ma sukan‑va'a jin koo va'a o ji'in ya ma te jin ni'i o ndaka ja ni skuiso ya nuu o ma. Te ni ka iyo ni ñuu ñayivi a, kovaa masu ni iyo Su'si ma ji'in ni, te ñatuu na ja va'a ni ka yo ndetu ni ja jin ni'i ni ma.  0 Chukan kúu ja ndijin ja masu ñayii judío ma ka kuu ni, jin ndaka'án ni ja onde xi'na‑ka ma, te ñayii ka yitnuni ma, ni ka yo xnani ña'a i ndijin ñayii masu ka yitnuni, te masu ka iyo ndoo ni nuu Su'si ma ni ka yo ka'an i, vaa maa i chi ni ka yo jatanuu‑ka i ja ni ka yo chitnuni i yikikuñu tee ma, vaa ka jani ini i ja onde sukan, te ka iyo ndoo‑ka i nuu Su'si ma. ~u0 Vaa ja maa Cristo Jesús ma, te ni sa'a Su'si ma ja ni ka nduu o ñayii jin ko sa'a ja va'a, te jin kondikin o ichi ni satu'va ya onde xinañu'u ma. Ja ni ji'i Cristo ma nuu krusi ma, te ni ka ndumani ndaka o, te ni ka nduu tna o ñuu Su'si ma b=0 Vaa masu kuechi ja vii ja va'a ni ka yo sa'a o ma te ni ka ni'i o, vaa jin ko kuvixi o. '0Vaa kuechi ja nda'vi ini Su'si ma, te ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma, te ni ka ndani'i ta'vi o a, vaa ni ka kandija o ya ma. Te cha'a chi masu in ja ni ka sa'a maa o ma te ni ka ni'i o kúu, chi ña'a. Vaa in ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a maa Su'si ma kúu. *M0Te kivi ki'in o a, te kaxtnu'u ya ndaka ja vii ja va'a skuta'vi ña'a ya yo'o, ja ka iyo o ji'in Cristo Jesús o a, vaa ni kunda'vi xen‑xeen ini ña'a ya ma. }0Te ni sa'a Su'si ma ja ni ka ndateku o ji'in Cristo ma, te ni ndasunkoo ña'a ya ji'in Cristo Jesús ma onde andivi ma. 0vaa nuu ja ni kundee maa ja u'vi ma ni ja'ni ña'a i ma, kuechi ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a o ma, te ja nda'vi ini maa Su'si ma, te ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma, te nuu ni ndateku Cristo ma, te ni ka ndateku tna o, te ni ka ndani'i ta'vi o. X)0Kovaa Su'si o ma chi nda'vi xen‑xeen ini ya, te kútoo xen‑xeen ña'a ya, 0Y0Te sukan tna ni ka yo kuu ndaka o, nuu ñatuu jin kuni‑ka o tnu'u Su'si o a, te ni ka yo sa'a o sukan ni ka yo kuni maa yikikuñu o a, ji'in ja sukan ni ka yo jani ini maa o ma, te ni ka yo sa'a o sukan ka sa'a ndaka‑ka ñayii ma, te ni ka yo sa'a o ja ni yo ndakiti ini Su'si ma nuu o ma. 70tna'a ja ni ka yo sa'a ni, nuu ñatuu jin kuni‑ka ni tnu'u Su'si o a, te ni ka yo ndikin, ni ka yo ndikin ni, ni ka yo sa'a ni sukan ka sa'a ñayii ñuu ñayivi a, sukan tátnuni tachi ma, suchi iyo ñuu ñayivi a, suchi satniñu ini anua ñayii ñatuu ka kandija Su'si o a. ' I0Te maa Su'si ma ni ndaxteku ña'a ndijin, vaa kuenda tnu'u ja ni ka ji'i ni nuu ka iyo ni nuu ja u'vi ma, te ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ndaka ja u'vi ma, ) M0Te nda'a ya ma ja'a ya ma ni ka nduu ndaka ñayii ka kandija ya ma. Vaa sukan kúu Cristo ma, sukan ka kuu maa i ñuu ñayivi ya. Te maa ya ma kúu iya sa'a ja ndaka ja iyo a, te jin ko kuu i sukan kúni maa Su'si ma ja jin ko kuu i ma, te masu nawa ja'ni ña'a i ja jin ko kuu i ma.( K0Te ni skendoo Su'si ma ndaka chii ja'a Cristo ma, te ni sa'a Su'si ma ja Cristo ma kúu xini ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ndaka ñuu ma.  0Te maa Cristo ma tátnuni nuu ndaka ja ka tatnuni ma, ji'in nuu ndaka ja ka xnani ñayii ma ja ka tatnuni ka kuu i ma, ji'in nuu ndaka tee ka tatnuni ñuu ñayivi a. Te chukan kúu ja maa ya tátnuni nuu ndaka ja iyo tiempu ya'a ji'in kivi ki'in o a. { q0kivi ni ndaxteku ya Cristo ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te ni ndasunkoo ya ya xiñi kua'a ya ma onde andivi ma. + Q0Te jin kuni o tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, ja kua'a xeen ja sa'a ya nuu yo'o ja ka kandija o ya ma. Te tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ni kaxtnu'u ndi'i kuiti ya G   0Te jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja na chindee ña'a ya ja na jin koo ndijin jin koo ndaa janitnuni ni ma, sukan‑va'a jin kunitnuni ni nawa ka ndetu ni ja jin ni'i ni ja taa iya ni ndakana ña'a ma, te nde a kúu ja vii ja va'a ja jin kuta'vi ñayii ni ka nduu i ñuu maa ya ma, ja ñatuu ka sa'a‑ka i ja u'vi ma. ~  w0Te jikan‑ta'vi sa nuu Su'si o ma, iya ni kaxtnu'u Jesucristo iya tátnuni nuu o a ja Yuva o kúu ya, te iyo kua'a jayiñu'u ya, te jikan‑ta'vi sa ja na chunee ya tnu'u ndichi ini anua ni a, te na kaxtnu'u ya sukan sa'a sukan kúu maa ya ma. ;  q0te chukan kúu ja ndimaa ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni, te ñatuu ndúnaa sa ja jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja jin kuu ni ndaka jichi ora jikan‑ta'vi sa ma. G   0Te chukan kúu ja saña tna, ja ni jiniso'o sa ja sukan ka kukanu ini ni Jesús iya tátnuni nuu o a, ji'in ja sukan ka kutoo ni ndaka tna'a o a ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma, F  0Te Xtumani Ndios ma, ni sonuu Su'si ma ni taa ya, sukan‑va'a sa'a maa Xtumani Ndios ma ja jin kukanu ini o ja jin ni'i o ndaka ja taa Su'si ma, kivi kenda ja jin kaku o nuu ndaka tu'u ja u'vi ma, te jin nduu o ñuu maa ya ma, sukan‑va'a ndaka o, te jin ndaka'an jin ndakachi o sukan sa'a sukan kúu Su'si ma, te jin chiñu'u o ya. Sukan ni jikan‑ta'vi Pablo ma nuu Su'si ma ja jin kuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Éfeso ma 3 a0 Sani te ndijin tna, ja ni ka jiniso'o ni tnu'u ndaa tnu'u ndija maa Su'si ma, tnu'u vii tnu'u va'a ja sa'a ja jin ndani'i ta'vi o ma. Te ja ni ka kandija ni ya ma, te ja maa Cristo ma, te ndijin ndandaa ja ka iyo ni ji'in Xtumani Ndios ma, iya ni skuiso Su'si ma ja kii ya te koo ya ini anua o ma. j O0 sukan‑va'a jin ndaka'an jin ndakachi ñayii ma ja vii ka sa'a ka kuu o ma, te koo jayiñu'u nuu Su'si ma, ja sukan ni sa'a ya ja jin kuu o ma. Te sa'a ko kuu ji'in saña, ja ni ka kukanu ini sa Cristo ma xinañu'u‑ka ma. ) M0 Te ja maa Jesucristo ma, te jin ni'i o tna'a ja jin ko kuu ta'vi o ma, vaa sukan jâ ni jani ini maa Su'si ma iya kúu sa'a ndaka ma, ja jin kuta'vi o ma, ! =0 Te kivi ndi'i ñuu ñayivi a, sukan iyo ja ko kuu ma, te ndaxtutu ya ndaka ja iyo andivi ma ji'in ja iyo nuu ñu'ú a, te xndoo ya nuu nda'a Cristo ma. . W0 Te ni kaxtnu'u ya tna'a ja ni iyo yu'u ma, tna'a ja sukan jâ ni jani ini ya ja ko kuu o ma, tna'a ja sa'a Cristo ma ja jin kuu o ma, vaa kúnda'vi ini ña'a ya ma.  #0Te ni sa'a ya ja ni ka ni'i o kua'a xeen ja vii ja va'a ma, sukan‑va'a jin nduu o ñayii ndichi ma, te jin kuni o nawa jin ko sa'a o ma.  %0Sukan neva'a kua'a Su'si ma ndaka ja vii ja va'a ma ja taa ya ma, chukan kúu ja onde maa niñi Jesucristo ma ni ndachunaa ya, sana ni ka ndayaa o nuu ja u'vi ma, te ni sakanu ini ña'a ya ndaka kuechi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu o, nuu ni ka yo iyo o nuu ja u'vi ma. = u0Sa'a ni sa'a Su'si ma, sukan‑va'a koo jayiñu'u ya, vaa ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma. Te ni ndakuan‑ta'vi ña'a ya, ja maa Sa'ya ya Jesucristo iya kútoo xeen ya ma. f G0Ja kútoo xeen ña'a maa Su'si ma, te ni jani ini ya ja ndakuan‑sa'ya ña'a ya. Te ja maa Jesucristo ma, te ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, sukan ni kuu ini maa ya ja sa'a ya ja jin kuu o, vaa ni kunda'vi ini ña'a ya ma. X +0Te ja maa ya ma, te jâ ni ndakaji ña'a Su'si ma onde xi'na‑ka ma sana ni kuva'a ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin ko kuu o ñayii másu jin ko sa'a‑ka ja u'vi, te jin nduvii jin ndundoo o nuu Su'si ma. ~ 90Jayiñu'u kóo nuu Su'si Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o a. Vaa ja maa Cristo ma, te ni skuta'vi ña'a ya ndaka ja vii ja va'a iyo andivi ma. ;} q0Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. Sukan ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja vii ja va'a, ja maa Cristo ma q| _0Saña, kúu sa Pablo tee ni tetniñu Jesucristo ma, ja sukan ni jani ini maa Su'si ma. Te tée sa nuu ndijin ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a ni ma te ka ndikin va'a, ka ndikin ndija ni Cristo Jesús ma, ja ka iyo ni ñuu Éfeso a. w{gDSaña ja kúu sa Pablo a, te nda'a maa sa tée sa tnu'u ya'a ja ndákan‑tnu'u ñaña'a ña sa, te jin kona'a ni ja yinee va'a sa vekaa ya. Te maa Su'si o ma, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a nuu ndaka ni. Te sukan kó kuu.zDJin kuña'a ni tee kúu Arquipo a ja sa'a ká'an sa nuu de: “Ko ndi ini ni ja sinu ni tniñu ni kunda'a ni nuu Iya Tátnuni ma.” ;yoDNú ni jinu ni ka ka'vi ni carta ya'a nuu ka iyo ni a, te jin tetniñu ni kí'in nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ñuu Laodicea ma, sukan‑va'a na ka'vi in ñayii nuu ndaka i ma. Te carta iyo yukan na ndajaa nuu ka iyo ni a, te jin ka'vi ni nuu ndaka tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si o a. ~~~M|{{z:yxx+wvtutsrqpohnnml?kDjiii!hhngDff6dcbb"a`;_]\\\[bZFXbWUHT1SRPPNMML]K-J^IH/GF]E,DZBoAv@?=<9976U54\3Z22c10m/..)-E,+*x)(('g&R%$##F"#!l M9WXCW!z{ S = %R^._;~9k&ja ini ka'nu ini vee‑ni ini o ma, ja kundee o te ma kua'a o tnu'u ja tatnuni yikikuñu o nuu o a, te nú ndaka cha'a sa'a o chi ñatuu nawa iyo ja ndachunaa o nuu Su'si ma. 9&Kovaa tna'a ja sa'a Xtumani Ndios ma ka kuu: ja kutoo tna'a o ma, ja ndi‑kivi koo sii ini o ma, ja koo mani o ma, ja kava kuee ini o te ma ko kuyachi ini o ma, ja ka'an mani nuu tna'a o ma, ja kava va'a ini o ma, ja kunda'vi ini nuu tna'a o ma, te kukanu ini o Su'si ma, K&ja ka kukueñu ini nuu tna'a i ma, ja ka ja'ni tna'a i ma, ja ka ndajini i ma, ja ka ndututu i te ka sa'a i ja kan‑yu'u ja kan‑nuu ja ñatuu játna ini Su'si ma, ji'in ndaka‑ka tna'a ja ñatuu játna ini Su'si ma ja ka sa'a ka kuu i ma. Siki ndaka chukan kúu ja ndaka'an‑so'o xeen sa nuu ni, sukan ja ni ka'an sa onde xi'na‑ka ma, ja nú na in sa'a tna'a ja ñatuu játna ini Su'si ma chi masu ndani'i ta'vi i ja koo i nuu tatnuni ya ma. ,Q&ja ndáchiñu'u i ja masu Su'si ka kuu ma, ja ka chi'i tasi tna'a i ma, ja ñatuu ka ketna'a ini nuu tna'a i ma, ja ka kanaa i ma, ja ka kukueñu tna'a i ma, ja ka ndakiti ini i ma, ja ka skiti ini tna'a i ma, ja ka sa'a siin tna'a i ma, ja masu tnu'u Su'si ma ka kaxtnu'u i nuu ñayii ma, pY&Vaa ka jini ndandaa ni nde a kúu ja játna ini yikikuñu o ma ja sa'a i ma, te cha'a ka kuu: ja kívi nduu ñayii ma ji'in in‑ka ñayii masu ni tnanda'a ji'in i ma, ja sa'a neé sa'a uun ñayii ma, te ñatuu kúkan‑nuu i ma, 0Y&Kovaa nú ka sa'a ni sukan kúni Xtumani Ndios ma, te jin ndani'i ta'vi ni, vaa vitna masu ka kukanu ini‑ka o sukan ni tatnuni Moisés ma sana jin ndani'i ta'vi o. /&Vaa ja játna ini yikikuñu o ma kúu ja ñatuu játna ini Xtumani Ndios ma ja sa'a o ma. Te ja játna ini Xtumani Ndios ma kúu ja ñatuu játna ini yikikuñu o ma ja sa'a o ma. Te ndi‑in ndi‑in i ka ja'nu ndee, te chukan kúu ja masu kúu sa'a o naxe kúni maa o ma. -S&Ja ka'an sa kúu ja jin katanuu ni jin sa'a ni sukan kúni Xtumani Ndios ma, sukan‑va'a másu jin katanuu ja jin sa'a ni sukan ka jatna ini yikikuñu ni a. c?&Kovaa ndijin chi saa sukan ka kuu tu la‑ina ma ja ka jayi'i tna'a ti ma te ka jaa tna'a ndi‑in ndi‑in ti ma, sukan‑ni ka kuu tu ni a, te masu ka sa'a ni sukan ká'an Su'si ma. Jin ndasa'a vava'a ni kuenda nasa yukan, te jin xnaa tna'a ndi‑in ndi‑in ni. Tna'a ja játna ini yikikuñu o a ja sa'a i ma masu játna ini Xtumani Ndios ma 5 c&Vaa ndaka ja ni tatnuni ya nuu Moisés ma ja ni kaxtnu'u de ma, ni ndasa'a ya in‑nka‑ni tnu'u, te sa'a ká'an ya: “Jin kutoo tna'a ni sukan ka kutoo ni maa ni a.” Y +& Kovaa ndijin ja ni ndakana ña'a ya te ni ka nduu o sa'ya Su'si a, jâ ni ka ndayaa ni te ñatuu nawa tátnuni‑ka nuu ni a. Kovaa másu ko jin kani ini ni ja ni ka ndayaa ni ja jin ko sa'a ni sukan kúni yikikuñu ni a, chi ña'a, su'va ja kúni Su'si ma kúu ja jin kunukuechi nuu tna'a ni, te jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni. { o& Te ndaka ñayii ka sakanuu ka sakani'ni ña'a ma, nú ka jatna ini maa i sukan, te jín xtivi ndi'i maa i maa i. A {& Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, má jin kandija ni ja saña, te káxtnu'u sa ja na jin kitnuni tee ma, vaa nute sukan sa'a sa, ¿nava'a ka sondikin‑ka ña'a i? Kovaa ka sondikin ña'a i, vaa ñatuu ka jatna ini i ja káxtnu'u sa ja ja maa Cristo iya ni ji'i nuu krusi ma, sana jin ndani'i ta'vi o ma. e C& Chukan kúu ja saña chi kúkanu ini sa nuu Iya Tátnuni ma ja ndijin chi masu jin kua'a ni tnu'u ja jin xnda'vi‑ka ña'a ñayii yukan. Kovaa ñayii sakanuu ña'a ma, kuiti ndachunaa maa i, ndeva'a‑ni na in kúu i. 'G& Jin ndasa'a ni kuenda ja nú in tinana te'yu ma, te kun‑nee ti ne'un tinana ka iyo va'a ma chi xte'yu ti ndaka‑ka tinana va'a ma, te sukan ka kuu tna o. F&Te vitna ja masu sukan ni kaxtnu'u iya ni ndakana ña'a ma. &Chukan kúu ja ndijin chi va'a‑ni ve koo ni nkuu ma. ¿Na in ni jasi nuu ni, ja ma jin kandija‑ka ni ja ndaa ma? {o&Vaa nuu Cristo ma chi inuu‑ni ka kuu ñayii ka yitnuni ma ji'in ñayii ñatuu nde ka yitnuni i ma. Su'va ja játna ini ya kúu ja kukanu ini o ya ma, te kutoo o ya, te kutoo o tna'a o ma, te sukan, te káxtnu'u o ja ni nduu o sa'ya ya ma. #?&Kovaa yo'o chi ja maa Xtumani Ndios ma, te ka kukanu ini o Su'si ma, te ka ndetu o ja sa'a ya ja ndi‑kivi ndi‑kivi jin ko sa'a o ja va'a ja ndaa ma. `9&Chukan kúu ja nde ñayii kúkanu ini te sa'a i sukan ni tatnuni Moisés ma te jani ini i ja ñayii sa'a ja va'a ja ndaa kúu i ma chi jâ ni xndoo i Cristo ma, te ma ni'i‑ka i ja iyo ja ni skuta'vi ña'a ya ma. &E&Te in‑ka jichi ndáka'an sa nuu ni ja ndaka tee ka chitnuni ni ma chi jiniñu'u ja jin sa'a de ndaka sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma, nú sukan. $A&Te maa sa ja kúu sa Pablo a, ká'an sa ja nuna jin katanuu ni ja jin chitnuni ni ndaka tee ma, masu nde jiniñu'u ja ni ji'i Cristo ma ja jin kuu ni ma. ; q&Jin konukuiñi va'a ni nuu Cristo a, vaa suu ya ni kundee ja ni ka ndayaa o nuu ja u'vi ma te ni ka ndanune nda'a nuu o a ja jin ko sa'a o sukan kúni maa Su'si ma. Te má jin ndakokuiñi ni in‑ka jichi nuu tna'a ja ni yo sa'a ja ni ka yo jinukuechi ni nuu ja u'vi ma te ndaxndo'o ndaxneni tuku ña'a i. )K&Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si a, masu sa'ya ña'a jinukuechi ma ka kuu o chi sa'ya ña'a iyo ve'e ma ka kuu o, te jin ndani'i ta'vi o.)~K&¿Kovaa naxe ká'an tnu'u Su'si ma? “Kene'e ni ña'a jinukuechi ji'in sa'ya ña a, ki'in ña ji'in i, vaa masu ni'i ta'vi i ji'in sa'ya ña'a iyo ve'e a.” }%&Kovaa sani te suchi ni kâku sukan kúni maa yuva i ma, ni sondikin i suchi ni kâku sukan ni skuiso Xtumani Ndios ma, te sukan kúu vitna. |&Chukan kúu ja yo'o ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, sukan kúu Isaac ma, sukan ka kuu o, ja jin ndani'i o ja ni skuiso Su'si ma. 6{e&Vaa sa'a ndee nuu tutu ya ma:Ndusii ini ni, ndijin ja masu kúu koo sa'ya ni ma, ndijin ja ñatuu na sa'ya ni kâku ma.Kayu'u ni ja kúsii ini ni, ndijin ja ñatuu nama jini ni naxe u'vi ña'a káku sa'ya ma.Vaa kua'a‑ka sa'ya ña'a ni ndoo maa in‑ni ma iyo sana ña'a iyo yii ma. @zy&Kovaa Jerusalén iyo onde sukun ma, chukan kúu si'i yo'o ja ñatuu nde ka jinukuechi‑ka o nuu ja u'vi ma, sukan ni yo kuu Sara ma ja masu ña'a ni yo jinukuechi ni yo kuu ña ma. My&Vaa Agar ma kúu sukan kúu yuku Sinaí ma ja iyo ñuu Arabia ma, te suu i ni nduu ñuu nani Jerusalén ma vitna, te ñayii ka iyo ñuu yukan, ka jinukuechi‑ka maa i nuu ja u'vi ma onde vitna. x&Kuenda tnu'u ja nduu tnu'u ni skuiso Su'si ma, sukan ka kuu uu ña'a ya'a. Vaa in tnu'u ni skuiso Su'si ma nuu ni ka'an ya yuku Sinaí ma, te kuenda tnu'u ja sukan kúu Agar ma ji'in sa'ya ña ma, vaa ñayii ka jinukuechi ka kuu ña ji'in i ma‑ni. -wS&Kovaa sa'ya de ji'in ña'a ni yo jinukuechi ma chi ni kenda i ja ka kuu ini maa de ma, te sa'ya de ji'in ñasi'i de ma chi ni kenda i sukan kúu ini maa Su'si ma. -vS&Vaa sa'a ndee nuu tutu Su'si ma: Abraham ma chi uu sayii de ni iyo, in sayii de ma ji'in ña'a ni yo jinukuechi nuu de ma, te in sayii de ji'in ñasi'i maa de ma. ^u5&Ndijin ja ka kuni ni ja jin ko sa'a jin ko kuu‑ka ni sukan ni tatnuni Moisés ma, jin ka'an ni: ¿Ñatuu nama ni ka jiniso'o ni te ni ka ndasa'a ni kuenda sukan ni ka'an Su'si ma ja ni tatnuni Moisés ma? t&Vaa saña chi nawa kuu, vaa vitnañu'ni‑ni koo sa nuu ka iyo ni a kúni sa, te kóto naxe ka'an sa nuu ni, vaa ja sukan ka kuu ni a, ñatuu ni'i ini sa naxe ka'an‑ka sa. Masu ñayii ka jinukuechi‑ka ka kuu o chi ñayii ni ka ndayaa nuu ja u'vi ma ka kuu o s/&Sa'ya maa sa, in‑ka tuku jichi ka sa'a ni ja ndándo'o ndáneni sa sukan u'vi in ña'a yikuu káku sa'ya ma, vaa kúni sa ja jin ndasa'a ni kuenda sukan kúni Cristo ma ja jin ko kuu o nuu ya te jin kutu'va ni ja jin ko sa'a ni ja vii ja va'a ndija sukan sa'a maa ya ma. 3r_&Va'a‑ni ja ka ndi ini i ja jin kuu ni ma, nute ndimaa ja va'a ka ñu'u ini i ja jin sa'a ña'a i ma, te masu yika‑ni ja kivi iyo sa ji'in ni ma, te ka sa'a i sukan. q7&Jin ndasa'a ni kuenda, te jin kuni ni ja ñayii ka ka'an ja ka ndi ini xeen i ja jin kuu ni ma, masu ja va'a kúu ja ka jani ini i ma, vaa ka kuni i ja jin skakayata ña'a i nuu ja va'a káxtnu'u sa a, sukan‑va'a jin kondikin ni i, te jin ko sa'a ni sukan ka sa'a i ma. ppY&¿Te vitna, ni nduu sa ñayii ñatuu ketna'a‑ka ini ji'in ni, ja kuechi ja káxtnu'u sa ja ndaa ma? eoC&¿Te ndenu iyo ja va'a ni ka sa'a, ni ka kuu ni kivi yukan? Te ndáka'án sa sukan ni ka sa'a ni ja kuu sa ma. Vaa nute kuu chi jin tava ni nduchinuu ni a te jin ndataa ni ma te nduva'a sa ma, ni ka kuni ni kivi yukan. ynk&Te ñatuu ni ka saxiko ña'a ni, te ñatuu ni ka chunee ichi ña'a ni, visi ni ka jini ni ja sukan ndó'o sa ma. Su'va ni ka jan‑ta'vi ña'a ni kuenda tnu'u ja in ángel Su'si ma kúu sa, xi kuenda tnu'u ja maa Cristo Jesús ma kúu sa. /mW& Vaa ka na'a maa ni ja kuechi ja káni ña'a in kue'e, kuu ja ni kendoo sa nuu ka iyo ni a, sani te ni keja'a sa káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ni a. l& Chukan kúu ja vitna, te jikan‑ta'vi xeen sa nuu ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ja jin sa'a ni sukan sa'a maa sa a. Vaa saña tna chi jani ini sa ja ûni tna'a maa ni kúu sa a, te ni‑in ja u'vi ñatuu ni ka sa'a ña'a ni, vaa ndimaa ka iyo mani o. k)& te chukan kúu ja ndí ini xeen sa nú masu saa ni satniñu ka'a, ni satniñu xiko sa ja ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ni. 6je& nuu ndaka ja ka chiñu'u ni ma, sukan ka sa'a ni kivi ja'an yoo ma te ndenda yoo jaa ma, te ka ndachiñu'u ni na tiempu na kuiya ka iyo ni a? Te ndaka cha'a ka jatanuu ni, i7& Kovaa vitna ja ka jini o Su'si o a (o xi va'a‑ka ja na ka'an o ja maa ya jini ña'a), ¿te naku ka kuni ni ja jin ndakokuiñi ni nuu ja masu jiniñu'u, nuu ja masu kuatniñu o, tna'a ja ve koo ni ka sa'a ka kuu ni ma, te ka kuni ni ja jin ndakunukuechi tuku ni in‑ka jichi h!&Ja ndaa ndija ja onde xi'na‑ka ma nuu ñatuu jin kuni‑ka ni Su'si o a, ni ka yo jinukuechi ni nuu ja masu Su'si ndija ka kuu ma. 7gg&Te chukan kúu ja vitna masu ñayii ka jinukuechi‑ka ka kuu o, su'va sa'ya Su'si ma ka kuu o. Te nú sa'ya ya jâ ka kuu o, te suni ja maa Cristo ma, te jin ndani'i ta'vi o ja ni satu'va Su'si ma ja taa ya ma. Pablo ma, ndáka'an‑so'o de nuu ñayii ma ja má jin ndakokuiñi tuku i nuu ja u'vi ma f}&Te chukan kúu ja ndaka o ja ni ka kandija o ya ma, te ni ka nduu tna o sa'ya Su'si ma. Te ni tetniñu ya Xtumani Sa'ya ya ma ini anua o a, te ja maa Xtumani Sa'ya ya ma, te ka jiña'a o Su'si ma: “Abba”, ja kúni ka'an “Taa, Yuva maa sa”. e &sukan‑va'a chunaa ya ja jin kuu ndaka ñayii yukan, te jin ndani'i ta'vi i, sukan‑va'a jin nduu tna i sa'ya maa Su'si ma. `d9&Kovaa nuu ni kenda kivi ja ni jani ini Su'si ma, te ni tetniñu ya Sa'ya ya Jesucristo ma iya ni kâku sukan káku in ñayii ma, te ni iyo ya ne'un ñayii ka sa'a ndaka sukan ká'an tnu'u ni yo tatnuni Moisés ma, 8ci&Suni sukan ka kuu tna o nuu ñatuu jin kuni‑ka o tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, vaa ni yo kundee tna'a ja ka tatnuni ñuu ñayivi ya nuu o a, te ni ka yo xnda'vi ña'a i. b+&Su'va nuu nda'a tee ka jito ña'a ma ji'in tee ka wa'a nawa jiniñu'u i ma iyo i, onde kenda kivi ni ka'an yuva i ma ja ndunda'a i ta'vi i ma. ga I&Te suni sukan kúu ji'in in suchi luluu ma, visi maa i iyo ja nduta'vi i ndaka ja iyo ve'e i ma. Kovaa kuechi ja ñatuu ni'i ini‑ka i naxe ko koto i ma, chukan kúu ja inuu‑ni kúu i ji'in ñayii jinukuechi ve'e i ma. &`E&Te nú ndijin, ka iyo ni ji'in Cristo ma, ja ndaa ndija ja sa'ya tata Abraham ma ka kuu ni, te jin ndani'i ta'vi ni sukan ni skuiso Su'si ma nuu de ma.H_ &Te inuu‑ni ka kuu ñayii judío ma ji'in ñayii masu judío ka kuu i ma nuu Su'si ma. Te inuu‑ni ka kuu ñayii ka iyo ñayii ka tatnuni nuu i ma ji'in ñayii ñatuu na in tátnuni nuu i ma nuu Su'si ma. Te inuu‑ni ka kuu tee ma ji'in ña'a ma nuu Su'si ma. Vaa ndaka o, in‑ni ka kuu o ja maa Cristo Jesús ma. r^]&Vaa ndaka ni, ja ni ka jandute ni ja maa Cristo ma, te ni ka ni'i ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu Cristo ma. ]w&Te chukan kúu ja ndaka ni ka kuu sa'ya Su'si ma, kuechi ja ni ka kukanu ini ni Cristo ma te ni ka kandija ni ya ma. ~\u&Kovaa vitna ja jâ ni kenda tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma ja jin kandija o ma, te ñatuu ka iyo‑ka o nuu nda'a tnu'u ni tatnuni Moisés ma, vaa Su'si ma chi yika‑ni ja ni jatniñu ya tnu'u ya'a ja ni skaka ña'a i nuu nda'a Cristo ma. 9[k&Te tnu'u ni tatnuni Moisés ma kúu ja ni skaka ña'a onde nuu nda'a Cristo ma, sukan‑va'a jin nduu o ñayii jin kandija te jin ko kuu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. 8Zi&Kovaa onde xi'na‑ka ma nuu ñatuu kenda‑ka tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma ja jin kandija o ma, tnu'u ni tatnuni Moisés ma ni yo tnii nda'a o ma, sukan‑va'a ma jin kuiso kuechi xeen‑ka o nuu Su'si ma, nani ka ndetu o ja na kenda tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma ja jin kandija o ma. XY)&Kovaa nuu ni ka jini o sukan ká'an tnu'u Su'si o a sukan kúni ya ja jin sa'a o ma, te ni ka jini o ja ndaka o, ni kundee maa ja u'vi ma nuu o ma, te ka ndiso kuechi xeen o, te masu na in kaku‑ka nkuu. Chukan kúu ja onde nini ja kukanu ini o Jesucristo ma, sana ko kuu o ñayii ni'i ja ni skuiso Su'si ma ja skuta'vi ña'a ya ma. jXM&¿Te nú sukan, tnu'u ni tatnuni Moisés ma, siin kúu i, te siin kúu tnu'u ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma? ¡Ña'a kuiti! Vaa nute maa in‑ni tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te kundee i sa'a i ja jin ndani'i ta'vi o nuu Su'si ma chi kuu jin ka'an o ja maa tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te jin nduu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa ndija ma. OW&Kovaa kivi ni kii maa Cristo ma chi masu nde ni jiniñu'u ja onde sukan ko kuu, chi vaa ni kii ñayivi maa ya ja ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u vaa maa ya ma, vaa Su'si ma chi maa in‑ni ya kúu. V7&Te nú sukan, ¿nava'a ni kenda tnu'u ni tatnuni Moisés ma nuu ñayii ma? Ni kenda i kuechi ja u'vi ka sa'a ñayii ma, sukan‑va'a jin ndasa'a i kuenda ja masu va'a‑ni ka kuu i nuu Su'si ma. Te sana ni kenda kivi ja ni kenda Cristo ma iya ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma ja ja maa ya ma, sana jin ni'i o ja vii ja va'a ma. Te ja ndaa ndija kúu ja kivi ni tatnuni Su'si ma sukan tatnuni Moisés ma nuu ñayii ma chi ni jatniñu Su'si ma in ángel sana ni kenda tnu'u ya'a nuu Moisés ma sana ni ndaka'an de nuu ñayii ma. oUW&Vaa nuna jin ka'an o ja jiniñu'u ja jin sa'a o ndaka sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma sana jin ni'i o ndaka ja ni skuiso ya nuu Abraham ma, chi ka kukanu ini o ja ka sa'a maa o ma, te ñatuu ka kukanu ini o ja jin ni'i o tna'a ja ni skuiso ya ja taa ya ma. Nava'a ni wa'a Su'si ma tnu'u ya ma nuu Moisés ma ja ni yo ndakaxtnu'u de ma T&Te ja ká'an sa kúu: Ja ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma kúu ja maa Cristo ma, te sa'a ya ja jin ni'i ñayii ndaka ñuu ma ja vii ja va'a ma. Sani te ni ya'a kuun cientu oko uxi (430) kuiya ja ni skuiso ya nuu Abraham ma, saa ni kenda tnu'u ni tatnuni ya nuu Moisés ma ja tatnuni de nuu ñayii ma. Kovaa tnu'u ya'a, masu kuu sa'a i ja naa tnu'u jâ ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma. rS]&Te sukan ni sa'a Su'si ma ji'in Abraham ma, vaa ni skuiso ya nuu de ma ji'in nuu sa'ya tata de ma. Te masu ni ka'an ya ja jin kuu ndaka sa'ya tata de ma chi yika‑ni ja kúu Cristo ma, vaa ne'un sa'ya tata Abraham ma ni kee ya ma. bR=&Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si ma, ká'an sa nuu ni, sukan ka sa'a tna o ja kúu o ñayii ma: In ja ka skuiso ñayii ma ja jin sa'a i ma, visi ñayii‑ni ka kuu i, kovaa nú ni ka kendoo ini i ja sukan jin sa'a i ma chi masu na in ka'nu ndee ja sa'a i ja ni skuiso i ma, te ni a in i sa'a ja ndasonee‑ka i sukan ni ka kendoo i ma. uQc&Te ja sukan ni ndo'o ni neni Cristo Jesús ma, sana jin ni'i tna ñayii masu judío ka kuu i ma ja vii ja va'a ni skuiso ya nuu Abraham ma, te ja jin kandija o Su'si ma, te jin ni'i o Xtumani Ndios ma, sukan ni skuiso ya ja taa ya ma. gPG& Kovaa ñatuu na in ni kundee, te su'va ja u'vi‑ka ni ka nduu i nuu Su'si ma, vaa jâ ka jini i sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma. Chukan kúu ja onde ni ndo'o ni neni Cristo ma nuu krusi ma, saa ni chunaa ya nuu tniñu o, saa ni ka kaku o nuu ja u'vi ma. Vaa sa'a ká'an nuu tnu'u Su'si ma: “Ñayii sa'a nanimaa ja u'vi ma chi iyo maa i ja kuita kaa i nuu krusi ma te kûu i, te sukan, te ndatna'a maa i ja kan‑yu'u ja kan‑nuu ja u'vi ni sa'a i nuu Su'si ma.” NO& Kovaa tnu'u ni tatnuni Moisés ma, masu chíndee ña'a i naxe kukanu ini o Su'si ma, vaa sa'a‑ni ká'an: “Ñayii sa'a ndi'i sa'a tu'u sukan ni tatnuni Moisés ma chi koteku i nuu Su'si ma.” -NS& Te ja ndaa ndija kúu ja ñayii yika‑ni ja sa'a i sukan‑ni ni tatnuni Moisés ma, masu kuu ndaka'an Su'si ma ja in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa kúu i nuu ya, vaa sa'a ká'an tutu ya ma: “Ñayii kúkanu ini Su'si ma te sa'a i ja va'a ja ndaa ma chi suu i koteku ni‑kani ni‑jika.” !M;& Kovaa ñayii kukanu ini sukan ni tatnuni Moisés ma te ñatuu sa'a ndi'i i ma, iyo i ja ndo'o neni i, vaa sa'a ndee nuu tutu ya ma: “Ja u'vi kúu ndaka ñayii ma, nú ma sa'a i ndaka sukan ndee nuu libru ndee ja ni tatnuni Su'si ma ja tatnuni Moisés ma nuu ñayii ma.” )LK& Chukan kúu ja nú na in na kandija sukan ká'an Su'si ma chi jin ni'i i ja vii ja va'a ma sukan ni'i tna Abraham ma tee ni kandija sukan ni tatnuni Su'si ma. K&Su'si ma onde xinañu'u ma jâ jini ya sukan sa'a ya ja jin kuu ñayii masu judío ka kuu i ma, ja nuna jin kukanu ini i ya te jin sa'a i sukan kúni ya ma, te ndaka'an ya ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu i. Te ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ma nuu tee kúu Abraham ma, te jiña'a ya: “Ja maa ni te jin ni'i ñayii ndaka ñuu a ja vii ja va'a.” Sukan ká'an tutu ya ma. J-&Chukan kúu ja jin kona'a ni ja ñayii ka kandija Su'si ma chi sa'ya tata Abraham ma ka kuu tna i, vaa ka sa'a ka kuu i sukan ni yo sa'a de ma. KI&Abraham ma chi: “Ni kandija de ja ká'an Su'si ma, te ni sa'a de sukan kúni ya ma, vaa ni kukanu ini de ya ma, te ni ndaka'an, ni ndakachi ya ja in tee sa'a ja va'a ja ndaa kúu de.” ,HQ&Vaa maa ya ni taa Xtumani maa ya ma te ni sa'a ya milagru ne'un ni a. ¿Ni sa'a ya milagru ma, kuechi ja ni ka sa'a ni sukan ni tatnuni Moisés ma, xi kuechi ja ni ka kandija ni tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma ja ni ka kaxtnu'u sa nuu ni ma? Sukan ni skuiso Su'si ma nuu tee nani Abraham ma 5Gc&¿Ni ka xndo'o ka'a, ni ka xndo'o xiko ni maa ni ja ni ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii ma kuechi ja ni ka ndani'i o ichi ndaa ma? Vaa ña'a, vaa masu jin xndoo ni Su'si o a. XF)&¿Te ñatuu ka jaku'ni ini ni? Xinañu'u ni ka jan‑ta'vi ni Xtumani Ndios ma iya chíndee ña'a ja ni ka ndani'i ta'vi ni ma. ¿Te vitna, te ka jani ini ni ja kuu jin sa'a maa ni ja jin ndani'i ta'vi ni? ~Eu&Cha'a kúu ja kúni sa ja jin ka'an ni naxe ka jani ini ni. ¿Ni ka kuta'vi ni Xtumani Ndios ma ja kuechi ja ka sa'a ni sukan ni tatnuni Moisés ma, xi kuechi ja ni ka kandija ni tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma te ni ka kukanu ini ni ya ma? D +&Ndijin ja ka kuu ni ñayii ñuu Galacia a, ¡ñatuu ka ndasa'a ni kuenda! ¿Na in ni xnda'vi ña'a ja ni ka xndoo ni tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma? ¡Te vitna ja ñukuun ñukuun ni ka kaxtnu'u sa nuu ni sukan ni ndo'o ni neni Jesucristo ma nuu krusi ma ja kuechi o ma! aC;&Masu saxiko sa ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma. Vaa nute ni kundee ja ni tatnuni Moisés ma sa'a i ja nduu o ñayii sa'a ja va'a ja ndaa ma chi masu nde jiniñu'u ja ni ji'i Cristo ma nuu tniñu o ma.B/&Chukan kúu ja kuenda tnu'u ja ni ndakaa sa ji'in Cristo Jesús ma nuu krusi ma, te masu téku‑ka maa sa chi maa Cristo iya ni ndateku ma iyo ini anua sa a, te ndaka ja tátnuni Su'si ma ja sa'a ja kuu sa ja iyo sa ñuu ñayivi a, te kúu sa'a sa, vaa kúkanu ini sa Cristo Sa'ya Su'si ma, iya ni wa'a tnu'u te ni ka ja'ni i ya nuu krusi ma, vaa kútoo ña'a ya ma, te ni chunaa ya nuu tniñu o ma. A &Saña chi kuenda tnu'u ja in ñayii ni ji'i kúu sa nuu tnu'u ni tatnuni Moisés ma, vaa ñatuu ni kundee sa sa'a sa sukan ká'an ma. Kovaa nuu ni jini sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te kuenda tnu'u ja ni ndateku sa ja ko sa'a sa sukan kúni Su'si ma. @&Vaa nú in ja jâ ni xnaa sa ma, te ndasa'a tuku sa in‑ka jichi ma chi maa sa sa'a ja ndakuiso kuechi sa in‑ka jichi tuku ma. ?&Te nú ka ndi ini o ja Cristo ma, te ka'an ya ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu o nuu ya, te ¿naku jin ka'an tna ñayii ma ja ñayii ka jiso kuechi ka kuu o? Vaa nú sukan, te ¿Cristo ma kúu iya sa'a ja jin kuiso kuechi o? Ña'a. Vaa masu sukan iyo. w>g&Kovaa ka jini o ja ñayii ma, visi na sa'a i sukan ni tatnuni Moisés ma, masu kuu ka'an Su'si ma ja in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa kúu i. Vaa ñayii kándija Jesucristo ma‑ni kúu ñayii sa'a ja va'a ja ndaa ká'an ya. Te yo'o chi ni ka kandija o Jesucristo ma, sukan‑va'a ka'an maa Su'si ma ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu o ja ka kandija o Cristo ma, te masu ja kuechi ja ni ka sa'a o sukan ni tatnuni Moisés ma kúu, chi ña'a. Vaa masu ni‑in ñayii ma, ja kuechi ja ni sa'a i sukan ni tatnuni Moisés ma, te ka'an Su'si ma ja ko kuu i in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa”, kúu sa jiña'a sa Pedro ma. =/&’Yo'o chi ñayii judío ka kuu o onde nuu ni ka kâku o ma, te masu ka jiso kuechi o sukan ka jiso kuechi ñayii masu judío ka kuu i ma. `<9&Kovaa nuu ni jini sa ja masu ka jika ndaa de sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ni jiña'a sa Pedro ma nuu ndaka ñayii ka iyo ma: “Ndijin ja kúu ni judío a te jâ ni jaku'ni ini ni ja másu ko sa'a‑ka ni sukan ka kuu ñayii judío ma, vaa ora iyo ni nuu ka iyo ñayii masu judío ka kuu i ma, te sa'a ni sukan kúni Su'si ma, te vitna ¿nava'a xtetuu ni ñayii masu judío ka kuu i ma ja jin ko sa'a‑ka i sukan ka sa'a ka kuu‑ka ñayii judío ma? ;)& Te ja sukan ni sa'a siin Pedro ma maa de ma, te sukan ni ka sa'a tna ndaka‑ka tee judío ka iyo yukan. Te onde tee kúu Bernabé ma, ni ka kundee de ja ni sa'a tee ma sukan. Te ni‑in de masu ni ka sa'a sukan ka ka'an de ma, ja inuu‑ni ka kuu ndaka o nuu Su'si ma. v:e& Vaa nuu ñatuu ki koo‑ka ñayii ni tetniñu Jacobo ma chi ni yo jaa kaa Pedro ma xita ji'in ñayii masu judío ka kuu i ma. Kovaa nuu ni kija koo de ma, te Pedro ma chi ni yo kusiin, ni yo kusu'va de, kuechi ja yu'u de tee judío ma. 9& Kovaa nuu ni jaan Pedro ma ñuu Antioquía ma, te ni ndaka'an‑so'o sa nuu de, vaa jiso kuechi de ja sa'a de sa'a ma. u8c& Yika‑ni ja ni ka jikan‑ta'vi de nuu sa kúu ja másu ko jin ndunaa sa ñayii ka kunda'vi‑ka ma. Te chukan kúu ja ni ndi ini xeen sa ja sa'a sa sukan. Pablo ma, ni ndaka'an‑so'o de nuu Pedro ma nuu ka iyo de ñuu Antioquía ma 67e& Te chukan kúu ja Jacobo ma, ji'in Cefas ma, ji'in Juan ma, tee ni sunkani ña'a Su'si ma ja jín ko koto de ñayii ni ka nduu sa'ya ya ma, ni ka ndakunitnuni de ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te ûni ni ka taa de nda'a de ma ja kuu seña ja ni ka kendoo ini de ja in‑ni tniñu ka sa'a sa ji'in de, sukan‑va'a saña, te jin koo sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, te maa de jin kaxtnu'u nuu ñayii judío ma. 65&Vaa maa iya ni tetniñu Pedro ma ja kaxtnu'u de nuu ñayii judío ma, suni maa ya ni tetniñu ña'a ja ki'in sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma. \51&Su'va ni ka ndakunitnuni de ja maa Su'si ma ni tatnuni nuu sa ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan ni tatnuni ya nuu Pedro ma ja kaxtnu'u de nuu ñayii judío ma. 4&Kovaa tee ni ka yo jani ini i ja ka ndanuu‑ka de ma, vaa ni a in tnu'u jaa ñatuu ni ka kaxtnu'u de nuu sa a. (Kovaa nawa ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu maa de onde xi'na‑ka ma masu ndí ini‑ka sa. Vaa nuu Su'si ma chi inuu‑ni ka kuu ndaka o.) F3&Kovaa ni a vala masu ni ka wa'a sa tnu'u ja jin ko sa'a sa sukan ka kuni de ma, sukan‑va'a tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, te jin jaku'ni ndaa ini ni, te sukan ká'an ma jin ko sa'a ni. 2&Kovaa ni yo jan koo yu'u tee ja ka sa'a de tnu'u ja ni ka nduu tna de sa'ya Su'si ma, sukan‑va'a jin koto yu'u ña'a de nú ka ndikin‑ka o sa'a o sukan ni tatnuni Moisés ma, vaa ka kuni de ja jin xtetuu ña'a de ja sukan‑ni jin ko sa'a‑ka o. n1U&Kovaa ni a Tito tee ka chindee tna'a ji'in sa ka kaxtnu'u sa tnu'u Su'si o a, ja masu in tee judío kúu de a, masu ni ka xtetuu i de ja jakitnuni de, vaa maa Cristo ma ni sa'a ja ni ka ndayaa o nuu sukan ka sa'a o ve koo o ma. K0&Sukan ni kaxtnu'u maa Su'si ma, te ni ja'an sa, te ni ndaxtutu siin sa tee ka kaxtnu'u tnu'u Su'si a, te ni ndakaxtnu'u sa nuu de sukan káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, te na jin ndaka'an de nú va'a‑ni iyo, sukan‑va'a ndaka tniñu sa'a sa nuu Su'si a, te kéndoo va'a i. / +&Sani te ja ni ya'a uxi kuun kuiya ma, te ni ja'an tuku sa ñuu Jerusalén ma ji'in Bernabé ma, te ni jeka sa Tito a, te ni ja'an sa ji'in de. o. Y&Te ja kuechi ja sa'a sa vitna a, vaa jâ ni ndaxsama ña'a Su'si ma, te ka ndachiñu'u xeen i ya.&- G&Yika‑ni ja ni ka yo jiniso'o i ja ni ka yo ka'an ñayii ma sa'a: “Tee ni yo kuni ja xnaa de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a te ni yo sondikin ña'a de yo'o ja ka kandija o tnu'u vii tnu'u va'a káxtnu'u Jesucristo ma, vitna, te maa de ndákaxtnu'u tnu'u vii tnu'u vaa Su'si o a.” l, S&Kovaa ñuu Judea ma, masu na in ni yo jini ña'a nuu ka ndatna'a ñayii ni ka nduu sa'ya Cristo a. A+ &Sani te ni ja'an sa ñuu Siria ma ji'in ñuu Cilicia ma. _* 9&Te tna'a ja tée sa nuu ni a, jini Su'si ma ja ja ndaa kúu te masu xnda'vi ña'a sa. w) i&Kovaa masu nde ni jini sa ni in‑ka tee ni tetniñu ya ma chi yika‑ni ja Jacobo ñani maa Iya Tátnuni ma. ( &Sani te ni ya'a uni kuiya ma, saa ni ja'an sa ñuu Jerusalén ma ni jan koto sa Pedro ma. Te ni iyo sa ji'in de ja'un kivi. 5' e&Te ni masu ni ja'an sa ñuu Jerusalén ma nuu ka iyo tee ni tetniñu ya xi'na‑ka sana saña ma. Su'va ni ja'an sa ñuu Arabia ma, te saa ni ndii tuku sa ñuu Damasco ma. w& i&te ni kaxtnu'u ya Sa'ya ya Jesucristo ma, sukan‑va'a kaxtnu'u sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma na in kúu ya ma. Te ora yukan, masu ni jikan‑tnu'u sa nuu ni‑in ñayii ma chi ni kukanu ini sa ja maa ya kaxtnu'u nawa sa'a sa ma. E% &Kovaa Su'si ma, ni sa'a siin ña'a ya onde chii si'i sa ma, vaa ja va'a xeen ini ya ma, te ni kana ña'a ya ja skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a. Te nuu ni kenda kivi ja ni jani ini ya ma, x$ k&Vaa nuu ni yo ndikin sa sukan ka kaxtnu'u ñayii judío ma, ni yo kunuu maa sa nuu tna'a sa suchi inuu ji'in sa ma, te ni yo ñu'u xeen ini sa ja ko sa'a sa ndaka sukan ni ka yo jinindija yuva sa ma ja sukan ko sa'a ko kuu o nuu Su'si ma. i# M& Vaa jâ ka jini ni sukan ni yo sa'a, ni yo kuu sa ma, nuu ni yo ndikin sa sukan ka kaxtnu'u ñayii judío ma, te ni yo sondikin xeen sa ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, te ûni ni yo kuni sa ja xnaa sa i tiempu yukan. t" c& Vaa masu ni ni'i sa xi ni kutu'va sa nuu in ñayii ma chi maa Jesucristo ma ni kaxtnu'u sukan ká'an sa a. (! K& Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, jin kona'a ni ja tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ja ni kaxtnu'u sa ma, masu sukan jani ini ñayii ma ni kaxtnu'u sa.   %& ¿Na in xi‑nuu ndúku sa ja jin ka'an i ja vii ja va'a ja kuu sa? ¿Nuu ñayii a xi nuu Su'si ma? ¿Xi ndúku sa ja sa'a sa ja jin jatna ini ñayii ma? Ña'a. Chi nute sukan sa'a sa ja jin ka'an vii jin ka'an va'a ñayii ma ja kuu sa ma chi masu in ñayii jinukuechi nuu Cristo ma kúu sa ja sa'a sa sukan. Sukan ni jinukuechi Pablo ma ja ni kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma t c& Sukan ni ka'an sa onde xi'na‑ka ma, te vitna ndáka'an tuku sa: Nú na in xsama kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma sana sukan ni ka jini ni onde xinañu'u ma, te iyo maa i ja chunaa xeen‑ka i nuu Su'si ma ja sa'a i sukan ma.  &Kovaa jin kona'a ni ja nú nde sa xi in ángel onde andivi ma, te jin xsama sa sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a ja ni ka kaxtnu'u sa xinañu'u ma te jin ndakaxtnu'u sa siin‑ka tnu'u chi ka iyo maa sa ja jin chunaa xeen‑ka sa nuu Su'si ma. e E&Kovaa masu iyo in‑ka tnu'u Su'si a chi su'va ka iyo jaku ñayii ja ka sakanuu i tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, te sukan, te ka sa'a i ja ka ndi ini‑ka ni ja nú ndija ja sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si a. # A&Ja'an‑nka ini sa ja ni jini sa ja masu kua'a‑ni kivi, te ni ka jikayata ni nuu iya ni ndakana ña'a ma. Te vitna, ja onde ja maa Jesucristo ma, te ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja vii ja va'a a, kovaa vitna, su'va ni ka ndandikin ni in‑ka tnu'u ja sama ni ka kaxtnu'u i ma. 2 _&Te nuu maa ya na koo jayiñu'u ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. Ñatuu na in‑ka tnu'u vii tnu'u va'a, nú masu ja maa in‑ni tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma 1 ]&Te maa Jesucristo ma kúu iya ni wa'a tnu'u ja ni ka ja'ni ñayii ma ya nuu krusi ma, te onde sukan ni sa'a ya ma, te ni ka naa kuechi o ma, sukan‑va'a jin kaku o nuu ja u'vi ma, te ma jin ko sa'a‑ka o ja u'vi ka sa'a ñayii ñuu ñayivi a vitna a, vaa sukan ni kúu ini maa Yuva o Su'si ma.  y&Yuva o Su'si ma, ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. ! =&Te ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo sa ji'in i a, ka tetniñu sa tnu'u ya'a nuu ni ja ka ndatna'a ni ndaka ñuu ka iyo ñuu Galacia a. W +&Saña kúu Pablo tee ni tetniñu ña'a Jesucristo ma, te ni masu ni‑in ñayii ni tetniñu ña'a, nú masu ja maa Jesucristo iya ni ji'i nuu krusi ma, ji'in maa Yuva ya Su'si iya ni ndaxteku Jesucristo ma. 0Te na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ndaka ni ja ka kutoo xen‑xeen ni Jesucristo iya tátnuni nuu o a. Te sukan kó kuu.\10Te maa Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na sa'a ya ja ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, na jin koo mani ni, te jin kutoo tna'a‑ka ni, te jin kukanu ini‑ka ni Su'si o ma. /0Te tee ya'a ni tetniñu sa ja jaan de nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a kaxtnu'u de naxe ka iyo sa ya'a, sukan‑va'a jin ndani'i ni tnu'u kanu ini. eC0Kovaa ja kúni sa kúu ja jin kuni tna ni naxe iyo naxe kúu sa a, te nde a kúu ja sa'a sa a. Te ndaka cha'a chi kaxtnu'u ñani o Tíquico a, tee ka kutoo tna'a ji'in o a, tee jinukuechi va'a nuu Iya Tátnuni ma. 'G0Vaa Su'si ma ni tetniñu ña'a ja ki'in kii sa ndaka ñuu a, kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a maa ya a, te chukan kúu ja vitna chi ni ka ju'ni ña'a i ji'in yo'o kaa, te yinee va'a sa vekaa ya. Te jin kakan‑ta'vi ni ja kuu sa, sukan‑va'a máko koyu'u sa, te ká'an sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o ya, sukan kúni ya ja sa'a sa a. Ndákuan‑ta'vi Pablo nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Éfeso )0Te jin kakan‑ta'vi ni ja kuu sa, sukan‑va'a ni'i ini sa naxe kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ya nuu ñayii ma, te máko koyu'u sa. 0Te maa Xtumani Ndios ma na chindee ña'a, te ndimaa jín kakan‑ta'vi jín kakan‑ta'vi‑ni o nuu Su'si ma ndaka ora, te másu ko jin ndunaa o ja jin kakan‑ta'vi o ja jin kuu ndaka‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma. U~}|{{*zVz yoxwwXvtv"tsrqqMpNonmmkkihggf+evdcbaa`7_ ^]\[ZYTWVVUST^SSQPOdN3MoM LHKQJIIH5GFEDDCBAT@?>=L<<;;2:599B8w7w653310/.-,,**M)Z(@'%%$K! hl@|!> \[ } v ,p] A "Chukan kúu ja sukan ni tatnuni Moisés ma másu jin kuatniñu‑ka o, vaa nda'vi xeen ni yo kuu, te masu nde jiniñu'u‑ka, H! Vaa sa'a ká'an ja kuu ya ma:“Maa ro kúu sutu ni‑kani ni‑jika, sukan ni yo kuu tee kúu Melquisedec ma, ja ni yo kuu de sutu ma.” Sa'a ni jiña'a Su'si ma nuu Sa'ya maa ya ma. yTe tnu'u ni tatnuni Moisés ma káxtnu'u naxe ko kuu tee ko kuu sutu ma. Kovaa masu sukan ni kenda Jesús ma, chi iya ya'a chi iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ja koteku ya te masu kûu ya, te chukan kúu ja ni nduu ya sutu va'a‑ka nuu Su'si ma. }sTe sa'a, te ka jini ndandaa o ja jâ ni kenda in sutu jaa ja kuu ya sukan ni yo kuu sutu nani Melquisedec ma. H Vaa ka jini o ja iya tátnuni nuu o a chi ni kee ya ne'un sa'ya tata Judá ma, te in jichi ñayii yukan masu nama uun ni ka'an kuiti Moisés ma ja yukan kee in sutu kunukuechi nuu Su'si ma.  Vaa sukan ká'an tnu'u ndee nuu tutu Su'si o a, ja Iya Tátnuni ma chi masu nde ni kee ya ne'un sa'ya tata Leví ma chi ne'un sa'ya tata tee kúu Judá ma ni kee ya, ja ka kuu de in jichi ñayii ma ja masu nama uun ni kee in sutu ja kunukuechi de nuu Su'si ma. y Kovaa ja ni ndasama na in ko kuu sutu a, te ni kenda in‑ka tnu'u núkuiñi nuu tniñu tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. -S Te ñayii ka iyo ñuu Israel ma ni ka kuta'vi tnu'u ni tatnuni Moisés ma, ja ni ka ndaka'an sutu ka kuu sa'ya tata Leví ma. Te nute tee ya'a, ni ka kundee de ja jin koo va'a jin koo vii ñayii ma nuu Su'si ma chi masu nde jiniñu'u ja kenda in‑ka sutu ja chindee ya ñayii ma ja na jin koo va'a i nuu Su'si ma. Te iya ya'a, masu sukan ni yo kuu Aarón ma ni yo kuu ya, su'va sukan kúu Melquisedec ma kúu ya.  Vaa nuu ni ka ndatna'a Melquisedec ma ji'in Abraham ma chi Abraham ma, jâ iyo de ja ko kuu de yuva sa'ya tata Leví ma. N Na ko ka'an o ja sutu ka kuu sa'ya tata Leví ma, kuenda tnu'u ja ni ka ndakua'a tna de diezmo de ma nuu sutu kúu Melquisedec ma kúu, nuu ni ndakua'a Abraham ma diezmo de ma nuu Melquisedec ma. Y+Ja ndaa kúu ja tee ka jan‑ta'vi diezmo ma ja ka kuu de sa'ya tata Leví ma chi ñayii jin kûu ka kuu tna de. Kovaa ká'an tnu'u Su'si o a ja iyo in sutu téku ni‑kani ni‑jika ja nani de Melquisedec. 'Ja ndaa kúu ja ñayii java'a‑ka ma kakan‑ta'vi ja va'a nuu Su'si ma ja kuu ñayii lule‑ka ma. Sa'a iyo, te masu kuu ka'an o ja ña'a. Te visi masu sa'ya tata Leví ma kúu Melquisedec ma, kovaa ni jan‑ta'vi de diezmo ni wa'a Abraham ma, te visi jâ iyo ja skuiso Su'si ma ja ni'i Abraham ma, kovaa ni jikan‑ta'vi Melquisedec ma nuu Su'si ma ja na skuta'vi ya ja va'a Abraham ma. Ja ndaa ndija ja ndaka sa'ya tata Leví ma, ni ka kunda'a de ja jin ko kuu de sutu jin kunukuechi nuu Su'si ma, te suu de ka kuu tee ja jin ndunda'a diezmo jin ndakua'a ndaka ñayii ma. Vaa sukan ni tatnuni Moisés ma, visi sa'ya tata Abraham ma ka kuu ndaka i ma. CTe vitna, te jín ndasa'a vava'a o kuenda, vaa tee kanuu‑ka kúu Melquisedec ma sana Abraham ma, chi vaa ndaka ja ni ni'i Abraham ma, ni ndakua'a de diezmo nuu tee kúu sutu ma. }sKovaa masu na in jini na in ni yo kuu yuva de na in ni yo kuu si'i de, ni a na in ni yo kuu tna'a de, ni masu na in in jini na kivi ni kâku de na kivi ni ji'i de. Sukan tna kúu Sa'ya Su'si ma ja téku ya te kúu ya sutu ni‑kani ni‑jika. 9kSani te Abraham ma, ndaka ja ni ni'i de nuu ni ja'an de ma, ni ndakua'a de diezmo de ma nuu tee kúu sutu Melquisedec ma. Te tee kúu Melquisedec ma, ja nani de ma kúni ka'an “rey sa'a ja va'a ja ndaa”. Te ja kúu de rey ñuu Salem ma kúni ka'an ja suu de kúu rey sa'a ja jin koo mani ñayii ma. 3 aVaa tee kúu Melquisedec ma, suu de kúu rey ñuu Salem ma, te suu de kúu sutu nuu Su'si iya iyo onde sukun ma. Te ni ja'an de ni jan nu tna'a de Abraham ma, nuu ni ndakokuiñi Abraham ma ja ni kundee de nuu ndaka rey ma. Te ni jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, ja na skuta'vi ya ja va'a Abraham ma. Cnuu ni kivi Jesús ma, ja ni ndakune ya ichi jin kivi koo o ma, vaa maa ya ni nduu sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma, sukan ni yo kuu tee kúu Melquisedec ma ja ni yo kuu de sutu ma.GTe ja ka ndetu o ma kúu ja sa'a ja ka nukuiñi va'a o nuu Su'si o a te ka iyo vii ka iyo va'a anua o a nuu ya a. Sukan kúu in ancla ma ja sunkani va'a i barcu ma, sukan kúu ja ka ndetu o ja ni skuiso Su'si ma. Vaa ja ka ndetu o a kúu ja sa'a ja ûni jin kivi koo o onde yata sa'ma ndakaa nuu ii iyo maa Su'si ma, :mVaa ka iyo uu tnu'u ja ni ka'an Su'si ma, vaa ni skuiso ya ma, te ja maa ya ma, te masu kuu ndasama. Vaa Su'si ma, masu kuu xnda'vi ña'a ya. Te chukan kúu ja yo'o ja ka ndanduku o ja ko koto va'a ña'a ya a te taa ya ja ka ndetu o ma, te ja sukan ni skuiso ya ma, te ka ndani'i o kua'a tnu'u kanu ini.  -Vaa Su'si ma chi ni kuni ya ja kaxtnu'u kaji kaji ya nuu ñayii jin ni'i ja skuta'vi ya i ma. Vaa nawa ni jani ini ya ja kua'a ya ma chi kua'a ya, te masu ndaxsama ya ja jani ini ya ma. Te chukan kúu ja ja maa ya ma, te ni skuiso ya ja kua'a ya ja jin kuta'vi ñayii ma.   Kovaa ñayii ma chi ka skuiso i ja maa Su'si ma, te nú sukan ka ka'an i ma chi masu kuu nawa ka'an‑ka o, vaa ja ndaa kúu. T !Te ja ni kanda de ja ni yo ndetu de ma, te ni ni'i de ja ni skuiso ya ma. Sa'a jiña'a ya: “Ja ndaa ndija kúu ja kua'a ja va'a sa'a ña'a sa, te jin koo kua'a xeen sa'ya tata ni”, kúu ya jiña'a ya. F  Vaa kivi ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma ja kua'a ya ma chi ni jiña'a ya ja ja maa ya ma te ni'i de ja ni skuiso ya ma, vaa masu na in‑ka Su'si, nú masu ja maa in‑ni ya kúu. @y sukan‑va'a máko jin kava kuxi ni, su'va jin sa'a ni sukan ni ka yo sa'a tna'a o ma, ja ni ka yo kukanu ini de Su'si ma, te ni ka kanda de, te ni ka ni'i de ja ni skuiso Su'si ma. D Ja ka kúni sa kúu ja sa'a jin ko kuu ni, te jin ko ndi ini ndi‑in ndi‑in ni ja jin ko sa'a ni ja vii ja va'a onde jinu ma, sukan‑va'a jin ni'i ni ja ka ndetu o ja jin ni'i o ma, iK Vaa Su'si o a chi ndimaa sa'a ndaa ya, te masu ndunaa ya ja ka sa'a ka kuu ni a, sukan ni ka keja'a ni ka kutoo ni ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a, te ka jinukuechi ni nuu i ma, te sukan tna ka sa'a ka kuu ni onde vitna. c? Te visi sukan iyo ja ka ka'an sa a, kovaa ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, kúkanu ini sa ja sukan kúu ñu'ú nuu kána ndaka ja va'a ma ka kuu ni, na ko ka'an o ja ka iyo ni ichi nuu ndani'i ta'vi o ma. 2]Kovaa iyo nuu ñu'ú ja nanimaa tnu iñu nanimaa yi'i ja masu nde kuatniñu o ma nána, te ja iyo tu'va i ja sani te ka'an u'vi Su'si ma ja kuu i, te kayu i, te naa i. V%Vaa sukan kúu nuu ñu'ú ya, sukan ka kuu o, ja nuna kuun savi ma, te iyo nuu ñu'ú ja nána ndaka ja va'a ja kuu kaa ñayii jitu ma, te ñu'ú yukan chi ni'i i ja va'a ja skuta'vi ña'a Su'si ma. te nuna jin ndakakayata i nuu nda'a Su'si o a chi masu ka jini o nuna jin kundee o ja jin ndakokuiñi i nuu Su'si o a te jin ndakani jin ndaka'vi ini i. Te nú sukan na jin sa'a i ma, te kuenda tnu'u ja ka yikuu tuku i ka ndakata kaa i Sa'ya Su'si o ma in‑ka jichi nuu krusi ma kúu, sukan‑va'a xi ma naa kuechi i ma in‑ka tuku jichi. Te ja sa'a ka sa'a i ma, ûni ka kasiki ndee i ya. te jâ ni ka kutu'va i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, te jâ ni ka jini i ndaka sukan iyo ja jin ko kuu kivi ki'in o a, [/Vaa jâ ka jini o ja ñayii jâ ni ka jini i nde a kúu ja va'a nde a kúu ja u'vi ma, te jâ ni ka kuta'vi i ja vii ja va'a ni wa'a Su'si iya iyo onde andivi ma, te jâ ni ka kuta'vi i Xtumani Ndios ma, pYTe chukan kúu ja na jin ko ndi ini o ja na jin skua'a o ja yii‑ka ma, nuna taa maa Su'si ma tnu'u. ~Te máko jin ndakaxtnu'u nuu tna'a‑ka o naxe jin kuandute o ma, ji'in naxe jin kakan‑ta'vi o nuu Su'si ma te jin sonee o nda'a o siki ñayii ma, ji'in sukan jin ndateku ñayii ma te ndakan Su'si ma kuenda nuu ñayii ma, vaa ndaka jâ ka jini o a. c} AChukan kúu ja yo'o ja ni kuu kii‑ka ka jini o tnu'u Su'si o a te jâ ni ka kutu'va o tnu'u ni kaxtnu'u Cristo ma, te vitna jín ko ndi ini o ja jin skua'a‑ka o tnu'u vii tnu'u va'a ya ma sukan‑va'a jin kua'nu‑ka o nuu ya te jin ni'i ini o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o. Te máko jin kendoo o ja jin ndakaxtnu'u nuu tna'a o ndimaa tnu'u jâ ni ka kutu'va o onde xinañu'u ma nuu ni ka kandija o Su'si ma, ja naxe ndakani ndaka'vi ini o ma te máko sa'a‑ka o ja u'vi ma ja sa'a ja skenaa o maa o ma, ji'in ja naxe jin kukanu ini o Su'si ma, vaa jâ ni ka kutu'va o ma te ka kukanu ini o ya a. 4|aKovaa ndaka ñayii jaa ndeyu ma chi jâ ni teku ini i, vaa jâ ni kutu'va i, te jâ jini i ndasa'a i kuenda na nde a kúu ja va'a ma, ji'in na nde a kúu ja u'vi ma.r{] Te ndaka ñayii ka jani ini ja lechi ma‑ni jin ko'o i ma chi masu nde ka iyo tu'va i ja jin jaku'ni ini i tnu'u Su'si o a ja kaxtnu'u naxe jin ko kuu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma. Vaa kuenda tnu'u ja lulu‑ni ka kuu i ma. z- Vaa ndijin chi su'va teskua'a ja jin ko kuu ni, kovaa su'va ka kuni ni ja jin ndakaxtnu'u tuku i tnu'u Su'si o a sukan ni ka kaxtnu'u i nuu ni onde xinañu'u ma, te vitna ja ni kuu kii ja ka jini ni tnu'u Su'si o a. Te sukan ka kuu lulu ma ka kuu ni, vaa ka kuni ni ja jin taa i lechi ma‑ni jin ko'o ni. Te masu nde ka kuni ni ja jin kaa ni ndeyu, sukan ka kuu ñayii jâ ni ka teku‑ka ini i ma. %yC Siki ja kuu tee ni yo nani Melquisedec ma chi iyo xeen ja ka'an sa. Kovaa yii xeen ja jin jaku'ni ini ni, vaa maa ni chi kuee xeen ka jaku'ni ini ni. x% Te maa Su'si ma ni xnani Cristo ma sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma, sukan ni yo kuu tee kúu Melquisedec ma ja ni yo kuu de sutu ma. Jín ko kuu o ñayii jâ ni ka teku ini, ja jin jaku'ni ini o ja ni sa'a Jesús ma ja jin kuu o, te má jin ndakakayata o nuu Su'si ma owW Te ja ni kundee ya ja ni sa'a ya ndaka ja iyo ja sa'a ya ma, te ni nduu ya iya sa'a ja jin ndani'i ta'vi ñayii ma. Chukan kúu ja yo'o ja ka kandija o ya a, ni sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi o te jin koteku o ni‑kani ni‑jika. ~vuTe visi Sa'ya maa Su'si ma kúu ya, kovaa ja ni ndo'o ni neni ya ma, te ni kutu'va ya ja kandija ya nuu Yuva ya ma. >uuTe nuu ve kuyatni ora ja jin ka'ni i Cristo ma, te ni kayu'u nini'i ya, te nda'yu ya jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, vaa Su'si ma chi kuu sa'a ya ja kaku Cristo ma ja masu kûu ya ma. Te Su'si ma chi ni jiniso'o ya ja ni jikan‑ta'vi Cristo ma, vaa ndaka ja ni tatnuni Su'si ma ni yo kandija Cristo ma. 2t]Vaa suni sukan tna ká'an in‑ka nuu ndee tnu'u Su'si o a:Maa ro kúu sutu ni‑kani ni‑jika, sukan ni yo kuu tee kúu Melquisedec ma, ja ni yo kuu de sutu ma. uscSuni tna Cristo ma, masu nde ni ndachiñu'u ya maa ya ja ka'an ya ja sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma kúu ya. Su'va maa Su'si ma ni ndachiñu'u Cristo ma, nuu ni ka'an ya ma:Ro'o kúu Sa'ya ri, te maa ri ni sa'a ña'a vitna. PrMasu na in kuu kaji i maa i ja ko kuu i sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma, nú masu ja maa Su'si ma kúu iya kána ña'a ja ko kuu o sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma, sukan ni sa'a ya ji'in Aarón ma. qTe kuechi ja jini de ja ni‑in ja u'vi koo nuu Su'si ma, te chukan kúu ja jiniñu'u ja ndakua'a maa de xinañu'u nuu Su'si ma in kiti ja kuu maa de ma, sana ndakua'a de kiti nuu Su'si ma ja jin kuu ndaka‑ka ñayii ma, sukan‑va'a na sakanu ini ña'a Su'si ma. pVaa sutu ma chi ñayii‑ni kúu tna de, te jini de sukan xtna'a ña'a tachi ma ja ka iyo o ñuu ñayivi ya. Te chukan kúu ja jaku'ni ini de nuu ñayii ñatuu jin jaku'ni‑ka ini ma, ji'in nuu ñayii ni ka ski'in maa i ma te ñatuu ka jini i nawa ka sa'a i ma. o 5Vaa ndaka tee ni yo kaji Su'si ma ne'un ñayii ma ja jin ko kuu de sutu jin tatnuni nuu ndaka sutu ma chi ni ka yo kenda koo de nuu Su'si ma ja jin ndakua'a de nawa ka yinda'a ka yija'a ñayii ma ni yo jan koo i ma, sukan‑va'a ndasakanu ini Su'si ma kuechi ni ka sa'a i ma. 8niTe chukan kúu ja jiniñu'u ja jín kukanu ini o ya, te jín koo o jín tu'va‑ka o nuu núkoo ya ja kúnda'vi ini ña'a ya ma, sukan‑va'a jin ni'i o ja vii ja va'a skuta'vi ña'a ya ma, vaa maa ya kúu iya kúnda'vi ini ña'a, te chindee kunu ña'a ya ora jiniñu'u o a ja chindee ña'a ya ma.Hm Vaa Jesús ma, iya kúu sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma, visi ñatuu na ja u'vi ni sa'a ya ma, kovaa jini ya sukan ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a o ja u'vi ma, te kúnda'vi ini ña'a ya. 0lYVaa maa Jesús Sa'ya Su'si ma kúu sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma, te maa ya kúu iya ni ndaa onde andivi ma te ndí ini ya naxe jin koo va'a o nuu ya. Te chukan kúu ja jiniñu'u ja jín konukuiñi va'a o, te jín kukanu ini‑ka o ya, sukan ni ka ka'an o nuu ni ka jan‑ta'vi o ya ma. ak; Vaa ñatuu ni‑in ja ni sa'a Su'si ma ko kuyu'u nuu iyo ya ma te masu kuni ya chi su'va nune nda'a, te nde'ya ndi'i kuiti ya, vaa nuu maa ya jin ndakua'a o kuenda ma. Jesús ma kúu sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma rj] Vaa tnu'u Su'si o a chi téku i, te iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu i, te xeen‑ka i sana ja kuu yuchi kúu espada ma ja nduu nuu i ma xeen ma. Te chukan kúu ja tnu'u Su'si o a chi kívi i onde ini anua ñayii ma, ni‑ka'nu ni‑tu'u yikikuñu i ma, te sa'a i ja ndátuu ndandaa naxe iyo naxe kúu ñayii ma, naxe jani ini i ma, ji'in nawa ñu'u ini i ma. |iq Chukan kúu ja jín ko ndi ini o te jín tnuñu o ja jin kivi koo o nuu ni satu'va Su'si ma ja jin ndatatu o ma, sukan‑va'a ñatuu ni‑in o skenaa te ndo'o sukan ni ka ndo'o ñayii jana'a ma ja ñatuu ni ka kandija i ja ni ka'an Su'si ma. Gh Ndeva'a‑ni na in ñayii kúni ja kivi i nuu ni satu'va Su'si ma ja ndatatu i ma chi ndatatu i, te masu satniñu‑ka i, vaa sukan ni ndatatu maa Su'si ma nuu ni jinu ni sa'a ya ndaka ma. cg? Chukan kúu ja nune‑ka nuu ni satu'va Su'si ma, ja jin ndatatu ñayii kúu ñuu ya ma. f Vaa nute Josué ma, ni kundee de ja jin kivi koo ñayii ma nuu jin ndatatu i ma chi masu ndaka'an‑ka Su'si ma in‑ka kii a. yekChukan kúu ja vitna kúu in‑ka kivi ja ndákaxtnu'u ya, sukan ni ska'an ya David ma, nuu ni ka'an de ma:Te nuna jin koniniso'o o vitna tnu'u ká'an Su'si o ma, vaa sa'a ká'an ya:“Te máko jin sa'a ndee ni ini anua ni a.” dKovaa ka kuni‑ka ñayii ja jin kivi koo i nuu ni satu'va Su'si ma ja jin ndatatu i ma, vaa kuechi ja ñayii ni skuiso ya nuu i xinañu'u ma chi ñatuu ni ka kandija i ya te ñatuu ni ka kivi koo i nuu jin ndatatu i ma. Sukan ni kuu kivi yukan. yckTe ni ka'an ya in‑ka jichi:Masu jin kivi koo i nuu ni satu'va o ja jin ndatatu i ma, kúu ya ká'an ya. bVaa nuu tutu ndee tnu'u Su'si o a chi sa'a ká'an:Te kivi ku‑uja ma, te ni ndatatu Su'si ma, vaa jâ ni ndi'i ja ni sa'a ya ma. *aMKovaa yo'o ja ni ka kandija o ja ni ka'an Su'si ma, kuu jin kivi koo o nuu ni satu'va ya ja jin ndatatu o ma. Kovaa sa'a ká'an Su'si ma ja jin kuu ñayii ñatuu ka kandija ya ma:Chukan kúu ja nuu ni ndakiti ini sa ma, te ni ka'an sa:Masu jin kivi koo i nuu ni satu'va o ja jin ndatatu i ma, kúu ya ká'an ya, chi vaa Su'si ma, jâ ni xsinu ya ndaka ja ni sa'a ya ma, onde nuu ni sa'a ya ñuu ñayivi a. d`AVaa suni sukan ni ka kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a nuu o a, sukan tna ni kaxtnu'u Su'si ma nuu ñayii yukan ma. Kovaa masu nde ni jiniñu'u ja ni ka jiniso'o i ma, vaa masu nde ni ka kukanu ini i Su'si ma. `_ ;Chukan kúu ja yo'o, vitna ja nune‑ka nuu ni satu'va Su'si ma ja jin kivi koo o te kuu jin ndatatu o ma, sukan ni skuiso ya ma, jiniñu'u ja jín ko ndi ini o, nasa yukan, te nde ni masu kundee ja kenda ni yukan. ^ Te ka jini o ja masu ni ka kivi koo ñayii ya'a nuu jin ndatatu i ma, kuechi ja masu ni ka kandija i ja ni skuiso Su'si ma.>]u¿Te nde in xi‑nuu ni jiña'a Su'si ma ja masu jin kivi koo i nuu ni satu'va ya ja jin ndatatu i ma? Suni nuu maa ñayii ñatuu ni ka kandija ja ni yo tatnuni Su'si ma nuu i ma. \{¿Te nde ñayii ni ndakiti ini Su'si ma nuu i uu xiko kuiya ma? Suni maa ñayii ni ka nde koo ñuu Egipto ma, te ni ka sa'a i ja u'vi ma. Chukan kúu ja ni ka ji'i i, te ni ka kendoo yikikuñu i ma nuu ñatuu kuiti nawa iyo ma ichi kuan koo i ma. s[_¿Nde in ka kuu ñayii ni ka jiniso'o ja ni ka'an Su'si ma, sani te ni ka sa'a i ja ni ndakiti ini ya ma, ka jani ini ni? Ndaka maa ñayii ñuu Israel ma, ja ni ka iyo i ñuu Egipto ma, te ni ndene'e ña'a Moisés ma, ka kuu i. ^Z5nani ká'an‑ka Xtumani Ndios ma nuu o sa'a:Te nuna jin koniniso'o o vitna tnu'u ká'an Su'si o ma, vaa sa'a ká'an ya:“Te máko jin sa'a ndee ni ini anua ni a, sukan ni ka sa'a so'o tna'a ni ma.” Y5Vaa yo'o chi jin ni'i o ndaka ja skuta'vi ña'a Cristo ma, nuna jin konukuiñi va'a o te jin kukanu ini o ya, sukan ni ka jini o onde xinañu'u ma, X  Su'va jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a ni ndaka kivi ndaka kivi, vitna ja ká'an‑ka Su'si o a nuu o a, sukan‑va'a ni‑in ni, ñatuu ko xnda'vi ña'a ja u'vi ma, te ko ndakuiso kuechi ni, te ko ndasa'a ndee ni ini anua ni a. rW] Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin ko koto va'a ni maa ni, te ni a in ni ko ku'un ini ja ko sa'a ni ja u'vi ma te masu kandija‑ka ni Su'si o iya teku ma te ndakakayata ni nuu ya ma chi masu va'a‑ni. V' Chukan kúu ja nuu ni ndakiti ini sa ma, te ni ka'an sa:Masu jin kivi koo i nuu ni satu'va o ja jin ndatatu i ma”, kúu ya ká'an ya. fUE Te kuechi ja sukan ni ka sa'a ña'a de ma, te ni ndakiti ini sa nuu ndaka ñayii yukan,
te ni ka'an sa: Ndimaa ka ñu'u ya'a ka ñu'u yukan‑ni ini ñayii ya'a, te ni ñatuu ka jini i ichi ndaa káxtnu'u o ya. CT Yukan ni ka jitotnuni ña'a yuva ni ma, nú Su'si kúu sa te nú kuu kua'a sa nawa ka jiniñu'u de ma,
te ni ka jini maa de ndaka ja ni yo sa'a, ni yo kuu sa uu xiko kuiya ma. /SW“Te máko jin sa'a ndee ni ini anua ni a, sukan ni ka sa'a so'o tna'a ni ma, te ni ka jitotnuni i Su'si ma kivi nuu ni ka iyo i nuu ñatuu kuiti nawa iyo ma. 4RaChukan kúu ja sa'a ni ka'an Xtumani Ndios ma nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma:Te nuna jin koniniso'o o vitna tnu'u ká'an Su'si o ma,
vaa sa'a ká'an ya: sQ_Kovaa Cristo ma chi Sa'ya maa Su'si ma kúu ya, te tátnuni ya nuu yo'o ja ka kuu o ñayii ka iyo nuu Su'si ma. Te sukan jin koo o ji'in ya ni‑kani ni‑jika, nuna jin konukuiñi va'a o nuu ya a te jin kanda o te jin kondetu o ya. >PuTe suni sukan tna ni yo kuu Moisés ma, ja ni‑yu'u ni‑ini de ni yo jinukuechi de nuu ñayii ni ka iyo nuu Su'si ma. Te ndaka ja ni yo sa'a de ma, te ndakani Su'si ma nuu yo'o. bO=Vaa ndaka ve'e ma chi iyo in ñayii ni sa'a, kovaa maa Su'si ma ni sa'a ndaka ja iyo a. @NyKovaa jayiñu'u xeen‑ka kúu ja ni sa'a Jesús ma sana Moisés ma. Vaa suni sukan tna kúu ji'in ñayii sa'a ve'e ma chi suu i ni'i xeen‑ka jayiñu'u sana maa ve'e ni sa'a i ma. -MSVaa Jesús ma chi ñatuu ni jani uu, ni jani uni ini ya, te ni chunaa ya nuu tniñu o ma, sana ni ka ndani'i ta'vi o, vaa sukan ni tatnuni Su'si ma ja sa'a ya ma. Vaa suni sukan tna ni yo kuu Moisés ma ji'in ndaka tna ñayii ni ka iyo nuu Su'si o ma, vaa ni kandija de ja ni tatnuni ya ma. =L uChukan kúu ja ndaka ni ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a o ma, ja ni ndakana ña'a Su'si ma ja jin koo o nuu iyo ya ma, jín kona'a o ja Cristo Jesús ma chi iya ni tetniñu Su'si ma kúu ya, te sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma kúu ya. Sukan jín ku'un ini o te jín ka'án ndaka yo'o ja ka kandija o ya a. K%Vaa maa Jesús ma ni ndo'o ni neni ja ni jitotnuni ña'a tachi ma, sukan‑va'a nú ndija ya ja sa'a ya sukan ni tatnuni Su'si ma. Te vitna chi ka jini o ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ja chindee chituu ña'a ya ora kúni tachi ma ja kototnuni ña'a i yo'o ma.=JsChukan kúu ja ni jiniñu'u ja ni kii ya, te ni kaa ya sukan kaa ñayii ma, sukan‑va'a kuu kunda'vi ini ya i ma. Te ni kenda ya ja kuu ya sutu tátnuni nuu ndaka sutu ma te sa'a ndi'i sa'a tu'u ya sukan kúni maa Su'si ma, vaa maa ya ndo'o neni ma, te onde sukan ma, sana sakanu ini Su'si ma kuechi o ma. I7Vaa ja ndaa ndija kúu ja masu ni kii ya ja chindee ya ángel ma chi su'va yo'o ja ka kuu o sa'ya tata Abraham ma ni sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi o. 7Hgvaa kuechi ja ka yu'u ñayii ma ja jin kûu i ma, te ni ka yo jinukuechi i nuu tachi ma. Kovaa kuu sa'a Jesús ma ja jin ndayaa i nuu tachi ma, nuna jin kukanu ini i ya ma. qG[Vaa ñayii ma chi yikikuñu‑ni ka kuu i, te suni sukan tna ni kii ñayivi Jesús ma, te ni ji'i ya nuu krusi ma, sukan‑va'a xnaa ya tachi suchi sa'a ja ka ji'i ñayii ma, vaa ni kundee maa i ja ni tatnuni i nuu ñayii ma, Kúkanu ini sa Su'si ma. Te suni sa'a ni ka'an tna ya:Ya'a ka iyo sa ji'in ñayii ni taa ya ma, ja ni ka nduu i sa'ya ya ma, kúu ya ká'an ya. QE Vaa sa'a ká'an tutu ndee tnu'u maa ya ma:Kaxtnu'u sa nuu ñani sa ma ji'in nuu ku'va sa ma na in kúu ni, te nuu ka ndatna'a ndaka sa ma, te kata sa ja ndachiñu'u ña'a sa, kúu ya ká'an ya. D Vaa maa ya ni sa'a ja ni ka ndusiin o nuu ja u'vi ma. Te yo'o ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a o a chi in‑ni Yuva o ji'in ya. Te chukan kúu ja masu nde kúkan‑nuu ya ja ka'an ya ja ndi‑tna'a ñani o ji'in ya, xi ndi‑tna'a ku'va o ji'in ya. `C9 Vaa maa Su'si ma ni sa'a ndaka ja ka iyo a, te ja maa ya, te ka iyo ndaka ja ka iyo a. Te maa ya kúni ja ndaka sa'ya ya ma, jin kenda koo i nuu iyo jayiñu'u ya ma. Chukan kúu ja ni sa'a Su'si ma ja Jesucristo ma, ni ya'a ya nuu ndaka tnundo'o tnuneni ma, te onde sukan ni sa'a ndi'i kuiti Jesucristo ma, sana ni ka ndani'i ta'vi o a. B Kovaa ka jini o ja Jesús ma kúu iya ni ndo'o ni neni nuu tniñu ndaka o a, te chukan kúu ja ni sa'a Su'si ma ja ángel ma, ni ka nduu i ja ka ndanuu‑ka jaku‑ni kivi sana maa Jesús ma. Te Jesús ma, ni ni'i ya corona ya ma, te ni ni'i ya jayiñu'u ya ma, kuechi ja ni ndo'o ni neni ya ma te ni ji'i ya nuu tniñu ndaka o a. Te sa'a ni sa'a Su'si ma, ja ni kutoo ña'a ya yo'o ma. KATe ni xndoo ni ja jin tatnuni ñayii ma nuu ndaka ja ni sa'a ni ma. Te ndaka tu'u ni xndoo Su'si ma nuu ñayii ma ja jin ko tatnuni i ma. Kovaa ñatuu jin kuni‑ka o ja kenda ja sukan ko kuu. x@iTe ni sa'a ni ja jaku‑ni kivi ka ndanuu‑ka ángel ma sana maa ñayii ma,
te ni wa'a ni in corona, te vivii ni wa'a ni jayiñu'u ñayii ma,
te ni sunkani ni ñayii ma ja jin ko koto i ndaka ja ni sa'a ni ji'in nda'a ni a. [?/Kovaa nuu nda'a ñayii ma ni xndoo ya ndaka, vaa nuu tutu ndee tnu'u Su'si o a ká'an sa'a:¿Nawa kúu ñayii ma, ja ndaka'an ni i? ¿Te nawa kúu sa'ya tata ñayii ma, ja ki'in ni jin chindee ni i? y>kVaa masu nde ni xndoo Su'si ma nuu nda'a ángel ma ñuu ñayivi jaa ka ndetu o ma tna'a ja ka ka'an sa a. u=cTe kua'a seña ji'in milagru ni sa'a Su'si ma, sukan‑va'a jin kandija o tnu'u ni ka yo ndakaxtnu'u de ma, te ni tetniñu ya Xtumani maa ya ma nuu in in o ma, sukan ni kuni maa ya ma. Jesús ma kúu iya ni sa'a ja jin ndani'i ta'vi o *<MTe nú sukan, te yo'o, ¿naxe jin kaku o, nuna jin xtaya o te jin skenaa o ja ka'nu xeen ni taa Su'si ma, ja jâ ni ka kaku o nuu ja u'vi ma? Vaa tnu'u ya'a chi maa Iya Tátnuni ma ni kaxtnu'u nuu ñayii ni ka jiniso'o xinañu'u kuiti ma, te ni ka yo ndaka'an i nuu yo'o ja sukan ko kuu. c;?Vaa tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja ni ka kaxtnu'u ángel ma nuu Moisés ma, te ni yo ndaka'an de nuu ñayii ma. Te nú na in ni jiso kuechi ma chi ûni sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma, sukan ni yo ndachunaa i. (: KChukan kúu ja jiniñu'u ja ni‑yu'u ni‑ini o jin katanuu‑ka o tnu'u vii tnu'u va'a ni ka jiniso'o o ma, nasa yukan, te jin ski'in o ichi ndaa Su'si o a. G9  Te ndaka ángel ma chi ka iyo i ja jin kunukuechi i nuu Su'si ma, te ni tetniñu ya i ja jin chindee i ñayii ka iyo ja jin ndani'i ta'vi i ma, visi masu nde ka nde'ya o ángel ma.X8 + Vaa Su'si ma, masu nama uun ni jiña'a ya nuu ni‑in ángel ya ma:Kunukoo xiñi kua'a ri a. Kovaa nuu Sa'ya ya ma chi ni jiña'a ya:Kunukoo ro'o xiñi kua'a ri a, onde nú ni kundee ri ja ni ndenda koo ñayii ñatuu ka kunimani nuu o ma chii ja'a ro a, te kuiñu ndoso ro i. Sa'a ni jiña'a Su'si ma nuu Sa'ya ya Jesús ma. _7 9 Te sukan‑ni ka ndaxsama i sa'ma ka ne'nu i ma, sukan ndaxsama ni andivi a, te jin ndujaa i.Kovaa maa ni chi suni maa ni kúu, te ñatuu na kivi ja kûu ni. Sa'a ká'an tna tnu'u Su'si ma ja kuu Sa'ya ya ma. 6 7 Te visi na jin naa maa i, kovaa ndijin chi koo ni ni‑kani ni‑jika.Te ndaka maa i chi jin yii i, sukan ka yii sa'ma ka ne'nu ñayii ma. 15 ] Te ká'an tna tnu'u ya ma:Maa ni kúu Iya Tátnuni ma, te maa ni ni sa'a onde xinañu'u ma ñuu ñayivi a, ji'in andivi a
chi nda'a maa ni ni sa'a ni ma. k4 Q Ni kutoo ni ja va'a ja ndaa ma, te ni saxiko ni ja u'vi ma.Chukan kúu ja ni ndakaji ña'a maa Su'si ma, te ni chi'i ña'a ya aceite ja na ndusii ini ni, vaa maa ni kanuu‑ka sana ndaka i ma. Sa'a ká'an tnu'u Su'si ma. \3 3Kovaa ja kuu Sa'ya ya ma chi sa'a ká'an tnu'u ya ma:Su'si kúu ni, te nuu núkoo ni ja tátnuni ni a chi ni‑kani ni‑jika koo i, te bastón yinda'a ni a chi káxtnu'u i ja sa'a ndaa sa'a ndija ni. [2 1Ja ndaa kúu ja ká'an tnu'u ya ma sa'a ja jin kuu ángel ma:Vaa maa ya sa'a ja ángel ma chi masu kuni ndijin o i nde kuan koo i ma, te maa ya sa'a ja ka jinukuechi ángel ma sukan kúu ñu'u ndú'va ma. .1 WSuni kivi ni kuni ya ja ndaka ñayii ñuu ñayivi a, jin kuni i Sa'ya ya xinañu'u ma, sa'a ni ka'an ya:Ndaka ro ja ka kuu ro ángel ma, jin ndachiñu'u ro ya. 0 Vaa masu nama uun ni jiña'a Su'si ma nuu in ángel ma:Ro'o kúu Sa'ya ri, te maa ri ni sa'a ña'a vitna. Kovaa nuu Sa'ya maa ya ma chi sukan ni jiña'a ya. Te ni masu nama uun ni ka'an ya ja kuu ni‑in ángel ma sa'a:Maa sa ko kuu Yuva i, te maa i ko kuu Sa'ya sa. Kovaa ja kuu Jesucristo ma chi sa'a ni ka'an ya:Maa sa ko kuu Yuva ya, te maa ya ko kuu Sa'ya sa. a/ =Te ja ni sa'a ya sukan ma, te ni kuta'vi ya ja konani ya Sa'ya Su'si ma, vaa ja kanuu xeen‑ka kúu ja ni sa'a ya ma sana ja ka sa'a ángel ma. Jesucristo Sa'ya Su'si ma, kanuu‑ka ya sana saa ja jin kuu ángel ma k. QTe maa Sa'ya ya ma kúu ja yé'e ni'ni ma, te ka jini o jayiñu'u Su'si ma. Te sukan kaa maa Sa'ya ya ma, sukan kaa maa Su'si ma. Te ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu Sa'ya ya ma, te ka iyo ndaka ja ka iyo a. Nuu ni jinu ni ndasa'a vii ni ndasa'a ndoo ña'a Sa'ya ya ma yo'o, te ni nukoo ya xiñi kua'a nuu núkoo Su'si ma ja tátnuni ya ma onde andivi ma. ?- yKovaa vitna ja ve ndi'i ñuu ñayivi a chi ûni ni tetniñu Su'si ma Jesucristo Sa'ya maa ya ma, ja kaxtnu'u ya nuu o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o. Te ja maa Sa'ya ya Jesucristo ma, te ni ka kuva'a ndaka ja ka iyo a, te ni sa'a maa Su'si ma ja Sa'ya ya Jesucristo ma ni nduta'vi ndaka ja ka iyo ni‑ka'nu a. l, USu'si ma, ni ka'an ya kua'a jichi nuu tna'a o ñayii jana'a ma. Te kua'a xeen jichi ni nduku ya naxe kaxtnu'u ya tnu'u maa ya ma nuu tna'a o ma. Te tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a ya ma, ni ka yo ndaka'an de nuu tna'a o ma. *+M&Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ndaka ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a na koo ini anua ni a. Te sukan kó kuu.{*o&Onde vitna te onde kivi ki'in o ma, masu na in ko xtna'a ña'a ja xtekuechi ña'a i saña, vaa ni ka kendoo seña nuu yikikuñu sa ya sukan ni ndo'o ni neni sa ja kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Jesús iya tátnuni nuu o a. $)A&Te ndaka o ja ka sa'a o sukan ká'an sa a, na kunda'vi ini ña'a Su'si ma, te jín koo mani ndaka o, vaa vitna chi ñayii ñuu Israel ma ka kuu o nuu ya. A({&Vaa nuu Cristo ma, masu nde jiniñu'u ja chitnuni o maa o xi ja ma kitnuni o ma chi ja kanuu‑ka nuu Cristo ma kúu ja ni ka nduu o ñayii jaa, vaa ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a o. 5'c&Kovaa saña, masu nawa ndáchiñu'u sa maa sa ja sa'a sa ya, vaa ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya ni ji'i nuu krusi ma kúu ja sa'a sa a. Vaa ja sukan ni ji'i Cristo ma nuu krusi ma, te ni kaku sa nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a te ñatuu ndí ini‑ka sa nawa ndani'i sa ñuu ñayivi a. R&& Vaa ni a maa i ja ka yitnuni i ma, masu nde ka sa'a i ndaka sukan ni tatnuni Moisés ma. Kovaa ka kuni i ja ndijin, te jin jakitnuni ni, sukan‑va'a jin koo jayiñu'u maa i ja ni ka jakitnuni ni ma. U%#& Ndaka ñayii ka kuni ja jin sa'a i sukan kúni yikikuñu i ma, ñayii ya'a chi ka xtetuu ña'a i ja jin jakitnuni ni te jin ko sa'a tna ni sukan ka sa'a i ma, vaa ja ka ndi ini i kúu ja ma jin sondikin ña'a ñayii ma te jin ndo'o jin neni i sukan ka ndo'o ka neni ñayii ka sa'a sukan ni tatnuni Cristo iya ni ji'i nuu krusi ma. O$& Jin konde'ya ni sukan na'nu letra tée sa ji'in nda'a maa sa a. `#9& Te chukan kúu ja ndaka jichi ja iyo ja kuu jin sa'a o ja va'a ma, te jín sa'a o ja va'a nuu ndaka ñayii ma, kovaa ñukuun‑ka jín sa'a o ja va'a ma ja jin kuu tna'a o ñayii ni ka nduu ji'in o sa'ya Su'si ma. "& Te máko jin kuita o ja jin sa'a o ja va'a ma, vaa kenda kivi ja jin ndani'i o ja ni skuiso Su'si ma ja taa ya ma, nú ma jin kuita o. a!;&Vaa nú na in na sa'a ja játna ini yikikuñu i ma chi ndani'i i ja ndo'o neni yikikuñu i ma. Kovaa ñayii sa'a sukan játna ini Xtumani Ndios ma chi ja ndani'i i ma kúu ja koo i ni‑kani ni‑jika nuu Su'si ma.  +&Máko xnda'vi ni maa ni, vaa Su'si ma, masu kuu xnda'vi o ya. Kovaa nuna sa'a o ndaka ja va'a ma chi sukan ndani'i ndakuu o nuu Su'si ma. -&Chukan kúu ja nú ñayii ni kutu'va tnu'u Su'si a, te na sa'a i ndaka ja va'a ja kuu ñayii ni kaxtnu'u nuu i naxe ko kuu i nuu Su'si ma. F&Vaa maa maa o kondiso na tniñu iyo ja sa'a o nuu Su'si ma. P&Chukan kúu ja ndi‑in ndi‑in o na ndasa'a kuenda nawa sa'a o ma, te nú iyo in ja va'a ni sa'a o ma, te kútachi o nuu Su'si ma, te máko kuvixi o ja maa o ni sa'a ja ni sa'a in‑ka ñayii ma. &E&Vaa nú na in jani ini ja in ñayii kanuu‑ka kúu i te masu nawa sa'a i ja chindee i tna'a i ma chi masu nawa kúu i nuu Su'si ma, su'va xnda'vi i maa i. <q&Ûni jin ku'un ini ni ja vivii jin chindee tna'a ni na tnundo'o kenda nuu ndi‑in ndi‑in ni ma, te ja jin sa'a ni sukan, te ka yikuu ni ka sa'a ni sukan ni tatnuni Cristo ma. e E&Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si a, te nú nde ni ni jini ja in tna'a o ni nduu sa'ya Su'si o a, ja ni sa'a i in ja u'vi ma, vaa ndijin chi ka jini ni tnu'u Su'si a, te jin kava kuee ini ni, te jin ndaka'an‑so'o ni nuu i ja máko sa'a‑ka i sukan, kovaa jin koto va'a ni maa ni, nasa yukan, te ska'an ña'a tachi ma ja sa'a tna ni ja u'vi ma. V%&Má jin ko sa'a o tnu'u ja maa o ka kuu ñayii ka ndanuu‑ka, te má jin skiti ini nuu tna'a ndi‑in ndi‑in o, te má jin kukueñu ini nuu tna'a ndi‑in ndi‑in o, vaa masu játna ini Su'si ma.{o&Vaa nú ja maa Xtumani Ndios ma te ka ndito ka teku o a, te jín ko sa'a tna o sukan kúni maa Xtumani Ndios ma. 'G&Vaa ñayii ni ka nduu sa'ya Cristo ma chi jâ ni ka skuita kaa i nuu krusi ma ndaka ja u'vi ka ñu'u ini i ma te ka kuu ini yikikuñu i ma ja jin sa'a i ma. ~||{{9zyxwuu%tRs1rnqbpwonm(kjjHieh{ggLe;dAcob aV`7_]\[YX.WdVUTSzRR'P9O NLL'JIfHeGGgF-EECBA@@E??0>==t<< ;4:988K7F6553529110*/7..G--,F+*)(K'&#"!!  ;%&YpA  ? Gpf m% U Te chukan kúu ja yo'o chi ni ka ndakonduu ña'a kua'a xeen ñayii ni ka kukanu ini i Su'si ma, te ka nde'ya ña'a i nawa ka sa'a ka kuu o. Chukan kúu ja jín xndoo o ndaka ja ka ja'nu ndee i ja jin kondikin o Su'si ma. Suni jín xtandiyo o ndaka ja u'vi sakue'e ña'a ma. Te máko jin kuita o ja jin ko sa'a o sukan kúni Su'si o a ndaka kivi ki'in o a. %$C (Kovaa sa'a ni sa'a Su'si ma, sukan‑va'a onde jin ndatna'a o ji'in i ma, te ndaka o jin ni'i nuu vivii ni satu'va ya ja taa ya ja jin koo ndaka o ma..#U 'Kovaa ni‑in ñayii ya'a, ñatuu jin ni'i‑ka i ja ni skuiso Su'si ma, visi vivii ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu i ma, te vivii ni ka yo kukanu ini i Su'si ma. " &Masu kaa masu iyo ñuu ñayivi ya'a ja jin koo ñayii ka kandija Su'si ma, vaa sa'a ni ka yo ndo'o i ma, ja ichi nuu ñatuu kuiti nawa iyo ma ji'in ichi yuku ma kuan koo ve koo i ni ka yo kuu i, te saa yavi ka iyo chii ñu'u ma ni ka yo kuu ve'e i ma. S! %Te jaku‑ka i ma, ni ka wa'a yuu ña'a ñayii ma, te jaku‑ka i ma, ni ka ja'nde ña'a ñayii ma ji'in sierra, te jaku‑ka i ma, ni ka jitotnuni ña'a ñayii ma ndende inundija i ja ka ka'an i ma. Te jaku‑ka i ma chi ni ka ja'ni ña'a ñayii ma ji'in yuchi kúu espada, te jaku‑ka i ma, ñií kiti ma ni ka yo kuu sa'ma i, te kuan koo ve koo i, ni ka yo kuu i, vaa ni ka yo kendoo nda'vi, ni ka yo kendoo kee i ja ni ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii ma. E  $Te jaku‑ka i ma chi ni ka ka'an ndeva'a ñayii ma nuu i, te onde ni ka wa'a ña'a i. Te jaku‑ka i ma chi ni ka ju'ni ña'a ñayii ma ji'in yo'o kaa, te ni ka chinee ña'a i vekaa ma. ) #Te jaku‑ka ña'a ma chi ja ni ka kukanu ini ña Su'si ma kúu ja ni ndaxteku ya tna'a ña ñayii ni ka ji'i ma, te ni ka iyo‑ka ña ji'in i. Te jaku‑ka ñayii ka ndikin Su'si ma chi ni ka ja'ni ña'a ñayii ma ja ni ka xndo'o, ni ka xneni ña'a i ma, kuechi ja ñatuu ka kuni i ja jin xndoo i ichi Su'si o a, vaa ka kukanu ini i ya ja kivi jin ndateku i ma chi va'a‑ka jin koo i nuu ya ma.  "Te jaku de, ni ka kundee de ni ka nda'va de ñu'u i'ni xeen ma, te jaku de, ni ka kaku de ja jin ka'ni ña'a i ji'in yuchi kúu espada ma, te jaku‑ka de ma, visi jâ ni ka kuita de ma nkuu, kovaa ni ka ndatnii de tnu'u ndee tnu'u ndatnu, te ni ka kundee de nuu ñayii ma, sani te ni ka ndani'i‑ka de tnu'u ndee tnu'u ndatnu, te ni ka taji de ñayii ka kuni ja jin kanaa i ji'in de ma. Y+ !Vaa ja ni ka yo kukanu ini de Su'si ma kúu ja jaku de ma, ni ka kundee de ni ka ndani'i de ñuu iyo ja jin ko kuu ta'vi de ma, te jaku‑ka de ma, ni ka yo ja'nde ndaa de tniñu ñayii ma, te jaku‑ka de ma, ni ka kundee de ni ka ni'i de ja ni skuiso Su'si ma, te jaku‑ka de ma, ni ka kaku de ja ñatuu ni ka jaa ña'a ndika'a ma. s_ Te iyo kua'a‑ka ja ka'an sa, kovaa ni masu kanda tiempu ya, vaa iyo ja ndaka'an sa sukan ni ka yo kuu Gedeón ma, Barac ma, Sansón ma, Jefté ma, David ma, Samuel ma, ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. iK Onde ña'a ni yo kuneé ni yo ku‑uun ma, ña'a nani Rahab ma, ja ni kukanu ini ña Su'si ma kúu ja ni jan‑ta'vi ña tee kuan koo kuan koto yu'u naxe iyo ñuu Jericó ma, te ñatuu ni ndakiti ini ña nuu de. Te chukan kúu ja ni kaku ña, te ñatuu ni ji'i ña kivi nuu ni ka ji'i ndaka ñayii ñuu ña ma ja ñatuu ni ka kandija i Su'si ma. / Ja ni ka kukanu ini ñayii ma Su'si ma, te ni ka ndakonduu i uja kivi yika ve'e ndesi ni‑ka'nu ñuu Jericó ma, te ni kotuu yika ve'e ma. &E Te ja ni ka kukanu ini ñayii ñuu israelita ma Su'si ma kúu ja ni ndakune ya Mar Rojo ma, te ûni ñu'ú yichi kuiti kúu ichi ka jika i kuan koo i ma, te ni ka kuni tna tee ñuu Egipto ma ja jin ya'a de sukan, kovaa ni ndandesi ndute ma, te ni ka kandee de, te ni ka ji'i de. ,Q Te ja ni kukanu ini de Su'si ma kúu ja ni sa'a de Viko Pascua ma, te ni ka chi'i de niñi kiti ma yutnu tníi ye'e ma, sukan‑va'a nuna ya'a ángel ma ja ka'ni i ndaka sayii ñayii ñuu Egipto ma suchi xinañu'u ma, te masu nawa sa'a i suchi ka iyo ve'e nuu ka iyo ñayii ñuu Israel ma.  Ja ni kukanu ini Moisés ma Su'si ma kúu ja ni kee de ñuu Egipto ma, te kua'an de, te masu nde ni yu'u de ja ndákiti ini rey ma. Te ni yo nukuiñi vava'a de nuu Su'si ma, kuenda tnu'u ja nde'ya de Su'si ma, iya ñatuu jin kuni‑ka o naxe kaa ya ma. nU Vaa ja ni jani ini de kúu ja ja va'a‑ka kúu visi na jin ka'an ndeva'a ñayii ma nuu de sukan ni ka sa'a i Cristo ma, sana ndaka ja va'a iyo ñuu Egipto ma. Vaa ja nde'ya nde'ya de kúu ja ni'i de ja skuta'vi ña'a Su'si ma. +O Vaa visi na ndo'o neni de ma, ja ni ndi ini‑ka de kúu ja koo de ji'in ñayii kúu ñuu Su'si ma, sana ja koo sii ini de jaku‑ni kivi te kuiso kuechi de ma.  Te ja ni kukanu ini Moisés ma Su'si ma kúu ja nuu ni kuu java'a de ma, te ñatuu ni kuni de ja ko kuu de sa'ya sasi'i Faraón ma. +O Te ja ni ka kukanu ini yuva Moisés ma Su'si ma kúu ja nuu ni kâku Moisés ma te vivii kaa de nuu lulu kúu de ma, te uni yoo ni ka chu'u de lulu ma ve'e de ma, sukan‑va'a ñatuu na in kuni i ma. Vaa masu ni ka yu'u de ja ni tatnuni rey ma ja na jin kûu ndaka lulu suchi yii ma. eC Te ja kúkanu ini José ma Su'si ma kúu ja nuu sani te kûu de ma, te ni ka'an de nuu tna'a de ma ja kivi jin nde koo de ñuu Egipto ma, te jín ndake'en de yiki José ma, te jín nu koo ji'in de onde ñuu de ma. I  Vaa ja kúkanu ini Jacob ma Su'si ma kúu ja nuu sani te kûu de ma, te ni ka'an de ja va'a ja jin kuta'vi nduu sa'ya José ma, te yituu de karroti de ma, te ni ndachiñu'u de Su'si ma. 3 Te ja kukanu ini Isaac ma Su'si ma kúu ja ni ka'an de ja va'a ja jin kuta'vi sa'ya de Jacob ma ji'in Esaú ma nani jin koo i ñuu ñayivi a. } Chukan kúu ja Abraham ma chi ni ndakunitnuni de ja Su'si ma kúu iya iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kuu ndaxteku ya ñayii ni ji'i ma. Te kuenda tnu'u ja ni ndaxteku ya Isaac ma kúu, vaa nuu sani te kûu i ma, te ni ndakua'a ya i nuu Abraham ma. U# Vaa sa'a ni jiña'a ya: “Ja maa Isaac ma, te koo kua'a sa'ya tata ni.”   Vaa ja ni kukanu ini Abraham ma Su'si ma kúu ja ni sa'a de sukan kúni ya ma. Vaa nuu ni jitotnuni ña'a Su'si ma, nuu ni jiña'a ya ja na ndakua'a de sa'ya de ma nuu maa ya ma, te sa'a de i sukan ka sa'a de kiti ka ndakua'a de nuu ya ma. Te ûni iyo de ja ndakua'a de i ma nkuu, visi maa in maa tnu'u‑ni i kúu sa'ya de ma. Te vitna ja jâ ni skuiso Su'si ma ja sa'a ya ji'in i ma. i K Kovaa ka ñu'u ini i in ñuu va'a‑ka, te ñuu ya'a chi onde andivi ma kúu. Te chukan kúu ja Su'si ma, masu nde kukan‑nuu ya ja kúu ya Su'si iya ka kukanu ini i ma, vaa jâ ni satu'va ya in ñuu nuu kuu jin koo i ma.   Vaa nute jin ku'un ini i ja ñuu nuu ni ka iyo i ma te ni ka ke koo i kuan koo i ma, ja ñuu i ko kuu chi kuiti jin ndakokuiñi i ma. ^ 5 Te ñayii ka ka'an sa'a ma chi ka kaxtnu'u i ja ka nduku i in nuu ko kuu ñuu i ma. y Te ndaka ñayii yukan ja ka kukanu ini i Su'si ma, te visi ni ka ji'i i ma te ñatuu jin ni'i‑ka i nuu ni skuiso Su'si ma, kovaa kuenda tnu'u ja jâ ka nde'ya i nuu jin koo i ma, tna'a nuu iyo ja jin kenda koo o ma, te ni ka kukanu ini i ja jin ni'i i ma. Te ni ka ndaka'an, ni ka ndakachi i ja masu ñayii ñuu ñayivi a ka kuu i, su'va nunuu‑ni ni ka iyo i ya'a. _7 Vaa maa in‑ni Abraham ma, te ni kenda koo kua'a sa'ya tata de ma, sukan ka iyo tiuxini ka iyo andivi ma ja ni masu kundee o ka'vi o ma, xi sukan kaa kua'a ñuti yu'u mar ma, sukan ni ka yo kuu sa'ya tata de ma. |q Vaa visi masu kuu koo sa'ya Sara ma, te visi tee nija'nu kúu de ma, kovaa ja ni kukanu ini de maa ya ma, te ni ni'i de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ni yo kuu de yuva Isaac ma. Vaa ni kandija de ja Su'si ma chi ûni sa'a ya ja ni skuiso ya ma.  Vaa Abraham ma chi ndetu de ja ni'i de ñuu nuu núkuiñi va'a ma, ñuu nuu ni jani ini Su'si ma naxe kava i ma, te maa ya ni sa'a ma. 2] Te ja ni kukanu ini de Su'si ma kúu ja ni iyo de kuenda tnu'u ja ñayii in‑ka ñuu ni yo kuu de, maa ñuu nuu iyo ja nduu ñuu de ma. Te ve'e nuu ni yo iyo de ma, ve'e sa'ma‑ni kúu, te suni sukan tna ni ka yo kuu tna Isaac ma ji'in Jacob ma, vaa suni jin ni'i tna de ja ni skuiso Su'si ma. mS Vaa ja ni kukanu ini Abraham ma Su'si ma kúu ja ni kandija de, nuu ni kana ña'a ya ma te jiña'a ya ja na kee de te ki'in de ma, vaa iyo nuu ko kuu ta'vi de ma. Te visi ñatuu jini de ndenu ki'in de ma, kovaa kua'an de. [/ Vaa tee ni yo kuu Noé ma chi nuu ni xtu'va ña'a Su'si ma ja ko kuu tna'a ja ñatuu kuni‑ka de ma, te ni ndi ini de ja sukan ko kuu ja ni jiña'a Su'si ma. Chukan kúu ja ni‑yu'u ni‑ini de ni sa'a de arca ma, sukan‑va'a jin kaku de ji'in sa'ya de ma, ji'in ñasi'i de ma, ji'in janu de ma. Te ni yo kandija de Su'si ma, te ndaka‑ka ñayii ma, ni iyo ja jin kandija tna i Su'si ma, kovaa ñatuu ni ka sa'a i sukan ma. Chukan kúu ja kuiti ni ka chunaa maa i kuechi i ma. Kovaa Noé ma, ja ni kukanu ini de Su'si ma, chukan kúu ja ni nduu de tee sa'a ja va'a ja ndaa nuu ya ma. ta Vaa nú masu kúkanu ini o Su'si ma chi masu játna ini ya ja sukan sa'a o ma. Vaa nú na in kúni ja jin tu'va i Su'si ma chi jiniñu'u ja kandija i ja iyo Su'si ma te suu ya yinda'a ja skuta'vi ya ndaka ñayii jin ndanduku i ya ma. 1[ Te tee ni yo kuu Enoc ma, ja ni yo kukanu ini de Su'si ma, chukan kúu ja ni ki ndi kueka teku ya de, vaa masu nde ni ji'i de. Te masu nde ni ka ndani'i ña'a tna'a de ma. Kovaa nuu ni iyo de ñuu ñayivi a chi ni ka yo jini ña'a ñayii ma ja ni yo sa'a de sukan ni yo jatna ini Su'si ma. zm Te suchi ni yo kuu Abel ma chi ja kukanu ini i Su'si ma, chukan kúu ja ja va'a‑ka ni ndakua'a i nuu Su'si ma sana ja ni ndakua'a ñani i Caín ma. Te ja ni sa'a i sukan ma, te ni ka'an Su'si ma ja in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa kúu i. Te visi jâ ni ji'i i ma, kovaa ja ni sa'a ni kuu i ma chi ndaka'an Su'si ma nuu yo'o vitna ja sukan ni kukanu ini i ya ma. yk Vaa ka kukanu ini o Su'si ma ja maa ya ni sa'a ñuu ñayivi a, ji'in ndaka ja ka iyo a. Te nuu ni ka kuva'a ndaka a chi masu nawa ni jatniñu ya. Ja ni sa'a ya ma kúu ja ni ka'an ya‑ni, sani te ni ka kuva'a ndaka ja ka nde'ya o a. B~} Vaa tna'a o ñayii jana'a ma chi ni ka yo kukanu ini i ja jin ni'i i ja va'a ma. Chukan kúu ja ni ka yo kandija i Su'si ma, te ni ka'an ya ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu i. 6} g Ja ka kukanu ini o Su'si ma kúu ja jin ni'i o ja ka ndetu o a. Vaa ka kandija o visi ñatuu nde ka nde'ya o tna'a ja jin ni'i o ma, kovaa iyo ndija in ja va'a ndetu ña'a. E| 'Chukan kúu ja yo'o chi masu ñayii jin ndakakayata ja jin skenaa i maa i ka kuu o. Su'va yo'o chi ñayii ka kukanu ini Su'si ma ka kuu o, sukan‑va'a ma jin skenaa o anua o a.L{ &Ñayii sa'a ja va'a ja ndaa ma chi suu i koteku ni‑kani ni‑jika, vaa kúkanu ini i ja kúu sa Su'si i.Kovaa nuna ndakakayata i, te masu jatna ini sa ja sukan sa'a i ma. Sa'a ká'an ya. ezC %Vaa masu kua'a‑ka‑ni kivi, te kenda iya iyo ja kii ya ma, te masu kukuee‑ka ya. y $Kovaa jiniñu'u ja kava kuee ini o, sukan‑va'a kuu sa'a o sukan játna ini Su'si ma te ni'i o ja ni skuiso ya ja taa ya ma. \x1 #Chukan kúu ja ndimaa jin kukanu ini ni Su'si ma, vaa kua'a xeen ja ndataa ya ma. owW "Te ni ka yo kunda'vi ini ni tna'a ni ka yinee vekaa ma, te nuu ni ka yo xtandee i nawa ka neva'a ni ma, masu nde ni ka yo kuxii ini ni ma. Vaa ka jini ni ja onde andivi ma iyo in ja va'a‑ka ja jin kuta'vi ni, in ja masu ndi'i. cv? !Vaa jaku ni chi ni ka sa'a ndeva'a ña'a i, te ni ka ka'an ndeva'a i nuu ni nuu ka iyo kua'a ñayii ma. Te jaku‑ka ni chi ni ka yo kuxii ini ni ja ni ka yo ndo'o tna'a ni ma, vaa kuenda tnu'u ja maa ni ka ndo'o ma. 9uk Jin ndaka'án ni onde kivi vee o ma, nuu kujaa‑ni ja ni ka ndani'i ni tnu'u ndaa Su'si o a. Te ni ka ndo'o, ni ka neni ni, kovaa ni ka kundee ni nuu tnundo'o yukan ma. htI Îyo xeen ko kuu kivi ndenda o nuu nda'a Su'si iya téku ma, nú ma sa'a o sukan kúni ya ma. xsi Kovaa ka jini o ja Su'si ma, sa'a ni ka'an ya: “Maa sa sa'a ja jin ndo'o jin neni i, te sukan ndachunaa sa ja ka sa'a ka kuu ña'a i a.” Te suni sa'a ni ka'an tna ya: “Iya Tátnuni a, ndakan ya kuenda nuu ñayii kúu ñuu ya ma.” _r7 ¿Te naxe ka jani ini ni? ¿Masu iyo ja ndo'o xen‑xeen‑ka ñayii ñatuu kandija ja ká'an Sa'ya Su'si ma? Te nú sukan kúu i ma chi kuenda tnu'u ja ni jiñu ndoso i ya, vaa sa'a i tnu'u ja masu nde jiniñu'u niñi ni jati ya ma, te vitna ja onde chukan, saa ni kuu ni ka nduvii, ni ka ndundoo o nuu Su'si ma. Te nú sukan kúu i ma chi kuenda tnu'u ja ká'an ndeva'a i ja kuu Xtumani Ndios ma, vaa ñatuu kandija i ma, te vitna ja maa ya ni kunda'vi ini ña'a ma. Hq  Vaa nú na in sa'a ja u'vi ma te ñatuu kandija i sukan ni tatnuni Moisés ma te uu xi uni ñayii ni ka jini sukan sa'a i ma chi ñayii yukan chi ûni kûu i, te masu na in ka'nu ndee‑ka. p+ Su'va in nuu kini ndetu ña'a ja ki'in o ndachunaa o kuechi o ma. Te in nuu káyu kóko iyo ja kun‑nee ñayii ñatuu kúnimani nuu Su'si ma. Ao{ Chi vaa nuna jin ndakuiso kuechi ñukuun‑ka maa o ma, vitna ja jâ ni ka jini o ja ndaa a, masu nawa iyo‑ka ja kuu jin ndakua'a o nuu Su'si ma ja naa kuechi ni ka sa'a o ma. n{ Máko jin ndunaa o ja jin ndatna'a o ja jin ndachiñu'u o Su'si o a, sukan ka kuu jaku‑ka tna'a o ma ja ka ndunaa i ma. Su'va jín ko ndi ini o ja jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a‑ka o, vitna ja ka jini o ja ve kuyatni kivi ndenda Jesucristo ma. vme Jín nduku o naxe jin chindee tna'a o ja kuu jin kutoo tna'a o ma, te sukan, te jin sa'a‑ka o ja va'a ma. =ls Jín konukuiñi vava'a o nuu Su'si ma, te máko jin kani uu jin kani uni ini o kuiti ja jin ni'i o ja ka ndetu o a xi ña'a. Vaa Su'si ma chi ja ni skuiso ya nuu o a chi sa'a ya. ^k5 te chukan kúu ja ni‑yu'u ni‑ini o jín koo o jín tu'va o Su'si ma, te ûni jín kukanu ini vava'a o ya, te jín ndasa'a vivii o ini anua o a, te máko jin kani ya'a jin kani yukan‑ka ini o. Vaa yikikuñu o a, jâ ni ka nduvii, ni ka ndundoo i, vaa maa ya ni ndakate ña'a ji'in ndute vivii ma, te má jin ndasa'a‑ka o ja u'vi ma. Jj  Te vaa jâ ka neva'a o in sutu jinukuechi vava'a ve'e Su'si ma, Ri Vaa ja ni ndo'o ni neni ya ma, te ni ndanune nuu ii xen‑xeen ma, nuu ni ndata sasava sa'ma ndakaa ma, te ni ndanune in ichi jaa ja kuu jin kivi koo o, sukan‑va'a jin koteku o ni‑kani ni‑jika. h1 Chukan kúu ja ndaka ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, te ja maa niñi Jesucristo ma, te nune ja kuu jin kivi koo o nuu ii xen‑xeen ma. Fg Te chukan kúu ja masu jiniñu'u ja nawa ndakua'a‑ka i nuu Su'si ma ja naa kuechi i ma, vaa maa Cristo o ma jâ ni chunaa. Ûni jín kukanu ini o Jesucristo ma, te má jin ndakakayata o hfI Te sa'a ni ka'an tna ya:Te ni masu ko ndaka'án kuiti sa kuechi i ma, kúu ya ká'an ya. tea Nuna jinu kivi yukan ma, te tnu'u ká'an sa ya, sukan sa'a sa ji'in ñayii ñuu Israel ma.Sa'a ká'an sa ja kuu sa Iya Tátnuni a.Te chunee sa tnu'u tátnuni sa a janitnuni i ma, te ini anua i ma tee sa tnu'u tátnuni sa a. Vd% Te sukan ndáka'an tna Xtumani Ndios ma, vaa xinañu'u‑ka ká'an ya: !c; Vaa ja in jichi‑ni ni ndo'o ni neni ya nuu krusi ma, te ni sa'a ya ja ni ka nduvii, ni ka nduva'a ndaka kuiti ñayii ni ka ndusiin i nuu ja u'vi ma. mbS Te onde yukan ndetu ya ja ndaka ñayii ñatuu ka kunimani nuu ya ma, jin kendoo i chii ja'a ya ma. 4aa Kovaa Cristo o a chi in jichi‑ni ni ndo'o ni neni ya nuu krusi ma, sukan‑va'a kuu naa kuechi ñayii ma ni‑kani ni‑jika. Sani te ni nukoo ya xiñi kua'a Su'si ma. \`1 Te ja ndaa kúu ja sutu ma, ndi‑kivi ndi‑kivi ka ndakua'a de kiti ka yinda'a ñayii ma nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin naa kuechi i ma. Kovaa masu ni ka kundee ndaka chukan ja jin naa kuechi ñayii ma. c_? Te ja sukan ni sa'a Jesús ma sukan játna ini Su'si ma, te ni ka nduvii, ni ka ndundoo o a. Vaa in jichi‑ni ni ndo'o ni neni Jesucristo ma nuu tniñu o a, te masu jiniñu'u ja nuu‑ni nuu‑ni‑ka ndo'o neni ya. c^? Te sa'a ká'an ja ku‑uu ma: “Ya'a vee sa nuu ni, Su'si, sukan‑va'a sa'a sa sukan játna ini ni ma.” Sa'a ni jiña'a Cristo o ma. Te sukan ni xtandiyo Jesús ma ja xinañu'u ma, te ni sunkani ya ja ku‑uu ma. U]# Te sa'a ká'an xinañu'u ma: “Ndaka kiti ka yinda'a i ja jin ndataa i nuu ni ma, ji'in ndaka ndatniñu ma, te ka ja'mi i nuu ni ma sukan‑va'a jin naa kuechi i ma, masu nde ni jatna ini‑ka ni.” Kovaa ndaka cha'a ni ka yo sa'a i, vaa sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma ja na tatnuni de nuu ñayii ma. 2\] Chukan kúu ja ni ka'an sa: “Ya'a vee sa nuu ni, Su'si, sukan‑va'a sa'a sa sukan játna ini ni ma,
vaa sukan ndee nuu tutu ká'an tnu'u maa ni ma ja kuu sa.” p[Y Ndaka kiti ka ja'mi i nuu ni ma sukan‑va'a jin naa kuechi i ma, masu nde ni jatna ini‑ka ni. 6Ze Te chukan kúu ja nuu ni kenda Cristo ma ñuu ñayivi a, te sa'a ni jiña'a ya Su'si ma:Ndaka kiti ka yinda'a ñayii ma ja ka ndataa i nuu ni ma, ji'in ndaka ndatniñu ka ndataa i ma, masu nde ni jatna ini‑ka ni,
te chukan kúu ja ni sa'a ni ja ni kii ñayivi sa ñuu ñayivi a. lYQ Ja ndaa kúu ja niñi xndiki ma ji'in niñi ndixi'yu ma chi masu kuu jin xnaa i kuechi ñayii ma. X Kovaa ndaka ja ni ka yo ndakua'a i nuu Su'si ma ndi‑kuiya ndi‑kuiya ma chi ja ka ndaka'án i ndaka kuechi ka sa'a i ma kúu. }Ws Nute ni kuu jin nduvii jin nduva'a ñayii ma chi masu jin kuiso kuechi‑ka i ma, te masu jiniñu'u ja jin ndakua'a‑ka i ndaka sukan nuu Su'si ma. Nute jâ ni ka nduvii i in jichi‑ni ma chi masu jin ko ndi ini‑ka i kuechi ka ndiso i ma. pV [ Vaa tnu'u ni tatnuni Moisés ma káxtnu'u ja sukan ko kuu ja kenda kuee‑ka ma, te masu maa tna'a ja iyo ja kenda ma kúu chi kuenda tnu'u ja in kati kuanda'vi‑ni kúu i. Te chukan kúu ja masu nawa ni kuu sa'a i ja na jin nduvii jin nduva'a ñayii ni ka jan tu'va nuu Su'si ma, visi ka yinda'a i ja jin ndakua'a i nuu Su'si ma ndi‑kuiya ndi‑kuiya ma. IU  Te suni sukan Cristo ma chi in jichi‑ni ni ndo'o ni neni ya, sukan‑va'a xnaa ya kuechi kua'a ñayii ma. Te ndii ya in‑ka jichi, kovaa kivi yukan chi masu ndo'o neni‑ka ya ja jin naa kuechi ñayii ma, su'va kii ya ja ndaxtutu ya ñayii ni ka kukanu ini i ya ma te ka ndetu i ya ja na jin ndani'i ta'vi i ma.T Vaa yo'o ja ka kuu o ñayii a chi iyo ja jin kûu o in jichi, te ndakan Su'si ma kuenda nuu o nawa ni ka yo sa'a ni ka yo kuu o ma. QS Vaa nute sukan ka sa'a sutu ma iyo ja sa'a Cristo o a chi jiniñu'u ja kua'a xeen jichi ndo'o neni ya ma onde kii ni keja'a ñuu ñayivi a te onde vitna a. Kovaa vitna ja iyo yatni ja ndi'i ñuu ñayivi a chi ni kivi ya in jichi‑ni ja ni ndakua'a ya maa ya nuu Su'si ma, sukan‑va'a xnaa ya ndaka ja u'vi ka sa'a ñayii ma. yRk Te masu ni kivi ya kua'a xeen jichi sukan ka sa'a sutu ka tatnuni nuu sutu ma, ja ni ka yo kivi koo de kua'a xeen jichi ma, ka yinda'a de niñi ndeva'a‑ni kiti ma, te saa ka kivi koo de in jichi ja in kuiya ma nuu ii xen‑xeen‑ka ma. *QM Vaa Cristo ma chi masu nde ni kivi ya ini veñu'u iyo ñuu ñayivi ya, tna'a ja ni ka sa'a ñayii ma‑ni. Vaa chukan chi in seña‑ni kúu i, te onde andivi ma iyo in ja ndandaa, te onde yukan nuu iyo Su'si ma ni kivi Cristo ma, sukan‑va'a kakan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja jin kuu o. jPM Te chukan kúu ja jiniñu'u ja onde jin nduvii jin ndundoo ndaka ndatniñu ka jatniñu sutu ma ja ka jinukuechi de nuu Su'si ma ini veñu'u ii iyo ñuu ñayivi ya, vaa ka kuu i seña ja sukan iyo onde andivi ma, te jiniñu'u ja jin nduvii i sukan ni tatnuni Moisés ma. Kovaa maa ndatniñu ka iyo nuu Su'si ma onde andivi ma chi jiniñu'u ja niñi va'a‑ka kuatniñu Cristo o ma ja kúu ya sutu ma sukan‑va'a jin nduvii i ma, sana sukan ni ka yo sa'a sutu ñuu ñayivi a. OO Sukan ká'an tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma ja nú masu kati niñi ma, chi masu nawa nduvii ndundoo. Te chukan kuu ja nú masu kati niñi ma chi masu sakanu ini Su'si ma ni‑in kuechi ñayii ma. }Ns Te suni ni chiso de siki veñu'u ma ji'in siki ndaka ndatniñu jin kuatniñu de ja jin kunukuechi de nuu Su'si ma. M/ Te sa'a ni jiña'a de nuu ñayii ma: “Niñi ya'a kúu seña ja vitna ni keja'a tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma ja sukan jin koo va'a o nuu ya a.” EL Vaa nuu ni jinu ni kaxtnu'u Moisés ma ndaka sukan ni tatnuni Su'si ma ja jin ko sa'a ñayii ñuu ya ma, sani te ni ke'en de niñi xndiki jaa ma ji'in niñi ndixi'yu ma ji'in ndute, te ni sakanuu de. Te ni ke'en de ixi ndikachi ma ixi vivii kua'a ma, te ni chitnii de in tnu hisopo ma, sani te ni chunee de nuu ñu'u niñi ma ji'in ndute ma, te ni chiso de siki nuu ndee tnu'u ni tatnuni ya ma, te ûni sukan ni chiso de siki ndaka ñayii ma. LK Chukan kúu ja tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma onde xinañu'u ma ja sukan jin koo va'a o nuu ya ma chi onde ni jati niñi ya ma, sana ni keja'a tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma ni satniñu i ini anua o a. .JU Vaa nuu iyo in tutu ká'an sukan ma te ni ji'i ñayii ni skuiso ma chi jâ ni nduu kuenda ñayii ni kuta'vi ma. Kovaa nú téku‑ka ñayii ni skuiso ma chi ña'a. FI Vaa ka jini o ja nuu iyo in tutu ká'an ja iyo in ja ni skuta'vi ñayii ma in‑ka ñayii ma chi jiniñu'u ja onde kûu ñayii ni skuiso sukan ma, sana ko kuu kuenda ñayii ni kuta'vi ma. H Te chukan kúu ja Jesucristo ma kúu iya ni kaxtnu'u tnu'u jaa ya'a, te ja ni ji'i ya ma, te ni ka kaku o ja ma jin ndachunaa o ndaka kuechi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu o ma, tna'a ja ni tatnuni ya onde xinañu'u ma ja másu ko jin ko sa'a o ma. Te vitna, ndaka o ja jâ ni ndakana ña'a ya ma chi jin ndani'i ta'vi o, te jin koteku o ni‑kani ni‑jika, vaa sukan jâ ni skuiso ya ma. 2G] Te nú sukan ni yo kuu ma, kovaa ja va'a xeen‑ka kúu niñi Cristo o a ja ndásavii ndásandaa i janitnuni o a, te máko jin ko sa'a‑ka o ja u'vi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu o ma, tna'a ja sa'a ja jin skenaa o anua o ma nkuu ma, te vitna máko jin ku'un‑ka ini o, sukan‑va'a jín kunukuechi o nuu Su'si iya téku a. Vaa jín kona'a o ja maa Xtumani Ndios iya iyo ni‑kani ni‑jika ma, te ni kundee ini Cristo o a ja ni ndo'o ni neni ya nuu tniñu o ma, visi ñatuu na kuechi ndiso ya ma. Te onde sukan saa ni sakanu ini Su'si ma kuechi o ma. \F1 Vaa ja ndaa kúu ja niñi xndiki ma, ji'in niñi ndixi'yu ma, ji'in yaa ni kendoo ja ni ka ja'mi i in serra ma te jin chi'i ñayii ma chi ni ka yo nduvii yikikuñu i ma, vaa sukan ni tatnuni ya nuu Moisés ma. wEg Te niñi yinda'a ya ma, masu niñi ndixi'yu xi niñi xndiki jaa kúu chi niñi maa ya ma kúu. Te in jichi‑ni ni kivi ya nuu ii xen‑xeen ma, te ni kundee ya ja ni ka ndayaa o nuu ja u'vi ma te maa ya koo ji'in o ni‑kani ni‑jika. =Ds Te chukan kúu ja vitna ja ni kenda Cristo o a ja kúu ya sutu tátnuni nuu ndaka‑ka sutu ma, ji'in nuu ndaka ja va'a kenda kivi ki'in o a, te jinukuechi ya nuu Su'si ma ini veñu'u ka'nu ini veñu'u va'a iyo onde andivi ma, tna'a ja masu ni ka sa'a ñayii ma, veñu'u ja masu iyo ñuu ñayivi ya'a. C3 Vaa ka jini o ja ndaka ja ka sa'a ñayii ma kúu ja jin kaa jin ko'o i ma‑ni, ji'in naxe jin ndasavii jin ndasandoo i yikikuñu i ma‑ni kúu, te ndaka cha'a ka ndanuu ja jin ko sa'a i ma onde ni kenda kivi ja ni ndaxsama Su'si ma ndaka sukan jin ko sa'a jin ko kuu i ma. B/ Ndaka sukan ni yo kuu ve'e Su'si ma káxtnu'u sukan kúu vitna. Vaa ndaka ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma sa'a, te ka ndakua'a i ndaka kiti ji'in ndatniñu ka yinda'a ka yija'a i ka kenda koo i nuu Su'si ma, kovaa masu kuu jin ndasava'a ndaka chukan janitnuni i ma. 0AY Sa'a, te káxtnu'u Xtumani Ndios ma ja nani iyo‑ka nuu kivi o xinañu'u ma chi ichi nuu kivi o nuu ii xen‑xeen ma chi ñatuu ndanune‑ka ja jin kivi koo o nkuu. a@; Kovaa nuu ii xen‑xeen‑ka ma, maa in‑ni sutu tátnuni nuu ndaka‑ka sutu ma kívi in jichi‑ni ja in kuiya. Te ora kívi de ma, jiniñu'u ja kinda'a de niñi kiti ma, te xsiava de nuu ii xen‑xeen ma, sukan‑va'a sakanu ini Su'si ma kuechi de ma, ji'in kuechi ñayii ñuu ya ma, tna'a kuechi ni ka yo kuu sanaa te ni ka yo sa'a i ma. N? Te nuu jâ ni jinu ni ka jinkuiñi ndaka sukan ni tatnuni ya ma ja koo ve'e ya ma, te nuu‑ni nuu‑ni ka kivi koo sutu ma nuu kivi o xinañu'u ma, sukan‑va'a jin ndachiñu'u de Su'si ma. v>e Te siki arca ma ka yoxtnee uu ángel ka nani querubín ma, te sukan ka kaxtnu'u i jayiñu'u Su'si ma. Vaa ndijin ángel ma, ni ka yo chisa'vi i arca ma. Te ndaka ja kúni ka'an sukan iyo ma, masu kuu jin ka'an o ndaka vitnañu'ni‑ni. = Te yukan iyo in nuu ni ka yo ja'mi i ja jáxiko asi ma nuu Su'si ma, te nanimaa oro kúu i. Te yukan yinee tna arca nuu ni yo ka'an Su'si ma. Te nanimaa oro kúu yika i ma, te yutnu kúu ini i ma, te ini i ma ñunee in tija'an nanimaa oro kúu, te ñu'u maná ni wa'a Su'si ma ja ni ka jaa ñayii ma nuu ni ka iyo i nuu ñatuu kuiti nawa iyo ma. Te suni ñunee tna yutnu kúu bastón ni yo yinda'a Aarón ma te ni nana nda'a kuii tnu, te suni yukan tna ka ñunee yuu ni tee Su'si ma ja ni tatnuni ya nuu ñayii ma. j<M Te ndakaa in sa'ma ñume'nu sasava ma, sukan‑va'a ñatuu na in kuu kivi nuu ii xen‑xeen ma. >;u Vaa sa'a ni ka sa'a i veñu'u yukan ma: Iyo nuu kivi kunu o ma‑ni, te nani i nuu ii, te ka nukuiñi candileru ma, ji'in mesa nuu ka yoxtnee xtatila ni ka yo ndakua'a i Su'si ma. f: G Te jâ ka jini o ja kivi nuu ni tatnuni Su'si o ma onde xinañu'u ma naxe jin koo va'a o nuu ya ma, te ni kaxtnu'u ya naxe jin ndachiñu'u o ya ma, te suni ni kaxtnu'u ya naxe koo ini veñu'u ni ka sa'a i ñuu ñayivi a. _97 Nú tnu'u jaa kúu tnu'u ni kaxtnu'u ya a chi tnu'u jana'a kúu tnu'u ni kaxtnu'u ya xinañu'u‑ka ma. Te tnu'u jana'a ma chi sani te skenaa i tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ma, vaa tnu'u jana'a xeen kúu i.'8G Vaa kunda'vi ini sa i, te sakanu ini sa ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu i ma,
te ni masu ko ndaka'án kuiti sa kuechi i ma, kúu ya ká'an ya. R7 Te ñatuu na nde i ndakaxtnu'u nuu tna'a i ma ja na jin kuni i na in kúu sa,
vaa ndaka i jin kuni na in kúu sa, onde suchi luluu ma, onde ñayii java'a‑ka ma, vaa ndaka i jin kuni ña'a. [6/ Chukan kúu ja nuna jinu kivi yukan ma, te tnu'u ká'an sa ya, sukan sa'a sa ji'in ñayii ñuu Israel ma.Sa'a ká'an sa ja kúu sa Iya Tátnuni a.Te chunee sa tnu'u tátnuni sa a janitnuni i ma, te ini anua i ma tee sa tnu'u tátnuni sa,
te maa sa ko kuu Su'si jin ndachiñu'u i ma, te ndaka maa i ko kuu ñuu maa sa. W5' Te tnu'u jaa ya'a chi masu ko kuu i sukan ni yo kuu tnu'u ni kaxtnu'u sa onde xi'na‑ka ma nuu yuva ni tee jana'a ma,
ja ni ndatnii sa nda'a de ma te ni ndene'e sa de ñuu Egipto ma.Vaa masu nde ni ka yo ndikin de tnu'u ni tatnuni sa ma, te chukan kúu ja ni xndoo sa de.Sa'a ká'an sa ja kúu sa Iya Tátnuni a. 43Kovaa ni jini ya ja ni‑in ñayii ma sa'a sukan ni tatnuni ya ma. Chukan kúu ja ni ka'an ya:Sa'a ká'an sa ja kúu sa Iya Tátnuni a, ja kenda kivi ja sunkani sa in‑ka tnu'u jaa ja sa'a ja jin koo va'a ñayii ñuu Israel ya, ji'in ñayii ñuu Judea ma, nuu sa. O3Nute ni kundee tnu'u ni tatnuni Moisés ma ja jin koo va'a ñayii ma nuu Su'si ma chi ja ndaa kúu ja másu ndí ini Su'si ma ja kaxtnu'u ya in‑ka tnu'u ja sa'a ja jin koo va'a‑ka o nuu ya ma. g2GKovaa vitna, te maa Jesús ma kúu iya kaxtnu'u in tnu'u va'a‑ka ja naxe jin koo va'a o nuu Su'si ma, te suu ya kúu sutu jinukuechi va'a‑ka, vaa ja maa ya, te iyo kua'a‑ka ja jin ni'i o ja ni skuiso Su'si ma. 1 Vaa tee ya'a chi ka ndane'e‑ni de sukan kúu onde andivi ma. Vaa sa'a ni kaxtnu'u Su'si ma nuu Moisés ma, nuu sani te sa'a de ve'e ii nuu koo Su'si ma. Te sa'a ni jiña'a ya: “Konde'ya va'a ni, te sa'a ni ndaka sukan ni kaxtnu'u sa onde yuku ma.” ?0wVaa nute iyo ya ñuu ñayivi a chi ni masu kuu ko kuu ya sutu, vaa ka iyo kua'a‑ka sutu ka ndakua'a nuu Su'si ma ja ka yinda'a ñayii ma sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma. /3Vaa jâ ka jini o na tniñu ka sa'a ndaka sutu ma, vaa suu de ka ndakua'a nuu Su'si ma ja ka yinda'a ñayii ma ja jin ndakua'a i nuu ya ma, te jin ka'mi de kiti ka yinda'a i ma nuu Su'si ma, te chukan kúu ja Jesucristo ma chi jiniñu'u ja koo nawa ndakua'a ya nuu Su'si ma. O.Te maa ya kúu iya ndakua'a nuu Su'si ma ndaka ja va'a ja vii ka ndakua'a ñayii ma nuu ya ma, iya iyo ini veñu'u ii ni sa'a maa ya ja kúu ya Iya Tátnuni ma, tna'a ja masu ni ka sa'a ñayii ma. F- Te vitna chi ja kanuu xeen kúu ja ka ka'an o a, vaa ka neva'a o sutu tátnuni nuu ndaka‑ka sutu ma, te maa ya ni nukoo xiñi kua'a nuu núkoo Su'si ma, iya iyo jayiñu'u onde andivi ma. $,AKovaa tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma, sa'a ká'an, ja in tee ñuu ya ma ko kuu sutu ma. Kovaa kuee‑ka, te ni kenda tnu'u ni skuiso Su'si ma, ja Sa'ya maa Su'si ma ko kuu sutu ma, te maa ya chindee ña'a ni‑kani ni‑jika, sukan‑va'a jin koo va'a o nuu Su'si ma.+{Vaa iya ya'a, masu nde jiniñu'u ja ndi‑kivi ndi‑kivi ndakua'a ya nuu Su'si ma in kiti ja kuechi maa ya ma te sana ndakua'a ya ja kuu kuechi ñayii ñuu ya ma, sukan ni ka yo sa'a ndaka‑ka sutu ma. Kovaa maa ya chi in‑ni jichi ni ndo'o ni neni ya, ni chunaa ya nuu tniñu ndaka o, te masu nde jiniñu'u ja nuu‑ni nuu‑ni ndachunaa‑ka ya ja jin ko kuu ñayii ma. H* Te Jesús ma kúu sutu tátnuni nuu ndaka‑ka sutu ni ka iyo ma, te iya ya'a kúu iya ka jiniñu'u ndaka o ma. Vaa ni‑in ja u'vi masu sa'a ya, vaa masu nde játna ini ya ja ko sa'a ya ja u'vi ma, te masu nde ndiso kuechi ya, te masu iyo ya ji'in ñayii ka ndiso kuechi ma, vaa sukun‑ka iyo ya sana andivi a. Z)-Chukan kúu ja ni‑kani ni‑jika sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi ñayii ka kandija i ya ma te ka jan tu'va i nuu Su'si ma. Vaa maa ya chi téku ya ni‑kani ni‑jika, te ndimaa jikan‑ta'vi ya ja jin kuu i. p(YKovaa Jesús ma chi ni‑kani ni‑jika kúu ya sutu, vaa masu na in kuu ko kuu sutu nuu tniñu ya a. %'CTe tee ni ka yo kuu sutu ma chi kua'a xeen de ni yo kuu, kuechi ja ni ka yo ji'i, ni ka yo ji'i de ma, te in‑ka de ni yo nukuiñi nuu tniñu de ma. &%Te chukan kúu ja Jesús ma kúu iya sa'a ja kuu jin kukanu ini‑ka o tnu'u vava'a ká'an Su'si ma, ja naxe jin koo va'a o nuu ya ma. %#Kovaa nuu ndaka‑ka sutu ma, nuu ni ka nduu de sutu ma chi masu nama uun ni skuiso Su'si ma ja ni‑kani ni‑jika jin ko kuu de sutu. Kovaa Jesús iya tátnuni nuu o a, nuu ni nduu ya sutu ma, te ni skuiso Su'si ma ja ni‑kani ni‑jika ko kuu ya sutu, te sa'a ndee nuu tnu'u Su'si ma:Vaa maa Iya Tátnuni ma ni skuiso, te masu ndakani ini ya,
te sa'a ká'an ya:“Maa ro kúu sutu ni‑kani ni‑jika, sukan ni yo kuu tee kúu Melquisedec ma, ja ni yo kuu de sutu ma”, kúu ya jiña'a ya nuu Jesús ma. w$gTe nuu ni nduu Jesús ma sutu ma, te sa'a ni skuiso Su'si ma ja suu ya ko kuu sutu ni‑kani ni‑jika. m#Svaa masu nde ni chindee ña'a i ja jin koo va'a‑ka ñayii ma nuu Su'si ma, te vitna jâ ni nukuiñi in tnu'u va'a‑ka, te iyo tnu'u kanu ini ja jin koo va'a o nuu Su'si o ma, te chukan kúu ja jin koo o jin tu'va‑ka o ya. ~}}{zyy2wvtssjrqPp'o8nMmlkk;ihgffddd:cCb``_j^L]\J[ZPYXXgWWVTSRQSPHOwNNMLL3KJJIHHQGGEEDCBBA@??n>z==<;:}9O8766P44322?10S/9..-,++.)(('^&%%#"! M{9qv/`w1  A r%M]63Tna'a ja ña ni ka chuya'vi ni ñayii ni ka satniñu itu ni ma, ka ka'an‑kuechi i ja jin kuu ni, te Iya Tátnuni ma iya kúu sa'a ndaka ma, ni jiniso'o ya ja ka ka'an‑kuechi ñayii ni ka satniñu nuu ni ma. g5GTe oro ni a ji'in plata ni a, jâ ni ka kuxi‑nka i, te ja ni ka ndakuxi i ma, ka ndaka'an i ja jin kuu ni, te jin ka'mi ndi'i kuiti ña'a i. Ni ka satu'va ni ja jin koneva'a ni, te vitna ja sani te naa ñuu ñayivi ya. b4=Vaa ja ka neva'a ni a chi ka te'yu‑nka i, te sa'ma ni ma chi jâ ni ka kana‑nka ti. 3 %Vitna jin koniniso'o ni, ndijin ja ka kuu ni xiku ma. Jin konda'yu ni, te jin kuxii xeen ini ni, vaa su'va jin ndunda'vi ni kivi ki'in o a. 2Vaa nú na in jini i ja naxe sa'a i ja va'a ma, te ñatuu sa'a i ma, chi jâ ni jiso kuechi i nuu Su'si ma ja sukan sa'a i ma.'1GKovaa ndijin chi ka ka'an ni sukan ka ka'an ñayii ka jani ini i ja maa i ka kuu‑ka ma te ñatuu ka jiniñu'u i Su'si ma. Te ndaka cha'a chi ja u'vi kúu. 0}Su'va sa'a jin ka'an ni: “Nú Iya Tátnuni ma kúni, te jín koteku o, te jín sa'a o cha'a xi jín sa'a o chukan.” T/!Te vitna ja ni masu ka jini ni nawa ko kuu yutnee ma. Vaa ¿nawa kúu yo'o? Ja ndaa ja sukan kúu in viko ñu'u ma ja ñuñu'ni‑ni nde'ya o i, sani te náa i, sukan‑ni kúu yo'o ja kúu o ñayii a. P. Vitna, te jin koniniso'o ni, ndijin ja ka ka'an ni sa'a: “Vitna xi yutnee te jín koo o ñuu yukan, te jin koo o in kuiya, te jin kuaan o ndatniñu, te jin ndaxiko o, te jin ni'i o xu'un.” u-c Te vitna ja maa in‑ni ya kúu iya ni taa tnu'u ni tatnuni ya ma, te ndakan ya kuenda nuu o nú ka sa'a o sukan ni tatnuni ya ma, te maa ya ka'an nuna jin ndani'i ta'vi o xi jin skenaa o maa o. Kovaa ndijin, ¿na in kúu ni ja ndákan ni kuenda nuu tna'a ni ma? Saneé sañuu‑ni kúu ja jani ini maa o ja ko kuu yutnee ma nú ñatuu sonee o nuu nda'a Su'si ma K, Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, má jin ka'an ni ja jin kuu ndi‑in ndi‑in ni. Vaa nú na in ká'an ja kuu in tna'a i ma, suni ká'an i ja kuu tnu'u ni tatnuni Su'si ma. Te nú na in ndákan kuenda ja kuu in tna'a i ma, suni ndákan i kuenda ja kuu tnu'u ni tatnuni Su'si ma. Kovaa nú ndijin ja ndákan ni kuenda tnu'u ni tatnuni Su'si ma, te ñatuu sa'a ni sukan ni tatnuni ya ma, su'va sukan kúu in ñayii ja'nde tniñu kúu ni. Y++ Te jin ndakunitnuni ni nuu Su'si ma ja masu in ja va'a ni yo kuu ja ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ma, te maa ya sa'a ja jin konukuiñi va'a ni nuu ya, te jin koo jayiñu'u ni. Má ka'an o ja kuu tna'a o ma ,*Q Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin ndanda'yu ni. Te jin xndoo ni ja ka kusii ka kusii ni a, te ndaka sukan ni ka iyo sii ini ni ma, na nduu i tnu'u xii ini. A){Jín koo o jín tu'va‑ka o Su'si ma, te maa tna ya chi ki tu'va‑ka ña'a ya. Ndijin ja ka ndiso kuechi ni ma, jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ji'in nda'a ni ma. Te ndijin ja ka jani uu ka jani uni ini ni ma, jin ndasandoo ni ini anua ni a, te jin kukanu ini ni Su'si ma. |(qJín sa'a o sukan tátnuni Su'si ma, te máko jin kandija kuiti o ja ká'an tachi ma. Sani te kunu maa i ki'in i. '3Te chukan kúu ja Su'si ma, chíndee xeen ña'a ya, vaa ká'an tutu ndee tnu'u ya a: “Maa Su'si ma, masu kua'a ya tnu'u nawa jin sa'a ña'a ñayii ka jani ini ja maa i ka kuu‑ka ma. Kovaa chíndee xeen‑ka ya ñayii ka ndakunitnuni i ja ja maa ya ma, te ka iyo i ma.” K&Xi ka jani ini ni ja masu nde jiniñu'u ja ká'an tutu ndee tnu'u Su'si o a: “Vaa Su'si ma chi kútoo ña'a ya, te kúkueñu ya ini anua o a, vaa maa ya ni taa, te kuenda maa ya ka kuu o.” 1%[Ndijin, masu in‑ni ja ka jani ini ni. ¿Ñatuu ka jini ni ja, nú ka kuni o ja jin sa'a o sukan ka sa'a ñayii ñuu ñayivi a chi masu ka ketna'a ini o ji'in Su'si o a? Ndeva'a‑ni na in kúni ja sa'a i sukan ka sa'a ñayii ñuu ñayivi a, in ñayii ñatuu ketna'a ini ji'in Su'si ma kúu i. F$Te visi na jin kakan ni, kovaa ma jin ni'i ni, vaa masu va'a‑ni ka jikan ni nuu Su'si ma, vaa ja ka jikan ni ma, yika‑ni ja ka kuni ni ja jin kuatniñu sii ini ni ñuu ñayivi a kúu. #Ndijin chi ka ndiyo ini ni, te ñatuu ka ni'i ni. Te ka ja'ni tna'a ni, te ka jatu ini ni ja ka kukueñu ini ni ja ñatuu ka ni'i ni ja ka kuni ni ma. Te chukan kúu ja ka kanaa ni. Kovaa ñatuu ka ni'i ni ja ka kuni ni ma, vaa ñatuu ka jikan ni nuu Su'si ma. " -¿Naxe ka jani ini ni? ¿Ndenu kée ja ka ndakanaa o ji'in tna'a o ma? ¿Masu ja u'vi ka ñu'u ini anua o ma ka kuu ja ka ndaskanaa ña'a i ma? v!eÑayii ka iyo mani i ji'in ndaka‑ka ñayii ma chi ká'an Su'si ma ja ñayii ka sa'a ja va'a ka kuu i.Z -Kovaa tnu'u ndichi ja vee onde sukun ma kúu tnu'u nanimaa Su'si ma, te sa'a i ja kava kuee ini ñayii ma, te sa'a i ja ka'an mani tna'a ñayii ma, te kava va'a ini i, te kunda'vi ini i tna'a i ma, te masu sa'a siin i tna'a i ma, ni a masu xnda'vi i tna'a i ma, su'va sa'a i ja va'a ma. Te nú sa'a i sukan, te in ñayii ndichi kúu i. -STe chukan kúu ja nú ka kukueñu ini o ma te ka kanaa o ma te ka sakanuu ka sakani'ni o ma, chi masu ja va'a kúu, su'va nanimaa ja u'vi ma kúu ja ka sa'a o ma. :mVaa ja ka jani ini ni ma chi masu onde sukun ma vee chi ja iyo nuu ñu'ú ya kúu, te nanimaa ja jani ini ñayii ma kúu, te tna'a ja chúnee tachi ma ini anua ñayii ma kúu. eCKovaa nú ka kukueñu ini ni te ka jani ini ni ja maa ni jin ko kuu ñayii ka ndanuu‑ka, te máko jin ko kuvixi ni ja ñayii ka kuu‑ka ka kuu ni chi yika‑ni ja ka xnda'vi ni maa ni, te masu ka sa'a ni ja ndaa ma. K Nú iyo in ñayii ndichi te jáku'ni ini i ne'un ndaka o a, te káxtnu'u i sukan kúu i ma, nú sa'a i sukan játna ini Su'si ma. Jini i naxe kava kuee ini i, vaa in ñayii ndichi kúu i. C Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin ndasa'a ni kuenda, vaa ni a tnu higo ma masu kuu kuun in‑ka nde'ya, ni a tnu uva ma masu kuu kuun higo. Te suni sukan kúu ja ni‑in nuu tóo ndute ma masu kuu kana ndute u'wa te kana ndute va'a. Ñayii neva'a tnu'u ndichi Su'si ma chi sa'a i sukan játna ini ya ma M Vaa in nuu tóo ndute ma masu kuu kana ndute va'a ji'in ndute uwa. 'G Vaa maa yu'u ñayii ma ka ke koo ja va'a ma ji'in ja u'vi ma. Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin ndasa'a ni kuenda ja masu kuu jin ko sa'a o sukan.   Ji'in yaa o a kuu ndachiñu'u o Yuva o Iya Tátnuni ma, te suni maa yaa o a kuu ka'an u'vi o nuu ñayii kaa sukan kaa Su'si ma. Kovaa ni‑in ñayii masu kundee i tatnuni i nuu yaa i ma. Vaa in ja u'vi kúu yaa i ma, te ñu'u chitu venenu ja ka'ni ña'a i. 'GVaa ndaka kiti ka iyo ñuu ñayivi a, ja ka kuu ti kiti na'nu ka iyo yuku ma, ji'in lasaa ma, ji'in koo ma, ji'in kiti ka ñu'u nuu mar ma, kundee o nuu ti. ucYaa ñayii ma kúu sukan kúu in ñu'u luluu ndú'va ma. Te kúu i sukan kúu in ñuu ñayivi ja ñu'u chitu ja u'vi ma. Te iyo i ne'un yikikuñu o a, te sa'a i ja kútne'e ni‑ka'nu yikikuñu o a. Te yaa o ya, kúu i sukan kúu ñu'u ndú'va andeya ma ja xndo'o xneni ña'a i ni‑kani ni‑jika. Te chukan kúu ja na jin ko koto va'a o yaa o ya nawa ká'an i. ESuni sukan tna kúu yaa ñayii ma. In ja luluu‑ni kúu i, kovaa sa'a i kua'a ja na'nu xeen. ¡Ka jini ni ja in ñu'u ndú'va luluu ti'i‑ni ma chi kundee i ka'mi i in yuku ka'nu xeen! NJin kani ini tna ni ja barcu ma, visi inuna'nu xeen tnu, te kajin yi'i nini'i ma sa'a ja jika tnu. Kovaa in ja luluu nani timón kúu ja skuiko ña'a nde ichi kúni tee skaka tnu ma ja ki'in tnu. Vaa yo'o chi ka ju'ni o yu'u caballu ma, sukan‑va'a kandija ti, te kuu skaka o ti ichi kúni o ma xi kuu sunkani o ti ma. Vaa ndaka o chi kua'a xeen jichi ka sa'a o ja masu játna ini Su'si ma. Nú na in ñatuu ká'an ni‑in tnu'u ndeva'a ja masu játna ini Su'si ma, te ñayii ya'a chi in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa kúu i, te iyo i ja kundee i chitna'nu i ni‑ka'nu yikikuñu i ma. A }Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, má jin kuu ini xeen ni ja jin ko kuu ni teskua'a ne'un ndaka ni a, vaa ka jini ni ja ndakan‑ka Su'si ma kuenda nuu o ja ka kuu o teskua'a a. veVaa suni sukan kúu in ñayii nuna kana anua i ma, te in ñayii ni ji'i kúu i, te suni sukan kúu tna o nuna ka'an o ja kándija o Su'si ma te ñatuu sa'a o sukan játna ini ya ma, te sukan kúu in ñayii ni ji'i kúu o nuu ya ma.]3Vaa suni sukan tna ni kuu ji'in ña'a nani Rahab ma. Visi ña'a ni yo kivi nduu ji'in ndi‑in ndi‑in tee kúu ña ma, kovaa nuu ni chindee ña tee ni tetniñu Moisés ma te ni ndatetniñu ña de in‑ka ichi kuan nu koo de ma sukan‑va'a jin kaku de ma, te ja sukan ni sa'a ña ma, ni ka'an Su'si ma ja in ña'a sa'a ja va'a kúu ña. % CKa jini ni ja ñayii ma chi masu kuu ka'an Su'si ma ja ñayii va'a kúu i, nú yika‑ni ja kándija i ya ma te ñatuu sa'a i sukan játna ini ya ma. Z -Te ni kuu sukan ká'an tutu ndee tnu'u ya ma: “Abraham ma chi ni kandija de Su'si ma, te ni ka'an Su'si ma ja in tee sa'a ja va'a ja ndaa kúu de”, te ni ka'an ya ja in tee kétna'a ini ji'in ya kúu de. E Ka jini o ja masu yika‑ni ja ni kandija de Su'si ma kúu, nú masu ja ûni ni sa'a de sukan játna ini ya ma. Ja ni kandija de Su'si ma, te chukan kúu ja ni sa'a de sukan kúni ya ma. < qJini ni ja yuva o Abraham ma chi nuu ni ndakua'a de sa'ya de Isaac ma sukan ni jikan maa Su'si o ma, ja ni sa'a de sukan ma, te ni ka'an ya ja in tee sa'a ja ndaa kuiti kúu de. I  Ndijin, masu nde jiniñu'u ja jani ini ni a. Koniniso'o ni ja káxtnu'u sa nuu ni a, ja nú yika‑ni ja kándija o Su'si ma te ñatuu sa'a o sukan játna ini ya ma, masu nawa kúu o nuu ya. mSNdijin, ja ká'an ni ja kándija ni ja in‑ni Su'si kúu, te ¿jani ini ni ja sukan ma te vava'a‑ni iyo ni nuu Su'si ma? Ña'a. Suni tachi ma chi ka kandija i ja in‑ni Su'si kúu, kovaa ka ni'i ka ndeyu i ja ka yu'u i ya. NKovaa nú na in na ká'an ja ndijin chi in ñayii kándija Su'si ma kúu ni, kovaa nú ñatuu sa'a ni sukan játna ini Su'si ma, masu kuu ka'an ni ja in ñayii kándija Su'si ma kúu ni. Kovaa nú na in na ka'an ja saña chi sa'a sa ja játna ini Su'si ma, te sukan káxtnu'u sa ja in ñayii kándija Su'si ma kúu sa. #Suni sukan kúu tna ja nuna ka'an o ja kándija o Su'si ma te ñatuu sa'a o sukan játna ini ya ma, masu nde jiniñu'u ja sukan sa'a o ma. ;ote nuna kuña'a o i: “Koo sii ini ni, te kone'nu va'a ni, te kaa ni ndaka ja kúni ni ma”, kovaa masu kua'a o nawa jiniñu'u i ma, ¿na nde jiniñu'u ndaka ja kuña'a o ma? }sTe nú in tna'a o ma, ñatuu na sa'ma neva'a i ja kone'nu i ma te ñatuu nawa iyo ja kaa i in‑kivi in‑kivi ma, $ANdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ¿na nde jiniñu'u ja ká'an o ja ni kandija o Su'si ma, te ñatuu sa'a o ja va'a ka sa'a ñayii ka kandija Su'si ma? ¿Ka jani ini ni ja jin ndani'i‑ta'vi o ja yika‑ni ja ká'an o ja kándija o ma te masu sa'a o sukan ká'an ya ma?  Nú na in ñatuu kúnda'vi ini i tna'a i ma, te suni ma kunda'vi ini tna ña'a Su'si ma kivi ndakan ya kuenda ma, kovaa ñayii kúnda'vi ini i tna'a i ma chi sii ini‑ni koo i kivi ndakan ya kuenda ma. In ja va'a jani ini o ma, ûni ká'an o te sa'a o % Jâ ka jini o sukan ndakan Su'si ma kuenda nuu ndaka o, nú ni ka sa'a o ndaka sukan ká'an tnu'u vava'a ni tatnuni ya ma, tnu'u sa'a ja jin nde koo o nuu ja u'vi ma. Te chukan kúu ja jín konee o cuidado, te jín ka'an o te jín sa'a o sukan ká'an tnu'u maa ya ma. X) Vaa maa Su'si ma ni tatnuni ja ñayii ni ka tnanda'a ma, másu ko jin kivi nduu i ji'in in‑ka ñayii ja jin kuiso kuechi i, te suni maa ya ni ka'an ja másu ko jin ka'ni tna'a o. Kovaa visi ñatuu ka kivi nduu o ji'in in‑ka ñayii ma, kovaa nuna ka'ni o in ñayii ma, jâ ni kuu o in ñayii ñatuu sa'a sukan ni tatnuni Su'si ma.  Visi na sa'a o ndaka‑ka ja ni tatnuni Su'si ma, te ma sa'a o in sukan ni tatnuni ya ma, jâ ni jiso kuechi o nuu ndaka‑ka ma. ~ Kovaa nú ka saxiko ni in ñayii ma, su'va ka jiso kuechi ni, vaa ja u'vi kúu, te ñatuu ka sa'a ni sukan ni tatnuni Su'si o ma. 3}_Ka jini ni ja sukan ká'an tutu ndee tnu'u Iya Tátnuni ma: “Jín kutoo o tna'a o ma sukan ka kutoo o maa o ma.” Te nú sukan ka sa'a ni, va'a‑ni ka sa'a ni. y|kVaa maa i chi ka ka'an ndeva'a i ja kuu Su'si iya ka ndakune'e ni ma, te chukan kúu ja ka sa'a ña'a i sukan. w{gKovaa ndijin chi ni masu ni ka sa'a inuu ni ji'in ñayii nda'vi ma ji'in ñayii xiku ma, te vitna ja ñayii xiku ma, ka sa'a ndeva'a ña'a i maa ni, vaa ka ñu'u ndeva'a ña'a i, te kuan koo i kuan xsia'a ña'a i nuu tee ka netniñu ma. OzNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a ja ka kutoo tna'a o a, jin koniniso'o ni: Su'si ma, ni ndakaji ya ñayii nda'vi sukan ka jani ini ñayii ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin ko kuxiku i ja ka kandija i ya ma, te jin ndani'i ta'vi i nuu tátnuni Su'si ma, sukan ni skuiso ya ja sa'a ya ji'in ñayii ka kutoo Su'si ma. y te nú sukan ka sa'a ni chi ka saxiko tna'a ni, te ka kuu ni sukan ka kuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ma ja ka xnda'vi de i ma. ^x5te nuna jin kuaan mani ni ñayii ne'nu sa'ma va'a xeen ma, te jin kuña'a ni i: “Kunukoo ni nuu va'a‑ka ya”, te jin kuña'a ni ñayii nda'vi ma: “Konukuiñi ndijin jiña, xi kunukoo ni nuu ja'a sa ya”, Xw)Te nuu ka ndatna'a ni ma, te nú ni kivi in tee ñu'u nda'a de in xe'e oro ndee ya'vi xen‑xeen te ne'nu de sa'ma va'a xen‑xeen, te suni kivi tna in ñayii nda'vi xeen te ne'nu i sa'ma nda'vi sa'ma kee, /v YNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, ja ka kandija ni Jesucristo Iya Tátnuni iya iyo jayiñu'u ma, ja ká'an sa kúu ja másu ko jin saxiko ni ni‑in ñayii ma. *u OJa ko kuu o ñayii ndikin ndaa Su'si ma kúu ja chíndee o suchi kuechi ni ka ji'i yuva i ma, ji'in ña'a ni ka ji'i yii ña ma te ka ndo'o ka neni ña ma, ji'in ja koto va'a o maa o ja ma sa'a o ni‑in ja u'vi iyo ñuu ñayivi a. Cha'a kúu ja kondikin ndija o maa in‑ni Su'si ma.t 3Vaa nú na in jani ini ja in ñayii ndikin xeen Su'si ma kúu i ne'un ndaka o a, te chítna'nu i yaa i ma ji'in ndaka tnu'u ká'an i ma. Nú ña'a, te xnda'vi i ini anua i ma, te visi ká'an i ja ndikin i Su'si ma, kovaa ja ká'an i ma masu kétna'a ji'in ja sa'a i ma. s 9Kovaa iyo ñayii ni‑yu'u ni‑ini i nde'ya i tnu'u vava'a tátnuni Su'si ma tnu'u sa'a ja ndayaa o nuu ja u'vi ma, te masu ndúnaa i ja ni jiniso'o i ma, nú masu ja ûni sa'a i ndaka sukan ká'an ya ma. Te ñayii ya'a, va'a xeen ko kuu i ndaka nawa ñu'u ini i ja sa'a i ma. Xr +Vaa jini de sukan jito de ma. Sani te kua'an de, te ndunaa de naxe jito de ma. Lq Vaa nú nde in yika‑ni ja niniso'o i sukan ká'an tnu'u Su'si o a te masu sa'a i sukan ká'an tnu'u ya ma, ñayii ya'a chi sukan‑ni kúu in tee nde'ya maa de nuu espeju ma sukan‑ni kúu i. p Kovaa jin sa'a ni sukan ká'an tnu'u Su'si a. Te masu yika‑ni ja jin koniniso'o ni, vaa nú ña'a te ka xnda'vi ni maa ni. po [Chukan kúu ja jin xtandiyo ni ndaka tu'u ja u'vi ja kini ka ñu'u ini anua ni a, te jin kava kuee ini ni, te jin kuan‑ta'vi ni tnu'u Su'si ma ja ni ka jakun‑nee ini anua ni a, vaa suu i sa'a ja kuu jin kaku ni nuu ja u'vi ma. Hn  Vaa nú ka ndakiti ini o ma, masu ka sa'a o ja kúni Su'si ma. Rm Chukan kúu ja kútoo ña'a maa sa, ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, te jin koo ñama ni ja jin koniniso'o ni, te jin kava kuee ini ni ora jin ka'an ni ma, te má jin ndakiti yachi ini ni. l Ja ni kuu ini maa ya ma kúu ja ni sa'a ya ja ni ka ndakâku jaa o nuu ya ma ja maa tnu'u ndaa tnu'u kuiti ni ka'an ya ma, sukan‑va'a jin ko kuu o xinañu'u‑ka nuu ndaka ja ni sa'a ya ma. Ja kondikin ndija o Su'si ma kúu ja ûni ka'an o te sa'a o jk ONdaka ja va'a ja ndaa ka ndani'i o a chi onde sukun nuu iyo Su'si ma vee, te Su'si ma kúu iya ni sa'a ndaka ja ka ndu'va ka iyo onde andivi ma. Te maa ya chi masu ndaxsama ya ja jani ini ya ma, sukan kúu kati kuanda'vi ma. jj ONdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, kútoo xeen ña'a sa, te má jin xnda'vi ni maa ni: i Sani te ja játna ini o ja sa'a o ma ni kundee i ja ni jiso kuechi o ma. Te nú ja ndiso kuechi o ma, sani te kújika o nuu Su'si ma. h Su'va ja u'vi ñu'u ini maa maa o ja sa'a o ma, chukan kúu ja kána ña'a i ja sa'a o, te játna ini o, te jínu ini o, te sa'a o ma. eg E Vaa nú na in kúu ini ja sa'a i ja u'vi ma, máko ka'án i ja Su'si ma jitotnuni ña'a. Vaa Su'si ma, masu na in kuu ska'an ya ja sa'a ya ja u'vi ma, te ni maa ya, masu ska'an ya ni‑in ñayii ma ja sa'a i ja u'vi ma. sf a Vava'a kúu ñayii kánda ora ska'an ña'a tachi ma ja sa'a i ja u'vi ma, vaa nuna kanda i ja masu sa'a i ja u'vi ma chi ni'i i in corona ja koteku i ni‑kani ni‑jika ja ni skuiso Su'si ma ja taa ya nuu yo'o ja ka kutoo o ya. e ! Vaa nuna kana kandii ma te ku‑i'ni xeen ma, te yi'i ma chi yichi i, te ita i ma chi kun‑kava, te naa ja vivii ni kaa i ma. Te suni sukan kúu tna xiku ma ji'in ndaka ja jaan i ma ji'in ja ndáxiko i ma. Sukan jin kanda o nuu tnundo'o tnuneni kénda koo nuu o ma @d { Kovaa nú na in kúxiku ma, te káni ini i ja masu xiku kúu i, su'va kóo sii ini i ja ni ndakunitnuni i ja masu in ñayii kanuu‑ka kúu i, vaa sukan kúu ita yi'i ma‑ni kúu i. yc m Nú ñayii kúnda'vi ma te ni nduu i sa'ya Su'si ma, kóo sii ini i, vaa jâ iyo jayiñu'u i nuu Su'si ma. ^b 7Ñayii jani uu jani uni ini i ma chi ni‑in ja kúni i ja sa'a i ma, ma kuu sa'a i. da CTe nú sukan‑ni kúu ni, másu ko kani ini ni ja ni'i ni ni‑in ja taa Iya Tátnuni ma. g` IKovaa kúkanu ini o Su'si ma ora kakan‑ta'vi o nuu ya ma. Ñatuu ko kani uu ko kani uni ini o. Vaa ñayii ñatuu kúkanu ini ya ma chi sukan kúu nuu mar ma kúu i, ja ora yi'i tachi ma, te kua'an vee nuu ndute ma kúu. h_ KNú nde o ja'ni ña'a i ja jakun‑tnuni ini o tnu'u ndichi ma, te kákan‑ta'vi o nuu Su'si ma, te taa ya. Vaa maa Su'si ma kúu iya taa ndaka ja jiniñu'u o ma, te masu ndákune'e ya naxe ni yo sa'a ni yo kuu o ma. ^ !Te nuna kava kuee ini o ma, te ni'i ndi'i ni'i tu'u o tnu'u ndee tnu'u ndatnu sukan ko kuu o nuu Su'si ma, te ñatuu nawa jakituu‑ka o. (] KVaa ka jini ni ja nuna kundee o nuu tnundo'o tnuneni ka ya'a o ma chi sa'a i ja kava kuee‑ka ini o, te sukan, te kunitnuni o nú kukanu ini‑ka o Su'si ma. u\ eNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin koo sii ini xeen ni ndeva'a‑ni naxe ka ndo'o ka neni ni. {[ sSaña kúu Santiago tee jinukuechi nuu Su'si o a ji'in nuu Jesucristo iya tátnuni nuu o a. Ndákan‑tnu'u ñaña'a ña sa ndi‑uxi uu jichi ni, ja ni ka jitenuu ni ka ya'a ka yukan ma. Kákan ta'vi o nuu Su'si ma, te taa ya tnu'u ndichi ma WZ' Te Su'si ma na skuta'vi ña'a ja vii ja va'a ndaka ni. Te sukan kó kuu.hYI Jin ndakua'a ni nchuxi ndaka tee ni ka kunda'a ña'a ja jin kaxtnu'u de tnu'u Su'si o a, ji'in ndaka tna'a o ñayii jâ ni ka xndoo i ndaka ja u'vi ma. Ndaka tna'a o ka iyo ñuu Italia a, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i. X Jin kona'a ni ja ñani o Timoteo a chi jâ ni kee de vekaa ma, te nuna kii de, te jaan sa ji'in de nuu ka iyo ni a. MW Jikan‑ta'vi xen‑xeen sa nuu ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a ja na jin kanda ni jin koniniso'o ni tnu'u ya'a, sukan ndaka'an‑so'o sa nuu ni a, vaa masu kua'a xeen‑ni ni tee sa a. V Te na sa'a Su'si ma ja jin ko sa'a ni ndaka ja va'a ja vii, sukan kúni maa ya ma. Te ja maa Jesucristo te na sa'a Su'si ma ja jin ko kuu ni sukan játna ini maa ya ma. Te nuu maa Jesucristo ma na koo jayiñu'u ma ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. jUM Te maa Su'si ma kúu iya sa'a ja jin koo mani o a, te suu ya kúu iya ja ne'un ñayii ni ka ji'i ma ni ndaxteku ya Jesucristo iya tátnuni nuu o a. Te maa Jesucristo ma kúu iya kúu sukan kúu tee jito ndikachi de ma, te ja maa niñi ya ja ni jati nuu krusi ma, te ni jinkuiñi tnu'u jaa sukan jin koo va'a o nuu Su'si ma ni‑kani ni‑jika ma. Tw Ja jikan‑ta'vi ñukuun sa kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, ja na chindee ña'a ya te na ndenda yachi‑ka sa nuu ka iyo ni a. Ndákan‑tnu'u ñaña'a de ñayii ma, te jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma ja na jin kuta'vi i ja vii ja va'a FS Jin kakan‑ta'vi ni ja jin kuu sa, vaa ka kukanu ini sa ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a sa nuu Su'si o a, te ka ñu'u ini sa ja ndimaa ja va'a jin ko sa'a jin ko kuu sa nuu ya ma. rR] Jin kandija ni ja ka ka'an tee ni ka kunda'a ña'a ja jin kaxtnu'u de tnu'u Su'si o a nuu ka ndatna'a ni ma. Vaa suu de ka ndi ini ja jin kuu ini anua ni a, vaa Su'si ma chi ndakan ya kuenda nuu de ja ka jito ña'a de a. Chukan kúu ja jin sa'a ni ja va'a ja vii, sukan‑va'a jín koo sii ini de, nasa yukan, te jin kuxii ini de te jin kuña'a de nuu Su'si ma ja masu nde jiniñu'u ja ka jito ña'a de ma. Vaa nuna jin kuña'a de ya sukan, te masu kuu jin koo va'a ni nuu Su'si ma. OQ Te másu ko jin ndunaa ni ja jin sa'a ni ja va'a ma, ji'in ja jin chindee ni tna'a ni ma, vaa sukan játna ini Su'si ma, vaa ja va'a‑ka kuu ja sa'a o sukan sana ja ndakua'a ni in kiti nuu ya ma. P Te ja jín ndakua'a yo'o nuu Su'si ma kúu ja ndimaa jín kata o yaa ja ka ka'an ndaka ja ni sa'a Jesucristo ma ja jin kuu o, te ndimaa jín ndachiñu'u o Su'si ma, te jín ku'un ini o ja ñayii ka ndaka'an ka ndakachi ja ka ndikin i Su'si ma ka kuu o. O Vaa yo'o chi masu ñuu ñayivi ya'a kúu ñuu jin koo o, chi su'va ka ndanduku o in ñuu nuu kuu jin koo o kivi ki'in o a. 'NG Te chukan kúu ja jín ke koo o yu'u ñuu ma nuu iyo ya ma, te visi na jin ka'an ndeva'a ñayii ma ja jin kuu o sukan ni ka yo ka'an ndeva'a i ja kuu ya ma. 1M[ Te suni sukan tna ni kuu ji'in Jesús ma, vaa onde yu'u ñuu ma ni ka ja'ni i ya ma, te ni jati niñi ya ma, sukan‑va'a ndene'e ya ñayii ñuu ya ma nuu ja u'vi ma. IL  Vaa sutu tátnuni nuu sutu ma, kívi de ini veñu'u ma ji'in niñi kiti ni ka ja'ni de ja kuechi ja u'vi ni ka sa'a ñayii ma. Kovaa yikikuñu ti ma chi onde ye'e ke'e ma‑ni ka ja'mi i ma. )KK Vaa yo'o chi ka neva'a o in nuu altar nuu ka yoxtnee xtatila ji'in ndute uva ja jin kaa jin ko'o o ma, ja ka ndakune'e o sukan ni ndo'o ni neni Jesús ma, kovaa sutu ni ka yo jinukuechi ini veñu'u jana'a ma sukan ni tatnuni Moisés ma, masu kuu jin kaa de ja ka yoxtnee nuu altar o ma. _J7 Te chukan kúu ja másu ko jin kua'a ni tnu'u, ja in‑ka tnu'u jin ko kaxtnu'u i nuu ni ma. Vaa ja va'a‑ka kuu ja jin koo va'a ini anua o a nuu ja vii ja va'a skuta'vi ña'a Su'si ma, te sana ja jin ko ndi ini o nawa jin kaa jin ko'o o ma. Vaa ñayii ka jatanuu ndaka chukan chi masu nawa chíndee ña'a i ja jin ndani'i ta'vi i ma. I/ Vaa suni maa Jesucristo ma kúu iya ni ka yo kukanu ini de onde xi'na‑ka ma, te suni maa ya kúu vitna, te suni maa ya ko kuu kivi ki'in o ma. H- Jin ndaka'án ni tee ni sunkani ña'a Su'si ma, ja jin ko koto ña'a de ma te jin kaxtnu'u de tnu'u Su'si o a nuu ka ndatna'a ni ma, te jin ndasa'a ni kuenda naxe ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu de ma, naxe ni ka yo kukanu ini de Su'si ma, te sukan jin ko sa'a tna ni a. -GS Te chukan kúu ja ka kusaa ini o ja ka ka'an o sa'a:Iya Tátnuni ma kúu iya chíndee ña'a ma, te masu koyu'u sa nawa jin kuni ñayii ma ja sa'a ña'a i ma. SF Máko jin ko ndiyo ini ni ja jin koneva'a xeen ni xu'un ma, su'va jin koo sii ini ni nawa ka neva'a ni a‑ni, vaa sa'a ká'an Su'si ma: “Masu xndoo nda'vi ña'a sa, ni masu ndunaa ña'a sa.” E  Jín kona'a ndaka o ja vii ja luu kúu ja ka tnanda'a ñayii ma, kovaa máko jin kivi nduu jin kivi ni'ni o ji'in ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in o ma. Vaa ñayii ka kivi nduu ka kivi ni'ni ji'in in‑ka ñayii ma chi ndakan Su'si ma kuenda nuu i. ?Dw Jin ku'un ini ni ja jin chindee ni ñayii ka yinee vekaa ma, te jin kani ini ni ja kuenda tnu'u ja maa tna ni ka yinee vekaa ma, te suni jin kona'a tna ni ja jin chindee ni ñayii ka ndo'o ka neni ja ka sa'a ndeva'a ña'a in‑ka ñayii ma. Jin kani ini ni ja kuenda tnu'u ja maa ni ka ndo'o ka neni ma. sC_ Jin kona'a ni ja jin kuanuu ni ve'e ni ma, ja jin ndoo ñayii ka jiniñu'u ja jin ndoo i ma. Vaa ka iyo jaku ñayii ja sukan ni ka sa'a i ma, te masu ka jini i, te ñayii ni ka wanuu i ve'e i ma ja jin ndoo i ma chi ángel ka kuu i. IB  Másu ko jin ndunaa ni ja jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni. hAI Vaa Su'si o a chi kuenda kúu ñu'u káyu kóko ma te xnaa i ndaka ma, sukan kúu tna ya.#@? Te chukan kúu ja yo'o jin ndani'i in ñuu ja masu xtandiyo‑ka ya ma. Te chukan kúu ja jín ndakuan‑ta'vi o nuu ya, te jín ndachiñu'u o ya ni‑yu'u ni‑ini o, sukan játna ini ya ma, te jín kava respetu o nuu ya, te jín koyu'u o ya nú ma jin kandija o ja ká'an ya ma. 6?e Ja ni ka'an ya ma, sa'a kúni ka'an: Ja skanda ya ndaka tu'u ja ni sa'a ya ma, te xtandiyo ya ndaka, sukan‑va'a kendoo maa in‑ni‑nka ndaka ja masu skanda‑ka ya ma. j>M Vaa kivi yukan, ja ni ka'an ya ma, te ni tnaa ñuu ñayivi a. Kovaa vitna, ja ni skuiso ya ma sa'a ká'an: “In jichi‑ka, te sa'a sa ja tnaa ñuu ñayivi a, te masu maa in‑ni i chi onde andivi ma”, kúu ya ká'an ya. "== Jín ko koto va'a o maa o, nasa jin saxiko o iya ká'an nuu o a. Vaa ñayii ni ka saxiko ja ni ndaka'an‑so'o Su'si ma nuu i ñuu ñayivi a chi ñatuu ni ka kaku i. Te yo'o tna, nuna jin saxiko o iya iyo onde andivi ma, ja ndáka'an‑so'o ya nuu o a, chi kuiti masu jin kaku o. y<k Te suni jâ ni ka jan tu'va o Jesucristo iya ni sunkani tnu'u jaa ja sa'a ja jin koo va'a o nuu Su'si o a. Te ja niñi ya ni jati ma, te ni ka nduvii o a, te cha'a chi iyo in tnu'u kanu ini sana niñi Abel ma, ja ni jati nuu ni ji'i i ma. T;! Te suni jâ ni ka jan tu'va tna o nuu ni ka ndatna'a ñayii xinañu'u ni ka jakoxtnee ja ka nani i ma onde andivi ma. Te jâ ni ka jan tu'va o Su'si ma, iya ndakan kuenda nuu ndaka o ma. Te jâ ni ka jan tu'va tna o ñayii ni ka ji'i ma, ja ni ka yo sa'a i ja va'a ja ndaa ma, te ni ka nduvii, ni ka ndundoo kuiti i nuu Su'si ma. 6:e Kovaa yo'o chi ni ka jan tu'va o yuku nani Sion ma, ñuu maa Su'si iya téku ma, ñuu kúu Jerusalén ma ja iyo onde andivi ma, nuu ka iyo kua'a xen‑xeen ángel ma. #9? Ûni îyo xen‑xeen ni kuu ma, vaa onde maa Moisés ma ni jiña'a nuu Su'si ma: “Yu'u xen‑xeen sa, te ni'i ni'i‑nka sa”, kúu de jiña'a de ya. 8 Vaa masu nde ni ka kundee ini i ja jin koniniso'o i sukan ni tatnuni ya ma, vaa ni tatnuni ya ja nú nde‑in ñayii ma xi in kiti ma kaki'i yuku yukan ma chi jin kua'a yuu i ñayii ma xi ji'in lanza jin ka'ni i ñayii ma, te sukan tna jin sa'a i ji'in kiti ma. 7+ Nuu ni ka jiniso'o ñayii ma sukan kúu yu'u trompeta ma ora nuu ni ka'an Su'si ma, te ni ka jikan‑ta'vi i nuu ya ja máko ka'an‑ka ya ma. g6G Kovaa yo'o, masu nde ni ka jan tu'va o in yuku nuu kuu ke'e kaan o ma, sukan ni ka sa'a maa ñayii ñuu Israel ma. Te yuku yukan kúu nuu ndú'va ñu'u maa ya ma, visi nee xen‑xeen ma, te yi'i xen‑xeen kajin ma. k5O Vaa ka jini ni ja ni ya'a xeen ma, te sana ni ndasa'a i kuenda, te ni kuni i ja ndani'i i ja vii ja va'a kuta'vi i nuu yuva i ma. Te visi ni ndakani ini i ma te ni ndanda'yu i ma, kovaa masu nde ni ndani'i‑ka i ta'vi i ma. %4C Nasa yukan, te ne'un o a iyo in ñayii ja kívi nduu i ji'in ndi‑in ndi‑in ñayii masu ni tnanda'a ji'in i ma, xi in ñayii ñatuu ndí ini ja ni'i i ja ni skuiso Su'si ma, sukan ni sa'a Esaú ma, ja ni ndaxiko i ja iyo ja ni'i i ma, kuechi ja ni ndiyo ini i vala‑ni ndeyu ma. S3 Jín ko ndi ini o nasa yukan, te nde o masu ni'i ja vii ja va'a ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma, nasa yukan, te nde o yikuu sa'a ja u'vi ja ñatuu kandija o ja ká'an Su'si ma, te ja'nu ndee o ja jin kua'nu‑ka tna'a o ma nuu Su'si ma, te nasa yukan, te jin kuikin tna i xiko nde o ka sa'a ja u'vi ma, te sukan jin ko sa'a tna i. ?2w Jín ko ndi ini o ja jin koo mani ndaka o, te jín ku'un ini o ja ñatuu‑ka na ja u'vi jin ko sa'a o, vaa nú ma jin xndoo o ndaka ja u'vi ma, te masu jin kuni o Iya Tátnuni ma. }1s Te jín ndanduku o ichi ndaa ma, sukan‑va'a nde o jika yakua jika yo'o ma, te na nukun‑nee o ini ichi va'a ma. R0 Chukan kúu ja nde o ni ka kuita nda'a, ni ka kuita ja'a nuu Su'si o a, te ñatuu ka kundee‑ka o ja jin kondikin o ya a, te na jin ndachu'un ini o, te na jin ndatnii o tnu'u ndee tnu'u ndatnu. J/  Ja ndaa kúu ja ora ndáka'an‑so'o nuu tna'a ñayii ma, xi ora ndáka'an‑so'o Su'si ma nuu o ma, te masu jan‑ta'vi sii ini o, su'va kúxii ini o ja sukan ndáka'an‑so'o ya nuu o ma, ji'in sukan ka ndaka'an‑so'o tna'a o ma nuu o ma. Kovaa nuna ndasa'a o kuenda chi sani te ndása'a o ja va'a ja ndaa ma, sukan kúni ya ma, te ndúu o ñayii kaa kuee ini. Jín ko ndi ini o nasa nde o masu ni'i ja vii ja va'a ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma .) Vaa yuva o ma chi jaku‑ni kivi ni ka yo ka'an, ni ka yo kachi de nuu o, sukan ni ka yo jani ini de ja jin koo va'a o ma. Kovaa ja sukan sa'a Su'si o a chi ja va'a‑ka maa o kúu, sukan‑va'a ñatuu‑ka na ja u'vi jin ko sa'a o, te jin ko kuu o sukan iyo maa ya ma. - Vaa suni yo'o tna, nuu lilikin‑ka o ma chi yuva o ma chi ni ka yo ndaka'an‑so'o de nuu o ma, te ni ka yo kani ña'a de, nú masu va'a‑ni ni ka yo sa'a o ma. Kovaa ka ndaa respetu o nuu de. Te nú sukan ni ka yo sa'a o ji'in yuva o tee ka iyo ji'in o ñuu ñayivi a, te kuiti va'a‑ka ja jin kandija o ja ká'an Yuva o iya ni sa'a ini anua o a, sukan‑va'a jin koteku o. ,5 Vaa sukan sa'a tna Su'si ma ji'in ndaka sa'ya ya ma. Te nú masu sukan sa'a ya ji'in ni ma chi masu sa'ya ya ka kuu ni, te ¿na in kúu yuva ni ma? +! Jin kanda ni ja ndáka'an‑so'o Su'si ma nuu ni, vaa sukan ndáka'an‑so'o ya nuu ndaka sa'ya ya ma. Vaa ka jini o ja sukan kúu tee ma ji'in sa'ya de ma, ja onde ndáka'an ndákachi de nuu i, te visi na ndonda de nuu i, kovaa sukan, te ko kuu i ñayii va'a. _*7 Vaa Iya Tátnuni ma chi ñayii kútoo ya ma te jâ ni nduu i sa'ya ya ma chi ndaka'an ndakachi ya nuu i,
te kua'a ya tnu'u ja ndo'o neni i vala ma, sukan‑va'a ndakani ndaka'vi ini i naxe ko kuu i nuu ya ma. 3)_ ¿Te xi jâ ni ka ndunaa ni ndaka ja ndaka'an‑so'o tnu'u Su'si ma nuu o ja ka kuu o sa'ya ya ma? Vaa sa'a ká'an tnu'u maa ya ma:Sa'ya maa sa, máko saxiko ni ja ndáka'an‑so'o Iya Tátnuni ma nuu ni, nú xndo'o xneni ña'a ya ma, te máko xtaya ni ora ndáka'an ya na kuechi ni ma. -(S Vaa ndijin chi ndaka ja u'vi ka sa'a ka kuu ña'a i ma, kuechi ja ñatuu ka sa'a‑ka ni ja u'vi ma, kovaa ñatuu jin ka'ni‑ka ña'a i sukan ni ka sa'a i ya ma. j'M Te chukan kúu ja jin ndasa'a ni kuenda sukan ni ndo'o ni neni Jesús ma, ja ni ka sa'a, ni ka kuu ña'a ñayii ka ndiso kuechi ma. Te nú nawa ka ndo'o ka neni ni ma, te másu ko jin ndakani ini ni te jin ko xtaya ni. W&' Jín konde'ya o maa Jesús ma, vaa maa ya kúu iya sa'a ja kuu jin kukanu ini vava'a o Su'si ma, vaa maa ya chi nuu ni ndo'o ni neni ya ma chi masu nde ni ndi ini ya ja tna'a ya ja kan‑nuu ma chi ja nde'ya ya kúu ja vii ja va'a ni'i ya ma. Te nuu ni kundee ya ma, te ni nukoo ya xiñi kua'a nuu núkoo Su'si ma ja tátnuni ya ma. b~u}e||{yxx(w8vbuZtss rqvq3ppHoonnOmmNllrkYjPi>hggfLedrcbbca``@__^]]*\s[+ZZ@@?G>==N<  q  G;e/Nuu ni jini tee kanuu satniñu nuu rey ma, ja ni ndenda Jesús ma ñuu Galilea ma ja ni ja'an ya ñuu Judea ma, te ni ja'an de ni jan koto de ya, te ni ka'an nda'vi de ya ja ki'in ya ve'e de ma te ndasava'a ya sa'ya de ma, vaa ku'u ka'vi i, te kûu i kúni i. Od.Jesús ma, kuan no'o ya Caná ñuu Galilea ma nuu ni sa'a ya ja ndute ma, te ni nduu de ndute uva ma. Te iyo in tee kanuu satniñu nuu rey ma, te iyo in sayii de ñuu Capernaum ma, te ku'u i. Oc-Nuu ni ndenda ya ñuu Galilea ma, te ñayii ñuu yukan, ni ka ndatnu'u mani i ji'in ya, vaa suni ni jan koo tna i Viko Pascua ñuu Jerusalén ma, te suni ni ka jini i ndaka ja ni sa'a ya yukan ma. 4ba,Te sa'a ni yo ka'an maa ya: In tee ndákaxtnu'u tnu'u wa'a Su'si ma, ñatuu ka ndachiñu'u ña'a ñayii ñuu de ma, kovaa ñayii in‑ka ñuu ma chi ka ndachiñu'u i de. iaK+Ni ya'a uu kii ma, te ni ndee Jesús ma ñuu Samaria ma, te kuan no'o ya ñuu Galilea ma. W`'*te ka jiña'a de nuu ña'a ma: ―‍Vitna, te ka kandija sa. Masu nani ja ni ka'an ni ma, chi vaa maa sa ni ka jiniso'o ja ni ka'an ya ma, te ni ka ndasa'a sa kuenda ja iya ya'a kúu iya sa'a ja jin ndani'i ta'vi ñayii ñuu ñayivi a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Jesús ma, ni ndasava'a ya sayii in tee kanuu satniñu nuu rey ma B_)Te kua'a xeen‑ka ñayii ni ka kandija ja ká'an ya ma, (^I(Chukan kúu ja nuu ni kenda koo ñayii Samaria ma nuu iyo Jesús ma, te ka ka'an nda'vi i Jesús ma ja na kendoo ya ñuu yukan. Te ni kendoo ya yukan uu kii. 1]['Kua'a ñayii ñuu Samaria ma ni ka kandija Jesús ma, vaa ni ka jini i ja ndaa ni ndakani ña'a ma, ja ni ndakuña'a ya ndaka sukan ni yo sa'a, ni yo kuu ña ma. s\_&Saña ni tetniñu ndaka ni ja jin ndaxtutu ni tna'a ja masu nawa ni ka satniñu ni ja kuite i ma. Siin‑ka ñayii ni ka yo satniñu. Te ndijin jin ko kuu ñayii jin ndaxtutu kuenda ñayii ni ka satniñu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. x[i%Vaa sa'a, te kúu ja ndaa ja ndija tnu'u ndichi ka ka'an i ma: “In ñayii sáka, te in‑ka i ndáxtutu.” SZ$Ñayii satniñu nuu ndútutu ma chi ké'en ya'vi i, te ñayii ndáxtutu ma, ndáxtutu i ja jin koteku i ni‑kani ni‑jika, vaa suni ñayii sáka ma ji'in ñayii ndáxtutu ma, ka kusii ini ndunduu i. XY)#Ndijin, ka ka'an ni: “Kúni‑ka kuun‑ka yoo sana ndaxtutu o itu ma”, kovaa saña chi ká'an sa, jin ndonenuu ni te jin konde'ya ni nuu ni ka saka i triu ma, vaa jâ ni ka kuaan ja sani te ndututu i. X9"Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndeyu sa kúu ja sa'a sa sukan kúni iya ni tetniñu ña'a ma, te xsinu sa tniñu ni tatnuni ya ja sa'a sa a. #W?!Te tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka jikan‑tnu'u tna'a de: ―‍¿Kuiti masu na in ni ki xsia'a ja ni jaa de? ―‍ka kuu de ka ka'an de. oVW Kovaa jiña'a ya: ―‍Saña chi iyo in ja kaa sa ja masu ka jini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 0UYKovaa nani ve koo ñayii ñuu ma, te ka ka'an nda'vi tee ka ndikin ya ma ja kaa ya xita, te ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, kaa ni vala ―‍ka kuu de ka jiña'a de. XT)Sani te ni ka ke koo ñayii ñuu yukan, te kuan koo i nuu iyo Jesús ma. AS{―‍Ne'e koo ni, te jín koo o, te jin kuni ni in tee ja ni ka'an de ndaka ja ni yo sa'a, ni yo kuu sa ma. ¿Te kuiti masu tee ya'a kúu Cristo ma? ―‍kúu ña jiña'a ña. xRiTe ña'a ma chi ni xndoo ña kiyi ña ma, te kuan no'o ña ini ñuu ma, te ni jiña'a ña nuu ñayii ma: QwSani te ni ka ndenda koo tee ka ndikin ya ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de ja Jesús ma, yikuu ya ká'an ya ji'in ña'a ma. Kovaa ni‑in de ñatuu ni ka kusaa ini ja jin kakan‑tnu'u de nawa kúni ya xi nawa ka ndatnu'u ya ji'in ña'a ma. sP_Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Maa sa kúu iya yukan, iya ká'an ji'in ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. dOATe ña'a ma, jiña'a ña: ―‍Saña chi jini sa ja kii Mesías ma, te kivi kii ya ma kaxtnu'u ndi'i kuiti ya ndaka ―‍kúu ña jiña'a ña. Te tnu'u Mesías ma kúni ka'an “Cristo iya tetniñu Su'si ma”. ]N3Vaa Su'si ma chi masu kuni ndijin o ya, vaa Xtumani Ndios ma kúu ya. Te ñayii jin chiñu'u ya ma, jiniñu'u ja ni‑yu'u ni‑ini i jin chiñu'u i ya sukan kúni maa Xtumani Ndios ma ―‍kúu ya jiña'a ya. M Kovaa kenda ora ma, te vitna kúu ora ja jin chiñu'u ndija ñayii ma Yuva o Su'si ma, te jin sa'a ndaa jin sa'a ndija i ndaka sukan kúni maa Xtumani Ndios ma. Vaa suni Yuva o ma chi ndánduku ya ñayii ni‑yu'u ni‑ini i jin ndachiñu'u ndija i ya ma. 3L_Ndijin, masu ka jini ni na in ka chiñu'u ni, kovaa saña chi ka jini sa na in ka chiñu'u sa, vaa ne'un ñayii judío ma kenda iya sa'a ja jin ndani'i ta'vi ñayii ma. QKJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin, kandija ni ja ká'an sa a, vaa sani te kenda kivi, te masu jiniñu'u‑ka ja jin koo ni yuku ya'a ni a ñuu Jerusalén ma ja jin chiñu'u ni Yuva o ma. TJ!Tna'a sa ñayii jana'a ñuu Samaria ya chi ni ka yo chiñu'u i Su'si ma nuu yuku ya'a. Te ndijin tee judío ma, ka ka'an ni ja Jerusalén ma kúu nuu jin chiñu'u o Su'si ma ―‍kúu ña jiña'a ña. ~IuJa ni jiniso'o ña sukan ma, te jiña'a ña: ―‍Ndijin chi in tee ndákaxtnu'u tnu'u wa'a Su'si ma kúu ni. H+vaa u'un tee ni iyo ji'in ni ma, te tee iyo ji'in ni vitna a chi masu yii ni kúu de. Te ja ndaa kúu ja ká'an ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. &GETe jiña'a ña'a ma: ―‍Masu na yii sa iyo ―‍kúu ña jiña'a ña. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Va'a‑ni ni ka'an ni ja masu na yii ni iyo, {FoJesús ma, jiña'a ya: ―‍Kuá'an ni, te kana ni yii ni ma, te kii ni ji'in de ―‍kúu ya jiña'a ya. /EWTe jiña'a ña'a ma: ―‍Ndijin, taa ni ndute yukan, sukan‑va'a máko ko yichi‑ka sa, te máko kii‑ka sa ki tava sa ndute a ―‍kúu ña jiña'a ña. D{kovaa ñayii jin ko'o ndute kua'a sa ma, masu jin ko yichi‑ka i, vaa onde ini anua ñayii jin kuan‑ta'vi ndute kua'a sa ma ko kuu sukan kúu nuu tóo ndute ja masu nde ndi'i de ma, te jin koteku i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. kCO Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndaka ñayii jin ko'o ndute ya'a chi jin ko yichi‑ka i, yBk Tee jana'a ni yo kuu Jacob ma, ni ka yo ji'i de ndute soko ya'a, ji'in sa'ya de ma, ji'in kiti de ma. Te ni xndoo de soko ya'a ja jin nduta'vi o a. ¿Te naku ká'an ni sukan? ¿Xi ja va'a‑ka ni sana Jacob ma? ―‍kúu ña jiña'a ña. #A? Te ña'a ma, jiña'a ña: ―‍Ndijin, masu nawa yinda'a ni ja tava ni de, te vaa kunu soko a, te ¿ndenu yinda'a ni ndute taa ni ja koteku sa ma? o@W Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nute kuni ni nawa kúu ja taa Su'si ma, te nute kuni ni na in kúu ja jikan ndute nuu ni a chi maa ni kakan ndute ko'o ni, te taa ya ndute sa'a ja koteku ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ?9 Kovaa ñayii judío ma, masu ni ka yo jatniñu i ndatniñu ñayii ñuu Samaria ma. Te chukan kúu ja ña'a ma, ni ndakone'e ña: ―‍¿Naxe kúu ja ndijin, ja tee judío ma kúu ni, te jikan ni ndute nuu saña ja kúu sa ña'a ñuu Samaria a? ―‍kúu ña jiña'a ña. o>WTe tee ka ndikin ya ma chi jâ kuan koo de ini ñuu ma kuan kuaan de ja jin kaa de ji'in ya ma. %=CSani te ni kenda in ña'a ñuu Samaria ma kuan tava ña ndute soko ma, te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Taa ni vala ndute ko'o sa ―‍kúu ya jiña'a ya. w<gyatni ñu'ú tee ni yo kuu Jacob ma ja ni wa'a de sayii de José ma. Yukan iyo in soko ndute ni ka yo xnani ñayii ma soko Jacob ma. Te Jesús ma, ni ku‑u'vi ya ja ni jika ya ma, te ni jinkoo ya yu'u soko ma nuu sani te kuu sava nduu. L;Chukan kúu ja ni kenda ya ñuu Samaria ma ichi nuu nani Sicar ma Q:Te ichi kuan no'o ya ma, jiniñu'u ja ndaya'a ya ñuu Samaria ma. 9 Nuu ni jini Jesús ma ja sukan ka jani ini tee ka kuu fariseo ma, te ni ndee ya ñuu Judea ma, te kuan no'o ya ñuu Galilea ma. u8c(Kovaa masu maa Jesús ma ni yo skuandute ñayii ma chi tee ka ndikin ya ma ni ka yo skuandute ñayii ma.) 7 +Tee ka kuu fariseo ma, ni ka jini de ja ka kandija kua'a‑ka ñayii ja ká'an Jesús ma te ni yo skuandute kua'a‑ka ya ñayii sana Juan ma. 86i$Nú na in kandija Sa'ya ya ma, te koteku i ni‑kani ni‑jika, kovaa nú na in ñatuu kúni kandija i Sa'ya ya ma, masu koteku i, su'va ndetu ña'a nuu ndo'o neni i ma.5w#Vaa Yuva ya ma chi kútoo ya Sa'ya ya ma, te wa'a ya tnu'u ja tátnuni Sa'ya ya ma siki ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. d4A"vaa maa Su'si ma ni tetniñu Sa'ya ya ma. Vaa iya ni tetniñu Su'si ma, ká'an ya ndaka ja tátnuni Su'si ma, vaa Su'si ma chi masu jaku‑ni Xtumani maa ya ma ni wa'a ya Sa'ya ya ma chi ni wa'a ndi'i ni wa'a tu'u ya. f3E!Kovaa nú na in na kandija ya ma, ñayii yukan, ká'an ndaa i ja Su'si ndija kúu Su'si ma, k2O te ká'an ya ja jiniso'o ya ma ji'in ja jini ya ma. Kovaa ñatuu na in kándija ja ká'an ya ma. _17Iya vee onde sukun ma iyo siki ndaka o. Ñayii iyo nuu ñu'ú ya'a, ñayii nuu ñu'ú ya'a kúu i, te ká'an i sukan kúu nuu ñu'ú ya. Kovaa iya vee onde andivi ma, iyo ya siki ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, h0IChukan kúu ja saña chi nduu luluu‑ka tniñu sa'a sa a, te maa ya chi su'va kuka'nu‑ka tniñu sa'a ya ma, vaa iya kanuu‑ka kúu ya sana saña ―‍kúu de jiña'a de. Jiniñu'u ja jin kandija o ja ká'an Jesús ma %/CVaa in viko tnánda'a ma chi suchi tnánda'a ma, kúsii ini xeen i ja iyo i ji'in suchi si'i ma, te suni sukan kúu tna suchi kétna'a ini ji'in suchi tnánda'a ma, ja iyo tna i yukan, te jiniso'o i ja ká'an suchi tnánda'a ma, te kútachi xeen i. Te vitna sukan kúsii ini tna sa. O.Ndaka maa ni ni ka jiniso'o ja ká'an ndaa sa ja masu Cristo iya tetniñu Su'si ma kúu sa chi yika‑ni ja in ñayivi‑ni kúu sa, te ni tetniñu ña'a Su'si ma ja satu'va sa ichi vee Cristo ma. b-=Te Juan ma, jiña'a de: ―‍Masu nawa kuu koneva'a o, nú masu taa maa Su'si ma. ,te ni jan koo i ka jiña'a i Juan ma: ―‍Teskua'a, jini ni ja tee ni iyo ji'in ni ichi in‑ka yu'u yute Jordán ma, tee ni ka'an ni na in kúu de ma, te vitna chi yikuu de skuandute de ñayii ma, te ndaka i ka ndikin de ―‍ka kuu i ka jiña'a i. +1Kovaa jaku ñayii ka ndikin Juan ma, ni ka keja'a i ka tetna'a i ji'in in tee judío ma siki ja sukan nduvii ndundoo ñayii ma nuu Su'si ma, @*{Sa'a ni yo kuu, nuu ñatuu kivi‑ka Juan ma vekaa ma. )'Suni Juan ma, iyo de ichi ñuu Enón ma yatni ñuu Salim ma, te ni yo jan koo ñayii ma, te ni yo skuandute de i, vaa iyo kua'a ndute yukan. (-Ni jinu, sani te Jesús ma, kua'an ya ji'in tee ka ndikin ya ma ñuu Judea ma. Nuu ni iyo ya ji'in de ma, te ni yo skuandute ya ñayii ma. s'_Kovaa ñayii ka sa'a ja ndaa ma chi kí koo i kí tu'va i nuu tnuu ñu'u ya ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja ka sa'a i sukan tátnuni Su'si ma. Ni ka'an Juan ma sukan kanuu‑ka tniñu sa'a Jesús ma sana tniñu sa'a maa de ma ^&5Vaa ndaka ñayii ka sa'a ja u'vi ma, ñatuu ka jatna ini i nuu xtnuu ya ñu'u maa ya ma, te ñatuu kí koo i nuu xtnuu ya ñu'u maa ya ma, sukan‑va'a ñatuu na in ko ndakuña'a ja ja u'vi kúu ja ka sa'a i ma. !%;Chukan kúu ja jin chunaa maa ñayii ma, vaa ni kii Jesús ma, te sukan tnuu ñu'u ma sukan kúu ya, káxtnu'u ya ichi va'a nuu o a. Kovaa maa ñayii ma chi ni ka jatna ini‑ka i ichi nuu nee ma sana ichi nuu xtnuu ya ñu'u maa ya ma, vaa ja ka sa'a i ma chi ja u'vi kúu. C$Su'va ñayii kandija ya ma, masu ki'in i andeya ma ja chunaa i. Kovaa ñayii ñatuu kándija ya ma, jâ iyo i ja chunaa maa i, vaa masu kándija i Sa'ya maa in maa tnu'u‑ni Su'si ma. h#IVaa Su'si ma, masu ni tetniñu ya Sa'ya ya ma ñuu ñayivi ya'a ja xndo'o xneni ya ñayii ma. u"cSu'si ma, ni kutoo xeen ya ñayii ka iyo ñuu ñayivi a, te ni tetniñu ya Sa'ya maa in maa tnu'u‑ni ya ma, sukan‑va'a nú na in na kandija ya ma, te masu skenaa i maa i, su'va ndani'i ta'vi i te koteku i ni‑kani ni‑jika. =!ssukan‑va'a nú na in na kandija i ya ma, masu skenaa i maa i, su'va koteku i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. Ûni kútoo xeen Su'si ma ndaka ñayii ñuu ñayivi a E Sukan ni sa'a Moisés ma, ja ni ndone'e sukun de in koo nani‑maa kaa kúu ti nuu masu nawa kuiti iyo ma, sukan jiniñu'u ja iya ni kenda ñayivi ñuu ñayivi a, jin ndone'e sukun i ya, q[ Masu na in ni kaa andivi ma, nú masu ja maa iya ni kenda ñayivi ñuu ñayivi a, ja iyo ya andivi ma.   Nú ma jin kandija ni tna'a ja ká'an sa a sukan kúu ñuu ñayivi a, ¿naxe jin kandija ni nuna ka'an sa sukan kúu andivi ma? !; Ja ndaa ja ndaa ká'an sa, ja ja ka jini sa a ka ka'an sa, ji'in ja ka nde'ya sa a, te ka ndaka'an sa a, kovaa masu ka kandija ni ja ka ndaka'an sa a.  Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin ja in teskua'a ñuu Israel ya kúu ni, te ¿ñatuu jini ni ja ká'an sa a? ~u Nicodemo ma, ni ndakakan‑tnu'u de in‑ka jichi: ―‍¿Naxe kúu ja ká'an ni a? ―‍kúu de jiña'a de. c?Vaa jini ni ja yi'i kajin ma nuu kúni maa i ma, te jiniso'o o ja kúu yu'u i ma, kovaa masu jini o nde ichi vee i nde ichi kua'an i. Sukan kúu ñayii ndákâku jaa ja sa'a Xtumani Ndios ma ―‍kúu ya jiña'a ya. T!Máko kun‑nenu ini ni ja ká'an sa ja jiniñu'u ja jin ndakâku jaa ni. 1Ñayii ni kâku nuu si'i i ma chi yikikuñu‑ni kúu i. Kovaa ñayii ni ndakâku jaa ja sa'a Xtumani Ndios ma, ni ndujaa anua i ma nuu Su'si ma. (ITe ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa, nú na in ma kâku ji'in ndute ji'in Xtumani Ndios ma, masu kuu kuni i nuu tatnuni Su'si ma. H Te jiña'a Nicodemo ma: ―‍¿Xi kuu ja in ñayii nija'nu ma, te ndakâku jaa i in‑ka jichi? ¿Kuu ndivi i chii si'i i ma te ndakâku jaa i in‑ka jichi? ―‍kúu de jiña'a de. 6eTe ni ndakone'e Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa, nú na in ma ndakâku jaa i, masu kuu kuni i nuu tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. }sTee ya'a, ni kii de nuu iyo Jesús ma in jakuaa, te jiña'a de: ―‍Teskua'a, ka jini sa ja nuu Su'si ma vee ni ja kaxtnu'u ni nuu ñayii a, vaa masu na in kúu sa'a milagru sa'a ni a, nú masu iyo i ji'in Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. i MIyo in tee fariseo ma ja nani de Nicodemo, te in tee kanuu xeen ne'un ñayii judío ma kúu de. )Ñatuu ni yo jiniñu'u ya ja na in kuña'a ja naxe ka kuu ñayii ma, vaa maa ya chi jâ jini ya onde ini anua ñayii ma nawa ñu'u ini i.jMKovaa Jesús ma, masu ni yo kukanu ini ya ñayii yukan, vaa jini ya sukan inu‑ini ndaka i ma. /Nani iyo Jesús ma Viko Pascua ñuu Jerusalén ma, kua'a ñayii ma, ni ka kandija i ja ká'an ya ma, ja ni ka jini i milagru ni sa'a ya ma. wgChukan kúu ja nuu ni ndateku ya ma, te tee ka ndikin ya ma, ni ka ndaka'án de sukan ni ka'an ya ma, te ni ka kandija de sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma ji'in ja ká'an Jesús ma. Jesús ma, jini ya nawa ñunee ini anua ñayii ma \1Kovaa veñu'u ká'an Jesús ma chi maa yikikuñu ya ma kúu ja ká'an ya ma. P Te tee judío ma, ka jiña'a de: ―‍Uu xiko iñu (46) kuiya ni ka satniñu i ja ni kuva'a veñu'u a, te ¿ndijin, nuu uni‑ni kii te ndasa'a ni, ká'an ni a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.  Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jin ndakana ni veñu'u ya'a, te nuu uni kii te ndasa'a sa ―‍kúu ya jiña'a ya.  %Te ni ka jikan‑tnu'u tee judío ma nuu Jesús ma: ―‍¿Nde a kúu ja kaxtnu'u ni, ja sa'a ni sa'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. , QSani te ni ka ndaka'án tee ka ndikin ya ma sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Kúkueñu sa ve'e Yuva sa a, te chukan kúu ja sa'a sa ndaka cha'a.”  'Suni tee ka xiko sata ma jiña'a ya: ―‍¡Jin xtandiyo ni kiti ya'a! ¡Má jin sa'a ni nuya'vi ve'e Yuva sa ya! ―‍kúu ya jiña'a ya. iKJa ni jini Jesús ma sukan, ni ke'en ya in yo'o, te ni sa'a ya in yutnu xii, te ni kene'e ya ndaka kiti ka ñu'u ma, ji'in ndaka ñayii ma. Te ñayii ka sama xu'un ma, ni jatenuu ya xu'un i ma, te ni kondakin ya mesa i ma. %CTe ini veñu'u ma chi ni ndani'i ya tee ka xiko xndiki, ji'in tee ka xiko ndikachi, ji'in tee ka xiko sata, ji'in tee ka nukoo ka sama de xu'un ñayii ma. ta Jesús ma, kua'an ya ñuu Jerusalén ma, vaa jâ ve kuyatni Viko Pascua ja ka sa'a ñayii judío ma. pY Te ni jinu sukan, te kua'an ya ñuu Capernaum ma. Te ndikin si'i ya ma, ji'in ñani ya ma, ji'in tee ka ndikin ya ma, kuan koo de ji'in ya. Te yukan ni iyo ya ji'in de jaku kii. Jesús ma, ni ndasavii ya ini veñu'u ka'nu ma [/ Cha'a kúu ja ni sa'a Jesús ma ñuu nani Caná ñuu Galilea ma, te cha'a kúu xinañu'u milagru ni sa'a ya ma, ja ni kaxtnu'u ya jayiñu'u maa ya ma. Te tee ka ndikin ya ma, ni ka kukanu ini‑ka de ya. 2] te jiña'a de: ―‍Ndaka ñayii ma, xinañu'u ndute uva va'a‑ka ma ka skanduu i, te nuu jâ ni kukua'a ka ji'i ñayii ka iyo viko ma, sani te ka kene'e i ja nda'vi‑ka ma. Kovaa ro'o chi ni tava'a ro ndute uva va'a‑ka a, te onde vitnañu'ni, sana ni kene'e ro de ―‍kúu de jiña'a de.  Te tee kúcargu viko ma, ni jitotnuni de ndute ni nduu ndute uva ma. Ni masu jini de ndenu ni kee ndute uva ma chi maa in‑ni tee ka skanduu ma ka jini, chi vaa maa de ni ka tava ndute ma. Chukan kúu ja tee kúcargu viko ma, ni kana de suchi tnánda'a ma, -STe Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Vitna te jin tava ni jaku ndute a, te jin xsia'a ni de nuu tee kúcargu viko a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ka sa'a de. 'Jesús ma, jiña'a ya tee ka skanduu ndute uva ma: ―‍Jin xchitu ni ndute nuu tinaja a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka xchitu de. OKa nukuiñi iñu yuu ka kuu tinaja ja jin ku'un ndute ka jatniñu ñayii judío ma sukan ka sa'a i kivi ka kuni i ja jin nduvii i nuu Su'si ma. Te in tinaja ma chi kanda uu xi uni kiyi ndute. ~~uTe jiña'a ña tee ka skanduu ndute uva ma: ―‍Jin sa'a ni ndaka ja ká'an i ma ―‍kúu ña jiña'a ña. %}CJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nawa kúni ni ja sa'a sa? ¿Nava'a ká'an ni sa'a? Ñatuu kenda‑ka ora ja satniñu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. |Te ni ndi'i ndute uva ma, te si'i Jesús ma, jiña'a ña ya: ―‍Ñatuu‑ka na ndute uva ka neva'a i ―‍kúu ña jiña'a ña. u{cTe ni ka kana tna ñayii ma Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma. Ni jan koo de ji'in ya viko tnánda'a ma. sz aNuu uni kii ma ni iyo in viko tnánda'a ñuu nani Caná ñuu Galilea ma. Te yukan iyo tna si'i Jesús ma. yy m3Suni jiña'a Jesús ma: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja onde vitna, te jin kuni ni andivi ma ja ndanune, te ángel Su'si ma jin nda koo jin nu koo siki sa ja kúu sa iya ni kenda ñayivi ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya.=x u2Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Ni kandija ni kuechi ja ni ka'an sa ja ni jini ña'a sa kati tnu higo ma? Su'va kua'a‑ka ja kuni ni sana cha'a ―‍kúu ya jiña'a ya. w 1Natanael ma, jiña'a de: ―‍Rabí, ¡ndijin kúu Sa'ya Su'si ma! ¡Ndijin kúu rey ñuu Israel ya! ―‍kúu de jiña'a de. {v q0Natanael ma, ni jikan‑tnu'u de: ―‍¿Naxe jini ña'a ni? ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jâ ni jini ña'a sa xi'na‑ka sana ni kana ña'a Felipe a, nuu iyo ni kati tnu higo ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Cu /Nuu ni jini Jesús ma ja kuan tu'va tee kúu Natanael ma, te jiña'a ya: ―‍Ya'a vee in tee ndija ñuu Israel ya, in tee masu xnda'vi ñayii ma kúu de ―‍kúu ya jiña'a ya. Jiña'a Natanael ma: ―‍¿Xi kuu kee in ja va'a ñuu Nazaret ma? ―‍kúu de jiña'a de. Felipe ma, ni ndakone'e de: ―‍Ne'e ni, te kuni ni ―‍kúu de jiña'a de. 9s m-Felipe ma, ni ka ndatna'a de ji'in Natanael ma, te jiña'a de: ―‍Ni ka ndani'i sa tee ni tee Moisés ma nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma, suni ni ka tee tna tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Te suu de kúu Jesús sa'ya José ma, te tee ñuu Nazaret ma kúu de ―‍kúu de jiña'a de. Wr ),Te ñuu Betsaida ma kúu ñuu Felipe ma ji'in Andrés ma ji'in Pedro ma. -q U+Kivi xtnee ma Jesús ma, ni jani ini ya ja ki'in ya ñuu Galilea ma. Ni ndani'i ya Felipe ma, te jiña'a ya: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Cp *Sani te Andrés ma, kuan koo de ji'in ñani de Simón ma nuu iyo Jesús ma. Nuu ni jini Jesús ma de, te jiña'a ya: ―‍Ndijin kúu Simón sa'ya Jonás ma, kovaa konani ni Cefas ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tnu'u Cefas ma kúni ka'an “Pedro”. Jesús ma, ni kana ya Felipe ma ji'in tee kúu Natanael ma Ro )Andrés ma, sani te ni ndanduku de ñani de Simón ma, te jiña'a de: ―‍Ni ka ndani'i ri Mesías ma ―‍kúu de jiña'a de. Te tnu'u Mesías ma kúni ka'an “Cristo iya ni tetniñu Su'si ma”. n (Te in de ma chi Andrés ñani Simón Pedro ma kúu de, te ja ni jiniso'o de sukan ká'an Juan ma, te ni ndandikin de Jesús ma. Wm )'Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ne'e koo ni, te jin kuni ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni jan koo de, te ni ka jini de ndenu iyo ya ma, te ni ka iyo de ji'in ya onde ni kunee ma, vaa jâ ve ñini ma. l +&Jesús ma, ni ndakonenuu ya, te ni jini ya ja ka ndikin de ya ma, te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Nawa ka nduku ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Rabí, ¿ndenu iyo ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te tnu'u rabí ma kúni ka'an “teskua'a”. [k 1%Nduu tee ka ndikin Juan ma, ni ka jiniso'o de, te ni ka ndikin de Jesús ma. j 7$Nuu ni jini de ja ni ya'a Jesús ma, Juan ma, jiña'a de: ―‍¡Jin konde'ya ni! Iya ya'a kúu Ndikachi Jaa nuu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. Li #Kii xtnee ma Juan ma, iyo de ji'in uu tee ka ndikin ña'a ma. h 3"Te maa sa ni jini, te kúu sa testigu ja Sa'ya Su'si ma kúu Jesús ya ―‍kúu de jiña'a de. Tee ka kuu xinañu'u ja ni ka ndikin de Jesús ma Dg !Saña chi ñatuu kuni‑ka sa nkuu ja Jesús ma kúu iya tetniñu maa Su'si ma, kovaa Su'si iya ni tetniñu ña'a ja skuandute sa ñayii ma ji'in ndute ma, ni ka'an ya nuu sa: “Na in kuni ni ja nuu Xtumani Ndios ma siki i te koo ya ji'in i ma chi iya yukan kúu iya skuandute ñayii ma ji'in Xtumani Ndios ma.” 3f a Sani te Juan ma, ni ndaka'an de sukan ni jini de ma: ―‍Ni jini sa Xtumani Ndios ma, ja ni nuu ya andivi ma sukan kaa in sata, te ni jinkuiñi ya siki Jesús ma. ?e yMaa sa, masu jini sa na in kúu ya nkuu, kovaa vee sa ja skuandute sa ñayii ma, te sukan‑va'a ñayii ñuu Israel ya, jin koo tu'va i te jin ndakuni i ya ―‍kúu de jiña'a de. d !Iya ya'a kúu iya ni ka'an sa ja kenda ya ma, te jin kuni ñayivi ni ya, te kanuu‑ka ya sana saña, vaa jâ iyo ya, saa ni kenda sa ma. Wc )Kivi xtnee ma Juan ma, ni jini de Jesús ma, ja kuan tu'va ya de, te jiña'a de: ―‍¡Jin konde'ya ni! Ya'a iyo iya kúu Ndikachi Jaa nuu Su'si ma, vaa suu ya xtandiyo kuechi ñayii ñuu ñayivi a. ]b 5Ndaka cha'a ni ka jini, ni ka jito ñayii ñuu Betania ma, ichi in‑ka yu'u yute nani Jordán ma, nuu yikuu Juan ma skuandute de ñayii ma. Jesús ma, sukan kúu ndikachi jaa ma, sukan kúu ya nuu Su'si ma ;a qte iya ya'a kúu iya kenda, te jin kuni o ya. Te jâ iyo ya xi'na‑ka sana ni kâku sa ma, te ni a ñií ndijan ya ma masu kaa masu iyo sa ja ndaji sa ―‍kúu de jiña'a de. ` Juan ma, ni ndakone'e de: ―‍Saña chi skuandute sa ñayii ma nuu ndute a. Kovaa ne'un ndaka ni a iyo iya masu ka jini ni, P_ Te ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍Nú masu maa Cristo ma kúu ni, ni a Elías ma, ni a tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu ni, ¿nava'a skuandute ni ñayii ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. S^ !Te tee yukan chi tee ni ka tetniñu tee ka kuu fariseo ma ka kuu de. w] iJuan ma, ni ndakone'e de: ―‍Saña kúu in ja káyu'u nuu masu nawa kuiti iyo a: “Jin ndasandaa ni ichi kii Iya Tátnuni ma”, sukan ni ka'an Isaías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. :\ oTe ka jiña'a tuku de: ―‍¿Na in kúu ni vi? Sukan‑va'a jin kuña'a sa tee ni ka tetniñu ña'a ma. ¿Naxe ká'an ni? ¿Na in kúu ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. c[ ANi ka ndakan‑tnu'u de in‑ka jichi: ―‍¿Na in kúu ni? ¿Tee kúu Elías ma kúu ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Juan ma, ni ndakone'e de: ―‍Ña'a. Masu suu sa. ―‍¿Tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ja ka ndetu sa ja kenda de ma kúu ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a tuku de. ―‍Ña'a ―‍kúu Juan ma jiña'a de. pZ [Te ni ka'an ndaa Juan ma: ―‍Masu saña kúu Cristo iya tetniñu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. ?Y yTe cha'a kúu ja ni ndaka'an tee kúu Juan ma. Te tee judío ñuu Jerusalén ma, ni ka tetniñu de sutu ma ji'in sa'ya tata Leví ma ja jin kakan‑tnu'u de na in kúu Juan ma. eX EÑatuu na in ni jini Su'si ma, nú masu ja Sa'ya maa in maa tnu'u‑ni ya ma, vaa Su'si kúu maa ya, te iyo ya ji'in Yuva ya ma. Suu ya kúu iya ni kaxtnu'u sukan iyo Su'si ma. Juan ma káxtnu'u na in kúu Jesucristo ma @W {Tnu'u ni tatnuni Su'si ma chi ni wa'a ya nuu tee kúu Moisés ma, te ni yo ndakaxtnu'u de nuu ñayii ma. Kovaa tnu'u vii tnu'u mani ma ji'in ja ndaa ma ni kenda ja maa Jesucristo ma. V yNdaka ja va'a xeen neva'a ya ma ni ka ndani'i o, te sukan ni ka ni'i o kua'a xeen tnu'u vii tnu'u mani Su'si ma. U Juan ma, ni ka'an de na in kúu Jesús ma, nuu ni kenda ya nuu ka iyo de ma, te káyu'u de ká'an de: ―‍Iya ya'a kúu iya ni ka'an sa ja kii kuee‑ka ya sana saña ma, te kanuu‑ka ya sana saña, vaa xi'na‑ka ya iyo sana saña ―‍kúu de jiña'a de. T Te Tnu'u Su'si ma ja kúu maa Jesucristo ma, ni kii ñayivi ya, te ni iyo ya ne'un ndaka o, te ni ka jini o jayiñu'u ya ma, jayiñu'u maa in maa tnu'u‑ni Sa'ya Su'si ma, te ndimaa tnu'u vii tnu'u mani ji'in ja ndaa ni yo ka'an, ni yo kachi ya. S % Te ñayii ya'a chi masu sukan ni kuu kii ni kâku o ma, ni a masu sukan kúu ini maa ñayii ma, ni a masu sukan ka kuu ini tee ma kúu ja ni ka ndakâku jaa i nuu Su'si ma, nú masu ja sukan kúu ini maa Su'si ma, te ni ka ndakâku jaa i, te ni ka nduu i sa'ya ya ma. R y Kovaa ndaka ñayii ni ka jan‑ta'vi ya ma te ni ka kandija i ya ma, ni wa'a ya tnu'u ja jin ko kuu i sa'ya Su'si ma. WQ ) Ni kenda ya ñuu ya ma, kovaa ñayii ñuu ya ma, masu ni ka jan‑ta'vi i ya. P ' Te maa Tnu'u Su'si ma ni kii ñuu ñayivi a, ñuu ñayivi ni kuva'a ja maa ya ma, kovaa ñayii ñuu ñayivi a, masu ni ka ndakuni i ya. dO C Chi vaa maa Tnu'u Su'si ma kúu ñu'u xtnuu ndija nuu ñayii ma, te vee ya ñuu ñayivi a. N yJuan ma, masu ñu'u xtnuu nuu ñayii ma kúu de, su'va ni tetniñu Su'si ma de ja ka'an de siki ñu'u xtnuu vivii ma. :M oTee ya'a, ni kenda de ja ko kuu de testigu, sukan‑va'a ka'an de siki iya kúu ñu'u xtnuu vivii ma, te ndaka ñayii ma jin kandija ja iya ya'a sa'a ja jin ndani'i ta'vi o ma. TL #Ni kenda in tee ni yo nani Juan. In tee ni tetniñu Su'si ma kúu de. _K 9Te ñu'u ya'a ndú'va jajaa nuu nee ma, te ñatuu nawa kúndee ja ndá'va i ñu'u ma. fJ GTe ja maa Tnu'u Su'si ma te jin koteku ñayii ma, te maa Tnu'u Su'si ma xtnuu nuu ñayii ma. I yTe ja maa Tnu'u Su'si ma, te ni ka kuva'a ndaka ja ka iyo a, te ñatuu nawa ni kuva'a nú masu ja maa Tnu'u Su'si ma. @H }Te Tnu'u Su'si ma iyo ji'in Su'si ma onde xinañu'u ma. G Onde xinañu'u ma, iyo Tnu'u Su'si ma, te onde kivi yukan jâ iyo Tnu'u Su'si ma ji'in Su'si ma, te Tnu'u Su'si ma chi Su'si ma kúu. }Fste jin kona'a ni ja nú na in sa'a ja ndakokuiñi ñayii ni ndakuiso kuechi ma ichi Su'si o a chi jâ ni kundee i ja ni kaku anua ñayii yukan, te ma skenaa i maa i ma, vaa jâ ni ndasakanu ini ña'a Su'si ma ndaka kuechi ni ndasa'a i ma..EUNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, nú na in ni ski'in maa i ja ni xndoo i ichi ndaa ma, te nde o sa'a ja ndakokuiñi i nuu Su'si ma chi in ja va'a kúu, HD Te ni ndakan‑ta'vi tuku de in‑ka jichi, te ni ndajinu savi ma, te ni ka kuu itu ma. Te nú sukan ni yo sa'a Su'si ma ja ni yo jikan‑ta'vi Elías ma, suni sukan sa'a tna ya ji'in yo'o. OCVaa tee ni yo nani Elías ma chi inuu‑ni kúu de ji'in o, kovaa ni‑yu'u ni‑ini de ni jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, sukan‑va'a ma kuun savi ma, te ñatuu ni kuun savi ma uni kuiya yo sava. BKanuu ja jin ndaka'an jin ndakachi nuu tna'a o na kuechi ni ka sa'a o ma, sukan‑va'a jín ndakakan‑ta'vi o nuu Su'si ma ja na sakanu ini ña'a ya, te jin nduva'a o. Vaa ja jikan‑ta'vi ñayii iyo va'a nuu Su'si ma kúu ja chíndee xeen ña'a i. RATe nú ûni ka kukanu ini i Su'si ma ora ka jikan‑ta'vi i nuu ya ma, te ñayii ku'u ma chi nduva'a i, te maa Iya Tátnuni ma, ndone'e ya i. Te nú ni jiso kuechi i, te ndasakanu ini ya kuechi i ma. l@QNú nde ni káni ña'a in kue'e, jin kana ni ñayii jâ ni kuu kii ka nukuiñi va'a i nuu Su'si ma, te jín kakan‑ta'vi i nuu Su'si ma ja kuu ñayii ku'u ma, te ja maa Iya Tátnuni ma, te jín chi'i i aceite ñayii ku'u ma. x?i Nú nde ni iyo in tnundo'o, kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma. Nú nde ni iyo sii ini, kata ni nuu Su'si ma. H>  Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, tnu'u kanuu‑ka kúu tnu'u ya'a, ja má jin kuatniñu ni ja iyo andivi ma, ni a ja iyo nuu ñu'ú ya, ja jin ko xnda'vi tna'a ni. Su'va tnu'u jin ka'an ni ma ko kuu tnu'u ndaa tnu'u ndija ja nú kuu sa'a ni ma xi ma kuu sa'a ni ma, sukan‑va'a ma chunaa ni nuu Su'si ma. =# Yo'o chi jâ ka ndasa'a o kuenda ja vava'a‑ka ka kuu ñayii ka kanda ja ka ndo'o ka neni i ma. Vaa ni ka jiniso'o o sukan ni kanda Job ma ja ni ndo'o ni neni de ma, te ni ka jini o ndaka ja va'a ni ndakua'a Iya Tátnuni ma, vaa iya va'a ini iya nda'vi ini kúu ya. z<m Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jín ke'en o kuenda sukan ni ka yo kuu tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Ni ka yo kanda de ja ni ka yo ndo'o de ma, ja kuechi ja ni ka yo ndaka'an de tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. m;S Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, má jin kuyika nuu tna'a ndi‑in ndi‑in ni nawa ka sa'a ka kuu nuu tna'a ndi‑in ndi‑in ni ma, sukan‑va'a ma jin chunaa ni, vaa jâ iyo tu'va ja ndenda iya ndakan kuenda ma. k:OJin kava kuee tna ini ni, te jin kani va'a ini ni, vaa kivi ndii Iya Tátnuni ma jâ ve kuyatni. 9Te chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, jin kava kuee ini ni onde kivi ndii Iya Tátnuni ma. Jin konde'ya ni sukan kúu tee jitu itu de ma. Ndetu de ja vivii kuu itu de ma. Kánda de ndetu de onde kuun savi ne'e ma ji'in savi kuee ma. i8KNdijin chi ni ka xndo'o, ni ka xneni ni ñayii ka sa'a ja va'a ma, te ni ka ja'ni ni i, te ñatuu nawa ni ka ka'an i. Jín kava kuee ini o te jín kanda o, te jín ko kakan‑ta'vi jín ko kakan‑ta'vi‑ni o nuu Su'si ma 7-Ni ka iyo sii ini ni nuu ñu'ú ya sukan ka kuni ni. Ni ka xneñu ni maa ni sukan in kiti ndetu ti kivi kûu ti ma, te jâ ni kenda kivi yukan. En~~}D|y{{Azz8yxx,wrvvuCtfss rqq3piongm[lkkajxiDhh3ggfdddDcc7bva``{__J^^]]\a[[TZZUYYXXgWWXVUTTSRQQ)PwP.OONoMLKKJ>IHGG>FZEsDDoCCPBB)A@??>>=<Sani te ni ndakindeyi tuku ya, te yikuu ya tée ya nuu ñu'ú ma. b=Kovaa ka yikuu ka yikuu de ka jikan‑tnu'u de ya. Sani te ni ndonenuu ya, te jiña'a ya: ―‍Nde ni ñatuu na kuechi ndiso, te suu ni ko kuu ñayii xinañu'u ja kua'a‑yuu ni ña'a ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. fETee ya'a chi ni ka jikan‑tnu'u de ya ja jin kototnuni de ya naxe ka'an ya ma, sukan‑va'a kuu jin xtekuechi de ya. Kovaa Jesús ma chi ni jakindeyi ya, te ni keja'a ya tée ya nuu ñu'ú ma ji'in xninda'a ya ma. ,QTe sukan ni tatnuni Moisés ma ja ndaka ña'a ka sa'a sa'a chi jin kua'a‑yuu o ña, te jin kûu ña. Te ndijin, ¿naxe ka'an ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. q[te ka jiña'a de Jesús ma: ―‍Teskua'a, ña'a ya'a chi ni ka ndani'i sa ña maa nuu kuechi ña ma. ^5Te tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ni ka kenda koo de ji'in in ña'a. Ni ka ndani'i de ña ja ni ndatuu ña ji'in in‑ka tee. Te ni ka jani de ña me'ñu ñayii ma, ,Qte kii xtnee ma, ora ve ndii ma, te kuan no'o ya veñu'u ka'nu ma. Te ni ka jan tu'va ña'a ñayii ma, te ni jinkoo ya, te ni keja'a ya káxtnu'u ya tnu'u ya ma. ; sKovaa Jesús ma, kua'an ya ichi Yuku Tnu Olivo ma, =u5Sani te kuan nu koo maa maa de ve'e de ma.&E4Te ni ka ndakone'e de: ―‍¿Xi ndijin tna, tee ñuu Galilea ma kúu ni? Te skua'a vava'a‑ka ni tutu ndee tnu'u Su'si ma, te kuni ni ja ñuu Galilea ma masu nama ni kee in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Ña'a ni ndatuu ji'in in tee ma R3―‍Tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma nuu o ma ká'an ja masu kuu jin xtekuechi o in tee nú ñatuu kuniso'o‑ka o ja ká'an de ma, sukan‑va'a kuni o nawa ni sa'a de ma ―‍kúu de jiña'a de. `92Te Nicodemo ma, tee ni ja'an in jakuaa ni jan nu nduku de Jesús ma, jiña'a de:  1Kovaa ñayii ya'a ja ñatuu ka jini i tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te masu jin ndani'i ta'vi i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. hI0¿Xi nde ka kandija tu in tee ka netniñu ma xi in tee ka kuu fariseo ma ja ká'an tee yukan? kO/Sani te tee ka kuu fariseo ma, ka jiña'a de: ―‍¿Suni ndijin tna, ni xnda'vi ña'a de? (I.Te tee ka jito veñu'u ma, ni ka ndakone'e de: ―‍¡Ñatuu nama uun ni ka jini o in tee ká'an sukan ká'an tee yukan! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. #-Tee ka jito veñu'u ka'nu ma, ni ka ndenda koo de nuu ka iyo tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, te ni ka jikan‑tnu'u tee ka tatnuni nuu sutu ma: ―‍¿Nava'a ñatuu ni ka tnii ni de te ki koo ni ji'in de? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 0Y,Jaku ñayii ma, ka kuni i ja jin tnii i ya te jin koo i jin chinee i ya vekaa ma, kovaa ni‑in i ñatuu ni tnii ya. Tee ka netniñu ma, masu ka kandija de Jesús ma r ]+Chukan kúu ja ni ka ndusiin ñayii ma, vaa kuechi ja siin siin ja ka jani ini i ja kuu Jesús ma. C *¿Masu ká'an nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma ja tna'a‑ka tee ni yo kuu rey David ma kúu Cristo ma, te kee ya ñuu Belén ma maa ñuu tee ni yo kuu David ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i. O )Jaku‑ka i ka ka'an: ―‍Iya ya'a chi Cristo iya ni tetniñu Su'si ma kúu ya ―‍ka kuu i ka ka'an i. Kovaa jaku‑ka i ma chi ka ka'an i: ―‍¿Naku xi ñuu Galilea ma kee Cristo ma? ` 9(Ka iyo jaku ñayii ne'un ñayii kua'a ma, te nuu ni ka jiniso'o i tnu'u ya'a, te ka ka'an i: ―‍Ja ndaa ndija kúu ja tee ya'a chi tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de ―‍ka kuu i ka ka'an i. ) K'Te sa'a ni ka'an Jesús ma siki Xtumani Ndios ma iya jin ni'i ñayii ka kandija Jesús ma, vaa Jesús ma, ñatuu ndaa‑ka ya ja jin ndachiñu'u i ya ma. Chukan kúu ja ñatuu kii‑ka Xtumani Ndios ma. Ni ka ndusiin ñayii ma kuechi ja jaku i ka kandija Jesús ma te jaku i ñatuu <q&Sukan ká'an nuu tutu Su'si ma, ñayii kandija ña'a ma chi onde ini anua i ma vivii ko too ndute sa'a ja koteku i, sukan vivii tóo ndute jika yute ma ―‍kúu ya jiña'a ya. A{%Kivi ve jinu viko ma, kivi ka'nu xeen‑ka ma kúu, te Jesús ma, ni ndokuiñi ya, te ni ka'an nini'i ya: ―‍Nú na in yíchi, na kii i nuu sa a, te kó'o i ndute kua'a sa a. }$¿Nawa kúni ka'an ja ká'an de ma ja: “Jin ndanduku ña'a ni, kovaa masu jin ndani'i ña'a ni, vaa masu kuu jan koo ni nuu no'o sa ma”? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Jesús ma, kuenda kúu ndute ko'o o te masu ko yichi‑ka o ma, sukan kúu ya  #Sani te ni ka keja'a tee judío ma ka jikan‑tnu'u tna'a de: ―‍¿Ndenu ki'in tee ya'a ja ma kuu jin ndani'i o de? ¿Xi ki'in de nuu ka iyo ñayii judío ni ka jitenuu ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te kaxtnu'u de nuu ñayii ka ka'an sa'an griego ma? "Ndijin, jin ndanduku ña'a ni, kovaa masu jin ndani'i ña'a ni, vaa masu kuu jan koo ni nuu no'o sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. }s!Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Koo sa ji'in ni jaku‑ka kivi, sani te no'o sa nuu iya ni tetniñu ña'a ma. J  Te tee ka kuu fariseo ma, ni ka jiniso'o de ja ka ka'an ñayii ja kuu Jesús ma. Te maa de ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma ni ka tetniñu tee ka jito veñu'u ka'nu ma ja jin tnii de ya. ~uTe kua'a ñayii ni ka kandija ya, kovaa ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Kivi kenda Cristo ma kuiti ja sa'a kua'a‑ka ya seña ji'in milagru sana tee ya'a? ―‍Ka kuu i ka ka'an i. Tee ka kuu fariseo ma, ka kuni de ja jin tnii de Jesús ma }sSani te ni ka kuni de ja jin tnii de ya, kovaa ni‑in de ñatuu ni tnii ya, vaa ñatuu kenda‑ka ora ya ma. wgTe maa sa chi jini sa ya, vaa ja maa ya ma, te vee sa, te maa ya ni tetniñu ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. F~Te nuu ni jiniso'o Jesús ma sukan, vaa yikuu ya káxtnu'u ya ini veñu'u ka'nu ma, te ni ka'an nini'i ya: ―‍Nú ndijin, ka jini ña'a ni, te ka jini ni ndenu vee sa. Kovaa masu vee sa ja kúni maa sa chi vee sa vaa ni tetniñu ña'a Su'si ndija ma iya kuu jin kukanu ini ni ma, kovaa ñatuu ka jini ni ya. '}GKovaa yo'o chi ka jini o nde in xi‑sa'ya kúu tee ya'a. Te kivi kii Cristo ma, masu na in kuni nde in xi‑sa'ya tata ko kuu ya ―‍ka kuu i ka ka'an i. C|¿Nava'a iyo de yukan, te káxtnu'u de nuu ndaka ñayii ma, te ñatuu na in nawa jiña'a i ma? ¿Xi saa ka jani ini tee ka netniñu ma ja tee ya'a kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma? {)Jaku ñayii ñuu Jerusalén ma, ni ka keja'a i ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Masu tee ya'a kúu tee ka ndanduku i ja jin ka'ni i ma? cz?Má jin ka'an ni tnu'u ñayii ma sukan‑ni ka nde'ya ni ja ka kuu i ma. Su'va jin ka'an ndaa ni sukan iyo ma, vaa sukan kúni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ká'an ya ja maa Su'si ma ni tetniñu ña'a kyOJa ma jin kejiyo ni ja ni tatnuni Moisés ma kúu ja ka chitnuni ni suchi kuechi ma, visi kivi masu satniñu o ma kúu. ¿Nava'a ka ndakiti ini ni nuu sa ja ni ndasava'a ni ndasandija sa in tee ma kivi masu ka satniñu o ma? nxUKovaa Moisés ma, ni tatnuni de ja jin chitnuni ni suchi yii ma. (Masu ja jani ini maa Moisés ma kúu, chi vaa kuenda ñayii jana'a‑ka ma kúu.) Te ndijin chi ka chitnuni ni suchi luluu ma, visi kivi masu satniñu o kúu ma. `w9Jesús ma, jiña'a ya: ―‍In‑ni ja ni sa'a sa, te ndaka ni ni ka sa'vi ini. v Ni ka ndakone'e ñayii ma: ―‍¡Vâa yinee ña'a tachi! ¿Na in kúni ja ka'ni ña'a i? ―‍ka kuu i ka jiña'a i ya. juM’¿Masu ja ndaa kúu ja Moisés ma, ni kaxtnu'u de tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu ndaka ni? Kovaa ni‑in ni ñatuu ka sa'a sukan ni kaxtnu'u de ma. ¿Nava'a ka kuni ni ja jin ka'ni ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. utcÑayii ká'an ja jani ini maa i ma chi ká'an i sukan‑va'a jin chiñu'u ña'a ñayii ma, kovaa nú na in ndí ini ja jin ndachiñu'u i na in ni tetniñu ña'a ma, ñayii yukan chi ká'an ndaa i, te masu na ja u'vi iyo ini anua i ma. 'sGNú na in kúni ja sa'a i sukan kúni Su'si ma, kuu ndakuni i tnu'u káxtnu'u sa a, nú tnu'u vee nuu Su'si ma kúu, xi ká'an maa sa sukan jani ini maa sa. rJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Masu kuenda maa sa kúu ja káxtnu'u sa a chi kuenda iya ni tetniñu ña'a ma kúu. 8qite tee judío ma, ni ka sa'vi ini de, te ka ka'an de: ―‍¿Naxe jini xeen tee ya'a ndaka ja ká'an tutu a, te vitna ja masu nde ni skua'a de? ―‍ka kuu de ka ka'an de. ppYNuu ve kusava viko ma, Jesús ma, ni kivi ya ini veñu'u ka'nu ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya, Po Kovaa ñatuu kúu jin ka'an ni'i i, vaa ka yu'u i tee judío ma. Rn Ndaka ñayii ma, ka ka'an ka ka'an i ja kuu ya. Jaku i ka ka'an: “In tee va'a kúu de.” Kovaa jaku‑ka i ka ka'an: “Masu tee va'a kúu de chi xnda'vi de ñayii ma”, ka kuu i ka ka'an i. m{ Te tee judío ma, ka ndanduku de ya viko ma, te ka ka'an de: ―‍¿Ndenu iyo tee yukan? ―‍ka kuu de ka ka'an de. l Kovaa nuu jâ kuan koo ñani ya ma, sani te Jesús ma ni ja'an tna ya viko ma. Kovaa ni ja'an yu'u ya, masu na in ni jini ña'a ma. >ku Sukan ni jiña'a ya, sani te ni kendoo ya ñuu Galilea ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ñayii ma ne'un kivi ka sa'a i Viko Ve'e Nda'a Yutnu ma ^j5Kuán koo maa ro viko ma. Ru'u ya chi ma ki'in ri, vaa ñatuu kenda‑ka ora ri ma. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ñatuu kenda‑ka ora ri, kovaa ro'o chi ndeva'a‑ni na ora chi va'a‑ni kúu, ka jani ini ro. Dgvaa ni a ñani ya ja si'i ya ma, masu ka kandija i ya ma. 8fiVaa nú na in kúu ini ja jin kuni ña'a ñayii ma, masu sa'a yu'u i. Chukan kúu ja ndaka ja sa'a ro a, te sa'a nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a ―‍ka kuu i ka jiña'a i, Ja ni ka'an Jesús ma sukan chi ni ka'an ya siki ja Judas sa'ya tee kúu Simón Iscariote ma, vaa Judas ma ke'en‑su'va ya ma, visi in ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma kúu de ma.aFJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Maa sa ni ndakaji ndi‑uxi uu ni a, kovaa in ni chi tachi ma kúu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ~`uESaña ya chi jâ ni ka kandija ña'a sa, te ka jini sa ja ndijin kúu iya ii nuu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. *_MDSimón Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Señor, ¿nde in xi‑nuu jin koo sa? Vaa tnu'u ká'an ni a, tnu'u sa'a ja jin koteku sa ni‑kani ni‑jika kúu. ^+CJesús ma, ni jikan‑tnu'u ya nuu ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Suni ndijin, jin koo tna ni ka kuni ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. d]ABSani te ora yukan kua'a ñayii ka ndikin Jesús ma, ni ka xndoo i ya, te kuan koo i. \ATe ni ka'an tuku ya: ―‍Masu na‑in kuu kii nuu sa a, nú masu ja maa Yuva sa ma ki xsia'a ña'a ―‍kúu ya ká'an ya. W['@Kovaa ka iyo nde ni ja ñatuu ka kandija ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Vaa Jesús ma, jâ jini ya onde xinañu'u ma nde in ka kuu ja ñatuu ka kandija i ya ma, ji'in nde‑in kúu ja ke'en‑su'va i ya ma. GZ?Vaa anua ñayii ma kúu ja sa'a ja téku i ma, te yikikuñu i ma chi masu ja kuatniñu kúu. Te tna'a tnu'u ká'an sa a chi ja ka jiniñu'u ini anua ni a kúu, vaa sa'a i ja jin koteku ni. Y>¿Naxe ko kuu nuna jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a, ndaa sa nuu ni iyo sa xi'na‑ka ma? X9=Jesús ma, ni jinitnuni ya ja ka ka'an ndeva'a i tnu'u ni ka'an ya ma, te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Ja ni ka'an sa ma ñatuu ka jatna ini ni? bW=<Ja ni ka jiniso'o i sukan ni kaxtnu'u ya ma, kua'a ñayii ka ndikin Jesús ma, ka ka'an i: ―‍Tna'a ja ká'an de a chi yii xeen ja kandija o. ¿Na in kuu koniniso'o ja ká'an de a? ―‍ka kuu i ka ka'an i. %VC;Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u ya'a nuu ni ka ndututu i veñu'u Capernaum ma. Tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma sa'a ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika NU:Ja ká'an sa ya chi ja kuu maa sa kúu, ja kúu sa xtatila ni nuu onde andivi ma. Tna'a xtatila ya'a chi masu inuu kúu i ji'in tna'a ja nani maná ma ja ni ka jaa tna'a ni ñayii jana'a ma. Ni ka jaa i, kovaa ni ka ji'i i. Kovaa nú na in kaa xtatila ká'an sa ya chi koteku i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. T59Yuva sa ma ni tetniñu ña'a, te téku ya, te ja maa ya ma, te téku sa. Te suni maa i kúu ja nú na in jaa kuñu sa a, te ja maa sa, te koteku i. ^S58Nú na in jaa kuñu sa a te ji'i i niñi sa a, téku i ji'in sa, te iyo sa ji'in i. [R/7Sukan kúu ndeyu ndija ma ji'in ndute ma ja sa'a ja ka ndutu chii ñayii ma te ñatuu ka yichi‑ka i ma, sukan sa'a yikikuñu sa ya ji'in niñi sa a ini anua ñayii ma, vaa ndúva'a kuiti i te iyo sii ini i. Q6Nú na in jaa kuñu sa a te ji'i i niñi sa a, koteku i ni‑kani ni‑jika, te saña chi ndaxteku sa i onde kivi ndi'i kivi ma. ePC5Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja jiniñu'u ja kuenda tnu'u ja jin kaa ni kuñu sa a ja kúu sa iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi ya te kuenda tnu'u ja jin ko'o ni niñi sa a, sana kuu jin koteku ni. *OM4Te tee judío ma, ni ka keja'a de ka tetna'a ndi‑in ndi‑in de: ―‍¿Naxe kúu ja taa tee ya'a ja jin kaa o kuñu de a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Nw3Saña kúu xtatila téku ma ja ni nuu sa onde andivi ma. Nú na in na kaa xtatila ya'a chi koteku i ni‑kani ni‑jika. Te xtatila kua'a sa a chi kuñu maa sa kúu, te sa'a sa ja jin koteku ndaka ñayii ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. yMk2te saña chi ká'an sa siki maa sa ja kúu sa xtatila ni nuu onde andivi ma. Nú na in na kaa chi masu kûu i. WL'1Tna'a ni ñayii jana'a ma, ni ka jaa i ja nani maná ma, kovaa ni ka ji'i i, 3Ka0Saña kúu xtatila sa'a ja jin koteku ni. eJC/Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja nú na in kándija ña'a ma chi koteku i ni‑kani ni‑jika. cI?.’Masu na in ni jini Yuva sa ma chi maa in‑ni sa ja vee sa nuu Su'si ma jini ya. hHI-Nuu tutu ndee tnu'u tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ká'an: “Su'si ma kaxtnu'u nuu ndaka i.” Chukan kúu ja ndaka ñayii kuniso'o ja ká'an Yuva sa ma te kutu'va i ja ká'an ya ma, te kii i ki tu'va ña'a i. "G=,Kovaa ñatuu ni‑in ñayii kuu kii nuu sa a, nú masu ja ki xsia'a ña'a maa Yuva sa ma iya ni tetniñu ña'a ma, te ndaxteku sa i kivi ndi'i kivi ma. gFG+Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka ka'an yu'u ka ka'an yu'u nuu tna'a ni? XE)*Te ka jiña'a de: ―‍¿Te masu tee ya'a kúu Jesús sa'ya José ma? Ndaka o ka jini yuva de ma ji'in si'i de ma. ¿Naxe kúu ja ká'an de ja ni nuu de vee de onde andivi ma? ―‍ka kuu de ka ka'an de. "D=)Te chukan kúu ja tee judío ma, ni ka keja'a de ka ka'an ndeva'a de ja kuu ya ma, kuechi ja ni ka'an ya ja xtatila ni nuu onde andivi ma kúu ya. vCe(Vaa ja kúu ini Yuva sa ma kúu ja ndaka ñayii ka ndakunitnuni ña'a i ja Sa'ya Su'si ma kúu sa te Su'si kúu sa te ka kandija ña'a i ma, jin koteku i ni‑kani ni‑jika. Te ndaxteku sa i kivi ndi'i kivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. B!'Te ja kúu ini iya ni tetniñu ña'a ma kúu ja másu ko skenaa sa ni‑in ñayii ja ni taa ya ma, su'va ndaxteku sa i kivi ndi'i kivi a. ,AQ&Vaa saña chi ni nuu sa andivi ma, kovaa masu vee sa ja sa'a sa ja kúu ini maa sa ma chi vee sa ja sa'a sa ja kúu ini maa Yuva sa ma, iya ni tetniñu ña'a ma. t@a%Ndaka ñayii taa maa Yuva sa ma, ki koo i nuu maa sa, te ndaka ñayii ki koo nuu sa ma, masu saxiko sa i. r?]$Kovaa sukan‑ni ni ka'an sa, vaa ndijin, visi jâ ni ka jini ña'a ni, kovaa masu ka kandija ña'a ni. &>E#Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Saña kúu xtatila ja sa'a ja jin koteku ni. Nú na in ki tna'a ña'a te kandija ña'a i, masu ko kokon ko yichi kuiti i. l=Q"Te ka jiña'a i: ―‍Señor, taa taa‑ni ni xtatila yukan ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. <!Te saña kúu xtatila ni nuu andivi ma ja táa Su'si ma nuu ni a, te sa'a sa ja koteku ñayii ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. c;? Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja masu Moisés ma kúu tee ni taa xtatila ni kuun andivi ma ja jin kaa ni ma, kovaa vitna maa Yuva sa ma kúu iya táa xtatila ndija ni nuu andivi ma. `:9Tna'a o ñayii jana'a ma, ni ka jaa i ja nani maná ma nuu masu nawa iyo kuiti ma, sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Su'si ma, ni wa'a ya xtatila andivi ma ja ni ka jaa i ma” ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 9!Te ni ka jikan‑tnu'u i: ―‍¿Na seña kaxtnu'u ni, sukan‑va'a jin kuni sa te jin kandija ña'a sa? ¿Nde a ka kuu ja sa'a ni? +8OJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja kúni Su'si ma ja jin sa'a ni kúu ja jin kandija ni maa sa ja kúu sa iya ni tetniñu ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 7Te ni ka jikan‑tnu'u i: ―‍¿Nawa jin sa'a sa, sukan‑va'a jin sa'a sa ja kúni Su'si ma? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. %6CMá jin satniñu ni siki ja ndeyu ndí'i ma, su'va jin satniñu ni siki ja ndeyu masu ndi'i ma, tna'a ja sa'a ja jin koteku ni ni‑kani ni‑jika ma, tna'a ja taa iya ni kenda ñayivi ñuu ñayivi a, iya ni kaxtnu'u Yuva o Su'si ma ja jin kandija ni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. O5Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa kúu ja ka ndanduku ña'a ni, masu kuechi ja ni ka jini ni milagru ni sa'a sa ma kúu chi kuechi ja ni ka jaa ni onde ni ka ndutu chii ni ma kúu. D4Nuu ni ka kenda koo ñayii ma in‑ka yu'u mar ma, te ni ka ndani'i i Jesús ma, te ni ka jikan‑tnu'u i ya: ―‍Teskua'a, ¿na ora ve ndii ni ya'a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 3+Ja ni ka jini ñayii ma ja ñatuu‑ka na Jesús ma ni a tee ka ndikin ya ma ka iyo ma, te suni ni ka ka koo ñayii ma nuu barcu ma, te kuan koo i ichi ñuu Capernaum ma ka ndanduku i ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya ja sukan kúu xtatila ma kúu ya vaa sa'a ya ja koteku o "2=Kovaa ni ka kenda koo‑ka barcu ñayii ñuu Tiberias ma yatni nuu ni ndakuan‑ta'vi Jesús ma nuu Su'si ma te ni wa'a ya xtatila ni ka jaa ñayii ma. O1Kii xtnee ma, te ñayii ka iyo in‑ka yu'u ndute ma, ni ka jini i ja in‑nka‑ni barcu ma iyo, te yukan kuan nu koo tee ka ndikin Jesús ma, kovaa Jesús ma, masu kuan no'o ya ji'in de ma. )0KNi ka kutachi de, te ni ka xndaa de ya ini barcu ma. Sani te nunuu‑ni, te ni ka kenda koo de ñuu nuu jin koo de ma. Ñayii ma, ka ndanduku i Jesús ma b/=Te jiña'a ya: ―‍¡Má jin koyu'u ni! ¡Maa sa kúu! ―‍kúu ya jiña'a ya. ).KNuu jâ ni kuu u'un iñu mil metro kuan koo de ma, te ni ka jini de Jesús ma ja jika jika ya siki ndute ma kuan tu'va ya nuu barcu ma, te ni ka yu'u xeen de. F-Sani te ni ndakanda ndute ma, kuechi ja yi'i xeen kajin ma. .,Ute ni ka ka koo de in nuu barcu, sukan‑va'a jin koo de ñuu Capernaum ma. Te nani ka ndaya'a de nuu mar ma, te ni kunee xeen ma. Te ñatuu ndenda‑ka Jesús ma. e+CNuu ni kunee ma, te tee ka ndikin Jesús ma, ni ka nu koo de kuan koo de yu'u mar ma, *Kovaa Jesús ma chi ni jinitnuni ya ja ka kuni i ja jin kueka i ya te jin koo i ji'in ya te jin sa'a i ja ko kuu ya rey, kovaa sani te ni ke'en ya ichi, te kua'an ya ichi yuku ma, sukan‑va'a koo maa in‑ni ya ma. Jesús ma, ni jika ya nuu ndute mar ma k)OJa ni ka jini ñayii ma milagru ni sa'a Jesús ma, te ka ka'an i: ―‍Ja ndaa kúu ja tee ya'a chi tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de. Tee ka ndetu o ja kii de ñuu ñayivi a kúu de ―‍ka kuu i ka ka'an i. |(q Te ni ka ndaxtutu de, te ni ndachitu uxi uu‑ka chika ta'vi kuechi ja ni ka ndoo ja u'un xtatila cebada ma. M' Nuu jâ ni ka ndutu chii ñayii ma, Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin ndaxtutu ni ndaka ta'vi kuechi ni ka ndoo ma, sukan‑va'a masu jin xtivi o ―‍kúu ya jiña'a ya. k&O Jesús ma, ni tnii ya xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni wa'a ya ñayii ka nukoo ma. Suni sukan ni sa'a ya ji'in tiaka ma, ni wa'a ya, te ni ka jaa maa ñayii ma naxe ka kuni maa i ja jin kaa i ma. S% Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jin kuña'a ni ndaka ñayii a jin kunukoo i ―‍kúu ya jiña'a ya, vaa in nuu iyo kua'a kuii kúu. Te ni ka jinkoo i. Visi u'un mil ja nani‑maa tee ma kúu. ,$Q ―‍Ya'a iyo in suchi luluu, te neva'a i u'un xtatila cebada ji'in uu tiaka, kovaa masu jakuu ya'a, vaa kua'a xeen ñayii kúu a ―‍kúu de jiña'a de. v#eTe in‑ka tee ndikin ya ma, nani de Andrés ma, te ñani Simón Pedro ma kúu de. Sani te jiña'a de: "Te Felipe ma, ni ndakone'e de: ―‍Ni a uu cientu denario xtatila ma masu kanda ja jin kaa i vala vala ―‍kúu de jiña'a de. !}Kovaa ni jiña'a ya sukan‑ni, sukan‑va'a naxe ndakone'e Felipe ma, vaa Jesús ma, jâ jini ya naxe sa'a ya ma. B }Te nde'ya Jesús ma, te ni jini ya ja kua'a ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya tee kúu Felipe ma: ―‍¿Ndenu jin kuaan o ndeyu jin kaa ndaka ñayii a? ―‍kúu ya jiña'a ya. EJâ ve kuyatni Viko Pascua ma ja ka sa'a ñayii judío ma. W'Sani te ni kaa Jesús ma in yuku, te ni jinkoo ya ji'in tee ka ndikin ya ma. Kua'a xeen ñayii ka ndikin ya, vaa ni ka jini i seña ji'in milagru ni yo sa'a ya ma ja ni ka yo nduva'a ñayii ka ku'u ma. q ]Nuu ni jinu sukan, te kua'an Jesús ma in‑ka yu'u mar Galilea ma, te suni maa i kúu mar Tiberias ma. /Kovaa ni masu ni ka kandija ni ja ni tee de ma. ¿Naxe kuu jin kandija ni ja ká'an sa ya? ―‍kúu ya jiña'a ya.}.Nute ni ka kandija ni tnu'u ni ka'an Moisés ma, suni jin kandija ña'a ni, vaa Moisés ma, ni tee de na in kúu saña. 5-Másu ko jin kani ini ni ja saña, te ndaxtekuechi ña'a sa nuu Yuva sa ma. Tee ndaxtekuechi ña'a kúu maa Moisés ma, tee ni ka kukanu ini ni ma. F,Ndijin, ¿naxe jin kandija ni ja ká'an Su'si ma? Vaa ka jan‑ta'vi ni jayiñu'u ka ndakua'a tna'a ndi‑in ndi‑in maa ni ma, te masu ka ndanduku ni jayiñu'u taa maa in‑ni Su'si ma. ;o+Saña chi vee sa ja maa Yuva sa ma, te ndaka ni, masu nde ka jan‑ta'vi ña'a ni, kovaa nute kenda in‑ka ñayii ja masu Su'si ma ni tetniñu ña'a chi jin kuan‑ta'vi ni i. S*Vaa saña chi jini sa ndaka ni, te jini sa ja masu ka kutoo ni Su'si ma. eC)’Saña, masu kuan‑ta'vi sa ja jin chiñu'u ña'a ñayii masu ka kandija Su'si ma. uc(kovaa ndijin, masu nde ka kuni ni ja jin kondikin ña'a ni sukan‑va'a jin koteku ni ni‑kani ni‑jika. 5c'Ndijin chi jiniñu'u ja jin skua'a va'a‑ka ni tutu ndee tnu'u Su'si ma, vaa yukan jin ndani'i ni naxe jin koteku ni ni‑kani ni‑jika. Vaa yukan ká'an na in kúu sa, uc&te ni a tnu'u ká'an ya ma masu ka ñu'u ini ni, vaa ñatuu ka kandija ni ja Yuva sa ma ni tetniñu ña'a. *M%Te suni Yuva sa ma iya ni tetniñu ña'a ma, ni kaxtnu'u ya na in kúu sa, visi ndaka ni, ñatuu nama ni ka yo jiniso'o ni ya, ni a jin kuni ni naxe kaa ya ma, Q$Kovaa iyo ja saña jin kandija‑ka ni sana Juan ma. Vaa maa sa chi sa'a sa ja ni tatnuni Yuva sa ma ja sa'a sa ma, sukan‑va'a jin kuni ni te jin kandija ni ja maa Yuva sa ma ni tetniñu ña'a ma. =s#Juan ma, sukan kúu in ñu'u ndú'va va'a te ûni tnuu va'a ma, sukan ni yo kuu de nuu ni, te ndaka ni ni ka kuu ini ja jin koo sii ini ni nunuu‑ni ja ni kaxtnu'u de nuu ni ma. -"Kovaa saña, masu kúkanu ini sa ni‑in ja ka ka'an ñayii ma. Kovaa jiniñu'u ja ka'an sa ndaka tnu'u ya'a nuu ni, sana jin ndani'i ta'vi ni. l Q!Ndaka ni ni ka tetniñu tee ni ka jikan‑tnu'u Juan ma, te ja ni ndakone'e Juan ma ja ndaa kúu. X ) Kovaa iyo Yuva sa ma ja ká'an ya ja kuu sa, te ja ká'an ya ma ja ndaa kúu. N Nuna ka'an sa ja kuu maa sa ma, ja ka'an sa ma masu ja ndaa ko kuu. ! ;’Saña, masu nawa kúu sa'a sa ja kúu ini maa sa. Su'va maa Yuva sa ma ni tatnuni ja ndakan sa kuenda nuu ñayii ma, te ndákan ndaa sa kuenda, vaa ñatuu kúni sa ja sa'a sa sukan kúu ini maa sa ma chi su'va sa'a sa sukan kúu ini maa Yuva sa iya ni tetniñu ña'a ma. k Ote jin nana koo i yavi nuu ka ñunee i ma. Ñayii ni ka sa'a ja va'a ma, jin ndateku i, te jin koteku i ni‑kani ni‑jika, kovaa ñayii ni ka sa'a ja u'vi ma, jin ndateku i ja jin ndachunaa i na kuechi ni ka sa'a maa i ma. Te máko jin ko ndaa jin ko ndivi ini ni ja ká'an sa sa'a, vaa kenda ora ja ndaka ñayii ni ka ji'i ma, jin kuniso'o i ja ká'an sa a, #te ni xndoo ya nuu nda'a sa ja kúu sa Sa'ya ya a ja na ndakan sa kuenda nuu ñayii ma, vaa kuechi ja saña ni kii ñayivi ñuu ñayivi a. T!Sukan kúu Yuva sa ma ja téku maa ya ma, sukan sa'a ya ja koteku maa sa, 6eJa ndaa ja ndaa ká'an sa ja kenda ora, te vitna chi ñayii ni ka ji'i ma, jin koniniso'o i ja ká'an sa ja kúu sa Sa'ya Su'si a, te ñayii jin kuniso'o ma, jin koteku i. 0Y’Ja ndaa ja ndaa ká'an sa, nú na in niniso'o ja ká'an sa a chi kándija i sukan ká'an maa iya ni tetniñu ña'a ma, te iyo i ja koteku i ni‑kani ni‑jika, vaa masu ki'in‑ka i nuu iyo ja chunaa i nkuu ma, su'va jâ ni kaku i ja masu kûu‑ka i, te koteku i ni‑kani ni‑jika. eCsukan‑va'a ndaka ñayii ma, na jin chiñu'u ña'a i ja kúu sa Sa'ya Su'si ma, sukan ka chiñu'u i Yuva sa ma. Nú na in ñatuu chiñu'u ña'a i saña ma, suni masu nde chiñu'u i Yuva sa ma iya ni tetniñu ña'a ma. Te Yuva sa ma, masu ndakan ya kuenda nuu ni‑in ñayii ma, su'va nuu nda'a maa sa ni xndoo ya ja ndakan sa kuenda nuu ñayii ma, 2]Vaa Yuva sa ma chi ni ndaxteku ya ñayii ni ka ji'i ma, te sa'a ya ja jin koteku i. Sukan tna saña ja kúu sa Sa'ya ya a, sa'a sa ja jin koteku na in kúni maa sa ma. 0YVaa Yuva sa ma, kútoo ña'a ya, te káxtnu'u ya ndaka ja sa'a maa ya ma nuu sa a. Te kua'a‑ka ja kaxtnu'u ya, sukan‑va'a jin kuni ni, te jin sa'vi‑nka ini ni.  Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja saña ja kúu sa Sa'ya Su'si a, masu kuu nawa sa'a sa ja kúni maa sa ma, su'va ja jini sa ja sa'a Yuva sa ma, sukan sa'a sa. Vaa ndaka ja sa'a Yuva sa ma suni sa'a sa ja kúu sa Sa'ya ya a. j~MChukan kúu ja tee judío ma, ûni ni ka yo kuu ini xeen de ja jin ka'ni de ya, vaa masu yika‑ni ja ni ka yo jini de ja ñatuu ni yo chiñu'u ya kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, suni ja ni yo ka'an ya ja inuu‑ni kúu ya ji'in Su'si ma, vaa ni yo ka'an ya ja Su'si ma kúu Yuva ya ma. Sukan tátnuni Jesús Sa'ya Su'si ma }Kovaa Jesús ma, ni jiña'a ya: ―‍Yuva sa ma, onde vitna satniñu ya, te saña tna chi suni satniñu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. F|Chukan kúu ja tee judío ma, ñatuu ni ka yo jini ndee de ya, vaa ka kuni de ja jin ka'ni de ya, kuechi ja ni yo sa'a ya ja va'a ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma. h{ITe kua'an tee ma, te ni jiña'a de nuu tee judío ma ja Jesús ma ni ndasava'a ña'a ma. _z7Sani te Jesús ma, ni ndani'i ya tee ma ini veñu'u ka'nu ma, te jiña'a ya: ―‍Vitna ja ni jini ni ja ni nduva'a ni a, máko ndakuiso kuechi‑ka ni, nasa ka'vi‑ka ndando'o ni ―‍kúu ya jiña'a ya. y Kovaa tee ma, masu jini de na in ni ndasava'a ña'a ma, vaa Jesús ma chi ni nduyu'u ya ne'un kua'a ñayii ka iyo ma. 'xG Te ni ka jikan‑tnu'u de tee ma: ―‍¿Na in kúu ja ni ka'an: “Ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni”? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. -wS Te tee yukan, ni ndakone'e de: ―‍Vaa maa tee ni ndasava'a ña'a ma ká'an: “Ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni” ―‍kúu de ká'an de. Yv+ te tee judío ma, ka jiña'a de nuu tee ni nduva'a ma: ―‍Vitna kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o kúu. Masu jatna ini Su'si ma ja ndakuiso ni nuu ni katuu ni a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. :um Te ora yukan‑ni ni nduva'a tee ku'u ma, te ni ndake'en de nuu ni katuu de ma, te ni keja'a de jika de. Kovaa kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, tJesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ―‍kúu ya jiña'a ya. esCTe tee ku'u ma, ni ndakone'e de: ―‍Señor, masu na in neva'a sa ja skee ña'a i nuu ndute a ora kánda de ma. Ndaka jichi kúni sa ja kêe sa ma, te in‑ka ñayii kée xinañu'u‑ka ―‍kúu de jiña'a de. 6reNuu ni jini ña'a Jesús ma ja kátuu de ma te ni jini ya ja ni kukua'a kuiya ku'u de ma, te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Kúni ni ja nduva'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. `q9Ne'un ndaka ñayii ma iyo in tee jâ iyo oko ja'un uni (38) kuiya ja ku'u de ma. upcVaa in ángel Su'si ma, na'nu‑ni na'nu‑ni ni yo kenda i, te ni yo skanda i ndute ma, te jínu kánda ndute ma, te ñayii kúñama ma, te xinañu'u i jan kêe nuu ndute ma, te ni yo nduva'a i ndeva'a‑ni na kue'e ni yo ndo'o i ma. ,oQte yukan ka iyo kua'a ñayii ka ku'u, ji'in ñayii inukuaa ma, ji'in ñayii cojo ma, ji'in ñayii ñatuu kúu jin kanda i ma. Ka ndetu ndaka i ja kanda ndute ma. nÑuu Jerusalén ma nuu nani Ye'e Ndikachi ma iyo in nuu ñu'u ndute, te sa'an hebreo ma nani i Betzata. Iyo u'un corredor, }m uJa ni ya'a jaku kii ma, te ñayii judío ma, ni ka sa'a i in viko, te Jesús ma, kua'an tuku ya ñuu Jerusalén ma. l6Cha'a kúu ja ku‑uu seña ji'in milagru ni sa'a Jesús ma nuu ni ndenda ya ñuu Galilea ma ja ni ja'an ya ñuu Judea ma."k=5Te yuva i ma, ni ndasa'a de kuenda ja maa ora yukan ni jiña'a Jesús ma: “Téku sa'ya ni ma”, te ndaka de ve'e de ma ni ka kandija Jesús ma. Gj4Te ni jakondee de jikan‑tnu'u de na ora ni ndusii ini i ma, te ni ka ndakone'e tee ma: ―‍Iku ma nuu ka in nuu ve kukuee ma ni nuu ña'a ka'ni i ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kuán no'o ni ve'e ni ma chi téku sa'ya ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee ma chi ni kandija de ja ni ka'an Jesús ma, te kuan no'o de. !g;1Kovaa tee kanuu satniñu nuu rey ma, jiña'a de: ―‍Tee tatnuni, kachi ni, te kí'on. Nú ña'a, te kûu sa'ya sa ma ―‍kúu de jiña'a de. f0Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin, masu ka kandija ni, nú masu jin kuni ni seña ji'in milagru ―‍kúu ya jiña'a ya. M~~|{hzyyxjwwOv tss"r7q:poqommGlkkpjjilhh[gffUe`dcbb-a`__,^q]\[ZYY3X{WWVUTTUSS?R QP;ONMMKLKJAIHGGeFaElDD$C`BAA@??6>>m=6Nuu ni jinu ni ka'an ya sukan, te ni kayu'u nini'i ya jiña'a ya: ―‍¡Lázaro, ki ndee ni ke'e a! ―‍kúu ya jiña'a ya. 7Og *vaa jini sa ja ndimaa jiniso'o ña'a ni, kovaa kuechi ñayii ya'a te ká'an sa sa'a, sukan‑va'a jín kandija ña'a i ja maa ni ni tetniñu ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. N! )Te ni ka xtandiyo de yuu ma, te Jesús ma, ni ndonenuu ya ichi andivi ma, te ni ka'an ya: ―‍Yuva sa, ndákuan‑ta'vi sa nuu ni, M' (Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Masu ni ka'an sa ja nuna kandija ña'a ni chi kuni ni jayiñu'u Su'si ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. sL_ 'Jesús ma, ni tatnuni ya: ―‍Jin xtandiyo ni yuu a ―‍kúu ya jiña'a ya. Marta ma ku'va tee ni ji'i ma, jiña'a ña: ―‍Señor, jâ jáxiko kini de, vaa jâ iyo kuun kii a ja ni ka chu'u sa de a ―‍kúu ña jiña'a ña. 6Ke &Jesús ma, in‑ka tuku jichi ni kuxii ini ya ja ka kuu ñayii ma, te ni jan tu'va ya nuu yinee Lázaro ma. Te in yavi kúu, te ndesi in yuu ka'nu ichi nuu kivi o ma. [J/ %Kovaa jaku‑ka i ka ka'an: ―‍Tee ya'a kúu tee ni ndasava'a nuu tee kuaa ma. ¿Masu ma kuu naxe sa'a tna de, sukan‑va'a ma kûu Lázaro a nkuu? ―‍ka kuu i ka ka'an i. Nuu ni ndateku Lázaro ma }Is $Te ñayii judío ma, ka ka'an i: ―‍¡Jin konde'ya ni ja ni yo kutoo xeen de tee ma! ―‍ka kuu i ka ka'an i. 'HI #Jesús ma, ni nda'yu ya. 0GY "Te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Ndenu ni ka chu'u ni de? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ka jiña'a de: ―‍Ne'e ni, te kuni ni, Señor ―‍ka kuu de ka jiña'a de. %FC !Jesús ma, ja ni jini ya ja nda'yu María ma te ka nda'yu tee ka kuu judío ka ndikin ña ma, te ni kuxii ini ya, te ni kunda'vi ini ya ña ji'in de. GE Nuu ni kenda María ma nuu iyo Jesús ma, te ni jinkoo jiti ña nuu ja'a ya ma, te jiña'a ña: ―‍Señor, nute ni iyo ni ya'a chi masu kûu ku'va sa ma ―‍kúu ña jiña'a ña. GD Ja ni ka jini tee judío ka iyo ve'e María ma ja ni ndokuiñi ña te jinu ña ni kee ña ma, te ni ka ndikin de ña. Ka jani ini de ja kua'an ña nuu yinee ku'va ña ma kuan konda'yu ña. cC? Jesús ma, ñatuu kivi‑ka ya ini ñuu ma. Iyo ya nuu ni ka ndatna'a ya ji'in Marta ma. bB= Ja ni jiniso'o María ma, ni ndokuiñi ña, te kua'an ña kuan koto ña Jesús ma. AA{ Nuu ni jinu ni ka'an Marta ma sukan, ni kana ña ku'u ña María ma, te yuyu'u‑ni ni jiña'a ña: ―‍Teskua'a ma, iyo ya ya'a, te kána ña'a ya ―‍kúu ña jiña'a ña. @ Te Marta ma, jiña'a ña: ―‍Señor, saña chi kándija sa ja Cristo iya ni tetniñu Su'si ma kúu ni, te Sa'ya Su'si ma kúu ni. Iya iyo ja kii ñuu ñayivi a kúu ni ―‍kúu ña jiña'a ña. Jesús ma, ni nda'yu ya yatni nuu yinee ñunde'yu Lázaro ma >?u Te ndaka ñayii ka teku ma, nuna jin kandija ña'a i maa sa ma, masu jin kûu i, su'va jin koteku i ni‑kani ni‑jika. ¿Kándija ni ja ká'an sa sa'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. @>y Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Saña kúu iya sa'a ja jin ndateku ñayii ma, te jin koteku i. Nú na in na kandija ña'a ma, visi jâ ni ji'i i chi ja maa sa te koteku i. '=G Marta ma, jiña'a ña: ―‍Jâ jini sa ja ndateku de kivi jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, kovaa onde kivi ndi'i kivi ma ―‍kúu ña jiña'a ña. e<C Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ku'va ni a chi ndateku de ―‍kúu ya jiña'a ya. b;= Kovaa jini sa ja vitna chi taa Su'si ma nawa na kakan ni ma ―‍kúu ña jiña'a ña. h:I Marta ma, jiña'a ña Jesús ma: ―‍Señor, nute ni iyo ni ya'a chi masu kûu ku'va sa ma. 9  Nuu ni jini Marta ma ja ni kenda Jesús ma, sani te ni kee ña ni jan tna'a ña ya. Kovaa María ma chi ni kendoo ña ve'e ma. 8+ te kua'a tee judío ma, ni jan koo de ni jan koto de Marta ma ji'in María ma, ja jin ndakua'a de ña tnu'u ka'nu ini ja ni ji'i ku'va ña ma. J7  Betania ma kéndoo yatni ñuu Jerusalén ma visi uni mil metro, h6I Ja ni kenda Jesús ma, te ni jini ya ja jâ ni kuu kuun kii ja ni ka chu'u i Lázaro ma. v5e Sani te Tomás tee nani Kuati ma, jiña'a de nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jín koo tna o, sukan‑va'a jin kûu tna o ji'in de ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, chi visi jâ ni ji'i ñayii ma chi kuu ndaxteku ya i te koteku i 64e Te kútachi sa ja ñatuu sa ni iyo yukan, vaa sukan chi va'a‑ka ja jin kuu maa ni, sukan‑va'a jin kandija ni. Kovaa jín koo o jín koto o de ―‍kúu ya jiña'a ya. P3 Sani te Jesús ma, jiña'a ndaa ya: ―‍Lázaro ma, jâ ni ji'i de. 29 Kovaa sukan‑ni ni jiña'a Jesús ma, kuechi ja ni ji'i Lázaro ma. Kovaa tee ka ndikin ya ma, ka jani ini de ja ni kixi de ja ndatatu de kúu. 1 Te tee ka ndikin ya ma, ka jiña'a de: ―‍Señor, nú ni kixi de chi nduva'a maa de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 0) Sani te jiña'a ya: ―‍Lázaro tee ka ketna'a ini ji'in o ma chi ni kixi de, kovaa ki'in sa ja xndoto sa de ―‍kúu ya jiña'a ya. |/q kovaa ñayii jika jakuaa ma chi nduva i, vaa ñatuu na ñu'u xtnuu nuu i ichi kaka i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. .# Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Xi masu uxi uu ora kúu ja in nduu ma? Nduu ma chi masu nduva o, vaa nde'ya o ja ndíi ñuu ñayivi a, {-o Te tee ka ndikin ya ma, ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, nde‑ni kii ma, maa ñayii judío ma, ka kuni i ja jin kua'a‑yuu ña'a i te jin ka'ni ña'a i, ¿te in‑ka jichi kúni ni ja ki'in ni ñuu yukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. },s Sani te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jín koo o in‑ka jichi ñuu Judea ma ―‍kúu ya jiña'a ya. p+Y kovaa nuu ni ka jiña'a i ja Lázaro ma, ku'u de ma, te ni kendoo‑ka ya uu‑ka kivi nuu iyo ya ma. e*C Visi Jesús ma, kútoo xeen ya Marta ma ji'in ku'u ña ma ji'in ku'va ña Lázaro ma, G) Jesús ma, ja ni jiniso'o ya ma, te jiña'a ya: ―‍Ku'u de, kovaa masu kûu de, su'va jayiñu'u Su'si ma ko kuu, ji'in suni jayiñu'u Sa'ya Su'si a ko kuu ―‍kúu ya jiña'a ya. D( Chukan kúu ja nduu ña ndi‑tna'a ku'u ña ma, ni ka tetniñu ña ñayii ja jin kaxtnu'u i nuu Jesús ma, te sa'a jin kuña'a i: ―‍Señor, tee ka ketna'a ini ji'in ni ma, ku'u de. '' Te María ma kúu ña'a ni chi'i ndute jaxiko asi ja'a Iya Tátnuni ma kivi ve kuyatni Viko Pascua ma, te ni ndaxsichi ña ji'in ixi ña ma. }& u Iyo in tee ku'u nani de Lázaro, te tee ñuu Betania ma kúu de, te iyo de ji'in ku'va de María ma ji'in Marta ma. A%} *Te kua'a ñayii ni ka kandija Jesús ma yukan.X$) )Kua'a ñayii ni jan koo ni jan koto i ya, te ka ka'an i: ―‍Ja ndaa, visi Juan ma, ñatuu ni yo sa'a de milagru, kovaa ndaka ja ni yo ka'an de ja kuu tee ya'a chi ja ndaa kúu ―‍ka kuu i ka ka'an i. #5 (Jesús ma, ni ndenda ya in‑ka yu'u yute Jordán ma. Te ni kendoo ya yukan, nuu ni iyo Juan ma xi'na‑ka ma te ni yo skuandute de ñayii ma. ]"3 'In‑ka jichi ni ka kuni de ja jin tnii de ya, kovaa Jesús ma chi kua'an ya. o!W &Kovaa sa'a sa sukan. Visi ñatuu ka kandija ni ja ká'an sa ya, kovaa jin kandija ni ja sa'a sa ma, sukan‑va'a jin kuni ni, te jin kandija ni ja Yuva sa ma iyo ji'in sa, te maa sa iyo ji'in Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ] 3 %Te nú saña, ñatuu sa'a sa sukan sa'a Yuva sa ma, te máko jin kandija ña'a ni. a; $Te nú Su'si ma ni sa'a siin ña'a saña te ni tetniñu ña'a ya ñuu ñayivi a, ¿naxe kúu ja ka ka'an ndijin ja ni ka'an sa a chi sa'a i ja ndákiti ini Su'si ma, kuechi ja ni ka'an sa ja Sa'ya Su'si ma kúu sa?  #Ka jini o ja masu kuu xnda'vi ña'a tutu ndee tnu'u Su'si ma. Te Su'si ma, ni xnani ya su'si ñayii ni ka'an ya nuu i ma. # "Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Nuu tutu ndee tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu ni ma ká'an: “Saña, ká'an sa ja su'si ka kuu ndijin.” ) !Te tee judío ma, ni ka ndakone'e de: ―‍Masu jin kua'a‑yuu ña'a sa kuechi ja ni sa'a ni ma, su'va kuechi ja ká'an ni a sa'a ja ndákiti ini Su'si ma, vaa ndijin chi in tee‑ni kúu ni, kovaa sa'a ni tnu'u ja Su'si ma kúu ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. G Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Te ja maa Yuva sa ma, te kua'a ja va'a ni sa'a sa nuu ndijin. ¿Te nde a va'a ni sa'a sa ma kúu ja jin kua'a‑yuu ña'a ni a? ―‍kúu ya jiña'a ya. U# Te tee judío ma, ni ka ndone'e tuku de yuu ja jin kua'a‑yuu de ya. U# Vaa Yuva sa ma ji'in saña chi in‑ni ka kuu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 7 Yuva sa iya ni taa ti ma chi iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya sana ndaka ja iyo ñuu ñayivi a, te masu na in ndaxtandee ti nuu nda'a Yuva sa ma. xi Sa'a sa ja jin koteku ti ni‑kani ni‑jika, te ma jin naa ti, te ñatuu na in ndaxtandee ti nuu nda'a sa a. a; Ndikachi sa ma chi ka ndakuni ti ja ká'an sa a, te jini sa ti, te ka ndikin ña'a ti. W' Kovaa ndijin, ñatuu ka kandija ni, vaa masu tna'a ndikachi sa ma ka kuu ni. ]3 Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jâ ni ka'an sa nuu ni, te ñatuu ni ka kandija ni ja ká'an sa a. Te tna'a ja sa'a sa a, ja maa Yuva sa ma, te sa'a sa. Te maa ja sa'a sa a, te káxtnu'u i na in kúu sa. oW Sani te tee judío ma, ni ka jan tu'va de ya, te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Nde kii sana jin kuni sa na in kúu ni? ¿Xi ndijin kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma? Ka'an ndaa ni, te jin kuni sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. X) Jesús ma, iyo ya ini veñu'u ma, kua'an ya ichi corredor nani i Salomón ma. q[ Kivi kuvijin ñuu Jerusalén ma, ka sa'a i viko ka ndakune'e i kivi ni ndu‑ii veñu'u ka'nu ma.  Kovaa jaku‑ka de ka ka'an: ―‍Ñatuu ni‑in ñayii yinee ña'a tachi, te kuu ka'an i sukan. ¿Xi in tachi, te ndasava'a i nuu in tee kuaa? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Tee judío ma, ñatuu ka kandija de ja maa Su'si ma ni tetniñu Jesús ma # Kua'a de ka jiña'a: ―‍¿Nava'a ka niniso'o ni ja ká'an de a? Vaa yinee ña'a in tachi, te iyo ku'u de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ^5 Nuu ni ka jiniso'o tee judío ma ja ká'an ya sukan, te ni ka ndusiin tuku de. 2 ] Ñatuu na in kuu ka'ni ña'a i, su'va maa sa kua'a tnu'u ja jin ka'ni ña'a i. Vaa iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa, te chukan kúu ja kua'a sa tnu'u te jin ka'ni ña'a i. Kovaa suni iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa ja ndateku sa. Cha'a kúu ja ni tatnuni Yuva sa ma nuu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. x i ’Yuva sa ma, kútoo ña'a ya, kuechi ja kua'a sa tnu'u ja jin ka'ni ña'a i ma, te sana ndateku sa ma. ^ 5 Suni neva'a sa in‑ka jichi ndikachi kiti masu korraa ya'a ka yi'i ti, te suni ndaxtutu sa ti te jin kandija ti ja ká'an sa a, te in jichi‑nka‑ni ndikachi jin ko kuu ndaka ti, te maa in‑ni sa ko koto ti.  w sukan jini ña'a Yuva sa ma te jini tna sa ya ma. Te maa sa chunaa sa na jin kaku ndikachi sa ma te jin koo va'a ti. t a ’Saña kúu iya va'a ini jito ndikachi ma. Jini sa ndikachi sa ma, te maa ti chi ka jini ña'a ti,  Te ñayii yukan chi kunu i, vaa yika‑ni ja ndí ini i kúu ja na ke'en ya'vi i ma, kovaa masu ndí ini i ja jin kuu ndikachi ma. Q Kovaa ñayii jito ti ja ké'en ya'vi i ma chi masu jito ñukuun i ti, vaa ora kénda kiti xeen ma chi xndoo i kiti jito i ma, te jinu i, vaa masu tee kúu ko koto ndikachi ma kúu i, vaa masu ndikachi maa i ka kuu ti ma. Te kiti xeen ma, kenda ti, te tnii ti kiti ma, te xsiu'u ti kiti ma, te katenuu kateni'ni ti ndikachi ma.  Saña kúu sukan kúu in tee jito ñukuun ndikachi de ma. Vaa tee jito va'a ndikachi de ma chi maa de chunaa te jin kaku ti. =s ’Kui'na ma chi vee i ja sakui'na ña'a i, ji'in ja ka'ni ña'a i, ji'in ja xnaa ña'a i. Kovaa saña chi vee sa, sukan‑va'a jin koteku ñayii ma, te jin koo va'a xeen i. (I Saña kúu ye'e ma. Nú na in kivi nuu iyo sa a chi ndani'i ta'vi i. Ko kuu i sukan kúu in ndikachi, ja ndée ti ndívi ti ma te ní'i ti kuii ja kaa ti ma.   Ndaka ñayii ni ki koo xi'na‑ka ma chi kui'na ni ka yo kuu i, kovaa ndikachi ma, masu ni ka yo jiniso'o ti ja ka ka'an i ma.  Jesús ma, jiña'a ya in‑ka jichi: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa, saña kúu ye'e nuu ka ndivi koo ndikachi ma. @y Jesús ma, ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a, kovaa ñatuu ni ka jaku'ni ini de nawa kúni ka'an. Jesús ma, sukan kúu in tee va'a ini te jito va'a de ndikachi de ma, sukan kúu ya [/ Kovaa masu ka ndikin ti ñayii masu ka jini ti ma chi su'va ka yu'u ti te ka jinu ti kuan koo ti, vaa ñatuu ka jini ti ja ká'an ñayii ndeva'a‑ni ma, vaa masu jito'o ti ma kúu i ―‍kúu ya jiña'a ya. 5 Te nú ni jinu ni kene'e de ndaka ti ma, te jákoxtnuu de nuu ti ma, te ka ndikin ña'a ti, vaa ka ndakuni ti sukan ñu'u tachi de ja ká'an de ma. Z~- Te tee jito ye'e ma, ndákune de ye'e ma, te tee jito ndikachi ma, kána de ndi‑in ndi‑in ti sukan ka nani ti ma. Te ndikachi de ma chi ka ndakuni ti ja ká'an de ma, te kéne'e de ti nuu ka ñu'u ti ma. I}  Kovaa tee kívi ichi ye'e ma chi tee jito ndikachi ma kúu de. `| ; Te jiña'a Jesús ma: ―Ja ndaa ja ndaa ká'an sa, nú na in ñatuu kívi ichi ye'e nuu ka ñu'u ndikachi ma te su'va jiso i ichi xiñi nuu ka ñu'u ti ma, ñayii yukan chi kui'na kúu i, te sakui'na i ti kúni i. g{G )Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nute ndijin inukuaa ni chi masu jin kondiso kuechi ni. Kovaa ka ka'an ni ja ka kundijin nuu ni a te ka nde'ya ni. Chukan kúu ja jâ ka ndiso kuechi ni ―‍kúu ya jiña'a ya.9zk (Jaku tee fariseo ma ja ka iyo de ji'in ya ma, te ni ka jiniso'o de, te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Nú sukan, saña tna, suni inukuaa sa? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. \y1 'Sani te jiña'a Jesús ma: ―‍Saña chi vee sa ñuu ñayivi ya ja sa'a ndaa sa, sukan‑va'a ñayii inukuaa ma, te kuu jin ndakonde'ya i, te ñayii ka nde'ya ma, jin ndukuaa i ―‍kúu ya jiña'a ya. x &Sani te tee yukan, jiña'a de: ―‍Kándija ña'a sa, Señor ―‍kúu de jiña'a de. Te ni jinkoo jiti de nuu Jesús ma. wy %Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jâ ni jini ni ya. Saña kúu, iya ká'an ji'in ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. vve $Te jiña'a de: ―‍Señor, ka'an ni na in kúu, sukan‑va'a kandija sa ya ―‍kúu de jiña'a de. Yu+ #Jesús ma, ni jiniso'o ya ja ni ka kene'e de tee ni iyo kuaa ma, te nuu ni ndani'i ya de ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Kandija ni iya ni kenda ñayivi ñuu ñayivi a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 3t_ "Sani te ka jiña'a de: ―‍Ndijin, jâ ndiso kua'a ni kuechi nuu ni kâku ni ma. ¿Te kúni ni ja kaxtnu'u ni nuu saña? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ni ka kene'e de tee ma ini veñu'u luluu ma. Tee ka kuu fariseo ma, ñatuu ka ndakunitnuni de ja masu va'a‑ni ka iyo de nuu Su'si ma bs= !Nute tee ya'a masu nuu Su'si ma vee de, masu nawa kuu sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. ar; Ñatuu nama ka jiniso'o o ja ndasava'a in ñayii nuu in‑nka ñayii ni kâku kuaa ma. Te ni ndakone'e tee ma: ―‍¡Jincho'o! Ñatuu ka jini ndijin ndenu vee de. Kovaa saña chi ni ndasava'a de nuu sa a. o! Saña chi ka jini sa ja ni ka'an Su'si ma nuu Moisés ma. Kovaa tee yukan, ni masu ka jini sa ndenu vee de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. n9 Sani te ni ka ka'an ndeva'a de nuu tee ni iyo kuaa ma, te ka jiña'a de: ―‍Maa ni ndikin tee yukan, kovaa saña chi Moisés ma ka ndikin sa. rm] Te ni ndakone'e de: ―‍Jâ ni ka'an sa ndaka ja jini sa ma, kovaa ñatuu ka kandija ña'a ni. ¿Nava'a ka kuni ni ja ndaka'an‑ka sa in‑ka jichi? ¿Suni ndijin, ka kuni ni ja jin kondikin ni de? ―‍kúu de jiña'a de. )lK Te ni ka ndakan‑tnu'u‑ka tuku de tee ma: ―‍¿Nawa ni sa'a de ja ni kuu ni ka ndanune nuu ni a te kúu nde'ya ni a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. @ky Te ni ndakone'e tee ma: ―‍Masu jini sa nú tee ndiso kuechi kúu de xi ña'a. Kovaa ja jini sa kúu ja ni iyo kuaa sa, te vitna chi kúu nde'ya sa ―‍kúu de jiña'a de. Rj Tee judío ma, ni ka ndakana tuku de tee ni iyo kuaa ma, te ka jiña'a de: ―‍Ka'an ndaa ni nuu Su'si a. Saña chi ka jini sa ja tee ndiso kuechi kúu tee yukan ―‍ka kuu de ka jiña'a de. oiW Chukan kúu ja ni ka jiña'a yuva de ma: “Jin kakan‑tnu'u maa ni de; jâ tee nija'nu kúu de.” qh[ Yuva de ma ka jiña'a sukan, kuechi ja ka yu'u de tee judío ma, vaa jâ ni ka ndatnu'u tna'a de ja nú na in ká'an ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma, te jin taji de i ini veñu'u luluu nuu ka ndatna'a de ma. gy Kovaa ñatuu ka jini sa naxe kúu ja vitna te kúu nde'ya de a. Suni ñatuu ka jini sa na in ni ndasava'a de. Jin kakan‑tnu'u maa ni de; jâ tee nija'nu kúu de, te maa de kuu ka'an naxe ni kuu ja ni nduva'a de a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ofW Te ni ka ndakone'e yuva de ma: ―‍Ka na'a sa ja tee ya'a kúu sa'ya sa, te ni kâku kuaa de. 2e] te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Tee ya'a kúu sa'ya ni ma? ¿Ka ka'an ni ja ni kâku kuaa de? ¿Naxe kúu ja vitna, te kúu nde'ya de a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. d Kovaa tee judío ma, ñatuu ni ka kandija de ja ni iyo kuaa de ma te ni ndundijin nuu de ma. Onde ni ka kana de yuva tee ma, c9 te ni ka ndakakan‑tnu'u tuku de tee ni iyo kuaa ma: ―‍¿Te naxe ká'an ni ja kuu tee ni ndasava'a nuu ni a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ni ndakone'e tee yukan: ―‍Saña chi ká'an sa ja in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de ―‍kúu de jiña'a de. {bo Jaku tee fariseo ma ka ka'an: ―‍Tee ni sa'a sa'a chi masu tee ni tetniñu Su'si ma kúu de, vaa ñatuu chiñu'u de kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a ―‍ka kuu de ka ka'an de. Kovaa jaku‑ka de ka ka'an: ―‍¿Nú tee ndiso kuechi kúu de, te naxe kúu sa'a de milagru ya'a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Chukan kúu ja ni ka kusiin jaku de, a Te ni ka jikan‑tnu'u tuku ña'a tee ka kuu fariseo ma: ―‍¿Naxe ni kuu ja ni ndatnuu nuu ni a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te jiña'a de: ―‍Ni chi'i de nde'yu nuu sa a, te ni ndakate sa, te ni ndundijin nuu sa a ―‍kúu de jiña'a de. `w Te kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu kivi ni sa'a Jesús ma nde'yu te ni ndanune nuu de ma. S_ Te ni jan koo i ji'in tee ni iyo kuaa ma nuu tee ka kuu fariseo ma. i^K Sani te ka jikan‑tnu'u i de: ―‍¿Ndenu iyo tee yukan? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. ―‍Masu jini sa ―‍kúu de jiña'a de. Tee ka kuu fariseo ma, ni ka jikan‑tnu'u de tee kuaa ma naxe ni nduva'a nuu de ma +]O Te ni ndakone'e de: ―‍Tee nani Jesús ma, ni sa'a de nde'yu, te ni chi'i de nuu sa a, te ká'an de: “Kuá'an ni, te ndakate ni nuu ni a nuu ñu'u ndute, nuu nani Siloé ma”, te ni ja'an sa, te nuu ni ndakate sa nuu sa ma, sani te ni ndatnuu nuu sa a ―‍kúu de jiña'a de. {\o Sani te ka jikan‑tnu'u i de: ―‍¿Naxe kúu ja vitna te kúu nde'ya ni a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Z[- Te jaku i ka ka'an: ―‍Suu ndija de kúu ―‍ka kuu i ka ka'an i. Jaku‑ka i ka ka'an: ―‍Sukan kaa de, kovaa masu suu de kúu ―‍ka kuu i ka ka'an i. Kovaa maa de jiña'a: ―‍Saña kúu. lZQ Te ñayii ka iyo yatni ma ji'in ñayii ni ka yo jini de xi'na‑ka ma ja ni yo jikan de karidaa ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Masu tee ya'a kúu tee ni yo nukoo ni yo jikan de karidaa ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 2Y] Sani te jiña'a ya: ―‍Kuá'an ni, te ndakate ni nuu ni a nuu ñu'u ndute ma, nuu nani Siloé ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tnu'u Siloé ma kúni ka'an “ja ni tetniñu ña'a ya”. Te tee kuaa ma, ni ja'an de, te ni ndakate de nuu de ma, te nuu ni ndakokuiñi de ma, jâ ni kuu nde'ya de. !X; Nuu ni jinu ni ka'an Jesús ma sukan, ni tusii ya nuu ñu'ú ma, te ni sa'a ya ji'in ndute sii ya ma vala nde'yu, te ni chi'i ya nuu tee kuaa ma. nWU Nani iyo sa ñuu ñayivi a, ñu'u xtnuu nuu ñayii ñuu ñayivi a kúu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. V Nani tuu ndii‑ka a chi kuu jin satniñu o sukan kúni iya ni tetniñu ña'a ma. Vaa nuna kunee, te masu na in kuu satniñu‑ka. JU  Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ni a ndiso kuechi maa de ni a ka ndiso kuechi yuva de ma ji'in si'i de ma kúu. Sa'a ni kuu, sukan‑va'a jin kuni ni sukan sa'a Su'si ma te nduva'a de. qT[ Tee ka ndikin Jesús ma, ni ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍Teskua'a, ¿na‑in ndiso kuechi ja ni kâku kuaa tee ya'a? ¿Ja ka ndiso kuechi yuva de ma ji'in si'i de ma, xi ja ndiso kuechi maa de kúu? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. \S 3 Ichi kua'an Jesús ma, ni jini ya in tee kuaa, te onde kii ni kâku de ma kuaa de. QR;Sani te ni ka ndone'e de yuu ja jin kua'a‑yuu de ya. Kovaa Jesús ma, ni ndaya'a ya me'ñu ñayii ma, te ñatuu ni ka ndani'i‑ka de ya. Sani te ni kee ya veñu'u ka'nu ma, te kua'an ya.Q-:Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja xinañu'u‑ka saña iyo, saa ni kenda Abraham ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 4Pa9Te tee judío ma, ka jiña'a de Jesús ma: ―‍Ñatuu ki'i‑ka ni uu xiko uxi (50) kuiya, te ¿ká'an ni ja ni jini ni Abraham ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. /OW8Abraham ma tna'a ni tee jana'a ma, ni kusii ini de ja kuni de kivi tatnuni sa nuu ñayii ma. Te nuu ni jini de ma, te ni kusii ini xeen de ―‍kúu ya jiña'a ya. WN'7Kovaa ndijin, masu ka jini ni ya. Saña chi jini sa ya. Nute ka'an sa ja masu jini sa ya chi xnda'vi sa ñayii ma, sukan ka sa'a ni ma. Kovaa ja ndaa kúu ja jini sa ya, te kándija sa tnu'u ká'an ya ma. aM;6Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú maa sa ndáchiñu'u maa sa, masu nde jiniñu'u. Kovaa maa Su'si ma iya kúu Yuva sa ma ndátaa jayiñu'u nuu sa. Te maa ya kúu iya ka sa'a ni tnu'u ja ka ndikin ni ya ma. L'5¿Naku xi tee kanuu‑ka kúu ni sana yuva sa Abraham ma? Tee yukan chi ni ji'i de. Suni tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ni ka ji'i tna de. ¿Na in kúu ndijin, ja sa'a ni ja masu jin kûu‑ka ñayii ma, jani ini ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. K14Te tee judío ma, ni ka ndakone'e de: ―‍Vitna chi ka jini ndaa sa ja ndijin chi yinee ña'a tachi ma. Vaa Abraham ma ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma chi ni ka ji'i de, te ndijin chi ká'an ni ja nú na in kándija ña'a ma chi masu kûu i. J3Ja ndaa kúu ja nú na in na kandija ja ká'an sa a chi masu kûu i, su'va koteku i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. 7Ig2Kovaa saña, masu ndúku sa ja jin chiñu'u ña'a ñayii ma, kovaa iyo iya kúni ja jin chiñu'u ña'a ñayii ma saña, te maa ya kúu iya ndakan ndaa kuenda nuu ñayii ma. +HO1Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Saña, ñatuu na tachi yinee ña'a. Vaa saña chi ndáchiñu'u sa Yuva sa ma, kovaa ndijin chi masu ka chiñu'u ña'a ni. (GI0Te tee judío ma, ka jiña'a de: ―‍Va'a‑ni ni ka ka'an sa ja in tee ñuu Samaria ma kúu ni te yinee ña'a tachi ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. "F=/Nú na in niniso'o i ja ká'an Su'si ma chi sa'ya Su'si ma kúu i. Kovaa ndijin chi masu sa'ya Su'si ma ka kuu ni. Chukan kúu ja ñatuu ka kuni ni jin koniniso'o ni ja ká'an sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya ja xinañu'u‑ka ya iyo sana ni kenda Abraham ma }Es.¿Nde ni kuu kaxtnu'u ja saña, te ndiso kuechi sa? Te nú ká'an sa ja ndaa, ¿nava'a ñatuu ka kandija ña'a ni? [D/-Kovaa saña chi ká'an sa ja ndaa, te chukan kúu ja ndijin, masu ka kandija ni. kCO,Te chukan kúu ja tna'a ja sa'a yuva ni tachi ma ka kuni ni ja jin sa'a ni. Te tachi ma chi onde xinañu'u ma suchi ja'ni ñayii ma kúu i. Te ñatuu na ja ndaa ñu'u ini i ma, vaa masu nde ká'an ndaa i. Nú ká'an i ja xnda'vi i ñayii ma, ká'an i sukan kúu maa i ma, vaa suchi xnda'vi ñayii kúu i, te suu i kúu yuva ñayii ka xnda'vi ñayii ma. B+¿Nava'a ñatuu ka jaku'ni ini ni ja káxtnu'u sa a? Vaa ñatuu ka niniso'o ni ja ká'an sa a, vaa iyo in ja jasi ndee jasi ndoso. QA*Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nute Yuva ndija ni kúu Su'si ma chi jin kutoo ña'a ni, vaa saña chi vee sa nuu Su'si ma. Masu vee sa ja kúu ini maa sa, vaa maa Su'si ma ni tetniñu ña'a. q@[)Ndijin chi ka sa'a ni sukan sa'a yuva ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ka jiña'a de: ―‍Saña masu sa'ya ndeva'a‑ni ñayii ka kuu sa chi ka neva'a sa in‑ni Yuva sa, te Su'si ma kúu Yuva sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ?-(Kovaa vitna ja ni ka'an sa ja ndaa ni kaxtnu'u Su'si ma, te ndijin chi jin ka'ni ña'a ni ka kuni ni. Abraham ma, ñatuu nama ni sa'a de sukan. ]>3'Te ka jiña'a de: ―‍Yuva sa kúu Abraham ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nute ndijin sa'ya tata ndija Abraham ma ka kuu ni chi jin sa'a ni ja ni yo sa'a de ma. =&Saña chi ká'an sa ja ni kaxtnu'u Yuva sa ma, te ndijin chi ka sa'a ni ja ni ka'an yuva ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. <%Ja jini sa ja sa'ya tata Abraham ma ka kuu ni, kovaa ka kuni ni ja jin ka'ni ña'a ni, vaa ñatuu ka jatna ini ni ja ká'an sa a. ~;u$Chukan kúu ja nú saña ja kúu sa Sa'ya Su'si a, sa'a sa ja jin ndayaa ni nuu ja u'vi ma chi jin ndayaa ndija ni. :%#In ñayii jinukuechi ma, masu ñayii maa ve'e ma kúu i. Kovaa sa'ya ñayii xi‑ve'e ma chi ñayii maa ve'e ma kúu i ni‑kani ni‑jika. 9 "Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja ndaka ñayii ka ndiso kuechi ma chi tátnuni kuechi i ma nuu i. Y8+!Te ni ka ndakone'e de: ―‍Saña chi sa'ya tata Abraham ma ka kuu sa, te ñatuu nama ka satniñu sa nuu ñayii ma ja jin tatnuni i nuu sa. ¿Naxe kúu ja jin ndayaa sa? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. z7m Te jin kuni ni ja ndaa ma, te ja ndaa ma kúu ja sa'a ja jin ndayaa ni nuu ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 96kJesús ma, jiña'a ya nuu ñayii judío ni ka kandija ya ma: ―‍Ndijin, nuna jin ko sa'a ndija ni tnu'u ká'an sa a, te jin ko kuu ndija ni ñayii jin kondikin ña'a. 5+Nuu ni ka'an Jesús ma sukan, kua'a ñayii ni ka kandija ja ká'an ya ma. Ñayii ka kuu sa'ya Su'si ma ji'in ñayii ka kuu sa'ya tachi ma 14[Vaa iya ni tetniñu ña'a ma, iyo ya ji'in sa. Te suu ya kúu Yuva sa ma, te masu nde xndoo ña'a ya, vaa ndimaa sa'a sa ja játna ini ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 3!Chukan kúu ja ni jiña'a ya: ―‍Nú jâ ni ka ndone'e sukun ña'a ni saña ja kuu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, sana jin ndakuni ña'a ni nde in kúu sa te jin kuni ni ja ñatuu nawa sa'a sa ja kúu ini maa sa, su'va ká'an sa sukan ni kaxtnu'u Yuva sa ma. Z2-Kovaa maa de, ñatuu ni ka jaku'ni ini de ja ká'an ya siki ja Yuva ya ma. 1Iyo kua'a xeen ja ka'an sa nuu ni a ji'in ja ndaka'an sa ndaka ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin kona'a ni ja maa iya ni tetniñu ña'a ma, iya ndaa iya ndija kúu ya, te tna'a ja ká'an ya ma kúu ja káxtnu'u sa nuu ñayii ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. 10[Sani te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndijin, na in kúu ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Sukan ni ka'an sa onde xinañu'u ma. y/kChukan kúu ja ká'an sa ja jin kondiso kuechi maa ni, te jin kûu ni, vaa nú ñatuu ka kandija ña'a ni ja saña kúu iya vee ja sa'a ja jin ndani'i ta'vi ni ma, te jin kondiso kuechi maa ni, te jin kûu maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. g.GJesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndijin chi ñayii nuu ñu'ú ya'a ka kuu ni, kovaa saña chi iya onde sukun ma kúu sa. Ndijin chi ñayii ñuu ñayivi ya'a ka kuu ni, te saña chi masu ñayii ñuu ñayivi ya'a kúu sa. 4-aTee judío ma, ka ka'an de: ―‍¿Xi ka'ni de maa de kúni de? ¿Chukan kúu ja ká'an de ja: “Ma kuu jan koo ni nuu no'o sa ma”? ―‍ka kuu de ka ka'an de. ,Jesús ma, jiña'a tuku ya: ―‍Saña chi no'o sa nuu vee sa ma, te ndijin chi jin ndanduku ña'a ni, kovaa ja ñatuu ka kandija ña'a ni a, te jin kondiso kuechi maa ni, te jin kûu ni. Te nuu no'o sa ma masu kuu jan koo ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 2+]Sa'a ni ka'an Jesús ma nuu ni kaxtnu'u ya ini veñu'u ka'nu ma nuu ka iyo ja ka ndatnaa i xu'un ka ndakua'a i Su'si ma. Kovaa ni‑in de ñatuu ni tnii ya, vaa ñatuu kenda‑ka ora ya ma. Ni ka'an Jesús ma ja nuu no'o ya ma masu kuu jin koo ñayii ñatuu ka kandija sukan káxtnu'u ya ma +*OTe ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndenu iyo Yuva ni ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin chi masu ka jini ña'a ni, te ni masu ka jini ni Yuva sa ma. Nute jin kuni ña'a ni saña chi suni jin kuni tna ni Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. )Te maa sa kúu iya ká'an na in kúu sa ma, te Yuva sa iya ni tetniñu ña'a ma, ká'an tna ya na in kúu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. (}Ja ni kaxtnu'u Moisés ma nuu maa ni ma chi ká'an: Nú inuu ka ka'an uu testigu chi ja ka ka'an i ma chi ja ndaa kúu. .'UVaa nuna ndaka'an sa sukan ka kuu ñayii ma chi ndaka'an ndaa sa, vaa masu maa in‑ni sa ndaka'an chi nduu sa ji'in Yuva sa iya ni tetniñu ña'a ma jin ndaka'an. &#Ndijin chi ka ka'an ni ja kuu in ñayii ma ndoo‑nka ja ka nde'ya ni ma‑ni. Kovaa saña chi masu sukan sa'a sa ji'in ni‑in ñayii ma. w%gJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Visi ká'an sa ja kuu maa sa, kovaa tna'a ja ká'an sa ya chi ja ndaa kúu, vaa jini sa ndenu vee sa ma te jini sa ndenu no'o sa ma. Kovaa ndijin, masu ka jini ni ndenu vee sa ma, ndenu no'o sa ma. 4$a Te tee ka kuu fariseo ma, ka jiña'a de: ―‍Ndijin chi ká'an ni ja kuu maa ni, te ja ká'an ni ja kuu maa ni a chi masu jiniñu'u ―‍ka kuu de ka jiña'a de. E# Jesús ma, ni ka'an tuku ya in‑ka jichi nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Saña kúu ñu'u ndú'va ja xtnuu sa nuu ñayii ñuu ñayivi a. Nú na in na kondikin ña'a, te koo sa ji'in i ja kúu sa ñu'u xtnuu ini anua i ma, te sa'a sa ja koteku i te masu ko kaka‑ka i nuu nee ma ―‍kúu ya jiña'a ya. d"A Te ni ndakone'e ña: ―‍Ñatuu ni‑in i, vi Señor ―‍kúu ña jiña'a ña. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ni saña, masu kua'a‑yuu ña'a sa. Vitna te kuán no'o ni, te máko sa'a‑ka ni sukan ni sa'a ni ma, sukan‑va'a máko ndakuiso kuechi‑ka ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma kúu ñu'u xtnuu nuu ñayii ñuu ñayivi a =!s Te ni ndonenuu Jesús ma, te jikan‑tnu'u ya ña'a ma: ―‍Ndijin, ¿ndenu ka iyo ñayii ka xtekuechi ña'a ma? ¿Ni‑in i ñatuu ni wa'a yuu ña'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. " = Ja ni ka jiniso'o de sukan ma, te ni ka ndakunitnuni de naxe ka iyo ka kuu de nuu Su'si ma, te ndi‑in ndi‑in de kuan nu koo. Te xinañu'u tee nija'nu ma kuan nu koo. Sani te ni ka ndandikin‑ka tee kuechi‑ka ma. Te maa in‑nka Jesús ma ji'in ña'a ma ni ka kendoo yukan. ~~%}|{{Qzyxxhwnvuu3tssrqq pzonnSmmlkkEjDifhgg\f}feedcba`__P^^-]\[YYhXdXWVxUkTSSRRQGPONN]MLLQKKJIWHPGGFFEDDyCC5B'Aj@@W??T>z==ISani te jaku tee ka ndikin ya ma, ka jikan‑tnu'u tna'a de: ―‍¿Nawa kúni ka'an sukan ni ka'an de ma, ja jaku‑nka‑ni, te ma jin kuni‑ka o de, te kuee‑ka, te jin ndakuni o de? ¿Nawa kúni ka'an ja no'o de nuu iyo Yuva de ma? V%’Jaku‑nka‑ni kivi, te ma jin kuni‑ka ña'a ni. Kovaa kenda kivi ja jin ndakuni tna'a o, vaa no'o sa nuu iyo Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Tnu'u kúxii ini ma, chi nduu i tnu'u sii ini ,QNdaka ja neva'a Yuva sa ma suni kuenda tna sa kúu. Chukan kúu ja ni ka'an sa ja Xtumani Ndios ma ndunda'a ja kúu kuenda sa ma, te ndakaxtnu'u ya nuu ndaka ni. r~]Te maa ya ndachiñu'u ña'a saña, vaa ndunda'a ya ja kúu kuenda sa a, te ndakaxtnu'u ya nuu ndaka ni. }# Kovaa kivi kenda Xtumani Ndios ma, ka'an ndaa ya, te maa ya kaxtnu'u ndaka ja ndaa ma, te skaka ña'a ya ichi ndaa ma, vaa masu ka'an ya sukan kúu ini maa ya ma, su'va ka'an ya ndaka ja jiniso'o ya ja ká'an Yuva sa ma. Te sa'a ya ja jin kuni ni ndaka ja ko kuu ma. s|_ ’Neva'a kua'a‑ka sa ja ka'an sa, kovaa vitnañu'ni masu jin kanda‑ka ni ja jin koniniso'o ni. h{I Te ja ndakan ndaa Su'si ma kuenda kúu ja jâ iyo ja ndachunaa suchi tátnuni ñuu ñayivi a. z3 Te jin ndasa'a i kuenda ja ndimaa ja va'a ja ndaa kúu ja ká'an sa ma, chi vaa saña chi no'o sa nuu iyo Yuva sa ma, te ma jin kuni‑ka ña'a i. cy? Te ja ka ndiso kuechi ñayii ma kúu kuechi ja ñatuu ni ka kandija i ja ni ka'an sa ma. ;xoKivi kii ya ma chi kundee ya ja jin ndasa'a ñayii ñuu ñayivi a kuenda ja ka ndiso kuechi i ma, te jin kuni i ja ndaa ma, ji'in ja sukan ndakan ndaa Su'si ma kuenda nuu i ma. Jw Kovaa ja ndaa ká'an sa, ja va'a maa ni jin ko kuu ja no'o sa ma. Vaa nú ma no'o sa ma, masu kii Xtumani Ndios iya chindee ña'a ma ja koo ya ji'in ni. Kovaa nuna no'o sa chi tetniñu sa ya. ;vqSu'va ka kuxii xeen ini ni, vaa ni ka'an sa sa'a. u{Kovaa vitna ja no'o sa te koo sa ji'in iya ni tetniñu ña'a ma, te ni‑in ndijin ñatuu jikan‑tnu'u ndenu no'o sa. t Ká'an sa sa'a, sukan‑va'a nú ni kenda ora ma, te jin ndaka'án ni tna'a ja ni ka'an sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. Tna'a ja sa'a Xtumani Ndios ma Sani te jiña'a tuku ya: ―‍Ñatuu ni ka'an sa sa'a onde xi'na‑ka ma, vaa iyo‑ka sa ji'in ni ma. Xs)Sa'a jin sa'a ña'a i ndijin, vaa masu ka jini i ni a Yuva sa ma ni a maa sa. ;roJin kene'e ña'a i ndijin ini veñu'u lilikin ma, te kenda ora ja ndeva'a‑ni nde ni jin ka'ni ña'a i, jin kani ini i ja sukan jin sa'a i ma, te ka jinukuechi i nuu Su'si ma. Zq /’Ká'an sa sa'a, sukan‑va'a ñatuu na in ka'nu ndee ja jin kandija ña'a ni. p#Te ndijin, suni jin ndaka'an ni ndaka ja sa'a ja kúu sa ya, vaa onde nuu ni keja'a sa káxtnu'u sa nuu ñayii ma, ka iyo ni ji'in sa.noU’Kovaa tetniñu sa Xtumani Ndios ma, te maa ya ndaka'an‑mani ña'a ndijin ja ka kandija ni Su'si ma, te ka'an ndaa ya, vaa vee ya nuu iyo Yuva sa ma. Te kivi kenda ya ma, te maa ya ndaka'an ndaka ja sa'a ja kúu sa ya. 7ngKovaa sa'a ko kuu, vaa sukan ndee nuu tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja jin ko kuu i ma, sukan ko kuu, te sa'a ká'an: “Ni ka ndakiti ini i nuu sa, kovaa masu na kuechi sa.” )mKNute ñatuu ni kaxtnu'u sa nuu i ma ja vii ja va'a ni sa'a sa ma, tna'a ja ni‑in ñayii, ñatuu nama ni sa'a i ma, masu jin kuni i, te ñatuu na kuechi jin kondiso i nkuu. Kovaa visi ni ka jini i ja ni sa'a sa ma, te ka ndakiti ini i nuu sa a, te suni ka ndakiti ini i nuu Yuva sa ma. MlÑayii ndákiti ini nuu sa ma, suni ndákiti ini i nuu Yuva sa ma. #k?’Nute ñatuu ni kii sa ki ka'an sa nuu i ma chi masu na kuechi i jin koo. Kovaa vitna, te masu kuu jin ka'an i ja ñatuu na kuechi ka ndiso i ma. yjkNdaka cha'a jin sa'a ña'a i ja kuechi ja ka ndikin ña'a ni a, vaa ñatuu ka jini i iya ni tetniñu ña'a ma. Ji Jin ndaka'án ni sukan ni ka'an sa ma: “Ñatuu ni‑in ñayii jinukuechi ma kanuu‑ka sana ñayii kúu jito'o i ma.” Nú saña, ni ka sondikin ña'a i, suni jin sondikin tna ña'a i ndijin. Nute ni ka kandija i te ni ka sa'a i sukan ká'an sa a chi suni sukan tna jin kandija i te jin sa'a i tnu'u jin ka'an ni ma. 4haNute ndijin, ñayii ñuu ñayivi a jin ko kuu ni chi ñayii ñuu ñayivi a, jin kutoo ña'a i, sukan ka kutoo tna'a maa i ma. Kovaa saña, ni ndakaji ña'a sa ne'un ñayii ñuu ñayivi a, te chukan kúu ja ñayii ñuu ñayivi a, ka kiti ini i nuu ni, vaa masu ñayii ñuu ñayivi a ka kuu‑ka ni. g-Sani te jiña'a tuku ya: ―‍Nú ñayii ñuu ñayivi a, ka kiti ini i nuu ni, jin kona'a ni ja xinañu'u saña, ni ka kiti ini i nuu sa. @fyCha'a kúu ja ni tatnuni sa, te jin kutoo tna'a ndija ndi‑in ndi‑in ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ka kiti ini ñayii ñuu ñayivi a nuu Jesús ma ji'in nuu ñayii ka ndikin ya ma SeNdijin, masu ni ka kaji ña'a ni ja jin kondikin ña'a ni, su'va maa sa ni kaji ña'a. Te ni sacargu ña'a sa ja jin koo ni te jin kaxtnu'u ni tnu'u tátnuni sa a, te jin ko sa'a ni ja vii ja va'a, sukan‑va'a ja vii ja va'a yukan koo ni‑kani ni‑jika. Chukan, te Yuva sa ma chi taa ya ndaka ja jin ko kakan ni ja maa sa ma. pdYMasu xnani‑ka ña'a sa ñayii ka jinukuechi, vaa ñayii ka jinukuechi ma, masu ka jini i nawa sa'a ñayii tátnuni nuu i ma. Xnani ña'a sa ñayii kétna'a ini ji'in sa, vaa jâ ni kaxtnu'u sa nuu ni ndaka ja ká'an Yuva sa ma. `c9Vaa ndijin ka kuu ñayii kétna'a ini ji'in sa, nuna jin sa'a ni sukan tátnuni sa a. b3 Ja kútoo xeen tna'a o kúu ja kua'a o tnu'u ja kûu o nuu tniñu ñayii kétna'a ini ji'in o ma. Masu naxe kuu kaxtnu'u o ja kútoo tna'a xeen o. Ra Ja tátnuni sa kúu cha'a: Jin kutoo tna'a ni, sukan kútoo ña'a sa a. `3 ’Te ndaka tnu'u ya'a ni ka'an sa, sukan‑va'a jin koo sii ini ni sukan iyo sii ini maa sa a, te ko kuu ja ndaa ja ka iyo sii ini ndija ni. X_) Nuna jin kandija ni tnu'u ká'an sa a chi sa'a i ja jin kutoo tna'a jin kutoo tna'a ni sukan kútoo ña'a sa a, sukan kándija sa ja tátnuni Yuva sa ma, te kútoo ña'a sa sukan kútoo ña'a ya maa sa ma. ^{ Saña chi kútoo ña'a sa, sukan kútoo ña'a Yuva sa ma. Jin kutoo tna'a jin kutoo tna'a ni, sukan kútoo ña'a sa a. s]_Maa Yuva sa ma ni'i jayiñu'u, nú ndijin, te ka sa'a ni ja vii ja va'a ma, te ka ndikin ndija ña'a ni. 1\[’Nú ndijin, te jin koo jin koo‑ni ni ji'in sa, te nú jin ku'un jin ku'un‑ni ini ni tnu'u ká'an sa a, te jin kakan ni nawa ka kuni ni ma chi jin ni'i ni. 3[_Nú na in xndoo ña'a te ma koo‑ka i ji'in sa, te kene'e siin ya i, te yichi i sukan yichi nda'a tnu ma. Te ndaxtutu ya i, te ka'mi ya i nuu ñu'u ma, te kayu koko i. EZ’Saña kúu tnu uva ma, te ndijin ka kuu nda'a tnu ma. Nú na in tníi tna'a ji'in sa ma, sa'a i ja vii ja va'a. Kovaa nú ma jin ko tnii tna'a o ma chi masu nawa kuu jin sa'a ni. YJin koo ni ji'in sa, te koo sa ji'in ni, sukan kúu in nda'a tnu uva ma, vaa masu kuun uva ma ja maa in‑ni nda'a tnu ma chi onde kondenee i yika ndu'u tnu ma. Te suni maa i kúu ji'in ndijin, masu kuu jin sa'a ni ja va'a, nú ma jin ko tnii tna'a o. NXNdijin chi jâ ni ka nduvii ni vaa ka kandija ni tnu'u ká'an sa a. /WWNú in nda'a tnu ma ñatuu kúun uva ma chi ka'nde ya, te xtandiyo ya. Kovaa nú kúun uva ma chi ndaka'nde vivii ya nda'a tnu ma, sukan‑va'a kuun kua'a‑ka uva. cV ASani te jiña'a tuku ya: ―‍Maa sa kúu tnu uva ndija, te Yuva sa ma kúu iya jitu ma. TU!kovaa sukan ko kuu, sukan‑va'a ñayii ñuu ñayivi a, jin kuni i ja kútoo sa Yuva sa ma te sa'a sa ja ni tatnuni Yuva sa ma nuu sa a. ’Jin ndokuiñi ni, te jín koo o ―‍kúu ya jiña'a ya.TyMasu kua'a‑nka‑ni jin ndatnu'u o, vaa jâ vee suchi tátnuni ñuu ñayivi a. Visi masu iyo i ja tatnuni i nuu sa, mSS’Jâ ká'an sa sa'a xi'na‑ka sana ko kuu, sukan‑va'a kivi ko kuu ma, te jin kandija ni. ERJâ ni ka jiniso'o ni ja ká'an sa ja no'o sa te ndii sa in‑ka jichi. Nú ka kutoo ndija ña'a ni, te jin kutachi ni ja no'o sa nuu iyo Yuva sa ma, vaa maa ya tátnuni‑ka sana saña. .QU’Vaa no'o sa a, te xndoo vii xndoo mani ña'a sa. Te skuta'vi ña'a sa tnu'u vii tnu'u mani iyo ini anua sa a, te sa'a sa ja vivii jin koo sii ini ndija ni, masu yika‑ni ja sukan ka ka'an ñayii ñuu ñayivi ya ja ka iyo sii ini i ma. Máko jin kuxii ini ni, ni máko jin koyu'u ni. &PEKovaa Xtumani Ndios ma, iya chindee ña'a ma, iya tetniñu Yuva sa ma nuu tniñu sa ma, kaxtnu'u ya ndaka te ndaxndaku ini ña'a ya ndaka ja ni ka'an sa a. IO ’Yikuu sa ká'an sa ndaka cha'a nani iyo sa ji'in ni a. ONTnu'u ka jiniso'o ni a, masu ja ká'an maa sa kúu, chi vaa tnu'u ká'an maa Yuva sa ma iya ni tetniñu ña'a ma kúu. Kovaa nú na in ñatuu kútoo ña'a ma, chi masu kandija i tnu'u ká'an sa a. DMJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú na in kútoo ña'a ma te kándija i tnu'u ká'an sa a, te Yuva sa ma, kutoo ya i, te Yuva sa ma ji'in saña, ki koo sa, te jin koo sa ji'in i. IL Judas masu Iscariote ma, ni jikan‑tnu'u de: ―‍Señor, ¿nava'a káxtnu'u ni nuu saña na in kúu ni te masu sukan káxtnu'u ni nuu ñayii ñuu ñayivi a? ―‍kúu de jiña'a de. sK_Nú na in kuan‑ta'vi tnu'u tátnuni sa a te kandija i ma, te ñayii yukan kúu ñayii kútoo ña'a. Te Yuva sa ma, kutoo ya na in kútoo ña'a ma, te saña tna kutoo sa i, te kaxtnu'u sa ja iyo sa ji'in i ―‍kúu ya jiña'a ya. ~JuTe kivi yukan, te jin kuni ni ja iyo sa ji'in Yuva sa ma, te ndijin, ka iyo ni ji'in sa, te saña, iyo sa ji'in ni. "I=Jaku‑nka‑ni kivi, te ñayii ñuu ñayivi a, ma jin kuni‑ka ña'a i, kovaa ndijin chi jin kuni ña'a ni, te jin koteku ni, vaa saña chi téku sa. UH#’Masu xndoo nda'vi ña'a sa. Ndii sa, sukan‑va'a koo sa ji'in ni. lGQTe iya ya'a kúu Xtumani Ndios ma, te ká'an ya ja ndaa. Ñayii ñuu ñayivi a, masu kuu jin kuan‑ta'vi i ya, vaa ñatuu ka jini i ya. Kovaa ndijin chi ka jini ni ya, vaa maa ya chi iyo ya ji'in ni, te koo ya ini anua ni a. F/Te saña, kakan‑ta'vi sa nuu Yuva sa ma ja na tetniñu ya in‑ka iya ndaka'an‑mani ña'a, sukan‑va'a koo ya ji'in ni ni‑kani ni‑jika. RE’Nú ndijin, ka kutoo ña'a ni, jin kandija ni ja tátnuni sa a. DSaña chi ndeva'a‑ni ja jin kakan ni ja maa sa ma chi sa'a sa. Jesús ma, ni skuiso ya ja tetniñu ya Xtumani Ndios ma C Te ndaka ja jin kakan ni ja maa sa nuu Yuva sa ma, te sa'a sa, sukan‑va'a koo jayiñu'u Yuva sa ma, ja sa'a Sa'ya ya ma. !B; Ja ndaa ja ndaa kúu ja nú na in kándija ña'a, sa'a tna i sukan sa'a sa a, te su'va ka'nu‑ka ja sa'a i, vaa saña chi no'o sa nuu iyo Yuva sa ma. A Jin kandija ña'a ni ja iyo sa ji'in Yuva sa ma, te iyo Yuva sa ma ji'in sa. Te nú ña'a, jin kandija ni visi ja sa'a sa a. j@M ¿Ñatuu kándija ni ja saña chi iyo sa ji'in Yuva sa ma te Yuva sa ma iyo ji'in sa? Te tna'a ja ká'an sa a, masu ká'an sa ja kúu ini maa sa, su'va maa Yuva sa iya iyo ji'in sa ma kúu iya sa'a sukan kúu ini maa ya ma. i?K Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Felipe, jâ ni kuu kua'a kivi iyo sa ji'in ndijin, te ¿ñatuu kuni‑ka ña'a ni? Nú na in jini ña'a saña, chi jâ jini i Yuva sa ma. ¿Nava'a ká'an ni ja kaxtnu'u sa Yuva sa ma? >Sani te Felipe ma, jiña'a de: ―‍Señor, kaxtnu'u ni Yuva ni ma, te chukan‑nka‑ni ka kuni sa ―‍kúu de jiña'a de. =7Nú ndijin ka jini ña'a ni saña, suni jin kuni ni Yuva sa ma. Te jâ ka jini ni ya onde vitna, vaa jâ ka nde'ya ni ya a ―‍kúu ya jiña'a ya. T<!Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Saña kúu ichi va'a ma, te ká'an sa ja ndaa ma, te sa'a sa ja jin koteku ni ma. Te masu na in kuu kenda nuu Yuva sa ma, nú masu ja onde kandija ña'a i maa sa. ;+Tomás ma, jiña'a de Jesús ma: ―‍Señor, masu ka jini sa ndenu no'o ni ma, te ¿naxe jin kuni sa ichi ma? ―‍kúu de jiña'a de. b:=Ndijin chi ka jini ni ndenu no'o sa ma, te ka jini ni ichi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 9)Te nuna no'o sa ma, te ndasatu'va sa in nuu jin koo ni, te ndii sa in‑ka jichi, te jin nu koo o, sukan‑va'a nuu koo sa ma jin koo tna ni. 87Ve'e Yuva sa ma chi ka iyo kua'a nuu kuu jin koo o. Nute masu sukan iyo chi masu kaxtnu'u sa sa'a. Kovaa ki'in sa te ndasatu'va sa nuu jin koo o ma. w7 iSani te jiña'a ya: ―‍Máko jin kuxii ini ni. Jin kukanu ini ni nuu Su'si ma, te jin kukanu ini ña'a ni. v6e &Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Te ndija ni ja iyo ni ja chunaa ni nuu tniñu sa? Ja ndaa ja ndaa kúu ja ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni kuu uni jichi ja ká'an ni ja ñatuu jini ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya.5% %Pedro ma, jiña'a de: ―‍Señor, ¿nava'a ma kuu ki'in o vitna? ¡Ûni iyo sa ja chunaa sa nuu tniñu ni! ―‍kúu de jiña'a de. 4 $Simón Pedro ma, ni jikan‑tnu'u de Jesús ma: ―‍Señor, ¿ndenu no'o ni? ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nuu no'o sa ma masu kuu kondikin ña'a ni vitna, kovaa kuee‑ka, te jaan ni nuu no'o sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. U3# #Nuna jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni, ndaka ñayii ñuu ñayivi a jin kuni ja maa sa ka ndikin ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya ja Pedro ma, uni jichi ka'an de ja masu jini de ya 25 "In ja tátnuni jaa sa nuu ni vitna kúu, jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni. Sukan kútoo ña'a sa a, sukan jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni. `19 !Sa'ya maa sa, masu koo‑ka sa ji'in ndijin kua'a‑ka kii. Ndijin chi jin ndanduku ña'a ni, kovaa suni maa tna'a ja ni jiña'a sa tee judío ma, te ká'an sa vitna nuu ndijin: Masu kuu jin koo ni nuu no'o sa ma. @0y Te nú saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a sa'a sa ja ndani'i Yuva o Su'si ma jayiñu'u, suni Yuva o Su'si ma jâ iyo tu'va kuiti ja sa'a ya ja ndani'i tna sa jayiñu'u. ?/w Nuu ni jinu ni kee Judas ma, Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Vitna te koo jayiñu'u sa ja jin kuni ñayii a ndaka ja sa'a ja kúu sa a te vivii jin ndachiñu'u i Yuva o Su'si ma. {.o Ja ni jinu ni tnii Judas ma xtatila ma, te ni kee de, te jâ ni kunee ma. In tnu'u jaa ni tatnuni Jesús ma Y-+ vaa Judas ma kúu tee kúcargu nuu ñu'u xu'un ma. Te jaku de ka jani ini ja Jesús ma, jiña'a ya ja jín kuaan de jaku ja jin kuatniñu de ja ko kuu viko ma, xi ja kua'a de jaku nuu ñayii ka kunda'vi ma. z,m Kovaa tee ka nukoo ka kuxini de nuu mesa ma, ni‑in de ñatuu ni jaku'ni ini nava'a ni ka'an ya sukan ma, 0+Y Ja ni tnii Judas ma xtatila ma, te ni kivi tachi ma ini anua de ma. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Tna'a ja sa'a ni ma, sa'a yachi‑ni ni ―‍kúu ya jiña'a ya. V*% Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Na in kua'a sa xtatila xndoyo sa ma, tee yukan kúu de ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni xndoyo ya xtatila ma, te ni wa'a ya Judas Iscariote ma, sa'ya Simón ma. )- Te tee yukan, ni jan tu'va‑ka de Jesús ma, te ni jikan‑tnu'u de ya: ―‍Señor, ¿na in kúu ja ni ka'an ni a? ―‍kúu de jiña'a de. b(= Te Simón Pedro ma, ni sa'a de seña ja na kakan‑tnu'u de na in kúu ja ká'an ya ma. {'o In tee ndikin ya ma, tee ni yo kutoo xeen ña'a Jesús ma, iyo yatni de ji'in ya, nani ka kuxini de ji'in ya ma. & Sani te tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka ndakonde'ya tna'a ndi‑in ndi‑in de. Ni masu ka jini de nde in ni ka'an ya ma. 9%k Ja ni jinu ni ka'an ya sukan, Jesús ma, ni kuxii ini ya, te ni ka'an kaji kaji ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa kúu ja in ndijin ke'en‑su'va ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. $  Ja ndaa ká'an sa ja nú na in kuan‑ta'vi na in ni tetniñu sa ma, jan‑ta'vi i maa sa. Te nú na in kuan‑ta'vi ña'a saña, te jan‑ta'vi i iya ni tetniñu ña'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya ja Judas ma ke'en‑su'va ña'a d#A Onde vitna ká'an sa sukan, sukan‑va'a nuna ko kuu ma, te jin kandija ni ja saña kúu. Y"+ ’Masu ká'an sa ja jin kuu ndaka ndijin, vaa jini sa na in ni kaji sa. Kovaa ja na ko kuu sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Ñayii ni jaa ji'in sa xita ma, sani te ni sa'a u'vi ña'a i ma.” h!I Nú ka jaku'ni ini ni ja ká'an sa a, te nú jin sa'a ni sukan, te vava'a‑ni jin ko kuu ni. P  Ja ndaa kúu ja ni‑in ñayii jinukuechi ma, tátnuni‑ka i sana ñayii xi‑nuu jinukuechi i ma, te ni‑in ñayii ni tetniñu ña'a jito'o i ma, kuu tatnuni‑ka i sana ñayii kúu jito'o i ma. \1 Saña ni kaxtnu'u sukan, sukan‑va'a ndijin, jin sa'a tna ni sukan ni sa'a sa a.  Te nú saña kúu teskua'a ma ji'in Señor ma te ni ndakate sa ja'a ni a, suni ndijin jin ndakate tna ni ja'a ndi‑in ndi‑in ni. hI Ndijin, ka xnani ña'a ni teskua'a ji'in Señor, te va'a‑ni ka jani ini ni, vaa saña kúu. H  Ja ni jinu ni ndakate ya ja'a de ma, Jesús ma, ni nukondii ya sa'ma ndii ya ma, te ni nukoo ya in‑ka jichi nuu mesa ma, te jiña'a ya: ―‍¿Ka jaku'ni ini ndijin ja ni sa'a sa a? mS Ni ka'an ya: “Masu ndaka ni ka iyo ndoo”, chi vaa jâ jini ya na in ke'en su'va ña'a ma.  Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú na in yika ni nduvii i, masu jiniñu'u ja ndondoo‑ka i, nú masu ja ja'a i ma‑ni, vaa ni‑ka'nu i jâ iyo ndoo. Te chukan kúu ja jâ ka iyo ndoo ni, visi masu ndaka ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 7g Simón Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Nú sukan, Señor, má ndakate ni yika‑ni ja ja'a sa a, su'va ndakate ni nda'a sa a ji'in xini sa a ―‍kúu de jiña'a de. zm Pedro ma, jiña'a de: ―‍¡Masu taa kuiti sa tnu'u ja ndakate ni ja'a sa a! ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú ma ndakate sa ja'a ni a, masu kuu ko kuu ni in tee kondikin ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 3 Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Vitna masu jáku'ni ini ni tna'a ja sa'a sa a, kovaa kuee‑ka, te jaku'ni ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 1 Nuu sani te ndakate ya ja'a Simón Pedro ma, te tee ya'a, jiña'a de: ―‍Señor, ¿ndijin, te ndakate ni ja'a saña? ―‍kúu de jiña'a de. 'G Sani te ni tnaa ya ndute in nuu ñajin ka'nu, te ni jakondee ya ndákate ya ja'a tee ka ndikin ya ma, te ni ndaxsichi ya ji'in sa'ma ni ju'ni ya chii ya ma. B} Chukan kúu ja nuu ni kuxini ya ji'in tee ka ndikin ya ma, ni ndokuiñi ya nuu mesa ma, te ni xtandiyo ya sa'ma ndii ya ma, te ni ju'ni ya chii ya ma in sa'ma ndaxsichi ya ja'a de ma. ' Jesús ma chi jini ya ja nuu Su'si ma vee ya te no'o ya nuu Su'si ma, te jini ya ja Yuva ya ma, ni wa'a ya tnu'u ja tatnuni ya nuu ndaka ma. zm Te tachi ma, jâ ni chunee i ini anua Judas Iscariote ma sa'ya Simón ma sukan ke'en‑su'va de Jesús ma.   Kivi iku ma sana ko koo Viko Pascua ma, Jesús ma, jâ jini ya ja ni kenda ora ja xndoo ya ñuu ñayivi a te no'o ya nuu iyo Yuva ya ma. Ndimaa ni yo kutoo ya ndaka ñayii ni iyo ji'in ya ñuu ñayivi a, te sukan ni kutoo xeen ya i onde ni ji'i ya ma. J  2Vaa jini sa ja ja tátnuni Yuva sa ma kúu ja sa'a ja jin koteku ni ni‑kani ni‑jika. Chukan kúu ja tna'a ja ká'an sa a, ká'an sa sukan tátnuni Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 1Vaa saña, masu ká'an sa ja kúu ini maa sa. Maa Yuva sa iya ni tetniñu ña'a ma tátnuni nde a ká'an sa ji'in nde a káxtnu'u sa a. H  0Kovaa nú na in saxiko ña'a te ñatuu ndí ini i tnu'u ká'an sa a, jâ iyo in ja sa'a ja chunaa i, te tnu'u ká'an sa ya kúu ja sa'a ja chunaa i kivi ndi'i kivi ma, vaa ni jiniso'o i ma. W ' /Kovaa nú na in jiniso'o tnu'u ká'an sa a te ñatuu kándija i ma, masu saña sa'a ja chunaa i, vaa masu vee sa ja sa'a sa ja jin chunaa ñayii ñuu ñayivi a, su'va sa'a sa ja jin kaku i nuu ja u'vi ma. / W .Saña kúu ñu'u ndú'va te xtnuu vivii, te vee sa ñuu ñayivi a ja xtnuu vivii sa nuu ñayii a, sukan‑va'a nú na in na kandija ña'a, ma koo‑ka i nuu nee ma. P  -Nú na in nde'ya ña'a saña, suni nde'ya i iya ni tetniñu ña'a ma. 7 g ,Jesús ma, ni ka'an nini'i ya: ―‍Nú na in na kandija ña'a, masu yika‑ni ja saña kándija ña'a i, chi jâ kándija i onde Yuva sa ma iya ni tetniñu ña'a ma. 8 i +Ni ka yo ndi ini‑ka i ja jin chiñu'u ña'a ñayii ma sana ja ndachiñu'u ña'a Su'si ma. Ñayii ñatuu ka kándija tnu'u ká'an Jesús ma chi ndakan Su'si ma kuenda nuu i   *Kovaa kua'a ñayii judío ma, ni ka kandija i ja ká'an Jesús ma, ji'in jaku ñayii ka ndanuu‑ka ma. Kovaa ñatuu ni ka yo ka'an ndijin i, vaa kuechi ja ka yu'u i tee ka kuu fariseo ma, ja jin kene'e ña'a de veñu'u lilikin nuu ka ndatna'a i ma. ! )Isaías ma ni ka'an sukan, vaa kuechi ja ni jini de ndaka jayiñu'u Jesús ma, te ni ka'an de sukan sa'a maa ya ma kivi kenda ya ma. q[ (“Ni jasi ya nuu ñayii ma, te ni sa'a ndee ya ini anua i ma, sukan‑va'a ma kuu jin kuni i ji'in nuu i ma, ni masu kuu jin jaku'ni ini i, vaa masu ka kuni i ja jin ndakokuiñi i te jin ndandikin i Su'si ma te ndasava'a ya i.” \1 'Chukan kúu ja ñatuu kúu jin kandija i ma, vaa suni sa'a ni tee tna de ma: y &vaa jiniñu'u ja ko kuu sukan ni tee Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ja sa'a ká'an ma: “Iya Tátnuni, ¿na in kándija tnu'u ni kaxtnu'u sa a? ¿Nuu nde in ni kaxtnu'u Iya Tátnuni ma tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma?” `9 %Kovaa visi ni sa'a ya kua'a milagru nuu ñayii ma, kovaa ñatuu ka kandija i ya, L $Jin kandija ni sukan ká'an sa ja kúu sa ñu'u ndú'va te xtnuu vivii sa nuu ni a nani iyo‑ka sa ji'in ni, sukan‑va'a xtnuu sa nuu ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni jinu ni ka'an Jesús ma sukan, te kua'an ya, te ni nduyu'u ya sukan‑va'a ñatuu na in kuni ña'a. Nava'a ñatuu ka kandija ñayii judío ma Jesús ma  #Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kuenda kúu ñu'u ndú'va te xtnuu vivii i ma, kúu sa ne'un ndaka ni a, kovaa yika ja jaku‑nka‑ni kivi koo sa ji'in ndaka ni. Nani iyo‑ka sa ja kúu sa ñu'u ndú'va te xtnuu vivii sa nuu ni a, kuán koo ve koo‑ka ni jin ko kuu ni, nasa yukan, te ki tna'a ña'a ja kunee ma. Vaa nú na in kua'an nuu nee ma, ñatuu jini i ndenu kua'an i. I  "Te ñayii ma, ni ka ndakone'e i: ―‍Kovaa ka jini sa ja ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja Cristo iya tetniñu Su'si ma chi koteku ya ni‑kani ni‑jika. ¿Naxe kúu ja ka'an ni ja iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jin ndone'e sukun i ya? ¿Na in kúu iya vee ñayivi ñuu ñayivi a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 7i !Te sukan ni kaxtnu'u ya naxe kûu ya ma. 6~e Vaa saña, kivi na jin ndone'e sukun i krusi nuu jin kata kaa ña'a i ma chi ndaka ñayii ñuu ñayivi a jin ndasa'a kuenda, te ki koo i nuu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. f}E Vitna kúu ja ndundaa ñuu ñayivi a, te suchi ni yo tatnuni ñuu ñayivi a, kee i ke'e ma. }|s Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Masu ja kuu maa sa kúu ja ni ka jiniso'o o sukan, su'va ja jin kuu maa ni kúu. J{  Ñayii ka iyo yukan, ni ka jiniso'o i, te ka ka'an i: ―‍Ni kana savi ―‍ka kuu i ka ka'an i. Kovaa jaku‑ka i ka ka'an: ―‍In ángel ni ka'an nuu de ―‍ka kuu i ka ka'an i. z Sani te sa'a ni ka'an ya: ―‍Yuva sa, sa'a ni ja koo jayiñu'u ja nani maa ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni ka'an Su'si ma onde andivi ma: ―‍Jâ ni ndachiñu'u ri maa ri, te ndachiñu'u tuku ri maa ri in‑ka jichi ―‍kúu ya ká'an ya. dyA Sani te ni jiña'a tuku ya: ―‍Kúxii xeen ini sa. ¿Naxe ka'an sa? ¿Kuña'a sa Yuva sa ma: “Sa'a ni ja na kaku sa nuu tnundo'o ya'a”? Kovaa ña'a, vaa ja chukan kúu ja vee sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. x Nú na in kúni ja kunukuechi i nuu sa, kóndikin ña'a i, te nuu koo sa ma, yukan koo tna ñayii jinukuechi nuu sa ma. Nú na in jinukuechi nuu sa ma, chi sa'a Yuva sa ma ja koo jayiñu'u i ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya sukan kûu ya ma w} Nú na in ndí ini xeen ja kendoo vii kendoo va'a i ñuu ñayivi ya'a chi skenaa i maa i. Kovaa nú na in ñatuu ndí ini visi na ndo'o na neni i ñuu ñayivi ya'a kuechi ja ndikin ña'a i maa sa, chi sa'a Su'si ma ja koteku i ni‑kani ni‑jika. 0vY Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja nú in triu ma, te ma chinee va'a o i chii ñu'ú ma te ma kûu i, chi in‑ni triu ko kuu i. Kovaa nuna kûu i ma, chi ndukua'a‑ka i. u3 Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jâ ni kenda ora ja saña ja kuu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, jin kuni ndaka ñayii ma jayiñu'u sa ma. tta Felipe ma, ni ja'an de, te jiña'a de Andrés ma, te nduu de ni jan koo ni ka ndakani nuu Jesús ma. [s/ Te ñayii ya'a, ni ka jan tu'va i Felipe ma, vaa tee Betsaida ma ñuu Galilea ma kúu de. Te sa'a ka jiña'a ka jiña'a i nuu de: ―‍Señor, ka kuni sa ja jin kuni sa Jesús ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. r  Ne'un ñayii kuan koo ñuu Jerusalén ma ja jin ndachiñu'u i Su'si ma ne'un kivi viko ma, ka iyo jaku ñayii griego ma. rq] Kovaa tee ka kuu fariseo ma, ka ka'an nuu tna'a de: ―‍Ni ka jini ni ja masu nawa kuu jin sa'a o a, vaa ndaka ñayii a, kuan koo i nuu de a ―‍ka kuu de ka ka'an de. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya nde in koteku ni‑kani ni‑jika p Chukan kúu ja ñayii ñuu ma, ni ka ke koo i ja jin ndakua'a i nchuxi Jesús ma, vaa ni ka jini i milagru ni sa'a ya ma. Zo- Ñayii ka iyo ji'in Jesús ma nuu ni ndaxteku ya Lázaro ma, ni ka ndaka'an i ndaka sukan ni sa'a ya ma, vaa ni kana ya Lázaro ma, te ni ndee de yavi nuu ni ka chu'u i de ma nuu ka yinee‑ka ndiyi ma. }ns Xi'na‑ka ma, masu ni ka jaku'ni ini tee ka ndikin ya ma. Kovaa nuu ni jinu ja ni ka jini ñayii ma jayiñu'u Jesús ma, te ni ka ndaka'án tee ka ndikin ya ma ndaka ja ni kuu ma, vaa sukan jâ ndee nuu tutu Su'si ma ja sukan ko kuu ma. emC “Máko koyu'u ro, ñuu nani Sion. Konde'ya ja vee rey ro ma, yoso ya in burru vee ya.” olW Jesús ma, ni ni'i ya in burru, te yoso ya ti kua'an ya, sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: ^k5 Sani te ni ka ja'nde i nda'a ñuu ma, te ni ka ke koo i ka kayu'u i ka ndachiñu'u i ya: ―‍¡Hosanna! ¡Ja vava'a kúu iya vee nuu Iya Tátnuni ma! ¡Ja vava'a kúu rey Israel ya! ―‍ka kuu i ka kayu'u i. !j; Kua'a ñayii ni jan koo ñuu Jerusalén ma, ja ko kuu Viko Pascua ma. Kii xtnee ma, ni ka jini i ja vee Jesús ma ja ki'in ya ñuu Jerusalén ma. )iK vaa kuechi Lázaro ma, te kua'a ñayii judío ma, ni ka kusiin i nuu tee ka tatnuni ma, te ni ka kandija i Jesús ma. Jesús ma, ni kivi ya ñuu Jerusalén ma fhE Sani te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ni ka ndatnu'u tna'a de ja jin ka'ni tna de Lázaro ma, Wg' Kua'a ñayii judío ma, ni ka jini i ja iyo Jesús ma ñuu Betania ma, te ni jan koo i yukan, masu yika‑ni ja jin kuni i Jesús ma, nú masu ja jin kuni tna i Lázaro ma, tee ni ndaxteku Jesús ma. _f7 Ñayii ka kunda'vi ma chi ndimaa jin koo i ji'in ni, te kuu jin chindee‑ka ni i, kovaa saña chi masu kua'a‑nka kivi jin koo o ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka jani ini tee judío ma ja jin ka'ni de Lázaro ma e Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Máko ka'nu ndee ni, vaa ni tava'a ña ndute jáxiko asi ya, ja chi'i ña'a ña kivi kuyu'u sa ma nkuu. idK Kovaa Judas ma, masu ni ka'an de sukan kuechi ja ndí ini de ja jin kuu ñayii ka kunda'vi ma chi su'va kuechi ja kui'na de ma, chi vaa suu de kúcargu bolsa ñu'u xu'un ma, te ni yo sakui'na de ja ñu'u nuu bolsa ma. (cI ―‍¿Nava'a ñatuu ni kuu kuya'vi ndute jáxiko asi a uni cientu denario, sukan‑va'a jin chindee o ñayii ka kunda'vi ma? ―‍kúu de jiña'a de. Yb+ Sani te Judas Iscariote ma, tee ndikin ya ma, tee ke'en‑su'va ya ma jiña'a: yak María ma, yinda'a ña in botella te ya'a‑ka in marrazu ndute jáxiko asi nani‑maa ita nardo ja ndee ya'vi xeen ma, te ni chi'i ña ja'a Jesús ma. Sani te ni ndaxsichi ña ji'in ixi ña ma. Te ni‑ka'nu ve'e ma ni chitu xiko asi ma. `9 Yukan ni ka satu'va i ja jin kuxini i ji'in ya. Marta ma ni tnaa ndeyu ma. Te Lázaro ma kúu in tee núkoo nuu mesa ma, jaa de xita ji'in Jesús ma. _  Iñu kivi xi'na‑ka sana ko kuu Viko Pascua ma, Jesús ma, kua'an ya ñuu Betania ma, ñuu nuu iyo Lázaro tee ni ndaxteku ya ma. A^{ 9Te tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ni ka tatnuni de ja nú na in na kuni ndenu iyo Jesús ma, te kúña'a i, sukan‑va'a jin koo de jin tnii de ya.*]M 8Ka ndanduku i Jesús ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a i ini veñu'u ka'nu ma: ―‍¿Naxe ka ka'án ni? ¿Kii de viko ya'a o xi ña'a? ―‍ka kuu i ka ka'an i. D\ 7Ja ve kuyatni Viko Pascua ka sa'a ñayii judío ma, te kua'a xeen ñayii ñuu Jerusalén ma, kuan koo i kuan nu ndasavii i maa i nuu Su'si ma xi'na‑ka sana ko kuu Viko Pascua ma. v[e 6Chukan kúu ja Jesús ma, ñatuu ni yo konuu ndijin‑ka ya ne'un ñayii judío ma, su'va ni kee ya ñuu Judea ma, te kua'an ya ichi nuu masu nawa iyo kuiti yatni in ñuu nani i Efraín ma. Yukan ni kendoo ya ji'in tee ka ndikin ya ma. uZc 5Te onde kii yukan, tee ka netniñu ñuu judío ma, ni ka ndatnu'u tna'a de ja jin ka'ni de Jesús ma. 8Yi 4Ni masu yika‑ni a ñuu ya'a‑ni chi su'va ndaxtutu ya ndaka ñayii ka kuu sa'ya Su'si ma ja ni ka jitenuu i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te in‑nka‑ni ñuu jin ko kuu i. X 3Kovaa Caifás ma, masu ni ka'an de sukan ja kúu ini maa de ma, chi vaa kuechi ja tee tátnuni nuu sutu ma kuiya yukan kúu de, te Su'si ma ni ska'an ña'a sukan ni ka'an de ma, vaa Jesús ma chi kûu ya ja jin kuu ndaka ñayii ñuu judío ma. *WM 2ni ñatuu ka ndasa'a ni kuenda ja ja va'a‑ka kúu nuna kûu in tee ja jin kuu ñayii ñuu o ya, sukan‑va'a ma naa ndi'i ñuu o ya ―‍kúu de jiña'a de. V+ 1Kovaa in tee yukan, nani de Caifás, te tee tátnuni nuu sutu ma kuiya yukan kúu de, te jiña'a de: ―‍Ndijin, masu ka jini kuiti ni, aU; 0Nuna jin kua'a o tnu'u ja sukan‑ni ko sa'a de chi ndaka ñayii ma jin kandija ja ká'an de ma, te tee ka netniñu ñuu Roma ma chi ki koo de, te jin xnaa de veñu'u o a ji'in ñuu o a ―‍ka kuu de ka ka'an de. XT) /Sani te tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ni ka ndaxtutu tna'a ndaka de, te sa'a ka ndatnu'u tna'a de: ―‍¿Naxe jin sa'a o ji'in tee ya'a? Vaa tee ya'a chi sa'a kua'a de milagru. sS_ .Kovaa jaku i ni jan koo nuu ka iyo tee ka kuu fariseo ma, te ni ka ndakani i ja sukan ni sa'a Jesús ma. %RC -Chukan kúu ja kua'a ñayii judío ma, ñayii ni jan koo ni ka iyo i ji'in María ma, ja ni ka jini i sukan ni sa'a Jesús ma, te ni ka kandija i ya. .QU ,Te tee ni ji'i ma, ni ndee de, te ka ñutuu vava'a nda'a de ma ja'a de ma sa'ma, te nuu de ma ñutuu in‑ka sa'ma. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jin ndakana ni sa'ma ñutuu de a, sukan‑va'a na kuu kaka de ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka chutna'a tnu'u de naxe jin tnii de Jesús ma ~~})|}{{-zzyrxxLwxwvauftss-rrqpoo.n'lkkj iihhgCffeCdcbaa`9_^z]\\P[}ZZ7YxXyWW4VcUzTSRRQPO?NMLLKVIIfHGG6FEECBtAA@==;::v9876j5z422'110Y/d.. ,+**)1(I'z&k$$#s""]!!GRhy oGB[U* t < ,NI  Nuu jâ ve ndii ma, Jesús ma, ni kenda ya yu'u ndute ma, kovaa tee ka ndikin ya ma, masu nde ka ndakuni de ya ja maa ya kúu. @yTe Simón Pedro ma, jiña'a de: ―‍Kí'in sa jin tava sa tiaka ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ka ndakone'e tee ka iyo ji'in de ma: ―‍Saña tna, suni jin koo tna o ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te kuan koo de, te ni ka ka koo de nuu barcu de ma, kovaa jakuaa yukan ñatuu kuiti na tiaka ni ka tava de. =sKa iyo tutu Simón Pedro ma, Tomás tee ni ka yo xnani i Kuati ma, Natanael tee ñuu Caná ja iyo i ñuu Galilea ma, sa'ya tee kúu Zebedeo ma, ji'in uu‑ka tee ka ndikin ya ma.  !Nuu ni jinu sukan ma, Jesús ma, ni kenda ya in‑ka jichi nuu ka iyo tee ka ndikin ya ma yu'u mar nani Tiberias ma. Te sa'a ni kenda ya: FKovaa tnu'u ya'a chi ka ndenee i nuu tutu ya'a, sukan‑va'a jin kandija ni ja Jesús ma kúu Cristo ma, te Sa'ya Su'si ma kúu ya, te ja maa ya, te jin koteku ni ni‑kani ni‑jika.zmJesús ma, ni sa'a ya kua'a xeen milagru nuu ñayii ka ndikin ya ma, tna'a ja masu ka ka'an nuu tutu ya'a. fEJesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ni kandija ni vaa ni jini ña'a ni a? ¡Va'a xeen‑ka ka kuu ñayii ni ka kandija ña'a ma, visi ñatuu ni ka jini ña'a i! ―‍kúu ya jiña'a ya. Nava'a ni tee Juan ma libru ya'a 3Sani te Tomás ma, ni ndakone'e de, te jiña'a de: ―‍¡Iya tátnuni nuu maa sa kúu ni! ¡Su'si maa sa kúu ni! ―‍kúu de jiña'a de. `9Sani te jiña'a ya Tomás ma: ―‍Chinee ni xninda'a ni a ya'a, te konde'ya ni nda'a sa ya. Te chinee ni nda'a ni a yika sa a, te máko ku'un ini ni ja onde kuni ni sana kandija ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ,QNuu una kii ma, te ñayii ka ndikin ya ma, ni ka ndututu tuku i in‑ka jichi ini ve'e ma. Tomás ma, iyo tna de. Te ndesi va'a ye'e ma. Kovaa Jesús ma chi ni kuu ni kivi ya, te ni jinkuiñi ya me'ñu ndaka ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍¡Jin koo mani ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. mSSani te ñayii ka ndikin ya ma, ka jiña'a i: ―‍Ni ka jini sa Iya Tátnuni ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Kovaa Tomás ma chi ni ndakone'e de: ―‍Nú ma kuni sa nuu ni kaan nda'a de ma ji'in nduyu kaa ma, te nú ma chinee sa xninda'a sa a nuu ni tnakue'e ma, te nú ma chinee sa nda'a sa a yika de ma, te masu kandija sa ―‍kúu de jiña'a de. 3Tomás ma kúu in tee ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma, te tee ni ka yo xnani i Kuati ma kúu de. Ñatuu de iyo nuu ni kenda Jesús ma. +OTe ja maa ya ma, te nú na in jin kuña'a ni ja ni ka naa kuechi i ma, te jin naa kuechi i ma nuu Su'si ma. Te nú na in masu jin kuña'a ni ja jin naa kuechi i ma, te masu jin naa kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Tomás ma, ni jini de ji'in nuu de Jesús ma, ja jâ ni ndateku ya ma eCTe ni tutachi ya siki ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Jin kuta'vi ni Xtumani Ndios a. 2]Sani te Jesús ma, jiña'a ya in‑ka jichi: ―‍¡Jin koo mani ni! Sukan ni tetniñu ña'a Yuva sa ma, sukan tétniñu tna ña'a sa ndijin ―‍kúu ya jiña'a ya. -SJa ni ka'an ya sukan, sani te ni kaxtnu'u ya nda'a ya ma ji'in yika ya ma, te ni ka kutachi ndaka ñayii ka ndikin ya ma, ja ni ka ndakuni i Iya Tátnuni ma. >uTe nuu ni kunee ma kivi yukan kivi keja'a smana ma, te ñayii ka ndikin ya ma, ni ka ndututu i ini ve'e ma, te ndesi ye'e ma, vaa ka yu'u i tee judío ma. Te Jesús ma, ni kivi ya, te ni jinkuiñi ya me'ñu ndaka ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍¡Jin koo mani ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. taSani te María Magdalena ma, kua'an ña nuu ka iyo de ma, te ni ndakani ña nuu ndaka tee ka ndikin ya ma ja ni jini ña Iya Tátnuni ma, te suni ndakani ña sukan jiña'a ya ma. Jesús ma, ni kenda ya nuu ñayii ka ndikin ya ma <qJesús ma, jiña'a ya: ―‍Máko tnii ña'a ni, vaa ñatuu ndaa‑ka sa nuu iyo Yuva sa ma. Kovaa kuá'an ni, te kuña'a ni ñani sa tee ka ndikin ña'a ma, ja ndaa sa nuu iya kúu Yuva sa ma, iya kúu Yuva ndaka ni ma, iya kúu Su'si sa ma, iya kúu Su'si ndaka tna ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya.  }Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡María! ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni ndonenuu ña, te nde'ya vava'a ña ya, te jiña'a ña sa'an hebreo: ―‍¡Raboni! ―‍kúu ña jiña'a ña. Te tnu'u raboni ma kúni ka'an “teskua'a”. f EJesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍Ndijin, ¿nava'a nda'yu ni? ¿Nde in ndanduku ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Maa ña chi jani ini ña ja tee jito huerta ma kúu de, te jiña'a ña: ―‍Señor, nú ndijin ni ndake'en ñunde'yu teskua'a sa ma, ka'an ni ndenu ni jan xsia'a ni, sukan‑va'a ki'in sa jin nu ke'en sa ―‍kúu ña jiña'a ña. z mYika ni ka'an ña sukan, te ni ndonenuu ña, te ni jini ña Jesús ma, kovaa ñatuu ni ndakuni maa ña ya.  { Te ángel ma, ni ka jikan‑tnu'u i ña: ―‍Ndijin, ¿nava'a nda'yu ni? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Te ni ndakone'e ña: ―‍Vaa kuan koo i ji'in ñunde'yu Señor sa ma, te ñatuu jini sa ndenu ni ka jan xsia'a i ―‍kúu ña jiña'a ña. 5 c Te ni jini ña uu ángel ka ne'nu sa'ma kuijin, ka nukoo i nuu ni iyo ñunde'yu Jesús ma, in i ichi nuu ni iyo xini ya ma, te in‑ka i ma ichi nuu ni ka iyo ja'a ya ma. ' María ma, ni kendoo ña ichi ke'e ma ye'e yavi nuu ni yinee Jesús ma, te nda'yu ña, te ni jakindeyi ña ja konde'ya ña ini yavi ma. b= Sani te ni ka ndakokuiñi de ve'e de ma. Jesús ma, ni kenda ya nuu María Magdalena ma lQ Vaa ñatuu jin jaku'ni‑ka ini de sukan ká'an tnu'u ndee tnu'u Su'si ma ja sukan ndateku ya ma. 'Sani te ni kivi tna in‑ka tee ni yo ndikin ya ma, tee ni kenda xinañu'u‑ka yavi ya ma, te ni jini de sukan ni kuu ma, te ni kandija de. 'Suni ni jini de sa'ma ni ñutuu xini ya ma. Te ñatuu iyo i yatni nuu kátuu sa'ma ni ñutuu ya ma, su'va ni nukitna'nu i, te kátuu siin i. pYSani te ni kenda Simón Pedro ma, te ni kivi de ini yavi ma. Te ni jini de sa'ma ni ñutuu Jesús ma. jMTe ni jakindeyi de, te nde'ya de, te ni jini de sa'ma ni ñutuu ya ma, kovaa ñatuu ni kivi de. Te nduu de ka jinu kuan koo de, kovaa in‑ka de ma chi ni kuñama‑ka de sana Pedro ma, te xinañu'u‑ka de ni kenda yavi ma. b=Pedro ma ji'in in‑ka tee ni yo ndikin ya ma, kuan koo de nuu yinee ñunde'yu ma. &ESani te jinu ña ni ja'an ña nuu ka iyo Simón Pedro ma, ji'in in‑ka tee ni yo ndikin ya ma, tee ni yo kutoo xeen Jesús ma, te jiña'a ña: ―‍Masu chi kuan koo i ji'in ñunde'yu Señor ma, te ñatuu ka jini sa ndenu ni ka jan xsia'a i ñunde'yu ma ―‍kúu ña jiña'a ña. A~ }Te kivi ni keja'a smana ma, te María Magdalena ma, ne'e xeen kua'an ña yavi nuu yinee ñunde'yu Jesús ma. Ûni ndatinee‑ka. Te ni jini ña ja ni jan ndiyo yuu ndesi ye'e yavi ma. '}G*Yukan ni ka chinee de ñunde'yu Jesús ma, vaa yavi ma, iyo yatni i, te vaa sani te keja'a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii judío ma.j|M)Te nuu ni ndakaa Jesús ma iyo in huerta, te yukan iyo in yavi jaa nuu ñatuu na in kinee‑ka. N{(Te José ma ji'in Nicodemo ma, ni ka ndake'en de ñunde'yu Jesús ma, te ni ka chutuu de ya sa'ma ni ka chi'i de ja jáxiko asi ma, vaa sukan ka sa'a ñayii judío ma nú jin chu'u i in ndiyi ma. z+'Suni Nicodemo ma, tee ni ja'an in jakuaa ni ndatnu'u de ji'in Jesús ma, yinda'a de kua'a xeen ja jáxiko asi sakanuu ji'in mirra ji'in áloe. Ty!&Ja ni jinu sukan ma, José tee ñuu Arimatea ma, ni jiña'a de ja na kua'a Pilato ma tnu'u, sukan‑va'a no'o de ji'in ñunde'yu Jesús ma. José ma kúu in tee ni yo ndikin Jesús ma, kovaa ni yo ndikin yu'u de ya, vaa ni yo yu'u de tee judío ma. Pilato ma, ni wa'a de tnu'u, te José ma, ni jan nune'e de ñunde'yu ya ma. x%Te in‑ka nuu ndee tnu'u Su'si ma ká'an: “Jin konde'ya i iya ni ka kaan i yika ya ma.” Sukan ni ka chu'u i Jesús ma w $Vaa sukan ni yo kuu, sukan‑va'a ko kuu sukan ká'an tnu'u ndee nuu tutu Su'si ma: “Masu jin ka'nu i ni‑in yiki ya ma.” v#Tee ndákani sa'a kúu in tee ni jini, te ndáka'an ndaa de, te jini maa de ja ja ndaa ká'an de, sukan‑va'a jin kandija tna ni. }us"Kovaa in soldado ma, ni jan tuu ni'ni de in kaa nani lanza yika ya ma. Sani te ora yukan ni kee niñi ji'in ndute. t!Kovaa nuu ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ni ka jini de ja jâ ni ji'i ya. Chukan kúu ja ñatuu ni ka ja'nu de yiki ja'a ya ma. +sO Te tee ka kuu soldado ma, ni jan koo de. Sani te ni ka ja'nu de yiki ja'a tee ndakaa nuu krusi xinañu'u ma, ji'in tee ndakaa nuu krusi in‑ka xiñi Jesús ma. 5rcVaa in kivi xi'na‑ka sana ko kuu Viko Pascua ma kúu ma, te ñayii judío ma, ñatuu ka kuni i ja jin kuita kaa ñunde'yu ma nuu krusi ma, vaa kivi yutnee ma kúu kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te kivi yukan chi in kivi ii kúu. Chukan kúu ja ni ka jikan i nuu Pilato ma ja tatnuni de nuu soldado ma, ja na jin ka'nu de yiki ja'a tee ka ndakaa nuu krusi ma, te jin xtandiyo de ñunde'yu tee ma. qTe Jesús ma, nuu ni jitotnuni ya ndute uva ni jiya ma, te ni ka'an ya: ―‍Ndaka jâ ni kuu kuiti ―‍kúu ya ká'an ya. Sani te ni nune'e ya xini ya ma, sani te kuan no'o anua ya ma nuu Su'si ma. In soldado ma, ni tuu ni'ni de in lanza yika Jesús ma KpTe núkuiñi in tindo'o nuu ñu'u chitu ndute uva ni jiya. Te ni ka chunee de in sa'ma vita nuu ndute uva ni jiya ma, te ni ka ju'ni de in yutnu tnu hisopo, te ni ka xtu'va de yu'u ya ma. doAJa ni jinu sukan ma, vaa Jesús ma chi jâ jini ya ja ni ndi'i ndaka ja iyo ja ndo'o neni ya ma, te jiña'a ya: ―‍Yíchi sa. Sukan jiña'a ya, sukan‑va'a na ko kuu sukan ká'an tnu'u ndee nuu tutu Su'si ma. dnASani te jiña'a ya tee ni yo ndikin ya ma: ―‍Ndijin, jiña iyo si'i ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te tee ni yo ndikin ya ma, ni nducargu de ña onde kivi yukan ja ko koto de ña. Sukan ni ji'i Jesús ma LmNuu ni jini Jesús ma si'i ya ma te yatni nuu iyo ña ma iyo tee ni yo ndikin ya ma tee ni yo kutoo ya ma, te jiña'a ya si'i ya ma: ―‍Ndijin, jiña iyo sa'ya ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. l'Yatni nuu iyo krusi nuu ndakaa Jesús ma iyo si'i ya ma, ji'in ku'u ña ma, ji'in María ñasi'i Cleofas ma, ji'in María Magdalena ma. pkYTe soldado ma, ka ka'an ndi‑in ndi‑in de: ―‍Má jin kachi o, su'va jín chu'un o suerte, te jín koto o nde o ndani'i i ―‍ka kuu de ka ka'an de. Sukan, te ni kuu sukan ndee tnu'u Su'si ma: “Ni ka ndaka'nde i sa'ma sa a, te ni ka chu'un i suerte siki sa'ma ndii sa a, kóto na nde i ndake'en.” Te sukan ndija ni ka sa'a tee ka kuu soldado ma. jSani te tee ka kuu soldado ma, nuu ni jinu ni ka skuita kaa de Jesús ma nuu krusi ma, te ni ka ndaxtutu de sa'ma ya ma, te ndi‑kuun soldado ma ni ka ndake'en jaku jaku. Te ni ka jito de sa'ma ndii ya ma, ja masu nde ni kiku chi in‑ni ni kenii sa'ma ma. zimKovaa Pilato ma, ni ndakone'e de: ―‍Ja ni tee sa a, ñatuu na in ko ndaxsama ―‍kúu de jiña'a de. Vh%Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ka jiña'a de nuu Pilato ma: ―‍Máko tee ni: “Rey ñayii judío a”, su'va tee ni: “Tee sa'a tnu'u ja rey ñayii judío a kúu de” ―‍ka kuu de ka jiña'a de. qg[Te kua'a ñayii judío ma, ni ka ka'vi i tnu'u ndenee xini krusi ma, vaa nuu ni ka skuita kaa i Jesús ma nuu krusi ma chi iyo yatni ñuu ma, te tnu'u ndenee xini krusi ma ndee sa'an hebreo, ji'in sa'an latín, ji'in sa'an griego. $fAPilato ma, ni tatnuni de ja jin tenee i xini krusi nuu ndakaa Jesús ma in ja kondee tnu'u ká'an: “Jesús tee ñuu Nazaret ma, rey ñayii judío a”. e Te yukan ni ka skuita kaa de ya nuu krusi ma ji'in uu‑ka tee, in de ma xiñi kua'a ya ma te in‑ka de ma xiñi satni ya ma. d#Ni kee Jesús ma ndiso ya in krusi, te kua'an ya ichi nuu nani Gólgota sa'an hebreo ma, ja kúni ka'an “Tinduu Yiki Xini Ndiyi”. PcSani te Pilato ma, ni xndoo de Jesús ma nuu nda'a maa ñayii judío ma, sukan‑va'a jin kata kaa maa i ya nuu krusi ma, te kuan koo maa i ji'in ya. Ni ka skuita kaa de Jesús ma nuu krusi ma ,bQKovaa maa ñayii ma, ka kayu'u i: ―‍¡Kúu de! ¡Kúu de! ¡Kata kaa ni de nuu krusi ma! ―‍ka kuu i ka kayu'u i. Pilato ma, ni jikan‑tnu'u de: ―‍¿Te kata kaa sa rey ni a nuu krusi ma ka kuni ni? ―‍kúu de jiña'a de. Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ni ka ndakone'e de: ―‍¡Saña, masu na in‑ka rey ka neva'a sa, nú masu ja César tee tátnuni ñuu Roma ma! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. KaTe kivi yukan chi in kivi xi'na‑ka sana ko kuu Viko Pascua ma kúu, te visi sava nduu ma kúu, te jiña'a Pilato ma nuu ñayii judío ma: ―‍¡Ya'a iyo rey ni a! ―‍kúu de jiña'a de. l`Q Pilato ma, ja ni jiniso'o de sukan, ni tatnuni de ja jin kene'e i Jesús ma, te ni jinkoo de nuu ja'nde de tniñu ma, nuu ka xnani i sa'an hebreo ma Gabata, ja kúni ka'an “nuu vivii ni ka sama de ichi ma ji'in yuu”. _w Onde ora yukan, Pilato ma, ndúku de naxe ndaxsiaa de Jesús ma. Kovaa ñayii judío ma, ka kayu'u i ka jiña'a i: ―‍Nuna ndaxsiaa ni de, masu tee ka ketna'a ini ji'in tee kúu César tee tátnuni ñuu Roma ma kúu ni. Vaa jini maa ni ja ndeva'a‑ni na in sa'a tnu'u ja rey kúu i, masu kétna'a ini i ji'in César tee tátnuni ma ―‍ka kayu'u i ka jiña'a i. n^U Sani te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Masu kuu tatnuni ni siki saña, nú ma taa Su'si ma tnu'u. Chukan kúu ja tee ni ki ndi xsia'a ña'a nuu nda'a ni a, ndiso kuechi xeen‑ka de sana ndijin ―‍kúu ya jiña'a ya. J]  Pilato ma, jiña'a de: ―‍¿Te ma ndakone'e ni? ¿Ñatuu jini ni ja iyo sa ja tatnuni sa te jin kata kaa ña'a i nuu krusi ma, te iyo sa ja kuu ndaxsiaa ña'a sa? ―‍kúu de jiña'a de. E\ Ni ndivi tuku de in‑ka jichi palaciu de ma, te ni ndakan‑tnu'u tuku de Jesús ma: ―‍¿Ndenu kúu ñuu ni? ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa Jesús ma, ñatuu ni ndakone'e kuiti ya. E[Ja ni jiniso'o Pilato ma sukan, ni yu'u xeen‑ka de. `Z9Te tee judío ma, ni ka ndakone'e de: ―‍Saña, ka neva'a sa in ley, te ja sukan ká'an ley sa ma, tee ya'a chi iyo de ja kûu de, vaa sa'a de tnu'u ja Sa'ya Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. nYUNuu ni ka jini tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka jito veñu'u ma, ni ka keja'a de ka kayu'u de ka jiña'a de: ―‍¡Kata kaa ni de nuu krusi ma! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Pilato ma, jiña'a de: ―‍Kuán koo ni ji'in de, te jin kata kaa maa ni de nuu krusi ma, vaa saña, masu ni ndani'i sa ni‑in kuechi de ―‍kúu de jiña'a de. ;XoNi kee Jesús ma. Yoxtnee in corona iñu xini ya, te ndii ya in sa'ma kua'a tnuu. Pilato ma, jiña'a de nuu ñayii ma: ―‍¡Ya'a iyo tee ya'a! ―‍kúu de jiña'a de. GWPilato ma, ni kee de in‑ka jichi, te jiña'a de: ―‍¡Jin konde'ya ni! Ni kene'e sa de, sukan‑va'a jin kuni ni ja masu ni ndani'i sa ni‑in kuechi de ―‍kúu de jiña'a de. 6VeSani te ni ka jan tu'va de ya, te ka jiña'a de: ―‍¡Ja va'a kúu rey tátnuni nuu ñayii judío ma! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ka wa'a de tikatu yikinuu ya ma. UTe tee ka kuu soldado ma, ni ka sa'a de in corona iñu, te ni ka sonee de xini Jesús ma, te ni ka skondii de ya in sa'ma kua'a tnuu. MT Pilato ma, ni tnii de Jesús ma, te ni tatnuni de ja jin kani i ya. RS(Ndaka ñayii ma, ûni ka kayu'u i ka jiña'a i: ―‍¡Tee jiña chi ña'a! ¡Ndaxsiaa ni tee kúu Barrabás ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Te tee kúu Barrabás ma chi in kui'na kúu de.ER'Kovaa ka neva'a maa ni costumbre ja saña ndaxsiaa in tee yinee vekaa ma ne'un kivi Viko Pascua a. ¿Ka kuni ni ja ndaxsiaa sa tee kúu rey nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. Q#&Te Pilato ma, jiña'a de: ―‍¿Nde a kúu ja ndaa ma? Ni ka kundee maa ñayii ma, te ni tatnuni Pilato ma ja jin ka'ni i Jesús ma jPM%Sani te ni jikan‑tnu'u tuku ña'a Pilato ma: ―‍¿Nú sukan, te rey kúu ni? ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Maa ni ni ka'an ja rey kúu sa. Vee sa, te ni kâku sa ñuu ñayivi a, sukan‑va'a ka'an sa nde a kúu ja ndaa. Te ndaka ñayii ka sa'a ja ndaa ma, ka niniso'o i ja ká'an sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. +OO$Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nuu tátnuni sa ma masu ñuu ñayivi a kúu. Nute ya'a kúu, koneva'a sa ñayii jin kunukuechi nuu sa, te jin kanaa i, sukan‑va'a saña, ma jin tnii ña'a ñayii judío ma. Kovaa nuu tatnuni sa ma masu ñuu ñayivi a kúu ―‍kúu ya jiña'a ya. fNE#Te ni ndakone'e Pilato ma: ―‍¿Xi ñayii judío ma kúu saña? Maa ñayii ñuu ni a, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma ka kuu tee ni ka ki ndi xsia'a ña'a nuu saña. ¿Nawa ni sa'a ni? ―‍kúu de jiña'a de. M"Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Maa ni jani ini ja ká'an ni a, xi nde in ni ska'an ña'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 0LY!Pilato ma, ni ndivi tuku de ini palaciu ma, te ni kana de Jesús ma, te jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Ndijin kúu rey ñayii judío ma? ―‍kúu de jiña'a de. WK' Chukan kúu ja ni kuu sukan ni ka'an Jesús ma siki ja naxe kûu ya ma. 1J[Pilato ma, jiña'a de: ―‍Jin ndakueka maa ni de, te jin ka'nde ni tniñu de sukan ka sa'a maa ni a ―‍kúu de jiña'a de. Te tee ka kuu judío ma, ni ka ndakone'e de: ―‍Kovaa saña ja ka kuu sa ñayii judío a, masu kuu jin ka'ni sa ni‑in ñayii ―‍ka kuu de ka jiña'a de. I3Ni ka ndakone'e de: ―‍Nute masu in tee sa'a ja u'vi kúu de, masu ki koo sa ki xsia'a sa de nuu nda'a ni a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. HChukan kúu ja Pilato ma, ni kee de ja ka'an de, te jiña'a de: ―‍¿Na nde a ka xtekuechi ni tee ya'a? ―‍kúu de jiña'a de. YG+Ni ka nde koo tee judío ma ji'in Jesús ma ve'e tee kúu Caifás ma, te kuan koo de ji'in ya palaciu nuu yinee tee ñuu Roma ma ja tátnuni de ma. Vaa jâ ve ndii ma, te tee judío ma, masu kuu‑ka jin kivi koo de ini palaciu ma, vaa nú ña'a te masu jin koo vii de nuu Su'si ma, te masu kuu jin kuxini de kivi Viko Pascua ma. )FKPedro ma, jiña'a de in‑ka jichi ja masu jini de Jesús ma. Te maa ora yukan‑ni ni kana li'li ma. Ni ka jan ndaxsia'a i Jesús ma nuu nda'a Pilato ma FESani te in tee jinukuechi nuu sutu ma, tna'a tee ni ja'nde Pedro ma so'o de ma, ni jikan‑tnu'u de: ―‍¿Te masu ni jini ña'a sa huerta ma ji'in de ma? ―‍kúu de jiña'a de. D#Te Pedro ma, yikuu‑ka de ndúvixi de yu'u ñu'u ma. Te ni ka jikan‑tnu'u i de: ―‍¿Masu ndijin kúu in tee ni ka yo ndikin tee kúu Jesús ma? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Ña'a, masu saña kúu ―‍kúu de jiña'a de. C9Sani te Anás ma, ni tetniñu de ya nuu tee kúu Caifás tee tátnuni nuu sutu ma. Pedro ma, ni ka'an de in‑ka jichi ja masu jini de Jesús ma 1B[Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú ni ka'an sa in ja u'vi, ka'an ni nde a kúu. Te nú ni ka'an sa ja va'a, ¿nava'a káni ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. DANuu ni ka'an Jesús ma sukan, in tee jito veñu'u ma, ni wa'a de in yikinuu ya ma, te jiña'a de: ―‍¿Sukan ndákone'e ni nuu tee tátnuni nuu sutu a? ―‍kúu de jiña'a de. |@q¿Nava'a ka jikan‑tnu'u ña'a ni? Jin kakan‑tnu'u ni nuu ñayii ni ka jiniso'o ja ni ka'an sa ma, te ñayii yukan, jin ka'an i nde a ni yo kaxtnu'u sa nuu i ma. Vaa ñayii ma chi ka jini i nawa ni yo ka'an sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. {?oJesús ma, jiña'a ya: ―‍Saña chi ni yo ka'an ndijin sa nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a. Ndimaa ni yo kaxtnu'u sa ini veñu'u lilikin ma ji'in ini veñu'u ka'nu ma nuu ka ndututu ndaka ñayii judío a. Te masu nawa ni yo ka'an yu'u sa. >Tee tátnuni nuu sutu ma, ni keja'a de jikan‑tnu'u de Jesús ma siki tee ka ndikin ya ma ji'in siki tnu'u káxtnu'u ya ma. =Kovaa vijin xeen ma, te tee ka jinukuechi ma, ji'in tee ka jito veñu'u ma, ni ka xndu'va de ñu'u, te ka yikuu de ka nduvixi de. Suni Pedro ma, yituu tna de yukan ne'un tee ma, ndúvixi de yu'u ñu'u ma. Tee kúu Anás ma, ni xndichi de Jesús ma v<eÑa'a jito ye'e ma, ni jikan‑tnu'u ña Pedro ma: ―‍¿Masu ndijin tna kúu tee ka ndikin tna'a ji'in tee kúu Jesús ya? ―‍kúu ña jiña'a ña. Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Ña'a, masu saña kúu ―‍kúu de jiña'a de. [;/Kovaa Pedro ma, ni kendoo de ye'e ke'e ma. Te chukan kúu ja ni kee tee ndikin Jesús ma, tee jini tna'a ji'in tee tatnuni nuu sutu ma, te ni jiña'a de nuu ña'a jito ye'e ma, te saa ni kuu ni kivi Pedro ma. e:CSimón Pedro ma ji'in in‑ka tee ni ka yo ndikin Jesús ma, kuan koo de. In‑ka tee ni yo ndikin Jesús ma, jini tna'a de ji'in tee tátnuni nuu sutu ma, te chukan kúu ja ni kivi de ji'in Jesús ma ini ve'e ma. M9Maa tee kúu Caifás ma kúu tee jiña'a nuu ñayii judío ma ja va'a‑ka maa ñayii ma jin ko kuu, nuna kûu in tee nuu tniñu ndaka ñayii ñuu ma. Ni ka'an Pedro ma ja masu jini de Jesús ma *8M Te ni jan koo de ji'in ya xinañu'u ve'e tee kúu Anás ma, vaa yuva xiso tee kúu Caifás ma kúu de, te Caifás ma kúu tee tátnuni nuu sutu ma kuiya yukan. 7 Te tee ka kuu soldado ma, ji'in tee tatnuni nuu de ma, ji'in tee ka jito veñu'u ma, ni ka tnii de Jesús ma, te ni ka ju'ni de ya. {6o Jesús ma, jiña'a ya Pedro ma: ―‍Ndachunee va'a ni yuchi kúu espada ni a nuu ñunee i ma. Nú Yuva sa ma, kúni ya ja ndo'o neni sa a, ¿naku xi ma ndo'o sa? ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka jan xsia'a i Jesús ma nuu tee kúu Anás ma ;5o Te Simón Pedro ma, neva'a de in yuchi kúu espada. Sani te ni kene'e de, te ni jan ka'nde‑ni de so'o kua'a in tee nani Malco tee jinukuechi nuu tee tatnuni nuu sutu ma. 4 Sa'a ni kuu, sukan‑va'a ko kuu sukan ni jiña'a maa Jesús ma: “Yuva sa, ñayii ni taa ni a, ñatuu ni skenaa sa ni‑in i.” ,3QJesús ma, jiña'a tuku ya: ―‍Jâ ni ka'an sa ja saña kúu. Nú ka ndanduku ni saña, jin kua'a ni tnu'u jin koo maa tee ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. O2Jesús ma, ni ndakan‑tnu'u tuku ña'a ya: ―‍¿Na in ka ndanduku ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e tuku de: ―‍Tee kúu Jesús ñuu Nazaret ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. y1kNuu ni jiña'a Jesús ma: “Saña kúu”, kua'a ni ka ndakaka yata de, te ni ka kotuu de nuu ñu'ú ma. ~0uTe ni ka ndakone'e de: ―‍Tee kúu Jesús ñuu Nazaret ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Saña kúu ―‍kúu ya jiña'a ya. Te Judas tee yikuu ke'en‑su'va ña'a ma, suni ni iyo de yukan ne'un ñayii ma. (/IKovaa Jesús ma, jâ jini ya ndaka nde a ko kuu ja ndo'o ya ma, te ni kee ya, te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Na in ka ndanduku ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. ;.oSani te ni kenda Judas ma, ji'in in yukun soldado, ji'in jaku tee ka jito veñu'u ma. Ñayii ya'a ni ka tetniñu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma. Te jaku de ka yinda'a ja ndú'va ñu'u ja jin kundijin nuu de ma, te jaku de ka yinda'a iti suja ka ndu'va ñu'u, te ka ndiso xeen de. }-sTe Judas ma, tee yikuu ke'en‑su'va ya ma, jini de yukan, vaa kua'a jichi ni ka yo ndatna'a de ji'in ya yukan ma. b, ?Nuu ni jinu ni jikan‑ta'vi ya sukan, Jesús ma, ni kee ya ji'in tee ka ndikin ya ma, sukan‑va'a ki'in ya in‑ka yu'u yuu nani Cedrón ma ichi nuu iyo in huerta ma, te ni kivi Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma. J+ Te ni kaxtnu'u sa na in kúu ni, te su'va kaxtnu'u‑ka sa, sukan‑va'a sukan kútoo ña'a ni saña ma, te sukan jin ko kutoo tna'a tna i, te maa sa koo ji'in i ―‍kúu ya jiña'a ya.T*!Yuva sa iya sa'a ndaa, ñayii ka kuu ñayii ñuu ñayivi a, masu ka jini ña'a i ndijin. Kovaa saña chi jini ña'a sa, te ñayii ka kandija ja ká'an sa ma, suni ka jini i ja maa ni ni tetniñu ña'a. ])3’Yuva sa, ndaka ñayii ni taa ni a, kúni sa ja jin koo i ji'in sa nuu koo sa ma, sukan‑va'a jin kuni i jayiñu'u sa ja ni taa ni ma, vaa jâ kútoo ña'a ni onde xi'na‑ka sana kuva'a ñuu ñayivi a. (saña ji'in i, te maa ni ji'in sa, sukan‑va'a jin ko kuu ndija i in‑ni ñayii, sukan‑va'a ñayii ñuu ñayivi a, jin ndasa'a i kuenda i ma ja maa ni ni tetniñu ña'a saña, te kútoo ni ñayii ka kandija ña'a ma, sukan kútoo ña'a ni saña. 'Ni wa'a sa suni maa jayiñu'u ni taa ni ma, sukan‑va'a in‑nka‑ni ñayii jin ko kuu i, sukan ka kuu maa o a, ja in‑ni ka kuu o, &7Te jikan‑ta'vi sa ja ndaka i, in‑ni ja jin kani ini i ji'in o, te inuu‑ni jin kani ini i ji'in o, Yuva sa, sukan iyo ni ji'in sa a te iyo sa ji'in ni a. Te sukan in‑ni ja jin kani ini i, sukan‑va'a ñayii ñuu ñayivi a, jin kandija i ja maa ni ni tetniñu ña'a ma. Y%+’Masu jikan‑ta'vi sa yika‑ni ja jin kuu ñayii ya'a, su'va jikan‑ta'vi sa ja jin kuu ndaka‑ka ñayii jin kandija tna ña'a ma, ja jin kuniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a jin kaxtnu'u ñayii ya'a. I$ Te ni yo jatanuu ñukuun sa i, vaa ni yo ndi ini sa ja jin kuu i, te kútoo sa i, sukan‑va'a suni maa tna i, te jin ko ndi ini i ja jin xndoo i ja u'vi ma, vaa jâ ni ka jini i ja ndaa ma. w#gSukan ni tetniñu ña'a ni ne'un ñayii ñuu ñayivi a, sukan tetniñu tna sa i ne'un ñayii ñuu ñayivi a. "Kaxtnu'u ni tnu'u ndaa ni nuu i, te ndasasiin ni i nuu ja u'vi ma, te jin koo i nuu maa ni. Tnu'u maa ni a kúu tnu'u ndaa. }!sSaña, masu ñayii ñuu ñayivi a kúu sa, te ñayii ka kandija ña'a a, masu ñayii ñuu ñayivi a ka kuu‑ka i. t aMasu jikan sa ja kene'e ni i ñuu ñayivi a, su'va ja ko koto va'a ni i ja máko xtna'a ña'a ja u'vi ma. wSaña, jâ ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ni a, kovaa ñayii ñuu ñayivi a, jin ndakiti ini i nuu ñayii ka kandija ja ká'an sa a, vaa kuechi ja masu ñayii ñuu ñayivi a ka kuu‑ka i, vaa saña tna, masu ñayii ñuu ñayivi a kúu sa. &E ’Vitna te ndajaa sa nuu iyo ni a, kovaa ká'an sa sa'a nani iyo‑ka sa ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin koo sii ini ndija i sukan iyo sii ini sa a.  Nuu ni iyo sa ji'in i ñuu ñayivi a, ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ni taa ni ma, te ni yo jito va'a sa i. Te ndaka ñayii ni taa ni ma, ni‑in i ñatuu ni skenaa maa i, yika‑ni ja tee ni skenaa maa de ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ndee nuu tutu maa ni a. Y+ ’Saña, masu koo‑ka sa ñuu ñayivi a, kovaa maa i chi jin koo i ñuu ñayivi a, nani kuan ndajaa sa, ja jin koo o nuu iyo ni a. Yuva sa iya ii, iya iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu, ko koto va'a ni ndaka ñayii ni taa ni ma, te sa'a ni ja jin ketna'a ini i, kuenda tnu'u ja in‑ni ñayii jin ko kuu i, sukan ka kuu nduu maa o a.  Ndaka ja kúu kuenda maa sa kuenda maa ni kúu. Te ja kúu kuenda maa ni ma kuenda maa sa kúu. Te ñayii ñatuu ka kandija ña'a ma, ja ni ka jini i sukan ka sa'a ka kuu ñayii ka kandija ña'a ma te ka ndakuni tnuni i ja iya sa'a ja va'a kúu sa. 0Y ’Te jikan‑ta'vi sa ja jin kuu i. Masu jikan‑ta'vi sa ja jin kuu ñayii ñuu ñayivi a, nú masu ja jin kuu ñayii ni taa ni a, vaa kuenda maa ni ka kuu i. Fvaa saña chi jâ ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ja ni kaxtnu'u ni ma, te ni ka jan‑ta'vi i. Te ni ka ndasa'a i kuenda ja ja ndaa kúu ja maa ni ni tetniñu ña'a, te ka kandija i. c?Te vitna ka jini i ja ndaka ja ni taa ni ma nuu nda'a maa ni ni ka iyo, te ni ndataa ni, ~u’Ni kaxtnu'u sa nuu ñayii ni ndakaji ni ñuu ñayivi te ni ndataa ni i nuu nda'a sa a, te ni sa'a sa ja jin kuni i na in kúu ni. Te kuenda maa ni ni ka yo kuu i, te maa ni ni ndataa i nuu nda'a sa a, te ni ka kandija i tnu'u maa ni a.  Yuva sa, vitna nukoo sa xiñi ni a te ndachiñu'u ña'a ni sukan ni ka iyo jayiñu'u o nuu ñatuu kuva'a‑ka ñuu ñayivi a.  ’Saña chi jâ ni ndachiñu'u ña'a sa ñuu ñayivi a, vaa jâ ni jinu ni sa'a sa ndaka ja ni tatnuni ni ja sa'a sa ma. ETe ja jin koteku i ni‑kani ni‑jika ma kúu ja jin kuni ña'a i maa ni, ja maa in‑ni ni kúu Su'si ndija ma, te jin kuni ña'a i ja saña kúu Jesucristo iya ni tetniñu ña'a ni a. +Vaa maa ni ni taa tnu'u ja tátnuni sa nuu ndaka ñayii a, sukan‑va'a ndaka ñayii ni taa ni a, sa'a sa ja jin koteku i ni‑kani ni‑jika. O Sa'a ni ka'an Jesús ma, sani te ni ndonenuu ya ichi andivi ma, te jikan‑ta'vi ya: ―‍Yuva sa, jâ ni kenda ora. Ndachiñu'u ña'a ni ja kúu sa Sa'ya ni a, te maa sa na ndachiñu'u tna ña'a. wg!Sa'a ká'an sa ndaka, sukan‑va'a ja maa sa, te jin koo va'a ni. Ñuu ñayivi a chi jin ndo'o jin neni ni, kovaa jin kukanu ini ña'a ni, vaa saña chi jâ ni kundee sa nuu ndaka ja u'vi iyo ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya.7g Vaa jâ ni kenda ora, te vitna kúu kivi, te ndaka ni, jin kuitenuu maa maa ni, te maa in‑nka sa jin xndoo ni. Kovaa masu maa in‑ni sa iyo, vaa iyo Yuva sa ma ji'in sa. Y+Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nú sukan, vitna ka kandija ña'a ni? PVitna, te ka jini sa ja jini ni ndaka ja ka jani ini sa a, te masu jiniñu'u ja na in ko kakan‑tnu'u‑ka ña'a. Chukan kúu ja ka kandija sa ja vee ni nuu Su'si ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. } sSani te ka jiña'a tee ka ndikin ya ma: ―‍Vitna chi ká'an kaji kaji ni. Masu ká'an‑ka ni tnu'u vijin. " =Nuu iyo Yuva sa ma ni kee sa, te vee sa ñuu ñayivi a, te vitna chi skendoo sa ñuu ñayivi a, te no'o sa nuu iyo Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya.  vaa Yuva sa ma chi kútoo ña'a ya ndijin, vaa ka kutoo ña'a ni, te vaa jâ ni ka kandija ni ja saña chi nuu Su'si ma vee sa. yKivi yukan, ndijin chi jin kakan ni ja maa sa, te masu ka'an sa ja maa sa kakan‑ta'vi ja jin kuu ni nuu Yuva sa ma, % C’Vitna, ká'an sa tnu'u vijin ja káxtnu'u sa nuu ni, kovaa kenda ora ja masu ka'an‑ka sa tnu'u vijin, su'va ka'an kaji sa na in kúu Yuva sa ma. 3_Onde vitna, masu nawa ka jikan ni ja maa sa. Jin kakan ni, te jin ni'i ni, sukan‑va'a jin ndusii ini ndija ni. Jâ ni kundee Jesús ma nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a #’Te kivi yukan chi masu jin kakan‑tnu'u‑ka ña'a ni. Ja ndaa kúu ja maa Yuva sa ma, taa ya ndaka ja jin kakan ni ja maa sa ma. (ISuni sukan ka ndo'o tna ni vitna, kovaa kii sa ki ndi koto ña'a sa, te sani te jin ndusii ini ini anua ni a, te tnu'u sii ini yukan masu na in kuu xtandiyo. nUSukan ndó'o in ña'a kâku lulu ña ma, ja ndó'o néni ña, vaa jâ ni kenda ora ma, kovaa nuu ni jinu ni kâku lulu ña ma, te ndúnaa ña ja u'vi ña ma, kuechi ja kúsii ini ña, vaa jâ ni kenda in lulu ma ñuu ñayivi a. U#Ja ndaa ja ndaa kúu ja ndijin chi jin konda'yu ni te jin kuxii ini ni, nani ñayii ñuu ñayivi a, jin kutachi i. Kovaa visi ndijin, jin kuxii ini ni, kovaa ja ka kuxii ini ni ma, nduu i tnu'u sii ini.  Jesús ma, ni jinitnuni ya ja jin kakan‑tnu'u de ya ka kuni de ma, te jiña'a ya: ―‍Saña chi ká'an sa ja jaku‑nka‑ni kivi, te ma jin kuni‑ka ña'a ni, te kuee‑ka, te jin ndakuni ña'a ni. ¿Cha'a kúu ja ka jikan‑tnu'u tna'a ni a? =~/|| {{z-y:xx vvusrFpoo#nkmKlkjigfXe,ca`_^][Z0YXWWV*UMTYSzSPP%NNfMLLFKpJJ^II6HH>[=< E mXjmMS/Te ndaka ñayii ka niniso'o ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja jini xeen ya ma te ndaka ndákone'e ya. *LM.Te nuu uni kivi ma, saa ni ka ndani'i de ya, núkoo ya ne'un tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, niniso'o ya ja ka ka'an de ma, te jikan‑tnu'u ya de. |Kq-Te ñatuu ni ka ndani'i de ya, te ni ka ndakokuiñi de ñuu Jerusalén ma, sukan‑va'a jin ndanduku de ya yukan. =Js,te ka jani ini de ja Jesús ma, kuan no'o ya ne'un ñayii ma. Nuu jâ ni kuu in kivi ja ka jika de ma, sani te ni ka ndanduku de ya ne'un tna'a de ma, ji'in ñayii ka jini de ma. I+Kivi nuu ni jinu ma, te ni ka ndakokuiñi de ve'e de ma, te Jesús ma, ni kendoo ya ñuu Jerusalén ma, te ñatuu ni ka jini yuva ya ma, {Ho*Te nuu yi'i Jesús ma uxi uu kuiya ma, ni jan koo de ji'in ya ñuu Jerusalén ma, sukan ka sa'a i viko yukan ma. iGK)Te José ma ji'in María ma, ni yo jan koo de ndaka kuiya Viko Pascua ñuu Jerusalén ma. 1F[(Te ve kua'nu ya, te ve kundee ve kundatnu ya, te ve kundichi ya, te tnu'u vii tnu'u mani Su'si ma iyo ji'in ya. Luluu-ni Jesús ma, te ni kivi ya ini veñu'u ka'nu ma uEc'Nuu ni jinu ni ka ndakuan‑ta'vi José ma ji'in María ma nuu Su'si ma te ni ka sa'a de sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Iya Tátnuni ma, te ni ka ndakokuiñi de ji'in Jesús ma ñuu Galilea ma onde ñuu Nazaret ma, ñuu maa de ma. D'&Te maa ora yukan, te ni kenda Ana ma, te ni ndakuan‑ta'vi ña nuu Su'si ma, te ni ka'an ña na in kúu lulu ma nuu ndaka ñayii ñuu Jerusalén ma ja ka ndetu i ja sa'a Su'si ma ja jin ndayaa i nuu ja u'vi ma. Nuu ni ka ndakokuiñi de ji'in Jesús ma ñuu Nazaret ma wCg%te ja iyo kuun xiko kuun (84) kuiya ja ni ji'i yii ña ma. Te ni ndoo ña, te ñatuu nama ni yo kee ña ini veñu'u ma, su'va ni yo jinukuechi ña nduu ñuu nuu Iya Tátnuni ma, te ndimaa ni yo jikan‑ta'vi ña, te ni yo iyo ndite ña. By$Te suni iyo in ña'a nani Ana. Ña'a ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu ña, te sasi'i Fanuel ma sa'ya tata Aser ma kúu ña. Te in ña'a nija'nu kúu ña. Nuu ni tnanda'a ña ma, te ni iyo ña ji'in yii ña ma uja‑ni kuiya, A9#sukan‑va'a jin ndatuu ja ka jani ini anua ndaka ñayii a. Te kuenda tnu'u ja in yuchi xen‑xeen yanduu ini anua maa ni a ―‍kúu de jiña'a de. u@c"Te Simeón ma, ni ka'an de ja va'a ja jin kuu ña, te jiña'a de si'i ya María ma: ―‍Te iya ya'a, iyo ya ja sa'a ya ja kua'a ñayii Israel ya, jin kotuu i xi jin ndakoo i. Te maa ya ko kuu seña, te kua'a ñayii, jin saxiko i ya, ?!Te José ma ji'in si'i ya María ma, ni ka sa'vi‑nka ini de ja ni ka jiniso'o de ja ká'an Simeón ma ja kuu ya ma. 3>_ Te suu ya kúu ñu'u ndaxtnuu nuu ndaka‑ka ñayii ñuu ñayivi a, ja jin jaku'ni ini i.Te ja maa ya, te jayiñu'u ko kuu ñuu Israel ya ―‍kúu de jiña'a de. W='vaa ya'a iyo iya ni satu'va ni ja jin kuni ndaka ñayii ñuu ñayivi a. P<Vaa jâ ni jini sa naxe jin ndani'i ta'vi ñayii ñuu ñayivi a, 5;c―Vitna vi, Iya Tátnuni, jâ kuu ndakuan‑ta'vi ni nuu sa
ja jâ ni yo jinukuechi sa nuu ni, te ndatatu sa,
te kúsii ini sa, sukan ni skuiso ni nuu sa a. \:1Te Simeón ma, ni kanundee de ya, te ni ndachiñu'u de Su'si ma, jiña'a de: X9)Maa Xtumani Ndios ma ni sa'a ja Simeón ma, ni ja'an de onde veñu'u ka'nu ma. Te ni ka kivi koo José ma ji'in María ma ji'in Jesús ma, sukan‑va'a jin sa'a de sukan tátnuni tnu'u ni ka'an Moisés ma. q8[Vaa ni skuiso Xtumani Ndios ma ja ma kûu de chi onde kuni de Cristo iya tetniñu maa Iya Tátnuni ma. |7qTe kivi yukan iyo in tee nani Simeón ñuu Jerusalén ma, in tee ni yo sa'a sukan játna ini Su'si ma, te ni yo ndachiñu'u de ya. Ndetu de ja ndaka'an‑mani Su'si ma ñuu Israel ma. Te ûni iyo ndija Xtumani Ndios ma ji'in Simeón ma. 65Ni jan koo ña ji'in de, te ni ka ja'mi ña kiti nuu Su'si ma, sukan ká'an tnu'u ni tatnuni ya nuu Moisés ma, ja jin ka'mi i uu ndivi xi uu sata. \51Sukan ni ka sa'a ña ji'in de, vaa sukan ká'an tutu ndee tnu'u ni tatnuni ya nuu Moisés ma: “Ndaka suchi xinañu'u suchi yii ma, jin ndakua'a yuva i ma i nuu Iya Tátnuni ma, vaa kuenda maa ya ko kuu i.” /4WNuu ni kenda kivi ja jin koo María ma ji'in José ma ñuu Jerusalén ma ja jin nduvii ña sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma, te ni jan koo ña ji'in ya, sukan‑va'a jin ndakua'a ña in kiti nuu Iya Tátnuni ma, te jin ndakua'a ña Jesús ma nuu maa Iya Tátnuni ma. 3Nuu una kii ma, te ni ka chitnuni i lulu ma, te ni ka xnani i ya Jesús, sukan ni jiña'a ángel ma onde xi'na‑ka sana jakun‑nee ya chii si'i ya ma. Ni jan koo yuva Jesús ma ji'in si'i ya ma ini veñu'u ka'nu ma ja jin ndakua'a de ya nuu Iya Tátnuni ma =2sTe tee ka jito ndikachi de ma, ni ka ndakokuiñi de, te ka ndachiñu'u de Su'si ma ja ndaka ja ni ka jini de ma te ni ka jiniso'o de ma, ndaka ni yo kuu sukan ni ka'an ángel ma. a1;Kovaa María ma, ndaka ja yikuu kúu ma táva'a i ini anua i ma, te jani ká'vi ini i. j0MTe ndaka ñayii ni ka jiniso'o ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja ka ka'an tee ka jito ndikachi ma. v/eTe nuu ni ka jini de ya ma, te ni ka jakondee de ka ndakani de ja ni jiña'a ángel ma siki suchi luluu ma. . Te yachi yachi ni jan koo de, te ni ka ndani'i de María ma ji'in José ma ji'in lulu ma, kátuu ya nuu ka ñu'u kiti ma. g-GNuu ni ka nda koo ángel ma andivi ma, te tee ka jito ndikachi ma, ka ka'an ndi‑in ndi‑in de: ―‍Jín koo o onde ñuu Belén ma, te jín kuni o nawa ni kuu ja ni kaxtnu'u Su'si ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. y,k¡Jayiñu'u kóo nuu Su'si ma onde sukun ma!¡Te nuu ñu'ú a jín koo mani ñayii kunimani maa Su'si ma! + Te ora yukan ni ka kenda koo kua'a‑ka ángel ka iyo andivi ma nuu iyo in ángel ma, te ka jita i nuu Su'si ma: * Te sa'a jin ndakuni ni ya: Vaa jin ndani'i ni lulu ma, ja ñutuu ya sa'ma, te kátuu ya nuu ka ñu'u kiti ma ―‍kúu i jiña'a i. {)o Ñuu David ma, vitna ni kâku in iya sa'a ja jin kaku ni nuu ja u'vi ma. Suu ya kúu Cristo ma, Iya Tátnuni ma. (+ Kovaa ángel ma, jiña'a i: ―‍Máko jin koyu'u ni. Vee sa kaxtnu'u sa in tnu'u vii tnu'u va'a, te sa'a i ja jin kusii ini ndaka ñayii ma: y'k Sani te ni kenda in ángel Su'si ma, te jayiñu'u Su'si ma ni jandute nuu ka iyo de ma, te ni ka yu'u xeen de. a&;Te jakuaa ma ka iyo tee ka jito ndikachi de ma ichi yuku ma yatni ñuu Belén ma. k%OTe yukan ni kâku lulu i suchi xinañu'u ma, te ni chutuu i ya sa'ma. Vaa ñatuu nde nune‑ka ja jin ndoo i ma, te chukan kúu ja ni jakin tuu i ya in nuu ka ñu'u kiti ma. Ni ka kenda koo ángel nuu tee ka jito ndikachi ma \$1Sani te nani ka iyo i ñuu Belén ma, te ni keja'a María ma ja káku sa'ya i ma. u#cNi ja'an i yukan ni jan nukoso tnuni i ji'in María ma suchi tnanda'a ji'in i ma, te jâ ñu'u sa'ya i ma. Z"-Chukan kúu ja José ma, ni kee i ñuu Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma, te kua'an i ñuu Belén ma ja iyo tna i ñuu Judea ma, nuu ni kâku rey David ma, vaa José ma chi sa'ya tata David ma kúu i. @!{Ndaka ñayii ma, jin nukoso tnuni maa maa i ñuu i ma. Te kivi ni yo kuu Cirenio ma tee tátnuni nuu ñayii Siria ma kúu ja xinañu'u ni ka ndakan de kuenda na saa ñayii iyo ñuu ma.  5Te ni yo kuu ja kivi yukan, te tee tátnuni ñuu Roma ma tee kúu Augusto ma, ni tatnuni de ja jin ndakan i kuenda nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a. 9 mPTe suchi luluu ma, ve kua'nu i, te ve kundee ve kundatnu ini anua i ma, te ni yo iyo i ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma onde kivi ni kenda i nuu ñayii ñuu Israel ma.> wOsukan‑va'a ndaxtnuu ya ñu'u nuu ñayii ka iyo nuu nee‑ka ma, nuu ka yu'u ñayii ma ja jin kûu i ma,
te skaka ña'a ya ichi ñatuu na in kánaa ma ―‍kúu de ká'an de.  NVaa Su'si o ma, iya nda'vi xeen ini kúu ya,
te onde sukun ma kii iya sa'a ja jin keja'a jaa o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o, ~ wMsukan‑va'a kaxtnu'u ro nuu ñuu ya a ja Su'si ma,
sakanu ini ya kuechi ñayii ma, te jin ndani'i ta'vi i. ! =LTe ro'o, sa'ya maa ri, tee ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si onde sukun ma konani ro,
vaa koxtnuu ro nuu Iya Tátnuni ma, satu'va ro ichi ya ma, i MKTe ja koo o nuu ya ma, koo ndaa koo ndija o,
te sa'a o ja va'a ndaka kivi koteku o ma.  Jja sa'a ya ja jin kaku o nuu ñayii ka kuni u'vi nuu o ma,
sukan‑va'a jin kunukuechi o nuu ya, te masu nawa jin koyu'u o. C ITe cha'a kúu ja ni skuiso ya nuu yuva o Abraham ma, | sHJa kunda'vi ini ya tna'a o tee jana'a ma,
te ma ndunaa ña'a ya, vaa sa'a ña'a ya sukan ni skuiso ya ma. x kGja sa'a ya ja jin kaku o nuu ñayii ka kuni u'vi nuu o ma
ji'in ndaka ñayii ka ndakiti ini nuu o ma. + QFSa'a ni skuiso ya onde xi'na‑ka ma, te ni ka yo ka'an tee ni ka iyo vii ni ka iyo ndoo nuu Su'si ma
te ni ka yo ndakaxtnu'u de tnu'u ni yo wa'a ya ma,  %ENi tetniñu ya in iya ndee iya ndatnu ja sa'a ya ja jin kaku o.Ne'un sa'ya tata David ma tee ni yo jinukuechi nuu ya ma kenda ya.  D―¡Ja va'a kúu Iya Tátnuni ma, Su'si ñuu Israel ya!Vaa vee ya ja sa'a ya ja kaku ñuu ya a nuu tnundo'o tnuneni ma.  'CZacarías ma, yuva lulu ma, iyo ndi'i iyo tu'u Xtumani Ndios ma ji'in de. Ni ndakaxtnu'u de tnu'u ni wa'a Su'si ma, te jiña'a de: j OBNdaka ñayii ka jiniso'o ma, ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Naxe ko kuu lulu yukan? ―‍ka kuu i ka ka'an i. Vaa ja ndaa ja tnu'u ndee tnu'u ndatnu Iya Tátnuni ma iyo ji'in i. Sukan ni ndachiñu'u Zacarías ma Su'si ma  'ATe ndaka ñayii ka iyo yatni ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ndaka ñuu ichi yuku ñuu Judea ma, ka ndakaxtnu'u nuu tna'a i sukan ni kuu ma. r _@Te maa ora yukan‑ni, sani te ni kuu ni ndaka'an Zacarías ma, te ni keja'a de ndachiñu'u de Su'si ma.   ?Te yuva i ma, ni jikan de in tutu, sukan‑va'a tee de, te ni tee de ja Juan konani i. Te ndaka de ni ka sa'vi‑nka ini. T  #>Sani te ka sa'a de seña nuu yuva lulu ma, naxe kúni de ja konani i. q  ]=Sani te ni ka ndakone'e de: ―‍Masu na in tna'a ni ma nani sukan ―‍ka kuu de ka jiña'a de. a  =Nuu ni chitu kivi te ni kâku sa'ya Elisabet ma, te in suchi yii kúu i.  #8María ma, ni kendoo i ji'in Elisabet ma uni yoo, te saa kuan no'o i ve'e i ma. Sukan ni kuu ja ni kâku Juan tee skuandute ñayii ma  )7sukan ni skuiso ya nuu tna'a o tee jana'a ma ja sukan ko kuu ji'in Abraham ma ji'in sa'ya tata de ki koo kuee‑ka ma ―‍kúu i jiña'a i.  {6Ni chindee ya ñayii ñuu Israel ma, ja ka jinukuechi i nuu ya ma.Ñatuu ni ndunaa ya ja kúnda'vi ini ya i, # A5Ñayii ni ka yo kokon, ni ka yo yichi i ma,
ni ka ndani'i, ni ka ndatna'a i ja jin ko kaa jin ko ko'o i ma,
te xiku ma, ni ndasanda'vi ya i.  }4Ni xtandiyo ya nuu ka nukoo rey ma,
te ni wa'a ya jayiñu'u ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u i Su'si ma.  y3Ni sa'a ya ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ja jin kuitenuu ndaka ñayii ka jani ini ja maa i ka kuu‑ka ma. { q2Su'si ma, ndimaa kúnda'vi ini ya ñayii ka yu'u nasa yukan, te jin ko sa'a i in ja ñatuu játna ini ya ma. ` ;1vaa iya kuu sa'a ndaka ma, ni sa'a ña'a ya ja vii ja va'a.¡Iya ii kúu ya! *~ O0vaa Su'si ma, ni yo nde'ya ña'a ya saña, in suchi nda'vi jinukuechi nuu ya,
te onde vitna ndimaa jin ko xnani ña'a i ja vava'a kúu sa nuu Su'si ma, O} /te ini anua sa a kúsii ini nuu iya sa'a ja ndáni'i ta'vi sa a, d| C.María ma, jiña'a i:―Ini anua sa a ndáchiñu'u ja sa'a Iya Tátnuni ma, { /-¡Ja vava'a ko kuu ro'o, vaa ni kandija ro ja ni ka'an Iya Tátnuni ma te ni kandija ro ja ko kuu sukan kúni ya ma! ―‍kúu ña jiña'a ña. mz U,Vaa nuu ni jiniso'o kunu ri ja ni ka'an ro ma, lulu ri a, ni kanda i ja kusii ini i onde chii ri a. My +¿Na in kúu ru'u ya, ja ki koto ña'a si'i iya tátnuni nuu ri ma? !x =*Te ni ka'an nini'i ña, jiña'a ña: ―‍¡Ro'o, ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja va'a ja vii, sana ndaka ña'a ma! ¡Te ja va'a ja vii kúu sa'ya ro a! w  )Nuu ni jiniso'o Elisabet ma María ma, lulu ñunee chii ña ma, ni kanda i, te maa ña ni ka'an tnu'u ni wa'a Xtumani Ndios ma. Jv (Te ni kivi i ve'e Zacarías ma, te ni wa'a i nchuxi Elisabet ma. Yu -'Ne'un kivi yukan María ma, kua'an i ñuu iyo ichi yuku ma, ñuu Judea ma. nt W&Sani te María ma, jiña'a i: ―‍Saña chi suchi iyo nuu nda'a maa Iya Tátnuni ma kúu sa. Maa Su'si ma sa'a sukan ká'an ni a ―‍kúu i jiña'a i. Sani te ángel ma, kuan no'o i. María ma, ni jan koto i Elisabet ma Ps %Vaa Su'si ma, masu nawa kúu ja ma kuu sa'a ya ―‍kúu i jiña'a i. 0r [$Suni tna'a ro Elisabet ma, koo in sa'ya ña, visi ña'a nija'nu kúu ña, ña'a ni ka yo ka'an i ja masu kuu koo sa'ya ña ma. Jâ iyo iñu yoo ja ñu'u sa'ya ña ma. q #Te ángel ma, ni ndakone'e i: ―‍Maa Xtumani Ndios ma kii, te kuatundi'ya ña'a ya, te tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa Su'si onde sukun ma koo ji'in ro, te kasi ndee kasi ndoso ña'a ya. Te chukan kúu ja suchi kâku ma, konani i Iya Ii, Sa'ya Su'si ma. p !"María ma, ni jikan‑tnu'u i ángel ma: ―‍¿Naxe ko kuu ja ká'an ni a, te vitna ja masu na yii sa iyo? ―‍kúu i jiña'a i. }o u!sukan‑va'a ko tatnuni ya ni‑kani ni‑jika ñuu Israel ya. Te ja tatnuni ya ma masu naa ―‍kúu i jiña'a i. 7n i Ko kuu i in iya kanuu, te konani ya Sa'ya Su'si onde sukun ma. Te Su'si Iya Tátnuni ma, sa'a ya ja ko kuu sa'ya ro ma in rey sukan ni yo kuu tee jana'a ni yo nani David ma, Km Vitna te ni'i sa'ya ro, te koo in sa'ya ro, te xnani ro i Jesús. el ETe ángel ma, jiña'a i: ―‍María, má koyu'u ro, vaa ro'o sa'a ja kúsii ini Su'si ma. kk QMaría ma, ñatuu ni'i ini i nawa sa'a i, te ni jikan‑tnu'u i nawa kúni ka'an tnu'u ya'a. Ij  Te ángel ma, ni kivi i nuu iyo suchi jaa ma, te jiña'a i: ―‍¡Chíndee ña'a Su'si ma, vaa ro'o, ni sa'a ña'a Su'si ma ja va'a! Maa Iya Tátnuni ma iyo ji'in ro ―‍kúu i jiña'a i. 8i kte ni ja'an i nuu iyo in suchi jaa nani i María. Suchi ya'a, jâ ni ka kendoo i ja jin tnanda'a i ji'in suchi nani José ma, ja kúu i sa'ya tata tee ni yo kuu rey David ma. mh UNuu iñu yoo ma, Su'si ma, ni tetniñu ya ángel Gabriel ma in ñuu Galilea ma nani i Nazaret, g )“Maa Iya Tátnuni ma ni sa'a sa'a vitna, sukan‑va'a ñayii ma, máko jin saxiko‑ka ña'a i.” Ni kaxtnu'u in ángel ja kâku Jesús ma pf [Te ñasi'i de ma, ni ni'i sa'ya ña, te u'un yoo masu ni yo kee‑ka ña ve'e ña ma. Te jani ini ña: ce ASani te nuu ni jinu kivi ni jinukuechi de ma, Zacarías ma, kuan no'o de ve'e de ma. ed ETe nuu ni ndee de ma, masu nde kuu‑ka ka'an de. Saa ni ka jinitnuni ñayii ma ja ni iyo ja ni jininuu de ini veñu'u ma, vaa seña‑nka ni sa'a de. Te sukan‑nka ni yo kuu de, ja ñatuu ni yo kuu ka'an‑ka de. c Nani ka iyo ñayii ma ke'e ma, ka ndetu i Zacarías ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a i nava'a kúkuee xeen de ja ndee de veñu'u a. b 1Kovaa vitna ja ñatuu ni kandija ni ja ká'an sa a, kendoo ñi'i ni, te ma kuu‑ka ka'an ni onde kenda kivi ko kuu sukan ―‍kúu i jiña'a i. Ea Ángel ma, ni ndakone'e i: ―‍Saña kúu ángel Gabriel ma, ja iyo sa nuu Su'si ma, te ni tetniñu ña'a ya ja vee sa ka'an sa nuu ni a, te káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya a. @` {Zacarías ma, ni jikan‑tnu'u de ángel ma: ―‍¿Naxe kukanu ini sa ja ká'an ni a? Vaa saña chi in tee nija'nu kúu sa, te suni ñasi'i tna sa ma ―‍kúu de jiña'a de. A_ }Te Juan ma koxtnuu nuu Iya Tátnuni ma kenda de, te koneva'a de tnu'u ndee tnu'u ndatnu. Sukan ni yo kuu Elías ma, tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, sukan ko kuu de, sukan‑va'a jin ndaka'an‑mani tna'a ñayii ma ji'in sa'ya i ma, te sukan‑va'a ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, jin kutu'va i ja jin kandija i ya. Te satu'va de in ñuu koo tu'va, sukan‑va'a jin kuan‑ta'vi i Iya Tátnuni ma ―‍kúu i jiña'a i. q^ ]Te sa'a de ja kua'a ñayii ñuu Israel ya, jin ndakokuiñi i, te jin ndandikin i Su'si Iya Tátnuni ma. "] ?vaa sa'ya ni ma, in tee kanuu ko kuu de nuu Su'si ma. Másu ko ko'o de ndixi, te onde nuu ñatuu kâku‑ka de ma, te jâ koo Xtumani Ndios ma ji'in de. S\ !Te koo sii ini xeen ni, te kua'a ñayii, jin koo sii ini i ja kâku i ma, 5[ e Kovaa ángel ma, jiña'a i: ―‍Zacarías, má koyu'u ni, vaa Su'si ma chi ni jiniso'o ya ja jikan‑ta'vi ni a. Koo in sa'ya ni ji'in ñasi'i ni ma, te xnani ni i Juan. dZ C Te ja ni jini Zacarías ma ángel ma, ñatuu ni'i ini de nawa sa'a de, te ni yu'u xeen de. Y  Sani te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu Zacarías ma. Núkuiñi i xiñi kua'a altar nuu kayu ja jáxiko asi ma. gX I Nani kayu ja jáxiko asi ma, te ndaka ñayii ka iyo ke'e ma, ka jikan‑ta'vi i nuu Su'si ma. +W Q sukan ve koo sutu ma ka sa'a de ma, te ni ndani'i ja maa Zacarías ma, ni kivi ini veñu'u ka'nu Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a ka'mi de ja jáxiko asi nuu ya ma. vV gIn kivi ja ndaka sutu ka ndikin tna'a ji'in Zacarías ma, ni ndani'i ja jin kunukuechi de nuu Su'si ma, U Kovaa ñatuu na sa'ya de, vaa Elisabet ma, ñatuu kúu koo sa'ya ña, te vitna ja nduu ña ji'in de jâ ni ka kuu nija'nu. T Te nduu de ka iyo va'a nuu Su'si ma, te ni ka yo kandija de ja ni yo tatnuni ya ma, te ñatuu na kuechi de iyo nuu Su'si ma. RS Onde kivi nuu ni yo kuu Herodes ma rey ñuu Judea ma, ni iyo in tee kúu sutu nani de Zacarías, sa'ya tata tee kúu Abías ma. Te ñasi'i de ma, nani ña Elisabet, sa'ya tata tee kúu Aarón ma. R )sukan‑va'a jaku'ni va'a ini ni ja ndaa ma, tna'a ja ni ka kaxtnu'u i nuu ni ma. Ni kaxtnu'u in ángel ja kâku Juan tee skuandute ñayii ma Q {Saña tna, ja ni ndanduku vii, ni ndanduku va'a sa sukan ni yo kuu onde xinañu'u ma, te ni jani ini sa ja va'a‑ni ko kuu, nuna tee sa tnu'u ya'a nuu ni, Teófilo, vaa in tee kanuu xeen kúu ni. Te káxtnu'u sa sukan ni keja'a sukan ni jinu ma, ~P wsukan ni ka kaxtnu'u tee ni ka jini onde xinañu'u ma, tee ni ka kucargu ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a ma. KO Kua'a tee, ka kuni de ja jin tee de sukan ni kuu ne'un ndaka sa a, mN UVaa maa in‑ni ya kúu Su'si, te maa in‑ni ya neva'a tnu'u ndichi. Te maa ya ni skaku ña'a nuu ja u'vi ma. Te ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te kóo jayiñu'u nuu maa Su'si ma, vaa iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te maa ya tátnuni nuu ndaka o onde xinañu'u ma te onde vitna a, te maa ya tatnuni ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu.RM Su'si ma, kuu koto va'a ña'a ya ja ma jin sa'a ni ni‑in ja u'vi, sukan‑va'a ma jin kotuu ni, sukan‑va'a ñatuu ni‑in kuechi jin kondiso o, te kenda koo sii ini o nuu tatnuni vivii ya ma. L Jin ndaka'an‑so'o ni nuu ñayii ja kuan koo i ichi nuu ñu'u i'ni ma, sukan‑va'a na jin kaku i. Jin kunda'vi ini ni ñayii ka sa'a ja u'vi ma. Kovaa jín ko koto va'a ni maa ni, nasa yukan, te jin sa'a ni sukan ka sa'a i ma, te vitna ja Su'si ma chi ndakan ya kuenda nuu o. Vaa onde sa'ma ka ne'nu i ma ka ndiso kuechi ja u'vi ka sa'a i ma. Chukan kúu ja jin saxiko ni ja u'vi ka sa'a i ma. Nú ña'a te ndandava ndee ña'a i, te jin ko kuu tna ni sukan ka kuu i ma, te masu kuu. Sukan chíñu'u Judas ma Su'si ma hK KJaku ñayii ka jani ini ja nú ndija xi masu ndija ma, jin chindee ni i ja jin kandija i. [J 1Ja sukan kútoo ña'a Su'si ma, te jin ko sa'a ni sukan játna ini ya ma, nani ka ndetu o Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ja na kunda'vi ini ña'a ya, sukan‑va'a jin koo o ni‑kani ni‑jika nuu iyo ya ma. pI [Kovaa ndijin ja ka kutoo tna'a o a, jin konukuiñi va'a ni nuu tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a ja jâ ni ka kandija o ma, te ka kukanu ini o maa ya ma, te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma sukan káxtnu'u maa Xtumani Ndios ma. YH -Te tee ñatuu ka kandija ja ka ka'an o ma chi ka sa'a siin de in jichi in jichi ñayii ka kandija Su'si ma, vaa ka sa'a de sukan ka jatna ini maa yikikuñu de ma, vaa ñatuu ka iyo de ji'in Xtumani Ndios ma. pG [ja: “Kivi ve kuyatni ja ndii Jesucristo ma, kenda koo tee jin jakundee ña'a, te ma jin kandija de ja ka ka'an o a, te jin sa'a de ja u'vi sukan ka jatna ini yikikuñu de ma.” Sa'a ni ka yo ka'an tee ni tetniñu Jesucristo ma. F Kovaa ndijin ja ka kutoo tna'a o a, jin kona'a ni sukan ni ka yo ka'an tee ni tetniñu Jesucristo iya tátnuni nuu o a, E ;Tee ya'a, ka ka'an de tnu'u ñayii ma, te ka ndakiti ini de ja ñatuu kúu jin sa'a de sukan ka kuni maa de ma. Te ñií yu'u de ma‑ni ka iyo ja ka ka'an vii de ma, sukan‑va'a jin kua'a ñayii ma ja ka kuni de ma. Ndáka'an‑so'o Judas ma sukan jin kandija o tnu'u Su'si ma `D ;te ndakan ya kuenda nuu ndaka o. Te sa'a ya ja jin ndachunaa ñayii ni ka yo sa'a ja ñatuu játna ini ya ma, ñayii ni ka yo jakundee tnu'u ndaa ya ma, ñayii ni ka yo ka'an u'vi ja kuu ya ma.” Sa'a ni ka'an de. }C uTe suni sa'a ni ka'an tna tna'a Adán ma tee kúu Enoc ma: “Iya Tátnuni ma, kii ya ji'in kua'a mil ángel ya ma, B  Sukan kúu nuu ndute mar ma ja kua'an vee nuu de ma, sukan ka kuu tee ya'a. Te sukan kúu ti‑iñu iyo yu'u ndute ma ja ni ndututu ndaka ja tne'e ma, sukan ka kuu ja u'vi ka sa'a de ma, vaa masu ja vii kúu ma. Sukan ka kuu tiuxini ja kuan koo ve koo i ma, sukan ka kuu de, te ja iyo tu'va nuu nee ma nuu chunee ña'a Su'si ma, te yukan jin kun‑nee maa de ni‑kani ni‑jika. xA k Tee ya'a chi iyo yika ja ndatna'a o ji'in de, vaa ora ka sa'a ni viko ma chi ja ka ndi ini‑ka de kúu ja jin kaa jin ko'o maa de, te ñatuu ka ndi ini de ja jin kuu in‑ka ñayii ma. Sukan ka kuu viko ma ja ñatuu na ndute ka ndiso i ma ja ñu'u kua'an ñu'u vee ña'a tachi yi'i ma, sukan‑ni ka kuu de. Xi sukan kúu in yutnu iyo ja kuun javixi ma te ni ñatuu nawa ni kuun ma, sani te ni jinu kuiya tnu, te ni yichi tnu, te sani te ka tava i onde yo'o tnu ma, sukan‑ni ka kuu tee ya'a. @  ¡Nda'vi maa de, ja ka sa'a de sukan ni yo sa'a Caín ma! Te ka sa'a de ja u'vi ma, sukan‑va'a jin ni'i de xu'un ma, sukan ni yo sa'a Balaam ma. Te jin skenaa de maa de, sukan ni skenaa Coré ma nuu ñatuu ni kandija de ja ká'an Moisés ma. b? ? Kovaa tee ya'a chi ka ka'an ndeva'a de, visi ñatuu ka jini de nawa ka kuu ma. Kovaa ja ka jatna ini maa de ma ka sa'a de, te sukan ka kuu kiti ñatuu ka jaku'ni ini ma, sukan ka kuu de, te ka sa'a u'vi de maa de ma. Z> / Ni a ángel Miguel ma, masu ni ka'an ndeva'a i te ni masu ni ka'an u'vi i ja kuu tachi ma, nuu ka kanaa ndee i ñunde'yu Moisés ma. Su'va jiña'a i: “Maa Su'si ma ndakan kuenda nuu ro”, kúu i jiña'a i. ]= 5Visi sa'a ni kuu ma, kovaa tee ya'a chi masu ka ndasa'a de kuenda. Te ka kuvixi maa de ja maa de ka tatnuni‑ka, te ka sa'a de sukan ka jatna ini yikikuñu de ma, te sukan ka satne'e de maa de nuu Su'si ma. Te ka saxiko de ja tátnuni Su'si ma, te ni masu ka ndi ini de, vaa onde nuu ja ka tatnuni ñuu ñayivi a ka ka'an ndeva'a de. n< WTe suni sukan ni sa'a tna ya ji'in ñuu Sodoma ma ji'in Gomorra ma ji'in ñuu ka iyo yatni ji'in i ma, ja suni sukan ni ka yo sa'a i ja u'vi tna'a ja ñatuu játna ini Su'si ma, vaa ni ka yo kivi nduu i ji'in ndi‑in ndi‑in ña'a ma, te ni ka kutu'va i ja jin sa'a i ja másu jin sa'a‑ka i ma. Te ni xndo'o ni xneni ña'a Su'si ma nuu ñu'u i'ni ja káyu ni‑kani ni‑jika ma, sukan‑va'a jin kuni o ja sukan jin ndo'o jin neni ñayii ka sa'a ja u'vi sukan ni ka yo sa'a i ma. V; 'Te sukan ni sa'a tna ya ji'in ángel ñatuu ni ka kandija ma, ja ni ka xndoo i nuu ka iyo i ma, te ni masu ni ka ndi ini i ja ka ndanuu‑ka i sana ñayii ma. Te chukan kúu ja maa Su'si ma ni nune'e i nuu nee ma, te ni chunee ya i onde kunu ma, te yukan jin koo maa i ni‑kani ni‑jika, onde kenda kivi ndakan ya kuenda nuu i ma. (: KKovaa ja kúni sa kúu ja máko jin ndunaa ni tna'a ja ni ka jini ni ja ni sa'a Su'si ma, vaa visi ni ndene'e ya ñayii ñuu ya ma ñuu Egipto ma sukan‑va'a ma jin ndo'o jin neni‑ka i ma, kovaa kuee‑ka ma, te ni xnaa ya ñayii ni ka sa'a so'o ma te ñatuu ni ka kandija i ma. |9 sVaa jâ ni ka kenda koo yu'u tee ja ka iyo ja jin skenaa de maa de ma, te tee ya'a chi ndimaa ja u'vi ma ka sa'a de, tna'a ja ñatuu játna ini Su'si ma. Te ka ka'an de ja kuechi ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te kuu jin sa'a o ndeva'a‑ni nde a ka kuni maa o ma, te ka ka'an de ja másu jin kandija o Jesucristo iya kúu jito'o o ma, iya tátnuni nuu o ma. 8 Ndijin ja kútoo ña'a sa, ndí ini sa ja jin kuu ni, te chukan kúu ja kúni sa ja tee sa nuu ni siki ja naxe jin ndani'i‑ta'vi ndaka o ma nkuu. Kovaa ni ndasa'a sa kuenda, te kanuu‑ka ja tee sa tnu'u ya'a ja ndaka'an‑so'o sa nuu ni, ja ka kuu o ñayii ni ndasavii ni ndasava'a ña'a Su'si ma, te jin tnii vava'a ni sukan ni kaxtnu'u Su'si ma ja jin kandija o ya ma, te sukan jín ko sa'a o ni‑kani ni‑jika, te máko jin ko kua'a ni tnu'u ja ñayii ma, te koo jin ndaxsama i sukan ni ka kutu'va ni ma. C7 Vaa maa ya chi kúnda'vi ini xeen ña'a ya, te sa'a ya ja jin koo mani ni, te sa'a ya ja kuu jin kutoo tna'a xeen ni. Sukan jin ndo'o jin neni tee ñatuu ka kaxtnu'u ndaa tnu'u Su'si ma 6 Saña kúu Judas ñani Santiago ma, te jinukuechi sa nuu Jesucristo ma, te tée sa nuu ndijin ja ni ndakana ña'a Su'si ma ja jin ndani'i ta'vi ni ma vaa kútoo xeen ña'a ya ma, te maa Sa'ya ya Jesucristo ma jito va'a ña'a te jin koo vii jin koo va'a ni. M5Kua'a‑ka ja ni sa'a Jesús ma. Nute ni ka tee sa ndaka sukan ni sa'a Jesús ma chi jani ini sa ja masu kanda ni‑ka'nu ñuu ñayivi a jin ku'un libru jin kuva'a ma. Te sukan kó kuu.74gTe tee ya'a kúu maa tee ni yo ndikin ya ma, te ndáka'an de sukan ni kuu ma, te ni tee de sa'a, te ka jini o ja tnu'u ndáka'an de ya chi tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu. 31Chukan kúu ja ni jitenuu tnu'u ma ne'un ndaka ñayii ka ndikin ya ma ja tee yukan tee ni yo ndikin ya ma, masu kûu de. Kovaa Jesús ma, masu ni ka'an ya ja masu kûu de. Ja ni ka'an ya ma kúu: “Nú kúni sa ja koteku de onde kivi ndii sa ma, má ko ndi ini ni.” 42aJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú kúni sa ja koteku de onde kivi ndii sa ma, te ndijin, ¿naku ndí ini ni? Ndijin, kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 1 Nuu ni jini Pedro ma de, ni jikan‑tnu'u de Jesús ma: ―‍Señor, te tee ya'a, ¿naxe ko kuu de? ―‍kúu de jiña'a de. =0sJa ni konenuu Pedro ma, ni jini de ja ndandikin in‑ka tee ka ndikin ya ma, tee ni yo kutoo xeen Jesús ma. Te tee yukan chi maa tee ni iyo xiñi Jesús ma kivi ni ka kuxini ya ji'in ndaka de ma kúu de, te maa de kúu tee ni jikan‑tnu'u sa'a: “Señor, ¿na in kúu tee ke'en‑su'va ña'a ma?” Q/Ja ni ka'an ya sukan ma, Jesús ma, yikuu ya káxtnu'u ya naxe jin sa'a ñayii ma Pedro ma kivi kûu de ma, te ja sukan ndo'o de ma, te koo jayiñu'u nuu Su'si ma. Sani te jiña'a ya: ―‍¡Kondikin ña'a ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni jiña'a Jesús ma nuu Pedro ma ja má ko ndi ini de sukan ndo'o in‑ka ñayii ma 7.gJa ndaa ja ndaa ká'an sa, nuu ni iyo jaa‑ka ni ma, ni yo nukone'nu maa ni sa'ma ni ma, sukan‑va'a ki'in ni ndenu kúni ni ma. Kovaa nuna kuu nija'nu ni, skuili ni nda'a ni a, te in‑ka ñayii ndaku'ni chii ni a, te jin xsia'a ña'a i nuu ñatuu kúni ni ja ki'in ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. -)Ja ku‑uni jichi ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍Simón sa'ya Juan, ¿kútoo ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Pedro ma, ni kuxii ini de, vaa ja ku‑uni jichi kúu ja ni jikan‑tnu'u ya de nú kútoo de ya, te ni ndakone'e de: ―‍Señor, maa ni jini ndaka, te jini ni ja kútoo ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ko koto va'a ni ñayii ka kuu ndikachi sa a. U,#Ni ndakan‑tnu'u tuku ya de ja ku‑uu jichi: ―‍Simón sa'ya Juan, ¿kútoo ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Saa vi, Señor, jâ jini maa ni ja kútoo ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ko koto va'a ni ñayii ka kuu ndikachi sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. +Nuu ni jinu ni ka jasi ini de ma, Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya Simón Pedro ma: ―‍Simón sa'ya Juan, ¿kútoo xeen‑ka ña'a ni sana tna'a cha'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Saa vi, Señor, maa ni jini ja kútoo xeen ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ko koto va'a ni ñayii ka kuu lelu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. *+Cha'a kúu ja ku‑uni jichi ja ni kenda ya nuu tee ka ndikin ya ma, ja ni ndateku ya ma. Jesús ma, ni ndatnu'u ya ji'in Simón Pedro ma ) Sani te Jesús ma, ni jan tu'va ya, te ni tnii ya xtatila ma, te ni wa'a ya de, te suni sukan ni tnii ya tiaka ma, te ni wa'a ya de. o(W Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ne'e koo ni, te jín kasi ini o ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni‑in tee ka ndikin ya ma, ñatuu ka kusaa ini de ja jin kakan‑tnu'u de na in kúu ya, vaa jâ ka jini de ja maa Iya Tátnuni ma kúu ya. l'Q Simón Pedro ma, ni kaa de nuu barcu de ma, te ni tnii de ñunu ñu'u tiaka na'nu ma, te ni ñu'u de onde yu'u mar ma. Te cientu uu xiko uxi uni (153) ti kúu. Te visi kua'a xeen ti kúu, kovaa ñatuu ni te'nde ñunu ma. n&U Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ki xsia'a ni jaku tiaka yika ni ka tava ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. |%q Te nuu ni ka nde koo de nuu ñu'ú ma, te ni ka jini de ja jâ ni tna'a ñu'u, te yoxtnee in tiaka ji'in xtatila. b$=Te jaku‑ka tee ka ndikin ya ma, ni ka ndenda koo de yu'u ndute ma ji'in barcu de ma ka ñu'u ka ñu'u‑nka de ñunu de ma, vaa ñu'u chitu kuiti tiaka, te visi cientu‑ka metro sana jin nde koo de yu'u ndute ma. 8#iSani te in tee ni yo ndikin ya ma, tee ni yo kutoo xeen Jesús ma, jiña'a de Pedro ma: ―‍¡Iya Tátnuni ma kúu ya! ―‍kúu de jiña'a de. Yika ni jiniso'o Simón Pedro ma ja maa Iya Tátnuni ma kúu ya, te ni ndinuu kunu de su'nu de ma, vaa iyo vichi de nkuu, sani te ni kêe de nuu ndute ma. " Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jin skee ni ñunu ni a xiñi barcu a ichi kua'a a, te jin tava kua'a ni tiaka ―‍kúu ya jiña'a ya. Te sukan ni ka sa'a de. Sani te ñatuu ka kundee‑ka de jin ndatava de ñunu de ma, vaa kua'a xeen tiaka ni jaku'un. ?!wJesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍Ndijin, ¿ñatuu kuiti na tiaka ka tava ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Ñatuu kuiti ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ~~E~}V|{zzxxIwwutthsfrqpbonRmmlOkk ihh/gff5ee dCcbb5a``G__^V]]\,[[ZYXX(WW/VfUU2T!SRQPPNOqNcMLKK JIIxHHOGFEEDwCBA@6?G>l==U<;::$9877@615[4?3y2 10=..4-,e+Z**((&%%3$o#"}!' YvzKs?zkFtN 4 C T&E#ekC ’Nú ndijin, ka kutoo ni yika‑ni ja ñayii ka kutoo ña'a ma, ¿nawa ka sa'a‑ka ni ja ñatuu ka sa'a ñayii ñatuu ka kandija ja ká'an Su'si ma? Vaa onde ñayii ka ndiso kuechi ma, sukan‑ni ka sa'a tna i. Yj+Jin sa'a ni ja va'a nuu ñayii ma sukan ka kuni ni ja jin sa'a ña'a i maa ni. niUNú na in nawa jikan i, te kua'a ni, te nú na in xtandee ja neva'a ni ma, te máko ndakan‑ka ni. -hSNú na in kani in yikinuu ni a, kua'a ni tnu'u, te kani i in‑ka yikinuu ni ma. Te nú na in xtandee sa'ma ndii ni a, kua'a ni tnu'u te ki'in i ji'in su'nu ni a. gJin ka'an va'a ni ja jin kuu ñayii ka ka'an u'vi ja jin kuu ni ma. Jin kakan‑ta'vi ni ja jin kuu ñayii ka tee ña'a tnu'u ma. )fK’Kovaa ndijin ja ka niniso'o ni ja ká'an sa a: Jin kutoo ni ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni ma. Jin sa'a ni ja va'a nuu ñayii ka kiti ini nuu ni ma. Me’Nda'vi maa ndijin ja ndaka ñayii ñuu ñayivi a, ka chiñu'u ña'a i a, vaa sukan ni ka yo sa'a yuva i ñayii jana'a ma ja ni ka yo chiñu'u de tee ni ka yo xnda'vi ña'a ja tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ka kuu de ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin kutoo o ñayii ñatuu ka kunimani nuu o ma Ad{’Nda'vi maa ndijin ja vitna ka ni'i ka tna'a ni a, vaa jin ndakokon jin ndayichi ni. ’Nda'vi maa ndijin ja vitna ka kusii ini ni, kovaa jin ndanda'yu ni ja jin kuxii ini ni. c Sani te ni jiña'a tna ya: ―‍Kovaa nda'vi maa ndijin ñayii ka kuu xiku, vaa jâ ni ka iyo sii ini ni ñuu ñayivi ya. *bMJin kutachi xeen ni kivi yukan, vaa ndijin chi kua'a xeen ja va'a ja vii jin nduta'vi ni ja ka iyo onde andivi ma, te jin kona'a ni ja sukan ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii a, sukan ni ka yo sa'a ndeva'a yuva i ma tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 1a[’Ja vava'a ka kuu ndijin kivi jin ndakiti ini ñayii ma nuu ni ma, kivi jin taji ña'a i nuu ka iyo i ma, kivi jin tee ña'a i tnu'u ma, te jin saxiko ña'a i kuenda tnu'u ja in ñayii sa'a ja u'vi ka kuu ni, kuechi ja ka kandija ña'a ni saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 6`e’Ja vava'a ka kuu ndijin ja vitna ka kokon ka yichi ni a, vaa jin ndani'i jin ndatna'a ni. ’Ja vava'a ka kuu ndijin ja vitna ka nda'yu ni a chi jin ndusii ini ni. /_WJesús ma, nde'ya ya ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Ja vava'a ka kuu ndijin ja ka kunda'vi ni a, vaa jin koo ni ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma. u^cChukan kúu ja ndaka ñayii ma, ka kuni i ja jin kaki'i i Jesús ma, sukan‑va'a jin nduva'a i na kue'e ka ndo'o i ma, vaa Jesús ma, iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. Ñayii jin koo vii jin koo va'a ma ji'in ñayii jin kuxii ini ma B]Te ñayii ka yinee ña'a tachi ma, suni ni ka nduva'a i. g\GJesús ma, ni nuu ya ji'in tee ka ndikin ya ma, te ni jinkuiñi ya in nuu ndaa. Ka iyo kua'a ñayii ka ndikin ya ma, ji'in kua'a ñayii ñuu Judea ma, ji'in ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ichi yu'u mar ñuu Tiro ma ji'in Sidón ma. Ni ka kenda koo i ja jin koniniso'o i ja ká'an Jesús ma, ji'in ja jin nduva'a i kue'e ka ndo'o i ma. +[Oji'in Judas ma sa'ya Santiago ma, ji'in Judas Iscariote ma tee ke'en‑su'va Jesús ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu kua'a ñayii nZUji'in Mateo ma, ji'in Tomás ma, ji'in Santiago sa'ya Alfeo ma, suni tna Simón tee kúu Celote ma, 1Y[Te tee ya'a ni ka yo kuu Simón tee ni ndaxnani ya Pedro ma, ji'in Andrés ma ñani Simón ma, ji'in Santiago ma, ji'in Juan ma, ji'in Felipe ma, ji'in Bartolomé ma, NX Te nuu ni ndii ma, te ni kana ya tee ka ndikin ya ma, te ni ndakaji ya uxi uu de, te tee yukan ni xnani ya apóstol, (ja kúni ka'an “tee tetniñu maa ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma”). W Ne'un kivi yukan Jesús ma, ni ja'an ya in yuku, sukan‑va'a kakan‑ta'vi ya, te niñu yikuu ya jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma. UV# Kovaa jaku ñayii ma, ni ka ndakiti xeen ini i, te ni ka keja'a i ka ndatnu'u tna'a i naxe jin sa'a i Jesús ma. Ni kaji Jesús ma uxi uu tee tetniñu ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ZU- Sani te nde'ya ya ndaka ñayii ka nukoo xiñi ya ma, te jiña'a ya tee ñatuu kúu kanda nda'a ma: ―‍Ndaskuili ni nda'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni sa'a de sukan, te ni nduva'a nda'a de ma. T Te Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka kuu fariseo ma: ―‍In ja kakan‑tnu'u ña'a sa: ¿Nde a iyo ja kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ¿Ja va'a ma, xi ja u'vi ma? ¿Sa'a o ja koteku in ñayii, xi xnaa o i? ―‍kúu ya jiña'a ya. CSKovaa maa ya chi jini ya nawa ka jani ini de ma, te jiña'a ya tee ni yichi nda'a ma: ―‍Ndokuiñi ni, te jinkuiñi ni me'ñu a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee ma, ni ndokuiñi de. RTe tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka jito yu'u de Jesús ma, sukan‑va'a na jin kuni de nú ndasava'a ya nda'a tee ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te sukan‑va'a kuu jin xtekuechi de ya. AQ{In‑ka kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, Jesús ma, ni kivi ya ini veñu'u luluu ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya. Yinee in tee ni yichi nda'a kua'a de ma. 0PYTe jiña'a tna ya: ―‍Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa siki ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ndasava'a Jesús ma in tee ni yichi nda'a de TO!Te ni kenda de ve'e Su'si ma, te ni ke'en de xtatila ii Su'si ma, te ni ka jaa de ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, te vitna ja maa‑ni sutu ma kuu jin kaa xtatila yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. "N=Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Ñatuu nama ni ka ka'vi ni ja ni sa'a David ma in jichi nuu ka kokon de ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma? TM!Sani te jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma: ―‍¿Nava'a ka sa'a ni in ja masu kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. RL In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te kua'an Jesús ma ne'un itu ma, te tee ka ndikin ya ma, ka tnu'u de yoko triu ma, te ka skoyo de nuu nda'a de ma, te ka jaa de triu ma. WK''Ñatuu ni‑in ñayii ja ji'i i ndute uva jâ ni kuu kii‑ka ma, te kúni i ja ko'o i ndute yika ni kuva'a ma, vaa ká'an i: “Ndute ni kuu kii‑ka ma, ji'i asi‑ka de” ―‍kúu ya jiña'a ya.QJ&Chukan kúu ja tnaa o ndute uva yika ni kuva'a ma in nuu ñií jaa ma. 1I[%Ni masu tnaa o ndute uva yika ni kuva'a ma nuu ñií kiti jâ ni kuu kii iyo ma, vaa ndute uva ma chi sa'a de ja te'nde ñií ma, te skenaa o ndute ma ji'in ñií ma. oHW$Sani te ni ka'an ya in tnu'u vijin: ―‍Masu na in ka'nde vala sa'ma jaa i te ndachu'un i in nuu sa'ma tu'u ma, te nuna sa'a i sukan, skenaa i sa'ma jaa ma. Suni ja vala sa'ma jaa ma, masu kendoo va'a i nuu sa'ma tu'u ma. _G7#Kovaa kenda in kivi ja jin xtandiyo i suchi tnanda'a ma. Nuna kenda kivi yukan, sana jin koo ndite ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja in ja jaa ma chi masu ndáketna'a i ji'in ja tu'u ma 8Fi"Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin, ¿xi kuu jin sa'a ni ja jin koo ndite ñayii ka iyo viko tnánda'a ma, te vitna ja ka iyo‑ka i ji'in suchi yii tnánda'a ma? E!Te ka jiña'a de Jesús ma: ―‍Tee ka ndikin Juan ma ji'in tee ka ndikin tee ka kuu fariseo a, kua'a jichi ka iyo ndite de ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, kovaa tee ka ndikin ña'a ndijin a chi ndimaa ka jaa ka ji'i de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. RD Saña chi masu vee sa ja ndakana sa ñayii ka jani ini ja ñayii va'a ka kuu i ma chi vee sa ja ndakana sa ñayii ka ndakunitnuni ja ka ndiso kuechi i ma, sukan‑va'a jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndakokuiñi i nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ñatuu ka iyo ndite tee ka ndikin ya ma CJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ñayii ka iyo va'a ma chi ñatuu ka jiniñu'u i tee tatna ma chi yika‑ni ja ñayii ka ku'u ma. XB)Kovaa tee ka kuu fariseo tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in jaku‑ka tee ka kuu fariseo ma, ni ka keja'a de ka ka'an de tnu'u tee ka ndikin Jesús ma. Te ka jiña'a de: ―‍¿Nava'a ka jaa ka ji'i ni ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi ja ka xiko ñayii ma, ji'in ñayii ka ndiso kuechi a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. @AyIn kivi Leví ma, ni sa'a de ve'e de ma in viko jayiñu'u maa Jesús ma, te kua'a tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma ji'in kua'a‑ka ñayii ma ka nukoo nuu mesa ma. c@?Sani te Leví ma, ni ndokuiñi de, te ni xndoo de ndaka, te ni ndikin de Jesús ma. E?Ja ni jinu sukan ma, Jesús ma, ni kee ya, te ni jini ya in tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma nuu ñayii ka kivi koo ini ñuu ma ja jin xiko i ndatniñu i nuya'vi ma, te nani de Leví. Te núkoo de nuu ka ndake'en ya'vi de ma. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. >5Ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma, te ka ndachiñu'u i Su'si ma, kovaa ni ka yu'u xeen i, te ka ka'an i: ―‍Vitna, te ni ka jini o tna'a ja masu nama uun kúu ma ―‍ka kuu i ka ka'an i. Jesús ma, ni ndatnu'u ya ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma 7=gTe ora yukan ni ndakoo tee ñatuu kúu kanda ma nuu ka iyo ndaka ñayii ma, te ni ndake'en de nuu ni katuu de ma, te ndáchiñu'u de Su'si ma, kuan no'o de ve'e de ma. R<Te káxtnu'u sa ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin naa kuechi ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te jiña'a ya tee ku'u ma: ―‍Nuu ndijin ká'an sa, ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 6;e¿Nde a kúu ja yii‑ka ja kuña'a o tee ku'u a? ¿Yii‑ka ja kuña'a o ja: “Kuechi ni ma jâ ni ka naa”, o xi yii‑ka ja kuña'a o: “Ndakoo ni, te ndakaka ni”? :Kovaa Jesús ma chi ni jinitnuni ya ndaka ja ka jani ini de ma, te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Nava'a ka jani ini ni sukan? 9Sani te tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka jani ini de: “¿Na in kúu tee ya'a ja ká'an de tnu'u ya'a ja masu játna ini Su'si ma? Vaa maa in‑ni Su'si ma kuu xnaa kuechi o ma”, ka kuu de ka ka'an de. +8OTe nuu ni jini Jesús ma ja ka kukanu ini xeen de ya ma, te jiña'a ya nuu tee ku'u ma: ―‍Ndijin, ndaka kuechi ni ma jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya. 71kovaa ñatuu ka jini de nde ichi jin kivi koo de, vaa iyo kua'a xeen ñayii ma. Te chukan kúu ja ni ka ka koo de onde xini ve'e ma, te ni ka ndakana de jaku teja ma, sukan‑va'a ndanune. Te ni ka nune'e de nuu yoxtnee tee ku'u ma me'ñu ndaka ñayii ma nuu iyo Jesús ma. &6ESani te ni ka kenda koo tee ka ndiso in tee ñatuu kúu kanda de. Ka kuni de ja jin chinee de tee ma ini ve'e ma, te jin kakin tuu de tee ma nuu Jesús ma, [5/In kivi ja yikuu Jesús ma káxtnu'u ya nuu ñayii ma tnu'u ya ma, te suni ka nukoo tna tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ve koo de ndaka yu'u ñuu Galilea ma, ji'in Judea ma, ji'in Jerusalén ma. Te tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma iyo ji'in Jesús ma, te ndásava'a ya ñayii ka ku'u ma. Z4-Kovaa Jesús ma, ni yo kesiin ya, te ni yo ja'an ya ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, te ni yo jikan‑ta'vi ya nuu Yuva ya Su'si ma. Jesús ma, ni xnaa ya kuechi in tee ñatuu kúu kanda de, te ni nduva'a de l3QKovaa su'va kua'a xeen‑ka ñayii ma ka ndaka'an milagru sa'a Jesús ma. Te ni ka ndututu kua'a ñayii ma yukan, sukan‑va'a jin koniniso'o i ja ká'an ya ma, te sukan‑va'a jin nduva'a i kue'e ka ndo'o ka tna'a i ma. j2MTe Jesús ma, ni tatnuni ya: ―‍Másu ko kuña'a ni ni‑in nuu ñayii ma, su'va kuá'an ni, te kaxtnu'u ni ñií ni a nuu sutu ma, te kinda'a ni ja ndakua'a ni nuu Su'si ma ja ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ja jâ ni nduvii ni a, sukan ni tatnuni Moisés ma, sukan‑va'a ndaka i jin kuni ja ni nduvii ni kue'e ndo'o ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. B1} Jesús ma, ni sonee ya nda'a ya siki de, te jiña'a ya: ―‍Kúu ini sa ja nduva'a ni. ¡Kendoo vii ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan, te ni nduva'a tee ku'u lepra ma. 0) In kivi iyo Jesús ma in ñuu iyo yukan, te ni kenda in tee ndo'o kue'e lepra. Ja ni jini de Jesús ma, ni jakindeyi de onde nuu ñu'ú ma, te jikan‑ta'vi de: ―‍Iya Tátnuni, nú kúni maa ni, ndasavii ña'a ni kue'e ndó'o sa ya ―‍kúu de jiña'a de ya. R/ Sani te ni jan koo de ji'in barcu ma, ni ka jani de tnu onde yatni nuu ñu'ú ma, te ni ka xndoo de ndaka, te kuan koo de ji'in Jesús ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya in tee ku'u kue'e nani lepra . Suni ka iyo tna Santiago ma ji'in Juan ma, sa'ya Zebedeo ma, tee ka ndikin tna'a ji'in Simón ma. Kovaa Jesús ma, jiña'a ya Simón ma: ―‍Má koyu'u ni. Onde vitna, te ko kuu ni in tee ndaxtutu ñayii ja jin kondikin i maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. k-O Vaa Simón ma ji'in ndaka‑ka tee ma, ni ka yu'u de, ja kua'a xeen tiaka ni ka tava de ma. Q,Ja ni jini Simón ma sukan ma, te ni jinkoo jiti de nuu Jesús ma, te jiña'a de ya: ―‍¡Iya Tátnuni, má ki tu'va ña'a ni, vaa saña chi in tee ndiso kuechi kúu sa! ―‍kúu de jiña'a de. +'Sani te ni ka sa'a seña nuu tna'a de, nuu tee ka ñunee nuu in‑ka barcu ma, sukan‑va'a ki koo de ki chindee de tee ma. Ni jan koo de, te ni ka ndaxchitu kuiti de ndunduu barcu ma, te vala‑nka ja jin sa'vi tna tnu nuu ndute ma kuechi ja kua'a xeen tiaka ma kúu. *}Te nuu ni ka sa'a de sukan ma, te ni ka jaku'un kua'a xeen tiaka, te onde ñunu ma ve te'nde, ja kua'a ti kúu ma. F)Simón ma, ni ndakone'e de: ―‍Teskua'a, niñu ka yikuu sa ka satniñu sa, te ñatuu na tiaka ni ka tava sa, kovaa maa ni tátnuni, te skee sa ñunu sa a ―‍kúu de jiña'a de. M(Nuu ni jinu ni ka'an ya ma, te jiña'a ya Simón ma: ―‍Kuá'an ni ji'in barcu ni a nuu ñu'u kunu‑ka ndute a, te skee ni ñunu ni a, sukan‑va'a tava ni tiaka ma ―‍kúu ya jiña'a ya. {'oJesús ma, ni kaa ya in nuu barcu ma, te kuenda Simón ma kúu tnu, te ni ka'an yu'u ya nuu Simón Pedro ma ja na skaka‑ka de tnu jaku nuu ndute ma. Sani te ni jinkoo ya nuu barcu ma, te onde yukan ni keja'a ya káxtnu'u ya nuu ñayii ma. &Jesús ma, ni jini ya uu barcu yu'u mar ma. Ñatuu na in ka ñunee, vaa tee ka tava tiaka ma, ni ka nu koo de ka ndakate de ñunu de ma. % In kivi iyo Jesús ma yu'u mar nani Genesaret ma, te ñayii ma, ûni ka jexni'ni i ya, vaa ka kuni i ja jin koniniso'o i tnu'u Su'si ma. ~$u,Te chukan kúu ja kua'an Jesús ma káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ma ini veñu'u lilikin ñuu Judea ma.W#'+Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Suni ki'in sa in‑ka ñuu kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma siki ja sukan tatnuni ya ma, vaa chukan kúu ja ni tetniñu ña'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. k"O*Ja ve ndii ma Jesús ma, ni kee ya ini ñuu ma, te kua'an ya in nuu masu nawa iyo kuiti. Kovaa ñayii ma chi ka ndanduku i ya, te ni jan koo i nuu iyo ya ma. Ka kuni i ja jin sunkani i ya, sukan‑va'a ma ki'in‑ka ya. !)Te kua'a ñayii ka ku'u ma, ni ka ke koo tna ña'a tachi ma, te ka kayu'u tachi ma ka ka'an i: ―‍¡Ndijin kúu Sa'ya Su'si ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin ka'an i, vaa ka jini i ja suu ya kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ini veñu'u lilikin M (Nuu ve ñini ma ndaka ñayii ka neva'a ñayii ka ku'u ndi‑in ndi‑in kue'e ma, ni jan koo i nuu Jesús ma, te ni sonee ya nda'a ya siki ndi‑in ndi‑in ñayii ma, te ni ndasava'a ya i. {o'Jesús ma, ni jinkoo jiti ya nuu kátuu ña ma, te ni ndonda ya nuu ka'ni ma, te ka'ni ma, ni ndee ña'a i. Sani te ni ndakoo ña, te ni satu'va ñukuun ña nawa kaa ya ji'in ñayii ka iyo ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ku'u ^5&Jesús ma, ni ndee ya ini veñu'u luluu ma, te ni kivi ya ini ve'e Simón Pedro ma. Te si'i xiso Simón Pedro ma, ku'u ña. Yi'i xeen ña'a ka'ni, te ka jikan‑ta'vi i nuu Jesús ma ja na ndasava'a ya ña. 5%Te ni ka yo ka'an va'a, ni ka yo ka'an vii ñayii ma ja kuu Jesús ma ni‑ka'nu ñuu ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya si'i xiso Simón Pedro ma Y+$Ndaka ñayii ma ni ka yu'u, te ka ka'an ndi‑in ndi‑in i: ―‍¿Na tnu'u kúu cha'a? Vaa tee ya'a chi ûni tátnuni de nuu tachi ma ja na jin ke koo i, te ka ke koo i ―‍ka kuu ñayii ma ka ka'an i. |q#Te ni ndonda ya nuu tachi ma, te jiña'a ya: ―‍Kasiyu'u, te xndoo tee ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te tachi ma, ni skana i tee yukan nuu ñu'ú ma nuu ka iyo ndaka ñayii ma, te ni kee i de, te ñatuu na ja u'vi ni sa'a i de. fE"―‍¡Kuá'an ni! ¿Nava'a kívi nduu ni nuu ka iyo saña, Jesús iya vee ñuu Nazaret ma? ¿Vee ni ja xnaa ña'a ni? Saña chi jini ña'a sa, te jini sa ja iya ii vee nuu Su'si ma kúu ni ―‍kúu i jiña'a i. lQ!Ini veñu'u luluu ma iyo in tee yinee ña'a in tachi, te tachi ma, káyu'u nini'i i jiña'a i ya: s_ Te ñayii ma, ka sa'vi‑nka ini i sukan káxtnu'u ya ma, vaa ká'an ya sukan ká'an in ñayii tátnuni. /WJesús ma, kua'an ya ñuu Capernaum ma in ñuu maa Galilea ma. Te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te káxtnu'u ya nuu ñayii ma. ykKovaa Jesús ma, ni ndee ya me'ñu ñayii ma, te kua'an ya. Ni ndasava'a Jesús ma in tee yinee ña'a in tachi 4aNi ka ndokuiñi i, te ni ka kene'e i ya ini ñuu ma, ni jan koo i ji'in ya onde nuu yuku sukun‑ka ma, yuku ndenee ñuu ma, sukan‑va'a onde sukun ma te jin skee i ya. q[Ja ni ka jiniso'o i sukan ma, ndaka ñayii ka iyo ini veñu'u luluu ma, ni ka ndakiti xeen ini i. <qSuni ka iyo ñayii ñuu Israel ma ja ka ku'u i lepra kivi nuu ni iyo Eliseo ma, kovaa masu na in ni nduva'a, yika‑ni ja Naamán ma, tee ñuu Siria ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ^5Kovaa Elías ma, ñatuu ni ja'an de nuu ni‑in ña'a ñuu Israel ya ja ni ka ji'i yii ña ma sukan‑va'a sa'a Su'si ma ja koo ja jin kaa ña ma, yika‑ni ja nuu in ña'a ñuu Sarepta ma, yatni ñuu Sidón ma. Ja ndaa kúu ja ka iyo kua'a ña'a ñuu Israel ya ja ni ka ji'i yii ña ma, te kivi ni iyo Elías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, nuu ñatuu ni kuun savi uni kuiya yo sava ma, te ni ka yo kokon xeen ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te ni ka'an‑ka ya: ―‍Ja ndaa kúu ja ni‑in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si a, te jin ndakuan‑ta'vi i de ñuu de ma.  Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa kúu ja jin ka'an ni nuu sa: “Tee tatna, satatna ni maa ni.” Te suni jin ka'an ni: “Tna'a ja ni ka jiniso'o sa ja ni sa'a ni ñuu Capernaum ma, te suni sa'a tna ni ñuu ni a” ―‍kúu ya jiña'a ya. Y+Ndaka ñayii ma ka ka'an ja va'a ja kuu Jesús ma, te ni ka sa'vi‑nka ini i ndaka ja vii sa'a ya ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Masu tee ya'a kúu sa'ya José ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i.  Te ni keja'a ya ká'an ya, te jiña'a ya: ―‍Vitna jâ ni kenda nuu ni a ja ko kuu sukan ndee tnu'u Su'si a ―‍kúu ya jiña'a ya. # ?Sani te Jesús ma, ni ndakasi ya tutu ma, te ni ndakua'a ya nuu tee kúcargu veñu'u ma, te ni nukoo ya. Ndaka ñayii ka iyo yukan, ka nde'ya i ya. q [ji'in ja kaxtnu'u sa ja jâ ni kenda kuiya vava'a,
ja sa'a Iya Tátnuni ma ja jin ndani'i ta'vi i.  3Maa Xtumani Iya Tátnuni ma iyo siki sa a, vaa ni sa'a siin ña'a ya,
sukan‑va'a ki'in sa jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a nuu ñayii ka ndo'o ka neni nuu ja u'vi ma,
te ni tetniñu ña'a ya ja kaxtnu'u sa naxe jin ndayaa ñayii ka ndesi va'a ma,
te sa'a sa ja jin ndundijin nuu ñayii inukuaa ma,
te ndaxsiaa sa ndaka ñayii ka ndo'o ka neni ja sa'a ña'a in‑ka ñayii ma, } sTe ni ka wa'a i tutu ja ni tee tee kúu Isaías ma. Ja ni ndakune ya ma, te ni ndani'i ya nuu sa'a ká'an ma: Jesús ma, kua'an ya ñuu Nazaret ma, ñuu nuu ni ja'nu ya ma. Te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni kivi ya veñu'u luluu ma, sukan ni yo jatna ini ya ja ko sa'a ya ma. Te ni ndokuiñi ya, sukan‑va'a ka'vi ya tnu'u Su'si ma.  Te káxtnu'u ya ini veñu'u lilikin ndaka ñuu ma, te ndaka i ni ka ndachiñu'u ya. Jesús ma, sa'a ni sa'a ya ñuu Nazaret ma #?Jesús ma, ni ndenda ya ñuu Galilea ma. Te ûni iyo ndija ya ji'in Xtumani Ndios ma ji'in ya, te ni‑ka'nu yu'u ñuu ma ka ka'an vii i ja kuu ya. E Nuu ña ni ni'i‑ka tachi ma naxe kototnuni‑ka i Jesús ma, te ni kujika i nuu ya, te ndetu tuku i in‑ka jichi ja xtna'a i ya. Jesús ma, ni keja'a ya tniñu ya ñuu Galilea ma ' Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Suni tnu'u Su'si a ká'an: “Masu kototnuni ro Su'si ro Iya Tátnuni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. [/ ji'in nda'a i ma,
sukan‑va'a ma jinu ni nuu in yuu ―‍kúu i jiña'a i.  vaa tnu'u Su'si ma ká'an:Su'si ma, tatnuni ya nuu ángel ya ma ja jin ko koto ña'a i,
te jin ndachituu ña'a i \1 Sani te tachi ma, ni jan xsia'a i ya ñuu Jerusalén ma, te ni skaa i ya in nuu sukun xini veñu'u ka'nu ma, te jiña'a i: ―‍Nu ndija ja Sa'ya Su'si kúu ni, onde ya'a, te skee ni maa ni onde kunu ma, ucJesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te sa'a jiña'a ya: ―‍Kuán ndiyo ki'in ro, vaa tnu'u Su'si a ká'an: “Maa in‑ni Su'si Iya Tátnuni ma ndachiñu'u ro, te kunukuechi ro nuu maa in‑ni ya” ―‍kúu ya jiña'a ya. wgNuna jinkuiñi jiti ni nuu sa ja ndachiñu'u ña'a ni, te ndaka ko kuu kuenda maa ni ―‍kúu i jiña'a i. .~Ute jiña'a i: ―‍Saña ni ndani'i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a ji'in jayiñu'u iyo a, vaa maa sa tátnuni, te kua'a sa na in kúni sa ja kua'a sa, te kuu taa sa. t}aSani te tachi ma, ni ja'an i ji'in ya in nuu sukun‑ka, te ni kaxtnu'u i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, W|'Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Tnu'u Su'si a ká'an: “Masu maa in‑ni ja kaa ja ko'o o ma sa'a ja koteku o chi su'va ja kandija o ndaka tnu'u ká'an káchi Su'si ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. {-Sani te tachi ma, jiña'a i: ―‍Nu ndija ja Sa'ya Su'si kúu ni, te tatnuni ni ja yuu ya'a, nduu i xtatila ja kaa ni ―‍kúu i jiña'a i. -zSTe yukan ni iyo ya uu xiko (40) kivi. Te tachi ma, ni kenda i ja ni jitotnuni i ya, te ñatuu nawa ni jaa ya ndaka kivi yukan. Chukan kúu ja ni keja'a kókon ya. Ay }Jesús ma, ûni iyo ndija ya ji'in Xtumani Ndios ma, te nuu ni ndakokuiñi ya ja ni ja'an ya yute Jordán ma, te Xtumani Ndios ma, ni jan xsia'a ya ya ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma. zxm&sa'ya tee ni yo kuu Enós ma, sa'ya tee ni yo kuu Set ma, sa'ya tee ni yo kuu Adán ma, sa'ya maa Su'si ma.+wO%sa'ya tee ni yo kuu Matusalén ma, sa'ya tee ni yo kuu Enoc ma, sa'ya tee ni yo kuu Jared ma, sa'ya tee ni yo kuu Mahalaleel ma, sa'ya tee ni yo kuu Cainán ma, !v;$sa'ya tee ni yo kuu Cainán ma, sa'ya tee ni yo kuu Arfaxad ma, sa'ya tee ni yo kuu Sem ma, sa'ya tee ni yo kuu Noé ma, sa'ya tee ni yo kuu Lamec ma, u7#sa'ya tee ni yo kuu Serug ma, sa'ya tee ni yo kuu Ragau ma, sa'ya tee ni yo kuu Peleg ma, sa'ya tee ni yo kuu Heber ma, sa'ya tee ni yo kuu Sala ma, "t="sa'ya tee ni yo kuu Jacob ma, sa'ya tee ni yo kuu Isaac ma, sa'ya tee ni yo kuu Abraham ma, sa'ya tee ni yo kuu Taré ma, sa'ya tee ni yo kuu Nacor ma, Bs}!sa'ya tee ni yo kuu Aminadab ma, sa'ya tee ni yo kuu Admín ma, sa'ya tee ni yo kuu Arní ma, sa'ya tee ni yo kuu Esrom ma, sa'ya tee ni yo kuu Fares ma, sa'ya tee ni yo kuu Judá ma, =rs sa'ya tee ni yo kuu David ma, sa'ya tee ni yo kuu Isaí ma, sa'ya tee ni yo kuu Obed ma, sa'ya tee ni yo kuu Booz ma, sa'ya tee ni yo kuu Sala ma, sa'ya tee ni yo kuu Naasón ma, qsa'ya tee ni yo kuu Melea ma, sa'ya tee ni yo kuu Mena ma, sa'ya tee ni yo kuu Matata ma, sa'ya tee ni yo kuu Natán ma, Cpsa'ya tee ni yo kuu Leví ma, sa'ya tee ni yo kuu Simeón ma, sa'ya tee ni yo kuu Judá ma, sa'ya tee ni yo kuu José ma, sa'ya tee ni yo kuu Jonam ma, sa'ya tee ni yo kuu Eliaquim ma, osa'ya tee ni yo kuu Josué ma, sa'ya tee ni yo kuu Eliezer ma, sa'ya tee ni yo kuu Jorim ma, sa'ya tee ni yo kuu Matat ma, n5sa'ya tee ni yo kuu Melqui ma, sa'ya tee ni yo kuu Adi ma, sa'ya tee ni yo kuu Cosam ma, sa'ya tee ni yo kuu Elmadam ma, sa'ya tee ni yo kuu Er ma, 'mGsa'ya tee ni yo kuu Joanán ma, sa'ya tee ni yo kuu Resa ma, sa'ya tee ni yo kuu Zorobabel ma, sa'ya tee ni yo kuu Salatiel ma, sa'ya tee ni yo kuu Neri ma, #l?sa'ya tee ni yo kuu Maat ma, sa'ya tee ni yo kuu Matatías ma, sa'ya tee ni yo kuu Semei ma, sa'ya tee ni yo kuu Josec ma, sa'ya tee ni yo kuu Judá ma, $kAsa'ya tee ni yo kuu Matatías ma, sa'ya tee ni yo kuu Amós ma, sa'ya tee ni yo kuu Nahúm ma, sa'ya tee ni yo kuu Esli ma, sa'ya tee ni yo kuu Nagai ma, j9sa'ya tee ni yo kuu Matat ma, sa'ya tee ni yo kuu Leví ma, sa'ya tee ni yo kuu Melqui ma, sa'ya tee ni yo kuu Jana ma, sa'ya tee ni yo kuu José ma, kiOJesús ma yi'i ya oko uxi (30) kuiya nuu ni keja'a ya satniñu ya ja ni tatnuni Su'si ma. Te ñayii ma, ka ka'án i ja sa'ya José ma kúu ya, vaa ni yo jito de ya ja ni ja'nu ya ma. Te José ma ni yo kuu sa'ya Elí ma, Chte sukan kaa in sata kaa Xtumani Ndios ma, ni nuu ya, te ni jakoxtnee ya siki Jesús ma. Te ni ka jiniso'o ñayii ma ja sa'a ká'an Su'si ma onde andivi ma: ―‍Ro'o kúu Sa'ya maa ri, te kútoo ña'a ri, te játna ini ri ja sa'a ro a ―‍kúu ya jiña'a ya. Tee ka kuu tna'a Jesucristo ma tee jana'a‑ka ma %gCKivi yikuu Juan ma skuandute de ndaka ñayii ma, suni ni kenda tna Jesús ma, te ni jandute ya. Te nani jikan‑ta'vi ya ma, te ni ndanune andivi ma, f+Te Herodes ma, ndaka ja u'vi ni yo sa'a de ma, te ni sa'a‑ka de in‑ka ja u'vi, vaa ni chinee de Juan ma vekaa ma. Jesús ma, ni jandute ya =esTe suni ni ndonda de nuu Herodes tee tátnuni ma, vaa Herodes ma, ni ndakueka de ña'a kúu Herodías ma, ñasi'i ñani de Felipe ma, te suni kua'a‑ka ja u'vi ni yo sa'a de ma. zdmTe sa'a ji'in kua'a‑ka ja ni ka'an‑so'o Juan ma, te ni kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a nuu ñayii ma. Ac{Vaa yinda'a ya ja ndasavii ya triu ma, te sa'a siin ya paja ma, te tava'a ya triu ma nuu ku'un i ma. Te ka'mi ya paja ma in nuu ñu'u ja masu nda'va kuiti i ―‍kúu de jiña'a de. b Kovaa Juan ma, jiña'a de nuu ndaka ñayii ma: ―‍Saña chi ja ndaa kúu ja skuandute ña'a sa ji'in ndute, kovaa kenda iya neva'a‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu sana saña, kovaa ni a ñií ndijan ya ma masu kaa masu iyo sa ja ndaji sa. Te maa ya chi skuandute ña'a ya ji'in Xtumani Ndios ma, nuna jin kachi ni. Te nú ña'a, iyo ya ja chunee ña'a ya nuu ñu'u i'ni ndú'va ma. ayTe ñayii ka iyo ma, ka ndi ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i xi saa Juan ma kúu Cristo iya tetniñu Su'si ma. `Suni jaku tee ka kuu soldado ma, ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍Te saña, ¿nawa jin sa'a sa? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ni ndakone'e de: ―‍Máko jin xtandee ni nuu ni‑in ñayii ma nawa ka neva'a i ma, ni a jin xsiu'u ni i, ni a jin xtekuechi ni i tna'a ja masu nawa ni ka sa'a i ma. Jin koo sii ini ni ji'in ja ka ke'en ya'vi ni ma‑ni ―‍kúu de jiña'a de. _! Juan ma, jiña'a de: ―‍Máko jin ndake'en ya'vi kua'a‑ka ni ja sukan iyo ja jin ndake'en ya'vi ni ma ―‍kúu de jiña'a de. ]^3 Suni ni ka jan tu'va ña'a tee ka ndake'en ya'vi ja ka xiko ñayii ma, sukan‑va'a skuandute ña'a Juan ma, te ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍Teskua'a, ¿nawa jin sa'a saña? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ~]u Juan ma, ni ndakone'e de: ―‍Nú nde ni neva'a uu muda sa'ma ni, jin kua'a ni in ñayii ñatuu nawa neva'a i ma, te nde ni neva'a ja jin kaa ni, jin kua'a ni vala ñayii ñatuu nawa ka neva'a i ja jin kaa i ma ―‍kúu de jiña'a de. ~\u Sani te ñayii ma, ni ka jikan‑tnu'u i: ―‍¿Te nú sukan, nawa jin sa'a sa? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. \[1 Te ká'an sa ja jâ iyo kaa ma xuu yutnu ma, ja ka'nde i onde yo'o tnu ma. Ndaka yutnu masu kúun javixi va'a ma, jin te'nde tnu, te jin koo tnu nuu ñu'u ma, te jin kayu jin koko tnu ―‍kúu de jiña'a de. EZJin ko sa'a ni ja va'a, sukan‑va'a kona'a ndija ja ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni te ni ka ndakokuiñi ni nuu Su'si ma. Te másu ko jin ka'an ni: “¡Yo'o chi jin ndani'i ta'vi o, vaa sa'ya tata Abraham ma ka kuu o!” Vaa ja ndaa ká'an sa ja visi yuu ya'a chi kuu ndasa'a Su'si ma sa'ya tata Abraham ma. VY%Nuu ni ka kenda koo ñayii ma sukan‑va'a skuandute ña'a Juan ma, te jiña'a de: ―‍¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ni! ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ni ja jin kaku ni ja ma xndo'o xneni ña'a Su'si ma? ZX-te ndaka ñayii ñuu ñayivi a jin kuni naxe sa'a Su'si ma ja jin kaku i ma.” "W=Ndaka ndu'va kunu ma, jin ndachitu i,
te ndaka yuku ma ji'in tinduu ma, jin ndundaa i,
te ichi kua'an yakua kua'an yo'o ma, jin ndundaa i, V!Te ja sukan ni yo sa'a de ma, te ni kuu sukan ni tee Isaías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ja ká'an sa'a ma:“In tee káyu'u onde nuu masu nawa iyo kuiti ma:Jin satu'va ni ichi Iya Tátnuni ma,
jin ndakune ni in ichi ndaa. SUTe Juan ma, kua'an de ndaka ichi yu'u yute Jordán ma, jiña'a de ñayii ma ja na jin ndakani jín ndaka'vi ini i nuu Su'si ma, te jín kuandute i, sukan‑va'a Su'si ma, ndasakanu ini ya kuechi i ma. (TIte Anás ma ji'in Caifás ma ka kuu tee ka tatnuni nuu sutu ma. Te kivi yukan ni ka'an Su'si ma nuu Juan sa'ya Zacarías ma, onde nuu masu nawa iyo kuiti ma. 5S eTe kuiya ku‑ja'un ja tátnuni tee kúu emperador nani Tiberio ma ñuu Roma ma, te Poncio Pilato ma tátnuni ñuu Judea ma, te Herodes tetrarca ma tátnuni ñuu Galilea ma, te ñani de Felipe tetrarca ma tátnuni ñuu Iturea ma ji'in Traconite ma, te tee nani Lisanias ma tátnuni ñuu Abilinia ma, R4Te Jesús ma, ve kundichi‑ka ya, te ve kua'nu‑ka ya, te ja sa'a ya ma játna ini Su'si ma te ka jatnu'u ini ña'a ñayii ma.'QG3Sani te kuan no'o ya ji'in de ñuu Nazaret ma, te ni yo kandija ya ndaka nuu yuva ya ma. Te si'i ya ma, ni yo tava'a ña ini anua ña ma ndaka nawa kúu ma. AP}2Kovaa masu ni ka jaku'ni ini de ja ni ka'an ya ma. 5Oc1Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a ka ndanduku ña'a ni? ¿Ñatuu ka jini ni ja jiniñu'u ja satniñu sa tniñu iyo nuu Yuva sa ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. ~Nu0Nuu ni ka jini yuva ya ma sukan sa'a ya ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te si'i ya ma, jiña'a ña: ―‍Sa'ya maa ri, ¿nava'a ni sa'a ro sa'a? Yuva ro a ji'in ru'u ya, ka ndanduku ña'a ri, te ka ndi ini xeen ri ―‍kúu ña jiña'a ña. 0~3||*zyyxUwvuPtsts rqopoo nmSlkjihggg"f?eddHbb:aa4`4_l]]*\"[6Z9YXWVVUTSRR4Q:PAO#NLMLKJJ IHVGG5F}EDDCrBBKA@Z?>>=/< ;998l76p5443^2000%/,.C,++*))9('&%$$5#u"!!#KL@9uO; u lQ ¿Na nde jiniñu'u ja in ñayii, te koneva'a i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a te skenaa i anua i ma? >~u Vaa ñayii kúni ja koo va'a i ñuu ñayivi ya chi skenaa i anua i ma. Kovaa nú na in, visi na kûu i ñuu ñayivi ya ja kuechi ja káxtnu'u i tnu'u maa sa a chi ndani'i ta'vi i. }  Sani te jiña'a ya nuu ndaka de ma: ―‍Nú na in kúni ja kondikin ña'a i, máko sa'a i sukan játna ini maa i ma, su'va kondikin vava'a ña'a i ndaka kivi, visi ndó'o néni i sukan ndó'o néni ñayii jiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma. @|y Te jiña'a ya: ―‍Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi iyo sa ja ndo'o neni sa, te jin saxiko ña'a tee ka ndanuu ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te jin ka'ni ña'a de. Kovaa nuu uni kii ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. ({I Kovaa Jesús ma, ni sacargu xeen ya de ja máko jin kuña'a de sukan nuu ni‑in ñayii ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya Vz% Te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍Te ndijin, ¿na in kúu sa, ka ka'an ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Ndijin kúu Cristo iya vee nuu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. !y; Te ni ka ndakone'e de: ―‍Jaku ñayii ma, ka ka'an i ja Juan tee skuandute ma kúu ni, te jaku‑ka i ma ka ka'an ja Elías ma kúu ni, te jaku‑ka tuku i ma ka ka'an ja in tee jana'a ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ni ndateku ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Lx In kivi, te yikuu maa in‑ni Jesús ma jikan‑ta'vi ya, te ka iyo tna tee ka ndikin ya ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Na in kúu sa, ka ka'an ñayii ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. ewC Ndaka ñayii ma, ni ka jaa i onde ni ka ndutu chii i ma, te ni ka ndaxtutu de ndaka‑ka ja ni kendoo ma, te ni ka ndachitu uxi uu‑ka chika. Pedro ma, ni ka'an de ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma 2v] Sani te Jesús ma, ni tnii ya ndi‑u'un xtatila ma ji'in nduu tiaka ma, te ni ndonenuu ya ichi andivi ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja ndaka ja ni wa'a ya ja jin kaa de ma, te ni ta'vi ya. Sani te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, sukan‑va'a jin kua'a de ja jin kaa ndaka ñayii ma. Eu Sukan ni ka sa'a de, te ni ka jinkoo ndaka ñayii ma. Dt Te visi u'un mil tee ka iyo. Kovaa Jesús ma, jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin sa'a ni ja jin kunukoo uu xiko uxi (50), uu xiko uxi (50) ñayii a ―‍kúu ya jiña'a ya. /sW Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jin kua'a maa ni ja jin kaa i ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Masu nawa ka neva'a sa, yika‑ni ja u'un‑ni xtatila te uu‑ni tiaka, te nú sukan te jín koo sa jin kuaan sa ja jin kaa ndaka ñayii ya'a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Ir  Nuu ve kukuee ma, ni ka jan tu'va ña'a ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ka jiña'a de: ―‍Ndakuan‑ta'vi ni nuu ñayii a, sukan‑va'a jín koo i jín ndatatu i, te jín nduku i nawa jin kaa i ichi yu'u ñuu ma ji'in ichi yuku ma, vaa nuu ka iyo o a chi masu nawa iyo kuiti ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Xq) Kovaa nuu ni ka jini ñayii ma ja kua'an ya ma, te ni ka ndikin i ya, te Jesús ma, ni jan‑ta'vi ya i, te ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, te ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u ma. =ps Nuu ni ka ndenda koo tee ka kuu apóstol ma, ni ka ndakani de nuu Jesús ma ja ni ka sa'a de ma. Sani te ni jeka ya de, te kua'an ya ji'in maa‑ni de in ñuu nani Betsaida. so_ Kovaa Herodes ma, ká'an de: ―‍Vitna ja maa o ni tetniñu ja jin ka'nde i xini Juan ma, ¿na in kúu tee ya'a ja jiniso'o o ja kua'a xeen ja ka ndakani i ja kuu de ma? ―‍kúu de ká'an de. Chukan kúu ja Herodes ma, ni yo nduku de naxe kuni de Jesús ma. Ni sa'a Jesús ma ja ni ndukua'a xtatila ma ji'in tiaka ma, te ni kanda ja ni ka jaa u'un mil tee n5 te jaku‑ka i ka ka'an ja ni ndenda Elías ma, te jaku‑ka i ka ka'an ja in tee jana'a ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ni ndateku. 1m[ Te tee kúu rey Herodes ma, ni jiniso'o de ja ka ka'an i ndaka sukan kúu ma, te ñatuu ní'i ini de naxe kani ini de. Vaa jaku i ka ka'an ja Juan ma ni ndateku, Yl+ Ni ka ke koo de, te kuan koo de ni‑ka'nu yu'u ñuu ma, ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te ka nduva'a ñayii ka ku'u ma. Ndí ini tee kúu Herodes ma nkU Te ndeva'a‑ni ñuu ñatuu ka kuni i ja jin kuan‑ta'vi ña'a i ma, te jin nde koo ni ñuu yukan, te jin skoyo ni ñuyaka ja'a ni ma, sukan‑va'a ñayii yukan, jín kona'a i ja jâ ni ka xtu'va ni i ―‍kúu ya jiña'a ya. cj? Ndeva'a‑ni ve'e kenda koo ni ma, te jin kendoo ni onde kivi jin nde koo ni ñuu yukan. /iW Te jiña'a ya: ―‍Máko jin kinda'a ni ndatniñu jin koo ni. Ni a karroti ni, ni a bolsa ni, ni a xita jin kaa ni, ni a xu'un, ni a sa'ma jin ndaxsama ni maa ni. 'hG Te ni tetniñu ya de ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, te jin kakan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ma. g  Jesús ma, ni ndaxtutu ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ni wa'a ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu, sukan‑va'a jin tatnuni de nuu tachi ma, te jin xndoo i ñayii ka yinee i ma, te jin kakan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ma. f8Te yuva i ma, ni ka sa'vi‑nka ini de. Kovaa Jesús ma, ni tatnuni ya ja má jin ndakani de nuu ni‑in ñayii ja sukan ni kuu ma.se_7Sani te ni ndateku i, te ni ndakoo kunu i. Te Jesús ma, ni tatnuni ya ja na jin kua'a de ja kaa i. d 6Sani te Jesús ma, ni tnii ya nda'a i ma, te ûni nini'i ni ka'an ya sa'a: ―‍¡Suchi jaa, ndakoo! ―‍kúu ya jiña'a ya. ncU5Sani te ndaka ñayii ma, ni ka jakundee i ya, vaa jâ ka jini i ja jâ ni ji'i suchi yukan ma. Tb!4Ndaka ñayii ma, ka nda'yu i ja ka kuxii ini i ja ni ji'i suchi si'i ma. Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Máko jin konda'yu‑ka ni. Suchi si'i a, masu ni ji'i i chi kixi i ―‍kúu ya jiña'a ya. Ma3Ja ni ka kenda koo de ji'in ya ve'e de ma, ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja na in kivi‑ka, yika‑ni ja Pedro ma, ji'in Juan ma, ji'in Santiago ma, ji'in yuva suchi ni ji'i ma, ji'in si'i i ma. *`M2Kovaa Jesús ma, ni jiniso'o ya, te jiña'a ya: ―‍Má koyu'u ni. Yika‑ni ja kukanu ini ña'a ni, te sa'ya ni ma chi kaku i ―‍kúu ya jiña'a ya. __71Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, nuu ni kenda in tee iyo ve'e tee tátnuni veñu'u luluu ma, te jiña'a de nuu tee ma: ―‍Sa'ya ni ma, jâ ni ji'i i. Má xtna'a‑ka ni teskua'a a ―‍kúu de jiña'a de. ^0Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Sa'ya sa, ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ni nduva'a ni. Kuá'an sii ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. {]o/Ña'a ma, ja ni jini ña ja masu kuu naxe chu'u ña ma, te nini'i‑nka ña ni jinkoo jiti ña nuu ja'a Jesús ma, te ni ndaka'an ña nuu ndaka ñayii ma nava'a ni tnii ña yu'u sa'ma ya ma ji'in sukan ni nduva'a ña ora yukan‑ni ma. C\.Kovaa Jesús ma, jiña'a jiña'a ya: ―‍Iyo in ñayii ni tnii yu'u sa'ma sa a, vaa jâ ni jinitnuni sa ja ini anua sa a ni kee tnu'u ndee tnu'u ndatnu ―‍kúu ya jiña'a ya. 9[k-Sani te Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Na in kúu ja ni kaki'i ña'a ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Ndaka ñayii ma ka jiña'a ja ñatuu na in ni kaki'i ya, te chukan kúu ja Pedro ma, jiña'a de: ―‍Teskua'a, ñayii a chi ka tunda'a tna'a i, te ka jexni'ni tna'a i ―‍kúu de jiña'a de. *ZM,Te ña'a ya'a, ni jan tu'va ña Jesús ma ichi yata ya ma, te ni tnii ña yu'u sa'ma ndii ya ma. Te maa ora yukan‑ni ni jinkuiñi ja jati ña'a niñi ña ma. GY+Te ne'un ñayii ma kua'an in ña'a ja iyo uxi uu kuiya ja ku'u ña, vaa jati ña'a niñi, te ni ndi'i ndaka ja neva'a ña ma ni jatniñu ña nuu tee tatna ma, te ñatuu ni kuu nduva'a ña. _X7*vaa iyo in sasi'i de, te maa in maa tnu'u‑ni i kúu, te uxi uu kuiya yi'i i, te ku'u ka'vi i, te ûni kûu i kúni i. Nani Jesús ma, kua'an ya, te ka jexni'ni tna'a ñayii ma, vaa kua'a xeen i ka ndikin ya ma. Nuu ni ndenda Jesús ma in‑ka yu'u ndute ma, ñayii ma, ni ka ndusii ini xeen i, vaa ndaka i ka ndetu ya. )UK'―‍Kuán no'o ni ve'e ni ma, te ndakani ni ja ni sa'a Su'si ma ji'in ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee yukan, kuan no'o de, te ni ndakani de nuu ndaka ñayii ñuu ma ja ni ndasava'a ña'a Jesús ma. Ni ndaxteku Jesús ma sasi'i tee nani Jairo ma, te ni ndasava'a ya in ña'a )TK&Te tee ni ka yinee ña'a tachi ma, ni jikan‑ta'vi de ja na kua'a ya tnu'u ja na kondikin de ya. Kovaa Jesús ma, ni tatnuni ya ja na ndoo de, te jiña'a ya: sS_%Ndaka ñayii ñuu Gerasa ma, ni ka keja'a i ka jikan‑ta'vi i nuu Jesús ma ja na ki'in ya, te máko koo‑ka ya ñuu yukan, vaa ka yu'u xeen i ja sukan ni kuu ma. Chukan kúu ja Jesús ma, ni ndaa ya nuu barcu ma, te kuan no'o ya. R$Te ñayii ka iyo yukan ja ni ka jini i sukan ni kuu ma, ni ka ndakani i sukan ni nduva'a tee ni ka yo yinee ña'a tachi ma. 'QG#Te ñayii ma, ni ka ke koo i ka nde'ya i sukan ni kuu ma. Te ni ka kenda koo i nuu iyo Jesús ma, te ni ka ndani'i i tee ni ka yo yinee ña'a tachi ma ja núkoo de nuu ja'a Jesús ma. Ne'nu de sa'ma de ma, te jâ ni ndukaji ini de. Te ja ni ka jini i sukan ni kuu ma, te ni ka yu'u i. ,PQ"Te tee ka jito chikini ma, ni ka jini de ja ni kuu ma, te ka jinu de ni jan koo de nuu ñayii ñuu ma ji'in ñayii ka iyo ichi yuku ma, te ni ka ndakani de. dOA!Sani te tachi ma, ni ka nde koo i ini tee yukan, te ni ka ndivi koo i ini chikini ma. Te chikini ma, ka jinu ti ni ka nu koo ti nuu ndute mar ma, te ni ka kê koo ti nuu ndute ma, te ni ka kandee ti, te ni ka ji'i ti. 4Na Te yuku yukan ka iyo kua'a chikini ja ka jaa ti, te chukan kúu ja ka jiña'a tachi ma ja kua'a ya tnu'u, te jín ndivi koo i chikini ma. Te Jesús ma, ni wa'a ya tnu'u. jMMNdaka tachi ma ni ka jikan‑ta'vi nuu Jesús ma ja má tetniñu ya i nuu kunu nuu nee ma. nLUTe Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Naxe nani ro? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ndakone'e tachi ma: ―‍Legión nani sa ―‍kúu i jiña'a i. Sa'a jiña'a i, vaa kuechi ja kua'a i ka kuu ja ka yinee ini de ma. WK'Sa'a ni jiña'a de, vaa Jesús ma, tátnuni ya nuu tachi ma ja na xndoo i de, vaa kua'a jichi ni yo sa'a ndeva'a i tee yukan. Te visi ñayii ma, ni ka yo ju'ni i nda'a de ja'a de ma ji'in yo'o kaa, sukan‑va'a konu'ni va'a de, kovaa ni yo ja'nde de. Te tachi ma, ni yo sa'a i ja na ki'in de nuu masu nawa iyo kuiti ma, koo de. eJCNuu ni jini de Jesús ma, ni jinkoo jiti de nuu ya, te káyu'u de jiña'a de: ―‍¡Máko kivi nduu ni ji'in sa, Jesús, Sa'ya Su'si onde sukun ma! ¡Jikan‑ta'vi sa ja má xndo'o ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. uIcJa ni nuu Jesús ma nuu ñu'ú ma, te ni kenda in tee ñuu yukan ja ka yinee ña'a tachi, te ni jan tu'va de ya. Jâ ni kuu kii ja ñatuu na sa'ma ne'nu‑ka de ni a koo de in ve'e‑ka, su'va ne'un nuu ka yinee ndiyi ma ni yo iyo de. dHASani te ni ka kenda koo de ñuu Gerasa ma ja iyo i in‑ka yu'u mar ñuu Galilea ma. G9Sani te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Ñatuu jin kukanu ini‑ka ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Kovaa maa de chi ni ka yu'u de, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka jikan‑tnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in de: ―‍¿Na in kúu tee ya'a, ja tátnuni de nuu kajin yi'i a ji'in nuu ndute a, te ka kandija i a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Ni ndasava'a Jesús ma in tee ja ka yinee ña'a tachi *FMSani te ni ka xndoto de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¡Teskua'a! ¡Teskua'a! ¡Jin sa'vi o nuu ndute a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Jesús ma, ni ndakoo ya, te ni tatnuni ya nuu kajin yi'i ma ji'in nuu ndute ma ja na jin ndunañii i. Te ndaka ni ndukuee, te nañii kuiti ni kuu. 6EeNani ka ya'a de nuu ndute ma, Jesús ma, ni kixi ya. Sani te ni keja'a yi'i xeen kajin nuu ndute ma, te barcu ma ve jaku'un ndute, te vala‑nka ja sa'vi tnu nuu ndute ma. 7DgIn kivi ni kaa Jesús ma in nuu barcu ji'in tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jín koo o in‑ka yu'u mar ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te kuan koo de ji'in ya. zCmTe ni ndakone'e ya: ―‍Nú na in koniniso'o tnu'u ká'an Su'si ma te sa'a i sukan ká'an ya ma, ñayii yukan ko kuu si'i sa ma ji'in ñani sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ndasa'a nañii ya kajin yi'i ma ji'in ndute ma B/Te in ñayii ma jiña'a nuu ya ma: ―‍Si'i ni ma ji'in ñani ni ma ka iyo i ke'e ma, te ka kuni i ja jin kuni ña'a i ―‍kúu i jiña'a i. $AASi'i Jesús ma ji'in ñani ya ma ni ka kenda koo nuu iyo Jesús ma, kovaa ñatuu kúu jin kivi koo i jin tu'va i ya, chi vaa ka iyo kua'a ñayii ma. P@’Chukan kúu ja jin koniniso'o va'a ni, vaa ñayii neva'a kua'a‑ka ja vii ja luu ni skuta'vi ña'a Su'si ma chi su'va ni'i kua'a‑ka i, kovaa ñayii ñatuu nawa neva'a i ma chi su'va xtandiyo ya onde ja jani ini i ja neva'a i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma nde ñayii kúu si'i ya ma ji'in ñani ya )?KSuni maa i kúu ja ndaka ja iyo yu'u ma chi ndatuu i, te ndaka ja iyo yu'u ja ñatuu ka jini o ma chi kenda kivi ja jin kuni ndaka o sukan kaa sukan iyo i ma. 0>Y’Masu na in xndu'va in ñu'u te chísa'vi va'a i xi chínee i chii jito i ma chi ña'a. Su'va sónee sukun i, sukan‑va'a xtnuu i nuu ñayii jin kivi koo ma. N=Kovaa triu ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ma ka kuu ñayii inuva'a ini ma, te ni‑yu'u ni‑anua i ka niniso'o i tnu'u Su'si ma, te ka sa'a i sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ñatuu ka xndoo i ichi ya a, te ndimaa ja vii ja va'a ka sa'a i. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki in ja ndú'va ja xtnuu i nuu o f<ETe triu ni ka jinkava ne'un iñu ma ka kuu ñayii ka jiniso'o ma, kovaa ka wa'a i tnu'u ja ka ndi ini xeen i siki ja na jin kuxiku i ma, ji'in ja na jin koo sii ini i ma. Te sukan, te ñatuu na ja vii ja va'a ka sa'a i. ";= Te triu ni ka jinkava ne'un yuu ma ka kuu ñayii ni ka jiniso'o tnu'u vii tnu'u va'a ma, te sii ini ni ka jiniso'o i, kovaa ñatuu ni ka ni'i yo'o va'a i. Ka kandija i jaku‑ni kivi, kovaa kénda kivi ja jitotnuni ña'a tachi ma, te ka ndakakayata i, te ka xndoo i ichi Su'si a. e:C te jaku ja ni ka jinkava ichi ma ka kuu ñayii ka jiniso'o tnu'u vii tnu'u va'a ma, kovaa kénda tachi ma, te xtandiyo i tnu'u ni jakun‑nee ini anua ñayii ma, sukan‑va'a ma jin kandija i te ma jin ndani'i ta'vi i. j9M ’Sa'a kúni ka'an tnu'u vijin ni ka'an sa a: Triu ma kúu tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, b8= Te jiña'a ya: ―‍Ndijin chi Su'si ma, káxtnu'u ya naxe tatnuni ya ma. Kovaa nuu ndaka‑ka ñayii ma chi ká'an sa tnu'u vijin, sukan‑va'a visi na jin konde'ya‑ka i, kovaa ma jin kuni i, te visi na jin koniniso'o‑ka i, kovaa ma jin jaku'ni ini i. Ni kaxtnu'u Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin tee ni saka triu ja ni ka'an ya ma l7Q Te tee ka ndikin ya ma, ni ka jikan‑tnu'u de Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin yukan. ~6uKovaa jaku tna'a ja ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ma, te ni ka ja'nu i, te na'nu na'nu yoko ni ka kana koo i, te ni ka chitu va'a i. Onde cientu triu ma ni ka nduu ja in triu ma. ―Sa'a jiña'a Jesús ma, te ni ka'an nini'i ya: ―‍Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya ká'an ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ni ka'an ya tnu'u vijin ma l5QTe jaku‑ka ni ka jinkava ne'un iñu ma. Suni ni ka jite tna i, te iñu ma, ni ka ja'ni ña'a i. r4]Jaku‑ka i ni ka jinkava ne'un yuu ma, te nuu ni ka jite i ma, ni ka yichi i, vaa ñatuu na ko'yo iyo. .3U―‍In tee, ni kee de kuan saka de triu. Te ja ni saka de ma, jaku ni ka jinkava ichi jika de ma, te jaku ni ka jiñu ñayii ma, te jaku ni ka jaa lasaa ma. 2Kua'a ñayii ñuu ma ni ka ke koo, ka nde'ya i Jesús ma. Te ni ka ndututu kua'a ñayii. Sani te ni ka'an ya in tnu'u vijin: a1;Suni Juana ñasi'i tee kúu Cuza ma tee ni yo tnii kuenda ve'e Herodes ma, ji'in Susana ma, ji'in kua'a‑ka ña'a ni ka yo ndi ini nawa jin kaa de ji'in ya ma. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin tee ni saka triu ma e0Cte suni ka ndikin ña'a jaku ña'a ni ndene'e ya tachi ni ka yo ñunee ini anua ña ma, ji'in ña'a ni ndasava'a ya ma. Te ne'un ña'a yukan kua'an María ña'a ka xnani i Magdalena ma ña'a ni ka nde koo uja tachi ma. )/ MJa ni jinu sukan ma, Jesús ma, kua'an ya ndaka ñuu ma, te káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma. Te ndi‑uxi uu apóstol ma ka ndikin ya, 4.a2Kovaa Jesús ma, sa'a ni jiña'a ya nuu ña'a ma: ―‍Ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ni ndani'i ta'vi ni. Kuán no'o sii ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya ña..-U1Te ñayii ka iyo tna yukan, ni ka keja'a i ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Na in kúu tee ya'a, ja onde kuechi ñayii ma xnaa de? ―‍ka kuu i ka ka'an i. l,Q0Sani te jiña'a ya ña'a ma: ―‍Ndaka kuechi ni a jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya. N+/Te chukan kúu ja ká'an sa ja visi kua'a xeen kuechi ni yo ndiso ña'a ya'a, kovaa sa'a, te ka jini o ja jâ ni ka naa ndaka kuechi ña ma, vaa ja ni sa'a ña'a ña sukan a, chi ja káxtnu'u ña kúu ja kútoo xeen‑ka ña'a ña. Kovaa ñayii vala‑ni kuechi i náa ma, vala‑ni kútoo ña'a i ―‍kúu ya jiña'a ya. u*c.Ñatuu ni chiso ni aceite xini sa a, kovaa ña'a ya'a chi ni chiso ña ndute jáxiko asi a siki ja'a sa a. )-Ñatuu ni chitu ni yikinuu sa a, kovaa ña'a ya'a chi onde nuu ni kijaa sa ma, ñatuu sunkani ña ja chitu ña ja'a sa a. (',Sani te nde'ya Jesús ma ña'a ma, te jiña'a ya nuu Simón ma: ―‍¿Nde'ya ni ña'a ya'a? Ni kivi sa ve'e ni a, te ñatuu ni taa ni ndute ndondoo ja'a sa a. Kovaa ña'a ya'a, ni ndakate ña ja'a sa a ji'in ndute nuu ña a, te ni ndaxsichi ña ji'in ixi ña a. >'u+Simón ma, ni ndakone'e de: ―‍Jani ini sa ja tee tavi kua'a‑ka ma ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Va'a‑ni jani ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. &{*Kovaa ñatuu kúu jin ndakua'a de ma, te chukan kúu ja tee ni wanuu ma, ni sakanu ini de ja ka tavi nduu de ma. Vitna ka'an ni, ¿ja nduu de ma, na nde de kunimani‑ka nuu tee ni wanuu xu'un ma te kutoo‑ka de tee ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. >%u)Sani te Jesús ma, ni keja'a ya ndákani ya sa'a: ―‍Uu tee, ka tavi de xu'un nuu in tee ni wanuu. In de tavi u'un cientu (500) denario, te in‑ka de ma uu xiko uxi (50). S$(Sani te Jesús ma, jiña'a ya fariseo ma: ―‍Simón, iyo in ja ká'an sa nuu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee kúu fariseo ma, ni ndakone'e de: ―‍Ka'an ni, teskua'a ―‍kúu de jiña'a de. #-'Te tee kúu fariseo ma tee ni kana Jesús ma ve'e de ma, ja ni jini de sukan ma, ni jani ini de: “Nute tee ya'a, in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ndija ma kúu de chi kunitnuni de na in kúu ña'a ke'e ña'a a, vaa in ña'a ndiso kuechi kúu ña”, jani ini de. u"c&Te ni jinkoo ña nuu ja'a ya ma, te nda'yu ña, te ni keja'a ña ndákate ña ja'a ya ma ji'in ndute nuu ña ma. Sani te ni ndaxsichi ña ji'in ixi ña ma, te chítu chítu‑nka ña nuu ja'a ya ma, te chíso ña ndute jáxiko asi ma. v!e%Te ni kenda in ña'a ni yo kuneé ni yo ku‑uun ña, iyo ña ñuu yukan, vaa ni jini ña ja Jesús ma, jaa ya xita ji'in tee kúu fariseo ma. Te ni kenda ña ji'in in nuu ñu'u ndute jáxiko asi ma, te nanimaa vidriu alabastru kúu i.  +$In tee kúu fariseo ma, ni kana de Jesús ma ja jin kaa de xita ji'in ya. Te Jesús ma, ni ja'an ya ve'e de ma, te núkoo ya nuu mesa ma. wg#Kovaa ñayii ka kandija tnu'u ndichi Su'si ma chi ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. Te sukan, te ka jini o ja vava'a kúu tnu'u ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ka'an Jesús ma ve'e tee kúu Simón tee kúu fariseo ma /"Sani te ni kenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, te jaa sa xtatila te ji'i sa ndute uva ma, te ka ka'an ni ja tee jaa te ji'i xeen kúu sa te kétna'a ini sa ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ka ka'an ni. 9k!te sukan kuiti ka kuu tna ni. Vaa ni kenda Juan tee skuandute ñayii ma, te ñatuu jaa de xtatila ni ñatuu ji'i de ndute uva, te ndijin, ka ka'an ni ja yinee ña'a tachi ma. c? Sukan ka kuu suchi jaa ka jinkoo i nuya'vi ma, te ka kayu'u i ka jiña'a nuu tna'a i sa'a: “Ka tivi ri flauta, kovaa ñatuu ka jitaja'a ro. Ka jita ri yaa xii ini, kovaa ñatuu ka nda'yu ro”, ka kuu i ka ka'an i, LTe jiña'a ya: ―¿Naxe ka kuu ñayii ya'a, ka jani ini ni? MKovaa tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ni ka wa'a de tnu'u ja skuandute ña'a Juan ma. Sukan ni ka saxiko de ja kúni Su'si ma ja jin ko kuu de ma. eCNdaka ñayii ka jiniso'o ja ká'an Juan ma, onde tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ni ka sa'a de ja ni skuandute ña'a Juan ma, te sukan saa ni ka ndakunitnuni de ja Su'si ma kúu iya sa'a ja ndaa ma.  ’Te ká'an sa ja ne'un ndaka ñayii a, ñatuu ni‑in ñayii kanuu‑ka sana Juan ma, kovaa nuu tatnuni Su'si ma, te ñayii jani ini ja masu ñayii kanuu‑ka kúu i ne'un ndaka i ma ko kuu ñayii kanuu‑ka sana Juan ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ja kuu Juan ma kúu ja ká'an tnu'u Su'si ma sa'a:Tetniñu ri in tee koxtnuu nuu ro, sukan‑va'a satu'va de ichi ki'in ro ma. yk¿Kovaa naxe kaa tee ni ka ke koo ni ka nde'ya ni ma? ¿Xi ka jani ini ni ja in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de? Ja ndaa kúu ja suu de, te in tee kanuu‑ka sana in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu Juan ma. hI¿Xi in tee ne'nu sa'ma va'a xeen? ¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ka nde'ya ni ma? Ndijin chi ka jini ni ja ñayii ka ne'nu sa'ma va'a xeen ma te ka sa'a i sukan ka jatna ini maa i ma, te ka iyo i ve'e tee ka kuu rey ma. Nuu kuan nu koo tee ni tetniñu Juan ma, Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya siki Juan ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ka nde'ya ni nuu masu nawa iyo kuiti ma? ¿Sukan kúu in tnuyoo ja skanda kajin yi'i ma? ^5¡Ja vava'a ka kuu ñayii ka kukanu ini ña'a i maa sa a! ―‍kúu ya jiña'a ya. ]3Sani te ni ndakone'e ya: ―‍Kuán koo ni, te jin kuña'a ni Juan ma ja ni ka jini ni a ji'in ja ni ka jiniso'o ni a. Jin ndakani ni ja ñayii kuaa ma, jâ ni ka ndundijin nuu i ma, te ñayii ñatuu kúu jin kaka i ma, jâ ni ka ndakaka i, te ñayii ka ndo'o lepra ma, jâ ni ka nduvii i, te ñayii inuso'o ma, jâ ni ka ndakuniso'o i, te ñayii ni ka ji'i ma, ni ka ndateku i, te nuu ñayii nda'vi ma káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a naxe jin ndani'i ta'vi i ma. DTe maa ora yukan‑ni, Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ndo'o ka neni ja ka ku'u i ma, ji'in ñayii xndo'o xneni ña'a tachi ma, te ni ndasava'a ya nuu ñayii inukuaa ma. |qTe tee ni tetniñu Juan ma, ni ka jan tu'va de nuu Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍Juan tee skuandute ma, ni tetniñu ña'a de ja jin kakan‑tnu'u ña'a sa, nú ndijin kúu iya kii ma xi jin kondetu‑ka sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ucte ni tetniñu de ja jin kakan‑tnu'u de nuu Jesús ma nú suu ya kúu iya kii ma xi jin kondetu‑ka de.  Juan ma, ni jiniso'o de ndaka sukan ma, vaa tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, ni ka ndakani de sukan. Ni kana de uu tee ma, - STe ni‑ka'nu ñuu Judea ma ji'in yu'u ñuu ma, ni ka jini i sukan ni sa'a Jesús ma. Juan tee skuandute ma, ni tetniñu de tee ni ka jikan‑tnu'u Jesús ma Y +Ja ni ka jini ñayii ma sukan, ndaka i ni ka yu'u, te ni ka keja'a i ka ndachiñu'u i Su'si ma, te ka ka'an i: ―‍In tee kanuu‑ka ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, ni kijaa de ne'un o ya ―‍ka kuu i ka ka'an i. Te ka ka'an tna i: ―‍Maa Su'si ma ni kenda, chíndee ya ñayii ñuu maa ya a ―‍ka kuu i ka ka'an i. & ESani te suchi ni ji'i ma, ni ndakoo i, te ni keja'a i ká'an i. Te jiña'a Jesús ma nuu si'i i ma: ―‍Ya'a ni sa'ya ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. J  Te ni jan tu'va ya, te ni tnii ya nuu ka ndiso i suchi ni ji'i ma, te ni ka jinkuiñi i. Jesús ma, jiña'a ya suchi ni ji'i ma: ―‍Ro'o ká'an ri: ¡Ndakoo! ―‍kúu ya jiña'a ya. | q Ja ni jini Jesús ma, ni kunda'vi ini ya ña'a ma, te jiña'a ya: ―‍Má konda'yu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. _7 Ja ni kenda ya yatni ñuu ma, ni jini ya ja kuan koo i kuan chu'u i in ndiyi. Te sa'ya in ña'a ni ji'i yii kúu i, te maa in maa tnu'u‑ni i iyo nuu si'i i ma. Te kua'a xeen ñayii ñuu ma ka ndikin kuan koo i.  Nuu ni jinu sukan ma, Jesús ma, kua'an ya ñuu nani Naín ma. Kua'an ya ji'in tee ka ndikin ya ma ji'in kua'a‑ka ñayii. 2] Ja ni ka ndakokuiñi i ve'e ma, te ni ka ndani'i i suchi jinukuechi ma ja jâ ni nduva'a i. Jesús ma, ni ndaxteku ya sa'ya in ña'a ni ndoo ja ni ji'i yii ña ma 3 Te Jesús ma, ni sa'vi‑nka ini ya ja ni jiniso'o ya sukan ma, te nde'ya ya ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Ja ndaa kúu ja ni a ñuu Israel ya ñatuu ni ndani'i sa ñayii ka kukanu ini xeen ña'a sukan kúkanu ini ña'a tee ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. ^5Vaa saña tna chi ka iyo tee ka tatnuni nuu sa, te ka iyo soldado ja tátnuni sa nuu de ma. Te nuna kuña'a sa in de ma: “Kuá'an ni”, te kua'an de, te nuna kuña'a sa in‑ka de ma: “Ne'e ni”, te kíi de. Te nuna tatnuni sa nuu suchi jinukuechi nuu sa a: “Sa'a cha'a”, te sa'a i, kúu de ká'an de ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 3_Chukan kúu ja ñatuu ni kusaa ini maa sa ja jan nu nduku ña'a sa. Yika‑ni ja tatnuni ni nuu kue'e a ja jín ndiyo i, sukan‑va'a nduva'a suchi jinukuechi nuu sa a. 7gJesús ma, kua'an ya ji'in de. Kovaa nuu jâ ni kuyatni ya ve'e tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te maa de chi ni tatnuni de nuu tna'a de ma ja jin koo i jin kuña'a i Jesús ma sa'a: ―‍Señor, má ko ndi ini ni ja kii ni onde ve'e sa a, vaa masu kaa masu iyo sa ja kivi ni ini ve'e sa a. tavaa kútoo de ñuu o a, te maa de ni sa'a ja ni ka sa'a i veñu'u luluu ya ―‍ka kuu de ka jiña'a de. /WTe ni jan koo tee yukan nuu Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍Tee tátnuni nuu cientu soldado ma, ká'an de ja sa'a ni tnu'u mani, vaa iyo tna de ja chindee ni de, yNuu ni jiniso'o tee tátnuni nuu cientu soldado ma ja ka ka'an i ja sa'a Jesús ma, te ni tetniñu de tee ka kuu ja'nu ñuu judío ma, ja na jin koo de jin kakan‑ta'vi de nuu ya te na kii ya ve'e de ma, ndasava'a ya suchi jinukuechi nuu de ma. #~?Te yukan iyo in tee tátnuni nuu cientu soldado. Te iyo in suchi jinukuechi nuu de, te kútoo xeen de i. Te ku'u ka'vi xeen i, te kuenda kûu i kúni i. f} GNuu ni jinu ni kaxtnu'u Jesús ma tnu'u ya ma nuu ñayii ma, te kua'an ya ñuu Capernaum ma. Q|1Kovaa nú na in jiniso'o ja ká'an sa a te ñatuu sa'a i ja ká'an sa a, sukan kúu in tee ni sa'a ve'e de nuu ñu'ú ma‑ni kúu i, vaa ñatuu ni skee kunu de ja kituu ve'e de ma. Te nuu ni kee ndute ñu'u ma te ni chitu yute ma te ni jan kani ndee ni'i de ve'e ma, te ni ndatnana ndi'i kuiti i ―‍kúu ya jiña'a ya./{W0sukan kúu in tee ni sa'a in ve'e de, sukan kúu i. Vaa xinañu'u ni jate kunu de, te ni jani va'a de ja jin kituu ve'e sa'a de nuu toto ma. Nuu ni kee ndeñu'u ma te ni chitu yute ma, te ndute ma, ni jan kani ndee ni'i de ve'e ma, kovaa ñatuu ni kundee de skanda de i, vaa ni kuva'a va'a i. dzA/Vaa in ñayii kénda nuu sa a te koniniso'o i ja ká'an sa a te sa'a i sukan ká'an sa a, hyI.’¿Nava'a ka xnani ña'a ni “Señor, Señor”, te ñatuu ka sa'a ni ja ká'an sa a? x5-Ñayii va'a ma, ká'an i tnu'u va'a, vaa tnu'u va'a ñu'u ini anua i ma, te ñayii ká'an ja u'vi ma, sukan ká'an i, vaa ja u'vi ma ñu'u ini anua i ma. Vaa ja ñu'u ini anua ñayii ma kúu ja ká'an yu'u i ma. Ñayii niniso'o te sa'a i sukan ká'an Jesús ma chi koo va'a i 6we,Ndi‑in ndi‑in yutnu kui'i ma, ka kuun nde'ya tnu, te ka jini o na yutnu kui'i ka kuu tnu. Masu kuu kuun higo nuu tnu iñu ma, ni a ndaxtutu o uva nuu tnu iñu yiki ma. 3v_+’Nú in yutnu kui'i te kúun nde'ya iya, te masu kuu ka'an o ja in yutnu kui'i va'a kúu tnu, ni a in yutnu kui'i kúun nde'ya va'a ma, te ndakuun nde'ya iya ma. Du*Te nú ñatuu jini ni vitu ka'nu ñunee nuu ni a, ¿nava'a kusaa ini ni jiña'a ni nuu tna'a ni a: “Taa ni tnu'u, te tava sa in mi'i ñunee nuu ni a”? Masu ndása'a ni kuenda tnu'u ká'an ni a, vaa ká'an ni, te masu sa'a ni. Xinañu'u‑ka tava ni vitu ka'nu ñunee nuu maa ni a, te sukan saa konde'ya va'a ni, sukan‑va'a ndatava ni mi'i ñunee nuu tna'a ni ma. Ja sukan ka sa'a ka kuu ñayii ma, te ndakuni o nawa ñu'u ini anua i ma t})’¿Te nava'a nde'ya ni in mi'i ñunee nuu tna'a ni a, te ñatuu nukonde'ya ni in vitu ka'nu ñunee nuu maa ni a? 5sc(Ñatuu ni‑in tee yika yikuu skua'a nawa káxtnu'u teskua'a de ma, jini‑ka de sana teskua'a de ma. Kovaa nuna skua'a ñukuun de chi kenda de sukan kúu teskua'a de ma. :rm'Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin ya'a: ―‍¿Naku xi kuu in tee kuaa ma, te skaka de in‑ka tee kuaa ma? Vaa ka jini o ja nú iyo in kava chi nduu de jin kê koo. rq]&Jin kua'a ni nawa kúu ja ka jiniñu'u ñayii ma, te Su'si ma, taa ya nawa ka jiniñu'u ni, te ûni kua'a‑ka ndataa ya. Su'si ma chi sukan jin sa'a jin kuu ni in‑ka ñayii ma, te sukan ndasa'a ña'a ya ―‍kúu ya jiña'a ya. dpA%’Máko jin ndanduku ni kuenda naxe ka sa'a ka kuu in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a máko ndanduku Su'si ma kuenda naxe ka sa'a ka kuu ni a. Máko jin xtekuechi ni in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a Su'si ma, masu ndaxtekuechi ña'a ya ndijin. Jin sakanu ini ni nawa ka sa'a ña'a in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a Su'si ma, sakanu ini ña'a ya. zom$Jin kava va'a ini ni sukan va'a ini Yuva o Su'si ma. Máko jin ndanduku o naxe sa'a naxe kúu in‑ka ñayii ma n #Ndijin, jin kutoo ni ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni ma, te jin sa'a ni ja va'a ma, te jin kuanuu ni, kovaa má jin kondetu ni ja nawa jin ndachunaa i. Te sukan kua'a‑ka ndataa Su'si ma. Te nú sukan ka sa'a ni, jin ko kuu ni sa'ya Su'si onde sukun ma, vaa Su'si ma chi suni kúnda'vi ini ya ñayii ndee ini ma, visi ñatuu sa'a i ja va'a ma, kovaa ndetu ya ja ndasa'a i kuenda. ymk"Te nú ka wanuu ni nani ñayii ka ndetu ni ja nawa jin taa i ma, ¿nawa ka sa'a‑ka ni ja ñatuu ka sa'a ñayii ka ndiso kuechi ma? Vaa suni ñayii ka ndiso kuechi ma, ka wanuu tna'a i, te ka ndetu i ja kua'a‑ka jin ndakua'a ñayii ma. Ll!Te nú ka sa'a ni ja va'a nani nuu ñayii ka sa'a ña'a ja va'a ma, ¿nawa ka sa'a‑ka ni ja ñatuu ka sa'a ñayii ka ndiso kuechi ma? Suni ñayii ka ndiso kuechi ma, sukan‑ni ka sa'a tna i. O~^}||d|{>z}y/xwvvCuott rqqIpdoennolkcjziixhggg0fsedcbaa(__^{]]j\\*[uZZ YW3VUTeSNRQQNMM7KJJ%IHiGFCEDDWC,B1Aj@H??==<;:d9877765443w36100'/q.y-f,++*)''0%%%$E#6"m [|K$P_i u  +hO?w Iyo in tee ne'un ñayii ma, jiña'a de Jesús ma: ―‍Teskua'a, kuña'a ni ñani sa ma, te ndaka'nde de ja ni xndoo yuva sa ma ja jin kuta'vi sa ma ―‍kúu de jiña'a de. ' Vaa maa Xtumani Ndios ma kaxtnu'u naxe jin ka'an ni ora yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. Yika iyo ja ko ndiyo ini o ja kua'a ja koneva'a o ma xi Ndijin ja ka ndikin ña'a ni maa sa a, nuna jin koo i jin xsia'a ña'a i ini veñu'u lilikin ma, xi nuu tee ka ja'nde tniñu ma, xi nuu tee ka netniñu ma, máko jin ko ndi ini ni nawa jin sa'a jin kuu ni, xi nawa jin ka'an jin kachi ni. ;o Su'si ma, sakanu ini ya nuu ñayii ka ka'an ndeva'a siki sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kovaa masu sakanu ini ya ñayii ka ka'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma.   Kovaa ndeva'a‑ni na in na ka'an nuu ñayii ma ja masu ndikin ña'a i ma, suni ndaka'an sa nuu ángel Su'si ma ja masu iyo sa ji'in i. U # ’Ja ká'an sa kúu ja, ndeva'a‑ni na in na ka'an nuu ñayii ma ja ndikin ña'a i maa sa, suni saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ndaka'an sa nuu ángel Su'si ma ja iyo sa ji'in i. ^ 5 Te ja jin kuu maa ni, onde ixi xini ni a na'a ya na saa kúu. Chukan kúu ja masu jin koyu'u ni chi ndijin chi ka ndee ya'vi xeen‑ka ni sana in lasaa ma. Máko jin ndakukan‑nuu o ja ka ndikin o Jesucristo ma o W ’¿Masu ka kuya'vi u'un lasaa ja uu xu'un lilikin? Kovaa Su'si ma, masu ndunaa ya ni‑in ti. > u Ká'an sa na in jin koyu'u ni a: Jin koyu'u ni iya kuu chunee ña'a nuu andeya ma kivi jin kûu ni ma, nú ma jin kandija ni sukan ká'an ya ma. Saa vi, ¡jin koyu'u ni iya yukan! 6e ’Ndijin ñayii ka ketna'a ini ji'in sa a, ja ká'an sa kúu ja má jin koyu'u ni ñayii ka kuni ja jin ka'ni ña'a i ma. Vaa jinu, te masu nawa kuu jin sa'a‑ka i. ta Chukan kúu ja ndaka nawa jin ka'an yu'u ni ma, visi ka jani ini ni ja masu na in jini, kovaa ndijin ndandaa kona'a kuenda kuu nduu ma, te ja ni ka ka'an yu'u ni ichi ini ve'e ma chi jin kayu'u i onde xini ve'e ma. Na in jin koyu'u o nU Vaa ñatuu ni‑in ja iyo yu'u ma ja ma ndatuu i. Ñatuu ni‑in ja yinee yu'u ma ja ma jin kuni o. a = Sani te ni ka ndututu kua'a mil ñayii, vaa ûni kua'a xeen i kúu ma, te ka jexni'ni tna'a ndi‑in ndi‑in i. Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin ko koto va'a ni maa ni nuu levadura tee ka kuu fariseo ma. Másu ko jin kuikin ni xiko de ma, chi vaa ka ka'an de ja ka jini de ja va'a ma te masu ka sa'a de ma. ^5 6Ka nduku de naxe jin ni'i ichi de ja jin xtekuechi de ya tna'a ja ká'an ya ma.^5 5Nuu ni jiña'a Jesús ma sukan, te tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ni ka ndakiti xeen ini de, te ni ka keja'a de kua'a ja ka jikan‑tnu'u de ya, te ka xtna'a de ya. J  4’¡Nda'vi maa ni, tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ka sa'a ni tnu'u ja ka jini‑ka ni sana ndaka‑ka ñayii ma! Kovaa ñatuu ni ka kutu'va va'a maa ni tnu'u Su'si ma, te ñayii ka kuni ja jin kutu'va i tnu'u Su'si ma chi ñatuu ni ka yo wa'a ni tnu'u ja jin kutu'va i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. T! 3onde niñi Abel ma te onde niñi Zacarías ma, tee ni ka ja'ni i me'ñu altar ma ji'in veñu'u ka'nu ma. Ja ndaa ká'an sa ja Su'si ma, ndakan ya kuenda nuu ñayii ka iyo vitna ja ni ka ji'i tee yukan. ;o 2Te nuu ndijin ja ka iyo ni tiempu ya'a ndakan Su'si ma kuenda niñi tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, tee ni ka ja'ni i ma, onde kii ni keja'a ñuu ñayivi a,  1’Ndaa ndaa‑ni ni ka'an tnu'u ndichi Su'si ma ja ká'an sa'a ma: “Tetniñu o tee jin ndakaxtnu'u tnu'u maa o a nuu ñayii ma, te tetniñu o in‑ka jichi apóstol, te jaku de jin ka'ni i, te jaku de jin sondikin i.” Sa'a ni ka'an tnu'u ndichi Su'si ma. 1~[ 0Ja ka sa'a ni a, te jaku'ni ini sa ja inuu‑ni ka ketna'a ini ni ji'in tna'a ni ñayii jana'a ma. Vaa ni ka ja'ni i tee ma, te ndijin, ka sa'a ni nuu ka yinee de ma. }- /’¡Nda'vi ni!, ja ka sa'a ni nuu ka yinee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, tee ni ka ja'ni tna'a ni ñayii jana'a ma. z|m .Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡Nda'vi tna ndijin, tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma! Vaa ka skuiso ni ñayii a ja ma jin kundee i jin sa'a i ma. Kovaa maa ni, ni a in xninda'a ni a masu ka skanda ni ja jin chindee ni i. E{ -Te ni ndakone'e in tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma: ―‍Teskua'a, ja ká'an ni sukan, suni ká'an ni ja jin kuu tna sa, te ñatuu ka jatna ini sa ―‍kúu de jiña'a de. %zC ,’¡Nda'vi ndaka ni! Sukan ka kuu nuu ka yinee ndiyi ma ja vivii ka na'a i ichi ke'e ma, kovaa ichi ini i ma nanimaa ja kini ja tne'e ka ñu'u, te sukan ka kuu ni. Vaa vivii ka ka'an ni, te ka kandija ñayii ma, vaa ñatuu ka jini i naxe ka kuu ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Wy' +’¡Nda'vi maa ni, tee ka kuu fariseo!, ja ka kuni ni ja jin kunukoo ni onde nuu ka ndanuu‑ka ini veñu'u lilikin ma, te ka kuni ni ja jin koo respetu ñayii ma nuu ni te jin taa i nchuxi ichi ma. x  *’¡Nda'vi maa ni, ndijin, tee ka kuu fariseo! Ka sasiin ni minu xtila ma, ji'in ruda ma, ji'in ndaka yuku kuii ma, ja jin ndakua'a ni diezmo ni ma nuu Su'si ma, sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma. Te ñatuu ka sanuu ni ja jin sa'a ni ja va'a ma, ni a jin kutoo ni Su'si ma. Te vitna ja ndaka cha'a jiniñu'u ja jin sa'a ni, te suni jin sa'a ni ndaka tna'a ja ka sa'a ni a. _w7 )Jin ndakua'a ni ja ka neva'a ni a nuu ñayii nda'vi ma, te ni‑ka'nu ni jin nduvii. v (¡Ni masu ka ndasa'a ni kuenda ja ka sa'a ni a! ¿Ñatuu ka jini ni ja iya ni sa'a yikikuñu ni a, ni sa'a tna ya ini anua ni a? Pu 'Kovaa Iya Tátnuni ma, jiña'a ya: ―‍Ndijin tee ka kuu fariseo, ka ndasavii ni yika vasu ni ma, ji'in ko'o ni ma. Kovaa ichi ini anua ni a chi ka ñu'u chitu ja u'vi, vaa ndimaa ka sakui'na ni. Kt &Te tee kúu fariseo ma, ni sa'vi‑nka ini de ja ni jini de ja ñatuu ni sa'a ya sukan ka sa'a de ja ka ndanda'a de ma, vaa sukan ka sa'a ñayii judío ma xinañu'u‑ka sana ka jaa i xita ma. 7sg %Nuu ni jinu ni ka'an Jesús ma, in tee kúu fariseo ma, ni kana de Jesús ma ja kaa ya xita ji'in de ve'e de ma. Te Jesús ma, ni kivi ya, te ni jinkoo ya nuu mesa ma. 5rc $Vaa nú ni‑ka'nu yikikuñu ni a tnuu ñu'u ma, chi konde'ya kaji kaji ni ndaka ja iyo ja kúu ma, vaa ni a vala‑ka ja nee ma iyo nuu ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma ja tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ka sa'a ndaa ka sa'a ndija de aq; #Konee ni cuidado ja máko nda'va ñu'u tnuu nuu ni a. Nú ña'a, te koo ni nuu nee ma. -pS "Nduchinuu ni a, sukan kúu in ja ndú'va ñu'u ja xtnuu i nuu o ma ka kuu i ne'un yikikuñu ni a. Nú nduchinuu ni ma, ja va'a ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni ma kotnuu, te masu nawa ko kuyu'u. Kovaa nú nduchinuu ni ma, ja u'vi ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni ma, iyo nuu nee ma. [o/ !Sani te jiña'a tna ya: ―‍Ñatuu na in xndu'va in ja ndú'va ñu'u te chinee i in nuu yiyu'u, ni a chii kajoo ma. Su'va sónee i in nuu sukun, sukan‑va'a nú na in na kivi ve'e ma, te kotnuu nuu i. En Suni maa i ko kuu ji'in ñayii ñuu Nínive ma. Jin ndokuiñi i kivi ndakan ya kuenda nuu ñayii tiempu ya'a, te jin ndaxtekuechi i ñayii tiempu ya'a, chi vaa kivi ni kaxtnu'u Jonás ma tnu'u Su'si ma, ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i, te ni ka ndakokuiñi i, te ni ka ndandikin i Su'si iya téku ma, nuu ni ka jiniso'o i ja ni kaxtnu'u Jonás ma. Te vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana Jonás ma, kovaa masu na in ndí ini ja koniniso'o i ja ká'an ya a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan kúu ñu'u ndú'va ja xtnuu i nuu o ma, kúu nduchinuu o a nuu yikikuñu o a Em Te kivi ndakan Su'si ma kuenda ma, te ña'a ni yo kuu reina ni yo tatnuni in ñuu jika ichi nuu vee ma, ndokuiñi ña nuu ñayii tiempu ya'a, te ndaxtekuechi ña i. Vaa ña'a ya'a chi jika xen‑xeen onde nuu ni kee ña ni kii ña ma, sukan‑va'a koniniso'o ña tnu'u ndichi ni yo ka'an Salomón ma te sa'a ña ja va'a ma. Te vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana tee kúu Salomón ma, te masu na in ndí ini ja koniniso'o i ja ká'an ya a. El Vaa sukan ni sa'a Su'si ma milagru ji'in Jonás ma nuu ñayii ñuu Nínive ma, te sukan sa'a tna ya ji'in saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, te jin kuni ñayii tiempu ya'a. k Te ve kukua'a‑ka ñayii ka ndututu xiñi Jesús ma, te ni keja'a ya ká'an ya: ―‍Ñayii tiempu ya'a, masu ka sa'a i ja va'a. Ka jikan i in milagru, kovaa masu kua'a Su'si ma milagru ka jikan i ma, yika‑ni ja milagru ni sa'a ya ji'in Jonás ma. \j1 Te ni ndakone'e ya: ―‍¡Ja vava'a‑ka ka kuu ñayii ka niniso'o ja ká'an Su'si ma te ka kandija i ma! ―‍kúu ya jiña'a ya. Ñayii masu ka sa'a ja va'a ma, ni ka jikan i in milagru nuu Jesús ma ?iw Nani ká'an Jesús ma sukan, in ña'a ni kayu'u ne'un ñayii ma: ―‍¡Ja vava'a kúu ña'a ja ni ñunee ni chii ña ma te ni skaxi ña'a ña ma! ―‍kúu ña jiña'a ña. Dh Sani te tachi ma, ki'in i jin nu xtutu i uja‑ka tachi ka'vi‑ka ka sa'a i sana maa i ma, te jin ndivi koo tutu ndaka i ja jin koo i ini anua ñayii yukan, te su'va ka'vi‑ka nduu ñayii yukan sana sukan ni yo kuu i onde xinañu'u ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma nde ñayii jin koo sii ini xeen Gg Te nú ni ndenda i, te ni ndani'i i ini anua ñayii ma ja sukan kaa in ve'e nuu jâ ni ndaxtaa jâ ni nduvivii, sukan kaa, kovaa nune, vaa ñatuu ndí ini i ja sa'a i sukan kúni Su'si ma. f3 ’Kovaa ñayii kándija ña'a te kúkanu ini ña'a i maa sa ma, chi tachi ni yo ñunee ini anua i ma chi kée i, te kua'an vee i nuu yichi ma kúu i, te ndánduku i ndenu ndatatu i. Kovaa nú ñatuu ní'i i ma, te jani ini i: “Ndákokuiñi o ve'e nuu ni kee o ma.” ae; ’Chukan kúu ja nú na in ñatuu iyo ji'in sa chi ñatuu kúnimani i nuu sa. Te nú na in ñatuu ndáxtutu ji'in sa, te su'va jatenuu i. Sukan sa'a tachi ma nuna ndakokuiñi i ini anua ñayii nuu ni kee i ma d Kovaa nuna kenda in‑ka tee ndatnu xeen‑ka, te kundee de xtandee de ja xeen kukanu ini tee ma, te ndake'en de ndaka ja ni sakui'na tee ma, te ndakua'a de nuu tna'a de ma. Sukan sa'a sa ja ni kenda sa a, vaa maa sa ndaxtandee ndi'i ja ni sakui'na tachi ma. Ic  Sani te sa'a jiña'a ya: ―‍Nú in tee ndatnu xeen te ndiso xeen de, te jito de ve'e ka'nu neva'a de ma, te ndaka ja jani ini de ja kuenda maa de kúu ma, ka iyo va'a i, jani ini de. 5bc Kovaa saña chi maa Su'si ma ni taa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e sa tachi ma. Te sa'a, te jin kuni ni ja jâ ni kenda ja tátnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ja  Kovaa nú sukan, ¿te tee ka ndikin ña'a ndijin a, na in wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ka kene'e de tachi ma? Chukan kúu ja maa de ka kaxtnu'u ja ndijin, masu ka jini ni ja ka ka'an ni a. ` Suni maa i kúu ji'in tachi ma. Vaa nú masu jin ketna'a ini ndaka i ma, masu jin kundee i jin tatnuni i nuu ñayii ma. Cha'a kúu ja ká'an sa, vaa ndijin chi ûni ka ka'an ni ja maa tachi Beelzebú ma, ni taa i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e sa tachi ma. t_a Kovaa maa ya, jâ jini ya ja ka jani ini i ma, te jiña'a ya: ―‍Ka jini ni ja ndaka ñuu ñatuu ka ketna'a ini ñayii ma chi jin xnaa i maa i. Te in ve'e nuu ñatuu ka ketna'a ini ñayii ka iyo ma, masu kuu jin koo ka'nu ndaka i. 2^] Jaku‑ka i, ja jin ke'en‑su'va i ya ka kuni i, te ni ka jikan i ja sa'a ya in milagru, sukan‑va'a jin kuni i, te nú vee ndija ya andivi ma nuu iyo Su'si ma. 8]i Kovaa jaku‑ka i ka ka'an: ―‍Beelzebú suchi tátnuni nuu ndaka‑ka tachi ma ni wa'a tee ya'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e de tachi ma ―‍ka kuu i ka ka'an i. W\' Jesús ma, ni tatnuni ya nuu in tachi ni ndasañi'i in tee ja na xndoo i de. Te nuu ni kee tachi ma, te tee ñi'i ma, ni keja'a de ká'an de. Te ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma. t[a Vaa nú ndijin ja masu inuva'a ini ni ma, te ka jini ni jin kua'a ni ja va'a sa'ya ni ma, ¡nde‑ka tu ja Yuva o iya va'a ini ma iya iyo onde andivi ma chi skuta'vi ña'a ya Xtumani Ndios ma ndaka ñayii kakan Xtumani Ndios ma! ―‍kúu ya jiña'a ya. Ñayii ñatuu ka kandija ja káxtnu'u Jesús ma, ka ka'an i ja tachi ma wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma >Zw Xi kakan i in ndivi chuun, te ¿kua'a ni in tisu'ma? Y3 ’Nde ndijin ja kúu ni yuva in suchi luluu, te kakan i in xtatila, te ¿chi'i ni in yuu nda'a i? Xi kakan i in tiaka, te ¿kua'a ni in koo? X  Vaa nú na in jikan chi ni'i i. Te ñayii ndúku ma chi ni'i i. Te ñayii skajan ye'e ma chi ndanune, te ni'i i ja kúni i ma. W} Chukan kúu ja saña chi ká'an sa ja jin kakan jin kakan ni nuu Su'si ma, te maa ya chi taa ya. Jin nduku jin nduku ni, te sa'a Su'si ma ja jin ni'i ni. Jin skajan jin skajan ni ye'e ma, te maa ya chi ndakune ya, te jin ni'i ni ja ka jikan ni ma. TV! Te visi na ndakoo i ja taa i ma, kovaa masu kuechi ja kúu i in ñayii kétna'a ini ji'in ni ma kúu chi kuechi ja jikan jikan ni nuu i ma, te chukan kúu ja ndakoo i ja taa i ndaka ja jiniñu'u ni ma. 0UY Te ndakone'e i onde ini ve'e i ma: “Máko xtna'a ña'a ni. Jâ ndesi ye'e a, te jâ ka ndatatu ndaka sa ji'in sa'ya sa a. Masu kuu ndakoo sa ja taa sa”, ka'an i. T  vaa in tee kétna'a ini ji'in sa ma, ni kijaa de ve'e sa ma, te jika vee de, te ñatuu nawa neva'a sa ja kua'a sa ja kaa de.” PS Sani te jiña'a tuku Jesús ma: ―‍Na ko ka'an o ja nde ni, te iyo in ñayii ka ketna'a ini ji'in ni, te sava ñuu ma, te ki'in ni ve'e i ma, te kuña'a ni: “Ndijin, tanuu ni uni xtatila, UR# Te sakanu ini ni ndaka kuechi sa nuu ni ma,
vaa saña chi sukan ka sa'a tna sa, vaa ka sakanu ini sa ñayii ka sa'a ña'a ja u'vi ma.Te máko kua'a ni tnu'u ja ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a sa ja u'vi ma,
su'va chindee ña'a ni ja na jin kaku sa nuu ja u'vi ma. ‍Sa'a jin kakan‑ta'vi ni ―kúu ya jiña'a ya. oQW Chindee ña'a ni ja na koo ja jin kaa sa vitna,
te sukan sa'a tna ni ndi‑kivi ndi‑kivi. HP  Te ni ndakone'e ya: ―‍Ora jin kakan‑ta'vi ni ma, te sa'a jin kuña'a ni:Yuva sa ja iyo ni andivi a,
jayiñu'u kóo nuu maa ni a.Ka kuni sa ja kenda kivi ja tatnuni ni ñuu ñayivi a,
te sukan ka sa'a i ja kúu ini maa ni andivi a, te sa'a ni ja sukan jín sa'a tna sa ñuu ñayivi a. O + Sani te in‑ka kivi ma, te yikuu Jesús ma jikan‑ta'vi ya. Te nuu ni jinu ma, te in tee ndikin ya ma, jiña'a de: ―‍Señor, kaxtnu'u ni naxe jin kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, sukan ni kaxtnu'u Juan ma nuu tee ni ka yo ndikin maa Juan ma ―‍kúu de jiña'a de. 5Nc *Kovaa María a, ja jatanuu ña ja ká'an sa a chi ja va'a‑ka kúu, vaa ni kaji ña ja kanuu xeen‑ka ma, te ñatuu na in xtandiyo nuu ña ―‍kúu ya jiña'a ya.tMa )Te ni ndakone'e ya: ―‍Marta, Marta, ndí ini xeen ni ndaka tniñu sa'a ni a, te ndó'o néni ni. L (Kovaa Marta ma, ndí ini xeen ña ndaka tniñu sa'a ña ma, te ni jan tu'va ña Jesús ma, te jiña'a ña: ―‍Señor, ¿nava'a ñatuu jiña'a ni ku'u sa a ja na chindee ña'a ña, te vitna ja ndaka tniñu a ni xndoo ña nuu sa a? ―‍kúu ña jiña'a ña. K 'Marta ma, iyo in ku'u ña nani María. Ña'a yukan, ni jinkoo ña nuu ja'a Jesús ma, sukan‑va'a koniniso'o ña ja ká'an ya ma. $JA &Jesús ma, nuu kua'an ya ichi ma ji'in tee ka ndikin ya ma, te ni kenda ya in ñuu luluu, te ña'a nani Marta ma, ni kana ña Jesús ma ve'e ña ma. I5 %Te tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni ndakone'e de: ―‍Tee ni kunda'vi ini ña'a ma ―‍kúu de jiña'a de. Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kuá'an ni, te sa'a tna ni sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ja'an ya ve'e María ma ji'in Marta ma CH $Va'a‑ni, ¿te naxe jani ini ni, ja ndinuni tee ya'a, nde de ni kutoo in‑ka ñayii ma, ja sukan ni ka sa'a de ji'in tee ni ka sa'a ndeva'a ña'a kui'na ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. wGg #Te kii xtnee ma, tee ñuu Samaria ma, ni tava de uu xu'un denario, te ni wa'a de tee xi‑ve'e ma, te jiña'a de: “Ko koto ni tee ya'a, te ndaka ja kuatniñu ni ja kuu de ma ndataa maa sa kivi ndakokuiñi sa ma”, kúu de jiña'a de. 'FG "Te ni jan tu'va de tee ma, te ni ndakate de nuu ni tnakue'e tee ma ji'in aceite ji'in ndute uva, te ni chutuu de in sa'ma nuu ni tnakue'e tee ma. Sani te ni skaa de tee ma siki kiti kua'an ji'in de ma, te ni jan xsia'a de tee ma in ve'e nuu ka ndatatu ñayii ma, te ni jito de tee ma. vEe !Kovaa in tee ñuu Samaria ma, kua'an de ichi yukan. Ja ni jini de tee kátuu ma, ni kunda'vi ini de tee ma. DD Sani te ni ya'a tna in sa'ya tata Leví ma nuu kátuu tee yukan. Te nuu ni jini de ma, suni ni sa'a de tnu'u ja ñatuu ni jini de tee ni tnakue'e ma, te ni ya'a ndita tna de, kua'an de. 'CG Sani te ni ya'a in sutu ichi yukan. Kovaa ja ni jini de tee ni tnakue'e ma, te ni sa'a de tnu'u ja ñatuu ni jini de tee ma, te ni ya'a ndita de, kua'an de. FB Sani te ni keja'a Jesús ma jiña'a ya sa'a: ―‍In tee, ni kee de ñuu Jerusalén ma kua'an de ichi ñuu Jericó ma, te ni ka tnii ña'a kui'na, te ni ka sakui'na i ndatniñu de ma, te ni ka xtandee i onde sa'ma de ma, te ni ka kani i de. Sani te kuan koo i, te ni ka xndoo i de, kuenda ndiyi‑nka kúu de. XA) Kovaa tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, sa'a de tnu'u ja tee sa'a ja va'a kúu de, te jiña'a de nuu Jesús ma: ―‍¿Naxe sa'a sa ja kuni sa ja kútoo sa ñayii ma? ―‍kúu de jiña'a de. @/ Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Va'a‑ni ni ndakone'e ni. Sa'a ni sukan, sukan‑va'a koteku ni ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. ?+ Te tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni ndakone'e de: ―‍“Ni‑yu'u ni‑ini o kutoo o Su'si ma, ji'in ndaka tu'u tnu'u ndee tnu'u ndatnu o a, ji'in ndaka ja jani ini o a, te kutoo o in‑ka ñayii ma sukan kútoo o maa o ma” ―‍kúu de jiña'a de. >7 Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nawa ndee nuu tutu ndee tnu'u ni tatnuni Su'si ma? ¿Nawa ká'an ja ká'vi ni ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. p=Y In tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, kúni de ja kototnuni de Jesús ma, te ni ndokuiñi de, te jiña'a de: ―‍Teskua'a, ¿nawa kúu ja sa'a sa, sukan‑va'a koteku sa ni‑kani ni‑jika? ―‍kúu de jiña'a de. w<g Vaa ká'an sa ja kua'a tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in rey ma, ni ka yo kuni de ja jin konde'ya de ja ka nde'ya ni a, kovaa ñatuu ni ka jini de. Te ni ka yo kuni de ja jin koniniso'o de ja ka niniso'o ni a, kovaa ñatuu ni ka jiniso'o de ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin sukan jiniñu'u ja jin kutoo tna'a o ma ; Ni ndakonenuu ya nuu tee ka ndikin ya ma, te nuu maa‑ni de jiña'a ya: ―‍Ja vava'a ka kuu ñayii ka nde'ya ja ka nde'ya ni a. ':G ’Yuva sa ma, ni taa ya ndaka. Ñatuu na in jini ña'a ja kúu sa Sa'ya ya a, yika‑ni ja maa ya ja kúu ya Yuva sa ma. Ñatuu na in jini Yuva sa ma, yika‑ni ja maa sa ja kúu sa Sa'ya ya a, ji'in ñayii kúni sa ja kaxtnu'u sa na in kúu Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 9 Te ora yukan Jesús ma, ni kutachi xeen ya ni sa'a Xtumani Ndios ma, te sa'a ni ndachiñu'u ya Yuva ya ma: ―‍Ndáchiñu'u ña'a sa, Yuva sa, iya tátnuni andivi a ji'in nuu ñu'ú a, vaa ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka kuu sukan ka kuu suchi kuechi ma ja ka ndakunitnuni i ja ka jiniñu'u ña'a i maa ni ma, ndaka ja ñatuu ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka jani ini ja ka jini‑ka i te ka jaku'ni‑ka ini i ma te ñatuu ka ndanduku ña'a i maa ni ma. Saa vi, Yuva sa, vaa sukan ni kuni maa ni ja ko kuu. Q8 Kovaa máko jin kutachi ni ja ni ka kundee ni nuu tachi ma, su'va jin kutachi ni ja jâ ni ka jakoxtnee ja ka nani ni a nuu tutu Su'si ma andivi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kutachi ya h7I Te jin kona'a ni ja maa sa ni taa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, te jin kuiñu ni koo ma ji'in tisu'ma ma, kovaa maa ni chi masu nawa jin ndo'o kuiti ni, vaa jin kundee ni nuu ndaka ja u'vi kúni tachi ma ja sa'a ña'a i ma. 6 Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Saa vi, vaa ni jini sa ja tachi ma, ni jinkava i andivi ma sukan kúu ora káni tajan ma. 5 Ni ka ndakokuiñi sii ini xeen uni xiko uxi uu (72) tee ni tetniñu Jesús ma, te ka jiña'a de ya: ―‍¡Señor, ni ka ndakune'e sa ja nani maa ni a, te onde tachi ma, ni ka kundee sa ni ka ndene'e sa i ini anua ñayii ma! ―‍ka kuu de ka jiña'a de ya. n4U Te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Nú na in, na koniniso'o ña'a i ndijin, kuenda tnu'u ja niniso'o ña'a i maa sa. Nú na in, saxiko ña'a i ndijin, suni saxiko ña'a i saña. Nú na in, saxiko ña'a i saña, suni saxiko tna i iya ni tetniñu ña'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka ndakokuiñi uni xiko uxi uu (72) tee ni tetniñu ya ma I3  Te ndijin, ñayii ñuu Capernaum ma, ¿ka jani ini ni ja ki ndone'e ña'a Su'si ma te jin nu koo ni onde andivi ma? ¡Ña'a chi onde nuu kunu‑ka ma skee ña'a ya! ―‍kúu ya jiña'a ya. 2 Kovaa ndijin, kivi ndakan Su'si ma kuenda ma, te ka'vi‑ka xndo'o xneni ña'a ya sana ñayii ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma. [1/ Sani te ká'an tuku ya: ―‍¡Nda'vi ni, ñayii ñuu Corazín! ¡Nda'vi ni, ñayii ñuu Betsaida! Vaa nute ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma ni ka iyo milagru tna'a ja ni ka iyo nuu ni a, onde ndende kii ma jâ ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i, te jin ndakokuiñi i, te jin ndandikin i Su'si iya téku ma, te jin nukone'nu i sa'ma tindayi, te jin kunukoo i nuu yaa nuu ñu'u i ma, ja ka kaxtnu'u i sukan ka ndakani ka ndaka'vi ini i ja u'vi ka sa'a i ma. s0_ Te ká'an sa ja kivi yukan chi ka'vi‑ka jin ndo'o jin neni ñayii ñuu yukan sana ñayii ñuu Sodoma ma ji'in Gomorra ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan jin ndo'o ñayii ñuu ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i nuu Su'si ma i/K “¡Onde ñuyaka ñuu ni a ja ni ka tnii ja'a sa a, jin skoyo sa, vaa saña chi jâ ni ka ka'an sa tnu'u Su'si ma, te jin ko kuu kuechi maa ni! Kovaa jin kona'a ni ja kivi nukoo Su'si ma ja tatnuni ya ma jâ iyo yatni.” |.q Kovaa nuna kenda koo ni in ñuu nuu ma jin kuan‑ta'vi ña'a i ma, te jin nde koo ni ichi ma, te jin kuña'a ni: 1-[ Te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ka iyo yukan, te jin kuña'a ni: “Jâ ni kenda ja tátnuni maa Su'si ma nuu ñayii ñuu ya'a.” x,i Nú ni ka kenda koo ni in ñuu nuu jin kuan‑ta'vi ña'a i ma, te jin kaa ni ndeva'a‑ni nawa jin taa i ma. A+{ Jin kendoo ni maa ve'e yukan, te má jin saxiko ni te jin kaa ni ndeva'a‑ni nawa jin taa i ma, vaa ñayii satniñu ma, iyo i ja ke'en ya'vi i. Má jin koo ni ndi‑ve'e ndi‑ve'e. {*o Te nú yukan ka iyo ñayii inuva'a ini, te jin koo va'a i, kovaa nú ñatuu inuva'a ini i, te masu ko kuu sukan. ) Nú ni ka kenda koo ni in ve'e, xinañu'u jin kua'a ni nchuxi, te jin kuña'a ni: “Ja va'a jín ko kuu ñayii ka iyo ve'e ya'a.” (! Má jin kinda'a ni bolsa, ni a nuu ñu'u xu'un ni, ni a ndijan ni, te má jin kuiñi ni ichi ma ja jin kua'a ni nchuxi ni‑in ñayii ma. '7 Kuán koo ni. Te jin kona'a ni ja saña tétniñu ña'a, te sukan ka iyo ndikachi ma ne'un ndiva'u ma, sukan jin koo ni ne'un ñayii ñuu ñayivi a. n&U Te jiña'a ya: ―‍Ja ndaa kúu ja ka iyo kua'a xeen ñayii ja jin ndaxtutu o sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi i, kovaa ñayii jin kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a nuu ñayii yukan, masu kua'a i ka kuu. Chukan kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a tétniñu ya ñayii jin satniñu ja jin kaxtnu'u i tnu'u ya ma nuu ñayii ma. D%  Ja ni jinu sukan ma, Iya Tátnuni ma, ni kaji ya uni xiko uxi uu‑ka (72) tee, te ni tetniñu ya ndi‑uu ndi‑uu de ja jin koxtnuu de jin koo de nuu ndaka ñayii ñuu nuu ki'in ya ma. m$S >Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nú na in tníi nda'a arado i ma, masu kuu ndakonenuu yata i, vaa ñayii jani uu jani uni‑ni ini i ma, masu kuu i koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.O# =In‑ka tuku de jiña'a nuu ya sa'a: ―‍Señor, kúni sa ja kondikin ña'a sa, kovaa xinañu'u, kachi ni, te ki'in sa jin nu kuan‑ta'vi sa nuu ñayii ve'e sa ma ―‍kúu de jiña'a de. s"_ <Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Xndoo ni ñayii ñatuu ka kachi ja sa'a Su'si ma ja jin koteku i ma, te jín chu'u i ñayii ni ka ji'i ma. Te ndijin, kuá'an ni, te kaxtnu'u ni sukan tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. e!C ;Jesús ma, jiña'a ya in‑ka de: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Kovaa ni ndakone'e de: ―‍Señor, kachi ni, te xinañu'u chu'u sa yuva sa ma, sana kondikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. [ / :Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ñukuii ma, ka iyo yavi ti, te lasaa ma, ka iyo taka ti, kovaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ñatuu ndenu iyo nuu ndatatu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 9k 9Nani kuan koo de ji'in ya ichi ma, te in tee, jiña'a de Jesús ma: ―‍Señor, kúni sa ja kondikin ña'a sa ndeva'a‑ni ndenu ki'in maa ni ―‍kúu de jiña'a de. `9 8Sani te kuan koo de ji'in ya in‑ka ñuu. Ñayii ka kuni ja jin kondikin i Jesús ma K 7Kovaa Jesús ma, ni ndakokuiñi ya, te ni ndonda ya nuu de. zm 6Nuu ni ka jini tee ka ndikin ya ma ja ñatuu ni ka jan‑ta'vi i ya ma, te ka jiña'a Santiago ma ji'in Juan ma: ―‍Señor, ¿kúni ni ja jin tatnuni sa ja kuun ñu'u i'ni andivi ma, te xnaa i ñayii ya'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. # 5Kovaa ñayii ñuu Samaria ma, ñatuu ni ka kuni i ja jin kuan‑ta'vi i ya, vaa ni ka jinitnuni i ja ichi ñuu Jerusalén ma kua'an ya ma. w 4Te ni tetniñu ya tee jin koxtnuu jin koo de ñuu Samaria ma, sukan‑va'a jin nduku de ndenu koo ya ja kenda ya ma. }s 3Nuu ve kuyatni ja kenda kivi ja no'o Jesús ma andivi ma, ûni ni jani ini ya ja ki'in ya ñuu Jerusalén ma. eC 2Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Máko jin sunkani ni ja ma ka'an‑ka de, vaa nú na in ñatuu ndákiti ini nuu o a chi iyo i ji'in o ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ndónda ya nuu Santiago ma ji'in Juan ma B} 1Juan ma, jiña'a de: ―‍Teskua'a, ni ka jini sa in tee ja ndákune'e ña'a de maa ni, te ndónda de nuu tachi ma, te ka nde koo i, te ka nduva'a ñayii ma. Te ni ka ja'nu ndee sa, te ka jiña'a sa ja máko sa'a‑ka de sukan, vaa masu tee ka ndikin tna'a ji'in o a kúu de ―‍kúu Juan ma jiña'a de. B} 0te jiña'a ya: ―‍Nú na in kuan‑ta'vi suchi luluu ya'a ja maa sa ma, te jan‑ta'vi ña'a i maa sa. Te nú na in jan‑ta'vi ña'a maa sa a, te jan‑ta'vi i iya ni tetniñu ña'a ma. Chukan kúu ja nú nde ni jani ini ja masu in ñayii kanuu‑ka kúu ni sana ndaka‑ka ni a, te suu ni ko kuu tee kanuu‑ka nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma ja ñayii ñatuu ndákiti ini nuu o ma chi kétna'a ini i ji'in o yk /Jesús ma, ja ni jinitnuni ya ja ka ka'an de ma, ni tnii ya nda'a in suchi luluu, te ni jani ya i xiñi ya ma, wg .Sani te tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka jikan‑tnu'u tna'a de na nde de ko kuu tee kanuu‑ka. {o -Kovaa ñatuu ni ka jaku'ni ini de ja ká'an ya ma, vaa Su'si ma, ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin jaku'ni‑ni ini de. Suni ka yu'u de ja jin ndakan‑tnu'u tuku de Jesús ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma na in ko kuu ja kanuu‑ka nuu Su'si ma a; ,―‍Jin koniniso'o va'a ni ja ká'an sa a. Máko jin ndunaa ni. Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka tatnuni ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. +O +Te ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja ndaka kúu sa'a Su'si ma. Cha'a kúu ja ku‑uu jichi ja ni kaxtnu'u Jesús ma ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya yk *Nuu ni kenda yatni suchi ma, te tachi ma, ni skana ña'a i nuu ñu'ú ma, te ni skiki tuku ña'a i. Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te ni xndoo i suchi ma. Te sukan te ni ndasava'a ya i, te ni ndakua'a ya i nuu yuva i ma.  )Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a ñatuu ka kukanu ini ña'a ni, te so'o xeen ka ndaa ni? ¿Na saa‑ka kii jiniñu'u ja koo sa ji'in ni? ¿Te na saa‑ka kii kanda sa ja sukan‑ni ka kuu ni a? Ki xsia'a ni sa'ya ni a ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 3 (Ni ka jikan‑ta'vi sa nuu tee ka ndikin tna'a ji'in ni a, ja na jin kene'e de tachi ma, kovaa ñatuu ni kuu jin sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. ? w 'Te tachi ma, iyo naxe, te sa'a i ja káyu'u neé káyu'u uun suchi a, te skiki ña'a i, te jáa ti‑iñu yu'u i a. Te sa'a ndeva'a i suchi a, te ñatuu kúni i ja xndoo i suchi a. P  &Te ne'un ñayii yukan iyo in tee, káyu'u de jiña'a de: ―‍Teskua'a, jikan‑ta'vi sa nuu ni ja kii ni te kuni ni sukan ndó'o sa'ya sa a, vaa kútoo sa i, te maa in maa tnu'u‑ni i neva'a sa. | q %Kivi xtnee ma nuu ni ka nu koo de yuku ma, kua'a xeen ñayii ni ka ke koo ja jin ndatna'a i ji'in Jesús ma.  ! $Te ora nuu ni ka jiniso'o de ja ká'an ya ma, Jesús ma, ni kendoo maa in‑nka ya. Te ne'un kivi yukan, tee ka ndikin ya ma, ñatuu ni ka ka'an de nuu ni‑in ñayii ja ni ka jini de ma. Jesús ma, ni kene'e ya tachi ni yo saneé in suchi jaa, te ni nduva'a i M  #Sani te onde ne'un viko ma, te ni ka jiniso'o de ja sa'a ni ka'an Su'si ma: ―‍Sa'ya sa kúu iya ya'a, iya ni kaji maa sa kúu ya: Te jin koniniso'o ni ja ká'an ya a ―‍kúu ya ká'an ya. y "Nani ká'an de ma, te ni kenda in viko, ni nukun‑tuu i de. Te ja ka iyo de me'ñu viko ma, ni ka yu'u xeen de. J  !Nuu ni ka ndusiin tee yukan ji'in Jesús ma, Pedro ma, jiña'a de: ―‍Teskua'a, ¡va'a‑ni ja ka iyo sa ya'a! Jín sa'a sa uni ve'e nda'a yutnu, in kuenda maa ni, te in‑ka kuenda Moisés ma, te in‑ka kuenda Elías ma ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa Pedro ma, masu ni ndasa'a de kuenda nawa kúu ja ká'an de ma. =s Visi Pedro ma ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, jin kusu xeen de ka kuni de, kovaa ni ka yo ndito de, te ni ka jini de jayiñu'u Jesús ma ji'in nduu tee ka iyo ji'in ya ma. ?w Te vivii yé'e ni'ni nuu ka iyo de ji'in ya ma, sukan kaa nuu iyo maa Su'si ma. Te ka ndatnu'u de ji'in ya sukan ndo'o ya ñuu Jerusalén ma, ji'in sukan ndaa ya no'o ya andivi ma. `9 Te ni kenda koo uu tee ka ndatnu'u ji'in ya. Te Moisés ma ji'in Elías ma ka kuu de. pY Nani jikan‑ta'vi ya ma, ni ndasama nuu ya ma, te sa'ma ya ma, ni ndukuijin kuijin i, te jándute i. 5c Nuu una kii ja ni ka'an ya sukan ma, Jesús ma, ni ja'an ya in yuku, ja kakan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ka ndikin ña'a Pedro ma, ji'in Santiago ma, ji'in Juan ma. J  Ja ndaa ká'an sa ja ka iyo jaku ni ja ka iyo ni ya'a ja masu jin kûu ni onde jin kuni ni sukan tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Su'si ma ja Sa'ya maa ya kúu Jesús ma 5 Te nú nde ni na kukan‑nuu ja maa sa iyo ji'in ni te kukan‑nuu ni ja jini ni tnu'u ni kaxtnu'u sa a, ne'un ñayii tiempu ya'a ja ndimaa ka sa'a i ja u'vi ma te ka ndiso kuechi i ma, te jin kona'a ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ndakukan‑nuu ña'a sa kivi ndii sa ji'in jayiñu'u maa sa ma, ji'in jayiñu'u Yuva sa ma, ji'in jayiñu'u ndaka ángel ka jinukuechi nuu ya ma. ]~@}}G|{{&zyxwwvuttsrqpp?onnmxlkkGji|ih\gYfedd/cOba``s_@^]5\[ZZ;YyXLWrVTUTTSzRRTPPONML8=R=<;:C998R7p65433)2 1Q0/.--,++s*}))P(P''&&)%E$$#t"! ^| wCIy= M   DL . ’Ká'an sa ja ndaka ja ka ni'i ka tna'a ñayii ma ñuu ñayivi a masu ja va'a ka kuu, su'va sa'a i ja jin skenaa o maa o. Chukan kúu ja jin kuatniñu va'a ni ja ka ni'i ka tna'a ni ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin koo ñayii jin ketna'a ini ji'in ni. Te kivi ndi'i ja iyo ñuu ñayivi a, te jin ndakuan‑ta'vi ña'a ñayii ma nuu jin koo ni ni‑kani ni‑jika ma, nuu masu naa ma. 7-gTe tee kúu jito'o de ma, ni ndakunitnuni de ja tee ñatuu ni jito va'a ve'e de ma, ni jini va'a de naxe ni sa'a de ji'in ja neva'a jito'o de ma. Ñayii ñuu ñayivi a, ka jini va'a‑ka i naxe jin kuatniñu i ja ka ni'i ka tna'a i ñuu ñayivi a, sukan‑va'a masu nawa jin skenaa kuiti i, kovaa ñayii ka iyo nuu tnuu ñu'u Su'si ma, ñatuu. Vaa ñatuu ka jini i naxe jin kuatniñu i ja ka ni'i ka tna'a i ma ja wa'a Su'si ma. 4,aSani te ni jikan‑tnu'u de in‑ka de ma: “Te ndijin, ¿na saa tavi ni?”, kúu de jiña'a de. Te tee ya'a, jiña'a de: “Cientu jichi triu”, kúu de jiña'a de. Te jiña'a de tee ma: “Ya'a ni tutu yoxtnee ja tavi ni ma. Te ndatee ni ja kuun xiko‑ni (80) tavi ni”, kúu de jiña'a de. `+9Te ni ndakone'e tee ma: “Tavi sa cientu kisi na'nu aceite.” Te jiña'a tee jito ve'e jito'o de ma: “Ya'a ni tutu ndee ja tavi ni a. Jinkoo yachi ni, te ndasa'a ni nuu tutu a ja uu xiko uxi‑ni (50) kúu.” 8*iSani te, ni kana de ndi‑in ndi‑in ñayii ka tavi nuu jito'o de ma. Te ni jikan‑tnu'u de tee xinañu'u ma: “¿Na saa tavi ni nuu jito'o sa ma?”, kúu de jiña'a de. )3Aan, jâ jini o ja sa'a o, sukan‑va'a jin kuan‑ta'vi ña'a ñayii ma ve'e i ma, nuna kendoo o ja ñatuu na tniñu‑ka sa'a o”, jani ini de. t(aTe tee jito ve'e ma, ni keja'a de jani ini de: “¿Nawa sa'a o vitna? Vaa jito'o o ya, kene'e ña'a de, te masu na tniñu‑ka o koo. Te vitna ja masu kúndee‑ka o ja satniñu o nuu ñu'ú ma. Te kúkan‑nuu o ja kakan o karidaa. L'Te jito'o de ma, ni kana de tee jinukuechi nuu de ma, te jiña'a de: “¿Nawa kúu ja ka ka'an i ja sa'a ni a? Ndataa ni kuenda siki tniñu ni a, vaa masu ko kuu‑ka ni tee jito ve'e sa a.” & Jesús ma, ni ndakani tna ya sa'a nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Iyo in tee xiku, te neva'a de in tee jito ndaka ja neva'a de ma. Te ni jan koo i ni jan kuña'a i nuu tee kúu jito'o ma ja yikuu tee jinukuechi ma sa'a ndeva'a de ja ni kucargu de ma. ^%5 Kovaa vitna jiniñu'u ja jin sa'a o in viko, te jín koo sii ini o. Vaa ñani ro a, kuenda tnu'u ja jâ ni ji'i i te ni ndateku i. Jâ ni skenaa ri i nkuu, te ni ka ndani'i o i”, kúu yuva i ma jiña'a de. $Te yuva i ma, ni ndakone'e de: “Sa'ya maa ri, ro'o chi ndimaa iyo ro ji'in ri, te ndaka ja neva'a ri a chi kuenda maa ro kúu. =#sKovaa vitna ni ndenda sa'ya ni a, ja ni jatniñu ndeva'a ndekuu i xu'un ni ma ji'in ña'a ka kuneé ka ku‑uun ma, te ni ja'ni ni serru kiti vava'a‑ka ma”, kúu i jiña'a i. l"QTe jiña'a i nuu yuva i ma: “Jini ni ja ni kuu kua'a kuiya jinukuechi sa nuu ni, te ndimaa kándija ña'a sa, te ñatuu nama táa ni in ndixi'yu luluu ma, sukan‑va'a sa'a sa in viko ji'in ñayii ka ketna'a ini ji'in sa a. !9Sani te ni ndakiti xeen ini suchi java'a‑ka ma, te ñatuu kúni i ndivi i ve'e i ma. Chukan kúu ja ni kee yuva i ma, te xtetuu de i ja na ndivi i. T !Te tee jinukuechi ma, jiña'a de: “Vaa ñani ni ma, ni ndenda i, te yuva ni ma, ni tatnuni de ja jin ka'ni sa in serru kiti vava'a‑ka ma, vaa ni ndenda va'a ni ndenda teku i”, kúu de jiña'a de. SSani te ni kana i in tee jinukuechi ma, te ni jikan‑tnu'u i nawa kúu. 4a’Te sa'ya de suchi java'a‑ka ma, nuu ve ndii i ja ni ja'an i yuku ma, te nuu ve nduyatni i ve'e i ma, ni jiniso'o i ja kúu yaa te ka jitaja'a ñayii ve'e i ma. .UVaa sa'ya sa ya'a, kuenda tnu'u ja jâ ni ji'i i te ni ndateku i. Jâ ni skenaa sa i nkuu, te ni ka ndani'i o i”, kúu de jiña'a de. Te ni ka keja'a de viko ma. ySani te jin ko kunu ni jin kene'e ni serru va'a‑ka ma, te jin ka'ni ni ti, te jin kaa o ti, vaa jin sa'a o in viko. c?Kovaa yuva i ma, ni tatnuni de nuu ñayii ka jinukuechi nuu de ma, te jiña'a de: “Jin kene'e kunu ni sa'ma va'a‑ka ma, te jin xndinuu ni i, te jin chunee ni in xe'e xninda'a i a, te jin chi'i ni ndijan ja'a i a. 'GTe jiña'a i de: “Yuva maa sa, ni jiso kuechi sa nuu Su'si ma ji'in nuu maa ni. Masu kaa masu iyo‑ka sa ja xnani ña'a ni sa'ya ni”, kúu i jiña'a i. veSani te ni ndake'en i ichi, te kuan no'o i ve'e yuva i ma. ’Te onde jika‑ka kuan no'o i ma, te yuva i ma, ni jini de i. Te ni kunda'vi ini de i, te jinu de ni jan nu tna'a de i, te ni ndakanuni'ni de i, te ni chitu de yikinuu i ma. Masu kaa masu iyo‑ka sa ja xnani ña'a ni sa'ya ni. Sa'a ña'a ni sukan kúu in ñayii jinukuechi nuu ni a, kuña'a o”, jani ini i. |qNdakokuiñi o ve'e yuva o ma, te kuña'a o de sa'a: Yuva maa sa, ni jiso kuechi sa nuu Su'si ma ji'in nuu maa ni. 'GSani te ni ndiku'ni ini i, te jani ini i: “¡Kua'a ñayii ka satniñu ve'e yuva o ma, te iyo kua'a ja ka jaa i, te yo'o ya'a, kûu o ja kókon yíchi o a! wgTe kúni i ja kaa i visi tna'a ja ka jaa chikini ma te ndutu chii i, kovaa ñatuu na in ni yo wa'a ja kaa i. }sNi ja'an i ni jan kakan‑tniñu i nuu in tee ñuu yukan. Te ni tetniñu de i yuku ma, ja ko koto i chikini de ma. Kovaa nuu jâ ni ndi'i kuiti ni jatniñu i ma, te ni kenda in tnama xeen ñuu yukan, te ñatuu ni yo ni'i‑ka i ja kaa i. kO Sani te jaku‑ni kii ma, sa'ya de suchi lule‑ka ma, ni xiko i ja ni wa'a yuva i ma, te ni ni'i i xu'un ma, te kua'an jika i onde in‑ka ñuu. Te ndeva'a ndekuu‑ni ni yo jatniñu i, te ni xndi'i i ndaka ja ni ni'i i ma. 8i Te suchi lule‑ka ma, jiña'a i yuva i ma: “Taa, taa ni ja ko kuu ta'vi sa ma”, kúu i jiña'a i. Sani te yuva i ma, ni ja'nde de ja neva'a de ma, te ni wa'a de nduu i. Q Jesús ma, sa'a ni ndakani tna ya: ―‍In tee, iyo uu sayii de. =s Te ká'an sa ja suni sa'a ka kusii ini ángel Su'si ma ja in ñayii ndiso kuechi ma, te ndákani ndáka'vi ini i, te ndákokuiñi i, te ndándikin i Su'si ma, te sakanu ini ya kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in tee ni ndakokuiñi sa'ya de suchi ni kee te kua'an i ma 0Y Te nú ni ndani'i ña ma, ndaxtutu ña ña'a ka ketna'a ini ji'in ña ma, te kuña'a ña: “Jín koo sii ini o, vaa ni ndani'i sa xu'un jâ ni ski'in sa nkuu ma.” @ y’Xi nde in ña'a ja neva'a ña uxi xu'un te ski'in ña in xu'un ña ma, ká'an sa ja xndu'va ña in ñu'u, te ndaxtaa ña ve'e ña ma, te ndanduku vivii ña onde ndani'i ña. t aTe ká'an sa ja sa'a ka kusii ini xeen i andivi ma ja in ñayii ndiso kuechi ma, te ndákani ndáka'vi ini i te ndákokuiñi i te ndándikin i Su'si ma te sakanu ini ya kuechi i ma, sana kuun xiko ja'un kuun‑ka (99) ñayii ja ka jani ini i ja ñayii ka sa'a ja va'a ka kuu i ma te ñatuu jiniñu'u ja jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndakokuiñi i te jin ndandikin i Su'si ma te sakanu ini ya kuechi i ma. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ña'a ni ndani'i xu'un ni ski'in ña ma ^ 5Te ja ndenda de ve'e de ma, ndaxtutu de ñayii ka ketna'a ini ji'in de ma ji'in ñayii ka iyo yatni ji'in de ma, te kuña'a de: “Jín koo sii ini o, vaa ni ndani'i sa ndikachi kiti jâ ni ski'in sa nkuu ma.” Q Te nú ni ndani'i de ti, sii ini‑ni ndasonee de ti siki chiyo de ma. i K―‍Nde in tna'a ni ma ja neva'a de cientu ndikachi de ma te ni ski'in de in ti, ká'an sa ja xndoo de kuun xiko ja'un kuun (99) ti ma yuku ma, te ki'in de jin nu nduku de in kiti ni ski'in de ma onde ndani'i de ti. =uSani te Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin: nUTe tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka ka'an de tnu'u ya, te sa'a ka ka'an de: ―‍Tee ya'a, jan‑ta'vi de ñayii ka ndiso kuechi a, te jaa de xita ji'in i ―‍ka kuu de ka ka'an de. 6 gNdaka tee ni ka yo ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in ñayii masu ka sa'a ja va'a ma, ni ka jan tu'va i Jesús ma, sukan‑va'a jin koniniso'o i ja ká'an ya ma. eC#Masu nde jiniñu'u‑ka i, ni a nuu ñu'ú a, ni a nduu i ja'an. Su'va siin nuu jin skuita i ñii ma, vaa masu nde jiniñu'u‑ka i. Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. "’Vaa ka jini o ja ñii ka jaa o ma chi ja va'a kúu i, kovaa nuna ndu‑uun i, ¿naxe kuu kuatniñu‑ka ña'a ñayii ma? 0Y!Chukan kúu ja, ndeva'a‑ni nde ni, nú ma xndoo ni ndaka ja neva'a ni ma, masu kuu ko kuu ni in ñayii kondikin ña'a. Nuna ndu‑uun ñii ma masu jiniñu'u‑ka i   Te nú jini de ja ma kundee de ma, te nú jika‑ka vee in‑ka rey ma, te tetniñu de in tee jin kuña'a de ja jin ndumani de. `9Xi nde in rey iyo ja ki'in de jin kanaa de ji'in in‑ka rey, ¿masu xinañu'u jinkoo de te ndakani vava'a ini de nú kuu ja uxi‑ni mil soldado de ma ki'in ji'in de ja jin kanaa de nuu ka iyo oko mil soldado ma? mSte jin ka'an i: “Tee ya'a, ni keja'a de sa'a de ve'e de a, kovaa ñatuu ni kundee de sinu de.” s_Vaa nú ña'a, visi na keja'a ni, te ma kuu jinu, te ndaka ñayii ka nde'ya ma, te jin jakundee ña'a i, '~GXi nde ni kúni ja sa'a ni in ve'e sukun, ¿masu xinañu'u jinkoo ni te tava ni kuenda na saa kuatniñu ni, sukan‑va'a kuni ni nú iyo ja jinu ve'e ni ma? }Nú ma kachi i ja ndo'o neni i, sukan ndó'o ñayii jiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma, masu kuu ko kuu i ñayii kondikin ña'a. ||q―‍Nú na in vee nuu sa te kútoo‑ka i yuva i ma, xi si'i i ma, xi ñasi'i i ma, xi ñani i ma, xi ku'va i ma sana saña, te nú ndí ini‑ka i ja koo va'a maa i ñuu ñayivi a, te masu kuu ko kuu i ñayii kondikin ña'a i maa sa. R{Kua'a ñayii ka ndikin Jesús ma, te ni konenuu ya, te jiña'a ya: Tz!Vaa ká'an sa ja ndaka ñayii ni kana sa xinañu'u ma, ni‑in i masu kua'a sa tnu'u ja kii i ki kuxini i ve'e sa a”, kúu de jiña'a de. ―Sa'a ni ndakani ya. Sukan tnundo'o ja kondikin o Cristo ma ry]Sani te tee kúu jito'o de ma, jiña'a de nuu tee jinukuechi ma: “Kuá'an ni ichi ka'nu ma ji'in ichi kuechi ma, te xtetuu ni jaku‑ka ñayii ma ja na ki koo i, sukan‑va'a na chitu nuu iyo tu'va ja jin kunukoo i ini ve'e sa a. 4xaTe nuu ni jinu ma, te jiña'a tee jinukuechi ma nuu jito'o de ma: “Señor, jâ ni sa'a sa sukan ni tatnuni ni ma, te iyo‑ka nuu jin kunukoo i”, kúu de jiña'a de. [w/Te ni ndenda tee jinukuechi ma, te ni ndakani de ndaka nuu jito'o de ma. Sani te jito'o de ma, ni ndakiti ini de, te jiña'a de nuu tee jinukuechi ma: “Kuá'an kunu ni nuya'vi ma ji'in ichi ka iyo ini ñuu ma, te kii ni ji'in ñayii nda'vi ma, ji'in ñayii ñatuu kúu jin satniñu i ma, ji'in ñayii kuaa ma, ji'in ñayii cojo ma.” fvETe in‑ka de jiña'a: “Yika ni tnanda'a sa, te masu kuu ki'in sa”, kúu de jiña'a de. 3u_In‑ka de jiña'a: “Ni jaan sa u'un yunta xndiki sa, te kúni sa ja kototnuni sa ti nú kuu jin kutu ti. Te jikan‑ta'vi sa ja sakanu ini ni”, kúu de jiña'a de. tKovaa ndaka ñayii ni kana de ma, ni ka keja'a i ka nduku i nawa jin xtekuechi i ja ma jin koo i viko ma. Tee xinañu'u ma, jiña'a de: “Yika ni jaan sa in ñu'ú, te jiniñu'u ja ki'in sa jin koto sa. Jikan‑ta'vi sa ja sakanu ini ni”, kúu de jiña'a de. Hs Te nuu ni kenda ora ja jin kuxini i ma, ni tatnuni de nuu tee jinukuechi nuu de ma, ja na ki'in de jín kuña'a de sa'a nuu ñayii ni kana de ma: “¡Ne'e koo ni! ¡Jâ iyo tu'va ndaka!” CrJesús ma, jiña'a ya: ―‍In tee, ni sa'a de in viko, te kua'a de ja jin kuxini ñayii ma, te ni tatnuni de nuu tee jinukuechi nuu de ma ja na jin kana de kua'a xeen ñayii ma. 7qgJa ni jiniso'o in tee núkoo nuu mesa ma, te jiña'a de Jesús ma: ―‍¡Ja va'a‑ka jin ko kuu ñayii jin koo viko kivi tatnuni Su'si ma! ―‍kúu de jiña'a de. p+te koo sii ini ni, vaa ñayii yukan, masu kuu jin ndachunaa i. Te ja sa'a ni sukan ma chi ndataa Su'si ma nuu ni kivi jin ndateku ñayii ka sa'a ja va'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki in viko ni satu'va in tee ja jin kuxini ñayii ma o Kovaa nuna sa'a ni in viko, te kana ni ñayii nda'vi ma, ñayii ñatuu kúu jin satniñu i ma, ñayii cojo ma, ñayii inukuaa ma, wng Jiña'a tna ya nuu tee ni kana ña'a ve'e de ma: ―‍Ndijin, nuna sa'a ni in viko te kua'a ni ja jin kuxe'ñu ñayii ma xi jin kuxini i, kovaa máko kana ni ñayii ka ketna'a ini ji'in ni ma, ni a ñani ni ma, ni a tna'a ni ma, ni a ñayii xiku ka iyo yatni ji'in ni ma. Vaa ñayii yukan chi kuu jin ndakana ña'a i, te sukan, te jin kendoo inuu ni ji'in i. `m9 Vaa nú na in sa'a tnu'u ja kanuu‑ka i ma, suni kendoo nda'vi i, te kukan‑nuu i. Te ñayii sa'a tnu'u ja masu ñayii kanuu‑ka kúu i ma, te ñayii yukan, nduu i in ñayii kanuu‑ka ―‍kúu ya jiña'a ya. Tl! Su'va nú na in na kana ña'a i ja ki'in ni in viko ma, te jinkoo ni onde sandi'i‑nka ma, sukan‑va'a nú ni kenda ñayii ni kana ña'a ma, te kuu ka'an i: “Ndijin, ki ya'a ni, te kunukoo ni nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma.” Te sukan, te vivii jin ka'an i ja kuu ni, te jin kuni ñayii ka nukoo ji'in ni nuu mesa ma. ^k5 te tee ni kana ña'a nduu ni ma, nasa kii de te ka'an de: “Kua'a ni nuu núkoo ni a kunukoo ñayii ya'a.” Sani te ndokuiñi ni, te kukan‑nuu ni, te ki'in ni kunukoo ni nuu ka nukoo ñayii sandi'i‑nka ma. 1j[―‍Nú na in na kana ña'a in viko tnánda'a ma, máko jinkoo ni nuu jin kunukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma, vaa kenda in‑ka ñayii kanuu‑ka sana ndijin ma, *iMJa ni jini Jesús ma ja tee ni jan koo viko ma, ni ka kaji de nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma ni ka jinkoo de, te sa'a ni ndaka'an‑so'o ya nuu de: h Te ñatuu ka ni'i ini de nawa jin ndakone'e de. Ndenu jin kunukoo o in viko ma, te na in jin kana o viko jin sa'a maa o ma KgTe nuu tee ka kuu fariseo ma jiña'a ya: ―‍Nde ndijin, nú ni kêe in sa'ya ni ma in soko kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, ¿te ma ndatava yachi‑ni ni i? Xi in xndiki ni ma, ¿te ma ndatava yachi‑ni ni ti kuechi ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma kúu? ―‍kúu ya jiña'a ya. f Kovaa ndaka de ni ka jasiyu'u kuiti. Sani te ni tnii ya tee ku'u ma, te ni ndasava'a ya de, te jiña'a ya ja na no'o de. xeiJesús ma, ni jikan‑tnu'u ya nuu tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma ji'in nuu tee ka kuu fariseo ma: ―‍¿Kuu ndasava'a o in ñayii ku'u a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, xi ña'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 5deSuni iyo in tee ku'u, te yi'i ña'a kueñu. bc ?Sani te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ja'an Jesús ma ja kaa ya xita ve'e tee kúu fariseo ma ja kúu de tee tátnuni ñuu yukan. Te jaku‑ka tee ka kuu fariseo ma, ka jito yu'u de ya. qb[ #Jin kuni ni ja ve'e ni ma chi jin kendoo nda'vi jin kendoo kee i. Te ká'an sa ja masu nde jin kuni‑ka ña'a ni onde kenda kivi ja jin ka'an maa ni: “¡Ja va'a kúu iya vee nuu Iya Tátnuni ma!” ―‍kúu ya jiña'a ya.Ka "’¡Ñayii ñuu Jerusalén, ja ka wa'a‑yuu ni tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma onde ka ja'ni ni de ma! ¡Te suni sukan ka sa'a ni ji'in ñayii ni tetniñu ya nuu ni ma! ¡Na saa‑ka jichi ni kuni sa ja ndaxtutu ña'a sa, sukan ndaxtutu tila ma chili ti ma chii ndijin ti ma! Kovaa ñatuu ni ka kuni ni. 2`] !Kovaa vitna, yutnee ma, isa ma chi iyo‑ka ja sa'a sa sukan sa'a sa ma, vaa masu kuu ja in tee ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, te masu kûu de ñuu Jerusalén ma. f_E Te ni ndakone'e ya: ―‍Kuán koo ni, te jin kuña'a ni nuu ñukuii yukan ja: “Vitna ji'in yutnee ma kene'e sa ini anua ñayii ma tachi ma te ndasava'a sa ñayii ka ku'u ma, te isa, te jinu ja satniñu sa a.” T^! Sani te suni ni ka kenda koo tee ka kuu fariseo ma, te ka jiña'a de Jesús ma: ―‍Kuá'an ni in‑ka ñuu, vaa tee kúu Herodes ma chi kúni de ja ka'ni ña'a de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 4]a Sani te jaku ñayii ka jani ini i ja masu ka ndanuu i vitna ma, te suu i jin ko kuu ñayii ka ndanuu‑ka yukan, te jaku ñayii ja ka kuni i ja xinañu'u‑ka jin ko kuu i vitna ma, te sandi'i‑nka jin ko kuu i kivi yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kuxii ini Jesús ma ja kuu ñuu Jerusalén ma D\ Vaa ki koo ñayii ichi ninu ma, ichi nuu vee ma, ichi nuu kána kandii ma, ichi nuu kée kandii ma, sukan‑va'a jin kunukoo i nuu mesa ja jin kaa jin ko'o i ji'in ya nuu tatnuni ya ma. v[e Sani te kene'e ña'a ya ichi ke'e ma, te yukan jin ndanda'yu jin ndanda'yu ni, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i ni nu'u ni, ja jin ndakani ini ni ja ñatuu ni ka kandija ni ya ma, te jin kuni ni in‑ka nuu iyo Abraham ma ji'in Isaac ma ji'in Jacob ma ji'in ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ja ka iyo de ji'in Su'si ma nuu tátnuni ya ma. Z/ Kovaa ndakone'e ya: “Masu jini sa ndenu ve koo ni. ¡Kuán koo ni kuán koto ni nde ichi jin koo ni! ¡Ñayii ka sa'a ja u'vi ma ka kuu ni!” ;Yo Sani te jin keja'a ni jin kuña'a ni: “¿Te masu kaa ni ka yo jaa, ni ka yo ji'i o ma, te ni yo kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a nuu sa ichi nuu ka ndatna'a sa ñuu sa ma?” qX[ Vaa nuna ndokuiñi iya xi‑ve'e ma, ja ndakasi ya ye'e ma, nde ni ja ni ka kendoo ichi ke'e ma, jin skajan jin skajan ni, te jin kuña'a ni: “Señor, ndakune ni ye'e a.” Kovaa ndakone'e ya: “Masu jini sa ndenu ve koo ni.” W+ ―‍Jin tnuñu ni ja jin kivi koo ni ye'e tuu ma, vaa ká'an sa ja kua'a ñayii jin kuni i ja jin kivi koo i, te ma kuu jin kivi koo i. V Te in tee, ni jikan‑tnu'u de ya: ―‍Señor, ¿jaku‑ni ñayii jin ndani'i ta'vi? ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndakone'e ya: gUG Ichi kua'an Jesús ma ñuu Jerusalén ma, te káxtnu'u ya ndaka ñuu ichi kua'an ya ma. ]T3 Ká'an sa sa'a, ja sukan kúu levadura ma, sukan ko kuu ja tatnuni Su'si ma. Vaa nú in ña'a, ni sakanuu ña levadura ma ji'in uni jichi ñujan triu ma, te levadura ma ni‑ka'nu kivi i, onde kundee i xsjaa i ni‑ka'nu ñujan ña ma. Sukan ko kuu ja tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jín tnuñu o ja jin kivi koo o ye'e tuu ma }Ss Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Na nde a kuu sketna'a ji'in sa sukan tatnuni Su'si ma, ka jani ini ni? CR Sukan kúu in ndikin tnu mostaza ma ja luluu ti'i‑ni i ma te skee ñayii ma ini itu i ma, te jite i, te ja'nu in yutnu kui'i, te sukun sukun kúu tnu, te onde lasaa ma, ka sa'a ti taka ti nuu nda'a tnu ma, sukan ko kuu ja tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin levadura ma Q Jesús ma, jiña'a tna ya: ―‍¿Na nde a kuu jin sketna'a o ja inuu kúu i ji'in sukan tatnuni Su'si ma, ka jani ini ni? rP] Nuu ni ka'an Jesús ma sukan, ndaka tee ñatuu ka kunimani nuu ya ma, ni ka kukan‑nuu de. Kovaa ndaka ñayii ma, ka kutachi i ja ni ka jini i ja va'a ja vii sa'a ya ma. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ndikin tnu mostaza |Oq Vaa ña'a ya'a, tna'a Abraham ma kúu ña, te tachi ma, ni ju'ni i ña, te jâ iyo ja'un uni (18) kuiya ja ku'u ña. ¿Xi ma kuu jin ndaxsiaa o ña nuu nda'a tachi ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ―‍kúu ya jiña'a ya. XN) Te Iya Tátnuni ma, ni ndakone'e ya: ―‍Masu ka sa'a ni ja ka ka'an ni a. ¿Ñatuu ka ndaji ndijin xndiki ni ma xi burru ni ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a, ja jin ko'o ti ndute? lMQ Kovaa tee tátnuni veñu'u yukan, ni ndakiti ini de, vaa Jesús ma, ni ndasava'a ya ña'a yukan in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te jiña'a de ñayii ma: ―‍Iyo iñu kivi ja satniñu o a. Ki koo ni kivi yukan ja jin nduva'a ni, te kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, má ki koo ni ―‍kúu de jiña'a de. L Sani te ni sonee ya nda'a ya yata ña ma, te ora yukan, te ni ndundaa yata ña ma, te ni keja'a ña ndáchiñu'u ña Su'si ma. K Nuu ni jini Jesús ma ña, ni kana ya ña, te jiña'a ya: ―‍Ndijin, jâ ni nduva'a ni kue'e ndó'o ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. J1 Te iyo in ña'a ku'u, te jâ iyo ja'un uni (18) kuiya ja ku'u ña. Te in tachi, ni ndasa'a titoso i ña, te ñatuu kúu ndundaa‑ka yata ña ma. 0IY In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni kenda Jesús ma ini veñu'u luluu ma, te káxtnu'u ya sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu ñayii ma. cH? Xi saa sukan, te kuun higo, te nú ña'a, te ka'nde ni tnu”, kúu de jiña'a de. ―‍Sa'a ni ndakani ya. In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, Jesús ma, ni ndasava'a ya in ña'a ni iyo titoso G/ Kovaa tee jito itu ma, ni ndakone'e de: “Señor, xndoo ni tnu kuiya ya'a‑ka. Te ndaxtaya sa ñu'ú xuu tnu a, te ndatnaa sa ja'an xuu tnu a. F- Chukan kúu ja ni jiña'a de tee jito itu tnu uva de ma: “Jini ni ja jâ ni kuu uni kuiya kíi sa kí koto sa tnu higo a nú ni kuun higo. Kovaa ni a in ñatuu ni ndani'i sa. Ka'nde ni tnu, vaa ¿nava'a ko satneñu tnu itu a, te masu nawa kúun?”, kúu de jiña'a de. VE% Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin: ―‍In tee, neva'a de in tnu higo, núkoo tnu ne'un itu tnu uva de ma. Te ni ja'an de ni jan koto de nú ni kuun higo ma, kovaa ni‑in ñatuu ni ndani'i de. )DK Ká'an sa ja ña'a. Kovaa nuu ndijin ká'an sa a, nú ma jin ndakani jin ndaka'vi ini ni te jin ndakokuiñi ni te jin ndandikin ni Su'si a chi jin skenaa tna ni maa ni ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin ja kuu in tnu higo ñatuu ni kuun higo >Cu ¿Xi ka jani ini ni ja ja'un uni (18) tee ni ka ji'i nuu ni jinkava ve'e sukun ichi Siloé ma siki de ma, ka ndiso kuechi‑ka de sana ndaka‑ka ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma? @By Ká'an sa ja ña'a. Te nuu ndijin ká'an sa a, nú ma jin ndakani jin ndaka'vi ini ni te jin ndakokuiñi ni te jin ndandikin ni Su'si a chi jin skenaa ni maa ni ni‑kani ni‑jika. -AS Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ka jani ini ndijin ja sukan ni ka kuu tee ñuu Galilea ma kuechi ja ka ndiso kuechi‑ka de sana ndaka‑ka ñayii ñuu de ma? n@ W Maa tiempu yukan‑ni ni jan koo jaku ñayii ni ka jan koto i Jesús ma. Te ni ka ndakani i ja tee kúu Pilato ma, ni ja'ni de jaku tee ñuu Galilea ma, te ni sakanuu de niñi tee ma ji'in niñi kiti ni ka ja'mi de nuu Su'si ma. ? ;Te ká'an sa ja jâ ni skenaa ni maa ni kúu, vaa masu ndee ni vekaa ma, onde ndachunaa ndi'i kuiti ni ―‍kúu ya jiña'a ya.> :Te nú na in na kua'a kuenda nuu tee ka netniñu ma ja ni kanaa ni ji'in i, te ora kua'an ni ji'in i ichi ma, te ko ndi ini ni ja jin ndatnu'u‑mani ni ji'in i, te jin sakanu ini nuu tna'a ni, te jin ndumani ni, sukan‑va'a ma jin xsia'a ña'a i nuu tee ja'nde tniñu ma. Vaa nú ña'a, te tee ja'nde tniñu ma, tatnuni de nuu tee kúu soldado ma, te jin chinee va'a ña'a de vekaa ma. v=e 9’¿Nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda nú ja va'a kúu ja ka sa'a ka kuu ni a te jin kendoo va'a ni? /<W 8¡Sanda'vi‑nka ja ka jini ni te masu ka ndasa'a ni kuenda nawa sa'a Su'si ma in kivi in kivi a! Nú ka jini ni sukan kúu andivi ma ji'in nuu ñu'ú a, ¿nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda na tiempu kúu ja ka iyo ni a? Jin ndaka'an mani tna'a ni ji'in ñayii ñatuu ka iyo mani ji'in ni ma e;C 7Te nú yi'i kajin ichi nuu vee ma, te ka ka'an ni ja i'ni xeen ko kuu, te suni sukan kúu. 5:c 6Jesús ma, jiña'a tna ya nuu ñayii ma: ―‍Ndijin chi nú ka jini ni viko ma ja ndenda koo i ichi nuu kée kandii ma, te ka ka'an ni ja kuun savi, te sukan kúu. 9 5Su'va su'va jin ndakiti ini nuu tna'a tee ma ji'in sayii de ma, te ña'a ma ji'in sasi'i ña ma, te suni sukan jin ko kuu tna ña'a kúu si'i xiso ma ji'in janu ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jiniñu'u ja ndasa'a o kuenda na tiempo kúu ja ka iyo o a ,8Q 4Vaa onde vitna te kivi ki'in o a, u'un ñayii ka iyo in ve'e ma, te jin ndusiin uu tna'a i ja ma jin ketna'a ini i, te jin ndakiti ini i nuu uni‑ka tna'a i ma. \71 3¿Ka jani ini ndijin ja ni kijaa sa ñuu ñayivi a, te jin koo sii ini ñayii a? Ká'an sa ja ña'a, su'va ni kijaa sa ja jin ndusiin ñayii jin kondikin ña'a maa sa a ji'in ñayii masu jin kondikin ña'a ma. M6 2Iyo ja ndo'o neni sa, te ¡kúxii xeen ini sa onde kivi ko kuu ma! 5 1’Saña chi vee sa ja xndu'va sa ñu'u ñuu ñayivi a, te nawa kuu vâa jâ ndu'va ndu'va‑nka ñu'u ma kúni sa. 4 0Kovaa tee jinukuechi ma, te ñatuu jini de te sa'a de ja ñatuu játna ini jito'o de ma, tee yukan, suni ndo'o tna de, kovaa jaku‑ni. Nú na in kua'a‑ka ni kunda'a i, suni kua'a‑ka ndakan Su'si ma kuenda nuu i. Te ñayii kua'a‑ka sacargu ya i ma, kua'a xeen‑ka ndakan ya kuenda nuu i. Ñayii ñatuu ka kandija Jesús ma chi masu jin ketna'a‑ka ini i ji'in ñayii ka kandija ya ma 93k /’Tee jinukuechi ma, nú jini de nawa kúni jito'o de ma ja sa'a de ma, kovaa nú ñatuu iyo tu'va de, ni a ñatuu kándija de ma, xndo'o xneni‑ka ña'a jito'o de ma. 2w .te kivi ñatuu jani ini de ja ndenda jito'o de ma te ora ñatuu jini de ma, te ndenda jito'o de ma. Te jito'o de ma, taji ña'a de, te chunee ña'a de ichi nuu ndo'o neni de ma. Sukan jin ndo'o ndaka ñayii ñatuu ka kandija ja ká'an Su'si ma. <1q -Kovaa nú tee yukan, te jani ini de ja kukuee‑ka jito'o de ma sana ndenda de, te keja'a de sa'a ndeva'a de ñayii ka jinukuechi ma, te keja'a de kaa de ko'o de, te ndajini de, ]03 ,Ja ndaa ká'an sa ja jito'o de ma, ndasacargu ña'a de ndaka‑ka ja neva'a de ma. /! +Ja vava'a kúu tee jinukuechi nuu jito'o de ma, nuna ndenda jito'o de ma te ndani'i ña'a de ja yikuu de sa'a de sukan ni tatnuni tee ma. /.W *Iya Tátnuni ma, jiña'a ya: ―‍Jin ndasa'a ni kuenda te jin ko kuu ni sukan kúu tee ñukuun ñukuun jinukuechi va'a nuu jito'o de ma. Chukan kúu ja ni sacargu ña'a jito'o de ma ja na katanuu de kuá'a de ja jin kaa ndaka ñayii ve'e jito'o de ma maa ora jiniñu'u ja jin kaa i ma. (-I )Pedro ma, ni jikan‑tnu'u de: ―‍Señor, ¿ni ndakani ni tnu'u vijin ya'a ja jin kuu maa sa, xi ja jin kuu ndaka ñayii a? ―‍kúu de jiña'a de. b,= (Ndijin tna, jin koo tu'va ni, vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ndii sa ora masu ka jani ini ni ja ndenda sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Tee jinukuechi va'a ma ji'in tee ñatuu jinukuechi va'a ma +/ 'Ka jini ni sa'a: Vaa nú in tee xi‑ve'e ma, te jini de na ora kenda kui'na ve'e de ma, masu kua'a de tnu'u ja kivi i ve'e de ma ja sakui'na i. * &Vava'a jin kendoo i, nuna ndani'i ña'a jito'o i ma ja ka ndito‑ka i, visi na ndenda de sava ñuu xi nuu ve ndii‑nka ma. r)] %Vava'a jin kendoo ñayii ka jinukuechi ma, nú jito'o i ma, ndenda de te ndani'i ña'a de ja ka ndito i ma. Ja ndaa ká'an sa ja maa tee kúu jito'o i ma, satu'va de, te ndasunkoo ña'a de nuu mesa ma, te maa de kani ko'o nuu i ma. Z(- $Jin ko kuu ni sukan ka kuu ñayii ka jinukuechi, ja ka ndetu i jito'o i ma, ja ndenda de ja ni ja'an de in viko tnánda'a ma, sukan‑va'a nú ni ndenda de te skajan de ye'e ma, te ñama ñama jin ndakune i. e'C #’Jin ndaku'ni va'a ni chii ni a, te jin koo tu'va ni, ji'in ñu'u kotnuu nuu ni ma. &1 "Vaa nuu iyo ndaka ja va'a ka neva'a ni ma, te yukan tna jin ku'un ini ini anua ni a. Jín koo tu'va o ja ndenda iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a %w !Jin xiko ni ja ka neva'a ni a, te jin kua'a ni ñayii ka jiniñu'u ma. Te ndaka ja vii ja va'a ka sa'a ni ma, te jin koo va'a i in nuu bolsa ja masu naa masu te'nde onde andivi ma. Vaa yukan masu na kui'na kivi koo, ni a tikixin ja jin xnaa ti. 8$i ’Máko jin koyu'u ni, ndijin ja ka kuu ni ndikachi sa a. Masu kua'a ni kúu, kovaa Yuva o Su'si ma, jâ ni jani va'a ini ya ja jin koo ni nuu koo ya ja tatnuni ya ma. e#C Ndijin, jin ndanduku ni xinañu'u kuiti‑ka sukan tátnuni Su'si ma ja jin sa'a ni ma, te ndaka cha'a, te kenda koo kuee‑ka ndi‑tna'a ka jiniñu'u ni ma. Jín sa'a o ja va'a ja ndaa vaa chukan chi masu ja naa kúu " Vaa ndaka cha'a ka ndi ini ñayii ñuu ñayivi a. Kovaa ndijin, ka neva'a ni in Yuva o ja jini ya nawa ka jiniñu'u ni a. }!s Te chukan kúu ja má jin ko ndi ini ni te jin ko kuxii ini ni ja ma jin ni'i ni nawa jin kaa ni nawa jin ko'o ni.   Vaa Su'si ma, sa'a ya ja vivii ka ndaa ita ja ka iyo ichi yuku ma, kovaa in‑ka kii ma, te jin kayu i nuu ñu'u ma‑ni. ¡Te nú sukan vivii jito ya ita ma, naka tu ndijin, suni vivii skondii skonama ña'a ya! ¿Nava'a vala‑ni ka kukanu ini ni ya? |q ’Jin konde'ya ni naxe ka ja'nu ita a. Ni masu ka satniñu i, ni masu ka kene'e i yu'va ja jin kuu sa'ma i ma. Kovaa ká'an sa ja ni a rey Salomón ma, ja ndaka ja va'a ni yo neva'a de ma, masu ni yo ne'nu de sukan vivii ka ndaa ita a. w Te chukan kúu ja, nú masu kuu jin sa'a ni ni‑in ja luluu‑ka ma, ¿nava'a ka ndi ini ni ndaka ja na'nu‑ka ma?  Te visi na jin ko ndi ini xeen ni, masu kuu jin sa'a ni ja jin kua'nu‑ka ni nú jâ ni ka ja'nu ni sukan‑ni kúni maa Su'si ma. +O Jin konde'ya ni lakaka ma, ja masu ka chi'i ti itu, ni a jin ndaxtutu ti nawa jin kaa ti, ni a jin ko ndi ini ti ja jin tava'a ti in nuu yaka. Kovaa Su'si ma chi wa'a ya ja jin kaa ti. ¡Nde‑ka tu ka kuu ndijin chi ko ndi ini Su'si ma ja jin kaa ni, vaa ka ndanuu‑ka ni sana lasaa ma! _7 Ka jini ni ja maa Su'si ma ni sa'a ja ka teku ni a, te kuu sa'a ya ja jin ni'i ni ja jin kaa ni ma. Te ka jini ni ja maa Su'si ma ni sa'a yikikuñu ni a, te kuu sa'a ya ja jin ni'i ni ja jin kondii jin konama ni. ?w Ni jinu, te jiña'a Jesús ma nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Sa'a‑ni ká'an sa: Máko jin ko ndi ini ni nawa jin kaa ni ja jin koteku ni, ni a nawa jin kondii jin konama ni. 9 Sukan kúu ndaka ñayii xtutu kua'a i ja koneva'a i ma, kovaa kúnda'vi i nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Iyo Yuva o Su'si ma ja jito ña'a ya *M Kovaa Su'si ma, jiña'a ya: “Ñatuu jani va'a ini ni ja jani ini ni sukan. Vaa jakuaa vitna, te kûu ni, te ja ni tava'a ni a, ¿na in xi‑kuenda ko kuu?” )K Sani te ka'an o: Neva'a o kua'a xeen ndatniñu ni tava'a o a, jâ kanda i kua'a xeen kuiya. Ndátatu o, káa o, kó'o o, kóo sii ini o”, kúu de ká'an de. B} Te ka'án de: “Jâ jini o naxe sa'a o. Ndákana o ndaka yaka nuu ka ñu'u triu o a, te ndása'a o ja na'nu‑ka, sukan‑va'a tava'a o ndaka ja neva'a o a ji'in ja ni ni'i‑ka o a. ve Te tee xiku ma, ni keja'a de jani ini de: “¿Nawa sa'a o? Masu ndenu tnaa‑ka o ndaka ja ni ni'i o a.” }s Sani te ni ka'an ya in tnu'u vijin: ―‍Iyo in tee xiku, te itu de ma, ni kuu xeen ndaka ja ni chi'i de ma. + Suni jiña'a tna ya: ―‍Jin kani va'a ini ni nasa yukan, te jin ndiyo xeen ini ni ja jin koneva'a ni kua'a xeen ndatniñu, vaa masu ja koneva'a kua'a o ndatniñu ma, te sa'a i ja ndani'i ta'vi o ja koteku o ni‑kani ni‑jika chi ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 7 Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin, ¿na in ká'an ja saña kúu in tee ja'nde tniñu, xi in tee ja'nde ñu'ú? ―‍kúu ya jiña'a ya. -~~,}|%{z>xwvvuetsrqq p#oonm`kk1jvihhAff$endcfbb}b a>``_^]\\w[iZZBYYrXlWWKVV>VUrTTTISRRR.QlPOOYNMbLKJJNI==t<Tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni ka jinitnuni de ja ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a ja jin kuu maa de, te chukan kúu ja ka kuni de ja jin tnii de Jesús ma maa ora yukan‑ni, kovaa ka yu'u de ñayii ma. Jesús ma, ni ka'an ya nawa jin kua'a o nuu gobiernu ma, ji'in nawa jin ndakua'a o nuu Su'si ma /VWNdeva'a‑ni ñayii nduva siki yuu ma, kukuechi kulikin ñayii ma. Te nú yuu ma jinu siki in ñayii ma, ñuyaka‑nka‑ni nduu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Kovaa Jesús ma, nde'ya ya, te jiña'a ya: ―‍¿Nawa kúni ka'an ja ndee tnu'u Su'si ma sa'a?:Yuu ni ka saxiko ñayii ka sa'a ve'e ma,
ni nduu i yuu kanuu‑ka. hTIKi'in de, te ka'ni de ñayii ka jito itu de ma, te kua'a de ñu'ú de ma in‑ka ñayii ―‍kúu ya jiña'a ya. Ja ni ka jiniso'o i sukan ma, te ka jiña'a i: ―‍¡Chukan chi ña'a kuiti! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. S!Chukan kúu ja ni ka kene'e i sa'ya de ma yu'u itu ma, te ni ka ja'ni ña'a i. ’¿Te nawa ka jani ini ndijin ja sa'a tee xi‑ñu'u ma? bR=Kovaa ni ka jini ña'a ñayii ka jito itu ma, te ni ka ka'an ndi‑in ndi‑in i: “Suchi ya'a ko kuu suchi nduta'vi ñu'ú ya'a. Jín ka'ni o i, sukan‑va'a jin nduu kuenda maa o ñu'ú a”, ka kuu i ka ka'an i. 3Q_ ’Saa ni jani ini tee xi‑ñu'u ma, te ká'án de: “¿Nawa sa'a o? Va'a‑ka ja tetniñu o sa'ya o suchi kútoo o a, xi saa jin kandija ña'a i”, ká'án de. P Te ni tetniñu tuku de in‑ka de, kovaa ñayii ka jito itu de ma, suni ni ka xtnakue'e i tee ma, te ni ka kene'e i de yu‑itu ma. ]O3 Kovaa tee xi‑ñu'u ma chi ni ndatetniñu tuku de in‑ka tee jinukuechi nuu de ma. Kovaa suni tee ya'a, ni ka ka'an ndeva'a i nuu de, te ni ka kani i de, te ni ka ndatetniñu i de su'va‑ni tna kuan no'o de. N  Te kivi jâ ni kuaan uva ma, te ni tetniñu de in tee jinukuechi nuu de ma, ja na jin nu ndakan de jaku uva ma ja kúu kuenda de ma nuu ñayii ka jito itu de ma. Kovaa ñayii yukan, ni ka kani i tee ma, te ni ka ndatetniñu i de su'va‑ni kuan no'o de. _M7 Sani te ni keja'a Jesús ma ká'an ya nuu ñayii ma, te ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a: ―‍In tee, ni sunkoo de tnu uva ini itu de ma, te ni sacargu de jaku ñayii ja jin satniñu i, te kua'an jika xeen de. _L7Sani te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Suni ma ka'an tna sa na in ni tatnuni ja sa'a sa sa'a ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin ñayii masu inuva'a ini, ja ka jito i itu tnu uva ma rK]Chukan kúu ja ni ka ndakone'e de ja masu ka jini de na in ni tetniñu Juan ma ja skuandute de ma. JTe ni masu kuu jin kuña'a o ja ñayii ma ni tetniñu Juan ma, vaa ñayii ma chi jin kua'a‑yuu ña'a i, te jin ka'ni ña'a i, vaa ndaka i ka jani ini ja Juan ma, in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka ka'an de. II Ni ka keja'a de ka ndatnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in de: ―‍Nuna jin kuña'a o ja Su'si ma ni tetniñu Juan ma, kovaa ka'an de: “¿Nava'a ñatuu ni ka kandija ni ja ká'an de ma?” sH_¿Na in ni tetniñu Juan ma ja skuandute de ma? ¿Su'si ma, xi ñayii ma‑ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. hGIJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Saña tna kakan‑tnu'u ña'a sa, te jin ndakone'e ni: Fyte ka jiña'a de: ―‍¿Na in tátnuni ja sa'a ni sukan? ¿Xi na in ni tatnuni sa'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. E In kivi nani káxtnu'u Jesús ma nuu ñayii ma ini veñu'u ka'nu ma, te káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a naxe jin ndani'i ta'vi o ma, te ni ka kenda koo tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, xDi0Kovaa ñatuu ka ni'i ini de naxe jin sa'a de, vaa ndaka ñayii ma, ka niniso'o ñukuun i ja ká'an ya ma.C/Ni jinu ni ndasavii ya ma, te ndaka kivi Jesús ma, káxtnu'u ya tnu'u maa ya ma ini veñu'u ma, te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka netniñu ñuu yukan, ka nduku de naxe jin ka'ni de ya. B}.te jiña'a ya: ―‍Nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma ká'an: “Ve'e sa a chi ko kuu i ve'e kakan‑ta'vi ñayii ma nuu Su'si ma.” Sukan ndee nuu tutu Su'si ma. Kovaa ndijin chi ni ka ndasa'a ni in yavi nuu ka ñu'u kui'na ―‍kúu ya jiña'a ya. zAm-Ja ni jinu sukan ma, Jesús ma, ni kivi ya veñu'u ka'nu ma, te ni keja'a ya kéne'e ya ñayii ka xiko ma, 1@[,te jin xnaa ndi'i kuiti i ñuu ni a. Jin ka'ni ña'a i, te ni ma jin xndoo‑ka i ni‑in‑ka yuu siki in‑ka yuu ja jin koxtna'a i, vaa ñatuu ni ka ndasa'a ni kuenda ora nuu ni kii Su'si ma ja sa'a ya ja jin kaku ni ma ―‍kúu ya ká'an ya. Jesús ma, ni ndasavii ya ini veñu'u ka'nu ma 5?c+Vaa ki koo kivi u'vi siki ni a, ja ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni a, jin sa'a i ja jin ndesi va'a ni, te ni‑ka'nu ñuu a, jin ndakonduu ña'a i, te jin ka'ni ña'a i, ">=*te ká'an ya: ―‍¡Nute ni ka jaku'ni ini ni, visi ja vitna, sukan sa'a sa ja jin koo va'a ni ma! Kovaa vitna chi iyo yu'u, te masu kuu jin kuni ni. u=c)Nuu ni kenda yatni ya ñuu Jerusalén ma, ja ni jini ya ñuu ma, Jesús ma, nda'yu ya ja kuu ñuu ma, <(Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ká'an sa ja nú ñayii ya'a, jin kasiyu'u i, yuu a jin kayu'u ―‍kúu ya jiña'a ya. P;'Sani te jaku tee ka kuu fariseo ma ja ka iyo de ne'un ñayii ma, ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, ka'an ni nuu ñayii ka ndikin ña'a a, te má jin kayu'u‑yu'u i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. %:C&te ka ka'an i: ―‍¡Jayiñu'u kúu rey vee nuu Iya Tátnuni ma! ¡Ka kusii ini i andivi ma, te jayiñu'u kúu onde sukun ma! ―‍ka kuu i ka ka'an i. 59c%Te nuu ni kuyatni ya ja nuu ya Yuku Tnu Olivo ma, ndaka ñayii ka ndikin ya ma, ni ka keja'a i ka kusii ini i, te ka chiñu'u i Su'si ma ja ndaka milagru ni ka jini i ma, c8?$Sukan‑ni kua'an Jesús ma ji'in ti ichi ma, ñayii ma, ka skuili i sa'ma ka ndii i ma. 7#Te ni ka sonee de sa'ma siki burru ma, te ni jan koo de ji'in ti nuu iyo Jesús ma, te ni ka chindee de ya ni kakoso ya ti. f6E"Te ni ka ndakone'e de: ―‍Vaa Señor ma jiniñu'u ti ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 5%!Nani ka ndaji de burru ma, te ñayii xi‑burru ma, ni ka jikan‑tnu'u i: ―‍¿Nava'a ka ndaji ni burru a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. g4G Te tee ka ndikin Jesús ma, kuan koo de, te ni ka ndani'i de ndaka sukan jiña'a ya ma. 3-Te nú na in kakan‑tnu'u nava'a ka ndaji ni ti, te jin kuña'a ni: “Maa Señor ma jiniñu'u ti”, jin kuña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. P2te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni yu'u ñuu iyo jiyo ma, te nú ni ka kenda koo ni ma, te jin ndani'i ni in burru nu'ni ti ja ñatuu na in kakoso‑ka ti. Te jin ndaji ni ti, te ki koo ni ji'in ti. 1Nuu sani te kenda ya ñuu Betfagé ma ji'in ñuu Betania ma yatni yuku nani Yuku Tnu Olivo ma, ni tetniñu ya uu tee ka ndikin ya ma, R0Ja ni jinu ni ka'an Jesús ma sukan, kua'an ya ñuu Jerusalén ma. /Te ñayii ñatuu ka kunimani nuu sa ma ja ñatuu ka kuni i ja ko kuu sa rey nuu i ma, kuán koo ni kuán kueka ni i, te konde'ya sa, te jin ka'ni ni i”, kúu de jiña'a de. ―Sa'a ni ndakani Jesús ma. Jesús ma, yoso ya in burru ni kivi ya ñuu Jerusalén ma \.1Kovaa rey ma, ni ndakone'e de: “Ká'an sa nuu ni ja nú na in neva'a kua'a‑ka, su'va kua'a‑ka skuta'vi ña'a Su'si ma. Kovaa nú na in ñatuu nawa neva'a i ma, onde ja vala neva'a i ma ndake'en Su'si ma. j-MTe ka jiña'a i: “¡Señor, kovaa jâ neva'a de uxi‑ka jichi ma!”, ka kuu i ka jiña'a i. ,'Te jiña'a de ñayii ka iyo yukan: “Jin ndaxtandee ni xu'un sa a, te jin ndakua'a ni tee ni ni'i uxi‑ka jichi ma”, kúu de jiña'a de. >+u¿nava'a ñatuu ni jan xsia'a ni xu'un sa a nuu ñayii jin taa sa'ya xu'un ma, sukan‑va'a ja ndenda sa ma, ndataa ni xu'un sa ma ji'in sa'ya xu'un sa ma?”, kúu de jiña'a de. *ySani te jiña'a rey ma: “Tee masu jinukuechi va'a kúu ni. Maa tnu'u ni ka'an ni a, te ndáka'an sa nuu ni. Nú jini ni ja in tee ndákan‑ndoo kuenda kúu sa ja ndáke'en sa ja masu ni sonee sa ma te ndáxtutu sa itu nuu masu ni chi'i sa ma, ?)wvaa yu'u ña'a sa, vaa ndijin chi in tee ndákan‑ndoo kuenda kúu ni, vaa ndáke'en ni ja masu ni sonee ni ma, te ndáxtutu ni itu nuu masu ni chi'i ni ma”, kúu de jiña'a de. |(q’Kovaa ni kenda in‑ka de ma, te jiña'a de: “Señor, ya'a iyo xu'un ni a. Ni tava'a sa i in nuu pañu, i'KTe jiña'a tna rey ma: “Ndijin ko kuu ñayii tatnuni nuu u'un ñuu a”, kúu de jiña'a de. &Sani te ni kenda in‑ka de, te jiña'a de: “Señor, xu'un ni a ni nduu u'un‑ka jichi ja ni taa ni ma”, kúu de jiña'a de. @%yTe rey ma, ni ndakone'e de: “Va'a‑ni, vaa ñayii jinukuechi va'a kúu ni. Ja ni jito va'a ni jaku ja ni taa sa ma, te vitna, te tatnuni ni nuu uxi ñuu a”, kúu de jiña'a de. $%Tee xinañu'u ma, ni kenda de, te jiña'a de: “Señor, xu'un ni a chi ni ni'i i uxi‑ka jichi sukan ni taa ni ma”, kúu de jiña'a de. z#m’Kovaa maa de ni kana ja ko kuu de rey ma, te ni ndenda de ñuu de ma. Nuu ni ndenda de ma, te ni ndakana de ndaka tee ni wa'a de xu'un ma, tee ka jinukuechi nuu de ma, sukan‑va'a kuni de na saa ni ka ni'i ndi‑in ndi‑in de ma. g"GKovaa ñayii ñuu de ma, ka kiti ini i nuu de, te nani kua'an de ma, te ni ka tetniñu i in jichi ñayii kuan koo i, te ka jiña'a i: “Masu ka kuni sa ja tee ya'a ko kuu rey tatnuni nuu sa ma”, ka kuu i ka jiña'a i. O! Te ni kana de uxi tee ka jinukuechi nuu de ma, te ni wa'a de kua'a xu'un nuu ndi‑in ndi‑in de, te jiña'a de: “Jin satniñu ni ji'in xu'un ya'a onde kivi ndenda sa ma”, kúu de jiña'a de. R  Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Iyo in tee kanuu xeen, te ni kee de kua'an de in ñuu jika, sukan‑va'a ni'i de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ko kuu de rey ma. Te sana ndii de ja tatnuni de ñuu de ma. S Ka niniso'o i tna'a ja ká'an Jesús ma, te Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin, vaa yatni iyo ya ñuu Jerusalén ma, te ni ka jani ini i ja sani te kenda kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya.  Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, vee sa ve ndi nduku sa ñayii jâ ni ka skenaa i maa i ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi i ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki ñayii ni ka kunda'a xu'un ja jin satniñu ji'in i ma  Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Vitna jin ndani'i ta'vi ñayii ve'e ya'a, vaa tee ya'a tna chi in sa'ya tata Abraham ma kúu de. veZaqueo ma, ni ndokuiñi de, te jiña'a de nuu Iya Tátnuni ma: ―‍Jini ni, Señor, ndakua'a sa ñayii nda'vi ma sava ja neva'a sa a. Te nú na in xi‑nuu ni sakui'na sa, te ndakua'a sa kuun jichi‑ka ―‍kúu de jiña'a de. 7gJa ni ka jini ñayii ma sukan, ndaka i ni ka keja'a ka ka'an i tnu'u Jesús ma. Ka ka'an i: ―‍¿Nava'a ni kivi de ve'e in tee ndiso kuechi a? ―‍ka kuu i ka ka'an i. V%Zaqueo ma, ni nuu kunu de, te sii ini ni jan‑ta'vi de ya ve'e de ma. QNuu ni ya'a Jesús ma ichi yukan, nde'ya ya ichi sukun ma, te ni jini ya Zaqueo ma, te jiña'a ya: ―‍Zaqueo, ki nuu kunu ni kii ni, chi vaa kanuu ja ki'in sa ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Chukan kúu ja jinu de ni jakoxtnuu de, te ni jan kaa de in tnu sicómoro yatni nuu ya'a Jesús ma, sukan‑va'a kuu kuni de ya. 7Tee ya'a, kúu ini de ja kuni de Jesús ma. Kovaa ñatuu kúu kuni de ya, vaa ka iyo kua'a ñayii, te Zaqueo ma chi in tee ndi'i ndi'i‑ni kúu de. {oTe yukan iyo in tee xiku nani de Zaqueo. Tee tátnuni nuu tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma kúu de. W )Jesús ma, ni kivi ya ñuu Jericó ma, te ni chu'un ya kua'an ya ini ñuu ma. ?w+Te maa ora yukan‑ni, te ni ndundijin nuu de, te ni ndikin de Jesús ma, te ndáchiñu'u de Su'si ma. Te ndaka ñayii ni ka jini sukan ma, suni ka ndachiñu'u i Su'si ma.=s*Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡Ndundijin nuu ni a! Te kuechi ja ni kukanu ini ña'a ni a, te chukan kúu ja ni ndundijin nuu ni a, te ni nduva'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. :m)―‍¿Nawa kúni ni ja sa'a sa ja kuu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Tee kuaa ma, ni ndakone'e de: ―‍Señor, kúni sa ja ndundijin nuu sa a ―‍kúu de jiña'a de. 2](Jesús ma, ni jinkuiñi ya, te ni tatnuni ya: ―‍Kuán koo ni kuán kueka ni de ―‍kúu ya jiña'a ya. Te nuu ni jan tna'a de ya ma, te ni jikan‑tnu'u ya: J 'Te ñayii ka yoxtnuu kuan koo i ma, ka ndonda i nuu de, sukan‑va'a na kasiyu'u de. Kovaa nini'i‑ka ni kayu'u de: ―‍¡Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. wg&Te ni kayu'u de jiña'a de ya: ―‍¡Jesús, Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. G%Te ka jiña'a i ja Jesús ñuu Nazaret ma ni ya'a kua'an ya. Z -$Ja ni jiniso'o de ja ka ya'a kua'a ñayii ma, te ni jikan‑tnu'u de nawa kúu. p Y#Nuu jâ ve kuyatni Jesús ma ñuu Jericó ma, in tee kuaa núkoo yu'u ichi ma, jikan de karidaa. Q "Kovaa masu ni ka jaku'ni kuiti ini de, ni masu ni ka jini de nawa kúu ja ká'an ya ma, vaa masu ni ka jakun‑tnuni ini de ja jiña'a ya ma. Ñuu Jericó ma, ni ndasava'a Jesús ma in tee kuaa q [!te jin kani ña'a i, te jin ka'ni ña'a i. Te nuu uni kivi ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya.  5 Vaa jin koo i jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a ñayii masu ñuu ya'a, te jin kosiki ndee ña'a i, te jin sa'a ndeva'a ña'a i, te jin tusii ña'a i, Jesús ma, ni kana siin ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Vitna jín koo o ñuu Jerusalén ma, nuu ko kuu sukan ni ka tee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma siki sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. kOndani'i kua'a xeen‑ka i ja koneva'a i ñuu ñayivi a, te kivi ki'in o ma ndani'i ta'vi i, te koteku i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja ku‑uni jichi ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya ^5Te ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ndeva'a‑ni na in xndoo ve'e i ma, ñasi'i i ma, ñani i ma, yuva i ma, ji'in sa'ya i ma, ja kuechi ja káxtnu'u i sukan tátnuni Su'si ma ini anua ñayii ma, +Pedro ma, jiña'a de: ―‍Señor, saña chi ndaka ja ka neva'a sa ma ni ka xndoo sa, te ni ka ndikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Tna'a ja masu kuu ka jani ini ñayii ma, Su'si ma chi kuu sa'a ya ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ñayii ni ka jiniso'o ma, ka jikan‑tnu'u i: ―‍¿Na in kuu ndani'i ta'vi ja sukan? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. <qSu'va yachi‑ka kuu kivi in kiti kúu camellu ma in yavi xuu yiki tiku ma sana ja in ñayii xiku ma, kenda i ja koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. !Ja ni jini Jesús ma sukan, te jiña'a ya: ―‍¡Naka yii kúu ja in ñayii xiku ma, kenda i ja koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma! zmKovaa ja ni jiniso'o tee yukan sukan jiña'a ya ma, te ni kuxii xeen ini de, vaa in tee xiku xeen kúu de. #Ja ni jiniso'o Jesús ma sukan, te ni ndakone'e ya: ―‍Kúni‑ka in‑ka ja sa'a ni a. Ndaxiko ni ndaka ja neva'a ni ma, te kua'a ni ñayii ka kunda'vi ma. Te sukan, te xiku ko kuu ni andivi ma. Sani te kii ni, te kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ~~uTe tee yukan, jiña'a de: ―‍Ndaka cha'a chi jâ sa'a ndi'i sa onde nuu jaa sa ma ―‍kúu de jiña'a de. }5Jâ jini ni ndaka ja ni tatnuni ya ma: “Másu ko kivi nduu ni ji'in in‑ka ña'a ma. Másu ko ka'ni ni in‑ka ñayii ma. Másu ko sakui'na ni. Másu ko ka'an tnu'u ni siki in‑ka ñayii ma. Kava respetu ni nuu yuva ni ma ji'in nuu si'i ni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. |%Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a xnani ña'a ni teskua'a va'a ini? Masu na in va'a ini, nú masu ja maa in‑ni Su'si ma. J{ In tee netniñu ma, ni jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma: ―‍Teskua'a va'a ini, ¿nawa sa'a sa, sukan‑va'a ndani'i ta'vi sa, te koteku sa ni‑kani ni‑jika? ―‍kúu de jiña'a de. z#Ja ndaa ká'an sa, nú ma kachi in ñayii ma ja tatnuni ya nuu i sukan jan‑ta'vi in suchi luluu a nawa tátnuni o nuu i ma, te masu kuu koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan yii ja ndani'i ta'vi ñayii ndí ini xeen‑ka xu'un i ma ySani te Jesús ma, ni kana ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jin kua'a ni tnu'u, te kí koo maa suchi kuechi a, te máko jin ka'nu ndee ni, chi vaa sukan ka kuu suchi kuechi a sukan jin ko kuu ñayii jin koo ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma. bx=Suni ni jan koo i ji'in suchi kuechi ma nuu Jesús ma, sukan‑va'a sonee ya nda'a ya siki suchi kuechi ma. Kovaa tee ka ndikin ya ma, ni ka jini de, te ka ndonda de nuu ñayii ni jan koo ji'in suchi kuechi ma. 6weKá'an sa ja tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, nuu kuan no'o de ve'e de ma, te jâ ni sakanu ini ña'a Su'si ma, kovaa tee kúu fariseo ma, ñatuu. Vaa nú na in sa'a tnu'u ja maa i ma kúu ja kuu‑ka vaa va'a‑ni sa'a va'a‑ni kúu i, jani ini i, chi suni kendoo nda'vi‑ka i te ndatna'a i ja kan‑nuu. Te ñayii jani ini ja masu nde jiniñu'u i ma vaa ja sa'a ja kúu i ma masu ja va'a kúu, ñayii yukan nduu in ñayii kanuu‑ka ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya naxe ko kuu in ñayii sana kivi i nuu tatnuni Su'si ma v ’Kovaa tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, jika‑ni ni jinkoo jiti de. Te ni ñatuu ndonenuu de ichi andivi ma, su'va wa'a de pechu de ma, te ká'an de: “¡Su'si, kunda'vi ini ña'a ni! ¡In tee ndiso kuechi kúu sa!”, kúu de jiña'a de. luQ Ndaka smana iyo ndite sa uu jichi, te táa sa diezmo ndaka ja ní'i sa ma”, kúu de jiña'a de. ―‍Uu tee, ni jan koo de veñu'u ka'nu ma, ka jikan‑ta'vi de. In de kúu fariseo, te in‑ka de kúu tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma. 7rg Jesús ma, ni ka'an ya in‑ka tnu'u vijin, ja kaxtnu'u ya nuu ñayii ka jani ini ja ñayii va'a‑ka ka kuu i te ka saxiko i jaku‑ka ñayii ma, te sa'a ni ka'an ya: MqKá'an sa ja yachi yachi chindee ña'a ya. Kovaa nuna kenda kivi ndii sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ¿kuiti ja ndani'i‑ka sa ñayii ñuu ñayivi ya ja ka kukanu ini ña'a i? ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin tee kúu fariseo ma, ji'in tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma "p=Va'a‑ni, suni sukan sa'a tna Su'si ma, te chindee ya ñayii ni ndakaji ya ma ja ka ndakune'e i ya nduu ñuu ma. ¡Masu kukuee ya ja chindee ña'a ya! oTe jiña'a tna Iya Tátnuni ma: ―‍Jin ndasa'a ni kuenda sukan ni jani ini tee ja'nde tniñu ma, visi tee sa'a ja u'vi kúu de. Fnkovaa ña'a ya'a kii kii‑ni ña ki xtna'a ña'a ña. Ká'nde o tniñu ña, sukan‑va'a máko kii‑ka ña. Nú ña'a, te ma kanda o”, kúu de ká'an de. ―Sa'a ni ndakani Jesús ma. /mWKua'a xeen kivi ñatuu ni kuni tee ja'nde tniñu ma katanuu de ña. Kovaa ni jani ini de: “Visi ñatuu kándija o Su'si ma te ñatuu na respetu o nuu ñayii ya'a, >luTe maa ñuu yukan iyo in ña'a ni ji'i yii, te iyo in ñayii ni kanaa ji'in ña. Te ni ja'an ña ni jan kakan ña ja na ka'nde de tniñu ña ma ji'in ñayii ni kanaa ji'in ña ma. k%te jiña'a ya: ―‍Iyo in tee ni yo ja'nde tniñu, te ni masu ni yo kandija de Su'si ma, ni a ñatuu na respetu de nuu ñayii ñuu yukan. j Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin, sukan‑va'a jin kutu'va de ja ndimaa jin kakan‑ta'vi de, te máko jin kuñaña de, si_%Sani te ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Señor, ndenu ko kuu sukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ni ndakone'e ya: ―‍Ndeva'a‑ni nuu kátuu in kiti ni ji'i ma, te yukan ka ndatna'a loti ma ―‍kúu ya jiña'a ya._h7$Uu ñayii ka iyo yuku ma, in i ndakueka ya, te in i kendoo ―‍kúu ya jiña'a ya. Qg#Uu ña'a ka ndiko kaa ña, in ña ma no'o ji'in ya, te in ña ma ndoo. pfY"’Ka'an sa ja jakuaa yukan, uu ñayii ka kixi in‑ni nuu jito, in i ndakueka ya, te in i ndoo. e!Nú na in kúni ja kaku i te koteku i chi skenaa i maa i. Kovaa nú na in kúkanu ini ña'a chi visi na kûu i chi ndani'i ta'vi i. 7di Jin ndaka'án ni sukan ni kuu ñasi'i Lot ma. 5cc’Kivi yukan, nú ka iyo ni xini ve'e ma te ka iyo ndatniñu ni ini ve'e ma, má jin nu koo ni ja jin kene'e ni. Nú na in iyo yuku ma, má ndakokuiñi i ve'e i ma. QbSukan ko kuu kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. a Kovaa Lot ma, ni kee de ñuu Sodoma ma, te onde andivi ma ni kuun ñu'u ji'in azufre, te ni ka kayu i, te ni ka ji'i ndaka i. `Te suni sukan ni kuu kivi ni iyo Lot ma. Ñayii ma, ka jaa i ka ji'i i, ka jaan i ka xiko i, ka chi'i i itu i ma, ka sa'a i ve'e i ma. _}Ñayii ma chi ni ka yo jaa, ni ka yo ji'i i, ni ka yo xtnanda'a tna'a i, te ñatuu ni ka yo ndasa'a i kuenda, onde ni kenda kivi ni kivi Noé ma nuu arca ma, te ni kuun xeen savi ma, te ni chitu ndute ñuu ñayivi a, te ni ka ji'i ndaka ñayii ma. u^cSukan ni kuu kivi ni iyo Noé ma, sukan ko kuu tna kivi ndii sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. U]#Kovaa xinañu'u jin ndo'o xeen ni, te jin saxiko ña'a ñayii tiempu ya'a. %\CVaa sukan kúu ora jándute ma ja ndijin andivi ma in lado ma onde in‑ka lado ma, sukan ko kuu kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. {[oVisi jaku i jin ka'an: “Ya'a iyo ya, xi yukan iyo ya”, kovaa másu ko jin kandija ni i te jin kondikin ni i. Z Te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Kovaa kenda kivi ja jin kuu ini ni ja visi ja in kivi jin kuni ñayivi ña'a ni te koo sa ñuu ñayivi a ji'in ni, ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi ya, kovaa masu kuu jin kuni ñayivi‑ka ña'a ni. YyMasu jin ka'an i: “Ya'a iyo, xi yukan iyo.” Vaa ja tátnuni Su'si ma jâ iyo ne'un ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. UX#Te tee ka kuu fariseo ma, ni ka jikan‑tnu'u de Jesús ma na kivi kenda kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya. Te ni ndakone'e ya: ―‍Kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya, masu kenda ndijin i. WTe jiña'a ya tee yukan: ―‍Ndokuiñi ni, te kuán no'o ni. Ja ni kukanu ini ña'a ni a, te chukan kúu ja ni nduva'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Tee ka kuu fariseo ma, ka jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma naxe kenda kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya V%¿In vaa in tnu'u‑ni de ni ndakokuiñi ndáchiñu'u de Su'si a, te vitna ja masu ñayii ñuu Israel ya kúu de? ―‍kúu ya jiña'a ya. UTe ni jikan‑tnu'u Jesús ma: ―‍¿Te masu uxi tee ni ka nduvii kue'e lepra ka ndo'o de ma? ¿Ndenu ka iyo‑ka iin‑ka de ma? 1T[Nuu ni ndenda de nuu iyo Jesús ma, ni jinkoo jiti de, te ni jakindeyi de onde nuu ñu'ú ma. Ndákuan‑ta'vi de nuu ya. Te tee ya'a chi tee ñuu Samaria ma kúu de. sS_In de ma, ja ni jini de ja ni nduvii de ma, ni ndakokuiñi de, káyu'u de ndáchiñu'u de Su'si ma. JR Nuu ni jini Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni, te jin kaxtnu'u ni maa ni nuu sutu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te nani kuan koo de ma, te ni ka nduvii de kue'e ka ndo'o de ma. nQU te ni ka kayu'u de: ―‍¡Jesús, teskua'a, kunda'vi ini ña'a ni! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. xPi Ni kenda ya yu'u in ñuu ma, te ni ka kenda koo uxi tee ka ku'u kue'e lepra, te jika‑ka ni ka jinkuiñi de, kOO Ichi kua'an Jesús ma ñuu Jerusalén ma, ni ya'a ya ñuu Samaria ma ji'in ñuu Galilea ma. bN= Te suni sukan jin ku'un tna ini ni nú ni ka kundee ni, ni ka sa'a ni ndaka ja ni tatnuni Su'si ma, te jin ka'an ni: “Ñayii masu nde ka jiniñu'u ka kuu o, vaa yika‑ni ja iyo ja jin sa'a o ma‑ni ni ka sa'a o.” Sa'a‑ni jin ka'an ni ―‍kúu ya jiña'a ya. In‑ni tee ni nduva'a ma, ni ndakokuiñi de, te ni ndachiñu'u de Su'si ma M5 Te masu ndakuan‑ta'vi de nuu suchi jinukuechi ma ja ni sa'a i sukan ni tatnuni de ma, kuenda tnu'u ja masu in ja kanuu xeen kúu ja ni sa'a i ma. 2L]Su'va kuña'a de i: “Satu'va ja kuxini ri, te ko ndi ini ja katanuu ña'a ro, nani jaa ji'i ri, sana nú ni jinu ni jatanuu ña'a ro, te kaa maa ro”, kuña'a de i. UK#’Nde in tna'a ni ja neva'a de in suchi jinukuechi nuu de, te ndenda i ja ni ja'an i yuku ma ni jan kutu i xi ni yo jito i kiti de ma, masu kuña'a de i: “Ne'e, te kunukoo ro, te kaa ro xita.” @JyTe Iya Tátnuni ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nute ndijin, ka kukanu ini ña'a ni, visi sukan kaa in ndikin tnu mostaza ma‑ni, kuu jin kuña'a ni tnu neñu ya'a: “Kana, te ki'in ro kunukoo ro nuu mar ma”, te tnu neñu a, kandija tnu ja jin kuña'a ni ma. Sukan ko kuu in ñayii jinukuechi nuu Su'si ma I3Tee ka kuu apóstol ma, ka jikan‑ta'vi de nuu Iya Tátnuni ma: ―‍Sa'a ni ja jin kukanu ini xeen ña'a sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. YH+Visi uja jichi na sa'a ña'a i ja u'vi in kivi ma te ndakunitnuni i te ndaka'an i ja masu sa'a‑ka i, te sakanu ini ni i ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan kuu jin sa'a o nuna jin kukanu ini o Iya Tátnuni ma 3G_¡Jin ko koto va'a ni maa ni! ’Nú in tna'a ni ma, ndasa'a i ja u'vi, ndonda ni nuu i. Te nuna ndakunitnuni i te ndakani ndaka'vi ini i nuu Su'si ma, sakanu ini ni i. 7FgVa'a‑ka kúu ja nute jin ku'ni i in yoso ka'nu mulinu ma sukun i, te jin skee ña'a i nuu mar ma, sana ja sa'a i ja kuiso kuechi in ñayii yika ni kandija tnu'u Su'si ma. 1E ]Jesús ma, jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: ―‍Ndimaa jin koo ja jin sa'a ja jin kuiso kuechi ni, kovaa ¡nda'vi‑nka maa ñayii sa'a ja jin kuiso kuechi ñayii ma! vDeKovaa Abraham ma, jiña'a de: “Nú ma jin kandija i tnu'u Su'si ma ja ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in ja ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, suni masu jin kandija i, visi in ñayii ni ji'i ma, te ndateku i te ndenda i ja kaxtnu'u i nuu ñayii ma sukan kúni Su'si ma ja jin sa'a i ma”, kúu de jiña'a de. Sa'a ni ndakani Jesús ma.:CmTe tee ni yo kuu xiku ma, ni ndakone'e de: “Saa vi, yuva sa Abraham, kovaa nuna ndateku in ñayii ni ji'i ma te ndenda i chi jin kandija‑ka ña'a i”, kúu de jiña'a de. cB?Abraham ma, jiña'a de: “Jâ ka neva'a i tnu'u Su'si ma ja ni tatnuni Moisés ma, ji'in ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Te na jin kandija maa i tnu'u yukan”, kúu de jiña'a de. Anuu ka iyo u'un‑ka ñani sa ma, te xtu'va de i, sukan‑va'a má ki koo tna i ya'a nuu ndó'o néni sa a”, kúu de jiña'a de. @ ’Te tee kúu xiku ma, jiña'a de: “Jikan‑ta'vi sa nuu ni, yuva sa Abraham, ja tetniñu ni Lázaro a ve'e yuva sa ma c??Te in‑ka kúu ja iyo in kava ka'nu xen‑xeen me'ñu nduu o a. Te chukan kúu ja nú na in kúni ja ya'a i ichi ya'a, masu kuu kii i, ni a ñayii ka iyo ya'a, suni masu kuu ya'a i onde jiña”, kúu de jiña'a de. ^>5Kovaa Abraham ma, ni ndakone'e de: “Sa'ya sa, ndaka'án ni sukan va'a sukan vii ni iyo ni ñuu ñayivi ma, te Lázaro a, nda'vi xeen ni yo kuu de ma. Te vitna chi ni ndusii ini de ya'a, te ndijin ndó'o néni. f=ESani te káyu'u de jiña'a de: “¡Yuva sa Abraham, kunda'vi ini ña'a ni! Tetniñu ni Lázaro a, xndoyo de xini nda'a de a, te kii de ndaxndoyo de yaa sa a. Vaa ndó'o néni sa nuu ñu'u i'ni a”, kúu de jiña'a de. _<7Tee xiku ma, ndó'o néni de iyo de nuu ka iyo ñayii ñatuu ni ka kandija Su'si ma te ni ka ji'i i ma. Te ni ndonenuu de, te ni jini de in nuu vivii onde jika xeen‑ka nuu iyo Abraham ma, ñundee de Lázaro ma. n;U’In kivi, te ni ji'i tee nda'vi nani Lázaro ma, te ángel Su'si ma, ni ka ndakueka i de, te kuan nu koo i ji'in de onde nuu iyo Abraham ma. Sani te ni ji'i tna tee kúu xiku ma, te ni jan koo ñayii ma ni ka chu'u i de. 6:eTee nda'vi ya'a, ni yo kuni de ja ndutu chii de ji'in ja ni ka yo jinkava chii mesa xiku ma. Te onde la‑ina ma, ni yo jan koo ni ka yo yundee ti ndi'yi te'yu ndee de ma. 9+Ni iyo tna in tee nda'vi xeen ni yo nani de Lázaro, te ni ka yo ndee kua'a ndi'yi te'yu ñií de ma, te ni yo nukoo de ye'e tee kúu xiku ma. 8 ’Iyo in tee xiku, te ni yo ne'nu de sa'ma vii sa'ma va'a, te ndaka kivi ni yo sa'a de viko, te ni yo sa'a ka'nu xeen de. 07Y’Nú in tee, xndoo de ñasi'i de ma te ndakueka de in‑ka ña'a ma, kuiso kuechi de, vaa ni kivi nduu de ji'in in‑ka ña'a ma. Te tee ndakueka ña'a ni xndoo tee yukan, suni kuiso kuechi de, vaa ni kivi nduu de ji'in ñasi'i in‑ka tee ma. Tee kúu Lázaro ma ji'in tee kúu xiku ma w6gYachi‑ka jin naa andivi ma ji'in ñuu ñayivi a sana naa in tnu'u ni tatnuni Su'si ma, vaa ndaka tnu'u ni tatnuni Su'si ma onde ko kuu sukan ni ka'an ya ma. Jesús ma, ni tatnuni ya ja ñayii ni ka tnanda'a ma, máko jin xndoo tna'a i {5o’Tnu'u tátnuni Su'si ma, ji'in ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ni ka yo kaxtnu'u de onde ni kenda tee kúu Juan ma tee ni skuandute ñayii ma. Te onde kivi yukan, sani te ka kaxtnu'u i naxe tatnuni maa Su'si ma ini anua ñayii ma. Te ndaka i ka tnuñu, sukan‑va'a kuu jin jaku'ni ini i sukan tatnuni Su'si ma ini anua i ma. Z4-Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndijin, ka sa'a ni tnu'u ja ñayii va'a‑ka ka kuu ni sana in‑ka ñayii ma, kovaa Su'si ma, jini ya naxe ka iyo ini anua ni a. Vaa iyo ja ka jani ini ñayii ma ja ja va'a‑ka kúu, kovaa Su'si ma, saxiko ya ndaka chukan. Tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma ji'in tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma 3Tee ka kuu fariseo ma, ka jatna ini de xu'un ma, te ni ka jiniso'o de sukan ni ka'an Jesús ma, te ka jakundee de ya. a2; ’Ni a in ñayii, masu kuu kunukuechi i nuu uu jito'o i ma chi kuni u'vi i nuu in jito'o i ma te kutoo‑ka i in‑ka jito'o i ma, xi katanuu i ja ká'an in jito'o i ma te saxiko i ja ká'an in‑ka de ma. Te chukan kúu ja masu kuu kunukuechi o nuu Su'si ma te ko kunukuechi o nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi ya ―‍kúu ya jiña'a ya. 15 Te nú ñatuu ni jatniñu va'a ni tna'a ja masu koo ji'in ni ni‑kani ni‑jika ma, ¿na in ndataa ja ko kuu kuenda maa ni ni‑kani ni‑jika ma? M0 Te chukan kúu ja nú ñatuu jito va'a ni tna'a ja ni'i ja tna'a ni ñuu ñayivi a tna'a ja sa'a ja skenaa ñayii ma maa i ma, ¿na in kusaa ini ja taa i nuu iyo nanimaa ja va'a ja vii ndija ma? /w ’Ñayii sa'a ja va'a ji'in jaku‑ni ja neva'a i ma, suni sukan sa'a tna i ji'in ja kua'a‑ka ja koneva'a i ma. Te ñayii ñatuu sa'a ja va'a ma ji'in jaku‑ni ja neva'a i ma, suni sukan tna sa'a i ji'in ja kua'a‑ka ja koneva'a i ma. ~~}[}|.{dzy_xAww-vvuuttPsrsqq`pp)onn>lkkjjhh:gefepd`cbaaaN`|__m_6^^4]l\\BZZ&YLXWWGVVGUUmTSROQQ_PP5ONNmMM L^KK*JzIIaHH~GGFEDCBBA@@>>>E=<,;:98R76644O322"100*/X.T-,,G+*h)R((7'p'%%/$b#r"""! _c %>~Pv!s s t = '%N/(Kovaa in‑ka de ma, ndonda de nuu tna'a de ma, te jiña'a de: ―‍Ndijin, ¿masu yu'u ni Su'si ma? Te vitna ja ka iyo o ja jin kûu o a. S'In tee ni yo sa'a ja u'vi ndenee nuu krusi ma xiñi ya ma, jiña'a de ya: ―‍¡Nú ndijin kúu Cristo ma, sa'a ni ja kaku maa ni, te sa'a tna ni ja jin kaku tna sa a! ―‍kúu de jiña'a de. ta&Te iyo in tabla xini krusi ya ma, te ká'an i: “Tee ya'a kúu rey tátnuni nuu ñayii judío a.” %te ni ka jiña'a de: ―‍¡Nú ndijin kúu rey nuu ñayii judío a, sa'a ni ja kaku maa ni! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. $Te tee ka kuu soldado ma, ka jakundee tna de Jesús ma. Ni ka jan tu'va de ya, te ni ka wa'a de ja ko'o ya ndute uva ni jiya, #Te ñayii ka iyo ma, ka nde'ya i, te onde tee ka netniñu ma, ka jakundee de ya, te ka ka'an de: ―‍Ni sa'a de ja ni ka kaku in‑ka ñayii, te na sa'a de ja kaku maa de vitna, nú ndija de ja Cristo iya ni kaji Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka ka'an de. pY"Jesús ma, sa'a ni ka'an ya nuu Yuva ya ma: ―‍Yuva sa, sakanu ini ni ñayii a, vaa ñatuu ka jini i nawa ka sa'a i a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te soldado ma, ka chu'un de suerte, sukan‑va'a jin ndaka'nde de sa'ma Jesús ma. B}!Nuu ni ka kenda koo i nuu nani Yiki Xini Ndiyi ma, ni ka skuita kaa i Jesús ma ji'in tee ni ka sa'a ja u'vi ma nuu krusi ma, in de xiñi kua'a ya ma, te in‑ka de xiñi satni ya ma. w Suni kuan koo i ji'in uu tee ni ka sa'a ja u'vi, sukan‑va'a jin skuita kaa i de ji'in Jesús ma nuu krusi ma. T!Vaa nú sukan ka sa'a ña'a i saña ja kúu sa kuenda tnu'u ja in yutnu kui'i iyo kuii a, ¿nde‑ka tu jin sa'a ña'a i ndijin ja ka kuu ni sukan ka kuu yutnu ni ka yichi ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. J~ Sani te jin keja'a ñayii ma jin kuña'a i yuku ma: “Jin kun‑kava siki ri a, sukan‑va'a jín kûu ri.” Te jin kuña'a i tinduu ma: “Jin chisa'vi ña'a, sukan‑va'a jín kaku ri.” }Vaa kenda kivi ja jin ka'an ni ja va'a‑ka ka kuu ña'a masu ni kuu jin koo sa'ya ña ma te ni masu na suchi ni ka skaxi ña ma. 1|[Kovaa Jesús ma, nde'ya ya, te jiña'a ya: ―‍Ña'a ñuu Jerusalén, má jin konda'yu ni ja kuu sa, su'va jin konda'yu ni ja jin kuu maa ni ji'in sa'ya ni ma. {wTe ka ndikin kua'a ñayii ñuu ma, ji'in kua'a ña'a ja ka nda'yu te ka kayu'u ña ja ka kuxii ini ña ja kuu ya ma. {zoNuu kuan koo de ji'in Jesús ma ja jin skuita kaa de ya nuu krusi ma, ni ka tnii de in tee ñuu Cirene ma nani de Simón ja ve ndii de ja ni ja'an de yuku, te ni ka skuiso de tee ma krusi ndiso Jesús ma, te kondikin de yata Jesús ma. 2y]Chukan kúu ja ni xsiaa de tee ni ka kaji i ma, tee yinee vekaa ma kuechi ja ni kanaa de ji'in gobiernu ma ji'in kuechi ja ni ja'ni de ñayii ma, te ni ndaxsia'a Pilato ma Jesús ma nuu nda'a soldado ma, te jin xndo'o de ya sukan ka kuni maa ñayii ma. Ni ka skuita kaa de Jesús ma nuu krusi ma QxSani te Pilato ma, ni wa'a de tnu'u ja ko kuu sukan ka jikan maa i ma. w)Kovaa vi'i‑ka ka kayu'u i, ka jikan i ja na skuita kaa de ya nuu krusi ma. Te ja ka kayu'u xeen i ma, ni ka kundee i ja ka kúni i ma. Vv%Ja ku‑uni jichi ni jiña'a Pilato ma: ―‍¿Na in ja u'vi ni sa'a de? Saña, masu ni ndani'i sa ni‑in kuechi ja sa'a ja kûu de. Xndo'o sa de, te jinu, te xsiaa sa de ―‍kúu de jiña'a de. *uMKovaa ndaka ñayii ma, ka kayu'u xeen‑ka i ka jiña'a i: ―‍¡Skuita kaa ni de nuu krusi ma! ¡Skuita kaa ni de nuu krusi ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. RtPilato ma, kúni de ja xsiaa de Jesús ma, te jiña'a de in‑ka jichi. !s;Tee kúu Barrabás ma, ni ka chinee de tee ma vekaa ma, kuechi ja ni ka kanaa de ji'in gobiernu ñuu yukan ji'in kuechi ja ni ja'ni de ñayii ma. r!Kovaa ndaka ñayii ma, ka kayu'u i ka jiña'a i: ―‍¡Xnaa ni tee jiña! ¡Te xsiaa ni Barrabás ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. QqVaa iyo ja xsiaa de in ñayii yinee vekaa ma kivi Viko Pascua ma. FpXndo'o sa de, te sana xsiaa sa de ―‍kúu de jiña'a de. =osNi a Herodes ma, ñatuu nawa ni ndani'i de. Chukan kúu ja ni ndatetniñu tuku de tee a nuu sa a, te ni ka jini maa ni ja masu ni ndani'i sa ni‑in kuechi de ja sa'a ja kûu de. qn[te jiña'a de: ―‍Ndijin, ni ki koo ni ni ki xsia'a ni tee ya'a, te ka ka'an ni ja ska'an de ñayii ñuu ya'a. Kovaa saña, jâ ni xndichi sa de nuu ndaka ni a, te ñatuu ni ndani'i sa ni‑in kuechi de ja ka xtekuechi ni de a. umc Pilato ma, ni ndaxtutu de tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka netniñu ma, ji'in ñayii ñuu ma, Ja ni jiniso'o Pilato ma sukan, te jikan‑tnu'u de nú tee ya'a, tee ñuu Galilea ma kúu de. e Kovaa ñayii ma, ndendee i ka jiña'a i: ―‍Ja káxtnu'u de ma, yikuu de ska'an de ndaka ñayii a. Ni keja'a de ñuu Galilea ma, te vitna yikuu de ñuu Judea a ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Ni jan koo i ni ka jan xsia'a i Jesús ma nuu Herodes ma .dUSani te Pilato ma, jiña'a de nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma ji'in nuu ñayii ma: ―‍Masu na ja u'vi ndáni'i sa ja sa'a tee ya'a ―‍kúu de jiña'a de. 'cGTe Pilato ma, jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Ndijin kúu rey nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. ―‍Maa ni ká'an ―‍kúu ya jiña'a ya. Cbnuu núkoo tee kúu Pilato ma, te ni ka keja'a i ni ka xtekuechi i ya, te ka jiña'a i: ―‍Ni ka ndani'i sa tee ya'a ja ska'an de ni‑ka'nu ñuu o a. Ká'an de ja masu jin ndachuya'vi sa nuu tee tátnuni ñuu Roma ma, te suni ká'an de ja suu de kúu Cristo ma te suu de kúu rey ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 8a mNdaka i ni jan koo ni ka jan xsia'a i Jesús ma j`MGSani te ka ka'an de: ―‍Masu jiniñu'u ja jin nduku‑ka o ñayii jin ndaka'an nawa ni yo sa'a de ma, vaa maa o ni ka jiniso'o ja yu'u maa de ká'an de in ja masu játna ini Su'si ma ―‍ka kuu de ka ka'an de.]_3FSani te ni ka jikan‑tnu'u ndaka de: ―‍¿Nú sukan, ndijin, Sa'ya Su'si ma kúu ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Maa ni ka ka'an ja suu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. '^GEKovaa ká'an sa ja onde vitna saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kunukoo sa xiñi kua'a Su'si iya kúu sa'a ndaka ma ―‍kúu ya jiña'a ya. i]KDte nuna kakan‑tnu'u tna ña'a sa na in ni tetniñu ña'a ja vee sa a, masu jin ndakone'e ni. :\mC―‍Ka'an ni nú ndijin kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ni ndakone'e ya: ―‍Nuna ka'an sa ja suu sa kúu, masu jin kandija ni, [ BNuu ni ndii ma, ni ka ndututu tee judío ka kuu ja'nu ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma. Te ka jikan‑tnu'u de ya: ~ZuATe ndeva'a xeen ka jiña'a de ya. Ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma }Ys@Ni ka jasi de nuu ya ma, te ka jiña'a de: ―‍¡Ndaka'an ni na in ni kani ña'a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. NX?Te tee ka jito Jesús ma, ka jakundee de ya, te ka kani de ya. W>Sani te ni ndee Pedro ma yukan, te ni nda'yu nda'vi, ni nda'yu kee de, ja ni ndakani ini de ma. Ka sa'a ndeva'a i Jesús ma lVQ=Sani te Iya Tátnuni ma, ni konenuu ya, te nde'ya ya Pedro ma, te Pedro ma, ni ndaka'án de ja sa'a ni jiña'a Iya Tátnuni ma: “Ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni ku‑uni jichi ja ka'an ni ja ñatuu jini ña'a ni.” IU <Pedro ma, jiña'a de: ―‍Ndijin, masu jini sa nawa kúu ja ká'an ni a ―‍kúu de jiña'a de. Te maa ora yukan‑ni, nani yikuu‑ka Pedro ma ká'an de ma, te ni kana in li'li ma. 5Tc;Te ni ya'a visi in ora, te in‑ka ñayii ni jiña'a: ―‍Koo tee ya'a chi ni yo ndijin de Jesús ma vi, vaa in tee ñuu Galilea ma kúu de ―‍kúu i jiña'a i. S#:Nuu ni kunuu‑ka ma in‑ka ñayii jiña'a nuu Pedro ma sa'a: ―‍Ndijin tna chi tee ka ndikin tna'a ji'in tee yukan kúu ni ―‍kúu i jiña'a i. Kovaa Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Ña'a, masu nama ka ndikin tna'a sa ji'in de ―‍kúu de jiña'a de. lRQ9Kovaa Pedro ma, jiña'a de: ―‍Ro'o, masu jini ri na in kúu de ―‍kúu de jiña'a de. CQ8Sani te ni jini in suchi si'i jinukuechi ma ja núkoo Pedro ma yu'u ñu'u ma, te nde'ya vava'a i de, te jiña'a i: ―‍Suni tee ya'a ni yo iyo ji'in Jesús ma ―‍kúu i jiña'a i. P7Te sasava nuke'e ma ni ka xndu'va ñayii ma ñu'u, te ni ka jinkoo i yu'u ñu'u ma. Te Pedro ma, ni jinkoo tna de ne'un ñayii ma. O6Sani te ni ka tnii de Jesús ma, te ni jan koo de ji'in ya ve'e tee tátnuni nuu sutu ma. Te Pedro ma, ndikin jika de. N5Ndaka kivi ni yo iyo sa ji'in ndaka ni veñu'u ka'nu ma, te ni ñatuu ni ka tnii ña'a ni, kovaa vitna kúu ora ka sa'a ni ja ka kuni maa ni a, vaa ni kundee maa ja u'vi iyo nuu nee ma nuu ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Pedro ma ja masu jini de Jesús ma "M=4Sani te jiña'a ya tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka jito veñu'u ka'nu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, vaa ndaka tee ya'a ka kuu tee ni jan koo ja jin koo de ji'in ya ma: ―‍¿Nava'a ve koo ni ji'in yuchi kúu espada ji'in yutnu, kuenda tnu'u ja in kui'na kúu sa? 5Lc3Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ni kuu na. Má jin sa'a‑ka ni de sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni tenee ya nda'a ya ma so'o tee jinukuechi nuu sutu ma, te ni nduva'a. Ky2Te in de ma, ni xtnakue'e de in tee jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma, vaa ni ja'nde de so'o kua'a tee ma. AJ{1Te ja ni ka jini tee ka ndikin ya ma sukan kúu ma, te ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍Señor, ¿jin kene'e sa yuchi kúu espada ma, te jin kanaa o? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. @Iy0Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Sa'a‑ni chítu ni yikinuu sa a, sukan‑va'a ke'en‑su'va ña'a ni saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Hy/Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni ka kenda koo kua'a ñayii ma. Te tee ni yo nani Judas ma, in tee ni yo kuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma, kúu tee yoxtnuu nuu ñayii ma, te ni jan tu'va de Jesús ma ja chitu de yikinuu ya ma. NG.Te jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka kixi ni? Jin ndakoo ni, te jin kakan‑ta'vi ni, sukan‑va'a ma ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a ni ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka tnii de Jesús ma @Fy-Nuu ni ndokuiñi ya ja ni jikan‑ta'vi ya ma, te kuan no'o ya nuu ka iyo tee ka ndikin ya ma. Te ni ndani'i ya de ja ka kixi de, vaa ni ka kuita de ja ka kuxii xeen ini de ma. EE,Te yikuu ya kuxii kunda'vi xeen ini ya, te jikan‑ta'vi jikan‑ta'vi‑nka ya nuu Yuva ya Su'si ma, te kuun kuun‑nka ña'a tnaa ya ma, te kuenda niñi kúu i, jinkoo i nuu ñu'ú ma. hDI+Sani te ni kenda in ángel Su'si ma, sukan‑va'a ndakua'a i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya. OC*te sa'a jiña'a ya: ―‍Yuva sa, nú kúni ni, te sa'a ni ja kaku sa nuu tnundo'o tnuneni ya'a. Kovaa máko sa'a ni sukan kúni maa sa, su'va kó kuu sukan kúni maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. B#)Te kua'an‑ka ya, te ni kujika‑ka ya vala sukan kenda in yuu ja kani o ji'in nda'a o a, te ni jinkoo jiti ya, te jikan‑ta'vi ya, =As(Nuu ni kenda koo de ji'in ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a ma ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a ni ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. @+'Sani te ni kee Jesús ma, te kua'an ya Yuku Tnu Olivo ma, sukan játna ini ya sa'a ya ma. Te tee ka ndikin ya ma, ni ka ndikin tna de ya. &?E&Te ka jiña'a de: ―‍Señor, ya'a iyo uu yuchi kúu espada ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te ni ndakone'e ya: ―‍Jâ ni kuu na. Má jin ko kuu‑ka ni sukan ka ka'an ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Nuu nani Getsemaní ma, ni ja'an Jesús ma ni jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma >1%Kovaa jin kona'a ni ja sa'a ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Jin sa'a ñayii ma tnu'u ja in ñayii sa'a ja u'vi kúu sa.” Te ká'an sa ja sukan ko kuu ja ndo'o sa ma. Vaa ndaka ja ndee nuu tnu'u Su'si ma ja kuu sa ma jiniñu'u ja ko kuu sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. =)$Sani te jiña'a ya: ―‍¿Kovaa vitna naxe ka jani ini ni? ¿Nú na in neva'a in bolsa, te kínda'a i, te suni kínda'a i nuu ñu'u xu'un i ma? ¿Te nú na in ñatuu na yuchi kúu espada ma neva'a i, te ndáxiko i sa'ma ndii i ma, te kuáan i in, ka jani ini ni? ;<o#Sani te Jesús ma, jikan‑tnu'u ya: ―‍Nuu ni tetniñu ña'a sa ma te ni tatnuni sa ja ma jin kinda'a ni bolsa ni ma, ni a xu'un, ni a ndijan ni ma, ¿ni iyo nawa ni ja'ni ña'a i? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Ñatuu nawa ni ja'ni ña'a i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. j;M"Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Pedro, ká'an sa ja xtnee ne'e ma, ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni kuu uni jichi ka'an ni ja ñatuu jini ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma sukan ndo'o ya ma :/!Simón ma, jiña'a de: ―‍Señor, iyo sa ja ki'in sa ji'in ni onde vekaa ma te visi na kûu sa ji'in ni ―‍kúu Simón ma jiña'a de. 9  Kovaa jâ ni jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja kuu ni, sukan‑va'a ñatuu nawa kasi ja ma kukanu ini‑ka ña'a ni ma. Te ndijin, nuna ndakokuiñi ni te ndandikin ña'a ni, te chindee ni ñani ni a ja jin koo va'a de nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. S8Jiña'a tna Iya Tátnuni ma: ―‍Simón, Simón, káxtnu'u sa nuu ni ja koto va'a ni maa ni, vaa tachi ma, ni jikan ña'a i ndaka ni, sukan‑va'a kototnuni ña'a i sukan ka xndechi de triu ma. >7uTe ndaka ni, jin kaa jin ko'o ni nuu mesa sa ma kivi tatnuni sa ma. Te jin kunukoo ni nuu ka nukoo ñayii ka tatnuni ma, te maa ni jin ko kuu ñayii jin ka'nde tniñu ndi‑uxi uu jichi ñayii ñuu Israel ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya ja Pedro ma, uni jichi ka'an de ja masu jini de ya `69Chukan kúu ja taa sa tnu'u sukan jin tatnuni ni, sukan ni taa Yuva sa ma nuu maa sa. O5’Ndijin chi ndimaa ka iyo ni ji'in sa nuu ndó'o néni sa ma. 4'Vaa ¿na in kúu ja kanuu‑ka? ¿Ñayii jinkoo nuu mesa ma ja kaa i xita ma, xi ñayii jinukuechi nuu ñayii ni jinkoo ma? ¿Xi masu ka jani ini ni ja ñayii jinkoo nuu mesa ma kúu ñayii kanuu‑ka? Kovaa saña chi iyo sa ne'un ni a sukan kúu in ñayii jinukuechi. I3 Kovaa ndijin, masu sukan jin ko kuu ni. Su'va nde ni kanuu‑ka ma, kani ini ni ja in ñayii masu kanuu xeen kúu ni. Te nde ni tatnuni‑ka ma, ko kuu ni sukan kúu in ñayii jinukuechi ma. 52cJesús ma, jiña'a ya: ―‍Ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, ka tatnuni xeen rey ma nuu i, te ñayii ñuu ma, ka ndachiñu'u i de ja tee ka sa'a ja va'a ka kuu rey ma. {1oSani te kuee‑ka ma, tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka tetna'a de na nde in ko kuu ja kanuu‑ka ma. B0}Sani te ni ka keja'a ndi‑in ndi‑in de ka jikan‑tnu'u tna'a de nde de ko kuu ja ke'en su'va ya ma, vaa ka ndi ini tna de ma. Nde in ko kuu ja kanuu‑ka nuu tatnuni Su'si ma E/Ja ndaa ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, vee sa ja ndo'o neni sa sukan ni jani ini maa Su'si ma, kovaa ¡nda'vi maa tee ke'en su'va ña'a ma! ―‍kúu ya jiña'a ya. U.#Te tee ke'en su'va ña'a ma, yoxtnee nda'a de ji'in nda'a sa a nuu mesa a. -!Nuu ni jinu ni ka kuxini de ji'in ya ma, te suni sukan ni sa'a ya ji'in nuu ñu'u ndute uva ma, te jiña'a ya: ―‍Ndute uva ya'a kúu niñi sa ja kati ma, sana jin ndani'i ta'vi ni ma, sukan ni skuiso Su'si ma ja sa'a ya, sana jin nduu ni ñayii ñuu ya ma. , Sani te ni tnii ya xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya nuu de: ―‍Cha'a kúu yikikuñu sa a ja jin kunda'a ñayii ma te jin ka'ni ña'a i nuu tniñu ni ma sukan‑va'a jin ndani'i‑ta'vi ni. Jin ko sa'a ni sa'a, te jin ndaka'án ni sukan ndo'o neni sa nuu tniñu ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. p+Yvaa ká'an sa ja masu ko'o‑ka sa ndute uva ya'a onde nuu tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. $*ASani te ni tnii ya nuu ñu'u ndute uva ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te jiña'a ya nuu de: ―‍Jin tnii ni, te jin ko'o ni vala vala, 9)kVaa ká'an sa ja masu jin ndakuxini‑ka o viko ya'a, nú masu ja onde nuu tatnuni Su'si ma nuu ko kuu ndi'i ko kuu tu'u sukan kúni ka'an viko ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. q([Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡Naka kúni sa ja jin kuxini o Viko Pascua a xi'na‑ka sana kûu sa! l'QNuu ni kenda ora ma, Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma, ni jinkoo ya ji'in de nuu mesa ma. & Ni jan koo de, te ni ka ndani'i de ndaka sukan jiña'a Jesús ma, te ni ka satu'va de ja jin kuxini de Viko Pascua ma. % Te kaxtnu'u de in ve'e ka'nu nuu jâ ni nduvii iyo ichi sukun ma. Yukan jin satu'va ni ja jin kuxini o ―‍kúu ya jiña'a ya. ,$Q te jin kuña'a ni tee xi‑ve'e ma: “Teskua'a o ma, sa'a ká'an ya: ¿Ndenu iyo ve'e nuu kuxini sa Viko Pascua a ji'in ndaka tee ka ndikin tna'a ji'in sa a?” :#m Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nuu jin kivi koo ni ini ñuu ma, jin ndatna'a ni ji'in in tee ndiso de in kiyi ñu'u ndute. Te jin kondikin ni de onde ve'e ndivi de ma, s"_ Te ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndenu kúni ni ja jin satu'va sa? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. '!GJesús ma, ni tetniñu ya Pedro ma ji'in Juan ma, te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni kuán satu'va ni ja jin kuxini o Viko Pascua a ―‍kúu ya jiña'a ya.  +Ni kenda kivi viko ja ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, kivi iyo ja jin ka'mi i in ndikachi jaa ja ka ndakua'a i nuu Su'si ma. CTe ni jan‑ta'vi Judas ma, te ni keja'a de ndúku de ora ñatuu na ñayii ñuu ma ka iyo, sukan‑va'a ke'en su'va de ya ma. Kivi ni kuxini ñukuun Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma Y+Te ni ka kusii ini xeen de, te ni ka skuiso de ja jin kua'a de xu'un Judas ma. I Te Judas ma ni ja'an de ni jan koto de tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka jinukuechi veñu'u ka'nu ma, te ni jiña'a de naxe ke'en su'va de ya ma te ndakua'a de ya nuu nda'a tee yukan. /Sani te ni kivi tachi ma ini anua Judas tee ni ka yo xnani i Iscariote ma. Te tee ya'a chi in tee ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma kúu de. 9Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka nduku de naxe jin ka'ni de Jesús ma, kovaa ka yu'u de ñayii ma.  Jâ iyo yatni kivi ja ko kuu viko ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, te viko ya'a kúu ja nani Viko Pascua ma. kO&Te ndaka ñayii ma, ni ka yo jan koo ne'e i veñu'u ma, ja jin koniniso'o i ja ká'an ya ma.w%Jesús ma, káxtnu'u ya nduu ma ini veñu'u ka'nu ma, te jakuaa ma ni yo ndoo ya yuku nani i Yuku Tnu Olivo ma. <q$Chukan kúu ja jin koo tu'va maa ni ndi‑kivi ndi‑ñuu. Te jin kakan‑ta'vi jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a kuu jin kaku ni nuu ndaka ja iyo ja ko kuu ma, sukan‑va'a kuu jin kenda koo ni nuu iyo sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a te jin ndatna'a o ―‍kúu ya jiña'a ya. #Sukan sanaa sanaa ka tnii i in kiti ma, sukan sanaa sanaa‑ni ndenda Su'si ma nuu ndaka ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Q"’Jin ko koto va'a ni maa ni. Má jin kua'a ni tnu'u ja jin nduso'o jin ndundee ini ni ja kuechi ndaka ja u'vi iyo ñuu ñayivi a, tna'a ja ka ndajini ñayii ma, ji'in ja ka ndi ini ñayii ma ja jin ko ni'i jin ko tna'a i ñuu ñayivi a. Jin ko koto va'a ni maa ni, nasa yukan, te kenda yachi kivi yukan nuu ka iyo ni a. hI!Vaa andivi a ji'in ñu'ú a chi jin naa i, kovaa tnu'u ká'an sa a chi masu ja yanduu ko kuu. lQ ’Ja ndaa ká'an sa ja masu yanduu ja ndaka ñayii tiempu ya'a, jin kuni i ja sukan ko kuu. Suni sukan ko kuu nú ka jini ni ja jâ yikuu ndaka ja ká'an sa a, te jin kona'a ni ja jâ ve kuyatni ja tatnuni Su'si ma. s_Nú ka jini ni ja ve jin nana koo nda'a tnu ma, te ka jini ni ja ve kuyatni kivi ndukuii ñuu ñayivi a. xiSuni ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a: ―‍Jin konde'ya ni tnu higo ma ji'in ndaka yutnu kui'i ka nukoo a. NNú ni keja'a kúu sukan, te in‑ni ja jin kani ini ni, te jin kukanu ini ni Su'si ma, te jin ndonenuu ni, vaa sani te sa'a Su'si ma ja jin kaku ni nuu ndaka ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 4aSani te jin kuni ñayii ma ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ja ndenda sa nuu viko ma ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa ma, ji'in jayiñu'u sa ma. V %Te ndaka ñayii ma, ñatuu na tnu'u ndee tnu'u ndatnu‑ka i jin koo, ja kuechi ja jin koyu'u i ja ka ndi ini i naxe ko kuu ñuu ñayivi a. Te ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu iyo andivi ma, jin ndakanda i. H  ’Koo seña kandii ma ji'in yoo ma ji'in tiuxini ma. Te ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, jin koyu'u i ja îyo xeen kúu yu'u ndute ñu'u nuu mar ma, te ni ma jin ni'i ini i nawa jin sa'a i. L Jaku ñayii ma, jin ka'ni ña'a i ji'in yuchi kúu espada, te jaku ñayii ma, jin koo i jin chinee ña'a i vekaa ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te ñayii masu ñuu ya'a ma, jin sa'a ndeva'a i ñuu Jerusalén ya onde jinu kivi ja ni kachi Su'si ma ja jin sa'a i sukan ma. Kivi ndii Jesucristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a  ¡Nda'vi‑nka ña'a ka ñu'u lulu ma ji'in ña'a ka skaxi lulu ma! Vaa kivi yukan jin ndo'o jin neni xeen ñayii ñuu ya'a.  /Vaa jâ ni kenda kivi ja maa Su'si ma xndo'o xneni ñayii ñatuu ni ka kandija ya ma, te ko kuu ndaka sukan ká'an nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma. DSani te ñayii ka iyo ñuu Judea ma, jín kunu i ichi yuku ma. Ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma, jín kunu i jín koo i, te ñayii ka iyo yuku ma, má jin ndakokuiñi‑ka i ini ñuu a. ’Nú ni ka jini ni ñuu Jerusalén ma ja ni ka konduu soldado ma, suni jin kuni ni ja sani te jin xnaa de ñuu ma. wg¡Jin kanda ni, má jin koyu'u ni, te jin konukuiñi va'a ni, sukan‑va'a jin kaku ni nuu ja u'vi kenda ma! 4cKovaa ni a in ixi xini ni a jin skenaa ni. U#te ndaka ñayii ñuu ñayivi a, jin ndakiti ini i nuu ni ja kuechi maa sa. 3_Kovaa ndijin, onde yuva ni ma, jin ke'en‑su'va ña'a de, ji'in ñani ni ma, ji'in tna'a ni ma, ji'in ñayii ka ketna'a ini ji'in ni ma. Jaku ni chi jin ka'ni ña'a i, Nvaa maa sa taa tnu'u va'a tnu'u ndichi jin ka'an ni, sukan‑va'a ni‑in ñayii ñatuu kunimani nuu ni ma, masu jin kundee i nuu ni, su'va jin ndasa'a i kuenda ja ja ka ka'an ni ma ja ndaa kúu. ]3Máko jin ko ndi ini ni ja jin satu'va ni nawa jin kuña'a ni sana jin kaku ni ma, H  sukan‑va'a kuu jin ka'an ni na in kúu sa nuu ñayii yukan. X) Kovaa xi'na‑ka ja ko kuu sa'a, ndijin chi jin tnii ña'a i, te jin sondikin ña'a i. Te jin koo i jin xsia'a ña'a i nuu tee ka kuu rey ma, ji'in nuu gobiernu ma, ja kuechi ja ka kandija ña'a ni maa sa, L~ Te kua'a ñuu jin tnaa xeen, te jin ndatnana kua'a ve'e ma. Te koo soko koo tnama, te kenda kue'e xeen ya'a yukan ñuu ñayivi a. Te andivi a jin kuni i ja masu nama ka jini i, te jin koyu'u i. 7}g Jiña'a tna ya: ―‍Vaa in ñuu ka'nu, kanaa i ji'in in‑ka ñuu ka'nu, te in ñayii tátnuni in ñuu ka'nu ma, kanaa i ji'in ñayii tátnuni in‑ka ñuu ka'nu ma. | Te nú ni ka jiniso'o ni ja ka kanaa ñayii in ñuu ji'in in‑ka ñuu ma, te ka kanaa ñayii ka iyo in ñuu ma ji'in ñayii ka tatnuni maa ñuu i ma, máko jin koyu'u ni, vaa sa'a ko kuu xinañu'u‑ka, kovaa masu jâ ni jinu kúu ―‍kúu ya jiña'a ya. ;{oJesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jin konee ni cuidado, sukan‑va'a ma jin xnda'vi ña'a ñayii ma. Vaa ki koo kua'a i, te jin sa'a i tnu'u ja maa sa ka kuu i. Jin ka'an i: “Saña kúu Cristo ma”, te jin ka'an i: “Jâ ve kuyatni tiempu ma”, jin ka'an i. Kovaa ndijin, má jin kondikin ni i. 2z]Sani te ni ka jikan‑tnu'u tee ka ndikin ya ma: ―‍Teskua'a, ¿na kivi ko kuu sukan? ¿Na nde a ko kuu seña ja sani te ko kuu? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Qy―‍Kenda kivi ja ndaka cha'a ja ka nde'ya ni vitna ya, ma kendoo ni‑in‑ka yuu siki in‑ka yuu a, su'va ndi'i i ndatnana ―‍kúu ya jiña'a ya. Na seña ko kuu kivi naa ñuu ñayivi a Ax{Jaku ñayii ka ndatnu'u ja vivii ka ndaa yuu ka yinee yika veñu'u ma, ji'in ndaka ja ka ndakua'a ñayii ma nuu Su'si ma ja ka ndasavii‑ka i veñu'u ma. Jesús ma, jiña'a ya: wchi vaa ndaka i, ni ka wa'a i ja ni kendoo‑nka ma, kovaa ña'a ya'a, visi kunda'vi ña te jiniñu'u xeen‑ka ña ma, kovaa ni wa'a ña ndaka ja neva'a ña ja koteku ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya ja veñu'u ka'nu ma chi ndatnana i v Sani te jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ña'a nda'vi ni ji'i yii ma, ni wa'a kua'a‑ka ña sana ndaka‑ka ñayii ma, guGte ni jini tna ya in ña'a nda'vi ni ji'i yii ña ma, ja ni jan chunee ña uu xu'un lilikin. vt gJesús ma, nde'ya ya tee ka kuu xiku ma, ja ni jan koo de ni ka chunee de xu'un ka ndakua'a de nuu Su'si ma, 2s]/Te ka xnda'vi de ña'a ni ka ji'i yii ma, sukan‑va'a jin ni'i de nawa ka neva'a ña ma, te jin kaa jin ko'o de. Te ja ñatuu na in kunitnuni, te ka sa'a de tnu'u ja na'a xeen‑ka ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma. Tee ya'a chi jin chunaa xeen‑ka de nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya.r.―‍Jin konee ni cuidado nuu tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma chi ka jatna ini de ja jin kone'nu de sa'ma nani, te ka kuni de ja jin kava respetu i nuu de ma te jin kua'a i de nchuxi nuya'vi ma. Ka nduku de nuu jin kunukoo de nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ini veñu'u ma. Te nuu ka kuu viko ma, ka kunuu maa de ja jin kunukoo de nuu mesa ka ndanuu‑ka ma. ^q5-Ndaka ñayii ma ka niniso'o, te Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: pw,Kovaa ¿naxe ko kuu Sa'ya tata David ma Cristo ma, te vitna ja maa David ma, ni xnani de ya iya tátnuni nuu de ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma ja tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ka sa'a ndaa ka sa'a ndija de o+te onde nú ni kundee ri skendoo ri
ndaka suchi ñatuu ka kunimani nuu o a chii ja'a ro a”, sa'a ni jiña'a ya ma. )nK*Te vitna ja David ma, nuu tutu ni tee de salmo ma ni ka'an de:Iya Tátnuni ma jiña'a nuu iya tátnuni nuu sa a:“Kunukoo ro xiñi kua'a ri a, m)Jesús ma, jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Te nava'a ka ka'an i ja Sa'ya tata David ma kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma? zlm(Sani te ñatuu ni ka kusaa‑ka ini de ja jin kakan‑tnu'u‑ka de ya. Maa Su'si ma ni tetniñu Cristo ma k'Jaku tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka jiña'a de: ―‍Va'a‑ni ká'an ni, teskua'a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. %jC&¡Vaa Su'si ma, masu Su'si ñayii ni ka ji'i ma kúu ya, chi Su'si ñayii ka teku ma kúu ya, vaa ja maa ya, te ndaka i ka teku! ―‍kúu ya jiña'a ya. 0iY%Te onde maa tee kúu Moisés ma ni kaxtnu'u sukan ni jiña'a Su'si ma nuu ni ka'an ya ji'in de nuu iyo tnu iñu káyu káyu‑nka ma, te yukan ni ka'an maa Iya Tátnuni ma ja maa ya kúu Su'si Abraham ma, Su'si Isaac ma, Su'si Jacob ma. Visi ni ka ji'i tee ya'a, kovaa ka teku de nuu Su'si ma. h3$vaa masu jin kûu‑ka i. Vaa sukan ka kuu ángel Su'si ma, sukan jin ko kuu i, te sa'ya Su'si ma jin ko kuu i, vaa ñayii ni ka ndateku ka kuu i. g5#kovaa ñayii jin ndani'i ta'vi ma, te ja jin ndateku i ma te jin kenda koo i ñuu ñayivi jaa ma, kúu tee kúu ña'a, masu jin ndatnanda'a‑ka i, cf?"Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ñuu ñayivi a ka tnanda'a tee ma ji'in ña'a ma, e'!Te kivi jin ndateku ñayii ma, ¿nde de xi‑ñasi'i ko kuu ña'a ya'a, nú ndi‑uja de ni iyo ji'in ña ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. #dA Saa ni ji'i maa ña'a ma. pcYSukan ni kuu ji'in ndi‑uja de ma. Te ni‑in de ñatuu ni iyo sa'ya de ji'in ña. Te ni ka ji'i de. jbMTee ku‑uu, tee ku‑uni ma, ni ka ndakueka de ña, te suni maa i ni ka sa'a‑ka ñani de ma. #a?Ni iyo in jichi ja uja de ndi‑tna'a ñani de ma. Tee xinañu'u ma, ni tnanda'a de, kovaa ni ji'i de, te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo. `-―‍Teskua'a, Moisés ma, ni xndoo de nuu tutu ká'an, nú in tee ma, ni tnánda'a de te ni ji'i de te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo, te ñani tee ni ji'i ma ndakueka ñasi'i de ma, sukan‑va'a koo sa'ya ña, te ko kuu i sa'ya tata tee ni ji'i ma. ;_oNi jan koo jaku tee saduceo ma ni ka jan koto de Jesús ma. Tee ya'a chi ka ka'an de ja masu jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma. Te chukan kúu ja ni ka jikan‑tnu'u de ya: B^}Te ñatuu ni‑in ja ni ka'an ya nuu ñayii ma ni ka ndani'i ñayii kuan koo kuan kototnuni ya ma ja jin xtekuechi i ya, sukan‑va'a jin tnii i ya ma. Chukan kúu ja ni ka sa'vi‑nka ini i ja ni ndakone'e ya ma, te ni ka jasiyu'u i. Ni ka jikan‑tnu'u tee ka kuu saduceo ma naxe ko kuu ñayii ndateku ma F]Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Te jin ndakua'a ni nuu César ma tna'a ja kúu kuenda maa de ma, te nuu Su'si ma jin ndakua'a ni tna'a ja kúu kuenda maa ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. S\―‍Jin kaxtnu'u ni xu'un a. ¿Na in xi‑yunuu ndenee, te na in nani sukan ndenee a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e i: ―‍Yunuu tee nani César ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. S[Jesús ma, ni jinitnuni ya ja u'vi ka jani ini i ma, te jiña'a ya: !Z;¿Te naxe ká'an ni? ¿Va'a‑ni ja jin ndachuya'vi sa xu'un no'o ñuu Roma ma nuu tee tátnuni nani César ma, xi ña'a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. tYaTe ka jikan‑tnu'u i ya: ―‍Teskua'a, ka jini sa ja ja ká'an ni a ji'in ja káxtnu'u ni a chi ja ndaa kúu, te masu ndí ini ni nde ñayii ka niniso'o. Ndijin chi káxtnu'u ndaa ni sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu o nuu ya ma. XNi ka tetniñu de ñayii ja jin kototnuni i Jesús ma, te ni ka sa'a i tnu'u ja ñayii ka sa'a ja va'a ka kuu i. Te ka nduku i naxe jin ni'i ichi i ja jin xtekuechi i Jesús ma, sukan‑va'a jin koo i jin xsia'a i ya nuu tee ka tatnuni ñuu ma. F~~}}7|p{zz yxx3wvvu=tlssrrqppJoo nm]lllkk+jki5hmggAfee dcc[baa`__?^f]t\\[[UZpZYXuXWVoVTTgT SSR/QPPOONN;MMTLKKKJJHGFEDDSCBBA:@?y>=<<7;:98u765432110P/.--,2+*h))Y(Q''&$ #"! )d FdN~WZB  . ItUY(4I ’Ndijin chi sukan kúu ñii jaa o ma sukan ka kuu ni ja ka kandija ni tnu'u Su'si ma te ka iyo ni ñuu ñayivi a. Chukan kúu ja jin ko koto vava'a ni maa ni, chi vaa ka jini maa ni ja nú ñii ma, ñatuu u'wa‑ka i ma, masu nawa kuu sa'a o ja ndu‑u'wa‑ka i, te ni masu jiniñu'u‑ka i. Yika ja skana o i te jin kuiñu ña'a maa ñayii ma. Sukan kúu ñu'u ndú'va ja xtnuu i nuu o ma, sukan ka kuu o <3q Jin kusii ini ni, te jin kutachi ni, vaa iyo ja ka'nu ka'nu ja jin kuta'vi ni ja iyo i onde andivi ma, te jin kona'a ni ja sukan ka sondikin ña'a ñayii a, sukan ni ka yo sondikin i tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, tee ni ka yo iyo onde xi'na‑ka ma. Sukan kúu ñii jaa o ma ka kuu o a2; ’Vava'a jin kendoo maa ni, nú kuechi ja ka kandija ña'a ni a, te jin ka'an ndeva'a i nuu ni, te jin sondikin ña'a i, te jin xtekuechi ña'a i ja ka sa'a ni ndaka ja u'vi tna'a ja masu sukan ka sa'a ni ma. .1U ’Vava'a jin kendoo ñayii ka sondikin ña'a ñayii ma kuechi ja ka sa'a i ja va'a ma te ka ndo'o ka neni i ma chi ñayii yukan jin koo nuu tatnuni Su'si ma. 0 ’Vava'a jin kendoo ñayii ka ndi ini te ka nduku i naxe jin koo mani ñayii ma chi suu i jin konani sa'ya Su'si ma. p/Y’Vava'a jin kendoo ñayii ñatuu na ja u'vi ka iyo ini anua i ma, vaa suu i jin kuni Su'si ma. c.?’Vava'a jin kendoo ñayii inunda'vi ini ma, vaa ndunda'vi ini ña'a maa Su'si ma. 5-c’Vava'a jin kendoo ñayii ni‑yu'u ni‑ini i ka ndanduku i ja va'a ja ndaa tátnuni Su'si ma ja jin ko sa'a i ma, vaa jin ni'i ndija i ja ka jiniñu'u anua i ma. q,[’Vava'a jin kendoo ñayii kuee ini ma chi jin nduta'vi i in ñu'ú ni skuiso ya ja kua'a ya ma. ^+5’Vava'a jin kendoo ñayii ka nda'yu ma chi ndaka'an mani ña'a maa Su'si ma. *5―‍Vava'a jin kendoo ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u i Su'si ma, vaa kivi tatnuni Su'si ma, nuu koo ya ma, yukan jin koo i ji'in ya. @){Sani te ni keja'a ya káxtnu'u ya, te sa'a jiña'a ya: 0( [Te ja ni jini Jesús ma kua'a xeen ñayii ma, te ni kaa ya ichi sukun‑ka yuku ma, te ni jinkoo ya. Te ni jan koo tee ka ndikin ya ma, ni ka jan nu tna'a‑ka de ya. o'WTe ni ka ndikin ña'a kua'a xeen ñayii ñuu Galilea ma, ji'in ñayii ñuu Decápolis ma, ji'in ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ñuu Judea ma, ji'in ñayii ka iyo in‑ka yu'u yute Jordán ma, te kuan koo i ji'in ya.8&iTe ni‑ka'nu ñuu Siria ma ni ka jini i sukan sa'a sukan kúu ya ma, te ni ki koo i ni ki xsia'a i ndaka ñayii ka ndo'o ka neni ndeva'a‑ni nuu kue'e ma, ji'in ñayii ka ndo'o ka neni nuu tachi ma, ji'in ñayii ka nduneé xini i ma, ji'in ñayii ñatuu kúu jin kanda i ma, te ni yo ndasava'a ya i. -%STe ni‑ka'nu ñuu Galilea ma ni ndakonduu ya, te ndaka veñu'u lilikin ma nuu ka ndatna'a ñayii judío ma, káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ji'in sukan tatnuni ya ma. Te ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u ndeva'a‑ni kue'e ma ji'in ndaka ja ka ndo'o ka neni ñayii ñuu yukan. /$WTe ni ka xndoo kunu de barcu de ma ji'in yuva de ma, te kuan koo de, te ni ka ndikin de ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu kua'a ñayii #Te ni ya'a ya kua'an ya yukan, te ni jini ya uu‑ka tee ndi‑tna'a ñani de, Santiago ma ji'in ñani de Juan ma, tee ka kuu sayii Zebedeo ma. Ka iyo de nuu barcu yuva de Zebedeo ma, ka yikuu de ka ndakiku de ñunu ka jatniñu de ma. Te ni kana ña'a ya. O"Sani te ni ka xndoo kunu de ñunu de ma, te ni ka ndikin de ya. y!kTe jiña'a ya: ―‍Ne'e koo ni, te jin kondikin ña'a ni, te sa'a sa ja jin ko kuu ni sukan ka kuu tee ka tava tiaka ma, te jin ndaxtutu ni ñayii ja jin kandija i ja ká'an sa a, te jin kondikin ña'a i maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. # ?Kua'an Jesús ma yu'u mar ñuu Galilea ma, te ni jini ya uu tee ndi‑tna'a ñani de. In de ma nani Simón, tee ni ka yo xnani i Pedro ma, te ñani de ma, Andrés nani de. Te ka yikuu de ka skee de ñunu de ma ja jin tava de tiaka nuu mar ma, vaa tee ka tava tiaka ka kuu de. Te onde kivi ni ndenda Jesús ma ñuu Galilea ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si iya iyo andivi ma, vaa jâ ni kuyatni ja tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kana ya kuun tee ka tava tiaka ja jin kondikin de ya 0YÑuu iyo nuu nee ma, ni jini i in ñu'u ka'nu ndú'va,
te ñayii ka iyo ja sani te jin kûu i ma,
te in ñu'u ni ndandu'va nuu ka iyo i ma. Sa'a ni ka'an de. EÑuu Zabulón ma ji'in ñuu Neftalí ma,
ja ka iyo i ichi yu'u mar ma, in‑ka yu'u yute Jordán ma,
ja ka kuu i ñuu Galilea ma, ñuu ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma. wsukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, nuu ni ka'an de ma:  Te ñatuu ni ndoo ya ñuu Nazaret ma chi kua'an ya onde ñuu Capernaum ma ja kátuu yu'u mar iyo ñuu Zabulón ma ji'in Neftalí ma, gG Nuu ni jiniso'o Jesús ma ja Juan ma, yinee de vekaa ma, te ve ndii ya ñuu Galilea ma. 5 Sani te tachi ma, ni xndoo i ya, te ni ka kenda koo ángel ma, te ni ka jinukuechi i nuu ya. Jesús ma, ni keja'a ya tniñu ya ñuu Galilea ma  Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te sa'a jiña'a ya: ―‍Kuán ndiyo ki'in ro nuu iyo ri a, vaa tnu'u Su'si a ká'an: “Maa in‑ni Su'si Iya Tátnuni ma kúu iya ndachiñu'u ro, te nuu maa in‑ni ya kunukuechi ro” ―‍kúu ya jiña'a ya. } te jiña'a i: ―‍Taa sa ndaka cha'a, nuna jinkuiñi jiti ni nuu sa a te ndachiñu'u ña'a ni ―‍kúu i jiña'a i. !;Sani te tachi ma, ni ja'an i ji'in ya in nuu sukun‑ka, te ni kaxtnu'u i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ji'in ndaka ja vii ja luu iyo ñuu ñayivi a, +Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Suni tnu'u Su'si a ká'an: “Másu ko kototnuni ro Su'si ro Iya Tátnuni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. ,Qte jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, onde ya'a, te skee ni maa ni onde kunu ma, vaa tnu'u Su'si ma ká'an:Su'si ma, tatnuni ya nuu ángel ya ma ja jin chindee ña'a i,
te jin ndatnii i nda'a ni ma,
sukan‑va'a ma jinu ni nuu in yuu ―‍kúu i jiña'a i. 9Sani te tachi ma, ni jeka i Jesús ma, te kua'an i ji'in ya onde ñuu ii nani Jerusalén ma, te ni skaa i ya in nuu sukun xini veñu'u ka'nu ma, ^5Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Tnu'u Su'si ma ká'an: “Masu maa in‑ni ja kaa ja ko'o o ma sa'a ja koteku o chi su'va ja kandija o ndaka tnu'u ká'an káchi Su'si ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. ?wTe ni kenda tachi ma ja kototnuni i ya ma, te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, te tatnuni ni ja yuu ya'a, jín nduu i xtatila ja kaa ni ―‍kúu i jiña'a i. X)Nuu ni ya'a uu xiko kivi ja nduu ñuu ñatuu nawa ni jaa ya ma, te kókon ya. A }Sani te Jesús ma, ni jan xsia'a ña'a Xtumani Ndios ma ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, sukan‑va'a kototnuni ña'a tachi ma, sukan‑va'a jin kuni o ja masu nawa kuu sa'a tachi ma. A{Te ni ka jiniso'o ñayii ma ja sa'a ká'an Su'si ma onde andivi ma: ―‍Iya ya'a kúu Sa'ya maa sa, te kútoo sa ya, te játna ini xeen sa ja sa'a ya a ―‍kúu ya ká'an ya.T !Te nuu ni jinu ni jandute Jesús ma, te ni nana ya nuu ndute ma. Sani te ni ka ndanune andivi ma, te ni jini ya ja ni nuu Xtumani Ndios ma sukan kaa in sata, te ni jakoxtnee ya siki maa Jesús ma. t aKovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Kachi ni ve, vaa jiniñu'u ja sa'a jin sa'a o, vaa Su'si ma chi, kúni ya ja jin sa'a o ja va'a ja ndaa nuu ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni kachi Juan ma, te ni skuandute de ya. = sKovaa Juan ma, ñatuu kúni de, te jiña'a de: ―‍Saña, jiniñu'u ja maa ni skuandute ña'a, ¿te nava'a saa su'va maa ni vee ja skuandute ña'a sa? ―‍kúu de jiña'a de.   Te kivi yukan Jesús ma, ni kee ya ñuu Galilea ma, te kua'an ya nuu iyo Juan ma yuyute Jordán ma, sukan‑va'a skuandute de ya. r ] Te jâ yinda'a ya ja xndechi ya triu ma te nduvii i, te sa'a siin ya paja ma, te ndatava'a ya triu ma nuu ku'un va'a i ma. Te ka'mi ya paja ma in nuu ñu'u ja masu nda'va kuiti i ―‍kúu de jiña'a de. Sukan ni jandute Jesús ma wg Ja ndaa kúu ja saña chi skuandute ña'a sa ji'in ndute a‑ni, sukan‑va'a na jakona'a ja jâ ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni nuu Su'si ma. Kovaa kuee‑ka, te kenda iya iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu‑ka ya sana saña, te saña, va ni a ndijan ya ma masu kaa masu iyo sa ja kinda'a sa. Te maa ya chi iyo ya ja taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu vaa sa'a ya ja jin koo ni ji'in Xtumani Ndios ma, te nú ma jin kandija ni ja ká'an ya ma chi iyo ya ja chunee ña'a ya nuu ñu'u i'ni ma. w Te jâ iyo tu'va kaa ma xuu yutnu ma ja ka'nde i onde yo'o tnu ma. Ndaka yutnu masu kúun javixi va'a ma, jin te'nde tnu, te jin koo tnu nuu ñu'u ma, te jin kayu jin koko tnu. Te sa'a sa'a ya ji'in ñayii ñatuu ka sa'a sukan játna ini ya ma. O Te másu ko jin kani ini ni: “¡Yo'o chi jin ndani'i‑ta'vi o, vaa sa'ya tata Abraham ma ka kuu o!” Kovaa ja ndaa kúu ja visi yuu ka ndaa ya'a chi kuu ndasa'a Su'si ma sa'ya tata Abraham ma. s_Jin sa'a ni ja va'a, sukan‑va'a kona'a ndija ja jâ ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni nuu Su'si ma. Te nuu ni jini de ja kua'a tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma ni kenda koo ja skuandute de tee ma, te jiña'a de: ―‍¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ni! ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ni ja jin kaku ni ja ma xndo'o xneni ña'a Su'si ma? wgTe ni ka yo ndaka'an, ni ka yo ndakachi i kuechi i ma nuu Su'si ma, te ni yo skuandute de i yute Jordán ma. Te ni yo jan koo ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma, ji'in ni‑ka'nu ñuu Judea ma, ji'in ni‑ka'nu yuyute Jordán ma nuu iyo Juan ma. )KTe Juan ma, ne'nu de sa'ma ixi kiti kúu camellu ma, te chii de ma ni yo nu'ni in ñií. Te ni yo jaa de tika langosta ji'in nduxi ni yo ni'i de yuku ma. +Vaa Juan ma kúu tee ni ka'an Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, nuu ni ka'an de ma:Kayu'u in tee onde nuu masu nawa iyo kuiti ma, te ka'an de:“Jin satu'va ni ichi Iya Tátnuni ma,
jin ndakune ni in ichi ndaa.” Sa'a ka'an de. OTe jiña'a de: ―‍Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si ma, vaa jâ ve kuyatni ja tatnuni iya iyo andivi ma ―‍kúu de jiña'a de. 9~ mNe'un kivi yukan, te ni kenda Juan tee skuandute ñayii ma ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, te káxtnu'u de tnu'u Su'si ma nuu ñayii ñuu Judea ma ja jan koo i nuu iyo de ma. y}kTe ni ka kenda koo de ji'in ya yukan, te ni ka iyo de ji'in ya ñuu nani Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu ni ka'an de ja konani ya nazareno ma.|1Kovaa ni ni'i tnu'u de ja tee kúu Arquelao ma, tátnuni de ñuu Judea ma nuu tniñu yuva de Herodes ma, te chukan kúu ja ni yu'u José ma ja no'o de yukan. Kovaa Su'si ma, ni kaxtnu'u ya nuu de ora kixi de ma nawa sa'a de. Sani te kuan nu koo de ji'in ya ñuu Galilea ma. n{USani te ni ndakoo de, te ni ndakueka de ya ji'in si'i ya ma, te kuan nu koo de ñuu Israel ma. Ezte jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te ndakueka ni Jesús a ji'in si'i ya a, te kuán nu koo ni ñuu Israel ma, vaa jâ ni ka ji'i ñayii ka nduku ja jin ka'ni i ya ma ―‍kúu i jiña'a i. yKovaa nuu ni ji'i Herodes ma, sani te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu kixi José ma ñuu Egipto ma, Ux#Ni ka jiniso'o i ja kúu yu'u in ña'a ñuu Ramá ma,
nda'yu ña te tnána ña ja kúxii xeen ini ña.Raquel ma kúu ña, te nda'yu ña ja jin kuu sa'ya ña ma,
te masu na in kúndee ja ndaka'an mani i ña,
vaa kuechi ja ni ka ji'i sa'ya ña ma. Sa'a ni ka'an de ma. Kuan nu koo de ji'in Jesús ma ñuu Nazaret ma w}Sukan, te ni kuu sukan ni ka'an Jeremías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu sa'a ni ka'an de ma: vSani te nuu ni jinitnuni Herodes ma ja ni ka xnda'vi ña'a tee inundichi ma, te ni ndakiti xeen ini de, te ni tatnuni de ja jin ka'ni soldado ma ndaka suchi yika ni ka kâku ma te onde suchi uu kuiya ma, ja ka iyo i ñuu Belén ma ji'in ndaka yu'u ñuu ma. ru]Te yukan ni ka iyo de onde ni ji'i Herodes ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Iya Tátnuni ma nuu tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma ja ni ka'an de ma: “Onde ñuu Egipto ma ni ndakana sa Sa'ya sa ma.” Sa'a ni ka'an de ma. st_Te ni ndoto José ma, te ni jeka de lulu ma ji'in si'i ya ma, te kuan koo jakuaa de ñuu Egipto ma. s Sani te nuu ni ka ya'a de kuan nu koo de ma, te nuu ni kixi José ma, te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te kueka ni lulu a ji'in si'i ya a, te kuán koo ni ñuu Egipto ma, te jin koo ni yukan‑ni onde kaxtnu'u maa sa kivi ndi koo ni ma, vaa sa'a ko kuu ja Herodes ma chi nduku de lulu a ja ka'ni de ya ―‍kúu i jiña'a i. erC Te nuu ni kunee ma te ni ka kixi de ma, te ni xsjani ña'a Su'si ma ja máko jin ndakokuiñi‑ka de nuu iyo Herodes ma, te chukan kúu ja in‑ka ichi kuan nu koo de ñuu de ma. Ni ka xsiyo de Jesús ma ñuu Egipto ma Te nuu ni jinu ni ka jiniso'o de ja jiña'a rey ma, te kuan koo de, te tiuxini ni ka jini de nuu ka iyo de ñuu de ma kúu seña ja ka ndikin de kuan koo de onde nuu ni ka kenda koo de ve'e nuu iyo lulu ma, vaa yukan ni jinkuiñi tiuxini ma. n/Te ni tetniñu de tee ma ñuu Belén ma, te jiña'a de: ―‍Kuán koo ni, te jin ke'en tnu'u vava'a ni siki ja suchi luluu ni kâku ma te ndenu iyo i, te nú ni ka ndani'i ni i, te jin kaxtnu'u ni, sukan‑va'a ki'in tna sa jin ndachiñu'u sa i ―‍kúu de jiña'a de. mSani te yuyu'u‑ni ni kana Herodes ma tee inundichi ma, te ni jikan‑tnu'u vava'a de na nde kivi ni kenda tiuxini ma. l#Te ro'o ñuu Belén ja iyo ro ñuu Judá ma,
masu in ñuu luluu‑ni kúu ro ja iyo ro ne'un tee ka tatnuni ñuu Judá ma,
vaa ne'un ro'o kee iya kaxtnu'u sukan jin sa'a ñayii ma,
te suu ya ko koto ñuu ri a ja kuu Israel ya. ―Sa'a ni ka ndakone'e de. Ak{Te ni ka ndakone'e tee ma: ―‍Ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, vaa sukan ni kaxtnu'u tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, te sa'a nde a ni ka'an de ma: Uj#Te ni ndaxtutu Herodes ma ndaka tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in ndaka tee ka skua'a tnu'u Moisés ma ja ka iyo de ñuu yukan ma, te ni jikan‑tnu'u de ndenu iyo ja kâku Cristo iya tetniñu Su'si ma. i+Te nuu ni jiniso'o rey Herodes ma ja sukan ka ka'an de ma, te ni ndi ini xeen de, te sukan ni ka ndi ini ndaka ñayii ñuu Jerusalén ma. h9Te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndenu iyo suchi ko kuu rey ñayii judío ma ja jâ ni kâku i ma? Vaa nuu ka iyo sa ñuu sa ma ichi nuu kána kandii ma, te ni ka jini sa tiuxini káxtnu'u ja jâ ni kâku i ma, te ve koo sa ja jin ndachiñu'u sa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ag =Nuu ni kâku Jesús ma ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, ne'un kivi yukan tátnuni rey Herodes ma. Te ini ñuu Jerusalén ma, ni ka kenda koo jaku tee inundichi ve koo ñuu ka iyo ichi nuu kána kandii ma. ?f yKovaa masu ni yo kixi i ji'in María ma, chi ni yo ndetu i onde nuu ni kâku sa'ya María ma suchi xinañu'u ma, te ni xnani José ma lulu ma Jesús, sukan ni jiña'a ángel ma.+e QTe ni ndoto José ma ja ni kixi i ma, te ni sa'a i sukan ni tatnuni ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te ni jeka i María ma ja ko kuu ñasi'i i suchi ma. >d wJin kuni ni ja in suchi jaa, ku'un sa'ya i,
te kâku in suchi yii,
te jin xnani i suchi ma Emanuel, kúu de ká'an de. Te Emanuel ma kúni ka'an “Su'si ma iyo ji'in o”. c ;Ndaka cha'a ni kuu, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Iya Tátnuni ma nuu tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a ya ma, nuu ni ka'an de ma: !b =Te kâku sa'ya i ma, te xnani ro ya Jesús, vaa ja maa ya te jin kaku ñayii ñuu ya ma te ma jin kondiso kuechi‑ka i ―‍kúu ángel ma jiña'a i. 9a mTe sukan jani ini i. Sani te nuu ni kixi i ma, te ni jininuu i ja ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu iyo i ma, te jiña'a ángel ma: ―‍José sa'ya tata David, má koyu'u ro ja kueka ro María suchi ko kuu ñasi'i ro ma, vaa sa'ya i suchi ñu'u ma, Sa'ya maa Xtumani Ndios ma kúu ya. 1` ]Te José ma, in suchi va'a ini kúu i, te ñatuu kúni i ja jin ka'an ndeva'a ñayii ma ja kuu María ma, te chukan kúu ja jani ini i ja yuyu'u‑ni xndoo i suchi ma. _ !Te sa'a ni kuu kivi ni kâku Jesucristo ma. Iyo suchi kúu María ma, ndetu i ja tnanda'a i ji'in José ma, te nuu ñatuu jin kueka tna'a‑ka i ma, te María ma, ni ni'i sa'ya i sukan ni kuni maa Xtumani Ndios ma. Te ni jinitnuni José ma ja ñu'u sa'ya i ma. Z^ /Chukan kúu ja uxi kuun jichi ñayii ma kúu onde Abraham ma te onde David ma, te uxi kuun‑ka jichi i kúu onde David ma te onde kivi kuan koo i ñuu Babilonia ma, te uxi kuun‑ka jichi i ka kuu onde kivi kuan koo i ñuu Babilonia ma te onde kivi ni kâku Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. Sa'a ni kuu kivi ni kâku Jesucristo ma ] 7Te Jacob ma kúu yuva José ma, yii ña'a kúu María ma, te si'i Jesús ma kúu ña, te Jesús ma kúu iya nani Cristo ma iya ni tetniñu Su'si ma. o\ YTe Eliud ma kúu yuva Eleazar ma, te Eleazar ma kúu yuva Matán ma, te Matán ma kúu yuva Jacob ma. h[ KTe Azor ma kúu yuva Sadoc ma, te Sadoc ma kúu yuva Aquim ma, te Aquim ma kúu yuva Eliud ma. rZ _ Te Zorobabel ma kúu yuva Abiud ma, te Abiud ma kúu yuva Eliaquim ma, te Eliaquim ma kúu yuva Azor ma. *Y O Te nuu ni ka nde koo ñayii Israel ma ñuu Babilonia ma, te ni iyo sa'ya tee kúu Jeconías ma, te nani de Salatiel, te Salatiel ma kúu yuva Zorobabel ma. +X Q Te Josías ma kúu yuva Jeconías ma; maa tiempu ni ka jeka ñayii ñuu Babilonia ma ñayii ñuu Israel ma, ni ka kâku Jeconías ma ji'in jaku‑ka ñani de ma. uW e Te Ezequías ma kúu yuva Manasés ma, te Manasés ma kúu yuva Amón ma, te Amón ma kúu yuva Josías ma. lV S Te Uzías ma kúu yuva Jotam ma, te Jotam ma kúu yuva Acaz ma, te Acaz ma kúu yuva Ezequías ma. lU STe Asa ma kúu yuva Josafat ma, te Josafat ma kúu yuva Joram ma, te Joram ma kúu yuva Uzías ma. nT WTe Salomón ma kúu yuva Roboam ma, te Roboam ma kúu yuva Abías ma, te Abías ma kúu yuva Asa ma. S 1Te Isaí ma kúu yuva rey David ma. Te rey David ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a ni yo kuu ñasi'i tee kúu Urías ma, te Salomón ni yo nani de. ER Te Salmón ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a kúu Rahab ma, te Booz ni yo nani de. Te Booz ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a kúu Rut ma, te Obed ni yo nani de. Te Obed ma kúu yuva Isaí ma. tQ cTe Aram ma kúu yuva Aminadab ma, te Aminadab ma kúu yuva Naasón ma, te Naasón ma kúu yuva Salmón ma. %P ETe Judá ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a kúu Tamar ma, te Fares ma ji'in Zara ma ka kuu de. Te Fares ma kúu yuva Esrom ma, te Esrom ma kúu yuva Aram ma. O  Te Abraham ma kúu yuva Isaac ma, te Isaac ma kúu yuva Jacob ma, te Jacob ma kúu yuva Judá ma ji'in ndaka‑ka ñani de ma. \N 5Cha'a kúu tutu ndáka'an ja ka nani sa'ya tata ñayii jana'a ma, te ne'un yukan ni kenda Jesucristo ma. Te Jesucristo ma chi ni kenda ya ne'un sa'ya tata David ma, te David ma chi sa'ya tata Abraham ma kúu de. M 5Te ndi‑kivi ndi‑ñuu ni ka yo yinee de veñu'u ka'nu ma, ni ka yo jita de ka ndachiñu'u de Su'si ma. Te sukan kó kuu.mLS4Te ni jinu ja ni ka ndachiñu'u de ya ma, te ni ka ndakokuiñi sii ini xeen de ñuu Jerusalén ma. WK'3Sani te ni jinu ja ni ka'an ya ma, te ni ndaa ya kuan no'o ya onde sukun ma. J2Te ni kene'e ya de onde ñuu Betania ma, te ni ndone'e ya nda'a ya ma, te ni jikan‑ta'vi ya ja jin ni'i de ja vii ja va'a. I-1Te maa sa tetniñu Xtumani Ndios ma siki ndaka ni sukan ni skuiso Yuva sa Su'si ma, kovaa jin kendoo ndaka ni ini ñuu Jerusalén ya onde nú ni ka ni'i ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu kuun onde sukun ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ndaa Jesús ma kuan no'o ya andivi ma WH'0Te ndijin jin ko kuu ñayii jin ndakani sukan ni ka jini ni ja ni yo kuu ma. %GC/te ja maa sa, te jin kaxtnu'u ni nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a, te jin kuña'a ni ja nuna jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin xndoo i ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te jin ndakokuiñi i, te jin ndandikin i Su'si ma, te jin naa kuechi i ma. Te jin keja'a ni onde ñuu Jerusalén ya. F{.Te jiña'a ya: ―‍Sukan ndee nuu tutu Su'si ma ja Cristo a, jiniñu'u ja kûu ya, te nuu uni kivi ma te ndateku ya, UE#-Sani te ni sa'a ya ja ni ka jaku'ni ini de sukan ndee tnu'u Su'si ma. _D7,Sani te jiña'a ya: ―‍Cha'a ka kuu tnu'u ni kaxtnu'u sa nuu ni ma, nuu ni ka yo iyo o ma, ja jiniñu'u ja ko kuu ndaka sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja ni kaxtnu'u Moisés ma ja kuu sa ma, ji'in sukan ndee nuu tutu tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in sukan ndee nuu tutu salmo ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 6Cg+Te ni tnii ya, te ni jaa ya nuu ndaka de ma. \B1*Sani te ni ka wa'a de in ta'vi tiaka ni tavi ji'in vala ña'ma nduxi ñuñu. aA;)Kovaa maa de ma, ja ka iyo sii ini xeen de te ni ka sa'vi‑nka ini de, te kuenda ñatuu ka kandija de ja suu ya kúu. Te chukan kúu ja jiña'a ya: ―‍¿Ka neva'a ni jaku ja jin kaa o? ―‍kúu ya jiña'a ya. T@!(Sukan jiña'a ya ma, te ni kaxtnu'u ya nda'a ya ma ji'in ja'a ya ma. Z?-'Jin konde'ya ni nda'a sa a ji'in ja'a sa a. Te jin ke'e ña'a ni, te jin kuni ni ja maa sa kúu. Vaa nute anua sa ma kúu chi masu na yikikuñu sa ya koo, sukan ka nde'ya ña'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. j>M&Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka yu'u ni? ¿Nava'a ka jani uu ka jani uni ini ni? z=m%Sani te ni ka yu'u xeen de, te ka jani ini de: “Kuiti ja suu ya, ¿xi anua ya kúu ja ka nde'ya o ya?” n<U$Nani ka yikuu‑ka de ka ndatnu'u de sukan ni kuu ma, te ni kenda‑ni Jesús ma, ni jakun‑nee ya me'ñu ndaka de ma, te jiña'a ya: ―‍Jin koo sii ini ndaka ni, te má jin ko ndi ini‑ka ni ―‍kúu ya jiña'a ya. U;##Sani te ni ka ndakani nduu i sukan ni ka ndo'o i ichi kuan nu koo i ñuu Emaús ma te onde nuu ni ta'vi ya xtatila ma saa ni ka ndakuni i ya ma. Jesús ma, ni kenda ya nuu tee ni ka yo ndikin ya ma :"Te ka ka'an de: ―‍Ja ndaa kúu ja ni ndateku Iya Tátnuni ma, te ni jini ña'a Simón a ―‍ka kuu de ka ka'an de. K9!Te maa ora yukan‑ni sani te ni ka ndakokuiñi i ñuu Jerusalén ma, te ni ka ndani'i i ndi‑uxi in tee ni ka yo ndikin ya ma, ka iyo tutu de ji'in ndaka‑ka ñayii ka iyo ji'in de ma. p8Y Te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Masu ja ndaa kúu ja ñatuu ka ni'i ini o naxe jin kani ini o ma, nani yikuu ya ká'an ya ichi nuu ve koo o ma te káxtnu'u ya sukan ká'an tnu'u ndee tutu Su'si ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i. q7[Sani te ni ka ndanune nuu i ma, te ni ka ndakuni i ya, kovaa sani te ñatuu ni ka jini‑ka i ya. 6Nuu ka nukoo i ji'in ya nuu mesa ma, ni ke'en ya xtatila ma, te ni jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya i. D5Kovaa ka xtetuu i ya ja kendoo ya, te ka jiña'a i: ―‍Kendoo ni, vaa jâ ni kukuee, sani te kunee ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Jesús ma, ni kivi ya, sukan‑va'a kendoo ya ji'in i. l4QNuu ni ka kenda koo i yu'u ñuu i ma, Jesús ma, ni sa'a ya tnu'u ja jika‑ka nuu ki'in ya. >3uTe ni keja'a ya onde tnu'u ni tee Moisés ma ji'in tnu'u ni ka tee ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ndáka'an ya ndaka sukan ká'an ja kuu maa ya ma. }2s¿Xi masu onde sa'a ndo'o neni Cristo ma xi'na‑ka, te sana ndani'i ya jayiñu'u ya ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 81iSani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡Ndijin ja ñatuu ka jaku'ni ini ni te kuee ka kandija ni ndaka ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma! ;0oNi jan koo jaku tna'a sa ma sukan ni ka yo ndikin sa de ma, te ni ka ndani'i de sukan ni ka jiña'a ña ma, kovaa ñatuu ni ka ndani'i de Jesús ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 6/ekovaa ñatuu ni ka ndani'i ña ñunde'yu de ma. Te ni ka ndakokuiñi ña ve'e ma, te ka ndakani ña ja ni ka jini ña uu ángel, te ka jiña'a i ja téku de, ka ka'an ña. .Kovaa jaku ña'a ka ndikin tna'a ji'in sa ma, ni ka xsiu'u ña'a ña, vaa ne'e xeen ni jan koo ña yavi nuu ni ka chu'u i de ma, -+Saña chi ni ka jani ini sa ja suu de ko kuu tee sa'a ja kaku ñuu Israel ya, te ka ndetu sa, te vitna kúu kii ku‑uni ja ni kuu ndaka sa'a. D,Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka netniñu ñuu o ma, ni ka ndakua'a de tee ma nuu Pilato ma, sukan‑va'a tatnuni de ja jin ka'ni i de. Te ni ka skuita kaa i de nuu krusi ma. 2+]Te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Nawa ni kuu? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ka jiña'a i: ―‍Ja ni ndo'o Jesús tee ñuu Nazaret ma, vaa in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de, te ja ni yo sa'a de ma ji'in tnu'u ká'an de ma ja va'a kúu nuu Su'si ma ji'in nuu ndaka ñayii ma. <*qTe tee nani Cleofas ma, ni ndakone'e de: ―‍¿Maa in‑ni ndijin kúu ñayii ni ya'a ñuu Jerusalén ya ja ñatuu jini ni ja ni kuu ne'un kivi ya'a? ―‍kúu de jiña'a de. ) Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Nawa ka ndatnu'u ni ichi ve koo ni a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka kuxii ini i. \(1Kovaa visi ka nde'ya i ya ma, iyo in ja jasi nuu i ma, te ñatuu ka ndakuni i ya. l'QNani ka ndatnu'u ka ndatnu'u i kuan koo i ma, Jesús ma, ni jan tu'va ya i, te kua'an ya ji'in i. 9&mKuan koo i ka ndatnu'u i ndaka sukan ni kuu ma. %) Maa kivi yukan uu ñayii ni ka yo ndikin ya ma, kuan nu koo i in ñuu nani Emaús visi uxi in mil metro jika ja onde ñuu Jerusalén ma. .$U Kovaa Pedro ma, jinu de kua'an de yavi nuu ni yinee ya ma, te ni jito ni'ni de, te ni jini de yika‑nka‑ni ja sa'ma ni ñutuu ya ma. Sani te kuan no'o de ve'e de ma, te kua'an‑nka ini de ja ni jini de sukan ni kuu ma. Ni kenda Jesús ma nuu uu ñayii ichi kuan koo i ñuu Emaús ma y#k Kovaa tee ni ka yo ndikin ya ma, ka jani ini de ja ka ku'u ña, te ñatuu ni ka kandija de ja ka ka'an ña ma. ,"Q Ña'a ni jan koo ni ka ndakani nuu tee ni ka yo ndikin ya ma ka kuu María Magdalena ma, ji'in Juana ma, ji'in María si'i Santiago ma, ji'in jaku‑ka ña'a ma. ! Ja ni ka ndakokuiñi ña ma, ni ka ndakani ndi'i ña nuu ndi‑uxi in tee ni ka yo ndikin ya ma, ji'in nuu ndaka‑ka ñayii ma. @ {Sani te ni ka ndaka'án ña sukan ni ka'an ya ma. |q“Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka ndiso kuechi ma, te jin skuita kaa ña'a de nuu krusi ma, te nuu uni kivi ma, te ndateku sa.” Sa'a ni ka'an ya ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de ña. Ñatuu na iya iyo ya'a chi ja ni ndateku ya. Jin ndaka'án ni ja sa'a ni ka'an ya nuu iyo‑ka ya ji'in ni ñuu Galilea ma: 1[Te ka yu'u xeen ña, te ni ka jakindeyi ña onde nuu ñu'ú ma, kovaa tee yukan, ka jiña'a de: ―‍¿Nava'a ka ndanduku ni iya téku ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma? >uTe ni ka yu'u xeen ña, te ñatuu ka ni'i ini ña nawa jin sa'a ña. Sani te ni ka jini ña kuenda tnu'u ja uu tee ka nukuiñi te ka ne'nu de sa'ma kuijin kuijin te jándute xeen. jMTe ni ka kivi koo ña yavi ma, kovaa ñatuu ni ka ndani'i ña ñunde'yu Jesús Iya Tátnuni ma. nUNuu ni ka kenda koo ña ma, te ni ka jini ña ja masu iyo‑ka yuu ndesi ye'e yavi ma nuu iyo i ma. M Sani te kivi xinañu'u kivi kéja'a smana ma, suni maa ña'a ni ka yo ndikin ya ma, ne'e xeen ni jan koo ña yavi nuu yinee Jesús ma, te ka yinda'a ña ndute jáxiko asi ja ni ka satu'va ña ma. S8Nuu ni ka ndenda koo ña ve'e ña ma, ni ka satu'va ña ndute jáxiko asi, ja jin koo ña jin chi'i ña ñunde'yu ya ma. Te ni ka ndatatu ña kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma.7g7Te ña'a ni ka ndikin ya onde ñuu Galilea ma, ni jan koo tna ña, te ni ka jini ña yavi nuu ni ka chinee de ya ma, te ka nde'ya ña sukan ni ka chinee de ñunde'yu ya ma. 2]6Kivi ka satu'va i ja ko kuu kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu kivi yukan, te ve kuyatni ja kenda ora keja'a kivi ñatuu ka satniñu ñayii ma. *M5Te ni nune'e de ya nuu krusi ma, te ni chutuu de ya in sa'ma kuijin vava'a, te ni jan chinee de ya in yavi ndenee chii toto ma, nuu ñatuu na in kinee‑ka ma. X)4Tee ya'a, ni ja'an de nuu Pilato ma, ni jan nu ndakan de ñunde'yu Jesús ma. iK2Iyo in tee va'a tee vii ini, nani de José, te in tee ñuu Arimatea ma ja iyo i ñuu Judea ma kúu de. Te in tna tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma kúu de. Tee kúu José ma, ndetu de kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya, te ñatuu ni jatna ini de ja ni ka ndatnu'u tna'a tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma ja jin sa'a de Jesús ma. 3N1Kovaa ña'a ñuu Galilea ma ja ni ka yo ndikin ña ya ma, ji'in ndaka‑ka ñayii ka jini Jesús ma, ni ka kendoo ndaka i yukan, ka nde'ya jika i ja sukan ni kuu ma. Sukan ni ka chu'u i Jesús ma E0Te ndaka ñayii ka iyo ma, ja ni ka jini i ja ni kuu ma, ni ka ndakokuiñi i, te ka kani ka kani i pechu i ma kuan nu koo i, vaa ka ndakunitnuni i ja masu va'a‑ni ni ka sa'a i ma. E/Nuu ni jini tee tátnuni nuu soldado Roma ma sukan ni kuu ma, ni ndachiñu'u de Su'si ma, te ká'an de: ―‍Ja ndaa kúu ja tee ya'a chi masu na kuechi de ―‍kúu de ká'an de. C.Sani te ni kayu'u nini'i Jesús ma, te ká'an ya: ―‍Yuva sa, nuu nda'a maa ni xndoo sa anua sa ya ―‍kúu ya jiña'a ya. Te nuu ni jinu ni ka'an ya sukan ma, sani te ni ji'i ya. g G-te ñatuu ndíi‑ka kandii ma. Te sa'ma ndakaa ini veñu'u ka'nu ma chi ni te'nde sasava i. j M,Onde sava nduu ma te onde ka uni nuu ve kukuee ma, te ni‑ka'nu ñuu ñayivi ma ni kunee, * M+Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja vitna koo ni ji'in sa nuu vava'a nani paraíso ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ji'i Jesús ma  *Sani te jiña'a tuku de nuu Jesús ma: ―‍Ndaka'án ña'a ni kivi keja'a ni tatnuni ni ma ―‍kúu de jiña'a de. 6 e)Yo'o chi ka ndo'o ka neni o, kovaa va'a‑ni, vaa yo'o chi ka ndachunaa o ja u'vi ni ka sa'a maa o ma, kovaa tee ya'a chi masu na ja u'vi sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. {(~5|{{y6xw8uRtsrrqwpzonmlvkkj5ihgQfufeedcEb aT`e_u^o\\9ZY;WVV:UTTSRRaQOO^N"MGLQKJIHYFETDD"CBsAA@a?w>>=<;:99b8876p54332v1t002/^.@-),^+*))[((4'_&$$C##" 98^OcQ*v_nDUr / s  ;GK{MC Te jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jini de Jesús ma ja núkoo ya ne'un ndaka ñayii yukan ma, te ka jiña'a de nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nava'a teskua'a ni a, ka nukoo kaa de ka jaa de ndeyu ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un ma, ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. B# Sani te Jesús ma, nuu ni jinkoo ya ini ve'e ma ja kaa ya xita ma, te ni ka kenda koo tna kua'a tee ka ndake'en ya'vi xu'un ja no'o Roma ma ji'in kua'a tna ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a ma. Ka nukoo tna i nuu mesa nuu núkoo Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma. bA= Nuu ni ya'a Jesús ma ichi nuu kua'an ya ma, te ni jini ya tee kúu Mateo ma, ja núkoo de ja ndáke'en ya'vi de xu'un no'o ñuu Roma ma nuu ndaka ñayii ka kivi koo ini ñuu ma ja jin xiko i ndatniñu i nuya'vi ma. Te jiña'a ya: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya de. Te ni ndokuiñi tee kúu Mateo ma, te ni ndikin de ya. x@i Sani te ndaka ñayii ka iyo ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma, te ni ka jakondee i ka ndachiñu'u i Su'si ma, vaa suu ya ni wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma ñayii ma. Jesús ma, ni ndatnu'u ya ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma 5?e Sani te ni ndakoo de, te kuan no'o de. c>? Te káxtnu'u sa sa'a, sukan‑va'a jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa ñuu ñayivi a, te sakanu ini sa kuechi ñayii ma, te xnaa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te jiña'a ya tee ku'u ma: ―‍Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ?=w ¿Nde a kúu ja yii‑ka? ¿Ja kuña'a o tee ku'u a ja: “Kuechi ni ma jâ ni ka naa”? ¿Xi ja kuña'a o de: “Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni”? < Kovaa Jesús ma chi jâ ni jinitnuni ya ndaka ja ka jani ini de ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Nava'a ka jani ini ni sukan? &;E Te jaku tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka jani ini de: “Tnu'u ká'an tee ya'a chi ñatuu játna ini Su'si ma”, ka kuu de ka ka'an de. 1:[ Te ni ka kenda koo ñayii ji'in in tee ñatuu kúu kanda de, te ka ndiso i jito nuu yoxtnee de ma. Te nuu ni jini Jesús ma ja ka kukanu ini xeen i ya ma, te jiña'a ya nuu tee ku'u ma: ―‍Sa'ya sa, máko kuxii‑ka ini ni, vaa ndaka kuechi ni ma jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya. u9 e Chukan kúu ja Jesús ma, ni ndaa ya nuu barcu ma, te ni ndaya'a ya onde in‑ka yu'u mar ma, kuan no'o ya. ]83"Te ñayii ka iyo ñuu ma, te ni ka ke koo i te kuan koo i kuan tna'a i Jesús ma. Te ja ni ka kenda koo i nuu iyo ya ma, te ni ka jikan‑ta'vi xeen i nuu ya ja na ki'in ya, te máko koo‑ka ya ñuu yukan.87i!Te tee ka jito chikini ma, ni ka jinu de kuan koo de, te ni ka ndivi koo de ini ñuu ma, te ni ka ndakani de ndaka sukan ni kuu ji'in tee ni ka yo yinee ña'a tachi ma. ?6w Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡Kuán koo, nusaa! ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te tachi ma, ni ka xndoo i tee yukan, te ni ka ndivi koo i ini chikini ma, te ndaka chikini ma, te ka jinu ti ni ka nu koo ti onde nuu ndute mar ma, te ni ka kê koo ti nuu ndute ma, te ni ka kandee ti, te ni ka ji'i ti. 55te chukan kúu ja tachi ma, ka jiña'a i: ―‍Nuna ndene'e ña'a ni, te taa ni tnu'u, te jin ndivi koo sa chikini ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. >4wTe jika‑ka ka iyo kua'a chikini ja ka jaa ti, k3OSani te ka kayu'u de ka jiña'a de: ―‍¡Máko kivi nduu ni ji'in sa! ¿Vaa Sa'ya Su'si ma kúu ni, te vee ni ja xndo'o xneni ña'a ni? ¡Te vitna ja ñatuu kenda‑ka kivi ja sa'a ni sukan! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. &2ESani te ni ka kenda koo de in‑ka yu'u mar ma ñuu ñayii gadareno ma. Te ni ka ke koo uu tee ichi nuu ka chu'u i ndiyi ma, te ka yinee tachi ini anua de ma, te ni ka jan tu'va de Jesús ma. Te îyo ka sa'a de, te chukan kúu ja ñatuu kúu jin ko ya'a ñayii ma ichi yukan ma. m1STe tee ka ndikin ya ma, ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka ka'an de: ―‍¿Na tee kúu tee ya'a, ja ka kandija ña'a tachi yi'i a ji'in ndute a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. Ni ndasava'a Jesús ma uu tee ja ka yinee ña'a tachi 0Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka yu'u ni? ¿Ñatuu jin kukanu ini‑ka ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni ndakoo ya, te ni tatnuni ya nuu tachi yi'i ma ji'in nuu ndute ma ja na jin ndunañii i, sani te nañii kuiti ni nduu nuu ndute ma. 0/YSani te ni ka xndoto kunu de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¡Señor! ¡Chindee ña'a ni! ¡Nú ña'a, te jin sa'vi o nuu ndute a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 8.iNani ka ya'a de nuu ndute ma, te ni keja'a yi'i xeen tachi nuu ndute ma, te barcu ma jâ ve jaku'un ndute, te vala‑nka ja sa'vi tnu nuu ndute ma. Kovaa Jesús ma, kixi ya. h-ISani te ni kaa Jesús ma nuu barcu ma, te tee ka ndikin ya ma, suni ni ka ka koo tna de. ,Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Kondikin ña'a ni, te xndoo ni ñayii ñatuu ka kachi ja sa'a Su'si ma ja jin koteku i ma, te jin chu'u maa i ñayii ni ka ji'i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ndasa'a nañii ya kajin yi'i ma ji'in ndute ma 6+eIn‑ka tee ka ndikin ya ma, jiña'a de ya: ―‍Señor, kachi ni, te xinañu'u chu'u va'a sa yuva sa ma, sana kii sa, te kondikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. d*ATe Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ñukuii ma, ka iyo yavi ti, te lasaa ma, ka iyo taka ti, kovaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ñatuu ndenu iyo in nuu ndatatu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 7)gTe ni jan tu'va ña'a in tee skua'a tnu'u Moisés ma, te jiña'a de: ―‍Teskua'a, kúni sa ja kondikin ña'a sa ndeva'a‑ni ndenu ki'in maa ni ―‍kúu de jiña'a de. ?(wNi jini Jesús ma ja ni ka ndututu kua'a xeen ñayii nuu iyo ya ma, te chukan kúu ja ni tatnuni ya nuu tee ka ndikin ya ma ja na jin koo de ji'in ya onde in‑ka yu'u mar ma. H' sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma: “Maa ya ni jiso kue'e o ma ji'in ndenu u'vi o ma.” Ñayii ka kuni ja jin kondikin i Jesús ma &Nuu ve kunee ma, ni jan koo ñayii ni ka jan xsia'a i kua'a ñayii ka yinee tachi ini anua i ma, nuu Jesús ma, ja na ndasava'a ña'a ya. Te ni tatnuni ya nuu tachi ma, te ni ndene'e ya i ini anua ñayii ma, te ni ndasava'a ya ndaka ñayii ka ku'u ma, V%%Te ni sonee ya nda'a ya ma siki nda'a ña ma, te ni ndee ña'a ka'ni ma, te ni ndakoo ña, te ni satu'va ñukuun ña nawa kaa ya ji'in tee ka ndikin ya ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ku'u $Sani te ni kivi Jesús ma ini ve'e Pedro ma, te ni jini ya ja si'i xiso Pedro ma, kátuu ña in nuu jito, te yi'i xeen ña'a ka'ni. 3#_ Sani te jiña'a Jesús ma nuu tee tátnuni nuu cientu soldado ma: ―‍Kuá'an ni. Vaa ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ko kuu sukan ni jikan‑ta'vi ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te suchi jinukuechi nuu de ma, ni nduva'a i maa ora yukan‑ni. Jesús ma, ni ndasava'a ya si'i xiso Pedro ma /"W Kovaa sa'ya ya ja ka iyo ja jin koo i nuu tatnuni ya ma nkuu, chi kene'e ya i ichi ke'e ma, te chunee ya i nuu nee ma, te yukan, te jin ndanda'yu i, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i kuechi ja ñatuu ni ka kandija i ja ká'an ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ja ni jiniso'o Jesús ma, kua'an‑nka ini ya, te jiña'a ya ñayii ka ndikin ya ma: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ni a maa ñuu Israel ya, masu ni ndani'i sa ñayii ka kukanu ini ña'a sukan kúkanu ini ña'a tee ya'a. 4a Vaa suni saña chi tee tátnuni kúu sa, te tátnuni sa nuu soldado ma. Te nuna kuña'a sa in de ma: “Kuá'an ni”, te kua'an de, te nuna kuña'a sa in‑ka de ma: “Ne'e ni”, te kii de. Te nuna tátnuni sa nuu suchi jinukuechi nuu sa a: “Sa'a cha'a”, te sa'a i ―‍kúu de jiña'a de. {oTe ni ndakone'e tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jiña'a de: ―‍Señor, masu kaa masu iyo sa ja kivi ni ini ve'e sa ma. Va'a‑ka onde ya'a‑ni te tatnuni ni nuu kue'e ma ja jin ndiyo i, te nduva'a suchi jinukuechi nuu sa ma. q[Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Nusaa, te jín koo o, te ndasava'a sa i ―‍kúu ya jiña'a ya. ,Qte jiña'a de: ―‍Señor, suchi jinukuechi nuu sa ma, kátuu i ve'e sa ma, te ñatuu kúu kanda‑ka i, te ndó'o néni xen‑xeen i ―‍kúu de jiña'a de. Ni kivi Jesús ma ñuu Capernaum ma, te ni kenda in tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jikan‑ta'vi de nuu ya, H te Jesús ma, sa'a ni tatnuni ya: ―‍Másu ko kuña'a ni ni‑in nuu ñayii ma, su'va kuá'an ni, te kaxtnu'u ni ñií ni a nuu sutu ma, te kinda'a ni ja ni tatnuni Moisés ma ja ndakua'a ni nuu Su'si ma ja ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ja jâ ni nduvii ni a, sukan‑va'a ndaka i jin kuni ja jâ ni nduvii ni nuu kue'e ni ndo'o ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ndasava'a ya in suchi jinukuechi nuu tee tátnuni nuu cientu soldado ma EJesús ma, ni sonee ya nda'a ya siki de, te jiña'a ya: ―‍Kúni sa ja nduva'a ni. ¡Kendoo vii ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan, te ni nduva'a tee ku'u kue'e lepra ma, QTe ni kenda in tee ndó'o lepra, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te sa'a jikan‑ta'vi de nuu ya: ―‍Iya Tátnuni, nú kúni maa ni, te ndasavii ña'a ni kue'e ndó'o sa ya ―‍kúu de jiña'a de. S !Te nuu ni nuu Jesús ma yuku ma, te ni ka ndikin ña'a kua'a xeen ñayii. MVaa maa ya chi ûni jini ya ja káxtnu'u ya ma, te masu ni yo jani uu ni yo jani uni ini ya ja ni yo ka'an ya ma, sukan ni ka yo jani uu ni ka yo jani uni ini tee ka skua'a tnu'u Moisés ma.zmTe nuu ni jinu ni ka'an Jesús ma tnu'u ya'a, te ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i sukan káxtnu'u ya ma. oWVaa ni kuun savi ma, te ni kee ndeñu'u, te ni yi'i xeen tachi ma, te ni jan kani ndee ni'i ndute ma yika ve'e ma, te ve'e kátuu nuu ñuti ma, ni kotuu i, te kua'a xeen ja ni skenaa ñayii xi‑ve'e ma ―‍kúu ya jiña'a ya. MKovaa nú na in koniniso'o tnu'u ya'a te ma sa'a i sukan ká'an sa a, te ndaka'an sa ja in ñayii masu jani va'a ini kúu i, sukan kúu in tee ni sa'a ve'e de ma siki nuu ñuti ma, sukan kúu i. >uVisi ni kuun savi ma te ni kee ndeñu'u yute ma, te ni yi'i xeen tachi ma, te ni jan kani ndee ni'i ndute ma yika ve'e ma, kovaa masu ni kotuu ve'e ma, vaa siki toto ma yoxtnee i. G’Ndeva'a‑ni na in na koniniso'o tnu'u ya'a te sa'a i sukan ká'an sa a, te ká'an sa ja ñayii jani va'a ini kúu i, sukan kúu in tee sa'a ve'e de siki nuu toto ma, sukan kúu i. Kovaa sani te ndakuña'a sa nuu ñayii yukan: “Masu nama uun ni jini ña'a sa. ¡Kuán koo ni kuán jin ndiyo ni nuu iyo sa a! ¡Vaa ndijin chi ñayii ka sa'a ja u'vi ma ka kuu ni!”, kuña'a sa i. Ñayii niniso'o te sa'a i sukan ká'an Jesús ma chi koo va'a i -Kivi yukan kua'a xeen i jin ndaka'an nuu sa a: “Señor, Señor, ¿masu ja maa ni, te ni ka ndakaxtnu'u sa tnu'u maa ni a nuu ñayii ma? ¿Te masu ja maa ni, te ni ka kene'e sa tachi ka yinee ini anua ñayii ma? ¿Te masu ja maa ni, te ni ka sa'a kua'a sa milagru ma?” P’Masu ndaka ñayii ka ka'an nuu sa a: “Señor, Señor” ma, jin kivi koo nuu tatnuni Su'si ma, nú masu ja yika‑ni ja ñayii ka sa'a sukan kúni Yuva sa Su'si ma iya iyo onde andivi ma. = sTe suni sukan ka kuu tna ñayii ma. Vaa ja ka sa'a ka kuu i ma, te ndakuni o na in ka kuu i, nú ñayii va'a xi ñayii u'vi ka kuu i. Nde ñayii jin kivi koo nuu tatnuni Su'si ma ~ uTe chukan kúu ja yutnu kui'i masu kúun nde'ya va'a ma chi te'nde tnu, te ki'in tnu kayu tnu nuu ñu'u ndú'va ma. ~ uNú in yutnu kui'i ja ndimaa nde'ya iya kúun, te masu kuu ka'an o ja in yutnu kui'i vava'a kúu tnu. Vaa ni a in yutnu kui'i ja kúun nde'ya vava'a, te kúun tna nde'ya iya ma. Te sa'a, te ka jini o nú yutnu va'a xi masu yutnu va'a kúu tnu.  'Vaa ka jini ni ja ndaka yutnu kui'i va'a ma chi ka wa'a tnu nde'ya va'a, kovaa ndaka yutnu kui'i masu va'a ma, masu ka wa'a tnu nde'ya va'a.  3Te ja sukan ka sa'a ka kuu i ma, te jin ndakuni o na in ka kuu i. ¿Xi ndáxtutu o uva nuu tnu iñu ma, xi ndáxtutu o higo nuu iñu xkuindivi ma? ’Jin konee ni cuidado, vaa ka iyo ñayii ka sa'a tnu'u ja ñayii ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ka kuu i, te ka sa'a i tnu'u ja sukan ka kuu ndikachi ma ka kuu i, kovaa ini anua i ma chi sukan ka kuu ndiva'u ka kokon xen‑xeen ma, sukan ka kuu i. ^5Kovaa ye'e tuu ma ji'in ichi kuiñi ma ichi ki'in o ja koteku o ni‑kani ni‑jika kúu, te jaku‑ni ñayii ka kuu ñayii ka ndani'i ye'e yukan. Ja sukan ka sa'a ka kuu ñayii ma, te ndakuni o i na in ka kuu i D ’Jin ku'un ini ni ja jin kivi koo ni ichi ye'e tuu ma, vaa ye'e jite ma ji'in ichi ka'nu ma, ichi ki'in o nuu skenaa o maa o ma kúu, te kua'a xeen ñayii ka kivi koo ye'e yukan. (I ’Chukan kúu ja ndaka ja va'a ka kuni ni ja jin sa'a ña'a ñayii ma, te sukan jin sa'a ni ja va'a ja jin kuu i, vaa nú sa'a o sa'a chi yikuu o sa'a o ndaka sukan ni ka yo kaxtnu'u Moisés ma ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Jín kivi koo o ye'e tuu ma  Vaa nú ndijin ja masu inuva'a ini ni ma, te ka jini ni jin kua'a ni ja va'a sa'ya ni ma, ¡nde‑ka tu ja Yuva o iya iyo onde andivi ma, ûni skuta'vi ya ja va'a ndaka ñayii kakan nuu ya ma! Jín sa'a o nuu ñayii ma sukan kúni o ja jin sa'a ña'a i maa o ma 6g ¿Xi kakan i in tiaka, te kua'a ni i in koo? ve ’¿Nde ndijin ja kúu ni ñayii a, te nuna kakan sa'ya ni ma in xtatila, te chi'i ni in yuu nda'a i? Vaa nú na in jikan ma chi ni'i i. Te ñayii ndúku ma chi ni'i i. Te ñayii skajan ma, te ndanune ye'e ma, te ni'i i ja kúni i ma. +’Jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, te taa ya. Jin nduku ni, te jin ni'i ni. Jin skajan ni ye'e ma, te ndanune, te kuu jin kivi koo ni. w’Má jin kua'a ni ja ii ma nuu la‑ina ma, nasa jin ndakokuiñi ti te jin sa'a kuechi jin sa'a likin ña'a ti. Te má jin tnaa ni perla vivii ma nuu chikini ma, nasa jin kuiñu ti. Kúu ini Su'si ma ja jin kakan o nawa ka jiniñu'u o ma [~/Masu ndasa'a ni kuenda tnu'u ká'an ni a, vaa ká'an ni te masu sa'a ni sukan ká'an ni ma. Xinañu'u‑ka tava ni vitu ka'nu ñunee nuu maa ni a, te sukan saa kuu konde'ya va'a ni, sukan‑va'a kuu ndatava ni mi'i ñunee nuu tna'a ni ma. Má jin kaxtnu'u‑ka o tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a nuu ñayii ñatuu kúu ini i ja kandija i ma }1¿Te nava'a jiña'a ni nuu tna'a ni ma: “Taa ni tnu'u, te tava sa in mi'i ñunee nuu ni a”, te vitna ja nuu maa ni a ñunee in vitu ka'nu ma? y|k¿Te nava'a nde'ya ni in mi'i ñunee nuu tna'a ni ma, te ñatuu núkonde'ya ni vitu ka'nu ñunee nuu maa ni a? :{mVaa sukan ka ka'an ni ja jin kuu tna'a ni ma, te sukan ndaka'an tna Su'si ma ja jin kuu maa ni, te tnu'u ja ka jiña'a ni nuu in‑ka tna'a ni ma ndaka'an tna Su'si ma nuu ni. %z ETe jiña'a Jesús ma: ―‍Máko jin ndanduku ni naxe ka sa'a ka kuu in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a máko ndanduku Su'si ma naxe ka sa'a ka kuu maa ni a. fyE"Chukan kúu ja máko jin ko ndi ini ni nawa ko kuu kivi yutnee ma, vaa kenda siin maa i ji'in tnundo'o i ma, te chukan kúu ja jin katanuu ni nawa iyo ja jin sa'a ni in kivi in kivi ma‑ni ―‍kúu ya jiña'a ya.4xa!Ndijin, jin ndanduku ni xinañu'u kuiti‑ka sukan tátnuni Su'si ma, ji'in sukan sa'a ndaa ya ma, te ndaka cha'a, te kenda koo kuee‑ka ndi‑tna'a ka jiniñu'u ni ma. %wC Vaa ndaka cha'a ka ndi ini ñayii ñuu ñayivi a, kovaa ndijin, ka neva'a ni in Yuva o iya iyo ichi andivi ma ja jini ya ja ndaka cha'a ka jiniñu'u ni a. -vSTe chukan kúu ja má jin ko ndi ini ni te jin ko kuxii ini ni te jin ka'an ni: “¿Nawa jin kaa o? xi ¿nawa jin ko'o o? xi ¿nawa jin kondii jin konama o a?” "u=Vaa Su'si ma sa'a ja vivii ka ndaa ita ja ka iyo ichi yuku ma in kii ma, te kivi yutnee ma, te jin kayu i nuu ñu'u ma‑ni. ¡Te nú sukan vivii jito ya ita ma, naka tu ndijin ja ka kuu ni sa'ya ya ma, suni vivii skondii skonama ña'a ya! ¿Nava'a vala‑ni ka kukanu ini ni ya? tKovaa ká'an sa ja ni a rey Salomón ma, ja ndaka ja va'a ni yo neva'a de ma, masu ni yo ne'nu de sukan vii ka ndaa ita a. Cs’¿Te nava'a ka ndi ini xeen ni nawa jin kone'nu ni a? Jin konde'ya ni ja ita ma, vivii ka ja'nu i. Te ni masu ka satniñu i, ni masu ka kene'e i yu'va ja jin kuva'a sa'ma i ma. hrITe visi na jin ko ndi ini xeen ni, kovaa masu kuu jin sa'a maa ni ja jin kua'nu‑ka ni jaku. qJin konde'ya ni lasaa ka ndava ichi andivi a, ja masu na itu ka chi'i ti, ni a jin ndaxtutu ti nawa jin kaa ti, ni a jin ko ndi ini ti ja jin tnaa va'a ti in nuu yaka ja jin kaa ti ma. Kovaa maa Yuva o iya iyo andivi ma na'a nawa jin kaa ti. ¡Te nú sukan sa'a ya ji'in lasaa ma, nde‑ka tu ndijin chi ko ndi ini Su'si ma ja jin ni'i ni ja jin kaa ni, vaa ka ndanuu‑ka ni sana lasaa ma! lpQ’Chukan kúu ja ká'an sa: Máko jin ko ndi ini ni nawa jin kaa jin ko'o ni ja jin koteku ni, ni a nawa jin kondii jin konama ni. Ka jini maa ni ja Su'si ma ni sa'a ja ka teku ni a, te kuu sa'a ya ja jin ni'i ni ja jin kaa ni ma. Te ka jini maa ni ja Su'si ma, ni sa'a ya yikikuñu ni a, te kuu sa'a ya ja jin ni'i ni ja jin kondii jin konama ni. Lo’Ni‑in ñayii, masu kuu kunukuechi i nuu uu jito'o i ma chi kuni u'vi i nuu in jito'o i ma te kutoo‑ka i in‑ka jito'o i ma, xi katanuu i in de ma te saxiko i in‑ka de ma. Masu kuu kunukuechi o nuu Su'si ma ji'in nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. Máko jin ko ndi ini xeen o naxe jin ni'i o ja jin koteku o a nwKovaa nú nduchinuu ni a, ja u'vi ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni a, iyo i nuu nee ma. Te nú sukan, nda'vi maa ni vaa ni‑ka'nu yikikuñu ni a iyo nuu nee kuiti ma. Masu kuu kunukuechi o nuu Su'si ma ji'in nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a {mo’Nduchinuu ni a, sukan kúu in ñu'u ndú'va ja xtnuu i nuu o ma, sukan ka kuu i ne'un yikikuñu ni a. Chukan kúu ja nú nduchinuu ni a, ja va'a ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni a, kotnuu i, te ni'i ini ni ja sa'a ni ja va'a ma. "l=Vaa nuu iyo ndaka ja ñu'u ini o ja neva'a o ma, yukan tna jatanuu‑ka ini anua o ma. Sukan kúu ñu'u ndú'va ma kúu nduchinuu o a nuu yikikuñu o a rk]Su'va jin ku'un ini ni ja jin sa'a ni ja va'a ja ndaa ma, vaa ndaka chukan chi onde andivi ma jin koo va'a. Vaa yukan masu kana tikixin ma, ni a nana xe'e ja koneva'a ni ma, te yukan masu na kui'na ka kivi koo ja jin sakui'na i ma. Wj'’Máko ku'un xeen ini ni ja koneva'a ni kua'a xeen ndatniñu ñuu ñayivi a nuu kána tikixin, ji'in nuu nána xe'e ndatniñu ma, ji'in nuu kuu jin kivi koo kui'na ini ve'e ni ma te jin sakui'na i. 8iisukan‑va'a ñatuu na in kuni ja iyo ndite ni nuu Su'si ma, te maa Yuva ni Su'si ma, iya nde'ya nawa sa'a ni ma visi ñatuu na ñayii nde'ya nawa ni sa'a ni ma chi maa ya sa'a ja jin kuni ndaka ñayii ma ja vii ja va'a skuta'vi ña'a ya ma. Jín sa'a o ja va'a ja ndaa vaa chukan chi masu ja naa kúu ~huKovaa ndijin, ora iyo ndite ni nuu Su'si ma, te koo sii ini ni, te ndakate ni nuu ni a, te vivii ndasa'a ni maa ni, 'gG’Ora ka iyo ndite ni nuu Su'si ma, má jin sa'a ni ja ka kuxii, ka kunda'vi ini ni, sukan ka sa'a ñayii ka ka'an te masu ka sa'a i sukan ka ka'an i ma, vaa ka sa'a i tnu'u ja ka kuxii, ka kunda'vi ini i, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja ka iyo ndite i nuu Su'si ma te jin ndachiñu'u ña'a i. Ja ndaa ká'an sa ja jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu na jayiñu'u‑ka jin ni'i i nuu Su'si ma. SfKovaa nú ma jin sakanu ini ni ñayii ka sa'a ña'a ja u'vi ma, suni masu sakanu ini tna ña'a Yuva o ma ndaka ja u'vi ni ka sa'a ni nuu ya ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin koo ndite o nuu Su'si ma e}’Vaa nuna jin sakanu ini ni ñayii ka sa'a ña'a ja u'vi ma, suni sakanu ini tna ña'a Yuva o iya iyo andivi ma. d Te máko kua'a ni tnu'u ja ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a sa ja u'vi ma, su'va chindee ña'a ni ja na jin kaku sa nuu ja u'vi ma.Vaa maa ni kúu iya tátnuni, te maa ni iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ji'in jayiñu'u ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. c Te sakanu ini ni na ja u'vi ka sa'a sa nuu ni ma, vaa saña tna chi ka sakanu ini sa ñayii ka sa'a ña'a ja u'vi ma. kbO Chindee ña'a ni ja na koo ja jin kaa sa vitna, te sukan sa'a tna ni ndi‑kivi ndi‑kivi. /aW Ka kuni sa ja kenda kivi ja tatnuni ni ñuu ñayivi a,
te sukan ka sa'a i ja kúu ini maa ni andivi a, te sa'a ni ja sukan jín sa'a tna sa ñuu ñayivi a. ` Chukan kúu ja, ndijin chi sa'a jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma:Yuva sa ja iyo ni andivi a,
jayiñu'u kóo nuu maa ni a. /_WMáko jin sa'a ni sukan ka sa'a i ma, vaa visi ñatuu jin kakan‑ta'vi‑ka ni nawa ka jiniñu'u ni ma, kovaa Yuva o Su'si ma chi jâ jini ya nawa ka jiniñu'u ni. |^q’Te ora jikan‑ta'vi ni ma, máko ndaka'an ndaka'an‑ni ni tnu'u masu ka jiniñu'u ma, sukan ka sa'a ñayii ñatuu ka kukanu ini Su'si ma, vaa ka jani ini i ja kuechi ja kua'a tnu'u ka ka'an ka ka'an i ma, te kuniso'o‑ka Su'si ma. J] Kovaa ndijin, ora jikan‑ta'vi ni ma, ndivi ni ini ve'e ni ma, te kasi ni ye'e ni ma sukan‑va'a ñatuu na in kuni ña'a, te kakan‑ta'vi ni nuu Yuva ni Su'si ma. Vaa Yuva ni iya nde'ya ja va'a sa'a ni ma visi ñatuu na ñayii nde'ya ña'a ma, chi maa ya sa'a ja jin kuni ndaka ñayii ma ja vii ja va'a ndataa ya ma. 2\]’Te ora jikan‑ta'vi ni ma, máko kuu ni sukan ka kuu ñayii ka ka'an te masu ka sa'a i ma, vaa ñayii ya'a chi ka jatna ini i ja jin konukuiñi i te jin kakan‑ta'vi i ini veñu'u lilikin ma ji'in nuu ka ndatna'a ichi ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma sukan ka sa'a i ma te jin ndachiñu'u ña'a i. Ja ndaa ká'an sa ja ñayii ka sa'a sukan ma jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu nawa jin ni'i‑ka i. D[sukan‑va'a ñatuu na in kuni ja ni chindee ni ñayii nda'vi ma, te Yuva o iya iyo onde andivi ma ja nde'ya ya ja va'a ni sa'a ni ma visi ñatuu na ñayii nde'ya ña'a ma, chi maa ya sa'a ja jin kuni ndaka ñayii ma ja vii ja va'a ndataa ya nuu ni ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin kakan‑ta'vi o nuu Su'si ma tZaKovaa ndijin, nuna jin chindee ni ñayii nda'vi ma, má kuni nda'a ni satni ma ja sa'a nda'a ni kua'a ma, ;YoChukan kúu ja nuna jin chindee ni ñayii nda'vi ma, má jin sa'a ni ja jin kuni ndaka‑ka ñayii ma, sukan ka sa'a ñayii ka kutneñu maa i te masu ka sa'a i ja ka ka'an i ma. Vaa nú ka iyo i veñu'u lilikin ma xi nú ka iyo i ichi ma, te sukan ka sa'a i, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja sukan ka sa'a i ma te jin ndachiñu'u ña'a i ma. Ja ndaa ká'an sa ja jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu nawa jin ni'i‑ka i. X Te jiña'a Jesús ma: ―‍Másu ko jin ku'un ini ni ja ora ka sa'a ni ja va'a ma, te onde jin kuni ña'a ñayii ma, sukan‑va'a jin ndachiñu'u ña'a i. Vaa nú sukan na jin sa'a ni, te masu nawa jin kuta'vi ni nuu Yuva o iya iyo onde andivi ma. lWQ0Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si ma, su'va jin ku'un ini ni ja ndimaa ja va'a ja vii jin ko sa'a ni, sukan sa'a Yuva o iya iyo onde andivi ma ja ndimaa ja va'a ja vii sa'a ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.kVO/Te nú ka wa'a ni nchuxi nani ñayii ni ka nduu ji'in ni sa'ya Su'si ma, ¿nawa kúu ja ka sa'a‑ka ni? ¿Masu sukan ka sa'a tna ñayii ñatuu ka jini Su'si ma, ja vivii ka kuu i ji'in ñayii ka ketna'a ini ji'in i ma‑ni? 4Ua.Vaa nú ka kutoo ni yika‑ni ñayii ka kutoo ña'a ma, ¿nawa ka ndetu ni ja jin kuta'vi ni ja taa Su'si ma? Vaa sukan kuiti‑ni tna ka sa'a ñayii ka sa'a ja u'vi ma. 5Tc-sukan‑va'a jin ko kuu ni sa'ya Yuva o iya iyo onde andivi ma. Vaa maa ya chi sa'a ya ja kána kandii ma nuu ka iyo ñayii ka sa'a ja va'a ma, ji'in nuu ka iyo ñayii ka sa'a ja u'vi ma, te suni sa'a ya ja kúun savi nuu ka iyo ñayii ka sa'a ja u'vi ma ji'in nuu ka iyo ñayii ka sa'a ja va'a ma. 9Sk,Kovaa saña chi ká'an sa: Jin kutoo ni ñayii ka kuni u'vi nuu ni ma, te jin ka'an va'a jin ka'an vii ni ja jin kuu ñayii ka ka'an u'vi ja jin kuu ni ma, te jin ko sa'a ni ja va'a ja jin kuu ñayii ka saxiko ña'a ma, te jin kakan‑ta'vi ni ja jin kuu ñayii ka nduku ja jin sa'a ña'a i ja u'vi ma, R+’Ni ka jiniso'o ni ja sa'a ni ka yo ka'an i ma: “Kutoo ni tna'a ni ma, te saxiko ni nuu ñayii kúni u'vi nuu ni ma.” sQ_*Nú na in jikan, te kua'a ni nawa jikan i ma. Te nú na in jikan nuu, te máko ka'an ni ja ma kuanuu ni. vPe)Nú na in xtetuu ña'a nawa kondiso ni te ki'in jika ni ji'in i, su'va uu jichi jika‑ka ki'in ni ji'in i. rO](Nú na in kúni ja kanaa i ji'in ni te xtandee i su'nu ni ma, suni kua'a tna ni su'nu ka'nu ndii ni ma. XN)'Kovaa saña chi ká'an sa, nú na in kúni ja sa'a ña'a i ja u'vi, máko sunkani ni i, te ko kuu maa i. Te nú na in ni kani yikinuu ni ichi kua'a ma, kua'a ni tnu'u, te káni maa i in‑ka yikinuu ni ma. @My&’Suni ni ka jiniso'o ni ja sa'a ni ka yo ka'an i: “Nuna xtnakue'e ñayii ma nduchinuu ni ma, te suni ndaxtnakue'e ni nduchinuu i ma. Nuna kene'e i nu'u ni ma, te suni ndakene'e ni nu'u i ma.” Te nú sukan ma, chi ja ni ka yo sa'a ña'a in‑ka ñayii ma, te suni sukan ni ka yo ndasa'a tna ni i ma. L%Kovaa su'va in‑ni ja jin ka'an ni: nú saa te jin ka'an ni “saa”, te nú ña'a te jin ka'an ni “ña'a”, vaa nuna jin skaa‑ka ni ja jin ka'an ni ma, ja u'vi ko kuu i. Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin kutoo o ñayii ñatuu ka kunimani nuu o ma K$Ni a ko jin ka'an ni ja maa xini ni a te jin sa'a ni, vaa masu kuu jin ndasa'a kuijin ni xi jin ndasa'a tnuu ni ni‑in ixi xini ni a. ]J3#Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñu'ú ya'a te jin sa'a ni, vaa nuu ka yoxtnee ja'a ya ma kúu. Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñuu Jerusalén ma te jin sa'a ni, vaa ñuu Jerusalén ma kúu ñuu iya kúu Rey Kanuu ma. I"Kovaa saña chi ká'an sa, máko jin skuiso ni ja maa andivi ma te jin sa'a ni, vaa andivi ma iyo nuu núkoo Su'si ma ja tátnuni ya ma. EH!’Te suni ni ka jiniso'o ni ja ni ka ka'an tna i nuu ñayii jana'a ma: “Má ndakune'e ni Su'si ma te xnda'vi ni tna'a ni ma, su'va sa'a ni ja ni skuiso ni nuu Iya Tátnuni ma.” mGS Kovaa saña chi ká'an sa, nú tee ma, te ndásaxiko de ñasi'i de ma te xndoo de ña ma, nú masu kuechi ja ni kivi nduu ña ji'in in‑ka tee kúu, chi sa'a de ja kivi nduu ña ji'in in‑ka tee, te sa'a de ja kuiso kuechi ña. Te tee ndakueka ña'a ni ndoo ma, kuiso kuechi tna de, vaa téku yii ña ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin ka'an ndaa o ma DF’Suni ni ka yo ka'an tna i: “Nú tee ma, te ndásaxiko de ñasi'i de ma te xndoo de ña kúni de, te kuu xndoo de ña ma, te kuá'a de in tutu ká'an ja jâ ni xndoo de ña.” pEYTe nú nda'a kua'a ni a kúu ja sa'a ja kuiso kuechi ni, ka'nde ni i te skana ni i chi va'a‑ka ja skenaa ni in nda'a ni a sana ni‑ka'nu ni skenaa maa ni nuu andeya ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja máko xndoo tee ma ñasi'i de ma SD’Chukan kúu ja nú nduchinuu kua'a ni a kúu ja sa'a ja kuiso kuechi ni ma, tava ni i te skana ni i chi va'a‑ka ja skenaa ni in nduchinuu ni a sana ni‑ka'nu ni skenaa maa ni nuu andeya ma. yCkKovaa saña chi ká'an sa ja nú in tee, te konde'ya de in ña'a te ndiyo ini de ja kivi nduu de ji'in ña ma, jâ ni jiso kuechi de, vaa jâ ni jani ini de sukan ma, te nuu Su'si ma chi kuenda tnu'u ja jâ ni kivi nduu de ji'in ña kúu. B ’Ni ka jiniso'o ni ja ni ka yo ka'an i ma: “Máko kivi nduu ni ji'in in‑ka ñayii masu ni tnanda'a ji'in ni ma.” ]A3Ja ndaa ká'an sa ja nú na in na kivi vekaa ma, masu ndee‑ka i onde ndachunaa ndi'i kuiti i ja ni sa'a i ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja ja u'vi kúu ja ko ndiyo ini o in‑ka ñayii masu ni tnanda'a ji'in o ma @’Ñama ni, te vitna iyo ja kuu‑ka te ndaka'an mani ni ñayii ñatuu iyo mani ji'in ni ma. Nú ña'a te kua'a i kuenda nuu tee ja'nde tniñu ma, te tee ya'a tatnuni de nuu tee ka kuu ndaja'a ma, te jin koo de jin chinee va'a ña'a de vekaa ma. U?#te ja sa'a ni kúu ja xndoo ni ja yinda'a ni ma nuu iyo altar ma, te ki'in ni, te ndaka'an mani ni tna'a ni ma, te nú ni jinu, sani te kii ni te ndakua'a ni nuu Su'si ma ja vee ni ve xsia'a ni ma nkuu. >’Chukan kúu ja nú vee ni ve xsia'a ni ja ndakua'a ni nuu Su'si ma te ndaka'án ni ja iyo kuechi ni nuu tna'a ni ma, b==Kovaa saña chi ká'an sa ja nú na in na ndakiti ini nuu tna'a i ma, suni kuiso kuechi tna i te ndakan Su'si ma kuenda nuu i. Te nú na in jani ini ja maa i kúu‑ka ma te kuña'a i nuu tna'a i ma ja masu nde jiniñu'u ñayii yukan ma, te jâ ni jiso kuechi i te ndakua'a i kuenda nuu Su'si ma kivi ndenda i nuu núkoo ya ja ka'nde ya tniñu ñayii ma. Te ñayii ûni ká'an u'vi nuu in‑ka ñayii ma, jâ iyo i ja ki'in i nuu andeya ma ja ndachunaa i ja ni sa'a i ma. S<’Ni ka jiniso'o ni ja sa'a ni ka kaxtnu'u ñayii jana'a ma: “Másu ko ka'ni ni ñayii ji'in ni ma, vaa ñayii ni ja'ni in ndiyi ma, jâ ni jiso kuechi i te ndachunaa maa i ja ni sa'a i ma.” #;?Chukan kúu ja ká'an sa ja kanuu ja jin sa'a va'a jin sa'a ndaa‑ka ni sana tee ka skua'a tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, vaa nú ña'a, te masu kuu jin kivi koo tna ni nuu tatnuni Su'si ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin ndaka'an mani nuu tna'a o G:Te chukan kúu ja nú na in te ñatuu sa'a ndi'i sa'a tu'u i ndaka tnu'u tátnuni sa ya te suni sukan‑ni káxtnu'u i nuu ñayii ma ja máko jin sa'a tna i ndaka sukan tátnuni sa ma, te kóna'a i ja masu in ñayii kanuu ko kuu i nuu tatnuni Su'si ma. Kovaa nú na in na sa'a ndaka tu'u tnu'u káxtnu'u sa ya te káxtnu'u tna i ja sukan jin sa'a ndi'i jin sa'a tu'u tna ñayii ma, te kóna'a i ja in ñayii kanuu ko kuu i nuu tatnuni Su'si ma. 49aJa ndaa ká'an sa ja nani ka iyo‑ka andivi ma ji'in ñu'ú ya, chi ndaka tna'a ja ni tatnuni Su'si ma onde ndi'i kuiti ko kuu, te ni masu yanduu ni‑in letra lilikin. 68e’Másu ko jin kani ini ni ja vee sa ja xtandiyo sa ja ni ndakaxtnu'u Moisés ma xi ja ni ka yo kaxtnu'u tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Masu vee sa ja xtandiyo sa, chi ña'a, su'va vee sa ja xsinu sa ja kaxtnu'u vava'a sa sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a jin ko kuu ni. >7uSukan kúu ñu'u ndú'va ma, sukan jin ko kuu ni nuu ñayii ma, sukan‑va'a ja jin kuni i ja va'a ka sa'a ni ma, te jin ndasa'a i kuenda ja kuechi ja ka iyo ni ji'in Su'si ma kúu ja ka sa'a ni sukan, te jin ndachiñu'u i Yuva o Su'si ma iya iyo andivi ma. Jiniñu'u ja jin sa'a o sukan káxtnu'u Jesús ma o6WVaa ka jini maa ni ja nú ni xndu'va o in ñu'u ma chi masu ja chinee va'a o i in chii kajoo ma kúu, su'va nú ni xndu'va o i chi sonee sukun o i nuu candileru ma, sukan‑va'a xtnuu va'a‑ka i nuu ndaka ñayii ka iyo ve'e ma. T5!’Ndijin chi sukan kúu ñu'u ndú'va vava'a ja xtnuu i nuu o ma, sukan ka kuu tna ni ñuu ñayivi a, te suni sukan kúu in ñuu iyo onde xini yuku ma ja masu kuu chu'u i ma, sukan ka kuu tna ni. TY}o|Azz8xw}wv`uutyss3rqppBoonmlk{jj:iphcff5e?dNccxbJa``_^^Q]X\+[{ZYY`X5WVUT SkRbQP2OOqNMLKKKJwIHGFPEYDCC=BA/@?>==:<9;):998897u5=422-0/.S-,,-+O*))('Z&%$s#Y#! 1]i/)t3D p< y X\TR ,te jani ini i: “Ndakokuiñi o ve'e nuu ni kee o ma.” Te nú ni ndenda i, te ni ndani'i i ini anua ñayii ma ja sukan kaa in ve'e nuu jâ ni ndaxtaa jâ ni nduvivii, sukan kaa, kovaa nune, vaa ñatuu nde ndí ini i ja sa'a i sukan kúni Su'si ma. xQi +Sani te jiña'a tna Jesús ma: ―‍Ñayii kandija ña'a ma te kukanu ini ña'a i ma chi tachi ni yo ñunee ini anua i ma chi kée i, te kua'an vee i nuu yichi ma kúu i, te ndánduku i ndenu ndatatu i. Kovaa nú ñatuu ní'i i ma, .PU *Te suni sukan sa'a tna ña'a ni yo kuu reina ni yo tatnuni in ñuu jika ichi nuu vee ma, vaa kivi yukan chi ndokuiñi ña nuu ñayii tiempu ya'a, te ndaxtekuechi ña i, vaa ña'a ya'a chi jika xen‑xeen onde nuu ni kee ña ni kii ña ma, sukan‑va'a koniniso'o ña tnu'u ndichi ni yo ka'an Salomón ma te sa'a ña ja va'a ma. Kovaa vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana tee ni yo kuu Salomón ma, te masu na in ndí ini ja kandija i ja ká'an ya a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan sa'a tachi ma nuna ndakokuiñi i ini anua ñayii nuu ni kee i ma vOe )Chukan kúu ja kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu ñayii tiempu ya'a, te ñayii ñuu Nínive ma, jin ndokuiñi i, te jin ndaxtekuechi i ñayii tiempu ya'a, chi vaa maa i chi kivi ni kaxtnu'u Jonás ma tnu'u Su'si ma, te nuu ni ka jiniso'o i sukan ni kaxtnu'u de ma chi ni ka ndakani ni ka ndaka'vi ini i, te ni ka xndoo i ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te ni ka ndandikin i Su'si ndija ma. Te vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana Jonás ma, kovaa masu na in ndí ini ja kandija i ja ká'an ya a. "N= (Vaa sukan ni kuu Jonás ma ja uni kivi nduu ñuu ni ñunee de chii tiaka ka'nu ma, te sukan tna ko kuu saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi uni kivi nduu ñuu kinee sa chii ñu'ú a, te sani te ndateku sa, kovaa ni a sukan, ma jin kandija ña'a ñayii tiempu ya'a. M 'Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ñayii tiempu ya'a, masu ka sa'a i ja va'a. Ka jikan i in milagru, kovaa masu kua'a Su'si ma milagru ka jikan i ma, vaa jâ ni ka jini i milagru ni sa'a ya ji'in Jonás tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. LL &Sani te jaku tee ka skua'a tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, ka kuni sa ja na sa'a ni in milagru ―‍ka kuu de ka jiña'a de. kKO %Vaa ja tnu'u ká'an ni ma, te ndatuu maa ni nú ñayii sa'a ja va'a kúu ni te koo va'a ni xi ñayii sa'a ja u'vi kúu ni te ndachunaa maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ñayii masu ka sa'a ja va'a ma, ni ka jikan i in milagru J $’Ká'an sa nuu ni ja kivi ka'nde Su'si ma tniñu ñayii ma, chi ndakan ya kuenda ndaka tnu'u ni ka ka'an ndeva'a ñayii ma. 6Ie #Vaa ñayii va'a ma, ka ka'an i tnu'u va'a, vaa tnu'u va'a ka ñunee ini anua i ma. Te ñayii ka ka'an ja u'vi ma, sukan ka ka'an i, vaa ja u'vi ma ka ñunee ini anua i ma. RH "¡Kovaa ndijin chi sa'ya tata koo ma ka kuu ni! Vaa ini anua ni a ka ñu'u chitu ja u'vi, te chukan kúu ja masu kuu jin ka'an ni tnu'u va'a. Vaa ja ñu'u chitu ini anua o ma kúu ja ká'an yu'u o a. G+ !’Chukan kúu ja jin ndasa'a maa ni kuenda. Vaa nú yutnu kui'i va'a kúu tnu, chi wa'a tnu nde'ya va'a. Te nú masu yutnu kui'i va'a kúu tnu, te masu kua'a tnu nde'ya va'a. Chukan kúu ja onde kuun nde'ya tnu ma, te kuni o nú yutnu kui'i va'a kúu tnu xi ña'a. hFI Te Su'si ma, sakanu ini ya nuu ñayii ka ka'an ndeva'a ja kuu saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kovaa masu sakanu ini ya ñayii ká'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma, ni a tiempu ya'a ni a kivi ki'in o ma. vEe ’Chukan kúu ja ká'an sa: Su'si ma chi sakanu ini ya ndaka kuechi ñayii ma ji'in ndaka ja u'vi ka ka'an i ma, nuna jin ndakani jin ndaka'vi ini i. Kovaa ñayii ka ka'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma chi masu sakanu ini ya i. D/ ’Chukan kúu ja nú na in ñatuu iyo ji'in sa chi ñatuu kúnimani i nuu sa, te nú na in ñatuu ndáxtutu ji'in sa, chi su'va jatenuu i. 0CY ’Ñatuu ni‑in ñayii ja kuu kivi i ini ve'e ka'nu neva'a in tee ndatnu xeen te ndaxtandee i nawa ni sakui'na tee ndatnu xeen ma, nú masu ja xinañu'u‑ka ku'ni i de. Te onde sukan, sana kuu ndaxtandee i nawa ni sakui'na de ma. Sukan ndáxtandee sa ñayii ni sakui'na ña'a tachi ma. B) Kovaa maa Xtumani Ndios ma táa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e sa tachi ma. Te sa'a, te jin kuni ni ja jâ ni kenda ja tátnuni Su'si ma. 4Aa ’Te nú sukan ka ka'an ni ja sa'a saña, ¿te tee ka ndikin ña'a ndijin a, na in wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ka kene'e de tachi ma? Maa de na jin ndaka'an, vaa nú Su'si ma wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ka sa'a de sukan ma, chi ndátuu ja ndijin chi masu ka jini ni ja ka ka'an ni a. @ Sukan tna kúu tachi ma, nuna kene'e i tna'a maa i ma ini anua ñayii ma chi masu kundee i tatnuni i nuu ñayii ma, sukan kúni i ma. W?' Kovaa Jesús ma chi ni jinitnuni ya sukan ka jani ini de ma, te jiña'a ya: ―‍Vaa nú in ñuu, te ka iyo nanimaa ñayii ka ndakiti ini nuu tna'a ma, te ¿naxe kuu jin koo ka'nu ndaka i ma? Te suni maa i kúu ji'in ñayii ka iyo in‑ni ve'e ma, te nú jin ko ndakiti ini nuu tna'a i ma, te ¿naxe kuu jin koo ka'nu ndaka i? =>s Kovaa ni ka jiniso'o tee ka kuu fariseo ma sukan ni sa'a ya ma, te ka ka'an de: ―‍Tee ya'a chi masu maa de kéne'e tachi ma ini anua ñayii ma. Chi Beelzebú suchi tátnuni nuu ndaka‑ka tachi ma kúu suchi wa'a tee ya'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e de tachi ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. 1=[ Te ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma, te ka ka'an i: ―‍Tee ya'a, ¿masu Sa'ya tata tee kúu David ma kúu de? ―‍ka kuu i ka ka'an i. <} Sani te ni ka kenda koo i nuu ya ma ji'in in tee yinee ña'a in tachi, te ni sa'a i ja ni ndukuaa de, te ká'an titete de. Te Jesús ma, ni kene'e ya tachi ma, te ni ndasava'a ya de, te ni kuu ni ndakonde'ya de, te ni kuu ni ndaka'an va'a de. =;s Te ñayii masu ñuu Israel ka kuu i ma, jin kukanu ini i maa ya. Sa'a ni ka'an tee kúu Isaías ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma naxe ndo'o ñayii ká'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma |:q Masu ka'nu ya ndoo yi kue'e ja sani te tna'nu tnu ma,
ni masu nda'va ya ñu'u vivi'i‑nka‑ni ndu'va i ja sani te nda'va i ma,
nú masu ja onde ko kuu sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija ya ma,
te kundee ya nuu ja u'vi ma. v9e Te masu kanaa ya ji'in ñayii ma, te ni masu kayu'u ya nuya'vi ma,
sukan‑va'a ñatuu na in kuni. 8 Iya ya'a kúu iya jinukuechi nuu sa a, te ni kaji sa ya,
te kútoo sa ya, te játna ini sa sukan sa'a ya ma.Te Xtumani maa sa a koo ji'in ya,
te kaxtnu'u ya nuu ñayii masu ñuu Israel ya ka kuu i ma
sukan ndakan ndaa sa kuenda nuu ñayii ma. 7# Sukan ni sa'a ya, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu sa'a ni ka'an de ma: n6U Te ni tatnuni ya nuu i ja máko jin ka'an i ja sukan ni sa'a ya ma, sukan‑va'a ñatuu na in kuni. O5 Te ni jini Jesús ma sukan ka ndatnu'u de ma, te chukan kúu ja ni kee siin ya, te kua'an ya in‑ka ichi. Te ni ka ndikin ña'a kua'a xeen ñayii, te ni ndasava'a ya ndaka ñayii ka ku'u ma. P4 Kovaa nuu ni ka nde koo tee ka kuu fariseo ma, te ni ka keja'a de ka ndatnu'u tna'a de naxe jin ka'ni de Jesús ma. Jesús ma kúu iya ni kaji maa Su'si ma ja kaxtnu'u ya naxe jani ini maa Su'si ma Q3 Sani te jiña'a ya tee ni yichi nda'a ma: ―‍Ndaskuili ni nda'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee yukan chi ni ndaskuili de nda'a de ma, te ni nduva'a sukan iyo va'a in‑ka nda'a de ma. <2q ¿Te masu ndee ya'vi xeen‑ka in ñayii ma sana in ndikachi ma? Chukan kúu ja kuu jin sa'a o ja va'a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma ―‍kúu ya jiña'a ya. [1/ Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Te ndijin, nú in tna'a maa ni ma, te iyo in‑ni ndikachi de ma, te kêe ti in yavi kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, kuiti ki'in de jin nu tava de ti. Y0+ Te yukan yinee in tee, te in nda'a de ma chi ni yichi i. Te jaku tee ñatuu ka kunimani nuu Jesús ma, ka jitotnuni de ya, te sa'a ni ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Va'a‑ni ja ndasava'a o ñayii ma kivi ñatuu ka satniñu o ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Sukan ni ka jiña'a de, sukan‑va'a xi ma kuu naxe jin xtekuechi de ya. T/! Kua'an Jesús ma, te ni kivi ya ini veñu'u luluu kátuu ñuu de ma. .% Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa siki ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ndasava'a Jesús ma in tee ni yichi nda'a de 3-_ Kovaa ndijin chi jâ ni ka xtekuechi ni tee ñatuu na ja u'vi ni ka sa'a de ma, vaa ñatuu ka jaku'ni ini ni nawa kúni ka'an tnu'u ndee nuu tnu'u Su'si ma ja ká'an sa'a ma: “Masu kúni sa ja jin taa ni in kiti ja jin ka'mi ni nuu sa a. Su'va kúni sa ja na jin kunda'vi ini ni tna'a ni ma.” l,Q Te sa'a jiña'a tna ya: ―‍Ya'a iyo sa, te saña chi kanuu‑ka sa sana veñu'u ka'nu ma. =+s ¿Te ñatuu nama ni ka ka'vi ni sukan ni tatnuni Moisés ma? Vaa ni tatnuni de ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, te tee ka kuu sutu ma ja ka jinukuechi de ini veñu'u ka'nu ma, kuu jin sa'a maa de ja masu kuu jin sa'a ñayii ma, te ñatuu na kuechi jin kuiso de ―‍kúu ya jiña'a ya. A*{ Te ni kenda David ma ve'e Su'si ma, te ñatuu nawa iyo ja jin kaa de ma, te kuiti ni ka jaa de xtatila iyo nuu Su'si ndija ma, te vitna ja maa‑ni tee ka kuu sutu ma kuu jin kaa ma. c)? Kovaa maa ya chi jiña'a ya: ―‍¿Ñatuu nama ni ka ka'vi ni sukan ni ka sa'a David ma ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma in jichi ma? Vaa ñatuu ndenu jin ni'i de ja jin kaa de ma, te ka kokon xeen de ma. s(_ Te tee ka kuu fariseo ma chi ni ka jini de, te sa'a ka jiña'a de ya: ―‍¡Konde'ya ni ja tee ka ndikin ña'a maa ni a, ka sa'a de ja masu kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. U' % Te kivi yukan, in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te kua'an Jesús ma in ne'un itu. Te tee ka ndikin ya ma, ka kokon de, te ka tnu'u de yoko triu ma, te ka jaa de kuan koo de. v&e Chukan kúu ja masu vee yugu sa a, te masu yii ja jin kinee ni chii yugu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya.Z%- Jin kinee ni chii yugu sa a, te jin kutu'va ni sukan káxtnu'u sa a, vaa kaa kuee ini sa, te iyo sa ja koniniso'o sa nawa jin ka'an ni, sukan‑va'a jin ndatatu ini anua ni a na tnundo'o tnuneni ka tna'a ni. $ ’Ne'e koo ni nuu iyo sa ya, ndaka ni ja ka ndo'o ka neni ni ja sa'a ja iyo ñuu ñayivi a, te sa'a maa sa ja jin ndatatu ni. 1#[ Sani te jiña'a ya nuu ñayii ma: ―‍Yuva sa ma, ni taa ya ndaka. Ñatuu na in jini ña'a ja kúu sa Sa'ya ya a, yika‑ni ja maa ya ja kúu ya Yuva sa ma. Te ñatuu na in jini Yuva sa ma, yika‑ni ja maa sa ja kúu sa Sa'ya ya a, ji'in ñayii kúni sa ja kaxtnu'u sa na in kúu ya ma. \"1 Saa vi, Yuva sa, vaa sukan ni jani ini maa ni ja ko kuu ―‍kúu ya jiña'a ya. h!I Te ora yukan Jesús ma, jiña'a ya nuu Yuva ya Su'si ma: ―‍Ndáchiñu'u ña'a sa, Yuva sa, iya tátnuni andivi a ji'in nuu ñu'ú a, vaa ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u ña'a i ma ndaka ja ñatuu ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka jani ini ja ka jini‑ka i te ka jaku'ni‑ka ini i ma te ñatuu ka jiniñu'u ña'a i ma. J   Te ká'an sa ja kivi ndakan Su'si ma kuenda, te ka'vi‑ka jin ndo'o jin neni tna ndijin sana ñayii ñuu Sodoma ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jín kinee o chii yugu Jesús ma te jin ndatatu o 1 Te ndijin tna, ñayii ñuu Capernaum a, ¿ka jani ini ni ja ki ndone'e ñukuun ña'a Su'si ma te jin nda koo ni onde andivi ma? ¡Ña'a chi onde nuu kunu‑ka ma skee ña'a ya! Vaa nute ñuu Sidón ma ni ka iyo milagru tna'a ja ni ka iyo nuu ni a chi onde ndende kii ma ja jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma nkuu, te ñuu yukan chi koo i onde vitna, te masu naa i nkuu. ) Kovaa ndijin chi ká'an sa ja kivi ndakan Su'si ma kuenda, te ka'vi‑ka xndo'o xneni ña'a ya sana ñayii ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma. D ―‍¡Nda'vi ni ñayii ñuu Corazín a! ¡Nda'vi ni ñayii ñuu Betsaida a! Vaa nute ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma ni ka iyo milagru tna'a ja ni ka iyo nuu ni a, onde ndende kivi ma jin ndakani jin ndaka'vi ini i nkuu, te jin xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma te jin ndandikin i Su'si iya teku ma nkuu, te jin kone'nu i sa'ma tindayi, te jin kunukoo i nuu yaa nuu ñu'u i ma ja ka kaxtnu'u i sukan ka ndakani ka ndaka'vi ini i ma nkuu. (I Sani te ni keja'a ya xtekuechi ya ñayii ñuu nuu ni yo sa'a ya kua'a milagru ma, vaa ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ñayii ma, te jiña'a ya: 4a Sani te ni kenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a ja jaa sa xtatila te ji'i sa ndute uva ma, te ka ka'an i ja tee jaa xeen tee ji'i xeen kúu sa te kétna'a ini sa ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ka ka'an i. Kovaa ká'an sa ja ñayii ka kandija tnu'u ndichi Su'si ma chi ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. Te sukan, te ka jini o ja vava'a kúu tnu'u ndichi Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan jin ndo'o ñayii ñuu ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i nuu Su'si ma @y te sukan kuiti ka kuu ñayii tiempu ya'a. Vaa ni kenda Juan ma, te ñatuu jaa de xtatila ni ñatuu ji'i de ndute uva ma, te ka ka'an ñayii a ja tachi yinee ña'a, ja kúu de sukan.  “Ka tivi ri flauta, kovaa ñatuu ni ka jitaja'a ro. Ka jita ri yaa xii ini, kovaa ñatuu ni ka nda'yu ro”, ka kuu i ka jiña'a i ma, @y ’¿Naxe ka kuu ñayii tiempu ya'a, ka jani ini ni, ja ni‑in ja ñatuu ka jatna ini i? Sukan ka kuu suchi jaa ka jinkoo nuya'vi ma, te ka kayu'u i ka jiña'a nuu tna'a i ma: B Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni. %C Te nú ka kuni ni ja jin kuan‑ta'vi ni tnu'u ka'an sa a, te ja ndaa kúu ja Juan tee ni yo skuandute ma kúu Elías tee iyo ja ndenda de ñuu ñayivi a. #? Vaa tnu'u tátnuni Su'si ma ji'in ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ni ka yo ndaka'an i onde ni kenda tee kúu Juan ma.  ’Onde kivi ni yo kaxtnu'u Juan tee skuandute ñayii ma te onde vitna, te ñayii ka jani ini ja ka jaku'ni va'a ini i tnu'u Su'si ma, te ka kaxtnu'u i sukan ka kuni maa i ma, te ka ja'nu ndee i ja jin jaku'ni ndaa ini ñayii ma sukan tatnuni Su'si ma. }s ’Te ja ndaa ká'an sa ja ne'un ndaka ñayii a, ni‑in ñayii kanuu‑ka sana Juan ma, kovaa nuu tatnuni Su'si ma, te ñayii jani ini ja masu in ñayii kanuu‑ka kúu i ne'un ndaka i ma, te suu i ko kuu ñayii kanuu‑ka sana Juan ma. # Te ja kuu Juan ma kúu ja ká'an tnu'u Su'si ma sa'a:Tetniñu ri in tee koxtnuu nuu ro,
sukan‑va'a satu'va de ichi ki'in ro ma.  ¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni ma? ¿In tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de? Ja ndaa ká'an sa ja suu de, kovaa tniñu ni sa'a de ma chi kanuu‑ka sana sukan ni ka yo sa'a tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. V% ¿Xi in tee ne'nu sa'ma va'a xeen ni ka jini ni ma? ¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni ma? Ndijin chi ka jini ni ja ñayii ka ne'nu sa'ma va'a xeen ma, te ka iyo i ve'e tee ka kuu rey ma.  Nuu kuan nu koo tee ni tetniñu Juan ma, te Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya ja kuu Juan ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni nuu masu nawa iyo kuiti ma? ¿Sukan kúu in tnuyoo ja skanda kajin yi'i ma? ]3 ¡Vava'a jin kendoo ñayii ka kukanu ini ña'a i maa sa! ―‍kúu ya jiña'a ya. s _ Jin ndakani ni ja ñayii kuaa ma, jâ ni ka ndundijin nuu i ma, te ñayii ñatuu kúu jin kaka i ma, jâ ni ka ndakaka i, te ñayii ka ndo'o kue'e lepra ma, jâ ni ka nduvii i, te ñayii inuso'o ma, jâ ni ka ndakuniso'o i, te ñayii ni ka ji'i ma, ni ka ndateku i, te nuu ñayii ka kunda'vi ma, káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a naxe jin ndani'i‑ta'vi i ma.   Te ni ndakone'e Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni, te jin kuña'a ni Juan ma ja ni ka jini ni a ji'in ja ni ka jiniso'o ni a.    te ni jan koo tee ma nuu Jesús ma ni ka jikan‑tnu'u de ya nú suu ya kúu iya iyo ja kii ma xi jín kondetu de in‑ka ya. : m Te Juan tee ni yo skuandute ma, yinee de vekaa ma, te ni jiniso'o de ndaka sukan ni yo sa'a Cristo iya ni tetniñu Su'si ma, te ni tetniñu de tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, N   Nuu ni jinu ja ni tatnuni Jesús ma tnu'u ya'a nuu tee ka ndikin ya ma, sani te kua'an ya kuan kaxtnu'u ya tnu'u maa ya ma nuu ñayii ka iyo ñuu tee ni kaji ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma. s_ *Te nú na in na kua'a visi in vasu ndute vijin ja ko'o in ñayii ya'a ja masu kanuu i ma vaa kuechi ja in ñayii ndikin ña'a i maa sa kúu i, ja ndaa ká'an sa ja masu skenaa i ta'vi i iyo nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya.% )Te nú na in na kuan‑ta'vi ve'e i ma in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma vaa kuechi ja tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de, te ñayii ya'a, inuu jin ni'i i ji'in tee ya'a ja skuta'vi ña'a Su'si ma. Te nú na in na kuan‑ta'vi ve'e i ma in tee sa'a ja va'a kuechi ja in tee sa'a ja va'a kúu de ma, te ñayii ya'a, inuu jin ni'i i ji'in tee ya'a ja skuta'vi ña'a Su'si ma. C (’Te nú na in na kuan‑ta'vi ña'a ve'e i ma ndijin, suni jan‑ta'vi ña'a i maa sa. Te nú na in na kuan‑ta'vi ña'a maa sa chi suni jan‑ta'vi i iya ni tetniñu ña'a ma. ' 'Nú na in ndí ini ja koo va'a i ñuu ñayivi ya te ma kuan‑ta'vi ña'a i maa sa chi skenaa i maa i. Kovaa nú na in visi na jin ka'ni ña'a i ñuu ñayivi ya ja kuechi ja ndikin ña'a i maa sa chi ndani'i‑ta'vi i. Sukan ndaskuta'vi Su'si ma ñayii sa'a ja va'a ma 'G &Te nú ma kachi i ja ndo'o neni i, sukan ndó'o ñayii jiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma, masu iyo i ja kuu ko kuu i ñayii kondikin ña'a i maa sa. P %Nú na in kútoo‑ka yuva i ma ji'in si'i i ma sana saña, chi masu iyo i ja kuu kondikin ña'a i maa sa. Te nú na in kútoo‑ka sa'ya i ma sana saña, masu iyo i ja kuu kondikin ña'a i maa sa.  $Te chukan kúu ja tna'a ni ñayii ka iyo ve'e ni ma ka kuu ñayii masu jin kunimani nuu ni ma ja kuechi ja ni kandija ña'a ni ma.  #Vaa ja ni kenda sa a, chi ñayii masu ka kandija tnu'u ká'an sa a chi su'va su'va jin ndakiti ini i nuu tna'a i ma, te tee ma kanaa de ji'in yuva de ma, te ña'a ma ji'in si'i ña ma, te suni sukan jin ko kuu tna ña'a kúu janu ma ji'in si'i xiso ña ma. 8i "’Má jin kani ini ndijin ja ni kijaa sa ñuu ñayivi a, te jin koo mani ndaka ñayii a. Vaa ja ni kijaa sa ya masu jin koo mani ndaka i, chi su'va su'va jin ko kuu i. % !Kovaa ndeva'a‑ni na in na kuña'a nuu ñayii ma ja masu kándija ña'a i maa sa a, suni saña tna ndaka'an sa nuu Yuva o Su'si iya iyo andivi ma ja masu iyo sa ji'in i. Ñayii ñatuu ka kandija Jesús ma chi masu jin ketna'a‑ka ini i ji'in ñayii ka kandija ya ma ,~Q Ndeva'a‑ni na in ma koyu'u te ndaka'an i nuu ñayii ma ja kándija ña'a i maa sa a, suni ndaka'an tna sa nuu Yuva o Su'si iya iyo andivi ma ja iyo sa ji'in i. g}G Chukan kúu ja má jin koyu'u ni chi ndijin chi ka ndee ya'vi xeen‑ka ni sana in lasaa ma. T|! Te sukan kúu ya ji'in ni, vaa onde ixi xini o a chi na'a ya na saa kúu. a{; Vaa jâ ka jini ni ja uu lasaa ma, jaku‑ni xu'un ka ndee ya'vi ti. Kovaa visi masu kiti ka ndee ya'vi ka kuu ti, kovaa nú masu kua'a maa Yuva o Su'si ma tnu'u chi masu kuu jin kun‑kava ni‑in ti nuu ñu'ú a. Gz Te má jin koyu'u ni ñayii kuu ka'ni ña'a ma, vaa yika‑ni ja yikikuñu ni a‑ni kuu ka'ni i, kovaa ini anua ni ma, masu kuu ka'ni i. Su'va jin koyu'u ni iya ndakan kuenda nuu ni ma nawa ni ka yo sa'a ni ka yo kuu ni ma, vaa maa ya chi kuu chunee ña'a ya nuu andeya ma te xnaa ya anua ni a ji'in yikikuñu ni a. y Te tna'a ja ká'an sa nuu maa ni a vitna ja ñatuu na ñayii ka niniso'o a, te jin ndaka'an ni nuu ka ndatna'a ñayii ma, te tna'a ja ká'an yu'u sa nuu ni a, te onde xini ve'e ma te jin kayu'u ni ja jin ndaka'an ni, sukan‑va'a jín kuni ñayii ma. x1 ’Chukan kúu ja másu ko jin koyu'u ni, vaa masu nawa iyo ja kuu koo yu'u, su'va ndaka ndatuu, te ñatuu nawa iyo yu'u ja masu jin kuni o. Vw% Kovaa nú tee yika yikuu kútu'va ma, te skua'a ñukuun de chi kenda de ja ko kuu de sukan kúu tee skua'a ña'a ma. Te suni ja va'a xeen kuu nú ñayii jinukuechi ma, te kenda i ko kuu i sukan kúu jito'o i ma. Te chukan kúu ja má jin sanuu ni, vaa nú saña, te ni ka xnani ña'a i Beelzebú ja nani suchi tátnuni nuu ndaka‑ka tachi ma, te kuiti kua'a‑ka ja u'vi jin ka'an i ja jin kuu ni ja ka kuu ni tee ka ndikin ña'a maa sa a. Na in jin koyu'u o Uv# ’Ñatuu ni‑in tee ja yika yikuu de kútu'va de nawa kaxtnu'u tee skua'a ña'a ma, te jini‑ka de sana tee skua'a ña'a ma, te ñayii jinukuechi ma, masu kanuu‑ka i sana tee kúu jito'o i ma. Ou Nú ka sondikin ña'a i ñuu ya'a, te jin koo ni in‑ka ñuu ma, vaa ja ndaa ká'an sa ja masu ndi'i jin ndakonduu ni ndaka ñuu Israel ya, te ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. t9 Te ja kuechi ja ka kandija ña'a ni maa sa a te jin saxiko ña'a ndaka ñayii ma ndijin, kovaa nú na in na kanda onde jinu ma chi ndani'i‑ta'vi i. 'sG ’Te jin koo tee ja jin xtekuechi de ñani de ma, sukan‑va'a jin ka'ni ñayii ma ñani de ma, te suni jin koo tna tee ma ja sukan jin sa'a de ji'in sayii de ma, te suni jin koo tna sayii tee ma ja jin ndakanaa i ji'in yuva i ma, te jin sa'a i ja jin ka'ni ñayii ma yuva i ma. sr_ vaa masu maa ni jin ka'an, chi vaa maa Xtumani Yuva o ma kaxtnu'u naxe jin ka'an jin kachi ni ora yukan. 9qk Kovaa nuna jin koo i jin xsia'a ña'a i yukan, máko jin ko ndi ini ni nawa jin kuña'a ni, vaa maa ora yukan‑ni, te maa Su'si ma sa'a ja jin ni'i ini ni nawa jin ka'an ni, dpA Ja kuechi maa sa te jin koo i jin xsia'a ña'a i nuu tee ka netniñu ñuu teyu ni ma ji'in nuu tee ka kuu rey ma, sukan‑va'a jin kaxtnu'u ni na in kúu sa nuu tee yukan ji'in nuu ñayii masu ñuu Israel ka kuu i ma. ,oQ ’Te jin ko koto va'a ni maa ni nuu ñayii ma, vaa jin koo i jin xsia'a ña'a i nuu ka iyo tee ka netniñu ma, te ini veñu'u lilikin ma jin kua'a ña'a i. )nK ’Ya'a te tétniñu ña'a sa sukan ka kuu ndikachi ma nuu ka iyo ndiva'u ma, te chukan kúu ja jin kuni ni nawa jin sa'a ni sukan sa'a koo ma, ja nú ni jini ti ja iyo yika ti ma chi ñama‑ni kua'an ti, te jin ko kuu tna ni sukan ka kuu sata ma ja masu na ja u'vi ka sa'a ti ma. umc Te ja ndaa ká'an sa ja kivi ndakan Su'si ma kuenda ma chi jin ndo'o xeen‑ka ñayii ñuu yukan sana ñayii ñuu Sodoma ma ji'in Gomorra ma. Kua'a tnundo'o jin kuni ñayii ka kandija Jesús ma nuu nda'a ñayii ñatuu ka kandija ya ma l7 Te nú ñatuu na in kúni ja koniniso'o i tnu'u ka kaxtnu'u ni ma, jin nde koo ni ve'e yukan xi ñuu yukan, te jin kaja ni'ni ni ñuyaka ja'a ni ma. @ky Te nú ñayii ka iyo ve'e yukan, ka iyo i ja kuu koo tnu'u mani ma ji'in i, te kéndoo tnu'u mani ma ji'in i, te nú ña'a, te ndákokuiñi tnu'u mani yukan, te jin nduta'vi maa ni. aj; Te nuna jin kivi koo ni ve'e ma, te jin kuña'a ni: “¡Kóo tnu'u mani ve'e ya'a!” Ni ’Te ndeva'a‑ni nde ñuu xi nde yu'u ñuu jin kivi koo ni, te jin ndanduku ni na in iyo ja kuu kuan‑ta'vi ña'a i, te jin kendoo ni ve'e yukan onde kenda kivi jin nde koo ni ñuu yukan. hw ni a jin kinda'a ni ja jin kuatniñu ni ichi ma, ni a jin kinda'a ni sa'ma ja jin ndaxsama ni maa ni, ni a ndijan ni ja jin ndaxsama ni, ni a yutnu jin kinda'a ni ja jin kituu ni, vaa ñayii satniñu ma chi iyo i ja koo ja kaa i nuu kenda i ma. Vg% ’Má jin kinda'a ni xu'un oro, ni a xu'un plata, ni a in‑ka xu'un, *fM Te ja ni taa Su'si ma ja ni ka kuta'vi ni ma, te jin ndaskuta'vi tna ni ñayii ma. Te jin kakan‑ta'vi ni nuu ya, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ma, te jin nduvii ñayii ka ndo'o kue'e lepra ma, te jin ndaxteku ni ñayii ni ka ji'i ma, te jin kene'e ni tachi ka yinee ini anua ñayii ma. heI Te ichi kuan koo ni ma te jin kaxtnu'u ni ja: “Jâ ni kuyatni ja sukan tatnuni Su'si ma.” hdI Su'va kuán koo ni ñuu Israel ya nuu ka iyo ñayii ka skenaa maa i sukan ka kuu ndikachi ma. mcS Te ndi‑uxi uu tee ya'a ni tetniñu Jesús ma, te ni tatnuni ya nuu de sukan jin sa'a de ma, te jiña'a ya: ―‍Máko jin koo ni nuu ka iyo ñayii masu ñayii ñuu Israel ya ka kuu i ma, ni a ñuu ñayii samaritano ma. rb] ji'in Simón tna'a tee ka nani cananita tee ni ka yo kanaa ji'in tee ñuu Roma ma, ji'in Judas Iscariote ma tee ke'en‑su'va Jesús ma. Ni tetniñu Jesús ma tee ka ndikin ya ma, ja na jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma Ea ji'in Felipe ma, ji'in Bartolomé ma, ji'in Tomás ma, ji'in Mateo tee ni yo ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in Jacobo sa'ya Alfeo ma, suni tna Lebeo ma tee nani tna Tadeo ma, a`; Te sa'a ka nani ndi‑uxi uu tee ni kana ya ma, te apóstol ni xnani ya ndi‑uxi uu de ma, (te apóstol ma kúni ka'an “tee ni tetniñu maa ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma”): Xinañu'u‑ka iyo tee kúu Simón tee ni nukonani Pedro ma, te iyo tna ñani de Andrés ma, ji'in Jacobo sa'ya Zebedeo ma, ji'in ñani de tee kúu Juan ma, _  Sani te ni kana Jesús ma uxi uu tee jin kondikin ya ma, te ni wa'a ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja maa ya, te kuu jin kene'e de tachi ka yinee ini anua ñayii ma, te kuu jin ndasava'a de ñayii ka ku'u ndeva'a‑ni kue'e ma ji'in ndaka nuu inu‑u'vi i ma. F^ &Chukan kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Iya Tátnuni ma ja na tetniñu‑ka ya ñayii jin satniñu, sukan‑va'a kuu ndututu ndi'i ndaka ja kúu kuenda ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ]  %Sani te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Kua'a xeen ja jin ndaxtutu o iyo, kovaa jaku‑ni ñayii jin satniñu ka iyo. /\W $Te ja ni jini ya kua'a xeen ñayii ma, te ni kunda'vi ini ya i, vaa masu na in jito ña'a, te ni ka jitenuu i sukan ka kuu ndikachi kiti ñatuu na in jito ña'a ma. [ #Kovaa Jesús ma, ni ndakonduu ya ni‑ka'nu yu'u ñuu Jerusalén ma, te káxtnu'u ya ini veñu'u lilikin ka iyo in in ñuu ma tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, te ndásava'a ya ñayii ma ndaka kue'e ka ndo'o i ma ji'in ndaka ndenu inu‑u'vi i ma. Z' "Kovaa tee ka kuu fariseo ma, ka ka'an de: ―‍Ja maa tachi tátnuni‑ka nuu ndaka‑ka tachi ma te ni kene'e de tachi ya'a ―‍ka kuu de ka ka'an de, kuechi ja ñatuu ka kandija de ya ma. Ni ka'an Jesús ma ja kua'a xeen tniñu iyo ja jin sa'a o nuu Su'si ma pYY !Te Jesús ma, ni kene'e ya tachi ma, te tee ñatuu kúu ka'an ma, ni kuu ni ndaka'an de. Te ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka ka'an i: ―‍Masu nama uun ka jini o ja sa'a ko kuu ñuu Israel ya ―‍ka kuu i ka ka'an i. oXW Nani ni ka nde koo de ma, te ni ki koo i ni ki xsia'a i in tee ja ni ndasañi'i ña'a in tachi. $WA Kovaa ni ka nde koo de yukan, te ni ka kaxtnu'u de nuu ñayii ni‑ka'nu ñuu ma. Ni sa'a Jesús ma ja ni ndaka'an in tee ni ndasañi'i ña'a in tachi ma V Te nuu ni ka ndanune nduchinuu tee yukan, te Jesús ma, ñukuun ni tatnuni ya nuu de ja ñatuu na in jin kuña'a de. U Sani te ni kiin nda'a ya nuu de ma, te jiña'a ya: ―‍Sukan ka kukanu ini ña'a ni a, te ko kuu sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. T- Te nuu ni kivi ya ini ve'e ma, te ni ka kenda koo tee inukuaa ma, te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ka kukanu ini ña'a ni ja kuu ndasava'a ña'a sa? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Ka kukanu ini ña'a sa, Señor ―‍ka kuu de ka jiña'a de. =Ss Ni ya'a Jesús ma yukan, te ni ka ndikin ña'a uu tee inukuaa, te ka kayu'u de ka jiña'a de: ―‍¡Kunda'vi ini ña'a ni, Sa'ya tata David! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. yRk Te ni jitenuu tnu'u ja sukan ni sa'a ya ma ni‑ka'nu ñuu ma. Ni ndasava'a Jesús ma nduchinuu uu tee inukuaa Q Kovaa Jesús ma chi nuu ni ka ke koo ñayii ma, te ni kivi ya nuu kátuu suchi si'i ma, te ni tnii ya nda'a i ma, te ni ndakoo i. 2P] Te jiña'a ya: ―‍Jin ke koo ni ke'e ma. Chi suchi si'i a chi masu ni ji'i i chi kixi i ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ndaka ñayii ma chi ni ka jakundee i Jesús ma. O  Te nuu ni kivi Jesús ma ini ve'e tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jini ya ja ka kayu'u ñayii ma ja ka nda'yu i ma. gNG Kovaa Jesús ma, ni konenuu ya, te ni jini ya ña, te jiña'a ya: ―‍Sa'ya sa, koo sii ini ni. Jâ ni nduva'a ni, vaa kuechi ja ni kukanu ini ña'a ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan‑ni, te ni nduva'a ña. mMS chi vaa jani ini ña: “Visi yika ja na kaki'i o sa'ma ndii ya ma, te nduva'a o”, jani ini ña. *LM Te iyo in ña'a ja jâ ni kuu uxi uu kuiya ja ku'u ña ja jati ña'a niñi. Te ni jan tu'va ña ichi yata Jesús ma, te ni ke'e ña yu'u sa'ma ndii ya ma, lKQ Te ni ndokuiñi Jesús ma, te ni ndikin ya de, te suni sukan ni ka sa'a tee ka ndikin ya ma. *JM Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni kenda in tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te jiña'a de: ―‍Sasi'i sa ma chi vitnañu'ni ni ji'i i, te vee sa. Ne'e ni, te jín koo o, te sonee ni nda'a ni a siki i, sukan‑va'a ndateku i ―‍kúu de jiña'a de. I  Te ni masu tnaa o ndute uva yika ni ju'ni o ma in nuu ñií kiti jâ ni kuu kii iyo ma, vaa ndute uva ma chi sa'a de ja te'nde ñií ma, te skenaa o ndute uva ma ji'in ñií ma. Chukan kúu ja tnaa o ndute uva yika ni ju'ni o ma in nuu ñií jaa ma, te jin kendoo va'a nduu nduu i ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ndaxteku Jesús ma sasi'i tee nani Jairo ma, te ni ndasava'a ya in ña'a )HK ’Ni‑in ñayii ndasa'a i in sa'ma tu'u te ndachu'un i in sa'ma jaa, chi vaa sa'ma jaa ma chi ndatiyi i, te kachi i ja tu'u ma, te ka'vi‑ka te'nde i. XG) Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Xi jin koo ndite ñayii ka iyo viko tnánda'a ma, te vitna ja ka iyo‑ka i ji'in suchi yii tnánda'a ma? Kovaa kenda kivi ja jin xtandiyo i suchi tnánda'a ma. Te nuna kenda kivi yukan, sana jin koo ndite ñayii ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja in ja jaa ma chi masu ndáketna'a i ji'in ja tu'u ma *FM Sani te tee ka ndikin Juan ma, ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¿Nava'a saña ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka iyo ndite sa ji'in de te ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, te tee ka ndikin ña'a ndijin a chi ñatuu ka sa'a de sukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. fEE Kuán koo ni, te jin skua'a ni nawa kúni ka'an tnu'u Su'si a nuu ká'an ma: “Masu kúni sa ja jin ka'mi ni kiti jin ndataa ni nuu sa, su'va ja kúni sa kúu ja na jin kunda'vi ini ni tna'a ni ma.” Te saña chi masu vee sa ja ndakana sa ñayii ka jani ini ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu i ma, chi vee sa ja ndakana sa ñayii ka ndakunitnuni i ja ka ndiso kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ñatuu ka iyo ndite tee ka ndikin ya ma #D? Kovaa ni jiniso'o Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Ñayii ka iyo va'a ma chi ñatuu ka jiniñu'u i tee tatna ma, chi yika‑ni ja ñayii ka ku'u ma. ~&}|| {tzzHyxxowwZvuttEsrr@qbpommZlWkji0gfdeedccfa`_M]\[ZYYVXX,W(VpUGSSGRjQPP;ONALL8K.JIHH>J=Te jiña'a ya: ―‍Te ndijin, ¿na in kúu sa, ka ka'an ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. ;koTe ni ka ndakone'e de: ―‍Jaku ñayii ma, ka ka'an i ja Juan tee skuandute ma kúu ni, te jaku‑ka i ma ka ka'an ja Elías ma kúu ni, te jaku‑ka tuku i ma ka ka'an ja tee kúu Jeremías ma xi in‑ka tna'a tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. j Sani te kua'an Jesús ma ichi ñuu Cesarea ma ja iyo ñuu Filipo ma, te ichi kua'an ya ji'in de ma, te ni jikan‑tnu'u ya tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nawa ka ka'an ñayii ma, na in kúu saña, ja ni kenda ñayivi sa ñuu ñayivi a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni Sani te ni ka jaku'ni ini de ja ñatuu ni jiña'a ya ja jin konee de cuidado ji'in levadura ja xsjaa xtatila ma, su'va ja jin konee de cuidado ji'in tnu'u ka kaxtnu'u tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma kúu ja ni jiña'a ya ma. Pedro ma, ni ka'an de ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma }hs ¿Te nava'a ñatuu ni ka jaku'ni ini ni ja ni ka'an sa nuu ni a? Vaa masu ja kuu xtatila ma kúu ja ni ka'an sa sukan ma. Jin konee ni cuidado ji'in levadura tee ka kuu fariseo ma ji'in levadura tee ka kuu saduceo ma ―‍kúu ya jiña'a ya. g Te nuu ni wa'a sa ja ni ka jaa kuun mil tee ma, te suni uja‑ni xtatila ma te ni kanda ma, te ¿na saa‑ka chika ni ka ndaxtutu ni ma? ^f5 ¿Nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda? ¿Ñatuu ka na'a ni ja u'un‑ni xtatila ma, te ni wa'a sa ja ni ka jaa u'un mil tee ma? ¿Te ñatuu ka na'a ni na saa‑ka chika xtatila ma ni ka ndaxtutu ni ja ni ndoo ma? ]e3Te ni jinitnuni Jesús ma, te chukan kúu ja jiña'a ya: ―‍Ndijin chi vala‑ni ka jaku'ni ini ni, te ñatuu ka kukanu ini va'a ña'a ni. ¿Nava'a ka ndi ini ni ja ñatuu na xtatila ma ka yinda'a ni a? >duTe tee ka ndikin ya ma, ka ndaxtekuechi tna'a de, te ka ka'an de: ―‍Kuechi ja masu na xtatila ka yinda'a o ma, chukan kúu ja ká'an ya sukan ―‍ka kuu de ka ka'an de. Hc Te Jesús ma, sa'a ni jiña'a ya: ―‍Jin ko koto va'a ni maa ni, ja ma jin kuatniñu ni levadura tee ka kuu fariseo ma ji'in levadura tee ka kuu saduceo ma ―‍kúu ya jiña'a ya. bwTe tee ka ndikin ya ma, kuan koo de in‑ka yu'u mar ma, kovaa ni ka ndunaa de ja jin kinda'a de ja jin kaa de. Za-Chukan kúu ja ñayii tiempu ya'a, masu ka sa'a i ja va'a. Ka jikan i in milagru, kovaa masu kua'a‑ka ya, yika‑ni ja milagru ni sa'a ya ji'in tee kúu Jonás ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni xndoo ya de, te kua'an ya. Ni xtu'va Jesús ma tee ka ndikin ya ma ja na jin konee de cuidado tnu'u ka kaxtnu'u tee ka kuu fariseo ma C`Te xtnee ma, te ka ka'an ni: “Ki'i xeen kajin, vaa iyo viko, te iyo kua'a andivi a”, ka kuu ni ka ka'an ni. ¡Kovaa sanda'vi‑nka ja ka jini ni te masu ka ndasa'a ni kuenda! Ka nde'ya ni ichi andivi ma, te ka jini ni nawa ko kuu, kovaa masu ka ndasa'a ni kuenda nawa yikuu Su'si a sa'a ya in kivi in kivi a. _wTe ni ndakone'e ya: ―‍Nú ve kunee ma, te ka ka'an ni: “Va'a‑ni iyo tiempu a, vaa andivi a chi iyo kua'a.” u^ eNi ka kenda koo tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma, te ka jikan de ja na sa'a Jesús ma in milagru kua'a Su'si iya iyo andivi ma, vaa ja ka jitotnuni de ya ma kúu, sukan‑va'a jin kuni de nú vee ndija ya nuu Su'si ma. ]#'Te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu ñayii ma, te ni ndaa ya nuu barcu ma ji'in tee ka ndikin ya ma, te kua'an ya ichi ñuu nani Magadán ma.k\O&Ndaka tee ni ka jaa ma, sukan kuun mil de ka kuu, te siin ka kuu ña'a ma ji'in suchi kuechi ma. [ %Te ni ka jaa ndaka ñayii ma onde ni ka ndutu chii i. Te ni ka ndaxtutu de ja ni ndoo‑ka ma, te ni ndachitu uja‑ka chika. jZM$Te ni tnii ya ndi‑uja xtatila ma ji'in tiaka ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja iyo xtatila jin kaa ñayii ma. Te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma. Te tee yukan, ni ka wa'a de ja jin kaa ñayii ma. VY%#Sani te ni tatnuni ya nuu ñayii ma ja na jin kunukoo i nuu ñu'ú ma. @Xy"Te Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Na saa xtatila ka neva'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. ―‍Uja xtatila ji'in jaku‑ni tiaka lilikin ―‍ka kuu de ka jiña'a de. BW}!Te tee ka ndikin ya ma, ni ka ndakone'e de: ―‍¿Naxe kuu jin ni'i o ja jin kaa ñayii a? Chi vaa in nuu masu nawa iyo kuiti kúu nuu ka iyo o a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. fVE Sani te Jesús ma, ni kana ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Kúnda'vi ini sa ndaka ñayii ya'a, vaa ni kuu uni kii ka iyo o ji'in i, te ñatuu nawa ka neva'a i ja jin kaa i. Te masu kúni sa ja ndatetniñu sa i jin nu koo i ve'e i ma, vaa ñatuu jin kaa‑ka i a, te nasa jin kuita i ichi jin nu koo i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 5UcTe ûni ni ka sa'vi‑nka ini ñayii ma ja ni kuu ni ka ndaka'an ñayii ñatuu kuu jin ka'an ma, ji'in ñayii ñatuu ka kanda nda'a i ma, te ni kuu ni ka ndakanda nda'a i ma, te ñayii inucojo ma, ni kuu ni ka ndakaka va'a i, te ñayii inukuaa ma, ni kuu ni ka ndundijin nuu i ma, te ndaka i ka ndachiñu'u Su'si ñuu Israel ma. Ni sa'a Jesús ma ja ni ndukua'a xtatila ma ji'in tiaka ma, te ni kanda ja ni ka jaa kuun mil tee BT}Te ni ka jan tu'va ña'a kua'a ñayii ma, te kuan koo i ji'in ñayii inucojo ma, ji'in ñayii inukuaa ma, ji'in ñayii masu kuu jin ka'an i ma, ji'in ñayii ñatuu ka kanda nda'a i ma, ji'in ñayii ka ku'u ndeva'a‑ni kue'e ma, te ni ka jan xsia'a i ndaka ñayii ka ku'u ma nuu iyo ya ma, te ni ndasava'a ya i. S}Jesús ma, ni ya'a ya yukan, te ni kenda ya yu'u mar ñuu Galilea ma, te ni kaa ya yuku ma, te ni jinkoo ya yukan. RSani te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ndijin chi ûni ni jaku'ni ini ni te kúkanu ini ña'a ni. Te na ko kuu sukan kúni ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te maa ora yukan, te ni nduva'a sasi'i ña ma. Ni ndasava'a Jesús ma kua'a xeen ñayii +QOKovaa maa ña chi jiña'a ña: ―‍Saa vi, Señor, kovaa onde la‑ina ma ka jaa ja ka ndaxtutu ti ja ka sunkava jito'o ti ma ―‍kúu ña jiña'a ña. $PAKovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Masu va'a ja xtandee o ja ka jaa suchi kuechi ma te kua'a o ja jin kaa la‑ina ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ,OQSani te ña'a ma, ni jan tu'va ña Jesús ma, te ni jinkuiñi jiti ña nuu ya ma, te jiña'a ña: ―‍Señor, chindee ña'a ni ―‍kúu ña jiña'a ña. wNgKovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Te ka jani ini ni ja ni tetniñu ña'a Su'si ma sukan‑va'a chindee sa maa in‑ni ñayii ñuu Israel ma ja ka kuu i sukan ka kuu ndikachi ni ka ski'in maa ti ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. zMmKovaa Jesús ma, masu nawa ni ndakone'e ya. Te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, te ni ka xtetuu de ya ka jiña'a de: ―‍Tatnuni ni ja na ki'in ña chi káyu'u káyu'u ña ndikin ña vee ña ―‍ka kuu de ka jiña'a de. mLSSani te ni kenda in ña'a ñuu Canaán ma ja iyo ña ñuu yukan, te káyu'u ña jiña'a ña: ―‍Jesús, Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni. Sasi'i sa ma chi ndó'o néni i ja yinee ña'a in tachi ―‍kúu ña jiña'a ña. PKSani te kua'an Jesús ma ichi ñuu nani Tiro ma ji'in Sidón ma. >JuNdaka tnu'u ya'a ka kuu ja ka sa'a ja kútne'e ini anua ñayii ma te ka jiso kuechi i nuu Su'si ma. Kovaa ja ñatuu ndánda'a ñayii ma te kaa i xita ma, masu sa'a i ja kútne'e ñayii ma nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. In ña'a masu judía ma, ni kukanu ini ña ja Jesús ma chi kuu chindee ña'a ya IVaa onde ini anua ñayii ma ka ñu'u ndaka ja u'vi ma, te chukan kúu ja kénda ja ka jani ini i ma, ja jin ka'ni i tna'a i ma, ji'in ja ñayii ni ka tnanda'a ma, te ka kivi nduu i ji'in in‑ka ñayii ma, ji'in ja jin kivi nduu i ji'in ndi‑in ndi‑in ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in i ma, ji'in ja jin sakui'na i ma, ji'in ja ka ka'an i tnu'u ñayii ma, ji'in ja ka ka'an kini i ma. aH;Kovaa ndaka ja u'vi ñu'u ini anua o a, te cha'a kúu ja satne'e ña'a i nuu Su'si ma. rG]¿Te ñatuu ka jaku'ni ini ni ja ndaka ja kívi ini yu'u o a chi chii o a kée i, te jínu, te ndée i? QFTe jiña'a ya: ―‍¿Te ni ndijin, ñatuu ni ka jaku'ni ini ni? !E;Kovaa Pedro ma chi ni ndakone'e de, te jiña'a de: ―‍Kaxtnu'u ni nuu sa nawa kúni ka'an tnu'u vijin ni ka'an ni ma ―‍kúu de jiña'a de. DyMá jin sanuu ni, vaa ñayii inukuaa ka kuu de, te ka kuni de ja jin skaka de in‑ka ñayii kuaa ma. Vaa ka jini maa ni ja nú in tee kuaa ma, te skaka de in‑ka tee kuaa ma, te nú iyo in kava chi nduu de jin kê koo ―‍kúu ya jiña'a ya. C Te maa ya chi ni ndakone'e ya, te jiña'a ya: ―‍Ndaka yutnu ja ñatuu ni sunkoo Yuva sa iya iyo andivi ma, tava ya tnu. ^B5 Sani te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, te ka jiña'a de: ―‍¿Jini ni ja sukan‑ni ma, te tee ka kuu fariseo ma, ni ka ndakiti ini de ja ni ka jiniso'o de ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 8Ai Vaa masu ja kivi yu'u o a kúu ja satne'e i ini anua o a, su'va ndaka ja u'vi ñu'u ini anua ñayii ma kúu ja sa'a ja satne'e ña'a i nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. }@s Sani te Jesús ma, ni kana ya ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Jin koniniso'o ndaka ni, te jin jaku'ni ini ni. X?) Masu nde jiniñu'u ja ka sa'a i tnu'u ja ka chiñu'u ña'a i ma,
vaa ja ka kaxtnu'u i ma, ndimaa ja ka tatnuni ñayii ma kúu. Sa'a ni jiña'a Su'si ma te ni ndaka'an Isaías ma, ―kúu ya jiña'a ya. >{Ñayii ya'a chi ñií yu'u‑ni i a ka chiñu'u ña'a i,
kovaa ini anua i ma chi jika‑ni ka iyo i nuu sa a. 9=k’¡Masu ka sa'a ni sukan ka ka'an ni a! Va'a‑ni ni ka'an tee kúu Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ja jin kuu ni nuu ni ka'an de sa'a ma: |<qTe suni ka ka'an ni ja nú in ñayii ká'an sukan ma chi masu nawa kuu‑ka ja kava respetu i nuu yuva i ma xi nuu si'i i ma. Te sukan, te ka xnaa ni ja ni tatnuni Su'si ma, kuechi ja ka jatanuu ni ja jin sa'a ni sukan ka jani ini maa ni ma. M;Kovaa maa ni chi ka ka'an ni ja in ñayii chi kuu kuña'a i nuu yuva i ma xi nuu si'i i ma: “Ma kuu chindee‑ka ña'a sa, chi vaa ndaka ja neva'a sa ya chi jâ ni ndakua'a sa nuu Su'si ma.” e:CTe Su'si ma, ni ka'an ya: “Jin kava respetu ni nuu yuva ni ma ji'in nuu si'i ni ma”, te “Ñayii ká'an u'vi i ja kuu yuva i ma xi ká'an u'vi i ja kuu si'i i ma, ñayii yukan chi ûni kûu i”, ni tatnuni ya ma. H9 Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a ka ndi ini xeen‑ka ni tna'a ja ka jani ini maa ni ja játna ini Su'si ma, te ñatuu ka sa'a ni ja ni tatnuni ndija ya ma ja jin sa'a ni ma? Q8―‍¿Nava'a tee ka ndikin ña'a ndijin ma, ñatuu ka ndikin de sukan ni ka yo sa'a tna'a o tee jana'a‑ka ma? Vaa ñatuu ka ndanda'a de nú jin kaa de xita ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. J7 Sani te ni ka kenda koo tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ka iyo de ñuu Jerusalén ma. Te ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ni ka jikan‑tnu'u de ya: |6q$Te ûni ka jikan‑ta'vi xeen i nuu ya ja na kua'a ya tnu'u ja na jin kaki'i nda'a ñayii ka ku'u ma visi yika ja yu'u sa'ma ndii ya ma te jin nduva'a i. Te ndaka ñayii ni ka yo kaki'i nda'a yu'u sa'ma ndii ya ma chi ni ka yo nduva'a i.&5E#Te tee ñuu yukan, ni ka ndakuni de Jesús ma, te ni ka kaxtnu'u de nuu ñayii ni‑ka'nu ñuu yukan, te ni ki koo ñayii ma ji'in ndaka ñayii ka ku'u ma. ]43"Ni ka ya'a de ji'in ya nuu ndute ma, te ni ka kenda koo de ñuu Genesaret ma. e3C!Te tee ka iyo ini barcu ma, ni ka ndachiñu'u de ya, te ka jiña'a de: ―‍Ja ndaa kúu ja Sa'ya Su'si ma kúu ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Jesús ma, ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u ja ka iyo i ñuu Genesaret ma \21 Sani te ni ka nda koo ya ji'in de nuu barcu ma, te ni ndukuee kajin yi'i ma. e1CTe ora yukan Jesús ma, ni skuili ya nda'a ya ma, te ni ndatnii ya Pedro ma, te jiña'a ya: ―‍¡Ndijin chi vala‑ni kúkanu ini ña'a ni! ¿Nava'a ñatuu ûni ni kukanu ini ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. H0 Kovaa ni jini de ja yi'i xeen kajin ma, te kuan kêe de nuu ndute ma nkuu, te ni kayu'u de jiña'a de: ―‍¡Señor! ¡Má kua'a ni tnu'u ja kêe sa nuu ndute a! ―‍kúu de jiña'a de. /-Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ne'e ni. Sani te Pedro ma chi ni nuu de nuu barcu ma, te jika de nuu ndute ma kua'an de nuu iyo Jesús ma. +.OKovaa Pedro ma chi ni ndakone'e de: ―‍Señor, nú maa ni kúu, tatnuni ni ja na kuu kaka sa nuu ndute a te jan tu'va ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. '-GKovaa sani te ni ka'an ya, te jiña'a ya: ―‍Jin koneva'a ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu chi maa sa kúu, te má jin koyu'u ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ,+Kovaa nuu ni ka jini de ya ja jika ya nuu ndute ma, te ni ka yu'u de, vaa ka ka'án de ja in ñi'na kúu, te ni ka kayu'u de ja ni ka yu'u de. c+?Nuu ve ndii ma, te Jesús ma, jika ya kua'an ya nuu ndute ma ichi nuu ka iyo de ma. :*mTe barcu ma chi jâ ni kujika tnu kuan no'o tnu nuu ndute ma. Te jánee jándita tnu sa'a nuu ndute ma, vaa kajin yi'i ma chi su'va vee i ichi nuu kuan nu koo de ji'in tnu ma. J) Te nuu ni jinu ni ndakuan‑ta'vi ya nuu ñayii ma, te kua'an maa in‑ni ya ichi yuku ma, ja ndatnu'u ya ji'in Yuva ya Su'si ma. Te nuu ni kunee ma, te ni kendoo maa in‑ni ya ichi yuku ma. _(7Ni jinu, te ni sa'a Jesús ma ja tee ka ndikin ya ma, jin koxtnuu de jin nda koo de nuu barcu ma, sukan‑va'a xi'na‑ka de jin ya'a in‑ka yu'u mar ma, sana ki'in ya nani ndakuan‑ta'vi ya nuu ñayii ma. '5Te ñayii ni ka jaa ma chi u'un mil tee ma ni yo kúu. Te masu ni ka ka'vi i ña'a ma ji'in suchi kuechi ma. Jesús ma, ni jika ya nuu ndute mar ma &7Ndaka ñayii ma, ni ka jaa i onde ni ka ndutu chii i ma. Te su'va ni ndoo‑ka, te ni ka ndachitu uxi uu‑ka chika ta'vi xtatila ma ji'in tiaka ma. T%!Sani te ni tatnuni ya ja jin kunukoo ñayii ma nuu yi'i ma. Sani te ni ke'en ya u'un xtatila ma ji'in uu tiaka ma, te ni ndonenuu ya ichi andivi ma, sukan‑va'a ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja iyo ja jin kaa de ma, te ni ta'vi ya xtatila ma. Sani te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, te ni ka wa'a de ja jin kaa ñayii ma. ^$5Te jiña'a ya: ―‍Ne'e koo ji'in ni nuu iyo sa ya ―‍kúu ya jiña'a ya. #Te ni ka ndakone'e de: ―‍Yika‑ni ja u'un‑ni xtatila ji'in uu‑ni tiaka ka neva'a sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. "Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Masu jiniñu'u ja jin koo i. Jin kua'a maa ni ja jin kaa i ―‍kúu ya jiña'a ya. @!yKovaa nuu ve kukuee‑ka ma, te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, te ka jiña'a de: ―‍Jâ ve kukuee, te nuu ka iyo o ya chi in nuu masu nawa iyo kuiti kúu. Ndakuan‑ta'vi ni nuu ñayii a, sukan‑va'a jín koo i ichi yu'u ñuu a, na jin kuaan i ja jin kaa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 9Ja ni nuu Jesús ma nuu barcu ma, te ni jini ya kua'a xeen ñayii ma, te ni kunda'vi ini ya i, te ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u kuan koo ji'in i ma. B} Te Jesús ma, nuu ni jiniso'o ya ja sukan ni ji'i Juan ma, te kua'an ya ji'in tee ka ndikin ya ma in nuu barcu in nuu kuu jin koo‑ni maa de ji'in ya. Kovaa kua'a ñayii ni ka jiniso'o ja kuan koo de ji'in Jesús ma. Sani te ni ka ke koo i ñuu i ma, te ni ka ndikin i ya, te kuan koo i ichi kua'an ya ma. 7 Sani te ni ki koo tee ni ka yo ndikin Juan ma, te ni ka ndake'en de ñunde'yu tee ma, te ni ka chu'u de, te kuan koo de, te ni ka ndakaxtnu'u de nuu Jesús ma ja sukan ni kuu ma. Ni sa'a Jesús ma ja ni ndukua'a xtatila ma ji'in tiaka ma, te ni kanda ja ni ka jaa u'un mil tee  Te ni ki koo i ni ki xsia'a i ko'o ñunee xini Juan ma nuu nda'a suchi si'i ma, te ni jan xsia'a i nuu si'i i ma ja na kuni ña. N Te ni tatnuni de ja jin koo i vekaa ma jin xtandoso i xini Juan ma. T! Sani te rey ma, ni kuxii ini de, kovaa kuechi ja jâ ni skuiso de ma te ni ka jiniso'o ñayii ka nukoo ji'in de nuu mesa ma, chukan kúu ja ni jiña'a de ja jin sa'a i sukan jiña'a suchi si'i ma. +OTe suchi si'i ma, jâ ni ska'an ña'a si'i i ma xinañu'u‑ka, te jiña'a i: ―‍Taa ni xini Juan tee skuandute ñayii ma in nuu ko'o ―‍kúu i jiña'a i. MTe chukan kúu ja ni skuiso de ja kua'a de ndaka nawa kakan maa i. 4aKovaa kivi yikuu viko kivi ndí'i Herodes ma kuiya ma, te ni kivi sasi'i Herodías ma nuu ka iyo ndaka ñayii ma, te ni jitaja'a i, te ni jatna ini xeen Herodes ma. ;oTe Herodes ma, ni yo kuni de ja ka'ni de tee ma, kovaa ni yo yu'u de ñayii ñuu ma, vaa ka ka'an i ja Juan ma, in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de. -Vaa Juan ma, ni yo jiña'a de: ―‍Masu va'a‑ni ja koo ni ji'in ña'a jiña, vaa téku‑ka yii ña ma ―‍ni yo kuu de ni yo jiña'a de. H Vaa Herodes ma kúu tee ni tnii Juan ma, te ni ju'ni de Juan ma ji'in yo'o kaa, te ni chinee de tee ma vekaa ma, ja kuechi ña'a kúu Herodías ma, ñasi'i ñani de tee kúu Felipe ma. iKTe jiña'a de nuu tee ka jinukuechi nuu de ma: ―‍Tee ya'a kúu Juan tee skuandute ñayii ma, te ni ndateku de ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te chukan kúu ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu nuu de a ―‍kúu de jiña'a de. ] 5Te kivi yukan Herodes tee kúu tetrarca ma, ni jiniso'o de ja sukan sa'a Jesús ma. a; :Te ñatuu ni sa'a ya kua'a milagru vaa yukan chi masu nde ka kandija i ya ma.4a 9Te ni ka ndakiti ini i ja ká'an ya ma. Kovaa jiña'a Jesús ma: ―‍Ni‑ka'nu ñuu ñayivi a chi ka chiñu'u i in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, kovaa ñuu maa de ma ji'in ñayii ve'e de ma, masu na nde ka chiñu'u i de. Te sukan ka sa'a ña'a ni vitna ―‍kúu ya jiña'a ya. $A 8¿Te masu ya'a ka iyo tna ku'va i a ne'un ndaka o a? ¿Ndenu ni kutu'va i ndaka cha'a ja ká'an i a ji'in ja sa'a i a? ―‍ka kuu ñayii ma ka ka'an i. *M 7¿Masu suchi ya'a kúu sa'ya carpinteru ma? ¿Masu si'i i kúu ña'a nani María ma? ¿Te masu ñani i ka kuu Santiago ma, José ma, Simón ma, ji'in Judas ma?  6Nuu ni ndenda ya ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya tnu'u ya ma nuu ñayii ka iyo ini in veñu'u luluu ma. Te ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Ndenu ni kutu'va suchi ya'a ndaka tnu'u ndichi ká'an i a ji'in milagru sa'a i a? T ! 5Te nuu ni jinu ni ka'an Jesús ma tnu'u vijin ya'a, te kuan no'o ya. . U 4Te jiña'a ya: ―‍Chukan kúu ja ndaka tee ka skua'a tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te nuna jin kutu'va‑ka de sukan tátnuni Su'si iya iyo andivi ma, te jin ko kuu de sukan kúu in tee va'a in tee ndichi jito va'a ñayii ka iyo ve'e de ma, te kéne'e de ja vava'a neva'a de ma, ja jaa ma ji'in ja jâ ni kuu kii‑ka iyo ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ñayii ka iyo ñuu maa Jesús ma chi masu nde ka kandija i ya S  3Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ni ka jaku'ni ini ni ndaka ja ká'an sa a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te maa de ni ka ndakone'e: ―‍Ni ka jaku'ni ini sa, Señor ―‍ka kuu de ka jiña'a de.  7 2Te jin skee i ñayii ni ka yo sa'a ja u'vi ma nuu káyu kóko ñu'u i'ni ma, te jin ndanda'yu i, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki ja jaa ma ji'in ja jâ ni kuu kii‑ka iyo ma # ? 1Te suni sukan ko kuu kivi naa ñuu ñayivi a chi kenda koo ángel ma, te jin ndaxtutu i ndaka ñayii ka sa'a ja u'vi ma ne'un ñayii ka sa'a ja va'a ma. P 0Te nuu jâ ni chitu ñunu ma, te ni ka ndatava i. Te ni jan koo i yu'u ndute ma, te ni ka ndakaji i tiaka va'a ma, te ni ka ndatnaa i ti nuu chika ma. Te kiti masu ka iyo va'a ma, ni ka skana i ti. 0Y /’Te suni sukan kúu in ñunu táva tiaka ma, sukan kúu nuu tatnuni Su'si ma, vaa ni ka skee i ñunu ma nuu mar ma, te ni ka jakun‑nee ndaka jichi tiaka ma. Y+ .Te ni ndani'i de in perla vivii xeen‑ka kaa, te suni ni ja'an de, te ni ndaxiko de ndaka ja neva'a de ma, te ni jaan de perla vivii‑ka kaa ma. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki ñunu táva tiaka ma {o -’Te suni inuu kúu nuu tatnuni Su'si ma ji'in in tee ndákuaan yuu vivii nani perla ma te ndáxiko de ma. ~u ,’Te suni nuu tatnuni Su'si ma kúu sukan kúu in ja ndee ya'vi xeen, te yinee yu'u i ini itu ma. Chukan kúu ja in tee, ni ndani'i de ja ndee ya'vi xeen yinee ini itu yukan ma, te ni ndachu'u va'a‑ka de, te ni ja'an sii ini de ni jan nu xiko de ndaka ja neva'a de ma, te ni ndakuaan de ñu'ú yukan. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki yuu vivii nani perla ma %C +Sani te ñayii ka sa'a ja va'a ma, vivii jin kona'a i nuu tatnuni Yuva o Su'si ma, sukan yé'e ni'ni kandii ma, sukan jin kona'a i. ’Te nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki in ja ndee ya'vi xeen ja yinee yu'u i ini itu ma 4a *Te jin tnaa i ñayii yukan ma nuu káyu kóko ñu'u i'ni ma, vaa yukan kúu nuu jin ndanda'yu i, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i ma. y )Te maa sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, tetniñu sa ángel sa ma, te jin ndaxtutu i ndaka ñayii ni ka yo sa'a ja u'vi ma te ni ka yo ska'an i ñayii ma ja jin sa'a tna i ja u'vi ma, sukan‑va'a ma jin koo‑ka i nuu tatnuni sa ma. uc (Te sukan jin ndaxtutu i yi'i ma te jin ka'mi i nuu ñu'u ndú'va ma, sukan ko kuu kivi naa ñuu ñayivi a. .U 'Te suchi ni xsiava ndikin yi'i ma kúu tachi ma, te kivi jin ndaxtutu ñayii ma kúu kivi xnaa Su'si ma ñuu ñayivi a. Te ñayii jin ndaxtutu ma ka kuu ángel ma. !~; &Te itu ma kúu ñuu ñayivi a. Te triu va'a ma ka kuu ñayii jin kivi koo nuu tatnuni Su'si ma, te yi'i ma ka kuu ñayii ka sa'a sukan kúni tachi ma. } %Te ni ndakone'e ya, te jiña'a ya: ―‍Tee ni saka triu ma kúu saña, ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. |/ $Sani te ni ndakuan‑ta'vi Jesús ma ñayii ma, te ni ndivi ya ini ve'e ma. Te ni ka jan tu'va ña'a tee ka ndikin ya ma, te ka jiña'a de: ―‍Ndakaxtnu'u ni nawa kúni ka'an tnu'u vijin ja ni ka'an ni ja kuu yi'i ni kana itu triu ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. P{ #Te sukan ni yo sa'a ya, sukan‑va'a ko kuu ndaka sukan ni ka'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma:Ka'an sa tnu'u vijin nuu ñayii ma.Kaxtnu'u sa tnu'u ka iyo yu'u onde nuu ni sa'a Su'si ma ñuu ñayivi ya, ‍kúu de ká'an de. Ni kaxtnu'u Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin triu ma ji'in yi'i ma 8zi "Te ni ka'an Jesús ma ndaka tnu'u vijin ya'a nuu ñayii ma. Te ni‑in tnu'u ni yo ka'an ya ma ñatuu ni yo kaxtnu'u ndijin ya, su'va ndimaa tnu'u vijin ni yo ka'an ya. y) !Te ni ka'an Jesús ma in‑ka tnu'u vijin, te jiña'a ya: ―‍Sukan sa'a levadura ma, sukan ko kuu nuu tatnuni Su'si ma. Vaa nú in ña'a, ni sakanuu ña levadura ma ji'in uni jichi ñujan triu ma, te levadura ma ni‑ka'nu kivi i, onde kundee i xsjaa i ni‑ka'nu ñujan ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni yo ka'an Jesús ma tnu'u vijin ma nuu ñayii ñatuu ka jan‑ta'vi sii ini tnu'u ya ma x' Te ndikin ma chi in ja luluu ti'i‑ni kúu i ne'un ndaka‑ka ndikin iyo ñuu ñayivi a, kovaa nuu ni jite i ma, te ni ja'nu in yutnu kui'i, te kúu sukun sukun tnu, te suu tnu sukun xeen‑ka sana ndaka‑ka ja ka sunkoo ñayii ma nuu huerta i ma, te lasaa ka ndava andivi ma chi kuu jin sa'a ti taka ti ne'un nda'a tnu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin levadura ma hwI Te ni ka'an Jesús ma in‑ka tnu'u vijin, te jiña'a ya: ―‍Sukan kúu in ndikin tnu mostaza, sukan ko kuu ja tatnuni Su'si iya iyo andivi ma. Te in tee, ni tnii de ndikin tnu mostaza ma, te ni skee de itu de ma. v Jin kua'a ni tnu'u, te jin kua'nu kaa maa i te onde kivi jin ndaxtutu o triu ma, te kuña'a sa tee jin ka'nde ma: Jin ndaxtutu ni xinañu'u‑ka yi'i ma, te in nu'ni in nu'ni jin ku'ni ni, sukan‑va'a jín kayu i. Kovaa triu ma chi jin ndaxtutu ni, te jin ndatnaa va'a ni.” Sa'a kuña'a tee xi‑itu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ndikin tnu mostaza ouW Te jiña'a de: “Ña'a. Nú ña'a, te ja jin tnu'u ni yi'i ma, te nasa jin tnu'u tna ni triu sa ma. Vt% Te maa tee xi‑itu ma jiña'a: “In suchi ñatuu kétna'a ini ji'in sa ni sa'a sa'a.” Te ka jiña'a tee ka jinukuechi nuu de ma: “¿Kúni ni ja jin koo sa jin tnu'u sa?”, ka kuu de ka jiña'a de. Ss Te tee ka jinukuechi nuu tee xi‑itu ma, ni ka kenda koo de, te ka jiña'a de: “Señor, ¿masu triu va'a ni saka ni ini itu ni ma? ¿Te nava'a ni ka jite kua'a yi'i ma?”, ka kuu de ka jiña'a de. Qr Te nuu ni jite triu ma te ve kua'nu i ma, sani te ni jite tna yi'i ma. q Te nani kixi de ma, ni kii suchi ñatuu kétna'a ini ji'in de ma, te ni xsiava i ndikin yi'i ne'un triu ma, te kua'an i. 'pG Ni ka'an ya in‑ka tnu'u vijin, te jiña'a ya: ―‍Sukan tátnuni Su'si iya iyo andivi ma, inuu kúu i ji'in in tee ni saka ini itu de ma triu va'a. o3 Kovaa in jichi‑ka ñayii ma chi ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te ka kandija i, te vivii ka sa'a i sukan kúni Su'si ma. Te ñayii ya'a chi sukan ka kuu triu ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ma, sukan ka kuu i. Vaa jaku i ma ka kuu sukan ka kuu yoko triu ja ni ka wa'a i cientu triu ma, te jaku‑ka i ma ka kuu sukan ka kuu yoko ni ka wa'a uni xiko (60) triu ma, te jaku‑ka i ma ka kuu sukan ka kuu yoko ni ka wa'a oko uxi (30) triu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin triu ma ji'in yi'i ma n Jaku‑ka ñayii ma chi sukan ka kuu triu ni ka jinkava ne'un iñu ma ka kuu i. Ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a ma, kovaa ndaka tniñu iyo ñuu ñayivi ya'a, ka xndi ini xeen ña'a i, te ka ndi ini xeen i ja jin koo xu'un i, te ndaka cha'a, kívi ña'a i te xnda'vi ña'a i, te ka ndunaa i tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te chukan kúu ja ñatuu kuu ja jin sa'a i sukan kúni Su'si ma. pmY Kovaa ñatuu ka ni'i yo'o va'a i, te ñatuu kuu jin konukuiñi va'a i. Te nú ka ndo'o ka neni i, xi jin sondikin ña'a i ja kuechi tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, sani te ka xndoo i te ñatuu ka kandija‑ka i sukan ká'an ya ma. l7 Te jaku ñayii ma chi sukan ka kuu triu ni ka jinkava ne'un yuu ma ka kuu i. Vaa ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te sii ini ka niniso'o i. kw Te ñayii ka jiniso'o tnu'u sukan tátnuni Su'si ma, te nú ñatuu ka ndi ini i ja jin jaku'ni va'a ini i ma, te kénda tachi ma, te xtandiyo i tnu'u ni jakun‑nee ini anua ñayii ma. Ñayii ya'a ka kuu sukan ka kuu triu ni ka jinkava ichi ma. j  Te jiña'a Jesús ma: ―‍Chukan kúu ja jin koniniso'o ni, te káxtnu'u sa nawa kúni ka'an tnu'u tee ni saka triu ma. i5 Vaa ja ndaa ká'an sa ja kua'a tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma, ni ka yo kuni i ja jin konde'ya i ja ka nde'ya ni a, kovaa ñatuu ni ka jini i, te ni ka yo kuni i ja jin koniniso'o i ja ka niniso'o ni a, kovaa ñatuu ni ka jiniso'o i ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin tee ni saka triu ja ni ka'an ya ma h ’Kovaa ndijin chi ja vava'a ka kuu nduchinuu ni a, vaa ka jini i, te ja vava'a ka kuu so'o ni a, vaa ka jiniso'o i. Lg Vaa ini anua ñayii ya'a chi ni ka ndukaji,
te so'o i ma ni ka nduvee,
te nduchinuu i ma chi ni ka ndandesi,
sukan‑va'a ma kuu jin konde'ya i ji'in nduchinuu i ma,
te ma jin koniniso'o i ji'in so'o i ma,
te ma jin jaku'ni ini i ma,
te ma jin ndasama ja ka jani ini i ma,
te ma jin nduva'a i. Zf- Te ka ndo'o i ndaka sukan ni ka'an tee kúu Isaías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma:Jin koniniso'o ni, kovaa masu jin jaku'ni ini ni.Te jin konde'ya ni, kovaa masu jin kuni ni. e3 Chukan kúu ja tnu'u vijin ká'an sa nuu i ma, vaa visi ka nde'ya i, kovaa ñatuu ka jini i, te visi ka jiniso'o i, kovaa ñatuu ka jaku'ni ini i. Bd} Vaa ñayii neva'a kua'a‑ka ja vii ja luu ni skuta'vi ña'a Su'si ma chi su'va ni'i kua'a‑ka i, kovaa ñayii ñatuu nawa neva'a i ma chi su'va xtandiyo ya onde jaku ja neva'a i ma. c- Te ni ndakone'e ya: ―‍Su'si ma, jâ ni kaxtnu'u ya nuu ndijin naxe tatnuni ya ma. Kovaa nuu ñayii ñatuu ka kandija ya ma chi ñatuu. "b= Te ni ka jan tu'va tee ka ndikin ya ma, te ni ka jiña'a de ya: ―‍¿Nava'a ká'an ni tnu'u vijin nuu ñayii ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. a! Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ni ka'an ya tnu'u vijin ma 3`_ Kovaa jaku tna'a ja ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ñu'ú kokon ma, te triu yukan chi ni ka ja'nu i, te na'nu na'nu yoko ni ka kana koo i, te ni ka chitu va'a i chi sava yoko i ma ni ka chitu cientu triu, te sava yoko i ma chi uni xiko (60), te sava‑ka yoko i ma oko uxi (30) triu ni ka chitu i. _1 Te jaku‑ka triu ma ni ka jinkava ne'un iñu ma, te ni ka ja'nu iñu ma, te ni ka skue'ne i triu ma. Te chukan kúu ja ñatuu ni ka kuu triu ma. o^W Kovaa nuu ni jinu kandii ma, te ni ka kayu i, te ni ka yichi i, chi vaa masu ni ka ni'i yo'o va'a i. ]7 Te jaku‑ka ni ka jinkava ne'un yuu ma, nuu masu iyo kokon ñu'ú ma. Triu yukan chi ni ka jite yachi i, chi vaa masu ñu'ú kokon ni ka ni'i i ma. q\[ Te ja ni saka de ma, jaku ni ka jinkava ichi jika de ma, te ni ka kenda koo lasaa ma, te ni ka jaa ti. 9[k Te ni keja'a ya kua'a tnu'u vijin ni ka'an ya, te in tnu'u vijin ya'a ni ka'an ya, te jiña'a ya: ―‍Jin koniniso'o ni ja ká'an sa a. In tee, ni kee de kuan saka de triu. $ZA Te ni ka ndututu kua'a xeen ñayii, te chukan kúu ja ni kaa Jesús ma in nuu barcu iyo nuu ndute ma, te ni jinkoo ya, te ka iyo ñayii ma yu'u ndute ma. hY K Te maa kivi yukan ni ndee Jesús ma ve'e ma, te ni ja'an ya ichi yu'u mar ma, te ni jinkoo ya. =Xs 2chi vaa ndeva'a‑ni ñayii ja sa'a i sukan játna ini Yuva sa iya iyo andivi ma, ñayii yukan kúu ñani sa ma, ji'in ku'va sa ma, ji'in si'i sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya.W! 1Te ni skuili ya nda'a ya ichi nuu ka iyo ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Maa ñayii ya'a ka kuu si'i sa ji'in ñani sa, =Vs 0Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya, te jiña'a ya nuu ñayii ni jan kaxtnu'u nuu ya ma: ―‍¿Na in kúu si'i sa ma ji'in ñani sa ma, jani ini ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. 2U] /Te in ñayii ma, ni jan kuña'a i Jesús ma: ―‍Si'i ni ma ji'in ñani ni ma, ka iyo i ke'e ma, te ka kuni i ja jin ndatnu'u i ji'in ni ―‍kúu i jiña'a i. T7 .Nuu yikuu Jesús ma káxtnu'u ya nuu ñayii ma, te ichi ke'e ma ka ndetu si'i ya ma ji'in ñani ya ma, te ka kuni i ja jin ndatnu'u i ji'in ya. VS% -Sani te tachi ma, ki'in i jin nu xtutu i uja‑ka tachi ka'vi‑ka ka sa'a i sana maa i ma, te jin ndivi koo tutu ndaka i ja jin koo i ini anua ñayii yukan, te su'va ka'vi‑ka nduu ñayii yukan sana sukan ni yo kuu i onde xinañu'u ma. Te sukan jin ndo'o ñayii tiempu ya'a, vaa ndimaa ja u'vi ka kuni i ja jin sa'a i, te vitna ja jâ ni ka jini i ja ndaa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma nde ñayii kúu si'i ya ji'in ñani ya ji'in ku'va ya 2^~}{zy)xVwuu>tgsnrqpponmm9lkjjKi8hgg0feedLc%b"am`_]]\[SZZ1YXWVWU$SRRQPVOwNLMLbKfJJ I8HGGFEE5D CIBA@@Q?>>M=<Te nuu ni kivi ya ñuu Jerusalén ma, ndaka ñayii ma, ni ka ndakanda, te ka ka'an i: ―‍¿Na in kúu tee ya'a? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 1 Te ñayii ka yoxtnuu kuan koo i ma ji'in ñayii ka ndandikin ma, ka kayu'u i ka ka'an i: ―‍¡Hosanna kó kuu nuu Sa'ya David ma! ¡Jayiñu'u kúu rey vee nuu Iya Tátnuni ma! ¡Hosanna! ¡Jayiñu'u kó kuu nuu tátnuni Su'si ma onde sukun ma! ―‍ka kuu i ka ka'an i. Te kua'a ñayii ma, ka skuili i sa'ma ka ndii i ma, te jaku‑ka i ma, ka ja'nde i nda'a yutnu ma, te ka skuili i ichi kua'an ya ma. <~qTe ni ka jan xsia'a de burra ma ji'in sa'ya ti ma nuu iyo Jesús ma, te ni ka sonee de sa'ma de ma siki kiti jaa ma, te Jesús ma, ni kaa ya siki ti ma, te yoso ya ti kua'an ya. t}aSani te tee ka ndikin Jesús ma, kuan koo de, te ni ka sa'a de sukan ni tatnuni Jesús ma nuu de ma. I| Kuña'a ni nuu sasi'i ñuu nani Sion ma:“Konde'ya ja vee rey tátnuni nuu ro a,
te iya kuee ini kúu ya, te yoso ya in burru jaa sa'ya in burra kiti jâ jiso.” Sa'a ni ka'an de. {Ndaka sa'a ni kuu, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, nuu ni ka'an de ma: 3z_Te nú na in kakan‑tnu'u naku ka sa'a ni sukan, te jin kuña'a ni: “Maa Señor ma jiniñu'u ti, te sani te ndataa ya ti”, jin kuña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 7ygte jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni yu'u ñuu ichi jiyo a, te jin ndani'i ni in burra nu'ni ti, te iyo tna in burru jaa luluu‑ka. Te jin ndaji ni ti, te ki koo ni ji'in ti. Ux %Nuu ni ka kuyatni de ji'in Jesús ma ñuu Jerusalén ma, te ni jan koo de ji'in ya ñuu Betfagé ma, ja iyo yatni i ji'in yuku nani Yuku Tnu Olivo ma, te Jesús ma, ni tetniñu ya uu tee ka ndikin ya ma, 4wa"Te Jesús ma, ni kunda'vi ini ya de, te ni sonee ya nda'a ya ma nuu de, te ora yukan‑ni, te ni kuu ni ka ndakonde'ya de. Sani te ni ka ndandikin de Jesús ma. v !Te tee inukuaa ma, ka jiña'a de: ―‍Señor, ka kuni sa ja jin ndundijin nduchinuu sa a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. u- Sani te ni jinkuiñi Jesús ma, te kána ya de, te jiña'a ya: ―‍¿Nawa ka kuni ni ja sa'a sa ja jin kuu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. 7tgTe kua'a ñayii ma ka jiña'a ja jin kasiyu'u de. Kovaa su'va ka kayu'u nini'i‑ka de: ―‍Señor, Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. s{Te ka iyo uu tee inukuaa, ka nukoo de yu'u ichi ma. Te ja ni ka jiniso'o tee inukuaa ma ja ni ya'a Jesús ma kua'an ya ichi ma, te ûni ka kayu'u de ka jiña'a de ya: ―‍Señor, Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ]r3Sani te nuu ni ndee Jesús ma ini ñuu Jericó ma, te ka ndikin kua'a ñayii. Xq)Jin sa'a ni sukan sa'a sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ja masu vee sa ja jin kunukuechi i nuu sa chi su'va vee sa ja kunukuechi maa sa te kua'a sa tnu'u ja jin ka'ni ña'a i, te sukan chunaa sa nuu tniñu ñayii ma, te jin ndani'i‑ta'vi kua'a xeen i ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ndasava'a ya uu tee inukuaa pte nú ne'un ndaka ni a, te kúni in ni ja ko kuu ni xinañu'u‑ka, te ja sa'a ni kúu ja kunukuechi xeen‑ka ni nuu ndaka‑ka ni a. ,oQKovaa ne'un ndijin, masu sukan ko kuu, su'va nú na in kúni ja ko kuu i in ñayii kanuu‑ka ne'un ndaka ni a, ja sa'a i kúu ja kunukuechi‑ka i nuu ndaka ni, {noKovaa Jesús ma chi ni kana ya de, te jiña'a ya: ―‍Ka jini ni ja ne'un ñayii ñuu ñayivi a, ka iyo ñayii ka jani ini maa i ja kuu jin tatnuni i nuu ndaka ñayii ma, te ñayii ka ndanuu‑ka ma, ûni ka tatnuni kuiti i nuu ñayii ma. ~muNuu ni ka jiniso'o uxi‑ka tee ka ndikin ya ma, te ni ka ndakiti ini de nuu nduu tee ndi‑tna'a ñani de ma. cl?Te jiña'a Jesús ma: ―‍Ja ndaa kúu ja jin ko'o ni ja uwa ja ko'o sa ma, te jin kuandute ni sukan kuandute sa ma chi kúu, kovaa ja kunukoo in ni xiñi kua'a sa ma te in‑ka ni xiñi satni sa ma, chukan chi masu saña iyo ja taa, nú masu ja maa Yuva sa ma kua'a nuu ñayii ja ni satu'va ya ja jin ni'i i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. k5Te ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Masu ka jini ni ja ka jikan ni a. ¿Xi kuu jin ko'o ni ja uwa ja ko'o sa ma? ¿Te kuu jin kuandute ni sukan kuandute sa ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te cha'a chi ja ndo'o neni ya ma kúu ja ni jiña'a ya ma. Te ka jiña'a de: ―‍Kuu. |jqTe Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nawa kúni ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te jiña'a ña: ―‍Tatnuni ni ja jin kunukoo sa'ya sa a, in de xiñi kua'a ni ma te in‑ka de xiñi satni ni ma nuu tatnuni ni ma ―‍kúu ña jiña'a ña. 5icSani te si'i Santiago ma ji'in Juan ma sa'ya tee kúu Zebedeo ma, ni ka jan tu'va ña ji'in de nuu iyo Jesús ma, te ni jinkoo jiti ña, te jikan‑ta'vi ña nuu ya. ;hote jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a ñayii masu ñuu israelita a ka kuu i ma, sukan‑va'a jin kosiki ndee ña'a i, te jin skuita kaa ña'a i nuu krusi ma, te kûu sa. Kovaa nuu uni kii ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Santiago ma ji'in Juan ma, ni ka jikan de ja jin kunukoo de xiñi Jesús ma -gS―‍Ka jini maa ni ja jin koo o ñuu Jerusalén ma. Te yukan kúu nuu saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, jin koo ñayii yukan jin xsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in nuu nda'a tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te jin ka'an i ja kûu sa, !f;Jesús ma, kua'an ya ichi ñuu Jerusalén ma. Te ni ndaxtutu siin ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te nuu kuan koo de ichi ma, te jiña'a ya: ,eQ’Chukan kúu ja ñayii xinañu'u ma chi sandi'i‑nka jin ko kuu i, te ñayii sandi'i ma chi xinañu'u‑ka jin ko kuu i. Chi vaa kua'a xeen i kana ya, kovaa masu ndaka i ndakaji ya ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja ku‑uni jichi ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya d ¿Masu va'a‑ni ja sa'a sa ji'in xu'un sa a sukan kúni maa sa? ¿Xi kukueñu ini ni ja va'a ini sa a?”, kúu de jiña'a de. 'cGKe'en ni ja kuu kuenda maa ni a, te kuá'an ni, chi vaa saña chi kúni sa ja chuya'vi sa tee ni ki koo sandi'i‑nka a sukan ni chuya'vi ña'a sa ndijin a. 3b_ Te ni ndakone'e tee tátnuni ve'e ma, te jiña'a de nuu in de ma: “Ndijin, masu na ja u'vi ni sa'a ña'a sa. ¿Masu ni ka kendoo o ja sukan ke'en ya'vi ni in kivi ma? a Te ka jiña'a de tee ma: “Tee ya'a, ja ni ki koo de sandi'i‑nka ma, te in‑nka‑ni ora ni ka satniñu de, te inuu ni chuya'vi ña'a ni ji'in de, te vitna ja saña chi ni ka kanda sa ni‑nduu a, te vitna ja i'ni te tnundo'o”, ka kuu de ka jiña'a de. `{ Te nuu jâ ni ka ke'en ya'vi de ma, te ni ka jakondee de ka ka'an ndeva'a de ja kuu tee xi‑nuu ni ka satniñu de ma. ?_w Chukan kúu ja nuu ni ka kenda koo tee ni jan koo xinañu'u nuu tniñu ma, ni ka jani ini de ja jin ke'en ya'vi‑ka de. Kovaa suni sukan jika in kivi ma‑ni, ni ka ni'i ya'vi de. ^  Te nuu ni kenda ora ja chuya'vi de tee ni ka kenda koo ka u'un jañini ma, te in in de ni ka ni'i ya'vi sukan jika in kivi ma. )]K’Nuu ni kunee ma, te jiña'a de nuu tee kúkanu ini de ve'e de ma: “Kana ni tee ni ka satniñu ma, te chuya'vi ni sukan jin ke'en ya'vi de ma. Te keja'a ni chuya'vi ni tee ni kija koo sandi'i‑nka ma, te ndenda ni onde tee ni kija koo xinañu'u‑ka ma”, kúu de jiña'a de. ~\uTe ka jiña'a tee ma: “Vaa masu na in ká'an ja taa i tniñu jin sa'a sa”, ka kuu de ka jiña'a de. Te jiña'a de: “Kuán koo tna ni itu sa ma, te jin satniñu ni, te chuya'vi sa sukan iyo ja jin ke'en ya'vi ni ma”, kúu de jiña'a de. d[ATe ni kee tuku de nuu ka u'un jañini ma, te ni ndani'i tuku de jaku tee ñatuu na tniñu ka sa'a de ma, te jiña'a de: “¿Nava'a ni kuu ni‑nduu a ka iyo ni ya'a, te ñatuu nawa ka sa'a ni?”, kúu de jiña'a de. ZySani te ni kee tuku de uu‑ka jichi, in nuu sava nduu ma te in‑ka nuu ka uni jañini ma, te suni sukan ni sa'a de. @YyTe ni jan kuña'a de tee ma: “Kuan koo tna ndijin, te jin satniñu ni itu sa ma, te chuya'vi sa sukan iyo ja jin ke'en ya'vi ni ma”, kúu de jiña'a de. Sani te kuan koo tee ma. X{Te sukan ka iin xtnee ma ni kee tuku de in‑ka jichi, te ni jini de jaku‑ka tuku tee ka nune, ka iyo de nuya'vi ma. W5Te nuu ni ni'i de tee jin satniñu ma, te ni ka kendoo de ji'in tee ma sukan jin ke'en ya'vi tee ma in kivi ma, te ni tetniñu de tee ma itu de ma. @V {Te jiña'a Jesús ma: ―‍Nuu tatnuni Su'si iya iyo andivi ma, inuu kúu i ji'in in tee tátnuni ve'e de ma, te ni kee de xtnee ma kuan nduku de tee jin satniñu itu tnu uva de ma. ?UwTe ñayii ka ndanuu‑ka ma te ka jani ini i ja xinañu'u‑ka ka kuu i vitna ma, chi nuu Su'si ma chi sandi'i‑nka jin ko kuu i, te ñayii ka jani ini ja masu ñayii ka ndanuu ka kuu i, te sandi'i‑nka ka kuu i vitna ma chi suu i jin ko kuu ñayii xinañu'u‑ka nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya.@Ty’Te ndeva'a‑ni na in ni xndoo ve'e i ma, ñani i ma, ku'va i ma, ku'u i ma, ji'in yuva i ma, si'i i ma, ñasi'i i ma, sa'ya i ma, ji'in ñu'ú i ma, ja kuechi ja ndikin ña'a i saña ma chi ndani'i i vi'i‑ka cientu jichi sana ja ni xndoo i ma, te ndani'i‑ta'vi i, te koteku i ni‑kani ni‑jika. lSQTe Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja kivi ndujaa ñuu ñayivi ya, kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, te kunukoo sa nuu iyo jayiñu'u sa ma, te ndijin tna ja ka ndikin ña'a ni a, suni koo uxi uu nuu jin kunukoo ndi‑in ndi‑in ni ja jin ka'nde ni tniñu nuu ndi‑uxi uu jichi ñayii ñuu Israel ya. ;RoPedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Saña chi ndaka ja ka neva'a sa ma ni ka xndoo sa, te ni ka ndikin ña'a sa. ¿Te iyo ja jin ndani'i‑ta'vi sa? ―‍kúu de jiña'a de. 3Q_Te nde'ya Jesús ma de, te jiña'a ya: ―‍Yii kúu jani ini ñayii ma. Kovaa maa Su'si ma chi ñatuu nawa iyo ja yii ja ma kuu sa'a ya ―‍kúu ya jiña'a ya. DPTe tee ka ndikin ya ma, nuu ni ka jiniso'o de sukan ma, te ni ka sa'vi xeen‑nka ini de, te ka ka'an maa de: ―‍¿Na in kuu ndani'i ta'vi ja sukan? ―‍ka kuu de ka ka'an de. ZO-Te ndáka'an sa nuu ni in‑ka tuku jichi ja yachi‑ka kuu kivi in kiti kúu camellu ma in yavi xuu yiki tiku ma, sana ja in ñayii kúu xiku ma, te kuu kivi i nuu tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. N9Te Jesús ma, jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: ―‍Ja ndaa ká'an sa nuu ni a ja yii xeen kúu ja in tee kuxiku ma, te kivi de nuu tatnuni Su'si ma. mMSJa ni jiniso'o de sukan jiña'a ya ma, te xixii‑nka kuan no'o de, vaa xiku xeen kúu de ma. #L?Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Nú kúni ni ja sa'a ndi'i ni ndaka sukan kúni Su'si ma, te kuá'an ni, te xiko ni ndaka ja neva'a ni ma, te kua'a ni ñayii ka kunda'vi ma. Te sukan, te xiku ko kuu ni andivi ma. Sani te kii ni, te kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. K-Te tee yukan, jiña'a de: ―‍Teskua'a, ndaka cha'a chi jâ sa'a ndi'i sa. ¿Te kúni‑ka in‑ka ja sa'a sa? ―‍kúu de jiña'a de. J Kava respetu ni nuu yuva ni ma ji'in nuu si'i ni ma. Kutoo ni tna'a ni ma, sukan kutoo ni maa ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ITe jiña'a de: ―‍¿Nde tnu'u kandija sa? ―‍kúu de jiña'a de. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Másu ko ka'ni ni ni‑in ñayii. Másu ko kivi nduu ni ji'in in‑ka ña'a ma. Másu ko sakui'na ni. Másu ko ka'an tnu'u ni siki in‑ka ñayii ma. )HKTe Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a jikan‑tnu'u ni nuu sa siki ja va'a ma? Masu na in‑ka sa'a ja va'a chi maa in‑ni Su'si ma. Kovaa nú kúni ni ja ndani'i ta'vi ni te koteku ni ni‑kani ni‑jika, te kandija ni ndaka sukan ni tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. qG[Sani te in tee jaa, ni jan tu'va de Jesús ma, te jiña'a de: ―‍Teskua'a, ndijin ja sa'a ni ja va'a, kaxtnu'u ni nde a va'a sa'a sa, sukan‑va'a ndani'i ta'vi sa te koteku sa ni‑kani ni‑jika ―‍kúu de jiña'a de. (FITe ni sonee ya nda'a ya siki i ma ja na jin kuta'vi i ja vii ja va'a. Sani te kua'an ya. Sukan yii ja ndani'i ta'vi ñayii ndí ini xeen‑ka xu'un i ma $EAKovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jin kua'a ni tnu'u, te kí koo maa suchi kuechi a, te máko jin ka'nu ndee ni, chi vaa sukan ka jani vii ka jani va'a ini suchi kuechi a, sukan jiniñu'u ja jin ko sa'a jin ko kuu ñayii jin kivi koo nuu tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. vDe Ni jan koo i ji'in suchi kuechi ma nuu Jesús ma, sukan‑va'a sonee ya nda'a ya siki suchi kuechi ma te kakan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja jin kuu i. Te tee ka ndikin ya ma, ka ndonda de nuu ñayii ni jan koo ji'in suchi kuechi ma. RC Vaa ka iyo tee ja onde chii si'i de ma, jâ ve koo de ja masu jin tnanda'a de ma, te ka iyo tee ja kuechi ñayii ma, te masu kuu jin tnanda'a de, te ka iyo ñayii ja ni ka jani ini i ja masu jin tnanda'a i, ja kuechi ja jin kunukuechi ñukuun i nuu Su'si iya iyo andivi ma. Te nú na in iyo ja sa'a i sa'a, te kuán‑ta'vi i, te kúnukuechi va'a i ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya naxe ko kuu in ñayii sana kivi i nuu tatnuni Su'si ma *BM Sani te jiña'a ya: ―‍Masu ndaka ñayii ma, ka iyo i ja jin kandija i tnu'u ya'a, yika‑ni ja ñayii chíndee ña'a Su'si ma ja jin jaku'ni ini i ma. A9 Te ka jiña'a tee ka ndikin ya ma: ―‍Nú sukan ko kuu tee ma ji'in ñasi'i de ma, saa‑nka nú ma tnanda'a o ―‍ka kuu de ka jiña'a de. &@E Te ká'an sa nuu ni ja nú ñatuu ni kivi nduu ñasi'i in tee ma ji'in in‑ka tee ma, te nú xndoo de ña ma te ndatnanda'a de ji'in in‑ka ña'a ma, jâ ni jiso kuechi de, vaa sukan ka sa'a tee ka kivi nduu ji'in in‑ka ña'a ma, sukan ni sa'a tna de ma ―‍kúu ya jiña'a ya. k?OSani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kuechi ja inuso'o ka ndaa ni a, te Moisés ma, ni kachi de ja kuu jin xndoo ni ñasi'i ni ma. Kovaa onde xinañu'u ma nuu ni sa'a Su'si ma ñayii ma, te masu sukan ni jani ini ya ma. N>Te ka jiña'a de: ―‍Nusaa, te ¿nava'a Moisés ma, ni kachi de ja kuu xndoo tee ma ñasi'i de ma, te kua'a de in tutu nuu ká'an ja jâ ni xndoo de ña ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. F=Chukan kúu ja masu uu ñayii ka kuu‑ka i chi in‑nka‑ni ñayii ka kuu nduu i ma. Te chukan kúu ja ñayii ma, másu ko ndasasiin i ja ni xtnatna'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ;<oTe ká'an tna ya ja: “Chukan kúu ja tee ma, xndoo de yuva de ma ji'in si'i de ma, te kueka tna'a de ji'in ñasi'i de ma, te nduu de ma jin ko kuu in‑nka‑ni ñayii ma.” /;WTe Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Ñatuu jin ka'vi‑ka ni nuu sa'a ká'an tnu'u Su'si ma ja kivi ni sa'a ya ñayii ma, te “tee ji'in ña'a ni sa'a ya” ma? ^:5Te jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jan tu'va de ya, sukan‑va'a jin kototnuni de ya, te ka jikan‑tnu'u de ya nú va'a‑ni ja in tee te xndoo de ñasi'i de ma, nú yika‑ni ja kuni de ja sa'a de ña sukan. m9STe ni ka ndikin ña'a kua'a xeen ñayii ka ku'u ndeva'a‑ni kue'e ma, te yukan ni ndasava'a ya i. 8 ;Te nuu ni jinu ni kaxtnu'u Jesús ma tnu'u ya'a, te ni ndee ya ñuu Galilea ma, te kua'an ya ichi ñuu Judea ma ja iyo i in‑ka yu'u yute Jordán ma. 77#Suni sukan sa'a tna Yuva sa iya iyo andivi ma, nú ma jin sakanu ini ndija nuu tna'a ndi‑in ndi‑in ni kuechi ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya.96k"Sani te ni ndakiti ini jito'o de ma, te ni jan xsia'a de tee ma nuu nda'a tee ka jito vekaa ma, ja jin xndo'o jin xneni de tee ma onde ndachunaa ndi'i kuiti de ja tavi de ma. 57!¿Te masu ndijin tna, suni jiniñu'u ja kunda'vi ini ni tna'a ni tee tavi nuu ni ma nkuu, sukan ni kunda'vi ini ña'a sa ma?”, kúu de jiña'a de. r4] Sani te ni kana ña'a jito'o de ma, te jiña'a de nuu tee tavi nuu de ma nkuu: “Tee jinukuechi tee sa'a ja u'vi kúu ni. ¿Masu ndaka ja tavi ni ma ni sakanu ini sa ma, vaa ni jikan‑ta'vi ni nuu sa ja na sakanu ini ña'a sa ma? H3 ’Te ni ka jini tee ka jinukuechi ji'in de ma ja sukan ni sa'a de ma, te ni ka kuxii xeen ini de, te ni jan koo de, ni ka jan nu kani de nuu jito'o de ma ndaka sukan ni ka jini de ma. 2Kovaa maa de chi masu ni kachi de, su'va ni jan chinee de tee ma vekaa ma, onde kundee de ja ndachuya'vi ndi'i tee ma ja tavi de ma. <1qSani te tee yukan, ni jinkoo jiti de nuu ja'a tee ma, te ni jikan‑ta'vi de nuu tee ma, te jiña'a de: “Kava kuee ini ni, te ndachuya'vi kuee sa ndaka”, kúu de jiña'a de. (0I’Kovaa tee jinukuechi ma, ja ni kee de kua'an de ma, te ni ndani'i de in tee ja jinukuechi ji'in de ma, te tee yukan chi tavi de jaku‑ni xu'un nuu de, te ni jan tnii de sukun su'nu tee ma, te skue'ne de tee ma, te jiña'a de: “Ndataa ni ja tavi ni ma”, kúu de jiña'a de. /Te jito'o de ma, ni kunda'vi ini de tee ma, te ni sakanu ini de ja tavi tee jinukuechi ma, te ni wa'a de tnu'u te kua'an maa tee ma. 3._Sani te ni jinkoo jiti tee tavi ma, te ni jikan‑ta'vi de nuu jito'o de ma, te jiña'a de: “Señor, kava kuee ini ni, te ndachuya'vi sa ndaka”, kúu de jiña'a de. |-qTe tee ya'a chi masu nawa neva'a de ja ndachunaa de ja tavi de ma, te ni tatnuni jito'o de ma ja na jin koo i jín xiko i tee yukan, ji'in ñasi'i de ma, ji'in sa'ya de ma, ji'in ndaka ja neva'a de ma, sukan‑va'a nukun‑naa ja tavi de ma. g,GTe ni keja'a de ni ndasa'a de kuenda, te ni kenda in tee tavi kua'a xen‑xeen xu'un nuu de. (+ISani te sa'a jiña'a ya: ―‍Chukan kúu ja nuu tátnuni Su'si ma, inuu kúu i ji'in in rey ja ni ndakan de kuenda nuu ñayii ka jinukuechi nuu de ma. *7Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Masu ká'an sa ja onde uja‑ni jichi, su'va onde uja jichi uni xiko uxi (7 × 70) jichi ―‍kúu ya jiña'a ya. M)Sani te Pedro ma, ni jan tu'va de Jesús ma, te jiña'a de: ―‍Señor, ¿na saa jichi sakanu ini sa tna'a sa ma, nuna sa'a ña'a i in ja u'vi? ¿Onde uja jichi? ―‍kúu de jiña'a de. 7(gVaa nuu ka ndatna'a uu uni ñayii ka kandija ña'a i maa sa ma, te yukan iyo sa me'ñu i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin uu tee ka tavi xu'un '5In‑ka jichi ká'an sa, nú uu ñayii jin ndatnu'u tna'a nuu ñu'ú ya nde a jin kakan i ma, chi jin ni'i i ja maa Yuva sa iya iyo onde andivi ma. x&iJa ndaa ká'an sa ja ndaka ja jin ka'an ni ja kuu jin sa'a ñayii ma nuu ñu'ú ya, te sukan kendoo tna ini Su'si ma, te ndaka ja jin ka'an ni ja masu kuu jin sa'a ñayii ma nuu ñu'ú ya, te sukan kendoo tna ini Su'si iya iyo andivi ma. C%Te xi nú ma koniniso'o i ja jin ka'an‑so'o tna tna'a ni ma, te kuña'a ni nuu ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma, ja ka ndatna'a ni veñu'u ma. Te xi nú ma koniniso'o i ja ka ka'an ndaka‑ka tna'a ni ma, te jin ka'an ni ja sukan kúu in ñayii ñatuu kándija Su'si ma xi in ñayii xnda'vi ña'a kúu i. $7Kovaa nuna ma koniniso'o i ja kuña'a ni ma, te kana ni in uu tna'a ni ma, sukan‑va'a ko kuu uu uni tna'a ni ma ja jin kuni ja jin ndatnu'u ni ma. '#G’Chukan kúu ja nú tna'a ni ma sa'a ña'a i in ja u'vi, va'a‑ka kuá'an ni, te nduu‑ni maa ni ji'in i, te kuña'a ni nde a kúu ja u'vi ni sa'a ña'a i ma. Te nuna koniniso'o i ja ka'an ni ji'in i ma te ndakani ndaka'vi ini i chi jâ ni kundee ni ja ni ndumani ni ji'in i. ["/Te sukan tna, Yuva o iya iyo andivi ma, masu kua'a ya tnu'u ja ski'in ya ni‑in ñayii yika ve kua'nu i nuu Su'si ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma naxe jin ka'an o ji'in ñani o ma nú ni sa'a ña'a i in ja u'vi ma :!m Te nú ni ndani'i de ti, te ja ndaa ká'an sa ja kusii ini xeen‑ka de ja kuu kiti yukan sana ja jin kuu kuun xiko ja'un kuun‑ka (99) kiti ñatuu ni ka ski'in ti maa ti ma. z m ¿Nawa ka jani ini maa ni a? Nú in tee, te neva'a de cientu ndikachi de ma, te nú in ti, te ni ski'in ti maa ti ma, te ¿masu xndoo de kuun xiko ja'un kuun‑ka (99) ti ma yuku ma, te ki'in de jin nu nduku de in kiti ni ski'in maa ti ma?  Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, vee sa sukan‑va'a jin ndani'i‑ta'vi ñayii jâ ni ka skenaa i maa i ma nkuu.  Te jiña'a tna Jesús ma: ―‍Jin konee ni cuidado ja másu ko jin saxiko ni ni‑in suchi luluu ma, vaa ká'an sa ja ángel ka jito suchi kuechi ma, ka iyo i nuu Yuva sa iya iyo andivi ma, te ka jini i nawa ka ndo'o ka neni suchi kuechi ma. s_ Te nú nduchinuu ni a sa'a ja kuiso kuechi ni ma, tava ni i te skana ni i, chi va'a‑ka ja ñatuu na nduchinuu ni a te kivi ni te koteku ni nuu Su'si ma, te sana ja skee ña'a Su'si ma ji'in nduu nduchinuu ni a nuu ñu'u i'ni ndú'va ni‑kani ni‑jika ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in tee ni ndani'i ndikachi ni ski'in de ma /WTe nú nda'a ni a xi ja'a ni a sa'a ja kuiso kuechi ni ma, ka'nde ni i te skana ni i, chi va'a‑ka ja ñatuu na nda'a ni a xi ja'a ni a te kivi ni koteku ni nuu Su'si ma, te sana ja skee ña'a Su'si ma ji'in nduu nda'a ni a ji'in nduu ja'a ni a nuu ñu'u i'ni ndú'va ni‑kani ni‑jika ma. %C’¡Nda'vi‑nka ñayii ka iyo ñuu ñayivi ya'a, kuechi ja ndaka ja ka sa'a ka kuu i ma, te ka sa'a i ja ka jiso kuechi jaku‑ka ñayii ma! Vaa kuiti ndimaa jin koo ja jin sa'a ja jin kuiso kuechi ñayii ma, kovaa ¡nda'vi‑nka maa na in sa'a ja jin kuiso kuechi ñayii ma! ;o’Kovaa ndeva'a‑ni na in sa'a ja ndakuiso kuechi in ñayii yika ni kandija tnu'u Su'si ma, va'a‑ka kúu nute jin ku'ni i in yoso ka'nu mulinu ma sukun i te jin skee ña'a i nuu kunu‑ka ñu'u ndute mar ma, sana ja ndo'o neni i nuu Su'si ma ja ni sa'a i ja ni ndakuiso kuechi in‑ka ñayii ma. ?wTe nú nde ni te ja maa sa, te kuan‑ta'vi ni in suchi luluu sukan kúu suchi luluu ya'a, te jan‑ta'vi ña'a ni maa sa. Ni ka'an Jesús ma sukan yika ja jin ndakuiso kuechi o ma +OChukan kúu ja ndeva'a‑ni na in na ndakunitnuni ja jiniñu'u i Su'si ma sukan kúu suchi luluu ya'a, chi ñayii yukan kúu ja kanuu‑ka nuu tatnuni Su'si ma. 9kte jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ka'an sa nuu ndijin ja nú masu jin nduu ini ni sukan kúu ini suchi luluu ya'a chi masu kuu jin kivi koo ni nuu tatnuni Su'si iya iyo andivi ma. b=Sani te ni kana‑ni Jesús ma in suchi luluu, te ni jani ya i me'ñu ndaka de ma, < sMaa ora yukan‑ni, ni ka kenda koo tee ka ndikin Jesús ma nuu iyo ya ma, te ka jiña'a de: ―‍¿Na in kúu ja kanuu‑ka nuu tatnuni Su'si ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. zmKovaa sukan‑va'a ma jin ndakiti ini de, te kua'an ni nuu mar ma, te skee ni kaa táva o tiaka ma, te tiaka xinañu'u tava ni ma, te ndakune ni yu'u ti ma, te ndani'i ni xu'un ja kua'a ni ja jin kuu ndunduu o ―‍kúu ya jiña'a ya.CPedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Nuu ñayii masu ñuu de ma ―‍kúu de jiña'a de. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Chukan kúu ja sa'ya de ma, masu jiniñu'u ja jin ndakua'a i. ,QTe Pedro ma, jiña'a de: ―‍Má jin ko ndi ini ni chi chúya'vi de ―‍kúu de jiña'a de. Te nuu ni ndivi de ini ve'e ma, te xinañu'u‑ka Jesús ma ni ka'an, te jiña'a ya: ―‍¿Naxe jani ini ni, Simón? Tee ka kuu rey ñuu ñayivi a, ¿na in xi‑nuu ka ndake'en ya'vi de xu'un ja jin kuu maa de ma, ka jani ini ni? ¿Nuu sa'ya de ma, xi nuu ñayii masu ñuu de ka kuu i ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Nuu ni kenda koo de ñuu Capernaum ma, te ni ka kenda koo tee ka ndake'en ya'vi xu'un ja kuu veñu'u ma, te ka jikan‑tnu'u de: ―‍Teskua'a ni a, ¿masu chúya'vi de xu'un ja iyo ja jin chuya'vi o veñu'u ma vi? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. W'te jin ka'ni ña'a i. Kovaa nuu uni kivi ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te tee ka ndikin ya ma, ni ka kuxii xeen ini de. Ni ka wa'a Jesús ma ji'in Pedro ma xu'un ja kuu veñu'u ka'nu ma 1[Te nuu kuan koo de ji'in Jesús ma ichi ñuu Galilea ma, te jiña'a ya de: ―‍Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jin kunda'a ña'a ñayii ma, wKovaa tna'a tachi yukan, ma jin ke koo i, nú masu ja onde jin koo ndite ni te jin kakan‑ta'vi jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Cha'a kúu ja ku‑uu jichi ja ni kaxtnu'u Jesús ma ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya # ?Te jiña'a Jesús ma: ―‍Vaa jaku‑ni ka kukanu ini ña'a ni. Ja ndaa ká'an sa nuu ni a, nute ndijin, te jin kukanu ini ña'a ni, visi sukan kaa in ndikin tnu mostaza ma, kuu jin kuña'a ni yuku ya'a: “Ya'a onde jiyo ma”, te yuku a, ya'a i. Te ndaka kuu jin sa'a ni. 4 aSani te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¿Nava'a saña, ña ni kuu jin kene'e sa tachi ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.  }Te ni ndonda ya nuu tachi ma, te tachi ma, ni kee i, te kua'an i. Te suchi yukan, ora yukan‑ni, te ni nduva'a i.  Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a ñatuu ka kukanu ini ña'a ni, te so'o xeen ka ndaa ni? ¿Na saa‑ka kii jiniñu'u ja koo sa ji'in ni? ¿Te na saa‑ka kii kanda sa ja sukan ka kuu ni a? Ki xsia'a ni suchi yukan ―‍kúu ya jiña'a ya.  #Te ni kii sa ni ki xsia'a sa i nuu ka iyo tee ka ndikin tna'a ji'in ni a, kovaa ñatuu ni kuu jin ndasava'a de i ―‍kúu de jiña'a de. 3―‍Señor, kunda'vi ini ni sa'ya sa ya, vaa nduneé i, te ndó'o xeen i, vaa kua'a jichi ndúva i nuu ñu'u ndú'va ma ji'in nuu ndute ma. /WNuu ni ka ndenda koo de ji'in Jesús ma nuu ka iyo kua'a xeen ñayii ma, sani te in tee, ni kenda de nuu iyo ya ma, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te jiña'a de: 0Y Sani te ni ka jinitnuni de ja Jesús ma, ni ka'an ya siki Juan tee skuandute ñayii ma. Jesús ma, ni kene'e ya tachi ni yo saneé in suchi jaa, te ni nduva'a i  Kovaa maa sa chi ká'an sa ja jâ ni kii Elías ma, te ñayii a, ñatuu ni ka ndakuni i de, su'va ni ka sa'a i de ndaka sukan ni ka kuni maa i. Te suni sukan jin xndo'o jin xneni ña'a i saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. { Te ni ndakone'e ya, te jiña'a ya: ―‍Ja ndaa kúu ja Elías ma kii xinañu'u‑ka, te maa de ndasava'a ndaka. 8i Te ni ka jikan‑tnu'u de Jesús ma: ―‍¿Nava'a ka ka'an tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma ja xinañu'u‑ka ndii Elías ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. wg Nani ni ka nu koo de yuku ma, Jesús ma, ni sacargu ya de, te jiña'a ya: ―‍Máko jin ndakani ni ni‑in nuu ñayii ja ni ka jini ni ma, onde nú ni ndateku sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. .UTe ni ka ndonenuu de, te ni ka jini de ja maa in‑ni‑nka Jesús ma iyo. Te ñatuu ni ka jini‑ka de ni a in‑ka ñayii, nú masu ja maa in‑ni‑nka ya. ;oSani te, Jesús ma, ni jan tu'va ña'a ya, te ni sonee ya nda'a ya siki de ma, te jiña'a ya: ―‍Jin ndokuiñi ni, te máko jin koyu'u‑ka ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Nuu ni ka jiniso'o tee ka ndikin ya ma, ni ka jakindeyi de onde ni ka jinu tnee de nuu ñu'ú ma, vaa ka yu'u xeen de. "~=Te nuu ñatuu jinu‑ka ja ká'an de ma, te ni kenda in viko ûni jandute, te ni nukun‑tuu i de. Te onde ne'un viko ma, te ni ka jiniso'o de ja sa'a ni ka'an Su'si ma: ―‍Sa'ya sa kúu iya ya'a, te kútoo sa ya. Jin koniniso'o ni ja ká'an ya a ―‍kúu ya ká'an ya. x}iTe Pedro ma, jiña'a de nuu Jesús ma: ―‍Señor, ¡va'a‑ni ja ka iyo sa ya'a! Nú kúni ni, te jín sa'a sa uni ve'e nda'a yutnu, in kuenda maa ni, te in‑ka kuenda Moisés ma, te in‑ka kuenda Elías ma ―‍kúu de jiña'a de. S|Te ni ka jini de Elías ma ji'in Moisés ma, ja ka ndatnu'u de ji'in ya. J{ Te yukan, sani te ni ndasama ya nuu ndinuni tee kuan koo ji'in ya ma. Te nuu ya ma ni nduu sukan ndíi kandii ma, te sa'ma ya ma ni ndukuijin kuijin sukan yé'e ni'ni in nuu ndú'va ñu'u ma. Gz Te ni ya'a nuu iñu kii ma, te Jesús ma chi ni jeka ya Pedro ma, ji'in Santiago ma, ji'in ñani de Juan ma, te ni ka ka koo de ji'in ya in yuku sukun sukun, te ka iyo maa‑ni de ji'in ya. Wy'Ja ndaa ká'an sa ja ka iyo jaku ni ja ka iyo ni ya'a ja masu jin kûu ni onde jin kuni ni sukan ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a ja kúu sa iya tátnuni a ―‍kúu ya jiña'a ya.uxcChi vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ndii sa ji'in jayiñu'u Yuva sa ma, ji'in ndaka ángel ka jinukuechi nuu ya ma, te kivi yukan, te ndakua'a sa nuu ndi‑in ndi‑in ñayii ma sukan ni ka sa'a ni ka kuu i ma. Sw¿Na nde jiniñu'u ja in ñayii ma, te visi na koneva'a i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a te skenaa i anua i ma? Te nute kuu sa'a i ja ndani'i‑ta'vi i ma chi kuiti ndakua'a ndi'i i ndaka ja neva'a i ma. Sani te Jesús ma, jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: ―‍Nú na in kúni ja kondikin ña'a i maa sa, máko sa'a i sukan játna ini maa i ma, su'va kóndikin ña'a i, visi na ndo'o neni i sukan ndó'o néni in ñayii ndiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma. =tsKovaa Jesús ma, ni ndakonenuu ya, te jiña'a ya Pedro ma: ―‍¡Kuán ndiyo ni nuu sa, vaa sukan kúu tachi ma kúu ni! Vaa ja'nu ndee ni ja sa'a sa sukan játna ini Su'si ma. Ndijin chi masu jani ini ni sukan jani ini Su'si ma chi ja ka jani ini ñayii a‑ni jani ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. OsSani te Pedro ma, ni kene'e siin de ya in lado, te ni keja'a de ndónda de nuu ya, te jiña'a de: ―‍Señor, ¡ma yuu kuatundi'ya Su'si ma ja sukan ndo'o neni ni! ―‍kúu de jiña'a de. r+Te onde kivi yukan, te Jesús ma, ni keja'a ya káxtnu'u ya nuu tee ka ndikin ya ma ja jiniñu'u ja ki'in ya ñuu Jerusalén ma, te jin xndo'o jin xneni ña'a tee ka ndanuu ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. Te sa'a jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin ka'ni ña'a de, kovaa nuu uni kivi ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. bq=Sani te ni tatnuni Jesús ma nuu tee ka ndikin ya ma ja másu ko jin kuña'a de nuu ni‑in ñayii ma ja suu ya kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya ap;Te nuu nda'a ndijin xndoo sa ja kaxtnu'u ni naxe jin kivi koo ñayii ma nuu tatnuni Su'si ma. Te ndaka ja tatnuni ni ja kuu jin sa'a ñayii ma nuu ñu'ú ya, te sukan kendoo tna ini Su'si ma, te ndaka ja tatnuni ni ja masu kuu jin sa'a ñayii ma nuu ñu'ú ya, te sukan kendoo tna ini Su'si ma iya iyo onde andivi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. qo[Te saña tna, ká'an sa ja ndijin kúu Pedro ma, te sukan kúu in toto ko kuu ni, te siki toto ma jin ndatna'a ñayii jin nduu sa'ya Su'si ma, te visi na jin kûu i ma, te masu nawa kundee ja sa'a ja jin koo ñayii ya'a nuu ka iyo ñayii ni ka ji'i te ni ka skenaa i maa i ma, su'va ñayii ya'a, jin ndateku i te jin koo i ji'in Su'si ma ni‑kani ni‑jika. Tn!Sani te ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Vava'a kendoo ni, Simón sa'ya Jonás, vaa masu in ñayii ni kaxtnu'u tnu'u ya'a nuu ni a, su'va Yuva sa iya iyo andivi ma ni kaxtnu'u nuu ni a na in kúu sa. m5Te Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Ndijin kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma, te Sa'ya Su'si iya téku ma kúu ni ―‍kúu de jiña'a de.  ~?||d{.yyBxwwutsrqpoOn]mlkKikggfbeldcceba`X_^]]G\\p[ZPYY X?WzVUUTcS/RQpOONAMM*KK JJI/HAGGFEEaED!CgBBA@@@:?7>==(< ;X::k998B77655A44e32=0/^.A-,++*)'C&M$$"|!g CpvHfdfC T 8 S  H`oiSSani te onde andivi ma kenda seña sa ja kuu sa iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a, te sani te jin ndanda'yu ñayii ka iyo ndaka ñuu ma ja ñatuu ka iyo tu'va i ma, te jin kuni ñayii ma ja saña ja kúu sa iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a, ja ndenda sa nuu viko ma ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa ji'in jayiñu'u sa ma. }’Nú ni jinu kunu ja ni ya'a tnundo'o yukan, sani te kandii ma chi masu kotnuu‑ka i, te masu ndii‑ka, te yoo ma, suni masu kotnuu‑ka i, te tiuxini ma chi jin kun‑kava i andivi ma, te ndaka ja ka iyo andivi ma chi ndaskanda Su'si ma. mSVaa ka jini tu maa ni ja ndeva'a‑ni nuu kátuu in kiti ni ji'i ma, te yukan ka ndatna'a loti ma. Te sukan ko kuu kivi jin ndatna'a o ma, vaa nuu iyo sa ma ndenda koo ni. Kivi ndii Jesucristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a 6eVaa sukan kúu ora jándute ichi nuu kána kandii ma chi tnuu ni'ni onde ichi nuu kée kandii ma, te sukan ko kuu kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. pYChukan kúu ja nú ka ka'an i: “Jin konde'ya ni jâ ni kenda ya nuu masu nawa iyo kuiti ma”, kovaa másu ko jin ke koo ni te jin koo ni. Te nú ka ka'an i: “Iyo ya onde ini ve'e onde sukun ma”, te másu ko jin kandija ni. ta¡Chukan kúu ja jin konee ni cuidado! Ndaka jâ xtu'va ña'a sa a, sukan‑va'a ma jin xnda'vi ña'a de. 5Vaa ki koo tee jin xnda'vi ña'a ja Cristo ma ka kuu de, xi jin xnda'vi ña'a de ja tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ka kuu de, te jin sa'a kua'a de milagru, sukan‑va'a jin xnda'vi ña'a de, te jin ku'un ini de ja onde ñayii ni ndakaji Su'si ma jin ndaxnda'vi de. 3’Te nú jin ka'an i nuu ni: “Jin konde'ya ni ja ya'a iyo Cristo ma”, xi “Jin konde'ya ni ja yukan iyo ya”, másu ko jin kandija ni. PTe nú Iya Tátnuni ma, ma ndaka'nde sava ya kivi yukan, kivi tnundo'o ma, masu na in kaku, kovaa kuechi ja kútoo ya ndaka ñayii ni ndakaji maa ya ma, chukan kúu ja ndaka'nde sava ya kivi yukan. 3_chi vaa kivi yukan chi kivi tnundo'o tnuneni xeen ko kuu, ûni in tnundo'o ja masu nama ni yo kuu sukan onde kivi ni sa'a Su'si ma ñuu ñayivi a, te onde kenda kivi kenda tnundo'o tnuneni ja ni jani ini Su'si ma ja ko kuu ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te nú ni jinu ma, ni masu sa'a‑ka ya sukan. yChukan kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, ja má ko kuu sukan kivi vijin ma, xi kivi ñatuu ka satniñu o ma, ^ 5¡Kivi yukan chi nda'vi‑nka ña'a ka ñu'u lulu ma, ji'in ña'a ka skaxi lulu ma! ` 9Te nú na in iyo yuku ma, máko ndakokuiñi i ve'e i ma ja ki ndi ke'en i sa'ma i ma. l QTe nú na in iyo xini ve'e i ma, máko nuu i te ndivi i ve'e i ma ja kene'e i nawa ni xndoo i ma. G sani te ñayii ka iyo ñuu Judea ma, te jín kunu i yuku ma. M ’Chukan kúu ja nú ni ka jini ni in ja masu kunimani i nuu Su'si ma ja ni jinkoo i nuu altar ii ini veñu'u ka'nu iyo ñuu Jerusalén ma, sukan ni ka'an tee kúu Daniel ma, tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, (na in ká'vi tnu'u ya'a, te skua'a ñukuun i, sukan‑va'a jaku'ni ini i nawa kúni ka'an), X)Te suni onde ni‑ka'nu ñuu ñayivi a jin kenda koo i jin kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ndaka ñuu ma sukan ká'an ma. Te sani te naa ñuu ñayivi a. _7 Kovaa nde ni kanda ja kondikin ña'a ni ma onde kivi jinu ma chi ndani'i‑ta'vi ni. ]3 Te kivi yukan kunuu maa ja u'vi ka sa'a ñayii ma, te masu jin kutoo tna'a‑ka i.   Te kenda koo kua'a tee jin xnda'vi ña'a ja tee ka ndakaxtnu'u tnu'u wa'a Su'si ma ka kuu de, te jin xnda'vi de kua'a ñayii.  Kivi yukan, kua'a ñayii, jin ndakakayata i nuu Su'si ma, te ndi‑in ndi‑in i jin ke'en‑su'va nuu tna'a, te jin saxiko nuu tna'a i. zm ’Sani te jin tnii ña'a i ndijin, te jin xsia'a ña'a i nuu ñayii ma, te jin xndo'o jin xneni ña'a i, te onde jin ka'ni ña'a i, te ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, jin saxiko ña'a i ndaka ni kuechi ja ka ndikin ña'a ni maa sa. I Kovaa ndaka cha'a chi yika ni keja'a tnundo'o tnuneni ma kúu. zmVaa in ñuu ka'nu ma, kanaa i ji'in in‑ka ñuu ka'nu ma, te in ñayii tátnuni in ñuu ka'nu ma, kanaa i ji'in in‑ka ñayii tátnuni in‑ka ñuu ka'nu ma, te kua'a ñuu jin tnaa xeen, te jin ndatnana kua'a ve'e, te koo soko koo tnama. 4a’Te jin kuniso'o ni ja jin kanaa ñayii in ñuu ma ji'in in‑ka ñuu ma ya'a yukan. Kovaa máko jin koyu'u ni, chi vaa sukan ko kuu, kovaa masu jâ ni jinu kúu. $Achi vaa ki koo kua'a xeen i ja jin sa'a i tnu'u ja maa sa ka kuu i, te sa'a jin ka'an i: “Maa sa kúu Cristo ma”, te jin xnda'vi i kua'a xeen ñayii. t~aTe Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jin konee ni cuidado ja ñatuu ni‑in ñayii ko xnda'vi ña'a, $}ATe Jesús ma, ja ni kenda ya Yuku Tnu Olivo ma, te ni jinkoo ya, te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, te ni ka kene'e siin de ya, te ka jikan‑tnu'u siin de ya na nde kivi ko kuu sukan ká'an ya ma, te nde a ko kuu seña, ja sani te ndenda ya te naa ñuu ñayivi a. |Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Ka nde'ya ni ni‑ka'nu veñu'u a? Kovaa ja ndaa ká'an sa nuu ni ja ni‑in‑ka yuu masu kendoo siki in‑ka yuu a, ja ndi'i kuiti i ndatnana ―‍kúu ya jiña'a ya. Na seña ko kuu kivi naa ñuu ñayivi a G{ Ja ni ndee Jesús ma ini veñu'u ka'nu ma, te kua'an ya, te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, ja na jin kaxtnu'u de naxe vii ka ndaa ve'e sukun ka ndatuu nuu iyo veñu'u ka'nu ma. Ez'Vaa ká'an sa ja onde vitna, te masu nde jin kuni‑ka ña'a ni maa sa onde kenda kivi ja jin ka'an maa ni: “¡Ja va'a kuu iya vee nuu Iya Tátnuni ma!” ―‍kúu ya jiña'a ya.Ly&Jin kuni ni ja ve'e ni ma chi jin kendoo nda'vi jin kendoo kee i. \x1%’¡Ñayii ñuu Jerusalén, ñayii ñuu Jerusalén, ja ka wa'a‑yuu ni tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma onde ka ja'ni ni de! ¡Te suni sukan ka sa'a ni ji'in ñayii ni tetniñu ya nuu ni ma! ¡Na saa jichi ni kuni sa ja ndaxtutu ña'a sa, sukan ndáxtutu tila ma chili ti ma chii ndijin ti ma! Kovaa ñatuu ni ka kuni ni. |wq$Ja ndaa ndáka'an sa ja ndaka cha'a jin koo siki ndaka maa ni a. Ni kuxii ini Jesús ma ja kuu ñuu Jerusalén ma Av{#Sukan‑va'a ndaka maa ni jin kuiso kuechi niñi ndaka ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma te ni ka ja'ni ni i nuu ñu'ú ya, onde niñi Abel suchi ni yo sa'a ja va'a ma, te onde niñi Zacarías sayii tee kúu Berequías ma tee ni ka ja'ni ni me'ñu veñu'u ka'nu ma ji'in nuu altar nuu ka ndachiñu'u ni Su'si ma. /uW"Chukan kúu ja maa sa tetniñu tee jin ndakaxtnu'u tnu'u kua'a Su'si ma ji'in tee inundichi ji'in teskua'a. Te tee yukan, jaku de jin ka'ni ni, te jaku de ma jin skuita kaa ni nuu krusi ma, te jaku‑ka de ma, jin kani xeen ni de ini veñu'u lilikin ma, te jin sondikin ni de in ñuu in ñuu. tw!’¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ndaka ni! Masu jin kaku‑ka ni, vaa jâ iyo ja jin ndachunaa ni nuu andeya ma. osW ¡Chukan kúu ja ndijin chi sukan ni ka yo sa'a tna'a ni tee jana'a ma, kuiti sukan jin sa'a tna ni! $rATe ja sukan ka ka'an ni a, ka ndaka'an ni ja jin kuu maa ni, vaa sa'ya tata tee ni ka ja'ni tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ka kuu ni. 5qcTe ka ka'an ni: “Nute ni ka iyo o kivi ni ka iyo ndi yuva o ma chi masu jin ketna'a ini o ji'in de ja jin ka'ni o tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma.” p9’¡Nda'vi maa ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Vaa ka sava'a ni nuu ka yinee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, te ka ndasakutu ni nuu ka yinee ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma. oSuni sukan tna ka kuu ni, vaa ja ka nde'ya ña'a ñayii ma chi vivii ka na'a ni, vaa ja ndaa kúu ja ka sa'a ni tnu'u ja tee ka sa'a ja va'a ka kuu ni, kovaa ini anua ni a chi ka ñu'u chitu ndaka ja u'vi ka sa'a ni a, vaa ka ka'an ni ja va'a te masu ka sa'a ni. n’¡Nda'vi maa ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Vaa sukan ka kuu nuu ka yinee ndiyi ma ja kuijin kuijin ka ndaka'yu i ichi siki i ma ichi ke'e ma, te sukan ka kuu ni. Te ja ndaa kúu ja vivii ka na'a nuu ka yinee ndiyi ma, kovaa ichi ini i ma ka ñu'u chitu yiki ndiyi ma, te ñu'u ndaka ja tne'e ja kini ma. m1Tee ka kuu fariseo, ni masu ka ndasa'a ni kuenda ja ka sa'a ni a. Jin ndasavii ni ini anua ni a, sukan‑va'a jin nduvii ni‑ka'nu ni‑tu'u ni. l'’¡Nda'vi maa ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Vaa ka ndasavii ka ndasandoo ni maa ni, kovaa ichi ini anua ni a chi ka ñu'u chitu ja ka sakui'na ni ma ji'in ja u'vi ka sa'a ni ma. Te sukan ka kuu ñayii ka ndakate yika ñajin i ma ji'in yika ko'o i ma, kovaa ichi ini i ma chi ka ndaa tne'e ma, sukan ka kuu ni. rk]’Vaa ja sukan ka sa'a ka kuu ni a, te sukan ka kuu tee ka ndasijin tiukun lilikin ma kovaa ka kokon de kiti ka kuu camellu ma, sukan ka kuu ni. Te chukan kúu ja masu kuu jin ko kuu ni tee jin kaxtnu'u nuu in‑ka ñayii ma. fjE’¡Nda'vi maa ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Vaa saa ka jatanuu ni ja onde minu xtila ma ji'in anís ma ji'in cominu ma ka ndakua'a tu ni diezmo ni ma nuu Su'si ma, kovaa ni ka xndoo ni tna'a cha'a ja ka kuu i ja ka ndanuu‑ka ja ni tatnuni Su'si ma ja jin sa'a ni ma, ja jin kunda'vi ini ni tna'a ni ma, ji'in ja jin kukanu ini ni Su'si ma, ji'in ja jin ko sa'a ni ja va'a ja ndaa ma. Te vaa ndaka cha'a ka ndanuu‑ka ja jin sa'a ni, te suni nini ja jin ndakua'a tna ni nuu Su'si ma ndaka ja jâ ka ndakua'a ni ma. NiTe nú na in na skuiso ja maa andivi ma, te suni skuiso tna i nuu núkoo Su'si ma, ji'in maa ya ja núkoo ya ma, te kuiti iyo tna i ja sa'a i ja ni ka'an i ma. Kovaa masu sukan ka kaxtnu'u ni ma. h-Te nú na in na skuiso ja maa veñu'u ka'nu ma, suni skuiso tna i ja ndaka ja iyo ini veñu'u ma, te suni iyo tna i ja sa'a i ja ni ka'an i ma. .gU’Chukan kúu ja nú na in na skuiso ja maa nuu altar ma, suni skuiso i ja ndaka ja yoxtnee nuu altar ma, te chukan kúu ja iyo i ja sa'a i ja ni ka'an i ma. ]f3¡Ñayii ñatuu ka jaku'ni ini ka kuu ni, te ñatuu ka kundijin nuu ni a! Vaa kanuu‑ka altar ma sana ja ka ndakua'a ñayii ma, vaa altar ma kúu ja sa'a ja nduu in ja ii ja ka ndakua'a ñayii ma nuu Su'si ma. ce?’Te suni ka ka'an ni: “Nú na in skuiso ja maa nuu altar ma chi masu nawa kúu, kovaa nú na in na skuiso ja maa ja ka ndakua'a ñayii ma ja yoxtnee nuu altar ma chi tavi i ja sa'a i sukan ni skuiso i ma.” &dE¡Tee ñatuu ka jaku'ni ini ka kuu ni! Vaa ¿nde a kúu ja kanuu‑ka: oro ma xi maa veñu'u ma? Vaa veñu'u ma kúu ja sa'a ja oro ma, ni nduu i in ja ii. c+’¡Nda'vi maa ni ja ka kaxtnu'u ni, te masu ka jini ni ja ka kaxtnu'u ni a! Vaa ka ka'an ni: “Nú na in na skuiso ja maa veñu'u ka'nu ma, te masu nawa kúu, kovaa nú na in na skuiso ja maa oro iyo ini veñu'u ma, te sukan ni ka'an i ma, te sukan na sa'a i.” wbg’¡Nda'vi maa ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Te kuan koo ni ve koo ni nuu ñu'ú ya nuu mar ma ka kuu ni, sukan‑va'a jin kundee ni ja kandija in ñayii ma sukan ka kaxtnu'u ni a, te nú ni kandija i ma, jâ ni ka kundee ni ja ka'vi‑ka ndo'o neni i nuu andeya ma sana maa ni. `a9’¡Nda'vi maa ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Vaa ka xnda'vi ni ña'a ni ka ji'i yii ma, te ka ndaxtandee ni ve'e ña ma, te ka sa'a ni tnu'u ja tee ka sa'a ja va'a ka kuu ni, kuechi ja nana'a ka jikan‑ta'vi ni ma. Chukan kúu ja jin chunaa xeen‑ka ni. S` ’Kovaa ¡nda'vi maa ni ja ka kuu ni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo a, ja ka ka'an ni te masu ka sa'a ni! Vaa ka ja'nu ndee ni ja jin kivi koo ñayii ma nuu tátnuni Su'si ma, vaa ni masu ka kivi koo ni, te ni masu ka wa'a ni tnu'u ja jin kivi koo ñayii ka kuni ja jin kivi koo i ma. M_ Vaa nú na in jani ini ja kanuu‑ka i sana ndaka‑ka ñayii ma chi ndatna'a i ja kan‑nuu. Te nú na in jani ini ja in ñayii masu kanuu kúu i chi in ñayii kanuu‑ka ko kuu i nuu Su'si ma. R^ Te nde ni kanuu‑ka ma, te ko kuu ni ñayii kunukuechi nuu ndaka ni a. ] Másu ko jin kua'a ni tnu'u ja ko jin xnani ña'a i tee ka kaxtnu'u, vaa maa in‑ni Cristo ma kúu iya káxtnu'u ndaka. \ Te másu ko jin kuña'a ni yuva sa ni‑in ñayii ñuu ñayivi ya, vaa in‑ni Yuva o iyo, te iya iyo onde andivi ma kúu Yuva o ma. A[{’Kovaa ndijin, másu ko jin kua'a ni tnu'u ja ko jin xnani ña'a i teskua'a, vaa maa‑ni Cristo ma kúu teskua'a, te ndaka ndijin, ndi‑tna'a ñani ni, ndi‑tna'a ku'va ni. jZMTe ka jatna ini de ja jin kuña'a ñayii ma: “Teskua'a, teskua'a”, ora ka wa'a i nchuxi ma. Y{Te nú kuan koo de viko ma xi ini veñu'u lilikin ma, te ka kunuu maa de ja jin kunukoo de nuu mesa ka ndanuu‑ka ma. 3X_Ja ka kuni de kúu ja jin kuni ndaka ñayii ma ja ka sa'a de ma, te ûni ka ndenee in tutu ká'an tnu'u Su'si ma tnee de ma, te vivii ka ndaskuili de yu'va sa'ma de ma. WW'Kovaa ka tatnuni ka tatnuni de sukan jin ko sa'a ñayii ma, te sukan ka skuiso de i ndaka, kovaa maa de ma, masu ka skanda de ni‑in xninda'a de ma ja jin chindee de ñayii ma naxe jin sa'a jin kuu i ma. CVChukan kúu ja nde a va'a ka kaxtnu'u de ma ja jin sa'a ni ma, te jin sa'a ni. Kovaa másu ko jin ko sa'a ni sukan ka sa'a ka kuu maa tee yukan, chi vaa ka ka'an de te masu ka sa'a de. U―‍Nuu ni yo nukoo Moisés ma, ka nukoo tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma. QT Sani te jiña'a Jesús ma nuu ñayii ma, ji'in nuu tee ka ndikin ya ma: S#.Te ñatuu ni kuu jin ndakone'e de ni‑in tnu'u. Te onde kivi yukan, te ñatuu na in ni kusaa ini ja jin kakan‑tnu'u‑ka i ya..RU-’Kovaa ¿naxe kuu ko kuu Sa'ya tata David ma Cristo ma nú sukan, te vitna ja maa David ma, ni xnani de ya iya tátnuni nuu de ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Q-,Su'si Iya Tátnuni ma jiña'a nuu iya tátnuni nuu sa a:“Kunukoo ro xiñi kua'a ri a,
te onde nú ni kundee ri ni skendoo ri
ndaka suchi ñatuu ka kunimani nuu o a chii ja'a ro a”,
kúu ya jiña'a ya nuu iya tátnuni nuu sa a. Sa'a ni ka'an David ma. >Pu+Te jiña'a Jesús ma: ―‍¿Na kachi kúu ja David ma chi ni ska'an ña'a Xtumani Ndios ma, te ni xnani de ya ja iya tátnuni nuu de ma kúu ya? Vaa ni ka'an David ma: YO+*―‍¿Nawa ka ka'an ni ja kuu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma? ¿Na in xi‑sa'ya kúu ya? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ka jiña'a de: ―‍Sa'ya tata David ma kúu ya ―‍ka kuu de ka jiña'a de. mNS)Te nuu ni ka ndatna'a tee ka kuu fariseo ma nuu iyo ya ma, Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya de: Mw(Nú ka kandija ni te ka sa'a ni sukan ká'an nduu tnu'u ya'a, ka yikuu ni ka sa'a ni ndaka tnu'u ni ka yo kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Maa Su'si ma ni tetniñu Cristo ma Lw'Te in‑ka tna tnu'u kanuu ni tatnuni Su'si ma kúu ja: “Jin kutoo ni tna'a ni ma, sukan ka kutoo ni maa ni ma.” 3Ka&Tnu'u ya'a kúu tnu'u kanuu xeen‑ka ma. J%Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍“Jín kutoo o Su'si o ma ji'in ndaka tu'u ini anua o a, ji'in ndaka ja ka jani ini o a.” I$―‍Teskua'a, ¿nde tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja ni ndakaxtnu'u Moisés ma kúu ja kanuu xeen‑ka ma? ―‍kúu de jiña'a de. H'#Te in de ma, ja kúu de tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni kuni de ja kototnuni de nawa ka'an Jesús ma, te ni jikan‑tnu'u de ya: 0GY"Te tee ka kuu fariseo ma, ni ka jiniso'o de ja tee ka kuu saduceo ma chi ñatuu ni kuu jin ndakone'e de ja ni ka'an Jesús ma. Chukan kúu ja ni ka ndatna'a de. 6Fe!Te ndaka ñayii ka iyo ma, nuu ni ka jiniso'o i tnu'u ya'a, te ni ka sa'vi‑nka ini i ja káxtnu'u ya ma. Uu tnu'u ya'a ni tatnuni Su'si ma, ja ka ndanuu xeen‑ka i tEa “Maa sa kúu Su'si Abraham ma ji'in Isaac ma ji'in Jacob ma.” Te chukan kúu ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma, vaa Su'si ma, masu Su'si ñayii ni ka ji'i ma kúu ya chi Su'si ñayii ka teku ma kúu ya ―‍kúu ya jiña'a ya. ED¿Ñatuu nama ka ka'vi ni nuu ká'an Su'si ma tnu'u ya'a?: C-Kivi jin ndateku ñayii ma, tee ma ji'in ña'a ma, masu jin ndatnanda'a‑ka de, vaa sukan ka kuu ángel ka iyo andivi ma, sukan jin ko kuu de. TB!Te ni ndakone'e Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Ndijin chi masu ka jini ni ja ka ka'an ni a. Masu ka jini ni sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma, ni a ndaka ja kuu sa'a Su'si ma masu ka jini ni. AA{Va'a‑ni, te nú jin ndateku ñayii ma, ¿na nde de xi‑ñasi'i ko kuu ña'a yukan kivi jin ndateku de ma? Vaa ndi‑uja de ma ni ka iyo ji'in ña ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. '@ISani te ni ji'i maa ña'a ma. x?iTe suni sukan ni kuu ji'in tee ku‑uu ma, ji'in tee ku‑uni ma, te onde ndi‑uja de ma ni ka yo ndeka ña. j>MTe sukan ni kuu ja uja tee ndi‑tna'a ñani de ma. Tee xinañu'u ma, ni tnanda'a de, te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo, te ni ji'i de, te chukan kúu ja ni ndoo ñasi'i de ma, te ni ndakueka ña ñani de ma. ='―‍Teskua'a, Moisés ma, ni xndoo de tutu ká'an ja nú in tee ma, ni tnanda'a de te ni ji'i de te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo, te ñani tee ni ji'i ma ndakueka ñasi'i de ma, sukan‑va'a koo sa'ya ña, te ko kuu i sa'ya tata tee ni ji'i ma. ;<oKivi yukan ni jan koo jaku tee saduceo ma nuu iyo Jesús ma. Tee ya'a chi ka ka'an de ja masu ka ndateku ñayii ni ka ji'i ma. Te chukan kúu ja ni ka jikan‑tnu'u de ya: ^;5Nuu ni ka jiniso'o de ja sukan ni ndakone'e Jesús ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te ñatuu ni ka ka'an kuiti de, te kuan nu koo de. Ni ka jikan‑tnu'u tee ka kuu saduceo ma naxe ko kuu ñayii ndateku ma ;:oTe ni ka ndakone'e de: ―‍Yunuu tee nani César tee tátnuni ñuu Roma ma kúu ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Sani te jiña'a Jesús ma: ―‍Te jin ndakua'a ni nuu César ma tna'a ja kúu kuenda maa de ma, te nuu Su'si ma jin ndakua'a ni tna'a ja kúu kuenda maa ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 9te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Na in xi‑yunuu ndenee a, te na in nani sukan ká'an yika i a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 8 Jin kaxtnu'u ni in xu'un ja ka chuya'vi ni nuu tee nani César ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka wa'a de in xu'un denario, K7Kovaa Jesús ma chi jini ya ja masu ja va'a ka ñu'u ini de ja sukan ka jikan‑tnu'u de ya ma, te jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka jitotnuni ña'a ni? ¡Masu ka sa'a ni sukan ka ka'an ni a! 46aChukan kúu ja, ¿nawa ká'an ni? ¿Va'a‑ni ja jin chuya'vi sa ja ka satniñu sa ma nuu tee nani César tátnuni ñuu Roma ma, xi ña'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. $5ATe ni ka tetniñu de jaku tee ka ndikin tna'a ji'in maa de ma, ji'in jaku tee ka ndikin tna'a ji'in tee kúu Herodes ma, ja na jin koo de jin kuña'a de Jesús ma sa'a: ―‍Teskua'a, ka jini sa ja ja ndaa kúu ja ká'an ni a, te káxtnu'u ndaa ni sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu o nuu ya ma. Te masu ndí ini ni nawa ka jani ini ñayii ja ká'an ni a. Te ni masu ndí ini ni na nde ñayii ka niniso'o ma. *4MSani te kuan koo tee ka kuu fariseo ma, te ni ka ndatnu'u tna'a de naxe kuu jin xnda'vi de Jesús ma, ja na ka'an ya in tnu'u, te kuu jin xtekuechi de ya. 3Suni sukan kúu nuu tatnuni Su'si ma, vaa kua'a ñayii ma ni kana ya, kovaa jaku‑ni i ni ka kachi ja ni ka nduu i ñayii ni ndakaji ya ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya nawa jin kua'a o nuu gobiernu ma, ji'in nawa jin ndakua'a o nuu Su'si ma 02Y Sani te jiña'a rey ma nuu tee ka jinukuechi ma: “Jin ku'ni ni nda'a de ja'a de, te jin koo ni jin xsia'a ni de ke'e ma nuu nee ma, vaa yukan kúu nuu jin ndanda'yu ñayii ñatuu ni ka iyo tu'va ma, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i”, kúu de jiña'a de. 31_ Te jiña'a de: “¿Ndijin, naxe ni kivi ni ya'a? Te vitna ja masu ne'nu ni sa'ma ka ne'nu ñayii ni kana sa a”, kúu de jiña'a de. Kovaa masu ni ka'an kuiti tee ma. )0K ’Te sani te ni kivi rey ma nuu ka iyo ñayii ni kana de ma, te ni jini de in tee ja masu ne'nu de sa'ma vivii sukan ka ne'nu ñayii ni jan koo viko ma. / Te ni ka ke koo tee ka jinukuechi ma, te kuan koo de nuu ka ndatna'a ichi ma, te ni ka ndaxtutu de ndaka ñayii ni ka ndatna'a ji'in de ma, ka kuu i ñayii ka sa'a ja va'a xi ja u'vi, te kuan koo i ji'in de. Te sukan, te ni chitu viko tnanda'a sayii de ma. .9 Kuán koo ni nuu ka ndatna'a ichi ma, te jin kuña'a ni ndaka ñayii ka ya'a i ichi ma ja kí koo i viko tnanda'a sayii sa ya”, kúu de jiña'a de. A-{Sani te jiña'a de nuu tee ka jinukuechi nuu de ma: “Ja ndaa kúu ja viko tnanda'a sayii sa ya chi jâ iyo tu'va, kovaa ñayii ni kana sa ja ki koo i ma, masu ka iyo i ja ki koo i. J, Te nuu ni jiniso'o rey ma, te ni ndakiti ini de, te ni tetniñu kua'a de soldado de ma. Ni jan koo i, te ni ka xnaa i tee ni ka ja'ni tee ka jinukuechi nuu de ma, te ni ka ja'mi i ñuu yukan. y+kte jaku‑ka i ma, ni ka tnii i tee ka jinukuechi nuu rey ma, te ni ka sa'a ndeva'a i de, te ni ka ja'ni i de. C*Kovaa ñayii ni ka kana de ja jin koo i viko ma, masu ni ka kandija i ja jin koo i, su'va jaku i kuan koo nuu itu i ma, te jaku‑ka i ma kuan koo i kuan xiko i ndatniñu ka xiko i ma, K)Sani te ni tatnuni de nuu jaku‑ka tee ka jinukuechi nuu de ma, te sa'a jiña'a de: “Jin kuña'a ni ñayii jâ ni kana sa i ma ja jâ ni satu'va sa ndeyu ma, vaa jâ ni ka ji'i xndiki sa ma ji'in kiti vava'a‑ka ni satu'va sa ma, te jâ iyo tu'va ndaka, te kí koo i viko tnanda'a sayii sa ya”, kúu de jiña'a de. M(Te ni tatnuni de nuu tee ka jinukuechi nuu de ma ja jín koo de jín kueka de ñayii jâ ni kana de i ja ki koo i viko tnanda'a sayii de ma, kovaa ñayii yukan, ñatuu ni ka kuni i ja jin koo i. 'w―‍Nuu tatnuni Su'si iya iyo andivi ma, inuu kúu i ji'in in rey ja ni sa'a de in viko tnanda'a sayii de ma. R& Jesús ma, ni ka'an ya in‑ka tnu'u vijin nuu ñayii ma, te jiña'a ya: 3%_.Te ka kuni de ja jin tnii de Jesús ma. Kovaa ka yu'u de ñayii ma, vaa ndaka ñayii ma, ka jani ini i ja in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu Jesús ma.L$-Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ni ka jiniso'o de tnu'u vijin ni kaxtnu'u ya ma, te ni ka jinitnuni de ja tnu'u vijin ni ka'an ya ma chi ja jin kuu maa de kúu. 8#i,Te yuu ma, ndeva'a‑ni ñayii nduva siki i ma, kukuechi kulikin ñayii ma. Te nú yuu ma jinu siki in ñayii ma, ñuyaka‑nka‑ni nduu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. J" +Te chukan kúu ja ká'an sa nuu ni a ja ja tatnuni Su'si ma nuu ñayii ka kuu ñuu ya ma, xtandiyo ya nuu nda'a ni a, te ndakua'a ya nuu jaku‑ka ñayii ja jin sa'a i sukan játna ini ya ma. F!*Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ñatuu jin ka'vi‑ka ni tnu'u ya'a ja ndee nuu tutu Su'si ma nuu sa'a ká'an ma?:Yuu ni ka saxiko ñayii ka sa'a ve'e ma, ni nduu i yuu kanuu‑ka.Sa'a ni sa'a maa Iya Tátnuni ma, te ñatuu nama uun ni ka jani ini o ja sukan ko sa'a ya. Sa'a ká'an tnu'u Su'si ma. % C)Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ka jiña'a de: ―‍Xndo'o xneni de suchi ka jito itu de ma, te ka'ni de i, te kua'a de ñu'ú de ma siin‑ka ñayii ja jin satniñu i, te jin ndakua'a i ja kee itu de ma kivi kuaan i ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. %(’Te nuna ndenda tee xi‑ñu'ú ma, te ¿nawa ka jani ini ndijin ja sa'a de ji'in suchi ka jito itu de ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. |q'Chukan kúu ja ni ka tnii i sa'ya de ma, te ni ka kene'e i sa'ya de ma yu'u itu ma, te ni ka ja'ni i sa'ya de ma. [/&Kovaa ñayii ka jito itu de ma, ni ka jini i ja vee sa'ya tee ma, te ni ka ndatnu'u tna'a i: “Suchi ya'a kúu suchi nduta'vi ñu'ú ya'a. Jín ka'ni o i, te jin ndani'i o ñu'ú i a”, ka kuu i ka ka'an i. %C%Te sandi'i‑nka ma, te ni tetniñu de sa'ya maa de ma. Vaa jani ini de: “Jin kava respetu i nuu sa'ya o a nuna tetniñu o i, vaa sa'ya maa o kúu i.” r]$Kovaa tee xi‑ñu'ú ma chi ni ndatetniñu tuku de kua'a‑ka tee ka jinukuechi nuu de ma ja jin koo de sana tee ni jan koo xinañu'u ma. Kovaa tee ni jan koo‑ka ma chi sukan ni ka sa'a i tee xinañu'u ma, sukan ni ka sa'a i de. 5#Kovaa ñayii ka jito ma, ni ka tnii i tee ma, te in de ma ni ka kani i, te in‑ka de ma ni ka ja'ni i, te in‑ka tuku de ma, ni ka wa'a yuu i de. %C"Te maa kivi kuáan i ma, te ni tetniñu de tee ka jinukuechi nuu de ma ja jin koo de jin nu ke'en de jaku uva ja ni kuaan ma nuu ñayii ka jito itu de ma. :m!Te jiña'a Jesús ma: ―‍Jin koniniso'o ni in‑ka tnu'u vijin a: In tee, ni sunkoo de ni‑ka'nu itu de ma tnu uva, te ni jasi de yu'u itu de ma. Te ni satu'va de in nuu taxi uva ma kivi kuaan i ma, te ni sa'a de in ve'e sukun sukun, sukan‑va'a kuu ko koto de ni‑ka'nu itu de ma. Sani te ni nduku de jaku ñayii ja jin ko koto i itu de ma, te kivi kuaan uva de ma, te sasava jin kuu de ji'in i. Sani te kua'an jika de. \1 Vaa ni kenda Juan ma nuu ni, ja ni kaxtnu'u de ichi ndaa ma, te ñatuu ni ka kandija ni. Kovaa tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in ña'a ka kuneé ka ku‑uun ma chi ni ka kandija ña ji'in de, te ni ka jini ni ja ni ka kandija de ji'in ña ma, te ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni ja jin kandija tna ni ja ká'an Juan ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin ñayii masu inuva'a ini, ja ka jito i itu tnu uva ma !Te jin ka'an ni, ¿nde i ja nduu i ma ni sa'a sukan kúni yuva i ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ka jiña'a de: ―‍Suchi xinañu'u ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ja ndaa ká'an sa ja tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in ña'a ka kuneé ka ku‑uun ma, ka yoxtnuu‑ka de ji'in ña jin kivi koo de nuu tatnuni Su'si ma sana ndijin. V%Te ni jan tu'va tuku de in‑ka sayii de ma, te jiña'a de sukan ni jiña'a de suchi xinañu'u ma. Te suchi ya'a chi ni ndakone'e i: “Kuu tna vi, taa”, kúu i jiña'a i, kovaa masu ni ja'an i itu ma. 1Te ni ndakone'e i, te jiña'a i: “Masu ki'in sa”, kúu i jiña'a i. Kovaa kuee‑ka ma, te ni ndakani, ni ndaka'vi ini i, te kua'an i itu ma. nUKovaa sani te jiña'a Jesús ma: ―‍¿Naxe ka jani ini ni? In tee, te iyo uu sayii de, te ni jan tu'va de suchi xinañu'u ma, te jiña'a de: “Sayii, kuá'an, te satniñu ro vitna itu tnu uva ma”, kúu de jiña'a de. 4aChukan kúu ja sa'a ni ka ndakone'e de nuu Jesús ma: ―‍Ñatuu ka jini sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Sani te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Suni ni ma ka'an tna sa na in ni tatnuni ja sa'a sa sa'a ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin nduu sayii in tee ma }sKovaa nuna jin kuña'a o ja ñayii ma ni tetniñu de, masu kuu vaa ka yu'u o ñayii a, chi vaa ndaka i ka jani ini ja Juan ma, in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de, te jin ndakiti ini i nuu o ―‍ka kuu de ka ka'an de. jMJa ni yo skuandute Juan ma, ¿Su'si iya iyo andivi ma ni tetniñu Juan ma ja sa'a de sukan, xi ñayii ma ni tetniñu ña'a ja sa'a de sukan? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ka ndakan‑tnu'u tna'a de: ―‍Nuna jin kuña'a o ja maa Su'si iya iyo andivi ma ni tetniñu Juan ma, kovaa ka'an de: “¿Te nava'a ñatuu ni ka kandija ni ja ni ka'an de ma?” 4aJesús ma, ni ndakone'e ya, te jiña'a ya: ―‍Xinañu'u maa sa kakan‑tnu'u ña'a, te nuna jin ndakone'e ni, te sana ka'an sa na in ni tatnuni ja sa'a sa sukan. CTe nuu ni ndenda Jesús ma ini veñu'u ka'nu ma, te nuu káxtnu'u ya nuu ñayii ma, te ni ka jan tu'va ña'a tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma. Te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Na in ni tatnuni ja sa'a ni sukan a? ¿Xi na in ni ka'an ja kuu sa'a ni sukan a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Q Te ndaka ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, te nú ka kukanu ini ndija ni ya ja taa ya ma chi jin ni'i ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka jikan‑tnu'u de na in ni tatnuni ja sa'a Jesús ma sukan G Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa, nú jin kukanu ini ni Su'si ma, te ñatuu ka jani uu ka jani uni ini ni ma, te masu yika‑ni ja jin sa'a ni sukan ni sa'a sa ji'in tnu higo a chi su'va nuna jin kuña'a ni yuku yukan: “Kuán ndiyo jiña, te skee maa ro nuu mar ma”, sani te ko kuu sukan. O Te tee ka ndikin ya ma, ni ka jini de sukan ni ndo'o tnu higo ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka ka'an de: ―‍¿Nava'a tnu higo a, yachi‑ni ni yichi tnu? ―‍ka kuu de ka ka'an de. | qTe ni jini ya in tnu higo yu'u ichi ma. Kovaa ñatuu na nde'ya tnu ma ni ni'i ya chi nanimaa nda'a tnu ma kúu. Sani te jiña'a ya nuu tnu higo ma: ―‍¡Masu kuun‑ka higo ro! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan‑ni, te ni yichi tnu. W 'Kivi yutnee ma, nuu ve ndii Jesús ma ñuu Jerusalén ma, te kókon ya.  Te ni xndoo ya de, te kua'an ya ichi ñuu Betania ma, te yukan ni ndoo ya. Jesús ma, ni ka'an u'vi ya ja kuu in tnu higo [/te ka jiña'a de: ―‍¿Jiniso'o ni ja ka ka'an suchi ya'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jiniso'o sa. ¿Ñatuu nama uun jin ka'vi‑ka ni nuu tnu'u Su'si ma ja ká'an sa'a ma?:Yu'u suchi kuechi ma ji'in yu'u suchi ka jaxi ma
ni satu'va ni ja jin ndachiñu'u ña'a i ―‍kúu ya jiña'a ya. 2]Kovaa tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni yo tatnuni Moisés ma, ni ka jini de milagru ni sa'a ya ma, ji'in sukan ka kayu'u suchi kuechi ma ini veñu'u ma ja ka ka'an i: “¡Hosanna! ¡Ja va'a kúu Sa'ya tata David ma!”, ka kuu i ka ka'an i. Te ni ka ndakiti xeen ini de, !Te ñayii ñatuu ka kundijin nuu ma, ji'in ñayii ñatuu kuu jin kaka ma, ni ka jan tu'va i ya ini veñu'u ma, te ni ndasava'a ya i. ?w Te jiña'a ya: ―‍Jâ ka jini ni ja nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma ká'an: “Ini ve'e sa a chi ko kuu i in ve'e nuu kenda koo ñayii ndaka ñuu ma ja jin kakan‑ta'vi i nuu Su'si ma.” Vaa sukan ni jani ini ya. Kovaa ndaka ndijin chi ni ka ndasa'a ni in yavi nuu ka ñu'u kui'na ―‍kúu ya jiña'a ya. H  Te Jesús ma, ni kivi ya veñu'u ka'nu ma, te ni kene'e ya ndaka ñayii ka xiko ma ji'in ñayii ka jaan ma. Te ni chindeyi ya mesa ñayii ka sama xu'un ma, ji'in nuu ka xiko i sata ma. q[ Te ñayii ma, ka jiña'a i: ―‍Tee ya'a kúu Jesús tee ndákaxtnu'u tnu'u wa'a Su'si ma, te ñuu Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma kúu ñuu de ―‍ka kuu i ka jiña'a i. Jesús ma, ni ndasavii ya ini veñu'u ka'nu ma O~~ }H||m{{zyxx8w]vvttSsssrqppNoo.nn@mmlkAjj%ih\ggffexdtc;bea,`H_^^"]\[ZZYXWVUU-TSRR PONMMPLcKK_JqIHH^GGF|EDCC4BA@D??M>>=Te nani núkoo de nuu ja'nde de tniñu ma, te ñasi'i de ma, ni tetniñu ña in ñayii ni jan kuña'a i de: “Masu nawa ko sa'a ro tee jiña, vaa masu na kuechi ndiso de, vaa ja ni kuu jakuaa a chi ni skoto ña'a Su'si ma ja kuu tee jiña”, kúu ña jiña'a ña. ,8Qchi vaa ni jinitnuni Pilato ma ja tee ka tatnuni nuu sutu ma chi ni ka ndaxsia'a de Jesús ma nuu de ma kuechi ja ka kukueñu ini de sukan vivii káxtnu'u ya ma. r7]Te ni ka ndututu ñayii ma, te jiña'a Pilato ma: ―‍¿Na in ka kuni ni ja xsiaa sa a vitna a? ¿Tee kúu Barrabás ma, xi tee kúu Jesús ma ja ka ka'an i ja Cristo iya ni tetniñu Su'si ma kúu de ma? ―‍kúu de jiña'a de, {6oTe in tee nani Barrabás ma, yinee de vekaa ma, te ni ka yo jini ndaka ñayii ma ndaka ja u'vi ni yo sa'a de ma. 35_Ne'un Viko Pascua ma, te ndi‑kuiya ndi‑kuiya ma Pilato ma chi ni yo kachi de ja kene'e de in ñayii vekaa ma, ndeva'a‑ni na in ka ka'an maa ñayii judío ma. I4 Kovaa ni‑in tnu'u ñatuu ni ndakone'e ya. Chukan kúu ja tee kúu gobiernu ma, ni sa'vi xeen‑nka ini de. Ni ka kundee maa ñayii ma, te ni tatnuni Pilato ma ja jin ka'ni i Jesús ma !3; Sani te Pilato ma, ni jikan‑tnu'u de ya in‑ka jichi: ―‍¿Ñatuu jiniso'o ni ja kua'a xeen ja ka xtekuechi ña'a i a? ―‍kúu de jiña'a de. 2 Ndaka tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, kua'a xeen ja ka xtekuechi de ya, kovaa masu nawa ni ndakone'e ya. 1 Te Jesús ma, ni ka sunkani de ya nuu tee kúu gobiernu ma, te ni jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Ndijin kúu rey tátnuni nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Maa ni ká'an ―‍kúu ya jiña'a ya. ]03 Te ji'in xu'un yukan ni ka ndakuaan de ñu'ú tee sa'a kisi ma. Sa'a jin sa'a ñayii ñuu Israel ma, ni ka'an Iya Tátnuni ma nuu sa a”, sa'a ni ka'an tee kúu Jeremías ma. Pilato ma, ni xndichi de Jesús ma o/W Te sukan, te ni kuu sukan ni ka'an Jeremías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, kivi ni ka'an de ma: “Ni ka ndake'en de oko uxi xu'un plata ni ka jani ini ñayii ñuu Israel ma ja kondee ya'vi ja kûu ya ma. X.)Chukan kúu ja ñu'ú yukan chi onde vitna ka xnani i ñu'ú ma Ñu'ú Niñi. S-Te ni jinu ni ka ndatnu'u tna'a de ma, te ni ka jani ini de ja jin ndakuaan de ñu'ú tee sa'a kisi tee sa'a ko'o ma, sukan‑va'a yukan koo jin chu'u i ñayii masu ñayii ñuu yukan ka kuu i ma. ,1Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ni ka ndake'en de xu'un ma, te ka ka'an de: ―‍Xu'un ya'a chi masu va'a‑ni ja jin ndachunee o i nuu ñu'u xu'un ka ndakua'a ñayii ma nuu Su'si ma, vaa cha'a kúu ja ni ka chuya'vi o ja kûu in ñayii ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. "+=Te Judas ma, ni ndaskana ndee de xu'un ma ini veñu'u ka'nu ma, te ni kee de, te kua'an de, te ni jan skue'ne de maa de, te yukan‑ni ni ji'i de. q*[Te jiña'a de: ―‍Ni jiso kuechi sa ja ni ke'en‑su'va sa in tee ñatuu na kuechi de ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa tee yukan, ka jiña'a de: ―‍¿Na jin ko ndi ini saña? ¿Naxe sa'a maa ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. g)GSani te nuu ni jini Judas tee ni ke'en‑su'va Jesús ma ja jin ka'ni de Jesús ma, te ni ndakani ini de, te kuan nu ndakone'e de oko uxi xu'un plata ma nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in nuu tee ka kuu ja'nu ma. :(mTe ni ka ju'ni de Jesús ma, te kuan koo de ji'in ya, te ni ka ndaxsia'a de ya nuu nda'a tee kúu Pilato ma, ja kúu de gobiernu ñuu yukan ma. Sukan ni ji'i tee kúu Judas ma @' {Nuu jâ ve ndii in‑ka kii ma, te ni ka ndututu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, te ni ka ndatnu'u tna'a de naxe jin xtekuechi de Jesús ma te jin ka'ni de ya. x&iKTe ni ndaka'án Pedro ma ja sa'a ni jiña'a Jesús ma: “Ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni kuu uni jichi ja ka'an ni ja ñatuu jini ña'a ni.” Te ni ndee de yukan, te ni nda'yu nda'vi, ni nda'yu kee de, ja ni ndakani ini de.J% JSani te Pedro ma, ni keja'a de jiña'a de: ―‍Chunaa maa sa, nú masu ndija ja ká'an sa ja masu jini sa tee yukan ―‍kúu de jiña'a de. Te ora yukan‑ni, te ni kana in li'li ma. r$]ITe ni kukuee‑ka ma, te ñayii ka iyo yukan ma, ka jiña'a tuku i Pedro ma: ―‍Ja ndaa ndija ja ndijin kúu in tna'a tee ni ka yo ndikin Jesús ma, vaa sukan ka ka'an de ma, sukan ká'an tna ni ―‍ka kuu i ka jiña'a i. $#AHKovaa Pedro ma chi in‑ka jichi ni jiña'a de: ―‍Chunaa maa sa, nú masu ndija ja ká'an sa ja masu jini sa tee yukan ―‍kúu de jiña'a de. " GTe ni kee de ye'e ke'e ma. Sani te in‑ka ña'a jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma, ni jini tna ña Pedro ma, te jiña'a ña ndaka‑ka ñayii ka iyo ma: ―‍Tee ya'a chi ni yo ndikin de Jesús tee ñuu Nazaret ma ―‍kúu ña jiña'a ña. !FKovaa Pedro ma chi nuu ka iyo ndaka ñayii ma, te jiña'a de: ―‍Masu jini sa nawa kúu ja ká'an ni a ―‍kúu de jiña'a de.  ETe Pedro ma, iyo de ichi ke'e ma, nuke'e tee tátnuni nuu sutu ma. Te ni jan tu'va ña'a in ña'a jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma, te jiña'a ña: ―‍Ndijin tna chi ni yo ndikin ni Jesús tee ñuu Galilea ma ―‍kúu ña jiña'a ña. -SDte ka jiña'a de ya: ―‍Ndijin ja kúu ni Cristo ma, ¡ka'an ni na in ni kani ña'a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Ni ka'an Pedro ma ja masu jini de Jesús ma ]3CSani te ka tusii de ya, te ka kani de ya, te ka wa'a de tikatu yikinuu ya ma, ?wB¿Naxe ka ka'an ni? ―‍kúu de jiña'a de nuu ndaka‑ka tee ka iyo ma. Te ni ka ndakone'e tee ma, te ka jiña'a de: ―‍Iyo de ja kuiti kûu de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. T!ASani te tee tátnuni nuu sutu ma, ni kachi de sa'ma de ma, ja káxtnu'u de ja ni ndakiti xeen ini de, te jiña'a de: ―‍¡Tnu'u masu játna ini Su'si ma ni ka'an de! ¿Nawa kúu ja jin nduku‑ka o ñayii jin ndaka'an nawa ni yo sa'a de a? Jâ ni ka jiniso'o ndaka ni ja jâ ni ka'an de tnu'u ja masu játna ini Su'si ma. Y+@Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Maa ni ká'an, te sukan iyo. Kovaa ká'an tna sa nuu ndijin ja onde vitna, te jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kunukoo sa xiñi kua'a Su'si iya kúu sa'a ndaka ma, te jin kuni tna ni ja kenda kivi ja ndenda sa onde nuu viko ka iyo andivi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. jM?Kovaa Jesús ma chi ni jasiyu'u ya. Te maa tee tátnuni nuu sutu ma, jiña'a de ya: ―‍Ja maa Su'si iya téku ma, tátnuni sa nuu ni ja ka'an ni nuu sa nú ndijin kúu Cristo Sa'ya Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. C>Sani te maa tee tátnuni nuu sutu ma, ni ndokuiñi de, te jiña'a de ya: ―‍¿Ñatuu nawa ndákone'e ni? ¿Nawa kúu ja ka ka'an ñayii a ja kuu ni a? ―‍kúu de jiña'a de. W'=te ka jiña'a de: ―‍Tee ya'a chi ni ka'an de: “Saña chi kuu ndakana sa veñu'u ka'nu nuu ka ndachiñu'u o Su'si ma, te nuu uni kii ma, te ndasa'a sa i”, ni ka'an de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. <qTe tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ji'in ndaka tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma, ni ka nduku de in ja kuu jin skuiso kuechi de Jesús ma te jin ka'ni de ya. Q:Pedro ma, ndikin jika de ya onde nuke'e ve'e tee tátnuni nuu sutu ma, te ni kivi de, te ni jinkoo de nuu ka iyo tee ka jito veñu'u ka'nu ma, sukan‑va'a kuni de ndaka sukan jin sa'a de Jesús ma. 7g9Ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee tátnuni nuu sutu ma tee nani Caifás ma, te ni ka ndututu tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma. kO8Kovaa ndaka cha'a chi sa'a kúu sukan‑va'a ko kuu sukan ká'an tutu ndee tnu'u ni ka yo ndakaxtnu'u tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ndaka tee ka ndikin ya ma, ni ka jinu de, te ni ka xndoo de maa in‑nka Jesús ma. Ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma M7Te ora yukan, Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya ñayii ma: ―‍¿Nava'a ve koo ndijin ji'in yuchi kúu espada a ji'in karroti ja jin tnii ña'a ni, kuenda tnu'u ja kúu in kui'na kúu sa? Ndaka kivi ni yo nukoo sa ini veñu'u ka'nu ma, ni yo kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ma, ¿te nava'a ñatuu ni ka tnii ña'a ni? 6¿Kovaa naxe ko kuu sukan ká'an tnu'u Su'si ma? Te vitna ja jiniñu'u ja ko kuu sukan ká'an ma ―‍kúu ya jiña'a ya. mS5¿Xi ka jani ini ni ja masu kuu kakan‑ta'vi sa nuu Yuva sa ma, te tetniñu ya kua'a xeen ángel? E4Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndachunee va'a ni yuchi kúu espada ni a nuu ñunee i ma, vaa ñayii yinda'a yuchi kúu espada ma chi suni jin ka'ni ña'a i ji'in yuchi kúu espada. !3Kovaa in tee ndikin ya ma, ni tava de yuchi kúu espada ma, te ni jan ka'nde de in so'o tee jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma. 7 g2Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndijin, ¿na tniñu ni kijaa ni ya'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni ka tani'ni ñayii ma, te ni ka tnii i ya, te kuan koo i ji'in ya.  11Chukan kúu ja ni jan tu'va de Jesús ma, te jiña'a de: ―‍Iyo va'a ni, teskua'a ―‍kúu de jiña'a de. Te ni chitu de yikinuu ya ma. < q0Judas tee ni ke'en‑su'va ya ma, ni wa'a de in seña, te jiña'a de: ―‍Tna'a tee chitu sa yikinuu de ma, tee yukan kúu de, te jin tnii ni de ―‍kúu de jiña'a de. e C/Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, nuu ni kenda Judas ma, ja kúu de in tee ni yo kuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma. Te ni kenda de, te ka ndikin tna'a de ji'in kua'a ñayii ka ndiso xeen, te ka yinda'a i yuchi ka kuu espada ji'in karroti. Ñayii ya'a ka kuu ñayii ni ka tetniñu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma.  .Jin ndakoo ni, te jín koo o chi jâ ve kuyatni tee ke'en‑su'va ña'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka tnii de Jesús ma 1[-Te ni ndakokuiñi ya nuu ka iyo tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍¿Ka yikuu‑ka ndijin ka kixi ni? ¿Ka ndatatu ni? Jin konde'ya ni ja vitna, te jâ ni kenda ora ja jin ke'en‑su'va ña'a i saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, te jin kunda'a ña'a tee ka ndiso kuechi ma. ,Te ni xndoo ya de, te kua'an ya kuan kakan‑ta'vi ya ja ku‑uni jichi ma, te suni maa i ni jiña'a ya nuu Su'si ma. %C+Te ni ndakokuiñi ya nuu ka iyo de ma, te ni ndani'i tuku ya de ja ka kixi de, vaa ûni ka ndandesi‑nka nduchinuu de ma, ja jin kusu de ka kuni de. J *Te kua'an ya in‑ka jichi kuan kakan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te jiña'a ya: ―‍Yuva maa sa, nú jiniñu'u ja ndo'o neni sa, te kó kuu sukan kúni maa ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 9)Chukan kúu ja jin kondito ni, te jin ku'un vii jin ku'un va'a ini ni naxe jin ko kuu ni, te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a má ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a ni ja u'vi ma. Ka jani va'a ini ni, kovaa yikikuñu ni a chi vita xeen i ―‍kúu ya jiña'a ya. <q(Sani te ni ndakokuiñi ya nuu ka iyo tee ka ndikin ya ma, te ni ndani'i ya de ja ka kixi de, te jiña'a ya Pedro ma: ―‍¿Ni ñatuu ni kuu jin kondito ni visi ja in ora? N'Sani te kua'an‑ka Jesús ma, te ni kujika‑ka ya vala ma, te ni jinkoo jiti ya, te ni jakindeyi ya onde nuu ñu'ú ma, te jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te sa'a jiña'a ya: ―‍Yuva maa sa, nú kuu, te má ndo'o neni sa. Kovaa má ko kuu sukan kúni maa sa chi kó kuu sukan kúni maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 8i&te jiña'a ya de: ―‍Jini sa ja onde ini anua sa a, kúxii xeen ini i, te ûni kuenda kûu sa kúni sa. Jin kendoo ni ya'a. Másu ko jin kusu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. %Te ni jeka ya Pedro ma ji'in nduu sa'ya Zebedeo ma, te kuan koo de ji'in ya, te ni keja'a ya kúxii kúnda'vi ini ya, `9$Sani te ni jan koo de ji'in ya in nuu nani Getsemaní ma, te Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin kunukoo ni ya'a, nani ki'in sa jin kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. ~#Kovaa Pedro ma chi jiña'a de: ―‍Visi na kûu sa ji'in ni, kovaa masu ka'an sa ja ñatuu jini ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de, te ndaka tee ka ndikin ya ma ka jiña'a sukan tna. Nuu nani Getsemaní ma, ni ja'an Jesús ma ni jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma K}"Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja jakuaa vitna, ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni kuu uni jichi ja ka'an ni ja ñatuu jini ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. |7!Pedro ma, ni ndakone'e de, te jiña'a de: ―‍Visi ndaka de na jin xndoo ña'a, kovaa saña chi masu xndoo ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. }{s Kovaa kivi ndateku sa ma, te koxtnuu sa ki'in sa ñuu Galilea ma, te sana jan koo maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. zySani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jakuaa vitna, te ndaka ndijin chi ma jin kukanu ini‑ka ña'a ni, te jin xndoo ña'a ni, vaa sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Ka'ni sa tee jito ndikachi ma, te ndaka ndikachi ma, jin kuitenuu ti.” eyCNuu ni jinu ni ka jita de ji'in ya in yaa, te kuan koo de ji'in ya Yuku Tnu Olivo ma. x#Kovaa ká'an sa nuu ni ja vitna‑nka‑ni, te masu ko'o‑ka sa ndute uva ya'a chi onde kivi jin ndututu o nuu tatnuni Yuva o Su'si ma te jin ko'o o ndute uva jaa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya ja Pedro ma, uni jichi ka'an de ja masu jini de ya Vw%Vaa cha'a kúu niñi sa ja kati ma, sana jin ndani'i‑ta'vi kua'a xeen ñayii ma, te onde sa'a, te sakanu ini Su'si ma kuechi i ma. Cha'a kúu in tnu'u jaa tátnuni Su'si ma naxe jin koo va'a ni nuu ya. Bv}Sani te ni tnii ya in nuu ñu'u ndute uva ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma. Te ni xsia'a ya nuu tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jin ko'o ndaka ni vala vala de. uNani ka kuxini de ji'in ya ma, te Jesús ma, ni tnii ya xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jin tnii ni, te jin kaa ni. Cha'a kúu yikikuñu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. Tt!Sani te Judas tee ke'en‑su'va ya ma, ni ndakone'e de: ―Teskua'a, ¿saña kúu? ―‍kúu de jiña'a de. Te jiña'a ya: ―‍Kúu‑nka chi maa ni ká'an, masu saña ―‍kúu ya jiña'a ya. s7Ja ndaa kúu ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ndo'o sa sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma ja iyo ja ndo'o sa ma, kovaa ¡nda'vi maa na in ke'en‑su'va ña'a ma! Va'a‑ka ko kuu i, nute ñatuu ni kenda i ñuu ñayivi ya nkuu ―‍kúu ya jiña'a ya. rTe Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Nde ni xndoyo xtatila ni a ji'in sa nuu ko'o a ko kuu tee ke'en‑su'va ña'a ma. q5Te ni ka kuxii ini de, te ni ka keja'a ndi‑in ndi‑in de ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍Señor, ¿saña kúu? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. pNani ka kuxini de ji'in ya ma, te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja in ni ke'en‑su'va ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. \o1Nuu ve kunee ma, ni jinkoo Jesús ma ji'in ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma. n!Te tee ni tetniñu ya ma, ni ka sa'a de sukan ni tatnuni ya nuu de ma, te ni ka satu'va de ja jin kuxini de ji'in ya Viko Pascua ma. Im Te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni ini ñuu ma, te jin ndatna'a ni ji'in in tee, te jin kuña'a ni: “Teskua'a o ma, sa'a ká'an ya: Jâ ni kuyatni ora ndo'o neni sa a. Chukan kúu ja ve'e ni ma, jin kuxini sa Viko Pascua ya, ji'in ndaka tee ka ndikin tna'a ji'in sa a”, jin kuña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. l Kivi ni keja'a viko ja ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, te tee ka ndikin Jesús ma, ni ka jan tu'va de ya, te ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Ndenu kúni ni ja jin satu'va sa ja jin kuxini o Viko Pascua a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. kTe ora yukan ni keja'a Judas ma nduku de na ora ko kuu ja ke'en‑su'va de Jesús ma. Kivi ni kuxini Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma @jyte sa'a jiña'a de: ―‍¿Nawa jin taa ni, nuna nduku sa naxe kuu kaxtnu'u sa te jin tnii ni Jesús ma? ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ka wa'a tee yukan oko uxi (30) xu'un plata. -iSSani te in tee ni yo kuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma, ja nani de Judas Iscariote ma, ni ja'an de ni jan kuña'a de nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma, (hI Te ja ndaa ká'an sa ja ndeva'a‑ni nuu jin kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a káxtnu'u sa a, suni jin ndaka'an jin ndakachi i tna'a ja ni sa'a ña'a ña'a ya'a, te sukan, te jin ndaka'án i ja vii ja va'a ni sa'a ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Judas ma, ni ke'en‑su'va de Jesús ma #g? Te ja sukan ni chi'i ña'a ña ndute jáxiko asi a, te cha'a kúu ja ni satu'va ña yikikuñu sa a, sukan‑va'a koo tu'va i kivi jin chu'u ña'a ni ma. f) Vaa ñayii nda'vi ma chi kuu jin koo i ji'in ni ni‑kani ni‑jika, kovaa saña chi kenda kivi ja masu koo‑ka sa ñuu ñayivi ya ji'in ni. 6ee Kovaa Jesús ma, jini ya nawa ka ka'an de ma, te jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka xtna'a ni ña'a a? Vaa ña'a ya'a chi tna'a ja ni sa'a ña'a ña a chi in ja va'a kúu. d  Va'a‑ka nute ni kuya'vi de, vaa ndee ya'vi xeen de, te kuu jin chindee o ñayii nda'vi ma nkuu ―‍ka kuu de ka ka'an de. cTe ni ka jini tee ka ndikin ya ma, te ni ka ndakiti ini de, te ka ka'an de: ―‍¿Nava'a ni xtivi ña ndute jáxiko asi a? bTe ni jan tu'va in ña'a nuu núkoo Jesús ma, te yinda'a ña in botella, te nanimaa vidriu nani alabastru kúu i, te yukan ñu'u ndute jáxiko asi ma. In ja ndee ya'vi xeen kúu i. Te ni chiso ña ndute jáxiko asi ma xini Jesús ma, nani núkoo ya nuu mesa ma. paYJesús ma, ni ja'an ya ñuu Betania ma, ve'e tee kúu Simón ma, tee ni yo ndo'o kue'e lepra ma. j`MKovaa ka ka'an de: ―‍Masu kuu ne'un viko ma. Nú ña'a, te ñayii ma, jin ndakiti ini i nuu o, te jin kana jin kayu'u i nuu ka iyo o a ―‍ka kuu de ka ka'an de. In ña'a, ni chiso ña ndute jáxiko asi xini Jesús ma f_ETe ka ndatnu'u tna'a de naxe jin xnda'vi de Jesús ma te jin tnii de ya te jin ka'ni de ya. ^'Sani te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ni ka ndatna'a de nuke'e ve'e tee kúu Caifás tee tátnuni nuu sutu ma. i]K―‍Jâ ka jini ni ja uu‑nka kivi kúni, te ko kuu Viko Pascua ma, te jin ndaxsia'a ña'a i saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a nuu nda'a tee jin skuita kaa ña'a nuu krusi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. f\ GTe nuu ni jinu ni kaxtnu'u Jesús ma ndaka tnu'u ya'a ma, te jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: a[;.’Te chukan kúu ja ñayii ya'a jin koo i nuu jin ndo'o jin neni i ni‑kani ni‑jika ma, kovaa ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma, jin koo i nuu jin koteku i ni‑kani ni‑jika ma ―‍kúu ya ká'an ya.uZc-’Sani te ndakone'e sa, te kuña'a sa: “Kuechi ja ñatuu ni ka chindee ni ni‑in ñayii ka kunda'vi ka kukee ma, te kuenda tnu'u ja maa sa ñatuu ni ka jatanuu ni kúu ja sukan ni ka yo sa'a ni ñayii yukan ma”, kuña'a sa. *YM,’Sani te jin ndakone'e tna i, te jin ka'an i: “Señor, ¿te nama ni ka jini ña'a sa ja ni yo kokon, ni yo yichi ni, xi sukan kúu ñayii in‑ka ñuu ni yo kuu ni, xi ni iyo vichi ni, xi ni yo ku'u ni, xi ni yinee ni vekaa ma, te ñatuu ni ka jatanuu ña'a sa?”, jin ka'an i. CX+Te ni yo kuu sa sukan kúu in ñayii in‑ka ñuu ma, te ñatuu ni ka jan‑ta'vi ña'a ni, te ni yo iyo vichi sa, te ñatuu ni ka taa ni sa'ma kone'nu sa. Nuu ni yo ndo'o ni yo tna'a sa in kue'e ma, te ñatuu ni ka jan koto ña'a ni, te ni yinee sa vekaa ma, te ñatuu ni ka yo jan koto ña'a ni”, kuña'a sa. yWk*Vaa ni yo kokon sa, te ñatuu ni ka taa ni ja kaa sa, te ni yo yichi sa, te ñatuu ni ka taa ni ndute ko'o sa. .VU)’Sani te kuña'a tna sa ñayii ni sa'a siin sa ka iyo ichi xiñi satni sa ma: “Kuán koo ni kuán jin ndiyo ni nuu iyo sa a. Kuán koo ni nuu ñu'u i'ni ndú'va ni‑kani ni‑jika ma, nuu iyo tu'va ja ki'in tachi ma ji'in ángel ka ndikin i ma chi ñayii ka sa'a ja u'vi ka kuu ni. ]U3(’Te ndakone'e sa, te kuña'a sa: “Ja ndaa ká'an sa ja sukan ni ka sa'a ni ja kuu in ñayii kúnda'vi kúkee ma ja kándija i ja ká'an sa a, te kuenda tnu'u ja nuu maa sa ni ka sa'a ni”, kuña'a sa. T'¿Xi na kivi ni ka jini ña'a sa ja ku'u ni xi ja yinee ni vekaa ma, te ni jan koo sa ni ka jan koto ña'a sa?” Sa'a jin ka'an i. 6Se&¿Te nde kivi ni ka jini ña'a sa ja sukan kúu in tee in‑ka ñuu kúu ni, te ni ka jan‑ta'vi ña'a sa ve'e sa ma, xi iyo vichi ni te ni ka skone'nu ña'a sa sa'ma ma? bR=%’Sani te ñayii ni ka sa'a ja va'a ma, jin ka'an i: “Señor, ¿na kivi ni ka jini ña'a sa ja kókon ni te ni ka taa sa ja ni jaa ni, xi ni ka jini ña'a sa ja yíchi ni ndute te ni ka taa sa de ni ji'i ni? eQC$Te nuu ni iyo vichi sa ma, te ni ka taa ni sa'ma ni yo ne'nu sa ma, te nuu ni yo ndo'o, ni yo tna'a sa in kue'e ma, te ni ka jan koto ña'a ni ma, te nuu yinee sa vekaa ma, te ni ka jan koto ña'a ni ma”, kuña'a sa. [P/#Vaa nuu ni yo kokon sa ma, te ni ka taa ni ja ni jaa sa, te nuu ni yo yichi sa ndute ma, te ni ka taa ni ndute ni ji'i sa, te ni ka jan‑ta'vi ña'a ni ve'e ni ma kuenda tnu'u ja in tee in‑ka ñuu kúu sa. O "’Sani te saña ja kúu sa rey ma, kuña'a sa nuu ñayii ka iyo xiñi kua'a sa ma: “Ja vava'a ka kuu ni nuu Yuva sa ma, te ne'e koo ni, te jin koo ni nuu tátnuni ya ma nuu ni satu'va ya onde nuu ni keja'a ñuu ñayivi a ja jin ko kuu ta'vi ni ma. bN=!Te ndaxtutu sa ndikachi sa ma xiñi kua'a sa ma, te ndixi'yu ma ichi xiñi satni sa ma. @My Te yukan jin ndututu ndaka ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te ndasasiin sa ndi‑in ndi‑in ñayii ma, sukan sa'a tee jito kiti ma, ja ndasasiin de ndikachi ma ji'in ndixi'yu ma. NL’Kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a ji'in jayiñu'u sa ma ji'in ndaka ángel sa ja ka sa'a i ja va'a ma, sani te jinkoo sa nuu tatnuni sa ma, nuu iyo jayiñu'u sa ma. (KITe tee jinukuechi a, ja masu jiniñu'u de a, jin chunee ni de ke'e ma nuu nee ma, vaa yukan kúu nuu jin ndanda'yu ñayii ma, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i”, kúu de jiña'a de. Sukan ndakan Jesús ma kuenda nuu ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a DJChukan kúu ja nú na in jâ neva'a i ma chi ni'i‑ka i, te koneva'a kua'a‑ka i, te nú na in ñatuu nawa neva'a i ma chi onde jaku‑ni ja neva'a i ma chi siin‑ka ñayii ndunda'a. ITe jiña'a tna de nuu ñayii ka iyo ma: “Jin ndaxtandee ni xu'un yinda'a de a, te jin ndakua'a ni nuu tee yinda'a uxi xu'un ma. 7Hgte chukan kúu ja nute ni jan xsia'a ni xu'un sa a nuu tee ka jito bancu ma, te ndenda sa ma chi ndani'i sa xu'un sa ma ji'in sa'ya xu'un sa ma nkuu”, kúu de jiña'a de. DGTe ni ndakone'e jito'o de ma, te jiña'a de: “Masu tee jinukuechi va'a kúu ni. Tee kuxi kúu ni. Vaa nú jini ni ja ndáxtutu sa nuu masu ni chi'i sa ma ji'in nuu masu ni saka sa ma, F7Chukan kúu ja ni yu'u ña'a sa, te ni jan kate sa chii ñu'ú ma, te ni chu'u sa xu'un ni taa ni ma. Te ya'a iyo xu'un ni a”, kúu de jiña'a de. `E9’Kovaa sani te ni kenda tna tee ni kunda'a in xu'un ma, te jiña'a de: “Señor, jâ jini ña'a sa ja in tee ndee ini kúu ni, vaa ndaxtutu ni nuu masu maa ni ni chi'i ma, ji'in nuu masu maa ni ni saka ma. 5DcTe jiña'a jito'o de ma: “Va'a‑ni ni sa'a ni, vaa in tee jinukuechi va'a kúu ni, te kúkanu ini ña'a sa, vaa visi jaku‑ni ni taa sa, kovaa ni kuu ni, ni jito va'a ni, te su'va kua'a‑ka sacargu ña'a sa ja ko koto va'a ni. Ne'e ni, te kivi ni, te jín koo sii ini o”, kúu de jiña'a de. RC’Te ni kenda tna tee ni kunda'a uu xu'un ma, te jiña'a de: “Señor, uu xu'un ni taa ni ma, te ni ni'i sa uu‑ka sa'ya xu'un ni a, ja ni ndindoso siki xu'un yukan ma”, kúu de jiña'a de. 5BcTe jiña'a jito'o de ma: “Va'a‑ni ni sa'a ni, vaa in tee jinukuechi va'a kúu ni, te kúkanu ini ña'a sa, vaa visi jaku‑ni ni taa sa, kovaa ni kuu ni, ni jito va'a ni, te su'va kua'a‑ka sacargu ña'a sa ja ko koto va'a ni. Ne'e ni, te kivi ni, te jín koo sii ini o”, kúu de jiña'a de. AyTe ni kenda tee ni kunda'a u'un xu'un ma, te yinda'a de u'un‑ka xu'un ni ndindoso ma, te jiña'a de: “Señor, ni taa ni u'un xu'un ma, te vitna ni ni'i sa u'un‑ka sa'ya xu'un ni a, ja ni ndindoso siki xu'un yukan ma”, kúu de jiña'a de. @’Sani te ni ya'a kua'a xeen kivi ma, te ni ndenda tee kúu jito'o tee ka jinukuechi ma, te ni ndakan de kuenda nuu tee ma. ?Kovaa tee ni ni'i in‑ni xu'un ma chi ni ja'an de, te ni jate de chii ñu'ú ma, te ni chinee va'a de in xu'un ni wa'a jito'o de ma. b>=Te suni sukan ni sa'a tna tee ni ni'i uu xu'un ma, te ni ndindoso tna uu‑ka xu'un ma. =Sani te tee ni wa'a de u'un xu'un ma, te ni ja'an tee ma, te ni chiya'vi de ja ko xiko de ma, te ni ndindoso u'un‑ka xu'un ma. H< In tee ma, ni wa'a de u'un xu'un, te in‑ka de ma, uu, te in‑ka de ma, in‑ni, vaa ndi‑in ndi‑in de ma ni wa'a de sukan jini de ja kuu jin ko koto tee ma, te sani te kua'an jika de. (;I’Vaa nuu tatnuni Su'si ma inuu kúu i ji'in in tee ja ki'in jika de, te ni kana de ñayii ka jinukuechi nuu de ma, te ni wa'a de jaku ja neva'a de ma. :+ Chukan kúu ja jin ku'un vii jin ku'un va'a ini ni naxe jin ko kuu ni, vaa ñatuu ka jini ni na kivi na ora ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin xu'un ni xndoo tee kúu rey ma nuu nda'a ñayii ka jinukuechi nuu de ma s9_ Kovaa ni ndakone'e de, te jiña'a de: “Ja ndaa ká'an ri ja masu jini ña'a ri”, kúu de jiña'a de. "8= Te saa ni ka ndenda koo u'un‑ka suchi jaa ñatuu ni ka iyo tu'va ma, te ka jiña'a i: “Señor, señor, ndakune ni ye'e a”, ka kuu i ka jiña'a i. I7  ’Kovaa nani kuan koo i kuan kuaan i ma, te ni kenda‑ni suchi tnanda'a ma, te suchi ka iyo tu'va ma chi ni ka kivi koo i ji'in suchi tnanda'a ma viko ma, sani te ni ndandesi ye'e ma. t6a Kovaa sa'a ni ka ndakone'e suchi ka ñu'u vii ka ñu'u va'a ini ja ka sa'a i ma: “Va'a‑ka kuán koo maa ro, te jin kuaan ro aceite ja jin ku'un nuu kandili ro a, sukan‑va'a ma ndi'i aceite nuu ndaka o”, ka kuu i ka jiña'a i. Y5+Suchi ka ku‑uun ka kusu'va‑ni ini i ma, sa'a ka jiña'a i nuu suchi ka ñu'u vii ka ñu'u va'a ini ja ka sa'a i ma: “Jin taa vala aceite ro a, vaa ve jin nda'va kandili ri a”, ka kuu i ka jiña'a i. Z4-Sani te ndaka suchi jaa ma, ni ka ndakoo i, te ni ka ndasatu'va i kandili i ma. 3’Te sava ñuu ma ka kayu'u ñayii ma ja jâ ni kenda suchi tnanda'a ma, te jín ke koo i ja jin kondetu i ja na kivi i ve'e ma. V2%Te kúkuee suchi tnanda'a ma, te ni ka kitna'a nuu i, te ni ka kixi i vala. 1 Kovaa suchi ka ñu'u vii ka ñu'u va'a ini ja ka sa'a i ma chi ni ka ke'en i kandili i ma ji'in aceite ku'un nuu kandili i ma. 0Te suchi ka ku‑uun ka kusu'va‑ni ini i ma chi ka yinda'a i kandili i ma, kovaa masu ni ka ke'en i aceite ku'un nuu kandili i ma. /U'un suchi jaa ma chi ka ñu'u vii ka ñu'u va'a ini i ja ka sa'a i ma, te u'un‑ka i ma chi ka ku‑uun ka kusu'va‑ni ini i. >. w’Sani te nuu tatnuni Su'si ma ko kuu sukan ka kuu uxi suchi jaa ñatuu jin koo‑ka yii i, ja ni ka ke'en i kandili i ma, te ni ka ke koo i ka ndetu i suchi iyo ja tnanda'a i ma. }-s3te xndo'o xneni ña'a jito'o de ma, te taji de tee ma, ki'in maa de nuu ka iyo ñayii ni ka yo ka'an te ñatuu ni ka yo sa'a i ma, vaa yukan ko kuu nuu jin ndanda'yu i, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i.n,U2te kivi ñatuu jani ini de ja ndenda jito'o de ma te ora ñatuu jini de ma, te ndenda jito'o de ma, u+c1te keja'a de sa'a ndeva'a de ñayii ka jinukuechi ma, te keja'a de kaa de ko'o de ji'in tee ka ndajini ma, b*=0Kovaa nú tee ni kucargu ma, te jani ini de ja kukuee‑ka jito'o de ma sana ndenda de, b)=/Ja ndaa ká'an sa ja jito'o de ma, ndasacargu‑ka ña'a de ndaka‑ka ja neva'a de ma. $(A.Ja vava'a ko kuu tee jinukuechi nuu jito'o de ma, nuna ndenda jito'o de ma te ndani'i ña'a de ja yikuu de sa'a de sukan ni tatnuni tee ma ja sa'a de ma. '5-’Chukan kúu ja jin ndasa'a ni kuenda te jin ko kuu ni sukan kúu tee ñukuun ñukuun jinukuechi va'a nuu jito'o de ma. Chukan kúu ja ni sacargu ña'a jito'o de ma ja na katanuu de kuá'a de ja jin kaa ndaka ñayii ve'e jito'o de ma maa ora jiniñu'u ja jin kaa i ma. &,Ndijin tna, jin koo tu'va ni, vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ndenda sa ora masu ka jani ini ni ja ndenda sa ma. (%I+’Jin ndasa'a ni kuenda: Nú in tee xi‑ve'e ma, te jini de na ora kenda kui'na ve'e de ma, masu kua'a de tnu'u ja kivi i ve'e de ma ja sakui'na i ma. W$'*’Chukan kúu ja jin konde'ya va'a ni, te jin koo tu'va ni, te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, vaa masu na in jini na kivi ndenda sa ja kúu sa iya tátnuni nuu ni ja ka kuu ni ñayii ve'e sa ma. d#A)Uu ña'a, ka ndiko kaa ña nuu iyo mulinu ma. In ña ma no'o ji'in sa, te in ña ma ndoo. c"?(’Vaa jin koo uu ñayii ka satniñu i itu i ma. Te in i ndakueka sa, te in i ndoo. !'te ni kuun xen‑xeen savi ma, te ni chitu ndute ñuu ñayivi a, te ni ka ji'i ndaka ñayii ma. Vaa ñatuu ni ka ndasa'a maa i kuenda ma. Te sukan jin ndo'o maa ñayii ñatuu ka ndi ini ja ká'an sa a, kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. y&Vaa kivi ni iyo Noé ma, nuu ñatuu kenda‑ka ja kuun savi ma, te ndaka‑ka ñayii ma chi ni ka yo jaa, ni ka yo ji'i i, ni ka yo xtnanda'a tna'a i, te ni masu ni ka yo sanuu i ja ká'an Noé ma, onde ni kenda kivi ni kivi Noé ma nuu arca ma, y%’Sukan ni kuu kivi ni iyo Noé ma, sukan ko kuu tna kivi ndii sa ja kúu sa iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a. J $’Kovaa ja kivi ma ji'in ora ma, masu na in jini, ni a ángel Su'si ma ja ka iyo i andivi ma, ni a saña ja kúu sa Sa'ya ya a chi maa in‑ni Yuva o Su'si ma na'a na kivi ko kuu sukan. q[#Andivi ma ji'in ñuu ñayivi a chi jin naa i, kovaa tnu'u ká'an sa a chi masu yanduu ja sukan ko kuu. dA"Ja ndaa ká'an sa ja masu yanduu ja ndaka ñayii tiempu ya'a, jin kuni i ja sukan ko kuu. ?w!Suni sukan ko kuu nú ka jini ni ja ka yikuu ndaka tna'a ja ni ka'an sa a, te jin kona'a ni ja sani te saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jâ iyo yatni sa ye'e ma. b= ’Chukan kúu ja jin kutu'va ni tna'a ja káxtnu'u sa siki tnu higo ma. Nú ni ka ndi'i nda'a tnu ma ve jin nana koo i ma te ni ka nduyute nda'a tnu ma, te ka jini ni ja ve kuyatni kivi ndukuii ñuu ñayivi a. Sani te tatnuni sa nuu ángel sa ma ja jin tivi nini'i i trompeta ma, te tetniñu sa ángel sa ma ni‑ka'nu ñuu ñayivi a onde nuu jakituu andivi ma ji'in ñu'ú a, te jin ndaxtutu i ndaka ñayii ni ndakaji sa te ni ka kanda i ni ka yo ndikin ña'a i ma. D }|{zyyNxww!v uettsRsrRqqponn!mm,l_kk,jnjiShgfTeddsccObaa"`}^]\[['ZZYsXWVNUlT,SbRQQ2P8OO@NMKLOLK+IHZG@FEDD"CBBMA7@?>>B==2<@;e:u9877x65y44832110R/t/.-,++**Z)''6&&$%$M##,"! PmWQ4 q  g ;a[rGD UNdaka tee ya'a ka kuu uxi uu tee ni ndakaji Jesús ma: Simón ma kúu in tee ni ndaxsama ya ja nani de, te ni nukonani de Pedro. qT[Te jin koneva'a de tnu'u ndee tnu'u ndatnu, ja sukan jin ndene'e de tachi ka yinee ini anua ñayii ma. 'SGTe ni kaji ya ne'un ndaka ñayii ma uxi uu tee jin kondikin ya ma. Te ndaka tee yukan ni xnani ya apóstol, (ja kúni ka'an “tee tetniñu maa ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma”). Te jin koo de ji'in ya, te kaxtnu'u ya tnu'u maa ya ma, te sana jin ndakaxtnu'u de nuu ñayii ma. lRQ Te ni kaa Jesús ma in yuku, te ni kana ya ndaka ñayii kúni maa ya ma, te ni ka ndututu i. GQ Kovaa Jesús ma chi ni ndonda xeen ya nuu i, sukan‑va'a máko jin ka'an i na in kúu ya ma. Ni kaji Jesús ma uxi uu tee tetniñu ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma +PO Te ni ka jini tachi ma, te ni ka jinkuiñi jiti i nuu ya, te ka kayu'u i ka jiña'a i: ―‍Ndijin chi Sa'ya Su'si ma kúu ni ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 2O] chi vaa ndaka ñayii ka ku'u ma, ûni ka jakoxtna'a i siki ya ma ja na jin kaki'i i ya, sukan‑va'a jin nduva'a i, sukan ni ndasava'a ya kua'a xeen ñayii ka ku'u ma. N Kovaa Jesús ma chi ni sacargu ya tee ka ndikin ya ma ja na koo tu'va in barcu, sukan‑va'a máko jin kuexni'ni xeen ña'a ñayii ma, /MWNuu ni ka jiniso'o ñayii ma ndaka milagru ni sa'a ya ma, te ni jan koo tna kua'a ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ni‑ka'nu ñuu Judea ma, ja jin kuni i ya, suni ñayii ñuu Idumea ma, ji'in ñayii in‑ka yu'u yute Jordán ma, ji'in ñayii ñuu Tiro ma, ji'in ñayii ñuu Sidón ma. LJesús ma chi kua'an ya ji'in tee ka ndikin ya ma yu'u mar ma, te ka ndikin kua'a ñayii ñuu Galilea ma kuan koo i. VK%Kovaa nuu ni ka nde koo tee ka kuu fariseo ma, te ni ka keja'a de ka ndatnu'u tna'a de ji'in tee ka ndikin tee kuu Herodes ma, naxe jin ka'ni de Jesús ma. Ni ka ndikin kua'a ñayii Jesús ma yu'u mar ma (JIJesús ma chi nde'ya ya, te ni ndakiti ini ya nuu tee ka iyo ma. Te ni kuxii ini ya, ja ñatuu ka kuni de ja jin jaku'ni ini de ma. Te jiña'a ya tee ni yichi nda'a ma: ―‍Ndaskuili ni nda'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee yukan chi ni ndaskuili de nda'a de ma, te ni nduva'a. !I;Te ni jikan‑tnu'u ya nuu tee ka iyo ma: ―‍¿Nde a iyo ja kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ¿Ja va'a ma xi ja u'vi ma? ¿Sa'a o ja koteku in ñayii, xi sa'a o ja na kûu i? ―‍kúu ya jiña'a ya. Kovaa tee yukan chi ñatuu ni ka ka'an de. H{Te jiña'a Jesús ma nuu tee ni yichi nda'a ma: ―‍Ndokuiñi ni, te jinkuiñi ni me'ñu a ―‍kúu ya jiña'a ya. gGGTe tee ñatuu ka kunimani nuu Jesús ma, ka jito yu'u de ya nú ndasava'a ya tee yukan ma, sukan‑va'a jin ni'i ini de naxe jin xtekuechi de ya, vaa kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu kivi yukan. rF _Ni kivi Jesús ma in‑ka jichi ini veñu'u luluu ma, te yinee in tee, te in nda'a de ma chi ni yichi i. ?EwChukan kúu ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni tna sa siki ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya.BD}Te suni jiña'a tna ya: ―‍Ni sa'a Su'si ma in kivi ni tatnuni ya ja ma jin satniñu ñayii ma. Kovaa masu ni kuni Su'si ma ja jin ndo'o jin neni ñayii ma, ja kuechi kivi ma. C5Te kivi ni yo kuu Abiatar ma tee tátnuni nuu sutu ma, te ni kenda David ma ve'e Su'si ma, te ni jaa de xtatila iyo nuu Su'si ma, te suni ni wa'a tna de ni ka jaa ndaka tee kuan koo ji'in de ma, te vitna ja maa‑ni tee ka kuu sutu ma kuu jin kaa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. `B9Kovaa maa ya chi jiña'a ya: ―‍¿Ñatuu nama ni ka ka'vi ni sukan ni ka sa'a David ma, ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, in jichi ma? Vaa ñatuu ndenu jin ni'i de ja jin kaa de ma, te ka kokon de ma. ATe tee ka kuu fariseo ma, sa'a ka jiña'a de Jesús ma: ―‍¡Konde'ya ni! ¿Nava'a ka sa'a tee ka ndikin ña'a a sukan? ¿Xi ñatuu jini ni ja masu kuu sa'a o sukan kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ;@oIn kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te kua'an Jesús ma in ne'un itu triu, te tee ka ndikin ya ma, ka tnu'u de yoko triu ma te ka jaa de kuan koo de. ?Ni masu tnaa o ndute uva yika ni ju'ni o ma in nuu ñií kiti jâ ni kuu kii iyo i ma, vaa ndute uva ma chi sa'a de ja te'nde ñií ma, te skenaa o ndute uva ma ji'in ñií ma. Chukan kúu ja tnaa o ndute uva yika ni ju'ni o ma in nuu ñií jaa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya nde a kanuu‑ka ja sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma />W’Ñatuu ni‑in ñayii ndása'a in sa'ma tu'u te ndachu'un i in sa'ma jaa, chi vaa sa'ma jaa ma chi ndatiyi i, te kachi i ja tu'u ma, te ka'vi‑ka te'nde i. I= Kovaa kenda in kivi ja jin xtandiyo i suchi tnánda'a ma. Nuna kenda kivi yukan, sana jin koo ndite ñayii ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma ja in ja jaa ma chi masu ndaketna'a i ji'in in ja tu'u ma p<YTe Jesús ma chi ni ndakone'e ya: ―‍¿Xi jin koo ndite ñayii ka iyo viko tnánda'a ma, te vitna ja ka iyo‑ka i ji'in suchi yii tnánda'a ma? Nú iyo‑ka suchi yii tnánda'a ma chi masu kuu ja jin koo ndite ñayii ma. ;In jichi, te tee ka ndikin Juan ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka iyo ndite de, sukan‑va'a jin chiñu'u de Su'si ma. Te jaku ñayii ni jan koo nuu Jesús ma, ka jiña'a i: ―‍¿Nava'a tee ka ndikin Juan ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka iyo ndite de ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te tee ka ndikin ña'a ndijin a chi ñatuu ka sa'a de sukan? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. ":=Te ni jiniso'o Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Ñayii ka iyo va'a ma chi ñatuu ka jiniñu'u i tee tatna ma, chi yika‑ni ja ñayii ka ku'u ma. Saña chi masu vee sa ja ndakana sa ñayii ka jani ini i ja ñayii va'a‑ka ka kuu i ma chi vee sa ja ndakana sa ñayii ka ndakunitnuni i ja ka ndiso kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ñatuu ka iyo ndite tee ka ndikin ya ma l9QTe jaku tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, tee ni ka yo kuu fariseo ma, ni ka jini de Jesús ma, ja núkoo ya ne'un ndaka ñayii yukan ma, te ka jiña'a de nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nava'a teskua'a ni a, jaa de ndeyu ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un a, ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. A8{Sani te ni kana Leví ma Jesús ma ve'e de ma ja jin kaa de ji'in ya xita, te kua'a tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in kua'a tna ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a ma ka nukoo tna nuu mesa nuu núkoo Jesús ma ji'in tee ni kaji ya ja ka ndikin de ya ma. Vaa kua'a xeen ñayii ma ka ndikin ya. ^75Te ichi nuu kua'an ya ma, te ni jini ya tee kúu Leví ma sa'ya tee kúu Alfeo ma, vaa núkoo de ndáke'en ya'vi de xu'un no'o ñuu Roma ma nuu ndaka ñayii ka kivi koo ini ñuu ma, ja jin xiko i ndatniñu i nuya'vi ma. Te jiña'a ya: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ndokuiñi tee kúu Leví ma, te ni ndikin de ya. '6G Sani te kua'an Jesús ma in‑ka jichi yu'u mar ma. Te ñayii ma chi ni jan koo i ni ka jan tu'va ña'a i, te maa ya chi ni kaxtnu'u ya tnu'u Su'si ma. 5 Sani te ni ndakoo de, te ni ndake'en de nuu ni katuu de ma, te ni ndee de ve'e Pedro ma me'ñu ndaka ñayii ka iyo ma. Sani te ndaka ñayii ka iyo ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma, te ni ka jakondee i ka ndachiñu'u i Su'si ma, te ka ka'an i: ―‍Ñatuu nama uun ni ka jini o sa'a ―‍ka kuu i ka ka'an i. Jesús ma, ni ndatnu'u ya ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma 4 ―‍Nuu ndijin ká'an sa, ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. X3) Vitna te jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin naa kuechi ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te jiña'a ya tee ku'u ma: X2) ¿Nde a kúu ja yii‑ka kuña'a o tee ku'u a? ¿Yii‑ka ja kuña'a o ja: “Kuechi ni ma jâ ni ka naa”, o xi yii‑ka ja kuña'a o: “Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni”? 1Kovaa Jesús ma chi jâ ni jinitnuni ya ndaka ja ka jani ini de ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Nava'a ka jani ini ni sukan? +0O“¿Nava'a ká'an tee ya'a sa'a? Te tnu'u ká'an de ya chi ñatuu játna ini Su'si ma. Vaa maa in‑ni Su'si ma kuu xnaa kuechi o ma”, ka kuu de ka ka'an de. o/WTe tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka iyo de yukan, ka nukoo de, te ka jani ini de: 2.]Te nuu ni jini Jesús ma ja ka kukanu ini xeen de ya ma, te jiña'a ya nuu tee ku'u ma: ―‍Sa'ya sa, ndaka kuechi ni ma jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya. -3Kovaa ka iyo kua'a xeen ñayii ma, te ñatuu kúu jin kenda koo de ji'in tee ku'u ma onde nuu iyo Jesús ma. Te ni ka ka koo de onde xini ve'e ma, te ni ka ndakana de vala xini ve'e ma, sukan‑va'a ndanune, te kuu jin skee de nuu yoxtnee tee ku'u ma onde nuu iyo Jesús ma. l,QTe ni ka kenda koo ñayii ma ji'in in tee ñatuu kúu kanda de. Te kuun tee ka ndiso tee ku'u ma. +7Te ni ka ndatna'a kua'a xeen ñayii ma, te ûni ñatuu nde kánda‑ka ye'e ma ja jin koo ñayii ma. Te ni jakondee ya káxtnu'u ya tnu'u maa ya ma. {* qTe ni ya'a kivi ma, te ni ndivi tuku Jesús ma ñuu Capernaum ma. Te ni ka jiniso'o ñayii ma ja ni ndajaa ya ma. K) -Kovaa tee yukan chi kua'an de, te ni keja'a de ndákani de nuu ndaka ñayii ma sukan ni kuu ma. Te chukan kúu ja Jesús ma chi ñatuu ni kuu kivi ndeva'a ya ni‑in ñuu ma, te chukan kúu ja ni kendoo ya ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, kovaa maa ñayii ni‑ka'nu ñuu ma chi ni ka yo jan koo i nuu iyo ya ma.S( !,―‍Másu ko kuña'a ni ni‑in nuu ñayii ma, su'va kua'an ni, te kaxtnu'u ni ñií ni a nuu sutu ma, te kinda'a ni ja ndakua'a ni nuu Su'si ma ja ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ja jâ ni nduvii ni a, sukan ni tatnuni Moisés ma, sukan‑va'a ndaka i jin kuni ja ni nduvii ni nuu kue'e ni ndo'o ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. e' E+Jesús ma, ni ndakuan‑ta'vi ya nuu de ora yukan, te ni sacargu xeen ya de, te jiña'a ya: W& )*Te ora yukan, te ni nduva'a tee ku'u lepra ma, te ni nduvii ñií de ma. 9% m)Jesús ma chi ni kunda'vi ini ya tee yukan, te ni sonee ya nda'a ya siki de ma, te jiña'a ya: ―‍Kúu ini sa ja nduva'a ni. ¡Kendoo vii ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. A$ }(In tee ku'u lepra, ni jan tu'va de Jesús ma, te ni jinkuiñi jiti de, te jiña'a de: ―‍Nú kúni maa ni, te ndasavii ña'a ni kue'e ndó'o sa ya ―‍kúu de jiña'a de ya. # 'Chukan kúu ja ni yo ja'an Jesús ma ni‑ka'nu ñuu Galilea ma, te ni yo kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a nuu ñayii ma ini veñu'u lilikin ndaka ñuu ma, te ni yo kene'e ya tachi ma ini anua ñayii ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya in tee ku'u kue'e nani lepra N" &Kovaa maa ya chi ni ndakone'e ya: ―‍Jín koo o ndaka‑ka ñuu yatni‑ka ma, jín kaxtnu'u o tnu'u vii tnu'u va'a nuu ñayii ma, chi vaa chukan kúu ja vee sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. ! %Te nuu ni ka ndani'i de ya ma, te ka jiña'a de: ―‍Ndaka ñayii ma, ka ndanduku ña'a i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. c  A$Te Simón ma ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, kuan koo de ka ndanduku de Jesús ma. Z /#Te nuu ve ndii ma nuu ndatinee‑ka ma, te ni ndakoo Jesús ma, te ni kee ya yu'u ñuu ma, te kua'an ya in nuu koo maa‑ni ya ji'in Yuva ya Su'si ma, sukan‑va'a kuu ndatnu'u ya ji'in Yuva ya Su'si ma. 3 a"Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ku'u ndeva'a‑ni na kue'e ma. Te ni ndene'e ya kua'a xeen tachi ini anua ñayii ma. Kovaa ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin ka'an tachi ma, vaa ni ka yo jini i na in kúu ya ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ini veñu'u lilikin ma S !!Te ndaka ñayii ka iyo ñuu Capernaum ma, ni ka ndatna'a i ye'e Pedro ma. P  Nuu jâ ni kêe kandii ma te ve kunee ma, ni jan koo ñayii ni ka jan xsia'a i ndaka ñayii ka ku'u ma, ji'in ndaka ñayii ka yinee tachi ini anua i ma, nuu Jesús ma, ja na ndasava'a ña'a ya. } ute ni jan tu'va ya ña, te ni tnii ya nda'a ña ma, te ni ndone'e ya ña, te ora yukan‑ni, te ni ndee ña'a ka'ni ma. Te ni jakondee ña ñukuun ni wa'a ña ja kaa ya ji'in tee ka ndikin ya ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ku'u  {Te si'i‑xiso Simón ma, kátuu ña in nuu jito, yi'i xeen ña'a ka'ni. Te tee ka iyo ma, ni ka jiña'a de Jesús ma,  )Nuu ni ka nde koo de ji'in ya veñu'u luluu ma, te Jesús ma, kua'an ya ji'in Santiago ma ji'in Juan ma ve'e Simón ma ji'in Andrés ma. " ?Ñama xeen ni jitenuu tnu'u Jesús ma ni‑ka'nu ñuu Galilea ma, ndaka tna'a ja sa'a ya ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya si'i‑xiso Simón Pedro ma i MNdaka ñayii ma ni ka yu'u, te ni ka jakondee i ka jikan‑tnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in i: ―‍¿Nawa kúu ja ni ka jini o a? Tnu'u ya'a chi tnu'u jaa kúu, vaa tee káxtnu'u a chi iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu de, te jini ndija de ndaka tnu'u ká'an de a. Onde nuu tachi ma ni tatnuni de, te ni ka kandija i nuu de ―‍ka kuu ñayii ma ka ka'an i.  Te tachi ma chi ni skisi ni'ni i de, te ni xtuu ni xndii i de, te ni kayu'u nini'i de, te ni kee i ini anua de ma, te kua'an i. t cTe ni ndonda ya nuu tachi ma, jiña'a ya: ―‍Kasiyu'u, te xndoo tee ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. R ―‍¿Nava'a kivi nduu ni nuu ka iyo saña, Jesús tee ñuu Nazaret ma? ¿Vee ni ja xnaa ña'a ni? Saña chi jini ña'a sa, te jini sa ja iya ii vee nuu Su'si ma kúu ni ―‍kúu i jiña'a i. ; qTe veñu'u luluu kátuu ñuu yukan chi iyo in tee, te ini anua de ma yinee in tachi, te ñatuu wa'a i tnu'u ja kandija de tnu'u ká'an Jesús ma, te káyu'u i jiña'a i ya: m UTe ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i sukan iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ja káxtnu'u ya ma, vaa Jesús ma chi jini ya nawa kúu ja ká'an ya ma, te masu sa'a ya sukan ka sa'a tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. l STe ni ka kenda koo Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma in ñuu nani i Capernaum, in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te ni kivi ya in veñu'u luluu, te ni jakondee ya káxtnu'u ya nuu ñayii ma. W )Sani te ni kana ña'a ya, te ni ka xndoo de yuva de Zebedeo ma nuu barcu ma, ji'in tee ka jinukuechi nuu de ma, te maa de chi kuan koo de ji'in Jesús ma. Ni ndasava'a Jesús ma in tee yinee ña'a in tachi n WTe ni ka jika‑ka de vala ji'in ya, te ni jini Jesús ma in tee nani Santiago, ji'in ñani de Juan ma, sa'ya tee kúu Zebedeo ma. Te ka ñunee de in nuu barcu, te ka yikuu de ka ndasa'a de ñunu de ma ja jin tava de tiaka. Y -Te ora yukan‑ni, te ni ka xndoo de ñunu de ma, te kuan koo de ji'in ya. 0  [Te jiña'a Jesús ma: ―‍Ne'e koo ni, te jin kondikin ña'a ni, te sa'a sa ja jin ko kuu ni tee jin nduku ñayii ja jin kondikin i maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. x  kJesús ma, jika ya kua'an ya yu'u mar ñuu Galilea ma. Te ni jini ya in tee nani Simón ma, ji'in tee kúu ñani de tee nani Andrés ma. Tee yukan chi tee ka tava tiaka ka kuu de, te ka yikuu de ka chunee de ñunu de ma nuu ndute ma. P  Te ni ka'an ya: ―‍Jâ ni kenda kivi, te jâ ni kuyatni ja tatnuni maa Su'si ma. Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si ma, te jin kandija ni tnu'u vii tnu'u va'a maa ya a ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kana ya kuun tee ka tava tiaka ja jin kondikin de ya !  =Nuu ni jinu ja ni ka chinee i Juan ma vekaa ma, te ni ja'an Jesús ma ñuu nani i Galilea ma, ja kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ká'an Su'si ma.    Yukan ni iyo Jesús ma uu xiko (40) kivi, te ni yo iyo ya ne'un kiti xeen ka iyo yukan. Te yukan ni kenda tachi ma, ja ni jitotnuni ña'a i ma. Kovaa sani te ni ka kenda koo ángel ma, ni ka jinukuechi i nuu ya ma. Jesús ma, ni keja'a ya tniñu ya ñuu Galilea ma j O Nuu ni jinu ma, te Xtumani Ndios ma, ni jan xsia'a ya Jesús ma in nuu masu nawa iyo kuiti. M  Te ni ka'an Su'si ma onde andivi ma, te jiña'a ya: ―‍Ro'o kúu Sa'ya maa ri, te kútoo ña'a ri, te játna ini ri ja sa'a ro a ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma ni jitotnuni ña'a tachi ma  ! Nuu ni nana Jesús ma nuu ndute ma, te ni jini ya ja nune andivi ma, te sukan kaa in sata kaa Xtumani Ndios ma, ni nuu ya siki Jesús ma. ? y Te ne'un kivi yukan, te Jesús ma, ni kee ya in ñuu luluu nani i Nazaret iyo i ñuu Galilea ma, te kua'an ya. Te ja ni kenda ya yute Jordán ma, te ni skuandute ña'a Juan ma. K Saña chi ni skuandute ña'a sa ndaka ni a ji'in ndute, kovaa maa ya chi taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu, vaa jin koo ni ji'in Xtumani Ndios ma ―‍kúu de jiña'a de. Jesús ma, ni jandute ya P Te sa'a ni yo kaxtnu'u de: ―‍Xinañu'u‑ka saña vee, te ndandikin‑ka maa ya ja neva'a‑ka ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu sana saña, va ni a ñií ndijan ya ma masu kaa masu iyo sa ja ndaji sa. 4 cTe sa'ma Juan ma chi ni kuva'a i ji'in ixi kiti kúu camellu ma, te in ñií ni yo nu'ni chii de ma. Te ni yo jaa de tika langosta ji'in nduxi ni yo ni'i de yuku ma.  'Ndaka ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma, ji'in ndaka ñayii ka iyo ni‑ka'nu ñuu Judea ma chi ni ka kenda koo i nuu iyo Juan ma. Te yukan, te ni ka yo ndaka'an, ni ka yo ndakachi i nuu Su'si ma ndaka kuechi i ma. Te Juan ma, ni yo skuandute de i yute nani Jordán ma. u eTe sukan ni ka'an Su'si ma, sukan ni kuu ja tee kúu Juan ma chi ni kenda de ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, te ni skuandute de ñayii ni jan koo nuu de ma, te jiña'a de nuu ñayii ma ja na jin ndakani jín ndaka'vi ini i, te jín xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma, te jín ndandikin i Su'si ma, te jín kuandute i, sukan‑va'a xnaa Su'si ma ndaka kuechi i ma. T #Te tee tetniñu ri ma chi kenda de ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma,
te kayu'u de ka'an de:“Jin satu'va ni ichi kenda Iya Tátnuni ma,
jin ndakani jin ndaka'vi ini ni
te jin ndakaka ndaa ni ichi Su'si ma.” Sa'a ni ka'an Su'si ma ja ko kuu kivi kenda Sa'ya ya Jesucristo ma, te ni tee Isaías ma nuu tutu de ma. X~ +Vaa sa'a ndee tnu'u maa Su'si ma nuu tutu Isaías ma, tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma:Tetniñu ri in tee kaxtnu'u de nuu ñayii ma,
te koxtnuu de ja satu'va de ichi ro ma. E} Sa'a kéja'a tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo Sa'ya Su'si ma. x|iTe jin kaxtnu'u tna ni ja jin sa'a i ndaka sukan ni tatnuni sa nuu ni a, te maa sa koo ji'in ndaka ni ndi‑kivi ndi‑ñuu onde kii naa ñuu ñayivi a, te jin kona'a ni ja masu xndoo ña'a sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan kó kuu.L{Chukan kúu ja jin koo ni ni‑ka'nu ni‑tu'u ñuu ñayivi a, te jin kaxtnu'u ni nuu ñayii ma ja na jin kandija i tnu'u maa sa a te jín kondikin vii jín kondikin va'a ña'a i maa sa, te jin ndakune'e ni Yuva sa Iya Tátnuni ma, ji'in maa sa ja kúu sa Sa'ya ya ma, ji'in Xtumani Ndios ma, te sukan jin skuandute ni i. !z;Te Jesús ma, ni jan tu'va ya de, te jiña'a ya: ―‍Jâ ni taa Su'si ma ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja tátnuni sa andivi ma ji'in nuu ñu'ú ya. sy_Te nuu ni ka jini de ya ma, ni ka ndachiñu'u de ya, kovaa sava de ma, ka jani uu ka jani uni ini de ma. xwKovaa ndi‑uxi in tee ni ka yo ndikin ya ma, ni jan koo de ñuu Galilea ma, nuu yuku ni tatnuni maa Jesús ma. vweTe ni ka tnii soldado ma xu'un ma, te ni ka sa'a de ndaka sukan ka jiña'a tee ma. Te tnu'u ya'a, ni jitenuu i ne'un ñayii judío ma, te sukan ka jani ini i onde kivi vitna. Ni tatnuni Jesús ma sukan jin sa'a tee ka ndikin ya ma DvTe nú tnu'u ka'an o ja cha'a na kuniso'o tee kúu gobiernu ma, te máko jin koyu'u ni, chi vaa maa sa jin ka'an ji'in de, sukan‑va'a jin kaku ni nuu de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Cu te ka jiña'a de nuu soldado ma: ―‍Kuán koo ni, te jin ka'an ni ja maa tna'a tee ni ka yo ndikin de ma, ja in jakuaa ni ki koo de ni ka sakui'na de ñunde'yu ma ora ka kixi ni ma. t3 Te ni ka ndututu tna tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, te ni ka chutna'a tnu'u de ja jin kua'a de kua'a xu'un nuu soldado ma, Fs Te kuan nu koo ña, te in jichi tee ni ka yo jito nuu ni ka chu'u i ya ma, ni jan nu koo de ini ñuu ma ja jin ndakaxtnu'u de nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma ndaka sukan ni yo kuu ma. Sani te ni ka nde koo kunu ña ye'e yavi ma, te kuenda ni ka yu'u ña, kovaa ka iyo sii ini xeen ña ja ni ka jini ña ja jâ ni ndateku Jesús ma. Te ka jinu ña kuan koo ña kuan nu kaxtnu'u ña nuu ndaka ñayii ni ka yo ndikin ya ma sukan ni jiña'a ángel ma. Te nani kuan koo ña kuan nu kaxtnu'u ña nuu ñayii ni ka yo ndikin ya ma, oNi kuu na, te kuán koo ni, te jin kuña'a ni tee ni ka yo ndikin ya ma, ja jâ ni ndateku ya ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te yoxtnuu ya kua'an ya ñuu Galilea ma. Te yukan jin kuni ni ya. Te vitna, te jâ ni kaxtnu'u sa nuu ni a ―‍kúu i jiña'a i. /nWMasu na iya yinee‑ka ya'a, chi vaa jâ ni ndateku ya, sukan ni ka'an ya ma. Ne'e koo ni, te jin konde'ya ni nuu ni ka tava'a i ya ma, ja ñatuu na iya yinee‑ka. #m?Sani te ángel ma, jiña'a i nuu ña'a ka iyo ma: ―‍Máko jin koyu'u ndijin, vaa jini sa ja ka ndanduku ni Jesús iya ni ka jata kaa i nuu krusi ma. *lMTe soldado ma, ni ka yu'u xen‑xeen de ja ni kenda ángel ma, te ni ka jakondee de ka ni'i ka ni'i‑nka de, te ni ka kuita de, kuenda tnu'u ja ni ka ji'i de. \k1Te ûni ye'e ni'ni i sukan kúu ora jándute ma. Te sa'ma ne'nu i ma, ûni yayaa. DjTe ni tnaa xeen, vaa in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, ni nuu i andivi ma, te ni kenda i nuu yinee Jesús ma, te ni xtandiyo i yuu ka'nu ka'nu ndesi ma, te ni jinkoo i siki yuu ma. ai =Te nuu jâ ni ya'a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te nuu ve ndii kivi kéja'a smana ma, ni jan koo María Magdalena ma, ji'in in‑ka ña'a nani María ma, kuan koto ña yavi yinee Jesús ma. }hsBTe tee ka tatnuni nuu sutu ma, kuan koo de ji'in soldado ma, te ni ka satu'va vava'a de sukan jin ko koto soldado ma yavi nuu yinee Jesús ma. Te ni ka tenee de in sellu yika yuu ma, te ni ka xndoo de soldado ma ja jin ko koto de ma.;goATe jiña'a Pilato ma: ―‍Jiña ka iyo soldado a, te kuán koo ni ji'in de. Te jin kuña'a maa ni de ja jin ko koto va'a de, sukan ka kuni ni a ―‍kúu de jiña'a de. efC@Chukan kúu ja ka kuni sa ja tetniñu ni soldado a ja jin ko koto va'a de nuu yinee Jesús ma uni kii. Chi vaa nasa ki koo tee ni ka yo ndikin de ma ora kunee ma, te jin ndene'e de ñunde'yu tee ma, te jin ka'an de nuu ñayii ka iyo ini ñuu ma ja ni ndateku de te masu ni kendoo de nuu ka iyo ñayii ni ka ji'i ma. Nú ña'a, te cha'a ko kuu in ja jin kandija xeen ñayii ma, te ka'vi‑ka ko kuu sana ja ni ka'an de ja Sa'ya Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. !e;?Te ka jiña'a de: ―‍Señor, ni ka ndaka'án sa ja tee xnda'vi ñayii ma, ni ka'an de kii nuu téku‑ka de ma ja nuu uni kii ma, te ndateku de ma. :dm>Te in‑ka kii ma, kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te ni ka ndututu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma nuu iyo Pilato ma. Uc#=Te María Magdalena ma, ji'in in‑ka ña'a nani María ma, ka nukoo ña ichi jiyo nuu iyo yavi yinee ñunde'yu ya ma, te ni ka jini ña. Sukan ni ka yo jito va'a soldado ma nuu ni ka chu'u de Jesús ma bNuu ve kunee ma, te ni kenda in tee xiku iyo ñuu Arimatea ma, nani de José, te suni ni yo ndikin de Jesús ma. *^M8Ne'un ndaka ña'a ma iyo María Magdalena ma, ji'in María si'i Santiago ma ji'in José ma, ji'in si'i sa'ya tee kúu Zebedeo ma. Sukan ni ka chu'u i Jesús ma +]O7Suni ka iyo kua'a ña'a ka nde'ya jika ma. Ña'a ya'a chi ni ka yo ndikin ña Jesús ma, te ni ka yo jinukuechi ña nuu ya nuu vee ya onde ñuu Galilea ma. g\G6Te tee tátnuni nuu ciento soldado ma, ji'in ndaka‑ka tee ka iyo ji'in de ja ka jito de Jesús ma ndákaa ya nuu krusi ma, ni ka jini de ja ni tnaa xeen ma, ji'in ndaka‑ka ja ni kuu ma, te ni ka yu'u xen‑xeen de, te ni ka keja'a de ka ka'an de: ―‍Ja ndaa ndija kúu ja iya ya'a chi Sa'ya Su'si ma kúu ya ―‍ka kuu de ka ka'an de. [y5Te ni ka nde koo ñayii ni ka ndateku ma nuu yavi ni ka yinee i ma, kovaa ni ka yo ndetu i onde nuu ni ndateku maa Jesús ma, te saa ni kuu ni ka ndivi koo i ini ñuu ii ma, te ni ka ndakuni tna'a ñayii ka teku ma ji'in ñayii ni ka ndateku ma. Z4Te ni ka ndanune ndaka yavi ndiyi ma, te kua'a ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma te jâ ni ka ji'i i ma, ni ka ndateku i ora yukan. :Ym3Sani te sa'ma ndakaa nuu ii ini veñu'u ka'nu ma chi ni ndata sasava i, ni keja'a onde sukun ma, te ni kenda i onde ja'a sa'ma ma. Te ni jakondee tnaa, te ni ka ta'vi toto ma. ZX-2Kovaa Jesús ma chi in‑ka jichi ni kayu'u nini'i ya. Sani te ni ji'i ya. :Wm1Kovaa ndaka‑ka ñayii ma, ka ka'an i: ―‍Ni kuu na. Máko jin xtna'a‑ka o de, te jín ko koto o nú kii Elías ma te sa'a de ja kaku tee ya'a ―‍ka kuu i ka ka'an i. 3V_0Sani te in tee yukan, jinu de ni jan nduku de vala kachi, te ni chunee de nuu vinagre ma. Te ni chitnii de in nuu tnu yoo, te ni tenee de yu'u Jesús ma, xi ma ko'o ya. yUk/Te sava ñayii ka iyo yukan, ni ka jiniso'o i ja ni ka'an Jesús ma, te ka ka'an i ja Elías ma kána ya. IT .Te maa ora yukan kúu ora ni kayu'u nini'i Jesús ma ni ka'an ya: ―‍Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? Te tnu'u ya'a kúni ka'an, “Su'si maa sa, Su'si maa sa, ¿nava'a ni xndoo ña'a ni?” tSa-Te nuu ve kusava nduu ma, te ni‑ka'nu ñuu ñayivi ma ni kunee, onde nuu ni kuu ka uni jañini ma. {Ro,Te onde kui'na ka ndakaa nuu krusi ma xiñi ya ma, suni ka ka'an ndeva'a de nuu ya. Sukan ni ji'i Jesús ma Q/+Nú kúkanu ini de Su'si ma, te jín ko koto o nuna kii ya ki koto ya de. Vaa ni ka'an de ja Sa'ya Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka ka'an de. #P?*―‍Siin‑ka ñayii, ni sa'a de ja ni ka kaku i nuu tnundo'o ma, te maa de a, ñatuu kúu naxe sa'a de ja kaku de nuu tnundo'o tnuneni a. Te nú tee kúu rey tátnuni nuu ñayii ñuu Israel ya kúu de, te kí nuu de nuu krusi a, sukan‑va'a jín kandija o ja ká'an de a. !O;)Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ka kasiki ndee de ya, te ka ka'an de: yNk(te ka jiña'a i: ―‍Ndijin ja ká'an ni ja ndakana ni veñu'u ka'nu ma te nuu uni kii ma te ndajinu ndasa'a ni ma, nú ndija ni ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, te sa'a maa ni ja kaku ni, te ki nuu ni nuu krusi a ―‍ka kuu i ka jiña'a i. MM'Te ñayii ka ya'a ma, ka ka'an ndeva'a i nuu ya, ka skuiko xini i, vLe&Sani te ni ka jata kaa de uu kui'na in in nuu krusi ma, in de xiñi kua'a ya ma te in de xiñi satni ya ma. Ni jan koo de ji'in Jesús ma in nuu nani i Gólgota ja kúni ka'an “Yiki Xini Ndiyi”. $FA Te ichi kuan koo de ji'in ya ma, ni ka ndani'i de in tee ñuu Cirene ma te Simón nani de. Te ni ka xtetuu de tee ma ja na kuiso de krusi Jesús ma. ETe nuu ni jinu ni ka kasiki ndee de ya ma, te ni ka xtandiyo de sa'ma kua'a tnuu ni ka skondii de ya ma, te ni ka ndaskone'nu de ya sa'ma maa ya ma, te ni ka kene'e de ya, ja jin koo de jin kata kaa de ya nuu krusi ma. Ni ka skuita kaa de Jesús ma nuu krusi ma |DqTe ka tusii de ya, te ni ka ndake'en de tnu yoo ni ka chi'i de nda'a ya ma, te ni ka kuun de tnu xini ya ma. IC Te ni ka sa'a de in corona iñu, te ni ka sonee de xini ya ma, te ni ka chi'i de nda'a ya in tnu yoo. Te ka jinkuiñi jiti de nuu ya kuenda tnu'u ja ka iyo xeen respetu de nuu ya, te ni ka kasiki ndee de ya, te ka ka'an de: ―‍¡Suchi ya'a kúu rey tátnuni nuu ñayii judío ma, vee! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ^B5Te ni ka xtandiyo de sa'ma ne'nu ya ma, te ni ka skondii de ya in sa'ma kua'a tnuu. ASani te tee ka kuu soldado ma, ni jan koo de ji'in Jesús ma nuke'e palaciu ma, te ni ka ndututu ndaka‑ka soldado ma. m@STe Pilato ma chi ni xsiaa de Barrabás ma kua'an maa de. Te ni jinu, te Jesús ma, ni ndaxsia'a de ya nuu nda'a soldado ma, sukan‑va'a jín kani de ya te jín kata kaa de ya nuu krusi ma, sukan ka jiña'a maa ñayii ma. ??wTe ni ka ndakone'e ndaka ñayii ñuu ma, te ka jiña'a i: ―‍Má ko ndi ini ni, niñi tee jiña jín kuiso ndaka maa sa ji'in sa'ya tata sa a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. J> Jâ ni jini Pilato ma ja ma kundee de ma, vaa ñayii ma, su'va ni ka ndakiti‑ka ini i. Te chukan kúu ja ni jikan de ndute ma, te ni ndanda'a de nuu ndaka ñayii ñuu ma, te jiña'a de: ―‍Ñatuu na kuechi kuiti kondiso saña ja jin ka'ni ni tee nda'vi ya'a. Kuechi maa ni jin ko kuu ―‍kúu de jiña'a de. =Te jiña'a Pilato ma: ―‍¿Nava'a? ¿Na kuechi de? ¿Na nde a u'vi ni sa'a de? ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa ñayii yukan chi ndaka i ni ka kayu'u nini'i‑ka, ka jiña'a i de: ―‍¡Kata kaa ni de nuu krusi ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 6<eTe jiña'a tee kúu Pilato ma: ―‍¿Kovaa nawa ka kuni ni ja sa'a sa ji'in tee kúu Jesús ma, ja ka ka'an i ja Cristo iya ni tetniñu Su'si ma kúu de ma? ―‍kúu de jiña'a de. Te ka jiña'a ndaka ñayii ma: ―‍¡Kata kaa ni de nuu krusi ma! ―‍ka kuu i ka kayu'u i nuu Pilato ma. \;1Te jiña'a Pilato ma nuu ñayii ka kayu'u ma: ―‍¿Ja nduu de a, na nde de ka kuni ni ja xsiaa sa? ―‍kúu de jiña'a de. Te ka jiña'a ñayii ma: ―‍Tee kúu Barrabás ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. H~J}} |{4zzyyjxwwLvuu)twsscrqqIppvooanm{lkkiihgsfeeada``A__]]i\\#[iZZ+XX VV^UUETUSwRQQiPP`ONNnMM,LfKKJII HGWFF?END?CC:BPAAt@@ ?? >-=E<;;0:79\88*7y6e554*310//1.y-,,,+*5)q(&%$##T"!,bf" v_f 0+ P Hy Chukan kúu ja tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka jikan‑tnu'u de Jesús ma: ―‍¿Nava'a tee ka ndikin ña'a ndijin a, ñatuu ka ndikin de sukan ni ka yo sa'a tna'a o tee jana'a‑ka ma, vaa ñatuu ni ka ndanda'a de, te ni ka jaa de xita ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. x'Te nú ka ndenda koo de ja jan koo de nuya'vi ma, te ma kuu jin kaa de xita, nú masu ja xinañu'u‑ka jin ndanda'a de, vaa ka jani ini de ja kuechi ja ni ka ndatna'a de ji'in ñayii ma, te ni ka ndutne'e de nuu Su'si ma. Chukan kúu in ja ka sa'a de ma, kovaa sukan ka iyo kua'a xeen‑ka ja ka sa'a de ma, te suni sukan ka sa'a de ji'in ja ka jatniñu de ma, ja ka ndakate de vasu de ma, ji'in tindo'o de ma, ji'in kisi kaa de ma, ji'in jito nuu ka kixi de ma, te ka jani ini de ja sukan, te jin koo vii de nuu Su'si ma.) |wq(Chi vaa tee ka kuu fariseo ma, ji'in ndaka tee ka kuu judío ma, ka ndikin de ja ni ka yo sa'a tna'a o tee jana'a‑ka ma, ja ma kuu jin kaa de xita, nú masu ja xi'na‑ka jin ndanda'a de sukan ni ka yo kaxtnu'u tna'a o tee jana'a‑ka ma. zvmTee ya'a chi ja ni ka jini de ja sava tee ka ndikin Jesús ma, ñatuu ni ka ndanda'a de sukan ka sa'a ñayii judío ma, te ni ka jaa de xita ma. Chukan kúu ja ni ka ka'an de tnu'u tee ma, ja naku ñatuu ka sa'a de sukan ka sa'a maa de ma. %u ETe ni ka kenda koo tee ñuu Jerusalén ma, tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. Te ni ka jan tu'va de ji'in tee ka kuu fariseo ma nuu iyo Jesús ma. _t78Ndeva'a‑ni nuu ni yo kivi ya ini ñuu kuechi ma, xi ini ñuu na'nu ma, xi yuku ma, ni ka yo jakin‑tuu i ñayii ka ku'u ma ichi kua'an ya ma. Te ni ka yo jikan‑ta'vi i nuu ya ja na kua'a ya tnu'u ja na jin kaki'i ñayii ka ku'u ma yu'u sa'ma ndii ya ma. Te ndaka ñayii ni ka yo kaki'i yu'u sa'ma ndii ya ma chi ni ka yo nduva'a i.s)7Te ka jinu ndaka ñayii ñuu yukan kuan koo i ndenu ni ka jiniso'o i ja iyo Jesús ma, te ka yinda'a i jito nuu ka yoxtnee ñayii ka ku'u ma. [r/6Nuu ni ka nu koo de ji'in ya nuu barcu ma, te ni ka ndakuni ñayii ma Jesús ma. q 5Ni ka ya'a de ji'in ya nuu ndute ma, te ni ka kenda koo de ñuu Genesaret ma, te ni ka ju'ni de barcu de ma yu'u ndute ma. Gp4chi vaa ñatuu jin jaku'ni‑ka ini de milagru ni sa'a ya ji'in xtatila ma, chi vaa ka iyo nee‑ka janitnuni de ma. Jesús ma, ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u ja ka iyo i ñuu Genesaret ma ioK3Sani te ni kaa ya nuu barcu ma, te ni ndukuee kajin yi'i ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de, Pn2chi vaa ndaka de ni ka jini, te ni ka yu'u de. Kovaa sani te ni ka'an ya te jiña'a ya: ―‍Jin koneva'a ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu chi maa sa kúu, te má jin koyu'u ni ―‍kúu ya jiña'a ya. zmm1Kovaa nuu ni ka jini de ya ja jika ya nuu ndute ma, te ni ka jani ini de ja in ñi'na kúu, te ni ka kayu'u de, ly0Te ni jini ya ja ndendee tee ka yinda'a yutnu ka xtanuu de ndute ma, vaa yi'i kajin ma, te su'va vee i ichi kuan nu koo de ma. Nuu ve ndii ma, te Jesús ma, jika ya kua'an ya nuu ndute ma ichi nuu ka iyo de ma, te ni sa'a ya ja ni ya'a ndita ya. k!/Te nuu ni kunee ma, te barcu ma chi yika sava‑ni nuu ndute ma kuan no'o tnu. Te Jesús ma, ni kendoo maa in‑ni ya nuu ñu'ú ma. jw.Te nuu ni jinu ni ndakuan‑ta'vi ya nuu ñayii ma, te kua'an ya ichi yuku ma ja ndatnu'u ya ji'in Yuva ya Su'si ma. iiK-Nuu ni jinu ma, te ni sa'a Jesús ma ja tee ka ndikin ya ma, ja jin nda koo de nuu barcu ma, sukan‑va'a xi'na‑ka jin ya'a de nuu ndute ma ichi ñuu Betsaida ma, sana ki'in ya nani ndakuan‑ta'vi ya nuu ñayii ma. ghG,Te ñayii ni ka jaa ma chi u'un mil tee ma ni yo kuu. Jesús ma, ni jika ya nuu ndute mar ma fgE+Te su'va ni ndoo‑ka, te ni ka ndachitu uxi uu‑ka chika ta'vi xtatila ma ji'in tiaka ma. Bf*Ndaka ñayii ma, ni ka jaa i onde ni ka ndutu chii i ma. geG)Sani te ni ke'en Jesús ma u'un xtatila ma ji'in uu tiaka ma, te ni ndonenuu ya ichi andivi ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja iyo ja jin kaa de ma, te ni ta'vi ya xtatila ma. Sani te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, sukan‑va'a jin kua'a de ja jin kaa ñayii ma. Te ni sakuechi ya nduu tiaka ma, te ni wa'a ya ja jin kaa ndaka ñayii ma. kdO(Te ni ka jinkoo tutu cientu cientu ñayii ma ji'in uu xiko uxi (50), uu xiko uxi (50) ñayii ma. Zc-'Sani te ni tatnuni ya ja jin kunukoo tutu jaku jaku ñayii ma nuu yi'i ma. ubc&Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Na saa xtatila ka neva'a ni? Kuán koo ni kuán koto ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Te nuu ni ka jini de ma, te ka jiña'a de: ―‍U'un xtatila ji'in uu‑ni tiaka iyo ―‍ka kuu de ka jiña'a de. a%Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jin kua'a maa ni ja jin kaa i ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍¿Kúni ni ja jin koo sa jin kuaan sa uu cientu denario xtatila, sukan‑va'a jin kua'a o ja jin kaa i? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. `$Ndakuan‑ta'vi ni nuu ñayii a, sukan‑va'a jín koo i ichi yu'u ñuu a, na jin kuaan i ja jin kaa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 5_c#Kovaa nuu ve kukuee‑ka ma, te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, te ka jiña'a de: ―‍Jâ ve kukuee, te nuu ka iyo o ya chi in nuu masu nawa iyo kuiti kúu. ]^3"Ja ni nuu Jesús ma nuu barcu ma, te ni jini ya kua'a xeen ñayii ma, te ni kunda'vi ini ya i, chi vaa sukan ka kuu ndikachi kiti ñatuu na tee jito ña'a, sukan ka kuu i. Te ni keja'a ya kua'a ja káxtnu'u ya. k]O!Kovaa kua'a ñayii ni ka jini ja kuan koo de ji'in ya ma, te ni ka ndakuni i ja kuan koo de ji'in Jesús ma. Te sani te ndaka ñayii ndaka ñuu ma, ka jinu i kuan koo i ichi kua'an ya ma, te xinañu'u‑ka i ni ka kenda koo. \ Chukan kúu ja Jesús ma ji'in tee ni tetniñu ya ma, kuan koo de ji'in ya in nuu barcu in nuu kuu jin koo‑ni maa de ji'in ya. s[_Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ne'e koo ni, te jín koo o jín ndatatu o vala in nuu kuu jin koo‑ni maa o ―‍kúu ya jiña'a ya. Chi vaa kuan koo ve koo ñayii ma ka kuu i, te ni ñatuu kúu jin ni'i de tiempu ja jin kaa de xita. &ZESani te tee ni tetniñu Jesús ma, ni ka ndatna'a de ji'in ya ma, te ni ka ndakani de ndaka ja ni ka sa'a de ji'in ja ni ka kaxtnu'u de nuu ñayii ma. `Y9Nuu ni ka jini tee ka ndikin Juan ma, te ni ka ndake'en de ñunde'yu Juan ma, te ni jan koo de ni ka chu'u de. Ni sa'a Jesús ma ja ni ndukua'a xtatila ma ji'in tiaka ma, te ni kanda ja ni ka jaa u'un mil tee ;XoTe ni ja'an soldado ma vekaa ma, te ni ja'nde de xini Juan ma, te ñunee i in nuu ko'o kua'an ji'in de, te ni wa'a de suchi si'i ma. Te suchi yukan chi ni ndakua'a i si'i i ma. tWaChukan kúu ja ni tetniñu yachi de in soldado, te ni tatnuni de nuu tee ma ja na ka'nde de xini Juan ma. AV{Te rey ma chi ni kuxii xeen ini de, kovaa jâ ni ka'an de nuu ndaka ñayii ka nukoo ji'in de ma ja ma ndakani ini de, te ñatuu ni kuu kuña'a de i ja ma kua'a de ja jikan i ma. Te suchi si'i ma, jinu i ni ndivi i nuu iyo rey ma, te jiña'a i: ―‍Kúni sa vitnañu'ni ja taa ni xini Juan tee skuandute ñayii ma in nuu ko'o ―‍kúu i jiña'a i. FTTe ni kee i ni jan kakan‑tnu'u i si'i i ma: ―‍¿Nawa kakan sa? ―‍kúu i jiña'a i. Te ni ndakone'e ña: ―‍Kakan xini Juan tee skuandute ñayii ma ―‍kúu ña jiña'a ña. S7Te ni ndaka'an de in uu jichi ja ma ndakani ini de ja kua'a de nawa na kakan i ma. Visi na kakan i sava ñuu nuu tátnuni de ma chi kua'a de i. .RUTe sasi'i Herodías ma, ni kivi i nuu ka jaa de xita ma, te ni jitaja'a i, te ni ka jatna ini xeen Herodes ma ji'in ndaka ñayii ka nukoo ka jaa xita ji'in de ma sukan ni jitaja'a i ma. Te ni jiña'a rey ma nuu suchi si'i yukan: ―‍Kakan nawa kúni ro, te taa ri ―‍kúu de jiña'a de. }QsTe Herodes ma, ni sa'a de in viko ja ni ndi'i de kuiya, te ni wa'a de ja ni ka jaa ñayii ka satniñu ve'e de ma, ji'in ñayii ka ndanuu‑ka ñuu Galilea ma. Te ni jani ini ña'a kúu Herodías ma ja kivi yukan ko kuu kivi kûu Juan ma. NPchi vaa Herodes ma, ni yo yu'u de, vaa ni yo jini de ja Juan ma chi in tee ñatuu na ja u'vi sa'a kúu de, te sa'a de ja va'a ja ndaa. Te ni yo jito de tee ma, te ni yo niniso'o de ja ni yo ka'an Juan ma. Kovaa ñatuu ni yo ni'i ini de nawa sa'a de, yika‑ni ja ni yo kusii ini de ni yo niniso'o de ja ni yo ka'an Juan ma. OTe ña'a kúu Herodías ma, ni ndakiti xeen ini ña nuu Juan ma, te ni yo kuni ña ja na kûu Juan ma. Kovaa ñatuu nde kundee ña, 5NcTe Juan ma, ni yo jiña'a de Herodes ma: ―‍Masu kuu kondeka ni ña'a jiña, chi vaa ñasi'i ñani ni ma kúu ña, vaa téku de ma ―‍ni yo kuu de ni yo jiña'a de. 7MgVaa ja kuechi ña'a nani Herodías ma, te ni tetniñu Herodes ma ja jin tnii i Juan ma, te ni tatnuni de ja jin ku'ni va'a i de te jín chinee i de vekaa ma. Te ña'a nani Herodías ma chi ñasi'i tee kúu Felipe ñani tee kúu Herodes ma kúu ña, kovaa tee kúu Herodes ma, ni ndakueka de ña. kLOKovaa Herodes ma, nuu ni jiniso'o de sukan ka ka'an i ma, te ká'an de: ―‍¡Nú tee ya'a kúu Juan ma! Te vitna ja maa o ni tatnuni ja jin ka'nde i xini de ma, te vitna, ¡nú ni ndateku de! ―‍kúu de ká'an de. JK Te in jichi‑ka ñayii ma, ka ka'an i: ―‍Tee nani Elías ma, tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de. Suni in jichi‑ka tna'a i ma, ka ka'an i: ―‍Xi saa in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma sukan ni ka yo kuu tee ni ki koo xi'na‑ka ma kúu de ―‍ka kuu i ka ka'an i. QJTe tee kúu rey Herodes ma, ni jiniso'o de ja ka ka'an ñayii ma ja kuu Jesús ma, chi vaa ni‑ka'nu ñuu ñayivi ma ni ka jiniso'o ndaka i ja va'a ni yo sa'a Jesús ma. Te ni jiniso'o de ja ka ka'an i: ―‍Jesús ma chi Juan tee ni yo skuandute ñayii ma kúu de, te jâ ni ndateku de. Chukan kúu ja sa'a de milagru. @Iy Suni ni ka kene'e kua'a de tachi ini anua ñayii ma, te ni ka yo chi'i de i aceite, te sukan ni ka yo nduva'a kua'a ñayii ma. Sukan ni ka ja'ni i Juan tee ni yo skuandute ñayii ma MH Te ni ka ke koo tee ka ndikin ya ma kuan koo de ka kaxtnu'u de nuu ndaka ñayii ma ja na jin ndakani jín ndaka'vi ini i, te jín xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma, te jín ndandikin i Su'si ma. }Gs Te nú ñatuu ka kachi ñayii ka iyo in ñuu ma ja jin koniniso'o i tnu'u ka ka'an ni ma, te jin nde koo ni yukan, te jin skoyo ni ñuyaka ja'a ni ma, sukan‑va'a ñayii yukan, jín kona'a i ja jâ ni ka xtu'va ni i ―‍kúu ya jiña'a ya. uFc Te jiña'a ya: ―‍Nú ni ka kivi koo ni in ve'e, te jin kendoo ni yukan onde jin nde koo ni ñuu yukan. nEU yika‑ni ja ndijan de ma jin ki'i de, kovaa má jin kinda'a de sa'ma ja jin ndaxsama de maa de ma. ,DQTe ni tatnuni ya ja masu nawa jin kinda'a de jin koo de ma, yika‑ni ja in yutnu jin kituu de‑ni. Má jin kinda'a de in bolsa, ni a jin kaa de ma, ni a xu'un, UC#Ni kana ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ni tetniñu ya ndi‑uu ndi‑uu de ja jin koo de jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma. Te ni wa'a ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu naxe jin tatnuni de nuu tachi ma. 4BaTe ni sa'vi‑nka ini maa ya ja ñayii yukan, masu nde ka kandija i ya ma. Ni tetniñu Jesús ma tee ka ndikin ya ma, ja na jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma AÑatuu ni kuu sa'a ya milagru, yika‑ni ja jaku‑ni ñayii ka ku'u ma, ni kuu ni sonee ya nda'a ya siki i ma, te ni ka nduva'a i. '@GKovaa jiña'a Jesús ma: ―‍Ni‑ka'nu ñuu ñayivi a chi ka chiñu'u i in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, kovaa ñuu maa de ma, ji'in ne'un tna'a de ma, ji'in ne'un ñayii ve'e de ma, masu na nde ka chiñu'u i de, te sukan ka sa'a ña'a ni vitna ―‍kúu ya jiña'a ya. ? ¿Masu suchi ya'a kúu carpinteru sa'ya María ma? ¿Te masu ñani i ka kuu Santiago ma, José ma, Judas ma, ji'in Simón ma? ¿Te masu ya'a ka iyo tna ku'va i a ne'un ndaka o a? ―‍ka kuu ñayii ma ka ka'an i. Te ni ka ndakiti ini i ja ká'an ya ma. !>;Nuu ni kenda kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni keja'a ya káxtnu'u ya ini veñu'u luluu ma tnu'u ya ma nuu ñayii ma. Te ka iyo kua'a xeen ñayii, te ka niniso'o ndaka i tnu'u ká'an Jesús ma, te ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Ndenu ni kutu'va suchi ya'a ndaka ja ká'an i a? ¿Ndenu ni kutu'va i ndaka tnu'u ndichi ká'an i a ji'in milagru sa'a i a? = Te ni ndee Jesús ma ñuu yukan, te kuan no'o ya ñuu nuu ni yo iyo ya ma, te tee ka ndikin ya ma, kuan koo de ji'in ya. S<+Kovaa Jesús ma chi sa'a ni tatnuni ya: ―‍Máko jin ndakani ni nuu ni‑in ñayii ma ja ni kuu suchi si'i a ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni tatnuni ya ja jin kua'a i ja kaa suchi si'i ma.>;u*Nuu ni jiña'a ya sukan ma, te suchi yi'i uxi uu kuiya ma chi ni ndakoo i, te ni jakondee i jika i. Te ndaka ñayii ka iyo ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja ni ndateku suchi ma. :5)Sani te ni tnii ya nda'a i ma, te jiña'a ya: ―‍Talita cum ―‍kúu ya jiña'a ya. Sa'a kúni ka'an tnu'u ya'a: “Ro'o ká'an ri, ndakoo”. 9(Te ndaka ñayii ma chi ni ka jakundee i Jesús ma. Kovaa Jesús ma chi ni kene'e ya ñayii ma ke'e ma. Te ni jeka ya yuva suchi ni ji'i ma, ji'in si'i i ma, ji'in tee ka ndikin ya ma, te ni kivi ya ji'in ndaka tee yukan ve'e ma nuu kátuu suchi ni ji'i ma. -8S'Te ni kivi ya, te jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka kayu'u ni te ka nda'yu ni sukan? Suchi si'i a chi masu ni ji'i i chi yika‑ni ja kixi i ―‍kúu ya jiña'a ya. 7 &Te nuu ni ka kenda koo de ji'in ya ve'e tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jini ya ja ka kayu'u ji'in ja ka nda'yu ñayii ma. 69%Te ñatuu ni kachi ya ja jin kondikin ña'a ñayii ma chi yika‑ni ja Santiago ma, ji'in ñani de Juan ma, ji'in Pedro ma‑ni kua'an ji'in ya. W5'$Kovaa Jesús ma chi ñatuu ni ke'en‑kuenda ya ja ka ka'an tee yukan, te jiña'a ya nuu tee tátnuni veñu'u luluu ma: ―‍Má koyu'u ni; yika‑ni ja kukanu ini ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. u4c#Te yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni ka kenda koo tee ve koo ve'e tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ka jiña'a de nuu tee ma: ―‍Sa'ya ni ma chi jâ ni ji'i i. Máko xtna'a‑ka ni teskua'a a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ?3w"Te jiña'a Jesús ma: ―‍Sa'ya sa, ni nduva'a ni, kuechi ja ni kukanu ini ña'a ni ma. Kuán no'o sii ini ni chi jâ ni nduva'a ni kue'e ni ndo'o ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. <2q!Te ña'a yukan chi ni'i ni'i‑nka ña ja yu'u ña, chi vaa na'a ña ja maa ña ni nduva'a ma. Te ni ja'an ña, te ni jinkuiñi jiti ña nuu ya ma, te ni ndakani ndaa ña ndaka. 1 Kovaa Jesús ma chi yikuu yikuu‑ni ya nde'ya ya ni‑ka'nu nuu ka iyo ñayii ma, sukan‑va'a nde ñayii ni kaki'i ña'a ma. d0ATe ka jiña'a tee ka ndikin ya ma: ―‍Jini maa ni ja kua'a ñayii ka iyo a, te ka jexni'ni tna'a i. ¿Te nava'a jikan‑tnu'u ni: “¿Na in kúu ja ni kaki'i sa'ma ndii sa a?” ―‍ka kuu de ka jiña'a de. \/1Te Jesús ma, ni jini ya ja maa ya ni sa'a ja ni nduva'a in ñayii ma, te ni konenuu ya nde'ya ya ñayii ma, te jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Na in kúu ja ni kaki'i sa'ma ndii sa a? ―‍kúu ya jiña'a ya. . Te nuu ni kaki'i ña sa'ma ya ma, te ni jinkuiñi ja jati niñi ña ma, te ni jini yikikuñu ña ma ja jâ ni nduva'a ña ma. q-[chi vaa ni jani ini ña: “Visi yika ja na kaki'i o sa'ma ndii ya ma, chi nduva'a o”, jani ini ña. ,%Nuu ni jiniso'o ña ja ka ka'an i ja iyo Jesús ma, te ni jan tu'va ña ichi yata ya ma ne'un ñayii ma, te ni kaki'i ña sa'ma ndii ya ma, I+ Te kúxii xeen ini ña ni ka sa'a tee tatna ma, vaa ni ndi'i ndaka ja neva'a ña ma, ni jatniñu ña nuu tee tatna ma. Kovaa ni ñatuu ni nduva'a ña, su'va ve saka'vi‑ka ja ndó'o ña ma. _*7Ne'un ñayii ma iyo in ña'a. Iyo uxi uu kuiya ja ku'u ña ja jati ña'a niñi. w)gTe kua'an Jesús ma ji'in yuva i ma, te kua'a xeen ñayii ni ka ndikin ña'a, te ûni ka jexni'ni i ya. f(Ete jikan‑ta'vi xeen de nuu Jesús ma jiña'a de: ―‍Sasi'i sa ma chi yikuu i ji'i i, te vee sa. Ne'e ni, te jín koo o, te sonee ni nda'a ni a siki i ma, sukan‑va'a nduva'a i te koteku i ―‍kúu de jiña'a de. }'sSani te ni kenda in tee tátnuni veñu'u luluu ma nani de Jairo, te ja ni jini de Jesús ma, te ni jinkoo jiti de, &{Nuu ni ndenda Jesús ma ji'in barcu ma in‑ka yu'u mar ma, te ni ka ndututu kua'a ñayii, te ni kendoo ya yukan. %Te tee yukan chi kuan no'o de, te ni keja'a de ndákani de nuu ndaka ñayii ñuu Decápolis ma sukan ni ndasava'a ña'a Jesús ma. Te ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i. Ni ndaxteku Jesús ma sasi'i tee nani Jairo ma, te ni ndasava'a ya in ña'a m$SKovaa Jesús ma, ña ni wa'a ya tnu'u, su'va jiña'a ya: ―‍Kuán no'o ni ve'e ni ma ji'in nuu tna'a ni ma, te ndakani ni ndaka ja ni sa'a ña'a Iya Tátnuni ma, sukan ni ndakunda'vi ini ña'a ya a ―‍kúu ya jiña'a ya. #/Te nuu ni ndaa ya nuu barcu ma, te tee ni ka yinee ña'a tachi ma, te jikan‑ta'vi de ja na kua'a Jesús ma tnu'u ja na ki'in de ji'in ya. v"eTe ndaka ñayii ma, ni ka jakondee i ka jikan‑ta'vi i nuu Jesús ma ja na kee ya ñuu yukan te kí'in ya. 4!aTe ñayii ka iyo yukan, ja ni ka jini i sukan ni kuu ji'in tee ni ka yo yinee ña'a tachi ma, ji'in sukan ni ka kuu chikini ma, ni ka ndakani i nuu ndaka‑ka ñayii ma. y kTe nuu ni ka kenda koo i nuu iyo Jesús ma, te ni ka jini i ja núkoo tee ni ka yo yinee ña'a kua'a xeen tachi ma, ja jâ ni ndinuu de sa'ma de ma, te jâ ni ndukaji ini de. Te ñayii ma, ja ni ka jini i sukan ni kuu ma, te ni ka yu'u i. :mTe ñayii ka jito ti ma, ni ka ke koo kunu i, te kuan koo i ka ndakani i ni‑ka'nu ñuu ma sukan ni kuu ma. Te ñayii ñuu ma, ni jan koo i ni jan koto i nawa ni kuu ma. !; Te ni wa'a Jesús ma tnu'u, te ndaka tachi ma, ni ka nde koo i ini tee yukan, te ni ka ndivi koo i ini chikini ma. Te visi uu mil chikini ma ka kuu, te ka jinu ti ni ka nu koo ti onde nuu ndute mar ma, te ni ka kê koo ti nuu ndute ma, te ni ka kandee ti, te ni ka ji'i ti. +O te ka jikan‑ta'vi ndaka tachi ma ka jiña'a i: ―‍Tetniñu ña'a ni nuu ka iyo chikini ma, te kachi ni, te jin ndivi koo sa ti ―‍ka kuu i ka jiña'a i. M Te yuku yukan ka iyo kua'a chikini, ja ka yikuu ti ka jaa ti, uc Te jikan‑ta'vi xeen i nuu Jesús ma ja máko tetniñu ya ndaka tachi ma ja jin ke koo i ñuu yukan. B} Te Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Naxe nani ro? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ndakone'e tachi ma: ―‍Legión nani sa, vaa kua'a xeen sa kúu ―‍kúu i jiña'a i. a;Te ni ka'an de sukan, chi vaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Tachi, xndoo tee ya'a. Z-te kayu'u de jiña'a de: ―‍¡Máko kivi nduu ni ji'in sa, Jesús! ¡Te kuechi ja Sa'ya Su'si onde sukun ma kúu ni, te jikan‑ta'vi xen‑xeen sa nuu ni ja má xndo'o ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. |qNuu ni jini de onde jika‑ka ja vee Jesús ma, te jinu de kuan tna'a de ya, te ni jinkuiñi jiti de nuu ya, 8iKua'an vee de nduu ma ji'in jakuaa ma ichi yuku ma ji'in nuu ka yinee ndiyi ma. Ni yo kayu'u de, ni yo ke'en de yuu, te ni yo wa'a de maa de, ûni ni yo xtnakue'e de maa de. 3_Visi kua'a jichi ni ka yo ju'ni i nda'a de ja'a de ji'in yo'o kaa ma, kovaa ndimaa ni yo sa'a kuechi, ni yo sa'a likin de. Te ni‑in ñayii ñatuu ni yo kundee nuu de. oWchi vaa yukan ni yo iyo de. Ni‑in ñayii ñatuu ni yo kundee ja ku'ni va'a i de ji'in yo'o kaa ma. Te nuu ni nuu Jesús ma nuu barcu ma, te ni jan tu'va ña'a in tee ja yinee ña'a tachi. Tee ya'a chi vee de ichi nuu ka yinee ndiyi ma, Q Ni ka kenda koo de ji'in ya in‑ka yu'u mar ma, in ñuu nani i Gerasa. )Kovaa ndaka tee ka ndikin ya ma chi ni ka yu'u xeen de, te ni ka jakondee de ka jikan‑tnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in de: ―‍¿Na in kúu tee ya'a, ja onde kajin yi'i a ji'in ndute ya, ni ka kandija i ja ká'an de a? ―‍ka kuu de ka ka'an de.&E(Sani te jiña'a Jesús ma nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nava'a ka yu'u xeen ni? ¿Ni ñatuu jin kukanu ini‑ka ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Z-'Te Jesús ma, ni ndakoo ya, te ni tatnuni ya nuu kajin yi'i ma ji'in nuu ndute ma, te jiña'a ya: ―‍Ndukuee. Koo nañii ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ndukuee kajin yi'i ma, te nañii kuiti ni kuu. lQ&Kovaa Jesús ma chi ni chi'i ya in sa'ma xini ya te ni kixi ya ichi yata barcu ma. Te ni ka xndoto de ya, te ka jiña'a de ya: ―‍Teskua'a, ¿ñatuu ndí ini ni ja ve jin sa'vi o nuu ndute a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. z m%Te ni jakondee yi'i xeen kajin, te ni jaku'un kua'a xeen ndute ini barcu ma, ûni ve chitu de, te ve sa'vi tnu.  )$Te ni ka xndoo de ñayii ma, te kuan koo de ji'in Jesús ma nuu barcu nuu ñunee ya ma. Te suni ka ndikin‑ka ña'a sava‑ka barcu ma.  %#Te nuu ve kunee kivi yukan, te jiña'a Jesús ma tee ka ndikin ya ma: ―‍Jín koo o in‑ka yu'u ndute ma ―‍kúu ya jiña'a ya.  "Chukan kúu ja ñatuu nawa ni yo kaxtnu'u ndijin ya ma, su'va ndimaa tnu'u vijin ni yo ka'an ya. Te saa ni yo ndakaxtnu'u ya nuu maa in‑ni tee ka ndikin ya ma nawa kúni ka'an ja ni yo ka'an ya ma. Jesús ma, ni ndasa'a nañii ya kajin yi'i ma ji'in ndute ma ! ;!Te sukan kua'a tnu'u vijin ni yo ka'an Jesús ma, ja káxtnu'u ya tnu'u maa ya ma, vaa ñatuu ni ka yo jan‑ta'vi sii ini ñayii ma tnu'u ya ma. wg kovaa nuna skee o i, te jite i, te ve kua'nu i, te kuu i in yutnu kui'i, te ja'nu xeen‑ka tnu sana ndaka‑ka ja ka saka ñayii ma nuu huerta i ma, te na'nu xeen ka kuu nda'a tnu ma, ja onde lasaa ma chi kuu jin sa'a ti taka ti ne'un nda'a tnu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni yo ka'an Jesús ma tnu'u vijin ma nuu ñayii ñatuu ka jan‑ta'vi sii ini tnu'u ya ma -SSukan kúu in ndikin tnu mostaza ja skee o nuu ñu'ú ma kúu ja tatnuni Su'si ma, vaa in ja luluu ti'i‑ni kúu i ne'un ndaka‑ka ndikin ja iyo ñuu ñayivi a,  Suni jiña'a Jesús ma: ―‍¿Na nde a kúu jin sketna'a o ja inuu kúu i ji'in sukan tatnuni Su'si ma, ka jani ini ni? 6eTe saa nú ni jija i te ve kuaan i, sani te ja'nde de, vaa jâ ni kenda kivi ndututu i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ndikin tnu mostaza >uchi vaa kúu maa i nuu ñu'ú ma, vaa xinañu'u jite i kuenda tnu'u ja yi'i kúu i, te ja'nu i, te saa kána yoko i. Sani te kuee‑ka ma, te saa ka chitu yoko i ma ji'in triu ma. yVisi kixi de jakuaa ma te ndito de nduu ma, kovaa triu ma chi jite i, te ja'nu i, te ni masu jini maa de naxe kúu i, Jesús ma chi ni ka'an tna ya: ―‍Suni nuu tatnuni Su'si ma chi sukan kúu in tee sáka triu nuu ñu'ú ma kúu. Vaa ñayii neva'a kua'a‑ka ja vii ja luu ni skuta'vi ña'a Su'si ma chi su'va ni'i kua'a‑ka i. Kovaa ñayii ñatuu nawa neva'a i ma chi su'va xtandiyo ya onde jaku ja neva'a i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin sukan ja'nu triu ma Y+Suni jiña'a ya: ―‍Jin koniniso'o va'a ni, te jin ndasa'a ni kuenda nawa ká'an sa a, vaa ndaka ja va'a ka sa'a ka kuu nuu tna'a o ma, te sukan ndataa Su'si ma, te su'va kua'a‑ka ndataa ya nuu o. \1Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. '~GSuni maa i kúu ja ndaka ja iyo yu'u ma chi ndatuu i, te ndaka ja iyo yu'u ja ñatuu ka jini o ma chi kenda kivi ja jin kuni ndaka o sukan kaa sukan iyo ma. c}?Suni jiña'a ya: ―‍¿Na in ñayii, ja xndu'va i in ñu'u, te ke'en i, te chinee i chii kajoo ma xi ichi chii jito i ma? Ña'a chi in ja ndú'va ñu'u ma chi koxtnee i in nuu sukun, sukan‑va'a xtnuu va'a i. ;|oKovaa in jichi‑ka ñayii ma chi ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ka kandija i, te vivii ka sa'a i sukan kúni Su'si ma. Ñayii ya'a chi sukan ka kuu triu ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ma, sukan ka kuu i. Jaku i ma ka kuu sukan ka kuu yoko triu ja ni ka wa'a i oko uxi (30) triu ma, te jaku‑ka i ma ka kuu sukan ka kuu yoko triu ja ni ka wa'a i uni xiko (60) triu ma, te jaku‑ka i ma ka kuu sukan ka kuu yoko triu ja ni ka wa'a i cientu triu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki in ja ndú'va ja xtnuu i nuu o K{kovaa ndaka tniñu iyo ñuu ñayivi ya'a, ka xndi ini xeen i, te ka ndi ini xeen i ja jin koo xu'un i, te ka ndiyo ini i ja jin koneva'a i ndaka ndatniñu ma, te ndaka cha'a, kívi ña'a i te xnda'vi ña'a i, te ka ndunaa i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te chukan kúu ja ñatuu kúu ja jin sa'a i sukan kúni Su'si ma. zJaku‑ka ñayii ma chi sukan ka kuu triu ni ka jinkava ne'un iñu ma ka kuu i. Ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, ^y5kovaa ñatuu ka ni'i yo'o va'a i, te ñatuu kúu jin konukuiñi va'a i. Te nú ka ndo'o ka neni i, xi ka sondikin ña'a i ja kuechi tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, sani te ñatuu ka kandija‑ka i tnu'u Su'si ma. !x;Te jaku ñayii ma chi sukan ka kuu triu ni ka jinkava ne'un yuu ma ka kuu i. Ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te sii ini ka jan‑ta'vi i, #w?Ka iyo ñayii ka kuu sukan ka kuu triu ni ka jinkava ichi ma, chi vaa ka jiniso'o i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, kovaa jínu ka jiniso'o i ma, te kénda tachi nani Satanás ma, te xtandiyo i tnu'u ni ka jakun‑nee ini anua ñayii ma, te ñatuu ka kandija‑ka i tnu'u Su'si ma. fvETe tee sáka triu ma chi sukan kúu in tee káxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma kúu de. u Te jiña'a ya: ―‍¿Ñatuu ka jaku'ni ini ni tnu'u vijin ya'a? ¿Naxe jin jaku'ni ini ni ndaka‑ka tnu'u vijin ja ká'an sa a? ty sukan‑va'a visi na jin konde'ya‑ka i, kovaa ma jin kuni i, te visi na jin koniniso'o‑ka i, kovaa ma jin jaku'ni ini i, chi vaa ñatuu ka kuni i ja jin ndakokuiñi i te jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndandikin i Su'si ma te sakanu ini ya kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin tee ni saka triu ja ni ka'an ya ma .sU Te ni ndakone'e ya: ―‍Su'si ma, jâ ni kaxtnu'u ya nuu ndijin naxe tatnuni ya ma. Kovaa nuu ñayii ñatuu ka kandija ma chi kuña'a o ndaka kuenda tnu'u vijin, ^r5 Nuu ni kukuee‑ka ma, te nuu ni kendoo maa‑nka Jesús ma ji'in ñayii ka iyo yatni‑ka ya ma ji'in ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ni ka jikan‑tnu'u i nawa kúni ka'an tnu'u vijin ni ka'an ya ma. Fq Sani te jiña'a tna Jesús ma: ―‍Nde ni iyo so'o ja jin koniniso'o ni, te jin koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ni ka'an ya tnu'u vijin ma Bp}Kovaa jaku tna'a ja ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ñu'ú kokon ma, te triu yukan chi ni ka ja'nu i, te na'nu na'nu yoko ni ka kana koo i, te ni ka chitu va'a i. Sava yoko i ma ni ka chitu oko uxi (30) triu, ji'in uni xiko (60) triu, te sava‑ka yoko i ma chi cientu triu ni ka chitu i ―‍kúu ya jiña'a ya. o1Te jaku‑ka triu ma ni ka jinkava ne'un iñu ma, te ni ka ja'nu iñu ma, te ni ka skue'ne i triu ma. Te chukan kúu ja ñatuu ni ka kuu triu ma. onWkovaa nuu ni jinu kandii ma, te ni ka kayu i, te ni ka yichi i, chi vaa masu ni ka ni'i yo'o va'a i. m7Te jaku‑ka ni ka jinkava ne'un yuu ma, nuu masu iyo kokon ñu'ú ma. Triu yukan chi ni ka jite yachi i, chi vaa masu ñu'ú kokon ni ka ni'i i ma, ql[Te ja ni saka de ma, jaku ni ka jinkava ichi jika de ma, te ni ka kenda koo lasaa ma, te ni ka jaa ti. \k1―‍Jin koniniso'o ni ja ká'an sa a. In tee, ni kee de kuan saka de triu. jjMTe ni keja'a ya ká'an ya kua'a tnu'u vijin, te in tnu'u vijin ya'a ni ka'an ya, te jiña'a ya: yi mIn‑ka jichi ni keja'a Jesús ma káxtnu'u ya tnu'u ya ma nuu ñayii ma yu'u mar ma. Te ni ka ndututu kua'a xeen ñayii, te chukan kúu ja ni kaa Jesús ma in nuu barcu iyo nuu ndute ma, te ni jinkoo ya, te ka iyo ñayii ma yu'u ndute ma. ,hQ#chi vaa ndeva'a‑ni ñayii ja sa'a i sukan játna ini Su'si ma, ñayii yukan kúu ñani sa ma, ji'in ku'va sa ma, ji'in si'i sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya.g"Te nde'ya ya ndaka ñayii ka nukoo xiñi ya ma, te jiña'a ya: ―‍Ndaka maa ñayii ya'a ka kuu si'i sa a, ji'in ñani sa a, fw!Te ni ndakone'e ya: ―‍¿Na in kúu si'i sa ma, ji'in ñani sa ma, ka jani ini ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. .eU Te ñayii ka nukoo xiñi Jesús ma ka jiña'a nuu ya ma: ―‍Si'i ni ma, ji'in ñani ni ma, ka iyo i ke'e ma, te ka ndanduku ña'a i ―‍ka kuu i ka jiña'a i. d/Te ni ka kenda koo si'i Jesús ma, ji'in ñani ya ma, kovaa ni ka kendoo ña ichi ke'e ma, te ni ka tetniñu ña in ñayii ja na kana i ya. Bc}Sukan jiña'a Jesús ma, chi vaa ndaka maa tee yukan chi ni ka ka'an de ja yinee tachi ma ini anua ya ma. Ni ka'an Jesús ma nde ñayii kúu si'i ya ji'in ñani ya ji'in ku'va ya :bmKovaa ñayii ká'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma chi masu sakanu ini ya i chi su'va ndakuiso kuechi‑ka maa i, te sukan koo i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. }as’Ja ndaa ká'an sa ja Su'si ma chi sakanu ini ya ndaka kuechi ñayii ma, ji'in ndaka ja u'vi ka ka'an i ma. r`]’Ñatuu ni‑in ñayii ja kuu kivi i ini ve'e ka'nu neva'a in tee ndatnu xeen te xtandee i nawa ni sakui'na tee ndatnu xeen ma, nú masu ja xinañu'u‑ka ku'ni i de. Onde sukan, sana kuu ndaxtandee i nawa ni sakui'na de ma. $_ASukan tna tachi ma, nuna jin ndakanaa maa i ma, masu kuu jin koo ka'nu i, te masu jin kundee i nawa jin sa'a i ñuu ñayivi a, su'va jin xnaa i maa i ma. ^Te suni maa i kúu ji'in ñayii ka iyo in‑ni ve'e ma, te nú jin ndakiti ini nuu tna'a i ma, te ¿naxe kuu jin koo ka'nu ndaka i? {]oVaa nú in ñuu, te ka iyo nanimaa ñayii ka ndakiti ini nuu tna'a i ma, te ¿naxe kuu jin koo ka'nu ndaka i ma? 6\eTe Jesús ma chi ni kana ya ndaka tee ka jani ini sukan ma, te ni ka'an ya in tnu'u vijin, te jiña'a ya: ―‍¿Naxe kuu ndene'e tachi nani Satanás ma tachi ji'in i ma? I[ Te suni tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ka iyo de ñuu Jerusalén ma, te ni ka kenda koo de nuu iyo Jesús ma, te sa'a ka ka'an de: maa Beelzebú suchi tátnuni nuu ndaka‑ka tachi ma, yinee i ini anua Jesús ya, te suu i wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e de tachi ma, ka kuu de ka ka'an de. ZTe ni ka jini tna'a kuikin ya ma, te ni ka kenda koo i, ja jin nu koo i ji'in ya, chi vaa ka ka'an i ja jâ ni nduneé ya. ,YQSani te ni kivi Jesús ma ini ve'e ma, te in‑ka jichi ni ka ndututu kua'a xeen ñayii ma, te ni ñatuu kúu kaa ñukuun ya xita ji'in tee ka ndikin ya ma. Xji'in Judas Iscariote tee ke'en‑su'va Jesús ma. Ni kaxtnu'u Jesús ma naxe ndo'o ñayii ká'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma zWmTe Andrés ma, ji'in Felipe ma, ji'in Bartolomé ma, ji'in Mateo ma, ji'in Tomás ma, ji'in tee nani Santiago ma sa'ya tee kúu Alfeo ma, suni tna Tadeo ma, ji'in Simón tna'a tee ka nani cananita tee ni ka yo kanaa ji'in tee ñuu Roma ma, 4VaTe Santiago ma ji'in ñani de Juan ma sa'ya tee kúu Zebedeo ma, te ni xnani ya de Boanerges, ja kúni ka'an “sa'ya ja ka'ndi ma”, vaa kuechi ja inuyachi yu'u de ma. H~~&}|k{zvyxx w^vv=uttBs@qpooWnmm"lkk jiihgfeeodcc\b6a``_^^],\[[ Z YXWVV UTiSRQPOO.MM>L;KJ'IISantiago ma ji'in Juan sa'ya tee kúu Zebedeo ma, ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, ka kuni sa ja kunda'vi ini ña'a ni in ja jin kakan‑ta'vi sa nuu ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. r] "Te jin kosiki ndee ña'a i, te jin tusii ña'a i, te jin kua'a ña'a i, te jin ka'ni ña'a i, kovaa nuu uni kii ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Santiago ma ji'in Juan ma, ni ka jikan de ja jin kunukoo de xiñi Jesús ma dA !―‍Ka jini maa ni ja jin koo o ñuu Jerusalén ma. Te yukan kúu nuu saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, jin koo ñayii ma jin xsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in nuu nda'a tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te jin ka'an i ja kûu sa, te jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a ñayii masu ñuu ya'a. <q Kuan koo de ji'in ya ichi ñuu Jerusalén ma. Te yoxtnuu‑ka Jesús ma nuu tee ka ndikin ya ma. Te ni ka sa'vi‑nka ini de. Te tee kuan koo kuee‑ka ma, ka yu'u de ka ndikin de ya. Sani te Jesús ma, ni ndaxtutu siin ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ni keja'a ya jiña'a ya sukan ko kuu ma:  Te ñayii ka ndanuu‑ka ma te ka jani ini i ja xinañu'u‑ka ka kuu i vitna ma, chi nuu Su'si ma chi sandi'i‑nka jin ko kuu i, te ñayii ka jani ini ja masu ñayii ka ndanuu ka kuu i te sandi'i‑nka ka kuu i vitna ma chi suu i jin ko kuu ñayii xinañu'u‑ka nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Cha'a kúu ja ku‑uni jichi ja ni kaxtnu'u Jesús ma ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya   te vitna chi nuu ñuu ñayivi a ndani'i i vi'i‑ka cientu ve'e i ma, ji'in ñani i ma, ku'va i ma, ku'u i ma, si'i i ma, ji'in ñu'ú i ma, visi ka sondikin ña'a ñayii a. Te maa i chi kivi ki'in o ma, ndani'i ta'vi i, te koteku i ni‑kani ni‑jika. <q Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ndeva'a‑ni na in ni xndoo ve'e i ma, ñani i ma, ku'va i ma, ku'u i ma, ji'in si'i i ma, ji'in yuva i ma, sa'ya i ma, ji'in ñu'ú i ma, ja kuechi ja ndikin ña'a i a, ji'in kuechi ja káxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a ká'an sa a nuu ñayii ma,  / Pedro ma, ni keja'a de jiña'a de: ―‍Saña chi ndaka ja ka neva'a sa ma ni ka xndoo sa, te ka ndikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. & E Te nde'ya Jesús ma de, te jiña'a ya: ―‍Yii kúu jani ini ñayii ma. Kovaa nuu Su'si ma chi ñatuu nawa iyo ja yii kúu ―‍kúu ya jiña'a ya. 7 g Nuu ni ka jiniso'o de sukan ma, te ni ka sa'vi xeen‑nka ini de, te ka jikan‑tnu'u tna'a de: ―‍¿Na in kuu ndani'i ta'vi, ja sukan? ―‍ka kuu de ka ka'an de. % C Su'va yachi‑ka kuu kivi in kiti kúu camellu ma in yavi xuu yiki tiku ma, sana in ñayii xiku ma, kivi i nuu tátnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya.  { Te ni ka sa'vi‑nka ini tee ka ndikin ya ma ja ni ka'an ya sukan ma, kovaa ni ndaka'an ya in‑ka jichi: ―‍Sa'ya sa, ¡naka yii kúu ja in ñayii xiku ma, te kuu kivi i nuu tátnuni Su'si ma, kuechi ja kukanu ini i ndaka ja neva'a i ma! Y+ Te Jesús ma, nde'ya ya ni‑ka'nu xiñi ya ma nuu ka iyo tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍¡Naka yii kúu ja tee ka kuu xiku ma, te jin kivi koo de nuu tátnuni Su'si ma! ―‍kúu ya jiña'a ya.  Te ni tna u'vi ini tee yukan, ja ni jiniso'o de sukan jiña'a ya ma. Te kuan no'o xixii‑nka ini de, vaa xiku xeen kúu de. 2] Te Jesús ma, nde'ya ya tee yukan, te ni kutoo ya de, te jiña'a ya: ―‍Kúni‑ka in‑ka ja sa'a ni a. Kuá'an ni, te xiko ni ndaka ja neva'a ni ma, te kua'a ni ñayii ka kunda'vi ma. Te sukan, te xiku ko kuu ni andivi ma. Sani te kii ni, te kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya.   Te tee yukan, jiña'a de: ―‍Teskua'a, ndaka cha'a chi jâ sa'a ndi'i sa onde nuu jaa sa ma ―‍kúu de jiña'a de. 6e Jâ jini ni ndaka ja ni tatnuni ya ma: “Másu ko ka'ni ni ni‑in ñayii. Másu ko kivi nduu ni ji'in in‑ka ña'a. Másu ko sakui'na ni. Másu ko ka'an tnu'u ni siki in‑ka ñayii ma. Másu ko xnda'vi tna'a ni ma. Kava respetu ni nuu yuva ni ma ji'in nuu si'i ni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya.  Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a xnani ña'a ni teskua'a va'a ini? Masu na in‑ka va'a ini chi maa in‑ni Su'si ma.   Nuu ni kee ya ja ki'in tuku ya ma, te jinu in tee ni kenda de, te ni jinkuiñi jiti de nuu ya ma, te jikan‑tnu'u de: ―‍Teskua'a va'a ini, ¿nawa sa'a sa, sukan‑va'a ndani'i ta'vi sa, te koteku sa ni‑kani ni‑jika? ―‍kúu de jiña'a de. D Te ni kanundee ya suchi kuechi ma, te ni sonee ya nda'a ya siki i ma, te ni ka'an ya ja va'a ja vii ja jin ko kuu i. Sukan yii ja ndani'i ta'vi ñayii ndí ini xeen‑ka xu'un i ma Z- Ja ndaa ká'an sa, nú in ñayii ma, ma kuan‑ta'vi i ja tatnuni Su'si ma nuu i ma sukan jan‑ta'vi in suchi luluu a nawa tátnuni o nuu i ma, te masu kuu kivi i nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 1[ Te ni jini Jesús ma sukan ka sa'a de ma, te ni ndakiti ini ya, te jiña'a ya: ―‍Jin kua'a ni tnu'u, te kí koo maa suchi kuechi a, te máko jin ka'nu ndee ni, chi vaa sukan ka jani vii ka jani va'a ini suchi kuechi a, sukan jiniñu'u ja jin ko kuu ñayii jin kivi koo nuu tatnuni Su'si ma. X~) Ni jan koo i ji'in suchi kuechi ma nuu Jesús ma, sukan‑va'a sonee ya nda'a ya siki suchi kuechi ma. Te tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka ndonda de nuu ñayii ni jan koo ji'in suchi kuechi ma. P} Te nú ña'a ma, xndoo ña yii ña ma, te ndiyo ini ña in‑ka tee, xi ndatnanda'a ña ji'in in‑ka tee ma, te suni jâ ni jiso kuechi ña, vaa sukan ka sa'a ña'a ka kivi nduu ji'in in‑ka tee ma, sukan sa'a ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya naxe ko kuu in ñayii sana kivi i nuu tatnuni Su'si ma v|e Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Te tee xndoo ñasi'i de ma, te ndiyo ini de in‑ka ña'a ma, xi ndatnanda'a de ji'in in‑ka ña'a ma, jâ ni jiso kuechi de, vaa sukan ka sa'a tee ka kivi nduu ji'in in‑ka ña'a ma, sukan sa'a de ma. { Sani te tee ka ndikin ya ma, nuu ni ka ndenda koo de ji'in ya ve'e ma, ni ka ndakan‑tnu'u tuku de siki ja ni kaxtnu'u ya ma. nzU Te chukan kúu ja ñayii ma, másu ko ndasasiin i ja ni sketna'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. y} te nduu de ma jin ko kuu in‑nka‑ni ñayii.” Chukan kúu ja masu uu‑ka ñayii ka kuu i chi in‑nka‑ni i kúu. nxU Chukan kúu ja tee ma, xndoo de yuva de ma ji'in si'i de ma, te kueka tna'a de ji'in ñasi'i de ma, pwY Kovaa xinañu'u ma, nuu yika ni kuva'a ñuu ñayivi a: “Su'si ma, ni sa'a ya in tee ji'in in ña'a. v Sani te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kuechi ja inuso'o ka ndaa ni a, te Moisés ma, ni tatnuni de sukan ka ka'an ni a. 2u] Te ka jiña'a de: ―‍Moisés ma, ni yo kachi de ja xndoo tee ma ñasi'i de ma, te kua'a de in tutu ká'an ja jâ ni xndoo de ña ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ntU Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Naxe ni tatnuni Moisés ma nuu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. -sS Jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jan tu'va de ya, sukan‑va'a jin kototnuni de ya, te ka jikan‑tnu'u de ya nú va'a‑ni ja in tee, te xndoo de ñasi'i de ma. jr O Jesús ma, ni ndee ya ñuu Capernaum ma, te kua'an ya ichi ñuu Judea ma, in‑ka yu'u yute Jordán ma. Yukan ni ka ndututu tuku ñayii ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya, sukan játna ini ya sa'a ya nuu ka ndatna'a ñayii ma. wqg 2Vaa ka jini o ja ñii ka jaa o ma chi ja va'a kúu i. Kovaa nuna ndu‑uun i ma, masu kuu kuatniñu‑ka o ja ku‑asi ndeyu o ma. Jin ko kuu ni kuenda kuu ñii va'a ma, te jin koo mani ni ji'in tna'a ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya.|pq 1’Chi vaa jiniñu'u ja ndaka ñayii ma, jin ko kuu i sukan kanuu ñii ma, te jin ko kuu i sukan kanuu ñu'u xtnuu nuu o ma. Te chukan kúu ja ndaka ja ndakua'a o nuu Su'si ma ko kuu ja jaxiko asi, sukan jaxiko ndeyu ja'an va'a ñii ma. Ro 0nuu masu ka ji'i tindaku ma, ji'in nuu masu nda'va kuiti ñu'u i'ni ma. Tn! /Te nú nduchinuu ni a sa'a ja kuiso kuechi ni ma, tava ni i, chi va'a‑ka ja kivi ni ji'in in‑ni nduchinuu ni nuu tátnuni Su'si ma, te sana ja skee ña'a ya ji'in nduu nduchinuu ni a nuu andeya ma, Rm .nuu masu ka ji'i tindaku ma, ji'in nuu masu nda'va kuiti ñu'u i'ni ma. >lu -Te nú ja'a ni a sa'a ja kuiso kuechi ni ma, ka'nde ni i, chi vaa va'a‑ka ja kivi cojo ni te koteku ni nuu Su'si ma, te sana ja skee ña'a ya ji'in nduu ja'a ni a nuu andeya ma, Rk ,nuu masu ka ji'i tindaku ma, ji'in nuu masu nda'va kuiti ñu'u i'ni ma. hjI +Te nú nda'a ni a sa'a ja kuiso kuechi ni ma, ka'nde ni i, chi va'a‑ka ja ñatuu na nda'a ni a, te kivi ni te koteku ni nuu Su'si ma, te sana ki'in ni ji'in nduu nda'a ni a nuu andeya ma, nuu masu nda'va kuiti ñu'u ma, i *’Ndeva'a‑ni na in sa'a ja ndakuiso kuechi in ñayii yika ni kandija tnu'u Su'si ma, va'a‑ka kúu nute jin ku'ni i in yoso ka'nu mulinu ma sukun i te jin skee ña'a i nuu mar ma, sana ja ndo'o neni i ja ni sa'a i ja ni ndakuiso kuechi in‑ka ñayii ma. Th! )Te onde ndeva'a‑ni na in taa visi in vasu ndute, kuechi ja ka ndikin ña'a ni a, ja ndaa ká'an sa ja masu skenaa i ta'vi i iyo nuu Su'si ma. Ni ka'an Jesús ma sukan yika ja jin ndakuiso kuechi o ma ?gy (Ñayii ñatuu ndákiti ini nuu o a chi iyo i ji'in o. Tf! 'Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Máko jin ka'nu ndee ni ja ma ka'an‑ka de, chi vaa masu na in ja ndákune'e i ja nani maa sa a te ko kuu in milagru ma, te jinu te ndaka'an u'vi i ja kuu sa. De &Juan ma, jiña'a de: ―‍Teskua'a, ni ka jini sa in tee ja ndákune'e ña'a de maa ni, te tátnuni de nuu tachi ma, te ka nde koo i, te ka xndoo i ñayii ma. Te ni ka ja'nu ndee sa, te ka jiña'a sa ja má ko sa'a‑ka de sukan, vaa masu tee ka ndikin tna'a ji'in o a kúu de ―‍kúu Juan ma jiña'a de. dw %―‍Nú na in, ja maa sa, te kuan‑ta'vi i in suchi luluu sukan luluu suchi ya'a, te ja sukan sa'a i ma chi jan‑ta'vi ña'a i maa sa. Te nú na in jan‑ta'vi maa sa ma chi masu maa in‑ni sa jan‑ta'vi i, suni jan‑ta'vi i iya ni tetniñu ña'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka'an Jesús ma ja ñayii ñatuu ndákiti ini nuu o ma chi kétna'a ini i ji'in o icK $Sani te ni jani ya in suchi luluu me'ñu ndaka de ma, te ni kanundee ya i, te jiña'a ya: b #Sani te Jesús ma, ni jinkoo ya, te ni kana ya ndi‑uxi uu de ma, te jiña'a ya: ―‍Nú na in kúni ja ko kuu i ñayii kanuu‑ka, te kúnukuechi i nuu ndaka‑ka ñayii ma, te káni ini i ja masu ñayii kanuu kúu i ne'un ndaka i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. {ao "Kovaa ndaka de ni ka jasiyu'u, chi vaa ichi ve koo de ma, ka tetna'a de na nde de ma, ko kuu ja kanuu‑ka. [`/ !Te nuu ni ka kenda koo de ji'in ya ñuu Capernaum ma, nuu jâ ka iyo de ji'in ya ini ve'e ma, te ni jikan‑tnu'u Jesús ma: ―‍¿Nawa kúu ja ka tetna'a ni ichi ve koo o ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. <_q Kovaa tee ka ndikin ya ma, ñatuu ka jaku'ni ini de ja ká'an ya ma, te ka yu'u de ja jin kakan‑tnu'u de ya. Ni kaxtnu'u Jesús ma na in ko kuu ja kanuu‑ka nuu Su'si ma n^U chi vaa yikuu ya káxtnu'u ya nuu de ma, te jiña'a ya: ―‍Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jin kunda'a ña'a ñayii ma, te jin ka'ni ña'a i. Kovaa nuu uni kivi ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 9]k Te ni ka nde koo de ji'in ya yukan, te kuan koo de ji'in ya ichi ñuu Galilea ma, kovaa ñatuu kúni ya ja ni‑in ñayii kuni ja yukan iyo ya ji'in tee ka ndikin ya ma, \ Te ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Tna'a tachi yukan ma, ma jin ke koo i, nú masu ja onde jin kakan‑ta'vi jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Cha'a kúu ja ku‑uu jichi ja ni kaxtnu'u Jesús ma ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya ][3 Sani te Jesús ma, ni kivi ya in ve'e, te maa in‑ni ya ji'in tee ka ndikin ya ma ka iyo, te ni ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Nava'a saña, ña ni kuu jin kene'e sa tachi ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. iZK Kovaa Jesús ma, ni tnii ya nda'a i ma, te ni ndone'e ya i. Te suchi yukan chi ni ndokuiñi i. kYO Te tachi ma, ni kayu'u i, te ni sa'a i ja ni skiki‑ka ña'a i in‑ka jichi, te ni kee i kua'an i. Te suchi yukan, ni kendoo i kuenda tnu'u ja ni ji'i i. Te chukan kúu ja ñayii ma, ka ka'an i ja ni ji'i suchi yukan. xXi Ja ni jini Jesús ma ja kua'a xeen ñayii ka iyo ma, te ni ndonda ya nuu tachi ma jiña'a ya: ―‍Tachi ñi'i tachi so'o, ru'u ya tátnuni ja na kee ro ki'in ro, te máko ndivi‑ka ro ini anua suchi ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. +WO Sani te yuva suchi yukan, káyu'u de jiña'a de: ―‍Kúkanu ini ña'a sa. Te chindee‑ka ña'a ni ja kukanu ini‑ka ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. #V? Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ká'an ni “nú kuu”? Ñayii kúkanu ini ña'a ma chi ndaka kuu sa'a sa ja kuu i ―‍kúu ya jiña'a ya. SU Te tachi yukan, kua'a jichi chunee ña'a i nuu ñu'u i'ni ma ji'in nuu ndute ma, ja ka'ni ña'a i. Kovaa nú kuu naxe sa'a ni vala, kunda'vi ini ña'a ni, te chindee ña'a ni ―‍kúu de jiña'a de. T1 Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya yuva i ma: ―‍¿Ndende kii ni keja'a i ndó'o i sa'a? Te yuva i ma, ni ndakone'e de: ―‍Onde nuu luluu i ma. ySk Sani te ni jan koo de ni ka jan xsia'a de suchi yukan nuu Jesús ma. Kovaa nuu ni jini tachi ma Jesús ma, ni sa'a i ja ni ndaskiki tuku i suchi yukan. Te ni kotuu i nuu ñu'ú ma, kani nda'a kani si'in i, te jaa ti‑iñu yu'u i ma. mRS Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nava'a ñatuu ka kukanu ini ña'a ni? ¿Na saa‑ka kii koo sa ji'in ni? ¿Te na saa‑ka kii kanda sa ja sukan ka kuu ni a? Ki koo ni ki xsia'a ni suchi yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. $QA Ndeva'a‑ni nuu iyo i ma, te tachi ma chi skiki ña'a i, te jaa ti‑iñu yu'u i ma, te ndakandi'i i nu'u i ma, te ndakiki kuiti i. Te ni jikan‑ta'vi sa nuu tee ka ndikin tna'a ji'in ni a ja na jin kene'e de tachi yukan, kovaa ñatuu ni kuu jin sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. %PC In tee iyo tna yukan, ni ndakone'e de: ―‍Teskua'a, ya'a ni kijaa sa ji'in sa'ya sa ya, chi vaa yinee ña'a in tachi, te ni ndasa'a ñi'i ña'a i. pOY Te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Nawa kúu ja ka tetna'a ni ji'in tee jiña? ―‍kúu ya jiña'a ya. N Te ndaka de ni ka jini Jesús ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka jinu de kuan koo de kuan kua'a de nchuxi Jesús ma. M  Nuu ni ka ndenda koo de ji'in ya nuu ka iyo ndaka‑ka tee ka ndikin ya ma, ni jini ya ja ni ka ndakonduu ña'a kua'a xeen ñayii nuu ka iyo de ma. Te ka iyo jaku tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te ka tetna'a de ji'in tee ka ndikin ya ma. L% Kovaa maa sa chi ká'an sa ja jâ ni kii Elías ma, te ñayii a, ni ka sa'a i de ndaka sukan ni ka kuni maa i, sukan ká'an tnu'u Su'si ma sukan iyo ja ndo'o neni de ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni kene'e ya tachi ni yo saneé in suchi jaa, te ni nduva'a i ?Kw Te ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa kúu ja ká'an tnu'u ndee tnu'u Su'si ma ja Elías ma kii xinañu'u‑ka, te maa de ndakani ichi va'a ndaka ñayii ma. Te ¿nava'a ká'an tnu'u Su'si ma ja iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo ja ndo'o neni ya ma ji'in ja ñatuu na in kunimani nuu ya ma, ka jani ini ni? Te ni ka jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma: ―‍¿Nava'a ka ka'an tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma ja xinañu'u‑ka ndii Elías ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 5Ic Chukan kúu ja ni ka yo na'a vava'a de tnu'u ni ka'an ya ma, visi ni ka yo jikan‑tnu'u tna'a de: ―‍¿Nawa kúni ka'an ja ndateku de ma? ―‍ka kuu de ka ka'an de. RH Nani ni ka nu koo de yuku ma, Jesús ma, ni sacargu ya de ja máko jin ndakani de nuu ni‑in ñayii ma ja ni ka jini de ma, onde nú ni ndateku maa ya ja kúu ya iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 3G_ Sani te ni ka ndonenuu de, te ni ka jini de ja maa in‑ni‑nka Jesús ma iyo. Te ñatuu ni ka jini‑ka de ni a in‑ka ñayii, nú masu ja maa in‑ni‑nka ya. eFC Sani te in viko ni nukun‑tuu ña'a. Te onde ne'un viko ma, te ni ka jiniso'o de ja sa'a ni ka'an Su'si ma: ―‍Sa'ya sa kúu iya ya'a, te kútoo sa ya. Jin koniniso'o ni ja ká'an ya a ―‍kúu ya ká'an ya. oEW Sukan ni ka'an Pedro ma, chi vaa ni ka yu'u xeen de, te ñatuu ni'i ini‑ka de nawa ká'an de. iDK Te Pedro ma, jiña'a de nuu Jesús ma: ―‍Teskua'a, ¡va'a‑ni ja ka iyo sa ya'a! Jín sa'a sa uni ve'e nda'a yutnu, in kuenda maa ni, te in‑ka kuenda Moisés ma, te in‑ka kuenda Elías ma ―‍kúu de jiña'a de. SC Te ni ka jini de Elías ma ji'in Moisés ma, ja ka ndatnu'u de ji'in ya. EB Te sa'ma ya ma chi ûni kánda'a i ja jándute i, te ûni ni ndukuijin kuijin i, te ni‑in ñayii, visi na ndakate ndakate i sa'ma i ma, masu kuu ndasa'a kuijin i sukan kaa sa'ma ya ma. A  Te ni ya'a nuu iñu kii ma, te Jesús ma chi ni jeka ya Pedro ma, ji'in Santiago ma, ji'in Juan ma, te ni ka ka koo de ji'in ya in yuku sukun sukun, te ka iyo maa‑ni de ji'in ya. Te yukan, sani te ni ndasama ya nuu ndinuni tee kuan koo ji'in ya ma. @  Suni jiña'a tna ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ka iyo jaku ni ja ka iyo ni ya'a ja masu jin kûu ni onde jin kuni ni sukan tatnuni Su'si ma ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni kaxtnu'u Su'si ma ja Sa'ya maa ya kúu Jesús ma !?;&Te chukan kúu ja nú nde ni na kukan‑nuu ja ndikin ña'a ni te kukan‑nuu ni ja jini ni tnu'u ni kaxtnu'u sa a, ne'un ñayii tiempu ya'a ja ndimaa ka sa'a i ja u'vi ma te ka ndiso kuechi i ma, te jin kona'a ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ndakukan‑nuu ña'a sa kivi ndii sa ji'in jayiñu'u Yuva sa ma, ji'in ndaka ángel ka jinukuechi nuu ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.v>e%Va'a‑ka ja na ndakua'a i ndaka ja neva'a i ma te ko sa'a i sukan játna ini Su'si ma, te ndani'i ta'vi i. o=W$¿Na nde jiniñu'u ja in ñayii ma, te koneva'a i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a te skenaa i anua i ma? d<A#Vaa ñayii kúni ja koo va'a i ñuu ñayivi ya chi skenaa i anua i ma. Kovaa nú na in na kûu i ñuu ñayivi ya ja kuechi ja ndikin ña'a i maa sa, te káxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a ká'an sa a chi ndani'i ta'vi i. (;I"Sani te Jesús ma, ni kana ya tee ka ndikin ya ma ji'in ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Nú na in kúni ja kondikin ña'a i, máko sa'a i sukan játna ini maa i ma, su'va kóndikin ña'a i, visi na ndo'o neni i sukan ndó'o néni ñayii ndiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma. :w!Kovaa Jesús ma, ni ndakonenuu ya, te nde'ya ya tee ka ndikin ya ma, te ndónda ya nuu Pedro ma jiña'a ya: ―‍¡Kuán ndiyo ni nuu sa, tachi! Masu nde'ya ni sukan nde'ya Su'si ma chi ja ka nde'ya ñayii a nde'ya ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ~9u Sa'a ni xtu'va ndi'i ya de. Sani te Pedro ma, ni kene'e siin de ya in lado, te ni keja'a de ndónda de nuu ya. k8OJesús ma, ni keja'a ya káxtnu'u ya ja iya vee ñayivi ñuu ñayivi a kúu ya, te ndo'o neni ya, te jin saxiko ña'a tee ka ndanuu ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. Te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin ka'ni ña'a de, kovaa nuu uni kivi ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. '7GKovaa ni tatnuni Jesús ma ja másu ko jin kuña'a de na in kúu ya nuu ni‑in ñayii ma. Jesús ma, ni kaxtnu'u ya ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya ^65Te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍Te ndijin, ¿na in kúu sa, ka ka'an ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te Pedro ma, ni ndakone'e de: ―‍Ndijin kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. 53Te ni ka ndakone'e de: ―‍Jaku ñayii ma, ka ka'an i ja Juan tee skuandute ma kúu ni. Te jaku‑ka i ma ka ka'an ja Elías ma kúu ni. Te jaku‑ka tuku i ma ka ka'an ja in tna'a tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu ni ―‍ka kuu de ka jiña'a de. l4QSani te kua'an Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma ichi ñuu Cesarea ma ja iyo i ñuu Filipo ma, te ichi kua'an ya ji'in de ma, te ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Na in kúu sa, ka ka'an ñayii ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. d3ASani te Jesús ma, ni ndatetniñu ya de ja na no'o de ve'e de ma, te jiña'a ya: ―‍Má no'o ni ichi ini ñuu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Pedro ma, ni ka'an de ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma 12[Jesús ma, ni tenee ya in‑ka jichi nda'a ya ma nuu de, te tee kuaa ma chi ûni ni yo nde'ya vava'a de, te ni nduva'a de. Te ndaka ja nde'ya de ma jini ndaa de. *1MTe tee kuaa ma, ni keja'a kúu ndákonde'ya de, te jiña'a de: ―‍Nde'ya sa ñayii ma. Sukan ka kuu yutnu ka kuu i kuan koo i ―‍kúu de jiña'a de. r0]Jesús ma, ni tnii ya nda'a tee kuaa ma, te ni kene'e ya de ini ñuu ma. Te ni chi'i ya nde sii ya ma nduchinuu de ma. Te ni sonee ya nda'a ya siki de ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Nde'ya ni jaku? ―‍kúu ya jiña'a ya. _/7Sani te ni ka kenda koo de ji'in ya ñuu Betsaida ma, te ni jan koo i ji'in in tee kuaa nuu iyo Jesús ma. Te ka jikan‑ta'vi i nuu ya ja na tenee ya nda'a ya ma nuu tee kuaa ma, sukan‑va'a na nduva'a de. ./Te jiña'a ya: ―‍¿Te ñatuu jin jaku'ni‑ka ini ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ndasava'a ya in tee kuaa ñuu Betsaida ma z-mTe jiña'a ya: ―‍Nuu ni ta'vi sa uja xtatila ma, te ni ka jaa kuun mil tee ma, ¿na saa‑ka chika ñu'u chitu ni ka ndaxtutu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Uja‑ka ma vi ―‍ka kuu de ka jiña'a de. q,[Nuu ni ta'vi sa u'un xtatila ma, te ni wa'a sa ja ni ka jaa u'un mil tee ma, ¿na saa‑ka chika xtatila ma ni ka ndaxtutu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Uxi uu‑ka ma vi ―‍ka kuu de ka jiña'a de. +¿Ka neva'a ni nduchinuu ni a, te ñatuu ka nde'ya ni? ¿Ka iyo so'o ni, te ñatuu ka jiniso'o ni? ¿Ñatuu ka ndaka'án ni? x*iTe ni jinitnuni Jesús ma, te chukan kúu ja jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka ka'an ni ja ñatuu na xtatila ka yinda'a ni? ¿Ñatuu jin jaku'ni‑ka ini ni, ni ñatuu jin ndasa'a‑ka maa ni kuenda? ¿Ka ndesi‑ka janitnuni ka neva'a ni a? )1Te tee ka ndikin ya ma, te ka ndaxtekuechi tna'a de naku ñatuu na xtatila ka yinda'a de ma, te chukan kúu ja ká'an ya ma, ka jani ini de. Y(+Te Jesús ma, sa'a ni jiña'a ya ja ni xtu'va ya de: ―‍Jin ko koto va'a ni maa ni ja ma jin kuatniñu ni levadura tee ka kuu fariseo ma, ji'in levadura tee kúu Herodes ma ―‍kúu ya jiña'a ya. "'=Te tee ka ndikin Jesús ma, ni ka ndunaa de ja jin kinda'a de ja jin kaa de, te yika‑ni ja in‑ni xtatila ka yinda'a de ka iyo de nuu barcu ma. P& Sani te ni xndoo ya de, te ni ndaa ya nuu barcu ma, te kua'an ya in‑ka yu'u mar ma. Ni xtu'va Jesús ma tee ka ndikin ya ma ja na jin konee de cuidado tnu'u ka kaxtnu'u tee ka kuu fariseo ma P% Te ni jaka ini Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍¿Nava'a jikan ñayii ya'a in milagru? Kovaa ja ndaa ká'an sa ja ñatuu ni‑in milagru, ni ma kua'a Su'si ma ja jin kuni i ―‍kúu ya jiña'a ya. $  Ni ka kenda koo tee ka kuu fariseo ma, te ni ka keja'a de ka tetna'a de ji'in Jesús ma. Te ni ka jitotnuni de ya nú vee ya nuu Su'si ma, te ka jikan de ja na sa'a ya in milagru kua'a Su'si ma, sukan‑va'a jin kuni de nú vee ndija ya nuu Su'si ma. -#S Te ni ndaa ya in nuu barcu ji'in tee ka ndikin ya ma, te kua'an ya ichi ñuu nani Dalmanuta ma. Tee ka kuu fariseo ma, ni ka jikan de ja sa'a Jesús ma in milagru ]"3 Tee ni ka jaa ma, visi kuun mil de ka kuu. Te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu ñayii ma. !Te ni ka jaa ndaka ñayii ma, onde ni ka ndutu chii i. Te ni ka ndaxtutu de ja ni ka ndoo‑ka ma, te ni ndachitu uja‑ka chika. / WSuni ka neva'a de jaku tiaka. Te ni ndakuan‑ta'vi Jesús ma nuu Su'si ma ja iyo tiaka jin kaa i ma. Sani te ni tatnuni ya ja na jin kua'a de ja jin kaa ñayii ma. "=Te ni tatnuni ya nuu ñayii ma ja na jin kunukoo i nuu ñu'ú ma. Te ni tnii ya ndi‑uja xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja iyo xtatila jin kaa ñayii ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma. Te tee yukan, ni ka wa'a de ja jin kaa ñayii ma. -Te Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: ―‍¿Na saa xtatila ka neva'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. ―‍Uja ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ;oTe tee ka ndikin ya ma, ni ka ndakone'e de: ―‍¿Naxe kuu jin kua'a o ja jin kaa ñayii a? Te vitna ja masu nawa iyo kuiti nuu ka iyo o a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 2]Te nuna ndatetniñu sa i jin nu koo i ve'e i ma te ñatuu jin kaa‑ka i ma chi jin kuita i ichi jin nu koo i ma, chi vaa kua'a i ve koo jika ―‍kúu ya jiña'a ya. ―‍Kúnda'vi ini sa ndaka ñayii ya'a, vaa ni kuu uni kii ka iyo o ji'in i, te ñatuu nawa ka neva'a i ja jin kaa i.  +In kivi yukan, kii ni ka ndututu tuku kua'a xeen ñayii ma, te ñatuu nawa jin kaa i, te ni kana Jesús ma tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: 1[%Ûni ni ka sa'vi‑nka ini ndaka ñayii ma, te ka ka'an i: ―‍Ndaka‑ni kúu sa'a de. Onde ñayii inuso'o ma, sa'a de ja kúu ka ndakuniso'o i, te ñayii ñatuu kúu jin ka'an ma, sa'a de ja kúu ka ndaka'an i ―‍ka kuu i ka ka'an i, vaa ñatuu ka ndakunitnuni i ja Su'si ma kúu ya.P$Jesús ma, ni tatnuni ya ja máko jin kuña'a de ni‑in ñayii ma. Kovaa visi ni jiña'a, ni jiña'a ya ja máko jin ndakani de ma, kovaa su'va ni ka yo ndakani, ni ka yo ndakani de nuu ñayii ma. s_#Te ora yukan, te ni ka ndanune so'o de ma, te ni ndatnana yaa de ma, te ni kuu ni ndaka'an va'a de. &E"Te nde'ya ya ichi andivi ma, te ni jaka ini ya, te jiña'a ya tee yukan: ―‍Efata ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tnu'u Efata ma kúni ka'an “Ndanune”. E!Te Jesús ma, ni ja'an ya ji'in de in lado nuu ñatuu na ñayii ka iyo. Te ni skivi ya xninda'a ya ma so'o de ma, te ni chi'i ya ndute sii ya ma xninda'a ya ma, te ni tenee ya yaa de ma. y Te yukan ni ka jan xsia'a i in tee so'o te ka'an titete de, te ka jikan‑ta'vi i ja na sonee ya nda'a ya siki de ma. #Ni ndee Jesús ma ñuu Tiro ma, te ni ndaya'a ya ichi ñuu Sidón ma ji'in ichi ñuu Decápolis ma, kuan no'o ya yu'u mar Galilea ma. \1Te nuu ni ndenda ña'a yukan ve'e ña ma, ni ndani'i ña sasi'i ña ma, kátuu i nuu jito ma, kovaa tachi ma chi jâ ni kee ña'a i, te ni nduva'a i. Ni ndasava'a Jesús ma in tee so'o te ká'an titete de +Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Va'a‑ni ni ka'an ni. Kuán no'o ni chi tachi ni yinee sasi'i ni ma, jâ ni kee i ―‍kúu ya jiña'a ya. 3Te ni ndakone'e ña: ―‍Kovaa, Señor, onde la‑ina ma ka jaa ja ka ndaxtutu ti ja ka sunkava suchi kuechi ma ―‍kúu ña jiña'a ña. Y+Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Kua'a ni tnu'u ja xi'na‑ka suchi kuechi ma jín kaa, chi vaa masu va'a ja xtandee o ja ka jaa suchi kuechi ma te kua'a o ja jin kaa la‑ina ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 3_Te ña'a ya'a chi masu ña'a judía ma kúu ña chi ña'a ñuu Sirofenicia ma kúu ña. Te ni jikan‑ta'vi ña nuu Jesús ma ja na kene'e ya tachi yinee sasi'i ña ma.  Vaa ni jini yachi‑ni si'i in suchi yinee ña'a in tachi, te ni ja'an ña, te ni jinkuiñi jiti ña nuu ja'a Jesús ma.  5Sani te kua'an Jesús ma ichi ñuu nani Tiro ma. Te ni kivi ya in ve'e, vaa kúni ya ja ñatuu na in kuni ña'a, kovaa ñatuu ni kuu chu'u ya. yNdaka tnu'u ya'a ka kuu ja ka ñu'u ini anua ñayii ma, te ndaka ja u'vi yukan kúu ja ka sa'a ja kútne'e ini anua ñayii ma nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. In ña'a masu judía ma, ni kukanu ini ña ja Jesús ma chi kuu chindee ña'a ya 8 iji'in ja ñayii ni tnanda'a ma, te ka kivi nduu i ji'in in‑ka ñayii ma, ji'in ja ka ndiyo ini i ja jin koneva'a i ndaka ndatniñu ma, ji'in ja ka sa'a i ndaka ja u'vi ma, ji'in ja ka xnda'vi tna'a i ma, ji'in ja ka ka'an kini i ma, ji'in ja ka kukueñu ini i ma, ji'in ja ka ka'an i tnu'u ñayii ma, ji'in ja ka jani ini i ja maa in‑ni i ka kuu ja ka ndanuu‑ka ma, ji'in ja ñatuu ka ndasa'a i kuenda ja u'vi ka sa'a i ma. ~ uVaa onde ini anua ñayii ma ka ñu'u ndaka ja u'vi ma, te chukan kúu ja kénda ja ka jani ini i ma, ja jin kivi nduu i ji'in ndi‑in ndi‑in ñayii ñatuu ni ka tnanda'a ji'in i ma, ji'in ja jin sakui'na i ma, ji'in ja jin ka'ni tna'a i ma, Te ni jinu, te ni ka'an ya: ―‍Ndaka ja u'vi ñu'u ini anua ñayii ma, chukan kúu ja satne'e ña'a i nuu Su'si ma. ?wChi vaa masu kívi i ini anua o a chi chii o a kée i, te jínu, te ndée i ―‍kúu ya jiña'a ya. Chukan kúu ja Jesús ma chi ká'an ya ja ndaka ja jaa o ma chi ka ndaa vii i. *MTe jiña'a ya: ―‍¿Te ni ndijin ñatuu ni ka jaku'ni ini ni? ¿Te ñatuu ka jaku'ni ini ni ja masu ja jaa o ma kúu ja sa'a siin ña'a i nuu Su'si ma? >uTe nuu ni xndoo Jesús ma ñayii ma te ni kivi ya ini ve'e ma, te ka jikan‑tnu'u tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nawa kúu ja ni kaxtnu'u ni ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. \1Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. >uÑatuu nawa kívi yu'u o a ja satne'e i ini anua o a, su'va ndaka ja u'vi ñu'u ini ñayii ma ja sa'a i ma kúu ja sa'a ja ñatuu iyo vii iyo ndoo ini anua ñayii ma nuu Su'si ma. }sSani te Jesús ma, ni kana ya ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Jin koniniso'o ndaka ni, te jin jaku'ni ini ni. q[ Te ndaka tnu'u ya'a ni ka ndakaxtnu'u ni nuu ñayii ma. Te iyo kua'a xeen‑ka tnu'u tna'a cha'a ja ka sa'a ni a. Te sukan, te ka xnaa ni ja ni tatnuni Su'si ma te ka jatanuu ni ja ka ka'an ñayii ma‑ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ]3 Te suni ka ka'an ni ja nú in ñayii ká'an sukan ma chi masu nawa kúu‑ka ja chindee‑ka i yuva i ma, xi si'i i ma. Te sukan, te ka ndaxsama ni ja ni tatnuni Su'si ma ja ko koto o yuva o ma ji'in si'i o ma.  Kovaa maa ni chi ka ka'an ni ja in ñayii chi kuu kuña'a i nuu yuva i ma, xi nuu si'i i ma: “Ma kuu chindee‑ka ña'a sa, chi vaa ndaka ja neva'a sa ya chi corbán kúu i.” Te tnu'u corbán ma chi kúni ka'an “ja jâ ni ndakua'a ndi'i sa nuu Su'si ma”. \~1 Te tee kúu Moisés ma, ni ka'an de: “Jin kava respetu ni nuu yuva ni ma ji'in nuu si'i ni ma”, te “Ñayii ká'an u'vi ja kuu yuva i ma, xi ká'an u'vi i ja kuu si'i i ma, ñayii yukan chi uni kûu i.” }+ Te jiña'a tna ya: ―‍¿Ka jani ini ni ja va'a‑ni ja ka jatanuu ni sukan ka sa'a maa ni a, te ka xtandiyo ni ja ni tatnuni Su'si ma? |-Sukan ni ka'an de ja jin kuu ni, chi vaa ka xndoo ni ja ni tatnuni Su'si ma, te ka jatanuu ni ka ndikin ni sukan ka sa'a ñayii ma‑ni, ja jin ndondoo tindo'o ni ma ji'in vasu ja jin ku'un ja jin ko'o ni ma, te kua'a‑ka tna'a cha'a ka sa'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. {wMasu nde jiniñu'u ja ka chiñu'u ña'a i ma,
vaa ja ka kaxtnu'u i ma, ndimaa ja ka tatnuni ñayii ma‑ni kúu. Tz!Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Tee kúu Isaías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma chi ja ndandaa‑ni ni yo ndaka'an de ja masu ka sa'a ni sukan ka ka'an ni a, vaa sa'a ni tee de ma:Ñayii ya'a chi ñií yu'u‑ni i a ka chiñu'u ña'a i,
kovaa ini anua i a chi jika‑ni ka iyo i nuu sa a. ~}};|W{zz*ybwvvu[tCsrqq7pRoonn m{llYkjjJihggDeddcbb_aP`__^1]\\-[yZTY[WWVUTSSRQQBPO}NLKJIYHGyFFEDDCtBA?>>?=a<;89876144/2110;/;.Z-\,f++O*)('&%$#""4!!^ O-|T3Xx 2 _ u V ef5c+Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍In ni ja ndi‑uxi uu ni a kúu, te nde ni xndoyo xtatila ni a ji'in sa nuu ko'o a ko kuu. *%Te ni ka kuxii ini de, te ni ka keja'a ndi‑in ndi‑in de ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Saña kúu? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 2)]Nani ka jaa de xita nuu mesa ma, te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja in ni ja ka nukoo o ka jaa o xita a ke'en‑su'va ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. [(/Nuu ve kunee ma, ni kenda Jesús ma ji'in ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma. F'Nduu tee ni tetniñu ya ma, ni ka ke koo de, te kuan koo de ini ñuu ma. Te ni ka ndani'i de sukan ni jiña'a Jesús ma, te ni ka satu'va de ja jin kuxini de ji'in ya Viko Pascua ma. &&ETe tee yukan, kaxtnu'u de onde ve'e ichi sukun ma, in ve'e ka'nu nuu jâ ni nduvii ma. Te yukan jin satu'va ni ja jin kuxini o ma ―‍kúu ya jiña'a ya. X%)Te nuu ndivi de ma, te jin kuña'a ni nuu tee xi‑ve'e ma: “Teskua'a o ma, sa'a ká'an de: ¿Nde a kúu ve'e nuu jin kaa sa xita ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in sa a? Vaa jin kuxini sa Viko Pascua a.” ?$w Sani te ni tetniñu ya uu tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni ini ñuu ma. Yukan jin ndatna'a ni ji'in in tee ndiso de in kiyi ndute. Te jin kondikin ni de. # Kivi ni keja'a viko ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, kivi ka ja'ni i in ndikachi jaa ja ka ndakua'a i nuu Su'si ma ja ka ndakune'e i kivi ni ka ndayaa i nuu ñayii ñuu Egipto ma ja kúu i Viko Pascua ma, te tee ka ndikin Jesús ma, ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Ndenu kúni ni ja jin koo sa jin satu'va sa ja jin kuxini o Viko Pascua a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. {"o Ja ni ka jiniso'o tee yukan, te ni ka kutachi xeen de, te ni ka skuiso de ja jin kua'a de xu'un Judas ma. Te ni keja'a Judas ma nduku de na ora ko kuu ja ke'en‑su'va de Jesús ma. Kivi ni kuxini ñukuun Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma m!S Judas Iscariote ma, in tee ni yo kuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma kúu de, te ni ja'an de ni jan kuña'a de nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma sukan ke'en‑su'va de Jesús ma, te ndakua'a de ya nuu nda'a tee yukan.  / Te ja ndaa ká'an sa ja ndeva'a‑ni nuu jin kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a káxtnu'u sa a, suni jin ndaka'an i tna'a ja ni sa'a ña'a ña'a ya'a, te sukan, te jin ndaka'án i ja vii ja va'a ni sa'a ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Judas ma, ni ke'en‑su'va de Jesús ma fETe ña'a ya'a chi ni sa'a ña'a ña ndaka ja iyo ja kuu sa'a ña ma, te vaa ja ni chi'i ña'a ña ndute jáxiko asi a, te cha'a kúu ja ni satu'va ña yikikuñu sa a, sukan‑va'a koo tu'va i kivi jin chu'u ña'a ni ma. OVaa ñayii nda'vi ma chi jin koo i ji'in ni ni‑kani ni‑jika, te kuu jin chindee ni i ndeva'a‑ni na kii ka kuni ni ma, kovaa saña chi kenda kivi ja masu koo‑ka sa ñuu ñayivi ya ji'in ni. &EKovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jin kua'a ni tnu'u. ¿Nava'a ka xtna'a ni ña? Vaa ña'a ya'a chi tna'a ja ni sa'a ña'a ña a chi in ja va'a kúu. 6eVa'a‑ka nute ni kuya'vi de, vaa vi'i‑ka uni cientu denariu kondee de, te kuu jin chindee o ñayii nda'vi ma ―‍ka kuu i ka ka'an i, te ka ka'an i tnu'u ña'a yukan. Te jaku ñayii ka iyo ma, ni ka ndakiti ini i, te ka ka'an nuu tna'a i: ―‍¿Nava'a ni skenaa ña ndute jáxiko asi a? Te Jesús ma, ni ja'an ya ñuu Betania ma, ve'e tee kúu Simón ma, tee ni yo ndo'o kue'e lepra ma. Nani núkoo ya nuu mesa ma, ni kenda in ña'a, yinda'a ña in botella, te nanimaa vidriu nani alabastru kúu i, te yukan ñu'u ndute jáxiko asi nanimaa ita nani nardo ma. In ja ndee ya'vi xeen kúu i. Te ni ta'vi ña vidriu ma, te ni chiso ña ndute jáxiko asi ma xini Jesús ma. oWKovaa jaku de ka ka'an: ―‍Masu kuu ne'un viko ma. Nú ña'a, te ñayii ma, jin ndakiti ini i nuu o, te jin kana jin kayu'u i nuu ka iyo o a ―‍ka kuu de ka ka'an de. In ña'a, ni chiso ña ndute jáxiko asi xini Jesús ma ! =Kúni‑ka uu‑ka kivi, te ko kuu Viko Pascua ma, kivi ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma. Tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka ndatnu'u tna'a de ka nduku de naxe jin xnda'vi de Jesús ma te jin tnii de ya te jin ka'ni de ya. -S %Sukan ká'an sa nuu ndaka ni a, te suni sukan ká'an sa nuu ndaka‑ka ñayii ma: ¡Jin koo tu'va ni, te jin ko koto va'a ni maa ni! ―‍kúu ya jiña'a ya.K $nasa sanaa‑ni, te ndenda sa te ndani'i ña'a sa ja ka kixi ni. { #Chukan kúu ja jin konde'ya va'a ni, te jin koo tu'va ni, vaa masu ka jini ni na ora ndenda sa ja kúu sa iya tátnuni nuu ni ja ka kuu ni ñayii ve'e sa ma, nú jâ ve kunee ma, xi sava ñuu ma, xi ora jâ ka kana li'li ma xi ora jâ ve ndii ma, !; "Cha'a chi sukan kúu in tee ja sani te ki'in de in‑ka ñuu, te sacargu de ñayii ka jinukuechi nuu de ma ja jin ko koto va'a i ve'e de ma. Te tátnuni de nuu ndi‑in ndi‑in i nde tniñu jin sa'a i ma, te ñayii jito ye'e ma, na ko koto va'a i. Sukan ko kuu kivi ndii sa ma. % !’Chukan kúu ja jin konde'ya va'a ni, te jin koo tu'va ni, te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, vaa masu na in jini na kivi ko kuu. J  ’Kovaa ja kivi ma ji'in ora ma, masu na in jini, ni a ángel Su'si ma ja ka iyo i andivi ma, ni a saña ja kúu sa Sa'ya ya a chi maa in‑ni Yuva o Su'si ma na'a na kivi ko kuu sukan. q[ Andivi ma ji'in ñuu ñayivi a chi jin naa i, kovaa tnu'u ká'an sa a chi masu yanduu ja sukan ko kuu. dA Ja ndaa ká'an sa ja masu yanduu ja ndaka ñayii tiempu ya'a, jin kuni i ja sukan ko kuu. @y Suni sukan ko kuu nú ka jini ni ja ka yikuu ndaka tna'a ja ni ka'an sa a, te jin kona'a ni ja sani te saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jâ ve kuyatni sa ye'e ma. Z- ’Jin kutu'va ni tna'a ja káxtnu'u sa siki tnu higo ma. Nú ni ka ndaka'ndi nda'a tnu ma ja ve jin nana koo i ma te ni ka nduyute nda'a tnu ma, te ka jini ni ja ve kuyatni kivi ndukuii ñuu ñayivi a. G  Te tetniñu maa sa ángel ma ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, onde nuu jakituu andivi ma ji'in ñu'ú a, te jin ndaxtutu i ndaka ñayii ni ndakaji sa te ni ka kanda i ni ka yo ndikin ña'a i ma. 0 Y Sani te jin kuni ñayii ma ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ja ndenda sa nuu viko ma ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa ji'in jayiñu'u sa ma. m S te tiuxini ma chi jin kun‑kava i andivi ma, te ndaka ja ka iyo andivi ma chi ndaskanda Su'si ma. 4 a ’Kovaa ne'un kivi yukan, nú ni jinu ni ka ndo'o ni ka neni ñayii ma, te kandii ma chi masu kotnuu‑ka i, te masu ndii‑ka, te yoo ma, suni masu kotnuu‑ka i, - S ¡Chukan kúu ja jin konee ni cuidado! Ndaka jâ ni xtu'va ña'a sa a, sukan‑va'a ma jin xnda'vi ña'a i. Kivi ndii Jesucristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a 5 Vaa ki koo tee jin xnda'vi ña'a ja Cristo ma ka kuu de, xi jin xnda'vi ña'a de ja tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ka kuu de, te jin sa'a kua'a de milagru, sukan‑va'a jin xnda'vi ña'a de, te jin ku'un ini de ja onde ñayii ni ndakaji Su'si ma jin ndaxnda'vi de. 3 ’Te nú jin ka'an i nuu ni: “Jin konde'ya ni ja ya'a iyo Cristo ma”, xi “Jin konde'ya ni ja yukan iyo ya”, másu ko jin kandija ni. P Te nú Iya Tátnuni ma, ma ndaka'nde sava ya kivi yukan, kivi tnundo'o ma, masu na in kaku. Kovaa kuechi ja kútoo ya ndaka ñayii ni ndakaji maa ya ma, chukan kúu ja ndaka'nde sava ya kivi yukan. 6e chi vaa kivi yukan chi kivi tnundo'o tnuneni xeen ko kuu. Ûni in tnundo'o ja masu nama ni yo kuu sukan onde kivi ni sa'a Su'si ma ñuu ñayivi a, te onde kenda kivi kenda tnundo'o tnuneni ja ni jani ini Su'si ma ja ko kuu ma ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te nú ni jinu ma, ni masu sa'a‑ka ya sukan. ]3 Chukan kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ja máko kuu sukan kivi vijin ma, pY ¡Kivi yukan chi nda'vi‑nka ña'a ka ñu'u sa'ya ma, ji'in ña'a ka neva'a suchi kuechi ka jaxi ma! `9 Te nú na in iyo yuku ma, máko ndakokuiñi i ve'e i ma ja ki ndi ke'en i sa'ma i ma. lQ te nú na in iyo xini ve'e i ma, máko nuu i te ndivi i ve'e i ma ja kene'e i nawa ni xndoo i ma. +O ’Nú ni ka jini ni ja núkoo in ja masu kúnimani i nuu Su'si ma ini veñu'u ka'nu iyo Jerusalén ma nuu masu iyo ja koo i ma (na in ka'vi tnu'u ya'a, te skua'a ñukuun i, sukan‑va'a jaku'ni ini i nawa kúni ka'an ma), sani te ñayii ka iyo ñuu Judea ma, te jín kunu i yuku ma, E Te ni‑ka'nu ñuu ñayivi a jin ndakiti ini i nuu ni ja kuechi ja ka ndikin ña'a ni a, kovaa nde ni kanda ja kondikin ña'a ni ma onde kivi xnaa sa ñuu ñayivi a chi ndani'i ta'vi ni. b~= Te suni tee ndi‑tna'a ñani de ma, jin ndaxtekuechi tna'a de, sukan‑va'a jin ka'ni tna'a de. Te yuva i ma, xtekuechi de sa'ya de ma. Te maa i ja ka kuu i sa'ya de ma, jin ndakokuiñi i nuu de, te jin ka'ni i de. } Te nú ni ka jan xsia'a ña'a i nuu tee ka tatnuni ma, te máko jin ko ndi ini ni ja naxe jin ndakone'e ni ma chi ora yukan, te taa maa Su'si ma na tnu'u jin ka'an ni ma, chi vaa masu maa ni jin ka'an ma, su'va maa Xtumani Ndios ma ka'an ora yukan. | Chi xi'na‑ka jiniñu'u ja jin kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a ma nuu ndaka ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te sana ko kuu sukan. {) ’Ndijin, jin ko koto va'a ni maa ni, chi vaa jin tnii ña'a i, te jin xsia'a ña'a i nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma, te jin kani ña'a i ini veñu'u lilikin ma. Te jin sa'a i ja jin koo ni onde nuu tee ka tatnuni ma, ji'in nuu rey ma, ja kuechi ja ka ndikin ña'a ni maa sa a. Kovaa sukan, te kuu jin kaxtnu'u ni nuu tee yukan sukan sa'a sukan kúu Su'si ma ji'in ñayii ma. 0zY Vaa in ñuu ka'nu kanaa ji'in in‑ka ñuu ka'nu, te in ñayii tátnuni in ñuu ka'nu ma, kanaa i ji'in in‑ka ñayii tátnuni in‑ka ñuu ka'nu ma, te kua'a ñuu jin tnaa xeen, te jin ndatnana kua'a ve'e, te koo soko koo tnama. Te ndaka cha'a chi yika kéja'a tnundo'o tnuneni ma‑ni kúu. 7yg ’Nú ni ka jini ni ja ka ka'an i ja ka kanaa ñayii in ñuu ji'in in‑ka ñuu ya'a yukan ma, máko jin koyu'u ni, chi vaa sukan ko kuu, kovaa masu jâ ni jinu kúu. $xA chi vaa ki koo kua'a xeen i ja jin sa'a i tnu'u ja maa sa ka kuu i, te sa'a jin ka'an i: “Maa sa kúu Cristo ma”, te jin xnda'vi i kua'a xeen ñayii. w{ Sani te Jesús ma, ni keja'a ya jiña'a ya: ―‍Jin konee ni cuidado ja ñatuu ni‑in ñayii ko xnda'vi ña'a, v ―‍Na nde kivi ko kuu sukan, te nde a ko kuu seña ja sani te ko kuu ndaka sukan ká'an ni a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. ru] Sani te kuan koo de ji'in ya Yuku Tnu Olivo ma kuan ndaya'a nuu kátuu veñu'u ka'nu ma. Te Jesús ma, ni jinkoo ya. Sani te Pedro ma, Santiago ma, Juan ma, ji'in Andrés ma, ni ka kene'e siin de ya, te ka jikan‑tnu'u de ya: ztm Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍¿Nde'ya ni ve'e na'nu ve'e sukun a? Kovaa ká'an sa ja ni‑in‑ka yuu masu kendoo siki in‑ka yuu ja ndi'i kuiti i jin ndatnana ―‍kúu ya jiña'a ya. Na seña ko kuu kivi naa ñuu ñayivi a ]s 5 Ja ni ndee Jesús ma ini veñu'u ka'nu ma, in tee ndikin ya ma, jiña'a de: ―‍¡Teskua'a, nde'ya ni ja vivii ka ndaa yuu ni ka kuva'a veñu'u a ji'in ja sukan sukun sukun veñu'u a! ―‍kúu de jiña'a de. |rq ,chi vaa ndaka i ni ka ndakua'a nuu Su'si ma ja ni kendoo‑nka ma‑ni. Kovaa ña'a ya'a, visi kúnda'vi ña te jiniñu'u xeen‑ka ña ma, kovaa ni ndakua'a ña nuu Su'si ma ndaka ja neva'a ña ja koteku ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya.\q1 +Sani te Jesús ma, ni kana ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ña'a nda'vi ni ji'i yii ma, ni ndakua'a kua'a‑ka ña nuu Su'si ma sana ndaka‑ka ñayii ni ka chunee xu'un i ma, p *Sani te ni kenda in ña'a ni ji'i yii ma, te kúnda'vi xeen ña. Te ni jan chunee ña uu xu'un lilikin, masu ka ndee ya'vi xeen i. goG )Jesús ma, núkoo ya in jichi yatni nuu iyo ja ka chunee i xu'un ja ka ndakua'a i nuu Su'si ma. Nde'ya ya sukan ka chunee ñayii ma xu'un ka ndakua'a i nuu Su'si ma. Te kua'a xiku ma chi ni ka chunee kua'a de xu'un. n! (Te ka xnda'vi de ña'a ni ka ji'i yii ma, sukan‑va'a jin ni'i de nawa ka neva'a ña'a ma te jin kaa jin ko'o de. Te ja ñatuu na in kunitnuni ma, te ka sa'a de tnu'u ja na'a xeen ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma. Tee ya'a chi sa'a Su'si ma ja jin chunaa xeen‑ka de ja sukan ka sa'a de ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ndakua'a ña'a nda'vi ni ndoo ja ni ji'i yii ma xu'un nuu Su'si ma 4ma 'Ka nduku de nuu jin kunukoo de nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma ini veñu'u ma. Te nuu ka kuu viko ma, ka kunuu maa de ja jin kunukoo de nuu mesa ka ndanuu‑ka ma. Fl &Jesús ma, ne'un ja káxtnu'u ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jin konee ni cuidado ja másu ko jin ko sa'a ni sukan ka sa'a tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, vaa tee yukan chi ka jatna ini de ja jin kone'nu de sa'ma nani, te ka kuni de ja jin kava respetu i nuu de ma te jin kua'a i de nchuxi nuya'vi ma. ak; %Kovaa ¿naxe kuu ko kuu Sa'ya tata David ma Cristo ma nú sukan, te vitna ja maa David ma, ni xnani de ya iya tátnuni nuu de ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te kua'a xeen ñayii ma ka iyo yukan, te ka niniso'o sii ini i ja ká'an Jesús ma. Ni ka'an Jesús ma ja tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ka sa'a ndaa ka sa'a ndija de Zj- $Te vitna ja maa David ma chi ni ska'an ña'a Xtumani Ndios ma, te sa'a ni ka'an de ma:Su'si Iya Tátnuni ma jiña'a nuu iya tátnuni nuu sa a:“Kunukoo ro xiñi kua'a ri a,
te onde nú ni kundee ri skendoo ri
ndaka suchi ñatuu ka kunimani nuu o a chii ja'a ro a”,
kúu ya jiña'a ya nuu iya tátnuni nuu sa a. }is #Jesús ma, yikuu ya káxtnu'u ya na in kúu ya ma ini veñu'u ka'nu ma, te jikan‑tnu'u ya nuu ñayii ma: ―‍¿Te nava'a ka ka'an tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma ja Sa'ya tata David ma kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma? ?hw "Te ja ni jini Jesús ma ja tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, va'a‑ni ni ndakone'e de ma, te jiña'a ya: ―‍Ndijin, iyo yatni ni nuu tátnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni‑in‑ka ñayii, ñatuu ni ka kusaa ini i ja jin kakan‑tnu'u‑ka i ya. Maa Su'si ma ni tetniñu Cristo ma Vg% !Te ja jín kutoo o Su'si ma ji'in ndaka tu'u ini anua o a, ji'in ndaka ja ka jani ini o a, ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu o a, ji'in ja jín kutoo tna'a o ma kuenda ka kutoo o maa o ma, játna ini xeen‑ka Su'si ma ja jin sa'a o sukan, sana ndaka kiti ndakua'a o nuu Su'si ma te ka'mi o ti nuu ya ma ―‍kúu de jiña'a de. Kf Te tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, jiña'a de: ―‍Va'a‑ni, teskua'a. Ja ndaa kúu ja ká'an ni a. In‑ni Su'si iyo, te ñatuu na in‑ka ya iyo, chi vaa maa in‑ni ya iyo. Ze- Te in‑ka tna tnu'u kanuu ni tatnuni Su'si ma kúu ja: “Jin kutoo ni tna'a ni ma sukan ka kutoo ni maa ni ma.” Ñatuu na tnu'u kanuu xeen‑ka, nú masu ja nduu‑ni tnu'u ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. d Jín kutoo o Su'si o ma ji'in ndaka tu'u ini anua o a, ji'in ndaka ja ka jani ini o a, ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu o a.” c{ Te ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Tnu'u kanuu xeen‑ka ma kúu tnu'u ya'a: “Ñayii ñuu Israel, jin koniniso'o ni chi Su'si ka kandija o ma kúu iya tátnuni nuu o a. Te ñatuu na in‑ka ya iyo chi maa in‑ni Su'si o ma kúu Su'si ndija. =bs In tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni jiniso'o de ja ka tetna'a Jesús ma ji'in tee ka kuu saduceo ma, te ni jini de ja va'a‑ni ni ndakone'e Jesús ma, te ni jan tu'va de ya, te ni jikan‑tnu'u de: ―‍¿Nde tnu'u ni tatnuni Su'si ma kúu ja kanuu xeen‑ka ma? ―‍kúu de jiña'a de. uac Vaa Su'si ma, masu Su'si ñayii ni ka ji'i ma kúu ya chi Su'si ñayii ka teku ma kúu ya. Te chukan kúu ja ndijin, masu ka jini ni ja ka ka'an ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Uu tnu'u ya'a ni tatnuni Su'si ma ja ka ndanuu xeen‑ka i a`; ’¿Ñatuu nama ni ka ka'vi ni nuu libru Moisés ma, nuu ká'an ja núkoo in tnu iñu ma, te kánda'a kánda'a‑nka tnu ma, kovaa masu nde ndí'i tnu kayu ma? Te ni ka'an Su'si ma nuu Moisés ma: “Maa sa kúu Su'si Abraham ma, ji'in Isaac ma, ji'in Jacob ma”, kúu ya jiña'a ya. Te chukan kúu ja jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma. _- Kivi jin ndateku ñayii ma, tee ma ji'in ña'a ma, masu jin ndatnanda'a‑ka de, vaa sukan ka kuu ángel ka iyo andivi ma, sukan jin ko kuu de. F^ Te ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Ndijin chi masu ka jini ni ja ka ka'an ni a. Masu ka jini ni sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma, ni a ndaka ja kúu sa'a Su'si ma masu ka jini ni. *]M Va'a‑ni, te nú jin ndateku ñayii ma, ¿na nde de xi‑ñasi'i ko kuu ña'a yukan? Vaa ndi‑uja de ma ni ka iyo ji'in ña ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. \ Te sukan ni kuu ji'in ndi‑uja de ma ja ñatuu ni‑in de ña ni iyo sa'ya de ji'in ña, te ni ka ji'i de. Sani te ni ji'i ña'a ma. 2[] Sani te tee ku‑uu ma, ni ndatnanda'a de ji'in ña'a ni ndoo ma. Suni ni ji'i tna de, te ñatuu na sa'ya de ji'in ña ni iyo. Suni maa i ni kuu ji'in tee ku‑uni ma. !Z; Te sukan ni kuu ja uja tee ndi‑tna'a ñani de ma. Tee xinañu'u ma, ni tnanda'a de, te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo, te ni ji'i de. Y' ―‍Teskua'a, Moisés ma, ni xndoo de tutu ká'an ja nú in tee ma, ni tnanda'a de te ni ji'i de te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo, te ñani tee ni ji'i ma ndakueka ñasi'i de ma, sukan‑va'a koo sa'ya ña, te ko kuu i sa'ya tata tee ni ji'i ma. AX{ Ni jan koo jaku tee ka kuu saduceo ma ni ka jan koto de Jesús ma. Tee ya'a chi ka ka'an de ja masu ka ndateku ñayii ni ka ji'i ma. Te chukan kúu ja ni ka jikan‑tnu'u de ya: KW Sani te jiña'a Jesús ma: ―‍Te jin ndakua'a ni nuu César ma tna'a ja kúu kuenda maa de ma, te nuu Su'si ma jin ndakua'a ni tna'a ja kúu kuenda maa ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka sa'vi‑nka ini de ja sukan ni ndakone'e ya ma. Ni ka jikan‑tnu'u tee ka kuu saduceo ma naxe ko kuu ñayii ndateku ma V Te ni ka wa'a de, te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Na in xi‑yunuu ndenee a, te na in nani sukan ndee a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Yunuu tee nani César, tee tátnuni ñuu Roma ma, kúu ―‍ka kuu de ka jiña'a de. xUi Kovaa Jesús ma chi jini ya sukan ka jani ini de ma, ja masu ka sa'a de sukan ka ka'an de ma, te jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka jitotnuni ña'a ni? Jin tanuu ni in xu'un ka yinda'a ni a, sukan‑va'a kuni sa ―‍kúu ya jiña'a ya. zTm Tee ya'a, ni jan koo de, te ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, ka jini sa ja ja ndaa kúu ja ká'an ni a. Te masu ndí ini ni nawa ka jani ini ñayii ma ja ká'an ni a. Te ni masu ndí ini ni na nde ñayii ka niniso'o ma. Ndijin chi káxtnu'u ndaa ni sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu o nuu ya ma. ¿Te naxe ká'an ni? ¿Va'a‑ni ja jin chuya'vi sa ja ka satniñu sa ma nuu tee nani César tátnuni ñuu Roma ma, xi ña'a? ¿Jin sa'a sa, xi má jin sa'a sa sukan ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. LS Ni ka tetniñu i jaku tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka ndikin Herodes ma nuu iyo Jesús ma, ja jin kototnuni de ya nawa ka'an ya ma, sukan‑va'a jin ni'i ini de ja jin xtekuechi de ya. 9Rk Sani te ni ka kuni de ja jin tnii de Jesús ma, vaa ka jini de ja tnu'u vijin ni ka'an ya ma chi ja jin kuu maa de ma kúu. Kovaa ka yu'u de ñayii ma. Chukan kúu ja ni ka xndoo de ya, te kuan koo de. Jesús ma, ni ka'an ya nawa jin kua'a o nuu gobiernu ma, ji'in nawa jin ndakua'a o nuu Su'si ma Q Sa'a ni sa'a maa Iya Tátnuni ma, te ni ka sa'vi‑nka ini o a. Sukan ká'an nuu tnu'u Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. )PK ’¿Ñatuu nama uun ka ka'vi ni nuu tnu'u Su'si ma, nuu ká'an sa'a ma?:Yuu ni ka saxiko ñayii ka sa'a ve'e ma,
ni nduu i yuu kanuu‑ka. )OK ’¿Nawa ka jani ini ndijin ja sa'a tee xi‑ñu'ú ma? Kuiti ki'in de, te ka'ni de ñayii ka jito itu de ma, te kua'a de ñu'ú de ma siin‑ka ñayii. vNe Chukan kúu ja ni ka tnii i sa'ya de ma, te ni ka ja'ni i de, te ni ka skana i yikikuñu de ma yu'u itu ma. 5Mc Kovaa ñayii ka jito itu de ma, ni ka ndatnu'u tna'a i: “Suchi ya'a kúu suchi nduta'vi ñu'ú ya'a. Jin ka'ni o i, te jin ndani'i o ñu'ú i a”, ka kuu i ka ka'an i. VL% ’Sani te maa‑nka sa'ya de ma kéndoo, te kútoo xeen de tee ma. Kovaa ni tetniñu de tee ma. Vaa jani ini de: “Jin kava respetu i nuu sa'ya o a, nuna tetniñu o de, vaa sa'ya maa o kúu de.” 'KG Te tee xi‑ñu'ú ma, ni ndatetniñu de in‑ka tee, te tee ya'a chi ni ka ja'ni i de. Kovaa tee xi‑ñu'ú ma, suni ni ndatetniñu kua'a‑ka de tee kuan koo kuan nu ndakan jaku uva ma. Kovaa masu ni ka ndi ini ñayii yukan chi jaku de ma ni ka kani i, te jaku de ma ni ka ja'ni i. ,JQ Kovaa tee xi‑ñu'ú ma chi ni ndatetniñu tuku de in‑ka tee jinukuechi nuu de ma. Kovaa tee ya'a chi ni ka ta'vi i xini de, te nde'e xeen ni ka jiña'a i de. Iw Kovaa ñayii ka jito ma, ni ka tnii i tee ma, te ni ka kani i de. Te ni ka ndatetniñu i de su'va‑ni kuan no'o de. #H? Te maa kivi kuaan i ma, te ni tetniñu de in tee jinukuechi nuu de ma, ja ki'in de jin nu ke'en de jaku uva ja ni kuaan ma nuu ñayii ka jito itu de ma. +G Q Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya tnu'u vijin, te jiña'a ya: ―‍In tee, te ni sunkoo de ni‑ka'nu itu de ma tnu uva, te ni jasi de yu'u itu de ma. Te ni satu'va de in nuu taxi uva ma kivi kuaan i ma, te ni sa'a de in ve'e sukun sukun, sukan‑va'a kuu ko koto de ni‑ka'nu itu de ma. Sani te ni nduku de jaku ñayii ja jin ko koto i itu de ma, te kivi kuaan uva ma, te sasava jin kuu de. Sani te kua'an jika de. uFc !Chukan kúu ja sa'a ni ka ndakone'e de nuu Jesús ma: ―‍Ñatuu ka jini sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Sani te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Suni ni ma ka'an tna sa na in ni tatnuni ja sa'a sa a ―‍kúu ya jiña'a ya.!E; Te ni masu kuu jin kuña'a o ja ñayii ma ni tetniñu Juan ma, vaa jin ndakiti ini ñayii ma nuu o a ―‍ka kuu de ka ka'an de. Chi vaa ka yu'u de ñayii ma, chi vaa ndaka ñayii ma ka jani ini ja Juan ma, ja ndaa ja in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de. 0DY Te ka ndatnu'u tna'a de: ―‍Nuna jin kuña'a o ja maa Su'si ma ni tetniñu Juan ma, kovaa ka'an de: “¿Nava'a ñatuu ni ka kandija ni ja ni ka'an de ma?” 3C_ Ja ni yo skuandute Juan ma, ¿Su'si ma ni tetniñu Juan ma ja sa'a de sukan, xi ñayii ma ni tetniñu ña'a ja sa'a de sukan? Jin ndakone'e ni ―‍kúu ya jiña'a ya. ,BQ Jesús ma, ni ndakone'e ya, te jiña'a ya: ―‍Xinañu'u maa sa kakan‑tnu'u ña'a, te jin ndakone'e ni. Sana ka'an sa na in ni tatnuni ja sa'a sa sukan. A+ Te ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Na in ni tatnuni ja sa'a ni sukan? ¿Xi na in ni ka'an ja kuu sa'a ni sukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. f@E Sani te ni ka ndenda koo de ñuu Jerusalén ma. Nuu kua'an ya ichi veñu'u ka'nu ma, te ni ka jan tu'va ña'a tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma. ??w Kovaa nú ma jin sakanu ini ni, suni Yuva o iyo andivi ma, masu sakanu ini ya kuechi ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka jikan‑tnu'u de na in ni tatnuni ja sa'a Jesús ma sukan a>; Te ora ka jikan‑ta'vi ni ma, te nú ni ka ndaka'án ni ja nawa ni ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii ma, te jin sakanu ini ni i, sukan‑va'a sakanu ini tna ña'a Yuva o Su'si iyo andivi ma, te ndaxnaa ya kuechi ni ma. =  Chukan kúu ja ká'an sa, ndaka ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, te nú ka kukanu ini ni ya ja taa ya ma chi jin ni'i ni. < Te ja ndaa ká'an sa, nú na in na kuña'a i yuku yukan: “Kuán ndiyo jiña, te skee maa ro nuu mar ma”, te nú in‑ni ja ni jani ini i ma, te ñatuu jani uu jani uni ini i, su'va kukanu ini i ja sa'a Su'si ma ja ko kuu ja ká'an i ma, sani te ko kuu. P; Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Jin kukanu ini ni Su'si ma. J:  Sani te Pedro ma, ni ndaka'án de sukan ni jiña'a Jesús ma tnu higo ma, te jiña'a de ya: ―‍Teskua'a, jini ni ja tnu higo ni ka'an u'vi ni ma, jâ ni yichi tnu ―‍kúu de jiña'a de. 9 Nuu ne'e in‑ka kii ma, ni ka ya'a de ji'in ya yatni nuu núkoo tnu higo ma, te ni ka jini de ja ni yichi onde yo'o tnu ma. 8! Kovaa ja ni kunee ma, te ni ndee Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma ini ñuu ma. Ni yichi tnu higo ni ka'an u'vi Jesús ma ja kuu tnu ma 97k Ja ni ka jiniso'o tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te ni ka keja'a de ka nduku de naxe jin ka'ni de Jesús ma, chi vaa ka yu'u de nú ña'a te ndaka ñayii ma jin kandija ja ká'an ya ma, vaa ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja káxtnu'u ya ma. [6/ Te ni keja'a ya káxtnu'u ya, te jiña'a ya: ―‍Jâ ka jini ni ja nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma ká'an: “Ini ve'e sa a chi ko kuu i ini ve'e nuu ki koo ñayii ndaka ñuu ma ja jin kakan‑ta'vi i nuu Su'si ma.” Vaa sukan ni jani ini ya. Kovaa ndaka ndijin chi ni ka ndasa'a ni in yavi nuu ka ñu'u kui'na ―‍kúu ya jiña'a ya. e5C Te ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin ya'a ñayii ka ndiso ndatniñu i ma ichi ini veñu'u ma. 4  Nuu ni ka ndenda koo de ji'in ya ñuu Jerusalén ma, te Jesús ma, ni kivi ya veñu'u ka'nu ma, te ni keja'a ya kéne'e ya ndaka ñayii ka xiko ma ji'in ñayii ka jaan ma. Te ni chindeyi ya mesa ñayii ka sama xu'un ma, ji'in nuu ka xiko i sata ma. F3 Sani te jiña'a ya tnu higo ma: ―‍¡Ñatuu na in ko kaa‑ka higo ro a! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka jiniso'o tee ka ndikin ya ma. Jesús ma, ni ndasavii ya ini veñu'u ka'nu ma D2 Jika‑ka ni jini ya in tnu higo, te iyo kua'a nda'a tnu, te ni jan tu'va ya tnu, ja koto ya nú iñi higo. Kovaa ñatuu chi nanimaa nda'a tnu ma kúu, chi vaa masu tiempu higo ma kúu. _17 Kivi yutnee ma, nuu ve ndee ya ñuu Betania ma, Jesús ma, ni keja'a kókon ya. 0y Ni kivi Jesús ma ini ñuu Jerusalén ma, te kua'an ndita ya veñu'u ka'nu ma, te nde'ya ya ni‑ka'nu. Sani te kua'an ya ñuu Betania ma ji'in uxi uu tee ka ndikin ya ma, chi vaa ve kukuee ma. Jesús ma, ni ka'an u'vi ya ja kuu in tnu higo %/C ¡Jayiñu'u kúu ja sani te tatnuni tna'a yuva o David ma! ¡Hosanna! ¡Jayiñu'u kó kuu nuu tátnuni Su'si ma onde sukun ma! ―‍ka kuu i ka kayu'u i. .) Te ñayii ka yoxtnuu kuan koo i ma, ji'in ñayii ka ndandikin ma, ka kayu'u i: ―‍¡Hosanna! ¡Jayiñu'u kúu rey vee nuu Iya Tátnuni ma! -} Te kua'a ñayii, ka skuili i sa'ma ka ndii i ma, ji'in jaku‑ka i, ka skuili i nda'a ñuu ni ka ja'nde i ichi yuku ma. !,; Te ni ka jan xsia'a de ti nuu iyo Jesús ma, te ni ka sonee de sa'ma de ma siki burru ma, te Jesús ma, ni kaa ya siki ti ma, te yoso ya ti kua'an ya. j+M Te ni ka ndakone'e de sukan jiña'a Jesús ma. Te ni ka wa'a i tnu'u kuan koo de ji'in ti. * Te ñayii ka iyo ma, ka jikan‑tnu'u i: ―‍¿Nawa ka sa'a ni? ¿Nava'a ka ndaji ni burru a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. )} Sani te kuan koo de, te ni ka ndani'i de burru ma nu'ni ti in ye'e yu'u ichi kuan koo de ma, te ni ka ndaji de ti. 0(Y Te nú na in kakan‑tnu'u naku ka sa'a ni sukan, te jin kuña'a ni: “Maa Señor ma jiniñu'u ti, te sana ndataa ya ti”, jin kuña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. a'; te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni yu'u ñuu ichi jiyo a, te ja jin kivi koo ni ñuu yukan, te jin ndani'i ni in burru nu'ni ti, te ni‑in‑ka ñayii ñatuu koso‑ka ti. Te jin ndaji ni ti, te ki koo ni ji'in ti. 0& [ Nuu ni ka iyo de ji'in ya ñuu Betfagé ma ji'in Betania ma, yatni ñuu Jerusalén ma ji'in yuku nani Yuku Tnu Olivo ma, Jesús ma, ni kana ya uu tee ka ndikin ya ma, }%s 4Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Jâ kuu no'o ni. Te kuechi ja ni kukanu ini ña'a ni a, te chukan kúu ja ni ndundijin nuu ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan‑ni, te ni kuu ni ndakonde'ya de. Sani te ni ndikin de Jesús ma.]$3 3Te Jesús ma, jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Nawa kúni ni ja sa'a sa ja kuu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee kuaa ma, ni ndakone'e de: ―‍Teskua'a, kúni sa ja kuu ndakonde'ya sa ―‍kúu de jiña'a de. s#_ 2Te tee kuaa ma, ni ke'en de sa'ma ndii de ma, ni skana de, te kandava de ni jan tna'a de Jesús ma. "! 1Sani te ni jinkuiñi Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Jin kana ni de kíi de ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka kana i tee kuaa ma, te ka jiña'a i: ―‍Koo sii ini ni, te kukanu ini ni Su'si ma, te ndokuiñi ni chi kána ña'a de ―‍ka kuu i ka jiña'a i. #!? 0Te kua'a ñayii ma ka jiña'a ja kasiyu'u de. Kovaa su'va kayu'u nini'i‑ka de: ―‍Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni ―‍kúu de jiña'a de. I   /Ja ni jiniso'o tee kuaa ma ja Jesús nazareno ma kúu iya ya'a kua'an ma, te ni keja'a de káyu'u de jiña'a de ya: ―‍Jesús, Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni ―‍kúu de jiña'a de. { .Te ni ka kenda koo de ji'in ya ñuu Jericó ma, te nuu ni ndee ya ini ñuu ma ji'in tee ka ndikin ya ma, te ka ndikin kua'a ñayii. Te in tee kuaa nani de Bartimeo sa'ya tee kúu Timeo ma kúu de, te núkoo de yu'u ichi ma, jikan de karidaa.   -Chi vaa ni a saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, masu vee sa ja jin kunukuechi ñayii ma nuu sa a chi su'va vee sa ja kunukuechi sa nuu ñayii ma, te kua'a sa tnu'u ja jin ka'ni ña'a i, te sukan ndachunaa sa kuechi ka sa'a ñayii ma, te onde sukan, te jin ndani'i ta'vi kua'a xeen ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ndasava'a ya tee kuaa nani Bartimeo ma D ,Te nú ne'un ndaka ni a, te kúni in ni ja ko kuu ni xinañu'u‑ka, te ja ko sa'a ni ko kuu ja kunukuechi xeen‑ka ni nuu ndaka‑ka ni a, te ko kuu ni ñayii kanuu‑ka nuu Su'si ma. ,Q +Kovaa ne'un ndijin, masu sukan ko kuu, su'va nú na in kúni ja ko kuu i in ñayii kanuu‑ka ne'un ndaka ni a, ja sa'a i kúu ja kunukuechi‑ka i nuu ndaka ni. {o *Kovaa Jesús ma chi ni kana ya de, te jiña'a ya: ―‍Ka jini ni ja ne'un ñayii ñuu ñayivi a, ka iyo ñayii ka jani ini maa i ja kuu jin tatnuni i nuu ndaka ñayii ma, te ñayii ka ndanuu‑ka ma, ûni ka tatnuni kuiti i nuu ñayii ma. {o )Nuu ni ka jiniso'o uxi‑ka tee ka ndikin ya ma, te ni ka ndakiti ini de nuu Santiago ma ji'in nuu Juan ma. `9 (kovaa ja kunukoo in ni xiñi kua'a sa ma te in‑ka ni xiñi satni sa ma, chukan chi masu saña iyo ja taa, nú masu ja maa Su'si o ma kua'a nuu ñayii jâ ka iyo tu'va i ja jin ni'i i ma ―‍kúu ya jiña'a ya.  'Te ka jiña'a de: ―‍Kuu. Te jiña'a Jesús ma: ―‍Jin ko'o ni ja uwa ja ko'o sa ma, te jin kuandute ni sukan kuandute sa ma, }s &Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Masu ka jini ni ja ka jikan ni a. ¿Xi kuu jin ko'o ni ja uwa ko'o sa ma? ¿Xi kuu jin kuandute ni sukan kuandute sa ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te cha'a chi ja ndo'o neni ya ma kúu ja ni jiña'a ya ma. 7g %Te ka jiña'a de: ―‍Taa ni tnu'u ja nuu tatnuni vivii ni ma, jin kunukoo sa, in sa xiñi kua'a ni ma te in‑ka sa xiñi satni ni ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. oW $Te jiña'a maa Jesús ma: ―‍¿Nawa kúu ja ka kuni ni ja sa'a sa? ―‍kúu ya jiña'a ya. ~}}|f{m{zyyx.w)vHutts&req~ppnnblkkPk jsihh_ggRfeddqd"c%ba`_^]\\2[eZYXVWVUITT)SRR)QfPP"OONKMLKK%JJI|HlGGFtEEnDD`CCBA@@?D>==4<;:99S847~655s4|33]221 /..U--#,+*))4(c'*&%h$O#A"f! )rkC8.A  k 8 _y 3A~9N m:Sukan ka jikan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ja kuu sa ma, te kúkanu ini sa ja maa Xtumani Ndios ma chindee ña'a, te ndaka ja ndo'o sa a chi sa'a i ja kaku sa nuu ja u'vi ma. M :Kovaa masu ndí ini sa, ndeva'a‑ni naxe ka ñu'u ini maa i ma te ka kaxtnu'u i ma. Nú ni‑yu'u ni‑ini maa i te ka kaxtnu'u i, xi ka kukueñu ini maa i, kovaa tnu'u Cristo ma ka kaxtnu'u i, te chukan kúu ja kúsii ini xeen sa, te su'va koo sii ini‑ka sa. BL :Kovaa ñayii ka jini ja yinee va'a sa vekaa a kuechi ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, chi su'va ñukuun ka kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, vaa ka kutoo ña'a i. ?K y:Ñayii ka kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma ja ka kukueñu ini i ma chi masu ja ka jinukuechi va'a i nuu Su'si ma kúu chi su'va ka jani ini i ja sukan, te ndo'o neni‑ka sa. nJ W:Te ja ndaa ndija kúu ja jaku i chi ka kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma kuechi ja ka kukueñu ini i, te ka kuni i ja jin kundee i nuu sa. Kovaa jaku‑ka i ma chi ni‑yu'u ni‑anua i ka kaxtnu'u i tnu'u Su'si ma. VI ':Te kua'a‑ka tna'a o ja ni ka nduu i sa'ya Su'si o a, ja ni ka jini i ja yinee sa vekaa a, te ni ka ni'i‑ka i tnu'u ndee tnu'u ndatnu, te ka kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te masu ka yu'u i. "H ?: Te ndaka soldado ka jito palaciu ya, ji'in ndaka tu'u ñayii ma, ka jini i ja yinee sa vekaa a ja kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma. BG : Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, kúni sa ja jin kuni ni ja ndaka ja ni ndo'o, ni tna'a sa ma chi ni ka chindee ña'a i ja ni jitenuu‑ka tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o ya. bF ?: Te ja maa Jesucristo ma, te jin ko sa'a ni ja vii ja va'a ma, sukan‑va'a jin ka'an vii jin ka'an va'a ñayii ma ja kuu Su'si ma, te koo jayiñu'u ya. Saña chi nú téku sa chi ja kunukuechi sa nuu Cristo ma ko kuu UE %: te jin kuni ni jin ndakaji ni nde a kúu ja va'a‑ka ma, sukan‑va'a jin ko kuu ni ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma. Te ñatuu na in ko ka'an ja ñayii ka sa'a ja u'vi ka kuu ni kivi ndenda Cristo ma. +D Q: Te chukan kúu ja jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, ja sukan ka kutoo tna'a o a, te jin kutoo tna'a‑ka o, te jin jaku'ni va'a ini o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o, C {:Vaa Su'si ma, jini ya ja sukan kútoo xeen ña'a sa ndaka ni. Ûni kútoo ña'a sa sukan ni kutoo ña'a Jesucristo ma. _B 9:Jani ini sa ja va'a‑ni ja jani ini sa sa'a ja jin kuu ni, chi vaa ñu'u xeen ini ña'a sa ndaka ni. Vaa visi yinee sa vekaa ya, xi yikuu sa kaxtnu'u sa ja ja ndaa kúu tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, kovaa ndaka ndijin ka jini sukan ni skuta'vi ña'a Su'si ma ndaka ja vii ja va'a ma yo'o, vaa ka chindee tna'a o ka jinukuechi o nuu ya ma. -A U:Te Su'si ma, ni keja'a satniñu ya ini anua ni a ja jin sa'a ni ja va'a ma, te kukanu ini sa ja maa ya sinu tniñu ni keja'a ya ma, onde kivi ndenda Jesucristo ma. >@ w:Vaa ni ka ketna'a ini o, te ka chindee tna'a o, ja jin kuni ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te onde nuu ni keja'a ni ka chindee tna'a o ma, te onde vitna ka ketna'a ini o. k? Q:Ndaka jichi jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, ndimaa kusii ini sa ja jikan‑ta'vi sa ja jin kuu ni. i> M:Ndimaa ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si o ma ndaka jichi ndaka'án ña'a sa naxe ka iyo ni a. a= =:Te Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, te jin koo mani ni. Sukan jikan‑ta'vi Pablo ma ja jin kuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ka iyo i ñuu Filipos ma < :Saña kúu Pablo a, te ka iyo sa ji'in Timoteo a ja ka jinukuechi sa nuu Jesucristo o a. Te tée sa nuu ndaka ni ja ni ka kandija ni Cristo Jesús ma te ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a ni ma, ja ka iyo ni ñuu Filipos a, ji'in tee ka ndaka'an‑so'o nuu ni naxe jin ko sa'a jin ko kuu ni nuu Su'si ma, ji'in tee ka jinukuechi nuu ni a sukan‑va'a jin koo va'a ni nuu Su'si o a. ; Te maa ja vii ja va'a ja ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a na koo ini anua ndaka ni a. Te sukan kó kuu.x: kji'in Marcos ya, ji'in Aristarco ya, ji'in Demas ya, ji'in Lucas ya, tee ka jinukuechi ji'in sa nuu Su'si o a. 9 /Te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña Epafras tee ka yinee ji'in sa vekaa a ja kuechi ja ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo Jesús o a, \8 3Te suni satu'va ni nuu koo sa, vaa ndetu sa ja ko kuu sukan ka jikan‑ta'vi ni nuu Su'si o a, te jaan sa jan koto ña'a sa. Sukan ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ndaka tee ka iyo ji'in Pablo ma tee kúu Filemón ma 7 Te tée sa nuu ni, vaa kúkanu ini sa ja kandija ni ja ká'an sa a, te vaa jâ jini sa ja kua'a‑ka sa'a ni sana ja ká'an sa a. 6 Saa vi, ñani, te ja maa Iya Tátnuni ma, te jikan‑ta'vi sa nuu ni ja na ndataa ni tnu'u kanu ini ja sukan sa'a ni ma, te koo va'a sa. 5  Te maa sa ndachuya'vi, vaa suni tavi tna ni nuu sa, vaa saña ni ka'an tnu'u Su'si ma nuu ni, te ni jan‑ta'vi ni, te ni ndaxsama ña'a ya ja ni nduu ni in ñayii va'a. Te nda'a maa sa ja kúu sa Pablo a, tée sa ja maa sa iyo ja ndachuya'vi sa nuu ni. m4 UTe nú nawa ni skenaa ni ja kuechi de, xi nawa tavi de nuu ni, te ndasonee ni nuu kuenda maa sa ma. d3 CNú tnu ka'an o ja ka ketna'a ini o, te ndakuan‑ta'vi ni de kuenda tnu'u ja maa sa. \2 3Te másu ko kuu‑ka de tee xtetuu ni ja kunukuechi de nuu ni sukan ni yo sa'a ni onde xi'na‑ka ma. Vaa vitna chi in tee va'a jâ ni nduu de, te katanuu ñukuun ña'a de, vaa in ñani o kúu de, te ka kutoo tna'a xeen o ji'in de. Te sukan kúu de nuu maa sa a, te kuiti sukan tna ko kuu de nuu maa ni, vi Filemón, vaa ni iyo de ji'in ni kua'a kivi, te kuiti kútoo ni de, te vi'i‑ka ja vitna ja ka iyo o ji'in de nuu Iya Tátnuni a, kuiti kutoo xeen‑ka ni de. 1 Xi saa ja ni kuu sa'a ma, in ja ni jani ini maa Su'si ma kúu, te ni jikayata de nuu ni jaku kivi ma, sukan‑va'a kuni de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, te ja ndakokuiñi de ma, te ndakuan‑ta'vi ni de ja koo ni ji'in de ni‑kani ni‑jika. 0 +kovaa ñatuu ni sa'a sa sukan, nú masu ja onde ndajaa de nuu iyo ni a, te nú kúni maa ni ja ndatetniñu ni de kii de ja chindee ña'a de, sukan‑va'a ko kuu sukan jani ini maa ni. Kovaa masu xtetuu ña'a sa ja sa'a ni sukan, su'va sa'a ni ja va'a sukan kúni maa ni. o/ Y Visi kúni sa ja na kendoo de ya'a te kunukuechi de nuu sa nuu tniñu maa ni, nani yinee sa vekaa ya, t. c Te maa de ndatetniñu sa ndajaa de nuu iyo ni a, te ndakuan‑ta'vi ni de kuenda tnu'u ja maa sa ni kenda. G-   Vaa nuu ñatuu kuni‑ka de tnu'u Su'si o a chi masu in tee jiniñu'u kúu de nkuu. Kovaa vitna chi in tee jiniñu'u ndija ni nduu de nuu ni ji'in nuu sa a, sukan kúni ka'an ja nani de ma. , ' ja kuu Onésimo ma, vaa maa sa ni kaxtnu'u tnu'u Su'si o a nuu de nuu yinee sa vekaa a, te chukan kúu ja sa'ya maa sa kúu de nuu Su'si ma. +  kovaa ja ka kutoo tna'a o a, chukan kúu ja saña ja kúu sa Pablo a, ja jâ ni kuu nija'nu sa, te vitna ja yinee sa vekaa ya kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo a nuu ndaka ñayii ma, te jikan‑ta'vi sa ja sa'a ni ja vii ja va'a t* cChukan kúu ja ja maa Cristo ma, te visi iyo sa ja kuu tatnuni sa ja sa'a ni sukan iyo ja sa'a ni ma, <) sTe ni ka ndusii ini xeen sa, te ni ka ndani'i sa tnu'u kanu ini, ja sukan kútoo ni tna'a o a. Vaa ja sukan sa'a ni a, te ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma, ni ka ndani'i i tnu'u kanu ini. Pablo ma, jikan‑ta'vi de nuu Filemón ma ja na ndakuan‑ta'vi de Onésimo ma ?( yTe ja sukan sa'a ni a, sukan kúkanu ini ni ya a chi ja va'a xen‑xeen kúu, vaa sa'a i ja jin kuni ñayii ma ndaka ja vii ja va'a iyo nuu yo'o ja ka iyo o ji'in Cristo Jesús o a. W' )Vaa jiniso'o sa sukan kútoo ni ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma, ji'in sukan kútoo ni Jesús iya tátnuni nuu o a, ji'in sukan ûni kúkanu ini xeen ni ya ma. & 1Ndaka jichi jikan‑ta'vi sa nuu Su'si o a, ndimaa ndáka'án ña'a sa, te ndákuan‑ta'vi sa nuu ya ja sukan sa'a sukan kúu ni nuu ya ma. W% )Te maa Yuva o Su'si ma, ji'in Jesucristo iya tátnuni nuu o a, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma, te sa'a ya ja jin koo mani ni. Sukan kúkanu ini Filemón ma Su'si ma, ji'in sukan kútoo de ñayii ma $ Te sa'a kuña'a tna ni nuu ku'va o Apia ma, ña'a ka kutoo tna'a ji'in o ma, ji'in nuu ñani o Arquipo ma, tee ka ndo'o ka neni ji'in o ja ka kaxtnu'u o tnu'u Su'si o a, ji'in nuu ndaka‑ka tna'a o ja ka ndatna'a ve'e ni ma ja ka ndachiñu'u ni Su'si o a. # 'Saña ja kúu sa Pablo a, te yinee sa vekaa a ja kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo o a nuu ndaka ñayii a, te ka iyo sa ji'in ñani o Timoteo a. Te tée sa cha'a nuu ni, Filemón, vaa ka kutoo ña'a sa, vaa tee ka jinukuechi nuu Su'si ma ka kuu o. <"qTe ndaka tee ka ndikin ya ma ni ka ke koo kuan koo de, te ka kaxtnu'u de tnu'u ni jiña'a ya ma ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te maa Iya Tátnuni ma, chíndee ya de ja jin sa'a kua'a de milagru, sukan‑va'a jin kandija ñayii ma tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma ja ka kaxtnu'u de ma. Te sukan kó kuu.!wTe ni jinu ja ni ka'an ya nuu de ma, te ni ndaa ya kuan no'o ya andivi ma, te ni nukoo ya xiñi kua'a Su'si ma. 5 cTe visi na jin tnii i koo ma, kovaa masu nawa sa'a ña'a ti. Te visi na jin ko'o i ja yi'i venenu ma, kovaa masu nawa jin ndo'o i. Te jin sonee i nda'a i siki ñayii ka ku'u ma, te jin nduva'a ñayii ma, vaa iyo sa ji'in i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sukan ni ndaa Jesús ma kuan no'o ya andivi ma MTe milagru ya'a jin kuni ñayii ka kukanu ini ña'a i maa sa ma. Te jin ndakune'e ña'a i maa sa, te kuu jin ndene'e i tachi ka yinee ñayii ma. Te kuu jin ka'an i sa'an ja ñatuu ka ka'an i ma. (ITe ñayii kandija tnu'u vii tnu'u va'a ká'an sa a te kuandute i ma, ñayii yukan chi ndani'i ta'vi i. Kovaa ñayii masu kandija ma chi masu ndani'i ta'vi i. +OTe ni tatnuni ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin koo ni ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te jin kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ndaka ñayii ma. U#Te kuee‑ka ma, Jesús ma, ni kenda ya nuu ndi‑uxi in tee ka ndikin ya ma, nani ka nukoo de nuu mesa ma. Te ni ndonda ya nuu de: ―‍¿Nava'a ñatuu ka kandija ni te ñatuu ka jaku'ni ini ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Chi vaa ñatuu ni ka kandija de ja ka ka'an ñayii ma ja ni ka jini i ya ma, vaa jâ ni ndateku ya ma. ?w Ñayii ya'a, ni jan koo i ni ka kaxtnu'u i nuu ndaka‑ka ñayii ni ka yo ndikin ya ma, kovaa ni ñatuu ni ka kandija tna i. Ni tatnuni Jesús ma sukan jin sa'a tee ka ndikin ya ma uc Te nuu ni kuu sukan ma, sani te Jesús ma, tuku‑ka ni kenda ya nuu uu ñayii kuan koo ichi yuku ma. 6e Te ja ni ka jiniso'o de ja téku Jesús ma, vaa ni jini María Magdalena ma ya ma, kovaa masu nde ka kandija de. Jesús ma, ni kenda ya nuu uu ñayii ni ka yo ndikin ya ma uc Ni ja'an ña, te ni kaxtnu'u ña nuu tee ni ka yo ndikin ya ma, vaa ka kuxii xeen ini de, te ka nda'yu de. !; Te Jesús ma, ni ndateku ya nuu ve ndii kivi keja'a smana ma, te ni kenda ya xinañu'u nuu María Magdalena ma, ña'a ni ndene'e ya uja tachi ma. ySani te ni ka nde koo kunu ña, te ka jinu ña kuan nu koo ña, te ka ni'i ka ni'i‑nka ña ja ka yu'u ña. Te ñatuu ni ka ka'an ña nuu ni‑in ñayii ma, kuechi ja ka yu'u ña ma. Jesús ma, ni kenda ya xinañu'u nuu María Magdalena ma  Kuán koo ni, te jin kuña'a ni tee ni ka yo ndikin ya ma, te suni jin kuña'a ni Pedro ma ja maa ya chi jâ koxtnuu ya ki'in ya ñuu Galilea ma, sana jin koo ni. Te jin koo ni te yukan te jin kuni ni ya, vaa sukan ni ka'an ya ma ―‍kúu i jiña'a i. yKovaa suchi yukan chi jiña'a i: ―‍Máko jin koyu'u ni chi jini sa ja ka ndanduku ni Jesús ni yo iyo ñuu Nazaret ma, iya ni ndakaa nuu krusi ma. Te jâ ni ndateku ya. Ñatuu na iya iyo ya'a. Jin konde'ya ni nuu ni yinee ya a, ja ñatuu ya. <qTe ni ka kivi koo ña yavi ma, te ni ka jini ña ja núkoo kuenda tnu'u ja in suchi jaa lado kua'a ma, ne'nu i in sa'ma kuijin kani kani, te ña'a yukan chi ni ka yu'u xeen ña. Sani te ni ka ndonenuu ña, te ni ka jini ña ja yuu ka'nu ndesi ye'e yavi ma chi jâ ni kokoo i, te jâ nune ye'e yavi ma. 1Te ka ndatnu'u tna'a ña: ―‍¿Na in xtandiyo yuu ndesi ye'e yavi nuu yinee Jesús ma, ja jin kivi koo o ma? ―‍ka kuu ña ka ndatnu'u ña. |qSani te ne'e xtnee kivi keja'a smana ma, te nuu ve kana kandii ma, te kuan koo ña nuu yinee ñunde'yu Jesús ma. s aNi ya'a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma. Te ña'a kúu María Magdalena ma, ji'in Salomé ma, ji'in María si'i Santiago ma, ni ka jaan ña in ndute jáxiko asi, ja jin koo ña jin chi'i ña ñunde'yu Jesús ma. wg/Te María Magdalena ma, ji'in María si'i José ma, ka nde'ya ña ndenu ni ka chinee de ñunde'yu ya ma.g G.Sani te ni jan kuaan de in sa'ma va'a nani i lino, te ni nune'e de ñunde'yu Jesús ma, te ni chutuu de ya sa'ma ma. Te ni jinu, te ni jan chinee de ya in yavi ndenee yika toto ma, te ni jasi de ji'in in yuu ka'nu ka'nu. " =-Te nuu ni jiña'a tee tátnuni nuu soldado ma sukan ni iyo ma, te tee nani Pilato ma, ni wa'a de tnu'u ja nune'e tee kúu José ma ñunde'yu Jesús ma. 2 ],Pilato ma chi ni kandava de ja ni jiniso'o de ja jâ ni ji'i ya ma, te ni kana de tee tátnuni nuu soldado ma, ja kakan‑tnu'u de na nkuu saa tiempu ja ni ji'i ya ma.  /+te iyo in tee ñuu Arimatea ma nani de José, te in tee kanuu kúu de ne'un tee ka tatnuni nuu ñayii Israel ma. Te tee yukan chi ndetu de ja kenda kivi tatnuni Su'si ma. Te ni jani ini de naxe sa'a de ma, te ni ja'an de nuu Pilato ma, te ni ndakan de ñunde'yu Jesús ma.  %*Nuu ve kunee ma, te vaa kivi ka satu'va ñayii ma ja kivi yutnee ma ko kuu kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, q[)Ña'a ya'a chi ni ka yo ndikin ña Jesús ma, te ni ka yo jinukuechi ña nuu ya nuu ni yo iyo ya ñuu Galilea ma. Suni ka iyo kua'a‑ka tna ña'a ni ka yo ndikin ya ja ni ja'an ya ñuu Jerusalén ma. Sukan ni ka chu'u i Jesús ma L(Suni ka iyo kua'a ña'a ka nde'ya jika ma. Ne'un ndaka ña ma iyo María Magdalena ma, ji'in Salomé ma, ji'in María ma ja kúu ña si'i tee kúu José ma ji'in Santiago tee lule‑ka ma. iK'Te tee tátnuni nuu soldado ma, ni iyo de nuu Jesús ma, te ni jini de ja sukan ni kayu'u Jesús ma te ni ji'i ya ma, te ni ka'an de: ―‍Iya ya'a chi ja ndaa ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ya ―‍kúu de ká'an de. &Sani te sa'ma ndakaa nuu ii ini veñu'u ka'nu ma chi ni te'nde sasava i, te ni keja'a onde sukun ma, te ni kenda i onde ja'a sa'ma ma. L%Kovaa Jesús ma chi ni kayu'u nini'i ya. Sani te ni ji'i ya. C$Sani te in tee yukan, jinu de ni jan nu nduku de vala kachi, te ni chunee de nuu vinagre ma. Te ni chitnii de in nuu tnu yoo, te ni tenee de yu'u Jesús ma. Te ni ka'an de: ―‍Ni kuu na. Máko jin xtna'a‑ka o de, te jín ko koto o nú kii Elías ma ki nune'e de tee ya'a nuu krusi a ―‍kúu de ká'an de. wg#Te sava ñayii ka iyo yukan, ni ka jiniso'o i ja ká'an Jesús ma, te ka ka'an i ja Elías ma kána ya. H "Te maa ora yukan kuu ora ni kayu'u nini'i Jesús ma ni ka'an ya: ―‍Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? Te tnu'u ya'a kúni ka'an, “Su'si maa sa, Su'si maa sa, ¿nava'a ni xndoo ña'a ni?” uc!Te nuu ve kuu sava nduu ma, te ni‑ka'nu ñuu ñayivi ma ni kunee onde nuu ni kuu ka uni jañini ma. &E Te nú tee ya'a kúu Cristo tee kúu rey tátnuni nuu ñayii Israel ya, te kí nuu de nuu krusi a, sukan‑va'a jín kuni o te jín kandija o ja ká'an de ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. Onde tee ka ndenee nuu krusi ma ji'in ya ma, ka ka'an ndeva'a de nuu ya. Sukan ni ji'i Jesús ma ~Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka jakundee de ya, te ka ka'an de: ―‍Siin ñayii, ni sa'a de ja ni ka kaku i nuu tnundo'o ma, te maa de ma, ñatuu kuu naxe sa'a de ja kaku de nuu tnundo'o tnuneni a. [}/te sa'a maa ni ja kaku ni, te ki nuu ni nuu krusi a ―‍ka kuu i ka jiña'a i. H| Te ñayii ka ya'a ma, ka ka'an ndeva'a i nuu ya, ka skuiko xini i, te ka jiña'a i: ―‍Ndijin ja ká'an ni ja ndakana ni veñu'u ka'nu ma te nuu uni kii ma te ndajinu ndasa'a ni ma, r{]Vaa sa'a ká'an nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Ni ka jani ini i ja in ñayii sa'a ja u'vi kúu ya.” yzkTe suni ni ka skuita kaa de uu kui'na in in nuu krusi ma, in de xiñi kua'a ya ma, te in de xiñi satni ya ma. yTe ni ka tee de in nuu tabla kuechi ni ka xtekuechi de ya ma, te sa'a ká'an: “Tee ya'a kúu rey tátnuni nuu ñayii judío a.” Ix Ka iin xtnee kuu nuu ni ka skuita kaa de ya nuu krusi ma. 6weSani te tee ka kuu soldado ma, ni ka skuita kaa de ya nuu krusi ma. Te ni ka keja'a de ka chu'un de suerte sa'ma Jesús ma, sukan‑va'a nde sa'ma jin ndani'i in in de ma. $vATe ni ka wa'a de ya vala ndute uva ni ka sakanuu de ji'in mirra, sukan‑va'a ndajijin yikikuñu ya ma, kovaa Jesús ma chi ñatuu ni kuni ya ja ko'o ya. juMNi jan koo de ji'in Jesús ma in nuu nani i Gólgota ja kúni ka'an “Yiki Xini Ndiyi”. _t7In tee ñuu Cirene ma, nani de Simón. Yuva tee kúu Alejandro ma ji'in Rufo ma kúu de. Ni ndenda de ja ni ja'an de yuku ma. Te ja ni ndaya'a de yukan, te ni ka xtetuu de tee ma ja kuiso de krusi Jesús ma. sNuu ni jinu ni ka kasiki ndee de ya ma, te ni ka xtandiyo de sa'ma kua'a tnuu ni ka skondii de ya ma, te ni ka ndaskone'nu de ya sa'ma maa ya ma, te ni ka kene'e de ya ja jin koo de jin kata kaa de ya nuu krusi ma. Ni ka skuita kaa de Jesús ma nuu krusi ma rTe ka kuun de yutnu xini ya ma. Te ka tusii de ya, te ka jinkuiñi jiti de nuu ya kuenda tnu'u ja ka iyo xeen respetu de nuu ya. q+Sani te ni ka keja'a de ka kayu'u de ka ka'an de: ―‍¡Suchi ya'a kúu rey tátnuni nuu ñayii judío ma, vee! ―‍ka kuu de ka ka'an de. upcTe ni ka skondii de ya in sa'ma kua'a tnuu, te ni ka sa'a de in corona iñu, te ni ka sonee de xini ya ma. owTee ka kuu soldado ma, ni jan koo de ji'in Jesús ma nuke'e palaciu ma, te ni ka ndututu ndaka‑ka soldado ma. ynkTe Pilato ma chi ni kuni de ja kendoo va'a de ji'in ñayii ma. Te ni xsiaa de Barrabás ma, kua'an maa de. Te ni jinu, te ni ndaxsia'a de Jesús ma nuu nda'a soldado ma, sukan‑va'a jin kani de ya te jin kata kaa de ya nuu krusi ma. mTe jiña'a Pilato ma: ―‍¿Nava'a? ¿Na kuechi de? ¿Na nde a u'vi ni sa'a de? ―‍kúu de jiña'a de. Kovaa ñayii yukan chi ndaka i ni ka kayu'u nini'i‑ka, te ka jiña'a i nuu de: ―‍Kata kaa ni de nuu krusi ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. l! Te ni ka kayu'u ndaka ñayii yukan ma, te ka jiña'a i: ―‍Kata kaa ni de nuu krusi ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i nuu Pilato ma. 3k_ Te jiña'a Pilato ma nuu ñayii ka kayu'u ma: ―‍¿Kovaa nawa ka kuni ni ja sa'a sa ji'in tee ka xnani ni rey tátnuni nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. j  Kovaa tee ka tatnuni nuu sutu ma chi ni ka jiña'a de ñayii ma ja jin kayu'u i ja jin kakan i ja xsiaa Pilato ma Barrabás ma. i Chi vaa ni jinitnuni de ja tee ka tatnuni nuu sutu ma chi ni ka ndaxsia'a de ya nuu Pilato ma kuechi ja ka kukueñu ini de ma. {ho Te jiña'a Pilato ma: ―‍¿Ka kuni ni ja xsiaa sa rey tátnuni nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. Bg}Te ni ka kenda koo ñayii ñuu Israel ma, te ni ka keja'a i ka jikan i nuu Pilato ma ja sa'a de sukan sa'a de ndaka kuiya ma, te ka jiña'a i ja na kene'e de in ñayii yinee vekaa ma. ?fwTe in tee nani Barrabás ma, ji'in jaku‑ka tee ni ka xtutu tna'a ji'in de ma, ka yinee de vekaa ma kuechi ja ni ka ja'ni de in ñayii ne'un kivi ni ka kanaa de ji'in gobiernu ma. e5Ne'un ndaka Viko Pascua ma, te Pilato ma chi ni yo kachi de ja kene'e de in ñayii vekaa ma, ndeva'a‑ni na in ka ka'an maa ñayii judío ma. 4daKovaa Jesús ma, masu ni ndakone'e ya. Chukan kúu ja Pilato ma, ni sa'vi‑nka ini de. Ni ka kundee maa ñayii ma, te ni tatnuni Pilato ma ja jin ka'ni i Jesús ma "c=te Pilato ma, ni jikan‑tnu'u de ya in‑ka jichi: ―‍¿Ñatuu nawa ká'an ni? Te kua'a xeen ja ka xtekuechi ña'a i a ―‍kúu de jiña'a de ya. SbNdaka tee ka tatnuni nuu sutu ma, kua'a xeen ja ka xtekuechi de ya, FaPilato ma, ni jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Ndijin kúu rey tátnuni nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. Te ni ndakone'e Jesús ma: ―‍Maa ni ká'an ―‍kúu ya jiña'a ya. A` }Nuu jâ ve ndii ma, te ni ka ndututu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in ndaka‑ka tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma. Te ni ka ju'ni de Jesús ma, te kuan koo de ji'in ya, te ni ka ndaxsia'a de ya nuu nda'a tee kúu Pilato ma. -_SHTe ora yukan‑ni, te ni kana li'li ma ja ku‑uu jichi, te ni ndaka'án Pedro ma ja sa'a ni jiña'a Jesús ma: “Ni ñatuu kana‑ka li'li ma ja ku‑uu jichi ma, te jâ ni kuu uni jichi ja ká'an ni ja ñatuu jini ña'a ni.” Sani te ni keja'a de nda'yu de, ja ndákani ini de.^GSani te Pedro ma, jiña'a de: ―‍Chúnaa maa sa, nú masu ndija ja ká'an sa ja masu jini sa tee yukan ―‍kúu de jiña'a de. <]qFKovaa Pedro ma chi in‑ka jichi ni jiña'a de ja ñatuu jini de Jesús ma. Te ni kukuee‑ka ma, te ñayii ka iyo yukan, ka jiña'a tuku i Pedro ma: ―‍Ja ndaa ndija ja ndijin kúu in tna'a tee ni ka yo ndikin tna'a ji'in Jesús ma, vaa in tee ñuu Galilea ma kúu ni ―‍ka kuu i ka jiña'a i. \ETe ña'a jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma, ni jini tuku ña Pedro ma in‑ka jichi, te ni keja'a ña jiña'a ña nuu ndaka‑ka ñayii ka iyo ma: ―‍Tee ya'a chi in tna'a tee ni ka yo ndikin Jesús ma kúu de ―‍kúu ña jiña'a ña. A[{DTe Pedro ma, jiña'a de: ―‍Masu jini sa tee yukan, te masu jini sa nawa kúu ja ká'an ni a ―‍kúu de jiña'a de. Te ni kee de ye'e ke'e ma. Sani te ni kana in li'li ma. IZ CJa ni jini ña Pedro ma ja yikuu de nduvixi de yu'u ñu'u ma, te nde'ya ña de, te jiña'a ña: ―‍Ndijin tna chi ni yo ndikin ni Jesús tee ñuu Nazaret ma vi ―‍kúu ña jiña'a ña. YBPedro ma, iyo de ichi chii ma, nuke'e tee tátnuni nuu sutu ma. Te ni kenda in ña'a jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma. 1X[AJaku de, ni ka keja'a de ka tusii de ya, te ni ka jasi de in sa'ma nuu ya ma, te ka kani de ya, te ka jiña'a de ya: ―‍¡Ka'an ni na in ni kani ña'a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Te tee ka jito veñu'u ma, ka wa'a de tikatu yikinuu ya ma. Ni ka'an Pedro ma ja masu jini de Jesús ma fWE@Jâ ni ka jiniso'o ndaka ni ja jâ ni ka'an de tnu'u ja masu játna ini Su'si ma. ¿Naxe ka ka'an ni? ―‍kúu de jiña'a de nuu ndaka tee ka iyo ma. Ndaka de ni ka kendoo ini ja iyo kuechi Jesús ma te kuiti kûu ya. LV?Sani te tee tátnuni nuu sutu ma, ni kachi de sa'ma de ma, ja káxtnu'u de ja ni ndakiti xeen ini de, te jiña'a de: ―‍¿Naku jin nduku‑ka o ñayii jin ndaka'an nawa ni yo sa'a de a? $UA>Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Saña kúu. Te ndijin chi jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kunukoo sa xiñi kua'a Su'si iya kúu sa'a ndaka ma, te kenda kivi ndii sa te jin kuni ni ja ndenda sa nuu viko ka iyo andivi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. T=Kovaa Jesús ma chi ni jasiyu'u ya, ni ñatuu nawa ni ndakone'e ya nuu tee tátnuni nuu sutu ma. Te maa tee tátnuni nuu sutu ma, ni ndakan‑tnu'u tuku de ya: ―‍¿Ndijin kúu Cristo Sa'ya Su'si iya iyo ja jin ndachiñu'u o ma? ―‍kúu de jiña'a de. dSA<Sani te maa tee tatnuni nuu sutu ma, ni ndokuiñi de ne'un ndaka de ma, te ni jikan‑tnu'u de Jesús ma: ―‍¿Ñatuu nawa ndákone'e ni? ¿Nawa kúu ja ka ka'an ñayii a ja kuu ni a? ―‍kúu de jiña'a de. KR;Kovaa ni a sukan ma, masu nde ka ketna'a ja ka ka'an de ma. yQk:―‍Saña chi ni ka jiniso'o sa ja ni ka'an de: “Saña chi kuu ndakana sa veñu'u ka'nu ni ka sa'a ñayii a, te nuu uni kii ma te ndasa'a sa in‑ka, kovaa masu ñayii ma jin ndasa'a”, ni ka'an de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. LP9Jaku de ni ka ndokuiñi, te ka xtekuechi de ya, te ka jiña'a de: Ow8Visi kua'a de ma ka ka'an tnu'u te ñatuu ka ka'an ndaa de sukan ni yo sa'a ya ma, kovaa siin siin‑ka ka ka'an de. TN!7Tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in ndaka tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma, ka nduku de in ja kuu kuiso kuechi Jesús ma, te jin ka'ni de ya. Kovaa ñatuu ni ka ndani'i de na kuechi ya ma. 4Ma6Pedro ma, ndikin jika de ya onde nuke'e ve'e tee tátnuni nuu sutu ma, te ni jinkoo de nuu ka iyo tee ka jito veñu'u ka'nu ma, te ni kendoo de nduvixi de yu'u ñu'u ma. KL5Ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee tátnuni nuu sutu ma, te ni ka ndututu ndaka tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma. K4Kovaa ni xsiaa i sa'ma i ma, te ni jinu vichi i kua'an i. Ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma uJc3Kovaa in suchi jaa, ndikin i ya kua'an i, ñutuu i in sa'ma, te ni ka tnii ña'a tee kuan koo ji'in ya ma. cI?2Ndaka tee ka ndikin ya ma, ni ka jinu de, te ni ka xndoo de maa in‑nka Jesús ma. pHY1Ndaka kii ni yo iyo sa ne'un ndaka ni ma, ni yo kaxtnu'u sa tnu'u va'a ma ini veñu'u ka'nu ma, te ñatuu ni ka tnii ña'a ni, kovaa sa'a ko kuu, sukan‑va'a ko kuu sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 6Ge0Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya ñayii ma: ―‍¿Nava'a ve koo ndijin ji'in yuchi kúu espada ji'in karroti, ja jin tnii ña'a ni, kuenda tnu'u ja in kui'na kúu sa? F!/Kovaa in tee ndikin ya ma, ni tava de yuchi kúu espada ma, te ni jan ka'nde de in so'o tee jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma. BE.Sani te ni ka tnii ñayii ma ya, te kuan koo i ji'in ya. D-Chukan kúu ja ni jan tu'va de Jesús ma, te jiña'a de: ―‍Teskua'a ―‍kúu de jiña'a de. Te ni chitu de yikinuu ya ma. mCS,Judas tee ni ke'en‑su'va ya ma, ni wa'a de in seña, te jiña'a de: ―‍Tna'a tee chitu sa yikinuu de ma, tee yukan kúu de, te jin tnii ni de, te jin ku'ni va'a ni de, te jin koo ni ji'in de ―‍kúu de jiña'a de. B +Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, nuu ni kenda Judas ma, in tee ni yo kuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma. Te ni kenda de, te ka ndikin tna'a de ji'in kua'a ñayii ka ndiso xeen ma, ka yinda'a i yuchi kúu espada ji'in karroti. Ñayii ya'a ka kuu ñayii ni ka tetniñu tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma. A*Jin ndakoo ni, te jín koo o chi jâ ve kuyatni tee ke'en‑su'va ña'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Ni ka tnii de Jesús ma +@O)Te nuu ni ndakokuiñi ya ja ku‑uni jichi ma, te jiña'a ya: ―‍¿Ka yikuu‑ka ndijin ka kixi ni? ¿Ka ndatatu ni? Jâ ni kuu‑ni chi jâ ni kenda ora ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jin ke'en‑su'va ña'a i, te jin kunda'a ña'a tee ka ndiso kuechi ma. R?(Nuu ni ndakokuiñi ya nuu ka iyo de ma, te ni ndani'i tuku ya de ja ka kixi de. Te ñatuu ka ni'i ini de naxe jin kuña'a de ya, vaa ûni ka ndandesi‑nka nduchinuu de ma, ja jin kusu de ka kuni de. > 'Te kua'an ya in‑ka jichi kuan kakan‑ta'vi ya nuu Su'si ma. Te suni maa sukan‑ni ni jiña'a ya ma, jiña'a tuku ya. c=?&Jin kondito ni, te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a má ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a ni ja u'vi ma. Ndaka ni chi ka jani va'a ini ni, kovaa yikikuñu ni a chi vita xeen i ―‍kúu ya jiña'a ya. =<s%Sani te ni ndakokuiñi ya nuu ka iyo de ma, te ni ndani'i ya de ja ka kixi de, te jiña'a ya Pedro ma: ―‍Simón, ¿kixi ni? ¿Ni ñatuu ni kuu kondito ni visi ja in ora? s;_$Te nani jikan‑ta'vi ya ma, te sa'a jiña'a ya: ―‍Yuva maa sa, ja maa ni chi kuu sa'a ni ndaka, te nú kúni ni, te má ndo'o neni sa. Kovaa má ko kuu sukan kúni maa sa chi kó kuu sukan kúni maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. Y:+#Sani te kua'an‑ka Jesús ma, te ni kujika‑ka ya vala ma, te ni jinkoo jiti ya, te ni jakindeyi ya onde nuu ñu'ú ma, te jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja nú kuu, te má kenda ora ndo'o neni ya ma. ;9o"te jiña'a ya de: ―‍Jini sa ja onde ini anua sa a, kúxii xeen ini i, te ûni kuenda kûu sa kúni sa. Jin kendoo ni ya'a. Másu ko jin ko kusu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 8!Te ni jeka ya Pedro ma, ji'in Santiago ma, ji'in Juan ma, te kuan koo de ji'in ya, te ni keja'a ya kúxii kúnda'vi ini ya, ]73 Sani te ni jan koo de ji'in ya in nuu nani Getsemaní, te Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Jin kunukoo ni ya'a, nani ki'in sa jin kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 6{Kovaa maa de chi jiña'a de: ―‍Visi na kûu sa ji'in ni, kovaa masu ka'an sa ja ñatuu jini ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de, te ndaka‑ka de ka jiña'a sukan. Nuu nani Getsemaní ma, ni ja'an Jesús ma ni jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma a5;Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja jakuaa vitna, ni ñatuu kana‑ka li'li ma ja ku‑uu jichi ma, te jâ ni ku‑uni jichi ja ká'an ni ja ñatuu jini ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. }4sPedro ma, jiña'a de: ―‍Visi ndaka de na jin xndoo ña'a, kovaa saña chi ña'a ―‍kúu de jiña'a de. 3Kovaa sani te ni ndateku sa ma, te koxtnuu sa ki'in sa ñuu Galilea ma, te sana jan koo maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. g2GJesús ma, jiña'a ya: ―‍Ndaka ndijin chi ma jin kukanu ini‑ka ña'a ni, te jin xndoo ña'a ni, vaa sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Ka'ni sa tee jito ndikachi ma, te ndaka ndikachi ma, jin kuitenuu ti.” e1CNuu ni jinu ni ka jita de ji'in ya in yaa, te kuan koo de ji'in ya Yuku Tnu Olivo ma. u0cJa ndaa ká'an sa ja masu ko'o‑ka sa ndute uva ya'a chi onde kivi jin koo tutu o nuu tatnuni Su'si ma te jin ko'o o ndute uva jaa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Jesús ma, ni ka'an ya ja Pedro ma, uni jichi ka'an de ja masu jini de ya 5/cTe jiña'a ya: ―‍Cha'a kúu niñi sa ja kati ma, sana jin ndani'i ta'vi kua'a xeen ñayii ma. Cha'a kúu in tnu'u jaa tátnuni Su'si ma naxe jin koo va'a ni ji'in ya. <.qSani te ni tnii ya in nuu ñu'u ndute uva ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma. Te ni xsia'a ya nuu tee ka ndikin ya ma, te ndaka de ni ka ji'i jaku jaku ndute uva ma. -Nani ka kuxini de ji'in ya ma, te Jesús ma, ni tnii ya xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Jin tnii ni, te jin kaa ni. Cha'a kúu yikikuñu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya. ,Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ndo'o sa sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma ja ndo'o sa a, kovaa ¡nda'vi maa na in ke'en‑su'va ña'a ma! Va'a‑ka ko kuu i, nute ñatuu ni kenda i ñuu ñayivi ya nkuu ―‍kúu ya jiña'a ya. +~}||{{_yxwvutssDrrqqFpzoomll}k$j=iQhggeffeqe ccdbaa1`N_g^]m\[ZZXjWi=2<;;:3988 65)33 10l..++[*p)(( ' &{&$#""l! #Vu!<J  S vQ<)/YW’Nú na in na kundee sa'a i ja va'a ma, chi kone'nu i sa'ma kuijin kuijin ma, te ma xnaa ri ja nani i ma nuu libru ka ndee ja ka nani ñayii jin koteku ni‑kani ni‑jika ma, te ndaka'an ri ja nani i ma nuu Yuva ri ma, ji'in nuu ángel ya ma, ja maa i kúu ñayii ni kandija ña'a ma. X’Kovaa ka iyo jaku‑ka ñayii ñuu Sardis ma ja ñatuu jin satne'e‑ka i sa'ma ka ne'nu i ma, te ñayii ya'a chi jin kone'nu i sa'ma kuijin kuijin, te kuan koo ve koo i ji'in ri jin ko kuu i, vaa ni ka kandija i, te suu i ka iyo ja jin koo i ji'in ri. WNdaka'án tnu'u vii tnu'u va'a ni kutu'va ro ma, te ndakani ndaka'vi ini te ndakokuiñi ichi ri a, te ndakoto va'a ja ni kunda'a ro ma. Kovaa nú ma ndakoto va'a ro, te kenda ri nuu iyo ro a, sukan kénda in kui'na, te ni ma kuni ro na ora kenda ri nuu iyo ro a. VNdachu'un ini, te ndasunkani va'a ja ka iyo ja sani te jin kotuu ma, vaa ndaka ja sa'a ja kúu ro a chi masu ka iyo va'a i nuu Su'si ma. U )Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Sardis ma: “Iya neva'a uja ja vii ja va'a ini anua ya ma ji'in uja tiuxini ma, kúu iya ká'an sa'a: Jini ri ndaka sukan sa'a ro a, ja ka ka'an i ja téku ro, kovaa jâ ni ji'i ro. 5Tc’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni sukan ká'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma.” ―‍Sa'a ni ka'an ya.PSTe skuta'vi sa i in ja vii ja va'a sukan kaa kimi kana xtnee ne'e ma. IR Te kinda'a i yutnu xii kaa ma, te xnaa i ñuu ma, sukan ka ta'vi i ko'o ñu'u ma, te tatnuni i sukan tátnuni maa sa a, vaa sukan ni taa Yuva sa ma tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja tátnuni sa ma. Q%’Nú na in na kundee sa'a i ja ni tatnuni sa ma, onde kivi jinu te ndii sa ma, te maa sa kua'a tnu'u ja tatnuni i nuu ndaka ñuu ma. \P1Kovaa tna'a ja ni ka kutu'va ni a, te jin ko koto vava'a ni onde kivi ndii sa ma. O’Kovaa ndijin ja ka iyo ni ñuu Tiatira a te ñatuu ka ndikin ni ja jin ko sa'a ni sukan káxtnu'u ña'a yukan, tna'a ja ka ka'an kua'a ñayii ma ja tnu'u ndichi káxtnu'u maa tachi ma kúu ma, te nuu maa ni, masu tatnuni‑ka sa in‑ka ja jin sa'a ni a. eNCTe sa'ya ña ma, xtnakue'e ri i, te jin kûu i, te ndaka ñayii ka ndatna'a ndaka ñuu ma, jin kuni i ja maa ri kúu iya jinitnuni nawa ka ñu'u ini anua ñayii ma ji'in ndaka nawa ka jani ini i ja jin sa'a i ma, ndaka jini ri te maa ri ndakua'a nuu ndi‑in ndi‑in ñayii ma nawa ni ka yo sa'a ni ka yo kuu i nuu ri ma, nú ja va'a xi ja u'vi. >MuChukan kúu ja sa'a ri ja kavatuu ña nuu jito ña ma, te ndo'o neni ña, te suni sukan xndo'o xneni ri ñayii ka sa'a ja u'vi ji'in ña ma, nú ma jin ndakani jin ndaka'vi ini i. LJâ ni yo ndetu ri ja na ndakani ndaka'vi ini ña ja ni yo sa'a ña ma, kovaa ñatuu kúni ña ja xndoo ña ja sa'a ña ma. ]K3’Kovaa iyo jaku ja ñatuu játna ini ri ja sa'a ro, vaa wa'a ro tnu'u ja kaxtnu'u ña'a sa'a sukan ni yo sa'a ña'a nani Jezabel ma, ja sa'a ña tnu'u ja ndákaxtnu'u ña tnu'u ni wa'a Su'si ma, te sukan, te kúndee ña xnda'vi ña ñayii ka jinukuechi nuu ri a, ja ka jaa i tna'a ja ka jakin tuu ñayii ma nuu ja masu Su'si ka kuu ma, ji'in ja ka kivi nduu tee ma ji'in ndi‑in ndi‑in ña'a ma, te ña'a ma ka kivi nduu ña ji'in ndi‑in ndi‑in tee ma. JJini ri sukan sa'a ro ja va'a ma, ji'in ja sukan kútoo ro tna'a ro ma, ji'in ja sukan kándija ña'a ro a, ji'in ja sukan jinukuechi ro nuu ri a, ji'in ja sukan kánda ro visi ndó'o néni ro a, te kua'a‑ka ja sa'a ro vitna sana onde xinañu'u ma. I Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Tiatira ma: “Sa'ya Su'si ma iya kánda'a nduchinuu ya ma sukan kánda'a ñu'u ndú'va ma, iya ka ndaa ja'a ya ma sukan kaa bronce lilii ma kúu iya ká'an sa'a: 'HG’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni ja ká'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma. Nú na in na kundee ja sa'a i ja va'a ma chi kua'a sa ja kaa i ja nani maná ma ja ñatuu na in jini ma, te kua'a sa in yuu kuijin luluu vivii kaa, te nuu yuu yukan nukondee ja nukonani jaa i ma, te ni‑in ñayii masu kuu kuni, nú masu ja maa in‑ni ñayii kuta'vi ma.” ―‍Sa'a ni ka'an ya. Sukan ni tatnuni Jesucristo ma ja tee Juan ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Tiatira ma `G9Te chukan kúu ja ndakani ndaka'vi ini te xndoo ro ja u'vi sa'a ro ma, vaa nú ña'a, te kenda yachi ri nuu iyo ro a, te kanaa ri ji'in ñayii ma ji'in yuchi kuiñi kúu espada ja kée yu'u ri a, te nda'vi maa ro. !F;Te suni wa'a ro tnu'u ja nuu ka iyo ro a ka iyo tna ñayii ka ndikin sukan ka kaxtnu'u ñayii ka kuu nicolaítas ma, tna'a ja ñatuu játna ini ri ma. 4Ea’Kovaa iyo jaku ja ñatuu játna ini ri ja sa'a ro a, vaa wa'a ro tnu'u nuu ka iyo ro a ka iyo tna ñayii ka ndikin sukan ni yo kaxtnu'u Balaam ma nuu Balac ma ja kuu jin kaa ñayii Israel ma ja ni ka yo sonee i nuu ja masu Su'si ka kuu ma, ji'in ja jin kivi nduu i ji'in ndi‑in ndi‑in ña'a ma, te ña'a ma ja jin kivi nduu ña ji'in ndi‑in ndi‑in tee ma, te sukan, te ka sa'a i ja ñatuu játna ini Su'si ma. 6De Jini ri sukan sa'a ro a ji'in ndenu iyo ro a, ja iyo ro ne'un ñuu nuu núkoo tachi ma ja tátnuni i ma. Kovaa masu nde ndúnaa ña'a ro, ni a xndoo ro tnu'u kándija ro a, visi iyo ro ñuu nuu tátnuni tachi ma, te ni jini ro ja sukan ni ka ja'ni i Antipas tee ni yo kaxtnu'u ndaa na in kúu ri ma. WC' Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Pérgamo ma: “Iya neva'a yuchi kuiñi kúu espada ma ja xen‑xeen nuu i ji'in yata i ma kúu iya ká'an sa'a: [B/ ’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni ja ká'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma. Nú na in na kundee i ja sa'a i ja va'a ma, chi ndani'i ta'vi i te masu nawa ndo'o i kivi kenda ja ndakan Su'si ma kuenda ma, kovaa ñayii ñatuu ni ka yo sa'a ja va'a ma chi jin skenaa i maa i.” ―‍Sa'a ni ka'an ya. Sukan ni tatnuni Jesucristo ma ja tee Juan ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Pérgamo ma 'AG ’Má koyu'u ro sukan ndó'o néni ro a, chi vaa tachi ma chi chinee i nde ro a vekaa ma ja kototnuni ña'a i, te ndo'o neni ro uxi‑ni kivi. Kovaa maa in‑ni ri ku'un ini ro onde kivi kûu ro ma, te skuta'vi ña'a ri in corona ja kúni ka'an ja koteku ro ni‑kani ni‑jika. P@ Jini ri sukan sa'a ro te sukan ndó'o néni ro te sukan kúnda'vi ro, kovaa ro'o chi xiku kúu ro. Te jini ri sukan ka ka'an ndeva'a ñayii ka ka'an ja judío ka kuu i ma nuu ro ma, kovaa masu ka sa'a i sukan iyo ja jin sa'a i ma, vaa sukan kúu nuu ka ndatna'a ñayii ka ndikin tachi ma, sukan ka kuu i nuu ka ndatna'a i ma. ]?3Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Esmirna ma: “Iya kúu xinañu'u ma, iya kúu sandi'i‑nka ma, iya ni ji'i te ni ndateku ya ma kúu iya ká'an sa'a: I> ’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni ja ká'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma. Nú na in na kanda ja sa'a i ja va'a ma, te kua'a sa ja kaa i ja kuun yutnu sa'a ja koteku ñayii ma yutnu iyo sasava nuu vivii nani paraíso ma nuu iyo maa Su'si ma”, ―‍kúu ya ká'an ya nuu sa ma. Sukan ni tatnuni Jesucristo ma ja tee Juan ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Esmirna ma =1’Kovaa iyo in ja va'a ja sa'a ro, vaa ñatuu játna ini ro te saxiko ro ja ka sa'a ñayii ka kuu nicolaítas ma tna'a ja saxiko tna ri ma. $<ANdaka'án sukan ni yo kuu ro kivi ni yo kutoo ña'a ro ma, te ndakani ndaka'vi ini, te ndasatniñu sukan ni yo sa'a ro xinañu'u ma. Vaa nú ña'a, te kenda yachi ri nuu iyo ro a, te nú ma ndakani ndaka'vi ini ro te ndakatanuu ña'a ro chi xtandiyo ri candileru ro a nuu iyo i ma. ~;u’Kovaa iyo jaku kuechi ro nuu ri, vaa ñatuu kútoo‑ka ña'a ro sukan ni kutoo ña'a ro onde xinañu'u ma. P:Te ndó'o néni ro, kovaa ja maa ri, te kánda ro, te masu kuíta ro. 69eJini ri ndaka ja sa'a ro a, sukan tnundo'o satniñu ro a te sukan kánda ro a, te sukan ñatuu játna ini ro ñayii ka sa'a ja u'vi ma, te sukan jitotnuni ro tee ka ka'an ja tee ni tetniñu ña'a Su'si ma ka kuu de, te ni jini ro ja masu inundija de ja sukan ka ka'an de ma, vaa ka xnda'vi ña'a de. G8 Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Éfeso ma: “Sa'a ká'an iya yinda'a ndi‑uja tiuxini ma iya jika me'ñu ndi‑uja candileru oro ma: L7 Cha'a kúu ja kúni ka'an ndi‑uja tiuxini yinda'a sa nda'a kua'a sa a, ji'in ndi‑uja candileru oro ja ni jini ni ma: Ndi‑uja tiuxini ma ka kuu ángel ka jito ñayii ka kandija Su'si ma, te ndi‑uja candileru ma ka kuu maa ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ndi‑in ndi‑in ñuu ma ―‍kúu ya ká'an ya.d6 CTee ni ndaka ja ni jini ni a ja kuu ñuu ñayivi a vitna, ji'in ja ko kuu kivi ki'in o ma. !5 =te maa sa kúu iya téku ma. Te maa sa, ni ka ja'ni ña'a ñayii ma, te ni ndateku sa ja koteku sa ni‑kani ni‑jika, te yinda'a sa ndakaa andeya ma. g4 ITe nuu ni jini sa ya ma, ni kotuu sa nuu ja'a ya ma kuenda tnu'u ja ni ji'i sa. Te ni sonee ya nda'a kua'a ya ma siki sa a, te ni ka'an ya: ―‍Máko koyu'u ni. Maa sa kúu xinañu'u ma, te maa sa kúu sandi'i‑nka ma, W3 )Te nda'a kua'a ya ma yinda'a ya uja tiuxini, te yu'u ya ma kée in yuchi kuiñi kúu espada, te nuu i ma ji'in yata i ma inuu xen‑xeen, te nuu ya ma kánda'a sukan kánda'a kandii ma ora ndíi vava'a ma. 82 kTe ja'a ya ma, ka ndaa i sukan kaa kaa nani bronce lilii ja yika ni ndee i nuu ñu'u i'ni ma. Te sukan nini'i kúu yu'u ndute nuu jika kua'a de ma, sukan nini'i ká'an ya ma. J1 Te xini ya ma ji'in ixi xini ya ma kuijin kuijin, sukan kuijin ixi ndikachi ma, xi sukan kuijin yu'va kúun ora kúvijin xeen ma. Te nduchinuu ya ma ka kanda'a sukan kánda'a ñu'u ndú'va ma. g0 I Te me'ñu ndi‑uja candileru ma ni jini sa ja núkuiñi maa ya, te kaa ya sukan kaa ya nuu ni kii ñayivi ya ñuu ñayivi ya. Ne'nu ya in sa'ma kani te kénda onde nuu ja'a ya ma, te nu'ni in sa'ma oro anchu pechu ya ma. /  Te ni konenuu sa ja kuni sa na in ká'an ji'in sa ma, te nuu ni konenuu sa ma, ni jini sa uja candileru nanimaa oro. . 9 Te ni ka'an: ―‍Maa sa kúu letra xinañu'u ma, te maa sa kúu letra sandi'i‑nka ma, te maa sa kúu iya iyo onde xinañu'u ma, te maa sa kúu iya koo onde sandi'i‑nka ma, vaa maa sa tátnuni nuu ndaka tu'u. Te tee ni in nuu libru ndaka ja nde'ya ni a, te tetniñu ni nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndi‑uja ñuu ka iyo ñuu Asia ma: ñuu Éfeso ma, ji'in ñuu Esmirna ma, ji'in ñuu Pérgamo ma, ji'in ñuu Tiatira ma, ji'in ñuu Sardis ma, ji'in ñuu Filadelfia ma, ji'in ñuu Laodicea ma ―‍kúu ká'an. H-   In kivi ndáchiñu'u o Iya Tátnuni ma, te yikuu sa ndáchiñu'u sa ya, te ni kenda Xtumani maa ya ma siki sa a, te ichi yata sa ma ni jiniso'o sa ja ni kuu yu'u sukan kúu yu'u in trompeta. , ) Saña, kúu sa Juan ma tee ka ketna'a ini ji'in ni ma, te ndó'o néni sa sukan ka ndo'o ka neni ni a, te kánda sa sukan ka kanda ni a ja maa Jesucristo ma. Te ja maa ya, te jin koo o nuu tatnuni ya ma. Iyo sa ñuu luluu nani Patmos ja iyo nuu ndute mar ma. Ni ki koo i ni ki xsia'a ña'a i ya'a, kuechi ja ni yo kaxtnu'u sa tnu'u Su'si a te ni yo ndaka'an sa sukan ni yo sa'a Jesucristo ma. + {Te ka'an Su'si Iya Tátnuni ma: “Maa sa kúu letra xinañu'u ma, te maa sa kúu letra sandi'i‑nka ma, te maa sa ni skeja'a ndaka ja iyo a, te maa sa sinu ndaka”, kúu ya ká'an ya. Te maa ya iyo vitna, te maa ya iyo onde xinañu'u ma, te maa ya ndii ma, te maa ya kúu iya kúu sa'a ndaka ma. Sukan ni jininuu Juan ma Jesucristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi ya * -Jin konde'ya ni ja ndenda ya nuu viko ma, te ndaka ñayii ma, jin kuni i sukan ndenda ya ma, onde ñayii ni ka ja'ni ya ma, jin kuni i. Te ndaka ñayii ka iyo ndaka ñuu ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, jin ndanda'yu i, kuechi ja sukan ni ndo'o ya ma. Saa vi, te sukan kó kuu. W) )Te ni sa'a ya ja ni ka nduu o rey, te ni ka nduu o sutu, sukan‑va'a jin kunukuechi o nuu Yuva ya Su'si ma. Te nuu maa ya koo jayiñu'u, vaa maa ya kúu iya tátnuni ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. =( uTe sukan tna na sa'a maa Jesucristo iya káxtnu'u ndaa ndaka sukan iyo ja ko kuu ma, iya ni ndateku xinañu'u ne'un ñayii ni ka ji'i ma, iya tátnuni nuu ndaka tee ka tatnuni ñuu teyu o a ja ka iyo de ñuu ñayivi a. Te maa ya kúu iya ni kutoo ña'a, te ni ndakate ya ndaka kuechi o ma ji'in niñi ya ma. ' !Juan ma kúu sa, te tée sa nuu ni ja ka kuu ni ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a ni ndi‑uja ñuu ka iyo ñuu Asia ma. Kúni sa ja maa Su'si ma, ja iyo ya ji'in ndi‑uja ja vii ja va'a ñu'u ini anua ya ma ja ka iyo nuu núkoo ya ma, te na sa'a ya ja jin koo vii jin koo va'a ni te jin koo mani ni, vaa maa ya iyo vitna, te suni maa ya iyo onde xinañu'u ma, te maa ya ndii ma. H&  Chukan kúu ja ñayii ká'vi tnu'u ndee nuu tutu ya'a ji'in ñayii niniso'o tnu'u ndee nuu tutu ya'a, ja vava'a kúu i nuna sa'a i ndaka sukan ká'an ma, vaa jini i sukan ká'an ja ko kuu ma. Te jâ ve kuyatni kivi a. Sukan ndákan‑tnu'u ñaña'a Juan ma ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ndi‑uja ñuu Asia ma !% =Te ni ndaka'an ni ndakachi de sukan ká'an tnu'u Su'si ma, te ni jini de sukan sa'a sukan kuu Jesucristo ma, te ndáka'an de ndaka sukan ni jini de ma. $ Maa Su'si ma ni wa'a tnu'u ya'a nuu Jesucristo ma, ja ndákaxtnu'u ya nuu o ja ka jinukuechi o nuu ya a, tna'a ja jin ko kuu ma, te masu jin kukuee‑ka. Te maa Su'si ma ni tetniñu ángel ya ma, sukan‑va'a kaxtnu'u i nuu Juan tee jinukuechi nuu ya ma. t#a:Te kóo ja vii ja va'a skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a nuu ndaka ni. Te sukan kó kuu.K":Suni ndaka ñayii ja ni ka xndoo i ja u'vi ja ka iyo i ñuu ya'a, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i. Te ñukuun kuiti ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ñayii ka jinukuechi nuu tee kúu César ma. \!1:Ndákan‑tnu'u ñaña'a sa ndaka tna'a o ka iyo ji'in ni a ja ni ka kandija i Cristo Jesús ma, ja jâ ni ka xndoo i ja u'vi ma. Suni ndaka tna'a o ka iyo ji'in sa ya'a, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i. 5 c:Nuu maa Yuva o Su'si ma na koo jayiñu'u ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. Sukan ka ndakan‑tnu'u ñaña'a de ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Filipos ma :Te maa Su'si o ma na taa ndaka nawa ka jiniñu'u ni, vaa maa ya chi neva'a ya ndaka ja kuu taa ya yo'o ja ka kandija o Cristo Jesús ma. 3_:Vaa ni ndani'i sa ndaka ja ni ka tetniñu ni ji'in ñani o Epafrodito ma, te vitna chi neva'a kua'a‑ka sa, te ñatuu nawa jiniñu'u‑ka sa, vaa ni ndani'i sa ja ni ka tetniñu ni ji'in de ma, tna'a ja vii ja va'a ni ka ndakua'a ni nuu Su'si ma, ja jáxiko asi ma, tna'a ja játna ini Su'si ma. X):Vaa masu ndúku sa ja na jin taa kua'a ni ja kuatniñu sa chi su'va ja kúni sa kúu ja jin sa'a kua'a‑ka ni ja va'a nuu Su'si ma, sukan‑va'a koo kua'a‑ka ja ni ka sa'a ni nuu Su'si ma, te ndataa ya. s_:Vaa suni nuu iyo sa ñuu Tesalónica ma, te suni in uu jichi ni ka tetniñu ni xu'un ja kuatniñu sa ma.  :Vaa kivi ni kenda sa ñuu Macedonia ma ja kua'an sa in‑ka ñuu ma ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te maa in‑ni ni ja ka iyo ni ñuu Filipos a ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, ka kuu ñayii ni ka chindee ña'a ndaka nawa jiniñu'u sa ma. eC:Kovaa va'a‑ni ni ka sa'a ni ja ni ka chindee ña'a ni, kivi ni ndo'o ni neni sa ma. Q: Ndaka kuu sa'a sa, vaa iyo maa Cristo ma ja chíndee chítuu ña'a ya. 1[: Te jini sa naxe kuu ja ko kunda'vi ko kukee o ma, te jini sa naxe kuu ja koneva'a o ndaka nawa jiniñu'u o ma. Jâ ni kutu'va sa ndaka naxe koteku sa ma, nú iyo kua'a ja kaa sa, xi ko kokon ko yichi sa, xi koneva'a kua'a‑ka sa sana nawa jiniñu'u sa ma, xi ja ñatuu nawa neva'a kuiti sa ma. (I: Kovaa masu ká'an sa sa'a kuechi ja iyo nawa jiniñu'u sa, vaa jâ ni kutu'va sa, te iyo sii ini sa, ndeva'a‑ni nú neva'a sa ja jiniñu'u sa ma xi ñatuu. hI: Kúsii ini xeen sa nuu iya tátnuni nuu o a, ja ndaka ni ni ka ndaka'án ña'a te ni ka tetniñu ni ja jiniñu'u sa ma. Vaa masu ja ni ka ndunaa ña'a ni kúu chi kuechi ja ñatuu ni kuu naxe jin tetniñu ni ma kúu. 1[: Te jin ko sa'a ni sukan ni kaxtnu'u sa ma, sukan ni tatnuni sa ma, sukan ni ka jiniso'o ni te ni ka jini ni ja ni yo sa'a sa ma. Te sukan jin ko sa'a ni, te maa Su'si iya sa'a ja jin koo mani o ma, koo ya ji'in ndaka ni a. Tna'a ja vii ja va'a ni ka ndakua'a ñayii ñuu Filipos ma nuu Su'si ma )K:Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, jin kani ini ni sukan ka kuu ñayii ka sa'a ja ndaa ndija ma, ji'in ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma, ji'in ñayii in‑ni ja ka jani ini i ma, ji'in ñayii ka ka'an vii ka ka'an mani ma, ji'in ñayii ka ka'an vii ka ka'an va'a ñayii ma ja jin kuu i ma, ji'in ñayii ka sa'a ndaka ja va'a ja sa'a ja jin koo jayiñu'u i ma, te sukan jin ko kuu tna ni. A{:Te maa Su'si ma na sa'a ja jin koo mani ndaka o, vaa maa ya chi vivii sa'a ya, te ûni masu kuu jaku'ni ini o naxe sa'a ya ja kuu jin ketna'a ini o te jin koo mani o ma. Te maa tnu'u mani yukan na ko koto va'a ini anua o a ji'in janitnuni o a, ja maa Cristo Jesús ma. Ndimaa ja vii ja va'a ma jín ku'un ini o 1:Masu nawa jin ko ndi ini ni, su'va jin kakan‑ta'vi xen‑xeen ni nuu Su'si ma nawa ka jiniñu'u ni ndaka jichi ka ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ma. :Na jin ndakuni ña'a ndaka ñayii ma ja ñayii ka sa'a ja vii ja va'a ka kuu ni, vaa Iya Tátnuni ma chi jâ iyo yatni ya ja ndii ya. yk:Ndimaa jín koo sii ini o nuu iya tátnuni nuu o a. In‑ka jichi ká'an sa ja jín koo sii ini o nuu ya. iK:Suni sukan jikan‑ta'vi tna sa nuu ni, ndijin ja ka ketna'a ini o a te konukuiñi va'a ni nuu Su'si o a, ja na chindee ni ña'a ya'a ja jin ketna'a‑ka ini ña, vaa ni ka chindee ña'a ña ni ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a. Te suni sukan tna ni yo sa'a ñani o Clemente ma, ji'in ndaka‑ka tee ni ka chindee tna'a ji'in sa ma. Te vaa ñani o a ji'in ku'va o a chi jâ ka yoxtnee ja ka nani de ma nuu tutu ka ndee ja ka nani ñayii jâ ni ka ndani'i ta'vi i ma. }:Te jikan‑ta'vi xeen sa nuu Evodia ma ji'in Síntique ma ja jin ketna'a ini ña sukan kúni iya tátnuni nuu o a. !  =:Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, vaa kútoo xeen ña'a sa te ñu'u xeen ini ña'a sa, vaa maa ni ka sa'a ja iyo sii ini xeen sa, te ja maa ni ma, te ni'i sa ja iyo ja skuta'vi ña'a Su'si ma. Chukan kúu ja jin konukuiñi va'a ni nuu Su'si Iya Tátnuni ma. r ]:Te maa ya ndasajaa yikikuñu o a, tna'a ja masu nde jiniñu'u a, te nduvii nduva'a i sukan kaa yikikuñu maa ya ma. Vaa ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te ndasajaa ya yikikuñu o a, vaa maa ya tátnuni nuu ndaka ja iyo a.T !:Kovaa yo'o chi masu ñuu ñayivi a jin koo o chi onde andivi ma iyo nuu jin koo o. Te suni ka ndetu o ja onde andivi ma ndii Jesucristo iya tátnuni nuu o a, iya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma. < q:Kovaa kenda kivi ja jin skenaa i maa i, vaa su'si i kúu ja ka ñu'u ini i ma, te jayiñu'u i ma kúu ja kan‑nuu ka ni'i i, vaa ndimaa ja iyo ñuu ñayivi a ka ñu'u ini i ma. Z -:Vaa jâ ka iyo kua'a xeen ñayii ja ñatuu ka sa'a ndaa i, sukan ni ka'an sa kua'a xeen jichi ma. Te vitna chi nda'yu sa, te ká'an sa ja masu ñayii ka kunimani nuu Cristo iya ni ji'i nuu krusi ma ka kuu i. :Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, jin sa'a ni sukan sa'a sa a, te jin konde'ya ni nde in ka sa'a sukan ka sa'a sa a. `9:Kovaa in ja ká'an sa kúu: tna'a ja ni ka jaku'ni ini o ma, te jín ko sa'a o sukan. :Sukan jín kani ini ndaka o ja ni ka kandija o Su'si ma. Nú nde ni sama‑ka jani ini ni, te sa'a na ndakaxtnu'u maa Su'si ma nuu ni. 5:Te nde'ya sa ja kenda sa nuu iyo ja kenda sa ma. Te ja maa Cristo Jesús ma, te kundee sa ni'i sa ja ni skuiso Su'si ma nuu ni ndakana ña'a ya ma. I : Ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, masu ja kúni sa ka'an sa nuu ni ja jâ ni kundee sa kúu, chi ña'a. Kovaa in ja sa'a sa kúu ja jâ ni xndoo sa ndaka ja ni yo sa'a sa onde xi'na‑ka nuu ñatuu kuni‑ka sa Cristo Jesús o a, te ja sa'a‑ka sa kúu tna'a ja chindee ña'a ja kenda sa nuu iyo Su'si ma. dA: Kovaa masu ja sa'a ká'an sa ya, te jâ ni kundee sa jâ ni ni'i sa ndaka kúu, chi su'va ja kúni sa kúu ja na chindee ña'a Su'si ma ja na kuu sa'a va'a sa'a ndija sa ndaka‑ka. Vaa ja kúni sa kúu ja ni'i sa ndaka ja ni skuiso maa Cristo Jesús ma ja skuta'vi ña'a ya ma, vaa sukan ni skuiso ya kivi ni ndani'i ña'a ya onde xinañu'u ma. I : sukan‑va'a ndateku sa kivi jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma. a;: Te ja kúni sa kúu ja koo sa ji'in Cristo o a te kuni sa sukan iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ja ni ndateku ya ma. Te kúni sa ja ndo'o neni tna sa sukan ni ndo'o ya ma, te kenda sa ja kûu sa sukan ni ji'i ya ma, *M: Te vitna ja ni ndatna'a sa ji'in Cristo o ya, te jini sa ja tnu'u ni tatnuni Moisés ma, masu ni chindee ña'a i ja ko sa'a sa ja va'a ja ndaa nuu Su'si ma. Kovaa vitna ja kukanu ini sa Cristo o a, te maa Su'si ma sa'a ja kuu sa'a sa ja va'a ja ndaa sukan kúni ya a, vaa kándija sa ya. #:Vaa ndaka ja ni yo sa'a, ni yo kuu sa ma, masu nde jiniñu'u i, te ja ni xndoo sa, vaa ndása'a sa kuenda ja sukan ka kuu mi'i ma, sukan ka kuu ndaka ja ni yo sa'a sa ma. Kovaa vitna ja ni jini sa Cristo Jesús ya, te suu ya tátnuni nuu sa a, te ja kútoo sa ya, chukan kúu ja ni xndoo sa ndaka ja masu nde jiniñu'u ma, te ja ndí ini sa kúu ja koo sa ji'in ya te jatna ini ya ja sa'a sa a. ~:Kovaa ndaka cha'a ja ni‑yu'u ni‑ini sa ni yo sa'a sa ma, masu nawa ni chindee ña'a i, vitna ja iyo sa ji'in Cristo o a. l}Q:Te ûni ni yo kuni sa ja ndaka ñayii ma jin ko kuu sukan kúu sa ma, te chukan kúu ja ni yo sondikin sa ñayii ka kandija Jesús ma. Te ûni ni yo kuni sa ja sa'a ndi'i sa'a tu'u sa sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma. |5:Vaa ni ka chitnuni ña'a i nuu una kii ja ni kâku sa ma, te tee ñuu Israel ma kúu sa, te sa'ya tata tee kúu Benjamín ma kúu sa, vaa sa'ya tata tee ñuu hebreo ma kúu sa, te ni yo ndikin sa ni yo sa'a sa sukan ni tatnuni Moisés ma, sukan ka sa'a tee ka kuu fariseo ma. D{:Vaa visi iyo ja kuu kukanu ini sa ja ka sa'a ñayii ma yikikuñu i ma, te nú na in jani ini ja kuu kukanu ini i ja ka chitnuni i yikikuñu i ma, te saña chi iyo ja kukanu ini‑ka sa. Iz :Vaa masu nde jiniñu'u ndaka chukan ja jin ko sa'a o, vaa yo'o ndija ka kuu ñayii ka yitnuni nuu Su'si ma, ndaka yo'o ja ni‑yu'u ni‑ini o ka jinukuechi o nuu Su'si ma te ka kusii ini o nuu Cristo Jesús ma. Vaa masu nde ka kukanu ini o ja ka chitnuni ñayii ma yikikuñu i ma sana kuu jin koo va'a o nuu Su'si ma. )yK:Jin koto va'a ni maa ni nuu tee ka kuu sukan ka kuu la‑ina ma, te masu ka kaxtnu'u ndaa de tnu'u Su'si ma, te ka kuni de ja jin chitnuni de yikikuñu ni ma. cx A:Te chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, jin koo sii ini ni nuu Iya Tátnuni ma. Vaa saña chi masu kuñaña sa ja suni maa i tée sa nuu tutu tetniñu sa nuu ni a, vaa cha'a kúu ja ka jiniñu'u ni. _w7:Vaa kuechi ja jinukuechi de nuu Cristo ma, vaa suu de táa ndaka nawa jiniñu'u sa ma, te suu de sa'a ndaka ja masu kuu jin sa'a ni ma, te chukan kúu ja ni iyo yika de ja vala ti'i‑nka, te kûu de nkuu ma. v:Ja maa Iya Tátnuni ma, te jin kuan‑ta'vi ni de, te jin koo sii ini xeen ni, te jin kutoo ni ndaka tee ka kuu sukan kúu de a. ;uo:Chukan kúu ja tetniñu yachi sa de ja na jaan de nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a jin ndakuni tna'a tuku ni ji'in de, te jin koo sii ini ni, sukan‑va'a máko kuxii‑ka ini sa. at;:Ja ndaa ndija kúu ja ni ku'u xeen de ja sani te kûu de nkuu, kovaa Su'si ma, ni kunda'vi ini ya de, te masu maa in‑ni de chi suni ni kunda'vi ini tna ña'a ya maa sa a, sukan‑va'a masu kuxii xeen‑ka ini sa. {so:Vaa kúni xeen de ja kuni ña'a de ndaka ndijin, vaa ni kuxii xeen ini de ja ni ka jiniso'o ni ja ni ku'u de ma. &rE:Kovaa jani ini sa ja jiniñu'u ja tetniñu tna sa ñani o Epafrodito a, tee ni ka tetniñu ni ja na kunukuechi de nuu sa nawa jiniñu'u sa ma, te ka chindee tna'a sa ji'in de ja ka kaxtnu'u sa tnu'u Su'si ma, visi ndimaa kúni tachi ma ja kanu‑ndee i, kovaa masu nde kundee i. bq=:Kovaa suni kúkanu ini sa nuu Iya Tátnuni ma ja kuu jaan yachi tna sa nuu ka iyo ni a. p:Chukan kúu ja nuna kuni sa naxe jin ka'an ñayii ka netniñu a naxe jin sa'a ña'a i, te tetniñu kunu sa de jaan de nuu ka iyo ni a. Io :Vaa ndaka ni, jâ ka jini ni sukan kúu Timoteo a, ji'in sukan jinukuechi de ji'in sa ja ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, te chíndee ña'a de kuenda tnu'u ja sayii sa kúu de. n:Vaa ndaka‑ka ñayii a chi ka ndi ini i ja jin kuu maa i, te ñatuu ka ndi ini i ja sukan kúni Cristo Jesús ma ja jin sa'a i ma. }ms:Vaa ñatuu na in‑ka ñayii ja jin ketna'a ini ji'in sa, ja ko ndi ini i sukan ndí ini ndija de ja jin kuu ni a. Jl :Ja maa Cristo Jesús iya tátnuni nuu o a, te kúni sa ja kuu tetniñu yachi sa Timoteo a jaan de nuu ka iyo ni a, sukan‑va'a saña tna, na kuni sa naxe ka iyo ni a, te koo sii ini sa. k-:Sukan jin koo sii ini maa ni, te koo sii ini tna sa ji'in ni. Ni tetniñu Pablo ma Timoteo ma ji'in Epafrodito ma ja jin koo de ñuu Filipos ma hjI:Te kúsii ini sa, te kúni sa ja jin koo sii ini ndaka ni ji'in sa, vaa visi na kûu sa ja jinukuechi sa nuu Su'si ma, sukan‑va'a jin kandija‑ka ni ya, te ndaka ja jin ndakua'a ni nuu Su'si ma, te kenda nuu maa ya ma. ci?:Jin kotnii va'a ni tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, ja sa'a ja jin koteku ni ma, sukan‑va'a kivi ndenda Cristo ma, te koo sii ini xeen sa ja masu saneé sañuu‑ni kúu ja kua'an vee sa ni satniñu sa nuu Su'si o a. Uh#:sukan‑va'a ñatuu nawa jin ndaxtekuechi ña'a ñayii ma. Te jín kava kuee ini o, sukan‑va'a jin ko kuu o sa'ya Su'si ma. Te ñatuu na ja u'vi jín ko sa'a o nani ka iyo o ñuu ñayivi a nuu ka iyo ñayii ka sa'a ja u'vi a, ja ñatuu ka kandija i Su'si ma. Jín ko kuu o sukan ka kuu tiuxini ma, ja ka ndu'va i ñuu ñayivi a. igK:Te jín sa'a o ndaka, kovaa máko jin ka'an tnu'u tna'a o, ni a jin ko skiti ini tna'a o, f+: Vaa sukan kúni maa Su'si ma, te maa ya kúu iya sa'a ja jin kani va'a ini o naxe jin sa'a o ma, te maa ya chindee ña'a ja kuu jin sa'a o ma. e: Chukan kúu ja ndijin ja ka kutoo tna'a o a, sukan ndimaa ka kandija ña'a ni ma, masu yika‑ni ja ora iyo sa ji'in maa ni ma chi su'va vitna ja iyo jika‑ka sa a, te jin kandija‑ka ni ja ká'an sa a, te jin koyu'u ni nasa yukan, te jin ko sa'a ni in ja ñatuu játna ini Su'si o a, vaa ka na'a ni ja iya ndakan kuenda nuu o kúu ya, te jin ko ndi ini ni naxe jin ndani'i ta'vi ni. d#: Te ndaka i ma jín ndaka'an jín ndakachi ja Jesucristo ma kúu iya tátnuni nuu ndaka o, sukan‑va'a kóo jayiñu'u nuu Yuva o Su'si ma. Bc}: Sukan‑va'a ndaka ja ka iyo andivi ma, ji'in ndaka ja ka iyo ñuu ñayivi a, ji'in ndaka ja ka iyo ichi chii ñu'ú a, jín konukuiñi jiti i nuu Jesús ma, te jín ndachiñu'u i ya. Hb : Te chukan kúu ja Su'si ma chi ni wa'a ya jayiñu'u xen‑xeen‑ka Cristo ma sana ndaka‑ka ñayii ma ji'in ndaka‑ka ángel ma, te ni xnani ya Cristo ma iya tátnuni nuu ndaka ja iyo a. a):Te nuu ni iyo ñayivi ya ma, te ni ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii ma, te ni ka ja'ni ña'a i onde nuu krusi ma, te masu nawa ni ka'an kuiti ya. `7:Vaa su'va ni xndoo ya ndaka ja neva'a ya ma, te ni kii ya ñuu ñayivi a, te ni jinukuechi ya nuu ñayii ñuu ñayivi a, kuenda tnu'u ja in ñayivi. p_Y:Vaa visi inuu‑ni kúu ya ji'in Su'si ma, kovaa masu nde ni ndiyo ini ya ja koo ya nuu iyo Su'si ma. I^ :Jin ko kani ini ni sukan ni yo jani ini Cristo Jesús ma. ]:Ñatuu nawa jin ko kani ini ni ja jin kuu maa‑ni ni chi su'va jin kani ini ni ja jin kuu ndaka‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. ^\5:Te ñatuu nawa jin ko sa'a ni ja jin ko kukueñu ini ni xi jin ko kuvixi ni chi su'va jin kani ini ni ja ka ndanuu‑ka ndaka‑ka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma sana maa ni ma, te vivii jin kuandetu ni nuu i. D[:te nú ndaka cha'a ka sa'a ni ma, te ka sa'a ni ja iyo sii ini xen‑xeen sa. Te in‑ni ja jin kani ini o, te jín kutoo tna'a o, te jín ketna'a ini o, te in‑ni ja jín ku'un ini o. \Z 3:Chukan kúu ja nú ni ka ndani'i ni in tnu'u kanu ini ni sa'a Cristo ma vaa kútoo ña'a ya ma, te nú ka kutoo tna'a ndija ni ma vaa jâ ni taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, te jin kundee ni jin ndaka'an‑mani nuu tna'a ni ma. Te nú ka iyo ni ji'in Xtumani Ndios iya sa'a ja jin ketna'a ini ni ma, te jin kunda'vi ini nuu tna'a ni ma, nY W:Vaa ka jini ni ja sukan ni ndo'o ni neni sa onde xi'na‑ka ma, ja kuechi ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a maa ya a, te suni ka jiniso'o ni ja onde vitna chi sukan‑ni yikuu sa ndo'o sa, te suni sukan jin ko kuu tna ni.Yika‑ni ja kúni sa kúu ja jin ko sa'a jin ko kuu ni sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, sukan‑va'a nú tnu ka'an o ja na jaan sa xi ña'a, kovaa kúni sa ja kuniso'o sa ja in‑ni ja ka jani ini ni, te ka nukuiñi va'a ni nuu Su'si ma, te vivii ka chindee tna'a ndaka ni, te ka kuu inuu ini ni, te ka satniñu xeen ni ja ka kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a ja ka kandija o a. rU _:Te nuna jaan tuku sa in‑ka jichi nuu ka iyo ni a chi jin koo sii ini xen‑xeen‑ka ni nuu Cristo ma. ^T 7:Te kuiti kúkanu ini sa ja sa'a ko kuu, te jini sa ja kuiti koo‑ka sa ji'in ni, sukan‑va'a chindee‑ka ña'a sa ja jin kukanu ini‑ka ni Su'si ma, te jin koo va'a‑ka ni nuu ya, te jin koo sii ini‑ka ni. AS :Kovaa ja jin koo va'a maa ni, te jiniñu'u ja koteku sa. R 7:Kovaa ndeva'a‑ni nde a ko kuu, iyo sa ja kuan‑ta'vi sa, vaa kúu ini sa ja no'o sa nuu iyo Cristo ma, chi ja va'a xen‑xeen‑ka maa sa ko kuu. tQ c:Kovaa nuna koteku‑ka sa chi ja va'a‑ka ko kuu, vaa kuu‑ka kunukuechi sa nuu Su'si ma, te ka'an‑ka sa tnu'u Su'si o ya, te jin ndukua'a‑ka o ja ka kuu o sa'ya Su'si ma. Te chukan kúu ja ñatuu jini sa naxe kani‑nka ini sa. P !:Vaa saña chi nú téku sa chi jinukuechi sa nuu Cristo ma, te nuna kûu sa chi jâ ni kundee sa kúu, vaa ndani'i ta'vi sa nuu Su'si ma. QO :Sukan ñu'u ini sa, te ndetu sa, te masu nawa kúkan‑nuu sa, vaa su'va kúkanu ini‑ka sa Su'si ma. Te visi na koteku sa xi na kûu sa, kovaa kuiti ja sukan ndo'o sa a chi koo jayiñu'u Cristo ma. .~}|{tzjyxwvuu#t4rrqBpmonmm!lekojpihgfewdcbbi`^^)\2ZYXWhUU4TCSSR/Q)OOcMLrK|JeIIHlGF%EDCBA@?}>I<;X:9s8a76G5m433K21N04/5.--,+*)b(!'q&%$$#W"o!!6 9sq+v[nOB %~k%.s__ Te ora yukan ni tnaa xen‑xeen, te jaku ñuu yukan ni kekaa. Te ja kuechi ja ni tnaa xeen ma, te ni ka ji'i uja mil ñayii ma, te ndaka‑ka i ma, ja kuechi ja ni ka yu'u xen‑xeen i ma, te ni ka ndachiñu'u i Su'si iyo andivi ma. ]^3 Te ni ka jiniso'o i ja ni ka'an nini'i onde andivi ma: ―‍Jin nda koo ni onde ya'a ―‍ni ka'an. Te in nuu viko ni ka nda koo de kuan nu koo de andivi ma, te ni ka jini ñayii ni ka yo kuni u'vi nuu de ma. ] Kovaa nuu uni kivi yo sava ma, te ni ndaxteku ña'a Su'si ma, te ni ka ndokuiñi de, te ni ka yu'u xeen ñayii ni ka jini i de ma. B\} Te ñayii ka iyo ñuu ñayivi ya, jin kutachi xeen i, te jin skuta'vi nuu tna'a i ja va'a xeen‑ka ka neva'a i ma, vaa kuechi ja jâ ni ka kundee i ja ni ka ji'i nduu tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma, tee ni ka yo xndo'o, ni ka yo xneni ñayii ma, ja ñatuu ni ka yo jatna ini i ja ni ka yo ka'an de ma. P[ Te ñayii ka iyo ndaka ñuu kuechi ma, ndaka jichi i ma, ndaka sa'an ka ka'an i ma, ndaka ñuu na'nu ma, jin kuni i ñunde'yu de ma uni kivi yo sava, te masu iyo ja kuu jin chu'u i ñunde'yu de ma. 6Ze Te ñunde'yu de ma, jin kavatuu i ichi ka jika ñayii ma ñuu ka'nu ma, ñuu nuu ni ka jata kaa i Iya Tátnuni ma, ja kuu i sukan kúu ñuu Sodoma ma ji'in ñuu Egipto ma. Y9 Nuna jinu jin kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma, te kiti kini kaa ma kiti nána nuu kunu nuu nee ma, kanaa ti ji'in de, te kundee ti nuu de, te ka'ni ti de. kXO Tee ya'a, ka neva'a de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja jin kasi de andivi ma, sukan‑va'a ma kuun‑ka savi ndaka kivi iyo ja jin kaxtnu'u de tnu'u Su'si ma, te ka iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu de ja jin sa'a de ja ndute ma te nduu de niñi, te kuu jin sa'a de ja jin kenda koo ndaka nuu kue'e jin ndo'o ja ka iyo nuu ñu'ú ya'a na saa jichi ka kuni maa de. #W? Nú na in kúni ja sa'a u'vi ña'a i, kee ñu'u i'ni yu'u de ma, te xnaa i ñayii kúni u'vi nuu de ma. Sa'a ndo'o ñayii nduku ja sa'a u'vi i tee ya'a. V  Te tee ka kuu testigu ma, ka kuu de uu tnu olivo ji'in uu candileru ma, ja ka nukuiñi i nuu iya tátnuni ñuu ñayivi ya. >Uu Te maa sa tetniñu uu tee ka kuu testigu ma, te kua'a sa tnu'u jin ka'an de ma, te mil ji'in uu cientu ji'in uni xiko (1260) kivi ja kúu i uni kuiya yo sava ma jin kaxtnu'u de nuu ñayii ma sukan jin ndo'o jin neni ñayii ma, te jin kone'nu de sa'ma ka ne'nu ñayii ka kuxii ini ma ―‍kúu ya ká'an ya. TT! Kovaa nuke'e veñu'u ma, máko chikua'a ni, vaa ni ka ndunda'a ñayii masu ka kandija Su'si ma. Te uu xiko uu (42) yoo jin sa'a ndeva'a i ñuu nuu ni ka iyo ñayii ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a i ma. yS m Sani te ni kunda'a sa in yutnu sukan kaa yutnu chikua'a o na saa kani ma, te ni ka'an i: ―‍Ndokuiñi ni, te chikua'a ni veñu'u Su'si a, ji'in altar nuu ka chiñu'u o Su'si ma, te ka'vi ni ñayii ka ndachiñu'u Su'si ma ini veñu'u ma. R+ Sani te ni ka'an ángel ma nuu sa: ―‍Jiniñu'u ja ndakaxtnu'u ni in‑ka jichi nuu ñayii ma ja jin ndo'o jin tna'a kua'a ñuu lilikin ma, ji'in ñuu na'nu ma, ji'in kua'a ñayii ndeva'a‑ni na sa'an ka ka'an i ma, ji'in tee ka tatnuni ma ―‍kúu i ká'an i.?Qw Te ni tnii sa libru yinda'a ángel ma, te ni jaa sa, te ini yu'u sa a ni jini vixi sa sukan vixi nduxi ma, kovaa nuu ni jinu ni jaa sa ma, te ini sa ma ni nuku'un uwa kuiti i. oPW Te ni jan tu'va sa ángel ma, te ni jikan sa libru ma, te ni ka'an ángel ma nuu sa: ―‍Tnii ni, te kaa ni, te sa'a i ja ku‑uwa ini ni ma, kovaa ini yu'u ni a chi kuni vixi ni sukan vixi nduxi ma ―‍kúu i ká'an i. wOg Sukan ni jiniso'o sa andivi ma, sani te ni ka'an tuku in‑ka jichi nuu sa, te ká'an: ―‍Kuán tna'a ni ángel núkuiñi nuu ndute mar ma ji'in nuu ñu'ú a, te ke'en ni libru nune ja yoxtnee i nuu nda'a ángel ma ―‍kúu ká'an. oNW Chi su'va nuna keja'a ángel ku‑uja ma tivi i trompeta ma, te ko kuu ndaka ja ni jani ini Su'si ma ja sa'a ya ma, ndaka sukan ni kaxtnu'u ya nuu tee ni ka yo jinukuechi nuu ya ma te ni ka yo ndaka'an de tnu'u ni yo wa'a ya ma. ,MQ Te ni skuiso i ja maa iya téku ni‑kani ni‑jika ma, iya ni sa'a andivi ma, ji'in nuu ñu'ú ya, ji'in ndute mar ma, ji'in ndaka ja iyo andivi ma, ji'in ndaka ja iyo nuu ndute ma, ji'in ndaka ja iyo nuu ñu'ú ya, te ni ka'an i ja jâ ni ndi'i kivi ma te ñatuu nawa jin kondetu‑ka o. L Te ángel ni jini sa ja núkuiñi i siki ndute mar ma ji'in siki ñu'ú ya, te ni ndone'e i nda'a i ichi andivi ma. K  Te nuu ni kuu yu'u ndi‑uja jichi sukan kána savi ma, te iyo sa ja tee sa ja ka ka'an i ma, kovaa ni jiniso'o sa in ja ká'an onde andivi ma: ―‍Kasi ni tutu a, te máko tee ni sukan ka ka'an ja ka kuu yu'u sukan kána savi ma ―‍kúu i ká'an i. J+ Te ni kayu'u nini'i i sukan kúu yu'u ndika'a ma ora ndónda ti ma, te nuu ni kayu'u i ma, ni kuu yu'u uja jichi sukan kúu ora kána savi ma. Iw Te yinda'a i in libru nune, te ni jani i ja'a i kua'a ma siki ndute mar ma, te ja'a i satni i ma siki nuu ñu'ú ya. iH M Te ni jini sa in‑ka tuku ángel iyo ndee iyo ndatnu i, ja ve nuu i onde andivi ma, te ñutuu i in viko, te xini i ma iyo in tikoya'nde, te nuu i ma sukan kaa kandii ma kaa, te ja'a i ma ka ndaa sukan kaa ñu'u ndú'va ma. PG Te suni ni ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i ndaka‑ka ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, ja ni ka yo ja'ni i ñayii ma, ji'in ja ni ka yo chi'i tasi tna'a i ma, ji'in ja ni ka yo kivi nduu i ji'in ñayii masu ni ka tnanda'a ji'in i ma, ji'in ja ni ka yo sakui'na i ma. Te chukan kúu ja jin ndo'o jin neni‑ka maa i.vFe Te ndaka‑ka ñayii ñatuu ni ka ji'i ja ni kenda tnundo'o ya'a ma, te ni ñatuu ni ka ndakani ni ka ndaka'vi ini i ja u'vi ni ka yo sa'a ni ka yo kuu i ma, te ni ñatuu ni ka xndoo i ja jin chiñu'u i tachi ma, te ni ñatuu ni ka xndoo i ja jin chiñu'u i tna'a ja masu Su'si ka kuu ma, tna'a ja ñatuu ka nde'ya ma, ni ñatuu ka jiniso'o ma, te ni ñatuu kuu jin kaka ma, tna'a ja ni ka sa'a i ji'in nda'a i ma ji'in oro ma ji'in plata ma ji'in bronce ma ji'in yuu ma ji'in yutnu ma. IE  Vaa tnu'u ndee tnu'u ndatnu caballu ma yinee yu'u ti ma ji'in su'ma ti ma, vaa su'ma ti ma, sukan kaa koo ma sukan ka iyo su'ma ti ma, te ka iyo xini koo ma, te ka sa'a ndeva'a ti ñayii ma. D Te ja kuechi ñu'u ndú'va ma ji'in ñu'ma ma ji'in azufre ma ja ke koo yu'u ti ma, te ni ka ji'i kua'a xeen ñayii ñuu ñayivi a. 'CG Te sa'a ni jininuu sa: Caballu ma ji'in tee ka yoso ti ma, te ka ne'nu de in ja nani coraza ja ka ndesi pechu de ma, te ûni ye'e ni'ni i kuenda tnu'u ja ndú'va ñu'u ma, ji'in sukan kaa yuu nani jacinto ma, ji'in sukan kaa azufre ma, sukan ka ndaa ja ka ne'nu de ja ka ndesi pechu de ma. Te xini caballu ma ka ndaa sukan ka ndaa xini ndika'a ma, te yu'u ti ma ka ke koo ñu'u ndú'va ji'in ñu'ma ji'in azufre. uBc Te ni jiniso'o sa na nde saa tee ka kuu soldado ka yoso caballu ma ka kuu, te uu cientu millón de ka kuu. A+ Te ni ka ndaji ndi‑kuun ángel ka iyo tu'va ja na kenda ora ma kivi ma yoo ma kuiya ma ja jin ka'ni i kua'a xeen ñayii ñuu ñayivi a. %@C Te ni ka'an nuu ángel ku‑iñu ma ángel yinda'a trompeta ma: ―‍Ndaji ndi‑kuun ángel ka nu'ni yu'u yute ka'nu nani Eufrates ma ―‍kúu ká'an. ?1 Te ángel ku‑iñu ma, ni tivi i trompeta ma, te ni jiniso'o sa ja ni ka'an me'ñu ndi‑kuun kiti ka iyo altar oro ma ja iyo nuu Su'si ma. _>7 Jâ ni ya'a in tnundo'o tnuneni ma, te ve koo‑ka uu‑ka tnundo'o tnuneni ma. B=} Te ángel sa'a ja u'vi ma ja tátnuni i nuu kunu nuu nee ma te suni suu i tátnuni tna nuu ti, te ja nani i ma kúu Abadón sa'an hebreo, te tnu'u yukan chi “Ja Xnaa” kúni ka'an. y<k Te su'ma ti ma sukan ka iyo su'ma tisu'ma ma ka iyo, te suni ka ndaa sukan ka ndaa garrocha ma, te ka iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu su'ma ti ma ja jin xndo'o jin xneni ti ñayii ma u'un yoo, ja ka kuu i ñayii ñatuu ni ka kandija Su'si ma. D; Te ka ne'nu ti in ja jasi ña'a, in ja nani coraza, te ndijin ti ma ka kuu nini'i yu'u sukan kúu ora ka jinu kua'a caballu ma ja ka ñu'u ti carreta kuan koo ti nuu ka kanaa ñayii ma. n:U Te nani ixi xini ti ma sukan kaa ixi ña'a ma, te nu'u ti ma ka ndaa sukan ka ndaa nu'u ndika'a ma. d9A Te tika langosta ma, sukan ka ndaa caballu ja ka iyo tu'va ti ja jin koo ti nuu jin kanaa ñayii ma, sukan ka ndaa ti. Te xini ti ma ka yoxtnee kuenda tnu'u ja corona oro, te nuu ti ma ka ndaa sukan kaa nuu ñayii ma. )8K Te kivi yukan jin kuu ini ñayii ma ja jin kûu i, kovaa masu kuu jin kûu i, te nawa kuu vaa ûni jâ ni ka ji'i i ka jini i, kovaa masu kuu jin kûu‑ka i. a7; Te ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin ka'ni ti ñayii ma chi yika‑ni ja jin xndo'o jin xneni ti i u'un yoo. Te ja ka ndo'o ka neni i ma kúu sukan kúu ora túu ña'a in tisu'ma ma, ja jatu xen‑xeen nuu túu ti ma. ]63 Te ni jiña'a ya ja másu ko jin sa'a ndeva'a ti yi'i kuii ma, ni a yutnu kui'i ka iyo nuu ñu'ú ya chi yika‑ni ja ñayii ñatuu na sellu Su'si ma ndenee tnee i ma. Te ñayii yukan kuu jin sa'a ndeva'a ti i. K5 Te ne'un ñu'ma ma ni kana koo tika langosta, te kuan koo ti ni‑ka'nu ñuu ñayivi ma, te ni wa'a ya tnu'u ja jin sa'a ti sukan ka sa'a tisu'ma ka iyo ñuu ñayivi a ora ka tuu ti ñayii ma. T4! Te ni ndakune tiuxini ma nuu nee nuu kunu ma, te ni kana ñu'ma sukan kána ñu'ma in jitnu ka'nu ka'nu. Te ni ndesi nuu kandii ma ji'in nuu kajin yi'i ma, ja kuechi ñu'ma ni kana nuu nee nuu kunu ma. ,3 S Te ángel ku‑u'un ma, ni tivi i trompeta ma, te ni jini sa ja ni jinkava in tiuxini ichi andivi ma onde nuu ñu'ú ma. Te ni wa'a ya ndakaa nuu nee nuu kunu ma. =2s Te ni jini sa in ángel ma ja ndáva i sasava andivi ma, te ni jiniso'o sa ja káyu'u i ká'an i: ―‍¡Ay! ¡Ay! ¡Ay! ¡Nda'vi maa ñayii ni ka kendoo ñuu ñayivi a, ja kuechi ja sani te jin tivi‑ka ángel ma uni‑ka trompeta ma, te jin ndo'o jin neni maa ñayii ma! ―‍kúu i ká'an i. 1 Te ángel ku‑kuun ma, ni tivi i trompeta ma, te ni tnakue'e jâ yatni sava nuu kandii ma, ji'in jâ yatni sava nuu yoo ma, ji'in jâ yatni sava tiuxini ka iyo andivi ma, te chukan kúu ja ni kunee jaku nuu kandii ma, ji'in jaku nuu yoo ma, ji'in jaku tiuxini ma, te chukan kúu ja ñatuu ni ndii jaku ora nduu ma, te ñatuu ni ka xtnuu yoo ma ji'in tiuxini ma jaku ora jakuaa ma. U0# Te ja nani tiuxini ma kúu Ja Uwa Uwa. Te jâ yatni sava ndute iyo ñuu ñayivi a ni ndu‑uwa. Te kua'a xeen ñayii, ni ka ji'i i ja kuechi ja ni ndu‑uwa ndute ma te ñatuu ni kuu jin ko'o‑ka i de. c/? Te ángel ku‑uni ma, ni tivi i trompeta ma, te ni kun‑kava in tiuxini ka'nu andivi ma, te kánda'a kánda'a‑nka sukan káyu iti suja ma, te ni kun‑kava siki kua'a xeen yute ma, ji'in nuu ka too ndute ma. i.K Te ni ka ji'i jâ yatni sava kiti ka ñu'u nuu ndute ma. Te jâ yatni sava barcu ma ni ka naa. -3Te ángel ku‑uu ma, ni tivi i trompeta ma, te sukan in yuku ka'nu káyu ni kêe nuu ndute mar ma, te jâ yatni sava ndute ma ni nduu niñi. ,Ángel xinañu'u ma, ni tivi i trompeta ma, te ni kuun ñiñi ji'in ñu'u i'ni sakanuu ji'in niñi vee ichi ñuu ñayivi a. Te jâ yatni sava nuu ñu'ú ya ni kayu. Te jâ yatni sava yutnu kui'i ka iyo nuu ñu'ú ya ni ka kayu, te ndaka yi'i kuii ma ni ka kayu. ^+5Te ndi‑uja ángel ka yinda'a trompeta ma, ni ka satu'va i ja jin tivi i tnu. {*oTe ángel ma, ni ke'en i nuu ni ñu'u ja jáxiko asi ma, te ni xchitu i ñu'u ndú'va yoso siki altar ma, te ni skana i vee nuu ñu'ú a, te ni kuu yu'u sukan kána savi ma, te ni jandute, te ni tnaa xen‑xeen. Nuu ni ka tivi i trompeta ma )%Te ángel ma, ni tnaa, ni tnaa i ja jáxiko asi ma ji'in ja ka ndakuan‑ta'vi ñayii ma ora ka jikan‑ta'vi i nuu ya ma, ja ka kuu i ñayii ñatuu na ja u'vi ka sa'a‑ka ma. Te ñu'ma kána ma kénda nuu iyo ya ma. Te sa'a ka ndachiñu'u ka ndachiñu'u‑nka i ya. ( Te ni kenda in‑ka ángel, te ni jinkuiñi i ichi nuu altar ma, te yinda'a i in nuu ñu'u ja jáxiko asi, te ni kunda'a kua'a‑ka i ja jáxiko asi ma, te ni ndaxtnatna'a i ji'in ja ka ndakuan‑ta'vi ndaka ñayii ma ora ka jikan‑ta'vi i nuu ya ma, ja ka kuu i ñayii ñatuu na ja u'vi ka sa'a‑ka ma, te ni chiso i siki altar oro ma ja iyo ichi nuu nde'ya ya nuu núkoo ya ma. n'UTe ni jini sa uja ángel ka nukuiñi nuu iyo Su'si ma, te ni ka kunda'a ndi‑uja i in in trompeta. b& ?Te nuu ni ndakune ya sellu ku‑uja ma, te ni kuu nañii kuiti andivi ma sukan sava ora. B%}Vaa maa Jesús iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, iyo ya nuu núkoo Su'si ma ja tátnuni ya ma, te ko koto ña'a ya, sukan kúu tee jito ndikachi de ma, te skaka ña'a ya ichi nuu ka too ndute sa'a ja koteku o ma, te maa Su'si ma ndasavii ndaka ndute nuu ñayii ni ka yo nda'yu ma ―‍kúu de ká'an de.t$aTe ni masu jin ko kokon jin ko yichi‑ka i, te ma kani‑ka ña'a kandii ma, ni ma jin ku‑i'ni‑ka i. V#%Chukan kúu ja ka iyo yatni i nuu núkoo Su'si o a, te ka jinukuechi i nduu ñuu veñu'u ya a, te iya núkoo ja tátnuni ya ma, ndasa'a ka'nu‑ka ya ve'e ya ma, te ndachisa'vi ya i, te maa ya ko koto i. T"!Te jiña'a sa: ―‍Maa ni jini, vi Señor ―‍kúu sa jiña'a sa. Te maa de ni ndakone'e: ―‍Ñayii ya'a ni ka nde koo ñuu ñayivi a ja ni ka ndo'o, ni ka neni i ja kuechi ja ka ndikin i Su'si o a. Te ni ka ndakate i sa'ma i a, te ni ka ndasa'a kuijin kuijin i ji'in niñi Jesús iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. >!u Sani te in tee nija'nu ma, ni jikan‑tnu'u de nuu sa: ―‍Ñayii ka ne'nu sa'ma kuijin kuijin a, ¿na in ka kuu i, te ndenu ve koo i, jani ini ni? ―‍kúu de ká'an de.   Te ka ka'an i:Sukan kó kuu. Ja vii ja va'a ma, ji'in jayiñu'u ma, ji'in tnu'u ndichi ma, ji'in ndaka ja ka ndakuan‑ta'vi i nuu ya ma, ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma,
na koo nuu Su'si a ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu, ka kuu i ka ka'an i. 3 Te ndaka ángel ma, ni ka ndakonduu i ka nukuiñi i yatni ichi nuu Su'si ma nuu núkoo ya ma, ji'in nuu ka iyo tee nija'nu ma, ji'in ndi‑kuun kiti ka teku ma. Te ni ka jinkoo jiti i, te ni ka jakindeyi i onde nuu ñu'ú ma nuu núkoo Su'si ma, te ka ndachiñu'u i ya. @y Te ka kayu'u i ka ka'an i:Maa Su'si iya núkoo nuu tátnuni ya a ji'in Jesús iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma ni ka sa'a ja ni ka ndani'i ta'vi o a, ‍ka kuu i ka ka'an i. }s Ni jinu sukan ma, te ni yo nde'ya sa, te ni jini sa kua'a xen‑xeen ñayii ndaka ñuu na'nu ma, ndaka jichi ñayii ma, ndaka ñuu kuechi ma, ndaka sa'an ka ka'an i ma. Ûni masu kuu ka'vi o i, te ka iyo yatni i ichi nuu iyo Su'si ma nuu núkoo ya ma, te iyo Jesús iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, te ka ne'nu i sa'ma kuijin kuijin, te ka yinda'a i nda'a ñuu. lQTe tna'a tee kúu Zabulón ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu José ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Benjamín ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Kua'a xen‑xeen ñayii ka ne'nu sa'ma kuijin kuijin ma 0YTe tna'a tee kúu Simeón ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Leví ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Isacar ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. 2]Te tna'a tee kúu Aser ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Neftalí ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Manasés ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. ,QTe tna'a tee kúu Judá ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Rubén ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. Te tna'a tee kúu Gad ma, uxi uu mil (12,000) i jin ko kuu ñayii jin kondenee sellu Su'si ma. +OTe ni jiniso'o sa ja cientu uu xiko kuun mil (144,000) ñayii iyo ja jin kondenee sellu Su'si ma tnee i ma, ndaka jichi ñayii ka kuu sa'ya tata Israel ma. q[Te jiña'a i: ―‍Má jin sa'a‑ni ro ja u'vi nuu ñu'ú a, ji'in ja ñu'u nuu ndute mar ma, ji'in siki yutnu ka nukoo a, onde nú ni kuu ni ka tenee ri sellu Su'si ma tnee ñayii ka jinukuechi nuu ya ma ―‍kúu i jiña'a i. +Te suni ni jini sa in‑ka ángel ja ni kee i vee i ichi nuu kána kandii ma, te yinda'a i sellu Su'si téku ma, te káyu'u i kána i ndi‑kuun ángel ni ka ni'i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma ja jin xndo'o jin xneni i ja iyo nuu ñu'ú ya, ji'in ja ñu'u nuu ndute mar ma. o YTe ni jinu sukan ma, te ni jini sa kuun ángel ka nukuiñi ndi‑kuun lado nuu ñu'ú ya, te ka sunkani i kajin yi'i ma ja ma ki'i‑ka i ni‑ka'nu nuu ñu'ú ya, ni a nuu ndute mar ma, ni a siki ni‑in yutnu kui'i ka nukoo ma.  vaa jâ ni kenda kivi ka'nu xeen ja xndo'o xneni ña'a ya, te ¿na in kuu konukuiñi nuu ya a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i.iKTe ka jiña'a i yuku ma ji'in toto ma: ―‍Jin kun‑kava siki ri a, te jin chu'u ña'a ro, sukan‑va'a ma kuni ña'a iya núkoo ja tátnuni ya ma, te máko xndo'o xneni ña'a Jesús iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, V%Te ndaka tee ka kuu nija'nu ñuu teyu ma, ji'in tee ka ndanuu‑ka ma, ji'in tee ka kuxiku ma, ji'in tee ka tátnuni nuu soldado ma, ji'in ndaka tee ka neva'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, ji'in ndaka ñayii ka jinukuechi ma, ji'in ndaka ñayii masu ka jinukuechi i ma, ni ka chu'u i ne'un toto ma ji'in ini yavi ka iyo chii toto ma. 7Te andivi ma ni ndatuu sukan kaa tutu ni ndatuu ma, te ndaka yuku ma ji'in ndaka vala ñu'ú ka iyo nuu ndute mar ma, ni ka ndasama nuu ka iyo i ma. ! Te tiuxini ma ni ka kun‑kava nuu ñu'ú a, sukan kúu tnu higo ma ja nuu yi'i xeen kajin ma te ka kun‑kava higo tnu ma nuu ñu'ú ma. :m Te nuu ni ndakune ya sellu ku‑iñu ma, te nde'ya sa, te ni jini sa sukan ni tnaa xen‑xeen ma. Te kandii ma ni ndutnuu kuiti, te yoo ma ni ndukua'a sukan kaa niñi ma.  Te ni wa'a ya sa'ma kuijin kuijin ja jin kone'nu i, te jiña'a ya: ―‍Jin kondetu‑ka ni jaku‑ka kivi, te onde jin kûu ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma, sukan ni ka yo jinukuechi maa ni ma, ñayii ka iyo ja jin kûu‑ka i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. r ] Te ka kayu'u i ka ka'an i: ―‍Iya Tátnuni iya sa'a ja va'a ja ndija, ¿na ndende kii sana ndakan ni kuenda nuu ñayii ka iyo ñuu ñayivi ma, ja ni ka jati i niñi sa ma, te ndaxndo'o ndaxneni ni i? ―‍ka kuu i ka jiña'a i.  % Te nuu ni ndakune ya sellu ku‑u'un ma, te ni jini sa ja ichi chii altar nuu ka chiñu'u i ya ma ka iyo anua ñayii ni ka ji'i ja kuechi ja ni ka yo kaxtnu'u i tnu'u Su'si ma, ji'in kuechi ja ka nukuiñi va'a i nuu Su'si ma te ni ka yo sa'a i sukan kúni ya ma. S Te ni yo nde'ya sa, te ni jini sa in caballu kuaan. Te tee yoso ti ma, nani de Tee Ka'ni Ñayii, te Andeya ma, ndikin i de. Te ni wa'a ya tnu'u ja tatnuni de nuu in jichi ñayii ñuu ñayivi a, te ka'ni de i ji'in yuchi kuiñi kúu espada ma, te jaku i jin kûu ja jin ko kokon jin ko yichi i ma, te jaku‑ka i ma jin kûu ja kue'e xeen kenda ma, te jaku‑ka i ma jin kûu ja jin kaa ña'a kiti xeen ka iyo yuku ma, kovaa uni‑ka jichi i ma, ña'a.  )Te nuu ni ndakune ya sellu ku‑kuun ma, te ni jiniso'o sa ja ni ka'an kiti ku‑kuun ma kiti téku ma: ―‍¡Ne'e ni, te konde'ya ni! & ETe ni jiniso'o sa ja ká'an me'ñu ndi‑kuun kiti ka teku ma, te sa'a ká'an: ―‍In‑ni kilo triu ma xi uni‑ni kilo cebada ma ni'i ñayii ma ji'in xu'un ni ke'en ya'vi i ja ni satniñu i in kii ma, kovaa masu sukan ko kuu ji'in aceite ma ji'in ndute uva ma. ―‍Sa'a ká'an. }Te nuu ni ndakune ya sellu ku‑uni ma, te ni jiniso'o sa ja ká'an kiti ku‑uni kiti téku ma: ―‍¡Ne'e ni, te konde'ya ni! Te ni yo nde'ya sa, te ni jini sa in caballu tnuu. Te tee yoso ti ma, yinda'a de in ja chikua'a de ndatniñu ma. STe ni jini sa ja ni kee in caballu kua'a kua'a. Te tee yoso ti ma, ni ni'i de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja na skanaa de ñayii ma te jin ka'ni tna'a i. Te ni kunda'a de in yuchi kuiñi kúu espada. Te nuu ni ndakune ya sellu ku‑uu ma, te ni jiniso'o sa ja ká'an kiti ku‑uu kiti téku ma: ―‍¡Ne'e ni, te konde'ya ni! &ETe ni yo nde'ya sa, te ni jini sa in caballu kuijin. Te tee yoso ti ma, yinda'a de in kuji, te ni ni'i de in corona, te ni kee de ja kanaa de te kundee de. m UTe ni jini sa, nuu ni ndakune iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma in sellu xinañu'u ma, te ni jiniso'o sa ja ká'an in kiti téku ma: ―‍¡Ne'e ni, te konde'ya ni! Te sukan kúu ora kána savi ma, sukan nini'i kúu yu'u ti. ETe ndi‑kuun kiti ka teku ma, ka ka'an ti: ―‍¡Sukan kó kuu! Te ndi‑oko kuun tee nija'nu ma, ni ka jinkoo jiti de, te ka ndachiñu'u de iya téku ni‑kani ni‑jika ma.gG Te ni jiniso'o sa ja ka ka'an ndaka ja ka iyo andivi ma, ji'in ndaka ja ka iyo nuu ñu'ú a, ji'in ja ka iyo ichi chii ñu'ú a, ji'in ja ka ñu'u nuu ndute mar ma:Nuu iya núkoo ja tátnuni ya ma, ji'in nuu iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma,
kóo jayiñu'u ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ni‑kani ni‑jika, ‍ka kuu i ka ka'an i. } Te sa'a ka kayu'u i ka jita i:Iya kúu sukan kúu in ndikachi jaa ma, iya ni ka ja'ni i ma, téku ya, te iyo tu'va ya ja keja'a ya tatnuni ya,
te ni'i ya ndaka ja va'a ma, ji'in ndaka tnu'u ndichi ma, ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, ji'in ndaka jayiñu'u ma, ji'in ndaka ja jin ndaka'an jin ndakachi o nuu ya ma ja ka jita o ma. Sa'a ka jita ka jita‑nka i. } Te ni yo nde'ya sa, te ni jiniso'o sa ja ka ka'an kua'a ángel ni ka ndakonduu nuu núkoo ya ma, ji'in ja ka ka'an kuun kiti ka teku ka iyo ma, ji'in ja ka ka'an tee nija'nu ma, te ûni kua'a xen‑xeen i ka kuu ja ûni masu kundee o ka'vi o. 2] Te ni sa'a ni ja ni ka nduu sa ñayii ka ndanuu te ni ka nduu sa sutu ja jin kunukuechi sa nuu Su'si ma, te jin tatnuni sa ñuu ñayivi jaa ma ka kuu de ka jiña'a de. ~ Te ka jita de in yaa jaa nuu ya, ja ká'an:Maa ni iyo ja kuu tnii ni tutu a te ndakana ni sellu ka ndenee a,
vaa maa in‑ni ni ni ji'i ja kuechi ka ndiso sa ma, te ji'in niñi maa ni ma ni ndakuaan ña'a ni,
ja ka iyo sa ndaka ñuu ma, ja ka ka'an sa ndaka sa'an ma, ja ka iyo sa ndaka ñuu kuechi ma ji'in ñuu na'nu ma,
ja ni ka nduu sa sa'ya Su'si ma. s}_Te nuu ni tnii ya ma, ndi‑kuun kiti ka teku ma ji'in ndi‑oko kuun tee nija'nu ma, ni ka jinkoo jiti de ji'in ti nuu Jesucristo ma iya ni ndo'o sukan ka sa'a i ji'in ndikachi jaa ma, te ndaka de ka yinda'a yutnu nani arpa ma yutnu tée o yaa ma, ji'in nuu ka ñu'u ja ka jaxiko asi ma, te ndimaa oro ka kuu i, te kuenda tnu'u ja ndaka cha'a ka kuu ndaka ja vii ja va'a ka ndakuan‑ta'vi o nuu Su'si ma ora ka jikan‑ta'vi o ma, ja ka kuu o ñayii ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma. v|eTe ni jan tu'va ya nuu núkoo Su'si ma ja yinda'a ya tutu ma ji'in nda'a kua'a ya ma, te ni tnii Jesús ma. <{qTe ni yo nde'ya sa, te ni jini sa ja sasava nuu núkoo ya ma, ji'in sasava nuu ka iyo kuun kiti ka teku ma, ji'in sasava nuu ka iyo tee nija'nu ma, núkuiñi in iya kúu sukan kúu in ndikachi jaa. Te visi na'a ti ja jâ ni ka ja'ni i ti te ni ka ndakua'a i ti nuu Su'si ma, kovaa téku ti. Te ka iyo uja ndiki ti ji'in uja nduchinuu ti, te ndi‑uja nduchinuu ti ma ka kuu ndi‑uja ja vii ja va'a ñu'u ini Su'si ma ja ni tetniñu ya ñuu ñayivi a. Te iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ni jini sa ma kúu maa Jesucristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a. zTe in tee nija'nu ma ká'an: ―‍Má konda'yu‑ka ni, vaa ya'a iyo iya iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu sukan kúu in ndika'a ma, iya ni kee ne'un sa'ya tata tee ni yo nani Judá ma, vaa suni ne'un yukan ni kee David ma, te ne'un sa'ya tata David ma ni kee ya ma, te maa ya ni kundee te iyo ya ja ndakana ya ndi‑uja sellu ma te ndatnana tutu ñutuu ma ―‍kúu de ká'an de. ry]Te nda'yu xeen sa, vaa ñatuu ni ka ndani'i i na in iyo ja kuu ndakana i tutu ma, sukan‑va'a ka'vi i. mxSTe ni‑in i iyo ja kuu ndakune i, vaa ni a in ja iyo ichi andivi ma, vaa ni a in ja iyo ichi nuu ñu'ú a, vaa ni a in ja iyo ichi chii ñu'ú a ñatuu ni kuu ndakana i tutu ñutuu ma, sukan‑va'a konde'ya i ja ka'vi i. owWTe ni jini sa in ángel neva'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu, te káyu'u nini'i i ká'an i: ―‍¿Na in kúu ja kaa ja iyo i ja kuu ndakana i sellu ka ndenee va'a tutu ñutuu ma, sukan‑va'a ndatnana tutu ma? ―‍kúu i ká'an i. 1v ]Te ni jini sa ja nda'a kua'a iya núkoo ma yinda'a ya in tutu kani te ndee tnu'u Su'si ma ichi nuu i ma ichi yata i ma, te ni nukun‑tuu i, te ka ndenee uja sellu ya. 2u] Iya Tátnuni, maa in‑ni ni iyo ja ni'i ni ja vii ja va'a ji'in jayiñu'u jin ndataa sa ma,
vaa ndákunitnuni sa ja maa in‑ni ni iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu,
vaa maa in‑ni ni ni sa'a ndaka ja iyo a, te ja kúu ini maa ni, te ni ka kuva'a i, te ka iyo i, ka kuu de ka jiña'a de.ltQ te oko kuun tee nija'nu ma, ka jinkoo jiti de nuu iya núkoo ma, te ka chiñu'u de ya, vaa téku ya ni‑kani ni‑jika. Te ka kune'e de corona de ma nuu núkoo ya ma, te sa'a ka jiña'a de ya ja ka ndachiñu'u de ya ma: sw Te ndaka ora ka ndachiñu'u ti ji'in ka ndakuan‑ta'vi ti nuu iya núkoo ma, iya téku ni‑kani ni‑jika ma, orWTe ndi‑kuun kiti ka teku ma, te ndi‑in ndi‑in ti ka ndenee iñu ndijin, te ichi yata ndijin ti ma ji'in ichi chii ndijin ti ma ka ndenee nduchinuu ti, te nduu ñuu ka ka'an ka ka'an‑ni ti:Iya ii, iya ii, iya ii kúu Su'si Iya Tátnuni ma, iya kúu sa'a ndaka ma,
iya ni iyo ma, iya iyo vitna a, iya iyo ja kii ya ma, ka kuu ti ka ka'an ti. Zq-Kiti xinañu'u ma sukan kaa in ndika'a kaa ti, te kiti ku‑uu ma sukan kaa in xndiki jaa, te nuu kiti ku‑uni ma sukan kaa nuu in tee kaa, te kiti ku‑kuun ma sukan kaa in ya'a tioko kaa ti, te ndáva ti. {poTe ichi nuu nde'ya ya ja núkoo ya ma iyo in sukan kaa nuu ñu'u ndute mar ma, te ndii ni'ni i sukan kaa vidriu ma, te yatni nuu núkoo ya ma ni ka ndakonduu ña'a kuun kiti ka teku, te ichi nuu ti ma ichi yata ti ma ka ndenee nduchinuu ti. ro]Te nuu núkoo ya ma jándute, te kúu sukan kúu ora kána savi ma, te ka kuu yu'u. Te ichi nuu nde'ya ya ja núkoo ya ma, te ka kanda'a ka kanda'a‑nka uja nuu ka ndu'va ñu'u, ja ka kuu i uja ja vii ja va'a ñu'u ini anua ya ma. 8niTe suni ni ka ndakonduu ña'a oko kuun nuu kuu kunukoo o ma, te yukan ka nukoo oko kuun tee nija'nu, te ka ne'nu de sa'ma kuijin kuijin, te ka yoxtnee corona oro xini de ma. ;moTe vivii kaa ya sukan vivii kaa in yuu nani jaspe ji'in yuu nani cornalina ma, te vivii kaa in tikoya'nde ni ndakonduu nuu núkoo ya ma, te kaa sukan kaa yuu nani esmeralda ma. l5Te maa ora yukan‑ni ni ndunda'a ña'a maa Xtumani Ndios ma, te ni jini sa in nuu núkoo Iya Tátnuni ma ja iyo onde andivi ma, te núkoo ya. 1k ]Nuu ni jinu ma, te ni yo nde'ya sa, te ni jini sa in ye'e nune onde andivi ma. Ja ni jiniso'o sa xinañu'u ma, ja kúu yu'u sukan kúu yu'u trompeta ma, ni ka'an nuu sa in‑ka jichi: ―‍Ki kaa ni ya'a, te kaxtnu'u sa ja jin ko kuu, nuna jinu jin ko kuu ja ka yikuu a ―‍kúu ya ká'an ya. 2j]’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni ja ká'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma.” ―‍Sa'a ni ka'an ya.Qi’Nú na in kundee ja sa'a i ja va'a ma, te kua'a ri tnu'u ja kunukoo i ji'in ri nuu tatnuni ri ma, sukan tna ni kundee ri ma, te ni jinkoo ri ji'in Yuva ri ma nuu núkoo ya ja tátnuni ya ma. ?hw’Ndakonde'ya, vaa iyo ri ye'e a, te kána ri. Na in jiniso'o ja ká'an ri ma te ndakune i ye'e i ma, te kivi ri nuu iyo i ma, te kuxini ri ji'in i, te maa i kuxini ji'in ri. >guVaa ru'u ya chi ndáka'an‑so'o ri nuu ñayii kútoo ri ma na kuechi sa'a i ma, te xndo'o xneni ri i. Chukan kúu ja, va'a‑ka ja ndakani ndaka'vi ini ro te ndakatanuu ña'a ro. ifKChukan kúu ja ndáka'an‑so'o ri nuu ro ja kuaan ro nuu ri oro ni nduu nanimaa ni sa'a ñu'u i'ni ma, sukan‑va'a nduxiku ndija ro, te kuaan tna ro sa'ma kuijin kuijin, te kone'nu ro, sukan‑va'a ma kukan‑nuu ro ja jin kuni ñayii ja iyo vichi ro a. Tnaa coliriu nduchinuu ro a, sukan‑va'a ndundijin nuu ro a, te kuni ro nde ichi kua'an ro a. keOVaa ká'an ro: Ru'u ya chi kúxiku ri, te ni kuxiku‑ni maa ri, te ñatuu nawa jiniñu'u‑ka ri, ká'an ro. Te masu jini ro ja masu iyo sii ini ro, su'va kunda'vi ro, te kuaa ro, te iyo vichi ro, te ni masu ja kuu kúu ro. dKovaa ni a vijin ro, ni a i'ni ro a. Yika‑ni ja vivi'i‑ni yi vixi ro, te chukan kúu ja kúkini ini ña'a ri ja sukan kúu ro a. Ic Ru'u ya chi jini ri ja sa'a ja kuu ro a, ja nunuu‑ni iyo ro ichi ri a, te nunuu ma iyo ro in‑ka ichi ma, te ni masu vijin ro, ni masu i'ni ro. ¡Naka va'a‑ka, nute vijin ro xi i'ni ro! b{Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Laodicea ma: “Iya xsinu ndaka ma, Su'si ndija ma, iya jini ndaka ma, iya iyo onde xinañu'u ma nuu ni keja'a ya ni sa'a ya ñuu ñayivi ya, ká'an sa'a: a) ’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni ja ká'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma.” ―‍Sa'a ni ka'an ya. Sukan ni tatnuni Jesucristo ma ja tee Juan ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Laodicea ma D` ’Nú na in kundee ja sa'a i ja va'a ma, te sa'a ri ja kituu i veñu'u Su'si maa ri ma, te masu ndee‑ka i yukan. Te nuu i ma kondee ja nani Su'si ri ma, ji'in ja nukonani jaa maa ri ja kúu ri Jesús a ji'in ja nani ñuu maa Su'si ri ma ja kuu Jerusalén jaa ma ja nune'e ya onde andivi nuu iyo maa ya ma. {_o ’Vitna, sani te kenda yachi ri. Koto va'a ja neva'a ro a, sukan‑va'a ñatuu na in xtandee corona ro ma. ^ Vaa ni kandija ro tnu'u ni ka'an ri a, te ni kanda ro, visi ni ndo'o ni neni ro, te chukan kúu ja ru'u ya chi koto va'a ña'a ri ora kenda ja jin ndo'o jin neni ndaka ñayii ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, sukan‑va'a kototnuni ri i naxe ka iyo i. ]' Ka iyo ñayii ka ndatna'a veñu'u nuu ka ndachiñu'u i tachi ma ja ka ka'an i ja ñayii judío ka kuu i ma, kovaa masu inundija i, su'va ka xnda'vi ña'a i. Te sa'a ri ja ki koo i, te jin kunukoo jiti i nuu ja'a ro a, te jin ndakunitnuni i ja ro'o chi kútoo ña'a ri. \Maa ri chi jini ri ja sa'a ro a, te ni ndakune nda'a ri ye'e a nuu ro, te ñatuu na in kuu ndakasi, vaa visi jaku‑ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu iyo ji'in ro, kovaa kándija ro tnu'u ni tatnuni ri a, te ñatuu nama ni ka'an ro ja ñatuu jini ña'a ro. H[ Te ká'an ya: ―‍Tee ni nuu ángel jito ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Filadelfia ma: “Su'si ndija ma, iya ndimaa sa'a ja va'a ma, iya yinda'a ndakaa ma ja tátnuni ya sukan ni yo tatnuni David ma, iya ndákune ma te masu na in ndakasi ma, iya ndákasi ma te masu na in ndakune ma, ká'an sa'a: Z+’Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni ja ka'an Xtumani Ndios ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka ndatna'a i ndaka ñuu ma.” ―‍Sa'a ni ka'an ya. Sukan ni tatnuni Jesucristo ma ja tee Juan ma nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Filadelfia ma eT~[}|}zNyCxrwwv?u{tssrrponnllmkjihgfee&d&bbao`x_z_]\[ZZ!YJXVWUaTxS?RQ5PSOJN)MKKJIIH#GWFiEMCBMA @}?>=/.--!,"+*)('&&$$"=! /mYIrRq? 4 \ {iave d Sani te ni jinu, te ni jiniso'o sa ja ka kuu yu'u kua'a xeen ñayii onde andivi ma, te ka ka'an i:¡Aleluya! Su'si o Iya Tátnuni ma kúu iya ni sa'a ja ni ka ndani'i ta'vi o a, te jín ndachiñu'u o ya, vaa maa ya neva'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma. gcGTe ini ñuu ma, ni ka ndani'i i niñi tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in niñi ñayii ni ka yo sa'a ja va'a ma, ji'in niñi ndaka‑ka ñayii ni ka ja'ni i ñuu ñayivi a ―‍kúu i ká'an i.bTe masu tnuu‑ka ñu'u ñuu jiña, ni a jin ko kuu yu'u suchi ka tnanda'a ñuu jiña. Vaa tee ka ndakuaan te ka ndaxiko de ma, tee ka ndanuu ni ka yo kuu de ñuu ñayivi a, te vaa ja inutasi de ma, te ni ka yo xnda'vi de ñayii ndaka ñuu na'nu ma. a3Te ni masu kuniso'o‑ka o tee ka tee arpa ma, ni a tee ka tee guitarra ma, ni a tee ka tivi flauta ma, ni a tee ka tivi trompeta ma. Ni a in‑ka tee ka sa'a nda'a de ndaka ndatniñu ma, masu jin koo‑ka de ñuu jiña, ni a yu'u mulinu masu nde kuniso'o‑ka o ñuu jiña. m`STe in ángel iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, ni tnii i in yuu ka'nu sukan in yuu mulinu, te ni skana i nuu ndute mar ma, te ká'an i: ―‍Suni sa'a ndo'o neni ñuu ka'nu Babilonia a, te naa i, te masu nde kuni‑ka o i. 9_kKovaa ndusii ini andivi ma, te jin ndusii ini tna ni ja ka kuu ni ñayii ka sa'a ja va'a ma, ja ka kuu ni tee ni tetniñu Jesucristo ma, ji'in tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni yo taa Su'si ma, vaa Su'si ma, jâ ni sa'a ya ja ni ka ndachunaa ñayii ka iyo ñuu ka'nu ma, kuechi ja ni ka sa'a ña'a i ma. Q^Te ni ka chiso de ñuyaka xini de, te ni ka kayu'u de, te ka nda'yu de, te ka kuxii ini de, te ka ka'an de: ―‍¡Ay! ¡Ay! Nda'vi ñuu ka'nu ya, te vitna ja ja va'a neva'a maa ñuu ma, te ni ka kuxiku ndaka tee ka neva'a barcu kuan koo ve koo nuu ndute mar ma. Kovaa in ora‑ni, te ni naa ―‍ka kuu de ka ka'an de. ]9te ka nde'ya de sukan kána ñu'ma ja káyu ñuu ma, te ka ka'an de: ―‍¿Nde ñuu inuu kúu i ji'in ñuu ka'nu ya'a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. \5Vaa in ora‑ni, te ni ka naa ndaka ja va'a ni yo neva'a ro ma ―‍jin kuña'a i. Te ndaka tee ka skaka barcu ma, ji'in ndaka ñayii ka ñu'u nuu barcu ma, ji'in ndaka tee ka jinukuechi nuu barcu ma, ji'in ndaka tee ka satniñu nuu ndute mar ma, te ni ka jinkuiñi jika de, 5[cTe jin kuña'a i: ―‍¡Ay! ¡Ay! Nda'vi ro, ñuu ka'nu ja ne'nu ro sa'ma vivii nani lino ji'in sa'ma kua'a tnuu te ni ndukutu ro ji'in oro ji'in yuu vivii ji'in perla. LZTe ñayii ka jaan te ka ndaxiko i ma, ja jâ ni ka kuxiku i ja ni yo jaan ña ma, te jin konukuiñi jika i ja ka yu'u i sukan ndo'o neni ña ma, te jin konda'yu i, te jin kuxii xeen ini i. TY!Te jin kuña'a i: ―‍Masu nde ni'i‑ka ro javixi ni yo ndiyo ini ro ma, te jâ ni skenaa ro ndaka ja vii ja ka ndee ya'vi xeen ni yo ndiyo ini ro ma, te ma ni'i‑ka ro ―‍sa'a jin ko kuña'a i. X ji'in canela ma, ji'in jaku‑ka yuku ka jaxiko asi ma, ji'in suja ma, ji'in suja nani mirra ma, ji'in ndute jáxiko asi ma, ji'in ndute uva ma, ji'in aceite ma, ji'in yuchi triu ma, ji'in triu ma, ji'in xndiki ma, ji'in ndikachi ma, ji'in caballu ma, ji'in carreta ma, ji'in ñayii ka jinukuechi ma, ji'in anua ñayii ma. Vaa ndaka cha'a ni ka yo jaan i te ni ka yo ndaxiko i ma. |Wq Ja ni ka yo ndaxiko i ma kúu oro, ji'in plata, ji'in yuu vivii, ji'in perla, ji'in sa'ma nani lino, ji'in sa'ma kua'a tnuu, ji'in sa'ma seda, ji'in ndaka yutnu ka jaxiko asi ma, ji'in ndaka ja kuva'a ji'in yiki nani marfil ma, ji'in ndaka ja vivii kuva'a ji'in yutnu ma, ji'in ndaka ja kuva'a ji'in kaa nani cobre ma ji'in kaa nani hierro ma ji'in yuu nani mármol ma, #V? Te ñayii ñuu ñayivi a ja ka jaan i te ka ndaxiko i ma, ka nda'yu i te ka kuxii ini i ja kuu ña ma, vaa ñatuu na in kuaan‑ka ja ka xiko i ma. U{ Te jika‑ni jin konukuiñi de ja jin koyu'u de sukan ndo'o neni ña ma, te jin kuña'a de: ―‍¡Ay! ¡Ay! Nda'vi ro, ñuu ka'nu ñuu ndee, ja nani ro Babilonia a, vaa in‑ni ora ni kenda ja ndachunaa ro ja ni sa'a ro ma ―‍jin kuña'a de. fTE Te ndaka rey ni ka sa'a ja u'vi ji'in ña ma te ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu de sukan ka kuni maa de ji'in ña ma, jin ndanda'yu de, te jin ndakani ini de ja kuu ña ma, nuna jin kuni de ñu'ma kana nuu kayu ña ma. S-Chukan kúu ja in‑ni kivi jin kenda koo kue'e ndo'o neni ña ma, te ko kokon ko yichi ña, te ndanda'yu ña, te kûu ña, te kayu ña nuu ñu'u i'ni ma, vaa Su'si Iya Tátnuni iya ndákan kuenda nuu ña ma, iyo kua'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ―‍kúu i ká'an i. 'RGSukan ni ndachiñu'u ña maa ña ma te ni iyo ña sukan kúu ini maa ña ma, te vitna, te ndando'o ndaneni ña, te konda'yu ña, vaa ni yo jani ini ña ma: “Yo'o chi núkoo va'a o sukan núkoo in reina, te masu in ña'a ni ji'i yii kúu o, te masu konda'yu o”, ni yo jani ini ña. ZQ-Jin xndoo ni ña, te ndando'o ndaneni maa ña uu jichi sukan ni yo sa'a, ni yo kuu ña ma ji'in jaku‑ka ñayii ma. Te nuu ni satu'va ña ja jin ko'o ñayii ma jin ndatnaa‑ka ni uu‑ka jichi ja ko'o ña. rP]Vaa ndaka ja u'vi sa'a ña ma, ni ka kenda koo i onde andivi a, te ni ndaka'án Su'si ma kuechi ña ma. ]O3Te ni jiniso'o sa in‑ka ja ká'an onde andivi ma: ―‍Nde koo ni ñuu jiña, sa'ya maa sa, sukan‑va'a ma jin sa'a‑ka ni ja u'vi sukan sa'a ña'a ma, sukan‑va'a ma jin ndo'o ni kue'e ndo'o ña ma. N1Vaa ndaka ñuu ma, ni ka sa'a i ja u'vi ji'in ñuu Babilonia ma, onde ni ka ndajini i. Te ndaka rey ma, ni ka sa'a de ja u'vi ji'in ña ma, te tee ka jaan te ka ndaxiko de ma, ni ka kuxiku de ja sukan játna ini ña kuatniñu ndeva'a ña xu'un ña ma ―‍kúu i ká'an i. M/Te káyu'u nini'i i, ká'an i: ―‍Jâ ni kotuu, jâ ni kotuu ñuu Babilonia a, te ni nduu i nuu ka iyo tachi ma, nuu jin ko kuu ve'e tachi ma, ja ka sa'a i ja kini ja u'vi ma, nuu ka ndoo ndaka lasaa ka ndaa tne'e ma, vaa ka ndaa tne'e ti ma, te ka saxiko ñayii ma ti. 4L cNi jinu sukan, te ni jini sa in‑ka ángel ja ni nuu onde andivi ma ji'in kua'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ma, ji'in kua'a jayiñu'u i ma, te ni ye'e ni'ni nuu ñu'ú ya. yKkTe ña'a ni jini ni ma kúu ñuu ka'nu tátnuni nuu ndaka rey ka iyo ñuu ñayivi a ―‍kúu i ká'an i.MJVaa maa Su'si ma kúu iya ni ska'an i ja jin sa'a i sukan kúni ya ma, ja jin ketna'a ini i, te jin kua'a i tnu'u ja tatnuni kiti ka'nu kiti kini kaa ma, onde ko kuu sukan ká'an tnu'u maa ya a. oIWTe ndi‑uxi ndiki kiti ka'nu kiti kini kaa ni jini ni ma, jin saxiko i ña'a kuneé ku‑uun ma, te jin xtandee i ndaka ja neva'a ña ma, te jin savichi i ña, te jin kaa i yikikuñu ña ma, te jin ka'mi i ña ji'in ñu'u i'ni. LHTe suni ni ka'an tna i: ―‍Ndute kua'a ni jini ni nuu núkoo ña'a kuneé ku‑uun ma ka kuu kua'a ñuu nuu ka iyo ñayii a, te kua'a xeen i ka kuu, ndeva'a‑ni na sa'an ka ka'an i ma. Gte jin kanaa de ji'in iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. Te iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, kundee ya, vaa maa ya kúu Iya Tátnuni, te tátnuni ya onde nuu tee ka tatnuni ma, te maa in‑ni ya kúu Rey tátnuni nuu ndaka‑ka rey ma. Te ñayii ka iyo ji'in ya ma, ka kuu ñayii ni ndakana maa ya ma, te ni ndakaji maa ya i, te masu jin xndoo i ichi ya ma ―‍kúu i ká'an i. Fy Tee ya'a, in‑ni ja jin kani ini de, te jin kua'a de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja tatnuni kiti ka'nu kiti kini kaa ma, >Eu Te ndi‑uxi ndiki ni jini ni ma ka kuu uxi rey ñatuu jin koo‑ka de ja jin tatnuni de, kovaa in jichi‑ni jin kenda koo de ja jin tatnuni de ji'in kiti ka'nu kiti kini kaa ma. 1D[ Kiti ka'nu kiti kini kaa ni iyo ma, te masu iyo‑ka ti, te suu ti kúu kiti kúu rey ku‑una ma, te iyo tna ti ne'un ndi‑uja rey ma, te suni skenaa tna ti maa ti. 6Ce Te suu i ka kuu uja rey ma, te u'un de jâ ni ka skenaa, te in de núkoo vitna, te in‑ka de, ñatuu kenda‑ka de. Te nuna kenda de ma, masu kua'a‑ka‑ni kivi koo de. B/ ’Cha'a chi ñayii inundichi ma chi jin jaku'ni ini i nawa kuni ka'an: Ndi‑uja xini ti ma ka kuu uja yuku ma. Siki i ma núkoo ña'a ma. FAKiti kini ni jini ni ma, ni iyo ti, te visi ñatuu ti vitna, kovaa iyo ti ja nana ti nuu kunu nuu nee ma, te ki'in ti nuu skenaa ti maa ti ma, te ndaka ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya onde nuu ni keja'a ñuu ñayivi a te onde vitna a ja ñatuu na ja ka nani i ma ka yoxtnee nuu libru ka yoxtnee ja ka nani ñayii jin koteku ma, te jin sa'vi ini i ja jin kuni i kiti ka'nu kiti kini kaa ma ja ni iyo ti, te visi ñatuu ti vitna, kovaa ndenda ti ma. U@#Te ángel ma, ká'an i: ―‍¿Nava'a ni sa'vi‑nka ini ni? Maa sa kaxtnu'u ja kúni ka'an ña'a yukan ji'in kiti ka'nu kiti kini kaa ma kiti yoso ña ma ja iyo uja xini ti ji'in uxi ndiki ti ma. .?UNi jini sa ña'a ma ja ndájini ña ni sa'a niñi ñayii ka ndikin Su'si ma te ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma, ji'in niñi ñayii ni ka ja'ni i ja kuechi ja ñatuu ni ka yu'u i te ni ka ka'an i ja ka kandija i tnu'u vii tnu'u va'a Jesús ma. Te nuu ni jini sa ma, ni sa'vi‑nka ini sa. `>9Te tnee ña ma ndenee sukan nani ña ma te yii ja jaku'ni ini o, vaa sa'a ká'an: “Babilonia ñuu ka'nu a kúu si'i ña'a ka kuneé ka ku‑uun ma, ji'in ja u'vi ja kini ka sa'a ñayii ka iyo ñuu ñayivi ya.” K=Te ña'a ma, ne'nu ña sa'ma vava'a kua'a tnuu, te ni kukutu, ni konu'ni ña ji'in oro ji'in yuu vivii ji'in perla, te yinda'a ña in copa oro ñu'u chitu ja u'vi ja kini ja ni yo sa'a ña ma. 2<]Te ni jininuu sa ja ni jeka ña'a ángel ma, te ni jan xsia'a ña'a i ichi nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, te ni jini sa in ña'a núkoo siki kiti ka'nu kiti kini kaa ma, te kua'a tnuu ti ma, te ni‑ka'nu ti ndee ja ka ka'an ndeva'a ja kuu Su'si ma, te ka iyo uja xini ti ji'in uxi ndiki ti. h;ISuu ña ni sa'a ja rey ka iyo ñuu ñayivi a, ni ka sa'a de ja u'vi, te ndaka tna ñayii ka iyo ñuu ñayivi a, sukan ka kuu ñayii ka ndajini ka kuu i ja ndimaa ja u'vi ni ka yo sa'a i ji'in ña ma ―‍kúu i ká'an i. P: Sani te ni kii in ángel ni ka yinda'a ndi‑uja copa ma, te sa'a ni ka'an i nuu sa: ―‍Ne'e ni, te kaxtnu'u sa nuu ni sukan ndo'o ña'a kuneé ku‑uun ma, ña'a núkoo siki ndute kua'a xeen ma. r9]Te onde andivi ma ni kuun ñiñi na'nu na'nu nuu ka iyo ñayii ma, te inuvee i vi'i‑ka oko uxi (30) kilo, te ni ka ka'an ndeva'a ñayii ma ja kuu Su'si ma ja kuechi ñiñi na'nu na'nu ni kuun ma, vaa kua'a xen‑xeen ni kuun.n8UTe ndaka ñuu lilikin ka iyo nuu ndute mar ma, ni ka jinu i kuan koo i, te ndaka yuku ma ni ka naa. {7oTe ñuu ka'nu ma ni te'nde, te uni jichi i ni nduu, te ndaka ñuu ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ni ka kekaa. Te ni ndaka'án Su'si ma ñuu ka'nu nani Babilonia ma, sukan‑va'a xndo'o xneni ya i, vaa ni ka sa'a i ja ni ndakiti ini ya ma. P6Sani te ni jandute, te ni kuu yu'u, te ni kuu sukan kána savi ma, te ni tnaa xen‑xeen nuu ñu'ú ya, ûni ni tnaa sukan masu nama uun tnáa onde kii ni keja'a ja iyo ñayii a nuu ñu'ú ya. V5%Te ángel ku‑uja ma, ni jati i ja ñu'u nuu copa i ma nuu yi'i kajin ma, te ni kuu nini'i yu'u ini veñu'u iyo andivi ma nuu núkoo Su'si ma, te ni ká'an ya: ―‍Jâ ni jinu ―‍kúu ya ká'an ya. H4 Te ni ka ndututu de nuu nani Armagedón sa'an hebreo ma. 39“Jin konde'ya ni ja ya'a iyo sa, te sanaa sanaa‑ni kenda sa nuu ka iyo ni a, sukan kenda in kui'na. Ja vava'a kúu ñayii ja jito va'a i maa i ma te masu kixi i ma, te jito va'a i sa'ma i ma, sukan‑va'a ma koo vichi i te ma kukan‑nuu i.” Sa'a ka'an maa Su'si ma. }2sVaa tachi ma ka kuu ti, te ka sa'a ti seña, te kuan koo ti nuu tee ka kuu rey ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin ndututu de ja jin kanaa de ji'in Su'si iya kúu sa'a ndaka ma, te kivi yukan ko kuu kivi ka'nu kivi kanuu nuu Su'si ma. 1+ Te ni jini sa ja ini yu'u koo ka'nu kiti kaa sukan kaa lana'ña ma, ji'in ini yu'u kiti ka'nu kiti kini xeen kaa ma, ji'in ini yu'u tee xnda'vi ñayii ma ja sa'a de tnu'u ja ndakaxtnu'u de tnu'u Su'si ma, ni ka ke koo uni tachi, te sukan ka ndaa sa'va ma ka ndaa i. P0 Te ángel ku‑iñu ma, ni jati i ja ñu'u nuu copa i ma yute Eufrates ma. Te ndute ma, ni yichi de, sukan‑va'a koo tu'va ichi tee ka kuu rey ka tatnuni ñuu ka iyo ichi nuu kána kandii ma. //W Te ni ka ka'an ndeva'a i nuu Su'si ma ja kuechi ja u'vi ka ndo'o i ma ji'in ndi'yi ka kana i ma, te ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i ja u'vi ka sa'a i ma. . Te ángel ku‑u'un ma, ni jati i ja ñu'u nuu copa i ma siki kiti ka'nu kiti kini xeen kaa ma, te nuu tátnuni ti ma ni ndunee kuiti. Te ñayii ma, ja kuechi ja ka ndo'o ka neni i ma, te ka ndakayi'i i yaa i ma, ja ñatuu ka ni'i ini‑ka i naxe jin sa'a i. @-y Te ñayii ni ka kayu ma ja i'ni xeen ma, ni ka ka'an ndeva'a i nuu Su'si iya ni tetniñu ndaka kue'e ya'a, te ni ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i, ja jin ndachiñu'u i ya. /,WTe ángel ku‑kuun ma, ni jan kati i ja ñu'u nuu copa i ma siki kandii ma. Te ni wa'a Su'si ma tnu'u ja ndii xen‑xeen‑nka kandii ma te ka'mi i ñayii ma. E+Te suni ni jiniso'o sa in‑ka ja ká'an onde nuu altar ma: ―‍Saa vi, Su'si Iya Tátnuni iya kúu sa'a ndaka, vaa ja'nde ndaa ni tniñu, te ja vava'a kúu ―‍kúu i ká'an i. */Vaa kuechi ja ni ka jati i niñi ñayii ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, ji'in niñi tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a ni ma, chukan kúu ja ni wa'a ni niñi a ja jin ndako'o i, vaa kuechi maa i ka kuu, te jin ndando'o jin ndaneni maa i ―‍kúu i ká'an i. W)'Te ni jiniso'o sa ja ká'an ángel ni sa'a ja ni nduu ndute ma niñi ma: ―‍Iya sa'a ja ndaa, Iya Tátnuni kúu ni, vi Su'si. Te maa ni ni iyo onde xi'na ma, te maa ni iyo vitna a, vaa iya ii kúu ni, te ñatuu játna ini ni ja jin ko sa'a sa'ya ni ma ja u'vi ma, te ka yikuu maa ñayii ni ka sa'a ja u'vi ma ka ndachunaa i. ()Te ángel ku‑uni ma, ni jan kati i ja ñu'u nuu copa i ma nuu ka iyo yute ma ji'in nuu ka too ndute ma, te ndute ma, ni nduu de niñi. V'%Te ángel ku‑uu ma, ni jan kati i ja ñu'u nuu copa i ma nuu ndute mar ma, te ni nduu ndute ma niñi sukan ndúu niñi in ñayii ni ji'i ma, te ndaka kiti ka ñu'u nuu ndute mar ma, ni ka ji'i ti. &)Ángel xinañu'u ma, kua'an i, te ni jati i ja ñu'u nuu copa i ma nuu ñu'ú ma, te ndaka ñayii ka ndenee tnuni kiti kini kaa ma, ji'in ñayii ka chiñu'u ja kaa sukan kaa ti ma, te ni ka keja'a i ka kana i ndi'yi, te masu ka nduva'a‑ni i, te ka jaxiko kini i. F% Te ni jiniso'o sa onde veñu'u iyo andivi ma ja ni ka'an nini'i Su'si ma nuu ndi‑uja ángel ma, te jiña'a ya: ―‍Kuán koo, te jin kati ro ja ka ñu'u nuu copa ka yinda'a ro a, tna'a ja iyo ja jin ndo'o jin tna'a ñayii ma, vaa ndákiti ini ri nuu i ja ñatuu ni ka kandija ña'a i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. $9Te ini veñu'u ka'nu ma ûni ni chitu ñu'ma, te sukan káxtnu'u Su'si ma jayiñu'u ya ma ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, te ñatuu na in ni kuu kivi ini veñu'u ka'nu ma chi onde ni jinu ja jin ndo'o jin tna'a ñayii ma ndi‑uja kue'e ka yinda'a ndi‑uja ángel ma.i#KTe in kiti téku ma, ni chi'i ti nda'a ndi‑uja ángel ma in in copa oro te ka ñu'u chitu ja iyo ja xndo'o xneni‑ka Su'si ma ñayii ñatuu ni ka kandija ja ká'an ya ma, ja suu ya kúu iya téku ni‑kani ni‑jika ma. Y"+Te ini veñu'u ka'nu ma ni ka ke koo ndi‑uja ángel ma, te ka yinda'a i ndi‑uja kue'e ma, te ka ne'nu i sa'ma lino vivii te ka iyo ndondoo, te ka jandute sa'ma i ma, te ka nu'ni in sa'ma oro pechu i ma. !7Ni jinu sukan, te ni yo nde'ya sa andivi ma, te ni ndanune in veñu'u ka'nu nuu iyo Su'si ma te ká'an ya ji'in ñayii ka jinukuechi nuu ya ma. ) K¿Na in ma koyu'u ña'a te ma ndachiñu'u ña'a i maa ni, Su'si Iya Tátnuni?Vaa maa in‑ni ni kúu iya ii.Chukan kúu ja ki koo ñayii ka iyo ndaka ñuu ma, te jin ndachiñu'u ña'a i, vaa jâ ni ka jini i sukan sa'a ndaa sa'a ndija ni a. Sa'a ká'an ja ka jita i nuu ya ma. ykTe ka jita i yaa jita Moisés ma tee jinukuechi nuu Su'si ma, ji'in yaa jita iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, te sa'a ká'an:Su'si Iya Tátnuni, iya kúu sa'a ndaka, ja na'nu xeen kúu ja sa'a ni a, ja vii ja luu kúu ndaka, vi Su'si.Te ja va'a ja ndaa ndija kúu ichi ni a, ja kúu ni Rey tátnuni nuu ndaka ñayii ñatuu na ja u'vi ka sa'a i ma. wTe suni ni jini tna sa in ja kaa sukan kaa mar nuu ñu'u ndute ma te ndii ni'ni kuenda tnu'u ja vidriu ma te sakanuu ji'in ñu'u i'ni. Te ñayii ni ka kundee nuu kiti ka'nu kiti kini kaa ma, ji'in ja kaa sukan kaa ti ma, ji'in tnuni ti ma, ji'in número ja nani ti ma, te ka nukuiñi ñayii yukan nuu ndute mar ma ja kaa sukan kaa vidriu ma, te ka yinda'a i arpa Su'si ma.  +Te ni jini sa in‑ka seña andivi ma, te ja ni jini sa ma kúu uja ángel ji'in uja kue'e ja jin ko kuu sandi'i‑nka, vaa kue'e yukan‑nka ka kuu sandi'i‑nka ja xndo'o xneni Su'si ma ñayii ni ka sa'a ja ni ndakiti ini ya ma, kuechi ja ñatuu ni ka kandija i ya ma. jMTe onde yu'u ñuu ma ni ka jiñu, ni ka jiñu i uva ma, te ni ka taxi i, te ûni nanimaa niñi ni kee. Te onde nuu ka nu'ni yo'o yu'u caballu ma ni kaa niñi ma, te ni jika i onde uni cientu mil metro (300 kilómetros).H Te ángel ma, ni ke'en i usu i ma, te ni chu'un i nuu ñu'ú ma, te ni ja'nde i uva ma. Te ni ndaxtutu i, te ni tnaa i nuu taxi uva ma, vaa jâ ni ndakiti ini Su'si ma nuu uva ma kúu. s_Te ni kee in‑ka tuku ángel ja jito ñu'u ndú'va nuu altar Su'si ma, te káyu'u i jiña'a i nuu ángel yinda'a usu ma: ―‍Ke'en usu ro a, te kivi ro itu tnu uva a, te ka'nde ro uva a, vaa jâ ni kuaan i ―‍kúu i jiña'a i. gGTe ni kee in‑ka ángel ini veñu'u iyo andivi ma, te yinda'a tna i in usu xen‑xeen.  Te iya núkoo siki viko ma, ni ke'en ya usu ya ma, te ni kivi ya nuu ñu'ú ma, te ni ndaxtutu ya ja kuu kuenda maa ya ma. kOTe ini veñu'u ma ni kee in‑ka ángel, te káyu'u nini'i i jiña'a i iya núkoo siki viko ma: ―‍Ke'en ni usu ni a, te kivi ni ndaxtutu ni triu ni a, vaa jâ ni kuaan i, te jâ iyo ja ndaxtutu ni ―‍kúu i jiña'a i. KTe nde'ya sa, te ni jini sa in viko kuijin, te siki viko ma núkoo iya kaa sukan kaa iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi ya, te yoxtnee in corona oro xini ya, te yinda'a ya in usu xen‑xeen. 3_ Te ni jiniso'o sa onde andivi ma ja ká'an nuu sa: ―‍Tee ni: “Onde vitna te kivi ki'in o a, ja vava'a kúu ñayii kándija Iya Tátnuni ma, te visi na kûu i ma.” ―Sa'a ka'an ja ni jiniso'o sa ma. Te sa'a ká'an Xtumani Ndios ma: ―‍Saa vi. Ndatatu ñayii ma, masu satniñu‑ka i, te ja va'a ni yo sa'a ni yo kuu i ma koo ji'in i nuu Su'si ma ―‍kúu ya ká'an ya. Sukan ni ndututu ja iyo nuu ñu'ú ma 5 Ya'a, te kuni o sukan ka kanda ñayii ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te ka sa'a i sukan ni tatnuni Su'si ma, te ka kandija i Jesús ma. 3 Te kána ñu'ma nuu ka ndo'o ka neni i ma ni‑kani ni‑jika, te masu jin ndatatu i nduu ñuu, vaa kuechi ja ni ka chiñu'u i kiti ka'nu kiti kini kaa ma ji'in tna'a ja kaa sukan kaa ti ma, ji'in ja sukan ni ka jan‑ta'vi i tnuni ti ma ja nani ti ma ―‍kúu i ká'an i.  te suni ndo'o neni i ndaka ja iyo ja xndo'o xneni ña'a Su'si ma, vaa ni ndakiti ini ya, te xndo'o xneni ya i nuu ñu'u i'ni ma ja káyu ji'in azufre ma, te jin konde'ya ángel ñatuu na ja u'vi ka sa'a i ma ji'in iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. ^5 Te ndikin tna ángel ku‑uni ma, te ni ka'an nini'i i: ―‍Nú na in na chiñu'u maa kiti ka'nu kiti kini kaa ma xi tna'a ja kaa sukan kaa ti ma, te nuna tenee i tnuni ti ma tnee i ma xi siki nda'a i ma, `9Te ndikin‑ka in‑ka ángel ma, te ká'an i: ―‍Jâ ni kotuu ñuu Babilonia ma, ñuu kanuu xeen‑ka ma, vaa suu i ni yo kaxtnu'u nuu ndaka‑ka ñuu ma sukan jin sa'a i ja u'vi ma ―‍kúu i ká'an i. "=Te káyu'u ángel ma ká'an i: ―‍Jin koyu'u ni Su'si ma, te jin ndachiñu'u ni ya, vaa ni kenda ora ja ndakan ya kuenda nuu ñayii ma. Te jin ndachiñu'u ni ya, vaa maa ya ni sa'a andivi a, ji'in ñu'ú ya, ji'in ndute mar ma, ji'in nuu ka too ndute ma ―‍kúu i ká'an i. 5cNi jini sa in‑ka ángel, ndava i sasava andivi ma, te yinda'a i tnu'u vii tnu'u va'a ja koo ni‑kani ni‑jika ma, sukan‑va'a kaxtnu'u i nuu ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya, nuu ndaka ñuu na'nu ma, nuu ndaka ñuu kuechi ma, nuu ndaka jichi ñayii ma, ndeva'a‑ni na sa'an ka ka'an maa i ma. e CVaa ni ka yo jito va'a de yu'u de ma, te ñatuu ni ka yo ka'an de ja jin xnda'vi de ñayii ma, te ñatuu ni‑in ja u'vi ni ka yo sa'a de nuu Su'si ma nuu núkoo ya ja tátnuni ya ma. Sukan ni ka kaxtnu'u uni ángel ma 0 YTe tee ya'a ka kuu tee ñatuu ni ka yo kivi nduu ji'in ndi‑in ndi‑in ña'a ma, vaa ni ka yo jito va'a de maa de, te ñatuu na kuechi de nuu Su'si ma. Te tee ya'a ka kuu tee ka ndikin iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma ndeva'a‑ni ndenu kua'an ya ma. Te tee ya'a ka kuu tee ni ndene'e ya ne'un ñayii ma ja jin ko kuu de xinañu'u nuu ñayii ma, ja jin kondikin de Su'si ma ji'in iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. = sTe ka jita i yaa jaa nuu núkoo Iya Tátnuni ma, ji'in nuu ka iyo kiti ka teku ma, ji'in nuu ka iyo tee nija'nu ma. Te ni‑in ñayii ñatuu kúu kutu'va i ja kata i yaa ma chi maa‑ni cientu uu xiko kuun mil (144,000) ñayii ni ndene'e ya ne'un ñayii ka iyo ñuu ñayivi a ka kuu ñayii kúu ka jita ma. p YTe ni jiniso'o sa onde andivi ma ja kúu yu'u sukan kúu yu'u ndute kua'a xeen jika ma, te sukan kúu ora kána nini'i savi ma sukan kúu yu'u. Te ja ni jiniso'o sa ma kúu yu'u sukan ka kuu yu'u arpa ma ora ka tee ñayii ma tnu. S  !Ni jinu, te ni jini sa ja núkuiñi iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma siki yuku nani Sion ma ji'in cientu uu xiko kuun mil (144,000) ñayii ka ndenee tnee i ma ja nani ya ma ji'in ja nani Yuva ya ma. U# Te ya'a iyo tnu'u ndichi. Nú na in kúu jaku'ni ini i, te ka'vi i número kiti ka'nu kiti kini kaa ma. Vaa número in ñayii ma kúu, te iñu cientu uni xiko iñu (666) kúu tnuni kiti kini kaa ma.1[ Te ni‑in ñayii masu kuu kuaan i ni a xiko i, nú ñatuu na tnuni ja nani kiti ka'nu kiti kini kaa ma xi número ja nani ti ma ndenee nda'a kua'a i ma xi tnee i ma. yk Te ni sa'a ti ja ndaka ñayii ma, te jin kondenee tnuni maa ti ma nda'a kua'a i ma xi tnee i ma, ka kuu i ñayii kuechi, ñayii nija'nu, ñayii ka kuxiku, ñayii ka kunda'vi, ñayii ka ndanuu, ñayii ka jinukuechi ma. Ndaka i jin kitnuni. 9 Te kiti ku‑uu ma, ni ni'i ti tnu'u ndee tnu'u ndatnu te ni kuu ni sa'a ti ja tna'a ja ni ka ndane'e ñayii ma ja kaa sukan kaa kiti xinañu'u ma, te ni kuu ni kanda ti te téku ti, te kiti ni kanda ma, ni tatnuni ti ja na jin ka'ni i ndaka ñayii ñatuu ka ndachiñu'u ti ma. 0Y Te xnda'vi ti ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya ja sa'a ti seña ji'in milagru nuu iyo kiti ka'nu kiti kini kaa ma. Te tátnuni ti nuu ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya ja na jin sa'a i in ja kaa sukan kaa kiti ka'nu kiti kini kaa ma kiti ni tnakue'e ji'in yuchi kuiñi kúu espada ma te ni ndateku ti ma. s_ Te suni sa'a ti kua'a seña nuu ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya, te ûni skuun ti ñu'u i'ni ichi andivi ma. zm Te iyo ti nuu iyo kiti xinañu'u ma, te tátnuni ti sukan tátnuni kiti xinañu'u ma, te sa'a ti ja ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya, jin chiñu'u i kiti ka'nu kiti kini kaa ma, kiti ni tnakue'e ja vala‑nka te kûu ti ma, te ni nduva'a ti ma. s_ Ni jinu, te ni jini sa in‑ka kiti ka'nu kiti kini kaa ja ni kana ti nuu ñu'ú a. Te ka iyo uu ndiki ti, te ka ndaa i sukan ka ndaa ndiki in ndikachi, te ká'an tna ti sukan ká'an koo ka'nu kiti kaa sukan kaa in lana'ña ma. %C Nú na in iyo ja kinee va'a i, te kinee va'a i, te nú na in iyo ja kûu i ji'in yuchi kuiñi kúu espada ma, te sukan kûu i. Te sa'a, te kuni o sukan ka kanda ñayii ñatuu na ja u'vi ka sa'a i ma te ka kandija i Su'si ma. Kiti ka'nu kiti kini xeen kaa ma, ni kana ti nuu ñu'ú a 6g Nde ni iyo so'o, te koniniso'o va'a ni. Q~ Te iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma iya ni ndo'o ni neni ma, neva'a ya libru nuu ka ndenee ja ka nani ñayii jin koteku ma. Te ndaka ñayii ka iyo nuu ñu'ú ya ja ñatuu na ja ka nani i ma ka yoxtnee nuu libru ya ma onde xinañu'u ma onde nuu ni keja'a ñuu ñayivi a, ni ka ndachiñu'u i kiti ka'nu kiti kini xeen kaa ma. |}q Te ni wa'a ya tnu'u ja kanaa ti ji'in ñayii ñatuu na ja u'vi‑ka ka sa'a i ma, te kundee ti, te suni ni wa'a ya tnu'u ja tatnuni ti nuu ndaka jichi ñayii ma, ndaka ñuu kuechi ma, ndaka ñuu na'nu ma, ndeva'a‑ni na sa'an ka ka'an i ma. /|W Te yu'u ti ma kée ja ká'an ndeva'a ti ja kuu Su'si ma, te ká'an ndeva'a ti ja kuu ja nani ya ma, ji'in veñu'u nuu iyo ya ma, ji'in ángel ka iyo onde andivi ma. :{m Te ni kuu ka'an ti, te ni ka'an kini xeen ti, te ni ka'an ndeva'a ti ja kuu Su'si ma, te ni wa'a ya tnu'u ja tatnuni ti te sa'a ti nde a kúni maa ti uu xiko uu (42) yoo. ,zQ Te ni ka ndachiñu'u i koo ka'nu kiti kaa sukan kaa lana'ña ma kiti ni wa'a tnu'u ja tatnuni kiti ka'nu kiti kini kaa ma, te ni ka ndachiñu'u i kiti ka'nu kiti kini kaa ma, te ka ka'an i: ―‍¿Na in kúu sukan kúu kiti ka'nu a, te na in kuu kanaa ji'in ti? ―‍ka kuu i ka ka'an i. By} Te ni jini sa ja in xini ti ma ni tnakue'e, te kuenda tnu'u ja kûu ti nkuu, kovaa ni nduva'a ti, te ndaka‑ka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka kandija i sukan ká'an ti ma. cx? Te kiti ka'nu kiti kini xeen kaa ma, ni jini sa ti ja sukan kaa in leopardo kaa ti, te ja'a ti ma sukan ka ndaa ja'a oso ka ndaa, te yu'u ti ma sukan kaa yu'u ndika'a ma kaa. Te koo ka'nu kiti kaa sukan kaa lana'ña ma, ni wa'a ti tnu'u ndee tnu'u ndatnu ji'in nuu núkoo ti ja tátnuni ti ma, sukan‑va'a kunukoo kiti ka'nu ma, te tatnuni ti. w { Te ni jinkuiñi sa siki ñuti yu'u ndute mar ma, te ni jini sa ja ni kana in kiti ka'nu kini xeen kaa, te iyo uja xini ti ji'in uxi ndiki ti, te ka yoxtnee uxi corona ndiki ti ma, te xini ti ma ndenee ja nani ti ja ká'an ndeva'a ja kuu Su'si ma. av; Sani te ni ndakiti xeen ini koo ka'nu ma nuu ña'a ma, te kua'an ti ja kanaa ti ji'in ndaka‑ka sa'ya tata ña ma, ñayii ka kandija tnu'u ni tatnuni Su'si ma te ka sa'a ka kuu i sukan ni yo kuu Jesucristo ma. u Kovaa ñu'ú ya chi ni chindee i ña'a ma, vaa ni ndata nuu ñu'ú a, te ni kokon i yute ma ja ni kene'e koo ka'nu ma yu'u ti ma. }ts Te koo ka'nu ma, ni kene'e ti yu'u ti ma ndute sukan in yute, sukan‑va'a ñu'u ndute ma ña'a yoxtnuu nuu ti ma. )sK Te ña'a ma chi ni ni'i ña uu ndijin ña sukan kaa ndijin ya'a ka'nu ma, sukan‑va'a ndava ña te kaku ña nuu koo ka'nu ma, te kua'an ña ichi nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, te yukan ni iyo ña in tiempu ji'in uu‑ka tiempu ji'in sava‑ka tiempu ma, te ni yo ni'i ña ja kaa ña ma. -rS Te nuu ni jini koo ka'nu kiti kaa sukan kaa lana'ña ma ja jâ ni ka ndaskana i ti nuu ñu'ú ya, te ni sondikin ti ña'a ni kâku sa'ya ña in suchi yii ma. fqE Chukan kúu ja jin kutachi nde ni ka iyo andivi a. Nda'vi maa ñayii ka iyo nuu ñu'ú ma ji'in nuu ndute mar ma, vaa ni nuu tachi ma, te ndakiti xeen ini i, vaa jini i ja jaku‑nka‑ni kivi iyo ja koo i ―‍ká'an. Rp Te ñayii ya'a chi ni ka kundee i ja maa niñi iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, te ni ka yo ka'an, ni ka yo kachi i tnu'u vii tnu'u va'a ya ma, te masu ni ka yo yu'u i, visi na in na ka'ni ña'a. voe Sani te ni jiniso'o sa in ja ká'an nini'i onde andivi ma: ―‍Vitna jâ ni kenda tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma ja kuu jin ndani'i ta'vi ñayii ma, te jâ ni kenda kivi tatnuni Su'si o a ji'in ja tatnuni Cristo iya ni tetniñu Su'si ma, vaa jâ ni xtandiyo ya tachi ma suchi nduu ñuu ni yo xtekuechi ña'a i nuu Su'si ma ndaka o ja ni ka nduu o sa'ya ya ma. unc Te koo ka'nu kiti kaa sukan kaa in lana'ña ma, koo jana'a ma, kiti nani tachi ma ja kúu ti Satanás ma, ja ni yo xnda'vi ti ndaka ñayii ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, te ni ka ndaskana i ti ji'in ángel ti ma onde nuu ñu'ú ya. rm] kovaa ñatuu ni kundee ti, ni a ni'i ti in nuu kuu jin koo ti ji'in ángel ka ndikin tna'a ji'in ti ma. Jl  Ni jinu, te ángel Miguel ma ji'in ndaka‑ka ángel ka ndikin tna'a ji'in i ma, ni ka kanaa i ji'in koo ka'nu kiti kaa sukan kaa in lana'ña ma ji'in ángel ka ndikin tna'a ji'in ti ma onde andivi ma. Te koo ka'nu ma ji'in ángel ka ndikin tna'a ji'in ti ma, ni ka nduku ti ja jin kundee ti ja jin kendoo ti andivi ma, 6ke Te ña'a ma, ni jinu ña kua'an ña ichi nuu ñatuu nawa iyo kuiti ma, nuu ni satu'va Su'si ma, sukan‑va'a koo ña mil uu cientu uni xiko (1260) kivi, te koo ja kaa ña. @jy Te ni kâku sa'ya ña in suchi yii, te suu i kinda'a i in yutnu xii kaa, te tatnuni i nuu ndaka ñuu ma. Te sa'ya ña ma, ni ndone'e Su'si ma i, sukan‑va'a koo i nuu núkoo ya ma. Mi Te su'ma ti ma ñu'u ti kua'a xeen tiuxini ma, te ni skana ti nuu ñu'ú a. Te ni jinkuiñi ti nuu ña'a iyo ja kâku sa'ya ña ma, sukan‑va'a ora kâku kunu sa'ya ña ma, te kokon yachi ti i. Zh- Te suni ni kenda in‑ka seña ichi andivi ma, te in koo ka'nu kiti kaa sukan kaa in lana'ña, te kua'a tnuu ti, te ka iyo uja xini ti ji'in uxi ndiki ti te ndi‑in ndi‑in xini ti ma ka yoxtnee in corona. gy Te ñu'u sa'ya ña, te káyu'u ña ja u'vi ña ja kâku sa'ya ña ma, vaa ni kenda ora ja sani te kâku sa'ya ña ma. Mf  Te ni kenda in seña ka'nu ichi andivi ma. In ña'a, te ne'nu ña kandii ma, sukan ne'nu o in sa'ma ma, te nuu ja'a ña ma iyo yoo ma, te xini ña ma iyo in corona ni kuva'a ji'in uxi uu tiuxini. e Te veñu'u Su'si ma ni ndanune onde andivi ma, te ini veñu'u ma ndijin iyo arca ma ja káxtnu'u sukan ni skuiso ya ma. Te ni keja'a ni jandute, te ka kuu yu'u, te kúu sukan kána savi ma, te ni tnaa xen‑xeen, te ni kuun ñiñi na'nu na'nu.+dO Te ni ka ndakiti ini ndaka ñuu ma nuu ni, te ni ndakiti ini maa ni nuu i,
te jâ ni kenda kivi ja ndakan ni kuenda nuu ñayii ni ka ji'i ma,
te kua'a ni ja vii ja va'a nuu ñayii ni ka jinukuechi nuu ni ma, ja ka kuu i ñayii ni ka yo ndakaxtnu'u i tnu'u maa ni ma, ja ka kuu i ñayii ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a i ma,
ja ka kuu tna i ñayii ni ka yo yu'u ja jin sa'a i ja u'vi ja ñatuu játna ini ni ma, ja ka kuu i ñayii kuechi ma ji'in ñayii nija'nu ma,
te xnaa ni ñayii ka xnaa nuu ñu'ú ya, ka kuu de ka ka'an de. c# Te ka jiña'a de ya:Ka kuta'vi xeen sa nuu ni, Su'si Iya Tátnuni, iya kúu sa'a ndaka,
vaa maa ni kúu iya iyo onde xinañu'u ma, te maa ni iyo vitna a, te maa ni kúu iya ndii ma,
vaa ni ndunda'a ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, te jâ tátnuni ni. Ab{ Te ndi‑oko kuun tee nija'nu ma, ja ka nukoo de ichi nuu nde'ya ya nuu núkoo ya ma, te ni ka jinkoo jiti de, te ni ka jakindeyi de onde nuu ñu'ú ma, te ka ndachiñu'u de ya. uac Te ni tivi ángel ku‑uja ma trompeta ma, te ni ka ka'an nini'i onde andivi ma:Ñuu ni ka yo tatnuni ñayii ka ndanuu ma, ni nduu i ñuu nuu tátnuni Su'si Iya Tátnuni ma ji'in Cristo ma, te tatnuni ya ni‑kani ni‑jika. (`I Jâ ni kuu uu tnundo'o tnuneni ma ni ka ya'a, te sani te kenda yachi ja ku‑uni ja jin ndo'o jin neni ñayii ma. Ni tivi ángel ku‑uja ma trompeta ma M~~|{zyxwvut;ssLrqqpnnlkjihffXedcba`=^]]\[ZYXX VV,T'RRKQPP OdNNMiLKJIIH1GFFbDCBBA@?]>x=<\;:v98765Y32100 /.V-,++l))( '&&T$#"!JSewZk t t 3 + d?XM!i;te ká'an ni ja jini ni sukan kúni Su'si ma ja jin sa'a o ma, te jâ ni kutu'va ni tnu'u ni ndakaxtnu'u Moisés ma, te jini ni ndakaji ni ja va'a ma. hNdijin ja ká'an ni ja kúu ni judío, te kúkanu ini ni tnu'u ni ndakaxtnu'u Moisés ma, te ká'an ni ja sa'ya Su'si ma kúu ni, -gSSa'a ko kuu kivi sunkoo Yuva o Su'si ma Sa'ya ya Jesucristo ma, ja ndakan ndaa ya kuenda nuu in in o ja ka kuu o ñayii a nawa ni ka yo sa'a yu'u o ma, sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a káxtnu'u sa a. Ñayii judío ma chi masu ka sa'a kuiti i sukan ká'an tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma If Te sa'a, te ka kaxtnu'u i ja iyo in tnu'u tátnuni ini anua i ma, te ka kaxtnu'u i sukan ka jani ka ka'vi ini i ma, te ka ndakunitnuni i naxe ka sa'a ka kuu i ma nú ja va'a xi ja u'vi kúu. OeVaa ñayii masu judío ka kuu i ma te ñatuu na tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma ka jini i, kovaa ka jini i nde a kúu ja va'a ma ji'in ja u'vi ma, te maa i ka ndasa'a kuenda nawa jin sa'a i ma. 7dg Vaa masu ñayii yika‑ni ja niniso'o‑ni i tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma nuu Moisés ma ka kuu ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa nuu Su'si ma. Chi ña'a. Su'va ká'an Su'si ma ja ñayii ka sa'a ka kuu sukan ndee tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma ka kuu ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa nuu Su'si ma. (cI Vaa ndaka ni ja ñatuu ka jini ni tnu'u ni wa'a Su'si ma ja ni ndakaxtnu'u Moisés ma te ni ka yo sa'a ni ja u'vi ma, te suni jin skenaa ni maa ni nkuu, visi ñatuu ka jini ni sukan ni ndakaxtnu'u Moisés ma. Te ndaka ndijin ja ka jini ni tnu'u ni wa'a Su'si ma ja ni ndakaxtnu'u Moisés ma te ni ka yo sa'a ni ja u'vi ma, te sukan ká'an tnu'u ni ndakaxtnu'u Moisés ma, sukan ndakan ndaa Su'si ma kuenda nuu ni. Xb) Vaa nuu Su'si ma chi inuu‑ni ka kuu ndaka o, visi ndeva'a‑ni ñuu o. Fa ¡Kovaa naka jayiñu'u ji'in tnu'u sii ini koo nuu ndaka ñayii ka sa'a ja va'a ma! Cha'a chi xinañu'u ñayii judío ma, jin ni'i. Sani te ñayii masu judío ka kuu i ma, jin ni'i tna i. C` Te tnundo'o tnuneni ji'in tnu'u xii ini kua'a ya nuu ñayii ka sa'a ja u'vi ma. Cha'a chi xinañu'u ñayii judío ma jin ndo'o. Sani te ñayii masu judío ka kuu i ma, jin ndo'o tna i. ;_oKovaa ndákiti xeen ini ya nuu ñayii inuso'o ka ndaa i ma, ja ñatuu ka kandija i ja ndaa ká'an nuu tnu'u maa ya ma, su'va ka sa'a‑ka i tna'a ja ñatuu játna ini Su'si ma. E^Nde o ka ndi ini ja jin ndani'i ta'vi o te jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma, te jin ni'i o jayiñu'u nuu Su'si ma te ka'an ya ja ja vava'a kúu ja ni ka sa'a, ni ka kuu o ma, nuna jin ku'un ini o ja jin ko sa'a o ja va'a ja ndaa ndija nuu ya ma, te jin ni'i o ndaka cha'a te jin koteku o ni‑kani ni‑jika ma. k]OTe ndi‑in ndi‑in o jin ndani'i jin ndatna'a nde a kúu ja ni ka sa'a, ni ka kuu o nuu ya ma. O\Kovaa ja sukan ndee ini ni a te ñatuu ndákani ndáka'vi ini ni a, sa'a ni ja ndákiti xeen ini Su'si ma nuu ni, kivi kenda ja ndakan ndi'i ndakan tu'u ya kuenda nawa ni yo sa'a, ni yo kuu ni ma. |[q¿Xi saxiko ni ja vii ja va'a sukan kuee ini ya ma vaa kútoo ña'a ya ma? ¿Te ñatuu ndása'a ni kuenda ja va'a ini ya kúu, chukan kúu ja káxtnu'u ya ichi ndaa ko kaka ni ma, sukan‑va'a ndakani ndaka'vi ini ni te kondikin ni Su'si ma? ZTe ndijin ja xtekuechi ni tna'a ni ma te sa'a ni ja ka sa'a i ma, ¿jani ini ni ja kaku ni nuu Su'si ma kivi ndakan ya kuenda nuu ni ma? "Y=Vaa ka jini o ja maa Su'si ma ka'nde tniñu ñayii ka sa'a ndaka ja u'vi ma, te sukan, te jin ndachunaa ndi'i jin ndachunaa tu'u maa i ja ka sa'a i ma. yX mVaa masu kuu yanduu ja sa'a ja kúu ni a, ndeva'a‑ni na in kúu ni. Ndijin ja xtekuechi ni tna'a ni ma, te maa ni, ndáxtekuechi ni maa ni, te jiso kuechi maa ni, vaa tna'a ja xtekuechi ni tna'a ni ma, chukan kuiti kúu ja sa'a maa ni a. W  Visi jâ ka jini i sukan jani ini Su'si ma ja ñayii ka sa'a sukan ma ka kuu ñayii jin kûu ma, kovaa sukan‑ka ka sa'a i. Te masu ka iyo sii ini i ja maa‑ni i ka sa'a sukan ma, chi su'va ka kuni i ja ndaka‑ka ñayii ma na jin ko sa'a sukan ka sa'a i ma.#V Ainundee ini i ma, masu inundija i ja inuva'a ini i ma, ka sa'a ndeva'a i ñayii nda'vi ma, masu kuu jin koo mani i ma, ni a jin kunda'vi ini i ñayii ma. kU Qka skanduu yu'u i ma, ka ka'an i tnu'u tna'a i ma, ñatuu ka kuni sii i nuu Su'si ma, ñatuu na respetu i ma, inuvixi xeen ka ndaa i ma, ndimaa ja u'vi ka jani ini i ja jin sa'a i ma, masu ka kandija i nuu yuva nuu si'i i ma, GT  Te ndimaa ja u'vi kúu ndaka ja ka sa'a i ma, vaa ka kivi nduu i ji'in ñayii ni masu ni ka tnanda'a ji'in i ma, te ka iyo i ja ka skiti ini i in‑ka ñayii ma, inundiyo ini i ma, ka sa'a i ja u'vi ma, ka kukueñu ini i ma, ka ja'ni tna'a i ma, ka kanaa i ma, ka xnda'vi tna'a i ma, ka ka'an neé ka ka'an ñuu i ma, NS Te kuechi ja ñatuu ka kandija i Su'si ma, te ni sa'a ya ja janitnuni i ma ni ka nduneé, ni ka ndu‑uun‑nka, te ñatuu nde ka ndasa'a i kuenda ja masu nde jiniñu'u ndaka ja ka sa'a i ma. R Suni tna tee ma, ni ka xndoo de ja jin ko kusu de ji'in ñasi'i de ma, te ni ka jatna ini‑ka de ja ndi‑tna'a tee de ma jin ko kusu, te ka sa'a de ja kayu'u ja kan‑nuu. Te ja sukan ka sa'a ka kuu de ma, te sa'a Su'si ma ja jin ndo'o jin neni de. "Q ?Chukan kúu ja Su'si ma, ni xndoo ya i ja jin sa'a maa i ja u'vi ma te jin tna'a maa i ja kan‑nuu. Vaa ka iyo ña'a chi ka jatna ini tna'a ña ja ndi‑tna'a ña'a ña, te jin ko kusu ña, te ka sa'a ña ja kayu'u ja kan‑nuu, te masu sukan ni jani, ni ka'vi ini Su'si ma. pP [Te sukan ni ka ndaxsama i tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma, te ni ka jan‑ta'vi i tnu'u xnda'vi tna'a ma, vaa ka chiñu'u i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a ja ni sa'a Su'si ma, kovaa ka ndunaa i ja jin ndachiñu'u i maa iya ni sa'a ndaka ja iyo ñuu ñayivi a. Kovaa yo'o chi ka jini o ja Su'si ma, iyo jayiñu'u ya ni‑kani ni‑jika ma. Te sukan kó kuu. O Chukan kúu ja Su'si ma chi ni xndoo ya i, te ka sa'a maa i ndaka ja u'vi ma, sukan ka jani ini anua maa i ma. Te ka xtivi i maa i ma. N  Te ni ka xndoo i jayiñu'u Su'si iya téku ni‑kani ni‑jika ma, te ni ka ndasa'a i in yunuu ñayii, te vitna ja ñayii a chi ñayii naa‑ni kúu i, te ni ka sa'a i yunuu lasaa ma, ji'in yunuu koo ma, ji'in yunuu ndeva'a‑ni kiti ma, te ka chiñu'u i. 'M IVaa ka ka'an i ja ka jini xeen i, kovaa masu ka jini kuiti i, su'va ka kuneé ka ku‑uun i, te su'va vi'i‑ka ni ka sa'a ndee i ini anua i ma nuu Su'si ma. jL OTe visi jâ ka jini ñayii ma ja iyo Su'si o a, kovaa ñatuu ka ndachiñu'u i maa ya ja kúu ya Su'si ma, te ñatuu ni ka ndakuan‑ta'vi i nuu ya, su'va ni ka sa'a ndee i ini anua i ma, te ni ka ndandesi ini anua i ma. kK QVaa yo'o chi ñatuu ka kundee maa o jin kuni o sukan kaa sukan iyo ya ma. Kovaa nuna jin ndasa'a o kuenda ndaka ja ni sa'a ya ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma onde nuu ni kuva'a ñuu ñayivi a, te jin kuni o ja iyo ya ja kúu ya Su'si o ma ni‑kani ni‑jika. Te chukan kúu ja ñayii ka sa'a ja u'vi ma, masu kuu jin ka'an i ja ñatuu na Su'si iyo. OJ Vaa sukan ka jini yo'o ja iyo in Su'si ma, te ka jini o sukan sa'a sukan kúu ya ma, te suni ka jini tna ndaka ñayii ka sa'a ja u'vi ma ndaka ja va'a sa'a Su'si ma, vaa maa ya káxtnu'u ja iyo ya. I ;Vaa maa Su'si ma, onde andivi ma iyo ya, te káxtnu'u ya sukan ndákiti ini ya ja ñatuu játna ini ya sukan ka sa'a ñayii ma ja u'vi ma ji'in ja ka sa'a u'vi tna'a i ma, vaa ñayii yukan chi ka ja'nu ndee i ja jin kandija jaku‑ka ñayii ma tnu'u ndaa tnu'u ndija ya ma. H Vaa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma sa'a ja jin nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma, te káxtnu'u i sukan jin kandija o Su'si ma te jin kukanu ini o ya ni‑kani ni‑jika. Te suni sa'a ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Ñayii sa'a ja va'a ja ndaa ma chi suu i koteku ni‑kani ni‑jika, vaa kúkanu ini i Su'si ma.” Sa'a ká'an. Sukan ka ndiso kuechi ndaka ñayii ñuu ñayivi a nG WVaa masu kúkan‑nuu sa ja káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, vaa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma chi iyo i ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa ya ma, te ndaka ñayii ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a ya ma chi jin ndani'i ta'vi i. Te kúni Su'si ma ja xinañu'u jin koniniso'o ñayii judío ma, sani te jin koniniso'o ñayii masu judío ka kuu i ma. F )Te chukan kúu ja ñu'u xeen ini sa ja jaan sa ñuu Roma a nuu ka iyo ni a, te kuu ka'an kachi sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu ndaka ni. Tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma chi iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu i ja chindee ña'a i ja jin nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa kE QVaa nee yika sa nuu ñayii ka ka'an sa'an griego ma ji'in nuu ñayii ñatuu ka ka'an i sa'an griego ma, ji'in nuu ñayii ndichi ma ji'in nuu ñayii ñatuu na tnu'u ndichi ka neva'a i ma, ja ka iyo i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. D  Jin kona'a ndaka ni ja jâ ni kuu kua'a jichi kúni sa ja jan koto ña'a sa, kovaa onde vitna chi ndimaa iyo in ja ja'nu ndee nuu sa, te ñatuu nde kúu jaan sa. Chi vaa ja kúni sa kúu ja chindee ña'a sa, sukan‑va'a kuu jin sa'a ni sukan játna ini Su'si ma, te koo jayiñu'u ya, sukan chíndee sa ndaka ñayii masu judío ka kuu i ma te ka sa'a i sukan játna ini Su'si ma. C { Vaa na ka'an o ja sa'a jiniñu'u ja jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a ndaka o sukan‑va'a jin kukanu ini‑ka o Su'si ma. #B A Vaa kúu ini xeen sa ja kuni ña'a sa te ka'an sa sukan kúni Xtumani Ndios ma ja jin ko sa'a jin ko kuu ni, te jin ni'i‑ka ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu. A 5 Te ndimaa jikan‑ta'vi xeen sa nuu Su'si ma ja na taa ya tnu'u, te na chindee chituu ña'a ya ja na kuu jaan sa jan koto ña'a sa nuu ka iyo ni a. b@ ? Te maa Su'si iya xi‑nuu jinukuechi sa ja ni‑yu'u ni‑ini sa káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Sa'ya ya Jesús ma na'a ja ñatuu ndúnaa ña'a sa vaa ndimaa ndákune'e ña'a sa ora jikan‑ta'vi sa nuu maa ya ma. X? +Xinañu'u kuiti, te ja maa Jesucristo ma, te ndakuan‑ta'vi sa nuu Su'si o a ja jin kuu ndaka ni, vaa ni‑ka'nu ni‑tu'u ñuu ñayivi a ka jini i sukan vivii ka kuu ni ja ni ka kandija ni Su'si o a. > Te tée sa tutu ya'a, te tétniñu sa nuu ni ja ka iyo ni ñuu Roma a, ja ka kuu ni ñayii kútoo ña'a Su'si ma, te ni ndakana ña'a ya ja jin xndoo ni ndaka ja u'vi ma. Te kúni sa ja Yuva o Su'si ma ji'in Jesucristo Iya Tátnuni ma, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a te na sa'a tna ya ja jin koo mani ni. Kúni Pablo ma ja ki'in de jin koto de ñayii ka iyo ñuu Roma ma f= GTe ne'un ñayii ya'a ka iyo maa ni, ja ni ndakana ña'a Jesucristo ma ja jin kondikin ni ya. < Te Jesucristo ma chi ni skuta'vi ña'a ya tnu'u vii tnu'u mani ja ko kuu sa apóstol tee tetniñu maa ya ma, sukan‑va'a ja maa ya ma, te kaxtnu'u sa nuu ndaka ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma ja na jin kandija i Su'si ma te jin ko sa'a i sukan ká'an ya ma. &; GTe ni kaxtnu'u Xtumani Ndios ma ja Sa'ya Su'si ma kúu ya, te iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, vaa ni ji'i ya te ni ndateku ya ne'un ñayii ni ka ji'i ma. =: uTe tnu'u ya'a ká'an siki Sa'ya Su'si ma, te maa ya chi ni kenda ñayivi ya, te ne'un sa'ya tata David ma ni kâku ya ñuu ñayivi ya, te Jesucristo iya tátnuni nuu o ma kúu ya. .9 WTe tnu'u ya'a kúu tnu'u ni skuiso Su'si ma onde xi'na‑ka ma, te sukan ni ka tee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a maa ya ma nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma. ~8 ySaña chi Pablo kúu sa, te jinukuechi sa nuu Jesucristo ma, te maa ya, ni kana ña'a ya ja ko kuu sa apóstol, te ni tetniñu ña'a ya ja kaxtnu'u sa tnu'u maa ya ma, te ni sa'a siin ña'a ya ja na kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ká'an ya ma. 7Te ja vii ja va'a na skuta'vi ña'a maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a ja ka kuu o ñayii ka kandija ya a. Te sukan kó kuu.6Iya káxtnu'u ndaa ja ká'an libru ya'a ja sukan ko kuu ma ká'an sa'a: ―‍Ja ndaa kúu ja sani te kenda yachi sa ―‍kúu ya ká'an ya. Te suni ni ndakone'e sa: ―‍Saa vi, Jesús Iya Tátnuni, ne'e yachi ni ―‍kúu sa jiña'a sa. Te sukan kó kuu. 5Te nú na in na kendee‑ka tnu'u ndee nuu libru ya'a te ma ndákaxtnu'u i sukan ko kuu ma, te maa Su'si ma kendee ja kuta'vi i ja kúun yutnu sa'a ja koteku i ma, te xtandiyo ya i, te ma koo i ñuu ii ma, te ma ni'i i ndaka ja va'a ja ndee nuu libru ya'a. 4Te maa sa káxtnu'u nuu ndaka ni ja ka niniso'o ni tnu'u ndee nuu libru ya'a ja ndákaxtnu'u ndaka sukan ko kuu ma, te nú na in na skaa‑ka ka'an i sana sukan ká'an tnu'u ya'a, te maa Su'si ma sa'a ja kenda nuu i ndaka kue'e ka ndenee nuu libru ya'a. 3wTe Xtumani Ndios ma, ji'in ñayii ka ndachiñu'u Su'si ma, ja jin ndatna'a i ji'in ya sukan ka ndatna'a suchi jin tnanda'a ma, sa'a ka ka'an i ji'in ya nuu ñayii ma: ―‍Ne'e ni. Te nú na in kuniso'o, te ká'an tna i nuu ñayii ma: ―‍Ne'e ni. Te nú na in yíchi ndute, te kíi i, te nú kúni i, te kó'o i ndute sa'a ja koteku i ma, te masu nawa chuya'vi i. x2i’Maa sa ja kúu sa Jesús ma, ni tetniñu sa ángel sa ma, sukan‑va'a kaxtnu'u ndaa i tna'a ja ko kuu ma nuu ndijin ja ka kuu ni ñayii ka ndachiñu'u Su'si ma ndi‑in ndi‑in ñuu ma. Vaa saña chi ne'un sa'ya tata David ma ni kenda sa. Te sukan kúu kimi ka'nu kána nuu ve ndii ma, sukan kúu sa nuu ñayii ka kandija ña'a ma ―‍kúu ya ká'an ya. 1Kovaa ñayii ka sa'a sukan ka sa'a la‑ina ma chi ke'e ma jin koo i, ji'in ñayii tasi ma, ji'in ñayii ka kivi nduu ji'in ñayii masu ni ka tnanda'a ji'in i ma, ji'in ñayii ka ja'ni tna'a ma, ji'in ñayii ka jatna ini i ja jin xnda'vi tna'a i ma. w0g’Ja vava'a ka kuu ñayii ka ndasa'a vii ka ndasa'a ndoo i maa i ma, sukan ka sa'a ñayii ka ndakate sa'ma i ma chi ka iyo i ja kuu jin kaa i nde'ya kúun yutnu sa'a ja kuu jin koteku ñayii ma, te kuu jin kivi koo i ye'e ñuu ma. d/A Sukan kúu letra xinañu'u ni keja'a ma te onde letra sandi'i‑nka ma, sukan kúu sa, te ja maa sa te ni keja'a ndaka ja iyo a, te ja maa sa te jin ndi'i ndaka, te maa sa kúu xinañu'u, te maa sa kúu sandi'i‑nka. 2.] Te ká'an Jesús ma: ―‍Sani te kenda yachi sa, te yinda'a sa ja skuta'vi ña'a sa, sukan‑va'a ndataa sa nuu ndi‑in ndi‑in ni sukan ni ka satniñu ni ma. [-/ Nú na in kúni ja ko sa'a‑ka i ja u'vi, te kó sa'a‑ka maa i. Nú na in kúni ja sa'a tne'e‑ka i maa i, te sa'a tne'e‑ka i maa i. Nú na in kúni ja ko sa'a i ja va'a ja ndaa ma, te kó sa'a‑ka i ja va'a ja ndaa ma. Nú na in kúni ja nduvii ndundoo i, te ndásavii ndásandoo‑ka i maa i nuu Su'si ma ―‍kúu i ká'an i. , Te ká'an i: ―‍Máko chu'u ni tnu'u ndee libru ya'a ja ndákaxtnu'u sukan ko kuu ma, vaa jâ ve kuyatni kivi a. 5+c Kovaa ni ka'an i: ―‍Máko sa'a ni sukan, vaa saña chi jinukuechi tna sa nuu Su'si ma sukan jinukuechi maa ni a, ji'in ñani ni tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in ñayii ka kandija te ka sa'a i sukan ndee nuu libru ya'a. Ndachiñu'u ni maa Su'si ma ―‍kúu i ká'an i. _*7Maa sa kúu Juan ma, te ni jiniso'o sa ndaka cha'a. Te nuu ni jinu ja ni jininuu sa ma ji'in ja ni jiniso'o sa ma, te ni jinkoo jiti tuku sa nuu ja'a ángel ni kaxtnu'u ndaka cha'a, ja ndachiñu'u tuku sa i. a);Te ká'an Jesús ma: ―‍¡Sani te kenda yachi‑ni sa! Ja vava'a kúu ñayii kándija te ndí ini i ja sa'a i sukan ká'an tnu'u ndee nuu libru ya'a ja ndákaxtnu'u sukan ko kuu o a ―‍kúu ya ká'an ya. (wTe ká'an ángel ma: ―‍Tnu'u ya'a chi tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu. Te maa Su'si Iya Tátnuni ma kúu iya ni yo tatnuni ini anua tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a maa ya ma, te suni maa ya kúu iya ni tetniñu ángel ya ma ja kaxtnu'u i nuu ñayii ka jinukuechi nuu ya ma ja sani te jin ko kuu yachi‑ni cha'a ―‍kúu i ká'an i. Iyo yatni ja ndii Jesús ma ]'3Te masu na jakuaa‑ka koo, te ñatuu ka jiniñu'u i ñu'u ja jin kotnuu nuu i, ni a ndii‑ka kandii ma, vaa maa Su'si Iya Tátnuni ma sa'a ja jin kundijin nuu i, te jin tatnuni i ji'in ya ni‑kani ni‑jika. L&Te jin konde'ya i nuu ya ma, te ja nani ya ma kondenee tnee i ma. G%Te masu na ja u'vi‑ka koo ini ñuu ma, vaa yukan núkoo maa Su'si ma ja tátnuni ya ma ji'in iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma, te ñayii ka jinukuechi nuu ya ma, jin ndachiñu'u i ya. $5Te sasava ichi kanuu‑ka iyo ini ñuu yukan ma jika ndute ma. Te nduu nduu yu'u yute ma núkoo in yutnu kúun ja sa'a ja koteku o ma. Te uxi uu jichi nde'ya tnu ma kúun. Te in in jichi kúun ja in in yoo ma. Te nda'a tnu ma kúu ja jin nduva'a ñayii ka ku'u ndaka ñuu ma. _# 9Sani te ni kaxtnu'u ángel ma in yute jika ndute vivii ndute sa'a ja koteku o, te jándute de sukan kaa vidriu ma, te ni kee yute ma nuu núkoo Su'si ma ja tátnuni ya ma ji'in iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. ~"uTe masu kuu jin kivi koo ni‑in ndatniñu ja masu ka iyo ndoo nuu Su'si ma. Ni a ñayii ka sa'a ja u'vi ma ji'in ñayii ka xnda'vi tna'a ma, masu kuu jin kivi koo i. Yika‑ni ja ñayii ka yoxtnee ja ka nani i ma nuu libru ka yoxtnee ja ka nani ñayii jin koteku ni‑kani ni‑jika ma ja neva'a iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma jin ko kuu ñayii jin kivi koo ma.b!=Te ndaka‑ka ñuu ma, jin koo i jin xsia'a i ja vii ja va'a ka neva'a i ma ñuu yukan. S Te ye'e ñuu yukan masu jin ndandesi, vaa masu na nduu ji'in jakuaa koo. Te ndaka ñayii ni ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ja jâ ni ka ndani'i ta'vi i ma, jin koo i ini ñuu ma nuu xtnuu ni'ni maa iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. Te rey ka iyo ñuu ñayivi a, jin koo de jin xsia'a de ja vii ja va'a ka neva'a de ma ñuu yukan. a;Te ñuu yukan, masu jiniñu'u i ja ndii kandii ma, ni a ko ndii yoo ma ini ñuu ma, vaa jayiñu'u Su'si ma, kúndee i ndii ni'ni i ini ñuu ma, te ñu'u ndú'va ini ñuu ma kúu iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. 3_Te ñatuu ni jini sa veñu'u ka'nu ini ñuu ma, vaa Iya Tátnuni ma Su'si iya kúu sa'a ndaka ma ji'in iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma ka kuu veñu'u ka'nu ñuu ma. MTe ndi‑uxi uu ye'e ma ka kuu uxi uu perla, te ndi‑in ndi‑in ye'e ma ka kuu in in perla, te ichi kanuu‑ka ja kivi o ini ñuu ma kúu nanimaa oro, te ndii ni'ni i sukan kaa vidriu ma. 9kte ja ku‑u'un ma kúu yuu ónice, te ja ku‑iñu ma kúu yuu cornalina, te ja ku‑uja ma kúu yuu crisólito, te ja ku‑una ma kúu yuu berilo, te ja ku‑iin ma kúu yuu topacio, te ja ku‑uxi ma kúu yuu crisoprasa, te ja ku‑uxi in ma kúu yuu jacinto, te ja ku‑uxi uu ma kúu yuu amatista. q[Te ja ka yituu yika ve'e ndesi ñuu ma ni ka kukutu ji'in yuu vivii. Te ja xinañu'u ja yituu yika ve'e ma kúu yuu jaspe, te ja ku‑uu ma kúu yuu zafiro, te ja ku‑uni ma kúu yuu ágata, te ja ku‑kuun ma kúu yuu esmeralda, #Te tna'a ja ni kuva'a yika ve'e ndesi ñuu ma kúu yuu jaspe, te ini ñuu ma chi nanimaa oro kúu i, sukan kaa vidriu iyo vii iyo ndoo ma. /WTe ni chikua'a ángel ma ja sukan kokon yika ve'e ja ndesi ñuu ma, te uni xiko u'un (65) metro ndeka sukan ka chikua'a ñayii ma ji'in sukan ka chikua'a ángel ma. B}Te ñuu ma, inuu ja kani i ma ji'in ja jite i ma, te ángel ma, chikua'a i, te uu millón ji'in uu cientu mil (2,200,000) metro ka ndeka ja kani ma ji'in ja jite ma ji'in ja sukun ma. wTe ángel iyo ji'in sa ma, yinda'a i in yutnu oro ja chikua'a i ñuu ma ji'in ye'e ma ji'in yika ve'e ndesi ñuu ma. %CTe ka iyo uxi uu ja ka yituu yika ve'e ma ja ka ndesi i ñuu ma, te ka ndenee ja ka nani ndi‑uxi uu tee ni tetniñu iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma. E Te ichi nuu ve kana kandii ma ka ndenee uni ye'e, te ichi ninu ma ka ndenee uni‑ka ye'e, te ichi nuu vee ma ka ndenee uni‑ka ye'e, te ichi nuu kée kandii ma ka ndenee uni‑ka ye'e. C Te iyo in yika ve'e ka'nu sukun, te ka iyo uxi uu ye'e, te ye'e ma ka iyo uxi uu ángel, te ka ndenee ja ka nani i ma, te ja ka nani i ma kúu ndi‑uxi uu jichi ñayii ñuu Israel ma. *M Te iyo jayiñu'u Su'si ma ini ñuu ma, te kánda'a i ja jándute sukan kaa in yuu vivii, sukan kaa in yuu nani jaspe ma. Ûni ndii ni'ni i sukan kaa in vidriu. +O Te ni ja'an anua sa ma ji'in i in yuku ka'nu te sukun, te ni kaxtnu'u i ñuu ka'nu ñuu ii kúu Jerusalén ma, ja ve nuu i onde andivi ma nuu iyo Su'si ma. )K Sani te ni kenda nuu iyo sa ma in ndi‑uja ángel ka yinda'a ndi‑uja copa ka ñu'u chitu ndi‑uja kue'e ja jin kenda koo kuee‑ka ma, te sa'a ni ka'an i nuu sa: ―‍Ne'e ni ya'a, te káxtnu'u sa na in ko kuu ñasi'i iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma ―‍kúu i ká'an i. {Kovaa ñayii ka yu'u ja jin kondikin ña'a i xi ñatuu ka kukanu ini ña'a i ma, ji'in ñayii ka sa'a ndaka ja u'vi ma, ji'in ñayii ka ja'ni tna'a ma, ji'in ñayii ka kivi nduu ji'in in‑ka ñayii ñatuu ni tnanda'a ji'in i ma, ji'in ñayii inutasi ma, ji'in ñayii ka ndachiñu'u ja masu Su'si ka kuu ma, ji'in ndaka ñayii ka xnda'vi tna'a ma, jâ ka iyo ta'vi i ja jin ndo'o jin neni i nuu ñu'u káyu kóko ji'in azufre ma. Te cha'a kúu ja jin kûu i ja ku‑uu jichi ma ―‍kúu ya ká'an ya. Nú na in kundee nuu ndaka ja u'vi ma, te kua'a sa ja kuta'vi i ndaka ja iyo ya, te maa sa ko kuu Su'si i, te maa i ko kuu sa'ya sa. J  Te suni ká'an ya: ―‍Jâ ni kuu. Sukan kúu letra xinañu'u ni keja'a ma te onde letra sandi'i‑nka ma, sukan kúu sa, vaa ja maa sa te ni ka keja'a ndaka ja ka iyo a, te ja maa sa te jin ndi'i ndaka. Nú na in yichi ndute, te maa sa kua'a ndute too ma, te sa'a de ja koteku i ma, te masu nawa ke'en ya'vi sa. g GTe núkoo ya nuu tátnuni ya ma, te ká'an ya: ―‍Vitna, te ndásajaa sa ndaka ja iyo a ―‍kúu ya ká'an ya. Te suni ká'an ya: ―‍Tee ni tnu'u ya'a chi tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu ―‍kúu ya ká'an ya.  {Te ndasavii ya ndute nuu i ma, vaa yukan chi ñatuu na in kûu‑ka, te ñatuu na in konda'yu‑ka, te ñatuu na in kuxii ini‑ka, te ñatuu na in ndo'o neni‑ka, vaa ndaka ja ni ka yo kuu xinañu'u ma, jâ ni ka ya'a i ―‍kúu ya ká'an ya. p YTe ni jiniso'o sa ja ká'an nini'i Su'si ma nuu núkoo ya ja tátnuni ya ma: ―‍Cha'a kúu nuu koo Su'si a ji'in ñayii ma, te koo ya me'ñu ndaka i ma, te jin ko kuu i ñuu maa ya, te koo maa ya ji'in i, te ko kuu ya Su'si i. _ 7Te ni jini sa ñuu ii, ja kúu i ñuu Jerusalén jaa ma, ni nuu i vee i andivi ma nuu iyo Su'si ma, te iyo tu'va i, te vivii ni ndukutu ni ndunu'ni i sukan kúu in suchi si'i ja ndetu i suchi tnanda'a ji'in i ma. 6 gTe ni jini sa in andivi jaa ji'in in ñu'ú jaa, vaa andivi ni iyo xinañu'u ma ji'in ñuu ñayivi ni iyo xinañu'u ma, jâ ni ka naa i, te ñatuu na ndute mar‑ka ma iyo. Te ñayii ñatuu na ja nani i ma ndenee nuu libru ká'an ja jin koteku o ma, ni skana ya i nuu ñu'u káyu kóko ma.1Sani te ja ni ja'ni i ñayii ma ji'in andeya ma, ni ndaskana ya i nuu ñu'u káyu kóko ma. Te cha'a kúu ja ku‑uu jichi ja jin kûu ñayii ma.  Te ndute mar ma, ni ndakua'a de ñayii ni ka ji'i yukan. Te ja sa'a ja jin kûu ñayii ma, ni ndakua'a i ñayii ni ja'ni i ma, te andeya ma, ni ndakua'a i ñayii ka ñunee yukan, te ni ndakan ya kuenda nuu ndi‑in ndi‑in i nawa ni ka yo sa'a i ma. {o Te ni jini sa ñayii ni ka ji'i ma, ñayii nija'nu ma ji'in suchi kuechi ma, ka nukuiñi i nuu Su'si ma, te ni ka ndanune libru ma, te suni ni ndanune in‑ka libru, te libru ya'a kúu ja ka'an nde ñayii jin koteku ma, te sukan ka ka'an libru ma ni ndakan ya kuenda nuu ñayii ni ka ji'i ma nawa ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu maa i ma nuu ni ka yo iyo i ñuu ñayivi a. W' Te ni jini sa in nuu kuijin kuijin te vivii kaa, te yukan núkoo ya ja tátnuni ya ma, te ni ka jinu ñuu ñayivi ma ji'in andivi ma ja ni ka jini i ya ma. Ûni masu nde na'a ja ni ka yo iyo i yukan.  Te tachi ma ja ni yo xnda'vi i ñayii ma, ni skana ya i nuu ñu'u káyu kóko ji'in azufre ma, nuu ñunee kiti ka'nu kiti kini kaa ma, ji'in tee ni yo xnda'vi ñayii ma ja ni yo sa'a de tnu'u ja tee ndákaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de ma, te yukan jin ndo'o jin neni tachi ma ji'in ti ji'in de ni‑kani ni‑jika nduu ñuu. Sukan ndakan Su'si ma kuenda nuu ñayii ma } Te ni ka ka koo i, te ni ka konduu i ni‑ka'nu ñuu nuu ka iyo ñayii ñatuu na ja u'vi ka sa'a i ma, ñuu kútoo Su'si ma. Te Su'si ma, ni skuun ya ñu'u i'ni onde andivi ma, te ni ka kayu ndi'i kuiti ndaka ñayii ka ndikin tna'a ji'in tachi ma. }sTe ndee i ja xnda'vi i ñayii ka iyo ñuu na'nu ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ji'in ñuu Gog ma ji'in ñuu Magog ma, sukan‑va'a ndaxtutu i ñayii ma ja jin koo i jin kanaa i, te kua'a xeen i jin ko kuu, sukan iyo ñuti yu'u ndute mar ma. W'Nú ni jinu mil kuiya ma, te tachi ma chi ndayaa i nuu yinee va'a i ma. R~Ja vava'a ka kuu ñayii ñatuu na ja u'vi ni ka yo sa'a i ma te ni ka ndateku i xinañu'u ma, vaa masu jin skenaa i anua i ma, sukan jin ndo'o in jichi‑ka ñayii ñatuu ni ka ndateku ma. Kovaa ñayii ni ka ndateku ma, jin ko kuu i sutu nuu Su'si ma ji'in nuu Cristo iya ni tetniñu ya ma, te jin tatnuni i ji'in ya mil kuiya. }#Cha'a kúu ja ni ka ndateku ñayii ma xinañu'u ma. Kovaa jaku‑ka ñayii ni ka ji'i ma, masu ni ka ndateku i onde ni chitu mil kuiya ma. M|Te ni jini sa nuu jin kunukoo ñayii ni wa'a ya tnu'u ja jin ka'nde i tniñu ñayii ma, te ni jini sa anua ñayii ni ka xtandoso ñayii ma xini i ja kuechi ja ka kaxtnu'u i na in kúu Jesucristo ma, ji'in tnu'u Su'si ma, te ñatuu ni ka chiñu'u i kiti ka'nu kiti kini kaa ma, ni ja kaa sukan kaa ti ma, ni a jin kua'a i tnu'u ja jin ndenee ñayii ma tnuni ti ma tnee i ma xi nda'a i ma. Te ni ka ndateku i ja jin tatnuni i ji'in Cristo ma mil kuiya. { Te ni skee i tachi ma nuu nee nuu kunu ma, te ni jasi vava'a i tachi ma, te ni tenee i sellu i ma, sukan‑va'a máko xnda'vi‑ka tachi ma ñayii ka iyo ndaka ñuu ma, onde nuu ni ndi'i mil kuiya ma, te sani te ndaxsiaa ángel ma tachi ma jaku‑ni kivi. Bz}Te ni tnii i koo ka'nu kaa sukan kaa in lana'ña ma ja kúu ti koo jana'a ma, te maa ti kúu tachi ma ja nani i Satanás ma. Te ni ju'ni ángel ma tachi ma, te konu'ni i in mil kuiya. y Sani te ni jini sa in ángel ni nuu vee onde andivi ma, yinda'a i ndakaa nuu nee nuu kunu ma ji'in in yo'o kaa ka'nu ka'nu. _x7Te ni ja'ni iya yoso caballu ma ji'in yuchi kuiñi kúu espada kée yu'u ya ma ndaka‑ka ñayii ma, te loti ma ji'in ndaka‑ka kiti ka jaa ja nde'e ma, ni ka jaa ti kuñu ñayii ma onde ni ka ndutu chii ti.~wuSani te kiti ka'nu kiti kini kaa ma ji'in tee ni yo xnda'vi ñayii ma ja ni yo sa'a de tnu'u ja in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de ma, ni ka tnii soldado ya ma kiti kini kaa ma ji'in tee ya'a. Vaa tee ya'a chi ni yo jini de tnuni te kua'a ja ni yo sa'a de, te sukan ni yo xnda'vi de ñayii ka ndenee tnuni kiti ka'nu kiti kini kaa ma ja ni ka yo chiñu'u i ja kaa sukan kaa ti ma. Kiti ya'a ji'in tee ya'a ni ka skana teku i ti ji'in de nuu ñu'u káyu kóko ji'in azufre ma. rv]Te ni jini sa kiti ka'nu kiti kini kaa ma, ji'in rey ka iyo nuu ñu'ú ya, ji'in ndaka soldado ma, ni ka ndatna'a de ja jin koo de jin kanaa de ji'in iya yoso caballu ma ja kúu ya Jesucristo ma, ji'in soldado ka ndikin ya ma. u1sukan‑va'a jin kaa ro kuñu tee ka kuu rey ma, ji'in kuñu tee ka tatnuni nuu soldado ma, ji'in kuñu tee ni ka iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, ji'in kuñu caballu ma, ji'in kuñu tee ka yoso caballu ma, ji'in ndaka kuñu ñayii ñatuu ka jinukuechi ma, ji'in ñayii ka jinukuechi ma, ka kuu i suchi kuechi ka kuu i ñayii nija'nu, ja ñatuu ni ka kandija i ja ka'an Su'si ma ―‍kúu i jiña'a i. StTe ni jini sa in ángel núkuiñi nuu kandii ma, te káyu'u nini'i i nuu ndaka lasaa ka ndava sasava andivi ma, te jiña'a i: ―‍Ne'e koo, te jin ndatna'a ro, te jin kuxini ro ja taa Su'si ma, s5Te ichi ja'a sa'ma ne'nu ya ma ndenee ja nani ya ma, te sa'a ká'an: “Rey tátnuni nuu ndaka rey ma, iya tátnuni nuu ndaka tee ka tatnuni ma.” 5rcTe yu'u ya ma kée in yuchi kuiñi xen‑xeen kúu espada, sukan‑va'a xtnakue'e ya ñayii ka iyo ñuu na'nu ma ja ñatuu ni ka kandija i ya ma, te yinda'a ya in yutnu xii kaa. Te maa ya kuiñu nuu ka jaxi i uva ma, te cha'a kúni ka'an ja ndákiti ini xen‑xeen ini Su'si iya kúu sa'a ndaka ma. q%Te soldado andivi ma, ka ne'nu i sa'ma lino vava'a vivii kuijin kuijin te ka iyo ndoo ndoo, te ka yoso i caballu kuijin, te ka ndikin i ya. Rp Te ne'nu ya sa'ma ni ka'yu niñi, te ja nani ya ma kúu Tnu'u Su'si ma. Bo} Te nduchinuu ya ma ka kanda'a sukan kánda'a ñu'u ndú'va ma, te xini ya ma ka iyo kua'a corona, te ndenee in ja nani ya, in ja ni‑in ñayii masu jini, yika‑ni ja maa in‑ni ya. ny Sani te ni ndanune andivi ma, te ni jini sa in caballu kuijin, te ja nani iya yoso ti ma kúu Iya Kuu Kukanu Ini O ji'in Iya Sa'a Ja Ndaa Ndija, te ja'nde ndaa ya tniñu ñayii ma, te kanaa ya ji'in ñayii ñatuu ka kandija ja ká'an ya ma. .mU Te ni jinkoo jiti sa nuu ja'a i ma, ja ndachiñu'u sa i. Te ká'an i: ―‍Máko sa'a ni sukan. Vaa saña tna, suni jinukuechi tna sa nuu Su'si ma, sukan ka jinukuechi ndaka ñani ni ma ji'in ku'va ni ma, ja ka sa'a i sukan ni kaxtnu'u Jesús ma. Su'va maa Su'si ma ndachiñu'u ni, vaa ja ni sa'a ni kuu Jesús ma kúu ja ni ka yo ndakaxtnu'u tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma ―‍kúu i ká'an i. l% Sani te ángel ma, ni ka'an i: ―‍Tee ni: “Ja vava'a ka kuu ñayii ni kana ya ja jin kuxini i viko tnánda'a iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma” ―‍kúu i ká'an i. Te ká'an i: ―‍Cha'a ka kuu tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma ―‍kúu i ká'an i. lkQTe ni wa'a ya tnu'u ja kone'nu i sa'ma lino vava'a vivii, te sa'ma ndoo ndoo sa'ma jándute kúu, ka kuu i ka ka'an i. Te sa'ma lino vava'a vivii ma kúu ja va'a ja ndaa ni ka yo sa'a o ja ka kuu o ñayii ka kandija Su'si ma. OjJín koo sii ini o, te jín kutachi o, te jín ndachiñu'u o ya, vaa jâ ni kenda viko tnánda'a iya kúu sukan kúu ndikachi jaa ma,
te suchi ko kuu ñasi'i ya ma, ja ni satu'va i maa i. i)Te ni jiniso'o sa ja ka kuu yu'u kua'a xeen ñayii sukan ka kuu yu'u ndute kua'a xeen ma. Te sukan kúu ora kána xeen savi ma, sukan ka kuu yu'u i, te ka ka'an i:¡Aleluya! ¡Vaa Su'si o Iya Tátnuni a, iya kúu sa'a ndaka ma, jâ tátnuni ya nuu ndaka! hTe nuu núkoo ya ma ni jiniso'o sa in ja ká'an:Jín ndachiñu'u o Su'si o a, ndaka ro suchi kuechi, ji'in ndaka ni ñayii nija'nu, ndaka o ja ka jinukuechi o nuu ya a, ji'in ndaka o ja ka ndi ini o ja jin koo va'a o nuu ya a, kúu ká'an. SgTe ndi‑oko kuun tee nija'nu ma ji'in kuun kiti ka teku ma, ni ka jinkoo jiti de ji'in ti, te ni ka jakindeyi de ji'in ti onde nuu ñu'ú ma, te ndaka de ji'in ti ma ni ka ndachiñu'u Su'si ma nuu núkoo ya ja tátnuni ya ma, te ka ka'an de ji'in ti: ―‍¡Sukan kó kuu! ¡Aleluya! ―‍ka kuu de ka ka'an de ji'in ti. /fWTe ka ka'an i in‑ka jichi: ―‍¡Aleluya! Vaa ni ndani'i, ni ndatna'a maa ña, te ñu'ma káyu ña'a ma kana ni‑kani ni‑jika ―‍ka kuu i ka ka'an i. :emVaa sa'a ndaa sa'a ndija ya,
te ni sa'a ya ja jâ ni ndachunaa ña'a kúneé kú‑uun ma ja u'vi ni yo sa'a ña ma, vaa ni yo sa'a ña ja jin ko sa'a ñayii ma ja u'vi sukan ni yo sa'a ña ma, te jâ ni ndachunaa ña ja ni yo ja'ni ña ñayii ni ka yo jinukuechi nuu Su'si o a, ka kuu i ka ka'an i. J.~T}h|{{.z_yxwvutt$rqrpoQmll`lkjqj!iii;hgnedcCba`^^]\[ZYYPXWWJV6UBTT#RQONNLLJIGFEDDiCCC B/A@??#>j=<Fj`} |  u*J p¡Nda'vi maa sa! ¿Na in kasi ndee kasi ndoso ja masu kundee yikikuñu sa a ja kûu sa te koo jika sa nuu Su'si ma nkuu ma? LoKovaa ni yo iyo in‑ka ja ni yo tatnuni nuu yikikuñu sa a, te ni yo kanaa i ji'in janitnuni sa a, te ni yo kundee i ja ni yo sa'a sa ja u'vi sukan ni yo jatna ini yikikuñu sa a ja sa'a i ma. dnAvisi onde ini anua sa a chi ni yo játna ini xeen i sukan ká'an tnu'u tátnuni Su'si ma. bm=Te chukan kúu ja saña chi visi ni yo ñu'u ini sa ja sa'a sa ja va'a ma, kovaa vitna, te ndása'a sa kuenda ja kuechi ja u'vi ni ka yo ñu'u ini anua sa a kúu ja ñatuu ni yo kundee sa ja sa'a sa ja va'a ma, l!Te ja ni yo sa'a sa tna'a ja ñatuu kúu ini sa ma, kuechi ja u'vi ni ka yo ñu'u ini anua sa ma te ni yo jatna ini yikikuñu sa ma kúu. k)Vaa ñatuu ni yo kundee sa ja sa'a sa ja va'a ja ñu'u ini sa ma chi su'va ja u'vi ja ñatuu kúu ini sa ja sa'a sa ma, chukan ni yo sa'a sa. Ka jini o ja tnu'u ni tatnuni Moisés ma chi ja va'a ja kun‑nee ini anua o a kúu. Kovaa yikikuñu sa a, kuenda tnu'u ja ni kundee maa ja u'vi ma ni jaan ña'a i ja ni yo jinukuechi sa nuu i ma. "e= Te nú sukan, ¿tna'a ja va'a ma, ni nduu i tna'a ja ni ja'ni ña'a? ¡Ña'a kuiti! Su'va maa tna'a ja u'vi ka ñu'u ini anua sa ma, ni ka kundee i nuu sa, te kuenda tnu'u ja ni ji'i sa te ni kujika sa nuu Su'si ma, kivi nuu ni jini sa tnu'u va'a ni tatnuni Moisés ma. Te sukan, te ni jaku'ni ini sa ja ndaka ja u'vi yikuu sa sa'a sa ma ja u'vi xeen kúu, te ni ka sa'a i ja ni jiso kuechi sa nuu Su'si ma. ^d5 Jâ ka jini o ja tnu'u ni tatnuni Moisés ma chi ja ndaa ja ii ja va'a kúu i. Cc Vaa tna'a ja u'vi ka ñu'u ini anua sa ma, ja ni ka jini i tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te ni ka ndaxnda'vi ña'a i ja na sa'a‑ka sa ja u'vi ma, te chukan kúu ja ni iyo jika‑ka sa nuu Su'si ma, vaa ñatuu ni kandija sa ja ko sa'a sa sukan ni tatnuni Moisés ma, te ni kundee maa ja u'vi ma ni ja'ni ña'a i. Zb- Te ni ndani'i sa ja ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja koteku sa nuna kandija sa ndaka sukan ká'an ma te ko sa'a sa ndaka ma, kovaa ni nduu i tna'a ja ni ja'ni ña'a kuechi ja u'vi ka ñu'u ini anua sa ma. /aW Te saña, ni iyo va'a‑ka sa nuu ñatuu kuni‑ka sa tnu'u ni tatnuni Moisés ma nkuu. Kovaa nuu ni kenda tnu'u ni tatnuni Moisés ma nuu sa a, ni ka ndakanda tna'a ja u'vi ka ñu'u ini anua sa a, te ni ka kundee i, te ni ka xtandiyo ña'a i nuu Su'si ma, te kuenda tnu'u ja ni ji'i sa nkuu. =`sKovaa nuu ni jini sa sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te su'va vi'i‑ka ni ndiyo‑ka ini sa nuu ndaka‑ka ja iyo ñuu ñayivi a, vaa kuechi ja kua'a xeen ja u'vi ja ñu'u ini anua sa ma nkuu. Chukan kúu ja nute ñatuu ni kenda tnu'u ni tatnuni Moisés ma, masu na in kuni nawa kúu ja u'vi ma. d_A¿Te naxe jin ka'an o ja sukan? ¿Tnu'u ni tatnuni Moisés ma, ja kuiso kuechi o kúu? ¡Ña'a kuiti! Kovaa nute ñatuu ni jini sa tnu'u ni tatnuni Moisés ma, masu kuni sa nawa ni jiso kuechi sa ma nkuu. Vaa ñatuu jini sa nawa kúu ja ndiyo ini o ma nkuu, nute ñatuu nawa ká'an nuu tnu'u ni tatnuni Moisés ma: “Máko ndiyo ini ro.” _^7Kovaa vitna, kuenda kúu ñayii ni ji'i ma, sukan jín ko kuu o nuu tnu'u ni tatnuni Moisés ma tnu'u ni ka yo tnii tna'a ji'in o ma nuu ni ka yo kandija o sukan ká'an i ma. Te chukan kúu ja jin katanuu o sukan káxtnu'u maa Xtumani Ndios ma, te sukan jín kunukuechi o nuu Su'si ma, te masu jin kondikin‑ka o sukan ká'an tutu ndee tnu'u jana'a‑ka ma. Ñayii ñatuu ka iyo ji'in Jesucristo ma, masu jin kundee i nuu ja u'vi kúni yikikuñu i ma ja jin sa'a i ma ]Vaa kivi nuu ni ka yo tnuñu o sukan‑va'a jin sa'a maa o ja jin ndani'i ta'vi o nkuu ma, te tna'a ja ni tatnuni Moisés ma ja másu ko jin ko sa'a o ma, su'va chukan ni ka yo sa'a‑ka o, te tna'a ja jin ni'i o ma kúu ja jin skenaa o maa o ma nkuu. {\oNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, suni sukan ka kuu tna o nuu tnu'u ja ni tatnuni Moisés ma, vaa nuu ni ji'i Cristo ma, te kuenda tnu'u ja ni ji'i tna tnu'u ni tatnuni Moisés ma nuu ñayii ma. Kovaa nuu ni ndateku Cristo ma, te ni ndasama ndi'i kuiti, vaa ni ka jini o ja onde kukanu ini o ya ma, sana kuu jin ko sa'a o ja vii ja va'a sukan játna ini Su'si ma. Y[+Chukan kúu ja nú téku‑ka yii ña ma te ndakueka tna'a ña ji'in in‑ka tee ma, jâ ni jiso kuechi ña nuu Su'si ma ja kuechi ja u'vi ni sa'a ña ji'in in‑ka tee ma. Kovaa nú jâ ni ji'i yii ña ma te ndatnanda'a ña ji'in in‑ka tee ñatuu na ñasi'i de ma chi masu in ja u'vi kúu, sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma. tZaVaa sukan kúu ña'a ni tnanda'a ma, sukan ka kuu o nuu tnu'u ni tatnuni Moisés ma nkuu. Vaa ña'a ni tnanda'a ma chi kándija ña ja ká'an yii ña ma nuu téku‑ka de ma. Kovaa nú jâ ni ji'i de ma, masu tatnuni‑ka de nuu ña. 8Y kNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, ká'an sa nuu ni ja ka jini ni sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma. Jin kona'a ni ja nuu ñatuu kenda‑ka Cristo ma, ni ka yo kukanu ini o sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma naxe jin ko sa'a jin ko kuu o ma, vaa maa in‑ni i iyo ma nkuu. rX]Vaa nuna jin sa'a o ja u'vi ma, te ja jin ni'i o kúu ja jin skenaa o maa o, kovaa nuna jin ko sa'a o sukan ká'an tnu'u ni skuta'vi ña'a Su'si ma chi jin koteku o ni‑kani ni‑jika ja maa Cristo Jesús iya tátnuni nuu o a.qW[Kovaa vitna jâ ni ka nde koo ni nuu ja u'vi ma, te ni ka nduu ni ñayii jin kunukuechi nuu Su'si a. Te vitna jin ku'un ini ni ja másu ko jin ko sa'a‑ka ni ja u'vi, te jin ndani'i ta'vi ni, te jin koteku ni ni‑kani ni‑jika. IV ¿Te nawa kúu ja ni ka ni'i ni ja ni ka yo sa'a ni sukan ma? Yika‑ni ja ka ndakukan‑nuu ni vitna ja ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu ni ma. Vaa ichi jin skenaa ni maa ni kuan koo ni ma nkuu. UVaa kivi ni ka yo kuu ni ñayii ni ka yo jinukuechi nuu ja u'vi ma, te ñatuu ni ka yo ndi ini ni ja jin ko sa'a ni ja va'a ja ndaa ma. }TsKá'an sa sa'a, sukan‑va'a jin jaku'ni ini ni, vaa ñayii‑ni ka kuu o. Te sukan ni ka yo wa'a ni tnu'u ja jin kunukuechi yikikuñu ni a nuu ja u'vi ma, te ni ka yo sa'a neé ni ka yo sa'a uun ni ma, te vitna, te jin kua'a ni tnu'u, te jin nduvii jin ndundoo ni, sukan‑va'a ni‑ka'nu ni‑tu'u ni, jin kunukuechi ni nuu Su'si ma, te jin ko sa'a ni ja va'a ja ndaa. SwVaa ni ka ndayaa o nuu ja u'vi ma, te ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa, te jin kunukuechi o nuu Su'si ma. FRKovaa yo'o chi visi ni ka yo kandija o te ni ka yo jinukuechi o nuu ja u'vi ma, kovaa vitna ka kuta'vi o nuu Su'si ma ja ni‑yu'u ni‑anua o ka kandija o sukan ni ka kaxtnu'u i nuu o a. Q/Vaa jin kona'a ni ja nuna koo in ja tatnuni nuu o, jiniñu'u ja kandija o te tatnuni i nuu o nawa sa'a o ma. Te chukan kúu ja nú ka kuni maa o ja jin sa'a o ja u'vi ma te ka'ni ña'a i ma, xi jin kandija o nuu Su'si ma te jin ko kuu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. jPM¿Naxe jin ka'an o? ¿Xi kuu‑ni‑nka ja masu jin kukanu ini o sukan ni tatnuni Moisés ma te vitna ya ja ni ka jini o tnu'u vii tnu'u va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te jin ko sa'a‑ka o ja u'vi ma? ¡Ña'a kuiti! ?OwVaa masu ko tatnuni ja u'vi ma nuu o. Vaa vitna chi masu jin kukanu ini‑ka o sukan ni tatnuni Moisés ma, su'va jín kukanu ini o sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi o. Ni ka nduu o ñayii jin kunukuechi nuu Su'si ma te jin sa'a o ja va'a ja ndaa ma GN Ni a koo jin ndakua'a o tnu'u ja ko kuu yikikuñu o a in ja ko sa'a ja u'vi te jin ndakuiso kuechi o nuu Su'si ma. Su'va jín kaxtnu'u o nuu Su'si ma ja ñayii ni ndateku ne'un ñayii ni ka ji'i ma ka kuu o, te jín ndakua'a o yikikuñu o a nuu Su'si ma ja jin kunukuechi o nuu ya, te jín ko sa'a o ja va'a ja ndaa. +MO Máko tatnuni‑ka ja u'vi ma nuu yikikuñu o a, tna'a ja kuu sa'a ja jin kûu o ma, te máko jin kandija‑ka o nú kuu ini yikikuñu o a ja sa'a i ja u'vi ma. wLg Te chukan kúu ja yo'o chi jín kani ini o ja jâ ni ka ji'i o te masu jin ko sa'a‑ka o ja u'vi ma, te su'va jín ku'un ini o ja maa Cristo Jesús iya tátnuni nuu o ma, te ka teku o a, ja jin ko sa'a o sukan játna ini Su'si ma. HK  Vaa nuu ni ji'i ya ma, in‑ni jichi ni ji'i ya nuu tniñu o ja kuechi ja u'vi ni ka yo sa'a o ma, sukan‑va'a ma jin ko sa'a‑ka o. Te ni ndateku ya, te ni nukoo ya xiñi kua'a Su'si ma. J Vaa ka jini o ja Cristo ma, jâ ni ndateku ya ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te masu kûu‑ka ya, vaa masu na in kundee ja ka'ni i ya. ITe nú jâ ni ka xndoo o ja u'vi ma, te visi ni ka ji'i o sukan ni ji'i Cristo ma, kovaa ka kukanu ini o ja jin koteku o ji'in ya. 9HkVaa ñayii jâ ni xndoo ndaka ja u'vi ma, kuenda tnu'u ja jâ ni ji'i i te masu na ja u'vi ko sa'a‑ka i, vaa ni ka'an Su'si ma ja jâ ni nduu i ñayii sa'a ndaa sa'a ndija. %GCTe jín kona'a o ja ndaka ja ni yo jatna ini yikikuñu o ma ja ko sa'a i ma onde xi'na‑ka ma, kuenda tnu'u ja ni ndakaa i nuu krusi ma ji'in Cristo ma, sukan‑va'a naa ja u'vi ni ka yo jatna ini o ja jin ko sa'a o ma, te chukan kúu ja máko jin kunukuechi‑ka o nuu ja u'vi ma. `F9Vaa kuenda tnu'u ja ni ka ji'i o sukan ni ji'i Cristo ma, te jâ ni ndatnii ya nda'a o a. Te ni ka ndateku o sukan ni ndateku ya ma, te ni ka nduu o ñayii jaa. Chukan kúu ja masu jin ko sa'a‑ka o ja u'vi. E}Vaa nuu ni ka kê koo o ka'a ndute ma, te kuenda tnu'u ja ni ka ji'i o, te ni ka kuyu'u o, sukan ni ji'i ya te ni kuyu'u ya ma. Te nuu ni ka nana koo o nuu ndute ma, te kuenda tnu'u ja ni ka ndateku jaa o, sukan ni ndateku Cristo ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma, te ni ka jini o ja jayiñu'u Yuva ya ma. Te chukan kúu ja yo'o, jín ko kuu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. D¿Xi ñatuu ka jini ni ja ndaka o ja ni ka jandute o ja maa Cristo Jesús ma chi jâ ni ka ji'i o sukan ni ji'i maa ya ma? NC¡Ña'a kuiti! Vaa jâ ni ka nduu o sukan ka kuu ñayii ni ka ji'i ma ja masu nawa ka sa'a‑ka i ma, te chukan kúu ja masu kuu jin ko sa'a‑ka o ja u'vi ma, te ni masu jin ko ku'un‑ka ini o. B ¿Te naxe jin ka'an o? ¿Jin ko sa'a jin ko sa'a‑ni o ja u'vi ma, sukan‑va'a kukua'a‑ka ja skuta'vi ña'a Su'si ma? 7AgVisi ni kundee ja u'vi ma ja jin kûu ñayii ma, kovaa maa Su'si ma, ni kundee ya, vaa ni kunda'vi ini ña'a ya ma, te ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a, sukan‑va'a jin ko kuu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa te jin koteku o ni‑kani ni‑jika.G@Kovaa nuu ni kenda tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma, ni sa'a i ja ni ndatuu kua'a‑ka ja u'vi ka sa'a ñayii ma. Kovaa nuu ni kukua'a xeen‑ka ja u'vi ka sa'a ñayii ma te jin skenaa i maa i nuu ja u'vi ka sa'a i ma nkuu, te ni kunda'vi ini xeen‑ka ña'a Su'si ma, te ni skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a. P?Vaa ja in‑ni ñayii ma, ñatuu ni kandija i ja ni tatnuni Su'si ma, te ni sa'a i ja ni ka nduu kua'a‑ka ñayii ka sa'a ja u'vi ma. Te kuenda tnu'u ja sukan tna ni kuu ja maa in‑ni Jesucristo ma ni kandija ja ni sa'a ya sukan iyo ja sa'a ya ma, te chukan kúu ja kua'a ñayii jin nduu ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. >!Vaa kuechi ja in ja u'vi ni sa'a in ñayii ma, te ndaka ñayii ma jin ndachunaa. Te suni sukan tna ni kuu ja ni ji'i maa in‑ni Jesucristo ma, te ni kenda ja ndaka ñayii ma, jin nduu i ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa, te jin koteku i, nuna jin kandija i ya ma. q=[Vaa ja kuechi ja ni sa'a in‑ni ñayii ma, te ni kundee i ja ndaka o ma jin kûu, kovaa masu ja va'a kúu. Kovaa ja ni sa'a Jesucristo ma ja va'a xeen‑ka kúu, vaa ni kundee ya ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika. Te sa'a ko kuu ji'in ndaka o ja ni ka kuta'vi o ja va'a ja vii ni skuta'vi ña'a Su'si ma te jâ ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. M<Kovaa in‑ni ja u'vi ni sa'a Adán ma, te ni sa'a de ja ndaka ñayii ma ni ka jiso kuechi ma, te jin ndachunaa ndaka i nuu Su'si ma nkuu. Vaa kuechi ja kua'a ja u'vi ni ka yo sa'a ñayii ma, te ni kunda'vi ini ña'a Su'si ma, te ni skuta'vi ña'a ya ja va'a ja vii, sukan‑va'a jin nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. -;SKovaa ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma, masu kuu ka'an o ja inuu kúu ji'in ja ni sa'a Adán ma. Vaa kuechi ja ni sa'a Adán ma, te ndaka ñayii ma jin kûu. Kovaa tna'a ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja maa Jesucristo iya ni kii ñayivi ma chi in ja ka'nu xeen‑ka kúu ja ni sa'a ya ma. G:Kovaa onde Adán ma te onde Moisés ma ni ka ji'i ñayii ma, visi masu inuu ni ka jiso kuechi i ji'in Adán ma. Te sukan ni kuu ja kuechi Adán ma, te sukan ko kuu ji'in iya iyo ja kii ma. r9] Nuu ñatuu tatnuni‑ka Su'si ma nde a jin sa'a ñayii ma, te jâ ni ka yo sa'a i ja u'vi ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Kovaa nú ñatuu jin kuni‑ka i nde a kúu ja tátnuni Su'si ma, masu kuu xtekuechi tna'a o nawa ni ka sa'a i ma. w8g Vaa kuechi ja in ñayii ma, te ni kivi ja u'vi ma nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a, te kuechi ja ndaka ñayii ma ni ka sa'a ja u'vi ma, te chukan kúu ja jin kûu ndaka o ma nkuu, vaa kuechi ja ndaka ñayii ma ni ka sa'a ja u'vi ma. {7o Te masu yika‑ni ja cha'a‑ni chi suni ka kutachi o ja ka iyo o nuu Su'si ma ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o ma, vaa ja maa Jesucristo ma, te ni ka ndumani o ji'in Su'si ma vitna. Sukan ni sa'a Adán ma, ji'in sukan ni sa'a Cristo ma t6a Vaa ñayii masu ni ka yo ketna'a ini ji'in Su'si ma ni ka yo kuu o, te ja ni ji'i Sa'ya ya ma, te ni ka ndumani o ji'in Su'si ma. Te chukan kúu ja vi'i‑ka jín kukanu ini o Su'si ma ja jin kaku o, vaa téku Cristo Iya Tátnuni ma. &5E Te ja maa niñi Cristo ma, te ni ndasavii ni ndasava'a ña'a Su'si ma, te chukan kúu ja ja maa ya te jin kaku o te ma xndo'o ma xneni ña'a Su'si ma. 45Kovaa maa Su'si ma, ni kaxtnu'u ya sukan kútoo ña'a ya ma, vaa nuu ka kuu‑ka o ñayii ka sa'a ja u'vi ma, te ni ji'i Cristo ma nuu tniñu o ma. M3Ja ndaa kúu ja masu na in kachi i ja kûu i nuu tniñu in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa, xi saa iyo‑nka in ñayii kachi kûu i nuu tniñu ñayii va'a xeen ini i ma kuechi ja va'a ini i ma. ,2QVaa ka jini ni ja sukan ni kenda kivi ni kaji Su'si ma, te ni ji'i Cristo ma nuu tniñu o ja ka ndiso kuechi o ma, kivi nuu masu nde ka jiniñu'u‑ka o ma nkuu. 51cTe ja ndetu o ja ni'i o ma chi masu ja kan‑yu'u ja kan‑nuu kúu, vaa onde ini anua o a ka jini o sukan kútoo ña'a Su'si ma, vaa skuta'vi ña'a ya Xtumani maa ya ma. )0KTe nuna kava kuee ini o ma, te sa'a i ja teku‑ka ini o nuu tnundo'o tnuneni ma, te nuna teku‑ka ini o ma chi kukanu ini o ja ni'i o ja ni skuiso Su'si ma. ./UTe masu cha'a‑ni chi suni ka kutachi xeen o ora ka ndo'o ka neni o ma. Vaa ka jini o ja nuna jin ndo'o jin neni o ma chi sa'a i ja ko kuu o ñayii kava kuee ini. y.kTe ja ni ka kukanu ini o ya a, te ja maa tna ya a, te ni kuu ni ka ndani'i o ja va'a ja vii ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te suu kúu ja jin konukuiñi va'a o nuu ya. Te ûni ka kutachi xeen o ja ka ndetu o ja jin ni'i o jayiñu'u Su'si ma. ,- SJa ni ka kukanu ini o Su'si ma, te ni ndasandaa ni ndasandija ña'a ya, te ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te ni sa'a ya ja jin koo mani o ji'in Su'si ma. X,)Te Jesucristo ma chi ni ji'i ya kuechi ja u'vi ni ka yo sa'a o ma, te ni ndateku ya, sukan‑va'a yo'o, te jin kukanu ini o ya, te jin ko kuu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa sukan játna ini Su'si ma.+3Suni ja jin kuu tna o kúu ja ká'an tnu'u Su'si ma, nú ka kukanu ini o Su'si iya ni sa'a ja ni ndateku Jesucristo ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma. N*Te masu ja kuu maa in‑ni de kúu ja ndee tnu'u ni ka'an Su'si ma. i)KChukan kúu ja: “Ni ndaka'an ni ndakachi Su'si ma ja in tee sa'a ja va'a ja ndaa kúu de.” (Vaa ni kandija de ja ni ka'an Su'si iya kúu sa'a ndaka ma, te ni kukanu ini de ya ja sa'a ya ndaka sukan ni skuiso ya ma. '+Te ñatuu ni jani uu ni jani uni ini de chi ni kandija de sukan ni skuiso Su'si ma, te ûni ni kukanu ini‑ka de ya, te ni ndachiñu'u de ya. m&STe visi jâ ni kuu nija'nu de te ñatuu‑ka na tnu'u ndee tnu'u ndatnu yikikuñu de ma vaa jâ yi'i de cientu kuiya, te Sara ma chi in ña'a masu kuu koo sa'ya kúu ña, kovaa ñatuu ni sanuu de chi ni kukanu ini de Su'si ma. 4%aTe Abraham ma chi ni kukanu ini de Su'si ma, visi ñatuu kuni‑ka de naxe ko kuu ja sa'a ya ja ni skuiso ya nuu de ma, vaa suu de ko kuu yuva ñayii ndaka ñuu ma. Vaa sa'a ni jiña'a Su'si ma: “Sukan kua'a tiuxini ka iyo andivi ma, sukan kua'a sa'ya tata ni ko kuu”, kúu ya jiña'a ya. R$Suni sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma, ja ni jiña'a ya nuu Abraham ma: “Jâ ni sunkani ña'a sa ja ko kuu ni yuva kua'a ñuu.” Sukan ni jiña'a Su'si ma, vaa ni kukanu ini de ya ja kuu ndaxteku ya ñayii ni ka ji'i ma te kuu ka'an ya ja ndaka ja ñatuu ka nde'ya o a ñuu ñayivi a, kuenda tnu'u ja jâ ka iyo i kúu. E#Chukan kúu ja ka jini o ja kuechi ja ka kukanu ini o Su'si ma, te jin ndani'i o ja ni skuiso ya ma ja skuta'vi ña'a ya ma. Te ja ndaa ndija ja jin nduta'vi sa'ya tata Abraham ma sukan ni skuiso Su'si ma. Kovaa masu maa in‑ni ñayii ka sa'a sukan ni kaxtnu'u Moisés ma, jin nduta'vi sukan ni skuiso Su'si ma, chi suni ñayii ka kukanu ini Su'si ma te ka kuu i sukan ni yo kuu Abraham ma, jin ndani'i ta'vi tna i. Vaa yuva ndaka o kúu de. -"SVaa tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, sa'a i ja ndákiti ini Su'si ma nuu o a, nú ñatuu kándija o te ñatuu sa'a o sukan ká'an ma. Kovaa nú ñatuu kuni‑ka o tnu'u ni ka'an ni kachi Moisés ma chi masu sa'a o ja ndakiti ini Su'si ma nuu o nawa ni sa'a maa o ma, vaa ñatuu kuni‑ka o ma. s!_Vaa nute ñayii ka sa'a ndaka ja ni kaxtnu'u Moisés ma, jin ko kuu i ñayii jin kuta'vi ni‑ka'nu ñuu ñayivi a chi ñatuu jiniñu'u ja jin kukanu ini o maa Su'si ma, te masu nde jiniñu'u tnu'u ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma. K  Te ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma ja maa de ji'in sa'ya tata de ma, jin kuta'vi de ji'in i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Kovaa masu kuechi ja ni sa'a de ndaka ja ni kaxtnu'u Moisés ma kúu ja ni skuiso Su'si ma sukan ma. Nú masu ja kuechi ja ni kukanu ini de Su'si ma kúu, te ni nduu de tee sa'a ja va'a ja ndaa. s_ Te suni Abraham ma, kúu de yuva ndaka ñayii judío ja ka yitnuni i ma. Kovaa masu yuva ndaka ñayii judío ma kúu yuva o Abraham ma, nú masu ja kúu de yuva nanimaa ñayii judío ka sa'a sukan ni yo sa'a maa de ma. Na ko ka'an o ja kúu de yuva ndaka ñayii ka kukanu ini Su'si ma‑ni, sukan ni yo kukanu ini maa de Su'si ma nuu ñatuu kitnuni‑ka de ma. Y+ Kovaa jâ ni kukanu ini de Su'si ma visi ñatuu kitnuni‑ka de ma, sani te ni jakitnuni de, sukan‑va'a ko kuu i in seña ja kaxtnu'u i ja jâ ni kukanu ini de Su'si ma te ni kandija de ja ká'an Su'si ma te jâ ni nduu de in tee sa'a ja va'a ja ndaa. Te chukan kúu ja iyo de ja ko kuu de yuva ndaka ñayii ka kukanu ini Su'si ma visi ñatuu ka yitnuni tee ma, vaa ká'an Su'si ma ja jâ ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa sukan játna ini maa ya ma. 7 ¿Te naxe ni iyo de nuu ni ká'an Su'si ma sukan? ¿In tee yitnuni sukan ka yitnuni tee judío ma kúu de nuu ni ka'an Su'si ma sukan, xi in tee ñatuu kitnuni‑ka kúu de? Masu in tee yitnuni kúu de. Ña'a chi in tee ñatuu kitnuni‑ka kúu de nuu ni ka'an Su'si ma sukan. Z- Te tnu'u mani ja ni ka'an David ma, ¿nawa ka jani ini ni? ¿Ja jin kuu maa in‑ni ñayii judío ma kúu, xi suni ni ka'an de ja jin kuu ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma? Ja jin kuu ndaka o kúu, vaa ká'an sa ja Abraham ma chi ni kukanu ini de Su'si ma, te ni ndaka'an ni ndakachi ya ja in tee sa'a ja va'a ja ndaa kúu de.  ¡Naka vii naka va'a kúu ñayii ja ñatuu ndánduku Iya Tátnuni ma kuenda ndaka ja u'vi ni yo sa'a i ma!, kúu de ká'an de. ¡Naka vii naka va'a ka kuu ñayii ja ni sakanu ini Iya Tátnuni ma kuechi i ma te ni ka naa ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a i ma! pYSuni sukan ká'an David ma ja va'a xeen kúu ñayii ja visi ñatuu na ja va'a ni yo sa'a i ma kovaa ni kukanu ini i Su'si ma, te ni kuatundi'ya ña'a ya, te ni nduu i in ñayii sa'a ja va'a ja ndaa. Vaa sa'a ká'an David ma: Kovaa Su'si ma kúu iya sa'a ja onde ñayii ka sa'a ja u'vi ma te ka ndiso kuechi i ma chi kuu jin ko kuu i ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. Nuna jin kukanu ini i Su'si ma, te ka'an Su'si ma ja kuechi ja ni ka kukanu ini i ya ma, te ñayii va'a ni ka nduu i. !;Va'a‑ni, vaa ñayii satniñu ma chi masu kuu ka'an o ja ja skuta'vi ña'a jito'o i ma kúu ja ni chuya'vi de i ma chi ja ni satniñu i ma kúu. 9kVaa ¿nawa ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma? Ká'an i ja: “Abraham ma chi ni kukanu ini de Su'si ma, te ni ndaka'an ni ndakachi ya ja in tee sa'a ja va'a ja ndaa kúu de.” 9Nute kuechi ja ni yo sa'a de ma te jin kuña'a i ja in tee sa'a ja va'a kúu de chi savixi de maa de. Kovaa nuu Su'si ma masu kuu jin savixi o maa o. n W¿Te naxe jin ka'an o ja kuu tna'a o tee ni yo nani Abraham ma? ¿Nawa ni ni'i maa de ja kuu maa de? -Chukan kúu ja, yo'o ja ka kukanu ini o Jesucristo ma, te masu kuu jin ka'an o ja masu jiniñu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma nuu Moisés ma. Su'va yo'o ja ka kukanu ini o Jesucristo ma, ka ka'an o ja kanuu xeen‑ka tna kúu tnu'u ni kaxtnu'u Su'si ma nuu Moisés ma.!Vaa Su'si ma chi maa in‑ni ya kúu Su'si ndaka o a. Te nú ñayii judío ma, jin kukanu ini i ya, te sa'a ya ja jin nduu i ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa ma. Te suni sukan sa'a tna ya ja jin kuu ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma, nuna jin kukanu ini i ya. W'¿Te Su'si ma, Su'si maa in‑ni ñayii judío ma kúu ya? Te ñayii masu judío ka kuu i ma, te ¿masu Su'si tna i kúu ya? Ñatuu na in ko kani ini sukan, vaa Su'si ma chi suni Su'si tna i kúu ya. +Te chukan kúu ja ka ndasa'a o kuenda ja masu kuechi ja ni ka yo sa'a o ndaka ja ni kaxtnu'u Moisés ma, te ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a, chi ña'a. Vaa onde ni ka kukanu ini o Jesucristo ma, saa ni chindee ña'a ya ja ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. c?Chukan kúu ja, ¿ndenu iyo ja ká'an ñayii ma ja maa i kúu sa'a ndaka ma? Masu na in kuu sa'a kuiti ja va'a, ja maa in‑ni i ma. Nú masu ja onde kukanu ini i Jesucristo ma, sana kuu sa'a i ndaka ja va'a ma. Kovaa onde vitna, te jâ ni kaxtnu'u ya ja iya sa'a ndimaa ja va'a ja ndaa kûu ya, vaa ni ndachunaa maa ya ndaka kuechi ni ka yo sa'a o onde xi'na‑ka ma. Te suni sukan káxtnu'u ya ja maa ya sa'a ja ndaka o ja ka kukanu ini o Jesús ma te ni ka jan‑ta'vi o ya ma, te ñatuu‑ka na kuechi ka ndiso o nuu Su'si ma, te jin nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa nuu Su'si ma. p YVaa ni tetniñu Su'si ma Jesucristo ma ja kûu ya, te ni jati niñi ya ma ja jin kuu o ma. Te nuna jin kukanu ini o ja sukan ni ndo'o Jesucristo ma nuu tniñu o ma, chi ndasavii ndasandoo ña'a Su'si ma nuu ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a o ma. Te Su'si ma, ni kaa kuee ini ya, vaa ñatuu ni xndo'o xneni ya ñayii ma ja kuechi ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a i ma. V %Kovaa Su'si ma chi ni kunda'vi ini ña'a ya, te ni skuta'vi ña'a ya tnu'u vii tnu'u mani ya ma, te ni sa'a ya ja maa Jesucristo ma ni ndachunaa nuu tniñu o ma, te sukan, te ni ka kaku o nuu ja u'vi ma.  vaa ndaka ñayii ma, ni ka sa'a i ja u'vi ma te ni ka jiso kuechi i nuu Su'si ma, chukan kúu ja ni ka kujika i nuu iyo jayiñu'u ya ma. < qChukan kúu ja ndeva'a‑ni na in kukanu ini Jesucristo ma ja maa ya ni chunaa nuu tniñu i ma nuu ni ji'i ya nuu krusi ma chi sakanu ini Su'si ma kuechi i ma. Vaa ndaka ñayii ka kukanu ini i Jesucristo ma, kuu jin sa'a i ja vii ja va'a ma. Vaa Su'si ma chi masu nde sa'a siin ya ni‑in jichi ñayii ma, " =Kovaa vitna, te Su'si ma, ni kaxtnu'u ya in‑ka tnu'u jaa sukan jin ndayaa o nuu ja u'vi ma te jin ko kuu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndija nuu ya ma. Vaa onde Moisés ma ji'in tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ni ka yo kaxtnu'u de ja sukan ko kuu ma. A{Vaa visi tnuñu maa ñayii ma ja sa'a i ndaka sukan ndee tnu'u ja ni wa'a Su'si ma nuu Moisés ma, kovaa ni a in ñayii ma, masu kundee i sa'a i ja va'a nuu ya ma te ndani'i ta'vi i. Vaa tnu'u ni wa'a Su'si ma nuu Moisés ma, yika‑ni ja sa'a i kúu ja ndákunitnuni ñayii ma ja ja u'vi ni sa'a i ma te ni jiso kuechi i nuu Su'si ma. Ja ni ka kukanu ini o Jesucristo ma ja suu ya ni chunaa nuu tniñu o ma te ni ka kaku o nuu ja u'vi ma  Kovaa ka jini o ja ndaka sukan ndee tnu'u Su'si ma, ká'an i ja jin kuu maa ñayii ka jani ini i ja nuna jin sa'a i ndaka sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te jin ndani'i ta'vi i. Kovaa ña'a. Vaa maa Su'si ma ndakan kuenda nuu ndaka ñayii ka iyo ñuu ñayivi a, te jin ndachunaa i ndaka nawa ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu i ma. Te kivi yukan masu na in kuu ka'an‑ka. >wTe ñatuu ka yu'u i ja Su'si ma chi nde'ya ña'a ya. I vaa ñatuu ka jini i naxe jin koo mani i ji'in ñayii ma. @{Ka xndoo nda'vi ka xndoo kee i ichi ka jika i ma, T!Te ja'a i ma ka jika ñama‑ka kuan koo i ja jin ka'ni i ñayii ma. MTe ka ñu'u chitu yu'u i ma ja u'vi ja kini ja ka ka'an i ma.  Sukan kini kaa nuu ka yinee ndiyi ma nuna ndanune i ma, sukan ka kuu tnu'u ka kana koo sukun ñayii ma.Te ja ka ka'an i ji'in yaa i ma, ja ka xnda'vi i ñayii ma kúu.Te sukan kúu venenu koo ma, sukan kúu ja ka ka'an i ji'in ñii yu'u i ma.  Ndaka i ni ka ski'in maa i.Ndaka i, masu ñayii jin kuu‑ka ka kuu i. Ñatuu na in sa'a‑ka ja va'a, ni a in‑nka i. L Ni a in ñayii jáku'ni ini.Ñatuu na in ndánduku Su'si ma. R~ Sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma:Ni a in ñayii sa'a ja va'a. W}' ¿Te naxe jin ka'an o? ¿Yo'o ja ka kuu o judío a, ñayii va'a‑ka ka kuu o sana ñayii masu judío ka kuu i ma? Ña'a, vaa ndaka o ji'in ñayii masu judío ka kuu i ma, jâ ka ndiso kuechi o nkuu. =|sKovaa nuna jin kandija o ja ka ka'an ñayii tnu'u ma, te ¿xi jin ka'an tna o ja jin sa'a o ja u'vi ma, sukan‑va'a nduu i ja va'a ma? ¡Masu kuu ja jin ka'an o sukan! Kovaa maa ñayii yukan, ka ka'an i tnu'u sa ja sa'a káxtnu'u sa. Kovaa maa Su'si ma chi jini ya ja sukan ka ka'an i tnu'u sa ma, te kenda kivi ja ndakan ya kuenda nuu i ja sukan ka ka'an i ma, te jin ndachunaa maa i. Ni‑in ñayii ñatuu sa'a ja va'a nuu Su'si ma {}Te in‑ka tnu'u ja ka ka'an ñayii yukan kúu ja ndaka tnu'u ka ka'an i ja masu ja ndaa kúu ma, kovaa sa'a tnu'u ka ka'an i ma ja ka ndasa'a jaku‑ka ñayii ma kuenda ja maa in‑ni Su'si ma ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija ma, te ka ndachiñu'u xeen‑ka ñayii ma Su'si ma. Te ka ka'an ñayii tnu'u ma: “¿Te naku ka ka'an i ja ka ndiso kuechi o?”, ka kuu i ka ka'an i. z'¡Masu kuu ja jin ka'an o sukan! Vaa nú ma xndo'o xneni ya ñayii ka ndiso kuechi ma, ¿naxe ka'nde ya tniñu ñayii ka iyo ñuu ñayivi a? y7Kovaa ka iyo jaku ñayii ma ja ka ka'an i ja kuechi ja u'vi ka sa'a i ma, te iyo‑ka jayiñu'u Su'si ma. Te ka jani ini i ja chukan kúu ja masu va'a ini Su'si ma ja xndo'o xneni ya i ma. Sa'a ndáka'an sa sukan ka ká'an jaku ñayii ma. Te yo'o, ¿naxe jin ka'an tna o? xÑa'a, vaa Su'si ma chi in ja ni ka'an ya ja sa'a ya ma, chi ûni sa'a ya, visi sukan‑ni kúu maa ñayii a ja ñatuu sa'a i ja ndaa ma. Vaa sa'a ká'an tutu ndee tnu'u Su'si o ma:Sukan‑va'a jin ndakunitnuni ñayii ma ja tnu'u ndaa tnu'u ndija kúu tnu'u ká'an ni a, vi Su'si, te ñatuu na in ká'an ja masu ja'nde ndaa ni tniñu ñayii ma. Sa'a ni jiña'a David ma Su'si ma. w1Chukan kúu ja, ¿naxe ka'an o? Nú in nde ni ñatuu kándija, te ¿ja ñatuu kándija ni ma, sa'a i ja ma sa'a‑ka Su'si ma ja ni skuiso ya ma? \v1Kua'a xeen ja jin ni'i o ja ka kuu o ñayii judío a, nuna jin jaku'ni ndaa ini o tnu'u Su'si o a. In kúu ja ni kukanu ini ña'a Su'si ma ja nuu nda'a yo'o ni xndoo ya tnu'u ni tatnuni ya ja jin ko sa'a o ma. nu WChukan kúu ja, ¿nawa ka ni'i o ja ka kuu o judío ma? ¿Xi nawa chíndee ña'a ja jákitnuni o ma? Yt+Su'va ja jin ko kuu o ñayii judío ndija ma kúu ja nú ni nduvii ni ndundoo ini anua o a, te sukan, te ini anua o a ni nukitnuni ndija i nuu Su'si ma. Vaa masu yika‑ni ja kúu ká'vi o sukan ndee tnu'u ni ka'an Moisés ma kúu ja ko kuu o ñayii judío ma chi su'va nú maa Xtumani Ndios ma ni ndaxsama ña'a. Te ja ñu'u ini o kúu ja Su'si ma ndaka'an va'a ndaka'an vii ja sa'a o ma, te masu ñu'u ini o ja ñayii ma, jin ka'an vii ja sa'a ja kuu o ma.s)Vaa ja ko kuu o ñayii judío ma chi masu yika‑ni ja sa'a o sukan ka sa'a ñayii judío ma ja ka chitnuni i yikikuñu i ma kúu. Chi ña'a. +rOVaa ñayii ñatuu yitnuni yikikuñu i ma kovaa kándija i ndaka tnu'u Su'si ma ja ni ndakaxtnu'u Moisés ma, kuu ndaka'an i kuechi ni a, vaa visi neva'a ni tutu ndee tnu'u ni tatnuni Su'si o a, te visi yitnuni ni a, kovaa ñatuu sa'a ni sukan ká'an tnu'u Su'si ma ja ni ka'an Moisés ma. q5Chukan kúu ja in ñayii ñatuu yitnuni ma te sa'a i sukan ká'an tnu'u ni ndakaxtnu'u Moisés ma, kuenda tnu'u ja yitnuni i kúu, ká'an Su'si ma. KpJa ndaa kúu ja nuna kitnuni o chi chindee ña'a i, nuna sa'a o sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma. Kovaa nú ma sa'a o, te ko kuu o sukan‑ni ka kuu ñayii ñatuu ka yitnuni i ma. ,oQSukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si o a: “Ja kuechi ndijin a, te ñayii masu judío ka kuu i ma, ka ka'an ndeva'a i ja kuu Su'si o a.” Sa'a ká'an tnu'u ya a. +nONdijin ja kúvixi maa ni ja jini ni tnu'u ndaa ni ndakaxtnu'u Moisés ma, kovaa sa'a ni ja ka saxiko ñayii a Su'si o ma, vaa ñatuu sa'a ni sukan ká'an ya ma. Wm'Ndijin ja ká'an ni ja ma kuu ndatuu tee ma ji'in in‑ka ña'a ma, ¿te maa ni ndátuu ji'in in‑ka ña'a ma? Ndijin ja saxiko ni ja masu Su'si ka kuu ma, ¿te kivi ni nuu ka ñu'u i ma, te sakui'na ni? hlINdijin ja káxtnu'u ni nuu in‑ka ñayii a, ¿naku ñatuu ndákaxtnu'u ni nuu maa ni a naxe kúni Su'si ma ja ko sa'a ko kuu ni? Ndijin ja káxtnu'u ni nuu in‑ka ñayii ja máko jin sakui'na i ma, ¿te sakui'na maa ni? Vk%Te jani ini ni ja teskua'a kúu ni nuu ñayii ñatuu ka jini ma, ji'in nuu ñayii yika ni ka keja'a i ka ndanduku i Su'si ma, vaa maa ni chi jâ jini ni tnu'u ndaa tnu'u ndichi ni ndakaxtnu'u Moisés ma. NjTe jani ini ni ja kúu ni ñayii káxtnu'u tnu'u Su'si ma nuu ñayii ñatuu ka jini ma te kuan koo neé kuan koo uun maa i ma, te ñu'u ndú'va kúu ni nuu ñayii ka iyo nuu nee ma sa'a ni tnu'u. ~}}9{zzy'x_wvv uLtSss+qqpp5onmmkkjihgf7edcbaW`$_N^^"]2\\V[ZOYnXWW VTUTT_SSoRQPPOcNMLKK0JIIH^FEDD+CMBA@?>f=/Máko jin ndasa'a o ja u'vi nuu ñayii ka sa'a ña'a ja u'vi ma. Ndimaa jín ko sa'a o ja va'a nuu ndaka ñayii ma. V% In‑ni ja jin kani ini o, te má jin sa'a vixi o maa o, su'va jín nduku o ja jín ketna'a ini o ji'in ñayii nda'vi ka saxiko ña'a in‑ka ñayii. Má jin kani ini o ja in ñayii ndichi‑ka ka kuu o. iK Jín koo sii ini o ji'in ñayii ka kusii ini ma, te jín konda'yu o ji'in ñayii ka nda'yu ma. % Jín ka'an o ja va'a ja jin kuu ñayii ka sondikin ña'a ma ja ñatuu ka kunimani i nuu o ma, te má jin ka'an o ja u'vi ja jin kuu i.  Jín kua'a o nawa ka neva'a o ma nuu tna'a o ñayii ka jiniñu'u ma. Jín kuanuu o ve'e o ma ñayii ka jiniñu'u ja jin ndoo i ma. !~; Jín koo sii ini o ja ka ndetu o ja jin ni'i o ma, te jín kanda o ora ka ndo'o ka neni o ma, te jín kakan‑ta'vi jín kakan‑ta'vi o nuu Su'si ma. } Ora jiniñu'u ja jin satniñu o ma, te máko jin sa'a kuxi o maa o, su'va ni‑yu'u ni‑ini o jin kunukuechi o nuu Iya Tátnuni ma. t|a Jín kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in o sukan kútoo o ñayii ve'e o ma. Jín kava respetu o nuu tna'a o ma. {3 Ja kutoo tna'a o ma kúu ja ûni kutoo tna'a ndija o, te másu ko sa'a‑ni‑nka o. Jín saxiko o ja u'vi ma, te jín kondikin o ja va'a ma. tza Xi nde o ndaka'an‑so'o nuu tna'a, te ndáka'an‑so'o nuu tna'a o. Xi nde o skuta'vi ñayii ma nawa neva'a o ma, te má ndakani ini o. Xi nde o tatnuni, te kátanuu o. Xi nde o kunda'vi ini tna'a, te kóo sii ini o ja sa'a o sukan. Xy) Te nú nde o kunukuechi, te kúnukuechi o. Xi nde o kaxtnu'u, te káxtnu'u o. Nx Te sukan siin siin ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te maa maa o ka neva'a. Nú nde o ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja ndakaxtnu'u o tnu'u ni taa ya ma, te sukan kúkanu ini o Su'si ma, te kó sa'a o. 0wY Te sukan ka kuu tna o, vaa kua'a xeen o kúu, te yikikuñu maa Cristo ma ka kuu ndaka o, te ndaka o chi in‑ni yikikuñu ka kuu ndi‑in ndi‑in o ji'in tna'a o a. v Vaa yikikuñu o a chi ka ndenee ja'a o, nda'a o, ji'in ndaka‑ka ja ka neva'a o a, te ndi‑in ndi‑in chi siin siin ja ka sa'a i. uw Vaa ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma saña kúu ja ká'an sa nuu ndi‑in ndi‑in ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma: Máko jin kani ini ni ja maa ni ka kuu‑ka, su'va vivii jin ndasa'a ni kuenda naxe ka iyo ka kuu ni a, ji'in nde a kúu ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma ndi‑in ndi‑in ni ja jin ko sa'a ni. Te sukan jin kukanu ini ni Su'si ma, te sukan jin ko sa'a ni. 3t_ Máko jin kondikin ni ja jin ko sa'a ni sukan ka sa'a ñayii ñuu ñayivi a. Su'va jin ndaxsama ni ja ka jani ini ni a, sukan‑va'a jin nduu ni ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa, sukan‑va'a jin kuni ni nde a kúu ja kúni Su'si ma, nde a kúu ja játna ini ya ma, nde a kúu ja ndaa ndija ma. Ts # Chukan kúu ja ndijin ja jâ ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, jin kona'a ni ja sukan kúnda'vi ini ña'a ya ma, te jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni‑yu'u ni‑ini ni jin ndakua'a ni maa ni nuu Su'si o ma, te ni‑yu'u ni‑ini ni jin kunukuechi ni nuu ya, visi ka ndo'o ka neni ni, te máko jin ko sa'a‑ka ni ni‑in‑ka ja u'vi, su'va jin ku'un ini ni ja jin ko sa'a ni sukan játna ini Su'si ma. Vaa sukan jin ko sa'a jin ko kuu ñayii ka ndasa'a kuenda ma. 'rG $Vaa maa ya ni jani ini, te maa ya ni sa'a, te kuenda maa ya kúu ndaka ja iyo a.Te nuu maa ya kóo jayiñu'u ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu.tqa #Xi: “¿Na in nawa ni skuta'vi i Su'si ma xinañu'u‑ka, sukan‑va'a kondetu i nawa ndani'i i?” p+ "Vaa: “¿Na in jáku'ni ini sukan jani ini Iya Tátnuni ma?”Xi: “¿Na in ni ka'an‑so'o nuu ya sukan sa'a sukan kúu ya ma?” Go !Ka'nu xeen kúu tnu'u ndichi jini Su'si ma. Kua'a xeen tnu'u ndaa tnu'u ndija neva'a ya.Ûni masu kuu jin jaku'ni ini o te jin ndaka'an o sukan jani ini ya ja sa'a ya kivi ka'nde ya tniñu in in ñayii ma,
te ni masu kuu jin jaku'ni ini o te jin ndaka'an o sukan sa'a sukan kúu ya ja kúu ya Su'si ma. En Vaa Su'si ma, ni wa'a ya tnu'u ja ndaka ni ji'in i, ñatuu ni ka yo kandija ni sukan ká'an ya ma te ni ka jiso kuechi ndaka o ma. Vaa sukan, sana ni ndunda'vi ini ña'a ya ndaka o. ,mQ Te sukan tna ko kuu ñayii ya'a vitna ja ñatuu ka kandija i Su'si ma, sukan‑va'a sukan ni kunda'vi ini ña'a Su'si ma ndijin, te sukan tna ndunda'vi ini ya i. hlI Vaa sukan tna ndijin, onde xi'na‑ka ma, ñatuu ni ka yo kandija ni sukan tátnuni Su'si ma, kovaa vitna ni ndakunda'vi ini ña'a Su'si ma kuechi ja ñatuu ni ka kandija maa ñayii ñuu Israel ma sukan tátnuni Su'si ma. 2k] Vaa ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma masu ndakan‑ka ya. Vaa maa ya ni ndakana i ja jin ko kuu i ñayii ñuu ya ma, te chukan kúu ja koo ya ji'in i ni‑kani ni‑jika. #j? Te vitna, te ka kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a nuu ni a, te ñatuu ka kunimani i nuu Su'si ma, vaa ka kukueñu ini i ja ni sa'a Su'si ma ja jin ndani'i ta'vi ndijin ma. Kovaa Su'si ma, ni ndakaji ya i, te kútoo ya i, kuechi ja sukan ni skuiso ya nuu tna'a i tee jana'a ma. iiK Sa'a skuiso sa ja jin ko kuu sa ji'in i, kivi kenda ja xnaa sa kuechi i ma, kúu ya ká'an ya. ohW Sani te ndaka ñayii ñuu Israel ma, jin ndani'i ta'vi i sukan ndee nuu tutu Su'si a:Ñuu nani Sion ma kenda iya sa'a ja jin kaku ñayii ma, te xtandiyo ya ndaka ja u'vi ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu sa'ya tata Jacob ma. rg] Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, kúni sa ja jin kuni ni tna'a ja ni ka iyo yu'u te ñatuu ni ka yo jini o ma, sukan‑va'a vitna, te máko jin kani ini ni ja maa ni ka kuu ñayii ka ndanuu‑ka. Vaa sa'a ni ka ndo'o jaku ñayii ñuu Israel ma ja ñatuu ni ka kukanu ini i Su'si ma, te ni ka sa'a ndee‑ka i ini anua i ma. Te sukan‑ni jin ko kuu i onde ndi'i ñayii ka iyo ja jin kukanu ini i Su'si ma jin kandija sukan kúni ya ma, ja ka kuu i ñayii masu ñuu Israel ma. f+ Vaa ndijin ma chi nda'a tnu olivo yuku ma‑ni ka kuu ni, te ni ndatenee ña'a Su'si ma yika tnu olivo va'a ma. Kovaa nute ñayii ma chi masu sa'a i sukan. Te nú sukan, ¡kuiti nda'a maa tnu olivo ma, su'va ka iyo i ja kuu jin nukondenee i yika yutnu ni ka te'nde i ma! 1e[ Te suni tna ñayii yukan, nuna jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndakukanu ini i ya chi ndatenee ya i yika tnu ma. Vaa Su'si ma chi kuu ndatenee ya i yika tnu ma. d5 Jin konde'ya ni ja Su'si o a, iya va'a ini kúu ya, te suni ndakan ya kuenda nuu o, te sa'a ndija ya ja jin ndachunaa ñayii ni ka xndoo ya ma. Kovaa va'a ini ya ji'in ndijin, nuna jin ko sa'a jin ko kuu ni ja va'a nuu ya. Kovaa nú ña'a, te suni xtandiyo tna ña'a ya. c7 Vaa nú Su'si ma, ñatuu ni sakanu ini ya nda'a maa yutnu ma, te suni ndijin tna, masu sakanu ini ña'a ya, nú ma jin ko sa'a ni sukan kúni ya ma. b5 Chi vaa kuechi ja ñatuu ni ka kukanu ini i Su'si ma, te ni xtandiyo ya i. Kovaa ndijin chi jâ ka ndenee va'a ni, kuechi ja ka kukanu ini ni ya a. Chukan kúu ja máko jin ko sa'a vixi ni maa ni, su'va jin koyu'u ni, te máko jin ko sa'a ni in ja ñatuu játna ini Su'si ma. a Te chukan kúu ja máko kani ini ni sa'a: “Ni xtandiyo Su'si ma nda'a maa tnu ma, sukan‑va'a ndatenee ña'a ya yo'o.” `- Chukan kúu ja másu ko kani ini ni ja maa ni kanuu‑ka sana nda'a maa tnu ja ni xtandiyo Su'si ma. Vaa jini ni ja masu maa nda'a tnu ma chíndee yo'o tnu ma, vaa ko kani ini ni sukan. Su'va yo'o tnu ma chíndee nda'a tnu ma, te sukan‑ni ka kuu nda'a tnu ma ka kuu ni. l_Q Vaa jaku nda'a tnu ma ni xtandiyo Su'si ma, te ndijin ja ka kuu ni nda'a tnu olivo yuku ma, te ni ndatenee ña'a ya nuu ni ka yo ndenee nda'a maa tnu ma, te ni ndachindee ña'a yo'o tnu ma ji'in xikui ja too yika tnu ma. S^ Vaa nú yo'o ja ka kuu o xinañu'u ma nuu Su'si ma, in ja va'a ja vii kúu, suni sukan jin ko kuu ñayii sandi'i‑nka ma. Vaa nú ja vii ja va'a kuu yo'o yutnu ma, suni sukan ka kuu tna nda'a tnu ma. n]U Vaa nú kuechi ja ni ka skenaa i maa i ma, te ni ndumani Su'si ma ji'in ñayii ñuu ñayivi a, ¿te naxe ko kuu‑ka kivi ndakuan‑ta'vi ña'a Su'si ma? ¡Kuiti jin ndateku i ja ka kuu i ñayii kuenda tnu'u ja ni ka ji'i i ma! \  sukan‑va'a xi ma sa'a sa ja jin kukueñu ini ñayii ñuu sa ma, te jin ndanduku tna i Su'si ma, te jin ndani'i ta'vi jaku i. e[C Kovaa ká'an sa nuu ndijin ja ka kuu ni ñayii masu ñuu Israel ma, vaa kuechi ja saña kúu tee ni tetniñu Su'si ma nuu ndijin. Te chukan kúu ja sii ini xeen jinukuechi sa nuu tniñu ni tetniñu ña'a Su'si ma, Z Te kuechi ja ñatuu ni ka kukanu ini i Su'si ma te ni ka skenaa i maa i ma, te ni ka nduxiku‑ka ñayii masu ñuu Israel ka kuu i ma ja ka iyo i ñuu ñayivi a. ¡Kovaa naka va'a‑ka jin ko kuu o, nuna jin ndakandija ñayii ñuu Israel ma sukan kúni Su'si ma! VY% ¿Te naxe ka'an sa ja sukan? ¿Ñayii ñuu Israel ma, ni ka jaku'un i in yuu, sukan‑va'a jin nduva i te ma jin ndakoo‑ka i? ¡Ña'a kuiti! Kovaa kuechi ja ñatuu ka kukanu ini i Su'si ma, te chukan kúu ja ni ndanune ja jin ndani'i ta'vi ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin kukueñu ini ñayii ñuu Israel ma. X Te má jin kundijin‑ka nuu i ma, sukan‑va'a má jin konde'ya‑ka i,
te jín ndatoso yata i ma ni‑kani ni‑jika. ]W3 Te David ma, sa'a ni jiña'a de nuu Su'si ma:Sa'a ni ja viko ka sa'a i ma, te nduu nuu jin ndake'en su'va tna'a i, nuu jin nduva i,
te jin ndani'i jin ndatna'a maa i sukan ni ka yo sa'a i ma. [V/ Sa'a ndee nuu tutu Su'si ma: “Su'si ma, ni wa'a ya tnu'u ja jin ko kuneé jin ko ku‑uun‑nka i. Visi ka nde'ya i, kovaa masu jin kuni i. Te visi ka niniso'o i, kovaa masu jin jaku'ni ini i onde vitna.” pUY ¿Te naxe jin ka'an o? Ñayii ñuu Israel ma ñatuu ni kuu jin ndani'i i nawa ka ndanduku i ma, kovaa ñayii ni ndakaji ya ma chi ni ka ndani'i i. Te ndaka‑ka ñayii ñatuu ni ndakaji ya ma, su'va ni ka ndundee‑ka ini i. vTe Te nú in ja skuta'vi ya i kúu, te masu kuechi ja ka sa'a i ja va'a ma kúu chi ja kúnda'vi ini ña'a ya kúu ja taa ya ma. Vaa nute kuechi ja vivii ka sa'a ka kuu o ma kúu ja ni kaji ña'a ya a chi masu ja skuta'vi ña'a ya ko kuu. ySk Te suni sukan tna kúu kivi ya'a, ja neva'a siin ya jaku ñayii ni kaji ya ja skuta'vi ya i ja vii ja va'a ma. JR  ¿Te naxe ni ndakone'e ya sukan ni jikan‑tnu'u de ma? “¡Má ko ndi ini ni! Neva'a siin sa uja mil tee ñatuu jinkuiñi jiti‑ka nuu Baal ma ja masu Su'si kúu ma”, kúu ya jiña'a ya. wQg “Iya Tátnuni, tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a ni ma, ni ka ja'ni i de. Te ni ka xnaa i nuu altar nuu ni ka yo ndachiñu'u ña'a sa ma. Te maa in‑nka sa ni kendoo, te ka ndanduku ña'a i ja jin ka'ni ña'a i”, kúu de jiña'a de. P Masu nde ni saxiko Su'si ma ñuu ya ma, ñuu ni jini ya onde xinañu'u kuiti ma. Vaa ndijin chi kuiti masu ka jini ni naxe ká'an tnu'u Su'si o a sukan ni ndo'o Elías ma, nuu ni ndakune'e de Su'si ma te ni xtekuechi de ñuu Israel ma. Vaa ni ka'an de: Kovaa ja siki ja ñuu Israel ma ni ndaka'an de sukan ni ka'an Su'si ma: “Ndi‑kivi ndi‑ñuu ni yo skuili ri nda'a ri a nuu ñuu so'o ñuu ndee ini a, te ñatuu ni ka yo kunimani i nuu ri.” Sa'a ká'an ya.uMc Isaías ma, ni ndaka'an ndaa de sukan ni ka'an Su'si ma:Ni ka ndani'i ña'a ñayii masu ni ka yo ndanduku ña'a i ma, te ni kaxtnu'u ri na in kúu ri nuu ñayii masu ni ka yo jikan‑tnu'u i na in kúu ri ma. Sa'a ká'an ya. }Ls Suni ká'an tna sa sa'a: ¿Ñatuu ni ka jiniso'o ñayii judío ma sa'a? ¡Kuiti ni ka jiniso'o i vi! Vaa xinañu'u maa Moisés ma ni ndaka'an sukan ni ka'an Su'si ma:Ndakana ri ñayii ja ni masu in ñuu ka kuu i, te xtna'a ña'a ri, te jin kukueñu ini ro.Ndakana ri ñuu ñayii ndee xeen ini ma, te xtna'a ña'a ri, te jin ndakiti ini ro. Sa'a ká'an ya. ,KQ Ja ká'an sa kúu: ¿Ñatuu nama ni ka jiniso'o ñayii judío ma tnu'u Su'si ma? ¡Kuiti ni ka jiniso'o i! Vaa sa'a ká'an tnu'u maa ya ma:Ni‑ka'nu ni‑tu'u ñuu ñayivi a ka kuu yu'u ja ni sa'a Su'si ma.Te ka jiniso'o o ja maa ya ni sa'a ma. Sa'a ká'an tnu'u maa ya ma. LJ Chukan kúu ja onde kuniso'o o tnu'u Su'si ma, te kandija o. 5Ic Kovaa masu ndaka i ka kandija tnu'u vii tnu'u va'a ma. Vaa Isaías ma, sa'a ni ndaka'an de nuu Su'si ma: “Iya Tátnuni, masu na in kándija sukan ka ka'an sa a.” cH? ¿Te naxe jin kaxtnu'u ñayii ma, nú ñatuu na in tétniñu ña'a? Vaa sa'a ndee nuu tnu'u Su'si a: “¡Naka vii naka va'a ka kuu ñayii ka jika kuan koo i ka kaxtnu'u i tnu'u vii tnu'u va'a tnu'u mani Su'si ma!” UG# ¿Te naxe jin ndakune'e i ya, nú ñatuu jin kukanu ini‑ka i ya? ¿Te naxe jin kukanu ini i ya, nú ñatuu jin kuniso'o‑ka i na in kúu ya? ¿Te naxe jin kuniso'o i, nú ñatuu na in káxtnu'u? ]F3 vaa iyo ja: “Ndaka ñayii jin ndakune'e Iya Tátnuni ma, jin ndani'i ta'vi i.” `E9 Vaa Su'si ma, masu sa'a siin ya ñayii judío ma ji'in ñayii masu judío ka kuu i ma, vaa suu ya kúu iya tátnuni nuu ndaka o, te neva'a ya ndaka ja skuta'vi ya ñayii ka kukanu ini i ya te ka ndakune'e i ya ma, wDg Vaa ká'an tutu ndee tnu'u Su'si a: “Ndaka ñayii jin kukanu ini ya ma, masu jin ndakukan‑nuu i.” BC} Vaa ini anua o a kándija o ja ni ndateku ya, sukan‑va'a nduu o ñayii ko sa'a ja va'a ja ndaa. Kovaa yu'u o a ndáka'an ndákachi ja kándija o ya ma, sukan‑va'a ndani'i ta'vi o. YB+ Vaa nú yu'u ni a na ndaka'an ndakachi ja Jesús ma kúu iya tátnuni nuu o a, te nú ini anua ni a kandija ni ja Su'si Iya Tátnuni ma ni ndaxteku Jesús ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma chi ndani'i ta'vi ni. mAS Ña'a. Vaa ká'an tnu'u Su'si a: “Yatni‑ni iyo ro ji'in tnu'u Su'si ma. Ini yu'u ro a ji'in ini anua ro a iyo.” Sa'a ká'an tnu'u ya ma. Te tnu'u iyo yatni ji'in ni a kúu ja ka kaxtnu'u sa a sukan‑va'a jin kandija ni. 1@[ ni a koo ka'án ro: ¿Na in kêe ki'in onde nuu ka iyo ñayii ni ka ji'i ma, sukan‑va'a ndatava i Cristo ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma, sana jin kukanu ini o ya?” 3?_ Kovaa sama‑ka ká'an ja jin ko kuu yo'o, vaa onde jin kukanu ini o Su'si ma, sana sa'a ya ja jin ko kuu o ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. Te chukan kúu ja sa'a ká'an: “Másu ko kani ini ro te ko ka'an ro: ¿Na in kaa onde andivi ma, sukan‑va'a nune'e i Cristo ma ñuu ñayivi a?, o>W Vaa Moisés ma, ni tee de sukan jin ko kuu ñayii ka ndi ini ja jin kondikin i ndaka sukan ni tatnuni Su'si ma ja káxtnu'u de nuu i ma, sukan‑va'a jin ko kuu i ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa nuu Su'si ma. Te sa'a ni tee de: “Te nú na in kuu sa'a ndaka sukan ká'an tnu'u ya'a chi koteku i, vaa sa'a i sukan ká'an ma.” Sa'a ni kaxtnu'u de. = Kovaa Su'si ma, ja ni kuu ini ya kúu ja xinañu'u ni kaxtnu'u ya tnu'u ni tatnuni Moisés ma nuu ñayii ma, sukan‑va'a kivi kenda Cristo ma, te jin kukanu ini o ya ma, te ndaka ñayii jin kukanu ini ya ma, jin ko kuu i ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa. <y Vaa masu ka jini i sukan sa'a Su'si ma, sukan‑va'a jin nduu i ñayii jin ko sa'a ja va'a ja ndaa ma. Te chukan kúu ja ka nduku ini maa i sukan jin ko sa'a jin ko kuu maa i ma. Te ni ñatuu ka sa'a ndaa ka sa'a ndija i sukan tátnuni Su'si ma. .;U Vaa jini sa sukan ka kuu i ma, te chukan kúu ja sa'a ndáka'an sa. Ka kuu ini xeen i ja jin ndanduku i Su'si ma, kovaa masu ka sa'a i sukan kúu ini maa Su'si ma. *: O Ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si a, ja ndaa ndija kúu ja kúu ini xeen sa ja jin ndani'i ta'vi ñayii ñuu Israel ma, te sukan jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma. Z9- !Sa'a ndee tutu Su'si ma:Ñuu Sion ma sunkani sa in yuu, in toto ja sa'a ja jin kotuu ñayii ma,(ja kúni ka'an ja maa Jesucristo ma kúu,)
te ñayii kukanu ini ya ma, masu ndakukan‑nuu i.O8 ¿Nava'a? Kuechi ja yika‑ni ja ka kuni i ja jin ko sa'a i sukan ká'an ma‑ni, kovaa masu ka kandija i Su'si ma, te ni ka nduva i siki yuu ni jakun‑ndijin ma. (Te suu kúu maa Jesucristo ma.) 57c Kovaa ñayii ñuu Israel ma ja ka ndikin i in tnu'u va'a tnu'u ndaa sukan ni tatnuni Moisés ma, te ñatuu ni ka kundee i ja jin nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma. =6s ¿Te naxe jin ka'an o? Te ñayii masu judío ka kuu i ma ja masu ni ka yo ndi ini i ja jin ndanduku i naxe jin ko sa'a i ja va'a ja ndaa ma, kovaa vitna jâ ni ka ndani'i i. Na ko ka'an o ja jâ ni ka nduu i ñayii ka kukanu ini Su'si ma, te chukan kúu ja ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. b5= Sa'a ká'an nuu tutu ni tee Isaías ma onde xi'na‑ka ma:Nute Iya Tátnuni iya kúndee nuu ndaka ma, nute ñatuu ni xndoo‑ka ya sa'ya tata tna'a tee jana'a‑ka ma
chi jin ko kuu o sukan ni kuu ñuu Sodoma ma, te jin ndo'o o sukan ni kuu ñuu Gomorra ma. Sa'a ká'an de. Ñayii judío ma chi ñatuu ni ka kukanu ini i Jesucristo ma 74g Vaa Iya Tátnuni ma chi yachi‑ni sa'a ndaa sa'a ndija ya, te jin ndachunaa ñayii ñatuu ka sa'a sukan játna ini ya ma, ja ka iyo i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a”, ká'an. M3 Suni tna nuu tutu ni tee Isaías ma ká'an siki Israel ma: “Visi sukan kua'a ñuti yu'u mar ma, sukan kua'a ñayii ñuu Israel ya ka kuu, kovaa yika‑ni ja jaku‑ni i jin ndani'i ta'vi. 21 Te ñuu nuu ni jiña'a sa ja masu ñayii ñuu sa ka kuu i ma, te ñayii ñuu yukan chi ni xnani sa i sa'ya Su'si iya téku ma, kúu ya ká'an ya. "1= Sa'a ká'an tna nuu tutu Oseas ma:Ñuu nuu masu ñuu sa ma, te ni xnani sa i ñuu maa sa, te ñayii masu ni kutoo sa ma, te ni ndakutoo sa i. )0K Te ñayii yukan, ni ndakana tna ya i. Te yo'o ka kuu ñayii yukan, te masu yika‑ni ja yo'o ja ka kuu o judío a chi suni ñayii masu judío ka kuu tna i ma. C/ Vaa sukan ni sa'a ya, sukan‑va'a kaxtnu'u tna ya ja iyo kua'a xeen jayiñu'u ya ma ja kua'a ya ñayii kunda'vi ini ya ma. Te ñayii yukan, ni satu'va ya i ja jin ni'i i jayiñu'u ma. A.{ Te Su'si ma, ni jani ini ya sukan xndo'o xneni ya ñayii ñatuu ka kandija ya ma, sukan‑va'a jin kuni i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. Kovaa ni kanda xeen ya nuu ñayii yukan ma, visi vaa jâ iyo tu'va sukan xndo'o xneni ya i ma, te xnaa ya i ma nkuu. Te ni sa'a ya sa'a, te ka jini o ja va'a ini ya ma. ,-Q Kovaa nda'a maa tee sa'a vasu ma kúu ja sa'a de ma, te ¿masu iyo de ja kuu sa'a de uu vasu ji'in suni maa nde'yu ma, in ja va'a xeen te in ja nda'vi xeen‑ka? F, Kovaa ndijin, ¿na in kúu ni ja ndakuña'a ni nuu Su'si ma ja masu ni sa'a ya ja va'a ma? ¿Xi vasu ñu'u ma, te kuña'a i nuu tee ni sa'a ña'a ma: “¿Nava'a ni sa'a ña'a ni sa'a?” *+M Te sa'a ka ka'an jaku ñayii ma: “Nusaa, te ¿naku xtekuechi ña'a ya? Vaa nú sukan kúni maa Su'si ma, masu na in ma kachi ma”, ka kuu i ka ka'an i. #*? Chukan kúu ja nú na in kúni ya ja kunda'vi ini ya i ma chi kunda'vi ini ya i, te nú nde in kúni ya ja sa'a ndee ini ya i ma chi sa'a ndee ya ini i. )% Vaa sa'a ká'an tnu'u Su'si ma nuu ni jiña'a ya tee kúu Faraón ma ja sukan ko kuu ma: “Ni sunkoo ña'a sa ya'a, sukan‑va'a kaxtnu'u sa ja iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa, te sukan‑va'a ni‑ka'nu ñuu ñayivi a jin kuni i na in kúu sa”, kúu ya jiña'a ya. E( Chukan kúu ja masu sukan kúu ini maa ñayii ma ko kuu xi sukan kúu ñayii tnúñu xeen ma ja ní'i i ma kúu. Ña'a chi su'va sukan kúu ini maa Su'si iya nda'vi ini ma, sukan ko kuu. P' Vaa nuu tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma ká'an: “Kunda'vi ini sa ñayii iyo ja kunda'vi ini sa i ma, te chukan kúu ja ñayii iyo ja kunda'vi ini sa i ma, te kunda'vi ini sa i”, kúu ya ká'an ya. Y&+ ¿Te naxe jin ka'an o? ¿Ja Su'si ma, ñatuu sa'a ndaa ya? ¡Ña'a kuiti! % Sa'a ká'an tnu'u Su'si ma ja ko kuu Jacob ma: “Jacob ma ni kutoo xeen‑ka sa, te Esaú ma, ni saxiko sa i”, kúu ya jiña'a ya. y$k Te ni jiña'a ya si'i i ma: “Suchi java'a‑ka ma kunukuechi nuu suchi luluu‑ka ma”, kúu ya jiña'a ya. #w Te nuu ñatuu jin kâku‑ka i ma, te ni a ñatuu jin kuni‑ka i ja jin ko sa'a i ja va'a ma xi ja u'vi ma, kovaa jâ ni kaji Su'si ma in i ma, te masu kuechi ja ja va'a sa'a i ma kúu chi su'va sukan ni jani ini maa ya ma, te ni kana ya i ma. s"_ Te suni sa'a tna ni kuu ji'in Rebeca ma nuu ni ñu'u sa'ya ña ma ji'in yii ña ma yuva o Isaac ma. 4!a Vaa sa'a ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma nuu ni jiña'a ya sa'a ma: “Te kuiya ki'in o ma, te kii tuku sa, te jâ iyo in sayii ni ji'in Sara a”, kúu ya jiña'a ya. 0 Y Chukan kúu ja ka jini o ja masu ndaka sa'ya tata Abraham ma jin ko kuu ndija sa'ya Su'si ma, nú masu ja ndaka‑ni ñayii ni skuiso ya ja jin ko kuu i sa'ya ya ma. N Te ni a jin kani ini o ja ndaka sa'ya tata Abraham ma ka kuu ñayii ni kaji maa Su'si ma. Nú masu ja ni jiña'a ya ja maa in‑ni Isaac ma ji'in sa'ya tata de ma jin ko kuu ñayii ni kaji ya ma. X) Másu jin kani ini o ja sukan ni skuiso Su'si ma nuu Abraham ma, te masu ni yo kuu sukan ni ka'an ya ma. Vaa na ka'an o ja masu ndaka sa'ya tata tee ni yo kuu Israel ma ka kuu ñayii ñuu israelita a. ]3 Te tna'a i ma ka kuu sayii Jacob ma, vaa sa'ya tata de ka kuu i. Te ne'un ñayii yukan ni kenda Cristo ma, iya kúu Su'si tátnuni nuu ndaka ja iyo a, te kóo jayiñu'u ya ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu. ^5 ja ka kuu i ñayii ñuu israelita ma, ñayii ni ndakuan‑sa'ya ña'a Su'si ma, ñayii ni wa'a ya jayiñu'u ya ma. Suu i ka kuu ñayii ni jani ini ya ja jin koo va'a i nuu ya ma, te nuu maa i ni wa'a ya tnu'u ni tatnuni ya nuu Moisés ma, te ni kaxtnu'u ya sukan jin ndachiñu'u i ya ma. Te ni skuiso ya ja skuta'vi ya i ja vii ja va'a ma. !; Vaa nute ja kuu chi maa sa ndachunaa nuu tniñu tna'a sa ma ñayii ñuu sa ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi i, te visi na koo jika sa nuu Cristo ma, >w te kúxii xeen ini sa, te tná‑u'vi ini anua sa a.  ) Ja maa Cristo ma, te ká'an ndaa sa, te masu xnda'vi ña'a sa, vaa maa Xtumani Ndios ma káxtnu'u onde ini anua sa ya, te ndása'a sa kuenda, lQ'ni a ka iyo onde sukun ma, ni a ka iyo onde kunu‑ka ma, ni a in tna'a ja ni sa'a Su'si ma, masu kundee i ja masu kutoo‑ka ña'a Su'si ma, vaa sukan ni kaxtnu'u ya nuu ni tetniñu ya Cristo Jesús iya tátnuni nuu o a..U&Chukan kúu ja kukanu ini sa ja visi na jin kûu o xi jin koteku o, te ni a ángel ma, ni a ndaka ja ka ndanuu‑ka ma, ni a iyo vitna a, ni a kii kivi ki'in o ma, wg%Visi ndaka cha'a ka ndo'o ka neni o, kovaa ja maa iya kútoo ña'a ma, te jâ ni ka kundee o nuu ndaka. R$Vaa sa'a ndee nuu tutu Su'si ma:Ja kuechi maa ni, te ka nduku ña'a i ndaka kivi ndaka ora ja jin ka'ni ña'a i.Sukan ka iyo tu'va ndikachi nuu jin kûu ti ma, sukan ka kuu sa nuu ñayii a. /W#¿Nawa kúu ja kundee ja ma kutoo‑ka ña'a Cristo ma? ¿Ja ndo'o neni o ma, xi ja kuxii ini o ma, xi ja jin sondikin ña'a i ma, xi ja kuni o tnama ma, xi ja ñatuu na sa'ma‑ka o ma, xi ja yika xeen iyo nuu koo o ma, xi ja jin ka'ni ña'a i ji'in yuchi kúu espada ma? ¡Masu nawa kundee! Y+"¿Na in sa'a ja ki'in o andeya ma ja ndo'o neni o? Masu na in kuu sa'a sukan, vaa Cristo ma kúu iya ni ji'i nuu tniñu o ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi o, te suni maa ya kúu iya ni ndateku ma. Te suni maa ya kúu iya ni nukoo xiñi kua'a Su'si ma. Te suni maa ya kúu iya jikan‑ta'vi nuu Su'si ma ja jin kaku o nuu ja u'vi ma. W'!Te kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu ñayii ma, ¿na in xtekuechi ñayii ni ndakaji Su'si ma? Masu na in xtekuechi ña'a, vaa maa Su'si ma kúu iya ni sa'a ja ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma. {o Vaa Su'si ma ka iyo ji'in o, te kútoo xeen ña'a ya. Chukan kúu ja masu nde ni kunda'vi ini ya Sa'ya ya ma, su'va ni wa'a ya Sa'ya ya ma ja kûu ya nuu tniñu ndaka o, te chukan kúu ja ka kukanu ini o ja taa tna ya ndaka‑ka ja va'a ma. Nú ndaka sukan sa'a ya ma, ¿naxe jin kani ini o? Nú Su'si ma ka iyo ji'in o, masu na in kundee nuu o a ja xnda'vi ña'a i. !Te ñayii ni ka'an ya sukan jin ko kuu i ma, te suni ni kana tna ya i. Te ñayii ni kana ya ma, te ñayii ya'a suni ni sa'a ya ja ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. Te ñayii ni sa'a ya ja ka sa'a i ja va'a ja ndaa ma, ñayii ya'a ni wa'a ya jayiñu'u ma. dAVaa ñayii ni jini ya onde xi'na‑ka ma, suni ni jani ini ya ja jin ko kuu i sukan kaa Sa'ya maa ya ma, sukan‑va'a ko kuu ya iya koxtnuu kua'an koxtnuu vee nuu kua'a ñayii jin ko kuu ñani ya ma ji'in ku'va ya ma. p YTe ka jini o ja ñayii ka kutoo Su'si ma, ndaka ja ka ndo'o ka tna'a i ma chi chíndee ña'a i, te jin koo va'a‑ka i nuu Su'si ma. Sa'a ko kuu ji'in ñayii ni kuu ini maa ya ma te ni ndakana ya i ma ja jin ko kuu i sa'ya ya ma. z mTe maa Su'si ma iya jinitnuni nawa ka jani ini o ma, jini ya nde a kúu ja jikan‑ta'vi Xtumani Ndios ma, vaa sukan kúni maa ya ma sukan jikan‑ta'vi Xtumani Ndios ma ja jin kuu yo'o ja ka kuu o ñayii ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a ma.  )Te máko jin koyu'u o, vaa maa Xtumani Ndios ma chíndee ña'a ora ka ndo'o ka neni o ma. Vaa yo'o chi masu ka jini o nawa jin kakan‑ta'vi o nuu Su'si ma, te ni masu ka ni'i ini o naxe jin ka'an o nuu ya ma. Kovaa maa Xtumani Ndios ma, ûni tnana u'vi ya, te jikan‑ta'vi ya ja jin kuu o, te yo'o chi masu kuu jin jaku'ni ini o sukan sa'a sukan kúu ya ja jikan‑ta'vi ya ja jin kuu o ma. m SKovaa nú ka kukanu ini o ja jin ni'i o ja masu ka nde'ya o ma, te jín kanda o te jín kondetu o. & EVaa ni ka kukanu ini o Su'si ma ja jin ndani'i ta'vi o ma. Te masu nde vaa ka nde'ya o a chi yika‑ni ja ka kukanu ini o ja kenda kivi ja sukan ko kuu ma. KTe masu maa in‑ni ja ni sa'a Su'si ma ja ka iyo ñuu ñayivi a chi onde yo'o tna ja ni ka kuta'vi o Xtumani Ndios ma, te ka jini o ja iyo kua'a‑ka ja jin ni'i o. Suni ka tnana u'vi tna o a ja ka ndetu o ja kenda kivi yukan, sukan‑va'a jin ko kuu ndija o sa'ya Su'si ma te jin nduvii jin nduva'a onde yikikuñu o a. /WVaa ka jini o ja ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, tnana u'vi i onde vitna, ja ndetu i ja ndayaa i nuu ja u'vi ma, kuenda tnu'u ja in ña'a u'vi ja kâku lulu ña ma. :mVaa suni tna ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, ndayaa i nuu ja u'vi jinukuechi i ja sa'a ja ni tivi i ma. Te ndayaa i ja koo jayiñu'u i ji'in ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma. %Vaa ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, ni kundee maa ja masu jiniñu'u ma nuu i. Masu ja kúu ini maa ja ka iyo ñuu ñayivi a kúu chi sukan ni tatnuni Su'si ma ja sukan ko kuu, kuechi ja u'vi ni ka sa'a ñayii ma. Te ni skuiso ya ja kenda in kivi ja nduva'a ñuu ñayivi a. Vaa ndaka ja ni sa'a Su'si ma ja ka iyo ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, ka ndetu tu'va kuiti i ja jin kuni i naxe jin kava sa'ya Su'si ma. 'Ja ndaa kúu ja visi ka ndo'o ka neni o vitna, kovaa masu nawa kúu, vaa jayiñu'u ja jin ni'i o ma chi ka'nu xen‑xeen‑ka ko kuu i. 2]Te nú sa'ya Su'si ma ka kuu o te ka ndo'o ka neni o sukan ni ndo'o, ni neni Cristo ma, te jin ni'i o ja jin kuta'vi o ji'in ya ma, te jin koo jayiñu'u o ji'in ya ma. Z-Te maa Xtumani Ndios ma káxtnu'u onde ini anua o a ja sa'ya Su'si ma ka kuu o. DVaa masu ni taa Su'si ma ini anua o a ja jin kunukuechi o nuu ja u'vi ma te ko jin koyu'u o nuu ndaka ja u'vi ma, chi ña'a. Su'va ni taa Su'si ma Xtumani maa ya ma iya ni sa'a ja ni ka nduu o sa'ya Su'si ma, te maa ya chíndee chítuu ña'a ja ka ndakune'e o Yuva o Su'si ma, te ka jiña'a o ya: “Abba, Taa.” nUVaa ndaka ñayii ka sa'a sukan káxtnu'u Xtumani Su'si ma, ñayii ya'a chi sa'ya Su'si ma ka kuu i. 3~_ Vaa nú ka sa'a o sukan játna ini yikikuñu o a chi jin kûu o, kovaa nú ja maa Xtumani Ndios ma te jâ ni ka xndoo o sukan játna ini yikikuñu o a chi jin koteku o. u}c Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a, iyo ja ka tavi o nuu Su'si ma. Chukan kúu ja jin kandija o ja ká'an ya ma. Kovaa máko jin kandija o nawa kúni yikikuñu o a ja jin ko sa'a o ja masu nawa chindee ña'a i. <|q Te nú Xtumani maa Su'si ma iya ni ndaxteku Jesús ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma, iyo ya ini anua o a, te suni maa tna ya sa'a ja ndateku onde yikikuñu o a ja iyo ja kûu i ma. \{1 Kovaa nú Cristo ma, iyo ya ji'in o chi ja ndaa kúu ja yikikuñu o a chi kuenda tnu'u ja ni ji'i i ja kuechi ja u'vi ni yo sa'a i ma, kovaa anua o a chi téku i ja kuechi tnu'u ndaa tnu'u ndija kándija o ma. z Kovaa yo'o, masu ka sa'a o sukan kúni maa yikikuñu o a, su'va sukan kúni maa Xtumani Ndios ma, nú tnu'u ká'an o ja Xtumani Ndios ma, iyo ya ini anua o a. Te nú na in ñatuu na Xtumani Cristo ma iyo ji'in i chi masu nuu nda'a Cristo ma iyo i. eyCTe ñayii sa'a sukan játna ini yikikuñu i ma, masu kuu sa'a i sukan játna ini Su'si ma. DxKovaa ja sukan játna ini yikikuñu o ma chi ñatuu játna ini Su'si ma, vaa ñatuu kándija i ja sa'a i sukan tátnuni Su'si ma, te ni masu kuu sa'a i, vaa ñatuu iyo i ji'in Su'si ma. Uw#Vaa nuna katanuu o ja ká'an yikikuñu o ma chi sa'a i ja kûu o te koo jika o nuu Su'si ma, kovaa nuna katanuu o ja ká'an Xtumani Ndios ma chi sa'a ya ja koteku o ni‑kani ni‑jika te koo sii ini o. Yv+Vaa ñayii ka kandija ja ká'an yikikuñu i ma chi ka jani ini i tna'a ja játna ini yikikuñu i ma ja sa'a i ma. Kovaa ñayii ka iyo ji'in Xtumani Ndios ma chi ja játna ini Xtumani Ndios ma ka jani ini i. {uosukan‑va'a yo'o ja ka kukanu ini o ya ma, jin ko sa'a ndi'i jin ko sa'a tu'u o sukan ká'an tnu'u ndaa tnu'u ndija ni tatnuni Su'si ma. Vaa ñatuu ka sa'a‑ka o sukan kúni yikikuñu o a, su'va ka sa'a o sukan kúni maa Xtumani Ndios ma. Yt+Vaa tna'a ja ni tatnuni Moisés ma chi ñatuu nawa ni kuu sa'a i ja jin kuu ñayii ma, kuechi ja ni yo kundee yikikuñu ñayii ma nuu i ja jin ko sa'a i ja u'vi ma. Chukan kúu ja Su'si ma, ni tetniñu ya Sa'ya maa ya ma sukan kaa yikikuñu ñayii ma, sukan‑va'a kundee ya nuu ja u'vi ja játna ini yikikuñu ñayii ma ja sa'a i ma, .sUVaa ja maa Cristo Jesús ma, te sa'a Xtumani maa ya ma ja jin koteku o, te ni ndaxsiaa ña'a ya nuu ja u'vi ja sa'a ja jin kûu o ma te jin skenaa o maa o ma nkuu. Hr Kovaa vitna, yo'o ja ka iyo o ji'in Cristo Jesús ma, ñatuu nawa iyo ja jin ndachunaa o, vaa ñatuu ka sa'a‑ka o sukan kúni yikikuñu o ma, su'va ka sa'a o sukan ká'an Xtumani Ndios ma. EqKovaa vitna ndákuan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a ja ni kundee ya ja ñatuu ni skenaa sa maa sa ma. Te chukan kúu ja maa sa, ji'in janitnuni sa a jinukuechi sa sukan tátnuni Su'si ma, kovaa onde xi'na‑ka ma chi ni yo jinukuechi sa ji'in yikikuñu sa a nuu ja u'vi ma nkuu. #~}|zzyCwvu:tsrqq0ppo@n?m*kjiiRhggffed}d+c,ba`__:^/].\[ZZ.YXX#WVVUGT(S'RQZPONMLLKqJ{II'HGcFEDD[CCmBPA@??.>;=<<;n::98?76r54[3Y2100,/c. -,+*)t(E&$#"3! *4tR z55dV   FY};#@yv Vaa ka jini o ja nú na in sa'a neé sa'a uun ma chi jiso kuechi i ja sukan sa'a i ma. Te tna'a ja ni sa'a maa i ma, te ndachunaa i. Sukan ni tatnuni Pablo ma nuu Tito ma ja sa'a de T!v Nú na in sa'a siin tna'a o ma nuu ka iyo ni a, te nú ni sa'a i sukan in jichi, te ndaka'an ni'i ni nuu i, te nú ma kandija i ja ká'an ni ma, sani te má kuan‑ta'vi‑ka ni i nuu ka ndatna'a ni a. xiv Kovaa ja ndaka tnu'u ja ka skiti tna'a ini ñayii ma te ka kanaa i ma, ji'in ja na in xi‑sa'ya tata ka kuu i ma, ji'in ja ka tetna'a i siki tnu'u ni tatnuni Moisés ma, te ka ndanduku i kuenda tna'a ja masu nde jiniñu'u ma, ndaka cha'a máko kua'a ni tnu'u ja jin ko katanuu i, vaa masu nde jiniñu'u, te ni masu nawa chíndee ña'a i ja koo va'a o nuu Su'si ma. >uvTnu'u ndaa tnu'u ndija kúu cha'a, te kúni sa ja ni‑yu'u ni‑ini ni ka'an ni nuu ndaka ñayii ni ka kandija Su'si ma, sukan‑va'a ndaka i, te jin ko ndi ini i ja jin sa'a i ja va'a ja jin kuu ndaka ñayii ma. Nuna jin sa'a o sa'a chi ja va'a kúu, vaa chíndee o ñayii ma, te játna ini Su'si ma. X)vTe ja maa ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te ni ka nduu o ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ma, te chukan kúu ja ka kukanu ini o ja sa'a ya jin koteku o ni‑kani ni‑jika, sukan ni skuiso ya ma. % CvTe ja maa Jesucristo iya ni ndene'e ña'a nuu ja u'vi ma kúu ja ni skuta'vi ña'a Su'si ma Xtumani maa ya ma, te ni ka kuta'vi o ndaka ja vii ja va'a ma. % Cvvaa ni sa'a ya ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma. Kovaa masu ja kuechi ja inuva'a xeen ini o ma kúu xi ja kuechi ja ja va'a xeen ka sa'a ka kuu o ma kúu ja ni sa'a ya ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma chi ña'a, chi ja ni kunda'vi ini xeen ña'a ya ma kúu ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma. Te maa Xtumani maa ya ma ni sa'a ja ni ka nduvii, ni ka ndundoo o, te ni ndasa'a jaa ña'a ya, te ni ka nduu o in ñayii jaa.  'vKovaa nuu ni kenda tnu'u nda'vi ini Su'si o a, iya ni sa'a ja ni ka kaku o nuu ja u'vi ma, saa ni ka jini o sukan kútoo ya ndaka ñayii ma, U #vVaa suni yo'o tna ma chi onde xi'na‑ka ma chi masu nde ni ka yo ndasa'a tna o kuenda ma, te ñatuu ni ka yo kandija o ja ni ka yo ka'an tee ka netniñu ma. Te kuan koo neé kuan koo uun tna o ma. Te ni yo tatnuni maa yikikuñu o a nde a kúu ini i ja jin sa'a o ma, te ni ka yo kusii ini o ja ni ka yo sa'a o ndaka ja u'vi ma. Te ni ka yo kukueñu ini nuu tna'a o ma. Te ni ka yo saxiko ña'a ñayii ma, te ni ka yo ndasaxiko o ndi‑in ndi‑in ñayii ma. M vTe másu ko jin ka'an i tnu'u ni‑in ñayii ma, su'va jín nduku i ja jin koo mani i nuu ndaka ñayii ma. Te máko jin nduku i ja jin ko kanaa i, su'va jín kava kuee ini i nuu ndaka ñayii ma.  vTe ndaxndaku ini ni ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja na jin kandija i ja ka ka'an tee ka netniñu ma, te jín koo tu'va i ja jin satniñu i nde tniñu ka tatnuni de ja jin sa'a i ma, te jín ndasa'a i kuenda ja nú in ja játna ini Su'si ma kúu. )vTe ndaka cha'a ndaka'an‑so'o ni nuu tna'a o a, te má koyu'u ni, te máko kua'a ni tnu'u ja jin ko ka'an i ja masu nde jiniñu'u ni ma./vVaa maa ya chi ni kachi ya ja ni ndo'o ni neni ya nuu tniñu o ma, te sukan, te ni ndene'e ña'a ya nuu ndaka ja u'vi ma, te ni ndasavii, ni ndasandoo ña'a ya, sukan‑va'a jin ko kuu o ñayii ñuu maa ya ma, te ndimaa jín ku'un ini o ja jin ko sa'a o ja vii ja va'a ma. Gv Te jín kondetu o ja kenda kivi ja ndenda Su'si o Jesucristo ma, iya kanuu xen‑xeen ma, iya ni ndene'e ña'a nuu ja u'vi ma, te jin kuni o jayiñu'u ya ma, te jin kusii ini xen‑xeen o. v Te tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, káxtnu'u i nuu ndaka o ja na jin xndoo o ndaka ja u'vi ka ñu'u ini ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma ja jin sa'a i ma. Te chukan kúu ja yo'o ja ka iyo o tiempu ya'a chi jín kani vava'a ini o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o, te jín ko sa'a o ja va'a ja ndaa ma, sukan kúni maa Su'si ma ja jin ko sa'a o ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi o. Rv Vaa Su'si ma chi ni kaxtnu'u ya nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a ja vii ja va'a ja skuta'vi ña'a ya ma, sukan‑va'a kuu jin ndani'i ta'vi tna i, nuna jin kandija i jin sa'a i sukan kúni ya ma. s_v Te másu ko jin sakui'na i jito'o i ma. Su'va jín kaxtnu'u i ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu i, sukan‑va'a vivii jin ka'an ñayii ma ja kuu tnu'u Su'si o a, iya ni ndene'e ña'a nuu ja u'vi ma te ni ka ndani'i ta'vi o a. @yv Ndaka'an‑so'o ni nuu ñayii ka jinukuechi ma, ja na jin kandija i nuu jito'o i ma na tniñu ka tatnuni jito'o i ma ja jin sa'a i ma, te máko jin ndakone'e i nuu jito'o i ma. 5cvTe ndimaa tnu'u vii tnu'u va'a ka'an ni, sukan‑va'a na ndakukan‑nuu maa ñayii ñatuu kúnimani nuu o ma, ja ñatuu ni‑in ja u'vi ni'i i ja ndaxtekuechi ña'a i ma.  vTe maa ni ko kuu tee kaxtnu'u ndaka ja va'a ja vii sa'a ni ma, ji'in ja ni‑yu'u ni‑ini ni jatanuu ni Su'si o a, ji'in ja ñu'u kaji ñu'u va'a ini ni a, sukan‑va'a ja jin konde'ya i ndijin ma, te jin sa'a tna i sukan sa'a sukan kuu ni nuu Su'si o a. n~UvSuni ndaka'an‑so'o tna ni nuu ndaka suchi jaa ma, ja na jin ku'un kaji jin ku'un va'a ini i. \}1vTe suni jín kaxtnu'u tna ña nuu ña'a jaa ma ja na jin kani va'a ini ña naxe jin ko sa'a jin ko kuu ña ma, te máko jin ku'un ini ña in‑ka tee, te jín koto va'a ña ve'e ña ma, te jín kava va'a ini ña, te jín kuandetu ña nuu yii ña ma, sukan‑va'a máko jin ka'an ndeva'a ñayii ma ja kuu tnu'u Su'si o a ja kuechi ña ma. `|9vTe jín kaxtnu'u ña nuu ña'a jaa ma ja jin kutoo ña yii ña ma ji'in sa'ya ña ma. {+vTe suni tatnuni ni ja sukan tna na jin ko kuu ña'a jin ndaka'an‑so'o nuu ndaka ña'a ni ka nduu sa'ya Su'si o a, ja na jin kani va'a ini ña naxe jin ko sa'a jin ko kuu ña ma, te máko jin ko sa'a tnu'u ña, ni a koo jin ko'o ña ndixi ja jin ko ndajini ña, sukan‑va'a ña'a kuechi‑ka ma, te jin konde'ya ña sukan ka ñu'u kaji ka ñu'u va'a ini ña ma, te jin ko sa'a tna ña sukan. Az{vTe tatnuni ni nuu tee jin ndaka'an‑so'o nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o ma ja na jin kani va'a ini de naxe jin ko sa'a jin ko kuu de, te na jin ku'un kaji jin ku'un va'a ini de, te ni‑yu'u ni‑ini de na jin kukanu ini de Su'si o a, te na jin kutoo ndija de ndaka ñayii ma, te na jin kava kuee ini de. y vKovaa ndijin chi ka'an ni nuu ñayii a sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, tna'a ja ka skua'a o a, te másu ko ndaxsama ni. Bx vVaa ka ka'an tna i ja ka kandija i Su'si ma, kovaa ndaka ja ka sa'a ka kuu i ma, te ka jini o ja masu inundija i ja ka ka'an i ma. Te ja u'vi xen‑xeen kúu ja ka saxiko i Su'si ma, te ka saso'o i nuu ya ma, te ni masu jin kuu maa i ja jin ko sa'a i ja va'a ma, visi ka ka'an i ja ka kandija tna i Su'si ma.w  vNdaka ñayii ka kandija Su'si ma chi ka ñu'u kaji ka ñu'u va'a ini i, te ndaka ja ka nde'ya i ma chi ka nde'ya ndaa i sukan iyo ma. Kovaa ndaka ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma chi ndimaa ja u'vi ka ñu'u ini i ja jin sa'a i ma, te onde ndaka ja ka nde'ya i ma, masu ja va'a ja vii kúu ka jini i. Vaa onde janitnuni ñayii ya'a ma ka iyo tne'e, vaa nanimaa ja u'vi ka ñu'u ma. v !vTe másu ko jin katanuu i cuentu ka ndakani ñayii judío a, ni a jin katanuu i ja ka tatnuni tee ñatuu ka kandija tnu'u ndaa Su'si o a. Vaa ka iyo kua'a tee ja inuso'o xeen ka ndaa de, te ndimaa ka ka'an de ja masu kuatniñu, te ka xnda'vi de ñayii ma, te ja ka ndi ini‑ka de kúu ja jin kaxtnu'u de ja jiniñu'u ja jin kitnuni tee ma, sana ja jin kaxtnu'u de sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a jin ko kuu o ma. Kq v Te kóna'a de sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, sukan ni kutu'va de onde xinañu'u ma, sukan‑va'a kuu ndaka'an‑so'o de nuu ñayii ñatuu ka kendoo va'a ini sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a, sukan‑va'a sa'a de ja jin ndasa'a i kuenda nawa kúu ja ndaa ja ndija ká'an Su'si ma, te jin kandija i. Op vSu'va kuánuu de ve'e de ma, ja jin ndoo ñayii ka jiniñu'u ja jin ndoo i ma. Te kú'un ini de ja sa'a de ja va'a ma, te káni va'a ini de naxe ko sa'a ko kuu de ma, te ndimaa ja va'a ja ndaa ma kó sa'a de, te ni‑in ja u'vi ko sa'a de, te kúndee de tátnuni de nuu maa de ma ja ñatuu na ja u'vi ko sa'a de nuu Su'si ma. o  vVaa tee ndáka'an‑so'o nuu ñayii ma chi in tee jinukuechi va'a nuu Su'si ma ko kuu de, te jiniñu'u ja ñatuu na ja u'vi‑ka ko sa'a de ja sa'a i ja jin ndaxtekuechi ña'a ñayii ma. Te másu ko kuu de in tee ja ko kani ini de ja maa de kúu‑ka te masu na in tátnuni‑ka nuu de, te másu ko kuyachi ini de ja ko ndakiti ini de, te másu ko ko'o de ndixi te ko ndajini de. Te másu ko kanaa de. Te másu ko ndiyo ini de nawa koneva'a de ma te ko xnda'vi de ñayii ma, sukan‑va'a ni'i de ja kúni de ma. _n 9vTe tatnuni ni nuu de ja sa'a jin ko kuu de ma: Tee ya'a chi ñatuu na ja u'vi ko sa'a de ja jin ko ndaxtekuechi ña'a ñayii ma. Te kona'a de ja vivii ko kuu de ji'in ñasi'i de ma, te máko nduku‑ka de in‑ka ña'a. Te sa'ya de ma, jín kandija i ja ká'an de ma, te ñatuu na ja u'vi jin ko sa'a i ja jin ndaka'an ñayii ma kuechi i ma. +m QvNuu ni xndoo ña'a sa ñuu Creta ma, ni sa'a sa sukan, kuechi ja kúni sa kúu ja na ndaka'an‑so'o ni nuu ñayii ma, ja na jin sa'a i ndaka‑ka ja kúni Su'si ma ja jin sa'a i ma. Te sunkani ni tee jin ndaka'an‑so'o nuu ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma ndi‑in ndi‑in ñuu ma. il MvTe tée sa tnu'u ya'a nuu ni, Tito, vaa ka kukanu ini o Su'si o a. Te maa Yuva o Su'si ma, ji'in Jesucristo iya sa'a ja jin kaku o nuu ja u'vi ma, na skuta'vi ña'a ya ja vii ja va'a ma, te koo sii ini ni. Vaa kuenda tnu'u ja sa'ya ndija sa kúu ni nuu Su'si ma. Sukan jin ko kuu tee jin ndaka'an‑so'o nuu ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si ma Qk vTe jâ ni kenda kivi jâ ni jani ini maa ya ma, te ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a maa ya ma. Te ni sacargu ña'a maa ya ja kaxtnu'u sa nuu ndaka ñayii a sukan sa'a ya ja jin ndani'i ta'vi o ma. Pj vVaa ka kukanu ini o ya ja sa'a ya ja jin koteku o ni‑kani ni‑jika, vaa sukan ni skuiso ya ja sa'a ya, onde nuu ñatuu kuva'a‑ka ñuu ñayivi a jâ ni skuiso ya sukan, te masu xnda'vi ña'a ya. vi ivSaña kúu Pablo, tee jinukuechi nuu Su'si o a, te ni tetniñu ña'a Jesucristo ma, ja kaxtnu'u sa nuu ñayii ni ndakaji Su'si ma, sukan‑va'a jin kukanu ini i ya, te jin jaku'ni ini i ja ndaa ma, te jin ko sa'a i sukan kúni maa ya ma. hJa maa Jesucristo ma, te nuu maa in‑ni Su'si iya ndichi ma na koo jayiñu'u ni‑kani ni‑jika. Te sukan kó kuu.Tg!Te ni sa'a ya ja vitna, te ni ka jini o, vaa maa Su'si ma iya iyo ni‑kani ni‑jika ma ni tatnuni ja jin tee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a ya ma, kovaa ñatuu na in ni jaku'ni ini. Te suni maa i ndákaxtnu'u ya nuu ndaka ñayii a onde vitna, sukan‑va'a jín kandija i sukan kúni Su'si ma te jín kukanu ini i ya. EfJayiñu'u kóo nuu Su'si iya kuu sa'a ja jin konukuiñi va'a ni ma, sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma ja ni kaxtnu'u sa ma, tna'a ja ni yo iyo yu'u onde kivi vee o ma. |eqTe ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a na koo ji'in ndaka ni, te sukan kó kuu. Te ndákan‑tnu'u ñaña'a ña tee nani Gayo a, tee tánuu ve'e de ya ja ndóo saña ja kúu sa Pablo a. Te tánuu de ve'e de ya ja ka ndatna'a ndaka sa ja ka kuu sa ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a. Te ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña Erasto a tee tnii xu'un ñuu a, ji'in ñani o tee nani Cuarto a. c3Maa sa nani Tercio, tee ni tee carta ya'a ja ni tatu ña'a Pablo a, te ja maa iya tátnuni nuu o a, te ndákan‑tnu'u ñaña'a tna ña'a sa. Ib Ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña Timoteo a, tee ka kaxtnu'u ji'in sa tnu'u Su'si a, ji'in tee nani Lucio a, ji'in tee nani Jasón ya, ji'in tee nani Sosípater ya, tee ka kuu tna'a sa ya. ~auTe maa Su'si iya sa'a ja ka iyo mani o a, masu kua'a‑nka kivi, te sa'a ya ja chii ja'a ni a kendoo tachi ma, te ûni jin kuiñu ni i. Te ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Jesucristo iya tátnuni nuu o a ndimaa kóo nuu ka iyo ndaka ni a. $`AKovaa ja ka kuu ndijin, nuu ndaka ñayii ma ni kenda tnu'u ja sukan ka kandija ni a, te chukan kúu ja kúsii ini xeen sa ja sukan ka kuu ni a. Kovaa kúni sa ja jin ko kuu ni ñayii ndichi, sukan‑va'a jin sa'a ni ja va'a ma, te máko jin ko kuu ni ñayii jin ko sa'a ja u'vi ma. k_OVaa ñayii yukan chi masu ka jinukuechi i nuu Jesucristo iya tátnuni nuu o a, nú masu ja ka ndi ini i kúu ja jin ni'i i ja jin ku'un chii i ma‑ni. Te vivii ka ka'an i, te ka xnda'vi i ñayii ñatuu ka ndasa'a kuenda ma. ^Kovaa jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si o a, te jin konde'ya va'a ni nde ñayii ka sa'a ja ka kusiin jaku ñayii ma te ñatuu ka kandija‑ka i sukan ni ka kutu'va i onde xinañu'u ma. Te máko jin ketna'a ini ni ji'in ñayii yukan. :]mKa ndakan‑tnu'u ñaña'a ña ndaka ñayii ni ka kandija Cristo a ja ka iyo i ndaka ñuu ya. Te jin ndakua'a tna'a ndi‑in ndi‑in ni nchuxi, te kó kuu in tnu'u mani. [\/Jin ndakua'a ni nchuxi tee nani Filólogo a, ji'in ña'a kúu Julia a, ji'in tee nani Nereo a, ji'in ku'va de a, ji'in tee nani Olimpas a, ji'in ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ji'in de a. a[;Jin ndakua'a ni nchuxi tee nani Asíncrito a, ji'in tee nani Flegonte a, ji'in tee nani Hermas a, ji'in tee nani Patrobas a, ji'in tee nani Hermes a, ji'in tna'a o ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja ka iyo i ji'in de a. Z Jin ndakua'a ni nchuxi tee nani Rufo a, tee ni ndakaji ña'a Iya Tátnuni ma, ji'in si'i de a ña'a kuenda tnu'u ja si'i sa kúu ña ma. PY Jin ndakua'a ni nchuxi nuu Trifena a ji'in Trifosa a, ña'a ka satniñu nuu Iya Tátnuni a. Jin ndakua'a ni nchuxi ña'a nani Pérsida a, ña'a satniñu xeen nuu Iya Tátnuni a, ña'a ka kutoo o a. ,XQ Jin ndakua'a ni nchuxi tee kúu Herodión a, ja kúu de tna'a sa ma. Jin ndakua'a ni nchuxi ñayii ka iyo ve'e Narciso a, ñayii ka iyo nuu nda'a Iya Tátnuni a. OW Jin ndakua'a tna ni nchuxi tee kúu Apeles a, tee ni kundee nuu tnundo'o tnuneni ma, te vitna núkuiñi va'a de nuu Su'si o a. Jin ndakua'a tna ni nchuxi ñayii ka iyo ve'e tee kúu Aristóbulo a. QV Jin ndakua'a ni nchuxi tee nani Urbano a, tee ka jinukuechi ji'in sa ja ka kaxtnu'u sa tnu'u Cristo Jesús a nuu ñayii ma. Te jin ndakua'a tna ni nchuxi tee kúu Estaquis a, tee ka kutoo xeen o ma. rU]Suni jin ndakua'a ni nchuxi tee kúu Amplias a tee ka kutoo xeen o ja ka iyo o nuu maa Iya Tátnuni ma. oTWJin ndakua'a tna ni nchuxi tee kúu Andrónico a ji'in tee kúu Junias a, tee ni ka yinee ji'in sa vekaa ma, vaa vivii ka ka'an tee ni tetniñu Cristo ma ja jin kuu de, te xi'na‑ka maa de ni ka kukanu ini Cristo ma sana saña. cS?Jin ndakua'a tna ni nchuxi ña'a nani María a, ña'a satniñu xeen ja jin kuu maa ni a. }RsJin ndakua'a tna ni nchuxi ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si a ja ka ndatna'a i ve'e de ma. Te suni jin ndakua'a tna ni nchuxi tee ka kutoo xeen o a, tee nani Epeneto a tee xinañu'u ni kandija tnu'u Cristo ma ja ni ka iyo de ñuu Acaya ma. oQWVaa ñatuu ni ka ndi ini de ji'in ña, visi na jin kûu de nuu tniñu sa. Te masu maa in‑ni sa ndákuan‑ta'vi nuu de ji'in ña chi ndaka ñayii ni ka nduu sa'ya Su'si o a ja masu judío ka kuu i ma ja ka iyo i ndaka ñuu ma. DPTe jin ndakua'a tna ni nchuxi ña'a kúu Priscila ma ji'in yii ña Aquila ma, vaa ka jinukuechi de ji'in ña ja ka kaxtnu'u de tnu'u Cristo Jesús ma nuu ñayii ma, sukan sa'a tna sa a. O+Te ja maa Iya Tátnuni ma, te jin kuan‑ta'vi ni ña, sukan iyo ja jin ko sa'a o ja ka kuu o ñayii ñatuu ka sa'a‑ka ja u'vi ma. Te jin chindee ni ña ndeva'a‑ni nawa jiniñu'u ña, vaa maa ña chi chíndee ña kua'a xeen ñayii, te ni chindee tna ña'a ña saña. N Te suni káxtnu'u sa ja kenda ku'va o Febe a, ña'a jinukuechi nuu ñayii ka kandija Su'si ma ja ka iyo i ñuu Cencrea ma. cM?!Te maa Su'si iya sa'a ja ka iyo mani o a, na koo ya ji'in ndaka o. Te sukan kó kuu. L  sukan‑va'a ja maa Su'si ma, te sii ini kenda sa nuu ka iyo ni a, te jin ndatatu ini anua ndaka o jaku kivi jin koo kaa o ma. rK]sukan‑va'a na kaku sa nuu ñayii ñatuu ka kuni ja jin kandija i Cristo ma ja ka iyo i ñuu Judea ma, ji'in ja na jin kuan‑ta'vi tna'a o ñatuu ka sa'a‑ka ja u'vi ma ja ka iyo i ñuu Jerusalén ma ja jin tetniñu ñayii ya'a, |JqTe ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, ji'in ja sukan sa'a Xtumani maa ya ma ja jin kutoo tna'a o ma, te jikan‑ta'vi sa nuu ni ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o a ja jin chindee ña'a ni ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma ja kuu sa, I{Vaa jini sa ja nuna jaan sa nuu ka iyo ni a chi jaan sa ji'in kua'a xeen ja vii ja va'a, sukan ká'an tnu'u Cristo ma. )HKChukan kúu ja nú ni kuu ni sa'a sa sukan, te nú ni jinu ni ndakua'a sa ja jin tetniñu i ma, sani te jaan sa nuu ka iyo ni a ichi ki'in sa ñuu España ma. GNi ka jani ini i ja va'a‑ni kúu, vaa iyo ja ka tavi i nuu ñayii judío ma, vaa ja maa ñayii yukan, te ni ka kuta'vi tna'a i ja ka jiniñu'u ini anua i ma, te chukan kúu ja iyo ja jin ndachindee tna i ñayii yukan nawa ka jiniñu'u i ja jin kaa jin ko'o i ma. BF}Vaa ñuu Macedonia ya ji'in ñuu Acaya ya, ni ka xtutu tna'a o ya jaku xu'un ja ki'in nuu tna'a o ñayii ka kunda'vi ka iyo ñuu Jerusalén ma, ja ñatuu‑ka na ja u'vi ka sa'a i ma. E Kovaa vitna ki'in sa ñuu Jerusalén ma, sukan‑va'a chindee sa ñayii jâ ni ka kandija Su'si ma te ni ka xndoo i ja u'vi ma. rD]Chukan kúu ja kivi ki'in sa ñuu España ma, te jaan sa nuu ka iyo ni a, vaa kúni sa ja kuni ña'a sa kivi ya'a sa yukan. Te nú ni jinu ni ka ndatnu'u sii ini o ma, te jin koo ni jin ndachu'un ichi ña'a ni ichi nuu ki'in sa ma. !C;Kovaa vitna, ñuu ya'a, masu ndenu iyo‑ka ñuu nuu kaxtnu'u sa tnu'u Su'si a, te jâ iyo kua'a kuiya ja kúu ini sa ja jaan sa nuu ka iyo ni a. B#Te sa'a ni jatanuu sa, chukan kúu ja kua'a jichi ñatuu ni kuu ja jaan sa jan koto ña'a sa. Kúni Pablo ma ja ki'in de ñuu Roma ma _A7Vaa sa'a ndee nuu tnu'u Su'si a:Ñayii ñatuu nama uun ni kenda in ñayii ja káxtnu'u i na in kúu Su'si ma, te jin kuni i, te ñayii ñatuu nama uun ni ka jiniso'o i na in kúu ya ma, te jin jaku'ni ini i. y@kTe sukan ni tnuñu sa ja ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si o a nuu ñayii ñatuu jin kuni‑ka Cristo ma, nuu ñatuu ki'in‑ka ñayii jin kaxtnu'u i tnu'u Su'si o a, sukan‑va'a ma ndatnii sa tniñu ni skeja'a in‑ka ñayii ma. ?1Te onde Jerusalén ma ji'in yuñuu ma, te onde ñuu Ilírico ma, ni‑ka'nu ni ja'an sa, te ja maa Xtumani Ndios ma, te ni kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Cristo ma, te maa ya ni kaxtnu'u tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma, vaa kua'a milagru ni sa'a ya ñuu nuu ni ja'an sa ma. ">=Masu nawa kúsaa ini sa ja ká'an sa, nú masu ja tna'a ja ni sa'a maa Cristo ma, vaa maa ya ni jatniñu ña'a ya ja ni ka'an sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin kandija i nuu Su'si ma, te maa ya ni taa ndaka tnu'u ni ka'an sa ma ji'in ndaka ja ni sa'a sa ma. ={Chukan kúu ja kútachi xeen sa ja káxtnu'u sa tnu'u Cristo Jesús ma, vaa sukan, te jinukuechi sa nuu Su'si ma. -<Svaa maa Su'si ma ni sacargu ña'a ja kunukuechi vii kunukuechi va'a sa nuu Jesucristo ma ja kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii masu judío ka kuu i ma, sukan‑va'a jin ko kuu i ñayii jin ko sa'a ja játna ini Su'si ma, te ja maa Xtumani Ndios ma, te jin xndoo i ja u'vi ma. ;)Kovaa ja maa ja vii ja va'a ni skuta'vi ña'a Su'si ma, te ni kusaa ini sa ja tee sa jaku‑ni tnu'u ya'a nuu ni, sukan‑va'a jin kona'a ni, }:sNdijin ja ni ka nduu o sa'ya Su'si o ma, kúkanu ini sa ja ka kunda'vi ini tna'a xeen o, te jâ ka jini ni ndaka tnu'u ndaa tnu'u ndija ma, sukan‑va'a kuu jin ndaka'an‑so'o nuu tna'a ndi‑in ndi‑in ni te jin ndakani ichi tna'a ni. 9/ Te maa Su'si ma na sa'a ja jin kukanu ini o ya ma, te maa ya na sa'a ja jin koo sii ini xeen o te jin koo mani o, ja ka kandija o ya ma, sukan‑va'a ja maa tnu'u ndee tnu'u ndatnu Xtumani Ndios ma, te sa'a ya ja jin kukanu ini xeen‑ka o ja jin ni'i o ja taa ya ma. J8  Te sa'a ni ndaka'an tna Isaías ma:Koo in Sa'ya tata Isaí ma, te ndokuiñi ya ja tatnuni ya nuu ñayii ñuu ñayivi a,
te nuu maa ya jin kukanu ini ndaka ñuu ma, kúu de ká'an de. 7y Te in‑ka nuu ká'an sa'a:Ndaka ñuu ma, jín ndachiñu'u i Iya Tátnuni ma, te ndaka ñuu ma jín kata nuu ya. 6w In‑ka nuu ká'an sa'a:Ndijin ja masu ñayii judío ka kuu ni, jin ndusii ini ni ji'in ñayii kúu ñuu ya ma. 5 te sukan‑va'a ñayii masu judío ka kuu i ma, te jin ndachiñu'u i Su'si ma iya nda'vi ini ma. Vaa sa'a ndee nuu tutu ya ma:Te chukan kúu ja ndaka'an ndakachi sa nuu ñayii masu judío ka kuu i ma ja sa'a ja kúu ni a, te kata sa nuu maa ni. U4#Vaa ká'an sa ja Cristo ma, ni kii ya ja ni jinukuechi ya nuu ñayii judío ma, sukan‑va'a kaxtnu'u ya tnu'u ndaa tnu'u ndija Su'si ma te sa'a ya sukan ni skuiso Su'si ma nuu tna'a o ñayii jana'a ma, "3=Te chukan kúu ja jín kuan‑ta'vi nuu tna'a ndi‑in ndi‑in o, sukan ni jan‑ta'vi tna ña'a Cristo ma, sukan‑va'a kóo jayiñu'u Su'si ma. 2 sukan‑va'a in‑ni ja jin kani ini o, te inuu jin kata o te jin ndachiñu'u o Su'si o Yuva Jesucristo iya tátnuni nuu o a. ,1QVaa Su'si ma kúu iya sa'a ja kava kuee ini o, te maa ya, na taa tnu'u kanu ini, te na sa'a ya ja inuu jin kani ini ndaka o sukan kúu maa Cristo Jesús ma, f0EVaa ndaka ja ndee nuu tutu Su'si ma onde xi'na‑ka ma, jâ ka ndee i sukan‑va'a jin skua'a o, te jin ndani'i o tnu'u kanu ini nuu tutu ya ma, te kava kuee ini o, te kukanu ini o ja ni'i o ja vii ja va'a taa Su'si ma. e/CVaa ni a Cristo ma, masu ni sa'a ya ja játna ini maa ya ma, su'va maa ya ni ndo'o sukan ndee nuu tutu Su'si ma: “Tnu'u ndeva'a ni ka yo ka'an i nuu ni ma, kuenda tnu'u ja nuu maa sa ni ka yo ka'an i.” Sa'a ká'an. z.mSu'va ndi‑in ndi‑in o sa'a ja va'a ja kuu tna'a o ma tna'a ja chindee ña'a ja jin koo va'a i nuu Su'si ma. }- uChukan kúu ja yo'o ja ni ka jaku'ni‑ka ini o nawa kúni Su'si ma ja jin sa'a o ma, te jín kanda o nuu ñayii ñatuu jin jaku'ni‑ka ini naxe jin ko sa'a i nuu Su'si ma, te jín chindee o i, te máko jin sa'a o sukan ka jatna ini maa o ma. ,Kovaa ñayii jani in jani uu ini te ñatuu kúkanu ini i nuu Su'si ma tna'a ja jaa i ma chi jiso kuechi i, vaa ñatuu kúkanu ini i nuu Su'si ma ja sa'a i ma. Te ndaka ja sa'a o ma, te nú ñatuu kúkanu ini o nuu Su'si ma chi jiso kuechi o nuu ya.2+]¿Kúkanu ini ni nuu Su'si ma ja kuu kaa ni? Sukan kani ini maa ni nuu Su'si ma. Vaa ja va'a kúu ñayii ñatuu nawa ndaxtekuechi ña'a ja jani ini i ja kuu sa'a i ma. '*GVa'a‑ka kúu ja máko kaa o kuñu ma, te máko ko'o o ndixi ma, sukan‑va'a máko sa'a o ja xtaya tna'a o ma te ndakiti ini i te kakayata i nuu Su'si ma. 2)]Vaa ja ndaa kúu ja ndaka ja kaa o ma chi ka iyo vii ka iyo va'a i nuu Su'si ma, kovaa ja u'vi kúu nú na in na sa'a ja ndakakayata tna'a i ma nuu Su'si ma ja kuechi ja ndeyu jaa i ma. Te chukan kúu ja máko sa'a ni ja kuxii ini tna'a ni ma te ndakakayata i nuu Su'si ma ja kuechi ja jaa o ma. D(Te chukan kúu ja jín ko sa'a o tna'a ja sa'a ja jin koo mani o ma, te sukan, te jín chindee o tna'a o ma, te jín jaku'ni‑ka ini ndaka o, te jín koo va'a‑ka o nuu Su'si ma. 'Vaa nuna sa'a o sa'a nuu Cristo ma chi sa'a o ja játna ini Su'si ma, te onde ñayii ma chi jin ka'an va'a jin ka'an vii i ja kuu o. {&oVaa nuu tátnuni Su'si ma, masu ja nawa kaa o xi nawa ko'o o kúu chi ña'a. Su'va ja jin ko sa'a ndaa jin ko sa'a ndija o te jin koo mani o te jin koo sii ini o kúu, vaa ka iyo o ji'in Xtumani Ndios ma, te sukan kúni ya ja jin ko sa'a o. O%Nú ña'a, te jin ka'an i tnu'u ni, visi ja va'a kúu ja sa'a ni ma. $ Kovaa nú kuechi tna'a ja jaa o ma te sa'a o ja kuxii ini tna'a o ma chi masu nde sa'a o sukan ka sa'a ñayii ka kutoo tna'a ma. Máko sa'a ni ja kuechi ja ndeyu ma‑ni, te skenaa in ñayii ma maa i, te vitna ja jâ ni ji'i Cristo ma nuu tniñu tna i ma. W#'Saña chi jini sa, te kúkanu ini sa Jesús Iya Tátnuni ma ja ni‑in ja jaa o ma iyo tne'e. Kovaa nú maa ñayii ma, jani ini i ja iyo tne'e ja jaa i ma chi sukan iyo, kuechi ja sukan jani ini maa i ma. 1"[ Te chukan kúu ja máko jin ko ka'an tnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in‑ka o. Jín ndasa'a o kuenda, te máko jin sa'a o ja jin ndakakayata tna'a o ma nuu Su'si ma. t!a Te sukan ndi‑in ndi‑in o jin ndakua'a kuenda nuu Su'si ma nawa ni ka yo sa'a, ni ka yo kuu o ma. | q Vaa sukan ndee tnu'u ká'an ya ma:Ja ndaa kúu ja téku sa, ká'an Iya Tátnuni ma,
te ja ndaa kúu ja ndaka ñayii ma, jinkuiñi jiti i nuu sa,
te ndaka ñayii ma, jin ndaka'an jin ndakachi i na in kúu sa a, kúu ya ká'an ya. <q Kovaa ndijin, ¿nava'a ká'an ni tnu'u tna'a ni ma? ¿Te nava'a saxiko ni tna'a ni ma? Jin kona'a ni ja ndaka o jin ndenda koo nuu núkoo Cristo ma ja ndakan ya kuenda nuu o ma. #? Vaa Cristo ma, ni ji'i ya, te ni ndateku ya, te téku ya, sukan‑va'a ko kuu ya iya tátnuni nuu ñayii ni ka ji'i ma ji'in nuu ñayii ka teku ma. yVaa nú ka ndito ka teku o, nuu maa Iya Tátnuni ma ka ndito ka teku o. Te nuna jin kûu o, nuu nda'a maa Iya Tátnuni ma ndenda koo o. Te chukan kúu ja nuna jin kondito jin koteku o xi nuna jin kûu o, kovaa nuu nda'a Iya Tátnuni ma ka iyo o. wVaa ni‑in o ja ka ndito ka teku o a, ka ndito ka teku o sukan kúu ini maa o, te ni‑in o kûu ja kúu ini maa o. 'GÑayii kándija sukan kúu in kii ma, kándija i nuu Iya Tátnuni ma. Te ñayii ñatuu kándija sukan kúu in kii ma, kándija tna i nuu Iya Tátnuni ma, te ñatuu sanuu i kivi ma. Te ñayii jaa ndaka ma, kúkanu ini i nuu Iya Tátnuni ma, vaa ndákuan‑ta'vi i nuu Su'si ma, te jaa i. Kovaa ñayii ñatuu jaa ndaka ma, kúkanu ini tna i nuu Iya Tátnuni ma, te ñatuu jaa i, te ndákuan‑ta'vi i nuu Su'si ma. Te jaku ñayii ma chi ka jani ini i ja ka iyo kivi kanuu‑ka te ka iyo kivi ndeva'a‑ni. Kovaa jaku ñayii ma chi inuu‑ni ka kuu ndaka kivi ma, ka jani ini i. Ndi‑in ndi‑in ñayii ma, na jin kukanu ini i sukan ka jani ini i ma, te jín sa'a i sukan. }sNdijin, ¿nde in kúu ni ja ká'an ni tnu'u in‑ka ñayii jinukuechi nuu Su'si ma? Nú nukuiñi i xi ni kotuu i, kovaa nuu nda'a maa Iya Tátnuni ma iyo i. Kovaa kuiti konukuiñi va'a i, vaa kuu sa'a Iya Tátnuni ma ja kuu konukuiñi va'a i. >uNú nde o jaa ndaka ma, te má saxiko o nde i ñatuu jaa ndaka ma, te nú nde i ñatuu jaa ma, te máko ka'an i tnu'u ñayii jaa ma. Vaa Su'si ma chi jan‑ta'vi ña'a ya ndaka o. Ka iyo jaku i ja ka kukanu ini i ja kuu jin kaa i ndaka. Kovaa ka iyo jaku i ja ñatuu ka kusaa ini i ja kuu jin kaa i kuñu ma.  1Jin jaku'ni ini ni, te jin kanda ni nuu ñayii ñatuu jin kukanu ini va'a‑ka i Su'si ma. Te máko jin skiti tna'a ini ni naxe ka jani ini i ma. 7g Su'va jín ku'un ini o ja maa Jesucristo iya tátnuni nuu o a, te jin ko sa'a o sukan ni yo sa'a ya ma. Te máko jin katanuu o nawa kúu ini yikikuñu o a ja sa'a o ma.?w Másu jin ko kuu o ñayii jin ko kaa jin ko ko'o, te jin ko ndajini o. Ni a jin yaa o te jin ko kuneé jin ko ku‑uun o. Ni a jin ko kanaa o xi ja jin ko kukueñu ini nuu tna'a o. R Vaa kuenda tnu'u ja ni ndukuiti‑ka jakuaa ma, te ve kuyatni‑ka ja ve ndii ma. Jín ko sa'a ndaa jín ko sa'a ndija o sukan ka kuu ñayii ka jika nduu ma, sukan‑va'a jin kundee o nuu ja u'vi ma. y Te sa'a, te ka jini o sukan ka kuu ñayii a tiempu ya'a, te chukan kúu ja ni kenda ora ja jin ndoto o, vaa kuenda tnu'u ja ka kixi o. Vaa vitna jâ ni kuyatni‑ka kivi jin ndani'i ta'vi o ma sana kivi ni ka keja'a o ka kandija o Su'si ma. .U Ja kútoo o in‑ka ñayii ma kúu ja ni‑in ja u'vi sa'a o in‑ka ñayii ma. Te nú kúndee o sa'a o sukan chi yikuu o sa'a ndi'i o sukan ni tatnuni Moisés ma.  Vaa sa'a ká'an ma: “Másu ko kivi nduu ni ji'in in‑ka ñayii masu ni tnanda'a ji'in ni ma, másu ko ka'ni ni in‑ka ñayii ma, másu ko sakui'na ni, másu ko ka'an ni tnu'u in‑ka ñayii ma, másu ko ndiyo ini ni.” Te ndaka‑ka ja ni tatnuni Su'si ma ja ko sa'a o ma, te ni nduu i in‑nka‑ni sukan ká'an tnu'u ya'a: “Kutoo ni in‑ka ñayii ma sukan kútoo ni maa ni.”  Jin ku'un ini ni ja ni a vala máko jin kotavi ni nuu ni‑in ñayii ma, te suni jin kona'a ni ja ka ndee yika ni ja vivii jin kutoo tna'a ndi‑in ndi‑in ni. Vaa nú kútoo tna'a o ma chi sa'a ndi'i o sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Moisés ma. kO Jin ndachunaa ni nuu ndaka ñayii xi‑nuu ka tavi ni ma. Nú iyo ja jin chuya'vi ni nuu tee ka netniñu ma ja na tniñu ka sa'a ni ma, te jin chuya'vi ni. Ja ka xiko ni nuya'vi ma, te nú ka jikan de ja jin chuya'vi ni, te jin chuya'vi ni. Te jin kava respetu ni nuu de, vaa tee ka netniñu ka kuu de, te jin ka'an vii jin ka'an va'a ni ja jin kuu de. = s Te chukan kúu ja ka chuya'vi ni na tniñu ka sa'a ka kuu ni ma nuu tee ka netniñu ñuu ni ma. Vaa ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma ka kuu de, te ka jatanuu de ñuu ni ma. ` 9 Te chukan kúu ja va'a‑ka na jin kandija o ja ka ka'an ñayii ka netniñu ma. Masu yika‑ni ja kuechi ja kuu jin xndo'o jin xneni ña'a i ma chi kuechi ja jâ ka jini o sukan kúni Su'si ma ja jin ko sa'a o ma. L  Vaa ñayii ka netniñu ma, ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma ka kuu i, sukan‑va'a jin koo va'a ni. Kovaa nú na in sa'a ja u'vi ma, te kóyu'u i. Vaa masu saneé sañuu‑ni kúu ja ka iyo ñayii ka netniñu ma, vaa ka iyo i ja kuu jin xndo'o jin xneni i ñayii ka sa'a ja u'vi ma. Vaa ñayii ka jinukuechi nuu Su'si ma ka kuu i, te kuu jin sa'a i ja jin ndachunaa ñayii ka sa'a ja u'vi ma, te jin ndo'o jin neni i kuechi ja u'vi ni ka sa'a i ma.  Vaa ñayii ka netniñu ma, masu ka iyo i ja jin ko sa'a i ja jin koyu'u ñayii ka sa'a ja va'a ma, su'va ja jin koyu'u maa ñayii ka sa'a ja u'vi ma. ¿Kúni ni ja ma koyu'u ni ñayii ka netniñu ma? Sa'a ni ja va'a ma vi, te koo jayiñu'u ni ja sa'a ni ma. Q  Te chukan kúu ja, nú na in ñatuu kándija ja ka ka'an ñayii ka netniñu ma chi ñatuu kándija i sukan ni jani ini Su'si ma. Te ñayii yukan chi iyo maa i ja ndachunaa i ja ñatuu kándija i ma. _ 9 Jin kandija ndaka ni ja ka tatnuni ñayii ka netniñu ñuu ni a, vaa maa Su'si ma ni jani ini ja jin koo ñayii jin konetniñu in in ñuu ma, te ñayii ka netniñu ma, maa Su'si ma ni sunkoo i ja jin konetniñu i. }s Máko kua'a ni tnu'u ja kundee ja u'vi ma nuu ni, su'va ja ko sa'a ni ja va'a ma, te kundee ni nuu ja u'vi ma. |?5~\}j|?'GvTe ndaka tna'a o ka iyo ji'in sa a, ka ndakan‑tnu'u ñaña'a ña i. Te ndakua'a ni nchuxi sa a nuu ndaka tna'a o ka iyo ji'in ni a ja ka kutoo tna'a o ji'in i ma, vaa ka kukanu ini o ji'in i Su'si ma. Te ja vii ja va'a na skuta'vi ña'a Su'si ma ndaka ni. Te sukan kó kuu.nUvte sukan, te jin kutu'va tna tna'a o a ja jin sa'a i ja va'a te jin chindee i ñayii ka jiniñu'u ma, sukan‑va'a jin ko kuu i ñayii kuatniñu ña'a Su'si ma. Sukan ndákan‑tnu'u ñaña'a Pablo ma ñayii ka kandija Su'si ma U#v Te tee nani Zenas ma ja jini de ley ma, ji'in tee kúu Apolos ma, jin chindee ni de ndaka ja iyo ja kuu jin chindee ni de ma, sukan‑va'a jin koneva'a de ndaka ja ka jiniñu'u de ma ichi jin koo de ma, Gv Te nuna tetniñu sa tee kúu Artemas ma xi Tíquico a nuu iyo ni a, te ko ndi ini ni ja kii ni ki koto ña'a ni ñuu Nicópolis ma, vaa yukan ni jani ini sa ja koo sa tiempu vijin ma. 2v}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~w~k~_~S~G~;~/~#~~ }}}}}}}}}}}}|}p}d}X}L}@}4}(}}}||||||||||||u|i|]|Q|E|9|-|!|| {{{{{{{{{{{{z{n{b{V{J{>{2{&{{{zzzzzzzzzzz~zrzfzZzNzBz6z*zzzyyyyyyyyyyyywyky_ySyGy;y/y#yy xxxxxxxxxxxx{xoxcxWxKx?x3x'xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvyvmvavUvIv=v1v%vv vuuuuuuuuuuu}uqueuYuMuAu5u)uuuttttttttttttvtjt^tRtFt:t.t"tt sssssssssssszsnsbsVsKs?s3s'sssrrrrrrrrrrrrsrgr[rOrCr7r+rrrqqqqqqqqqqqqwqkq_qTqHqk2k&kkkjjjjjjjjjjjjsjgj[jOjCj7j+jjjiiiiiiiiiiiiwiki_iSiGi;i0i$ii ihhhhhhhhhhh|hphdhXhLh@h4h(hhhggggggggggggtghg]gQgEg9g-g!gg ffffffffffffyfmfafUfIf=f1f%fffeeeeeeeeeee~erefeZeNeBe6e*eeeddddddddddddwdkd_dSdGd;d/d#dd cccccccccccc{cocccWcKc?c3c(cccbbbbbbbbbbbbtbhb\bPbDb8b,b bbaaaaaaaaaaaayamaaaUaIa=a1a%aa a```````````}`q`e`Y`M`A`5`*```____________v_j_^_R_F_:_._"__ ^^^^^^^^^^^^z^n^b^V^J^>^2^&^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\w\k\_\S\G\;\/\#\\ [[[[[[[[[[[[|[p[d[X[L[@[4[([[[ZZZZZZZZZZZZtZhZ\ZPZDZ8Z,Z ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYIY=Y1Y%YY YXXXXXXXXXXX}XqXeXYXMXAX5X)XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW:W.W"WW VVVVVVVVVVVVzVnVbVVVJV>V2V&VVVUUUUUUUUUUUUsUgU[UOUCU7U+UUUTTTTTTTTTTTTwTkT_TSTGT;T/T#TT SSSSSSSSSSSS{SoScSWSKS?S3S'SSSRRRRRRRRRRRRsRgR[RORCR7R+RRRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGNGBG6G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE{EoEcEWEKE?E3E(EEEDDDDDDDDDDDDtDhD\DPDDD8D,D DDCCCCCCCCCCCCxClC`CTCHC@2@&@@@???????????~?r?f?Z?N?B?6?*???>>>>>>>>>>>>w>k>_>S>G>;>/>#>> ============{=o=c=W=K=?=3='===<<<<<<<<<<<828&88877777777777~7r7f7Z7N7B767*777666666666666w6k6_6S6G6;6/6#66 555555555555{5o5c5W5K5?535'555444444444444t4h4\4P4D484,4 44333333333333x3l3`3T3H3<303$33 322222222222|2p2d2X2L2@242(222111111111111u1i1]1Q1E191-1!11 000000000000y0m0a0U0I0=010%00 0///////////}/q/e/Z/N/B/6/*///............v.l.a.V.K.@.5.*... -------------z-o-d-Y-N-C-8---"-- -,,,,,,,,,,,,},r,g,\,Q,F,;,0,%,,,+++++++++++++u+j+_+T+I+>+3+(+++************x*l*`*T*H*<*0*$** *)))))))))))|)p)d)X)L)@)4)()))((((((((((((u(i(](Q(E(9(-(!(( ''''''''''''y'm'a'U'I'='1'%'' '&&&&&&&&&&&~&r&f&Z&N&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%v%j%^%R%F%:%.%"%% $$$$$$$$$$$${$o$c$W$K$?$3$'$$$############s#g#[#O#C#7#+###""""""""""""x"l"`"T"H"<"0"$"" "!!!!!!!!!!!|!p!d!X!L!@!4!(!!! u i ] Q E 9 - !  ymaUI=1% }qeYMB6*vj^RF:." znbVJ>2&sg[OC7+wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! ymaUI>2&~rfZNB6*v  '+  &*  %)  $(  #'  "&  !%  $  #  "  !                                                           6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                  ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g 8f 7e 6d 5c 4b 3a 2` 1_ 0^ /] .\ -[ ,Z +Y *X )W (V 'U &T %S $R #Q "P !O  N M L K J I H G F E D C B A @ ? > = <  ;  :  9  8  7 6 5 4 3 2 1 0  / 2. 1- 0, /+ .* -) ,( +' *& )% ($ '# &" %! $ # " !                                        1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ' & % $ # " !                                        , + * ) ( ' & % $ # " !                                 ~ } | { z  y &x %w $v #u "t !s  r q p o n m l k j i h g f e d c b a `  _  ^  ]  \  [ Z Y X W V U T  S 4R 3Q 2P 1O 0N /M .L -K ,J +I *H )G (F 'E &D %C $B #A "@ !?  > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - ,  +  *  )  (  ' & % $ # " !     P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                       " !                         / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                         %  $  #  "  !                                          ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s  ,r  +q  *p  )o  (n  'm  &l  %k  $j  #i  "h  !g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H   G  !F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &  4%  3$  2#  1"  0!  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  & % $ # " !                                        % $ # " !                            ~  } | { z y x w v  u 8t 7s 6r 5q 4p 3o 2n 1m 0l /k .j -i ,h +g *f )e (d 'c &b %a $` #_ "^ !]  \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J  I  H  G  F  E D C B A @ ? >  = +< *; ): (9 '8 &7 %6 $5 #4 "3 !2  1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                      ) ( ' & % $ # " !                                        # " !                                                                           -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                    ~  } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i Bh Ag @f ?e >d =c <b ;a :` 9_ 8^ 7] 6\ 5[ 4Z 3Y 2X 1W 0V /U .T -S ,R +Q *P )O (N 'M &L %K $J #I "H !G  F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4  3  2  1  0  / . - , + * ) (  ' K& J% I$ H# G" F! E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                   ~ } |  { 'z &y %x $w #v "u !t  s r q p o n m l k j i h g f e d c b a  `  _  ^  ]  \ [ Z Y X W V U  T .S -R ,Q +P *O )N (M 'L &K %J $I #H "G !F  E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3  2  1  0  /  . - , + * ) ( '  & .% -$ ,# +" *! ) ( ' & % $ # " !                                        " !                                                                            # " !                                                                   ~ } | {  z y x w v u t s r q p o n m l k  j  i  h  g  f e d c b a ` _  ^ '] &\ %[ $Z #Y "X !W  V U T S R Q P O N M L K J I H G F E D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9 8  7 $6 #5 "4 !3  2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                      :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                *  )  (  '  &  %  $  #  "  !  ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `   _  &^  %]  $\  #[  "Z  !Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :   9 "8 !7  6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $  #  "  !                                                 " !                                        0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                                                             ~ } | { z y x w v u t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [   Z   Y   X   W   V  U  T  S  R  Q  P  O  N -l|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz{zozczWzKz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y yyxxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww}wqwewYwMwAw5w)wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuuzunubuVuJu>u2u&uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttsssssssssssswsks_sSsGs;s/s#ss rrrrrrrrrrrr|rprdrXrLr@r4r(rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qqppppppppppppypmpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoAo5o)ooonnnnnnnnnnnnvnjn^nRnFn:n.n"nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiisigi[iOiCi7i+iiihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHhf3f(fffeeeeeeeeeeeeexemebeWeLeAe6e+e ee ddddddddddddd{dpdedZdOdDd9d-d!dd ccccccccccccycmcacUcIc=c1c%cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb6b*bbbaaaaaaaaaaaavaja_aSaGa;a/a#aa ````````````{`o`c`W`K`?`3`'```____________s_g_[_O_C_7_+___^^^^^^^^^^^^x^l^`^T^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]d]X]L]@]4](]]]\\\\\\\\\\\\u\i\]\Q\E\9\-\!\\ [[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYuYiY]YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWW~WrWfWZWNWBW6W*WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTsTgT[TOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHS@2@&@@@????????????s?g?[?O?C?7?+???>>>>>>>>>>>>x>l>`>T>H><>0>$>> >===========~=s=h=]=R=G=<=1=&===<<<<<<<<<<<<121&11100000000000~0r0f0Z0N0B060*000////////////w/k/_/S/G/;///#// ............{.o.c.W.K.?.3.'...------------t-h-\-P-D-8-,- --,,,,,,,,,,,,x,l,`,T,H,<,0,$,, ,+++++++++++}+q+e+Y+M+A+5+)+++************u*i*]*Q*E*:*.*"** ))))))))))))z)n)b)V)J)>)2)&)))((((((((((((s(g([(O(C(7(+(((''''''''''''w'k'_'S'G';'/'#'' &&&&&&&&&&&&|&p&d&X&L&@&4&(&&&%%%%%%%%%%%%t%h%\%Q%E%9%-%!%% $$$$$$$$$$$$y$m$a$U$I$=$1$%$$ $###########}#q#f#Z#N#B#6#*###""""""""""""v"j"^"R"F":"."""" !!!!!!!!!!!!{!o!c!W!K!?!3!'!!!  s g [ O C 7 +   xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&~rfZNB6*wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, ymaUI=1% }qeYMA5)vj^RF:." {ocWK?3'th\PD8, xl                                                                                             ~ }  | #{ "z !y  x w v u t s r q p o n m l k j i h g f  e  d  c  b  a ` _ ^ ] \ [ Z  Y X W V U T S R Q P O N M L K J I H  G  F  E  D  C B A @ ? > = <  ; (: '9 &8 %7 $6 #5 "4 !3  2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                     & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                                                          " !                                        ( ' & % $ # " !~  } | { z y x w v u t s r q p o n m l k  j  i  h  g  f e d c b a ` _  ^ )] (\ '[ &Z %Y $X #W "V !U  T S R Q P O N M L K J I H G F E D C B  A  @  ?  >  = < ; : 9 8 7 6  5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' &  %  $  #  "  !           4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                 ~  +}  *|  ){  (z  'y  &x  %w  $v  #u  "t  !s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T   S (R 'Q &P %O $N #M "L !K  J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8  7  6  5  4  3 2 1 0 / . - ,  + <* ;) :( 9' 8& 7% 6$ 5# 4" 3! 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                               ~ } | { z y x  w /v .u -t ,s +r *q )p (o 'n &m %l $k #j "i !h  g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U  T  S  R  Q  P O N M L K J I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;   :   9   8   7   6  5  4  3  2  1  0  /  .                                                                    ~ *} )| ({ 'z &y %x $w #v "u !t  s r q p o n m l k j i h g f e d c b a  `  _  ^  ]  \ [ Z Y X W V U  T (S 'R &Q %P $O #N "M !L  K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9  8  7  6  5  4 3 2 1 0 / . -  , + * ) ( ' & % $ # " !                      !                                                                                                               &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !  ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `   _  9^  8]  7\  6[  5Z  4Y  3X  2W  1V  0U  /T  .S  -R  ,Q  +P  *O  )N  (M  'L  &K  %J  $I  #H  "G  !F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &  *%  )$  (#  '"  &!  %  $  #  "  !                                                                  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                           ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !       ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d   c G b F a E ` D _ C ^ B ] A \ @ [ ? Z > Y = X < W ; V : U 9 T 8 S 7 R 6 Q 5 P 4 O 3 N 2 M 1 L 0 K / J . I - H , G + F * E ) D ( C ' B & A % @ $ ? # > " = ! <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !           /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                          6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  $ # " !                                                        ~  }  |  {   z  3 y  2 x  1 w  0 v  / u  . t  - s  , r  + q  * p  ) o  ( n  ' m  & l  % k  $ j  # i  " h  ! g   f   e   d   c   b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G 5M 4L 3K 2J 1I 0H /G .F -E ,D +C *B )A (@ '? &> %= $< #; ": !9  8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' &  %  $  #  "  !          8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        & % $ # " !                          ~  }  | { z y x w v u  t /s .r -q ,p +o *n )m (l 'k &j %i $h #g "f !e  d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R  Q  P  O  N  M L K J I H G F  E 0D /C .B -A ,@ +? *> )= (< '; &: %9 $8 #7 "6 !5  4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # "  !                  + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                                                                    # " !      ~ } | { z y x w v u t s r q p  o  n  m  l  k j i h g f e d  c  #b  "a  !`  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A   @  ;?  :>  9=  8<  7;  6:  59  48  37  26  15  04  /3  .2  -1  ,0  +/  *.  )-   I}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*| || {{{{{{{{{{{{{{{p{e{Z{O{D{9{.{#{{ {zzzzzzzzzzzzxzlz`zTzHzw2w&wwwvvvvvvvvvvvvsvgv[vOvCv7v+vvvuuuuuuuuuuuuxulu`uTuHur2r&rrrqqqqqqqqqqqqsqgq[qOqCq7q+qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p0p$pp pooooooooooo|opodoXoLo@o5o)ooonnnnnnnnnnnnunin]nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkxklk`kTkHkh2h&hhhggggggggggggggzgpgfg\gRgHg>g4g*g gg gfffffffffffffxfmfbfWfLfAf6f+f!ff feeeeeeeeeeee|eqefe[ePeEe:e/e%eeedddddddddddddudjd_dTdId?d4d)dddccccccccccccczcocdcYcNcCc8c-c"cc cbbbbbbbbbbbbxblb`bTbHb_2_&___^^^^^^^^^^^^s^g^[^O^C^7^+^^^]]]]]]]]]]]]x]l]`]T]H]<]0]$]] ]\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYYYsYgY[YOYCY7Y+YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX XWWWWWWWWWWW|WpWdWXWLW@W4W(WWWVVVVVVVVVVVVtVhV\VPVDV8V,V VVUUUUUUUUUUUUxUlU`UUUIU=U1U%UU UTTTTTTTTTTT}TqTeTYTMTAT7T,T!TT TSSSSSSSSSSSS|SqSfS[SPSES:S/S#SS RRRRRRRRRRRR{RoRdRXRLR@R4R(RRRQQQQQQQQQQQQuQiQ]QQQEQ9Q-Q!QQ PPPPPPPPPPPPzPnPbPVPJP>P2P&PPPOOOOOOOOOOOOsOgO[OOOCO7O+OOONNNNNNNNNNNNxNlN`NTNHND2D&DDDCCCCCCCCCCCCsCgC[COCCC7C+CCCBBBBBBBBBBBBwBkB_BSBHB?2?&???>>>>>>>>>>>~>s>g>[>O>C>7>+>>>============w=k=_=S=G=;=/=#== <<<<<<<<<<<<|+2+&+++*************t*i*^*S*H*=*2*'***))))))))))))t)i)])Q)E)9)-)!)) ((((((((((((z(n(b(V(J(>(2(&(((''''''''''''s'g'['O'C'7'+'''&&&&&&&&&&&&x&l&`&T&H&<&0&$&& &%%%%%%%%%%%%y%n%c%X%M%B%7%,%!%% %$$$$$$$$$$$|$p$d$X$L$@$4$($$$############u#i#]#Q#E#9#-#!## """"""""""""z"n"b"V"J">"2"&"""!!!!!!!!!!!!!t!i!^!S!H!3(yncXMB7+wk`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." {ocWK?3(th\PD8, ymaUI>2&~rfZNB6*wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, xl`TH=1%                          (  '  &  %  $  #  "  !                                                          ~   }  ' |  & {  % z  $ y  # x  " w  ! v  u   t   s   r   q   p   o   n   m   l   k   j   i   h   g   f   e   d   c  b  a  `  _  ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G  F  E  D  C  B   A   @   ?   >   =   <   ;   :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .   -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                     ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0   /   .   -   ,   +  *  )  (  '  &  %  $  # v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l bQ bP bO bN bM bL bK bJ b I b H b G b F b E bD bC bB bA b@ b? b>  b= b< b; b: b9 b8 b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b 0 b / b . b - b , b+ b* b) b( b' b& b%  b$ b# b" b! b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D { D z D y D x D w D v D u D t D s D r D q D p D o D n D m D l D k  D j D i D h D g D f D e D d D c D b D a D ` D _ D ^ D ] D \ D [ D Z D Y D X D W D V D U D T D S D R  D Q D P D O D N D M D L D K D J D I D H D G D F D E D D D C D B D A D @ D ? D > D = D < D ;  D :  D 9  D 8  D 7  D 6  D 5  D 4  D 3  D 2  D 1  D 0  D /  D .  D -  D ,  D +  D *  D )  D (  D '  D &  D %  D $  D #  D "  D !  D  D   D   D  : : : : : : : : : : :  :  :  :  :  : : : : : : :  : : : : : : : : : :  :  :  :  :  : :~ :} :| :{ :z :y  :x :w :v :u :t :s :r :q :p :o :n :m :l :k :j :i :h :g : f : e : d : c : b :a :` :_ :^ :] :\ :[  :Z  :Y  :X  :W  :V  :U  :T  :S  :R  :Q  :P  :O  :N  :M  :L  :K  :J  :I  : H  : G  : F  : E  : D  :C  :B  :A  :@  :?  :>  :=  :< 0  0  0  0  0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0  0 0! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0   0 ~  0 }  0 | & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &  & &  & ~ & } & | & { & z & y & x & w & v & u & t & s & r & q & p & o & n & m & l & k & j & i & h & g & f & e & d & c & b  & a & ` & _ & ^ & ] & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S & R & Q & P & O & N & M & L & K & J & I & H & G & F & E  & D & C & B & A & @ & ? & > & = & < & ; & : & 9 & 8 & 7 & 6 & 5 & 4 & 3 & 2 & 1 & 0  & /  & .  & -  & ,  & +  & *  & )  & (  & '  & &  & %  & $  & #  & "  & !  &  &   &   &   &   &   &   &   &   &   R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F   E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1   0  !/  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                            ~ } |  { z y x w  v  u  t  s  r q p o n m l k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _   ^   ]   \   [   Z  Y  X  W  V  U  T  S  R                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !       ~ } | { z y x w v u t s r q  p  o  n  m  l k j i h g f e  d (c 'b &a %` $_ #^ "] !\  [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0   /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                     "  !                                                             !                                                                                                                          ( ' & % $ # " !                               ~  } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i  g  h  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                 !                                                                                                                     ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s  $r  #q  "p  !o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P   O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;   :  !9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                  ' & % $ # " !                                                                                                                                                                                       ~  } | { z y x w v  u t s r q p o n m l k j i h g f e  d  c  b  a  ` _ ^ ] \ [ Z Y  X   W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E   D   C   B   A   @  ?  >  =  <  ;  :  9  8                                                        , + * ) ( ' & % $ # " !                                               kW|pdXMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~#~~ ~}}}}}}}}}}}}~}s}h}]}R}G}<}1}&}}}||||||||||||v|j|^|R|F|:|.|"|| {{{{{{{{{{{{{{o{c{W{K{?{3{'{{{zzzzzzzzzzzztzhz\zPzDz8z,z!zz yyyyyyyyyyyyyymyayUyIy=y3y(yyyxxxxxxxxxxxxxxxmxbxWxLxAx6x+x xxwwwwwwwwwwwwxwlw`wTwHwq3q'qqqppppppppppppspgp[pOpCp7p+pppooooooooooooxolo`oToHoj3j(jjjiiiiiiiiiiiiitihi\iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThIh=h1h%hh hggggggggggg}gqgegYgMgBg6g*gggffffffffffffwfkf_fSfGf;f/f#ff feeeeeeeeeee|epedeXeMeAe5e)eeeddddddddddddvdjd^dRdFd:d.d"dd cccccccccccc{cocccWcKc?c3c'cccbbbbbbbbbbbbtbib]bQbEb9b-b!bb aaaaaaaaaaaazanabaVaJa>a2a&aaa````````````s`g`[`O`C`7`+```____________x_l_`_T_H_<_0_$__ _^^^^^^^^^^^~^r^f^Z^N^B^6^*^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]#]] \\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYYYsYgY[YOYCY7Y+YYYXXXXXXXXXXXXxXlX`XTXHX  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4   3  2  1  0  /  . - , + * ) ( '  & % $ # "  !                                                                                                                                                                                                                                                -  ,   +   *   )   (   '  &  %  $  #  "  !       _   ^   ]   \   [  Z  Y  X  W  V  U  T  S                                                                                                                                                                                      ~  } | { z y x w v  u  t  s  r  q  p  o  n  m   l   k   j   i   h  g  f  e  d  c  b  a  `               ~ } | {  z y x w v u t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g f e d c b a ` _ ^  ]  \  [  Z  Y X W V U T S R  Q P O N M L K J I H G F E  D  C  B  A  @ ? > = < ; : 9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +   *   )   (   '  &  %  $  #  "  !      F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4   3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #   "  !