SQLite format 3@ ~+=j~+- }D~~+}i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) 5u]F5regionMexico'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse1languageCristobál-Chayuco)chapter_stringChapter5#[descriptionTuhun cha sañahá ra Jesucristo chi yo }v\> ~~~~~j~N~2~}}}}}}}}d}K}3}##ff7c80ApoApocalipsis#00ff00JudJudas#00ff003Ju3 Juan#00ff002Ju2 Juan#00ff001Ju1 Juan#00ff002Pe2 Pedro#00ff001Pe1 Pedro#00ff00SanSantiago#ffff00HebHebreos#ffff00FlmnFilemón#ffff00vTitTito#ffff00l2Ti2 Timoteo#ffff00b1Ti1 Timoteo!-#ffff00X2Te2 Tesalonicenses! -#ffff00N1Te1 Tesalonicenses !#ffff00DColColosenses !#ffff00:FilFilipenses #ffff000EfeEfesios #ffff00&GálGálatas##ffff002Co2 Corintios##ffff001Co1 Corintios#ffff00RomRomanos#00ffffHecHechos#ff6600JuanSan Juan#ff6600LucSan Lucas!#ff6600MarSan Marcos#ff6600MatSan Mateo2~9|vpjd^XRLF@:4.(" ~~~~~~~~8=7(65z4x3n2i1<0/v.F-,e+D*')(_'N&%o$K#2"(! t\5~KsaQ3eP;& nH 9 -  | q? Bx{bI4~~~~~v~Y~@~)~}}}}}r}R}7}}||||||n|S|6||{{{{{{W{={zzzzzzjzFz)z yyyyyynyTy:y yx&B7 ApApocalipsis (de Juan)#ff7c80A JudJudas#00ff00@ 3Jn3 Juan#00ff00? 2Jn2 Juan#00ff00> 1Jn1 Juan#00ff00= 2P2 Pedro#00ff00< 1P1 Pedro#00ff00; StgSantiago#00ff00: HeHebreos#ffff009 FlmFilemón#ffff008 vTitTito#ffff007 l2Ti2 Timoteo#ffff006 b1Ti1 Timoteo#ffff00"5- X2Ts2 Tesalonicenses#ffff00"4- N1Ts1 Tesalonicenses#ffff003! DColColosenses#ffff002! :FilFilipenses#ffff001 0EfEfesios#ffff000 &GaGálatas#ffff00/# 2Co2 Corintios#ffff00.# 1Co1 Corintios#ffff00- RoRomanos#ffff00*,= HchHechos de los Apóstoles#00ffff+ JnJuan#ff6600* LcLucas#ff6600) MrMarcos#ff6600( MtMateo#ff6600'!MalMalaquías#ffff99&ZacZacarías#ffff99%HagAgeo#ffff99$SofSofonías#ffff99#HabHabacuc#ffff99"NahNahún#ffff99!MiMiqueas#ffff99 JonJonás#ffff99|AbdAbdías#ffff99rAmAmós#ffff99hJlJoel#ffff99^OsOseas#ffff99TDnDaniel#ff9fb4JEzEzequiel#ff9fb4'6LmLamentaciones#ff9fb4,JerJeremías#ff9fb4"IsIsaías#ff9fb4(9CntCantar de los Cantares#66ff99%EcEclesiastés#66ff99!PrProverbios#66ff99SalSalmos#66ff99JobJob#66ff99EstEster#ffcc99NehNehemías#ffcc99EsdEsdras#ffcc99#2Cr2 Crónicas#ffcc99 #1Cr1 Crónicas#ffcc99 x2R2 Reyes#ffcc99 n1R1 Reyes#ffcc99 d2S2 Samuel#ffcc99 Z1S1 Samuel#ffcc99PRtRut#ffcc99FJueJueces#ffcc99==<,;::L9x88\765T432~1M0/b-,++*z))(''W% $P#!s!arC.L k F REx Ta tatu nyaá ndo tucuihya iñi, ma quichaha ndo tucuihya iñi cuan, o tatu nyaá ndo tusɨɨ iñi, soco ma quichaha xaan ndo tusɨɨ iñi cuan. Ta tyicuan caa tucu tatu iyó xuhun ndo, ma quichaha xaan ndo xuhun cuan. Na̱cuhva ndo tandɨhɨ cuan chi Nyoo. MYañi, cha vityin ta ityi nuu ña cuaha ca quɨvɨ nyaá. Cuñí chi vatyi ra cha iyó ñasɨhɨ cuví ra tari noo ra cha yori ñasɨhɨ. Vatyi nyita ri tahán chi caca xiñi ra tuhun Nyoo. 2]Soco tatu tandaha ra, ñima cuatyi cuví. O tatu noo ñaha tyivaa tandaha ña, suri ñima cuatyi cuví. Soco ñu tandaha cuaha xaan tɨndoho cunyehe ñu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta yucuan chaha catyí chi ndo vatyi vaha ca cha ma tandaha ndo. Vatyi ña cuñí cha nyehé ndo tɨndoho ta tɨsɨhɨ cuan. Soco tatu cha iyó ñasɨhɨ noo hermano, ma nducu ra cuhva cha sanandoo ra chi ña. O tatu ta coo ca ñasɨhɨ ra, ma nducu ra chi ña. wgCha cuenda chi yuhu, vaha taxin ca ma tandaha ndo. Vatyi cuaha xaan tɨndoho ñayɨvɨ̱ cha iyó yo vityin. 3Ta tyicuan tucu ñu cha ta tandaha ca. Ñahri tuhun chaha̱ Sutu Mañi yo chii cha cuenda ndo. Soco catyí chi ndo yoso cuhva ndichí xiñi. Ta cuví naquehen ndo tuhun cahín tyi cha chitó ndo vatyi cha ndahvi cuñí Nyoo nyehe ra chii ta chaha̱ ra tyiño ihya chii. oWTa tyicuan caa catyí chi ndo yañi, co̱o ndo tari cuhva chiyo̱ ndo quɨvɨ nacana̱ Nyoo chi ndo. 9Sata̱ Nyoo chi nyoho. Ta yahvi xaan chaha̱ ra chi ndo. Yucuan chaha ma cuhva ndo cha cunyaca ñaha rayɨɨ chi ndo. Ta ma sacuvi ndo tyiño nuu ra.  Vatyi quɨvɨ nacana̱ Nyoo chi noo ra cha iyó chitoho, nduvi̱ ra tari noo ra cha libre iyó, vatyi sacuví ra tyiño nuu Sutu Mañi yo. Ta suri tyicuan caa tucu ra cha iyó libre quɨvɨ cha nacana̱ Nyoo chi ra. Vityin ra Cristo nyacá ñaha chi ra. SVatyi tatu iyó chitoho ndo cha nyacá ñaha chi ndo quɨvɨ cha nacana̱ Nyoo chi ndo, ma caca iñi ndo, soco tatu chahá chi cuhva cha ndoó ndo libre, cuñí chi nducu ndo cuhva ta ndoó ndo libre. j MTahan tahan ndo cuñí chi ndoó ndo yoso cuhva cha iyó ndo quɨvɨ cha nacana̱ Nyoo chi ndo.  %Ña nɨñɨ xaan cha sacuví yo, o cha ma sacuvi yo costumbre circuncisión cuan. Soco cha nɨñɨ́ ca cha quichahá yo tuhun cahán Nyoo. v eTatu Nyoo ta nacana̱ ra chi noo nyoho ta cha yaha̱ sacuvi̱ ñu costumbre circuncisión chi ndo, ma caca iñi ndo. Soco tatu nacana̱ ra chi noo ndo cha ña sacuvi̱ ñu costumbre cuan chihin ndo, ña tahán ca chi sacuvi ndo vityin. k OTa tyicuan caa catyí chi ndo vatyi coo ndo yoso cuhva catyí Sutu Mañi yo chi ndo. Ta yoso cuhva iyó ndo quɨvɨ nacana̱ Nyoo chi ndo. Ta tyicuan caa catyí chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo noo noo vehe ñuhu.  5Vatyi ña chitó minoo ñaha sɨhɨ tatu cacu añima yɨɨ ña saha ña. Ta nɨ ri noo rayɨɨ ña chitó ra tatu cacu añima ñasɨhɨ ra saha ra. /O tatu rayɨɨ o ñusɨhɨ cha ña chinó iñi chi Nyoo, ta cuñí ñu sanandoó ñu chi tahan ñu cha chinó iñi chi Nyoo, na sanandoo maa ñu. Tyicuan ta ra hermano o ñaha hermana ndoó ñu libre. Vatyi maa Nyoo cuñí ra vatyi coo vaha yo chihin cha ñahri tɨsɨhɨ. >uVatyi cha yaha̱ nasoco̱ Nyoo chi rayɨɨ cha ña chinó iñi cuan cha cuenda cha ɨɨn ri cuví ra chihin ñaha cha chinó iñi cuan. Ta cha yaha nasoco tucu Nyoo chi ñaha cha ña chinó iñi chi Nyoo cha cuenda cha ɨɨn ri cuví ña chihin ra chinó iñi. Tatu ña nyacuví ndo tyicuan caa, sehe ndo cucuvi ndotyin tari sehe ñu cha ña chinó iñi chi Nyoo. Soco cha cuenda cha sacuví ndo tyicuan caa, nasocó Nyoo chi sehe ndo. #? O tatu yɨɨ noo hermana, ta ña chinó iñi ra chi Nyoo, soco ndoó ra vaha cha cunyaa ra chihin ña, ñahri ityi iyó chi ña cha sanandoo ña chi ra. gG Ta cha cuenda chi yuhu catyí chi inga ndo tuhun ihya. Vatyi tatu ñasɨhɨ noo hermano ta ña chinó iñi ña chi Nyoo, soco ndoó ña vaha cha cunyaa ña chihin ra, ñahri ityi iyó chi ra cha sanandoo ra chi ña. c? Soco tatu noo ñaha sɨhɨ ta sanandoo̱ ña yɨɨ ña, cuñí chi vatyi ndoo ña cunyaa ña cha ma tandaha ca ña. O naquehen ña chi yɨɨ ña. Ta suri tyicuan caa, ña tahán chi sanandoo rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra. H  Soco ñu cha yaha tandaha̱, catyí chi ñu vatyi ma sanandoo ñu chi yɨɨ ñu. Cha ndicha cuví vatyi mandamiento ihya ñima cha ndichí xiñi ri cuví soco maa Sutu Mañi yo catyí. + Soco tatu ma cunyee ñu cha ma coo yɨɨ ñu, vaha ca cha tandaha ñu ta ñima ca cha quichi ri cuvi iñi ñu tandaha ñu, ta ña tandaha ñu. ucChi ñu tyivaa ta chi ñu chihi̱ yɨɨ, chahí tuhun chi ñu. Vaha ca cha ma coo yɨɨ ñu tari mai. ykCha cuenda chi yuhu, vaha ca coo maa ri maa ndo tari mai. Soco Nyoo sɨɨn sɨɨn fuerza chahá ra chi noo noo yo. Yɨhɨ́ yo chahá ra fuerza chi yo vatyi cuvi coo maa ri maa yo. Ta yɨhɨ́ yo ña chaha ra fuerza cha coo maa ri maa yo. 3Cha catyí chi ndo tyehe caa ñima cha catyí tyi tandaha ndo. Ña sanɨñí chi ndo cha tandaha ndo. Soco cuví tandaha ndo tatu cuñí ndo. ~/Coto ñaha ma cuhva ndo chi ndo chi tahan ndo. Tatu cuñí ndo nanducu ndo chi Nyoo chihin oración, ɨɨn ri cuhva ca̱ca xiñi nɨnduvi ndo. Ta ma cuhva ndo chi ndo chi tahan ndo suhva quɨvɨ. Yaha cuan tyicuan ta cu̱hva tucu ndo chi ndo chi tahan ndo coto ma cunyee ndo. Ta coto nducu nyehe ra ña vaha chi ndo ta cuhun ndo cunducu ndo inga ñusɨhɨ o inga rayɨɨ. Ta ña vaha cha tyicuan caa. u}cÑaha sɨhɨ cuan ma cuvi cunyaca ñaha ri maa ña coño ñuhu ña. Vatyi chi yɨɨ ña cuví coño ñuhu ña. Tyicuan caa tucu maa yɨɨ ña, ma cuvi cunyaca ñaha ri maa ra coño ñuhu ra vatyi chi ñasɨhɨ ra cuví coño ñuhu ra. |%Na sacuvi rayɨɨ cuhva tahán chi chihin ñasɨhɨ ra. Ta tyicuan caa tucu maa ñusɨhɨ, na sacuvi ñu cuhva tahán chi chihin yɨɨ ñu. l{QSoco vatyi iyó xaan tuhun cha quichí cuvi iñi ñáyɨvɨ cha coo ñu chihin ñáyɨvɨ cha tyicuan ri caa. Yucuan chaha cuñí chi vatyi tahan tahan rayɨɨ coo noo ñasɨhɨ ra, ta tahan tahan ñusɨhɨ coo noo yɨɨ ñu. z Ta vityin cuacatyi tuhun cha ndaca̱ tuhun ndo chii nu tutu cha sacuhu̱n ndo chii. Ndicha vatyi vaha cha ma tandaha yo. \y1Vatyi Nyoo sata̱ ra chi yo ta yahvi xaan chaha̱ ra chi yo. Yucuan chaha cuñí chi vatyi sacahnú yo chi Nyoo chihin coño ñuhu yo, ta chihin cha chiñi tuñi yo vatyi nɨnduvi cuan, chi maa Nyoo cuví.Ix ¿Atu ña chitó ndo vatyi coño ñuhu yo cuví vehe Tatyi Ii cha chaha̱ Nyoo chi yo, vatyi cunyaa ra chihin yo? Yoó ñima maa yo nyacá ñaha yo chi yo, Nyoo cuví ra nyacá ñaha chi yo. _w7Sa̱naa ndo iñi ndo tatu quichi cuvi iñi ndo chi ñusɨhɨ o rayɨɨ tatu ñima ñasɨhɨ ndo o ñima yɨɨ ndo cuví. Vatyi tandɨhɨ inga nu cuatyi cha nyacuví ñáyɨvɨ ña satɨvɨ́ chi coño ñuhu ñu. Soco ñu nyacuví cuatyi chihin cha iyó ñu chihin ñusɨhɨ o rayɨɨ cha tyicuan ri caa, satɨvɨ́ ñu coño ñuhu ñu. %vCSoco tatu noo ñáyɨvɨ nacuhvá cuenda ñu añima ñu chi ra Cristo, yucuan cuví nu quɨhvɨ́ Tatyi Ii ra añima ñu ta noo ri nanduví ñu chihin ra. 0uY¿Atu ña chitó ndo vatyi tatu noo rayɨɨ ndu ɨɨn ri ra chihin noo ñaha cata iñi, noo ri coño ñuhu nanduví ra chihin ña? Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa: “Cha nɨnduvi ñu, noo ri nanduvi ñu.” Ta ña tahán chi cu ɨɨn ri ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo chihin ñaha cata iñi. 1t[¿Atu ña chitó ndo vatyi tandɨhɨ yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo nanduvi yo noo coño ñuhu chihin ra? Ta noo noo yo cuví tari suhva ri coño ñuhu ra. ¿Atu quehen yuhu chiin coño ñuhu ra Cristo ta satɨví chihin noo ñaha cata iñi? Ña tahán chi cunyacuvi yuhu tyicuan caa. osWTari sanandoto̱ Nyoo chi ra Cristo Jesús, tyicuan caa cusanandoto ra chi yo chihin tunyee iñi ra. "r= Catyí ñáyɨvɨ vatyi chahá Nyoo nyayu cha cuenda chichi yo. Ta chaha̱ ra chichi yo cha cuenda cha cachi yo nyayu. Cha ndicha cuví. Soco nɨnduvi cuan cusanaa Nyoo quɨvɨ naa ñayɨvɨ̱. Ta ña ndicha cha coño ñuhu yo cuví cha cuenda cha sacuvi yo cha ña vaha chihin ñusɨhɨ o chihin rayɨɨ. Vatyi coño ñuhu yo cuenda Sutu Mañi yo cuví. Ta maa Sutu Mañi yo cuví ra cuenda coño ñuhu yo. 5qc Catyí chi tuhun vatyi libre iyó yo cha sacuví yo tandɨhɨ cha cuñí yo. Cha ndicha cuví. Soco ña tandɨhɨ ta cuví chi cha vaha chi yo. Ndicha libre iyó yo cha sacuví yo tandɨhɨ, soco sa̱ha yo cuenda tatu cha vaha cuví o cha ña vaha. Ta ma cuhva yo cha cunyaca ñaha chi chi yo. Mp Vatyi tyicuan caa cuvi̱ suhva nyoho. Soco Nyoo cha sandundɨɨ̱ ra añima ndo chihin Tatyi Ii ra. Cha sacuvaha̱ Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo nuu Nyoo. Coño ñuhu yo cuví vehe ñuhu Nyoo 4oa ¿Atu ña chitó ndo vatyi ñu quiñi iyó ma quɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo? Ma sandavi ñaha ndo chi ndo. Ma quɨhvɨ tandɨhɨ ñu iyó ri maa chihin ñusɨhɨ o chihin rayɨɨ cha tyicuan ri caa. Ta nɨ ri ñu cha sacahnú xitohyo, nɨ ri ñáyɨvɨ cha iyó ñasɨhɨ o yɨɨ, ta cavá noo ñu chihin inga ñaha o chihin inga rayɨɨ, ni ra iyó chihin tahan yɨɨ, nɨ ra suhú, ni ra nyiyó iñi cha tyayɨɨ, ni ra chiñí, nɨ ri ñu cuendu, nɨ ri ñu chitó yoso caa sacuví cha quiñi caa, ma ñihi ñu cha vaha nu nyacá ñaha Nyoo. n{¡Soco nyoho suri maa ndo satasɨ́ ndɨhɨ ca iñi ndo chi ñáyɨvɨ, ta nyacua nya cha chii yañi ndo ta suhú ndo! -mSCha iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo, ña vaha. Vaha taxin ca cu̱nyee ri ndo tatu sacuvi ñu cha ña vaha chihin ndo. Sa̱ña ndo, na suhu maa ñu cha chii ndo. l{Vatyi cuahan ndo cua cacan ndo cuatyi chaha yañi yo cuenda Nyoo nuu noo ra cuví tyiño cha ña chiño iñi chi Nyoo. (kIIhya ndicha tuhun catyí chi ndo, na coo chiin tɨcahan nuu nuu ndo. ¿Atu yori ndicha cuii noo ra cuví sandaa noo tyiño yañi yo nu canyicú nyoho chiña? =jsYucuan chaha tatu iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo, ¿ñáá tuhun cuahan ndo nuu ra cuví tyiño cha ña chitó tuhun Nyoo?, ta ñahri tyiño cuví ra cuan vehe ñuhu nu nyicú ndo. i¿Atu ña chitó ndo vatyi nyacua nya ángel ta cutuñi chi ra nuu yo? ¡Ta nyaca cuví noo tuhun luhlu ñayɨvɨ̱ ihya! nhU¿Atu ña chitó ndo vatyi suri maa ndo cusandaa ndo cuatyi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya nu cuahan ca chi? Ta tatu maa ndo cusandaa ndo cuatyi cuan, ¿atu ma cuvi sandaa ndo noo tyiño cha ñima ri tuhun ihya? hg K¿Yoso caa quichi cuvi iñi nyoho chicán ndo cuatyi chaha tahan ndo nuu ra cuví tyiño cha ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo chihin ndo, cha nuu cha sacotó ndo chi ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tacuhva canyehé ra nya ra iyó cuatyi? f  Vatyi yoó ña tahán chi sahá yo cuenda chi ra ña ñohó nuu chi Nyoo. Nyoo cuvi ra sahá cuenda chi ñu cuan. Soco nyoho cuñí chi sahá ndo cuenda chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Yucuan chaha tavá ñehe ndo chi ra iyó cuatyi chiña nu nyicu ndo.uec Soco cha cuñí catyí chi ndo vatyi ma cohon naha ndo tuhun chihin noo ñu cha catyí vatyi hermano cuví ñu, ta iyó ri maa ñu chihin rayɨɨ o chihin ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ñu o ñasɨhɨ ra cuví, o nyiyó iñi ñu, o sacahnú ñu xitohyo, o cuendu ñu, o chihí ñu ndixi, o suhú ñu. Ñu cha caá tyehe caa, ni cha ma cunyaa ndo cachi ndo chihin ñu. 3d_ Ta cha catyi̱ chi ndo tyehe caa, ñima cha cuachiyo ndo ɨngaña ri nu nyicú ñu cha iyó chihin rayɨɨ o ñusɨhɨ, ta ñima yɨɨ ñu o ñasɨhɨ ra cuví, o ñu nyiyó iñi, o ñu suhú, o ñu sacahnú xitohyo. Vatyi tatu tyicuan caa, cuñí chi cha quita ndo ɨngaña ri ñuhu ñayɨvɨ̱. 2c] Nuu inga carta cha yaha̱ saquichi chi ndo, catyi̱ chi ndo vatyi nyoho ma cohon naha ndo tuhun chihin ñu cha sacuví cha iyó ri maa chihin ñusɨhɨ o rayɨɨ. .bUYucuan chaha tahán chi cachi coo yo cuenda cha chihi̱ maa ra Cristo cha catyi yo. Ta sandoó yo cha quiñi caa cha sacuvi̱ yo ityi chata cha cuví tari yuchan iya chahnu. Ta cahán yo maa maa ri cha ndicha chihin cha nɨɨ iñi yo. Vatyi cuví chi tari pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́. a1Ta̱va ñehe ndo yuchan iya chahnu cha cuví cha ña vaha cha satɨvɨ́ chi ndo. Tyicuan ta cuvi ndo tari pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́ chihin, cha tuhva yo chachí cha vico pascua. Ta pan cuan, ican cuví ndo vatyi ra Cristo cuví mbee cha chihi cha catyi cuatyi yo. p`YÑa tahán chi sacahnu ndo chi ndo chihin cha sacuví ndo. Vatyi nyehé ndɨɨ ndo nyacuví ra cuan cha quiñi caa. ¿Atu ña chitó ndo noo tuhun cha catyí chi vatyi chihin chiin ri yuchan iya ta nandaa nanɨɨ yuchan pan? A_{Tyicuan ta cuñí chi vatyi nacuhva cuenda ndo chi ra cuan chi cuihna, tacuhva natɨvɨ ndɨhɨ coño ñuhu ra. Ta cuhva cuví cacu añima ra quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo. ^{Vasɨ ña nyaí chihin ndo chihin coño ñuhi, soco co̱hon iñi ndo vatyi ñohó iñi tuhun ndo, tari cha nyaá mai chihin ndo cuví cuan. Ta cha sandai̱ tyiño ra cha sacuvi̱ cuatyi cuan chihin sɨvɨ maa Sutu Mañi yo Jesucristo. Cuñí chi tyi ndu ɨɨn ri ndo. Ta sa̱ha ndo tuhun tyi nyaí chihin ndo. Ta cunyaa fuerza maa Sutu Mañi yo Jesús chihin ndo ñandɨhɨ. >]u¡Ta tyicuan caa ta cahnu sahá ndo chi ndo cha nuu cha cucuihyá iñi ndo! Cuñí chi vatyi ca̱tyi ndo chi ra cha nyacuví cha quiñi caa cuan vatyi ma cutahan ca ra chihin ndo. @\ {Catyí ñu chii vatyi iyó noo nyoho cha iyó ndo chihin sɨhɨ queen ndo. Ihya cuví noo cuatyi cha cahnu xaan, vatyi nɨ ñu ña ñohó nuu chi Nyoo ta ña nyacuví ñu tari nyoho. [¿Ñáá cha cuñí nyoho vii? ¿Atu cha quichi tachi tuñi chi ndo, o cha quichi nyehi chi ndo chihin cha vita iñi?ZVatyi tatu ndicha cha chahá ra cha cunyacá ñaha Nyoo chi ra, ma cahan ri ra. Soco cuatuvi iñi yo vatyi nyaá fuerza Nyoo chihin ra. QYSoco tyaí cuhva tyi cunyehi nu nyicu ndo cha numi ri, tatu Sutu Mañi yo ta cuñí ra. Tyicuan ta cunyehi tatu ndicha cha iyó fuerza Nyoo chi ra cahnu sahá chii chiña, o tatu cacahán ri maa ra. cX?Yɨhɨ́ nyoho cahnu sahá ndo chi ndo. Cuñí maa ndo vatyi ma cuhun que nu nyicú ndo. 0WYYucuan chaha tachí chi ra Timoteo, sehi cuenda Sutu Mañi yo, nu nyicu ndo. Nɨɨ xaan iñi ra nyicón ra chi Nyoo. Ta cuñí xain chi ra. Maa ra cuasanɨcohon ra iñi ndo yoso cuhva iyé, vatyi chinó iñi chi ra Cristo. Cusañaha ra chi ndo yoso cuhva sañahí tandɨhɨ ri vehe ñuhu. FVTa tyicuan caa catyí chi ndo na cu̱nyicon ndo cuhva iyé. SUSoco vasɨ uchi mil ra sacuahá sañahá tuhun ra Cristo chi ndo, soco ña cuaha sutu ndo iyó. Yuhu cuví sutu ndo cha cuenda tuhun ra Cristo Jesús. Vatyi sañahí chi ndo yoso caa cacú añima ndo. T3Sacuhín tuhun ihya chi ndo, soco ñima tɨcahan nuu chahí chi ndo. Soco chahí tuhun chi ndo tari chahí tuhun chi sehi tyi cuñí chi ndo. tSa Cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndi. Soco ña yatyín iñi ndi, vita ri chaha ndi tuhun chi ñu. Sahá ñu tari noo mihin chi ndi. Sahá ñu tari noo cha ña chiñuhú ca chi ñáyɨvɨ chi ndi. Tyicuan caa sacuví ñu nyacua nya vityin. 8Ri Ta chitatú ndi cha sahá tyiño ndi chihin ndaha ndi. Cahán ñáyɨvɨ chi ndi. Soco nacahán ndi chihin cha vaha nu cahan ñu. Chicá nyicon ñu chi ndi soco cunyeé ndi. Q5 Nya vityin, nyehé ndi tɨndoho. Chisocó ndi. Ityi ndi ndutya. Cumañí sahma ndi. Ñahrí vehe ndi iyó. Ta ñáyɨvɨ, tasɨ́ iñi ñu chi ndi. EP Sahá ñáyɨvɨ tyi ra tondo cuví ndi cha cuenda ra Cristo. Ta nyoho cuñí maa ndo tyi chitó xaan ndo tuhun ra Cristo. Nyuhu cuví ndi tari noo ra cha ñahri fuerza, cha nɨ ri ca cha nyoho cuñí maa ndo tyi cuaha xaan fuerza ndo iyó. Tasɨ cuñí nyehe ñáyɨvɨ chi ndi, ta chi nyoho sahá ñu ñáyɨvɨ. O' Nyuhu cha cuví ndi apóstol, tari maa cha sandoo̱ Nyoo chi ndi nya chata ca, cahvi iñi. Vatyi nyehé xaan ndi tɨndoho. Cuví ndi tari noo ra iyó cuatyi, ta tari quɨvɨ cha yahá policía chihin ndi ityi cahnu vatyi tacuhva tyi nyehe ñáyɨvɨ ta ángel chi ndi. N'Cha cuhva cha cuñí maa ndo vatyi tandɨhɨ tuhun Nyoo chitó ndo, ta ñahri ca cha cumañí chi ndo. Ta cuñí maa ndo tyi Rey cuví ndo. Ta ña chiñuhú ca nyuhu chi ndo, cuñí maa ndo. Vaha tyehe ta tyicuan caa, tacuhva vatyi cuvi tucu nyuhu rey chihin ndo. RMNi noo ndo ta ña cahnu ca ra cuví ndo ican saha inga ndo. Vatyi cha iyó chi ndo maa ri maa cha chahá Nyoo cuví. Yucuan chaha ña tahán chi cha sacahnú ndo chi ndo, vatyi ñima maa ndo ñihi̱. rL]Yañi, cahín tuhun ihya chihin ndo cuenda cha vaha chi maa ndo. Vatyi nyehé ndo cuhva iyé, ta cuhva iyó ra Apolos. Vatyi ña cahnu sahá ndi chi ndi. Ta tyicuan caa tucu maa ndo, cu̱tuhva ndo sacuvi ndo tari catyí nu tutu Nyoo: Ma cahnu sa̱ha ndo chi ndo. Ta ñima chi noo ri ra cuñi ndo. Soco ɨnuu ri cuhva cu̱ñi ndo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. KyIcan tuhun, nyoho ma cahan ndo chi ndi. Cua̱tu ndo quɨvɨ quichi ra Cristo. Ta maa ra cutava nu ndichin cha ñohó xehe nu ñaa iñi. Vatyi cusanatuvi ra cha caá añima noo noo yo. Tyicuan ta Nyoo cutyiyahvi ra yoso cuhva sacuvi̱ noo noo yo. J3Vasɨ tuví iñi mai tyi ñahri ca cuatyi, soco ña cuñí chi catyí vatyi ñahri cuatyi nuu Nyoo. Vatyi nuu maa Sutu Mañi yo cucutuñí chi yo. 'IGSoco cha cuenda yuhu, ña quichahí tatu cahán ndo chii. O tatu cutuñí chii nuu noo ra cuví tyiño, ñahri cuende. Ta nɨ ri mai ta ña catyí tyi vahi. tHaTa cuñí chi vatyi nyuhu cha cuví ndi musu Nyoo nyita ri quichahá ndi tandɨhɨ cha catyí ra chi ndi. DG Cuñí chi vatyi nyehé ndo chi ndi tari noo ra sahá tyiño chihin ra Cristo. Vatyi tyaa̱ Nyoo tyiño chi ndi vatyi sañaha ndi tuhun xehe ra cha ña chitó ñáyɨvɨ nu quichi̱ chi. gFGTa sɨɨn ri, maa ndo, chi ra Cristo cuví chi ndo, ta ra Cristo, chi Nyoo cuví chi ra.EwYuhu ra Pablo, ra Apolos, ra Pedro, maa Nyoo chaha̱ ra chi ndi chi ndo tyi nacatyí ndi tuhun ra chi ndo. Ta ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ñayɨvɨ̱ iyó yo, tuhun chihi, cha cuví vityin, cha cuvi nu cuahan ca chi, tandɨhɨ ta chi maa ndo cuví. 8DiYucuan chaha ni noo ndo ña tahán chi sacahnú ndo chi ndo tatu nyicón ndo chi noo rayɨɨ. Vatyi tandɨhɨ cha iyó ta chi maa ndo cuví, tyi maa Nyoo chaha̱ ra chi ndo. |CqTa catyí tucu chi: “Sutu Mañi yo chitó ra vatyi cha chicá xiñi noo ra chitó, cha ñima ri tuhun cuví.” EBVatyi cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya cuví chi noo cha ñima ri tuhun nuu Nyoo. Vatyi tuhun Nyoo catyí chi: “Nyoo sanacavá ra chi ra chitó, suri maa nu trampa cha savaha̱ ra.” ANi noo ndo ta ma sandavi ñaha ndo chi ndo. Tatu nya nyoho cuñí maa ndo tyi chitó xaan ndo cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya, ndahvi sa̱ha ndo chi ndo tari noo ra cha ña chitó maa. Tyicuan ta Nyoo cuhva ca ra cha chiñi tuñi vaha chi ndo. @/Tatu nya noo ñu satɨvɨ́ vehe ñuhu Nyoo, Nyoo cusanaa ra chi ñu, vatyi vehe ñuhu Nyoo, cha ii cuví. Ta vehe ñuhu cuan ican cuví maa yo. n?U¿Atu ña chitó ndo vatyi vehe ñuhu Nyoo cuví chi ndo, ta Tatyi Ii Nyoo iyó ra añima ndo? 9>kSoco tatu tyiño sahá ñu ta ndɨɨ cayu, cunaa tandɨhɨ tyiño sahá ñu. Cacu maa ñu soco tari noo ra cha cuyatyi ca quita nu ñuhu̱. Vatyi chiin cuii ri ca ta cayu ra. j=MTa tatu yɨhɨ́ ñu sacuvi̱ ñu tyiño vaha, ma cayu chi. Cuñihi ñu cha cuhva Nyoo chi ñu. +<O Soco quɨvɨ cutuñi chi ñáyɨvɨ, cunyehe ra Cristo tyiño saha̱ noo noo yo. Vatyi cuquichi ra chihin ñuhu̱. Ta ñuhu̱ cuan cucahmi chi nya cha ña vaha. !;; Ta sɨquɨ cuhva cuan cuví sama yo chihin xuhun cuaan, chihin xuhun cuichin, chihin yuu tyaquɨ, o chihin vitu, o chihin tuñama o chihin ndaha numa. s:_ Ta yori cuví cacun inga cuhva vatyi cha caá cuhva cuan. Vatyi suri maa ra Jesucristo cuví cuhva cuan. i9K Catyi̱ Nyoo tyi yuhu cuví tari noo ra cuví nuu cha sama vehe. Vatyi chaqui̱n cuhva vehe cuan ta tyihi̱ chaha chi ñuhú. Ta inga ra samá ityi sɨquɨ. Soco cuñí chi sahá ra cuenda yoso cuhva samá ra sɨquɨ cuan. 58c Ta tyicuan caa nyuhu, sahatyiñó ndi soco tyiño nuu Nyoo. Ta nyoho cuví ndo tari noo ñuhú nu sahá tyiño Nyoo. Cuví tucu ndo tari noo vehe cha cuahán savaha Nyoo. 7Ra cha tachí ta ra cha chosó, ɨɨn ri ra cuví ra. Ta cuñihi ra nu vaha sahá Nyoo yoso cuhva tyiño sahá noo noo ra. )6KTa yucuan chaha nɨ ri ra cha tachí ta nɨ ri ra cha chosó, ñahri ra cuví ra. Soco Nyoo cuví ra tandɨhɨ. Vatyi maa ra sacuahnú ra tuhun ra añima ndo. {5oYuhu tachi̱ chɨtɨ tuhun Nyoo añima ndo. Ta ra Apolos chosó ra. Soco Nyoo sacuahnu̱ ra tuhun ra añima ndo. +4OVatyi ¿yóó ra cuví yuhu, ra Pablo? Ta ¿yóó ra cuví ra Apolos? vatyi cañí tahan ndo cha catyi ndi. Vatyi noo ra casacotó tuhun Nyoo chi ndo cuví ndi. Ta yucuan chaha nachino iñi ndo chi Sutu Mañi yo. Ta noo noo ndi sacuví ndi tyiño cha catyi̱ maa Nyoo tyi sacuvi ndi. ]33Vatyi yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “Yuhu cuenda ra Pablo yɨhí.” Ta inga ndo catyí ndo: “Yuhu cuenda ra Apolos yɨhí.” Cuñí chi catyí tyi nyacuví ndo tari nyacuví ñáyɨvɨ ña ñohó nuu chi Nyoo. 29Vatyi ni chicá ca xiñi ndo cuhva chicá xiñi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Nyiyó iñi ndo. Iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo. Cacusɨɨn ndo. Ni chicá ca xiñi ndo tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta nyacuví ndo tari nyacuví ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu Nyoo. 1{Cahi̱n chihin ndo chihin tuhun cha ña yɨɨ ri cutuñi iñi ndo. Tari chahá yo sɨcuɨ coho cha lee cha ta cuvi ca cachi nyayu, tyicuan caa sacuví chihin ndo. Vatyi nyoho, quɨvɨ cuan ta cuvi ca chi ndo. ¡Ta ni vityin ta ta cuvi ca chi ndo! 0 ySoco yañi, quɨvɨ cuan ña cuvi̱ cahin chihin ndo tari cahín chihin ñu saquehén ityi Tatyi Ii Nyoo chi, soco cahi̱n chihin ndo tari cahín chihin ñu ni nachino iñi chi Nyoo, tari cha vatyi ni nyihi ndo chihin tuhun ra Cristo cuví cuan. a/;Vatyi tuhun Nyoo catyí chi: “Yori chitó tuhun cha chicá xiñi Sutu Mañi yo. Yori cuví sañahá chi Nyoo”, catyí tuhun Nyoo. Soco yoó cha yɨhɨ yo Tatyi Ii Nyoo, chitó yo cha chicá xiñi ra Cristo.H. Soco ñu yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo cuví cutuñi iñi ñu. Ta chitó ñu tatu vaha o ña vaha ñáá noo tuhun. Soco ma cuvi catyi inga ñáyɨvɨ tatu vaha o ña vaha cha caá añima maa ñu. (-ISoco ñu cha ña yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo chi, ña cutuñí iñi ñu ta ña cuñí ñu cuɨñɨ ñu cha sañaha Tatyi Ii Nyoo chi ñu, vatyi cuñí maa ñu tyi tuhun cha ñima ri tuhun cuví cuan. Vatyi ɨɨn ri maa ñu cha yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo cuví cutuñí iñi ñu tuhun cuan. ,  Tuhun cha cahán ndi chihin ndo ihya, tuhun cha sañahá maa Tatyi Ii Nyoo chi ndi cuví. Ñima tuhun cha cutuhva̱ ri maa ndi chihin cha chiñi tuñi xiñi ndi. Nacatyí ndi tuhun cha sañahá Tatyi Ii Nyoo chi ndi chi ñu cha yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo chi. 8+i Yoó ñima cha chiñi tuñi ñuhu ñayɨvɨ̱ naquehe̱n yo, soco maa Nyoo chaha̱ ra Tatyi Ii ra chi yo vatyi sacoto chi chi yo yoso caa cha tyaquɨ cha chahá Nyoo chi yo. =*s Ma cuvi coto noo ra cha chicá xiñi inga ra. Soco suri maa ra chitó ra cha chicá xiñi maa ra. Ta tyicuan caa tucu noo ri Tatyi Ii Nyoo chitó cha yɨhɨ́ iñi maa Nyoo. .)U Soco Nyoo chahá ra Tatyi Ii ra vatyi cutuñi iñi yo tuhun ihya. Vatyi Tatyi Ii ra sañahá chi tandɨhɨ chi yo nyacua nya tuhun cha xehe ca cha cumi̱ maa Nyoo. $(A Soco tari cuhva catyí maa tuhun Nyoo:Nyoo sanduvaha̱ ra noo cha vaha xaan tyi cuhva ra chi ñáyɨvɨ cha cuñí chi ra.Ta ni noo ñáyɨvɨ ta nyehe ca ñu, ta ta cuɨñɨ ca ñu, ta ta ndichi ca xiñi ñu yoso cuhva cha vaha cha chahá Nyoo chi yo, catyí tuhun Nyoo. >'uTa tuhun ihya ta cutuñi ca iñi ni noo ra nyacá ñaha ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi tyehe ta cutuñi̱ iñi ra, ma catyaa ra chi Sutu Mañi yo, ra nyacá ñaha gloria, nu cruzi. |&qSoco tuhun xehe cha chiñi tuñi maa Nyoo cahán ndi. Vatyi Nyoo chicumi̱ xehe ra minoo tuhun vaha nya ta ni cumañi chino ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi tyaa̱ ra cuhva tyi cucacu añima yo ta cunyaa yo noo nu vaha chihin ra tyicuan ri maa. %7Soco suvita ri tyi cahán ndi tuhun cha chiñi tuñi chihin ñu cha ñihi ca nyaá chihin tuhun Nyoo. Soco cha chiñi tuñi Nyoo, ta ñima cha chiñi tuñi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, nɨ ri cha chiñi tuñi ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi maa ra cucunaa ra. D$Tacuhva vatyi nachino iñi ndo chi Nyoo soco cha cuenda fuerza maa Nyoo. Ta ñima cha cuenda cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya. Nyoo chahá ra cha cohon nuu yo chi ra chihin Tatyi Ii ra @#yTa cuhva cha cahi̱n nuu ndo, ña cahi̱n chihin tuhun tyaquɨ tuhun cha chiñi tuñi tari cahán noo ra chitó xaan. Ñima. Soco chihin fuerza maa Tatyi Ii Nyoo cahi̱n chihin ndo. V"%Ta chai̱ nu nyicu ndo tari cha ñahri fuerze. Ta nɨhi̱ chihin cha yuhvi. !Soco maa ri maa tuhun ra Jesucristo, yoso caa chihi̱ ra nu cruzi cha catyi cuatyi yo tyai̱ xiñi ta nacatyi̱ chi ndo.   }Soco yañi, quɨvɨ chahi̱n chicahin tuhun Nyoo chihin ndo, ña cahi̱n tuhun cha chiñi tuñi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya.  'Yucuan chaha sacuví yo tari cuhva catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Tatu yóó cha cuñí cuyaa, vaha na cuyaa maa soco chihin Nyoo.” /Soco maa maa Nyoo sacu ɨɨ̱n ri ra chi yo chihin ra Cristo Jesús. Ta sacuvi̱ ra tyi ra Cristo cuhva ra cha chiñi tuñi chi yo, ta sacuvaha̱ ra chi yo ta sandundɨɨ̱ ra chi yo nuu Nyoo vatyi tyiyahvi̱ ra chihin nɨñɨ ra cha catyi cuatyi yo, tacuhva cuvi cacu yo. J Tyicuan caa sacuvi̱ Nyoo tacuhva tyi yori sacahnú chii nuu ra. V 'Nyoo nacachi̱ vaha ra chi ñáyɨvɨ ndahvi cha cuñí maa ñáyɨvɨ tyi ña chiñuhú ñu. Nacachi̱ ra chi ñáyɨvɨ cha ña cuñí nyehe ñáyɨvɨ chii, vatyi sanocuee ra chi ra cuví tyiño nahnu. z oSoco Nyoo nacachi̱ vaha ra chi ñáyɨvɨ soho. Vatyi cuhvá ñu tɨcahan nuu chi ñu cuñí maa tyi chiñi tuñi xaan. Ta nacachi̱ vaha ra chi ñáyɨvɨ ñahri fuerza vatyi cuhva ñu tɨcahan nuu chi ñu cuñí maa tyi iyó xaan fuerza. R Yañi, cuñí chi coto ndo vatyi Nyoo nacana̱ ra chi ndo vasɨ maa ri ñáyɨvɨ soho cuví ndo, ta mañi ndo cuví ndo ñáyɨvɨ tyayɨɨ o ñáyɨvɨ chitó xaan cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya. 8 kVatyi cuñí maa ñáyɨvɨ vatyi noo cha ñima ri tuhun cuví cha sacuvi̱ Nyoo. Soco chiñi tuñi xaan ca Nyoo ta ñima ca ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta cuñí maa ñayɨvɨ tyi ña ñihí fuerza Nyoo. Soco ican cuan cuví fuerza cha ñihi ca cha nuu fuerza tandɨhɨ ñáyɨvɨ.  Soco cha cuenda chi ñu nacana̱ Nyoo, an cuví ri ñu ñu Israel, o ñu Grecia, ra Cristo cuví tunyee iñi ta cha chiñi tuñi Nyoo. [ 1Soco yoó sacotó yo tuhun ra Cristo, ra chihi̱ nu cruzi. Ta ñáyɨvɨ Israel cahán nuu ñu chiñí ñu tuhun ihya. Ta ñu cha ñima ñu Israel cuví, cuñí maa ñu tyi tuhun cha ñima ri tuhun cuví ihya.  Vatyi ñáyɨvɨ Israel cuñí ñu nyehe ñu milagru. Ta ñu Grecia maa maa ri maa cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya nanducú ñu. V 'Nyoo chihin cha chiñi tuñi ra tyaá ra cuhva vatyi ma cuvi cohon nuu ñáyɨvɨ chi ra chihin cha chiñi tuñi cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, soco tyaá ra cuhva vatyi sacacú ra chi ñu chinó iñi tuhun cha cahan noo ñáyɨvɨ nuu ñu. Vasɨ ñima ri tuhun cuví tuhun cuan cha cuenda ñu cha ña ñohó nuu chi Nyoo.  Ñahri tuhun cha chitó xaan ra chiñi tuñi, ta ra sacuaha, ta ra chitó xaan nacahan ñáá ndɨhɨ tuhun iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi cha chiñi tuñi cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, cha ñima ri tuhun nasaha̱ Nyoo chi cuan. @ {Vatyi tyicuan caa tucu catyí maa tuhun Nyoo:Cusanai cha chiñi tuñi ra cuñí maa tyi chitó xaan.Ta cha chitó xaan ra chiñi tuñi cutave ɨɨn chiyo xiin, catyí Nyoo.  Tuhun cha chihi̱ ra Cristo nu cruzi cha catyi cuatyi yo, ñima ri tuhun cuví cuan cha cuenda chi ñáyɨvɨ cha cunaa nu cuví anyaya. Soco cha cuenda chi maa yo cha cuví yo ñáyɨvɨ cacú añima, tunyee iñi cha chahá Nyoo chi yo cuvi cuan. j OVatyi ra Cristo ña tachi̱ ra chii tyi sacondutye. Soco tachi̱ ra tyiño chii vatyi cahin tuhun ra yoso caa sacacú ra chi yo. Soco ña cahín chihin cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya, coto catyi ñáyɨvɨ chii tyi ñahri yahvi nyaá cha chihi̱ ra Cristo cuenda cuatyi yo. Vaha ca cha chiñi tuñi Nyoo ta ñima ca cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya  {Aan, ta suri sacondutya̱ tiqui chi ñáyɨvɨ chi ra Estéfanas. Soco ña nɨcohón iñi cha sacondutye chi inga ndo. [ 1Tyicuan caa ta ni noo ndo ta ma cuvi catyi ndo vatyi condutya̱ ndo chihin sɨvi.   Tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi yuhu ña sacondutye̱ chi ni noo nyoho. Soco noo ri sacondutye̱ chi ra Crispo ri chihin ra Gayo ri.   ¿Atu tahvi̱ sava ra Cristo? ¿Atu chihi̱ yuhu ra Pablo nu cruzi cha catyi ndo? ¿Atu condutya̱ ndo chihin sɨvɨ yuhu? Ñima.   - Vatyi nyoho sɨɨn sɨɨn cuhva cahán ndo. Noo ndo catyí ndo: “Yuhu, cuenda ra Pablo yɨhí.” Inga ndo catyí ndo: “Yuhu, cuenda ra Apolos yɨhí.” Inga ndo catyí ndo: “Yuhu, cuenda ra Pedro yɨhí.” Inga ndo catyí ndo: “Yuhu cuenda ra Cristo yɨhí.” x  k Catyí chi ndo tyehe caa, yañi, tyi catyi̱ ñáyɨvɨ chi ra Cloé chii, vatyi iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo. A  } Yañi, chiquén chi ndo chihin sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesucristo, na ɨɨn ri cuvi ndo ta ma cusɨɨn ndo. Ta ɨɨn ri cuhva ca̱ca xiñi ndo. Ta ɨɨn ri tuhun quɨ̱hɨ iñi ndo. _  9 Nyoo tyicuan ri sacuví ra tari cuhva catyi ra. Ta maa ra cuví ra nacana̱ chi ndo tyi cu ɨɨn ri ndo chihin Sehe ra, ra Jesucristo, Sutu Mañi yo. Tatu yɨhɨ́ yo cuenda Sutu Mañi yo, ña vaha cha cusɨɨn yo  5Nyoo cusaha cuenda ra chi ndo nyacua nya naa ñayɨvɨ̱ tacuhva yori cuví catyi ñáá cha catyi chi ndo quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo.  ;Yucuan chaha ñahri cha cumañí chi ndo. Chahá Nyoo tandɨhɨ cha vaha chi ndo cha nɨ ri ca cha nyatú ndo quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo. g ITa tandɨhɨ cha catyi̱ chi ndo, tuhun ra Cristo, cuahán chino cava ñayɨvɨ̱ ndo vityin. ) MTa cha ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Cristo, Nyoo chahá ra tunyee iñi ra chi ndo tacuhva cuvi cahán ndo tuhun ra. Ta chahá ra cha chiñi tuñi vaha chi ndo.  Tyicuan ri nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoo cha catyi maa ndo, vatyi chaha̱ ra cha vaha chi ndo cuenda ra Cristo Jesús. # ANyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco ra chi ndo, ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Yoso caa nasocó Nyoo chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra , Ssaquichí ndi noo carta ihya chi ndo cha nyicú ndo vehe ñuhu cuenda Nyoo cha nyaá ñuu Corinto. Ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví ndo vityin, cha cuenda cha ndu ɨɨ̱n ri ndo chihin ra Cristo Jesús. Nyoo nacana̱ ra chi ndo vatyi nanduvi ndo noo ñáyɨvɨ vaha cuenda ra, chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha sacahnú chi Sutu Mañi yo Jesucristo tandɨhɨ ri ityi. Vatyi cuví ra Nyoo cuenda ñu ta cuenda maa yo ñandɨhɨ. < uYuhu ra Pablo, nacana̱ Nyoo chii vatyi cuñí ra cha cuvi noo apóstol ra Jesucristo, o cuñí chi catyí vatyi tachi ra chii nacaque tyiño ra. Yuhu chihin ra Sóstenes yañi yo fF~\}|+{Tzz>R=Z<;;::98877*695444321E0R/O. ,,,++**B)((C''H&e&%%$##6! T?Kl.al[) u W E 5uefp?YTa tatu nu iyó cuatyi ta ña tyacú vaha trompeta, yori coto ñáá cuhva tahán chi cañi tahan ra. > Tatu tɨvɨ́ yo noo cutu, o sacuacu yo noo guitarra ta ña quita vaha ndusu cuan sahá yo, ma coto yo ñáá yaa cuví. =Yucuan chaha yañi, tatu yuhu ta chai nu nyicu ndo, ta cahín inga sahan, ña tyinyeé chi chi ndo. Soco tatu cahín noo cha sanyehe̱ Nyoo chii, o noo cha sacoto̱ ra chii, o noo profesia, o noo cha sañahi chi ndo, tyinyeé chi chi tandɨhɨ cuii maa ndo. l<QYuhu cuñí vatyi tandɨhɨ ndo cahán ndo inga sahan cha ña chitó ndo. Soco vaha ca cha saha ndo profetizar. Vatyi tyinyeé ca chi chi ñu nyicú vehe ñuhu ta ñima ca cha cahán yo inga sahan. Soco tatu noo ndo cuví nacoto ndo ñáá tuhun cahán noo tahan ndo chihin inga sahan, na̱catyi ndo. Tyicuan ta cuví tyinyee chi chi tandɨhɨ ndo. $;ATatu cahán yo inga sahan cha ña chitó yo, maa ri maa yo ndunyeé yo. Soco tatu sahá yo profetizar, ndunyeé cuñi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. $:ASoco tatu sahá yo profetizar, cutuñí iñi ñu. Ta chahnu ca ñu chihin tuhun Nyoo. Ta tyicuan caa sandunɨɨ́ yo ta sandunyeé ca yo iñi ñáyɨvɨ. b9=Vatyi tatu cahán yo inga sahan cha ña chitó yo, cahán yo soco chihin Nyoo. Ñima chihin ñáyɨvɨ. Vatyi ni noo ñu ta ña cutuñí iñi ñu. Vatyi tuhun xehe cuví tuhun cha cahán yo cha cuenda Tatyi Ii Nyoo. f8 GNa sañihi yo cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Ta na nducu yo cuhva naquehen yo tunyee iñi cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi yo. Na nducu xihna yo cha cuhva cuenda yo tuhun cahán Nyoo, o sahá yo profetizar cuví cuan. 7% Iyó uñi tahan cha ma ndɨhɨ maa: cha chinó iñi yo chi Nyoo, cha cuatu yo cha ñihí yo cha cuenda ra Cristo, ta cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Soco chichi cha nɨnduñi tahan cuan, cha chiñuhú ca chi yo, cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ."6= Ta tyicuan caa tucu, cuví yo tari ra cuatyaa vityin. Tari cha nyehé yo nu ino cha ña ndichin vaha. Soco quɨvɨ quichi ra Cristo ta cunyehe vaha yo chihin nuu yo chi ra. Chiin ri chitó yo cha vityin. Soco quɨvɨ cuan tandɨhɨ cuii ta cucoto yo, tari ñohó nuu Nyoo chi yo. 5  Quɨvɨ cu luhli̱ cahi̱n ta chica̱ xiñi tari ra cuatyaa. Soco quɨvɨ chahni̱ sandoi̱ cha nyacuvi̱ tari ra cuatyaa. 4y Soco quɨvɨ quichi ra Cristo, cunduvaha tandɨhɨ ta cucoto yo tandɨhɨ, ta cundɨhɨ tuhun cha chitó yo chiin ri. E3 Vityin chiin ri chitó yo ta chiin ri sahá yo profetizar. g2G Cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ ma ndɨhɨ maa, soco coo quɨvɨ cha ma coo ca tuhun cha sahá yo profetizar. Ta ma cahan ca yo inga sahan cha ña chitó yo, ta tandɨhɨ tuhun cha chitó xaan yo cundɨhɨ. g1G Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, cunyeé yo nyehe yo tɨndoho sahá ñáyɨvɨ. Chinó iñi yo tyi cusacuvi ñu cha vaha. Nyatú yo cha nasama ñu cuhva iyó ñu. Chihin cha cama iñi yo ta cunyee yo tandɨhɨ. 00Y Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ña cusɨɨ cuñí yo ñáá ndɨhɨ cha ña vaha sacuví ñáyɨvɨ. Soco cusɨɨ cuñi yo cuenda cha vaha ta cha ndicha. $/A Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ña quiñi iyó yo. Ña nanducú yo maa ri cha vaha chi maa yo. Ña cuxaán yo. Ña ndoó tɨsɨhɨ añima yo. H.  Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ña ihñi tɨsɨhɨ yo. Vaha ñáyɨvɨ cuví yo. Ña nyiyó iñi yo cha chahá Nyoo chi inga ñu, ña cahnu sahá yo chi yo, ta ña yaá yo. :-m O tatu cuhve tandɨhɨ cha iyó chii chi ñu ndahvi, ta nyacua cuhva cuende ñayɨvi̱ tyi cayu coño ñuhi, soco tatu ña cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ñahri maa tuhun. ~,u Tatu cuví cuhva cuende tuhun cahan Nyoo, o tatu cutuñí iñi tandɨhɨ tuhun xehe ca, ta chité tandɨhɨ, ta ña cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ñahri maa tuhun. Tatu chinó vavaha iñi chi Nyoo nyacua cuví catyi chi ra na tohon ra noo yucu cuan ta natyaa ra inga ityi, ta sacuví ra cha chiquén, soco tatu ña cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ñahri ra cuví. +  Tatu yuhu ta cuví cahin cuaha ri nuu sahan iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ta cuví cahan tiqui sahan ángel ñandɨhɨ, soco tatu ñahri cha cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, cuví tari noo tambu cha nañí ri maa o noo caa cha chacú ndaxin ri maa. }*s Ta ndu̱cu ndo cuhva na̱quehen ndo cha vaha ca cha chahá Nyoo. Soco cuasañahi noo ityi cha vaha ca chi ndo.q)[ Ña tandɨhɨ yo chahá Nyoo vatyi sanduvahá yo ñu cuhví. Ña tandɨhɨ yo cahán yo inga sahan cha ña chitó yo. Ña tandɨhɨ yo cuví nacoto yo ta nacatyi yo ñáá cha cuñí chi catyí noo cha cahán yo chihin inga sahan. (9 Ña tandɨhɨ yo cuví yo apóstol. Ña tandɨhɨ yo cuví yo noo profeta. Ña tandɨhɨ yo cuví yo ra sañaha. Ña tandɨhɨ yo sacuví yo milagru. 9'k Ta Nyoo cuatyaa ra chi noo noo yo vehe ñuhu tacuhva tyinyeé yo chi tahan yo. Cha xihna ca cuatyaa ra chi ra apóstol. Cha cu uvi, chi ra profeta, o ra cachahá cuenda tuhun cahán Nyoo cuví cuan. Ta cha cu uñi, chi ra casañahá. Ta yaha cuan, ra cha casacuví milagru, ta ra cha casanduvahá chi ñu cuhví, ta ra cha catyinyeé chi ñáyɨvɨ, ta ra casahacuendá vehe ñuhu, ta ra cha cacahán inga sahan cha ña chitó ra. i&K Ta maa yo cuví yo coño ñuhu ra Cristo. Ta suhva suhva coño ñuhu ra cuví noo noo yo. B%} Tatu suhva coño ñuhu yo nyehé chi tɨndoho, tandɨhɨ ri chi nyehé, ñima noo ri chi. Ta tatu suhva chi cusɨɨ cuñi chi, tandɨhɨ ri chi ta cusɨɨ cuñi chi, ñima noo ri chi. u$c Tacuhva cha ma cusɨɨn coño ñuhu, tahan tahan chi cuñí chi quɨhɨ iñi chi cha catyi inga tahan chi. )#K Ta nu tyaquɨ ca, ña cuñí chi sacuvii yo. Soco maa Nyoo sandu ɨɨ̱n ri ra coño ñuhu yo, tacuhva vatyi nu cuñí maa yo tyi ña tyaquɨ, sacahnú ca yo. "w Ta nu cuñí vaha yo, ican cuan sacuihnó vaha ca yo. Ta nu cuñí maa yo tyi ña tyaquɨ, ican cuan sacuvií ca yo. ,!Q Ña vaha cha catyí chi tyicuan caa. Vatyi vasɨ luhlu ri noo coño ñuhu yo cha cuñí maa yo tyi ña chiñuhú chi yo, ican cuan cuví cha chiñuhú ca chi yo. p Y Tyehe ta cuví cahan chɨtɨ nuu yo, ñahri ityi iyó chi chi cha catyí chi chi ndaha yo: “Ña chiñuhú yoho chii.” Ta ni xiñi yo ta ñahri ityi iyó chi chi cha catyí chi chi chaha yo: “Ña chiñuhú yoho chii.” oW Soco vasɨ cuaha cha nyaá chi yo, vaha quetuví vatyi nyaá tandɨhɨ cha cuví coño ñuhu chi yo. a; Tatu ɨɨn cahnu ri caa coño ñuhu yo, ñima coño ñuhu cuví. Ta ña vaha quetuví. <s Soco Nyoo tyaa̱ ra noo noo cuan nu cuñí maa ra. +O Tyehe ta tandɨhɨ coño ñuhu yo cuví chɨtɨ nuu yo, yoso caa cuví cuɨñɨ yo. O tyehe ta tandɨhɨ coño ñuhu yo cuví soho yo, yoso caa cuví tahñi yo. I  O tyehe ta cuví cahan soho yo ta catyí chi: “Yuhu ñima coño ñuhu cuví vatyi ñima chɨtɨ nuu cuví.” Ñima tyi catyí chi tyicuan caa ta cusandɨhɨ chi cha cuví chi coño ñuhu. 6e Tyehe ta cuví cahan chaha yo ta catyí chi: “Yuhu ñima coño ñuhu cuví vatyi ñima ndaha cuví.” Ñima vatyi catyí chi tyicuan caa ta ñima coño ñuhu cuví chi. X) Noo coño ñuhu cuaha xaan cuenda yɨhɨ́ tahan. Ñima minoo ri cuenda. } Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ yo, an cuví yo ñu Israel, o ñu Grecia, o ñu iyó chitoho, o ñu yori chitoho, condutya̱ yo vatyi cuvi yo noo ri coño ñuhu cuenda ra Cristo. Vatyi noo ri maa Tatyi Ii ra chahá ra tyi quɨhɨ́ chi tandɨhɨ yo. D Ra Cristo cuví ra tari noo coño ñuhu. Vatyi cuaha cha nyaá chi coño ñuhu. Nyaá xiñi. Nyaá ndaha. Nyaá chaha. Ta chichi cha tandɨhɨ cuan nanduví chi noo ri coño ñuhu. U# Soco tandɨhɨ tuhun ihya, noo ri maa Tatyi Ii Nyoo chahá. Soco sɨɨn sɨɨn cuhva chahá ra chi noo noo yo, yoso cuhva cuñí maa ra. Chichi cha tandɨhɨ yo ta nduví yo noo ri coño ñuhu ra Cristo &E Ta chi inga ñu chaha̱ ra tunyee iñi vatyi cuví sacuvi ñu milagru. Ta inga ñu chahá cuenda ñu tuhun cahán Nyoo. Ta chi inga ñu chaha̱ ra vatyi cuví cohon nuu ñu Tatyi Ii Nyoo ta tatyi ña vaha. Ta chi inga ñu chaha̱ ra tunyee iñi ra vatyi cuví cahan ñu inga sahan cha ña chitó ñu. Ta chi inga ñu chaha̱ ra tunyee iñi vatyi cuví nacoto ñu ta nacatyí ñu inga sahan cha cahán tahan ñu. .U Ta chi inga ñu chaha̱ ra cha chinó vavaha iñi ñu chi ra. Ta suri maa Tatyi Ii ra chaha̱ ra tunyee iñi chi inga ñu vatyi cuví sanduvaha ñu chi ñu cuhví. 5c Chi suhva ñu chaha̱ Tatyi Ii Nyoo vatyi cahán ñu chihin cha chiñi tuñi maa ra. Ta chi inga ñu chahá ra cha nacoto ñu ta cahan ñu tuhun cha sacotó Nyoo chi ñu. {o Chi noo noo yo chaha̱ ra tunyee iñi Tatyi Ii ra, tacuhva tyi tyinyeé yo chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra. zm Sɨɨn sɨɨn tunyee iñi chaha̱ ra chi noo noo yo. Soco noo ri maa Nyoo cuví ra chotyiñó chi tandɨhɨ yo. c? Sɨɨn sɨɨn cuhva sahá tyiño yo soco tyiño nuu noo ri maa Sutu Mañi yo sacuví yo. `9 Sɨɨn sɨɨn cha vaha naquehén noo noo yo, soco maa Tatyi Ii Nyoo ican chahá. _7 Yucuan chaha cuñí tyi coto ndo vatyi tatu noo ra catyí tyi ña vaha ra Jesús, ñima Tatyi Ii Nyoo yɨhɨ́ chi ra. Soco tatu noo ra cha catyí tyi ra Cristo cuví Sutu Mañi yo, Tatyi Ii Nyoo yɨhɨ́ chi ra.  Chitó ndo vatyi quɨvɨ cha ña ñoho̱ nuu ndo chi Nyoo, chaha̱ ndo chi ndo cha cunyaca ñaha xitohyo cha ña cuví cahan. g  I Yañi, cuñí vatyi coto ndo ñáá ndɨhɨ cha vaha cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi noo noo yo. 6 e "Soco tatu nya noo nyoho chisocó ndo, cachi ndo nya vehe ndo tacuhva cha ma tachi tuñi Nyoo chi ndo. Ta inga tuhun cusandaa mai quɨvɨ cha quichi nyehi nu nyicu ndo.$ A !Ta tyicuan caa nyoho yañi, tatu cuandu ɨɨn ri ndo cha cuacoo Santa Cena, cua̱tu ndo chi noo noo tahan ndo ta ca̱chi ndo ta co̱ho ndo ɨɨn ri.  + Soco tatu Sutu Mañi yo ta tachi tuñi ra chi yo tyicuan caa, vatyi tacuhva ma cunaa yo chihin ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Y+ Soco tatu sahá vaha yo cuenda chi yo, Sutu Mañi yo ma tachi tuñi ra chi yo. pY Yucuan chaha cuaha xaan nyoho cuhví ndo, ta ñahri vaha fuerza ndo. Ta yɨhɨ́ ndo cha chihi̱ ndo.   Vatyi tatu chachí yo ta chihí yo chihin cha ña sahá yo cuenda ñáá tuhun chihi ra Cristo, Nyoo cutachi tuñi ra chi yo.  Yucuan chaha cuñí chi sahá yo cuenda tatu vaha cuahán yo chihin Nyoo cha nɨ ri ca cha cumañi cachi yo pan ta coho yo vinu. 0Y Tatu chachí yo pan ta chihí yo vinu noo cuhvá cha ña chitahán iñi Nyoo, chicoó cuatyi yo. Vatyi ña sahá yo ñáyɨvɨ coño ñuhu ta nɨñɨ ra Cristo. %C Ta tahan ri cha ndu ɨɨ́n ri yo ta chachí yo pan ta chihí yo vinu sacotó yo chi ñáyɨvɨ vatyi cha catyi cuatyi yo chihi̱ Sutu Mañi yo. Ta tyicuan caa sacotó yo chi ñáyɨvɨ nyacua nya quɨvɨ quichi tucu ra. Ra Pablo chahá ra tuhun chi yo yoso caa sacoó yo Santa Cena B} Ta cha yaha̱ cha cacuxiñi ra ta quehe̱n ra Jesús copa ta catyi̱ ra: “Chihin copa vinu ihya natyihí tahan Nyoo tuhun chaa chihin ndo vityin. Vatyi vinu cha yɨhɨ́ chichi copa ihya, nɨñi cuvi. Tahan ri cuacoho ndo, co̱ho ndo cha cuenda cha nɨcohón iñi ndo chii”, catyi̱ ra Jesús cha cuaa cuan. w Ta cha yaha̱ nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo ta tahvi̱ sava ra. Ta catyí ra: “Ca̱chi ndo. Vatyi tari coño ñuhi cuví pan ihya. Ta cha catyi ndo ta cucúvi yuhu. Sa̱cuvi ndo tyehe caa vatyi nɨcohon iñi ndo chii”, catyí ra Jesús. oW Vatyi yuhu suri maa Sutu Mañi yo sañaha tuhun ihya chii. Ta suri maa tuhun ihya sañahi chi ndo. Cha cuaa cha nɨ cumañi ca cuhva cuenda ra Judas chi Sutu Mañi yo chi ra xaan iñí chi ra, ra Jesús quehe̱n ra noo pan.  ¿Atu ñahri vehe ndo cachi ndo ta coho ndo? Vatyi cha nyacuví ndo tyehe caa, ña cuñi nyehé ndo vehe ñuhu Nyoo cuví cuan. Ta chahá ndo tɨcahán nuu chi ñu ñahri maa iyó chi. ¿Atu tahán chi catyí chi ndo vatyi vaha cuhva nyacuví ndo, cuñi maa ndo? Ña tahán chi tyi ñahri noo cha cachi caa nyacuví ndo. Ra Pablo chahá ra tuhun chi ñu, ñáá tuhun quehén ñu Santa Cena l~Q Vatyi cuhva cha cuacachi ndo, chachí ri ndo cha nyisó ndo. Ta ña nyatú ndo nya ndu ɨɨ́n ri tahan ndo. Ta yɨhɨ́ ndo cuaha chachí ndo. Ta chiñí ndo chihin vinu. Ta yɨhɨ́ ndo ña ñihí ndɨhɨ ndo cha cachi ndo. g}G Soco tatu tyicuan caa iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo, ñima Santa Cena chachí ndo cuví cuan. p|Y Vasɨ cuñí chi coo tɨsɨhɨ nu nyicú ndo tacuhva coto yo nya ndo ndicha cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo. X{) Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ nacatyí chii vatyi cuhva cha ndu ɨɨ́n ri ndo cha cuacoo culto, iyó ndo cha tavá sɨɨn ndo chi ndo. Ta suhva ri chinó iñi, ta suhva ña chinó tucu iñi. Soco vasɨ ndicha. 2z] Yañi, nonga tuhun cuacatyi chi ndo. Vatyi ña sɨɨ cuñí chihin ndo, vatyi ndu ɨɨ́n ri ndo, soco ña chahá chi cha vaha chi ndo. Ta satɨvɨ́ chi chi ndo. myS Soco tatu yóó cha cuñí cuví yuhu cha catyi tuhun ihya, cuñí chi coto ndo vatyi ni nyuhu ta ni vehe ñuhu Nyoo, ñahri inga costumbre iyó chi ndi. Nu sañahá ra Pablo chi ñu vatyi ña vaha cuhva chachí ñu Santa Cena xxi Soco ñusɨhɨ, vaha cha cunañí xiñi ñu vatyi Nyoo chahá ra ixi nañi chi ñu vatyi casɨ chi xiñi ñu. Yw+ Vatyi cha chitó ndo vatyi tɨcahan nuu cuvi chi rayɨɨ tatu nañí xiñi ra. }vs Nye̱he maa ndo. ¿Atu vaha quetuví cha ña nyasɨ́ xiñi ñusɨhɨ ta chicán tahvi ñu chichi vehe ñuhu? !u; Vatyi ndicha ñaha sɨhɨ chino̱ ña chihin yɨquɨ naha rayɨɨ, tari quɨvɨ cha sacacu̱ ra chi ña cuví cuan. Soco nya cua nya quɨvɨ cuan ta maa ña quichaha sacacu ña chi rayɨɨ. Ta nya cua nya vityin ñusɨhɨ ta rayɨɨ maa Nyoo chaha̱ cha coo nɨ nduvi tahan ñu. ptY Soco tyaa̱ maa Nyoo cuhva vatyi chiñuhú rayɨɨ chi ñusɨhɨ. Ta chiñuhú ñusɨhɨ chi rayɨɨ. /sW Yucuan chaha ñusɨhɨ cuñí chi cunyasɨ xiñi ñu. Vatyi ican cuan cuví noo seña vatyi nyacá ñaha yɨɨ ñu chi ñu. Ta cha cuenda cha vaha chi ángel cuví. 8rk Ta cha catyi rayɨɨ, ta chino̱ ñaha sɨhɨ. -qS Vatyi quɨvɨ savaha̱ Nyoo chi rayɨɨ, ña savaha̱ ra chi ra chihin yɨquɨ naha ñaha sɨhɨ. Soco chihin yɨquɨ naha rayɨɨ savaha̱ Nyoo chi ñaha sɨhɨ. \p1 Ña tahán chi casɨ rayɨɨ xiñi ra. Vatyi cuhva caá Nyoo caa ra, vatyi nyacá ñaha ra chi ñasɨhɨ ra, tari nyacá ñaha Nyoo chi ra. Soco noo ñaha sɨhɨ chahá ña cha cunyaca ñaha yɨɨ ña chi ña. >ou Tatu noo ñaha sɨhɨ ña chasɨ́ ña xiñi ña, vaha taxin ca nacahnya ña tandɨhɨ ixi xiñi ña. O tatu cahán nuu ña cha satyá ndɨɨ ixi xiñi ña, nacasɨ ña xiñi ña. tna Soco tatu noo ñaha sɨhɨ ña chasɨ́ ña xiñi ña cuhva cha chicán tahvi ña, o cuhva cha cahán ña tuhun cha chahá Nyoo chi ña, tari cha satya̱ ndɨɨ xiñi ña cuví cuan. Ta tɨcahan nuu chahá ña chi ra cuví xiñi ña. m- Tatu noo rayɨɨ, nyasɨ́ xiñi ra ta chicán tahvi ra o cahán ra tuhun cha chahá Nyoo chi ra, tɨcahan nuu chahá ra chi ra cuví xiñi ra. l+ Soco cuñí tyi coto ndo vatyi ra Cristo cuví xiñi noo noo rayɨɨ, ta rayɨɨ cuví xiñi ñasɨhɨ ra, tari Nyoo cuví ra xiñi ra Cristo. ykk Yañi, sɨɨ xaan cuñí vatyi tyicuan ri nɨcohón iñi ndo chii. Ta quichahá ndo cha sañahí chi ndo. j  Cuñí vatyi cunyicon ndo cuhva nyacuví. Tari mai nyiquén cuhva nyacuví ra Cristo. Yoso caa coo ñusɨhɨ nu ndu ɨɨ́n ri yo .iU !Tari yuhu, nanduquí cha vaha cuví chi ñáyɨvɨ. Ña nanduquí cha vaha chi mai, soco cha vaha chi inga ñáyɨvɨ nanduquí. Vatyi tacuhva cacu añima ñu.h! Ta ma cuhva ndo cuhva cha canacavá noo tahan ndo, nɨ ra Israel, nɨ ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuvi, nɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. 5gc Cuacatyi chi ndo tyehe caa, tatu chachí ndo, o chihí ndo, o sacuví ndo ñáá ca cha sacuví ndo, sa̱cuví ndo soco chi maa Nyoo sa̱cahnu ndo chihin cha sacuví ndo. f Tatu nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoo cuhva cha cuacachi, ñáá tuhun catyí inga ra cuan tyi ña vaha cachí”, catyí ndo. 7eg Cahín tuhun ihya cuenda inga ñu ta ñima cuenda maa ndo. Soco yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “¿Ñáá tuhun cha sahá xaan ra ihya cuenda chi yuhu cha catyi inga ñáyɨvɨ? Zd- Soco tatu nya noo ñu catyí ñu chi ndo: “Nyayu ihya nyayu cha chaha̱ cuenda ñu chi xitohyo cuví”, catyí ñu. Ma cachi ca ndo tacuhva cha ma nducuihya cuñi añima ñu cha catyi chi ndo tyicuan caa. mcS O tatu noo ñu ña chinó iñi chi Nyoo, catyí ñu chi ndo cha cucachi ndo vehe ñu, ta tatu cuñí ndo cuhun ndo, cu̱hun ndo ta ca̱chi ndo tandɨhɨ cha chahá ñu cachi ndo. Ta ma ndaca tuhun ndo ñáá cuenda cuví. Ub# Vatyi ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tandɨhɨ cha iyó nuu chi, chi maa Nyoo cuví. a Ca̱chi ndo ñáá coño cha xicó ñu nuyahvi. Ta ma ndaca tuhun ndo ta ma ndichi xiñi ndo yóó chi cuenda cuví. a`; Ma nanducu yo cha vaha chi maa ri maa yo, soco na nducu tucu yo cha vaha chi inga ñu. s__ Catyí chi tuhun: “Cuví sacuvi yo ñáá cha cuñí yo. Soco ña tandɨhɨ ta cuví chi cha vaha chi yo.” Ta ndicha cuví sacuví yo cha cuñí yo. Soco ña tandɨhɨ ta tyinyeé chi chi yo cha cuahnu yo chihin tuhun Nyoo. &^E Ma cuhva yo tɨsɨhɨ chi Nyoo vatyi maa ra iyó ca fuerza chi ra ta ñima ca maa yo. Sacuvi yo ñáá cha sacuvi yo, soco cha cuenda cha vaha chi tahan yo 2]] Vatyi ma cuvi coho yo copa Nyoo ta suri cuhva cuan ta coho tucu yo copa ra ña vaha. Ta ma cuvi cachi yo nu mesa Nyoo. Ta suri cuhva cuan cachi yo nu mesa ra ña vaha. A\{ Soco catyí chi ndo vatyi ñu ña ñohó nuu chi Nyoo chahá ñu cha chahá ñu, soco chi ra ña vaha. Ta ñima chi Nyoo. Ta ña tahán chi cha ndu ɨɨ́n ri ndo chihin ra ña vaha. "[= Ñima cha catyí chi ndo tyi vale xitohyo cha sacahnú ñu ña ñohó nuu chi Nyoo. Ña vale, nɨ ri coño cha chahá ñu chi xitohyo cuan ta ña vale. HZ  ¿Atu nɨcohón iñi ndo yoso caa iyó ñu Israel? Chachí tucu maa ñu quɨtɨ cha chahá ñu chi Nyoo, ta cha cuenda cha nyacuví ñu cha tyicuan caa, ɨɨn ri cuví ñu chihin cuan. Y Vatyi vasɨ cuaha yo, soco tandɨhɨ yo chachí yo noo ri pan. Ta yucuan chaha tandɨhɨ yo nduví yo noo ri coño ñuhu ra. "X= Quɨvɨ cha nɨcohón iñi yo tyi chihi̱ ra Cristo nu cruzi, chihí yo vinu ta chachí yo pan. Ta vinu cuan cuñí chi catyi vatyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo cuenda nɨñɨ ra. Ta chachi yo pan ta cuñí chi catyi vatyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra cuenda coño ñuhu ra. =Ws Cahín chihin ndo tari cahín chihin noo ra tyihí tuñi iñi. Yucuan chaha sa̱ha ndo cuenda cha catyí chi ndo. Ta nye̱he ndo tatu ndicha o ña ndicha tuhun cahín chihin ndo. >Vw Yucuan chaha yañi, ma sacahnu ndo chi xitohyo. `U9 Tɨndoho cha nyehé ndo, cuñí maa ndo tyi noo ri maa ndo nyehé tɨndoho cuan. Soco inuu ri nyehé tandɨhɨ ca ñu. Soco cuví cunyee iñi ndo chi Nyoo, ta maa ra ma cuhva ra nyehé ndo tɨndoho cha ma cunyee ca ndo. Soco tatu chaa tɨndoho chi ndo, tyicuan ta Nyoo cunducu ra cuhva cha quita ndo chichi tɨndoho cuan ta cuví cunyee ndo. T Ta tyicuan caa tatu tuví iñi maa ndo tyi vaha cuahán ndo chihin Nyoo, na̱saha ndo cuenda coto canacava ndo saha ra ña vaha. VS% Tandɨhɨ ihya cuvi̱ chi sutu chahnu yo cha chiyo̱ ta cha naha. Ta chicunyaa chi nu libru Nyoo tari noo cuhva vatyi sacotó ra chi yo cha iyó yo ñayɨvɨ̱ ihya vityin, nu cuahán sandɨhɨ chi. R9 Ta ni ma cahan ña vaha ndo sɨquɨ Nyoo, tari caha̱n ña vaha suhva ñu cuan sɨquɨ ra. Ta saquichi̱ ra ángel cuenda ra ta chahñi̱ ra chi ñu. UQ# Ta Sutu Mañi yo cama iñi ra, soco ña tahán chi nducú nyehe yo chi ra. Tari chinyacuvi̱ suhva ñu cuan. Ta cachihi̱ ñu cha tyaa̱ coo chi ñu, cha cuenda cha cuñi̱ ñu nducu̱ nyehe ñu chi ra. ~Pu Ta ma coo ri maa yo chihin inga ñusɨhɨ o chihin inga rayɨɨ tatu ñima ñasɨhɨ yo cuví, o yɨɨ ñu cuví, tari chinyacuvi̱ suhva ñu cuan. Ta noo ri quɨvɨ chihi̱ oco uñi mil ñu cha cuenda cha chinyacuvi̱ ñu cha quiñi caa cuan. IO  Yucuan chaha ma sacahnu nyoho chi xitohyo, tari chinyacuvi̱ suhva ñu cuan ta cha naha, tari catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Ta cachiyo̱ ñu vico, ta cachachi̱ ñu, ta cachihi̱ ñu.” N  Tandɨhɨ tuhun ihya chahá chi noo cuhva chi yo. Vatyi tacuhva ma cuñi yo sacuvi yo cha ña vaha tari sacuvi̱ ñu cuan. 5Mc Soco vasɨ nyehe̱ ñu cuaha milagru cha sacuvi̱ Nyoo, cuaha ñu ña quichaha̱ ñu tuhun caha̱n ra chihin ñu. Ta chihi̱ ñu chiqui ndɨɨ cuan, ta yucuan ndoo̱ ñu. +LO Ta tandɨhɨ ñu chihi̱ ñu ɨɨn ri ndutya cha chaha̱ maa Nyoo. Vatyi ndutya cuan tava̱ ra chata noo yuu cha cuahan chihin ñu. Ta yuu cuan ra Cristo cuví. MK Ta tandɨhɨ ñu chachi̱ ñu ɨɨn ri nyayu cha chaha̱ maa Nyoo. mJ U Yañi, ña cuñí cha naa iñi ndo cha cuvi̱ chi sutu chahnu yo ta cha naha̱. Nyoo tyinyee̱ ra chi ñu, ta tachi̱ ra noo vico vatyi cuhun ityi nuu ñu coto cunaa ñu. Ɨɨn ri nanduvi̱ ñu chihin ra Moisés, ra cuví nuu chi ñu, ta yaha̱ sava ñu tyañuhu. Ta cha tyicuan caa, tari cha condutya̱ ñu chihin vico cuan ta chihin tyañuhu cuví cuan. I Soco ñihi nyacá ñahi chi coño ñuhi. Ta sanɨñí quichahí chi Nyoo. Coto suri mai cha yaha sañahi̱ chi inga ra ta ndoí.UH# Cha cuenda yuhu ña chinó tondo ri mai, ni ña cañí tahan tondo ri mai. G Tandɨhɨ ñu cuahan sɨhva, sandoo ñu tandɨhɨ cha satyoño chi ñu vatyi cuñí ñu sahá ganaa ñu. Ta ñu cuan, cusaha ganaa ñu, soco noo corona numa cha tañi tyehe ri na ityi. Ta yoó nducú yo cuhva soco cha sahá ganaa yo noo cha ma tɨvɨ ca maa. fFE Chitó ndo vatyi noo sɨhva cha chinó ñu, tandɨhɨ ñu chinó, soco noo ri ñu sahá ganaa. Tyicuan caa tucu maa yo, cuñí chi cha ñihi cunyicon yo chi Nyoo tacuhva sahá ganaa yo nu vaha cha chahá ra chi yo. E Tyicuan caa sacuví tacuhva cuví sacoté tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ. Vatyi tacuhva ñihi tumañi iñi cha chahá maa Nyoo chi yo. 2D] Tatu nyaí chihin noo ra cha ta coo vaha ca fuerza Nyoo chii, nanduví tari maa ra, vatyi tacuhva cahan que tuhun Nyoo chihin ra. Ta ndunyeé ca iñi ra chihin tunyee iñi Nyoo. Nanduví yuhu tari cuhva caa noo noo ñáyɨvɨ, vatyi tacuhva tyasoho ñu tuhun Nyoo cha cahín ta cacú añima ñu. C# Soco tatu cuñí saha ganai chi ñu ña quichahá ley ra Moisés, sacuví tari cuhva sacuví ñu. Vatyi tacuhva saha ganai chi ñu. Soco ley maa Nyoo nyacá ñaha chii vatyi chihin ley ra Cristo chicá noi ta ña cuví cunyacuvi cha quiñi caa tari nyacuví maa ñu. B1 Tatu ñohí nu nyicú ra Israel, nanduví tari maa ra tacuhva vatyi tyasoho ra tuhun cahin. Vatyi cuñi saha ganai chi ra cuenda ra Cristo. Vatyi ra cuan iyó ra cuhva catyí ley ra Moisés. Ta yuhu sacuví tari cuhva catyí ley cuan. Soco ñima ley cuan nyacá ñaha chii. A- Vasɨ ñima musu cuví yuhu. Soco nanduvi̱ musu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Vatyi tyicuan caa saha ganaí cuaha ca ñáyɨvɨ cuenda ra Cristo. #@? Ta tyicuan caa, yahvi cha ñihi, ican cuví cha sɨɨ cuñí cahín tuhun ra Cristo. Ta ña chiquén cha tahán chi chii cha cuenda cha cahín tuhun ra. J?  Yucuan chaha tatu sacuví chihin cha iyó iñi, cuñihi yahvi. Soco tatu sacuví chihin fuerza, suri cuví chi, vatyi noo tyiño cha tachi̱ maa Nyoo chii tyi sacuví, tahán chi cha sacuví. :>m Cha cuenda chi yuhu ñima cha cahnu sahí chii cha cahín tuhun Nyoo. Soco vatyi nyaá sɨqui cha sacuví. Soco ndahvi cuví yuhu ra ndahvi tatu ma cahin tuhun Nyoo ihya. =9 Soco yuhu ni noo chaha ña chique̱n cha tahán chi chii. Ta ni ña tyaí tuhun ihya vatyi cuñí cha cuhva ndo cha cuhva ndo chii. Vatyi tatu chiquén cha tahán chi chii, ña sɨɨ cuñí cahín tuhun Nyoo. Vaha taxin ca cuñí cha cúvi ta ñima ca cha caquen xuhun chi ndo. < Ta suri tyicuan caa catyí Sutu Mañi yo, vatyi tahán chi tyinyeé ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo chi ra cahán tuhun Nyoo chihin ñu. ~;u Chitó ndo tyi ra sahá tyiño vehe ñuhu ñáyɨvɨ Israel, iyó ra chihin cha iyó vehe ñuhu cuan. Vatyi tahán chi tavá sɨɨn ra suhva coño quɨtɨ vatyi cachi ra. Ta tandɨhɨ ca coño cuan cucahmi ra tari cuhva catyí maa Nyoo chi ra. P: Tatu tyinyeé ndo chi inga ra cha ña quichi̱ tyihi tuhun Nyoo nu nyicú ndo, tahán ca chi cha tyinyee ndo chi nyuhu, vatyi nyuhu tyihi̱ ndi tuhun Nyoo nu canyicú ndo. Soco ña cahán ri ndi, ta cunyeé ndi tandɨhɨ. Ta ña sayangá ndi chi ndo chihin cha chiñuhú chi ndi. Tacuhva cha ma sandɨhɨ ndo tuhun ra Cristo. Y9+ Ta tyicuan caa, tatu nyuhu quichi cahan ndi tuhun Nyoo chihin ndo, tari quɨvɨ cha quichi tachí ndi chɨtɨ cuvi cuan. Ta tahán chi tyi tyinyeé ndo chi ndi cha cuenda cha sacotó ndi tuhun Nyoo chi ndo. "8= Soco na cutuñi ca iñi yo vatyi tari ra tahví ñuhu ta ra cha tachí, tahán chi vatyi cuita iñi ra vatyi cunaquehen ra cha quita nu saha tyiño ra. g7G “Ma tyihi ndo yoho yuhu quɨtɨ cha sandundɨɨ́ trigo, vatyi tahán maa chi cachi tɨ suhva trigu nu sahá tyiño tɨ.” Ndicha vatyi Nyoo catyí ra tyehe caa soco ñima vatyi cunɨñɨ xaan cuñi ra chihin quɨtɨ. 6 Ta ma cuñi ndo vatyi tuhun ihya cha ndichi xiñi ri mai cuví. Vatyi nu ley cha tyaa̱ ra Moisés catyí chi tyehe caa: k5O Ra cha cuví sɨndaro tyiyahví gobiernu chi ra ta chotyiño ra xuhun cuan. Ta ra cha tachí yoho tichaha ndɨvɨ, chachí ra tichaha ndɨvɨ cha quita nu iyó tyiño saha ra. Ta ra cha sahá cumi mbee chihí ra sɨcuɨ tɨ. X4) O chicá xiñi ndo vatyi yuhu ri ta ra Bernabé tahán chi saha tyiño ndi chihin ndaha ndi ta sata ndi cha chiñuhú chi ndi. ¿Atu ña tahán chi chi nyuhu sandoo ndi tyiño cuan ta cahan ndi tuhun Nyoo? 3 Ta sɨɨn ri cha coo noo ñasɨhi cha chinó iñi chi Nyoo, tari yañi ra Jesús, ta ra Pedro ta tandɨhɨ ca ra apóstol. `29 Iyó chi ityi chii cha quehín tandɨhɨ cha chahá ñu cachi ta cha chahá ñu cohi. J1  Ihya cuví tuhun cuacahin cuenda ñu cha cahán nyaa chii. ]03 Vasɨ ña cuñí ñáyɨvɨ chinó iñi ñu cha apóstol Nyoo cuví, soco cha cuenda nyoho ican cuví. Vatyi cha cuenda cha chinó iñi ndo chi Sutu Mañi yo, cuví ndo cha ndaa vatyi ndicha cha apóstol cuví. z/ o Yuhu cuví noo ra apóstol Nyoo. Ta yori ñáyɨvɨ nyacá ñaha chii. Vatyi nyehi̱ chi ra Jesús Sutu Mañi yo. Ta suri maa ndo cuví cha ndaa tyi ndicha cuví yuhu noo apóstol Nyoo, vatyi chinó iñi ndo tuhun Nyoo cha sacote̱ chi ndo. ..U Yucuan chaha tatu sanacavé chi noo yañi yo nuu cuatyi cha cuenda cha chachí, vaha taxin ca ma cachi ca mai coño, tacuhva cha ma sanacave chi ra nuu cuatyi.- Yucuan chaha tatu sanacavá yo chi noo yañi yo cha ña ñihí vaha cuahán chihin Nyoo, chicoó cuatyi yo nuu ra Cristo. [,/ Ta ra yañi yo cutɨvɨ añima ra vatyi cuñí maa ra tyi chicoo cuatyi ra. Ta ra cuan chihi̱ ra Cristo cha cuenda ra. Ta vityin chicoo cuatyi ra cuñí maa ra. Ta yoho cha chitón, sɨcun cuhun cuatyi cuan. b+= Vatyi tatu yoho cha chiton tuhun ihya, ta cunyaun ta cachun noo cha iyó vehe xitohyo, ta noo ra yañi yo cha ña ñihi vaha cuahán ra chihin Nyoo nyehé ra chuun yucuan, ra yañi yo cuan cucachi ndɨhɨ ra chuhun. }*s Soco sa̱ha ndo cuenda nya ndo chachi nyayu cuan ta chitó ndo vatyi ñahri cuatyi ndo chicoo. Cuví sanacava ndo nuu cuatyi chi ñu ni quɨhvɨ ri cuenda Nyoo, vatyi ñu cuan cuñí maa ñu tyi chicoo cuatyi ñu tatu chachi̱ ñu nyayu cuan. 1)[Soco Nyoo ñahri cuenda ra tatu chachí yo, o ña chachí yo. Ñima vatyi chachí yo ta ña vaha ca yo nuu Nyoo, ta ñima cha cuenda cha ña chachí yo ta vaha ca yo. 2(]Soco ña tandɨhɨ yo chitó yo tuhun ihya. Vatyi suhva ñu tahan yo cuenda Nyoo, ta nɨ cumañi ca quɨhvɨ ñu cuenda Nyoo, sacahnu̱ ñu xitohyo. Ta cha caa̱n ñu sacahnu ñu chi cuan ta cuñí maa ñu tyi nyitó xitohyo cuan. Vatyi ña nɨɨ vaha iñi ñu nyicón ñu chi Nyoo. Ta tatu chachí ñu nyayu cha chahá ñáyɨvɨ chi xitohyo cuan, cuñí maa ñu vatyi chicoó cuatyi ñu cuenda xitohyo cuan nuu Nyoo. 'soco cha cuenda chi maa yo noo ri Nyoo Sutu yo iyó. Ta maa ra savaha̱ ra tandɨhɨ cuii maa cha iyó. Ta yoó iyó yo cha cuenda maa ra. Ta iyó tucu noo ri Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta maa ra savaha̱ tandɨhɨ maa cha iyó, nyacua nya chi maa yo. h&IVasɨ cuñí maa ñáyɨvɨ vatyi cuaha xaan Nyoo iyó nu ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ta andɨvɨ, $%ATa vityin cha cuenda cha cachi yo nyayu cha iyó vico xitohyo: cha chitó vaha yo vatyi noo xitohyo ñahri maa vale chi, vatyi noo ri maa Nyoo iyó. I$ Soco Nyoo ñohó nuu ra chi ñu nɨɨ vaha iñi cuñí chi ra. #{Tatu yɨhɨ́ ndo cha cuñí maa ndo tyi chitó ndo, cha cuenda vatyi ta coto ca ndo yoso cuhva cuñí chi cuví cuan. G" Ta vityin cuanacatyi chi ndo cuenda nyayu cha chahá ñu chi xitohyo. Tandɨhɨ yo cha ñohó nuu ca yo chi Nyoo, chitó yo tatu vaha o ña vaha cachi yo nyayu cuan. Ta cha cuenda cha chitó yo, yucuan chaha cahnu xaan sahá yo chi yo ta satɨvɨ́ cuan chi yo. Soco cha cuñí yo chi tahan yo sandunyeé cuan chi yo. 4!a(Soco vaha ca coo ña ñayɨvɨ̱ tatu ma tandaha ña inga chaha. Ihya cuví cha chicá xiñi yuhu. Ta chahí tuhun ihya chi ndo chihin Tatyi Ii maa Nyoo, cahvi iñi. 'Soco catyí nu ley Nyoo chi yo vatyi tahán chi cunyacá ñaha rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra cha nɨ ri ca cha iyó ra. Soco tatu chihi̱ ra, iyó ityi chi ña cha tandaha ña yóó chihin cuñí maa ña. Soco tatu ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo cuví ra. ;q&Tu tandaha ndo, vaha. Tu ma tandaha ndo, vaha ca. jM%Soco tatu inga ndo cha nacuaa̱n vaha iñi ndo vatyi cuandoo ndo cha ma tandaha ndo, vaha tucu. 'G$Soco nya nyoho chicá xiñi ndo vatyi vaha cha tandaha ndo vatyi cha cuayaha quɨvɨ ndo; vaha, ta̱ndaha ndo tatu cuñí ndo. Ñima cuatyi cuví cuan. S#Catyí tuhun ihya chi ndo cuenda cha vaha chi maa ndo. Ñima cha sanɨñí chi ndo. Soco vatyi coo vaha ndo noo ñayɨvɨ̱ chihin cha ñahri sayangá chi ndo. Ta ɨɨn ri tyiño Nyoo sacuvi ndo. 4a"Ta sɨɨn cuhva iyó noo ñusɨhɨ cha cha yaha tandaha, ta sɨɨn cuhva iyó tucu noo ñusɨhɨ cha cumañi ca tandaha. Ñaha cha cumañi ca tandaha chicá xiñi ña ɨɨn ri maa tuhun Sutu Mañi yo. Ta chicá xiñi ña yoso caa sacahnú ña chi Nyoo chihin coño ñuhu ña ta chihin cha nɨɨ añima ña. Soco ñaha cha cha yaha̱ tandaha chicá xiñi ña yoso caa coo vaha ña ñayɨvɨ̱ ihya cuhva tahán iñi yɨɨ ña. ve!Soco tatu cha tandaha̱ ra, chicá xiñi ra yoso caa coo vaha ra ñayɨvɨ̱ cuhva tahan iñi ñasɨhɨ ra. fE Cuñí vatyi nyoho ma caca xaan xiñi ndo tuhun cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ɨɨn ri maa tuhun Nyoo caca xiñi ndo. Noo ra tyivaa cha ta tandaha ca chicá xiñi ra yoso caa sacuví ra cuhva cuñí maa Sutu Mañi yo. 6eTa ra iyó xaan cha chii ñayɨvɨ̱ ihya, ma quichaha xaan ra chi cuan, soco cotyiño ra tyiño Nyoo. Vatyi ñayɨvɨ̱ cha nyehé yo ihya cha cuahán sandɨhɨ xaan chi. S~~}[||zzynxx3wvuut's:qpp!onnmrllxkk(jViimih^gffieeQddEcbyaa``_#^^6]];\[[gZYYMYX W=VVFUTTRRlQQPfONNM^LKJJ4I|HH6GwFEEDDSCC`BpAA@x??>>k==,<;::~:9d877655A44g32100X/q.--p,+**D))A('&&%%,$#"!p yzkoMpiV  I S mh9q Cuñí xain chi ndo, yañi. Ma chino iñi ndo tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha catyí tyi cuenda Nyoo cahán ñu. Nye̱he xihna ndo tatu nacachí tahan cha cahán ñu chihin tuhun Nyoo. Vatyi cuaha xaan ra cha catyí vatyi Nyoo sañahá chi ra. Soco ña ndicha. ap;Ta ñu cha quichahá tuhun chaha̱ ra chi yo, iyó ñu cha ɨɨn ri cuví ñu chihin ra, ta maa ra iyó ra chichi añima ñu. Ta cha cuenda Tatyi Ii ra cha chaha̱ ra chi yo, chitó yo vatyi nyaá ra chihin yo.CoTa ican ihya cuví tuhun chaha̱ ra chi yo: Cha chi̱no iñi yo vatyi ra Jesucristo cuví Sehe ra. Ta cha cu̱ñi yo chi noo noo tahan yo vatyi tyicuan caa tuhun cha chaha̱ ra chi yo. nTa ñáá ri cha cacan tahvi yo cuacuhva ra chi yo, vatyi quichahá yo tuhun cahán ra, ta sacuví yo cuhva tahán iñi ra. _m7Yañi, tatu tuví iñi yo tyi ñahri cuatyi yo, ma yuhvi cuñi yo nyehe yo chi Nyoo. wlgTatu chichi añima yo ta tuví iñi yo tyi iyó cuatyi yo, vihi ca cuví Nyoo, chitó ra cha caá añima yo. qk[Tatu sacuví yo tyicuan caa, chitó yo tyi yɨhɨ́ yo tuhun ndicha. Ta vaha iyó yo chihin Nyoo. [j/Ra cuatyaa sehi, ñima chihin tuhun yuhu ri yo, cu̱ñi yo chi tahan yo, soco na cuñi yo chi ñu chihin cha sacuví yo tumañi iñi, ta chihin cha nɨɨ iñi yo. Yoso caa sacuvi yo ta coo vaha yo chihin Nyoo i{Ta tatu yɨhɨ́ yo iyó chiin chi yo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ta nyehé yo cumañí cha cumañí chi tahan yo, ta sahá ri yo cha ña nyehé yo, ¿atu cuñí yo chi Nyoo cha sacuví yo cha tyicuan caa? Ña cuñí yo chi ra cuví chi cuan. h/Nɨcohón nuu yo ñáá cha cuví cha cuñí yo chi tahan yo vatyi ra Jesucristo sañaha̱ ra chi yo. Vatyi maa ra cuñí ra chi yo, ta chaha̱ ra ñayɨvɨ̱ ra cha catyi yo. Ta tyicuan caa tucu maa yo, cu̱ñi yo chi tahan yo ta cu̱hva yo ñayɨvɨ̱ yo cha cuenda ñu. CgYóó ñu cha xaan iñi chi tahan, tari noo ñu chahñí ñáyɨvɨ cuví ñu. Ta chitó ndo vatyi ni noo ñu chahñí, ma cuhva Nyoo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa coo añima ñu. rf]Yoó chitó yo vatyi tari minoo ra chihi̱ ta nandoto̱ cuví yo vatyi iyó yo noo ñayɨvɨ̱ chaa vatyi cuñí yo chi tahan yo. Ñu cha ña cuñí chi tahan, tari quɨvɨ ni cuví ca ñu tari noo ra chihi̱, ta ta nandoto ca ñu. Te! Yañi yo, ma iyo cuñi ndo tatu ña cuñí nyehe ñáyɨvɨ chi ndo. d Ña tahán chi sacuvi yo tari cuhva sacuvi̱ ra Caín. Cuvi̱ ra noo ra cuenda ra ña vaha. Ta chahñi̱ ra chi yañi ra. ¿Ñáá tuhun chahñi̱ ra chi ra? Cha cuenda vatyi vaha cuhva sacuvi̱ yañi ra, ta maa ra Caín chinyacuvi̱ ra cha ña vaha. qc[ Vatyi ican ihya cuví tuhun cha chiñi̱ ndo quɨvɨ xihna ri: Cha cuñi yo chi noo noo tahan yo. zbm Ta tyehe caa cuví nɨcohon nuu yo chi ñu cha cacuví sehe Nyoo, ta ñu cuví sehe cuihna. Vatyi yóó ñu sacuví cha ña vaha o ña cuñí nyehe ñu chi tahan ñu, ñima ñáyɨvɨ cuenda Nyoo cuví ñu. Na cuñi yo chi noo noo tahan yo ra] Tandɨhɨ yo cha cha yaha̱ nacacu̱ chaa yo, nanduvi̱ yo sehe Nyoo, ta ña sacuví ca yo cuatyi, vatyi ñayɨvɨ̱ Nyoo iyó yo. Yucuan chaha ña sacuví ca yo cuatyi, vatyi cha yaha nacacu chaa yo ta sehe Nyoo cuví chi yo. `Soco ñu cha sacuví cuatyi, cuenda ra ña vaha yɨhɨ́ ñu. Vatyi ra ña vaha sacuví ra cuatyi nyata quɨvɨ xihna ri. Soco yucuan chaha quichi̱ ra Jesucristo, ra cha cuví Sehe Nyoo, tacuhva vatyi satanɨ ra ndɨɨ cuii cha sacuví ra ña vaha. _Sehe luhli, ñaha sandavi ñaha ñáyɨvɨ chi ndo, vatyi ñu cha sacuví cha vaha, vaha ñu, tari maa ra Cristo vaha ra. 1^[Tandɨhɨ yo cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra, ña sacuví yo cuatyi. Soco ñáyɨvɨ cha sacuví cuatyi, ta quehen cuenda ca ñu chi ra, ni ta cohon ca ra añima ñu. |]qCha chitó ndo vatyi ra Cristo quichi̱ ra ñayɨvɨ̱ tacuhva tinyaa̱ ra cuatyi yo, ta maa ra ñahri cuatyi ra. \Tandɨhɨ ñu sacuví cuatyi, ña quichahá ñu ley Nyoo. Vatyi cha sacuví yo cuatyi, ña quichahá yo ley Nyoo cuví chi cuan. [-Ta tandɨhɨ yo cha nyatú yo cha cucuvi tyehe caa, nducú yo cuhva ta sandundɨɨ́ ca yo añima yo, tari ndɨɨ maa Sutu Mañi yo Jesucristo. [Z/Yañi, vityin cha cuví yo sehe ra. Soco ta coto ca yo yoso caa cucuvi yo. Soco chitó yo vatyi nachaa chi quɨvɨ quichi ra Jesucristo, cucuvi yo tari maa ra, vatyi cunyehe vaha yo chi ra tari cuhva caá ra. xY kNye̱he ndo, yoso cha cuñí Sutu yo Nyoo chi yo, vatyi nasaha ra sehe ra chi yo. Ta catyí ra: “Nyoho, sehi cuví chi ndo.” Yucuan chaha ñáyɨvɨ, ña cuñí nyehe ñu chi yo vatyi tyicuan caa tucu, ña cuñí nyehe ñu chi maa ra. X Cha chitó ndo vatyi ra Cristo vaha ra. Chitó tucu ndo vatyi tandɨhɨ ñu cha nyacuví cha vaha, sehe Nyoo cuví chi ñu. WTa vityin nyoho, ra cuatyaa sehi, cui̱nyañaa yo chi ra Cristo tacuhva vatyi nachaa chi quɨvɨ quichi ra, ma cutucu cuñi yo chihin ra. Ta tyicuan caa tucu maa ra chihin yo. Ta sɨɨn ri tacuhva cha ma tahan yo tɨcahan nuu nuu ra quɨvɨ quichi ra. `V9Soco ra Jesucristo chaha̱ ra Tatyi Ii Nyoo cha cunyaa añima ndo, ta ña chiñuhú ca cha sañaha ni noo ñáyɨvɨ chi ndo. Vatyi suri maa Tatyi Ii Nyoo sañahá chi ndo ndɨɨ cuii maa tuhun. Ta cha ndicha cuví, ñima cuendu cuví. Yucuan chaha sa̱ñihi ca ndo cu ɨɨn ri ndo chihin ra Cristo tari cuhva sañahá Tatyi Ii Nyoo chi ndo. gUGSacuhín tuhun ihya chi ndo cha cuenda vatyi cuaha xaan ra sandaví ñaha chi ndo iyó. cT?Ta ra Jesucristo catyí ra vatyi cuhva ra noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa coo yo. `S9Yucuan chaha nyoho, tuhun cha chiñi̱ ndo nya quɨvɨ xihna ri, naquehe̱n vaha ndo chichi añima ndo. Tatu ndoó chi chichi añima ndo, ɨɨn ri cuví ndo chihin Sehe Nyoo ta chihin Sutu yo Nyoo ñandɨhɨ. TR!Tandɨhɨ cuii ñu ña chinó iñi chi Sehe Nyoo, yori Sutu yo Nyoo nyaá chihin ñu. Soco ñu catyí vaha chi ñáyɨvɨ vatyi ra Jesucristo cuví Sehe Nyoo, ɨɨn ri cuví ñu chihin Nyoo ñandɨhɨ. xQi¿Yóó cha cuví ñu cuendu? Ñu catyí vatyi ra Jesus ñima ra Cristo cuví ra. Ta ñu cha catyí tyehe caa, ñu xaan iñi chi ra Cristo cuví ñu. Vatyi ña chinó iñi ñu chi Sutu yo Nyoo, ta nɨ ri chi ra Jesucristo Sehe Nyoo. 'PGSacuhín tuhun ihya chi ndo ñima cha cuenda vatyi ña chitó ndo cha ndicha, soco vatyi chitó ndo. Ta ni noo cuendu ma quita cahan ñu sacuví cha ndicha. jOMSoco chi nyoho chaha̱ ra Cristo Tatyi Ii Nyoo cunyaa añima ndo. Ta chitó ndo tandɨhɨ. sN_Maa ra nu nyicú yo quita̱ coyo ra, vatyi ñima ra cuenda yo cuví chi ra. Vatyi tyehe ta ra cuenda yo cacuví chi ra, candoó ra chihin yo. Soco cuahan coyo ra tacuhva quetuvi vatyi ña tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta cuenda yo cuví ñu. M-Sehe nyihi, cha nyaá yo nu cuandɨhɨ quɨvɨ. Ta nyoho chiñi̱ soho ndo vatyi vachi noo ra cha ña cuñí nyehe chi ra Cristo, ta vityin cha cuaha xaan ra ña cuñí nyehe chi ra Cristo iyó vityin. Yucuan chaha nacoto yo vatyi cha nyaá yo nu cuandɨhɨ quɨvɨ. ]L3Ta ñayɨvɨ̱ ihya cuahan sandɨhɨ chi, chihin tandɨhɨ cha quiñi caa cha quichi cuvi iñi ñáyɨvɨ. Soco ñu cha sacuví cuhva cuñí Nyoo, tyicuan ri maa cuacoo ñu chihin ra. Ra xaan iñi chi ra Cristo ;KoVatyi tandɨhɨ cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya, cha ña vaha cha quichi cuvi iñi coño ñuhu yo, ta cha nyehe yo ta quichi cuvi iñi yo coo chi yo, ta cha cuñi yo cuyaa yo chihin cha iyó chi yo, tandɨhɨ ihya ñima cuhva chahá Sutu yo Nyoo chi yo cuví, soco maa maa ri cha chahá ñayɨvɨ̱ ihya cuví. 4JaMa cuñi ndo cha quiñi caa cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ni ma cuñi ndo cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi ñu cuñí tandɨhɨ ihya, ña cuñí ñu chi Nyoo. ISacuhín tuhun ihya chi nyoho cha cuví ndo sutu, vatyi ñohó nuu ndo chi ra cha iyó nyata cacu ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta sacuhín tuhun ihya chi nyoho ra tyivaa vatyi nyaá xaan fuerza chi ndo. Ta tuhun Nyoo caá añima ndo. Ta cuví chasaha ndo chi ra ña vaha. PH Ta chi nyoho, cha cuví ndo sutu, sacuhín tuhun ihya chi ndo, vatyi ñohó nuu ndo chi ra iyó nyata cumañi cacu ñuhu ñayɨvɨ̱́. Ta chi nyoho, ra tyivaa, sacuhín tuhun ihya vatyi cuví chasaha ndo chi ra ña vaha. Ta chi nyoho, cha cuví ndo ra cuatyaa sehi, sacuhín tuhun ihya vatyi ñohó nuu ndo chi Sutu yo Nyoo. (GI Sacuhín tuhun ihya chi nyoho, ra cuatyaa sehi. Vatyi cha yaha̱ saha Nyoo tɨcahnu iñi cuatyi ndo cha cuenda cha chihi̱ ra Jesucristo tyiño nuu ndo. $FA Soco ñu cha ña cuñí nyehe chi tahan, nu ñaa iñi nyaá ñu. Ta ña chitó ñu nya ityi cuahan ñu vatyi ña cuví nyehe ñu vatyi tari cha cuaa ñu. mES Ta ñu cuñí chi tahan, nu ndichin nyaá ñu. Ta ñahri maa cha cuví sanacava chi ñu nu cuatyi. Dw Ñu cha catyí vatyi nyaá ñu nu ndichin, ta ña cuñí nyehe ñu chi tahan ñu, ni nyaá ca ñu nu ñaa iñi. WC'Soco tari noo tuhun chaa cuví chi. Ta sacuví ra Cristo, ta chaha̱ ra cha sacuví tucu maa ndo ñandɨhɨ. Ta cha tyicuan caa, cha ñaa iñi cuahan nocuee chi. Ta cha ndichin Nyoo cha sandundichín chi. :BmYañi yo, ñima noo tuhun chaa sacoté chi ndo, soco cuví chi noo tuhun chahnu cha chitó ndo nyata quɨvɨ xihna ri. Ta ican tuhun chahnu ihya cuví tuhun chiñi̱ ndo. LAYóó cha catyí vatyi ɨɨn ri cuví chihin Nyoo, tahán chi coo ra tari cuhva chiyo̱ maa ra Jesucristo quɨvɨ chica̱ noo ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Tuhun chaa cha cuñí yo chi tahan yo 6@eSoco ñu naquehén vaha tuhun cahán Nyoo, ican ñu cuan cuví ñu cuñí chi ra chihin cha nɨɨ añima ñu. Ta cha tyicuan caa chitó yo tyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra. 2?]Soco tatu noo ra catyí ra: “Yuhu, ñohó nui chi Nyoo”, soco tatu ña quichahá ra tuhun cahán ra, cuví ra noo ra cuendu. Ta ñahri tuhun ndicha caá añima ra. J> Tatu quichahá yo tuhun cahán Nyoo, ñohó nuu yo chi ra. /=WTa maa ra cuví ra chahnyá cuatyi yo, vatyi chihi̱ ra tyiño nuu yo cha cuenda cuatyi yo. Ta ñima cha cuenda maa ri maa yo, soco cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ. S< !Sehe nyihi, sacoté tuhun ihya chi ndo, tacuhva ma sacuvi ndo cuatyi. Soco tatu chicoo̱ cuatyi minoo ndo, ma yuhvi ndo, vatyi iyó ra cahán chaha yo nuu Nyoo. Ta ican ra cuví ra Jesucristo, ra vaha. 0; [ (Nyoo catyí ra tyi iyó cuatyi yo), ta tatu catyí yo vatyi ñahri cuatyi yo, sahá yo tuhun tyi Nyoo, cuendu ra. Ta tuhun cahán ra, ñahri maa nyaá añima yo.j: O Soco tatu nahmá yo cuatyi yo nuu Nyoo, yɨhɨ́ iñi yo chi ra vatyi vaha ra ta ña sandavi ñaha ra, soco sacuví ra cuhva catyí ra, ta cusaha ra tɨcahnu iñi cuatyi yo ta cusandachi ra ndɨɨ cuii maa cha quiñi caa yo. ~9 wTatu catyí yo vatyi ñahri cuatyi yo, suri chi maa yo sandaví ñaha yo, ta ñahri cha ndicha nyaá añima yo. C8 Soco tatu nu ndichin iyó yo, tari maa Nyoo iyó ra nu ndichin, tyicuan ta ɨɨn ri cuví yo chihin tahan yo, ta nɨñɨ ra Jesucristo Sehe Nyoo, nacatyá chi ndɨɨ cuii maa cuatyi yo. 57 eTatu catyí yo vatyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra, soco sacuví yo cha ña vaha, nu ñaa iñi chicá noo yo cuví cuan. Sandaví ñaha yo. Ta ñahri tuhun ndicha cahán yo. c6 AIcan ihya cuví tuhun cahán ra Cristo chihin ndi. Ta chiñi̱ ndi ta sacotó ndi chi ndo: Nyoo maa ri ñuhu̱ ndichin iyó nu nyaá ra. Ta ñahri cha ñaa iñi, (ñahri cha ña vaha yɨhɨ́ iñi ra cuví cuan). 5  Ta tyaá ndi tuhun ihya chi ndo tacuhva na coo tandɨhɨ tusɨɨ iñi cha chahá Nyoo chi ndo. Nyoo, ñuhu̱ ndichin cuví ra R4 Nacatyí ndi chi ndo cha nyehe̱ ndi ta cha chiñi̱ ndi tacuhva na cu ɨɨn ri ndo chihin ndi, tari maa ndi, ndicha cuii vatyi ɨɨn ri cuví ndi chihin Sutu yo Nyoo ta chihin Sehe ra, ra Jesucristo. 3 +Ñayɨvɨ̱ chaa ihya quetuvi̱ quɨvɨ quichi̱ ra Cristo. Maa ndi nyehe̱ ndi ta chahá ndi cuenda tuhun chi; ta sacotó ndi tuhun ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa ihya chi ndo. Vatyi ñayɨvɨ̱ ihya, nyaá chi chihin Sutu yo Nyoo, ta vityin tuví chi nu nyicú yo. 2 Ihya tyaá ndi tuhun cha cha iyó maa quɨvɨ cha quichaha̱ tandɨhɨ. Ta cuví chi tuhun cha chiñi̱ ndi ta cha nyehe̱ ndi chihin nuu ndi; vatyi nyehe̱ ndi ta tɨɨ̱n ndi chihin ndaha ndi. Ta ican tuhun ihya cuví tuhun cha chahá ñayɨvɨ̱ chaa coo yo. }1sTa catyí chi ndo vatyi yuhu cuñí chi tandɨhɨ ndo cha cuenda ra Cristo Jesús. Ta nacuví chi tyicuan caa.E0Ta nasoco Sutu Mañi yo Jesucristo chi tandɨhɨ ndo. /Tatu nya ñáyɨvɨ ña cuñí chi Sutu Mañi yo Jesucristo, nacuhun ñu anyaya. Soco yuhu catyí: ¡Sutu Mañi yuhu, ña̱ha! R.Nocumi cha vachí chi ndo ihya, yuhu ra Pablo tyai̱ chihin ndahi. {-oVachi nocumi chi ndo sahá tandɨhɨ yañi yo, ta na̱cuhva maa ndo nocumi chi noo noo ndo nu nyicú ndo chiña. x,iTa vachí nocumi chi ndo sahá tandɨhɨ yañi yo ta tahan yo cha ndu ɨɨ́n ri ityi Asia ihya. Ta vachi tucu nocumi chi ndo sahá ra Aquila ta cu Priscila, ta ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo cha ndu ɨɨn ri vehe ñuhu nu cuví vehe ñu. d+ASoco maa ra quichi̱ coyo ra. Ta sandunyeé ca ra iñi chihin tuhun Nyoo. Tari sandunɨɨ́ ra iñi nyoho ñandɨhɨ. Ta vaha co̱o iñi ndo nyehé ndo tyiño casacuví ra. Vatyi maa ra ɨɨn ri chi Nyoo canyicón ra. F*Ta cusɨɨ xaan cuñi cha quichi̱ coyo ra Estéfanas ta ra Fortunato ta ra Acaico. Vatyi maa ra catyinyeé ra chi ndi. Vatyi tandɨhɨ ndo ña cuví quichi ndo vatyi cañi xaan ñuu ndo. )5Ta catyí chi ndo vatyi sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ñu cha iyó tari iyó ñu chiña, ta chi tandɨhɨ ñu cha tyinyeé ta sahá tyiño cuenda Nyoo. ,(QChitó ndo yañi vatyi ñáyɨvɨ chi ra Estéfanas xihna ca ñu chinó iñi tuhun ra Cristo ityi Acaya chiña. Ta vityin sacuví ñu tyiño nuu ra hermano. g'GTandɨhɨ cha sacuví ndo, sa̱cuvi ndo cha cuenda cha cuñí ndo chi Nyoo ta chi tahan ndo. q&[ Sa̱ñihi ndo chinó ca iñi ndo chi Nyoo. Ta cunɨɨ iñi ndo ta nacoo vaha fuerza Nyoo chi ndo. %w Ta yañi yo, ra Apolos, chacu̱ ndahvi xain nuu ra nacuhun ra chihin inga yañi yo nu nyicu ndo. Soco ña cuñí ra. Soco cuhun maa ra nacuhva chi cuhva chi ra, na. Chahá ra Pablo nocumi chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Corinto $! Ta vaha co̱o iñi ndo nyehé ndo chi ra. Ta tyi̱nyee ndo chiin chi ra tyi quichi ra nu nyaí. Vatyi nyatí chi ra chihin inga yañi yo. #/ Tatu chaa ra Timoteo, na cunyaa ra chihin ndo. Ta vaha tyi̱ñuhu ndo chi ra. Vatyi sahá tyiño tucu maa ra cuenda Sutu Mañi yo tari mai. )"K Cundoi suhva ihya vatyi vasɨ cuaha xaan ñáyɨvɨ ña cuñí nyehe ñu tuhun Nyoo, soco chahá xaan chi cuhva cahín tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ ñuu ihya. !Soco cunyai ñuu Éfeso ihya, nyacua nya yaha quɨvɨ cha sanducahnú ñu Israel vico Pentecostés. Tyicuan ta quichi nu nyicu ndo.  Ña cuñí cha ɨɨn yaha ri yahi nu nyicu ndo. Vatyi cuñí ndoi suhva quɨvɨ chihin ndo tatu Sutu Mañi yo ta cuñí ra. Ta tatu chahá chi cuhva cundoi chihin ndo nyacua nya yahá yoo vichin. Tyicuan ta cuví tyinyeé ndo chiin chii ta cuhin inga ñuu. kOCuhin nu nyicu ndo Corinto chiña, soco cuhun xihne ityi Macedonia. Vatyi ityi cuan cuyahi. wTa tatu tahan tucu chi cuhin, cuhun coyo ra chihin. Yɨhɨ́ iñi ra Pablo nya ndɨhɨ nu cucahan ra tuhun ra Cristo %Ta quɨvɨ cha quichi, cutachi nya ra cha cuñí maa ndo vatyi cunyaca ra xuhun cuan chihin carta chi tahan yo cha canyicú nya Jerusalén. 5cMa cuatu ndo nya quichi ta cuhva ndo xuhun. Soco tahan tahan nu ndɨhɨ vitya ri ta tyihi sɨɨn ndo cha tahán chi cuhva ndo chi ñu, yoso cuhva cha chahá Nyoo chi ndo. ! =Ta tuhun cha tyinyeé ndo xuhun chi ñu ndahvi, ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Cu̱nyacuvi ndo tari catyí chi ñu nyicú tandɨhɨ vehe ñuhu ityi Galacia. lQ:Yucuan chaha yañi, na cuinanyaa yo chihin Nyoo chihin cha nɨɨ iñi yo. Tyicuan ri na saha tyiño yo nu tyiño Sutu Mañi yo. Vatyi tyiño sahá yo chihin Sutu Mañi yo, ñima cha sahá tyiño caha ri maa yo cuví.s_9Soco tyahví nyoo chi Nyoo, yañi. Vatyi sahá ganaa yo sɨquɨ cuan cha catyi Sutu Mañi yo Jesucristo. zm8Vatyi cuatyi yo ican chahá cha cahñi tuhun chihi chi yo. Ta ley chahnu, ican cuví cha chahá fuerza chi chi. #7Yoho, Tuhun Chihi, ¿nya nyaa tunyee iñi chuun vityin vatyi cahñun chi ndi?¿Nya nyaa cha cua saha ganaun vityin, yoho Tuhun Chihi? 4a6Ta quɨvɨ cuan nasama coño ñuhu yo ta quehen yo cha ma tɨvɨ maa. Cua cuvi tari catyí nu libru Nyoo tyehe caa:“Nyoo cuví chasaha ra chi tuhun chihi.” X)5Vatyi cuñí chi tyi nasama Nyoo coño ñuhu yo chihin noo cha ma naa ca maa. Z-4Ta ɨɨn yaha cuii ri, tari noo cha ndahvá nuu ri yo, nu ndɨhɨ tɨvɨ ángel trompeta. Vatyi cutɨvɨ ángel trompeta ta ñu ndɨyɨ cunandoto ñu cha ma cúvi ca maa ñu. Ta Nyoo cunasama cuhva caá ñu. %3Soco cuñí tyi coto ndo noo tuhun xehe cha yori maa chitó. Vatyi ña tandɨhɨ yo cucúvi yo. Soco tandɨhɨ yo ta cunasama cuhva caa yo. ;o2Ta cuñí catyi chi ndo yañi, vatyi coño ñuhu yo ma cuvi quɨhvɨ chi andɨvɨ nu nyacá ñaha Nyoo. Noo cha tañi tyehe ri tɨvɨ ma cuvi quɨhvɨ noo nu ña tɨvɨ́. 1Tari ndacú yo chi rayɨɨ, ra cha chino̱ chihin ñuhú, tyicuan caa tucu cundacu yo chi ra Cristo ra quichi nya andɨvɨ. 8i0Tandɨhɨ yo nyisó yo coño ñuhu cha chino̱ chihin ñuhú, tari coño ñuhu ra Adán. Ta cha cucuiso yo andɨvɨ cuví chi tari nyisó ra Cristo ra quichi̱ nya andɨvɨ. 4a/Rayɨɨ cha chino̱ cha xihna ri, chihin ñuhú chino̱ ra. Ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví ra. Ta rayɨɨ cu uvi cha cuví Sutu Mañi yo, ra cuenda andɨvɨ cuví ra.  }.Yucuan chaha, cha xihna ri tahán chi coo yo chihin coño ñuhu cuatyi yo. Ta yaha cuan ta coo yo cuenda Tatyi Ii Nyoo. ^ 5-Catyí tuhun Nyoo vatyi ra Adán ra cha chiyo̱ cha xihna ri, chaha̱ Nyoo ñayɨvɨ̱ coo ra. Soco ra Adán cu uvi, ra cuví Cristo, cuví ra Tatyi Ii ta chahá ra noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa chi yo. $ A,Vatyi chicuchí yo coño ñuhu yo cuenda ñayɨvɨ̱ ihya chichi ñuhu. Ta cunandoto noo cha ñima ca cuenda ñayɨvɨ̱ ihya cuví, soco cuenda Nyoo andɨvɨ. Tatu iyó coño ñuhu yo ñayɨvɨ̱ ihya. Suri coo tucu noo cha ñima ca cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱, soco cuenda andɨvɨ.  %+Chicuchi yo noo cha numi ri tyahyu. Soco cunandoto noo cha tyaquɨ. Tyihi yo noo coño ñuhu pehe chichi ñuhú. Ta cunandoto noo cha nyee. 9*Ta tyicuan caa tucu tuhun cha nandoto yo. Vatyi chicuchi yo noo coño ñuhu yo cha tuhva tyahyu. Ta cunandoto yo soco chihin noo cha ma cúvi ca maa. 1)Cha ndichin ñanyii, ña inuu ri chihin cha ndichin yoo. Ta ña inuu ri chihin cha ndichin tiñoo. Ta tiñoo ña inuu ri chihin inga tucu tiñoo. q[(Ta tyicuan caa tucu cha iyó andɨvɨ. Sɨɨn caa cha iyó yucuan. Ta sɨɨn caa tucu cha iyó ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta cha iyó nya andɨvɨ tyaquɨ xaan, ta cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tyaquɨ tucu cuan soco sɨɨn caa. K'Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ coño ñuhu, ña ɨɨn ri caá chi. Sɨɨn caa coño ñuhu ñáyɨvɨ. Sɨɨn caa coño ñuhu cuɨñɨ. Sɨɨn caa coño ñuhu saa. Sɨɨn caa coño ñuhu tiyaca. %&Ta cha cañá cuan Nyoo sacuví ra yoso cuhva cuñí maa ra chi noo noo cha cañá cuan. Vatyi sɨɨn sɨɨn cuhva caa noo noo nuu chɨtɨ. }%Vatyi cha tachí yo ñima maa tun tachí yo. Soco chɨtɨ tun, an cuví ri nuñi, o trigu, o ñáá ndɨhɨ ca chɨtɨ. b=$¡Tondo xaan xiñi ndo! ¿Atu ña chitó ndo vatyi tatu tachí yo noo chɨtɨ yutun, cuñí chi cha tyahyu soo chɨtɨ cuan? Tyicuan ta cañá noo yutun. (Chihi̱ chɨtɨ cuan tacuhva na coo yutun cuan ñayɨvɨ̱.) {o#Soco yɨhɨ́ ndo ndacá tuhun ndo: “¿Yoso caa cunandoto ñu chihi? ¿Ñáá coño ñuhu cucuiso ñu?” $A"Sa̱ha ndo cuenda cuhva iyó ndo. Ta ma sacuvi ca ndo cha quiñi caa. Vatyi chihin cuhva iyó suhva ndo chité tyi ña ñohó nuu ndo chi Nyoo. Catyí chi ndo tyehe caa vatyi nacoo tɨcahan nuu nuu ndo. Nu sañahá ra Pablo yoso caa cusanandoto Nyoo chi yo quɨvɨ quichi ra Cristo /W!Ma cuhva ndo cha sandavi ñaha ñu chi ndo. Vatyi iyó tucu tuhun cha catyí: “Tatu ñu tahan yo quiñi iyó ñu, cuví satɨvɨ ñu cuhva vaha cuahan yo.” eC Ñáá ri tuhun nyehi̱ tɨndoho ñuu Éfeso tatu tyehe ta ma nandoto ca yo. Vaha taxin ca sacuvi yo tari catyí ñáyɨvɨ: “Na cachi yo, na coho yo vatyi tyaan isa cúvi yo”, catyí maa ñáyɨvɨ cha ña chitó. ~!Tandɨhɨ quɨvɨ nyatí tuhun chihi. Soco ñahri caa vatyi sɨɨ́ cuñi chihin ndo. Vatyi chinó iñi ndo chi Sutu Mañi yo Jesucristo. x}iTa tyicuan caa tucu mai, tatu ma nandote, ¿ñáá tuhun ndoí vaha cha ndɨ quɨvɨ nyatí tuhun chihi? y|kTatu tyehe ta ña nandotó ñu chihi̱, ¿ñáá tuhun yɨhɨ́ ñu condutyá ñu tyiño nuu ñu chihi̱? J{ Soco quɨvɨ saha ganaa ra Cristo tandɨhɨ, tyicuan ta maa ra cha cuví ra Sehe Nyoo, cunacuhva cuenda ra tandɨhɨ chi Nyoo Sutu ra. Vatyi Nyoo cucuvi ra Nyoo cuenda tandɨhɨ maa cha iyó. zVatyi cha yaha̱ nacuhva̱ cuenda Nyoo tandɨhɨ chi ra Cristo vatyi cunyaca ñaha ra. Soco nu catyí chi vatyi tandɨhɨ natyaa Nyoo ndaha ra, cuñí chi catyí vatyi ma cunyaca ñaha ra chi maa Nyoo vatyi ican maa Nyoo natyaa tandɨhɨ cuan ndaha ra. 4ycTa nya nu ndɨhɨ, cusanaa ra tuhun chihi. xyVatyi ra Cristo cunyaca ñaha ra nyacua nya quɨvɨ cuhva Nyoo cha cuvi chasaha ra chi tandɨhɨ ra xaan iñi chi ra. Yw+Yaha cuan ta cundɨhɨ tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ta ma cunyaca ñaha ca ra cuví tyiño nahnu, ta tatyi ña vaha. Vatyi ra Cristo cuatinyaa ra fuerza chi ra cuan. Ta cunacuhva cuenda ra chi Nyoo Sutu ra. 5vcSoco noo noo yo cunandoto yo quɨvɨ tahan chi chi yo. Xihna ca ra Cristo nandoto̱. Yaha cuan ta quɨvɨ quichi tucu ra inga chaha cunandoto tucu ñu yɨhɨ́ cuenda ra. uwTa tari tandɨhɨ ñáyɨvɨ chihi̱ cha cuenda ra Adán, tyicuan caa tucu cunandoto tandɨhɨ ñu cuenda ra Cristo. ;toVatyi cha catyi cuatyi ra Adán ta chicoó tuhun chihi. Yucuan chaha tahán chi cúvi yo. Soco cha catyi cha nandoto̱ ra Cristo tahán chi nandoto tucu ñu yɨhɨ́ cuenda ra. sSoco chitó vaha yo vatyi cha ndicha cuví cha nandoto̱ ra Cristo. Ta ican ra cuví cha nandoto̱ xihna ca mahñu ñu ndɨyɨ. r9O tyehe ta ihya ri ñayɨvɨ̱ tyinyeé ra Cristo chi yo, ta ma nandoto yo quɨvɨ quichi ra, cuví yo noo ñu tondo cha nuu tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ. Tq!Ta ñu yɨhɨ́ cuenda ra ta cachihi̱ ñu, cuanaa ri maa ñu cuví cuan. pTa tatu ña nandoto̱ ra Cristo, ñahri maa tuhun cha chinó iñi ndo cha sandachí ra cuatyi ndo. Ta tacuhva iyó ri maa cuatyi ndo. Vo%Vatyi tyehe ta ma nandoto ñu ndɨyɨ, ni ri ra Cristo ta ña nandoto̱ ra. hnITatu tyehe ta ña ndicha cha sanandoto̱ Nyoo chi ra Cristo, cuví ndi noo ra cuendu tyi catyí ndi vatyi sanandoto̱ Nyoo chi ra. Ta tatu ña ndicha cha nandoto ñu ndɨyɨ, ña ndicha cha sanandoto̱ Nyoo chi ra Cristo. mTyehe ta ña nandoto̱ ra Cristo, tuhun cha cahán ndi chihin ndo ñahri maa vale. Ta nɨ ri cha chinó iñi ndo, ñahri maa tuhun. ^l5 Vatyi tatu ma nandoto ñu ndɨyɨ, nɨ ri ra Cristo ta ña nandoto̱ ra cuví cuan. %kC Tatu cahán ndi tuhun cha nandoto̱ ra Cristo mahñu ñu ndɨyɨ chihin ndo, ¿ñáá tuhun cha yɨhɨ́ ndo catyí ndo vatyi ma nandoto ñu ndɨyɨ? Jj  Soco ñahri saha, an yuhu, an inga ra cuan. Soco tuhun cahán ndi chihin ndo, ican ihya cuvi tuhun cha chinó iñi ndo. Nu sañahá ra Pablo vatyi cha ndicha cuví vatyi cunandoto ñu ndɨyɨ i% Soco Nyoo vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra chihin. Ta ñima cha caha ri saha̱ ra tumañi iñi chii cha cuví noo ra chicá tyiño ra. Ta ñihi ca sahá tyiñe ican saha inga ra. Soco ñima mai sahá tyiñe vatyi maa Nyoo nyaá chihin. Ta ican ra sacuví tandɨhɨ cuan. .hU Vatyi cha nuu tandɨhɨ ca ra apóstol cuví yuhu noo cha ñima ri tuhun. Ta ni ña nañé cha cuví apóstol vatyi chica̱ nyicon xain chi ñu ñohó cuenda Nyoo. )gKTa nu ndɨhɨ tuvi̱ tucu ra nuu yuhu, cha cuví tari noo ra cuatyaa cha cacu̱ ta ta chaa ca yoo cacu. (Vatyi ta cutuñi ca iñi tuhun Nyoo cuví cuan.) \f1Yaha̱ cuan ta tuvi̱ ra nuu ra Jacobo. Yaha̱ cuan ta nuu tandɨhɨ ra apóstol. e7Yaha̱ cuan ta noo chaha tuvi̱ ra nuu yaha ca ohon cientu yañi yo. Ta cuaha ca ñu cuan iyó ca ñu vityin. Soco suhva ñu cha yaha̱ chihi̱ ñu. rd]Tyicuan ta tuvi̱ ra Cristo nuu ra Pedro ta yaha̱ cuan ta nuu ndɨ uchi uvi tahan ra chicá tyiño ra. tcaTyicuan ta chicuchi̱ ñu chi ra. Soco nu ndu uñi̱ quɨvɨ nandoto̱ ra tari catyí tucu nu libru Nyoo. /bWCha xihna ri sacote̱ tuhun cha cutuhve̱ chi ndo. Ta sañahi̱ chi ndo vatyi ra Cristo chihi̱ ra cha catyi cuatyi yo, tari catyí nu libru Nyoo vatyi cucuvi. GaTa suri cha cuenda tuhun ra Cristo cacú añima ndo tatu cuahán ndo tari cuhva sañahi̱ chi ndo. Soco tatu natyihí caxiin ndo cuahan ndo, ñahri maa tuhun cha chino̱ iñi ndo chi Nyoo. 9` mVityin yañi, cuñí vatyi nɨ̱cohon iñi ndo tuhun ra Cristo, cha sacacú chi yo, cha cahi̱n nuu ndo quɨvɨ cuan. Ta ican naquehe̱n ndo ta nɨɨ iñi ndo chinó iñi ndo. O_(Soco sa̱cuvi ndo tandɨhɨ chihin cha ndaa ta chihin cha cachi.x^i'Ta tyicuan caa yañi, na nducu ndo cuhva saha ndo profetizar. Ta ma casɨ ndo cha cahán ñu inga sahan. k]O&Soco tatu ña cuñí ndo naquehén ndo tuhun ihya, ni nyuhu ta ma naquehen ndi tuhun cahán ndo. N\%Tatu nya noo ndo cuñí maa ndo vatyi profeta cuví ndo, o tatu cuñí maa ndo tyi Tatyi Ii saquehén ityi ra chi ndo, cunacoto ndo vatyi cha catyí chi ndo ihya, mandamiento Sutu Mañi yo cuví. '[G$Tatu sɨɨn cuhva chicá xiñi ndo, cuñí chi nɨcohón iñi ndo vatyi ñima chihin ndo quichaha̱ tuhun Nyoo. Ta ñima nyoho ri naquehén tuhun Nyoo. !Z;#Tatu ñáá cha cuñí ñu coto ñu, na ndaca tuhun ñu chi yɨɨ ñu nya vehe ñu. Vatyi ña vaha quetuví cha cahán ñusɨhɨ nu ndu ɨɨ́n ri yo. dYA"Ñusɨhɨ taxi ri na coo ñu. Cuñí chi quichaha ñu chi yɨɨ ñu tari catyí ley Nyoo. X!Vatyi Nyoo cachi iyó ra ta ña iñi ndaa iñi noo nyacuví ra. Que̱hen ndo cuhva vaha nyacuví inga hermano nu ca ndu ɨɨn ri ra. W Ñu cha sahá profetizar cuví cuatu noo ñu nya ndɨhɨ cahán inga ñu. Vatyi noo ri Nyoo cuví ra cha nyacá ñaha chi noo noo yo. 1V[Ta tyicuan caa tandɨhɨ ndo cha naquehén ndo tuhun cha chahá Nyoo chi ndo cuví nacatyi noo noo ndo. Vatyi tacuhva cutuhva tandɨhɨ ca ndo ta cunɨɨ ca iñi ndo. HU Soco tatu sacoto Nyoo ñáá noo ca tuhun chi inga ñu cha canyicú chiñi tuhun cuan. Tyicuan ta ñu cha xihna ri, cuñí chi sandɨhɨ ñu cha cahán ñu tacuhva cuvi cahan inga ñu cuan. T%Tyicuan caa tucu tatu sahá yo profetizar, ca̱han uvi yo, o uñi ri yo. Ta tandɨhɨ ca yo sa̱ha yo cuenda tatu vaha cha cahán tahan yo. OSSoco tatu yori cuví nacatyi ñáá tuhun cahán yo, vaha taxin ca ma cahan ca yo chihin inga sahan nu ndu ɨɨ́n ri yo. Ca̱han yo inga sahan soco xehe ri chihin Nyoo tacuhva cuɨñɨ ri maa yo. UR#Tatu cuacahan yo inga sahan nu ndu ɨɨ́n ri yo, cuñí chi cahan uvi yo o uñi ri yo, soco noo noo ri yo cahan. Ma cahan yo ɨɨn ri. Ta sɨɨn ri cuñí chi cha nacatyí noo yo tuhun cahán tahan yo. iQKYucuan chaha yañi, tatu cuandu ɨɨn ri yo, cui̱so noo noo yo yaa cha cata yo, o cha sañaha yo, o ñáá cha sanyehe o sacoto Nyoo chi yo, o cahan yo inga sahan, o cha nacoto yo ta nacatyi yo yoso caa cuahán tuhun inga sahan cuan. Soco tandɨhɨ ihya nacuvi chi noo cha chahá tunyee iñi maa Nyoo chi tandɨhɨ yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra. iPKTa tandɨhɨ cha caa chichi añima ñu cunacoto ñu. Ta nicuiñi chɨtɨ ñu ta sacahnu ñu chi Nyoo. Ta catyi ñu vatyi ndicha ndicha cuii cha nyaá Nyoo chihin ndo. Yoso caa sacoó yo culto minoo cha cachi minoo cha ndaa gOGSoco tatu tandɨhɨ ndo sahá ndo profetizar, ta quɨhvɨ́ noo ñu cha ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo, o noo ñu ña cutuñí vaha iñi tuhun Nyoo, coto ñu tyi iyó cuatyi ñu cha cuenda tyi cutuñí iñi ñu cha cahán ndo. /NWVatyi tatu ndu ɨɨ́n ri ndo, ta tandɨhɨ ndo cahán ndo inga sahan ta quɨhvɨ́ noo ñu cha ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo, cucatyi ñu tyi ña vaha cuñí xiñi ndo. LMYucuan chaha tuhun cha cahán yo inga sahan cuví chi tari noo seña chi ñu cha ña chino iñi tuhun ra Cristo. Soco tuhun cha sahá yo profetizar, cuví chi cuenda ñu cha chinó iñi chi ra. oLWCatyí Nyoo nu libru ley ra tyehe caa: “Cucahin chihin ñáyɨvɨ ihya chihin yuhu ñáyɨvɨ inga ñuu ta chihin inga sahan. Cha ña cutuñí iñi ñu. Soco nɨ ri tyicuan caa ta ma quichaha ñu chii”, catyí Sutu Mañi yo. 'KGChahnu cuhva ca̱ca xiñi ndo, yañi. Ta ma lee xaan cuhva caca xiñi ndo. Soco lee cuhva cunyacuvi ndo. Vatyi cha lee ña nyacuví chi cha quiñi caa. ?JwSoco chichi vehe ñuhu tahan ca iñi cahín vasɨ ohon tahan tuhun cha cutuñi iñi ndo vatyi sañahi chi inga ndo, ta ñima ca cha cahín uchi mil tuhun cha ña cutuñí iñi ndo. uIcSoco yuhu nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi cuaha ca chaha cahin inga sahan ta ñima ca tandɨhɨ nyoho. -HSVasɨ vaha tuhun cahún, cuhva cha nacuhvón tyahvi nyoo chi Nyoo tyicuan caa, soco ña tyinyeé chi chi inga ñáyɨvɨ vatyi ña cutuñí iñi ñu tuhun cahún. DGVatyi tatu maa maa ri chihin sahan cha chahá Tatyi Ii Nyoo chuun, sacahnún chi ra, ma cutuñi iñi ñáyɨvɨ cha ña chitó ñáá cha cuví cuan. Ta ma cuvi sacahnu ñu Nyoo chuhun. &FEYucuan chaha cuñí chi ca̱can tahvi chi Nyoo chihin inga sahan. Soco cuñí tucu chi cha ca̱can tahvi chi ra chihin sahan cha cutuñí iñi. Ta cuñí tucu chi cha cate chihin sahan cha ña cutuñí iñi, Soco cuñí tucu chi cha cate chihin sahan cha cutuñí iñi yo ñandɨhɨ. Yucuan chaha nyoho cha cahán ndo inga sahan, ca̱can ndo chi Nyoo vatyi cuvi nacoto ndo ta nacatyi ndo chi tahan ndo. 2C] Yucuan chaha nyoho cha cuñí xaan ndo naquehén ndo tunyee iñi cha chahá Tatyi Ii Nyoo, ndu̱cu ndo noo tunyee iñi cha vaha ca cutyinyee chi ñáyɨvɨ vehe ñuhu. IB  Soco tatu ña cutuñí iñi sahan cha cahán inga ñáyɨvɨ chihin, ma cuvi ndatuhin chihin ñu. Ta nɨ ri maa ñu ma cuvi ndatuhun ñu chihin yuhu. Cuví ñu tari ñu inga ñuu cha cuende. rA] Cuaha xaan nuu sahan iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ta noo noo nuu sahan ta iyó iyó ri cha cuñí chi catyí. )@K Ta tyicuan caa yoó, tatu cahán yo inga sahan cha ña cutuñí iñi ñáyɨvɨ, ma coto ñu ñáá tuhun cahán yo. Tari cha cuví yuhu ri maa yo cuví cuan. }||zyypxww_vv u^tsrq)poo:nnmrll jih+gLf$ezddc]bas``'_^^]\[ YY,X3WUqTkSS5R PqONN1ML\KAJSIaHGZFbEKDCBBaA?>=,;:[987665h4432100/.-,,+*)(( &f%A$F#b""! ]+ bN]@ u XT''Ir|]Cu̱hva ndo tandɨhɨ tɨndoho cha chicá xiñi ndo chi Nyoo. Vatyi maa ra nɨñɨ cuñi ra chihin ndo. @{yNdahvi sa̱ha ndo añima ndo nuu Nyoo. Ta cu̱hva ndo chi ndo na cunyaca ñaha ra chi ndo tacuhva cuvi sacahnu ra chi ndo quɨvɨ cha tahán chi. Tyi maa ra iyó xaan fuerza chi ra. 4zaTyicuan caa tucu nyoho ñu tyivaa, qui̱chaha ndo chi ñu chahnu. Ta ñima ɨɨn ri maa ñu tyivaa soco tandɨhɨ ri ndo qui̱chaha ndo chi tahan ndo. Ta ndahvi sa̱ha ndo añima ndo. Vatyi:Nyoo ña cuñí nyehe ra chi ñu cahnu sahá chi.Soco tyinyeé ra chi ñu ndahvi sahá chii. "y=Ta quɨvɨ quichi ra cuví nuu chi ra sahá cumi mbee, cunaquehen ndo noo cha vaha, noo cha tyaquɨ cha cucuhva Nyoo chi ndo. Noo cha ma tɨvɨ ca maa. Bx}Ta ñima tari cha maa ndo nyacá ñaha ndo chi ñu sahá cumi ndo. Soco chihin cuhva vaha iyó ndo chihin Nyoo, sa̱ñaha ndo chi ñu cuví mbee sana Nyoo yoso caa tahán chi coo ñu. 6weTari noo ra sahá cumi mbee, tyicuan caa sa̱ha cumi ndo chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñu yɨhɨ́ ndaha ndo. Ta sa̱cuvi ndo chihin cha iyo vaha iñi ndo tari cuhva cuñí Nyoo, ta ñima chihin fuerza. Ta ni ñima cha cuenda cha cuñí ndo xuhun. Soco sa̱cuvi ndo tyiño chihin cha nɨɨ iñi ndo. )v MYucuan chaha chahí tuhun chi ra chahnu nu nyicú ndo. Vatyi ra chahnu cuví tucu yuhu. Ta cuví cha ndaa vatyi nyehi̱ tandɨhɨ tɨndoho cha cuvi̱ chi ra Cristo. Ta cucutahin chihin tandɨhɨ ca ra quɨvɨ cunyicu yo chihin ra Cristo na quichi ra inga chaha chihin cha cahnu cuví ra. uyYucuan chaha tatu nyehé ndo tɨndoho cuhva cuñí Nyoo, cuñí chi cha sa̱ñihi ca ndo sacuvi ndo cha vaha. Ta tya̱a ndo añima ndo ndaha Nyoo. Maa ra savaha̱ chi yo, ta maa ra ndicha tuhun cahán ra ta cusacuví ra tari cuhva catyí ra.dtATatu yɨɨ cacú añima ñu vaha, ¿yoso caa cucuvi chi ñu quiñi iyó, ñu iyó cuatyi? sVatyi cha chaa̱ quɨvɨ cha quichaha̱ sacutuñi Nyoo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta xihna ca chi yoó cha cuví yo ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Soco tatu tyehe caa tachí tuñi Nyoo chiin ri chi maa yo, ¿yoso caa cucuvi chi ñu cha ña quichahá tuhun Nyoo? QrSoco tatu nyehé ndo tɨndoho cha cuenda cha yɨhɨ́ ndo cuenda ra Cristo, ma cucahan nuu ndo. Soco sa̱cahnu ndo chi Nyoo, vatyi chahá chi cuhva nyehe ndo chiin tɨndoho cha cuenda maa ra Cristo. aq;Soco tatu nyehé ndo tɨndoho cha tyicuan caa, vaha, ta ñima ca cha nyehé ndo tɨndoho cha cuenda cha chahñi̱ ndo, o cha suhu̱ ndo, o cha sacuvi̱ ndo cha ña vaha, o cha tyihi̱ ndo chi ndo nu ña tahán chi. gpGTatu cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndo vatyi nyicón ndo chi ra Cristo, cu̱sɨɨ cuñi ndo, vatyi tyaquɨ xaan nyaá Tatyi Ii chihin ndo. Maa ñu cuan cahán ña vaha ñu sɨquɨ ra Cristo, soco nyoho sacahnú ndo chi ra. Go Soco cusɨɨ cuñi ndo vatyi cuví nyehe ndo tɨndoho tari nyehe̱ ra Cristo tɨndoho. Vatyi tyicuan caa ta cuvi cusɨɨ tucu cuñi ndo na nyehe ndo cha cahnu cuví ra quɨvɨ cuquichi ra. n5 Yañi, cuñí xain chi ndo. Ma iyo xaan cuñi ndo tatu vachi tɨndoho ñihi sɨquɨ ndo. Ma cuñi ndo vatyi ña tahán chi nyehe ndo tɨndoho. m9 Tatu chaha̱ Nyoo vatyi ñihi vahun tuhun cahun chihin ñáyɨvɨ, ca̱han soco maa maa ri tuhun cha chahá Nyoo. Tatu chaha̱ ra tyi sacuvun tyiño nuu ñáyɨvɨ, na sacuvun chihin fuerza cha chahá ra. Tandɨhɨ cha sacuví ndo, sa̱cuvi ndo tacuhva vatyi chihin tandɨhɨ cha nyacuví ndo sacahnú ndo chi Nyoo cha cuenda ra Jesucristo. Chi maa Nyoo tahán chi sacahnu yo. Ta na cunyaca ñaha ra chihin tunyee iñi ra tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Cuví cusɨɨ cuñi yo tatu nyehé yo tɨndoho cha cuenda ra Cristo \l1 Ta tahan tahan yo na sacuvi yo tyiño nuu inga yo, yoso cuhva cha chahá Nyoo chi yo. Vatyi cuñí chi cha cotyiño yo sɨɨn sɨɨn cha vaha cha chahá ra chi noo noo yo cha cuenda cha vaha chi inga tahan yo. tka Tatu chaá noo ñáyɨvɨ vehe ndo, vaha tyi̱ñuhu ndo chi ñu ta ma cuñi ndo tyi sayangá ñu chi ndo. mjSTa cha xihna ri tahán chi cha cuñi xaan ndo chi tahan ndo. Vatyi tatu cuñí yo chi tahan yo, cuaha xaan chaha cusaha yo tɨcahnu iñi chi ñu, tyi maa Nyoo cuñí ra chi yo ta cuaha xaan chaha sahá ra tɨcahnu iñi chi yo. iSoco cha cuyatyin cha cundɨhɨ tandɨhɨ maa. Yucuan chaha cachi co̱o ndo ta cunyaa vaha ndo tyiño cha chicán tahvi ndo. hYucuan chaha sacoto̱ ra Cristo tuhun vaha chi ñu ndɨyɨ ñandɨhɨ. Vatyi tacuhva cuvi coo añima ñu tari iyó Nyoo, vasɨ cha cutuñi̱ chi ñu tari cutuñí chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ quɨvɨ chihí coño ñuhu ñu. xgiSoco nyaá nacuhva ñu cuenda chi ra cha nyatú tuhva quɨvɨ sacutuñi ra chi ñu nyitó ta chi ñu chihi̱. 8fiTa vityin iyo cuñí ñu ña ñohó nuu Nyoo vatyi ña cutahán ca ndo chihin ñu ta ña sacuví ca ndo cha quiñi caa cuan. Ta yucuan chaha cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndo. eVityin cha yaha chinyacuvi̱ xaan ndo cha quiñi caa nu quichi chi. Sacuvi̱ ndo cuhva tahán iñi ñu ña ñohó nuu Nyoo. Ta chiyo̱ ndo yoso cuhva cuñi̱ ndo, cuaha viciu sacuvi̱ ndo, cuaha cha quichi cuvi iñi coño ñuhu ndo cha quiñi caa chinyacuvi̱ ndo. Chiñi̱ ndo chihin ndixi. Maa maa ri vico chiyo̱ ndo. Ta quiñi xaan sacahnu̱ ndo xitohyo cha ña tahán chi sacahnú ndo. jdMTacuhva vatyi cuvi coo ñu cuhva cuñí Nyoo. Ta ma sacuvi ca ñu cuhva cuñí coño ñuhu ñu. c Yucuan chaha tari nyehe̱ ra Cristo tɨndoho chihin coño ñuhu ra, sa̱ndunyee ndo iñi ndo tacuhva cuví cunyee ndo nyehé tucu nyoho tɨndoho. Vatyi ñu nyehé tɨndoho chihin coño ñuhu, ña sacuví ca ñu cha quiñi caa cha cuñí coño ñuhu ñu. bTa nandaa xica ra andɨvɨ, ta nyaá ra chiyo vaha Nyoo. Nyacá ñaha ra chi ángel ta tandɨhɨ cha nyacá ñaha chi ñáyɨvɨ.!a;Ta tyicuan caa tucu maa yo tari quɨvɨ cacu̱ yo chihin ndutya nu condutya̱ yo. Cacu̱ yo soco ñima cha cuenda cha nacatya̱ yo coño ñuhu mecu yo. Soco cha cuenda cha chicán tahvi yo chi Nyoo na sanduvii ra añima yo ta sacacu ra chi yo cha cuenda cha nandoto̱ ra Cristo. u`cTa ican ñu cuan cuví ñu ña quichaha̱ chi Nyoo quɨvɨ chiyo̱ ra Noé ta tyembu chahnu. Ta nyatú Nyoo chi ñu nandu uvi iñi ñu cuatyi ñu cha nɨ ri ca cha cuahan chino barcu cha savaha̱ ra Noé. Soco ña cuaha ñu cacu̱ quɨvɨ sahvi̱ ndutya ñuhu ñayɨvɨ̱. Uña tahan ri ñu cacu̱ chihin ndutya vatyi nandaa̱ barcu nu ñohó ñu nu ndutya cuan. c_?Tyicuan ta chihin Tatyi Ii ra chaha̱n ra chicahan ra chihin añima cha ñohó vehe caa. %^CVatyi suri ra Cristo nyehe̱ ra tɨndoho ta chihi̱ ra ɨɨn chaha cuiri cha cuenda cuatyi yo. Ra vaha cuví ra ta chihi̱ ra cha cuenda yo ñu iyó cuatyi. Vatyi tyicuan caa nuña̱ ra ityi nachaa yo ityi nuu Nyoo. Chihi̱ coño ñuhu ra, soco nandoto̱ tucu ra chihin Tatyi Ii ra. &]ETatu maa Nyoo cuñí ra cha nyehe yo tɨndoho, vaha ca cha nyehé yo cha cuenda cha sacuví yo cha vaha ta ñima ca cha cuenda cha sacuví yo cha ña vaha. y\kCachi co̱o ndo tacuhva cha ma yuhvi añima ndo nuu Nyoo, vatyi tatu cahán ña vaha ñáyɨvɨ sɨquɨ ndo cha cuenda cuhva vaha iyó ndo chihin tuhun ra Cristo, soco suri maa ñu cucahan nuu ñu cha cuenda tuhun caha̱n ñu sɨquɨ ndo. ^[5Soco chichi añima ndo sa̱cahnu ndo chi ra Cristo ta cuhva ndo na cunyaca ñaha ra chi ndo. Tyicuan ri ca̱ca iñi ndo tuhun Nyoo tacuhva vatyi tatu ndaca tuhun noo ñu chi ndo ñáá tuhun chinó iñi ndo chi ra, soco cuvi nacuhva ndo cuenda chi ñu chihin cha ña cahnu saha ndo chi ndo ta chihin cha ndicha sahá ndo ñáyɨvɨ chi ra. Z5Soco vasɨ nyehé ndo tɨndoho cha cuenda cha sacuví ndo cha vaha, soco cucusɨɨ cuñi ndo. Ta ni ma nayuhvi ndo tatu tyanaha ñáyɨvɨ chi ndo. |Yq ¿Yóó cha cuví sacuvi cha ña vaha chihin ndo tatu nyoho tyicuan ri nducú ndo cuhva sacuvi ndo cha vaha? 1X[ Vatyi Sutu Mañi yo sahá cuenda ra chi ñu vaha.Ta tyasohó ra nu chicán tahvi ñu chi ra.Soco ñu sacuví cha ña vaha, xaan cuñí ra nyehé ra chi ñu. W Ta cuñí chi cha sandoo ñu cha ña vaha
ta sacuvi ñu cha vaha.Na̱nducu ñu cuhva coo taxi ri ñu.Ta ma saña ñu. `V9 Vatyi catyí tuhun Nyoo tyehe caa:Ñu cha cuñí coo noo ñayɨvɨ̱ chihin tusɨɨ iñi,
cuñí chi saha ñu cuenda cuhva cahán ñu.Ta ma cahan ñu cha ña vaha,
ta ni ma cahan ñu cuendu. wUg Ma sacuvi ndo cha ña vaha chihin ñu sacuví cha ña vaha chihin ndo. Ni ma cahan ndo chi ñu tatu cahán ñu chi ndo. Soco cha vaha sa̱cuvi ndo chihin ñu. Vatyi Nyoo nacana̱ ra chi ndo vatyi cunaquehen ndo cha vaha cha iyó chi ra. !T;Nu ndɨhɨ tuhun, cuñí chi cha ɨɨn ri cuhva caca xiñi tandɨhɨ ndo. Ta cu̱ndahvi cuñi ndo nyehe ndo chi tahan ndo. Cu̱ñi ndo chi tahan ndo cuenda Nyoo tari cha yañi ndo cuví. Vita ca̱han ndo chihin ñu. Ta ma cahnu saha ndo chi ndo. Vaha ñáyɨvɨ cu̱vi ndo. 6SeTa tyicuan caa tucu nyoho ra iyó ñasɨhɨ. Cu̱tuñi iñi ndo cuhva coo ndo chihin ñasɨhɨ ndo. Ta sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ña, ñima vatyi yɨca ca ña cha nuu nyoho. Soco vatyi ɨɨn ri naquehe̱n ndo tumañi iñi cha chahá Nyoo chi ndo. Ta yucuan cuví ñayɨvɨ̱ iyó ndo. Vaha co̱o ndo tyehe caa, tacuhva vatyi tɨɨn cuenda Nyoo tuhun chicán tahvi ndo chi ra. Nu catyi̱ ra Pedro yoso caa tahán chi coo yo KRTari cu Sara, quichaha̱ ña chi ra Abraham yɨɨ ña. Ta catyí ña: “Tata”, chi ra. Ta nyoho tari sehe ña cuví chi ndo tatu sacuví ndo cha vaha tari maa ña. Ta ñahri cha yuhví ndo. %QCVatyi tyicuan caa cuhva chiyo̱ ñusɨhɨ cha yɨhɨ́ iñi chi Nyoo ta cha naha. Tyicuan caa sandutyaquɨ̱ ñu chi ñu, ta quichaha̱ ñu chi yɨɨ ñu. }PsSoco ndu̱cu ndo cuhva ndutyaquɨ ndo chihin cuhva vaha iyó ndo. Vatyi cha vita iñi yo ta cha taxi ri iyó yo, yucuan cuví cha quitá chichi añima yo. Ta yucuan ña tuhvá cuan tɨvɨ. Vatyi ñahri nonga cha tyaquɨ ca nuu Nyoo tari cuan. !O;Ta ma caca iñi ndo tuhun cha sandutyaquɨ ndo chi ndo cuhva nyehé ndo, cuví ri chihin cha iyo xaan sanduvií ndo xiñi ndo, o cuví ri cha sandutyaquɨ ndo chi ndo chihin cha tyaa ndo xuhun cuaan chi ndo, o cuvi ri cha cuihno ndo sahma vaha xaan. Ma nducu ndo tandɨhɨ cuan. MNVatyi nyehé ra tyi cachi iyó ndo ta sahá ndo ñáyɨvɨ chi ra. lM STyicuan caa tucu nyoho, ñu iyó yɨɨ. Qui̱chaha ndo chi yɨɨ ndo. Vatyi tatu ña quichahá ra tuhun Nyoo soco cunachino iñi ra cha cuenda cha nyehé ra cuhva iyó ndo. Ta ña chiñuhú ri cha cuvi yuhu xaan ndo chihin ra. ,LQVatyi quɨvɨ cuan chica̱ noo ndo tari mbee cha cuanaá. Soco vityin nacuhva̱ cuenda ndo chi ndo chi ra Cristo, ra cuví pastor cha sahá cuenda añima yo.K{Vatyi chata maa ra Cristo nicoso ndɨɨ maa cuatyi tandɨhɨ yo cuhva cha tacaá ra nu cruzi cuan. Tyicuan caa cuvi̱ tacuhva vatyi ma sacuvi ca yo cuatyi, ta coo yo noo ñayɨvɨ̱ vaha. Vatyi cha cuenda cha ñicuehe̱ maa ra, yoó nduvaha̱ yo. nJUCuhva cha cahán ñu chi ra, ña nacahán xaan ra. Cuhva cha nyehé ra tɨndoho, ña tyanahá ra chi ñu. Soco natyaa̱ ra chi ra ndaha Nyoo, vatyi Nyoo tuhvá ra sacutuñi ra chi ñayɨvɨ chihin cha ndaa ta chihin cha ndicha. jIMMaa ra ni noo cuatyi ña sacuvi̱ ra. Ni noo chaha ña sandavi̱ ñaha ra chi ninoo ñáyɨvɨ. *HMVatyi nacana̱ Nyoo chi yo vatyi coo yo tyehe caa. Vatyi tyicuan caa tucu nyehe̱ ra Cristo tɨndoho cha cuenda maa yo, na cutuhva yo ta quehen yo cha caá ra. 'GGSoco tatu sacuví ndo noo cha ña vaha ta tachí tuñi ñu chi ndo, ñahri maa tuhun cha cunyeé ndo tɨndoho cha nyehé ndo cha cuenda cuan. Soco tatu nyehé ndo tɨndoho cha cuenda cha sacuví ndo cha vaha, ta cunyeé ndo chihin cha cama iñi ndo, ican ihya cuví cha vaha nuu Nyoo. F%Vatyi tatu cunyeé yo tɨndoho cha sanyehé ñáyɨvɨ chi yo cha cuenda cha sacuví yo cha vaha nuu Nyoo, yucuan cuví cha chaá nuu Nyoo. E#Nyoho cha cuví ndo musu, cu̱hva ndo cha cunyaca ñaha chitoho ndo chi ndo, ta qui̱chaha ndo chi ra, vasɨ xaan ra o vasɨ vaha ra. rD]Sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Cu̱ñi ndo chi ñu yɨhɨ cuenda Nyoo. Sa̱ha ndo cuenda vatyi Nyoo nyehé ra tandɨhɨ cha sacuví ndo. Sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ra nyacá ñaha. Uvi tahan cuhva nyehé yo tɨndoho C5Co̱o ndo tari cha yori nyacá ñaha chi ndo, soco ñima cha cuenda cuan ta cusacuvi tucu ndo cha ña vaha. Soco sa̱cuvi ndo tyiño nuu Nyoo. .BUVatyi Nyoo cuñí ra vatyi chihin cha vaha nyacuví ndo ta sandɨhɨ ñu tondo cha cuví yuhu ñu, ñu cahán cha ña ndicha vatyi ña chitó ñu tuhun cahán ñu. #A?o cuví ri noo ra tachi̱ rey chi vatyi tachi tuñi ra chi ra iyó cuatyi o tatu ñahri cuatyi yo ma tachi tuñi ra chi yo, soco cucatyi ra tyi vaha yo. )@K Ta cha cuenda cha cuñí ndo chi Nyoo, qui̱chaha ndo chi ra cuví tyiño ñuu nu iyó ndo. Qui̱chaha ndo chi ra cuví tyiño, cuví ri ra rey cahnu ca, ?- Sa̱ha ndo cuenda cuhva iyó ndo mahñu ñu cha ña ñohó nuu Nyoo. Vatyi vasɨ cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndo, ta catyí ñu vatyi ña vaha ndo, soco nyehé ñu cha vaha cha sacuví ndo ta cusacahnu ñu chi Nyoo nachaa chi quɨvɨ cha cuquichi nyehe ra cha sacuví yo. Z>- Yañi, cuñí xain chi ndo. Chicá noo ndo sɨquɨ ñuhu ñáyɨvɨ ihya, soco ñima ca ra ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví ndo. Soco andɨvɨ cuví ñuu ndo. Yucuan chaha catyí chi ndo ma cuhva ndo ityi chi coño ñuhu ndo vatyi sacuvi ndo cha ña vaha cha cuñí chi. Vatyi tari quɨvɨ cañí tahan cuan chihin añima yo cuví cuan. =7 Ta quɨvɨ ca cuan, cuvi̱ ndo ñáyɨvɨ cha ñima ri tuhun. Soco vityin ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví ndo. Ta quɨvɨ cuan yori cundahvi cuñi̱ nyehe chi ndo, soco vityin Nyoo cundahvi cuñí ra nyehé ra chi ndo. Nu catyí ra Pedro vatyi coo yo, soco sacuvi yo tyiño nuu Nyoo x<i Soco nyoho cuví ndo ñáyɨvɨ nacachi̱ vaha Nyoo. Ta tari tata sutu cuví ndo tyi sacuví ndo tyiño nuu Nyoo, ra nyacá ñaha. Ta cuví tucu ndo noo ñáyɨvɨ ii nuu Nyoo. Vatyi cuví ndo ñáyɨvɨ chi maa ra, tacuhva vatyi cahan ndo tuhun cha vaha cha sacuví ra. Vatyi maa ra natava̱ ra chi ndo nu ñaa iñi ta vityin cuahan ndo nu ndichin nu tyaquɨ. Q;Ta catyí tucu chi:Ican ra cuví yuu cha cuaha xaan ñu cunañi chaha ta nduva ñu.Cuví ra noo cava cha sanduvá chi ñu, catyí chi nuu tutu Nyoo. Tari cha nduvá ñu cuví cuan vatyi chiñí ñu tuhun Nyoo, ta ña quichahá ñu. Vatyi tyicuan caa nyaá vatyi cusacuvi ñu cuan. Ñáyɨvɨ cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo \:1Yucuan chaha, cha cuenda yoó cha chinó iñi yo chi ra Cristo ra cuví yuu cuan, chiñuhú xaan ra chi yo. Soco cha cuenda ñu cha ña chinó iñi chi ra, cuví ra tari noo yuu cha cahán Nyoo tuhun nu tutu ra ta catyí chi tyehe caa:Yuu cha ña cacuñi̱ ra casavahá vehe cotyiño ra, ican cuví yuu cha chiñuhú ca, catyí chi. 79gVatyi catyí tucu nuu tutu Nyoo tyehe caa:Nyehe xihna, yuhu nacachi̱ noo yuu cha chiñuhú ca ta tyaquɨ xaan ca, ta chaquín yuu cuan nu cuasavahi vehi nya Sión.Ta ñu chinó iñi chi ra cha cuví yuu cuan, ma quehen ñu tɨcahan nuu. Tyicuan caa catyí Nyoo tuhun ra Cristo nuu tutu ra. ;8oTa nyoho tucu cuví ndo tari yuu nyitó. Ta maa Nyoo tari noo ra savahá vehe cuví ra. Ta yucuan chaha cuhva ndo na sandu ɨɨn ri ra chi ndo tacuhva cuvi ndo tari noo vehe nu coo ra. Na cu ɨɨn ri ndo ta cu̱hva ndo cha sandu ii Nyoo chi ndo tacuhva cuvi sacuvi ndo tyiño nuu ra. Ta maa maa ri tyiño cha sacahnú ndo chi Nyoo cucunyaa ndo. Vatyi yucuan cuví cha tahán iñi Nyoo sacuvi yo chihin tunyee iñi maa ra Jesucristo. W7'Sa̱yatyin ca ndo chi ndo chi Sutu Mañi yo. Vatyi cuví ra tari noo yuu nyitó. Ñáyɨvɨ ña cuñi̱ ñu cotyiño ñu yuu cuan. Soco Sutu Mañi yo cuví ra tari noo yuu tyaquɨ cha nacachi̱ Nyoo. 6tatu ndicha cha nacotó ndo vatyi Sutu Mañi yo, vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra chihin yo. Tari yuu nyitó, tyicuan caa cuví ra Cristo X5)Soco tari cha lee cha ni cacu̱, nanducú vavaha chi cha caxin chi, tyicuan caa ndu̱cu ndo tuhun Nyoo tacuhva vatyi chihin cuan cuahnu ndo ta cohon nuu ca ndo chi Nyoo, nyacua nya cacu ndɨhɨ añima ndo, b4 ?Yucuan chaha na sandoo yo tandɨhɨ nuu cha quiñi caa. Ma sandavi ñaha yo chi ñáyɨvɨ. Ma saha ri maa yo tyi vaha yo ta ña ndicha. Ma nyiyo iñi yo nyehe yo cha iyó chi inga ñáyɨvɨ. Ñahri cuendu cahan yo. 3 Soco tuhun Sutu Mañi yo tyicuan ri maa iyó. Ican cuví tuhun cha caha̱n ndi chihin ndo: tuhun vaha cha sacacú Nyoo añima yo.2 !Vatyi tyehe caa catyí tuhun Nyoo:Tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví ñu tari cuhu.Ta cha cahnu cha sacuví ñu cuví chi tari ita.Vatyi cuhu cuan na ityi, ta coyo ita cuan. (Ta tyicuan caa ñáyɨvɨ, chihí ri ñu.) t1 cVatyi tari quɨvɨ cha nacacu̱ chaa ndo, ñima tari cacu ndo chihin sutu ndo ihya ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi ra cuan numi ri chihi ra, soco nacacu̱ chaa ndo chihin tuhun Nyoo cha ña tuhvá chihí vatyi tuhun Nyoo tyicuan ri maa iyó. "0 ?Maa Tatyi Ii Nyoo tyinyeé chi ndo ta cuví quichahá ndo tuhun cha ndicha. Yucuan ta cuví cuñi ndo chi tahan ndo cuenda Nyoo chihin cha nɨɨ iñi ndo. Tyicuan caa cuñí chi cha cu̱ñi ndo chi tahan ndo chihin cha vaha yɨhɨ́ añima ndo ta chihin tandɨhɨ fuerza ndo. ]/ 5Cha cuenda ra Cristo ta chinó iñi ndo chi Nyoo. Vatyi ican ra sanandoto̱ chi ra Cristo cha yaha̱ chihi̱ ra. Ta sacahnu̱ Nyoo chi ra. Ta yucuan chaha chinó vaha iñi ndo chi Nyoo tyi cunaquehen ra chi ndo. n. WTa nyata ni cumañi ca chino ñuhu ñayɨvɨ̱ chicunyaa cuhva cha cucuvi chi ra Cristo tyehe caa. Soco ña cuvi̱ cha numi ri. Nyacua nya vityin nu cuandɨhɨ quɨvɨ, chino̱ cava tandɨhɨ cuan cha cuenda cha vaha chi maa yo. j- OSoco cha tyiyahvi̱ maa Nyoo chihin nɨñɨ ra Cristo. Ta yucuan cuvi noo cha vaha xaan ca. Ta ra Cristo cuví ra tari noo mbee luhlu quɨtɨ vaha, ñahri nu pehe tɨ, tyicuan caa ra Cristo, ñahri cuatyi ra soco chihi̱ ra. , )Nyoo nasama̱ ra cuhva chiyo̱ ndo, vatyi cuhva cuan ña vaha, Cuhva cha sanandoo̱ Sutu chahnu ndo chi ndo cuví. Ta chitó ndo tyi Nyoo tyiyahvi̱ ra tacuhva cuvi cacu añima yo. Soco ñima chihin xuhun cuaan o xuhun cuichin. Noo cha cundɨhɨ noo quɨvɨ cuví cuan. h+ KTatu tuhvá ndo chicán tahvi ndo chi Nyoo ta catyí ndo “Sutu Mañi yuhu” chi ra, sa̱ha ndo cuenda chi ndo ta sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ra cha nɨ ri ca cha iyó ndo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi Nyoo ña sahá ra cuenda cuhva cahán yo. Soco sahá ra cuenda cuhva iyó noo noo yo, an cuvi ri yo ñu tyayɨɨ, an cuví ri yo ñu ndahvi. f* GVatyi tyicuan caa catyí Nyoo nu tutu ra. “Cu̱ndɨɨ ndo vatyi mai ndɨi”, catyí Nyoo. d) CSoco co̱o ndo noo ñayɨvɨ̱ ndɨɨ, vatyi maa Nyoo, ra cha nacana̱ chi ndo, ndɨɨ ra. c( ATa co̱o ndo tari noo sehe cha quichahá chi nu cahán sutu chi. Ma coo ndo tari chiyo̱ ndo quɨvɨ ta ni cumañi ca cohon nuu ndo chi Nyoo. Vatyi cha ña vaha cha cuñí coño ñuhu ndo chinyaca̱ ñaha chi chi ndo. n' W Yucuan chaha sa̱ha vaha ndo cuenda cha cua sacuvi ndo, ta cachi co̱o ndo. Quɨ̱hɨ vaha iñi ndo cha cuacuhva Nyoo chi yo cha cuenda cha cuñí ra chi yo. Cuaha cuacuhva ra chi yo quɨvɨ quichi ra Jesucristo inga chaha. & % Soco sacoto̱ Nyoo chi ra vatyi tyiño cha casacuví ra, ñima cha vaha chi maa ra cuví, soco cha vaha chi maa yo cuví. Ta ican cuví cha sacotó ndi chi ndo vityin. Vatyi chihin tunyee iñi maa Tatyi Ii cha saquichi̱ Nyoo, caha̱n ndi tuhun ra Cristo nuu ndo yoso caa sacacú ra chi yo. Ta ángel cacuñí xaan ra cacoto ra tuhun ihya. Nacana̱ Nyoo chi yo vatyi coo yo noo ñayɨvɨ̱ cachi '% I Ta Tatyi Ii ra Cristo sacoto̱ chi chi ra ñáá ndɨhɨ tɨndoho cunyehe ra Cristo, ta yaha cuan yoso caa cusanducahnu Nyoo chi ra. Ta profeta cuan canducu̱ xaan ra cuhva cacoto ra yóó ra cucuvi ra Cristo cha cucuvi chi tyicuan caa, ta ama cucuvi tuhun cha catyi̱ Tatyi Ii chi ra. F$  Sɨquɨ cuan canducu̱ tuhun ra profeta Nyoo ta cha naha. Ta canducu̱ xaan ra cuhva coto ra ñáá cha cuví cuan. Ta catyaa̱ ra nu tutu cuenda tumañi iñi cha cucuhva Nyoo chi yo. i# M Vatyi cucacu ndɨhɨ añima ndo ta yucuan cuví cha cuñihi ndo vatyi chinó iñi ndo chi Nyoo. " Nyoho cuñí ndo chi ra Jesucristo vasɨ ta nyehe ca ndo chi ra. Ta vasɨ ña nyehé ndo chi ra vityin, soco chinó iñi ndo chi ra, ta sɨɨ xaan sɨɨ xaan cuñí ndo nyacua ña ñihí ca ndo cuhva catyí ndo yoso cuhva cha sɨɨ cuñí ndo. B! Vatyi cha chinó iñi yo chi Nyoo, vaha ca ican saha xuhun cuaan. Vatyi xuhun cuaan cuví chi noo cha cundɨhɨ. Soco cuví nyehe yo chihin ñuhu̱ tatu vaha chi, vatyi chihin cha ihñi cundutya chi ta cucayu cha ña vaha yɨhɨ́ chihin chi. Soco ndoó xuhun cuaan vaha cuan. Tyicuan caa tucu nyehé Nyoo chi ndo tatu vaha chinó iñi ndo chi ra. Yucuan chaha nyehé ndo tɨndoho vityin. Soco tatu ña ndu uví iñi ndo cha chinó iñi ndo chi ra, cutuvi ndo nuu ra ta cusacahnu ñáyɨvɨ chi maa ra ta chi maa ndo quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo inga chaha. y  mTa yucuan chaha sɨɨ xaan cuñí ndo, vasɨ tahán chi cha nyehé ndo ndɨhɨ nuu tɨndoho suhva quɨvɨ. u eTa vatyi chinó iñi yo chi Nyoo maa ra sahá cumi chi yo chihin tunyee iñi ra nyacua nya cacu ndɨhɨ añima yo. Ta cusañaha ra chi yo ñáá cha cuñi chi catyi cha cacú yo nu cuandɨhɨ tyembu. Vatyi cha nyatú tuhva cuan chi yo. / YTa Nyoo cuacuhva ra tandɨhɨ cha tahán chi chi yo cha cumí vaha ra nya andɨvɨ. Ta cuví chi noo cha ma naa ta ni ma tɨvɨ, ta ni ma ndahva chi tari ndahva ita. ( KSa̱cahnu yo chi Nyoo Sutu Sutu Mañi yo Jesucristo vatyi ndahvi cuñí ra nyehé ra chi yo ta chahá ra cha nacacu chaa yo inga chaha tacuhva coo yo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Ta yucuan cuví cha chaha̱ cha cuita iñi yo cha cuñihi yo vatyi cha nandoto̱ ra Jesucristo.  9Chi nyoho nacachi̱ vaha maa Nyoo Sutu yo vatyi nyata cha naha chito̱ ra vatyi tyicuan caa cuquichaha ndo chi ra. Maa Tatyi Ii tyinyee̱ chi ndo vatyi cuví nacuhva ndo chi ndo chi Nyoo, ta tyicuan caa cuví quichaha ndo chi ra Jesucristo, ta ndundɨɨ́ ndo chihin nɨñɨ ra. Na naquehen ndo cuaha ca cha vaha ta cha taxi ri coo añima ndo sahá maa Nyoo. Noo cha yɨhɨ́ vaha iñi yo vatyi cuñihi yo  'Yuhu ra Pedro cuví noo apóstol cuenda ra Jesucristo, ta cuñí chi catyí, vatyi maa ra tachi̱ chii vatyi caque tyiño ra. Tyaí noo tutu ihya chi nyoho cha ña iyó ndo ñuu ndo, vatyi iyó ndo noo noo ñuu ityi Ponto, ta Galacia, ta Capadocia, ta Asia ta Bitinia. Nyoho ra cuatyaa sehi, sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin cha sacahnú ñáyɨvɨ, ta ni ñima Nyoo cuví. Ta na cuvi chi tyicuan caa.*MChitó tucu yo vatyi cha quichi̱ Sehe Nyoo. Ta chaha̱ ra cha chiñi tuñi vatyi cohon nuu yo chi Nyoo, ra ndicha vaha. Ta nyaá yo chichi ndaha ra cuví cha ndicha, ra cuví Sehe Nyoo, ra Jesucristo. Ican ra cuví Nyoo cha ndicha, ican ra cuví ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. 'Ta yoó chitó yo tyi cuenda Nyoo yɨhɨ́ yo. Tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ, cuenda ra ña vaha yɨhɨ́ ñu, vatyi nyacá ñaha ra chi ñu. <qChitó yo vatyi ñu cha nacacu̱ chaa saha̱ Nyoo, ña sañihí ñu sacuvi ñu cuatyi. Vatyi Sehe Nyoo sahá cuenda chi ñu ta ña chahá ra cha tɨɨn ra ña vaha chi ñu.  Tandɨhɨ cha ña vaha cha sacuví ñáyɨvɨ, cuatyi cuví. Soco iyó cuatyi cha ña satɨvɨ́ ndɨhɨ chi chi yo nuu Nyoo. mSTatu nyehé yo noo ñu tahan yo sacuví ñu noo cuatyi, soco noo cuatyi cha ña sacunaá chi chi ñu nuu Nyoo, cuví cacan tahvi yo chi ra cha cuenda ñu. Ta cusaha ra tɨcahnu iñi cuatyi ñu tacuhva coo ca ñu nuu ra. Soco iyó noo cuatyi cha satɨvɨ́ chi ñáyɨvɨ nuu Nyoo. Ña tahán chi cacan tahvi yo cha cuenda ñu cha sacuvi cuatyi cuan. veTa tatu chitó yo tyi chiñí ra tuhun cahán yo, chitó tucu yo tyi cha ñihi̱ yo cha chica̱n yo chi ra. &ECunyeé xaan iñi yo chi Nyoo vatyi chitó yo vatyi tatu chicán yo cha chicán yo chi ra ta cuhva cuñí ra cuví, maa ra chiñí ra tuhun cahán yo. 1 Sacuhín tuhun ihya chi nyoho cha chinó iñi chi ra Jesús Sehe Nyoo, tacuhva coto ndo tyi cha iyó ndo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. O Ñu cha nyaá Sehe Nyoo añima, iyó ñu ñayɨvɨ̱ chaa ihya. Ta ñu cha yori Sehe Nyoo nyaá añima, ñahri ñayɨvɨ̱ chaa cuan iyó ñu. Nu ndɨhɨ̱ cahan ra Juan ta chahá ra tuhun chi ñu &E Ta ican ihya cuví tuhun cahán Nyoo chihin yo: Catyí ra tyi chaha̱ ra noo ñayɨvɨ̱ chaa coo yo tatu chinó iñi yo vatyi ra Jesucristo cuví Sehe ra. $A Ñu cha chinó iñi tyi Sehe Nyoo cuví chi ra Jesús, chitó ñu chichi añima ñu tyi ndicha. Ñu cha ña chinó iñi chi ra, tari quɨvɨ cha sahá ñu tuhun tyi Nyoo ra cuendu cuví ra, vatyi ña cuñí ñu chino iñi ñu cha cahán Nyoo tumañi iñi cuenda Sehe ra, ra Jesús. [/ Yoó tuhvá yo naquehen yo tuhun cahán ra cuví testigu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Soco Nyoo cahnu ca cuví ra ta ñima ca ra ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta ican ra catyi̱ ra vatyi ra Jesús cuví Sehe ra. 0 YTa iyó uñi tahan testigu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya: Tatyi Ii Nyoo cha nyaá añima yo catyí vatyi ican ra Jesús cuví Sehe Nyoo. Yucuan cuví noo. Ta nu condutya̱ ra Jesús, Nyoo catyí ra vatyi ican ra cuví Sehe ra. Yucuan cuví cha cu uvi. Ta nu chatɨ nɨñɨ ra Jesús, yucuan cuvi cha cu uñi cha sañahá chi vatyi ra Jesucristo cuví ra Sehe Nyoo. Ta tyicuan caa nduñi tahan cuan ɨɨn ri cuhva cahán. H  Iyó uñi tahan testigu cha nyaá andɨvɨ: Sutu yo Nyoo ta ra Cristo ra cuví Tuhun Cahán Nyoo, ta Tatyi Ii Nyoo. Ta nduñi tahan ihya cuví noo ri, ta ɨɨn ri cuhva cahán nduñi tahan. ^ 5Ra Jesucristo quichi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta chitó yo tyi ndicha cha Sehe Nyoo cuví chi ra nu condutya̱ ra, ta nu chatɨ̱ nɨñɨ ra ñandɨhɨ. Ñima noo ri nu condutya̱ ra. Soco nu chatɨ̱ nɨñɨ ra ñandɨhɨ. Ta Tatyi Ii Nyoo cuví cha ndaa tyi tyicuan caa cuvi̱. Ta maa ri cha ndicha cahán Tatyi Ii Nyoo. H  Ñu cha chinó iñi vatyi ra Jesús cuví Sehe Nyoo, ican ñu cuan cuví chasaha chi cha ña vaha cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Tatyi Ii Nyoo cuví cha ndaa cuenda ra Jesús ra cuví Sehe Nyoo  #Vatyi tandɨhɨ yo cha cuví yo sehe Nyoo, cuví chasaha yo chi cha ña vaha cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya chihin cha chinó iñi yo chi Nyoo. -Vatyi cha cuñí yo chi Nyoo ican cuví cha quichahá yo tuhun chaha̱ ra chi yo. Ta tandɨhɨ tuhun cha chaha̱ ra chi yo ña yɨɨ sacuvi yo. q[Tatu cuñí yo chi Nyoo ta sacuví yo cha catyí ra, chitó yo vatyi cuñí tucu yo chi ñu sehe Nyoo. 2 _Tandɨhɨ ñu chinó iñi tyi ra Jesús cuví Cristo cha saquichi̱ Nyoo, sehe Nyoo cuví chi ñu; ta tatu cuñí yo chi noo sutu, cuñí tucu yo chi tandɨhɨ sehe ra. Ta Nyoo chaha̱ ra tuhun ihya chi yo: Ñu cha cuñí chi Nyoo, tahán chi cha cuñí tucu ñu chi noo noo tahan ñu ñandɨhɨ.Tatu yóó cha catyí: “Yuhu cuñí chi Nyoo”, catyí ñu, soco ña cuñí nyehe ñu chi tahan ñu, noo ñu cuendu cuví ñu. Vatyi tatu ña cuñí nyehe ñu chi tahan ñu cha nyehé ñu, ¿atu cuví cuñí ñu chi Nyoo cha ña nyehé ñu? Ma cuvi. OYoó cuñí yo chi Nyoo vatyi xihna ca maa ra cuñí ra chi yo. !;Nyoo cuñí ra chi yo, ta tatu cuñí yo chi ra, ñahri maa cha yuhví yo. Tatu nɨɨ iñi yo cuñí yo chi Nyoo ña nuña ca nu quɨhɨ tuhun yuhví añima yo, vatyi Nyoo tava̱ ñehe ra tandɨhɨ maa cuan. Vatyi tatu yɨhɨ́ cha yuhvi cuñi yo, yɨhɨ́ cha cuenda vatyi iyó cuatyi yo. Ta yuhví yo cha cutachi tuñi Nyoo chi yo. Vatyi tatu yuhvi cuñí yo, yuhví yo vatyi ña cuñí vaha yo chi Nyoo. }sVatyi tatu cuñí yo chi Nyoo chihin cha nɨɨ iñi yo ma yuhvi cuñi yo nyehe yo chi ra, nachaa chi quɨvɨ cutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ nuu ra. Vatyi tari cuhva iyó maa ra Jesucristo, tyicuan caa iyó yo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. NTa yoó cha nacoto yo ta nachino iñi yo tyi Nyoo cuñí ra chi yo, ta chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta ñu cha cuñí chi tahan, chichi ndaha Nyoo nyaá ñu. Ta Nyoo nyaá ra chichi añima ñu. 9kTandɨhɨ ñu nachinó iñi chihin cha nɨɨ iñi ñu ta catyí ñu vatyi ra Jesús cuví ra Sehe Nyoo, Nyoo nyaá ra chichi añima ñu. Ta maa ñu nyaá ñu chichi ndaha ra. >~uTa nyuhu nyehe̱ vaha ndi ta cuví ndi cha ndaa vatyi Sutu yo Nyoo saquichi̱ ra chi Sehe ra tacuhva vatyi sacacu ra chi yo cha cuví yo ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. }y Ta chitó yo vatyi nyaá yo chichi ndaha ra, ta maa ra nyaá añima yo vatyi chaha̱ ra Tatyi Ii ra cunyaa añima yo. 7|g Vasɨ nɨ nonga ñáyɨvɨ, ta nyehe ca ñu chi Nyoo, soco tatu cuñí yo chi noo noo tahan yo, Nyoo nyaá ra añima yo. Ta tyicuan caa nɨɨ vaha iñi yo cuñí yo chi ra. q{[ Nyoho yañi, tatu cuñí Nyoo chi yo cha tyicuan caa, tahán tucu chi cuñí maa yo chi tahan yo. ^z5 Nye̱he xihna, yoso cha cuñí Nyoo chi yo. Ñima vatyi xihna ca yo cuñí yo chi ra, soco xihna ca maa ra cuñí ra chi yo. Ta tachi̱ ra chi Sehe ra vatyi tacuhva cúvi ra tyiño nuu yo ta cahnya ra cuatyi yo. 7yg Ta sañaha̱ Nyoo vatyi cuñí ra chi yo chihin cha chaha̱ ra noo Sehe mañi ra tyi quichi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, vatyi cuhva ra noo ñayɨvɨ̱ chaa coo yo. x Soco ñu cha ña cuñí chi tahan, ta cohon nuu ca ñu chi Nyoo, vatyi Nyoo cuñí xaan ra chi yo ta chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Vw%Yañi yo, na cuñi yo chi tahan yo, vatyi Nyoo sañahá ra chi yo yoso caa cha tahán chi cuñi yo chi ñu. Tandɨhɨ yo cha cuñí yo chi tahan yo sehe Nyoo cuví chi yo, ta ñohó nuu yo chi Nyoo. 3v_Soco yoó cuví yo ñu cuenda Nyoo. Ta ñu cuenda Nyoo tyasohó ñu tuhun cahán yo, soco ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha añima, ña cuñí ñu tyasoho ñu. Ta tyicuan caa cuví nɨcohon nuu yo chi ñu yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo ta ñu yɨhɨ tatyi ña vaha. Nyoo cuñí xaan ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ 0uYMaa ñu cuan, ñu cuenda ñayɨvɨ̱ ri ihya cuví ñu. Yucuan chaha cahán ñu tuhun ñayɨvɨ̱ ihya. Ta ñu cuenda ñayɨvɨ̱ ihya tyasohó ñu tuhun cahán ñu. mtSRa cuatyaa sehi, ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví ndo. Ta cuví chasaha ndo chi ra xaan iñi chi ra Cristo. Vatyi cahnu ca ra Cristo, ra nyaá añima ndo ta ñima ca ra ña vaha, ra cha chicá noo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Js Soco ndɨɨ cuii maa ñáyɨvɨ cha catyí vatyi ra Cristo ña chica̱ noo ra chihin coño ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ñima Nyoo sacahán chi ñu cuan, soco tatyi ña vaha, cha xaan iñi chi ra Cristo, ican sacahán chi ñu. Cha chiñi̱ ndo vatyi nyaá quichi cuan. Ta vityin cha chicá noo chi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. {roSoco tyehe caa cuví nɨcohon nuu ndo tatu Tatyi Ii Nyoo sacahán chi ra o ñima. Tandɨhɨ ra cha catyí vatyi quichi̱ ra Jesucristo nya gloria ta cacu̱ ra chihin coño ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ican ra cuan, sacahán Tatyi Ii Nyoo chi ra. ~}|f{zcymxwvuDts@r@qrpvonmnlhkjJi>l<<;Q:99<8 7N7664555A5332222!10/Q.=-,++0*)('&C%>$#"!y ^*%o%%CD>*Jm z i  1A\6+bSoco ma quichahun tuhun cuendu, tuhun tondo cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Vaha ca sa̱nɨñun chuun sa̱cuvun maa maa ri cuhva cuñí Nyoo. SbTatu sañahún tuhun ihya chi tandɨhɨ yañi yo, cua cuvun noo ra vaha cahán tuhun ra Cristo Jesús. Ta tuhun cha chinó iñi yo ta tandɨhɨ tuhun ra Cristo cha nyicón, cua tyinyee chi chuun. +bVatyi ndundɨɨ̱ chi cha cuenda tuhun Nyoo ta cha cuenda cha chicán tahvi yo chi Nyoo. Yoso caa noo ra vaha sacuví tyiño nuu ra Jesucristo bVatyi tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo ta vaha. Ta ña tahán chi catyi yo tyi ña vaha. Cuví cachi yo tatu nacuhva yo tyahvi nyoo chi Nyoo. "=bCucasɨ ñu cuan nu tandaha ñáyɨvɨ. Ta cucatyi ñu vatyi ña vaha cha cachi yo suhva nuu nyayu. Vasɨ chitó yo tyi tandɨhɨ nuu cha cachi yo, Nyoo savaha̱. Ta tandɨhɨ yo cha chinó iñi yo chi Nyoo ta chitó yo cha ndicha, cuvi cachi yo ta nacuhva yo tyahvi nyoo chi ra. a;bCutyasoho ñu tuhun cahán ñu cuendu. Ta ñu cuendu cuan ña tuví ca iñi ñu cuhva nyacuví ñu vatyi cha ndundava̱ xaan añima ñu. Tari cha cayu̱ añima ñu chihin noo caa ihñi ta ndundava̱ chi cuví cuan. l SbSoco cahán cachi Tatyi Ii ta catyí chi vatyi nu cuandɨhɨ tyembu yɨhɨ́ ñu ma chino ca iñi ñu chi ra Cristo vatyi cutyasoho ñu tuhun cahán tatyi ña vaha cha sandavi ñaha chi ñu. Ta cunyicon ñu ndusu ñuhu cuihna. &EbCha ndicha cuví vatyi yaha xaan cuhva cahnu tuhun xehe cha sanatuvi̱ Nyoo, vatyi coo yo tari iyó maa ra:Nyoo nanduvi̱ ra rayɨɨ ta chicoo̱ ra chichi noo coño ñuhu tari maa yo.Ta catyí Tatyi Ii vatyi vaha ra.Ta nyehe̱ ángel chi ra.Nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱ cahán ñu tuhun ra.Ta chinó iñi ñáyɨvɨ chi ra nɨcacahnu ñuhu ñayɨvɨ̱.Ta cuanuhu̱ ra nya gloria.< qbYɨhɨ́ iñi cha cuhin cha numi ri cunyehi nu nyaún. Soco tatu cucuei, yucuan chaha tyaí ihya chuun tacuhva coton yoso caa tahán chi coo ñáyɨvɨ cuenda Nyoo. Vatyi maa yo cuví yo vehe ñuhu Nyoo nyitó. Ta cuñí chi vatyi sañihi ca yo sañaha yo cha ndicha cha cumí yo chi inga ñáyɨvɨ. h Ib Vatyi ra tyinyeé, tatu vaha sacuvi̱ ra tyiño cha tahán chi sacuvi ra, cuahan ca ra ityi nuu chihin Nyoo. Ta cunɨɨ ca iñi ra cahan ra tuhun cha chinó iñi ra chi ra Cristo. Noo tuhun xehe cuenda cuhva chino iñi yo + Ob Noo ra tyinyeé chihin tyiño vehe ñuhu na coo noo ri ñasɨhɨ ra. Ta cuñí chi vatyi coto vaha ra cunyaca ñaha ra chi sehe ra ta ñáyɨvɨ nyicú vehe ra. / Wb Ta tyicuan caa tucu ñusɨhɨ, cuñí chi vatyi cuví ñu ñáyɨvɨ vaha. Ma ñɨɨ ñu cuendu. Ta cachi coo ñu. Ta nɨñɨ cuñí ñu chihin tandɨhɨ ri tyiño. ~ ub Ta cuñí tucu chi cha nye̱he xihna yo tatu vaha iyó ra chihin Nyoo tyicuan ta cuví sacuvi ra tyiño vehe ñuhu. b Cuñí chi vatyi cutuñí vaha iñi ra yoso caa tahán chi chino iñi yo chi Nyoo ta coto vaha ra tyi vaha cuahan ra chihin Nyoo. oWbTa tyicuan caa tucu ra tyinyeé chihin tyiño vehe ñuhu. Na cachi co̱o ra. Ma cuvi ra noo ra cuendu, ta ma cuvi ra noo ra tuhva chihi ndixi ñandɨhɨ. Ta ni ma nyiyo iñi ra saha canaa ra xuhun chihin noo cuhva ña vaha. Y+bTa sɨɨn ri cuñí chi vatyi cuví ra noo ñáyɨvɨ vaha nuu ñu ityi chata, coto tahan ra tɨcahan nuu ta cana cava ra chichi ndaha cuihna. Yoso caa tahán chi coo noo ra tyinyee chihin tyiño vehe ñuhu KbTa noo ra nichaa chihin tuhun Nyoo ña tahán chi quɨndaha ra vehe ñuhu vatyi coto sacahnu ra chi ra ta tachi tuñi Nyoo chi ra, tari tachi̱ tuñi ra chi cuihna vatyi cahnu sahá ra chi ra. hIbVatyi tatu ña chitó ra cunyaca ñaha ra vehe ra, ¿yoso caa cusaha cumi ra vehe ñuhu Nyoo? "=bTa cuvi ra noo ra yɨhɨ́ ndaha vaha ñasɨhɨ ta sehe: Noo ra nyacá ñaha chi sehe tacuhva vatyi quichaha ñu chi ra, ta saha ñu ñáyɨvɨ chi ra. bMa cuvi ra noo ra tuhvá chihi ndixi, ni ma cuvi ra noo ra nanducú tɨsɨhɨ. Ta ma cuvi ra noo ra nducu xuhun noo cuhva ña vaha. Soco cuñí chi cha vaha ñáyɨvɨ cuví ra, ta cu̱vi ra noo ra ña tuhvá cañi tahan. Ta ma cuvi ra noo ra cuñí xaan xuhun. ]3bSoco nɨñɨ cuñí chi vatyi ra yɨhɨ́ ndaha vehe ñuhu cuvi ra noo ra ñahri cuatyi iyó. Ta cuñí chi cha coo noo ri ñasɨhɨ ra. Ta cuñí chi cha cuvi ra noo ra tyihi tuñi vaha iñi yoso caa cunyacuvi, noo ra vaha nuu ñáyɨvɨ. Ta cuñí chi vatyi vaha cuví ra chihin ñáyɨvɨ chaa vehe ra. Ta coto ra yoso caa sañahá ra. ! =bNdicha tuhun ihya: Tatu minoo ndo cuñí ndo quɨndaha ndo chi ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, vaha xaan tyiño quichí cuvi iñi ndo sacuvi ndo. {obSoco ñusɨhɨ cucacu añima ñu cha cuenda cha sacacú ñu sehe ñu, ta sacuahnú vaha ñu chi chi. Soco tatu chinó vaha iñi ñu chi Nyoo ta cuñí ñu chi ra ta chi ñáyɨvɨ, ta cachi coo ñu nuu Nyoo ta nuu ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. ~ bTa ñima chi maa ra Adán sandavi̱ ñaha ra ña vaha, soco chi ñasɨhɨ ra cuvi̱ sandavi̱ ñaha ra ta chicoo̱ cuatyi ña. R}b Vatyi xihna ca chi ra Adán savaha̱ Nyoo ta yaha̱ cuan ta chi cu Eva. |wb Vatyi ña chahí cha sañaha ñusɨhɨ. Ni ña chahí cha cunyaca ñaha ñu chi rayɨɨ. Soco taxi ri na cunyaa ñu. {{ob Ta taxi ri cu̱nyaa ñusɨhɨ ta tya̱soho ñu tuhun Nyoo. Ta sa̱ha ñu ñáyɨvɨ chi ra chahá tuhun chi ñu. z3b Soco chihin cha cachi coo ñu ta chihin cha sacuvi ñu cha vaha na sanduvii ñu chi ñu, tari tahán chi sacuvi ñu nacuhva̱ cuenda chi chi Nyoo. yb Tyicuan caa tucu ñusɨhɨ. Cachi cuhva cui̱hno ñu, tari cuhva tahán chi cuihno ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta ma iyo xaan cuihno ñu. Ma iyo xaan sanduvii ñu xiñi ñu. Ñima chihin xuhun cuaan o yuu tyaquɨ, o chihin sahma yahvi xaan sanduvii ñu chi ñu. xbYucuan chaha cuñí vatyi ca̱can tahvi rayɨɨ tandɨhɨ ri ityi. Ta na coo ra noo ñayɨvɨ̱ ndɨɨ. Ta na sacahnu ra chi Nyoo chihin cha nacoñehe ra ndaha ra nuu Nyoo. Ta vaha ca̱ca xiñi ra. Ta ma coo ra tɨsɨhɨ chihin ñáyɨvɨ. Ta ni ma xaan ra. w#bCha cuenda ihya, tyatyiño̱ Nyoo chii, vatyi cahin tuhun ra, ta cuvi apóstol ra, tachi̱ ra chii vatyi sañahi chi ñu cha ñima ñu Israel cuví, yoso caa nachino iñi ñu cha ndicha. Ta nyoho chitó ndo tyi ña tuhvé cahín cuendu vatyi cuenda ra Cristo yɨhí. FvbTa maa ra Jesucristo chaha̱ ra ñayɨvɨ̱ ra tyiño nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Tyiyahvi̱ ra cuatyi yo tacuhva cuvi cacu tandɨhɨ yo. Ta chino̱ cava cuan quɨvɨ tyaa̱ maa Nyoo cuhva. u/bVatyi iyó noo ri Nyoo. Ta iyó noo ri ra cuví chaa nuu Nyoo tyiño nuu yo. Ican ra cuví ra Cristo Jesús. Ta cuví ra ñáyɨvɨ tari maa yo. gtGbTa maa ra cuñí ra vatyi cacu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta cuñí ra cha nacoto ñu cha ndicha. Is bVatyi ihya cuví cuhva tahán iñi Nyoo ra cha sacacú chi yo. r{bCa̱can tahvi ndo cha cuenda ra cacuvi rey ta cha cuenda tandɨhɨ ra cacuví tyiño. Ca̱can tahvi ndo cha cuenda ra tacuhva cuvi coo vaha yo, coo taxi yo, coo yo noo ñayɨvɨ̱ cachi nuu Nyoo ta nuu ñáyɨvɨ. Ta cusaha ñu ñáyɨvɨ chi yo. 5q ebCatyí chi ndo vatyi cha nuu tandɨhɨ ca, tahán chi cha ca̱can tahvi ndo chi Nyoo cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta na̱cuhva ndo tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda ñu. Jp bTyicuan caa sacuvi̱ tucu ra Himeneo ta ra Alejandro. Ta yucuan chaha nacuhva̱ cuende chi ra chi cuihna, na cacutuhva ra yoso caa tahán chi sacuvi ra ta ma cahan ña vaha ca ra chi Nyoo.)o MbTa ma sandɨhun cha chinó iñun chi Nyoo ta sa̱cuvun cha vaha na vaha cu̱ñi añimon. Vatyi sava ra sandɨhɨ ra tuhun ihya, yucuan chaha caquita̱ xiin ra. n )bIhya tuhun chahí chuun, yoho Timoteo sehi, vatyi ca̱ñi tahan vahun chihin tatyi ña vaha chihin cha chinó iñun, ta chihin cha vaha cuñí añimon tyi chitón tyi vaha sacuvun noo cha sacuvún vatyi suri tuhun ihya cachaha̱ ra hermano chuun chihin ndusu Nyoo. ,m SbYucuan chaha na sacahnu yo chi ra cha tyicuan ri nyacá ñaha, ra cha ñahri tuhun chihi iyó chi, ra cha ña cuví nyehe yo chi, ra cha noo ri maa ra cuví Nyoo ta chitó ra tandɨhɨ cha chiñi tuñi. Na sacahnu yo chi ra ta na cunyaca ñaha ra tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. bl ?bYucuan chaha xihna que tava̱ Nyoo chii nu quiñi caa vatyi tacuhva sañaha ra Jesucristo chi ñáyɨvɨ tyi cuñí xaan ra chi ñu. Tacuhva vatyi nachino iñi ñu ta cucoo ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. k bTa ndicha, cha ndicha vaha cuví tuhun ihya. Ta tahán chi cha chino iñi yo, vatyi ra Cristo Jesús quichi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya vatyi sacacú ra chi ñu iyó cuatyi. Ta yuhu cuví noo ra quiñi caa ca cha nuu tandɨhɨ ñu cuan. $j CbTa tyinyee̱ xaan Sutu Mañi yo chii. Ta chaha̱ ra cha chino xaan iñi yo chi ra, ta cha cuñí xaan yo chi ñáyɨvɨ vatyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra. i }b Tyehe caa sacuvi ra chihin vasɨ ta ityi chata ca yuhu caha̱n ña vahi sɨquɨ ra. Chica̱ nyiquen chi ra ta caha̱n cuehi chi ra. Soco Nyoo cundahvi̱ cuñi̱ ra nyehe ra chii, vatyi yuhu ta chino ca iñi chi ra, ta ña chite̱ cha chinyacuvi̱. Oh b Nacuhvé tyahvi nyoo chi Sutu Mañi yo Jesucristo cha cuenda tunyee iñi cha chaha ra chii ta nyehe̱ ra chi tari noo ra chinó vaha iñi, ta natyaa tyiño ra chii vatyi sacuví tyiño nuu ra. }g ub Ta tuhun tyaquɨ xaan cha sacoto Nyoo chi yo cha cuenda ra Cristo, ican cuví tuhun cha nacuhva̱ cuenda Nyoo chii vatyi sacote chi ñáyɨvɨ. Maa ra cuví ra cha sacahnú yo. Chahá ra Pablo tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi nyehé ndahvi ra chi ra f {b Nyaá ley cuan cha cuenda ñu iyó chihin rayɨɨ o ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ña o ñasɨhɨ ra cuví. Nyaá chi cha cuenda ra ca iyó chihin tahan yɨɨ, ta cha cuenda ñu suhu cha chii ñáyɨvɨ, ta ñu cuendu, ta ñu cha catyí: “Chito vaha Nyoo”, ta ña ndicha cha cahán ñu. Ta suri nyaá tucu ley cuan cha cuenda yóó ñu cha ña nyicon cuhva cahan tuhún Nyoo. 4e cb Cuñí chi coto yo vatyi ni noo ley ña chicunyaa̱ chi cha cuenda ñu vaha. Soco nyaá chi cha cuenda ñu nacahnú nu cahán Nyoo, ñu iyó cuatyi, ñu quiñi iyó, ñu ña saha ñáyɨvɨ chi Nyoo. Nyaá tucu chi cha cuenda ñu chahñí chi sutu, chi sɨhɨ, ta cha cuenda tandɨhɨ ñu chahñí. Zd /bChitó yo tyi ley cuan, vaha chi, soco co̱tyiño yo tari cuhva tahán chi. |c sbCuñí ñu cuvi ñu ñu sacuahá cuenda ley chahnu Nyoo soco ni maa ñu ta ña cutuñí iñi ñu tuhun cahán ñu. gb IbSoco yɨhɨ́ ñu saña̱ ñu tuhun ihya ta quita caxiin ñu chihin tuhun cha ñima ri tuhun. ia MbSoco tuhun cha catyí maa yo chi ñáyɨvɨ, cha cu̱ñi yo chi tahan yo chihin cha cacú añima yo cha sanduvaha̱ Nyoo. Cu̱ñi yo chi ñu chihin cha vaha chicá xiñi yo ta chihin cha ndicha chinó iñi yo chi Nyoo. 3` abCa̱tyun chi ñu cuan vatyi ma tyaa ñu xiñi ñu tuhun tyisu, nɨ tuhun cha cuvi̱ chi noo noo sutu chahnu ñu. Vatyi cha nuu cha tyinyeé chi chi yo, satondó chi xiñi yo. Maa maa ri cha ñima ri tuhun cuví yuhu yo. Ña tyinyeé chi chi yo cha chinó iñi yo cha sacuví ca yo cha catyí Nyoo. _ bQuɨvɨ quite̱ ñuu Éfeso chiña cha cuaquichi ityi Macedonia ihya, catyi̱ chuun na ndo̱un Éfeso chiña ta ca̱tyun chi suhva ñu vatyi ma sañaha ñu tuhun cha ña ndicha. Ta vityin catyí tiqui chuun na sacuvi con tari cuhva catyi chuun quɨvɨ cuan. `^ ;bTyaí tutu ihya chi yoho Timoteo vatyi sehe vahi cuví chuun cha cuenda cha chinó iñun tuhun ra Cristo cha sacote̱ chuun. Ta cuñí vatyi nasoco Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo chuun. Ta na nyehe ndahvi ra chuun. Ta na coo ca cha taxi ri añimon saha ra. Nu sañaha̱ ra Pablo chi yo yoso caa saha̱ yo cuenda tuhun cha ña ndicha ] bYuhu ra Pablo cuví noo apóstol chi ra Jesucristo vatyi tachi̱ ra chii na caque tyiño ra. Maa Nyoo cuví ra sacacú chi yo. Ta ican ra catyí tyi sa̱cuvi tyiño ihya, ta Sutu Mañi yo Jesucristo ñandɨhɨ. Vatyi maa ra cuví ra cha yɨhɨ́ iñi yo. ^\5NTa na nasoco Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.[NTyatyiñé chi ndo chihin ndusu yuhu Sutu Mañi yo vatyi sa̱cuaha ndo carta ihya nuu tandɨhɨ tahan yo cuenda Nyoo. KZNTa na̱cuhva ndo nocumi chi tandɨhɨ yañi yo cuenda Nyoo. 7YiNYañi, ca̱can tahvi ndo cha cuenda ndi. 'XGNRa cha nacachi̱ chi ndo, cuví cunyee iñi yo chi ra, vatyi maa ra cusacuvi ra tandɨhɨ maa ihya. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo ta chaha̱ ra nocumi chi ñu 'WGNTa maa Nyoo ra iyó cha taxi ri chii, na sanduvii ca ra añima ndo tacuhva vatyi ɨɨn ri chi maa ra nacuhva cuenda ndo chi ndo. Ta na cocumi ra añima ndo ta cha chiñi tuñi ndo ta coño ñuhu ndo tacuhva vatyi ma coo ca cuatyi ndo quɨvɨ quichi tucu Sutu Mañi yo Jesucristo. 6VgNCua̱chiyo ndo nuu tandɨhɨ cha quiñi caa. SUNTɨ̱ɨn cuenda ndo tandɨhɨ cha cahán ra. Ta na̱quehen ndo cha vaha. STNMa cuacu nyaa ndo tuhun Nyoo cha cahán noo ra cahán tuhun chahá Nyoo. DSNMa ndahva ndo ñuhu̱ Tatyi Ii cha nyaá añima ndo. 4RaNNa̱cuhva ndo tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda tandɨhɨ cha cuví. Vatyi ican ihya cuví cha cuñí Nyoo cha sacuvi yo cha cuví yo ñu chinó iñi chi ra Cristo Jesús. .QWNTa ca̱can tahvi ndo tyicuan ri maa. .PWNTyicuan ri cu̱sɨɨ cuñi ndo. NONSa̱ha ndo cuenda coto sacuvi ndo cha ña vaha chihin ñu nyacuví cha ña vaha chihin ndo. Ndu̱cu ndo cuhva sacuvi ndo cha vaha chihin tahan ndo cuenda Nyoo ta chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. N)NTa tyatyiñó ndi chi ndo yañi, vatyi cu̱hva ndo tuhun chi ñu cha ña cuñí saha tyiño. Ta sa̱ndunɨɨ ndo iñi ñu cha ña nɨɨ ca iñi. Ta tyi̱nyee ndo chi ñu vita cuñí vatyi ta chino vaha ca iñi ñu. Ta cu̱cama iñi ndo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. .MUN Cuñí chi cha saha xaan ndo ñáyɨvɨ chi ra chihin cha cuñí ndo chi ra. Vatyi sacuví ra tyiño Sutu Mañi yo. Ta vaha co̱o ndo chihin tahan ndo cuenda Nyoo. 8LiN Soco yañi, chacú ndahvi ndi nuu ndo, na saha ndo ñáyɨvɨ chi ra sahá tyiño nu nyicú ndo. Vatyi nyisó ra tyiño cuenda Sutu Mañi yo ta chahá ra tuhun chi ndo. #K?N Yucuan chaha sa̱ndunɨɨ ca ndo iñi tahan ndo ta sa̱ndunyee ca ndo iñi ñu, tari cuhva cuahan nyacuví ndo vityin. Nu chaha̱ ra Pablo tuhun chi ñu H? NYaha̱ cuan ta yoó cha nyitó ca yo cundaa xica yo ɨɨn ri chihin ñu nu vico, nu cunañihi tahan yo chihin Sutu Mañi yo ityi andɨvɨ. Ta yucuan ta cucunyaa yo chihin ra tyicuan ri maa. >)NVatyi suri maa Sutu Mañi yo cunoo xica ra andɨvɨ, ta cucana chaa ra vatyi maa ra cuví ra nyacá ñaha. Ta cucana chaa noo ra cuví nuu chi ángel. Ta cunatɨvɨ trompeta Nyoo. Tyicuan ta ñáyɨvɨ cha yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ta chihi ñu, xihna ca ñu cunandoto. F=NYucuan chaha catyí ndi chi ndo tari sañaha̱ Sutu Mañi yo chi ndi. Vatyi yoó cha nyitó yo nyacua nya quɨvɨ quichi ra, ñima xihna ca yo cuhun ican saha ñu cha yaha̱ chihi̱. 0<YNTa tari cha chinó iñi yo vatyi chihi̱ ra Jesús ta nandoto̱ ra, tyicuan caa chinó tucu iñi yo vatyi Nyoo cusanandoto ra chi ñu ndɨyɨ cha chinó iñi chi ra. =;sN Yañi, ña cuñí ndi cha ma coto ndo ñáá cha cuví chi ñáyɨvɨ chihi̱, vatyi coto nducuihya iñi ndo tari nducuihyá iñi ñáyɨvɨ cha ma tahan chi nyehe chi Nyoo. M:N Tyicuan caa sa̱cuvi ndo tacuhva vatyi ñáyɨvɨ ña ñohó nuu Nyoo cuasaha ñu ñáyɨvɨ chi ndo. Ta ñahri cuacumañi chi ndo. Yoso caa cucuvi quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesús inga chaha V9%N Ndu̱cu ndo cuhva coo vii ndo. Ta ma tyihi ndo chi ndo nu ña tahán chi, soco ɨɨn ri tyiño maa ndo ca̱ca xiñi ndo. Ta sa̱ha tyiño ndo chihin ndaha ndo tari cuhva catyi̱ ndi chi ndo quɨvɨ cuan. '8GN Ta tyicuan caa cuñí ndo chi tandɨhɨ tahan yo nɨcahnu Macedonia chiña. Soco chacú ndahvi nuu ndo yañi, vatyi na cuñi ca ndo chi ñu noo noo quɨvɨ. 97kN Soco tuhun cha cuñí yo chi tahan yo, ña chiñuhú cha tyai nu tutu ihya tuhun cuan. Vatyi suri maa Nyoo cha sañaha̱ ra chi ndo vatyi cu̱ñi yo chi tahan yo cuenda Nyoo. I6 NTa yucuan chaha yóó ñu cha ña cuñí tyasoho tuhun ihya, ñima tuhun ñáyɨvɨ ri ña tyasohó ñu, soco tuhun Nyoo ña tyasohó ñu. Vatyi suri maa Nyoo chaha̱ ra Tatyi Ii ra chi ndo. t5aNVatyi Nyoo nacana̱ ra chi yo vatyi tacuhva sacuvi yo cuhva cuñí maa ra, ta ñima noo cuhva quiñi caa. K4NTa ni noo ndo ta ma sandavi ñaha ndo chi yañi ndo ta coo ndo chihin ñasɨhɨ ra. Vatyi Sutu Mañi yo, ñihi xaan tachí tuñi ra chi ñu sacuví tyicuan caa, tari cuhva catyi̱ ndi chi ndo. u3cNÑima chihin cha quichi cuvi iñi ndo cha quiñi caa tari nyacuví ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu chi Nyoo. 2NTa tahan tahan ndo cuñí chi coto ndo yoso caa coo ndo chihin ñasɨhɨ ndo. Co̱o vii ndo chihin ña chihin cha cuñí ndo chi ña. c1?NCha cuñí Nyoo, ican cuví ihya: Cha na̱cuhva ndɨhɨ ndo chi ndo chi ra tacuhva sanduvii ndɨhɨ ra añima ndo. Ta ni noo ndo ta ma coo ndo chihin noo ñaha sɨhɨ o rayɨɨ tatu ñima ñasɨhɨ o yɨɨ ndo cuví. 0{NNyoho cha chitó ndo yoso caa chaha̱ ndi cuhva chi ndo tari chaha̱ tucu maa Sutu Mañi yo Jesús cuhva chi ndi. z/ oNVityin yañi, chacú ndahvi ndi nuu ndo ta chahá ndi tuhun chi ndo chihin ndusu yuhu Sutu Mañi yo Jesucristo, na coo ca ndo tari cuhva sañaha̱ ndi chi ndo, cuhva tahán iñi Nyoo. Ta sa̱ñihi ca ndo coo ndo tyicuan caa noo noo quɨvɨ. R.N Tacuhva vatyi cunɨɨ ca iñi ndo ta cunduvii ndɨhɨ añima ndo. Ta ma coo ca cuatyi ndo nuu Nyoo Sutu yo quɨvɨ quichi tucu Sutu Mañi yo Jesucristo chihin tandɨhɨ ca ñu yɨhɨ́ cuenda ra.!-;N Ta na tyinyee ca Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo tacuhva cuñí ca ndo chi noo noo tahan ndo ta chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ tari cuñí nyuhu chi nyoho. ,}N Ta vityin nyatú ndi na tyinyee maa Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo tacuhva cuvi cuhun ndi nu nyicú ndo. ++ON Chicán tahvi xaan ndi chi Nyoo ñicahñu ta cha cuaa, vatyi cuñí ndi cuhun ndi cunyehe maa ndi chi ndo. Tyicuan ta cuvi sandunanɨɨ ndi cha chinó iñi ndo. (*IN Nyacua ña ñihí ndi cuhva nacuhva ndi tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda ndo. Vatyi sɨɨ xaan cuñí ndi nuu Nyoo cha cuenda vatyi vaha cuahan ndo chihin ra. )NTari quɨvɨ cha nduchaa̱ ñayɨvɨ̱ ndi, cuñí maa ndi cuhva cha nacoto̱ ndi vatyi nyoho ñihi cuahan ndo chihin Nyoo. B(}NYucuan chaha, yañi, vasɨ cuaha cha cuví chi ndi ta nyehé ndi tɨndoho, soco vaha xaan cuñí ndi cha chitó ndi vatyi nyoho vaha chinó iñi ndo chi Nyoo ta ña sañá ndo chi ra. e'CNSoco vityin cha nachaa̱ ra Timoteo cha chaha̱n ra nu nyicú ndo ñuu Tesalónica chiña. Ta nacatyi̱ ra chi ndi vatyi nɨɨ́ iñi ndo chinó iñi ndo chi Nyoo. Ta cuñí xaan ndo chi tahan ndo. Ta catyí ra tyi tyicuan ri nɨcohón iñi ndo chi ndi ta cuñí xaan ndo nyehe ndo chi ndi, tari nyuhu, cuñí tucu maa ndi nyehe ndi chi ndo. L&NYucuan chaha ña cunyee̱ que cha cuñí cote tuhun ndo. Ta tachi̱ tyiño chihin ra Timoteo na nyehe ra yoso caa cuhva cuahan chinó iñi ndo chi Nyoo. Vatyi yuhví coto sandavi ñaha cuihna chi ndo ta nandɨhvɨ tucu ndo nu quiñi caa inga chaha. Vatyi tu tyicuan caa, cucunaa tandɨhɨ tyiño saha̱ ndi nu nyicú ndo. )%KNVatyi ta ninyaá ca ndi chihin ndo, catyi̱ ndi chi ndo vatyi cha cuñí quichi quɨvɨ cha nyehé yo tɨndoho. Ta chitó vaha maa ndo tyi tyicuan caa cuvi̱. &$ENTyicuan caa ta ni noo ndo ta ma ndu uvi iñi ndo cha cuenda cha nyehé ndo tɨndoho. Vatyi nyoho chitó ndo vatyi nyaá yo cha nyehe yo tɨndoho tyehe caa. H# NTa tachi̱ chi yañi yo ra Timoteo na cuhun ra cunyehe ra chi ndo. Maa ra sacuví ra tyiño nuu Nyoo vatyi ɨɨn ri chihin ndi cahán ra tuhun yoso caa cacú añima yo sahá ra Cristo. Tachi̱ ndi chi ra nu nyicú ndo na sandunɨɨ ca ra iñi ndo ta sandunyee ca ra iñi ndo tacuhva vatyi chinó ca iñi ndo chi Nyoo. " {NTa yucuan chaha ña cunyee̱ que cha ma cote yoso caa cuahan ndo chihin Nyoo. Ta natyai̱ iñi tyi ndoi̱ ñuu Atenas. !)NVatyi cha cuenda cha vaha cuahan ndo chihin Nyoo ta nyehé yo tyi ña caha ri sahá tyiño ndi. Ta sɨɨ xaan cuñí ndi cha cuenda cuan.Y +NSoco ¿yóó chi ita iñi ndi? Ta ¿yóó chi cuenda cusɨɨ cuñí ndi, ta vaha cuñí ndi? ¿Atu ñima cha cuenda maa ndo cusɨɨ xaan cuñí ndi nuu Sutu Mañi yo Jesucristo quɨvɨ quichi ra inga chaha? LNTa nducu̱ ndi cuhva cuhun ndi soco ña cuvi̱. Ta yuhu ra Pablo ñandɨhɨ, cuaha xaan chaha nduqui̱ cuhva cuhun ndi, soco tahan ri chaha cha cuñi̱ ndi cuhun ndi ta ña chaha̱ ra ña vaha. ONYañi, cha yaha̱ cha quita̱ ndi ñuu ndo vasɨ ña naha nyehe̱ ndi chi ndo soco ñohó xaan iñi ndi chi ndo. Ta chihin cha nɨɨ iñi ndi cuñi̱ ndi cunyehe ndi nu nyicú ndo inga chaha. c?NTatu cuñí ndi cahan ndi tuhun Nyoo chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví tacuhva cacu ñu, ña chahá ñu Israel cuan cahan ndi. Ta cha cuenda cha chasɨ́ ñu nu cahán ndi, cucuaha ca cuatyi ñu. Ta vityin nu ndɨhɨ tuhun cutachi tuñi xaan Nyoo chi ñu. Nu catyi̱ ra Pablo vatyi cuñi̱ ra cunyehe ra nu nyicú ñu Tesalónica inga chaha -SNTa ican ñu Israel cuan cachahñi̱ chi Sutu Mañi yo Jesús tari cachahñi̱ tucu ñu chi ra profeta, ra cachaha̱ cuenda tuhun cahán Nyoo ta ityi chata ca. Ñu Israel cuan tava̱ ñehe ñu chi ndi. Ñima cuhva cuñí Nyoo iyó ñu. Ta tasɨ cuñí ñu nyehe ñu chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. NYaha̱ cuan ta nyehe̱ tucu maa ndo tɨndoho saha̱ ñáyɨvɨ ñuu ndo, tari nyehe̱ tucu ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo Jesús nɨcahnu ityi Judea. Tyicuan caa sanyehe̱ tucu ñu Israel ityi Judea cuan tɨndoho chi ñáyɨvɨ tahan yo cuenda ra Cristo cuan. W'N Yucuan chaha tyicuan ri nacuhvá ndi tyahvi nyoo chi Nyoo, vatyi quɨvɨ chiñi̱ ndo tuhun ra cha caha̱n ndi chihin ndo, natɨɨ̱n cuenda ndo vatyi nacoto̱ ndo tyi tuhun Nyoo cuví ta ñima tuhun ñáyɨvɨ ri. Ta ndicha cha tuhun Nyoo cuví, vatyi sacuvi̱ chi vatyi chino iñi ndo chi Nyoo ta nasama̱ ndo cuhva iyó ndo. EN Ta catyi̱ ndi chi ndo nacachi co̱o ndo tari tahán chi coo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Vatyi maa ra nacana̱ chi ndo vatyi coo ndo nu nyacá ñaha ra, ta nyehe ndo cha tyaquɨ gloria ra. 7N Ta chitó tucu ndo yoso caa sandunɨɨ́ ndi iñi noo noo ndo chihin tuhun chaha̱ ndi chi ndo. Sandunyee̱ ndi iñi ndo tari noo ra chihin sehe ra. /WN Ta nyoho cuví ndo cha ndaa, ta Nyoo ñandɨhɨ, vatyi maa ri cha vaha ta cha ndaa chinyacuvi̱ ndi quɨvɨ chinyaa̱ ndi chihin ndo cha cuví ndo ñu chinó iñi chi ra Cristo. Maa maa ri cuhva cuñí Nyoo chinyacuvi̱ ndi, ta ña chaha̱ ndi cuhva vatyi cahan ña vaha ndo sɨquɨ ndi. taN Nyoho yañi, nɨcohón iñi ndo yoso caa saha̱ tyiño ndi quɨvɨ chinyicu̱ ndi chihin ndo. Sahá tyiño ndi ñicahñu ta cha cuaa vatyi ña cuñí ndi coso ndi sɨquɨ ni noo ndo cha nɨ ri ca cha cahán ndi tuhun Nyoo chihin ndo. 3_NCuñí xaan ndi chi nyoho, ta cahvi iñi ndi vatyi ñima tuhun Nyoo ri cuhva ndi chi ndo, soco nyacua nya ñayɨvɨ̱ ndi ñandɨhɨ, cha cuenda cha cuñí ndi chi ndo. !;NSoco cuñí ndi tyinyee ndi chi ndo. Tari noo sɨhɨ sacuahnú ña chi sehe ña, sahá cuenda ña chi cue, tyicuan caa cuñí ndi tyinyee ndi chi ndo. }NTa ni noo chaha ña nanducu̱ ndi cuhva cha sacahnu ñáyɨvɨ chi ndi, ni nyoho, ni inga ñu. Ndicha, iyó ityi chi ndi cha cunyacá ñaha ndi chi ndo tyi maa ra Cristo tachi̱ ra chi ndi, soco ña cuñí ndi coso ndi sɨquɨ ndo cha tyicuan caa.  NTa nyoho chitó ndo vatyi ni noo chaha ña caha̱n ndi chihin tuhun tyaquɨ cha cuñí ndi sandavi ñaha ndi chi ndo. Ta ni ñima cha cuñi̱ ndi saha ganaa ndi xuhun ta caha̱n ndi tuhun ihya chihin ndo. Nyoo cuví ra cha ndaa tyi ndicha cha cahín ihya. jMNÑahri cha ña vaha caha̱n ndi, vatyi Nyoo nyehé ra chi ndi, ta maa ra tyatyiño̱ ra chi ndi vatyi sacoto ndi chi ndo yoso caa sacacú ra añima yo. Ta yucuan cuví cha cahán ndi tari cuhva tyatyiño̱ ra chi ndi. Vatyi ña cuñí ndi cuvaha ndi nuu ñáyɨvɨ, soco nuu Nyoo cuñí ndi cuvaha ndi, vatyi maa ra nyehé ra ñáá cha caa añima yo. ,QNVatyi tuhun cha chaha̱ ndi chi ndo maa maa ri cha ndicha cuví. Ta ñahri cha quiñi caa chicá xiñi ndi. Ta ni ñima cha cuñí ndi sandavi ñaha ndi chi ndo. %NVatyi chitó ndo yoso caa nyehe̱ ndi tɨndoho saha̱ ñáyɨvɨ ñuu Filipo cha ni cumañi ca chaa̱ ndi ñuu ndo. Ta vasɨ nyehe̱ xaan ndi tɨndoho ñuu cuan soco quɨvɨ chaa̱ ndi ñuu ndo cahan tucu ndi tuhun Nyoo chihin ndo chihin cha ña yuhví ndi. Ta vasɨ xaan xaan nanduvi̱ ñáyɨvɨ ñuu ndo, soco tyinyee̱ xaan Nyoo chi ndi ta sacoto̱ ndi chi ndo yoso caa sacacú ra añima yo. h KNNyoho yañi, chitó ndo vatyi ñima cha caha ri chaha̱n ndi chicahan ndi tuhun Nyoo ñuu ndo.   N Ta nacatyí tucu ñu yoso caa nyatú ndo naquichi tucu ra Jesús Sehe Nyoo inga chaha ityi andɨvɨ. Ican ra cuví ra cha sanandoto̱ Nyoo chii. Ta maa ra cuví ra ra sacacú chi yo tacuhva cha ma tachi tuñi Nyoo chi yo quɨvɨ sacutuñi ra chi ñáyɨvɨ.r  _N Vatyi suri maa ñu nacatyí ñu chi ndi yoso caa cha vaha xaan tɨɨn cuenda ndo chi ndi quɨvɨ cuan. Nacatyí ñu yoso caa sandɨhɨ ndo tuhun cha sacahnu ndo xitohyo ta quichaha sacuvi ndo tyiño nuu Nyoo nyitó, Nyoo cha ndicha. x  kNÑima ityi Macedonia ta Acaya ri, soco tandɨhɨ ri ityi nu chiñí ñu tuhun ndo chitó ñu tuhun Sutu Mañi yo ta chitó ñu vatyi chinó xaan iñi ndo chi Nyoo. Ta yucuan chaha nyacua ña nɨñɨ ca cha cahan ndi tuhun Nyoo chihin ñu. J  NTa cha tyicuan caa, tyinyeé xaan ndo chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo nɨcahnu ityi Macedonia chiña ta nɨcahnu ityi Acaya ihya ñandɨhɨ, vatyi nyehé ñu cuhva iyó ndo chihin Nyoo. |  sNTa quichaha̱ iyó ndo cuhva iyó ndi, ta cuhva iyó Sutu Mañi yo. Vatyi natɨɨ̱n cuenda ndo tuhun Nyoo, vasɨ cuaha tɨndoho nyehe̱ ndo cha cuenda cuan. Soco sɨɨ xaan cuñí ndo vatyi maa Tatyi Ii chahá tusɨɨ iñi cuan chi ndo.  3NVatyi quɨvɨ caha̱n ndi tuhun Nyoo yoso caa sacacú ra añima yo chihin ndo, ñima chihin tuhun yuhu ri cahan ndi, soco tyinyee xaan Tatyi Ii chi ndi, ta cuaha xaan sacuvi ra chihin tunyee iñi ra. Ta caha̱n ndi chihin cha chitó vaha ndi tyi tuhun ndicha Nyoo cuví. Ta nyehe̱ vaha ndo yoso caa chiyo̱ ndi quɨvɨ chinyaa̱ ndi chihin ndo. Tyicuan caa chiyo̱ ndi cha cuenda cha vaha chi maa ndo. a =NVatyi chitó ndi tyi Nyoo nacachi̱ vaha ra chi nyoho yañi. Ta cuñí xaan ra chi ndo. 9 mNTyicuan ri yɨhɨ́ iñi ndi tuhun ndo nuu Nyoo Sutu yo ta nɨcohón iñi ndi vatyi nɨɨ iñi ndo chinó iñi ndo chi Nyoo ta sacuví ndo tyiño nuu ra. Ta ñihi sahá tyiño ndo cha cuenda cha cuñí ndo chi ra. Ta chihin cha nɨɨ iñi ndo yɨhɨ́ iñi ndo cha cuañihi ndo cha cuenda ra Jesucristo.  NTyicuan ri nacuhvá ndi tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda tandɨhɨ ndo. Ta nyita ri chicán tahvi ndi cha cuenda ndo.  NYuhu ra Pablo chihin ra Silvano ta ra Timoteo, tyaá ndi tutu ihya chi ndo cha cuví ndo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Tesalónica chiña. Vatyi ɨɨn ri cuví ndo chihin Nyoo Sutu yo ta chihin Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco ra chi ndo. Ta na cuhva ra cha coo cha taxi ri añima ndo. Vaha xaan chinó iñi ñu Tesalónica cuan chi Nyoo T!Cu̱hva ndo nocumi chi noo noo tahan yo chihin cha cuñí ndo chi ñu. Na coo cha taxi ri cuñi añima tandɨhɨ ri ndo cha ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Jesucristo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.r] Vachi nocumi chi ndo sahá ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo nya nu cuví ityi Babilonia. Tari nacachi̱ Nyoo chi maa ndo, tyicuan caa nacachi̱ tucu ra chi ñu cuan. Ta vachi nonga nocumi sahá ra Marcos sehi cha cuenda Sutu Mañi yo. iK Sacuhín carta ihya chi ndo chihin ra Silvano, yañi yo. Ta cha cuenda chi yuhu, maa ra cuví noo ra nɨɨ xaan iñi nyicón chi ra Cristo. Tyai̱ suhva nu tutu ihya chi ndo vatyi chahí tuhun chi ndo ta catyí chi ndo vatyi cha vaha cha ñihí ndo cuví cha ndicha vaha cha chahá Nyoo chi yo cha cuenda cha cuñí ra chi yo. Ma saña ndo ihya.  Na sa̱cahnu yo chi ra ta na cunyaca ñaha maa ra tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Nu ndɨhɨ chahá ra Pedro nocumi chi ñu kO Soco Nyoo tyinyeé ra chi yo, ta cha yaha̱ nyehe ndo tɨndoho suhva ri quɨvɨ, Nyoo cusanducuɨtɨ ca ra chi ndo, ñihi ca cunɨcunyaa ndo chihin ra ta cunacuhva ca ra fuerza chi ndo. Ta ican Nyoo cuví ra chahá tandɨhɨ cha vaha chi yo ta maa ra cana̱ chi yo tyi cu ɨɨn ri yo chihin ra Cristo tacuhva coo yo nu tyaquɨ chihin ra tyicuan ri maa. ~ Soco ñihi cui̱nanyaa ndo chihin cha nɨɨ iñi ndo chinó iñi ndo chi Nyoo tacuhva cuvi chasaha ndo chi ra ña vaha. Ta na̱coto ndo vatyi tandɨhɨ ñu ñohó cuenda ra Cristo nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱, nyehé tucu ñu cuan tɨndoho tari maa ndo. }3Cachi co̱hon iñi ndo ta sa̱ha vaha ndo cuenda nya cha vaha ta nya cha ña vaha, vatyi cuihna, ra xaan iñi chi ndo, chicá noo ra tari noo ndɨcaha xaan nanducú tɨ yóó chi cachi tɨ, tyicuan caa chicá noo ra ña vaha, nducú xaan ra cuhva saha ganaa ra chi ndo. T~~x}} {zzNyxxJww>uu9tt%s rRpoonmmulWkjjiWhogg(fee-cba``R__l^l][ZZYXgWLUUTTSRQPP7OoNMJLKJJ5HGFBDCC]BAAT@?x>>;=<;m::N99u9776y5432M1:0H/..-^,2+**)?((I'&&'%%'$@#"M! .xTHm}g`8s< h = &;)TQ- Yañi, ɨɨn ri tyiño Nyoo sacuví yo. Yucuan chaha chacú ndahvi xaan ndi nuu ndo vatyi ma coo ndo tari cha ña ñohó nuu ndo Nyoo. Co̱tyiño ndo tandɨhɨ cha vaha cha chahá ra chi noo noo ndo. ,Ra Cristo ña sacuvi̱ ra ni minoo cuatyi. Soco Nyoo tachi̱ ra chi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, quichi̱ cúvi ra tari noo ra iyó cuatyi cahnu. Tacuhva vatyi cuví sacacu ra chi yo. Ta cha cuenda maa ra Cristo saha̱ Nyoo tuhun tyi vaha yo nuu ra.g+GTa vityin cuví ndi ra chicá tyiño ra Cristo. Ta tari cha maa Nyoo chacú ndahvi nuu ndo, vatyi tyiño maa ra chicá ndi. Ta yucuan chaha chacú ndahvi ndi nuu ndo chihin sɨvɨ ra Cristo, na nɨcoo vaha ndo chihin ra. Z*-Vatyi chihin cha chihi̱ ra Cristo cha catyi cuatyi yo, ñáyɨvɨ nɨcoó vaha ñu chihin Nyoo. Ta Nyoo sahá ra tuhun tyi ñahri ca cuatyi ñu. Ta chi nyuhu, catyí ra vatyi sacotó ndi tuhun ihya chi ñu. g)GTa tandɨhɨ ihya maa Nyoo sacuvi̱, vatyi sanɨcoo vaha ra chi yo chihin ra cha cuenda maa ra Cristo Jesús. Ta catyí ra chi yo vatyi na sacoto yo chi ñáyɨvɨ vatyi Nyoo cuñí ra cha nɨcoo vaha ñu chihin ra. y(kVatyi quɨvɨ nacuhva̱ cuenda yo chi yo chi ra Cristo, maa ra sanduchaa̱ ra añima yo. Ta tandɨhɨ tuhun cha chica̱ xiñi yo nu quichi̱ chi, ña chicá ca xiñi yo vityin. Vatyi maa ra nacuhva̱ ra nonga cha chiñi tuñi chaa chi yo. #'?Cha cuhva cha vityin, tatu nyehé yo chi noo ñáyɨvɨ, ma caca xiñi yo nyehe yo chi ñu tari chicá xiñi ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu chi Nyoo. Noo quɨvɨ tyicuan caa chica̱ xiñi vatyi ra Cristo cuví ra noo ra ñuhu ñayɨvɨ̱ ri. Vityin ña chicá ca xiñi tyicuan caa. =&sRa Cristo chihi̱ ra cha catyi tandɨhɨ yo vatyi tacuhva cha ma coo ca yo cuhva cuñí maa yo. Co̱o yo soco cuhva cuñí maa ra. Vatyi chihi̱ ra ta nandoto̱ ra cha cuenda yo. 5%cSoco sanɨñɨ́ ndi chi ndi cha sacotó ndi tuhun ra Cristo chi ñáyɨvɨ. Vatyi chitó ndi tyi cuñí xaan ra chi ñu. Ta chitó ndi tyi chihi̱ ra cha catyi cuatyi tandɨhɨ cuii maa ñáyɨvɨ. Ta yucuan chaha chihi tucu yo cha ma sacuvi ca yo cha ña vaha cha chinyacuvi̱ yo nu quichi̱ chi. g$G Tatu ña vaha cuñí xiñi ndi, cuñí maa ñáyɨvɨ tyi cahín tuhin tyehe caa, soco cha cuenda maa Nyoo. Soco tatu vaha cuñí xiñi ndi, ta cachi tuhun cahán ndi, soco cha cuenda tyi cuñí ndi tyinyeé ndi chi ndo. A#{ Ñima cha cuñí ndi cuyaa ndi chihin cha cahán ndi tyehe caa, soco cha cuñí ndi vatyi nɨcohón iñi ndo vatyi tuhun ndicha sacotó ndi, ta cuví cusɨɨ iñi ndo chihin ndi. Ta cuñihí ndo cuhva cahán ndo chihin inga ra cha sacahnú chii. Catyí ra tyi vaha iyó ra, soco ñima cha ndicha caa añima ra. '"G Vatyi chitó ndi vatyi Sutu Mañi yo cutachi tuñi ra chi ndi tatu ma sacuvi ndi tuhun cahán ra. Yucuan chaha nducú ndi cuhva cahán ndi chihin ñáyɨvɨ na nacuhva cuenda ñu chi ñu chi Nyoo. Ta Nyoo chitó ra vatyi tyicuan ri sacuví ndi. Ta chitó tucu maa ndo ñandɨhɨ. >!u Vatyi tahan tahan yo ta cuhun yo nuu ra Cristo cucuhva yo cuenda nu nyaá cutuñi chi yo nuu ra. Ta cuñihi yo cha tahán chi chi yo, yoso cuhva cha vaha o cha ña vaha cha sacuvi̱ noo noo yo quɨvɨ chiyo̱ yo chihin coño ñuhu yo ñayɨvɨ̱ ihya. Nu sacotó ra Pablo yoso caa nɨcoo vaha yo chihin Nyoo { o Yucuan chaha sañihi ca ndi nducú ndi cuhva yoso caa cha tahan iñi Sutu Mañi yo sacuví ndi. Cuví ri cha iyó ca ndi chihin coño ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. O cuví ri cha yori ca ndi, vatyi cha nyaá ndi chihin Sutu Mañi yo nya andɨvɨ. Soco yɨhɨ́ vaha iñi yo chi ra ta cha cuñí yo quita yo chichi coño ñuhu ihya vatyi cuhun yo cucunyaa yo chihin Sutu Mañi yo. q[Vityin ña cuví nyehe yo chi ra, soco chihin cha chiñó ri iñi yo chi ra, iyó yo ñayɨvɨ̱ ihya. ?wTa yucuan chaha ma yuhvi yo cha cúvi yo. Vatyi chitó yo tyi cha nɨ ri ca cha iyó yo chichi coño ñuhu ihya ñayɨvɨ̱, ña yatyin nyaá yo chihin Sutu Mañi yo andɨvɨ. A{Ta Nyoo tyaa̱ ra cuhva vatyi tyehe caa cucuvi chi yo. Ta chahá quɨyɨ ri ra Tatyi Ii ra chi yo. Vatyi tacuhva coto yo tyi cuví naquehen ca yo tandɨhɨ ca cha cuacuhva ra chi yo. $ACha nɨ ri ca cha iyó yo chichi coño ñuhu yo cha cuví tari noo vehe ri, nducuihyá iñi yo vatyi ña cuñí yo quita ri maa añima yo chichi coño ñuhu cuan ta cuvityiyaá chi. Soco cuñí yo cha coo añima yo chichi cha ma naa ca maa nya andɨvɨ ta tyicuan ri maa cuacoo yo. V%Vatyi cohon añima yo chichi cha chahá Nyoo tacuhva cha ma cuvityiyaá yo. *MNdicha, cha nɨ ri ca cha iyó yo chichi coño ñuhu yo, nducuihyá xaan cuñí yo, vatyi nyatú tuhva yo nɨcoo yo chichi cha chahá Nyoo chi yo nya andɨvɨ.  Ta chitó ndi vatyi quɨvɨ cúvi yo, coño ñuhu yo cunaa chi. Vatyi cuví chi tari noo vehe cha ña naha maa chiyo̱. Soco Nyoo cumí ra noo nu cunyaa añima yo, noo cha ma naa ca maa nya andɨvɨ. Ta ñima cha cacu̱ chihin ndaha rayɨɨ ñayɨvɨ̱ ihya cuví. lQVatyi ñima cha cuví nyehe yo sahá ndi cuenda. Sahá ndi cuenda soco cha ña nyehé yo. Vatyi cha cuví nyehé yo ñayɨvɨ̱ ihya, ña naha maa chiyo̱. Soco cha ña cuví nyehé yo, yucuan cuví cha ma ndɨhɨ ca maa.&ETɨndoho cha nyehé ndi ñayɨvɨ̱ ihya, tɨndoho ɨɨn yaha ri cuví. Vatyi chahá chi cha cunañihi ndi noo nu vaha ca cha ma ndɨhɨ maa nu nyaá Nyoo. 9kYucuan chaha ña ndu uví maa iñi ndi. Vasɨ coño ñuhu ndi cha cuahán sandɨhɨ xaan chi. Soco ñayɨvɨ̱ chaa cha iyó ndi cuahán nduchaa chi tahan tahan quɨvɨ. 9kTandɨhɨ ihya cuví cha vaha chi maa ndo ta chi inga ñáyɨvɨ. Vatyi cuaha cha vaha Nyoo cuñihi ndo. Ta cuaha ndo nacuhvá ndo tyahvi nyoo chi ra, ta sacahnú ndo chi ra. 3_Vatyi chitó ndi vatyi Nyoo ra sanandoto̱ chi Sutu Mañi yo Jesucristo, cusanandoto tucu ra chi yo. Ta ɨɨn ri chihin nyoho, cunyaca ra chi yo nya gloria nu nyaá ra.   Chinó iñi ndi chi Nyoo tari chino̱ iñi ra David. Ta tyaa̱ ra nu libru Salmos: “Chinó iñi chi Nyoo, yucuan chaha cahín tuhun ra”, catyi̱ ra David. Ta tyicuan caa tucu nyuhu. Chinó iñi ndi chi Nyoo. Ta yucuan chaha cahán ndi tuhun ra. zm Nyatú ndi tuhun chihi cha cuenda cha cahán ndi tuhun Nyoo. Soco cha tyehe caa, nañihí ndo ñayɨvɨ̱ chaa. #? Vatyi nyuhu tandɨhɨ quɨvɨ, cha yatyin cúvi ndi cha cuenda ra Cristo tacuhva cuví nyehe ñáyɨvɨ vatyi yɨhɨ́ ñayɨvɨ̱ ra Cristo añima ndi. 2] Tandɨhɨ ri ityi nu cuahán ndi ta nyatú ndi tuhun chihi cha catyi tuhun ra Jesús. Vatyi yucuan cuhva nyehé ñu tyi iyó ndi ñayɨvɨ̱ chaa cha chahá ra chi yo. #? Vasɨ chicá nyicon ñu chi ndi soco ñima maa ri maa ndi nyicu. Vatyi Nyoo nyaá ra chihin ndi. Vasɨ cha chacun taxin ñu chi ndi soco ña chihí ndi. H  Yucuan chaha vasɨ iyó tɨsɨhɨ tandɨhɨ ri ityi nu cuahán ndi, soco ña ndu uví iñi ndi. Vasɨ ña cutuñí iñi ndi tandɨhɨ cha cuví chi ndi, soco chitó ndi tyi quitá vaha ndi. m SCoño ñuhu yo cuví tari noo quɨsɨ ñuhú, vatyi noo cha ñima ri tuhun cuví. Vatyi tyicuan caa ta cuví nyehe ñáyɨvɨ tunyee iñi cha cahnu xaan cha iyó chi yo, maa Nyoo chahá, ta ñima tunyee iñi maa yo cuví. S Vatyi suri maa Nyoo catyí vatyi na ndundichin nu ñaa iñi quɨvɨ chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ican ra chaha̱ ra cha ndichin coo añima yo, tacuhva vatyi chihin cha ndichin cha chaha̱ ra Cristo chi yo, cuví cutuñi ca iñi yo tyi cahnu xaan ca cuví maa Nyoo. Chihin cha chinó ri iñi yo chi Nyoo coo yo noo ñayɨvɨ̱ chaa L Cuhva cha cahán ndi chihin ñáyɨvɨ, ña cahán ndi tuhun maa ndi. Soco sacotó ndi tyi ra Jesucristo cuví ra Sutu Mañi yo. Ta nyuhu cuví ndi noo musu ndo cha catyi cha cuñí ndi chi ra. * MCuihna, ra nyacá ñaha cha quiñi caa ñuhu ñayɨvɨ ihya, ican ra chasɨ́ cha chiñi tuñi xiñi ñu cha ña chinó iñi chi Nyoo. Vatyi coto nyehe ñu cha ndichin Nyoo. Ta coto cutuñi iñi ñu yoso caa sacacú ra Cristo chi yo. Vatyi ra Cristo nyitó ra ta cuví ra xiñahñu Nyoo. c?Nyuhu ña tyihí xehe ndi tuhun Nyoo. Soco cha cuenda chi ñu cha cua cunaa ñohó xehe. QÑa sacuví ndi cha xehe vatyi tɨcahan nuu cuví cuan. Ña chicá noo ndi sandaví ñaha ndi chi ñáyɨvɨ. Maa maa ri tuhun Nyoo sañahá ndi. Ña nasacá noo ndi tuhun Nyoo chihin inga tuhun. Soco chihin nuu Nyoo chacú ndahvi ndi nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ, na saha vaha ñu cuenda vatyi maa maa ri cha ndicha sañahá ndi.  /Yucuan chaha ma ndu uvi maa iñi ndi, vatyi Nyoo nyehé ndahvi ra chi ndi. Ta tyaa̱ tyiño ra chi ndi tyi cahan ndi tuhun ra chihin ñáyɨvɨ. c?Yucuan chaha tandɨhɨ yo ña nyasɨ́ ca nuu yo. Ta vityin cuví yo tari noo ino, tacuhva cuví nyehe ñáyɨvɨ cha vaha Sutu Mañi yo. Ta cuahán nduvaha ca yo yoso cuhva sacuví Tatyi Ii Sutu Mañi yo chi yo.7Vatyi Sutu Mañi yo, Tatyi Ii cuví ra. Ta tatu nyaá Tatyi Ii Sutu Mañi yo añima yo, sacotó ra chi yo tyi ña nyacá ñaha ca ley chahnu chi yo. Z-Soco tatu nacuhvá ñu añima ñu chi Sutu Mañi yo, maa ra cunuña ra nuu ñu.  Ta nyacua nya vityin tatu sacuahá ñu Israel ley ra Moisés, ña cuví cutuñi iñi ñu. Vatyi tari noo cha nyasɨ́ nuu ñu. ucSoco quɨvɨ cuan ña cutuñí iñi ñu. Ta nyacua nya vityin ta ña cutuñí iñi ñu. Vatyi tatu sacuahá ñu ley cuan tari quɨvɨ cha nyasɨ́ nuu ñu. Vatyi ña cutuñí iñi ñu. Soco noo tuhun ri maa ra Cristo nuñá ra nuu yo. ) Ña sacuví ndi tari sacuvi̱ ra Moisés. Vatyi chasɨ̱ ra nuu ra chihin noo sahma, tacuhva cha ma nyehe ñu Israel nu cunaa cha xiño cuan.  Chitó ndi tyi ma naa cuan. Yucuan chaha cahán ndi chihin cha nɨɨ iñi ndi. Ña cahán nuu ndi ta ña yuhví ndi. k~O Vatyi tatu tyaquɨ xaan cuvi̱ cha ɨɨn yaha ri chiyo̱, nyaca cuví noo cha ma ndɨhɨ ca maa. N} Vatyi ley chahnu tyaquɨ xaan cuvi̱ quɨvɨ cuan, cuñí maa ñáyɨvɨ. Soco vityin chitó yo tyi ña tyaquɨ xaan cuvi̱. Vatyi tyaquɨ xaan ca maa tuhun ra Cristo cha sacacú chi yo nuu Nyoo. |% Tatu ley chahnu cha sacuhún chi yo anyaya, tyaquɨ xaan cuvi̱, nyaca cuví tuhun cha saváha chi yo nuu Nyoo. Tyaquɨ xaan ca cuví cuan. e{Ctyaquɨ ca cuví tuhun chaa cha quichi̱ nyaca Tatyi Ii Nyoo chi yo. Tyaquɨ xaan ca cuan. z/Ley chahnu cuan, chicunyaa chihin letra chata yuu ta cha naha. Ta cuhva cha chaa̱ ra Moisés chihin cuan, tyaquɨ xaan xiño nuu ra nyacua nayuhví ñu Israel nanyehe̱ ñu nuu ra. Soco suvita ri tyi cha tyaquɨ cuan numi ri ndɨhɨ̱. Soco tatu tyaquɨ cuvi̱ cuan, (yIMaa Nyoo chahá ra tunyee iñi ra chi ndi, ta sacotó ndi tuhun chaa cha natyihi̱ tahan ra tuhun chihin yo. Vatyi Tatyi Ii ra chahá ñayɨvɨ̱ chaa coo yo. Ta ley chahnu cuan cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, sacuhún chi chi yo anyaya vatyi ña cuví quichaha yo tandɨhɨ ley cuan. !x;Ma caña iñi ndi caca xiñi ndi tyi iyó tunyee iñi maa ndi cha sacuví ndi ñáá cha sacuví ndi. Soco tandɨhɨ cha sacuví ndi maa Nyoo sacuví. wCahán ndi tyehe caa vatyi chitó ndi vatyi Nyoo cuacuhva ra cha quita vaha tyiño sahá ndi. Vatyi tyinyeé ra Cristo chi ndi. fvETa cachi nyehé ñu tyi cuví ndo carta cha tyaa̱ ra Cristo vatyi nyehe ñu, ta nyuhu nacuhva̱ cuenda ndi carta cuan chi ñu. Ta ñima chihin tinta tyaa̱ Tatyi Ii Nyoo nyitó añima ndo. Ta ni ñima nu yuu chicunyaa. DuVatyi nyoho cuví ndo carta ndi cha tyaa̱ Nyoo añima ndi. Vatyi cuví nyehe ñáyɨvɨ yoso caa nasama̱ Nyoo cuhva iyó ndo. Ta coto ñu tyi maa maa ri cha vaha sañahá ndi chi ndo. nt WTa cha cahán ndi tuhun ihya, ¿atu cha cuñí ndi sayaa ndi chi ndi, cuñí maa ndo? Ñima tyicuan caa. Ta yoó ¿atu chiñuhú cha cuiso yo tutu cha catyí chi vatyi vaha ñáyɨvɨ cuví yo, tari tuhva inga ra canyiso? Ñima. sNyuhu ña sacuví ndi tari sacuví cuaha ra cachicá noo. Ra cuan cuñí ra xuhun. Tuhun ra Cristo ñima noo cha xicó yo cuví. Soco cahán ndi chihin cha nɨɨ iñi ndi tuhun ra vatyi ɨɨn ri cuví ndi chihin ra, ta Nyoo ta ra Cristo tachi̱ ra chi ndi.rSoco cha cuenda ñu cha ma cacu añima cuan, quiñi chahán, tari noo xico ndɨyɨ cuví tuhun cha sacotó yo chi ñu, cuñí maa ñu. Vatyi sacotó yo yoso caa cucuvi ñu vatyi ña chinó iñi ñu chi ra Cristo. Soco cha cuenda ñu cha cacú añima, vixi xaan chahán, Vatyi sacotó yo yoso caa coo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Soco ¿yóó cha cuví sacuvi tyiño ihya? 3q_Ta yoó cuví yo tari noo xico vixi cha chahá cuenda ra Cristo chi Nyoo. Ta cañá xico cuan mahñu ñu cha cucacu añima, ta mahñu ñu cha ma cacu añima ñandɨhɨ. ~puSoco tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi tyicuan ri sahá ganaa yo chihin fuerza ra Cristo Jesús. Vatyi sacotó yo tuhun ra chi ñáyɨvɨ. Ta tuhun ra cha cahán yo, cuví chi tari noo xico vixi chahan cha cañá tandɨhɨ ri ityi nu cuahán yo. goG Soco ña sɨɨ maa cuñi̱ añime. Vatyi ña nañihi̱ chi yañi yo, ra Tito. Yucuan chaha ña ndoo̱ que ñuu cuan cahin chihin ñu. Ta vachi ityi Macedonia ihya. Cahán ra Pablo tuhun ra Cristo chihin cha nɨɨ iñi ra n  Quɨvɨ chai̱ ñuu Troas cha cuacahin tuhun ra Cristo, chahá chi cuhva cha sahá tyiñe tyiño nuu Sutu Mañi yo yucuan. qm[ Vatyi chitó yo vatyi tatu ma saha yo tɨcahnu iñi chi tahan yo, cuihna cutyihi ra cha quiñi caa añima yo. Vatyi maña xaan ra. Ta cuví sacañi tahan ra chi yo. Ña ndoo̱ ra Pablo ñuu Troas vatyi ña nañihi̱ ra chi ra Tito l Ta vityin tatu sahá ndo tɨcahnu iñi, sahá tucu yuhu tɨcahnu iñi yóó cha chahá tɨsɨhɨ chi yo. Tatu ndicha cha chahá ra tɨsɨhɨ chii. Soco sahí tɨcahnu iñi chi ra cha cuenda cha vaha chi nyoho. Vatyi yucuan cuhva cuñí maa ra Cristo. mkS Sacuhi̱n carta cuan chi ndo quɨvɨ cuan vatyi cuñí cote tatu sacuví ndo cuhva chahí chi ndo. KjYucuan chaha catyí chi ndo sa̱ñaha ndo cha cuñí ndo chi ra. iTa vityin tahán chi vatyi saha ndo tɨcahnu iñi chi ra. Ta naquehén ndahvi ndo chi ra, coto yaha xaan nducuihyá iñi ra. Xh)Vaha ri, cha iyó vaha. Ma cahan ca ndo chi ra. Ma tachi tuñi ca ndo chi ra. @gyTucuihya iñi cha chaha̱ ra chiña, ñima ɨɨn ri chi yuhu chaha̱ ra. Chaha̱ tucu ra chiin chi tandɨhɨ nyoho ñandɨhɨ. Catyí tyehe caa tacuhva cha ma yaha xaan cahín. 5fcQuɨvɨ cha tyai̱ carta cuan chi ndo, chica̱ xaan xiñi. Ta nducuihya̱ xaan iñi nyacua chaqui̱. Soco ñima cha sacuhi̱n carta cuan chi ndo vatyi cuñí cha nducuihya iñi ndo. Soco vatyi coto ndo vatyi yaha xaan cuñí chi ndo. Nu chahá ra Pablo tuhun chi ñu yoso caa saha ñu tɨcahnu iñi ieKYucuan chaha sacuhi̱n tuhun cuan chi ndo. Vatyi tatu cuhin soco ma sanducuihya ndo iñi chihin cuhva iyó ndo. Vatyi tahán chi sandusɨɨ́ ndo iñi. Ta tatu sɨɨ cuñí yuhu, chité tyi tandɨhɨ yo ta cusɨɨ iñi yo. $dAVatyi tatu yuhu ta sanducuihyé iñi ndo, yori ca cuví sandusɨɨ iñi mai. Vatyi ma cuvi ca sandusɨɨ ndo iñi tatu cha yaha̱ sanducuihye̱ iñi ndo. ac =Yucuan chaha ña cuñí quichi tiqui nu nyicu ndo coto cuhva que tucuihya iñi chi ndo. Ub %Ñima cha cuñí ndi cunyaca ñaha ndi chi ndo yoso cuhva chinó iñi ndo chi Nyoo. Vatyi chinó vaha iñi ndo. Soco cha cuñí ndi tyinyeé ca ndi chi ndo na coo ca tusɨɨ iñi maa Nyoo añima ndo.*a ONa naquehen Nyoo chii vityin ri tatu ña ndicha tuhun cua catyi chi ndo. Ta cuhun que nu nyicú ndo Corinto chiña vatyi tatu cuhin tyaí cuhva cha cahin chiin chi ndo. Yucuan chaha ña cuñí ñahi cuhin vatyi nacuaan iñi nyehí chi ndo. Ta Nyoo chiñí ra vatyi ndicha cha cahín. *` OTa tari cha tyaa̱ ra tuñi ra chi yo cuví cuan. Vatyi chaha̱ ra Tatyi Ii ra quɨhɨ́ añima yo cha cuenda cha cuñihi ca yo ñáá ca cha cucuhva ra chi yo. t_ cTa Nyoo sandunɨɨ́ ca ra iñi yo nu sandu ɨɨ̱n ri ra chi yo chihin ra Cristo. Ta nacachi̱ ra chi yo. ^ Tyi cha cuenda maa ra ñihí yo tandɨhɨ cha vaha cha catyi̱ Nyoo tyi cucuhva ra chi yo. Yucuan chaha cuhva cha sacahnú yo chi Nyoo, o chicán tahvi yo chi ra, catyí yo: “Amén”. Vatyi chitó yo tyi cuacuhva ra cha vaha chi yo cha cuenda ra Cristo. ] {Vatyi yuhu ta ra Silvano ta ra Timoteo cahán ndi chihin ndo. Vatyi tuhun maa ra Cristo maa maa ri tuhun ndicha cuví. R\ Maa Nyoo chitó ra vatyi ndicha cha cahín. Ta ña tuhvé sandavi ñahi. X[ +O cuñí maa ndo vatyi ña tyai̱ cuhva cha cuhin nu nyicu ndo. Ta vasɨ cuñí maa ndo vatyi sacuví tari ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi catyí ñu tyi cuhun ñu, ta ña sacuví ñu. 0Z [Ta cha cuenda cha cusɨɨ́ iñi yo tyehe caa, tyai̱ cuhva quɨvɨ cuan cha cuhun xihne nu nyicú ndo. Yɨhɨ̱ iñi cha cuhin nu nyicú ndo, quɨvɨ cha yahi̱ cha cuahín nya Macedonia ihya. Ta quɨvɨ cha nayaha̱ tiqui cha chahi̱n Macedonia, cuhin inga chaha nu nyicú ndo. Tyicuan caa ta cuvi cusɨɨ iñi ndo chihin yuhu uvi chaha, tyai̱ cuhva. Ta tyicuan caa ta cuvi tyinyee ca ndo chii ta cuhin ityi Judea. TY # Ta nu tutu cha sacuhún ndi chi ndo, maa maa ri tuhun cha cuví sacuaha ndo, ta cha cuví cutuñi iñi ndo, tyaá ndi. Vityin cuahán cutuñi iñi ndo suhva. Ta nyatú ndi na cutuñi vaha ca iñi ndo tandɨhɨ tuhun cuan. Tacuhva cusɨɨ cuñi ndo chihin ndi quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo. Ta cusɨɨ cuñi tucu maa ndi chihin ndo. HX   Iyó noo tuhun cha cusɨɨ xaan cuñí ndi, vatyi yoso ri sandaví ñaha ndi. Vatyi cachi cuhva iyó ndi. Ta ndaa cuhva iyó ndi xihna ca chihin tandɨhɨ ri ndo, ta chihin inga ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. Ta ñima chihin cha chiñi tuñi maa ndi iyó ndi tyehe caa, soco cha cuenda tyi tyinyeé xaan maa Nyoo chi ndi. KW  Tatu tyinyeé ndo chi ndi chihin cha chicán tahvi ndo chaha ndi, ta tatu cuaha ñáyɨvɨ chicán tahvi chaha ndi, cunacuhva ñu tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda tyi ñihí ñu tuhun tyi Nyoo chahá ra cha vaha chi ndi, vatyi chicán tahvi ñu chaha ndi. Nu nacatyí ra Pablo ñáá tuhun ña chaa̱ ñaha ra ñuu Corinto V 9 Nyoo sacacu̱ ra chi ndi ndaha tuhun chihi quɨvɨ cuan, ta sacacú ca ra chi ndi nya vityin. Ta chitó ndi vatyi tyicuan ri cusacacu maa ra chi ndi. 1U ] Cuñi̱ maa ndi vatyi cha cha cuacúvi ndi. Ta ña cuvi̱ sacacu ndi chi ndi. Soco yucuan sañaha̱ chi chi ndi na nachinó ca iñi ndi chi Nyoo ra sanandotó ndɨyɨ. T Yañi, cuñí ndi tyi coto ndo vatyi cuaha xaan tɨndoho nyehe̱ ndi ta chinyaa̱ ndi ityi Asia. Ñihi xaan chiyo̱ tɨndoho nyacua cha ñahri ca fuerza ndi cahvi̱ iñi ndi. Ta tyaa̱ ndi cuhva vatyi cha yaha̱ chihi̱ ndi ta quita ndi yucuan. 2S _Vatyi chitó vaha ndi tatu nyehé ndo tɨndoho cha cuenda ra Cristo tari cha nyehé nyuhu, maa ra cunaquehen ndahvi ra chi ndo, tari naquehén ndahvi tucu ra chi nyuhu. R 9Tatu nyehé ndi tɨndoho cha cuenda cha sacoto̱ ndi tuhun ra Cristo chi ndo, soco cha cuenda cha vaha chi ndo cuví vatyi tyicuan ta Nyoo naquehen ndahvi tucu ra chi ndo, ta sacacu ra chi ndo. Ta tatu Nyoo ta sandunyeé ra iñi ndi, cuví tucu chi cha cuenda cha sandunyeé tucu ra iñi maa ndo ta cacu ndo, ta sɨɨn ri tacuhva cha cunyeé ndo tɨndoho cha nyehé ndo. Vatyi ɨɨn ri tɨndoho nyehé yo. Q yVatyi cha cuenda ra Cristo, nyehé xaan ndi tɨndoho ta suri cha cuenda ra Cristo naquehén ndahvi xaan Nyoo chi ndi. DP Ta cuhva cha nyehé yo tɨndoho maa ra naquehén ndahvi ra chi yo. Vatyi tyicuan caa ta cuvi naquehen ndahvi tucu maa yo chi ñu nyehé tɨndoho tari naquehén ndahvi tucu maa ra chi yo. CO Na sacahnu yo chi Nyoo Sutu Sutu Mañi yo Jesucristo. Vatyi ican ra cuví Nyoo Sutu yo. Ta cundahvi xaan cuñi ra nyehé ra chi yo. Ta maa ra tyicuan ri naquehén ndahvi ra chi yo. ;N qNyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco ra chi ndo ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Nu chicá noo ra Pablo sacotó ra tuhun ra Cristo nyehé xaan ra tɨndoho %M GYuhu ra Pablo, cuví noo ra apóstol ra Jesucristo vatyi Nyoo nacachi̱ vaha ra chii. Ta yuhu ta ra Timoteo yañi yo tyaá ndi noo tutu ihya chi ndo cha cuví ndo ñáyɨvɨ ñuu Corinto cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ta chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo nɨcacahnu ityi Acaya chiña. 8LibVatyi cha cuenda cuan yɨhɨ́ ñu cha quita̱ caxiin ñu ityi Nyoo. Ta ña chinó vaha ca iñi ñu cha ndicha. Ta Nyoo na nasoco ra chi ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.[K/bYoho Timoteo sa̱ha cumi vahun tyiño cha chaha̱ Nyoo chuun. Ma tyasohun tuhun cha sɨɨn caa, tuhun cha ñima ri tuhun. Ma quichahun tuhun cha catyí ñu vatyi cha chiñi tuñi cuví, vatyi ña ndicha. OJbTyicuan ta coo cha tyayɨɨ ñu andɨvɨ ta cutyinyee chi chi ñu nu cuahan ca chi quɨvɨ. Ta tyehe caa cuvi coo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Nu ndɨhɨ chahá ra Pablo tuhun chi ra Timoteo I bCa̱tyun chi ñu tyayɨɨ na sacuvi ñu cha vaha ta nɨɨ iñi ñu cu̱hva ñu cha iyó chi ñu chihin cha ma uhvi cuñí ñu. gHGbTa ñu cha iyó cha tyayɨɨ chi ñayɨvɨ̱ ihya, catyí chi ñu vatyi ma cahnu xaan saha ñu chi ñu. Ta ma cuita iñi ñu chi cha tyayɨɨ cha iyó chi ñu. Vatyi coto coo quɨvɨ ta ndɨhɨ cha tyayɨɨ cuan. Soco na cuita iñi ñu chi Nyoo nyitó, vatyi maa ra cuví ra chahá tandɨhɨ. Ta cuaha chaha ra chi yo tacuhva cusɨɨ cuñi yo. G'bNoo ri maa ra cuví ra ra ñahri tuhun chihi iyó chii. Ta iyó ra nu ndichin nu yori maa tuhva. Ta ni noo ñáyɨvɨ ta nyehe ca ñu chi ra. Ta ni ña cuví nyehe ñu chi ra. Chi maa ra na sacahnu yo. Ta na cunyaca ñaha ra tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. F%bNa chaa maa quɨvɨ, Nyoo cusaquichi ra chi ra Cristo inga chaha. Ican ra cuví ra cha sacahnu yo, ta noo tuhun ri maa ra cuví Nyoo ra iyó xaan tunyee iñi chii. Rey cuví ra cuenda tandɨhɨ ca ra cuví rey. Ta nyacá ñaha ra chi tandɨhɨ ca ra cha nyacá ñaha. E%bna sacuvun tandɨhɨ cha catyi chuun tacuhva ma cuhvon cuhva cha cahan ñáyɨvɨ chuun nyacua nya quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo. 6Deb Ta chihin nuu Nyoo, ra cha chaha̱ ñayɨvɨ̱ coo tandɨhɨ cha iyó, ta chihin nuu ra Cristo Jesús ra cha chaha̱ vaha cuenda nuu ra Poncio Pilato, catyí chuun vityin, %CCb Ñihi sa̱cuvun tyiño nuu Nyoo vatyi tyicuan caa tahán chi tyi chinó iñi yo chi ra. Ta ma saña ndahun ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa cha chaha̱ Nyoo chi yo. Vatyi ican cuenda cuan nacana Nyoo chuun, quɨvɨ catyi̱ cachun tyi chinó iñun nuu cuaha xaan ra cuví cha ndaa. B3b Soco yoho cuvún noo rayɨɨ cuenda Nyoo. Ca̱ca cono chi tandɨhɨ cha quiñi caa cuan. Ta cu̱hun chata cha cuɨtɨ. Vaha co̱un nuu Nyoo. Cu̱nɨɨ iñun chihin ra. Cu̱ñun chi ñáyɨvɨ. Co̱o cha cama iñun chihin tandɨhɨ cha cuví chuun. Ta masu cu̱vi iñun. IA b Vatyi cha cuñí xaan yo xuhun, yucuan cuví nu caña tandɨhɨ ca nuu cha ña vaha. Ta yɨhɨ́ ñu cha tyehe caa cuñí xaan ñu xuhun, ta cha cuenda cuan sandɨhɨ́ ñu tuhun cha chinó iñi ñu tuhun Nyoo. Ta yucuan cuví nu suri chi maa ñu sanyehé ñu tɨndoho. Lucha cha iyó chi yo cha chino iñi yo chi Nyoo |@qb Soco ñu cuñí cutyayɨɨ, nducú nyehe ra ña vaha chi ñu. Caná cava ñu chichi xayu ra. Cutondó xiñi ñu chihin cha cuaha xaan cha quichi cuví iñi ñu. Ta satɨvɨ́ chi chi ñu ta nu ndɨhɨ tuhun cutɨvɨ ndɨhɨ ñu ta cunaa ñu. t?abSoco tatu iyó cha cachi yo ta sahma ñihnó yo, na cusɨɨ iñi yo, ta na ndoo yo vaha chihin yucuan ri. l>QbVatyi ñahri nyiso̱ yo vachi yo ihya ñayɨvɨ̱. Ta ñahri cuiso yo cunuhu yo quɨvɨ cúvi yo. ='bNdicha vatyi cha sacuví yo cuhva catyí Nyoo ta ndoó yo vaha chihin cha cha chaha̱ ra chi yo cuví chi tari noo cha tyayɨɨ iyó chi yo. L<bTa tyicuan ri cañí tahan ñu vatyi quiñi chica xiñi ñu, vatyi ña chitó ñu cha ndicha. Nyacua cuñí maa ñu tyi cusaha ganaa ñu xuhun chihin tuhun Nyoo. Ma cutahan ndo chihin ñu cuan. ;/bcuví ra noo ra cahnu sahá chi. Ta tahán xaan iñi ra cuvi yuhu ra sɨquɨ noo cha ñima ri tuhun. Tari noo cuehe cuví cuan. Ta cha cuenda tuhun ihya cacú tɨsɨhɨ ta tuhun nyiyo iñi, tuhun cha cahán ña vaha chi tahan, ta tuhun cha ña vaha cuñí nyehe chi tahan. >:ubTatu iyó noo ra cha sañahá inga tuhun cha ña chachí tahan chi chihin tuhun vaha cha sañahá Sutu Mañi yo Jesucristo, ta nɨ ri chihin tuhun vaha cha cuahan sacuaha yo, 9bTa tatu noo musu iyó chitoho ra cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ña tahán chi cha ma saha ra ñáyɨvɨ chi ra vatyi yañi ra cuenda Nyoo cuví chi ra. Soco ñihi ca cuñí chi cha sacuví ra tyiño nuu ra, vatyi chinó tucu iñi maa ra chi ra Cristo, ta Nyoo cuñí ra chi ra. Sa̱ñaha tuhun ihya chi ñu hermano ta cu̱hva tuhun chi ñu na sacuvi ñu. Cuhva iyó yo ta cusɨɨ cuñi yo B8 bÑu cha cuvi musu cuñí chi cha sa̱ha vaha ñu ñáyɨvɨ chi chitoho ñu. Tyicuan ta ma ñihi ñáyɨvɨ cuhva cahan ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo nɨ sɨquɨ tuhun ra, cha sañahá yo. 7bTa tyicuan caa tucu cha vaha cha sacuví yo, ña xehe caá. Soco vasɨ ña tuví cha numi ri, ñima tyicuan ri cucohon xehe chi.65bYɨhɨ́ ñáyɨvɨ quetuví ri cuatyi ñu cha cumañi ca cutuñi chi ñu. Ta yɨhɨ ñu nya cha yaha cutuñi chi ñu ta cuquetuvi cuatyi ñu. p5YbTa vatyi iyó noo cuehe chichun, ma cohun maa ri maa ndutya, soco co̱hun chiin vinu ñandɨhɨ. P4bMa numi xaan ri tyaa tyiño chi noo ra cha cuvi ra tyiño vehe ñuhu. Coto ndoo cuatyi sacuví ra sɨcun. Sa̱ha vahun cuenda chuun chihin tandɨhɨ cha sacuvún ta ma cuhvon ityi chi cha ña vaha. d3AbTya̱tyiñe chuun chihin nuu Nyoo ta chihin nuu Sutu Mañi yo Jesucristo, ta chihin nuu ángel cha nacachi̱ ra. Ta catyí chuun vatyi qui̱chahun cha catyí ihya ta ma cuhun tumañi iñi chi noo ra ta ni chi inga ra. A2{bSoco ñu sañihi ca sacuvi cuatyi cuñí chi cha ca̱tyi ndo chi ñu chihin nuu tandɨhɨ ñu nyicú vehe ñuhu tacuhva vatyi tandɨhɨ ca ñu na cuyuhvi ñu sacuvi ñu cha ña vaha. -1SbTatu tyaá ñu cuatyi sɨquɨ noo ra chahnu ra nyisó tyiño vehe ñuhu, ta tatu ña quita uvi o uñi tahan cha ndaa, ma quichahun chi ñu tyaá cuatyi cuan. Y0+bVatyi tuhun Nyoo catyí chi: “Ma tyihun yoho yuhu sɨndɨquɨ nu saha tyiñó tɨ tacuhva vatyi cuvi cachi tɨ chiin.” Ta catyí tucu chi: “Iyó ityi chi ra cha sahá tyiño cha ñihí ra yahvi ra.” )/KbRa chahnu ra nyisó tyiño vehe ñuhu, cuñí chi vatyi saha xaan ñu ñáyɨvɨ chi ra. Ta cha xihna ca chi ra cahán tuhun Nyoo ta ra sañahá chi ñu. .-bTatu noo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ta iyó noo ñáyɨvɨ chi ñu cha chihi̱ yɨɨ, cuñí chi cha tyinyee ñu chi ñu, tacuhva cha ma cuvi ñu noo carga chi vehe ñuhu. Ta tyicuan caa ta cuví tyinyee ñu vehe ñuhu chi ñu chihi̱ yɨɨ cha ndicha ndicha chiñuhú chi. o-WbTyehe caa catyí chuun vatyi yɨhɨ́ ñu cha saña̱ ñu chi Nyoo ta na nyicon ñu chi ra ña vaha. 9,kbYucuan chaha vaha taxin ca na tandaha ñu inga chaha. Na coo sehe ñu. Na saha cuenda ñu vehe ñu. Ta ma cuhva ñu ityi chi ñu xaan iñi chi yo vatyi cahan nyaa ñu chi yo. j+Mb Ta sɨɨn ri tatu chicá noo suchan ri maa ñu tahan tahan vehe ñáyɨvɨ. Ta ñima yucuan ri soco chicá noo ndɨhɨ ñu chihin cuendu ñu. Ta tyihí ñu chi ñu noo nu ñahri cuenda ñu. Ta cahán ñu cha ña tahán chi. V*%b Ta tyicuan caa cucoo cuatyi ñu vatyi ña sacuví ca ñu cuhva catyi̱ ñu. D)b Soco ma tyihi ndo sɨvɨ ñu cha ta chaa ca uñi xico cuiya coto coo quɨvɨ ta quichi cuvi iñi ñu tandaha ñu inga chaha ta sandɨhɨ ñu tuhun sacuví ñu tyiño nuu ra Cristo. (/b Ta cuñí chi tatu ñohó nuu vaha ñáyɨvɨ chi ñu cha cuenda cha vaha cha sacuví ñu: tatu sacuahnu̱ vaha ñu sehe ñu, tatu chaha̱ ñu cha cachi ñu chaa̱ vehe ñu, tatu sacuvi̱ ñu tyiño nuu yañi yo chihin cha tandɨhɨ añima ñu chihin cha ndahvi sahá ñu chi ñu, tatu tyinyee̱ ñu chi ñu nyehé tɨndoho, tatu tyehe caa sacuví ñu tandɨhɨ nuu cha vaha, cuví cunyaa sɨvɨ ñu. 3'_b Nu tutu cha nyaá sɨvɨ ñu chihi̱ yɨɨ, na cunyaa sɨvɨ ñu, soco ñu cha yaha̱ ca uñi xico cuiya. Ta cuví cunyaa sɨvɨ ñu tatu noo ri yɨɨ ñu chiyo̱. &)bSoco tatu yɨhɨ́ yo cha iyó ñáyɨvɨ chi yo cha chihi̱ yɨɨ ta ña chicá xiñi yo cha cuenda ñu, ta cha xihna ri cha cuenda ñu vehe yo, tari quɨvɨ cha ña chinó iñi yo chi Nyoo cuvi cuan. Ta cahnu ca cuatyi yo ta ñima ca ñu cha ña chinó iñi chi Nyoo. d%AbSa̱coto tuhun ihya chi tahan yo tacuhva cha ma ñihi ñáyɨvɨ cuhva cahan ñu chi ñu. )$KbSoco noo ñaha chihi̱ yɨɨ cha nducú tusɨɨ iñi cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya, tari quɨvɨ cha chihi̱ ña cha cuenda tuhun Nyoo cuví cuan, vasɨ iyó ña. #+bSoco ñu chihi̱ yɨɨ cha ndoo̱ noo tuhun ri maa, chi Nyoo tyihí ñu iñi ñu ta tyicuan ri chicán tahvi ñu chi ra ñicahñu ta cha cuaa. d"AbSoco tatu iyó noo ñaha chihi̱ yɨɨ ta iyó sehe ña, o sehe ñañi ña, cuñí chi cha cutuhva xihna maa ñu cha tyinyee ñu chi ña. Na nɨcohon iñi ñu yoso caa saha̱ cuenda sɨhɨ ñu chi ñu ta luhlu ñu. Ta tyicuan caa tahán chi cha sa̱ha cuenda tucu ñu chi ña vityin. Vatyi cha tyehe caa vaha xaan, ta cha tahán iñi Nyoo cuví. l!QbTyi̱nyee chi ñu ndahvi ñu chihi̱ yɨɨ tatu yori ñáyɨvɨ chi ñu cha tyinyee chi ñu.  +bTa chi ñu chahnu tari cha sɨhun cuví chi ñu. Ta chi ñu tyivaa, tari cha cuhvon cuví chi ñu. Ta sa̱cuvun chihin cha vaha chicá xiñun.  7bMa cahun chi noo ra chahnu, soco cuhva tuhun chi ra tari cha sutun cuví chi ra. Ta chi ra tyivaa cu̱hva tuhun chi ra tari cha yañun cuví chi ra. ]3bSa̱ha cuenda chuun chihin cuhva iyón. Ta sa̱ha cuenda cuhva sañahún chi ñáyɨvɨ ta ñaha sa̱ña ndahun cha vaha. Tatu tyicuan caa sacuvún cuacacun, ta cucacu ñu chiñí tuhun sañahun ñandɨhɨ.~ubTya̱a vaha xiñun tuhun ihya ta sa̱cuvun. Tacuhva vatyi nyehe ñáyɨvɨ yoso caa cuahun ityi nuu ca chihin Nyoo. 'GbSa̱hun cuenda nyatu cha chaha̱ Nyoo chuun quɨvɨ cha tyiso̱ ra yɨndaha vehe ñuhu ndaha ra sɨcun ta caha̱n ra yoso cuhva chahá Tatyi Ii Nyoo chi ra. =sb Cha nɨ ri ca cha cumañi chai nu nyicú ndo, sa̱cuaha con tuhun Nyoo nuu ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Cu̱hva tuhun chi ñu ta sa̱ñahun chi ñu yoso caa caca vaha ñu ityi Nyoo. b=b Cachi sa̱hun chuun coto ma saha ñu ñáyɨvɨ chuun cha cuenda cha cuvún noo ra tyivaa. Soco sa̱ñahun noo cuhva vaha chi ñu chihin cuhva iyón, chihin cuhva cahun. Sa̱ñahun chi ñu, chihin cuhva cha cuñún chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, chihin cuhva chicá xiñun, chihin cuhva chinó iñun, ta chihin cuhva sacuvún maa maa ri cha vaha. `9b Ihya tuhun cua sa̱ñahun chi ñáyɨvɨ, ta cusanɨñun chi ñu na cutuhva ñu. q[b Ta suri cha cuenda ihya sahá tyiño yo ta nyehé yo tɨndoho vatyi nyatú yo naquehen yo cha vaha cha chaha Nyoo nyito chi yo. Vatyi maa ra cuvi ra sacacú chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ta xihna ca chi yoó cha chinó iñi yo chi ra. eCb Ta ndicha, cha ndicha vaha cuví tuhun ihya ta tandɨhɨ yo tahán chi cha chinó iñi yo. 1bCha sanɨñɨ́ yo ndunyee coño ñuhu yo tyinyeé chi suhva chi yo. Soco cha sanɨñɨ́ yo sacuví yo cuhva cuñí Nyoo, tyinyeé chi chi yo tandɨhɨ ri cuhva, vatyi tyinyeé chi chi yo ñayɨvɨ̱ ihya. Ta tyinyeé tucu chi chi yo cha coo vaha yo nu cuchaa yo andɨvɨ.  ~}|{zyxwvvutsrqqQp$oFn.mrlljihg.ecba``e__#^^ ]\7ZYXXWoVVUT1SRR$PP0OmNWLL1KJIHGSFEDD.CHBA@@K?>==:Ta vasɨ chitó cachi ndo vatyi ña chahí tɨndoho chi ndo, soco yɨhɨ́ ndo catyí ndo vatyi sandaví ñahi chi ndo ta ña tuví iñi ndo. k6O Yucuan chaha yuhu nyacua sɨɨ cuñí cusanai cha iyó chii cha cuenda cha vaha chi ndo. Ta nyacua sɨɨ cuñí cuhve ñayɨvi̱ cha cuenda ndo. Soco ta caa ri vatyi tatu cuñí que chi ndo, maa ndo ña cuñí vaha ndo chii. >5u Ta vityin cha iyó vahi cha quichi nyehi nu nyicu ndo. Cha cu uñi chaha vityin. Ta ñahri tɨndoho tyaí sɨquɨ ndo. Vatyi ñima cha iyó chi ndo vachí nanduquí. Chi maa ndo cuví cha cuñí yuhu. Vatyi sutu, ican tahan chi cuhva cha chiñuhú chi sehe. Ta ñima sehe nducú cha chiñuhú chi sutu. 4 ¿Atu vaha ca cuhva tyiñuhí chi yañi yo inga ñuu cha nuu nyoho? Ñima. Inuu ri cuhva tyiñuhí chi tandɨhɨ ndo. Noo ri cha ña sacuví chihin nyoho cha ña cuñí cuhve tɨndoho chi ndo. Sa̱ha ndo tɨcahnu iñi chii tatu ña vaha cuhva sacuví. 3w Nyehe̱ ndo yoso caa tyiño Nyoo cha sacuvi̱ mahñu ndo. Ta chihin cha cama iñi ta cunyei̱ tandɨhɨ tɨndoho cha nyehi̱. Ta cuaha xaan milagru sañaha̱ Nyoo chi ndo tacuhva coto ndo vatyi ndicha cha cuví yuhu noo ra chicá tyiño maa ra. _27 Cahín tari noo ra loco. Soco maa ndo cuñí ta cahín tyicuan caa vatyi ña sahá ca ndo ñáyɨvɨ chii. Vatyi maa ndo tahán chi cuyaa ndo chihin. Vasɨ noo ra cha ñima ri tuhun cuví yuhu, soco nyaca cuví ra cha catyí tyi apóstol cuví ra, ta ña ndicha ra. Cuñí maa ra tyi vaha xaan ca ra cha nuu inga ra chicá tyiño Nyoo. #1? Yucuan chaha sɨɨ xaan cuñí cha ñahri tunyee iñi mai iyó chii. Vasɨ cahán ñáyɨvɨ chii, vasɨ chicá nyicon ñu chii, vasɨ ñahri cha iyó chii, vasɨ cuaha cha cuví chii, soco sɨɨ xaan cuñí cha nyehí tɨndoho cha cuenda maa ra Cristo. Vatyi tatu ñahri fuerza mai iyo chii, soco ñihi ca cuñí chihin fuerza maa Nyoo. Chicá xiñi ra Pablo tuhun ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Corinto cuan '0G Soco maa Sutu Mañi yo catyí ra chii tyehe caa: “Chahí tandɨhɨ cha vaha cha iyó chii chuun. Vatyi yucuan cuví cha chiñuhú chuun. Vatyi tatu ñáyɨvɨ ta ñahri maa tunyee iñi maa ñu iyó chi ñu, yucuan ta cuví cunyaa maa maa ri tunyee iñi mai chihin ñu”, catyí ra. Yucuan chaha sɨɨ xaan cuñí cha ñahri fuerza mai iyó chii. Vatyi tyicuan caa ta cuví cunyaa tunyee iñi ra Cristo chihin. [// Ta cha uñi chaha chique̱n chi Sutu Mañi yo na tinyaa ra tɨndoho cuan sɨqui. . Ña cuñí Nyoo cha sacahnú xain chii chihin cha sañahá ra chii. Yucuan chaha chahá ra cha sanyehé xaan cuihna tɨndoho chii. Tari uhvi nu quiñi noo iñu cahnu, tyicuan caa uhvi chii. Vatyi tyicuan caa ta ma cuvi cuyai chihin cha sañahá Nyoo chii. -7 Tatu cuñí tiqui cahín tuhun mai, ñima noo tuhun tondo ri cuví. Vatyi maa maa ri cha ndicha cuacatyi. Soco ma catyi vatyi coto cahnu xaan sahá ñáyɨvɨ chii. Vaha ca nyehe ñu cuhva vaha iyé ta cuhva vaha sañahí, tyicuan ta coto ñu tatu ra vaha o ra ña vaha cuví. 3,_ Tahán chi sacahní chii chihin cha sañahá Nyoo chii quɨvɨ cuan. Soco ña sacahní chii cha cuenda cuan. Sacahní chii, soco chihin cha ñahri fuerza mai iyó chii. U+# Soco chité vatyi ra cuan chinyaca Nyoo chi ra nya nu iyó ñáyɨvɨ vaha, ñu cha chihi̱. Ña chité tatu chaha̱n ra cuan chihin coño ñuhu ra o chihin cha chiñi tuñi xiñi ra. Noo tuhun ri ca maa Nyoo chitó. Ta nu chahan ra cuan chiñi̱ ra tuhun xehe. Ta ñahri ityi iyó chi ñáyɨvɨ cha nacatyí ñu tuhun xehe cuan. "*= Ñohó nui chi noo ra cha yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Ta cha iyó uchi cumi cuiya quehe̱n Nyoo chi ra ta chaha̱n ra nya nu cu uñi toto andɨvɨ. Soco ña chité tatu chaha̱n ra chihin coño ñuhu ra o chihin cha chiñi tuñi xiñi ra. Ña chité. Nya ri ca maa Nyoo chitó ra. j) O Ñahri maa ñihí chihin cha cahín tuhun mai, soco cuanacatyi cha sañaha̱ Sutu Mañi yo chii. @(y !Soco ñáyɨvɨ iyó chaha barda cuan iyó ventana ñu. Ta ityi ventana sanoo̱ ñu chii. Yɨhi̱ chichi noo tica cahnu. Ta tyicuan caa sacacu̱ Nyoo chii ndaha gobernador cuan.+'O Quɨvɨ chinyai̱ Damasco (ñuu nu nicachico yɨhɨ barda) ra cha cuví gobernador cha sacuví tyiño nuu rey Aretas ñuu Damasco cuan, cuatyaa̱ ra chi sɨndaro yuvehe cahnu ñuu cuan, tyi casahá cuenda ra. Vatyi tatu quite yuvehe ñuu cuan catɨɨn ra chii ta cunyaca ra chii vehe caa. &7 Nyoo sutu Sutu Mañi yo Jesucristo, tahán chi cha sacahnú yo chi ra tyicuan ri maa. Ta chitó maa ra vatyi ndicha cha cahín, ñima cuendu cahín. 9%k Tatu cuñí chi cha sacote tuhin tacuhva nacoto ndo tyi ndicha cuví yuhu noo musu Nyoo, cusacote soco cha cuví chii. Vatyi sañahá chi tyi ñahri maa fuerza mai iyó chii. &$E Vatyi tatu noo ndo vita cuñí ndo, yuhu tari cha vita cuñí cha cuenda ndo. O tatu sacoó ñu cuatyi nya noo ndo, yuhu quehín tɨsɨhɨ ta tɨcahan nuu. #} Ta sɨɨn ri nyaá sɨqui vatyi sanɨɨ́ que iñi tandɨhɨ ndo: nyoho ta ñu inga ñuu cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo. s"_ Ta ñihi sahá tyiñe ta chitati. Ta cuaha xaan chaha ña quixi̱. Yahi̱ soco: soco xita ta soco ndutya. Cuaha chaha sahi̱ ayunar, o ña chachí ta nanduqui chi Nyoo cuví cuan. Cuaha chaha yahí cha vichin. Ta ni sahme ta ñahri. "!= Cha cuaha xaan cha cuvi̱ chii nu chica noi. Ta cha cuaha chaha cuñi̱ tyañi chihin yuvi ndutya. Ta cuaha cha cuvi̱ chii. Quita̱ ra suhu nu cuahin. Nyacua nya ra ñui, ra Israel, ta satasɨ́ iñi ra chii. Ta ra inga ñuu ñandɨhɨ. Ta cuaha cha cuvi̱ chii ityi chichi ñuu, ityi nu chiqui, ityi nu tyañuhu. Ta cuaha cha cuvi̱ chii mahñu ra cha catyí vatyi hermano cuví ta ñima hermano cuví ra. i K Ta uñi chaha cañi̱ ra chii chihin yutun. Ta noo chaha cacañi̱ ra chii chihin yuu. Ta uñi tahan chaha nyee̱ barcu cha yɨhí. Ta chichi cha uñi tahan chaha cuan, noo chaha ndoi̱ nu tyañuhu noo ñuu ta noo quɨvɨ. - Ta ohon tahan chaha cacañi̱ ra Israel chii chihin ñɨɨ. Cha noo chaha cañi̱ ra chii, oco chahun cumi tahan chaha sahvi̱ ra ñɨɨ chate. 1 Ta tatu ra sacuví tyiño nuu ra Cristo cuví ra, vihi ca yuhu. Vatyi yaha ca cuhva sacuví tyiño nuu ra Cristo. Vasɨ cahín tari noo ra loco vatyi catyí tyicuan caa. Soco ndicha. Vatyi ñihi ca sahá tyiñe ican saha ra cuan. Ta cha cuaha ca chaha ndohi̱ chihin ñɨɨ ican saha ra cuan. Ta cuaha ca chaha ñohi̱ vehe caa ican saha ra cuan. Ta cuaha chaha cha cha yatyin cúvi, soco ña chihi̱. 4a Tatu ñáyɨvɨ hebreo cuví ra, suri cuví tucu yuhu. Ta tatu ñáyɨvɨ Israel cuví ra, ican cuví tucu yuhu. Ta tatu vachí ra tata ra Abraham, suri vachi tucu yuhu.  Vasɨ cahán nuu ndi soco cua catyi ndi, nyuhu vita xaan cuñí ndi yucuan chaha ña cañá iñi ndi sacuví ndi chi ndo tyicuan caa. Soco inga ra cuan cañá ndicha cuii iñi ra sacotó ra tuhun maa ra. Ta yuhu tucu cañá iñi vasɨ cahín tari noo ra loco. "= Soco nyoho ñahri cuenda ndo cha sanɨñɨ́ ra chi ndo cha sacuví ndo tyiño nuu ra. Suhú ra chi ndo ta ña tuví iñi ndo. Sandaví ñaha ra chi ndo. Ta ña cuñí nyehe ra chi ndo. Ta nyacua cañí chihin ndaha ra chi ndo. Ta maa ndo cunyeé xaan ndo cha sacuví ra chi ndo. zm Nyoho, chitó xaan ndo, cuñí maa ndo. Ta quɨyɨ ri tyasohó ndo nu cahán ra cuan. Ta tondo xaan cacuví ra. %C Vatyi cuaha ra cha cacatyí vatyi tyiño Nyoo cachicá ra, ta ñima, vatyi cahnu xaan casahá ra chi ra. Yucuan chaha cusacahnu tucu yuhu chii ñandɨhɨ. mS Ñima Sutu Mañi yo catyí chii vatyi sacahni chii tyehe caa. Soco cahín tari cahán noo ra loco.  Inga chaha catyí tiqui chi ndo vatyi ni noo ndo ta ma caca xiñi ndo vatyi loque cha cahín tyehe caa. Soco tatu tyicuan caa chicá xiñi ndo, sa̱ña ndo chii na cahin chihin ndo tari noo ra loco. Vatyi tyicuan caa ta cuví sacahnu tucu yuhu chiin chii. { Yucuan chaha ra cha nyicón chi ra ña vaha, nasahá tucu maa ra chi ra tari noo ra cha sacuví cha vaha. Soco coo quɨvɨ cutachi tuñi Nyoo chi ra cha cuenda cha ña vaha cha sacuví ra. Tɨndoho cha nyehé ra Pablo nu chicá noo ra tyiño Nyoo  Ta ihya ñima cha iyo cuñí yo cuví. Vatyi cuihna cuví nasaha ra chi ra tari noo ángel cha xiño tuví chihin cha ndichin Nyoo. (I Vatyi cacatyí ra cuan vatyi apóstol cuví ra. Soco ña ndicha ra. Vatyi cuví ra noo ra sandaví ñaha ta nasahá ra chi ra tari noo ra apóstol ra Cristo. 7g Ta cuasacuvi que tari cuhva sacuví mai. Vatyi ña cuñí cuhve ityi chi ra cachicá noo yanga vatyi cacatyí ra tyi sacuví ra tari cuhva sacuví ndi soco ña ndicha.  ¿Ñáá tuhun cha cahín tyehe caa? ¿Atu cha cuenda cha ña cuñí chi ndo? Ñima. Nyoo chitó ra yoso cha cuñí chi ndo. U# Vatyi chitó vahi tyi maa maa ri tuhun ndicha ra Cristo cahín, ta chité tyi ma cuhve cha tinyaa ni noo ndo, cha cuví ndo ñu ityi Acaya chiña, cha vaha cuñí cha ña chiquén cha coo yahvi chi ndo. 7g Ta quɨvɨ cha chinyai̱ chihin ndo ña chahi̱ tɨndoho chi ni noo ndo vasɨ iyó cha chiñuhu̱ chii. Vatyi ra hermano cha quichi coyo nya ityi Macedonia, ican ra chaha̱ tandɨhɨ cha chiñuhu̱ chii. Ta saha̱ vavahi cuenda chii vatyi ña cuñi̱ cuhve tɨndoho chi ndo. Ta tyicuan ri sacuvi que.  Ñáyɨvɨ inga vehe ñuhu tyinyee̱ ñu chii. Vatyi maa ñu chaha̱ xuhun chii. Ta yuhu quehi̱n xuhun cuan ta sacuví tyiño nuu ndo. J  O cuñí maa ndo vatyi ña vaha cuhva sacuvi̱ quɨvɨ cha cahi̱n tuhun ra Cristo chihin ndo. Vatyi ña quehi̱n yahvi chi ndo. Ta sandundahvi̱ chii cha cuenda cha cuñí cha cacu ndo. % C Vasɨ ña ñihí vahi cuhva cahín, cuñí maa ndo. Soco cutuñí vaha iñi tuhun Nyoo. Ta yucuan sañahá ndi chi ndo chihin tandɨhɨ cuhva sacuví ndi.  / Soco tuví iñi tyi ra cha cacatyí tyi apóstol Nyoo cacuví ra, ñima ra vaha xaan cuví ra cuan cha nuu yuhu. Soco nyoho, nyicón ndo chi ra.  7 Ta nyoho tañi tyehe xaan ri tyasohó ndo nu cacahán ra tuhun ra Jesús soco ña ndicha ra. Vatyi ñima tuhun ra Jesús cha sacotó ndi chi ndo cuví. Ta vaha xaan cuñí ndo nacacá xiñi ndo sɨɨn ca tuhun cha ña chachí tahan chihin tuhun Tatyi Ii Nyoo cha naquehe̱n ndo quɨvɨ xihna ri. Ñima tuhun ra Cristo cha sacacú chi yo cacahán ra cuan. Ta nyoho tañi tyehe xaan ri tyasohó ndo chi ra. 4 a Soco chicá xiñi cha cuenda ndo, coto cuvi chi ndo tari cuvi̱ chi cu Eva. Vatyi sandavi̱ ñaha coo chihin maña tɨ chi ña. Ta coto casandaví ñaha ra cuan chi ndo. Ta coto ndusɨɨn caa cuhva nacacá xiñi ndo tuhun ra Cristo. Ta sandɨhɨ ndo tuhun cha sacahnú ndo chi noo tuhun ri maa ra. s _ Vatyi cuiñó xain chi ndo. Ta maa Nyoo chahá cha cuiñe chi ndo, vatyi mai ican tyihi̱ chi ndo ityi ra Cristo. Ta cuñí tyi cuñí ndo chi ra tari noo ñaha tyivaa cha cuñí xaan ña chi noo ri maa ra cha cuatandaha ña chihin.  5 Vaha tyehe ta cunyeé ndo chiin cha ñima ri tuhun cha cuacatyi chi ndo. (Vasɨ ña tahán chi cha sacoté tuhun mai, soco cuñí chi cha nacotó ndo yoso caa cuñí ra cuan sandaví ñaha ra chi ndo.) Ta yucuan chaha vasɨ yoso ca caa soco cu̱nyee ndo cha cuacatyi chi ndo. 6e Vatyi nuu Nyoo ña quitá vaha ra catyí tyi vaha maa. Soco tatu cahán Nyoo tuhun noo ra ta catyí ra tyi vaha sacuví ra, ican ra cuan cuví ra quitá vaha nuu Nyoo.a; Soco tatu nya noo yoó cuñí yo cuyaa yo, na cuyaa yo soco chihin Sutu Mañi yo. s_ Ta yɨhɨ́ iñi ndi cha cahan ndi tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ nya ndɨhɨ ñuu nu cañi ca cha nuu nu nyicú ndo chiña, nu ta coto ca ñu tuhun ra. Tacuhva cha ma catyi ñáyɨvɨ vatyi cuyaa ndi chihin tyiño sahá inga ra.  Soco nyuhu ña sayaá ndi chi ndi chihin tyiño sahá inga ra. Ña catyí ndi tyi tyiño maa ndi cuví. Soco yɨhɨ́ iñi ndi vatyi cunachino vaha ca iñi ndo chi Nyoo. Tyicuan ta cuví sañaha ca ndi tuhun ra Cristo chi ndo, soco yoso cuhva tahán chi chi ndi. H  Tyehe ta ñima xihna ca ndi sacoto̱ tuhun Nyoo chi ndo, ña tahán chi sahá ndi cuenda chi ndo. Soco tahán maa chi vatyi xihna ca maa ndi chaa̱ ndi nu nyicú ndo chihin tuhun ra Cristo. X) Nyuhu ma sacahnu ndi chi ndi chihin cha ña tahán chi chi ndi. Nyoo cuví ra sañahá ñáá cuví tyiño cha tahán chi cha sacuví ndi. Ta maa ra chaha̱ cha quichi ndi nya nu nyicú ndo Corinto chiña. L Ndicha ña cañá iñi ndi sandu inuu ri ndi chi ndi chihin ra casayaá chi tyi cahán ra tuhun maa ra. Vatyi casacuví ra cha ña tahán chi. Vatyi nyehé ra cuhva chicá xiñi maa ra ta cuhva cuahan inga ra, ta cuñí maa ra tyi vaha cuahan ra. Ta ña cutuñí iñi ra tyi tahán chi nanducú ra cuhva cuñí Nyoo.  Soco ñu cha catyí tyehe caa cuñí chi cha coto ñu vatyi tari cuhva cahín nu tutu, tyicuan caa cusacuvi tiqui nachai nu nyicú ndo.  Vatyi yɨhɨ́ ndo catyí ndo vatyi nu tutu cha saquichí chi ndo ñihi xaan cahín chihin ndo. Soco tatu mai chaa nu nyicú ndo cuví noo ra ña ñihí tuhun cahan, catyí ndo. Ta tuhun cha cahín, maa maa ri tuhun cha ña chiñuhú cuví, catyí ndo. m~S Ña cuñí vatyi catyí ndo vatyi sayuhví chi ndo chihin cha cahín nu tutu cha sacuhín chi ndo. n}U Vatyi vasɨ yaha cuhva cahín, ña tahán chi cha cucahan nui. Vatyi maa Sutu Mañi yo chahá ra ityi chii cha cunyaca ñahi cha cuenda cha vaha chi maa ndo, tacuhva ñihi ca ndo tunyee iñi Nyoo. Ta ñima cha satɨví chi ndo. x|i Soco nyoho sahá ndo cuenda cuhva caá ri noo ñáyɨvɨ. Ta ña sahá ndo cuenda cuhva caá añima ñu. Ta tatu nya noo nyoho chitó vaha ndo vatyi cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ndo, co̱to tucu ndo vatyi yɨhɨ́ tucu nyuhu cuenda ra. {9 Ta quɨvɨ cuquichaha vaha tandɨhɨ ndo chi ra Cristo, tatu nya nonga ndo ña cuñí ndo quichahá ndo, tyaá ndi cuhva cha tachi tuñi ndi chi ndo. 6ze Ta tyicuan caa cuví chasaha ndi chi tandɨhɨ tuhun cha cahán ñáyɨvɨ sɨquɨ tuhun Nyoo, ta tandɨhɨ cha cahnu sahá chii cha chasɨ nu quichahá yo tuhun Nyoo. Tandɨhɨ cuhva chicá xiñi yo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, chahá yo na cunyaca ñaha ra Cristo vatyi quichahá yo chi maa ra. My Vatyi cha xaan cha cañí tahan ndi chihin, ñima cha xaan ñayɨvɨ̱ ihya cuví. Soco maa tunyee iñi Nyoo cuví, vatyi cuví chasaha ndi tandɨhɨ maa fuerza nyacua nya fuerza tatyi ña vaha. nxU Ndicha vatyi ñáyɨvɨ cuví ndi. Soco ña cañí tahan ndi tari cañí tahan ra ñayɨvɨ̱ ihya. w  Vaha. Soco quɨvɨ cuhin nu nyicú ndo, ma sanɨñɨ ndo chii cha cahin chi ndo. Soco chité tyi cuñí chi cha sañahí chi suhva ndo yoso cuhva cha ñihi cahín. Vatyi yɨhɨ́ ndo catyí ndo vatyi sacuví tari sacuví noo ra ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo. v + Yuhu ra Pablo chiquén noo tumañi iñi chi ndo chihin cha vita iñi. Tari cha vita iñi ra Cristo. Vatyi yɨhɨ́ ndo catyí ndo vatyi tatu ñáá tuhun sacoté chi ndo chihin tutu, ñihi xaan cahín chihin ndo. Soco tatu nyaí chihin ndo, vita xaan cahín, catyí ndo. uuc Tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi chahá ra noo cha vaha xaan chi yo. Nyacua ña ñihí yo cuhva nacatyí yo.ty Ta cucacan tahvi ñu chaha ndo. Ta cucuñi ca ñu chi ndo cha cuenda cha vaha cha chahá Nyoo chi ñu cha cuenda ndo. dsA Maa ñu cusacahnu ñu chi Nyoo. Vatyi chihin cha tyinyeé ndo chi ñu, nyehé ñu vatyi ndicha cha quichahá ndo tuhun ra Cristo. Ta cuhva ñu gloria chi Nyoo cha tyinyeé xaan ndo chi ñu ta chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Dr Vatyi cha tyinyeé yo tyehe caa chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, uvi tahan cha vaha sacuví yo. Noo cha chahá yo cha chiñuhú chi ñu. Ta inga cha nacuhvá xaan ñu tyahvi nyoo chi Nyoo. Eq Tyicuan caa ta coo tandɨhɨ ri nuu cha tyayɨɨ chi ndo, tacuhva cuvi tyinyee ndo chi tahan ndo. Ta maa ñu cuan, cuanacuhva ñu tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda cha tyinyeé yo chi ñu. bp= Nyoo chahá ra chɨtɨ tachí yo. Ta chahá tucu ra cha cachi yo. Cuhva tucu ra cuaha ca chɨtɨ tachi ndo ta cuhva ra cuvaha chi. Ta chihin cha chahá ndo, cusacuvi ra tyi cuaha cha vaha cucunyaa añima ñáyɨvɨ. Do Tuhun Nyoo catyí chi tyehe caa:Minoo ra vaha, chahá ra cha iyó chi ra chi ñu ndahvi.Ta tumañi iñi cha sacuví ra cuan, yucuan cuví cha ña chinaá nuu Nyoo, catyí chi. knO Nyoo cuví cuhva ra cuaha, ndɨhɨ ndoo ndɨhɨ cuɨtɨ nuu cha vaha chi ndo. Vatyi tyicuan ta coo tandɨhɨ ri cha chiñuhú chi ndo. Ta ndoo ca ta cuví tyinyee ndo chi ñáyɨvɨ chihin tandɨhɨ ri nuu chiñuhú chi ñu. Gm Ta tahan tahan yo cuñí chi cuhva yo yoso cuhva quichi cuvi añima yo. Ñima chihin cha ña nɨɨ iñi yo o chihin fuerza. Vatyi Nyoo cuñí ra chi ñu cha chahá chihin cha sɨɨ cuñí. l7 Ta nɨ̱cohon iñi ndo tuhun ihya: Ra cha chiin ri tachí, chiin ri tyiño sahá ra chicoó. Ta ra cuaha tachí, cuaha tyiño sahá ra chicoó. Ik  Yucuan chaha cuñí mai vatyi vaha cha cuhun xihna ca ra yañi yo ihya nu nyicú ndo tacuhva tyinyeé ra chi ndo cha sacañá tahan ndo xuhun cha yɨhɨ́ iñi ndo tyi cuhva ndo. Tacuhva tyi quɨvɨ quichi soco tandɨhɨ ta cha iyó vaha. Vatyi cha iyó vaha iñi maa ndo cuví, ta ñima noo cha sanɨñɨ ndi chi ndo. \j1 Vatyi coto cuhun nya noo ra Macedonia chihin, ta nyehe ra vatyi ñahri maa nacayá ndo. Ta cuquehin tɨcahan nuu cha cuenda cha ñahri cumi ndo. Ta vihi ca maa ndo. Vatyi cha yaha catyi̱ vatyi cuatyinyee ndo. i Soco suvita ri yuhu cutachi chi yañi yo ihya nu nyicú ndo. Vatyi sa̱numi ndo ta sa̱caya ndo xuhun, tari cuhva catyí vatyi yɨhɨ́ iñi ndo sacuví ndo. Vatyi tacuhva cha ma catyi ñu Macedonia ihya vatyi ña ndicha cha cahín sɨquɨ ndo cha cuenda cuan. h) Vatyi cha chité cha vaha caá añima ndo. Yucuan chaha chihin cha sɨɨ cuñí nacatyí chi ñu ityi Macedonia ihya, vatyi nyoho ñu ityi Acaya, nya ta quiyava quichaha cuñí ndo tyinyeé ndo. Ta cuaha xaan ñu Macedonia cunɨɨ ca iñi ñu cha tyinyeé tucu maa ñu. g y Ta cuenda xuhun cha nacayá ndo cuenda ñu ndahvi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ña cuñí chi cha sacuhin tuhun chi ndo. CfYucuan chaha sa̱ñaha ndo chi ra ihya vatyi ndicha ndo cha cuñí ndo chi ra. Tyicuan ta coto tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo vatyi tahán chi cha cahín tuhun ndo tyicuan caa.[e/Tatu yóó cha ndaca tuhun tuhun ra Tito, ca̱tyi ndo chi ñu tyi ra tahin cuví chi ra. Ta sahá tyiño ra chihin, ta tyinyeé ra chi ndo chihin tuhun Nyoo. Ta tatu ndaca tuhun ñu tuhun inga uvi ca ra yañi yo ihya, ca̱tyi ndo chi ñu vatyi maa ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo saquichi̱ chi ra. Ta vaha xaan sacuvi ra tyiño nuu ra Cristo. dTa chihin ra Tito ta inga yañi yo cuan, vachí inga tucu ra yañi yo, vatyi nyehé ndi vatyi nɨɨ xaan iñi ra. Ta vityin yaha ca cuhva, vatyi vaha cuñí ra nyehé ra chi ndo cha cuenda cha chinó xaan iñi ra tyi cuñí ndo sacuví ndo cha vaha nuu Nyoo. ?cwTa nducú xaan ndi cuhva sacuví ndi noo cuhva cachi. Tatu ñáá noo cha cuasacuvi ndi soco chihin cha cachi iyó ndi chihin nuu Sutu Mañi yo ta chihin nuu ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. !b;Ta cuñí ndi sacuví ndi tyehe caa tacuhva cha ma quɨhɨ yuhu ñáyɨvɨ tuhun ndi cha cuenda cha nacayá ndi xuhun cha cuacuhva ndi chi ñu ndahvi. KaTa sɨɨn ri nacachi̱ vaha maa ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo chi ra yañi yo ihya vatyi cuhun ra chihin ndi cunyaca ndi xuhun chi ñu ndahvi nya Jerusalén. Ta cuñí ndi sacahnú ndi chi Sutu Mañi yo cha sacuví ndi tyiño ihya. Ta suri sañahá ndi vatyi cuñi xaan ndi tyinyee ndi chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. '`GƗɨn ri chihin ra Tito tachí ndi chi noo ra yañi yo. Ta vaha xaan hermano cuví ra, ta tyicuan caa catyí tandɨhɨ ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. O_Ta quehén ra tuhun cha catyí chi ra cha cuhun ra nu nyicú ndo. Tyi cha yɨhɨ́ xaan iñi tucu maa ra tuhun ndo. Ta yucuan chaha vityin vachí ra nu nyicú ndo chihin cha iyó vaha iñi maa ra. ^Soco tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi chahá ra cha vaha coo añima ra Tito tyi chicá xiñi ra tuhun ndo tari chicá xiñi yuhu. f]EVatyi tyehe caa catyí chi tuhun Nyoo: “Ra cha cuaha xaan cumí, ña ndoó ca chi ra. Ta ra cha chiin ri cumi, ña cumañí chi ra”, catyí tuhun Nyoo. Ra Tito chihin ra tahan ra tyaá ra cuhva cuhun ra ñuu Corinto }\sSoco vityin cha iyó chiin chi ndo, tahan chi cha tyinyee ndo chi ñu ndahvi cuan. Ta inga chaha maa ñu cucuhva cha chiñuhú chi maa ndo. Tyehe caa tahán chi tyinyeé chi tahan ri yo tacuhva tyi ninoo yo ta ni inga yo ma nyehe yo tɨndoho. [  Ñima cha cuñí vatyi nyehe ndo tɨndoho cha cuenda cha tyinyeé ndo chi inga ñu tacuhva ma nyehe ca ñu cuan tɨndoho. BZ} Vatyi tatu noo ñáyɨvɨ nɨɨ vaha iñi ñu, cuñí ñu cuhva ñu yoso ri cuhva cha iyó chi ñu, Nyoo naquehén ra cha chahá ñu. Vatyi Nyoo ña chicán ra cha ñahri iyó chi yo. Y Ta tari chaha̱ ndo chihin cha iyó vaha iñi ndo, tyicuan caa sa̱cuvi tucu ndo vityin. Ta cu̱hva ndo yoso ri cuhva cha iyó chi ndo. RX Chahí tuhun ihya chi ndo cha cuenda cha vaha chi maa ndo. Na sañihi ndo chihin tuhun cha quichaha̱ ndo quiyava. Ñima tacuhva sacuvi̱ ri ndo, soco sacuvi̱ ndo chihin cha iyó vaha iñi ndo. JW  Vatyi cha chitó maa ndo yoso cha cuñí Sutu Mañi yo Jesucristo chi yo. Vatyi maa ra tyayɨɨ xaan ra. Soco sandundahvi̱ ra chi ra cha catyi yo tacuhva vatyi cuví sandutyayɨɨ ra chi yo. *VMÑima tyi catyí chi ndo tyehe caa ta cuñí ndo tyi cha sanɨñí chi ndo. Soco cha cuñí vatyi nyehé ndo cha vaha cha nyacuví ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo inga ityi. Ta tyicuan caa tucu maa ndo sañahá ndo chi inga ñáyɨvɨ tyi ndicha vaha ñáyɨvɨ cuví ndo chihin tahan ndo. \U1Nyoho vaha xaan sacuví ndo tandɨhɨ ri. Chinó xaan iñi ndo chi Nyoo. Vaha xaan sañahá ndo tuhun ra. Ta vaha cutuñí iñi ndo. Ta nɨɨ xaan iñi ndo sacuví ndo tyiño nuu ra. Ta vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ndo chihin ndi. Ta tyicuan caa tucu tahán chi cha tyinyeé ndo chi ñu ndahvi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo noo cuhva vaha xaan. FTTa cha nyehi̱ tyi tyehe caa chinyacuvi ñu Macedonia ihya, yucuan chaha catyi̱ chi ra Tito vatyi na sandɨhɨ ndɨhɨ ra tyiño vaha cha quichaha̱ ra cha nacaya ra xuhun nu nyicú ndo. SCuaha ca sacuvi̱ ñu cha nuu cha yɨhɨ̱ iñi ndi. Vatyi cha xihna ca cha sacuvi̱ ñu, nacuhva̱ cuenda ñu chi ñu chi Nyoo chihin cha nɨɨ vaha iñi ñu. Ta quichaha̱ vaha ñu tuhun Nyoo cha sacote̱ chi ñu, vatyi yucuan cuhva cuñí maa Nyoo. uRcChacú ndahvi xaan ñu nuu ndi tyi nacuhvá ndi cha tyinyeé tucu maa ñu chi ñu tahan yo nya Jerusalén. Q1Ta yuhu cuví noo cha ndaa vatyi nyehi̱ tyi chihin cha iyó vaha iñi ñu chaha̱ ñu yoso cuhva cha iyó chi ñu. Ta nyacua yaha ca chahá ñu. 2P]Vasɨ cuaha xaan tɨndoho nyehé ñu, soco sɨɨ xaan ca cuñí ñu chihin Nyoo. Ta vasɨ ndahvi ñu soco cuaha cha iyó chi ñu chahá ñu, tari maa cha tyayɨɨ ñu. O Ta vityin yañi, cuñí ndi nacatyi ndi chi ndo vatyi cuaha xaan tyinyee Nyoo chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra, ityi Macedonia ihya. UN#Ta sɨɨ xaan cuñí vatyi chité tyi tyicuan ri sacuví ndo cha vaha.|MqTa cuñí xaan ra chi ndo vatyi nɨcohón iñi ra vatyi nyoho sacuví ndo tandɨhɨ cuii cha catyí ra chi ndo. Ta cuhva cha chaa̱ ra, ndahvi saha̱ ndo chi ndo nuu ra. Ta vaha xaan caha̱n ndo chihin ra. Ta vaha xaan quichaha̱ ndo chi ra. L7Catyi̱ chi ra Tito cha cumañi ca cuhun ra nu nyicú ndo vatyi vaha cutyasoho ndo tuhun cha sacuhi̱n chihin ra. Ta vityin sɨɨ cuñí vatyi chinó cava tuhun cahín chihin ra. Maa maa ri cha ndicha cahín chihin ndo. Ta tyicuan caa ndicha tucu tuhun cha catyí chi ra Tito. tKa Yucuan chaha nduvaha cuñí añima ndi. Ta sɨɨ xaan cuñí ndi vatyi chitó ndi tyi cuñí ndo chi ndi. Ta sɨɨ ca cuñí ndi cha nyehé ndi vatyi chaha̱ xaan ndo tunyee iñi añima ra Tito. Vatyi vaha xaan tyiñuhu̱ ndo chi ra. AJ{ Yucuan chaha quɨvɨ sacuhi̱n carta cuan chi ndo ñima cha cuenda cha chicá xaan xiñi cuenda ra cha sacuvi̱ cuatyi cuan. Ta nɨ ñima cuenda ra cha nyehe tɨsɨhɨ cuan. Soco cha cuenda maa ndo, vatyi cuñí tyi coto ndo yoso cuhva chicá xiñi ndo tuhun ndi nuu Nyoo vatyi cuñí ndo tyinyeé ndo chi ndi. I Nyoho cunyee̱ ndo tucuihya iñi yoso cuhva tahán iñi Nyoo. Soco vityin nyehé ndo vatyi cuaha xaan cha vaha nañihí ndo cuenda cha cucuihya iñi ndo. Ta sandaa̱ vaha ndo tyiño ra cuan. Cuxaa̱n ndo chi ra. Ta nyacua cuñi̱ ndo tachi̱ tuñi ndo chi ra. Tandɨhɨ cuan, ta nayuhvi̱ ndo chi Nyoo. Ta nacatyi̱ vaha ndo yoso caa cuahan. Yaha cuan ta nyacua quichi̱ cuvi iñi ndo nyehe ndo chii. Ta cha cuenda cha sacuvi̱ ndo tari cuhva cuñí Nyoo, cuñí chi catyí vatyi ñahri cuatyi ndo cha cuenda cuan. fHE Iyó tucuihya iñi cha maa Nyoo chahá, tacuhva ndu uvi iñi yo cuatyi yo ta nañihi yo ityi vaha cuhun yo nu nyaa ra. Ta ña tahán chi cha cuxaán yo chi Nyoo cha cuenda cuan. Soco tucuihya iñi cha iyó chi ñu cha ña ñohó nuu chi Nyoo, ñima tucuihya iñi chi Nyoo cuví cuan. Vatyi ña tyinyeé chi chi ñu tacuhva cha ma cuhun ñu anyaya. /GW Ta vityin cusɨɨ xaan cuñí, ñima cha cuenda tucuihya iñi cha chiyo̱ ndo, soco cha cuenda vatyi tucuihya iñi cuan sanandichi̱ chi ndo ndaha Nyoo. Nyoho cunyee̱ ndo tucuihya iñi cuan yoso cuhva tahán iñi Nyoo, yucuan chaha cha vaha sacuvi̱ ndi chihin ndo chihin tucuihya iñi cuan. 'FGSoco quɨvɨ cuan chica̱ xaan xiñi vatyi chahi̱ tucuihya iñi chi ndo chihin tutu cha sacuhi̱n chi ndo. Ta ndu uvi̱ iñi cha sacuhi̱n tutu cuan chi ndo. Soco suhva ri quɨvɨ, nducuihya̱ iñi ndo. Ta vityin ña chicá ca xiñi cha cuenda tucuihya iñi cha chahi̱ chi ndo. E-Ta ñima cha cuenda cha chaa̱ ri ra. Soco cha cuenda cha ndunɨɨ̱ iñi ra saha̱ nyoho. Nacatyi̱ ra chi ndi vatyi cuñí xaan ndo nyehe ndo chi ndi. Ta chacu̱ xaan ndo cha cuihya iñi ndo. Ta cuñí ca ndo chii, na. Ta cha cuenda cuan ndusɨɨ xaan ca cuñí vityin. DSoco Nyoo, tyicuan ri sandunɨɨ ca ra iñi yo tatu cuihyá cuñi yo. Ta sandunɨɨ̱ ra iñi ndi cuhva cha chaa̱ ra Tito. PCNya quɨvɨ chaa̱ ndi Macedonia ihya, ta ta nyitatu ca maa ndi. Vatyi cuaha xaan tɨsɨhɨ ta tɨndoho nyehe ndi tandɨhɨ ri ityi chaha̱n ndi. Ta cañí tahan ñu chihin ndi. Ta yuhví ndi. 8BiÑahri maa cha chica iñi chihin nyoho. Sɨɨ xaan cuñí nyehi chi ndo. Ta yucuan chaha vasɨ nyehé ndi tɨndoho ihya, cunɨɨ́ ca iñi ndi. Ta cusɨɨ xaan ca cuñi ndi. A!Cha catyí chi ndo tyehe caa ñima cha cahín chi ndo. Vatyi cha yaha catyi̱ tiqui chi ndo ta ityi chata ca, vatyi ndicha cha cuñí chi ndo. Vatyi ɨɨn ri ñu cuví yo chihin Nyoo. Tatu iyó yo soco ɨɨn ri cuví yo. O tatu cúvi yo soco ɨɨn ri cuví tucu yo. Z@-Yañi, chacú ndahvi ndi nuu ndo, na cuvaha coo iñi ndo nyehé ndo chi ndi vatyi ñahri cha sacuvi̱ ndi chi ni noo ndo. Ta ni ña satɨvɨ̱ ndi chi ndo. Ni noo ndo ta ña sandavi̱ ñaha ndi chi ndo. )? MIcan ihya cuví cha chahá Nyoo chi yo. Yucuan chaha yañi, cuñí chi nducu yo cuhva cuvaha yo nuu Nyoo. Ma sacuvi yo cha quiñi caa nɨ ri ma caca xiñi yo cha ña vaha. Na ndu cuɨtɨ coo yo vatyi sahá yo ñáyɨvɨ chi Nyoo. Nu nacatyí ra Pablo yoso caa nasama̱ ñu cuhva iyó ñu >}Ta sutu ndo cucuvi chii.Ta maa ndo cucuvi ndo sehi, catyi̱ Sutu Mañi yo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii.S=Yucuan chaha catyi̱ tucu ra quɨvɨ cuan:Qui̱ta ndo mahñu ñu ña chinó iñi chii.Ta ma cutahan ndo chihin ñu.Ta ma sacuvi ndo cha ña vaha.Tyicuan ta cunaquehin chi ndo. #<?Ña chahá chi cha sacahnú yo Nyoo ta sacahnú tucu yo chi cha cuví xitohyo. Vatyi maa yo cuví yo vehe Nyoo nyitó. Tari catyi̱ maa ra tuhun ihya ta cha naha:Coi ta caca noi chihin ñu.Ta yuhu cucuvi Nyoo ñu,
ta maa ñu cucuvi ñu ñáyɨvɨ chii, catyi̱ Nyoo. I; Vatyi ra Cristo ña ndu ɨɨn ri ra chihin ra cuví cuihna. Ta tyicuan caa tucu ñu chinó iñi chi ra Cristo, ña nacachí tahan chi tatu ndu ɨɨn ri ñu chihin ñu ña chinó iñi chi ra. p:YMa ndu ɨɨn ri ndo chihin ñu ña chinó iñi chi Nyoo. Vatyi ña nacachí tahan añima ndo chihin ñu cuan. Vatyi cha vaha ma cuvi ndu ɨɨn ri chihin cha ña vaha. Ta cha ndichin ma cuvi ndu ɨɨn ri chihin cha ñaa iñi. x9i Chacú ndahvi ndi nuu ndo tari chacú ndahvi noo rayɨɨ nuu sehe ra, nu̱ña ndo añima ndo, ta ma quiñi cuñí ndo nyehe ndo chi ndi, vatyi maa ndi ña quiñi cuñí ndi nyehé ndi chi ndo. Cuví yo vehe Nyoo vatyi ñohó ra añima yo j8M Nyuhu, ña quiñi cuñi ndi nyehe ndi chi ndo. Maa ndo cuví ñu ña vaha cuñí nyehe chi ndi. 47a Cahán ndi chihin ndo yañi, cha cuví ndo ñáyɨvɨ ñuu Corinto chiña. Catyí cachi ndi chi ndo chihin cha nɨɨ añima ndi vatyi ndicha cha cuñí ndi chi ndo. "6= Vasɨ iyó quɨvɨ cha nducuihyá iñi ndi, soco tyicuan ri sɨɨ cuñí ndi. Vatyi tyiño Nyoo sacuví ndi. Vasɨ ndahvi ndi, soco cuaha ñáyɨvɨ ñihi ñu cha vaha chihin tuhun cha chahá Nyoo chi ndi. Vasɨ ñahri maa iyó chi ndi, soco iyó tandɨhɨ cha vaha Nyoo chi ndi. s5_ Sahá ñu chi ndi tari noo ra ña ñohó nuu ñu. Soco ñu yɨhɨ́ vaha cuenda Nyoo ñohó nuu vaha ñu chi ndi. Iyó quɨvɨ cha yatyin ri cúvi ndi, soco iyó ca ndi. Ta iyó quɨvɨ tachí tuñi ñu chi ndi, soco ña chihí ndi. 4'Iyó quɨvɨ cuñí nyehe ñáyɨvɨ chi ndi. Ta iyó quɨvɨ ña cuñí nyehe ñu chi ndi. Iyó quɨvɨ vaha cahán ñu sɨquɨ ndi. Ta iyó quɨvɨ quiñi cahán ñu sɨquɨ ndi. Iyó chaha catyí ñu vatyi ra cuendu cuví ndi. Soco maa maa ri cha ndicha cahán ndi. =3sCahán ndi maa ri tuhun ndicha maa Nyoo. Ta nyaá fuerza ra chihin ndi. Ta chotyiñó ndi tandɨhɨ cha vaha cha chahá maa ra chi ndi, tacuhva cuví chasaha ndi chi ra ña vaha. H2 Ta tandɨhɨ maa ihya cunyeé ndi vatyi ndicha ndicha cuii cha cuví ndi musu Nyoo. Yucuan chaha cachi iyó ndi. Ta chitó ndi cha ndicha. Ta cunyeé ndi chihin cha ña chihí ndi tɨsɨhɨ tandɨhɨ cha cuví chi ndi. Ta vaha ñáyɨvɨ cuví ndi. Ta cuñí ndi chi ñáyɨvɨ. Ta nyaá maa Tatyi Ii Nyoo chihin ndi. T1!Vasɨ cañí ñáyɨvɨ chi ndi, vasɨ tyihí ñu chi ndi vehe caa, vasɨ canachaá ityi ñu sɨquɨ ndi, soco cunyeé xaan ndi. Ta ñihi xaan sahá tyiño ndi nyacua ña quixí ndi. Ta yahá ndi soco. -0SSoco cuñí ndi vatyi nyehé ñu vatyi ndicha cha cuví ndi musu Nyoo vatyi cunyeé ndi ñáá ndɨhɨ cha cuví chi ndi, tandɨhɨ tɨndoho, tandɨhɨ tɨsɨhɨ. /yNducú xaan ndi cuhva cha ma nyehe nyaa ñáyɨvɨ tyiño Nyoo cha sacuví ndi, coto ma chino iñi ñu chi Nyoo. s._Vatyi catyí Nyoo nu tutu tyehe caa:Quɨvɨ taha̱n chi tyi sacaqui chuun, yuhu chiñi̱ nu cahun ta tyinyei̱ chuun, catyí Nyoo. Sa̱ha ndo cuenda tyi vityin cuví quɨvɨ tahán chi. Vityin cuví quɨvɨ sacacú Nyoo chi yo. ~|zz*yx%vuussIrDpoyo nmllYkjihegfbeUddc8bam`_l^3]l\[[ZIYXXQWWVVUTTRRQ]OOBNiMsLKKwJII2GG EDCbBA@?>==#Yucuan chaha chahí tuhun chuun vatyi na sanɨun iñun ta cotyiño nyatu cha cahun tuhun Nyoo cha chaha̱ ra chuun quɨvɨ tyisé ndahi sɨcun. #F AlVatyi nɨcohón iñi yoso caa chino̱ xaan iñi cu Loida chiton chi Nyoo, ta cu Eunice sɨhun ñandɨhɨ. Tyicuan caa tucu yoho chinó xaan iñun vityin. 4E clTyicuan ri nɨcohón xaan iñi chuun ta nɨcohón xaan iñi tuhun yoso caa chacu̱n quɨvɨ cuachiye chiña. Ta cuñí xain nyehi chuun inga chaha ta cusɨɨ iñi chuhun. D lTyicuan ri nɨcohón iñi tuhun yoho cuhva cha chicán tahvi chi Nyoo ñicahñu ta cha cuaa. Ta nacuhvé tyahvi nyoo chi ra cha cuendon. Nuu maa ra sacuví yuhu tyiño chihin cha vaha chicá xiñi, tari sacuvi̱ tucu ñáyɨvɨ chii ta cha naha. [C 1lTyaí tutu ihya chi yoho Timoteo. Ta cuñí xain chuun tyi tari cha sehi cuví chuun. Ta cuñí vatyi Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco ra chuun. Ta na nyehe ndahvi ra chuun. Ta na coo ca cha taxi ri cuñi añimon saha ra. Nu catyi̱ ra Pablo chi ra Timoteo tyi nacatyi ra chi ñáyɨvɨ tyi cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ra 7B klYuhu ra Pablo cuví noo apóstol ra Jesucristo vatyi tachi̱ ra chii na caque tyiño ra. Vatyi tyicuan caa cuñí maa Nyoo, tyi cuñí ra cha sacote chi ñáyɨvɨ vatyi chahá ra noo ñayɨvɨ̱ chaa chi tandɨhɨ ñu cha ndu ɨɨ̱n ri chihin ra Cristo Jesús vatyi nacuhva cuenda ñu chi ñu chi ra. iAKXTa Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco ra chi tandɨhɨ ri ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.@+XYuhu ra Pablo tyaí nocumi ihya chi ndo chihin ndahi, ta chihin letre. Ta tyehe caa tyihí firme nu tandɨhɨ carte. Ta tyehe caa tuhvé tyai. N?XSutu Mañi yo taxi ri iyó añima ra, ta suri maa ra na cuhva ra cha taxi ri coo añima ndo tandɨhɨ ri cuhva tandɨhɨ ri quɨvɨ. Ta na̱cuhva ndo cha cunyaa vaha ra chihin tandɨhɨ ndo. {>oXSoco ma cuxaan iñi ndo chi ra, soco cu̱hva ndo tuhun chi ra vatyi yañi yo cuví ra. Nu ndɨhɨ cahan ra Pablo =5XTatu iyó noo ra ña cuñí quichaha tuhun cahán ndi nu tutu ihya, sa̱ha ndo cuenda chi ra ta ma cutahan ndo chihin ra tacuhva na cucahan nuu ra. 8<kX Yañi, ma cutatu ndo sacuvi ndo cha vaha. );KX Chi nyoho cha iyó ndo tyicuan caa, catyí ndi chi ndo chihin ndusu yuhu maa Sutu Mañi yo Jesucristo, na casaha tyiño vaha ndo, ta yaha ndo noo noo quɨvɨ. :X Cahán ndi sɨquɨ ihya vatyi ñihí ndi tuhun vatyi yɨhɨ́ ndo chicá noo yanga ri ndo ta ñahri maa tyiño sahá ndo. w9gX Vatyi quɨvɨ chinyaa ndi chihin ndo, catyí ndi chi ndo vatyi ñu cha ña cuñí saha tyiño, ma cachi ñu. $8AX Vasɨ iyó chi ityi chi ndi cha cacan ndi cha tyinyee ndo chi ndi, soco nyuhu saha̱ tyiño ndi vatyi cuñí ndi sañaha ndi noo cuhva vaha cunyicon ndo. %7CXTa ni ña chachi̱ ndi cha chii ndo cha ña tyiyahvi̱ ndi. Soco saha̱ tyiño ndi ñicahñu ta cha cuaa vatyi ña cuñí ndi coso ndi sɨquɨ ni noo ndo. #6?XVatyi nyoho chitó ndo yoso caa tahán chi coo ndo tari cuhva sañaha̱ ndi chi ndo. Vatyi nyuhu ña chinyicu̱ ndi chihin ndo cha ña sahá tyiño ndi. L5XTa vityin chihin ndusu yuhu Sutu Mañi yo Jesucristo, catyí ndi chi ndo, nyoho yañi, ma cutahan ndo chihin yañi yo ra ña cuñí saha tyiño, ta ña iyó ra cuhva sañaha̱ ndi chi ndo. 4+XTa vityin na tyinyee ca Sutu Mañi yo chi ndo tacuhva cuñi ca ndo chi ñáyɨvɨ tari maa ra cuñí ra chi ñu. Na tyinyee ra chi ndo na cucama iñi ndo cuhva nyehe ndo tɨndoho, tari ra Cristo cunyee̱ xaan iñi ra nu nyehe̱ ra tɨndoho. Tahán chi cha saha tyiño yo 3yXTa cunyeé xaan iñi ndi chi Sutu Mañi yo vatyi nyoho sacuví ndo tari cuhva catyí ndi chi ndo, ta cusacuvi ca ndo. 2XSoco Sutu Mañi yo ndicha ra. Ta maa ra cuasaquehen ityi ra chi ndo, ta cuasaha cuenda ra chi ndo coto tɨɨn ra ña vaha chi ndo. *1MXCa̱can tahví tucu ndo tacuhva vatyi na cacu ndi ndaha ñáyɨvɨ ña vaha, ñu quiñi iyó. Vatyi ña tandɨhɨ ñáyɨvɨ chinó iñi ñu chi Sutu Mañi yo. U0 %XNu ndɨhɨ tuhun, nyoho yañi, ca̱can tahvi ndo chaha ndi tacuhva vatyi numi ri chaa tuhun Sutu Mañi yo tandɨhɨ ri ityi. Ta na quichaha ñáyɨvɨ ta natɨɨn cuenda ñu tari natɨɨ̱n cuenda nyoho. j/MXSutu Mañi yo Jesucristo ta Nyoo Sutu yo cuví ra cha cuñí chi yo. Ta cha cuenda tumañi iñi cha chahá ra chi yo sandunɨɨ́ ra iñi yo tyicuan ri maa. Ta chahá ra cha cuita iñi yo coo yo chihin ra. Ta na nacuhva maa ra cha sɨɨ cuñi añima ndo. Ta na sandunanɨɨ ra iñi ndo, tacuhva cuvi cahan ndo ta sacuvi ndo tandɨhɨ nuu cha vaha.].3XYucuan chaha sa̱nɨɨ ndo iñi ndo, nyoho yañi. Ta ma naa iñi ndo tuhun cha sañaha̱ ndi chi ndo ta ni nyaa ca ndi chihin ndo. Ni ma naa iñi ndo tuhun cha tyaa̱ ndi nu tutu cha sacuhu̱n ndi chi ndo. -9XYucuan cuenda nacana̱ Nyoo chi ndo quɨvɨ caha̱n ndi tuhun ra chihin ndo tacuhva vatyi cuñihi ndo chiin cha cahnu cuví Sutu Mañi yo Jesucristo. 7,gX Soco tyicuan ri cuñí chi cha nacuhva ndi tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda nyoho yañi. Vatyi cuñí xaan Sutu Mañi yo chi ndo. Vatyi Nyoo nacachi̱ ra chi ndo nyata quɨvɨ xihna ri vatyi cuacacu ndo cha cuenda cha sanduvaha Tatyi Ii ra añima ndo ta cha cuenda cha chinó iñi ndo cha ndicha. [+/X Tacuhva vatyi cutachi tuñi ra chi tandɨhɨ ñu vatyi ña cuñí ñu chino iñi ñu cha ndicha. Ta tahán ca iñi ñu sacuví ñu cha ña vaha. Nu caha̱n ra Pablo tuhun ñu cha nacachi̱ Nyoo vatyi cacu ñu |*qX Ta yucuan chaha cucuhva Nyoo vatyi cusandavi ñaha cha ña vaha cuan chi ñu. Ta cuchino iñi ñu cha ña ndicha. =)sX Tandɨhɨ ri nuu cha ña vaha cucotyiño ra tacuhva cuvi sandavi ñaha ra chi ñáyɨvɨ cha cucunaa. Vatyi ñu cuan ña cuñí ñu quichaha ñu cha ndicha tacuhva cuvi cacu ñu. 0(YX Ra quiñi caa cuan, cuenda cuihna cuquichi ra. Ta tandɨhɨ tunyee iñi cuihna cucoo chi ra, ta cusandavi ñaha ra chi ñáyɨvɨ chihin seña ta milagru ta cha iyo. +'OXTyicuan ta cundɨcuita ra quiñi caa cuan ta Sutu Mañi yo cucahñi ra chi ra chihin tatyi yuhu ra ta cusanaa ra chi ra chihin cha xiño ra quɨvɨ cuquichi ra. k&OXCha iyó tuhun cha ña quichahá ñáyɨvɨ chi Nyoo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, soco iyó xehe chi, vatyi iyó noo cha chasɨ́, ta ña chahá cuan cha nducuaha chi. Soco quɨvɨ canyaha cuan, cunduñihi cha quiñi caa cuan. %XSoco vityin nyoho chitó ndo ñáá tuhun cha ña ndɨcuita ñaha ra tacuhva vatyi ndɨcuita ra soco nya quɨvɨ tahán maa chi. i$KX¿Atu ña nɨcohón iñi ndo vatyi ta ni nyaa que chihin ndo cahin tuhun ihya chihin ndo? #)XIcan ra cuví ra xaan iñi chi Nyoo. Cundɨcuita ra sɨquɨ tandɨhɨ cha nyisó sɨvɨ Nyoo. Tandɨhɨ cuhva sacahnú ñáyɨvɨ chi Nyoo cunducuita ra sɨquɨ. Ta nyacua nya chichi vehe ñuhu cahnu Nyoo ta cucunyaa ra ta cunyaca ñaha ra, cusaha ra tyi Nyoo cuví ra. "yXNi noo cuhva ma cuhva ndo cha sandavi ñaha ñu chi ndo. Vatyi cha ni cumañi ca chaa quɨvɨ cuan cuaha xaan ñu cusandɨhɨ ñu cha chino iñi ñu chi Nyoo ta cundɨcuita rayɨɨ cha ñahri ley Nyoo iyó chi, ra cacu vatyi cunaa cuví ra cuan. 2!]Xma yatyi xaan cutondo xiñi ndo. Ni ma nayuhvi ndo vatyi nyacua nya tatyi ñavaha ta cucatyi chi chi ndo vatyi cha chaa̱ quɨvɨ Sutu Mañi yo, ta nyacua nya ra cahán tuhun Nyoo ta cucatyi ra vatyi cha chaa quɨvɨ cuan, ta cutyaa ra nu carta ta cucatyi ra tyi yuhu sacuhin carta cuan chi ndo.   9XTa cha cuenda quɨvɨ cuquichi Sutu Mañi yo Jesucristo nu cusandu ɨɨn ri ra chi yo, cuñí cahin vityin, nyoho yañi. Vatyi chacú ndahvi nuu ndo, W )X Tacuhva sacahnu ñáyɨvɨ sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesucristo, vatyi nyehé ñu cuhva iyó ndo. Ta maa ra cusacahnu ra chi ndo nuu ñáyɨvɨ cha cuenda tumañi iñi cha chahá Nyoo chi ndo cha cuenda ra. 9X Yucuan chaha tyicuan ri chicán tahvi ndi chaha ndo, na tyinyee Nyoo yo chi ndo tacuhva na saha ra tuhun vatyi naña ndo cha cuví ndo ñáyɨvɨ nacachi̱ ra. Ta chicán tahvi tucu ndi chaha ndo na tyinyee ra chi ndo tacuhva cuvi sacuvi ndo cha vaha chihin tunyee iñi ra. Ta tandɨhɨ tyiño sahá ndo nuu ra cuacacu vaha, suri cha cuenda tunyee iñi chahá ra chi ndo vatyi chinó iñi ndo chi ra. \ 3X quɨvɨ cuquichi ra. Vatyi quɨvɨ cuan ñu yɨhɨ́ cuenda ra cusacahnu ñu chi ra, tandɨhɨ ri ñu chinó iñi chi ra. Ta mahñu ñu, ñohó tucu nyoho vatyi chinó iñi ndo cha ndaa cha chaha̱ ndi chi ndo. D X Ñu cuan, cundoho ñu ta ma ndɨhɨ maa cha ndoho ñu, ta cunaa ñu nuu Sutu Mañi yo Jesucristo vatyi ma nyehe ñu chi ra. Ni ma nyehe ñu ñana cha cahnu cuví ra chihin tunyee iñi ra  -XTa chi nyoho cha nyehé ndo tɨndoho sahá ñu, cuhva ra cha nyitatu ndo tari cuhva tucu ra chi nyuhu, quɨvɨ cuquichi tucu Sutu Mañi yo Jesucristo nya andɨvɨ chihin ángel cha iyó xaan tunyee iñi ra chi, quichi ra chihin ñuhu̱ cha cayú. Vatyi cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ ña ñohó nuu Nyoo, ñu ña quichahá tuhun ra, tyi cuví ra Sutu Mañi yo Jesucristo, ra quichi̱ sacacu chi yo. p [XTa cha cuenda chi Nyoo, vaha cha cutyiyahvi ra chihin tɨndoho chi ñu sanyehé tɨndoho chi ndo. b ?XIhya sañahá chi yo vatyi vaha cuhva sacutuñi Nyoo chi yo, vatyi nu ndɨhɨ tuhun cusaha Nyoo tuhun vatyi naña tucu nyoho quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha ra. Vatyi cha cuenda tuhun ra, nyehe xaan ndo tɨndoho vityin.  }XYucuan chaha sɨɨ cuñí ndi cahán ndi tuhun ndo chihin nuu ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo inga ca vehe ñuhu. Vatyi nyoho cama xaan iñi ndo ta vaha xaan chinó iñi ndo chi Nyoo cha nɨ ri ca yahá ndo tandɨhɨ tɨndoho sanyehé ñáyɨvɨ chi ndo.  XNyoho yañi, tyicuan ri cuñí chi cha nacuhva ndi tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda ndo, vatyi tyicuan caa tahán chi cha sacuví ndi cha cuenda cha ñihi ca cuahan chinó iñi ndo chi Nyoo noo noo quɨvɨ, ta sɨɨn ri cuñí xaan ca ndo chi tahan ndo. N XTa na nasoco Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo. Ta na cuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Nu catyi̱ ra Pablo yoso caa cusacutuñi Nyoo chi ñu iyó cuatyi quɨvɨ quichi ra Cristo x mXYuhu ra Pablo chihin ra Silvano ta ra Timoteo, tyaá ndi noo tutu ihya tyi sacuhun ndi chi ndo cha cuví ndo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Tesalónica chiña. Vatyi ɨɨn ri cuví ndo chihin Nyoo Sutu yo ta chihin Sutu Mañi yo Jesucristo. gGSoco co̱hon nuu vaha ca ndo chi Sutu Mañi yo ra Jesucristo ra sacacú chi yo. Ta cua̱hnu ca ndo chihin tumañi iñi cha chahá ra chi ndo. Na sacahnu yo chi ra vityin ta tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa.`9Yucuan chaha yañi, vityin cha chitó ndo tuhun ihya cha ni cumañi ca cuvi, sa̱ha ndo cuenda chi ndo, coto cunyicon ndo cuhva sandaví ñaha ra quiñi caa cuan, ta coto sandoo ndo cuhva vaha cha cuahan ndo. /WTa tandɨhɨ ri nu carta ra ta cahán ra tuhun ihya chihin ndo. Vasɨ yɨhɨ́ tuhun cha yɨɨ vavaha cutuñi iñi yo. Ta ñu cha ña cutuñí iñi, ñu cha ña ñihi nyaá chihin Nyoo, sɨɨn caa cuhva natyihí tuñi iñi ñu tuhun cuan. Ta suri tyicuan caa sacuví tucu ñu chihin tuhun cha tyaa̱ inga ra nu tutu tuhun Nyoo. Sɨɨn caa cuhva natyihí tuñi iñi ñu. Ta cha tyicuan caa, sacunaá ñu suri chi maa ñu.  Ta tɨ̱ɨn vaha ndo cuenda, vatyi Sutu Mañi yo nyatú ra chi yo vatyi cuñí ra vatyi cuaha ca ñáyɨvɨ cacu. Ta tyicuan caa tucu catyí ra Pablo yañi yo nu tutu cha sacuhu̱n ra chi ndo. Vatyi chihin cha chiñi tuñi cha chaha Nyoo chi ra tyaa̱ ra. NYucuan chaha yañi, cha nɨ ri ca cha nyatú ndo na quichi Sutu Mañi yo, sa̱nɨñɨ ndo tacuhva vatyi quɨvɨ quichi ra, vii iyó ndo chihin ra ta ñahri cha iñi ndo ta ñahri cuatyi ndo. 3 Soco yoó nyatú yo noo andɨvɨ chaa ta noo ñuhu ñayɨvɨ̱ chaa cha catyi̱ Nyoo tyi cucuhva ra. Ta maa maa ri cha vaha chi Nyoo cucoo yucuan. <q Cua̱tu tuhva yo na chaa quɨvɨ quichi Nyoo. Ndu̱cu yo cuhva cha sanumi ra quichi ra. Quɨvɨ cuan cunaa andɨvɨ chihin ñuhu̱. Tandɨhɨ cha iyó cundutya chihin cha ihñi. v e Ta tyicuan caa cutanɨ tandɨhɨ. Yucuan chaha cuñí chi vatyi ca̱chi coo yo tari cuhva cuñí Nyoo. n U Soco quɨvɨ cuquichi Sutu Mañi yo, tari cuaquichi noo ra suhu cha cha cuaa, tyicuan caa cucuvi. Vatyi sana iñi yo ta cuquichi ra. Tyicuan ta cucunaa andɨvɨ. Iyo xaan cucachan cuhva cuan. Ta cucayu tandɨhɨ cha iyó andɨvɨ. Cundutya ndɨɨ cuii chihin cha ihñi xaan. Ta tyicuan caa cucayu tucu ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tandɨhɨ cha iyó nuu chi.   Ñima cha ña cuñí ñaha Sutu Mañi yo quichi ra. Vasɨ yɨhɨ́ ñu chicá xiñi ñu cha tyicuan caa. Soco Sutu Mañi yo nyatú ra chi yo vatyi ña cuñí ra cha cunaa ni noo yo. Cuñí ra vatyi tandɨhɨ yo ndu uvi iñi yo cuatyi yo ta nasama yo cuhva iyó yo. [ /Soco yañi, cuñí xain chi ndo. Ta cuñí vatyi ma naa iñi ndo vatyi cha cuenda Sutu Mañi yo noo quɨvɨ tari cha noo mil cuiya cuví cuan, ta cha noo mil cuiya tari cha noo quɨvɨ cuví cuan chi ra. k OSoco andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ cha iyó vityin sahá cumi vaha Nyoo vatyi suri chihin ñuhu̱ cucayu chi quɨvɨ cutuñi chi ñáyɨvɨ nuu ra. Tyicuan ta ñuhu̱ cha cayu cuan cusanaa chi chi ñu ña quichahá chi Nyoo. Soco cha yaha̱ savaha̱ Nyoo ñuhu ñayɨvɨ̱ ta suri chihin ndutya cuanaa̱ ñayɨvɨ̱ cuan quɨvɨ coo̱n savi xaan. H Vatyi maa ñu ña cuñí ñu coto ñu vatyi ta tyembu chahnu caha̱n Nyoo ta savaha̱ ra andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱. Quita̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ chichi ndutya ta chihin ndutya chino̱ chi. q[Ta cucatyi ñu: “Ra Jesucristo catyi̱ ra vatyi cuquichi ra inga chaha. ¿Ta nya nyaá ra vityin? Vatyi nyata cachihi̱ sutu chahnu yo ta nyata chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nya vityin ta cuhva caa ri maa”, cucatyi ñu chi ndo. <qCo̱to xihna ndo vatyi nu cundɨhɨ ca chi quɨvɨ cuquichi ñáyɨvɨ cucuacu nyaa ñu tuhun Sutu Mañi yo. Cucoo ñu yoso cuhva cha quiñi caa cha cuñí coño ñuhu ñu. dATa nɨ̱cohon iñi ndo tuhun cha caha̱n ra cacuví profeta Nyoo, ta cha naha. Ta nɨ̱cohon tucu iñi ndo tuhun cha sañaha̱ nyuhu chi ndo. Vatyi cuví ndi apóstol cuenda Sutu Mañi yo Jesucristo ra sacacú chi yo. ) MYañi, cuñí xain chi ndo. Ta ihya cuví carta cha cu uvi sacuhín chi ndo. Ta nu nɨnduvi tahan carta chahí tuhun chi ndo tacuhva vatyi caca vaha xiñi ndo. \1Soco cuvi̱ chi ñu tari cuhva catyí noo tuhun cha iyó ñayɨvɨ̱: “Ina nducha̱n tɨ, ta nacachi̱ tucu tɨ cha nducha̱n tɨ. Ta quɨnɨ chityi̱ tɨ, ta ndɨhvɨ̱ tucu tɨ nu nyahyu inga chaha.”+OVaha taxin ca tyehe ta ña chicoho̱n nuu ñu ityi vaha cuan, ta ñima ca cha yaha̱ chicoho̱n nuu ñu ta nacuhva ñu chata ñu tuhun cha chaha̱ Nyoo chi ñu. yVatyi ñu cha chicoho̱n nuu chi Sutu Mañi yo Jesucristo, ra sacacú chi yo, cha yaha̱ sandoo̱ ñu cha quiñí caa ñayɨvɨ̱ ihya. Soco tatu natɨɨn tucu ñu tuhun ñayɨvɨ̱ ihya inga chaha, quiñi ca nanduvi ñu ta ñima ca ta cuvi maa. +Ta tyiyuhú ndɨhɨ ra chi ñu na cunyacuvi ca ñu cha quiñi caa vatyi yori nyacá ñaha chi ñu, catyí ra. Soco suri maa ra chahá ra cha cunyaca ñaha cha quiñi caa chi ra. Vatyi tatu chahá yo cha cunyaca ñaha noo cha cunyaca ñaha chi yo, musu cuan cuví chi yo. \~1Yaa vavaha cahán ra soco tandɨhɨ tuhun cahán ra cha ñima ri tuhun cuví. Ta chihin vicio ta chihin cha quichi cuvi iñi coño ñuhu yo casandaví ñaha ra chi ñu cha yaha̱ quita̱ mahñu cha quiñi caa. }'Ta tyicuan caa tucu maa ra cha nyicú chihin ndo. Cacuví ra tari noo yavi ityi cha ñahri ndutya ñohó. Ta cuví ra tari noo vico cha tyandaha tatyi ñihi chi. Soco cha nyaá cha cohon ra nu ñaa iñi cahnu tyicuan ri maa cha cuenda cha nyacuví ra tyicuan caa. |3Tyicuan ta noo burra nacaha̱n tɨ chihin ra, tari cahán ñáyɨvɨ, ta ña chaha̱ tɨ cha cuhun ca ra Balaam chihin cuhva loco chicá xiñi ra. O{Casandoo̱ ra cuan ityi vaha ta naquehe̱n ra ityi nu cucunaa ra. Casacuví ra tari sacuvi̱ ra Balaam sehe ra Beor. Vatyi cuñí ra Balaam saha ganaa ra xuhun chihin cha ña vaha cha nyacuví ra. z9Ta tandɨhɨ ri ñusɨhɨ cha nyehe ra ta quichi cuvi iñi ra. Ña chitatú ra cha casacuvi ra cha quiñi caa. Casandaví ñaha ra chi ñu ña ñihi nyaá chihin Nyoo. Yatyi xaan ra cha nducu ra cuhva maa maa ri cha cuenda maa ra. Nyaá cha cunaa ndɨhɨ ra minoo quɨvɨ. !y; Cunyehe ra tɨndoho tari sanyehé maa ra tɨndoho chi inga ñáyɨvɨ. Ta sɨɨ xaan cacuñí ra chihin cha quiñi caá nyacuví ra nu tuvi. Tɨcahan nuu chahá ra, tatu cha cutahan ra chihin ndo nu iyó ndo vico. Nyaá vavaha ra tusɨɨ iñi. Soco ña ndicha cuhva sañahá ra. ]x3 Soco ra cahán cuendu nu nyicú ndo cuví ra tari quɨtɨ cha ña cutuñí iñi ta sacuví tɨ cuhva cuñí maa tɨ. Vatyi quɨtɨ, ¿ñáá cuenda iyó tɨ? Iyó tɨ vatyi tɨɨn rayɨɨ chi tɨ, ta cahñi ra chi tɨ. Tyicuan caa maa ra cuan. Cacahán ña vaha ra sɨquɨ cha ña cutuñí iñi ra. Ta cucúvi ra tari chihí quɨtɨ. w1 Soco ángel, cahnu ca cuví ra cha nuu ñáyɨvɨ, soco ña cacañá iñi ra cahan ña vaha ra sɨquɨ ra nahnu ca cuan chihin nuu Sutu Mañi yo. v} Ta yaha ca cutachi tuñi Nyoo chi ñu nyicón cha ña vaha cha cuñí coño ñuhu, ñu ña cuñí cha cunyaca ñaha Sutu Mañi yo chi. Ta cahnu sahá ñu chi ñu ta sacuví ñu maa ri cuhva cuñí maa ñu. Ta ñu cuan ña yuhví ñu cahan ña vaha ñu sɨquɨ ra nahnu ca ican saha maa ñu cuví ri sɨquɨ ángel, cuví ri sɨquɨ tatyi ña vaha, cuví ri sɨquɨ Nyoo. >uu Ta tyicuan caa cuví sacacu Nyoo chi yo tatu iyó yo cuhva cuñí ra. Ta ñu quiñi iyó naquehén vaha Nyoo chi ñu vatyi cutachi tuñi ra chi ñu quɨvɨ cutuñi chi ñu nuu ra. otWTa ndɨ quɨvɨ cuihya cuñí añima ra Lot quɨvɨ chiyo ra ñuu cuan, cha cuenda cha nyehe̱ ra ta chiñi̱ ra cha quiñi caa nyacuvi̱ ñu cuan. Vatyi maa ra, ra vaha cuví ra. Ta maa ñu maa maa ri cha ña vaha nyacuví ñu. sSoco sacacu̱ ra chi ra Lot vatyi cuví ra noo ra vaha nuu ra. Ta cuihya cuñí ra Lot nyehé ra cuhva iyó ñu quiñi iyó cuan. PrTa tyicuan caa tucu sacunaa̱ Nyoo ñuu Sodoma ta ñuu Gomorra. Vatyi chahmi̱ ra nyacua nya cha ndɨhɨ maa nduvi̱ ñiyaa. Tacuhva vatyi cunyehe ñáyɨvɨ quiñi iyó cha cucoo nu cuahan ca chi. $qATa ni ña saha̱ Nyoo tɨcahnu iñi chi ñu chiyo̱ ta cha naha. Yucuan chaha tachi̱ ra savi xaan sɨquɨ ñáyɨvɨ quiñi iyó cuan. Ta sacacu̱ ra chi noo tuhun ri maa ra Noé, ra cha cahan tuhun vatyi coo yo noo ñayɨvɨ̱ cachi. Ta cacu̱ tucu ucha ca ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. rp]Vatyi nɨ ri chi ángel cha chicoo̱ cuatyi quɨvɨ cuan ta ña saha̱ Nyoo tɨcahnu iñi. Soco tuchi̱ ra chi ra anyaya. Ta sandoo̱ ra chi ra nu ñaa iñi, nuhñí ra chihin cadena nyacua nya quɨvɨ cutuñi chi ra nuu Nyoo. Uo#Ta chaha cha iyo cuñi ra xuhun, ta cusandavi ñaha ra chi ndo chihin cha casañahá ra maa ri cha ña ndicha. Soco nyatú Sutu Mañi yo tachi tuñi ra chi ra vatyi cha naha iyó maa tuhun cha cunaa ra. (nITa cuaha xaan ñu cucunyicon ñu chi ra chihin cha quiñi caa cha sacuví ra. Ta cuaha xaan ñu cucahan ña vaha ñu sɨquɨ tuhun cha ndicha vaha ra Cristo. km QSoco cachiyo̱ tucu ra profeta cuendu nu nyicu ñu Israel ta cha naha, cacatyí ra tyi cuvi ra profeta Nyoo. Ta tyicuan caa cuacoo tucu ra sacuahá ra sañahá cuendu nu nyicu ndo. Xehe ri cuasañaha ra tuhun cha ña ndicha cha cuví satɨvɨ chi ndo. Ta cuacatyi ra tyi ña ndicha Sutu Mañi yo ra sacacu̱ chi ra. Yucuan chaha numi ri cucunaa ra cuan. l ;Vatyi ra cacuvi profeta ta cha naha, ña caha̱n ra cuhva cuñí ri maa ra. Soco cuhva cuñí Nyoo caha̱n ra. Ta Tatyi Ii saquehe̱n ityi chi ra. k Soco co̱to vaha ndo vatyi cha minoo tuhun ri yo, ma cuvi catyi yo ñáá cha cuñí chi catyí noo tuhun cha nyaá nu tutu Nyoo. pj [Ta sɨɨn ri cumí yo nonga tuhun cha ndicha vaha cha catyaa̱ ra profeta. Nyaá vaha nu tutu nu cahán chi tuhun ra Cristo. Ta vaha sacuví ndo tatu quichahá vaha ndo tuhun ihya. Vatyi cuví chi tari noo ñuhu̱ ndichin cha cayú nu ñaa iñi nyacua nya cundichin ta caña ra Cristo tari cañá tiñoo cahnu cha ñaa ca, vatyi sandichín ra añima yo. i Ta nyuhu chiñi̱ ndi ndusu Nyoo cha quichi̱ ityi andɨvɨ quɨvɨ cha nyicú ndi chihin Sutu Mañi yo nu yucu ii cuan. th cVatyi nyehe̱ ndi nu sacahnu̱ xaan Nyoo Sutu yo chi ra. Ta tyaquɨ xaan tyaquɨ xaan cuvi̱ nu cahan Nyoo ta catyí ra: “Ican ihya Sehi. Ta cuñí xain chi ra. Ta sɨɨ cuñí chihin ra”, catyí Nyoo tuhun ra Jesús quɨvɨ cuan. *g OÑima tyisu ri canatava̱ ndi quɨvɨ sacoto ndi tuhun ra Jesucristo chi ndo. Vatyi cha nyehe̱ vaha ndi chihin chɨtɨ nuu ndi cuví. Vatyi nyehe̱ ndi cha cahnu xaan cuví Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta sacoto̱ ndi chi ndo tyi iyó xaan tunyee iñi chi ra ta cuquichi ra inga chaha. "f ?Soco cuasanɨñi tacuhva vatyi tatu yaha̱ chihi̱ soco nɨcohón iñi ndo tuhun ihya. Nu nacatyí ra Pedro yoso caa nyehe̱ ra cha cahnu cuvi ra Cristo ~e wVatyi chité tyi ña naha ca ta cusandoi ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi tyicuan caa sacoto̱ Sutu Mañi yo Jesucristo chii. wd i Ta cuhva cha cuñí mai, vatyi cha nɨ ri ca cha iyé, vaha sanɨcohin iñi ndo coto naa iñi ndo tuhun ihya. c # Yucuan chaha cuasanɨcohon que iñi ndo tuhun ihya, vasɨ cha chitó ndo, ta nɨɨ iñi ndo sacuví ndo tuhun ndicha cha cutuhva ndo. b ) Tyicuan caa ta totyehe ri cuhva Nyoo cha quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha Sutu Mañi yo Jesucristo tyicuan ri maa. Maa ra cuvi ra sacacú chi yo. Aa } Yucuan chaha yañi, sa̱nɨñɨ ndo coo ndo tyehe caa. Tyicuan ta cundicha vaha tyi cana̱ Nyoo chi ndo ta nacachi̱ ra chi ndo. Vatyi tatu sacuví ndo tyehe caa, ma canacava maa ndo. 9` m Soco ñu cha ñahri ihya iyó chi, cuví ñu tari noo ra cuaa. Ña cutuñi iñi ñu cha tahán chi coto ñu. Ta naa̱ iñi ñu tyi sandachi̱ Nyoo cuatyi ñu ta ityi chata ca. f_ GTatu tyehe caa iyó ndo ta tyicuan ri nducú ndo cuhva cha coo tandɨhɨ ihya chi ndo, Nyoo cucotyiño xaan ra chi ndo. Ta tatu sacuvi ndo tyehe caa, ña caha xaan ri chicoho̱n nuu ndo chi Sutu Mañi yo Jesucristo. ^ #Yaha cuan ta ndu̱cu yo cuhva cha cuñi yo chi tahan yo. Yaha cuan ndu̱cu yo cuhva cha cuvita xaan añima yo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. `] ;Ta yaha cuan cuñí chi cha sanɨñɨ yo cha cunyaca ñaha yo coño ñuhu yo ta cuhva chicá xiñi yo. Yaha cuan ta ndu̱cu yo cuhva cha cucama iñi yo. Yaha cuan ta ndu̱cu yo cuhva cha cuɨtɨ ca coo yo nuu Nyoo. C\ Ta yucuan chaha cuñí chi cha chinó ca iñi yo chi Nyoo ta nducu yo cuhva cha coo cachi yo. Yaha cuan cuñí chi cha nducu yo cuhva ta cutuñi vaha iñi yo cuhva cuñi Nyoo chihin yo. 5[ eTa chihin tandɨhɨ ihya, chaha̱ ra cha catyi̱ ra tyi cucuhva ra chi yo. Ta cahnu xaan ta yahvi xaan nyaá cuan. Vatyi cha cuenda ihya nanduvi yo tari maa ra. Vatyi sacanyaha ra cha quiñi caa cha quichi̱ cuvi iñi yo, ta ma tɨvɨ yo tari tɨvɨ́ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. .Z WNyoo chihin tunyee iñi ra, chaha̱ ra tandɨhɨ cha chiñuhú chi yo tacuhva cuvi coo cachi yo nuu ra ta saha yo ñáyɨvɨ chi ra. Tandɨhɨ ihya ñihí yo cha cuenda cha chicohon nuu yo chi ra cha cana̱ chi yo. Vatyi chicohon nuu yo tyi cahnu cuví ra ta tyaquɨ xaan cha sacuví ra. KY Na naquehen ca ndo cha vaha cha chahá Nyoo chi yo. Ta na coo ca cha taxi ri añima ndo cha cuenda cha ñohó nuu ndo chi Nyoo ta chi Sutu Mañi yo Jesús. Yoso caa coo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo \X 5Yuhu ra Simón Pedro sacuví tyiño nuu ra Jesucristo. Ta cuví noo apóstol chi ra. Cuñí chi catyí tyi tachi̱ ra chii vatyi caque tyiño ra. Tyaí tutu ihya chi nyoho cha chinó iñi ndo chi Nyoo tari cuhva cha tyaquɨ chinó iñi nyuhu. Vatyi yucuan cuví cha chino iñi yo vatyi vaha ra Jesucristo, ra cuví Nyoo, ra sacacú chi yo. hW K Ihya vachi nocumi chuun sahá sehe cuhun. Nacachi̱ tucu Nyoo chi maa ña ñandɨhɨ.IV   Cuaha xaan ca tuhun tyaí cuhva sacote chi ndo, soco ña cuñí sacote chi ndo chihin tutu. Soco nyatí cuhin nu nyicú ndo. Tyicuan ta ndatuhun vaha maa yo, tacuhva cusɨɨ ca cuñi yo. U  Vatyi tari quɨvɨ cha ɨɨn ri cha ña vaha sacuví yo chihin ra tatu naquehén cuenda vaha yo chi ra cuan. Nu ndɨhɨ cahan ra Juan 9T m Tatu chaa noo ra vehe ndo, cua nyehe ra nu nyicú ndo ta cuñí ra sañaha ra tuhun cha ña sañaha̱ ra Jesucristo, ma cuhva ndo vehe ndo cunyaa ra, ni ma tyinyee ndo chi ra. S   Yóó ñu cha ña ndoó vaha chihin cha sañahá ra Cristo chi yo ta sañahá ñu inga tuhun, yori Nyoo nyaá chihin ñu cuan. Soco ñu ndoó vaha ta quichahá tuhun cha sañahá ra Cristo, nyaá Sutu yo Nyoo ta ra Jesucristo Sehe ra chihin ñu cuan. 6R gYucuan chaha, sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin tuhun cha sañahá ra coto sacunaa ndo cha vaha cha sacuví ndo, ta coto ma ñihi ca ndo tandɨhɨ cha cuacuhva Nyoo chi ndo. EQ Catyí chuun tyehe caa vatyi cuaha xaan ra casandaví ñaha cachicá noo ra nɨcahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Cacatyí ra vatyi ña ndicha cha quichi cacu ra Jesucristo chihin coño ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ra cacatyí tyicuan caa, sandaví ñaha ra chi ñáyɨvɨ. Ta cuví ra noo ra xaan iñi chi ra Cristo. QP Ta cha cuñí yo chi ra, ican cuví cha sacuví yo tandɨhɨ cha catyí ra chi yo. Ican ihya cuví cha catyi Nyoo tyi sacuvi yo. Ta nyoho, chiñi̱ ndo tuhun ihya nya quɨvɨ xihna ri. Na coo ndo chihin cha cuñí ndo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Nu catyí ra Juan vatyi saha cuenda yo chi yo chihin ñu chicá noo sandavi ñaha -O UTa vityin, Hermana, chacú ndahvi nuun, na cuñi yo chi noo noo tahan yo. Ican ihya cuví cha tyaí nu tutu ihya. Ta ñima noo tuhun chaa cha chaha̱ Nyoo chi yo cha vityin ri cuví cha cuñí yo chi noo noo tahan yo. Soco ican ihya cuví tuhun cha catyí Nyoo chi yo nyata quɨvɨ xihna ri. #N ASɨɨ xaan cuñí cha chité tuhun suhva sehun ta nyehí vatyi iyó ñu tari cuhva catyí cha ndicha, tari cuhva catyi̱ Sutu yo Nyoo tyi sacuvi yo. CM Sutu yo Nyoo ta Sutu Mañi yo Jesucristo Sehe Nyoo na nasoco ra chi ndo ta na nyehe ndahvi ra chi ndo. Ta na coo cha taxi ri añima ndo, chihin cha ndicha, vatyi cuñí xaan ra chi ndo. L yCuñí chi ndo cha cuenda cha ndicha cha ñohó chichi añima yo. Ta tyicuan ri maa cunyaa cha ndicha cuan chihin yo. K Nyoo nacachi̱ ra chuun, yoho Hermana. Ta yuhu cha cuví ra chahnu vehe ñuhu, sacuhín tutu ihya chuun ta chi tandɨhɨ sehun. Ta cuñí xain chi ndo chihin cha nɨɨ iñi. Ta ñima yuhu ri cuñí chi ndo soco tandɨhɨ ca ñu cha nacotó cha ndicha ñandɨhɨ. @Jy Na̱cuhva Sutu Mañi yo Jesucristo cha vaha coo añima ndo. Ta na̱coto ndo tyi Nyoo cuñí xaan ra chi ndo. Ta na cunyaa Tatyi Ii ra chihin ndo. Ta nacuvi chi tyicuan caa.WI' Ta vachí nocumi chi ndo sahá tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu ihya. jHM Ta nacuhva maa ndo nocumi chi noo noo tahan ndo chihin cha sɨɨ cuñí ndo nyehé ndo chi ñu. SG Ta nu ndɨhɨ cahín, yañi, catyí chi ndo, na nducu ndo cuhva nɨcoo vaha ndo ta sɨɨ cu̱ñi ndo. Na̱nducu ndo cuhva coo cuɨtɨ ndo nuu Nyoo cha ñahri cumañi chi ndo. Na cunɨɨ iñi ndo, na coo vaha ndo chihin tahan ndo. Ta Nyoo ra cuñí xaan chi ndo, ta ra chahá cha taxi coo añima ndo na cunyaa ra chihin ndo. pFY Sacuhín carta ihya chi ndo cha nɨ ri ca cha cumañi quichi nu nyicú ndo. Vatyi sa̱nduvaha ndo chi ndo. Tyicuan ta ma cuñi ca chi cha cahín chi ndo quɨvɨ chai nu nyicu ndo. Vatyi ndicha cha chaha̱ Nyoo ityi chii cha sahí cuenda chi ndo. Soco chaha̱ ra tyiño ihya chii vatyi sandunyeé que iñi ndo. Ta ñima cha sanducuihyá ndɨhɨ que iñi ndo. E{ Yucuan chaha cusɨɨ xaan cuñí ndi cha ñahri fuerza maa ndi iyó chi ndi, ta cuhva tyi nyee cuñí ndo chihin fuerza maa Nyoo. Ta tyicuan ri chicán tahvi ndi chaha ndo na vaha ca cuhun ndo chihin Nyoo nyacua nya cha ñahri ca cumañi chi ndo. D+ Vatyi nyaá sɨquɨ ndi cha sacuví ndi cha vaha. Ma cuvi tixehe ndi tuhun ndicha. Noo ri cha cuví sacuvi ndi, cha sañahá ndi tuhun ndicha. ,CQ Ta chicán tahvi xaan ndi chi Nyoo chaha ndo, tacuhva vatyi ma sacuvi ndo cha ña vaha. Ñima cha cuñí ndi tyi catyi ñáyɨvɨ tyi vaha ndi. Soco cha cuñí ndi vatyi nyoho sacuví ndo maa maa ri cha vaha. Ñahri saha vasɨ catyí ñáyɨvɨ, an vaha, an ña vaha cuhva cha sacuví ndi. B Soco chitó vahi tyi coo quɨvɨ cunacoto ndo tyi vaha cuhva tyinyeé ndi chi ndo tacuhva cuví cuhun vaha ndo chihin ra Cristo. A+ Sa̱ha ndo cuenda chi ndo tatu nɨɨ vaha iñi ndo cuahán ndo chihin Nyoo. Sa̱ha ndo cuenda vatyi ra Cristo ñohó ra añima ndo tatu chinó vaha iñi ndo chi ra. Soco tatu ñima chihin cha nɨɨ iñi ndo cuahán ndo chata Nyoo, ra Cristo ña nyaá ra chihin ndo. _@7 Ndicha vatyi chihi̱ ra nu cruzi tari noo ra cha ñahri tunyee iñi iyó chii. Soco nandoto̱ ra ta iyó ra chihin tunyee iñi Nyoo. Ta tyicuan caa tucu maa ndi vasɨ ñahri fuerza maa ndi iyó chi ndi. Soco ɨɨn ri cuví ndi chihin ra Cristo. Ta iyó ndi chihin tunyee iñi maa Nyoo vatyi tyicuan caa ta cuvi tyinyee tucu nyuhu chi nyoho. _?7 Tyicuan ta coto ndo cha cuñí xaan ndo coto ndo. Vatyi ndicha ndicha cha chihin fuerza maa ra Cristo cahín. Vatyi ra Cristo ñima noo ra ñima ri tuhun cuví ra. Yucuan chaha sañahá ra tunyee iñi ra chi ndo. >5 Vatyi quɨvɨ chahi̱n nu nyicú ndo cha cu uvi chaha, catyi̱ chi ra sacuví cuatyi cuan, na sandɨhɨ ra tuhun. Ta vityin catyí tiqui inga chaha chi ra, ta chi tandɨhɨ ndo. Vatyi tatu cha quichi inga chaha, ta sacuví ca ndo cuatyi cuan, ma cundahvi cuñi nyehi chi ndo. )= M Quɨvɨ cha cuquichi inga chaha nu nyicu ndo cuví chi chaha cu uñi. Yucuan ta cuvi cundaa tyiño ñu cha sacuví cuatyi. Soco cuñí chi uvi o uñi cha ndaa. T<! Ta yuhví coto cha cuhin inga chaha nu nyicú ndo, Nyoi cuhva ra cha cucahan nui cha cuenda nyoho. Ta chicá xiñi coto quita ndutya nui cha cuenda cha nyacuví ndo. Vatyi yɨhɨ́ ndo sacuví ndo cuatyi nu quichi̱ quɨvɨ. Ta nya vityin ta ña ndu uví iñi ndo cha ca iyó ndo chihin ñusɨhɨ ta ñima ñasɨhɨ ndo cuví, ta iyó ndo chihin rayɨɨ ta ñima yɨɨ ndo cuví. Ta ña sandɨhɨ́ ndo tuhun cha sacuví ndo ñáá ndɨhɨ cha ña vaha.q;[ Chicá xiñi coto iñi ndaa iñi noo nyicú ndo ta chaí. Ta ma cutahan iñi cuhva nyicú ndo. Ta maa ndo ma cutahan iñi ndo cuhva cucahin chi ndo. Yuhví coto coo tɨsɨhɨ, coto nya ndo quichí cuvi iñi ndo cha chii noo tahan ndo, coto nya ndo cuxaán ndo chi tahan ndo, coto nducú ndo maa maa ri cha vaha chi maa ndo, coto nya ndo ñɨɨ ca ndo cuendu, coto cahán cuehe ndo chi tahan ndo, coto nya ndo cahnu sahá ndo chi ndo. Yuhví coto nyehi tyi ña cachi ña ndaa nyicú ndo. X:) Vasɨ chicá xiñi ndo vatyi cuahan ndi tumañi iñi chi ndi cha cuenda tuhun cha cahán ndi ihya, soco ñima tyicuan caa. Vatyi tandɨhɨ tuhun ihya cahán ndi cha cuenda cha vaha chi maa ndo tacuhva cohon nuu ca ndo chi Nyoo. Vatyi ndicha cha cuñí ndi chi ndo. Ta cahán ndi soco chihin nuu Nyoo ta cha cuenda maa ra Cristo. T~}|c{zyyWxx"wvvRuuett5ss5rTqppEonmmlzkjihgf0edccIba`__6^R]\[ZYYXYWWUU`TS:RRQkPPJONMM^M-LKKoJIHHIGGFF&EaDD6CxBgAA@n?/><j%.Ndɨquɨvɨ ta ndu ɨɨ́n ri ñu nya vehe ñuhu cahnu. Ta ndu ɨɨ́n tucu ri ñu noo noo vehe tahan ñu ta chachí ñu pan ta chihí ñu vinu. Ta ɨɨn ri cachachí ñu chihin cha sɨɨ cuñí añima ñu. Ta chahá ñu cha cachi tahan ñu chihin cha nɨɨ iñi ñu. i -Xicó ñu cha tyayɨɨ ñu ta cha iyó chi ñu. Ta sachá ñu xuhun ñu chi tahan ñu yoso cuhva cha chiñuhú chi noo noo ñu. `h9,Tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ɨɨn ri cacuví ñu chihin cha iyó chi ñu. }gs+Ta cuaha milagru ta seña sacuvi̱ Nyoo chihin ndaha ra apóstol. Ta tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ iyo cuñí ñu. ffE*Ta tyicuan ri ndu ɨɨn ri tandɨhɨ ñu, ta chihin cha nɨɨ iñi ñu tyasoho ñu cha sañahá ra apóstol chi ñu. Ta ɨɨn ri cuví ñu chihin tahan ñu, ta chicán tahvi ñu ta chachí ñu pan ta chihí ñu vinu vatyi nɨcohón iñi ñu tyi chihi̱ ra Cristo tyiño nuu ñu. Cuhva iyó ñu yɨhɨ́ cuenda Sutu Mañi yo Jesucristo quɨvɨ cuan Ce)Tyicuan ta tandɨhɨ ñu cha natɨɨ̱n cuenda tuhun caha̱n ra Pedro condutya̱ ñu. Ta quita tari noo uñi mil ñu, ta ndu ɨɨn ri ñu chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra Jesucristo. ndU(Chihin tuhun ihya ta chihin inga tuhun, ra Pedro chahá ra tuhun chi ñu ta catyí ra chi ñu: ―Ndu̱cu ndo cuhva na sacacu Nyoo chi ndo, tacuhva cuví sandoo ndo cha caa ñáyɨvɨ quiñi iyó ihya ―catyí ra chi ñu. ^c5'Vatyi cha naha catyi̱ Nyoo vatyi cuhva ra Tatyi Ii ra chi maa ndo, ta chi sehe ndo, ta chi ñu cha cañi nyaa ñandɨhɨ. Vatyi tandɨhɨ ñu cha nacana̱ Sutu Mañi yo Nyoo chii cucuhva ra Tatyi Ii ra chi ñu. b'&Yucuan ta catyí ra Pedro chi ñu: ―Noo noo ndo ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo ta na̱sama ndo cuhva iyó ndo nuu Nyoo. Ta co̱ndutya ndo chihin sɨvɨ ra Jesucristo. Tacuhva na saha ra tɨcahnu iñi cuatyi ndo. Tyicuan caa ta cua cuhva Nyoo Tatyi Ii ra chi ndo. oaW%Cuhva cha chiñi̱ ñu tuhun caha̱n ra Pedro ihya, nducuihya̱ iñi ñu. Ta ndaca̱ tuhun ñu chi ra Pedro ta chi tandɨhɨ ca ra apóstol, ta catyi ñu: ―Nyoho yañi, ¿yoso caa sacuví ndi vityin? ―catyí ñu chi ra. o`W$’Nyoho ta tandɨhɨ ca ñu Israel, co̱to vaha ndo vatyi tuhun ra Jesús ican cahín ihya. Chitacaa̱ ndo chi ra nu cruzi. Soco Nyoo cuatyaa̱ ra chi ra tyi cuvi ra Sutu Mañi yo, ra nyaca ñaha chi yo ―catyí ra Pedro. s__#cha nɨri ca cha caquin chi ra xaan iñi chuun chahun”, catyi Nyoo chi ra Cristo chihin yuhu ra David. <^q"Vatyi ñima ra David nandaa̱ ra andɨvɨ. Vatyi suri maa ra David caha̱n ra tuhun ra Jesús, ta catyí ra:Catyí Suti Nyoo chi Suti ra Cristo: “Cu̱nyaa chiyo vahi ]!Nyoo sacahnú ra chi ra Jesús, ta cuatyaa̱ ra chi ra chiyo vaha ra andɨvɨ. Ta ra Jesús naquehe̱n cuenda ra Tatyi Ii cha catyi̱ Sutu yo Nyoo ta cha naha vatyi cuhva ra chi yo. Ta ican cuví cha chahá ra chi ndi vityin. Ican cuví nyehé ndo ta chiñí ndo. i\K Ta ra Jesús ihya sanandoto̱ Nyoo chi ra. Ta tuhun ihya tandɨhɨ maa ndi cuví ndi cha ndaa. v[eTa tyicuan caa ra David tari cha vatyi nyehe̱ ra cha cuacuvi nu cuahan ca chi quɨvɨ. Ta caha̱n ra tuhun cha cunandoto ra Cristo. Ta catyi̱ ra vatyi ma ndoo añima ra nu nyicu ñu chihi̱. Ta ni ma tyahyu coño ñuhu ra, catyí ra. \Z1Soco ra David cuvi̱ ra noo profeta cuenda Nyoo. Ta chitó ra vatyi Nyoo tyaa̱ ra cuhva ta ɨɨn ri tuhun cahan ra chihin ra vatyi suri tata maa ra ican cuacacu ra Cristo. Ta ra Cristo, ican ra cunyaca ñaha. "Y=’Nyoho yañi, chitó cachi yo vatyi ra David sutu chahnu yo chihi̱ ra ta quɨhvɨ̱ ra chichi ñuhu. Ta ñaña ra nyaá ca chi ihya nya vityin. 'XGSañahún ityi cha cuahán nu coi ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Ta sacutún chii chihin tusɨɨ iñi vatyi nyaún chihin, catyí ra David ta cha naha. WVatyi yoho Nyoo Suti, ma sandoun añime nu nyicu ñu chihi, ta ni ma cuhvon cha tyahyu coño ñuhi.Vatyi sehe iun cuví chii. &VEYucuan chaha cusɨɨ xaan cuñí añime. Ta chité yaa chihin cha sɨɨ cuñí.Ta sɨɨn ri coño ñuhi cunyitatu chi vatyi chité tyi cunandote. NUVatyi ra David caha̱n ra tuhun ra Cristo ta cha naha, ta catyí ra:Tyicuan ri nyehí chi Sutu Mañi yo ityi nui.Maa ra nyaá ɨɨn chiyo vahi ta ñahri maa cha cuví sayuhvi chii. T Soco Nyoo sanandoto̱ ra chi ra vatyi sacacu̱ ra chi ra ndaha tuhun chihi. Vatyi tuhun chihi ña cuví cunyaca ñaha chi ra. tSaSoco quɨvɨ quehe̱n cuenda ndo chi ra, sacuvi̱ ndo tari cuhva tyaa̱ maa Nyoo cuhva nyata quɨvɨ xihna ri. Vatyi chaha̱ cuenda ndo chi ra chi ra quiñi iyó. Ta chitacaa̱ ra chi ra nu cruzi. Ta tyicuan caa chahñi̱ ndo chi ra. \R1’Cuɨ̱ñɨ ndo nyoho ra Israel. Cuɨ̱ñɨ ndo tuhun cha cuacatyi ihya. Ra Jesús ra Nazaret cuví ra noo ra cha cachi̱ Nyoo chi vatyi quichi ra nu nyicu yo. Ta chitó yo vatyi ndicha vatyi cuaha xaan cha iyo, ta cuaha xaan milagru ta seña sacuvi̱ Nyoo nu canyicú yo cha cuenda ra Jesús. Ta nyoho chitó vaha ndo tuhun ihya. \Q1Ta tandɨhɨ ñu chicán tahvi sɨvɨ ra cucacu ñu. Tyicuan caa catyi̱ ra Joel. NPCunduñaa ñanyii. Ta yoo tari caa tyacu nɨñɨ cunanduvi. Tyicuan caa cucuvi cha nɨri ca cha chaá quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo. Ta cucuvi noo quɨvɨ cahnu vatyi cucutuñi chi yo nuu ra. +OOTa catyi ra vatyi cusañaha ra cha iyo cucuvi ityi andɨvɨ. Ta ityi nu ñuhu ñayɨvɨ̱ cusañaha ra seña, seña nɨñɨ, seña ñuhu̱, ta vico ñuhma. gNGCusaquichi Tatyi Ii sɨquɨ ñu sacuví tyiño nui. Ta cucahan ñu cuende, catyí Nyoo. gMGNu cuandɨhɨ ca quɨvɨ, catyí Nyoo, cusaquichi Tatyi Ii sɨquɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta cucahan sehe ndo cuende. Ta ra tyivaa ta ñu tyivaa cunyehe ñu cha sañaha Nyoo chi ñu. Ta ra chahnu cunyehe ra ñumahna. pLYSoco ihya cuví tuhun cha caha̱n ra Joel, ra cuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha. Vatyi catyi̱ ra: K7Vatyi cuñí maa ndo tyi chiñí ndi. Soco ña chiñí ndi, vatyi ña tuhvá ñáyɨvɨ chiñi cha cuhva ihya, vatyi ni ca ɨɨn cha ñaha ri cuví. (JITyicuan ta nicuinanyaa̱ ra Pedro chihin inga uchi ɨɨn tahan apóstol. Ta chihin cha chaa caha̱n ra ta catyí ra: ―Nyoho yañi, cha cuví ndo ra Israel, ta tandɨhɨ nyoho cha iyó ndo Jerusalén ihya. Co̱to ndo tuhun ihya. Ta cuɨ̱ñɨ vaha ndo tuhun cha cuacatyi chi ndo. uIc Soco inga ra cahán nyaa ra ta cacatyí ra vatyi cachiñí ñu. Nu cahán noo ra Pedro nuu ñáyɨvɨ *HM Tandɨhɨ ra, iyo xaan cacuñí ra, ta yɨhɨ́ ra ndacá tuhun ra chi tahan ra: ―¿Ñáá cha cuñí chi catyí chi tandɨhɨ tuhun ihya? ―catyí ra. =Gs Iyó tucu ñáyɨvɨ ñuhú Creta ta ñu Arabia. Soco tandɨhɨ yo ta chiñí yo cahán ñu chihin sahan cha cahán yo. Ta nacatyí ñu cha cahnu cha sacuví Nyoo ―cacatyí ra. *FM Ta ñu Frigia ta ñu Panfilia, ta ñu Egipto, ta ñu iyó ityi nuu ca Cirene ityi Africa. Ta nyicú tucu ñu ñuu Roma cha iyó ñuu ihya. Ta suhva ñu cuví ñu ñu Israel nya quɨvɨ cacu̱ ñu. Ta inga ñu cuví ñu ñáyɨvɨ nanduvi̱ cuenda ñu Israel ta nyicon ñu ley ra Moisés. E1 Ihya nyicú yo cha cuví yo ñu Partia, ta ñu Media, ta ñu Elam, ta ñu Mesopotamia, ta ñu Judea, ta ñu Capadocia, ta ñu Ponto, ta ñu Asia. KD¿Ñáá tuhun cha chiñí yo cahán ñu cuhva sahan noo noo yo? vCeIyo cuñí ra ta catyí ra chi ra tahan ra: ―¿Atu ñima ñu Galilea cuví tandɨhɨ ñu cha cahán ihya? {BoTa cha cachiñi̱ ra cuan cha iyo xaan cuví nu canyicú ñu, ta cuahan coyo ra ta nataca̱ ra yatyin ri nu nyicú ñu. Ta ña cutuñí iñi ra ñáá cha cuví cuan, vatyi noo noo ra cachiñí ra cahán ñu cuhva sahan cha cacahán maa ra. jAMTa quɨvɨ cuan cuaha xaan ra Israel ra vaha chicá chihin Nyoo canyicú ra ñuu Jerusalén cuan. Cuaha xaan ra ca iyó inga ityi nɨcahnu sɨquɨ ñuhú ñayɨvɨ̱ chaa̱ coyo vatyi casanducahnu ra vico Pentecostés. @ Ta tandɨhɨ ñu chitu ñu chihin Tatyi Ii. Ta quichaha̱ cahan ñu inga sahan yoso cuhva saquehen ityi maa Tatyi Ii chi ñu. S?Tyicuan ta tuvi̱ tari yaa ñuhu̱ quɨtɨ̱ cuatyi sɨquɨ noo noo ñu. +>OTa sana iñi ñu ta nacuɨñɨ̱ ñu noo cha cayu vachi ityi andɨvɨ. Tari cha cayu yahá noo tatyi ñihi. Ta iyo cuví tandɨhɨ chichí vehe nu canyicú ñu. ,= STa ɨɨn ri nyicú ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Jesús ta chaa̱ quɨvɨ vico Pentecostés cha sanducahnú ñáyɨvɨ Israel. Ta ɨɨn ri cuhva chicá xiñi ñu. O< Tyicuan ta cachaha̱n ra noo sɨhva, tacuhva nyehe ra nya ra tahán chi nyatu cuan chi. Ta taha̱n chi chi ra Matías. Ta yucuan cuví nu ndu ɨɨ̱n ri ra chihin ndɨ uchi ɨɨn apóstol.; %vatyi sacuvi ra tyiño cha sacunaa̱ ra Judas cha cuenda cuatyi ra, ta cuaha̱n ra nu tahán chi cuhun ra ―cacatyí ra, chicán tahvi ra. 5: eTa cachica̱n tahvi ra tyehe caa: ―Sutu Mañi yuhu, yoho chitón cha caa añima tandɨhɨ ndi. Sa̱ñaha chi ndi chichi cha uvi tahan ra ihya, nya ra cha nacachi̱ maun, 9 1Tyicuan ta cacana̱ ra chi uvi tahan ra, chi ra José cha nañi Barsabás, ta suri nañí tucu ra Justo; ta cacana̱ tucu ra chi ra Matías. H8  ’Ta vityin nyicú ra cachica̱ noo chihin yo quɨvɨ chinyaa̱ Sutu Mañi yo Jesús chihin yo; nya quɨvɨ sacondutya̱ ra Juan chi ra, ta nya quɨvɨ nandaa̱ xica ra andɨvɨ. Ta vityin cuñí chi cha ndu ɨɨn ri noo ra chihin yo, vatyi cuvi ra cha ndaa cha cuenda cha nandoto̱ ra Cristo ―catyí ra Pedro. 47 cVatyi nu libru Salmo catyí chi tuhun ra Judas tyehe caa:Na ndoo maa ri maa vehe ra.Ta yori coo chichi. Ta catyí tucu chi:Inga ra cunanduvi tyiño nuu ra. ;6 qTa quɨvɨ cha cachito̱ ñu ca iyó Jerusalén ihya cha chihi̱ ra, casacunañi̱ ñu chi ñuhu cuan Acéldama. Ta cha chihin sahan maa ñu cuñí chi catyí Nu Catuvi Nɨñɨ. `5 ;Soco chaha̱n ra, ta sata̱ ra noo ñuhú chihin xuhun cha ñihi̱ ra cha chaha̱ cuenda ra chi ra Jesús. Yaha̱ cuan ta canacava̱ ra chihin xiñi ra, ta ndata̱ chichi ra ta quita̱ tandɨhɨ chɨtɨ yɨhvɨ ra. u4 eTa ra Judas cuvi̱ ra noo ra chindɨhɨ̱ chihin yo. Ta ɨɨn ri chica̱ ra tyiño Sutu Mañi yo chihin yo. I3  ―Nyoho yañi, cuñi̱ chi cha cuvi̱ tari cuhva catyí nu tutu Nyoo. Vatyi caha̱n Tatyi Ii chihin yuhu ra David yoso caa cucuhva cuenda ra Judas chi ra Jesús chi ra xaan iñi chi ra. 2 yTari noo ciento oco ñáyɨvɨ ndu ɨɨ́n ri ñu quɨvɨ cuan. Ta nicuinanyaa̱ ra Pedro. Ta catyí ra chi ñu: @1 {Ta nyita ri ndu ɨɨ́n ri ra ta ɨɨn ri cuhva cachicá xiñi ra ta cachicán tahvi ra chi Nyoo. Ta nyicú tucu yañi ra Jesús ta cu María sɨhɨ ra, ta inga ñusɨhɨ ñandɨhɨ. ^0 7 Cuhva cha nachaa̱ coyo ra Jerusalén cuan, candaa̱ ra nu cu uvi piso noo vehe nu ca iyó ra. Ta tandɨhɨ ra cuan, ican ra cuví, ra Pedro, ra Jacobo, ra Juan, ra Andrés, ra Felipe, ra Tomás, ra Bartolomé, ra Mateo, ra Jacobo sehe ra Alfeo, ta ra Simón cuenda ra cacuñí naquɨquɨ sɨquɨ gobiernu Roma, ta ra Judas yañi ra Jacobo. (/ K Tyicuan ta quita̱ coyo ra apóstol nu chinyicu̱ ra yucu nu iyó yutun olivo cuan. Ta cuanuhú coyo ra ñuu Jerusalén. Ta yatyin ri nyaá ñuu cuan, tari sava hora ri. Ta sava ri hora cuví caca ñáyɨvɨ quɨvɨ nyitatú ñu, vatyi tyicuan caa catyí ley cha tyaa̱ ra Moisés. . 9 Ta cacatyí ra cuan chi ra: ―Nyoho ra Galilea, ¿ñáá tuhun cha ndoo̱ ndo nyehé ndaa ndo andɨvɨ? Suri maa ra Jesús cha nyehe̱ ndo nandaa̱ xica ihya, tyehe caa cuquichi tucu ra inga chaha. Nu canacachí ra apóstol chi ra Matías vatyi ndɨhvɨ ra tyiño nuu ra Judas }- u Ta cuhva cha canyehé ndaa ra andɨvɨ, ta tuvi̱ uvi tahan ángel yatyin nu canyicú ra. Ñihnó ra sahma cuichin. C,  Ta cha yaha̱ cha catyi̱ ra Jesús tuhun ihya, ta cha nɨ ri ca cha canyehé ra chi ra, nandaa̱ xica ra andɨvɨ, ta quɨhvɨ̱ ra chichi noo vico. Ta ña canyehe̱ ca ra chi ra. S+ !Soco cuhva cha quichi Tatyi Ii sɨquɨ ndo cunaquehen ndo tunyee iñi, ta cuquita ndo vatyi cahan ndo tuhin Jerusalén ihya ta tandɨhɨ ñuu cha nyicú Judea ta Samaria, ta nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱. * Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Ña tahán chi coto nyoho nya quɨvɨ. Noo tuhun ri maa Nyoo Sutu yo cuacatyi ra ama. N) Cuhva cha canyicú ra apóstol ɨɨn ri chihin ra Jesús, ta candaca̱ tuhun ra chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿atu vityin ri cusacacun chi ñuu yo Israel ihya ndaha ra ñuu Roma? ―catyí ra. 7( iChihin ndutya sacondutya̱ ra Juan chi ñáyɨvɨ. Soco nyoho ña cuaha ca quɨvɨ ta cucondutya ndo chihin Tatyi Ii ―catyí ra Jesús. Nu nandaa̱ xica ra Jesús andɨvɨ W' )Cuhva cha nyaá ca ra chihin ra, ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ma quita ndo Jerusalén ihya, nyacua nya naquehen ndo Tatyi Ii cha catyi̱ Suti tyi cuhva ra chi ndo, tari catyi̱ chi ndo quɨvɨ cuan. 5& eTa maa ra Jesús nyehe̱ ra tɨndoho ta chihi̱ ra. Ta cha yaha̱ cuan, nandoto̱ ra ta tuvi̱ ra nu canyicú ra apóstol. Ta chichi cha uvi xico quɨvɨ, cuaha xaan chaha tuvi̱ ra nu canyicú ra, vatyi na cacoto ra vatyi ndicha cha nyitó ra. Ta caha̱n ra tuhun yoso caa nyacá ñaha Nyoo chi yo. H%  ta nya quɨvɨ nandaa̱ xica ra andɨvɨ. Ta cha cumañi ca nandaa ra andɨvɨ, nacachi̱ ra chi ra apóstol cuenda ra. Ta tyatyiño̱ ra chi ra chihin Tatyi Ii Nyoo tyi cacaca ra tyiño ra. S$ #Yoho Teófilo, yuhu ra Lucas sacuhi̱n tutu chuun quɨvɨ cuan. Ta nu sacuhín tutu cha xihna ri cuan, tyai̱ tandɨhɨ cha quichaha̱ sacuvi ra Jesús ta tandɨhɨ cha sañaha̱ ra nya quɨvɨ xihna ri ?# yNa coo cha taxi ri añimon. Ra tahan yo cha iyó ityi tyehe saquichí xaan ra nocumi chuun. Ta sa̱hun tumañi iñi cu̱hvon nocumi chi noo noo ra tahan yo cha iyó ityi chiña.V" 'Soco nyatí cuhin nu nyaún cha numi ri, tyicuan ta ndatuhun vaha ca maa yo. c! A Cuaha xaan tuhun tyaí cuhva sacote chuun, soco ña cuñí sacote chuun chihin tutu. %  E Tandɨhɨ ñu ta vaha cahán ñu sɨquɨ ra Demetrio. Ta vaha xaan quichahá ra tuhun Nyoo, ta suri ican cuan sañahá chi tyi ra vaha cuví ra. Ta sɨɨn ri nyuhu tucu cuví ndi cha ndaa cha cuenda ra, ta nyoho chitó ndo vatyi tuhun ndicha cahán ndi. Nu ndɨhɨ cahan ra Juan # A Cuñí xain chuun, yoho yañi. Ma sacuvun cuhva ña vaha tari cha sacuví ra, soco sa̱cuvun cha vaha. Vatyi ra sacuví cha vaha, ra cuenda Nyoo cuví ra, soco ra sacuví cha ña vaha, ña ñohó nuu ra chi Nyoo. Nu catyí ra Juan vatyi vaha xaan cuhva chinó iñi ra Demetrio ; q Yucuan chaha tatu cuhin chiña, cusandai tyiño chihin ra cha cuenda tuhun cahán ra, vatyi cahán ña vaha ra sɨquɨ yo. Ta sɨɨn ri tatu yóó hermano chaa, ña naquehén cuenda ra chi ra. Ta tatu ñu nyicú vehe ñuhu naquehén cuenda ñu chi ra, chasɨ́ ri ra, ta tavá ñehe ra chi ñu vehe ñuhu.  # Yuhu sacuhi̱n noo carta chi ñu nyicú vehe ñuhu, soco ra Diótrefes sacuví ri maa ra nuu chi ra, ta ña tyasohó ra tuhun cahín. Y -Yucuan chaha vatyi maa yo tahán chi nyehe yo ñáá ndɨhɨ cha chiñuhú chi ra. Ta tyicuan caa ta cutahan yo chihin ra nu cahán ra tuhun ndicha. Nu catyí ra Juan vatyi ra Diótrefes, ña vaha sacuví ra  {Vatyi tyiño nuu Jesucristo cachicá noo ra. Ta ña cacuñí ra cha tyinyee ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu Nyoo chi ra.  Chihin nuu tandɨhɨ ñu vehe ñuhu canacatyí ra vatyi cuñí xaun chi ra. Ta sa̱ha tumañi iñi, yoho Gayo, tyi̱nyee con chihin cha chiñuhú chi ra yañi yo vatyi sañihi ca ra cuhun coyo ra nu cuahan ra. Vatyi tyicuan caa tahán iñi Nyoo cha sacuvi yo. : oCuñí xain chuun, yañi. Vaha xaan sacuvún, vatyi tyiñuhún chi ra yañi yo, ta cha vaha xaan ca cha sacuvún vatyi tyiñuhún chi ra yañi yo inga ñuu cha chaa vehun. k QÑahri ca cha sɨɨ cuñí tari cha chité vatyi sehi sacuví vaha ñu cuhva catyí tuhun ndicha. 9 mVatyi cusɨɨ xaan cuñi̱ quɨvɨ quichi̱ coyo suhva ra yañi yo. Ta canacatyi̱ ra vatyi cha ndicha vaha iyón cuhva cha sañaha̱ ra Cristo. Ta ican cuví cha ndicha vaha. A }Yañi, chicán tahvi chi Nyoo cha cuendon vatyi na coo vahun. Ta tari cuhva cuahan vahun chihin Nyoo, ta tyicuan caa tucu, na nasoco Nyoo chuun tacuhva cha ma tɨɨn cuehe chuun.  +Yuhu cha cuví ra chahnu vehe ñuhu, sacuhín carta ihya chi yoho, Gayo, vatyi yoho cuvún noo ra tahin cha cuñí xain chihin cha nɨɨ iñi. [/lNa cunyaa Sutu Mañi yo chuhun. Ta Nyoo na nasoco ra chi tandɨhɨ ndo.GlSa̱nɨñun ta qui̱chun cha nɨ cumañi ca chaa yoo vichin. Vachi nocumi chuun sahá ra Eubulo ta ra Pudente ta ra Lino ta cu Claudia ta tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ tahan yo cuenda Nyoo ihya. \1lNdoo̱ ra Erasto ñuu Corinto. Ta ndoo̱ ra Trófimo ñuu Mileto vatyi cuhví ra. eClIhya vachi nocumi chi cu Prisca ta chi ra Aquila ta chi ñáyɨvɨ chi ra Onesíforo. %lTa cuasacacu ca ra chii ndaha tandɨhɨ cha ña vaha. Ta cuasaha cuenda ra chii nyacua nya nachaa quɨvɨ cunyai chihin ra nu nyaca ñaha ra. Chi maa ra na sacahnu yo tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo ta chaha̱ ra nocumi chi ñu fElSoco Sutu Mañi yo tyinyee̱ xaan ra chii. Ta chaha̱ ra tunyee iñi chii tacuhva cuvi̱ cahan cachi tuhun ra nuu ñu, ta chiñi̱ tandɨhɨ ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta sacacu̱ Nyoo chii cha cachi ndɨcaha chii. 6elCha xihna ri quɨvɨ sacaqui̱ chii nuu ra cuví tyiño, yori maa tyinyee̱ chii. Casandoo̱ noo tuhun maa ra chii. Na saha Nyoo tɨcahnu iñi chi ra cha cuenda cuan. e ClSa̱ha cuenda chuun chihin ra. Vatyi xaan xaan cuñí ra sɨquɨ tuhun Nyoo cha cahán yo. / WlRa Alejandro ra cañi mityi cuan, cuaha xaan cha ña vaha chinyacuvi̱ ra chihin. Ta maa Sutu Mañi yo cutyiyahvi chi ra cha cuenda cha chinyacuvi̱ ra chihin.  7l Quɨvɨ quichun cui̱son sahma cocon cha sandoi̱ ñuu Troas vehe ra Carpo. Tyicuan caa tucu libri, quɨ̱hɨ ndahun quichi. Ta cha nɨñɨ ca tuti. . Wl Tachi̱ chi ra Tíquico ñuu Éfeso.  +l Noo ri maa ra Lucas nyaá chihin. Na̱nducu chi ra Marcos ta na quichi ra chuhun quɨvɨ quichun. Vatyi chiñuhú xaan ra chii nu tyiño Nyoo. Kl Vatyi ra Demas sandoo̱ ra chii vatyi cuñí ca ra cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ta cuahan ra nya ñuu Tesalónica. Ta ra Crescente cuahan ra nya ityi Galacia. Ta ra Tito cuahan ra ityi Dalmacia. Nl Sa̱nɨñɨ ta qui̱chun cha numi ri, qui̱chi nyehun nu nyai. +OlTa vityin nu cuahan ca chi quɨvɨ, nyatú tuhva noo cha tahán chi chii cha cuacuhva Sutu Mañi yo chii. Ta ñima chi maa ri mai cuhva ra, soco cuhva tucu ra chi tandɨhɨ ca ñu cha nyatú chi ra. Vatyi noo ri maa ra cuví ra vaha sacutuñí. Nonga tyiño tyaa̱ ra Pablo chi ra Timoteo %lCha cañi̱ tahin tari cuhva tahán maa chi ta cha sandɨhi̱ tyiño cha chaha̱ Nyoo chii. Ta ña sandɨhi̱ tuhun cha chinó iñi chi ra. lYuhu cha cuñí cuii ri nacuhva cuende ñayɨvi̱ cha cuenda tuhun Nyoo, vatyi cha nyañaa yatyin tuhun chihi chii. *MlSoco yoho sa̱ha cuenda chuun chihin cha vaha chica xiñun. Cu̱nyeun tɨndoho. Ca̱han tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. Sa̱cuvi vahun tyiño chaha̱ Nyoo chuun. eClTa cusacuachiyo xiin ñu cha ndicha. Ta cucuñi ñu cuɨñɨ ñu noo tuhun cha ña ndicha. 5clVatyi coo quɨvɨ ma cunyee ca iñi ñáyɨvɨ tyasoho ñu tuhun vaha. Soco cunducu ñu cuaha xaan ra sacuaha cha sañahá maa maa ri cha tahan iñi maa ñu cuɨñɨ ñu. eClCa̱han tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. Tyicuan ri sa̱nɨñun sacuvun. Ca̱han tuhun Nyoo nuu ñu tatu chahá chi cuhva o vasɨ ña chahá chi cuhva. Cu̱hva tuhun chi ñu, ca̱tyi cuhva caa ñu tacuhva cunyicon vaha ñu chi ra Cristo. Ta cua̱tun nasama ñu cuhva iyó ñu chihin cha cama iñun. Ta sa̱ñahun chi ñu yoso caa tahán chi coo ñu. 9 mlTya̱tyiñe chuun nuu Nyoo ta nuu Sutu Mañi yo Jesucristo, vatyi maa ra cusandaa ra cuatyi ñu nyitó ta ñu chihi̱ quɨvɨ quichi ra cunyaca ñaha ra chihin tunyee iñi ra. ~%lTyehe caa tyinyeé tuhun Nyoo chi yo tacuhva vatyi cuví yo noo ra cuɨtɨ cuenda Nyoo. Ta cuatu tuhva yo sacuvi yo tandɨhɨ cha vaha.}lTandɨhɨ tuhun cha nyaá nuu tutu Nyoo, ta maa Nyoo chaha̱. Ta tyinyeé xaan chi chi yo nacoto yo yoso caa tahán chi chinó iñi yo. Sañahá chi chi yo cuhva caa yo. Sandundoó chi chi yo. Ta sañahá chi chi yo yoso caa coo yo noo ñayɨvɨ̱ vaha nuu Nyoo. 4|alNya ta ni luhlun ta chitón cha nyaá nu tutu tuhun Nyoo. Ta yucuan cuví cha chahá cha cutuñi ca iñun tacuhva cacun cha cuenda cha chinó iñun chi ra Cristo Jesús. {lSoco yoho sa̱ñihun coun chihin cha cutuhvo̱n. Vatyi chitón yóó cha sañaha̱ chuun ta chitó vahun tyi cha ndicha cuví. $zAl Soco ñu quiñi iyó ta ñu sandaví ñaha, quiñi xaan ca cunanduvi ñu. Vatyi cusandavi ñaha ñu chi ñáyɨvɨ ta cusandavi ñaha ñáyɨvɨ chi ñu. yl Cha ndicha cuví vatyi tandɨhɨ yo cha cuñí yo coo yo cuhva cuñí ra Cristo Jesús cunyehe yo tɨndoho saha ñáyɨvɨ. xl Ta chitón yoso caa cunyeí tɨndoho nu chicán nyicon ñáyɨvɨ chii. Chito̱n cha cuvi̱ chii, tandɨhɨ tɨndoho cha nyehi̱ cha catyi tuhun Nyoo ñuu Antioquía, ta ñuu Iconio, ta ñuu Listra. Soco Sutu Mañi yo sacacu̱ ra chii chichi tandɨhɨ cuan. "w=l Soco yoho chitó vahun tyi yuhu ñima tyicuan caa iyé. Vatyi chitón tuhun cha sañahí, ta cuhva iyé. Ta chitón ñáá cha nanduquí ta yoso cuhva chinó iñi chi Nyoo. Ta chitó tucun yoso caa cunyeé iñi cha cahán ñáyɨvɨ chii. Ta chitón yoso cha cuñí chi ñu. Tv!l Soco cuhva cunyacuvi ñu ma cuvi cutya chi vatyi ña xehe caa tyi cha ñima ri tuhun cuví cha cusacuvi ñu, tari cha chinyacuvi̱ ra Janes ta ra Jambres. Nu ndɨhɨ tyatyiño̱ ra Pablo chi ra Timoteo 8uilTa ñu cucoo cha cahin tuhun ihya, cucuvi ñu tari maa ra Janes ta ra Jambres, ra tasɨ cha cachiyo̱ ta cha naha. Ta cuñi̱ ra saha canaa ra chi ra Moisés. Ta tyicuan caa tucu ñu cucoo nu cuahan ca chi. Ma tahan iñi ñu sacuvi ñu cha vaha. Quiñi cucaca xiñi ñu. Ta ma chino iñi ñu cha vaha. ztmlTyicuan ri cuñí ñu coto ñu tandɨhɨ tuhun chaa soco ña cuví cutuñi iñi ñu ñáá cha cuvi cha ndicha. `s9lVatyi mahñu ñu ihya iyó ra cha quɨhvɨ ra chichi vehe ta sandavi ñaha ra chi ñusɨhɨ cha ñahri cha chiñi tuñi xiñi. Ta nyisó ñusɨhɨ cuan cuatyi, vatyi nyicón ñu tandɨhɨ cha quichi cuvi iñi ñu. 5rclCunyicon ñu noo cuhva tari cha chinó iñi ñu chi Nyoo, soco ña ndicha ñu. Vatyi chasɨ́ ñu cha sañahá Nyoo tunyee iñi ra. Ma cutahun chihin ñu caa tyicuan caa. [q/lCunaxico tuhun ñu chi tahan ñu. Ta ndava xaan cucuvi iñi ñu. Ta cucaña iñi ñu sacuvi ñu ñáá ndɨhɨ cha cuñí ñu. Ta maa maa ri cha quichi cuvi iñi ñu cunanducu ñu, ta ma nanducu ñu chi Nyoo. PplMa cuñi ñu chi tahan ñu. Ma coo tɨcahnu iñi chi ñu chihin ñáyɨvɨ. Cuñɨɨ ñu cuendu. Ma cuvi cunyaca ñaha ñu coño ñuhu ñu. Xaan xaan cucuvi ñu. Ta ma cuñi nyehe maa ñu cha vaha. 9oklVatyi cucoo ñáyɨvɨ ñu cuñí xaan suri chi maa. Ta cucuñi xaan ñu xuhun. Ta yaa xaan cucuvi ñu. Ta cahnu cusaha ñu chi ñu. Cucahan ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo. Ta ma quichaha ñu nu cahán sutu ñu ta sɨhɨ ñu. Ma nacuhva ñu tyahvi nyoo chi Nyoo, nɨ chi tahan ñu. Ma quichaha ñu chi Nyoo. gn IlTa cuñí tucu chi co̱ton vatyi nu cuandɨhɨ tyembu cuquichi quɨvɨ cha yɨɨ xaan coo yo. #m?lTa tyicuan caa ta cunducachi iñi ñu ta cuaquita ñu chichi ndaha ra cuví cuihna vatyi cha vityin nyacuví maa ra yoso cuhva cuñí ra chihin ñu.l7lTa chihin cha masu iñi ra cuñí chi cha sa̱ndundoo ra chi ñáyɨvɨ ndava iñi. Ta cuatu ra nasama Nyoo cuhva iyó ñu ta nacoto ñu cha ndicha. k+lTa noo ra sacuví tyiño nuu Sutu Mañi yo, ña tahán chi cañi tahan ra. Soco tahán chi cha vaha ñáyɨvɨ cuvi ra chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta cuñí chi cha ñihi vaha ra cuhva sañaha ra tuhun Nyoo. Ta cuñí tucu chi cha cama cu̱vi iñi ra chihin ñáyɨvɨ. }jslTa ma quichahun tuhun cha ñima ri tuhun cha cuví yuhu ñáyɨvɨ. Vatyi chitón tyi chihin cuan cacú tɨsɨhɨ. Xi)lMa caca xiñun tari chicá xiñi ra tyivaa ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi maa maa ri cha quiñi caa chicá xiñi ra. Co̱o noo ñayɨvɨ̱ cuɨtɨ. Chi̱no vaha iñun chi Nyoo. Cu̱ñun chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Co̱o taxi run chihin tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ñu cha chihin cha vaha añima chicán tahvi chi Sutu Mañi yo. h9lTyicuan caa tucu maa yo tatu ña tɨɨ́n cuenda yo tuhun cha ñima ri tuhun ñayɨvɨ̱ ihya, cuví yo noo ñáyɨvɨ cha chotyiñó Nyoo chi, tari noo vaso xuhun cuaan. Ta cuñí chi vatyi cundɨɨ vasu cuan, tyicuan ta cuví cotyiño ra chi yo cha cuenda tandɨhɨ nuu vaha. glChichi noo vehe cahnu, ñima maa maa ri ndaha tyiño chino̱ chihin xuhun cuaan ta xuhun cuichin iyó. Iyó tucu cha chino chihin vitu ta chihin nyahyu. Yɨhɨ́ cuan chotyiñó ñu chi nu vaha, ta yɨhɨ́ cuan cha chotyiño ñu nu ñima ri tuhun. +fOlTa vasɨ yɨhɨ́ ñu nducaxii̱n ñu, soco Nyoo chacu̱n ra cha ndicha, ta yucuan cuví cha ma nasama maa. Ta nyisó chi noo seña cha catyí: “Sutu Mañi yo ñohó nuu ra chi ñu cuenda ra.” Ta catyí tucu chi: “Tandɨhɨ ñu nyisó sɨvɨ ra Cristo na quita ñu nu quiñi caa.” >eulVatyi caquita caxii̱n ra ityi vaha ta catyí ra vatyi tari quɨvɨ cha yaha̱ nandoto yo ta ma nandoto ca coño ñuhu yo. Ta tyicuan caa satondo̱ ra cuhva chinó iñi suhva ñu. Ndlvatyi tari quɨhvɨ xico ndɨyɨ noo nu cahvi, tyicuan caa cuví tuhun cuan vatyi satɨvɨ́ chi chi yo. Ta cuaha ñu cuatɨvɨ cha cuenda cuan. Ican cuví cha cuvi̱ chi ra Himeneo ta ra Fileto. clÑaha tya̱sohun tuhun cha ñima ri tuhun ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi ñahri maa tyinyeé chi chi yo. Soco satɨvɨ́ ca chi chi yo nuu Nyoo /bWlSa̱nɨñun ta cu̱hva cuendon chuun nuu Nyoo tari noo ra sahá tyiño vaha. Vatyi ñahri cha cucahan nuun tatu chotyiñó vahun tuhun ndicha yoso cuhva tahán chi. a}lSa̱nɨcohun iñi ñu tuhun ihya, ta ca̱tyun chi ñu chihin nuu Sutu Mañi yo na sandɨhɨ ñu cha cuví yuhu ñu cha ñima ri tuhun. Vatyi cha cuví yuhu ñu tyehe caa, ñahri maa tuhun. Tyi satɨvɨ́ ñu chi ñu tyasohó tuhun cahán ñu. <`ql Tatu sandoo̱ yo chi ra, soco maa ra tyicuan ri sacuví ra cuhva catyí ra.Vatyi maa ra ña tuhvá ra nasama ra tuhun cahán ra. Tatu sahá tyiño vaha yo, cuaquita vaha yo 7_gl Tatu cunyeé yo tɨndoho, cucunyaca ñaha yo chihin ra.Tatu catyi yo tyi ña yɨhɨ́ yo cuenda ra, maa ra cucatyi ra tyi ñima ñáyɨvɨ cuenda ra cuví chi yo. c^?l Ihya cuví cha ndicha xaan:Tatu cúvi yo cha cuenda ra, coo tucu yo chihin ra. ]l Yucuan chaha cunyei tandɨhɨ tɨndoho cha cuenda cha vaha chi tandɨhɨ ca ñu nacachi̱ Nyoo chi, tacuhva vatyi cuvi cacu tucu tandɨhɨ ñu. Chihin cha ndu ɨɨ̱n ri yo chihin ra Cristo cuacacu yo ta cuñihi yo noo nu tyaquɨ xaan cha ma ndɨhɨ ca maa. \#l Ta cha cuenda tuhun ihya cunyeí tandɨhɨ tɨndoho nyacua nuhñí chihin cadena tari noo ra quiñi iyó. Soco tuhun Nyoo ña nuhñí chi. ][3lNɨ̱cohon iñi tuhun ra Jesucristo, ra cha nandoto̱ cha yaha̱ nyehe ra tɨndoho ta chihi̱ ra. Cuví ra tata rey David. Ta ican ihya cuví tuhun Nyoo cha cacu añima yo cha chaha̱ ra vatyi cahin tuhun. rZ]lCa̱ca xiñun tuhun cha catyí chuun ihya, ta maa Sutu Mañi yo cucuhva ra cha cutuñi iñun tandɨhɨ. YlNoo ra sahá tyiño chichi cuhu, tahán chi cha saha tyiño xihna ra, yucuan ta cachi ra cha quitá nu iyó tyiño sahá ra. XlTa tyicuan caa tucu ra canyasɨquɨ́, ma saha canaa ra cha tahán chi saha canaa ra tatu ma cunyasɨquɨ ra tari cuhva tahán chi. W-lNi noo ra cuví sɨndaro ta ma cuvi tyihi ra chi ra chihin inga tyiño. Vatyi cuñí chi sa̱cuvi ra maa maa ri cha catyí ra cuví nuu chi ra. KVlTa cu̱nyeun tɨndoho tari noo sɨndaro vaha ra Jesucristo. U/lTuhun cha chiñu̱n cha cahi̱n nuu cuaha ñáyɨvɨ, na̱catyi chi ra cha nɨɨ iñi chinó iñi chi Nyoo, ra cha cacuví sañaha chi inga ñu. T lTa yoho sehe luhli, sa̱ndunyee iñun chihin tunyee iñi cha chahá ra Cristo Jesús chuun cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra. 2S _lSutu Mañi yo nacuhva ra cha ñihi ra tumañi iñi quɨvɨ cha cutuñi chi yo nuu ra. Chitó vahun yoso cuhva tyinyee̱ ra Onesíforo chi yo nya ñuu Éfeso chiña.R lSoco quɨvɨ chinyaa̱ ra ñuu Roma ihya, ña sandɨhɨ̱ ra tuhun cha nanducu ra chii nyacua nya cha nañihi̱ ra chii. 9Q mlSoco ra Onesíforo na nyehe ndahvi Sutu Mañi yo chi ñáyɨvɨ chi ra vatyi cuaha xaan chaha quichi̱ sandunyee ra iñi. Ta ña cucahan nuu ra cha cuenda cha ñohí vehe caa. uP elCha chitón vatyi tandɨhɨ ra ityi Asia chiña casandoo̱ ra chii, tari ra Fígelo ta ra Hermógenes. pO [lTa maa Tatyi Ii cha iyó añima yo na tyinyee chuun ta sa̱ha cumun tuhun vaha cha chaha̱ Nyoo chuun. nN Wl Cu̱nyicon tuhun vaha cha chahi̱ chuun. Ta co̱un chihin cha chinó vaha iñun chi Nyoo. Tyicuan ri cu̱ñun chi ñáyɨvɨ tahan yo. Vatyi yucuan cuví cha chahá Nyoo chi yo tyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo Jesús. jM Ol Yucuan chaha nyehí tandɨhɨ tɨndoho ihya. Soco ña cucahán nui vatyi chitó mai yóó chi chinó iñi. Vatyi nacuhva̱ cuende chii chi ra, ta chitó vahi vatyi cuví saha cuenda ra chii nyacua nya quɨvɨ quichi tucu ra. 5L el Nyoo tyaa̱ ra tyiño chii vatyi cahin tuhun ihya chihin ñáyɨvɨ. Tachi̱ ra chii vatyi cu̱vi noo apóstol chi ra, ta sañahí chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. 7K il Ta vityin cha quichi̱ ra Jesucristo sacacu̱ ra chi yo, nacoto̱ yo vatyi tyicuan caa cuñí ra chi yo. Ta nu quichi̱ ra, satanɨ̱ ra tandɨhɨ tunyee iñi cha iyó chi tuhun chihi. Ta chihin tuhun vaha caha̱n ra, tava̱ ra nu ndichin tuhun cha coo yo noo ñayɨvɨ̱ chaa cha yori cuví satɨvɨ. JJ l Vatyi ican ra sacacu̱ chi yo. Ta nacana ra chi yo vatyi coo yo noo ñayɨvɨ̱ ii. Ñima cha cuenda cha vaha cha sacuví yo ta nacana ra chi yo, soco vatyi tyicuan caa tyaa̱ ra cuhva nyata nɨ cumañi ca chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi nya quɨvɨ cuan cuñí ra chi yo cha ɨɨn ri cuví yo chihin, ra Cristo Jesús. I lYucuan chaha ma cahan nuun cahun tuhun Sutu Mañi yo. Ta nɨ ri cha ma cahan nuu cha cuenda cha ñohí vehe caa cha cuenda ra. Soco chihin tunyee iñi chaha̱ Nyoo chuun ta chihin cha iyó vaha iñun cu̱nyeun tɨndoho cha vachi sɨquɨ yo cha cuenda tuhun Nyoo. ~}q||S{(zHyww?v}uEtsss rgqpp oonm4lzkk=jeiiggLfedd-cbgaa!`p__^]\\$[$ZPYXX}WVVU!TTSRR/QQPO NaMM7LYK2JUIHHRGG;FpEE?DCBAr@??>(=’Soco ñáyɨvɨ chahnu yo ña quichaha̱ ñu chi ra. Tava̱ xiin ñu chi ra. Ta cacuñi ñu cunuhu coyo ñu nya Egipto.   &Ta suri maa ra Moisés cuan ndɨhɨ ra chihin ñáyɨvɨ chahnu yo nu chica noo ñu ñuhú ityi cuan. Ta ican ra cuví ra cha caha̱n ángel cuan chihin nya yucu Sinaí. Ta ican ra quehe̱n cuenda ra tuhun yoso caa coo ñáyɨvɨ ta sañaha̱ ra chi yo. jM%Ta suri maa ra Moisés cuan cuví ra cha catyi̱ chi ñu Israel ta cha naha tyehe caa: “Nyoo cutachi ra noo profeta ra tari tachi̱ ra chi mai. Ta cucuvi ra noo ra Israel tari maa ndo. Qui̱chaha ndo chi ra”, catyí ra. $Ta ican ra Moisés cuan tava̱ chi ñáyɨvɨ Israel Egipto cuan. Ta cha yaha savaha̱ ra milagru ta seña ñuu cuan, ta sacuvi̱ tucu ra nu yaha̱ ñu Tyañuhu Cuaha. Ta nu chica̱ noo ñu ñuhú ityi chichi cha uvi xico cuiya sacuvi̱ tucu ra ñandɨhɨ. 0Y#’Quɨvɨ cuan ña cuñi̱ ñáyɨvɨ Israel chi ra Moisés cha cunyaca ñaha ra chi ñu, ta catyi̱ ñu chi ra: “¿Yóó cha tyatyiño̱ chi yoho vatyi cunyaca ñahun ta cuvun juez chi ndi?”, catyi̱ ñu chi ra. Ta vasɨ ña cuñi̱ ñu cha cunyaca ñaha ra chi ñu, soco Nyoo tachi̱ chi ra vatyi cuvi ra nuu, ta sacacu ra chi ñu. Vatyi tyicuan caa catyí ángel cha tuvi̱ nuu ra nu taca iñu cha cayu cuan. }"Yuhu nyehí tandɨhɨ tɨndoho cha nyehé ñáyɨvɨ cuende ñuu Egipto chiña. Ta chiñí ndusu ñu cha chacú chaa ñu. Yucuan chaha noó xique vityin vatyi sacaqui chi ñu. Ña̱ha, vatyi cutachi chuun nya Egipto”, catyí Nyoo chi ra Moisés. zm!Ta quichaha catyi tucu Sutu Mañi yo chi ra: “Ta̱va ndichan chahun vatyi ñuhú nu chañun, ñuhú ii cuví. \1 “Yuhu cuví Nyoo cuenda sutu chahnun, Nyoo cuenda ra Abraham, ta ra Isaac, ta ra Jacob”, catyí Nyoo chi ra. Tyicuan ta ra Moisés quichaha̱ nɨhɨ ra chihin cha yuhvi ra. Ta ña caña iñi ra nanyehe ra. 7gIyo xaan cuñí ra Moisés cha nyehé ra yucuan. Ta cuhva cha tuhva̱ yatyin ca ra vatyi tacuhva nyehe vaha ra, chiñi̱ ra noo ndusu Sutu Mañi yo. Ta catyí ra tyehe caa: gG’Yaha̱ uvi xico cuiya. Tyicuan ta noo quɨvɨ chicá noo ra Moisés chiqui ndɨɨ yatyin noo yucu cha nañí Sinaí. Ta nyehe̱ ra noo taca iñu cha cayú. Tyicuan ta tuvi noo ángel chichi ñuhu̱ cha cayu cuan. (ICuhva cha chiñi̱ ra Moisés cha catyi̱ ra, chino̱ ra. Ta cuahan ra nya ñuu Madián. Yucuan ñihi̱ ra ñasɨhɨ ra. Ta yucuan chiyo̱ uvi tahan sehe ra. hI¿Atu cuñun cahñun chii tari chahñu̱n chi ra Egipto cuan icu?” catyi ra chi ra Moisés. 2~]Tyicuan ta ra cha cañí chi tahan cuan tyandaha̱ ra chi ra Moisés, ta catyi ra chi ra: “¿Yóó cha tyatyiño chi yoho vatyi cunyaca ñahun ta cuvun juez chi ndi? } Tyicuan ta cha inga quɨvɨ cuan nyehé ra Moisés chi uvi tahan ra Israel cha cacañí tahan ra. Ta ra Moisés, cuñi ra cha ma cacañi tahan ca ra, ta quichaha catyi ra: “Ña vaha cha cacañi tahan nyoho, vatyi suri yañi ndo cuvi”, catyi ra chi ra. >|uCuñí maa ra Moisés cuan vatyi ñáyɨvɨ Israel cuan cutuñi iñi ñu tyi Nyoo tachi̱ chi ra vatyi cusacacu ra chi ñu. Soco maa ñu ña tuví iñi ñu cha tyicuan caa cucuvi. D{Tyicuan ta noo quɨvɨ nyehe̱ ra nu cañí noo ra Egipto cuan chi noo ra Israel cuan. Tyicuan ta chahñi̱ ra Moisés chi ra Egipto cuan vatyi satasɨ iñi ra chi ra Israel ra ñuu ra. z’Ta quɨvɨ cha chaa̱ uvi xico cuiya ra Moisés quichi cuvi iñi ra cuhun ra cunyehe ra nu nyicú ñu Israel, ñáyɨvɨ chi ra. y!Yucuan chaha cutuhva̱ ra Moisés tandɨhɨ cha chitó ñu Egipto. Ta sɨɨn ri nyee xaan cuhva cahan ra, ta cuhva sacuví ra ñandɨhɨ. yxkYaha cuan ña cuví ca tixehe sɨhɨ ra chi ra. Ta sandoo ña chi ra chichi noo tica yuhu yutya. Tyicuan ta sehe maa rey Egipto cuan nañihi̱ ña chi ra. Ta naquehe̱n ña chi ra. Ta sacuahnu̱ ña chi ra, tari cha sehe ña cuví chi ra. wTa suri quɨvɨ cuan cacu̱ ra Moisés. Ta tahan xaan iñi Nyoo chi ra lee cuan. Ta uñi yoo sacuahnu̱ sɨhɨ ra chi ra nya vehe ña. DvRey cuan sandavi̱ ñaha ra chi ñáyɨvɨ chi yo cuan. Ta sanyehe̱ xaan ra tɨndoho chi ñu, ta sanɨñɨ̱ ra chi ñu na sanandoo ñu chi sehe ñu cha ni cacu vatyi na cúvi ndotyin. Uu#Tyicuan ta quichaha̱ nyaca ñaha noo rey cha ña ñohó nuu chi ra José. mtS’Soco cha ni cumañi ca quita ñu Egipto, ñáyɨvɨ chi ra Abraham cha iyó Egipto cuan cuaha xaan nanduvi ñu. Ta cha nyañaa yatyin quɨvɨ cha cuacuhva Nyoo ñuhú chi ñu tari cuhva catyi̱ cachi ra chi ra Abraham. LsTyicuan ta chaa̱ quɨvɨ cha chinanyaca̱ ñu yɨquɨ ra Jacob ta yɨquɨ sehe ra nya Siquem. Ta yucuan quɨhvɨ ra chichi ñuhú nu sata̱ ra Abraham noo ñaña chi sehe ra Hamor ta cha naha. r7Ta tyicuan caa cuvi cha cuahan ra Jacob cuacoo ra Egipto cuan. Yaha̱ cuan ta chihi̱ ra yucuan. Ta chihi̱ tucu sehe ra, ra cacuví sutu chahnu yo. q Tyicuan ta tachi̱ ra José tyiño na quichi sutu ra, ra Jacob, chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ chi ra, uñi xico chahun tahan ñu. .pU Ta cha cu uvi chaha cha chaha̱n coyo ra, ra José sacoto̱ ra chi ra vatyi yañi ra cuví chi ra. Yucuan quɨvɨ chito̱ ra Faraón yóó chi tata vachi ra José. o Soco quɨvɨ chito̱ ra Jacob vatyi iyó trigu nya Egipto, ta tachi̱ ra chi sehe ra na cuquehen ra. Ta chaha̱n coyo ra noo chaha. Gn ’Tyicuan ta chiyo̱ tama nɨcahnu ityi Egipto ta ityi Canaán. Ta nyehe̱ xaan ñáyɨvɨ tɨndoho. Ta tandɨhɨ sutu chahnu yo cha chicoo tyembu cuan ña cañihi̱ ra cha cachi ra. m) Ta sacacu̱ ra chi ra nu nyehé ra tɨndoho. Ta chaha̱ ra cha chiñi tuñi ra chi ra. Ta chaha̱ ra cha vaha coo ra nuu ra Faraón, ra cuví rey Egipto. Ta rey cuan chaha̱ ra cha cuvi ra José gobiernu Egipto cuan. Ta chinyaca̱ ñaha tucu ra vehe maa rey ñandɨhɨ. ylk ’Ta ican uchi ɨɨ́n tahan ra sehe ra Jacobo ihya catasɨ cuñí ra nyehe ra chi ra José yañi ra cha cuenda vatyi vaha ca ra nuu sutu ra. Yucuan chaha caxico̱ ra chi ra na cuhun ra Egipto. Soco Nyoo ña sandoó ra chi ra José. 0kY’Tyicuan caa natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chihin ra. Ta chaha̱ Nyoo noo costumbre cha cuasacuvi ñu coto naa iñi ñu. Chaha̱ ra tyi cutahnya chiin ñɨɨ xiñi ndɨvɨ cha lee sehe ñu, o cha sahá ñu circuncidar chi sehe ñu cuví cuan. Ta cha yaha̱ uña quɨvɨ cha cacu̱ ra Isaac sehe ra Abraham, tyicuan caa chinyacuvi̱ ra chihin ra. Ta suri tyicuan caa sacuvi̱ tucu ra Isaac chihin ra Jacob sehe ra. Ta ra Jacob tucu chihin uchi uvi tahan sehe ra, tyaa ra noo seña cuan chi noo noo sehe ra. Ta ican ra cuan cacuví sutu chahnu yo. 3j_Soco catyi̱ tucu Nyoo chi ra tyehe caa: “Ñáyɨvɨ ñuu cuan cusanyehe ñu tɨndoho chi ñáyɨvɨ chuun. Yucuan cuenda cuatachi tuñi yuhu chi ñu. Ta yaha̱ cuan ta cuquita ñáyɨvɨ chuun ñuu cuan ta cuquichi ñu ihya. Ta cusacuvi ñu tyiño nuu mai ihya”, catyi̱ Nyoo chi ra Abraham. PiTa sɨɨn ri catyi̱ Nyoo chi ra vatyi ñáyɨvɨ chi ra cucoo ñu inga ñuu. Ta cusacuvi ñu tyiño nuu ñáyɨvɨ ñuu cuan, ta ma tyiyahvi ñu chi ñu. Ta cunyehe ñu tɨndoho cumi cientu cuiya. h3Soco ñahri ñuhú chaha̱ Nyoo chi ra quɨvɨ cuan. Ni noo nu cuinanyaa chaha ra ta ña chaha̱ ra. Soco catyi̱ Nyoo chi ra vatyi cucuhva ra. Ta cutahan chi chi sehe ra chata cha yaha cúvi ra. Tyicuan caa catyi̱ Nyoo chi ra Abraham, vasɨ ta coo ca sehe ra quɨvɨ cuan. NgTyicuan ta ra Abraham quita̱ ra ñuu Caldea ityi Mesopotamia cuan, ta cuanuhu̱ ra nya ñuu Harán. Ta yucuan cuví nu chihi̱ sutu ra. Yaha cuan saquichi̱ Nyoo chi ra ñuhú nu iyó yo vityin. f7Ta catyí ra chi ra: “Sa̱ndoo ñuun, ta chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ chuun. Ta cu̱nuhu inga ñuu cha cusañahi chuun”, catyí Nyoo chi ra Abraham. eTyicuan ta nacaha̱n ra Esteban ta catyí ra: ―Nyoho yañi, ta nyoho tata, cuɨ̱ñɨ ndo tuhun cahín. Sutu yo Nyoo cha cahnu ca tuvi̱ ra nuu sutu chahnu yo, ra Abraham quɨvɨ nyaá ra ityi Mesopotamia cha nɨri ca cha cumañi cucoo ra nya ñuu Harán. d Tyicuan ta ra cuví nuu chi tata sutu ndaca̱ tuhun ra chi ra Esteban, ta catyí ra: ―¿Atu ndicha cha catyi̱ ra ihya? c/Tyicuan ta ra cacuví tyiño ta ra canyicú yucuan canyehe̱ ra chi ra Esteban vatyi tari maa nuu ángel tyicuan caa nuu ra cuhva cuan.QbTa chiñi̱ ndi caha̱n ra vatyi ra Jesús ra Nazaret cuan cusatanɨ ra vehe ñuhu cahnu ihya. Ta cunasama ra costumbre cha sandoo̱ ra Moisés chi yo na ―catyí ra cuendu cuan sɨquɨ ra Esteban. Ba} Ta canducu̱ ra chi ra cahan cuendu chaha ra. Ta maa ra catyí ra tyehe caa: ―Ra Esteban ihya, ña sandɨhɨ́ ra cha cahan cuehe ra sɨquɨ vehe ñuhu yo ta sɨquɨ ley ra Moisés. {`o Yucuan chaha tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuan naquɨquɨ̱ ñu. Tyicuan ta ra chahnu ta ra sacuaha cuenda ley ra Moisés, catɨɨ̱n ra chi ra Esteban. Ta chaha̱n ra chinyaca ra chi ra nu ndu ɨɨn ri ra cuví tyiño cuenda vehe ñuhu ñu Israel. A_{ Tyicuan ta catyiyahvi̱ ra cuan chi suhva ra vatyi canducu ra cuendu chaha ra Esteban ta catyi ra cuendu cuan vatyi ra Esteban cahán ña vaha ra sɨquɨ ra Moisés, ta sɨquɨ Nyoo. {^o Soco ña cacuvi chasaha ra chi ra, vatyi ra Esteban cahán ra chihin cha chiñi tuñi cha chaha Tatyi Ii chi ra. |]q Tyicuan ta suhva ra vehe ñuhu ñuu Israel cha nañi Vehe Ñuhu Cuenda Ñáyɨvɨ Ndoo Libre, candu ɨɨn ri ra chihin ra ñuu Cirene, ta ra ñuu Alejandría, ta ra ityi Cilicia, ta ra ityi Asia. Ta quichaha̱ cuvi yuhu ra chihin ra Esteban. [\/Ra Esteban cuví ra noo ra cha tyitú chihin tunyee iñi Nyoo. Ta vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra vatyi tyitu añima ra chihin cha vaha Nyoo. Ta cuaha xaan milagru ta seña sacuví ra nu nyicú ñáyɨvɨ. _[7Ta cuaha̱n chitya ca tuhun Nyoo. Ta nducuaha̱ ca ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén. Ta na chino̱ iñi tucu cuaha tata sutu cuenda ñu Israel ñandɨhɨ. Nu catyihi̱ ra chi ra Esteban vehe caa %ZCTyicuan ta quichi̱ nyaca ra chi ra nu nyicu ra apóstol. Tyicuan ta catyiso̱ ra ndaha ra xiñi noo noo ra ta cachica̱n tahvi ra chi Nyoo cha cuenda ra. WY'Tandɨhɨ ñu ndoó ñu vaha. Ta nacachi̱ ñu chi ra Esteban. Vatyi chinó xaan iñi ra chi Nyoo. Ta tyitu ra chihin Tatyi Ii. Ta nacachi̱ tucu ra chi ra Felipe, ta chi ra Prócoro, ta chi ra Nicanor, ta chi ra Timón, ta chi ra Parmenas, ta chi ra Nicolás cha cuví ra noo ra ñuu Antioquía, ta nanduvi̱ ra noo ra Israel. jXMTa nyuhu sañihi ndi cacan tahvi ca ndi. Ta cuasañaha ca ndi tuhun Nyoo ―catyí ra apóstol. ?WwYucuan chaha yañi, na̱nducu ndo ucha tahan ra nu canyicú ndo ihya, ra vaha iyó chihin Nyoo, ra chiñi tuñi, ra tyitú yɨhɨ́ chihin Tatyi Ii. Ta cuhva yo tyiño ihya chi ra. \V1Tyicuan ta ndɨ uchi uvi tahan apóstol sandu ɨɨn ri ra chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Ta cacatyí ra chi ñu: ―Ña vaha cha sandɨhɨ ndi cha cahan ndi tuhun Nyoo ta sacha ndi cha cachi ndo. dU CTa nu cuaha̱n ca chi quɨvɨ cuaha xaan nanduví ñáyɨvɨ cha yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tyicuan ta ñu cha cahán sahan griego quichaha̱ cahan ñu sɨquɨ ñu cha cahán sahan hebreo cuan. Vatyi catyí ñu tyi ña tyiñuhú vaha ra cha cahán sahan hebreo chi ñu chihi̱ yɨɨ cuenda ñu, cuhva cha sachá ra cha cacachi ñu ndɨquɨvɨ ri. T*Ta ña casandɨhɨ̱ ra cha cacahán ra. Ta ndɨquɨvɨ ri sañahá ra tuhun ra Jesucristo vehe ñuhu ta vehe ñáyɨvɨ ñandɨhɨ.S3)Ta quita̱ coyo ra apóstol nuu ra cuví tyiño. Ta sɨɨ xaan cacuñí ra vatyi chaha̱ Nyoo cuhva vatyi nyehé ra tɨndoho cha cuenda ra Jesús. 9Rk(Tandɨhɨ ra ndoo̱ ra vaha. Tyicuan ta cana̱ ra chi ra apóstol. Cacañi̱ policia chi ra. Ta chasɨ̱ ra nu cahan ca ra tuhun ra Jesús. Tyicuan ta saña̱ ra chi ra. 0QY'Soco tatu ndicha tyi tuhun Nyoo cuví, ma cuvi chi nyoho satɨvɨ ndo. Sa̱ha ndo cuenda chi ndo coto vaha chihin Nyoo cañí tahan ndo ―catyí ra Gamaliel chi ra. P3&Yucuan chaha sa̱ña ndo chi ra chiña. Ta ma tyihi ndo chi ndo chihin ra vatyi tatu tuhun ñáyɨvɨ ri cuví cha chicá noo ra, cundɨhɨ tuhun. O %Yaha̱ cuan ta nu cuahan ca chi, quɨvɨ nacahvi ra gobiernu chi ñáyɨvɨ, ta ndɨcuita ra Judas ra ityi Galilea cuan. Ta cuaha ñu chinyico̱n chi ra. Soco suri chahñi̱ ñáyɨvɨ chi ra. Ta tandɨhɨ ñu cha chinyico̱n chi ra chitya̱ cuatyi ñu. 8Ni$Nɨ̱cohon iñi ndo vatyi cha iyó suhva quɨvɨ ndɨcuita̱ noo ra cha nañi̱ Teudas. Ta catyi̱ ra vatyi cuví ra noo ra vaha. Ta tari cha cumi cientu rayɨɨ chinyicon chi ra. Soco yaha̱ cuan chahñi̱ ñáyɨvɨ chi ra. Ta tandɨhɨ ra chinyico̱n chi ra nacutya̱ cuatyi ra. Ta ndɨhɨ̱ tuhun. 9Mk#Ta quichaha̱ catyi ra Gamaliel cuan chi inga ra cacuví tyiño: ―Nyoho ra nyacá ñaha ñu Israel, sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin cha cua cunyacuvi ndo chihin ra chiña. 7Lg"Soco mahñu ra cacuví tyiño cuan ñohó noo ra cuví fariseo cha nañi Gamaliel. Ta cuví ra ra sacuahá cuenda ley ra Moisés. Ta ñáyɨvɨ sahá xaan ñu ñáyɨvɨ chi ra. Ta ra Gamaliel cuan, nicuinanyaa̱ ra. Ta tachi̱ ra naquita coyo ra apóstol cuan noo cuhva ri. Tyicuan ta quita coyo ra. kKO!Ta cha cachiñi̱ ra cha catyi̱ ra Pedro, nduxaan xaan ra. Ta cuñi̱ ra cahñi ra chi ra. J5 Ta nyuhu cuví ndi cha ndaa cuenda ihya. Ta tyicuan caa tucu Tatyi Ii cha chaha̱ Nyoo cunyaa añima ñu quichahá chi ra ―catyi ra Pedro chi ra. DITa ra Jesús ican ra cuví ra cha sacahnu̱ xaan Nyoo chi, ta cuatyaa̱ ra chi ra chiyo vaha ra, vatyi cunyaca ñaha ra tandɨhɨ. Ta noo tuhun ri maa ra cuví ra sacacú chi yo. Vatyi tyicuan caa chahá ra cuhva chi yo cha cuví yo ñu Israel na ndu uvi iñi yo cuatyi yo tacuhva saha ra tɨcahnu iñi cuatyi yo. }HsNyoo cuenda sutu chahnu yo ican sanandoto̱ chi ra Jesús, ra cha chitacaa̱ ndo nu cruzi ta chahñi̱ ndo chi ra. !G;Tyicuan ta nacaha̱n ra Pedro ta inga ra apóstol, ta catyí ra: ―Nyaá sɨquɨ ndi cha quichaha xihna ca ndi chi Nyoo ta ñima ca chi rayɨɨ. 8Fi―Nyuhu catyi̱ cachi ndi chi ndo vatyi ma cahan ca ndo tuhun ra Jesús. Soco nyoho ña tyasohó maa ndo. Cha ndɨhɨ maa chichi ñuu Jerusalén sacotó ndo tuhun ra. Ta cuñí ndo natyaa ndo sɨquɨ ndi vatyi nyuhu chahñi̱ ndi chi ra cuan ―catyí ra cuví nuu chi tata sutu chi ra apóstol. vEeChinyaca̱ ra chi ra nuu ra cacuvi tyiño vehe ñuhu cahnu. Ta ra cuví nuu chi tata sutu catyí ra chi ra: bD=Tyicuan ta ra cuví nuu chi ra casahá cuenda vehe ñuhu, chaha̱n ra chihin policia, ta chiquehen ra chi ra chihin cha vii ri ta ña cañi̱ ra chi ra, vatyi yuhví ra chi ñáyɨvɨ coto tuchi ñu yuu chi ra. C/Tyicuan ta chaa̱ noo ra ta catyí ra: ―Ra cha tyihi̱ ndo vehe caa cuan, nyicú ra chichi vehe ñuhu sañahá ra chi ñáyɨvɨ ―catyí ra. ]B3Cuhva cha cachiñi̱ tata sutu chihin ra cuví nuu chi ra, ta ra cuví nuu chi ra casaha cuenda vehe ñuhu tuhun ihya, iyo xaan cuñí ra. Ta candatuhun tahan ra yoso caa sacuvi ra ta cundɨhɨ tuhun cuan. `A9Ta cacatyí ra chi ra: ―Nyasɨ yuvehe caa cuan ta chaa̱ ndi. Ta sɨndaro, tayucú ra yuvehe casahá cumi ra. Soco cuhva cha nuña̱ ndi, ña nañihi̱ ndi chi ni noo ra chichi vehe caa cuan ―catyí ra chi ra. &@ESoco cuhva cha chaa̱ coyo policia chichi vehe caa cuan, ña nañihi̱ ra chi ra apóstol. Ta cuanuhu coyo ra cuanacatyi ra chi ra cuví nuu chi tata sutu. F?Cha cachiñi̱ ra tuhun caha̱n ángel cuan, ta cuahan coyo ra. Ta ñaha cuii ri quɨhvɨ̱ coyo ra chichi vehe ñuhu cahnu. Ta quichaha̱ sañaha ra chi ñáyɨvɨ. Ta cha nɨ ri ca cha sañahá ra apóstol cuan, ndu ɨɨn ri ra cuví nuu chi tata sutu ta ra ndɨhɨ chihin ra. Ta cana̱ ra chi ra cacuví tyiño cuenda ñáyɨvɨ Israel vatyi coo ra junta. Tyicuan ta tachi̱ ra na cuquehen chi ra apóstol nu cañohó ra vehe caa cuan. =>s―Cua̱han ndo ta cui̱nanyaa ndo chichi vehe ñuhu cahnu. Ta na̱catyi ndo chi ñáyɨvɨ yoso caa cuvi coo ñu ñayɨvɨ̱ chaa cha iyó ndo ―catyí ángel cuan chi ra. =!Soco cha cuaa cuan quichi̱ noo ángel cha tachi Sutu Mañi yo, ta nuña̱ ra yuvehe caa cuan. Ta tava̱ ra chi ra. Ta catyi̱ ra chi ra: U<#Tyicuan ta catɨɨ̱n ra chi ra apóstol. Ta catyihi̱ ra chi ra vehe caa. U;#Tyicuan ta ra cuví nuu chi tata sutu, ta ra cayɨhɨ́ cuenda ra cuví saduceo, quiñi cuñi ra nyehe ra chi ra apóstol cha cuenda cha vaha cha casacuví ra chihin tunyee iñi chahá Nyoo chi ra. G:Tyicuan tucu ñu iyó yatyin ri Jerusalén cuan, quichí nyaca ñu chi ñu cuhví ta ñu cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi. Ta nduvaha̱ tandɨhɨ ñu. Nu nyehé ra Pedro ta ra Juan tɨndoho *9MTa nyacua tavá ñu chi ñu cuhví ityi cahnu, chacún ñu chi ñu nu chito. Vatyi tatu yaha ra Pedro soco vasɨ xiñahñu ra yaha sɨquɨ ñu, ta nduvaha ñu. f8ETa cuaha xaan ñáyɨvɨ nachinó iñi chi Sutu Mañi yo Jesús, tari rayɨɨ ta ñusɨhɨ. 71 Ta ni nonga ñu cha inga cuenda ta ña cañá iñi ñu cutahan ñu chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Soco vaha cahán ñáyɨvɨ sɨquɨ ñu. 96k Cuaha seña ta milagru sacuvi̱ ra apóstol sahá Nyoo nu nyicú ñáyɨvɨ. Ta tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ndu ɨɨ́n ri ñu nu cuví corredor ra Salomón. "5= Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, ta tandɨhɨ ca ñu chitó tuhun cuan, canayuhvi xaan ñu. Cuaha milagru ta seña sacuvi ra apóstol Y4+ Caa cuhva ri cuan ta nduva̱ ña chaha ra Pedro, ta chihi̱ ña. Ta caquɨhvɨ̱ coyo ra tyivaa cuan, ta nyehe̱ ra vatyi chihi̱ ña. Ta canacoñehe̱ ra chi ña ta chityihi ra chi ña xiin yɨɨ ña. #3? Tyicuan ta catyí ra Pedro chi ña: ―¿Ñáá tuhun cha ñoho̱ naha ndo tuhun ta sandavi ñaha ndo chi Tatyi Ii Sutu Mañi yo Nyoo? Cha cuandichi coyo ra cha chaha̱n chityihi chi yɨun chichi ñuhú. Ta vityin cuhun tucu ra cutyihi ra chi yoho ―catyí ra Pedro chi ña. Z2-Ta quichaha̱ ndaca tuhun ra Pedro chi ña ta catyí ra: ―¿Atu tyehe cuví yahvi cha quiyahvi̱ ñuhú ndo? ―catyí ra. Ta nacaha̱n ña ta catyí ña: ―Ay, tyehe cuví yahvi chi ―catyí ña chi ra. 1Yaha̱ noo uñi hora ta chaa̱ ñasɨhɨ ra Ananías ta quɨhvɨ̱ ña nu nyicú ra apóstol. Soco ña chitó ña cha cuvi̱ cuan. 0#Tyicuan ta quichi̱ coyo suhva ra tyivaa ta tyihi̱ ra coño ñuhu ra chichi noo sahma. Ta chaha̱n ra chityihi̱ ra chi ra chichi ñuhú. $/ACha chiñi̱ ra Ananías tuhun cha caha̱n ra Pedro, nduva̱ ra ta chihi̱ ra. Ta quichi noo cha yuhvi cuñí ñáyɨvɨ cha chito̱ ñu tuhun ihya. .Chuun cuvi̱ ñuhú, ta chuun cuví xuhun cha ñihu̱n cuenda ñuhú cuan. ¿Ñáá tuhun cha cuñún sandavi ñahun chi Nyoo ta catyún tyi tandɨhɨ xuhun chahu̱n? Ñima chi nyuhu sandaví ñahun, chi Nyoo sandaví ñahun ―catyi ra Pedro chi ra Ananías. -wTyicuan ta catyí ra Pedro chi ra: ―Yoho Ananías, ¿ñáá tuhun cha chahu̱n cha quɨhvɨ ra ña vaha añimon, vatyi cuñún sandavi ñahun chi Tatyi Ii, ta catyún vatyi tandɨhɨ xuhun cha quiyahvi ñuhu cuví ihya ta ndoún chihin suhva? +,OSoco tixehe ñu suhva xuhun. Tyicuan ta chinyaca̱ ra Ananías suhva xuhun chi ra apóstol. Ta catyí ra vatyi tandɨhɨ xuhun cha quiyahvi̱ ñuhú cuví cuan. _+ 9Soco noo ra cha nañí Ananías chihin cu Safira ñasɨhɨ ra, xico̱ ñu noo ñuhú. a*;%Ta ra Bernabé cuan xico̱ ra ñuhú ra. Ta chaha̱ ra xuhun cuan chi ra apóstol.q)[$Tyicuan caa sacuvi̱ noo ra cha nañi José. Ra cuan vachi ra tata ra Levi. Ta cacu̱ ra ñuhú Chipre cha nyaá mahñu tyañuhu. Ta ra apóstol sacunañi̱ ra Bernabé chi ra. Ta cuñí chi catyí sɨvɨ cuan: Ra Naquehen Ndahvi. x(i#ta chahá cuenda ñu chi ra apóstol. Ta maa ra nasachá ra chi noo noo ñu yoso cuhva cha chiñuhú chi ñu. '"Ta ni noo ñu ta ñahri cumañí chi ñu vatyi tandɨhɨ ñu cha iyó vehe o ñuhú, xicó ñu. Ta quichi nyacá ñu xuhun, &!Ta chihin tunyee iñi cahnu, cacahán ra apóstol tuhun cha nandoto̱ Sutu Mañi yo Jesús. Ta Nyoo nasocó xaan ra chi tandɨhɨ ra. r%] Tandɨhɨ ñu cha chinó iñi, ɨɨn ri cuví ñu, ta ɨɨn ri cuhva chicá xiñi ñu. Ni noo ñu ta ña catyí ñu vatyi chi maa ñu cuví cha iyó chi ñu, soco chi tandɨhɨ ñu cuví, catyí ñu. Vatyi ɨɨn ri nyicú ñu. `$9Ta cuhva cha ndɨhɨ savaha ñu oración ta taa̱n nu nyicu ñu. Ta tandɨhɨ ñu chitu ñu chihin Tatyi Ii ta caha̱n ñu tuhun Nyoo chihin cha nɨɨ iñi ñu. Ñahri cha cumañi chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo $#ATa chihin fuerza maun ta cunduvaha ñu cuhví, ta cunyehe ndi seña ta milagru cha cuenda tunyee iñi ra Jesús Sehe iun ―catyí ñu chicán tahvi ñu. V"%Ta vityin, Sutu Mañi yuhu, nye̱he cha tyanaha̱ ra chi ndi. Ta cu̱hva cha cunɨɨ ca iñi ndi tyi tyiño nuu maun sacuvi ndi, Sutu Mañi yuhu. Ta cu̱hva cha cahan ndi tuhun chihin cha ña yuhví ndi. _!7Ta tyicuan caa ta casacuvi̱ ra, tari cuhva cha catyi̱ maun ta cha naha tyi cucuvi. V %Sutu Mañi yuhu, ndicha vatyi ra Herodes, ta ra Poncio Pilato candu ɨɨn ri ra ñuu Jerusalén ihya chihin ra ñuu Roma ta chihin ra Israel vatyi cahñi ra chi ra Jesús Sehe iun cha cachi̱ vahun. Rey ta inga cha nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya candu cuita ra sɨcun Sutu Mañi yuhu, ta sɨquɨ ra Cristo, catyi ra David. PTa yoho chihin Tatyi Iun sacahu̱n chi ra David ta cha naha. Ta catyí ra:¿Ñáá tuhun cha naquɨquɨ ñáyɨvɨ ña ñohó nuu Nyoo? ¿Ñáá tuhun chicá xiñi ñu cha ñima ri tuhun? |qCuhva cha cachiñi̱ ñu tuhun ihya tandɨhɨ ñu ta ɨɨn ri quichaha̱ chican tahvi ñu chi Nyoo. Ta catyí ñu: ―Sutu Mañi yuhu, yoho savahu̱n andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱. Savahu̱n tyañuhu. Ta tandɨhɨ ca cha iyó, maun savaha̱. H Ta casaña̱ ra chi ra Pedro ta chi ra Juan. Tyicuan ta cuahan coyo ra nu nyicú ra tahan ra. Ta canacatyí ra tandɨhɨ cha cacatyi̱ ra chahnu ta ra cacuví nuu chi tata sutu chi ra. B}Vatyi rayɨɨ cha nduvaha̱ cuan, yaha ca uvi xico cuiya ra, ta tyicuan cuiya nyehe̱ ra tɨndoho ta nduvaha̱ ra saha Nyoo. Nu chica̱n ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tunyee iñi Nyoo NTyicuan ta nacatyanaha̱ tucu ra chi ra. Soco saña̱ ra chi ra vatyi ña ñihi̱ ra cuhva tachi tuñi ra chi ra. Vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ sacahnú ñu chi Nyoo cha cuenda cha cuvi̱ cuan. veVatyi nyuhu ma cuvi cha sandɨhɨ ndi cha nacatyi ndi tuhun cha nyehe̱ ndi ta chiñi̱ ndi ―cacatyí ra. 6eSoco ra Pedro ta ra Juan canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ndi̱chi xiñi nyoho ta nye̱he ndo tatu vaha ca cha quichaha ndi chi maa ndo o vaha ca cha quichaha ndi chi Nyoo. 1[Tyicuan ta cacana̱ ra chi ra Pedro ta ra Juan. Ta catyi̱ ra chi ra vatyi ni chiin ca maa ta ma cahan ca ra tuhun ra Jesús. Ta ma sañaha ca ra chi ñáyɨvɨ. -SSoco tacuhva cha ma cono tuhun ihya nɨcahnu chichi ñuu ihya, cutyanaha yo chi ra, tacuhva vatyi ma cahan ca ra tuhun ra Jesús chihin ñáyɨvɨ ―cacatyí ra. 5cTa catyí ra: ―¿Yoso caa cunyacuvi yo chihin ra ihya? Vatyi tandɨhɨ maa ñu Jerusalén chitó ñu seña cha casacuvi̱ ra ihya. Ta ma cuvi catyi yo vatyi ña ndicha.  Tyicuan ta catyi̱ ra chi ra naquita coyo nɨnduñi ra chata vehe. Ta candoo̱ maa ra cacuví tyiño cuan candatuhun tahan ra. %CTa sɨɨn ri, ra cha nduvaha̱ cuan, nanyaá ra chihin ra yucuan. Yucuan chaha ña cuví cahan ña vaha ra cacuvi tyiño cuan sɨquɨ ra Pedro ta ra Juan. + Tyicuan ta cachiñi̱ ra cacuvi tyiño cuan vatyi nɨɨ xaan iñi ra Pedro ta ra Juan cacahán ra. Ta ñima ra cañoho̱ vaha sɨcuela cacuví ra. Ta iyo xaan cuñi̱ ra. Tyicuan ta nɨcoho̱n nuu ra chi ra vatyi ican ra cuví ra cha cachica̱ noo chihin ra Jesús.  Vatyi yori inga ra cuví sacacú chi yo. Vatyi noo tuhun ri maa ra chaha̱ Nyoo vatyi sacacu ra chi yo. ―catyí ra Pedro chi ñu. \1 Ta suri ra Jesús ihya cuví yuu cha chiñuhú ca cha ña cuñí ra savahá vehe cotyiño ra, tari cuhva catyí nuu tutu Nyoo. Ta ican ndo cuví tari ra savahá vehe ta ña cuñí ndo yuu cha chiñuhu ca cuan. 5 Yucuan chaha cunacatyi ndi chi ndo tacuhva nacoto tandɨhɨ ñáyɨvɨ Israel. Vatyi ra ihya nanyaá ra nuu tandɨhɨ ndo. Vatyi nduvaha̱ ra chihin tunyee iñi ra Jesucristo ra ñuu Nazaret, ra cha chaha̱ cuenda ndo vatyi cúvi ra nu cruzi. Soco Nyoo sanandoto̱ ra chi ra.  Vityin ndacá tuhun ndo chi ndi tuhun vaha cha cuvi̱ chi noo ra coxo ihya, vatyi cuñí ndo coto ndo yoso caa nduvaha̱ ra.  Ta ra Pedro tyitu ra yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo. Ta catyí ra chi ra: ―Nyoho ra nyacá ñaha Israel ñuu yo ihya. Ta nyoho ra chahnu.  7Tyicuan ta catachi̱ ra tyiño chiquehe̱n chi ra Pedro ta chi ra Juan. Ta chitayucu̱ ra chi ra mahñu. Ta candaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Yóó cha chaha̱ ityi chi ndo vatyi sanduvaha̱ ndo chi ra cuan? ¿Yóó chi cha cuenda nyacuvi̱ ndo tyehe caa? ―cacatyí ra chi ra. 0 YTa ñohó tucu ra Anás ra cuví nuu chi tata sutu. Ta ra Caifás, ta ra Juan, ta ra Alejandro. Ta nyicú tucu tandɨhɨ ñáyɨvɨ chi ra cacuví nuu chi tata sutu. ' GTuvi inga quɨvɨ ta candu ɨɨn ri ra cacuví tyiño chi ñu Israel, ra chahnu, ta ra casacuaha cuenda ley cha tyaa̱ ra Moisés, nya Jerusalén cuan. T !Soco cuaha ñu cha chiñi̱ tuhun cahán ra Pedro nachinó iñi ñu. Ta candu ɨɨn ri ñu chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra Jesús. Ta cha tandɨhɨ ñu vasɨ quita ohon mil ñu cha maa ri maa rayɨɨ ri. Tyicuan ta catɨɨ̱n ra chi ra. Ta catyihi̱ ra chi ra vehe caa. Ta candoo̱ ra nyacua nya inga quɨvɨ vatyi cha iñi xaan cuhva cuan. "=Cacuxaan xaan ra vatyi ra Pedro ta ra Juan sañahá ra chi ñáyɨvɨ ta catyí ra vatyi ndicha cha nandotó ñu chihi̱, vatyi ra Jesús nandoto̱ ra. 6 gNi cahán ca ra Pedro ta ra Juan chihin ñáyɨvɨ, ta chaa̱ coyo tata sutu cuenda ñu Israel chihin ra cuví nuu chi ra sahá cumi vehe ñuhu, ta chihin ra cuví saduceo. NTa quɨvɨ sanandoto̱ Nyoo chi Sehe ra, xihna ca nu nyicú ndo tachi̱ ra chi ra, vatyi nasoco ra chi ndo. Tacuhva vatyi tahan tahan ndo sandoo ndo cha quiñi caa ―catyí ra Pedro chi ñu.eCTandɨhɨ promesa cha chaha̱ Nyoo cha caha̱n ra profeta tuhun ta cha naha, chi maa ndo cuví. Ta tuhun cha natyihi̱ tahan Nyoo chihin sutu chahnu yo, chihin ra Abraham, suri cha cuenda maa ndo cuví. Vatyi catyi̱ Nyoo chi ra Abraham: “Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cunasoque chi ñu cha cuenda ñáyɨvɨ chuun.” %’Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ profeta cuenda Nyoo nya quɨvɨ ra Samuel ta nyacua nya vityin, casacoto̱ ra tuhun cha cuví vityin. -Vatyi tandɨhɨ ñu cha ma tyasoho tuhun cahan ra, cunaa ñu, vatyi ma cu ɨɨn ri ñu chihin ñáyɨvɨ cachi Nyoo chii”, catyí ra Moisés. Vatyi tyicuan caa catyi̱ ra Moisés chi sutu chahnu yo: “Cusaquichi Sutu yo Nyoo chi noo ra cahan cuenda ra. Ta suri ñáyɨvɨ chi yo cucuvi ra. Ta cuacahan ra tuhun Nyoo chihin ndo tari cahán yuhu. Qui̱chaha ndo tandɨhɨ cha catyí ra chi ndo. 2]Tahán chi cha ndoó ra Jesucristo andɨvɨ cha vityin nyacua nya sanduchaa Nyoo tandɨhɨ maa. Tari cuhva catyi̱ maa ra chihin yuhu ra profeta cuenda ra ta cha naha. 5Tyicuan ta cutachi ra chi ra Jesús ra cuví Cristo na quichi ra inga chaha. Vatyi quɨvɨ xihna ri tyaa̱ Nyoo cuhva tyi quichi ra cha cuenda ndo. F~Yucuan chaha ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo. Ta na̱cuhva ndo añima ndo chi Nyoo, tacuhva na ndachi cuatyi ndo. Tyicuan ta Sutu Mañi yo sandunyee ra añima ndo vatyi cohon ra añima ndo. }1Soco tyehe caa chino̱ cava tuhun caha̱n Nyoo chihin yuhu ra profeta cuenda ra ta cha naha, vatyi catyí ra vatyi ra Cristo cunyehe ra tɨndoho. N|’Chité yañi ―catyí ra Pedro― vatyi quɨvɨ cha chahñi̱ ndo chi ra Jesús, ña chito̱ ndo tyi ña vaha cha nyacuví ndo. Ta tyicuan caa tucu ra cuví nuu chi ndo, ña cachitó ra. 4{aTa suri maa ra Jesús cuví ra chaha̱ fuerza chaha ra coxo ihya. Vatyi chinó iñi ndi tyi iyó tunyee iñi chi ra Jesús. Yucuan chaha ndunyee̱ chaha ra ihya, ta ñohó nuu vaha ndo chi ra ihya. Ta nduvaha̱ ra vatyi chinó iñi ndi chi ra Jesús. Ta tandɨhɨ nyoho cha nyehe̱ maa ndo vityin. >zuTyicuan caa chahñi̱ ndo chi ra cha chahá ñayɨvɨ̱ chaa coo yo chihin Nyoo. Soco Nyoo sanandoto̱ ra chi ra. Ta ña ndoo̱ ra chihin ñu chihi̱. Ta nyuhu cuví ndi cha ndaa. yCha nuu cha cacan ndo cha saña ra chi ra vaha, ra ii cuan, nyoho chica̱n ndo cha saña ra chi noo ra tuhvá chahñi ñáyɨvɨ. 2x] Nyuhu ña cuví sanduvaha ndi chi ñáyɨvɨ. Nyoo cuenda sutu chahnu yo, ra Abraham, ra Isaac, ta ra Jacob, ican ra sacahnú xaan ca ra chi Sehe ra, ra Jesús. Ta maa ndo chaha̱ cuenda ndo chi ra chi ra Pilato, ra cuví tyiño. Ta maa ra cuñi̱ ra saña ra chi ra. Soco nyoho ña chaha̱ ndo. ?ww Cha nanyehe̱ ra Pedro cha tyicuan caa, catyí ra chi ñáyɨvɨ: ―Nyoho ra Israel, ¿ñáá tuhun cha iyo xaan cuñí nyoho? ¿Ñáá tuhun cha nyehé xaan ndo chi nyuhu? Tari cha vatyi chihin tunyee iñi maa ndi, o cha cuenda cha cachi iyó ndi nuu Nyoo, sanduvaha̱ ndi chi rayɨɨ ihya, cuñí maa ndo. \v1 Ra coxo cha nduvaha̱ cuan, ña sañá maa ra chi ra Pedro ta ra Juan. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyo cuñí ñu ta chino̱ ñu nataca̱ ñu nu nyicú ra, nya nu cuví corredor ra Salomón chichi vehe ñuhu. 'uG Ta iyo xaan cuñí ñu ta yuhví ñu cha cuenda cha nduvaha̱ ra cuan. Vatyi nɨcohón nuu ñu chi ra. Ta chitó ñu vatyi suri maa ra cuví cha tuhva chinyaa̱ Yuvehe Tyaquɨ cuan chican ra limuxtan. Nu cahán noo ra Pedro tuhun ra Cristo nuu ñáyɨvɨ nu cuví corredor ra Salomón Nt Tandɨhɨ ñáyɨvɨ nyehe̱ ñu chicá ra ta sacahnú ra chi Nyoo. Is Tyicuan ta ra coxo cuan ndava̱ ra noo, ta nɨcuinanyaa̱ ra. Ta quichaha̱ chica ra. Ta quɨhvɨ̱ ra chihin ra chichi vehe ñuhu. Ta chicá ra. Ta cañá ndava ra. Ta sacahnú ra chi Nyoo. r-Tyicuan ta tɨɨ̱n ra Pedro ndaha chiyo vaha ra ta nacoñehe̱ ra chi ra. Ta caa cuhva ri cuan nɨcoo̱ fuerza chaha ra ta tatu chaha ra. q}Soco ra Pedro catyí ra chi ra: ―Ñahri maa xuhun cuichin ta xuhun cuaan iyó chii, ta cuhve chuun. Soco nonga cha iyó chii cua cuhve chuun. Chihin sɨvɨ ra Jesucristo ra Nazaret, catyí chuun, ndɨ̱cuita ta ca̱con ―catyí ra Pedro chi ra. qp[Tyicuan ta quichaha̱ nyehe ra coxo cuan chi ra. Cuñí maa ra vatyi iyó cha cuacuhva ra chi ra. toaTa cananyehe̱ ra Pedro ta ra Juan chi ra. Ta ra Pedro catyí ra chi ra: ―Nye̱he chi ndi ―catyí ra. y~q}${zz yyIxVww v uYtss9rqponWmlkkfjiihh)gfee!ddcc*b>#<;::~9K8`6655 3^211'0/.k,+*0)`((V'&%$l#"")! /mLU-iCZt>&e P 9 7#?~yi&K Tyicuan ta ra Pedro nacatyí ra nya nu quichaha tandɨhɨ cha cuvi̱ chi ra ta catyí ra: %# Ta cacatyí ra chi ra tyehe caa: ―¿Ñáá tuhun cha chahu̱n vehe ñu cha ñima ñu Israel cuví ta chachu̱n chihin ñu? ―catyí ra. =$s Tyicuan ta nachaa̱ ra Pedro Jerusalén. Ta ra cha catyí vatyi cuñí chi cha sacuvi yo costumbre circuncisión ta cuhva cuvi cacu yo, xaan xaan cuñí ra nyehe ra chi ra Pedro. # + Ra apóstol ta inga ra hermano cha nyicú Judea, ñihi̱ ra tuhun vatyi nyacua nya ñu cha ñima ñu Israel cuví ta naquehén ñu tuhun Nyoo. Z"- 0Tyicuan ta tachi̱ ra Pedro chi ñu nɨ ñihí Tatyi Ii na condutya ñu chihin sɨvɨ ra Jesucristo. Tyicuan ta chacu̱ ndahvi ñu nuu ra Pedro vatyi cuñí ñu cha ndoo ra suhva quɨvɨ chihin ñu.O! /Tyicuan ta quichaha̱ catyí ra Pedro chi ra cha chaa̱ coyo chihin ra: ―Ma cuvi casɨ yo nu condutya ñáyɨvɨ ihya. Vatyi cha naquehe̱n tucu maa ñu Tatyi Ii tari maa yo ―catyí ra chi ra. l Q .Chitó ra tyi tyicuan caa cuví vatyi chiñí ra cahán ñu inga sahan, ta sacahnú ñu chi Nyoo. 2] -Ta ra Israel cha cayɨhɨ́ cuenda ra Jesús cha chaa̱ coyo chihin ra Pedro iyo xaan cuñí ra vatyi chaha̱ tucu Nyoo Tatyi Ii ra chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. oW ,Ni cahán ca ra Pedro ta noo̱ xica ri Tatyi Ii sɨquɨ tandɨhɨ ñu tyasohó tuhun cahán ra.  +Ta tyicuan caa tucu nyata ityi chata ca, cacaha̱n tandɨhɨ ra profeta Nyoo tuhun ra Jesús. Ta cacatyí ra vatyi tandɨhɨ ñu cha chinó iñi chi ra Jesús, cusandachi Nyoo cuatyi ñu cha cuenda maa ra. Nu naquehén ñu Tatyi Ii ta ñima ñu Israel cuví ñu @y *Ta tachi̱ ra chi ndi vatyi cahan ndi tuhun ra chihin ñáyɨvɨ. Ta cuví ndi cha ndaa vatyi Nyoo cuatyaa̱ ra chi ra Jesús tyi cuvi ra juez chi ñu cha nyitó ta ñu cha chihi̱. fE )Ña tuvi̱ ra nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Soco tuvi̱ ra nuu nyuhu vatyi nacachi̱ ra chi ndi nyata ityi chata ca vatyi cuvi ndi cha ndaa cuenda ra. Nyuhu chachi̱ ndi ta chihi̱ ndi chihin ra cha yaha̱ cha nandoto̱ ra. Q (Soco sanandoto̱ Nyoo chi ra nu cu uñi quɨvɨ. Ta tuvi̱ ra nuu ndi. # 'Nyuhu cuví ndi cha ndaa tandɨhɨ cha sacuvi̱ ra Jesús nɨcahnu Judea ta ñuu Jerusalén. Yaha̱ cuan ta chahñi̱ ñu chi ra nu cruzi.   &Chitó ndo yoso caa chaha̱ Nyoo tunyee iñi Tatyi Ii ra chi ra Jesús, ra Nazaret. Ta chica̱ noo ra sacuvi̱ ra cha vaha, sanduvaha̱ ra chi tandɨhɨ ñu cha nyehé tɨndoho sahá ra ña vaha. Tyehe caa sacuví ra Jesús vatyi Nyoo nyaá ra chihin ra. ?w %Nyoho chitó vaha ndo tandɨhɨ cha cuvi̱ ñuu Israel ñui, yoso caa quichaha̱ chi nu cuví Galilea cha yaha̱ cha caha̱n noo ra Juan nuu ñáyɨvɨ, ta sacondutya̱ ra chi ñu. *M $Caha̱n ra chihin nyuhu ñu vachi tata ra Israel, ta sacoto̱ ra vatyi nduvaha coo yo chihin ra cha cuenda ra Jesucristo. Maa ra nyacá ñaha tandɨhɨ maa yo. S #Soco naquehen ra chi yo tatu quichaha yo chi ra, ta sacuví yo cha vaha. ;o "Tyicuan ta quichaha cahan ra Pedro ta catyí ra: ―Vityin cutuñi iñi vatyi Nyoo cuñí ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Cuví ri yo ñu Israel, o cuví ri yo ñu inga ñuu. 3 !Tyicuan ta numi ri tachi̱ tyiño vatyi cuquehen chuun. Ta vaha vatyi vachun. Ta vityin tandɨhɨ yo nyicú yo nuu Nyoo. Ta cuñí ndi cuɨñɨ ndi tandɨhɨ cuii maa cha tachi̱ Sutu Mañi yo chuun vatyi nacatyun chi ndi. Nu cahán ra Pedro tuhun ra Cristo vehe ra Cornelio  Ta̱chi tyiño nya ñuu Jope na quichi ra Simón Pedro. Nyaá ra vehe inga tucu ra cha nañí Simón, noo ra cha satyahyu ñɨɨ. Ta vehe ra nyaá yatyin ri yuhu tyañuhu. Ta na quichi ra Simón Pedro ta cahan ra chuhun”, catyí ángel cuan chii. # Ta catyí ra chii: “Yoho Cornelio, Nyoo chiñí ra cha chicán tahvun. Ta nɨcohón iñi ra cha sacuvún vatyi tyinyeún chi ñu ndahvi. ta Tyicuan ta nacaha̱n ra Cornelio, ta catyí ra: ―Cha iyó cumi quɨvɨ vityin, suri maa cuhva ihya cha nyaí vehi ta ña chachi̱ ta chicán tahvi chi Nyoo cha cha iñi. Ta tuvi̱ noo ra nui. Ñihnó ra noo sahma xiño vavaha. / Yucuan chaha quɨvɨ cha cana̱ ndo chii, numi ri vachi. Ta vityin cuñí cote ñáá cuenda cana̱ ndo chii ―catyí ra Pedro chi ra Cornelio. Z- Tyicuan ta catyí ra Pedro chi ñu: ―Nyoho chitó ndo vatyi ley nyuhu cha cuví ndi ñu Israel, ña chahá chi cha cu ɨɨn ri ndi chihin ñáyɨvɨ inga ñuu. Ta nɨ ri chichi vehe ñu ta ma cuvi quɨhvɨ ndi. Soco Nyoo sañaha̱ ra chii, ta catyí ra: “Yoho, ma catyun chi ni noo ñáyɨvɨ tyi ña vaha ñu”, catyí Nyoo chii. u c Ta cha nɨri ca cha cahán ra chihin ra, quɨhvɨ̱ ra ta nanyehe ra cuaha ñáyɨvɨ candu ɨɨn ri. ' G Soco ra Pedro nacoñehe̱ ra chi ra, ta catyí ra chi ra: ―Ndɨ̱cuita vatyi noo rayɨɨ ri cuví yuhu tari yoho, ta ñima Nyoo cuví ―catyí ra chi ra.  / Cuhva cha chaa̱ ra Pedro vehe ra, ra Cornelio quita̱ ra ta cahan ra chihin ra. Ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra ta quichaha sacahnu ra chi ra.   Cha inga quɨvɨ chaa̱ coyo ra nya Cesarea nu nyatú ra Cornelio chi ra chihin ñáyɨvɨ chi ra, ta chihin tandɨhɨ ra tahan ra. b = Tyicuan ta chaha̱ ra Pedro quɨhvɨ coyo ra chichi vehe. Ta candoo̱ ra chihin ra cha cuaa cuan. Ta cha inga quɨvɨ cuan ta cuahan ra Pedro chihin ra. Ta cuahan suhva ra hermano cha iyó Jope cuan ñandɨhɨ. eC Tyicuan ta canacaha̱n musu ra Cornelio ta catyí ra: ―Ra Cornelio, ra cuví capitán chi ndi ican tachi̱ chi ndi. Noo ra vaha xaan ñáyɨvɨ cuví. Ta vaha xaan quichahá ra nu cahán Nyoo. Ta tandɨhɨ maa ra Israel ityi Judea ihya cacuñí ra chi ra chaha cha cuenda cha vaha ñáyɨvɨ cuví ra. Ta noo ángel Nyoo catyi̱ chi ra vatyi na cana ra chuun, vatyi cuhun vehe ra vatyi tacuhva cuɨñɨ ra tuhun cha cuacahun ―cacatyí musu ra Cornelio chi ra Pedro. "= Tyicuan ta ra Pedro noo̱ ra nu canyicu ra cha tachi̱ ra Cornelio, ta catyí ra chi ra: ―Yuhu cuví ra nanducú ndo. ¿Ñáá tyiño vachi ndo? }s Ndɨ̱cuita ta cu̱hun chihin ra, ta ma quɨhɨ uvi iñun vatyi mai tachi̱ chi ra ihya ―catyí Tatyi Ii chi ra. @y Ta ra Pedro suri cha chicá xiñi ra ñáá cha cuñí chi catyi visión cha nyehe̱ ra. Tyicuan ta Tatyi Ii quichaha̱ catyi chi ra: ―Nye̱he Pedro, uñi tahan ra nanducú chuun. nU Ta cha chaa coyo ra ityi yuvehe candaca̱ tuhun ra tatu yucuan iyó noo ra cha nañí Simón Pedro. 3_ Cha nɨri ca cha chicá xiñi ra Pedro ñáá cha cuñí chi catyi visión cuan, chaa̱ coyo musu cha tachi̱ ra Cornelio. Ta candaca tuhun ra nya nyaá vehe ra Simón.  Uñi tahan chaha sañaha̱ Nyoo visión ihya chi ra. Tyicuan ta sahma cahnu cuan nandaa̱ cuanuhu tucu ityi andɨvɨ. 6e Tyicuan ta quichaha catyi tucu ndusu cuan chi ra inga chaha: ―Ma catyun vatyi yɨca cha cachun noo cha cha yaha̱ sanduvii̱ yuhu ―catyí ndusu cuan chi ra Pedro. 0Y Soco ra Pedro nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ma cachi, Sutu Mañi yuhu. Yuhu ña tuhvé chachi quɨtɨ cha catyí ley tyi yɨca cha cachi ndi ―catyí ra Pedro. ' Tyicuan ta chiñi̱ ra noo ndusu cha catyí chi ra: ―Pedro, ndɨ̱cuita ta ca̱hñi quɨtɨ ihya, ta ca̱chun ―catyí ndusu cuan chi ra. ~} Ta chichi sahma cuan ñohó tandɨhɨ maa nuu quɨtɨ cha cumi tahan chaha. Ta tandɨhɨ nuu coo, ta tandɨhɨ nuu saa. >}u Ta nyehe̱ ra vatyi nɨcuitacoho andɨvɨ. Ta nyehe ra cua noo̱ noo sahma cahnu vavaha ityi andɨvɨ. Ta tari quɨvɨ nuhñi noo noo tutun sahma cuan ta cuahan noo ityi nu ñuhu. | Ta chaa̱ noo soco chi ra ta chisocó vavaha ra. Soco cha nɨri ca cha sanduvahá ñu cha cachi ra, quichaha̱ nyehe ra noo visión. R{ Tuvi̱ inga quɨvɨ ta cuahan coyo ra cuan. Ta cuhva cha cuachaa coyo ra yuhu ñuu Jope cuan, ra Pedro ndaa̱ ra xiñi vehe vatyi cuacacan tahvi ra chi Nyoo, ta cha cuñí hora cuví cuhva cuan. z Ndɨɨ cuii tuhun caha̱n ángel cuan chihin ra Cornelio ta nacatyi̱ ra chi nduñi tahan ra cuan. Ta tachi̱ ra chi ra ñuu Jope. Ry Ta cha yaha̱ cuahan ángel cuan, ra Cornelio cana̱ ra chi uvi tahan musu ra, ta chi noo sɨndaro cha chinó xaan iñi chi Nyoo. Ta cuví tucu ra noo ra sahá cuenda chi ra Cornelio ñandɨhɨ. wxg Ta maa ra cuan cuacatyi ra chuun ñáá cha tahán chi sacuvun. Ta iyó ra vehe noo ra cha nañí tucu Simón, cuví ra noo ra satyahyú ñɨɨ. Ta iyó vehe ra yuhu tyañuhu ―catyí ángel cuan chi ra Cornelio, ta cuahan ángel cuan. owW Ta vityin cuñí chi cha tachun tyiño nya ñuu Jope na cuquehen chi noo ra cha nañí Simón Pedro. bv= Tyicuan ta nanyehe̱ ra Cornelio chi ángel cuan. Ta yuhvi xaan ra cuvi. Ta quichaha̱ ndaca tuhun ra ta catyí ra: ―¿Ñáá cha cuví ihya, Tata? ―catyí ra chi ángel cuan. Tyicuan ta ángel cuan quichaha catyi ra chi ra: ―Nyoo chiñi̱ ra ndɨɨ cuii maa cha chicón chi ra. Ta tahán iñi ra vatyi tyinyeé xaun chi ñu ndahvi. u Ta cuví noo quɨvɨ cuan cuhva cha caa uñi cha cha iñi, nyehe̱ ra noo visión. Ta yucuan cuvi̱ nu cachi xaan nyehe̱ ra vatyi noo ángel cha tachi̱ Nyoo quɨhvɨ̱ nu nyaá ra, ta catyí ra chi ra: ―¡Yoho Cornelio! ―catyi ángel cuan chi ra. ct? Ta ra Cornelio cuan yuhví ra chi Nyoo ta vaha sacahnú ra chi ra, maa ra ta ñáyɨvɨ chi ra ñandɨhɨ. Ta sɨɨn ri cuaha vavaha xuhun chahá ra chi ñu ndahvi ñu Israel. Ta tyicuan ri chicán tahvi ra chi Nyoo. s  Ñuu Cesarea iyó noo ra cha nañí Cornelio. Ta cuví ra capitán cuenda noo ciento sɨndaro. Ta ityi sɨndaro cuan, Italia nañí. xri +Ta ra Pedro ndoo̱ ra cuaha ri quɨvɨ ñuu cuan. Nyaá ra vehe noo ra satyahyu ñɨɨ. Nañí ra Simón. q *Yaha̱ cuan ta ndɨɨ cuii maa ñu Jope chitó ñu cha nandoto̱ ña cuan. Ta cuaha vavaha ñu nachino̱ iñi chi Sutu Mañi yo. Lp )Tyicuan ta ra Pedro tɨɨ̱n ra ndaha ña ta sandɨcuita̱ ra chi ña. Tyicuan ta cana̱ ra chi ra hermano, ta chi ñu chihi̱ yɨɨ. Ta nacuhva̱ cuenda ra chi ña chi ñu vatyi nandoto̱ ña. o (Tyicuan ta ra Pedro tava̱ ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuarto cuan. Tyicuan ta chicuiñi chɨtɨ ra ta quichaha chican tahvi ra chi Nyoo. Tyicuan ta nanyehe̱ ra chi ñaha chihi̱ cuan catuvi ña. Ta quichaha̱ catyi ra chi ña: ―Hermana Tabita, ndɨ̱cuita ―catyí ra chi ña. Tyicuan ta nandɨca̱ ña chɨtɨ nuu ña. Ta cuhva cha nanyehe ña chi ra Pedro, nɨcunyaa̱ ña. *nM 'Tyicuan ta ra Pedro ndɨcuita̱ ra ta cuahan ra chihin ra. Ta cuhva cha chaa ra, chinyaca ra chi ra nya cuarto nu caa ndɨyɨ cuan. Ta tandɨhɨ maa ñu chihi̱ yɨɨ catuhva ñu nɨcachico chata ra. Suri chacú chaa ñu. Ta sañahá ñu sahma cha quicu̱ cu Dorcas ta chinyito ña. ~mu &Ñuu Jope cuan yatyin ri nyaá chihin ñuu Lida, nu nyaá ra Pedro. Ta ñu cha yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jope cuan chitó ñu vatyi nyaá ra Pedro ñuu Lida cuan. Tyicuan ta tachi̱ ñu chi uvi tahan ra na cucatyi ra chi ra Pedro vatyi naquichi ra cha numi ri. Cuahan ra cuan ta catyí ra chi ra Pedro: ―Co̱ho nya Jope. Sa̱numi ta ma cucueun ―catyí ra chi ra. +lO %Ta quɨvɨ cuan cu Dorcas quehe̱n noo cuehe chi ña ta chihi̱ ña. Ta cha yaha̱ sacutyi̱ ñu chi ña, chicacun ñu chi ña chichi noo cuarto nu cu uvi piso. ikK $Quɨvɨ cuan chiyo̱ noo ñaha chinó iñi chi ra Cristo ñuu Jope. Ta nañí ña Tabita, soco chihin sahan griego, Dorcas nañí ña. Ta tyicuan ri sacuví ña cha vaha chihin ñáyɨvɨ. Tyinyeé ña chi ñu ndahvi. j1 #Ta nyehe̱ tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu Lida cuan tyi nduvaha̱ ra. Ta ñáyɨvɨ ñuu Sarón ñandɨhɨ. Tyicuan ta ñu cuan nachino̱ iñi ñu chi Sutu Mañi yo. Ta sandoo̱ ñu tuhun chahnu cha chino̱ iñi ñu ta cumañi ca coto ñu tuhun ra Cristo. Nu nandoto̱ cu Dorcas Ci "Soco ra Pedro catyí ra chi ra: ―Yoho Eneas, ra Jesucristo sanduvaha̱ ra chuun. Ndɨ̱cuita ta na̱tuvi yuvun ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta caa cuhva ri cuan ndɨcuita̱ ra Eneas. h !Yucuan nañihi̱ ra chi noo ra cuhvi. Nañi ra Eneas. Ta cha uña cuiya catuví ra ña cuvi nacanda ra vatyi ndundava coño ñuhu ra. Xg) Tyicuan caa cuvi̱ ta ra Pedro tuhvá ra chica noo ra nyehe ra yoso caa canyicu hermano noo noo ñuu. Ta chahan tucu ra chinyehe ra nu nyicu ñu yɨhɨ́ cuenda ra Jesucristo noo ñuu cha nañí Lida. +fO Tyicuan ta ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo cha nyicú tandɨhɨ ityi Judea, ta ityi Galilea, ta ityi Samaria, vii xaan nyicu ñu vatyi ña cuxaan ca ñáyɨvɨ chi ñu. Ta ndunyee̱ ca iñi ñu chihin fuerza Nyoo vatyi quichaha̱ vaha ñu cuhva catyí Nyoo, vatyi yuhví ñu coto ma sacuvi ñu cuhva cuñí ra. Iyó ñu chihin cha tyinyeé Tatyi Ii chi ñu. Ta cuaha xaan ñu cuahan nanduvi. Nu nduvaha̱ ra Eneas =es Soco cachitó ra hermano cuan vatyi tyicuan caa yɨhɨ́ iñi ra cuan. Yucuan chaha chinyaca ra chi ra Saulo nya ñuu Cesarea. Ta yucuan ta natachi̱ ra chi ra nya Tarso ñuu ra. Sd Ta cahan ra tuhun Sutu Mañi yo chihin cha ña yuhvi ra. Ta ndatuhún xaan ra tuhun ra Cristo chihin ra Israel cha cahan sahan griego. Soco ra cuan cananducu̱ ra cuhva yoso caa ta cacahñi ra chi ra. Vc% Tyicuan ta ndoo̱ ra Saulo Jerusalén chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. ^b5 Soco noo ra cha nañí Bernabé, naquehe̱n ra chi ra. Ta chaha̱ cuenda ra chi ra chi ra apóstol. Ta nacatyi̱ ra chi ra yoso caa nyehe̱ ra Saulo chi Sutu Mañi yo ra Cristo ityi ñuu Damasco; ta nacatyi̱ ra yoso caa caha̱n Sutu Mañi yo chihin ra. Ta yoso caa caha̱n ra tuhun ra Cristo chihin cha ña yuhvi ra nya ñuu Damasco cuan. gaG Quɨvɨ cha chaa̱ ra Saulo Jerusalén, cuñi̱ ra ndu ɨɨn ri ra chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Soco tandɨhɨ maa ñu cuan ta yuhvi̱ ñu chi ra. Vatyi ña chinó iñi ñu cha yɨhɨ́ ra cuenda ra Jesús. /`W Tyicuan ta ñáyɨvɨ cha chinó iñi chi ra Cristo ñuu cuan catyihi̱ ñu chi ra chichi noo tica cahnu. Ta noo cha cuaa casanoo̱ ñu chi ra ityi ventana noo vehe cha cacu̱ chihin barda cha nyaá nɨcachico yuhu ñuu cuan. Ta tyicuan caa chino̱ ra cuahan ra. Nu ñohó ra Saulo Jerusalén {_o Ta ndiyaca ta ñiyaca canyatú ra chi ra yuvehe cahnu ñuu cuan. Soco ra Saulo cuan numi ri chito ra tuhun cuan. ^ Cha yaha̱ suhva quɨvɨ, ta ra Israel cha ña chinó iñi chi ra Cristo catyihi̱ tahan ra tuhun cha cahñi ra chi ra Saulo. ] Soco ra Saulo ñihi ca cahán ra tuhun ra Cristo chihin cha nɨɨ ca iñi ra. Ta sañahá ra vatyi ra Jesús cuví ra Cristo, Sehe Nyoo. Nyacua ña cutuñí iñi ra Israel nyicú Damasco cuan nya ityi chino iñi ra. Nu chino̱ xehe ra Saulo chi ra Israel \y Ndɨɨ cuii maa ñáyɨvɨ cha chiñi̱ tuhun cahán ra, iyo vavaha cuñí ñu. Ta catyí ñu chi tahan ñu: ―¿Atu ñima ra ihya cuví ra cha chica nyicon chi ñu chicán tahvi chihin sɨvɨ ra Jesús ityi ñuu Jerusalén cuan? ¿Atu suri ñima ra cuví cha vachi tɨɨn chi ñu ityi tyehe vatyi cucuhva cuenda ra chi ñu chi ra cacuví nuu chi tata sutu? ―catyí ñu. M[ Tyicuan ta numi ri quichaha̱ cahan ra Saulo tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ tandɨhɨ vehe ñuhu ñu Israel ñuu Damasco cuan. Ta catyí cachi ra vatyi ra Jesús, Sehe Nyoo cuví chi ra. mZS Yaha̱ cuan ta chachi̱ ra. Ta ndunyee̱ coño ñuhu ra inga chaha. Ta ndoo̱ ra suhva quɨvɨ chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Damasco cuan. Nu quichaha̱ cahan ra Saulo tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ ñuu Damasco 6Ye Caa cuhva ri cuan ta cana̱ coyo noo cha tari caa soo tiyaca cha yɨhɨ̱ chɨtɨ nuu ra Saulo. Tyicuan ta cuvi̱ nanyehe ra inga chaha. Yaha̱ cuan ta condutya̱ ra. X Tyicuan ta cuahan ra Ananías vehe nu nyaá ra Saulo. Chaa̱ ra vehe cuan ta quɨhvɨ̱ ra chichi vehe. Ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ra Saulo, ta catyí ra chi ra tyehe caa: ―Yañi Saulo, Sutu Mañi yo ra Jesús ra tuvi̱ nuun ityi vachun, ican ra tachi̱ chii vatyi tacuhva cuvi nanyehun inga chaha. Ta cusacutu ra chuun chihin Tatyi Ii ra ―catyí ra Ananías chi ra Saulo. {Wo Yuhu cusañahi chi ra yoso caa cha cuaha tɨndoho cunyehe ra cha cuende ―catyí Sutu Mañi yo chi ra Ananías. wVg Soco Sutu Mañi yo catyí ra chi ra: ―Cua̱han vatyi yuhu cha nacachi̱ vahi chi ra Saulo cuan, vatyi cahan ra tuhin chihin ñáyɨvɨ inga ñuu, ta chihin rey inga ñuu, ta suri cahan tucu ra chihin ñáyɨvɨ Israel ñandɨhɨ. GU Ta vityin vachi tucu ra ihya vatyi chaha̱ ra cacuví nuu chi tata sutu ityi chi ra cha tyihi ra chi ñáyɨvɨ chicán tahvi chihin sɨvun vehe caa ―catyi ra Ananías chi Sutu Mañi yo. ^T5 Tyicuan ta nacaha̱n ra Ananías ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, cuaha xaan ñáyɨvɨ nacatyí chii vatyi cuaha xaan cha ña vaha chinyacuvi̱ ra Saulo cuan chihin ñu yɨhɨ cuendon nya ñuu Jerusalén. TS! Ta nyehé ra noo visión, ta nyehé ra chi noo ra nañí Ananías. Ta chaá ra nu nyaá ra, ta tyisó ra ndaha ra sɨquɨ ra tacuhva cuví nanyehe ra inga chaha ―catyí Sutu Mañi yo chi ra Ananías. zRm Tyicuan ta Sutu Mañi yo catyí ra: ―Ndɨ̱cuita, ta cu̱hun noo ityi cahnu cha nañi Ndoo. Ta na̱nducun vehe noo ra cha nañí Judas. Ta nda̱ca tuhun sɨvɨ noo ra cha nañí Saulo, ra ñuu Tarso. Vatyi chicán tahvi ra chi Nyoo. (QI Ñuu Damasco cuan iyó noo ra chinó iñi chi Nyoo. Ta nañí ra Ananías. Ta nyehe̱ ra noo visión nu catyí Sutu Mañi yo chi ra tyehe caa: ―¡Ananías! ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta nacaha̱n ra Ananías, ta catyí ra: ―Ma yuhu ihya, Sutu Mañi yuhu ―catyí ra chi ra. ~Pu Yucuan chinyaa̱ ra uñi tahan quɨvɨ. Ta ña cuvi̱ nyehe ra. Ta nɨri ña chachi̱ ra, ta ña chihi̱ ra ndutya. bO= Tyicuan ta ra Saulo ndɨcuita̱ ra. Soco cuhva cha nuña̱ ra chɨtɨ nuu ra, ña cuví ca maa nyehe ra vatyi nducuaa̱ ra. Yucuan chaha, ra tahan ra cayɨndaha̱ ra ndaha ra ta chinyaca ra chi ra ñuu Damasco cuan. #N? Ra cha candɨhɨ chihin ra Saulo, yuhvi xaan ra cacuvi̱. Ta ña cañihi̱ ra tuhun cahan ra vatyi cachiñi̱ ra ndusu cuan soco yori chi nyehe ra. \M1 Tyicuan ta ra Saulo suri nɨhɨ ra chihin cha yuhvi ra. Ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿ñáá cha cuñún tyi sacuvi? ―catyí ra. Tyicuan ta Sutu Mañi yo catyí ra chi ra tyehe caa: ―Ndɨ̱cuita ta quɨ̱hvun chichi ñuu Damasco chiña. Ta yucuan cucatyi noo ra chuun ñáá cha cusacuvun ―catyí ra Jesús chi ra Saulo. L Tyicuan ta nacaha̱n ra Saulo ta ndaca tuhu̱n ra chi ra ta catyí ra: ―¿Yóó yoho Tata? ―catyi ra. Tyicuan ta nacaha̱n ndusu cuan chihin ra, ta catyí: ―Yuhu cuví ra Jesús, ra chicá nyicon chi. Suri chi maun sañicuehún, tari sañicuehé sɨndɨquɨ quɨtɨ tahví ñuhu chi tɨ cha chañí nyaa tɨ nu noo cha xaan cha saquehen ityi ra chi tɨ ―catyí ra Jesús chi ra. AF{'Ta cuhva cha caquita̱ coyo ra chichi ndutya cuan, Tatyi Ii Sutu Mañi yo naquehe̱n chi chi ra Felipe. Ta ra cuan ña nyehe̱ ca ra chi ra. Soco sɨɨ xaan cuví chi ra, cuanuhu ra. CE&Tyicuan ta ra cuan catyí ra chi musu ra na sacucuɨñɨ ra carru cuan. Tyicuan ta canoo̱ nduvi tahan ra. Ta caquɨhvɨ̱ ra chi ndutya. Tyicuan ta sacondutya̱ ra Felipe chi ra. D%Tyicuan ta nacaha̱n ra Felipe, ta catyí ra: ―Tatu chinó iñun chihin cha tandɨhɨ añimon, cuví condutyon ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta nacaha̱n ra cuan, ta catyí ra: ―Chinó iñi yuhu vatyi Sehe Nyoo cuví chi ra Jesucristo ―catyí ra. -CS$Tyicuan ta cha cuayaha ra noo nu ñohó ndutya. Ta ra cuan quichaha̱ catyí ra chi ra Felipe: ―Ihya ñohó ndutya. ¿Atu ma cuvi condutye vityin? ―catyí ra. ^B5#Tyicuan ta ra Felipe quichaha̱ cahan ra sɨquɨ tuhun cha cha yaha̱ sacuaha ra cuan, ta nacatyí ra chi ra vatyi tuhun ra Jesús cahán ra cuan. Ta nacatyí ra vatyi ra Jesús cuví ra cha sacacú chi yo. A}"Tyicuan ta ra cuan quichaha̱ ndaca tuhun ra chi ra Felipe, ta catyí ra: ―Sa̱ha tumañi iñi chii, ta ca̱tyun chiin chii yóó chi tuhun cahán ra profeta ihya. ¿Atu tuhun maa ra, o yóó chi tuhun cahán ra? ―catyí ra chi ra Felipe. <@q!Sanocuee̱ ñu chi ra ta yori cuñí sacacu chi ra.¿Yóó ra cuvi nacatyi tuhun sehe ra cha cuacoo?Yori, vatyi chihi̱ ra.Catyí chi nu tutu cha sacuaha ra cuan. )?K Ta nu cuahan sacuaha ra, catyí chi tyehe caa:Chahñi̱ ra chi ra tari chahñí ra noo mbee.Vatyi tari ña chacú mbee tatu cuasatya ra ixi tɨ, ta tari ña chacú tɨ tatu chahñi ra chi tɨ, tyicuan caa cuví ra cuan tyi nyehe̱ ra tɨndoho ta ñahri maa catyi ra. A>{Tyicuan ta nacaha̱n ra cuan ta catyí ra: ―¿Yoso caa cutuñi iñi ta yori sañahá chii? ―catyí ra chi ra. Ta chica̱n ra chi ra Felipe na ndaa ra ta cunyaa ra chihin ra. C=Ta cuhva cha tuhva̱ ra Felipe, chiñi̱ ra vatyi sacuahá ra cuan nu libru cha tyaa̱ ra Isaías. Ta ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Atu cutuñí iñun cha sacuahún? ―catyí ra. Z<-Tyicuan ta Tatyi Ii catyí chi ra Felipe: ―Sa̱tuhva ca nu cuahan carru cuan. ;!Ta ityi cuanuhú ra nya ñuu ra nyaá ra sɨquɨ carru ra. Ta sacuahá ra libru cha tyaa̱ ra Isaías ra profeta cuenda Nyoo ta cha naha. X:)Tyicuan ta ra Felipe ndɨcuita ra ta cuahan ra. Ta ityi cuahan ra ta ñihi tahan ra chihin noo ra ñuu Etiopía. Ta cuvi ra eunuco. Cuví ra noo ra cuví tyiño cahnu ñuu Etiopía, vatyi sahá cuenda ra xuhun cu Candace, ñaha cha cuví reina ñuu Etiopía cuan. Ta chaha̱n ra Etiopía cuan chisacahnu̱ ra chi Nyoo nya Jerusalén. 9{Cha yaha̱ tuhun cuan tyicuan ta caha̱n noo ángel Nyoo chihin ra Felipe, ta catyí ra: ―Ndɨ̱cuita ta cuhun ityi sur, ityi quita nya Jerusalén ta cuahan nya Gaza ―catyí ángel cuan chi ra. Yucuan cuvi ityi cha yahá noo ñuhú ityi. Q8Cha yaha̱ cuan ta ra apóstol nacatyi̱ ra tandɨhɨ cha nyehe̱ ra cha sacuvi̱ ra Cristo. Ta caha̱n ra tuhun Nyoo. Tyicuan ta cuanuhu̱ coyo ra nya Jerusalén. Ta suri sacoto ra tuhun yoso caa sacuví yo ta cacu añima yo tandɨhɨ ñuu ityi Samaria nu yaha̱ ra. Nu cahán ra Felipe tuhun Nyoo chihin noo ra Etiopía M7Tyicuan ta nacaha̱n ra Simón ta catyí ra: ―Ca̱can tahvi maa ndo cha cuende nuu Nyoo, ta cuhva cha ma quichi tandɨhɨ tuhun cha catyún chiña sɨqui ―catyí ra Simón chi ra Pedro. >6uVatyi nyehí tyi chichi añimon tyitú maa yɨhɨ́ cha quiñi caa cha cuvi tari cha uva. Ta cha quiñi caa cuan, ña chahá coton cha vaha. ―catyí ra Pedro chi ra Simón cuan. N5Ndu̱ uvi iñun cuhva chicá xiñun chiña, vatyi cahnu cha quiñi caa cuví cuan nuu Nyoo. Ta ca̱can tahvi chi ra na nyehe yo tatu saha ra tɨcahnu iñi chuun cha cuenda cha caa chichi añimon. `49Yoho, ña tahán chi tyihun chuun chihin tuhun ihya. Vatyi añimon ña vaha nuu Nyoo. :3mTyicuan ta nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Na cunaun ɨɨn ri chihin xuhun chiña. Vatyi chicá iñun tyi cuví sata yo chihin xuhun nyatu cha chahá maa Nyoo chi yo. j2MTa quichaha̱ catyi ra tyehe caa: ―Yoso xuhun cuñí ndo ta cuhva ndo tunyee iñi chiña chii, vatyi tacuhva cuvi tyise ndahi sɨquɨ ñáyɨvɨ, ta naquehen tucu ñu cuan Tatyi Ii ―catyi ra Simón cuan chi ra apóstol. ~1uTa ra Simón cuan nyehe̱ ra cuhva cha catyiso̱ ra apóstol ndaha ra sɨquɨ ñu cuan, ta naquehe̱n ñu Tatyi Ii. h0ITyicuan ta ra Pedro ta ra Juan catyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ñu, ta naquehe̱n ñu Tatyi Ii. u/cVatyi ñu cuan, ta naquehen ca ñu Tatyi Ii. Tacuhva condutya̱ ri ñu chihin sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesús. .Cuhva cha chaa̱ coyo ra yucuan, ta chica̱n tahvi ra chaha ñu quɨhvɨ̱ cuenda ra Cristo vatyi tacuhva tyi naquehen ñu Tatyi Ii. C-Tyicuan ta ra apóstol cha canyicú ñuu Jerusalén cuan ñihi̱ ra tuhun cha canachinó iñi ñáyɨvɨ ityi Samaria cuan tuhun Nyoo. Ta catachi̱ ra chi ra Pedro ta chi ra Juan. V,% Nyacua nya ra Simón cuan, ta nachino̱ iñi ra chi ra Cristo, ta condutya̱ ra. Ta quichaha̱ chica noo ra chihin ra Felipe. Ta iyo xaan cuñi̱ ra nyehe ra milagru, ta seña cha sacuví ra Felipe cuan. l+Q Tyicuan ta quichi̱ ra Felipe. Ta sacoto ra chi ñu yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ. Ta yoso cuhva cha cahnu cuvi ra Jesucristo. Ta yucuan ta chino iñi ñu chi ra Cristo, rayɨɨ ta ñusɨhɨ. Ta condutya̱ ñu. t*a Quichahá xaan ñu tuhun cahán ra vatyi cha naha xaan sandaví ñaha ra chi ñu chihin tuhun tasɨ. J)  Ndɨɨ cuii maa ñáyɨvɨ tyasohó ñu tuhun cahan ra, nya ñu tyayɨɨ, ta nya ñu ndahvi. Ta cacatyí ñu: ―Ndicha ndicha cuii, vatyi tunyee iñi Nyoo nyaá chihin ra ihya ―catyí ñu. (1 Soco ñuu Samaria cuan iyó noo ra tasɨ cha nañí Simón. Ta sandaví ñaha ra chi ñáyɨvɨ cuan. Catyí ra vatyi cuví ra noo ra cahnu. I' Yucuan chaha ñáyɨvɨ ñuu cuan, sɨɨ xaan cacuví chi ñu. &}Vatyi cuaha vavaha ñáyɨvɨ cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chii nduvaha ñu. Vatyi tatyi ña vaha cha yɨhɨ́ chi ñu, quita̱ chi ta suri canachaa̱ chi cuahan chi. Ta cuaha vavaha ñáyɨvɨ coxo ta ñáyɨvɨ cha ña cuví nacanda, nduvaha ñu. z%mTa tandɨhɨ ri ñáyɨvɨ ta tyasoho̱ ñu tuhun cha cahán ra. Ta nyehé ñu milagru ta seña cha savahá ra. y$kMinoo ra cha nañí Felipe chaa̱ ra noo ñuu ityi Samaria. Ta quichaha̱ cahan ra tuhun ra Cristo chihin ñu. #9Soco tandɨhɨ ñu cha quita̱ ñuu Jerusalén, cahán ñu tuhun yoso caa sacacú ra Cristo añima ñu tandɨhɨ ri maa ityi nu chaa̱ coyo ñu. 1"[Cha nɨri ca cha tyicuan caa, ra Saulo chicá nyicon vavaha ra chi ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Cristo. Ta tahan tahan vehe ñu chaha̱n ra. Ta suri quiñoho ñaa ra chi ñu, ta chaha̱ cuenda ra chi ñu vatyi cohon ñu vehe caa, rayɨɨ ta ñusɨhɨ. Nu cacahán ñu tuhun ra Cristo ityi Samaria !)Ta suhva ra cha nyicón vaha chi Nyoo Jerusalén cuan, catyihi̱ ra coño ñuhu ra Esteban chichi ñuhú. Ta cachacu̱ xaan ra cha cuenda ra.  Ta ra Saulo ña chinó iñi ra chi ra Jesús, ta ndoó ra vaha cha chahñi̱ ra chi ra Esteban. Ta suri quɨvɨ cuan quichaha nducu xaan ñáyɨvɨ chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén cuan vatyi cucahñi ñu chi ñu. Soco ra apóstol ña caquita̱ ra. Candoo ra nyicú ra Jerusalén. Ta tandɨhɨ ca ñu cachino ñu, cuahan coyo ñu cuacoo ñu ityi Samaria, ta ityi Judea. eC<Yaha̱ cuan, tyicuan ta chicuɨñɨ chɨtɨ ra, ta chaa canachaa̱ ra ta catyi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ma tɨɨn cuendon cuatyi cha sacuví ñu ―catyí ra. Ta cha yaha̱ catyi ra tyehe caa, ta chihi̱ ri ra.Y+;Cha nɨri ca cha cacañi ra yuu chi ra Esteban, quichaha̱ chican tahvi ra Esteban chi Nyoo, vatyi tuvi iñi ra cuacúvi ra. Ta catyi ra tyehe caa: ―Sutu Mañi yuhu Jesús, na̱quehen añime ―catyí ra. T!:Tyicuan ta catava̱ ra chi ra yuhu ñuu. Ta ca chahñi̱ ra chi ra chihin yuu. Ta ra cha casacuví cha ña vaha cuan, casandoo̱ ra sahma cha nyaa chata ra vatyi sahacumi noo ra tyivaa cha nañi Saulo. 0Y9Soco ra cuan cachasɨ ra soho ra, cha ma cuɨñɨ ra tuhun cahán ra Esteban. Tyicuan ta vaa ri cananduvi ra. Ta tandɨhɨ ra cuahan coyo ra sɨquɨ ra Esteban. >u8Tyicuan ta catyí ra Esteban: ―¡Nye̱he ndo! Nyehí tanuña andɨvɨ. Ta nyehí chi ra Jesús, Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, nanyaá ra chiyo vaha Nyoo ―catyí ra Esteban. ;o7Soco ra Esteban tyitú cuii maa ra chihin Tatyi Ii ta nanyehé ra ityi andɨvɨ. Ta nyehé ra cha cahnu cuví Nyoo. Ta suri nyehe̱ ra chi ra Jesús nanyaá ra chiyo vaha Nyoo. /6Cuhva cha chiñi̱ ra cacuví tyiño vehe ñuhu cahnu tuhun ihya, xaan xaan cuñi̱ ra, nyacua casacahñi noho ra nyehé ra chi ra Esteban. ,Q5Nyoho naquehe̱n cuenda ndo ley Nyoo cha chaha̱ ángel chi ndo, soco ña cuñí ndo sacuvi ndo cuhva catyí ley cuan ―catyí ra Esteban. Nu chihi̱ ra Esteban w4Sutu chahnu ndo satasɨ̱ iñi ra ta cachahñi̱ ra chi tandɨhɨ ra profeta cuenda Nyoo ta cha naha. Ta ican ra cuan cacatyi̱ vatyi cuquichi noo ra vaha. Ta cha quichi̱ ra vityin, nyoho ña cuñí nyehe ndo chi ra, ta cachahñi̱ ndo chi ra. gG3’Soco nyoho ―catyí ra Esteban― tyicuan ri tuhvá ndo sandava ndo iñi ndo. Ta ña cuñí ndo naquehen ndo tuhun cahán Nyoo. Tyicuan ri ña quichahá ndo chi Tatyi Ii. Ɨnuu ri caa ndo chihin sutu chahnu ndo. \12¿Atu ña chitó ndo vatyi mai savahi andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱? catyí Nyoo. oW1Andɨvɨ cuví tyayu nu nyaí ta nyacá ñahi tandɨhɨ. Ta ñuhu ñayɨvɨ̱, yucuan cuví nu chañí chahi.¿Atu cuví savaha ndo vehi ta coi chichi, cuñí maa ndo?¿Ta nya maa maa cuvi nyitati, cuñí maa ndo? 0Vasɨ ña iyó Nyoo chichi vehe ñuhu cha savahá ñáyɨvɨ. Tari catyi̱ ra chihin yuhu ra profeta ta cha naha tyehe caa: .W/Soco ra Salomón savaha̱ vehe Nyoo. /.Ta rey David ñihi̱ ra tumañi iñi nuu Nyoo. Ta cuñi̱ ra savaha ra noo vehe vaha nu coo Nyoo. Suri Nyoo ihya sacahnu̱ ra Jacob ta cha naha. @y-Yucuan ta ra Josué nanduvi̱ ra nuu chi ñu. Ta quehe̱n ñu vehe ñuhu ta chicoo ñu chihin nu nyaá yo ihya vityin. Vatyi Nyoo tava̱ ñehe ra chi ñáyɨvɨ chiyo̱ ñuhu ihya ta nacuhva̱ cuenda ra chi ñu Israel ñáyɨvɨ chi yo. Ta chotyiño̱ ñu vehe ñuhu cuan nyacua nya quɨvɨ chiyo̱ rey David. 4a,’Nu chicá noo sutu chahnu yo ñuhú ityi cuan, chicumi ra noo vehe ñuhu cha chino̱ chihin ñɨɨ quɨtɨ. Ta chichi vehe cuan chicumi ra tabla yuu cha nyaá ley Nyoo nuu. Ta ra Moisés tachi̱ ra tyiño na savaha ñu vehe ñuhu cuan ta ityi chata ca tari cuhva sañaha̱ maa Nyoo chi ra. I +Soco sacahnu̱ ndo chi nyoo cha nañí Moloc, ta sacahnu̱ tucu ndo chi nyoo cha nañí Renfán cha caá tari caá tiñoo andɨvɨ.Suri maa ndo savaha̱ xitohyo cuan, vatyi sacahnu ndo.Yucuan chaha yuhu cuatave chi ndo ñuu ndo, ta cuasacuhin chi ndo noo nu cañi ityi nuu ca Babilonia, catyi̱ Nyoo chi ñu. *Tyicuan ta Nyoo cuachiyo̱ ra chi ñu. Ta saña̱ ndaha ra chi ñu vatyi cusacahnu ñu chi ñanyii, chi yoo, ta ñáá ndɨhɨ tiñoo cha iyó ityi andɨvɨ. Vatyi tyehe caa catyaa̱ ra profeta cuenda Nyoo nu libru ta cha naha:Nyoho ñáyɨvɨ Israel, ¿atu chahñi̱ ndo quɨtɨ vatyi cuhva cuenda ndo chi yuhu chichi cha uvi xico cuiya cha chica noo ndo ñuhu ityi? Ñima. O~~}||o{zz#yxwvu`srqqgpoo&nmwl_kjjbjigfed|ckbaT`k__0^n]\[[IZ6XWW?VqVUkT9SRQ&P`O6NoMMLKJIIGFEE\DCBAA/@X?>C<<6;};P::88-766q55K432110K.-,,+R**<)/(u&&O%$$\##/"Y! q}0ebT B  ~ M ?@hGOt;a’Yucuan chaha catyí yuhu vatyi ña vaha sayanga yo chi ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví cha sandoo ñu tuhun cha chiyo̱ ñu ta quɨhvɨ ñu cuenda ra Cristo. Ña vaha catyi yo tyi cuñí chi cha quichaha ñu ley chahnu. :Tyicuan caa catyi̱ Sutu Mañi yo ta sañaha̱ ra tuhun ihya chi ñáyɨvɨ chiyo̱ ta cha naha ta chi ñáyɨvɨ cha iyó vityin. 9Tacuhva cuví nanducu tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ chii, tandɨhɨ ñu cha ñima ñu Israel cuví cha chicán tahvi chihin sɨvi. =8sYaha tandɨhɨ tuhun ihya cuquichi tiqui nu nyaá ndo.Quɨvɨ chiyo̱ ra David, vaha sacahnu̱ ñáyɨvɨ chii.Soco yaha̱ cuan sandɨhɨ ñu tuhun cha sacahnu ñu chii.Soco cuquichi tiqui ta tari cha cunacoñehi vehe ñuhu ra David inga chaha.Vatyi cusacahnu tucu ñáyɨvɨ chii. 7Ta ɨɨn ri nanduvi tuhun ihya chihin tuhun cha caha̱n ra profeta cuenda Nyoo ta cha naha, tari cuhva nyaa nu tutu Nyoo tyehe caa: L6Cha nacatyi̱ ra Simón Pedro chi yo yoso caa quichaha chaha̱ Nyoo tumañi iñi chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. Vatyi cachi̱ tucu ra chi suhva ñu vatyi cuvi ñu noo ñáyɨvɨ cuenda ra. }5s Cuhva cha ndɨhɨ̱ cahan ra, quichaha cahan ra Jacobo, ta catyí ra: ―Nyoho yañi, cuɨ̱ñɨ ndo tuhun cahín. k4O Tyicuan ta taxi ri cacuvi̱ tandɨhɨ ra. Ta tyasoho̱ ra tuhun cahan ra Bernabé ta ra Pablo. Vatyi canacatyi̱ ra seña ta milagru cha sacuvi̱ Nyoo nu cacaha̱n ra tuhun Nyoo nu nyicú ñu cha ñima ñu Israel cuví. <3q Ñima tyicuan caa cacú yo. Yoó chitó yo vatyi cacú yo chihin tumañi iñi cha sacuví Sutu Mañi yo Jesús chihin yo. Ta tyicuan caa tucu ñu cuan ―catyí ra Pedro chi ra. G2 Vityin na̱caca xiñi yo cuhva cuñí Nyoo. Vatyi ña vaha cha tyisó yo ley ra Moisés sɨquɨ ñu. Vatyi nɨri maa sutu chahnu yo ta nɨri maa yo ta ña cuvi̱ naquehen vaha yo ley cuan. 1 Nyoo ña sahá ra tyi vaha ca yoó cha nuu ñu cuan. Soco sanduvií tucu ra añima maa ñu cha cuenda cha chinó iñi ñu chi ra. /0WTa Nyoo, ra chitó añima tandɨhɨ ñáyɨvɨ, sañaha̱ ra chi yo vatyi cuñí ra chi ñu cuan. Ican tuhun chaha̱ ra Tatyi Ii ra chi ñu, tari chaha̱ ra chi yo. -/SCha yaha̱ cha cuviyuhu vavaha ra ta ndɨcuita ra Pedro, ta catyí ra: ―Yañi, chitó ndo vatyi chichi cha tandɨhɨ yo cachi̱ Nyoo chi yuhu ra ndahvi quɨvɨ cuan, vatyi cahin tuhun yoso caa cacu añima yo chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví, vatyi nachino iñi ñu chi Sutu Mañi yo. .{Tyicuan ta candu ɨɨ̱n ri apóstol ta ra yɨhɨ́ ndaha chi ñu vehe ñuhu vatyi candatuhun vaha ra tuhun cuan. ;-oSoco suhva ra fariseo cha cachinó iñi chi ra Cristo, nicuinanyaa̱ ra ta catyí ra: ―Tandɨhɨ ra cha ñima ra Israel cuví ta chinó iñi ra chi ra Jesús, nɨñɨ cuñí chi cha sacuvi ra costumbre circuncisión. Ta cuñí tucu chi cha sacuví ra cuhva catyi ley cha tyaa̱ ra Moisés ―catyí ra. ,Quɨvɨ chaa̱ coyo ra Pablo ta ra Bernabé Jerusalén, cuahan ra nu ndu ɨɨn ri ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta tandɨhɨ ñu chihin ra apóstol, ta ra yɨhɨ ndaha chi ñu, chaha̱ ñu lugar chi ra. Ta canacatyi̱ ra tandɨhɨ cha sacuví Nyoo chihin ra. +Ta ñihi xaan caha̱n ra Pablo ta ra Bernabé chihin ra cuan cha cuenda cuan. Tyicuan ta catyiso̱ ñu hermano Antioquía cuan chi ra Pablo ta ra Bernabé chihin suhva ca ra vatyi cuhun coyo ra Jerusalén. Vatyi cusandaa ra tyiño ihya chihin ra apóstol ta ra yɨhɨ́ ndaha ñu nyicu vehe ñuhu ñuu Jerusalén cuan. Tyicuan ta cuahan coyo ra. Ta ityi cuahan ra, yaha̱ ra ityi Fenicia ta Samaria. Ta canacatyi̱ ra chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo yoso caa sañá ñu cha ñima ñu Israel cuví tuhun chahnu cha chino̱ iñi ñu. Vatyi nacuhvá cuenda ñu chi ñu chi Nyoo. Ta tandɨhɨ ñu hermano cusɨɨ xaan cuñí ñu cha chitó ñu tuhun cuan. * Nyaá ca ra Pablo ta ra Bernabé Antioquía, ta chaa̱ coyo ra quita̱ coyo ityi Judea. Ta quichaha̱ sañahá ra chi ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta catyí ra vatyi cuñí chi sacuvi ra costumbre circuncisión tari cuhva catyi̱ ra Moisés, tyicuan ta cacu ra. e)CTa naha xaan ndoo̱ ra Pablo ta ra Bernabé chihin ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu cuan.(wCuhva cha nachaa̱ coyo ra Antioquía sandu ɨɨ̱n ri ra chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta nacatyi̱ ra chi ñu tandɨhɨ cha sacuvi̱ Nyoo chihin ra. Ta yoso caa nuña̱ Sutu Mañi yo ityi vatyi chinó tucu iñi ñu cha ñima ñu Israel cuví. G'Yucuan quɨhvɨ̱ coyo ra chichi noo barcu ta cuanuhu coyo ra Antioquía. Yucuan cuví ñuu nu natyaa̱ ñu chi ra ndaha Nyoo tyi cusacuvi ra tyiño nuu ra, ta vityin cha nachaa̱ coyo ra. V&%Cacaha̱n ra tuhun Nyoo ñuu Perge. Yaha̱ cuan ta chaha̱n ra ñuu Atalia. q%[Yaha̱ cuan ta yaha̱ coyo ra Pablo ta ra Bernabé ityi Pisidia, ta chaa̱ coyo ra ityi Panfilia. |$qTa canatyiso̱ ra chi ra ca quɨhɨ ndaha chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo noo noo vehe ñuhu. Ta cananducu ra Nyoo chihin cha ña chachí ra xita ta cachican tahvi ra chi Nyoo cha cuenda ra. Yaha̱ cuan ta catyí ra chi ra: ―Chi̱no iñi ndo chi Sutu Mañi yo. Maa ra na cocumi ra chi ndo ―catyi ra chi ra. Nu cuanuhu coyo ra Pablo ta ra Bernabé Antioquía ityi Siria #Ta tandɨhɨ ñuu cuan sandunɨɨ ca ra iñi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta catyí ra chi ñu na cuhun ñu ityi nuu ca chihin cha chino iñi ñu Nyoo. Ta catyí tucu ra chi ñu vatyi tatu cuñí yo cha cunyacá ñaha Nyoo chi yo, cuñí chi cha nyehe yo tɨndoho. "Ta caha̱n tucu ra tuhun Nyoo nya ñuu Derbe yoso caa sacacu Nyoo añima yo. Ta cuaha ñáyɨvɨ nacuhva̱ ñu chi ñu chi Nyoo. Yaha̱ cuan ta cuanuhu coyo ra ityi quichi ra. Ta yaha̱ ra ñuu Listra ta ñuu Iconio inga chaha, ta nachaa̱ ra nya Antioquía. c!?Soco candu ɨɨ̱n ri ra cayɨhɨ́ cuenda Nyoo nu catuví ra Pablo. Ta ndɨcuita̱ ri ra. Ta quɨhvɨ̱ ra inga chaha chichi ñuu. Ta cha inga quɨvɨ cuahan ra ñuu cha nañí Derbe ta cuahan ra Bernabé chihin ra. G Tyicuan ta chaa̱ coyo suhva ra Israel, ra ña chinó iñi chi ra Cristo, ra ñuu Antioquía, ta ra ñuu Iconio. Ta tyiyuhu̱ ra chi ñáyɨvɨ, ta catyí ra vatyi na tuchi ñu yuu chi ra Pablo. Ta tyicuan caa sacuvi̱ ñu. Ta cuñi̱ maa ñu vatyi cha chihi̱ ra. Ta xita̱ quiñoho ñu chi ra ityi chata ñuu. !Soco vasɨ catyí ra tyicuan caa, yɨɨ xaan ta chasɨ ra cha cahñi ñu toro cuan, vatyi cuñí ñu sacahnu ñu chi ra chihin cuan. 7vasɨ tyicuan ri sañahá ra chi ñu yóó ra cuví ra, chihin cha vaha cha sacuví ra. Maa ra sacoón ra savi nu canyicú yo. Chahá ra cha vaha coo tyiño saha yo quɨvɨ tahan chi. Ta chahá ra cachi yo. Ta chahá ra cha cusɨɨ cuñí añima yo ―catyí ra Pablo chi ñu. ykTa tyiembu chahnu ta nya vityin, Nyoo saña̱ ndaha ra chi ñáyɨvɨ na sacuvi maa ñu yoso cuhva cuñí ñu, ta catyí ra: ―Nyoho tata, ¿ñáá tuhun cha nyacuví ndo tyehe caa? Nyuhu rayɨɨ ri cuví ndi tari maa ndo. Ta vachi ndi vatyi catyi ndi chi ndo vatyi na saña ndo cha sacuvi ndo tyehe caa. Vatyi ña chiñuhu maa cha tyehe caa. Ta na cunyicon ndo chi Nyoo nyitó. Vatyi ican ra savaha̱ andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta savaha̱ ra tyañuhu ta tandɨhɨ cha iyó chichi tyañuhu cuan. Soco cuhva cha catuvi̱ iñi ra apóstol, ra Bernabé ta ra Pablo, cha chicá xiñi ñu, quichaha̱ chahnya̱ ra sahma ra. Ta casacuví ra tyicuan caa tari noo seña vatyi ña ndoó ra vaha. Ta quɨhvɨ̱ coyo ra mahñu nu tuvi ñáyɨvɨ, ta cacana̱ chaa ra, <q Ta iyó noo tata sutu cuenda Júpiter cuan, saha cumí ra vehe ñuhu cha nyaá yuhu ñuu ri cuan. Ta quichi̱ nyaca ra toro ta ita vatyi maa ra ta ñáyɨvɨ cuñí ñu sacahnu ñu chi ra Pablo ta chi ra Bernabé. Ta cuacahñi ñu toro tyi cuacuhva cuenda ñu chi ra, vatyi cuñí ñu tyi nyoo cacuví ra. 7 Ta catyí ñu tyi ra Bernabé cuví ra noo nyoo cha nañí Júpiter, ta ra Pablo cuví nyoo cha nañí Mercurio, vatyi ican ra cuví ra cahán. :m Cha nyehé ñáyɨvɨ cha sacuvi̱ ra Pablo, quichaha cana chaa ñu chihin sahan Licaonia, ta catyí ñu: ―Nyoo cha tari caá rayɨɨ chaa̱ coyo nu nyicú yo ―catyí ñu. R Tyicuan ta ra Pablo cahan ra chihin cha chaa ndusu ra, ta catyí ra: ―Nɨ̱cuinanyaa ndoo ―catyí ra Pablo chi ra. Ta ra cuan, noo ri caña ndava ra, ta nɨcuinanyaa̱ ra. Ta quichaha̱ chica ra. 7 Ta suri maa ra pehe chaha cuan tyasoho̱ vavaha ra nu cahán ra Pablo. Ta ra Pablo, tuvi̱ iñi ra vatyi chinó iñi ra cuan vatyi cuví nduvaha ra. Nya Listra iyó noo rayɨɨ cha pehe chaha. Ta nya ndaha cacu̱ ra ta ña cuví caca ra. Vatyi pehe nɨnduvi chaha ra. }sTa cacaha̱n tucu ra tuhun Nyoo yoso caa sacacu ra añima yo. Nu cañi ñáyɨvɨ yuu chi ra Pablo nya ñuu Listra :mSoco ra Pablo ta ra Bernabé ñihi̱ ra tuhun vatyi cusacuvi ra tyicuan caa, ta cuahan coyo ra nya ñuu Listra, ta nya ñuu Derbe ityi Licaonia. Ta cachica̱ noo ra ityi cuan. 1[Tyicuan ta ra Israel ta ra cha ñima ra Israel cuví, catyihi̱ tahan ra tuhun chihin ra cuví tyiño, vatyi cahan ña vaha ra sɨquɨ ra, ta catuchi̱ ra yuu chi ra. &ESoco ñáyɨvɨ ñuu, ña ɨɨn ri cuví ñu. Yɨhɨ́ ñu cuahan ñu tumañi iñi chi ra Israel. Ta inga tucu ñu cuahan ñu tumañi iñi chi ra apóstol. xiYucuan chaha ra Pablo ta ra Bernabé candoo̱ ra yucuan cuaha quɨvɨ. Ta chihin cha nɨɨ iñi ra cacahán ra tuhun ra Cristo. Ta chinó xaan iñi ra chi Sutu Mañi yo. Ta Sutu Mañi yo tyinyee̱ ra chi ra cha cacahán ra tuhun ra yoso caa cuñí ra chi yo. Ta chaha̱ Sutu Mañi yo cha casacuvi ra seña ta milagru tacuhva coto ñáyɨvɨ tyi ndicha cha cahan ra. 6eSoco ra Israel cha ña chinó iñi chi ra Cristo catyiyuhu̱ ra chi ñu cha ñima ñu Israel cuví vatyi caca ña vaha iñi ñu nyehe ñu chi ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo.  Ñohó ra Pablo ta ra Bernabé ñuu Iconio. Ta caquɨhvɨ̱ ra chichi vehe ñuhu ñu Israel. Ta vaha xaan cacaha̱n ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. Ta cuaha xaan ñu nachino iñi ñu chi ra Cristo, ñu Israel ta ñu cha ñima ñu Israel cuví ñandɨhɨ. y k 4Soco ñu yɨhɨ cuenda Nyoo ñuu Antioquía cuan sɨɨ xaan cacuví chi ñu. Ta tyitu ñu chihin Tatyi Ii. % 3Tyicuan ta canaquɨsɨ ra ñiyaca chaha ra tari noo seña vatyi ndoo cuatyi ñáyɨvɨ cuan sɨquɨ maa ñu. Ta cuahan coyo ra ñuu Iconio. P  2Soco ra Israel cacaha̱n ra chihin suhva ñusɨhɨ tyayɨɨ cha nyicón ley ra Moisés. Catyí ra chi ñu vatyi ña vaha tuhun cahán ra Pablo. Ta cahán tucu ra chihin ra cuví nuu chi ñuu cuan. Ta yucuan cuvi nu quichaha̱ chica nyicon ñu chi ra Pablo ta chi ra Bernabé, nyacua nya cha tava̱ ñehe ñu chi ra ñuu cuan. G  1Ta tyicuan caa chitya̱ tuhun Nyoo tandɨhɨ ityi ñuu cuan. x i 0Cuhva cha cachiñi̱ ra cha ñima ra Israel cuví, ndusɨɨ̱ cuñi ra. Ta quichaha catyí ra vatyi tuhun Nyoo vaha xaan. Ta nachino̱ iñi tandɨhɨ ñu cha nacachi̱ maa Nyoo chii, vatyi coo ñu ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. kO /Vatyi tyicuan caa tachí Sutu Mañi yo chi ndi ta catyí ra tyehe caa:Tyai̱ chuun tari ñuhu̱ chi ñáyɨvɨ nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱.Tacuhva vatyi cusañahun ityi chi ñu yoso caa cacu añima ñu, catyí Nyoo. lQ .Soco ña yuhví ra Pablo ta ra Bernabé. Ta quichaha cacatyí ra chi ra: ―Cuñi̱ chi cha cahan xihna ndi tuhun Nyoo chihin nyoho cha cuví ndo ñu Israel. Soco ña cuñí ndo naquehen ndo. Ta cuñí maa ndo vatyi ña naña ndo cha ñihi ndo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Yucuan chaha cuhun ndi cucahan ndi chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví. 5c -Soco cuhva cha canyehe ra Israel, cuxaan ra vatyi nyehe ra vatyi cuaha ñáyɨvɨ nyicón chi ra cuan. Ta quichaha cacuvi yuhu ra chihin ra Pablo, ta cacaha̱n ra chi ra. %C ,Cha inga vitya quɨvɨ nyitatu ñu, ndu ɨɨ̱n ri ñu. Ta cha yatyin cha tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu cuan ndu ɨɨ̱n ri ñu vatyi cuɨñɨ ñu tuhun Nyoo. $A +Cuhva cha ndɨhɨ ndu ɨɨn ri ñu, cuaha xaan ñu Israel ta ñu cha yɨhɨ́ cuenda ñu Israel, cachinyicon ñu chi ra Pablo ta chi ra Bernabé. Ta chaha̱ ra tuhun chi ñu vatyi na cuhun ca ñu ityi nuu ca chihin Nyoo. Ta na̱quehen vaha ñu tumañi iñi cha chahá Nyoo chi ñu. xi *Ndɨhɨ̱ cahan ra Pablo ta cuaquita ra chata vehe ñuhu cuan chihin ra tahan ra. Tyicuan ta ñu cha ñima ñu Israel cuví quichaha catyi ñu chi ra, vatyi na cahan tucu ra tuhun ihya chihin ñu inga vitya quɨvɨ cha nyitatú ñu.   )Nye̱he nyoho, ra chacú nyaa, tahán chi cha iyo cuñi ndo ta cunaa ndo. Vatyi yuhu cuví Nyoo, ta sacuví minoo cha cahnu quɨvɨ cha iyó ndo vityin.Soco ma chino iñi ndo tandɨhɨ cha sacuví yuhu vasɨ nacatyi ñáyɨvɨ chi ndo, catyí Nyoo. kO (Sa̱ha ndo cuenda coto ndoo sɨquɨ ndo cha catyaa̱ ra profeta Nyoo nu catyi ra tyehe caa: 1 'Ta cha cuenda ra Jesús sahá Nyoo tɨcahnu iñi chi tandɨhɨ ñu cha chinó iñi chi ra, tyi ley ra Moisés ña cuví sacuvaha chi yo nuu Nyoo. } &Yañi, cuñí chi coto ndo vatyi cha cuenda cha chihi̱ ra Jesús tyiño nuu yo, Nyoo sahá ra tɨcahnu iñi cuatyi yo. I~  %Soco ra cha sanandoto̱ Nyoo chi, ña tyahyu̱ coño ñuhu ra. p}Y $Ra David sacuvi̱ ra tyiño nuu ñu cha chiyo̱ quɨvɨ chiyo̱ ra, yoso cuhva cha catyi̱ Nyoo chi ra tyi sacuvi ra. Yaha̱ cuan ta chihi̱ ra ta chicuchi̱ ñu chi ra tari chicuchi̱ ñu chi sutu ra. Ta tyahyu̱ coño ñuhu ra. y|k #Yucuan chaha catyí tucu nu inga salmo tyehe caa. “Ma cuhvon cha tyahyu coño ñuhu Sehe iun”, catyí chi. 4{a "Nyoo tyaa̱ ra cuhva vatyi sanandoto ra chi ra, tacuhva cha ma tyahyu coño ñuhu ra. Vatyi catyí nu tutu Nyoo: “Cuhve chi nyoho cha vaha cha catyi̱ chi ra David.” (zI !Vatyi cha cuenda cha vaha chi maa yo cha cuví yo ñáyɨvɨ vachi tata ñu cuan, sacuvi̱ maa Nyoo cha catyi̱ ra. Vatyi sanandoto̱ ra chi ra Jesús tari cuhva nyaá nu cu uvi salmo nu catyí Nyoo tyehe caa: “Sehi cuví chuun, ta yuhu chahí ñayɨvɨ̱ coun vityin”, catyi Nyoo. qy[ Ta yucuan chaha nyuhu cahán ndi tuhun vaha cha catyi̱ Nyoo chi sutu chahnu yo vatyi cuhva ra chi yo. Gx Ta chichi cha cuaha quɨvɨ tuvi̱ ra nuu ra cha quichi coyo chihin ra quɨvɨ quita̱ ra ityi Galilea, ta quichi ra Jerusalén. Ta ican ra cuan cacahán tuhun ra chihin ñáyɨvɨ vityin. *wO Soco Nyoo sanandoto̱ ra chi ra. 5vc Ta cha yaha̱ sacuvi̱ ñu chi ra tari cuhva catyí maa tuhun ra nu libru Nyoo ta chihi̱ ra. Tyicuan ta sanoo̱ ñu chi ra nu cruzi. Ta tyihi̱ ñu chi ra chichi ñuhú. zum Vatyi vasɨ ñahri cuatyi ra nañihi̱ ñu, soco chica̱n ñu chi ra Pilato na tyihi ra tyiño cucahñi chi ra. t Ñáyɨvɨ ñuu Jerusalén ta ra cuví nuu chi ñu cuan, ña chitó ñu vatyi ra Jesús cuví ra cha sacacú chi yo. Ta ni ña cutuñí iñi ñu tuhun cha catyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha, vasɨ sacuaha vavaha ñu tuhun cuan tandɨhɨ quɨvɨ cha nyitatu ñu, soco ña cutuñi̱ iñi ñu. Ta quɨvɨ chahñi̱ ñu chi ra Jesús chino̱ cava tari cuhva catyi̱ ra profeta Nyoo cuan. Is  ’Hermano ―catyi ra Pablo― nyoho ñu vachi tata ra Abraham, ta nyoho cha quichahá ndo chi Nyoo. Cha cuenda nyoho cuví tuhun ihya tyi sañahá Nyoo chi yo yoso caa cacu añima yo. Dr Ta cha cuandɨhɨ tyiño saha ra Juan ta catyí ra: “¿Atu cuñí maa ndo vatyi yuhu cuví noo ra cahnu cha saquichi̱ Nyoo? Soco ñima yuhu cuví ra cahnu cuan. Vatyi chata cha yaha̱ yuhu ta vachi nonga ra. Ta ni ndichan nyaá chaha ra ta ña nañé cha ndachi. Vatyi cahnu xaan ra cuvi ra”, catyí ra Juan. Sq Ta cumañi ca quichi ra Jesús, ra Juan ra sacondutya chi ñáyɨvɨ caha̱n ra nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ Israel. Ta catyí ra chi ñu vatyi cuñí chi cha ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu, ta condutya ñu. 'pG Ta minoo ra vachi tata ra David cuan ican cuví ra Jesús. Ta maa Nyoo tachi̱ chi ra vatyi sacacu ra chi yo ñu Israel, tari catyi̱ ra chi sutu chahnu yo. o3 Yaha̱ cuan ta Nyoo tava̱ ra chi ra Saúl cha cuví ra rey. Ta chaha̱ ra vatyi cuvi ra David rey. Ta catyí ra: “Nyehí vatyi ra David sehe ra Isaí cuví ra noo rayɨɨ cha tahán iñi cuhva iyó. Ta cusacuvi ra tandɨhɨ cha cuñí yuhu”, catyí Nyoo tuhun ra David. ynk Tyicuan ta maa ñu chica̱n ñu noo rey cha cunyaca ñaha chi ñu. Ta Nyoo chaha̱ ra chi ra Saúl sehe ra Cis chi ñu, vatyi cunyaca ñaha ra chi ñu. Ta ra Saúl vachi ra tata ra Benjamín. Ta uvi xico cuiya chinyaca̱ ñaha ra chi ñu. `m9 Yaha̱ cuan ta sacuvi̱ Nyoo vatyi cunyaca ñaha maa maa ri juez chi ñáyɨvɨ cuan. Tari noo cumi ciento sɨsava cuiya chinyaca̱ ñaha juez chi ñu nyacua nya quɨvɨ chinyaca̱ ñaha ra profeta Samuel chi ñu. }ls Ta sanaa̱ ra ucha tahan ñuu nahnu cha chiyo̱ nɨcahnu Canaán, vatyi chaha̱ ra ñuhú cuan chi sutu chahnu yo. ukc Ta cunyee̱ iñi Nyoo tandɨhɨ cuhva chiyo̱ ñu nu chicá noo ñu ñuhú ityi chichi cha uvi xico cuiya. %jC Nyoo cuenda yo, ñu Israel, nacachi̱ vaha ra chi sutu chahnu yo. Ta quɨvɨ cha iyó ca ñu ityi Egipto sacuvi̱ ra noo ñuu cahnu chi ñu. Vasɨ ñima ñáyɨvɨ ñuu cuan cuví ñu, soco sanducuaha ra chi ñu. Yaha̱ cuan ta tava̱ ra chi ñu ityi cuan chihin tunyee iñi chi ra. ?iw Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra Pablo ta sacuvi̱ ra noo seña chihin ndaha ra vatyi na cutaxin ñu. Ta catyí ra: ―Cuɨ̱ñɨ ndo nyoho ra Israel, ta nyoho cha quichahá ndo chi Nyoo. Bh} Tyicuan ta quichaha̱ sacuaha ñáyɨvɨ nu libru ley cha tyaa̱ ra Moisés. Ta sacuaha̱ tucu ñu libru cha tyaa̱ ra cacuvi profeta Nyoo ta cha naha. Yaha̱ cuan ta ra cacuví nuu vehe ñuhu catyi̱ ra chi ra hermano nyicú cuan, vatyi tatu iyó noo tuhun cuñí ra cahan ra chihin ñáyɨvɨ, cuví cahan ra. ]g3 Yaha̱ cuan ta caquita̱ ra Perge cuan, ta cuahan coyo ra ñuu Antioquía cha nyaá ityi Pisidia. Yucuan quɨhvɨ̱ coyo ra chichi vehe ñuhu ñu Israel ta cuví chi noo quɨvɨ nyitatu ñu. Ta chicunyicu̱ ra. Gf Ra Pablo ta ra tahan ra quɨhvɨ̱ ra chichi noo barcu ñuu Pafos. Ta cuahan coyo ra nya ñuu Perge ityi Panfilia. Soco ra Juan Marcos sandoo̱ ra chi ra ta cuanuhu ra nya Jerusalén. ae; Cuhva cha nyehe̱ gobernador cuan cha cuvi̱ chi ra Elimas, chino̱ iñi ra chi ra Jesucristo. Vatyi iyo cuñi ra nyehe ra cha sañahá Sutu Mañi yo. Cuahan ra Pablo ta ra Bernabé nya ñuu Antioquía ityi Pisidia ,dQ Ta vityin Sutu Mañi yo cutachi tuñi ra chuun, vatyi cunducuaun. Ta ma cuvi nyehun ñuhu̱ ñanyii suhva quɨvɨ ―catyí ra Pablo chi ra Elimas. Tyicuan ta caa cuhva ri cuan ta nducuaa̱ ra. Ta ndoo̱ ra nu ñaa iñi. Ta nducu̱ ra noo ra tɨɨn ndaha ra vatyi ña ndichin ca nyehé ra. 7cg Ta catyí ra chi ra: ―Yoho ra sandaví ñaha, cuendu xaun. Sehe cuihna cuví chuun. Ta cuñún satɨvun tandɨhɨ cha vaha. Ta tyicuan ri chasún ityi vaha Sutu Mañi yo. ybk Tyicuan ta ra Saulo cha nañí tucu Pablo, tyitú ra chihin Tatyi Ii. Ta nyehe̱ vavaha ra chi ra Elimas cuan. naU Ta ra tasɨ cuan nañí tucu ra Elimas, ta chasɨ́ ra nu chino iñi gobernador cuan chi ra Cristo. C` Ta ra tasɨ cuan nyaá ra chihin gobernador Sergio Paulo. Ta ra Sergio cuví ra noo ra cachi iñi. Ta cana̱ ra chi ra Bernabé ta chi ra Saulo, vatyi cuñí ra cuɨñɨ ra tuhun Nyoo. &_E Tyicuan ta cuahan coyo ra cahán ra tuhun Nyoo noo noo ñuu cha nyaa Chipre cuan nyacua nya chaa coyo ra ñuu cha nañí Pafos. Ta yucuan nañihi ra chi noo ra Israel cha nañí Barjesús. Ta chitó ra tuhun tasɨ́. Cuví ra noo ra cuendu vatyi catyi ra vatyi cuenda Nyoo cahán ra. B^} Yucuan ta cachaa̱ coyo ra noo ñuu yuhu tyañuhu cha nañí Salamina. Ta quichaha̱ cahan ra tuhun Nyoo vehe ñuhu ra Israel. Cuaha̱n tucu ra Juan chihin ra vatyi tyinyee ra chi ra. k]O Yaha̱ cuan tachi̱ Tatyi Ii chi ra Bernabé ta chi ra Saulo noo ñuu cha nañí Seleucia. Tyicuan ta cuahan coyo ra. Ta yucuan caquɨhvɨ̱ ra chichi noo barcu ta cuaha̱n ra nya ñuhú Chipre cha nyaa mahñu tyañuhu. n\U Tyicuan ta cha ndɨhɨ saha ra ayunar, ta catyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ra, ta cachica̱n tahvi ra chi Nyoo cha cuenda ra. Ta cacahan ra chihin ra tahan ra ta cuaha̱n coyo ra. Nu cahán ra apóstol tuhun Nyoo ñuhu Chipre .[U Ta noo quɨvɨ nyicú tandɨhɨ ra ta casacahnú ra chi Sutu Mañi yo. Ta casahá ra ayunar: ña cachachi ra ta cananducu ra chi Nyoo cuví cuan. Tyicuan ta catyí Tatyi Ii chi ra: ―Ta̱va sɨɨn ndo chi ra Bernabé ta ra Saulo cha cuenda tyiño cha cané chi ra ―catyí Tatyi Ii chi ra. .Z W Vehe ñuhu Antioquía cuan iyó ra cacuví profeta Nyoo. Ta iyó tucu ra cha sañahá tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ. Ta sɨvɨ ra cuan ican cuvi ihya: Ra Bernabé, ra Simón Toon, ra Lucio ra ñuu Cirene, ra Manaén cha chahnu̱ ɨɨn ri chihin ra Herodes cha cuví rey ityi Galilea, ta ra Saulo. !Y; Quɨvɨ cha ndɨhɨ̱ tyiño saha ra Bernabé ta ra Saulo nya Jerusalén, cuanuhu coyo ra ñuu Antioquia. Ta cuahan tucu ra Juan Marcos chihin ra.^X5 Soco tuhun Nyoo cuahan chitya ca. Ta caha̱n ñu tuhun Nyoo tandɨhɨ ri ityi. JW  Ta caa cuhva ri cuan noo ángel Sutu Mañi yo chaha̱ ra noo cuehe chi ra Herodes vatyi chaha̱ ra cha catyi̱ ñáyɨvɨ tyi Nyoo cuví ra. Ta quɨhvɨ̱ tɨndacu chi ra, ta chihi̱ ra. V% Tyicuan ta quichaha canachaa̱ ñáyɨvɨ, ta catyí ñu: ―Ra cha cahán ihya ñima noo rayɨɨ ri cuví ra. Nyoo cuví ra ―catyí ñu. KU Tyicuan ta catyí ra Herodes vatyi cuhun ñu nu nyaá ra noo quɨvɨ. Ta chaa̱ quɨvɨ cuan ta ndɨhvɨ̱ noo ra sahma tyiño ra. Ta chicunyaa ra nu tyayu cahnu ra. Ta caha̱n noo ra nuu ñu. T  Ta ra Herodes cuxaan xaan ra chihin ñáyɨvɨ ñuu Tiro ta ñáyɨvɨ ñuu Sidón. Soco cuñí ñu cuan nduvaha coo ñu chihin ra vatyi ñuu cha nyacá ñaha ra yucuan quitá cha cachi ñu. Tyicuan ta ndu ɨɨ̱n ri ñu ta cuahan coyo ñu cuacutahan ñu chihin noo ra cha nañí Blasto. Ican ra sahá cuenda chi ra Herodes. Ta chicán ñu cha nduvaha coo ra Herodes chihin ñu. S Tyicuan ta tachi̱ ra Herodes cunanducu chi ra. Ta vatyi ña nañihi̱ ra chi ra, tyicuan ta tachi̱ ra na cacahñi ra chi ra sahá cumi vehe caa cuan. Yaha̱ cuan ta quita̱ ra Herodes ityi Judea cuan ta cuahan ra ñuu Cesarea cuacoo ra. Nu chihi̱ ra Herodes R  Cuhva cha cundichin, iyo cacuvi sɨndaro cha sahá cumi chichi vehe caa cuan, vatyi ña cachitó ra yoso caa quita̱ ra Pedro. Q Soco savaha̱ ra seña chihin ndaha ra nacutaxin ñu. Ta nacatyi̱ ra chi ñu yoso caa tava̱ Sutu Mañi yo chi ra vehe caa. Ta catyí ra chi ñu: ―Na̱catyi ndo chi ra Jacobo ta chi inga yañi yo ―catyí ra. Ta quita̱ ra ta cuahan ra inga ityi. P1 Ta ra Pedro sañihí ca ra sacachan ra yuvehe. Ta cuhva cha nuña̱ ñu ta nanyehe̱ ñu chi ra, iyo xaan cuñi̱ ñu ta yuhvi̱ ñu cuvi̱. kOO Tyicuan ta quichaha catyí ñu chi ña: ―Loco yoho ―catyí ñu chi ña. Soco ña cuan catyí ña vatyi ndicha cha cahán ña. Soco ñu cuan catyí ñu tyi ñima ra Pedro cuví ra, soco ángel cuenda ra cuví, catyí ñu. >Nu Soco cuhva cha nɨcohon soho ña ndusu ra Pedro, ña nuña̱ ña yuvehe. Vatyi sɨɨ xaan cuñí ña, ta chino ña cua nacatyi ña. Ta catyí ña vatyi ra Pedro nanyaá ra yuvehe. M  Ta cuhva cha sacacha̱n ra Pedro yuvehe nuquehe, quita̱ noo ñaha tyivaa cha nañí Rode chinyehe ña yóó cha sacachan cuan. )LK Chicá xiñi ra tuhun ihya ityi cuahan ra. Ta chaa̱ ra vehe cu María sɨhɨ ra Juan Marcos. Ta cuaha xaan ñu canyicú cuan chicán tahvi ñu chi Nyoo. eKC Tyicuan ta nacoto̱ ra Pedro vatyi ndicha ta quichaha catyi ra: ―Ndicha, ñima visión cuvi. Soco maa Sutu Mañi yo tachi̱ ra noo ángel vatyi sacacu̱ ra chii ndaha ra Herodes ta ndaha ra Israel ―catyí ra Pedro. mJS Soco cuahan ra chata ángel cuan ta cayaha̱ ra noo nu sahá cumi sɨndaro. Tyicuan ta cayaha̱ ra inga tucu nu casahá cumi sɨndaro cuan. Yaha̱ cuan ta chaa̱ coyo ra yuvehe caa cahnu nu quita ñáyɨvɨ ta quɨhvɨ ñu chichi ñuu. Ta yuvehe cuan nuña ri maa. Ta quita̱ coyo ra. Ta cha yaha̱ yaha ra noo ityi cahnu, ta sandoo̱ ángel cuan chi ra. "I= Ta ra Pedro quita̱ ra chata ángel cuan. Soco ña chitó ra tatu cha ndicha o cha ña ndicha cuví cuan, ta cuñi maa ra vatyi visión nyehé ra. H Ta ángel cuan catyí ra chi ra: ―Na̱cuhñi vaha chichun ta na̱tyihi ndichan chahun ―catyí ángel cuan. Tyicuan caa sacuvi̱ ra Pedro. Ta catyí ángel chi ra: ―Que̱hen sahmon ta tya̱un chaton ta qui̱chun chate ―catyí ángel cuan chi ra Pedro. 0GY Ta tañi ri ta tuvi̱ noo ángel cha tachi̱ Sutu Mañi yo. Ta ndundichin ri chichi vehe caa cuan. Ta ángel cuan tɨɨ̱n ra xiin ra Pedro. Ta sandoyo̱ ra chi ra. Ta catyí ra chi ra: ―Sa̱numi. Ndɨ̱cuita ―catyi ángel cuan chi ra. Tyicuan ta ndachi̱ cadena cha nuhñi ndaha ra Pedro. F' Ta tyaá ra Herodes cuhva vatyi cha ñaha ri inga quɨvɨ cuan cutava ra chi ra Pedro nuu ñáyɨvɨ. Ta suri cha cuaa cuan ra Pedro quixí vavaha ra mahñu uvi sɨndaro cuan. Ta nuhñí ra chihin uvi cadena. Ta uvi ca sɨndaro canyicú ra yuvehe casahá cumi ra. E  Ta tyicuan caa ñohó ra Pedro vehe caa. Ta sɨndaro cuan sahá cumi vaha xaan ra chi ra. Soco cha nɨ ri ca cha ñohó ra yucuan, ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo chicán tahvi xaan ñu nyita cuii ri maa cha cuenda ra. Nu sacacu̱ Nyoo chi ra Pedro vehe caa %DC Cha yaha̱ cha tɨɨ̱n ra chi ra Pedro, tyihi̱ ra chi ra vehe caa. Ta cumi ityi sɨndaro sahá cumi chi ra. Ta cumi sɨndaro cha noo ityi ra ta sahá cuenda ra suhva suhva cuhva chi ra. Ta tyaa̱ ra Herodes cuhva vatyi nayahá vico cuan ta cucuhva cuenda ra chi ra chi ñáyɨvɨ. }Cs Ta nyehe ra Herodes vatyi tahan xaan iñi ñu Israel cha sacuvi̱ ra tyicuan caa, ta tyihi̱ ra tyiño vatyi tɨɨn ndɨhɨ ra chi ra Pedro. Ta cuví chi noo quɨvɨ vico pascua nu tuhva ñu chachi ñu pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ chihin. \B1 Ta tachi̱ ra tyiño vatyi na cahñi ra chi ra Jacobo yañi ra Juan chihin mityi. fA G Ta quɨvɨ cuan quichaha̱ chica nyicon rey Herodes chi suhva ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. 3@_ Tyicuan caa sacuvi̱ ñu ta sacuhu̱n ñu xuhun chi ra cuví nuu chi ñu yɨhɨ́ cuenda Cristo nya Jerusalén. Ta ra Bernabé ta ra Saulo chinyaca̱ ra xuhun cuan.Y?+ Tyicuan ta ñu yɨhɨ́ cuenda Cristo nya Antioquiá tyihi̱ tahan ñu tuhun vatyi cucuhva ñu yoso cuhva cundaa iñi maa noo noo ñu, vatyi cutyinyee ñu chi ñu yɨhɨ́ cuenda Cristo cha iyó ityi Judea. >! Ta noo ra cuan nañí ra Agabo chicuinanyaa̱ ra nu nyicú ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ta cahan ra tuhun cha chaha̱ Tatyi Ii chi ra. Ta catyí ra vatyi cuquichi noo tama nicacahnu ñayɨvɨ̱. Ta tyicuan caa cuvi̱ quɨvɨ chinyaa̱ ra Claudio cuví ra rey cahnu. =5 Ta quɨvɨ cuan chaa̱ coyo ra cachahá cuenda tuhun cahán Nyoo, ra cacuví profeta. Quita̱ ra ñuu Jerusalén ta chaa̱ coyo ra Antioquía. <  Ta cachinyicu̱ ra chihin ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu cuan noo cuiya nanɨɨ ta sañaha̱ ra tuhun Nyoo chi cuaha ñáyɨvɨ. Ta suri ñuu Antioquía cuan cuvi nu quichaha catyi ñáyɨvɨ: Cristiano chi ñu, o ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo cuví cuan. ;3 Cha yaha cuan ta cuahan ra Bernabé cuananducu ra chi ra Saulo nya ñuu Tarso. Ta cha nañihi̱ ra chi ra, chinyaca ra chi ra nya ñuu Antioquía. K: Tyicuan caa sacuvi̱ ra Bernabé vatyi cuví ra noo ra vaha. Tyitú ra chihin Tatyi Ii. Ta chinó xaan iñi ra chi Nyoo. Ta tyicuan caa ta cuaha ñáyɨvɨ quɨhvɨ̱ ñu cuenda Sutu Mañi yo. M9 Ta cha chaa̱ ra Bernabé Antioquía cuan, nyehe̱ ra yoso caa nasocó Nyoo chi ñu. Ta ndusɨɨ xaan cuñí ra. Ta cahán ra nuu ñu na cunyicon ñu chi Sutu Mañi yo chihin cha nɨɨ iñi ñu. 8 Tyicuan ta chaa̱ tuhun cuan nya Jerusalén. Ta ñu yɨhɨ́ cuenda Cristo tachi̱ ñu chi ra Bernabé na cuhun ra nya Antioquía. 27] Ta tunyee iñi Sutu Mañi yo nyaa chihin ñu. Ta yucuan chaha cuaha ñáyɨvɨ casandoo̱ ñu tuhun chahnu cha chino̱ iñi ñu. Ta nachino iñi ñu chi Sutu Mañi yo. 06Y Ta chihin ñu cha cuahan coyo cuan, ndɨhɨ́ suhva ñáyɨvɨ ñuhú Chipre. Ta yɨhɨ tucu suhva ñu ñuu Cirene. Ta cha chaa̱ coyo ñu ñuu Antioquía, ta quichaha cahan tucu ñu cuan chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta sacoto ñu tuhun Sutu Mañi yo Jesús, ra cha sacacu añima yo. z5m Quɨvɨ cha cachahñi̱ ra chi ra Esteban, quichaha chica nyicon ra chi inga ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Ta yɨhɨ́ ñu cachino̱ ñu ta cuahan coyo ñu ityi Fenicia. Ta inga ñu nya noo ñuhú cha nyaá mahñu tyañuhu cha nañí Chipre. Ta yɨhɨ́ ñu chaa̱ coyo ñu ñuu Antioquía. Ta suri cahan ñu tuhun ra Cristo soco ɨɨn ri maa chihin ñu Israel. 4 Tyicuan ta cuhva cha cachiñi̱ ra yañi yo ra Jerusalén tuhun cuan ña nacaha̱n ca ra. Ta casacahnu̱ ra chi Nyoo. Ta cacatyí ra: ―Tu tyicuan caa cuvi̱, cuñí chi catyi vatyi Nyoo chahá tucu ra chi ñu cha ñima ñu Israel cuví vatyi ndu uvi iñi tucu maa ñu cuatyi ñu, ta coo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa ―cacatyí ra. Ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Antioquía g3G Nyoo chaha̱ tucu ra Tatyi Ii ra chi ñu cuan tari chaha̱ ra chi maa yo quɨvɨ chino iñi yo chi Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta cha tyicuan caa ¿yóó ra cuvi yuhu vatyi casi cha sacuví Nyoo? ―catyí ra Pedro chi ra. d2A Tyicuan ta nɨcoho̱n iñi cha catyi̱ Sutu Mañi yo quɨvɨ cuan. Ta catyí ra tyehe caa: “Ndicha vatyi ra Juan sacondutya̱ ra chi ñáyɨvɨ chihin ndutya. Soco nyoho cucondutya ndo chihin Tatyi Ii”, catyí ra. H1  Ta sacuvi̱ ra cuan tari cuhva catyi̱ ángel cuan chi ra. Ta cuhva cha chai̱ vehe ra quichaha cahín chihin ñu. Ta quichi̱ ri Tatyi Ii sɨquɨ ñu tari quichi̱ sɨquɨ yo cha xihna ri. 0 Vatyi ican ra cucatyi ra chi ra yoso caa cacu añima ra ta añima tandɨhɨ ñáyɨvɨ chi ra, catyí ángel cuan chi ra cuan na. U/# Ta nacatyi̱ ra cuan chi ndi yoso caa nyehe̱ ra chi noo ángel chichi vehe ra. Nanyaá ángel cuan ta catyi̱ ra chi ra vatyi na tachi ra musu ra ñuu Jope na cana ra chi noo ra cha nañi Simón Pedro. v.e Ta Tatyi Ii tachi̱ chii na cuhin chihin ra. Ta catyi̱ ra chii tyi ma caca iñi cha ñima ñu Israel cuví ñu. Ta chaha̱n coyo tucu iñu tahan ra yañi yo ihya chihin. Ta cha chaa̱ ndi nya Cesarea quɨhvɨ̱ ndi chichi vehe noo ra. v-e Ta caa cuhva ri cuan chaa̱ coyo uñi tahan ra vehe nu nyaí, quita̱ ra ñuu Cesarea ta nanducu̱ ra chii. j,M Uñi chaha cuvi̱ tyehe caa. Yaha̱ cuan ta nandaa̱ tandɨhɨ chihin sahma cuan ityi andɨvɨ. *+M Tyicuan ta ndusu andɨvɨ nacaha̱n chi chihin inga chaha, ta catyí chi: “Ma catyi yoho vatyi ma cachun noo cha yaha̱ sanduvii̱”, catyí ndusu cuan chi. *  Ta nacahi̱n ta catyi̱ tyehe caa: “Sutu Mañi yuhu, ma cuvi, vatyi ni noo chaha ta ta cachi que coño quɨtɨ quiñi caa.” ) Ta chiñi̱ noo ndusu cha catyí chii: “Ndɨ̱cuita Pedro. Ca̱hñi quɨtɨ ihya ta ca̱chun”, catyi ndusu cuan chii. w(g Ta nanyehe̱ vahi ñáá cha ñohó chichi. Ta nyehi̱ quɨtɨ cha cumi chaha, quɨtɨ cuhu, ta coo, ta saa. b'= ―Yuhu nyaí ñuu Jope. Ta cuhva cha chicán tahvi chi Nyoo ta nyehi̱ noo visión. Ta nyehi̱ tari noo sahma cahnu cha noó ityi andɨvɨ. Tari cha nuhñí noo noo tutun ta cuahan noo ityi nu ñuhú nu nyaí. ~}| zNxx w>vutssrr;qpoonn4mm,lkjiihwggqfe8d~cba`_^\\ [|ZZ*YXX\WVV)UXTTSRQQPGNN]MLLBK~JvIHFEEiDD'CBcAA@ ?]><;;P:9887H544I3e21x00/e/--8,M+6)) ''6&&%Z$#""!_S3)TtdTz8 ( =s-WoPWTa cana̱ ra Demetrio cuan chi ra cha sahá tyiño chihin ra. Ta cana̱ tucu ra chi ra cha casahá tyiño ɨɨn ri tyiño cuan. Ta catyí ra chi ra: ―Nyoho ra tahan yo, chitó ndo vatyi chihin tyiño ihya iyó cha tyayɨɨ yo. rO]vatyi noo ra cha nañí Demetrio sanaquɨquɨ́. Vatyi maa ra tuhvá ra saha tyiño chihin xuhun cuichin. Savahá ra vehe ñuhu nyihi nyoo Diana chihin xuhun cuichin cuan. Ta cuaha sahá ganaa ra chihin ra casahá tyiño chihin ra. \N1Ta suri quɨvɨ cuan naquɨquɨ̱ ñáyɨvɨ ñuu Éfeso sɨquɨ tuhun Nyoo, RMTyicuan ta tachi̱ ra chi uvi tahan ra tyinyeé chi ra nya Macedonia, ra Timoteo ta ra Erasto. Soco ndoo̱ maa ra suhva ca quɨvɨ ityi Asia cuan. Nu naquɨquɨ̱ ñáyɨvɨ Éfeso sɨquɨ tuhun Nyoo mLSTa cha yaha̱ tuhun ihya, ra Pablo natyaa̱ ra cuhva cha cuhun ra ityi Macedonia, ta ityi Acaya. Yaha̱ cuan ta cunuhu̱ ra nya Jerusalén tyaá ra cuhva. Ta catyí ra vatyi yaha̱ cuan ta cuñi chi cha cuhun ra nya ñuu Roma. 3K_Ta tyicuan ri ta cuahan chitya ca tuhun Sutu Mañi yo. Ta nducuaha̱ ca ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Ta tyicuan caa nyehé ñáyɨvɨ yoso cha cahnu tunyee iñi iyó chi ra. qJ[Ta cuaha ñu cha sacuaha̱ tuhun tasɨ, quichi̱ nyaca ñu libru ñu. Ta chahmi̱ ñu libru cuan nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta natava̱ ñu cuenda yoso yahvi libru cuan. Cha tandɨhɨ quita̱ ta cha uvi xico uchi mil xuhun cuichin. %ICTa cuaha xaan ñu chinó iñi ñu chi ra. Ta chaa̱ coyo ñu ta nahma̱ ñu cuatyi ñu, tandɨhɨ cha ña vaha cha chinyacuvi̱ ñu ta ityi chata ca. FHTyicuan ta tandɨhɨ ñu Éfeso, ñu Israel, ta ñu cha ñima ñu Israel cuví ñandɨhɨ, chito̱ ñu tuhun cuan. Ta yuhvi̱ xaan ñu cuvi̱. Ta sacahnú ñu sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesús. ?GwTyicuan ta ra cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha cuan chii, ndava̱ ra sɨquɨ ra cuan. Ta chihin cha cuaha fuerza ra cuvi̱ chasaha ra chi tandɨhɨ ra. Ta chahnya̱ cuatyi ra sahma ra. Ta sanduvityaa̱ ra chi ra. Ta sañicuehe̱ ra chi ra. Yucuan ta chihin cha cayuhvi ra ta cachino̱ ra ta cuaha̱n coyo ra. F Ta cha cacahaṉ ra cuan chihin tatyi ña vaha cuan, nacaha̱n tatyi ña vaha cuan chihin ra ta catyí chi tyehe caa: ―Ñohó nui chi ra Jesús. Ta chité yóó ra cuví ra Pablo. Soco nyoho ¿yóó ra cuví nyoho? ―catyí tatyi ña vaha cuan chi ra. E'Tyehe caa chinyacuvi̱ ndɨ ucha tahan sehe noo ra Israel cha nañí Esceva. Ta ra Esceva cuan cuví ra noo ra cuví nuu chi tata sutu. [D/ Ta iyó suhva ra Israel cha cachica̱ noo tahan tahan ñuu. Catava̱ ra tatyi ña vaha chi ñáyɨvɨ. Ta cacuñí ra cotyiño ra sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesús vatyi tava̱ ra chi tatyi ña vaha. Ta catyí ra chi tatyi ña vaha cuan: ―Chihin sɨvɨ ra Jesús cha cahán ra Pablo tuhun catyí chi ndo vatyi qui̱ta ndo ―catyí ra. -CS Vatyi nyacua nya pañitu ta sahma cha tɨɨn ra Pablo, ta chinyaca̱ ñu chi ñu cuhví ta nduvaha̱ ñu. Ta ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi, quita̱ chi chi ñu. ?By Ta nahnu milagru sacuvi̱ Nyoo chihin ndaha ra Pablo. VA% Ta tyicuan caa chinyacuvi̱ ra chichi cha uvi cuiya. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ nɨcahnu ityi Asia cuan chiñi̱ ñu tuhun Sutu Mañi yo Jesús, tari ñu Israel ta ñu cha ñima ñu Israel cuvi ñándɨhɨ. @# Soco yɨhɨ́ ñu sandava̱ ñu añima ñu. Ta ña cuñí ñu chino iñi ñu. Ta cahán ña vaha ñu sɨquɨ tuhun ra Cristo nuu ñáyɨvɨ, ta catyí ñu vatyi ña vaha ityi Sutu Mañi yo. Tyicuan ta ra Pablo canyaha̱ ra nu nyicú ñu. Ta chinyaca̱ ra chi ñu chinó iñi chi ra Cristo noo sɨcuela ra cha nañí Tiranno. Ta yucuan cahán ra tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ ndɨquɨvɨ ri. L?Tyicuan ri chica̱ ra Pablo vehe ñuhu ñuu cuan chichi cha uñi yoo. Ta caha̱n ra tuhun Nyoo chihin cha nɨɨ iñi ra. Ta ñihi cahán ra chihin ñu yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima yo. 0>[Ta uchi uvi tahan ra cha tandɨhɨ ra. Z=-Ta cuhva cha tyiso̱ ra Pablo ndaha ra sɨquɨ ra, quichi̱ Tatyi Ii sɨquɨ ra. Ta quichaha caha̱n ra inga sahan. Ta saha̱ ra profetizar, o chaha̱ cuenda ra tuhun chaha̱ Tatyi Ii Nyoo chi ra cuví cuan. <Cuhva cha cachiñi̱ ra cha catyi̱ ra Pablo tuhun ihya, tyicuan ta nacondutya̱ ra inga chaha chihin sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesús. ;Tyicuan ta catyí ra Pablo chi ra: ―Ra Juan sacondutya̱ ra chi ñáyɨvɨ cha ndu uvi iñi cuatyi. Soco catyí tucu ra chi ñu vatyi cuñí chi cha chino iñi ñu chi ra cha cuaquichi ta ican ra cuan cuví ra Cristo Jesús ―catyí ra Pablo chi ra. \:1Tyicuan ta ra Pablo ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Ñáá chihin condutya̱ nyoho? ―catyí ra. Ta nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Chihin cuhva sacondutya̱ ra Juan yucuan cuhva condutya̱ ndi ―catyí ra. Q9Ta ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Atu naquehe̱n ndo Tatyi Ii quɨvɨ nachino̱ iñi ndo? ―catyí ra Pablo chi ra. Ta canacaha̱n ra cuan ta catyí ra: ―Ni chiin ña chitó ndi cha iyó Tatyi Ii. 28 _Cha nɨ ri ca cha ñohó ra Apolos ñuu Corinto, ra Pablo yaha̱ ra ityi yucu ta chaa̱ ra nya ñuu Éfeso. Ta yucuan nañihi̱ ra chi cuaha ri ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo. F7Vatyi nu tuvi sañaha̱ cachi xaan ra yoso caa cuhva ña vaha cha sacuví ñu Israel. Ta sañaha̱ ra cha catyí nu tutu Nyoo vatyi ra Jesús cuví Cristo, ra cha nyatú xaan ñu chi.6Tyicuan ta quichaha cuñí ra Apolos cuhun ra ityi Acaya. Ta ra hermano catyinyee̱ ra chi ra. Ta catyaa̱ ra noo carta chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ityi cuan, ta catyí ra chi ñu vatyi na vaha cahan ñu chihin ra tatu chaa ra. Tyicuan ta cuahan ra. Ta cuhva cha chaa̱ ra Acaya cuan tyinyee̱ xaan ra chi ñu chinó iñi chi Nyoo cha cuenda tumañi iñi cha chaha̱ ra chi ñu. H5 Ta quichaha̱ cahan ra chichi vehe ñuhu chihin cha nɨɨ iñi ra. Ta cuhva cha chiñi̱ ra Aquila ta cu Priscila, tava̱ sɨɨn ñu chi ra ta nacatyi̱ cachi ca ñu tuhun ityi Nyoo chi ra. `49Ta vaha xaan cutuhva̱ ra tuhun Sutu Mañi yo. Ta cahán ra chihin cha nɨɨ iñi ra. Ta vaha xaan nyicón ra chi Nyoo. Ta cachi xaan sañahá ra tuhun ra Jesús. Vasɨ cuhva cha sacondutya̱ ra Juan ri chitó ra. X3)Quɨvɨ cuan chaa̱ noo ra Israel ñuu Éfeso. Nañí ra Apolos. Ta ñuu ra cuvi Alejandría. Ta cuví ra minoo ra vaha cahán tuhun Nyoo. Ta chitó xaan ra tuhun Nyoo tuhun chahnu cha nyaá nu libru. c2?Ta cha yaha̱ chinyaa̱ ra suhva quɨvɨ yucuan, quita̱ ra ta cuahan ra tahan tahan ñuu ityi Galacia ta Frigia. Ta sandunɨɨ̱ ra iñi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Nu cahán ra Apolos tuhun Nyoo ñuu Éfeso )1KQuɨvɨ nachaa̱ ra ñuu Cesarea ityi Siria cuan, chaha̱n ra chicuhva ra nocumi chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo Jerusalén. Yaha̱ cuan ta cuahan ra Antioquía. @0yTa catyí ra chi ñu vatyi cha cuahan ra, ta catyí tucu ra tyehe caa: ―Cuñí chi cha cuhin ñuu Jerusalén vatyi sanducahni vico cha vachi cutahan. Soco cuquichi inga chaha nu nyicu ndo tatu Nyoo ta cuñí ra ―catyí ra chi ñu. Tyicuan ta cuahan ra quɨhvɨ̱ ra chichi noo barcu cha cuahan ityi Siria. Z/-Ta chacu̱ ndahvi ñu nuu ra na ndoo̱ ra cuaha ca quɨvɨ. Soco ña cuñí ra. a.;Ta cha chaa̱ barcu cuan nya ñuu Éfeso, ta caquita̱ ñu. Ta ra Aquila chihin cu Priscila ndoo̱ ñu yucuan. Ta ra Pablo cuahan ra vehe ñuhu ñu Israel. Ta caha̱n ra chihin ñu Israel cha ndu ɨɨ́n ri yucuan. -}Ta ra Pablo ndoo̱ ca ra ñuu Corinto cuaha quɨvɨ. Yaha̱ cuan ta catyi̱ ra chi ra hermano vatyi cuhun ra. Ta cuahan ra Aquila chihin cu Priscila chihin ra Pablo. Tyicuan ta chaa̱ coyo ñu Cencrea. Ta ra Pablo satya̱ ndɨɨ ra xiñi ra vatyi sacuví ra noo cha tyaá ra cuhva tyi sacuvi ra nuu Nyoo. Tyicuan ta caquɨhvɨ ñu chichi noo barcu cha cuahan ityi Siria. D,Tyicuan ta tandɨhɨ ra Grecia catɨɨ̱n ra chi ra Sóstenes, ra cuví nuu vehe ñuhu ñu Israel. Ta cacañi̱ ra chi ra suri maa nuu ra Galión, ra cuví gobernador cuan. Soco ra Galión cuan ña caha̱n ri ra. Nu cuanuhu̱ ra Pablo ñuu Antioquía. Yaha̱ cuan ta cuaha̱n tucu ra tuhun Nyoo, cha cu uñi chaha ;+qTa tava̱ ra chi ra nu cuví vehe tyiño ra. p*YSoco maa maa ri tuhun cahán ri cuví ihya. Ta yuhu ña cuñí sandai tyiño ihya, ta sɨɨn ri cuenda ley maa ndo cuví. Nye̱he maa ndo. Sa̱ndaa ndo tyiño vatyi yuhu ña cuñí cuvi juez cuenda ihya ―catyí gobernador cuan. W)'Tyicuan ta cuhva cha cuanacahan ra Pablo, nacahan ri ra Galión, ta catyí ra chi ra Israel cuan: ―Nyoho ra Israel, tatu cuenda noo cuatyi cahnu o cuatyi ndɨyɨ cuví sandai yoso cuhva tahán chi. "(= Ta cacatyí ra chi gobernador cuan: ―Ra ihya tyiyuhú ra chi ñáyɨvɨ na sacahnu ñu chi Nyoo noo cuhva cha ñahri nyaá nu ley ndi ―cacatyí ra. 7'g Soco quɨvɨ cha cuví ra Galión gobernador nɨcahnu ityi Acaya cuan, candu ɨɨ̱n ri ra Israel sɨquɨ ra Pablo. Ta cachica̱n ra cuatyi chaha ra nuu ra gobernador. {&o Yucuan chaha ra Pablo ndoo̱ ra noo cuiya sɨsava ñuu Corinto cuan. Sañahá ra tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ. %7 Vatyi yuhu nyaí chuhun. Ta yori cuví satasɨ iñi chuun. Vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ nyaá sacaqui ñuu ihya ―catyí Sutu Mañi yo chi ra Pablo. ,$Q Tyicuan ta noo cha cuaa nyehe̱ ra Pablo noo visión. Ta caha̱n Sutu Mañi yo chihin ra, ta catyí ra: ―Ma yuhvun. Ca̱han ca tuhin ta ma sandɨhun cha cahun. !#;Ta noo ra cha nañí Crispo, ra cuví nuu vehe ñuhu cuan nachino̱ iñi ra chi Sutu Mañi yo, ta ñáyɨvɨ chi ra ñandɨhɨ. Ta cuaha ca ñáyɨvɨ iyó Corinto cuan, cha yaha̱ cha chiñi̱ ñu tuhun cahán ra Pablo, nachino̱ tucu iñi ñu chi ra Jesús, ta condutya̱ ñu. #"?Ta quita̱ ra vehe ñuhu cuan. Ta cuahan ra vehe noo ra cha nañí Justo. Noo ra cha sacahnú chi Nyoo. Ta nyaá vehe ra ityi xiin vehe ñuhu cuan. !ySoco ñu cuan xaan cuñi̱ ñu. Ta quichaha̱ cahan ña vaha ñu sɨquɨ Sutu Mañi yo. Tyicuan ta ra Pablo naquɨsɨ̱ ra sahma ra tari noo seña vatyi cuandoo cuatyi ñu sɨquɨ ñu. Ta catyí ra chi ñu: ―Cuatyi maa ndo cuví tatu cuhun ndo anyaya. Ñahri ca nyaá sɨqui. Vityin ta ityi nuu ca cuhin cucahin chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví ―catyí ra chi ñu.  Ta quɨvɨ chaa̱ coyo ra Silas ta ra Timoteo cha quita̱ ra Macedonia, ra Pablo sandoo̱ ra tyiño sahá ra ta ɨɨn ri ca tyiño cha cahán ra tuhun Nyoo nɨcunyaa̱ ra. Ta catyi̱ cachi ra chi ñu Israel vatyi ra Jesús cuví Cristo ra cha nyatú xaan ñu. gGTa quɨvɨ nyitatu ñu Israel tahan vitya, ra Pablo chaha̱n ra vehe ñuhu ñu. Ta ndatuhun tahan ra chihin ñu Israel ta chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví. Vatyi nducú ra cuhva cha chino iñi ñu chi ra Jesucristo. Ta ɨɨn ri tyiño sacuví ra chihin ñu. Savahá ñu vehe sahma. Ta ndoo̱ ra chihin ñu vatyi sahá tyiño ñu ɨɨn ri. MTa yucuan nañihi̱ ra chi noo ra Israel tari maa ra. Nañí ra Aquila. Ta ñuu Ponto cacu̱ ra. Ta maa ra chihin ñasɨhɨ ra, cu Priscila quita̱ ñu Italia. vatyi ra Claudio, ra cuví rey cahnu yucuan, tava̱ ra tandɨhɨ ra Israel. Catyí ra na quita ra ñuu Roma. Ta ra Pablo cuahan ra nu nyaá ñu ñuu Corinto cuan. P Yaha̱ cuan ta quita̱ ra Pablo ñuu Atenas ta cuahan ra ñuu Corinto. 3"Soco yɨhɨ́ ñu chinyico̱n ñu chi ra, ta nachino iñi ñu chi Nyoo. Ta noo ra nañí ra Dionisio, ta cuví ra noo ra cuví tyiño ñuu cha tuhvá ndu ɨɨn nya Areópago cuan. Ta noo ñaha sɨhɨ cha nañí Dámaris chino tucu iñi ña, ta inga tucu ñu ñándɨhɨ.*O!Tyicuan ta cuahan ra Pablo. A{ Cuhva cha chiñí ñu tuhun cha nandotó ñu chihi̱, yɨhɨ́ ñu chacu nyaá ñu, ta inga ñu catyí: ―Qui̱chun inga quɨvɨ ta ca̱hun tuhun ihya chihin ndi ―catyí ñu. %CVatyi Nyoo tyaa̱ ra cuhva vatyi coo noo quɨvɨ cha cucutuñi chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñáyɨvɨ nuu noo ra cha nacachi̱ vaha maa ra chi. Ta sañaha̱ ra chi tandɨhɨ yo vatyi tyicuan caa cuvi̱ vatyi sanandoto̱ ra chi ra cuan cha yaha̱ chihi̱ ra ―catyí ra Pablo. @yNyoo sahá ra tɨcahnu iñi chi ñu chiyo̱ ta cha naha, vatyi ña chitó ñu. Soco vityin catyí ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ityi vatyi na ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu. `9Tatu ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví yo, ña tahán chi caca xiñi yo vatyi Nyoo cuví ra noo xitohyo cha chino̱ chihin xuhun cuaan, o xuhun cuichin, o chihin yuu vaha cha savahá ñáyɨvɨ cuhva chicá xiñi maa ñu. 1Vatyi cha cuenda Nyoo iyó yo ta candá yo. Tari catyí tucu noo ra ñuu ndo, vatyi catyí ra: “Ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví chi yo”, catyí ra. veTyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi tacuhva quichaha nanducu yo chi ra. Tari nanducú minoo ra cuaa noo cha nanducú ra chihin ndaha ra, vasɨ tyicuan caa ta cuvi nañihi yo chi ra. Soco cha ndicha, Nyoo ña cañi nyaá ra chihin noo noo yo. a;Cha xihna ri savaha̱ Nyoo chi noo tuhun ri rayɨɨ. Ta maa ra cuví sutu tandɨhɨ yo. Yucuan chaha noo ri nɨñɨ nyisó tandɨhɨ yo. Ta chaha̱ Nyoo cha coo yo nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱. Cha nɨ cumañi ca savaha̱ ra chi yo ta catyí ra ñáá cuiya coo noo noo yo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta catyí tucu ra nya cucoo noo noo yo. ;oTa ña itá iñi ra cha tyinyeé ñáyɨvɨ chi ra. Vatyi suri maa ra chaha̱ ra ñayɨvɨ̱ coo tandɨhɨ yo. Ta chahá ra tatyi cha xitá yo. Maa ra chaha̱ tandɨhɨ chi yo. H Nyoo cha savaha̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tandɨhɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Chi maa ra cuví andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ña iyó ra chichi vehe ñuhu cha savahá ñáyɨvɨ. #?Vatyi chahi̱n chinyehi nu tuhvá ndo savaha ndo culto. Ta nañihi̱ noo arta nu nyaá letra cha catyí: “Cuenda Nyoo cha ña ñohó nuu yo”, catyí letra cuan. Nyoho sacahnú ndo chi Nyoo cuan vasɨ ña ñohó nuu ndo chi ra. Ican Nyoo cuan cuví cha cahín tuhun chihin ndo. 8iTyicuan ta ra Pablo nicuinanyaa̱ ra mahñu nu nyicu ñu yucu Areópago, ta catyí ra: ―Nyoho Tata ñuu Atenas, yuhu nyehí vatyi chinó xaan iñi ndo chi cuaha nyoo. %Vatyi tandɨhɨ ñu Atenas ta ñu inga ñuu cha iyó yucuan tahán xaan iñi ñu tyasoho ñu ta nacatyi ñu ñáá ndɨhɨ tuhun chaa.  Vatyi sacotón tuhun cha ña chitó ndi. Ta cuñí ndi coto ndi ñáá cha cuñí chi catyí tandɨhɨ tuhun ihya ―cacatyí ra chi ra. B }Tyicuan ta chinyaca̱ ra chi ra Pablo noo nu nañí Areópago, nu tuhva ra cacuvi tyiño ndu ɨɨn ri ra. Ta cacatyí ra chi ra: ―Cuñí ndi coto ndi tuhun chaa cha vachi sañahún. j MTa ñihi̱ tahan ra chihin ñu cha sacuaha tuhun sañahá noo ityi ñáyɨvɨ cha nañí ñu epicúreo. Ta ñihi tahan tucu ra chihin ñu cha sacuaha tuhun sañahá ñáyɨvɨ estoico. Ta cacahan ñu chihin ra. Ta yɨhɨ́ ra catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cahan xaan ra ihya? ―catyí ra. Ta inga ra catyí ra: ―Tuhun inga nyoo cahán ra ihya ―catyí ra. Tyehe caa catyi̱ ra vatyi ra Pablo cahán ra tuhun ra Jesús, ta cahán tucu ra tuhun cha nandoto̱ ñáyɨvɨ chihi̱. > uYucuan chaha caha̱n ra chihin ra Israel, ta chihin inga ra cha tuhvá sacahnú chi Nyoo chichi vehe ñuhu cuan. Ta ndɨ quɨvɨ cahán ra chihin ñu cha nyicu nuyahvi ñandɨhɨ. + OCha nɨri ca cha nyatú ra Pablo chi ra Silas ta ra Timoteo ñuu Atenas cuan quiñi cuñí añima ra cha nyehé ra vatyi cuaha xaan xitohyo iyó ñuu cuan. Ta ra cha cuahan coyo chihin ra Pablo chinyaca̱ ra chi ra nya ñuu Atenas. Tyicuan ta cuanuhu̱ coyo ra nya Berea cuanacuhva ra tyiño cha tachi̱ ra Pablo chi ra Silas ta chi ra Timoteo, na sanumi ra ta cuhun ra nu nyaá ra. Nu ñohó ra Pablo ñuu Atenas Soco ra hermano numi cuii ri tachi̱ ra chi ra Pablo nya ityi yuhu tyañuhu. Soco ra Silas ta ra Timoteo candoo̱ ra Berea. 9k Soco cha cachito̱ ra Israel cha ca iyó ñuu Tesalónica vatyi ra Pablo ñohó ra Berea cahán ra tuhun Nyoo, ta chaha̱n coyo ra ta sanaquɨquɨ̱ ra chi ñáyɨvɨ yucuan. !; Yucuan chaha cuaha vavaha ñu nachino iñi ñu chi ra Cristo. Ta ñu Grecia nachino tucu iñi ñu cuan, tari ñusɨhɨ tyayɨɨ ta rayɨɨ ñandɨhɨ. / Ta ra Israel cha iyó ñuu Berea cuan vaha ca ñáyɨvɨ cacuví ra ta ñima ca ra Tesalónica. Vatyi chihin cha nɨɨ iñi ra naquehe̱n ra tuhun Nyoo. Ta ndɨquɨvɨ nanducú ra nuu tutu Nyoo, nyehé ra tatu ndicha cha cacatyí ra Pablo ta ra Silas ta ra Timoteo chi ra. >u Ta suri cha cuaa cuan quɨyɨ cuii ri casacuhu̱n ra hermano chi ra Pablo ta ra Silas ityi ñuu Berea. Ta cha chaa̱ coyo ra yucuan ta chaha̱n coyo ra vehe ñuhu ñu Israel. }s Soco ra Jasón ta inga ra cachaha̱ ra xuhun ta caquita yɨca ra. Nu cuaha̱n coyo ra Pablo ta ra Silas ñuu Berea `9Cha cachiñi̱ ñu tuhun cuan, ñáyɨvɨ ta ra cacuví tyiño canaquɨquɨ ñu. DTa ra Jasón chiña chaha̱ ra vehe ra cunyicu ra. Ta tandɨhɨ maa ra ña sahá ra ñáyɨvɨ chi ra cuví rey cahnu nya Roma. Vatyi catyí ra vatyi iyó nonga rey ta nañí ra Jesús. zmSoco cha cuenda cha ña nañihi̱ ra chi ra Pablo ta ra Silas yucuan, ta quehe̱n ra chi ra Jasón. Ta xita̱ quiñoho ra chi ra ta chi suhva ca ra hermano ta cuahan coyo ra nuu ra cuví tyiño ñuu cuan. Ta cana̱ chaa ra ta catyí ra: ―Ra ihya cuví ra cachicá noo satondó chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta vityin chaa̱ coyo tucu ra ihya. u~cSoco ra Israel cha ña chinó iñi, quiñi cacuñí ra cha nyehé ra vatyi nyicón ñáyɨvɨ chi ra Pablo. Ta sandu ɨɨ̱n ri ra chi noo ityi ra quiñi iyó cha cachicá noo yanga ri maa. Ta sanaquɨquɨ̱ ra ñuu cuan. Ta quɨhvɨ̱ ra vehe ra Jasón, nanducú ra chi ra Pablo ta chi ra Silas, vatyi tava ra chi ra, ta nacuhva cuenda ra chi ra chi ñáyɨvɨ. g}GTa suhva ñáyɨvɨ Israel cuan nachino̱ iñi ñu. Ta candu ɨɨn ri ñu chihin ra Pablo ta ra Silas. Ta cachino̱ tucu iñi cuaha ñu Grecia cha sacahnú chi Nyoo. Ta cuaha ñusɨhɨ tyayɨɨ ñuu cuan ñandɨhɨ. |Quehe̱n ra libru tuhun Nyoo ta sañaha̱ ra tuhun ra Cristo chi ñu yoso caa catyí chi vatyi cunyehe ra tɨndoho ta cucúvi ra. Yaha̱ cuan cunandoto ra. Ta catyí ra chi ñu vatyi suri maa ra Jesús cha cahán ra tuhun chihin ñu cuví ra Cristo. @{yTa chaha̱n ra Pablo vehe ñuhu cuan tari cuhva tuhva maa ra chahán noo noo ñuu. Ta caha̱n ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ chichi vehe ñuhu cuan uñi tahan quɨvɨ nyitatú ñu. 5z eNu cuahan coyo ra Pablo ta ra Silas, cayaha̱ coyo ra ñuu Anfípolis, ta ñuu Apolonia. Yaha̱ cuan ta chaa̱ coyo ra ñuu Tesalónica nu nyaá noo vehe ñuhu ñu Israel. ,yQ(Ta cha quita̱ coyo ra vehe caa, chaha̱n coyo ra vehe cu Lidia. Ta yaha̱ cuan ta chinyehe̱ ra chi ra hermano ta sandunɨɨ̱ ra iñi ra ta cuahan coyo ra..xU'Ta chaha̱n coyo ra chinandaca̱n ra tɨcahnu iñi chi ra Pablo ta chi ra Silas. Tyicuan ta catava̱ ra chi ra ta cachacu̱ ndahvi ra nuu ra na quita ra ñuu cuan. w)&Ta ra policia nacatyi̱ ra chi ra cacuví tyiño. Ta ra cuan cayuhvi ra cuvi̱ cha cachitó ra vatyi ra cuenda ñuu Roma cuví ra Pablo. Jv %Soco ra Pablo catyí ra: ―Chi nyuhu cha cuví ndi ra cuenda ñuu Roma ican cañi̱ ra nu tuvi. Ta ni ña cutuñi̱ chi ndi tari cuhva tahán chi. Ta tyihi̱ ra chi ndi vehe caa. Ta vityin cuñí ra saña xehe ra chi ndi. Soco ma cuvi̱. Na̱quichi ta̱va maa ra chi ndi ―catyí ra Pablo chi ra sahá cumi cuan. Gu$Tyicuan ta ra sahá cumi vehe caa cuan catyí ra chi ra Pablo: ―Chaa̱ tyiño chii saha̱ ra cuví tyiño, vatyi sañe chi ndo. Ican tuhun cha cuví quita ndo vityin ―catyí ra chi ra. t)#Tuvi̱ inga quɨvɨ ta catachi̱ ra cacuví tyiño chi policia nu nyaá ra sahá cumi cuan, ta catyí ra vatyi na saña ra chi ra Pablo. s"Tyicuan ta chinyaca̱ ra chi ra nya vehe ra. Ta chaha̱ ra cha cachi ra. Ta maa ra chihin ñáyɨvɨ chi ra sɨɨ xaan cuñí ñu vatyi chinó iñi ñu chi Nyoo. [Tyicuan ta cuanuhu coyo ra nya vehe caa cuan coto cuxaan ra cuví tyiño chihin ra saha cumi chi ra.] Wr'!Ta suri maa cha cuaa cuan ra sahá cumi vehe caa cuan nacatya̱ ra nu cahvi chi nduvi tahan ra nu cañi̱ ra chi ra. Yaha̱ cuan ta maa ra ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ chi ra condutya̱ ñu suri cha cuaa cuan. dqA Ta cacaha̱n ra tuhun Sutu Mañi yo chihin ra ta chihin tandɨhɨ ñu nyicu vehe ra. "p=Ta ra cuan canacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Chi̱no iñi chi Sutu Mañi yo Jesucristo ta cacun, maun ta ñáyɨvɨ chuun ñandɨhɨ ―catyí ra. 'oGNumi ri tava̱ ra chi ra nu ñoho̱ ra yucuan. Ta ndacá tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―¿Nyoho Tata, yoso caa sacuvi ta cacu añime? ―catyí ra chi ra. MnTyicuan ta ra sahá cumi cuan chica̱n ra noo ñuhu̱. Ta quicono̱ ra quɨhvɨ̱ ra nu cañohó ra. Ta nɨhɨ́ ra chihin cha yuhví ra. Ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra Pablo ta ra Silas. mSoco ra Pablo cana̱ chaa ra chi ra, ta catyí ra: ―Ma cahñun chuun, vatyi tandɨhɨ ndi nyicú ndi ihya ―catyí ra chi ra. NlTa cha ndoyo̱ ra sahá cumi cuan, nyehe̱ ra vatyi tacoho yuvehe. Tyicuan ta tava̱ ra mityi ra vatyi cahñi maa ra chi ra. Vatyi chicá xiñi ra vatyi ndɨhɨ ra ñohó vehe caa cuan cachino̱. NkTa saná iñi ra ta quichi̱ noo cha taan ñihi vavaha. Ta naquɨsɨ chi cimientu vehe caa cuan, ta caa cuhva ri cuan nuña̱ tandɨhɨ yuvehe, ta ndachi cadena tandɨhɨ ra ñohó vehe caa cuan. j3Soco ñáá cuhva hora ñuu cuan cachitá vavaha ra Pablo ta ra Silas. Ta cachicán tahvi ra chi Nyoo. Ta ra cañohó vehe caa cuan catyasohó ra. iCuhva cha quehe̱n ra sahá cumi cuan tuhun, tyihi̱ ra chi ra nya chichi cuii vehe caa. Ta tyihi̱ vaha ra chaha ra tɨcu vitu. h-Cha yaha̱ cha cañi̱ vavaha ra chi ra, ta catyihi̱ ra chi ra vehe caa. Ta tachi̱ ra chi ra sahá cumi chi ra na saha vaha ra cuenda chi ra. @gyTyicuan ta nduxaa̱n ñáyɨvɨ chi ra Pablo ta ra Silas. Ta ra cacuví tyiño cuan chahnya̱ ra sahma ra Pablo ta ra Silas ta tachi̱ ra tyiño nacañi ra chi ra chihin yutun. f Ta sañahá ra costumbre cha ña cuví naquehen yo, nɨri ña cuví sacuvi yo vatyi ñu cuenda ñuu Roma cuví yo ―catyí ra. eTa cachica̱n ra cuatyi chaha ra nuu ra cacuví tyiño. Ta catyí ra: ―Ra Israel ihya sanaquɨquɨ́ ra chi ñáyɨvɨ ñuu yo. 2d]Soco cuhva cha canyehe̱ chitoho ña vatyi ma cuvi ca saha ganaa ra xuhun chihin ña, catɨɨ̱n ra chi ra Pablo ta ra Silas chinyaca̱ ra chi ra nya vehe tyiño. Vc%Cuaha quɨvɨ sacuvi̱ ñaha tyivaa cuan tyicuan caa. Tyicuan ta ra Pablo ña cunyee̱ ca iñi ra, ta nanyocava̱ ra ta catyí ra chi tatyi ña vaha cha yɨhɨ́ chi ña: ―Chihin sɨvɨ ra Jesucristo catyi chuun vatyi qui̱ton chi ñaha tyivaa ihya ―catyí ra. Ta tatyi ña vaha cuan quita̱ chi chi ña caa cuhva ri cuan. ybkTa ñaha tyivaa cuan quichaha̱ nyicon ña chi ndi, ta chi ra Pablo ñandɨhɨ. Ta cana̱ chaa ña ta catyí ña: ―Rayɨɨ ihya ra casacuví tyiño nuu Nyoo cahnu cuví ra. Ta cahán ra tuhun yoso caa cuví cacu añima yo ―catyí ña. eaCTa cuvi̱ noo chaha cha cuahan ndi nu chicán tahvi ndi. Ta cha nɨri ca cha cuahan ndi, tahan ndi chi noo ñaha tyivaa. Yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi ña. Yucuan chaha cuví nacoto ña ñáá ndɨhɨ cha cucuvi ityi nuu. Ta cuví ña noo ñaha iyó chitoho. Ta cuaha xaan xuhun sahá ganaa ña cuenda chitoho ña, vatyi cuví nacotó ña. `1Ta condutya̱ ña chihin ñáyɨvɨ chi ña. Ta yaha̱ cuan ta chacu̱ ndahvi ña nuu ndi, ta catyí ña: ―Tatu nyehé ndo vatyi ndicha cha chinó iñi chi Sutu Mañi yo, ña̱ha ndo, co̱o ndo vehi ―catyí ña chi ndi. Ta sanɨñɨ̱ ña chi ndi cha ndoo ndi vehe ña. _'Noo ñaha nañí ña Lidia. Ta ñuu ña cuví Tiatira. Ta tuhvá ña xico ña sahma finu, tyacu nyaa. Yucuan cuví tyiño sahá ña. Ta sacahnú ña chi Nyoo tari ñu Israel. Ta chiñí ña cha cahán ra Pablo. Ta Nyoo nuña ra añima ña na quichaha ña cha cahan ra. d^A Noo quɨvɨ cha nyitatu ñáyɨvɨ ta quita̱ ndi ityi chata ñuu, yatyin noo yutya nu tuhvá ñu chican tahvi ñu chi Nyoo. Chicunyaa̱ ndi yucuan ta caha̱n ndi tuhun Nyoo chihin ñusɨhɨ cha candu ɨɨn ri yucuan. U]# Ta yucuan quita̱ ri ndi ta cuahan ndi ñuu Filipos cha cuví noo ñuu cuenda ñu Roma. Ta cuví chi noo ñuu cahnu ca cha nuu tandɨhɨ ñuu ityi Macedonia cuan. Ta yucuan chinyicu̱ ndi suhva quɨvɨ. 6\e Quɨhvɨ̱ ndi noo barcu ñuu Troas. Ta chaha̱n ndoo ityi ri ndi nya Samotracia noo ñuhú luhlu iyó mahñu tyañuhu. Ta cha inga quɨvɨ chaa̱ ndi ñuu Neápolis. D[ Ta cha nyehe̱ ra Pablo visión cuan, yuhu ra Lucas chihin ra Pablo ta inga ra sanduvaha̱ ndi chi ndi ta cuahan ndi nya Macedonia cuan. Vatyi chitó vaha ndi vatyi Nyoo cana̱ chi ndi, vatyi cahan ndi tuhun ra yoso caa sacacú ra añima yo chihin ñáyɨvɨ ityi cuan. Nu ñohó ra Pablo ta ra Silas ñuu Filipos mZS Cañohó ra ñuu Troas cuan, ta noo cha cuaa nyehe̱ ra Pablo noo visión. Nyehe̱ ra chi noo rayɨɨ ityi Macedonia. Nanyaá ra ta chacú ndahvi ra nuu ra, ta catyí ra chi ra: “Ña̱ha, vatyi tyinyeun chi ndi”, catyi ra. mYSTyicuan ta nya sava ri yaha̱ ra ñuu Misia ta canoo̱ coyo ra ñuu Troas cha nyaá yuhu tyañuhu. XTa chaa̱ coyo tucu ra ityi Misia. Ta cuñí tucu ra cuhun coyo ra ityi Bitinia, soco Tatyi Ii ra Jesucristo ña chaha̱ cuhun coyo ra. W+Ña chaha̱ Tatyi Ii cha cahan ra tuhun Nyoo ityi Asia. Yucuan chaha yaha̱ sava ra ityi Frigia nu iyó xahñi ñuhu chihin ityi Galacia. LVTa tyicuan caa ta ndunɨɨ̱ ca iñi ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ta chino ca iñi ñu chi Nyoo. Ta tahan quɨvɨ ta cuahan nducuaha ca ñu. Nu nyehé ra Pablo noo visión chi noo ra Macedonia ?UwTyicuan ta cuahan coyo ra noo noo ñuu. Ta nacatyi̱ ra chi ñu yɨhɨ cuenda ra Cristo tuhun cha chaha̱ ra apóstol ta ra yɨhɨ ndaha chi ñu nyicu vehe ñuhu Jerusalén chi ra. TTa ra Pablo cuñí ra cha cuhun ra Timoteo chihin ra. Ta saha̱ ra circuncidar chi ra Timoteo. Vatyi coto ma cuɨñɨ ñu Israel cha iyó ityi cuan tuhun ra Cristo cha cahán ra. Vatyi tandɨhɨ ñu chitó ñu vatyi sutu ra cuví ra ra ñuu Grecia. nSUVaha xaan chicá ra Timoteo chihin Nyoo catyí ñu yɨhɨ cuenda Cristo ñuu Listra ta ñuu Iconio. R Ra Pablo ta ra Silas chaa̱ coyo ra ñuu Derbe, ta ñuu Listra. Ta yucuan nañihi̱ ra chi noo ra yɨhɨ cuenda Cristo. Nañí ra Timoteo. Ta sɨhɨ ra cuví ña noo ñaha Israel. Ta suri yɨhɨ́ tucu ña cuenda ra Cristo. Soco sutu ra ra Grecia cuvi ra. zQm)Ta yaha̱ ra ityi Siria, ta ityi Cilicia, ta sandunɨɨ́ ca ra iñi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo noo noo ñuu.P(Ta ra Pablo cachi̱ ra chi ra Silas. Ta cha yaha̱ chican tahvi ra hermano chi Nyoo na tyinyee ra chi ra, ta cuahan coyo ra. 'OG'Ta ña chitaha̱n iñi ni noo ra, ta cacusɨɨn ra. Ra Bernabé cuahan ra chihin ra Juan Marcos. Ta quɨhvɨ̱ ra chichi noo barcu ta cuahan coyo ra Chipre. /NW&Soco ra Pablo ña tahán iñi ra cha cuhun ra Juan chihin ra, vatyi sandoo̱ ra chi ra nya Panfilia quɨvɨ cuan. Ta ña chaha̱n ca ra chisaha tyiño ra chihin ra. QM%Ta ra Bernabé cuñí ra cha cuhun tucu ra Juan Marcos chihin ra. L$Ta cha yaha̱ suhva quɨvɨ ta catyí ra Pablo chi ra Bernabé: ―Co̱ho inga chaha cunyehe yo nu nyicú ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tandɨhɨ ri ñuu nu caha̱n yo tuhun Sutu Mañi yo. Vatyi nyehe yo yoso caa canyicu ñu ―catyí ra chi ra. K#Ta ra Pablo ta ra Bernabé candoo̱ tucu ra Antioquía yucuan. Ta maa ra chihin cuaha ca ra casañaha̱ ca ra chi ñáyɨvɨ. Ta cacaha̱n ca ra tuhun Sutu Mañi yo chihin ñu. Nu cu uvi chaha cuahan ra Pablo tuhun Nyoo ta nu cusɨɨn ra chihin ra Bernabé :Jo"Soco ra Silas natyaa̱ ra cuhva vatyi cundoo ra. 7Ig!Ta cha yaha̱ chinyicu ra cuan suhva quɨvɨ ta cuanuhu coyo ra nya nu nyicú ñu catachi chi ra. Ta tandɨhɨ ñu yɨhɨ cuenda ra Cristo catyi ñu vatyi na cuhun vaha ra. H Ta ra Judas ta ra Silas cuví tucu ra cuan profeta cuenda Nyoo. Ta sandunɨɨ̱ ra iñi ra hermano chihin tuhun caha̱n ra. bG=Cuhva cha sacuaha̱ ñu carta cuan ndusɨɨ xaan cuñí ñu vatyi vaha xaan cahán chi. %FCTa cuahan coyo ra cha catachi ra chi cuan. Ta chaa̱ coyo ra Antioquía. Ta sandu ɨɨ̱n ri ra chi tandɨhɨ ñu, ta nacuhva̱ cuenda ra carta cuan. [E/Ma cachi ndo coño cha chaha̱ cuenda ñu chi xitohyo. Ta suri ma cachi ndo nɨñɨ, ni coño quɨtɨ cha chihi̱ ta ña chatɨ̱ nɨñɨ tɨ. Ta ma coo ñusɨhɨ o rayɨɨ chi ndo tatu ñima ñasɨhɨ ndo o yɨɨ ndo cuví. Tatu ma sacuvi ndo tyicuan caa, vaha xaan cuacoo ndo. Ta Nyoo na cocumi ra chi ndo”, catyí ra nu carta cuan. D5Vatyi nɨri Tatyi Ii ta nɨri nyuhu ta ña cuñí ndi tyiso ca ndi carga sɨquɨ ndo, soco ihya ri cha nɨñɨ ca tahán chi cha naquehen vaha ndo. +COTa yucuan chaha tachí ndi chi ra Judas ta chi ra Silas. Ta maa ra cucahan ra chihin yuhu ra chihin ndo, vatyi nacatyi ra tandɨhɨ cha tyaa̱ ndi nu tutu ihya. GBNduvi tahan ra ihya nyehé xaan ra tɨndoho cha cuenda Sutu Mañi yo. Ta vasɨ cuñí ñáyɨvɨ cahñi ñu chi ra soco ña sandɨhɨ ra tuhun cha sacoto ra tuhun Sutu Mañi yo Jesucristo. 2A]Yucuan chaha ndu ɨɨ̱n ri ndi ta nacachi̱ tahan tuhun caha̱n ndi ta vaha cuñi̱ ndi cha tachi ndi chi ra hermano ihya chihin ra Pablo ta ra Bernabé nu nyicu ndo. @Chitó ndi vatyi quita̱ suhva ra ityi nu nyicú ndi ihya. Ta cuahan ra nu nyicu ndo. Soco ña catyi̱ nyuhu chi ra tyi cuhun ra cusayanga ra chi ndo chihin tuhun cahan ra. Satondo̱ ra cuan xiñi ndo vatyi catyí ra chi ndo tyi cuñí chi cha sacuví ndo costumbre circuncisión ta naquehen vaha ndo ley ra Moisés. Soco ñima nyuhu catyi tyi cuhun ra cucatyi ra chi ndo tyicuan caa. :?mTa chihin ra tachi ñu noo carta. Ta catyí carta cuan tyehe caa: “Nyuhu ra apóstol, ta ra yɨhɨ ndaha chi ñu nyicú vehe ñuhu ta yañi ndo cuenda Nyoo, tandɨhɨ ri ndi chahá ndi nocumi chi nyoho cha ñima ra Israel cuví ndo vatyi yañi ndi cuví chi ndo vasɨ ñima ñu Israel cuví ndo. Tandɨhɨ ri ndo cha iyó ndo Antioquía ta nyoho ñu Siria, ta ñu Cilicia ñandɨhɨ, sacuhún ndi carta ihya chi tandɨhɨ ri ndo. >Tyicuan ta ra apóstol ta ra cayɨhɨ ndaha chi ñu nyicú vehe ñuhu chihin tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo nacachi̱ ñu chi suhva ra. Ta yaha cuan ta tachi̱ ñu chi ra vatyi cuhun ra Antioquía chihin ra Pablo ta ra Bernabé. Ta ra cha canatyiso̱ ñu ican cuví ra Judas cha nañí Barsabás, ta ra Silas. Ican ra cacuví ra ra cananyisó tyiño vehe ñuhu ñuu Jerusalén cuan. w=gVatyi nyata tyembu ta chiyo̱ ra cha sañahá ley ra Moisés vehe ñuhu ñu Israel ta sañaha ra tuhun cuan tahan tahan ñuu. Ta tahan uña quɨvɨ quɨvɨ nyitatú ñu, sacuaha ra tuhun cha tyaa̱ ra Moisés ―catyí ra Jacobo chi ra. _<7Vaha ri maa chihin cha sacuhun yo tutu chi ñu. Ta catyi yo chi ñu vatyi ma cachi ñu coño cha chaha̱ cuenda ñáyɨvɨ chi xitohyo. Ta ni noo ñu ta ma coo ri maa ñusɨhɨ o rayɨɨ chi ñu, tatu ñima ñasɨhɨ o yɨɨ ñu cuví. Ta ma cachi ñu coño quɨtɨ chihi̱ cha cava ñu sucun ta ña chatɨ nɨñɨ. Ta ma cachi ñu nɨñɨ. U}I|z{{ zpyxmw~v;uu"tassrq|ponn2lkkjiKh~gff@e%ccHba``_^]]y]\[ZZJYHXWWUUiUTYSWRQQOOxNMMLKYJIIfIGGKFEDCCSBAs?i>=;V:q98776<5433110z/.-,+Q*))V(N'&&%a$##Q"! S>&[w ~ | 7 iUveeTyicuan ta tyaa̱ ra noo tutu quɨndaha ra cuhun ra. Ta tuhun cha tyaa̱ ra nu carta, ican cuví ihya: 7dgSa̱nduvaha ndo caballo coso ra Pablo. Ta sa̱ha cuenda vaha ndo chi ra ityi cuahan ndo na chaa vaha ra nu nyaa ra Félix gobernador ―catyí comandante chi capitán cuan. c3Tyicuan ta comandante cana̱ ra chi uvi capitán, ta catyí ra chi ra: ―Sa̱nduvaha ndo chi ndo vatyi cuhun ndo Cesarea cuhva caa ɨɨ̱n cha cha cuaa. Cuacuhun uvi ciento sɨndaro chihin chaha ra, ta uñi xico uchi ra chihin caballo, ta uvi ciento ra cuiso ra lanza. ubcTyicuan ta catyí comandante chi ra cuehe luhlu cuan vatyi yori chihin cahán cue tuhun cha catyi̱ cue chi ra. Yaha cuan ta natachi̱ ra chi cue. Nu cacu̱ ra Pablo ndaha ra Israel ta cuahan ra nuu ra gobernador cha nañi Félix RaSoco ma chino iñun chi ra vatyi yaha ca uvi xico tahan ra nyatú xehe chi ra ityi. Ta tyanaha ra chihin nuu Nyoo vatyi ma cachi ra ta ma coho ra nyacua nya cahñi ra chi ra Pablo. Ta tatu ña cuví cahñi ra chi ra, vaha taxín ca nacúvi noo noo maa ra na. Ta vityin nyatú tuhva ra coto ra ñáá cucatyi maun ―catyí cue. g`GTa ra cuehe luhlu cuan catyí cue chi ra: ―Ra Israel catyihi̱ tahan vaha ra tuhun vatyi catyi ra chuun na sacuhun chi ra Pablo nu iyó junta tyaan. Vatyi casaha ri maa ra cha cuñí ra cha cutuñi vaha ca chi ra. "_=Tyicuan ta tɨɨ̱n comandante ndaha ra cuehe luhlu cuan ta tava̱ sɨɨn ra chi cue ta catyí ra chi cue: ―¿Ñáá túhun cuñún catyun chii? ^Tyicuan ta chinyaca̱ capitán cuan chi cue nuu comandante. Ta catyí ra chi ra: ―Ra Pablo cha ñohó vehe caa cana̱ ra chii ta catyí ra chii vatyi quichi nyaque chi ra cuehe luhlu ihya vatyi cuñí cue cahan cue chuhun ―catyí ra chi ra. S]Tyicuan ta ra Pablo cana̱ ra chi minoo capitán. Ta catyí ra chi ra: ―Cua̱nyaca chi ra cuehe luhlu ihya nuu comandante vatyi iyó noo tuhun cuñí cue sacoto cue chi ra ―catyí ra Pablo chi ra. ~\uSoco sehe cuhva ra Pablo chiñi̱ cue cha cahán ra. Ta chaha̱n cue chisacoto̱ cue chi ra Pablo nya cuartel. [Ta vityin nyoho sa̱cuhun ndo tuhun chi comandante. Ca̱tyi ndo chi ra na quichi nyaca ra chi ra Pablo nuu ndo ityaan. Sa̱ha ndo tuhun vatyi cuasandaa vaha ndo tyiño, ta nyuhu cuatu tuhva ri ndi nu yahá ra ta cucahñi ndi chi ra ―catyí ra chi ra. >ZuChaha̱n coyo ra nu nyicu ra cuví nuu chi tata sutu ta ra cacuví mandoñi cuenda ñu Israel. Ta catyí ra chi ra: ―Nyuhu ɨɨn ri tuhun cahan ndi nuu Nyoo vatyi ma cachi ndi ta ni ma coho ndi cha ni ri ca cha ma cahñi ndi chi ra Pablo. Ta na sanaa Nyoo chi ndi tatu ma sacuvi ndi tari cuhva catyí ndi. BY Yaha ca uvi xico ra catyihi̱ tahan tuhun ihya nuu Nyoo. ~Xu Cha inga quɨvɨ, suhva ra Israel catyihi̱ tahan ra tuhun. Catyí ra vatyi ni ma cacachi ra, ni ma coho ra nyacua nya cahñi ra chi ra Pablo. Ta nya noo ra ma sacuvi tyicuan caa na sanaa Nyoo chi ra sɨquɨ ñuhu ñáyɨvɨ, cacatyí ra. W1 Ta cha cuaa cuan tuvi̱ Sutu Mañi yo nuu ra Pablo ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ndunɨɨ iñun, Pablo. Vatyi tari cahún tuhin Jerusalén ihya, tyicuan caa tucu cucahan tucun nya ñuu Roma ―catyí Sutu Mañi yo chi ra Pablo. Nu tyaá ra Israel cuhva cahñi ra chi ra Pablo xVi Cha chiñi̱ ra tuhun ihya, vaa ri ca cananduvi̱ ra. Nyacua nayuhví comandante cuan coto cahnya cuatyi ra chi ra Pablo. Yucuan chaha tachi̱ ra tyiño na tava sɨndaro chi ra Pablo nu nyicú ra, ta cunanyaca ra chi ra nya cuartel. )UK Tandɨhɨ ra vaa ri ca cananduvi̱ ra. Ta ndɨcuita̱ ra fariseo, ra sacuahá cuenda ley ra Moisés, ta catyí ra: ―Nye̱he xihna ndo, ñahri cha ña vaha sacuví ra ihya. Soco tatu noo ángel caha̱n chihin ra, sa̱ha yo cuenda coto vaha sɨquɨ Nyoo cahán ña vaha yo ―catyí ra. ,TQVatyi ra saduceo catyí ra vatyi ña nandotó ndɨyɨ. Ta ni yori ángel ta ni yori tatyi ña vaha iyó catyí ra. Soco ra fariseo chinó iñi ra tandɨhɨ ihya. S'Cuhva cha catyi̱ ra tuhun ihya, ra fariseo ta ra saduceo, quichaha̱ candatuhun tahan ra suri chihin tahan maa ra, ta cacusɨɨ̱n ra. oRWTyicuan ta tuvi̱ iñi ra Pablo vatyi suhva ra cuenda junta cuan, yɨhɨ́ ra cuenda ityi ra cuví saduceo. Ta inga ra yɨhɨ́ ra cuenda ra cuví fariseo. Tyicuan ta caha̱n ra chihin cha ñihi ndusu ra ta catyí ra: ―Nyoho yañi, yuhu ra fariseo cuví tari suti. Ta cutuñí chi nuu ndo vatyi chinó iñi tyi nandotó ñu chihi ―catyí ra Pablo. RQTyicuan ta ra Pablo catyí ra: ―Yañi yuhu, ña chite̱ tatu ra cuví nuu chi tata sutu cuví ra. Vatyi catyí tuhun Nyoo tyi ma cahan ña vaha yo sɨquɨ ra cuví tyiño ñuu yo ―catyí ra. P/Tyicuan ta ra canyicu yucuan catyí ra chi ra: ―Ña vaha cha cahún chi ra cuví nuu chi tata sutu cuenda Nyoo ―catyí ra chi ra Pablo. (OISoco ra Pablo nacaha̱n ra nu cahán ra ta catyí ra: ―¡Xihna ca chi maun cucañi Nyoo, vatyi sahá xaun tyi ra vaha cuvún nyaún chiña! ¿atu cutuñi chii nuun tari cuhva catyí ley? ¿Ñáá tuhun cha tachu̱n nacañi ra chii? ta ñima tyicuan caa catyí ley ―catyí ra Pablo. N!Tyicuan ta ra Ananías ra cuví nuu chi tata sutu tachi̱ ra chi ra nyicú yatyin ri nu nyaá ra Pablo, na nacañi ra ndaha yuhu ra. ^M 7Ta ra Pablo nyehe̱ ra chi tandɨhɨ ra chihin cha ña cahan nuu ra, ta catyí ra chi ra: ―Nyoho ra yañi yo, nyacua nya quɨvɨ ihya iyó vahi nuu Nyoo ta ñahri cha ña vaha sacuví nuu ra ―catyí ra Pablo. VL%Tuvi̱ inga quɨvɨ ta comandante cuan cuñí ra coto ra ñáá cuatyi tyaá ñu Israel chaha ra Pablo. Ta ndachí ra cadena cha nuhñí ra. Ta tachi̱ ra tyiño na ndu ɨɨn ri ra cuví nuu chi tata sutu, ta tandɨhɨ ra cuenda junta. Tyicuan ta tava̱ ra chi ra Pablo vehe caa ta chinyaca̱ ra chi ra nu iyó junta cuan.@KyTa tyicuan caa ta sɨndaro cha cuacañi chi ra canyaha̱ ra ta cuaha̱n coyo ra. Ta nyacua nya comandante ta nayuhvi̱ ra cha cuenda cha cháhñi̱ ra chi ra chihin cadena. [Vatyi cuatyi cuví cha sacuví ra cha tyicuan caa chihin noo ra cuenda ñuu Roma.] Nu nanyaá ra Pablo nu candu ɨɨn ri ra Israel NJTyicuan ta catyí comandante cuan chi ra: ―Yuhu cuaha xaan xuhun tyiyahvi̱ ta nanduvi̱ noo ra cuenda Roma. Ta ra Pablo catyí ra: ―Soco yuhu ra cuenda Roma cuví nyata caqui̱ ―catyí ra. 5IcTyicuan ta comandante cuan cuaha̱n ra nu nyaá ra Pablo. Ta ndacá tuhun ra chi ra tatu ndicha vatyi ra cuenda ñuu Roma cuví ra. Ta ra Pablo catyí ra vatyi ican. mHSCuhva cha chiñi̱ capitán cha cahan ra Pablo, chaha̱n ra chisacoto̱ ra chi comandante. Ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ha cuenda chuun chihin cha nyacuvún. Vatyi ra cuan, ra cuenda ñuu Roma cuví ra ―catyí ra chi ra. "G=Soco cha yaha̱ cacháhñi̱ ra chi ra ta cuacañi ra chi ra, tyicuan ta ra Pablo nacatyí ra chi capitán cha nanyaá yucuan: ―¿Atu iyó ityi chi nyoho cha cañi ndo chii? Vatyi yuhu ra cuenda ñuu Roma cuví ta sɨɨn ri ta cutuñi ca chii nu juez ―catyí ra Pablo chi ra. jFMYucuan chaha comandante cuan catyí ra na cutyihi sɨndaro chi ra chichi cuartel. Ta tachi̱ ra tyiño na cañi ra chi ra, vatyi cuñí ra cha quita cha ndaa ñáá tuhun cha canachaá ñáyɨvɨ sɨquɨ ra cha tyicuan caa. E{Ta canachaá ca ñu. Ta sacaá ñu sahma ñu. Ta sacaá ñu ñiyaca nu tatyi cha cuenda cha xaan xaan cuñí ñu. ?DwIhya ri tyasohó ñu tuhun cahán ra Pablo. Tyicuan ta quichahá canachaá ñu ta catyí ñu: ―¡Ca̱hñi ndo chi ra chiña! Ña tahán chi coo ra ñayɨvɨ̱ ―catyí ñu. NCTyicuan ta catyi̱ ra chii: “Cua̱han, vatyi tachí chuun nu cañi, nu nyicu ñu cha ñima ñu Israel cuví”, catyí Sutu Mañi yo chii. Nu nyaá ra Pablo ndaha ra comandante cuenda ñuu Roma bB=Ta quɨvɨ chatɨ̱ nɨñɨ ra Esteban ra cha caha̱n cuendon, yuhu ñandɨhɨ nyaí yucuan. Ta ndoi̱ vaha cha chahñi̱ ñu chi ra. Ta sahacumi̱ sahma ra cha cachahñi̱ chi ra”, catyi̱ yuhu chi Sutu Mañi yo. YA+Tyicuan ta quichaha catyí yuhu chi ra: “Sutu Mañi yuhu, maa ñu chitó ñu vatyi yuhu chahi̱n tandɨhɨ vehe ñuhu. Ta tɨi̱n chi ñu chinó iñi chuun, ta tyihi̱ chi ñu vehe caa ta cañi̱ chi ñu. "@=Nyehi̱ chi Sutu Mañi yo. Ta catyí ra chii: “Sa̱numi. Qui̱ta cha numi ri Jerusalén vatyi ma chino iñi ñu tuhin cha cucahun”, catyí ra chii. ?’Yaha̱ cuan ta cuanuhin Jerusalén ta cuhva cha nachai̱, chahi̱n vehe ñuhu cahnu chicaca̱n tahvi. Ta nyehi̱ noo visión. > Ta vityin, ma cuatu con. Ndɨ̱cuita ta co̱ndutyon. Ta ca̱can tahvun chi Sutu Mañi yo tyi cuasandachi ra cuatyun”, catyi̱ ra Ananías chii. Nu nacatyí ra Pablo yoso caa chaha̱ Nyoo tyiño chi ra vatyi cuhun ra inga ñuu cucahan ra tuhun ra Cristo l=QVatyi yoho cuacahun tuhun ra nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Cuanacatyun cha nyehu̱n ta cha chiñu̱n. :<mTa catyí ra chii: “Nyoo cuenda sutu yo nacachi̱ ra chuun nyata ityi chata ca, vatyi coton cuhva cuñí ra, ta nyehun chi ra Jesucristo vatyi vaha ra, ta cuɨñun ndusu ra. O; Quichi̱ nyehe̱ ra cuan chii. Ta cuhva cha chaa̱ ra, catyí ra chii: “Yañi Saulo, na̱nyehe inga chaha”, catyí ra chii. Ta caa cuhva ri cuan nanyehi̱. Ta cuví nyehi chi ra Ananías cuan. d:A ’Ta yucuan iyó noo ra cha nañí Ananías. Ta sacahnú xaan ra chi Nyoo cuhva catyí ley cha tyaa̱ ra Moisés. Ta tandɨhɨ ñu Israel cha iyó Damasco catyí ñu vatyi vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra Ananías. q9[ Ta vatyi nducuai̱ saha ñuhu̱ cuan, ra tahin cayɨndaha̱ ndahi ta cachinyaca̱ ra chii nya Damasco. 8 Tyicuan ta quichahá catyí yuhu chi ra: “Sutu Mañi yuhu, ¿ñáá cha tahán chi sacuvi?” Ta catyí ra chii: “Ndɨ̱cuita ta cua̱han nya Damasco. Ta yucuan cucatyi noo ra chuun tandɨhɨ cha tahán chi sacuvun”, catyí Sutu Mañi yo chii. 7  Ndɨɨ ra cha cuahan coyo chihin canyehe̱ ra ñuhu̱ cuan, ta nayuhvi̱ ra. Soco ña cachiñi̱ ra ndusu ra cha cahán chihin. -6STyicuan ta ndacá tuhin chi ra ta catyí: “¿Yóó yoho tata?” Ta catyí ra chii: “Yuhu cuví ra Jesús, ra ñuu Nazaret, ra chicá nyicon chi”, catyi ra. 85iTyicuan ta nduve̱ nu ñuhú. Yaha̱ cuan ta chiñi̱ noo ndusu cha catyí chii: “Saulo, Saulo, ¿ñáá tuhun cha chicá nyicon chii tyehe caa?” catyí ndusu cuan chii. F4’Soco cuhva cha cuahin ityi cha cuachaa ndi Damasco, ñáá cuhva ora cuví cuan. Ta sana iñi ta ndundichi̱n nɨcachico nu cuahin chihin noo nduva ñuhu cha quichi ityi andɨvɨ. 63eRa cuví nuu chi tata sutu chihin ra cacuví mandoñi, cacuví ra cha ndaa vatyi ican ra chaha̱ tutu vatyi cuvi tɨin chi yañi yo, ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Damasco. Chahi̱n nyicuan chinanduqui̱ chi ñu chinó iñi chi ra Cristo, vatyi tacuhva cunuhñi ñu chihin cadena, ta quichi nyaque chi ñu nya Jerusalén ihya vatyi cutachi tuñi ra chahnu chi ñu. Nu nacatyí ra Pablo yoso caa nanduvi̱ ra cuenda ra Cristo N2Yuhu, nu quichi chi chica̱ nyiquen ta satasɨ iñi chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Ta nacuhva̱ cuende chi ñu na cacahñi ra chi ñu. Ta tyihí chi ñu chichi vehe caa, rayɨɨ ta ñusɨhɨ. M1―Yuhu ra Israel cuví tari maa ndo. Ta caqui̱ ñuu Tarso ityi Cilicia. Soco Jerusalén ihya chahni̱. Ta ra Gamaliel sañaha chii tandɨhɨ maa cuhva yoso caa quichahi ley sutu chahnu yo. Ta tyicuan ri nduquí cuhva sacuví tyiño nuu Nyoo chihin cha tandɨhɨ añime, tari maa cuhva nyacuví nyoho quɨvɨ vityin. 0wCha cachiñi̱ ñu vatyi cahán ra chihin ñu chihin sahan hebreo, taxi ri cacuvi̱ ñu. Ta ra Pablo catyí ra: / +―Nyoho tata, ta nyoho yañi, cuɨ̱ñɨ ndo cha catyí chi ndo tyi coto ndo vatyi yuhu ñahri cuatyi ―catyí ra Pablo chi ñáyɨvɨ cuan. L.(Tyicuan ta chaha̱ comandante cuan permiso chi ra. Tyicuan ta nicuinanyaa̱ ra nu cuayɨ ta chaha̱ ra noo seña chi ñu na cutaxin ñu. Ta cahán ra chihin sahan hebreo, ta catyí ra:-%'Tyicuan ta ra Pablo catyí ra chi ra: ―Yuhu noo ra Israel cuví ta caqui̱ noo ñuu cha nañí Tarso cha cuví minoo ñuu cahnu ityi Cilicia. Soco sa̱ha noo tumañi iñi chii vatyi cuhvon nacahin chiin chihin ñáyɨvɨ ―catyí ra Pablo chi comandante cuan. o,W&Tu tyicuan caa, ñima yoho cuví ra ñuu Egipto cha quichi̱ quɨvɨ cuan ta sacañi tahan ra chi ñáyɨvɨ sɨquɨ gobiernu ta chinyaca̱ ra chi cumi mil tahan ñáyɨvɨ ityi ñuhu ityi ―catyí comandante cuan chi ra Pablo. d+A%Cuhva cha cuatyihi ra chi ra Pablo chichi cuartel, ta quichaha catyí ra chi comandante: ―¿Atu cuhvon cha catyi noo tuhun chuun? ―catyí ra chi ra. Ta comandante cuan catyí ra: ―¿Atu cuví cahún griego? &*E$Vatyi tandɨhɨ ñu nyicón ñu chi ra, ta canachaá ñu ta catyí ñu: ―¡Ca̱hñi ndo chi ra! ―cacatyi ñu. Nu sacacú ra Pablo chi ra nuu ñáyɨvɨ 3)_#Cuhva cha cachaá ra nu cuayɨ yuvehe cuartel cuan, quiñi xaan nanduví ñáyɨvɨ ta ña chahá ca ñu caca ra Pablo. Yucuan chaha catyaa̱ soco sɨndaro cuan chi ra. G("Soco ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn tuhun canachaá ñu. Ta comandante cuan ña cutuñí maa iñi ra cha cuenda cha quiñi cuvaa ñu. Ta tachi̱ ra cha cunyaca sɨndaro chi ra Pablo nya cuartel. p'Y!Tyicuan ta tuhva̱ comandante nu nyaá ra Pablo. Ta tachi̱ ra tyiño natɨɨn sɨndaro chi ra, ta cháhñi̱ ra chi ra chihin uvi tahan cadena. Yaha̱ cuan ta ndaca̱ tuhun ra chi ra yóó ra cuví ra, ta ñáá cha sacuvi̱ ra. i&K Tyicuan ta comandante cuan sandu ɨɨ̱n ri ra capitán ta sɨndaro. Ta cachino̱ ra cuahan coyo ra nu nyicú ñáyɨvɨ. Cuhva cha nanyehe̱ ñu chi comandante chihin sɨndaro, sandɨhɨ̱ ñu cha cañí ñu chi ra Pablo. %Cha cuñí ñu cahñi ñu chi ra, ta chaa̱ tyiño chi comandante cuenda sɨndaro vatyi tandɨhɨ ñu Jerusalén iyó xaan naquɨquɨ́. n$UTa tandɨhɨ ri ñáyɨvɨ ñuu naquɨquɨ́ ñu. Ta ñáyɨvɨ chinó vavaha ñu vachi coyo ñu. Tyicuan ta catɨɨ̱n ñu chi ra Pablo. Ta caxita̱ quiñoho ñu chi ra nya ityi chata vehe ñuhu, ta numi ri nacasɨ ñu yuvehe. a#;Tyehe caa cacatyi̱ ra vatyi ta ityi chata ca canyehe̱ ra chi ra Pablo chichi ñuu, chicá noo ra chihin ra Trófimo, noo ra ñuu Éfeso. Ta cacuñí maa ra vatyi ra Pablo chinyaca̱ chi ra chichi vehe ñuhu. C"Ta cacanachaá ra ta cacatyí ra: ―Nyoho ñáyɨvɨ Israel, tyi̱nyee ndo chi ndi. Ican ra ihya cuví ra cha chicá noo tandɨhɨ ri ityi. Ta sañahá ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Catyí ra vatyi cha ñima ri tuhun cuví yo ñu Israel. Ta catyí ra tyi ña vaha ley cha tyaa̱ ra Moisés, ta ña vaha vehe ñuhu ihya. Ta sɨɨn ri vityin tyihi̱ ra chi suhva ra Grecia chichi vehe ñuhu satɨvɨ́ ra nu ii ihya ―catyí ra canachaá ra. c!?Soco cha cuñí cuii ri ndɨhɨ ucha quɨvɨ cuan, ta suhva ra Israel cha quichi̱ nya Asia canyehe̱ ra chi ra Pablo chichi vehe ñuhu. Ta casanaquɨquɨ̱ ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ta catɨɨ̱n ra chi ra Pablo. a ;Tyicuan ta tuvi̱ inga quɨvɨ ta cuahan ra Pablo chihin ndɨ cumi tahan ra cuan. Ta sandundɨɨ̱ ra chi ra nuu Nyoo ɨɨn ri chihin ra cuan. Tyicuan ta quɨhvɨ̱ ra chichi vehe ñuhu cahnu vatyi sacoto ra chi tata sutu ama cundɨhɨ cha ucha quɨvɨ cha ndundɨɨ ndɨ cumi tahan ra cuan, ta cuacuhva ra ofrenda cha cuenda noo noo ra. Ta cha cuenda ñu cha ñima ñu Israel cuví, ta nachinó iñi ñu tuhun Nyoo, cha sacuhu̱n ndi tutu chi ñu, ta catyi̱ ndi chi ñu vatyi ña tahán chi caca xiñi ñu tuhun ihya. Soco noo cha ma cachi ñu coño cha chahá ñáyɨvɨ chi xitohyo. Ni ma cachi ñu nɨñɨ ni coño quɨtɨ cha cava ñu sucun ta ña chatɨ nɨñɨ. Ta ni noo ñu ta ma coo ñusɨhɨ o rayɨɨ chi ñu tatu ñima ñasɨhɨ o yɨɨ ñu cuví ―catyí ra chahnu vehe ñuhu chi ra Pablo. Nu nacandá ñu Israel sɨquɨ ra Pablo H Cua̱han chihin ra na ndundɨun nuu Nyoo chihin ra. Ta yoho tyi̱yahvun cha tahán chi tyiyahvi ra. Tyicuan ta maa ra cuvi satya ndɨɨ xiñi ra cuhva catyí ley. Ta cha sacuvun tyicuan caa ta coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ vatyi ña ndicha cha cahán ñu sɨcun, soco cunyehe ñu vatyi quichahá tucu yoho ley ra Moisés. Vaha taxin ca cha sacuvun tyehe caa. Ihya iyó cumi tahan rayɨɨ cha nyaá sacuvi ra noo cha tyaa̱ ra cuhva tyi sacuvi ra nuu Nyoo. ]3¿Yoso caa sacuvi yo vityin? Vatyi ñáyɨvɨ cuañihi ñu tuhun tyi chau̱n ihya. 'GTa ñihí ñu tuhun vatyi yoho sañahún chi tandɨhɨ ñu Israel cha iyó inga ñuu vatyi ma quichaha ca ñu ley cha sañaha̱ ra Moisés, ta catyún chi ñu vatyi ña tahán chi sacuví ñu costumbre circuncisión chihin cha lee sehe ñu, ta ni ma sacuvi ca ñu costumbre chahnu yo. Cuhva cha cachiñi̱ ñu tuhun ihya, casacahnu ñu chi Nyoo, ta catyí ñu chi ra Pablo: ―Vaha yañi yo, soco cha nyehun vatyi cuaha xaan mil ñu Israel chinó iñi ñu chi ra Cristo. Ta tandɨhɨ ñu catyí ñu vatyi nɨñɨ cha cunyicon yo ley ra Moisés. :mChaha̱ ra Pablo nocumi chi ra. Yaha̱ cuan ta nacatyi̱ ra tahan tahan ri tuhun yoso caa chotyiño̱ Nyoo chi ra nu cahan ra tuhun Nyoo chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví. +Ta inga quɨvɨ cuan cuahan ndi chihin ra Pablo cuanyehe ndi nu nyaá ra Jacobo. Ta yucuan nyicú tucu tandɨhɨ ra yɨhɨ́ ndaha vehe ñuhu. {Cuhva cha chaa̱ ndi Jerusalén, ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo chihin cha sɨɨ cuñí ñu cahán ñu chihin ndi. 4aTa cuahan suhva ra Cesarea ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo chihin ndi. Ta cuahan tucu noo ra ñuhú Chipre. Mnasón nañí ra. Cuaha xaan cuiya chinó iñi ra chi ra Cristo. Maa ra chinyaca̱ ra chi ndi nya vehe ra cha nyaá Jerusalén vatyi yucuan cunyaa ndi. Nu cuanyehe ra Pablo nu nyaá ra Jacobo [/Cha yaha̱ tuhun ihya sanduvaha̱ ndi chi ndi ta cuahan ndi nya Jerusalén. Ta cha nyehe̱ ndi tyi ña cuvi̱ chasaha ndi chi ra, saña̱ ndi. Ta catyí ndi: ―Na cuvi maa cuhva cuñí maa Sutu Mañi yo. U# Soco ra Pablo catyí ra: ―¿Ñáá tuhun chacú ndo ta sanducuihyá ndo iñi? Yuhu ñahri cuende. Ñima cha cunuhñi ri, vasɨ cahñi ra chii soco cha cuenda Sutu Mañi yo Jesús ―catyí ra chi ndi. } Cha chiñi̱ ndi tuhun ihya, nyuhu ta ra ñuu Cesarea chacú ndahvi ndi nuu ra Pablo vatyi ma cuhun ra Jerusalén. +O Quichi̱ nyehe̱ ra nu nyicu ndi. Ta quehe̱n ra sincho ra Pablo, ta cháhñi̱ ra chaha ra ta ndaha ra, ta catyí ra: ―Tatyi Ii Nyoo catyí chii vatyi tyehe caa cunuhñi chitoho sincho ihya nya Jerusalén. Ta cucuhva cuenda ñáyɨvɨ Israel chi ra chi ra inga ñuu ―catyí ra Agabo.  Ta cha cuaha ri quɨvɨ cha chaa̱ ndi yucuan, tyicuan ta chaa̱ noo profeta Nyoo cha nañí Agabo. Quichi̱ ra ityi Judea. $A Ra Felipe, iyó cumi tahan ñu tyivaa sehe ra cha ta tandaha ca. Ta tuhvá ñu chahá cuenda ñu tuhun cahán Nyoo. O cuvi chi cuan sahá ñu profetizar. Ta cha inga quɨvɨ quita̱ ndi ta cuahan ndi ñuu Cesarea. Ta yucuan chaha̱n ndi vehe ra Felipe ra cha sacotó xaan chi ñáyɨvɨ yoso caa sacacu Nyoo añima ñu. Cuví ra noo ra chichi cha ucha tahan ra nyisó tyiño vehe ñuhu. Ta yucuan ndoo̱ ndi chihin ra. # ?Ta quita̱ ndi ñuu Tiro cuan ta cuahan ndi nya ñuu Tolemaida. Ta yucuan chaha̱ ndi nocumi chi ñu hermano. Ta ndoo̱ ndi chihin ñu noo quɨvɨ.  wTyicuan ta nanumi ndi chi tahan ndi. Tyicuan ta quɨhvɨ̱ ndi chichi barcu. Ta maa ñu cuanuhu̱ coyo ñu vehe ñu.  %Soco cha ndɨhɨ ucha quɨvɨ cuan quita̱ ndi ñuu cuan. Ta nu cuaquita ndi tandɨhɨ ra hermano chihin ñasɨhɨ ra ta sehe ra chinyaca̱ ñu chi ndi nyacua nya ityi chata ñuu. Ta nu ñɨtɨ yuhu tyañuhu cuan nicuiñi̱ chɨtɨ ndi, ta chicán tahvi ndi chi Nyoo. a ;Ta cha nañihi̱ ndi chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu cuan, ndoo̱ ndi chihin ñu ucha quɨvɨ. Ta catyí ñu chi ra Pablo vatyi ña tahán chi cha cuhun ra Jerusalén vatyi tyicuan caa sañaha̱ Tatyi Ii chi ñu. K Ta cha cuahan ndi nyehe ndi ñuhú Chipre chiyo satyin ndi. Ta yaha̱ ri ndi cuahan ndi ityi nu ca, ityi Siria. Ta chaa̱ ndi nya ñuu Tiro vatyi yucuan cuatava ra carga cha nyisó barcu cuan. Ta ñuu Pátara cuan nañihi̱ ndi nonga barcu cha cuahan nya Fenicia. Ta quɨhvɨ̱ ndi chichi inga barcu cuan ta cuaha̱n ndi. ~ wTyicuan ta sandoo̱ ndi chi ra hermano ta quɨhvɨ̱ ndi chichi barcu. Ta cuaha̱n ndi ɨɨn ndoo ityi ri nya Cos noo ñuhú luhlu mahñu tyañuhu. Ta cha inga quɨvɨ chaa̱ ndi nya Rodas inga ñuhú luhlu ri. Yucuan ta cuahan ndi nya Pátara. (I&Vatyi ra Pablo catyi̱ ra tyi cuhun ra inga ñuu ta ma cuhun ca ra nu nyicu ñu. Tyicuan ta chinyaca̱ ñu chi ra nyacua nya nu quɨhvɨ ra chichi barcu.a;%Ta tandɨhɨ ñu cuihya xaan nduvi iñi ñu ta chacu̱ xaan ñu. Ta nanumi ñu chi ra. ~u$Cha yaha̱ cha catyi̱ ra Pablo tuhun ihya, chicuiñi̱ chɨtɨ ra. Ta chica̱n tahvi ra chihin tandɨhɨ ñu. /W#Tyicuan ri sañahí chi ndo vatyi cuñí chi cha sa̱ha tyiño ndo ta tyi̱nyee ndo chi ñu iyó cha chiñuhu chi. Ta nɨ̱cohon iñi ndo tuhun cahán Sutu Mañi yo Jesús nu catyi̱ ra tyehe caa: “Sɨɨ ca cuñi noo ñáyɨvɨ ñu chahá, ta ñima ca ñu ita iñi”, catyí Sutu Mañi yo. "Nyoho chitó vaha ndo vatyi sahá tyiño xain chihin ndahi tacuhva ñihi cha chiñuhú chii chihin ra chicá noo chihin. ^5!Yuhu ña nyiyó iñi ni minoo cha iyó chi ndo. Nɨ ri xuhun ndo, nɨ ri sahma ndo. ?w ’Ta vityin nyoho yañi, natyaí chi ndo ndaha Nyoo. Sa̱ha ndo cuenda ndɨɨ tuhun cahan ra chihin yo. Sacotó ra chi yo tyi cuñí xaan ra chi yo. Ta yucuan sandunyeé xaan chi iñi yo tacuhva cuvi yo ñáyɨvɨ yɨhɨ́ vaha cuenda ra chihin tandɨhɨ inga ñu cha nacuhva cuenda ñu chi ñu chi ra. ~uYucuan chaha sa̱ha vaha ndo cuenda. Nɨ̱cohon iñi ndo vatyi chichi cha uñi cuiya ña sandɨhi̱ cha cahín tuhun Nyoo nuu ndo. Cha ñicahñu ta cha cuaa cahi̱n chihin noo noo nyoho, ta chihin cha cuihya iñi coto sandɨhɨ ndo tuhun Nyoo. r~]Ta suri nu nyicu ndo, cundɨcuita suhva ra. Ta cusañaha ra cha ña ndicha tacuhva cunyicon ndo chi ra. X})Vatyi chité vatyi quɨvɨ cuhin, cuquichi inga ra. Ta cuñi ra satɨvɨ ra chi ñu yɨhɨ́ cuenda Sutu Mañi yo. Tari lobo xaan cha chahñí chi mbee, tyicuan caa cuquichi ra cuan satɨvɨ ra añima ndo. |Yucuan chaha sa̱ha ndo cuenda chi ndo. Ta sa̱ha tucu ndo cuenda chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Vatyi maa Tatyi Ii tyatyiño̱ chi ndo vatyi saha cuenda ndo chi ñáyɨvɨ iyó vehe ñuhu Sutu Mañi yo. Maa ra sata̱ ra chi ñu chihin nɨñɨ ra. a{;Vatyi chihin cha nɨñɨ cuñí ta cahin tuhun Nyoo chihin ndo ta ñahri cha tixehi̱. hzIYucuan chaha cuñí catyi chi ndo vityin vatyi ñahri ca cuatyi yuhu cha cuenda ni noo nyoho. xyiTa vityin chitó vahi vatyi tandɨhɨ nyoho cha cahi̱n tuhun Nyoo chihin ndo, ma nyehe ca maa ndo chii. xwSoco ni noo ihya ta ña chicá xiñi. Ta ni ñayɨvi̱ ta ña vale cha cuenda mai, tacuhva vatyi chihin tusɨɨ iñi ta cuví sañihi sahatyiñe tyiño cha chaha̱ Sutu Mañi yo Jesús chii, cha sañahi tuhun vaha yoso cuhva cuñí Nyoo chi yo. wSoco noo ri cha chité vatyi tandɨhɨ ri nu cuahín Tatyi Ii catyí chii vatyi nyatú vehe caa chii, ta cuaha tɨndoho ñandɨhɨ. vveTa vityin cuhin nya ñuu Jerusalén vatyi maa Tatyi Ii catyí. Ta ña chité ñáá cha cucuvi chii yucuan. Bu}Ta sañahi̱ tuhun ihya chi ñu Israel ta chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. Sañahi̱ chi ñu na nasama ñu cuhva iyó ñu nuu Nyoo ta nachino iñi ñu chi Sutu Mañi yo Jesucristo. Wt'Soco ña sandɨhí cha cahán noi tuhun Nyoo nuu ndo. Vatyi ihya cuví tandɨhɨ cha chiñuhú chi ndo tacuhva coo vaha ndo. Ta sañahi̱ tuhun Nyoo chi ndo nu ndu ɨɨn ri ndo ta nya vehe ndo ñandɨhɨ. |sqTandɨhɨ quɨvɨ cha chinyai̱ chihin ndo ta sacuvi̱ tyiño nuu Sutu Mañi yo chihin cha nduquí cuhva cha ma cahnu sahi chii, vasɨ cuaha tɨndoho chihin cha cuaha tucuihya iñi. Ta cuaha tɨndoho quichi sɨqui sacuvi̱ ñáyɨvɨ Israel. !r;Ta cuhva cha chaa̱ coyo ra, catyí ra tyehe caa chi ra: ―Maa ndo chitó ndo yoso caa cuhva chica̱ noi nyata quɨvɨ xihna ri cha chai̱ Asia ihya. ~quTa cuhva cha nyicu ndi ñuu Mileto, cana̱ ra Pablo chi ra yɨhɨ́ ndaha chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo Éfeso. Xp)Tyicuan caa cuvi̱ vatyi ra Pablo ña cuñi̱ ra cunyaa̱ ca ra cuaha quɨvɨ ityi Asia. Ña cuñí ra cuhun ra Éfeso vatyi numi ri cuñí ra chaa ra ñuu Jerusalén, vatyi tatu cuhva chi cuhva cunyaa ra quɨvɨ vico Pentecostés cha sanducahnú ñu Israel. Nu cahán ra Pablo chihin ra ñuu Éfeso vatyi cuhun ra ta ma quichi ca ra o'Quita̱ ndi yucuan ta yaha̱ ndi ityi nuu noo ñuhú luhlu cha nañí Quío nyaá mahñu tyañuhu. Ta cha inga quɨvɨ cuan chaa̱ ndi inga ñuhú luhlu cha nañí Samos. Yaha̱ ndi yucuan ta nyitatu̱ ndi ñuu Trogilio. Ta cha inga quɨvɨ chaa̱ ndi nya ñuu Mileto. nTa cuhva cha nañihi̱ tahan ndi chihin ra nya ñuu Asón cuan, quɨhvɨ̱ ra chichi barcu chihin ndi ta cuahan ndi nya ñuu Mitilene. |mq Nyuhu yaha̱ ndi ityi nuu ta cuahan ndi chihin barcu nya ñuu Asón. Vatyi yucuan cuñihi tahan ndi chihin ra Pablo, vatyi tyicuan caa sandaa̱ maa ndi tyiño chihin ra. Vatyi maa ra cuñí ra cuhun ra ityi nu ñuhú ri chihin chaha ra. %lC Ta ra tyivaa cuan nandoto̱ ra ta cuanuhu̱ ra nya vehe ra. Ta sɨɨ xaan nanduvi̱ cuñi ñu. Nu quita̱ ra Pablo ñuu Troas ta cuahan ra nya ñuu Mileto Ik  Tyicuan ta nandaa̱ tucu ra Pablo ta chachi̱ ndi pan ta chihi̱ ndi vinu cha cuenda Sutu Mañi yo. Tyicuan ta cahan ca ra Pablo tuhun Nyoo nyacua nya cundichin. Tyicuan ta cuaha̱n ra. Cj Tyicuan ta ra Pablo noo̱ ra ta chaa̱ ra nu catuví ra tyivaa cuan. Ta natyihi nundaha ra chi ra tyivaa cuan, ta catyí ra chi ndɨɨ hermano: ―Ma yuhvi ndo. Nyitó ra ―catyí ra. ~iu Ta noo ra tyivaa cha nañí Eutico nyaá ra ventana tyasohó ra, soco ña cunyee̱ ra ñumahna vatyi ra Pablo, cha vehe xaan cahan ra. Quixí ra Eutico, ta ña chito̱ ra canacava̱ ra nya nu ñuhu. Ta nacoñehé ra chi ra soco cha chihi̱ ra. hCanyicú ndi noo cuarto nu cu uñi piso. Ta ndichin xaan nu canyicú ndi chichi vehe cuan vatyi cuaha xaan ñuhu̱ candil cayú. >guTa cha timingu cuan ndu ɨɨ́n ri ndi chihin ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Troas cuan. Ta quɨvɨ cuan cuacachi ndi pan ta coho ndi vinu vatyi nɨcohon iñi ndi tyi chihi̱ ra Cristo cha cuenda cuatyi yo. Ta ra Pablo cahán ra nuu ñu ta cuvi ora ñuu, vatyi cha nyaá cha cuhun ndi inga quɨvɨ cuan. If Ta nyuhu nyatu̱ ndi na yaha vico pascua nu tuhvá ñu Israel chachí ñu pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́. Tyicuan ta quita̱ ndi ñuu Filipo chihin barcu. Ta nu cu ohon quɨvɨ ta nataha̱n ndi chi ra cha cuaha̱n ityi nuu nya ñuu Troas. Ta yucuan ndoo̱ ndi ucha quɨvɨ. Nu cahán ra Pablo tuhun Nyoo ñuu Troas ReRa hermano ihya cayaha̱ ra ityi nuu ta canyatú ra chi ndi ñuu Troas. dTa cuaha̱n ra Sópater, ra ñuu Berea chihin ra. Ta cuaha̱n ra Aristarco ta ra Segundo, ta uvi tahan ra ihya, Tesalónica cuví ñuu ra. Ta cuaha̱n ra Gayo, noo ra ñuu Derbe, ta ra Timoteo, ta uvi tahan ra ityi Asia, ra Tíquico ta ra Trófimo. )cKTa yucuan ndoo̱ ra uñi yoo. Ta cha nyaá ra cha cuaquehen ra barcu ta cuhun ra Siria, ta chito̱ ra vatyi nducú ñáyɨvɨ Israel chi ra vatyi cahñi ñu chi ra. Yucuan chaha natyaa̱ ra iñi ra cha cuhun ra chihin chaha ra ityi nu ñuhu ri. Ta nayaha̱ ra inga chaha ityi Macedonia. =bsTa chaha̱n ra tandɨhɨ ityi cuan ta sandunɨɨ̱ ca ra iñi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo cha iyó ityi cuan chihin tuhun cahán ra. Tyicuan ta chaa̱ ra ityi Grecia. 5a eCha yaha̱ tuhun cha naquɨquɨ̱ ñáyɨvɨ ñuu Éfeso cuan, cana̱ ra Pablo chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, vatyi cahan ra suhva nuu ñu ta cuhva ca ra tunyee iñi chi ñu. Vatyi maa ra chaa̱ chi quɨvɨ cha cuhun ra inga ityi. Ta caha̱n ra chihin ñu. Tyicuan ta cuaha̱n ra Macedonia. c`?)Ta cha yaha̱ catyi̱ ra tuhun cuan catyí ra vatyi na cunuhu ñu nya vehe ñu.M_(Vatyi tatu coto gobiernu ta cana ra chi yo cha cuenda cha cuvi̱ ihya, ta ma ñihi yo tuhun cahan yo tatu ndacá tuhun ra chi yo ñáá cuenda naquɨquɨ̱ yo ―catyí ra cuví secretario cuan. r^]'Ta tatu inga tuhun chicán ndo, cuñí chi sacuví ndo nu nyicu ra cuví tyiño, tari cuhva catyí ley. =]s&Tatu ra Demetrio ta ra cha sahá tyiño chihin ra chicán ra cuatyi chaha noo ra, na cuhun ra nu nyaá juez. Cuví cacan ra cuatyi nuu ra cuan, ta maa ra cusandaa ra cuatyi cuan. \ %Vatyi ra cha quichi̱ nyaca ndo ihya ñahri cha suhu̱ ra vehe ñuhu ndo. Ta ni ña cahán ña vaha ra sɨquɨ nyoo cuenda ndo. [$Ta yori cuvi catyí tyi ña ndicha. Taxi ri ndo, ta ma cunyacuvi ri maa ndo tatu ña chitó ndo ñáá cha cuacunyacuvi ndo. ?Zw#Tyicuan ta secretario ñuu cuan cuhva cha cuvi̱ sacutaxin ra ñáyɨvɨ, ta catyí ra: ―Nyoho tata ñuu Éfeso ihya. Tandɨhɨ ñáyɨvɨ chitó ñu vatyi nyaá sɨquɨ yo ñu Éfeso cha saha cumi yo vehe ñuhu cu Diana tyi cahnu xaan cuví ña. Ta cumí yo xitohyo ña cha cana̱ cava ityi andɨvɨ. kYO"Soco cuhva cha chito̱ ñu vatyi ra Israel cuví ra, tandɨhɨ maa ñu cana̱ chaa ñu. Ta chichi cha uvi hora caná chaa ñu, ta catyí ñu: ―Cahnu xaan cuví cu Diana nyoo cuenda ñu Éfeso ―catyí ñu, caná chaa ñu. -XS!Tyicuan ta ñu Israel, tyatyiño̱ ñu chi noo ra cha nañí Alejandro na quita ra ityi nuu. Ta suhva ñu tayucú yucuan nacatyi̱ ñu chi ra yoso caa cucahan ra. Tyicuan ta sacuvi̱ ra seña chihin ndaha ra vatyi na taxi ri cuvi ñu vatyi cuñí ra catyi ra vatyi ñahri cuatyi ñu Israel. NW Ta nu ndu ɨɨn ri ñu yucuan, suhva ñu caná chaa noo tuhun. Ta inga ñu caná chaa ñu inga tuhun. Vatyi naquɨquɨ́ ñu. Ta cuaha xaan ñu cha ni ña chitó ñu ñáá tuhun cha natacá ñu. V'Ta tyicuan caa tucu suhva ra cuví tyiño ityi Asia, ra cuví amigo ra Pablo, tachi̱ ra tyiño vatyi ña tahán chi tyihi ra chi ra yucuan. }UsTa ra Pablo cuñí ra quɨhvɨ ra nu nataca ñáyɨvɨ vatyi cahan ra chihin ñu. Soco ra hermano, ña chaha̱ ra. kTOTa cutondo̱ xiñi tandɨhɨ ñu ñuu cuan. Ta catɨɨ̱n ñu chi ra Gayo, ta chi ra Aristarco, uvi ra Macedonia cha chicá noo chihin ra Pablo. Ta caxita̱ quiñoho ra chi ra nyacua nya nu tuhva ñu candu ɨɨn ri ñu. KSTa cuhva cha cachiñi̱ ra cha catyí ra, Xaan xaan cacuñí ra. Ta quichaha cacana̱ chaa ra ta cacatyí ra: ―Cahnu xaan cuvi cu Diana, nyoo cuenda ñáyɨvɨ Éfeso ihya ―catyí ra. HR Ta ña vaha cha sacuví ra vatyi ma quiyahvi ca xitohyo cha savahá yo. Ta sɨɨn ri ma sacahnu ca ñáyɨvɨ chi nyoo Diana ta ma saha ca ñu ñáyɨvɨ vehe ñuhu ña, ta ña vaha tyicuan caa, vatyi ñaha cuan cahnu xaan cuví ña. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ityi Asia chihin ñu nɨcahnu ñayɨvɨ̱ sacahnú ñu chi ña. Ta nu cuahan ca chi quɨvɨ ma sacahnu ca ñáyɨvɨ chi ña tatu chino iñi ñu cha cahán ra Pablo ―catyí ra Demetrio. gQGSoco nyoho nyehé ndo ta chiñí ndo yoso caa sacuví ra Pablo ñuu yo Éfeso ihya, ta nɨcahnu ityi Asia. Vatyi catyí ra tyi nyoo cha savahá ñáyɨvɨ ñima Nyoo cuví. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ nachino iñi sahá ra.  d~~}t|[{{zwyxwvvKuttsrrVqWpponmmlkkOjihhg&edd"ccb(a`__<^t]\[xZaYY&X|WVVPUTT S=R;Q(POgONjMLL%KzJIkIHGFeEE"CC*BaA@g?>r>=;::99y88&66L54322<1R0/..c-X,=+*9)^((H'h&%%;$###"! s.) Wzm6m| , b # !` ]3Tyicuan ta catyí ra Israel chi ra Pablo: ―Ña chitó maa ndi tuhun yoho. Ta yori casacoto̱ chi ndi, ni chihin carta, ta ni ta yori ca quichi̱ ityi Judea sacoto cha caun, o caha̱n ña vaha ñu sɨcun. FYucuan chaha cane̱ chi nyoho vatyi cohon nui chi ndo, ta sacoté chi ndo vatyi nuhñí yuhu chihin cadena vityin cha cuenda cha yɨhɨ́ iñi yo, ñu Israel, chi Nyoo ―catyí ra Pablo. (ISoco cha cuenda cha nduxaán xaan ra Israel sɨqui, chica̱n taxin cha cutuñi chii nuu maa rey cahnu. Vasɨ ñahri cuatyi cuacaquen sɨquɨ ñu ñui nuu ra. wTa cha cutuñí chi, ta cuñí ra nyacá ñaha casaña ra chii. Vatyi ñahri cuatyi cha cahnu cha tahán chi cúví. EUñi quɨvɨ cha yaha̱ chaa̱ ndi yucuan. Tyicuan ta tachi̱ ra Pablo tyiño naquichí coyo ra cacuví nuu cuenda ñayɨvɨ Israel cha iyó ñuu Roma cuan. Ta cuhva cha ndu ɨɨn ri ra, quichaha catyi̱ ra chi ra: ―Nyoho yañi, vasɨ ñahri sacuvi̱ chi ñu Israel tahan yo, ta ni ñahri sacuvi̱ sɨquɨ costumbre sutu chahnu yo, soco chaha̱ cuenda ra Israel chii chi ra ñuu Roma. Ta ñohi̱ vehe caa Jerusalén ndaha ra ñuu Roma. Cuhva cha chaa̱ ndi Roma cuan, capitán cuan nacuhva̱ cuenda ra chi ra ca iyó cuatyi cuan chi noo ra cuví nuu chi ra sahá cumi vehe caa. Ta chaha̱ ra cuan cha coo sɨɨn ra Pablo. Ta noo ri sɨndaro sahá cumi chi ra. Nu cahán ra Pablo tuhun Nyoo ñuu Roma \1Ta ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Roma cuan ñihi̱ ñu tuhun tyi cua chaa ndi. Ta chaha̱n coyo ñu chisataha̱n ñu chi ndi ityi. Suhva ñu nyatú ñu chi ndi Nuyahví Apio. Ta inga ñu ñihi̱ tahan ñu chihin ndi nya nu nañi Tres Tabernas. Ta cha nanyehe̱ ra Pablo chi ñu, nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Ta ndunɨɨ ca iñi ra. ,QYucuan ñihi̱ tahan ndi chihin suhva ra hermano. Ta catyí ra chi ndi cha ndoó ndi noo vitya chihin ra. Yaha̱ cuan ta quita̱ ndi ta cuahan ndi nya ñuu Roma. Y~+ Ta yucuan ta quita̱ ndi ta cuahan ndi ityi yuhu tyañuhu nyacua nya chaa̱ ndi ñuu Regio. Ta cha inga quɨvɨ cuan caa xaan tatyi cha quichi ityi sur ta chica̱ ndi uvi quɨvɨ ta chaa̱ ndi ñuu Puteoli. J}  Ta chaa̱ ndi ñuu Siracusa. Ta yucuan ndoo̱ ndi uñi quɨvɨ. $|A Uñi yoo ñoho̱ ndi Malta cuan. Tyicuan ta ñihi̱ ndi noo barcu cha quichi nya ñuu Alejandría ityi Egipto. Ta ndoo̱ chi Malta nya yaha̱ yoo vichin. Ta nyaa noo cha natava ñu, noo xiñahñu nyoo Cástor ta nyoo Pólux, xiñi chi. Quɨhvɨ̱ ndi barcu cuan ta cuahan ndi. K{ Ta tandɨhɨ ñu tyiñuhu̱ xaan ñu chi ndi. Ta quɨvɨ quɨhvɨ̱ ndi chichi barcu cha cuacuhun ndi, chaha̱ ñu tandɨhɨ cha cuchiñuhu chi ndi ityi cuhun ndi. Nu chaa̱ ra Pablo ñuu Roma mzS Yaha̱ cuan ta quichaha caquichi̱ tucu inga ñu cuhví cha iyó ñuu cuan. Ta nduvaha̱ tucu ñu. FyTa cuhví xaan sutu ra chihin cahñi ta cha chiyó ra. Ta ra Pablo chaha̱n ra chinyehe̱ ra nu catuví ra. Ta chica̱n tahvi ra chaha ra. Ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ra ta nduvaha ra. ?xwYatyin ri cuan nyaá ñuhú ra cha cuví nuu ñuhú cuan. Publio nañí ra. Ta vaha xaan caha̱n ra chihin ndi. Ta tyiñuhu̱ xaan ra chi ndi, ndoo̱ ndi vehe ra uñi quɨvɨ. w-Tandɨhɨ ñu nyatú ñu ñáá cuhva ndaa nu tyaa̱ tɨ, o ñáá cuhva cúvi ra. Soco cha yaha̱ nyatu xaan ñu, ta nyehe̱ ñu vatyi ñahri maa cuvi̱ chi ra. Tyicuan ta nasama̱ ñu cuhva chicá xiñi ñu, ta quichaha catyí ñu: ―Minoo nyoo cuví ra ―catyí ñu. lvQSoco ra Pablo naquɨsɨ ra chi coo cuan, ta canacava tɨ nu ñuhú, ta ñahri cuvi̱ chi ra. u!Cuhva cha canyehe ñáyɨvɨ ñuhú cuan tyi tacaá coo cuan ndaha ra, quichaha catyí ñu chi tahan ñu: ―Ra ihya vasɨ noo ra chahñi̱ ñáyɨvɨ cuví ra, vatyi vasɨ cacu̱ ra nu tyañuhu soco ña chahá Nyoo cha coo ca ra cha cuenda cuatyi ra ―catyí ñu. Ut#Tyicuan ta ra Pablo naquehe̱n ra suhva nducu tyihi̱ ra nu ñuhu̱. Ta noo coo quita̱ chichi nducu cuan, cha cuenda cha ihñi. Ta chachi̱ yɨhɨ tɨ ndaha ra Pablo ta ndoo̱ tɨ tacaa̱ tɨ ndaha ra. EsTa vaha xaan tyiñuhu̱ ñu chi ndi. Ta sanataha̱n ñu ñuhu̱ vatyi coón savi ta vichin xaan. Ta catyí ñu chi tandɨhɨ ndi, natuhva ndi yuhu ñuhu̱ cuan natava ndi cha vichin ndi. {r qCuhva cha cha yaha̱ cacu ndi ta catyi ñáyɨvɨ iyó ñuhú cuan vatyi nu nyaá ndi nañí chi Malta, o Melita. [q/,Ta tandɨhɨ ca ra cha ña cacuví sutya, na quehen ra vitu cha nyisó barcu, ta suhva ra chihin yɨquɨn vitu barcu cha tahvi̱ tyañuhu. Ta tyicuan caa cacacu̱ tandɨhɨ ndi ta quita̱ ndi ñuhú ityi.Vp%+Soco capitán sɨndaro cuñí ra sacacu ra chi ra Pablo. Yucuan chaha ña chaha̱ ra cahñi ra chi ra, soco catyi̱ ra vatyi nya ra cachitó sutya, na cuhun cuee ra nu ndutya ta quita ra nya ñuhú ityi. o*Tyicuan ta sɨndaro cacuñí ra cahñi ra chi ndɨɨ cuii maa ra cuaha̱n cuacutuñi chi nuu ra cuví rey cahnu, coto cacono ra. cn?)Ta chaa̱ barcu cuan noo nu nañi tahan ndutya. Ta nyee xiñi chi chichi ñɨtɨ. Ta ña cuví ca natava ra. Ta suhva ca cha ña quɨhvɨ chichi ñɨtɨ, ñihi xaan cañí tyañuhu chi chi, nyacua tahvi̱ cuatyi chi. !m;(Cachahnya̱ ra yoho cha nuhñí caa vee cuan. Ta sandoo̱ ra chichi tyañuhu. Ta casandutaya̱ ra vitu cha sanacuico barcu. Tyicuan ta casandaa̱ ra sahma cha tuhvá chitacaá ityi nuu barcu. Ta quichaha̱ quehen tatyi sahma cuan, ta sacuhún chi barcu nya nu iyó ñɨtɨ cuan. dlA'Yaha̱ cuan ta cundichin. Ta canyehe̱ ra cha sacacá barcu noo ñuhú, soco ña canɨcoho̱n nuu ra nya cuví cuan. Nyehe̱ ra noo nu iyó ñɨtɨ. Ta catyaa ra cuhva nyehe ra tatu cuví sacuhun ra barcu yucuan. k&Cuhva cha ndɨhɨ ca chachi̱ ra ta tuchi̱ ra yɨtɨn cha yɨhɨ́ trigu nu tyañuhu na nduñahma ca barcu. Nu nyeé barcu }js%Ta cha tandɨhɨ ndi cha ñohó ndi chichi barcu cuan, quita uvi ciento uñi xico chahun ɨɨ́n tahan ñáyɨvɨ. Zi-$Tyicuan ta tandɨhɨ ca ra candunɨɨ̱ ca iñi ra ta cachachi̱ ra ñandɨhɨ. 0hY#Ta cha catyi̱ ra tuhun ihya, ra Pablo quehe̱n ra noo pan ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo nuu tandɨhɨ ra. Tyicuan ta tahvi̱ ra ta quichaha̱ chachi ra. "g="Catyí chi ndo, na cachi yo vityin. Nɨñɨ xaan cuñí chi cha cachi yo ta ndunyee coño ñuhu yo. Vatyi cucacu yo ta ni noo ixi xiñi yo ta ma cunaa. ufc!Ta cha ñaa ca cuan ra Pablo catyí ra chi tandɨhɨ ra: ―Cha iyó uchi cumi quɨvɨ cha ta cachi ca yo. ]e3 Tyicuan ta sɨndaro cachahnya̱ ra yoho lancha. Ta casanacava̱ ra nu ndutya. !d;Soco ra Pablo sacoto̱ ra chi capitán ta chi sɨndaro ta catyí ra: ―Tatu ma ndoo ra cuan chichi barcu. Nyoho ma cuvi cacu ndo ―catyí ra chi ra. Bc}Ta ra sacacá barcu cuan catyaa̱ ra cuhva cacono xehe ra. Ta yucuan chaha quichaha casanoó ra lancha cuan nu ndutya ityi nuu barcu cuan. Ta sahá ri maa ra tyi inga caa casanoó ra. /bWTa cayuhví ra coto nañi barcu cuan chata yuu. Yucuan chaha casanoo̱ ra cumi tahan caa vee cha nyaa gancho nuu, ityi chata barcu. Ta ña iñi ca ra cha cundichin. Ha Tyicuan ta tyicuhva̱ ra cha cono ndutya. Ta nyehe̱ ra tyi oco chahun ɨɨ́n tahan metro iyó. Cuaha̱n ndi chiin ca ityi nuu ca. Ta tyicuhva̱ tucu ra inga chaha. Ta iyó oco ucha metro. `7Noo cha cuaa quɨvɨ ndɨhɨ chahun quɨvɨ chica̱ ityi ndi nu tyañuhu, ñohó ndi nu tyañuhu Adria. Ta chata cuan chata ihya tyandahá tatyi chi barcu ndi nu tyañuhu. Ta vasɨ ora ñuu cuví cuhva cuan ta tuvi̱ iñi ra sacacá barcu cuan tyi cuachaa ndi noo ñuhú. e_CVasɨ cuanyee barcu soco cuachaa yo noo ñuhú luhlu ―catyí ra Pablo chi tandɨhɨ ndi. 1^[Yucuan chaha nyoho cha ñohó ndo chichi barcu, sa̱nɨɨ ndo iñi ndo. Vatyi yuhu chinó iñi chi Nyoo. Ta chitó vahi vatyi cuvi tari cuhva catyí ángel cuan chii. d]ATa catyí ángel cuan chii: “Ma yuhvun, Pablo. Vatyi cuñí chi cha cahun tuhun Nyoo nuu rey cahnu Augusto nya Roma. Ta cha cuendon cusacacu Nyoo tandɨhɨ ra canyicu chuhun chichi barcu”, catyí ángel cuan chii. \Vatyi Nyoo nyacá ñaha ra chii, ta sacuví tyiño nuu ra, sanyehe̱ ra noo visión chii cuñi. Ta tuvi̱ noo ángel nui. h[ISoco vityin ma caca xaan iñi ndo vatyi ni noo yo ta ma cúvi yo. Barcu ihya cuví cha cunaa. ZCuaha quɨvɨ yaha̱ ta ña chachí ndi. Tyicuan ta catyí ra Pablo chi tandɨhɨ ra: ―Nye̱he ndo, vaha ca tyehe ta quichaha̱ ndo chii quɨvɨ cuan, ta ndoo taxin yo Creta cuan. Ta vityin nyehé xaan yo tɨndoho ihya ta cuaha ndaha tyiño sacunaá yo. Y%Ta cuaha quɨvɨ ña nyehe̱ ndi ni ñanyii ta ni tiñoo. Ta ñihi tatyi nañí chi ndi. Yucuan chaha ña tyaa̱ ca ndi cuhva cha cacu ndi. ]X3Ta cha cu uñi quɨvɨ quehe̱n ndi ndaha tyiño barcu ta tyihi̱ ndi nu tyañuhu. pWYTa cha inga quɨvɨ suri ñihi xaan caá tatyi. Yucuan chaha quichaha̱ catuchi ra carga nu tyañuhu. VV%Ta cha yaha̱ natyihi̱ ra lancha cuan, yucuan ta chahñi̱ vaha ra yoho nɨcachico barcu vatyi coo fuerza chi. Ta yuhví ra coto tahan ra nu yaxin ndutya ta quɨhvɨ barcu cuan chichi ñɨtɨ vita iyó yuhu tyañuhu nu nañí chi Sirte, yucuan chaha sanoo̱ ra sahma barcu ta chaha̱ ra cha cuhun barcu yoso cuhva tyandahá tatyi. \U1Ta tyandahá tatyi chi ndi ityi chiyo satyin noo ñuhú luhlu cha nañí Clauda. Ta chihin cha yɨɨ xaan naquehe̱n ndi lancha luhlu cha xitá quiñoho barcu, ta natyihi̱ ndi ityi chichi barcu coto nyee chi. TTa ña cuví ca cuhun ndi ityi nuu ca cha cuenda tatyi cuan. Ta saña ndaha ndi nacuhun maa barcu chihin tatyi nya ityi cuñí maa chi. }SsÑa cuaha ri chicá ra ta quichaha̱ caa noo tatyi xaan cha quichi̱ ityi norte. Ta tyandahá chi barcu inga ityi. WR' Tyicuan ta quichahá caa chiin tatyi cha quichi ityi sur. Ta cuñí maa ra vatyi vaha xaan vatyi ñima tatyi ñihi cuví, ta cuvi cuhun ra chihin barcu ra nɨcañi ri yuhu tyañuhu ñuhú Creta cuan. uQc Ña cuví yaha ndi yoo vichin yucuan tyi ñihi xaan tuhvá caa tatyi, ta yɨca xaan cuenda barcu. Yucuan chaha tandɨhɨ ra ta catyí ra: ―Vaha ca cha quita yo ihya ta nducu yo cuhva chaa yo nya ñuu Fenice suri ñuhú Creta ihya. Yucuan cuví noo nu vaha cunyaa barcu vatyi nyaa ñuu cuan chiyo caña ñanyii ―catyí ra. Nu ñihi xaan caá tatyi nu tyañuhu P Soco capitán cuenda sɨndaro cuan quichaha̱ ca ra chi ra sacacá barcu chihin chitoho barcu ta ñima ca chi ra Pablo. O' ta catyí ra: ―Nyoho ra canyicú ihya, cuɨ̱ñɨ ndo tuhun cahín. Nyehí vatyi yɨca xaan cuhva cuahan yo. Ta tuví iñi vatyi cuaha xaan cusacunaa yo. Cunaa barcu ta cha nyisó chi ta nyacua nya maa yo ñandɨhɨ. Vaha taxin ca nandoo yo ihya ―catyí ra chi ra. N Cha cuaha xaan quɨvɨ yaha̱ ta cha yɨca xaan nanduvi̱ cha caca noo ndi ityi nu tyañuhu. Vatyi cha yaha̱ quɨvɨ vico ayuno nu ña chachi ñu Israel. Ta cha cuyatyin yoo vichin. Yucuan chaha ra Pablo chaha̱ ra tuhun chi ra sacaca barcu cuan, zMmNducu̱ ndi cuhva cha cuhun ndi yuhu tyañuhu cuan ta chaa̱ ndi nu nañí Buenos Puertos yatyin ri ñuu Lasea. LCuaha quɨvɨ chica̱ ndi cuee ri. Ta chihin cha cuaha tɨndoho ta chaa̱ ndi yatyin ri ñuu Gnido. Ta cha cuenda cha ñihi xaan caá tatyi, ña chaha̱ chi cha cuhun ndi ityi nuu, ta yaha̱ ndi yatyin ri ñuu Salmón. Ta nacuico̱ ndi ityi yuhu ñuhú Creta. LKYucuan nañihi̱ capitán cuenda sɨndaro nonga barcu cha quichi nya ñuu Alejandría ta cuahan chi Italia. Ta catyi̱ capitán na quɨhvɨ ndi barcu cuan vatyi cuhun ca ndi nu cuahan ndi. JYaha̱ sava ndi tyañuhu ityi nuu Cilicia ta Panfilia, ta chaa̱ ndi noo ñuu cha nañi Mira ityi Licia. Ta noo̱ ndi barcu cuan. fIEYaha̱ cuan ta quita̱ ndi Sidón ta casandaa̱ ra sahma barcu cuan ta chihin fuerza tatyi ri cuahan ndi. Ta vatyi caa tatyi sɨquɨ ndi yaha̱ ndi chiyo xehe ca ñuhú Chipre. Vatyi ña ñihi xaan caa tatyi chiyo cuan. #H?Cha inga quɨvɨ chaa̱ ndi puerto Sidón. Ta ra Julio vaha ñáyɨvɨ cuví ra chihin ra Pablo. Ta chaha̱ ra cha cunyehe ra chi ra tahan ra ñuu cuan. tGaTa cuahan tucu ra Aristarco chihin ndi ñandɨhɨ. Ra ñuu Tesalónica cha nyaá ityi Macedonia cuví ra. Tyicuan ta quɨhvɨ̱ ndi chichi noo barcu cha quichi ityi ñuu Adramitio ta cuhun chi ñuu cha nyicú yuhu tyañuhu ityi Asia. ~F wQuɨvɨ cha catyaa̱ ra Festo ta ra Agripa cuhva tyi tachi̱ ra chi ndi nya ñuu Roma ityi Italia, nacuhva cuenda ra chi ra Pablo ta suhva ca ra chi noo capitán cha nañí Julio. Yɨhɨ́ ra noo batallón sɨndaro, cha nañi Cuenda Ra Augusto. (EI Ta ra Agripa catyí ra chi ra Festo: ―Cuví saña yo chi ra, tyehe ta ñima maa ra chicán cha cutuñi chi ra nuu ra cuví rey cahnu ―catyí ra.?DwTa cha yaha̱ quita coyo ñu, ta cacatyí ñu chi tahan ñu: ―Ñahri cuatyi ra ihya cha ñihi xaan. Ña tahán chi cúvi ra. Ta ni ña tahán chi cohon ra vehe caa ―catyí ñu. C Cha yaha̱ cha catyi̱ ra Pablo tuhun ihya, ndɨcuita̱ rey ta gobernador ta cu Berenice, ta tandɨhɨ ra canyicú yucuan. HB Tyicuan ta ra Pablo catyí ra: ―Cuví ri suhva, o cuví ri cuaha soco chi Nyoo chiquén vatyi na nduvi ndɨhun ñáyɨvɨ cuenda ra Jesús tari mai. Ta ñima yoho ri, soco tandɨhɨ ri ñáyɨvɨ, ñu chiñí tuhun cahín. Noo ri cha ña cuñí, cha quɨhɨ cadena ndaha ndo tari mai vityin ―catyí ra Pablo. %ACTyicuan ta ra Agripa catyí ra chi ra: ―Suhva cuii ri ca ta nachino iñi tuhun cahun ta quɨhvi cuenda ra Jesús ―catyí rey Agripa chi ra Pablo. &@EYoho rey Agripa, ¿atu chinó iñun tuhun cha catyaa̱ ra profeta cuenda Nyoo ta cha naha? Yuhu chité vatyi chinó iñun ―catyí ra Pablo chi ra Agripa. }Soco ra Pablo catyí ra chi ra: ―Ña loco yuhu, yoho tata Festo. Soco cha cahín, maa maa ri tuhun ndicha cuví. ==sCuhva cha catyi̱ ra Pablo tuhun ihya, ra Festo canachaa̱ ra, ta catyí ra: ―¡Loco yoho Pablo! cha cuenda cha cuaha xaan sacuahún ta ndulocon ―catyí ra Festo chi ra. <Vatyi catyi̱ ra vatyi tahán chi cha cunyehe ra Cristo tɨndoho. Ta cha yaha̱ cha cúvi ra, cunandoto ra. Ta ican ra cuví ra cunandoto xihna ca. Ta cusacata ra tari noo ñuhu̱ ityi cuahan ñáyɨvɨ vatyi sacotó ra yoso caa cacu añima ñu, ñu Israel ta ñu cha ñima ñu Israel cuví ―catyí ra Pablo. Ra Pablo cuñí ra cha nachino iñi rey Agripa ta cunyicon ra chi ra Cristo o;WSoco maa Nyoo tyinyeé chii. Ta iyó que nya vityin. Ta cahín tuhun Nyoo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ñu ndahvi ta ñu tyayɨɨ. Ta ña cahín inga tuhun cha ña catyi̱ ra Moisés ta ra profeta, vatyi cucuvi nu cuahan ca chi. k:OCha cuenda ihya catɨɨ̱n ra Israel chii chichi vehe ñuhu cahnu. Ta cacuñi ra cahñi ra chii. q9[Ta cahi̱n tuhun ra xihna ca chihin ñu nyicu ñuu Damasco. Yaha̱ cuan ta cahi̱n chihin ñu ñuu Jerusalén ta tandɨhɨ ityi Judea. Ta cahín chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví ñandɨhɨ. Sacote̱ chi ñu nandu uvi iñi ñu cuatyi ñu, ta nandɨhvɨ ñu chichi ndaha Nyoo cha ndicha cuii. Na nasama̱ ñu cuhva iyó ñu chihin cha sacuvi ñu cha vaha. }8s’Yucuan chaha rey Agripa, sacuví cha catyi̱ Sutu Mañi yo ra Jesucristo chii nu sañaha̱ ra chi ra chii. ~7uVatyi na nu̱ñon nuu ñu, ta sa̱ñahun chi ñu cha ndicha, ta ma sacuvi ca ñu cha ña vaha. Soco sacuvi ñu cha vaha nu ndichin Nyoo vatyi quita̱ ñu chichi ndaha ra ña vaha ta ndɨhvɨ ñu ndaha Nyoo tacuhva vatyi tyicuan caa cusahi tɨcahnu iñi cuatyi ñu ta cunaquehen ñu cha vaha cha chahá Nyoo chi ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra”, catyí Sutu Mañi yo chii. u6cCusacaqui chuun ndaha ra Israel, ta ndaha ra cha ñima ra Israel cuví. Nu nyicú ñu tachí chuun vityin. E5Ndɨ̱cuita ta cui̱nanyaun, vatyi yuhu tuví nuun tacuhva vatyi cuasacuvun tyiño nui, vatyi cuacuvun cha ndaa cha nyehu̱n vityin. Ta cucuvun cha ndaa cha nyehun chii nu cuahan ca chi. 4Tyicuan ta catyí yuhu: “¿Yóó yoho tata?” Ta Sutu Mañi yo catyí ra chii: “Yuhu cuví ra Jesús, ra cha chicá nyicon chi. a3;Tyicuan ta tandɨhɨ ndi nduva̱ ndi nu ñuhú. Ta chiñi̱ noo ndusu cha cahán chihin, chihin sahan yo hebreo, ta catyí chi chii: “Saulo, Saulo, ¿ñáá tuhun cha chicá nyicon chii? Tari noo quɨtɨ chañí nyaa tɨ chata cha xaan cha saquehén ityi ra chi tɨ, tyicuan caa cuñún sañicuehun suri chi maun”, catyí ndusu cuan chii. E2 Soco yoho Rey, ityi cuahin ñáá cuhva ora, nyehi̱ noo nduva ñuhu quichi̱ andɨvɨ, ñihi ca ican saha ñuhu ñanyii. Sandundichi̱n chi nicachico nu cuahin ta ra cuahan coyo chihin. w1g ’Ta yucuan chaha cuahi̱n quɨvɨ cuan nya ñuu Damasco chihin ndusu yuhu ra cuví nuu chi tata sutu. F0 Cuaha chaha sanyehi̱ tɨndoho chi ñu ta sahi̱ fuerza chi ñu nacahan ña vaha ñu sɨquɨ ra Jesús. Tyehe caa chinyacuvi̱ tandɨhɨ ri vehe ñuhu ñu Israel. Ta xaan xaan cuñi̱ nyehi chi ñu. Ta chica̱ nyiquen chi ñu nyacua nya inga ñuu. Nu nacatyi tucu ra Pablo yoso caa nanduvi̱ ra, ra cuenda ra Cristo U/# Ta tyicuan caa chinyacuvi̱ nya Jerusalén chihin ndusu yuhu ra cacuví nuu chi tata sutu. Ta cuaha ñu cha chinó iñi chi ra Cristo tyihi̱ vehe caa. Ta tatu cachahñi̱ ra chi ñu, vaha xaan cuñi̱. . ’Ta quɨvɨ cuan suri mai chica̱ xiñi vatyi vaha cha tachi tuñi chi ñáyɨvɨ chinó iñi chi ra Jesús ra ñuu Nazaret. N-¿O ña chinó iñi nyoho vatyi Nyoo sanandotó ra chi ñu chihi̱? X,)Ndɨ uchi uvi tahan ityi ñáyɨvɨ Israel ñu vachi tata sutu chahnu yo nyatú tucu ñu nyehe ñu tyi ndicha cusanandoto Nyoo chi ñáyɨvɨ chihi̱. Ta yucuan chaha nyita ri sacuví ñu tyiño nuu Nyoo sacahnu ñu chi ra ñicahñu ta cha cuaa. Vatyi suri cha cuenda tuhun ihya tyaá ra Israel cuatyi sɨqui vityin, yoho rey Agripa. /+WTa vityin nanyaí ihya ta cutuñi chii cha cuenda vatyi chinó iñi cha sanandotó Nyoo chi ñáyɨvɨ chihi̱, tari cuhva catyí ra chi sutu chahnu yo ta cha naha. '*GTa suri chitó ñu vatyi nyata luhli cuví noo fariseo. Ta ra fariseo vaha xaan caquichahá ra costumbre yo. Ta na catyi maa ñu tatu ña ndicha cha cahín. ) ’Tandɨhɨ ñu Israel chitó ñu yoso caa chiye̱ nyata ni luhli nya ñui. Ta chitó ñu cuhva chiye̱ nya Jerusalén. (#Vatyi, yoho chitón tandɨhɨ costumbre cha iyó chi yo ñu Israel. Ta chitón tuhun tuhva yo cuvi yuhu. Yucuan chaha chiquén chuun nacuɨñɨ vahun cha cahín. Nu catyí ra Pablo chi ra Agripa yoso caa ñayɨvɨ̱ ra cha nɨ cumañi ca quɨhvɨ ra cuenda ra Cristo '1―Sɨɨ xaan cuñí vatyi cuví cahin nuu yoho, rey Agripa, ta cuví catyí mai chuun yoso caa tandɨhɨ cuatyi cha tyaá ra Israel sɨqui. & /Tyicuan ta ra Agripa catyí ra chi ra Pablo: ―Cuví cahun vityin ―catyí ra chi ra. Ta ra Pablo sandaa̱ ra ndaha ra ta catyí ra tyehe caa: \%1Vatyi ña vaha cha sacuhín chi ra tatu ñahri tuhun cahín ñáá cuatyi ra.$+Soco vatyi ñahri cuatyi ra ñihí, yucuan chaha ña ñihi̱ tuhun tyai nu tutu cha cusacuhin chi ra nyacá ñaha chi yo. Yucuan chaha cane̱ chi ra Pablo nuu ndo, ta nuu yoho Rey Agripa, tacuhva tyi ndaca tuhun chi ra ta cote ñáá cha tahán chi sacote chi rey cahnu. #9Soco cha cuenda yuhu ñahri cuatyi ra cha tahán chi cúvi ra. Ta suri maa ra chicán cha cutuñi chi ra nuu ra Augusto. Yucuan chaha cutachi chi ra. "Tyicuan ta quichaha catyí ra Festo: ―Yoho Rey Agripa, ta nyoho tata, cha nyicu ndo ihya. Nye̱he ndo chi ra ihya. Tandɨhɨ ñu Israel ñuu Jerusalén ta ñu Cesarea cahan ñu sɨquɨ ra. Ta ña sandɨhɨ́ ñu cha catyí ñu chii vatyi tahán chi cúvi ra. ~!uTuvi̱ inga quɨvɨ ta chaa̱ ra Agripa chihin cu Berenice. Iyo xaan caa ñu quɨhvɨ̱ coyo ñu chichi vehe vatyi rey cuví ñu. Quɨhvɨ̱ tucu comandante ta ra cacuví tyiño ñuu cuan. Tyicuan ta ra Festo catyí ra na quichi ra Pablo. L Tyicuan ta ra Agripa catyí ra chi ra Festo: ―Cuñí tucu yuhu cuɨñi cha cahán ra cuan ―catyí ra. Ta ra Festo catyí ra chi ra: ―Tyaan cuɨñun cha cahán ra ―catyí ra chi ra. GSoco maa ra chicán ra cha cutuñi chi ra nuu rey cahnu Augusto nya Roma. Yucuan chaha ñohó ca ra vehe caa nyacua nya cuví tachi chi ra nuu ra Augusto ―catyí ra Festo chi rey Agripa. 1[Ta ña chité yoso caa sacuvi chihin tuhun cha tyicuan caa, ta ndaca̱ tuhin chi ra Pablo tatu cuñí ra cuhun ra Jerusalén, vatyi cutuñí chi ra cuenda tuhun ihya. ?wCuñí ra cuan cuatyi chihin ra cha cuenda tuhun costumbre, cuhva chinó iñi ñu Israel. Cahán ra tuhun noo ra cha nañí Jesús cha chihi̱. Ta ra Pablo catyí ra vatyi iyó ra. Soco ra catyaá cuatyi sɨquɨ ra, ña cuaha maa tuhun cacaha̱n ra. Ta cuñí maa yuhu vatyi cahnu cuatyi cuatyaa ra sɨquɨ ra. _7Yucuan chaha, quɨvɨ quichi coyo ra cacuví nuu chi ñu Israel cuan, ña sacunai̱ cuhva. Ta cha inga quɨvɨ chahi̱n vehe tyiño vatyi cutuñi chi ra cha cacahán ra tuhun. Ta tachi̱ tyiño na quichi ra cuan. 5cTa catyi̱ yuhu chi tandɨhɨ ra vatyi ña tuhvá ra cuví tyiño cuenda Roma chahñi chi noo ñáyɨvɨ tatu ta cahan tahan ca ñu ta nducu ñu cuhva sacacu ñu chi ñu. &ETa cha chahi̱n Jerusalén, ra cuví nuu chi tata sutu, ta ra cacuví mandoñi ñu Israel chaha̱ cuenda ra noo tutu cuatyi ra, ta chicán ñu na cúvi ra. )KQuita suhva quɨvɨ chinyicu ñu yucuan, ta nacatyi̱ ra Festo tuhun ra Pablo chi rey. Ta catyí ra: ―Iyó noo rayɨɨ ihya cha sandoo̱ ra Félix vehe caa.   Yaha̱ suhva quɨvɨ, tyicuan ta chaa̱ rey Agripa chihin cu Berenice nya Cesarea, vatyi cuacuhva ñu nocumi chi ra Festo.  Tyicuan ta ra Festo cha yaha̱ cha cahan tahan ra chihin ra tyinyeé chi ra chihin tyiño, ta catyí ra chi ra Pablo: ―Chicón cha cutuñi chuun nuu rey cahnu. Vaha. Cua cuhun nuu maa ra ―catyí ra chi ra. Nu nacatyí ra Festo tuhun ra Pablo chi ra Agripa A{ Tatu sacuvi̱ noo cuatyi cahnu cha tahán chi cahñi ndo chii, ma nduqui cuhva caqui. Soco tatu ña ndicha tuhun cha cahán ra Israel ihya, yori cha iyó ityi chii cha cuhva cuenda chii chi ra cuñí cahñi chii. Chiquén vatyi cuhin nuu rey cahnu vatyi cutuñi chii nuu maa ra ―catyí ra Pablo chi ra Festo. r] Ta ra Pablo catyí ra: ―Cha nyaí nu maun. Ta maun cuví ra cuví tyiño cuenda rey cahnu Roma. Ihya cuví nu tahán chi cutuñi chií, vatyi ra cuenda ñuu Roma cuví. Ta chitó vahun tyi ñahri maa sacuvi̱ chi ñu Israel. =s Soco vatyi cuñí ra Festo ndoo vaha ra chihin ra Israel, ndacá tuhun ra chi ra Pablo: ―¿Atu cuñún cuhun Jerusalén vatyi sandaí tyiñon nyicuan? ―catyí ra chi ra. DTyicuan ta caha̱n ra Pablo ta catyí ra: ―Yuhu ni noo cuatyi ta sacuvi que, ni sɨquɨ ley ñu Israel, ni sɨquɨ vehe ñuhu cahnu Jerusalén, ni sɨquɨ rey cahnu Roma ―catyí ra. 6eCuhva cha quɨhvɨ̱ ra Pablo, catuhva̱ ra Israel cha quichi̱ coyo nya Jerusalén, ta quichaha̱ catyaa ra cuatyi cahnu sɨquɨ ra. Soco ñahri maa cha ndaa catava̱ ra. `9Uña o uchi ri quɨvɨ chi nyaa ra Festo Jerusalén, ta cuanuhu̱ ra Cesarea. Ta cha inga quɨvɨ chaa̱ ra chichi vehe tyiño ra vatyi cutuñi chi ra ca iyó cuatyi nuu ra. Tyicuan ta cana̱ ra chi ra Pablo. 3_Yucuan chaha, nyoho cha cuví ndo tyiño ñuu ihya, cuhun maa ndo chihin. Tyicuan ta cuvi cacan ndo cuatyi chaha ra tatu iyó cha sacuvi̱ ra ―catyí ra Festo chi ra. Soco ra Festo nacaha̱n ra, ta catyí ra: ―Ra Pablo ñohó ra vehe caa nya Cesarea. Ta yuhu tyaí cuhva cha cunuhi yucuan cha numi ri. T !Ta chica̱n ra noo tumañi iñi cahnu chi ra Festo. Cuñí ra vatyi tachi ra Festo tyiño na quichi nyaca sɨndaro chi ra Pablo nya Jerusalén. Vatyi maa ra cuñí ra cahñi ra chi ra ityi vachi ri ra.  )Chaa̱ ra Jerusalén, tyicuan ta chaa̱ coyo ra cuví nuu chi tata sutu ta ra cuví tyiño ñu Israel ta cachica̱n ra cuatyi chaha ra Pablo.   Tyicuan ta cha cu uñi quɨvɨ cha cuví ra Festo tyiño, quita̱ ra ñuu Cesarea cuan ta cuahan ra nya ñuu Jerusalén. @ yUvi cuiya yaha̱, tyicuan ta nɨcunyaa ra Porcio Festo cuví ra gobernador tyiño nuu ra Felix. Ta ra Felix cuñí ra cuvaha ra nuu ra Israel ta sandoo ra chi ra Pablo vehe caa.H  Ta ra Félix cuñí maa ra tyi ra Pablo cucuhva ra xuhun chi ra, tacuhva vatyi numi ri saña ra chi ra. Yucuan chaha vatyi tyito tyito ri cana̱ ra chi ra, vatyi ndatuhun ra chihin ra. pYTa ra Pablo caha̱n ra tuhun yoso caa tahán chi sacuvi yo cha vaha, yoso caa cunyaca ñaha maa yo chi yo ta ma sacuvi yo cha quiñi caa. Ta caha̱n tucu ra yoso caa cucutuñi chi yo nuu Nyoo quɨvɨ tahan chi. Ta ra Félix yuhvi̱ xaan ra cuvi, ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han vityin. Ta na nanuña xihne, ta cana mai chuun inga chaha ―catyí ra chi ra. s_Yaha̱ suhva quɨvɨ ta nachaa̱ ra Félix inga chaha chihin cu Drusila ñasɨhɨ ra. Ta cuví ña ñaha Israel. Ta tachi̱ ra na quichi ra Pablo vatyi cuñí ñu tyasoho ñu yoso caa tuhun cha chinó iñi ra chi ra Jesucristo. NTyicuan ta tachi̱ ra Félix chi capitán na cunatyihi ra chi ra Pablo vehe caa. Soco ma ñihi xaan saha cumi ra chi ra. Ta na cuhva ra cuhun ra tahan ra nu ñohó ra, ta cahan ra chihin ra. `9Ta ra Félix chitó vaha ra yoso caa cuahan tuhun ñu nyicón chi ra Cristo. Ta catyí ra chi ra canyicu cuan: ―Vaha ri vityin. Na quichi xihna comandante Lisias. Tyicuan ta cusandai tuhun ndo ―catyí ra. Z-O vasɨ cuví chi cha cuenda noo ri tuhun cahi̱n chihin nuu ra nyicú junta cuan tyehe caa: “Nyoho nducú ndo cuatyi chahi cha cuenda tyi chinó iñi cha nandotó ñáyɨvɨ chihi̱” ―catyí ra Pablo. -O na̱catyi maa ra cha canyicu ihya tatu nañihi̱ ra cuatyi yuhu quɨvɨ cutuñi̱ chii nuu ra nu chiyo̱ junta ra cacuví nuu chi ñu Israel. mSIcan ra cha nyehe̱ chii cuan, cuñí chi cha quichi ra ta cuhva ra cuenda tatu iyó cha sacuvi̱. s_Yuhu tyicuan caa sacuví chichi vehe ñuhu cahnu, ta suhva ra Israel ityi Asia, nyehe ra chii yucuan cha yaha̱ cha sandundɨi̱ chii nuu Nyoo cuhva catyí maa nu ley ndi. Soco ña cuaha ñáyɨvɨ nyicu, ta ni ña naquɨquɨ̱ ñu. M’Cuaha cuiya chica noi̱ inga ityi. Yaha̱ cuan ta cuanuhi̱ nya Jerusalén ñui vatyi nacuhva cuende xuhun chi ñu ndahvi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ta vatyi cuhve noo cha cuhve chi Nyoo. jMTa yucuan chaha tyicuan ri nduquí cuhva cha cachi coí nuu Nyoo, ta nuu ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. ~Ta suri chinó iñi vatyi Nyoo cusanandoto ra ñáyɨvɨ chihi̱, ñu vaha ta ñu quiñi iyó, tari chinó iñi tucu maa ra ihya. W}'Soco noo cha catyí chi ndo vityin vatyi yuhu sacahní chi Nyoo cha sacahnu̱ sutu chahni. Sacahní chi ra cuhva sañahá ra Jesucristo. Ta catyí maa ra ihya tyi ña vaha. Soco yuhu chinó iñi ndɨɨ maa tuhun cha nyaá nu libru ley cha tyaa̱ ra Moisés. Ta chinó iñi tandɨhɨ tuhun catyaa̱ ra profeta cuenda Nyoo ñandɨhɨ. =|u Ta cuatyi cha tyaá ra ihya sɨqui, ña ndicha maa. &{E Ta yori chihin cuvi̱ yuhi. Ni ña sanaquɨqui̱ chi ñáyɨvɨ chichi vehe ñuhu cahnu. Ñahri maa sacuvi̱, nɨ ri chichi vehe ñuhu, nɨ ri chichi ñuu. z  Tatu ndaca tuhun cuacoton tyi cha iyó ri noo uchi uvi quɨvɨ cha chahi̱n Jerusalén. Chahi̱n yucuan vatyi sacahni chi Nyoo. {yo Tyicuan ta ra Félix savaha̱ ra seña chi ra Pablo vatyi nacahan ra. Ta ra Pablo quichaha catyí ra: ―Chité tyi cha cuaha xaan cuiya nyacá ñahun ñuu ihya. Ta yucuan chaha sɨɨ vavaha cuñí vatyi nuu maun cuacutuñi chi yuhu vityin. xxi Tyicuan caa tucu ra Israel cha canyicu yucuan, catyí ra vatyi ndicha tandɨhɨ tuhun cahan ra Tértulo. EwTa catyí ra vatyi tatu cuñí ndi cacan ndi cuatyi chaha ra, cuñí chi cha cacan ndi nuu maun. Nye̱he maun. Sa̱nahmon chi ra ta coton tyi ndicha cha catyí ndi ―catyí ra Tértulo. fvESoco comandante Licias chasɨ̱ ri ra ta chihin cuaha fuerza ta tinyaa̱ ra chi ra chi ndi. Au{Nyacua cuñí ra sacuvi ra noo cha ña tahán chi vatyi ña sahá ra ñáyɨvɨ vehe ñuhu cahnu. Ta nyuhu tɨɨ̱n ndi chi ra, tacuhva tachi tuñi ndi chi ra tari cuhva ley maa ndi. at;Vatyi chitó ndi tyi rayɨɨ ihya ñima ra vaha cuví ra, noo cuehe cuví ra. Ta tandɨhɨ ri ityi sanaquɨquɨ́ ra chi ñu Israel. Ta ican ra cuví xiñi noo ityi ñáyɨvɨ nyicón chi ra Jesús ra ñuu Nazaret. s-Soco ña cuñí sayangue chuun chihin cha cuaha tuhun cahin, yucuan chaha chiquén noo tumañi iñi chuun na cuɨñun suhva tuhun cuacahan ndi. br=Nacuhvá xaan ndi tyahvi nyoo chi yoho tata Félix, vatyi yoho, vaha ñáyɨvɨ cuvún. q5Tyicuan ta tachi̱ ra Félix na quichi nyaca sɨndaro chi ra Pablo. Tyicuan ta quichaha̱ chican ra Tértulo cuatyi chaha ra Pablo. Ta catyí ra chi ra Félix: ―Tyahvi nyoo chuun, tata gobernador. Vatyi taxi ri iyó ñuu ndi, ta vaha iyó ndi vatyi yɨndaha vahun ñuu ndi. p Yaha̱ ohon quɨvɨ ta ra Ananías, ra cuví nuu chi tata sutu, chaa̱ ra ñuu Cesarea cuan chihin suhva ra cacuví mandoñi, ta chihin noo ra cahan chaha ñáyɨvɨ cha nañí Tértulo. Chaá coyo ra nuu ra gobernador Félix vatyi cacan ra cuatyi chaha ra Pablo. poY#ta catyí ra chi ra: ―Na quichi xihna ra tyaá cuatyi chahun. Tyicuan ta cusandai tyiñon ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta tachi̱ ra tyiño na casaha cumi sɨndaro chi ra nya vehe tyiño cha savaha̱ ra Herodes ta cha naha.n)"Cha yaha̱ cha sacuaha̱ ra Félix carta cuan, quichaha ndacá tuhun ra chi ra Pablo nya ñuu ra. Ta cha chito̱ ra vatyi ra Cilicia cuví ra m5!Ta cuhva cha chaa̱ coyo ra ñuu Cesarea, cachaha̱ ra carta cuan chi ra Félix, gobernador, ta cachaha̱ cuenda ra chi ra Pablo chi ra ñandɨhɨ. l1 Cha inga quɨvɨ sɨndaro cha cuahan chihin chaha, canandichi̱ coyo ra nya cuartel. Ta ra cha cayosó caballo cuahan coyo ca ra chihin ra Pablo. k5Tyicuan ta quehe̱n sɨndaro chi ra Pablo tari cuhva catyí ra Claudio chi ra, ta chinyaca̱ ra chi ra nya Antípatris suri maa cha cuaa cuan. j#Soco vatyi ñihi̱ tuhun vatyi ra Israel canducu cahñi ra chi ra, yucuan chaha tachí chi ra nuu yoho. Ta catyí tiqui chi ra cha tyaá cuatyi sɨquɨ ra, na cuhun ra nu nyaun na cacan ra cuatyi ra nuu maun”, catyí ra Claudio chi ra Félix nu tutu cha tyaa̱ ra. i%Soco cuenda ley ri maa ñu cuví. Ta cha cuenda ley yoó, ñahri cuatyi ra ta cahñi yo chi ra. Ta nɨ ri ña tahán chi cohon ra vehe caa. hTa vatyi cuñí cote ñáá cuatyi tyaá ñu sɨquɨ ra, chinyaque̱ chi ra nu iyó junta ra cacuví mandoñi ñu Israel. Jg ’Ra Pablo ihya, catɨɨ̱n ra Israel chi ra. Ta cacuñí ra cacahñi ra chi ra. Soco cuhva cha chite̱ vatyi ra cuenda ñuu Roma cuví ra, chahi̱n chihin sɨndaro ta sacaqui̱ chi ra. f)“Yuhu ra Claudio Lisias sacuhin noo carta ihya chi yoho, tata gobernador Félix, vatyi vaha ñáyɨvɨ cuvun. Ihya vachi nocumi chuun. ;>}} |{ yxx)wvu]tt:skr qUponn"llk]jhhLg>feeH<;;>:[977866]5443]21100/c.--,+*)(('~&%%y$##"@!S zB)07Y{!(X |au;N0Vatyi ra Cristo sanɨcoo̱ vaha ra chi yo chihin Nyoo. Ta sandu ɨɨ̱n ri ra chi nɨnduvi yo. Sandu ɨɨ̱n ri ra chi nyuhu cha cuví ndi ñu Israel chihin nyoho cha cuví ndo ñu inga ñuu. Ta sanduvaha̱ ra cuhva iyó yo. Vatyi tari noo cha sanduva̱ ra noo nama vehe cha nanyaa̱ mahñu, cha chasɨ̱ nu cu ɨɨn ri yo. dA0 Ta quɨvɨ cuan cañi xaan chinyaa̱ ndo chihin Nyoo. Soco vityin ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Cristo Jesús. Maa ra Cristo chihi̱ ra. Ta chatɨ nɨñɨ ra cha catyi ndo. Ta yucuan chaha cuvi̱ cuyatyin ndo nuu Nyoo. }0 Nɨ̱cohon iñi ndo vatyi nu quichi chi, yori ra Cristo chinyaa̱ añima ndo. Ta ña ɨɨn ri cuvi̱ ndo chihin ñu Israel. Ta ña chito̱ ndo tuhun cha tyihi̱ tahan Nyoo chihin ra Abraham: tuhun cha catyí Nyoo tyi cuhva ra cha nɨcoo vaha yo chihin ra. Chiyo̱ maa ndo ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya chihin cha yori Nyoo nyaá chihin ndo, ta ña yɨhɨ́ iñi ndo cha cuñihi ndo. b=0 Yucuan chaha nɨ̱cohon iñi ndo cuhva chiyo̱ ndo nu quichi̱ quɨvɨ, tyi cuví ndo ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví. Ta catyí ñáyɨvɨ Israel tyi ñu cha ñima ri tuhun cuví ndo cha ña sacuví ndo costumbre circuncisión tari sacuví maa ra. Ta cha cuenda cuan cuñí maa ra Israel tyi vaha ra nuu Nyoo ta nyoho ña vaha ndo. ~u0 Nyoo sacuvi̱ ra vatyi nduvaha̱ añima yo chihin cha ndu ɨɨ̱n ri yo chihin ra Cristo Jesús. Ta sacuvi̱ ra tyehe caa tacuhva vatyi cuvi sacuvi yo cha vaha. Vatyi maa ra tyaa̱ ra cuhva nu quichi quɨvɨ vatyi tyicuan ri sacuvi yo cha vaha. Cuví ri yo ñu Israel, o cuví ri yo ñu inga ñuu, soco cha cuenda ra Cristo ɨɨn ri ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví tandɨhɨ yo  #0 Ñima cha cuenda cha sacuví yo cha vaha ta cuita iñi yo cha sacacú cuan chi yo. Tyehe ta cuví chi tyicuan caa, cahnu cusaha yo chi yo.  0Vatyi cha sacacú Nyoo chi yo cuví chi noo cha chahá ra chi yo. Ta naquehén yo tumañi iñi cuan chihin cha chinó iñi yo chi ra. Ta cha sacacú Nyoo chi yo ñima noo cha cuví sacuví maa yo cuví. Vatyi yucuan cuví noo tumañi iñi cha sacuví ra chihin yo. " =0Ta sacuvi̱ Nyoo tyehe caa tacuhva vatyi nu cuahán ca chi quɨvɨ cusañaha ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ yoso cuhva cha cahnu tumañi iñi chaha̱ ra chi yo cha cuenda ra Cristo Jesús. Vatyi vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra chihin yo tyi sacu ɨɨ̱n ri ra chi yo chihin ra Cristo. S 0Ta tari quɨvɨ cha sanandoto̱ Nyoo añima yo quɨvɨ nandoto̱ ra Cristo Jesús. Vatyi iyó yo noo ñayɨvɨ̱ chaa cha chaha̱ maa Nyoo tyi coo yo. Ta tari quɨvɨ cha cuatyaa̱ ra chi yo andɨvɨ. 90Ta vasɨ cuaha xaan cuatyi yo quɨvɨ cuan, tari quɨvɨ cha chihi̱ añima yo chihin cuatyi cuan, soco Nyoo chaha̱ ra cha conyito añima yo noo ñayɨvɨ̱ chaa, vatyi sacu ɨɨ̱n ri ra chi yo chihin ra Cristo. Ta cha cuenda tumañi iñi cha saha Nyoo chi ndo ta cacu̱ ndo. [/0Soco Nyoo cundahvi̱ xaan cuñi ra nyehe ra chi yo. Vatyi cuñí xaan ra chi yo. B}0Ta suri tyicuan caa chiyo̱ tucu yoó quɨvɨ cuan. Vatyi chinyacuvi̱ yo cha ña vaha cha quichi cuví iñi yo cha cuñí coño ñuhu yo. Ta sacuvi̱ yo yoso cuhva chica̱ xiñi yo. Ta cha cuenda tuhun cha chinyacuvi̱ yo tahán chi tachi tuñi Nyoo chi yo inuu ri chihin tandɨhɨ ca ñu sacuví cha ña vaha. L0Ta chinyacuvi̱ ndo cuhva nyacuví ñáyɨvɨ ña ñohó nuu Nyoo. Ta chinyico̱n ndo chi cuihna ra cuví nuu. Ta ican ra cuví tatyi ña vaha cha tyiyuhú chi ñu ña quichahá nu cahán Nyoo. u e0Nyoo chaha̱ ra noo ñayɨvɨ̱ chaa chi ndo tyi coo ndo quɨvɨ ndu ɨɨ̱n ri ndo chihin ra Cristo, vasɨ nicaa ni iñi ndo cuatyi quɨvɨ cuan. Ta tari maa cha chihi̱ añima ndo tyi ñahri maa ñayɨvɨ̱ Nyoo chinyaa̱ añima ndo. 3 a0Vatyi yoó, cha yɨhɨ́ yo cuenda ra, cuví yo coño ñuhu ra. Ta maa yo ta maa ra cuvi chi noo coño ñuhu nanɨɨ ra. Ta maa ra cuví ra sandunanɨɨ́ tandɨhɨ. 90Ta tandɨhɨ cuii maa chaha̱ Nyoo tyi cunyaca ñaha ra Cristo. Ta suri chi maa ra chaha̱ Nyoo vatyi cuvi ra xiñi o nuu chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra. z o0Ta yucuan cuví nu sacahnu̱ xaan ca Nyoo chi ra Cristo cha nuu tandɨhɨ ca cha nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ta andɨvɨ ñandɨhɨ. Cuví ri tandɨhɨ rey, o cuví ri ra cuví tyiño nahnu, o cuvi ri ángel andɨvɨ. Soco yori yóó ca ra cahnu ñayɨvɨ̱ ihya ta nɨrɨ ñayɨvɨ̱ cha cua coo. Vatyi noo tuhun ri maa ra Cristo cuví ra cahnu cuví. ] 50Nyoo sanandoto̱ ra chi ra Cristo. Ta cuatyaa ra chi ra chiyo vaha ra nya andɨvɨ. Z /0Ta chiquén chi Nyoo tyi cuhva ra cha coto ndo ñana cha cahnu tunyee iñi iyó chi ra, nyacua ña cuví tyicuhva yo. Ta ican cuan tyinyeé chi yo cha chino iñi yo chi ra. Ta suri maa chihin tunyee iñi ihya u e0Ta chiquén chi ra, na nuña ra cha chiñi tuñi xiñi ndo, na coto ndo ñáá cha cuñí ra cha naquehen ndo cha cuenda cha cana̱ ra chi ndo. Ta na coto ndo ñana cha tyaquɨ ta tyayɨɨ cha chahá Nyoo chi yo ñu yɨhɨ́ cuenda ra. u~ e0Chiquén chi Nyoo Sutu Sutu Mañi yo Jesucristo. Vatyi ican ra cuví ra cahnu ca. Ta chiquén chi ra nacuhva ra cha chiñi tuñi Tatyi Ii ra chi ndo, tacuhva cutuñi iñi ndo cha sañahá ra chi ndo. Vatyi cohon nuu vaha ca ndo chi ra. } %0Yucuan chaha, cuhva cha chicán tahvi chi Nyoo, ña sandɨhí tuhun cha nacuhvé tyahvi nyoo chi ra cha cuenda ndo. Vatyi ñihi̱ tuhun tyi chinó vaha iñi ndo chi Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta cuñí xaan ndo chi tandɨhɨ ñu tahan yo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. O| 0Ta ican maa Tatyi Ii cuví cha chaha̱ quɨyɨ ri Nyoo chi yo tacuhva cuví naquehen ca yo cha cucuhva ra chi yo. Vatyi tyinyeé Tatyi Ii ra chi yo nyacua nya quɨvɨ ndɨhɨ sacacu ra chi yo, cha cuví yo ñáyɨvɨ chi ra. Ta tandɨhɨ ihya sacuví ra chihin yo tacuhva sacahnu yo chi ra. Vatyi maa ra cahnu ca ra cuví ra. a{ =0 Ta tyicuan caa tucu nyoho. Vatyi quɨvɨ chiñi̱ ndo tuhun Nyoo cha ndicha vaha, catyi̱ ñu chi ndo tuhun ra Cristo yoso caa sacacú ra chi yo. Ta chino̱ iñi ndo chi ra. Ta ndu ɨɨ̱n ri ndo chihin ra. Ta tari cha tyaa̱ Nyoo tuñi ra chi ndo cuví cuan, vatyi chaha̱ ra Tatyi Ii ra cohon añima ndo, tari cuhva catyi̱ ra tyi sacuvi ra. 0z [0 Ta tyehe caa sacuvi̱ ra tacuhva vatyi nyuhu cha nachino iñi ndi chi ra Cristo cha xihna ri, coo ndi soco cha sacahnu ndi chi Nyoo cha cuenda cha cahnu cuví maa ra. y 0 Cha cuenda ra Cristo ñihí tucu maa yo cha tahán chi chi yo. Vatyi Nyoo nyata cha naha nacachi̱ ra chi yo tyi cu ɨɨn ri yo chihin ra Cristo. Tyicuan caa tyaa̱ Nyoo cuhva tyi cusacuvi ra. Ta maa ra sacuví tandɨhɨ yoso cuhva nyehé maa ra tyi vaha. qx ]0 Vatyi coo quɨvɨ cuchino cava cha tyaa̱ ra cuhva tyi sacuvi ra. Vatyi cusandu ɨɨn ri ra tandɨhɨ cha iyó ihya ñayɨvɨ̱ ta cha iyó andɨvɨ, ta tandɨhɨ cucunyaa ndaha ra Cristo. Vatyi maa ra cucunyaca ñaha ra tandɨhɨ. Aw }0 Ta chahá ra cha cutuñí iñi yo tuhun ra cha ña chito̱ ñáyɨvɨ. Vatyi sacotó ra chi yo yoso cuhva tyaa̱ ra cuhva tyi sacuvi ra chihin tandɨhɨ cha iyó cha cuenda ra Cristo. fv G0Ta vatyi cahnu xaan tumañi iñi sahá ra chi yo, chahá xaan ra cha chiñi tuñi ra chi yo. lu S0Ta cha cuenda cha cuñí xaan Nyoo chi yo, natava̱ ra chi yo ndaha ra ña vaha, tacuhva cha ma cutuñi chi yo. Vatyi chihin cha chatɨ̱ nɨñɨ Sehe ra, sandachí ra cuatyi yo. Ta tyicuan caa sahá Nyoo tɨcahnu iñi chi yo. Rt 0Yucuan chaha tyicuan ri sacahnú yo chi ra. Vatyi vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra. Ta cahnu xaan tumañi iñi chahá ra chi yo. Vatyi sacu ɨɨ̱n ri ra chi yo chihin Sehe ra, ra cha cuñí xaan ra chi. &s G0ta nyata cha naha ta tyaa̱ ra cuhva chi yo vatyi nanduvi sehe ra chi yo cha cuenda ra Jesucristo. Tyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi yucuan cuhva cuñí maa ra. ir M0Vatyi nyata ni cumañi ca savaha ra ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nacachi̱ vaha ra chi yo tyi cu ɨɨn ri yo chihin ra Cristo. Vatyi tyicuan caa cundundɨɨ yo nuu ra chihin cha ñahri ca cuatyi yo. Cha cuenda cha cuñí ra chi yo, Nq 0Na sacahnu yo chi Nyoo, ra cuví Sutu Sutu Mañi yo Jesucristo. Vatyi nasocó xaan ra chi yo chihin tandɨhɨ nuu cha vaha cha iyó andɨvɨ cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo. *p O0Na nasoco Nyoo ta Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo. Ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Cha ɨɨn ri cuvi yo chihin ra Cristo, Nyoo nasocó xaan ra chi yo o 0Yuhu ra Pablo cuví noo apóstol ra Jesucristo. Vatyi yucuan cuhva cuñí maa Nyoo. Tyaí noo carta ihya chi tandɨhɨ ndo cha yɨhɨ́ ndo cuenda Nyoo ñuu Éfeso chiña, ta nɨɨ́ iñi ndo chinó iñi ndo chi ra Cristo Jesús. Ta ɨɨn ri cuví ndo chihin ra. "n=DYuhu ra Pablo saquichí nocumi ihya chi ndo. Ta ma naa iñi ndo cha ñohí vehe caa. Ta Nyoo na nasoco ra chi ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.tmaDCa̱tyi ndo chi ra Arquipo vatyi na sacuvi vaha ra tyiño cha chahá Sutu Mañi yo chi ra tyi sacuví ra. GlDTatu yaha sacuaha ndo carta ihya, ta sa̱cuhun ndo nu canyicu ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo nya Laodicea na sacuaha tucu maa ñu. Ta sa̱cuaha tucu maa ndo carta cha sacuhi̱n chi ñu Laodicea. ?kwDCu̱hva ndo nocumi chi yañi yo ta tahan yo cha nyicu ñuu Laodicea. Ta cu̱hva ndo nocumi chi cu Ninfas ta chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo cha ndu ɨɨ́n ri vehe ña. j)DVachi tucu nocumi chi ndo sahá ra Lucas, ra cha cuví doctor cha cuñí xaan yo chi. Ta vachi tucu nocumi chi ndo sahá ra Demas ñandɨhɨ. iD Ta yuhu cuví cha ndaa vatyi ra Epafras chicán tahvi xaan ra cuenda ndo, ta cuenda ñu cha nyicu nya ñuu Laodicea ta ñuu Hierápolis. hD Vachi tucu nocumi chi ndo sahá ra Epafras, ra ñuu ndo. Ta maa ra sacuví ra tyiño nuu ra Cristo. Tyicuan ri chicán tahvi ra chaha ndo chi Nyoo tyi nacaca vaha ndo chihin Nyoo. Na̱cuhva cuenda vaha ndo chi ndo chi Nyoo tacuhva cuvi sacuvi ndo cuhva cuñí ra. ggGD Vachi tucu nocumi chi ndo sahá ra Jesús, ra cha nañi tucu Justo. Ta chichi cha tandɨhɨ ñu Israel cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo, uñi tahan ri ra ihya sahá tyiño ra tuhun Nyoo chihin. Ta ndunɨɨ xaan ca iñi sahá ra. f D Ra Aristarco, ra tahin cha ñohó ndi vehe caa, saquichí ra nocumi chi ndo. Ta saquichí tucu ra Marcos, yañi cunducuatyi ra Bernabé, nocumi chi ndo. Ta cha sacote̱ chi ndo tuhun ra Marcos. Tatu chaa ra nu nyicu ndo, vaha ca̱han ndo chihin ra. >euD Ta chihin ra Tíquico vachi tucu ra Onésimo, yañi yo. Ta nɨɨ iñi ra. Ta cuñí yo chi ra. Cuví ra noo ra ñuu ndo. Maa ra cucanacatyi ra chi ndo tandɨhɨ cha cuví nu nyai. dwDYucuan chaha tachí chi ra nu nyicu ndo vatyi nacatyí ra chi ndo yoso caa nyicú ndi. Ta sandunɨɨ ca ra iñi ndo. cDRa Tíquico, yañi yo, ra sahá tyiño tyiño Sutu Mañi yo chihin, maa ra cunacatyi ra chi ndo yoso caa cuahán nyaí. QbDCuñí chi vatyi ndatuhún yo maa maa ri cha vaha, ta cha cachi, (ta cha tahán iñi ñáyɨvɨ) tari tahán chi cunyacuvi yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo. Tyicuan ta cuvi coto yo yoso caa cunacahan yo tatu ñáá noo tuhun ndacá tuhun ñu chi yo. Nu sacuhún ra Pablo nocumi chi ñu ñuu Colosas cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo ~auDCachi co̱o ndo chihin ñu ña ñohó nuu chi Nyoo. Vatyi tyicuan caa ta cuvi cahan ndo tuhun Nyoo chihin ñu. `/DCa̱can tahvi ndo chahi tacuhva cuví sañahí chi ñu yoso cuhva cuvi cutuñi vaha iñi ñu tuhun ra Cristo, tari cuhva tahán chi tyi sacuví. *_MDCa̱can tahvi ndo chaha ndi, vatyi nanuña ca Sutu Mañi yo xiñi ñáyɨvɨ ta tyasoho ñu tuhun ra Cristo cha cahán ndi nuu ñu. Vatyi tari noo tuhun xehe cuví tuhun ra Cristo chi ñu, vatyi ña chitó ñu tyi ican ra cuví ra sacacú chi yo. Ta cha catyi tuhun ihya ñohí vehe caa. ^ DTa tyicuan ri ca̱can tahvi ndo chihin cha nɨɨ́ iñi ndo. Ta nacuhva yo tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda tandɨhɨ maa. ?] yDNyoho cha iyó musu ndo, cuñí chi tyi vaha ñáyɨvɨ cuví ndo chihin musu ndo. Nɨ̱cohon iñi ndo vatyi iyó tucu noo chitoho maa ndo nya andɨvɨ. Ta maa ra nyehé ra chi ndo. Y\+DSoco tatu sacuví yo cha ña vaha, Nyoo cutachi tuñi ra chi yo cha cuenda cha ña vaha cha sacuví yo. Ta tandɨhɨ yo ɨɨn ri ñáyɨvɨ cuví yo nuu ra. Vatyi Nyoo ña cachi ra ñáyɨvɨ cuñí ra.2[]DVatyi chitó yo vatyi maa Sutu Mañi yo cucuhva ra noo cha tahán chi chi yo vatyi sacuví yo tyiño nuu ra Cristo. Vatyi ican maa ra cuví chitoho yo cha ndicha vaha. :ZmDTandɨhɨ ri tyiño sacuví yo, sa̱cuvi yo chihin cha nɨɨ́ iñi yo. Sa̱ha yo tuhun tyi tyiño nuu maa Sutu Mañi yo sacuví yo. Ta ñima maa ri maa tyiño nuu ñáyɨvɨ. Y)DTa nyoho cha cuví ndo musu, qui̱chaha ndo chi chitoho ndo. Ñima cuhva cha nyehé ri ra chi ndo qui̱chaha ndo chi ra, tacuhva vatyi vaha cuñí ra nyehe ra chi ndo. Soco sa̱cuvi ndo chihin cha tandɨhɨ añima ndo. Vasɨ ña nyehé ra. Vatyi Nyoo nyehé ra chi ndo. mXSDNyoho cha cuví ndo sutu ta sɨhɨ, ma cahan xaan ndo chi sehe ndo, vatyi coto nducuihya iñi chi. WwDNyoho cha cuví ndo sehe qui̱chaha ndo chi sutu ndo ta chi sɨhɨ ndo. Vatyi yucuan cuhva cuñí maa Sutu Mañi yo. VV%DTa nyoho rayɨɨ, cu̱ñi ndo chi ñasɨhɨ ndo. Ta ma nduxaan ndo chi ña. *UMDNyoho cha iyó yɨɨ ndo, cu̱hva ndo cha cunyaca ñaha yɨɨ ndo chi ndo. Vatyi yucuan cuhva tahán chi coo ndo, vatyi yɨhɨ́ ndo cuenda Sutu Mañi yo. T'DTatu ñáá tyiño sahá yo, o ñáá tuhun cahán yo, sa̱cuvi yo soco tari cha tyi tyiño maa Sutu Mañi yo Jesús sacuví yo. Ta na̱cuhva yo tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda maa ra Cristo. Chahá ra Pablo tuhun yoso caa nducú yo cuhva coo vaha yo chihin ñáyɨvɨ VS%DTa tuhun ra Cristo na sacutu añima yo. Sa̱ñaha ca yo tuhun ra chi tahan yo. Ta sa̱nɨɨ ca yo iñi tahan yo chihin cha chiñi tuñi Nyoo. Sa̱cahnu yo chi Nyoo chihin cha cata yo yaa, o salmo. Ta ca̱ta yo yaa cha chahá maa Tatyi Ii Nyoo chi yo chihin cha nɨɨ añima yo. Ta tyicuan ri na̱cuhva yo tyahvi nyoo chi Nyoo. _R7DTa cha taxi maa Nyoo na coo añima yo. Vatyi ra Cristo nyacá ñaha chi yo. Nyoo nacana̱ ra chi yo vatyi tacuhva ɨɨn ri cuví yo cuenda ra Cristo. Ta tyicuan ri na̱cuhva yo tyahvi nyoo chi ra cha cuenda ihya. 1Q[DTa sɨɨn ri cu̱ñi yo chi tahan yo. Ta ndu̱cu yo cuhva coo vaha yo chihin ñu. Vatyi ican cuan cuví cha sacu ɨɨ́n ri chi yo. Ta ican cuan cuví cha nɨñɨ ca. \P1D Na cucama iñi yo chihin noo noo tahan yo. Ta sa̱ha yo tɨcahnu iñi chi tahan yo tatu ñáá cha sacuví ñu chi yo. Tari sahá ra Cristo tɨcahnu iñi chi yo, tyicuan caa cuñí chi cha sacuví tucu maa yo. qO[D Nyoo cuñí ra chi yo ta nacachi̱ vaha ra chi yo vatyi cuví yo ñáyɨvɨ chi ra. Yucuan chaha na coo yo ñayɨvɨ̱ chaa tari tahán chi coo ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Na cundahvi cuñi yo nyehé yo chi tahan yo. Na cuvi yo ñáyɨvɨ vaha. Ndahvi sa̱ha yo chi yo. Na cumasu iñi yo. Cu̱nyee yo tandɨhɨ tɨsɨhɨ tɨndoho chihin cha sɨɨ cuñí yo. N/D Ña nɨñɨ cha cuví yo ñu Israel, an ñu Grecia, an ñu inga ñuu. Ta ña nɨñɨ cha sacuvi̱ yo costumbre circuncisión, an cha ma sacuvi yo. Cuví ri yo noo ra chiñi tuñi o cuví ri yo noo ra soho. Cuví ri yo ra iyó chitoho, o cuví ri yo ra yori nyacá ñaha chi yo, ña nɨñɨ xaan ca tuhun cuan. Nɨñɨ ca cha ɨɨn ri cuví tandɨhɨ yo chihin ra Cristo, vatyi maa ra cuví tandɨhɨ. KMD Vatyi ñayɨvɨ̱ cha iyó yo vityin, ñayɨvɨ̱ chaa cuví. Noo ñáyɨvɨ chaa nanduvi̱ yo. Ta nduchaá ca yo tari cuhva caá Nyoo, ra savaha̱ chi yo, nyacua nya cohon nuu vaha yo chi ra. ;LoD Ma ñɨɨ ca yo cuendu. Vatyi quɨvɨ ta ityi chata ca, quɨvɨ ña ñoho̱ nuu yo chi Nyoo, tyicuan caa chinyacuvi̱ yo. Soco vityin ña nyacá ñaha ca tandɨhɨ cuan chi yo. ^K5DSoco vityin ma sacuvi ca yo tandɨhɨ cha ña vaha cuan. Ma cuxaan ca yo. Ma cahan uhvi ca yo chi tahan yo. Ta ma cahan cuehe yo chi tahan yo. Ta ma cahan ca yo cha quiñi caa. Ma quita tuhun quiñi caa yuhu yo. \J1DTa suri tyehe caa chinyacuvi̱ tucu maa ndo quɨvɨ ña ñoho̱ nuu ndo chi Nyoo. /IWDCha cuenda tandɨhɨ cha ña vaha cuan cuxaán xaan Nyoo chihin ñu cha ña quichahá nu cahán ra. Ta cutachi tuñi ra chi ñu vatyi sacuví ñu cha ña vaha cuan. H{DYucuan chaha cuñí chi cha nanducú yo cuhva na cúvi tandɨhɨ cha quiñi caa cha quichí cuvi iñi coño ñuhu yo. Ta ni noo yo ta ma coo ri maa yo chihin ñusɨhɨ o chihin rayɨɨ. Ta ma sacuvi yo cha ña vaha cha cuñí coño ñuhu yo, o inga cha ña vaha. Ta ma nyiyo iñi yo cha tyayɨɨ. Vatyi tari cha sacahnú yo xitohyo, o tavá xiin yo chi Nyoo cuví cuan. gGGDTa quɨvɨ quichi tucu ra Cristo, ra chahá ñayɨvɨ̱ chaa cha iyó ndo, tyicuan ta cunyehe ñáyɨvɨ tyi cahnu xaan ca ra cuví maa ra. Ta cunanyehe tucu ñu chi nyoho ɨn caa ri chihin ra. Ta cutahan tucu maa ndo quichi ndo nu tyaquɨ cuan chihin ra. Yoso caa chiyo̱ yo costumbre nu quichi chi ta yoso caa cuñí chi coo yo chihin Nyoo vityin }FsDVatyi nyoho cha yaha̱ chihi̱ ndo ɨn caa ri chihin ra Cristo. Ta vityin iyó ndo ɨɨn ri chihin ra chihin Nyoo. EDCa̱ca xiñi ndo cha vaha cha chahá Nyoo chi yo nya andɨvɨ. Ta ma caca xaan xiñi ndo tuhun cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. @D {DChahá Nyoo noo ñayɨvɨ̱ chaa chi yo vatyi nandoto̱ ra Cristo. Ta vityin nyaá ra chiyo vaha Nyoo andɨvɨ. Yucuan chaha na nducu yo cha vaha cha chahá Nyoo chi yo nya andɨvɨ. 5CcDNdicha vatyi costumbre ihya tari maa cha vaha cuví, cuñí maa ñáyɨvɨ. Vatyi sanyehé ñu tɨndoho coño ñuhu ñu. Ta cuñí ñu tyi vaha sacahnú ñu chi Nyoo tatu sacuví ñu tyicuan caa. Soco ña chaá cuan nuu Nyoo. Vatyi ma cuvi tinyaa cuan cha quiñi caa cha cuñí coño ñuhu ñu.TB!D¿Ñáá tuhun cha quichahá ca ndo tuhun cahán ñu cuan? Vatyi maa maa ri cha ndichí xiñi ñáyɨvɨ cuví. Vatyi nyayu noo cha ɨɨn yaha ri cuví. Ma tɨvɨ ndo nuu Nyoo cha cuenda cha cachi ndo. |AqDVatyi catyí ñu chi ndo tyehe caa: “Ma tɨun ihya chihin ndahun, ma cachun ihya. Coto ma cacun”, catyí ñu. %@CDTari quɨvɨ chihi̱ coño ñuhu cuatyi ndo chihin ra Cristo cuví cuan. Ta ña nyacá ñaha ca tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya chi ndo. ¿Ñáá tuhun cha iyó ca ndo tari caa iyó ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu Nyoo? Ta quichahá ca ndo cha cahán ñu cha sacuví costumbre cuan. ?1DÑu cuan ñima chi ra Cristo ra cuví xiñi nyicón ñu. Yucuan chaha nyacuví ñu tandɨhɨ cuan. Soco yoó cha nyicón yo chi ra, maa ra cuví nuu chi yo. Ta sandu ɨɨ́n ri ra chi yo chihin ra. Ta sacuahnú ca ra chi yo chihin tunyee iñi ra tari cuhva cuñí maa Nyoo. 2>]DMa cuhva ndo cha casɨ ñáyɨvɨ nu naquehen ndo noo cha cuacuhva Nyoo chi ndo. Maa ñu ndahvi sahá ñu chi ñu soco ña ndicha ñu, ta sacahnú ñu chi ángel. Ta sahá ñu tyi ñyehe ñu cha sañaha Nyoo chi ñu. Ta cahnu sahá ñu chi ñu chihin cha chicá xiñi ñu tuhun ñayɨvɨ̱ ihya. $=ADTandɨhɨ cuan cuví chi tari noo xiñahñu ri cha cuquichi ityi nuu. Ta vityin cha quichi̱ ra Cristo ta ican ra cuví ra cha ndicha vaha sacacu chi yo. q<[DYucuan chaha ña tahán chi quɨhɨ́ yuhu ñáyɨvɨ chi yo cha cuenda cha chachí yo o cha chihí yo, o cha cuenda cha ña naquehén vaha yo noo quɨvɨ vico. Cuví ri quɨvɨ cha natyacu yoo, o cuví ri quɨvɨ nyitatu yo. ;/DQuɨvɨ cha chihi̱ ra nu cruzi cuvi̱ chasaha ra chi cuihna ta chi tandɨhɨ tatyi ña vaha cha nyacá ñaha. Chihin nuu tandɨhɨ maa ángel Nyoo sacotó ra vatyi cahnu ca cuví maa ra ta ñima ca cuihna. Nu chahá ra Pablo tuhun tyi nanducú yo cha vaha cha chahá Nyoo C:DSanatuví ley chahnu cuan cuatyi yo. Ta catyí chi tyi tahán chi cuhun yo anyaya vatyi ña quichahá yo chi chi. Soco ley cuan Nyoo sacuachiyo̱ ra quɨvɨ chihi̱ ra Cristo nu cruzi. Z9-D Nu quichi̱ chi ña ñoho̱ nuu ndo chi Nyoo. Vatyi sacuvi̱ xaan ndo cuatyi. Ta cuvi̱ ndo tari noo ñáyɨvɨ chihí chihin cuatyi cuan. Ta ña saha̱ ñu circuncidar chi ndo. Soco vityin Nyoo saha̱ ra tɨcahnu iñi tandɨhɨ cuatyi ndo. Ta chaha̱ ra cha coo ndo noo ñayɨvɨ̱ chaa chihin cha ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Cristo. 8D Quɨvɨ condutya̱ ndo chichi ndutya, tari quɨvɨ chihi̱ ndo chihin ra Cristo cuví cuan. Tyicuan ta quita̱ ndo chichi ndutya, tari quɨvɨ nandoto̱ ndo chihin ra Cristo, vatyi chinó iñi ndo tyi Nyoo chihin tunyee iñi ra sanandoto̱ ra chi ra Jesús. 57cD Quɨvɨ nañihi̱ ndo chi ra Cristo, quɨhvɨ̱ ra añima ndo. Ña nduvaha̱ ndo nuu Nyoo chihin costumbre circuncisión cha itá xaan iñi ra Israel. Maa ra Cristo sacuachiyo̱ tandɨhɨ cha ña vaha cha tuhva̱ ndo sacuvi̱. Saha̱ ra circuncidar añima ndo cuví cuan soco ñima chihin ndaha ra. %6CD Ta cha nyaá ra Cristo chihin ndo, tyitú añima ndo chihin Nyoo. Ta ra Cristo ican ra cuví ra nuu chi tandɨhɨ ángel ta tatyi cuihna cha nyacá ñaha. 95kD Soco cha sañahá ñu cuan, ñima cha ndicha cuví. Vatyi Nyoo ta tandɨhɨ cha cahnu cuví ra, tandɨhɨ cuan ta nyaá chihin ra Cristo. Vatyi maa ra Cristo cuví Nyoo. ;4oDSa̱ha ndo cuenda vatyi iyó ñáyɨvɨ cuñí ñu sandavi ñaha ñu chi ndo chihin tuhun cha ndichí ri maa xiñi ñáyɨvɨ, tuhun cha ña ndicha. Vatyi ñima chi ra Cristo chinó iñi ñu cuan. Noo costumbre ri nyicón ñu cuan. Ta nyicón ñu chi cha nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. }3sDTa cuinyañaa ca ndo chi ra. Ta quɨhɨ vaha yoho ndo chihin ra. Ta sanɨɨ ca ndo iñi ndo chihin cha chino iñi ndo, tari cuhva sañaha ñu chi ndo. Ta nyita ri nacuhvá ndo tyahvi nyoo chi Nyoo. Ñayɨvɨ̱ chaa cha chahá ra Cristo chi yo 22]DYucuan chaha tari chinó iñi ndo chi noo tuhun ri maa ra Cristo quɨvɨ nañihi̱ ndo chi ra, tyicuan caa cuñí tucu chi coo ndo ta ɨɨn ri cuvi ndo chihin ra. Q1DVasɨ ña nyaí chihin ndo, soco cohon iñi ndo vatyi ñohó iñi tuhun ndo. Ta sɨɨ cuñí nyehi chi ndo. Vatyi vaha xaan cuhva cuahán iyó ndo. Ta nɨɨ xaan iñi ndo cuahan ndo chata ra Cristo. i0KDCatyí chi ndo tyehe caa tacuhva cha ma sandavi ñaha ñáyɨvɨ chi ndo chihin tuhun tyaquɨ. /DMaa ra Cristo chahá ra tandɨhɨ cha vaha ta cha chiñi tuñi chi yo. Tatu ñohó nuu yo chi ra Cristo, ñohó nuu yo chi Nyoo. .DChiquén chi Nyoo na cunɨɨ ca iñi ndo, ta cu ɨɨn ri ndo chihin cha cuñí ndo chi tahan ndo. Ta cutuñi vaha ca iñi ndo yoso caa cohon nuu ca ndo chi ra Cristo. Vatyi ican ra cuví tuhun cumi̱ xehe Nyoo ta cha naha. Soco vityin sacotó ra chi yo tuhun ihya. =- uDVatyi cuñí cha coto ndo vatyi chicá xiñi cha cuenda ndo. Ta chicán tahvi xain cha cuenda tandɨhɨ ndo ta cha cuenda ñu Laodicea, ta tandɨhɨ inga ñu cha ta nyehe ca chii. , DYucuan chaha tyi nɨɨ́ iñi sahá tyiñe chihin tunyee iñi ra Cristo ta ñihi xaan chotyiñó tunyee iñi cuan chii.x+ kDTuhun maa ra Cristo cahán ndi. Ta chahá ndi tuhun chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta sañahá ndi chi ñu tandɨhɨ cha chiñi tuñi, tacuhva cuahnu ñu ta nyacua nya cha ñahri ca cumañi chi ñu cha ɨɨn ri cuví ñu chihin ra Cristo. $* CDTa chi ñu cha ñima ñu Israel cuví tari nyoho, cuñí Nyoo sacotó ra noo tuhun vaha xaan, noo tuhun xehe chi ndo. Ta tuhun xehe cuan ican cuví ihya, vatyi ra Cristo ñohó ra añima ndo cha yɨhɨ ndo cuenda ra. Ta cha cuenda maa ra cuñihi ndo gloria nu cunyaa yo chihin Nyoo. G)  DSañahí tuhun cha ñoho̱ xehe nya ta tyembu chahnu, nya ta ni cumañi ca chino ñayɨvɨ̱. Nyoo chicumi xehe ra. Soco vityin cuñí ra cha coto tandɨhɨ cuii maa ñu yɨhɨ́ cuenda ra. H(  DYuhu cuví noo ra cahán tuhun ra Cristo vatyi tyicuan caa tyinyeí chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Vatyi maa Nyoo catyí ra vatyi cahin tandɨhɨ tuhun ra cha cuenda cha vaha chi ndo. U' %DVityin cusɨɨ cuñí cha cuenda cha nyehí tɨndoho chihin coño ñuhi cha catyi ndo. Vatyi cha tyicuan caa sacañá tahin tɨndoho cha nyehe ca ra Cristo cha cuenda yo cha cuví yo coño ñuhu ra. & 9DYucuan chaha cuñí chi vatyi sañihí ca ndo chinó iñi ndo. Ta ma sandɨhɨ ndo cha yɨhɨ iñi ndo tuhun ra Cristo cha chiñi̱ ndo tyi cusacacu ra añima ndo. Ican tuhun ihya, cuví cha cacahán ra nɨcacahnu ñayɨvɨ̱. Ta sacuvi Nyoo vatyi yuhu ra Pablo tyinyeí cahín tuhun ihya chihin ñáyɨvɨ. Nu catyí ra Pablo vatyi nyaá sɨquɨ ra cha sañahá ra tuhun ra Cristo tandɨhɨ ri vehe ñuhu %  DSoco Nyoo sanɨcoo̱ vaha ra chi ndo chihin ra vatyi tachi̱ ra chi Sehe ra, ra Cristo vatyi quichi̱ cuvi ra nu cruzi. Ta nyehe̱ ra tɨndoho chihin coño ñuhu ra ta chihi̱ ra, tacuhva vatyi cuhva cuenda ra chi ndo chi Nyoo, soco ñahri ca cuatyi ndo. $ DTa nu quichi̱ chi, xaan cuvi̱ iñi ndo chi Nyoo cuhva cha chica̱ xiñi ndo cha cuenda cha ña vaha cha chinyacuvi̱ ndo. # 1DTa cuñí tucu ra vatyi cha cuenda ra Cristo ta nɨcoó vaha tandɨhɨ cha iyó chihin ra. Yucuan chaha chaha̱ Nyoo cha chihi̱ ra Cristo. Ta chatɨ̱ nɨñɨ ra nu cruzi. Vatyi cuñí ra cha nɨcoó vaha tandɨhɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta andɨvɨ chihin ra. R" DVatyi maa Nyoo cuñí ra tyi coo tandɨhɨ tunyee iñi ra chi ra Cristo. ! DTa maa yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo, ɨɨn ri cuví yo chihin ra. Cuví yo coño ñuhu ra. Ta maa ra Cristo, cuví xiñi yo, vatyi maa ra cuvi nuu chi yo. Ta ican ra cuví cha nandoto̱ cha xihna ca. Yucuan chaha cuví ra nuu chi tandɨhɨ cha iyó.   %DRa Cristo cha iyó maa ra nya ta nɨ cumañi coo tandɨhɨ maa cha iyó. Ta tyicuan ri chahá ra cha conyito tandɨhɨ maa cha savaha̱ ra.  7DTa Nyoo chaha̱ ra tyi savaha̱ maa ra Cristo tandɨhɨ cha iyo andɨvɨ ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta savaha̱ ra cha cuví nyehe yo ta cha ña cuví nyehe yo. Savaha̱ ra ángel. Ta savaha̱ ra chi ra ña vaha ta chi tatyi ña vaha ñandɨhɨ. Ta tandɨhɨ cha nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, maa ra savaha̱. Ta tandɨhɨ ihya chino̱ chi tacuhva cotyiñó ra yoso cuhva cuñí maa ra. R DNyoo, ña nyehé yo chi ra. Soco nanduvi̱ ra ñáyɨvɨ tacuhva cuví cohon nuu yo chi ra. Ta ican ra cuví Cristo Sehe Nyoo. Nya ta nɨ cumañi ca chino̱ ñayɨvɨ̱ ta cha iyó maa ra Cristo. / YDNasata̱ Nyoo chi yo chihin nɨñɨ ra Cristo ta saha̱ ra tucahnu iñi cuatyi yo. Nduvaha̱ iyó yo chihin Nyoo cha cuenda cha chihi̱ ra Cristo cha catyi cuatyi yo 9 mD Nyoo tava̱ ra chi yo nu ñaa iñi ta nacuhva̱ cuenda ra chi yo chi ra Cristo vatyi cunyaca ñaha ra chi yo. Vatyi ican ra Cristo cuví Sehe Nyoo. Ta cuñí xaan Nyoo chi ra. Q D Ta chihin cha sɨɨ cuñí ndo, ta nacuhvá ndo tyahvi nyoo chi Nyoo Sutu yo, vatyi chahá ra cha coo ndo noo ñayɨvɨ̱ chaa. Vatyi natava̱ ra chi ndo nu quiñi caa, ta nanyita̱ ndo nu ndichin nu nyacá ñaha ra chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Ta cuhva ra tandɨhɨ cha vaha cha tahán chi chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra.  /D Ta chicán tucu ndi vatyi na sandunyee ca ra chi ndo chihin tunyee iñi cahnu ra vatyi cuví cunyee ndo tandɨhɨ cuii chihin cha cama iñi ndo. P D Tyicuan caa ta cuví coo ndo tari cuhva tahán chi coo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta na sacuvi ndo tari cuhva cuñí maa ra. Tacuhva sacuvi ndo tandɨhɨ nuu cha vaha ta cohon nuu vaha ca ndo chi ra. 0 [D Yucuan chaha nyacua nya quɨvɨ chito̱ ndi tuhun ndo ta ña sandɨhɨ́ ndi tuhun cha nacuatu ndi chaha ndo. Ta chicán ndi chi Nyoo nacuhva ra cha chiñi tuñi ra chi ndo cha cuenda Tatyi Ii ra. Ta cuacutuñi iñi ndo tacuhva coto vaha ndo ñáá ndɨhɨ cha cuñí Nyoo tyi sacuví ndo.   DMaa ra sacoto̱ tuhun ndo chi ndi, vatyi cuñí xaan ndo chi tahan ndo. Vatyi maa Tatyi Ii Nyoo chahá cha vaha coo añima ndo. 1 ]DIcan ihya sañaha̱ yañi yo ra Epafras chi ndo. Vatyi ɨɨn ri tuhun Nyoo sahá tyiño ndi chihin ra. Ta ican ra cuví ra sacuví tyiño nuu ra Cristo cha cuenda ndo. ] 5DTa suri maa tuhun ra Cristo cha caha̱n ra Epafras chihin ndo, ican cuan chityá tandɨhɨ ri ityi tari chityá tucu nu canyicú ndo. Ta cuaha ñáyɨvɨ nacuhvá cuenda ñu chi ñu chi Nyoo, tari nacuhva̱ cuenda nyoho chi ndo ñandɨhɨ. Ta cuhva cha chiñi̱ ndo tuhun ra Cristo, ta chito̱ ndo vatyi ndicha vaha cha cuñí Nyoo chi yo. K DTyicuan caa sacuví ndo vatyi chitó vaha ndo vatyi cucoo ndo chihin Nyoo nya andɨvɨ. Nya quɨvɨ chiñi̱ ndo tuhun Nyoo cha ndicha vaha, quɨhɨ iñi ndo vatyi sacacú ra Cristo añima ndo.  DVatyi ñihí ndi tuhun vatyi chinó xaan iñi ndo chi ra Cristo Jesús. Ta cuñí xaan ndo chi tandɨhɨ ñu cha yɨhɨ́ cuenda ra.  DTyicuan ri cha chicán tahvi ndi chaha ndo. Ta nacuhvá ndi tyahvi nyoo chi Nyoo Sutu Sutu Mañi yo Jesucristo cha cuenda ndo. v iDYuhu ra Pablo cuví noo apóstol ra Jesucristo. Vatyi tyicuan caa cuhva cuñí maa Nyoo. Yuhu chihin ra Timoteo yañi yo, tyaá ndi noo carta ihya chi ndo ñu ñuu Colosas cha yɨhɨ́ vaha cuenda Nyoo ta cuenda ra Cristo. Nyoo Sutu yo nasoco ra chi ndo ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Nu chicán tahvi ra Pablo chaha ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Colosas 4aTa chihin cha nɨɨ iñi ra ta cahan ra tuhun yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima yo. Ta sañahá ra tuhun Sutu Mañi yo ra Jesucristo. Ta yori chasɨ́ cha cahán ra.%Uvi cuiya nanɨɨ ndoo̱ ra Pablo vehe nu nyaá ra cuenda yoo ñuu Roma cuan. Ta vaha cahán ra chihin tandɨhɨ ñu chaha̱n vehe ra. )Cuhva cha catyi̱ ra Pablo tyehe caa, ra Israel cuahan coyo ra suri cuví yuhu ra chihin ra tahan ra tuhun cha cahan ra Pablo chihin ra. E ’Co̱to vaha nyoho vatyi vityin ta ityi nuu ca cuhin cusacote chi ñu cha ñima ñu Israel cuví vatyi sacacú Nyoo chi ñu. Ta maa ñu cuatyasoho ñu, ―catyí ra Pablo chi ñu. y kVatyi añima ñu cha ndundava̱ xaan.Ta chiñí ri maa ñu tuhun Nyoo.Ta natahán chɨtɨ nuu ñu,
tacuhva cha ma cuvi nyehe ñu.Ta nɨcunyasɨ́ soho ñu.Yucuan chaha ña chiñí ñu, ta ndundava̱ añima ñu.Yucuan chaha ña cuñí ñu quɨhvɨ ñu chichi ndahi na sanduvahi chi ñu, catyí Tatyi Ii chihin yuhu ra Isaías ta cha naha.  wCua̱han ta ca̱tyi chi ñáyɨvɨ ihya tyehe caa:Nyoho cucuɨñɨ ndo tuhun Nyoo.Soco ma cutuñi iñi ndo.Ta cunyehe ndo chihin chɨtɨ nuu ndo cha sacuví Nyoo.Ta ma tuvi iñi ndo.Tyicuan caa catyí chi ñu.  Ta vatyi ña ɨɨn ri chino iñi ñu ta sɨɨn sɨɨn tuhun cahán ñu, ta quichaha̱ cuahan coyo ñu. Ta ra Pablo catyí ra chi ñu: ―Ndicha xaan cha catyi̱ Tatyi Ii chi sutu chahnu yo chihin yuhu ra profeta Isaías ta cha naha. Vatyi catyí ra tyehe caa: ] 3Yɨhɨ́ ñu chinó iñi ñu cha catyí ra Pablo. Ta inga ñu ña chinó iñi ñu. :mTyicuan ta catyihi̱ tahan ra tuhun nya quɨvɨ quichi coyo ra inga chaha. Ta cha chaa̱ quɨvɨ cuan, chaa̱ coyo cuaha ñáyɨvɨ nu iyó ra Pablo. Ta nya ñaha ri ta nya cha cuaa cahán ra Pablo tuhun yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima yo. Ta chihin ley ra Moisés ta tuhun cha catyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha, sañahá ra chi ñu vatyi ra Jesús cuví ra cha sacacú chi yo, vatyi cuñi ra tyi nachino iñi ñu chi ra. >uSoco cuñí ndi cuɨñɨ ndi tuhun chicá xiñi yoho. Vatyi chitó ndi vatyi tandɨhɨ ri ityi cahán ña vaha ñáyɨvɨ sɨquɨ tuhun chaa ihya ―catyí ra Israel chi ra Pablo. N~~}|{{:zQytxx@wwSvutt8rr.qSpp.onmm1lRkdjiihggfyee d;cbbat__+^Y]X\PZYY?XX;WW VVUU TTSRR Q;PONMLBKKbJJMJIcI HqGGDFF*EDCCNBB Aa@@?!>W==(<;;":98766j543211*0/9._-G,6+*@))('z&i%%g$Y#""! IM&/Cwx/+< c PxN&3E&Yuhu, tari cha chihi̱ nuu cruzi ɨɨn ri chihin ra Cristo. Ta ñima ca ñayɨvɨ̱ mai iyé soco ra Cristo iyó ra añime. Ta ñayɨvɨ̱ ra cha iyé vityin, iyé soco chihin cha chinó iñi chi ra cha cuví ra Sehe Nyoo. Ican ra cuñí ra chii, ta chihi̱ ra cha catyi cuatyi yuhu. T2!&Vatyi ley cuan sañahá chi chii vatyi tahán chi cúvi, ta yucuan chaha sandɨhi̱ tuhun cha nduqui cuhva caqui chihin ley cuan, ta chihi̱ cha cuenda chi cuví cuan, tacuhva cuvi coi cha cuenda Nyoo. f1E&Soco tyehe ta naquehen tucu yo ley cha cha yaha̱ sandoo̱ yo, yucuan ndicha coo cuatyi yo. S0&Soco vityin tatu nducú yo cuhva nduvaha yo nuu Nyoo cha cuenda ra Cristo, cuñí chi catyi vatyi nacoto yo tyi iyó tucu cuatyi yo tari iyó cuatyi ñu cha ñima ñu Israel cuví. Tatu tyicuan caa, ¿atu cuñí chi catyi vatyi ra Cristo sacuví ra tyi iyó cuatyi yo vatyi sandoo̱ yo ley ta nachino iñi yo chi ra? Ñima. e/C&Soco chitó yo vatyi ma cuvi saváha yo chi yo nuu Nyoo chihin cha nanducú yo cuhva sacuvi yo ley chahnu cha tyaa̱ ra Moisés. Soco nduvahá yo nuu Nyoo cha cuenda cha chinó ri iñi yo chi ra Jesucristo. Yucuan chaha chinó tucu iñi maa yo chi ra. Vatyi tyicuan caa ta nɨcoo vaha yo chihin Nyoo. Ta ñima cha cuenda cha nducú yo cuhva sacuvi yo cha catyí ley. Vatyi ni noo yo ta ña nduvahá yo nuu Nyoo chihin cha nanducú yo cuhva sacuvi yo cuhva catyí ley chahnu. .}&Maa yo cha cuví yo ra Israel nya ta cacu̱ yo, ña sacuví yo cuatyi tari sacuví ñu cha ñima ñu Israel cuví. -&Soco nyehi̱ vatyi ña vaha cuahán nyacuvi ra. Ñima tari cuhva catyí tuhun ra Cristo. Yucuan chaha catyi̱ chi ra Pedro chihin nuu tandɨhɨ ñu canyicu cuan: “Yoho cuvún noo ra Israel. Ta iyón tari iyó ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví. ¿Yoso caa cha cuñún sanɨñun chi ñu tyi sacuvi ñu costumbre cha sacuvi ñu Israel? Ta ni maun ta ña sacuví con”, catyi yuhu chi ra. s,_& Tyicuan ta inga ra Israel cha yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ndu ɨɨ̱n ri ra chihin ra Pedro. Ta sacuvi̱ ra cha ña vaha cuan. Vatyi ndu uvi̱ yuhu ra tari ndu uvi̱ yuhu ra Pedro. Ta nyacua nya ra Bernabé ta ndutaha̱n ra chihin ra. S+& Vatyi cha xihna ri vaha sacuvi̱ ra vatyi chachi̱ ra chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví, nyacua nya cha chaa̱ suhva ñáyɨvɨ Israel cha tachi̱ ra Jacobo. Tyicuan ta quichaha ña chachí ca ra chihin ñu. Tyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi yuhví ra coto cahan ra itá iñi costumbre circuncisión cha chaa̱ coyo cuan chi ra. *& Soco quɨvɨ chaha̱n ra Pedro ñuu Antioquía, caha̱n vavahi chi ra chihin nuu ra vatyi ña vaha cha nyacuví ra. e)C& Noo ri vatyi catyi̱ ra chi ndi vatyi na nɨcohon iñi ndi ta natyinyee ndi chi ñu ndahvi. Ta ican cuvi cha nanducú xain cuhva sacuví tandɨhɨ quɨvɨ. Ra Pablo cahán ra chi ra Pedro vatyi ña vaha cha nyacuví ra e(C& Yucuan chaha ra Jacobo, ra Pedro ta ra Juan ra cacuví nuu yucuan, nɨcohón nuu ra vatyi Nyoo chahá ra tunyee iñi chii cha cahín tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ. Ta chaha̱ ra ndaha ra chii, ta chi ra Bernabé vatyi candoo̱ ra vaha cha sahatyiño ndi mahñu ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta maa ra casahatyiño ra mahñu ñu Israel. <'q&Vatyi suri maa Nyoo tachi̱ chi ra Pedro tyi cuví ra apóstol cuenda ñu Israel. Ta tachi̱ tucu ra chi yuhu tyi cuví apóstol ra Cristo cuenda ñu cha ñima ñu Israel cuví. +&O&Cha nuu cha catyi̱ ra canyiso tyiño vehe ñuhu cuan chii ñáá ndɨhɨ tuhun, maa ra canacoto̱ ra vatyi maa Nyoo tachi̱ chii vatyi cahín tuhun ra Cristo chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví. Tari tachi̱ ra chi ra Pedro vatyi cucahan ra suri tuhun ra Cristo cuan chihin ñu Israel. %y&Soco maa ra canyisó tyiño vehe ñuhu, ñahri tuhun chaa chaha̱ ra chii. Ta vasɨ cahnu tyiño canyisó ra cuan, soco cha cuenda chi yuhu, ñahri saha. Vatyi Nyoo ña sahá ra cuenda cuhva tyiño nyisó yo. Soco añima yo sahá ra cuenda. +$O&Soco ni noo cuhva ta ña chaha̱ ndi cha cunyaca ñaha ra cuan chi ndi. Vatyi cuñí ndi vatyi nyoho ma saña ndo cha ndicha tuhun ra Cristo cha cacu añima yo. #y&Ndicha vatyi quɨhvɨ̱ xehe suhva ra cha catyí vatyi yañi yo cuví chi ra, soco ñima. Vatyi cuñí ra nyehe nyaa ra cuhva iyó yo. Vatyi libre iyó yo cha cuenda ra Cristo Jesús. Soco cuñí ra cuan tyi cunyaca ñaha tucu ley chahnu chi yo. "1&Soco candoo̱ ra vaha. Vatyi nɨ ri chi ra Tito ta ña sanɨñɨ̱ ra cha sacuvi ra costumbre circuncisión. Ta ra Tito ñima ra Israel cuví ra. s!_&Chahi̱n nyicuan vatyi maa Nyoo sañaha̱ chii vatyi tahán chi cuhin Jerusalén. Ta nacatyi̱ chi ñu yoso caa sañahí tuhun ra Cristo chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. Quita̱ sɨin chihin ra cha canyiso tyiño vehe ñuhu, ta chahi̱ cuenda chi ra yoso caa tuhvé cahin chihin ñu. Coto ma candoo ra vaha ta cacatyi ra vatyi yuhu sahá tyiño caha ri mai. |  s&Cha yaha̱ cha uchi cumi cuiya, chahi̱n Jerusalén inga chaha chihin ra Bernabé. Ta chaha̱n ra Tito chihin ndi. y m&Ta ra canyicu vehe ñuhu ra Cristo casacahnu̱ ra chi Nyoo cha cuenda cha sacuvi̱ Nyoo chihin tyicuan caa.   &Tacuhva cha cachiñi̱ ri ra caha̱n ñu tuhin, vatyi catyi̱ ñu: “Ra cha chica̱ nyicon chi yo quɨvɨ cuan, vityin cahán noo ra nuu ñáyɨvɨ na nachino iñi ñu chi ra Cristo. Ta quɨvɨ cuan cuñi̱ ra satɨvɨ ra tuhun ra Cristo”, catyi̱ ñu. s a&Soco ra yañi yo cha canyicu vehe ñuhu ra Cristo cha nyaa nɨcacahnu Judea, ña ñoho̱ nuu maa ra chii. Y -&Cha yaha̱ cha chahi̱n Jerusalén ta chahi̱n ityi Siria ta ityi Cilicia. m U&Ta chihin nuu Nyoo ta catyí chi ndo vatyi tuhun cha catyí chi ndo nu tutu ihya, cha ndicha cuví. [ 1&Soco ña nyehi̱ chi inga apóstol. Noo ri ra Jacobo yañi Sutu Mañi yo nyehi̱.  &Cha yaha̱ uñi cuiya tyicuan ta chahi̱n nya Jerusalén, ta chicohon nui chi ra Pedro. Ta ndoi̱ chihin ra chahun quɨvɨ. s a&Ta ni ña chahi̱n nya Jerusalén nu canyicu ra apóstol, vasɨ cha chicha ca ra chihin tuhun Nyoo, vatyi maa ra cha naha cana̱ Nyoo chi ra ta ñima ca yuhu. Soco chahi̱n nya Arabia. Tyicuan ta cuanuhu tiqui inga chaha nya Damasco. # A&Ta tyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi cohon nui chi Sehe ra. Tacuhva vatyi cahin tuhun Sehe ra, ra Cristo, chihin ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví, tacuhva cacu añima ñu. Ta quɨvɨ cha cuvi̱ tyehe caa, ña nduqui̱ cuhva cha catyí ñáyɨvɨ chii ñáá cha tahán chi sacuvi. H  &Soco nya ta ni cumañi caqui ta tyaa̱ Nyoo cuhva tyi cusaha ra tumañi iñi chii. Ta nya cha chaa maa chi quɨvɨ cha tyaa̱ ra cuhva, yucuan ta nacana̱ ra chii. Vatyi cuñí xaan ra chii. U %&Ta ñohi̱ cuenda ñu Israel, yuhu cuvi̱ ra cuahan ityi nuu ca ta ñima ca suhva ca ra tahin cha ɨɨn ri cuiya ndi. Vatyi cuñi̱ xaan que sacuvi yoso cuhva chinyacuvi maa sutu chahni ta ityi chata ca. k Q& Vatyi nyoho chiñi̱ ndo yoso caa chinyacuvi quɨvɨ cuan, quɨvɨ ñohi̱ cuenda ñu Israel. Ta chitó ndo yoso caa cha xaan chica̱ nyiquen chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta nduqui̱ cuhva satɨvi cuhva chinó iñi ñu. e E& Ñima ñáyɨvɨ sañaha̱ chii. Yori sañaha̱ chii. Soco suri maa ra Cristo sacotó chii.   & Soco co̱to ndo tuhun ihya yañi, vatyi tuhun ra Cristo cha cahán yuhu, ñima tuhun cha ndichí xiñi ñáyɨvɨ cuví. ) M& Cha catyí tuhun ihya chi ndo, ñima cha nduquí cuhva savahi chii nuu ñáyɨvɨ. Soco nduquí cuhva savahi chii nuu Nyoo. Tyehe ta nduquí cuhva saváhi chii nuu ñáyɨvɨ, ñima noo ra sacuví tyiño nuu ra Cristo cuví. Yoso caa cha nanduvi̱ ra Pablo noo ra chicá tyiño Nyoo  & Cha catyi̱ tuhun ihya chi ndo quɨvɨ cuan soco cuacatyi tiqui inga chaha chi ndo vityin. Tatu yóó cha cahán tuhun cha cacú añima yo chihin ndo ta sɨɨn caa, ta ñima cuhva cha chiñi̱ ndo quɨvɨ xihna ri, Nyoo cutachi tuñi ra chi ra cahán tyicuan caa. z o&Ñahri saha, an cuví ri nyuhu, an cuví ri noo ángel cha quichi nya andɨvɨ, soco tatu tyehe ta cahán noo ndi tuhun ra Cristo nuu ndo, ta sɨɨn caa, ta ñima tari cuhva sañaha̱ ndi chi ndo quɨvɨ cuan, Nyoo cutachi tuñi ra chi ndi.  3&Soco ñahri ca inga cuhva cuví cacu añima yo. Soco iyó ra cuñí satondo xiñi ndo. Ta cuñí ra satɨvɨ ra tuhun cha sacacu ra Cristo chi yo.   '&Iyo xaan cuñí vatyi nyoho numi xaan cuahan sandoó ndo chi Nyoo, ra nacana̱ chi ndo tyi nɨcoo vaha ndo chihin ra cha cuenda tumañi iñi cha sahá ra Cristo chi yo. Ta vityin sɨɨn caa ityi natyihi ndo cuahan ndo. Ta cuñi maa ndo tyi cucacu ndo chihin cuan.    &Yucuan chaha na sacahnu yo chi maa Nyoo tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Ñahri ca inga cuhva cuví cacu añima yo  &Vatyi maa ra Jesucristo chaha̱ ra ñayɨvɨ̱ ra tyiño nuu yo cha catyi cuatyi yo. Vatyi tacuhva sacacú ra chi yo mahñu ñu quiñi iyo cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya vityin. Vatyi tyicuan caa tyaa̱ maa Nyoo Sutu yo cuhva tyi sacuvi ra Cristo. n  W&Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo nasoco ra chi ndo ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo.  &Yuhu ta tandɨhɨ yañi yo cha nyicú chihin, tyaá ndi carta ihya chi nyoho ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo tandɨhɨ vehe ñuhu Galacia.  &Yuhu ra Pablo cuví noo apóstol. Soco ñima ñáyɨvɨ tachi̱ chii. Ta ñima rayɨɨ catyi̱ vatyi ñihi̱ yuhu tyiño ihya. Soco maa ra Jesucristo ta maa Nyoo Sutu yo chaha̱ ra tyiño ihya chii. Vatyi ican Nyoo sanandoto̱ chi ra Cristo mahñu ñu chihi̱. -0Ta na nasoco ra chi tandɨhɨ yo cha nyita ri cuñí yo chi Sutu Mañi yo Jesucristo chihin cha nɨɨ iñi yo. Ta na̱cuvi chi tyicuan caa.lQ0Ta Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo nacuhva ra cha taxi ri coo añima tandɨhɨ ra yañi yo. Ta na cuhva Nyoo cha chinó vaha iñi ra chi ra. Ta vityin suri Nyoo na̱cuhva ra cha cuñí ca ra chi ra ta chi ñáyɨvɨ. 0Tachí chi ra nu nyicú ndo tacuhva sacoto ra chi ndo yoso caa iyó ndi ihya, tacuhva ndunɨɨ ca iñi ndo chino iñi ndo chi Nyoo. "=0Ta ra Tíquico yañi yo, cunacatyi ra tandɨhɨ tuhin chi ndo. Maa ra nɨɨ iñi ra sahá tyiño ra cuenda Sutu Mañi yo. Ta cuñi xaan yo chi ra. <q0Ta cha cuenda cha sacoté tuhun ra Cristo ñohí vehe caa ihya vityin. Soco Nyoo tachi̱ chii vatyi cahin tuhun ra chihin ra nyicú vehe caa ihya. Ca̱can tahvi ndo cha cuende, tacuhva cuvi cahin chihin cha ña yuhví, tari cuhva tahán chi cahin. Tachí ra Pablo chi ra Tíquico tyi cuhun ra nu nyicu ñu 2]0Ta na̱cuatu tucu ndo chahi, tacuhva vatyi ñihi que tuhun cahin. Ta ma yuhvi sacote tuhun ra Cristo chi ñáyɨvɨ. Vatyi ta cha naha ña chito̱ ñáyɨvɨ tuhun ra. 0Ta nyita ri cahan yo chihin Nyoo. Ta Tatyi Ii ra cuatyinyee chi yo tacuhva cacan tahvi yo chi ra. Ta cuacu ndahvi yo nuu ra. Ta tyicuan caa cua̱tu tuhva ri yo. Ta ma ndu uvi iñi yo. Tyicuan ri ca̱can tahvi yo cha cuenda tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. !0Ta tari sahá cuenda sɨndaro xiñi ra chihin noo caa, tyicuan caa nacuhva cuenda yo chi yo chi Nyoo, na sacacu ra chi yo. Ta naquehen yo tuhun cha chahá ra chi yo. Vatyi tari noo mityi Tatyi Ii ra cuví tuhun cuan. Vatyi chihin tuhun ra sahá ganaa yo chi cuihna. V%0Ta tari sɨndaro chasɨ́ ra chi ra chihin noo caa tacuhva ma nañi nduva chi ra, tyicuan caa cuñí chi nachino vaha iñi yo chi Nyoo tacuhva cha cuvi chasaha yo tandɨhɨ cha sacuvi ra ña vaha chi yo. G~0Ta tari natyihi sɨndaro bota chaha ra ta nyatú tuhva ra cha cuhun ra cuatyi, tyicuan caa cuatu tuhva yo chihin tuhun Nyoo. Na sacoto yo chi ñáyɨvɨ yoso caa nɨcoo vaha ñu chihin ra. "}=0Tari noo sɨndaro ñihi nanyaá ra chihin noo sincho yɨhɨ́ chichi ra, tyicuan caa ñihi cui̱nanyaa yo chihin tuhun cha ndicha vaha. Tari cacú noo sɨndaro vatyi tyaá ra noo caa pecho ra, tyicuan caa Nyoo cusacacu ra chi yo ndaha ra ña vaha, tatu maa ri cha vaha sacuvi yo. N|0 Yucuan chaha sa̱ha cuenda vaha yo chi yo chihin tandɨhɨ cha cuví tyinyee Nyoo chi yo, tacuhva cuvi chasaha yo chi ra ña vaha ñáá quɨvɨ nducu tɨɨn ra chi yo. Coto cana cava yo saha ra. v{e0 Tyicuan caa coo yo chihin tunyee iñi Nyoo. Vatyi ñima chihin ñáyɨvɨ cañí tahan yo. Soco cañí tahan yo chihin tatyi ña vaha cha ña nyehé yo. Vatyi ican cuan cuví cha nyacá ñaha chi ñáyɨvɨ cha nyacuví cha quiñi caa. {zo0 Ta tari noo sɨndaro sahá cuenda ra chi ra, tyicuan caa tucu yoó, na̱saha cuenda vaha yo chi yo chihin tandɨhɨ cha cuvi tyinyee Nyoo chi yo. Tyicuan caa ta cuvi chasaha yo chi cuihna. Vatyi nducú xaan ra cuhva sandavi ñaha ra chi yo. y0 Ta vityin sa̱ndunyee yo iñi yo chihin cha ɨɨn ri cuví yo chihin Sutu Mañi yo. Vatyi iyó xaan tunyee iñi chi ra. Cx0 Ta nyoho cha iyó musu ndo, suri vaha co̱o ndo chihin musu ndo. Ta ma sayuhvi ndo chi ñu. Vatyi chitó ndo tyi ña cahnu ca maa ndo cha nuu musu ndo. Inuu ri cuví ndo nuu Nyoo ra cuví chitoho yo nya andɨvɨ. Vatyi maa ra ña cachi ra chi yo. Tunyee iñi cha chahá Nyoo chi yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra w70Vatyi cha chitó yo tyi tahan tahan yo, an cuví ri yo musu, an ñima, soco cutyiyahvi Sutu Mañi yo chi yo yoso cuhva cha vaha cha chinyacuvi̱ yo. {vo0Chihin cha iyó vaha iñi ndo sa̱cuvi ndo. Tari cha sahá tyiño ndo nuu Sutu Mañi yo ta ñima nuu ñáyɨvɨ. ~uu0Ma saha tyiño ndo cuhva cha nyehe ri chitoho ndo tacuhva vatyi catyi ñu tyi vaha ndo. Soco sa̱ha tyiño vaha ndo tari cha vatyi sacuví ndo tyiño nuu ra Cristo. Ta tyicuan caa sacuví ndo cuhva cuñí Nyoo chihin cha nɨɨ añima ndo. t 0Ta nyoho cha cuví ndo musu, qui̱chaha ndo chi chitoho ndo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ñu. Qui̱chaha ndo chi chitoho ndo chihin cha nɨɨ iñi ndo. Tatu sacuví ndo tyicuan caa, chi ra Cristo quichahá ndo cuví cuan. $sA0Ta nyoho cha iyó sehe ndo, ma nanducu ndo cha cuxaan sehe ndo. Soco sa̱ñaha ndo tuhun Nyoo chi ñu, ta yoso caa quichaha ñu chi ndo ta chi Nyoo. ~ru0Nu tutu Nyoo nyaá cha xihna ri sacuvi yo ta nañihi yo cha cucuhva Nyoo chi yo. Catyí chi: “Sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi sutu ndo, chi sɨhɨ ndo. Tyicuan caa ta sɨɨ xaan cuacoo ndo. Ta naha xaan cuacoo ndo ñayɨvɨ̱ ihya”, catyí Nyoo. }q u0Nyoho cha cuví ndo sehe, tahán chi cha tya̱soho ndo nu cahán sutu ndo ta sɨhɨ ndo. Vatyi cuñí ndo chi Nyoo. Ip 0!Ta sɨɨn ri cuñí tucu chi catyi vatyi tahan tahan ndo cuñí ndo chi ñasɨhɨ ndo, tari cuñí ndo chi maa ndo. Ta nyoho cha cuví ndo ñusɨhɨ, sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi yɨɨ ndo.o/0 Ta yuhu catyi vatyi ihya cuví noo tuhun xehe cha cahnu xaan. Ta cuñí chi catyi tyi ra Cristo ndu ɨɨ́n ri ra chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra. n%0Catyí tuhun Nyoo: “Rayɨɨ sandoó ra chi sutu ra ta chi sɨhɨ ra. Ta ndu ɨɨ́n ri ra chihin ñasɨhɨ ra. Ta noo ri nanduví ñu.” dmA0Vatyi coño ñuhu ra cuví yo. Ta noo noo yo cuví yo suhva coño ñuhu ra ta yɨquɨ ra. Dl0Vatyi yori noo yo cha ña cuñi nyehe yo chi coño ñuhu yo. Soco sacachí yo ta sacuihnó yo chi coño ñuhu yo. Ta ra Cristo suri tyicuan caa sacuví ra chihin ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Fk0Ta tyicuan caa tucu cuñí chi cha cuñí rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra, tari cha cuñí ra chi coño ñuhu ra. Vatyi tatu cuñí ra chi ñasɨhɨ ra, tari cha cuñí ra chi maa ra cuví cuan. xji0Ndoo̱ añima yo tari ndoo̱ noo sahma, ña yacua ca chi, ña tɨyɨ ca chi. Vatyi ra Cristo sandundɨɨ́ ra chi yo cha cuví yo ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Tacuhva cuví nacuhva cuenda ra chi yo chi Nyoo, soco vaha yo, ñahri ca cuatyi yo. i!0Tacuhva vatyi sandundɨɨ ra añima yo. Ndɨɨ añima yo vatyi nacatya̱ ra quɨvɨ cha nachino iñi yo tuhun cahán ra ta condutya̱ yo. (hI0Ta rayɨɨ cuñí chi cha cuñí ra chi ñasɨhɨ ra, tari cuñí ra Cristo chi yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra. Ta chaha̱ ra ñayɨvɨ̱ ra cha catyi yo. 'gG0Soco tari tahán chi cha quichahá ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo chi ra, tyicuan caa cuñí tucu chi cha quichahá ñusɨhɨ tandɨhɨ cha catyí yɨɨ ñu. 5fc0Vatyi rayɨɨ ican ra cuví nuu chi ñasɨhɨ ra, tari cuhva cuví ra Cristo nuu chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Ta suri maa ra sacacú ra chi yo cha cuví yo coño ñuhu ra. e0Nyoho ñu iyó yɨɨ qui̱chaha ndo cha cahán Sutu Mañi yo. Ta tyicuan caa tucu qui̱chaha ndo nu cahán yɨɨ ndo. pdY0Qui̱chaha yo nu cahán inga tahan yo cuenda ra Cristo. Vatyi sahá yo ñáyɨvɨ chi ra Cristo. c0Tyicuan ri na̱cuhva yo tyahvi nyoo chi Nyoo Sutu yo cha cuenda tandɨhɨ maa, vasɨ sɨɨ cuñí yo, vasɨ nyehé yo tɨndoho. Na̱cuhva yo tyahvi nyoo chi ra chihin sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesucristo. Na coo vaha yo chihin tahan yo cuenda ra Cristo, catyí ra Pablo Ob0Ca̱han yo chihin tahan yo soco chihin cha sacahnú yo chi Nyoo. Ca̱ta yo salmo cuenda ra. Ca̱ta yo yaa cha chahá Tatyi Ii chi yo. Sa̱cahnu yo chi Sutu Mañi yo chihin cha tandɨhɨ añima yo. |aq0Ma coho yo ndixi. Vatyi ican cuan satɨvɨ́ chi yo. Soco cuhva yo na cunyaca ñaha vaha Tatyi Ii Nyoo añima yo. {`o0Yucuan chaha ma tondo xaan cohon iñi yo. Soco na̱ndichi xiñi yo cuhva cuñí maa Sutu Mañi yo tyi sacuvi yo. _)0Ma sacunaa yo quɨvɨ yo. Na cahan yo tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. Vatyi vityin quiñi xaan caa ñayɨvɨ̱ iyó yo, ta ña naha ca iyó yo. x^i0Yucuan chaha sa̱ha yo cuenda cuhva iyó yo. Ta ma coo yo tari noo ra soho. Co̱o yo tari noo ra chitó. .]U0Yucuan chaha iyó nu catyí chi:Yoho cha quixun, ndɨ̱cuita mahñu nu nyicú ñu chihi̱ chiña.Ta ra Cristo cusacata ra ñuhu̱ nu cuahún, catyí chi. \%0 Soco quɨvɨ quita cha ñohó xehe nu ndichin, tyicuan ta cucoto yo cha ndicha. Vatyi cha ndichin Nyoo sanatuví tandɨhɨ cha ñohó xehe. U[#0 Vatyi cahán nuu yo cha cahán yo tuhun cha nyacuví ñu cuan cha xehe ri. Z50 Ma sacuvi yo cha nyacuví ñu nyicú nu ñaa iñi. Vatyi ñahri cha vaha ñihí ñu chihin cuan. Soco sa̱coto yo chi ñáyɨvɨ tyi ña vaha cuan. EY0 Sa̱nɨñɨ yo cutuhva yo cuhva tahán iñi Sutu Mañi yo. mXS0 Vatyi Nyoo sacundichín ra añima yo tacuhva cuvaha añima yo ta sacuvi yo cha vaha ta cha ndicha. !W;0Vatyi chiyo̱ yo nu ñaa iñi quɨvɨ cuan. Soco vityin iyó yo nu ndichin chihin Nyoo. Cachi co̱o yo tari tahán chi coo ñu chitó tuhun Nyoo. .VW0Ta ni ma cutahan yo chihin ñu cuan. +UO0Ma cuhva yo cha sandavi ñaha ñáyɨvɨ chi yo chihin tuhun cha ña ndicha, tuhun cha ñima ri tuhun. Vatyi tachí tuñi Nyoo chi ñu cha ña quichahá chi ra. T0Vatyi cha chitó yo vatyi tandɨhɨ ñu cha sacuví cha quiñi caa, ma quɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha ra Cristo chihin Nyoo. Ra iyó chihin ñusɨhɨ ta ñima ñasɨhɨ ra cuví, o ñu iyó chihin rayɨɨ ta ñima yɨɨ ñu cuví, ñu nyiyó iñi, ma quɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo. Vatyi cha nyiyó iñi yo tari cha sacahnú yo xitohyo cuví cuan. Vatyi tavá xiin yo chi Nyoo. hSI0Ma cahan yo tuhun cha chahá tɨcahan nuu. Nɨ ri ma cahan yo noo tuhun cha ñima ri tuhun. Vatyi ña tahán chi cahan yo cha tyicuan caa. Soco cha nuu cha cahán yo cha ña tahán chi, na nacuhva yo tyahvi nyoo chi Nyoo. RR0Soco vityin cha cuví yo ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ña tahán chi sacuví yo cha quiñi caa chihin coño ñuhu yo. Nɨ ña tahán chi cha cahán yo cha quiñi caa. Ta ni ma nyiyo iñi yo. %QC0Vita cuvi iñi yo. Cu̱ñi yo chi tahan yo, tari ra Cristo cuñí ra chi yo. Ta tari noo mbee luhlu cha tuhva̱ tata sutu cachaha̱ ra chi Nyoo ta cha naha, tyicuan caa chaha̱ cuenda ra Cristo chi ra cha cuenda yo. Ta sɨɨ xaan cuñí Nyoo cha cuenda cha chaha̱ cuenda ra chi ra. P {0Yucuan chaha na̱nducu yo cuhva coo yo tari cuhva iyó maa Nyoo. Vatyi sehe ra cuví chi yo. Ta cuñí xaan ra chi yo. MO0 Soco vaha ñáyɨvɨ cu̱vi yo chihin tahan yo. Ta cu̱ndahvi cuñi yo nyehe yo chi ñu. Ta sa̱ha yo tɨcahnu iñi chi ñu, tari Nyoo sahá ra tɨcahnu iñi chi maa yo cha cuenda ra Cristo.?Nw0Ta ma xaan cuñi yo. Ta ma cuxaan yo. Ta ma quɨhɨ tɨsɨhɨ iñi yo. Ma cana chaa yo sɨquɨ tahan yo. Ma cahan uhvi yo chi tahan yo. Ta ninoo cha ña vaha ma caca xiñi yo. 4Ma0Ta ma cuhva yo tucuihya iñi chi Tatyi Ii Nyoo. Vatyi chaha̱ Nyoo Tatyi Ii ra chi yo tari noo tuñi ra tyaa̱ ra añima yo nyacua nya quɨvɨ ndɨhɨ sacacú ra chi yo. L0Ma cahan yo cha quiñi caa. Ca̱han yo, soco maa ri cha vaha cha tyinyee ta sacuahnu chi ñu chiñí tuhun cahán yo. GK0Ra cha tuhva̱ suhu quɨvɨ cuan, ma suhu ca ra vityin. Soco sa̱ha tyiño vaha ra chihin ndaha ra. Tyicuan caa ta coo cha chii ra, tacuhva cuvi tyinyee ra chi ñu cha chiñuhú chii. /JY0Ta ma cuhva yo cuhva chi ra ña vaha. Iy0Tatu cuxaan yo, sa̱ha yo cuenda coto sacuvi yo cha ña vaha. Ta suhva ri cuhva cuxaan yo. Ma cuxaan yo ndiyaca. H 0Yucuan chaha ma cahan ca yo cuendu. Ca̱han yo maa maa ri cha ndicha chihin tahan yo. Vatyi ɨɨn ri ñáyɨvɨ cuvi yo. *GM0Ta na̱coo yo noo ñayɨvɨ̱ chaa chihin noo añima chaa cha savahá Nyoo. Ta cuvi yo noo ñu vaha cha ndicha ndicha, noo ñu cachi iyó nuu Nyoo tari maa ra. RF0Na̱cuhva cuenda yo chi yo chi Nyoo na nasama ra cuhva chicá xiñi yo. E90ma coo ca yo cuhva chiyo̱ yo quɨvɨ cuan. Vatyi chiyo̱ yo ñayɨvɨ̱ chahnu quiñi caa. Vatyi cha quichi cuvi iñi yo sandavi̱ ñaha chi chi yo. tDa0Tatu ndicha tyi chiñi̱ yo cha caha̱n ra chihin yo, ta cutuhva̱ yo cha ndicha cha sañaha̱ ra chi yo, ]C30Soco ñima tyicuan caa cutuhva̱ yo. Vatyi ñima tyicuan caa cuhva iyó ra Cristo. B90Ña cahán ca nuu ñu cha sacuví ñu cha ña vaha. Ta nacuhva̱ cuenda ñu chi ñu chi cha quiñi caa. Cuaha xaan cha ña vaha quichi cuvi iñi ñu. Ay0Ta ña cutuñí iñi ñu, tyi ñima ñayɨvɨ̱ Nyoo iyó ñu. Vatyi ña chitó ñu, cha cuenda cha ndava añima ñu. ^@50Ican ihya cuví cha chahí cuenda chi ndo, catyí Sutu Mañi yo. Ta cuñí chi cha quichaha ndo. Ma coo ca yo tari iyó ñu ña ñohó nuu chi Nyoo. Vatyi maa ri maa cha chiñi tuñi tondo chicá xiñi ñu. '?G0Ta cha cuenda ra Cristo tandɨhɨ yo cha cuvi yo coño ñuhu ra, ɨɨn ri cuvi yo. Tari yɨhɨ́ tahan noo coño ñuhu, ta sahá tyiño tahan tahan nu yɨhɨ́ tahan chi, yoso cuhva tyiño cha tahán chi chi, ta tyicuan caa tyinyeé chi chi coño ñuhu, na coo vaha chi ta cuahnu chi, ta tyicuan caa yoó, cuñí yo chi tahan yo ta tyinyeé yo chi ñu. Ñayɨvɨ̱ chaa cha tahán chi coo yo cha cuenda ra Cristo >0Soco cha nuu cha cuví yo tari ra cuatyaa, cuñí chi cha cahán yo cha ndicha chihin cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Ta ndunyee ca añima yo chihin ndɨɨ cha vaha cha iyó chi Nyoo. Ta cuahnu yo chihin ra Cristo, cha cuví ra nuu chi yo. }=s0Yucuan ta ma cuvi ca yo tari ra cuatyaa. Vatyi totyehe ri chino iñi ndotyin ñáá noo tuhun cha ñima ri tuhun sandaví ñaha ñu chi ndotyin. Ta coto cutondo xiñi yo tyicuan caa chihin tuhun cha ña ndicha cha sañahá ñu sandaví ñaha. N<0 Nyacua nya cu ɨɨn vaha tandɨhɨ yo cha cuenda cha chinó vaha iñi yo chi Sehe Nyoo. Ta cohon nuu vaha yo chi ra. Tyicuan caa ta cutu yo chihin tandɨhɨ cha vaha cha chaha̱ ra Cristo chi yo. ;0 Tyicuan caa chaha̱ Nyoo tyiño chi yo vatyi cunyaa yo tyiño cha sandunyeé yo iñi tahan yo vatyi cuví yo coño ñuhu ra. ::m0 Ta suri maa ra Cristo chaha̱ ra cha vaha chi yo. Chi suhva yo chaha̱ ra tyi cuvi yo apóstol ra. Ta chi inga yo chaha̱ ra cha cuhva cuenda yo tuhun cha chahá ra chi yo, o saha yo profetizar cuví cuan. Ta chi inga yo chaha̱ ra tyi sacoto yo chi ñáyɨvɨ yoso caa sacacú ra añima yo. Ta chi inga yo chaha̱ ra cha quɨhɨ ndaha yo chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra, ta chi inga yo chaha̱ ra cha cuví sañaha yo tuhun ra chi ñu. "9=0 Ra cha noo̱ cuan, nandaa̱ tucu ra nya nu sucun ca andɨvɨ. Vatyi tyicuan caa ta cuví sacutu ra tandɨhɨ maa ta cunyaa ra chihin yo tandɨhɨ ityi. 80 ¿Ta ñáá cha cuñí chi catyi cha nandaa̱ xica ra cuan? Cuñí chi catyi vatyi noo̱ xihna ra nya yuvi ca nu ñuhu ñayɨvɨ̱. 70Yucuan chaha caha̱n Nyoo tuhun ra Cristo nu catyí chi:Cuvi̱ chasaha ra chi ra xaan iñi chi ra, ta nandaa̱ xica ra andɨvɨ chihin ñu tava̱ ra ndaha ra ña vaha.Ta chaha̱ ra cuhva yoso cuhva cusaha tyiño ñu tyiño nuu ra, catyí chi. |6q0Chaha̱ ra Cristo noo cuhva chi noo noo yo, vatyi sacuvi yo tyiño nuu ra yoso cuhva cuñí maa ra cuhva ra. J5 0Ta noo ri Nyoo iyó ta maa ra cuví ra Sutu tandɨhɨ yo. Ta maa ra nyacá ñaha chi tandɨhɨ yo. Ta chotyiñó ra chi tandɨhɨ yo yoso cuhva cuñí maa ra. Ta nyaá ra añima tandɨhɨ yo. 4%0Ta iyó noo ri Sutu Mañi yo nyacá ñaha chi yo. Ta noo ri chi maa ra chinó iñi tandɨhɨ yo. Ta noo ri cha cuenda maa ra condutya̱ yo. R30Vatyi iyó noo ri coño ñuhu ra Cristo. Ta ican cuan cuví tandɨhɨ yo. Ta tari cha noo ri Tatyi Ii Nyoo iyó, tyicuan caa tucu iyó noo cha chitó cachi yo tyi cunaquehen yo tyi nacaná ra chi yo. 2#0Ndu̱cu ndo cuhva cha tyicuan ri cu ɨɨn ri ndo chihin tahan yo. Vatyi maa Tatyi Ii Nyoo tyinyeé chi yo, na coo vaha yo chihin tahan yo. <1q0Ndahvi sa̱ha ndo chi ndo. Ta vaha ca̱han ndo chihin ñáyɨvɨ. Cama cu̱vi iñi ndo. Ta cu̱nyee ndo ñáá cha sahá noo noo tahan ndo chi ndo chihin cha cuñí ndo chi ñu. d0 C0Yucuan chaha yuhu cha ñohí vehe caa cha cuenda Sutu Mañi yo chacú ndahvi nuu ndo na cachi coo ndo tari cuhva tahán chi coo ñu cha nacana̱ Nyoo chii. Vatyi chi nyoho nacana̱ Nyoo tyi cuví ndo ñáyɨvɨ chi ra. +/O0Yoó ñu chino iñi chi Nyoo, na sacahnu yo chi ra tyicuan ri maa, ta tandɨhɨ tyembu cha cuenda cha sacuvi̱ ra Cristo Jesús. Ta na cuvi chi tyicuan caa..%0Ta vityin na sacahnu yo chi Nyoo, ra cha iyó xaan ca tunyee iñi chii. Vatyi cuaha vavaha ca cha cuví sacuvi ra cha nuu cuhva cha chicán maa yo chi ra o cha nuu cuhva cha chicá xiñi yo. Vatyi suri chihin tunyee iñi ra cha iyó chi yo, sacuví ra tandɨhɨ. ]-30Vatyi yaha xaan cahnu cuan. Nyacua ma cuvi cohon nuu yo yoso cha cuñí ra chi yo. Soco cuñí cha nacoto ndo yoso cha cuñí ra chi yo. Tyicuan ta ñahri ca cumañi chi ndo. Vatyi Nyoo nyaá maa ra chihin ndo. j,M0Tyicuan ta cuacoo tunyee iñi ra chi ndo tacuhva cuvi cutuñi vaha iñi ndo chihin tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra vatyi cuñí xaan ra Cristo chi yo. Nyacua ña ñihí ca yo cuhva catyi yo yoso cuhva cha cuñí ra chi yo. [+/0Ta na coo ra Cristo añima ndo vatyi chinó iñi ndo chi ra. Ta co̱o ndo chihin cha cuñí Nyoo chi ndo. Vatyi tari yɨhɨ́ vaha yoho noo yutun chichi ñuhú, tyicuan caa cunyaa vaha añima ndo chihin Nyoo. *10Ta chiquén chi ra na sandunyee ra iñi ndo chihin Tatyi Ii ra cha nyaá añima ndo. Vatyi maa ra cahnu xaan ca cha tyayɨɨ ra chahá ra chi yo. 4)a0Maa ra cuví ra Sutu tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuenda ra: ñu cha cuahan coyo andɨvɨ, ta ñu cha iyó ca sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Tandɨhɨ yo cuví yo ñáyɨvɨ chi ra. (0Yɨhɨ́ iñi yoso cuhva cha vaha cha tyaa̱ Nyoo Sutu yo cuhva tyi cuhva ra chi yo. Ta yucuan chaha chicuɨñɨ chɨti nuu ra. '0 Yucuan chaha chacú ndahvi nuu ndo tyi ma ndu uvi iñi ndo chi Nyoo cha nyehi tɨndoho cha cuenda ndo. Vatyi cuví chi cha cuenda cha vaha chi maa ndo. Ta cu̱sɨɨ cuñi ndo cha cuenda ihya. Chicán tahvi ra Pablo chaha ñu, na cohon nuu ca ñu chi ra Cristo &0 Ta cha cuenda maa ra Cristo iyó chi ityi chi yo cha chaá yo nuu Nyoo chihin cha ña yuhví yo. Vatyi chinó iñi yo chi ra Cristo. %0 Tandɨhɨ ihya chachí tahan chihin cha tyaa̱ Nyoo cuhva tyi sacuvi ra chihin Sutu Mañi yo Jesucristo cha cuenda cha vaha chi yo. W$'0 Tyicuan caa cuví tacuhva vatyi vityin tandɨhɨ ra nyacá ñaha andɨvɨ cunyehe yoso caa cha vaha cha sacuví Nyoo chihin yo cha cuví yo ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Ta cucoto ra tyi chiñi tuñi xaan Nyoo. L#0 Tyatyiño̱ Nyoo chii tyi sacote chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ yoso caa tyaa̱ ra cuhva nyata ni cumañi ca savaha ra tandɨhɨ cha iyó. Ta cha naha ña chaha̱ Nyoo cha coto ñáyɨvɨ tuhun ihya. 6"e0Soco cha cuenda chi yuhu cuví noo ra luhlu, noo ra ndahvi ca cha nuu tandɨhɨ ca ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Soco sahá Nyoo tumañi iñi ihya chii. Vatyi tacuhva cahin tuhun ra Cristo chihin ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta sacoté chi ñu ñana cha tyayɨɨ cha cuñihi ñu cha cuenda ra Cristo. !}0Saha̱ Nyoo tumañi iñi chi yuhu vatyi chaha̱ ra tunyee iñi ra chii tyi sacoté tuhun vaha ihya chi ñáyɨvɨ. " =0Ta tuhun xehe cuan, ican cuví ihya: vatyi nyoho cha ña cuví ndo ñu Israel, ɨɨn ri cha cutahan chi chi ndo chihin nyuhu cha cuví ndi ñu Israel. Vatyi noo ri coño ñuhu ra Cristo cuví yo. Ta cuñihi yo cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi yo cha cuenda maa ra Cristo Jesús. A{0Vatyi nu quichi̱ chi, ña sañaha̱ Nyoo chi ñáyɨvɨ, tari sañahá ra chi apóstol ta ra cacuví profeta cha vityin. Vatyi Nyoo chihin Tatyi Ii ra sañahá ra chi yo cha vityin. &E0Ta cuhva cha sacuaha ndo tuhun cha yaha̱ catyi̱ chi ndo, cuví coto ndo yoso caa chaha̱ Nyoo tyi cutuñi iñi tuhun ra Cristo cha ña chitó ñáyɨvɨ. \10Vatyi cha yaha catyi̱ suhva chi ndo yoso caa sañaha̱ Nyoo chii noo tuhun xehe.  0Tahán chi natyihí tuñi iñi ndo tyi cahnu xaan tumañi iñi chahá ra chii cha cuenda cha vaha chi ndo, tyi sacoté chi ndo.  0Yucuan chaha yuhu ra Pablo ñohí vehe caa ihya vatyi sacoté tuhun ra Cristo Jesús chi nyoho cha ñima ñu Israel cuví ndo. $A0Ta tyicuan caa tucu nyoho chihin tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, nanduví ndo tari noo nu iyó Nyoo. Vatyi nyaá Tatyi Ii ra añima tandɨhɨ yo.Y+0Ta cha cuenda maa ra Cristo cuahan ndaa vehe cuan ta vehe cuan ican cuví maa yo ɨɨn ri chihin ra. Ta cuahán sandu ɨɨn ri ra chi tandɨhɨ yo ta nanduví yo tari noo vehe ii nu nyaá maa Sutu Mañi yo. eC0Ta cuví tucu ndo tari noo vehe. Ta ra apóstol, ta ra profeta, ra cachahá cuenda tuhun Nyoo cacuví ra tari ra catyihi̱ yuu chaha vehe. Vatyi suri maa ra Cristo cuví yuu cha nɨñɨ ca cha yɨhɨ́ chaha vehe cuan. 8i0Yucuan chaha nyoho ña cuví ca ndo ñu inga ñuu. Soco nanduvi̱ ndo ñáyɨvɨ ñuu Nyoo ɨɨn ri chihin tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra. Nanduvi̱ ndo ñáyɨvɨ chi ra. dA0Vatyi chaha cha catyi cha chihi̱ ra Cristo cha cuenda yo cuví natuhva nɨnduvi yo chi Nyoo Sutu yo. Vatyi noo ri Tatyi Ii ra nyaá añima yo: an cuví ri yo ñu Israel, an cuví ri yo ñu cha ñima ñu Israel cuví. mS0Ra Cristo quichi̱ ra ta caha̱n ra tuhun vaha Nyoo chihin yo: chihin nyoho cha cañi ca chinyicu̱ ndo chihin Nyoo ta chihin nyuhu ñu Israel, ñu chitó tuhun Nyoo. Catyi̱ ra chi yo vatyi na nɨcoo vaha yo chihin Nyoo. +O0Vatyi chihi̱ ra nu cruzi cha catyi cuatyi yo. Ta sacuvi ra vatyi nanduvaha coo yo chihin Nyoo. Ta tyicuan caa sanaa̱ ra cha ña cuñi̱ nyehe yo chi tahan yo. ~u0Maa ra Cristo sandɨhɨ̱ ra tuhun ley chahnu chihin cha chaha̱ cuenda ra coño ñuhu ra tyi cúvi ra nu cruzi. Vatyi tandɨhɨ ley cuan sasɨɨ̱n chi chi yo. Tyi nyuhu sacuvi̱ ndi costumbre cha catyí ley cuan. Ta nyoho ña sacuvi̱ ndo. Soco ra Cristo sandu ɨɨ̱n ri ra chi yo quɨvɨ chaha̱ ra noo cuhva chaa tyi coo yo. Ta tyicuan caa sanɨcoo̱ vaha ra chi yo. \~G}|||"{7zz2xxNwevuts(r q-onmGlkjiihh-gfedd cfbbLa``N__1^^/]\[[pZZY1XVWVVTSS{R1QPcOxNN^MLLKJxIII HFFEDCC@AAi@O>=f<;)::9|8K7796l65433 210/.y-,,+*)(p'&&A%$$<#""!f ^d%YlsK`8  V ,"]vNQVatyi chiñi̱ tucu yoó tuhun Nyoo cha sacacú ra añima yo, tari chiñi̱ maa ñu Israel cuan. Soco ñahri maa tuhun cha chiñi̱ ñu, vatyi chiñi̱ ndɨɨ ri maa ñu, ta ña chino̱ iñi ñu. @P {Yucuan chaha, cha nɨ ri ca cha iyó ca quɨvɨ cuví quɨhvɨ yo cunyitatu yo chihin Nyoo, cuñí chi saha yo cuenda coto ma cuvi quɨhvɨ nya noo nyoho nu cunyitatu yo chihin Nyoo. ^O5Nyehé yo vatyi ña cuvi̱ quɨhvɨ ñu cuan vatyi ña chino̱ iñi ñu chi ra.N}¿Ta yóó chi catyi̱ cachi Nyoo tyi ma quɨhvɨ ñu, cunyitatu ñu chihin ra? Chi ñu cha ña tyasoho̱ nu cahán ra. $MATa ¿yóó chi cuxaa̱n Nyoo chichi cha uvi xico cuiya? Suri chi ñu cuan, ñu cha chicoo̱ cuatyi. Ta cachihi̱ ñu nu chiqui ndɨɨ nu chica̱ noo ñu. !L;¿Yóó ñu cha cachiñi̱ tuhun caha̱n Nyoo ta ña tyasoho̱ ñu? Tandɨhɨ ñu Israel cha tava̱ ra Moisés Egipto ta cha naha, ican ñu cuan. ^K5Catyí chi nu tutu Nyoo vatyi sa̱ha yo cuenda chi yo tyehe caa:Vityin tatu nyoho ta chiñí ndo cha catyí Nyoo.Ma sandava xaan ndo añima ndo, tari sacuvi̱ ñu ña quichaha̱ chii, catyí Nyoo. JVatyi tatu sanɨɨ́ yo iñi yo chihin Nyoo nyacua nya nu ndɨhɨ ñayɨvɨ̱, yucuan ta ɨɨn ri cuñihi yo cha vaha chihin ra Cristo. LI Soco sa̱nɨɨ ndo iñi tahan ndo tahan tahan quɨvɨ, cha nɨ ri ca cha chahá ca chi cuhva vityin, tacuhva vatyi ni noo ndo ta ma sandavi ñaha cha quiñi caa chi ndo, ta ndundava añima ndo. 5Hc Yañi, sa̱ha ndo cuenda chi ndo coto cu ña vaha añima ndo ta coto yoso ri caa ta sandoo ndo chi ra cuví Nyoo nyitó cha cuenda cha ña chinó ca iñi ndo chi ra. ~Gu Yucuan chaha cuxai̱n chi ñu, ta catyi̱ cachi chi ñu,
vatyi ma quɨhvɨ ñu nyitatu ñu chihin, catyí Nyoo. F% Yucuan chaha cuxai̱n chi ñu,
ta catyí tyehe caa: “Tyicuan ri chicá uvi iñi ñu,
ta ña cuñí ñu coto ñu ityi mai.” E Tyehe caa catyí Nyoo: Ñáyɨvɨ cuan nducu̱ nyehe ñu chii,
vasɨ chichi cha uvi xico cuiya nyehe̱ ñu cha sacuvi̱. D3ma sandava ndo añima ndo, tari sacuvi̱ ñu ña quichaha̱ chi Nyoo quɨvɨ canducú nyehe ñu chi ra nu chica̱ noo ñu chiqui ndɨɨ cuan. 0CYYucuan chaha cuñí chi saha cuenda yo chi yo, tari catyí Tatyi Ii Nyoo nuu tutu Nyoo tyehe caa:Tatu chiñí ndo tuhun cahán Nyoo chihin ndo vityin, gBGSoco ra Cristo ra cuví Sehe Nyoo, suri quichaha̱ vaha ra chi Nyoo ta ican ra nyacá ñaha vehe Nyoo. Ta vehe cuan ican cuví maa yo, tatu sanɨɨ́ ca yo iñi yo cuhun yo ityi nuu chihin Nyoo ta itá iñi yo chi ra nyacua nya nu ndɨhɨ, ta tyicuan ri cusɨɨ cuñí yo nyatú yo cha cuñihi yo. Ñu chinó iñi chi Nyoo, nyitatú ñu chihin Nyoo -ASRa Moisés, quichaha̱ vaha ra chi Nyoo ta sacuvi̱ ra tyiño nuu ra cha cuenda ñáyɨvɨ Israel ta caha̱n ra tuhun cha cusacoto Nyoo nu cuahan ca chi ityi nuu. n@UTahan tahan vehe, iyó ra savaha̱ chi chi, soco Nyoo cuví ra cha savaha̱ tandɨhɨ maa cha iyó. ?#Ta ra Jesucristo cahnu ca ra cuví ra, ta ñima ca ra Moisés. Vatyi noo ra cha savahá vehe, cahnu ca cuví ra ta ñima ca maa vehe cuan. C>Ta maa ra quichaha̱ ra tandɨhɨ cha catyi̱ Nyoo cha sacuvi ra, tari quichaha̱ tucu ra Moisés ta cha naha, ta sacuvi̱ ra tyiño cha taha̱n chi sacuvi ra nuu ñáyɨvɨ sehe Nyoo. y= mYañi, nyoho chaha̱ cuenda ndo chi ndo chi Nyoo. Ta cuví tucu ndo ñu cha nacana̱ Nyoo chii vatyi coo ndo chihin ra andɨvɨ. Ta cha cuenda cha nyehe̱ ra Cristo Jesús tɨndoho tyiño nuu ndo, yucuan chaha, nye̱he vaha ndo cuhva vaha iyó ra. Vatyi ican ra cuví ra cha saquichi̱ Nyoo chi vatyi cuví ra tata sutu cahnu cuenda yo cha chinó iñí yo tuhun Nyoo. 6<eVatyi maa maa ra nyehe̱ tɨndoho quɨvɨ nducu̱ nyehe ra ña vaha chi ra, yucuan chaha, vityin cuví tyinyee tucu ra chi maa yo tatu nducú nyehe ra ña vaha chi yo.;Yucuan chaha cuñi̱ chi cha nduvi̱ ra tari ñáyɨvɨ, tacuhva cuvi ra noo ra ndicha cundahvi cuñi chi yo. Ta tyicuan caa cuví ra tata sutu cahnu cha cuenda yo nuu Nyoo. Ta tyicuan caa ta sacuachiyo̱ ra cuatyi ñáyɨvɨ cha cuenda tɨndoho cha nyehe̱ ra. z:mCha ndicha vatyi ña quichi̱ tyinyee ra chi ángel, soco chi ñáyɨvɨ tata ra Abraham quichi̱ tyinyee̱ ra. 9Ta tyicuan caa sacacu̱ ra chi ñu cha yuhvi̱ chi tuhun chihi. Chiyo̱ ñu tari noo musu ra ña vaha vatyi yuhvi̱ ñu cha cúvi ñu. R8Ta tandɨhɨ yo cha cuví yo sehe ra, coño ñuhu cuví yo ta yɨhɨ́ nɨñɨ yo, yucuan chaha ra Jesús ñandɨhɨ, suri coño ñuhu ta nɨñɨ ñáyɨvɨ nyiso̱ ra suhva quɨvɨ, tacuhva cuví chaa tuhun chihi chi ra, ta tyicuan caa ta satanɨ̱ ra chi cuihna, ra cha chiyo̱ tunyee iñi chi cha cahñi chi ñáyɨvɨ. 7 Catyí tucu ra tyehe caa:Yuhu cuita iñi chi Nyoo. Ta catyí tucu ra:Ihya nyaí chihin sehi, cha chaha̱ Nyoo chi, catyí ra. 6 Vatyi catyí ra Cristo nu tutu Nyoo tyehe caa:Cucahin tuhun maun chihin yañi.Ta cucate yaa cuendon nu ndú ɨɨn ri ñu. u5c Sehe Nyoo cuví chi ra Cristo, ra sacacú añima ñáyɨvɨ. Ta suri sehe Nyoo nanduví chi ñáyɨvɨ ñu chinó iñi chi ra. Yucuan chaha vatyi ña cucahan nuu ra Cristo catyí ra yañi ra chi ñu, vatyi ɨɨn ri sutu ra chihin ñu. #4? Tandɨhɨ maa cha iyó, cha cuenda maa Nyoo cuví. Ta maa ra savaha̱. Ta cuñí ra vatyi tandɨhɨ sehe ra ta chi maa ñu cucuvi tandɨhɨ cha tyaquɨ cha iyó gloria. Ta chihin tɨndoho cha sanyehe̱ ra chi ra Jesucristo Sehe ra, sacuvaha̱ ra chi ra. Vaha xaan quita̱ ra. ]33 Soco nyehé yo chi ra Jesús vatyi suhva ri quɨvɨ, sanocuee̱ Nyoo chi ra ican saha chi ángel. Soco cha cuenda cha cuñí xaan Nyoo chi yo, chaha̱ cuenda ra chi ra Jesús cha cúvi ra cha cuenda tandɨhɨ yo. Ta vityin sahá xaan Nyoo ñáyɨvɨ chi ra ta sacahnú xaan ra chi ra cha cuenda tɨndoho cha nyehe̱ ra quɨvɨ chihi̱ ra. -2STandɨhɨ cuan natyaun ndaha ra. Tandɨhɨ maa, Nyoo chaha̱ cha cunyaca ñaha ra, cuví chi cuan. Soco nyehé yo vatyi cumañi ca quichaha tandɨhɨ cuan chi ra. e1CVatyi suhva quɨvɨ, ndahvi ca sacuvu̱n chi ra, ican saha ángel.Soco yaha̱ cuan sacahnu̱ xaun chi ra. Ta sahá xaun ñáyɨvɨ chi ra.Ta chahu̱n cha cunyaca ñaha ra sɨquɨ tandɨhɨ cha savahu̱n. G0Vatyi iyó noo nuu cahán chi nu tutu Nyoo tyehe caa:Nyoo Suti ¿yóó ra cuví rayɨɨ vatyi nɨcohon iñun tuhun ra?¿Yóó ra cuví Sehe ra vatyi tɨɨ́n cuendon chi ra? t/aNyoo, ña chaha̱ ra cha cunyaca ñaha ángel chi ñuhu ñayɨvɨ̱ chaa cha cahán yo tuhun vityin. Q.Ta sɨɨn ri, Nyoo sañaha̱ cachi ra chi yo chihin cuaha milagru ta cha iyo, vatyi ndicha cha sacacú ra chi yo. Ta chaha̱ ra Tatyi Ii ra chi yo sɨɨn sɨɨn cuhva, yoso cuhva cha cuñí maa ra. Ta chihin tandɨhɨ cuan sañaha ra chi yo vatyi ndicha cha sacacu ra añima yo. Ra Jesucristo cuví ra cha cua sacacu añima yo ;-oCahnu xaan cuhva sacacú Nyoo añima yo. ¿Yoso caa cucacu añima yo tatu sacunaa yo cuhva cuan? Cha xihna ri suri maa Sutu Mañi yo Jesucristo caha̱n ra tuhun yoso caa cuví cacu añima yo. Ta yaha̱ cuan ta ñu cha cachiñi̱ tuhun caha̱n ra, chitó ñu tyi ndicha ta canacatyi̱ tucu ñu chi maa yo. v,eTa cha naha catyi̱ Nyoo chi ángel, na cuhva ra ley ra chi ra Moisés. Nyoo catyi̱ ra tyi tahán chi quichaha ñáyɨvɨ. Ta ñu casacuvi̱ cuatyi ta ña quichaha̱ ñu ley ra, tachi̱ tuñi ra chi ñu tari cuhva catyí maa ley cuan. ~+ wYucuan chaha vatyi cuñí chi cha quichahá xaan ca yo tuhun ndicha cha chiñi̱ yo, coto cunuhu yo ityi quiñi caa. * Soco tandɨhɨ ángel, tatyi cacuví ra ta tyaa̱ Nyoo tyiño chi ra cha caca ra ta tyinyee ra chi ñu cucacu añima./) Y Nyoo ni noo chaha ña catyí ra chi ni noo ángel tari catyí ra chi Sehe ra tyehe caa:Cu̱nyaun chiyo vahi nyacua nya cha caquin chi ra xaan iñi chuun chahun. V( ' Ta cunɨcava tahnu chi tari noo vestido.Ta cunasama chi tari nasamá ñáyɨvɨ sahma ñu.Soco yoho suri maa ra cuvún tyicuan ri maa.Ta ma ndɨhɨ maa ñayɨvu̱n, catyí Nyoo chi Sehe ra. '  Maa ñuhu ñayɨvɨ̱ ta andɨvɨ cundɨhɨ chi, soco yoho, cundoun tyicuan ri maa.Tandɨhɨ maa cuan cu cuchahnu tari sahma. 0& [ Ta catyí tucu Nyoo chi Sehe ra tyehe caa:Yoho, ra nyacá ñaha cuvún. Ta quɨvɨ xihna ri savahu̱n ñuhu ñayɨvɨ̱ ta chihin ndahun savahu̱n andɨvɨ. 7% i Vatyi cuñún cha vaha ta cutasɨ cuñún cha ña vaha.Yucuan chaha vatyi yuhu, ra cha cuví Nyoo cuendon, cuaha ca tusɨɨ iñi chahí chuun, ta ñima ca chi ra tahun. $ Soco tuhun Sehe ra catyí ra tyehe caa:Nyoo cuvún, ta cua cunyaca ñahun tyicuan ri maa chihin cha ndaa ta chihin cha ndicha. 0# [Ta caha̱n tucu ra tuhun ángel cuenda ra ta catyí ra:Sacuví vatyi tatyi cuví ángel cuende,
ta tari yaa ñuhu̱ cuví ra sacuví tyiño nui, catyí Nyoo. "  Soco quɨvɨ saquichi̱ Nyoo chi Sehe nuu ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ, catyí ra:Na sacahnu tandɨhɨ ángel cuende chi ra. x! kVatyi Nyoo ña catyi̱ ra ni noo chaha chi ni noo ángel tyehe caa:Yoho cuvún Sehi.Ta yuhu chahí ñayɨvɨ̱ coun vityín. Ta ni ña caha̱n ra tuhun ni noo ángel tyehe caa:Yuhu cucuvi Sutu ra.Ta maa ra cucuvi Sehi. "  ?Ta tyicuan caa cahnu xaan ca nanduvi̱ Sehe Nyoo ta ñima ca tandɨhɨ ángel. Ta cahnu ca sɨvɨ chaha̱ Nyoo chi ra ta ñima ca ángel cuenda ra. { qCha cahnu ta cha tyaquɨ cuví Nyoo iyó chi Sehe ra, vatyi suri ican ra cuví maa maa xiñahñu Nyoo. Ta chihin tunyee iñi tuhun cahán ra, nyisó cuenda ra tandɨhɨ cha iyó. Ta cha yaha̱ sandachi̱ ra cuatyi yo, ta chicunyaa̱ ra chiyo vaha Nyoo, ra cha cahnu ca cuví. Ta vityin nyacá ñaha ra chihin ra nya andɨvɨ. Cahnu ca cuví Sehe Nyoo ta ñima ca ángel J Ta vityin nu cua ndɨhɨ tyembu ihya, cahán ra chihin yo chihin yuhu Sehe ra. Ta tandɨhɨ maa ta natyaa̱ ra ndaha Sehe ra. Ɨɨn ri cuví ra chihin Sehe ra ta savaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ̱. R !Ta tyembu chahnu caha̱n Nyoo cuaha xaan chaha, ta cuaha xaan cuhva, chihin sutu chahnu yo, ñu chiyo̱ ta cha naha. Caha̱n ra chihin yuhu ra cacuvi̱ profeta, ra cha cachaha̱ cuenda tuhun cahán ra. lQ&Yañi, Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco chi tandɨhɨ ndo. Ta tyicuan caa na cuvi chi.nU&Cha vityin ta nu cuahán chi ityi nuu ca, ni nonga ndo ta ma cuhva ca ndo tɨsɨhɨ chii. Vatyi tandɨhɨ pehla cha nyaá coño ñuhi, cuñí chi catyi vatyi ndicha cha cuví yuhu noo ra chicá tyiño Sutu Mañi yo Jesús. >u&Tandɨhɨ ndo cha iyó ndo tyehe caa, na̱quehen ndo cha taxi ri coo añima ndo. Ta na cundahvi cuñi ra nyehe ra chi tandɨhɨ ndo, ñu cha ndicha cuví ndo ñáyɨvɨ cuenda ra. ?w&Vatyi tatu nyicón yo chi ra Cristo Jesús, ña nɨñɨ xaan cha sacuvi̱ yo costumbre circuncisión o cha ña sacuvi̱ yo. Noo cha nɨñɨ ca, cha nanduví yo noo ñáyɨvɨ chaa. G&Soco yuhu ña cuñí sacahni chii cha cuenda ñáá ndɨhɨ tuhun. Soco sɨɨ xaan cuñí cha chihi̱ Sutu Mañi yo Jesucristo nu cruzi cha cuenda yuhu. Vatyi cha cuenda cha chihi̱ ra nu cruzi, tari quɨvɨ cha yaha̱ chihi̱ cha quiñi caa cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ta cha yaha̱ chihi̱ tucu mai cha cuenda cuan. uc& Vatyi ni maa ra cha sacuvi̱ ra costumbre circuncisión cuan ta ña quichahá ra tandɨhɨ cha catyí ley. Soco cuñí ra cha sacuvi nyoho costumbre cuan. Vatyi tyicuan caa ta cuví sacahnu ra chi ra vatyi sacuví ndo cuhva catyí ra. c?& Ñu cha cuñí sanɨñɨ́ chi ndo vatyi sacuvi ndo costumbre circuncisión, sanɨñɨ́ ra chi ndo vatyi cuñí ra cuvaha ra nuu ñáyɨvɨ. Ña cuñí ra nyehe ra tɨndoho cha cuenda ra Cristo, ra chihi̱ nu cruzi. Y+& Nye̱he ndo ñana cha nahnu letra tyaí chihin ndahi nu tutu ihya vityin. & Yucuan chaha tahan ri chaha cha chahá chi cuhva, na sacuvi yo cha vaha chihin tandɨhɨ ri ñáyɨvɨ. Ta cha xihna cuii ri sacuvi yo cha vaha chihin ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Cusɨɨ xaan cuñí ra Pablo vatyi nyehé ra tɨndoho cha cuenda ra Cristo {& Yucuan chaha ma cutatu yo cha sacuví yo cha vaha. Vatyi tatu ma ndu uvi iñi yo, coo quɨvɨ ta naquehen yo cha vaha. &Tatu noo ñáyɨvɨ nyacuví ñu cuhva ña vaha cha cuñí coño ñuhu ñu, suri maa cha sacuví ñu cusatɨvɨ chi chi ñu. Soco tatu nyacuví ñu cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo, Tatyi Ii Nyoo cucuhva noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa tyi coo ñu. &Ta ma sandavi ñaha ndo chi ndo. Nyoo yori cuví cuacu nyaa chi ra. Vatyi tandɨhɨ cha tachí ñáyɨvɨ, ican cuan cunaquehén ñu. Vatyi tatu sacuví ñu cha vaha, cha vaha naquehén ñu. Soco tatu sacuví ñu cha ña vaha, cha ña vaha cuñihi ñu. gG&Ta cuñí chi tyinyeé ndo chihin cha chiñuhú chi ra cha sañahá tuhun Nyoo chi ndo. X)&Vatyi tahán chi cunyee noo noo yo ñáá ndɨhɨ cha tyisó Nyoo sɨquɨ yo. I &Ma saha yo tuhun tyi vaha yo tari vaha noo hermano cha vaha chicá chihin Nyoo. Nasaha xihna yo cuenda tatu vaha cha nyacuví yo. Tyicuan ta coto yo tatu vaha sacuví yo ta cusɨɨ cuñi yo.  }&Tatu nya noo yo cuñí maa yo vatyi cahnu ñu cuví yo, ta ñahri ñu cuví yo, suri chi maa yo sandaví ñaha yo.   &Na tyinyee yo chi tahan yo ñáá cha cuví chi ñu. Tatu tyicuan caa sacuví yo, quichahá vaha yo chi ra Cristo cuví cuan. -  U&Yañi, tatu nanyehé yo sacuví noo tahan yo cuatyi. Nya yo cha ñihi nyaá yo chihin Tatyi Ii Nyoo tyi̱nyee yo chi ñu na ndunyee ñu inga chaha. Soco cuñí chi cahán vii yo chihin ñu chihin cha vita iñi yo. Ta cuñí chi sahá yo cuenda chi yo coto nducu nyehe tucu cuihna chi maa yo. y&Ma cahnu saha yo chi yo. Ta ma sacañi tahan yo chi tahan yo. Ma quichi cuvi iñi yo cha chii inga tahan yo. &Ta tari cha iyó yo ñayɨvɨ̱ chaa cha cuenda Tatyi Ii Nyoo, tyicuan caa cuñí tucu chi cha quichahá yo cha saquehen ityi ra chi yo. &Ta yoó cha yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo Jesús, cha sandɨhɨ̱ yo tuhun cha sacuvi̱ yo cuhva ña vaha cha cuñí coño ñuhu yo. mS&Ta inga cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi yo, ican cuví ihya: cha ndahvi sahá yo chi yo, cha ña sacuví yo cuhva cuñí coño ñuhu yo. Tatu sacuví yo tandɨhɨ cha vaha ihya, ni noo ley ta ma cuvi catyi chi tyi iyó cuatyi yo. H &Soco cha chahá Tatyi Ii Nyoo, ican cuví ihya: cha cuñí yo chi Nyoo ta chi tahan yo, cha sɨɨ cuñí yo, cha taxi cuñí añima yo, cha cama iyó yo chihin ñáyɨvɨ, cha masu iñi yo, cha vaha ñáyɨvɨ cuvi yo, cha ña cundihñi yo sacuví yo cha vaha chihin ñáyɨvɨ, cha chinó iñi yo chi ra Cristo. c?&Ta yɨhɨ́ ñu nyiyó iñi ñu cha tyayɨɨ. Ta yɨhɨ́ ñu cachahñí chi tahan ñu. Ta yɨhɨ́ ñu tuhva ñu chiñi. Ta yɨhɨ́ ñu chachí cuahyɨ ñu. Ta sacuví ñu cuaha ca cha sacuví ñu. Ta catyí chi ndo tari catyi̱ chi ndo quɨvɨ cuan. Vatyi tandɨhɨ ñu cha sacuví tyehe caa ma cuvi naquehen cuenda ñu nu nyacá ñaha Nyoo. ~u&Yɨhɨ́ ñu sacahnú ñu xitohyo. Yɨhɨ́ ñu satasɨ́ ñu. Yɨhɨ́ ñu tasɨ cuñí nyehe ñu chi tahan ñu. Yɨhɨ́ ñu cañí tahan ñu. Yɨhɨ́ ñu cuiñó ñu. Ta yɨhɨ́ ñu yatyin iñi ñu. Yɨhɨ́ ñu chicá xiñi ñu maa maa ri cha vaha chi maa ñu. Ta yɨhɨ́ ñu iyó división nu nyicu ñu. Vatyi cacañí tahan ñu. Ta tyicuan caa ta cusɨɨ́n ñu. %&Ña xehe caa ñu sacuví cuhva ña vaha cha cuñí coño ñuhu. Yɨhɨ́ ra, iyó ñasɨhɨ ra ta iyó inga ñu chi ra. Ta yɨhɨ́ ñu iyó yɨɨ ñu ta iyó inga ra chi ñu. Ta yɨhɨ́ ñu sacuví ñu cha ña vaha chihin coño ñuhu ñu ta iyó viciu chi ñu. eC&Soco tatu sacuví yo cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi yo, ma cuvi ca cunyaca ñaha ley chi yo. kO&Vatyi cha sacuví yo cha ña vaha cha cuñí yo, ñima cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo cuví. Vatyi Tatyi Ii Nyoo ña cuñí chi cha sacuví yo cha ña vaha. Ta coño ñuhu yo ña cuñí chi sacuví chi cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. Ña nacachí tahan cha cuñí Tatyi Ii Nyoo chihin cha cuñí coño ñuhu yo. Ta yucuan chaha ma cuvi sacuvi yo cha cuñí yo. %C&Cha cuñí catyi chi ndo ican cuvi ihya: Co̱o ndo chihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo. Tyicuan caa ta ma cuvi ca sacuví ndo cuhva ña vaha cuñí ndo. 0Y&Sa̱ha ndo cuenda vatyi tatu cahán ndo ta satasɨ́ iñi ndo chi tahan ndo, cutɨvɨ nu nyicu ndo. Cuhva cuñí coño ñuhu yo ta cuhva iyó yo chihin Tatyi Ii Nyoo e~C&Vatyi iyó noo tuhun Nyoo cha catyí chi: “Cu̱ñi ndo chi tahan ndo tari cuñí ndo chi maa ndo”, catyí chi. Ta tatu ndicha ndicha cha cuñí yo chi tahan yo, ña yɨɨ sacuví yo tandɨhɨ cha catyí ley chahnu. |}q& Vatyi nyoho, yañi, nacana̱ Nyoo chi ndo vatyi coo ndo libre. Soco ñima cha cuenda cha iyó ndo libre ta cuví sacuvi ndo ñáá ndɨhɨ cha cuñí coño ñuhu ndo. Soco sa̱cuvi ndo tyiño nuu tahan ndo chihin cha cuñí ndo chi ñu. q|[& Soco ra sayangá chi ndo chiña, vaha cha quita ra nu nyicu ndo, tacuhva cha ma sayanga ca ra chi ndo. {& Ta cha cuenda chi yuhu, yañi, tyehe ta catyí vatyi ñu chinó ini chi ra Cristo cuñí chi cha sacuvi ñu costumbre circuncisión, ra Israel ma caca nyicon ra chii. Ta ma cuquiñi ca cuñi ra chihin tuhun ra Cristo cha chihi̱ nu cruzi cha catyi cuatyi yo. vze& Nyoo cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ cha satɨvɨ́ chi ndo. Ñahri cuenda ra yóó ñu cuví ñu. Soco yuhu chitó vahi tyi Sutu Mañi yo cutyinyee ra chi ndo tacuhva vatyi nyoho ma caca xiñi ndo inga cuhva cha ña sañahi̱ chi ndo. y/& Vatyi tari nandaá yuchan pan chihin chiin ri yuchan iya, tyicuan caa tucu noo ri ñáyɨvɨ quiñi caa cuví satɨvɨ ñu chi cuaha ñáyɨvɨ. Rx&Tuhun cha sañahá ñu cuan, ñima tuhun Nyoo ra nacana̱ chi yo cuví. wwg&Nyoho vaha cuahán ndo quɨvɨ cuan. ¿Yóó cha satɨvɨ̱ chi ndo? Ta ña tyasohó ca ndo cha ndicha. v&Vatyi tatu ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo Jesús, ñahri tuhun cha sacuvi̱ yo costumbre circumcisión, o cha ña sacuvi̱ yo. Cha vale ca tatu chinó iñi yo chi ra Cristo. Ta chihin cha chinó iñi yo coo yo, chihin cha cuñí yo chi noo noo tahan yo. u&Soco yoó chihin cha tyinyeé Tatyi Ii Nyoo chi yo ta chinó iñi yo chi ra Cristo. Ta itá iñi yo nduvahá yo nuu Nyoo. @ty&Tandɨhɨ nyoho cha nducú ndo nduvahá ndo nuu Nyoo cha cuenda ley cuan, cha sañá tahan ndo chihin ra Cristo cuví cuan. Ta sañá ndaha ndo tumañi iñi cha chahá Nyoo chi ndo. Es&Cuñí catyi inga chaha chi ndo vatyi tandɨhɨ ra cha cuñí cacu chihin cha saha ñu circuncidar chi ra, cuñí chi vatyi sacuvi ra tandɨhɨ cuii cha catyí ley ra Moisés ñandɨhɨ. =rs&Tya̱soho ndo, yuhu ra Pablo catyi chi ndo. Tatu cuhva ndo cha saha ñu circuncidar chi ndo, ta cuñí maa ndo tyi cucacu ndo chihin cuan, ma cuvi tyinyee ra Cristo chi ndo. q &Ra Cristo sacacu̱ ra chi yo ndaha ley chahnu cuan. Yucuan chaha sa̱ha ndo cuenda coto nanduvi ndo musu inga chaha cuenda ley. p &Yucuan chaha, yañi, ñima tari sehe ñaha cha cuví musu cuan cuvi yo. Soco cuví yo tari sehe ñasɨhɨ vaha ra Abraham.goG&Soco ¿ñáá cha catyí tuhun Nyoo? Catyí chi: “Ta̱va ñehe chi ñaha cha cuví musu cuan chihin sehe ña. Vatyi sehe ña ma cuvi naquehen cue cha tahán chi chi sehe ñasɨhɨ vaha ra Abraham”, catyí tuhun Nyoo. 2n]&Ta ra cha cuvi̱ sehe ñaha cha cuví musu cuan xaan iñi ra chi ra Isaac cha cuvi̱ sehe ñasɨhɨ vaha ra Abraham. Tyicuan caa cuví tucu vityin. Ra cha cuñí vatyi sacuví yo cha catyí ley, xaan iñi ra ta chicán nyicon ra chi yo cha cuví yo ñáyɨvɨ nacacu̱ chaa chihin Tatyi Ii Nyoo. m!&Yañi, yoó cuví yo tari ra Isaac, ra cuví sehe cu Sara. Cuví yo sehe ra Abraham cuenda tuhun cha natyihi̱ tahan Nyoo chihin ra. Fl&Ta catyi tuhun Nyoo:Cu̱sɨɨ iñi yoho, ñaha sɨhɨ cha ña cuví coo sehe.Yoho yori sehun.Ca̱na chaa chihin cha sɨɨ cuñun, yoho cha ña ñoho̱ nuu cha uhvi cha cacu sehe.Vatyi ñaha sɨhɨ cha sanandoo̱ yɨɨ chi, coo ca sehe ña ta ñima ca ñusɨhɨ cha iyó yɨɨ, catyí tuhun Nyoo. kw&Soco nya andɨvɨ iyó inga Jerusalén, cha cuví ñuu yo. Ta yori nyacá naha chi chi. Ta cuví chi tari sɨhɨ yo. Hj &Tari cu Agar, ta tari yucu Sinaí cha nyaá Arabia, tyicuan caa tucu ñuu Jerusalén quɨvɨ vityin. Vatyi ñáyɨvɨ ñuu cuan nyaá ñu ndaha ley chahnu. Tari noo musu ley cuan cuví ñu. 7ig&Ta chihin ihya iyó noo cha cuñi chi catyí chi chi yo. Nɨnduvi ñusɨhɨ cuan cuví ñu tari uvi tahan tuhun cha natyihi̱ tahan Nyoo chihin yo. Noo tuhun cuan cuenda yucu Sinaí. Ta ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ley cuan cuví ñu tari cu Agar, vatyi noo musu ri cuvi̱ tucu maa ña chihin sehe ña. ]h3&Cacu̱ sehe ñaha cha cuví musu cuan tari cacú tandɨhɨ ra cuatyaa. Soco sehe ñasɨhɨ vaha ra Abraham cacu̱ cue tacuhva chino cava cha catyi̱ Nyoo chi ra Abraham vatyi cuhva ra noo sehe chi ñasɨhɨ ra. [g/&Catyí chi vatyi ra Abraham chiyo̱ uvi tahan sehe ra. Noo sehe ra chiyo̱ chihin ñaha cha cuvi̱ musu ñasɨhɨ ra. (Chinañi ña Agar.) Ta nonga sehe ra chiyo̱ chihin cu Sara cha cuvi̱ ñasɨhɨ vaha ra. f&Nyoho cha cuñí ndo cha cunyaca ñaha ley ra Moisés chi ndo, ca̱tyi ndo chii. ¿Atu ta cuɨñɨ ca ndo cha catyí ley cuan? We'&Vaha tyehe ta nyaí chihin ndo vityin vityin. Tacuhva cuví cahan vii chihin ndo inga cuhva. Vatyi ña chité yoso caa caca xiñi cha cuenda ndo. Nacoo yo cha cuenda Nyoo ta ñima ca cha cuenda ley chahnu bd=&Sehe luhli, inga chaha nyehí tɨndoho ta cha uhvi cha catyi ndo. Tari noo sɨhɨ cha yɨhɨ́ cha uhvi chi ña tatu cuacacu sehe ña. Ta cunyehe que tɨndoho nyacua nya ndunyee vaha ndo chihin fuerza maa ra Cristo. c#&Soco vaha cha cuñí yo chi ñáyɨvɨ, soco chihin cha vaha, ta tyicuan ri maa. Ta ñima ɨɨn yaha ri cuhva cha nyaa ri yuhu chihin ndo. Ñáyɨvɨ cuan, cuñí xaan ñu chi ndo, catyí ñu. Soco ñima chihin cha vaha. Vatyi cha cuñí ñu cuan, cha sacanyaha ñu chi ndo chi ndi. Ta cunyicon ndo chi maa ñu. a&Ta vityin, ¿atu cuñí maa ndo tyi nanduví yuhu noo ra cha xaan cahnu iñi ndo cha cuenda vatyi catyí cha ndicha chi ndo? Y`+&¿Nya nyaa cha sɨɨ xaan cuvi̱ chi ndo chihin vityin? Vatyi yuhu cuví cha ndaa vatyi quɨvɨ cuan, nyacua caña iñi ndo catava ndo chɨtɨ nuu ndo ta cuhva ndo chii, tyehe ta cuvi̱ nduvahi chihin cuan. @_y&Ta cuehe cuan cuvi̱ tari noo prueba cha cuenda vatyi ña tyaa xiin ndo chii. Soco vaha naquehe̱n cuenda ndo chii, tari noo ángel Nyoo, ta tari cha vatyi suri maa ra Cristo cuví. ^& Vatyi cha chitó ndo quɨvɨ chaha̱n nui ñuu ndo yɨhɨ́ noo cuehe chii. Ta chaha̱ chi cuhva cahi̱n tuhun ra Cristo chihin ndo. 1][& Yañi, chacú ndahvi nuu ndo na nanduvi ndo tari mai (cha ña nyacá ñaha ca ley chii). Vatyi yuhu cha nanduvi̱ tari maa ndo, soco ñima cha satɨvɨ ndo chii. J\ & Yuhví xain coto vaha ñahri maa tuhun sahá tyiñe chihin ndo. S[& Nyoho sanducahnú ndo quɨvɨ vico, quɨvɨ natyacú yoo, ta vico cuiya. CZ& Soco vityin ñohó nuu ndo Nyoo, o maa Nyoo ñohó nuu ra chi ndo. ¿Yoso caa cha cuñí ndo natɨɨn tucu ndo noo tuhun ndahvi cha ñima ri tuhun, ta nanduvi tucu ndo musu inga chaha? _Y7&Quɨvɨ ta cohon nuu ca ndo chi Nyoo, cuvi̱ ndo musu noo cha ñima Nyoo cuví. \X1&Yucuan chaha sehe Nyoo cuvun ta ñima ca noo musu ri. Ta cha cuenda cha cuvún sehe Nyoo, chahá ra cha vaha cha tahán chi chuun cha cuenda ra Cristo. Chicá xiñi ra Pablo cha cuenda ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo 8Wi&Ta vatyi sehe ra nanduvi̱ yo, Nyoo tachí ra Tatyi Ii ra Cristo cunyaa añima yo. Ta cha cuenda Tatyi Ii ra caná chaa yo chi Nyoo ta catyí yo: “Sutu Mañi yuhu.” V&Tachi̱ Nyoo chi ra tacuhva sacacú ra chi yo ndaha ley cuan. Vatyi tyicuan caa ta Nyoo naquehén cuenda ra chi yo tari sehe ra. U&Soco quɨvɨ tahan chi, Nyoo tachi̱ ra chi Sehe ra, sacacu̱ noo ñaha sɨhɨ chi ra. Ta chinyacá ñaha ley chahnu chi ra. T7&Ta tyicuan caa cuvi̱ maa yo. Cha nɨ ri ca cha ta quichi̱ ca ra Cristo, cuvi̱ yo tari noo musu ri chi cha nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. tSa&Iyó ra cumí chi cue nyacua nya chaa cuiya cue cha catyi̱ sutu cue, tyi naquehen cue cha tyayɨɨ cuan. sR a&Cuacuhve minoo cuhva chi ndo. Noo ra cuehe tatu chihi̱ sutu cue, ta sandoo̱ sutu cue tandɨhɨ cha tyayɨɨ ra chi cue, ra cuehe ihya ma cuvi cotyiño ñaha cue cha tyayɨɨ sutu cue. Nyacua nya quɨvɨ cuahnu cue ta cuvi cotyiño cue. Ta cha nɨ ri ca cha ta cuahnu ca cue, cuví cue tari noo musu ri. Vasɨ chi maa cue cuví tandɨhɨ cha tyayɨɨ sutu cue. /QW&Ta tatu cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ndo, ndicha cha ñáyɨvɨ vachi tata ra Abraham cuví ndo. Ta ñihí ndo cha catyi̱ Nyoo chi ra Abraham tyi cuhva ra chi ra.P%&Ña nɨñɨ xaan ca cha cuví yo, an ñu Israel, an ñu Grecia, an cuví ri yo ñu libre iyó, an cuví yo ñu iyó chitoho. An cuví yo rayɨɨ, an cuví yo ñusɨhɨ, soco ña chiñuhu ca cuan. Vatyi cha ɨɨn ri cuvi yo chihin ra Cristo, noo ri cuví yo chihin ra. fOE&Ta tandɨhɨ yo condutya̱ yo ta ndu ɨɨ̱n yo chihin ra Cristo. Vatyi nyaá ra añima yo. `N9&Vatyi tandɨhɨ yo cuví yo sehe Nyoo vatyi chinó iñi yo chi ra Cristo Jesús. My&Ta vityin cha chaa̱ quɨvɨ cha chinó iñi yo chi ra Cristo, ña sahá cumi ca ley cuan chi yo tari noo ra cuatyaa. TL!&Ta ley cuan cuví tari noo ñu cha sahá cumi chi ra cuatyaa. Vatyi ley saha̱ cumi chi yo tari ra cuatyaa nyacua nya quɨvɨ quichi̱ ra Cristo. Ta cuvi̱ chinó iñi yo chi ra ta nduvaha yo nuu Nyoo. ZK-&Ta ni cumañi ca quichi tuhun cha chinó iñi yo chi ra Cristo, ley cuan chicumi̱ chi chi yo tari cha ñoho̱ yo vehe caa. Vatyi nyatu̱ yo nyacua nya sañaha Nyoo chi yo yoso caa chino iñi yo chi ra. KJ&Vatyi catyí nu tutu Nyoo tyi iyó cuatyi tandɨhɨ cuii ñáyɨvɨ. Vatyi tyicuan caa ta ñu chinó iñi chi ra Jesucristo cuví ñihi ñu ñayɨvɨ̱ chaa cha catyi Nyoo tyi cuhva ra chi yo. I&¿Atu cuñí chi catyi vatyi ley cha tyaa̱ ra Moisés ña chachí tahan chihin cha catyi Nyoo tyi cuhva ra chi yo? Ñima. Soco tyehe ta cuví coo yo ñayɨvɨ̱ chaa cha cuenda ley cuan, yucuan ndicha nduvaha yo nuu Nyoo cha cuenda chi. Soco ma cuvi. H/&Soco Nyoo noo tuhun ri maa ra caha̱n ra chihin ra Abraham quɨvɨ cuan. Ta ña chiñuhú cha nducu ra noo ra nacatyi tuhun cuan chi ra Abraham. .GU&Tatu tyicuan caa, ¿ñáá cuenda vaha ley ra Moisés? Chaha̱ Nyoo ley cuan soco cha yaha̱ catyi̱ ra tyi cuhva ra cha cucuhva ra chi yo. Vatyi ley cuan sanatuví chi cuatyi yo. Ta ndoo̱ chi nyacua nya quɨvɨ quichi̱ ra Cristo ra cuví tata ra Abraham. Ta chi maa ra Cristo catyi Nyoo tyi cuhva ra cha cucuhva ra. Ta ángel Nyoo chaha̱ cuenda ley cuan chi ra Moisés. Ta ra Moisés chaha̱ ra chi ñáyɨvɨ. OF&Tyehe ta naquehén yo cha tahán chi chi yo cha cuenda ley ra Moisés, cha caha ri cuvi tuhun natyihi tahan Nyoo chihin yo. Soco vatyi Nyoo catyi̱ ra chi maa ra Abraham vatyi cuhva maa ra chi ra. ]E3&Cha catyí yuhu, ican cuví ihya: Nyoo natyihi tahan ra tuhun chihin ra Abraham. Ta ɨɨn ri tuhun cahán ra. Tyicuan ta yaha cumi ciento oco uchi cuiya ta chaa̱ ley cha tyaa ra Moisés. Soco ma cuvi casɨ ley cuan nu natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chihin ra Abraham. Ta ma cuvi casɨ chi nu naquehen yo cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi yo. oDW&Ta vityin, Nyoo catyi̱ ra tyi cucuhva ra cha cucuhva ra chi ra Abraham ta chi nonga ra cha vachi tata ra. Ña catyí nu tutu Nyoo vatyi cuhva ra chi cuaha ra vachi tata ra, soco chi nonga ri ra. Ta ican ra cuan cuví ra Cristo. C&Yañi, cuacuhve noo cuhva chi ndo, cuhva iyó yo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Tatu noo ra catyí ra vatyi cucuhva ra cha cucuhva ra chi inga ra. Ta tatu cha yaha̱ tyihi̱ ra firma, yori cuví satanɨ. Ta yori cuví natyiso suhva ca sɨquɨ. wBg&Tyicuan caa cuvi̱ tacuhva vatyi cha cuenda ra Cristo Jesús ta nasocó Nyoo chi ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví, tari catyi̱ ra chi ra Abraham tyi cunasoco ra chi ra. Ta chihin cha chinó iñi yo chi Nyoo, naquehén tandɨhɨ yo Tatyi Ii cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi yo. Ley chahnu sañahá chi chi yo vatyi iyó cuatyi yo, soco ña sacacú chi chi yo A& Ra Cristo natava̱ ra chi yo ndaha ley cha catyí tyi tahán chi cutuñi chi yo cha cuenda cuatyi yo. Vatyi maa ra nanduvi ra noo ra iyó cuatyi tyiño nuu yo. Vatyi catyí tuhun Nyoo: “Ñima ra vaha cuví ra cha chihi̱ ta tacaá nu yutun.” W@'& Ta ley ra Moisés ña cu ɨɨ́n ri chi chihin cha chinó iñi yo chi ra Cristo. Vatyi catyí ley cuan: “Yóó ñu cha sacuvi tandɨhɨ cuii ley ihya, coo ñu ñayɨvɨ̱ cha cuenda cuan”, catyí chi. Z?-& Ta ndicha vatyi yori yo nduvaha yo nuu Nyoo cha cuenda cha itá iñi yo ley cuan. Vatyi tuhun Nyoo catyí chi: “Ra nduvahá nuu Nyoo cha cuenda cha chinó iñi ra, coo ra ñayɨvɨ̱”, catyí tuhun Nyoo. e>C& Ñu cha itá iñi ley cha tyaa ra Moisés, cutachi tuñi Nyoo chi ñu. Vatyi tuhun Nyoo catyí. “Tandɨhɨ ñu cha ña sacuví tandɨhɨ cuii maa tuhun cha nyaá nu libru ley cuan, cutachi tuñi Nyoo chi ñu.” =& Yucuan chaha ñu cha chinó iñi chi ra Cristo, Nyoo nasocó ra chi ñu ɨɨn ri chihin ra Abraham, vatyi chinó iñi tucu maa ra. O<&Ta cha naha ndoo̱ tuhun Nyoo nu tutu. Ta catyí chi vatyi nu cuahán ca chi quɨvɨ, cusacuvi Nyoo tyi nduvaha ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví nuu ra cha cuenda cha chinó iñi ñu chi ra. Yucuan chaha catyi̱ Nyoo chi ra Abraham ta cha naha: “Tandɨhɨ ri maa ñu cunasoque cha cuenda maun”, catyi̱ Nyoo chi ra. ; &Yucuan chaha tahán chi coto ndo vatyi ñu cha ndicha cuví ñáyɨvɨ chi ra Abraham, ican ñu cuan chinó iñi ñu chi Nyoo. u:c&Ra Abraham, chino̱ iñi ra tuhun caha̱n Nyoo chihin ra, yucuan chaha cuví ra noo ra vaha nuu Nyoo. g9G&¿Ñáá tuhun chahá Nyoo Tatyi Ii ra chi ndo, ta sacuví ra milagru mahñu ndo? Ñima cha cuenda vatyi nducu̱ ndo cuhva sacuvi ndo cha catyí ley, soco cha cuenda vatyi chinó iñi ndo tuhun ra Cristo cha chiñí ndo. u8c&¿Atu cha caha ri nyehe̱ ndo cha sacuvi̱ Tatyi Ii Nyoo chihin ndo? Ñima cha caha ri cuví, cahví iñi. ^75&¿Yoso caa cha tondo xaan iyó ndo vityin? Ta quɨvɨ xihna ri vaha xaan quichaha̱ ndo chi Nyoo chihin tunyee iñi Tatyi Ii ra. Soco vityin, ¿yoso caa cuñí ndo coo ndo ñayɨvɨ̱ chaa chihin fuerza maa ndo? G6&Noo ri cuñí ndaca tuhin chi ndo. ¿Atu naquehe̱n ndo Tatyi Ii Nyoo cha cuenda cha sacuví ndo cha catyí ley ra Moisés, o cha cuenda cha chinó iñi ndo tuhun ra Cristo cha chiñi ndo? 5 &¡Ñana cha tondo iyó nyoho ñu canyicu Galacia chiña! ¿Yóó cha satɨvɨ́ chi ndo vatyi ña cuñí ca ndo quichaha ndo tuhun cha ndicha? Cachi xaan chaha̱ ndi cuenda tuhun ra Jesucristo chi ndo. Ta cutuñi̱ vaha iñi ndo ñáá cuenda chihi̱ ra nu cruzi. 49&Ña cuñí yuhu sacuachiye cha vaha Nyoo. Vatyi tatu tyehe ta cuví cacu añima yo cha cuenda ley, ñahri tuhun chihi̱ ra Cristo cuví chi cuan. ~a}} |Szz6yyHxrvvuTtsrq psonnMmlkk'jiEhh)feFdba`__^]\\3[ZZSXWW/UTSRQbPdONMM KKJKII(H9GG;F4DDBCCBA@?m>=<;:J98765443S211~0./.f-A,+*)(Z'&$#G"" UW (HO3d, Jgi Z 2 n \jULa Vatyi chitó yo vatyi Sutu Mañi yo, ican ra catyí ra tyehe caa: “Yuhu tahán chi tachi tuñi chi ñáyɨvɨ, yuhu catyí cha cuvi chi ñu.” Ta catyí tucu ra vatyi cutuñi chi ñu nuu ra. K` Ta nyaca cuví ñu cha ña quichaha ca chi Sehe Nyoo ta sahá ñu tyi nɨñɨ ra cha sanduvaha̱ añima ñu cha ñima ri tuhun cuví. Ta chihin nɨñɨ cuan natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chihin yo. Soco cahán ña vaha ñu sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo cha chahá tumañi iñi chi yo. Yaha ca cuhva cutachi tuñi Nyoo chi ñu cuan. B_} Tatu noo ñáyɨvɨ Israel ña quichaha̱ ñu cuhva catyí ley ra Moisés, ta chiyo̱ uvi o uñi testigu, cúvi ñu cuan cha cuenda cuatyi ñu, ta yori cundahvi cuñi̱ nyehe chi ñu. ^y Ta cutachi tuñi Nyoo chi yo. Ta cutyihi ra chi yo nu cucayu ñáyɨvɨ cha xaan iñi chi ra, ta cundɨhɨ tuhun ñu. (]I Vatyi tatu cha yaha̱ chicoho̱n nuu yo cha ndicha, ta ña quichahá yo ta tyicuan ri sacuví ca yo cuatyi, ñahri ca cuhva coo tɨcahnu iñi cuatyi yo. @\y Ña tahán chi quehen yo cuhva caá ñu cha sandɨhɨ̱ cha quichi nu ndu ɨɨn ri yo, soco cuñí chi cha sandunɨɨ yo iñi noo noo tahan yo. Ta yaha ca cuhva cuñí chi tyinyee yo chi tahan yo vityin cha nyehé yo vatyi Sutu Mañi yo cha cuñí chaa quɨvɨ quichi ra ta cucutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. {[o Ta cuñí chi nanducu yo cuhva tyinyee yo chi tahan yo, na cuñi ca ñu chi tahan ñu ta sacuvi ca ñu cha vaha. Z Na cunɨɨ ca iñi yo chino iñi yo chi Nyoo ta ma ndu uvi iñi yo vatyi Nyoo cuhva ra cha catyi ra vatyi cuhva ra chi yo. 5Yc Yucuan chaha cuñí chi nanducu yo chi Nyoo chihin noo cha ndicha ta chihin cha nɨɨ iñi yo chinó iñi yo chi ra, vatyi maa ra sandundɨɨ̱ ra añima yo, tacuhva ma quɨhɨ ca iñi yo vatyi iyó cuatyi yo, vatyi tari cha nacatya̱ ra coño ñuhu yo chihin ndutya cuii, na ndu ndɨɨ yo nu Nyoo. MX Ra Jesús cuví sutu cha nyacá ñaha nu cuví vehe Nyoo andɨvɨ. W Cha nuña̱ ra Cristo noo ityi chaa, ityi cuhun yo nu conyito añima yo. Vatyi maa maa cuhva cha chihi̱ ra ta ndata̱ cortina cha chasɨ̱ nu chinyaa̱ Nyoo. Cha tahnya̱ cortina, ican cuví cha chihi̱ ra, tacuhva nuña ityi quɨhvɨ yo ta chaa yo nu nyaá Nyoo. )VK Yucuan chaha yañi, cuví quɨhvɨ maa yo Nu Ii Xaan Ca cuan nu nyaá Nyoo, cha cuenda vatyi cha chatɨ̱ nɨñɨ ra Jesucristo ta tinyaa̱ ra cuatyi yo. BU} Ta cha yaha̱ saha̱ Nyoo tɨcahnu iñi cuatyi, ña cuñí ca chi cha cahñi ñáyɨvɨ chi quɨtɨ, ta cuhva cuenda ñu chi Nyoo cha cuenda cuatyi ñu. Cuñí chi nanducu yo chi Nyoo T# Ta yaha̱ cuan ta catyí tucu ra:Ma nɨcohon ca maa iñi cuatyi ñu, nɨri cha quiñi caa cha chinyacuvi̱ ñu, catyí Sutu Mañi yo. ES Tuhun cha cunatyihi tahin chihin ñu quɨvɨ cuan, tyehe caa cucuvi, catyí Sutu Mañi yo:Cutyai ley mai chichi añima ñu, ta cutyai chichi cha chiñi tuñi xiñi ñu, catyí Nyoo. R Ta suri tyicuan caa catyí tucu Tatyi Ii Nyoo chi yo. Vatyi cha xihna ri catyí ra chi yo nu tutu tuhun Nyoo tyehe caa: Qy Vatyi chihin noo ri chaha cha chihi̱ ra Cristo ta cuvi̱ sanduvaha ra añima ñáyɨvɨ cuenda Nyoo, tyicuan ri maa. VP% Ta yucuan nyatú ra nyacua nya cacun Nyoo chi ra xaan iñi chi ra chaha ra. !O; Soco ra Jesucristo, noo ri chaha chaha̱ cuenda ra chi ra chi Nyoo cha cuenda cuatyi yo. Tyicuan ta chicunyaa̱ ra tyayu gloria chiyo ndaha vaha Nyoo. _N7 Tandɨhɨ ra cacuví tata sutu ñuu Israel, ndɨ quɨvɨ sacuvi̱ ra tyiño nuu Nyoo, ta tyicuan ri chaha̱ cuenda ra suri maa cha tuhvá maa ra chahá cuenda chi Nyoo, vasɨ ña cuvi̱ tinyaa chi cuatyi yo. :Mm Nyoo sandundɨɨ̱ ra chi yo vatyi ra Jesucristo sacuvi̱ ra cuhva cuñi̱ Sutu ra, ta chaha̱ cuenda ra coño ñuhu ra. Noo ri chaha chihi̱ ra ta ndɨhɨ̱ tyiño saha̱ ra. KL Ta yaha̱ cuan ta catyí tucu ra: “Ma yuhu vachi ihya, vatyi sacuvi cuhva cuñún, Nyoo Suti.” O cuñí chi catyí, sacuachiyo̱ Nyoo cuhva chahnu cuan, ta nacuvi chi inga cuhva chaa ihya. .KU Cha xihna ri, catyí ra Jesucristo vatyi Nyoo, ña cuñí ra cha cuhva cuenda ñu chi quɨtɨ chi ra. Ni cha cahmi ñu quɨtɨ cha cuenda cha tinyaa cuatyi ñu, ña cuñí Nyoo, catyí ra. Vasɨ maa ri tuhun cha catyí ley chahnu vatyi sacuví yo cuví, soco ña tahán iñi Nyoo, catyí ra. !J; Catyí yuhu: “Ma yuhu, vachi ihya vatyi sacuvi cuhva cuñún, Nyoo Suti,
tari cuhva cahán chi tuhin nu libru ley maun”, catyí ra Jesucristo. {Io Ta vatyi ña tahán iñun cha cahmi ñu quɨtɨ ta cuhva cuenda ñu chuun cha cuenda cha tinyaa cuatyi ñu. 4Ha Yucuan chaha ra Cristo, quɨvɨ cuaquichi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, catyi̱ ra chi Nyoo tyehe caa:Ña cuñún cha cahñi ñáyɨvɨ quɨtɨ ta cuhva cuenda ñu chuun,
yucuan chaha savahu̱n noo coño ñuhu chii.(Vatyi tyicuan caa ta cuví cuhva cuende chii chuun.) TG! Vatyi nɨñɨ toro ta nɨñɨ ndixihyu, ma cuvi maa tinyaa chi cuatyi yo. uFc Soco tahan cuiya ri chahá cuenda ra nɨñɨ, ta ican cuan sanɨcohón chi iñi ñu vatyi iyó cuatyi ñu. E) Vatyi tyehe ta cuví sanduvaha ley cuan chi ñu, cundɨhɨ tuhun cha chahá cuenda ra nɨñɨ ndɨcuiya ri. Vatyi tatu cha ndundɨɨ̱ ñu noo chaha cha cuenda tandɨhɨ maa, ma caca ca xiñi ñu vatyi iyó cuatyi ñu ta ña chiñuhú ca cha cuhva cuenda ra inga chaha. jD O Vatyi ley Nyoo cha tyaa̱ ra Moisés, cuví chi tari noo xiñahñu ri, cha cuenda cha vaha ca cha cuquichi. Soco ñima maa cha ndicha vaha cuví. Vatyi ley cuan, ma cuvi maa sanduvaha chi chi ñu nanducú chi Nyoo. Vatyi tahan cuiya ri chahá cuenda ra cuví nuu chi tata sutu cuenda ley chahnu nɨñɨ quɨtɨ. Soco ma cuvi cacu añima yo chihin cuan. C Ta tyicuan caa tucu ra Cristo, noo ri chaha, chaha̱ cuenda ra chi ra tacuhva tinyaa ra cuatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ. Yaha̱ cuan ta cuquichi ra cha cu uvi chaha, ñima ca cha quichi tinyaa ra cuatyi, soco cha quichi sacacu ra chi ñu cha nyatú chi ra.BB Noo ri chaha, cúvi yo ta yaha cuan ta cucutuñi chi yo. 2A] Vatyi tyehe ta tyicuan caa, cuaha chaha cuñí chi cha nyehe ra tɨndoho ta cúvi ra nyata chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nya vityin. Soco vityin cha cua cuyatyin cundɨhɨ tuhun ñayɨvɨ̱, noo ri chaha quichi̱ ra Cristo, ta chaha̱ cuenda ra chi maa ra tacuhva vatyi cuví tinyaa ra cuatyi yo. \@1 Ra cuví nuu chi sutu cuenda ñu Israel quɨhvɨ̱ ra Nu Ii Xaan Ca cuan tahan cuiya vatyi cuhva cuenda ra nɨñɨ cha ñima nɨñɨ ra cuví. Soco ra Cristo, ña cuaha chaha cuñí chi cuhva cuenda ra chi ra. `?9 Vatyi ra Cristo ña quɨhvɨ̱ ra chichi noo vehe ñuhu cha savaha̱ ñáyɨvɨ cha cuví xiñahñu ri. Soco quɨhvɨ̱ ra chichi vehe ñuhu cha ndicha vaha cha cuví gloria. Ta vityin cahán ra chaha yo nuu Nyoo. G> Ta yucuan chaha cuñi̱ chi cha sacuvi̱ tata sutu tyicuan caa, vatyi ndundɨɨ tandɨhɨ cuan, vatyi cuví chi noo xiñahñu cha iyó ityi andɨvɨ. Soco tandɨhɨ cha cuenda ityi andɨvɨ, cuñí chi noo nɨñɨ vaha ca cha cuhva cuenda yo, ta ñima ca tari nɨñɨ quɨtɨ cuan. Cuñí chi nɨñɨ ra Cristo. z=m Tyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi catyí ley Nyoo tyi tandɨhɨ ta chihin nɨñɨ, cuñí chi ndundɨɨ nuu Nyoo. Ta catyí tucu chi vatyi ma saha Nyoo tɨcahnu iñi cuatyi tatu ma catɨ nɨñɨ. Nɨñɨ ra Cristo, ican cuan tinyaa̱ cuatyi yo <' Ta suri tyicu̱ tucu ra Moisés nɨñɨ nu cuví vehe ñuhu cuan, ta sɨquɨ tandɨhɨ cha cachotyiñó ra yucuan nu casacahnú ra chi Nyoo. ;- Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ñu: “Ican ihya cuví nɨñɨ cha cuví cha ndaa vatyi natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chihin ndo”, catyí ra. t:a Quɨvɨ cuan, ra Moisés sacoto̱ ra tandɨhɨ ley Nyoo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Yaha̱ cuan ta quehe̱n ra noo sahma cuaha cha chino̱ chihin ixi mbee ta chihin noo soco yutun cha nañí hisopo, satyii̱ ra nu nɨñɨ becerro ta nu nɨñɨ ndixihyu luhlu, nasaca̱ ra chihin ndutya, ta tyicu̱ ra chata libru ley Nyoo ta chata tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. 9w Yucuan chaha chihi̱ quɨtɨ ta chatɨ̱ nɨñɨ tɨ quɨvɨ natyihi̱ tahan Nyoo tuhun cha xihna ri cuan chihin yo. ;8o Vatyi cha nɨri ca cha iyó ra cha sandoó tutu cuan, ma cuvi cundaa tyiño cha quehen cuenda ñu cha tahán chi chi ñu, soco nya cúvi ra, tyicuan ta cuví quehen cuenda ñu. <7q Vatyi tatu iyó noo tutu cha sandoo̱ noo ra chihi, ta catyí tutu cuan ñáá ndɨhɨ cha cuñihi ñáyɨvɨ chi ra tatu chihi ra; cuñí chi cha coto vaha ra cuví tyiño tatu ndicha cha chihi̱ ra cha sandoo̱ tutu cuan; tyicuan ta cuví sacaca ra tyiño cuan ta nasacha ra cha tahán chi chi ñu cuan. 6 Yucuan chaha ra Jesucristo cuví ra cha cahán chaha yo cha cuenda tuhun chaa cha natyihi̱ tahan Nyoo chihin yo. Ta cha cuenda cha chihi̱ ra, iyó tɨcahnu iñi cuatyi cha sacuvi̱ yo quɨvɨ chinyaca̱ ñaha tuhun cha xihna ri cuan chi yo. Ta yoó, ñu nacana̱ Nyoo chi cuví yo, cuví naquehen cuenda yo noo cha ma ndɨhɨ ca maa, cha catyi̱ maa ra tyi cuhva ra chi yo. }5s Ta tatu tyicuan caa, ¡Ñana cha cahnu ca tunyee iñi iyó chi nɨñɨ ra Cristo! Vatyi tyinyee̱ Tatyi Ii chi ra ta chaha̱ cuenda ra chi ra chi Nyoo chihin cha ñahri cuatyi ra. Ta nɨñɨ ra sandachí chi cha ña vaha cha caá añima yo tacuhva ma cuita ca iñi yo ley cha chaha̱ tuhun chihi chi yo, ta tyicuan caa ta cuví sacuvi yo tyiño nuu ra cuví Nyoo nyitó. C4 Nɨñɨ toro, ta nɨñɨ ndixihyu, ta ñiyaa becerro cha cachahmi̱ ra nu arta, tuhva̱ ra catyicu̱ ra chata ñu ca iyó cuatyi, ta coño ñuhu ri ñu sandundɨɨ̱ chi cuan nuu Nyoo. )3K Ra Cristo quɨhvɨ̱ ra vehe ñuhu nu cuví gloria Nu Ii Xaan Ca. Soco ñima ca cha cuhva cuenda ra nɨñɨ mbee luhlu, o becerro, soco nɨñɨ maa ra chaha̱ cuenda ra. Ta tyicuan caa quɨhvɨ̱ ra noo ri chaha nu ndɨhɨ tuhun, ta tyicuan caa ta cuví sacacu ra chi yo tyicuan ri maa. C2 Soco vityin cha yaha̱ quichi̱ ra Cristo ta maa ra cuví tata sutu cahnu cha cuenda tuhun vaha ca cha chacu̱n Nyoo. Quɨhvɨ̱ ra chichi vehe ñuhu vaha ca, ta ndɨɨ ca, vatyi maa ra cuví sutu. Ta ñima rayɨɨ savaha̱ vehe ñuhu cuan o cuñí chi catyí, ñima vehe ñuhu ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví. 1! Vatyi tandɨhɨ cuhva sacuvi̱ ra cacuvi̱ sutu cuan cahán chi maa ri cuenda ñáá cha cuví cachi ñáyɨvɨ, ta ñáá cha cuví coho ñu, ta yoso caa cundundɨɨ coño ñuhu ri ñu. Ta catuvi̱ cuhva cuan, nyatu̱ chi nya quɨvɨ cacun Nyoo inga cuhva vaha ca. I0  Tandɨhɨ maa ihya cuví chi tari noo xiñahñu ri cha cuenda tuhun chaa cha chacu̱n Nyoo vityin: vatyi noo cha chaha̱ cuenda ñu chi Nyoo ña tyiñyee̱ chi chi ñu na caca vaha iñi ñu. /  Ta cha tyicuan caa sañahá Tatyi Ii Nyoo chi yo vatyi, ta cuvi ca chaa yo nuu Nyoo vatyi ni nyaá ca cuartu cha xihna ri cuan. !.; Soco cuartu cu uvi Nu Ii Xaan Ca cuan iyó maa minoo ra cuví nuu chi sutu, ta yucuan ra cuví quɨhvɨ yucuan, noo chaha cha noo cuiya. Ta cuhva cha quɨhvɨ̱ ra, cuñí chi cuiso ra nɨñɨ quɨtɨ vatyi cuhva cuenda ra chi Nyoo cha cuenda cuatyi maa ra ta cuatyi ñáyɨvɨ. .-U Ta tyicuan caa cuvi̱ vehe ñuhu cuan. Ta ndɨquɨvɨ ri caquɨhvɨ̱ ra cacuví sutu chichi cuartu cha xihna ri nu nañí Nu Ii, tacuhva sacahnu ra chi Nyoo. , Ta sɨquɨ caja cuan nyicú cha tari caa ángel, ta cuñí chi catyí vatyi nyaá Nyoo yucuan. Ta chihin ndichin ángel cuan cachasɨ́ ra nu cuví nu tuhva̱ Nyoo saha̱ ra tɨcahnu iñi cuatyi ñáyɨvɨ. Cha vityin ña cuví nacatyí ca ndi sɨquɨ tuhun ihya. L+ Ta yucuan nanyaá noo arta xuhun cuaan nu chahmi̱ ra cutu. Ta nanyaá caja, cha natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chihin yo, ta iñi xuhun cuaan nɨcacahnu. Ta chichi cuan ñoho̱ casitu xuhun cuaan cha ñoho̱ maná. Ta ñoho̱ yutun cha natyacu̱ cha chindaha̱ ra Aarón. Ta ñoho̱ tucu yuu cha nyaá ndɨ uchi mandamientu. M* Chata cortina cu uvi, yucuan cuvi̱ nu chicunañi̱ Nu Ii Xaan Ca. 6)e Tyehe caa chino̱ vehe ñuhu cuan: Chata noo cortina nyaá cuartu cha xihna ri nu tayucú cañileru, ta nanyaá mesa nu catuvi̱ pan ii. Ta chicunañi̱ cuartu cuan Nu Ii. G(  Quɨvɨ natyihi̱ tahan Nyoo tuhun cha xihna ri chihin ñáyɨvɨ, chaha̱ ra cuhva chi ñu yoso caa sacahnu ñu chi ra, soco chichi noo vehe ñuhu cha nyaá sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. H'  Quɨvɨ cha cahán Nyoo tuhun cha natyihi̱ chaa ra tuhun chihin yo, cuñí chi catyí vatyi cha sacuchahnu̱ ra cha xihna ri cuan. Ta numi ri cundɨhɨ tuhun cha cuví cha chahnu cuan.& Ta cusahi tɨcahnu iñi cha quiñi caa cha sacuvi̱ ñu.Ta ma nɨcohon ca maa iñi cuatyi ñu, catyí Sutu Mañi yo. |%q Tyicuan ta ña nɨñɨ ca cha sañahá ñu chi tahan ñu, ni chi yañi ñu, tacuhva vatyi cohon nuu ñu chi yuhu cha cuví Nyoo ñu.Vatyi tandɨhɨ ñu, cucohon nuu ñu chii,
nyacua nya ñu luhlu ca ta nyacua nya ñu chahnu ca. $1 Tuhun cha cunatyihi tahin chihin ñu ñuu Israel nu cuahan ca chi, tyehe caa cucuvi, catyi Sutu Mañi yo:Chichi cha chiñi tuñi xiñi ñu, cutyai ley mai, ta chichi añima ñu cutyai.Tyicuan ta mai cucuvi Nyoo ñu,
ta maa ñu cucuvi ñu ñáyɨvɨ chii. #} Ñima tari natyihi̱ tahin tuhun chihin ñáyɨvɨ chahnu ñu, quɨvɨ tɨi̱n ndaha ñu ta tave̱ chi ñu ñuu Egipto.Vatyi ña sacuvi̱ ñu tuhun cha natyihi̱ tahin chihin ñu,
ta yucuan chaha sañe̱ chi ñu, catyí Sutu yo Nyoo. s"_Soco Nyoo nyehe̱ ra vatyi ña vaha maa sacuvi̱ ñáyɨvɨ cuan, ta cahán ra tuhun ñu nu tutu ra tyehe caa:Cuchaa chi quɨvɨ vatyi cunatyihi tahin tuhun chaa chihin ñáyɨvɨ Israel ta ñu Judá, catyí Sutu Mañi yo. :!mVatyi tyehe ta cuví cacu añima yo chihin tuhun xihna ri cha natyihi̱ tahan Nyoo chihin yo, ña chiñuhú ca cha natyihi tahan chaa ra tuhun chihin yo cha cu uvi chaha. D Soco ra Cristo ra cuví sutu cahnu chi yo, vaha ca cuhva sacuví ra, vatyi cha cuenda maa ra, natyihi̱ tahan Nyoo noo tuhun vaha xaan ca chihin yo, vatyi vaha ca cha cucuhva ra chi yo. .USoco ra cacuví sutu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, sacuví ra tyiño nuu Nyoo soco tari cuhva cuví andɨvɨ. Cuví chi noo xiñahñu tyiño sahá ra Cristo. Ta chitó yo vatyi tyicuan caa, vatyi quɨvɨ cha cua savaha̱ ra Moisés vehe ñuhu cuan ta cha naha, Nyoo catyi̱ ra chi ra tyehe caa: “Sa̱ha vaha cuenda, ta sa̱vahun tari cuhva caá cha sañahi̱ chuun quɨvɨ chinyau̱n nu yucu cuan”, catyí Nyoo chi ra. xiTyehe ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ nyaá ra cuví ra sutu, ni ñima sutu cuvi ra tatu tyicuan caa. Vatyi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, iyó ca ra cacuví sutu cha cachahá cuenda ofrenda chi Nyoo tari cuhva catyí ley cha tyaa̱ ra Moisés. {Tandɨhɨ ra cacuví tata sutu tyiso̱ Nyoo chi ra, vatyi cuhva cuenda ra ofrenda chi Nyoo ta cahñi ra quɨtɨ na naa cuatyi ñáyɨvɨ chihin nɨñɨ tɨ. Ta yucuan chaha̱ nɨñɨ cuñí chi cuhva cuenda tucu ra Jesucristo nɨñɨ ra chi Nyoo.  Ta cuví ra Sutu noo nu cuví vehe ñuhu cha ndicha vaha nu nyaá Nyoo. Maa Sutu yo Nyoo savaha̱ vehe cuan, ta ñima rayɨɨ. _ 9Ta chichi cha tandɨhɨ cha cahín nu tutu ihya, ican ihya cuví cha nɨñɨ ca tuhun: Ra cuví tata sutu cahnu chi yo cuví ra noo ra vaha tyicuan ri maa, ta chicunyaa̱ ra nu tyayu chichi gloria chiyo vaha Nyoo. 6eLey Nyoo cha quehe̱n cuenda ra Moisés, tyisó chi chi ra cacuví nuu chi tata sutu, soco ra iyó cuatyi cacuví ra. Soco yaha̱ cuan ta chaha̱ Nyoo noo tuhun chaa, ta ɨɨn ri tuhun cahan ra. Ta tyiso̱ ra chi Sehe ra cha cuví ra Sutu cahnu ca, ta maa ra cuví ra noo ra vaha tyicuan ri maa.6eÑima tari inga ra cacuví tata sutu cuan, vatyi cuñi̱ chi cha cacahñi ra chi quɨtɨ ta cuhva cuenda ra chi Nyoo ndɨ quɨvɨ. Ta cha xihna ri, na naa cuatyi maa ra, ta yaha cuan ta naa cuatyi ñáyɨvɨ. Soco ra Jesús noo ri chaha, chaha̱ cuenda ra chi ra chi Nyoo na naa cuatyi tandɨhɨ yo. hIYucuan chaha ra Jesús cuví sutu cha chiñuhú chi yo. Ta maa ra, ii ra, ñahri cha quiñi caa sacuví ra, ta ni ñahri cuatyi ra. Ta ña cutahán ra chihin ñu iyó cuatyi. Ta sucun ca nyaá ra, ican saha andɨvɨ. 2]Yucuan chaha tyicuan ri maa cuví sacacu ra añima ñu natuhvá chi Nyoo cha cuenda ra, vatyi iyó maa ra tyicuan ri maa, vatyi cacan tahvi ra chi Nyoo cha cuenda ñu. a;Soco ra Jesús ñahri tuhun chihi iyó chi ra, ta ña ndɨhɨ tuhun cha cuví ra sutu. X)Vatyi cha cuaha xaan ra cacuvi̱ sutu, soco chaa chaa ri tuhun chihí chi ra. kOYucuan chaha ra Jesús chaha̱ ra noo tuhun vaha ca chi yo, ta ñima ca tuhun cha xihna ri cuan. yNyoo tyaa̱ ra cuhva ta tyanaha̱ ra vatyi cuhva ra noo sutu cha cahnu ca chi yo. Soco sutu cha iyó vityin ña tyanaha̱ Nyoo quɨvɨ tyiso̱ ra chi ra. Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa:Sutu Mañi yo, ɨɨn ri tuhun cahan ra, ta ma nasama ra cuhva catyí ra tyehe caa:“Yoho cuvún Sutu tyicuan ri maa,
tari cuví ra Melquisedec”, catyí Nyoo. Vatyi ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, ña sanduvaha̱ maa chi añima yo. Ta vityin, tyiño nuu ley chahnu cuan, iyó inga tuhun vaha ca cha yɨhɨ iñi yo. Ta chihin ihya tuhvá yo chi Nyoo vatyi sanduvaha̱ ra Cristo cuhva coo yo chihin Nyoo. {oYucuan chaha sacuachiyo̱ Nyoo ley chahnu cuan vatyi ña cuví maa tyinyee chi chi ñáyɨvɨ, ta ña chiñuhú. }sVatyi ican ihya cuví cha cahán Nyoo tuhun ra:Yoho cuvún tata sutu tyicuan ri maa,Tari ra Melquisedec. kOÑima tari catyí ley quichi̱ ra, vatyi ley catyí chi yóó chi tata cua quichi noo ra cuví sutu, ta ña quichi̱ ra tata cuan, soco quichi̱ ra vatyi iyó cha ndicha ñuhu Nyoo chihin ra ta ñahri tuhun chihí nyisó ra. _7Ta yucuan nyehé vaha yo, vatyi Nyoo natyaa̱ ra inga sutu tari ra Melquisedec. = sVatyi chitó vaha yo vatyi Sutu Mañi yo tata ra Judá, sehe ra Israel vachi ra, ta ra Moisés ñahri maa tuhun tata ra Judá caha̱n ra quɨvɨ caha̱n ra tuhun ra cacuví sutu. H   Ta Sutu Mañi yo cha cahán tutu Nyoo tuhun, ñima tata ra Leví ta ra Aarón cuví ra, soco tata inga sehe ra Israel cuví chi ra. Ta ni noo ra vachi tata cuan ta ña tuhvá ra cuví sutu. j M Vatyi tatu Nyoo ta nasama̱ ra chi ra cuví sutu, cuñi̱ tucu chi cha nasama̱ ley ñandɨhɨ.  } Ta ra cacuví tata ra Leví suri tata ra Aarón cacuví chi ra, ican ra cacuví sutu cuenda yo ñu Israel, ta cha cuenda ra cuan quichi̱ ley chahnu Nyoo. Ta vityin tyehe ta cuví nduvaha coo yo chihin Nyoo cha cuenda cha sacuví yo cha catyí ley cuan, yucuan ndicha ña nɨñɨ ca cha quichi̱ ra Cristo ra cuví tata sutu tari ra Melquisedec, ta ñima tari ra Aarón.  { Vatyi ra Leví, tata ra Abraham cucuvi chi ra, vasɨ ta cacu ca ra quɨvɨ chisataha̱n ra Melquisedec chi ra Abraham. 0Y Ta ra Leví, chihin sehe ra, ra cacuví tata ra Abraham, ican ra cacuví tata sutu cha tahán chi caquehén cha uchi uchi sɨquɨ cha iyó chi ñáyɨvɨ. Soco tari quɨvɨ tyiyahvi̱ tucu ra Leví cuan uchi uchi cha saha ganaa ra chi ra Melquisedec cuví cuan, vatyi ra Abraham tyiyahvi̱ ra. /WNyehé yo vatyi cahnu ca ra cuví ra Melquisedec cha nuu inga ra caquehén cuenda uchi uchi sɨquɨ cha iyó chi ñáyɨvɨ, vatyi rayɨɨ ri cacuví ra cuan, ta tuhva chaa tuhun chihi chi ra. Soco tuhun ra Melquisedec cahán chi nu tutu Nyoo ta catyí chi tyi ñahri tuhun chihi iyó chi ra. kOTa chitó cachi yo vatyi cahnu ca cuví ra cha nasocó cuan, ta ñima ca ra cha nasoco̱ ra chi. zmTa ra Melquisedec, ñima tata ra Leví cuví chi ra, ta ni ñima tata ra Abraham, soco vita ri tyi quehe̱n ra uchi uchi sɨquɨ tandɨhɨ cha ñihi̱ ra Abraham. Ta nasoco̱ ra Melquisedec chi ra Abraham, ra cha chaha̱ Nyoo promesa chii. PTyehe ta tata ra Abraham cuví ra Melquisedec, ta cuví ra sutu, ma catyi yo tyi ra cahnu ca cuví ra. Vatyi nu cuahan ca chi ityi nuu ta suri maa ley Nyoo sanɨñɨ chi ñáyɨvɨ tata ra Abraham nacuhva ñu uchi uchi cha saha̱ ganaa ñu chi ra cacuví sutu tata ra Leví, vasɨ tata ra Abraham cacuví chi ra tari maa ñu. c?Soco, vityin nye̱he ndo yoso cha cahnu cuví ra Melquisedec, vatyi ra Abraham tinyaa̱ ra uchi uchi sɨquɨ cha saha ganaa̱ ra chi ra cacuvi̱ rey cuan nu chicañi̱ tahan ra, ta chaha̱ ra chi ra Melquisedec. wÑa catyí tuhun Nyoo yóó cha cuvi̱ sutu ra ta sɨhɨ ra, ni ña cahán chi tuhun yóó ñáyɨvɨ chi ra. Nɨ ri ña cahán chi tuhun ama cacu̱ ra, ni ama chihi̱ ra. Yucuan chaha cuví ra tari caá Sehe Nyoo, noo tata sutu tyicuan ri maa. FTa ra Abraham uchi uchi tinyaa̱ ra sɨquɨ́ cha saha̱ ganaa ra nu chicañi̱ tahan ra, ta chaha̱ ra chi ra Melquisedec. Ta sɨvɨ ra Melquisedec cuan cuñí chi catyí: “Rey, ra cuví ra vaha.” Ta rey ñuu Salem cuan cuví ra, yucuan chaha cuví ra: “Rey vaha cha chahá cha taxi coo añima ñáyɨvɨ.” A }Ra Melquisedec cha cahín tuhun, cuvi̱ ra rey ñuu Salém, ta cuví ra tata sutu cuenda Nyoo, ra cuví ra cahnu ca. Quɨvɨ cha cuandichi ra Abraham cha chaha̱n ra chicañi tahan ra chihin suhva ra cacuvi̱ rey, ta cuvi̱ chasaha ra chi ra, tyicuan ta quita̱ ra Melquisedec ityi nuu ra ta nasoco̱ ra chi ra. 5cVatyi ra Jesús cha quɨhvɨ̱ ra yucuan ta nuña̱ ra ityi nu cuhun yo nu nyaá Nyoo. Ta ican ra Jesús cuví ra minoo tata sutu tyicuan ri maa, tari ra Melquisedec.{~oTari noo barcu cha nuhñí noo caa vee, coto cuhun chi chihin tatyi, ta tyicuan caa quɨhɨ iñi yo cha sacacú ra Cristo añima yo. Ta cha quɨhɨ iñi yo chi ra, nuhñí yo chihin Nyoo ra nyaá inga chiyo cortina, o nya gloria cuví Cuan. h}IYucuan chaha iyó uvi tahan cha ma cuvi nasama chi. Noo cuví cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra nyatu chi ra Abraham, ta cha cu uvi, noo ri tuhun cahan ra vatyi maa ra, Nyoo cuví ra. Ta Nyoo ña cahán ra cuendu. Yucuan chaha tandɨhɨ yo cha nyañaá yo chi ra, nɨɨ iñi yo cunyee iñi yo chi ra, ta nyatú yo cha tyaá ra cuhva cha cuhva ra chi yo. &|ETa yucuan chaha vatyi Nyoo minoo ri tuhun caha̱n ra, vatyi cuñi̱ ra cha coto ñáyɨvɨ vatyi ndicha tuhun cahán ra, ta ña nasamá ra tuhun cahán ra. { Tatu noo ñáyɨvɨ cuacuhva ñu noo cha cuacuhva ñu chi tahan ñu ta tyanaha ñu sɨvɨ noo ra cahnu ca. Ma chihin yucuan ri. $zATa ra Abraham chihin cha cama iñi ra, nyatu̱ ra tuhun caha̱n Nyoo chihin ra, ta tyicuan caa naquehe̱n cuenda ra cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ra. yTa tyehe caa catyí ra: “Cha ndicha vatyi cunasoco xain chuun ta cuaha xaan sehun cucuhve”, catyí ra chi ra Abraham. Dx Vatyi ta cha naha catyi̱ Nyoo chi ra Abraham, vatyi cuhva ra noo cha cuhva ra chi ra. Ta Nyoo tyaa̱ ra cuhva cha cuhva ra, ta noo ri tuhun caha̱n ra vatyi maa ra, Nyoo cuví ra. }ws Ña cuñí ndi cha cusuchan ndo, soco sa̱ha ndo cuenda chi ñu cha chinó vaha iñi chi Nyoo ta sa̱cuvi ndo tari sacuví ñu. Vatyi ñu chinó vaha iñi chi Nyoo chihin cha cama iñi ñu, ican ñu ñihí cha catyí Nyoo tyi cuhva ra chi yo. v  Cuñí ndi vatyi na cunɨɨ ca iñi ndo nyacua nya quichi Sutu Mañi yo, tyicuan caa ta cuñihi ndo tandɨhɨ cha nyatú ndo. Pu Vatyi Nyoo, ra vaha cuví ra, ta ma naa iñi ra cha sacuví ndo. Ta nyehé ra vatyi cuñí xaan ndo chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, vatyi tyinyee̱ ndo chi ñu, ta tyinyeé ca ndo chi ñu nya vityin. at; Yañi, vasɨ cahán ndi tyicuan caa, soco chitó vaha ndi vatyi nyoho sacuví ndo cha vaha, maa maa ri cha sacuví ñu cha cacú añima sacuví ndo, ta ña sacuví ndo tari ñu cuví tari ñuhú ña vaha cuan. OsSoco tatu cañá iñu ta cañá nyava nuu chi, ñahri maa tuhun. Ta cusoco Nyoo chi ñuhú ña vaha cuan ta cucayu chi. Ta tyicuan caa tucu cucuvi chi ñu cha sandɨhɨ̱ cha chinó iñi chi Nyoo. xriAñima ñáyɨvɨ cuví tari noo ñuhú nu sahá tyiño ñu, vatyi noo ñuhú tahan ri chaha cha coon savi, chihí ñuhú cuan ndutya savi cuan. Tatu vaha ñuhú cuan ta vaha cuvaha cha tachi̱ ñu nuu chi, cunasoco Nyoo chi ñuhú cuan. [q/Vatyi ñu cha yaha̱ naquehe̱n cuenda cha ndichin Nyoo noo chaha, chitó ñu cha chahá Nyoo, ta nyaá Tatyi Ii Nyoo chihin ñu. Ta cha chitó ñu yoso caa cha vaha tuhun Nyoo, ta cha ñihi ñu tunyee iñi Nyoo. Ta chihin tunyee iñi cuan cunyaca ñaha Nyoo ñuhu̱ ñayɨvɨ̱ chaa. Tatu cha yaha̱ naquehe̱n cuenda ñu tandɨhɨ cha vaha cuan noo chaha, ta yaha̱ cuan ta sandɨhɨ ñu cha chinó iñi ñu chi Nyoo, ma cuvi ca cha ndu uvi iñi ñu inga chaha. Vatyi suri maa ñu tari cha tyaá ñu chi ra Cristo nu cruzi inga chaha, vatyi chahá ñu cha cuacu nyaa ñáyɨvɨ chi ra. LpSoco tatu Nyoo ta chaha ra, sacuvi yo ihya: cuhun yo ityi nuu ca. xoiMa ndoo yo chihin tuhun cha yaha̱ sacuvi yo, tari cha condutya yo, tari cha tyisó yo ndaha yo sɨquɨ ñu chiñó iñi chi Nyoo na nasoco ra chi ñu, tari tuhun cha cunandoto tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha yaha̱ chihi̱, ta tari tuhun cha cucutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ nuu Nyoo ta yɨhɨ́ ñu cuhun ñu anyaya tyicuan ri maa. Ma ndoo ri yo chihin tandɨhɨ cuan. cn AYucuan chaha ma ndoo ri yo chihin cha xihna ri cutuhva̱ yo tuhun ra Cristo, cuhun yo ityi nuu ca tacuhva cuvi yo ñáyɨvɨ chahnu chihin tuhun Nyoo. Ma ndoo ri yo chihin tuhun cha yaha̱ cutuhva yo, ta cuñun tuhun cha ma nducu yo cuhva cha cuvaha yo nuu Nyoo chihin cha sacuví yo cha vaha, ta tuhun nachino iñi yo vatyi sacacú Nyoo chi yo. $mASoco nyayu vaha cuví chi cha cuenda ñu chahnu chihin tuhun Nyoo: ñu cha cutuñí vaha iñi tuhun ra, nacotó ñu nya cha vaha ta nya cha ña vaha.ql[ Ta ñu cuví tari cha lee cha chaxín, ta chaa ca ñu cutuñi iñi ñu yoso caa coo vaha ñu nuu Nyoo. Fk Cha naha xaan chinó iñi ndo chi Nyoo, cuñí chi cha cuví ndo ra sacuahá ta sañaha ndo chi inga ñu. Soco nyoho ni cuñí chi cha nacatyí tucu ndi inga chaha chi ndo tuhun cha xihna ri chiñi̱ ndo tuhun Nyoo. Tari cha lee cuví ndo chihin tuhun Nyoo, vatyi tari cha chaxin ca ndo cha nuu cha cachi ndo nyayu. j! Cuaha xaan nyaá cahan yo sɨquɨ tuhun ihya, soco yɨɨ xaan nacatyí yoso caa cuahan, vatyi nyoho ña cuñí ndo cutuñi iñi ndo. i+ Vatyi Nyoo tyaa̱ tyiño chi ra cha cuví ra tata sutu cahnu, tari ra Melquisedec. Yɨca xaan cha sandɨhɨ́ yo cha chinó iñi yo tuhun Nyoo ?hw Ta cha yaha̱ cha sacuvaha̱ Nyoo chi ra, tyicuan ta cuvi̱ ra ra sacacú añima ñáyɨvɨ tacuhva coo ñu chihin Nyoo tyicuan ri maa, tandɨhɨ ñu cha quichahá tuhun cahán ra. gYucuan chaha vasɨ Sehe Nyoo cuví chi ra Cristo, soco cutuhva̱ ra cha quichaha ra chi Nyoo chihin cha nyehe̱ ra tɨndoho. 7fgTa quɨvɨ chiyo̱ ra Cristo ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, chica̱n tahvi ra chi Nyoo, ta chacu̱ chaa ra ta caha̱n ra chihin Nyoo vatyi ican ra cuví ra iyó tunyee iñi chii cha sacacu̱ chi ra ndaha tuhun chihi. Ta Nyoo chiñi̱ ra tuhun caha̱n ra vatyi sacuvi̱ ra tandɨhɨ cha catyi̱ Nyoo. eTari catyí tucu ra chi ra nu inga nu cahán chi tyehe caa:Yoho cuvún tata sutu tyicuan ri maa.Cuvún tari ra Melquisedec. idKTa tyicuan caa tucu ra Cristo, ñima maa ra sacuvi̱ ra sutu chi ra, soco maa Nyoo chaha̱ cha cuvi ra, tari catyí maa ra tyehe caa:Yoho cuví Sehi.Yuhu chahí ñayɨvɨ̱ coun vityin, catyí Nyoo chi ra Cristo. !c;Yori sacuvi ri maa sutu chi. Maa Nyoo cuví ra cana̱ chi ra, ta chaha̱ ra cha cuvi ra tata sutu, tari sacuvi̱ ra chihin ra Aarón ta cha naha. bTa cha cuenda cuatyi maa ra ta cha cuenda cuatyi ñáyɨvɨ, cachahñí ra quɨtɨ ta chahá cuenda ra chi Nyoo na cahnya ra cuatyi ñu. aTa suri vachi quɨvɨ ndahvi cuñí ra cacuví sutu cha nducú nyehe ra ña vaha chi ra, yucuan chaha cuví cundahvi cuñi ra nyehé ra chi ñáyɨvɨ ña chitó maa, ta tyinyeé ra chi ñu quita̱ caxiin ityi vaha Nyoo, na ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu. v` gTandɨhɨ ra cuví tata sutu cahnu ca cuenda ñu Israel, ñáyɨvɨ cuví ra. Ta na cachi̱ Nyoo chi ra vatyi cahan ra chaha tandɨhɨ ñu nuu Nyoo, ta cuhva cuenda ra cha chahá ñu chi Nyoo, ta cahñi ra quɨtɨ cha cuenda cuatyi ñu. _wYucuan chaha cuví tuhva yo nuu nyaá Nyoo ta cahan yo chihin ra chihin cha ña yuhví yo vatyi cuñí xaan ra chi yo, ta ndahvi cuñí ra nyehe ra chi yo. Ta cha cuenda cha vaha ñáyɨvɨ cuví ra, tyinyeé ra chi yo nu nyehe yo tɨndoho.>^uVatyi ra cuví tata sutu cha cuenda yo cuví naquehen ndahvi ra chi yo tatu cuihya cuñí yo chihin Nyoo, vatyi chitó tucu maa ra cha cuví tɨndoho cha nyehe yo vatyi nyehe̱ tucu maa ra tandɨhɨ nuu tɨndoho, saha̱ ra ña vaha cha nducu̱ nyehe ra chi ra, soco maa ra Jesús, ñahri cuatyi ra chicoo̱. G]Ra Jesús Sehe Nyoo, cuví ra tata sutu cahnu cha cuenda yo, vatyi quɨhvɨ̱ ra nuu Nyoo ta cahán ra chaha yo. Yucuan chaha cuñí chi cha ma sandɨhɨ yo cha chinó iñi yo chi ra. U\# Ñahri maa cha savaha̱ Nyoo ta cuví tixehe nuu chi chi ra. Tandɨhɨ maa ta nyehé ra. Ta chi ra nyaá nacuhva cuenda yo cha sacuví yo. Ra Jesús cuví ra tata sutu cahnu cha cahán chaha yo nuu Nyoo v[e Vatyi tuhun Nyoo, nyitó chi, ta iyó tunyee iñi chi chi. Ta xaan ca chi ta ñima ca mityi cha xaan nɨnduvi chiyo yuhu, ta nyee chi nyacua nya chichi añima yo ta nyacua nya chichi cha chiñi tuñi xiñi yo, nyacua nya chichi tuhun xehe cha caá añima yo. Ta sañahá cachi Nyoo ñáá cha chicá iñi yo ta ñáá cha caá añima yo tatu vaha o ña vaha. RZ Cuñí chi sanɨñɨ yo chinó iñi yo chi Nyoo tacuhva cuví nyitatu yo chihin ra, coto yoso ri caa nya noo nyoho sacuvi ndo tari sacuvi̱ ñu Israel cuan vatyi ña cuñí ñu chino iñi ñu chi ra. Y- Vatyi ñu quɨhvɨ́ nyitatu chihin Nyoo, ña chicá ca iñi ñu soco nyitatú añima ñu tari nyitatu̱ Nyoo quɨvɨ ndɨhɨ̱ tyiño saha ra. MX Soco nyaá ca nu cuví nyitatu ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo chihin ra. W#Tyehe ta chinyaca̱ ra Josué chi ñu Israel cuan nu cunyitatu ñu chihin Nyoo, ma cahan ca Nyoo inga chaha tuhun cha cuenda inga quɨvɨ. VyVatyi cha yaha̱ nacahnu̱ ñu Israel cuan nu caha̱n Nyoo, natyaa̱ tucu ra cuhva vatyi nya inga quɨvɨ cuví quɨhvɨ yo cunyitatu yo chihin ra, ta ican cuví quɨvɨ vityin. Ta cahán Nyoo tuhun quɨvɨ vityin chihin cha catyí ra David. Nyaá chi nu tutu Nyoo tyehe caa:Vityin tatu nyoho ta chiñí ndo cha catyí,Ma sandava xaan ndo añima ndo, catyí Nyoo. 6UeÑu cuan, ñu cha xihna ri cachiñi̱ tuhun cha sacacú Nyoo añima yo, ña quɨhvɨ̱ ñu cha cuenda vatyi nacahnu̱ ñu nu cahán Nyoo. Soco nyaá cha quɨhvɨ inga ñu. T Ta inga tucu chaha catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa:Ni noo quɨvɨ ma quɨhvɨ ñu nu cunyitatu ñu chihin, catyí Nyoo. CSVatyi yɨhɨ́ nu catyí chi nu tutu Nyoo cha cuenda quɨvɨ cu ucha nu ndɨhɨ vitya. Tyehe caa catyí chi:Nyoo nyitatu̱ ra nu cu ucha quɨvɨ, vatyi ndɨhɨ̱ tyiño saha̱ ra. R/Soco yoó cha chinó iñi yo, ican yo cuví ñu quɨhvɨ́ nyitatu chihin Nyoo. Ta cha cuenda ñu ña chinó iñi cuvi̱ chi tari catyí Nyoo tyehe caa:Yucuan chaha cuxai̱n chi ñu ta catyi̱ cachi chi ñu vatyi ma quɨhvɨ ñu nyitatu ñu chihin, catyí Nyoo. Soco cha nyaá nu nyitatú yo chihin Nyoo vatyi nyitatú Nyoo cha sandɨhɨ̱ ra tyiño sahá ra nyata savaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ̱. Z~~}||Y{{9zTyxxvwuts~qpoUnmlkjjMihh8gfceddcbpa}`_^]\[ZYXiWVTTSRR[POGNMMLKKGJWIpHH1GeFEDCBBA@?>=@;;:i9j88q7u644)3210//4.x-C,++:)`((&%%I$$#""(!` QMY7@U L>T"B/ h % ,TdZjsMÑahri yahvi nyaa cha catyí yo vatyi chinó iñi yo chi Nyoo, ta ña tyinyeé yo chi tahan yo. Frta minoo nyoho catyí ndo chi ñu: “Cua̱han ta Nyoo na cocumi ra chuun. Na coo ca sahmon ta cha cachun”, catyi ndo. Soco ña chahá ndo cha chiñuhú chi ñu. ¿Ñáá ri tuhun cuan? RqVatyi tatu noo ñu tahan yo cumañí sahma ñu, cumañí cha cachi ñu, ,pQYañi, ñáá ri tuhun tatu catyí ndo vatyi chinó iñi ndo, soco ñahri cha vaha nyacuví ndo. ¿Atu cuví cacu ndo chihin cha chino iñi ri ndo chi Nyoo? 2o] Vatyi ñu cha ña cundahvi cuñí nyehe chi inga ñu, Nyoo cusacutuñi ra chi ñu, soco ma cundahvi cuñí ra nyehé ra chi ñu. Soco ñu cha ndahvi cuñí nyehé chi inga ñu, cuquita vaha ñu cuhva cha cutuñi chi ñu. ¿Ñáá cha sacacú chi yo, cha chinó iñi yo o cha sacuví yo cha vaha? n! Soco yoó cucutuñi chi yo nu ley ra Cristo cha sacacú chi yo. Yucuan cuenda tahan chi nducu yo cuhva cahan yo ta nducu yo cuhva coo yo. Em Vatyi Nyoo catyi̱ ra vatyi ma coo inga ñusɨhɨ o inga rayɨɨ chi ñu, tatu iyó yɨɨ ñu o iyó ñasɨhɨ ra. Ta suri maa ra catyi̱ vatyi ma cahñi yo. Yucuan chaha tatu noo ñu ña sacuvi ñu cuatyi cha ña iyó inga rayɨɨ o inga ñusɨhɨ chi ñu soco chahñí ñu, suri ña quichahá ñu cha catyí ley. #l? Vatyi tatu noo ñáyɨvɨ sacuví ñu tandɨhɨ cha catyí ley, ta cumañí ñu noo ri cha catyí chi, cuví chi tari cha tandɨhɨ ley ña sacuví ñu. k Soco tatu chi noo ri ñu cuñí ndo. Ta chi inga ñu ña cuñí ndo, chicoó cuatyi ndo. Ta iyó cuatyi ndo nu ley Nyoo. Ij Tatu ndicha cha sacuví ndo tandɨhɨ cha catyí ley Nyoo ra cuví rey cuenda yo, vaha nyacuví ndo. Tari catyí tuhun Nyoo: “Cu̱ñi ndo chi tahan ndo tari cuñí ndo chi maa ndo.” iyTa ¿atu ña chitó ndo vatyi ican ñu cuví ñu cahán ña vaha sɨquɨ ra Cristo? Ta cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ndo. GhSoco nyoho chahá ndo tɨcahan nuu chi ñu ndahvi. Ta ¿atu ña chitó ndo vatyi ñu tyayɨɨ, ican ñu cuví ñu cha chahñí ndahvi chi ndo? Ta chinyacá ñu chi ndo nuu ra cuví tyiño. *gMYañi, tya̱soho ndo tuhun ihya. Nyoo nacachi̱ vaha ra chi ñu ndahvi ihya ñayɨvɨ̱, vatyi ta cuhva cuví ñu ñu tyayɨɨ chihin cha chinó xaan iñi ñu chi Nyoo, ta cuñihi ñu nu vaha nu nyacá ñaha ra. Vatyi ican ihya cuví cha catyi ra tyi cuhva ra chi ñu cuñí chi ra. f!Ña vaha tatu sacuví ndo tyicuan caa, vatyi ña inuu ri sahá ndo ñáyɨvɨ chi ñu, ta cha tyicuan caa, ña vaha cha chicá xiñi ndo. veeTa nyoho tatu vaha ca tyiñuhu ndo chi ra cha vaha ñihno cuan, ta catyí ndo chi ra: “Cu̱nyaa ihya noo nu vaha.” Ta chi ra ndahvi cuan catyí ndo chi ra: “Yoho cui̱nanyaa yucuan o cu̱nyaa ihya nu ñuhú”, catyí ndo chi ra. -dSVatyi tatu quɨhvɨ̱ noo ra tyayɨɨ nu nyicu ndo, yɨhɨ́ xehe xuhun cuaan ndaha ra, ta finu sahma ra, ta quɨhvɨ̱ tucu nonga ra cha ñihnó sahma chahnu ri. Cc Yañi yuhu, nyoho chinó iñi ndo chi Sutu Mañi yo Jesucristo ra cha cahnu ca cuví, ta ña tahán chi cha vaha ca cahán ndo chihin noo ri ñáyɨvɨ, ta chihin inga ñu ma cahan ndo. b Vatyi ityi ndicha, ityi vaha nuu Nyoo Sutu yo ican cuví ihya: Cha tyinyeé yo chi ñu nyehe tɨndoho, ñu yori sutu ta sɨhɨ, ta ñu chihi̱ yɨɨ. Ta inga, cha sahá vaha yo cuenda chi yo coto sacuvi yo cha quiñi caa cha sacuví ñu ña ñohó nuu Nyoo.\a 3Tatu nya noo ñáyɨvɨ cuñí maa ñu vatyi ityi Nyoo cuahan ñu, soco ña nyatú yuhu ñu cahan ñu, suri chi maa ñu sandahvi ñahá ñu. Ta cha catyí ñu tyi ityi Nyoo cuahan ñu, cha ñima ri tuhun cuví. .` WSoco inga ñu cha nyita ri tyasohó tuhun Nyoo, vatyi sacuví vaha ñu cha chiñí ñu. Ta tyicuan ri sahá vaha ñu cuenda cha catyí ley Nyoo, cha cuví ley vaha ca, ley cha chahá libertad chi yo tyi tava chi chi yo ndaha ra ña vaha. Ta ñu nyacuví tyicuan caa sɨɨ xaan cucuvi chi ñu. q_ ]Ta nyehé ñu yoso caa nuu ñu, ta yaha cuan ta cuahan ñu ta naá ri iñi ñu yoso cuhva caá nuu ñu. s^ aVatyi ñu cha chiñí ri maa tuhun Nyoo ta ña sacuví ñu, cuví ñu tari noo ñu cha nyehé chi nu ino. ] 3Soco sa̱cuvi yo yoso cuhva sañahá tuhun Nyoo. Ta ma cuɨñɨ ri maa yo vatyi tatu tacuhva chiñí ri maa yo, suri chi maa yo sandavi ñahá yo. \ -Yucuan chaha sa̱ña ndo cha ña vaha ta cha quiñi caa cha cuaha xaan iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta na̱tɨɨn cuenda vaha ndo chihin cha masu iñi ndo tuhun Nyoo cha tachi̱ ra añima ndo. Vatyi tuhun Nyoo cuan iyó tunyee iñi chi chi vatyi sacacú chi añima yo. N[ Vatyi ñáyɨvɨ cha cuxaán, ña nyacuví ñu cha tahán iñi Nyoo. /Z YYucuan chaha yañi, noo noo yo ta cuñí chi cha yatyi co̱hon iñi yo cha tyasoho yo, soco cuñí chi cha ma yatyi xaan nacahán yo ta ma yatyi xaan cuxaan yo. sY aTa chahá ra ñayɨvɨ̱ chaa cha iyó yo cha cuenda tuhun ndicha cha cahán ra. Vatyi xihna ca yo cuví cha nduchaá cha nuu tandɨhɨ ca cha savaha̱ ra. Vatyi tyicuan caa cuñi̱ maa ra. Noo ityi cha ndicha cha tahán chi cuhun yo X Tandɨhɨ cha vaha ta cha vii cha ñihí yo, quichi chi nya ityi sɨquɨ vatyi maa Nyoo chahá ra. Ta maa ra savaha̱ ra ñuhu̱ cha iyó andɨvɨ: tɨñoo, ta yoo, ta ñanyii. Ta Nyoo tyicuan ri cuví ra Nyoo, ta ni chiin ña tuhvá ra nasama ra cuhva cuví ra. HW  Yañi yuhu, cuñí xain chi ndo. Ma sandavi ñaha ndo chi ndo. gV ITatu cuhva xaan yo cuhva cha quɨhɨ tuhun ña vaha iñi yo, cuacoo noo quɨvɨ ta cuasacuvi yo cuhva ña vaha cuan, ta tyicuan caa cacu cuatyi yo nuu Nyoo. Ta Nyoo tachi tuñi ra cuatyi cuan ta cuchaa tuhun chihi chi yo. ,U SSoco tatu nya noo ndo quichí cuví iñi ndo sacuví ndo cha ña vaha, suri cha cuenda cha chicá xiñi maa ndo cha ña vaha, yucuan chaha canacava ndo nu cuatyi. T   Tatu nya noo nyoho quichí cuví iñi ndo cha sacuvi ndo cha ña vaha, ma cuñi ndo vatyi Nyoo sacuví cha caca xiñi ndo tyicuan caa. Vatyi Nyoo ña quichí cuví iñi ra sacuví ra cha ña vaha. Ta ni ña tyiyuhú ra chi yo cha sacuví yo cha ña vaha. S  Ñana cha sɨɨ cuví chi ndo cha cunyeé ndo chihin cha cama iñi ndo ñáá tɨndoho cha vachí chi ndo. Vatyi tatu cunyeé ndo, cuñihi ndo tari noo corona. Vatyi Nyoo cucuhva ra chi ñu cuñí chi ra, cha coo ñu ñayɨvɨ̱ chaa chihin ra. xR k Vatyi tatu cañá ñanyii ta ihñi vavaha cuhu cuan, na ityi chi. Ta ita cuan canacavá ri ta ndɨhɨ cha tyaquɨ chi. Ta tyicuan caa tucu ra tyayɨɨ, cuquichi tuhun chihi chi ra ta ndoó maa tyiño sahá ra. Yoso caa cunyeé yo tɨndoho DQ  Soco tatu noo ra yañi yo, tyayɨɨ ra, cuñí tucu chi cha cusɨɨ cuñí ra tatu ndundahvi ra, vatyi ra tyayɨɨ cuví ra tari noo ita cha nyaá nu cuhu, vatyi ña naha maa chiyó chi. mP U Tatu iyó noo ra yañi yo, ndahvi ra, cuñí chi cusɨɨ cuñí ra vatyi Nyoo nacoñehé ra chi ra. O 7Ta tyicuan caa maa ñu cuan, sɨɨn sɨɨn cuhva chicá xiñi ñu, vatyi sɨɨn cha chicán ñu vityin ta sɨɨn cha chicán ñu tyaan, ta ña nɨɨ iñi ñu sacuví ñu noo cha sacuví ñu. Ña tahán chi quɨhɨ iñi ñu vatyi cuñihi ñu cha cuacuhva Sutu Mañi yo chi ñu. pN [Soco cuñí chi ca̱can yo chi ra chihin cha chinó vaha iñi yo. Ta ma quɨhɨ iñi yo vatyi ma cuhva ra chi yo. Vatyi ñu cha ña chinó vaha iñi, cuví ñu tari ndutya yuhu tyañuhu cha tyandahá tatyi chii sɨɨn sɨɨn ityi. M {Tatu nya noo nyoho cumañí cha chiñi tuñi chi ndo, ca̱can ndo chi Nyoo. Ta Nyoo cuhva ra. Ta ñima chiin ri chahá ra chi ñu chicán chi ra. Ta ña tyicuhvá ra cuhva chahá ra. Ta ña natyihí ra nuu yo cha cuenda cha chahá ra chi yo. L Sa̱ña ndo na quichi maa tɨndoho sɨquɨ ndo, vatyi ican cuví cha sacoó cha cama iñi ndo. Ta tatu cha chicoo cha cama iñi ndo ta cucuvi ndo noo ñáyɨvɨ chicha chihin tuhun Nyoo, ta cuacunyee ndo tandɨhɨ cuii maa tɨndoho cha vachi ca sɨquɨ ndo. DK Vatyi chitó ndo tatu nyehé ndo tɨndoho tari cha vatyi Nyoo nducu nyehé ra tatu ndicha cha chinó iñi ndo chi ra cuví cuan. Ta tyicuan caa ta cua cutuhva ca ndo cha cucama iñi ndo. ^J 7Yañi, cuñí chi vatyi sɨɨ cuví chi ndo tatu cuaha nuu tɨndoho nyehé ndo. I /Yuhu ra Santiago cuví noo ra sacuví tyiño nuu Nyoo ta nuu Sutu Mañi yo Jesucristo. Sacuhín nocumi chi ndo cha cuví ndo cha uchi uvi ityi ñáyɨvɨ Israel ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Ta quɨtɨ̱ cuatyi ndo sɨɨn sɨɨn ñuu. Cha chiñi tuñi cha chahá maa Nyoo [H/ Ta Nyoo na nasoco ra chi tandɨhɨ maa ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa. G9 Cu̱hva ndo nocumi chi tandɨhɨ ra sañahá chi ndo, ta chi tandɨhɨ ra yañi yo cuenda ra Cristo. Ñu Italia ihya, tachí ñu nocumi chi ndo. F3 Co̱to ndo vatyi ra yañi yo, ra Timoteo, cha quita̱ ra vehe caa. Ta tatu nachaa ra cha numi ri, cuhun ra chihin, na cuhin cunyehi nu nyicú ndo. E3 Yañi, chacú ndahvi nuu ndo, na cunyee xaan iñi ndo chihin tuhun cha chahí ihya chi ndo, vatyi ña cuaha xaan tyai̱ nu tutu ihya chi ndo. sD_ Na cuhva Nyoo cha vaha chi ndo tacuhva cuvi sacuvi ndo cuhva cuñí ra. Ta na sacuvi maa ra cha cuñí maa ra cha cuenda ra Jesucristo chihin tandɨhɨ maa yo. ¡Na sacahnu yo chi ra Cristo tyicuan ri maa! ¡Na cuvi chi tyicuan caa! C/ Nyoo ican ra iyó cha taxi chi ra, ican ra sanandoto̱ ra chi Sutu Mañi yo Jesucristo, ra cuví ra sahá vaha cuenda chi yo tari cha cuví yo mbee sana ra. Ra Cristo chatɨ̱ nɨñɨ ra, ta chihin cuan natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chaa cha ma ndɨhɨ ca maa chihin yo. OB Ta chiquén noo tumañi iñi chi ndo cha cacan tahvi ndo chiin chahi tacuhva vatyi nacuhva Nyoo cuhin cucunyai cha numi ri chihin ndo inga chaha. Nu ndɨhɨ̱ cahan ra ta nacuhva ra nocumi chi ñu A  Vaha cuñí añima ndi chihin Nyoo, ta cuñí ndi cha cacan tahvi ndo chaha ndi vatyi cuñí ndi sacuví ca ndi cha vaha. V@% Qui̱chaha ndo tuhun cahán ra casaquehén ityi chi ndo, ta cu̱hva ndo chi ndo cunyaca ñaha ra vatyi nyicú ra tyiño casahá cumi ra añima ndo. Ta coo quɨvɨ cutahan chi cunacuhva ra cuenda tyiño casaha̱ ra chi Nyoo. Ndu̱cu ndo cuhva sacuvi ndo cha vaha, tacuhva vatyi chihin cha sɨɨ cuñi ra cuhva ra cuenda ndo nuu Nyoo, vatyi tatu ña sacuví ndo cha vaha, chihin cha cuihya iñi ra cuhva ra cuenda ndo, ta nyoho, ma quita vaha ndo nuu Nyoo. ?+ Ta ma naa iñi ndo cha sacuví ndo cha vaha. Ta tyinyee ndo chi tahan ndo chihin cha iyó chi ndo, vatyi ican ihya cuví cha tahán iñi Nyoo. .>U Yucuan chaha vityin cha ñohó ra Cristo añima yo, tahán chi cha sanɨñɨ yo ta sacahnu yo chi Nyoo chihin yaa, ta chihin cha cahan yo tuhun cha cahnu cuví ra. 6=e Vatyi ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñahri noo ñuu cha tyicuan ri maa cucoo iyó. Soco nanducú yo noo ñuu cha cuquichi, cha yaha ndɨhɨ tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. 1<[ Ma cahan nuu yo nyehe yo tɨndoho tɨcahan nuu cha cuenda ra Cristo, tari nyehe̱ tucu maa ra cha cuenda yo quɨvɨ chaha̱n ra chicúvi ra ityi chata ñuu Jerusalén. Tari quɨvɨ cha cuahan tucu yoó ityi chata ñuu cuví chi cuan tatu ña cahán nuu yo nyehe yo tɨndoho cha cuenda tuhun ra. 8;i Ta tyicuan caa tucu ra Jesús, tyaa̱ Nyoo tyiño chi ra cha nyehe ra tɨndoho ta cúvi ra ityi chata ñuu Jerusalén, tacuhva vatyi sandundɨɨ ra chi yo chihin nɨñɨ ra. ::m Ra cuví sutu cahnu cuenda ñu Israel chinyaca̱ ra nɨñɨ quɨtɨ Nu Ii Xaan Ca cuan cha cuenda cuatyi ñáyɨvɨ, soco coño tɨ chinyaca ra ityi chata ñuu vatyi cayu chi. j9M Iyó noo arta cha cuenda yo. Nu chatɨ nɨñɨ ra Cristo nu cruzi, ican cuan cuví. Ta ñu cuñí cacu chihin cha quichahá ñu ley chahnu cha quichaha̱ ra cacuvi̱ sutu ta cha naha, ma cuvi tyinyee ra Cristo chi ñu. 8) Ma cuhva ndo cha sandavi ñaha ñáyɨvɨ chi ndo chihin tuhun sɨɨn caa cha sañahá ñu. Vaha ca cha cu nɨɨ iñi ndo chihin cha cuñí Nyoo chi yo, ta ñima ca tuhun cha sañahá ñu cuan: cha yɨca cha cachi yo. Ña tyinyeé maa cuan chi ñu nyacuví tyicuan caa. "7= Ra Jesucristo ña nasamá ra. Ican ra cuví ra ta tyembu chahnu, ta ican ra cuví ra vityin. Ta ican ra cuví ra nuu cuahan ca chi tyicuan ri maa. e6C Nɨ̱cohon iñi ndo chi ra cayɨhɨ́ ndaha vehe ñuhu, ra cacahán tuhun Nyoo chihin ndo. Na̱caca xiñi ndo vatyi maa ra cachi iyó ra nuu Nyoo, ta cu̱nyicon ndo cuhva cha vaha xaan chinó iñi maa ra chi Nyoo. 5- Yucuan chaha cuví catyi yo chihin cha nɨɨ iñi yo:Sutu Mañi yo cuví ra tyinyeé chii,Ma yuhvi ñáá cha sacuvi ñáyɨvɨ chii. %4C Ma cuñi xaan ndo xuhun. Ndo̱o ndo vaha chihin cha iyó chi ndo, vatyi Nyoo catyí ra: “Ma sañe chuun ta ni ma sandoo ñihne chuun”, catyí ra. *3M Cha tandaha ndo, noo cha vaha cuví. Ta nyoho cha tandaha̱ ndo tahán chi saha ndo ñáyɨvɨ chi yɨɨ ndo o chi ñasɨhɨ ndo. Vii coo ndo chihin tahan ndo, vatyi Nyoo cutachi tuñi ra chi ñu iyó yɨɨ ta iyó inga ra chi ñu, o ra iyó ñasɨhɨ ta iyó inga ñusɨhɨ chi ra. q2[ Ma naa iñi ndo chi ra ñohó vehe caa tari cha ñohó tucu maa ndo vehe caa chihin ra. Ta tyicuan caa tucu ñu nyehé tɨndoho sahá ñáyɨvɨ. Sa̱ha ndo tyi nyehé tucu maa ndo tɨndoho tari nyehé ñu, tyicuan ta cundahvi cuñi ndo chi ñu ta tyi̱nyee ndo chi ñu. Vatyi chitó ndo yoso caa uhvi chi ñu cuan tyi ñáyɨvɨ cuví ñu tari maa ndo. x1i Ta ma naa iñi ndo cha cuvaha ñáyɨvɨ cuví ndo chihin ñáyɨvɨ cha chaá vehe ndo. Vatyi iyó chaha cha cuenda cha vaha ñáyɨvɨ cuví ndo, ta chaha̱ ndo nu coo ñáyɨvɨ; chi ángel, chaha̱ ndo nu coo, ta ña tuvi̱ iñi ndo. l0 S Ma sandɨhɨ ndo cha cuñí ndo chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo tari cha tahan ndo chi ñu. / Vatyi Nyoo cuenda yo, cuví ra tari noo ñuhú cha chahmí tandɨhɨ, ta tyicuan caa cusanaa ra tandɨhɨ cha ña vaha.{.o Nu chahá Nyoo cunyaa yo chihin ra nu nyacá ñaha ra, ma nacanda cuan. Yucuan chaha na nacuhva yo tyahvi nyoo chi ra, ta sacahnu yo chi ra chihin cha nɨɨ iñi yo, ta chihin cha saha yo ñáyɨvɨ chi ra, vatyi tyicuan caa tahán iñi ra. (-I Ta cha catyí ra vatyi cusacanda ra nonga chaha, cutuñi iñi yo vatyi cucuachiyo tandɨhɨ cha nyaá ii ri cha savaha̱ Nyoo. Ta cundoo cha ma cuvi nacanda. >,u Quɨvɨ cuan ndusu Nyoo sacanda̱ chi ñuhu ñayɨvɨ̱. Soco vityin catyí chi tyehe caa: “Noo ri ca chaha cusacande ta ñima ñuhu ñayɨvɨ̱ ri, soco andɨvɨ ñandɨhɨ.” e+C Yucuan chaha sa̱ha yo cuenda coto ma quichaha yo chi ra cha cahán chihin yo. Vatyi ñu Israel cuan, ña cacu̱ ñu cha ña cuñí quichaha nu cahan Nyoo quɨvɨ caha̱n ra nu cuví yucu Sinaí ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta nyaca cuví yoó, ma cuvi maa cacu yo tatu nacuhva yo chata yo chi ra cha cahán chihin yo nya andɨvɨ vityin. U*# Ta natuhva̱ ndo chi ra Jesús ra cuví ra cahán chaha yo vityin cha natyihi̱ tahan Nyoo tuhun chaa chihin yo. Ta chatɨ̱ nɨñɨ ra. Ta ican chi chahá noo cha vaha ca ta ñima ca cha chahá nɨñɨ ra Abel. (Vatyi ra Abel chihi̱ ra ta tachi̱ tuñi Nyoo chi yañi ra. Soco chihi̱ ra Jesús, ta iyó tucahnu iñi cuatyi yo.) )% Candú ɨɨn ri yo vatyi sacahnu yo chi Nyoo vatyi ndú ɨɨn ri tandɨhɨ ñu cha cuví sehe Nyoo cha nyicú sɨvɨ nu tutu nya andɨvɨ. Ta chaa yo nuu Nyoo cha cuví juee chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ɨɨn ri nyicú yo chihin añima ñu vaha cha sanduvaha̱ maa Nyoo. O( Soco yoó ña nyehe̱ yo cha yuhvi cuan vatyi noo yucu cha nañí Sión nu cuví ñuu Nyoo nyitó chaa̱ yo. O cuñi chi catyí ñuu Jerusalén cha nyaá andɨvɨ, nu nyicú cuaha mil ángel. '  Yuhvi xaan ñu cha nyehé ñu yucuan, vatyi nyacua nya ra Moisés ta catyí ra: “Nɨhɨ xain chihin cha yuhví”, catyí ra. v&e cha cuenda vatyi ña cunyee̱ iñi ñu tuhun cha chaha̱ ra chi ñu. Vatyi catyí ra tyehe caa: “Tatu quɨhvɨ noo ñáyɨvɨ, ca̱hñi ndo chi ñu chihin yuu o chihin lanza, cuví ri ñu ñáyɨvɨ o quɨtɨ”, catyí Nyoo chi ñu. <%q Ta chiñi̱ ñu natɨvɨ cutu cuihya ta caha̱n Nyoo chihin ñu. Ta ñu cha chiñi̱ tuhun caha̱n ra, chacu̱ ndahvi ñu tacuhva ma cahan ca ra chihin ñu, vatyi yuhvi xaan ñu ]$3 Ta maa ndo chaa̱ ndo nuu nyaá Nyoo soco ñima tari chaa̱ ñu Israel cuan quɨvɨ chaha̱n ñu noo yucu nu cuví yucu Sinaí. Ta yucuan nyehe̱ ñu cayu̱ ñuhu̱, ta nduñaa̱ iñi, ta ñihi xaan tatyi. O# Ta chitó ndo vatyi cha yaha cuan ta cuñi̱ ra Esaú cha nasoco sutu ra chi ra, soco ña cuvi̱ ca. Ta vasɨ chacu̱ vavaha ra, soco ña ñihi̱ ca ra cuhva nasama̱ ra cuhva cha chinyacuvi̱ ra. -"S Ta ni noo ndo ta maa coo ndo chihin ñáyɨvɨ tatu ñima ñasɨhɨ ndo o yɨɨ ndo cuví. Ni ma cuñi ndo vatyi tuhun Nyoo noo cha ñima ri tuhun cuví, vatyi tyicuan caa sacuvi̱ ra Esaú, vatyi chihin noo nyayu ri, xico̱ ra tandɨhɨ cha tahán chi chi ra cha cuví ra sehe nuu sutu ra. r!] Sa̱ha ndo cuenda chi ndo coto yɨhɨ ndo, ma ñihi ndo tumañi iñi cha iyó chi ra. Ta sa̱ha ndo cuenda chi ndo, coto cuvi ndo tari noo yutun cha chahá chɨtɨ uva, ta coto quehen ñáyɨvɨ cha caá ndo ta tɨvɨ ñu nuu Nyoo. 8 i Sa̱nɨñɨ ndo coo vaha ndo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta coo ndo noo ñayɨvɨ̱ cachi. Vatyi tatu ña cachi iyó yo, chihin Sutu Mañi yo Nyoo, ma nyehe yo chi ra. H  Ta na̱nducu ndo cuhva coo vaha ndo chihin Nyoo, na̱nducu ndo cuhva caca ndoo ndo chihin ra. Tyicuan ta maa ra cuhva ra fuerza chi ndo ta nduvaha ndo nuu Nyoo ta ma cucuihya ca cuñí ndo. uc Yucuan chaha sa̱ndunyee ndo iñi ndo, ta ma quɨhɨ iñi ndo cha ma cuvi cunyicon ndo chi ra Cristo. C Ndicha vatyi ña tahán iñi yo cha ndohó yo vatyi uhvi chi yo. Soco chihin cha ndoho yo, cutuhva yo coo yo noo ñayɨvɨ̱ vaha. Yɨca xaan tatu ma quichaha yo cha catyí Nyoo chi yo c? Sutu yo cuenda coño ñuhu yo, saquehe̱n ityi ra chi yo suhva ri quɨvɨ, yoso cuhva cha cuñi chi. Soco Nyoo saquehén ityi ra chi yo cha cuenda noo cha vaha ca chi yo, vatyi sa ii ra chi yo tari maa ra, cha ii ra. lQ Ta sɨɨn ri, ta nyihi yo, sutu yo ihya ñayɨvɨ̱ saquehe̱n ityi ra chi yo, ta saha̱ yo ñáyɨvɨ chi ra. Ta nyaca cuví Nyoo, tahán tucu chi saha yo ñáyɨvɨ chi Sutu yo Nyoo, tyicuan ta coo añima yo tyicuan ri maa. + Vatyi tatu ña saquehén ityi Nyoo chi ndo, ñima sehe vaha ra cuví chi ndo, soco tatu saquehén ityi ra chi ndo, sehe vaha ra cuví chi ndo. 0Y Cu̱nyee ndo ta cu̱tuhva ndo tatu saquehen ityi ra chi ndo, vatyi Nyoo, sehe vaha ra saha̱ ra chi ndo. Vatyi tandɨhɨ ra iyó sehe, saquehén ityi ra chi sehe ra. kO Vatyi ra saquehén ityi yuhu chi, chaha cha cuñí chi ra, vatyi sehi cuví chi ra, catyí Nyoo. [/ ¿Atu cha naa̱ iñi ndo tuhun chaha̱ Nyoo chi ndo tari cha sehe ra chi ndo? Catyí ra tyehe caa nu tutu ra:Sehe luhli, ma cuxaun tatu saquehen ityi chuun.Ma nducuihya iñun tatu cahín chuun. 5 Vatyi nyoho ta chaa ca ndo nyehe ndo tɨndoho cha cuenda cha cañí tahan ndo chihin cha quiñi caa, tari nyehe̱ ra Cristo tɨndoho ta chihi̱ ra. <q Sa̱ha ndo cuenda cuhva chiyo̱ ra Jesús, vatyi nyehe̱ xaan ra tɨndoho saha̱ ñu iyó cuatyi. Yucuan chaha ma cutatu ndo, ta ma ndu uvi iñi ndo cha nyicón ndo chi ra. +O Ɨɨn ri chi ra Jesús quɨhɨ nuu yo, vatyi maa ra chaha̱ ra cha chinó xaan iñi yo chi Nyoo, ta chaha̱ ra tandɨhɨ cuhva tahán chi chino iñi yo. Ta cha ni cumañi ca cúvi ra, chitó ra vatyi sɨɨ xaan cucuvi chi ra cha yaha cúvi ra. Yucuan chaha, chaha̱ ra cha cahñi ñáyɨvɨ chi ra. Ña quichaha̱ ra tɨcahan nuu cha cúvi ra tari chihi noo ra iyó cuatyi, ta vityin nyaá ra chiyo vaha Nyoo gloria. a = Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuan quita̱ vaha ñu vatyi chino̱ iñi ñu chi Nyoo. Ta vityin chihin cuan sandunɨɨ ñu iñi yo ta nyatú ñu nyehe ñu tatu quita vaha yo. Yucuan chaha cuñí chi cha sacuachiyo xiin yo tandɨhɨ cha sayangá chi yo, tandɨhɨ cuatyi cha nyicón chi yo. Ta chihin cha cama iñi yo ta cuhun yo ityi nuu ca chihin Nyoo. 7 (Vatyi natyaa̱ ra cuhva, cha cuhva ra nonga cha vaha ca chi ñu vatyi natyihi̱ ra cuenda chi yo ta ɨɨn ri cutahan chi chi yo chihin ñu cuan.#? 'Tandɨhɨ maa ñu vasɨ caha̱n vaha Nyoo sɨquɨ ñu cha cuenda cha chinó iñi ñu chi ra, soco ña ñihi̱ ñu cha catyi̱ Nyoo cha cuhva ra chi ñu. hI &Ta ñáyɨvɨ ña ñohó nuu Nyoo ña nañá ñu cha cu ɨɨn ri ñu chihin ñáyɨvɨ ndahvi cuan vatyi vaha ñu nuu Nyoo. Chica̱ noo ndahvi ñu ityi chiqui ndɨɨ, ityi yucu. Chiyo̱ ñu chichi yavi yuu ta yavi ñuhú. ?w %Yɨhɨ́ ñu chihin yuu chahñi̱ ñáyɨvɨ chi ñu. Yɨhɨ́ ñu chahnya̱ ra chihin cierra chi ñu. Yɨhɨ́ ñu nducu̱ nyehe ñáyɨvɨ chi ñu. Yɨhɨ́ ñu chihi̱ ñu cha chahñi̱ ñáyɨvɨ chi ñu chihin mityi. Yɨhɨ́ ñu chica̱ noo ñu ta ñahri sahma ñu. Chihin ñɨɨ mbee ri ta ñɨɨ ndixihyu ñihno̱ ñu. Ndahvi xaan ñu. Ta cuihya xaan cuñí ñu. Ta sanyehe̱ ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu Nyoo tɨndoho chi ñu. (I $Ta inga ñu nyehe̱ ñu tɨndoho cha cahán nyaa ñáyɨvɨ chi ñu ta cañi̱ ñu chi ñu. Ta inga ñu chinuhñi̱ ñu chihin cadena ta cuahan ñu vehe caa. e C #Ta chicoo̱ suhva ñusɨhɨ, nandoto̱ ñáyɨvɨ chi ñu. Ta inga ñáyɨvɨ chihi̱ ñu chihin cha cuaha xaan tɨndoho sanyehe̱ ñáyɨvɨ chi ñu, soco ña sandoo̱ ñu chi Nyoo vasɨ chihi̱ ñu cha catyi ra, vatyi chitó ñu, vatyi tatu ma sandɨhɨ ñu cha chinó iñi ñu chi Nyoo, cunandoto ñu ta cucoo ñu noo ñayɨvɨ̱ vaha xaan ca. C  "Yɨhɨ́ ra ña cayu ra chihin ñuhu̱ chichi horno nu catyihi̱ ra chi ra. Yɨhɨ́ ra cacu̱ ra cha cahñi ñáyɨvɨ chi ra chihin mityi. Yɨhɨ́ ra cha ñahri fuerza chi ra, soco candunyee̱ ra, ta chiyo̱ xaan fuerza chi ra chichi cuatyi cuan, ta cuvi̱ chasaha ra chi sɨndaro cuenda ñu xaan iñi chi ra.   !Cha cuenda cha cachino̱ iñi ra chi Nyoo, ta yɨhɨ́ ra saha̱ ganaa ra chi inga ñuu nahnu. Ta yɨhɨ́ ra vaha xaan chinyaca̱ ñaha ra ñáyɨvɨ cuenda Nyoo. Yɨhɨ́ ra ñihi̱ ra cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ra. Yɨhɨ́ ra chasɨ̱ ra yuhu ndɨcaha. i K ¿Ñáá ca cha cuví catyi vityin? Cuaha xaan cuhva cucuñi chi chii tatu cahín tuhun ra Gedeón, ra Barac, tuhun ra Sansón, ra Jefté, ta tuhun ra David, ta ra Samuel ta tuhun ra cacuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha. 6 e Ta cha cuenda cha chino̱ iñi cu Rahab, ñaha cata iñi cuan, chi Nyoo, ta ña chihi̱ ña ɨɨn ri chihin ñu ñuu ña, ñu ña quichaha̱ chi Nyoo, vatyi maa ña, tyinyee̱ vaha ña chi ra Israel, ra chaha̱n coyo chinyehe̱ tatu cuví chasaha ra tinyaa ra ñuu ña chi ra nyacá ñaha ñuu cuan. 1[ Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ñu Israel chi Nyoo, ta chico̱ ñu ucha tahan chaha chata ñuu Jericó, ta tandɨhɨ cuii maa nu sama chata ñuu cuan canacoyo̱. + Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ñu Israel chi Nyoo ta yaha̱ sava ñu Tyañuhu Cuaha, tari cha yaha̱ ñu noo ñuhú ityi. Ta cuhva cha cacuñi̱ tucu ra Egipto cayaha ra, ña cuvi̱ yaha ra vatyi nacasɨ Nyoo tyañuhu cuan sɨquɨ ra ta cachihi̱ ra chichi ndutya cuan. lQ Cha cuenda cha chino̱ iñi ra Moisés chi Nyoo ta sanducahnu̱ ra vico cha cahñi ñu noo mbee luhlu, ta tachi̱ ra nacahyu ñu nɨñɨ tɨ yuvehe ñu, tacuhva vatyi ma cahñi ángel Nyoo chi ni noo sehe nuu ñu Israel. T! Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ra Moisés chi Nyoo, ta quita̱ ra ñuu Egipto, ta ña yuhvi̱ ra cha cuxaán rey cuan. Ta sanyee̱ xaan ra iñi ra. Tari cha vatyi nyehe̱ ra chi Nyoo cha ña nyehé yo. r] Ra Moisés, vaha ca cuñí ra cha nyehe ra tɨcahan nuu cuenda ra Cristo vatyi cahnu ca cha tyayɨɨ cuví cuan chi maa ra ta ñima ca tandɨhɨ cha tyayɨɨ cha iyó ñuu Egipto. Vatyi chitó ra tyi cua cuhva Nyoo cha vaha chi ra. oW Ta nɨ ña cuñí ra ndoo ra ñuu Egipto cuan vatyi cusɨɨ iñi ra o cunyacuvi ra cha quiñi caa. Vatyi chitó ra tyi tuhun ɨɨn yaha ri cuví cuan. Soco vaha taxin ca cuñí ra nyehe ra tɨndoho chihin ñáyɨvɨ cuenda Nyoo. 5 Ta ra Moisés tucu, chino̱ iñi ra chi Nyoo. Ta quɨvɨ cha chahnu̱ ra, ña cuñi̱ ca ra cha cuvi sɨhɨ ra chi ñaha sehe rey ñuu Egipto cuan. N Cha cuenda cha chino̱ iñi sutu ra Moisés ta sɨhɨ ra chi Nyoo, yucuan chaha quɨvɨ cacu̱ ra, nyehe̱ ñu tyi noo cha lee tyaquɨ xaan cuví ra. Ta yɨhɨ̱ iñi ñu cha cusacacu Nyoo chi ra ta ma cúvi ra, vasɨ catyi̱ rey cuan vatyi cúvi ndɨɨ ra cuatyaa. Ta ña yuhvi̱ ñu ta tixehe̱ ñu chi cue uñi yoo. - Ta ra José ñandɨhɨ, chino̱ iñi ra chi Nyoo, ta catyi̱ ra, cuhva cha cua cúvi ra, vatyi ñu Israel, ñáyɨvɨ chi ra, cu quita coyo ñu ñuu Egipto cuan nu cuahan ca chi. Ta sandoo̱ ra tyiño chi ñu, vatyi na naquehen ñu yɨquɨ ra quɨvɨ quita ñu ñuu cuan. ]3 Ta ra Jacob chino̱ iñi ra chi Nyoo, cuhva cha cua cúvi ra. Ta catyí ra vatyi tahan tahan sehe ñañi ra, sehe ra José, cuñihi ra cha vaha. Ta sacahnu̱ ra chi Nyoo nu nanyaá ra chihin yutun cha tuví ra. ~7 Ta ra Isaac chino̱ tucu iñi ra chi Nyoo. Ta yucuan chaha catyí ra vatyi sehe ra, ra Jacob ta ra Esaú, cuñihi ra cha vaha nu cuahan ca chi. .}U Soco ña yuhvi̱ ra Abraham cuacuhva cuenda ra sehe ra chi Nyoo, vatyi chitó ra vatyi Nyoo, iyó tunyee iñi chi ra nyacua nya cha sanandotó ra ndɨyɨ. Ta tari quɨvɨ sanandoto̱ Nyoo chi sehe ra, vatyi cha nyaá cha cua cahñi ra chi ra, ta nacuhva̱ Nyoo chi sehe ra chi ra inga chaha. K| vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ cucuvi tata ra chihin ra Isaac cuan. { Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ra Abraham chi Nyoo, yucuan cuenda quichaha̱ ra nu cahan Nyoo ta tyaa̱ ra cuhva cha cahñi ra chi sehe mañi ra ra Isaac, quɨvɨ nducu nyehe Nyoo chi ra tu ndicha cha chinó iñi ra, vasɨ suri maa Nyoo catyi̱ ra 8zi Soco vatyi cuñí ñu noo ñuu vaha ca, o cuñí chi catyí nya gloria, yucuan chaha Nyoo ña cucahan nuu ra cha cuví ra Nyoo ñu. Vatyi cumí ra noo ñuu nu cuví coo ñu. ^y5 Tyehe ta chicá ca xiñi ñu ñuu nu quita̱ ñu, totyehe cuví cunuhu ñu nyicuan. `x9 Vatyi ñu cacahán tyehe caa, cuñí chi catyí vatyi ni nanducú ñu noo nu coo ñu. {wo Tandɨhɨ ñu cuan cachihi̱ ñu cha ni cumañi ca naquehe̱n cuenda ñu cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ñu. Soco vasɨ ta naquehen cuenda ca ñu ta chihi̱ ñu soco nyehe̱ cachi vaha ñu chihin cha chinó iñi ñu. Ta sɨɨ xaan cuñí ñu. Ta chihin cuan cutuñí iñi ñu ta cahán ñu tuhun vatyi noo ñu yahá ri sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví ñu. v  Yucuan chaha vasɨ cha nyañaa quɨvɨ cha cúvi ra Abraham, soco chicoo̱ sehe ra. Ta yaha̱ cuan cuaha xaan ñáyɨvɨ cacu̱ cha cuvi̱ ñu tata ra. Tari cha cuaha tiñoo andɨvɨ, ta tari cha cuaha niyɨtɨ yuhu tyañuhu, vatyi ña cuví nacahvi yo. uw Ta suri chino̱ iñi tucu cu Sara cha catyi̱ Nyoo chi ña cha cucoo sehe ña. Ta vasɨ cha chahnu xaan ña, soco chaha̱ Nyoo fuerza ra chi ña, ta chicoo̱ sehe ña. Tyicuan caa cuvi̱ vatyi chino̱ iñi cu Sara cha catyi̱ Nyoo chi ña. 2t] Vatyi ra Abraham nyatú maa ra noo ñuu vaha ca cha cucuhva Nyoo chi ra, ta maa Nyoo chacu̱n cuhva ñuu cuan ta maa ra savaha̱ ra, ta chicha cimientu tyihi ra chaha. ,sQ Cha cuenda cha chinó iñi ra Abraham, yucuan chaha chiyo̱ ra nu ñuhú cha ta cuhva ca Nyoo chi ra. Chiyo̱ ra noo vehe sahma ri, ta suri tyicuan caa tucu ra Isaac, sehe ra, ta ra Jacob, sehe ñañi ra. Vatyi suri catyi̱ tucu Nyoo chi nɨnduvi ra cuan tyi cucuhva ra ñuhú cuan chi ra. r Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ra Abraham chi Nyoo, ta quichaha̱ ra chi ra quɨvɨ cana̱ ra chi ra. Yucuan chaha quita̱ ra ñuu ra ta cuahan ra nu cucuhva Nyoo ñuhú cha cundoo chi ra. Quita̱ ra ñuu ra chihin cha ña chitó ra nya cuahan ra. jqM Cha cuenda cha chino̱ iñi ra Noé chi Nyoo, ta quichaha̱ ra tuhun caha̱n Nyoo, cha catyi̱ Nyoo chi ra noo cha cucuvi ityi nuu ca. Ta vasɨ tañaha ca nyehe ra soco cha cuenda cha chinó iñi ra chi Nyoo, ta savaha̱ ra barcu cuan ta sacacu̱ ra chi ñáyɨvɨ chi ra. Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ra chi Nyoo, sandoo̱ ra cuatyi ñu sɨquɨ ñu cha ña quichahá chi Nyoo, na tachi tuñi ra chi ñu. Ta cha cuenda cha chino̱ iñi ra Noé chi Nyoo cuvaha̱ ra nuu ra. ~pu Soco ma cuvi sacuvi yo cha tahán iñi Nyoo tatu ña chinó iñi yo chi ra. Vatyi tatu cuñí yo nanducu yo chi ra, cuñí chi cha chinó iñi yo tyi iyó ra. Ta cuñí tucu chi chinó iñi yo vatyi cucuhva ra cha vaha chi ñu nanducú chi ra. Wo' Cha cuenda cha chino̱ xaan iñi ra Enoc chi Nyoo, ta cuanuhu̱ ra chihin Nyoo chihin cha ña chihi̱ ra. Ta ña nañihi̱ ca ñu chi ra, vatyi naquehe̱n Nyoo chi ra. Ta nu tutu Nyoo, catyí chi vatyi cha ni cumañi ca naquehen Nyoo chi ra Enoc, sacuví ra maa ri maa cuhva tahán iñi Nyoo, yucuan chaha naquehe̱n ra chi ra. (nI Cha cuenda cha chino̱ iñi ra Abel chi Nyoo, ta chaha̱ cuenda ra noo cha chaha̱ ra chi Nyoo. Ta vaha ca cha chaha̱ ra ta ñima ca cha chaha̱ ra Caín, yañi ra. Ta yucuan chaha natɨɨ̱n cuenda Nyoo chi ra tari noo ra vaha, ta natɨɨ̱n cuenda ra cha chaha̱ ra. Yucuan chaha vasɨ cha chihi̱ ra Abel, soco tari quɨvɨ cahán ca ra tuhun chihin yo vityin, yoso caa tahán chi chino iñi yo chi Nyoo. kmO Cha cuenda cha chinó iñi yo chi Nyoo, ta chitó yo vatyi savaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin tuhun cahán ra. Ta chitó yo vatyi tandɨhɨ cha nyehé yo vityin, chino̱ chi ta cha naha chihin cha ña tuhva yo nyehé. nlU Ñáyɨvɨ chiyo̱ ta cha naha, chino̱ iñi ñu chi Nyoo, ta yucuan chaha quita̱ vaha ñu nuu ra. Qk  Cha chinó iñi yo chi Nyoo ican cuví cha chitó vaha yo tyi cuñihi yo cha nyatú yo, ta chitó vaha yo vatyi noo cha ndicha vaha cha ña nyehé yo vityin, cuñihi yo vatyi chinó iñi yo chi Nyoo. j! 'Soco maa yo ña sacuví yo tari sacuví ñu cuanaá añima, vatyi ñu chinó iñi chi Nyoo cuví yo, ta tyicuan caa cucacu añima yo.ai; &Ta catyí Sutu Mañi yo tyehe caa: “Ñu cha sanduvahi̱ añima,
chihin cha chinó ri iñi ñu chi yuhu, ta conyito añima ñu.Soco tatu cunuhu chata ñu, ma cusɨɨ cuñi yuhu chihin ñu”, catyí Nyoo. h} %Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa:Ña naha ca ta cuquichi ra cha tahán chi quichi, ta ma cucuee ca ra. g% $Cuñí chi cha coo cha cama iñi ndo tacuhva cuví sacuvi ndo cuhva cuñí Nyoo, ta tyicuan caa ta naquehen ndo cha catyí ra tyi cuhva ra. f# #Yucuan chaha ma sandɨhɨ ndo cha quɨhɨ iñi ndo chi ra Cristo, vatyi nu cuahan ca chi ta cuñihi ndo cha vaha ca vatyi chinó iñi ndo. meS "Ta cundahvi̱ iñi ndo chi ñu ñoho̱ vehe caa, ta chihin cha sɨɨ cuñí ndo cunyee̱ ndo quɨvɨ tinyaa̱ ñu cha iyó chi ndo, vatyi chitó ndo vatyi andɨvɨ iyó ca cha vaha ca cha cuenda ndo, ta ña ndɨhɨ́ maa cuan. [d/ !Yɨhɨ́ nyoho caha̱n ñáyɨvɨ chi ndo, ta sanyehe̱ ñu tɨndoho chi ndo nu tuvi. Ta yɨhɨ́ nyoho uhvi xaan cuvi̱ chi ndo cha nyehe̱ ndo cha cuvi̱ chi tahan ndo cha tyicuan caa, ta cunyee̱ xaan ndo. 8ci Soco ma naa iñi ndo quɨvɨ natɨɨ̱n cuenda ndo cha ndichin Nyoo chichi añima ndo, vatyi quɨvɨ cuan cunyee̱ xaan iñi ndo cha nyehe̱ ndo tɨndoho cha cuenda ra. bw Ndicha cha iyó Nyoo, ta yucuan chaha tahán chi cuyuhvi yo chi ra, coto tachi tuñi ra chi yo cha cuenda cuatyi yo. ~<}t||{z yxZwnvu9tts4r#qpp ojonKmclkojiahgfedcbb?a)`;_^];\_[[2ZZLYY4X0WVOUTSScRQaOOfNMLLHKJIIVIHH GGDFF1EmDDCmBUAC@A??>2=w=,;:99f887y6544W322100/..-+t**^)C('p&a%%$##"q!!/ ],W6o:GN* +  2 % p-7wgSoco ñu nyacuví cha ndicha, nanyitá ñu nu ndichin tacuhva na cundichin nyehe ñáyɨvɨ vatyi sacuví ñu cuhva cuñí Nyoo vatyi nyaá ra chihin ñu ―catyí ra Jesús. Nu cahán ra Juan, ra sacondutyá, tuhun ra Jesús inga chaha  Tandɨhɨ ñu cha nyacuví cha ña vaha, ña tahán iñi ñu ñuhu̱ ndichin, vatyi coto quetuvi cha ña vaha cha nyacuví ñu. r]Ñu ña chinó iñi, cha cuanaa ñu. Vatyi quɨvɨ quichi̱ ra cuví ñuhu̱ ndichin cha sacundichín sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ña natɨɨ̱n cuenda ñu chi ra tyi taha̱n ca iñi ñu nu ñaa iñi vatyi nyacuví ñu cha ña vaha. 3_’Vatyi ñu chinó iñi chi Sehe Nyoo ma cunaa ñu, soco ñu ña chinó iñi chi ra, cha cuanaa ñu cha cuenda cha ña chinó iñi ñu chi noo ri Sehe mañi Nyoo. FNyoo ña tachi̱ ra chi Sehe ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ vatyi sacunaa ra chi ñáyɨvɨ, soco tachi̱ ra chi ra na sacacu ra añima ñu tacuhva ma cuhun ñu anyaya cha catyi cuatyi ñu. (I’Vatyi Nyoo cuñí xaan ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Yucuan cuenda chaha̱ ra vatyi cúvi Sehe mañi ra nu cruzi cha cuenda ñu. Tacuhva vatyi tandɨhɨ ñu cha chinó iñi chi Sehe ra, ma cunaa ñu, soco coo ñu noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. +tacuhva vatyi tandɨhɨ ñu cha chinó iñi chii, ma cunaa ñu. Soco coo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Nyoo cuñí xaan ra chi ñáyɨvɨ " =Tari nacatacaa̱ ra Moisés noo coo cha chino chihin caa nu noo chiqui ndɨɨ, tyicuan caa cunacatacaa tucu ñu chi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria,   ’Yori chaha̱n andɨvɨ chinyehe̱ yoso caa iyó. Noo ri yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria nyehí, vatyi yucuan iyé.   Tatu ña chinó iñi ndo chii nu cahín tuhun ñayɨvɨ̱ ihya chihin ndo, ¿yoso caa chino iñi ndo tu cahin tuhun andɨvɨ chihin ndo?  Cha ndicha catyí chuun vatyi cahín cha chité ta cuví cha ndaa cha nyehi̱. Soco nyoho ña chinó iñi ndo cha catyí chi ndo.   Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Yoho cha cuvún noo ra sacuaha cuenda ñu Israel, tahán chi coton tuhun ihya. } Tyicuan ta ndaca̱ tuhun tucu ra Nicodemo inga chaha chi ra: ―¿Yoso caa cuahan tuhun ihya? ―catyí ra chi ra. fETari caá tatyi tandɨhɨ ri ityi nu cuñí chi ta chiñún cayú chi, soco ña chitón nya ityi quichi chi, ni nya ityi cuahan chi; ta tyicuan caa tandɨhɨ ñu nacacu̱ chihin Tatyi Ii Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra. eCMa iyo cuñun cha catyí chuun tuhun ihya vatyi tandɨhɨ ñu, cuñí chi nacacu chaa ñu. #?Vatyi ñáyɨvɨ cha cacu̱ chihin coño ñuhu, coño ñuhu ri nyisó ñu. Ta ñu cha nacacu̱ chaa chihin Tatyi Ii Nyoo, iyó Tatyi Ii Nyoo añima ñu. {oNacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chuun vatyi ñima chihin cha cacu ri ñáyɨvɨ chihin coño ñuhu ñu ta cuví quɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo. Soco nɨñɨ tucu cuñí chi cha nacacu ñu chihin Tatyi Ii Nyoo. Z-Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Nicodemo ta catyí ra: ―¿Yoso caa cuví cacu noo rayɨɨ inga chaha tatu cha chahnu ra? ¿Atu cuvi ndɨhvɨ ra chichi sɨhɨ ra ta nacacu chaa ra inga chaha? ―catyí ra. 4aTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cha ndicha catyí chuun vatyi tatu ma nacacu chaa ñáyɨvɨ inga chaha, ma cuvi nyehe ñu nu nyacá ñaha Nyoo ―catyí ra. !;Ra Nicodemo ihya, chaha̱n ra nu nyaá ra Jesús noo cha cuaa. Ta catyí ra chi ra: ―Maestro, chitó ndi vatyi Nyoo tachi̱ chuun quichi sañahun chi ndi. Vatyi yori ñáyɨvɨ cuvi sacuvi milagru tahan cha sacuvún, tatu yori Nyoo nyaá chihin ñu ―catyí ra chi ra Jesús. f GChiyo̱ noo ra fariseo cha nañí Nicodemo. Ta cuví ra noo ra cuví nuu chi ra ñuu Israel. Ña chiñuhú ri cha nacatyi yo chi ra yoso caa ñáyɨvɨ, vatyi maa ra chitó ra ñáá cha caá chichi añima ñu.n~USoco ra Jesús ña cunɨɨ iñi ra nyehé ra chi ñu vatyi chitó ra cha caá añima tandɨhɨ ñu. (}IQuɨvɨ cha ñohó ra Jesús Jerusalén, quɨvɨ vico pascua cuan, cuaha xaan ñu nachino iñi ñu chi ra cha cuenda cha cuaha xaan milagru sacuvi̱ ra. C|Yucuan chaha ra cachicá noo chihin ra canɨcoho̱n iñi ra tuhun ihya quɨvɨ nandoto̱ ra Jesús. Ta cutuñi̱ iñi ra vatyi tuhun cha nyaá nuu tutu Nyoo cahán chi cuenda ra Jesús. Ta canachino̱ iñi ra tuhun caha̱n ra Jesús ta tuhun cha nyaá nu tutu Nyoo. Ra Jesús chitó ra cha caá añima ñáyɨvɨ W{'Soco vehe ñuhu cha caha̱n ra Jesús tuhun, ican cuví coño ñuhu ra. Wz'Tyicuan ta quichaha cacatyí ra cuan chi ra: ―Uvi xico iñu cuiya cañoho̱ ra casavaha̱ ra vehe ñuhu ihya. Ta yoho catyún tyi chichi cha uñi quɨvɨ cusanandaun inga chaha ―catyí ra chi ra. "y=Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Sa̱tanɨ ndo vehe ñuhu ihya, ta chichi cha uñi quɨvɨ, yuhu cusanandai inga chaha ―catyí ra chi ra. PxTyicuan ta quichaha candaca̱ tuhun ra cacuví nuu chi ñu Israel chi ra: ―¿Ñáá seña cuhvon chi ndi ta sañahun vatyi chaha̱ Nyoo ityi chuun cha sacuvun tyehe caa? ―catyí ra chi ra. -wSTyicuan ta ra cachicá noo chihin ra, canɨcoho̱n iñi ra cha catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Cuiño xain chihin vehun”, catyí chi, nɨcoho̱n iñi ra. v)Ta catyí ra chi ñu xicó paloma cuan: ―¡Ta̱va ndo paloma chiña ihya! ¡Ma nasaha ndo vehe Suti tari noo nuyahvi! ―catyí ra chi ñu. u3Ta cha nyehe̱ ra Jesús cha tyicuan caa, savaha̱ ra noo yoho. Ta chihin yoho cuan tava̱ ñehe ra chi tandɨhɨ ñu nuquehe vehe ñuhu ɨɨn ri chihin mbee ta chihin sɨndɨquɨ sana ñu. Ta ñu nasamá xuhun cuan, sacuita̱ ra xuhun ñu nu ñuhu ta sanduva̱ ra mesa ñu. QtTa chaa̱ ra ñuu cuan, ta quɨhvɨ̱ ra nuquehe vehe ñuhu cahnu cuan, ta nanyehe̱ ra chi ra caxicó sɨndɨquɨ, mbee, ta paloma. Ta na nyehe̱ tucu ra chi ñu nyicú nasama xuhun chi ñáyɨvɨ. s  Cha cuñí chaa quɨvɨ vico cha nañí pascua cha sanducahnú ñu Israel. Yucuan chaha cuahan ra Jesús ñuu Jerusalén. \r1 Cha yaha̱ cuan ta cuahan ra ñuu Capernaum. Ta cuahan sɨhɨ ra, yañi ra ta ra cachicá noo chihin ra. Ta yucuan chinyicu̱ ñu suhva quɨvɨ. Nu tava̱ ra Jesús chi ñu caxicó chichi vehe ñuhu cahnu vqe Cha sacuvi̱ ra Jesús ñuu Caná ityi Galilea, ican cuan cuví milagru cha xihna ri savaha̱ ra vatyi sañaha̱ ra cha cahnu cuví ra. Ta ra cachicá noo chihin ra cachino̱ iñi ra chi ra vatyi ican ra cuví ra cha tachi̱ Nyoo. xpi Ta catyí ra chi ra: ―Tandɨhɨ ñáyɨvɨ, xihna ca vinu vaha tuhvá ñu tava. Yaha cuan ta tatu cha cachihi̱ xaan ñu, tyicuan ta tava ñu vinu pehe ca. Soco yoho chicumi̱ vahun vinu vaha. Ta nya vityin tavo̱n ―catyí ra chi ra. o Ra cuví nuu cuenda vico cuan chihi̱ ra ndutya cha nanduvi̱ vinu cuan. Soco ña chitó ra nya quichi. Maa ri maa ra catyinyee vico cuan cachitó ra, vatyi maa ra catava̱ ndutya cuan. Tyicuan ta ra cuví nuu cuenda vico cuan cana̱ ra chi ra cha tandaha cuan. 6neTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Vityin ta̱va ndo suhva ta cu̱nyaca ndo chi ra cuví nuu cuenda vico ihya ―catyí ra Jesús chi ra. Ta tyicuan caa casacuvi̱ ra. 5mcTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra cha catyinyeé vico cuan: ―Sa̱cutu ndo quɨsɨ ihya chihin ndutya ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta sacuvi̱ ra tari cuhva catyi̱ ra. l#Ta tayucú iñu tahan quɨsɨ yuu nahnu cha quɨhɨ ndutya cha catuhvá ra Israel chotyiñó nu tuhvá ra canacatyá xaan ra ndaha ra tari cuhva costumbre cha ca iyó maa ra. Ta tahan tahan quɨsɨ cuan chitahan tari uvi xico uchi o uñi xico uchi litru ndutya. kSoco sɨhɨ ra catyi̱ ña chi ra cha catyinyeé vico cuan: ―Sa̱cuvi ndo tandɨhɨ cha catyi ra chi ndo ―catyí ña chi ra. *jMTa catyí ra Jesús chi ña: ―¿Ñáá cha cuñún cha sacuvi yuhu, Maha? Ta chaa ca cuhva cha sañahi chi ndo yóó ra cuví yuhu ―catyí ra chi ña. i3Tyicuan ta cuahan coyo ra. Ta nyicú ñu vico, ta ndɨhɨ̱ vinu. Tyicuan ta catyi̱ sɨhɨ ra Jesús chi ra: ―Ñahri ca vinu ñu ―catyí ña. |hqTa suri canacatyi̱ tuhun ñu chi ra Jesús ta chi ra cachicá noo chihin ra cha cuhun coyo ra vico tandaha cuan. zg oYaha̱ uñi quɨvɨ ta chicoo̱ noo vico tandaha ñuu Caná ityi Galilea. Ta sɨhɨ ra Jesús ñohó ña yucuan. sf a3Ta catyí tucu ra Jesús: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi nyoho cunyehe ndo andɨvɨ cuitanuña ta cuaha ángel Nyoo cundaa ra, ta cunoo ra sɨquɨ yuhu ra cuví Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria ―catyí ra Jesús chi ra.Je 2Ta ra Jesús catyí ra chi ra Natanael: ―¿Atu chinó iñun chii cha cuenda vatyi catyí tyi nyehi̱ chuun chaha tun higo? Soco nahnu ca cha cunyehun ican saha cuan ―catyí ra chi ra. d 1Tyicuan ta quichaha̱ catyí ra Natanael: ―Sutu Mañi yuhu, yoho cuvún Sehe Nyoo. Yoho cuvún rey cuenda ndi ñu Israel. c 0Tyicuan ta ra Natanael ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Yoso caa cha ñohó nuun chii? Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Yuhu nyehi̱ chuun nyata ni cumañi ca cana ra Felipe chuun, cuhva cha nyaún chaha tun higo cuan ―catyí ra Jesús chi ra. b /Yaha̱ cuan ta cuachaa ra Natanael nu nyaá ra Jesús. Ta cuhva cha nanyehe̱ ra Jesús tyi vachi ra, ta quichaha catyí ra: ―Ihya vachi noo ra cha ndicha ndicha ra ñuu Israel cuví. Ta ña tuhvá ra sandaví ñaha ―catyí ra Jesús tuhun ra Natanael. Ta catyi̱ ra Natanael: ―¿Atu cuvi quita cha vaha ñuu Nazaret cuan? ―catyí ra chi ra Felipe. Ta nacaha̱n ra Felipe ta catyí ra: ―Ña̱ha ta nye̱hun ―catyí ra. ` )-Tyicuan ta chaha̱n ra Felipe chinanducu̱ ra chi ra Natanael. Ta catyí ra chi ra: ―Nyehe̱ ndi chi ra cha tyaa̱ ra Moisés tuhun nu libru ley, ta suri tuhun ra catyaa̱ tucu ra profeta Nyoo ta cha naha. Jesús nañí ra. Sehe ra José ra ñuu Nazaret cuví chi ra. e_ E,Ra Felipe ihya, ra ñuu Betsaida cuví ra. Ta yucuan iyó tucu ra Andrés ta ra Pedro. *^ O+Cha inga quɨvɨ tyaa̱ ra Jesús cuhva cuhun ra ityi Galilea. Tyicuan ta nañihi̱ ra chi ra Felipe. Ta catyí ra chi ra: ―Cu̱nyicon chii ―catyí ra. ] 5*Tyicuan ta ra Andrés chinyaca̱ ra chi ra Simón yañi ra nu nyaá ra Jesús. Ta cuhva cha nyehe̱ ra Jesús chi ra Simón, ta catyí ra chi ra: ―Yoho Simón, sehe ra Jonás cuví chuun. Soco cunañun Cefas. ―catyí ra chi ra. Ta Cefas cuñí chi catyí Pedro chihin sahan griego, ta nɨnduvi tahan sɨvɨ cuan, cuñí chi catyí “yuu”. Nu cana̱ ra Jesús chi ra Felipe ta chi ra Natanael \ )Ta ra Andrés numi ri chinanducu̱ ra chi yañí ra, ra Simón, ta catyí ra chi ra: ―Nañihi̱ ndi chi ra cha cuví Mesías ―catyí ra. Ta tuhun Mesías cuan cuñí chi catyí, ra Cristo, o ra cha nacachi̱ vaha Nyoo, vatyi cuví ra rey chi yo. [ 1(Chichi cha nɨnduvi ra cha chiñi̱ tuhun caha̱n ra Juan ta nanyico̱n ra chi ra Jesús, noo ra cuví ra ra Andrés yañí ra Simón Pedro. Z }'Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Co̱ho ndo chihin. ta nyehe ndo ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta cuahan coyo ra chihin ra. Ta canyehe̱ ra nu iyó ra. Ta yucuan cuaa ndɨhɨ ra vatyi tari cha caa cumi cha cha iñi cuhva cha chaa̱ ra yucuan. IY  &Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús ityi chata ra, ta nyehe̱ ra tyi canyicón ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá cha nducú ndo? Tyicuan ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Maestro, ¿nya iyón? oX Y%Cha chiñí nɨnduvi ra nyico̱n chi ra Juan tuhun caha̱n ra, ta cananyico̱n ra chi ra Jesús. W $Ta cuhva cha nyehe̱ ra, yahá ra Jesús, ta catyí ra: ―Nye̱he ndo, ican ra cuan cuví Mbee Luhlu sana Nyoo ―catyí ra Juan. oV Y#Cha inga quɨvɨ, ra Juan nyaá tucu ra yucuan inga chaha, ta nyicú tucu uvi ra nyicón chi ra. U %"Yuhu cha yaha̱ nyehi̱ chi ra. Ta cuví cha ndaa vatyi ican ra cuví Sehe Nyoo ―catyí ra Juan. Ra cha xihna ca nanyico̱n chi ra Jesús T %!Yuhu ta coto que yóó ra cuví ra quɨvɨ cuan. Soco Nyoo, ra cha tachi̱ chii na sacondutye chihin ndutya, catyi̱ ra chii: “Quɨvɨ nyehun Tatyi Ii yuhu, vachi noó sɨquɨ noo rayɨɨ, ican ra cuan cuví ra sacondutyá chihin Tatyi Ii yuhu”, catyí Nyoo chii. S ; Ta catyi̱ tucu ra Juan ñandɨhɨ: ―Yuhu nyehi̱ chi Tatyi Ii Nyoo quichi̱ ityi andɨvɨ vachi chi tari noo paloma, ta ndoo̱ chi sɨquɨ ra. $R CNi yuhu ta ña ñoho̱ nui chi ra quɨvɨ cuan. Soco vachi sacondutyé chihin ndutya tacuhva vatyi ñu ñuu Israel cohon nuu ñu chi ra ―catyí ra Juan. /Q YTuhun maa ra cahi̱n quɨvɨ cha catyi̱ chi ndo vatyi cha yaha yuhu ta vachi nonga ra cha cahnu ca cuví ta ñima ca yuhu, vatyi nyata tyembu chahnu ta cha iyó ra. P Cha inga quɨvɨ nanyehe̱ ra Juan chi ra Jesús cuachaa ra nu nyaá ra, ta catyí ra Juan: ―Nye̱he ndo, ican ra ihya cuví Mbee Luhlu sana Nyoo vatyi cucuhva ra ñayɨvɨ̱ ra tacuhva cahnya ra cuatyi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. 9O mTandɨhɨ tuhun ihya cuvi̱ noo nu nañí Betábara cha nyaá inga chiyo yuvi cahnu Jordán nu ñohó ra Juan sacondutyá ra. Ra Jesucristo, Mbee Luhlu sana Nyoo cuví ra "N ?Ican ra cuví ra vachi chate. Soco cha iyó maa ra ta caqui. Ta ña naña mai ni cha cuví musu ra ta ndachi ñɨɨ xityin ndichan ra ―catyí ra Juan. M Ta ra Juan catyí ra chi ra: ―Yuhu sacondutyé chihin ndutya. Soco mahñu ndo nanyaá noo ra cha ña ñohó nuu ndo. :L oTa candaca̱ tuhun tucu ra chi ra: ―Tatu ñima ra Cristo, ni ra Elías, ni ra profeta cuan cuvún, ¿ñáá tuhun cha sacondutyón chi ñáyɨvɨ? ―cacatyí ra chi ra Juan. QK Ra cha cacahán chihin ra Juan, ra cacuví fariseo tachi̱ chi ra. J %Ta ra Juan nacaha̱n ra: ―Yuhu cuví ra cahán ta canachaá noo nu chiqui ndɨɨ, ta catyí: “Nu̱ña ndo noo ityi ndoo chichi añima ndo vatyi cha vachi Sutu Mañi yo.” Tari cuhva caha̱n ra Isaías profeta Nyoo tuhin ta cha naha ―catyí ra Juan chi ra. @I {Ta inga tucu chaha candaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Yóó ra cuví yoho? Vatyi cuñí chi cuiso ndi tyiño chi ra cha tachi̱ chi ndi. ¿Yóó ra cuví yoho? ―catyí ra chi ra. H Tyicuan ta candaca̱ tuhun ra inga chaha chi ra: ―¿Yóó ra cuví yoho? ¿Atu ra Elías, ra cuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha cuvún? ―catyí ra chi ra. Ta ra Juan nacahan ra: ―Ñima ra cuan cuví. Ta sañihi̱ ca ra candaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―Tu tyicuan caa, ¿atu icon cuví ra profeta Nyoo cha nyaá cha quichi? Ta nacaha̱n tucu ra Juan ta catyí ra: ―Ñima. HG  Ta maa ra Juan catyí cachi ra: ―Yuhu ñima ra Cristo cuví. 7F iRa cacuví nuu chi ñu Israel cha iyó ñuu Jerusalén, catachi̱ ra chi tata sutu ta chi ra cacuví levita nu nyaá ra Juan na ndaca tuhun ra chi ra yóó ra cuví ra. ^E 7Ta yori ca maa nyehé chi Nyoo. Notuhun ri maa Sehe mañi ra cha iyó ɨɨn ri chihin ra. Ican ra cuví ra chahá cha cohon nuu yo chi Sutu ra. Nu cahán ra Juan, ra sacondutyá, tumañi iñi cuenda ra Jesucristo /D YRa Moisés chaha̱ cuenda ra ley Nyoo chi yo. Soco ra Jesucristo cundahvi̱ iñi ra chi yo ta saha̱ ra tɨcahnu iñi cuatyi yo. Ta chaha̱ ra cha ndicha coo chi yo. wC iTandɨhɨ yo naquehén cuenda yo tumañi iñi cahnu cha chaha̱ ra chi yo, vatyi nasocó xaan ra chi yo. ~B wTa ra Juan cuan caha̱n ra tumañi iñi cuenda ra, ta catyí ra: ―Ican ra ihya cha cahi̱n tuhun quɨvɨ cuan, vatyi ra cha vachi ityi chate, cahnu ca ra cuví ra ican saha yuhu. Vatyi nyata tyembu chahnu ta cha iyó maa ra ―catyí ra Juan. A Ta ra cuví Tuhun Cahán Nyoo nanduvi̱ ra noo rayɨɨ. Ta chicoo̱ ra chihin yo. Ta nyehe̱ ndi cha cahnu cuví ra. Ta cahnu cuví ra vatyi Sehe mañi Sutu yo Nyoo cuví chi ra. Tyitu yɨhɨ́ ra chihin cha ndicha ta tumañi iñi cha cua cuhva ra chi yo. @ # Vatyi nacacu̱ chaa ñu. Soco ñima tari cacu̱ ñu ta lee ñu cuenda coño ñuhu ñu. Ta ni ñima cha cuenda cha quichi cuvi iñi noo rayɨɨ coo ra chihin noo ñaha sɨhɨ. Ñima cha cuenda cha cuñí ñáyɨvɨ coo sehe ñu. Soco maa Nyoo sanacacu̱ chaa chi ñu. ?  Soco tandɨhɨ ñu natɨɨ̱n cuenda chi ra, ta chinó iñi ñu chi ra, ican chi ñu cuan, chaha̱ ra ityi vatyi nanduvi ñu sehe Nyoo. {> q Quichi̱ ra nu nyicú ñáyɨvɨ cha savaha̱ ra, soco ñáyɨvɨ cha savaha ra ña natɨɨ̱n cuenda ñu chi ra. i= M Ra cuví Tuhun Cahán Nyoo quichi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ican ra cuví ra Cristo. Ta suri maa ra savaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ̱. Soco ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ña nɨcoho̱n nuu ñu chi ra. @< { Vatyi cha ndichin cha ndicha vaha cuan, nɨ cuachaa chi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tacuhva vatyi sacundichín chi añima tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. i; MRa Juan, ñima cha ndichin cuan cuví ra. Noo cha ndaa ri cuví ra cha cuenda cha ndichin cuan. #: AQuichi̱ ra cuvi̱ ra noo cha ndaa. Vatyi caha̱n ra tumañi iñi cuenda ra cuví cha ndichin cuan, tacuhva vatyi chino iñi tandɨhɨ ñáyɨvɨ chi ra. F9 Chiyo̱ noo ra cha tachi̱ Nyoo chi. Ta nañí ra Juan. }8 uTa cha ndichin ihya, sacundichín chi nu ñaa iñi. Ta cha ñaa iñi ña cuñihi̱ chi ndahva chi cha ndichin cuan. 7 )Ta chihin ra cuví Tuhun Cahán Nyoo nyaá ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Ta ñayɨvɨ̱ cuan, ican cuví cha sacundichín añima ñáyɨvɨ. m6 UTa chihin ra, savaha̱ Nyoo tandɨhɨ cuii maa cha iyó. Ta ñahri savaha̱ Nyoo cha maa ri maa ra. ;5 sTa chicoo̱ ra chihin Nyoo nyata quɨvɨ xihna ri. 4 5Nyata quɨvɨ xihna ri, nyata ni cumañi ca coo tandɨhɨ cha iyó, ta cha iyó ra cuví Tuhun Cahán Nyoo. Nyaá ra chihin Nyoo. Ta Nyoo cuví ra. s3_co̱to ndo vatyi cha tyinyeé ndo chi ñu sacuvi̱ cuatyi cuan na ndɨhvɨ ñu ityi Nyoo inga chaha, sacacú ndo añima ñu ndahvi cuan coto cuhun ñu anyaya. Ta sacuvi̱ ndo vatyi saha̱ Nyoo tɨcahnu iñi tandɨhɨ cuatyi ñu.:2mYañi, tatu noo tahan ndo sandoo̱ ñu tuhun ndicha Sutu Mañi yo, ta cuanuhu ñu ñayɨvɨ̱ inga chaha, ta tatu tyinyeé ndo chi ñu na ndichi ñu ityi Nyoo inga chaha, 1+Yaha̱ cuan ta nacaca̱n tahvi tucu ra chi Nyoo inga chaha. Ta nacoo̱n savi inga chaha. Ta cuvaha̱ chɨtɨ cha tachi̱ ñáyɨvɨ nu ñuhú. 20]Tari ra Elías ra profeta Nyoo ta cha naha. Cuvi̱ ra noo rayɨɨ tari maa yo. Ta chica̱n tahvi ra chi Nyoo vatyi ma coon savi. Ta ña coo̱n savi uñi cuiya sɨsava. J/ Yucuan chaha na̱hma ndo cuatyi ndo nuu tahan ndo. Ta ca̱can tahvi ndo chaha tahan ndo vatyi na nduvaha ndo. Vatyi nu chicán tahvi noo ra vaha chicá chihin Nyoo iyó xaan tunyee iñi Nyoo. X.)Ta tatu chinó vavaha iñi ra chi Nyoo cuhva cha chicán tahvi ra, ñu cuhvi cuan cucacu ñu. Ta Sutu Mañi yo cusanducuita ra chi ñu. Ta tatu sacuvi̱ ñu cuatyi, Nyoo cusaha ra tɨcahnu iñi cuatyi ñu. :-mTatu nya noo ndo cuhví ndo, cuñí chi cana ndo chi ra nyisó tyiño vehe ñuhu vatyi cacan tahvi ra chaha ñu cuhví cuan ta tyihi ra acetye chi ñu chihin sɨvɨ ra Cristo. , Tatu nya noo nyoho nyehé ndo tɨndoho, ca̱can tahvi ndo chi Nyoo. Ta tatu nya noo ndo sɨɨ cuñí ndo, ca̱ta ndo yaa Nyoo. e+C Soco yañi, ma tyanaha ndo tacuhva chino iñi ñáyɨvɨ vatyi ndicha cha sacuví ndo. Ma tyanaha ndo nɨ tuhun andɨvɨ, ni tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱, ni ma catyi ndo: “Chitó vaha maa Nyoo.” Tatu ndicha tuhun cahán ndo, ndicha ca̱tyi ndo. Soco tatu chitó ndo tyi ña ndicha, ca̱tyi ndo tyi ña ndicha, vatyi coto tachi tuñi Nyoo chi ndo. T*! Chitó yo vatyi sɨɨ xaan cuñí ra cha cunyee̱ tandɨhɨ nuu tɨndoho. Tari ra Job. Chiñi̱ ndo tuhun yoso caa cunyee̱ ra tɨndoho cha nyehe̱ ra. Ta chitó ndo vatyi nu ndɨhɨ tuhun, cuaha xaan cha vaha chaha̱ Sutu Mañi yo chi ra. Vatyi Sutu Mañi yo iyó xaan tɨcahnu iñi chi ra. Ta cundahvi cuñi ra nyehe ra chi yo. &)E Yañi, sa̱ha ndo cuenda cuhva chiyo̱ ra profeta cha chaha cuenda tuhun Sutu Mañi yo ta cha naha, vatyi cuhva cha canyehé ra tɨndoho, cacunyee xaan ra. ( Yañi, ma tyaa ndo cuatyi chaha tahan ndo, coto tachi tuñi Nyoo chi ndo. Vatyi Nyoo, juez cuví ra. Ta cha cuñi quichi ra. ' Ican tuhun cua̱tu ndo chi Nyoo chihin cha cama iñi ndo. Ta cunɨɨ ca iñi ndo vatyi cha cuyatyin cha quichi Sutu Mañi yo. &Yucuan chaha, yañi, nyatú yo chihin cha cama iñi yo nyacua nya quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo. Tari noo ra cha sahá tyiño chi cuhu nyatú ra nyacua nya cha coon savi cha xihna ri ta cha yaha savi nu ndɨhɨ, tyicuan ta naquehen ra ñáá cha tachi̱ ra. 8%iTa nyoho tyaa̱ ndo cuatyi chaha ñáyɨvɨ vaha. Ta chahñi̱ ndo chi ñu. Ta ñu ndahvi cuan ña cuví sacacu ñu chi ñu. Cua̱tu yo chi ra Cristo chihin cha cama iñi yo C$Ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tyaquɨ iyó ndo, tyayɨɨ́ iyó ndo. Ta sacuví ndo yoso cuhva cuñí maa ndo. Tari nduxahan quɨnɨ cha cucúvi, tyicuan caa nyoho, vatyi cucunaa ndo. #%Ta ña tyiyahvi̱ ndo yahvi cha tahán chi chi ñu ndahvi cha sahatyiño̱ nu tyiño sahá ndo. Ta vityin chicán ñu cuatyi chaha ndo nuu Sutu Mañi yo ra nyacá ñaha ángel cha cuví sɨndaro cuenda ra. Ta maa Sutu Mañi yo chiñí ra tuhun cahán ñu ndahvi cuan. "yXuhun cuaan ndo ta xuhun cuichin ndo cuxi vavaha chi. Ta yucuan chahá chi noo seña cha chinyacuvi̱ ndo. Ta tari quɨvɨ cha cucahmi chi chi ndo tari cayu ñuhu̱ vatyi cucunaa ndo. Tyi sacayá xaan ndo cha tyayɨɨ ndo tyi cotyiño ndo tyaan. z!mVatyi cha tyayɨɨ cha sacayá ndo, cha cuñí tɨvɨ. Ta sahma finu ndo, ndɨɨ maa cha cuñi cachi tɨquixin.   )¡Cuɨ̱ñɨ ndo tuhun ihya, nyoho ñu tyayɨɨ! Cua̱cu ndo chihin cha cuihya cuñi ndo, ca̱nachaa ndo cha cuenda tɨndoho cha cunyehe ndo. ykVatyi tandɨhɨ yo cha chitó yo sacuví yo cha vaha ta ña sacuví yo, chicoó cuatyi yo cha tyicuan caa.gGSoco nyoho nyee xaan ndo cuñí maa ndo ta cahnu sahá ndo chi ndo. Ta ña vaha tyicuan caa. zmSoco tahán chi catyí ndo tyehe caa: “Tatu Sutu Mañi yo ta cuñí ra, coo yo ta sacuvi yo ihya o yucuan.” ,QTa ni ña chitó ndo cha cucuvi tyaan. Vatyi ñayɨvɨ̱ cha iyó yo cuví chi tari noo vico nuhu vatyi noo ri cuhva yɨhɨ chi, ta tañi ri ta cha naa tucu chi. X) Vityin cuɨ̱ñɨ ndo tuhun ihya, nyoho cha catyí ndo: “Vityin o tyaan cuhun yo ñuu cuan, o inga ñuu cuan. Ta yucuan cunyaa yo noo cuiya vatyi sahatyiño yo ta saha ganaa yo xuhun”, catyí ndo. [/ Vatyi noo ri ra cuví ra cha chahá ley cuan. Ta suri ra cuví ra juez. Ta suri maa ra cuví ra ra sacacu chi yo, o sacunaa ra chi yo. Soco ¿yóó ñu cuví yoho vatyi nyehe nyaun chi inga ñu, ta sacutuñun chi ñu tari cha juez cuvún? Ña chitó yo ñáá cha cucuvi chi yo tyaan, ta yucuan chaha ña tahán chi cahnu saha yo chi yo 7 Yañi, ma cahan ña vaha ndo sɨquɨ noo tahan ndo. Vatyi ñu cha cahán ña vaha sɨquɨ noo tahan, o nyehé nyaa ñu chi ñu, sɨquɨ ley Nyoo cahán ña vaha ñu ta nyehé nyaa ñu. Vatyi tatu nyehe nyaun, juez nasahún chuun cha nuu cha quichahún nu cahán ley cuan. {o Ndahvi sa̱ha ndo chi ndo nuu Sutu Mañi yo, ta maa ra cusanducahnu ca ra chi ndo. Ma nyehe nyaa yo chi tahan yo jM Cu̱cuihya cuñi ndo. Cuacu ndo. Na ndichi xiñi ndo vatyi ña vaha cuhva iyó ndo. Cha nuu cha cuacu ndo chihin cha sɨɨ cuñi ndo cuacu ndo chihin cha cuihya iñi ndo. Ta cha sɨɨ cuñi ndo na nanduvi chi tucuihya iñi. Tu̱hva yatyin ndo chi Nyoo ta maa ra tuhva yatyin ra chi ndo. Nyoho ñu iyó cuatyi, sa̱ndundɨɨ ndo chi ndo. Ta nyoho cha uvi nyaa xiñi ndo sa̱ndunɨɨ ndo iñi ndo ta cu̱hva ndo na sacutu Nyoo añima ndo chihin cha vaha, tyicuan ta cundundɨɨ ndo nuu ra. Ican tuhun na̱cuhva vaha ndo chi ndo chi Nyoo. Ma quichaha ndo nu cahán cuihna chihin ndo. Ta maa ra cucacacono ra nyehe ra chi ndo. r]Soco tyinyeé ca ra chi yo tacuhva vatyi cuvi nacuhva ndɨhɨ yo chi yo chi ra. Yucuan chaha catyí tucu tuhun Nyoo vatyi Nyoo ña tahán iñi ra chi ñu cahnu saha chii. Soco tyinyeé ca ra chi ñu nacotó tyi chiñuhu ra chi ñu. H ¿Atu cha caha ri catyí nu tutu Nyoo vatyi Tatyi Ii cha chahá Nyoo coo añima yo, cuñí xaan chi chi yo, ta cuiño xaan chi chi yo? Cuñí Nyoo cha ɨɨn ri chi maa ra cua cuñi xaan yo. )KÑa ndicha cha chinó iñi ndo chi Nyoo. ¿Atu ña chitó ndo vatyi tatu nyacuví ndo cuhva cuñí ñáyɨvɨ, ñu xaan iñi chi Nyoo cuví ndo vatyi ña nyacuví ndo cuhva cuñí Nyoo? Yucuan chaha tatu yɨhɨ ndo nyacuví ndo cuhva cuñí ñáyɨvɨ, ñu xaan iñi chi Nyoo cuví ndo. @yTa tatu chicán tahvi ndo chi Nyoo, nɨ ri ña ñihí ndo cha cuenda vatyi ña vaha chicán ndo. Vatyi cuñí ndo soco cha sanaa ndo cha caca noo ri maa ndo cuhva cuñí ñáyɨvɨ. q[Nyoho cuñí ndo coo ñáá ndɨhɨ cha coo chi ndo. Ta ñahri iyó chi ndo. Tyicuan ta satasɨ́ iñi ndo ta chahñí ndo tacuhva ñihi ndo. Iyo tahan ndo chihin cha nyiyo iñi ndo ñáá cha nyehé ndo soco ña cuví ñihi ndo. Tyicuan ta cañí tahan ndo. Iyó cuatyi nu nyicú ndo soco ña ñihí ndo cha cuñí ndo. Vatyi ña chicán tahvi ndo chi Nyoo. K ¿Ñáá tuhun iyó tɨsɨhɨ nu nyicu ndo? ¿Ñáá tuhun iyó cuatyi? Cha cuenda cha ña vaha cha cuñí coño ñuhu ndo. Vatyi tyicuan ri iyó cha cuñi ndo ta yucuan sacañí tahan chi ndo. Tatu nanducú yo cha coo vaha yo chihin ñáyɨvɨ, ta sañihi yo coo taxi ri yo chihin ñu, cuacoo yo noo ñayɨvɨ̱ cha cuɨtɨ.V %Soco tatu iyó cha chiñi tuñi Nyoo chi ndo, ndaa iyó ndo, cachi iyó ndo. Ta nanducú ndo cuhva coo vaha ndo chihin ñáyɨvɨ chihin cha vita iñi ndo. Ta vaha ñáyɨvɨ cuví ndo. Ta cachi vaha chicá xiñi ndo. Ta cundahví cuñi ndo chi ñáyɨvɨ. Ta nducú ndo cha vaha chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ chihin cha nɨɨ iñi ndo. 0 YVatyi tatu nyiyo iñi ndo ta cuñí ndo cuvaha ndo nuu ñáyɨvɨ, yucuan cuví nu ican ñima nyicú ndo. Ta iyó tucu tandɨhɨ inga nuu cha ña vaha nu nyicú ndo. & EVatyi tatu chicá xiñi ndo tyicuan caa ñima cha chiñi tuñi Nyoo cuví cuan, soco cuhva chicá xiñi ñu ña ñohó nuu Nyoo cuví. Cuenda cuihna cuví. F Soco tatu iyó tuhun nyiyo iñi ña vaha chichi añima ndo, sacuví ndo cha sacuvi ndo soco cha cuenda cha cuñí ndo cuvaha ndo nuu ñáyɨvɨ, ta cha tyicuan caa nyacuví ndo, ña tahán chi cuyaa ndo tyi iyó cha chiñi tuñi chi ndo, vatyi cha cuyaa ndo, sandaví ñaha ndo cuví cuan, ta tixehe ndo cha ndicha. d A Tatu yɨhɨ́ ndo cha chitó ndo ta iyó cha chiñi tuñi chi ndo, sa̱ñaha ndo chihin cha cachi iyó ndo. Ta sa̱cuvi ndo cha vaha chihin cha ma cahnu saha ndo chi ndo, vatyi iyó cha chiñi tuñi Nyoo chi ndo. F Yañi, ¿atu cuví quita papaya nuu noo tumangu, o cuvi cuhva tupapaya noo mangu? Ma cuvi. Ta tyicuan caa ma cuvi quita ndutya uhva ta ndutya vixi noo ndohyo. Cha chiñi tuñi cha vaha ca R Vatyi, ¿atu cuví quita ndutya vixi ta ndutya uva noo ndohyo? Ma cuvi. 3 Suri maa chihin yuhu yo sacahnú yo chi Nyoo. Ta suri chihin cuan cahán yo cha quiñi caa. Soco yañi, ña tahán chi cha sacuví yo tyicuan caa. !; Vatyi suri chihin yaa yo sacahnú yo chi Nyoo Sutu yo. Ta suri chihin cuan cahán ña vaha yo chi ñáyɨvɨ cha savaha̱ Nyoo tari cuhva caá maa ra. dASoco yori cuví samasu yaa yo. Vatyi cuví chi noo cha ña vaha cha ña chahá chi cha cunyaca ñaha yo chi chi. Tari noo coo, tyaá tɨ chi ñáyɨvɨ, tyihi tɨ venenu tɨ ta chihi ñáyɨvɨ. Ta tyicuan caa yaa yo. Ñáyɨvɨ cuví samasu ñu tandɨhɨ ri nuu quɨtɨ: saa, coo, ta quɨtɨ cha iyó chichi tyañuhu, ta samasú ñu chi tɨ. Vatyi tyicuan caa yaa yo tari noo ñuhu̱ luhlu cuví chi. Ta cuví chi tari noo cha quiñi caa cahnu cha ñohó chichi coño ñuhu yo, ta satɨvɨ́ chi chi coño ñuhu yo ta tandɨhɨ cuhva iyó yo ñayɨvɨ̱, vatyi suri maa cuihna, ican tyiyuhú chi chi. `9Ta tyicuan caa tucu yaa yo. Cuví chi noo cha luhlu ri. Soco cahnu xaan cahnu xaan nanduvi noo tuhun luhlu ri cahan yaa yo. Tari nahnu cuvi cayu chihin ñuhu̱ lee cha tyaa yo chichi cuhu ta ndɨɨ maa yutun cayu. 9kTa tyicuan caa tucu noo barcu cahnu, vasɨ cahnu chi soco chihin noo vitu luhlu ri cha nyaá chata chi, cuví sacuhun ra chi chi nya ityi nu cuñí maa ra, vasɨ ñihi tatyi. a;Vatyi tatu tyihi yo yoho yuhu caballo cuví cunyaca ñaha yo chi tɨ, vasɨ cahnu tɨ. L~Vatyi ni noo yo ta ña sacuví yo maa maa ri maa cha vaha. Soco tandɨhɨ yo cuaha ri cuhva sacuví yo cuatyi. Soco tatu noo yo cuví cunyaca ñaha vaha yo cuhva cahan yo tacuhva ma coo cuatyi yo cha cuenda cha cahán yo, cuñí chi catyi vatyi ñahri cuatyi yo vatyi cuví tucu cunyaca ñaha yo tandɨhɨ coño ñuhu yo. a} =Nyoho yañi, ma yatyi xaan quichi cuvi iñi ndo cuvi ndo noo ra sañahá tuhun Nyoo. Vatyi nyuhu cha sañahá ndi tuhun Nyoo, tatu ña vaha sañahá ndi, cahnu ca cuatyi cuvi, ta cuaha ca cutachi tuñi Nyoo chi ndi. h|ITa tyicuan caa tucu cuví noo coño ñuhu ñáyɨvɨ. Tatu ñahri ca cha nyitó ñu yɨhɨ́ chichi coño ñuhu cuan, ñahri ca vale chi. Ta tyicuan caa yoó, tatu ña sacuví yo cha vaha, ña vale cha chinó iñi yo.*{MTa tyicuan caa tucu cu Rahab ñaha cata iñi cha chiyo̱ ta cha naha. Yaha̱ cha sacuvi̱ ña cuatyi, sacuvi̱ ña cha vaha quɨvɨ chaha̱ ña nu cacohon xehe ra cha tachi̱ ra Josué. Ta tyinyee̱ ña chi ra cha cuhun ra inga ityi. Ta cha cuenda cuan Nyoo saha̱ ra tuhun tyi vaha ña. z!Ta tyicuan caa nyehe yo vatyi vaha yo nuu Nyoo cha cuenda cha nyacuvi yo cha vaha, ta ñima cha cuenda cha chinó ri iñi yo chi ra. zymTa tyicuan caa chino̱ cava tari cuhva catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Ra Abraham chino̱ iñi ra chi Nyoo ta yucuan chaha Nyoo saha̱ ra tuhun tyi vaha ra nuu ra.” Ta iyó inga nu catyí chi: “Ra Abraham, nanduvi̱ ra amigo Nyoo.” wxgNyehún vatyi chinó iñi ra Abraham chi Nyoo ta chaha cha chinó iñi ra ta sacuvi̱ ra tuhun cha catyi̱ Nyoo chi ra tyi sacuvi ra. Ta nu sacuvi̱ ra cuhva catyi̱ Nyoo chi ra, yucuan cuvi̱ nu natuvi vaha cha chinó iñi ra chi Nyoo. Aw{Ra Abraham sutu chahnu yo, cuvi̱ ra noo ra vaha nuu Nyoo cha cuenda cha sacuvi̱ ra cha catyi̱ Nyoo. Vatyi chaha̱ ra chi sehe ra, ra Isaac chi Nyoo tari cuhva catyi̱ Nyoo chi ra. vMa tondo xaan caca xiñun. Na cutuñi iñun vatyi tatu chinó iñi yo ta ña sacuví yo cha vaha, ñahri yahvi nyaa cha chinó iñi yo. DuTa yoho chinó vavaha iñun tyi iyó noo ri Nyoo. Vaha cha chinó iñun. Soco cuihna chinó tucu iñi ra cuan tyi iyó noo ri Nyoo. Ta nɨhɨ́ ra chihin cha yuhví ra vatyi ma cacu ra. @tyVasɨ yɨhɨ́ ndo cua catyi ndo: “Yoho chihin cha chinó iñun chi Nyoo ta cuñun cacun, ta yuhu caqui soco chihin cha vaha ñáyɨvɨ cuví ta chihin cha tyinyeí chi tahan yo.” Vaha. Soco yuhu catyí chuun, ¿atu cuví sañahun chii tyi ndicha chinó iñun chi Nyoo tatu ña vaha ñáyɨvɨ cuvún ta ña tyinyeún chi tahun? Ma cuvi. Soco yuhu chihin cha tyinyeí chi tahan yo sañahí chuun vatyi chinó vaha iñi chi Nyoo. A~u~$}}|{{{YzyzxpxwvvuuFttatsrqpoon,mlkkjjJiihgOf&erdd cbba``e__]\\f[ZZYXQWW:VxUTTSRR;QPP"ONN;MwM LVKkJJrIIHGG FEEWCBBDAA@>==9<Soco nacahan ra Simón Pedro ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿yóó chi cunyicon ndi? Ta noo tuhun yoho cahún tuhun ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coo ndi. -JSCTyicuan ta ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ndɨhɨ uchi uvi tahan ra chicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―¿Atu cuñí tucu nyoho cuhun ndo? ―catyí ra chi ra. IBNya ndaha quɨvɨ cuan cuaha xaan ñu nyico̱n chi ra Jesús sandoo̱ ñu chi ra. Ta ña chicá noo ca ñu chihin ra. HATa catyí ra: ―Yucuan chaha catyí chi ndo vatyi yori ñu cuví quichi nu nyaí tatu ñima Nyoo Suti cana chi ñu ―catyí ra Jesús. MG@Soco yɨhɨ́ suhva ndo cha ña chinó iñi ndo chii ―tyicuan caa catyí ra Jesús. Vatyi nya quɨvɨ xihna ri ta chitó ra yóó cha ña chinó iñi chi ra ta yóó cha cunaxico tuhun chi ra. QF?Tatyi Ii Nyoo ican cuví cha chahá ñayɨvɨ̱ chaa. Coño ñuhu, ña tyinyeé chi coo yo ñayɨvɨ̱ cuan. Ta tuhun cha cahín chihin ndo, Tatyi Ii Nyoo cuví ta chahá chi cha conyito añima ndo. E%>Ta ¿yoso caa sacuvi ndo tatu nyehe ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria nandaa xica tiqui inga chaha ityi nu quite quɨvɨ xihna ri? -DS=Tyicuan ta tuvi̱ iñi ra Jesús vatyi ña cuñí ñu naquehen ñu tuhun cuan. Ta ndaca̱ tuhun ra chi ñu: ―¿Atu quiñi cuñí ndo cha cahín tuhun ihya? aC;<Cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicón chi ra Jesús. Ta cuhva cha chiñi̱ ñu tuhun ihya catyí ñu: ―Tuhun cha caha̱n ra ihya, yɨɨ xaan cha natɨɨn cuenda yo. Yori cuví quichaha tuhun cahán ra ―catyí ñu. dBA;Ican tuhun ihya sañaha̱ ra Jesús nu ndu ɨɨn ri ñu chichi vehe ñuhu Capernaum. ZA-:Tuhun pan cha quichi̱ ityi andɨvɨ cahín. Pan ihya ñima tari maná cha chachi̱ sutu chahnu ndo, vatyi suri chihi̱ ñu. Ñu chachí pan cha cuví coño ñuhi, coo ñu tyicuan ri maa ―catyí ra Jesús. 2@]9Suti ra tachi̱ chii, Nyoo nyitó cuví ra. Ta yuhu iyé chihin tunyee iñi ra. Ta suri tyicuan caa tucu ñu chachí coño ñuhi, coo ñu chihin tunyee iñi iyó chii. q?[8Ñu chachí coño ñuhi ta chihí nɨñi, ɨɨn ri cuví ñu chihin. Ta mai ɨɨn ri cuví chihin ñu. >7Vatyi coño ñuhi ican cuví pan cha ndicha vaha cha tahán chi cachi ndo, ta nɨñi cuví vinu cha ndicha vaha cha tahán chi coho ndo. =16Ñu chachí coño ñuhi ta chihí ñu nɨñi, iyó ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Ta yuhu cusanandote chi ñu nu cuandɨhɨ quɨvɨ. Z<-5Ta ra Jesús catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, yuhu cuví Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, ta tatu nyoho ta ma cachi ndo coño ñuhi, ta tatu ma coho ndo nɨñi, ma cuvi coo ndo ñayɨvɨ̱ chaa. ;%4Tyicuan ta ra Israel cuan quichaha̱ candatuhun ra chihin tahan ra ta cacatyí ra: ―¿Yoso caa cuhva ra cha cachi yo coño ñuhu ra? :3Suri mai cuví pan nyitó cha quichi̱ ityi andɨvɨ. Yóó cha cachi pan ihya coo ñu tyicuan ri maa. Pan cha cuhva yuhu, ican cuví coño ñuhi. Ta cuhve ñayɨvi̱ cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ―catyí ra Jesús chi ñu. 9y2Soco yuhu, tuhun pan cha quichi̱ ityi andɨvɨ cahín chihin ndo, vatyi nya ñu cachi pan cuan, ma cúvi añima ñu. Z8-1Sutu chahnu ndo chachi̱ ñu maná chiqui ndɨɨ cuan, soco suri cachihi̱ ñu. ;7q0Yuhu cuví pan cha chahá cha conyito añima ndo. o6W/Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ñu chinó iñi chii coo ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. '5G.’Ñima cha cuenda vatyi nyehé ñu chi Nyoo Suti, vatyi yori nyehé chi ra. Soco noo ri mai nyehé chi ra. Ta iquen cuví ra cha quita̱ nu nyaá ra. w4g-Nu libru cha catyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha catyí chi tyehe caa: “Nyoo cusañaha ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ.” Yucuan chaha vatyi ñu cha tyasohó tuhun cahan Nyoo Suti ta cutuhvá ñu tuhun cahan ra, ican ñu vachi nu nyaí. 3 ,Yori maa ñu quichi nu nyaí tatu ñima Suti, ra cha tachi̱ chii, cana chi ñu. Ta cusanandote chi ñu nu cuandɨhɨ quɨvɨ. d2A+Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Sa̱ndɨhɨ ndo tuhun cha cahan nyaa ndo. Z1-*Tyicuan ta quichaha catyí ñu: ―¿Atu ñima ra cuví ra Jesús, sehe ra José vii? Yoó ñohó nuu yo chi sutu ra ta chi sɨhɨ ra. ¿Yoso caa cha catyí ra vatyi ityi andɨvɨ quichi̱ ra? ―catyí ñu. 40a)Cha cuenda cha caha̱n ra Jesús tyehe caa, ñu Israel quichaha cacahan nyaa ñu chi ra vatyi catyí ra: “Yuhu cuví pan cha quichi̱ ityi andɨvɨ”, catyí ra. /(Suti, ra cha tachi̱ chii, cuñí ra vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha nyehe chi yuhu ra cha cuví Sehe Nyoo, ta chino iñi ñu chii, coo ñu noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Ta suri yuhu cusanandote chi ñu nu cuandɨhɨ quɨvɨ ―catyí ra Jesús chi ñu. %.C'Ta cuhva cuñí ra cha tachi̱ chii, ican cuví ihya: cha ma sacunai ni noo ñu cha chahá ra chii, tacuhva vatyi sanandote chi ñu nu cuandɨhɨ quɨvɨ. -&Vatyi yuhu quichi̱ ityi andɨvɨ soco ñima cha cuenda cha sacuvi cuhva cuñí mai, soco sacuvi cuhva cuñí ra cha tachi̱ chii. ,y%Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha chaha̱ Nyoo Suti chii, vachi ñu nu nyaí, ta ñu vachi nu nyaí, naquehén cuende chi ñu. c+?$Soco cha yaha̱ catyi chi ndo vatyi nyoho ña chinó iñi ndo vasɨ cha nyehé ndo chii. R*#Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ñu: ―Yuhu cuví pan cha chahá cha conyito añima ndo. Ñu vachi nu nyaí ma cusoco ca añima ñu, ta ñu chino iñi chii ma cu ityi ca maa añima ñu. ~)u"Tyicuan ta quichaha̱ cacatyí ñu chi ra: ―Tata, cu̱hva pan chiña cachi ndi tyicuan ri maa ―catyí ñu. 9(k!Vatyi pan cha chahá Nyoo, ican cuví ra cha noo̱ ityi andɨvɨ. Ta ican cuví ra cha chahá noo ñayɨvɨ̱ chaa coo ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ―catyí ra Jesús. g'G Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo. Ñima ra Moisés chaha̱ pan cha quichi̱ ityi andɨvɨ cachi ñu, soco Nyoo Suti cuví ra chahá pan cha ndicha vaha cha quichi̱ ityi andɨvɨ. U&#Sutu chahnu ndi chachi̱ ñu maná chiqui ndɨɨ nu yori ñáyɨvɨ iyó quɨvɨ cuan, tari catyí tuhun Nyoo: “Nyoo chaha̱ ra pan cha quichi̱ ityi andɨvɨ cachi ñu” ―catyí ñu chi ra Jesús. -%STa candaca̱ tuhun tucu ñu chi ra, ta catyí ñu: ―¿Ñáá seña cuhvon chi ndi tacuhva vatyi nyehe ndi ta chino iñi ndi chuun? ¿Ñáá cha cuasacuvun? <$qTyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Cha cuñí Nyoo cha sacuvi ndo ican cuví ihya: Cha chi̱no iñi ndo chi yuhu, ra cha tachi̱ ra chi ―catyí ra Jesús chi ñu. !#;Tyicuan ta quichaha̱ ndaca tuhun ñu chi ra ta catyí ñu: ―¿Ñáá cha cuví sacuvi ndi tacuhva sacuvi ndi cuhva cuñí Nyoo? ―catyí ñu. A"{Ma saha tyiño ndo cuenda nyayu cha ndɨhɨ, soco sa̱ha tyiño ndo cuenda nyayu cha ña ndɨhɨ́ ta chahá chi noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa coo ndo. Ican ihya cuví nyayu cha cucuhve chi ndo vatyi Nyoo Suti tyaa̱ tyiño cuan chii vatyi yuhu cuví Rayɨɨ cha quichi nya gloria ―catyí ra Jesús. b!=Soco ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi nyoho nanducú ndo chii soco cha cuenda vatyi chachi̱ ndo nyacua nya cha chitu̱ chi ndo. Soco ñima vatyi nyehe̱ ndo milagru cha sacuvi̱. * MCha chaa̱ coyo ñu inga chiyo miñi cuan, nañihi̱ ñu chi ra Jesús. Ta ndaca̱ tuhun ñu chi ra: ―Maestro, ¿ama chau̱n ihya? ―catyí ñu chi ra. xiTyicuan ta cha nanyehe̱ ñu tyi yori ra Jesús yucuan ta nɨ ra cachicá noo chihin ra, quɨhvɨ̱ coyo ñu chichi inga canoa cuan ta cuahan ñu nya Capernaum cuananducu ñu chi ra. Ra Jesús cuví pan cha chahá ñayɨvɨ̱ chaa coo yo .USoco chaa̱ coyo ca canoa cha quita̱ coyo ñuu Tiberias. Chaa̱ chi yatyin ri ityi nu cachachi̱ ñu pan, yaha̱ cha nacuhva̱ Sutu Mañi yo tyahvi nyoo chi Nyoo.  Tuvi inga quɨvɨ cuan cha ñaha cuiri chitó ñáyɨvɨ cha ndoo̱ inga chiyo miñi cuan vatyi ra cachicá noo chihin ra Jesús cuahan coyo ra chihin noo canoa cha iyó cuan. Vatyi noo ri maa iyó. Ta chitó ñu tyi ña cuahan ra Jesús chihin ra. KTyicuan ta chihin cha casɨɨ cuñi ra caquehen cuenda ra chi ra Jesús chichi canoa. Tyicuan ta tañi ri ta cachaa̱ ra yuhu miñi nu cuahan coyo ra. Nu nanducú ñáyɨvɨ chi ra Jesús J Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―¡Yuhu cuví, ma yuhvi ndo! MTyicuan ta cha cayaha̱ ra chihin canoa cuan tari noo cha ohon o iñu kilómetro, ta cananyehe̱ ra chi ra Jesús suri chicá ra nu ndutya cuan cuachaa ra nu nyaá canoa cuan, ta canayuhvi̱ ra. STyicuan ta chaa̱ noo tatyi ñihi. Ta iyo ndɨcuita̱ ndutya miñi cuan. 7Ta quɨhvɨ̱ coyo ra chichi canoa ta cuayaha sava ra mahñu miñi cuan vatyi cuchaa ra Capernaum. Cha cuñaa ta ra Jesús suri cha ta ndichi ca ra. \1Ta cha cuaa, ta noo̱ coyo ra cachicá noo chihin ra Jesús yuhu miñi cuan. a;Soco tuvi̱ iñi ra Jesús vatyi cuñí ñu quehen ñu chi ra chihin fuerza vatyi sacuvi ñu rey chi ra. Ta cuahan ri ra nu sucun yucu cuan inga chaha vatyi cunyaa notuhun maa ra. Nu chicá ra Jesús nu ndutya ucTyicuan ta cha yaha̱ nyehe ñáyɨvɨ cuan milagru cha savaha̱ ra Jesús, ta catyí ñu: ―Ican ndicha cuii ra ihya cuví profeta, ra chahá cuenda tuhun cahan Nyoo cha nyaá cha quichi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ―catyí ñu.  Canacoñehe̱ ra, ta casacutu̱ ra uchi uvi tahan tica chihin yɨquɨn cha ndoo cuan cha cuenda ohon tahan pan cuan. 4a Ta cuhva cha ndaha iñi ñu, ra Jesús catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Na̱coñehe ndo yɨquɨn cha ndoo tacuhva vatyi ñahri cha tɨvɨ ―catyí ra chi ra. >u Tyicuan ta quehe̱n ra Jesús pan cuan ta cha yaha̱ nacuhva ra tyahvi nyoo chi Nyoo, chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra. Ta ra cachicá noo chihin ra casacha̱ ra chi tandɨhɨ ñu canyicú cuan. Suri tyicuan caa sacuvi̱ tucu ra chihin tiyaca cuan, chaha̱ ra cachi ñu nyacua nya cha chitu chi ñu. c? Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ca̱tyi ndo chi tandɨhɨ ñu na cunyicu ñu ―catyí ra. Iyó vavaha cuhu yucuan ta chicunyicu̱ ñu ta cha ohon mil rayɨɨ, ta sɨɨn ri ñusɨhɨ chihin ra cuatyaa. .U ―Ihya nyaá noo ra cuehe luhlu nyisó cue ohon tahan pan cebada ta uvi tahan tiyaca. Soco ¿nyata cuví ihya ta cuaha ñáyɨvɨ ihya? ―catyí ra Andrés. }sTa ra Andrés nonga ra nyicón chi ra Jesús, ta yañi ra Simón Pedro cuví chi ra, catyí ra chi ra Jesús: 6eTyicuan ta nacaha̱n ra Felipe ta catyi̱ ra: ―Yahvi cha quehen yo cha saha̱ tyiño yo ucha tahan yoo ta ma ñihi sata yo cha cachi ñu chiin chiin ―catyí ra Felipe.  )Soco catyi̱ ri maa ra chi ra Felipe cha nducú nyehe ra chi ra ñáá catyi ra, vatyi ra Jesús chitó vaha ra ñáá cha cuasacuvi ra. H  Cha nanyehe̱ ra Jesús vatyi cuaha ñáyɨvɨ nyicón chi ra, ta quichaha̱ catyí ra chi ra Felipe: ―¿Yoso caa cusata yo cha cachi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuaha ihya? ―catyí ra chi ra. T !Ta cha nyañaa quɨvɨ vico cha nañí pascua cha sanducahnú ñu Israel. m STyicuan ta ra Jesús ndaa̱ ra noo yucu ta chicunyaa̱ ra yucuan chihin ra cachicá noo chihin ra. Cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan nyicon chi ra cha cuenda vatyi nyehé ñu milagru cha sacuví ra vatyi sanduvahá ra chi ñu cuhví.  Cha yaha̱ cuan, ra Jesús cuahan ra inga chiyo miñi cahnu cha nañí Tyañuhu Galilea. Ta suri miñi cuan nañí chi Miñi Tiberias. 'G/Soco tatu ña chinó iñi ndo tuhun cha tyaa̱ ra, ¿yoso caa cuchino iñi ndo tuhun cahán yuhu? ―catyí ra Jesús chi ra cacuví nuu chi ñu Israel. .Vatyi tyehe ta chinó iñi ndo tuhun caha̱n ra Moisés, chinó tucu iñi ndo tuhun cahán yuhu. Vatyi tuhun yuhu ican tyaa̱ ra. U#-Ma cuñi ndo vatyi cutyaa yuhu cuatyi chaha ndo nuu Suti. Ra Moisés cuví ra tyaá cuatyi chaha ndo vatyi ña sacuví ndo ley cha tyaa̱ ra. Ta ley ra cuñí maa ndo vatyi cunyaca chi chi ndo andɨvɨ. 1,Nyoho ña cuví chino iñi ndo chii vatyi cuñí ndo cuvaha ndo nu tahan ndo. Ta ña nducú ndo nu cuvaha ndo nuu Nyoo cha noo tuhun ri maa iyó. +Yuhu vachi cuenda Suti ta nyoho ña naquehén ndo tuhun cahín. Soco tatu inga ra vachi ra cuenda maa ra, chi ra cuan nachino iñi ndo. S*Vatyi yuhu ñohó nui chi nyoho ta chité vatyi ña cuñí ndo chi Nyoo. ;q)’Yuhu ña nduqui nu cuvahi nuu ñáyɨvɨ. iK(Ta nyoho ña cuñí ndo quichi ndo nu nyaí tacuhva vatyi cuhve ñayɨvɨ̱ chaa cuan coo ndo. C'Nyoho chihin cuenda xaan sacuaha ndo nu tutu Nyoo, vatyi cuñí maa ndo vatyi nuu cuan cuanañihi ndo ñayɨvɨ chaa̱ cha ma naa ca maa. Soco nu tutu Nyoo cuan, tuhun yuhu cahán chi. y~k&Ta tuhun ra cha cahín nuu ndo, ña ndoó chi añima ndo vatyi ña chinó iñi ndo vatyi Nyoo tachi̱ ra chii. }!%Ta tyicuan caa tucu Suti, ra cha tachi̱ chii, cuví ra cha ndaa cuende. Nyoho ta cuɨñɨ ca ndo ndusu ra. Ta ni ta nyehe ca ndo chi ra. ]|3$Soco yuhu iyó noo cha ndaa vaha ca cha nuu cha catyi̱ ra Juan. Vatyi tandɨhɨ cha sacuví yuhu, maa Suti catyí chii na sacuvi. Ta ican cuví cha ndaa cha nyehé ndo vatyi ndicha vatyi maa Suti tachi̱ chii. {1#Ra Juan cuvi̱ ra tari noo lámpara cha cayú ta sacundichín. Ta nyoho taha̱n iñi ndo cusɨɨ iñi ndo nu ndichin ñuhu̱ ra suhva ri quɨvɨ. 7zg"Soco yuhu ña chiñuhú cha cuví rayɨɨ cha ndaa cuende. Soco catyí tuhun ihya chi ndo cha cuenda cha vaha chi ndo, tacuhva vatyi chino iñi ndo chii ta cacu añima ndo. Xy)!Nyoho chindaca̱ tuhun ndo chi ra Juan. Ta tuhun cha caha̱n ra, ndicha vaha. x Soco iyó inga ra cuví cha ndaa cuenda yuhu. Ta yuhu chité vatyi cha cahán ra cuende yucuan cuví noo cha ndaa ta cha ndicha. Uw#Ta tatu suri mai cuví cha ndaa chi mai, ñahri yahvi nyaá cha ndaa cuan. nvU’Yuhu ñima noo tuhun ri mai sacuví ñáá noo cha sacuví. Nyehí cha caá añima ñáyɨvɨ yoso cuhva catyí Suti. Ta vaha cuhva nyehí vatyi ña sacuví cuhva cuñí mai, soco cuhva cuñí Suti, ra cha tachi̱ chii. >uuTa cuquita coyo ñu chichi ñaña. Ta ñu cha sacuvi̱ cha vaha cunandoto ñu vatyi coo ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa. Soco ñu ña sacuvi̱ cha vaha cunandoto ñu vatyi cuhun ñu anyaya nu cutachi tuñi Nyoo chi ñu. Nu sañaha̱ chi vatyi ra Jesús iyó ityi chi ra cha cuhva ra ñayɨvɨ̱ chaa coo ñáyɨvɨ tyMa iyo cuñi ndo tuhun ihya, vatyi cuchaa chi quɨvɨ vatyi ñu ndɨyɨ chichi ñaña cucuɨñɨ ñu ndusu Sehe Nyoo. msSTa Nyoo chaha̱ ra vatyi sandai cuatyi ñáyɨvɨ, vatyi Rayɨɨ cha quichi nya gloria cuví yuhu. r1Vatyi Nyoo Suti iyó ra ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Ta chaha̱ tucu ra ityi chi yuhu cha cuví Sehe ra vatyi cuhve ñayɨvɨ̱ coo ñáyɨvɨ. q}Ñáyɨvɨ tari cha ndɨyɨ cuví ñu soco cha ndicha catyí chi ndo vatyi vachi chi quɨvɨ vatyi cuɨñɨ ñu ndusu Sehe Nyoo. Ta ñu cha quichahá cha cahán ra, cucoo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Ta vityin cuví quɨvɨ cha cahín tuhun. 3p_’Ta cha ndicha catyí vatyi ñu tyasohó tuhun cahín ta chinó iñi ñu chi ra cha tachi̱ chii, iyó ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Ta ma cuhun ca ñu anyaya cha catyi cuatyi ñu vatyi cha sacacu̱ Nyoo añima ñu ndaha tuhun chihi, ta nacuhva̱ ra ñayɨvɨ̱ chaa coo ñu. toaTyicuan caa sacuví Suti Nyoo vatyi cuñí ra tyi sacahnu ñáyɨvɨ chi Sehe ra tari sacahnú ñu chi maa ra. Ñu ña sacahnú chi yuhu Sehe Nyoo, nɨri chi Suti ta ña sacahnú ñu. Tyi maa ra tachi̱ ra chi yuhu cha cuví Sehe ra. nTa Suti Nyoo ña sandaa ra cuatyi ni noo ñu, soco chi yuhu cha cuví Sehe ra chaha̱ ra ityi na sandai cuatyi ñáyɨvɨ. )mKTari sanandotó Nyoo Suti chi ndɨyɨ, ta chahá ra ñayɨvɨ̱ coo ñu, tyicuan caa tucu yuhu cha cuví Sehe ra, chahí ñayɨvɨ̱ chi ñu cuñí mai cuhve. 1l[Vatyi cuñí xaan Suti chii, vatyi Sehe ra cuví chii, yucuan chaha sañahá ra tandɨhɨ cha sacuví ra chii. Ta nahnu ca cha cusañaha ra, tacuhva cu iyo cuñi ndo. mkSTyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi yuhu, cha cuví Sehe Nyoo, ñahri cha savahí cha maa ri mai. Soco sacuví cha nyehí sacuví Suti. Tandɨhɨ cha sacuví Suti ta sacuvi tucu maí. ijKTa cha cuenda cha caha̱n ra tuhun ihya, xaan ca cuñí ra Israel cuan. Ta ñihi ca cuñí ra cahñi ra chi ra vatyi cuñí maa ra vatyi ña sahá ra ñáyɨvɨ quɨvɨ nyitatu ñu, ta sɨɨn rí tyi sahá ra tuhun tyi ɨɨn ri cuví ra chihin Nyoo vatyi catyí ra tyi sutu ra cuví chi Nyoo. Sehe Nyoo iyó xaan ityi chi ra cha cunyaca ñaha ra iwSoco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Maa Suti, nya vityin ta sahá tyiño ra. Ta yuhu tucu sahá tyiñe ―catyí ra. 6heTa cha cuenda cha sacuvi̱ ra Jesús tyehe caa quɨvɨ nyitatú ñu, yucuan chaha cuxaa̱n xaan ra cacuví nuu chi ñu Israel chi ra Jesús. Ta cuñí ra cahñi ra chi ra. vgeTyicuan ta chaha̱n ra chicatyi ra chi ra Israel cuan vatyi ra Jesús cuví ra cha sanduvaha̱ chi ra. Wf'Yaha̱ cuan ta nañihi̱ ra Jesús chi ra chichi vehe ñuhu cahnu, ta catyí ra chi ra: ―Nye̱he, vityin cha nduvahu̱n, ma sacuvi con cuatyi, coto ñáá ca cha cahnu ca cuvi chuun ―catyí ra chi ra. 'eG Soco ra cha nduvaha̱ cuan ña chitó ra yóó cha sanduvaha̱ chi ra. Vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ yucuan, ta ra Jesús yori ca ra vatyi cha cuahan ra. d  Tyicuan ta quichaha candaca tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Yóó ra cha catyi̱ chuun vatyi naquehun yuvun ta cacon? (cI Ta ra cha nduvaha̱ cuan nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ra cha sanduvaha̱ chii, ican ra catyi̱ chii: “Na̱quehen yuvun ta ca̱con”, catyí ra chii. #b? ra cacuví nuu chi ñu Israel catyí ra chi ra cha nduvaha̱ cuan: ―Quɨvɨ nyitatú yo cuví vityin, ña tahán chi cuison yuvun ―catyí ra chi ra. }as Ta caa cuhva ri cuan nduvaha̱ ra, naquehe̱n ra yuvi ra, ta nacaca ra. Soco vatyi quɨvɨ nyitatu ñu cuví, v`eTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ndɨ̱cuita ta na̱quehen yuvun ta ca̱con ―catyí ra chi ra. g_GTa ra cuhví cuan nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Tata, yori maa tyihi chii chichi tanque tatu cha nacandá ndutya. Vatyi tahan ri cha cuñí quɨhvi, inga ñu quɨhvɨ xihna ca ―catyí ra cuhví cuan chi ra Jesús. F^Cuhva cha nanyehe̱ ra Jesús chi ra catuví ra yucuan, tuvi̱ iñi ra vatyi cha cañi xaan cuiya caá ra tyicuan caa. Ta ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Atu cuñún nduvahun? T]!Ta yucuan catuví noo ra cuhví cha iyó oco chahun uñi cuiya cuhví ra. @\yVatyi ña naha ña naha ri ta noó noo ángel sanacanda ra ndutya cuan. Ta yóó cha quɨhvɨ xihna ca cha yaha nacanda ndutya cuan, nduvaha ñu nɨri maa ñáá ca cuehe ndoho ñu. [ Ta yucuan cayucu cuaha ñu cuhví: ñu cuaa, ñu coxo, ta ñu ña cuví nacanda. Canyatú ñu ñáá cuhva nacanda ndutya cuan. WZ'Ta ñuu cuan iyó noo yuvehe cha nañí Yuvehe Cuenda Mbee. Ta yatyin ri nyaa noo vehe cahnu. Ta chichi vehe cuan ñohó ndutya. Ta cha chihin sahan hebreo nañí chi Betesda. Ta iyó ohon tahan corredor. {Y qCha yaha̱ tuhun cuan ta ra Jesús cuahan ra Jerusalén inga chaha vatyi ñu ñuu Israel sanducahnu ñu noo vico. |Xq6Ican ihya cuví cha cu uvi milagru cha sacuvi̱ ra Jesús cha nachaa̱ ra Galilea cha chaha̱n ra Judea.ZW-5Tyicuan ta tuví iñi ra cha vaha cuan, vatyi cuhva cuan catyí ra Jesús chi ra, “Cua̱nuhu vatyi sehun cha nduvaha̱ ra.” Ta maa ra ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ chi ra nachino̱ iñi ñu chi ra Jesús. 8Vi4Tyicuan ta quichaha ndaca̱ tuhun ra chi ra ñáá cuhva nduvaha ra. Ta cacatyí ra chi ra: ―Icu cuhva ca ɨɨn cha yaha̱ hora tinyaa̱ cahñi chi ra ―cacatyí ra. wUg3Ta cuhva cha cuanachaa ra nya vehe ra, quita̱ coyo musu ra ta cacatyí ra chi ra: ―¡Cha nduvaha̱ sehun! NT2Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cua̱nuhu nya vehun. Sehun cha nduvaha̱ ra ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta ra cha vaha cuan chinó iñi ra tuhun caha̱n ra Jesús ta cuanuhu̱ ra. S1Soco ra cha vaha cuan catyí ra chi ra Jesús: ―Tata, co̱ho chihin cha numi ri vityin cha ta cúvi ca sehi ―catyí ra chi ra. R0Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Nyoho ma chino iñi ndo tatu ma nyehe xihna ndo noo milagru ―catyí ra chi ra. |Qq/Quɨvɨ cha chito̱ ra cuan vatyi nachaa̱ ra Jesús Galilea cha chaha̱n ra Judea, chaha̱n ra chinyehe̱ ra chi ra, ta chica̱n ra tumañi iñi chi ra na cuhun ra vehe ra ta sanduvaha ra chi sehe ra, vatyi cha cuñí cuii ri cúvi sehe ra. NP.Tyicuan ta cuanuhu tucu ra Jesús nya ñuu Caná nu cuví Galilea nu sananduvi̱ ra vinu chihin ndutya. Ta iyó noo ra cuví tyiño cuenda rey, ta iyó noo sehe ra cha cuhví ñuu Capernaum. >Ou-Tyicuan ta cuhva cha chaa̱ ra Galilea, ñu iyó yucuan vaha tyiñuhu̱ ñu chi ra, vatyi chaha̱n coyo tucu maa ñu Jerusalén vico cuan, ta nyehe̱ ñu cha vaha cha sacuvi̱ ra. N7,Vatyi suri maa ra Jesús catyi̱ ra vatyi ñáyɨvɨ ñuu noo ra cuví profeta, ra chahá cuenda tuhun cahán Nyoo, ña sahá ñu ñáyɨvɨ chi ra. qM[+Cha yaha̱ uvi quɨvɨ ta quita̱ ra Jesús ñuu Samaria cuan ta cuahan ra ityi nu cuví Galilea. pLY*Tyicuan ta quichaha catyí ñu chi ñaha sɨhɨ cuan: ―Vityin chinó iñi ndi, ñima cha cuenda vatyi catyun chi ndi, soco vatyi chiñi̱ maa ndi chihin soho ndi tuhun cahán ra, ta chitó vaha ndi vatyi ican ra cuví Cristo ra sacacú chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ―catyí ñu. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi sehe noo ra cuví tyiño SK)Ta cuaha ca ñu cachino̱ iñi ñu cha chiñi̱ ñu tuhun cahán maa ra. +JO(Ta cuhva cha cachaa̱ coyo ñu Samaria nu nyaá ra Jesús, cha cundahvi̱ ñu nuu ra nandoo ra chihin ñu. Ta ra Jesús ndoo̱ ra yucuan uvi quɨvɨ chihin ñu. @Iy'Ta cuaha xaan ñu ñuu Samaria cuan canachino̱ iñi ñu chi ra Jesús cha cuenda cha catyi̱ ñaha cuan, vatyi catyí ña: “Catyi̱ ra tandɨhɨ cha cai chii”, catyí ña. TH!&Yuhu sacuhi̱n chi ndo vatyi cucahnu ndo nɨñɨ cha iyó nu ña saha̱ tyiño ndo. Vatyi inga ra saha̱ tyiño. Ta nyoho nyari cucahnu ndo ta naquehen vaha ndo nɨñɨ cuan ―catyí ra Jesús chi ra. G}%Ta iyó noo tuhun ñayɨvɨ̱ cha catyí vatyi sɨɨn ñu tachí ta sɨɨn ñu naquehén nɨñɨ. Ta ndicha tuhun cuan. F}$Ra cha naquehén nɨñɨ cuan ñihi ra yahvi ra. Ta nɨñɨ cha naquehen vaha ra cuví ñu cha ñihi noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Ta tyicuan caa cuví tacuhva vatyi ra cha tachí, ta ra cha naquehén nɨñɨ cuan ɨɨn ri cacusɨɨ cuñi ra. E#Nyoho catyí ndo: “Soco cumañi ca cumi yoo ta naquehen yo cha tachi̱ yo.” Soco yuhu catyí chi ndo vatyi nye̱he ndo ta sa̱ha ndo cuenda cha cuaha ñáyɨvɨ cuñí ñu quichi ñu chihin, cuví ñu tari noo itu cha cuaan ta cuñí chi cha cahnu yo nɨñɨ. D7"Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha chachí yuhu ican cuví cha sacuví cuhva cuñí ra cha tachi̱ chii ta sacuví tyiño chaha̱ ra chii. 6Ce!Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra quichaha candaca tuhun ra chi ra tahan ra, ta catyí ra: ―¿O iyó yóó cha quichi̱ nyaca cha cachi ra, vaha? ―cacatyí ra. {Bo Soco catyí ra Jesús chi ra: ―Yuhu iyó noo nyayu cuacachi, ta nyoho ña chitó ndo ―catyí ra chi ra. ?AwTa cha nɨri ca cha cumañi chaa ñu nu nyaá ra, ra cachicá noo chihin ra, sanɨñɨ́ ra chi ra na cachi ra chiin. Ta cacatyí ra chi ra: ―Maestro, ca̱chi chiin ―catyí ra. \@1Tyicuan ta quita̱ coyo ñu ñuu cuan ta cuahan coyo ñu nu nyaá ra Jesús. ?―Ña̱ha ndo cunyehe ndo chi noo ra cha catyi̱ tandɨhɨ cha cai. ¿Atu ñima ra Cristo cuví ra? ―catyí ña chi ñu. q>[Tyicuan ta sandoo̱ ña quɨyɨ ña ta cuanuhu ña chichi ñuu. Ta catyí ña chi ñáyɨvɨ ñuu ña: ~=uTyicuan ta canachaa̱ coyo ra cachicá noo chihin ra ta iyo cacuñí ra cha ndatuhún ra Jesús chihin noo ñaha sɨhɨ. Soco ni noo ra ña cañá iñi ra ndaca tuhun ra ñáá cha cuñí ra o ñáá cuenda ndatuhún ra chihin ñaha cuan. <Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ña: ―Ra cha cahún tuhun cuan, ican ra cahán chuhun ―catyí ra chi ña. S;Ta nacaha̱n ña ta catyí ña chi ra: ―Yuhu chité vatyi cuquichi ra cuví Mesías, ra Cristo, ra cuvi rey chi yo. Ta quɨvɨ quichi ra, maa ra cunacatyi tandɨhɨ chi yo ―catyí ña chi ra. 0:YVatyi Nyoo Tatyi Ii cuví ra. Ta ñu sacahnú chi ra cuñí chi sacahnú ñu chi ra chihin cha ndicha tari cuhva saquehen ityi Tatyi Ii chi ñu ―catyí ra chi ña. %9CSoco chaa chi cuhva ta cuhva cuan nyaa yo vityin vatyi ñáyɨvɨ cha ndicha sacahnú chi Sutu yo Nyoo, cusacahnu ñu chi ra chihin añima ñu ta cha ndicha. Tari cuhva saquehen ityi Tatyi Ii Nyoo chi ñu. Vatyi Sutu yo Nyoo tyicuan caa cuñí ra cha sacuvi ñu cha sacahnú chi ra. =8sNyoho ñu Samaria, ña chitó ndo yóó chi sacahnú ndo. Soco nyuhu chitó ndi yóó chi sacahnú ndi. Vatyi chitó ndi vatyi cuenda noo ra Israel cuasacacu Nyoo chi ñáyɨvɨ. p7YTyicuan ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra chi ña: ―Chi̱no iñun tuhun cahín chuhun. Vatyi vachi cuhva vatyi cusacahnu ndo chi Sutu yo Nyoo. Soco ña chiñuhú ri cha quichi ndo yucu ihya o cuhun ndo nya Jerusalén. 66eSutu chahnu ndi, ra Samaria, sacahnu̱ ra chi Nyoo yucu ihya. Soco nyoho ñu Israel catyí ndo vatyi Jerusalén yucuan tahán chi sacahnu yo chi Nyoo ―catyí ña chi ra. 5 Cha chiñi̱ ña tuhun caha̱n ra, quichaha catyí ña chi ra: ―Tata, tuví iñi vatyi noo profeta cuenda Nyoo cuvún. 4Vatyi cha ohon tahan yɨun chiyo̱, ta ra nyaá chuhun vityin ñima yɨun cuví chi ra. Ndicha tuhun cha cahún ―catyí ra chi ña. !3;Ta nacaha̱n ña ta catyí ña: ―Yori yɨi iyó ―catyí ña. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ña: ―Ndicha cha cahun, vatyi yori yɨun iyó. x2iTyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ña: ―Cua̱han cuacana chi yɨun ta qui̱chun ―catyí ra chi ña. K1Tyicuan ta quichaha catyí ña chi ra: ―Tata, cu̱hva ndutya cuan cohí, tacuhva cha ma cu ityi que ndutya, ta ni ma quichi que quichi tave ndutya chichi yavi ihya ―catyí ña chi ra. W0'Soco ñu chihí ndutya cha chahá yuhu, ma cu ityi ca ñu. Vatyi ndutya cha chahí chi ñu cucaña chi tari noo ndohyo chichi añima ñu tacuhva coo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa ―catyí ra chi ña. /y Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ña: ―Tandɨhɨ ñu chihí ndutya ihya, cu ityi ca ñu ndutya. l.Q Vatyi sutu chahnu yo, ra Jacob sandoo̱ ra yavi ihya chi yo. Ta suri ihya chihi̱ tucu maa ra ndutya. Ta suri ihya chihi̱ tucu sehe ra ta quɨtɨ sana ra. ¿Atu cahnu ca ra cuví yoho ican saha ra cuan? ―catyí ña chi ra. $-A Tyicuan ta catyí ña chi ra: ―Tata, ni ñahri vihi chihin tavon ndutya ihya. Vatyi yavi ihya cono xaan. ¿Nya cuquehun ndutya nyitó cuhvon cohi? a,; Tyicuan ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Tyehe ta chitón cha chahá Nyoo, ta chitón yóó cha chicán ndutya chuun, maun cucacon ndutya chii. Ta yuhu cuhve ndutya nyitó chuun ―catyí ra chi ña. y+k Tyicuan ta ñaha Samaria cuan catyí ña chi ra Jesús: ―Yoho cha cuvún noo ra ñuu Israel, ¿yoso caa cha chicón ndutya cohun chi yuhu cha cuví ñaha Samaria? ―catyí ña vatyi ñu Israel ña vaha iyó ñu chihin ñu Samaria. *)Ta ra cachicá noo chihin ra, yori ra canyicú vatyi cuahan coyo ra chichi ñuu, cuasata ra cha cacachi ra. Tyicuan ta chaa̱ noo ñaha Samaria cuatava ña ndutya chichi yavi cuan. Ta quichaha catyí ra Jesús chi ña: ―Cu̱hva chiin ndutya cohi ―catyí ra chi ña. @)yTa yucuan nyaá noo yavi ndutya cha catyí ñu tyi chi ra Jacob cuví. Ta vatyi chitatú xaan ra Jesús cha chica ityi ra, ta chicunyaa̱ ra yuhu yavi cuan, ñáá cuhva hora cuví. (Yucuan ta chaa̱ ra noo ñuu cha nyaá ityi Samaria cha nañí Sicar yatyin nu nyaá ñuhú ra Jacob nu chaha̱ ra chi ra José sehe ra. A'}Ta ityi cuanuhu ra, tahan chi yaha ra nu cuví Samaria. z&mTa quɨvɨ chito̱ ra Jesús vatyi cachito̱ ra tuhun ihya, ta quita̱ ra Judea cuan ta cuanuhu ra nya Galilea. e%CVasɨ ñima maa ra Jesús sacondutyá, soco ra cachicá noo chihin ra, ican casacondutyá. $ Cachitó ra cuví fariseo vatyi cuaha ca ñáyɨvɨ nyicón chi ra Jesús ican saha ra Juan. Ta cuaha ca ñu sacondutya̱ ra ñandɨhɨ. E#$Ñu cha chinó iñi chi Sehe Nyoo, iyó ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Soco ñu ña cuñí chino iñi chi ra, ma coo ñu ñayɨvɨ̱ cuan. Ta cutachi tuñi Nyoo chi ñu.Q"#Nyoo Sutu yo cuñí ra chi Sehe ra. Ta natyaa̱ ra tandɨhɨ ndaha ra. !!;"Vatyi ra cha tachi̱ Nyoo chii, tuhun Nyoo cahán ra vatyi Nyoo ña tyicuhvá ra Tatyi Ii ra chaha̱ ra chi ra. Chaha̱ ra nanɨɨ Tatyi Ii ra chi ra. m S!Soco tatu nya noo yo chinó iñi yo chi ra, cuví yo noo cha ndaa vatyi Nyoo ndicha cha cahán ra. _7 Ta cahán ra cha nyehé ra ta cha chiñí ra, soco yori chinó iñi tuhun cahán ra. ’Ra cha quichi̱ nya gloria, cahnu ca ra cuví ra cha nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Vatyi ra iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví ra. Ta cahán ra tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱. Soco ra quichi̱ nya gloria, cahnu ca ra cuví ra. -Maa ra cahnu ca ra cuacuvi ra. Ta yuhu cunocuee que vatyi tyicuan caa tahán maa chi. Ra quita̱ nya gloria ta quichi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ =sVatyi noo vico tandaha, ra nyaá xiin ñaha tyivaa cuan, ican ra cuan cutandaha chihin ña. Ta ra tahan ra nyaá ra yatyin ri cuan. Ta cusɨɨ cuñí ra chiñí ra tuhun cahán ra cha cuatandaha. Ta tyicuan caa tucu yuhu, sɨɨ cuñí vatyi naquehen ñáyɨvɨ tuhun cahán ra Jesús ta nyicón ñu chi ra.  Suri maa ndo chiñi̱ vaha ndo cha cahi̱n vatyi yuhu ñima ra Cristo cuví. Noo ra cha tachi̱ ri Nyoo ityi nuu ra cuví yuhu. Tyicuan ta ra Juan catyí ra chi ra: ―Ni noo yo ta ñahri cha cuví sacuvi yo, tyehe ta ña chahá Nyoo tunyee iñi ra chi yo. ~uTyicuan ta cuahan coyo ra nu nyaá ra Juan. Ta catyí ra chi ra: ―Maestro, ra cha ñoho̱ chuhun inga chiyo yuvi cahnu Jordán, ra cha cahu̱n tuhun chihin ndi, vityin sacondutyá ra ta tandɨhɨ ñu nanyicón ñu chi ra ―catyí ra chi ra. #?Tyicuan ta suhva ra nyicón chi ra Juan quichaha̱ cuvi yuhu ra chihin noo ra ñuu Israel sɨquɨ yoso caa sandundɨɨ ñáyɨvɨ chi ñu nuu Nyoo. NTuhun ihya cuvi̱ ta ni cumañi ca catyihi ra chi ra Juan vehe caa. H Tyicuan caa tucu ra Juan cuan ñohó ra sacondutyá ra chi ñáyɨvɨ nu cuví Enón yatyin ri nu cuví Salim, vatyi yucuan ñohó cama ndutya. Ta ñáyɨvɨ chaá coyo ñu ta condutya ñu. ;oCha yaha̱ tuhun ihya, ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra cuahan coyo ra nu cuví Judea. Ta candoo̱ ra suhva quɨvɨ yucuan, vatyi casacondutya ra chi ñáyɨvɨ. ~~}i||<{f{ zyy[xxxw(vvFuutss rpqponn0mXlkukjVichhgfedcbb;aa`__^^]]7\[ZZ|ZBYqXXWQV[UU7T SQPP(O5NN=MMBLOK0JCIHGFEEjDlCC,BUAA@u??t>>Z=<<;2:9B88Q7]665h433"2D1g00 /^..?-\,, +~*))(P'&%%%$I"!! @oID'?E1sPo   !DvP~ Ta ra Jesús chicá noo ra vehe ñuhu cuan ityi corredor ra Salomón. } Nya ñuu Jerusalén yoo vichin cuví. Ta sanducahnú ñu noo vico quɨvɨ nanduchin cuiya cha suhñi̱ ñu vehe ñuhu cahnu cuan. _|7 Ta inga ra catyí ra: ―Yori ñu ñohó tatyi ña vaha chi cahán tyehe caa. ¿Atu cuví sananyehe noo tatyi ña vaha chi noo ra cuaa? ―catyí ra. Nu ña cuñí ra cacuví nuu chi ñu Israel chi ra Jesús {- Ta cuaha xaan ra catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha quichaha ndo chi ra chiña? Ta yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi ra, ta loco ra ―cacatyí ra. z Cha cachiñi̱ tucu ra cacuví nuu chi ñu Israel tuhun cha cahán ra Jesús ihya, cacusɨɨ̱n tucu ra chihin tahan ra inga chaha. yw Yori tinyaá ñayɨvi̱, soco cha iyó vaha iñi mai ta chahí. Iyó ityi chii cha cuhve ñayɨvi̱ ta cúvi, ta iyó tucu ityi chii cha naquehen tiqui inga chaha vatyi cunandote. Ican ihya cuví tyiño cha tyaa̱ Suti chii ―catyí ra Jesús. x ’Suti cuñí ra chii vatyi chahí ñayɨvi̱ cha catyi ñáyɨvɨ cuende. Soco yaha cuan, nacuhva tucu ra ñayɨvi̱ inga chaha. Yw+ Iyó tucu inga mbee sane cha ñima chichi chacu ihya iyó tɨ. Cuñí chi cha cuhin cunaquehin chi tɨ. Ta cuquichaha tɨ chii. Ta coo noo ri nu quɨhɨ tandɨhɨ tɨ. Ta noo ri ra sahá cumi chi tɨ cucoo. ivK tari ñohó nuu Suti chii, ta yuhu ñohó nui chi ra. Yuhu chahí ñayɨvi̱ cuenda mbee sane. ru] ’Yuhu cuví ra sahá cumi vaha mbee sane. Ta ñohó nui chi tɨ. Ta maa tɨ ñohó nuu tɨ chii, t  Musu cuan chino ra cha cuenda vatyi cha cuenda xuhun ri sahá tyiño ra. Ta ñahri cuenda ra chi mbee, tyi ñima sana ra cuví. s  Soco ra cuví musu, tatu nyehé ra vachí lobo cha cuví noo quɨtɨ xaan, sandoo maa ra chi mbee sana chitoho ra. Ta chinó ra. Vatyi ñima sana maa ra cuví tɨ. Tyicuan ta tɨɨn quɨtɨ xaan chi mbee cuan. Ta saquicono tɨ chi tɨ ityi cuan ityi ihya. tra Yuhu cuví noo ra vaha sahá cumi mbee. Vatyi ra sahá cumi mbee chahá ra ñayɨvɨ̱ ra cuenda sana ra. +qO ’Noo ra suhu vachí ra, soco vachí suhu ra, vachí cahñi ra, vachí satɨvɨ ra. Soco yuhu vachí vatyi coo ndo noo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Dp Yuhu cuví yuvehe gloria. Ñu quɨhvɨ̱ cuende, cacu̱ ñu cha ma cuhun ñu anyaya. Ta cuví ñu tari noo mbee cha quɨhvɨ́ ta quitá chichi chacu cuan. Ta ñihí tɨ cuhu cachi tɨ. voe Tandɨhɨ ra cha yaha̱ caquichi̱ coyo, ra suhu cacuví ra. Soco mbee ña quichaha̱ tɨ cha cacaha̱n ra. Dn Tyicuan ta catyí ra Jesús inga chaha chi ñu: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi yuhu cuví tari noo yuhu chacu nu quɨhvɨ́ coyo ñáyɨvɨ cuende cha cuví ñu tari mbee sane. :mm Tyehe caa tuhun caha̱n ra Jesús chihin ñu. Soco maa ñu ña cutuñí iñi ñu ñáá tuhun cuñí ra cahán ra cha tyicuan caa. Ra Jesús cuví ra sahá cumi vaha mbee _l7 Soco tatu ña ñohó soho tɨ ndusu ra, chinó tɨ chi ra ta ma cunyicon tɨ chi ra. kw Ta cha yaha̱ tava̱ ra chi tɨ, ta cuahan ra ityi nuu tɨ ta nyicón tɨ chi ra, vatyi nɨcohón soho tɨ ndusu ra. ]j3 Ra nyaá yuhu chacu cuan nuña ra na quɨhvɨ ra sahá cumi mbee cuan. Ta mbee cuan nɨcohón soho tɨ ndusu ra. Noo noo tɨ ta iyó sɨvɨ tɨ sahá ra, ta cana ra chi tɨ ta tavá ra chi tɨ ityi chata chacu. Pi Soco ra quɨhvɨ́ ityi yuhu chacu, ra sahá cumi mbee cuan cuví ra. Lh  Cahán ca ra Jesús ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, tatu noo ra cuaquɨhvɨ chichi noo chacu mbee, ta cha nuu cha quɨhvɨ́ ra yuhu chacu, quɨhvɨ́ ra inga ityi, ra suhu cuví ra. g  )Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Tyehe ta cuaa nyoho, nɨcohón nuu ndo tyi chiñuhú tuhun Nyoo chi ndo, ta ma coo cuatyi ndo. Soco vatyi catyí ndo tyi nyehé ndo ta chitó ndo, yucuan chaha ndoó cuatyi sɨquɨ ndo ―catyí ra chi ra..fU (Tyicuan ta suhva ra cuví fariseo cha nyicú yucuan chiñi̱ ra cha caha̱n ra Jesús, ta catyí ra chi ra: ―¿Atu cuaa tucu nyuhu ñandɨhɨ? ―catyí ra. tea 'Ta ra Jesús catyí ra: ―Yuhu vachí vatyi catyi cha caá añima ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi ñu cuaa, ñu ña chitó tuhun Nyoo cunanyehe ñu vatyi cucava tuhun Nyoo añima ñu. Ta ñu cuñí maa tyi ndichin nyehe tyi catyí ñu tyi chitó ñu tuhun Nyoo, coto ñu tyi cuaa ñu tyi ña chinó iñi ñu chii ―catyí ra Jesús. d) &Tyicuan ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra chaha ra Jesús ta catyí ra chi ra: ―Chinó iñi chuun, Sutu Mañi yuhu ―catyí ra chi ra Jesús. pcY %Ta ra Jesús catyí ra: ―Cha nyehu̱n chi ra. Ta ican ra ndatuhún chuhun ―catyí ra chi ra. b $Ta nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Tata, ca̱tyi chii, yóó ra cuví ra vatyi chino iñi chi ra ―catyí ra chi ra. daA #Ra Jesús chitó ra vatyi catava̱ ñehe ra chi ra cucuaa̱ cuan vehe ñuhu. Ta cuhva cha nañihi̱ ra chi ra ta catyí ra chi ra: ―¿Atu chinó iñi yoho chi Rayɨɨ cha quichi nya gloria? ―catyí ra chi ra. m`S "Tyicuan ta cacatyí ra chi ra: ―Yoho ra iyó cuatyi cuvún nyata cacu̱n. ¿Ta cuñún sañahu̱n chi nyuhu? ―cacatyí ra. Ta catava̱ ñehe ra chi ra vehe ñuhu. Ñu cha ñahri tuhun Nyoo caa añima tari cha cuaa ñu k_O !Tyehe ta ra ihya ta ñima cuenda Nyoo vachí ra, ñahri cha cuví sacuvi ra ―catyí ra chi ra. f^E Ni noo chaha ta cuɨñɨ ca yo vatyi iyó noo ra sananyehe̱ chi noo ra cuaá nyata cacu̱. )]K Chitó vaha yo vatyi Nyoo ña tyasohó ra nu chicán ra iyó cuatyi. Soco ra cha sacahnú chi ra ta sacuví cuhva cuñí ra, tyasohó Nyoo nu chicán ra cuan. $\A Tyicuan ta nacaha̱n ra cucuaa̱ cuan ta catyí ra: ―¡Ñana vaha cha cuví ihya! Nyoho ña chitó ndo nya quita̱ ra, ta chi yuhu sananyehe̱ ra. {[o Nyuhu chitó ndi tyi Nyoo caha̱n chihin ra Moisés. Soco ra cuan, ña chitó ndi nya quita̱ ra ―cacatyí ra. Z Tyicuan ta cacaha̱n ra chi ra, ta catyí ra: ―Yoho yɨhún cuenda ra, soco nyuhu cuenda ra Moisés yɨhɨ́ ndi. 1Y[ Ta catyí ra: ―Cha catyi̱ chi ndo, ta ña quichahá ndo chii. ¿Ñáá tuhun cha cuñí ndo cha catyi inga chaha? ¿Atu cuñí tucu nyoho cunyicon ndo chi ra? (XI Ta candaca tuhu̱n tucu ra chi ra inga chaha ta catyí ra: ―¿Ñáá cha sacuví ra chuun? ¿Yoso caa sacuvi̱ ra ta nanyehún? ―cacatyí ra chi ra. TW! Tyicuan ta nacaha̱n ra cha cucuaa̱ cuan ta catyí ra: ―Yuhu ña chité tatu ra iyó cuatyi cuví ra, o ñima. Soco noo ri cha chité vatyi yuhu cucuai̱, ta vityin ndichin nyehí ―catyí ra. iVK Tyicuan ta canacana̱ tucu ra chi ra cha cucuaa̱ cuan inga chaha. Ta cacatyí ra chi ra: ―Chihin nuu Nyoo ca̱tyi cha ndicha chi ndi. Vatyi nyuhu chitó ndi tyi rayɨɨ cuan, ra iyó cuatyi cuví ra ―cacatyí ra. VU% Yucuan chaha catyi̱ ñu: “Cha ñihi ra. Nda̱ca tuhun ndo chi maa ra.” vTe Sutu ra sɨhɨ ra catyí ñu tyehe caa cha cuenda cha yuhví ñu chi ra cacuví nuu chi ñu Israel, vatyi cha catyihi̱ tahan ra tuhun vatyi cutava ñehe ra chi ñu vehe ñuhu, yóó ri ñu cha catyí vatyi ra Jesús cuví Cristo. hSI Soco ña chitó ndi ñáá tuhun cha cuví nyehe ra vityin. Ta ni ña chitó ndi yóó cha sanduvaha̱ chɨtɨ nuu ra. Nda̱ca tuhun ndo chi maa ra. Cha iyó cuiya ra. Ta cuví nacatyi maa ra chi ndo ―catyí ñu chi ra. R Ta nacaha̱n sutu ra ta sɨhɨ ra ta catyí ñu: ―Chitó ndi vatyi ican ra ihya cuví sehe ndi. Ta cuaá ra nyata cacu̱ ra. >Qu Ta candaca̱ tuhun ra chi ñu, ta catyí ra: ―¿Atu ican ra ihya cha cuví sehe ndo cha catyí ndo tyi cuaá ra ta cacu̱ ra? ¿Yoso caa cha cuví nyehe ra vityin? ―catyí ra. GP Soco ra cacuví nuu chi ñu Israel ña cuñí ra chino iñi ra cha cucuaa̱ ra cuan ta vityin nyehé ra. Ta nyacua nya cha cacana̱ ra chi sɨhɨ ra ta chi sutu ra cha nduvaha̱ cuan. O! Ta candaca̱ tuhun tucu ra inga chaha chi ra cha cucuaa̱ cuan, ta catyí ra chi ra: ―¿Ta yoho, ñáá catyún cuenda ra cha sanduvaha̱ chɨtɨ nuun? ―catyí ra. Ta nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Yuhu catyí vatyi noo profeta cuenda Nyoo cuví ra ―catyí ra. `N9 Tyicuan ta suhva ra fariseo cacatyí ra: ―Ra cha sacuvi̱ tyehe caa ñima ra cuenda Nyoo cuví ra, vatyi ña sahá ra ñáyɨvɨ quɨvɨ nyitatú yo ―cacatyí ra. Soco inga ra cacatyí ra: ―¿Yoso caa cha cuví sacuvi ra milagru ihya tatu ra iyó cuatyi cuví ra? ―catyí ra. Ta sɨɨn sɨɨn cha cacahan ra. Ta cacusɨɨ̱n ra. RM Yucuan chaha ra fariseo candaca̱ tuhun tucu ra chi ra yoso caa cha vatyi nanyehé ra. Ta maa ra catyí ra: ―Tyaa̱ ra nyahyu chɨtɨ nui, ta nacatye̱ ta vityin ndichin nyehí ―catyí ra chi ra. ~Lu Vatyi quɨvɨ cha savaha̱ ra Jesús nyahyu ta sanduvaha̱ ra chi ra cha cucuaa̱ cuan, quɨvɨ nyitatú yo cuvi̱. XK) Tyicuan ta chinyaca̱ ñu chi ra cha cucuaa̱ cuan nuu ra cuví fariseo. SJ Tyicuan ta quichahá ndaca tuhun ñu chi ra: ―¿Nya nyaá ra cuan vityin? Ta maa ra catyí ra: ―Ña chité ―catyí ra chi ñu. Nu casanahma̱ ra cuví fariseo chi ra cha cucuaa̱ ta nanyehe I{ Ta catyí ra: ―Ra cha nañí Jesús cuan, ican savaha̱ nyahyu ta tyaa̱ ra chɨtɨ nui ta catyí ra chii: “Cua̱han nya tanque Siloé ta nacatyon nuun.” Tyicuan ta chahi̱n. Ta cha yaha̱ nacatye nui ta nanyehi̱ ―catyí ra chi ñu. vHe Tyicuan ta quichaha candaca tuhun ñu chi ra: ―¿Ta yoso caa cha cuví nyehun vityin? ―catyí ñu. 3G_ Yɨhɨ́ ñu catyí ñu: ―Ican ra. Inga ñu catyí ñu: ―Ñima ra cuví ra, soco ndacú xaan ra chi ra. Soco maa ra catyí ra: ―Ican yuhu cuví ―catyí ra. DF Tyicuan ta ñu nyicú yatyin yuvehe ra, ta ñu cha nyehe̱ chi ra cha cucuaa̱ ra ta caya̱ ra, catyí ñu: ―¿Atu ñima ra ihya cuví cha tuhva chinyaa chican caridaa? ―catyí ñu. zEm Tyicuan ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han cuanacatya nuun nya tanque Siloé cuan. ―Sɨvɨ cuan cuñí chi catyí: “Tachi̱ Chuun.” Tyicuan caa ta ra cuaa cuan chaha̱n ra chinacatya̱ ra nuu ra. Ta cuhva cha nachaa̱ ra, cha nyehe ra. -DS Cha yaha̱ cha catyí ra Jesús tuhun ihya, ta tyicu̱ sɨɨ ra nu ñuhú. Ta savaha̱ ra chiin nyahyu chihin sɨɨ ra ta tyaa̱ ra chɨtɨ nuu ra cuaa cuan. C  Cha nɨ ri ca cha nyaí sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ñuhu̱ ndichin cuenda ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví. B Cha nɨ ri ca cha ñicahñu, cuñí chi cha sacuvi tyiño ra cha tachi̱ chii. Vatyi vachi cha cuaa cha ma cuvi ca saha tyiño yo. ;Ao Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ñima cuatyi maa ra, ta ni ñima cuatyi sɨhɨ ra ta sutu ra. Soco cha cuenda vatyi cuví sañaha Nyoo tunyee iñi ra chihin ra. _@7 Ta quichahá ndaca tuhun ra cachicá noo chihin ra Jesús chi ra: ―Maestro, ¿ñáá tuhun cha cacu cuaa ra ihya? ¿Atu cha cuenda cuatyi sɨhɨ ra ta sutu ra, o cha cuenda cuatyi maa ra? ―cacatyí ra chi ra. a? = Cuhva cha yaha̱ ra Jesús noo nu yaha̱ ra, nyehe̱ ra chi noo ra cha cuaa nyata cacu. 7>g;Tyicuan ta quehe̱n ra yuu vatyi cañi ra chi ra Jesús. Soco maa ra quɨhvɨ̱ xehe ra, ta quita̱ ra chichi vehe ñuhu cuan. Ta yaha̱ ra mahñu ra ta cuahan ra.'=G:Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi nyata ni cumañi coo ra Abraham ta cha iyó yuhu ―catyí ra Jesús chi ra. <!9Tyicuan ta ra Israel cuan cacatyí ra chi ra Jesús: ―Ni uvi xico uchi cuiya ta quita con, ta catyún tyi nyehu̱n chi ra Abraham. B;}8Ra Abraham sutu chahnu ndo cusɨɨ xaan cuñi̱ ra vatyi cunyehe ra quɨvɨ quichi yuhu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta nyehe̱ ra ta cusɨɨ xaan cuñí ra ―catyí ra Jesús chi ñu. Y:+7Soco nyoho ña ñohó nuu ndo chi ra. Yuhu, ñohó nui chi ra. Ta tatu catyí tyi ña ñohó nui chi ra, cuví noo ra cuendu tari nyoho. Soco yuhu ndicha cha ñohó nui chi ra, ta quichahí tuhun cahán ra. Z9-6Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Tatu suri mai sacahní chii, ñahri maa vale cuan. Soco ra sacahnú chii, ican cuví Suti. Ta suri maa ra cuví cha catyí nyoho tyi Nyoo cuenda ndo cuví chi ra. 58c5¿Atu cahnu ca ra cuví yoho ican saha sutu ndi ra Abraham? Maa ra chihi̱ ra ta ra cuví profeta Nyoo ñandɨhɨ. ¿Yóó ra cuví yoho cuñí maun? ―catyí ra chi ra. 74Tyicuan ta ra Israel cuan canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Vityin chitó vaha ndi vatyi yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chuun. Vatyi ra Abraham ta tandɨhɨ ra cuví profeta Nyoo cachihi̱ ra. Ta yoho catyún vatyi ñu quichahá tuhun cahún ma cúvi maa ñu. x6i3Cha ndicha catyí vatyi ñu quichahá tuhun cahín ma chaa tuhun chihi añima ñu ―catyí ra Jesús chi ra. 5%2Yuhu ña nanduquí nu sacahnu ñáyɨvɨ chii, soco iyó noo ra nanducú cha sacahnu ñu chii. Ta maa ra cunyehe ra tatu sacahnú ndo chii. 4%1Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Ñahri tatyi ña vaha ñohó chi yuhu. Chi Suti sacahní. Ta nyoho cahán ña vaha ndo sɨqui. =3s0Tyicuan ta ra cacuvi nuu chi ñu Israel cacatyí ra chi ra: ―¿Atu ña ndicha vatyi yoho ra ñuu Samaria cuvún, ta ñohó noo tatyi ña vaha chuun? ―cacatyí ra chi ra. p2Y/Ñu cuenda Nyoo tyasohó ñu tuhun cahán Nyoo. Soco vatyi nyoho ñima ñu cuenda Nyoo cuví ndo, yucuan chaha ña cuñí ndo tyasoho ndo tuhun cahín ―catyí ra Jesús. Ra Cristo, nyata nicumañi coo ra Abraham, ta cha iyó ra %1C.¿Nya noo nyoho cuví catyi ndo vatyi yuhu iyó noo cuatyi? Ni noo ndo. Ta cha tyicuan caa cahín cha ndicha, ¿ñáá tuhun cha ña chinó iñi ndo chii? E0-Ta yuhu vatyi cahín cha ndicha, ña chinó iñi ndo chii. b/=,Cuihna ican ra cuví sutu ndo. Ta sehe ra cuví chi ndo. Ta cuñí ndo sacuvi ndo cuhva cuñí ra. Ra chahñí ñáyɨvɨ cuví cuihna nyata quɨvɨ xihna ri. Ni noo chaha ña sacuví ra cha ndicha. Ta ni noo chaha ña cahán ra cha ndicha. Cuhva cha cahán ra cuendu, cahán ra cuhva caá ra, vatyi cuendu ra. Ta sutu ñu cuendu cuví chi ra. .+¿Ñáá tuhun cha ña cutuñí iñi ndo tuhun cha catyí chi ndo? Cha cuenda tyi ña cuñí ndo tyasohó ndo tuhun cahín. Q-*Tyicuan ta ra Jesús catyí ra: ―Tyehe ta ndicha cha Nyoo cuví sutu ndo, nyoho cuñí ndo chii. Vatyi yuhu quite̱ nu nyaá ra ta chai̱ nyehe. Ña vachí cuenda mai, soco Nyoo tachi̱ chii. V,%)Nyoho tari sacuví sutu ndo, sacuví ndo ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Nyuhu ñima sehe ndahvi ñu cuví chi ndi. Iyó noo ri sutu ndi ta ican ra cuví Nyoo ―catyí ñu. +7(Soco nyoho, vasɨ catyí chi ndo cha ndicha cha sañaha̱ Nyoo chii, nyoho cuñí ndo cahñi ndo chii. ¡Ra Abraham ña sacuvi̱ ra cha tyicuan caa! R*'Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Sutu ndi cuví chi ra Abraham ―catyí ra. Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Tyehe ta ndicha cha sehe ra Abraham cuví chi ndo, sacuví ndo cha sacuvi̱ ra. v)e&Yuhu cahín cha sañaha̱ Suti chii. Ta nyoho sacuví ndo cha catyi̱ sutu ndo chi ndo ―catyí ra chi ra. (3%Cha chité vatyi ñáyɨvɨ chi ra Abraham cuví chi ndo. Soco yɨhɨ́ ndo cuñí ndo cahñi ndo chii, vatyi ña tɨɨ́n cuenda ndo tuhun cahin. u'c$Yucuan chaha tatu yuhu cha cuví Sehe Nyoo ta tave chi ndo ndaha ra ña vaha, ndicha cuii cucoo ndo libre. &#Noo musu ña nyaá ra vehe chitoho ra tyicuan ri. Soco noo sehe ra cuví chitoho cuan, nyaá ra tyicuan ri chihin sutu ra. %%"Ta ra Jesús catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tandɨhɨ ñu sacuví cha quiñi caa, musu cuenda cha quiñi caa cuví ñu. b$=!Ta canacahán ra ta catyí ra: ―Nyuhu ñáyɨvɨ vachi tata ra Abraham cuví ndi. Ta ni noo chaha ta cuvi ca ndi musu chi ni noo ñáyɨvɨ. ¿Yoso caa cha catyí yoho tyi ndoo ndi libre? ―catyí ra chi ra. ]#3 Ta cucoto ndo cha ndicha. Ta chihin cha ndicha cuan cundoo ndo libre ―catyí ra. S"Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra cacuvi nuu chi ñu Israel cha chinó iñi chi ra: ―Tatu nyoho ta sañihi ca ndo sacuvi ndo cuhva sañahí chi ndo, cuchaa ndo cuví ndo noo ñu yɨhɨ cuende. !Cha cahán ra Jesús tuhun ihya, cuaha ra quichaha chino iñi ra chi ra. Ñu cha cuví Sehe Nyoo ta ñu cha sacuví cha quiñi caa & EVatyi Suti, ra cha tachi̱ chii, nyaá ra chihin. Ta ña sandoó ra chii cha maa ri mai. Vatyi yuhu tyicuan ri sacuví cuhva cuñí ra ―catyí ra Jesús. zmYucuan chaha catyi̱ ra chi ra: ―Cutyaa ndo chi ra cuví Rayɨɨ cha quichi nya gloria nu cruzi. Tyicuan ta cunacoto ndo vatyi yuhu cuví, ta cucoto ndo vatyi tyiño sahí ñima cha cuenda mai sacuví, soco cahín cha sañahá Suti chii. zmSoco maa ra cacuví nuu chi ñu Israel ña cutuñi̱ iñi ra vatyi tuhun Nyoo Sutu yo cahán ra chihin ra. Cuaha xaan ca cha nyaá cha catyi chi ndo, ta cuaha xaan ca nyaá catyi cha caá ndo. Soco tuhun cha catyí yuhu chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tuhun cha chiñi̱ cha cahán ra cha tachi̱ chii cuví. Ta maa ra cahán ra cha ndicha ―catyí ra. B}Tyicuan ta quichaha candaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Yóó ra cuví yoho? Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Cha yaha catyi̱ chi ndo nyata quɨvɨ xihna ri. kOYucuan chaha catyí chi ndo vatyi cucúvi ndo ta cundoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo. Vatyi tatu ña chinó iñi ndo cha yuhu cuví ra tinyaá cuatyi ndo, cundoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo quɨvɨ cúvi ndo ―catyí ra Jesús chi ra. a;Tyicuan ta ra Jesús catyí ra: ―Nyoho ra cuenda ityi yuvi ihya cuví ndo. Soco yuhu ra cuenda ityi sɨquɨ cuví. Nyoho ñu ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví ndo. Soco yuhu ñima ra ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví. *MTyicuan ta ra cacuví nuu chi ñu Israel cacatyí ra: ―¿Atu cucahñi maa ra chi ra? vatyi catyí ra vatyi ma cuvi cuhun yo nu cuahan ra ―cacatyí ra. iKRa Jesús catyí ra chi ra cacuvi fariseo inga chaha: ―Yuhu cuhin, ta nyoho cunanducu ndo chii, soco cucúvi ndo ta cundoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo. Nu cuahan yuhu, nyoho ma cuvi cuhun ndo ―catyí ra Jesús chi ñu. /Tuhun ihya caha̱n ra Jesús cha nɨ ri ca cha sañahá ra chichi vehe ñuhu cahnu, nu nyaá caja nu tyihí ñáyɨvɨ xuhun. Soco yori tyihi̱ chi ra vehe caa, vatyi ta chaa ca quɨvɨ cha tahán chi cohon ra. “Nu cuhun yuhu ma cuvi cuhun ndo”, catyi̱ ra Cristo oWTyicuan ta candaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Nya nyaá sutun? Ta ra Jesús catyí ra: ―Nyoho ña ñohó nuu ndo chi yuhu. Ta ni chi Suti ña ñohó nuu ndo. Tyehe ta ñohó nuu ndo chii, cohon nuu ndo chi Suti ―catyí ra. Ta vityin vaha, suri mai cuví cha ndaa cuenda mai. Ta Suti, ra cha tachi̱ chii, cuví inga cha ndaa ―catyí ra Jesús chi ra. hINu ley nyoho nyaá vatyi tatu uvi ra chaha cha ndaa, cuñí chi chinó iñi yo cha ndaa cuan. !Soco tatu catyi cha caa ñáyɨvɨ, catyí cha ndicha. Vatyi ñima noo ri mai nyehí, soco Suti ra cha tachi chii, ican ra nyehé chihin. ]3Nyoho yatyin xaan cahan ndo cha caa ñáyɨvɨ. Soco yuhu, yori chi cahin cha caa. oWNacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Vasɨ suri mai cahín tumañi iñi cuende, soco ndicha cha cahin vatyi yuhu chité nya ityi quichi̱ ta nya ityi cuahín. Soco nyoho ña chitó ndo nya ityi quichi̱ ni nya ityi cuahín. # Tyicuan ta ra cacuví fariseo cacatyí ra chi ra: ―Yoho, cahún tumañi iñi cuenda maun. Ta yucuan ña ndicha ―catyí ra chi ra. 5c Tyicuan ta caha̱n tucu ra Jesús nuu ñáyɨvɨ inga chaha, ta catyí ra chi ñu: ―Yuhu cuví ra cha sandichin añima ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Yóó cha nyicón chii, coo ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa nu ndichin. Ta ma caca noo maa ñu nu ñaa iñi ―catyí ra Jesús chi ñu.  Ta nacaha̱n ña ta catyí ña: ―Ni nonga ra, Tata. Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ña: ―Ni yuhu ta ma cahñi chuun. Cua̱han vityin. Ta ma sacuvi con cuatyi ―catyí ra chi ña. Ra Jesús cuví cha ndichin cha sandichin añima ñáyɨvɨ   Tyicuan ta nicuinanyaa̱ ra Jesús ta nyehe ra tyi cha cuahan coyo ra cuan ta ndoo̱ noo tuhun ri ca ñaha. Tyicuan ta catyí ra chi ña: ―¿Nya nyaá ra tyaa̱ cuatyi sɨcun vityin? ¿Yori ni minoo ca ra cuñí cahñi chuun? ―catyí ra chi ña. & E Soco maa ra cha cachiñi̱ ra tuhun ihya, tuvi̱ iñi ra tyi iyó tucu cuatyi maa ra. Ta quichaha quita coyo tahan tahan ri ra, quichaha xihna ca ra chahnu. Ta cuhva cha ndɨhɨ ra quita̱ coyo ta ndoo̱ noo tuhun ca maa ra Jesús chihin ñaha sɨhɨ cuan mahñu nu nyicu ñáyɨvɨ. U #Ta nicunyaa̱ tucu ra ta quichaha sañihi ra tyaa ra letra nu ñuhú. H  Soco vatyi candacá tuhun ca ra chi ra, tyicuan ta nicuinanyaa̱ ra ta catyí ra chi ra: ―Xihna ca nyoho cha ñahri cuatyi ndo que̱hen ndo yuu ta ca̱ñi ndo chi ña ―catyí ra chi ra. r ]Cacatyi̱ ra tuhun ihya chi ra Jesús cha cuenda cha nducú nyehe ra chi ra tacuhva tyaa ra noo cuatyi sɨquɨ ra. Tyicuan ta ra Jesús chicunyaa̱ tyayɨɨ ra nu ñuhú ta quichaha̱ tyaa ra letra nu ñuhú chihin nundaha ra. ,QTa ley cha tyaa̱ ra Moisés catyí chi vatyi nacahñi yo chihin yuu chi ñusɨhɨ cha sacuví tyehe caa. ¿Ta yoho, yoso caa catyun vityin? ―catyí ra chi ra.  Ta quichaha cacatyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, ñaha sɨhɨ ihya natɨɨ̱n ndi chi ña nu cuatyi ña chihin inga rayɨɨ. _7Tyicuan ta ra sacuahá cuenda ley ta ra cuví fariseo chaa̱ coyo ra chihin noo ñaha iyó yɨɨ vatyi natɨɨ̱n ra chi ña nu cuatyi ña chihin inga rayɨɨ. Ta cuatyaa ra chi ña mahñu ñáyɨvɨ nyicú cuan. MTa cha inga quɨvɨ cuhva cha vachi cundichin, cuahan tucu ra inga chaha vehe ñuhu cahnu. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ tuhva̱ ñu nu nyaá ra. Ta maa ra chicunyaa̱ ra ta quichaha cahan ra nuu ñu. 7 kSoco ra Jesús cuahan ra yucu cha nañi Olivo. F5Tyicuan ta tahan tahan ra cuanuhu coyo ra vehe ra.5c4Tyicuan ta canacaha̱n ra ta cacatyí ra chi ra: ―¿Atu suri ra Galilea cuví tucu yoho? Sa̱cuaha nu tutu Nyoo ta nye̱hun, vatyi ni noo ra chahá cuenda tuhun cahán Nyoo ta ña nyaá chi cha quichi ra ityi Galilea ―cacatyí ra. Ñaha sɨhɨ cha natuvi̱ chihin rayɨɨ ta iyó yɨɨ ña +O3―Catyí ley vatyi ma cuvi tachi tuñi yo chi noo ra tatu ma cuɨñɨ xihna yo tuhun cahan ra, tacuhva coto yo ñáá cha sacuvi̱ ra ―catyí ra chi ra. 2Tyicuan ta ra Nicodemo, ra cha chaha̱n nu nyaá ra Jesús cha cha cuaa, cuví ra noo ra fariseo, ta catyí ra chi ra: iK1Soco maa ri ñáyɨvɨ cha ña chitó nyicón chi ra. Soco ña vaha ñu nuu Nyoo ―catyí ra. p~Y0¿Nye̱he ndo vatyi ni noo ra cuví nuu chi ndi cha cuví ndi fariseo ta ña chinó iñi chi ra cuan? z}m/Tyicuan ta ra fariseo catyí ra chi policia cuan: ―¿Atu sandaví ñaha ndɨhɨ ra chi nyoho ñandɨhɨ? {|o.Ta policía cuan cacatyí ra: ―¡Ni noo chaha ta ni yori tuhva cahan tari cahán ra cuan! ―cacatyí ra. a{;-Tyicuan ta policía vehe ñuhu cahnu cuan, cuanuhu coyo ra nu nyicú ra fariseo ta ra cuví nuu chi tata sutu. Ta candaca̱ tuhun ra chi policía cuan ta cacatyí ra: ―¿Ñáá tuhun ña quehe̱n ndo chi ra? 0zY,Yɨhɨ́ ñu cuñí ñu quehen ñu chi ra cutyihi ñu chi ra chichi vehe caa. Soco yori tɨɨ̱n chi ra. Ra cacuví nuu vehe ñuhu ña cachinó iñi ra chi ra Jesús Uy#+Tyicuan ta ñáyɨvɨ cuan canatahvi̱ sava ñu cha cuenda ra Jesús. x/*Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi vatyi ra Cristo cucuvi ra ñáyɨvɨ vachi tata rey David ta ra ñuu Belén cucuvi ra tari ra David ―catyí ñu. w%)Ta inga ñu catyí ñu: ―Ican ra cuví Cristo ―catyí ñu. Soco inga ñu catyí ñu: ―¿Yoso caa cha ra Galilea cuví ra Cristo? v'(Suhva ñáyɨvɨ cha chiñi̱ ñu tuhun ihya, catyí ñu: ―Ndicha vatyi ra ihya profeta Nyoo cha nyaá quichi cuví ra ―catyí ñu. !u;'Soco chihin cuan cuñí ra catyi ra vatyi ñu chinó iñi chi ra cunaquehen ñu Tatyi Ii Nyoo, vatyi quɨvɨ cuan ta quichi ca Tatyi Ii Nyoo vatyi ra Jesús, ta cunuhu ca ra nya gloria nu cusacahnu Sutu ra chi ra. Nu cusɨɨ̱n ñáyɨvɨ cha ña tahán iñi tuhun cahan ra t&Ñu cha chinó iñi chii, chichi añima ñu cucono tari noo yuvi ndutya cha nyitó, tari cuhva catyí nu tutu Nyoo ―catyí ra Jesús. lsQ%Quɨvɨ nu ndɨhɨ chiyo vico, yucuan quɨvɨ cha nɨñɨ ca. Ta quɨvɨ cuan ndɨcuita̱ ra Jesús ta ñihi cahán ra ta catyí ra: ―Tatu nya noo ndo ityi añima ndo tuhun Nyoo, ña̱ha ndo ta na̱chino iñi ndo chii. r$¿Ñáá cha cuñí chi catyi tuhun cahan ra chihin yo? Vatyi catyi ra: “Cuananducu ndo chii soco ma nañihi ndo chii. Vatyi ma cuvi cuhun ndo nu cucunyai” ―tyicuan caa cacuví yuhu ra tuhun ra. Ñu chinó iñi chi Nyoo cucohon Tatyi Ii ra añima ñu tqa#Tyicuan ta quichaha candaca tuhun ra cacuví nuu chi ñu Israel chi ra tahan ra: ―¿Nya cuhun ra ihya cha ma nañihi yo chi ra? ¿O cuhun ra nu nyaa ra Israel cha ca iyó ñuu Grecia vatyi sañaha ra chi ñu iyó yucuan, vaha? xpi"Nyoho cunanducu ndo chii. Soco ma nañihi ndo chii. Vatyi ma cuvi cuhun ndo nu cuacunyai ―catyí ra Jesús. o !Tyicuan ta ra Jesús catyí ra: ―Cunyai chihin ndo suhva ri ca quɨvɨ. Yaha̱ cuan ta cunuhi nu nyaá ra cha tachi̱ chii. Pn Cha chiñi̱ ra fariseo cha cahán ñáyɨvɨ tuhun ra Jesús, maa ra ta ra cacuví nuu chi tata sutu catachi̱ ra chi policía cuenda vehe ñuhu cuan cuquehen ra chi ra tyi cohon ra vehe caa. omWSoco cuaha xaan ñu chinó iñi chi ra. Ta catyí ñu: ―Ican ra ihya cuví Cristo. ¿Atu cuaha ca milagru sacuvi inga ra tatu quichi ra? ―catyi ñu. Nu tachi ra cuví fariseo policía cuquehen chi ra Jesús cohon ra vehe caa 4laTyicuan ta cuñí ñu tyihi ñu chi ra chichi vehe caa. Soco ni noo ñu ña tɨɨ̱n ñu chi ra cha cuenda vatyi ta chaa ca quɨvɨ cha tahán chi tɨɨn ra chi ra. dkAYuhu ñohó nui chi ra vatyi cuenda ra vachi, ta maa ra tachi̱ chii ―catyí ra Jesús. Yj+Chitó ra Jesús tuhun cha ndatuhún ñu ihya cuhva cha sañahá ra chichi vehe ñuhu. Ta ñihi cahán ra ta catyí ra: ―¡An ñohó nuu ndo chii ta chitó ndo nya ityi quichi, cuñi maa ndo! Soco yuhu vachí soco ñima cuenda mai. Vachí cuenda ra cha tachi̱ chii, ra cha cuví cha ndicha. Ta nyoho ña ñohó nuu ndo chi ra. i}Soco yoó chitó yo nya quita̱ ra ihya. Soco quɨvɨ quichi ra Cristo yori coto nya ityi quichi ra cuan ―catyí ñu. Th!Ta maa ra nanyaá cuan cahán ra nuu ñáyɨvɨ. Ta yori maa catyi ñáá cha catyí chi ra. ¿O vasɨ ca chinó tucu iñi ra cacuví nuu vatyi ra ihya ra Cristo ra cuvi rey cha saquichi Nyoo cuví ra? gTyicuan ta suhva ñu iyó Jerusalén, quichaha̱ ndaca tuhun ñu: ―¿Atu ñima chi ra ihya canducu ra cha cahñi ra? yfkMa tyaa ndo cuatyi sɨquɨ ñáyɨvɨ tatu ña chitó vaha ndo ñáá cha sacuvi ñu. Cua̱tu ndo nya nyehe vaha ndo, tyicuan ta cucoto ndo yoso caa sacutuñi ndo chihin cha ndaa ta chihin cha ndicha vaha. Nu cahán ra Jesús tuhun maa ra *eMTa vityin, vaha tatu cha cuenda cha ña cuñí ndo nacahnu ndo ley ra Moisés sacuvi ndo tyicuan caa vasɨ quɨvɨ nyitatu yo tahán chi. Soco tatu tyicuan caa sacuvi ndo, ¿ñáá tuhun cha cuxaan ndo chii cha cuenda vatyi sanduvahi̱ nanɨɨ coño ñuhu noo ra cuan quɨvɨ nyitatu yo? dSoco ra Moisés catyí ra chi ndo vatyi sacuvi ndo costumbre circuncisión. Vasɨ ñima ra quichaha̱ chihin tuhun cuan, soco ñáyɨvɨ chi ra ityi chata, casacuvi tyicuan caa. Yucuan chaha nyoho sacuví ndo costumbre cuan vasɨ tahán chi quɨvɨ nyitatu yo. uccTa catyí ra Jesús: ―Cha catyi noo milagru cha sacuvi̱ quɨvɨ nyitatu yo, iyo xaan cuñí nyoho. b#Ta nacaha̱n ñáyɨvɨ ta catyí ñu chi ra: ―Noo tatyi ña vaha yɨhɨ́ chi yoho. Yori cuñí cahñi chuun ―catyí ñu chi ra. 0aY’¿Atu ña ndicha vatyi ra Moisés chaha̱ ley chi ndo? Soco ni noo nyoho ña quichahá ndo ley cuan. ¿Ñáá tuhun cuñí ndo cahñi ndo chii? ―catyí ra. O`Ra cha cahán cuenda maa, cahán ra na sacahnu ñáyɨvɨ chi ra. Soco ra nanducú cha sacahnu ñu chi Nyoo, ra cha tachi̱ chi ra, ican ra cuan cahán cha ndicha. Ta ñahri cha sandaví ñaha ra. _ Tatu yɨhɨ́ nyoho cha cuñí ndo sacuvi ndo cuhva cuñí Nyoo, cua coto ndo vatyi cuenda Nyoo sacote ta ñima cha cuenda mai. ^Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Tuhun cha sañahí, ñima cha cuenda mai cuví, soco cuenda ra cha tachi̱ chii cuví. ]Ta ra cacuví nuu cuan iyó cacuñí ra ta cacatyí ra chi ra tahan ra: ―¿Yoso caa chitó ra ihya ta ña sacuaha̱ ra? ―catyí ra. x\iCha cusava iyó vico ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu quichaha̱ cahan ra nuu ñáyɨvɨ. d[A Soco yori cahán ndichin tuhun ra cha cuenda cha yuhví ñu chi ra cacuví nuu cuan. VZ% Ta ñáyɨvɨ ñohó vico cuan cacahán ñu tuhun ra. Ta yɨhɨ́ ñu catyí ñu: “Noo ra vaha cuví ra.” Ta inga ñu catyí ñu: “Ña vaha ra, sandaví ñaha ra chi ñáyɨvɨ”, catyí ñu. Y Ta ra cacuví nuu chi ñu Israel cananducú ra chi ra vico cuan, ta cacatyí ra chi ra tahan ra: ―¿Nya nyaá ra cuan? ―catyí ra. cX? Cha yaha̱ cuahan coyo yañi ra Jesús, cuahan tucu maa ra vico cuan, soco xehe ri. [W/ Yaha̱ cuan ta ndoo̱ ra nya Galilea. Nu ñohó ra Jesús vico Tabernáculo lVQCua̱han nyoho vico cuan. Yuhu ma cuhin vatyi ta chaa ca cuhva cha tahán chi cuhin ―catyí ra. 9UkVatyi ñáyɨvɨ ña cutasɨ cuñí ñu nyehé ñu chi ndo, soco chi yuhu tasɨ cuñí ñu nyehé ñu cha cuenda vatyi cachi ri catyi chi ñu vatyi ña vaha cha nyacuví ñu. T{Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ta chaa ca cuhva cha cuhun yuhu. Soco nyoho savahri quɨvɨ cuví cuhun ndo. WS'Tyicuan caa cacatyí ra vatyi ni yañi ra ta ña chinó iñi ra chi ra. RRVatyi tatu cuñí yo cha cohon nuu ñáyɨvɨ chi yo, ma xehe ri sacuví yo cha sacuví yo. Ta yoho tatu ndicha cha sacuvún tuhun ihya, sa̱cuvi nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ ―cacatyí yañi ra chi ra. 6QeYucuan chaha yañi ra Jesús cacatyí ra chi ra: ―Ma ndoun ihya. Cua̱han Judea tacuhva vatyi ñu naquehén tuhun cahún cha nyicú yucuan nyehe ñu tyiño cha sacuvún. pPYTa cha nyañaa quɨvɨ vico cha sanducahnu ñu Israel ndɨ cuiya ri. Ta nañí chi vico Tabernáculo. /O YCha yaha̱ tuhun ihya, ta ra Jesús chicá noo ra ityi Galilea. Ña cuñí ra cuhun ra Judea vatyi ra cacuví nuu chi ñu Israel cuan cacuñí ra cacahñi ra chi ra. ZN-GTuhun cha cahán ra Jesús ihya, tuhun ra Judas Iscariote sehe ra Simón cuví. Vatyi ra Judas cuví ra cucuhva cuenda chi ra Jesús chi ra xaan iñi chi ra, vasɨ noo ra cha uchi uvi cuan cuví ra.MFTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¿Atu ñima yuhu nacachi̱ chi ndɨ uchi uvi nyoho? Ta noo nyoho cuví cuihna ―catyí ra. lLQENyuhu chinó iñi ndi, ta ñoho nuu ndi chuun vatyi yoho cuvún ra cuví Cristo Sehe Nyoo nyitó. q1~~}}0||_{{6z*yyxJxwvv.udutts3r#qqQpoo3nnOmmll jjjiihh3gg\ffe1dLcctbaaG``~`_E^]]7\[[;ZYhY X`WVV5U#TT SQPP"ONMLKKJ`IHHAGGEE_DCCBAA/@T?>>=b<];w:99H8876T5;432110// .u.+-,++Y*)9(D'p'&g%%V$#""i!!% @0x7I0?Owa&  v : ' ~4.q5Quɨvɨ cuan cucoto ndo tyi yuhu ɨɨn ri cuví chihin Suti. Ta nyoho ɨɨn ri cuví ndo chihin. Ta yuhu ɨɨn ri cuví chihin ndo. (4IChiin ri ca, ta ñáyɨvɨ cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ ma nyehe ca ñu chii. Soco nyoho nyehé ndo chii. Vatyi yuhu iyé, yucuan chaha nyoho coo ndo ñandɨhɨ. B3Ma sandoo maa ri mai chi ndo. Quichi tiqui nu nyaá ndo. n2UTa cacan tahvi mai chi Nyoo Suti na saquichi ra noo ra naquehen ndahvi chi ndo. Ta ican ra cuan cuví Tatyi Ii Nyoo, ra cha cahán maa ri cha ndicha. Ta cucunyaa ra chihin ndo tyicuan ri maa. Soco ñáyɨvɨ cha tahán ca iñi cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ma cuvi naquehen ñu Tatyi Ii Nyoo vatyi ña cuví nyehe ñu chi ra. Ta ni ña caá ra añima ñu. Ta ni ña ñohó nuu ñu chi ra. Soco nyoho ñohó nuu ndo chi ra vatyi nyaá ra chihin ndo ta cuandoo ra chihin ndo. E1’Tatu cuñí ndo chii, qui̱chaha ndo tuhun cahín. q0[Yuhu cusacuvi ñáá cha cacan ndo chihin sɨvi. Nu catyí ra Jesús vatyi cuhva ra Tatyi Ii ra chi yo / Ta tandɨhɨ cha cacan ndo chihin sɨvi, yuhu cusacuvi tacuhva vatyi sacahnu ñáyɨvɨ chi Suti Nyoo cha cuenda cha cuví Sehe ra. #.? Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ñu chinó iñi chii, cusacuvi tucu ñu cha sacuví yuhu. Ta cahnu ca cusacuvi ñu, vatyi yuhu cuhin nu nyaá Nyoo Suti. >-u Chi̱no iñi ndo chii vatyi ɨɨn ri ra cuví chihin Nyoo Suti. Ta Nyoo Suti ɨɨn ri ra cuví ra chihin. O cuví tucu chino iñi ndo chii cha cuenda tyiño Nyoo Suti cha sacuví. ],3 ¿Atu ña chinó iñun tyi ɨɨn ri cuví yuhu chihin Suti Nyoo? Ta maa ra ɨɨn ri cuví ra chihin. Tuhun cha catyí chi ndo, ñima yuhu ri catyí, soco Suti cha nyaá chihin, ican ra sacuví tyiño ra chihin. +' Ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Yoho Felipe, cha naha nyaí chihin ndo, ta ¿yoso caa cha catyún cha ta cohon nuu con chii? Ñu cha nyehé chii, nyehé tucu ñu chi Nyoo Suti. Ta ¿ñáá tuhun catyún chii: “Cu̱hva cha nyehe ndi chi Sutu yo Nyoo”? * Tyicuan ta catyí ra Felipe chi ra: ―Tata, cu̱hva cha nyehe ndi chi Sutu yo Nyoo, ta chihin yucuan ri ta ndoo ndi vaha. ;)oÑohó nuu ndo chii, ta cha cuenda cuan ñohó nuu tucu ndo chi Suti. Ta nya vityin ta nu cuahan ca chi, ñohó nuu ndo chi ra, vatyi cha nyehé ndo chi ra ―catyí ra Jesús. T(!Ta ra Jesús catyí ra: ―Yuhu cuví ityi cha cuahan gloria. Ta yuhu cuví cha ndicha. Ta suri yuhu cuví ra chahá ñayɨvɨ̱ coo ndo. Noo tuhun ri cha cuenda yuhu, cuvi chaa ndo nu nyaá Suti. y'kTa catyí ra Tomás chi ra: ―Tata, ña chitó ndi nya cuhun. Ta ¿yoso caa coto ndi ityi? ―catyí ra. 9&mNyoho chitó ndo nya cuhin, ta chitó ndo ityi. %Ta cha yaha cha cuhin ta sanduvahi nu coo ndo, ta cuquichi inga chaha, quichi naquehin chi ndo. Tacuhva cunyaa ndo nu cuacunyai. $Vehe Suti cuaha xaan nuu coo ndo iyó. Tyehe ta ñima tyicuan caa, cha naha catyí yuhu chi ndo. Ta cuhin cusanduvahi noo nu coo ndo. n# WTa catyí ra Jesús: ―Ma caca xaan xiñi ndo. Chi̱no iñi ndo chi Nyoo, ta chi̱no iñi ndo chii. "{ &Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¿Atu ndicha cha cuhvon ñayɨvu̱n cha cuende? Cha ndicha catyí chuun, vatyi cha ni cumañi ca cuacu chaa loho, yoho cucatyun uñi chaha tyi ña ñohó nuun chii ―catyí ra Jesús chi ra Pedro.*!M %Tyicuan ta catyí ra Pedro chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿ñáá tuhun ma cuvi cunyiquen chuun vityin? Nyaí cha cuhve ñayɨvi̱ cha cuendon ―catyí ra.   $Ra Simón Pedro ndaca̱ tuhun ra chi ra Jesús ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿nya cuhun? ―catyí ra. Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Nu cuahan yuhu, vityin ma cuvi cunyicon chii. Soco nu cuahan ca chi, ta cunyicon chii ―catyí ra Jesús. 9k #Tatu cuñí ndo chi tahan ndo, tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta coto ñu vatyi ñu nyicón chii cuví ndo. Nu catyí ra Jesús vatyi ra Pedro cucatyi ra vatyi ña ñohó nuu ra chi ra  "Chahí noo tuhun chaa chi ndo. Cu̱ñi ndo chi tahan ndo. Tari cuñí yuhu chi ndo, tyicuan caa cuñí chi cha cuñí ndo chi tahan ndo. F !Sehe luhli, ña naha ca cuacunyai chihin ndo. Nyoho cunanducu ndo chii, soco tari catyi̱ chi ra cacuví nuu chi ñu Israel cuan, catyí chi ndo vityin, vatyi ma cuvi cuhun ndo nu cuahin. + Ta tatu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria sacahnú ra chi Nyoo, tyicuan ta Nyoo cusacahnu ra chi ra. Ta cha chaa̱ quɨvɨ cuasacahnu ra chi ra. P Cha yaha̱ cha cuahan ra Judas, ra Jesús catyí ra: ―Vityin cunyehe ñáyɨvɨ yoso cha cahnu yuhu cha cuví Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. Ta cuanyehe ñu yoso cha cahnu Nyoo cha cuende.  Cha yaha̱ chachi̱ ra Judas pan, tyicuan ta quita̱ ra. Ta cha cuaa cuví cuan. Ley cha chaha̱ ra Jesús cha cuñi yo chi tahan yo y Soco cha cuenda vatyi ndaha ra Judas nyaá yɨtɨn xuhun, yucuan chaha yɨhɨ́ ra cuñi̱ maa ra vatyi cuñí ra Jesús cha cusata ra cha chiñuhú chi ra cha cuenda cha vico cuan, o nacuhva ra suhva xuhun cuan chi ñu ndahvi, cacuñi̱ maa ra. |q Soco ni noo ra canyicú nu mesa cuan, ña cacutuñí iñi ra ñáá tuhun cha catyi̱ ra chi ra tyicuan caa. T! Ta cha quehe̱n ra Judas pan cuan ta quɨhvɨ̱ ra ña vaha añima ra. Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Tuhun cha yɨhɨ́ iñun sacuvun, sa̱cuvi cha numi ri ―catyí ra Jesús chi ra Judas. lQ Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cuasatyii chiin pan, ta ra cha cuhve chi, ican ra cuan cuví ra ―catyí ra. Tyicuan ta quehe̱n ra chiin pan ta satyii̱ ra, ta chaha̱ ra chi ra Judas Iscariote, sehe ra Simón.  Tyicuan ta nyañaá ra chi ra Jesús, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿yóó ra cuví ra cha cahún tuhun? dA Ta ra Simón Pedro savaha̱ ra seña chi ra, na ndaca tuhun ra yóó chi tuhun cahán ra.  Noo ra chicá noo chihin ra nyañaá ra chi ra Jesús nu cuxiñí ra. Ta ican ra cuví ra cha cuñí xaan ra Jesús chi.  Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra, quichaha̱ canyehe ra nuu tahan ra, ta ña cachitó ra yóó chi tuhun cahán ra Jesús. jM Cha yaha̱ cha catyí ra Jesús tyehe caa, quichaha̱ nducuihya xaan cuñi añima ra, ta catyí cachi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi noo nyoho cunaxico tuhun ndo chii nuu ra xaan iñi chii ―catyí ra Jesús. =s Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ñu tɨɨ́n cuenda chi ñu tachí yuhu chi, chi yuhu tɨɨ́n cuenda ñu cuví cuan. Ta ñu cha tɨɨ́n cuenda chi yuhu, tɨɨ́n cuenda tucu ñu chi ra cha tachi̱ chii ―catyí ra Jesús. Nu sacotó ra Jesús vatyi cunaxico tuhun ra Judas chi ra chi ra xaan iñi chi ra "= Catyí chi ndo tuhun ihya cha ni cumañi ca chino cava tacuhva vatyi quɨvɨ nacuvi tyehe caa, chino iñi ndo tyi iquen cuví ra cha tinyaa cuatyi ndo.  ’Ñima cha cuenda tandɨhɨ ndo cahín. Yuhu chité yóó chi nacachi̱ mai. Soco cuñí chi cha cucuvi tari catyí tuhun Nyoo tyehe caa: “Ra cha chachi̱ pan chihin, ican ra cuan cunaxico tuhun chii chi ra xaan iñi chii”, catyí chi nu tutu Nyoo. Y + Tatu cutuñí iñi ndo tuhun ihya, ta sacuví ndo, sɨɨ xaan cucuví chi ndo. 0 Y Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ni noo musu ta ña cahnu ca ra ican saha chitoho ra. Ta ni noo ra cha cuahan tyiño, ña cahnu ca ra ican saha ra cha tachi̱ chi ra. U # Yuhu chahi̱ noo cuhva chi ndo vatyi sa̱cuvi ndo tari cuhva sacuvi̱ mai.   Yuhu cha cuví Ra Sacuaha ta Sutu Mañi ndo, nacatye̱ chaha ndo, tyicuan caa cuñí tucu chi cha nacatya ndo chaha tahan ndo. Z - Nyoho catyí ndo chii, Maestro ta Sutu mañí yuhu, ta ndicha vatyi ican cuví. c? Ta cha yaha̱ cha nacatya̱ ra Jesús chaha ra cachicá noo chihin ra, ndɨhvɨ̱ noo ra sahma ra, ta nɨcunyaa̱ tucu ra inga chaha nu mesa ta catyí ra chi ra: ―¿Atu cutuñí iñi nyoho cha sacuví chi ndo?  Ta catyi̱ ra vatyi ña tandɨhɨ ra ndɨɨ ra vatyi chitó ra yóó cha cunaxico tuhun chi ra chi ra xaan iñi chi ra. zm Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ñu cha ni chityi, ña cuñí chi cha ndoo tandɨhɨ coño ñuhu ñu. Chaha ri ca ñu cuñí chi, vatyi cha ndɨɨ maa nanɨɨ ñu. Nyoho cha ndɨɨ ndo, vasɨ ña tandɨhɨ ndo ―catyí ra Jesús. 3_ Tyicuan ta catyí ra Pedro chi ra Jesús: ―Tu tyicuan caa, Sutu Mañi yuhu, ñima chaha ri nacatyon, soco na̱catya tucun ndahi ta xiñi ñandɨhɨ ―catyí ra. )K Soco ra Pedro catyí ra chi ra: ―Ni noo chaha ta ma nacatyon chaha yuhu. Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Tatu ma nacatye chahun, ñima ra cuende cuvún. { Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Vityin ña cutuñí iñun cha sacuví. Soco cucutuñi maa iñun nu cuahan ca chi.   Ta cha cuanacatya ra chaha ra Simón Pedro ta catyí ra Simón chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿atu yoho cuanacatyon chahi? + Tyicuan ta tyihi̱ ra ndutya chichi noo caa ta quichaha nacatya ra chaha ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha nacuhva ra chihin toalla cuan. iK Tyicuan ta nicuinanyaa̱ ra ta tava̱ ra sahma chata ra, ta chahñi̱ ra noo toalla chichi ra. P Soco ra Jesús chitó ra vatyi chaha̱ cuenda Sutu ra tandɨhɨ chi ra vatyi cunyaa ndaha ra. Ta chitó ra vatyi nu nyaá Nyoo quita̱ ra ta suri yucuan cunanuhu ra. Ta nyaá ra Jesús cuxiñí ra. q~[ Ta cuxiñí ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra. Ta cha quɨhvɨ̱ cuihna añima ra Judas Iscariote sehe ra Simón tyiyuhu̱ ra chi ra, naxico tuhun ra chi ra Jesús ta nacuhva cuenda ra chi ra chi ra xaan iñi chi ra. S} ! Nonga quɨvɨ cumañi ta chaa vico pascua chitó ra Jesús vatyi cha chaa cuhva cha cuaquita ra ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ta cunuhu ra nu nyaá Sutu ra. Tyicuan ri cuñí xaan ra chi ñu cuenda ra cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta vityin cua sañahá ra chi ñu tyi cuñí xaan ra chi ñu vatyi cuacúvi ra cha cuenda ñu. E| 2Ta chité vatyi tuhun cha chaha̱ ra, chahá chi noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coo ñáyɨvɨ. Yucuan chaha, tuhun cha cahín, cahín soco cuhva catyí maa Suti cha cahín cuví.{ 1Vatyi ñima cuenda mai cahín. Suti ra cha tachi̱ chii, chaha̱ ra tuhun chii ñáá cha cucahin ta ñáá cha cusañahi. Gz 0Ñu ña cuñí naquehen tuhun cahín ta ña cuñí ñu sacuvi ñu tari cuhva cuñí, iyó cha cutachi tuñi chi ñu. Tuhun cha cahín, ican cuan cutachi tuñi chi ñu nu cundɨhɨ quɨvɨ. gyG /Soco tatu yɨhɨ́ ndo chiñí ndo tuhun cahín, ta ña sacuví ndo cha cahín, ñima yuhu tachi tuñi chi ndo. Vatyi ña vachi yuhu ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya vatyi tachi tuñi chi ñáyɨvɨ. Soco vachi sacaqui añima ñu. x .Yuhu cha cuví tari noo cha ndichin vachi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, vatyi tacuhva vatyi ñu chinó iñi chii ma ndoo ñu nu ñaa iñi. Gw -Ta ñu nyehé chii, nyehé tucu ñu chi ra cha tachi̱ chii. 'vG ,Ñihi cahán ra Jesús, ta catyí ra: ―Ñu chinó iñi chii, ñima chi maa ri mai chinó iñi ñu, soco chinó tucu iñi ñu chi ra cha tachi̱ chii. u +Vatyi cuñí ca ra cuvaha ra nuu ñáyɨvɨ ta ñima ca cha cuvaha ra nuu Nyoo. Tuhun caha̱n ra Jesús cusacutuñi chi ñáyɨvɨ Wt' *Soco cuaha ñu Israel chinó iñi chi ra Jesús, ta nyacua nya suhva ra cacuví nuu, soco ña saquetuví ra nuu ñáyɨvɨ vatyi yuhví ra chi ra cacuví fariseo coto tava ñehe ra chi ra vehe ñuhu. xsi )Ra Isaías catyi̱ ra tyehe caa vatyi nyehe̱ ra nu nyacá ñaha Sutu Mañi yo Jesús ta caha̱n ra tuhun ra. krO (Nyoo sanducuaa̱ ra chi ñu. Ta sandundava̱ ra añima ñu,
tacuhva cha ma nyehe ñu chihin chɨtɨ nuu ñu,
ta ma cutuñi iñi añima ñu,
ta ni ma nacuhva cuenda ñu chi ñu chi ra tacuhva sanduvaha ra chi ñu. q+ 'Ta cha cuenda tuhun ihya cha nyaá nu tutu, yucuan chaha vatyi ña cuví chino iñi ñu vatyi suri tyaa̱ tucu ra Isaías tyehe caa: p} &Vatyi tahán chi cha cuví tari catyi̱ ra Isaías profeta Nyoo, nu caha̱n ra tyehe caa:Sutu Mañi yuhu, yori cuñí chino iñi tuhun cahán ndi.Yori cutuñí iñi tunyee iñi iyó chuun, Sutu Mañi yuhu, catyi̱ ra Isaías ta cha naha. doA %Vasɨ cuaha xaan milagru sacuvi̱ ra Jesús nuu ñu soco ña chinó iñi ñu chi ra. 7ng $Chi̱no iñi ndo chi yuhu ra cuví ñuhu ndichin cuan, cha nɨ ri ca cha nyaá que chihin ndo. Tyicuan ta cuví ndo ñáyɨvɨ iyó nu ndichin. Cha yaha̱ catyi̱ ra Jesús tuhun ihya tixehe̱ nuu ra chi ñu. Nu catyí chi ñáá tuhun cha ña cachinó iñi ra cacuvi nuu chi ñu Israel chi ra Jesús m# #Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Iyó cha ndichin nu nyicu ndo, soco suhva ri ca quɨvɨ. Ca̱ca ndo ityi nu ndichin cha ni ri ca cha ndichin. Coto sana ri iñi ndo ta nduñaa iñi, vatyi ñu chicá noo nu ñaa iñi ña chitó ñu nya ityi cuahan ñu. \l1 "Ta ñáyɨvɨ nacaha̱n ñu ta catyí ñu chi ra: ―Tuhvá ndi chiñi ndi sacuaha ra nu libru ley yo vatyi ra cuví Cristo tyicuan ri maa cucoo ra. ¿Yoso caa cha catyí yoho tyi cusandaa ñu chi Rayɨɨ quichi nya gloria nu cruzi? ¿Yóó ra cuví Rayɨɨ cha quichi nya gloria cha cahún tuhun? ―catyí ñu, ndacá tuhun ñu chi ra. gkG !Cahán ra tyehe caa cha cuñí ra na cutuñi iñi ñu tyi tyicuan caa cuhva cucúvi ra. njU Ta cuhva cha cuitacai nu cruzi, yucuan cuhva cunaxite chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ―catyí ra Jesús. 5ic Vityin cuví cuhva cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta vityin cuhva cutava ñehe Nyoo chi ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. h1 Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Ñima cha cuenda cha vaha chi yuhu caha̱n ndusu cuan soco cha cuenda cha vaha chi maa ndo cuví. g+ Ta ñu nyicú yucuan, chiñi̱ ñu ndusu cuan, ta catyí ñu vatyi savi caha̱n. Ta inga ñu catyí ñu: ―Noo ángel caha̱n chihin ra. nfU Vaha ca catyi chi Suti: “Sutu Mañi yuhu, sa̱cahnu sɨvun” ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta caha̱n noo ndusu ityi andɨvɨ ta catyí chi tyehe caa: ―Cha yaha̱ sacahni sɨvi, ta cusacahni inga chaha ―catyí ndusu cuan. be= ’Vityin chicá xaan xiñi. Ta ¿ñáá cha cucatyi? ¿Atu catyi chi Suti na sacanyaha ra tɨndoho cha nyaá cunyehi vityin? Ma catyi cha tyicuan caa vatyi cha cuenda cuan vachi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. d{ Tatu yɨhɨ́ ndo cuñí ndo sacuvi ndo tyiño nui, cu̱nyicon ndo chii. Ta nu cuacunyai, yucuan cucunyaa tucu ñu sacuví tyiño nui. Tatu nya nyoho sacuví ndo tyiño nui, Suti cusacahnu ra chi ndo. Nu cahán ra Jesús tuhun yoso caa cucúvi ra 0cY Ñu cuñí xaan ñayɨvɨ̱ iyó ñu, cucunaa ñu. Soco ñu ña cuñí ñayɨvɨ̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, cunañihi ñu noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa cucoo ñu. ]b3 Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tatu noo chɨtɨ ta ma quɨhɨ chichi ñuhú ta ma tyahyu chi, noo ri chɨtɨ cucuvi chi tyicuan ri maa. Soco tatu tyahyu chi, nduchaa chi inga chaha ta coo cuaha ca chɨtɨ chi. /aW Ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Chaa̱ cuhva vityin vatyi yuhu cha cuví Rayɨɨ cha quichi nya gloria, cuananuhu tiqui nya gloria, ta cusacahnu Suti chii. &`E Ta ra Felipe chaha̱n ra chicatyi̱ ra chi ra Andrés. Ta nɨnduvi ra chinacatyi̱ ra chi ra Jesús vatyi ra Grecia cuan cuñí ra cahan ra chihin ra. W_' Tyicuan ta catuhva̱ ra ñuu Grecia cuan nu nyaá ra Felipe, ra ñuu Betsaida nu cuví Galilea, ta cachacu̱ ndahvi ra nuu ra ta cacatyí ra: ―Tata, cuñí ndi cahan ndi chihin ra Jesús ―cacatyí ra. z^m Ñohó tucu suhva ra ñuu Grecia mahñu ñáyɨvɨ cha chaha̱n coyo chisacahnu vico ñuu Jerusalén cuan. a]; Tyicuan ta ra cuví fariseo cacatyí ra chi ra tahan ra: ―Cha nyehé maa ndo tyi ñahri maa cuví sacuví yo, vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ nyicón chi ra ―cacatyí ra. Nu nducú suhva ra ñuu Grecia chi ra Jesús {\o Ta yucuan chaha cuaha xaan ñáyɨvɨ chisataha̱n ñu chi ra Jesús, vatyi chito̱ ñu milagru cha sacuvi̱ ra. ![; Ta ñáyɨvɨ cha nyehe̱ quɨvɨ cha cana̱ ra Jesús chi ra Lázaro chichi ñaña, quɨvɨ sanandoto̱ ra chi ra, nacatyí ñu cha nyehe̱ ñu. #Z? Quɨvɨ cuan ra cachicá noo chihin ra Jesús, ña cacutuñí iñi ra tuhun cuan cha nyaá nu tutu Nyoo. Soco cha yaha̱ cuanuhu ra Jesús gloria, canɨcohon iñi ra vatyi tandɨhɨ tuhun cuan ta nyaá nu tutu Nyoo tyi tyicuan caa cucuvi chi ra. Ta tyicuan caa cuvi̱ chi ra. Yy Ma yuhvi ndo ñáyɨvɨ ñuu SiónNye̱he ndo, vachi Rey ndo.Yosó ra noo burru ―catyí chi nu tutu Nyoo. |Xq Ta ra Jesús ñihi̱ ra noo burru ta chicoso̱ ra chi tɨ tari cuhva catyí maa nu tutu Nyoo tyehe caa: 5Wc Tyicuan ta chahnya̱ ñu ndaha tunducaha ta cuahan coyo ñu cuasatahan ñu chi ra Jesús. Ta canachaa ñu, ta catyí ñu: ―¡Cahnu xaan ca cuví maa Nyoo! ¡Nasoco xaan Nyoo chi ra vachi ihya chihin tunyee iñi Nyoo! ¡Nasoco xaan Nyoo chi Rey cuenda yo ñu Israel! ―cacatyí ñu, canachaa ñu. V Cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan ñu Jerusalén cha vico pascua. Ta cha inga quɨvɨ cachitó ñu tyi ra Jesús cuachaa ra. U/ Vatyi cha cuenda ra ta cuaha xaan ñu Israel cacusɨɨn ñu chihin ra ta nachino iñi ñu chi ra Jesús. Nu quɨhvɨ̱ ra Jesús ñuu Jerusalén }Ts Tyicuan ta ra cacuví nuu chi tata sutu catyihi̱ tahan ra tuhun vatyi cucahñi tucu ra chi ra Lázaro ñandɨhɨ. xSi Cuaha xaan ñu Israel ñihi̱ ñu tuhun tyi ra Jesús ñohó ra Betania, ta chaha̱n coyo ñu nyicuan. Ñima cha cuñí ñu nyehe ñu chi ra Jesús ri, soco cuñí tucu ñu nyehe ñu chi ra Lázaro, ra cha sanandoto̱ ra Jesús chi. R7 Ñu ndahvi tyicuan ri cu cunyicú ñu chihin ndo, soco yuhu ña tyicuan ri ―catyí ra Jesús chi ra Judas cuan. Nu nducu cahñí ra chi ra Lázaro Q5 Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Sa̱ña chi ña, vatyi ñaha ihya sacuvi̱ ña tyehe caa cha cuenda cha cuquɨhvɨ coño ñuhi chichi ñuhu. oPW Soco ra Judas ña catyí ra tuhun ihya cha cuenda cha ndahvi cuñí ra nyehe ra chi ñu ndahvi, soco vatyi ra suhu cuví ra. Ta vatyi ndaha maa ra nyaá yɨtɨn xuhun ta tuhvá ra suhu ra cha tyihí ñu chichi yɨtɨn cuan. +OO ―¿Ñáá tuhun ña xico̱ ndo ndutya vixi chahán ihya chi ñáyɨvɨ, cuhva ñu cuenda mil chi ndo chihin, ta tyinyee ndo chi ñu ndahvi? ―catyí ra. qN[ Ta yucuan nyaá tucu ra Judas Iscariote, sehe ra Simón. Cuví ra noo ra chicá noo chihin ra Jesús. Ta suri maa ra cuví ra cha naxico̱ tuhun chi ra Jesús nuu ra xaan iñi chi ra. Ta quichaha catyí ra Judas cuan chi ñu cuan: IM  Tyicuan ta cu María quehe̱n ña ta cha sava litro ndutya vixi chahán cha chino̱ chihin maa ri nardo, noo cha yahvi xaan nyaá. Ta cuhvi̱ ña chaha ra Jesús chihin ndutya vixi chahán cuan. Yaha̱ cuan ta sana ityi ña chihin ixi xiñi ña. Tandɨhɨ chichi vehe cuan chitu̱ chihin xico ndutya vixi chahán cuan. L5 Yucuan savaha̱ ñu cha cuxiñi ra Jesús. Cu Marta tyihi̱ ña coho nu mesa. Ta chicunyaa̱ ra Jesús nu mesa. Ta nyaá tucu ra Lázaro chihin ra. K ' Cumañi iñu ca quɨvɨ cha cuatahan chi vico pascua, ta chaa̱ ra Jesús ñuu Betania nu iyó ra Lázaro, ra cha sanandoto̱ ra Jesús chi. JJ  9Ta ra cacuví fariseo ta ra cacuví nuu chi tata sutu, catyí ra vatyi tatu nya noo ñu chitó ñu nya nyaá ra Jesús, nacatyi ñu. Vatyi cutɨɨn ra chi ra vatyi cohon ra vehe caa.tIa 8Nanducú ñu chi ra Jesús. Ta cuhva cha nyicú ñu chichi vehe ñuhu cahnu cuan ta ndaca̱ tuhun ñu chi tahan ñu, ta catyí ñu: ―¿Yoso caa cuñí nyoho? ¿Atu cuquichi ra vico ihya, o ma quichi ra? ―catyí ñu chi tahan ñu. "H= 7Ña cuaha ri ca quɨvɨ ta chaa̱ vico cuenda ñu Israel, vico cha nañí pascua. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ quita̱ ñu ñuu ñu ta cuahan ñu Jerusalén cuasacuvi ñu cha tuhvá maa ñu sacuví cha sandundɨɨ́ ñu chi ñu nuu Nyoo cha ni cumañi ca chaa quɨvɨ vico cuan. zGm 6Yucuan chaha tyi ra Jesús ña chicá noo ndichin ca ra nu nyicú ñu Israel. Ta quita̱ ra ityi Judea cuan. Ta cuahan ra noo ñuu cha nañí Efraín cha nyaá yatyin ri ñuhu ityi. Ta yucuan ndoó ra chihin ra cachicá noo chihin ra. F 5Yucuan ta nyacua nya quɨvɨ cuan ta ra cacuví nuu chi ñu Israel cuan, nducu ra cuhva yoso caa cahñi ra chi ra Jesús. E 4Ta ñima cha cuenda ri ñu cuan, soco vatyi cusandu ɨɨn ri ra chi tandɨhɨ ñu cuví sehe Nyoo cha iyó inga ñuu ñandɨhɨ. D 3Soco ra Caifás cuan ñima cha cuñí maa ra ta cahán ra, soco vatyi ra cuví nuu cahnu ca chi tata sutu cuiya cuan cuví ra, yucuan chaha maa Nyoo sacaha̱n chi ra. Vatyi catyí ra vatyi ra Jesús cucúvi ra cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu Israel. )CK 2Ni ña cutuñí iñi ndo vatyi vaha ca cha cúvi noo ri rayɨɨ cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu, ta ñima ca cha cúvi tandɨhɨ yo ―catyí ra Caifás. B- 1Soco ra cuví nuu cahnu ca chi tata sutu cuiya cuan, ra nañí Caifás caha̱n ra ta catyí ra chi ra: ―Nyoho ñahri maa cha chitó ndo. \A1 0Tatu cuhva yo cha sacuvi ca ra tyicuan caa, tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuchino iñi ñu chi ra. Ta ra cacuví tyiño nya ñuu Roma cuquichi ra ta cusatanɨ ra vehe ñuhu yo ta ñuu yo ―cacatyí ra chi ra tahan ra. )@K /Tyicuan ta ra fariseo ta ra cacuví nuu chi tata sutu sacoo ra noo junta ta cacatyí ra: ―¿Ñáá cha sacuví yo? Vatyi cuaha xaan milagru sacuví ra cuan. X?) .Soco suhva ra chaha̱n ra chisacoto ra chi ra fariseo cha sacuvi̱ ra Jesús. >' -Ta cuaha xaan ra cacuví nuu chi ñu Israel cha chaha̱n coyo chihin cu María nachino iñi ñu cha nyehe̱ ñu cha sacuvi̱ ra Jesús. 4=a ,Ta quita̱ ra cha chihi̱ cuan, nuhñí ndaha ra ta nuhñí chaha ra chihin sahma. Ta nuhñí nuu ra chihin noo sahma. Ta ra Jesús catyí ra chi ñáyɨvɨ nyicú yucuan: ―Nda̱chi ndo chi ra. Ta sa̱ña ndo chi ra nacuhun ra ―catyí ra Jesús chi ñu. Nu nducú cahñi ñu chi ra Jesús p<Y +Cha yaha̱ cha catyi̱ ra tuhun ihya, canachaa̱ ra, ta catyí ra: ―¡Lázaro, qui̱ta chiña! Q; *Yuhu chité vatyi tyicuan ri chiñún tuhun cahín. Soco tyehe caa cahín cha cuenda cha vaha chi ñáyɨvɨ nyicú ihya, tacuhva nachino iñi ñu tyi yoho tachi̱ chii ―catyí ra Jesús chi Nyoo. 0:Y )Tyicuan ta sacanyaha̱ ñu yuu cuan. Ta ra Jesús nanyehe̱ ndaa ra ityi andɨvɨ, ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, tyahvi nyoo chuun tyi chiñu̱n cha cahín. #9? (Soco ra Jesús catyí ra chi ña: ―¿Atu ña cha catyi̱ chuun vatyi tatu chinó iñun, cunyehun yoso cha cahnu cuví Nyoo? ―catyí ra chi ña. X8) 'Ta catyí ra Jesús: ―Sa̱canyaha ndo yuu chiña ―catyí ra. Ta cu Marta, cuhva ndɨyɨ cuan, catyí ña: ―Soco cha caña̱ xico, Sutu Mañi yuhu, vatyi cha cumi quɨvɨ cha chihi̱ ra ―catyí ña. 7 &Nducuihya cuñí ra Jesús inga chaha ta tuhva̱ ra nu ñaña cuan. Noo chichi yuu cuví. Ta nyasɨ́ noo yuu yuhu chi. J6  %Soco suhva ñu catyí ñu: ―Ican ra ihya cha sananyehe̱ chi ra cuaa cuan. ¿Atu ña cuví sanduvaha tucu ra chi ra Lázaro ihya? ―catyí ñu. Nu sanandoto̱ ra Jesús chi ra Lázaro h5I $Tyicuan ta catyí ra Israel cuan: ―Nye̱he ndo yoso cha cuñí ra chi ra ―catyí ra. '4I #Ta ra Jesús chacu̱ ra. 3/ "Ta ndaca̱ tuhun ra chi ñu: ―¿Nya maa maa tyihi̱ ndo chi ra? ―catyí ra. Ta catyí ñu: ―Tata, co̱ho ta nye̱hun ―catyí ñu chi ra. 2 !Nyehe̱ ra Jesús cha chacú cu María chihin ra Israel cha vachi coyo chihin ña, ta nducuihya xaan cuñí añima ra. B1} Ta cuhva cha chaa̱ cu María nu nyaá ra Jesús chicuɨñɨ̱ chɨtɨ ña chaha ra, ta catyí ña: ―Sutu Mañi yuhu, tyehe ta chinyau̱n ihya, cuhve ma cúvi ra ―catyí ña. Y0+ Ta nya vehe cu María, nyicú ra cacuví nuu chi ñu Israel tyinyeé ra chi ñu. Ta nyehe̱ ra vatyi numi ri quita̱ ña. Ta cuñí maa ra tyi cuahan ña nu ñaña cuacuacu ña. Ta cuahan coyo ra chata ña. h/I Ta ra Jesús ta quɨhvɨ ca ra chichi ñuu cuhva cuan, nyaá ra nu nañihi̱ cu Marta chi ra. j.M Ta cha chiñi̱ cu María tuhun ihya, nducuita̱ ri ña, ta cuahan ña nu nyaá ra Jesús, a-; Cha yaha̱ cha catyi̱ cu Marta tuhun ihya, ta chaha̱n ña chiquehen ña chi cuhu ña, cu María, ta catyi̱ xehe ña chi ña: ―Cha chaa̱ Ra Sacuaha. Ta tachi̱ ra tyiño nacuhun nu nyaá ra ―catyí ña. [,/ Ta maa ña catyí ña: ―Chinó iñi, Sutu Mañi yuhu, vatyi yoho cuvún Cristo Sehe Nyoo, ra cha nyaá cha quichi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ―catyí ña. Nu chacu̱ ra Jesús nu ñaña ra Lázaro + Ta tandɨhɨ ñu nyitó ca ta chinó iñi ñu chii, ma cúvi maa ñu. ¿Atu chiñó iñun tuhun ihya? ―catyí ra chi ña. >*u Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ña: ―Yuhu cuví ra sanandotó chi ndɨyɨ. Ta chahí cha conyito ñáyɨvɨ. Ñu chinó iñi chii, vasɨ cha chihi̱ ñu soco coo tucu ñu. )  Ta cu Marta catyí ña: ―Ndicha, chité vatyi cunandoto ra quɨvɨ nandoto ndɨyɨ nu cuandɨhɨ quɨvɨ ―catyí ña. G( Ta ra Jesús catyí ra chi ña: ―Cuhvon cunandoto ra. c'? Soco yuhu chité vatyi Nyoo cusacuvi ra tandɨhɨ cha cacon chi ra ―catyí ña chi ra. l&Q Ta cu Marta catyí ña chi ra Jesús: ―Sutu mañí yuhu, tyehe ta nyau̱n ihya, ma cúvi cuhve. % Ta ñihi̱ cu Marta tuhun vatyi cha cuachaa ra Jesús. Ta cuahan ña cuasatahan ña chi ra. Soco cu María ndoo̱ ña vehe. $w Ta cuaha ra cacuví nuu chi ñu Israel cuahan ra cuanyehe ra nu nyaá cu Marta ta cu María vatyi chihi̱ cuhva ñu. k#O Ñuu Betania cuan nyaá chi yatyin ri nu nyaá ñuu Jerusalén, tari noo uvi kilómetro sɨsava. y"k Cha chaa̱ ra Jesús Betania, ñihi̱ ra tuhun vatyi ra Lázaro cha cumi quɨvɨ ñohó ra chichi ñuhú. !  Tyicuan ta ra Tomás, cha catyí ñu: “ra tɨnɨhɨ cuan”, catyí ra chi inga ra cachicá noo chihin ra Jesús: ―Co̱ho tucu yo vatyi cúvi yo ɨɨn ri chihin ra ―catyí ra. Ra Jesús cuví ra sanandotó chi yo ta chahá ra ñayɨvɨ̱ coo yo 5 c Ta cusɨɨ cuñí vatyi yori chinyaa̱ yucuan. Vatyi tyicuan caa vaha ca cha cuenda nyoho, tacuhva chino iñi ndo chii. Co̱ho ndo cunyehe ndo chi ra ―catyí ra chi ra. S Tyicuan ta catyi̱ cachi ra Jesús chi ra: ―Ra Lázaro cha chihi̱ ra. 1 Soco ra Jesús cuñí ra catyi ra vatyi cha chihi̱ ra Lázaro. Ta ra cachicá noo chihin ra, cuñí maa ra vatyi cha ndicha quixí ra cuan.  Tyicuan ta catyí tucu ra cachicá noo chihin ra: ―Tata, tatu quixí ra, cuñí chi catyí vatyi cuanduvaha ra ―cacatyí ra.  Tyicuan ta quichaha catyí tucu ra Jesús: ―Amigo yo, ra Lázaro quixí ra. Soco cuhin cusandoye chi ra ―catyí ra chi ra. O Soco tatu cha cha cuaa chicá noo ra, nduva ra vatyi ñahri ñuhu̱. B} Ta catyí ra Jesús: ―¿Atu ñima uchi uvi hora iyó noo quɨvɨ? Vatyi tatu cha ñicahñu chicá noo noo ra, ma nduva ra vatyi ndichin nyehé ra ta sacuví ra tyiño nuu Nyoo. dA Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra cacatyí ra chi ra: ―Maestro, ta cunaha ca cha cuñí ra cacuví nuu chi ñu Israel cahñi ra chuun chihin yuu. Ta vityin, ¿inga chaha cuñún cuhun yucuan? ¿Ñáá tuhun? mS Tyicuan ta catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Coho ndo inga chaha nya Judea ―catyí ra. iK Soco cuhva cha catyí ñu chi ra tyi cuhví ra Lázaro, ndoo̱ ra nu ñohó ra uvi ca quɨvɨ. c? Cuñí vavaha ra Jesús chi cu Marta ta chi cuhu ña, ta chi cuhva ña, ra Lázaro.  Ta cha chiñi̱ ra Jesús tuhun ihya ta catyí ra: ―Cuehe cuan ma cahñi chi chi ra. Cuhví ra tyehe caa tacuhva vatyi quɨvɨ nduvaha ra cunyehe ñáyɨvɨ tyi cahnu xaan ca ra cuví Nyoo ta tyicuan caa tucu Sehe ra ―catyí ra Jesús tuhun maa ra. I  Ta tyicuan caa nɨnduvi tahan ñu, cu María chihin cuhu ña, tachi̱ ñu tyiño na cucatyi ra chi ra Jesús tyehe caa; ―Sutu Mañi ndi, amigon cuhví ra ―catyí ñu, tachi̱ ñu tyiño. 7 Ta cu María, cuhva ra Lázaro cuan ican ña cuví ñaha cha choso̱ ndutya vixi chahán chaha Sutu Mañi yo, ta chihin ixi xiñi ña nacuhva̱ ña. j O Iyó noo ra cuhví cha nañí Lázaro ñuu Betania nu cuví ñuu cu María ta cu Marta cuhu ña. Q *Ta cuaha xaan ñu cachino̱ iñi ñu chi ra Jesús ityi cuan.F )Cuaha ñáyɨvɨ chaha̱n chinyehe chi ra, ta catyí ñu: ―Ndicha, vasɨ ni noo milagru ña sacuvi̱ ra Juan, soco tandɨhɨ tuhun cha caha̱n ra cuenda ra ihya ta ndicha ―catyí ñu. y (Tyicuan ta cuanuhu̱ ra ityi nu caña ñanyii inga chiyo yuvi cahnu Jordán cuan nu sacondutya̱ ra Juan ta xihna ri. eC 'Inga tucu chaha cacuñi̱ ra catyihi ra chi ra vehe caa, soco ra Jesús cuahan ri ra. d A &Soco tatu sacuví, vasɨ ma chino iñi ndo chii, soco chi̱no iñi ndo tyiño sacuví. Tyicuan ta cucoto cachi ndo vatyi Nyoo Suti ɨɨn ri cuví ra chihin. Ta yuhu ɨɨn ri cuví chihin Nyoo Suti ―catyí ra Jesús. E  %Tatu ña sacuví cha sacuví Suti, ma chino iñi ndo chii. 6 e $Ta tatu maa Nyoo nacachi̱ chi yuhu ta tachi̱ ra chii sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ¿yoso caa catyí nyoho vatyi yahá yuhu nuu Nyoo nu catyí tyi Sehe Nyoo cuví chii?   #Chitó yo vatyi cha cahán tuhun Nyoo, ma cuvi catyi yo tyi ña ndicha. Ta Nyoo sacunañí ra nyoo chi ñu naquehén tuhun cahán ra.   "Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Nu tutu tuhun Nyoo nyaá vatyi Nyoo catyí ra: “Nyoho cuví ndo nyoo”, catyí Nyoo.   !Ta ra cacuví nuu chi ñu Israel cuan cacatyí ra: ―Ñima cha cuenda noo cha vaha sacuvu̱n cutuchi ndi yuu chuun, soco cha cuenda vatyi yahun nuu Nyoo chihin tuhun cahún. Noo rayɨɨ ri cuvún, soco sahún tari Nyoo chuun ―cacatyí ra chi ra. 7g Ta ra Jesús catyi ra chi ra: ―Cuaha xaan cha vaha sacuvi̱ yuhu nuu ndo chihin tunyee iñi Suti. ¿Ta nya cuenda cuan cua tuchi ndo yuu chii? ―catyí ra Jesús chi ra. kO Tyicuan ta ra cacuví nuu chi ñu Israel cuan caquehe̱n tucu ra yuu vatyi tuchi ra chi ra. B Yuhu ta Suti Nyoo, noo ri cuví ndi ―catyí ra Jesús.   Maa Suti chaha̱ chi tɨ chii. Ta cahnu ca cuví maa ra ican saha tandɨhɨ ca. Ta yori cuví tinyaa chi tɨ chichi ndaha ra. y Yuhu chahí ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coo tɨ. Ta ma cunaa tɨ. Ta ni yori maa cuví tinyaa chi tɨ chichi ndahi. gG Mbee sane nɨcohón soho tɨ ndusi, ta yuhu ñohó nui chi tɨ. Ta maa tɨ nyicón tɨ chii. wg Soco nyoho ña chinó iñi ndo chii vatyi ñima mbee sane cuví chi ndo. Tari cuhva catyi̱ chi ndo ndaa ri. # Ta ra Jesús catyí ra: ―Cha yaha̱ catyi chi ndo, ta ña chinó iñi ndo chii. Tyiño sacuví nuu Suti ican cuví cha ndaa cuende. K Ta ra cacuví nuu chi ñu Israel cachicuitayucu̱ cutya ra nuu ra. Ta quichaha̱ ndaca tuhun ra chi ra: ―¿Ama catyi cachun chi ndi tatu icon cuví Cristo? ɨngaña ri ca̱tyi cachi chi ndi. ~L}||{zyyxx*wwvuttsrrrqq-ppnonymm8l7kjiihgffXee_dcchcbUada`|__^^/]\[fZYXXWHVUU+TTS[RQQPONNDMrLLRKfKJSIIGFFED~CCBBAd@ ?d>g=<;::U9c877f665S4322R1t0O/g.-,+*))(T'm&i%${##'!! =[;=]8A.0#/  A Wx(Q}C\Chihi̱ ra Jesús ndutya cuan ta catyí ra: ―Cha iyó vaha tandɨhɨ vityin ―catyí ra. Tyicuan ta nacañi̱ noo ra xiñi ra ta chihi̱ ra. Nu quiñi̱ lanza yɨquɨ naha ra Jesús P[Ta yucuan nanyaá noo quɨyɨ tyitú chihin vinagre. Tyicuan ta casatyii̱ ra chihin noo xixan ndutya iya cuan. Ta tyaa̱ ra noo nu soco yutun cha nañí hisopo, ta catyañaa̱ ra nya yuhu ra. SZCha yaha̱ tuhun ihya, cha nyehe̱ ra Jesús vatyi cha ndɨhɨ̱ tyiño saha ra. Tyicuan ta catyí ra: ―Ityi ndutya ―catyí ra. Ta chihin tuhun cuan nachino cava tuhun cha nyaá nu tutu Nyoo. RYTyicuan ta catyí ra chi ra cha cuñí xaan ra chi: ―Ma sɨhun nanyaá chiña ―catyí ra chi ra. Ta nya quɨvɨ cuan ta naquehe̱n cuenda ra chi ña cuanuhu ña vehe ra. Nu chihi̱ ra Jesús ^X5Ta nanyehe̱ ra Jesús chi sɨhɨ ra, nanyaá ña yatyin ri. Ta nanyehe̱ tucu ra chi ra cha chica̱ noo chihin ra, ra cha cuñí xaan ra chi. Ta catyí ra chi sɨhɨ ra: ―Ma sehun nanyaá chiña ―catyí ra. W!Ta chaha cruzi ra Jesús nanyaá sɨhɨ ra. Ta nanyaá tucu cuhu ña, ta cu María ñasɨhɨ ra Cleofas, ta cu María ñaha Magdala. jVMTa sɨndaro cuan cacatyí ra chi ra tahan ra: ―Ma cahnya yo. Cu̱hun yo noo sɨhva, nyehe yo yóó chi tahán chi sahma cuan ―cacatyí ra. Tyicuan caa cuvi̱ tari cuhva catyí nu tutu Nyoo nu catyí chi tyehe caa: “Casacha̱ ra sahme ta chaha̱n ra noo sɨhva chihin chi, nyehe̱ ra yóó ra saha canaa.” Ta ican ihya casacuvi̱ sɨndaro cuan. {UoCha yaha̱ cha catyaa̱ sɨndaro cuan chi ra Jesús nu cruzi, canaquehe̱n ra sahma ra ta cha cumi tahan ra quehe̱n ra noo noo sahma ra. Ta ndoo̱ nonga sahma ra cha ña quicu̱ ñu. Noo ri savaha̱ ñu nyacua nya sɨquɨ ta nya yuvi. oTWSoco ra Pilato catyí ra: ―Noo cha yaha̱ tyai̱, nandoo maa tyicuan caa ―catyí ra chi ra. fSEYucuan chaha ra cacuví nuu chi tata sutu cacatyi̱ ra chi ra Pilato: ―Ma tyaun: “Rey cuenda ñu ñuu Israel”, vaha ca tyaun: “Ican ra ihya cha catyí vatyi rey cuenda ñu ñuu Israel cuví ra” ―cacatyí ra. ERTa cuaha ñu Israel sacuaha̱ ñu tuhun cuan, vatyi yatyin ri ñuu ñu cuví nu chinanyaa̱ ra cruzi ra Jesús. Ta letra cuan nyaá chihin sahan hebreo, ta sahan griego, ta sahan latín. !Q;Ta ra Pilato tachi̱ ra tyiño na cunyaa letra xiñi cruzi cuan. Ta catyí chi tyehe caa: “Ra Jesús ra ñuu Nazaret, Rey cuenda ñu ñuu Israel.” XP)Ta yucuan catyaa̱ ra chi ra nu cruzi chihin clavu. Ta ɨɨn ri chihin ra catyaa̱ ra uvi ca ra. Noo ra tacaá ra noo nu cruzi ɨnchiyo xiin ra ta inga ra inga chiyo xiin ra. Ta ra Jesús tacaá ra mahñu. OTa nyisó ra Jesús cruzi ra, cuahan ra noo nu nañí: “Yɨquɨ Xiñi Ndɨyɨ”. Ta chihin sahan hebreo nañí chi Gólgota. 9NkTyicuan ta ra Pilato chaha̱ cuenda ra chi ra Jesús chi ra na cunyaa ra nu cruzi. Ta quehe̱n sɨndaro chi ra, ta cuahan ra chihin ra. Nu chihi̱ ra Jesucristo nu cruzi PMSoco maa ra Israel canachaa̱ ra ta cacatyí ra: ―¡Na cúvi ra! ¡Na cúvi ra! ¡Ca̱hñi chi ra nu cruzi! ―cacatyí ra. Ta ra Pilato catyí ra chi ra: ―¿Atu cahñi nu cruzi chi rey ndo? Soco ra cacuví nuu chi tata sutu cacatyí ra: ―Yori ca rey iyó. Noo tuhun ri ra César, cha cuví rey cahnu ―catyí ra. L7Ta cuví chi noo quɨvɨ cha ni cumañi ca vico pascua, ñáá cuhva ora. Tyicuan ta ra Pilato catyí ra chi ra Israel cuan: ―¡Ma rey ndo chiña! K Tyicuan ta cha chiñi̱ ra Pilato tuhun ihya, tachi̱ ra na quita ra Jesús ityi chata vehe. Ta chicunyaa̱ ra Pilato nu tyayu ra nu tuhvá ra sandaa cuatyi ñáyɨvɨ nu nañí chi Gabata chihin sahan hebreo, ta cuñí chi catyí: “Nu yɨhɨ́ yuu”. .JU Nya cuhva cuan ta nducu̱ ra Pilato cuhva saña ra chi ra Jesús, soco ra Israel cacana̱ chaa ra sɨquɨ ra, ta catyí ra: ―¡Tatu sañon chi ra, ñima amigo rey cahnu cuví chuun! Vatyi tandɨhɨ ri ra cha catyí tyi rey cuví ra, ra xaan iñi chi rey cahnu cuví ra ―cacatyí ra. I  Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Tyehe ta ña chaha̱ Nyoo tyiño cuan chuun, ñahri ityi iyó chuun cha tachi tuñun chii. Yucuan chaha, ra cha cachaha̱ cuenda chii chuun, cahnu ca cuatyi ra ican saha yoho ―catyí ra Jesús chi ra Pilato. H  Tyicuan ta ra Pilato catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun ña nacahún nu cahán yuhu? ¿Atu ña chitón vatyi ra cuví tyiño cuví ta iyó ityi chii cha tyai chuun nu cruzi, ta iyó tucu ityi chii cha sañe chuun? ―catyí ra Pilato chi ra Jesús. 6Ge Ta ndɨhvɨ̱ tucu ra inga chaha chichi vehe tyiño, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra Jesús: ―¿Nya quita̱ yoho? ―catyí ra chi ra. Soco ra Jesús ñahri cha nacaha̱n ra. AF}Cha chiñi̱ ra Pilato tuhun ihya, nayuhví ca ra. 9EkSoco nacaha̱n ra Israel cuan ta cacatyí ra: ―Iyó noo ley chi ndi, ta cuhva catyí ley ndi, cuñí chi cha cúvi ra vatyi nasahá ra Sehe Nyoo chi ra ―cacatyí ra. RDCuhva cha cananyehe ra cacuví nuu chi tata sutu ta policía chi ra, quichaha̱ cacana chaa ra ta catyí ra: ―¡Ca̱hñi chi ra nu cruzi! ¡Ca̱hñi chi ra nu cruzi! ―cacatyí ra. Soco ra Pilato catyí ra chi ra: ―Que̱hen maa ndo chi ra ta ca̱hñi maa ndo chi ra nu cruzi. Vatyi yuhu ni noo cuatyi ra ña nañihí. :CmTa quita̱ ra Jesús yɨhɨ́ corona iñu cuan xiñi ra, ta ñihnó ra sahma tyacu nyaa cuan. Tyicuan ta ra Pilato catyí ra chi ra: ―¡Ma ra ihya! ―catyí ra chi ra. QBTyicuan ta quita̱ tucu ra Pilato inga chaha ta catyí ra chi ra: ―Nye̱he ndo cuatave chi ra ityi nuu ndo tacuhva nanyehe ndo vatyi ni noo cuatyi ra ña nañihi̱ ―catyí ra Pilato chi ra. /AWTyicuan ta catuhva̱ ra nu nanyaá ra ta chacú nyaa ra chi ra, ta cacatyí ra: ―¡Nocumi chuun yoho Rey cuenda ñu Israel! ―cacatyí ra, ta cacatu̱ ra chi ra. -@STa sɨndaro savaha̱ ra noo corona chihin iñu ta catyihi̱ ra xiñi ra Jesús. Ta sacuihno̱ ra chi ra chihin noo sahma tyacu nyaa tari cha tuhvá rey cañihnó. _? 9Tyicuan ta quehe̱n ra Pilato chi ra Jesús ta tachi̱ ra na cucañi sɨndaro chi ra. ?>w(Tyicuan ta tandɨhɨ ra quichaha̱ canachaa ra ta catyí ra: ―¡Ma sañon chi ra chiña! ¡Chi ra Barrabás sa̱ñon! ―catyí ra. Ta ra Barrabás cuví ra noo ra suhu.\=1'Soco nyoho iyó noo costumbre chi ndo cha chican ndo na sañe chi noo ra ñohó vehe caa cha vico pascua ihya. ¿Atu cuñí ndo cha sañe chi ra cha cuví rey cuenda ndo ñu Israel? ―catyí ra Pilato chi ra. <y&Ta ra Pilato catyí ra chi ra: ―¿Ta ñaá cha cuví cha ndicha? ―catyí ra. Nu cuacacahñi ra chi ra Jesús v;e%Tyicuan ta ra Pilato catyí ra chi ra: ―¿Tu tyicuan caa, rey cuvún vii? ―catyí ra Pilato chi ra Jesús. Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Rey cuví tari catyun chiña. Yucuan cuenda caqui̱ ta vachi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, vatyi catyi ñáá cha cuví cha ndicha. Tandɨhɨ ñu quichaha cha ndicha, tyasohó ñu tuhun cahín ―catyí ra Jesús. :1$Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Nu nyacá ñahi ñima cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví. Tyehe ta ican, ra nyicón chii cañi tahan ra tacuhva ma cunyai ndaha ra Israel. Soco nu nyacá ñahi, ñima cuenda ihya cuví ―catyí ra Jesús chi ra Pilato. ^95#Ta catyí ra Pilato: ―Ñima ra ñuu Israel cuví yuhu. Suri ra ñuu maun ta ra cuví nuu chi tata sutu ñuu maun cuví ra canacuhva̱ cuenda chuun chii. ¿Ñáá cha sacuvu̱n? ―catyí ra chi ra Jesús. 8%"Ta ra Jesús catyí ra: ―¿Atu cha cuenda maun ndaca tuhun, o inga ñu nacatyi̱ ñu tuhin chuun? ―catyí ra Jesús chi ra Pilato. M7!Tyicuan ta nandɨhvɨ̱ tucu ra Pilato chichi vehe tyiño cuan inga chaha. Ta cana̱ ra chi ra Jesús ta ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Atu yoho cuvún rey cuenda ñu Israel? ―catyí ra chi ra. S6 Tyicuan caa chino̱ cava cha catyi̱ ra Jesús yoso caa cucúvi ra. %5CTyicuan ta ra Pilato catyí ra chi ra: ―Que̱hen maa ndo chi ra, na cutuñi chi ra nuu maa ndo tari cuhva catyí ley maa ndo. Ta nacaha̱n ra ñuu Israel cuan ta cacatyí ra: ―Soco nyuhu ñu Israel ñahri ityi iyó chi ndi cha cahñi ndi chi ni noo ñáyɨvɨ ―catyí ra. &4ETa canacaha̱n ra Israel ta catyí ra: ―Tyehe ta ñima noo ra iyó cuatyi cuví ra, ma nacuhva cuenda ndi chi ra chuun ―cacatyí ra chi ra Pilato. &3EYucuan chaha quita̱ ra Pilato vatyi cahan ra chihin ra, ta catyi ra: ―¿Ñáá cuatyi tyaá ndo sɨquɨ ra ihya? ―catyí ra Pilato chi ra ñuu Israel. f2EYaha̱ cuan ta quita̱ coyo ra chihin ra Jesús vehe ra Caifás ta chinyaca̱ ra chi ra vehe tyiño gobernador. Cha vachi cundichin ta ra Israel ña caquɨhvɨ̱ ra chichi vehe tyiño cuan vatyi ñima vehe ñu Israel cuví. Ta vatyi catyí ñu tyi yɨca cha quɨhvɨ̱ ñu vehe savahri vatyi coto ma cuvi cuxiñi ñu quɨvɨ vico pascua cuan. 1yTa ra Pedro tixehe̱ ra inga chaha, ta caa cuhva ri cuan ta chacu̱ noo loho. Nu nanyaá ra Jesús nuu ra Pilato 0yTyicuan ta noo musu ra cuví nuu chi tata sutu, noo ra cha cuví ñáyɨvɨ chi ra cha chahnya̱ ra Pedro soho, quichaha̱ ndaca tuhun ra ta catyí ra: ―Ta caa cuiri tyi nyehi̱ chuun chihin ra chichi chacu cuan ―catyí ra chi ra Pedro. c/?Ta ra Pedro nanyaá ca ra yunuhu cuan sanasaá ra chi ra. Ta catyi̱ ñu chi ra: ―¿Atu ñima noo ra chicá noo chihin ra cuan cuví yoho? ―catyí ñu chi ra. Ta ra Pedro tixehe̱ ra, ta catyí ra: ―Ñime. A.{Yaha̱ cuan ta nuhñí ra Jesús, ta tachi̱ ra Anás chi ra nu nyaá ra Caifás, ra cuví nuu chi tata sutu. Nu catyí ra Pedro inga chaha vatyi ña ñohó nuu ra chi ra Jesús W-'Ta ra Jesús catyí ra: ―Tatu cahi̱n noo tuhun ña vaha, ca̱tyi chii nya maa maa ña vaha cahi̱n. Soco tatu cahi̱n tuhun vaha, ¿ñáá tuhun cha cañu̱n chii? ―catyí ra Jesús chi ra cuan. k,OCuhva cha catyí ra Jesús tuhun ihya, noo policía vehe ñuhu cha nanyaá cuan, cañi̱ ra noo nuu ra Jesús ta catyí ra: ―¿Atu tyiña caa nacahún nu cahán ra cuvi̱ nuu chi tata sutu? ―catyí ra chi ra Jesús. l+Q¿Ñáá tuhun cha ndacá tuhun chii? Vaha taxin ca nda̱ca tuhun chi ñu cha chiñi̱ tuhun cahi̱n, ta maa ñu nacatyi ñu ñáá tuhun cahi̱n chihin ñu. Maa ñu chitó ñu ñáá tuhun cahi̱n ―catyí ra Jesús chi ra. s*_Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Yuhu chihin nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ cahín. Ta sañahi̱ chichi vehe ñuhu tahan tahan ñuu ta chichi vehe ñuhu cahnu ñuu ihya nu ndu ɨɨ́n ri tandɨhɨ ñu Israel. Ta ñahri tuhun xehe cahín. 3)_Tyicuan ta ra cuvi̱ nuu chi tata sutu quichaha̱ ndaca tuhun ra chi ra Jesús, yóó ra cuví ra cachicá noo chihin ra, ta ñáá cha sañahá ra chi ñáyɨvɨ. (Tyicuan ta musu ta policía cha tayucú yucuan, casanataha̱n ra ñuhu̱ vatyi vichin xaan. Ta tayucú ra casanasaá ra chi ra. Ta ñohó tucu ra Pedro cuan yunuhu cuan, sanasaá ra chi ra. Nu sanahma̱ ra cuvi̱ nuu chi tata sutu chi ra Jesús Z'-Tyicuan ta ñaha cha nyaá yuvehe cuan ndaca̱ tuhun ña chi ra Pedro, ta catyí ña: ―¿Atu ñima noo ra chica̱ noo chihin rayɨɨ cuan cuvún? Ta ra Pedro catyí ra: ―Ñime cuví ―catyí ra chi ña. d&ASoco ra Pedro ndoo̱ ra yuvehe chata vehe. Yucuan chaha quita̱ ra cha ñohó nuu chi ra cuvi̱ nuu chi tata sutu cuan, ta caha̱n ra chihin ñaha cha nyaá yuvehe cuan. Ta tyihi̱ ra chi ra Pedro chichi nuquehe cuan. !%;Ra Simón Pedro ta nonga ra cha chica̱ noo chihin ra Jesús, canyicón ra chi ra Jesús nu cuahan ra nuquehe vehe ra Anás cuan. Ta ra cuvi̱ nuu chi tata sutu cuan ñohó nuu ra chi inga ra cuan. Yucuan chaha quɨhvɨ̱ ra cuan chihin ra Jesús nuquehe ra cuví nuu cuan. Z$-Ican ra Caifás ihya cuví ra cha catyi̱ chi ra cacuví nuu chi ñu Israel vatyi vaha ca cha cúvi noo ri rayɨɨ cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu. Nu catyí ra Pedro tyi ña ñohó nuu ra chi ra Jesús '#G Tyicuan ta chinyaca̱ ra chi ra vehe ra Anás, vatyi ra Anás cuan tyiso ra Caifás cuví chi ra. Ta cuiya cuan cuví ra Caifás ra cuví nuu chi tata sutu. ("I Tyicuan ta sɨndaro cuan chihin capitán ra, ta policía cuenda vehe ñuhu, catɨɨ̱n ra chi ra Jesús, ta chahñi̱ ra chi ra vatyi cuhun ra vehe caa. i!K Soco ra Jesús catyí ra chi ra Pedro: ―Na̱tyihi mityun chichi veno. Tatu Nyoo Suti ta cuñí ra cha nyehi tɨndoho, tahán chi cha nyehi ―catyí ra Jesús chi ra. Nu nanyaa̱ ra Jesús nuu ra cuvi̱ nuu chi tata sutu 9 k Tyicuan ta ra Simón Pedro nyisó ra noo mityi. Ta tava̱ ra ta chahnya̱ ra soho chiyo vaha noo ra cha nañí Malco. Cuví ra cuan musu ra cuví nuu chi tandɨhɨ tata sutu. /W Ican tyehe caa catyi̱ ra Jesús tacuhva na chino cava cha catyi̱ maa ra ta ityi chata ca nu catyí ra: “Ra cha chaha̱ Suti chii, ni noo ra ña cuanaá.” 6eTa catyí ra Jesús: ―Cha catyi̱ chi ndo tyi yuhu cuví. Tatu chii nanducú ndo, sa̱ña ndo chi ra chica noo chihin na cunuhun coyo ra ―catyí ra Jesús chi ra. "=Tyicuan ta inga tucu chaha ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra, ta catyí ra: ―¿Yóó chi nanducú ndo? Ta cacatyí ra: ―Chi ra Jesús ra ñuu Nazaret. ykTa cuhva cha catyi̱ ra Jesús: “Yuhu cuví”, tandɨhɨ ra canandaca̱ chata ra ta canduva̱ ra nu ñuhú. _7Ta cacatyí ra chi ra: ―Chi ra Jesús ra ñuu Nazaret. Ta catyí ra Jesús: ―Yuhu cuví ―catyí ra. Ta ra Judas, ra cha naxicó tuhun chi ra Jesús nuu ra xaan iñi chi ra, nanyaá ra chihin ra yucuan. -Ta vatyi ra Jesús cha chitó ra tandɨhɨ cha cucuvi chi ra, quita̱ ra ta ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Yóó chi nanducú ndo? ―catyí ra. nUTa yucuan chaa̱ ra Judas chihin cuaha sɨndaro ta cuaha policía cuenda vehe ñuhu cha tachi̱ ra cuví nuu chi tata sutu ta ra cuví fariseo. Chaa̱ coyo ra yucuan, canyisó ra mityi, ta canyiso ra lámpara ta ñuhu̱ yɨtɨ. "=Ta ra Judas, ra cha naxicó tuhun chi ra, chitó ra nu cuahan ra Jesús. Vatyi tuhvá ra Jesús chahán ra yucuan chihin ra cha cachicá noo chihin ra. t cCha yaha̱ cha catyi̱ ra Jesús tuhun ihya, quita̱ ra ta cuahan ra chihin ra cachicá noo chihin ra inga chiyo yuhu yuvi Cedrón. Ta yucuan nyaá noo chacu yutun yucu. Ta yucuan quɨhvɨ̱ ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra. H Cha catyi̱ chi ra yóó ra cuvún, ta cucatyi tiqui inga chaha, tacuhva vatyi tari cuhva cuñún chii, tyicuan caa cuhva cuacuñi tucu maa ra chi ra tahan ra. Ta yuhu cunyai añima ra.<qSutu Mañi yuhu, ra vaha cuvún, ta ñu cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ ña ñohó nuu ñu chuun, soco yuhu ñohó nui chuun. Ta ra nyicón chi yo ihya chitó ra tyi maun tachi̱ chii. dA’Sutu Mañi yuhu, maun chahu̱n chi ñu chii. Ta cuñí cha cunyaa ñu chihin nu cuacunyai, tacuhva nanyehe ñu cha ndicha ñuhu cha chahu̱n chii vatyi cuñún chii nyata ni cumañi ca chino ñuhu ñayɨvɨ̱. ykYuhu nyaí chihin ñu ta yoho nyaún chihin, tacuhva na cuvi yo noo ri chihin ñu. Tyicuan caa ta coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tyi maun tachi̱ chii, ta cuñí xaun chi ñu nyicón chi yo tari cuñún chi yuhu. 8iYuhu chahi̱ cha ndicha ñuhu chi ñu nyicón chi yo, suri cha ndicha ñuhu cha chahu̱n chii. Vatyi chihin cuan na ɨɨn ri cuví ñu tari yoho chihin yuhu noo ri cuví yo. @yChiquén chuun na tandɨhɨ ñu ta ɨɨn ri na cuvi ñu chihin tahan ñu. Ta noo ri na cuvi ñu chihin yo, Sutu Mañi yuhu. Tari yoho nyaún chihin ta yuhu nyaí chuhun, na cu ɨɨn ri cuví ñu chihin yo, tacuhva vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chino iñi ñu tyi maun tachi̱ chii. 0Y’Soco ñima cha cuenda ri ra ihya chiquén chuun, soco chicán tiqui cha cuenda ñáyɨvɨ cha cuchino iñi chii chihin tuhun cahán ra ihya nu cuahan ca chi. ,QTa cha cuenda cha vaha chi ra, sacuví yuhu maa maa ri cuhva cuñí maun, tacuhva vatyi chihin cha ndicha, cuví sacuvi tucu maa ra maa maa ri cuhva cuñí maun. 5cTari tachu̱n chi yuhu nu nyicú ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tyicuan caa tachi̱ tucu yuhu chi maa ra nyicón chi yo nu nyicú ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. s _Cu̱hva cha ndicha chi ra nasacuvi ra maa maa ri cuhva cuñí maun. Tuhun cahún, ican cuví cha ndicha.  Tari yuhu ñima ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví, tyicuan caa tucu ra ihya, ñima ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví ra.  -Ña chiquén chuun cha tavon chi ra nyicón chi yo nu ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, soco sa̱ha cumun chi ra coto ñáá cha saha ra ña vaha chi ra. t aYuhu catyi̱ chi ra tuhun cahún, soco ñáyɨvɨ cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ tasɨ cuñí nyehe ñu chi ra nyicón chi yo, cha cuenda vatyi ñima ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví ra, tari yuhu, ñima ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví. # ? ’Vityin cha vachi nu nyaún, soco cha nɨ ri ca cha nyaí sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, catyí tuhun ihya tacuhva na cusɨɨ cuñi ra tari mai. #? Quɨvɨ chinyai ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya chihin ra, saha̱ cumi chi ra cha chahu̱n chii chihin cha ndicha ñuhun. Ta sahi̱ cuenda chi ra. Ta ni noo ra ña cuanaa̱ soco noo tuhun ri ra cha cha nyaá maa cunaa, ican ra cuan cunaa, tacuhva chino cava tari cuhva catyí nu tutu maun. 1[ ’Yuhu ma ndoo que ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, soco maa ra cundoo ra ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta yuhu cuhin tyi cunyai chuhun. Sutu Mañi yuhu, sa̱ha cumi chihin cha ndicha ñuhu chi ra cha chahu̱n chii, tacuhva na cu ɨɨn ri ra chihin ra tahan ra, tari yoho chihin yuhu, ɨɨn ri cuví yo. {o Tandɨhɨ cha iyó chii, chi maun cuví. Ta tandɨhɨ cha chuun, chi mai cuví. Ta tandɨhɨ cuan sacahnú chii. :m ’Yuhu chiquén cha cuenda ra chuun. Ña chiquén cha cuenda ñáyɨvɨ ña ñohó nuu chuun, soco chiquén cha cuenda ra cha chahu̱n chii, vatyi chi maun cuví chi ra. 9kVatyi catyi̱ chi ra tuhun cha catyu̱n chii, ta maa ra canatɨɨ̱n cuenda ra. Ta tuvi̱ iñi ra vatyi ndicha cha quite̱ nu nyaún, ta chinó iñi ra tyi maun tachi̱ chii. SVityin cachitó ra vatyi tandɨhɨ cha chahu̱n chii, nu nyaún quita̱. hI’Tandɨhɨ ra cha chahu̱n chii ra cha natava̱ vahun mahñu ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya sacote̱ chi ra yóó ra cuví yoho. Chi maun cuví chi ra ta chahu̱n chi ra chii. Ta quichahá ra tuhun cahún. (ITa vityin, Sutu Mañi yuhu, cua ndichi nu nyaun, na̱cuhva cha cahnun cuví maun chii, tari cuhva cha chiyo chii nyata ni cumañi ca chino ñuhu ñayɨvɨ̱. q[’Cha sacahni̱ chuun ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta cha sandɨhi̱ tyiño cha chahu̱n chii. NTa ihya cuví cuhva coo ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa: Cha cohon nuu ñu chuun vatyi noo tuhun ri maun cuví Nyoo cha ndicha vaha, ta cohon nuu ñu chi yuhu ra Jesucristo ra cha tachu̱n chi. ~Vatyi tyau̱n tyiño chii sɨquɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ, vatyi cuhve ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa chi tandɨhɨ ñu chahu̱n chii. T} #Cha yaha̱ cha catyi ra Jesús tuhun ihya, nanyehe̱ ndaa ra ityi andɨvɨ ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, cha chaa̱ cuhva vityin. Sa̱cahnu chi yuhu cha cuví sehun, tacuhva sacahnu tucu yuhu chuun. |!Catyí tuhun ihya chi ndo tacuhva na coo cha taxi ri añima ndo cha cuenda cha ɨɨn ri cuví ndo chihin. Ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cunyehe ndo tɨndoho, soco sa̱nyee ndo iñi ndo vatyi yuhu cha cuvi̱ chasahi chi cha ña vaha cha iyó ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya.Z{- Soco catyí chi ndo vatyi cha vachi chi cuhva ta vityin cuví cuhva vatyi nyoho cuquɨtɨ cuatyi ndo sɨɨn sɨɨn ityi, ta cusandoo ndo notuhun mai. Soco ñima notuhun ri mai nyaá, vatyi nyaá Suti chihin. MzTa catyí ra Jesús: ―Ta vityin ¿atu chinó iñi ndo chii? |yqVityin nyehe ndi vatyi chitón tandɨhɨ maa tuhun, ta ña nyatun cha ndaca tuhun ndi chuun, vatyi cha chitón nyacua nya tandɨhɨ cha chicá xiñi ndi. Yucuan chaha chinó iñi ndi vatyi nu nyaá Nyoo quito̱n ―cacatyí ra chi ra Jesús. ixKTyicuan ta ra cachicá noo chihin ra cacatyí ra: ―Vityin ndicha catyí cachun chi ndi. 'wGNu nyaá Suti quite̱ vatyi quichi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Soco vityin cusandoi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya vatyi cunuhi nu nyaá ra ―catyí ra Jesús. v'Vatyi maa Nyoo Suti suri cuñí ra chi ndo. Cuñí ra chi ndo vatyi nyoho cuñí ndo chii. Ta nachinó iñi ndo vatyi nu nyaá Nyoo quite̱. uQuɨvɨ cuan chihin sɨvi cucacan ndo cha cacan ndo chi ra. Ta ña chiñuhú ca cha cucuacu ndahvi nuu Suti cha cuenda ndo. (tI’Maa maa ri chihin cuhva ri sañahí chi ndo. Soco nu cuahan ca chi, ñima ca chihin cuhva cuasañahi chi ndo, soco cuacatyi cachi chi ndo tuhun Suti. EsNya vityin ta ta ñaha ca cha cacan ndo chihin sɨvɨ yuhu. Ca̱can ndo ta cuñihi ndo tacuhva na cusɨɨ xaan cuñi ndo. Ra Jesucristo cuví chasaha ra chi cha ña vaha iyó ñayɨvɨ̱ $rA’Quɨvɨ cuan ñahri ca cha cundaca tuhun ndo chii. Cha ndicha catyí chi ndo vatyi Nyoo Suti cucuhva tandɨhɨ cha cacan ndo chi ra chihin sɨvi. CqTyicuan caa tucu nyoho vityin, nducuihyá iñi ndo. Soco cunanyehe tiqui chi ndo inga chaha. Tyicuan ta cundusɨɨ tucu iñi añima ndo. Ta yori cuví tinyaa tusɨɨ iñi cuan chi ndo. _p7Cuhva cha cuacacu sehe noo ñaha sɨhɨ nyehé ña cha uhvi. Soco cha yaha cha cacu cha lee cuan, ni tuhun cha uhvi cuan ña nɨcohon ca iñi ña cha cuenda cha sɨɨ cuñí ña vatyi cacu̱ noo cha lee sehe ña. hoICha ndicha catyí chi ndo vatyi nyoho cucuacu ndo ta cunducuihya iñi ndo, soco ñu cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cusɨɨ cuñi ñu. Soco vasɨ cuihya iñi ndo vityin, tucuihya iñi cha iyó chi ndo cunanduvi chi tusɨɨ iñi. nRa Jesús tuvi̱ iñi ra vatyi cacuñí ra candaca tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―Yuhu catyi̱ chi ndo vatyi ña naha ca ta ma nyehe ca ndo chii, soco yaha cuan ta nanyehe tucu ndo chii. ¿Atu ican ihya cuví cha ndacá tuhun ndo chi tahan ndo? zmm¿Ñáá cha cuñí chi catyi cha ña naha ca cuan? Ña cutuñí iñi yo ñáá túhun cahan ra ―cacatyí ra. l3Tyicuan ta suhva ra cachicá noo chihin ra, candaca tuhun ra chi tahan ra ta catyí ra: ―¿Ñana vaha tuhun cahán ra ihya? Catyí ra chi yo vatyi ña naha ca ta ma nyehe ca yo chi ra, ta yaha cuan ta cunyehe tucu yo chi ra inga chaha vatyi cuhun ra nu nyaá Sutu ra. k!’Ña naha ca ta ma nyehe ca ndo chii, soco yaha cuan ta cunyehe tucu ndo chii, vatyi yuhu cuhin nu nyaá Suti ―catyí ra Jesús. jTandɨhɨ cha iyó chi Suti, chi mai cuví ñandɨhɨ. Yucuan chaha vatyi Tatyi Ii cuquehen cuenda ra cha iyó chii, ta cusañaha ra chi nyoho. Ra cha cachicá noo chihin ra Jesús cuihya̱ iñi ra, soco nu cuahan ca chi cucusɨɨ cuñi ra, catyí ra Jesús PiCusacahnu ra chii, vatyi cunaquehen ra tuhin ta cusañaha ra chi ndo. }hs Soco quɨvɨ quichi Tatyi Ii cha cahán maa ri cha ndicha, maa ra cusañaha tandɨhɨ cha ndicha chi ndo. Vatyi ñima cuenda maa ra cucahan ra, soco cucahan ra tandɨhɨ cha chiñí ra. Ta cusacoto ra tuhun ñáá cha cucuvi nu cuahan ca chi. Zg- ’Ta cuaha ca tuhun nyaá catyi chi ndo, soco ma cutuñi iñi ndo vityin. f) Ta cu coto ñu tyi cusandaa Nyoo cuatyi ñu vatyi cha yaha̱ cundaa̱ cuatyi ra cuví cuihna, ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. e Cusacoto ra chi ñu tyi iyó noo cuhva vaha cha tahán chi coo ñu, vatyi yuhu cuhin nu nyaá Suti ta ma nyehe ca ndo chii. [d/ Cusacoto ra chi ñu tyi iyó cuatyi ñu cha cuenda cha ña chinó iñi ñu chii. mcSTa quɨvɨ quichi ra cusacoto ra chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ vatyi iyó cuatyi ñu. Ta cusañaha ra chi ñu vatyi iyó noo cuhva vaha tahán chi coo ñu. Ta cusacoto ra chi ñu vatyi cutuñi chi ñu nuu Nyoo. CbSoco catyí cha ndicha chi ndo: vaha ca cha cuhin cha cuenda cha vaha chi ndo. Vatyi tatu ma cuhin, ma quichi Tatyi Ii cha naquehen ndahvi chi ndo. Soco tatu cuhin, cutachi mai chi ra. Ia Soco nducuihya ndɨhɨ iñi ndo cha catyí tuhun ihya chi ndo. z`mSoco vityin cuhin vatyi cunyai chihin ra cha tachi̱ chii. Ta ni noo nyoho ña ndacá tuhun ndo chii nya cuhin. _Catyí tuhun ihya chi ndo tacuhva vatyi quɨvɨ chaa chi tari cuhva catyí chi ndo, nɨcohon iñi ndo vatyi cha yaha̱ catyi̱ chi ndo. Tyiño sahá Tatyi Ii Nyoo ’Ña catyi̱ tuhun ihya chi ndo quɨvɨ xihna ri cha cuenda tyi nyaá que chihin ndo. n^UTyehe caa cusacuvi ñu cha cuenda vatyi ni chiin maa ta cohon nuu ca ñu ni chi Suti ta ni chi mai. ]#Cutava ñehe ñáyɨvɨ chi ndo vehe ñuhu. Ta cuchaa chi quɨvɨ vatyi ñu cahñi chi ndo, cucuñi ñu vatyi tyiño nuu Nyoo sacuví ñu. ]\ 5’Catyí tuhun ihya chi ndo tacuhva cha ma sandɨhɨ ndo cha chinó iñi ndo chii. y[kTa nyoho tucu cucahan ndo tumañi iñi cuende, vatyi nyaá ndo chihin nyata quɨvɨ quichaha̱ sahatyiñe.kZO’Soco cuquichi Tatyi Ii, ra cha cahán maa ri cha ndicha. Maa ra cuví ra cha naquehen ndahvi chi ndo. Nachai nu nyaá Suti ta cusaquichi ndi chi ra nu nyicú ndo. Ta quɨvɨ quichi ra, cucahan ra tumañi iñi cuende. lYQSoco tandɨhɨ tuhun ihya cuví chi tyehe caa, vatyi cuñí chi cha chino cava tari cuhva catyí nu tutu ley cha sacuaha ñu nu catyí chi tyehe caa: “Ñahri vihi tuhun, ta cutasɨ cuñi̱ ñu nyehe ñu chii”, catyí chi. WX'Ñahri cuatyi ñu, tyehe ta ña sacuví milagru cha ni nonga ñáyɨvɨ ta sacuvi ca. Soco cha nyehé ñu tandɨhɨ ihya. Ta vasɨ cha nyehé ñu soco tasɨ cuñí nyehé ñu chii, ta chi Suti ñandɨhɨ. YW+Ñu cha tasɨ cuñí nyehé chii, tasɨ cuñí nyehé ñu chi Suti ñandɨhɨ. 2V]’Tyehe ta ña quichi̱ cahin chihin ñu, yucuan ndicha ñahri cuatyi ñu. Soco vityin ñahri sɨquɨ tyaa ñu cuenda cuatyi ñu, vatyi cha yaha̱ catyi chi ñu. pUYTandɨhɨ ihya cusacuvi ñu chi ndo cha catyi yuhu, vatyi ña ñohó nuu ñu chi ra cha tachi̱ chii. T9Nɨ̱cohon iñi ndo tuhun cha catyi̱ chi ndo, tyi ni noo musu ta ña cahnu ca ra ican saha chitoho ra. Ta tatu quichahá ñu tuhun cahín chihin ñu, tyicuan caa cuquichaha tucu ñu tuhun sañaha ndo chi ñu. Ta tatu satasɨ́ iñi ñu chii, cusatasɨ iñi tucu ñu chi nyoho. }SsTyehe ta cuví ndo ñu cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱, cucuñi ñu chi ndo tari cuñí ñu chi tahan ñu. Soco yuhu nacachi̱ chi ndo mahñu ñu. Ta yucuan chaha tasɨ cuñí nyehe ñu chi ndo, vatyi ñima ca ñu cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví ndo. R’Tatu ñu cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ ña cuñí nyehe ñu chi ndo, co̱to ndo vatyi xihna ca chi yuhu ña cuñi̱ nyehe ñu. -QSIcan ihya cuví cha catyí chi ndo: Cu̱ñi ndo chi tahan ndo. Ñáyɨvɨ cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ tasɨ cuñí nyehé ñu chi ra Jesús ta chi ñu nyicón chi ra +PONyoho ña cachi̱ ndo chii. Mai nacachi̱ chi ndo. Ta catyi̱ chi ndo na cuhun ndo ta sa̱cuvi ndo tyiño nui. Ta tyiño sahá ndo cucuvaha xaan tari cuvaha noo itu. Ta cuaha vavaha nɨñɨ cucoo, ta ma tɨvɨ maa chi. Ta tyicuan caa ta Suti cuhva ra tandɨhɨ cha cacan ndo chihin sɨvi. BO}Ña catyí que vatyi musi cuví chi ndo, vatyi noo musu ña chitó ra ñáá cha sacuví chitoho ra. Amigue, catyí chi ndo vatyi sacote̱ chi ndo tandɨhɨ maa cha catyi̱ Suti chii. GNNyoho cuví ndo amigue, tatu sacuví ndo cha catyí chi ndo. rM] Tatu yaha xaan cuñí yo chi tahan yo, caña iñi yo cuhva yo nyacua nya ñayɨvɨ̱ yo cha cuenda ñu. kLO Tuhun cha catyí chi ndo, ican cuví ihya: na cuñi ndo chi tahan ndo, tari cuñí yuhu chi ndo. sK_ ’Cahín tyehe caa chihin ndo tacuhva na cusɨɨ cuñí ndo chihin. Ta cucusɨɨ vavaha cuñi ndo. }Js Tatu quichahá ndo tuhun cahín, cuacuñi que chi ndo. Tari yuhu quichahí nu cahán Suti, ta cuñí xaan ra chii. \I1 Yuhu cuñí chi ndo, tari cuñí Suti chii. Ma naa iñi ndo cuhva cuñí chi ndo. HTatu cuaha cha vaha sacuví ndo, sacahnú xaan ndo chi Suti. Ta tyicuan caa sañahá ndo tyi cuví ndo noo ñu ndicha cha nyicón chii. G ’Tatu nyoho ta tyicuan ri nyañaa ndo chii, ta ña naa iñi ndo tuhin, ca̱can ndo ñáá cha cuñí ndo, ta yuhu cuhve. 1F[Ñu cha ña nyañaa chii, cusacuita Suti chi ñu, tari sacuitá yo soco yoho cha chahnya̱ yo vatyi ña chahá chɨtɨ. Ta na ityi ta nasataca yo, ta cucayu nu ñuhu. aE;’Yuhu cuví yoho cahnu cuan. Ta nyoho cuví ndo soco yoho cuan. Ñu cha nyañaá chii, ta yuhu nyañaí chi ñu, cuaha cha vaha sacuví ñu, vatyi ñahri cha cuví sacuvi ndo tatu yori yuhu nyaá chihin ndo. D'Sa̱ñihi ca ndo cu ɨɨn ri ndo chihin, tari yuhu ɨɨn ri cuví chihin ndo. Tari noo soco yoho cuan ma cuvi cuhva chi chɨtɨ cha maa ri maa chi tatu ña nyañaá chi chata yoho cahnu, tyicuan caa nyoho, ma cuvi sacuvi ndo cha vaha tatu ña ɨɨn ri cuvi ndo chihin. PCSuti cha sandundɨɨ̱ ra chi ndo chihin tuhun cha cahín chihin ndo. B5Chahnyá ra soco cha ña chahá chɨtɨ. Ta soco cha chahá chɨtɨ nacahnyá ra nuu chi, ta sanduvií ra, tacuhva nacuhva ca chi cuaha ca chɨtɨ. iA M’Yuhu cuví yoho tɨchaha ndɨvɨ cha ndicha vaha. Ta Suti cuví ra sahá cumi chi yoho cuan. C@Soco cuñí chi nacoto ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ vatyi yuhu cuñí chi Nyoo Suti, ta sacuví tyiño tyaa̱ ra chii. ’Ndɨ̱cuita ndo. Co̱ho ndo, naquita yo ihya. ?’Ma cahan cuaha que chihin ndo. Vatyi vachi ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vasɨ ña nyacá ñaha ra chii. r>]Ta vityin catyí tiqui chi ndo cha ni cumañi ca cuhin, tacuhva quɨvɨ cuhin, cunachino iñi ndo chii. Z=-Chiñi̱ ndo tuhun cha cahi̱n nu catyi̱ vatyi cuahin ta quichi tiqui nu nyicú ndo. Tatu cuñí ndo chii, cucusɨɨ cuñi ndo tyi catyi vatyi cuahin nu nyaá Suti. Vatyi cahnu ca cuví Suti ican saha yuhu. S<’Sandoí noo cha taxi coo añima ndo, tari cha taxi cuñí añime. Ican chahí chi ndo. Ñima tari cha taxi cha ñihí ndo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ma caca xaan iñi ndo ta ma yuhvi ndo. i;KSoco nu cuahan ca chi cutachi Suti Tatyi Ii ra tyiño nui. Maa ra cuví ra cutyinyee chi ndo ta cunaquehen ndahvi ra chi ndo ta cusañaha ra tandɨhɨ chi ndo. Ta cusanɨcohon ra iñi ndo tuhun cha yaha cahi̱n chihin ndo. Z:-’Catyí tandɨhɨ tuhun ihya chi ndo cha nɨ ri ca cha nyaí chihin ndo. "9=Ñu ña cuñí chii, ña sacuví ñu cha catyí. Ta tuhun cahín cha chiñi̱ ndo, ñima tuhun mai cuví, tuhun cahán Suti, ra cha tachi̱ chii cuví. ,8QNacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Ñu cuñí chii, sacuví ñu tuhun cahín. Ta Suti cuñí ra chi ñu. Ta quichi ndi nu nyaá ñu ta coo ndi chihin ñu. 07YTa catyí ra Judas, ñima ra Judas Iscariote, inga ra. ―Sutu Mañi yuhu, ¿yoso caa cha chi nyuhu cusañahun chuun, ta ñima chi ñu cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱? |6qÑu cha cumí vaha tuhun cahín, ta sacuví ñu cuhva catyí, ican ñu cuan cuví ñu cha cuñí chii. Ta ñu cha cuñí chii, Suti cucuñi ra chi ñu. Ta cuñí tucu yuhu chi ñu ta cusañahi chi ñu yóó ra cuví yuhu ―catyí ra Jesús. ~X}}|{{Tzy6x!wvruuCsssrmqqEppoxnnm2lkZjwiXhiffUee7dCcbHa!`O_^^^]] \0[+ZZXWVVHUTSSxRQ_PNiMpLnJJIIHGGEDB@?j>:;98$75310/.W-- ,p+**S(&f$$""h!!z KjZHL'`:<n '1[ = l M s P :S T t {>Ta quichaha ndaca tuhun ñu chihin seña ri chi sutu cue. Vatyi coto ñu ñáá sɨvɨ cuñí ra cha cunañi cue. s =Ta quichaha catyí ñu: ―¿Ñáá tuhun sacunañún Juan chi cue? Yori ñáyɨvɨ chi ndo cha nañí tyicuan caa ―catyí ñu. Dr Ta chaa̱ quɨvɨ cha cuacacu cha lee sehe cu Elisabet. Cacu̱ cue ta rayɨɨ cuví cue. *n O8Ta cu María ndoo̱ ña chihin cu Elisabet uñi yoo. Ta cha yaha̱ uñi yoo cuan ta cuanuhu̱ ña nya vehe ña. Quɨvɨ cacu̱ ra Juan, ra cha sacondutya̱ m 7Tari cuhva catyí Nyoo chi ra Abraham, sutu yo, ta chi sehe ra, tyicuan caa sacuví Nyoo tyicuan ri maa ―catyí cu María. ~l w6Tyinyeé ra chi ñáyɨvɨ Israel cha cuví musu ra.Ta ña naá iñi ra chi ñu. Nyehé ndahvi ra chi ñu. Wk )5Chahá Nyoo cha vaha chi ñu cuñí coto cha vaha,ñu chitó vatyi chiñuhú Nyoo chi. Soco ñu tyayɨɨ cha cuñí maa tyi ñahri chiñuhu chi, chihin nundaha nu ndɨɨ ñu, sacuhún ra chi ñu. hj K4Sanocueé ra chi ñu sacahnú chii. Ta ra cha ña cahnu sahá chii, sacucahnú ra chi ra. ~i w3Cahnu xaan cha sacuví ra chihin tunyee iñi iyó chi ra.Sanaá ra cuhva chicá xiñi ñu cahnu sahá chi. ch A2Ta tyicuan ri ndahvi cuñí ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha sahá ñáyɨvɨ chi ra. eg E1Vatyi Nyoo, cahnu xaan cuví ra. Ta cahnu cha sacuví ra chihin. Ta ii xaan sɨvɨ ra. *f O0Vatyi cuví yuhu noo ñaha ndahvi ta Nyoo tɨɨn cuenda ra chii. Ta vityin tandɨhɨ quɨvɨ cucatyi ñáyɨvɨ chii vatyi cahnu xaan tumañi iñi ñihi̱. Ae /Ta sɨɨ xaan cuví chii vatyi sacacú Nyoo añime. dd C.Ta quichaha̱ catyi cu María:―Sacahní chi Nyoo chihin tandɨhɨ añime. uc e-Ta sɨɨ xaan cuñí añimon vatyi chinó iñun cha cuacuvi tuhun cahán Nyoo chuhun ―catyí cu Elisabet. pb [,Cuhva cha chiñi̱ tuhun cahu̱n, ta natyoño̱ sehi cha ñohó chichi. Vatyi sɨɨ xaan cuví chi ra. da C+¿Ta yóó ñaha cuví yuhu? Vatyi quichi sɨhɨ Sutu Mañi yo quichi̱ nyehe ña nu nyai. `  *Ta chaa nacaha̱n ña, ta catyí ña: ―Nyoo sahá ra tumañi iñi chuun cha nuu tandɨhɨ ñusɨhɨ. Ta nasocó ra chi sehun. _ )Cuhva cha chiñi̱ cu Elisabet tuhun caha̱n cu María, natyoño̱ cha lee cha ñohó chichi ña. Ta chitu ña chihin Tatyi Ii Nyoo. \^ 3(Ta quɨhvɨ̱ ña chichi vehe ra Zacarías. Ta chaha̱ ña nocumi chi cu Elisabet. o] Y'Cuví noo quɨvɨ cuan, numi xaan cuahan cu María noo ñuu ityi Judea nu maa ri maa yucu cuví. L\ &Ta quichaha catyí cu María: ―Yuhu cuví musu Sutu yo Nyoo. Na sacuvi maa ra yoso cuhva catyún ―catyí ña. Yucuan ta cuahan ángel cuan. Cuahan cu María cuanyehe ña chi cu Elisabet K[ %Vatyi Nyoo ñahri cha ma cuvi sacuvi ra ―catyí ángel chi ña. RZ $Tyicuan caa tucu cu Elisabet ñáyɨvɨ chuun. Cucacu noo sehe ña vasɨ cha chahnu ña. Ñaha cha catyí ñáyɨvɨ vatyi ña cuví maa coo sehe. Soco vityin cha ñohó sehe ña. Cha iñu yoo ñohó. PY #Ta nacaha̱n ángel ta catyí ra: ―Maa Tatyi Ii Nyoo cuquichi sɨcun. Ta tunyee iñi Nyoo cahnu cuquichi tari noo vico ta casɨ chi sɨcun. Yucuan chaha ra ii cha cucacu cunañi ra Sehe Nyoo. X  "Yucuan ta ndaca̱ tuhun cu María chi ángel, ta catyí ña: ―¿Yoso caa cuahan tuhun ihya? Vatyi yuhu, ta coo ca yɨi. W !Vatyi cunyaca ñaha ra chi ñáyɨvɨ Israel tandɨhɨ maa tyembu. Ta ma ndɨhɨ maa cha cunyaca ñaha ra ―catyí ángel cuan chi ña. V 7 Cahnu xaan ra cuacuvi ra. Ta cunañi ra Sehe Nyoo ra cuvi nuu. Ta Nyoo Sutu Mañi yo cusacuvi ra rey chi ra. Tari cuvi̱ ra David, ra vachi ra tata. ?U {Vatyi cuacohon noo sehun. Ta sacunañun Jesús chi ra. `T ;Ta catyí ángel cuan: ―Ma yuhvun, María, vatyi ñihún tumañi iñi nuu Nyoo. JS Ta cuhva cha chiñi̱ ña cha caha̱n ra, iyo xaan cuñi ña tuhun caha̱n ra. Ta ndichí xiñi ña: “¿Ñáá tuhun cha chaha̱ ra ihya nocumi chi yo tyicuan caa?” ndichí xiñi ña. zR oTa tuvi̱ ángel cuan nu nyaá ña. Ta quichaha̱ catyi ra chi ña: ―Nocumi chuun, María. Ñihun tumañi iñi nuu Nyoo. Vatyi maa ra nyaá chuhun. Ta chi yoho nasocó xaan ca Nyoo nuu tandɨhɨ ca ñusɨhɨ ―catyí ángel cuan chi ña. *Q OVatyi cucahan ra chihin noo ñaha tyivaa cha nañí María. Ta cha nyañaa cha tandaha ña chihin noo ra nañí José. Ta ra José cuan vachi ra tata rey David. uP eNu cu iñu yoo cha ñohó sehe cu Elisabet, tachi̱ Nyoo chi ángel Gabriel ñuu Nazaret ityi Galilea. 0O [“Tyehe caa sacuví Sutu Mañi yuhu chihin, tacuhva ma cahan cuehe ca ñáyɨvɨ chii”, chicá xiñi ña. Nu sacoto noo ángel chi cu María vatyi cucacu ra Jesús N ;Ta cha yaha̱ tuhun cuan chicoho̱n sehe ñasɨhɨ ra, cu Elisabet. Ta ña quita̱ maa ña chata vehe cha nɨ ri ca cha ohon yoo. Ta chicá xiñi ña: lM STa quɨvɨ cha ndɨhɨ̱ tyiño saha ra Zacarías vehe ñuhu cuan, ta cuanuhu ra nya vehe ra. kL QSoco cuhva cha quita̱ ra Zacarías, ña cuví maa cahan ra chihin ñu. Tyicuan ta tuvi̱ iñi ñu vatyi iyó cha nyehe̱ ra chichi vehe ñuhu cuan. Ta quichaha̱ cahan ra chihin ñu chihin seña ri. Vatyi ña cuví cahan ra. K Ta ñáyɨvɨ cha nyatú chi ra Zacarías ityi chata vehe, iyo xaan cuñí ñu ñáá tuhun cha cucuee xaan ra chichi vehe ñuhu. J 7Ta vityin nduñɨhun. Vatyi ña chinó iñun tuhun cahín. Ta ma cuvi cahun nyacua nya chino cava tuhun cahi̱n chuhun ―catyí ángel cuan chi ra. (I KTa ángel cuan quichaha̱ catyi ra: ―Yuhu Gabriel nañí. Ta chiqué tyiño Nyoo. Maa ra tachi̱ chii vatyi cahin nuun ta sacote tuhun vaha ihya chuun. DH Ta ndaca tuhun ra Zacarías chi ángel, ta catyí ra: ―¿Yoso caa ta cote noo cha ndicha vaha? Vatyi yuhu cha chahnu xain. Ta ñasɨhi cha chahnu xaan ña ñandɨhɨ ―catyí ra. G Ta cucoo tunyee iñi Nyoo chi ra. Ta cuquɨhɨ xaan Tatyi Ii Nyoo chi ra. Vatyi cucuvi ra tari ra Elías, ra cuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha. Ta cusanɨcoo vaha ra chi ñáyɨvɨ chihin sehe ñu. Ta cusañaha ra chi ñáyɨvɨ quiñi iyó na quichaha ñu tuhun cahán Nyoo. Tyicuan caa cusanduvaha ra chi ñáyɨvɨ ta cuatu tuhva ñu chi Nyoo ―catyí ángel chi ra Zacarías. RF Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ Israel cunyicon chi Sutu yo Nyoo cha cuenda ra. 9E mVatyi sehun, cahnu xaan ra cucuví ra nuu Nyoo. Ma coho ra vinu ta ni ndixi. Ta ñihi xaan cuquɨhɨ Tatyi Ii Nyoo chi ra nyata cumañi cacu ra ta tandɨhɨ tyembu cha coo ra. UD %Sɨɨ xaan cucuvi chuun. Ta cuaha xaan ñu, cusɨɨ cuñi quɨvɨ cacu cue. 4C c Soco ángel cuan catyí ra chi ra: ―Zacarías, ma yuhvun. Vatyi Nyoo chiñí ra tuhun cahún. Ta ñasɨhun cu Elisabet cucoo noo sehe ña. Ta Juan cusacunañun chi cue. _B 9 Ta cha nanyehe̱ ra Zacarías chi ángel cuan, iyo xaan cuñí ra. Ta yuhví xaan ra. |A s Yucuan ta tuvi̱ noo ángel cuenda Nyoo nuu ra Zacarías. Ta chicuinanyaa̱ ra chiyo vaha arta nu chahmí ra cutu. t@ c Cha nɨ ri ca cha ñohó ra chahmí ra cutu cuan, cuaha xaan ñáyɨvɨ chicán tahvi ñu ityi chata vehe. 4? c Tari cuhva costumbre maa tata sutu, nyehe̱ ra nya ra taha̱n chi nyatu chi. Ta taha̱n chi nyatu chi ra Zacarías cha quɨhvɨ ra chichi vehe ñuhu, vatyi cahmi ra cutu. a> =Ta noo quɨvɨ taha̱n chi ityi cuenda ra Zacarías cha sacuvi ra tyiño nuu Nyoo. = Soco yori maa sehe ñu chicoo̱. Vatyi cu Elisabet, ña cuví coo sehe ña. Ta sɨɨn ri nɨnduvi tahan ñu chahnu xaan ñu. < Ta ñahri maa cuatyi ñu iyó nuu Nyoo. Vatyi vaha xaan quichahá ñu tuhun cahán Nyoo. Ta yori maa cuví tyaa cuatyi sɨquɨ ñu. ;  Quɨvɨ cha cuví ra Herodes rey nɨcahnu Judea, chiyo̱ noo tata sutu, chinañi̱ ra Zacarías. Ta yɨhɨ̱ ra cuenda ityi tata sutu cha chinañi̱ Abías. Ta ñasɨhɨ ra chinañi̱ ña Elisabet. Ta vachi ñu tata ra Aarón, ra chiyo̱ ta cha naha. : 5Vatyi coto vahun tyi ndicha cha sacoto̱ ñáyɨvɨ chuun. Nu sacoto̱ noo ángel chi ra Zacarías ama cucacu ra Juan ra sacondutyá chi ñáyɨvɨ ;9 sCha chitón yoho Tata Teófilo, vatyi cha cuaha ñáyɨvɨ nducu̱ ñu cuhva ta tyaa̱ ñu nuu tutu tuhun cha cuvi̱ nu nyicú ndi. Tyaa̱ ñu tari maa cuhva nacatyi̱ ñáyɨvɨ chi yo, ñáyɨvɨ cha nyehe̱ ta cahán tuhun ra Jesús nya quɨvɨ xihna ri. Ta vityin tahán tucu chi chi yuhu tyi sacote tuhun ra chuun. Vatyi cha yaha̱ sacuahi̱ ta nyehe vahi tandɨhɨ nya nu quichaha̱. Ta vityin ñañi ñañi ri cuatyai tuhun ra. J8 Noo ri Nyoo iyó, ta chiñi tuñi xaan ra. Ta ican ra cuví ra cha sacacú chi yo. Ta iyó xaan tunyee iñi chi ra cha sahá cuenda ra chi yo ta sanduvií ra chi yo cha ñahri cuatyi yo coo quɨvɨ cunyaca ra chi yo nu nyaá ra chihin cha cahnu cuví ra. Ta sɨɨ xaan cucuvi chi yo. Na coto yo ñana cha cahnu xaan ca cuví ra. Chi maa ra na sacahnu yo vatyi cahnu xaan ca maa ra. Ta iyó xaan ca tunyee iñi chi ra. Noo tuhun ri maa ra nyacá ñaha tandɨhɨ. Nyacá ñaha ra ta ityi chata ca, vityin. Ta tyicuan ri maa cunyaca ñaha ra. Ta na cuvi chi tyicuan caa.7 1Ta inga ñu, tyi̱nyee ndo chi ñu tacuhva cacu ñu. Tari quɨvɨ cha tava ndo chi ñu nu cayú ñuhu̱. Ta chi inga ñu cu̱ndahvi cuñi ndo nyehe ndo chi ñu, soco sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin cha quiñi caa cha sacuví ñu, coto sacuvi ndo tari sacuví ñu. Nyacua nya sahma ñihnó ñu ta ña vaha cha cuenda cha sacuví ñu cha quiñi caa. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Judas ta sacahnu̱ ra chi Nyoo K6 Ta ndahvi cu̱ñi nyehe ndo chi ñu cha ña nɨɨ vaha iñi. '5 ITa tyicuan ri ñihi cui̱nyañaa ndo chi Nyoo, ta co̱to ndo vatyi cuñí xaan ra chi ndo. Ta cua̱tu tuhva ndo quɨvɨ chaa yo nu coo yo ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa. Vatyi ican cuví cha cuacuhva Sutu Mañi yo Jesucristo chi yo cha cuenda cha ndahvi cuñí ra nyehé ra chi yo. 4 ;Soco nyoho yañi, cu̱nɨɨ ca iñi ndo chihin cha chinó iñi ndo chi ra Cristo. Ta ca̱can tahvi ndo chi ra chihin tunyee iñi Tatyi Ii maa ra. 3 'Ta ican ra ihya cacuví ra cuñí sacusɨɨn chi yo. Vatyi quichahá ra cuhva cuñí coño ñuhu ra ta ñahri Tatyi Ii Nyoo nyaá chihin ra. 02 [Cacatyi̱ ra chi ndo vatyi nu cuasandɨhɨ ca chi quɨvɨ ta cuacoo ra cucuacu nyaa tuhun Nyoo. Ta coo ra yoso cuhva quichi cuvi iñi maa ra chihin cha quiñi caa ra. 1 %Soco nyoho yañi, ma quichaha ndo chi ra cuan. Soco nɨ̱cohon iñi ndo tuhun cha caha̱n ra apóstol cuenda Sutu Mañi yo Jesucristo. l0 SRa cha sayangá chi ndo, ña ndoó ra vaha chihin cha chahá Nyoo chi ra. Cahán ra chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ ta iyó ra tari cuhva quichi cuví iñi coño ñuhu ra. Cahán ra chihin cha cahnu sahá ra chi ra. Tatu cahan vaha ra chihin noo ñáyɨvɨ soco cha cuenda cha cuñí ra cuvaha ra nuu ñu. Nu chahá ra Judas tuhun chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ~/ wvatyi nyehe ra cha sacuvi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta tachí tuñi ra chi tandɨhɨ ñu quiñi iyó cha cuenda tandɨhɨ cha ña vaha cha chinyacuvi̱ ñu, ta cha cuenda tuhun quiñi caa cha cacahán ñu sɨquɨ ra”, catyi̱ ra Enoc ta cha naha. r. _Tuhun maa ra cuan caha̱n ra Enoc ta cha naha. Ra Enoc tata cu ucha ra Adán cuvi̱ ra. Ta caha̱n ra tuhun cha chaha̱ maa Nyoo chi ra, ta catyí ra: “Nyehi̱ chi Sutu Mañi yo cha vachí ra chihin cuaha mil ángel cuenda ra Y- - Tari ndutya yuhu tyañuhu tatu cha nduxaan chi, iyo xaan nɨcuinanyaa chi. Soco ɨɨn yaha ri tyicuan ta ndoo maa ri maa tɨñɨ ta mihin nu niyɨtɨ cuan. Tyicuan caa maa ra, sandoó ra cha quiñi caa añima ñáyɨvɨ. Ta cuví ra tari tiñoo andɨvɨ cha cuanaa̱. Soco cha nyaá maa cha cundoo ra nu ñaa iñi cahnu tyicuan ri maa. ;, q Ra cha sayangá chi ndo chahá ra tɨcahan nuu chi ndo nu ndu ɨɨ́n ri ndo. Vatyi chachí ra ta chihí ra, chihin cha sɨɨ cuñí ra. Ta ña cahán nuu ra cha ña sahá ra ñáyɨvɨ chi Nyoo. Ta noo ri maa ra sacuvahá ra chi ra. Cuví ra tari noo vico cha tyandahá tatyi chi, ta cuñí maa yo tyi cua coon savi, ta ña coón ra. Cuví ra tari noo yutun cha ña chaha chɨtɨ. Vatyi noo yutun cha ña chahá chɨtɨ cuví tun tari noo yutun chihi̱ vasɨ nyitó tun. Ta sɨɨn maa cha cucúvi vaha tun vatyi cucahnya ñáyɨvɨ chi tun. Tari cha uvi chaha chihi̱ tun cuví cuan. Ta tyicuan caa maa ra, tari cha uvi chaha chihi̱ ra vatyi chitó ra tuhun vaha ta ña cuñí ra sacuvi. !+ = ¡Ndahvi ra ndahvi cuan! Vatyi quehe̱n ra cha caa ra Caín. Ta cha cuenda cha cuñí ra saha ganaa ra xuhun, quitá caxiin ra tari quita̱ caxiin ra Balaam. Ta cucunaa ra tari cuanaa ra Coré, vatyi chihi̱ ra cuan cha cuenda cha nacahnu̱ ra nu cahán ra cuví nuu chi ra. * ; Soco ra cha sayangá chi ndo cuan, cahán cuehe ra vatyi ña chitó ra. Ta sacuví ra tari sacuví quɨtɨ. Vatyi quɨtɨ ña cutuñí iñi tɨ. Nyacuví ri maa tɨ cha cuñí coño ñuhu tɨ. Ta tyicuan caa tucu ra cuan. Chihin cha quiñi caa nyacuví ra, satɨvɨ́ ra chi ra. ) ' Soco ángel Miguel cha cuví ra noo ra cahnu nuu Nyoo, ta ña caña̱ iñi ra sacuvi̱ ra tyicuan caa. Vatyi quɨvɨ cañi̱ tahan ra chihin ra ña vaha cha cuenda coño ñuhu ra Moisés, ña caña̱ iñi ra caha̱n ña vaha ra sɨquɨ ra ña vaha. Noo ri cha catyi̱ ra chi ra: “Maa Sutu Mañi yo na tachi tuñi ra chuun cuenda cha ña vaha cha nyacuvún”, catyi̱ ángel Miguel cuan chi ra. ( 3Ta tyicuan caa tucu ra cacuñí satɨvɨ chi ndo. Vasɨ cha chitó vaha ra cha sacuvi̱ Nyoo ta ityi chata ca, soco maa ra chicá iñi ra vatyi tyaquɨ xaan cuacoo ra nu cuahan ca chi chihin cha nyacuví ra tyicuan caa. Soco ndahvi ra vatyi tari quɨvɨ cha tahán ra noo ñumahna tyaquɨ cuví cuan. Satɨvɨ́ ra coño ñuhu ra ta ña cuñí ra cha cunyaca ñaha Sutu Mañi yo chi ra. Ta cahán ña vaha ra sɨquɨ ra nahnu ca cha nuu maa ra, cuví ri sɨquɨ ángel, cuví ri sɨquɨ tatyi ña vaha, cuví ri sɨquɨ Nyoo. X' +Tyicuan caa tucu ñáyɨvɨ ñuu Sodoma ta ñuu Gomorra, ta ñu ñuu cuatyaa cha chiyo̱ nicachico ñuu cuan. Sanaa̱ Nyoo chi ñu cha cuenda cha quiñi caa cha chinyacuvi̱ ñu. Ca chiyó ri maa ra chihin ñusɨhɨ. Ta ñusɨhɨ ca chiyó ri maa ñu chihin noo ra ta chihin inga ra. Ta cuaha ca cha quiñi caa chinyacuvi̱ ñu vatyi rayɨɨ ca chiyó ra chihin tahan yɨɨ ra ñandɨhɨ. Soco cha cuenda cuan, nyehe̱ ñu tɨndoho nu cayu̱ ñu, quɨvɨ chahmi̱ Nyoo ñuu ñu. Ta yucuan sañahá chi chi yo vatyi ñu sacuví cha quiñi caa, cucayu ñu chihin ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa. ,& STa tyicuan caa tucu ángel. Ii ra. Ñahri cuatyi ra. Soco suhva ra caquita̱ ra nu cuatyaa̱ Nyoo chi ra cha cuenda cha ña quichahá ra chi ra. Yucuan chaha Nyoo cumí ra chi ángel cuan, nuhñí ra chihin cadena nu ñaa iñi. Nyatú ra cha sacutuñi Nyoo chi ra na chaa chi quɨvɨ cahnu. ,% SVasɨ cha chitó ndo cha sacuvi̱ Nyoo ta cha naha, soco cuñí sanɨcohín iñi ndo vatyi Sutu yo Nyoo tava̱ ra chi sutu chahnu yo ñu Israel ñuu Egipto, sacacu̱ ra chi ñu ndaha ñáyɨvɨ ñuu Egipto cuan. Soco yaha̱ cuan sanaa̱ ra tandɨhɨ maa ñu cha ña chinó iñi chi ra. Q$ Vatyi yɨhɨ́ ra quɨhvɨ́ xehe ra nu nyicu ndo. Ta cuñí ra sandavi ñaha ra chi ndo. Catyí ra vatyi cha yaha̱ saha Nyoo tɨcahnu iñi chi yo ta yucuan chaha cuvi sacuvi yo yoso cuhva quichi cuvi iñi coño ñuhu yo. Soco ra canyacuví tyicuan caa, cuví ra noo ra cucunaa. Vatyi tyicuan caa catyi̱ Nyoo nya tyembu chahnu, vatyi canyacuví ra cha quiñi caa cha ña tahán chi sacuvi ra. Vatyi ña caquichahá ra chi Nyoo ta ña chinó iñi ra cha Nyoo cuví noo ra cahnu ca, ra nyacá ñaha chi yo. Ta nɨ ri ra Jesucristo Sutu Mañi yo, ña cahnu xaan cuví ra, cacatyí ra. q# ]Cha naha xaan yɨhɨ́ iñi tyai noo carta chi nyoho yañi, vatyi cuñí cahin chiin sɨquɨ yoso caa sacacu̱ Nyoo añima yo. Soco vityin cuñí chi cha tyaí tutu ihya chi ndo vatyi sanɨñi chi ndo cunɨɨ iñi ndo chihin tandɨhɨ fuerza ndo ta cuhun ndo ityi nuu ca chihin cha chinó iñi ndo tuhun vaha cha chaha̱ Nyoo chi yo. Vatyi noo ri chaha chaha̱ ra ta ɨɨn caña ri chaha̱ ra tandɨhɨ cha tahán chi chi yo vatyi chinó iñi yo cha cuví yo ñu yɨhɨ́ cuenda ra. `" ;Nyoo na nyehe ndahvi ra chi ndo. Ta na cutuñi ca iñi ndo yoso caa cha cuñí ra chi yo. Ta na coo cuaha ca cha taxi ri cuñi añima ndo, saha ra. Nu caha̱n ra Judas sɨquɨ ñáyɨvɨ cha sañahá cha ña ndicha P! Yuhu ra Judas cuví noo ra sacuví tyiño nuu ra Jesucristo. Ta yañi ra Jacobo cuví chii. Tyaí noo carta ihya chi ndo cha cuví ndo ñáyɨvɨ cha nacana̱ Nyoo Sutu yo. Ta naquehén vaha ra chi ndo vatyi cuví ndo ñáyɨvɨ cuenda ra. Ta vityin cumí vaha ra chi ndo cha cuenda cha ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Jesucristo. : mIyó cuaha ca cha sacuvi̱ ra Jesús. Tyehe ta chicunyaa̱ tahan tahan tuhun cuan nu libru, cahví iñi tyi nanɨɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ma cutahan tandɨhɨ libru cuan.5cYuhu cuví ra yucuan, ra cha cahán ra Jesús tuhun. Ta nyehi̱ tandɨhɨ cuii maa cha cuvi̱ ta tyai̱ nu libru ihya. Yuhu chite vatyi tandɨhɨ cha tyai̱, ndicha. pYTyicuan ta chitya̱ tuhun ihya nu canyicú yañi yo vatyi ra cuan, ma cúvi ra. Soco ña catyi̱ ra Jesús cha ma cúvi ra. Catyí ra: “Tatu cuñí yuhu cha coo ra nyacua nya quichi inga chaha, ¿ñáá cha cuenda yoho?” >uNacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Tatu cuñí mai cha coo ra nyacua nya ndichi inga chaha, ¿ñáá cha cuenda yoho? Yoho cu̱nyicon chii ―catyí ra Jesús chi ra Pedro. 9Cuhva cha nanyehe̱ ra Pedro chi ra, ndaca̱ tuhun ra chi ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, ta ra ihya, ¿ñáá cha cucuvi chi ra? ―catyí ra chi ra. }sTyicuan ta nyocava̱ ra Pedro ta nanyehe̱ ra vatyi nyicón inga ra cha chica̱ noo chihin ra Jesús, ra cha cuñí xaan ra Jesús chi. Suri maa ra chinyañaa̱ ra chi ra Jesús cha cuxiñi ra quɨvɨ cuan. Ta ndaca̱ tuhun ra ta catyí ra: “Sutu Mañi yuhu, ¿yóó ra cunaxico tuhun chuun?” catyi̱ ra, ndaca̱ tuhun ra quɨvɨ cha ni cumañi cúvi ra Jesús. ~uCha catyí ra Jesús tuhun ihya cuñí ra catyi ra yoso caa cucúvi ra Pedro ta cusacahnu ra chi Nyoo cha cuenda cuan. Yaha̱ cuan ta catyí ra Jesús chi ra Pedro: ―¡Cu̱nyicon chii! ―catyí ra chi ra. Nu cahán ra Juan tuhun maa ra ucCha ndicha catyí chuun vatyi ta tyivaun ndɨhvɨ̱ noun sahmon ta chahu̱n nu cuñún. Soco na cuchahnun, cusanacaun ndahun ta inga ra cusandɨhvɨ noo chuun. Ta cunyaca ra chuun nu ña cuñún cuhun ―catyí ra Jesús chi ra Pedro. &ETa chaha cu uñi ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―Simón Pedro, sehe ra Jonás, ¿atu cuñun chii? ―catyí ra Jesús chi ra. Cuhva cha ndaca̱ tuhun ra chi ra cha cu uñi chaha tatu cuñí ra chi ra, ra Pedro nducuihya iñi ra, ta catyí ra chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, maun chitón yoso caa añime ta maun chitón tyi cuñí chuun ―catyí ra Pedro. Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Sa̱ha cuenda mbee sane. H Ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra inga chaha: ―Simón sehe ra Jonás, ¿atu cuñún chii? ―catyí ra Jesús chi ra. Ta nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, maun chitón tyi cuñí chuun ―catyí ra Pedro chi ra. Ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ha cumi mbee sane ―catyí ra Jesús chi ra Pedro. mSCha yaha̱ cha curumusa ra Jesús, ndaca̱ tuhun ra chi ra Simón Pedro: ―Simón, sehe ra Jonás, ¿atu cuñí con chii ican saha ra ihya? Ta nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Ay, Sutu Mañi yuhu, maun chitón tyi cuñí chuun ―catyí ra Pedro. Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cu̱hva cha cachi mbee nyihi sane ―catyí ra Jesús chi ra Pedro. $AIcan ihya cuví chaha cu uñi cha tuvi̱ ra Jesús nuu ra cachica̱ noo chihin ra cha yaha̱ cha nandoto̱ ra. Nu cahán ra Jesús chihin ra Simón Pedro y Tyicuan ta tuhva̱ ra Jesús ta quehe̱n ra pan, ta chaha̱ ra chi ra. Ta suri tyicuan caa sacuvi̱ ra chihin tiyaca. wg Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ña̱ha ndo ta curumusa ndo ―catyí ra Jesús chi ra. Ta ni noo ra cachica̱ noo chihin ra ña cacaña̱ iñi ra candaca tuhun ra yóó ra cuví ra vatyi cachitó ra vatyi Sutu Mañi yo cuví ra. U# Ta ra Simón Pedro ndaa̱ ra nu canoa ta quichaha̱ xita quiñoho ra tarraya tyitú yɨhɨ́ tiyaca nahnu. Cientu uvi xico uchi uñi tahan tɨ ñohó. Ta vasɨ cuaha tɨ, ña tahnya̱ tarraya cuan. uc Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Nya̱ca ndo suhva tiyaca cha ni tɨɨ̱n ndo ―catyí ra Jesús chi ra. - Cuhva cha canoó ra nu ñuhú, cananyehe̱ ra noo nu caá tɨtɨ ñuhu̱. Ta catuví noo tiyaca sɨquɨ tɨtɨ ñuhu̱ cuan, ta pan ñandɨhɨ. ]3Ta inga ra cachica̱ noo chihin ra Jesús chaa̱ coyo ra nya yuhu miñi cuan chihin canoa, caxitá ra tarraya cuan tyitú yɨhɨ́ tiyaca, vatyi yatyin ri yuhu miñi cuan cañohó ra ta cha noo cientu metru ri. $ATa ra cha cuñí xaan ra Jesús chii catyí ra chi ra Pedro: ―¡Sutu Mañi yo cuví! ―catyí ra chi ra Pedro. Cha chiñi̱ ra Simón Pedro vatyi Sutu Mañi yo cuví, ndɨhvɨ̱ noo ra sahma ra, vatyi tava̱ ra cha cuatɨɨn ra tiyaca, ta quiñi ra cuahan ra chichi ndutya cuan.  Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Tyi̱hi ndo tarraya chiyo vaha canoa chiña, ta ñihi ndo ―catyí ra Jesús chi ra. Tyicuan caa casacuvi̱ ra, ta yaha cuan ta nyacua ña cuvi̱ tava ra tarraya cuan nu ndutya chaha cha cuaha tiyaca yɨhɨ́.  Tyicuan ta catyí ra chi ra: ―Yoho ra tahan yo, ¿atu ta ñihi ca ndo tiyaca? Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ta ñihi ca ndi.  Cha vachi cundichin cuan tuvi̱ ra Jesús nu ñɨtɨ yuhu miñi cuan. Soco ra cachica̱ noo chihin ra, ña canɨcohón nuu ra chi ra.  {Ta catyí ra Simón Pedro chi ra: ―Cuahin cuatɨin tiyaca ―catyí ra. Ta cacatyí ra chi ra: ―Cuhun tucu nyuhu chuhun ―cacatyí ra. Cuahan coyo ra ta quɨhvɨ̱ coyo ra chichi noo canoa, soco cha cuaa cuan ni noo tiyaca ña catɨɨ̱n ra. W 'Ɨɨn ri nyicú ra Simón Pedro ta ra Tomás cha catyi ñu: “ra tɨnɨhɨ” chi, ta ra Natanael, ra ñuu Caná nu cuví Galilea. Nyicú tucu sehe ra Zebedeo ta uvi ca ra cachica̱ noo chihin ra Jesús.  Cha yaha̱ cuan ta tuvi̱ tucu ra Jesús nuu ra cachica̱ noo chihin ra inga chaha. Tyehe caa tuvi̱ ra yuhu miñi Tiberias. ESoco chicunyaa̱ tuhun ihya vatyi tacuhva chino iñi ndo vatyi ra Jesús cuví Cristo, ra cuví Sehe Nyoo, ta vatyi coo ndo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa tatu chinó iñi ndo chi ra.ykTa cuaha ca milagru sacuvi̱ ra Jesús nuu ra cachica̱ noo chihin ra, ta ñahri chicunyaa nu libru ihya. mSTa catyí ra Jesús chi ra: ―Yoho Tomás, vityin chinó iñun tyi nyehún chi. Sɨɨ ca cuñí ñu cha ña nyehe̱ ta chinó iñi ñu ―catyí ra Jesús chi ra Tomás. Nu sacoto ra Juan ñáá cuenda chino̱ libru ihya yTyicuan ta nacaha̱n ra Tomás ta catyí ra: ―¡Sutu Mañi yuhu! ¡Nyoo Suti cuví chuun! ―catyí ra Tomás. NTyicuan ta quichaha catyí ra chi ra Tomás: ―Tyi̱hi nu ndahun nu cahví ndahi. Ta tyi̱hi ndahun yɨquɨ nahi. Ta ma caca uvi iñun, soco chi̱no iñun ―catyí ra Jesús chi ra Tomás. #?Uña quɨvɨ yaha̱ ta canyicú tucu ra cachica̱ noo chihin ra Jesús noo vehe. Ta nyaá ra Tomás chihin ra. Tyicuan ta vasɨ nyasɨ́ vaha yuvehe soco quɨhvɨ̱ ra Jesús ta chicuinanyaa̱ ra mahñu ra. Ta chaha̱ ra nocumi ta catyí ra: ―Na coo cha taxi ri añima ndo. RYaha̱ cuan ta canacatyi̱ ra cachica̱ noo chihin ra Jesús chi ra: ―Nyehe̱ ndi chi Sutu Mañi yo ―cacatyí ra chi ra. Soco ra Tomás catyí ra: ―Tatu ma nyehi ndaha ra nu cahví nu yɨhɨ̱ clavu, ta tatu ma tyihi ndahi nu yɨhɨ̱ clavu cuan, ta tatu ma tyihi ndahi yɨquɨ naha ra, ma chino iñi ―catyí ra Tomás. !;Soco ra Tomás, noo ra chica̱ noo chihin ra Jesús, ra cha catyí ñu: “ra tɨnɨhɨ”, yori ra nyaá chihin ra cuhva cha quichi̱ ra Jesús. pYÑu cha sahá ndo tucahnu iñi chi, iyó tucahnu iñi chi ñu. Ta ñu cha ña sahá ndo tucahnu iñi chi, ñahri tucahnu iñi iyó chi ñu ―catyí ra Jesús chi ra. Nu nyehe̱ ra Tomás chi Sutu Mañi yo cha yaha̱ nandoto̱ ra g~GTyicuan ta tɨvɨ̱ ra sɨquɨ ra ta catyí ra chi ra: ―Na̱quehen ndo Tatyi Ii Nyoo. 0}YTa catyí tucu ra Jesús inga chaha chi ra: ―Na coo cha taxi ri añima ndo. Tari tachi̱ Suti tyiño chii, tyicuan caa tachí tyiño chi nyoho ―catyí ra chi ra. !|;Cha yaha̱ cha catyi̱ ra tuhun ihya ta sañaha̱ ra ndaha ra ta yɨquɨ naha ra. Ta maa ra cacusɨɨ cuñi ra cha nanyehé ra chi Sutu Mañi yo. k{OSuri maa quɨvɨ cuan cha quichaha vitya, cha cuacuaa ta candu ɨɨ̱n ri ra cachica̱ noo chihin ra Jesús. Ta nyasɨ́ vaha yuvehe nu nyicú ra cha cuenda cha yuhví ra chi ra cacuví nuu chi ñu Israel. Ta ra Jesús tuvi̱ ra ta chicuinanyaa̱ ra mahñu. Ta chaha̱ ra nocumi chi ra, ta catyí ra: ―Na coo cha taxi ri añima ndo ―catyí ra. kzOTyicuan ta chaha̱n cu María ñaha Magdala cuan chisacoto̱ ña chi ra cachica̱ noo chihin ra Jesús vatyi nyehe̱ ña chi ra Jesús ta catyi̱ ra tuhun cuan chi ña. Nu tuvi̱ ra Jesús nuu ra cachica̱ noo chihin ra y/Ta catyí ra Jesús chi ña: ―Ma tɨun chii, vatyi ta nandaa que nu nyaá Suti. Soco cua̱han ta ca̱tyun chi tandɨhɨ yañi vatyi cuahin nu nyaá Suti, ta suri Sutu ndo cuví chi ra. Cuahin nu nyaá Nyoi, ta suri Nyoo ndo cuví chi ra ―catyí ra Jesús chi ña. _x7Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ña: ―¡María! ―catyí ra chi ña. Maa ña nanyehe̱ ña ta caha̱n ña chihin ra chihin sahan hebreo, ta catyí ña: ―¡Raboni! ―Ta cuñí chi catyí: “Maestro”. Bw}Tyicuan ta ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ña: ―¿Ñáá tuhun chacún? ¿Yóó chi nanducún? ―catyí ra chi ña. Cuñí maa ña vatyi ra sahá cumi chacu cuan cuví ra. Ta catyí ña: ―Tata, tatu yoho quehu̱n chi ra Jesús, ca̱tyi chii nya sandou̱n chi ra, vatyi naquehin chi ra ―catyí ña chi ra. vNi cahán ña tuhun ihya ta nanyocava̱ ña ta nanyehe̱ ña chi ra Jesús yucuan. Soco ña chitó ña cha ra Jesús cuví ra. duA Ta ángel cuan ndaca̱ tuhun ra chi ña ta catyí ra: ―Maha, ¿ñáá tuhun chacú chaun? Ta catyí ña: ―Vatyi quehe̱n ñu chi Sutu Mañi yuhu, ta ña chité nya tyihi̱ ñu chi ra ―catyí ña chi ángel cuan. @ty Ta nyehe̱ ña uvi tahan ángel ñihnó ra sahma cuichin, nyicú ra nu catuvi̱ coño ñuhu ra Jesús. Noo ra nyaá ityi nu catuvi̱ xiñi ra, ta nonga ra ityi nu catuvi̱ chaha ra. s% Soco cu María ndoo̱ ña chata yatyin ri yuhu ñaña, chacú chaa ña. Cha nɨri ca cha chacú ña, nyehé ñihñi ña chichi ñaña. r Tyicuan ta ra cachica̱ noo chihin ra Jesús cuanuhu coyo ra nya vehe. Nu tuvi̱ ra Jesús nuu cu María ñaha ñuu Magdala q Vatyi cha cuvi̱ maa ta cutuñi ca iñi ra cha catyí nu tutu Nyoo, vatyi ra Jesús cuñí chi cha nandoto ra cha yaha̱ chihi ra. .pUTyicuan ta quɨhvɨ̱ tucu inga ra chica̱ noo chihin ra Jesús cuan, ra cha chaa̱ cha xihna ri nu ñaña cuan. Ta nyehe̱ ra cha cuvi̱ cuan, ta chino̱ iñi ra. oTa suri nyehe̱ tucu ra vatyi sahma cha sɨquɨ̱ noo xiñi ra Jesús, ña ɨɨn ri cayucú chihin inga sahma cuan, soco catuví sɨɨn. nYaha̱ cuan ta chaa̱ ra Simón Pedro chata ra, ta quɨhvɨ̱ ra chichi ñaña cuan. Suri nyehe̱ tucu ra cuan sahma cuan catuví. *mMQuichaha̱ nyehe ñihñi ra chichi ñaña, ta nyehe̱ ra sahma cuɨñɨ cha yɨhɨ̱ coño ñuhu ra Jesús, catuví cuan. Soco ña quɨhvɨ̱ ra chichi ñaña. l Nɨnduvi ra ɨɨn ri cuahan coyo ra cachino ra. Soco chino ca inga ra cuan ican saha ra Pedro, ta xihna ca ra chaa̱ nu ñaña. MkTyicuan ta ra Pedro ta inga ra cuan cuahan coyo ra nu ñaña. FjTyicuan ta chinó vavaha ña cuahan ña nu nyaá ra Simón Pedro ta inga ra chica̱ noo chihin ra Jesús, ra cha cuñí xaan ra Jesús chi. Ta catyí ña chi ra: ―Quehe̱n ñáyɨvɨ coño ñuhu Sutu Mañi yo chichi ñaña, ta ña chitó yo nya chinyaca̱ ñu ―catyí cu María chi ra Pedro ta chi inga ra cuan. i !Cha timingu cha ñaa ca, cu María ñaha Magdala cuan chaha̱n ña nu ñaña. Ta nyehe̱ ña tyi ñahri ca yuu nyasɨ́ yuhu ñaña cuan. h!*Yucuan tyihi̱ ra coño ñuhu ra Jesús vatyi yatyin ri cuan nyaá ñaña cuan ta vatyi cha cua quichaha quɨvɨ nyitatú ñu Israel.%gC)Yatyin nu cachahñi̱ ra chi ra Jesús nu cruzi nyaá noo chacu yutun yucu vixi. Ta chichi chacu cuan nyaá noo ñaña chaa nu ta cohon ca ni noo ndɨyɨ. f}(Yucuan ta ra José ta ra Nicodemo caquehe̱n ra coño ñuhu ra Jesús ta canasɨquɨ̱ noo ra chi ra chihin sahma cuɨñɨ cahyu̱ ra ndutya vixi chahán cuan, tari cuhva noo tuhun cha iyó chi ñu Israel tu cuatyihi ñu noo ndɨyɨ chichi ñuhú. e'Chaha̱n tucu ra Nicodemo, ra cha chaha̱n chicaha̱n chihin ra Jesús cha cha cuaa. Chaa̱ ra chihin ndutya vixi chahán. Ta noo ndutya vixi chahán cha nañí mirra nasaca̱ ñu chihin inga cha nañí áloe. Ta quita̱ chi tari noo oco uchi kilu cha tandɨhɨ. ydk&Cha yaha̱ tuhun ihya, ra José ra ñuu Arimatea chica̱n ra chi ra Pilato nacuhva ra cha naquehen ra coño ñuhu ra Jesús. Ta ra José cuan cuví ra noo ra yɨhɨ́ cuenda ra Jesús vasɨ xehe ri cha cuenda cha yuhví ra chi ra cacuví nuu chi ñu Israel. Tyicuan ta chaha̱ ra Pilato permisu chi ra, ta ra José chaha̱n ra chinaquehe̱n ra coño ñuhu cuan. c3%Ta iyó nonga tucu nu catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa: “Cunyehe ñu chi ra cha quiñi̱ ra lanza chi.” Nu quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi ñuhú b{$Vatyi tuhun ihya cuvi̱ chi tyehe caa tari cuhva catyí tuhun Nyoo nu catyí chi: “Ni noo yɨquɨ ra ta ma tahnu.” 0aY#Ra cha nacatyí tuhun ihya, noo ra cha nyehe̱ cuví ra. Ta cha ndicha cahán ra, vatyi maa ra chitó ra vatyi cha ndicha cahán ra, tacuhva nachino tucu iñi nyoho. x`i"Soco suvita ri noo sɨndaro cuan quiñi̱ ra lanza yɨquɨ naha ra Jesús. Ta quita̱ nɨñɨ ta ndutya. _!Soco cuhva cha cuatuhva ra nu tacaá ra Jesús, cananyehe̱ ra vatyi cha chihi̱ ra. Ta yucuan chaha ña cachahnu̱ ca ra sɨhɨn ra. 8^i Tyicuan ta cuahan coyo sɨndaro nu tayucú cruzi cuan. Ta chahnu̱ ra sɨhɨn noo ra cha tacaá yucuan. Tyicuan ta chahnu̱ tucu ra sɨhɨn inga ra cha tacaa xiin ra Jesús. $]ANoo ri ca quɨvɨ cumañi ta cuvi quɨvɨ cahnu ca vico pascua cuan, ta ra cacuví nuu chi ñu Israel ña cuñí ra cha ndoo coño ñuhu cuan nu cruzi quɨvɨ nyitatú ñu, vatyi quɨvɨ nyitatú ñu quɨvɨ ii cuví. Yucuan chaha chica̱n ra tumañi iñi chi ra Pilato na tachi ra na cucahnu sɨndaro sɨhɨn ra cha catacoyo nu cruzi cuan tacuhva na cacúvi ra cha numi ri, ta cañehe ra coño ñuhu ra. L~~9}C|{{r{zzyyRxwwGvuu tt&ss rr'qpp oUnn"mllkjjjcidhgff.eJdcc*bbWba`_`^i]\\~[NZZYYXWWTVvUTT.SSDRQPON9M^LKJIIH+GbFEECBMA@@5?`>g=<;;:!9H8765443)2M1_0//O.--,<+*))>((#'&&(%E$""q! xaktAK%`  p_7Vasɨ ña cuñí ra cha coto ñáyɨvɨ, soco cuaha ca ñáyɨvɨ ñihi ñu tuhun ra. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ ndu ɨɨn ri ñu, vatyi cuñí ñu cuɨñɨ ñu tuhun cahán ra. Ta cuñí xaan ñu nduvaha ñu. -STyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ma nacatyun chi ñáyɨvɨ. Noo ri catyí chuun, cua̱han nu nyaá tata sutu. Ta sa̱ñahun chuun chi ra. Ta cu̱hva cuendon cha tahán chi cuhvon tari cuhva catyí nu ley ra Moisés tacuhva coto ñáyɨvɨ vatyi nduvahu̱n ―catyí ra Jesús chi ra. J  Tyicuan ta tyiso̱ ra Jesús ndaha ra sɨquɨ ra. Ta catyí ra: ―Cuñí sanduvahi chuun. Ta na nduvahun vityin ri ―catyí ra Jesús chi ra. Ta caa cuhva ri cuan ta nduvaha̱ ra cuan. D Noo quɨvɨ ñohó ra Jesús noo ñuu nu iyo noo ra cuhví. Ta tyahyu xaan coño ra. Ta cha nanyehe ra chi ra Jesús, ta chicuɨñɨ chɨtɨ ra nuu ra. Ta nacañinoo ra xiñi ra nya nu ñuhu. Ta chacu ndahvi ra nuu ra, ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, tu yoho ta cuñún, cuví sanduvahun chii ―catyí ra. [/ Yucuan ta casacunuhu ra canoa nya ñuhu ityi. Ta casandoo̱ ra tandɨhɨ cha iyó chi ra nyacua nya tiyaca cha tɨɨ̱n ra. Ta cuahan ra chihin ra Jesús. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra tyahyu coño _7 Tyicuan caa tucu ra tahan ra Simón: ra Jacobo chihin ra Juan, sehe ra Zebedeo, iyo xaan cacuñí ra. Ta catyí ra Jesús chi ra Simón: ―Ma iyo xaan cuñun. Vatyi vityin ta nu cuahan ca chi quɨvɨ, ma tɨɨn con tiyaca. Soco cunducun ñáyɨvɨ, tavon chi ñu nu quiñi caa na quɨhvɨ ñu cuenda Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra Simón. w Vatyi ra Simón iyo xaan cuñi ra chihin tandɨhɨ ra canyicu chihin ra. Vatyi cuaha xaan tiyaca catɨɨ̱n ra. OCha nanyehe̱ ra Simón Pedro cha tyicuan caa, ta chicuɨñɨ chɨtɨ ra nuu ra Jesús. Ta catyí ra chi ra: ―Cua̱chiyo chuun nui, Sutu Mañi yuhu, vatyi yuhu ra iyó cuatyi cuví ―catyí ra. )Tyicuan ta cachaha̱ ra seña chi ra tahan ra, ra cha canyicú chichi inga canoa cuan, na quichi coyo ra ta tyinyee ra chi ra. Yucuan ta chaa̱ coyo ra cuan. Ta casacutu̱ ra nɨnduvi canoa cuan chihin tiyaca. Ta nyacua cuñí nyee canoa cuan cha tyitu yɨhɨ́ tiyaca. yCuhva cha cacañi̱ ra yuhva cuan, cuaha xaan tiyaca ñihi̱ ra. Ta nyacua tahnya̱ yuhva ra chihin cha vee tɨ. LTa nacaha̱n ra Simón ta catyí ra: ―Maestro, cha saha̱ tyiño xaan ndi ñiyaca maa ta ni noo tiyaca ña ñihi̱ ndi. Soco tatu maun catyi, cuatuchi tucu ndi yuhva ―catyí ra Simón. 9kCuhva cha ndɨhɨ̱ cahan ra, catyí ra chi ra Simón: ―Sa̱cuhun canoa nya nu cama ca ndutya cuan. Ta tu̱chi ndo yuhva vatyi tɨɨn ndo tiyaca ―catyí ra Jesús chi ra.  Yucuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi noo canoa cuan. Ta canoa cuan chi ra Simón cuví. Ta catyí ra chi ra vatyi na tyandaha ra suhva ca cuhun nya mahñu ca cuan. Tyicuan ta chicunyaa̱ ra Jesús chichi canoa cuan. Ta quichaha sañaha ra chi ñáyɨvɨ. 1[Ta nanyehé ra uvi tahan canoa yatyin ri yuhu miñi cuan. Yori ñohó chichi. Vatyi cha quita̱ coyo ra catɨɨ́n tiyaca cuan. Ta cha quichaha canacatya ra yuhva ra. A  }Noo quɨvɨ nyaá ra Jesús yuhu miñi nu cuví Genesaret. Ta chaa̱ coyo cuaha xaan ñáyɨvɨ, vatyi cuñí ñu cuɨñɨ ñu tuhun Nyoo. Ta tɨhɨn xaan ñohó ra Jesús mahñu ñu. e C,Ta tyicuan caa chicá noo ra Jesús cahán ra tuhun Nyoo vehe ñuhu ityi Galilea.: m+Soco catyí ra Jesús chi ñu: ―Cumañi sacote chi ñáyɨvɨ inga ñuu tuhun vaha yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima ñu. Vatyi yucuan chaha vachi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. F *Cundichin cuan ta quita̱ ra Jesús ñuu cuan. Ta cuahan ra noo nu taxi ri iyó. Soco ñáyɨvɨ nanducu̱ ñu chi ra. Ta chaa̱ ñu nya nu ñohó ra. Ta ña cuñí ñu cha cuhun ra.  )Ta chichi cha tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ ñu cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi, ta quita̱ chi. Ta suri cana chaa chi cuahan coyo chi, ta catyí chi: ―Yoho Sehe Nyoo cuví chuun ―catyí chi. Soco ña chaha̱ ca ra Jesús cha cahan chi. Vatyi chitó chi vatyi ra Cristo, ra cha saquichi̱ Nyoo cuví ra. Nu cahán ra Jesús tuhun Nyoo nuu tandɨhɨ cuii ñáyɨvɨ ñuu cha iyó Galilea ^5(Ta cuhva cha quee ñanyii, tandɨhɨ maa ñu cha cumí chi ñu cuhví tandɨhɨ nuu cuehe, chinyaca̱ ñu chi ra Jesús. Ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ noo noo ñu. Ta tyicuan caa ta sanduvaha̱ ra chi ñu. ve'Ta nanyehe noo ra nu catuví ña. Ta quichaha catyí ra chi cahñi cuan vatyi na quita. Ta caa cuhva ri cuan ta quita cahñi cuan chi ña. Ta nducuita ri ña. Ta quichaha tyiñuhu ña chi ra. Cuaha xaan ñu cuhví sanduvaha̱ ra Jesús >u&Ta quita̱ ra Jesús chichi vehe ñuhu cuan. Ta chaa̱ ra vehe ra Simón. Ta tyiso ra Simón cuhví ña chihin cahñi. Ta quichaha cahán ñu chihin ra Jesús cha cuenda ña. w%Ta tandɨhɨ ri ityi cahán ñáyɨvɨ tuhun ra Jesús. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi maha tyiso ra Simón Pedro $Tandɨhɨ ñáyɨvɨ nayuhvi̱ ñu. Ta quichaha catyí ñu chi tahan ñu: ―¿Ñáá túhun cuví ihya? Ra Jesús ihya chihin cha iyó ityi chi ra ta chihin tunyee iñi ta tachi ra chi tatyi ña vaha cuan na quita. Ta quichaha chi nu cahán ra ―catyí ñu. +#Ta cahan ra Jesús chihin tatyi ña vaha cuan, ta catyí ra: ―Ta̱xi ri. Sa̱ña chi ra ndahvi chiña ―catyí ra. Tyicuan ta tatyi ña vaha cuan sanduva̱ chi ra cuan nu ñuhú. Ta quita̱ tatyi cuan chi ra ta cuahan. Ta ñahri ca sacuvi chi chi ra ndahvi cuan. }s"―Sa̱ña chi ndi, yoho Jesús ra ñuu Nazaret. ¿Ñáá tuhun cha tyihun chuun chihin ndi? ¿Atu vachi sanaun chi ndi? Yuhu, ñohó nui chuun. Ta chité vatyi Sehe Nyoo cuví chuun ―catyí tatyi ña vaha cuan sacahan chi chi ra cuan. ~u!Ta chichi vehe ñuhu cuan nyaá noo ra cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi. Ta quichaha canachaa ra, ta catyí ra: nU Ta iyo cuñí ñu tuhun cahán ra. Vatyi ñihi cahán ra tari noo ra iyó vaha ityi chi cha cahán. }Ta cuahan ra Jesús Capernaum cha nyaa Galilea quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ. Ta quichaha sañaha ra chi ñáyɨvɨ. f~ESoco ra Jesús yaha̱ ri ra mahñu ñu ta cuahan ra. Noo ra cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi } Ta nducuita ñu. Ta tɨɨ̱n ñu chi ra Jesús. Tava̱ ñu chi ra xiñi noo yucu nya yuhu ñuu, vatyi tuchi ñu chi ra yucuan. m|STa cha chiñi̱ ñáyɨvɨ nyicú vehe ñuhu cuan tuhun cuan, cuxaan xaan tandɨhɨ cuii ñu. {y’Ta tyicuan caa tucu cuaha ra yɨhɨ́ cuehe cha tyahyu coño chi chiyo̱ Israel quɨvɨ chica̱ noo ra Eliseo, profeta Nyoo. Soco ña nduvaha̱ ni noo ra Israel cuiya cuan. Minoo ri ra Naamán ra ñuu Siria nduvaha̱ ―catyí ra Jesús. NzSoco ña tachi̱ Nyoo chi ra Elías vatyi tyinyee ra chi ni noo ñu chihi̱ yɨɨ Israel cuan. Soco tachi̱ Nyoo chi ra nu nyaá noo ñaha chihi̱ yɨɨ ñuu Sarepta cha nyaá yatyin ñuu Sidón. MyTa cha ndicha catyí chi ndo vatyi cuaha xaan ñu chihi̱ yɨɨ chiyo̱ Israel ihya cuiya cha chica̱ noo ra Elías. Ta cuiya cuan ña coo̱n savi uñi cuiya sɨsava. Ta cuaha xaan tama chiyo̱. xyTa catyí tucu ra Jesús: ―Cha ndicha vatyi ni noo ra profeta Nyoo, ta ña quichaha ñáyɨvɨ ñuu ra chi ra. wTa quichaha catyí ra Jesús chi ñu: ―Chité cha nacacá iñi ndo. Vatyi tyehe caa cua catyi ndo chii: “Tatu ra sanduvahá cuvún, sa̱nduvaha xihna ca chi maun. Tandɨhɨ cha chiñi̱ ndi cha sacuvu̱n ñuu Capernaum. Sa̱cuvi tucu ñuu maun vityin.” [v/Tandɨhɨ ñu, vaha cahán ñu tuhun ra Jesús. Ta iyo cuñí ñu tuhun cha cahán ra vatyi vaha xaan cha cahán ra. Ta quichaha ndaca tuhun ñu chi tahan ñu: ―¿Atu ñima ra ihya cuví sehe ra José? u9Yucuan ta quichaha catyí ra chi ñu: ―Vityin quɨvɨ ihya chino̱ cava tuhun cha nyaá nu libru cha sacuahi̱ nuu ndo ―catyí ra Jesús chi ñu. Xt)Ndɨhɨ̱ sacuaha ra ta nacasɨ̱ ra nu libru cuan. Ta nacuhva̱ ra chi noo ra cha nyaá vehe ñuhu cuan. Ta chicunyaa̱ ra. Yucuan ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha nyicú cuan ndoo̱ ñu nyehe ñu chi ra. \s1Ta sacote chi ñu vatyi cha chaa̱ quɨvɨ cha chaha̱ Nyoo tumañi iñi chi ñu. -rSNyaá Tatyi Ii Nyoo chihin vatyi maa ra tachi̱ chii.Vatyi nacachi̱ ra chii vatyi sañahi tuhun vaha ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ndahvi.Tachi̱ ra chii vatyi sanduvahi chi ñu uhvi añima.Tachi̱ ra chii vatyi sacote tuhun ra chi ñu nyaá ndaha ra ña vaha, vatyi cusacacu Nyoo chi ñu.Tachi̱ ra chii vatyi sanyehi chi ñáyɨvɨ cuaa.Ta sacote chi ñu nyehe tɨndoho vatyi cucacu ñu. @qyTa chaha̱ ñu noo libru Nyoo chi ra cha tyaa̱ ra Isaías ra profeta Nyoo ta cha naha. Ta cuhva cha nuña̱ ra, nañihi̱ ra noo nu catyí tyehe caa. Ta quichaha̱ sacuaha ra: _p7Tyicuan ta nachaa̱ ra Jesús nya Nazaret, ñuu nu chahnu̱ ra. Ta noo quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ, ta quɨhvɨ̱ ra chichi vehe ñuhu, tari tuhva maa ra. Ta chicunanyaa̱ ra vatyi cua sacuaha ra tuhun Nyoo. $oATa sañahá ra chi ñáyɨvɨ nu cuví vehe ñuhu tandɨhɨ ri ñuu. Ta tandɨhɨ ñu sacahnú ñu chi ra. Nu nyaá ra Jesús Nazaret ñuu nu chahnu̱ ra ,nQCha yaha̱ tuhun cuan, ta nachaa̱ ra ityi Galilea. Ta tyitú ra yɨhɨ́ chihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo. Ta cahán ñáyɨvɨ tuhun ra tandɨhɨ ri ityi. m7 Ta cuihna ña cuvi̱ sandahvi ñaha ra chi ra Jesús. Ta cuahan ra suhva quɨvɨ. Nu quichaha̱ ra Jesús cahan ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ %lC Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Soco catyí tucu nu tutu Nyoo tyehe caa: “Ma nducu nyehun chi Sutu Mañi yo Nyoo”, ―catyí ra. okW Cunaquehen ra chuun chihin ndaha ra. Ta ma cuhva ra cha taxin chahun chihin yuu ―catyí ra chi ra. zjm Vatyi nyaá nu catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa:Nyoo cusaquichi ra ángel, quichi saha cuenda chuun. i! Yaha̱ cuan ta quehe̱n tucu cuihna cuan chi ra Jesús. Ta chinyaca̱ ra chi ra nya ñuu Jerusalén. Ta sandaa̱ ra chi ra xiñi vehe ñuhu cahnu. Ta quichaha catyí ra chi ra Jesús: ―Tatu ndicha cha Sehe Nyoo cuví chuun, sa̱ndupehla nyacua nya nu ñuhú. Uh#Soco ra Jesús catyí ra chi cuihna: ―Ca̱nyaha chuun nui, cuihna. Vatyi nyaá tuhun cahán Nyoo ta catyí chi tyehe caa: “Noo ri chi maa Nyoo sacahnu yo. Ta ɨɨn ri chi maa ra quichaha yo.” gCuhve tandɨhɨ ñayɨvɨ̱ cuan chuun tatu yoho ta cuɨñɨ chɨtun nui, ta sa̱cahnun chii ―catyí cuihna cuan chi ra Jesús. Uf#Ta cuihna catyí ra chi ra Jesús: ―Ndaha yuhu nyaá tandɨhɨ ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi chaha̱ Nyoo cha cunyaca ñahi tandɨhɨ ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ. Ta cuví cuhve yóó chi cuñí mai cuhve. 8eiYucuan ta quehe̱n cuihna chi ra Jesús. Ta cuahan ra chihin ra noo nu sucun ca. Ta numi ri sañaha̱ ra tandɨhɨ nu nyacá ñaha ñáyɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. gdGTa ra Jesús nacaha̱n ra, ta catyí ra: ―Catyí tuhun Nyoo tyi ñima chihin cha cachi ri ñáyɨvɨ ta conyito ñu. Soco conyitó tucu añima ñu chihin tandɨhɨ tuhun cahán Nyoo ―catyí ra Jesús chi cuihna. cYucuan ta quichaha catyí cuihna chi ra: ―Tatu ndicha cha Sehe Nyoo cuví chuun, ca̱tyi chi yuu cha catuví ihya, na nanduvi pan. b#Yucuan chinyaa̱ ra uvi xico quɨvɨ. Ta nducú nyehe cuihna chi ra. Ña chachi̱ maa ra quɨvɨ cuan. Yaha̱ cuan ta quichaha chisoco ra. Ca Ta chitú ra Jesús chihin Tatyi Ii Nyoo cha yaha̱ condutya ra. Yucuan ta quita̱ ra nu cuví yuvi cahnu Jordán ta cuanuhu ra. Ta Tatyi Ii Nyoo chinyaca̱ chi ra noo nu chiqui ndɨɨ. ,`Q&Ta ra Cainán, sehe ra Enós cuví chi ra. Ta ra Enós, sehe ra Set cuví chi ra. Ta ra Set, sehe ra Adán cuví chi ra. Ta ra Adán, sehe Nyoo cuví chi ra.j_M%Ta ra Lamec, sehe ra Matusalén cuví chi ra. Ta ra Matusalén sehe ra Enoc cuví chi ra. Ta ra Enoc, sehe ra Jared cuví chi ra. Ta ra Jared, sehe ra Mahalaleel cuví chi ra. Ta ra Mahalaleel, sehe ra Cainán cuví chi ra. X^)$Ta ra Sala, sehe ra Cainán cuví chi ra. Ta ra Cainán, sehe ra Arfaxad cuví chi ra. Ta ra Arfaxad, sehe ra Sem cuví chi ra. Ta ra Sem, sehe ra Noé cuví chi ra. Ta ra Noé, sehe ra Lamec cuví chi ra. V]%#Ta ra Nacor, sehe ra Serug cuví chi ra. Ta ra Serug, sehe ra Ragau cuví chi ra. Ta ra Ragau, sehe ra Peleg cuví chi ra. Ta ra Peleg, sehe ra Heber cuví chi ra. Ta ra Heber, sehe ra Sala cuví chi ra. Z\-"Ta ra Judá, sehe ra Jacob cuví chi ra. Ta ra Jacob, sehe ra Isaac cuví chi ra. Ta ra Isaac, sehe ra Abraham cuví chi ra. Ta ra Abraham sehe ra Taré cuví chi ra. Ta ra Taré, sehe ra Nacor cuví chi ra. ][3!Ta ra Naasón, sehe ra Aminadab cuví chi ra. Ta ra Aminadab, sehe ra Aram cuví chi ra. Ta ra Aram, sehe ra Esrom cuví chi ra. Ta ra Esrom, sehe ra Fares cuví chi ra. Ta ra Fares, sehe ra Judá cuví chi ra. Z Ta ra Natán, sehe ra David, cuví chi ra. Ta ra David, sehe ra Isaí cuví chi ra. Ta ra Isaí, sehe ra Obed cuví chi ra. Ta ra Obed, sehe ra Booz cuví chi ra. Ta ra Booz, sehe ra Salmón cuví chi ra. Ta ra Salmón, sehe ra Naasón cuví chi ra. 8YiTa ra Eliaquim, sehe ra Melea, cuví chi ra. Ta ra Melea, sehe ra Mainán cuví chi ra. Ta ra Mainán, sehe ra Matata cuvi chi ra. Ta ra Matata, sehe ra Natán cuví chi ra. X Ta ra Matat, sehe ra Leví cuví chi ra. Ta ra Leví, sehe ra Simeón cuví chi ra. Ta ra Simeón, sehe ra Judá cuví chi ra. Ta ra Judá, sehe ra José cuví chi ra. Ta ra José sehe ra Jonán cuví chi ra. Ta ra Jonán, sehe ra Eliaquim cuví chi ra. 2W]Ta ra Er, sehe ra Josué, cuví chi ra. Ta ra Josué, sehe ra Eliezer cuví chi ra. Ta ra Eliezer, sehe ra Jorim cuví chi ra. Ta ra Jorim, sehe ra Matat cuví chi ra. UV#Ta ra Neri, sehe ra Melqui cuví chi ra. Ta ra Melqui, sehe ra Adi cuví chi ra. Ta ra Adi, sehe ra Cosam cuví chi ra. Ta ra Cosam, sehe ra Elmodam cuví chi ra. Ta ra Elmodam, sehe ra Er cuví chi ra. aU;Ta ra Judá, sehe ra Joana cuví chi ra. Ta ra Joana sehe ra Resa cuví chi ra. Ta ra Resa, sehe ra Zorobabel cuví chi ra. Ta ra Zorobabel, sehe ra Salatiel cuví chi ra. Ta ra Salatiel, sehe ra Neri cuví chi ra. \T1Ta ra Nagai, sehe ra Maat cuví chi ra. Ta ra Maat, sehe ra Matatías cuví chi ra. Ta ra Matatías sehe ra Semei cuví chi ra. Ta ra Semei, sehe ra José cuví chi ra. Ta ra José, sehe ra Judá cuví chi ra. \S1Ta ra José, sehe ra Matatías cuví chi ra. Ta ra Matatías, sehe ra Amós cuví chi ra. Ta ra Amós sehe ra Nahum cuví chi ra. Ta ra Nahum, sehe ra Esli cuví chi ra. Ta ra Esli, sehe ra Nagai cuví chi ra. VR%Ta ra Elí, sehe ra Matat cuví chi ra. Ta ra Matat, sehe ra Leví cuví chi ra. Ta ra Leví, sehe ra Melqui cuví chi ra. Ta ra Melqui, sehe ra Jana cuví chi ra. Ta ra Jana, sehe ra José cuví chi ra. CQOco uchi cuiya ra Jesús ta quichaha̱ saha tyiño ra tyiño Nyoo. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuñí maa ñu vatyi sehe ra José cuví chi ra. Ta ra José, sehe ra Elí cuví chi ra. uPcTa nyehe̱ ra Tatyi Ii Nyoo quichi̱ sɨquɨ ra tari noo paloma. Ta tyacu̱ noo ndusu andɨvɨ cha catyí tyehe caa: ―Yoho cuvún Sehi cha cuñí. Ta sɨɨ xaan cuñí chuhun ―catyí ndusu cuan. Ñáyɨvɨ vachi ra Jesucristo tata QOCumañi ca cha cohon ra Juan vehe caa sacondutya̱ ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Ta sacondutya̱ tucu ra chi ra Jesús. Ta cha nɨ ri ca cha chicán tahvi ra Jesús chi Nyoo ta nuña̱ andɨvɨ. 2N]Soco ra Herodes tahán chi cha tyasoho̱ ra tuhun ihya soco ña cuñí ra. Nu ndɨhɨ tuhun tyihi̱ ndɨhɨ ra chi ra Juan vehe caa. Quɨvɨ cua condutya ra Jesucristo IM Ta cahán ra Juan chi ra Herodes cha cuenda tandɨhɨ cuii cha ña vaha nyacuví ra. Vatyi naquehe̱n ra chi cu Herodías, ñasɨhɨ ra Felipe yañi ra. Ta cuaha ca cha ña vaha nyacuví ra. LTa tyehe caa caha̱n ra Juan chihin ñu. Ta cuaha xaan ca tuhun cahan ra nuu ñu tyi cuaquichi Sehe Nyoo ta cua sacacu ra chi yo. [K/Tari noo ra cha cuanaquehen vaha nɨñɨ, ta natyihi vaha ra chichi yaca. Ta cahmi ra mihin. Tyicuan caa cuví maa Sutu Mañi yo chihin yo. Tatu chinó iñi yo chi ra, cunaquehen vaha ra chi yo, ta cunyicu yo chihin ra. Soco tatu ña chinó iñi yo chi ra cutyihi ra chi yo anyaya nu cayu ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa ―catyí ra Juan. UJ#Soco ra Juan catyí ra chi tandɨhɨ ñu: ―Cha ndicha vatyi sacondutyé chi ndo chihin ndutya. Soco cha yaha yuhu cuhin cuquichi inga ra cusacondutya chi ndo chihin Tatyi Ii Nyoo ta chihin ñuhu̱. Iyó ca tunyee iñi chi maa ra, ta ñima ca yuhu. Vatyi ña nañé cha cuví musu ra ta nɨri cha ndachi ñɨɨ xityin ndichan ra. zImIyo cuñí ñáyɨvɨ tuhun cahán ra Juan. Ta cuñí ñu tyi ican ra cuví Cristo, ra cha sacacú chi yo. lHQYucuan ta quichaha candaca̱ tuhun tucu suhva sɨndaro chi ra, ta catyí ra: ―Ta nyuhu tucu, ¿yoso caa sacuvi ndi? ―catyí ra. Ta nacaha̱n ra Juan ta catyí ra: ―Ma tinyaa ca ndo cha chii ñáyɨvɨ. Ta ma tyanaha ndo chi ñu. Ma tyaa ndo cuatyi sɨquɨ ñu tatu ñahri cuatyi ñu. Ta ndo̱o ndo vaha yoso cuhva yahvi ndo ―catyí ra Juan. mGS Ta catyí ra Juan chi ra: ―Tari cuhva catyí ley ta̱va ndo xuhun. Ta ma tava ndo cuaha ca. EF Ta chaa̱ coyo tucu suhva ra catavá xuhun cuenda gobiernu Roma, ta cuñí ra condutya ra. Ta candaca̱ tuhun ra chi ra Juan: ―Maestro, ¿yoso caa sacuvi tucu nyuhu? ―catyí ra. fEE Ta nacaha̱n ra Juan, ta catyí ra: ―Yóó ra cha iyó uvi tahan camisa, tahán chi cuhva ra noo chi ra cha ñahri chi. Ta yóó ñu cha iyó cha cachi, tahán chi cuhva ñu cha cachi ñu ñahri chi ―catyí ra. wDg Yucuan ta quichaha ndaca tuhun ñáyɨvɨ chi ra: ―¿Yoso caa sacuvi ndi, cuñí yoho? ―catyí ñu. C# Tari yutun cha ña chahá chɨtɨ, tyicuan caa cuvi ndo. Vatyi ña sacuví ndo tari cuhva cuñí Nyoo. Ta yutun cha ña chaha chɨtɨ, cahnya ñáyɨvɨ chi tun. Ta cahmi ñu chi tun. Tyicuan caa tucu nyoho cha cuñí cuiri cuhun ndo nu cayu ñuhu ―catyí ra Juan. iBKNa̱sama ndo cuhva iyó ndo, na nyehe ñáyɨvɨ vatyi cha ndu uvi iñi ndo cuatyi ndo. Ta ma catyi ndo vatyi tata ra Abraham vachi ndo. Vatyi nyacua nya noo yuu ihya, Nyoo cuví sananduvi ra noo ñáyɨvɨ chi ra Abraham. ZA-Ta tyicuan caa cahán ra Juan chihin ñáyɨvɨ. Yucuan ta cuhva cha chiñí ñu tuhun cahán ra, ta catyí ñu chi ra vatyi na sacondutya ra chi ñu. Yucuan ta quichaha catyi ra chi ñu: ―¡Nyoho tari noo tata coo xaan cuví ndo! ¿Yóó cha sañaha̱ chi ndo vatyi chihin cha condutya ri ndo ta ma tachi tuñi ca Nyoo chi ndo? h@ITyicuan caa ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta nyehe ñu vatyi Nyoo chaha ra cha cacú añima ñu.” W?'Tari cha sanandutú ndo noo tɨcoho,
ta tari sandundaá ndo noo yucu cahnu,
ta tari sandundoó ndo cha yacua,
ta tari sanduvií ndo nu quiñi caa, tyicuan caa na̱sama ndo cuhva iyó ndo. k>OTyehe caa cuvi tari cuhva catyí nu libru cha tyaa̱ ra Isaías profeta Nyoo ta cha naha. Ta catyí ra:Chiñí yo cha caná chaa noo ra noo nu chiqui ndɨɨ, ta catyí ra:“Tari sanduvahá ndo noo ityi, tyicuan caa sa̱nduvaha ndo añima ndo vatyi cuaquichi Sutu Mañi yo.Nu̱ña ndo noo ityi ndoo chi ra na quɨhvɨ ra añima ndo. =5Ta ra Juan chicá noo ra tandɨhɨ ñuu cha nyaá yatyin ri nu nyaá noo yuvi cahnu cha nañí Jordán cahán ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. Ta catyí ra chi ñu na ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu ta na condutya ñu. Tyicuan caa ta Nyoo saha ra tucahnu iñi chi ñu, catyí ra. 5<cTa ra Anás chihin ra Caifás, ican ra cuví ra ra cacuví nuu chi tandɨhɨ tata sutu. Ta quɨvɨ cuan cahán Nyoo chihin ra Juan sehe ra Zacarías noo nu chiqui ndɨɨ. ; %Nu ndɨhɨ chahun cuiya cha cuví ra Tiberio rey cahnu ñuu Roma, ta ityi Judea nyacá ñaha ra Poncio Pilato. Ta ra Herodes nyacá ñaha ra Galilea. Ta yañi ra, ra Felipe nyacá ñaha ra Iturea chihin Traconite. Ta ra Lisanias nyacá ñaha ra Abilinia quɨvɨ cuan. $:A4Yucuan cuví nu cuacuahnu ca ra Jesús. Ta cuahan chaa ca cha chiñi tuñi xiñi ra. Ta sɨɨ xaan cuví chi Nyoo chihin ra ta ñáyɨvɨ ñandɨhɨ.(9I3Tyicuan ta cuanuhu̱ ra chihin ñu nya Nazaret. Ta quichahá ra tuhun cahán ñu. Ta sɨhɨ ra naquehen vaha ña tandɨhɨ tuhun ihya chichi añima ña. ;8q2Soco ña cutuñí iñi ñu tuhun caha̱n ra. 97k1Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―¿Ñáá tuhun cha nanducu ndo chii? ¿Atu ña chito̱ ndo vatyi nɨñɨ cuñí chi cha cahin tuhun Suti chihin ñáyɨvɨ? ―catyí ra. ~6u0Cuhva cha nanyehe̱ sutu ra ta sɨhɨ ra chi ra, iyo xaan cuñí ñu. Ta sɨhɨ ra catyí ña chi ra: ―Sehe luhli. ¿Ñáá tuhun cha sacuvu̱n chi ndi tyehe caa? Sutun ta yuhu chica̱ xaan iñi ndi ta nanducu̱ xaan ndi chuun ―catyí ña. 5/Ta tandɨhɨ ñu chiñí tuhun cahán ra, iyo xaan cuñí ñu chihin cha chiñi tuñi ra, ta chihin tuhun cha nacahán ra. Z4-.Cha yaha̱ cha uñi quɨvɨ ta nañihi̱ ñu chi ra chichi vehe ñuhu cahnu cuan. Nyaá ra chihin ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu. Ta tyasohó ra cuan tuhun cahán ra. Ta ndacá tuhun ra tuhun chi ra. j3M-ta ña nañihi̱ ñu chi ra. Tyicuan ta cuanuhu chata ñu cuananducu ñu chi ra nya Jerusalén. M2,Cuñí maa ñu vatyi cuandichi ra mahñu nu tuvi ñáyɨvɨ cuan. Yucuan chaha ñahri chicá iñi ñu chicá ityi ñu noo quɨvɨ. Tyicuan ta nanducu̱ ñu chi ra chichi nu tuvi ñáyɨvɨ cuan, s1_+Ta quɨvɨ ndɨhɨ̱ vico ta cuandichi ñu, ta ra Jesús ndoo̱ ra Jerusalén. Ta ña saha̱ ñu cuenda. 0{*Ta quɨvɨ ndɨhɨ̱ ra Jesús uchi uvi cuiya, chaha̱n tandɨhɨ ñu Jerusalén tari tuhvá maa ñu chahán cha vico. s/_)Ra José chihin sɨhɨ ra Jesús ndɨhɨ cuiya ri tuhva ñu chahán nya Jerusalén cha vico pascua. /.W(Ta ra Jesús cuahan chahnu ca ra. Ta cuahan ndunyee ca ra ta cuahan chicoo ca cha chiñi tuñi Nyoo. Vatyi nasoco Nyoo chi ra. Nu ñohó ra Jesús chichi vehe ñuhu -!'Cha yaha̱ cha sacuvi ñu tandɨhɨ maa yoso caa catyí ley Sutu yo Nyoo, ta cuanuhu ñu nya Galilea nya ñuu ñu nu nañí Nazaret. ,,Q&Ta cuhva cha ñohó ra José ta cu María chihin cha lee, chaa̱ ña nu canyicú ñu. Ta nacuhva̱ ña tyahvi nyoo chi Nyoo. Ta quichaha̱ cahan ña tuhun ra Jesús chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha nyatú tuhva cha quita ñuu Jerusalén chichi ndaha ra ñuu Roma. Nu cuanuhu ñu nya Nazaret Z+-%Ta cha cumi xico cumi cuiya chihi̱ yɨɨ ña. Ta vehe ñuhu cahnu ña quitá ña, vatyi ndiyaca ta ñiyaca chicán tahvi ña chi Nyoo. Ta iyó cuhva cha ña chachi̱ ña cha nɨ ri ca cha chicán tahvi ña. * $Ta yucuan ñohó tucu noo ñaha cha cuví profeta Nyoo. Ta cha chahnu xaan ña. Nañí ña Ana. Ta sehe ra Fanuel noo ra vachi tata ra Aser cuví chi ña. Luhlu xaan ña ta tandaha ña, ta ucha ri cuiya chiyo̱ ña chihin yɨɨ ña ta chihi̱ ri ra. s)_#Ta cha tyicuan caa cusanatuvi ra cha caa añima noo noo ñáyɨvɨ. Soco cha cuenda yoho, María. tari cha uhvi cha yahá sava noo tyicaa añima ñáyɨvɨ, tyicuan caa cha uhvi cunyehún cha catyi cha lee ihya ―catyí ra Simeón. ?(w"Yucuan ta chica̱n tahvi ra Simeón chi Nyoo chaha ñu. Ta catyí ra chi cu María sɨhɨ ra Jesús: ―Nye̱he chi cha lee ihya. Vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ cuchino iñi ñu chi ra quɨvɨ coto ñu tuhun ra, ta cucacu añima ñu. Soco cuaha ñu ma chino iñi ñu chi ra, ta cunaa ñu. Ta cucahan ñu chi ra. t'a!Ta ra José chihin sɨhɨ ra Jesús, iyo xaan cuñi̱ ñu cha caha̱n ra Simeón tuhun cha lee cuan. v&e Cha catyi ra ta cucahnu ñáyɨvɨ Israel nuu inga ñáyɨvɨ.Ta ican ra cuví ra cha sacundichín añima tandɨhɨ inga ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví. Vatyi cusacuvi ra na cutuñi iñi ñu tuhun Nyoo ―catyí ra Simeón. @%{Vatyi sañahu̱n chi ra nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. E$Vatyi cha nyehi̱ chihin nui chi ra cusacacu chi ndi. #―Sutu Mañi yuhu. Na cúvi mai vityin chihin cha vaha.Vatyi cha sacuvu̱n cha catyu̱n chi yuhu cha cuví sehun. " Ta quehe̱n ra Simeón chi ra Jesús. Ta tyihi̱ sucun ndaha ra chi ra. Ta quichaha̱ sacahnu ra chi Nyoo. Ta catyí ra: ^!5Ta ra cuan chaha̱n ra vehe ñuhu cuhva catyi̱ maa Tatyi Ii Nyoo chi ra. Cuhva cuan chaha̱n tucu sutu ta sɨhɨ cha lee cuan chinyaca̱ ñu chi cue vehe ñuhu cahnu, vatyi sacuvi ñu tari cuhva catyí maa ley. . UTa sacoto̱ Tatyi Ii Nyoo chi ra vatyi ma cúvi ra cha nɨ ri ca cha ta nyehe ca ra chi ra sacacú chi ñu Israel, ra cuví Cristo, ra cha cusaquichi Sutu yo Nyoo. `9Ta quɨvɨ cuan iyó noo ra ñuu Jerusalén cha nañí Simeón. Ta cuví ra noo ra vaha, ra sacahnú chi Nyoo. Ta nyatú tuhva ra nya quɨvɨ cusacacu Nyoo chi ñáyɨvɨ Israel. Ta yɨhɨ́ ra Tatyi Ii Nyoo. H Ta chaha̱n ñu chicuhva cuenda ñu uvi tahan quɨtɨ tari cuhva catyí maa ley Sutu yo Nyoo nu catyí chi tyehe caa: “Cu̱hva ndo uvi tahan cucu o uvi tahan ndicuiya”, catyí ley cuan. +OSacuvi̱ ñu tyicuan caa vatyi ɨɨn caa maa catyí ley tyehe caa: “Tandɨhɨ rayɨɨ cha cuví sehe nuu ñu, cucuhva cuenda ñu chi Nyoo”, catyí ley cuan. W'Ta cha yaha̱ quɨvɨ cha taha̱n chi vatyi ndundɨɨ ñu nuu Nyoo, tari cuhva catyí maa ley Nyoo cha tyaa̱ ra Moisés, tyicuan ta cuahan ñu Jerusalén. Vatyi cuacuhva cuenda ñu chi cue chi Nyoo. \1Ta nu cu uña quɨvɨ, saha̱ ñu circuncidar chi cue, tari cuhva tuhva maa ñu. Ta sacunañi̱ ñu chi cue, Jesús. Suri maa sɨvɨ cha catyi̱ ángel chi cu María quɨvɨ cha cumañi ca cohon sehe ña. {oTa ra sahá cumi chi mbee cuan cuanuhu̱ coyo ra. Ta casacahnú ra chi Nyoo cha cuenda cha cachiñi̱ ra ta canyehe̱ ra. Vatyi chino̱ cava tandɨhɨ cha catyi̱ ángel chi ra. Nu cuacuhva cuenda ñu chi ra Jesús chi Nyoo vehe ñuhu cahnu A}Soco cu María ta cuhva chicá ri xiñi ña tuhun cuan. J Ta tandɨhɨ ñu chiñi̱ tuhun cahán ra, iyo xaan cuñí ñu.  Ta yaha̱ cha canyehe ra chi cue, ta canacatyi̱ ra chi ñu ñáá ndɨhɨ tuhun caha̱n ángel chihin ra cuenda cha lee cuan. )Tyicuan ta numi xaan cuahan coyo ra Belén. Ta nañihi̱ ra chi cue chihin cu María ta ra José. Ta catuví cue noo nu chachí quɨtɨ. ]3Yucuan ta cuanuhu̱ coyo ángel cuan gloria. Tyicuan ta ra casahá cumi mbee quichaha̱ catyi ra chi ra tahan ra: ―Co̱ho ndo Belén. Cunyehe yo ñáá cha cuvi̱. Vatyi maa Sutu yo Nyoo sacoto̱ chi yo. +OSa̱cahnu yo chi Nyoo nu nyaá ra gloria.Ta ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha ñihi tumañi iñi ra, na coo taxi añima ñu, catyí angel cuan. r] Ta caa cuhva ri cuan chaa̱ coyo cuaha xaan ca ángel casacahnú ra chi Nyoo, ta cacatyí ra: <q Ta ihya cuví seña chahi chi ndo, cunyehe ndo chi cha lee cuan, sɨquɨ noo cue sahma. Catuví cue chichi noo nu chachí quɨtɨ ―catyí ángel chi ra casahá cumi mbee cuan. pY Vatyi vityin cacu̱ ra sacacú añima ndo ñuu ra David. Noo ra cuví Cristo, ra cuví Sutu Mañi yo. 4a Ta quichaha cahán ángel cuan, ta catyí ra tyehe caa: ―Ma yuhvi ndo. Vatyi cuacatyi mai noo tuhun chi ndo. Noo tuhun cha sɨɨ xaan cuacuvi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. ' Ta sana iñi ra ta tuvi̱ noo ángel Nyoo. Ta cha ndichin Nyoo Sutu Mañi yo ndundichi̱n nɨcachico ri nu canyicú ra. Ta nayuhví xaan ra. dAYatyin ñuu Belén cuan nyicú suhva ra casahá cumi mbee sana ra cha cha cuaa cuan.  !Ta yucuan cacu̱ sehe nuu ña. Ta natyihi̱ ña chi cue chichi sahma. Ta nandacu̱n ña chi cue chichi noo nu chachí quɨtɨ. Vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ chaa̱ coyo ñuu cuan. Ta ña nuña ca ni minoo vehe nu cunyaa ñu. Nu cahán ángel chihin ra sahá cumi mbee e CTa chiquɨtaha̱n chaa quɨvɨ cha cacu sehe ña cha nɨ ri ca cha ñohó ñu Belén cuan. { oTa chaha̱n ra chi cuhva ra sɨvɨ ra chihin cu María. Ta cha cuñí tandaha ña chihin ra. Ta ñohó sehe ña. . UYucuan chaha quita̱ ra José ñuu Nazaret ityi Galilea. Ta chaha̱n ra ityi Judea ñuu Belén nu cacu̱ ra David. Yucuan chaha̱n ra vatyi tata ra David vachi ra. d ATa tahán chi cuhun tandɨhɨ ñáyɨvɨ nya ñuu ñu. Vatyi cuhva ñu sɨvɨ ñu yucuan. Y+Ta quɨvɨ cuan ra Cirenio cuví ra ra nyacá ñaha tandɨhɨ ñuu ityi Siria.  /Ta quɨvɨ cuan iyó noo ra nyacá ñaha, nañí ra Augusto. Tachi̱ ra tyiño natyaa ra sɨvɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱. < sPTa cha luhlu cuan cuahan chahnu ra. Nyee cuñí ra chihin Tatyi Ii Nyoo. Ta chicoo̱ ra noo chiqui ndɨɨ nyacua nya quɨvɨ cha chicoho̱n nuu ñáyɨvɨ Israel chi ra.> wOVatyi chihin cha sañahá ra chi yo sacundichín ra nu nyicú yo nu ñaa iñi cha catyi cuatyi yo.Ta cusañaha ra chi yo yoso caa quɨhvɨ yo ityi vaha ―catyí ra Zacarías. ! =NVatyi Sutu yo Nyoo cuñí ra chi yo. Ta cundahvi cuñí ra chi yo.Ta saquichí ra noo ra tyinyeé chi yo. Tari noo ñuhu̱ ñanyii cucuvi ra. ~ wMTa cusacoton chi ñáyɨvɨ vatyi cunasaha Nyoo tucahnu iñi cuatyi ñu.Ta tyicuan caa ta cacu añima ñu. s aLTa catyí ra Zacarías chi cha lee cuan tyehe caa:―Ta yoho sehi, profeta Nyoo cahnu cucatyí ñáyɨvɨ chuun.Vatyi cuhun ityi nuu Sutu Mañi yo. ta cucahun tuhun ra chihin ñáyɨvɨ vatyi cha cuñí quichi ra.  KTa maa ra sanducachi ra iyó yo nuu ra.Ta vaha coo yo nuu ra tandɨhɨ quɨvɨ cha cuacoo yo ñayɨvɨ̱ ―catyí ra Zacarías. x kJCatyí ra vatyi cusacacu ra chi yo ndaha ra xaan iñi chi yo.Vatyi ma yuhvi ca yo sacahnu yo chi ra. F IIcan ihya tuhun caha̱n Nyoo chihin ra Abraham sutu yo. ~ HTyicuan caa cundahvi cuñí nyehé ra chi ñáyɨvɨ chi yo ta cha naha.Ta ma sanaa ra iñi ra tuhun caha̱n ra. q} ]GVatyi tyicuan caa cusacacu ra chi yo ndaha ra xaan iñi chi yo, ra cha tasɨ cuñí nyehé chi yo. ]| 5FTyicuan caa caha̱n Nyoo chihin yuhu ra cacuví profeta cuenda ra ta cha naha. { ETa chaha̱ ra noo ra cahnu chi yo, cha cusacacu chi yo.Tata ra David ra cha sacuvi̱ tyiño nuu Nyoo vachi ra. -z UD―Cahnu xaan ra cuví Sutu Mañi yo Nyoo cuenda yo ñu Israel.Vatyi quichi̱ ra nu nyicú yo, cha cuví yo ñáyɨvɨ chi ra.Ta sacacu̱ ra chi yo. y 'CSutu cue, ra Zacarías, tyitú ra chihin Tatyi Ii Nyoo. Tyicuan ta quichaha̱ cahan ra tuhun cha chahá Nyoo chi ra, ta catyí ra: rx _BTa tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ cha chitó tuhun cuan, ndichi̱ xiñi ñu, ta ndaca̱ tuhun ñu chi tahan ñu: ―¿Yóó ra cuví cha lee cuan? ―catyí ñu. Vatyi ndicha, Nyoo nasoco xaan ra chi cue. Nu sacahnú ra Zacarías chi Nyoo 3w aATandɨhɨ maa ñu iyó yatyin ri yuvehe ñu, yuhví xaan ñu tuhun ihya. Ta tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ cha iyó yucu ityi Judea cuan nacatyí ñu chi tahan ñu tuhun ihya. Yv -@Ta nacaha̱n ra Zacarías caa cuhva ri cuan. Ta quichaha̱ sacahnu ra chi Nyoo. 0u [?Ta chica̱n sutu cue noo vitu, ta nuu vitu cuan tyaa̱ ra tyehe caa: “Juan cuví sɨvɨ cue”, tyaa̱ ra. Ta tandɨhɨ maa ñu cuan iyo xaan cuñí ñu tuhun cuan. '}|{{9z"ywwv+u2tsrrfqUp oFn^mNllk:jmiiAh]gbfedcbaa|`__J^\\[ZYXWVUTTSRRuQQ,PO6MM LJIWHGFFEECBBpAh?i>>R=>L@1J R1XQ) { x  2D y"(=Tyicuan ta sacoto ñáyɨvɨ canyicú cuan chi ra Jesús, ta catyí ñu: ―Sɨhun chihin yañun nyicú ñu chata vehe. Ta cuñí ñu cahan ñu chuhun. 'Tyicuan ta chaa̱ sɨhɨ ra Jesús chihin yañi ra nu nyaá ra. Soco ña cuvi̱ chaa ñu vatyi tuví xaan ñáyɨvɨ. Z&-Yucuan chaha tya̱soho ndo tuhun cahín. Vatyi tatu quichaha ndo tuhun cahín, cuaha ca cusañahi chi ndo. Soco tatu ma tyasoho ndo, tyicuan ta cutinyaa Nyoo tandɨhɨ maa chi ndo nyacua nya cha chiin ri cha cuñí maa ndo tyi cumí ndo. Tari yañi ra, ta tari sɨhɨ ra, tyicuan caa cuví chi ñu quichaha tuhun Nyoo, catyí ra Jesús %Vatyi ñahri noo cha ñohó xehe, ta cuñún, tyi ma natuvi. Ta ni noo tuhun xehe, ta cuñun, tyi ma quita nu ndichin ta coto yo. N$’Yori yo cha natyaa yo ñuhu̱ tima ta tixehe yo xiu chito o nonga nu xehe. Natyaa yo ñuhu̱ tima soco cha cananyaa yo noo nu sucun. Ta cuhva quɨhvɨ ñáyɨvɨ chichi vehe soco ndichin. e#CSoco tari nu canacava chɨtɨ nu ñuhú vaha, tyicuan caa cuví noo ñu cha chiñí tuhun Nyoo. Ta vaha añima ñu vatyi chinó iñi ñu chihin tandɨhɨ añima ñu. Ta vaha tyasohó ñu tuhun Nyoo, ta ña naa maa iñi ñu tuhun ra. Ta sacuví ñu tandɨhɨ tuhun cahán ra. Ma tyihi xehe yo ñuhu̱ cha sandundichin Nyoo añima yo coto tinyaa ra "9Tari nu canacoyo̱ chɨtɨ chichi iñu, tyicuan caa cuví tucu inga ñu chiñi̱ tuhun Nyoo. Chiñí ñu tuhun Nyoo soco ña cuñí ñu sacuvi ñu tari cuhva chiñi̱ ñu. Vatyi yɨhɨ́ ñu, nyaá ca xiñi ñu tuhun tɨndoho ican saha tuhun Nyoo. Ta nonga ñu nyiyo ca iñi ñu cha tyayɨɨ. Ta nonga tucu ñu sɨɨ ca cuñí ñu chica noo yanga ri ñu. Ta tari cha ña chicoo chɨtɨ nuu ñu cuví cuan. F! Ta tari nu canacoyo̱ chɨtɨ cuan tɨcu yuu, tyicuan caa tucu inga ñáyɨvɨ cha chiñí tuhun Nyoo. Ta sɨɨ xaan cuví chi ñu suhva ri quɨvɨ. Soco vatyi ña yɨhɨ́ vaha yoho ñu, suhva ri quɨvɨ chino̱ iñi ñu, soco quɨvɨ cha quichaha nyehe ñu tɨndoho, ta sandɨhɨ ri ñu tuhun cha chinó iñi ñu. Q  Ta tari nu canacoyo̱ chɨtɨ trigu cuan yuhu ityi, tyicuan caa cuví noo ñu chiñi tuhun Nyoo. Soco quichi̱ cuihna ta tinyaa̱ ra tuhun Nyoo chi ñu tacuhva cha ma chino iñi ñu. Ta ma cacu ñu. nU ’Cuhva cha catyi̱ chi ndo, cuñí chi catyí tyehe caa: chɨtɨ cuan tari tuhun Nyoo cuví. fE Tyicuan ta quichaha catyí ra: ―Chi nyoho sacotó Nyoo tuhun xehe, yoso caa nyacá ñaha ra. Soco chi tandɨhɨ ca ñu cuan, cuhva ri chahí chi ñu. Tacuhva nyehe ñu ta cuví chi tari cha ña ndichin nyehé ñu, ta cuɨñɨ ñu soco ma cutuñi iñi ñu ñáá tuhun cuví. Nu sacotó ra Jesús ñáá cha cuñí chi catyí tuhun ra tachí cuan # Yaha̱ cuan ta ra cachicá noo chihin ra, ndaca̱ tuhun ra chi ra ñáá cha cuñí chi catyí tuhun cha nacatyi̱ ra chi ñáyɨvɨ. *MSoco suhva ca chɨtɨ canacoyo̱ nu ñuhú vaha ta quɨvɨ chahnu tun, vaha xaan chaha̱ tun chɨtɨ. Vatyi noo ri chɨtɨ cuan, cientu chɨtɨ quita̱ chihin ―catyí ra Jesús. Ta cha yaha̱ catyí ra tuhun cuan. Ta quichaha cana chaa ra vatyi na cuɨñɨ ñáyɨvɨ, ta catyí ra: ―Tatu cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo tuhun cahín ―catyí ra. Nu sacotó ra Jesús ñáá cuenda sañahá ra chihin cuhva ri {Ta suhva ca chɨtɨ canacoyo̱ chichi chɨtɨ iñu, soco quɨvɨ caña̱ tun ɨɨn ri, tu iñu cuan chahñi̱ chi tun. 7Ta suhva ca chɨtɨ cuan canacoyo̱ tɨcu yuu. Caña̱ chɨtɨ cuan. Soco na ityi ri vatyi chiin xaan ñuhu yɨhɨ́ chaha. Ta sɨɨn ri ña cachin. ―Quita̱ noo ra vehe ra. Ta cuahan ra nu iyó tyiño sahá ra, vatyi cua quɨtɨ ra chɨtɨ trigu nu ñuhú ra. Ta cuhva cha quɨtɨ ra canacoyo̱ suhva chɨtɨ cuan yuhu ityi. Ta chañi̱ ñáyɨvɨ sɨquɨ. Ta quichi̱ saa ta chachi̱ tɨ. <qTa cuaha xaan ñáyɨvɨ quitá noo noo ñuu, vatyi cua nyehe ñu nu cahan ra Jesús tuhun Nyoo. Ta tuvi xaan ñu nyicú ñu, ta quichaha catyi ra chi ñu chihin noo cuhva: #Ta cuahan tucu cu Juana ñasɨhɨ ra Chuza ra cuví tyiño cuenda ra Herodes, ta cu Susana chihin cuaha xaan ca ñu cha tyinyeé chi ra chihin ñáá cha iyó chi ñu. Nu sañahá ra Jesús vatyi tari noo ra chicá noo tachi̱, tyicuan caa cuví ra cahán tuhun Nyoo fETa cuahan coyo tucu suhva ñusɨhɨ cha sanduvaha̱ ra, ñu cuhvi̱ ta ñu yɨhɨ̱ tatyi ña vaha chi. Ta chihin ñu cuahan cu María noo ñaha ñuu Magdala, cha yɨhɨ̱ ucha tahan tatyi ña vaha chi ta nduvaha̱ ña. 3 aCha yaha̱ tuhun cuan, ta cuahan ra Jesús chicá noo ra noo noo ñuu cahnu ta noo noo ñuu luhlu. Ta cahan noo ra nuu ñáyɨvɨ. Ta sacoto ra chi ñu tuhun vaha yoso cuhva cuñí Nyoo cunyaca ñaha ra chi ñu. Ta ndɨ uchi uvi tahan apóstol, ra cha tyatyiño̱ ra chi, cuahan coyo ra chihin ra. 7g2Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ñaha sɨhɨ cuan: ―Cua̱han vityin, cha cacu̱n vatyi chinó iñun chii. Cua̱han chihin cha vaha ―catyí ra chi ña.)1Tyicuan ta ra nyicú chihin ra quichaha ndichí xiñi ra: “¿Yóó ra cuví ra ihya? Vatyi sahá ra tucahnu iñi cuatyi ñáyɨvɨ.” 30Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ña: ―Cuatyun cha yaha̱ sandachi. Vatyi cha saha̱ Nyoo tɨcahnu iñi chuun ―catyí ra chi ña. c?/Ta catyí chuun, yoho Simón, vasɨ cahnu xaan cuatyi ña, soco sahí tɨcahnu iñi chi ña. Yucuan chaha cuñí xaan ña chii. Ta ñu sahí tucahnu iñi chiin ri cuatyi, chiin ri cuñí ñu chii ―catyí ra Jesús. eC.Ta yoho ña tyihu̱n aceitye xiñi, soco ñaha ihya tyihi̱ ña ndutya vixi chahán chahi. #?-Yoho ña tyayuhu̱n ndahi, tari costumbre cha iyó chi yo, soco maa ña nyacua nya cuhva cha quɨhvi̱ ihya ta ña sandɨhɨ ña cha tyayuhú ña chahi. X),Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús chi ñaha sɨhɨ cuan, ta catyi ra chi ra Simón: ―¿Nyehún chi ñaha ihya? Yuhu quɨhvi̱ chichi vehun. Ta ña chahu̱n ndutya cha ndoo chahi tari cuhva costumbre cha iyó chi yo. Ta ñaha ihya nacatya̱ ña chahi chihin ndutya nuu ña. Ta yaha̱ cuan, ta sana ityi̱ ña chihin ixi xiñi ña. , Q+Tyicuan ta nacaha̱n ra Simón, ta catyí ra: ―Ra cha cuaha ca saha̱ ra tucahnu iñi chi ―catyí ra. Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Ndicha cha cahún. n U*Ta nɨnduvi tahan ra ña cuví tyiyahvi ra. Ta ra tuhvá chahá noo cuan, saha̱ ra tɨcahnu iñi chi nɨnduvi tahan ra. Ta vityin ca̱tyi chii, yoho Simón ¿nya ra cua cuñi ca chi ra cha chahá noo cuan? ―catyí ra Jesús. | q)Ta quichaha catyi ra Jesús tyehe caa: ―Uvi tahan ra yosoyɨcá ra xuhun chi noo ra cha tuhva chahá noo. Ta noo ra cuan yosiyɨcá ra ohon cientu denario. Ta nonga ra yosiyɨcá ra uvi xico uchi ri denario (tari ohon cientu ri pesu). T !(Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra fariseo cuan: ―Yoho Simón, iyó noo tuhun cua catyi chuun ―catyí ra chi ra. Tyicuan ta nacaha̱n ra Simón: ―Vaha, ca̱tyi chii, Maestro ―catyí ra. ] 3'Cuhva cha nyehe̱ ra fariseo cuan cha tyicuan caa, ndichí xiñi ra: “Tatu ndicha ndicha cha Nyoo saquichi chi ra ihya, coto ra yóó ñaha tɨɨ́n chaha ra, vatyi ñaha cuan, ñaha iyó cuatyi cuví ña.” S&Ta chicunyaa̱ ña yatyin ri chaha ra. Ta quichaha chacu chaa ña vatyi ndu uvi iñi ña cuatyi ña. Ta quitá ndutya nuu ña. Ta chihin ndutya nuu ña nacatya̱ ña chaha ra. Yaha̱ cuan ta sana ityi ña chaha ra chihin ixi xiñi ña. Ta tyayuhu̱ ña chaha ra. Tyicuan ta choso̱ ña ndutya vixi chahán cuan sɨquɨ chaha ra. )K%Tyicuan ta noo ñaha cata iñi ñuu cuan chitó ña vatyi nyaá ra Jesús yucuan. Ta chaa̱ ña chihin noo yutyi alabastro tyitu yɨhɨ́ ndutya vixi chahán. %$Noo ra fariseo cha nañí Simón nacatyi̱ tuhun ra chi ra Jesús noo vico vehe ra. Ta chaa̱ ra Jesús vehe ra, ta chicunyaa ra mesa. #soco catyí chi ndo vatyi cha chiñi tuñi Nyoo, chaha̱ ra chi ñu naquehen tuhun cahín ta tuhun cahán ra Juan. Ta maa ñu cusañaha ñu chi ndo vatyi vaha cha chiñi tuñi Nyoo ―catyi ra Jesús. Nu nyaá ra Jesús vehe ra Simón ra cuví fariseo !;"Ta quichi̱ tucu yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria. Ta chachí ta chihí. Ta nyoho catyí ndo vatyi ra cuahyɨ cuví ta cuví noo ra tuhvá chihí. Ta ña tahán iñi ndo cha cutahín chihin ra iyó cuatyi, ta chihin ra tavá xuhun. Soco vasɨ ni noo ndi ña quehen cuenda ndo, 3!Vatyi ra Juan ra sacondutyá, quichi̱ ra ta ña chachí vaha ra. Ta ña chihí ra vinu. Ta nyoho catyí ndo vatyi tatyi ña vaha yɨhɨ́ chi ra. %C Tari ra cuatyaa cuví nyoho. Vatyi ra cuatyaa nyasɨquɨ́ ndotyin nuyahvi. Ta caná chaa ndotyin chi tahan ndotyin, ta catyí ndotyin: “Tɨvɨ̱ ndi tiyoo ta ña chita̱ chaha ndo. Ta chita̱ ndi yaa cuihya, soco ña chacu ndo.” Ta tyicuan caa ni noo cuhva ña tahán iñi ndo. {Ta catyí ra Jesús: ―¿Ñáá chihin sandu inuu ri chi nyoho, ñu iyó quɨvɨ ihya? ¿Yóó cha tari caa caá ndo? 7gSoco tandɨhɨ ra fariseo chihin ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu, maa ra cuví ra ña cuñí cha sacondutya ra Juan chi ra, vatyi ña cuñí ra quehen ra cha chahá Nyoo. 7gCha chiñi ñu tuhun ihya, tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta ra catavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma cha sacondutya̱ ra Juan nacoto̱ ñu vatyi cuhva sacuví Nyoo vaha xaan. ~’Ta catyí chi ndo vatyi chichi cha tandɨhɨ ra cha cacu̱, yori profeta cha cahnu ca ican saha ra Juan. Soco ra cha nyacá ñaha Nyoo añima, vasɨ cuví ra noo ra luhlu ca soco cahnu ca ra ican saha ra Juan ra sacondutyá ―catyí ra Jesús. }1Ican tuhun ra Juan nyaá nuu tutu cha tyaa̱ ra Isaías ta cha naha. Ta catyí Nyoo tuhun ra tyehe caa:Yuhu tachí chi noo ra cahan tuhin ityi nuu nu cuahun.Vatyi cucahan ra tuhun chihin ñáyɨvɨ na nasama ñu cuhva iyó ñu, ta cuatu tuhva ñu quɨvɨ quichun. l|Q¿Atu ña chinyehe ndo chi noo profeta Nyoo? Ican. Ta cahnu ca ra cuví ra ican saha noo profeta. #{?¿O noo ra cha ñihnó sahma vaha chinyehe̱ ndo vaha? Ñima. Vatyi chitó ndo vatyi ra ñihnó sahma vaha iyó vaha ra ñayɨvɨ̱ ta iyó ra vehe rey. z/Cuhva cha cuahan coyo ra cha tachi̱ ra Juan, ta quichaha cahan ra Jesús tuhun ra Juan chihin ñáyɨvɨ. Ta catyí ra: ―¿Ñáá cha chaha̱n ndo chinyehe ndo quɨvɨ chaha̱n ndo chiqui ndɨɨ cuan? ¿Atu chaha̱n ndo chinyehe ndo noo ndoo cha naquɨsɨ́ tatyi? `y9sɨɨ xaan cuví chi ñu ña chicá uvi iñi nyicón chii ―catyí ra Jesús chi ra. :xmTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra tachi̱ ra Juan: ―Cua̱han ndo. Ta na̱catyi ndo chi ra Juan tandɨhɨ cha nyehe̱ ndo, ta tandɨhɨ cha chiñi̱ ndo. Ta ca̱tyi ndo chi ra yoso caa nanyehé ra cuaa, yoso caa nacacá ra coxo, yoso caa nduvahá ra tyahyu coño, yoso caa nacuɨñɨ ra soho, yoso caa nandotó ndɨyɨ, yoso caa cahín tuhun Nyoo chihin ñu ndahvi yoso caa sacacú ra añima ñu. Ta ca̱tyi tucu ndo chi ra vatyi =wsTa cuhva cha canyicú ra tachi̱ ra Juan cuan, ra Jesús sanduvaha̱ ra cuaha xaan ñu cuhví, ta cuaha xaan ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi. Ta sananyehe̱ ra chi ñu cuaa. &vETyicuan ta ra cha tachi̱ ra Juan, cuahan coyo ra. Ta chaa̱ ra nu nyaá ra Jesús. Ta quichaha catyí ra: ―Ra Juan, ra sacondutyá, tachi̱ ra chi ndi vatyi ndaca tuhun ndi chuun tatu icon cuví Cristo ra cha cusaquichi Nyoo. Vatyi tatu ñimon, cuatu ndi chi inga ra ―catyí ra. .uUTa tachi̱ ra chi ra nu nyaá ra Jesús, vatyi cundaca tuhun ra chi ra tatu ican ra cuví Cristo ra cha cusaquichi Nyoo. Vatyi tatu ñima ra, tyi cuatu ra inga ra. tTa ra cachicá noo chihin ra Juan nacatyi̱ ra tuhun cha sacuví ra Jesús. Tyicuan ta cana̱ ra Juan chi uvi tahan ra. *sMTa tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ nɨcahnu ityi Judea, chitó ñu cha sacuví ra Jesús. Nu tachi̱ ra Juan uvi tahan ra chicá noo chihin ra nu nyaá ra Jesús rCha nanyehe̱ ñu cha tyicuan caa ta yuhvi xaan ñu cuvi. Ta quichaha sacahnu ñu chi Nyoo. Ta catyí ñu: ―Cahnu xaan ra profeta Nyoo tuví nu nyicú yo ihya. Ta catyí tucu ñu: ―Maa Nyoo, ican vachi nu nyicú yo, vachi tyinyee ra chi yo ―catyí ñu. q)Tyicuan ta ndɨcuita̱ ndɨyɨ cuan. Ta nɨcunyaa ra. Tyicuan ta quichaha cahan ra. Ta ra Jesús nacuhva cuenda ra chi ra chi sɨhɨ ra. \p1Tyicuan ta tuhva̱ ra ta tɨɨ̱n ra chatun cha yɨhɨ́ ndɨyɨ cuan. Tyicuan ta ra canyisó chi ndɨyɨ cuan chicuitayucu ra. Ta catyí ra Jesús chi ndɨyɨ cuan: ―Ndɨ̱cuita, ra cuehe ―catyí ra. o{ Ta cha nanyehe̱ ra Jesús chi ña, ta cundahvi cuñí nyehe ra chi ña. Ta quichaha̱ catyi ra chi ña: ―Ma cuacun. ynk Tyicuan ta cuhva cha cua chaa ra yatyin ñuu cuan, nanyehe̱ ra cuaha ñáyɨvɨ quitá coyo ñuu cuan. Ta canyisó ñu noo ndɨyɨ, cuacuchi ñu sehe noo ñaha ndahvi cha chihi̱ yɨɨ. Ta noo tuhun ri maa ra iyó chi ña, ta chihi̱ ra. #m? Cha yaha̱ tuhun cuan ta cuahan ra Jesús noo ñuu cha nañí Naín. Ta cuahan tucu ra cachicá noo chihin ra, ta cuaha xaan ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. Kl Yucuan ta cuanuhu ra tahan capitán cuan. Ta cha nachaa̱ coyo ra nya vehe, ta nanyehe̱ ra vatyi cha nduvaha̱ musu cuan. Nu sanandoto̱ ra Jesús chi sehe noo ñaha ndahvi chihi̱ yɨɨ #k? Cha chiñi̱ ra Jesús cha catyí ra cuan ta iyo xaan cuñí ra. Ta nanyehe̱ ra chi ñáyɨvɨ cha nyicú chihin ra, ta catyí ra: ―Ndicha ndicha cuii vatyi chinó xaan iñi capitán cuan. Ta nañihi que chi ni noo ra Israel cha chinó xaan iñi tari ra cuan ―catyí ra. 5jcVatyi maa ra capitán cuví ra. Ta nyacá ñaha rey chi ra. Ta maa ra nyacá ñaha ra chi ra cuatyi ca cha nuu ra. Tatu tava ra tyiño chi noo ra cuatyi cuan, na cuhun ra. Cuhun ra. O tatu catyi ra chi nonga ra na quichi ra, quichi ra. O tatu tachi ra chi inga ra na sacuvi ra tyiño, sacuvi ra. Ta tyicuan caa tucu yoho, tatu catyun na nduvaha musu ra, tyicuan ta nduvaha ra na ―catyí ra tahan capitán cuan chi ra Jesús. #i?Yucuan chaha ña caña iñi ra quichi ra nu nyaún. ¿Atu ma sahun noo tumañi iñi chi ra vatyi noo tuhun cahan run ihya ri, ta nduvaha ri musu ra, na? 1h[Tyicuan ta cuahan ra Jesús chihin ra. Soco cuhva cha cumañi ca chaa ra nya vehe capitán cuan, capitán cuan tachi̱ ra chi suhva ra tahan ra. Ta quichaha catyi ra chi ra Jesús: ―Tata, catyí capitán vatyi ma sayangon chuun cha cuhun nya vehe ra na. Vatyi ña naña ra cha cuhun, na. fgETyicuan ta chaa̱ coyo ra mandoñi cuan nu nyaá ra Jesús. Ta quichaha catyí ra chi ra: ―Iyó noo capitán cuenda ñuu Roma. Ta vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra chihin yo cha cuví yo ñáyɨvɨ Israel. Nyacua savaha̱ ra noo vehe ñuhu yo. Ta tahán chi vatyi tyinyeun chi ra. Vatyi cuhví xaan noo musu ra. Ta cuñí ra vatyi sanduvahun chi ra. CfQuɨvɨ cha chitó capitán cuan tuhun ra Jesús, tachi̱ ra chi suhva ra cacuvi mandoñi ñuu Israel na cucahan ra chihin ra Jesús, vatyi na quichi ra vatyi sanduvaha ra chi musu ra. #e?Ta yucuan iyó noo capitán cha nyacá ñaha noo cientu sɨndaro cuatyi. Ta iyó noo musu ra cha cuñí vavaha ra. Ta cuhví ra. Ta cha cuñí cúvi ra. md UCuhva cha ndɨhɨ̱ cahan ra Jesús chihin ñáyɨvɨ, ta cuanuhu tucu ra inga chaha nya Capernaum. {co1Soco ñu cha chiñí tuhun cahín ta ña sacuví ñu tari cuhva catyí, cuví ñu tari minoo ra ña chitó savaha vehe. Vatyi ña chatyá ra nu quɨhɨ chaha vehe ra. Ta ñima nu yuu savaha̱ ra vehe ra. Ta chaa quɨvɨ cha coon savi. Cama xaan ndutya yaha. Ta chatya chi chaha vehe ra vatyi ñuhu ri cuví. Ta nduva vehe ra vatyi ña cunyee. (Ta tyicuan caa cuví ñáyɨvɨ, tatu sacuví ñu tari cuhva catyí, tyicuan ta cacu ñu. Soco tatu ma sacuvi ñu, ma cacu ñu) ―catyí ra Jesús.b0Tari noo ra chitó vaha savaha vehe cuví ndo. Vatyi xihna ca chatyá ra cono vavaha ta tahan ra yuu. Ta sɨquɨ yuu cuan savahá ra vehe ra. Ta quɨvɨ coon xaan savi, ta cama xaan ndutya yahá, ta ña nduva vehe cuan vatyi sɨquɨ yuu nanyaá chi. a/Ihya cua catyi chi ndo yóó chi ndacu nyoho cha vachi ndo nu nyaí, ta tyasohó ndo cha cahín, ta sacuví ndo cha catyí. `.’¿Ñáá tuhun cha catyí ndo chii, “Sutu Mañi yuhu, Sutu Mañi yuhu”, tatu ña sacuvi ndo tari cuhva cha catyí chi ndo? _ -Ta tyicuan caa tandɨhɨ ñáyɨvɨ vaha, tuhun vaha cahán ñu. Vatyi yɨhɨ́ cha vaha añima ñu. Soco ñáyɨvɨ ña vaha, maa maa ri maa tuhun ña vaha cahán ñu. Vatyi yɨhɨ́ cha caquiñi añima ñu. Chihin yuhu ñu cahán ñu tandɨhɨ cha quiñi caa cha quitá añima ñu. Cacu añima ñu quichahá tuhun cahán ra Jesús, ta ñu ña quichahá tuhun cahán ra, ma cacu ñu '^G,Tandɨhɨ yutun nɨcohon nuu yo chi tun chihin chɨtɨ ri tun. Vatyi tuñiyaca, ma cuhva tun mangu. Ta nɨ ri noo iñu nduhva ma cuhva tun tɨchaha ndɨvɨ. {]o+’Noo yutun vaha chahá tun chɨtɨ vixi, chɨtɨ vaha. Ta noo yutun ña vaha chahá tun chɨtɨ ña vaha. \*Tatu chɨtɨ nuu maun yɨhɨ́ noo vitu cahnu, yoso caa cuví catyun chi ra yañun: “Nya̱ca, natave mihin lee cha yɨhɨ́ chɨtɨ nuun.” ¡Yoho cha savahún chuun! Ta̱va xihna vitu cahnu cha yɨhɨ́ chɨtɨ nuun. Tyicuan ta cuví nyehe vahun mihin lee cha cutavon chɨtɨ nuu yañun. Chihin cha sacuví ñáyɨvɨ ta nɨcohon nuu ri yo chi ñu tatu ñu vaha, o ñu ña vaha cuví ñu S[)’¿Yoso caa tyi nyehún cuatyi luhlu cha cuví tari mihin lee ri cha yɨhɨ́ chɨtɨ nuu tahun, ta ña sahun cuenda cuatyi cahnu cha iyó chuun cha cuví tari vitu cahnu cha yɨhɨ́ nuu maun? Z9(Ni noo ra cuatyaa sɨcuela ma cuvi coto ra cha chitó ra cha sañaha chi ra. Vatyi nicaa ni quichaha sacuaha ra. Coto ra soco nya ndɨhɨ sacuaha ra. HY 'Ta chaha̱ ra Jesús cuhva ihya chi ñu, ta catyí ra: ―Noo ra cuaa ña cuví sañaha ra ityi chi nonga ra cuaa. Vatyi nɨnduvi ra ña nyehé ra ityi cuahan ra. Ta cuví canacoyo ra chichi noo xahva. Tyicuan caa tucu noo ra ña chitó ityi Nyoo, vasɨ cuñí ra, soco ma cuvi sañaha ra ityi Nyoo chi nonga ra. \X1&Cu̱hva ndo cha chiñuhú chi ñáyɨvɨ. Ta tyicuan caa cuhva tucu maa Nyoo cha chiñuhú chi maa ndo. Noo ñáyɨvɨ vaha, tatu xicó ñu ñáá cha xicó ñu chi ndo, tyitu maa chahá ñu chi ndo, tyicuan caa tucu cuhva Nyoo chi ndo. Vatyi tari cuhva cuhva ndo chi ñáyɨvɨ, tyicuan caa cuhva cuhva Nyoo chi ndo ―catyí ra Jesús. W+%’Ma cahan ndo cha caá tahan ndo, tyicuan ta Nyoo ma tɨɨn cuenda ra cha caá maa ndo. Ma soco ndo chi ñáyɨvɨ cha cuhun ñu anyaya, tyicuan ta ma sacuhun Nyoo chi ndo anyaya. Sa̱ha ndo tucahnu iñi chi ñáyɨvɨ. Ta Nyoo cusaha ra tucahnu iñi chi maa ndo. V%$Vaha ñáyɨvɨ cu̱vi ndo chihin ñáyɨvɨ, tari maa Nyoo Sutu yo, vaha ñáyɨvɨ cuví ra chihin ndo. Ma cahan yo cha caa inga tahan yo xUi#Soco nyoho, cu̱ñi ndo chi ñu xaan iñi chi ndo. Ta sa̱cuvi ndo cha vaha chi ñu. Ta cu̱hva noo ndo chi ñu. Soco ma cuatu ndo ñáá tumañi iñi cunacuhva ñu chi ndo. Tyicuan ta cahnu xaan cha cuñihi ndo nuu Nyoo ta cucuvi ndo sehe vaha Nyoo cahnu. Vatyi Nyoo vaha ñáyɨvɨ cuví ra chihin ñu cha ña nacuhva tyahvi nyoo chi ra ta chihin ñu quiñi iyó. HT "O tatu sacuví ndo tumañi iñi chi noo ñáyɨvɨ, ta yɨhɨ́ iñi ndo vatyi cusacuvi tucu ñu cuan tumañi iñi chi ndo, ñahri cha vaha nyacuví ndo. Vatyi tyicuan caa nyacuví tucu ñu quiñi iyó. Tatu ñáá noo tumañi iñi sacuví ñu chi tahan ñu, nyatú ñu cha nacuhva tucu ñu cuan tumañi iñi chi ñu. &SE!O tatu sacuví ndo cha vaha chihin ñu cha sacuví cha vaha chihin ndo, ñahri cha vaha xaan nyacuví ndo. Vatyi tyicuan caa nyacuví tucu ñu quiñi iyó. IR  ’Tatu cuñí ndo chi maa ri maa ñu cha cuñí chi ndo, ñahri cha vaha xaan sacuví ndo. Vatyi tyicuan caa nyacuví tucu ñu quiñi iyó, cuñí ñu chi ñáyɨvɨ ñohó nuu ri ñu. yQkTari cuhva cuñí ndo cha sacuvi ñáyɨvɨ cha vaha chihin ndo, tyicuan caa sa̱cuvi ndo cha vaha chihin ñu. ~PuCu̱hva ndo ñáá ndɨhɨ cha chicán ñu chi ndo. Tatu tinyaa ñu ñáá cha iyó chi ndo, ma ndacan ndo chi ñu. +OOTatu yóó cha cañi̱ ɨnchiyo nuu ndo, cuhva tucu ndo inga chiyo nacañi maa ñu. Tatu yóó cha tinyaa chaqueta ñihno ndo, cu̱hva ndɨhɨ ndo camiseta ndo. wNgCa̱han ndo cha vaha chihin ñu cha cahán ña vaha sɨquɨ ndo. Ca̱can tahvi ndo chaha ñu cahán chi ndo. AM{’Tandɨhɨ nyoho cha chiñí ndo tuhun cahín, catyí chi ndo tyehe caa: Cu̱ñi ndo chi ñu xaan iñi chi ndo. Sa̱cuvi ndo cha vaha chihin ñu cha tasɨ cuñi nyehe chi ndo. VL%Ta ndahvi nyoho vatyi vaha cahán ñáyɨvɨ sɨquɨ ndo. Vatyi tyicuan caa tucu ñáyɨvɨ ta cha naha, vaha xaan caha̱n ñu sɨquɨ ra cha caha̱n cha ña ndicha. Cu̱ñi ndo chi ñu xaan iñi chi ndo wKg’Ta ndahvi nyoho cha cuñí maa ndo vatyi ñahri cumañí chi ndo cha vityin, vatyi coo quɨvɨ cunyehe ndo soco. Nyoho cha sɨɨ cuñí ndo cha vityin, ndahvi nyoho vatyi coo quɨvɨ cunyehe ndo tucuihya iñi. Ta cuacu chaa ndo. MJ’Soco ndahvi nyoho, ñu tyayɨɨ. Vatyi vityin sɨɨ xaan cuñí ndo chihin tandɨhɨ cha tyayɨɨ ndo. Soco coo quɨvɨ maa maa ri tundoho cunyehe ndo. Vatyi ñahri cuñihi ndo nuu Nyoo. ISɨɨ xaan cucuvi chi ndo quɨvɨ nyehe ndo tɨndoho cuan vatyi tyicuan caa tucu sacuvi̱ ñáyɨvɨ ta cha naha. Caha̱n vavaha ñu chi ra cacuvi profeta Nyoo. Ca̱ña ndava ndo chihin cha sɨɨ cuñí ndo. Vatyi cahnu xaan cha cucuhva Nyoo chi ndo gloria. &HE’Sɨɨ xaan cucuvi chi ndo, quɨvɨ cha tasɨ cuñí ñáyɨvɨ nyehé ñu chi ndo, quɨvɨ tavá ñehe ñu chi ndo nu nyaá ñu, quɨvɨ cahán ñu chi ndo, quɨvɨ catyí ñu vatyi ñáyɨvɨ ña vaha cuví ndo vatyi chinó iñi ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. 6Ge’Tandɨhɨ nyoho cha chisocó ndo vityin, sɨɨ xaan cuví chi ndo. Vatyi coo quɨvɨ cha ma nyehe ca ndo soco. Tandɨhɨ nyoho cha chacú chaa ndo cha cuihya iñi ndo, sɨɨ xaan cuví chi ndo vatyi coo quɨvɨ ta ñahri ca tucuihya iñi coo chi ndo. Ta cuacu ndo chihin cha sɨɨ cuñi ndo. ^F5Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha̱ catyí ra chi ra: ―Tandɨhɨ nyoho cha ndahvi ndo, sɨɨ xaan cuví chi ndo, vatyi tahán chi cha cunyaca ñaha Nyoo añima ndo. @EyTa tandɨhɨ ñu cuñí ñu tɨɨn ñu chi ra. Vatyi nduvaha ñu chihin tunyee iñi Nyoo, vasɨ tacuhva tɨɨn ri ñu chi ra. Ñu ñihí tumañi iñi, ta ñu ña ñihí tumañi iñi UD#Ta tandɨhɨ ñu cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi, nduvaha̱ ñu saha̱ ra. 2C]Noo̱ ra Jesús yucu cuan chihin ndɨ uchi uvi tahan ra. Ta chicutayucu̱ ra nu ndaa cuan chihin ñu nyicón chi ra. Ta cuaha ri ityi quita̱ coyo ñáyɨvɨ. Quita̱ coyo ñu ñuu Jerusalén ta tandɨhɨ ca ñuu cha iyó Judea, ta ñuu Tiro chihin ñuu Sidón cha nyicú yuhu tyañuhu. Ta chaa̱ ñáyɨvɨ cuan vatyi cuɨñɨ ñu tuhun cahán ra Jesús. Ta tandɨhɨ ñu cuhví cuñí ñu vatyi sanduvaha ra chi ñu. B!Ta ra Judas, yañi ra Jacobo, ta ra Judas Iscariote, ra cha naxico̱ tuhun chi ra Jesús. Nu sañahá ra Jesús chi cuaha xaan ñáyɨvɨ +AOra Mateo, ra Tomás, ra Jacobo sehe ra Alfeo, ta ra Simón ra yɨhɨ̱ cuenda ityi ra cacuñí cuhun cuatyi sɨquɨ gobiernu ñuu Roma cha nyacá ñaha chi ñu. 3@_Ta ihya nyaá sɨvɨ ndɨ uchi uvi tahan ra: Ra Simón ra cha sacunañi̱ ra Cristo Pedro chi, ta yañi ra, ra Andrés, ta ra Jacobo, ra Juan, ra Felipe, ra Bartolomé, H?  Cuhva cha cundichin, cana̱ ra chi tandɨhɨ ri ñu nyicón chi ra. Ta nacachi̱ ra uchi uvi tahan ri ra. Ta sacunañi̱ ra chi ra, apóstol ra, ta cuñí chi catyí, ra caca tyiño nuu ra. a>; Quɨvɨ cuan ndaa̱ ra Jesús noo yucu. Ta ñiyaca maa chicán tahvi ra chi Nyoo. =  Soco suhva ra canyicú cuan, cuxaa̱n xaan ra. Ta quichaha̱ candaca tuhun ra chi ra tahan ra: ―¿Yoso caa sacuví yo tacuhva cha ma cuvi ca cahan ra Jesús nuu ñáyɨvɨ? ―cacatyí ra. Nacachi̱ ra Jesús ndɨ uchi uvi tahan ra tyi caca ra tyiño ra U<# Tyicuan ta ra Jesús nanyehe̱ ra chi noo noo ra canyicú cuan. Ta quichaha catyi ra chi ra cuhví cuan: ―Sa̱nacaa ndahun. Tyicuan ta ra cuhví cuan sanacaa̱ ra ndaha ra. Ta nduvaha̱ ndaha ra. .;U Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra canyicú cuan: ―Cua nducu tuhin noo tuhun chi ndo. ¿Yoso caa cuhva tahán chi cha sacuvi yo quɨvɨ nyitatú yo? ¿Atu tahán chi vatyi sacuvi yo cha vaha, o cha ña vaha? ¿Atu tahán chi vatyi sacacu yo chi ñáyɨvɨ, o cha cahñi ndɨhɨ yo chi ñu? Z:-Soco ra Jesús chitó ra tuhun chicá xiñi ra. Ta catyí ra chi ra cha ityi ndaha cuan: ―Ndu̱cuita. Ta cuinanyaun mahñu ihya. Tyicuan ta ra cha ityi ndaha cuan nducuita̱ ra. Ta chicunanyaa̱ ra mahñu. B9}Ta ra casacuaha cuenda ley chihin ra fariseo, canducú nyehe ra chi ra Jesús, tatu sanduvaha ra chi ra cuhví cuan quɨvɨ nyitatu ñu. Tyicuan caa ta cuvi tyaa ra cuatyi sɨquɨ ra. A8{Inga quɨvɨ cha nyitatu ñáyɨvɨ, quɨhvɨ ra Jesús chichi vehe ñuhu. Ta quichaha sañaha ra chi ñáyɨvɨ. Ta yucuan nanyehe̱ ra chi noo ra cha na ityi chiyo ndaha vaha. w7gYucuan ta catyí tucu ra Jesús: ―Yuhu cuví Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. Ta iyó ityi chii vatyi catyi chi noo noo ndo ñáá cha sacuvi ndo quɨvɨ nyitatu yo ―catyí ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra cha ityi ndaha `69Quɨhvɨ̱ ra chichi vehe Nyoo. Ta quehe̱n ra pan cha chacu̱n ñáyɨvɨ nuu Nyoo. Ta chachi̱ ra. Ta chaha̱ ra chi ra candɨhɨ chihin ra. Ta maa ri maa tata sutu tahán chi cachi pan cuan ―catyí ra Jesús. 5Ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―¿Atu ta sacuaha ca ndo cha sacuvi̱ ra David chihin ra tahan ra quɨvɨ cha chisoco ra? 4Tyicuan ta catyí suhva ra fariseo chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha sacuví ndo noo tyiño cha ña tahán chi sacuvi yo quɨvɨ nyitatu yo? I3 Noo quɨvɨ cha nyitatu ñáyɨvɨ, yahá ra Jesús mahñu cha tachi̱ ñu. Ta ra cachicá noo chihin ra catohón ra yoco trigu. Ta casacoyó ra chihin ndaha ra. Ta cachachí ra chɨtɨ cuan. F2'Ta yori ñu chihi vinu chahnu, ta cuñí ñu coho ñu cha chaa. Vatyi catyí ñu, vaha ca vinu chahnu. Cuñí ca ñu vinu chahnu cuan vatyi ican cuan cuví costumbre cha iyó maa ñu.}1s&Yucuan chaha tahán chi tyihi yo vinu chaa chichi ñɨɨ chaa. Vatyi tyicuan ta nɨnduvi ta saha cuenda chi tahan. F0%Ta tyicuan caa tucu ma cuvi tyihi ñáyɨvɨ vinu chaa chichi ñɨɨ chahnu. Vatyi cutahnya ñɨɨ cuan chihin vinu chaa cuan. Ta tɨvɨ vinu cuan ta tɨvɨ ñɨɨ chahnu cuan ñandɨhɨ. /$Tyicuan ta cahan ra Jesús noo cuhva chihin ñu, ta catyí ra: ―Yori cahnya noo sahma chaa, ta chihin cuan naquicu ñu noo sahma chahnu. Vatyi tatu sacuvi ñu tyicuan caa, cundɨyɨ sahma chaa cuan. Ta sɨɨn ri ma cuhva chi chihin sahma chahnu cuan. d.A#Soco cuchaa quɨvɨ cuachiyo ra tandaha cuan nu nyicú ñu. Yucuan ndicha quɨvɨ, ta cusaha ñu ayunar. Nu sañahá ra Jesús vatyi ña nacachi tahan tuhun chahnu cha iyó ñáyɨvɨ chihin tuhun chaa cha sañahá ra V-%"Ta nacahan ra Jesús, ta catyí ra: ―¿Atu cuví cha ma cuhva ndo cachi ñu canyicu vico tandaha tatu nyaá ra cha cua tandaha chihin ñu? Ma cuvi. Vatyi sɨɨ cuñí ñu, ta cuñí ñu cachi ñu. 1,[!Tyicuan ta quichaha candaca tuhun ra chi ra Jesús, ta catyí ra: ―Ra canyicón chi ra Juan savahá ra ayuno, ña cachachí ra ta nanducú ra chi Nyoo, ta tyicuan caa tucu ra fariseo. Soco ra cachicá noo chihin yoho, ndɨ quɨvɨ maa chachi ra ta chihi ra. ¿Ñáá tuhun? ―catyí ra. + Yuhu ña vachi tyinyei chi ñu vaha sahá chi, soco vachi tyinyei chi ñu chitó vatyi iyó cuatyi, vatyi tacuhva nasama ñu cuhva iyó ñu ―catyí ra Jesús chi ra. Nu sañahá ra Jesús vatyi cha yaha canyaha ra chi ñu nyicón chi ra, cusavaha ñu ayuno *Ta ra Jesús nacahan ra, ta catyí ra: ―Ña chiñuhú doctor chi ra iyó vaha. Chi ra cuhví, yucuan ra chiñuhú doctor chi. s)_Soco ra fariseo chihin ra sacuahá ley vehe ñuhu quichaha cahan nyaa ra chi ra cachicá noo chihin ra Jesús ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun chachí ndo ta chihí ndo chihin ra catavá xuhun ta chihin ra cahnu cuatyi? ―catyí ra. D(Tyicuan ta savaha̱ ra Leví noo vico cahnu vehe ra cuenda ra Jesús. Ta cuaha vavaha ra catavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma canyicú ra mesa. Ta canyicú tucu inga ñáyɨvɨ. w'gTyicuan ta nducuita̱ ra Leví. Ta sandoo̱ ra tandɨhɨ cha iyó chi ra. Ta cuahan ra chata ra Jesús. u&cYaha̱ cuan ta quita̱ ra Jesús vehe cuan. Ta nanyehe̱ ra chi noo ra cha tavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma. Ta nañí ra Leví. Ta nyaá ra nu tyiyahví ñáyɨvɨ. Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Co̱ho chihin ―catyí ra. T%!Tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyo xaan cuñí ñu. Ta yuhví xaan ñu. Ta sacahnú ñu chi Nyoo, ta catyí ñu: ―Vityin ndicha nyehé yo minoo tuhun cha iyo caa ―catyí ñu. Nu cana̱ ra Jesús chi ra Leví $Ta caa cuhva ri cuan nducuita̱ ra cha cuhvi̱ cuan, ta naquehe̱n ra chito ra. Ta cuanuhu ra vehe ra, suri sacahnú ra chi Nyoo. w#g¿Ñáá cha yɨɨ ca catyí yo? ¿Atu yɨɨ ca catyi yo: “Cuatyun cha yaha̱ ndachi”, o yɨɨ ca catyí yo chi noo ñáyɨvɨ: “Ndɨ̱cuita ta ca̱con”? Soco vityin cua sañahi chi ndo vatyi iyó ityi chii cha sahi tɨcahnu iñi cuatyi. Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria cuví. Ta vityin cua sanduvahi chi ra ña cuví caca ihya ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ra cha catuví cuan: ―Catyí chuun, ndɨ̱cuita. Na̱quehen chiton ta cua̱nuhu nya vehun. "Soco ra Jesús chitó ra tuhun chicá xiñi ra. Ta quichaha catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun chicá xiñi ndo tyehe caa? !Tyicuan ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu chihin ra fariseo quichaha nacuaan iñi ra: “¿Yóó ra cuví ra ihya? Vatyi cuñí maa ra vatyi cuví saha ra tɨcahnu iñi cuatyi yo. Noo ri maa Nyoo cuví saha ra tɨcahnu iñi cuatyi yo”, ndichi xiñi ra. ; oYucuan cuví nu nyehe ra Jesús vatyi cachinó xaan iñi ra chi ra. Ta quichaha catyí ra chi ra cuan: ―Xaa, cha chicoo̱ tɨcahnu iñi tandɨhɨ cuatyun ―catyí ra Jesús. hISoco ña cuví quɨhvɨ ra vatyi tuvi xaan ñáyɨvɨ. Tyicuan ta candaa̱ ra ityi xiñi vehe. Ta sacuachiyo̱ ra suhva tyiyo. Tyicuan ta sanoo̱ ra chi ra cuhví cuan maa maa nuu ra Jesús mahñu nu tuvi ñáyɨvɨ cuan. "=Yucuan ta chaa̱ coyo ra canyisó chihin noo chito chi noo ra ña cuví nacanda. Ta cuñí ra quɨhvɨ ra chichi vehe ta cacun ra chi ra nuu ra Jesús. +Noo quɨvɨ sañahá ra Jesús chi ñáyɨvɨ. Ta chicunyicú suhva ra fariseo, ra quichahá xaan ley vehe ñuhu cha tyaa̱ ra Moisés ta cha naha. Ta nyicú tucu suhva ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu cuan. Quichi̱ coyo ra ñuu cha iyó Galilea, ta ñuu Jerusalén, ta tandɨhɨ ca ñuu cha iyó Judea. Ta iyó xaan tunyee iñi Nyoo chi ra Jesús, tacuhva vatyi sanduvaha ra chi ñu cuhví. U#Soco ra Jesús, canyaha canyaha ri ra nu iyó ñáyɨvɨ. Ta cuahan ra noo nu yori ñáyɨvɨ iyó. Ta yucuan chica̱n tahvi ra chi Nyoo. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra cuhví cha ña cuví nacanda L~~}{zQyxvCutsrqppllFkjiieggNeeodcbb,aa-``_@^]]E\3[)ZCYXWVURSRRQPONgM9LKJ1IIGFFEE,DCBB`A@@,?h>><;;(:l9R88d6544321Z0//.!-_,-+*;)](q'&&u%$$*##! wV, _1.i  ^ ~ ,o=_L2  Cuví noo chaha cha chicán tahvi ra Jesús. Ta cuhva cha ndɨhɨ̱ chican tahvi ra, ta quichaha catyí noo ra chicá noo chihin ra chi ra: ―Sa̱ñaha chi ndi yoso caa cacan tahvi ndi chi Nyoo. Tari sañaha̱ ra Juan chi ra chica̱ noo chihin ra ―catyí ra. Z1- *Soco iyó noo tuhun cha tahán chi caca xiñi yo. Ta cu María ihya nacachi̱ ña tyiño vaha ca sacuvi ña cha tyasohó ña tuhun cahín. Ta yuhu ma cuvi tinyai chi ña ―catyí ra Jesús chi cu Marta.0 )Soco ra Jesús catyí ra chi ña: ―Marta, Marta, chicá xaan xiñun ta cutyiño xaan cuñún chihin tyiño chiña. / (Soco cu Marta cuaha xaan tyiño nyaá sacuvi ña. Ta chaa̱ ña nu nyaá ra Jesús, ta quichaha catyí ña chi ra: ―Tata. ¿Atu ña chicá xiñi yoho vatyi cuhi sandoó maa ña chii chihin tyiño? Ca̱tyi chi ña na tyinyee ña chii ―catyí ña chi ra. .' 'Ta cu Marta iyó noo cuhu ña cha nañí María. Ta cu María chicunyaa̱ ña yatyin ri chaha ra Jesús, vatyi cuɨñɨ ña tuhun cahán ra. - &Ta quehe̱n ra Jesús ityi cuahan ra. Ta chaa̱ ra noo ñuu. Ta yucuan iyó noo ñaha cha nañí Marta. Ta chaa̱ ra vehe ña. ',G %Tyicuan ta quichaha catyi ra sacuaha cuan: ―Ra cha cundahvi cuñi chi ra ―catyí ra. Tyicuan ta quichaha catyi ra Jesús: ―Cu̱ahan ta sa̱cuvi tucu yoho tyicuan caa chihin ñáyɨvɨ cha iyó tundoho chii ―catyí ra. Nu chinyaa̱ ra Jesús vehe cu Marta chihin cu María \+1 $Nu ndɨhɨ̱ nacatyi̱ ra Jesús tuhun ihya, quichaha ndaca tuhun ra chi ra sacuaha cuan, ta catyí ra: ―Vaha. ¿Chichi cha uñi tahan ra cuan, nya ra cuví ra tahan ra ndahvi cuan? ―catyí ra Jesús. n*U #Ta cha inga quɨvɨ cha cuñí cuhun ra Samaria cuan. Ta tava ra uvi tahan xuhun. Ta chaha̱ ra chi chitoho vehe cuan. Ta catyí ra chi ra: “Sa̱ha cuenda vahun chi ra ihya. Ta cu̱hvon cha cachi ra. Ta sa̱ton tatan chi ra na nduvaha ri ra. Tatu cuñí ca chi xuhun, tyiyahvi̱ mai chuun nandichi”, catyí ra. Yucuan ta cuahan ra ―catyí ra Jesús. /)W "Ta tuhva̱ ra nu catuví ra, ta quichaha saha ra tatan chi ra. Ta tyihi̱ ra aceitye ta vinu nu cahvi chi ra. Ta sahvi̱ ra noo sahma chata ra. Yaha̱ cuan ta sandaa ra chi ra burru sana ra, ta naquehe̱n ra chi ra, ta cuahan ra chihin ra nu nyaá noo vehe. Ta yucuan saha̱ cuenda ra chi ra. )(K !Tyicuan ta quichi tucu noo ra Samaria. Ta cua yaha tucu ra suri ityi cuan. Ta nanyehe̱ ra chi ra catuví yucuan, ta quichi nundahvi cuñi ra nyehe ra chi ra. #'? Tyicuan ta yaha̱ tucu nonga ra cha yɨhɨ́ cuenda vehe ñuhu, cha nañí levita. Soco cha nanyehe̱ ra chi ra catuví cuan suri nya sava ri yaha̱ ra. |&q Tyicuan ta yaha̱ noo tata sutu ityi cuan. Soco cuhva cha nanyehe̱ ra chi ra catuví cuan nya sava ri yaha̱ ra. 4%a Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Noo ra quita̱ ra Jerusalén ta cuahan ra nya ñuu Jericó. Ta taha̱n ra chi ra suhu. Ta suhu̱ ra tandɨhɨ cuii maa cha nyiso̱ ra, nyacua nya sahma ra. Ta cañi̱ ra chi ra nyacua chacu̱n taxin ra chi ra. Ta sandoo̱ maa ra chi ra yucuan. )$K Soco ra sacuaha cuenda ley cuan cuñí ra savaha ra chi ra, ta quichaha catyi tucu ra chi ra Jesús: ―¿Yóó cha cuví ñáyɨvɨ tahin? ―catyí ra. *#M Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ndicha cha cahún. Tyicuan caa sa̱cuvun ta cacu añimon ta coun ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa ―catyí ra Jesús. i"K Tyicuan ta nacaha̱n ra sacuaha cuenda ley cuan ta catyí ra: ―Catyí ley, cu̱ñi yo chi Nyoo chihin tandɨhɨ añima yo ta chihin cha nɨɨ iñi yo, ta chihin tandɨhɨ fuerza yo, ta chihin cha tandɨhɨ cha chiñi tuñi xiñi yo. Ta cu̱ñi yo chi ñáyɨvɨ tahan yo tari cha cuñí yo chi maa yo. Tyicuan caa catyí chi ―catyí ra cuan. x!i Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―¿Ñáá catyí nu ley? ¿Yoso caa tuhun cha sacuahún? q [ Tyicuan ta chaa̱ noo ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu. Ta quichaha ndaca tuhun ra chi ra Jesús, Vatyi nducu nyehe ra chi ra. Ta catyí ra: ―Maestro, ¿yoso caa cunyacuvi ta cuhin nu coi noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa? 6e Vatyi cuaha xaan rey ta ra profeta Nyoo ta cha naha cuñi̱ ra nyehe ra cha nyehé nyoho vityin. Soco ña nyehe̱ ra. Ta cuñí ra cuɨñɨ ra tuhun cha chiñí nyoho vityin. Soco ña chiñi̱ ra ―catyí ra Jesús. Nu sañaha̱ ra Jesús chi yo vatyi tahán chi tyinyee yo chi ñáyɨvɨ savaha ri 1[ Tyicuan ta nanyehe̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra. Ta catyi ra chi ra: ―Sɨɨ xaan cuñí nyoho ta ñáyɨvɨ cha iyó vityin vatyi nyehé ndo cha sacuví. J  Ta catyí ra Jesús chi tandɨhɨ ra sacuví tyiño nuu ra: ―Tandɨhɨ maa tuhun cuan chaha̱ Suti chii. Yori ñohó nuu chii, noo tuhun ri maa Suti ñohó nuu chii. Ta yori ñohó nuu chi Suti, noo tuhun ri mai ñohó nui chi ra. Ta chi ñáyɨvɨ cuñí mai sacote tuhun ra, chi ñu cuan cusacote ―catyí ra. mS Cuhva cuan sɨɨ xaan cuñí ra Jesús sahá Tatyi Ii Nyoo, ta catyí ra: ―Sacahní chuun, Sutu Mañi yuhu, vatyi nyacá ñahun andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi maun sañahún tuhun maun chi ñu ndahvi ihya. Ta ña sañahún chi ra chitó ta ra cha chiñi tuñi. Tyicuan caa Sutu Mañi yuhu vatyi tyicuan caa cuhva cuñún ―catyí ra Jesús.  Soco ma sɨɨ xaan cuvi chi ndo vatyi cuví tava ñehe ndo tatyi ña vaha cuan. Sɨɨ ca cu̱vi chi ndo vatyi nyaá sɨvɨ ndo nu libru Nyoo ―catyí ra Jesús. Nu sacahnú ra Jesús chi Nyoo vatyi sɨɨ cuñí ra vatyi sañahá Nyoo tuhun vaha chi ñu ndahvi &E Ta yuhu, chahi̱ fuerza chi ndo vatyi cuví chasaha ndo chi ra ña vaha cuan. Ta cuví cuaca chaha ndo sɨquɨ coo ta tɨsuhma, ta ñahri cha cuvi chi ndo. 'G Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ay, yuhu nyehi̱ andɨvɨ nu cana̱ cava cuihna, ra nañí Satanás. Tari noo tacha, tyicuan caa cana̱ cava ra. 5 Yucuan cuví nu nachaa̱ coyo ndɨ uñi xico uchi ra cha chicaha̱n tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. Ta sɨɨ xaan cacuví chi ra. Ta cacatyí ra chi ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, nyacua nya tatyi ña vaha ta quichahá tuhun cahán ndi tatu cahán ndi sɨvun ―catyí ra. M Ta catyí ra chi ndɨ uñi xico uchi tahan ra cuan: ―Ñáyɨvɨ cha tyasohó tuhun cahán nyoho, tuhun cahán yuhu tyasohó ñu cuví cuan. Ta ñu ña quichahá tuhun cahán nyoho, tuhun cahán yuhu ña quichahá ñu cuví cuan. Ta ñu ña quichaha tuhun cahán yuhu, tuhun cahán ra cha saquichi̱ chii, ña quichahá ñu cuví cuan ―catyí ra Jesús chi tandɨhɨ ra. Nu nachaa̱ coyo ndɨ uñi xico uchi tahan ra cha chicaha̱n tuhun Nyoo 6e Ta nyoho ñu ñuu Capernaum, cuñí maa ndo vatyi cundaa ndo nyacua nya andɨvɨ. Soco cunoo ndo nyacua nya anyaya, vatyi ña quichahá ndo tuhun Nyoo ―catyí ra Jesús. / Yucuan chaha, nyoho ñuu Corazín chihin ñuu Betsaida, ñihi ca cutachi tuñi Nyoo chi ndo ican saha ñáyɨvɨ Tiro ta ñáyɨvɨ Sidón cuan. 3 Ta catyí ra: ―¡Ndahvi nyoho, ñáyɨvɨ ñuu Corazín! Ta ¡ndahvi nyoho, ñáyɨvɨ ñuu Betsaida! Vatyi nyehé ndo nyatu cahnu, ta ña nasamá ndo cuhva iyó ndo. Soco ñáyɨvɨ ñuu Tiro ta ñuu Sidón cha sanaa̱ Nyoo ta cha naha cha cuenda cuatyi ñu, ñahri nyatu cahnu nyehe̱ ñu. Soco tyehe ta nyehe̱ ñu quɨvɨ cuan cha nyehé nyoho vityin, tañi tyehe ri ndɨhvɨ noo ñu sahma tucuihya iñi ta cunyaa ñu nu ñiyaa. Tari cuhva costumbre iyó maa ñu, noo seña vatyi ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu cuví cuan. C Ta quichaha catyí tucu ra chi ra: ―Quɨvɨ tachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ, yaha ca cuhva cunyehe ñáyɨvɨ ñuu cuan tundoho, ta ñima ca ñáyɨvɨ chiyo̱ ta cha naha ñuu Sodoma, ñu chihi̱ cha catyi cuatyi ñu ―catyí ra Jesús. Ñáyɨvɨ ña tyasohó tuhun cahán ra Jesús cunyehe ñu tundoho Q “Nyacua nya ñiyaca ñuu ndo cha iñi chaha ndi, ta cunaquɨsɨ ndi. Vatyi tari noo seña vatyi ndoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo. Vatyi Nyoo nyañaa yatyin ra chi ndo ta ña tyasoho̱ ndo tuhun cahán ra yoso caa cuñí ra cunyaca ñaha ra añima ndo.” Tyicuan caa ca̱tyi ndo chi ñu ―catyí ra Jesús chi ra nyicón chi ra.  Soco tatu chaa ndo noo ñuu ta ña cuñí ñu tyasoho ñu tuhun cahan ndo, qui̱ta ndo ityi cahnu. Ta ca̱tyi ndo chi ñu:   Ta sa̱nduvaha ndo chi ñu cuhví ñuu cuan. Ta ca̱tyi ndo chi ñu: “Cha nyañaa yatyin Nyoo ra cunyaca ñaha añima ndo.” {o Ta nu chaa ndo noo ñuu ta vaha cahan ñu chihin ndo, ca̱chi ndo ta co̱ho ndo tandɨhɨ cha cuhva ñu chi ndo. +O Ta ndo̱o ndo suri maa vehe cuan. Tatu chaha ñu cha cachi ndo, ca̱chi ndo. Tatu chaha ñu cha coho ndo, co̱ho ndo yucuan. Vatyi ra sahá tyiño, iyó ityi chi ra cha cachi ra cha sahá ganaa ra. Ɨɨn ri maa vehe cuan cunyaa ndo nyacua nya cha chaa chi quɨvɨ cha cuhun ndo inga ñuu.  - Ta tyicuan caa tatu iyó ñáyɨvɨ vaha vehe cuan, ndoo cha vaha cuan chihin ñu. Soco tatu yori ñu vaha añima, ma ndoo cha vaha chihin ñu.   Cuhva cha quɨhvɨ ndo chichi vehe noo ñáyɨvɨ, ca̱han vaha ndo chihin ñu. Ta ca̱tyi ndo, na coo cha vaha añima ñu. ( I Ta ma cuiso ndo ni yono ta ni cha quɨhɨ xuhun ndo, ni inga ityi ndichan ndo. Sa̱numi ndo. Ta ma cohon vaha ndo ityi ndatuhun ndo tuhun cha ñima ri tuhun. B } Ta cua̱han ndo ta nye̱he ndo vatyi cua sacuhin chi ndo tari mbee mahñu lobo. Vatyi lobo tuhvá tɨ chachí tɨ chi mbee. Ta tyicuan caa cucuñi ñáyɨvɨ satasɨ iñi ñu chi ndo. h I Ta catyí ra chi ra: ―Tari noo itu cahnu vavaha, tyicuan caa nu tyiño sahí. Soco ña cuaha musu. Yucuan chaha ca̱can ndo chi Nyoo na saquichi ca ra musu. Vatyi tyinyee ra chi ndo cahan ndo tuhun ra chihin ñáyɨvɨ. Z / Cha yaha̱ tuhun cuan ta nacachi̱ Sutu Mañi yo Jesús chi inga uñi xico uchi tahan ca ra. Ta tachi̱ ra chi uvi uvi ra noo noo ityi cuahan ra tandɨhɨ ñuu ta tandɨhɨ ityi nu tahán chi cuhun ra Jesús. H  >Tyicuan ta ra Jesús catyí ra: ―Tari noo ra tahví ñuhú chihin arado, tatu nanyehe chata ra ña quita vaha yucun nu sahá tyiño ra. Ta tyicuan caa cuví noo ra nyicón chii, tatu yɨhɨ́ iñi ra cha sandoo̱ ra, ña yɨhɨ́ vaha iñi ra cha cuví cunyaca ñaha Nyoo chi ra ―catyí ra Jesús chi ra."= =Tyicuan ta quichaha catyí inga ra chi ra Jesús: ―Tata, cuñí cunyiquen chuun. Soco cuhva xihna na cuhin cucahin chihin ñu vehi ―catyí ra. .U <Tyicuan ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ndoo chi ñu ña ñohó nuu chi Nyoo natyihi maa ñu chi tahan ndɨyɨ ñu chichi ñuhu. Soco yoho cua̱han cua cahan tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ nacuhva cuenda ñu chi ñu chi Nyoo na cunyaca ñaha ra chi ñu ―catyí ra. >u ;Tyicuan ta catyí ra Jesús chi inga ra: ―Co̱ho chihin. Tyicuan ta nacaha̱n ra cuan ta catyí ra: ―Tata, cua̱tu noo chii, na cuhun xihne cucuchi chi suti ―catyí ra. wg :Yucuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Atu ndichon? Vatyi yuhu ñahri maa cha iyó chii. Ñaña iyó vehe tɨ. Ta saa iyó taca tɨ. Soco yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria ñahri maa nu cava xiñi iyó ―catyí ra chi ra cuan. :m 9Ta cuhva cha cachica ityi ra, quita noo ra, ta catyí ra chi ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, cuñí cunyiquen chuun. Ta cuhin chuhun tandɨhɨ ri ityi cuahun ―catyí ra. \1 8Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, ña vachi vatyi sanai añima ñáyɨvɨ, Soco vachi vatyi sacaqui chi ñu ―catyí ra. Tyicuan ta cuahan coyo ra inga ñuu. Ñu cha cuñí quɨhvɨ cuenda ra Jesús 1 7Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús chi ra. Ta cahan ra chi ra ta catyí ra: ―Taxi ri ndo. Vatyi ña cutuñi iñi ndo ñáá tyiño vachi yuhu. xi 6Cuhva cha chitó ra Jacobo ta ra Juan cha ña chahá ñu Samaria cuan cha ndoo ra yucuan, cuxaan ra. Ta quichaha catyí ra chi ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, ¿atu cuñun cha sacuvi yo tari sacuvi̱ ra Elías? cacan yo chi Nyoo na saquichi ra ñuhu̱ andɨvɨ sɨquɨ ñáyɨvɨ Samaria cuan, vatyi cayu ñu vatyi ña cuñí ñu cha ndoo yo ñuu ñu ―cacatyí ra. 1~[ 5Soco ñu Samaria cuan, ña cuñí ñu cha ndoo ra yucuan, vatyi tuví iñi ñu vatyi Jerusalén cuahan coyo ra, ta ñu Samaria ña cuví nyehe ñu chi ñu Jerusalén. }  4Ta tachi̱ ra tyiño na cuhun coyo ra cachicá noo chihin ra ityi nuu ca noo ñuu ityi Samaria. Vatyi canducu ra nu nyitatu ra. 0|Y 3Tuvi iñi ra Jesús vatyi cha nyañaa yatyin cha tahán chi cunuhu ra gloria, ta sandunɨɨ ra iñi ra. Ta quehen ra ityi ta cuahan ra Jerusalén nu cucuví ra. r{] 2Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ma casɨ ndo nu cahan ra. Vatyi yóó ra ña cahán chi yo, tumañi iñi chi yo cuahan ra ―catyí ra. Nu catyí ra Jesús chi ra Juan ta chi ra Jacobo vatyi ña vaha cha chicá xiñi ra [z/ 1Yucuan ta ra Juan catyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, nyehe̱ ndi chi noo ra cuan. Cahán ra sɨvun ta tavá ra tatyi ña vaha. Soco ña chaha̱ ca ndi. Vatyi ñima chihin yo chicá noo ra ―catyí ra. >yu 0Ta quichaha catyí ra chi tandɨhɨ ra cuan: ―Tatu chihin sɨvi natɨɨ́n cuenda ndo chi noo ñáyɨvɨ ña cahnu sahá chi tari ra cuehe luhlu ihya, chi yuhu natɨɨ́n cuenda ndo. Ta tatu natɨɨ́n cuenda ndo chii, chi maa Nyoo cha saquichi̱ chii, natɨɨ́n cuenda ndo. Vatyi ra cha ñima ri tuhun sahá maa ndo tuhun, ican ra cuví ra cahnu nuu Nyoo ―catyí ra Jesús. Ñu cha ña cahán chi yo, ican ñu cuan tyinyee chi yo bx= /Tyicuan ta chitó ra Jesús cha chicá xiñi ra, ta quehe̱n ra chi noo ra cuehe luhlu. w .Yucuan ta ra cachicá noo chihin ra quichaha cacuvi yuhu ra tuhun nya ra cahnu ca cuví chichi cha uchi uvi tahan ra. v% -Soco ra cachicá noo chihin ra ña cutuñí iñi ra ñáá tuhun cahán ra. Vatyi Nyoo ña chaha̱ ra cha cacutuñi iñi ra. Ta cayuhví ra ndaca tuhun ra chi ra Jesús ñáá cha cuví cuan. Nu sañaha ra Jesús yóó ra cha cahnu ca cucuvi nu nyacá ñaha Nyoo 8ui ,―Tya̱soho vaha ndo tuhun cahín. Ta ma naa iñi ndo. Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cucuhva cuenda ñu chii ndaha ra xaan iñi chii ―catyí ra Jesús. *tM +Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ, iyo xaan cuñí ñu cha cahnu cha sacuví Nyoo chihin ñu. Inga chaha tucu caha̱n ra Jesús tuhun yoso caa cucahñi ñáyɨvɨ chi ra {so *Ta cuhva cha cua tuhva ra cuehe cuan nu nyaá ra Jesús, ta tuchi̱ tatyi ña vaha cuan chi cue nya sava. Soco ra Jesús tava̱ ra chi tatyi ña vaha cuan. Ta sanduvaha̱ ra chi cue. Tyicuan ta nacuhva̱ cuenda ra chi cue chi sutu cue. -rS )Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Nyoho, ñu ña chinó iñi cuví ndo. Ta ni caa ni quiñi iyó ndo. ¿Yoso ca tahan quɨvɨ cunyai chihin ndo ta cunyee iñi tɨsɨhɨ ndo nyacua nya cha cutuhva ndo ta chino iñi ndo chii? Ta catyí ra chi ra cuan: ―Nya̱ca chi sehun. xqi (Cha cahi̱n chihin ra cachicá noo chuhun na tava ra tatyi ña vaha cuan, soco ña cuví chi ra ―catyí ra. cp? 'Ta yɨhɨ́ ndɨhɨ tatyi ña vaha chi ra. Ta sacanachaa chi chi ra. Ta tuchí chi chi ra nyasava. Ta quitá tɨñɨ yuhu ra. Ta quiñi xaan nyacuví chi chihin ra. Ta ña cuñí maa tatyi ña vaha cuan saña chi ra. @oy &Tyicuan ta chichi cha cuaha ñáyɨvɨ cuan, noo ra cana chaa xaan ra, ta catyí ra: ―Maestro, sa̱ha tumañi iñi chii. Nye̱he ndahvi chi sehi. Vatyi noo tuhun maa ra iyó chii. mnS %Ta cha inga quɨvɨ cha noo̱ ra Jesús yucu cuan, cuaha xaan ñáyɨvɨ chisataha̱n chi ra. m $Ta cha yaha̱ caha̱n ndusu cuan, nanyehe ra Pedro ta ra ndɨhɨ chihin ra vatyi noo ri ca maa ra Jesús nanyaá yucuan. Ta yori maa chihin cacahan ra tuhun cha nyehe̱ ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra cuehe luhlu cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chii /lW #Tyicuan ta chichi vico cuan chiñi̱ ra noo ndusu cha catyí: ―Ican ra ihya cuví Sehi, ta cuñí xain chi ra. Tya̱soho ndo tuhun cahán ra ―catyí ndusu cuan. k  "Ta cha nɨ ri ca cha cahán ra ta quichi̱ noo vico sɨquɨ ra. Ta yuhví xaan ra cacuví cha caquɨhvɨ ra chichi vico cuan. j  !Cuhva cha cuahan coyo ra tayucú chihin ra Jesús cuan, catyí ra Pedro: ―Maestro, vaha xaan cha nyicú ndi ihya. Na savaha ndi uñi tahan vehe, noo chuun, noo chi ra Moisés, ta noo chi ra Elías ―catyí ra. Soco ña chitó ra Pedro tuhun cahán ra. 3i_ Ta vasɨ cuñí xaan ra Pedro chihin ra tahan ra cacusu ra, soco ña quixí ra. Ta nyehé ra cha ndichin xaan cuan nu nanyaá ra Jesús chihin ra cha tayucú chihin ra. yhk Ta ndichin xaan nu tayucú ra. Ta cacahán ra tuhun yoso caa cunyehe ra Jesús tundoho Jerusalén ta cúvi ra. Wg' Tyicuan ta tuvi uvi tahan ra candatuhún chihin ra, ra Moisés ta ra Elías. f! Ta cha nɨ ri ca cha chicán tahvi ra Jesús, nasama cuhva caá sahma ra ta nuu ra. Tyaquɨ xaan cuichin nanduvi sahma ra. Ta xiño xaan. 2e] Uña quɨvɨ yaha̱ cha catyi̱ ra Jesús tuhun cuan. Ta ndaa̱ ra noo yucu vatyi cua cacan tahvi ra chi Nyoo. Ta cuahan ra Pedro, ra Jacobo ta ra Juan chihin ra. ldQ Ta catyí chi ndo vatyi yɨhɨ́ ndo cha nyicú ndo ihya vityin, ma cúvi ndo nyacua nya nyehe ndo yoso caa cuví nu nyacá ñaha Nyoo. Uñi tahan ra cachicá noo chihin ra Jesús nyehé ra yoso caa cuví nu nyacá ñaha Nyoo =cs Vatyi tatu cahan nuu ndo cha cahán ñayɨvɨ chi ndo cha catyi yuhu, ta cha catyi tuhun cahín, cucahan tucu nuu mai nyehi chi ndo nachaa quɨvɨ quichi inga chaha. Vatyi cuquichi chihin cha cahnu cuví, ta cha cahnu cuví Sutu yo Nyoo ta ángel cuenda ra. Vatyi yuhu cuvi Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. ybk ¿Ñáá cuenda quita chi ndo cha saha ganaa ndo tandɨhɨ cha iyó ñayɨvɨ̱, tatu cuhun añima ndo anyaya? ,aQ Ta nya ndo ña cuñí ndo nyehe ndo tundoho cha catyi yuhu, cunyehe ndo tundoho anyaya. Soco nya ndo cuhva ndo ñayɨvɨ̱ ndo cha catyi yuhu, cucacu añima ndo. S` Tyicuan ta quichaha catyí tucu ra chi tandɨhɨ ra: ―Tatu nya nyoho cuñí ndo cunyicon ndo chii, ca̱hnya iñi ndo cha cuñí maa ndo sacuvi ndo, tacuhva cuví sacuvi ndo cha cuñí Nyoo. Ma ndu uvi iñi ndo cha yɨhɨ́ ndo cuende vasɨ ndɨquɨvɨ nyehe ndo tundoho. Vatyi yucuan cuví cruzi cha tahán chi cuiso ndo. >_u Tyicuan ta catyí tucu ra chi ra: ―Yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cuví. Ta tahán chi vatyi cuaha xaan tundoho cunyehi. Ta ra cacuví mandoñi ta ra cacuví nuu chi tata sutu chihin ra casacuaha cuenda ley, ma chino iñi ra chii. Ta cucahñi ra chii. Soco nu cu uñi quɨvɨ cunandote ―catyí ra. l^Q Ta catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra vatyi yori maa chihin cahan ra tuhun cuan. *]M Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi tandɨhɨ ra, ta catyí ra: ―Ta nyoho, ¿yóó ra cuví yuhu, cuhva cha cuñi nyoho? Tyicuan ta nacaha̱n ra Pedro, ta catyí ra: ―Yoho cuví ra Cristo ra cha quita̱ nu nyaá Nyoo. Nu sacoto̱ ra Jesús yoso caa cucahñi ñáyɨvɨ chi ra '\G Tyicuan ta nacaha̱n ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―Yɨhɨ́ ñu catyí ñu vatyi ra Juan ra sacondutya̱ chi ñáyɨvɨ cuvún. Ta yɨhɨ́ ñu catyí ñu vatyi ra Elías cuvún. Ta yɨhɨ́ ñu catyí ñu vatyi inga ra profeta Nyoo ta cha naha cuvún ―catyí ra. [% Noo quɨvɨ quita̱ sɨɨn ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha chicán tahvi ra chi Nyoo. Ta nu ndɨhɨ chicán tahvi ra, ta quichaha ndaca tuhun ra chi ra chicá noo chihin ra ta catyí ra: ―¿Ñáá catyí ñáyɨvɨ, yóó ra cuví yuhu? eZC Tyicuan ta tandɨhɨ ñu chachi̱ ñu. Ta chitu chichi ñu. Yaha̱ cuan ta ndoo̱ ca yɨquɨn ta sacutu̱ ra uchi uvi tahan tica chihin yɨquɨn cuan. Nu catyí ra Pedro tyi ra Jesús cuví ra Cristo, ra sacacú chi yo Y) Tyicuan ta quehe̱n ra Jesús ohon tahan pan cuan chihin uvi tahan tiyaca cuan. Ta nanyehe̱ ndaa ra andɨvɨ, ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Tyicuan ta tahvi̱ sava ra pan ta tiyaca cuan. Ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra na casacha ra chi ñáyɨvɨ. 5Xe Tyicuan ta chicunyicu̱ tandɨhɨ ñu. pWY Vatyi ohon mil rayɨɨ nyicú yucuan. (Ta sɨɨn ri nyicú ñusɨhɨ chihin sehe ñu.) Yucuan ta ra Jesús catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Na cunyicu ñáyɨvɨ cha uvi xico uchi tahan ñu noo noo nu cunyicu ñu. qV[ Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ndɨ uchi uvi tahan ra cuan: ―Cu̱hva ndo cha cachi ñu ―catyí ra. Tyicuan ta quichaha catyi ra chicá noo chihin ra chi ra tahan ra: ―Ñahri maa cha iyó ihya. Ohon tahan ri pan, ta uvi tahan ri tiyaca iyó. Soco ma ñihi cha cachi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ihya. Nɨ ri cusata ndi soco ma ñihi ―catyí ra. +UO Ta cuhva cha cua iñi xaan, ndɨ uchi uvi tahan ra chicá noo chihin ra quichaha catyí ra chi ra: ―Ca̱tyi chi ñáyɨvɨ ihya na cunuhu ñu cunyitatu ñu, ta na cunducu ñu noo cha cachi ñu noo ñuu cha nyaá yatyin ri cuan. Vatyi ihya ñahri maa cha cachi yo iyó ―catyí ra. {To Soco cuhva cha ñihi̱ ñáyɨvɨ tuhun vatyi cuahan ra Jesús nyicuan, ta cuahan coyo vavaha ñu nya nu nyaá ra. Tyicuan ta quichaha cahan ra chihin ñu tuhun yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ. Ta sanduvaha̱ ra chi ñu cuhví. ~Su Ta cuhva cha nachaa̱ coyo ra chicá tyiño nuu ra Jesús, canacatyi̱ ra chi ra Jesús tandɨhɨ cuii maa cha cuvi̱ nu chaha̱n coyo ra. Tyicuan ta tava̱ sɨɨn ra Jesús chi ra ta cuahan coyo ra yatyin ri noo ñuu cha nañí Betsaida. R3 Soco catyí ra Herodes: ―Maa mai tyihi̱ tyiño chicahnya sucun ra Juan. ¿Tu tyicuan caa, yóó ra chiñí xain tuhun ihya? ―catyí ra. Ta ra Herodes cuan nducú xaan ra cuhva yoso caa nyehe ra chi ra cha chicá noo cuan. Nu chaha̱ ra Jesús cha cachi ohon mil rayɨɨ Q1 Ta yɨhɨ́ ñu catyí ñu vatyi ra Elías, ican ra nandoto̱. Ta yɨhɨ́ ñu catyí ñu vatyi inga ra profeta Nyoo ta cha naha, ican nandoto̱. bP= Ra Herodes ra cuví ra nyacá ñaha nɨcahnu ityi Galilea, ñihi̱ ra tuhun cha sacuví ra Jesús. Ta ña ñihi̱ vaha ra cuhva yóó ra cuví ra. Vatyi yɨhɨ́ ñu catyí ñu vatyi ra Juan, ican ra nandoto̱. O Tyicuan ta cuahan coyo ra tandɨhɨ cuii maa ñuu. Ta cahán ra tuhun vaha Nyoo ta yoso caa cuñí chi ta cacu ñu. Ta sanduvaha̱ ra chi ñu cuhvi̱. Nu cuñí ra Herodes coto ra yóó ra chicá noo cahán tuhun Nyoo ta sanduvahá chi ñáyɨvɨ N Ta nu ña cuñí ñu cuɨñɨ ñu tuhun cahan ndo, qui̱ta ndo ñuu cuan. Ta na̱quɨsɨ ndo ñiyaca chaha ndo. Tyehe caa sa̱cuvi ndo na cuvi chi tari minoo seña chi ñu, vatyi ña cuñí ñu tyasoho ñu tuhun Nyoo ―catyí ra Jesús chi tandɨhɨ ra cuan. sM_ Ta savaha ri vehe cha chaa ndo, cu̱nyaa ndo yucuan nyacua nya cha chaa quɨvɨ cha cuhun ndo inga ñuu. iLK Ta catyí ra chi tandɨhɨ ra cuan: ―Ñahri cha cuison ndo ityi cuhun ndo, ni yutun ma tuvi ndo. Ni yɨtɨn, ta nɨ ri cha cachi ndo ta ma cuison ndo. Ta nɨ ri xuhun ta ma cuison ndo. Tacuhva ñihnó ri ndo cu̱hun ndo. K! Ta tachi̱ ra tyiño chi ra vatyi na sanduvaha ra chi ñu cuhví, ta cahan ra tuhun Nyoo yoso caa nyacá ñaha ra añima ñáyɨvɨ. Ta sutu cue ta sɨhɨ cue, iyo xaan cuñí ñu. Soco catyi̱ ra Jesús chi ñu vatyi yori maa chihin cahán ñu tuhun cha cuvi̱ cuan. H7Tyicuan ta nandoto̱ cue. Ta caa cuhva ri cuan ndɨcuita̱ cue. Ta quichaha catyí ra Jesús: ―Cu̱hva ndo cha cachi cue. G6Tyicuan ta tɨɨ̱n ra Jesús ndaha cue. Ta ñihi cahan ra ta catyí ra chi cue: ―Ndu̱cuita, cuehe luhlu ―catyí ra. tFa5Soco chacú nyaa ñu tuhun caha̱n ra. Ta ña chinó iñi ñu. Vatyi chitó ñu tyi cha chihi̱ cue. 1E[4Ta tandɨhɨ ñu chacú chaa ñu cha cuenda vatyi chihi̱ cue. Soco ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Ma cua̱cu ca ndo. Vatyi ña chihi̱ cue. Quixí cue ―catyí ra. D3Ta cuhva cha chaa̱ ra Jesús vehe ra Jairo, ña chaha̱ ra quɨhvɨ ñáyɨvɨ chichi vehe. Maa ri maa ra Pedro ta ra Jacobo ta ra Juan ta maa ra Jairo chihin ñasɨhɨ ra, quɨhvɨ̱ ñu chichi vehe cuan nu catuví cuehe luhlu cha chihi̱ cuan. C2Soco cha chiñi̱ ra Jesús tuhun cuan. Ta quichaha catyí ra: ―Ma yuhvun. Chi̱no iñun. Ta sehun cua nduvaha ña ―catyí ra. jBM1Nɨ cahán ca ra Jesús tuhun ihya, ta chaa̱ noo ra quita̱ vehe ra cuví nuu vehe ñuhu cuan. Ta quichaha catyí ra chi ra Jairo cuan: ―Sehun cha yaha̱ chihi ña. Ma sayanga con chi Ra Sacuaha chiña ―catyí ra. A0Yucuan ta catyí ra Jesús chi ña: ―Yoho sɨhi, cha nduvahu̱n vatyi chinó iñun chii. Cua̱han chihin cha vaha ―catyí ra. K@/Tyicuan ta ñaha sɨhɨ cuan nyehe̱ ña vatyi cha chitó ra. Ta quichaha nɨhɨ ña chihin cha yuhví ña. Ta chicuɨñɨ̱ chɨtɨ ña nuu ra. Ta quichaha nacatyí ña chi ra ñáá tuhun cha tɨɨ̱n ña sahma ra, ta yoso caa nduvaha̱ ña caa cuhva ri cuan. Ta chiñí tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuan cha nacatyi ña. !?;.Soco ra Jesús catyí ra: ―Chitó mai vatyi iyó noo cha tɨɨ̱n sahme. Vatyi tuvi̱ iñi cuahan suhva tunyee iñi cha iyó chii ―catyí ra. n>U-Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús: ―¿Yóó cha tɨɨ̱n sahme? Ta tandɨhɨ ñu cuahan chihin ñu catyí ra: ―Yori. Ta catyí ra Pedro ta ra tahan ra chi ra Jesús: ―Maestro, cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan chuhun, ta tɨhɨn xaan cuahun. Ta suri maa ñu tyandahá ñu chuun. Ta ndacá tuhun con “¿Yóó cha tɨɨ̱n sahme?” ―catyí ra. =,Soco chaa̱ ña nu nyaá ra Jesús ityi chata ra. Ta tɨɨ̱n ña sahma ra. Ta caa cuhva ri cuan, ta chicunyasɨ cha chatɨ nɨñɨ ña. 1<[+Ta chihin ñáyɨvɨ cuan cuahan noo ñaha cuhví. Cha iyó uchi uvi cuiya ndoho ña noo cuehe nɨñɨ. Ta cha ndɨhɨ maa xuhun ña sanaa̱ ña, ta ña nduvahá ña. b;=*Vatyi iyó noo tuhun ri sehe ra, ta iyó uchi uvi cuiya ña. Ta cha cuñí cúvi ña chihin cuehe. Ta cuahan ra Jesús vehe ra. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan chihin ra Jesús, ta tɨhɨn xaan cuahan ra mahñu ñu. +:O)Tyicuan ta chaa̱ noo ra cha nañí Jairo, ra cuví nuu vehe ñuhu, ta chicuɨñɨ̱ chɨtɨ ra nuu ra. Ta quichaha chacu ndahvi ra nuu ra, na cuhun ra vehe ra. *9M(Quɨvɨ cha nachaa̱ ra Jesús cha chaha̱n ra inga chiyo miñi cuan, cuaha xaan ñáyɨvɨ nyatú ñu chi ra. Ta sɨɨ xaan cuñí ñu vatyi nachaa̱ ra. 8+%Yucuan ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ityi Gadara cuan quichaha catyi ñu chi ra Jesús na cunuhu ra ityi nu quichi ra. Vatyi yuhví xaan ñu chihin cha sacuvi̱ ra chihin tatyi ña vaha cuan. Tyicuan ta ra cha quita̱ tatyi ña vaha cuan chi, catyi̱ ra chi ra Jesús, na cuhva ra cha cuhun ra chihin ra. Soco catyí ra Jesús chi ra: ―Cua̱nuhu nya vehun. Ta na̱cuhva cuendon chi ñáyɨvɨ chuun ñáá cha sacuvi̱ Nyoo chuhun ―catyí ra. Yucuan ta ra Jesús nandɨhvɨ̱ ra chichi canoa cuan. Ta cuanuhu ra chihin ra cachicá noo chihin ra. Tyicuan ta ra ndahvi cha nduvaha cuan, cuanuhu ra nya ñuu ra. Ta ityi cuahan ra nacatyí ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu cuan yoso caa sanduvaha̱ ra Jesús chi ra. Nu nduvaha̱ sehe ra Jairo ta ñaha sɨhɨ cha tɨɨ̱n sahma ra Jesús /7W$Tyicuan ta tandɨhɨ ñu cha nyehe̱ cha cuvi̱ cuan, nacatyi̱ ñu chi tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ yoso caa quita̱ tatyi ña vaha chi ra ndahvi cuan, ta nduvaha̱ ra. 6'#Tyicuan ta chaa̱ coyo ñáyɨvɨ cua nyehe ñu ñáá cha cuvi̱ cuan. Tyicuan ta chaa̱ ñu nu nyaá ra Jesús. Ta nañihi̱ ñu chi ra cha yɨhɨ̱ tatyi ña vaha cuan chi. Nyaá ra nuu ra Jesús. Ta ñihnó ra sahma ra. Ta vaha cuñí ra. Ta yuhví xaan ñu cuví. P5"Tyicuan ta ra casahá cumi chi quɨnɨ cuan, yuhví xaan ra. Ta cuahan coyo vavaha ra cua nacatyi ra chi ñáyɨvɨ nya ñuu. Ta tandɨhɨ ri ñáyɨvɨ cha nyehe ra, ta nacatyi ra tuhun cuan. 4!Ta quita̱ tatyi ña vaha cuan chi ra ndahvi cuan. Ta caquɨhvɨ̱ chi chichi quɨnɨ cuan. Tyicuan ta cachino quɨnɨ cuan. Ta yatyin cuan nyaá noo xahva yuhu miñi cuan. Yucuan canacoyo̱ tɨ chichi miñi cuan. Ta cachihi tɨ chihin ndutya cuan. I3  Ta chicán tatyi ña vaha cuan chi ra Jesús nacuhva ra caquɨhvɨ chi chichi quɨnɨ cha canyicú yuhu miñi cuan. Tyicuan ta chaha ra Jesús permiso cha caquɨhvɨ chi chichi quɨnɨ cuan. ~2uTyicuan ta tatyi ña vaha cuan catyí chi ra Jesús vatyi ma tuchi ra chi chi nu tɨndoho nu ma cuvi maa quita chi. 71gTa quichaha ndaca tuhun ra Jesús chi tatyi ña vaha cuan, ta catyí ra: ―¿Ñáá nañún? Ta tatyi ña vaha cuan sacahan chi ra cuan, ta catyí ra: ―Nyuhu nañí ndi, Legión. Tyicuan caa catyí ra vatyi cuaha xaan tatyi ña vaha yɨhɨ́ chi ra. Cuenda mil tatyi ña vaha cuan yɨhɨ́ chi ra. 0Ta tuhvá tatyi ña vaha cuan naquɨquɨ chi ra. Ta yucuan chaha chahñí ñu ndaha ra ta chaha ra chihin cadena. Soco tatyi ña vaha cuan chahá fuerza chi ra cha cahnya ra. Ta sacono chi chi ra. Ta chinyaca̱ chi chi ra noo nu yori maa ñáyɨvɨ iyó. Ta cuhva cha nyehe̱ ra chi ra Jesús, chicuɨñɨ̱ chɨtɨ ra nuu ra. Ta quichaha canachaa ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun tyihún chuun chihin yuhu, yoho Jesús, Sehe Nyoo cahnu? Chiquén chuun vatyi ma sanyehun tundoho chii ―catyí ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha cuan chi ra Jesús. Ta catyí ra tyehe caa vatyi ra Jesús tachi̱ ra chi tatyi ña vaha cuan, na quita chi ra ndahvi cuan. /Ta quita̱ ra chichi canoa cuan. Ta yucuan chaa̱ noo ra cha quichi noo ñuu ityi cuan chisatahan ra chi ra. Ta yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi ra. Ta cha naha xaan ña ñihnó maa ra sahma. Nɨ ri ña iyó ra vehe ra. Chicá noo ri maa ra nu ñaña calavari cuan. b.=Tyicuan ta chaa̱ coyo ra ityi Gadara cha nyaá inga chiyo miñi ityi nuu Galilea. "-=Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―¿Ñáá tuhun yuhví ndo? ¿Atu ña chinó iñi ndo vatyi yuhu sahá cuende chi ndo? ―catyí ra. Soco ra cuan, yuhvi xaan ra. Ta iyo xaan cuñí ra. Ta quichaha ndaca tuhun ra chi ra tahan ra: ―¿Yóó ra cuví ra ihya? Vatyi nyacua nya tatyi ta ndutya ta quichahá tuhun cahán ra. Nu nduvaha̱ noo ra yɨhɨ̱ tatyi ña vaha ñuu Gadara ,Tyicuan ta casandoyo̱ ra chi ra Jesús. Ta quichaha catyi ra: ―¡Maestro! ¡Maestro! Cha cuñí nyee yo chichi ndutya ―catyí ra. Tyicuan ta nducuita̱ ra Jesús. Ta quichaha catyí ra chi tatyi cuan ta chi ndutya cuan, na cutaxin chi. Ta cutaxi̱n ri. +Ta cha nɨ ri ca cha cuahan ra mahñu miñi cuan, tɨɨ̱n ñumahna chi ra Jesús. Tyicuan ta sana iñi ra ta chaa̱ noo tatyi ñihi vavaha. Ta quichaha tyihi chi ndutya chichi canoa cuan. Ta quichaha cuñí nyee canoa cuan vatyi cama xaan ndutya quɨhvɨ̱. a*;Cuví chi noo quɨvɨ cuan quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi noo canoa chihin ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha catyí ra chi ra: ―Co̱ho ndo inga chiyo miñi ihya. Yucuan ta cuahan coyo ra chihin canoa cuan. )wTyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ cha chiñí ta sacuví tuhun Nyoo cha cahín, ican ñu cuví sɨhi, ta ican ñu cuví yañi ―catyí ra Jesús. Nu sacutaxi̱n ra Jesús tatyi ñihi vavaha nu miñi I~~2},|\{{ yyxwwAuutsrqpoonRmlkjihgfeccba`E_I^]\\BZZXWVV#UeTSRQPuONM}LLKeJII3H_GFF$EDD'CBBXAA @G?>>>=2O11//.,,-++1*(( '&e& $$%""! QpVW |.dc6O,& 3  :.AIK-―Nya quɨvɨ cuhun ndo vico tandaha, ma nanducu ndo tyayu vaha ca cunyaa ndo. Vatyi coto quichi inga ra cha cahnu ca cuvi ican saha ndo, J9Cha nyehe̱ ra Jesús vatyi tandɨhɨ ra canyicú vico cuan nacachí ra tyayu vaha ca cunyaa ra. Tyicuan ta quichaha chaha ra tuhun ihya chi ra: 2I]Tyicuan ta inga chaha tucu taxi cuii ri nɨcunyicu ra fariseo. Vatyi ña ñihi ca ra tuhun nacahan ra. Nu sañaha̱ ra Jesús chi yo vatyi ma cahnu saha yo chi yo iHKTyicuan ta quichaha catyi ra Jesús chi ra fariseo: ―Tatu canacava noo burru sana ndo, o nonga quɨtɨ sana ndo chichi noo xahva, ¿atu ma cutava ndo chi tɨ tañi tyehe ri, vasɨ quɨvɨ nyitatú yo cuví? ―catyí ra. DGTyicuan ta tandɨhɨ ra cuan, taxi taxi cacuvi ra. Yucuan cuví nu tyiso̱ ra Jesús ndaha ra sɨquɨ ra cuhví cuan. Ta sanduvaha̱ ra chi ra. Ta natachi̱ ra chi ra na cunuhu ra. 5FcTyicuan ta quichaha catyi ra Jesús chi ra casacuaha ley vehe ñuhu ta chi ra fariseo: ―¿Atu vaha sanduvaha yo chi ñáyɨvɨ cuhví quɨvɨ nyitatú yo? ―catyí ra. PEYucuan ta nuu ra Jesús nyaá noo ra cuhví cha yɨhɨ́ cuiño chii. XD +Cuví chi noo quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ. Ta ra Jesús cuahan ra cua cachi ra vehe noo ra cuví nuu chi ra fariseo. Ta suhva ca fariseo cuan cañañi ra chi ra Jesús tatu ñáá cha ña vaha cunyacuvi ra. TC! #Nye̱he ndo vityin vatyi cha sandoi̱ chi ndo. Ta catyí chi ndo vatyi ma nyehe ca ndo chii nyacua nya chaa chi quɨvɨ cuacatyi ndo vatyi cahnu xaan ra vachi chihin sɨvɨ Nyoo ―catyi ra Jesús.By "¡Ndahvi nyoho ñáyɨvɨ Jerusalén! vatyi chahñí ndo chi ra profeta ra cachahá cuenda tuhun cahán Nyoo chi ndo. Ta tuchi ndo yuu chi tandɨhɨ ra cha saquichi̱ Nyoo nu nyicú ndo. Ta yuhu cuaha xaan chaha cuñí saha cuende chi ndo tari noo ndɨvɨ cha sahá cuenda tɨ chi sehe tɨ, ta naquehen vaha tɨ chi tɨ chichi ndichin tɨ. Soco maa ndo ña cuñí ndo. ,AQ !Soco nya tahán chi cha ndɨhɨ maa tyiño sahí, tyicuan ta cuhun mai cucúvi nya Jerusalén. Vatyi ma cuvi cha cúvi noo ra profeta Nyoo ityi chata Jerusalén. @! Soco ra Jesús quichaha catyi ra chi ra: ―Cua̱han ndo ta catyi ndo chi ra ñucuii quiñi iyó cuan, vatyi nyacua nya nu chaa maa chi quɨvɨ cha ndɨhɨ tyiño sahí cha tave tatyi ña vaha ta cha sanduvahi chi ñu cuhví, tyicuan ta cundɨhɨ tyiño sahí. (?I Suri maa quɨvɨ cuan chaa̱ coyo suhva ra fariseo. Ta catyí ra chi ra Jesús: ―Qui̱ta ihya vatyi ra Herodes cuñí ra cahñi ra chuun ―catyí ra. R> Ta yóó ñu cha cuñí cuhun ityi nuu, ican ñu cuhun nu ndɨhɨ. Ta ñu cuahan nu ndɨhɨ, ican ñu cuhun ityi nuu ―catyí ra. Nu nducuihya iñi ra Jesús nyehé ra chi ñáyɨvɨ ñuu Jerusalén +=O Ta cuquichi ñáyɨvɨ ityi tyañuhu, ta ityi norte, ta ityi nu caña ñanyii, ta ityi nu quee ñanyii. Ta cunyicu ñu cachi ñu chihin Nyoo nu nyacá ñaha ra. o<W Yucuan ta cuacu ndo ta sacahñi noho ndo cha nyehe ndo chi ra Abraham ta chi ra Isaac ta chi ra Jacob, ta chi tandɨhɨ ra profeta Nyoo cha chiyo ta cha naha. Vatyi canyicú ra nu nyacá ñaha Nyoo. Ta nyoho ndoo ndo ityi chata. T;! Soco ra cuan cunacahan ra chihin ndo ta cucatyi ra: “Cha catyi chi ndo vatyi ña chité nya ityi quichi nyoho. Ca̱nyaha ndo nu nyai, tandɨhɨ nyoho ñu nyacuví cha ña vaha”, cucatyi ra chi ndo. ,:Q Tyicuan ta nyoho cucatyi ndo: “Nyuhu chachi̱ ndi ta chihi̱ ndi chuhun. Maun sañahu̱n tuhun Nyoo chi ndi ityi nu nyaá vehe ndi”, cucatyi ndo chi ra cuan. 9' Vatyi tari chitoho noo vehe tyicuan caa cuví Nyoo. Ta chitoho vehe cuan cunacasɨ ra yuvehe. Tyicuan ta nyoho cha nyicú ndo ityi chata cusacachan ndo yuvehe, ta cucatyi ndo: “Nu̱ña yuvehe.” Ta ra cuan cucatyi ra chi ndo: “Ña chité nya ityi quichi nyoho.” =8s ―Na̱nducu ndo cuhva quɨhvɨ ndo yuvehe tɨhɨn. Vatyi yɨɨ xaan quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha Nyoo. Vatyi cuaha xaan ndo cha cucuñi ndo quɨhvɨ ndo yucuan. Ta ma cuvi. 75 Ta quichaha ndaca tuhun noo ra chi ra: ―¿Atu ña cuaha maa ñáyɨvɨ cucacu añima? ―catyí ra. Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: t6a Ityi cuahan ra Jesús Jerusalén cahán ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nu yaha̱ ra. 5' Cuví chi tari noo yuchan iya cha nasaca̱ noo ñaha sɨhɨ chihin uñi cuhva yutyi pan. Vatyi tari ndaa pan cuan chihin yuchan iya cuan, tyicuan caa cuahan nducuaha ca ñu nyacá ñaha Nyoo añima ―catyí ra. Yuvehe tɨhɨn ta ityi cuɨñɨ cha cuahan nu nyaá Nyoo 4 Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús inga chaha: ―¿Ñáá ca chihin sandu inuu ri yo yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima yo? B3} Tari noo chɨtɨ mostaza, tyicuan caa cuví. Vatyi noo ra tachi̱ ra noo chɨtɨ nu ñuhú, ta chahnu̱ tun. Ta cuví tun noo yutun cahnu vavaha. Tyicuan ta chaá coyo saa nuu yutun cuan. Ta yucuan savahá tɨ taca tɨ. Nu catyí ra Jesús vatyi tari yuchan iya tyicuan caa cuví cha nyacá ñaha Nyoo añima yo 23 Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús: ―¿Ñáá chihin sandɨquɨ tahin cha nyacá ñaha Nyoo añima yo? ¿Ñáá chihin sandu ɨnuu ri yo? )1K Tyicuan ta cuhva cha catyí ra Jesús tuhun cuan, tandɨhɨ maa ra xaan iñi chi ra caha̱n cuvi nuu ra. Soco tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ cusɨɨ cuñi ñu chihin cha cahnu cha sacuví ra Jesús. Nu catyí ra Jesús vatyi tari noo chɨtɨ mostaza cuví cha nyacá ñaha Nyoo añima yo }0s Ta tyicuan caa tucu ñaha ihya, vachi ña tata ra Abraham. Ta cha chahun uñi cuiya nuhñí ña chihin cuehe ihya sahá ra ña vaha. Ta yori ndachi chi ña. ¿Atu ña tahán chi ndachi yo chi ña vasɨ quɨvɨ nyitatu yo? ―catyí ra Jesús. F/ Tyicuan ta ra Jesús quichaha catyí ra chi ra: ―Nyoho cha sahá ndo tyi vaha ndo. ¿Atu ña ndachi tucu nyoho quɨtɨ sana ndo vatyi sacoho ndo ndutya chi tɨ quɨvɨ nyitatú yo? J.  Soco ra cuví nuu vehe ñuhu, cuxaan xaan ra. Vatyi quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ sanduvaha̱ ra Jesús chi ña. Ta quichaha catyí ra chi ñáyɨvɨ canyicú cuan: ―Iyó iñu tahan quɨvɨ tahán chi saha tyiño yo. Yucuan quɨvɨ quichi ndo quichi cuvi tatan chi ndo. Ta ma quichi ndo quɨvɨ nyitatu yo ―catyí ra. - Tyicuan ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ña. Ta caa cuhva ri cuan ta ndundoo̱ ña. Tyicuan ta quichaha sacahnu ña chi Nyoo. ',G Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús chi ña. Ta cana̱ ra chi ña. Ta quichaha catyi ra chi ña: ―Cha nduvahu̱n. Ñahri ca cuehe ndohún ―catyí ra chi ña. +1 Ta yucuan nyaá noo ñaha cha yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi. Ta cha chahun uñi cuiya cuhví ña cha ndutɨhɨ chata ña. Ta ña cuví ndundoo ña. a*; Noo quɨvɨ cha nyitatú ñáyɨvɨ sañahá ra Jesús chi ñu chichi vehe ñuhu. L) Vasɨ tyicuan caa ta cuhva tun chɨtɨ. Soco tatu ña chaha tun chɨtɨ, tyicuan ta cahnya yo chi tun”, catyí ra. Quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ñaha tɨhɨ chata G( Soco ra cha sahá cuenda ñuhú cuan quichaha catyí ra: “Tata, ma cahnya yo chi tun vityin. Na cuinanyaa maa tun nonga cuiya ihya. Cusanduvite ñuhú chaha tun ta cutyihi ñuhú tyahyu. '% Ta quichaha catyí ra chi ra sahá cuenda chi tun: “Cha uñi cuiya tyito ri quichi nyehi tatu iyó chɨtɨ tun. Ta ñahri maa chɨtɨ tun iñi. Na cahnya yo chi tun. Vatyi ¿ñáá ri tuhun sayangá tun nu ñuhú ihya? Vatyi ñahri chɨtɨ chahá tun”, catyí ra. ]&3 Tyicuan ta chaha̱ ra Jesús noo cuhva. Ta catyí ra: ―Noo ra iyó yutun cha nañí higo chi ra. Ta nanyaá tun nu ñuhú ra. Ta chaha̱n ra chinyehe ra tatu iñi chɨtɨ tun. Ta nanyehe ra vatyi ñahri. $%A Ñima. Vatyi tatu nyoho ta ma nasama ndo cuhva iyó ndo, cunaa tucu nyoho. Nu catyí ra Jesús noo cuhva yoso caa nyatú Nyoo cha nasama yo cuhva iyó yo /$W Ta ndɨ chahun uñi ra cachihi̱ cha canacava̱ torre Siloé cuan sɨquɨ ra. ¿Atu cuaha ca cuatyi ra ta ican saha inga ra cha iyó ñuu Jerusalén cuñí maa ndo? a#; Ñima. Vatyi tatu nyoho ta ma nasama ndo cuhva iyó ndo, tyicuan caa tucu cunaa nyoho. >"u Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ra: ―¿Atu chicá xiñi nyoho vatyi cahnu xaan ca cuatyi ra Galilea cuan cha nuu tandɨhɨ ra ityi ñuu ra. Ta yucuan chaha cachihi̱ ra? O!  Tyicuan ta suri quɨvɨ cuan canyicu suhva ra. Ta quichaha canacatyi ra chi ra Jesús yoso caa cha nyacuvi̱ ra Pilato chihin suhva ra Galilea. Vatyi tyihi ra tyiño na cucahñi sɨndaro chi ra Galilea cha cachaha̱ ofrenda chi Nyoo vehe ñuhu. Ta nasaca̱ ra nɨñɨ ra cuan chihin nɨñɨ quɨtɨ cha cua cuvi ofrenda cuan.   ;Tatu tyicuan caa cuvi, catyí chuun vatyi ma quiton nyacua nya tyiyahvun tandɨhɨ cha tahán chi tyiyahvun ―catyí ra Jesús.N :Tatu noo ra chicán cuatyi chahun ta cuahun chihin ra nu nyaá ra cuví tyiño, ityi cuahun ndu̱cun cuhva nɨ coo vahun chihin ra cha cumañi ca chaa ndo nu nyaá ra cuví tyiño. Coto nacuhva cuenda ra chuun chi juez. Ta juez cuan cunacuhva cuenda ra chuun chi policía. Ta policía cuan cutyihi ra chuun chichi vehe caa. X) 9’¿Ñáá tuhun ña sahá ndo cuenda nya cha vaha ta nya cha ña vaha? 5 8Nyoho sahá ndo tyi chitó ndo, ta nacotó ndo tandɨhɨ tuhun andɨvɨ, ta tandɨhɨ tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱. Soco ¿ñáá tuhun cha ña nacotó ndo ñáá tyembu nyaá ndo vityin? Nducu yo cuhva yoso caa coo vaha yo chihin ra chicán cuatyi chaha yo coto cuhun yo vehe caa w 7Tatu cha nyehe ndo vatyi cha caá tatyi ityi tyañuhu, catyi ndo vatyi cha chaa quɨvɨ ihñi. Ta tyicuan caa cuví. 4a 6Catyí tucu ra Jesús chi ñáyɨvɨ cuaha cha nyicú yucuan: ―Tatu cha nyehe ndo vatyi cha ndɨhvɨ̱ vico, catyí ndo vatyi cua coon savi. Ta tyicuan caa cuví. E 5Ta ra cuví sutu, cucañi tahan ra chihin sehe ra. Ta ra cuví sehe cucañi tahan ra chihin sutu ra. Ta ñu cuví sɨhɨ cucañi tahan ñu chihin sehe ñu. Ta ñu cuvi sehe cucañi tahan ñu chihin sɨhɨ ñu. Ta ñu cuví tyiso cucañi tahan ñu chihin chono ñu. Ta ñu cuví chono cucañi tahan ñu chihin tyiso ñu ―catyí ra Jesús. Nu catyí ra Jesús chi ñáyɨvɨ vatyi ña nacotó ñu vatyi cha chaa̱ quɨvɨ cha quichi Sehe Nyoo #? 4Vatyi cha vityin ta ityi nuu ca, ohon ñáyɨvɨ noo vehe cucusɨɨn ñu. Uñi ñu cañi tahan chihin uvi ñu. Ta uvi ñu cucañi tahan chihin uñi ñu.   3Cuñí maa ndo vatyi cha vachi cuhve cha taxi ri coo ndo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Soco yuhu vachi vatyi sasɨin chi ndo. kO 2Vatyi nyaá yahi noo tundoho cahnu, ta ñana cha nyehí tundoho nyacua nya ndɨhɨ tyiño sahí. 7 1’Tari cha sanatahín ñuhu̱ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tyicuan caa cuví tyiño vachi. ¡Ñana cha cuñí cha nacayu catyin ri ñuhu̱ ihya! 0Y 0Soco tatu noo musu cha ña chitó ta sacuvi ra cha ña vaha, tachi tuñi chitoho ra chi ra. Soco chiin ri, vatyi ña chitó ra, ta chinyacuvi̱ ra. Tatu noo musu ta cuaha cha chaha chitoho ra chi ra, cuaha tahán chi nacuhva cuenda ra chi chitoho ra. Ta ra cha cuaha xaan nyaá ndaha, cuaha xaan tahán chi nacuhva cuenda ra chi chitoho ra. Nu catyí ra Jesús vatyi cha catyi ra cucañi tahan ñáyɨvɨ chihin tahan ñu   /’Ta noo musu cha chitó yoso caa iyó chitoho ta ña sacuvi tari cuhva cuñi chitoho ra, cuaha xaan tundoho cunyehe ra. a; .Tyicuan ta sana iñi ra ta ndichi chitoho ra quɨvɨ cha ña nyatú ra chi ra noo cuhva cha ña chito ra. Tyicuan ta cutachi tuñi chitoho ra chi ra, tari tuhva maa ra chihin musu cha ña quichahá tuhun cahán ra.  -Soco tatu chicá xiñi musu cuan vatyi naha xaan cuahan chitoho ra, ta quichaha nyacuvi ra cha ña vaha chihin ñu nyaá tyiño yoo, ta chihin ra canyicú tucu sahá tyiño cuan. Ta ña cuñí ra sahá tyiño ra. Tyiño chachí ta tyiño chihí ndixi iyó ra. 'G ,Ta catyí chi ndo vatyi cha ndicha cuví. Vatyi chitoho ra cunatyaa ra tandɨhɨ cuii cha cumí ra ndaha ra. Vatyi vaha quichahá ra chihin tyiño sahá ra. ) +Ta sɨɨ xaan cuví chi musu cuan tatu cuhva cha sahá tyiño ra, ta nachaa chitoho ra. Vatyi quichaha ra tandɨhɨ cha tahán chi sacuvi ra. kO *Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra chi ra: ―Musu cha tyasohó tuhun cahán chitoho, yucuan cuví musu vaha. Vatyi sahá cuenda ra vehe chitoho ra. Ta vaha ri cuhva chahá ra cha cachi tandɨhɨ ca musu cuan. 3_ )Tyicuan ta quichaha ndaca tuhun ra Pedro chi ra Jesús: ―¿Yóó chi cuenda cahun tuhun ihya? ¿Atu cha cuenda maa ri maa ndi, o cha cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ? 8 i (Ta tyicuan caa cuví tucu nyoho, cua̱tu tuhva ri ndo. Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria, sana ri iñi ndo ta cuquichi ―catyí ra Jesús. Musu vaha ta musu ña vaha u c 'Ta co̱to ndo tuhun ihya vatyi tatu noo chitoho noo vehe, ta coto ra ñáá cuhva cuquɨhvɨ ra suhu vehe ra, saha ra cuenda vehe ra. Ta ma cuhva ra quɨhvɨ ra suhu cuan chichi vehe ra. Vatyi coto quehen ra tandɨhɨ cha iyó chi ra. & E %Ta caa cuhva ri cuan sɨɨ xaan cuñí ra nyehe ra chi ra. Vatyi nyatú tuhva ra chi ra nyacua nya nachaa ra, vasɨ cha cuaa, vasɨ ñaa ca. Ta cuatyaa ra chi musu cuan yuhu mesa ta cacachi ra. Tyicuan ta sɨɨ xaan cucuñi musu cuan. Vatyi tyicuan caa nyacuví chitoho ra chihin ra. f E $Ta cu̱vi ndo tari musu cha canyatú tuhva chi chitoho ñáá cuhva ndichi ra cha cuahan ra noo vico tandaha. Ta nyatú tuhva ra, vatyi tacuhva tañi tyehe ri nuña ra yuvehe cuhva cha sacachan chitoho ra cha nachaa ra. D  #’Cua̱tu tuhva vaha ndo quɨvɨ quichi inga chaha. S "Vatyi nuu cunyaa cha tyayɨɨ ndo, yucuan cuví nu nyaá xiñi ndo. Ta yucuan cucunyaa añima ndo ―catyí ra. Nu sañahá ra Jesús chi yo yoso caa cuatu tuhva yo chi ra quɨvɨ quichi ra inga chaha yk !Xi̱co ndo cha iyó chi ndo. Ta cu̱hva ndo chi ñu ndahvi. Tatu sacuví ndo tyehe caa, sacayá ndo cha vaha nuu Nyoo cuví cuan. Vatyi nuu Nyoo ña ndɨhɨ́ cha vaha cuan. Vatyi nɨ ri ra suhu, ni quɨtɨ, yori cha satɨvɨ iyó yucuan. 7 ’Ma yuhvi nyoho, mbee sane. Vasɨ ña cuaha ndo soco Sutu yo Nyoo cuñí ra chi ndo. Yucuan chaha cucuhva ra quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha ra. H  Vaha ca cha nanducu ndo yoso caa nacuhva cuenda ndo chi ndo chi Nyoo vatyi cunyaca ñaha ra añima ndo. Ta tyicuan caa ta ñihi ndo tandɨhɨ cha chiñuhú chi ndo. Cha vaha cha iyó gloria 3_ Vatyi ñáyɨvɨ cha ña chinó iñi chi Nyoo chicá xiñi ñu tuhun ihya. Soco nyoho chinó iñi ndo chi Sutu yo Nyoo ta maa ra chitó ra ñáá cha chiñuhú chi ndo. F Ma caca xaan xiñi ndo tuhun cha cachi ndo ta cha coho ndo. M Tatu tyicuan caa sacuihnó Nyoo chi tun ita cha iyó nu chiqui vityin, ta tyaan cucayu tun chichi horno, ta nyaca cuví chi nyoho ta ma sacuihno ra. Soco maa ndo ña chinó vaha iñi ndo chi ra. fE ’Sa̱ha ndo cuenda yoso caa iyó tu ita vatyi ña sahá tyiño tun. Soco catyí chi ndo vatyi ni rey Salomón chihin tandɨhɨ cha tyayɨɨ ra ta ña tyaquɨ cha ñihnó ra tari cha sacuihno Nyoo chi tu ita cuan.  Tatu nɨ chiin cuan ña cuví chi ndo, ¿ñáá tuhun cha chicá xaan xiñi ndo tuhun tandɨhɨ ca cha chiñuhu chi ndo? ^5 Ta vasɨ chicá xaan xiñi ndo soco ma cuvi sandusucun ca ndo nɨ chiin ca chi ndo. T~! Sa̱ha ndo cuenda saa vatyi ña sahá tyiño tɨ. Ta nɨ ri ña naquehén vaha tɨ cha cachi tɨ. Soco chachí tɨ, vatyi Nyoo chahá ra cha cachi tɨ. Ta nuu Nyoo yahvi ca nyaá nyoho ta ñima ca saa. }y Vatyi yahvi ca nyaá ñayɨvɨ̱ yo ican saha cha cachi yo. Ta yahvi ca nyaá coño ñuhu yo ican saha cha cuihno yo. @|y Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra: ―Catyí chi ndo, vatyi ma caca xaan xiñi ndo yoso caa ñihi ndo cha cachi ndo, ta tuhun sahma cuihno ndo. A{{ Tyicuan caa cuvi chi ñáyɨvɨ cha sacayá tandɨhɨ cha tyayɨɨ soco ñahri maa iyó chi ñu nuu Nyoo ―catyí ra Jesús. Ma caca xaan iñi yo ñáá ndɨhɨ cha chiñuhú chi yo z Soco catyí Nyoo chi ra: “Tondo xaan iyón. Vatyi vityin cha cuaa cucúvun. Ta cha cumí vahun ¿yóó chi cua ndoo?” y Tyicuan ta cuaha cuiya ma saha tyiño que. Cunyitati ta cusɨɨ cuñi. Ta cachi vahi. Ta cucoho vahi”, ndichi xiñi ra. Sx Soco cha chité yoso caa cunyacuvi. Cusatani yaca nyihi nu yɨhɨ́ nɨñi, vatyi nyihi xaan. Ta cusavahi cha nahnu ca. Ta yucuan cunaquehen vahi tandɨhɨ maa nɨñi cha cuquita nu iyó tyiño sahí. mwS Tyicuan ta ndichi xiñi ra: “¿Yoso caa cusacuvi? Ñahri nu naquehen vahi tandɨhɨ tyiño sahi. v Tyicuan ta chaha̱ ra Jesús noo cuhva ihya chi ñu: ―Chiyo̱ noo ra tyayɨɨ. Ta cuaha xaan tyiño sahá ra iyó. Nu Tyicuan ta quichaha catyí tucu ra: ―Sa̱ha ndo cuenda ta ma nyiyo iñi ndo cha tyayɨɨ. Vatyi ña chiñuhú ri cha coo cuaha ndaha tyiño yo tacuhva coo vaha yo ñayɨvɨ̱ ―catyí ra. t7 Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Yóó cha tyiso chi yuhu cha cuví juez ta catyi ndo vatyi tahvi sava yuhu cha chii ndo? ―catyí ra. Ds Noo ra cha ndɨhɨ chihin ñáyɨvɨ cuaha cuan, catyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, ca̱tyi chi yañi vatyi natahvi sava ra cha tyayɨɨ cha sandoo sutu ndi chi ndi ―catyí ra. Qr Vatyi cuhva cha cua nacahan ndo, yucuan cuhva cuhva maa Tatyi Ii Nyoo ñáá tuhun tahán chi nacahan ndo ―catyí ra Jesús. Nu chahá ra Jesús cuhva vatyi ña tahán chi cunyicon yo cha tyayɨɨ q- ’Cuhva cha cunyaca ñáyɨvɨ chi ndo chichi vehe ñuhu, o nu juez, o nuu ra cuví tyiño, ma caca xiñi ndo ñáá tuhun cunacahan ndo. Pp Ta vasɨ cahán ñáyɨvɨ chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, Nyoo cusaha ra tucahnu iñi chi ñu. Soco yóó cha cahán ña vaha sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo ma ñihi ñu tucahnu iñi cuenda cuan. o Soco nya nyoho cha cahán nuu ndo cahán ndo tuhin chihin ñáyɨvɨ, tyicuan caa tucu yuhu, ma cahin tuhun ndo nuu ángel cuenda Nyoo. >nu ’Catyí chi ndo vatyi nya ndo cahán ndo tuhin chihin ñáyɨvɨ, tyicuan caa tucu cucahin tuhun ndo nuu ángel Nyoo gloria. Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria cuví. Vm% Ta nyoho, yahvi ca nyaá ndo nu Nyoo ta ñima ca cuaha saa ta nyacua nya ixi xiñi ndo ta chitó Nyoo yoso tahan nyaá. Yucuan chaha ma yuhvi ndo. Ma yuhvi yo cahán yo tuhun ra Jesucristo nuu ñáyɨvɨ l1 ’Saa, ña yahvi nyaá tɨ. Cuví sata yo ohon tahan tɨ chihin uvi ri xuhun. Soco vasɨ nyihi ri tɨ, Nyoo ña naa iñi ra chi ni noo tɨ. Gk Soco cua catyi chi ndo yóó chi tahán chi cuyuhvi ndo. Yu̱hvi ndo ta qui̱chaha ndo, soco chi maa Nyoo ra cuví tinyaa ñayɨvɨ̱ ndo. Ta yaha cuan ta cuví tyihi ra añima ndo anyaya. )jK ’Ta catyí chi ndo cha cuví ndo ra tahin, vatyi ma yuhvi ndo chi ra chahñí coño ñuhu ri. Vatyi yaha̱ tuhun cuan ta ñahri ca cha cuví sacuvi ra. ~iu Yucuan chaha ñáá ndɨhɨ tuhun cha cahán ndo nu xehe, cuquita chi nu ndichin. Ta ñáá ndɨhɨ tuhun cha cahan ndo chichi vehe ndo, cucuɨñɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ noo quɨvɨ. ¿Yóó chi tahán chi cuyuhvi yo, chi ñáyɨvɨ o chi Nyoo? ~hu Vatyi ñahri noo cha ñohó xehe ta cuñún, tyi ma natuvi, ta ñahri cha xehe ta cuñun, vatyi ma coto ñáyɨvɨ. qg ] Cuenda mil ñáyɨvɨ ndu ɨɨ̱n ri nyacua nañi tahan ñu, vatyi cuaha xaan ñu. Tyicuan ta ra Jesús catyí xihna ca ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin ra fariseo coto sandahvi ñaha ra chi ndo. Vatyi tari ndaa pan chihin yuchan iya, tyicuan caa cuví cuatyi ra tyi sahá ra tyi vaha ra. Soco ma cuvi tixehe ra cuatyi ra. !f; 5Ndɨhɨ̱ cahan ra Jesús tuhun cuan, ta quita̱ ra. Soco ra casacuaha ley vehe ñuhu chihin ra fariseo, nduxaan xaan ra ta quichaha cuquiñi cuñi ra nyehe ra chi ra Jesús. Ta canducu ra cuhva yoso caa cahan ra Jesús noo tuhun ña vaha, ta tyaa ra cuatyi sɨquɨ ra.%eC 4¡Ndahvi nyoho ra casacuaha cuenda ley vehe ñuhu! Vatyi tari cha tyihí xehe ndo ndaha tɨcu cuenda yuvehe nu quɨhvɨ ñáyɨvɨ ityi Nyoo. Ta ni maa ndo ña quɨhvɨ ndo nu nyaá Nyoo. Ta nɨ ri ña chahá ndo cha quɨhvɨ inga ñáyɨvɨ cha cuñí quɨhvɨ ―catyí ra Jesús. (dI 3Nyacua nya nɨñɨ ra Abel cha chatɨ cha chahñi̱ ra Caín yañi ra, ta nyacua nya nɨñɨ ra Zacarías cha cachahñi̱ ñu chichi vehe ñuhu yatyin nu nyaa arta. Yucuan chaha catyí Nyoo vatyi cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ cha iyó vityin cha catyi cuatyi ñu chiyo̱ ta cha naha. @cy 2Ta ndicha tyicuan caa sacuví ndo. Nyoo cutachi tuñi ra chi ndo cha cuenda tandɨhɨ ra profeta ra cachahñi̱ sutu chahnu ndo nyata chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nyacua nya vityin. .bU 1Yucuan chaha catyí Nyoo ta cha naha vatyi cutachi ra suhva ra profeta ta ra caca tyiño ra nu nyicú ndo. Ta cucahñi ndo suhva ra ta inga ra cusacono ndo chi ra. :am 0Chihin cuan cuñí chi catyi vatyi ndoó ndo vaha cha sacuvi sutu chahnu ndo ta cha naha. Vatyi sutu ndo cachahñi̱ ra chi ra profeta Nyoo. Ta nyoho sanduvahá ndo ñaña ra. `  /¡Ndahvi nyoho! Vatyi sanduvahá vaha ndo ñaña nu ñohó yɨquɨ ra profeta Nyoo cha cachahñi̱ sutu chahnu ndo ta cha naha. 6_e .Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra: ―¡Ndahvi tucu nyoho ra casacuaha cuenda ley vehe ñuhu! Vatyi sanducuaha ca ndo ley cha tachi̱ Nyoo ta cha naha. Ta ña tahán chi. Ta yori ndoyó carga cuan, ta sanɨñɨ ndo na sacuvi ñu ta ni maa ndo nɨ chiin ña tyinyee ndo chi ñáyɨvɨ. &^E -Tyicuan ta nacaha̱n noo ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu, ta catyí ra: ―Maestro, cha catyún tyehe caa, nañí tucu chiin chi nyuhu ―catyí ra. ] ,¡Ndahvi nyoho ra sacuaha cuenda ley, ta nyoho ra fariseo! Vaha sahá ndo chi ndo, soco cuví ndo tari noo ñaña ndɨyɨ cha ña quetuví. Vatyi yahá ñáyɨvɨ sɨquɨ soco ña chitó ñu ñáá cha ñohó chichi ñaña cuan. Vatyi ñahri seña catuví nu yɨhɨ́ ndɨyɨ cuan. Cuñí maa ñu vatyi vaha ndo, soco ña chitó ñu vatyi ña vaha añima ndo ―catyí ra Jesús. .\U +¡Ndahvi nyoho cha cuví ndo fariseo! vatyi cuñí ndo cunyaa ndo nu tyayu vaha ca chichi vehe ñuhu. Ta cuñí ndo cha saha ñáyɨvɨ ñáyɨvɨ chi ndo nuyahvi. m[S *’¡Ndahvi nyoho ra fariseo! Vatyi nyoho vasɨ vaha chaha ndo diesmo chi Nyoo cuenda yucu cha nañí menta ta ruda ta ñáá ndɨhɨ ca yucu cha tachi̱ ndo, soco ña quichahá ndo cuhva cha vaha cha cuñí Nyoo sacuvi yo, ta cha cuñí yo chi ra. Ta ican ihya cuví cha tahán chi sacuvi ndo, soco ma sandɨhɨ ndo cha cuhva ndo diesmo ñandɨhɨ. Z9 )Tahán chi sahá ndo tumañi iñi chi ñáyɨvɨ, ta tyi̱nyee ndo chi ñu. Sa̱cuvi ndo cha vaha chihin ñu, tyicuan ta nduvii tucu ityi chichi ndo. Y% (Ndava xaan iñi ndo. ¿Atu ña chitó ndo vatyi ra cha savahá ityi chata vaso, suri maa ra savahá ityi chichi? Vatyi tari vaso cuví ndo. -XS 'Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Nyoho, ra cacuví fariseo, tari cha chata ri vaso ta coho sanduvii nyoho. Soco ityi chichi, quiñi caa. Vatyi ña nacatyá ndo. Tyicuan caa nyoho. Vatyi cuñí ñáyɨvɨ vatyi vaha ñáyɨvɨ cuví ndo. Soco xehe ri suhu ndo ta ña sacuví ndo cha vaha. W! &Tyicuan ta ra fariseo cuan iyo cuñí ra vatyi ña nacatya̱ ra Jesús ndaha ra, tari cuhva costumbre maa ñu cha cumañi cachi ñu. xVi %Cuhva cha ndɨhɨ̱ cahan ra Jesús nuu ñáyɨvɨ, noo ra fariseo, ra quichaha xaan ley vehe ñuhu, catyí ra chi ra Jesús, vatyi na cuhun ra cucachi ra nya vehe ra. Ta chaa̱ ra Jesús vehe ra. Ta quɨhvɨ̱ ra chicunyaa ra mesa. GU $Tatu tyitu añima ndo chihin cha ndichin Nyoo ñahri ca maa noo nu ñaa iñi iyó chi ndo, vatyi sandichin chi tandɨhɨ ndo. Tari cha nyaá noo lámpara sacatá chi ñuhu̱ chi ndo cuví cuan ―catyí ra Jesús. Cahán ra Jesús chi ra casacuaha cuenda ley vehe ñuhu ta chi ra fariseo, ra caquichaha xaan ley cuan tTa #Yucuan chaha sa̱ha ndo cuenda añima ndo. Tatu nyaá cha ndichin Nyoo chihin ndo, o nyaá cha ñaa iñi. S! "Chɨtɨ nuu ndo noo cha sandichin chi ndo cuví. Ta tyicuan caa tucu añima ndo, tatu iyó cha ndichin Nyoo añima ndo, vaha ñáyɨvɨ cuví ndo. Tatu ñahri cha ndichin Nyoo nyaá tari noo ra cuaa cuví ndo, ña cuví nyehe ndo ityi vaha cha cuahan nu nyaá Nyoo. DR !’Yori ndo tyaa ndo lámpara ta tyihi xehe ndo, o tyihi ndo chichi noo caja. Vatyi ñuhu̱ cuan tahán chi coso minoo nu sucun. Tacuhva quɨhvɨ ñáyɨvɨ vehe ndo, soco ndichin. 8Qi Ta quɨvɨ cutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, cunducuita ñu chiyo̱ ñuu Nínive ta cha naha, ta cucatyi ñu vatyi nyoho ñu cha iyó vityin cuhun ndo anyaya, vatyi maa ñu ñu Nínive, canasama̱ ñu cuhva iyó ñu quɨvɨ caha̱n ra Jonás tuhun Nyoo chihin ñu. Ta vityin yuhu ra cahnu ca cahán chihin ndo ta ñima ca ra Jonás. Nu sañaha̱ ra Jesús vatyi na saha yo cuenda añima yo coto vaha ñahri cha ndichin Nyoo nyaá SP Quɨvɨ tachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ cunandoto ñaha cuví reina ityi sur ta cha naha, ta cucatyi ña vatyi cuhun ndo anyaya, vatyi maa ña vasɨ cañi ñuu ña, soco quichi̱ ña, quichi̱ tyasoho ña tuhun cha chiñi tuñi caha̱n ra Salomón. Ta ihya cahnu ca cuví ra cha cahán chihin ndo vityin ta ñima ca ra Salomón. Tyicuan ta chaa̱ coyo ñáyɨvɨ nu nyaá ra Jesús. Ta quichaha catyí ra chi ñu: ―Ñáyɨvɨ cha iyó vityin quiñi xaan iyó ñu. Ta nyiyo iñi ñu. Cuñí ñu nyehe ñu seña ta cha iyo. Soco noo ri cunyehe ñu, tahan cha sacuvi̱ Nyoo chihin ra Jonas. >Mu Soco ra Jesús catyí ra: ―Sɨɨ ca cuñí ñu cha chiñí tuhun cahán Nyoo ta quichahá ñu ―catyí ra. Ñáyɨvɨ ña vaha, maa ri maa nyatu cahnu cuñí ñu nyehe ñu mLS Cha nɨ ri ca cha cahán ra Jesús tuhun cuan, ta cana̱ chaa noo ñaha cha ñohó mahñu ñáyɨvɨ cuan. Ta quichaha catyí ña: ―Ñana cha sɨɨ cuví chi ñaha cha sacacu chuun ñaha cha chaha̱ caxun ―catyí ña. %KC Tyicuan ta cua naquehen chi ucha ca tahan tatyi ña vaha cha yaha ca cuhva ta ican saha maa chi. Tyicuan ta ɨɨn ri quɨhvɨ tandɨhɨ chi añima ñu cuan. Yucuan chaha yaha ca cuhva nanduvi ñu ican saha cha cuvi̱ maa ñu ―catyí ra Jesús. Ñu cha ndicha iyó vaha ñayɨvɨ̱ fJE Yucuan ta nachaa chi añima nu quita̱ chi. Ta nanyehe̱ chi vatyi ndɨɨ xaan ta vii xaan. tIa ’Tatu noo tatyi ña vaha quita̱ chi noo ñáyɨvɨ, chicá noo chi noo ñuhu ityi, nanducú chi noo nu nyitatu chi. Soco ña nañihi maa chi nu nyitatu chi, tyicuan ta ndichi xiñi chi: “Cunuhu tiqui nya vehi nu quite̱.” ?Hw Ñáyɨvɨ ña sahá tyiño chihin, satɨvɨ́ ñu tyiño sahí. Ta ñu ña tyinyeé chii cha cahán ñu tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ, cuñí chi catyi vatyi ña chahá ñu cha coto ñáyɨvɨ tuhun cahín. Nu sañahá ra Jesús chi yo yoso caa ndichi tucu tatyi ña vaha inga chaha tatu naa iñi yo chi Nyoo ’Tatu noo ra iyó vavaha fuerza chi ra ta nyisó ra mityi ra, ta sahá cumi ra vehe ra. Ñohó xehe vaha ndaha tyiño ra chichi vehe ra tacuhva cha ma cuvi tinyaa ra suhu. E Soco catyí chi ndo vatyi yuhu tave tatyi ña vaha chihin fuerza Nyoo. Ta cuñí chi catyí cuan vatyi ndicha cuii Nyoo ra nyacá ñaha añima ñáyɨvɨ cha chaa̱ ra nu nyicú ndo. Nu sañahá ra Jesús vatyi ñihi ca fuerza Nyoo ta ñima ca fuerza cuihna hDI Soco tyehe ta tavé tatyi ña vaha tari cuhva catyí ndo, nda̱ca tuhun ndo chi ra nyicú chihin ndo yóó chi fuerza tavá maa ra tatyi ña vaha. Maa ra sacoto ra chi ndo cha ndicha vatyi nyoho tondo ri chicá xiñi ndo. gCG Ta tyicuan caa tucu cuihna. Tatu tandɨhɨ ra cacusɨɨn ra chihin tahan ra cundɨhɨ fuerza cha iyó chi ra. Ta ihya catyí chi ndo tyehe caa vatyi nyoho catyí ndo vatyi chihin fuerza ra Beelzebú tavé tatyi ña vaha. +BO Soco ra Jesús chitó ra tuhun chicá xiñi ñu. Ta quichaha catyi ra chi ñu: ―Tatu gobiernu ta cacusɨɨn ra, cuaha ri ityi nanduvi ra, cucañi tahan ra chihin tahan ra, ta cundɨhɨ tuhun cha cunyaca ñaha ra. Tatu noo vehe ta cacusɨɨn ñu chihin tahan ñu, cutɨvɨ nu nyicú ñu. A) Ta yɨhɨ́ ñu cuñí ñu nducu nyehe ñu chi ra, ta chica̱n ñu chi ra Jesús na savaha ra noo seña chi ñu chihin tunyee iñi Nyoo. @ Ta yɨhɨ́ ñu catyí ñu: ―Ra ihya, tavá ra tatyi ña vaha soco chihin fuerza ra Beelzebú ra cuví nuu chi cuihna ―catyí ñu. [?/ Ra Jesús tavá ra tatyi ña vaha cha yɨhɨ́ chi noo ra cha ñɨhɨ sahá cuihna. Ta cuhva cha quita̱ tatyi ña vaha cuan chi ra ñɨhɨ cuan, nacaha̱n ra. Tyicuan ta ñáyɨvɨ, iyo xaan cuñí ñu. D> Nyoho cha quiñi iyó ndo, soco chitó ndo yoso caa cuhva ndo cha vaha chi sehe ndo. Ta vihi ca Sutu Mañi yo cha nyaá andɨvɨ, cuaha ca cha vaha cuhva ra chi ndo tatu cacan ndo chi ra. Ta cuhva ra Tatyi Ii ra cunyaa añima ndo. Ra xaan iñi chi ra Jesús catyí ra vatyi chihin fuerza cuihna sacuví ra milagru l=Q Ta ña tuhvá ndo chaha ndo noo tɨsuhma chi sehe ndo tatu chicán ndotyin ndɨvɨ cachi ndotyin. q<[ ’Tyicuan caa tucu nyoho cha iyó sehe ndo. Chahá ndo cha vaha chi sehe ndo. Ña tuhvá ndo chahá noo yuu chi sehe ndo tatu chican ndotyin pan. Ta ña tuhvá ndo chaha ndo noo coo chi sehe ndo, tatu chicán ndotyin tiyaca. r;] Vatyi tatu chican ndo, ñihi ndo. Tatu nducu ndo, ñihi ndo. Ta tatu sacachan ndo yuvehe, nuña yuvehe. : Ta tyicuan caa tucu nyoho, ca̱can ndo chi Nyoo. Ta cuhva ra chi ndo. Na̱nducu ndo ta ñihi ndo. Sa̱cachan ndo yuvehe ta nuña. ^95 Ta catyí yuhu chuun. Vasɨ ra tahun cuví chi ra, ma nducuiton ta cuhvon chi ra cha numi ri. Soco tatu ndoo̱ ra yucuan, ta ma cundihñi ra cacan ra chuun, sacachan ra yuvehun ta cana chaa ra chuun tacuhva cha ma cuvi cusun, ta cundihñun cha sacachan ra yuvehun, tyicuan ta nducuiton ta cuhvon chi ra, tacuhva cha ma sayanga ca ra chuun. S8 Ta yoho cunacahun ta catyun chi ra: “Ma sayangon chii, ndee. Vatyi nyasɨ́ yuvehi. Ta nɨquixi chihin sehi. Ta ña cuvi nducuite ta cuhve cha cuhve chuun cha vityin.” Tyicuan caa cucatyun chi ra. v7e Vatyi noo ra tahin nɨchaa̱ ra vehi. Ta cañi xaan quichi ra. Ta ñahri maa cha iyó chii cuhve chi ra.” L6 Ta catyí tucu ra ñandɨhɨ: ―Sa̱ha yo tuhun tyi nyoho iyó noo amigon, ta chaa ra vehun cha ñuu ta catyí ra chuun: “Xaa, sa̱ha tumañi iñi chii, cu̱hva noo uñi tahan pan chii. 5} Sa̱ha tucahnu iñi chi ndi. Tari maa ndi sahá ndi tucahnu iñi chi ñu tasɨ iñi chi ndi.Ma cuhvon cha nducu nyehe ra ña vaha chi ndi, soco sacacu chi ndi tacuhva ma sacuvi ndi cuatyi nuun. Tyicuan caa cacan tahvi ndo ―catyí ra Jesús. R4 Cu̱hva cha cachi ndi tacuhva yoso cuhva yaha ndi noo noo quɨvɨ. u3c Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cua cuhve cuhva chi ndo yoso caa. Tyehe caa ca̱can tahvi ndo:Sutu Mañi yuhu, yoho cha nyaun andɨvɨ. Sacahnu xaan ndi chuun.Na quichi quɨvɨ cha nyaca ñahun ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱.Na sacuvi ñáyɨvɨ ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tandɨhɨ cuhva cuñí maun, tari cuhva cuví gloria. _7~}k{{fzfyyxwvvZu t^srrxqpp'oon/mll^kkEjiihhJgTf>e7dHcabbTa!``_K^^]\[[ZYXXgWVUU$TSzRNQLP_OOMLiK1J;IHmGFEDiBA@@4??>*=mCuhva cha cua chaa ra Jesús ñuu Jericó. Ta yuhu ityi cuan nyaá noo ra cuaa. Ta chicán ra limuxtan. llQ"Ta ra cachicá noo chihin ra ña cutuñi iñi ra tuhun cuan ni ña cachitó ra ñáá tuhun cahán ra Jesús chihin ra. Vatyi ña chaha̱ Nyoo vatyi cacutuñi iñi ra. Nu sananyehé ra Jesús chi noo ra cuaa ñuu Jericó mkS!Ta cucañi ra chii, ta cucahñi ra chii, soco nu cu uñi quɨvɨ ta cunandote ―catyí ra Jesús. !j; Vatyi cucuhva cuenda ra chii chi ra inga ñuu, ra cha ñima ra ñuu Israel cuví. Ta cucuacu nyaa ra chii. Ta cucahan ra chii. Ta cutyicusɨɨ ra nui. iTa cana̱ sɨɨn ra Jesús chi ndɨ uchi uvi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―Vityin cuhun yo nya Jerusalén. Vatyi yucuan cuchino cava tandɨhɨ tuhin cha tyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha. Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cuví. Ghcuaha xaan cha vaha cunañihi ndo ihya ñayɨvɨ̱ ta cunañihi ndo inga ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa ―catyí ra Jesús. Inga chaha sacotó ra Jesús yoso caa cucahñi ñáyɨvɨ chi ra pgYTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo. Vatyi tandɨhɨ ndo cha sandoo ndo vehe ndo, o ñasɨhɨ ndo, o yañi ndo, o sutu ndo, o sehe ndo cha catyi cha chaha̱ ndo cha cunyaca ñaha Nyoo añima ndo, f)Tyicuan ta ra Pedro catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, nyuhu tandɨhɨ maa cha iyó chi ndi sandoo̱ ndi, ta nyicón ndi chuun ―catyí ra. }esTyicuan ta ra Jesús catyí ra: ―Tandɨhɨ cha ña cuví sacuvi rayɨɨ, Nyoo cuví sacuvi ra ―catyí ra. |dqTa ñu cha cachiñi̱ tuhun ihya catyí ñu: ―Tatu tyicuan caa, ¿yóó cha cuví cacu vii? ―catyí ñu. cTañi tyehe yaha noo camello xiu noo yɨquɨ tɨcu, ta ñima ca cha quɨhvɨ noo ñu tyayɨɨ nu nyacá ñaha Nyoo ―catyí ra. -bSCha nanyehe̱ ra Jesús vatyi nducuihya iñi ra, ta quichaha catyi ra: ―Yɨɨ xaan ta cuvi nacuhva cuenda ñu tyayɨɨ chi ñu na cunyaca ñaha Nyoo añima ñu. gaGSoco ra cuan nu chiñi̱ ra tuhun cuan, nducuihya xaan iñi ra, vatyi tyayɨɨ xaan ra. `Nu chiñi̱ ra Jesús cha catyí ra cuan, tyicuan ta catyí ra chi ra: ―Soco cumañi sacuvun nonga cha sacuvun. Xi̱co tandɨhɨ cha iyó chuun. Ta cu̱hva chi ñu ndahvi. Ta qui̱chun chate. Tyicuan ta coo cha tyayɨɨ chuun nya gloria ―catyí ra. {_oTyicuan ta ra cuan catyí ra: ―Tandɨhɨ ihya ta quichahí nyata luhli ta nyacua nya vityin ―catyí ra. z^mYoho chitón tandɨhɨ tuhun cha tachi̱ Nyoo tyi sacuvi yo: “Cha ma coo inga ñusɨhɨ chuun. Ma cahñun chi ñáyɨvɨ. Ma suhun. Ma cahun cuendu sɨquɨ ñáyɨvɨ. Ta sa̱hun ñáyɨvɨ chi sutun ta chi sɨhun” ―catyí ra Jesús. 8]iTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá tuhun catyún vatyi ra vaha cuví? Noo ri maa Nyoo cuví ra ra vaha. (Ta cha catyún tyi vahi, nacotón tyi Nyoo cuví.) Y\+Tyicuan ta noo ra cha cuví nuu cuenda vehe ñuhu ndacá tuhun ra chi ra Jesús, ta catyí ra: ―Maestro, ra vaha cuvún. ¿Yoso caa cunyacuvi ta ñihi ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coi? ―catyí ra. ~[uTa catyí chi ndo vatyi tatu ña ita iñi ndo chi Nyoo, tari noo ra cuatyaa ita iñi ndotyin chi sutu ndotyin, ma cuvi quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha Nyoo. Nu chahá ra Jesús tuhun vatyi yɨɨ xaan nacuhva cuenda noo ra tyayɨɨ chi ra chi Nyoo lZQTyicuan ta cana̱ ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ña ndo chi ra cuatyaa na quichi maa ndotyin nu nyai. Ta ma casɨ ndo, vatyi ñu nyacá ñaha Nyoo añima, cuví ñu tari ra cuatyaa ihya. RYTyicuan ta quichi nyaca ñáyɨvɨ chi ra cuatyaa chi ra Jesús vatyi na tyiso ra ndaha ra xiñi ndotyin. Soco cuhva cha nanyehe̱ ra cachicá noo chihin ra vatyi tyicuan caa, ña chaha̱ ca ra. X7Ta catyí tucu ra Jesús tyehe caa: ―Catyí chi ndo vatyi Nyoo sahá ra tucahnu iñi chi ra tavá xuhun cuan. Sanaa̱ Nyoo cuatyi ra ta cuanuhu ra nya vehe ra. Soco ra fariseo cuan, ñahri tucahnu iñi ñihi ra, vatyi yóó ñáyɨvɨ cha savahá xaan chi nuu Nyoo, cusanocuee Nyoo chi ñu, ta ñu sanocuee chi, Nyoo cusanducahnu ra chi ñu ―catyí ra Jesús. Nu nasocó ra Jesús chi ra cuatyaa .WU Soco ra tavá xuhun cuenda gobiernu Roma cuan cha cañi ri chiin nanyaá ra. Ta ña caña iñi ra nanyehe ndaa ra. Ta cañí ra ndaha ra añima ra vatyi ndu uvi iñi ra cuatyi ra. Ta catyí ra: “Sutu Mañi yuhu. Nye̱he ndahvi chii vatyi iyó xaan cuatyi”, catyí ra ―catyí ra Jesús. :Vm Vaha ca quichahí tuhun maun ta ñima ca inga ñáyɨvɨ. Vatyi uvi chaha cha noo vitya ña chachí. Ta chahí uchi sɨquɨ noo noo cientu cha sahá ganai chuun”, catyí ra. TU! Ta ra fariseo cuan chicuinanyaa ra, ta quichaha cahan ra chihin Nyoo. Ta cahnu saha ra chi ra. Ta catyí ra: “Sutu Mañi yuhu, nacuhve tyahvi nyoo chuun vatyi yuhu ñima tari inga ñáyɨvɨ cuví. Vatyi suhu ñu. Quiñi iyó ñu. Iyó ñasɨhɨ ra ta iyó inga ñusɨhɨ chi ra. Ta nɨ ri ñima tari ra tavá xuhun cuan cuví. AT{ ―Iyó uvi tahan ra chaha̱n chichi vehe ñuhu chicaca̱n tahvi ra chi Nyoo. Noo ra cuan ra fariseo cuví ra. Ta inga ra cuan ra tavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma cuví ra. S Tyicuan ta chaha̱ ra Jesús nonga cuhva cuenda ra savahá chii, ta ña cuñí nyehe ra chi inga ra. Ta quichaha catyí ra: *RMCatyí chi ndo, vatyi numi ri cutyinyee ra chi ñu. Soco quɨvɨ quichi yuhu, Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, inga chaha, chitó Nyoo tatu nañihi que chi ñu cha ndicha chinó iñi chii ―catyí ra Jesús. Noo cuhva cuenda ra tavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma ta cuenda ra fariseo Q+ta nyaca cuví Nyoo, ¿atu ma tyinyee ra chi ñáyɨvɨ cha chicán ndiyaca ta ndɨquɨvɨ chi ra? ¿Atu cuatu xaan ra cha tyinyee ra chi ñu? P5Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Tyicuan caa catyi̱ juez ña vaha cuan. Tu juez cuan cha quiñi iyó ra ta tyinyee̱ ra chi ñaha ndahvi cuan, #O?soco ñaha ihya sayangá xaan ña chii. Ta yucuan chaha cua sacaqui chi ña. Vatyi coto quichi ca ña, ta sanaquɨquɨ ña tɨsɨhi”, ndichi xiñi ra. fNETa juez cuan ña quichaha̱ maa ra chi ña. Ña sandaa̱ maa ra tyiño chicá ña. Ta cha naha xaan chicán ña. Tyicuan ta quichaha ndichi xiñi juez cuan: “Vasɨ ña yuhví chi Nyoo, ta ñahri cuende chi ñáyɨvɨ, *MMTa suri ñuu cuan iyó tucu noo ñaha ndahvi cha chihi̱ yɨɨ. Ta chaha̱n ña chicahan ña chihin ra, vatyi chicá ña cuatyi chaha noo ra xaan iñi chi ña. L5Ta catyí ra: ―Iyó noo ñuu cha nyaá noo juez. Ta juez cuan ña sahá maa ra ñáyɨvɨ chi Nyoo. Ta nɨ ri ña quichaha maa ra chi ñáyɨvɨ. tK cTyicuan ta chaha̱ ra Jesús noo cuhva ihya. Vatyi na cacan tahvi ñu tyicuan ri maa, ta ma cundihñi ñu. zJm%Cuhva cha chiñi̱ ñu tuhun ihya, quichaha ndaca tuhun ñu chi ra Jesús. ―¿Nya maa maa cucuvi ihya Tata? ―catyí ñu. Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Nu catuví coño ñuhu chihi, yucuan cundu ɨɨn ri chii.~Iu$Ta catyí chi ndo vatyi uvi tahan ra cohon nu chiqui. Noo ra cunaquehin, ta nonga ra cundoo ra ―catyí ra Jesús. wHg#Ta uvi tahan ñusɨhɨ ɨɨn ri cu nyicó ñu quɨvɨ cuan. Noo ri ña, cunaquehin. Ta nonga ña cundoo ña. G"’Ta catyí chi ndo vatyi cha cuaa cuan uvi tahan ra cucava noo nu chito. Noo ri ra cunaquehin. Ta nonga ra cundoo ra. .FU!Tandɨhɨ ndo cha cuñí ca ndo cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, cucunaa ndo. Ta tandɨhɨ ndo cha ña quichaha ndo cha iyó ñáyɨvɨ̱ ihya, cucacu ndo. KE Nɨ̱cohon iñi ndo ñasɨhɨ ra Lot, ñáá cha cuvi̱ chi ña. =Ds’Ta quɨvɨ cuan tatu nyicú ndo nuquehe ndo, ma ndɨhvɨ ndo chichi vehe ndo vatyi tava ndo ndaha tyiño ndo. O tatu chicá noo ndo nu chiqui, ma cunuhu ndo nya vehe ndo. gCGTa tyicuan caa cucuvi quɨvɨ cha quichi tucu yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria inga chaha. BSoco quɨvɨ cha quita̱ ra Lot ñuu Sodoma cuan, coo̱n ñuhu̱ chihin azufre andɨvɨ. Ta chihi̱ tandɨhɨ ñáyɨvɨ Sodoma. ATyicuan caa tucu cuvi̱ quɨvɨ ra Lot. Chachí ñu. Chihí ñu. Satá ñu. Xicó ñu. Tachí ñu. Ta savahá ñu vehe ñu. E@Quɨvɨ ra Noé, chachí ñu. Chihí ñu. Tandahá ñu. Ta chahá ñu sehe ñu tandaha. Nya quɨvɨ quɨhvɨ̱ ra Noé chichi barcu ra, ta coon savi xaan. Ta tandɨhɨ ñu cachihi̱ ñu. w?gTari cuví quɨvɨ ra Noé, tyicuan caa cucuvi quɨvɨ quichi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria inga chaha. m>SSoco cunyehe xihne tundoho. Vatyi ñáyɨvɨ cha iyó cha vityin cua cutasɨ cuñi nyehe ñu chii. K=Vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cunyehe chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria quɨvɨ quichi inga chaha. Tari nyehé tandɨhɨ ñáyɨvɨ nu quɨhvɨ tacha nɨcahnu andɨvɨ, tyicuan caa cucuvi. @<yCuchaa tucu chi quɨvɨ ta cucatyi ñáyɨvɨ chi ndo: “Ihya nyaá ra”, o “Yucuan nyaá ra.” Soco ma cuhun ndo cunyehe ndo. Ta ma cunyicon ndo chi ra cuan vatyi ñime cuví. ;;oYaha̱ cuan ta catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Cuchaa chi quɨvɨ vatyi cucuñi ndo nyehe ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. Soco ma nyehe ndo chii. >:uMa cuvi catyi ñáyɨvɨ: “Ma ra nyaá ihya, o ma ra nyaá ityi cuan.” Vatyi Nyoo cha chaa̱ ra mahñu ndo, ta nyacá ñaha ra añima ñáyɨvɨ cuenda ra ―catyí ra chi ra. l9QCandaca̱ tuhun ra fariseo chi ra Jesús, ta catyí ra: ―¿Ama quichi Nyoo cunyaca ñaha ra? Tyicuan ta ra Jesús quichaha catyí ra: ―Cha cunyaca ñaha Nyoo ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñima cha nyehé yo cuví. G8Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ra cuan: ―Ndu̱cuita ta cua̱han. Nduvahu̱n vatyi chinó iñun ―catyí ra Jesús chi ra. Yoso caa cuquichi Nyoo cunyaca ñaha ra nu iyó yo ihya 7w¿Ñáá tuhun cha noo tuhun ri maa ra inga ñuu nandichi chata ra ta sacahnu ra chi Nyoo? ―catyí ra Jesús. 6yTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Atu ñima uchi tahan ndo nduvaha̱? ¿Nya nyaá inga ɨɨn tahan ca ra? %5CTa chicuɨñɨ̱ chɨtɨ ra. Ta nacañi̱ noo ra xiñi ra nya nu ñuhu nuu ra Jesús. Ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi ra. Ta ra cuan, ra Samaria cuví ra. 4'Tyicuan ta cuhva cha nanyehe noo ra cuan vatyi nduvaha̱ ra, cuanuhu chata ra nu nyaá ra Jesús. Ta cana̱ chaa ra, ta sacahnu ra chi Nyoo. |3qTyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús chi ra ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo. Ta cua sa̱ñaha ndo chi ndo chi tata sutu vatyi cha nduvaha̱ ndo. Tyicuan ta cuahan coyo ra cuan. Ta ityi cuahan coyo ra ta cananyehe̱ ra vatyi nduvaha̱ ra. 2{ Ta quichaha cacanachaa ra chi ra Jesús, ta catyí ra: ―Yoho, Maestro Jesús, cu̱ndahvi cuñi chi ndi ―catyí ra. ~1u Nu chaa̱ ra noo ñuu, quita̱ coyo uchi tahan ra cuhví chihin cha tyahyu coño ra. Ta chicuitayucu ra nyasava ri. l0Q Ityi cuahan ra Jesús ityi ñuu Jerusalén yaha̱ ra nu cuví xahñi Samaria chihin Galilea. / Tyicuan caa tucu nyoho chihin Nyoo. Quɨvɨ ndɨhɨ sacuvi ndo cha catyí Nyoo chi ndo, tahán chi catyí ndo: “Nyuhu chiin ri cha tachu̱n chi ndi, yucuan ri sacuvi̱ ndi. Ta ña yaha ca.” Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi uchi tahan ra tyahyu coño r.] Ni ña tuhvá ndo nacuhva ndo tyahvi nyoo chi ra vatyi sacuvi̱ ra ñáá noo tyiño tava̱ ndo chi ra. $-ASoco tyehe caa catyí ndo chi ra: “Sa̱nduvaha cha cuxiñi. Ta tyi̱hun cha cachi. Cha yaha cha cachi tyicuan ta cachi tucu maun”, catyí ndo chi ra. ,{Ta catyí ra Jesús: ―Tatu noo nyoho ta iyó noo musu ndo. Ta nachaa ra cha chaha̱n ra nu chiqui chi sahatyiño ra, o chi saha cumi ra quɨtɨ sana ndo, ¿atu catyí ndo chi ra: “Cu̱nyaa ta cachun”? Ña catyí ndo chi ra tyicuan caa. @+yTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Tatu chinó iñi ndo chi yuhu vasɨ chiin ri tari cuhva noo chɨtɨ mostaza luhlu, cuví catyí ndo chi yutun sicómoro cha nanyaá ihya nacoyo tun, ta cucuinanyaa tun nu tyañuhu. Ta cucuvi nu cahan ndo ―catyí ra Jesús. Yoso caa tahán chi quichaha yo chi Nyoo * Tyicuan ta quichaha catyí ra cachicá tyiño nuu ra Jesús chi ra: ―Cu̱hva cha chinó ca iñi ndi chuun ―catyí ra. M)Ta nɨ ri maa sacuvi ra cha ña vaha chihin ndo ucha tahan chaha cha noo quɨvɨ. Tatu ndɨ ucha tahan chaha ta catyi ra chi ndo vatyi ndu uvi iñi ra cha sacuví ra chi ndo, ndɨ ucha tahan chaha sa̱ha ndo tucahnu iñi chi ra. Nu sañahá ra Jesús chi yo vatyi tatu chinó iñi yo chi ra, cuví sacuvi yo cuaha cha vaha \(1’Sa̱ha ndo cuenda chi ndo. Tatu noo ra tahan ndo ta sacuvi ra noo cha ña vaha chihin ndo. Ca̱tyi ndo chi ra vatyi ña vaha cha sacuvi ra. Tatu nasama ra cuhva iyó ra, sa̱ha ndo tucahnu iñi chi ra. ' Vaha taxin ca cuhñi ra noo yuu sucun ra. Ta cutuchi ra chi ra nu tyañuhu. Coto satɨvɨ ra chi ñu ni nasama cuhva iyó ihya. 8& kTyehe caa catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra: ―Tyicuan ri iyó cha quiñi caa cha satɨvɨ́ chi ñáyɨvɨ. Soco ndahvi ra ndahvi ra satɨvɨ́ chi ñáyɨvɨ. g%GSoco ra Abraham catyí ra: “Tatu ña cuñí ra quichaha ra tuhun tyaa̱ ra Moisés ta tuhun cha tyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha, ma chino iñi ra tuhun cahan noo ndɨyɨ tatu nandoto ra ta cahan ra chihin ra.”U$#Tyicuan ta quichaha catyí ra tyayɨɨ cuan: “Tata Abraham. Ma quichaha ra. Soco tatu yóó cha nandoto, ta cuhun cucahan chihin ra, yucuan ta tyasoho ra ta nasama ra cuhva iyó ra”, catyí ra cuan. =#sTyicuan ta quichaha catyí ra Abraham: “Iyó ley cha tyaa̱ ra Moisés. Ta iyó tuhun cha tyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha. Na quichaha ra tu cuñí ra”, catyí ra Abraham. !";Vatyi iyó ohon tahan yañi. Ta cuñí vatyi nacatyi ra chi ra yoso caa iyé ihya nu nyehí tundoho, coto quichi coyo tucu ra cuan ihya”, catyí ra. !Tyicuan ta quichaha catyí ra tyayɨɨ cuan: “Tata Abraham, sa̱hun tumañi iñi chii. Ta ta̱chun chi ra Lázaro nya vehe suti. , QTa sɨɨn ri, mahñu ihya cono xaan. Ta ma cuvi yaha ra iyó tyehe cuhun ra chiña. Ta ma cuvi yaha ra iyó chiña, quichi ra tyehe”, catyí ra Abraham chi ra. >uSoco ra Abraham catyí ra chi ra: “Nɨ̱cohon iñun vatyi vaha chiyo̱n ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ra Lázaro, ña vaha chiyo̱ ra. Vityin vaha iyó ra ihya, ta yoho nyehún tundoho. ykTyicuan ta canachaa̱ ra ta catyí ra: “Tata Abraham, cu̱ndahvi cuñi chii. Ta̱chi chi ra Lázaro na satyii ra chiin nundaha ra. Ta na satoo ra ɨɨn tɨtɨ ndutya nu yai. Vatyi nyehé xain tundoho nu cayú ñuhu̱ ihya”, catyí ra. 9kTyicuan ta ra tyayɨɨ cuan nyehé xaan ra tundoho nu ñohó ra anyaya. Ta nanyehe̱ ra nu cañi. Ta nanyehe̱ ra chi ra Abraham chihin ra Lázaro, nyaá ra chihin ra yucuan. STa noo quɨvɨ cuan chihi̱ ra ndahvi cuan. Ta ángel Nyoo quehe̱n ra chi ra ta cua nyaca ra chi ra nya nu nyaá ra Abraham gloria. Tyicuan ta chihi̱ tucu ra tyayɨɨ cuan. Ta chicuchi̱ ñu chi ra. *MTa ra ndahvi cuan, cuñí ra cachi ra, vasɨ cha canacoyo nu mesa ra tyayɨɨ cuan. Ta nyacua nya ina ta chaa̱ tɨ nu nyaá ra, ta yuyaá tɨ nu cahvi chi ra. {Ta chiyo̱ tucu noo ra ndahvi cha nañí Lázaro. Ta cuaha xaan ndɨhyɨ iñi ra. Ta nyaá ra yuvehe ra tyayɨɨ cuan. uc’Chiyo̱ noo ra tyayɨɨ. Ta vaha ñihnó ra. Ta tandɨhɨ quɨvɨ iyó ra vico ta chachí vaha ra. %C’Tatu noo rayɨɨ iyó ñasɨhɨ ra, ta sanandoo ra chi ña, ta tandaha ra chihin inga ña, iyó cuatyi ra nuu Nyoo. Ta tatu tandaha noo rayɨɨ chihin noo ñaha cha sandoo yɨɨ chii, coo tucu cuatyi ra nuu Nyoo. Nu sañahá ra Jesús tuhun noo ra tyayɨɨ chihin ra Lázaro ta’Soco catyí chi ndo, vasɨ cunaa andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱, soco cha cuví ley Nyoo cha tyaa̱ ra Moisés, ma naa nyacua nya cha yaha̱ cuvi tandɨhɨ. Sañahá ra Jesús vatyi ña vaha cha sandoo rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra )’Ley cha tachi̱ Nyoo chi ra Moisés vatyi tyaa ra, ta tuhun cha tyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha, ican chi cuvi cha saquehe̱n ityi chi ñáyɨvɨ nyacua nya quɨvɨ chaa̱ ra Juan. Ta maa ra Juan quichaha cahan ra tuhun vaha vatyi cha cuñí quichi Nyoo vatyi cunyaca ñaha ra. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha nducú cuhva yoso caa cunyaca ñaha Nyoo añima ñu, ican ñu quɨhvɨ ndaha ra. b=Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra: ―Vaha xaan sahá ndo chi ndo nuu ñáyɨvɨ. Soco chitó Nyoo vatyi añima ndo ña vaha. Ta tandɨhɨ cha catyí ñáyɨvɨ vatyi cahnu xaan ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, Nyoo ña cuñí nyehe ra. Nu sañahá ra Jesús tuhun ley ra Moisés, ta tuhun yoso caa cunyaca ñaha Nyoo añima yo chi yo <qTyicuan ta cha chiñi̱ ra fariseo tandɨhɨ tuhun cahán ra Jesús. Tyicuan ta quichaha chacu cuehe ra nyehe ra chi ra. Vatyi maa ra fariseo cuan cuñí xaan ra chi xuhun. =s ’Noo musu ma cuvi coo uvi tahan chitoho ra. Vatyi musu cuan cuñí ca ra chi noo ra, ta ñima ca chi inga ra. O chi noo ra, vaha quichahá ra tuhun cahán ra, ta chi inga ra, ma quichaha ra cha cahán ra. Ma cuvi cuñi ndo chi Nyoo ta suri cuhva cuan cuñi tucu ndo cha tyayɨɨ ―catyí ra Jesús. + Tandɨhɨ cha iyó chi ndo maa Nyoo chaha̱ noo chi ndo. Soco tatu ña sahá ndo tumañi iñi chihin cuan, ma cuhva ra cha tahán chi chi ndo. +O Ta catyí chi ndo, tatu ña sahá ndo tumañi iñi chihin cha iyó chi ndo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, Nyoo ma cuhva ra noo cha tyayɨɨ cha ndicha chi ndo. / ’Tatu chitó ndo cotyiño ndo chiin cha iyó chi ndo cha cuenda cha vaha, tyicuan caa coto tucu ndo cotyiño ndo tatu cuaha iyó chi ndo. Soco tatu ña chitó ndo cotyiño ndo chiin cha iyó chi ndo, tyicuan caa ma coto tucu ndo cotyiño ndo tatu cuaha coo chi ndo. r] ’Ta catyí chi ndo, vatyi co̱tyiño ndo cha tyayɨɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ta sa̱ha ganaa ndo amigo. Ta quɨvɨ cha ndɨhɨ cha tyayɨɨ cuan, cuñihi ndo nu cunyicu ndo nya nu nyaá Nyoo tyicuan ri maa. 4aTyicuan ta chitó chitoho ra cha ña vaha cha chinyacuvi̱ ra. Ta iyo xaan cuñí ra vatyi yatyi xaan saha̱ ra cuan chi ra ―catyí ra Jesús. Ta quichaha catyi tucu ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Ñáyɨvɨ ña vaha añima yatyi xaan ca sahá ñu chi ñu ican saha ñáyɨvɨ vaha añima. } sTyicuan ta chaa̱ inga ra. Ta quichaha ndaca tuhun tucu ra chi ra cuan ta catyí ra: “¿Yoso yosoyɨcá yoho chi chitohi?” Ta nacaha̱n ra cuan ta catyí ra: “Yosoyɨqué noo mil arroba trigu”, catyí ra. Tyicuan ta quichaha catyí ra yɨndaha tyiño cuan: “Que̱hen inga tutu, ta na̱tyaun uña cientu ri arroba. Ta sa̱cuita tutu chahnu chiña”, catyí ra. ' GTyicuan ta nacaha̱n ra cuan ta catyí ra: “Yuhu yosoyɨqué noo cumi mil litru aceitye.” Tyicuan ta ra yɨndaha tyiño cuan catyí ra chi ra: “Que̱hen nonga tutu ihya. Ta na̱tyaa uvi mil ri. Ta sa̱cuiton tutu chahnu cuan”, catyí ra. Tyicuan caa sacuvi̱ ra. Ta cuahan ra. ! ;Tyicuan ta cana̱ ra chi noo noo ra yosoyɨcá chi chitoho ra. Ta quichaha catyí ra chi noo ra cuan: “¿Yoso yosoyɨcón chi chitohi?” catyí ra. ! ;Soco cha chité yoso caa cunyacuvi vityin, ta vaha coo ñáyɨvɨ chihin quɨvɨ cha ma coo ca tyiño sahi, ta vaha chai vehe ñu”, ndichi xiñi ra. i KTyicuan ta ra yɨndaha tyiño cuan ndichi xiñi ra: “¿Yoso caa cunyacuvi vityin? Chitohi ña cuñí ca ra cha sahá tyiñe chihin ra. Ta ñahri fuerza iyó chii cha saha tyiñe nu ñuhú. Ta cahán nui caye chichi ñuu. ~uTyicuan ta cana̱ ra tyayɨɨ cuan chi ra yɨndaha tyiño cuan, ta catyí ra chi ra: “Cha cuaha xaan cuatyi chahún quichi nu nyaí. Na̱cuhva cuendon tandɨhɨ tyiño cha sacuvu̱n chii. Vatyi ma saha tyiño con chihin”, catyí ra chi ra. ( KTyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra: ―Iyó noo ra tyayɨɨ vavaha ra. Ta iyó noo ra yɨndaha tandɨhɨ tyiño sahá ra. Ta chaha̱n coyo musu ra canacatyi ra chi ra tyayɨɨ cuan, vatyi ra yɨhɨ́ ndaha tyiño cuan, sanaa ra tandɨhɨ cha iyó chi ra. - Soco vityin tahán chi sacuvi yo vico ihya. Ta cusɨɨ cuñí yo. Vatyi nachaa̱ yañun, ra cha saha̱ mai tuhun vatyi chihi̱. Tari quɨvɨ nandoto̱ ra cuví ihya. Ta chinaa̱ ra, ta nañihi̱ tucu yo chi ra inga chaha”, catyí ra chi sehe ra ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta nacaha̱n sutu ra ta catyí ra chi ra: “Sehi, yoho tyicuan ri nyaún chihin. Ta tandɨhɨ cha cumi, chuun cuví. ,QSoco vityin cha nachaa̱ sehun ihya, ra cha sanaa̱ xuhun chihin ñu cata iñi. Ta vityin chahu̱n noo becerro quɨtɨ xahan ca chi ra”, catyí ra chi sutu ra. xiTyicuan ta nacaha̱n ra ta catyí ra chi sutu ra: “¿Atu chiin cuiya sahá tyiñe chuhun? Ta tyasohí tuhun cahún. Ta ni noo chaha ta ta nacahnu que nu cahún. Soco ni noo ndixihyu lee ta cuhva con chii vatyi coi vico chihin ra tahin. 1[Tyicuan ta cuxaan xaan cuñí ra. Ta ña cuñí ra ndɨhvɨ ra chichi vehe. Soco sutu ra chaha̱n ra chicaha̱n ndahvi ra chihin ra, vatyi na ndɨhvɨ ra chichi vehe. ^5Tyicuan ta musu ra quichaha catyí ra: “Yañun, ican nachaa̱. Ta yucuan chaha tachi̱ sutun vatyi na cahñi ra chi noo becerru xahan ca. Vatyi vaha ri nachaa yañun, ta ñahri cha cuvi̱ chi ra”, catyí ra. ~uTyicuan ta cuhva cha cuyatyin ra nya vehe ra ta cana̱ ra chi noo musu ra. Ta ndaca tuhun ra ñáá cha cuví cuan. I ’Tyicuan ta inga sehe ra, ra cha chahnu ca, ñohó ra nu chiqui. Ta cuhva cha cuanachaa ra nya vehe ra, ta quichaha chiñi̱ ra yaa. Ta chiñí ra vatyi sɨɨ xaan cachitá chaha ñu. b~=Vatyi ra sehi ihya cha chihi̱ ra saha̱ mai tuhun. Cuñi̱ mai vatyi ma nyehe que chi ra, soco natuvi̱ ra”, catyí sutu ra. Tyicuan ta quichaha chicoo ñu vico. Ta sɨɨ xaan cacuñí ñu vatyi natuvi̱ ra cuan. v}eTa sɨɨn ri ca̱hñi ndo noo becerru cha xahan ca, vatyi cachi yo chi tɨ. Vatyi vityin cucoo yo noo vico. O|Soco sutu ra tyihi ra tyiño, ta catyí ra chi musu ra: “Ta̱va ndo sahma vaha ca ta sa̱cuihno ndo chi ra. Ta tyi̱hi ndo noo xehe nundaha ra. Ta nya̱ca ndo zapato quɨhɨ chaha ra ñandɨhɨ. A{{Tyicuan ta quichaha catyí ra chi sutu ra: “Tata, chicoo̱ cuatyi nuu Nyoo ta chicoo̱ cuatyi nu maun. Ta yucuan chaha ña naña que cha cuví sehun chii”, catyí ra chi sutu ra. dzA’Tyicuan ta quehe̱n ra ityi cuanuhu ra nya vehe sutu ra. Cañi ca vachi ra ta nanyehe̱ sutu ra chi ra, ta cundahvi̱ cuñi ra nyehe ra chi ra. Ta chino̱ ra chisataha̱n ra chi sehe ra. Ta nanumi̱ ra chi ra. yTa ña naña que cha cuvi sehe ra chii, ta na saha ra tuhun vatyi noo musu ri ra cuví chii.” Tyicuan caa ndichi xiñi ra. dxAVityin cunuhin nu nyaá suti. Ta catyi chi ra tyi chicoo̱ cuatyi nuu Nyoo ta nuu maa ra. Aw{Tyicuan ta nɨcohon iñi ra tuhun sutu ra. Ta ndichi xiñi ra: “¿Atu chiin cuaha ra casahá tyiño chihin suti? Soco ñahri maa cha cumañi chi ra. Ta yuhu cuñí cúvi soco ihya. 5vcTa cuví noo chaha cuan chisoco xaan ra. Ta ñahri maa cha cachi ra iyó, nyacua quichi cuvi iñi ra cachi ra cha cachachí quɨnɨ cuan soco yori maa chaha cha cachi ra. &uETyicuan ta chaha̱n ra chicaca̱n ra tyiño chi noo ra ñuu cuan. Ta ra cuan tachi̱ ra chi ra noo nu iyó quɨnɨ sana ra, vatyi cusaha cuenda ra chi tɨ. ptYTyicuan ta chaa̱ noo tama ityi nu iyó ra. Ta quichaha chisoco ra vatyi ndɨhɨ xuhun ra sanaa̱ ra. /sW Ta ña cuaha ri quɨvɨ cuan ta ra luhlu ca cuan xico̱ ra tandɨhɨ cuii maa cha chaha̱ sutu ra chi ra. Ta sandu ɨɨn ri ra xuhun ra, ta quehe̱n ra ityi ta cuahan ra noo ñuu cañi. Ta yucuan chiyo̱ ra, sanaa̱ ra tandɨhɨ maa xuhun ra chihin tusɨɨ iñi. Ta quiñi xaan chicá noo ra. r/ Ta noo chaha, ra luhlu ca cuan catyí ra chi sutu ra vatyi nacuhva ra cha tahán chi chi ra. Tyicuan ta sutu ra chaha̱ ra chi nɨnduvi sehe ra. kqO Tyicuan ta quichaha catyí tucu ra Jesús cuhva ihya: ―Noo ra, chiyo̱ uvi tahan sehe ra. cp? Ta catyí chi ndo vatyi tyicuan caa sɨɨ cuví chi ángel Nyoo cha catyi noo ra iyó cuatyi ta ndu uvi iñi ra cuatyi ra ―catyí ra Jesús. Nu sañahá ra Jesús yoso caa cuñí Nyoo chi noo ra ndu uvi iñi cuatyi koO Ta cuhva cha yaha̱ nañihi̱ ña, cuahan ña cua nanducu ña chi ñaha tahan ña, ta ñáyɨvɨ cha nyicú yuvehe ña, ta catyi ña chi ñu: “Cu̱sɨɨ cuñi ndo chihin vatyi cha nañihi̱ xuhin cha chinaa”, catyí ña. n’Ta catyí chi ndo, tatu iyó noo ñaha cha iyó uchi tahan xuhun ña, ta tatu cuanaa noo xuhun ña, tyaa ña noo candil. Ta tɨhvɨ ña tandɨhɨ cuii maa chichi vehe ña. Ta nanducu ña tandɨhɨ cuii nyacua nya cha nañihi ña xuhun cuan. mTa ihya catyí chi ndo, vatyi sɨɨ xaan ca cuvi chi ángel Nyoo andɨvɨ cha catyi noo ra cha iyó cuatyi ta nasama cuhva iyó ra, ta ñima ca cha catyi ndɨ cumi xico chahun cumi tahan ñáyɨvɨ cha ñahri cuatyi. Ñaha sɨhɨ cha cuanaa xuhun ta nañihi̱ ña rl]Ta cuhva cha nachaa ndo vehe ndo, ta ndu ɨɨn ri ndo chihin ra tahan ndo ta chihin ñu nyicú yatyin yuvehe ndo, yucuan ta catyi ndo chi ñu vatyi na cusɨɨ cuñi ñu chihin ndo vatyi nañihi̱ ndo chi mbee sana ndo cha chinaa̱. hkITa cuhva cha nañihi ndo chi tɨ, ta natyiso soco ndo chi tɨ. Ta sɨɨ vavaha cuví chi ndo. bj=―Ta nya nyoho cha iyó noo cientu mbee sana ndo, tatu cuanaa noo tɨ, ¿atu ma sandoo ndo chi tandɨhɨ ca tɨ cuan nu chiqui. Ta cunanducu ndo chi quɨtɨ cha cuanaa cuan, nyacua nya cha nañihi ndo chi tɨ? MiTyicuan ta ra Jesús caha̱n ra noo cuhva ihya, ta catyí ra: >huTyicuan ta ra fariseo ta ra casacuaha ley vehe ñuhu quichaha cacahan nyaa ra, ta cacatyí ra: ―Ra ihya, cahán ra chihin ra iyó cuatyi. Ta chachí ra chihin ra ―cacatyí ra. g #Tandɨhɨ ra tavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma, ta ra iyó cuatyi, tuhva̱ ra nu nyaá ra Jesús, tacuhva cuɨñɨ ra tuhun cahán ra. !f;#Ñahri ca tyiño cuví saha chi. Ta sacuita yo vatyi ña vaha ca. Nya nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo tuhun cahín ―catyí ra Jesús.qe["’Vaha ñɨɨ vatyi sacu uhva chi cha cachi yo. Soco tatu ndɨhɨ cha uhva chi, ña vaha ca chi. d !Ta tyicuan caa cuví chi nyoho. Tatu ma cahnya iñi ndo tandɨhɨ maa cha cuñi ndo ta cha cumi ndo, ma cuvi cunyicon ndo chii. Nu sañahá ra Jesús vatyi tari ñɨɨ cha ndɨhɨ cha uhva, tyicuan caa cuvi yo tatu ndu uvi iñi yo cha chino iñi yo chi ra ?cw Tatu chitó ra vatyi ma cuvi chasaha ra chi inga rey cuan, tyicuan ta cañi ca vachi rey cuan, ta tachi ra chi noo musu ra vatyi cucatyi ra chi rey cuan na ndɨhɨ tuhun yucuan ri. jbMO tatu noo rey cha cuñí cañi tahan chihin inga rey ¿atu ña chicunyaa xihna ra ta ndichi xiñi ra tatu ñihi uchi mil sɨndaro cha cuahan chihin ra cua cañi tahan chihin inga rey cha vachi chihin oco mil sɨndaro cuan? qa[Ta cuacatyi ñu: “Ra cuan quichaha savaha ra vehe ra, ta nɨ ña cuví sandɨhɨ ra”, cucatyi ñu. `Vatyi tatu quichaha sacacu ndo vehe cuan, ta quichaha ña cuví sandɨhɨ ndo vatyi ñahri ca xuhun ndo, cuacu nyaa ñáyɨvɨ chi ndo. _5Vatyi tatu nya nyoho cuñí ndo savaha ndo noo vehe cahnu, xihna ca cunyaa ndo ta ndichi xiñi ndo tatu caña xuhun ndo cha cananyaa ndo vehe cuan. E^Vatyi nya nyoho cha ña cuñí ndo nyehe ndo tundoho cha cunyicon ndo chii, ña tahán chi cuví ndo ñu cuende, vatyi cha nyehe ndo tɨndoho yucuan cuví cruzi cha tahán chi cuiso ndo. b]=―Tandɨhɨ nyoho cha nyicón ndo chii, tatu cuñí ca ndo chi ñáyɨvɨ chi ndo ican saha chi yuhu, ñima cuende yɨhɨ́ ndo. Ta tatu cuñí ca ndo chi maa ndo ican saha chi yuhu, ñima cuende yɨhɨ́ ndo. r\]Cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicón chi ra Jesús. Tyicuan ta nanyehe ra chi ñu, ta quichaha catyí ra: <[qVatyi catyí chuun vatyi ni minoo ñu cha nacatyi̱ tuhin cha xihna ri, ma cachi ñu chihin” ―catyí ra Jesús. Cuaha xaan tundoho nyehe yo tatu cuenda ra Jesús yɨhɨ́ yo -ZSTyicuan ta chitoho ra catyí ra chi ra: “Cua̱han cua nducu ca chi ñu tandɨhɨ maa ityi. Ta sa̱nɨñun chi ñu na quichi coyo ñu, vatyi na cutu chichi vehi. 'YGTa cha yaha̱ nachaa̱ musu cuan ta catyi̱ ra chi ra cha tachi̱ chi ra: “Cha sacuvi̱ tandɨhɨ maa cha catyún. Ta nuñá ca chichi vehe”, catyí ra. MXTyicuan ta musu ra cuan cuanuhu ra. Ta nacatyi ra tandɨhɨ tuhun cuan chi ra cha tachi̱ chi ra. Cha chiñi̱ ra savaha vico cuan cha tyicuan caa, ta cuxaan xaan ra. Ta catyí ra chi musu ra: “Cua̱han tandɨhɨ maa ityi. Ta quichi nyacon chi ñu ndahvi, chi ñu cuhví, ta chi ñu coxó, ta chi ñu cuaa”, catyí ra. hWITyicuan ta inga tucu ra cuan catyi ra: “Ni ndɨhɨ tandahi, ta ma cuvi cuhin”, catyí ra. [V/Tyicuan ta inga tucu ra cuan catyí ra: “Ni sata cuiri ohon tahan yunta quɨtɨ. Ta cuhin cunyehi tatu vaha tɨ. Ican tuhun chiquén tumañi iñi chi ra na saha ra tucahnu iñi chii, vatyi ma cuvi cuhin.” ^U5Soco tandɨhɨ ñu cuan quichaha catyí ñu vatyi ma cuhun ñu. Ta noo ra cuan catyí ra: “Ni sate̱ noo ñuhú. Ta cuñí chi cuhin cunyehi. Ican tuhun chiquén na saha ra tucahnu iñi chii vatyi ma cuhin.” T Tyicuan ta chaa̱ cuhva cha cuxiñi ñu, ta tachi̱ ra chi musu ra nacana ra chi ñu. Vatyi cha chaa̱ cuhva cha cuxiñi ñu. S'Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Noo ra cuan savaha̱ ra noo vico cahnu vavaha vehe ra. Ta nacatyi̱ tuhun ra chi cuaha xaan ñáyɨvɨ. 5RcTa chiñi̱ noo ra cha nyaá yuhu mesa cuan tuhun cahán ra Jesús. Ta quichaha catyí ra chi ra: ―Sɨɨ xaan cuvi chi ñu cachi nu nyacá ñaha Nyoo ―catyí ra. |QqTyicuan ta sɨɨ cuví chuun, vatyi ñu cuan ma cuvi natyiyahvi ñu chuun. Soco cuñihun yahvun quɨvɨ cunandoton chihin ñáyɨvɨ vaha. Nu chaha̱ ra Jesús noo cuhva yoso caa nacatyi tuhun ra chi yo vatyi quɨhvɨ yo nu nyacá ñaha Nyoo P Soco cua catyi chuun vatyi nya quɨvɨ coo vico vehun, nacatyi tuhun chi ñu ndahvi, chi ñu cuhví, chi ñu coxo, ta chi ñu cuaa. oOW Tyicuan ta quichaha catyi tucu ra chi ra nacatyi̱ tuhun chi ra: ―Nya quɨvɨ coo vico vehun, ma nacatyi tuhun chi ra tahun, nɨ chi yañun, nɨ ri chi ñáyɨvɨ chuun, nɨri chi ñu nyicú yuvehun ñu tyayɨɨ. Vatyi ñu cuan cuví nacatyi tuhun ñu chuun, na coo tucu vico vehe maa ñu. Tyicuan ta nacahnya ñu cuenda cha chaha̱n ñu vico vehun. N Vatyi yóó ra cha cahnu sahá chii, cuquehen ra tɨcahan nuu. Ta yóó ra cha ndahvi sahá chii, cahnu cucuvi ra ―catyí ra Jesús. 3M_ Soco catyí chi ndo, vatyi nya quɨvɨ nacatyi tuhun ra chi ndo, cunyaa ndo noo nu ñima ri tuhun. Vatyi quichi maa ra cha nacatyi̱ tuhun chi ndo ta catyi ra chi ndo: “Ra tahin, ña̱ha, cu̱nyaun nu tyayu vaha tyehe.” Ta tyicuan caa sacucahnu ra chuun nu ñáyɨvɨ nyicú yuhu mesa chuhun. EL ta coto quichi ra cha nacatyi tuhun ta catyí ra chuun: “Cu̱hva tyayu chiña. Vatyi cunyaa ra ihya.” Tyicuan ta yoho chihin cha cahán nuun, ta cuhvon. Yucuan ta cunyaun nu ndɨhɨ. w~}}|{{`zz?yxwwQvuNtsrqqp,onmmml[kSjj'ihggwfee%dcclbb+a`g__^y]\[[SZYY WWvWVUUT~SRQPPON/M KJIHGFFEuDCBB5A+@@?k?2>>==;;:99l8N7\654z3322,1a0/.e--,Z+6**)(((M('l&&%(##0"}!!M n:! )Q6H[U{ Z  $ H4"!Ta ra Simón catyí ra chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, cha iyó vahi vatyi cuhin chuhun vasɨ vehe caa, vasɨ tuhun chihi ―catyí ra. y Soco chicán xain chi Nyoo cha catyun, vatyi ma ndɨhɨ cha chinó iñun chi ra. Ta quɨvɨ ndu uvi iñun cuatyun ta na chino vaha iñun chii cutyinyeun chi ra tahun cha ma sandɨhɨ ra cha cachino iñi ra chii ―catyí ra Jesús chi ra Simón. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra Pedro: ―Nye̱he vahun, yoho Simón. Vatyi cuihna, ra nañí Satanás, cha chica̱n ra chi Nyoo na cuhva ra ityi chi ra vatyi quɨsɨ ñihno ra chi ndo tari naquɨsɨ ñihno yo trigu, tacuhva ndu uvi iñi ndo chi Nyoo. Vatyi cucachi ndo cucoho ndo yuhu mesa chihin nya nu nyacá ñahi. Ta yucuan cunyaa ndo nu tyayu tyaquɨ. Ta cunyaca ñaha ndo chi ndɨ uchi uvi tahan ityi ñáyɨvɨ vachi tata ra Israel. Catyí ra Jesús vatyi cua catyi ra Pedro vatyi ña ñohó nuu ra chi ra kOYucuan chaha, yuhu chahí noo nu cunyaca ñaha ndo tari cha chaha̱ Suti chii cha cunyaca ñahi. `9’Soco nyoho tyicuan ri ndɨhɨ ndo chihin, tandɨhɨ chaha cha nyehí tundoho. OVatyi ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ra cuví nuu cuví ra cha ña sahá tyiño. Ta nyaá ra yuhu mesa ta musu ra sacuví ra tyiño nuu ra. Soco yuhu ra cuví nuu cuví, ta sacuví tyiño nuu ndo. jMSoco nyoho ña tahán chi sacuvi ndo tari sacuví ra cuan. Vatyi tatu cuñí ndo cuvi ndo ra cuví nuu, tahán chi sacuvi ndo tyiño nuu ñáyɨvɨ. Vatyi tatu sacuví ndo tyiño nuu ñáyɨvɨ, ican ndo cuví ra cuví nuu. Y+Soco ra Jesús catyí ra: ―Chitó nyoho vatyi ra nyacá ñaha chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñihi xaan yosó ra sɨquɨ ñu. Ta cacuñí ra vatyi catyí ñáyɨvɨ tyi tyinyee ra chi ñu. jMYaha̱ cuan ta quichaha candatuhun ra cachicá noo chihin ra Jesús nya ra cahnu ca cuví. nUTyicuan ta ra cachicá noo chihin ra Jesús quichaha candaca tuhun ra chi tahan ra, nya ra cuví ra cua nacuhva cuenda chi ra chi ra xaan iñi chi ra. Nu candatuhún ra cachicá noo chihin ra Jesús yóó ra cahnu ca cuví 5cVatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria cua cuvi chii tari cuhva cha nyaá maa tyi cuvi chii. Soco ¡ndahvi ra ndahvi, ra cha cunacuhva cuenda chii! ―catyí ra Jesús. ’Soco vityin, ra cha cua nacuhva cuenda chii chi ra xaan iñi chii, ɨɨn ri yoso ndaha ra chihin ndahi nu mesa ihya. 9 kTa cha yaha̱ cuxiñi ra, tyicuan ta quehe̱n tucu ra vaso vinu tɨchaha ndɨvɨ, ta quichaha catyí ra: ―Chihin ihya natyihí tahan Nyoo tuhun chaa chihin ndo vityin. Vatyi vinu cha yɨhɨ́ chichi vaso ihya, tari nɨñi cuví. Ta cha catyi nyoho ta cucatɨ nɨñi. Vatyi cucúvi cha catyi ndo. N Ta yaha̱ cuan ta quehe̱n ra pan. Ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Ta tahvi̱ sava ra. Ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha catyí ra: ―Ican ihya cuví coñe. Vatyi cha catyi ndo ta cua cuhva cuende chii ta cúvi. Tyicuan ri nɨ̱cohon iñi ndo chii ta cu̱xiñi ndo tyehe caa ―catyí ra.  Vatyi catyí chi ndo vatyi ma coho que vinu tɨchaha ndɨvɨ nyacua nya quichi cha nyacá ñaha Nyoo ñayɨvɨ̱ ihya ―catyí ra. V %Tyicuan ta quehe̱n ra noo vasu vinu. Ta nacuhva̱ ra tyiyahvi nyoo chi Nyoo, ta sayaha̱ ra chi tandɨhɨ ra nyicú chihin ra. Ta quichaha catyi ra: ―Que̱hen ndo ihya. Ta co̱ho ndo suhva suhva. w gVatyi nya ri ca ihya cua cachi ta cucúvi. Yucuan ta cachi tiqui soco nya nu nyacá ñaha Nyoo ―catyí ra. /WTyicuan ta ra Jesús quichaha catyí ra: ―Cuñí xain cuxiñi ɨn caa ri chihin ndo cuenda vico pascua ihya cha nɨ ri ca cha cumañi ca cunyehi tundoho ta cúvi. wgYucuan ta cha chaa̱ cuhva cha cuxiñi ra Jesús ta tandɨhɨ apóstol ra, cachicunyicu̱ ra yuhu mesa. #? Tyicuan ta cuahan coyo ra. Ta nañihi̱ ra tandɨhɨ tari cuhva catyi̱ ra Jesús. Tyicuan ta casanduvaha̱ ra cha cuxiñi ra cha vico pascua cuan. 4a Tyicuan ta maa ra cuan cusañaha ra cuartu cahnu ityi sɨquɨ nu cu uvi piso chi ndo. Ta cha yaha̱ nduvii. Ta yucuan sa̱nduvaha ndo cha cuxiñi yo ―catyí ra chi ra. iK Ta ca̱tyi ndo chi chitoho vehe cuan: “Ra Sacuaha, cuñí ra coto ra nya nyaá cuartu nu sanduvaha ra cha cuxiñi ra chihin ra cachicá noo chihin ra, vatyi casanducahnu ra vico pascua.” Tyicuan caa ca̱tyi ndo chi ra. N Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cua̱han ndo chichi ñuu. Ta yucuan cunañihi ndo chi noo ra nyisó noo quɨyɨ ndutya. Ta cua̱han ndo chata ra nyacua nya nu quɨhvɨ ra chichi vehe. }s Tyicuan ta quichaha ndaca tuhun ra chi ra: ―¿Nya cuñún cha sanduvaha ndi cha cuxiñi yo? ―cacatyí ra. )Ta ra Jesús tachi̱ ra chi ra Pedro chihin ra Juan, ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo cua sanduvaha ndo mbee cha cuxiñi yo ―catyí ra. MTa chaa̱ quɨvɨ cha cuví vico nu chachí ñu pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́. Ta suri quɨvɨ cuan tuhvá ñu chahñi ñu noo mbee luhlu cha vico pascua cuan. Vatyi cachi ñu chi tɨ. ]3Ta ra Judas ndoo ra vaha. Ta quichaha nducu ra cuhva yoso caa cuhva cuenda ra chi ra Jesús chi tata sutu cuan, cuhva cha yori ñáyɨvɨ nyicú chihin ra. Nu cuxiñí ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra f~ETa ra cuan sɨɨ xaan cacuví chi ra. Ta tyaa̱ ra cuhva vatyi cuhva ra xuhun chi ra Judas. T}!Ta ra cuan, chaha̱n ra chi cahan ra chihin ra cuví nuu chi tata sutu, ta chihin ra cuví nuu chi ra sahá cuenda vehe ñuhu cahnu. Ta candatuhu̱n tahan ra yoso caa cunacuhva cuenda ra chi ra Jesús. #|?Tyicuan ta quɨhvɨ̱ cuihna chi ra Judas cha catyí ñáyɨvɨ Iscariote chi. Ta maa ra cuvi noo ra cha uchi uvi tahan ra cha nacachi̱ ra Jesús. 3{_Ta ra cacuví nuu chi tata sutu chihin ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, nducú xaan ra cuhva yoso caa ta cacahñi ra chi ra Jesús. Soco cayuhví ra chi ñáyɨvɨ. z yTa cha nyañaa yatyin quɨvɨ cha coo vico pascua vico nu tuhva ñu chachi pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́ chihin. y&Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ chaa̱ coyo ñu chichi vehe ñuhu cahnu ndɨhɨ ñaha ri. Vatyi cuɨñɨ ñu tuhun cahán ra. x%Ta cha ñucahñu sañahá ra Jesús chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ chichi vehe ñuhu cahnu. Ta cha cha cuaa chahán ra yucu Olivo. jwM$Soco nyoho cua̱tu tuhva ri ndo. Ca̱can tahvi ndo chi Nyoo tandɨhɨ quɨvɨ, tacuhva tyinyee ra chi ndo. Ta ma cunaa ndo quɨvɨ cuan, tacuhva cuvi chaa vaha ndo nuu yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria ―catyí ra Jesús. /vW#Vatyi tyicuan caa cucuvi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Sana iñi ñu ta tari noo cha cua nacasɨ Nyoo nu ñohó ñu ta ma cuvi quita ñu. tua"’Ta sa̱ha ndo cuenda chi ndo coto ndundava añima ndo chihin vicio, ta coho xaan ndo ndixi, o caca xaan iñi ndo tuhun tundoho ñayɨvɨ̱ ihya. Ta coto sana iñi ndo ta chaa quɨvɨ quichi yuhu ta quichi tundoho sɨquɨ ndo. }ts!Ta coo quɨvɨ cucunaa andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱, soco tuhun cahán yuhu, tyicuan ri cucuvi tari cuhva catyí. as; ’Soco catyí chi ndo vatyi tuhun ihya cucuvi cha nɨ ri ca cha iyó ñáyɨvɨ. LrTa tyicuan caa tucu nyoho, tatu cha nyehe ndo vatyi cha quichaha tandɨhɨ tuhun cha catyí chi ndo, co̱to ndo vatyi cha cuyatyin quɨvɨ cha cunyaca ñaha Nyoo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. EqTatu cha cua cuyatyin cha coon savi cha nduyutya numa tun. pTyicuan ta chaha̱ ra Jesús noo cuhva ihya, ta catyí ra: ―Sa̱ha ndo cuenda noo yutun cha nañí higuera, o ñáá nonga yutun. o Ta cuhva cha quichaha tuhun ihya, sa̱ndunɨɨ ndo iñi ndo ta cu̱sɨɨ cuñi ndo vatyi numi xaan ta cucacu ndo ―catyí ra. n7Tyicuan ta cunyehe ñu chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria vachi chichi noo vico tyaquɨ chihin tunyee iñi Nyoo, ta chihin cha cahnu cuví ra. /mWTa cucoñaa ñu chihin cha yuhví ñu cha chicá xiñi ñu ñáá ndɨhɨ cha cua cuvi ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi nyacua nya cha iyó andɨvɨ cunacanda. >lu’Tyicuan ta cuaha cha iyo cunyehe ñáyɨvɨ nu ñanyii, ta nu yoo, ta nu tiñoo. Ta ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cunayuhvi ñáyɨvɨ chihin cha iyo cunacatyin tyañuhu. 2k]Sɨndaro cucahñi ra chi suhva ñáyɨvɨ chihin mityi ra. Ta suhva ñu cutɨɨn ra ta cunyaca ra chi ñu vehe caa inga ñuu. Ta ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví, cucuaca chaha ñu Jerusalén nyacua nya quɨvɨ cha catyí maa Nyoo. Yoso caa cuquichi Rayɨɨ cha quichi nya gloria inga chaha qj[Ta ndahvi ñusɨhɨ cha ñohó sehe quɨvɨ cuan. Ta ndahvi ñu cha iyó cha lee sehe cha ni chaxín ca. Vatyi cuaha xaan tɨndoho cunyehe ñu ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Vatyi cuxaan xaan Nyoo chihin ñáyɨvɨ ñuu Jerusalén ihya. i Vatyi yucuan quɨvɨ cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ ñuu ihya. Vatyi cuchino cava tandɨhɨ cuhva catyí maa nu tutu Nyoo. ?hwTa ñáyɨvɨ cha nyicú ityi Judea, na cono ñu ta na tixehe nuu ñu ityi yucu. Ta ñu nyicú ñuu Jerusalén ihya, na quita ñu. Ta ñu nyicú nu chiqui, ma ndichi ñu ñuu ihya. g7’Quɨvɨ nyehe ndo vatyi nicachico yuhu ñuu Jerusalén ihya nyicú sɨndaro, co̱to ndo vatyi cha cuñi chaa quɨvɨ cha sanaa ra ñuu ihya. ;fqTatu ma ndu uvi iñi ndo chii, cucacu añima ndo. 0e[Soco ni noo ixi xiñi ndo ta ma cunaa. Wd'Tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta cutasɨ cuñí ñu nyehe ñu chi ndo cha catyi yuhu. zcmSoco ñáyɨvɨ cunacuhva cuenda ñu chi ndo nuu ñu xaan iñi chi ndo. Nyacua nya sutu ndo ta sɨhɨ ndo, yañi ndo, tahan ndo, ta ra tahan ndo cunacuhva cuenda ra chi ndo chi ñu xaan iñi chi ndo. Ta yɨhɨ́ nyoho cucahñi ñu chi ndo. 1b[Vatyi yuhu cucuhve tuhun cunacahan ndo. Ta cucuhve cha chiñi tuñi xiñi ndo. Vatyi ni noo ra xaan iñi chi ndo ta ma cuvi chasaha ra chi ndo chihin tuhun cahán ra. naUSoco sa̱ha ndo cuenda ta ma caca xiñi ndo ñáá tuhun cunacahan ndo chihin ra cuví tyiño cuan. 5`e Tyicuan ta cuvi cahan ndo tuhin chihin ñu. _9 Soco cha cumañi ca cuvi ihya, cutasɨ iñi ñáyɨvɨ chi ndo. Ta cucacan ñu cuatyi chaha ndo. Vatyi cucutuñi chi ndo ta cucuhva cuenda ñu chi ndo chi tata sutu. Ta cutyihi ñu chi ndo chichi vehe caa. Ta cunyaca ñu chi ndo nuu rey ta nuu ra cacuví tyiño cha catyi yuhu. ?^w Ta cutaan nahnu. Ta cucoo tama. Ta cucoo cuehe tandɨhɨ ri ityi. Ta cunyehe ñáyɨvɨ cuaha xaan cha yuhví andɨvɨ. Cuaha xaan seña nahnu cha ña tuhvá ñu nyehe cunyehe ñu. ~]u Ta catyí tucu ra: ―Ñáyɨvɨ iyó noo ñuu cucañi tahan ñu chihin ñáyɨvɨ inga ñuu. Ta cucoo cuatyi. C\ Ta quɨvɨ ñihi ndo tuhun tyi iyó cuatyi ta cañí tahan ñáyɨvɨ, ma nayuhvi ndo. Vatyi tandɨhɨ cuan cutahan chi cuvi xihna ca. Soco cumañi ca chaa quɨvɨ cha naa ñayɨvɨ̱. C[Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Sa̱ha vaha ndo cuenda, coto sandavi ñaha ra chi ndo. Vatyi cuaha xaan ra cuquichi, ta cucotyiño ra sɨvi, ta cucatyi ra: “Yuhu cuví Cristo ra cha saquichi̱ Nyoo chi. Cha cuñí cunaa ñayɨvɨ̱”, cucatyi ra. Soco ma cunyicon ndo chi ra. Ta ma chino iñi ndo chi ra. TZ!Tyicuan ta quichaha candaca tuhun ra chi ra Jesús, ta catyí ra: ―Maestro, ¿ama cucuvi tandɨhɨ tuhun cahun ihya? ¿Yoso caa ta coto ndi tatu cha cuyatyin cha naa ñayɨvɨ̱? ―cacatyí ra. YY+―Coo quɨvɨ ta tandɨhɨ cha nyehé ndo ihya cutanɨ. Ni noo yuu ta ma coso ca sɨquɨ tahan. Vatyi cusanacoyo ra xaan iñi chi ndo. Ñáá ndɨhɨ seña cha cucuvi cha ni cumañi ca naa ñayɨvɨ̱ GXTyicuan ta suhva ñu ndatuhún ñu tuhun vehe ñuhu cahnu cuan. Ta catyí ñu vatyi tyaquɨ xaan yuu. Tyaquɨ xaan tacaá cha chaha̱ ñáyɨvɨ. Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús: ?WwVatyi cha ndoó ri sɨquɨ chi ñu catyihi̱ ñu. Soco ñaha ihya tyihi̱ ña tandɨhɨ cha iyó chi ña ―catyí ra. Nu catyí ra Jesús vatyi cucanɨ ñáyɨvɨ vehe ñuhu cahnu V'Ta catyí ra Jesús: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi nuu Nyoo cuaha ca tyihi̱ ñaha ndahvi ihya ta ñima ca tandɨhɨ ñu tyayɨɨ cuan. kUOTa nyehe̱ tucu ra noo ñaha ndahvi cha chihi̱ yɨɨ. Ta tyihi̱ ña uvi tahan ri xuhun cuatyi. T yTa nyehe̱ ra Jesús vatyi cuaha xaan ñu tyayɨɨ catyihí ra xuhun chichi caja cha nanyaá chichi vehe ñuhu cahnu. :Sm/Ta naha chicán tahvi ra chi Nyoo nu tuvi, cha cuñí ra cha catyi ñáyɨvɨ tyi vaha ñáyɨvɨ cuví ra. Soco suri maa ra tinyaá ra vehe ñu ndahvi cha chihi̱ yɨɨ vatyi ña cuví tyiyahvi ñu xuhun cha tavá ra sɨquɨ ñu. Yucuan chaha ñihi ca cutachi tuñi Nyoo chi ra ―catyí ra Jesús.R-.―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin ra casacuahá ley vehe ñuhu. Tahán xaan iñi ra cuihno ra sahma cañi. Ta cuñí ra vatyi saha ndo ñáyɨvɨ chi ra nuyahvi ta cuhva ndo nocumi chi ra. Ta nanducú ra tyayu vaha cunyaa ra chichi vehe ñuhu ta nu cuahan ra vico. Q}-Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cachiñí ñu tuhun cahán ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra nu catyí ra tyehe caa: nPU,¿Yoso caa cha ra vachi tata ra David cuví chi ra Cristo, ta suri maa ra David catyí vatyi Sutu ra cuví chi ra Cristo? ―catyí ra Jesús. Nu catyí ra Jesús vatyi cuaha xaan cuatyi ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu iyó O-*Vatyi suri maa ra David catyí ra nu libru Salmo tyehe caa:Cahán Suti Nyoo chihin Suti ra Cristo, ta catyí ra chi ra:“Cu̱nyaa chiyo vahi nyacua nya cuhve chi ra xaan iñi chuun vatyi cuaca chahun sɨquɨ ra”, catyí Nyoo chihin yuhu ra David ta cha naha. N)Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ñu: ―¿Ñáá tuhun cha catyí ndo vatyi ra Cristo tata ra David vachi ra? !M;(Yucuan ta ña caña ca maa iñi ra candaca tuhun ra ñáá ca tuhun chi ra Jesús. Cristo vachi ra tata ra David, ta suri cuví tucu ra Sehe Nyoo |Lq'Tyicuan ta suhva ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu catyí ra: ―Vaha xaan nacahu̱n Maestro ―catyí ra. LK&Vatyi Nyoo ñima Nyoo cuenda ñáyɨvɨ chihi cuví ra. Nyoo cuenda ñu nyitó cuví ra. Vatyi cha cuenda Nyoo tandɨhɨ yo ta nyitó añima yo vasɨ chihi̱ coño ñuhu yo ―catyí ra Jesús. J!%Cha ndicha cuví vatyi ra Moisés nu sacoto̱ ra tuhun cha cayu taca iñu cuan, yucuan sacotó ra chi yo vatyi ñu chihi nandotó ñu. Vatyi yucuan catyí ra vatyi Sutu Mañi yo Nyoo cuenda ra Abraham, ta Nyoo cuenda ra Isaac, ta Nyoo cuenda ra Jacob, cuví chi ra. I$Ta ñahri tuhun chihi iyó nyicuan. Soco cucuvi ñu tari ángel. Ta cuví ñu sehe Nyoo cha ndicha vaha vatyi nandoto̱ ñu. H#Soco ñu cha tahán chi nandoto inga ñayɨvɨ̱ nu nyacá ñaha Nyoo, ña tandaha ca ñu ta ni ma cuhva ca ñu sehe ñu tandaha. tGa"Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Ihya ñayɨvɨ̱, rayɨɨ ta ñusɨhɨ tandaha ñu. F1!Ta cuñí ndi coto ndi yóó ra cuví ñasɨhɨ chi ña chichi cha ndɨ ucha tahan ra cuan nu cunandoto ñu nuu Nyoo ―cacatyí ra saduceo cuan. 6Eg Ta nu ndɨhɨ tuhun chihi̱ ndɨhɨ maa ña. D'Ta suri tyicuan caa cuvi̱ chihin ra cu uñi cuan. Ta suri tyicuan caa cuví chi ndɨ ucha ra. Ni noo ra ta yori sehe ra chiyo̱ chihin ña. yCkTyicuan ta naquehe̱n ra cha cu uvi suri maa ña cuan. Ta yori tucu sehe ñu chiyo̱. Ta chihi̱ tucu ra cuan. %BCSoco cuñí ndi coto ndi vatyi chiyo̱ ucha tahan ra chihin yañi ra. Ta ra cha ñihi ca chicoo̱ ñasɨhɨ ra, soco yori sehe ñu chiyo̱, ta chihi̱ ra. ATyicuan ta catyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, sandoo̱ ra Moisés tuhun ihya vatyi tatu noo ra chihi̱ ra ta ndoo ñasɨhɨ ra, tatu yori sehe ra chiyo̱ chihin ña, tahán chi cha tandaha yañi ra chihin ña tacuhva cha ma cunaa tata yañi ra. @ Cha yaha̱ cuan ta chaa̱ coyo suhva ra saduceo nu nyaá ra Jesús. Maa ra cuví ra casañahá vatyi ña nandotó ndɨyɨ. b?=Ta ña cuví maa sandahvi ñaha ra chi ra Jesús chihin tuhun cahán ra nuu ñáyɨvɨ. Ta iyo xaan cacuñí ra tuhun cha nacaha̱n ra. Ta taxi ri cuví ra. Nu cacuñí ra saduceo sandavi ñaha ra chi ra Jesús _>7Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Tu tyicuan caa, cu̱hva ndo xuhun chiña chi ra cuví gobiernu cuan vatyi chi maa ra tahán chi. Ta cu̱hva tucu ndo chi Nyoo cha tahán chi chi ra ―catyí ra Jesús chi ra. e=CSa̱ñaha ndo noo xuhun chiña chii, na nyehi. ¿Yóó chi nuu ta yóó chi sɨvɨ nyaá nu xuhun ihya? ―catyí ra. Tyicuan ta nacaha̱n ra cuan, ta catyí ra: ―Nuu gobiernu, ta sɨvɨ ra ñandɨhɨ ―cacatyí ra. </Soco ra Jesús tuví iñi ra vatyi cuñí ra nducu nyehe ra chi ra. Ta catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cuñí ndo nducu nyehe ndo chii? v;eCa̱tyi chi ndi ¿atu vaha cha tyiyahvi yo cha chicán gobiernu ñuu Roma chi yo, o ña vaha? ―catyí ra. :Yucuan chaha candaca̱ tuhun ra casavaha chii cuan chi ra Jesús: ―Maestro, chitó ndi vatyi vaha tuhun cahún. Ta sañahún cha vaha chi ñáyɨvɨ. Ta ñima cuhva iyó ri ñu nyehun soco añima ñu ñandɨhɨ. Ta maa ri maa ityi Nyoo sañahún. 9Tyicuan ta catachi̱ ra chi suhva ra vatyi cunducu nyehe ra chi ra Jesús. Ta casaha̱ ra tyi ra vaha cacuvi ra. Vatyi coto ra ñáá noo tuhun ña vaha cahán ra Jesús tacuhva cuvi catɨɨn ra chi ra. Ta cuhva cuenda ra chi ra chi gobernador. Y8+Ta ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu catuvi̱ iñi ra vatyi tuhun cha catyí ra Jesús, chi maa ra nañi cuan. Ta cuñí ra catɨɨn ra chi ra Jesús vatyi cacahñi ra chi ra. Soco ña cachitó maa ra yoso caa. Vatyi yuhví ra chi ñáyɨvɨ. Tuhun cha tyiyahví ñu xuhun chi gobiernu ñuu Roma {7oTari tahnu noo ra cha canacava sɨquɨ yuu, tyicuan caa tɨvɨ ñu ña cuñí quichaha tuhun cahín. Ta sɨɨn ri, tari taxin nyihi noo ra cha canacava yuu sɨquɨ, tyicuan caa cunaa ñu ña cuñí quichaha tuhun cahín ―catyí ra Jesús. l6QSoco ra Jesús nanyehe ra chi ñu ta catyí ra: ―Tyicuan caa cucuvi. Vatyi nyaá nu tutu Nyoo ta catyí chi tuhin tyehe caa:Yuu cha ña cuñí ra casavahá vehe cotyiño ra,Ican cuan cuví yuu cha nɨñɨ ca. 53Catyí chi ndo vatyi quichi ra ta cahñi ra chi ra casahá tyiño cuan. Ta cuhva ra ñuhú cuan chi inga ra ―catyí ra Jesús. Ta cuhva cha chiñi ñáyɨvɨ tuhun cuan, yuhví xaan ñu cuví. Ta quichaha catyí ñu: ―¡Ña cuñi Nyoo ta cuvi tyicuan caa! ―catyí ñu. "4=Tyicuan ta tava̱ ñehe ra chi sehe chitoho ñuhú cuan ityi chata chacu. Ta cachahñi̱ ra chi ra ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ñáyɨvɨ nyicú cuan: ―¿Ñáá cha cusacuvi chitoho ñuhú cuan chi ra cachahñi̱ chi sehe ra cha cuhva cha cuñí nyoho? j3MSoco cuhva cha cananyehe̱ ra casahá tyiño cuan chi ra, catyí ra chi ra tahan ra: “Ican ra ihya cundoo chihin ñuhú ihya tatu chihi sutu ra. Soco nacahñi yo chi ra. Vatyi ndoo maa yo chihin ñuhú ihya”, catyí ra. g2G ’Yaha̱ cuan ta quichaha catyi chitoho ñuhu cuan: “¿Yoso caa cunyacuvi vityin? Cua tachi chi sehi, ra cha cuñí vavahi. Ta cha nanyehe ra chi ra, vasɨ casaha ra ñáyɨvɨ chi ra, vatyi sehi cuví chi ra.” 01Y Tyicuan ta chitoho cuan tachi̱ tucu ra chi inga ra. Soco suri tyicuan caa chinyacuvi tucu ra chihin ra. Ta sañicuehe̱ ra chi ra. Ta tava̱ ñehe ra chi ra yucuan. V0% Tyicuan ta chitoho yoho tɨchaha ndɨvɨ cuan tachi̱ tucu ra chi inga musu. Suri cacañi̱ xaan ra chi ra. Ta cacahan uhvi ra chi ra. Ta natachi̱ ra chi ra. Soco suri ñahri cachaha ra cuiso ra cunuhu. z/m Ta chaa̱ quɨvɨ cha iñí chɨtɨ cuan. Tyicuan ta tachi̱ ra chi noo musu vatyi cuquehen ra suhva chɨtɨ cha tahán chi chi ra. Soco cacañi xaan ra casahá tyiño cuan chi musu cuan. Ta sacunuhu ra chi ra chihin nu ndaha nu ndɨɨ ra. |.q Tyicuan ta quichaha catyi ra Jesús noo cuhva ihya chi ñáyɨvɨ: ―Noo ra tachi̱ ra cuaha yoho tɨchaha ndɨvɨ nu ñuhú ra. Yaha̱ cuan ta chaha̱ noo ra ñuhú cuan chi suhva ra casaha tyiño. Tyicuan ta naha cuahan ra inga ñuu. f-ETyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Nɨ ri yuhu, ta ma catyi chi ndo yóó cha tachi̱ chii, cha sacuvi tyehe caa. Nu sañahá ra Jesús vatyi tari ra sahá tyiño ña vaha tyicuan caa cuví ra cha cucahñi chi ra ,Tyicuan ta cacatyi ra chi ra Jesús vatyi ña cachitó ra yóó cha tachi̱ chi ra Juan vatyi na sacondutya ra chi ñáyɨvɨ. 4+aTa tatu catyí yo vatyí ñáyɨvɨ tachi̱ chi ra, ñáyɨvɨ cahñi ñu chi yo chihin yuu. Vatyi tandɨhɨ ñu, ta cuñí ñu vatyi Nyoo tachi̱ chi ra ―cacatyí ra. >*uTyicuan ta cacatyí ra cuan chi ra tahan ra: ―Tatu catyí yo vatyi Nyoo tachi̱ chi ra Juan cuan, cucatyi ra chi yo “Ñáá tuhun ña chinó iñi ndo tuhun caha̱n ra.” w)g¿Yóó cha tachi̱ chi ra Juan vatyi sacondutya ra chi ñáyɨvɨ? ¿Atu Nyoo tachi̱ chi ra, o ñáyɨvɨ? o(WTyicuan ta ra Jesús quichaha catyí ra chi ra: ―Yuhu tucu cua ndaca tuhin noo tuhun chi ndo. {'oTa cacatyí ra chi ra: ―Ca̱tyi chi ndi ¿yóó cha tyaa̱ tyiño chuun vatyi sacuvun tyehe caa? ―catyí ra. & #Noo quɨvɨ cuan cha nɨ ri ca cha sañahá ra Jesús chi ñáyɨvɨ chichi vehe ñuhu cahnu, ta cahán ra tuhun yoso caa sacacú Nyoo chi ñu. Ta chaa̱ coyo ra cuví nuu chi tata sutu chihin ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, ɨɨn ri chihin ra cacuví mandoñi. %0Soco ña ñihí maa ra cuhva yoso caa sacuvi ra. Vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta vaha tyasohó ñu tuhun cahán ra Jesús.$/Ta tandɨhɨ quɨvɨ chahán ra Jesús chisañaha ra chi ñáyɨvɨ chichi vehe ñuhu cuan. Soco ra cacuví nuu chi tata sutu, ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, ta ra cacuví nuu chi ñuu cuan, canducú ra cuhva yoso caa ta cahñi ra chi ra. -#S.Ta catyí ra chi ra: ―Nu tutu Nyoo catyí chi vatyi vehe Nyoo, nu chicán tahvi yo chi ra cuví. Soco nyoho sananduvi̱ ndo vehe nu nyicú ra suhu ―catyí ra. "#-Tyicuan ta ra Jesús quɨhvɨ̱ ra chichi nuquehe vehe ñuhu cahnu. Ta quichaha tava ñehe ra tandɨhɨ ra caxicó ta casatá yucuan. ! ,Ta cucacun ñuhú ra chi ndo ta cucahñi ra chi ndo. Ta ni noo yuu yoso nyitahan ta ma sandoo ra. Tyicuan caa cucuvi vatyi ña cuñí ndo nacoto ndo cha quichi̱ Nyoo quichi sacacu ra chi ndo. Nu tavá ñehe ra Jesús chi ra caxico chichi vehe ñuhu cahnu 2 ]+Soco cuchaa quɨvɨ ña vaha vatyi ra xaan iñi chi ndo cutyihi chacu ra chi ndo. Vatyi tandɨhɨ ri ityi cuquichi coyo ra sɨquɨ ndo. Ta cucañi tahan ra chihin ndo. E*Ta catyí ra: ―Tyehe ta chitó nyoho, ta cutuñi iñi ndo yoso caa cha vaha cha vachi nyaque chi ndo quɨvɨ ihya. Soco xehe xaan ñohó cha chiñi tuñi cuan, ta ña nañihí maa ndo. ')Yucuan ta cha cua chaa ra yatyin ri Jerusalén cuan. Ta nanyehe ra Jesús chi ñuu cuan ta quichaha chacu chaa ra vatyi cuihya iñi ra. &E(Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Tatu ñáyɨvɨ ihya ta cu taxin ñu, nyacua nya yuu ta nacana chaa chi, ta sacahnu chi chii ―catyí ra Jesús. %C'Tyicuan ta suhva ra fariseo cha cuahan coyo chihin ñáyɨvɨ cuan quichaha cacatyi ra: ―Maestro, sa̱cutaxin chi ñu nyicón chuun ―cacatyí ra. 1[&Yucuan chaha catyí ñu: ―¡Na sacahnu yo chi Rey ihya vatyi vachi ra chihin sɨvɨ Nyoo! ¡Na coo cha taxi ri andɨvɨ! ¡Ta na sacahnu yo chi Nyoo! ―catyí ñu. %Tyicuan ta cha cua cuyatyin tandɨhɨ ñu chihin ra Jesús nu iñi noo yucu Olivo cuan. Ta quichaha cana̱ chaa tandɨhɨ ñu chinó iñi chi ra chihin cha sɨɨ cuví chi ñu. Ta sacahnú ñu chi Nyoo vatyi cuaha xaan cha vaha nyehe̱ ñu cha sacuvi̱ ra. $Tyicuan ta cuahan ra Jesús. Ta cuaha vavaha ñáyɨvɨ cachacu̱n ñu sahma ñu ityi nu cua yaha ra, yosó ra burru cuan. 4a#Tyicuan ta quehe̱n ra chi tɨ. Ta chinyaca̱ ra chi tɨ nu nyaá ra Jesús. Ta tyiso̱ ra sahma ra sɨquɨ tɨ. Tyicuan ta casandaa̱ ra chi ra Jesús sɨquɨ tɨ. "Tyicuan ta canacaha̱n ra cuan ta cacatyi ra: ―Ndachí ndi chi tɨ vatyi chiñuhú tɨ chi maa ra nyacá ñaha ―catyí ra. "=!Ta cuhva cha candachi ra chi tɨ, chaa̱ coyo chitoho tɨ. Ta candaca tuhun ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha ndachi ndo chi burru chiña? ―catyí ra. ~u Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra, cuahan coyo ra. Ta nañihi̱ ra chi tɨ tari cuhva catyí maa ra Jesús. $ATatu yóó cha catyí chi ndo: “¿Ñáá tuhun cha ndachi ndo chi tɨ?” ca̱tyi ndo chi ñu: “Vatyi chiñuhú tɨ chi maa ra nyaca ñaha chi yo.” RTa catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo ñuu cha nyaá yatyin ri cuan. Ta yucuan cunañihi ndo noo burru luhlu, quɨtɨ ta coto ca tyayu, nuhñí tɨ. Nda̱chi ndo chi tɨ. Ta nya̱ca ndo chi tɨ tyehe. PYucuan ta cua chaa ra ñuu Betfagé chihin ñuu Betania, yatyin ri noo yucu cha nañi Olivo, vatyi maa maa ri maa tun Olivo iyó yucuan. Ta tava̱ ra tyiño chi uvi tahan ra cachicá noo chihin ra. _7Cha yaha̱ cahan ra Jesús cuhva cuan, ta sañihi ra cuahan ra ityi Jerusalén. X)Ta tandɨhɨ ñu xaan iñi chii, ñu ña cuñí vatyi cunyaca ñahi chi ñu, nya̱ca ndo chi ñu tyehe vatyi cahñi ndo chi ñu nui”, catyí rey cuan ―catyí ra Jesús. Nu cua chaa ra Jesús Jerusalén ucTyicuan ta rey cuan catyí ra: “Soco catyi yuhu chi ndo. Vatyi ra cha vaha ca sahá tyiño chihin cha chahi̱ chi, cucuhva que chi ra. Ta ra cha chahi̱ chiin ri, ta ña cuñí ra sahá tyiño ra chihin cuan, cutinyaa ndɨhi chi ra. veTyicuan ta quichaha catyi ra chi rey cuan: “Tata, soco ra cuan, cha iyó uchi tahan chi ra”, catyí ra. ' GTa quichaha catyí ra chi ra canyicú cuan: “Ti̱nyaa ndo xuhun cha chahi̱ chi ra, ta cu̱hva ndo chi ra cha saha ganaa uchi ca tahan cuan”, catyí ra. ~ u¿ñáá tuhun ña chahu̱n ta chityihu̱n xuhin banco vatyi nachai soco cha nducuaha ca xuhin?” catyí rey cuan.  Tyicuan ta rey cuan catyí ra chi ra: “Yoho musu ña vaha cuvún. Vityin suri chihin tuhun cha catyun chii, cucatyi tucu yuhu chuun. Tatu chitón vatyi yuhu, xain, ta chitón vatyi naquehin cha ñima chii cuví, ta naquehín cha ña saha̱ tyiñe, $ AVatyi yuhví xain chuun, vatyi yoho cuvún noo ra xaan. Vatyi naquehun cha ñima chuun cuví. Ta naquehun tyiño saha inga ñáyɨvɨ”, catyí ra cuan.  Tyicuan ta chaa̱ tucu inga ra cuan. Ta quichaha catyi ra: “Ma xuhun ihya cha chahu̱n chii. Yuhu chicumi̱ vahi chichi noo pañitu. ^5Tyicuan ta catyí rey chi ra: “Yoho cunyaca ñahun ohon tahan ñuu”, catyí ra. >uTyicuan ta chaa̱ tucu inga ra cha chaha̱ ra xuhun chii. Ta quichaha catyí ra: “Ma xuhun ihya. Saha̱ ganai ohon tahan ca chaha sɨquɨ xuhun cha sandou̱n chii”, catyí ra. `9Tyicuan ta quichaha catyí rey cuan chi ra: “Vaha xaan. Yoho vaha musu cuvún. Vatyi vaha saha̱ tyiñon chihin chiin xuhun cha chahi̱ chuun. Ta vityin cunyaca ñahun uchi tahan ñuu”, catyí rey cuan chi ra.  Ta chaa̱ noo ra cuan. Ta catyí ra: “Tata, saha̱ ganai uchi ca tahan chaha sɨquɨ xuhun cha sandou̱n chii”, catyí ra. eCSoco ra cuan nduvi̱ ra rey. Tyicuan ta nachaa̱ ra nya ñuu ra. Ta quɨvɨ cha nachaa̱ ra, cana̱ ra chi musu ra, ra cha sandoo̱ ra xuhun chii. Vatyi coto ra yoso saha̱ ganaa xuhun ra cha nɨ ri ca cha chaha̱n ra. a;Soco suhva ñáyɨvɨ ñuu ra, tasɨ cuñí ñu nyehe ñu chi ra ta ña cuñí ñu cha cuví ra rey chi ñu. Ta tachi̱ ñu chi suhva ra cuhun chata ra, vatyi catyi ra vatyi ña cuñí ñu cha cuví ra rey chi ñu. ]3 Ta cuhva cha cumañi cuhun ra, cana̱ ra chi uchi tahan musu ra. Ta chaha̱ cuenda ra noo xuhun chi noo noo ra. Ta catyí ra chi ra: “Sa̱ha tyiño ndo chihin xuhun chiña nyacua nya ndichi mai”, catyí ra. .U Tyicuan ta catyí ra: ―Chiyo noo ra vaha ta cuñí cuhun ra noo ñuu cañi. Vatyi yucuan cunanduvi ra rey tacuhva vatyi ndichi ra ñuu ra, soco cha cuví ra rey. nU Ta cha nɨ ri ca cha chiñí ñáyɨvɨ tuhun cahán ra Jesús, quichaha cahan tucu ra inga cuhva ihya. Vatyi cha cuyatyin chaa ra Jerusalén. Ta ñáyɨvɨ cuñí maa ñu vatyi cha cua quichaha ra cunyaca ñaha ra yucuan. K Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria vachi nanduqui ta vachi sacaqui chi ñáyɨvɨ cha cua naa ―catyí ra Jesús. Nu sañahá ra Jesús na saha tyiño yo chihin cha chahá Nyoo chi yo >~u Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Vityin cacu añimon, ta ñáyɨvɨ chi ra Abraham cuvún. Vatyi nacuhva cuendon chuun chi Nyoo tari nacuhva cuenda ra Abraham chi ra chi Nyoo. =}sNu canyicú ra chichi vehe cuan, ra Zaqueo nɨcuinanyaa̱ ra. Ta quichaha catyí ra chi ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, yuhu cua cuhve sava cha iyó chii chi ñu ndahvi. O tatu suhi chi ñáyɨvɨ chihin cha sandavi ñahi chi ñu, vityin cunacuhva cuende nya cumi ca tahan chaha chi ñu ―catyí ra chi ra. %|CTa cha nyehe̱ ñáyɨvɨ cha tyicuan caa, ta tandɨhɨ ñu quichaha cahán nyaa ñu chi ra Jesús. Ta catyí ñu vatyi ndoo̱ ra vehe noo ra iyó cuatyi. ){KTyicuan ta numi ri noo̱ ra Zaqueo nuu yutun cuan. Ta sɨɨ vavaha cuví chi ra. Ta quehe̱n cuenda ra chi ra Jesús. Ta cuahan ra chihin ra nya vehe ra. ^z5Ta cuhva cha yaha̱ ra Jesús nanyehé ndaa ra ityi sɨquɨ ta nanyehe ra chi ra Zaqueo. Ta quichaha catyí ra chi ra: ―Zaqueo, sa̱numi ta no̱un nu yutun chiña. Vatyi vityin cuhin vehun ―catyí ra chi ra. 2y]Yucuan ta chino vavaha ra cuahan ra ityi nuu, ta ndaa̱ ra nu noo yutun cha nañí sicómoro cha nanyaá yuhu ityi nu cua yaha ra Jesús, tacuhva cuvi nyehe ra chi ra. xTa cuñí xaan ra cohon nuu ra chi ra Jesús. Ta ña cuví nyehe ra chi ra vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ. Ta maa ra tyaha xaan ra. wTa yucuan iyó noo ra tyayɨɨ vavaha. Nañí ra Zaqueo. Ta ra cuví nuu cuenda ra catava xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma cuví ra. \v 3Yucuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús ñuu Jericó cuan. Ta cua yaha ra chichi ñuu cuan. Eu+Ta caa cuhva ri cuan, ra cuaa cuan nanyehe̱ ra. Ta cuahan ra chata ra Jesús. Ta sacahnú ra chi Nyoo. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha nyehe ñu tyicuan caa, sacahnú ñu chi Nyoo.t*Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Na̱nyehe. Cha nduvaha̱ chɨtɨ nuun, vatyi chinó iñun chii ―catyí ra. s5)―¿Ñáá cha cuñún vatyi sacuvi chuun? Tyicuan ta ra cuaa cuan nacahan ra, ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, cuñí nanyehi ―catyí ra. ]r3(Tyicuan ta chicuɨñɨ ra Jesús yucuan. Ta tachi̱ ra tyiño na cuquehen chi ra cuaa cuan. Ta cuhva cha chaa̱ ra cuaa cuan nu nanyaá ra Jesús, ta ra Jesús quichaha ndaca tuhun ra chi ra, ta catyí ra: aq;'Ta ra cha cuahan coyo ityi nuu cuan, quichaha cacatyi ra chi ra, nacasɨ ra yuhu ra. Soco chaa ca caná chaa ra, ta catyí ra: ―¡Yoho, ra vachi tata ra David! ¡Cu̱ndahvi cu̱ñi nyehun chii! ―catyí ra. p&Tyicuan ta quichaha cana chaa ra: ―¡Yoho Jesús, ra vachi tata rey David! ¡Cu̱ndahvi cuñi nyehun chii! ―catyí ra. ~}C|y{tzyy@xww{vutssrfqqMonnKmmllIkjiihmgg_feddcc%bea`__J]]X\[~[ZYXXXWuVV8UUTbSSzRQQPOwNNLLKKhJ(HGGPFEE"DD%CBBGAA4@~?>>'==,CNTyicuan ta tachi̱ ra chi ra nya ñuu Belén, ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo, ta ndu̱cu tuhun vaha ndo tuhun cha lee cuan. Ta tatu nañihi ndo chi cue, ta qui̱chi catyi ndo chii, tacuhva vatyi cuhun tucu yuhu cusacahni chi cue ―catyí ra Herodes chi ra. M-Tyicuan ta cana̱ xehe ra Herodes chi ra chiñi tuñi cuan, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra ñáá cuhva ta ñáá quɨvɨ caña̱ tiñoo cuan. @LyTa yoho ñuu Belén ityi Judá, vasɨ ñuu luhlu ri cuvún cha nuu ñuu nahnu ca iyó ityi Judá nu nyaún.Soco cahnu ca cucuvun vatyi Belén chiña cucacu minoo ra cunyaca ñaha.Ta cusaha cumi ra chi ñu Israel ñáyɨvɨ cuende. Tyicuan caa catyí nu tutu Nyoo, ―cacatyí ra cuan chi ra Herodes. 3K_Ta canacaha̱n ra cuan ta cacatyí ra tyehe caa: ―Ñuu Belén ityi Judea, yucuan tahán chi cacu ra vatyi tyehe caa catyaa̱ ra profeta Nyoo nu tutu ta cha naha: 6JeTyicuan ta cana̱ ra Herodes chi tandɨhɨ ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá ley vehe ñuhu. Ta ndaca̱ tuhun ra chi ra, nya maa maa tahán chi cacu ra Cristo. ITa quɨvɨ cha chito̱ rey Herodes tuhun cuan cutyoño cuñí ra. Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu Jerusalén cuan. yHkTa candaca̱ tuhun ra chi ñáyɨvɨ tyehe caa: ―¿Nya nyaá ra cuvi rey cuenda ñu Israel? Vatyi ityi nu caña ñanyii nyehe̱ ndi tiñoo cha chaha̱ cuenda tyi cacu̱ ra ityi ihya. Ta vachi ndi vachi sacahnu ndi chi ra ―cacatyí ra. G Cacu̱ ra Jesús noo ñuu cha nañí Belén. Ta ñuu cuan nyaá chi nu cuví Judea. Ta rey Judea cuan nañí ra Herodes. Tyicuan ta chaa̱ coyo suhva ra nya ñuu Jerusalén. Quichi̱ coyo ra ityi nu caña ñanyii. Ta ra cachiñi tuñi xaan cacuví ra. F Soco ña chiyo̱ ra chihin ña cha numi ri. Nyacua nya cha yaha̱ cacu̱ sehe ña. Ta sacunañi̱ ra chi cue: Jesús.E 9Cuhva cha nducachi̱ iñi ra José, sacuvi̱ ra tari cuhva catyi̱ ángel cuan chi ra. Ta quehe̱n ra chi cu María vatyi cuvi ña ñasɨhɨ ra. D  Ta catyi̱ ra tyehe caa:Ñaha tyivaa cha ta coo ca rayɨɨ chi, cucohon sehe ña.Ta coo noo sehe ña. Ta cunañi cue: Emanuel. Ta sɨvɨ cuan cuñí chi catyí: “Nyoo nyaá ra chihin yo.” Catyí ángel cuan chi ra José chichi ñumahna. -C UTandɨhɨ ihya cuvi̱ tacuhva nachino cava tuhun cha caha̱n Sutu Mañi yo chihin yuhu ra cacuvi̱ profeta ra ta cha naha, ra cachahá cuenda tuhun cahán ra. B Ta cha yaha cacu cha lee cuan, cusacunañun chi cue: Jesús. Tyicuan caa cunañi ra vatyi cusacacu ra chi ñáyɨvɨ chihin cuatyi ñu. DA Ta cha nɨ ri ca cha chicá xiñi ra tyicuan caa, tuvi̱ noo ángel Sutu Mañi yo nuu ra nu quixí ra. Ta nyehe̱ ra ñumahna ta catyí ángel cuan chi ra tyehe caa: ―Yoho José, tata ra David cuvún. Ma caca iñun quehun chi cu María cuvi ña ñasɨhun, vatyi sehe ña cha cua cacu, cuenda Tatyi Ii Nyoo cuví. +@ QTa ra José ra cua cuvi yɨɨ ña, cuví ra noo ra vaha. Ta ña cuñí ra cuhva ra tɨcahan nuu chi ña, yucuan chaha tyaa̱ ra cuhva cha sandoo xehe ra chi ña. j? OTyehe caa cacu̱ ra Jesucristo: Cha yaha̱ cundaa tyiño cha cutandaha cu María, sɨhɨ ra Jesús, chihin ra José. Ta cha ni cumañi ca coo ñu chihin tahan ñu, chicoho̱n sehe ña, soco cha cuenda maa Tatyi Ii Nyoo. :> oRa Abraham chicoo̱ uchi cumi tahan tata ra nyacua nya cacu̱ ra David. Ta ra David chicoo̱ uchi cumi tahan tata ra nyacua nya quɨvɨ tɨɨ̱n ñu Babilonia chi ñu Israel. Ta nyacua nya quɨvɨ cuan chicoo̱ uchi cumi ca tahan tata ñu nyacua nya quɨvɨ cacu̱ ra Cristo. Nu cacu̱ ra Jesucristo 3= aTa ra Jacob cuví sutu ra José yɨɨ cu María. Ican ña cuví sɨhɨ ra Jesús ra cuví Cristo, o cuñí chi catyí, ra cha saquichi Nyoo vatyi cuví ra rey cuenda yo. e< ETa sehe ra Eliud cuví chi ra Eleazar sutu ra Matán. Ta sehe ra Matán cuví chi ra Jacob. `; ;Ta sehe ra Azor cuví chi ra Sadoc sutu ra Aquim. Ta sehe ra Aquim cuví chi ra Eliud. o: Y Ta sehe ra Zorobabel ican cuví chi ra Abiud sutu ra Eliaquim. Ta sehe ra Eliaquim cuví chi ra Azor. g9 I Cha yaha cuan, ta chicoo sehe ra Jeconías, ta ican cuví ra Salatiel sutu ra Zorobabel. -8 U Sehe ra Josías cuví chi ra Jeconías ta yañi ra. Cacacu̱ ra quɨvɨ catɨɨ̱n ra ñuu Babilonia chi ñu Israel, cuahan coyo ñu cua sacuvi ñu tyiño nuu ñu. e7 E Sehe ra Ezequías cuví chi ra Manasés, sutu ra Amón. Sehe ra Amón cuví chi ra Josías. b6 ? Sehe ra Uzías cuví chi ra Jotam, sutu ra Acaz. Ta sehe ra Acaz cuví chi ra Ezequías. `5 ;Sehe ra Aza cuví chi ra Josafat, sutu ra Joram. Ta sehe ra Joram cuví chi ra Uzías. j4 OTa sehe ra Salomón cuví chi ra Roboam sutu ra Abías. Ta sehe ra Abías cuví chi ra Aza. 3 Ta sehe ra Isaí cuví chi rey David. Ta sehe rey David chihin ñaha cha cuvi̱ ñasɨhɨ ra Urías cuví chi ra Salomón. 2 yTa sehe ra Salmón chihin cu Rahab cuví chi ra Booz. Ta sehe ra Booz chihin cu Rut cuví chi ra Obed, sutu ra Isaí. i1 MTa sehe ra Aram cuví chi ra Aminadab sutu ra Naasón. Ta sehe ra Naasón cuví chi ra Salmón. {0 qTa sehe ra Judá chihin cu Tamar cuví chi ra Fares ta ra Zara. Ta sehe ra Fares cuví chi ra Esrom sutu ra Aram. r/ _Sehe ra Abraham cuví chi ra Isaac, sutu ra Jacob. Ta sehe ra Jacob cuví chi ra Judá ta yañi ra. s. cIcan ihya cuví sɨvɨ ñáyɨvɨ vachi ra Jesucristo tata. Tata ra David ta tata ra Abraham cuví chi ra. e-C5Ta tyicuan ri chinyicú ra chichi vehe ñuhu cahnu cuan, ta sacahnú xaan ra chi Nyoo.u,c4Tyicuan ta tandɨhɨ ra sacahnú xaan ra chi ra. Ta sɨɨ xaan cacuví chi ra, cuanuhu coyo ra Jerusalén. M+3Ta cha nɨ ri ca cha nasocó ra chi ra, nandaa̱ xica ra andɨvɨ. ,*Q2Tyicuan ta ra Jesús cuahan ra chihin tandɨhɨ ra cachicá noo chihin ra ityi chata ñuu, nya ñuu Betania. Ta sandaa̱ ra ndaha ra. Ta nasoco̱ ra chi ra. )1Ta cusaquichi mai Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ndo tari catyi̱ Suti tyi cuhva ra chi ndo. Soco cu̱nyicu ndo Jerusalén ihya. Ta ma quita maa ndo nyacua nya quichi tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo cuquɨhɨ chi ndo ―catyí ra Jesús. Nu nandaa̱ xica ra Jesús andɨvɨ D(0―Ta nyoho cuví ndo cha ndaa tandɨhɨ tuhun ihya. ?'w/Ta tahán chi coto ñáyɨvɨ tuhun sɨvɨ ra Cristo ñuu Jerusalén, ta yaha cuan ta tandɨhɨ ñuu nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱. Tacuhva cuvi ndu uvi iñi ñu ta ndachi cuatyi ñu. &-.Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra vatyi tyicuan caa nyaá nu tutu Nyoo vatyi tahán chi cha cúvi ra Cristo. Ta nu cu uñi quɨvɨ nandoto ra. r%]-Tyicuan ta chaha̱ ra Jesús vatyi na cutuñi iñi tandɨhɨ ra cuan yoso caa catyí nu tutu Nyoo. $,Ta catyí ra chi ra: ―Tandɨhɨ cha cuvi̱ chii, ican ihya cuví cha catyi̱ chi ndo quɨvɨ cuan. Ta catyi̱ chi ndo vatyi tyicuan caa cucuvi, tari cuhva nyaá tuhun cha tyaa̱ ra Moisés ta ra profeta Nyoo ta cha nyaá nu libru salmo ―catyí ra chi ra. 0#[+Ta quehe̱n ra. Ta quichaha chachi ra. W"'*Tyicuan ta chaha̱ ra chiin yuhu tiyaca tyihyo chihin tyañuñu chi ra. /!W)Soco maa ra chaha cha iyo cacuñí ra ta sɨɨ cacuñí ra nyacua ña chinó vaha iñi ra. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Atu iyo cha cachi? ―catyí ra. U #(Ta cuhva cha catyi̱ ra tuhun ihya, sañahá ra ndaha ra ta chaha ra. \1'Nye̱he ndo ndahi. Ta nye̱he ndo chahi. Vatyi suri mai cuví. Tɨ̱ɨn ndo chii ta co̱to ndo. Vatyi tatyi, ñahri coño ñuhu. Ta ñahri yɨquɨ tari cha nyehé ndo tyi yɨhɨ́ chi yuhu ―catyí ra Jesús. yk&Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha nayuhvi ndo? ¿Ñáá tuhun cha chicá uvi iñi ndo? [/%Tyicuan ta canayuhví xaan ra. Ta cacuñí maa ra vatyi noo tatyi ri cuví. #$Nɨ cahán ca ra tuhun cuan ta tuvi̱ ra Jesús nu canyicú ra. Ta chaha̱ ra nocumi, ta catyí ra: ―Na coo cha taxi ri añima ndo. y#Tyicuan ta ra cha ni nachaa coyo cuan canacatyi̱ tucu ra yoso caa ndatuhu̱n ra Jesús chihin ra ityi cuahan ra ñuu Emaús, ta yoso caa canɨcoho̱n nuu ra chi ra nu chahnu̱ ra pan. Nu tuvi ra Jesús nu canyicu ra cachica̱ noo chihin ra >u"Tyicuan ta quichaha canacatyi ndɨ uchi ɨɨn tahan ra chi ra cha nɨchaa coyo cuan: ―Ndicha vatyi Sutu Mañi yo, nandoto̱ ra. Vatyi ra Simón nyehe̱ ra chi ra ―cacatyí ra. &E!Ñahri ca cha canyatu̱ ra, ta cuanuhu coyo ra nya Jerusalén. Ta yucuan nañihi̱ ra chi ndɨ uchi ɨɨn ra chicá noo chihin ra Jesús, canyicú ra. uc Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ra tahan ra: ―Yucuan chaha vaha xaan cuñí añima yo cuhva cha vachi ra chihin yo, ta nacatyi̱ vaha ra yoso caa cuahan tuhun Nyoo cha nyaa nu tutu chi yo, ta nɨcohon nuu yo chi ra ―cacatyí ra. jMTa caa cuhva ri cuan nuña nuu ra canɨcohon nuu ra chi ra Jesús. Soco ra Jesús cuanaa ri ra. /Ta cuhva cha chicunyaa̱ ra yuhu mesa chihin ra, quehe̱n ra pan. Ta chaha̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Ta chahnu̱ sava ra, ta chaha̱ ra chi ra. A{Tyicuan ta cacatyi ra chi ra na ndoo ra chihin ra. Ta catyi ra: ―Ndo̱o chihin ndi vatyi cha cua quee ñanyii ―cacatyí ra. Tyicuan ta cuahan ra Jesús nya vehe nɨnduvi ra cuan. |qTa cuhva cha chaa̱ ra nya ñuu Emaús cuan nu cuahan coyo ra, ta saha̱ ra Jesús vatyi cañi ca cuahan ra. iKTyicuan ta quichaha nacuhva ra cuenda yoso caa cuahan tuhun ra nu tutu Nyoo. Ta quichaha cahan ra tuhun cha tyaa̱ ra Moisés ta cha naha. Ta yaha̱ cuan ta caha̱n ra tuhun tandɨhɨ libru cha tyaa̱ ra profeta Nyoo. 0Y¿Atu ña chitó ndo vatyi tahán chi cha cunyehe xihna ra Cristo tundoho? Yaha cuan ta tahán chi cuñihi ra tyiño cha cunyaca ñaha ra ―catyí ra Jesús chi ra. 5Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Chiin xaan cutuñí iñi ndo. Ta cuee xaan chinó iñi ndo tuhun tyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha. T!Yaha̱ cuan ta chaha̱n coyo tucu suhva ra tahan ndi nu ñaña. Ta nyehe̱ ra vatyi cha ndicha cuví tari cuhva catyí ñusɨhɨ cuan. Vatyi ñahri ca coño ñuhu ra Jesús catuví ―catyí ra chi ra. 9kTa nacatyi̱ ñu chi ndi vatyi ñahri ca coño ñuhu ra catuví. Ta nacatyi̱ ñu vatyi nyehe̱ ñu uvi tahan ángel. Ta catyí ángel cuan chi ñu vatyi ra Jesús nyitó ra. Soco vityin iyo xaan cuñí ndi cha nacatyi̱ suhva ñusɨhɨ chi ndi. Vatyi maa ñu, ñaha cuii ri chaha̱n coyo ñu nu ñaña ra.  Ta cha vityin cha iyó uñi quɨvɨ cuvi̱ tuhun cuan. Ta nyuhu cuñí maa ndi vatyi ican ra cuví ra cusacacu chi ñáyɨvɨ Israel. 6 eSoco ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra cacuví nuu cuenda vehe ñuhu, nacuhva̱ cuenda ra chi ra chi sɨndaro ñuu Roma. Ta cachahñi̱ ra chi ra. Ta chihi̱ ra nu cruzi.  Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá cha cuvi̱? Ta quichaha canacatyi̱ ra chi ra: ―Tuhun ra Jesús ra ñuu Nazaret. Vatyi cuvi̱ ra noo ra profeta Nyoo. Ta chihin tunyee iñi cahnu Nyoo sacuvi̱ ra cha vaha nuu Nyoo ta nuu ñáyɨvɨ. A {Ta ra cha nañí Cleofas, nacaha̱n ra. Ta catyí ra: ―¿Atu ñima nya Jerusalén quichi yoho? ¿Atu ra inga ñuu cuvún? ¿Atu ña chitón cha cuvi̱ ñuu cuan? ―catyí ra. " =Tyicuan ta quichaha ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá tuhun ndatuhún xaan ndo? ¿Ñáá tuhun cha cuihya xaan iñi ndo? ―catyí ra chi ra. +OSoco nɨ ri maa nyehé ra chi ra Jesús, ña canɨcohon nuu ra chi ra. Vatyi tari cha iyó noo cha chasɨ nuu ra tacuhva cha ma canɨcohon nuu ra chi ra Jesús. c?Ta cha nɨ ri ca cha candatuhún ra, ta ra Jesús nataha̱n ra chi ra nu cuahan coyo ra. MTa cuahan coyo ra ta ndatuhún ra tuhun ñáá ndɨhɨ cha cuvi̱. 6e Suri maa quɨvɨ cuan, uvi tahan ra chicá noo chihin ra Jesús cuahan coyo ra nya ñuu cha nañí Emaús, tari noo cha uchi ɨɨn kilómetro cha quita yo Jerusalén. V% Soco ra Pedro nducuita̱ ra ta chino̱ vavaha ra cuahan ra cuanyehe ra nya chichi ñaña ra Jesús tatu ndicha. Ta nanyehe̱ ra chichi yavi yuu cuan tyi sahma ri cayucú ɨnchiyo xiin. Tyicuan ta cuanuhu ra nya vehe. Ta iyo cuñí ra vatyi ñahri ca coño ñuhu ra Jesús catuví chichi ñaña cuan. Noo cha cuvi̱ ityi Emaús y Soco ra cachica̱ noo chihin ra Jesús cuñí maa ra vatyi cahán ri maa ñu. Ta ña chinó iñi ra tuhun cahán ñu. ) Ta ñu sacoto̱ tuhun cuan chi ra cuan cuví ñu cu María, ñaha Magdala, ta cu Juana, ta cu María sɨhɨ ra Jacobo, ta suhva ca ñusɨhɨ. y Ta cuanuhu coyo ñu. Ta nacatyi̱ ñu chi ndɨ uchi ɨɨn tahan ra apóstol ra Jesús chihin tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ. T!Tyicuan ta nɨcoho̱n iñi ñu tuhun caha̱n ra Jesús quɨvɨ cuan. #Catyi̱ ra vatyi tahán chi cucuhva cuenda ñu chi ra ndaha ra iyó cuatyi. Vatyi cuví ra Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. Ta tahán chi cucahñi ra chi ra nu cruzi. Soco nu cu uñi quɨvɨ cunandoto ra. Tyicuan caa catyi̱ ra chi ndo ―catyí ángel cuan chi ñu. ~ Yori ra ñohó ihya, vatyi cha nandoto̱ ra. Nɨ̱cohon iñi ndo tuhun cha caha̱n ra chihin ndo quɨvɨ chicá noo ra Galilea. O}Ta chihin cha yuhví ñu, ta chicuiñi̱ chɨtɨ ñu chihin nuu ñu nya nu ñuhú. Tyicuan ta quichaha cacatyi ra cuan chi ñu: ―¿Ñáá tuhun nanducú ndo chi ra Jesús ihya nu ñohó ndɨyɨ? (|ITa yucuan tayucú ñu chihin cha yuhví ñu. Ta ña chitó ñu ñáá cunyacuvi ñu. Ta tuvi̱ uvi tahan rayɨɨ nuu ñu. Ta xiño vavaha sahma cañihnó ra. ]{3Ta quɨhvɨ̱ ñu chichi, soco ña nañihi̱ ñu coño ñuhu Sutu Mañi yo Jesús. vzeTa cuhva cha chaa̱ coyo ñu, nanyehe̱ ñu vatyi ña nyasɨ́ ca yavi yuu cuan tari cuhva chinyasɨ̱ maa. 0y [Cundichin timingu quɨvɨ nu quichaha vitya. Ta ñaha cuiri cuahan coyo ñusɨhɨ cuan nya nu ñaña ra Jesús. Ta nyisó ñu ndutya vixi chahán cha sanduvaha̱ ñu. x/8Ta cuanuhu coyo ñu nya vehe ñu. Ta sanduvaha̱ ñu ndutya vixi chahán vatyi cutyihi ñu coño ñuhu ra Jesús coto coo xico. Vatyi tyicuan caa cuví costumbre cuiya cuan. Tyicuan ta nyitatú ñu inga quɨvɨ cuan tari cuhva catyí maa tuhun cha tachi̱ Nyoo chi yo.9wk7Ta tandɨhɨ ñusɨhɨ cha quichi chihin ra Jesús nya Galilea, cuahan ñu chata ra. Ta nyehe̱ ñu chichi yavi yuu cuan. Ta nyehe̱ ñu yoso caa chicava coño ñuhu ra. v#6Ta viarni cuví, quɨvɨ cha sanduvahá ñáyɨvɨ cha cachi ñu cha sabaru inga quɨvɨ, quɨvɨ nyitatu ñu. Ta cha cuñí cuví sabaru. \u15Ta yaha̱ cha sanoo̱ ra José cuan coño ñuhu ra Jesús nu cruzi, ta natyihi̱ ra chichi noo sahma cha cuví lino. Ta cuahan ra cua cuchi ra chi ra chichi noo ñaña chaa cha cuví yavi yuu cha savaha̱ ñu. Rt4Tyicuan ta chaha̱n ra chicacan ra coño ñuhu ra Jesús chi ra Pilato. "s=3Ta ra José cuan nyatú ra quɨvɨ cha cunyaca ñaha Nyoo. Ta ña ndoo̱ ra vaha chihin cha sacuvi̱ ra tahan ra, ra cacuví nuu cuenda tata sutu cuan. r'2Ta iyó noo ra vaha, nañí ra José. Ta Arimatea ityi Judea cuví ñuu ra. Ta cuví ra noo ra cuví nuu cuenda Junta Cahnu ñu Israel. Nq1Ta tandɨhɨ ñu cha ñohó nuu chi ra Jesús, ta ñusɨhɨ cha chinyico̱n chi ra nya Galilea, canyicú ñu nya sava ri. Ta nyehe̱ ñu tandɨhɨ cha cuvi̱ yucuan. Nu cua cuchi ra chi ra Jesús fpE0Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha canyicú yucuan canyehe̱ ñu cha cuvi̱ cuan. Ta cuahan coyo ñu ta suri cacañí ñu ndaha ñu yɨquɨ nyica ñu. Vatyi chitó ñu vatyi ña vaha cha chinyacuvi̱ ñu chihin ra Jesús. 2o]/Ta ra cuví nuu chi sɨndaro cuan, nyehe̱ ra tandɨhɨ cha cuvi̱ cuan. Ta sacahnú ra chi Nyoo, ta catyí ra: ―Ñahri ndicha cuii cuatyi ra iyó ―catyí ra. *nM.Tyicuan ta quichaha cana chaa ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, natyaí añime chichi ndahun ―catyí ra. Ta cuhva cha catyi̱ ra tuhun ihya, ta chihi̱ ra. bm=-Vatyi nduñaa ñanyii. Ta sahma cha tacaá chichi vehe ñuhu cahnu cuan, tahnya̱ sava. klO,Tyicuan ta ñáá cuhva ora quichaha nduñaa ñayɨvɨ̱, nyacua nya caa uñi cha cha iñi. `k9+Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha ndicha catyí chuun vatyi tañi ri vityin ta cunyaun chihin nya paraíso nu nyaá añima ñu chinó iñi chi Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra. Nu chihi̱ ra Jesús j *Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ra Jesús: ―Yoho Jesús, nɨ̱cohon iñun tuhin quɨvɨ cunyaca ñahun ―catyí ra. oiW)Maa yo nyehé yo tundoho ihya vatyi iyó cuatyi yo. Soco ra ihya ñahri cuatyi ra iyó ―catyí ra. h(Soco inga ra cuan catyí ra chi ra: ―¿Atu ña yuhvún chi Nyoo? Vatyi nyehún suri tundoho cha nyehé maa ra vityin. Jg 'Ta noo ra quiñi iyó cha tacaá xiin ra Jesús, quichaha cahan ra chihin ra, ta catyí ra: ―Tatu ndicha cha Cristo cuvún, sa̱cacu chuun. Ta sa̱cacu chi ndi ñandɨhɨ ―catyí ra. dfA&Ta sɨquɨ cruzi ityi xiñi ra nyaá noo nu tyaa̱ ra chihin griego, chihin latín, ta chihin hebreo. Tyehe caa quita cahán letra cuan: “Ican ra ihya cuví Rey cuenda ñu ñuu Israel” ―catyí nu vitu cuan. uec%Ta quichaha cacatyi ra chi ra: ―Tatu rey cuenda ñáyɨvɨ Israel cuvún. Sa̱cacu chuun ―cacatyí ra. rd]$Ta suri cahán cuehe tucu sɨndaro chi ra. Ta catuhva̱ ra chi ra. Ta chaha̱ ra vinu iya coho ra. /cW#Ta ñáyɨvɨ tayucú ñu nyehé ñu. Ta nyacua nya ra cacuví nuu cuenda vehe ñuhu, ta chacú cuehe ra nyehé ra chi ra Jesús. Ta catyí ra: ―Sacacu̱ ra chi inga ñáyɨvɨ. Soco vityin na sacacu tucu ra chi maa ra, tatu ndicha cha Cristo, ra cha saquichi Nyoo, cuví ra ―cacatyí ra. ,bQ"Ta cuhva cha tacaá ra Jesús nu cruzi cuan, quichaha catyi ra: ―Sutu Mañi yuhu, sa̱ha tucahnu iñi chi ra. Vatyi ña chitó ra ñáá cha nyacuví ra chihin ―catyí ra. Tyicuan ta sɨndaro cuan chaha̱n ra noo sɨhva chihin sahma ra Jesús. Nya ra saha ganaa caquehen ra sahma cuan. Ta quehe̱n tucu sɨndaro cuan chi uvi tahan ra quiñi iyó, vatyi cahñi ra chi ra ɨɨn ri chihin ra Jesús. "_=Vatyi tatu tyehe caa sacuvi ñu chihin yuhu cha ñahri cuatyi. Yaha ca cuhva cunyacuvi tucu ñu chihin maa ndo cha iyó cuatyi ndo ―catyí ra Jesús. h^IVatyi quɨvɨ cuan cucuñí ñu vatyi na canacoyo yucu sɨquɨ ñu tacuhva sahvi chi chi ñu. ]-Vatyi cuquichi quɨvɨ nu cunyehe xaan ndo tundoho. Ta cucahan ñáyɨvɨ chihin tandɨhɨ ndo cha cuví ndo ñusɨhɨ cha yori sehe ndo iyó. Ta cucatyi ñu chi ndo: “Vaha xaan vatyi yori sehe ndo iyó vatyi cuaha xaan tundoho nyehé yo vityin”, cucatyi ñu chi ndo. S\Soco ra Jesús nanyehe̱ ra chi ñu. Ta quichaha catyi ra chi ñu: ―Tandɨhɨ nyoho ñusɨhɨ ñuu Jerusalén, ma cuacu ndo cha catyi yuhu. Cua̱cu ndo, soco cha catyi maa ndo ta cha catyi sehe ndo. [Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan chata ra. Ta cuaha xaan ñusɨhɨ chacú chaa ñu cha cuihya iñi ñu cha catyí ra. ZYucuan ta quehe̱n sɨndaro chi ra Jesús. Ta cuahan ra chihin ra. Ta catɨɨ̱n tucu ra chi noo ra Cirene cha nañí Simón. Ra cuan ni cua ndichi ra cha chaha̱n ra nu chiqui. Ta sanɨñɨ sɨndaro chi ra, na cuiso ra cruzi ra Jesús ta cuahan ra chata ra. YTa tari cuhva catyí ñáyɨvɨ, saña̱ ra chi ra Barrabás cha ñohó vehe caa cha cuenda cha cuñí ra nacanda ra sɨquɨ ra cuví tyiño ta cha cuenda cha chahñi̱ ra. Ta sacuvi̱ ra chi ra Jesús tari cuhva catyí ñu. Nu cua cunyaa ra Jesús nu cruzi >XwTyicuan ta sacuvi̱ ra Pilato tari cuhva catyí ñu. 3W_Soco ñáyɨvɨ caná chaa ca ñu, ta catyí ñu vatyi tyaa ra chi ra nu cruzi. Ta cuví chasaha ñu. Vatyi maa ñu ta ra cacuví nuu chi tata sutu caná chaa ñu. aV;Tyicuan ta cha cu uñi chaha catyí ra Pilato chi ñu: ―Soco ¿ñáá cha ña vaha sacuvi̱ ra ihya? Nyehi̱ tyi ña tahán chi cúvi ra. Tacuhva cutachi tuñi ri chi ra, ta sañe chi ra ―catyí ra Pilato. ZU-Soco ñáyɨvɨ chaa ca caná chaa ñu, ta catyí ñu: ―Na cúvi ra nu cruzi. TTa ra Pilato cuñí ra saña ra chi ra Jesús. Ta quichaha catyí ra chi ñáyɨvɨ cuan inga chaha vatyi cusaña ra chi ra. S5Ta ra Barrabás cuan ñohó ra vehe caa cha cuenda cha cuñí ra nacanda ra sɨquɨ ra cuví tyiño. Ta sɨɨn ri chahñi̱ ra chi ñáyɨvɨ. RSoco tandɨhɨ ñu ɨɨn ri nacanachaa ñu, ta catyí ñu: ―Ca̱hñi chi ra Jesús. Ta sa̱ña chi ra Barrabás ―catyí ñu. !Q;Tyicuan caa catyí ra Pilato vatyi cha nɨ ri ca cha iyó vico cuan, tahán chi cha saña ra noo ra ñohó vehe caa, tari cuhva cha tuhva maa ra. cP?Yucuan chaha cua tachi tuñi ri chi ra. Yaha̱ cuan ta sañe chi ra ―catyí ra Pilato. SOTa nɨ ri ra Herodes ña nañihi̱ ra ni noo cuatyi ra. Yucuan chaha sandichi̱ ra chi ra inga chaha nu nyai. Nye̱he ndo vatyi ñahri cha sacuví ra, ñahri cuatyi ra. Ta ña tahán chi cha cúvi ra. _N7Ta catyí ra chi ñu: ―Nyoho quichi̱ nyaca ndo chi ra ihya chii. Ta catyí ndo vatyi satɨvɨ́ ra chi ñáyɨvɨ. Soco yuhu cha sacutuñi̱ chi ra nuu ndo. Ta ñahri cuatyi ra nañihi̱ tari cuhva catyí ndo. M Tyicuan ta ra Pilato sandu ɨɨ̱n ri ra chi ra cuví nuu chi tata sutu, ta chi ra cuví tyiño, ta chi ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. :Lm Ta quɨvɨ cuan ra Pilato chihin ra Herodes nduvaha iyó ra chihin tahan ra. Vatyi nu quichi chi, ña cuví canyehe ra chi tahan ra. Nu cutuñí chi ra Jesús vatyi cucúvi ra jKM Tyicuan ta ra Herodes chihin sɨndaro cuenda ra chacu̱ nyaa ra chi ra. Ta sandɨhvɨ̱ noo ra noo sahma yahvi ta tyaquɨ chi ra, tari cha tuhvá rey ñihnó. Tyicuan ta natachi̱ ra Herodes chi ra inga chaha nuu ra Pilato. J Ta yucuan canyicú tucu ra cuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá ley vehe ñuhu. Ta catyaa̱ xaan ra cuatyi sɨquɨ ra. \I1 Ta cuaha xaan tuhun ndaca̱ tuhun ra chi ra. Soco ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. }HsTa cuhva cha nanyehe̱ ra Herodes chi ra Jesús, sɨɨ xaan cuví chi ra. Vatyi cha naha xaan cuñí ra nyehe ra chi ra. Vatyi ñihi̱ ra tuhun vatyi cuaha xaan milagru sacuví ra. Ta cuñí xaan ra nyehe ra noo milagru cha sacuví ra Jesús. UG#Ta catyí ñáyɨvɨ chi ra vatyi ican. Tyicuan ta sacuhu̱n ra Pilato chi ra nya nu nyaá ra Herodes. Vatyi ra Herodes cuví ra gobernador nɨcahnu Galilea. Soco quɨvɨ cuan ñohó ra ñuu Jerusalén. qF[Cuhva cha chiñi̱ ra Pilato tuhun ihya, quichaha ndaca tuhun ra tatu ra Galilea cuví ra Jesús. zEmSoco xaan ca nanduvi̱ ñu. Ta quichaha cacatyí ñu: ―Cahnu xaan cuatyi ra. Cuaha xaan tɨsɨhɨ chaha̱ ra, vatyi cahán ra nuu ñáyɨvɨ. Cha xihna ri quichaha cahan noo ra nuu ñáyɨvɨ ityi Galilea. Ta nɨcañi maa ityi vachi ra cahán ra chihin ñáyɨvɨ nyacua nya chaa̱ ra Judea ihya ―catyí ñu. Nu tachi̱ ra Pilato chi ra Jesús nuu ra Herodes D#Tyicuan ta quichaha catyí ra Pilato chi ra cuví nuu chi tata sutu ta chi ñáyɨvɨ: ―Ñahri cuatyi ra ihya ―catyí ra chi ñu. VC%Tyicuan ta ra Pilato quichaha ndaca tuhun ra chi ra Jesús, ta catyí ra: ―¿Atu ican yoho cuví Rey cuenda ñu Israel? ―catyí ra. Ta nacahan ra Jesús, ta catyí ra: ―Ican, suri maun catyí. -BSTyicuan ta quichaha cacatyi ra chi ra Pilato: ―Ra ihya, satɨvɨ́ ra chi ñáyɨvɨ chihin cha cahán ra nuu ñu, ta catyí ra vatyi ña vaha tyiyahvi ndi xuhun chi gobiernu ñuu Roma. Ta sɨɨn ri catyí ra vatyi ra Cristo ra cha saquichi Nyoo vatyi cuvi ra rey cuví ra ―cacatyí ra. tA cTyicuan ta tandɨhɨ ra nducuita̱ ra. Ta cua nyaca ra chi ra nya nu nyaá ra Pilato, ra cuví gobernador. <@qGTyicuan ta quichaha cacatyí ra cuan chi ra tahan ra: ―Nyehe nuu. Yuhu maa ra quita̱. Ña nɨñɨ ca cha tava yo cha ndaa. Vatyi suri maa yo chiñi̱ ―cacatyí ra.P?FTyicuan ta tandɨhɨ ra quichaha ndaca tuhun ra chi ra: ―Tu tyicuan caa, Sehe Nyoo cuví chuun ―catyí ra. Tyicuan ta nacahan ra Jesús ta catyí ra: ―Suri maa ndo catyí tyi ican cuví. >#ESoco vityin ta ityi nuu ca yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria cucunyai chiyo vaha Nyoo ra cha iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi ―catyí ra. b==DO tatu ndaca tuhin ñáá cha ndaca tuhin chi ndo, ma nacahan ndo ni ma saña ndo chii. D<C―Ca̱tyi chi ndi ¿atu ra Cristo ra cha saquichi̱ Nyoo cuvún? ―catyí ra chi ra. Ta ra Jesús nacaha̱n ra, ta catyí ra: ―Tatu catyi chi ndo vatyi ican, ma chino iñi ndo. #;?BTa cha cundichi̱n inga quɨvɨ cuan. Ta candu ɨɨ̱n ri ra chahnu ñuu cuan chihin ra cuví nuu chi tata sutu, ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu. Ta caquehe̱n ra chi ra Jesús. Ta cuahan coyo ra chihin ra nya nu cuví junta cahnu. Ta quichaha candaca tuhun ra chi ra: v:eATa cuaha vavaha ca cha cacahan ra chi ra. Nu ndacá tuhun ra chi ra Jesús tatu Sehe Nyoo cuví chi ra 9%@Cachahñi̱ ra sahma nuu ra, ta quichaha cacatu ra nuu ra. Ta cacatyí ra chi ra: ―Na̱coto yóó cha cañí chuun ―cacatyí ra chi ra. q8[?Tyicuan ta ra casahá cuenda chi ra Jesús, quichaha chacu nyaa ra chi ra. Ta cacañí ra chi ra. 73>Tyicuan ta quita̱ ra Pedro ityi chata vehe. Ta chacu̱ vavaha ra cha cuihya iñi ra. Nu cachacú nyaa ra chi ra Jesús ta cacañí ra chi ra m6S=Tyicuan ta ra Jesús nanyehe̱ ra nuu ra Pedro. Ta ra Pedro nɨcoho̱n iñi ra tuhun cha catyi̱ ra Jesús chi ra: “Cuhva cha nɨ cumañi ca cuacu chaa loho, yoho cha catyun tyi ña ñohó nuun chii uñi tahan chaha.” 15[<Tyicuan ta catyí ra Pedro: ―Ña chité ñáá tuhun cahún ―catyí ra. Ta caa cuhva ri cuan, nɨ cahán ca ra Pedro tuhun cuan, ta chacu̱ chaa ri noo loho. d4A;Ta cha yaha̱ noo ora, ta nanyehe̱ tucu inga ra chi ra ta catyí ra chi ra tahan ra: ―Cha ndicha cuii vatyi ican ra ihya cuví noo ra cha chicá noo chihin ra cuan. Vatyi suri ra Galilea cuví ra ―catyí ra. )3K:Tañi ri cuan ta nyehe̱ tucu inga ra chi ra, ta catyí ra: ―Yoho, ra cuenda ra cuan cuvún ―catyí ra. Ta ra Pedro catyí ra: ―Ñima ―catyí ra. L29Soco ra Pedro catyí ra: ―Yuhu ña ñohó nui chi ra cuan. Q18Ta cuhva cha ndundichin cha cayu ñuhu̱ cuan, tyicuan ta noo ñaha cha cuví musu tata sutu cuan nanyehe̱ ña chi ra. Ta quichaha catyí ña: ―Ra ihya chicá noo ra chihin ra cuan ―catyí ña. Z0-7Ta cha chaa̱ coyo ra vehe ra cuví nuu chi tata sutu cuan, casanataha̱n ra ñuhu̱ nuquehe. Ta chicunyicú cutya ra nɨcachico ri nu cayú ñuhu̱ cuan. Ta chicunyaa̱ tucu ra Pedro mahñu ñáyɨvɨ cuan. /16Tyicuan ta catɨɨn ra chi ra Jesús. Ta cua nyaca ra chi ra nya vehe ra cuví nuu chi tata sutu. Ta ra Pedro nyasava ri cuahan ra chata ra. .5Ndɨquɨvɨ chinyai̱ chichi vehe ñuhu cahnu, ¿ñáá tuhun ña cuví tɨɨn ndo chii? Soco vityin chaa̱ cuhva cha ñaa iñi vatyi ra ña vaha nyacá ñaha. Yucuan chaha vachi tɨɨn ndo chii. Nu catyí ra Pedro vatyi ña ñohó nuu ra chi ra Jesús S-4Ta ra cacuví nuu chi tata sutu chihin ra cacuví nuu chi ra sahá cuenda vehe ñuhu, chihin ra cacuví mandoñi, ican ra cuví ra quichi coyo vatyi catɨɨn ra chi ra Jesús. Ta quichaha catyí ra Jesús chi ra: ―¿Atu vachi coyo nyoho sɨqui chihin cha xaan ta chihin yutun tari cha vatyi minoo ra suhu cuví yuhu sahá ndo? ",=3Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Sa̱ña ndo. Vaha ri ―catyí ra. Tyicuan ta naquehe̱n ra Jesús soho ra cuan. Ta natyaa̱ ra, ta nduvaha̱. p+Y2Yucuan ta noo ra, chahnya̱ ra soho chiyo vaha noo ra cha cuví musu ra cuví nuu chi tata sutu. */1Ta ra canyicú chihin ra Jesús quichaha ndaca tuhun ra chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿atu sañicuehe ndi chi ra chihin mityi? ―catyí ra. B)}0Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Judas, ¿atu chihin cha cua tyayuhun chii, nacuhvá cuendon chi yuhu, Rayɨɨ cha quichi nya gloria, chi ra xaan iñi chii? ―catyí ra Jesús. Y(+/Nɨ cahán ca ra Jesús tuhun ihya, ta cuaha xaan ra cachaa̱ coyo. Ta ityi nuu vachi ra Judas, noo ra chicá noo chihin ra Jesús cuví ra. Ta tuhva̱ ra chi ra Jesús vatyi cua tyayuhu ra xɨtɨn ra. {'o.Tyicuan ta quichaha catyi ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha caquixí ndo? Ndu̱cuita ndo. Ta ca̱can tahvi ndo chi Nyoo, tacuhva cha ma cuvi chasaha cuihna chi ndo. Nu chaha̱ cuenda ra Judas chi ra Jesús chi ra xaan iñi chi ra |&q-Yucuan ta nducuita̱ ra cha ndɨhɨ̱ cahan ra chihin Nyoo. Ta cuanuhu ra nu canyicu tandɨhɨ ra cachicá noo chihin ra. Ta nyehe̱ ra vatyi caquixí ra, cha cuenda vatyi cacuihya xaan iñi ra, ña cacunyee̱ ra ñumahna ta caquixi ra. P%,Ta cha nɨ ri ca cha nyehé xaan ra Jesús tundoho vatyi cuihya vavaha iñi ra, ta ñihi ca chicán tahvi ra chi Nyoo. Ta cuaha xaan tyeen ra quitá ta canacoyó nu ñuhú, ta tari caa nɨñɨ caa. S$+Tyicuan ta tuvi̱ noo ángel, vatyi cuhva ca ra tunyee iñi chi ra. ?#w*ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, tu yoho ta cuñún, cuhva cha ma nyehi tundoho ihya. Soco ma cuvi tari cuhva cha cuñí mai. Soco na cuvi tari cuhva cha cuñí maun ―catyí ra. ("I)Tyicuan ta cuahan ra Jesús cha cañi ca, tari cuhva cha chaa noo yuu tatu tuchi yo. Yucuan ta chicuɨñɨ chɨtɨ ra. Ta quichaha cahan ra chihin Nyoo, !5(Ta cuhva cha chaa ra yucuan, quichaha catyi ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Ca̱can tahvi ndo chi Nyoo tacuhva ma cuvi chasaha cuihna chi ndo. + O'Tyicuan ta quita̱ ra Jesús vehe cuan. Ta cuahan ra nya yucu Olivo. Tari cuhva tuhvá maa ra chahan. Ta ra cachicá noo chihin ra cuahan coyo ra chata ra. _7&Tyicuan ta quichaha catyi ra cachicá noo chihin ra: ―Ihya nyaá uvi tahan mityi ―catyí ra. Tyicuan ta catyí ra Jesús: ―Cha iyó vaha ri ―catyí ra. Nu chica̱n tahvi ra Jesús chi Nyoo Getsemaní {%Vatyi catyí chi ndo, vatyi tandɨhɨ tuhin cha nyaá nu tutu Nyoo cuchino cava vatyi tyehe caa catyí chi: “Sahá ñu tuhun tyi cuví ra noo ra quiñi iyó.” Tyicuan caa catyí tuhin nu tutu Nyoo. Ta tandɨhɨ cuan cuchino cava ―catyí ra. F$Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra: ―Soco vityin, tatu iyó cha cachi ndo ta iyó xuhun ndo, cui̱so ndo. Ta tatu ñahri mityi ndo, xi̱co ndo noo sahma ndo ta sa̱ta ndo. #Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―Nɨ̱cohon iñi ndo quɨvɨ cha tachi̱ chi ndo vatyi cucahan noo ndo nuu ñáyɨvɨ ta ñahri nyiso̱ ndo, nɨ ri cha cachi ndo, nɨ ri xuhun, nɨ ri sahma ndo. ¿Atu chiyo̱ cha cumañi chi ndo quɨvɨ cuan? ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta canacaha̱n ra, ta catyí ra: ―Ñahri cha cumañi chi ndi. $A"Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Pedro, catyí chuun vatyi vityin cha nɨ ri ca cha cumañi ca cuacu chaa loho, yoho cha uñi tahan chaha cucatyun vatyi ña ñohó nuun chii ―catyí ra Jesús chi ra. Nu cha cuñí chaa cuhva cha cunacuhva cuenda ra Judas chi ra Jesús ~~} |2zz6yw}vuutjsrqqJpo[nmml4kk?jEhgLfeddcTbbua``'^^]<\[ZZoYYXpWVvUxT[SRRfQVONN9MMPLL KeJJFIHH8FEWDCBAV@[>>=-<;H:D98/7644 2,1d0//5.&,++G**1)w(k'|&[%%2$z#"! 4{Cbu, G`4 ` L7:_’Ca̱can ndo cha chiñuhú chi ndo chi Nyoo. Ta cuhva ra chi ndo. Na̱nducu ndo, ta nañihi ndo. Sa̱cachan ndo yuvehe, ta nuña. R^’Ma sañihi ndo cahan ndo tuhun Nyoo chihin ñu ña cuñí coto, vatyi coto cañi ñu chi ndo. Tari ina cha tɨɨn vavaha chi ndo, tyicuan caa cuví ñu. Ta tari quɨnɨ cha chaca chaha tɨ cha yahvi nyaá, tyicuan caa cahán ña vaha ñu sɨquɨ tuhun Nyoo. Ma cundihñi yo cacan yo chi Nyoo, tyicuan ta cuhva ra chi yo #]?Yoho cha savahún chuun, ta̱va xihna vitu cahnu cha yɨhɨ́ chɨtɨ nuu maun, tyicuan ta cuvi nyehe vahun mihin lee cha cutavon chɨtɨ nuu ra yañun. \1Tatu chɨtɨ nuu maun yɨhɨ́ noo vitu cahnu, ¿yoso caa cuví catyun chi ra yañun: “Nya̱ca, na tave mihin lee cha yɨhɨ́ chɨtɨ nuun”? r[]¿Yoso caa cha cuví nyehun cuatyi luhlu ra yañun ta ña cuví nyehún cuatyi cahnu cha iyó chi maun? gZGVatyi tari cuhva cahán ndo cha caá inga ñu, tyicuan caa cuhva cutachi tuñi Nyoo chi ndo. fY G’Ma cahan ndo cha caá inga ñáyɨvɨ. Tyicuan caa ta ma tɨɨn Nyoo cuenda cha caá ndo. X"Tandɨhɨ quɨvɨ ta iyó tɨndoho chi ndo. Ma caca xiñi ndo tuhun tɨndoho cha vachi. Vatyi Nyoo nyaá ra chihin ndo.iWK!Yucuan chaha, cu̱nyaa xiñi ndo maa maa ri maa tuhun maa Nyoo. Ta ndu̱cu ndo cuhva cunyaca ñaha ra añima ndo. Ta sa̱cuvi ndo tari cuhva cuñí maa ra. Ta tyicuan caa ñihi ndo tandɨhɨ cuii maa cha chiñuhú chi ndo. eVC Vatyi ñáyɨvɨ cha ñahri tuhun Nyoo caá añima, chicá xaan xiñi ñu tuhun ihya. Soco nyoho ma caca iñi ndo tuhun cuan vatyi iyó noo Sutu ndo, ra nyaá andɨvɨ. Ta chitó ra ñáá ndɨhɨ cha chiñuhu chi ndo. UYucuan chaha ma caca xaan xiñi ndo ta catyí ndo: “¿Ñáá cha cachi ndi, o ñáá cha coho ndi, o ñáá cha cuihno ndi?” NTTa tu ita cuan tyaqui xaan ñihno tun suhva ri quɨvɨ ta yaha cuan ta cuna ityi tun ta cucayu tun chichi horno. Ta nyoho, vaha ca cusacuihno Nyoo chi ndo. Soco chiin xaan chinó iñi ndo chi ra. "S=Soco catyí chi ndo vatyi nɨ rey Salomón cha tyayɨɨ xaan cuvi̱ ra, soco ña cuvi̱ cuihno ra cha tyaquɨ, tari cha sacuihnó Nyoo chi tu ita cuan. VR%’Ta tatu ni chiin cuan ña cuví chi ndo, ¿ñáá tuhun cha chicá xaan xiñi ndo tuhun sahma ndo? Sa̱ha ndo cuenda yoso caa iyó tu ita nu chiqui. Vatyi ña taví tun. Ta nɨ ña conó tun isa. XQ)Nɨ ri maa chicá xaan xiñi ndo ma cuvi sandusucun ndo nɨ chiin ca chi ndo. xPiSa̱ha ndo cuenda chi saa. Ña savahá tɨ itu. Ta ña sahá tyiño tɨ. Nɨ ri ña naquehén vaha tɨ tyiño sahá tɨ chichi yaca. Soco Sutu yo Nyoo chahá ra cha cachi tɨ. ¿Atu ña yahvi ca nyaá nyoho nuu Nyoo ta ñima ca saa cuan? yOk’Yucuan chaha catyí chi ndo vatyi ma caca xaan iñi ndo yoso caa ñihi ndo cha cachi ndo ta cha coho ndo. Nɨ ma caca iñi ndo ñáá cha cuihno ndo. Vatyi yahvi ca nyaá añima ndo ta coño ñuhu ndo nuu Nyoo, ican saha cha cachi ndo ta cha cuihno ndo. Vatyi maa ra chahá ra ñayɨvɨ̱ coo ndo. Ta ña yɨɨ cuhva ra inga cha chiñuhú chi ndo ñandɨhɨ. hNI’Noo musu ma cuvi coo uvi chitoho ra. Vatyi musu cuan cuñí ca ra chi noo ra ta ñima ca chi inga ra. Ta quichahá ra chi noo ra, ta chi inga ra ma quichaha ra. Ta tyicuan caa tucu nyoho, ma cuvi cuñi ndo chi Nyoo, ta suri cuhva cuan cuñí ndo cha tyayɨɨ. Sañahá ra Jesús vatyi ma caca xaan iñi yo ñáá ndɨhɨ cha chiñuhú chi yo _M7Soco tatu ña vaha chɨtɨ nuu ndo, ña ndichin nyehe ndo nu cuahan ndo. Tandɨhɨ ri ta ñaa iñi. Ta tyicuan caa tucu tatu ñahri cha ndichin Nyoo nyaá añima ndo, tari noo ra cuaa cuví ndo. Ña cuví nyehe ndo ityi vaha cha cuahan nu nyaá Nyoo. Sañahá ra Jesús vatyi ma cuvi quichaha yo chi Nyoo tatu cuñí xaan ca yo cha tyayɨɨ %LC’Chɨtɨ nuu ndo noo cha sandundichin ityi cuahan ndo cuví. Ta tyicuan caa tucu añima ndo, tatu iyó cha ndichin Nyoo, vaha ñáyɨvɨ cuví ndo. tKaTa catyí chi ndo vatyi nu nyaá cha tyayɨɨ ndo, yucuan cuví nu nyaá xiñi ndo. Ta yucuan cunyaa añima ndo. Tari sandichín chɨtɨ nuu yo chi yo tacuhva nyehe yo nu cuahan yo, tyicuan caa tucu sandundichín tuhun Nyoo añima yo 8JiVaha taxin ca sa̱caya ndo cha vaha chi ndo nu nyaá Nyoo gloria. Vatyi nuu Nyoo ña ndɨhɨ cha vaha cuan. Vatyi nɨ ri ra suhu, nɨ quɨtɨ, yori cha satɨvɨ iyó yucuan. *IM’Ma sacaya ndo cha tyayɨɨ ihya ñayɨvɨ̱. Vatyi coto tɨvɨ cha tyayɨɨ cuan. O cuví tucu quɨhvɨ ra suhu, ta suhu ra tandɨhɨ cha tyayɨɨ ndo. 5Hctacuhva vatyi ma tuvi iñi ñáyɨvɨ vatyi ña chachí ndo ta nanducú ndo chi Nyoo. Tyicuan ta noo tuhun maa Nyoo nyehe ra cha sacuví ndo cha xehe ri cuan. Ta cuaha ca cha vaha cua cuhva ra chi ndo chihin nuu ñáyɨvɨ. Nu sañahá ra Jesus vatyi ma sacaya yo cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ G}Soco tatu nya quɨvɨ ña chachí ndo ta nanducú ndo chi Nyoo, na̱catya ndo nuu ndo. Ta na̱cuaca ndo cuca xiñi ndo, OFTa catyí tucu ra Jesús chi ñu chicá noo chihin ra: ―Quɨvɨ cha ña chachí ndo ta nanducú ndo chi Nyoo, ma cuihya nyehe ndo, tari ñu savahá chii. Vatyi cuñí ñu cha coto ñáyɨvɨ vatyi ña chachí ñu ta nanducú ñu chi Nyoo. Soco catyí chi ndo vatyi yucuan ri ñihi ñu. Ñahri ca cuñihi ñu nuu Nyoo. E Vatyi tatu ma saha ndo tɨcahnu iñi chi ñu nyacuví cha ña vaha chihin ndo, tyicuan caa tucu Sutu yo, ma saha ra tɨcahnu iñi cuatyi maa ndo ―catyí ra Jesús. Ñáá quɨvɨ ña chachí yo ta nanducú yo chi Nyoo, ma sacoto yo chi inga ñáyɨvɨ 7Dg’Vatyi tatu nyoho ta sahá ndo tɨcahnu iñi chi ñu nyacuví cha ña vaha chihin ndo, tyicuan caa ta Sutu yo ra nyaá andɨvɨ, cusaha ra tɨcahnu iñi chi maa ndo. C  Ma cuhvon cha nducu nyehe ra ña vaha chi ndi, tacuhva ma sacuvi ndi cuatyi nuun. Soco maun cuví ra sacacú chi ndi ndaha ra ña vaha.Vatyi maun cuví ra nyacá ñaha tandɨhɨ. Ta maun cuaha xaan ca tunyee iñi iyó chuun. Ta tahán chi vatyi sacahnu tandɨhɨ ñáyɨvɨ chuun tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Tyicuan caa cuhva tahán chi cacan tahvi ndo chi Nyoo. B/ Sa̱ha tucahnu iñi chi ndi ñáá ndɨhɨ cha ña vaha nyacuvi̱ ndi, tari maa ndi sahá ndi tɨcahnu iñi chi ñu satasɨ́ iñi chi ndi. KA Cu̱hva cha cachi ndi tacuhva cha yaha ndi noo noo quɨvɨ. ]@3 Na quichi quɨvɨ cha nyaca ñahun ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tari nyacá ñahun andɨvɨ.Na sacuvi ñáyɨvɨ ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tandɨhɨ cuhva cuñí maun, tari cuhva cuví gloria. %?C Yucuan chaha nyoho, tatu cua cacan tahvi ndo chi Nyoo, tyehe caa ca̱tyi ndo:Sutu Mañi yuhu, yoho cha nyaún andɨvɨ. Sacahnú xaan ndi chuun. >Ma sacuvi ndo tyicuan caa. Vatyi Nyoo cha chitó ra ñáá cha chiñuhú chi ndo, cha nɨ ri ca cha cumañi ca cacan ndo chi ra. "==’Cuhva cha cahán ndo chihin Nyoo ñima susuri tuhun cha ñima ri tuhun ca̱han ndo. Vatyi tyicuan caa sacuví ñu cha ñahri tuhun Nyoo caá añima. Cuñí maa ñu vatyi tyicuan caa ta cuɨñɨ Nyoo cha cahán ñu. Vatyi cuaha xaan chaha cahán ñu susuri maa tuhun cuan. <Soco nyoho ñáá quɨvɨ cacan tahvi ndo chi Nyoo, ma cacan tahvi ndo tacuhva nyehe ri ñáyɨvɨ chi ndo. Soco quɨ̱hvɨ ndo chichi vehe ndo ta na̱casɨ ndo yuvehe ta ca̱can tahvi ndo chihin tandɨhɨ añima ndo. Ta noo tuhun ri maa Nyoo Sutu yo nyehe ra cha sacuvi ndo tyicuan caa vatyi nuu maa ra chicán tahvi ndo, ta ñima nuu ñáyɨvɨ. Ta cuaha ca cha vaha cucuhva ra chi ndo. ;’Ta cuhva cha chicán tahvi ndo chi Nyoo, ma cacan tahvi ndo tari cuhva sacuví ñu savahá chii. Vatyi ñu cuan tahán iñi ñu cacan tahvi ñu chi Nyoo nu tuvi ñáyɨvɨ, tacuhva catyi ñáyɨvɨ vatyi vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ñu, vaha xaan chinó iñi ñu chi Nyoo. Soco catyí chi ndo cha ndicha vatyi ñahri ca cuñihi ñu nuu Nyoo. Vatyi ñima cha ndicha sacuví ñu. b:=Xehe ri sa̱cuvi ndo, tacuhva cha ma coto ñáyɨvɨ. Tyicuan ta Sutu yo Nyoo nyehe ra cha sacuvi ndo tyicuan caa. Ta cuaha ca cha vaha cucuhva ra chi ndo. Nu sañahá ra Jesús yoso caa cahan yo chihin Sutu yo Nyoo k9OSoco nya quɨvɨ sahá ndo tumañi iñi chi ñu ndahvi, ma sacoto ndo ni chi ra tahan cahnu ndo. _87Cuhva cha sahá ndo tumañi iñi, ma sacoto ndo chi inga ñáyɨvɨ vatyi sahá ndo tumañi iñi. Ma sacuvi ndo tari sacuví ra sahá tyi vaha ta chicá noo ra nuyahvi ta chichi vehe ñuhu. Sahá ra tumañi iñi tacuhva na catyi ñáyɨvɨ vatyi vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra. Soco yucuan ri ñihí ra cuan ta ñahri ca cuñihi ra nuu Nyoo. 47 c’Sa̱ha ndo cuenda ta ma cuyaa ndo ñáá tumañi iñi sacuvi ndo chi ñáyɨvɨ. Vatyi tatu cuyaa ndo nuu ñáyɨvɨ, ñahri cuñihi ndo nuu Sutu yo ra nyaá andɨvɨ. 6}0Tari Sutu yo cha nyaá andɨvɨ maa maa ri cha vaha sacuví ra, tyicuan caa nyoho maa maa ri cha vaha sa̱cuvi ndo.57/O tatu chahá ndo nocumi chi ra tahan ri ndo, ñahri cha vaha xaan nyacuví ndo. Vatyi suri tyicuan caa sacuví tucu ñáyɨvɨ ña ñohó nuu Nyoo. 43.Tatu nyoho ta cuñí ndo chi ñáyɨvɨ cha vaha iyó chihin ndo ta ña cuñí nyehe ndo chi ñáyɨvɨ xaan iñi chi ndo, ñahri cha vaha cuñihi ndo. Vatyi suri tyicuan caa nyacuví tucu ra catavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma. Ta quiñi ca iyó ra cuan cuñí maa ndo. k3O-Ta tyicuan caa sa̱cuvi ndo tacuhva coto ñáyɨvɨ vatyi cuví ndo sehe Sutu yo ra nyaá andɨvɨ. Vatyi maa ra sacañá ra ñanyii, ta sacoón ra savi sɨquɨ tyiño sahá ñáyɨvɨ vaha ta ñáyɨvɨ ña vaha ñandɨhɨ. 2 ,Soco yuhu catyí chi ndo, cu̱ñi ndo chi ñáyɨvɨ xaan iñi chi ndo. Ta sa̱cuvi ndo cha vaha chihin ñáyɨvɨ cahan chi ndo, ta chi ñu ña cuñí nyehe chi ndo. Ta ca̱can tahvi ndo chaha ñu quiñi nyacuvi chihin ndo ta sanyehé tɨndoho chi ndo. 61e+’Ta chiñi̱ tucu ndo tuhun cha catyi̱ ñu chiyo̱ ta cha naha vatyi cu̱ñi ndo chi ra tahan ndo. Ta chi ra xaan iñi chi ndo quɨ̱hɨ tɨsɨhɨ iñi ndo chi ra. !0;*Tatu yóó ñu chicán tumañi iñi chi ndo, cu̱hva ndo chi ñu. Ma catyi ndo cha ma saha ndo tumañi iñi cuan. Na cuñi yo chi ñu xaan iñi chi yo n/U)O tatu yóó cha catyí chi ndo na cuiso ndo cha chii ñu noo kilómetro, cuiso ndo uvi kilómetro. .1(O tatu chicán ñu cuatyi chaha ndo, ta cuñí ñu tinyaa ñu noo camisa ndo, ma cuxaan ndo chi ñu. Soco cuhva ndɨhɨ ndo chaqueta ndo chi ñu. r-]'Soco yuhu catyí chi ndo, vatyi ma nasacuvi ndo cha ña vaha cha nyacuvi̱ ñu tasɨ iñi chi ndo. Vatyi tatu yóó cha cañi ɨɨn chiyo xɨtɨn ndo, ma nduxaan ndo chi ñu. Soco cuhva tucu ndo inga chiyo xɨtɨn ndo na cañi ñu. E,&’Ta chiñi̱ tucu ndo cha catyí tuhun cha tyaa̱ ra Moisés ta cha naha: “Vatyi tatu noo ñáyɨvɨ cañi ñu nuu ndo, ta tahvi noo noho ndo, o tɨvɨ noo chɨtɨ nuu ndo, o nya chi ndo sañicuehe̱ ñu, tahán chi vatyi sañicuehe tucu ñáyɨvɨ chi maa ñu, tari cuhva cha sañicuehe̱ ñu chi ndo.” +%“Ican” ca̱tyi ndo, tatu ican. Soco tatu ñima, “ñima”, ca̱tyi ndo. Ta ma tyanaha ndo Nyoo vatyi ra ña vaha tyiyuhú chi ndo cuví cuan. Nu sañahá ra Jesús vatyi tatu sacuví ñáyɨvɨ cha ña vaha chihin yo, na sacuvi yo cha vaha chihin ñu *$Ta nɨ ri tuhun xiñi ndo, ta ma tyanaha ndo, vatyi ma cuvi sanducuichin ndo ni noo ixi xiñi ndo. Ta ni ma cuvi sandutoon tucu ndo. Q)#Ta nɨ ri tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ma tyanaha ndo, vatyi yucuan cuví nu chañí Nyoo. Ta nɨ ri tuhun ñuu Jerusalén, ta ma tyanaha ndo, vatyi yucuan cuví ñuu Nyoo ra cuví Rey cha cahnu ca. C("Soco yuhu catyí chi ndo vatyi ma tyanaha ndo Nyoo tacuhva chino iñi ñáyɨvɨ vatyi ndicha cha cahán ndo. Ta ma tyanaha ndo ni tuhun andɨvɨ, vatyi yucuan nu nyaá maa Nyoo cuví. D'!’Ta chiñi̱ tucu ndo, vatyi catyi̱ tucu Nyoo chi ñu chiyo̱ ta cha naha tyehe caa: “Tatu tyanaha ndo Nyoo tyi cusacuvi ndo noo cha cusacuvi ndo, tahan chi cha sacuvi ndo.” \&1 Soco catyí yuhu chi ndo, ñahri ityi iyó chi noo ra cha sandoo ra chi ñasɨhɨ ra tatu ña natuvi̱ ña chihin inga rayɨɨ. Vatyi tatu sandoo̱ ra chi ña, ta ñima cha catyi cuatyi cuan, chicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo. Ta sɨɨn ri sacoo̱ ra cuatyi ña vatyi tatu quehen ña inga ra, chicoo̱ cuatyi ña nuu Nyoo. Ta chicoo̱ tucu cuatyi ra cha quehe̱n chi ña cuan. Ma catyi yo “chito vaha maa Nyoo” tacuhva chino iñi ñáyɨvɨ vatyi ndicha cha cahán yo /%W’Ta suri catyi̱ tucu Nyoo chi ñáyɨvɨ chiyo̱ ta cha naha vatyi yóó ra sandoo̱ ñasɨhɨ, cuñí chi cuhva ra noo tutu cuenda cha sandoo̱ ra chi ña. "$=’Vatyi tatu chɨtɨ nuu chiyo vahun sanacavá chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ta̱va ta sa̱cuiton cañi. Vatyi vaha ca quɨhvun nu nyacá ñaha Nyoo chihin noo chɨtɨ nuun, ta ñima ca chihin cha nɨnduvi chɨtɨ nuun ta cuhun nu cayu ñuhu̱ chichi anyaya. O tatu ndahun sanacavá chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ca̱hnya ta sa̱cuiton cañi. Vatyi vaha ca cha quɨhvun nu nyacá ñaha Nyoo chihin cha luu ndahun, ta ñima ca cha nanɨun ta cuhun nu cayu ñuhu̱ chichi anyaya. Nu sañahá ra Jesús sɨquɨ ra sandoo ñasɨhɨ 5#cSoco yuhu catyí chi ndo, vatyi nya nyoho cha nyehé ndo chi noo ñusɨhɨ ta quɨhvɨ iñi ndo chi ñu, catyí chi ndo vatyi chihin yucuan ri ta cha chicoo̱ cuatyi ndo. "’Nyoho chiñi̱ ndo tuhun vatyi catyi̱ Nyoo ta cha naha vatyi nyoho cha iyó ñasɨhɨ ndo, ma coo inga ñusɨhɨ chi ndo. e!CSoco catyí chuun vatyi ma cuvi quiton vehe caa cuan nyacua nya tyiyahvun tandɨhɨ cha tahán chi tyiyahvun. Sañahá ra Jesús vatyi ni cha ndichi xiñi yo cha coo nonga ñusɨhɨ, o nonga rayɨɨ chi yo, ta ña vaha ( I’Tatu yóó ra chicán cuatyi chahun, ta cuahan ra chuhun nya nuu ra cuví tyiño, na̱ndacan tɨcahnu iñi chi ra ityi cuahun, coto cuhva cuenda ra chuun chi ra cuví tyiño. Ta ra cuví tyiño cua cuhva cuenda ra chuun chi policía. Ta policía cuan cutyihi ra chuun vehe caa. ySa̱ndoo cha cua cuhvon chi Nyoo yucuan. Ta cu̱hun vatyi na coo vahun chihin yañun. Tyicuan ta ndi̱chun nya vehe ñuhu, ta cu̱hva cuendon cha cua cuhvon chi Nyoo. Sañahá ra Jesús vatyi cacan yo tɨcahnu iñi cuatyi yo coto cuhun yo anyaya ;o’Ta yucuan chaha quɨvɨ cuahun vehe ñuhu, ta nyisón cha cucuhvon chi Nyoo, ta tatu cha nanyaun cha cua cuhvon ta nɨcohon iñun vatyi ña vaha iyó noo yañun chuhun. "=Soco yuhu, catyí chi ndo, vatyi vasɨ cha cuxaan ri ndo chi noo ñáyɨvɨ, o vasɨ cha cahán uhvi ri ndo chi ñáyɨvɨ, o vasɨ cha cahán nyaa ri ndo chi ñáyɨvɨ, tahán chi cutuñi chi ndo. Ta sɨɨn ri sa̱ha cuenda ndo chi ndo coto cuhun ndo anyaya chihin cuatyi cuan. W'’Nyoho cha cuaha chaha chiñi̱ ndo tuhun cha catyi̱ Nyoo chi ñu chiyo̱ ta cha naha. Catyi̱ ra: “Ma cahñi ndo chi ñáyɨvɨ, vatyi tatu cahñi ndo ñáyɨvɨ, tahán chi cutuñi chi ndo.” s_Vatyi cuñí chi cha quichahá vaha ca ndo chi Nyoo ican saha ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu, ta ra cacuví fariseo. Yucuan ta cuvi quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha Nyoo. Nu sañahá ra Jesús chi yo vatyi ma cuxaan yo chi ñáyɨvɨ X)Yucuan chaha, tatu ña quichahá ñáyɨvɨ tuhun cha tachi̱ Nyoo chi ñu, vasɨ noo tuhun luhlu ri cuví, ta tatu chasɨ ñu nu quichaha inga ñáyɨvɨ, luhlu xaan cucuvi ñu nu nyacá ñaha Nyoo. Soco ñu cha quichahá tandɨhɨ, ta sañahá tucu ñu chi inga ñáyɨvɨ. Ican ñu cuan cahnu xaan cucuvi ñu nu nyacá ñaha Nyoo. wgCha ndicha catyí chi ndo vatyi cha nɨ ri ca cha iyó ca andɨvɨ chihin ñuhu ñayɨvɨ̱ ma naa nɨ chiin cha tyaa̱ ra Moisés ta ra cacuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha, nyacua nya yaha cuvi tandɨhɨ tari cuhva nyaá cha catyaa̱ ra. C’Ma cuñi ndo vatyi yuhu vachi sanai ley cha tachi̱ Nyoo chi ra Moisés vatyi tyaa ra. Ta nɨ ri ña vachi sanai tuhun cha tyaa̱ ra cacuvi̱ profeta cuenda Nyoo ta cha naha. Yuhu ña vachi vatyi sanai yucuan. Soco vachi quichahi tandɨhɨ cha catyí tuhun cuan, ta sañahí ñáá cha cuñí chi catyí. ETa tyicuan caa tahán chi sandundichin tucu nyoho chihin ñuhu̱ Nyoo cha iyó añima ndo nu cuahan ñáyɨvɨ. Tyicuan ta nanyehe ñu cha vaha cha nyacuví ndo, ta sacahnu ñu chi Sutu yo Nyoo ra nyaá andɨvɨ. Sañahá ra Jesús vatyi nɨñɨ xaan sacuvi yo ta sañaha yo tandɨhɨ tuhun cha tachi̱ Nyoo chi yo 8iTa yori yo cha tyaa yo noo ñuhu̱ tima, ta tixehe yo chichi noo caja. Soco tyiso yo noo nu sucun vatyi sandichin chi chichi vehe tatu cua quɨhvɨ ñáyɨvɨ, soco ndichin. 1[’Nyoho cuví ndo tari ñuhu̱ cha sandundichín nu cuahan ñáyɨvɨ. Noo ñuu cha nyaá xiñi noo yucu, ma cuvi quɨhɨ xehe. Tyicuan caa tahán chi cuvi ndo. ]3 ’Nyoho cha chinó iñi ndo chii, tari ñɨɨ vaha cuví ndo. Soco tatu ñɨɨ, ta ndɨhɨ cha uhva, ma sacu uhva ca chi cha cachi yo. Ña vaha ca ñɨɨ cuan. Tyicuan ta sacuita yo. Ta cuañi ñáyɨvɨ sɨquɨ chi. Tatu vaha quichahá yo tuhun cahán Nyoo, cuví yo tari ñuhu̱ cha sandundichín nu cuahan ñáyɨvɨ nu ñaa iñi |q Na cusɨɨ cuñi ndo vatyi tatu tyehe caa sacuví ñu chihin ndo, sɨɨ xaan cucuvi chi ndo, vatyi cahnu xaan ta tyaquɨ xaan cha cutahan chi chi ndo, nachaa ndo andɨvɨ. Vatyi suri tyicuan caa chinyacuvi̱ tucu ñu cha ña vaha chihin ra cacuvi̱ profeta cuenda Nyoo ta cha naha. Tatu sandɨhɨ yo cha chinó iñi yo chi Nyoo cuví yo tari ñɨɨ cha ndɨhɨ cha uhva ,Q ’Na cusɨɨ cuñi ndo tatu cahán ña vaha ñáyɨvɨ sɨquɨ ndo. Ta sanyehé ñu tɨndoho chi ndo. Ta tavá ñu cuaha cuendu sɨquɨ ndo cha catyi yuhu. <q ’Ta tandɨhɨ ñu cha tasɨ cuñí nyehe ñáyɨvɨ chi ñu cha catyi cha sacuví ñu tari cuhva catyí Nyoo, sɨɨ xaan cuvi chi ñu, vatyi nyacá ñaha Nyoo añima ñu. - ’Ta ñu nducú cuhva cha coo taxi ri ñáyɨvɨ chihin Nyoo sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi Nyoo, cucatyi ra tyi sehe ra cuví chi ñu.  ’Ta tandɨhɨ maa ñu ndundɨɨ̱ añima saha̱ Nyoo, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi ñu cuan, cunyehe ñu chi Nyoo. ’Ta tandɨhɨ ri ñu cha iyó tucahnu iñi chi, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi Nyoo, cucoo tɨcahnu iñi chi ra chihin ñu. 9’Ta tandɨhɨ ri ñu cuñí xaan sacuvi cuhva catyí Nyoo, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi Nyoo cutyinyee ra chi ñu tacuhva cuvi sacuvi ñu. * M’Tandɨhɨ ri ñu cha ña cahnu sahá chi, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi cuquehen cuenda ñu ñuhu ñayɨvɨ̱ cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ñu.  #’Ta tandɨhɨ ri ñu nducuihya iñi vityin cha catyi cuatyi ñu, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu. Vatyi cusanaa Nyoo cha cuihya iñi ñu.  3―Tandɨhɨ ri ñu cha chitó vatyi chiñuhú Nyoo chi ñu, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi tahán chi vatyi cunyaca ñaha Nyoo añima ñu. E Tyicuan ta quichaha̱ sañaha ra Jesús chi ñu tyehe caa: 9 mCuhva cha nyehe̱ ra Jesús tyi cuaha xaan ñáyɨvɨ, ndaa̱ ra noo nuu yucu. Ta chicunyaa̱ ra yucuan. Tyicuan ta ñu nyicón chi ra chicunyicu̱ ñu nɨcachico nu nyaá ra. s_Cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicón chi ra Jesús: ñáyɨvɨ iyó ñuu cha nyicú Galilea, ñáyɨvɨ iyó ndɨ uchi ñuu Decápolis, ñáyɨvɨ iyó ñuu cha nyicú Judea, ta ñáyɨvɨ iyó inga chiyo yuvi cahnu Jordán ñandɨhɨ.eCCachitó tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu cha nyicú Siria tuhun ra Jesús. Ta quichi̱ nyaca ñu tandɨhɨ ñu cuhví chi ra: tandɨhɨ ñu sɨɨn sɨɨn cuehe tahán. Ta suhva ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi ñu. Ta yɨhɨ́ ñu, yɨhɨ́ cuehe chihi tañi chi ñu. Ta yɨhɨ́ ñu ña cuví nacanda ñu. Ta ra Jesús sanduvaha̱ ra chi tandɨhɨ ñu. Cuahan ra Jesús chicá noo ra tandɨhɨ ñuu cha nyicú Galilea sañahá ra chichi vehe ñuhu tahan tahan ñuu. Cahán ra tuhun vaha yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima yo. Ta sanduvaha̱ ra chi ñu cuhví chihin tandɨhɨ ri nuu cuehe cha iyó chi ñu. Ta caa cuhva ri cuan casandoo̱ ra canoa cuan ta chi sutu ra, ta cuahan coyo ra chihin ra. Nu sañahá ra Jesús chi cuaha ñáyɨvɨ ~uChiin ri ca chica̱ ra Jesús ityi nuu ca ta nanyehe̱ ra chi uvi ca ra chihin yañi ra, ra Jacobo ta ra Juan. Sehe ra Zebedeo cacuví chi ra. Canyicú ra chichi noo canoa chihin sutu ra canaquicú ra yuhva ra. Ta cana̱ ra Jesús chi ra. \1Caa cuhva ri cuan casandoo̱ ra yuhva ra ta cuahan coyo ra chihin ra Jesús. +Tyicuan ta quichaha̱ catyi ra Jesús chi nɨnduvi ra tyehe caa: ―Cu̱nyicon ndo chii. Ta yuhu cusacuvi vatyi tari ñihí ndo tiyaca, tyicuan caa cuñihi ndo anima ñáyɨvɨ (ta cutava ndo chi ñu nu quiñi caa na quɨhvɨ ñu cuenda Nyoo) ―catyí ra Jesús chi ra. zmRa Jesús chicá noo ra yuhu miñi cha nañí Tyañuhu Galilea cuan. Ta nanyehe̱ ra chi uvi tahan ra chihin yañi ra, ra Simón cha nañí tucu Pedro, ta ra Andrés. Ra catɨɨ́n tiyaca cacuví ra. Ta cacañí ra yuhva ra nu ndutya. 0YNyacua nya quɨvɨ cuan, ta quichaha cahan ra Jesús tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ, ta catyí ra chi ñu: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo vatyi yatyin ri nyaá Nyoo ra cua cunyaca ñaha añima ndo ―catyí ra Jesús chi ñáyɨvɨ. Nu cana̱ ra Jesús chi cumi tahan ra catɨɨ́n tiyaca B~}Chinyicu̱ añima ñu nu ñaa iñi vatyi chinyaca̱ ñaha ra ña vaha chi ñu chihin tuhun chihi, soco sandundichín ñuhu̱ Sutu Mañi yo añima ñu nu nyicú ñu, catyí ra Isaías. "}=Ñuhú ra Zabulón ta ñuhú ra Neftalí cha nyaá yuhu miñi inga chiyo yuvi cahnu Jordán, cha cuví Galilea nu iyó ñu ñima ñu Israel cuví. |wTyehe caa cuvi̱ tacuhva chino cava tuhun cha tyaa̱ ra Isaías nu tutu Nyoo ta cha naha. Catyí chi tyehe caa: S{ Soco ña ndoo̱ ra ñuu Nazaret, nu chahnu̱ ra. Cuahan ra cua coo ra nya ñuu Capernaum, noo ñuu cha nyaá yatyin ri yuhu miñi, cha nyaá yatyin ñuhú cuenda ra Zabulón chihin ñuhú ra Neftalí. fzE Quɨvɨ cha chito̱ ra Jesús vatyi ra Juan ñohó ra vehe caa, cuahan ra nya Galilea. 2y] Tyicuan ta cuahan cuihna cuan, ta ndoo̱ ra Jesús, ta chaa̱ coyo ángel ta tyinyee̱ ra chi ra. Nu quichaha̱ saha tyiño ra Jesús ñuu cha nyicú ityi Galilea x} Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi cuihna cuan: ―Ca̱nyaha chuun nui, yoho cuihna. Vatyi tuhun cahán Nyoo nyaá chi nu tutu ta catyí chi tyehe caa: “Noo ri chi maa Nyoo sa̱cahnu yo. Ta ɨɨn ri chi maa ra qui̱chaha yo.” $wA Ta catyí cuihna cuan chi ra tyehe caa: ―Yuhu cuhve tandɨhɨ maa ihya chuun, tatu yoho ta cuɨñɨ chɨtun nui ta sacahnun chii ―catyí cuan chi ra. OvTyicuan ta chinyaca̱ tucu cuihna cuan chi ra noo yucu sucun. Ta sañaha̱ cuan tandɨhɨ cha cahnu cuví nu nyacá ñaha rey ta ra cuví tyiño chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. 1u[Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Soco catyí tucu chi nu tutu Nyoo tyehe caa: “Ma nducu nyehun chi Sutu Mañi yo Nyoo” ―catyí ra Jesús chi cuihna. _t7Ta catyí cuan chi ra: ―Tatu ndicha cha Sehe Nyoo cuvún, sa̱ndupehla nyacua nya nu sucun ihya ta nyacua nya nu ñuhú. Vatyi nyaá nu catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa: “Nyoo cusaquichi ra ángel, quichi saha cuenda chuun. Cunaquehen ra chuun chihin ndaha ra ta ma cuhva ra cha taxin chahun chihin yuu” ―catyí cuihna cuan chi ra. s Tyicuan ta chinyaca̱ cuihna cuan chi ra Jesús nya ñuu Jerusalén. Ta sandaa̱ cuan chi ra xiñi vehe ñuhu cahnu cuan. nrUSoco ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Tuhun Nyoo catyí chi tyehe caa: “Ñima chihin cha cachi ri ñáyɨvɨ ta conyito ñu. Conyito tucu añima ñu chihin tuhun cahán Nyoo” ―catyí ra Jesús chi cuihna cuan. KqTyicuan ta tuhva̱ cuihna chi ra, vatyi cuñí ra nducu nyehe ra chi ra. Ta catyí ra chi ra: ―Tatu ndicha cha Sehe Nyoo cuví chuun, sa̱nanduvi pan yuu ihya ―catyí cuihna chi ra Jesús. hpIÑa chachi̱ ra uvi xico quɨvɨ ta uvi xico ñuu. Ta yaha̱ cuan ta chaa̱ soco chi ra. qo ]Tyicuan ta Tatyi Ii Nyoo chinyaca̱ chi ra Jesús noo chiqui ndɨɨ, tacuhva nducu nyehe cuihna chi ra. 6neTyicuan ta tyacu noo ndusu ityi andɨvɨ, ta catyí chi tyehe caa: ―Ican ra ihya cuví Sehi, ra cuñí xain chi. Ta sɨɨ xaan cuñí chihin ra ―catyí ndusu cuan.KmCha yaha̱ ri condutya̱ ra Jesús ta quita̱ ra chichi ndutya. Ta nuña ri andɨvɨ, ta ra Jesús nyehe̱ ra yoso caa vachi noó Tatyi Ii Nyoo, tari noo paloma, ta chaa̱ chi sɨquɨ ra. Xl)Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha vityin, na cuvi chi cuhva catyi̱ yuhu chuun. Vatyi cuñí chi cha sacuvi yo tandɨhɨ cha cuñí Nyoo ―catyí ra chi ra Juan. Tyicuan ta ndoo̱ ra Juan vaha. ukcCha xihna ri ña cuñi̱ ra Juan sacondutya ra chi ra, ta quichaha̱ catyi ra chi ra Jesús tyehe caa: ―Yoho cuñún cha sacondutye chuun, soco ña tahán chi cha sacondutya yuhu chuun. Maun tahán chi sacondutyon chii ―catyí ra. j% Tyicuan ta quita̱ ra Jesús Galilea ta chaa̱ ra yuvi cahnu Jordán nu ñohó ra Juan, vatyi cuñí ra cha sacondutya ra Juan chi ra. oiW Tari noo ra cha cua naquehen vaha trigo ta natyihi vaha ra chichi yaca ta mihin cahmi ra, tyicuan caa cuví maa Sutu Mañi yo chihin yo. Tatu chinó iñi yo chi ra cunaquehen vaha ra chi yo. Ta cunyicu yo chihin ra. Soco tatu ña chinó iñi yo chi ra cutyihi ra chi yo anyaya nu cayu ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa ―catyí ra Juan. Nu condutya̱ ra Jesús h} Cha ndicha vatyi yuhu sacondutyé chi ñáyɨvɨ chihin ndutya, tari noo seña vatyi cha ndu̱ uvi iñi ñu cuatyi ñu. Soco cha yaha sacondutya yuhu chihin ndutya, vachi inga ra cusacondutya chi ñáyɨvɨ chihin Tatyi Ii Nyoo ta chihin ñuhu̱ ihñi. Iyó ca tunyee iñi chi maa ra ta ñima ca yuhu. Ta ni cha cuise ndichan ra ta ña nañe, vatyi cahnu xaan ca ra cuví ra. vge Tari yutun cha ña chahá chɨtɨ, tyicuan caa cuví ndo. Vatyi ña sacuví ndo tari cuhva cuñí Nyoo. Ta yutun cha ña chahá chɨtɨ, cahnya ñáyɨvɨ chi tun. Ta cahmi ñu chi tun. Tyicuan caa tucu nyoho, cuhun ndo nu cayú ñuhu. f) Ta ma cuyaa ndo catyí ndo vatyi tata ra Abraham vachi ndo. Vatyi nyacua nya chihin yuu ihya ta cuví savaha Nyoo ñáyɨvɨ tata ra Abraham. Ve%Co̱o ndo noo cha quetuví vaha tyi ndicha cha ndu uvi iñi ndo cuatyi ndo. Vd%Soco ra Juan nyehe̱ ra vatyi cuaha xaan ra fariseo, ra quichahá xaan ley vehe ñuhu, ta cuaha xaan ra saduceo, caquichi̱ coyo ra vatyi condutya ra. Ta catyí ra chi ra: ―¡Nyoho, tari noo tata coo xaan cuví ndo! ¿Yóó cha sacoto̱ chi ndo vatyi chihin cha condutya ri ndo ta ma tachi tuñi ca Nyoo chi ndo? Ña ndicha. gcGTa cha yaha̱ nahma ñu cuatyi ñu, ra Juan sacondutya̱ ra chi ñu yuvi cahnu Jordán cuan. ;boÑáyɨvɨ ñuu Jerusalén ta tandɨhɨ ñu ñuu cha nyicú Judea, ta ñu ca iyó yatyin ri ityi yuvi cahnu Jordán cuan, quichi coyo ñu, quichi̱ tyasoho ñu tuhun cahán ra. a9Ta ra Juan ñihnó ra sahma chino̱ chihin ixi camellu. Ta sincho ra, ñɨɨ cuví. Ta maa maa ri pinchi chachí ra ta tyañuñu cuhu chihí ra. s`_Ican tuhun ra Juan ihya cuví cha tyaa̱ ra Isaías ra cuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha. Tyehe caa tyaa̱ ra:Chiñí yo cha caná chaa noo ra noo nu chiqui ndɨɨ ta catyí ra:“Tari sanduvahá ndo noo ityi, tyicuan caa sa̱nduvaha ndo añima ndo, vatyi cua quichi Sutu Mañi yo.Nu̱ña ndo noo ityi ndoo chi ra naquɨhvɨ ra añima ndo.” u_cTa catyí ra: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo vatyi cha yatyin nyaá Nyoo ra cua cunyaca ñaha añima yo. ^ Quɨvɨ cuan ra Juan ra sacondutyá chi ñáyɨvɨ cuahan ra noo chiqui ndɨɨ ityi Judea. Ta quichaha̱ cahan ra tuhun Nyoo chihin ñu. ]Cha chaa̱ ñu yucuan, cuahan ñu nya ñuu Nazaret, cua coo ñu. Ta yucuan chiyo̱ ñu. Tyehe caa cuvi̱ tacuhva chino cava tuhun cha cahán Nyoo, cha catyaa̱ ra profeta ta cha naha. Vatyi catyi̱ ra tyi ra Jesús ra ñuu Nazaret cucunañi ra.v\eSoco quɨvɨ chito̱ ra José vatyi ra Arquelao cuví ra rey tyiño nuu sutu ra, ra Herodes, nya Judea, nayuhvi̱ ra ta ña cuñí ra cuhun ra yucuan. Ta vatyi sacoto̱ Nyoo chi ra chichi ñumahna, yucuan chaha cuanuhu ñu nya Galilea. [Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra José, ta quehe̱n ra chi cha lee cuan ta chi sɨhɨ cue. Ta cuanuhu̱ coyo ñu nya Israel. Z9―Ndɨ̱cuita ta que̱hen chi cha lee chiña, ta chi sɨhɨ cue. Ta cua̱nuhu ndo nya ñuu Israel, vatyi cha chihi̱ ra nducu̱ cahñi chi cue. /YWSoco cha yaha̱ cha chihi̱ ra Herodes, tyicuan ta tuvi̱ tucu noo ángel cha tachi̱ Sutu Mañi yo nuu ra José nu quixí ra ñuu Egipto. Ta catyí ra chi ra: /XWTyacú noo ndusu ñuu Ramá, cha chacú chaa ñáyɨvɨ, ta iyo tahan ñu.Ta ican cuví ñáyɨvɨ tata cu Raquel, ñáyɨvɨ Israel, chacú chaa ñu cha cuenda sehe ñu.Soco ña cuñí ñu cha naquehen ndahvi ñu chi ñu cha cuenda cha cachihi̱ sehe ñu, catyí chi nuu tutu Nyoo. WTyicuan caa chino̱ cava tuhun cahán Nyoo cha tyaa̱ ra Jeremías profeta Nyoo ta cha naha, ta catyi̱ ra tyehe caa: V'Cha tuvi̱ iñi ra Herodes vatyi ra cachiñí tuñi cuan sandavi̱ ñaha ra chi ra, nduxaa̱n vavaha ra. Ta tachi̱ ra tyiño na cacahñi ra chi ra cuatyaa cha iyó ñuu Belén cuan ta ndaha ñuu ñandɨhɨ, ra cuatyaa cha nɨ cacu nyacua nya cha uvi cuiya. Tyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi nandichi̱ xiñi ra vatyi tyicuan tahan cuiya ra Jesús tari cuhva catyi̱ ra chiñi tuñi cuan chi ra. U-Ta yucuan chinyaa̱ ñu nyacua nya cha chihi̱ ra Herodes. Tyehe caa cuvi̱ tacuhva na chino cava tuhun cahán Nyoo cha tyaa̱ ra profeta ta cha naha. Tyehe caa catyí ra: “Nya ñuu Egipto cane̱ chi Sehi”, catyí ra. Nu tachi̱ ra Herodes na cahñi ra chi ra cuatyaa TTyicuan ta ndɨcuita̱ ra José cha cuaa cuan. Ta quehe̱n ra chi cha lee cuan ta chi sɨhɨ cue. Ta cuahan ñu nya Egipto. iSK Cha yaha̱ cuahan coyo ra chiñi tuñi cuan, tyicuan ta noo ángel Sutu Mañi yo tuvi̱ nuu ra José chichi ñumahna. Ta catyí ra chi ra: ―Ndɨ̱cuita, que̱hen chi ra lee ihya, ta chi sɨhɨ ra, ta cuhun ndo nya Egipto. Ta yucuan cu̱nyaa ndo nyacua nya sacote chi ndo. Vatyi ra Herodes cunanducu ra chi cha lee ihya vatyi cahñi ra chi cue. jRM Yaha̱ cuan ta cataha̱n ra ñumahna ta cutuñi iñi ra vatyi ña tahán chi canayaha ra ityi nu nyaá ra Herodes, yucuan chaha sɨɨn ca ityi cuanuhu coyo ra. Nu chino̱ xehe ra José ta cu María chihin cha lee nya Egipto eQC Ta caquɨhvɨ̱ ra chichi vehe nu catuví cha lee cuan. Ta cananyehe̱ ra chi cue chihin cu María sɨhɨ cue. Ta chicuɨñɨ chɨtɨ ra vatyi sacahnu ra chi cue. Tyicuan ta canuña̱ ra yuhu caja cha canyisó ra. Ta catava̱ ra regalo cha cuví xuhun cuaan, ta cutu vixi chahán, ta ndutya vixi chahán cha nañí mirra. Ta cachaha̱ ra chi cue. nPU Ta cuhva cha canyehe̱ ra chiñi tuñi cuan tyi chicuɨñɨ̱ tiñoo cuan, sɨɨ xaan cacuñi̱ ra. O} Cha yaha̱ cachiñi ra chiñi tuñi cuan cha catyi̱ ra Herodes, caquehen ra ityi ta cuahan coyo ra. Ta tiñoo cha canyehe̱ ra ityi nu cañá ñanyii cuan, cuahan tɨ ityi nuu ra. Ta chicuɨñɨ̱ tɨ maa maa sɨquɨ nu catuví cha lee cuan. xt~~Z}|^{zyxxBwwdv~utmsorrqvppfoonnllCkkWjihh g?f?eed bbYa``"_G^^U]\\ [ZKZYZXDWVVyUKTSSRR.QQ%P NMM+KqIHGFtEbDD1CBBAl@@`?>Y==L<;::9%8s77b6t5433/22r1L00/v.--4,A++ *a))I(Y'&&$$/#v""!!< #wt=o Em@4j3`q : " sc$xfE Ña yɨɨ cha cuhva ndo chi ndo cha cunyaca ñahi. Ta carga cha chahí chi ndo, ñahma.%C Cu̱hva ndo cha cunyaca ñahi chi ndo ta cu̱tuhva ndo cuhva iyó yuhu. Vatyi yuhu masu iñi ta cama iñi. Tyicuan caa ta ñihi ndo nu nyitatu añima ndo. % Tandɨhɨ nyoho cha chitatu ndo cha sahá tyiño ndo, ta chihin carga cha nyisó ndo, qui̱chi ndo nu nyaí, ta yuhu cuhve cha nyitatu ndo. s_ Tyicuan ta catyí tucu ra: ―Suti nacuhva̱ cuenda ra tandɨhɨ chii. Yori maa ñohó nuu noo cha ndicha chii, soco noo tuhun ri maa Suti ñohó nuu ra chii. Ta yori ñohó nuu noo cha ndicha chi Suti, soco noo tuhun ri mai, cha cuví Sehe ra chii, ñohó nui chi ra. Ta ñáyɨvɨ cha cuñí mai cha cohon nuu chi ra, ican ñu cuan cua cohon nuu chi ra. @{ Ndicha Sutu Mañi yuhu, vatyi tyicuan caa cuñí maun. .U Tyembu cuan catyi ra Jesús chi Nyoo tyehe caa: ―Sutu Mañi yuhu, Nyoo, ra nyacá ñaha andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱. Sacahní chuun vatyi sañahu̱n tuhun maun chi ñu ñahri maa chitó. Ta tixehu̱n tuhun maun chi ñu cha sahá tuhun tyi chitó xaan ta ñu chiñi tuñi ñandɨhɨ. M Soco catyí chi ndo vatyi quɨvɨ cutuñi chi nyoho, yaha ca cunyehe ndo tɨndoho, ta ñima ca ñu ityi ñuu Sodoma cuan. Cu̱hva ndo chi ndo chii, ta cuhve cha nyitatu ndo, catyí ra Jesucristo m~S Ta nyoho ñu ñuu Capernaum, cuñí maa ndo tyi cundaa ndo nya andɨvɨ, soco cunoo ndo nya nu nyicú ñu ndɨyɨ. Vatyi tyehe ta cuvi̱ milagru ñuu Sodoma cuan, tahán cha cuvi̱ ñuu ndo, ñuu cuan coo ca nyacua nya vityin. } Soco catyí chi ndo vatyi quɨvɨ cutuñi chi nyoho nuu Nyoo, cahnu ca cha uhvi cunyehe ndo ta ñima ca ñáyɨvɨ Tiro ta Sidón. | ―¡Ndahvi nyoho, ñu ñuu Corazin! ¡Ndahvi nyoho ñu ñuu Betsaida! Vatyi nyehé ndo nyatu cahnu ta ña nasama̱ ndo cuhva iyó ndo. Soco ñáyɨvɨ ñuu Tiro ta ñuu Sidón cha sanaa̱ Nyoo ta cha naha cha cuenda cuatyi ñu ñahri nyatu cahnu nyehe̱ ñu. Soco tyehe ta nyehe̱ ñu nyatu cahnu quɨvɨ cuan tari cha nyehé nyoho vityin, tañi tyehe ri ndɨhvɨ noo ñu sahma tucuihya iñi ta cunyaa ñu nu ñiyaa. Tari cuhva costumbre iyó maa ñu, noo seña vatyi ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu cuví cuan. +{O Tyicuan ta quichaha̱ cahan ra Jesús chi ñu ñuu nu sacuvi̱ ra cuaha milagru, vatyi ñáyɨvɨ cuan ña canasama̱ maa ñu cuhva iyó ñu, ta catyí ra: z! Yaha̱ cuan ta quichi̱ tucu yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria. Ta yuhu chachí ta chihí tandɨhɨ, ta catyí ndo tyi ra cuahyɨ ra tuhvá chihi cuví. Ta ña tahán iñi ndo cha cutahín chihin ra iyó cuatyi ta ra tavá xuhun. Soco vasɨ ni noo ndi ña naquehén cuenda ndo tuhun cahán ndi, soco Nyoo chahá ra cha chiñi tuñi ra chi ñu naquehén tuhun cahin ta tuhun caha̱n ra Juan, ta maa ñu cusañaha chi ndo vatyi vaha cha chiñi tuñi Nyoo ―catyí ra Jesús. Uvi ñuu nu ña tyasohó ñáyɨvɨ tuhun Nyoo y Vatyi quichi̱ ra Juan, cha ña chachi̱ ra ta ña chihi̱ ra, ta nyoho catyí ndo vatyi noo tatyi ña vaha yɨhɨ́ chi ra. (xI “Tɨvɨ̱ ndi flauta, soco ña chita̱ chaha ndo. Chita̱ ndi yaa cuihya soco ña chacu̱ ndo.” Tyicuan caa tucu nyoho, ni noo cuhva ña tahán iñi ndo. kwO ’¿Yóó chihin sandu ɨnuu ri chi ñáyɨvɨ cha iyó tyembu ihya? Tari ra cuatyaa cuví ñu, vatyi chicunyaa ndotyin nuyahvi nyasɨquɨ ndotyin, ta canachaa ndotyin chi ra tahan ndotyin, ta catyí ndotyin tyehe caa: Bv Yóó ñu cha cutuñi iñi, na tyasoho ñu tuhun cahín. u  Ta tatu cuñí nyoho chino iñi ndo tuhun cahín, catyí chi ndo vatyi profeta Elías cha taha̱n chi quichi, ra Juan cuví ra. "t= Ra Moisés caha̱n ra tuhun yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ, ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ ra profeta nyacua nya quɨvɨ quichi̱ ra Juan. 6se Nyacua nya quɨvɨ cha chaa̱ ra Juan ta nya vityin, cuaha ñu ndachan sahá chii nducú satɨvɨ ñu tuhun Nyoo, ña cuñí ñu cha cunyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ. r5 ’Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi chichi cha tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ni noo chaha ta coo ca noo ra cahnu ca cuví ican saha ra Juan ra sacondutyá chi ñáyɨvɨ. Soco ra cha nyacá ñaha Nyoo añima, vasɨ cuví ra noo ra luhlu ca, soco cahnu ca ra ta ñima ca ra Juan. q Vatyi ican ra Juan ihya, cuví cha cahán tuhun nu tutu Nyoo tyehe caa:Yuhu cuví Nyoo ta tachí chi noo ra cahan tuhin ityi nuu nu cuhun.Vatyi cucahan ra tuhun chihin ñáyɨvɨ nanasama ñu cuhva iyo ñu ta cuatu tuhva ñu quɨvɨ quichun. 'pG Tu tyicuan caa, ¿ñáá cha chaha̱n ndo chi nyehe ndo? ¿Atu noo ra cuví profeta? Ican. Soco noo ra cha cahnu ca cuví ican saha noo profeta cuenda Nyoo. so_ ¿Atu nyehe̱ ndo noo ra vaha ñihnó? Ñima. Nyoho chitó ndo vatyi ra ñihnó vaha, nyaá ra vehe rey. n Cuhva cha cuahan coyo ra, ra Jesús quichaha cahan ra tuhun ra Juan chihin ñáyɨvɨ, ta catyí ra: ―¿Ñáá cha chaha̱n nyoho chinyehe ndo chiqui ndɨɨ cuan? ¿Atu chinyehe̱ ndo noo ndoo cha naquɨsɨ́ tatyi? ¿Ñáá cha nyehe̱ ndo? Jm  ’Sɨɨ xaan cuñí ñu ña chicá uvi iñi nyicón chii. l  Na̱catyi ndo chi ra yoso caa nanyehé ñu cuaa, yoso caa nacacá ñu coxo, ta ñu tyahyu coño yoso caa nduvahá ñu, ta yoso caa nacuɨñɨ ñu soho, ta ñu ndɨyɨ nandoto ñu, ta chihin ñu ndahvi cahán ndi tuhun Nyoo yoso caa sacacu ra añima ñu. ky Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cua̱han ndo ta ca̱tyi ndo chi ra Juan cha nyehé ndo, ta cha chiñí ndo. %jC ta cacatyí ra chi ra: ―¿Atu yoho cuvún ra Cristo cha tahán chi quichi sacacu chi ndi, o cuñí chi cha cuatu ndi chi inga ra? ―cacatyí ra chi ra. Ti! Ta ra Juan nu ñohó ra vehe caa, ñihi̱ ra tuhun cha sacuví ra Cristo. Tyicuan ta tachi̱ ra chi uvi ra nyicón chi ra, cundaca tuhun ra noo tuhun chi ra Jesús. Ta cachaa̱ coyo ra nu nyaá ra Ah } Ndɨhɨ̱ chaha̱ ra Jesús tuhun chi uchi uvi ra chicá noo chihin ra, tyicuan ta quita̱ ra yucuan, vatyi cucahan ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ cha iyó ñuu cha nyicú ityi cuan. 3g_ *Ta savahri ñu cha cuhva vasɨ noo vasu ndutya vichin coho ñu nyihi ihya cha cuenda cha nyicón ñu chii, cuñihi ñu cha cucuhva Nyoo chi ñu ―catyí ra Jesús.f )Ñu quehén cuenda noo ra profeta Nyoo cha cuenda vatyi cuenda Nyoo cahán ra, cuñihi ñu suri tahan yahvi cha cuñihi profeta cuan. Ta ñu quehén cuenda chi noo ra vaha cha cuenda tyi ra vaha cuví ra, suri tahán yahvi cha cuñihi ra vaha cuan cuñihi ñu. e' (’Ñu quehén cuenda chi ndo, chi yuhu quehén cuenda ñu, ta ñu quehén cuenda chi yuhu, quehén cuenda ñu chi ra cha tachi̱ chii. Jd  'Vatyi ñu ña cuñí nyehe tɨndoho cha cuenda yuhu, cunyehe ñu tɨndoho anyaya, soco ñu nyehé tɨndoho ta chahá ñayɨvɨ̱ cha catyi yuhu, cucacu añima ñu. Yahvi cha tahán chi chi yo icK &Ta ñu cha ña cuñí nyehe tɨndoho ta cunyicon ñu chii, ña tahán chi cuvi ñu ñu cuende. Gb %’Ñu cha cuñí ca chi sutu o chi sɨhɨ ican saha chi yuhu, ña tahán chi cuví ñu ñu cuende. Ta ñu cuñí ca chi sehe, ican saha chi yuhu, ña tahán chi cuví ñu ñu cuende. Sa $Ta tyicuan caa suri ñáyɨvɨ chi ndo cucuvi ñu ñu xaan iñi chi ndo. )`K #Vatyi sasɨín chi ndo. Vatyi noo ra cuhun ra sɨquɨ sutu ra. Ta noo ña cuhun ña sɨquɨ sɨhɨ ña. Ta ñu cuví chono cucañi tahan ñu chihin tyiso ñu. (_I "’Ma cuñi ndo vatyi yuhu vachi cuhve cha taxi ri coo ndo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ña vachi cuhve cha taxi ri, soco cha cañi tahan ñáyɨvɨ. ^ !Soco ñu cahán nuu cahan tuhin, yuhu tucu ma cahin tuhun ñu nuu Suti ra nyaá andɨvɨ. Cha cuenda ra Jesús cusɨɨn ñáyɨvɨ ] ’Tandɨhɨ ñu cha cahán vaha tuhin nuu ñáyɨvɨ, yuhu tucu cucahan vahi cuenda ñu nuu Suti ra nyaá andɨvɨ. \ Ma yuhvi ndo. Nyoho, yahvi ca nyaá ndo ta ñima ca tɨcuɨtɨ saa. Ma yuhvi yo cahan yo tuhun ra Jesucristo nuu ñáyɨvɨ L[ Vatyi nyacua nya ixi xiñi nyoho ta chitó Nyoo yoso tahan nyaá. #Z? ’¿Atu ñima chihin noo xuhun luhlu ri, sata yo uvi tahan saa? Ican. Soco ni noo tɨ ña canacava tɨ nu ñuhú tatu ña catyí maa Nyoo Sutu yo. 6Ye Ma yuhvi ndo chi ñu chahñí coño ñuhu yo, vatyi ma cuvi cahñi ñu añima yo. Soco yu̱hvi ndo chi ra cuví sanaa coño ñuhu yo ta añima yo chichi anyaya ñandɨhɨ. 5Xc Tandɨhɨ cha catyí chi ndo nu ñaa iñi, ca̱tyi nyoho nu ndichin. Ta tandɨhɨ cha catyi chi ndo nu xehe, ca̱na chaa ndo nya xiñi vehe, na coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ. 9Wk ’Yucuan chaha ma yuhvi ndo chi ñáyɨvɨ, vatyi ni noo tuhun xehe ta cuñun, tyi ma natuvi. Ta ni ñahri cha ñohó xehe, ta cuñún tyi ma coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ. *VM Ra cutuhva, cuñí chi ndoo ra vaha cha chaa ra cuvi ra tari ra sacuaha chi ra, ta musu tari chitoho ra. Tatu yuhu ra cuví chitoho vehe, catyí ñu chii vatyi Beelzebú, cuihna ra cuví nuu, cuví, suri tyicuan caa cucatyi tucu ñu chi ñáyɨvɨ cuende. Yóó chi tahán chi cuyuhvi yo U) ’Ni noo ra cutuhvá, ña cahnu ca ra cuví ra ican saha ra sacuaha chi ra. Ta ni noo musu, ña cahnu ca cuví ra ican saha chitoho ra. wTg Tatu chica nyicon ñu chi ndo noo ñuu, cono ri ndo inga ñuu. Vatyi cha ndicha catyi chi ndo ni cha ta ndɨhɨ ca cahan ndo tuhun Nyoo tandɨhɨ ñuu nu nyicu ñáyɨvɨ Israel ta yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria cuquichi inga chaha. $SA Tandɨhɨ ñáyɨvɨ, cucutasɨ cuñi nyehe ñu chi ndo cha catyi yuhu. Soco tatu ña ndu uvi iñi ndo chino iñi ndo chii, tyicuan ta cucacu añima ndo. lRQ ’Rayɨɨ cunaxico tuhun ra suri chi yañi ra tacuhva na cacahñi ra chi ra. Ta yɨhɨ́ ra cunaxico tuhun ra chi sehe ra. Ta yɨhɨ ñáyɨvɨ cunanuhu ñu sɨquɨ sutu ñu ta sɨhɨ ñu, ta cusacuvi ñu, na cúvi ñu. YQ+ Vatyi ñima maa ndo cucahan, soco maa Tatyi Ii Sutu yo Nyoo cusacahan chi ndo. 8Pi Soco tatu nacuhva cuenda ñu chi ndo chi ra cuví tyiño, ma caca xiñi ndo yoso caa cucahan ndo, vatyi tatu chaa cuhva cha cahan ndo, Nyoo cucuhva ra tuhun cha cucahan ndo. (OI Ta cha cuenda yuhu, nyacua cunyaca ñu chi ndo nuu gobiernu ta nuu rey. Ta tyicuan caa ta cuví cahan ndo tuhin nuu ra ta nuu ñu cha ñima ñu Israel cuví. N Sa̱ha ndo cuenda chi ndo vatyi ñáyɨvɨ cucuhva cuenda ñu chi ndo chi ra cuví tyiño, ta chichi vehe ñuhu cucañi ñu chi ndo. M3 ’¡Nye̱he ndo! Yuhu tachí chi ndo, tari mbee mahñu lobo. Quɨyɨ sa̱ha ndo chi ndo, tari coo, soco masu sa̱ha ndo chi ndo tari paloma. oLW Cha ndicha catyí chi ndo vatyi quɨvɨ cutuñi chi ñáyɨvɨ, ñihi ca cutachi tuñi Nyoo chi ñu cuan, ta ñima ca ñáyɨvɨ ñuu Sodoma ta ñuu Gomorra. Nu sañahá chi ñáá ndɨhɨ tɨndoho cunyehe ñu chicá tyiño Nyoo GK Ta tatu ña cuñí ñu quehen cuenda ñu chi ndo, ta ni ña cuñí ñu cuɨñɨ ñu tuhun cahán ndo, tyicuan ta qui̱ta ndo vehe yucuan, o ñuu yucuan, ta naquɨsɨ ndo ñiyaca chaha ndo. @Jy Ta tatu ñu ñuu cuan ta nacotó ñu tyi chiñuhú cha taxi ri cuan chi ñu, cundoo cuan chihin ñu. Soco tatu ña nacotó ñu vatyi chiñuhú cuan chi ñu, ma ndoo cuan chihin ñu. /IW Cuhva cha cua quɨhvɨ ndo noo vehe, cu̱hva ndo nocumi chi ñáyɨvɨ iyó vehe cuan. Ta ca̱tyi ndo chi ñu: Na coo cha taxi Nyoo añima ndo, ca̱tyi ndo chi ñu. H ’Cuhva cha chaa ndo noo ñuu, ndu̱cu ndo noo ñáyɨvɨ cachi iyó, ta ndo̱o ndo vehe ñu nyacua nya quita ndo ñuu cuan. `G9 Ma cuiso ndo ni yono cha cuenda cha caca ityi ndo. Noo ri camisa cha ñihnó ndo cuhun chihin ndo. Ta ma cuiso ndo inga ityi ndichan, ni yutun ma tuvi ndo, vatyi ra sahá tyiño, iyó ityi chi ra cha coo yahvi ra. ^F5 ’Ma cuiso ndo ni noo xuhun, ni xuhun cuaan ni xuhun cuichin, ni xuhun cuaha. "E= Sa̱nduvaha ndo chi ñu cuhví ñu tyahyú coño, ta ñu yɨhɨ́ inga cuehe chii. Sa̱nandoto ndo ndɨyɨ, ta̱va ñehe ndo chi tatyi ña vaha cha yɨhɨ́ chi ñu. Nyoho, naquehén cuenda ndo tunyee iñi ihya chihin cha ñahri yahvi, ta co̱tyiño ndo soco ma quehen ndo yahvi. eDC Cua̱han ndo cuacahan ndo tuhun vatyi cha chaa̱ cha cunyaca ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ. RC Cua̱han ndo, soco nu nyicú mbee cha cuanaa cha cuví ñu ñuu Israel. ?Bw Ta tyehe caa tachi̱ ra Jesús chi uchi uvi tahan ra cuan, ta catyí ra: ―Ma cuhun ndo nu iyó ñu cha ñima ñu Israel cuví, ta ni ma quɨhvɨ ndo ñuu cha nyicú Samaria. A ta ra Simón cha yɨhɨ́ cuenda ityi ra cacuñí cuhun cuatyi sɨquɨ gobiernu ñuu Roma cha nyacá ñaha chi ñu, ta ra Judas Iscariote, ra cha naxico̱ tuhun chi ra Jesús. Nu tachí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, na cucahan ra tuhun Nyoo "@= ta ra Felipe, ra Bartolomé, ra Tomás, ta ra Mateo ra tava̱ xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma, ra Jacobo sehe ra Alfeo, ra Lebeo cha nañí tucu Tadeo, N? Ican ihya cuví sɨvɨ ndɨ uchi uvi ra chicá tyiño ra: xihna ca, ra Simón, cha nañí tucu Pedro, ta yañi ra, ra Andrés, ra Jacobo ta yañi ra, ra Juan, sehe ra Zebedeo cacuví chi ra; j> O Tyicuan ta cana̱ ra Jesús chi ndɨ uchi uvi ra chicá noo chihin ra ta chaha̱ ra ityi chi ra vatyi tava ñehe ra chi tatyi ña vaha cha yɨhɨ́ añima ñáyɨvɨ, ta sanduvaha ra ndɨhɨ nuu cuehe ta cha uhvi ñandɨhɨ. |=q &Yucuan chaha, ca̱can ndo chi chitoho tyiño yucuan, na tachi ra chi ra saha tyiño na sataca ra tyiño cuan.< %Tyicuan ta catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra tyehe caa: ―Cha ndicha, cuaha tyiño iyó, soco ra sahá tyiño, ña cuaha ra. .;U $Ta cha nanyehé ra chi ñáyɨvɨ, cundahvi cuñí ra nyehé ra chi ñu, vatyi nyehé ñu tɨndoho ta cuihya cuñí ñu, tari mbee quɨtɨ cha yori sahá cumi chi. m:S #Ra Jesús chaha̱n ra tandɨhɨ ñuu sañahá ra chi ñáyɨvɨ chichi vehe ñuhu tahan tahan ñuu. Cahán ra tuhun Nyoo yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ. Ta sanduvahá ra tandɨhɨ nuu cuehe cha yɨhɨ́ ñu. `99 "Soco ra cacuvi fariseo, cacatyí ra: ―Ra ihya tavá ñehe ra tatyi ña vaha chihin tunyee iñi chi cuihna ra cuví nuu ―catyí ra. Nu catyí ra Jesús vatyi ña cuaha maa ñu sahá tyiño cuenda Nyoo iyó [8/ !Ta caa cuhva ri cha tava̱ ñehe ra Jesús tatyi ña vaha cuan, quichaha̱ cuvi cahan ra cuan. Ta iyo xaan cuñí ñáyɨvɨ, ta catyí ñu: ―Ni noo chaha ta cuvi ca cha tyehe caa Israel Ihya ―catyí ñu. 17[ Cha nɨ ri ca cha caquita̱ coyo ra cucuaa cuan, suhva ñáyɨvɨ quichi̱ nyaca ñu chi noo ra ñɨhɨ́ cha yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi nu nyaá ra Jesús. :6m Soco quita̱ coyo cuiri ra ta quichaha canacatyi̱ ra cha sacuvi̱ ra Jesús chihin ra chi ñáyɨvɨ tandɨhɨ ityi yucuan. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra ñɨhɨ́ }5s Ta canduvaha̱ chɨtɨ nuu ra. Ta catyí vaha ra Jesús chi ra tyehe caa: ―Ndu̱cu ndo cuhva cha yori coto. 4  Tyicuan ta tɨɨ̱n ra Jesús chɨtɨ nuu ra ta catyí ra chi ra: ―Na cuvi maa yoso cuhva chinó iñi ndo ―catyí ra. :3m Ta cuhva cha quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi vehe, ra cuaa cuan, catuhva̱ ra chi ra, ta maa ra Jesús quichaha ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Atu chinó iñi nyoho vatyi cuví sanduvahi chi ndo? ―catyí ra. Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ay, chinó iñi ndi chuun, Sutu Mañi yuhu ―cacatyí ra. E2 Cuhva cha quita̱ ra Jesús yucuan, uvi tahan ra cuaa canyicón chi ra suri caná chaa ra ta cacatyí ra: ―¡Cu̱ndahvi cuñi chi ndi, yoho ra vachi tata ra David! ―cacatyí ra. l1Q Ta tandɨhɨ ityi cuan chitya̱ tuhun cha cuvi̱ yucuan. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi uvi ra cuaa 0+ Soco ra Jesús tava̱ ra chi ñu ityi chata vehe, tyicuan ta quɨhvɨ̱ ra ta tɨɨ̱n ra ndaha ñaha tyivaa cuan, ta maa ña ndɨcuita̱ ña. '/G Ta catyí ra chi ñu: ―Qui̱ta ndo ihya. Ñaha tyivaa ihya, ña chihi̱ ña, soco quixí ña ―catyí ra. Ta chacú cuehe ri ñáyɨvɨ nyehe ñu chi ra. X.) Yaha̱ cuan ta chaa̱ ra Jesús vehe ra cuví nuu cuan, ta nyehe̱ ra vatyi ra música canyatú tuhva ra cha cuhun coyo ra nu quɨhvɨ cue chichi ñuhú. Ta ñáyɨvɨ cha nyicú cuan chacú chaa ñu. F- Soco ra Jesús nanyocava̱ ra nanyehe ra chi ña, ta catyi ra chi ña: ―Ndunɨɨ iñun sɨhi, cha nduvahu̱n vatyi chinó iñun ―catyí ra. Ta caa cuhva ri cuan ta nduvaha̱ ña. q,[ vatyi tyehe caa chicá xiñi ña: “Ma chihin cha tɨɨn ri sahma ra ta nduvahi”, chicá xiñi ña. <+q Tyicuan ta noo ñaha, cuhví ña chihin cha chatɨ nɨñɨ ña. Ta cha uchi uvi cuiya cuhví ña. Ta tuhva̱ ña chi ra Jesús ityi chata ra, ta tɨɨ̱n ña yuhu sahma ra, n*U Ndɨcuita̱ ra Jesús ta cuahan ra ɨɨn ri chihin ra ta ra cachicá noo chihin ra ñandɨhɨ. ) Cha nɨ ri ca cha catyí ra Jesús tuhun ihya, chaa̱ noo ra cuví nuu chi ñu Judea ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra Jesús, ta catyí ra: ―Ni chihi̱ sehi, soco tatu yoho quichun ta tyison ndahun sɨquɨ ña, cunandoto ña ―catyí ra chi ra Jesús. L( Ta ni ña tyihí yo vinu chaa chichi ñɨɨ chahnu vatyi tatu sacuvi yo tyicuan caa, tahnya ñɨɨ cuan, ta tari cunaa vinu, ta cunaa ñɨɨ cuan. Yucuan chaha cuñí chi tyihi yo vinu chaa chichi ñɨɨ chaa, ta tyicuan ta nɨnduvi ta cusaha cuenda chi chi tahan chi. Sehe ra Jairo, ta ñaha cha tɨɨ̱n sahma ra Jesús C' ’Yori naquicú noo vestido chahnu chihin noo sahma chaa vatyi coto cundɨyɨ nu naquicu̱ ñu chihin cha chaa cuan, ta cahnya chi cha chahnu cuan, ta nu tahnya cuan nducahnu ca. b&= Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¿Atu cuví cunyaa cuihya ñu nyicú vico cha nɨ ri ca cha nyaá ra cua tandaha chihin ñu? Soco vachi quɨvɨ vatyi cucuachiyo ra nu nyicú ñu, tyicuan ndicha ta cusavaha ñu ayuno. Nu sañahá ra Jesús vatyi ña chachí tahan tuhun chahnu cha iyó ñu chihin tuhun chaa cha sañahá ra chi ñu |%q Tyicuan ta ra canyicón chi ra Juan, ra sacondutya chi ñáyɨvɨ, catuhva̱ ra chi ra Jesús ta candaca̱ tuhun ra chi ra ta cacatyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha nyuhu ta ra cacuví fariseo, cuaha xaan chaha savaha ndi ayuno, ña chachí ndi ta nanducú ndi chi Nyoo? ¿Ta ra cachicá noo chihin yoho ñima tyicuan caa sacuvi ra? ―cacatyí ra nyicón chi ra Juan. 6$e Cua̱han ndo ta cu̱tuhva ndo cha cuñí chi catyi nu tutu Nyoo, nu catyí ra tyehe caa: “Yuhu cuñí vatyi cundahvi cuñi ndo chi ñáyɨvɨ, ta ñima ca cha cahñi ndo quɨtɨ ta cuhva cuenda ndo chii.” Ña vachi na cane chi ñu vaha, soco chi ñu iyó cuatyi, tacuhva na nasama ñu cuhva iyó ñu. Nu catyí ra Jesús vatyi cha nɨ ri ca cha nyaá ca ra chihin ra cachicá noo chihin ra ña tahán chi cha saha ra ayunar $#A Chiñi̱ ra Jesús cha caha̱n ra, ta catyí ra chi ra: ―Ña chiñuhú doctor chi ñu iyó vaha, ñu ña cuhví, soco chi ñu cuhví chiñuhú ra. $"A Soco cha canyehe̱ ra fariseo cha tyicuan caa, candaca̱ tuhun ra chi ra cachicá noo chihin ra Jesús, ta cacatyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha vatyi ra sacuahá chi nyoho chachí ra chihin ra catavá xuhun cuenda ra nyacá ñaha nya Roma ta chihin ra ca iyó cuatyi? ―cacatyí ra. !!; Tyicuan ta cuvi̱ chi noo chaha ra Jesús nyaá ra nya vehe ra Mateo, chachí ra. Ta cachaa̱ coyo cuaha ra catavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma ta inga ca ra ca iyó cuatyi. Ta cachicunyicú tucu ra yucuan nu mesa ɨɨn ri chihin ra Jesús ta ra cachicá noo chihin ra.  { Quita̱ ra Jesús yucuan, ta nanyehe̱ ra chi noo ra cha nañí Mateo, nyaá ra quehen ra xuhun cha tyiyahví ñu Israel chi gobiernu ñuu Roma. Ta catyí ra chi ra: ―Co̱ho chihin. Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra Mateo ta tyinyico̱n ra chi ra. 0Y Cuhva cha nyehe̱ ñáyɨvɨ tuhun ihya, canayuhví ñu. Ta casacahnú ñu chi Nyoo vatyi chaha̱ ra tunyee iñi cuan chi ñáyɨvɨ. Nu caná ra Jesús chi ra Mateo R Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra cuhví cuan ta cuanuhu̱ ra nya vehe ra. 9 Vaha. Cuasañahi chi ndo vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria, iyó ityi chii sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya vatyi sahi tɨcahnu iñi cuatyi ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta catyí ra chi ra cuhví cuan: ―Ndɨ̱cuita, na̱quehen chiton ta cua̱nuhu nya vehun ―catyí ra. ' Vatyi ¿nya cha yɨɨ ca catyí yo: atu yɨɨ ca catyí yo “Cuatyun cha yaha ndachi”, o yɨɨ ca catyi yo: “Ndɨ̱cuita ta ca̱con”?  Soco ra Jesús chitó ri ra ñáá cha cachicá xiñi ra, ta catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha ña vaha maa chicá xiñi ndo? C Tyicuan ta quichaha̱ chica xiñi suhva ra sacuahá ley vehe ñuhu cha nyicú yucuan tyehe caa: “Ra ihya chicoo̱ cuatyi ra nu Nyoo chihin tuhun cahán ra”, cachicá xiñi ra. *M Nu nyaá ra yucuan chinyaca̱ ñáyɨvɨ chi noo ra cuhví cha ña cuví nacanda catuví ra nu chito. Ta cha nyehe̱ ra Jesús vatyi chinó xaan iñi ñu chi ra, quichaha catyí ra chi ra cuhví cuan: ―Sa̱nɨɨ iñun, suti vatyi cha chicoo̱ tɨcahnu iñi cuatyun ―catyí ra chi ra. ~ w Tyicuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi canoa ta yaha̱ sava ra inga chiyo miñi, ta nachaa̱ ra nya ñuu nu iyó ra.  "Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu, chaha̱n ñu chinyehe̱ ñu chi ra Jesús, ta chacu̱ ndahvi ñu nuu ra na quita ra yucuan.:m!Tyicuan ta ra casaha̱ cumi chi tɨ cuan, cachinó vavaha ra cuahan coyo ra chichi ñuu, ta canacatyi̱ ra tandɨhɨ cha cuvi̱ chi ra cayɨhɨ̱ tatyi ña vaha cuan chi.  ―Vaha. Quɨ̱hvɨ ndo ―catyí ra Jesús. Ta caquita̱ coyo tatyi ña vaha cuan, ta quɨhvɨ coyo chichi tandɨhɨ quɨnɨ canyicú cuan. Ta tandɨhɨ quɨnɨ cuan cachino̱ tɨ ta canacoyo tɨ noo xahva yuhu miñi cuan, ta chihi̱ tɨ chihin ndutya cuan. %CTa catyí tatyi ña vaha cuan chi ra Jesús: ―Tatu cuatava ñehun chi ndi, cu̱hva cha quɨhvɨ ndi chichi quɨnɨ cuan ―cacatyí tatyi ña vaha cuan. ETa yatyin ri cuan nyicú cuaha quɨnɨ cachachí tɨ. H Ta canachaá ra, ta cacatyí ra: ―¿Ñáá cha cuñún chihin ndi, yoho Jesús Sehe Nyoo? ¿Atu vachun vachi sanyehun tɨndoho chi ndi cha ni cumañi ca chaa quɨvɨ? ―cacatyí ra cuan. oWTyicuan ta chaa̱ coyo ra inga chiyo miñi cha nyaá ñuhú cha nañí Gadara. Ta chaa̱ coyo uvi tahan ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha chii. Ta nu ñaña caquita̱ coyo ra cuan. Xaan vavaha ra, ta yori maa cuví yaha ityi cuan. c?Ta iyo xaan cacuñí ra cuan ta cacatyí ra: ―¿Yóó ra cuví ra ihya? Vatyi nyacua nya tatyi ta nyacua nya ndutya ta quichahá chi ra ―catyí ra. Nu nduvaha̱ uvi ra ñuu Gadara ra cayɨhɨ̱ tatyi ña vaha chi RTa catyí ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha yuhví xaan ndo? ¡Nyoho chiin xaan chinó iñi ndo chii! Tyicuan ta nacanda̱ ra ta sacutaxi̱n ra tatyi nu miñi cuan, ta tandɨhɨ cutaxi̱n.  Ta ra cachicá noo chihin ra sandoyo̱ ra chi ra, ta cacatyí ra: ―¡Sutu Mañi yuhu, sa̱cacu chi yo, vatyi cuñí cunaa yo! ~ uTa chaa̱ noo tatyi ñihi xaan nu miñi cuan, ta nyacua chasɨ́ ndutya cuan canoa ra soco maa ra Jesús quixí ra. n UTyicuan ta quɨhvɨ̱ ra chichi canoa, ta ra cachicá noo chihin ra, cuahan coyo ra chihin ra. W 'Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ña̱ha yoho vatyi cunyicon chii. Sa̱ña chi ñu ña ñohó nuu chi Nyoo, na tyihi maa ñu chi tahan ñu chichi ñuhú ―catyí ra. Nu sacutaxín ra Jesús tatyi xaan 6 eInga tucu ra chicá noo chihin ra catyí ra chi ra: ―Tata, cu̱hva na cuhun xihne cutyihi chi suti chichi ñuhú, tyicuan ta quichi ta cunyiquen chuun ―catyí ra. Z -Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ñaña, iyó vehe tɨ, ta saa cha chicó nu tatyi, iyó taca tɨ. Soco yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, ñahri vehi ta nɨ ri nu cava xiñi ta ñahri ―catyí ra. /Tyicuan ta chaa̱ noo ra sacuaha ley vehe ñuhu ta catyí ra chi ra: ―Maestro, cuñí cunyiquen chuun tandɨhɨ ri ityi nu cuhun ―catyí ra. Tyicuan ta nyehe̱ ra Jesús vatyi nicachico nu nyaá ra nyicú ñáyɨvɨ. Ta catyi̱ ra chi ñu vatyi cuyaha ra inga chiyo miñi. 'Tyicuan caa cuvi̱ tacuhva vatyi na chino cava tari cuhva catyi̱ ra profeta Isaías, quɨvɨ catyi̱ ra tyehe caa: “Maa ra quehe̱n ra cuehe cha yɨhɨ́ chi yo, ta tinyaa̱ ra cha uhvi chi yo.” ¿Yoso chiquɨhɨ́ chi yo tatu cuñí yo cunyicon yo chi ra Jesús? s_Ta cuhva cha cuaa cuan, quichi̱ nyaca ñu cuaha xaan ñáyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi chi ra Jesús. Ta chihin noo ri tuhun caha̱n ra, tava̱ ñehe ra chi tatyi ña vaha cuan, ta sanduvaha̱ ra chi tandɨhɨ ñu cuhví. %CTa tɨɨ̱n ra ndaha ña, ta quita̱ cahñi cuan chi ña. Ta ndɨcuita̱ ña, ta quichaha̱ tyiñuhu ña chi ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús cuaha ñu cuhví Ta cha yaha̱ cuan, chaa̱ ra Jesús vehe ra Pedro. Ta nanyehe̱ ra chi maha tyiso ra Pedro, catuví ña nu chito chihin cahñi. |q Tyicuan ta quichaha catyí ra chi capitán cuan tyehe caa: ―Cua̱han, ta na cuvi chi tari cuhva catyu̱n vatyi chinó xaan iñun chii ―catyí ra. Ta suri cuhva cuan nduvaha̱ musu ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi maha tyiso ra Pedro I  Ta ñu Israel cha tahán chi cuhun andɨvɨ, yɨhɨ́ ñu, ma cuhun ñu, vatyi cuhun ñu nu ñaa iñi ityi chata. Ta yucuan cucuacu chaa ñu ta cucahñi noho ñu ―catyí ra Jesús chi ñu. E Ta catyí chi ndo vatyi cuaha ñu inga ñuu cuquichi coyo ityi nu caña ñanyii, ta ityi nu quee ñanyii, ta cunyicu ñu cachi ñu chihin ra Abraham ta ra Isaac ta ra Jacob nya andɨvɨ.  Ta cha chiñi̱ ra Jesús cha caha̱n ra, iyo xaan cuñi̱ ra. Ta catyí ra chi ñu nyicón chi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi ñuu cha nyicú nicahnu Israel, ta nañihi que ni noo ñáyɨvɨ cha chinó xaan iñi ñu tari chinó iñi ra ihya. [~/ Vatyi suri iyó ra nyacá ñaha chi mai. Ta iyó sɨndaro nyacá ñaha tucu mai. Ta tatu cha tave tyiño chi noo ra, cuhun ra. Ta tatu cane chi inga ra, quichi ra. Ta tatu cha tave tyiño chi musi, sacuvi ra. }Nacaha̱n capitán cuan ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, ña nañé cha cuhun vehi; soco tacuhva catyi run, ta musi nduvaha ra. c|?Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cuhun mai ta cusanduvahi chi ra ―catyí ra chi ra. {}ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, musi catuví ra nu cama. Cuhví ra. Ña cuví nducuita ra vatyi ñihi xaan tahán ra. zCuhva cha chaa̱ ra Jesús Capernaum, noo capitán, ra ñuu Roma, chaa̱ ra nu nyaá ra Jesús ta chacu̱ ndahvi ra nuu ra, ,yQTyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra: ―Nye̱he, yori chihin cahun tuhun. Soco cua̱han, ta sa̱ñahun chuun chi tata sutu, ta cu̱hva cuendon ofrenda cha catyi̱ ra Moisés nu ley chahnu vatyi tacuhva coto ñu vatyi cha nduvahu̱n. Nu sanduvahá ra Jesús chi musu noo ra capitán RxTyicuan ta sanacaa̱ ra Jesús ndaha ra ta tɨɨ̱n ra chi ra, ta catyí ra: ―Cuñí sanduvahi chuun. Ta na nduvahun vityin ri ―catyí ra. Ta caa cuhva ri cuan ta nduvaha̱ nu tyahyu̱ cuan. rt]Cuhva cha ndɨhɨ̱ cahan ra Jesús chihin ñáyɨvɨ, iyo xaan cuñi̱ ñu tuhun cha sañahá ra. s'Ta chaa̱ savi. Ta cama xaan yuvi ndutya yaha̱. Ta ñihi xaan caa̱ tatyi. Ta vehe cuan tañi tyehe ri nduva̱ ―catyí ra Jesús chi ñu. r!Soco yóó cha chiñí tuhun cahín, ta ña sacuví ra tari cuhva catyí; cuví ra tari noo ra tondo, cha savaha̱ ra vehe ra nu ñɨtɨ. -qSTa quichaha̱ coon savi. Ta cama xaan yuvi ndutya yaha̱. Ta ñihi xaan caa̱ tatyi. Soco ña cuvi̱ sanduva chi vehe cuan. Vatyi ñihi nanyaá sɨquɨ cava cuan. ,pQ’Ihya catyí chi ndo, yóó cha chiñí tuhun cahín ta sacuví tari cuhva catyí; cuví ra tari noo ra chiñi tuñi cha savaha̱ ra vehe ra sɨquɨ cava. zom’Tyicuan ta yuhu cucatyi chi ñu: “Ña ñohó nui chi nyoho. Ca̱nyaha ndo nu nyaí. Vatyi nyoho sacuvi̱ ndo maa maa ri cha ña vaha.” Nu sañahá ra Jesús yoso caa cucuvi chi ñu quichahá ta ñu ña quichahá tuhun cahán ra $nAQuɨvɨ cha cucutuñi chi ñáyɨvɨ, cuaha xaan ñu cucatyi ñu chii tyehe caa: “Sutu Mañi yuhu. Yuhu cahi̱n tuhun maun chihin ñáyɨvɨ. Ta chihin sɨvun tave̱ tatyi ña vaha cha yɨhɨ̱ añima ñáyɨvɨ. Ta cuaha xaan milagru savahi̱ chihin sɨvun”, cucatyi ñu chii. emC’Ma tandɨhɨ ñu cha catyí chii: “Sutu Mañi yuhu, Sutu Mañi yuhu”, cuquɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo gloria. Ñu sacuví tandɨhɨ cha catyí maa Nyoo Suti, ican ñu cuan cuquɨhvɨ nu nyacá ñaha ra. bl=Ta tyicuan caa, chihin cha nyacuví ñáyɨvɨ cuví nɨcohon nuu ndo chi ñu tatu ñu vaha cuví ñu, o ñu ña vaha cuví ñu. Nu catyí ra Jesús vatyi ña tandɨhɨ ñáyɨvɨ quɨhvɨ́ ñu nu nyacá ñaha Nyoo bk=Ta tandɨhɨ yutun cha ña chahá chɨtɨ vaha, cahnya yo chi tun. Ta cahmi yo chi tun. vjeTa yutun vaha, ma cuvi cuhva tun chɨtɨ ña vaha. Ta nɨ ri yutun ña vaha ma cuvi cuhva tun chɨtɨ vaha. iTa tyicuan caa tucu tandɨhɨ yutun vaha. Chahá tun chɨtɨ vaha. Ta tandɨhɨ yutun ña vaha, chahá tun chɨtɨ ña vaha. ^h5Nyoho cuví nɨcohón nuu ndo chi ra chihin cha nyacuví ra. Tari noo yutun ña vaha, tyicuan caa cacuví ra. Vatyi noo tuñiyaca ma cuhva tun mango, ta nɨ ri noo iñu nduhva ma cuvi cuhva chi tɨchaha ndɨvɨ. kgO’Sa̱ha ndo cuenda chi ra cuendu. Vatyi cacatyí ra vatyi cuenda Nyoo cahán ra. Soco ña ndicha. Vatyi vachi coyo ra tari noo mbee nu nyicú ndo. Sahá ra tyi ra vaha cacuví ra. Soco tari noo ñaña xaan cacuví ra. fSoco tɨhɨn yuvehe ta cuɨñɨ ityi cha cuahan ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa nu cucoo ñáyɨvɨ vaha. Soco suhva ri ñáyɨvɨ nañihí ityi cuan. Chihin cha sacuví ri ñáyɨvɨ, ta nɨcohón nuu yo chi ñu tatu ñu vaha o ñu ña vaha cuví ñu 4ea ’Ndu̱cu ndo cuhva quɨhvɨ ndo yuvehe tɨhɨn. Vatyi quehen yuvehe, ta quehen ityi cha cuahan nya nu cunaa ñáyɨvɨ anyaya. Ta cuaha xaan ñu cuahan ityi cuan. 5dc ’Tari cuñí maa ndo cha cunyacuvi ñáyɨvɨ cha vaha chihin ndo, tyicuan caa cunyacuvi tucu maa ndo cha vaha chihin ñu. Vatyi tyicuan caa catyí tuhun cha tachi̱ Nyoo, cha tyaa̱ ra Moisés ta ra cacuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha. Tɨhɨn yuvehe ta cuɨñɨ ityi cha cuahan nu nyaá Nyoo ?cw Nyoho cha quiñi iyó ndo soco chitó ndo yoso caa cuhva ndo cha vaha chi sehe ndo. Ta vihi ca Sutu yo, ra nyaá andɨvɨ. Cuaha ca cha vaha cuhva ra chi ndo tatu cacan ndo chi ra. dbA Ta ña tuhvá ndo chaha ndo noo coo chi sehe ndo tatu chicán ndotyin noo tiyaca chi ndo. /aW ’Tyicuan caa tucu nyoho cha iyó sehe ndo. Chahá ndo cha vaha chi sehe ndo. Ña tuhvá ndo chaha ndo noo yuu chi sehe ndo, tatu chicán ndotyin pan chi ndo. ` Vatyi tandɨhɨ ndo cha chicán ndo, ñihi ndo. Tatu nanducú ndo, nañihi ndo. Ta tatu sacachán ndo yuvehe, cunuña yuvehe. !~L}|{{uz>,<;:9v8k7655_44b321001/Q..-0++M*`))/(''E&o%*$q##a"!!Q  ?}8 h9A 3 d ] _I|*6?l'QVatyi nya chichi añima ñu quitá cha quiñi caá chicá xiñi ñu. Ta cuñun, cha chahñi ñu chi ñáyɨvɨ, cha quichi cuvi iñi ñu coo ñu chihin inga ñu cha ñima ñasɨhɨ ñu cuví. Ta tandɨhɨ ca cha quiñi caa cha sacuvi ñu chihin coño ñuhu ñu. O yɨhɨ́ ñu cha suhu ñu cha chii ñáyɨvɨ. O sandaví ñaha ñu. O cahán ndasɨ ñu. }&sSoco tuhun cha quitá yuhu yo, chichi añima yo quitá, ta ican cuan cuví cha satɨvɨ́ chi ñáyɨvɨ nuu Nyoo. t%a¿Atu ña cutuñí iñi ndo vatyi cha quɨhvɨ ityi yuhu yo, chichi yo cuahan? Yaha̱ cuan ta quita tucu. a$;Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―¿Atu ni nyoho ta ña cutuñi iñi ndo? #Tyicuan ta quichaha catyí ra Pedro chi ra Jesús: ―Na̱catyi chi ndi ñáá cha cuñí chi catyí cuhva cha cahu̱n cuan. E"Sa̱ña ndo chi ra vatyi ra cuaa cacuví ra, ta casañahá ra ityi chi inga ra cuaa. Ta tatu noo ra cuaa ta sañahá ra ityi chi inga ra cuaa, nɨ nduvi ra cucanacoyo ra chichi noo yavi. ! Soco maa ra Jesús nacaha̱n ra: ―Tandɨhɨ yutun cha ña tachi̱ Suti, ra nyaá andɨvɨ, cucoyo tun nya yoho tun. I   Tyicuan ta catuhva̱ ra cachicá noo chihin ra Jesús ta candaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Atu chitón vatyi ra fariseo quiñi xaan cuñí ra cha cachiñi̱ ra tuhun cahún?  Vatyi cha quɨhvɨ́ yuhu ñáyɨvɨ, ñima cuan satɨvɨ́ chi ñu nuu Nyoo. Soco cha quitá yuhu ñu, ican cuan satɨvɨ́ chi ñu. w Tyicuan ta cana̱ ra chi ñáyɨvɨ ta catyí ra chi ñu: ―Tya̱soho ndo, ta cu̱tuñi iñi ndo tuhun cahín. 8i Ta ñahri maa tuhun cha sacahnú ñu chii.Vatyi cha sañahá ñu maa maa ri cuhva sañahá ñáyɨvɨ ri cuví, tyehe caa tyaa̱ ra Isaías tuhun ndo, catyí ra Jesús. 5Ñáyɨvɨ ihya, chihin yuhu ri ñu catyí ñu tyi cuñí ñu chii.Soco ñima chihin tandɨhɨ añima ñu, tyi sɨɨn nu nyaá xiñi ñu. 1¡Nyoho cha sahá ndo tyi vaha ndo! Ndicha vaha tuhun cha tyaa̱ ra Isaías, ra profeta Nyoo ta cha naha nu catyí Nyoo tuhun ndo tyehe caa: Ta tatu cha catyi̱ ndo tyicuan caa, ña cuñí ca chi cha tyinyee ca ndo chi sutu ndo o chi sɨhɨ ndo, catyí ndo. Ta tyicuan caa sacuachiyó xiin ndo tuhun cha catyi̱ Nyoo tyi sacuvi ndo, vatyi cuñí ndo sacuvi maa ndo cuhva costumbre maa ndo. KSoco nyoho catyí ndo tyi noo ñáyɨvɨ cuví catyí ñu chi sutu ñu o chi sɨhɨ ñu tyehe caa: “Ma cuvi tyinyei chuun vatyi tandɨhɨ cha iyó chii cha yaha̱ chaha̱ cuende chi Nyoo.” 3_Vatyi Nyoo catyí ra: “Sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi sutu ndo ta chi sɨhɨ ndo. Ta tandɨhɨ ñu cha cahán ña vaha chi sutu o chi sɨhɨ, na cúvi ñu”, catyí Nyoo. 4aSoco ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha ña quichahá tucu nyoho tuhun cahán Nyoo ta ñihi xaan ca quichaha ndo costumbre maa ndo? ^5―¿Ñáá tuhun cha ña sacuví ra cachicá noo chuhun costumbre cha sañahá ra cacuví mandoñi ñuu yo? Vatyi ña canacatyá ra ndaha ra tari cuhva cha tahán chi, tatu cuacachi ra xita ―cacatyí ra. 9 mTyicuan ta suhva ra cacuví fariseo ta ra casacuaha ley vehe ñuhu quita̱ coyo ra Jerusalén. Ta chaa̱ coyo ra nu nyaá ra Jesús ta candaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: $Ta chacú ndahvi ñu nuu ra, na cuhva ra tɨɨn ñu vasɨ chiin sahma ra. Ta tandɨhɨ ñu tɨɨ̱n sahma ra, nduvaha̱ ñu.5c#Ta cuhva cha canɨcoho̱n nuu ñáyɨvɨ iyó yucuan chi ra Jesús, sacoto ñu chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ityi cuan. Ta quichi̱ nyaca ñu tandɨhɨ ñu cuhví nu nyaá ra. U#"Cha cayaha̱ sava ra miñi cuan, cachaa̱ coyo ra nu cuví Genesaret. y!Tyicuan ta ra cañohó chichi canoa cuan cachicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra Jesús, ta cacatyí ra chi ra: ―Ndicha ndicha cuii vatyi Sehe Nyoo cuví chuun ―cacatyí ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi ñu cuhví ñuu cha nyicú nicacahnu Genesaret Q Ta cuhva cha ndaa̱ coyo ra nu canoa cuan, cutaxin ri tatyi cuan. >uTa caa cuhva ri cuan, ta tɨɨ̱n ra Jesús ndaha ra, ta catyí ra chi ra: ―¡Chiin xaan chinó iñun chii! ¿Ñáá tuhun cha nacaca uvi iñun? ―catyí ra Jesús chi ra. >uSoco cuhva cha tuvi̱ iñi ra tyi ñihi xaan fuerza tatyi cuan, nayuhvi̱ ra ta quichaha nducu nyee ra, ta quichaha cana chaa ra ta catyí ra: ―¡Sa̱cacu chii, Sutu Mañi yuhu! ' GTa ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ña̱ha. Tyicuan ta noo̱ ra Pedro nu canoa cuan, ta quichaha̱ chica ra nu ndutya vatyi cuhun ra nu vachi ra Jesús.  7Tyicuan ta nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, tatu icon cuvún, ca̱tyi na quichi yuhu nu ndutya chiña nyacua nya nu vachun.  Soco nacahan ra Jesús chihin ra, ta catyí ra: ―¡Sa̱nɨɨ ndo iñi ndo, yuhu cuví, ma yuhvi ndo! ―catyí ra. ! ;Ta cuhva cha cananyehe̱ ra chi ra, chicá ra nu ndutya cuan, canayuhvi̱ xaan ra. Ta cacana chaa vavaha ra, ta catyí ra: ―¡Noo cha sayuhvi cuví! v eTa cuhva cha ñaa ca cuan cua tuhva ra Jesús nu cuahan coyo ra chihin canoa cuan suri chicá ra nu ndutya. H Ta cha nɨ ri ca cha chicán tahvi ra cha cuahan vavaha canoa cuan nya mahñu miñi. Ta ndutya miñi cuan cañí chi chi canoa cuan cha cuenda vatyi ñihi xaan caá tatyi nu cuahan coyo ra. 5Cha yaha̱ cha natachi̱ ra chi ñu cuan, ta ndaa̱ ra yucu cuan cua cacan tahvi noo tuhun ri maa ra chi Nyoo. Ta yucuan ñohó ra ta cuaa ndɨhɨ. 1Ta cha yaha tuhun cuan ta catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, na quɨhvɨ coyo ra chichi canoa, vatyi cayaha sava ra miñi cuan ta cuhun coyo ra inga chiyo. Ta nɨri ca cha cuahan coyo ra cuan, ra Jesús ndoo ra natachi ra chi ñáyɨvɨ na cuhun coyo ñu. 0YTa cha tandɨhɨ ñu cachachi̱ cuan, quita̱ ta cha ohon mil cha maa ri maa rayɨɨ. Ta ña quɨhvɨ̱ cuenda ñusɨhɨ ni ra cuatyaa. Nu chicá ra Jesús nu ndutya Ta tandɨhɨ ñu cachachi̱ ñu ta ndaha iñi ñu. Yaha̱ cuan ta canasataca̱ ra yɨquɨn cha ndoo̱. Ta quita̱ uchi uvi tahan tica. ETyicuan ta tachi̱ ra tyiño na cunyicu ñáyɨvɨ nu cuhu cuan. Yaha̱ cuan ta quehe̱n ra ohon tahan pan cuan, ta ni nduvi tiyaca cuan. Ta nanyehe̱ ndaa ra andɨvɨ, ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo ta tahvi̱ ra pan cuan. Ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra, na casacha ra chi ñáyɨvɨ cuan. 8kTa catyí ra Jesús: ―Nya̱ca ndo chii. xiTa nacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Noo tuhun ohon tahan sɨɨn pan ta uvi tahan sɨɨn tiyaca cumí ndi. c?Ta ra Jesús catyí ra: ―Ña tahán chi cuhun ñu. Cu̱hva maa ndo cha cachi ñu. 9Ta vatyi cha cua cuaa̱, ra cachicá noo chihin ra Jesús chaa coyo ra, ta catyí ra chi ra: ―Cha iñi xaan, ta yori ñáyɨvɨ iyó yatyin ri ihya. Yucuan cuenda na̱tachi chi ñáyɨvɨ ihya na cunuhu coyo ñu nya ñuu cusata ñu cha cachi ñu ―cacatyí ra chi ra Jesús. @~yCha quita̱ ra Jesús chichi canoa cuan, nanyehe̱ ra cuaha xaan ñáyɨvɨ. Ta cundahvi̱ xaan cuñi̱ ra nyehé ra chi ñu. Ta sanduvaha̱ ra chi ñu cuhví cha chaa̱ chihin ñu. a}; Cha chito̱ ra Jesús tuhun ihya, quehe̱n ra noo canoa, ta cuahan noo tuhun ri maa ra noo nu taxi ri iyó. Soco chito̱ ri ñáyɨvɨ, ta quita̱ coyo ñu ñuu ñu, ta cuahan coyo ñu chata ra ityi nu ñuhú. o|W Tyicuan ta chaa̱ coyo ra canyico̱n chi ra Juan ta canaquehe̱n ra coño ñuhu ra, ta catyihi̱ ra chichi ñuhu. Ta yaha̱ cuan ta chaha̱n coyo ra chisacoto ra chi ra Jesús. Nu chahá ra Jesús cha cachi ohon mil rayɨɨ {9 Tyicuan ta caquichi̱ nyaca ra xiñi ra, yɨhɨ́ noo nu coho. Ta cachaha̱ ra chi ñaha tyivaa cuan. Ta maa ña nacuhva̱ cuenda ña chi sɨhɨ ña. Pz Ta tachi̱ ra tyiño na cutahnya sucun ra Juan nu ñohó ra vehe caa. y  Cha chiñi̱ rey Herodes tuhun caha̱n ña, nducuihya̱ cuñi ra. Soco cha cuenda cha tyaa̱ ra cuhva vatyi cuhva ra ñáá ri cha cacan ña nuu ñu canyicú vico cuan ta ma cuvi nacahnu ra, yucuan chaha tachi̱ ra nacuhva ra xiñi ra Juan chi ña. -xSTyicuan ta tyiyuhu̱ sɨhɨ ña chi ña, na catyi ña chi ra Herodes tyehe caa: ―Cu̱hva xiñi ra Juan ra sacondutya ñáyɨvɨ chii nu noo coho ―catyi̱ ña. twaTa tyaa̱ ra cuhva vatyi cuhva ra ñáá ri cha cacan ñaha tyivaa cuan, ta ma nacahnu ra tuhun cahan ra. v#Soco noo quɨvɨ cha vico ra Herodes, ta quichahá chita chaha sehe cu Herodías nu nyicú ñu vico cuan. Ta taha̱n xaan iñi ra Herodes. 5ucTa yucuan chaha, ra Herodes, cuñi̱ ra cahñi ra chi ra Juan, soco yuhvi̱ ra chi ñáyɨvɨ, vatyi tandɨhɨ ñu chinó iñi ñu tyi ra Juan cuenda Nyoo cahán ra. At{Tyicuan caa catyi̱ ra vatyi suri maa ra tyihi̱ tyiño ta catɨɨ̱n ra chi ra Juan. Ta chahñi̱ ra chi ra chihin cadena, ta tyihi ra chi ra vehe caa. Tyicuan caa sacuvi̱ ra tyi xaan cuñí ra tyi catyi̱ ra Juan tyi ña vaha cha nyaá ra chihin cu Herodías cha cuví ña ñasɨhɨ yañi ra ra Felipe. RsTa catyí ra chi ra nyicú chihin ra: ―Ican ra cuan cuví ra Juan ra sacondutya̱ chi ñáyɨvɨ, ra cha chihi̱ ta vityin nandoto̱ ra. Yucuan chaha iyó tunyee iñi chi ra cha sacuví ra milagru. kr QQuɨvɨ cuan ra Herodes, ra cuví gobiernu nɨcahnu nu cuví Galilea, ñihi̱ ra tuhun ra Jesús. hqI :Ta ña cuaha milagru sacuvi̱ ra yucuan cha cuenda vatyi ña chinó iñi ñu chi ra. p 9Ta yucuan chaha ña cuñí ñu quichaha ñu chi ra. Soco ra Jesús catyí ra chi ñu: ―Tandɨhɨ ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ityi sahá ñu ñáyɨvɨ chi ra profeta. Soco ña quichahá ñu chi ra tatu ra ñuu ñu, o ra vehe ñu cuví chi ra ―catyí ra. o 8Ta cuhva ra ñandɨhɨ, iyó ñu ityi nu iyó yo. Tu tyicuan caa, ¿nya maa maa cutuhva̱ ra tandɨhɨ tuhun ihya? ―catyí ñu. n3 7Vatyi sehe ra satyá vitu cuan cuví chi ra. Ta cu María cuví sɨhɨ ra. Ta yañi ra cuví chi ra Jacobo, ta ra José, ta ra Simón ta ra Judas. imK 6Ta nachaa̱ ra ñuu ra. Ta yucuan quichaha sañaha ra chichi vehe ñuhu ñuu cuan. Ta iyo cuñí ñáyɨvɨ ta catyí ñu: ―¿Nya maa maa cutuhva̱ ra ihya cha chiñi tuñi xaan ra? ¿Ta yoso caa cuví sacuvi ra milagru? Al} 5Ndɨhɨ̱ cahan ra Jesús cuhva ihya ta cuahan ra. k/ 4Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Tatu noo ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu, ta cutuhva ra tuhun yoso caa nyacá naha Nyoo añima ñáyɨvɨ, cumí ra cha vaha tuhun chahnu Nyoo, ta cumí tucu ra tuhun chaa cha sañahí. Ta cuví ra tari noo ra cuví nuu, ra chitó ta sañahá ra tuhun chahnu ta tuhun chaa cha sañahí ―catyí ra Jesús. Nu ñohó ra Jesús Nazaret ñuu nu chahnu̱ ra ^j5 3Tyicuan ta ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―¿Atu cutuñí iñi ndo tandɨhɨ tuhun ihya? Ta nacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Ay, Sutu Mañi yuhu. Cutuñí iñi ndi. 4ia 2Ta cutyihi ra chi ñu ña vaha cuan chichi anyaya nu cayú ñuhu̱, nu cucuacu ñu ta cusacahñi ñu noho ñu. Nu sañahá chi vatyi vaha tuhun chahnu ta tuhun chaa Nyoo h 1Ta tyicuan caa cucuvi quɨvɨ naa ñayɨvɨ̱, cuquichi coyo ángel, quichi tava sɨɨn ra chi ñu vaha ta ñu ña vaha. \g1 0Ta cuhva cha chitu̱ tarraya cuan chihin tiyaca, catava̱ ra ityi nu ñɨtɨ, ta yucuan canacachi̱ ra chi tɨ, canaquehe̱n vaha ra chi quɨtɨ vaha chichi noo tica, ta sacuita̱ ra chi quɨtɨ ña vaha cuan. f1 /’Ta suri cuví tucu cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ tari tarraya cha cañí ra nu tyañuhu, ta ñihi ra ndɨhɨ nuu tiyaca chihin. 3e_ .Ta cuhva cha ñihi̱ ra noo cha yahví vavaha nyaá, ta xico̱ ra ndɨɨ maa cha cumi̱ ra, ta sata̱ ra perla vaha cuan. Nu sañahá ra Jesús noo cuhva cuenda tarraya vde -’Ta cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ, cuví tucu chi tari noo ra satá ta naxicó perla finu. c ,’Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo xuhun cuaan ñohó xehe chichi ñuhú. Ta noo ra nañihi̱ xuhun cuaan cuan, soco natyihi̱ xehe tucu ra inga chaha ta sɨɨ xaan cuñí ra cuanuhu ra ta xico̱ ra tandɨhɨ cha iyó chi ra, ta sata̱ ra ñuhu nu ñohó xehe xuhun cuaan cuan. Noo cuhva cha cahan ra Jesús cuenda noo perla cha yahvi xaan nyaá Ub# +Ta ñu cha sacuví cuhva cuñí Nyoo cutuvi ñu nuu Nyoo Sutu yo. Ta tari cha ndichin ñanyii, tyicuan caa cucuvi ñu. Tatu cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo tuhun cahín. Noo xuhun cuaan cha ñohó xehe haI *Ta cutyihi ra chi ñu chichi horno nu cayú ñuhu. Ta cucuacu ñu ta cusacahñi ñu noho ñu. ` )Yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria cutachi chi ángel cunasataca ra chi ñu sacoo cuatyi inga ñu, ta ñu cha sacuví cha ña vaha. l_Q (Tari nasataca̱ ra cuhu ña vaha cuan vatyi cayu chi, tyicuan caa cucuvi quɨvɨ naa ñayɨvɨ̱. x^i '’Ra cha tachi̱ cuhu ña vaha cuan, ican cuví cuihna ra xaan iñi chi Nyoo. Ta quɨvɨ cunacoñehe ra tyiño saha ra, ican cuví quɨvɨ cucunaa ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ra cha cunacoñehe chɨtɨ cuan, ican cuví ra cacuví ángel. ] &Ta ñuhú cuan, ican cuví añima ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta chɨtɨ trigu cuan ican cuñí chi catyí ñáyɨvɨ cha nyicón chi Nyoo, ta chɨtɨ cuhu ña vaha cuan cuñí chi catyí ñáyɨvɨ cha nyacuví cuhva cuñí ra ña vaha. \ %Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ra: ―Ra cha tachi̱ chɨtɨ trigu cuan ican cuví yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. [ $Tyicuan ta sacunuhu̱ ra Jesús chi ñáyɨvɨ, ta ndɨhvɨ̱ ra chichi vehe. Ta catuhva̱ ra cachicá noo chihin ra chi ra, ta catyí ra chi ra: ―Na̱catyi chi ndi ñáá cha cuñí chi catyí tuhun cha caña̱ cuhu ña vaha cuan nu ñuhu cuan. ]Z3 #Tyehe caa sacuvi̱ ra tacuhva chino cava tuhun cha cahán ra profeta ta cha naha ta tyaa̱ ra tyehe caa:Chihin cuhva ri cucahin chihin ñáyɨvɨ.Cucatyi chi ñu tuhun cha ñohó xehe nyata savaha̱ Nyoo ñuhu ñayɨvɨ̱. Nu catyí ra Jesús ñáá cha cuñí chi catyí tuhun cuhu ña vaha cha cañá mahñu chɨtɨ trigu cuan &YE "Tandɨhɨ tuhun ihya cahan ra Jesús chihin ñáyɨvɨ chihin cuhva ri. Ta tandɨhɨ tuhun cha catyi̱ ra chi ñu soco maa maa ri chihin noo cuhva ri. mXS !Ta catyí tucu ra Jesús inga cuhva ihya: ―Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari yuchan iya cha nasaca̱ noo ñaha chihin uñi cuhva yutyi pan. Vatyi tari ndaa tandɨhɨ pan cuan chihin yuchan iya cuan, tyicuan caa cuahan nducuaha ca ñu nyacá ñaha Nyoo añima ―catyí ra. Yoso caa chotyiñó ra Jesús noo cuhva cha cahán ra 6We Vatyi ican chɨtɨ cuan cuví cha luhlu ca ican saha tandɨhɨ ca chɨtɨ. Soco quɨvɨ chahnu̱ tun cuví tun noo yutun cahnu vavaha. Ta quichi̱ coyo saa, ta casavahá tɨ taca tɨ nuu tun ―catyí ra Jesús. Nu catyí ra Jesús vatyi tari yuchan iya cuví cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ IV  Tyicuan ta catyí tucu ra Jesús inga cuhva ihya chi ñu: ―Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo chɨtɨ yutun cha nañí mostaza cha tachi̱ noo ra nu ñuhú ra. yUk Sa̱ña ndo, na cuahnu maa chi ɨɨn ri chihin trigo cuan, tyicuan ta quɨvɨ cunɨcoñehi tyiño sahí, cutachi chi ra casaha tyiño cutohon xihna ca ra cuhu ña vaha cuan ta cuhñi ra cuenda sucun, vatyi cahmi ra. Ta yaha cuan ta canaquehen vaha ra cha vaha cuan chichi yaque.” Nu catyí ra Jesús vatyi tari chɨtɨ mostaza cuví cha nyacá ñaha Nyoo añima yo Tw Soco chitoho ra catyí ra: “Ma tohon ndo, coto cuhva cha tohon ndo cuhu ña vaha cuan, ta coyo ndɨhɨ trigu cuan. KS Ta nacaha̱n ra cuan ta catyi ra: “Iyó noo ra xaan iñi chi yo tachi̱.” Tyicuan ta musu cuan, catyí ra chi chitoho ra: “¿Atu cuñún cha cuhun ndi ta tohon ndi cuhu ña vaha cuan?” 9Rk Tyicuan ta ra cacuví musu, cachaha̱n ra chicatyi̱ ra chi chitoho ra: “Tata, tatu maa maa ri maa chɨtɨ trigu tachu̱n, ¿nya quita̱ cuhu ña vaha cuan?” cacatyí ra. qQ[ Ta quɨvɨ caña̱ chɨtɨ trigu cuan, ta caña̱ yoco chi, ta yucuan na tuvi tucu cuhu ña vaha cuan. P/ Soco cuhva cha caquixí tandɨhɨ ra casahá tyiño cuan, quɨhvɨ̱ noo ra xaan iñi chi ra, ta tachi̱ ra chɨtɨ cuhu ña vaha, ta cuahan ra. :Om Ta chaha̱ tucu ra Jesús inga cuhva ihya chi ñu; ta catyí ra: ―Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo ra cha tachi̱ chɨtɨ trigu nu noo ñuhú. N Soco tari nu canacava̱ chɨtɨ nu ñuhu vaha, tyicuan caa cuví ñu chiñí tuhun Nyoo, ta cutuñí iñi ñu, ta sacuví ñu tandɨhɨ tuhun cahán ra. Yɨhɨ́ ñu cuví ñu tari yutun cha chaha noo cientu chɨtɨ, ta inga ñu tari yutun cha chaha uñi xico, o tari yutun cha chahá oco uchi chɨtɨ noo noo tun. Nu catyí ra Jesús yoso caa cuahan tuhun trigu ta cuhu ña vaha |Mq Ta tari nu canacoyo chɨtɨ chichi iñu cuan, tyicuan caa cuví tucu inga ñu cha chiñí tuhun Nyoo. Chiñí ñu, soco ña cuñí ñu sacuvi ñu tari cuhva chiñí ñu. Vatyi nyaá xaan ca xiñi ñu tuhun tɨndoho ñayɨvɨ̱ ican saha tuhun Nyoo. Ta nyiyo ca iñi ñu cha tyayɨɨ. Ta tandɨhɨ tuhun cuan sayanga chi chi ñu, ta ña chahá nanducu vaha ñu chi Nyoo. XL) Vatyi nu caña̱ chɨtɨ tɨcu yuu cuan, chiin ri ñuhú yɨhɨ́ chaha. Yucuan chaha caña̱ soco ña cuví tyihi yoho chi. Ta tyicuan caa ñu cuan. Suhva ri quɨvɨ chinó iñi ñu. Soco quɨvɨ cha quichaha nyehe ñu tɨndoho, ta satasɨ iñi ñáyɨvɨ chi ñu cha cuenda tuhun Nyoo ta sandɨhɨ ri ñu tuhun cha chinó iñi ñu. 0KY Ta tari nu canacoyo̱ chɨtɨ tɨcu yuu cuan, tyicuan caa cuví tucu ñáyɨvɨ cha chiñí tuhun Nyoo, ta sɨɨ xaan cuví chi ñu naquehen cuenda ñu noo ri cuhva. pJY Ñáyɨvɨ cha chiñí tuhun yoso caa cuñí Nyoo cunyaca ñaha ra añima ñu, ta ña cutuñí iñi ñu, tari nu canacoyo chɨtɨ yuhu ityi, tyicuan caa cuví ñu. Vatyi quichi̱ cuihna ta tava̱ ra tuhun Nyoo cha caa añima ñu. I} ’Tya̱soho ndo ñáá cha cuñí chi catyi noo cuhva cha catyi̱ chi ndo tuhun ra cha tachí chɨtɨ trigu cuan: MH Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi cuaha ra cacuvi̱ profeta Nyoo ta cuaha ñáyɨvɨ vaha, cacuñi̱ ñu nyehe ñu cha nyehé nyoho cha sacuví, soco ña nyehe̱ ñu. Cuñi̱ ñu cuɨñɨ ñu tandɨhɨ tuhun cha chiñi nyoho vityin, soco ña chiñi̱ ñu. Nu catyí ra Jesús ñáá cha cuñí chi catyi cuhva cha cahán ra |Gq ’Soco sɨɨ xaan cuví chi nyoho, vatyi nyehé ndo chihin chɨtɨ nuu ndo, ta chiñí ndo chihin soho ndo. 5Fc Vatyi cha ndundava̱ añima ñáyɨvɨ ihya, ta ña cachi vaha chiñí ñu.Ta tahán nuu ñu,Tacuhva cha ma nyehe ñu chihin chɨtɨ nuu ñu.Ta ma cuɨñɨ ñu chihin soho ñu.Ta ni ma cutuñi iñi ñu chihin añima ñu.Ta ni ma nanducu ñu chii, tacuhva sanduvahi chi ñu. vEe Ta tyicuan caa ta chinó cava tuhun cha caha̱n ra Isaías ra profeta Nyoo ta cha naha, ta catyí ra:Cha ndicha vatyi nyoho cuɨñɨ ndo tuhin, soco ma cutuñi iñi ndo.Ta cunyehe ndo cha sacuví, ta ma cutuñi iñi ndo. MD Yucuan chaha vatyi chihin cuhva ri cahín chihin ñu, tacuhva nyehe ñu ta cuví chi tari cha ña ndichin nyehe ñu. Ta cuɨñɨ ñu soco ma cutuñi iñi ñu, tari cha ña chiñi ñu cuví cuan. RC Vatyi ñáyɨvɨ cutuñí iñi tuhun cahín ta sacuví ñu, cuaha ca cucutuñi iñi ñu. Ta ñáyɨvɨ cha chiin ri cutuñí iñi, ta ña cuñí ñu sacuvi ñu, cutinyaa ndɨhi cha cutuñí iñi ñu. !B; Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Chi nyoho sacotó Nyoo tuhun xehe, yoso caa nyacá ñaha ra, soco chi maa ñu ña chahá ra cha coto ñu. _A7 Tyicuan ta tuhva ra cachicá noo chihin ra Jesús, ta candaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha chihin cuhva ri cahún chihin ñáyɨvɨ, ta ña cahán cachun chihin ñu? ―cacatyí ra. @ ¡Tatu cutuñi iñi ndo, tya̱soho ndo! Nu sacoto ra Jesús ñáá tuhun cha chihin cuhva ri cahan ra ta ña cahán cachi ra r?] Soco suhva ca canacoyo̱ nu ñuhú vaha. Ta quɨvɨ cachahnu tun, vaha xaan cachaha̱ tun chɨtɨ, vatyi yɨhɨ́ tun noo cientu chɨtɨ chaha tun cha noo ri maa tun. Ta inga tun uñi xico, ta inga tun oco uchi chɨtɨ chaha̱ tun. >  Suhva ca chɨtɨ canacoyo̱ tɨcu iñu. Ta chahnu̱ iñu cuan. Ta chasɨ̱ chi nuu tun. Yucuan chaha ña chiyo̱ chɨtɨ tun. a=; Soco cuhva cha caña̱ ñanyii ɨɨn na ityi ri tun, vatyi ña cono yɨhɨ́ yoho tun. <1 Ta suhva ca canacoyo̱ tɨcu yuu, nu ña cuaha ñuhú yɨhɨ́. Ta yucuan caña̱ chɨtɨ cuan cha numi ri vatyi ña cuaha ñuhú yɨhɨ́ chaha. ; Ta nu cuahan ra quɨtɨ̱ ra chɨtɨ cuan, canacoyo̱ suhva chɨtɨ cuan yuhu ityi. Ta quichi̱ coyo saa ta cachachi̱ tɨ. :# Tyicuan ta cuaha ri cha quichaha sañahá ra chi ñu chihin noo cuhva ta catyí ra: ―Noo chaha quita̱ noo ra, tachi̱ ra chɨtɨ trigu. /9W Ta chaha cha cuaha ñáyɨvɨ nataca̱ nu nyaá ra, quɨhvɨ̱ ra chichi noo canoa ta chicunyaa̱ ra. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ndoo̱ ñu nyicú ñu nu ñɨtɨ cuan. N8  Quɨvɨ cuan quita̱ ra Jesús vehe ra ta chicunyaa̱ ra yuhu miñi. 71 2Vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha sacuvi cuhva cuñí Suti ra nyaá andɨvɨ, ican ñu cuan cuví yañi, ta cuhve, ta sɨhi ―catyí ra Jesús.6y 1Tyicuan ta sañaha̱ ndaha ra chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―Ican ra ihya cuví sɨhi ta yañi. w5g 0Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ñu: ―¿Yóó cha cuví sɨhi ta yañi? ―catyí ra. !4; /Tyicuan ta sacoto̱ noo ñáyɨvɨ nyaá cuan chi ra Jesús, ta catyí ñu: ―Sɨhun ta yañun nyicú ñu chata vehe. Ta cuñí ñu cahan ñu chuhun. 3' .Ni cahán ca ra Jesús chihin ñáyɨvɨ, ta chaa̱ sɨhɨ ra ta yañi ra, ta ndoo̱ ñu chata vehe, ta cuñí ñu cahan ñu chihin ra. 2 -Tyicuan ta cuanaquehen chi ucha ca tahan tatyi ña vaha, cha yaha ca cuhva ican saha maa chi. Tyicuan ta quɨhvɨ tandɨhɨ tatyi ña vaha cuan añima ra cuan. Yucuan chaha, quiñi ca cunɨcoo ra ta ñima ca cuhva chiyo̱ maa ra. Ta tyicuan caa cucuvi chi ñáyɨvɨ quiñi iyó ihya ―catyí ra Jesús. Tari yañi ra Jesús ta tari sɨhɨ ra cuví chi ñáyɨvɨ sacuví cuhva catyí Nyoo 1! ,“Cunuhu tiqui nya vehi nu quite̱.” Yucuan ta nachaa chi añima ra nu quita̱ chi. Ta nanyehe̱ chi vatyi ndɨɨ xaan, ta yori nyaá. G0 +’Tatu noo tatyi ña vaha quita chi añima noo rayɨɨ, chicá noo chi noo nu ityi, nanducú chi noo nu nyitatu chi, soco ña nañihi chi nu nyitatu chi. Tyicuan ta ndichi xiñi chi: B/} *Vatyi tyicuan caa tucu ñaha cha cuvi̱ reina ityi Sur, cundɨcuita ña quɨvɨ cucutuñi chi ñáyɨvɨ ta cucatyi ña vatyi cucunaa nyoho ñu iyó vityin, vatyi maa ña, vasɨ cañi ñuu ña soco quichi̱ ña, quichi̱ tyasoho ña tuhun cha chiñi tuñi ra Salomón. Ta ihya cahnu ca cuvi ra cha cahán chihin ndo vityin ta ñima ca ra Salomón. Yoso caa ndichi tucu tatyi ña vaha inga chaha añima ñáyɨvɨ tatu naa iñi ñu chi Nyoo . )Ta quɨvɨ cucutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, cundɨcuita ñu chiyo̱ ñuu Ninive ta cha naha ta cucatyi ñu na tachi tuñi Nyoo chi nyoho ñáyɨvɨ cha iyó vityin, ta cucatyi ñu vatyi cucunaa ndo, vatyi maa ñu cha cuví ñu ñuu Nínive, canasama̱ ñu cuhva iyó ñu quɨvɨ caha̱n ra Jonás tuhun Nyoo chihin ñu. Ta ihya nyaá ra cahnu ca cuví ta ñima ca ra Jonás. =-s (Vatyi tari ñoho̱ ra Jonás chichi tiyaca cahnu cuan uñi quɨvɨ ta uñi ñuu, tyicuan caa cucohon yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria chichi ñuhú uñi quɨvɨ ta uñi ñuu. d,A 'Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Ñu quiñi iyó ta ñu nyicón inga nyoo cuñí ñu nyehe ñu seña milagru. Soco ma nyehe ca ñu inga seña, noo ri seña ra Jonás ra profeta Nyoo, yucuan ri cunyehe ñu. 6+e &Tyicuan ta suhva ra fariseo ta ra sacuahá ley vehe ñuhu cacatyí ra chi ra Jesús tyehe caa: ―Maestro, cuñí ndi vatyi sacuvun noo seña milagru vatyi nyehe ndi. * %Vatyi yoso cuhva cahún, yucuan cuhva cucutuñi chuun, tatu iyó o ñahri cuatyun. Ñu quiñi iyó cuñí ñu nyehe ñu seña milagru )5 $Ta yuhu catyí chi ndo vatyi quɨvɨ cutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, cucuhva ñu cuenda tandɨhɨ tuhun cha ña saha̱ ñu cuenda ta caha̱n ñu. -(S #Noo ra vaha cahán ra tuhun vaha vatyi ñohó cha vaha añima ra. Ta ra quiñi iyó, maa maa ri tuhun quiñi caa cahán ra, vatyi cha quiñi caa ñohó añima ra. Q' "¡Nyoho, ñu quiñi iyó, tari tata coo xaan cuví ndo! ¿Yoso caa cuví quitá tuhun vaha yuhu ndo, ta ñáyɨvɨ quiñi caa añima cuví ndo? Vatyi cha quitá chichi añima yo ican cuan cahán yo. H&  !’Noo yutun vaha chahá tun chɨtɨ vixi, chɨtɨ vaha. Ta noo yutun ña vaha chahá tun chɨtɨ ña vaha. Nɨcohón nuu ri yo tatu yutun vaha cuví tun chihin chɨtɨ cha chahá tun. %# Ta yóó ri ñu cha cahán ña vaha sɨquɨ yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, coo tɨcahnu iñi chi ñu cha cuenda cuan. Soco ñu cahán ña vaha sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, ma coo maa tɨcahnu iñi chi ñu cha cuenda cuatyi cuan, nɨrɨ ihya ñayɨvɨ̱, ta nɨrɨ inga ñayɨvɨ̱ ñandɨhɨ. Chihin cha sacuvi ri ñáyɨvɨ ta nɨcohon nuu ri yo chi ñu tatu ñu vaha o ñu ña vaha cuví ñu x$i ’Yucuan chaha catyí chi ndo vatyi Nyoo sahá ra tɨcahnu iñi cuatyi ñáyɨvɨ, ta ñáá cha ña vaha cahán ñu ñandɨhɨ, soco cha cahan ña vaha ñu sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, yucuan ndicha, ma coo tɨcahnu iñi cha cuenda ñu. o#W ’Ñáyɨvɨ cha ña nyaá tumañi iñi chii, ñáyɨvɨ xaan iñi chii cuví ñu. Ta tatu ña tyinyeé ndo chii cha cahán ndo tuhin nuu ñáyɨvɨ, cuñí chi catyí vatyi ña chahá ndo cha coto ñáyɨvɨ tuhun cahín. Q" ’Chichi vehe noo ra ñihi xaan, tari cuihna, ma cuvi quɨhvɨ noo ra ta quehen ra tandɨhɨ cha chii ra, soco tatu cuhñi xihna ra chi ra tyicuan caa ta cuví tinyaa ra tandɨhɨ cha chii ra. O! Yucuan chaha catyí chi ndo, vatyi yuhu tave tatyi ña vaha chihin fuerza Tatyi Ii Nyoo. Ta cuñí chi catyi vatyi ndicha cuii Nyoo ra nyacá ñaha añima ñáyɨvɨ cha chaa̱ ra nu canyicú ndo.  Ta nyoho catyí ndo vatyi yuhu tavé tatyi ña vaha chihin fuerza ra Beelzebú. Tu tyicuan caa, ra nyicú chihin maa ndo, ¿yóó cha chaha fuerza vatyi tavá ra tatyi ña vaha? Maa ra na sacoto ra chi ndo cha ndicha, vatyi nyoho tondo ri chicá xiñi ndo. !; Ta tyicuan caa tucu, tatu cuihna ta tava ra suri ra tahan maa ra, cuñí chi catyi vatyi ña ɨɨn ri cacuví ra, ta cundɨhɨ fuerza cha iyó chi ra. T! Soco ra Jesús chitó ra cha cachicá xiñi ra, yucuan chaha catyí ra chi ra: ―Tatu noo gobiernu ta cacusɨɨn ra, cuaha ri ityi nanduvi ra, cucañi tahan ra chihin tahan ra, ta cundɨhɨ tuhun cha canyacá ñaha ra. O tatu noo ñuu o tandɨhɨ ñáyɨvɨ noo vehe cacusɨɨn ñu chihin tahan ñu, cutɨvɨ nu nyicú ñu. 0Y Soco cuhva cha cachiñi̱ ra fariseo tuhun cuan, cacatyí ra: ―Chihin fuerza ra Beelzebú, ra cuví nuu chi cuihna, tavá ra ihya tatyi ña vaha ―catyí ra.  Iyo xaan cuñí tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ta catyí ñu: ―¿Vasɨ ra vachi tata rey David cuví chi ra ihya? ―catyí ñu. K Tyicuan ta nu nyaá ra Jesús chinyaca̱ ñu chi noo ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi, cuaa ra ta ñɨhɨ ra. Ta ra Jesús sanduvaha̱ ra chi ra. Ta cuvi̱ nacahan ra, ta cuvi̱ nanyehe ra.  Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ta chi ra cuquɨhɨ iñi ñu. Nu catyí ñáyɨvɨ vatyi ra Jesús, tunyee iñi ra ña vaha iyó chi ra U# Ta ni noo ndoo yacua, ta ma cahnu ndɨhɨ ra.Ta ni ma ndahva ndɨhɨ ra mecha cha caña ñuhma.Nyacua nya cha sanicoo vaha ra chi ñáyɨvɨ chihin ra ta cunyaca ñaha vaha ra añima ñu. c? Ta ma xaan cahan ra ta ni ma cana chaa ra, ta ni yori cuɨñɨ ndusu ra ityi cahnu.  Ican ra ihya cuví ra sacuvi tyiño nui, ra cha nacachi̱ vahi.Cuñí xain chi ra, ta sɨɨ cuñí chihin ra.Cusacuti chi ra chihin Tatyi Ii cha iyó chii.Ta cusacoto ra chi ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví yoso caa sacuvahi chi ñu nui.   Tyicuan caa cuvi̱ tacuhva nachino cava tuhun cha tyaa̱ ra Isaías ra cuví profeta Nyoo ta cha naha. Tyehe caa tyaa ra: Y+ Ta catyí ra chi ñu tyi ma cahan ñu tuhun vatyi ican ra sanduvaha̱ chi ñu. 0Y Cha chito̱ ra Jesús tuhun tyi canducú ra chi ra, quita̱ ra yucuan ta cuaha ñáyɨvɨ chinyico̱n chi ra. Ta maa ra sanduvaha̱ ra chi tandɨhɨ ñu cuhví. N Tyicuan ta caquita̱ coyo ra fariseo cuandatuhun tahan ra yoso caa cacahñi ra chi ra Jesús. Noo profeta, ra chahá cuenda tuhun cahán Nyoo, caha̱n ra tuhun ra Jesús cha ni cumañi ca cacu ra )K Tyicuan ta catyí ra chi ra cha ityi ndaha cuan: ―Sa̱nacaa ndahun ―catyí ra. Ta cuhva cha sanacaa̱ ra, nduvaha̱ ri ndaha ra tari inga chiyo cuan. 5 Ta ¿atu ña yahvi ca nyaá noo ñáyɨvɨ ta ñima ca noo mbee? Yucuan chaha vatyi tahán chi sacuvi yo cha vaha quɨvɨ nyitatú yo ―catyí ra. 2] Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¿Nya noo nyoho, tatu canacava noo mbee sana ndo chichi noo yavi quɨvɨ nyitatu yo, atu ma cuhun ndo ta tava ndo chi tɨ? "= Ta yucuan ñohó noo ra ityi ɨnchiyo ndaha. Ta nyicú tucu suhva ra nducu cuhva yoso caa ta catyaa ra cuatyi sɨquɨ ra Jesús. Yucuan chaha candaca̱ tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―¿Atu cuví sanduvaha yo chi noo ñu cuhví quɨvɨ nyitatú yo? ―cacatyí ra chi ra Jesús. M Tyicuan ta quita̱ ra Jesús yucuan, ta cuahan ra vehe ñuhu. B } Yuhu cuví Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. Ta iyó ityi chii vatyi catyi chi noo noo ndo ñáá cha sacuvi ndo quɨvɨ nyitatú yo ―catyí ra Jesús. Nu nduvaha̱ ra cha ityi ndaha 5 c Nyoho, ta cutuñi ca iñi ndo nu catyí chi tyehe caa nu tuhun Nyoo: “Cha cuñí yuhu, cha cundahvi cuñi ndo nyehe ndo chi tahan ndo, ta ñima ca cha cahñi ndo quɨtɨ ta cuhva cuenda ndo chii.” Tyehe ta cutuñí iñi ndo tuhun ihya, ma tyaa ndo cuatyi sɨquɨ ñáyɨvɨ cha ñahri sacuvi̱. c ? Ta catyí chi ndo, vatyi ihya nyaá yuhu cha cuví noo ra cahnu ca ican saha vehe ñuhu. k O ¿O ta sacuaha ca ndo nu ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés nu catyí chi vatyi ra cacuví sutu, ña canyitatú ra quɨvɨ nyitatú yo, soco sahá tyiño ra chichi vehe ñuhu? Yucuan nyehé yo vatyi ñima cuatyi cuví cuan. f E Quɨhvɨ̱ ra chichi vehe Nyoo. Ta quehe̱n ra pan ii cha cha yaha̱ catuvi̱ nuu Nyoo. Ta chachi̱ ra ta ña tahán chi cachi ra, ni maa ra ni ra ndɨhɨ chihin ra, vatyi maa ri maa tata sutu tahán chi cachi pan cuan. ! Soco maa ra Jesús catyí ra chi ra: ―¿Atu ta sacuaha ca nyoho cha sacuvi̱ ra David chihin ra tahan ra quɨvɨ cha chisoco̱ ra? Q Cuhva cha cananyehe̱ ra fariseo cha tyicuan caa, cacatyi̱ ra chi ra Jesús: ―Nye̱he, ra cachicá noo chuhun sacuví ra noo cha ña tahán chi sacuví yo quɨvɨ nyitatú yo ―catyí ra chi ra. [ 1 Noo quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ, yaha̱ ra Jesús mahñu nu iyó cha tachi̱ ñu. Ta chaa̱ soco chi ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha catohon ra yoco trigu cuan ta quichaha cachachi ra chɨtɨ yoco cuan. %~}}|{{_zzy:xwvu;tssrr(qqMponmMll:kzjiiYhgfee?dccibja`=_^^D]\W[ZYY8X~X W.UUkTTzSRRQQ9PONNM\LLJIHH FEkDCBBAM@?? >%=;::m9a88765O4U3r3 2 1800..$-,y++8*))I(''(&%$$#W"! :Ya F *5g P x pUi%DCuhva cha cuñí cuhun ra Jesús nya Jerusalén, cana̱ sɨɨn ra chi ndɨ uchi uvi ra cachicá noo chihin ra ta catyí ra chi ra: CTa tyicuan caa ñu quɨhvɨ̱ nu ndɨhɨ, cuhun ñu ityi nuu. Ta ñu cuahan ityi nuu, nya nu ndɨhɨ cuhun ñu. Vatyi cuaha xaan ñu nacaná Nyoo chi. Soco chiin xaan ri ñu nacachí ra. Inga chaha sacotó ra Jesús yoso caa cucahñi ñáyɨvɨ chi ra B9¿Atu ñahri ityi iyó chii cha sacuvi cha cuñí mai chihin xuhin? ¿Atu quiñi cuñún tyi vaha ñáyɨvɨ cuví chihin inga ra cuan?” catyí ra. A/Que̱hen yahvun, ta cua̱nuhu. ¿Atu ñahri ityi iyó chii cha tyiyahvi chi ra cha quɨhvɨ̱ nu ndɨhɨ ɨɨn ri cuhva cha tyiyahvi̱ chi yoho? :@m Soco nacaha̱n chitoho tyiño cuan, ta catyí ra chi noo ra cuan: “Amigo, ñahri cha ña vaha sacuví chuhun. ¿Atu ñima yahvi cha noo quɨvɨ catyi̱ vatyi tyiyahvi chuun? O? Ta catyí ra: “Ra cha cachaa̱ coyo nu ndɨhɨ ihya, noo tuhun hora casaha̱ tyiño ra. Ta ɨɨn ri cuhva tyiyahvu̱n chi ra chihin nyuhu cha saha̱ tyiño ndi nu cahñi ndiyaca”, cacatyí ra. U># Ta cuhva cha caquehe̱n ra, quichaha̱ cacahan ra chi chitoho tyiño cuan. H=  Yaha̱ cuan, ta cuhva cha tahán chi chi ra cha caquɨhvɨ̱ coyo cha xihna ri cuan, cacuñí maa ra vatyi cuaha ca cutyiyahvi ra chi ra. Soco suri ɨɨn ri yahvi noo quɨvɨ caquehe̱n ra. <! Tyicuan ta chaa̱ coyo ra cha caquɨhvɨ̱ cuhva cha caa ohon cha cha iñi cuan. Ta tahan tahan ra quehe̱n ra yahvi nanɨɨ noo quɨvɨ. ;'Ta cuhva cha cuaa cuan, chitoho tyiño cuan catyí ra chi ra cuví nuu chi musu cuan: “Na canon chi musu, ta tyi̱yahvun chi ra. Qui̱chaha tyiyahvun chi ra cha caquɨhvɨ̱ nu ndɨhɨ, ta nu ndɨhɨ ta tyi̱yahvun chi ra cha caquɨhvɨ̱ cha xihna ri”, catyí ra. :Ta canacaha̱n ra cuan ta catyí ra: “Yori maa caha̱n chihin ndi cha cusaha tyiño ndi.” Tyicuan ta catyí ra chi ra: “Cua̱han tucu nyoho cua saha tyiño ndo nu iyó tyiño sahí. Ta tyiyahvi mai chi ndo yoso cuhva cha tahán chi chi ndo”, catyí ra. q9[Ta yaha̱ cuan ta quita̱ tucu ra cuhva cha caa ohon cha cha iñi ta nanyehe̱ ra canyicú ri maa suhva ca ra nuyahvi cuan. Ta catyí ra chi ra: “¿Ñáá tuhun cha canyicú ri maa nyoho ndiyaca ihya, ta ña sahá tyiño ndo?” 8Tyicuan ta chitoho chacu cuan quita̱ tucu ra inga chaha cuhva cha ora. Yucuan ta quita̱ tucu ra cuhva cha caa uñi cha cha iñi. 67eTa catyí ra chi ra: “Cua̱han tucu nyoho cua saha tyiño ndo nu iyó tyiño sahí, ta tyiyahvi mai yahvi cha tahán chi chi ndo.” Tyicuan ta cuahan coyo tucu ra cuan. 6 Yaha̱ cuan ta quita̱ tucu ra cuhva cha caa ɨɨn cha ñaha ri. Ta nanyehe̱ ra chi suhva ca ra canyicú ri maa nuyahvi cuan. 15[Ta sandaa̱ ra tyiño chihin musu cuan vatyi cutyiyahvi ra yahvi cha tahán chi chi ra cha noo quɨvɨ, ta tachi̱ ra chi ra cusaha tyiño ra nu iyó tyiño sahá ra. U4 %’Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ, cuví chi tari noo chitoho chacu yoho tɨchaha ndɨvɨ. Ta chitoho chacu cuan ñaha cuiri quita̱ ra cuanducu ra cuaha ri musu cusaha tyiño nu tyiño saha ra. #3?Cuaha xaan ñu cuahan ityi nuu vityin, ican ñu cuan, cuhun nya nu ndɨhɨ. Ta cuaha xaan ñu cuahan nu ndɨhɨ vityin, ican ñu cuhun ñu ityi nuu.2Ta tandɨhɨ ndo cha sandoo̱ ndo vehe ndo, o yañi ndo, o cuhva ndo, o sutu ndo, o sɨhɨ ndo, o ñasɨhɨ ndo o sehe ndo, o ñuhú ndo cha catyí yuhu, cunañihi ndo noo cientu ca chaha sɨquɨ cuan, ta cunañihi tucu ndo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coo ndo. _17Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi quɨvɨ cha cunduchaa tandɨhɨ, yucuan quɨvɨ yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cucunyai ta cunyaca ñahi, ta nyoho cha nyicón ndo chii, cunyaa tucu nyoho nu uchi uvi tahan tyayu tyaquɨ. Ta cunyaca ñaha ndo chi ndɨ uchi uvi tahan ityi ñáyɨvɨ Israel. H0 Tyicuan ta quichaha̱ catyí ra Pedro chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, nyuhu tandɨhɨ maa cha iyó chi ndi sandoo̱ ndi ta nyicón ndi chuun. ¿Ñáá cha cuñihi ndi? ―catyí ra chi ra. /-Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús nu nyicú ra ta catyí ra: ―Ñáyɨvɨ ma cuvi sacuvi ñu tyehe caa, soco Nyoo cuví sacuvi ra tandɨhɨ. J. Cha cachiñi̱ ra cachicá noo chihin ra tuhun ihya, iyo xaan cacuñi̱ ra, ta quichaha̱ candaca tuhun ra chi ra tahan ra, ta cacatyí ra: ―Tu tyicuan caa, ¿yóó cha cuví cacu vii? 7-gCatyí chi ndo inga chaha, vatyi numi ca yaha noo camellu xiyu noo yɨquɨ tɨcu, ta ñima ca noo ra tyayɨɨ ta cuhva ra chi ra cha cunyaca ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús. ,,QTyicuan ta ra Jesús catyí chi ra cachicá noo chihin ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi yɨɨ xaan cuhva ra tyayɨɨ cha cunyaca ñaha Nyoo añima ra. +Soco cuhva cha chiñi̱ ra tyivaa cuan cha caha̱n ra Jesús tyehe caa, cuihya xaan cuanuhu ra vatyi tyayɨɨ xaan ra. l*QTa ra Jesús catyí ra chi ra: ―Tatu cuñún cuvun noo ra cuɨtɨ nuu Nyoo, cua̱han ta xi̱con cha iyó chuun, ta cu̱hvon chi ñu ndahvi, ta cu̱nyicon chii. Tyicuan ta coo cha tyayɨɨ chuun nya gloria ―catyí ra. )Ta ra tyivaa cuan, catyí ra chi ra: ―Tandɨhɨ tuhun ihya ta quichahí nyata luhli ta nya vityin. ¿Ñáá ca cha cumañí chii? l(QSa̱ha ñáyɨvɨ chi sutun ta chi sɨhun. Ta cu̱ñun chi ñáyɨvɨ, tari cha cuñún chi maun. Z'-Ta ra tyivaa cuan catyí ra: ―¿Nya cha cuví cuan? Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ma cahñun chi ñáyɨvɨ. Ma coo inga ñusɨhɨ chuun. Ma suhun cha chii ñáyɨvɨ. Ma cahun cuendu sɨquɨ ñu. D&Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha catyun tyi vaha yuhu? Noo ri ra vaha iyó ta ican ra cuan cuví Nyoo. [Ta cha catyun tyi vahi, nacotón tyi Nyoo cuvi.] Soco tatu cuñún quɨhvun ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa, sa̱cuvun tandɨhɨ tuhun cha tachi̱ Nyoo tyi sacuvi yo ―catyí ra chi ra. ?%wNoo ra tyivaa chaha̱n ra chindaca̱ tuhun ra chi ra Jesús ta catyí ra: ―Maestro vaha xaun. ¿Ñáá cha vaha tahán chi sacuvi ta ñihi ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coi? $Tyicuan ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ndotyin. Yaha̱ cuan ta cuahan ra. Nu cahán noo ra tyivaa tyayɨɨ chihin ra Jesús E#Soco ra Jesús catyí ra: ―Sa̱ña ndo chi ra cuatyaa, na quichi maa ndotyin nu nyaí. Ta ma casɨ ndo. Vatyi ñu nyacá ñaha Nyoo añima, cuví ñu tari ra cuatyaa ihya ―catyí ra. t"a Tyicuan ta quichi̱ nyaca ñu suhva ra cuatyaa chi ra Jesús tacuhva na tyiso ra ndaha ra sɨquɨ ndotyin, ta cacan tahvi ra chaha ndotyin. Soco ra cachicá noo chihin ra quichaha̱ cacahan ra chi ñu quichi̱ nyaca chi ndotyin. ]!3 Cha ña tandaha ñáyɨvɨ, cuaha ri cuenda cuví. Yɨhɨ́ ñu ña quichi cuví iñi ñu tandaha ñu vatyi ɨɨn caa maa ñu cacu ñu. Ta inga ñu ña quichi cuvi iñi ñu tandaha ñu vatyi cha yaha tava ñáyɨvɨ ñɨɨ ñu. Ta yɨhɨ́ ñu ña tandaha̱ ñu cha cuenda cha cuñí ñu sacuvi ñu tyiño nuu Nyoo, na nducuaha añima cha nyacá ñaha Nyoo. Tandɨhɨ ñu cuví sacuvi tyehe caa, na sacuvi ñu ―catyí ra Jesús. Nu nasocó ra Jesús chi ra cuatyaa 9 k Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Soco ña tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuví cutuñi iñi ñu tuhun ihya. Soco ñu cha chaha̱ Nyoo cha cutuñi iñi, ican ñu cua cutuñi iñi. &E Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra, cacatyí ra chi ra: ―Tatu tyicuan caa tahán chi coo rayɨɨ chihin ñasɨhɨ ra, vaha taxin ca ma tandaha yo. )K Yuhu catyí chi ndo tyehe caa: Ra cha sandoo̱ ñasɨhɨ, ta ñima cha cuenda cha natuvi̱ ña chihin inga ra, ta tandaha̱ ra chihin inga ñu, chicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo. Ta ra cha tandaha chihin noo ñaha sɨhɨ cha sandoo̱ yɨɨ chi, suri chicoo̱ tucu cuatyi ra cuan ―catyí ra. @yTa ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha cuenda cha ndavá añima ndo, yucuan chaha, chaha̱ ra Moisés cha sandoo ra ñasɨhɨ ra. Soco quɨvɨ xihna ri ñima tyicuan caa cuvi̱. A{Tyicuan ta candaca̱ tuhun ra chi ra Jesús ta cacatyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha tyaa̱ ra Moisés vatyi cuví cahnya noo rayɨɨ tutu chihin ñasɨhɨ ra ta sandoo ra chi ña? =sYucuan chaha, ñima ca uvi tahan cuví ñu, soco cha nanduvi̱ ñu noo ri ñáyɨvɨ. Yucuan chaha, cha sandu ɨɨ̱n ri Nyoo ña tahán chi cha sasɨɨn ñáyɨvɨ ―catyí ra. QTa catyí tucu chi tyehe caa: “Tahán chi sandoo rayɨɨ chi sutu ra ta chi sɨhɨ ra, ta ndu ɨɨn ri ra chihin ñasɨhɨ ra. Ta chichi cha nɨnduvi ñu, cucuvi ñu tari cha noo ri ñáyɨvɨ.” >uTa nacaha̱n ra ta catyí ra: ―¿Atu ta sacuaha ca nyoho nu tutu Nyoo nu catyí chi vatyi ra cha savaha̱ chi ndo nya quɨvɨ xihna ri, savaha̱ ra rayɨɨ ta ñaha sɨhɨ? +Tyicuan ta suhva ra fariseo catuhva̱ ra chi ra Jesús, vatyi cacuñí ra nducu ra cuhva tyaa ra cuatyi sɨquɨ ra. Ta candaca̱ tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―¿Atu vaha cha sandoo rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra cha cuenda ñáá ri tɨsɨhɨ luhlu chaha̱ ña chi ra? Y+Cuaha ñáyɨvɨ chinyico̱n chi ra, ta yucuan sanduvaha̱ ra chi ñu cuhvi̱. * OCha yaha̱ cha catyi̱ ra Jesús tuhun ihya, ta quita̱ ra Galilea cuan, ta cuahan ra ityi Judea cha nyaá inga chiyo yuvi cahnu Jordán, ityi nu caña ñanyii. [/#Ta nu ndɨhɨ caha̱n ra Jesús, ta catyí ra tyehe caa: ―Tyicuan caa tucu cusacuvi Suti, ra nyaá andɨvɨ, chihin ndo tatu ma saha ndo tɨcahnu iñi chihin cha tandɨhɨ añima ndo chi tahan ndo."Ta cuxaa̱n xaan chitoho ra, ta tachi̱ ra tyiño na tachi tuñi ñu chi ra, nyacua nya cha tyiyahvi ra tandɨhɨ cha yosó yɨca ra. }!Tyicuan caa tucu cuñí chi cundahvi cuñun chi ra tahun cuan tari cundahvi̱ cuñi̱ nyehi chuun”, catyí ra chi ra. H  Tyicuan ta chitoho ra cuan tachi̱ ra tyiño na quichi ra ta catyí ra chi ra: “Musu ña vaha cuvún. Yuhu sahi̱ tɨcahnu iñi tandɨhɨ cha yosó yɨcon chii, vatyi chacu̱ ndahvun nui. +Cha canyehe̱ inga ca musu cha sacuvi̱ ra, uhvi xaan cacuví chi ra, ta chaha̱n coyo ra chinacatyi̱ ra chi chitoho ra cha sacuvi̱ ra cuan. Soco maa ra ña cuñi̱ ra, ta chaha̱n ra ta tyihi̱ ra chi ra vehe caa nyacua nya cha tyiyahvi̱ ra cha yoso̱ yɨca ra chi ra. -STyicuan ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra cuan nuu ra, ta chacu̱ ndahvi ra nuu ra ta catyí ra: “Cua̱tu noo chiin chii, ta tyiyahvi mai tandɨhɨ chuun”, catyí ra. Soco cuhva cha quita̱ musu cuan, nañihi̱ ra chi noo ra tahan ra cha cuví musu tari maa ra. Ta ra cuan yosó yɨca ra chiin ri chi ra. Ta tɨɨ̱n ra chi ra cuan, ta quichaha̱ quitu ra sucun ra, ta catyí ra chi ra: “Tyi̱yahvi cha yosó yɨcon chii.”  #Ta cundahvi̱ cuñi chitoho ra chi ra, ta saha̱ ra tɨcahnu iñi chi ra, ta sanaa̱ ra tandɨhɨ cha yoso yɨca ra, ta saña̱ ra chi ra. A {Tyicuan ta musu cuan chicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu chitoho ra, ta chacu̱ ndahvi ra nuu ra, ta catyí ra: “Tata, cua̱tu noo chiin chii, ta tyiyahvi mai tandɨhɨ chuun”, catyí ra.  !Ta musu cuan ñahri maa chihin tyiyahvi ra chi chitoho ra, ta chitoho ra catyí ra: “Cuaxico ndo chi ra ɨɨn cuenda ri chihin ñasɨhɨ ra, ta chihin sehe ra ta tandɨhɨ cha iyó chi ra tacuhva vatyi chihin xuhun cuan cunatyiyahvi ra cha yosó yɨca ra chii.”  }Ta cuhva cha quichaha̱ natava ra cuenda, ta quichi̱ nyaca ñu chi noo musu cha cuaha millón pesu yosó yɨca chi ra. - S’Yucuan chaha cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo rey cha nacana̱ chi tandɨhɨ musu vatyi cuanyehe ra yoso yosó yɨca ñu chi ra. MTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Catyí chuun vatyi ñima ucha tahan ri chaha, soco tandɨhɨ ri chaha. Nu cahán ra Jesús noo cuhva cuenda noo ra cha ña cuñi̱ saha tɨcahnu iñi |qTyicuan ta chaha̱n ra Pedro chindaca̱ tuhun ra chi ra Jesús ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, tatu ra tahin ta sacuvi ra ñáá noo cha ña vaha chihin, ¿yoso tahan chaha tahán chi sahi tɨcahnu iñi chi ra? ¿Atu ucha tahan chaha? fEVatyi nu nyicú uvi o uñi ñu sacahnú chii, yucuan cunyai mahñu ñu ―catyí ra Jesús. _7’Ta suri catyí tiqui chi ndo, vatyi tatu uvi nyoho ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ndu ɨɨn ri ndo ta cacan tahvi ndo cuenda ñáá noo cha cuñí ndo cacan ndo, Suti, ra nyaá andɨvɨ cuhva ra chi ndo. ve’Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tandɨhɨ cha cuhñi ndo ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta cha nuhñi saha̱ maa Nyoo nya andɨvɨ. Ta tandɨhɨ cha ndachi ndo ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cha ndachi maa Nyoo nya andɨvɨ. B}Tatu ña quichaha̱ ra ni chi ra cha chaha̱n coyo chuhun cuan, tyicuan ta ca̱han chihin ra chihin nuu ñáyɨvɨ nyicú vehe ñuhu. Ta tatu ña quichaha ra chi ñu vehe ñuhu, tyicuan ta cuví saha ndo tuhun tyi tari noo ra ña chinó iñi chi Nyoo cuví ra, o tari ra catavá xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma. {Soco tatu ña quichahá ra chuun, tyicuan ta ca̱non chi uvi o uñi ra, tacuhva tandɨhɨ cha cahun cucuvi ra testigu. b=’Tatu ra yañun ta sacuvi̱ ra cha ña vaha chuhun, ca̱han chihin noo tuhun ri maa ra ta ca̱tyun chi ra tyi ña vaha cuhva sacuvi̱ ra. Ta tatu quichaha ra tuhun cahún, cha saha̱ ganaun chi ra cuví cuan. -STa tyicuan caa tucu, Sutu ndo ra nyaá andɨvɨ ña cuñí ra cha cunaa ni noo ñu cuví tari noo ra luhlu. Yoso caa tahán chi saha yo tɨcahnu iñi chi tahan yo ,Q Ta tatu nañihi ra chi tɨ, cha ndicha vatyi cusɨɨ ca cuñí ra chihin quɨtɨ cuan, ta ñima ca chihin cumi xico chahun cumi ca quɨtɨ cha ña chinaa̱ cuan. ~  ¿Yoso caa catyi nyoho? Tatu noo ra cumí ra noo cientu mbee, ta cuanaa noo tɨ, ¿atu ma sandoo ra ndɨ cumi xico chahun cumi tahan ca tɨ cuan yucu cuan, ta cuhun ra cunanducu ra chi quɨtɨ cha cuanaa cuan? Yuhu catyí tyi sandoo ra ta cuhun ra. q}[ Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, vachi sacaqui chi ñáyɨvɨ cha cuanaa chihin cuatyi ñu. A|{ ’Ma tava xiin ndo chi ni noo ra cha cuví tari noo ra luhlu, vatyi catyí chi ndo tyi ángel cha sahá cuenda chi ra, tyicuan ri sacuví ra tyiño nuu Suti, ra nyaá andɨvɨ. V{% Ta tatu noo chɨtɨ nuun sanacavá chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ta̱va ta sa̱cuiton cañi. Vatyi vaha ca quɨhvun nu coun chihin Nyoo chihin noo chɨtɨ nuun, ta ñima ca chihin cha nɨnduvi chɨtɨ nuun ta tuchi Nyoo chuun nu cayú ñuhu̱ chichi anyaya. Nu sañahá ra Jesús tyi tari noo mbee cha cuanaa, tyicuan caa cuví yo !z;’Yucuan chaha tatu ndahun o tatu chahun sanacava chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ca̱hnya ta sa̱cuiton cañi. Vatyi vaha ca quɨhvun nu coun chihin Nyoo chihin cha luu ndahun o luu chahun, ta ñima ca cha nanɨun ta tuchi Nyoo chuun nu cayú ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa. `y9¡Ñana cha ña vaha cha cuenda ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ, vatyi iyó tuhun cha sacoo ñu cuatyi tahan ñu! Ta tyicuan ri coo tuhun cuan, soco ¡ndahvi ñu ndahvi cha sanacava nu cuatyi chi inga ñu! Kx’Tatu yóó ñu sanacavá nu cuatyi chi noo ra nachinó iñi chii ta cuví ra tari minoo ra luhlu, vaha taxin ca, cuhñi ñu noo yuu vee sucun ñu ta tuchi ñu chi ñu nu cono tyañuhu. mwSTa ñáyɨvɨ cha natɨɨ́n cuenda chihin sɨvi chi noo ra ña cahnu sahá chi, tari ra cuehe luhlu ihya, chi yuhu natɨɨ́n cuenda ñu. Nu sañahá ra Jesús chi yo yoso caa saha cuenda yo chi yo coto sacuvi yo cha ña vaha vyTa tyicuan caa ra cahnu ca cuví nuu Nyoo, ican cuví ñu ña cahnu sahá chi, ta cuví ñu tari ra cuehe luhlu ihya. ?uwTa catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tatu nyoho ta ma nasama ndo cuhva iyó ndo, ta tatu ma cuvi ndo tari ra cuatyaa, ma cuvi quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha Nyoo. Vatyi ra cuatyaa chahá ndotyin cunyaca ñaha sutu ndotyin chi ndotyin, ta tyicuan caa cu̱hva ndo chi ndo cunyaca ñaha Nyoo chi ndo. ktOTyicuan ta ra Jesús cana̱ ra chi noo ra cuehe luhlu, ta chinanyaa̱ ra chi cue mahñu ra. s -Quɨvɨ cuan catuhva̱ ra cachicá noo chihin ra Jesús chi ra, ta candaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Nya ndi cahnu ca cuví nu nyacá ñaha Nyoo? &rESoco tacuhva vatyi ma cuhva yo tɨsɨhɨ chi ni noo ra, cua̱han miñi cuan, ta tyi̱hun anzuelo, ta tiyaca cha tavon cha xihna ri, chichi yuhu tɨ cunañihun noo xuhun. Ta ñihi tyiyahvun cha cuende ta cha cuenda maun. Que̱hun ta cu̱tyiyahvun ―catyí ra Jesús chi ra Pedro."q=Nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Chi ñu inga ñuu. Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Tu tyicuan caa, ñu ñuu maa ra ña tahán chi tyiyahvi ñu. Vp%Ta nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Tyiyahví ra. Cuhva cha quɨhvɨ̱ ra Pedro chichi vehe nu ca iyó ra, xihna ca ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―¿Yoso caa catyi tucu yoho vityin Simón? Ra cuví tyiño sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ¿yóó chi caquehen ra yahvi? ¿Atu chi ñu ñuu maa ra o chi ñu inga ñuu? DoCuhva cha chaa̱ ra Jesús ta ra cachicá noo chihin ra ñuu Capernaum, ra catavá xuhun cuenda vehe ñuhu cuan, chaha̱n coyo ra chinyehe ra nu nyaá ra Pedro ta candaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Atu ña tyiyahví ra sacuaha chi nyoho xuhun cha tahán chi cuenda vehe ñuhu cahnu? ―cacatyí ra chi ra Pedro. 8niSoco nu cu uñi quɨvɨ ta cunandote ―catyí ra. Ta canducuihya xaan iñi ra cachicá noo chihin ra cha cachiñi̱ ra tuhun cuan. Nu catyiyahví ra cuenda vehe ñuhu cahnu vmeCha nɨ ri ca cha ɨɨn ri cachicá noo ra ityi Galilea cuan, ra Jesús catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cucuhva cuenda ñu chii chichi ndaha ra xaan iñi chii. Ta cucahñi ra chii. DlSoco tahan tatyi ña vaha cuan, quita chi chihin cha ma cachi yo ta cacan tahvi yo ―catyí ra Jesús chi ra. Inga tucu chaha cahán ra Jesús tuhun yoso caa cucahñi ñáyɨvɨ chi ra k{Ta ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Cha cuenda cha chiin xaan chinó iñi ndo chii. Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tyehe ta chinó iñi ndo chii, tari cuhva cha cahnu noo chɨtɨ mostaza, cuví catyi ndo chi yucu ihya na canyaha chi ta cuhun chi inga ityi, ta yucu ihya cuhun chi inga ityi. Ta ñahri cha ma cuvi sacuvi ndo tatu ndicha cha chinó iñi ndo chii. 0jYCha yaha̱ cuan ta ndaca̱ tuhun sɨɨn ra chicá noo chihin ra Jesús chi ra ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha ña cuvi̱ tava nyuhu chi tatyi ña vaha cuan? i!Tyicuan ta tava̱ ñehe ra Jesús chi tatyi ña vaha cuan, ta quita̱ cuan chi ra tyivaa cuan. Ta caa cuhva ri cuan ta nduvaha̱ ra. %hCTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¡Nyoho, ñu ña chinó iñi cuví ndo! ¡Ta nɨcaa ni quiñi iyó ndo! ¿Yoso tahan ca quɨvɨ cunyai chihin ndo ta cunyei tɨsɨhɨ ndo nyacua nya cutuhva ndo ta chino iñi ndo chii? Nya̱ca ndo chi ra tyivaa chiña tyehe ―catyí ra. tgaTa quichi̱ nyaque chi ra chi ra cachicá noo chuhun, soco ña cuvi̱ sanduvaha̱ ra chi ra ―catyí ra. wfg―Tata, cu̱ndahvi cuñi nyehun chi sehi, vatyi yɨhɨ́ noo cuehe chihi tañi chi ra, ta cuaha xaan tɨndoho nyehé ra chihin cuehe cuan. Ta cuaha xaan chaha nduva̱ ra nu ñuhu̱ ta cayu̱ ra, ta nduva̱ ra nu ndutya ñandɨhɨ. e Cuhva cha cachaa̱ coyo ra nu nyicú ñáyɨvɨ, tuhva noo ra ta chicuiñi chɨtɨ ra nuu ra Jesús, ta catyí ra chi ra: 1d[ Tyicuan ta cacutuñi̱ iñi ra vatyi tuhun ra Juan ra sacondutya cahán ra Jesús. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra tyivaa cha yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi c! Soco yuhu catyí chi ndo vatyi cha yaha̱ quichi̱ ra Elías, soco ña nɨcoho̱n nuu ñáyɨvɨ chi ra, ta casacuvi̱ ñu chihin ra tandɨhɨ cuhva cuñi̱ maa ñu. Ta tyicuan caa tucu yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cusanyehe ñu tɨndoho chii ―catyí ra. bw Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cha ndicha vatyi xihna ca ra Elías quichi ta cusanduvaha ra tandɨhɨ. 2a] Tyicuan ta candaca̱ tuhun ra cachicá noo chihin ra chi ra, ―¿Ñáá tuhun cha catyí ra casacuahá ley vehe ñuhu vatyi xihna ca ra Elías tahán chi quichi? m`S Ta cuhva cha vachi noo coyo ra yucu cuan, catyí ra Jesús chi ra: ―Yori chihin ca̱han ndo tuhun cha nyehe̱ ndo ihya. Ca̱han ndo tuhun soco nya yaha cúvi ta nandoto yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria ―catyí ra. n_UTa cuhva cha cananyehe̱ ra, noo tuhun ri ca ra Jesús nanyaá, ta uvi ca ra cuan, yori ca ra. }^sTyicuan ta tuhva̱ ra Jesús nu cayucú ra, ta tɨɨ̱n ra chi ra, ta catyí ra: ―Ndɨ̱cuita ndo. Ma yuhvi ndo. {]oCha cachiñi̱ ra cachicá noo chihin ra Jesús tuhun cuan, cachicava̱ ra nya ñuhu, ta cayuhvi̱ xaan ra. A\{Cha nɨ ri ca cha cahán ra Pedro, quichi̱ ri noo vico cha xiño vavaha sɨquɨ ra. Ta sahvi cuan chi ra. Ta chichi vico cuan quita̱ noo ndusu cha catyí chi tyehe caa: ―Ican ra ihya cuví Sehi, ta cuñí xain chi ra. Ta sɨɨ xaan cuñí chihin ra. Tya̱soho ndo tuhun cahán ra ―catyí ndusu cuan. n[UTa quichaha̱ catyí ra Pedro chi ra Jesús: ―Sutu Mañi yuhu, vaha xaan cha nyicú ndi ihya. Tatu cuñún na savaha ndi uñi tahan vehe. Noo chuun, noo chi ra Moisés, ta nonga chi ra Elías ―catyí ra Pedro chi ra Jesús. [Z/Tyicuan ta cananyehe̱ ra chi ra Moisés ta ra Elías, candatuhún ra chihin ra. 6YeTa yucuan nasama̱ cuhva caa ra Jesús nuu ra ndɨhɨ chihin ra. Ta xiño vavaha nanduvi̱ nuu ra tari ñanyii. Ta sahma ra cuichin xaan nanduvi̱ tari maa ñuhú cuichin. X ;Iñu quɨvɨ cha yaha̱, ta quehe̱n ra Jesús chi ra Pedro ta ra Jacobo, ta ra Juan yañi ra Jacobo. Ta cuahan coyo ra noo yucu sucun xaan chihin ra. nWUCha ndicha catyí chi ndo, vatyi yɨhɨ́ nyoho cha nyicú ndo ihya cha ma cúvi ñaha ndo nyacua nya nyehe ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cunyehe ndo yoso caa vachi cunyaca ñahi chi ndo ―catyí ra Jesús.FVVatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cuquichi tiqui soco chihin cha cahnu cuví Suti, ta cuquichi coyo ángel chihin. Tyicuan ta cutyiyahvi chi noo noo ndo yoso cuhva sacuvi̱ ndo. ;UoVatyi ñáá ri tuhun cha saha ganaa ndo tandɨhɨ cha tyayɨɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tatu cunaa añima ndo. Vatyi ñahri chihin cutyiyahvi ndo ta cacu añima ndo. 4TaVatyi nya nyoho ña cuñí ndo nyehe ndo tɨndoho cha cuenda yuhu, cucúvi ndo ta cuhun ndo anyaya. Soco nya ndo cuhva ndo ñayɨvɨ̱ ndo cha cuende, cucacu añima ndo. 1S[Tyicuan ta ra Jesús catyi̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Tatu nya nyoho cuñí ndo cunyicon ndo chii, cuñí chi sa̱naa ndo iñi ndo tuhun maa ndo. Ta ma ndu uvi iñi ndo cha nyicón ndo chii, vasɨ nyehe ndo tɨndoho cha cuende vatyi yucuan cuví cruzi cha tahán chi cuiso ndo. R%Soco nanyocava̱ ra Jesús, ta quichaha̱ catyí ra chi ra Pedro: ―¡Ca̱nyaha chuun nui, cuihna! Vatyi cha cahún tyiña caa nducú sanacavon chii. Vatyi ña chicá xiñun cuhva chicá xiñi Nyoo. Soco cuhva chicá xiñi ñáyɨvɨ chicá xiñun ―catyí ra. [Q/Tyicuan ta quehe̱n ra Pedro chi ra ta quita̱ sɨɨn ra chihin ra ta quichaha̱ catyí ra chi ra Jesús vatyi ña vaha cha cahán ra ta catyí ra: ―Ña cuñí Nyoo ta cuvi chuun tyehe caa, Sutu Mañi yuhu. `P9Nya ndaha quɨvɨ cuan quichaha̱ catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, vatyi cuñí chi cha cuhun ra ñuu Jerusalén. Ta ra cacuví mandoñi, ta ra cacuví nuu chi tata sutu, ta ra sacuaha ley vehe ñuhu, cucasanyehe xaan ra tɨndoho chi ra. Ta catyí tucu ra vatyi cucahñi ra chi ra soco nu cu uñi quɨvɨ ta cunandoto ra. EOTyicuan ta catyi̱ ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra tyi yori chihin cacahan ra tuhun vatyi ican ra cuví Cristo cha quita̱ nu nyaá Nyoo. Nu sacotó ra Jesús tyi cucúvi ra {NoYuhu cuhve ndaha tɨcu andɨvɨ nu nyacá ñaha Nyoo chuun. Ta cha cuhñun ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cha nuhñi̱ saha̱ maa Nyoo nya andɨvɨ. Ta tandɨhɨ cha ndachun ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cha ndachi maa Nyoo nya andɨvɨ. MTa yuhu catyí chuun tyi yoho cuvún ra Pedro. Ta sɨquɨ cava ihya, savahí vehe ñuhi. Ta ma cuvi chasaha tuhun chihi chi chi. RLTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Sɨɨ xaan cuví chi yoho, Simón sehe ra Jonás, vatyi ni noo rayɨɨ ña sañaha̱ ra chuun tuhun ihya, soco maa Suti ra nyaá andɨvɨ sañaha̱ chuun. nKUTyicuan ta nacaha̱n ra Simón Pedro: ―Yoho cuvún ra Cristo, Sehe Nyoo nyitó ―catyí ra. _J7Tyicuan ta catyí ra chi ra: ―Ta cha cuenda chi nyoho, ¿Yóó ra cuví yuhu? }IsTa canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Yɨhɨ́ ñu catyí ñu tyi ra Juan ra sacondutya chi ñáyɨvɨ cuvún. Ta inga ñu catyí ñu tyi ra Elías, ta yɨhɨ́ tucu ñu catyí ñu tyi ra Jeremías, o inga ra cuví profeta Nyoo ta cha naha. ]H3 Cuhva cha chaa̱ ra Jesús ityi ñuu Cesarea Filipo, ndaca̱ tuhun ra chi ra cachicá noo chihin ra ta catyí ra: ―¿Ñáá catyí ñáyɨvɨ? ¿Yóó ra cuvi Rayɨɨ cha quichi nya gloria? ―catyí ra. G Tyicuan ta cacutuñí iñi ra vatyi ñima tuhun yuchan iya pan cuan cahán ra, soco na casaha ra cuenda chi ra chihin tuhun cha casañahá ra fariseo ta ra saduceo. Nu catyí cachi ra Pedro vatyi ra Jesús cuví Cristo ra cha quita̱ nu nyaá Nyoo GF ¿Yoso caa cha ña tuví iñi nyoho vatyi ñima tuhun pan cahín, cuhva cha catyi̱ vatyi na saha ndo cuenda chi ndo chihin yuchan iya ra fariseo ta ra saduceo? ―catyí ra Jesús chi ra. E/ ¿Atu ña nɨcohón iñi ndo quɨvɨ sacachi̱ chi cumi mil ca ra chihin ucha tahan pan? Ta ¿yoso tahan tica sacutu̱ ndo chihin yɨquɨn cuan? AD{ ¿Atu ta cutuñi ca iñi ndo? ¿Atu ña nɨcohón iñi ndo quɨvɨ sacachi chi ndɨ ohon mil rayɨɨ chihin ohon tahan ri pan? Ta ¿yoso tahan tica sacutu̱ ndo chihin yɨquɨn cuan? 9CkTa tuvi̱ iñi ra Jesús tuhun candatuhún ra, ta catyí ra chi ra: ―Nyoho, chiin xaan chinó iñi ndo chii. ¿Ñáá tuhun cha catyí ndo vatyi ñahri pan nyisó ndo? Tyicuan ta quichaha̱ candatuhun ra chihin ra tahan ra ta catyí ra: ―Cha cuenda vatyi ñahri pan nyisó yo vachi, yucuan chaha catyí ra tyicuan caa chi yo ―catyí ra. ATyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin yuchan iya ra fariseo ta ra saduceo ―catyí ra Jesús chi ra. z@mCuhva cha cayaha̱ ra cachicá noo chihin ra Jesús inga chiyo miñi cuan, canaa̱ iñi ra cacuiso ra pan. J? Ñáyɨvɨ iyó vityin, quiñi iyó ñu ta ña chinó iñi ñu chi Nyoo. Cuñí ñu nyehe ñu noo cha iyo. Soco ma cuhve nyehe ñu vatyi cha yaha̱ sañaha̱ Nyoo cha iyó cha sacuvi̱ ra chihin ra Jonás ―catyí ra Jesús chi ra, ta sandoo̱ ra chi ra, ta cuahan ra. Tuhun cahán ra fariseo cuví chi tari yuchan iya >3Ta cha ñaha ri catyí ndo: “Vityin ña tyaquɨ maa cucuvi quɨvɨ vatyi cuaha ta iñi ñaa xaan andɨvɨ”, catyi ndo. Nyoho vaha xaan chitó ndo ¿yoso caa nacotó ndo tuhun vico andɨvɨ soco ña cuví nacoto ndo yoso caa cuahan tuhun cha sañahá Nyoo chi ndo vityin? E=Soco nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ra: ―Cha cha iñi cuhva cha cuaa quee ñanyii, tuhvá ndo catyí ndo: “Vaha xaan cucuvi quɨvɨ tyaan, vatyi tyaquɨ xaan cuaha andɨvɨ.” D< Tyicuan ta ra fariseo ta ra saduceo chaha̱n coyo ra nu nyaá ra Jesús. Vatyi cacuñí ra nducu nyehe ra chi ra yucuan chaha chicán ra na sacuvi ra noo milagru chihin tunyee iñi Nyoo. x;i'Yaha̱ cuan ta sacunuhu ra chi ñáyɨvɨ, ta quɨhvɨ̱ ra nu canoa, ta cuahan ra ityi nu cuví Magdala.]:3&Cumi mil rayɨɨ cachachi̱, ta ña quɨhvɨ̱ cuenda ñusɨhɨ nɨ ri ra cuatyaa. 9{%Tandɨhɨ ñu chachi ñu, ta chitu̱ chichi ñu. Ta yaha̱ cuan casacutu̱ ra ucha tica chihin yɨquɨn cha ndoo cuan. m8S$Tyicuan ta quehe̱n ra ndɨ ucha pan cuan ta tiyaca cuan, ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Tyicuan ta tahvi̱ ra ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra, ta maa ra cachicá noo chihin ra canasacha̱ ra chi ñáyɨvɨ. K7#Tyicuan ta tachi̱ ra na cunyicu ñáyɨvɨ cuan nu ñuhú. "6="Tyicuan ta ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Yoso tahan pan cumí ndo? Ta maa ra catyí ra: ―Ucha tahan pan, ta uvi tahan tiyaca nyihi ri. %5C!Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra cacatyí ra chi ra: ―Soco ¿nya cuquehen yo cha cachi ñáyɨvɨ cuaha ihya, nu yori maa ñáyɨvɨ iyó ihya? ^45 Tyicuan ta cana̱ ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―Ndahvi xaan cuñí nyehi chi ñáyɨvɨ ihya, vatyi cha uñi quɨvɨ nyicú ñu ihya chihin, ta ñahri maa cha cachi ñu nyisó ñu. Ta ña cuñí natachi chi ñu nya vehe ñu vatyi ta cachi ca ñu, coto coñaa ñu ityi cunuhu ñu ―catyí ra Jesús. 31Ta iyo cuñí ñáyɨvɨ nyehé ñu yoso caa nacaha̱n ñu ñɨhɨ ta yoso caa nduvaha̱ ñu luu, ta yoso caa nacacá ñu coxo, ta yoso caa nanyehé ñu cuaa. Ta quichaha casacahnu ñu chi ra cuví Nyoo cuenda ñu, ñu Israel. Nu chahá ra Jesús cha cachi cumi mil rayɨɨ }2sTa cuaha ñáyɨvɨ chaa̱ coyo nu nyaá ra ta quichi nyaca ñu cuaha ñu cuhví: ñu coxo, ñu cuaa, ñu luu, ñu ñɨhɨ. Ta cuaha ca ñu cuhví quichi nyaca ñu nu nyaá ra. Ta chacu̱n ñu chi ñu nuu ra, ta maa ra sanduvaha̱ ra chi ñu. y1kQuita̱ ra Jesús yucuan ta yaha̱ ra yuhu miñi Galilea, ta ndaa̱ ra noo yucu ta chicunyaa̱ ra yucuan. V0%Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ña: ―Sɨhi ¡ñana cha chinó xaan iñun chii! Cua sacuvi tari cuhva cuñún. Ta caa cuhva ri cuan ta nduvaha̱ sehe ña. Nu sanduvaha̱ ra Jesús cuaha ñu cuhví =/sSoco maa ña ña quichaha̱ ña ta catyí ña chi ra: ―Ndicha, Sutu Mañi yuhu. Soco nyacua nya ina ta chachí tɨ yɨquɨn cha canacoyo nu mesa chitoho tɨ ―catyí ña. .Ta ra Jesús catyí ra chi ña: ―Ña vaha cha tinyaa yo pan yuhu sehe yo ta cuhva yo cachi ina ―catyí ra chi ña. - Soco ñaha cuan tuhva̱ ña ta chicuiñi̱ chɨtɨ ña nuu ra ta catyí ña chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¡tyi̱nyee chii! ,'Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Nyoo noo ri nu tachi̱ ra chii, cuenda mbee cha cuanaa. Ta mbee cuan ican cuví ñu ñuu Israel. r+]Soco ra Jesús ña nacaha̱n ra nu cahán ña. Tyicuan ta tuhva ra cachicá noo chihin ra chi ra ta cachacu̱ ndahvi ra nuu ra ta catyí ra chi ra: ―Ca̱tyi chi ña na cunuhu ña vatyi caná chaa xaan ña vachi ña chata yo. %*CTa noo ñaha ñuu Canaan iyó ña ityi cuan, suri caná chaa ña vachi ña nu vachi ra Jesús, ta catyí ña: ―Sutu Mañi yuhu, ra vachi tata rey David cuvún. Cu̱ndahvi cuñi nyehun chii, vatyi sehi yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi ña, ta nyehé xaan ña tɨndoho ―catyí ña. W)'Quita̱ ra Jesús ñuu cuan ta cuahan ra ityi ñuu Tiro ta ñuu Sidón. |(qIcan cuan cuví cha satɨvɨ́ chi ñáyɨvɨ. Soco cha ma sacuvi ñu costumbre cha nacatyá xaan ñu ndaha ñu cha ni cumañi ca cachi ñu, ña satɨvɨ́ cuan chi ñu ―catyí ra Jesús. Nu nachino̱ iñi noo ñaha inga ñuu chi ra Jesús 0}})|({yy^x}wwvv+u.t_ssQrqpp%onnfmmWlGkwjihhKfeddHc%bma"`e_]\R[NZrYXWUTkSSRNQPPmONMoLKKHJJUII7HGcFFbEEDICBB Ak@?n>>=<<;e:t9y87766 5433322,1k10//q.-,,0++!*))9(b'',&y&%%:$#"A Koa?ULlO{ 0 j$PN05ecTa cucutya nɨcahnu ñayɨvɨ̱ tuhun vaha cha nyacá ñaha Nyoo añima ndo, tacuhva coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ, tyicuan ta cunaa ñayɨvɨ̱. bd= Soco ñu cha ña ndu uvi iñi chino iñi chii nyacua nya nu ndɨhɨ, cucacu añima ñu. wcg Ta cuaha xaan cha quiñi caa cucoo. Yucuan chaha cuaha xaan ñu cusandɨhɨ ñu cha cuñi ñu chi tahan ñu. b Cuaha xaan ra cuendu cunatuvi, ta cucatyi ra vatyi cuenda Nyoo cacahan ra. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ cucasandavi ñaha ra. "a= Quɨvɨ cuan cuaha xaan ñu cusandɨhɨ ñu cha chino iñi ñu chii, ta cutasɨ cuñi ñu nyehe ñu chi tahan ñu. Ta cunaxico tuhun ñu chi tahan ñu. V`% ’Tyicuan ta cucuhva cuenda ñu chi nyoho vatyi sanyehe ra tɨndoho chi ndo. Ta cacahñi ra chi ndo. Ta tandɨhɨ ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cutasɨ cuñi nyehe ñu chi ndo cha cuenda yuhu. Q_Tandɨhɨ ihya ta nu cua quichaha ñáyɨvɨ nyehe ñu tɨndoho cuví. K^Vatyi ñáyɨvɨ noo ñuu cahnu, cucañi tahan ñu chihin ñáyɨvɨ inga ñuu cahnu. Ta cucoo cuatyi noo ñuu chihin inga ñuu. Ta cucoo soco, ta cucoo cuehe, ta cha taan nahnu cuaha ri ityi. I] Nyoho cuñihi ndo tuhun tyi iyó cuatyi ta cañí tahan ñáyɨvɨ ityi cuan ityi ihya. Soco ma nayuhvi ndo, vatyi tyicuan caa tahán maa chi cuvi. Soco ta chaa ca quɨvɨ cunaa ñayɨvɨ̱. &\EVatyi cuaha xaan ra cuquichi, ta cotyiño ra sɨvi, ta cucatyi ra tyehe caa: “Yuhu cuví Cristo ra cha saquichi Nyoo.” Ta cuaha ñu cusandavi ñaha ra. s[_Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús: ―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo coto yóó cha sandahvi ñaha chi ndo. 3Z_Tyicuan ta cuahan coyo ra yucu yutun Olivo. Ta cuhva cha nyaá ra Jesús yucuan, ra cachicá noo chihin ra quichi̱ coyo ra ta catyí xehe ra chi ra tyehe caa: ―Cuñí ndi cha ca̱tyun chi ndi, ama cucuvi tuhun cuan. ¿Ñáá seña cucuvi cha cuquichun inga chaha ta cha cunaa ñayɨvɨ̱? Y#Soco nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¿Atu nyehé ndo tandɨhɨ ihya? Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi ihya ni noo yuu ta ma ndoo coso nyitahan. Tandɨhɨ ta cutanɨ ―catyí ra. Nu catyí ra Jesús ñáá ndɨhɨ seña cucuvi cha ni cumañi ca naa ñayɨvɨ̱ 3X aQuita̱ ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu cuan, ta cha cuñí cuhun ra, ta catuhva̱ ra cachicá noo chihin ra chi ra, ta quichaha̱ casañaha ra vehe ñuhu cuan chi ra. ^W5'Vatyi catyí chi ndo, vatyi ma nyehe ca ndo chii nyacua nya chaa chi quɨvɨ cucatyi ndo tyehe caa: “Cahnu xaan ra cuví ra vachi chihin tunyee iñi sɨvɨ Sutu yo Nyoo”, cucatyi ndo ―catyí ra Jesús.@V{&Nye̱he ndo vityin, vatyi cha sandoo̱ ndahvi chi ndo. kUO%’¡Jerusalén, Jerusalén! ¡Ndahvi nyoho ñu iyó ñuu chiña! Vatyi chahñi̱ ndo chi ra profeta Nyoo. Ta tuchi̱ ndo yuu chi tandɨhɨ ra cha saquichi̱ Nyoo nu nyicú ndo. Cuaha xaan chaha cuñí saha cuende chi ndo, tari noo ndɨvɨ cha sahá cuenda tɨ chi sehe tɨ, ta naquehén ndahvi tɨ chi tɨ chichi ndichin tɨ, soco ña cuñí ndo. PT$Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tandɨhɨ cuatyi ihya cucoso sɨquɨ ñáyɨvɨ cha iyó vityin ―catyí ra Jesús chi ra. Nu nducuihya̱ iñi ra Jesús nyehe ra chi ñuu Jerusalén ta chacu̱ ra S+#Yucuan chaha, sɨquɨ ndo cucunyaa cuatyi cha cuenda cha cachihi̱ tandɨhɨ ra vaha cha cachahñi̱ ñu nyacua nya ra Abel ta nyacua nya ra Zacarías sehe ra Berequías ra cha chahñi̱ ndo chichi vehe ñuhu yatyin nu nyaá arta cha yosó cha chahá cuenda yo chi Nyoo. 'RG"Yucuan chaha cutachi chi ra profeta Nyoo nu nyicú ndo, cutachi tiqui chi ra chiñi tuñi, ta ra sacuahá nu nyicú ndo. Soco nyoho cucahñi ndo chi ra ta cutyaa ndo chi suhva ra nu cruzi. Ta chi inga ra cucañi ndo chi ra chichi vehe ñuhu. Ta cacanyicon ndo chi ra tahan tahan ñuu. }Qs!’¡Nyoho ñu quiñi iyó, ñu vachi tata coo! ¿Yoso caa cucacu nyoho tacuhva ma cuhun ndo anyaya? Ma cuvi. pPY ¡Vaha vityin, chaha chi cuhva savaha ndɨhɨ ndo cha quiñi caa cha quichaha savaha sutu chahnu ndo! qO[¡Ma chihin yucuan ri! Suri maa ndo nacotó ndo vatyi vachi ndo tata ñu cachahñi̱ chi profeta Nyoo. &NETa yucuan ta catyí ndo! “Tyehe ta chiyo̱ ndi quɨvɨ chiyo̱ ñáyɨvɨ chahnu ndi, ma tyinyee ndi chi ra chahñi̱ chi ra profeta Nyoo”, catyí ndo. zMm’¡Ndahvi nyoho ra sacuahá ley vehe ñuhu, ta nyoho ra fariseo! Sahá ndo tyi vaha ndo ta ña ndicha. Nyoho samá ndo ñaña ra profeta Nyoo ra chiyo̱ ta cha naha. Ta nyoho nacahyu ndo ñaña ñáyɨvɨ vaha ñu chiyo ta cha naha. "L=Tyicuan caa cuví nyoho. Vatyi ityi chata tari maa tyi vaha xaan ndo nuu ñáyɨvɨ, soco ityi chichi, tyitú ñohó cha cuendu ndo, ta cha quiñi caa. K’¡Ndahvi nyoho ra sacuahá ley vehe ñuhu ta ra fariseo, ra casavaha chii! Vatyi cuví ndo tari noo ñaña ndɨyɨ cha nacahyu, vatyi ityi chata chi tyaquɨ xaan, soco ityi chichi tyitu ñohó yɨquɨ ndɨyɨ, ta tandɨhɨ nuu cha quiñi caa. xJi¡Ra fariseo cuaa cuví ndo! Sa̱nduvii xihna ndo ityi chichi vasu ta coho, tyicuan ta cuvii tucu ityi chata. kIO’¡Ndahvi nyoho ra sacuahá ley vehe ñuhu ta ra fariseo, ra casaha tyi vaha! Vatyi ityi chata ri vasu ta ityi chata ri coho sanduvií ndo, soco ityi chichi ña sanduvií ndo. Vatyi chichi añima ndo tyitu ñohó cha quiñi caa. Chicá xiñi ndo cha ñihi ndo nu cusuhu ndo, ta ña cuví chasaha ndo cha quiñi caa cha quichi cuvi xaan iñi ndo. YH+Nyoho cuñí ndo casaquehen ityi ndo chi ñáyɨvɨ, soco cuaa ndo. Vatyi sacuita ndo noo tiyucun luhlu, soco coco ndo noo camellu. Cuatyi luhlu ri nyehe ndo ta ña sahá ndo cuenda cuatyi cahnu cuví cuan. nGU’¡Ndahvi nyoho ra sacuahá ley vehe ñuhu ta ra fariseo! sahá ndo tyi vaha ndo vatyi chahá ndo diesmo chi Nyoo cha cuví menta, ta añii, ta comino. Soco ña quichahá ndo tuhun cha nɨñɨ ca cha nyaá nu ley cha tahán chi sacuvi yo. Ta cuñun, cha sacuví yo cha vaha chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ, cha cundahvi cuñi yo chi ñu, cha chinó iñi yo chi Nyoo ta ma sandoo yo chi ra. Ican ihya cuñí chi sacuvi ndo, ta ma sandɨhɨ ndo cha cuhva ndo diesmo cuan ñandɨhɨ. 7FgTa tyicuan caa tucu ñu tyanahá cuenda andɨvɨ, tyanahá tucu ñu cuenda tyayu Nyoo ta suri cha cuenda maa Nyoo ñandɨhɨ, tyi maa ra cuví ra nyaá nyacá ñaha yucuan. E!Ta ñu tyanahá cuenda vehe ñuhu cahnu, ñima cuenda vehe ñuhu ri cuan, soco cuenda Nyoo tyanahá ñu ñandɨhɨ, vatyi iyó ra yucuan. DVatyi ñu tyanahá cuenda arta cuan, ñima cuenda ri cuan tyanaha ñu, soco cha cuenda tandɨhɨ cha yosó nuu ñandɨhɨ. C{¡Tondo xaan ndo ta cuaa ndo! ¿Nya cha nɨñɨ ca? ¿Atu nɨñɨ ca ofrenda o arta cuan cha sacu ii chi ofrenda cuan? DBTa suri catyí tucu ndo: “Tatu yɨhɨ́ ñu catyí ñu cha cusacuvi ñu cha cusacuvi ñu, ta tyanaha ñu cuenda arta cha yoso cha chahá cuenda ñu chi Nyoo, ña nɨñɨ cha sacuvi ñu. Soco tatu tyanaha ñu cuenda ofrenda cha yosó sɨquɨ arta cuan, yucuan ndicha nɨñɨ cuñí chi sacuvi ñu, catyí ndo.” A¡Tondo xaan ndo ta cuaa ndo! ¿Nya cha nɨñɨ ca? ¿Atu nɨñɨ ca xuhun cuaan cuan, o vehe ñuhu cha sacu ii chi xuhun cuaan cuan? @’¡Ndahvi nyoho ra ndahvi! Vatyi cuñí ndo saquehen ityi ndo chi ñáyɨvɨ, ¡soco cuaa ndo! Vatyi catyí ndo tatu noo ñu catyí ñu cha cusacuvi ñu noo cha cusacuvi ñu, ta tyanaha ñu chihin sɨvɨ vehe ñuhu, yucuan ña nɨñɨ cha sacuvi ñu. Soco tatu xuhun cuaan cha iyó vehe ñuhu cuan tyanaha ñu, yucuan ndicha, nɨñɨ cuñí chi cha sacuvi ñu, catyí ndo. h?I’Ndahvi nyoho ra sacuahá ley vehe ñuhu, ta ra fariseo. ¡Sahá ndo tyi vaha ndo, soco ña ndicha ndo! Vatyi nducú xaan ndo cuhva na cunyicon ñáyɨvɨ chi ndo. Ta tatu cha nandɨhvɨ ñu cuenda ndo, quiñi caa nɨcoo ñu saha ndo, ta ñima ca maa ndo. Ta cha tyicuan caa nyacuví ndo, ñihi ca sacuhún ndo chi ñu anyaya cha nuu maa ndo. `>9’¡Ndahvi nyoho ra sacuahá ley ta ra fariseo, nyoho cha sahá ndo tyi vahá ndo! Vatyi tinyaá ndo vehe ñu chihi̱ yɨɨ, tyi ña cuví tyiyahvi ñu ñáá xuhun tavá ndo sɨquɨ ñu. Ta yaha̱ cuan, ta naha chicán tahvi ndo nu tuvi vatyi sahá ndo tyi vaha ndo. Ta cuenda cha sacuví ndo tyehe caa, cahnu ca tɨndoho cunyehe ndo. 3=_ ’¡Ndahvi nyoho ra sacuahá ley vehe ñuhu, ta ra fariseo! ¡Ndahvi nyoho cha sahá ndo tyi vaha ndo! Vatyi chasɨ́ ndo yuvehe nu nyacá ñaha Nyoo, tacuhva ma cuvi quɨhvɨ ñáyɨvɨ. Ta ni ri maa ndo ña quɨhvɨ́ ndo ta ni ña chahá ndo cha quɨhvɨ ñáyɨvɨ, ñu cuñí quɨhvɨ. [</ Vatyi ra cahnu sahá chii, cunocuee ra. Ta ra ña cahnu sahá chii cucucahnu ra. c;? Ra cha sacuví tyiño nuu tandɨhɨ ca ra, ican ra cuan cuví ra cahnu ca nu nyicú ndo. ^:5 Ta ma catyi ndo vatyi ra cuví nuu cuví ndo, vatyi noo ri maa ra Cristo cuví nuu. u9c Ta ma catyi ndo Sutu ndo chi ninoo ra ñuhu ñayɨvɨ ihya, vatyi iyó noo Sutu ndo, ta nyaá ra andɨvɨ. /8WSoco nyoho, ma cuhva ndo ityi cha catyi ñáyɨvɨ vatyi chitó xaan ndo. Vatyi tandɨhɨ nyoho, yañi ndo cuví. Ta noo ri ra chitó iyó, ta ican ra cuví Cristo. 87iTa nu chicá noo ra cacuñí ra vatyi cuhva ñáyɨvɨ nocumi chi ra chihin cha sahá xaan ñu ñáyɨvɨ chi ra. Ta cuñí tucu ra cha catyi ñu chi ra vatyi chito xaan ra. w6gTa nu vaha ca, cuñí ra cunyicu ra vico, ta cachi ra. Ta nu vaha ca cuñí ra cunyicu ra chichi vehe ñuhu. S5Tandɨhɨ cha casacuví ra, cha cuñi ra na nyehe ñáyɨvɨ. Vatyi tahán iñi ra catyaa ra tuhun Nyoo tyaan ra ta soco ra chihin letra nahnu. Ta tahán iñi ra cacuihno ra sahma chihin adorno nañi. "4=Vatyi yori ndoyo carga cha tyaá ra sɨquɨ ñáyɨvɨ. Ta sanɨñɨ ra chi ñu na cuiso ñu, ta maa ra ni chiin nundaha ra ña nañi chata carga cuan. O3Ta cha tyicuan caa, qui̱chaha ndo cha cahán ra ta sa̱cuvi ndo tandɨhɨ cha cacatyí ra chi ndo. Soco ma quehen ndo cuhva iyó ra, vatyi maa ra, sɨɨn cha sañaha ra, ta sɨɨn cha sacuví ra. l2Q―Ra sacuahá ley ta ra fariseo nyicú ra tyiño cha sañahá ra ley cha tyaa̱ ra Moisés. d1 CTyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ñáyɨvɨ, ta chi ra cachicá noo chihin ra tyehe caa: $0A.Ta yori maa cuvi̱ nacaha̱n ni noo tuhun. Ta nya ndaha quɨvɨ cuan, yori ca maa caña̱ iñi candaca tuhun ñáá ca cha candaca tuhun chi ra."/=-¿Yoso caa cha ra vachi tata ra David cuví chi ra Cristo, tatu suri maa ra David catyi̱ ra vatyi ra Cristo Sutu ra cuví chi ra? ―catyí ra Jesús. E.,Caha̱n Suti Nyoo chihin Suti ra Cristo, ta catyí ra chi ra:“Cu̱nyaa chiyo vahi nyacua nya quɨvɨ cuhve chi ra xaan iñi chuun vatyi cuaca chahun sɨquɨ ra” tyaa̱ ra David. m-S+Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―¿Ta yoso caa cha vatyi ra David cuan, maa Tatyi Ii Nyoo chotyiño̱ chi ra? ta catyi̱ ra vatyi ra cuví Cristo, ra nyacá ñaha chi ra cuví ra, vatyi catyi̱ ra tyehe caa: ],3*ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Yoso caa chicá xiñi nyoho cuenda ra cuví Cristo? ¿Yóó chi tata vachi ra cuñí maa ndo? Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Tata ra David cuví chi ra. A+})Cha nɨ ri ca cha canyicú ɨɨn ri ca ra fariseo, c*?(Ican uvi tahan mandamiento ihya cuví cha nyisó chi ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés ta tandɨhɨ tuhun cha casañaha̱ ra profeta Nyoo ta cha naha. Ra Cristo quichi̱ ra tata ra David, ta suri cuví ra Sehe Nyoo })s'Ta cha cu uvi cha yatyin ri tyicuan caa, ta catyí chi: “Cu̱ñun chi ñáyɨvɨ tahun tari cuñún chi maun.” L(&Ican ihya mandamiento cha nɨñɨ ca, ta cha xihna ri ñandɨhɨ. ='s%Ta catyí ra Jesús chi ra: ―“Cu̱ñun chi Sutu Mañi yo Nyoo chihin cha nɨɨ iñun ta chihin cha tandɨhɨ añimon, ta chihin cha tandɨhɨ cha chiñi tuñi xiñun.” S&$―Maestro, ¿nya mandamiento cha nyaa nu ley cuví cha nɨñɨ ca? %!#Ta noo ra cha cuví ra sacuahá ley vehe ñuhu, cuñi̱ ra nducu nyehe ra chi ra Jesús. Ta quichaha ndaca tuhun ra chi ra, ta catyí ra: j$M"Cha cachito̱ ra fariseo vatyi ra Jesús chasɨ̱ ra yuhu ra saduceo, candu ɨɨ̱n ri ra. t#a!Iyo cuñí ñáyɨvɨ cha chiñi̱ ñu tuhun sañahá ra Jesús. Ley cha nɨñɨ ca cha chaha̱ Nyoo y"k “Yuhu cuví Nyoo cuenda ra Abraham, ta ra Isaac ta ra Jacob.” Ihya nyehé yo vatyi canyito añima ra cuan, vasɨ cha naha chihi̱ ra vatyi Nyoo ñima Nyoo cuenda ñu ndɨyɨ cuví ra, soco Nyoo cuenda ñu nyitó cuví ra ―catyí ra. !Soco tuhun cha nandotó ñu ndɨyɨ, ¿atu ta sacuaha ca ndo tuhun cha catyi̱ maa Nyoo chi ndo? Catyí ra tyehe caa:  )Vatyi quɨvɨ cunandoto ndɨyɨ, ni ma tandaha ñu, ta ni ma cuhva ñu sehe ñu tandaha, vatyi tari ángel Nyoo ra nyaá andɨvɨ cucuvi ñu. 4aNacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Nyoho, cahán tondo ri maa ndo, cha cuenda vatyi ña chitó ndo cha nyaá nu tutu Nyoo, ni tunyee iñi Nyoo, ta ña chitó ndo. ?wTa cha tyicuan caa, quɨvɨ cunandoto ñu, chichi cha ucha ra chihin yañi ra, ¿nya ra cucuvi ñasɨhɨ chi ñaha cuan? ¿Vatyi tandɨhɨ ra tandaha ra chihin ña? ―cacatyí ra. LTa cha yaha̱ cuan nu ndɨhɨ tuhun chihi̱ ndɨhɨ maa ña cuan. /WTa suri tyicuan caa cuvi̱ chi yañi ra ra cu uvi. Ta yaha̱ cuan, ta ra cu uñi quehen ra chi ña, ta suri chihi̱ tucu ra. Ta tyicuan caa cuvi̱ chi ndɨ ucha ra. X)Vaha. Vityin tyehe caa cuvi̱ chi noo ra chiyo ucha tahan ra chihin yañi ra. Ra cha xihna ri tandaha̱ ra. Yaha̱ cuan ta chihi̱ ra. Soco vatyi ña chiyo̱ sehe ra, ndoo ñasɨhɨ ra chi yañi cu uvi ra. wg―Maestro, ra Moisés catyi̱ ra vatyi tatu noo ra tandaha̱ ta chihi̱ ra ta ña chiyo̱ sehe ra, tahán chi cha tandaha yañi ra chihin ñaha chihi̱ yɨɨ cuan. Tyicuan ta coo sehe ra chihin ña cha cuenda yañi ra cha chihi̱. mSSuri quɨvɨ cuan suhva ra saduceo chaha̱n coyo ra nu nyaá ra Jesús. Ta ra saduceo cuan ña cachino iñi ra cha cunandoto ndɨyɨ quɨvɨ cu naa ñayɨvɨ̱. Yucuan chaha candaca̱ tuhun ra chi ra Jesús, ta catyí ra: )KCuhva cha cachiñi̱ ra cha caha̱n ra Jesús, iyo xaan cacuñi̱ ra. Ta cuahan coyo ra. Nu canducu̱ tuhun ra saduceo sɨquɨ tuhun cha nandotó ndɨyɨ gGTa nacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Chi ra nyacá ñaha. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cu̱hva ndo chi ra nyaca ñaha cha tahán chi chi ra, ta cu̱hva tucu ndo chi Nyoo cha tahán chi chi Nyoo ―catyí ra. Ta cuhva cha nanyehe̱ ra Jesús, ta quichaha̱ ndaca tuhun ra chi ra: ―¿Yóó chi nuu ta yóó chi sɨvɨ nyaá ihya? Sa̱ñaha ndo xuhun cha tuhva ndo tyiyahvi ndo chi gobiernu ―catyí ra. Ta caquichi̱ nyaca ra noo xuhun cha nañí denariu chi ra. FSoco tuvi̱ iñi ra Jesús vatyi ña vaha cuhva cachicá xiñi ra, ta catyí ra chi ra: ―Nyoho sahá ndo tyi vaha ndo, soco ña ndicha ndo. ¿Ñáá tuhun cha nducu nyehe ndo chii? Ca̱tyi chi ndi yoso caa chicá xiñun: ¿Atu vaha cha tyiyahví yo cha chicán gobiernu ñuu Roma chi yo, o ma tyiyahvi yo? 5cTa tachi̱ ra chi suhva ra cuenda ra, ɨɨn ri chihin suhva ra cuenda ra Herodes. Ta cacatyí ra chi ra Jesús tyehe caa: ―Maestro, chitó ndi vatyi cha ndicha cahún. Ta chihin cha ndicha sañahún ityi Nyoo. Ta ña quichahún cha cahán ñáyɨvɨ, vatyi ña tɨɨ́n cuendon cuhva caá ri ñu. @yTyicuan ta catyihi̱ tahan ra fariseo tuhun chihin tahan ra vatyi cusacahan ra chi ra Jesús noo cuhva cha ña tahán chi, vatyi tyicuan caa ta coo cuatyi catyaa ra sɨquɨ ra. 1Vatyi cuaha xaan ñu nacana̱ Nyoo chii, soco chiin xaan ñu nacachi ra ―catyí ra Jesús. Nu candacá tuhun ra cuenda xuhun cha tavá gobiernu X) Tyicuan ta catyí rey cuan chi ra catyihí mesa cuan: “Cu̱hñi ndo chaha ra ta ndaha ra, ta tu̱chi ndo chi ra nu ñaa iñi ityi chata vehe, ta yucuan cucuacu ra, ta cusacahñi ra noho ra”, catyí ra. ' Ta catyí rey chi ra: “Amigo, ¿yoso caa cha quɨhvu̱n ihya ta ñahri sahma vico tandaha ñihnón?” Soco ra cuan ña na caha̱n maa ra. C  ’Tyicuan ta quɨhvɨ̱ rey cuan cua nyehe ra chi ñáyɨvɨ cha canacatyi̱ tuhun musu cuan. Ta nanyehe̱ ra chi noo ra ñohó yucuan, soco ñahri sahma vico tandaha ñihnó ra. D  Musu cuan cuahan coyo ra tandɨhɨ calle, ta casandu ɨɨ̱n ri ra chi tandɨhɨ ñu canañihi̱ ra: ñu quiñi iyó, ta ñu vaha. Ta tyicuan caa chitu chichi vehe ra chihin ñáyɨvɨ.  ) Cua̱han ndo tandɨhɨ calle ta na̱catyi tuhun ndo chi tandɨhɨ ri ñu cha nañihi ndo na quichi coyo ñu vico tandaha”, catyí rey cuan. 1 [Tyicuan ta quichaha̱ catyí ra chi musu ra: “Tandɨhɨ ta cha iyó vaha cha cuenda vico tandaha, soco ñu nacatyi̱ tuhin cuan, ña tahán chi cha quichi coyo ñu. Tyicuan ta rey cuan cuxaa̱n vavaha ra, ta tachi̱ ra chi sɨndaro ra, cucahñi ra chi ra cachahñi̱ cuan, ta cahmi ra ñuu ra. oWTa inga ñu tɨɨ̱n ñu chi musu rey cuan ta cañi̱ vavaha ñu chi ra nyacua chahñi̱ ñu chi ra. 1Soco ñu nacatyi̱ tuhun ra, ña caquichaha̱ ñu chi ra. Noo ñu chaha̱n coyo ñu nu iyó chacu ñu, inga ñu chaha̱n ñu nu tyiño sahá ñu. 0YTachi̱ ra inga chaha chi inga musu, ta catyi̱ ra chi ra tyehe caa: “Ca̱tyi ndo chi ñu cha nacatyi̱ tuhin, vatyi cha yaha̱ chahñi̱ sɨndɨquɨ sane, ta inga quɨtɨ cha xahan ñandɨhɨ, ta cha nyaá vaha nyayu, ta tandɨhɨ cha nyatú tuhva. Na quichi ñu vico tandaha”, catyí ra. Ta tachi̱ ra chi musu ra na cuhun ra cucana ra chi ñu cha nacatyi̱ tuhun ra, soco ñu cuan, ña cacuñí ñu quichi coyo ñu. ―Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo rey cha savaha̱ noo vico cha cuenda cha cua tandaha sehe ra. [ 1Quichaha̱ cahan tucu ra Jesús chihin ñu inga chaha chihin cuhva, ta catyí ra: .cacuñí ra catɨɨn ra chi ra, soco cayuhvi ra chi ñáyɨvɨ vatyi ñáyɨvɨ, chitó ñu vatyi ra Jesús cuenda Nyoo cahán ra.-Cuhva cha catuvi̱ iñi ra cacuví nuu chi tata sutu cuan ta ra fariseo vatyi cuenda ra caha̱n ra Jesús cuhva ihya, 7g,Ta cha cuenda yuu cuan, yóó ñu cha nduva sɨquɨ chi, yɨquɨn maa cucuvi ñu. Ta tatu yuu cuan ta canacava sɨquɨ yóó ñu, cutaxin nyihi maa ñu ―catyí ra Jesús. _7+’Yucuan chaha catyí chi ndo vatyi ma cuhva ca Nyoo cuhun ndo nu nyacá ñaha ra, ta cucuhva ra chi ñu cha ndicha nyacá ñaha ra añima. Vatyi maa ñu cunacuhva cuenda ñu cha vaha cha tahán chi chi ra. L~*Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús chi ñu: ―¿Atu ta sacuaha ca nyoho nu tutu Nyoo nu catyí chi tyehe caa?Yuu cha ña cuñi̱ ra casavahá vehe cotyiño ra,
ican cuan cuví yuu cha nɨñɨ ca.Ican ihya cuví cha sacuvi̱ Sutu yo Nyoo.Ta tyaquɨ xaan tuhun cuan cha cuenda chi yo, catyí chi. }y)Ta nacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Ma cuatu ra, soco cahñi ra chi ra caquiñi iyó cuan. Ta cuhva ra ñuhú cuan chi inga ra casahá tyiño. Ta quɨvɨ coo tɨchaha ndɨvɨ, cunacuhva cuenda ra chi chitoho chacu cuan cha tahán chi chi ra. &|E(Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ñu: ―Quɨvɨ quichi chitoho ñuhú cuan, ¿ñáá cha cusacuvi ra chihin ra casahá tyiño quiñi iyó cuan? {{'Tyicuan ta catɨɨ̱n ra chi ra, ta catava̱ ra chi ra ityi chata chacu, ta cachahñi̱ ra chi ra ―catyí ra Jesús. \z1&Soco cuhva cha cananyehe̱ ra casahá tyiño cuan chi sehe ra, catyí ra chi ra tahan ra tyehe caa: “Ican ra ihya cundoo chihin tandɨhɨ ihya. Na cahñi yo chi ra tacuhva ndoo maa yo chihin”, cacatyí ra. yyk%’Nu ndɨhɨ tachi̱ ra chi maa maa sehe ra, vatyi cuñí maa ra vatyi cusaha ra ñáyɨvɨ chi sehe ra. 3x_$Tyicuan ta cha inga chaha, cuaha ca musu tachi̱ chitoho chacu cuan ta ñima ca cha xihna ri. Soco tari casacuvi̱ ra chi ra cha xihna ri, sacuvi̱ tucu ra chi ra ihya. w7#Soco ra casaha tyiño cuan, catɨɨ̱n ra chi musu cuan, ta cacañi̱ ra chi noo ra. Ta chi inga ra cachahñi̱ ra, ta catuchi̱ ra yuu chi inga ra. ?vw"Ta cha chaa̱ quɨvɨ cha iyó tɨchaha ndɨvɨ cuan, tachi̱ ra chi suhva musu, na cucacan ra chi ra casahá tyiño cuan, na cuhva ra suhva tɨchaha ndɨvɨ cha tahán chi chi ra. u!’Tya̱soho ndo inga cuhva ihya: Chiyo̱ noo chitoho noo ñuhú, ta tachi ra yoho tɨchaha ndɨvɨ, ta tyihi̱ ra noo chacu. Ta savaha̱ ra noo nu cuhñi ra tɨchaha ndɨvɨ cuan ta tava ra ndutya chi. Ta savaha̱ tucu ra noo vehe sucun tacuhva vatyi cuvi saha ra cuenda tandɨhɨ. ’Yaha̱ cuan ta chaha̱ noo ra ñuhú cuan chi suhva ra casahá tyiño, ta cuahan ra inga ñuu. t Vatyi ra Juan ra sacondutya quichi̱ ra, quichi sañaha ra chi ndo yoso caa tahán chi coo ndo, soco nyoho ña chino̱ iñi ndo chi ra, soco ra catavá xuhun ta ñu cata iñi cachino̱ iñi ñu chi ra. Ta nyoho vasɨ nyehe̱ ndo ihya, soco ña nasama̱ ndo cuhva iyó ndo, tacuhva chino iñi ndo chi ra. Nu catyí ra Jesús vatyi ra cacahñi chi ra cuví ra tari ra sahá tyiño ña vaha cs?Chichi cha nɨnduvi tahan ra, ¿nya ra sacuvi̱ ra cha catyi̱ sutu ra? ―catyí ra Jesús. Ta nacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Ra cha caha̱n ra chihin cha xihna ri. Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi xihna ca ra catavá xuhun cuenda gobiernu, ta ñu cata iñi cuquɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo, ican saha nyoho. br=Yaha̱ cuan ta sutu ra chaha̱n ra nu nyaá inga sehe ra. Ta catyí tucu ra chi ra na cuhun ra cusaha tyiño ra. Soco ra yucuan numi ri quehe̱n ra tuhun, ta catyí ra: “Vaha, Tata, cuhin.” Soco ña chaha̱n ra. q!Ta nacaha̱n sehe ra ta catyí ra: “¡Ma cuhin!” Soco yaha̱ cuan ta nasama̱ cuhva chicá xiñi ra ta chaha̱n ra chisaha tyiño ra. Xp)Ra Jesús catyí ra chi ra: ―¿Yoso caa catyí ndo cuenda tuhun cha cua catyi ihya? Noo ra, iyó uvi tahan sehe ra. Ta catyí ra chi noo sehe ra: “Cua̱han cua saha tyiño nu iyó tyiño sahí.” oyTyicuan ta quichaha̱ cacatyí ra chi ra Jesús tyehe caa: ―Ña chitó ndi. Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ni yuhu, ta ma catyi chi ndo yóó cha tyaa tyiño ihya chii. Nu cahán ra Jesús noo cuhva cuenda uvi tahan sehe noo ra ;noTa tatu catyí yo tyi ñáyɨvɨ, ñáyɨvɨ cuví nacanda ñu sɨquɨ yo, vatyi tandɨhɨ ñu chinó iñi ñu tyi ra Juan, cuenda Nyoo caha̱n ra ―catyí ra chi ra tahan ra. mTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Yuhu tucu cua ndaca tuhin noo tuhun chi ndo. ¿Yóó cha tachi̱ chi ra Juan vatyi sacondutya ra chi ñáyɨvɨ? ¿Atu Nyoo tachi̱ chi ra, o ñáyɨvɨ? Tatu catyi ndo chii, cucatyi tucu yuhu chi ndo yóó cha tyaa̱ tyiño ihya chii ―catyí ra Jesús chi ra. Tyicuan ta quichaha̱ cacuvi yuhu ra chihin ra tahan ra, ta cacatyí ra: ―Tatu catyí yo tyi Nyoo tachi̱ chi ra, cucatyi ra chi yo: “Tu tyicuan caa, ¿ñáá tuhun ña chinó iñi ndo chi ra?” FlYaha̱ cuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu, ta cha nɨ ri ca cha sañahá ra yucuan, tuhva̱ ra cacuví nuu chi tata sutu chi ra, ta ra cacuví mandoñi ñu ñuu Israel, ta candaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Yóó cha tyaa̱ tyiño vatyi sacuvun tyehe caa, ta yóó cha chaha̱ tyiño cuan chuun? 9kkTa tandɨhɨ cha cacan ndo nu chicán tahvi ndo, tatu chinó iñi ndo tyi cucuhva Nyoo, cuñihi ndo ―catyí ra Jesús. Nu sañahá chi yóó ra chaha̱ tyiño chi ra Jesús GjTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tatu chinó iñi ndo ta ma nacaca uvi iñi ndo, ñima ihya ri cha sacuvi̱ chi tu higo ihya cuví sacuvi ndo, soco cuví catyi ndo chi yucu ihya tyehe caa: “Ca̱nyaha chuun ihya ta cua̱han nya chichi tyañuhu.” Ta tyicuan caa cucuvi. 4iaTa cha nyehe̱ ra cachicá noo chihin ra cha sacuvi̱ ra, iyo cacuñí ra, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha numi xaan na ityi tu higo cuan? h7Ta nanyehe̱ ra noo tu higo yatyin ri yuhu ityi cuan. Ta tuhva̱ ra nu nanyaá tun, soco ñahri maa nañihi ra nuu tun. Maa maa ri maa numa ri iñi nuu tun. Tyicuan ta catyi̱ ra chi tun tyehe caa: ―¡Ni nonga chaha ma cuhva con chɨtɨ! Ta caa cuhva ri cuan ta na ityi tun. ogWTuvi inga quɨvɨ. Ta cha ñaha ri, cua ndichi ra Jesús nya Jerusalén, ta chaa̱ soco chi ra. EfTyicuan ta sandoo̱ ra chi ra, ta quita̱ ra ñuu cuan ta cuahan ra ñuu Betania. Ta yucuan ndoo̱ ra cha cuaa cuan. Nu tyanahá ra Jesús chi tu higo vatyi ñahri higo iñi nuu tun keOTa cacatyí ra chi ra Jesús tyehe caa: ―¿Atu chiñún cha cahán ndotyin? Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Chiñí. Soco ¿atu ta sacuaha ca ndo nu tutu Nyoo nu catyí chi tyehe caa?Sutu Mañi yuhu, sacuvu̱n vatyi ra cuatyaa nyihi cata ndotyin.Ta ra cuatyaa lee cha chaxín sacahnú ndotyin chuun, catyí chi, ―catyí ra Jesús. Ud#Soco canyehe̱ ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá ley vehe ñuhu cuan vatyi savaha̱ ra Jesús milagru, ta canachaa̱ ra cuatyaa chichi vehe ñuhu, ta catyí ndotyin: ―¡Cahnu xaan cuví ra vachi tata rey David! ―catyí ndotyin. Tyicuan ta cacuxaa̱n tata sutu ta inga ra cuan cha canyehe̱ ra ta cha cachiñi̱ ra. yckChichi vehe ñuhu cuan catuhva̱ suhva ra cuaa ta ra coxo chi ra Jesús. Ta maa ra sanduvaha̱ ra chi ra. Vb% Ta catyí ra: ―Nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa: “Vehi, vehe nu chicán tahvi ñáyɨvɨ chii cuví, ta tyicuan caa cucunañi chi. Soco nyoho cha nasaha̱ ndo vehe nu nyicú ra suhu” ―catyí ra. {ao Yaha̱ cuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu Nyoo. Ta tava̱ ñehe ra chi tandɨhɨ ra casatá ta ra caxicó yucuan. Ta sanduva̱ ra mesa ra canasamá xuhun chi ñáyɨvɨ yucuan. Ta sanduva̱ ra tyayu ra caxicó paloma. S` Ta ñáyɨvɨ catyí ñu: ―Ra Jesús, ra chahá cuenda tuhun cahan Nyoo, ra ñuu Nazaret nu cuví Galilea cuví ra ―catyí ñu. Nu tavá ñehe ra Jesús chi ra caxicó chichi vehe ñuhu cahnu L_ Cuhva cha chaa̱ ra Jesús ñuu Jerusalén cuan, tandɨhɨ maa ñáyɨvɨ ñuu naquɨquɨ̱, ta cuaha xaan ñu candacá tuhun ñu chi tahan ñu, ta catyí ñu: ―¿Yóó ra cuví ra ihya? ^ Ta ñáyɨvɨ cha cuahan ityi nuu ta ityi chata, quichaha̱ cana chaa ñu ta catyí ñu: ―¡Cahnu xaan cuví ra vachi tata rey David! ¡Cahnu xaan cuví ra vachi cuenda Sutu yo Nyoo! ¡Ta sacahnú xaan yo chi Nyoo nu nyaá ra ityi andɨvɨ! ―catyí ñu. ]Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ candɨca̱ ñu sahma ñu ityi nu cuahan ra, ta inga ñu catoho̱n ñu numa yutun ta cachacu̱n ñu ityi. |\qCaquichi̱ nyaca ra chi tɨ chihin sɨhɨ tɨ. Ta catyiso̱ ra sahma ra sɨquɨ tɨ, ta ndaa̱ ra Jesús chi tɨ. w[gTyicuan ta cuahan coyo ra cachicá noo chihin ra, ta casacuvi̱ ra tari cuhva catyi̱ ra Jesús chi ra. OZCa̱tyi ndo chi ñu ñuu Sión:“Nye̱he ndo, vachi rey maa ndo nu nyaá ndo.Ndahvi ri vachi ra yosó ra noo burru luhlu, sehe noo quɨtɨ cha tuhvá nyisó carga”, catyí ra profeta. oYWTyehe caa cuvi̱ tacuhva na chino cava tuhun cha catyí ra profeta nu tyaa̱ ra tyehe caa: QXTa tatu yóó cha catyí ñáá cha catyí chi ndo, ca̱tyi ndo chi ñu: “Vatyi chiñuhú tɨ chi maa ra nyacá ñaha, soco numi ri quichi nanyaca ndi chi tɨ”, ca̱tyi ndo chi ñu ―catyí ra. ]W3Ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo ñuu cha nyaá ityi nuu ihya. Ta yucuan cunañihi ndo noo burru sɨhɨ, nuhñí tɨ. Ta nyacá tɨ noo burru luhlu. Nda̱chi ndo chi tɨ, ta qui̱chi nyaca ndo chi tɨ chii. ?V yCuhva cha cua chaa̱ coyo ra ñuu Jerusalén, ta cachaa̱ ra ñuu Betfagé, yatyin ri nu cuví yucu yutun Olivo. Tyicuan ta tachi̱ ra Jesús tyiño chi uvi ra chicá noo chihin ra. /UW"Tyicuan ta cundahvi cuñí ra Jesús nyehe ra chi ra, ta tɨɨ̱n ra chɨtɨ nuu ra. Ta caa cuhva ri cuan cananyehe̱ ra, ta cananyico̱n ra chi ra Jesús.YT+!Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, cuñí ndi nyehe ndi. .SU Tyicuan ta chicuɨñɨ̱ ra Jesús ta cana̱ ra chi nɨnduvi tahan ra cuaa cuan, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra: ―¿Ñáá cha cuñí ndo cha sacuvi chihin ndo? KRTa ñáyɨvɨ quichaha cahan ñu chi ra na cacasɨ ra yuhu ra. Soco maa ra ñihi ca cacana̱ chaa ra: ―Sutu Mañi yuhu, ra vachi tata ra David cuvún. ¡Cu̱ndahvi cuñi nyehun chi ndi! yQkTa yuhu ityi cuan canyicú uvi tahan ra cuaa. Ta cuhva cha cachiñi̱ ra vatyi cua yaha ra Jesús, quichaha̱ canachaa ra. Ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, ra vachi tata ra David cuvún. ¡Cu̱ndahvi cuñi nyehun chi ndi! ―cacatyí ra. iPKCuhva cha cua quitá coyo ra ñuu Jericó, cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan chihin ra Jesús. mOSTari yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria, ña vachi vatyi sacuvi ndo tyiño nui, soco vachi sacuvi tyiño nuu ndo, ta cuhve ñayɨvi̱. Vatyi chihin cuan ta cuvi sacaqui cuaha ñáyɨvɨ. Nu sanduvahá ra Jesús chi uvi ra cuaa aN;Ta nya nyoho cha cuñí ndo cuví ndo nuu, cuñí chi cuví ndo musu tandɨhɨ ca ñu. MSoco ñima tyicuan caa tahán chi sacuvi nyoho. Vatyi ra cha cuñí cucahnu ca nu Nyoo, cuñí chi cuví ra musu tandɨhɨ ca ndo. ]L3Soco cana̱ ra Jesús chi ra ta catyí ra chi ra: ―Cha chitó maa ndo, vatyi ra nyacá ñaha chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ñihi xaan nyacá ñaha ra chi ñu tari nyaca ñaha ra musu ra. |KqTa cha cachiñi̱ uchi ca ra cachicá noo chihin ra Jesús tuhun cuan cacuxaa̱n ra chihin nɨnduvi ra cuan. 8JiTa catyí ra Jesús chi ra: ―Cha ndicha vatyi cunyehe ndo tɨndoho, ta cuhun ndo tuhun chihi tari cuhun yuhu tuhun chihi. Soco tuhun cha cunyaa ndo chiyo vahi ta chiyo satyin, ñima yuhu tahán chi cuhve chi ndo, soco maa Suti cucatyi ra yóó cha cuñihi nyatu cuan ―catyí ra Jesús chi ra. ISoco nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Nyoho ña chitó ndo cha chicán ndo. ¿Atu cuví nyehe nyoho tɨndoho cha cunyehe yuhu? ¿Atu cuví cuhun ndo tuhun chihi tari cuhva cuhun yuhu? ―catyí ra. Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Cuví chi ndi. }HsTa quichaha̱ ndaca tuhun ra Jesús chi ña: ―¿Ñáá cha cuñún? Ta catyí ña: ―Quɨvɨ cha cunyaun nu nyacá ñahun nya andɨvɨ, cu̱hva cha cunyaa nɨnduvi sehi xiun. Na cunyaa noo ra chiyo vahun, ta inga ra cunyaa ra chiyo satyun. JG Tyicuan ta sɨhɨ ra Jacobo ta ra Juan sehe ra Zebedeo tuhva̱ ña nu nyaá ra Jesús chihin nɨnduvi sehe ña. Ta chicuiñi̱ chɨtɨ ña nuu ra vatyi cacan ña noo tumañi iñi chi ra. FTa cucuhva cuenda ra chii chi ra ñuu Roma, ta cucuacu nyaa ra chii, ta cucañi ra chii, ta cucahñi ra chii nu cruzi. Soco nu cu uñi quɨvɨ cunandote ―catyí ra Jesús chi ra. Nu chicán sɨhɨ ra Jacobo ta ra Juan noo tumañi iñi chi ra Jesús |Eq―Ta cha nyehe̱ maa ndo vatyi cuahan yo Jerusalén vityin. Ta yucuan cucuhva cuenda ñu chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria chi ra cacuví nuu chi tata sutu, ta chi ra casacuaha ley vehe ñuhu, ta cucatyi ra tyi tahán chi cúvi. ~~Q}}}|s{{>zyxxwvuttsvs roqqpOooQnnmm l&kjjjihhggff>=N<:;-::'988`7655,4[3a211106/J.--0++*9)t(('&h%V$w$#Y""0!  \va7Z7  K Jg%ECha nɨ ri ca cha nyaá ra Pilato nu tyayu ra, nu cuví ra tyiño, tachi̱ ñasɨhɨ ra noo tyiño chi ra ta catyí ña: “Ma tyihun chuun chihin ra vaha chiña. Vatyi cuñi tahi̱n noo ñumahna cha cuenda ra. Ta quiñi xaan tahi̱n chihin”, catyí ña. Vatyi chitó ra vatyi cha cuenda cha tasɨ cuñí nyehe ñu chi ra Jesús, yucuan cuenda chaha̱ cuenda ñu chi ra. OTa cuhva cha canyicú ɨɨn ri ñu, ra Pilato ndaca̱ tuhun ra chi ñu, ta catyí ra: ―¿Yóó chi cuñí nyoho cha sañe? ¿Atu chi ra Barrabás o chi ra Jesús, ra nañí Cristo? ―catyí ra. oWTa quɨvɨ cuan ñohó noo ra cha nañi Barrabás vehe caa. Ta chitó tandɨhɨ ñáyɨvɨ tuhun ra. 'Soco cha vico pascua cuan, iyó noo tuhun chi ñu vatyi tuhva ra gobiernu saña ra noo ra ñohó vehe caa, nya ra cachi maa ñáyɨvɨ. J Soco ra Jesús ña nacahan ra. Ta nyacua iyo cuñí gobiernu cuan vatyi ña nacaha̱n ra. Ta ña chitó ra ñáá cunyacuvi ra. Nu cutuñí chi ra Jesús ta cacatyí ñu vatyi cucúvi ra q[ Tyicuan ta quichaha̱ catyí ra Pilato chi ra: ―¿Atu ña chiñún tandɨhɨ cha cacahán ra sɨcun?  Ta cuhva cha catyaa̱ ra cacuví nuu chi tata sutu cuan ta mandoñi cuatyi sɨquɨ ra, ra Jesús ña nacahan maa ra. dA Cachinyaca̱ ra chi ra Jesús nuu gobiernu, ta ra cuan ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Atu ican yoho cuví rey cuenda ñu Israel? Ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ican, yuhu cuví. Ndicha cha cahún. - S Ta chihin cuan, casata̱ ra Ñuhú Ra Savahá Quɨsɨ, tari cuhva catyí Sutu Mañi yo chii”, catyí chi. Nu nyehe̱ ra Pilato vatyi ñahri maa cuatyi ra Jesús > u Ta tyicuan caa chino̱ cava cha tyaa̱ ra Jeremías profeta Nyoo ta cha naha. Catyí chi tyehe caa: “Quehe̱n ra ndɨ oco uchi xuhun cuichin, yahvi cha tyaa̱ ñu Israel chi ra. w gYucuan chaha nañí ñuhú cuan nyacua nya vityin Ñuhú Sata Ñu Chihin Xuhun Yahvi Cha Chihi̱ Ñáyɨvɨ. < qTyicuan ta catyihi̱ tahan ra tuhun, ta chihin xuhun cuan casata̱ ra noo ñuhú cha nañí Ñuhú Ra Savahá Quɨsɨ. Vatyi coo nu cuchi ra chi ñu inga ñuu tu chihi ñu. C Ra cacuví nuu chi tata sutu cuan canaquehe̱n ra xuhun cuan ta cacatyí ra: ―Ma cuvi tyihi yo xuhun ihya chichi caja ofrenda vatyi yahvi cha chahñi̱ ñu noo ñáyɨvɨ cuví. 2]Tyicuan ta tuchi̱ ra Judas xuhun cuan chichi vehe ñuhu cahnu, ta chaha̱n ra ta chicuhñi̱ ra yoho sucun ra ta suri maa ra chitacaa̱ ra chi ra. Ta chihi̱ ra. OTa catyí ra: ―Chicoo̱ cuatyi yuhu, vatyi chaha̱ cuende chi noo ra ñahri cuatyi na cúvi ra. Soco maa ra canacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Ta yucuan ¿ñáá cuenda nyuhu? ¡Nye̱he maa yoho! wCha nyehe̱ ra Judas, ra cha naxico̱ tuhun chi ra Jesús, vatyi cuacúvi ra, ta ndu uvi̱ iñi ra cha sacuvi̱ ra, ta nacuhva ra ndɨ oco uchi xuhun cuichin cuan chi ra cacuví nuu chi tata sutu cuan, ta chi ra cacuví mandoñi ñuu cuan. 7gTa nuhñí ra. Ta chaha̱n coyo ra chicuhva cuenda ra chi ra chi ra Poncio Pilato, ra cuví gobiernu cuenda ñuu Roma cha nyacá ñaha ñuu Israel cuan. Nu chihi̱ ra Judas ! =Cuhva cha cundichin, tandɨhɨ ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra cacuví mandoñi ñuu cuan, catyihi̱ tahan ra tuhun vatyi cacahñi ra chi ra Jesús. 7KTyicuan ta nɨcoho̱n iñi ra Pedro tuhun cha catyi̱ ra Jesús chi ra: “Cha ni cumañi ca cuacu loho, yoho cha yaha catyun uñi chaha vatyi ña ñohó nuun chii.” Tyicuan ta quita̱ ra Pedro yucuan, ta chacu̱ vavaha ra cha cuihya iñi ra cha sacuvi̱ ra tyicuan caa.Y+JTyicuan ta iyo xaan tyanaha ra ta catyí ra: ―Chitó vaha Nyoo tyi ña ñohó nui chi ra cuan, ta nacahñi Nyoo chii tatu ña ndicha cha cahín ―catyí ra. Ta suri cuhva cuan nacuacu chaa noo loho. DISuhva ri ca cuhva cuan, ta ra canyicú cuan catuhva̱ ra nu nyaá ra Pedro ta cacatyí ra chi ra: ―Ra tahan ra cuan cuví chi yoho, ndicha. Vatyi quetuvi nyacua nya cuhva cahún. HTa inga chaha tucu tixehe̱ ra Pedro cha ñohó nuu ra chi ra ta catyí ra: ―Cha ndicha vaha tyi ña ñohó nui chi ra cuan. LGTyicuan ta cuahan ra Pedro ityi yuvehe, ta nyehe̱ inga ña chi ra, ta catyí ña chi ra nyicú cuan: ―Suri chica̱ noo tucu ra ihya chihin ra Jesús, ra ñuu Nazaret cuan ―catyí ña. ~!FTa ra Pedro catyí ra vatyi ña ñohó nuu ra chi ra nuu tandɨhɨ ñu nyicú cuan, ta catyí ra: ―Ña chité ñáá tuhun cahún. b}=ECha nɨri ca cha nyaá ca ra Pedro nuquehe ityi chata cuan, ta noo ñaha cha cuví musu tata sutu cuan, tuhva̱ ña nu nyaá ra ta catyí ña chi ra: ―Yoho tucu chica̱ noun chihin ra Jesús, ra Galilea cuan. |9DTa cacatyí ra chi ra: ―Yoho, cha sahún Cristo chuun. ¡Na̱coto yóó cha cañi̱ chuun! Nu catyí ra Pedro vatyi ña ñohó nuu ra chi ra Jesús v{eCTyicuan ta catyicusɨɨ̱ ra nuu ra ta cacañi̱ ra chi ra. Inga ra cacatu ra nuu ra chihin chiqui ra. wzgB¿Ñáá catyí ndo vityin? Ta canacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Iyó cuatyi ra, ta cuñí chi cha cúvi ra. LyATyicuan ta ra cuví nuu chi tata sutu cuan chahnya̱ ra sahma ra tari noo seña tyi cuñí maa ra tyi ña vaha cha caha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Ra ihya chicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo chihin tuhun cahán ra. ¡Nye̱he ndo vityin! Ña nɨñɨ cha tava yo cha ndaa. Nyoho cha chiñi̱ ndo tuhun ña vaha caha̱n ra. $xA@Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ican cuví, tari cuhva catyí maun. Ta suri catyí chi ndo, vatyi cunyehe ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cunyai chiyo vaha Nyoo ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii, ta cunyehe ndo nu quichi tiqui nu vico ityi andɨvɨ ―catyí ra. }ws?Soco ra Jesús taxi ri nanyaá ra. Tyicuan ta quichaha̱ catyi ra cuví nuu chi tata sutu cuan chi ra: ―Chihin sɨvɨ Nyoo nyitó, catyí chuun vatyi ca̱tyun cha ndicha vaha. ¿Atu ra Cristo Sehe Nyoo nyitó cuví chuun? ―catyí ra. Tyicuan ta ra cuví nuu chi tata sutu cuan, ndɨcuita̱ ra, ta catyí ra chi ra Jesús: ―¿Atu ña nacahun nu cahan ra ihya? ¿Ñáá cha cuvi cha cacatyi ra ihya sɨcun? )uK=Ta cacatyí ra: ―Ra ihya, catyi̱ ra vatyi cuví satanɨ ra vehe ñuhu cahnu Nyoo, ta chichi cha uñi quɨvɨ cunacananyaa ra inga chaha, na ―cacatyí ra. -tSRa cacuví nuu chi tata sutu, ta ra cacuví mandoñi, ta tandɨhɨ ra cuví tyiño, canducu ra noo cuatyi catyaa ra sɨquɨ ra Jesús, vasɨ ña ndicha, tacuhva vatyi chihin cuatyi cuan ta cuví cahñi ra chi ra. Qr:Soco ra Pedro cuahan ra chata ra, nya sava ri nya nuquehe vehe ra cuví nuu chi tata sutu cuan. Ta quɨhvɨ̱ ra ta ndoo̱ ra nyaá ra chihin policía cuan, vatyi nyehe ra yoso caa quita tuhun cuan. Iq 9Ta ra cha catɨɨ̱n chi ra Jesús cuan, chinyaca̱ ra chi ra nuu ra Caifás, ra cuví nuu chi tata sutu. Suri yucuan canyicú ɨɨn ri ra sacuaha ley vehe ñuhu ta ra cacuví mandoñi. p78Vatyi tandɨhɨ cha cuví chii vityin, ta chicunyaa̱ nu tutu Nyoo, cha catyaa̱ ra profeta Nyoo ta cha naha. Tyicuan ta ndɨɨ ra cachicá noo chihin ra, cachino̱ ra. Noo tuhun ca maa ra Jesús casandoo̱ ra. Nu cutuñí chi ra Jesús nuu ra cacuví tyiño cuenda ñu Israel (oI7Ta catyí tucu ra Jesús chi ñáyɨvɨ: ―¿Atu vachi coyo nyoho vachi tɨɨn ndo chii chihin cha xaan ta chihin yutun? Tari cha noo ra suhu cuví yuhu sahá ndo. Ndɨquɨvɨ chinyai̱ sañahi nu nyicú ndo chichi vehe ñuhu cahnu, soco ña tɨɨ̱n ndo chii cha cuhin vehe caa. n/6Soco tatu tyicuan caa, ¿yoso caa chino cava cuhva nyaá nu tutu Nyoo? Vatyi catyí chi tyi tahán maa chi cuvi chi yuhu tyehe caa ―catyí ra. 'mG5¿Atu ña chitón vatyi tatu yuhu ta cuñí, cuví caquen chi Suti, ta maa ra cutachi ra vityin vityin yaha ca uñi xico uchi mil ángel, ta sacacu ra chii? l!4Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Na̱tyihi mityun chichi vena. Vatyi tandɨhɨ ñu cacañi tahan chihin mityi, suri chihin mityi cúvi ñu. k3Tyicuan ta noo ra ndɨhɨ chihin ra Jesús, tava̱ ra mityi ra ta chahnya̱ ra soho noo musu ra cuví nuu chi tata sutu cuan. $jA2Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ra: ―Amigo, sa̱cuvi ñáá tyiño vachun. Tyicuan ta catuhva̱ ra ta catɨɨ̱n ra chi ra Jesús. si_1Tyicuan ta tuhva̱ ra chi ra Jesús ta catyí ra: ―Nocumi chuun, Maestro. Ta tyayuhu̱ ra chi ra. [h/0Ra Judas, ra cha chahá cuenda chi ra Jesús, cha yaha̱ chaha̱ ra noo seña chi ra cuan, tacuhva coto ra yóó chi tɨɨn ra. Ta catyi̱ ra: ―Ra cha cutyayuhi chi, ican ra cuan cuví. Tɨ̱ɨn ndo chi ra. g/Ni cahán ca ra Jesús tuhun ihya, ta chaa̱ ra Judas, ta ra Judas cuví noo ra chicá noo chihin ra Jesús. Ta cuaha ra vachi coyo chihin ra, canyisó ra mityi ta yutun. Ra cuví nuu chi tata sutu, ta ra cacuví mandoñi ñu Israel, ican tachi̱ chi ra. (fI.Ndɨ̱cuita ndo, ta co̱ho ndo. Vatyi cha vachi ra cha cunacuhva cuenda chii ―catyí ra Jesús. Nu catɨɨ̱n ra xaan iñi chi ra Jesús cuahan ra vehe caa e-Tyicuan ta nachaa̱ ra nu canyicu ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―Vityin ndicha, cu̱su ndo ta nyi̱tatu ndo. Vatyi cha chaa̱ cuhva cha cua nacuhva cuenda ra chii chi ra quiñi iyó, ta Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cuví. .dU,Tyicuan ta sandoo̱ ra chi ra, ta cuahan ra cha cu uñi chaha cua cacan tahvi ra. Ta catyí ra suri maa tuhun cha yaha̱ caha̱n ra cha chica̱n tahvi ra chi Nyoo. "c=+Tyicuan ta nachaa̱ ra inga chaha ta caquixí tucu ra cachicá noo chihin ra, vatyi nɨcunyasɨ maa chɨtɨ nuu ra chihin cha cacuñí ra cusu ra. Ab{*Nu cu uvi chaha chaha̱n ra, ta chica̱n tahvi ra tyehe caa: ―Sutu Mañi yuhu, tatu ma cuvi cha ma nyehi tɨndoho ihya, tu tyicuan caa, na cuvi maa cuhva cuñún ―catyí ra. Za-)Co̱nyito ndo, ta ca̱can tahvi ndo tacuhva cha ma cuvi chasaha cuihna chi ndo. Cha ndicha vatyi añima ndo, cuñí xaan chi nanducu chi Nyoo, soco coño ñuhu ndo vita cuñí chi ―catyí ra Jesús chi ra. G`(Tyicuan ta nachaa̱ ra nu nyicú ra cachica̱ noo chihin ra, ta nyehe̱ ra vatyi caquixí ra. Ta catyí ra chi ra Pedro tyehe caa: ―¿Atu ni minoo hora ña cuví conyito ndo chihin? J_ 'Tyicuan ta cuahan ra Jesús chiin ca ityi nuu ca ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra ta chacu̱n ra nuu ra nu ñuhú, ta chican tahvi ra chi Nyoo ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, tu yoho ta cuñun, cu̱hva cha ma nyehi tɨndoho ihya. Soco ma cuvi tari cuhva cha cuñí mai, soco tari cuhva cuñí maun na cuvi ―catyí ra. ,^Q&Tyicuan ta catyí ra chi ra: ―Cahnu xaan tucuihya iñi nyaá añime. Nyacua cuñi chi cahñi chi chii. Ndo̱o ndo ihya ri ta co̱nyito ndo chihin ―catyí ra. ]7%Ta quehe̱n ra chi ra Pedro ta chi nɨ nduvi sehe ra Zebedeo, cuahan coyo chihin ra. Ta quichaha̱ nducuihya cuñi ra, ta tyoño xaan cuñi ra. C\$Tyicuan ta chaa̱ ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra noo nu nañí Getsemaní, ta catyí ra chi ra: ―Cu̱nyicu ndo ihya, cha nɨri ca cha cuahin yucuan, cua cacan tahvi. h[I#Ta ra Pedro catyí ra: ―Vasɨ cúvi chuhun, soco ma catyi cha ña ñohó nui chuun ―catyí ra. Ta suri tyicuan caa catyí tandɨhɨ ra chicá noo chihin ra. Nu chicán tahvi ra Jesús chi Nyoo nu cuví Getsemaní VZ%"Tyicuan ta quichaha̱ catyi ra Jesús chi ra: ―Cha ndicha catyí chuun vatyi suri maa cha cuaa ihya, cha ni cumañi ca cuacu loho, yoho cucatyun uñi chaha vatyi ña ñohó nuun chii ―catyí ra. Y!Tyicuan ta nacaha̱n ra Pedro ta catyí ra: ―Vasɨ tandɨhɨ ra ndu uvi iñi ra cha nyicón ra chuun, soco yuhu ma ndu uvi iñi. MX Soco cha yaha̱ nandote, xihna que cuhin Galilea, ican saha nyoho. W}Tyicuan ta quichaha̱ catyi ra Jesús chi ra: ―Tandɨhɨ nyoho ta cucaca uvi iñi ndo cha nyicón ndo chii vityin cha cuaa. Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa: “Cucahñi chi ra sahá cumi mbee, ta mbee cuquɨtɨ cuatyi tɨ”, catyí chi. bV=Cha yaha̱ cha cachita̱ ra yaa chi Nyoo, ta cuahan coyo ra yucu yutun Olivo cuan. vUeSoco catyí chi ndo, vatyi ma coho que tahan vinu tɨchaha ndɨvɨ ihya, nyacua nya cha cohi vinu chaa chihin ndo nya nu nyacá ñaha Suti andɨvɨ ―catyí ra. Nu catyí ra Jesús vatyi cucatyi ra Pedro vatyi ña ñohó nuu ra chi ra MTVatyi ican ihya cuví nɨñi. Ta chihin nɨñi natyihí tahan Nyoo tuhun chaa chihin ndo, vatyi cucatɨ nɨñi cha catyi cha vaha chi cuaha ñu, vatyi chihin nɨñi coo tɨcahnu iñi cuatyi ñu. 'SGYaha̱ cuan ta quehe̱n tucu ra copa, ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo, ta sayaha̱ ra chi tandɨhɨ ra ta catyí ra: ―Co̱ho tandɨhɨ ndo ihya. nRUCha nɨ ri ca cha cachachí ra, ra Jesús quehe̱n ra pan ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo, ta cha yaha̱ tahvi sava ra, ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―Ca̱chi ndo. Ican ihya cuví coñe. 5QcTyicuan ta nacaha̱n ra Judas, ra cha cua cuhva cuenda chi ra, ta catyí ra: ―Maestro, ¿atu yuhu cuví? Ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Ican yoho cuvún. ZP-Yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cuahin ityi cha catyí nu tutu tuhun Nyoo. Soco ndahvi ra ndahvi cha cunacuhva cuenda chii. Quitá vihi ca cuenda chi ra, tyehe ta ña cacu taxin ra ―catyí ra Jesús. OTa nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Ra cha chachí ɨɨn ri coho chihin, ican ra cuan cua na cuhva cuenda chii. N%Ta canducuihya̱ xaan iñi ra, ta quichaha̱ candaca tuhun ɨɨn ɨɨn ra chi ra ta cacatyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, ¿atu yuhu cuví? "M=Ta cha nɨ ri ca cha cachachí ra, catyí ra Jesús chi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi noo nyoho cucuhva cuenda ndo chii chi ra xaan iñi chii. kLOCuhva cha cuaa, chicunyaa̱ ra Jesús nu mesa chihin ndɨ uchi uvi ra chicá noo chihin ra. K!Tyicuan ta casacuvi̱ ra tari cuhva catyi̱ ra Jesús chi ra. Yaha̱ cuan ta casanduvaha̱ ra cha cacuxiñi ra cha vico pascua cuan. J Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cua̱han ndo chichi ñuu ta cha̱a ndo vehe noo ra cuan. Ta ca̱tyi ndo chi ra: “Ra Sacuaha catyí ra vatyi cha cuyatyin cua cúvi ra, ta vehun cusanducahnu ndi vico pascua”, ca̱tyi ndo chi ra ―catyí ra Jesús. IQuɨvɨ xihna ri cha quichaha̱ vico ta chachí ñu pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́ chihin, ra cachicá noo chihin ra Jesús tuhva̱ ra chi ra ta quichaha̱ candaca tuhun ra chi ra: ―¿Nya cuñun cha sanduvaha ndi cha cuxiñun cuenda vico pascua ihya? MHTa nya cuhva cuan ta quichaha̱ nducu ra Judas ñáá noo cuhva cuvi nacuhva cuenda ra chi ra Jesús chi ra cacuví nuu chi tata sutu cuan. Nu cuxiñí ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra /GWTa catyí ra chi ra: ―¿Yoso cuhva ndo chii tatu cuhva cuende chi ra Jesús chi ndo? Tyicuan ta ra cacuví nuu cuan cacatyi ra vatyi oco uchi tahan xuhun cuichin. F-Tyicuan ta noo ra chicá noo chihin ra Jesús, ra cha nañí Judas Iscariote, chaha̱n ra chicahan ra chihin ra cacuví nuu chi tata sutu. E} Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tandɨhɨ ri nu cahan ñu tuhun Nyoo nicahnu ñayɨvɨ̱, cunacatyi tucu ñu cha sacuvi̱ ñaha ihya, tacuhva nɨcohon iñi ñáyɨvɨ chi ña ―catyí ra Jesús. Nu naxico̱ tuhun ra Judas Iscariote chi ra Jesús tDa Choso̱ ña ndutya vixi chahan sɨquɨ coño ñuhi, vatyi sanduvaha̱ ña cuenda cha cohin chichi ñuhú. pCY Vatyi ñu ndahvi tyicuan ri cunyaa ñu chihin ndo, soco yuhu, ñima tyicuan ri cua cunyai chihin ndo. )BK Tyicuan ta chiñi̱ ra Jesús, ta catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha sayangá ndo chi ñaha ihya? Vatyi cha sacuvi̱ ña chihin, noo cha vaha cuví. A Vaha ca tyehe ta xico̱ ña, ta ñihi ña cuaha xuhun chihin ta tyinyee ña chi ñu ndahvi chihin xuhun cuan ―catyí ra. @1Cuhva cha cananyehe̱ ra chicá noo chihin ra cacuxaa̱n ra ta quichaha̱ catyi ra: ―¿Ñáá tuhun cha satɨvɨ̱ ña ndutya vixi chahan cuan? R?Ta tuhva̱ noo ñaha nu nyaá ra Jesús, nyisó ña noo yutyi tyitú yɨhɨ́ ndutya vixi chahan. Ta yahvi xaan nyaá ndutya cuan. Ta ra Jesús nyaá ra yuhu mesa ta choso̱ ña ndutya cuan xiñi ra. >yRa Jesús ñohó ra ñuu Betania, vehe ra Simón, cha catyí ñu Ra Tyahyu Coño chi, sɨvɨ saca ra cuví cuan. H= Soco cacatyí ra: ―Ma cahñi yo chi ra cha nɨ ri ca cha chichi vico, tacuhva cha ma naquɨquɨ xaan ñáyɨvɨ ―catyí ra. Nu chosó noo ñaha sɨhɨ ndutya vixi chahan xiñi ra Jesús ~<uYucuan casandaa̱ ra tyiño yoso caa ta sandavi ñaha ra chi ra Jesús ta catɨɨn ra chi ra ta cacahñi ra chi ra. N;Quɨvɨ cuan ra cacuví nuu chi tata sutu, ta ra casacuahá ley vehe ñuhu, ta ra cacuví mandoñi ñu Israel, candu ɨɨ̱n ri ra nuquehe vehe tyiño ra Caifás, ra cuví nuu chi tata sutu. A:{―Nyoho chitó ndo vatyi uvi ca quɨvɨ ta sanducahnu yo vico pascua. Ta yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cucuhva cuenda ñu chii vatyi tyaa ñu chii nu cruzi ―catyí ra. {9 qCuhva cha ndɨhɨ̱ catyi̱ ra Jesús tuhun ihya, ta quichaha̱ catyi ra chi ra cachicá noo chihin ra tyehe caa: '8G.Tyicuan ta ñu cuan cuhun coyo ñu nu cayú ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa. Ta ñáyɨvɨ vaha cuan cuhun ñu cucoo ñu noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa.f7E-Ta yuhu cha cuví Rey cucatyi chi ñu tyehe caa: “Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tandɨhɨ maa cha ña sacuvi̱ ndo chi ñáyɨvɨ ndahvi ihya, suri ña sacuvi̱ tucu ndo chi yuhu cuví cuan”, cucatyi yuhu chi ñu. s6_,Tyicuan ta cucatyi ñu chii tyehe caa: “Sutu Mañi yuhu, ¿ama nyehe̱ ndi chisoco̱n, o ityun ndutya, o chicán noun tari ra inga ñuu, o ñahri sahmon, o cuhvu̱n, o ñohu̱n vehe caa, ta ña tyinyee̱ ndi chuun?” cucatyi ñu. g5G+Chica̱ noi tari chicá noo ra inga ñuu, ta ña chaha̱ ndo nu coi. Cumañi̱ sahme ta ña chaha̱ ndo sahma cuihne. Cuhvi̱ ta ñohi̱ vehe caa, soco ña chaha̱n ndo chinyehe̱ ndo chii nu ñohi̱”, cucatyi chi ñu. r4]*Vatyi chisoque̱, ta nyoho ña chaha̱ ndo cha cachi. Cu ityi̱ ndutya, ta ña chaha̱ ndo ndutya cohi. 33)Tyicuan ta yuhu cha cuví Rey cucatyi tiqui chi ñu nyicú chiyo satyin tyehe caa: “Ca̱nyaha ndo nui, nyoho ñu tahán chi cuhún anyaya. Cua̱han ndo nu ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa. Vatyi yucuan cuví nu chino̱ cha cuenda cuihna ta cha cuenda tatyi ña vaha cuenda ra. h2I(Ta yuhu cha cuví Rey cucatyi chi ñu: “Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tandɨhɨ tumañi iñi sacuvi̱ ndo chihin ra ndahvi, ra yañi ihya, chi yuhu sacuvi̱ ndo tumañi iñi cuan.” Tyicuan caa cucatyi yuhu chi ñu. o1W'¿Ama nyehe̱ ndi cuhvún, o ñohún vehe caa, ta chaha̱n ndi chinyehe̱ ndi chuun?” cucatyi ñu. 0 &¿Ama nyehe̱ ndi chuun chicá noun tari ra inga ñuu ta chaha̱ ndi vehe coun? ¿Ama cumañi̱ sahmon, ta chaha̱ ndi chuun? G/%Ta ñu cha vaha cuan cundaca tuhun ñu chii, ta catyi ñu: “Sutu Mañi yuhu, ¿ama nyehe̱ ndi chisoco̱n, ta chaha̱ ndi cha cachun? ¿Ama nyehe̱ ndi ityun ndutya ta chaha̱ ndi cohun? :.m$Quɨvɨ cumañi sahme, ta nyoho chaha̱ ndo sahme. Quɨvɨ cuhvi̱ ta nyoho chaha̱n ndo chinyehe̱ ndo chii. Ta quɨvɨ ñohi̱ vehe caa, ta quichi̱ nyehe ndo nu ñohi̱.” 6-e#Vatyi quɨvɨ chisoque, ta nyoho chaha̱ ndo cha cachi. Quɨvɨ cu ityi ndutya ta chaha̱ ndo cohi. Ta quɨvɨ chica̱ noi tari ra inga ñuu ta nyoho chaha̱ ndo vehe coi. ,7"Tyicuan ta yuhu cha cuví Rey cucatyi chi ñu nyicú chiyo vahi: “Ña̱ha nyoho vatyi nyoho ñáyɨvɨ cha nasocó Suti cuví ndo. Que̱hen cuenda ndo nu cuacunyaa ndo nu nyacá ñaha Nyoo, vatyi cha cuenda maa ndo chino̱ ihya nyata quɨvɨ savaha̱ Nyoo ñuhu ñayɨvɨ̱. U+#!Ta cucuatyai chi mbee cuan chiyo vahi, ta chi ndixihyu cuan, chiyo satyin. **M Ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ñuu cundu ɨɨn ri ñu nui. Ta cusasɨin chi noo noo ñu, tari ra sahá cumi mbee tavá sɨɨn ra chi mbee ta tava sɨɨn ra ndixihyu. )-’Quɨvɨ cuquichi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cuquichi chihin cuaha ángel cuende, ta cucunyai tyayu tyaquɨ ta cunyaca ñahi. f(ETa musu cha ña chiñuhú ihya, tu̱chi ndo chi ra nu ñaa iñi ityi chata, ta yucuan cuacu chaa ra, ta cusacahñi ra noho ra chihin cha nyehe ra tɨndoho.” Nu catyí ra Jesús vatyi cucutuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ +'OVatyi ñu iyó chii, cuhva que chi ñu, ta coo cuaha chi ñu, nyacua ndoo ca. Soco ñu ñahri chii, nyacua nya cha chiin cha cumí ñu, cutinyaa ndɨhi chi ñu. &#Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ñu nyicú cuan: “Ti̱nyaa ndo noo mil xuhun cha nyisó ra, ta cu̱hva ndo chi ra cha nyisó uchi mil. %'¿ñáá tuhun ña chityihu̱n xuhin banco? Ta cha ndichi ta, cunaquehin xuhun cuan chihin xuhun sɨquɨ cha saha̱ ganaa chi”, catyí ra. O$Tyicuan ta nacaha̱n chitoho ra, ta catyí ra chi ra: “Musu quiñi iyó ta musu suchan cuví yoho. Tatu chitón vatyi cuñí naquehín nu ña saha̱ tyiñe, ta quehín cosecha noo nu ña tachí, #Yucuan chaha nayuhvi̱ ta chahi̱n ta tyihi̱ xehi xuhun chichi ñuhú. Soco ma xuhun ihya cha chahu̱n chii”, catyí ra. }"sSoco cuhva cha chaa̱ musu cha quehe̱n cuenda noo mil ri xuhun cuan, catyí ra chi chitoho ra: “Tata, yuhu chité vatyi cuvún noo ra xaan ta cuñún naquehún xuhun noo nu ña sahá tyiñon, ta cuñun naquehun cosecha noo nu ña tachu̱n. !Ta catyí chitoho ra chi ra: “Vaha. Noo musu vaha xaan cuvún, ta sacuvún cha catyí. Vasɨ chiin ri xuhun chahi̱ chuun soco vaha xaan chotyiñon chi chi. Vityin cuaha ca cucuhva cuende chuun. Quɨ̱hvɨ nu vaha ihya, ta cu̱sɨɨ cuñun chihin”, catyí ra. 0 YYaha̱ cuan ta chaa̱ tucu musu cha quehe̱n cuenda uvi mil xuhun cuan, ta catyí ra: “Tata, uvi mil chahu̱n chii, ma uvi ca mil ihya cha saha̱ ganai sɨquɨ.” %Ta chitoho ra catyí ra chi ra: “Vaha. Noo musu vaha xaan cuvún. Ta sacuvu̱n tandɨhɨ cha catyí. Ta vasɨ chiin ri xuhun chahi̱ chuun soco vaha xaan chotyiñon chi chi. Vityin cuaha ca cucuhva cuende chuun. Quɨ̱hvɨ nu vaha ihya, ta cusɨɨ cuñun chihin.” QXihna ca ra cha quehe̱n cuenda ohon mil xuhun cuan chaa̱, ta nacuhva̱ cuenda ra ohon ca mil sɨquɨ cuan, ta catyí ra: “Tata, ohon mil chahu̱n chii, ma inga ohon mil ihya cha saha̱ ganai.” ve’Cuaha quɨvɨ yaha̱ ta nachaa̱ chitoho musu cuan. Ta quichaha natava ra cuenda chihin noo noo ra.  Soco ra cha quehe̱n cuenda noo ri mil cuan, chaha̱n ra ta chatya̱ ra noo yavi chichi ñuhú ta tixehe̱ ra xuhun chitoho ra. veTa suri tyicuan caa tucu ra cha quehe̱n cuenda uvi mil cuan, saha̱ ganaa ra uvi ca mil chihin xuhun cuan. Musu cha quehe̱n cuenda ohon mil xuhun cuan, saha̱ ra lucha chihin xuhun cuan, ta saha̱ ganaa ra nonga ohon ca mil chihin xuhun cuan. b=’Chi noo ra chaha̱ ra ta cha ohon mil xuhun, ta chi inga ra chaha̱ ra ta cha uvi mil, ta chi inga ra tari noo mil. Chaha̱ ra chi noo noo ra yoso cuhva cha cuví saha tyiño ra chihin. Tyicuan ta cuahan ra. :m’Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo ra cha cha nyaá cha cua quita cuhun inga ñuu. Ta cana̱ ra chi musu ra, ta chaha̱ cuenda ra xuhun chi ra. E Tyicuan ta quichaha catyí ra Jesús: ―Cua̱tu tuhva ri nyoho, vatyi ña chitó ndo nya quɨvɨ ta ñáá cuhva cuquichi yuhu Rayɨɨ cha quichi Nya gloria. Noo cuhva cuenda xuhun c? Soco maa ra nacaha̱n ra, ta catyí ra: “Cha ndicha vatyi ña ñohó nui chi nyoho.”  Yaha̱ cuan ta cachaa̱ coyo tucu ñu chisata̱ acetye cuan, ta catyí ñu: “¡Tata! ¡Tata! ¡Nu̱ña yuvehe naquɨhvɨ ndi!” ) Soco cha nɨ ri ca cha cuahan coyo ndɨ ohon ñu cha tondo ñohó iñi cuan, cua sata ñu acetye, ta chaa̱ ra cha cua tandahá cuan. Ta ñu tyivaa cha nyatú tuhva cuan, quɨhvɨ̱ coyo ñu chihin ra chichi vehe nu cuacoo vico tandaha cuan. Ta nɨcunyasɨ̱ ri yuvehe. jM Soco ñu tyivaa cha cachi ñohó iñi cuan nacahan ñu tyehe caa: “Ma cuhva ndi vatyi coto ma ñihi, ni cha cuenda maa ndi ta ni cha cuenda maa ndo. Cua̱han taxi ndo nya nu quiyahví chi, ta sa̱ta ndo cha cuenda ndo.” 7gTyicuan ta quichaha catyí ohon ñu tondo ñohó iñi cuan chi inga ohon ñu cuan: “Cu̱hva ndo suhva acetye ndo chi ndi, vatyi cuñí ndahva lámpara ndi”, catyí ñu. dATandɨhɨ ñu tyivaa cuan canducuita̱ coyo ñu ta quichaha casanduvaha ñu lámpara ñu. :mTyicuan ta ñáá cuhva ñuu, ta chiñi ñu noo ndusu cha catyí tyehe caa: “¡Cha vachi ra cha cua tandaha! ¡Qui̱ta ndo, que̱hen cuenda ndo chi ra!” catyí ndusu cuan. s_Ta vatyi cucuee ca chaa ra cha cua tandaha cuan, catɨɨ̱n ñumahna chi tandɨhɨ ñu, ta caquixí ñu. a;Soco ñu cachi ñohó iñi cuan, canyisó sɨɨn ñu yutyi acetye chihin lámpara ñu.  3Ñu cha tondo ñohó iñi cuan, canyisó ñu lámpara ñu soco ña quehe̱n ñu suhva ca acetye vatyi natyihi ñu chichi lampara ñu tatu ndɨhɨ. d AOhon tahan ñu, tondo xaan ñohó iñi ñu, ta ohon tahan ñu cachi xaan ñohó iñi ñu. Y  -’Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari uchi tahan ñu tyivaa cha quehe̱n ñu lámpara cha yɨhɨ́ acetye ta cuahan coyo ñu noo vico tandaha cua quehen cuenda ñu chi ra cha cua tandaha. 6 e3Tyicuan ta chitoho ra ñihi xaan cutachi tuñi ra chi ra chihin ñáyɨvɨ quiñi iyó cha savaha chii soco ña ndicha. Tyicuan ta cucuacu ra ta cusacahñi ra noho ra.Y +2tyicuan ta sana iñi ra ta ndichi chitoho ra quɨvɨ cha ña nyatú ra chi ra. w1ta quichaha nyacuvi ra cha ña vaha chihin inga musu cuan, ta quichaha chachi ra ta chihi ra ndixi chihin ra chiñi, Z-0Soco tatu noo musu quiñi iyó ta chicá xiñi ra vatyi naha cuahan chitoho ra, %/Ta cha ndicha catyí chi ndo, vatyi chitoho ra cunatyaa ra tandɨhɨ cha cumí ra ndaha ra, vatyi vaha quichahá ra chihin tyiño sahá ra. ).Ta sɨɨ xaan cuví chi musu cuan tatu cuhva cha sahá tyiño ra ta nachaa chitoho ra. Vatyi quichahá ra tandɨhɨ cha tahán chi sacuvi ra. b=-’Noo musu cha tyasohó tuhun cahán chitoho, ta tyicuan ri sacuví ra tyiño tyaa̱ ra chi ra, yucuan cuví noo musu vaha. Ta sahá cuenda ra vehe chitoho ra. Ta chahá ra cha cachi inga musu cha vahri cuhva. ?w,Yucuan chaha nyoho, cua̱tu tuhva ndo. Vatyi sana ri iñi ndo, ta cuquichi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria. Ñu cha nyatú tuhva na ndichi ra Cristo, ican ñu cuví musu vaha ra <q+Soco co̱to ndo tuhun ihya vatyi tatu noo chitoho vehe ta chitó ra ñáá cuhva cuquɨhvɨ ra suhu chichi vehe ra, cuatu tuhva vaha ra ta ma cuhva ra cha quɨhvɨ ra suhu cuan. eC*Cua̱tu tuhva vaha ndo vatyi ña chitó ndo ñáá cuhva cuquichi ra nyacá ñaha chi ndo. W')Tu uvi ñusɨhɨ nyicó ñu molinu. Noo ña cunaquehin, ta noo ña ndoo ña. ]3(Quɨvɨ cuan, tu uvi ra ñohó ra nu chiqui. Noo ra cunaquehin, ta noo ra ndoo ra. ~-'Ta sana iñi ñu ta chaa̱ savi ta tyañi̱ tandɨhɨ ñu. Ta tyicuan caa cucuvi tucu quɨvɨ quichi tucu yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. J} &Quɨvɨ ta ni cumañi ca coon savi xaan, ñáyɨvɨ cuan, chachí ñu, ta chihí ñu, tandahá ñu, ta chahá ñu chi sehe ñu tandaha nyacua nya quɨvɨ quɨhvɨ̱ ra Noé chichi barcu cuan. |}%’Tari cuvi̱ quɨvɨ chiyo̱ ra Noé, tyicuan caa cucuvi quɨvɨ quichi tucu yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria. H{ $’Soco quɨvɨ ta cuhva cha cucuvi cuan, yori chitó, ni ángel andɨvɨ ta ña chitó ra. Ni yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria ta ña chité. Noo tuhun ri maa Nyoo Suti chitó ra. z%#Andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ cundɨhɨ chi, soco tuhun cahán yuhu, ma ndɨhɨ chi. Ta cuchino cava tandɨhɨ tuhun cahin chihin ndo ihya. jyM"Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tandɨhɨ tuhun ihya, cucuvi cha nɨ ri ca cha iyó ñáyɨvɨ. x1!Ta suri tyicuan caa, tatu cha nyehé ndo tandɨhɨ maa cha cucuvi ihya, co̱to ndo vatyi cha cuyatyin quichi. Cha nyañaí yuvehe cuví chi cuan. #w? ’Cu̱tuñi iñi ndo noo cuhva yutun cha nañí higo: Tatu cha yutya soco tun, ta caña ndaha tun, nyoho cha chitó ndo vatyi cha vachi vico savi. vTa cutachi ángel cuende tacuhva vatyi chihin cha ñihi tɨvɨ ra cutu ra ta cusandu ɨɨn ri ra chi ñu nacachi̱ maa Nyoo chi, cuquita ñu nɨcacahnu nu ñuhu ñayɨvɨ̱, nyacua nya nu ndɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nyacua nya nu ndɨhɨ andɨvɨ. "u=Tyicuan ta cuquetuvi noo seña ityi andɨvɨ nu vachi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria. Cuquichi nu vico ityi andɨvɨ chihin tunyee iñi cahnu ta chihin cha cahnu cuví Nyoo. Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cucuacu chaa xaan ñu cha nanyehe ñu chii. =ts’Ta cha yahá ri cha nyehé ñu tɨndoho, ta cunduñaa ñanyii, ta yoo ma sacundichin ca chi. Ta tiñoo cucanacoyo tɨ andɨvɨ, ta nyacua nya cha iyó andɨvɨ cunacanda. as;Nu caá coño chihi̱, yucuan cuchaa coyo chii. Yoso caa cuquichi ra Cristo inga chaha 5rcVatyi tari noo cha quɨhvɨ tacha cha nyehé yo cuxiño nya nu caña ñanyii ta nya nu quee ñanyii, tyicuan caa cucuvi quɨvɨ quichi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria. zqmYucuan chaha tatu catyí ñu chi ndo tyehe caa: “Nye̱he ndo, ma ra Cristo nyaá nu chiqui ndɨɨ cuan”, catyí ñu chi ndo, ma cuhun ndo. O tatu catyí ñu chi ndo: “Nye̱he ndo, ma ra nyaá chichi cuartu ihya”, ma chino iñi ndo. Up#Sa̱ha ndo cuenda vatyi cha yaha̱ catyi chi nyoho cha ni cumañi ca cuvi. o1Vatyi cuquichi coyo ra casandavi ñaha ta cucatyi ra vatyi ra Cristo cacuví ra. Ta cucatyi ra vatyi ra profeta Nyoo cacuví ra. Ta cusavaha ra seña ta milagru nahnu tacuhva casandavi ñaha ra. Nyacua nya ñu cha nacachi̱ maa Nyoo ta cusandavi ñaha ra tatu cuví chi ra. n%’Ta tatu yóó cha catyí chi nyoho: “Nye̱he ndo, ma ra Cristo ihya” o “Nye̱he ndo ma ra nyaá yucuan”, ma chino iñi ndo. m'Soco tatu Nyoo, ta ma sanducuɨtɨ ra quɨvɨ cuan, yori maa cacu. Soco cusanducuɨtɨ ra cha cuenda cha cuñí ra chi ñu nacachi̱ maa ra. l3Vatyi cuaha xaan tɨndoho cucoo quɨvɨ cuan, noo tɨndoho cha ta coo ca maa nyata chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ni ma coo ca cha yaha tuhun cuan. nkUCa̱can ndo chi Nyoo tacuhva cha ma tahan chi caca cono ndo quɨvɨ vichin, ni quɨvɨ nyitatú yo. rj]¡Ndahvi ñusɨhɨ cha cañohó sehe quɨvɨ cuan! O tatu iyó sehe ñu cha chaxín, ¡ndahvi ñu cuan! Ti!Ta ñu ñohó nu chiqui, ni ma cunuhu ca ñu cunaquehen ñu ni sahma ñu. uhcTa ñu yosó xiñi vehe, noo ñu, soco ma quɨhvɨ ñu chichi vehe ñu tava ñu cha iyó chichi vehe cuan. Fgtyicuan ta ñu ñohó Judea, cuñí chi cono ñu ityi yucu. jfM’Tandɨhɨ nyoho cha sacuahá ndo ihya, na cutuñi iñi ndo tuhun ihya: Ra Daniel, ra profeta Nyoo ta cha naha, tyaa̱ ra tuhun noo cha sacuquiñí caa, noo cha satɨvɨ́. Ta quɨvɨ nyehe ndo vatyi chaa ihya Nu Ii, F~}|{{Dzyyxx,w;vv"ut/ss%rrXqhpoo^nn]mqllkkNjj;ihh*gffNee!dccObaM`__ ^^)]]\,[`ZYYXGWVV UeTTTSSR`RQONMM LiKK-JjII9H.GFEDDMCBAA@@??L>==88=7655&4k432L10//x.--,,+h*h)((?'6&D$#P! ??bVM$r+ @Cvz}F uInga chaha quichaha sañaha ra Jesús yuhu miñi, ta ndu ɨɨ̱n ri cuaha ñáyɨvɨ nu nyaá ra. Yucuan chaha quɨhvɨ̱ ra chichi noo canoa cha tacaá nu ndutya yuhu miñi cuan. Ta chicunyaa̱ ra, ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ndoo ñu nu ñɨtɨ. ~Eu#Vatyi savahri ñu sacuví cuhva cuñí Nyoo, ican ñu cuan cuví yañi, ta cuhve, ta sɨhi ―catyí ra Jesús.vDe"Tyicuan ta nanyehe̱ ra chi ñu nyicú nicachico, ta catyí ra: ―Ican ñu ihya cuví sɨhi ta yañi. YC+!Soco maa ra catyí ra: ―¿Yóó ñu cuví sɨhi ta yañi? ―catyí ra. -BS Ta ra nyicú nicachico nu nyaá ra Jesús cacatyí ra chi ra: ―Sɨhun ta yañun ta cuhvon nyicú ñu ityi chata vehe, ta nanducú ñu chuun ―catyí ra chi ra. ATyicuan ta chaa̱ coyo sɨhɨ ra Jesús ta yañi ra, soco ndoo̱ ñu ityi chata vehe, ta tachi̱ ñu cucana chi ra. C@Tyicuan caa catyi̱ ra Jesús chi ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, vatyi maa ra cacatyi ra vatyi ñohó noo tatyi ña vaha chi ra. Yóó ñu cuví sɨhɨ ra Jesús ta yañi ra ?3Soco ñu cahán ña vaha sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, ma cuvi maa coo tɨcahnu iñi cuenda cuan, soco tyicuan ri maa coo cuatyi ñu ―catyí ra Jesús. >'’Cha ndicha catyí chi ndo vatyi cuví coo tɨcahnu iñi tandɨhɨ nuu cuatyi ñáyɨvɨ, ta tandɨhɨ cha quiñi caa cha cahán ñu. 3=_’Yori cuví quɨhvɨ chichi vehe noo ra ñihi tari cuihna ta tinyaa ra cha chii ra, tatu ma cuhñi xihna ra chi ra. Yucuan ndicha ta cuví tinyaa yo cha chii ra. x<iTa tatu cuihna cacusɨɨn ra ta canducuita ra sɨquɨ tahan ra, ¿yoso caa cucuvi chi ra? Cundɨhɨ tuhun ra. z;mO tatu ñáyɨvɨ noo vehe, ña ɨɨn ri cuví ñu chihin tahan ñu ta cañi tahan ñu, cutɨvɨ nu nyicú ñu. }:sTatu noo gobiernu cacusɨɨn ra, ta cacañí tahan ra chihin tahan ra, gobiernu cuan ña naha cuacunyaca ñaha ra. &9ETyicuan ta cana̱ ra Jesús chi ra, ta catyí ra chi ra: ―¿Yoso caa, atu tavá ñehe cuihna suri chi ra tahan maa ra? Ma sacuvi cuihna tyicuan caa. 8Ta suhva ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu Jerusalén cha quichi̱ coyo suri tyicuan caa cacatyí ra: ―Ra ihya, ra Beelzebú ra cuví nuu chi cuihna yɨhɨ́ chi ra. Ta chihin tunyee iñi cuihna tava ñehe ra tatyi ña vaha ―cacatyí ra. (7ICha cachito̱ ñáyɨvɨ chi ra Jesús vatyi nyaá ra yucuan, quichi̱ coyo ñu vatyi cunuhun ra chihin ñu, vatyi catyi̱ ñáyɨvɨ chi ñu tyi nduloco ra. W6'Ta inga chaha nataca̱ cuaha ñáyɨvɨ, ta nyacua ni ña cuví ca cachi ra. &5Eta ra Judas Iscariote, ra cha naxico̱ tuhun chi ra Jesús. Nu tyaá ñáyɨvɨ cuatyi sɨquɨ ra Jesús, ta catyi ñu vatyi tunyee iñi cuihna iyó chi ra _47ra Andrés, ra Felipe, ra Bartolomé, ra Mateo, ra Tomás, ra Jacobo sehe ra Alfeo, ra Tadeo, ta inga ra Simón cha yɨhɨ́ cuenda ityi ra cuñí cuhun cuatyi sɨquɨ gobiernu ñuu Roma cha nyacá ñaha chi ñu, #3?ra Jacobo ta yañi ra ra Juan, sehe ra Zebedeo. Ta Boanerges sacunañi̱ ra chi nɨnduvi tahan ra ta cuñí chi catyi: ra ñihi cahán tari cahán savi, i2KTa ican ra ihya cacuví ndɨ uchi uvi tahan ra: ra Simón cha sacunañi̱ ra Jesús Pedro chi; l1QTa chaha̱ ra ityi chi ra vatyi sanduvaha ra chi ñu cuhví, ta tava ñehe ra chi tatyi ña vaha. 0Ta tyiso̱ ra chi uchi uvi tahan ra vatyi cundɨhɨ ra chihin ra, ta vatyi tyatyiño ra chi ra na cucahan ra tuhun Nyoo. / Yaha̱ cuan ta ndaa̱ ra Jesús noo yucu ta cana̱ ra chi ra cuñí maa ra nacachi ra. Ta quichi̱ coyo ra nu nyaá ra. *.M Soco ra Jesús chasɨ̱ ra yuhu tatyi cuan vatyi ma catyi ca chi yóó ra cuví ra. Nu nacachi̱ ra Jesús chi uchi uvi apóstol vatyi cacaca ra tyiño ra (-I Ta ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha añima, chicuiñi chɨtɨ ri ñu nuu ra, ta canachaa tatyi ña vaha cuan, ta catyí chi tyehe caa: ―¡Yoho cuvún Sehe Nyoo! .,U Vatyi cuaha xaan ñu cha yaha̱ sanduvaha̱ ra, ta yucuan chaha tandɨhɨ ñu cuhví cuahan ñu nu nyaá ra vatyi cuñí ñu tɨɨn ñu chi ra tacuhva nduvaha ñu. >+u Yucuan chaha catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra na casanduvaha ra noo canoa, tacuhva vatyi tatu ndutɨhɨn xaan chihin ñáyɨvɨ, cuví quɨhvɨ ra chichi canoa cuan. *+Ta cha chito̱ ñáyɨvɨ tuhun nahnu cha sacuví ra, cuaha xaan ñu quichi̱ coyo ñu ñuu Jerusalén ta inga ñuu cha iyó ityi Judea, ta ñuu cha iyó Idumea, ta inga chiyo yuvi cahnu Jordán, ta ñuu Tiro ta ñuu Sidón ñandɨhɨ, vatyi cuñí ñu nyehe ñu chi ra. ) Soco ra Jesús cuahan ra chihin ra cachicá noo chihin ra yuhu miñi, ta cuaha ñáyɨvɨ ityi Galilea canyicón chi ra. :(mTyicuan ta quita̱ coyo ra fariseo, ta quichaha̱ catyihi tahan ra tuhun chihin ra cuenda ra Herodes, yoso caa cacahñi ra chi ra Jesús. Nu nyicú cuaha ñáyɨvɨ yuhu miñi G'Tyicuan ta xaan nanyehe ra Jesús chi ñu, ta cuihya cuñí ra vatyi ña cuñí ñu cutuñi iñi ñu. Ta catyí ra chi ra cuan: ―Sa̱nacaa ndahun. Ta sanacaa̱ ra, ta nduvaha̱ ndaha ra. :&mYaha̱ cuan ta ndaca̱ tuhun ra chi inga ñu cha tayucú cuan, ta catyí ra: ―¿Ñáá cha tahán chi sacuvi yo quɨvɨ nyitatu yo? ¿Atu sacuví yo cha vaha o cha ña vaha? ¿Atu tahán chi sanduvaha yo ñáyɨvɨ o cha cahñi yo? ―catyí ra Jesús. Tyicuan ta taxi taxi maa candoo̱ ñu cuan. o%WTyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra na ityi ndaha cuan: ―Ndɨ̱cuita ta cui̱nanyaa mahñu ihya. $%Ta cañañí ra fariseo chi ra Jesús nyehé ra tatu sanduvaha ra chi ra quɨvɨ nyitatú ñu, vatyi tacuhva coo cuatyi tyaa ra sɨquɨ ra. o# YQuɨhvɨ̱ ra Jesús inga chaha chichi noo vehe ñuhu. Ta yucuan nyaá noo ra na ityi ɨnchiyo ndaha. )"KYucuan chaha yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, iyó ityi chii cha catyi chi noo noo ndo ñáá cha sacuvi ndo quɨvɨ nyitatú yo ―catyí ra Jesús.:!mTa catyí tucu ra Jesús chi ra: ―Chicoo quɨvɨ nyitatú yo, cuenda cha vaha chi ñáyɨvɨ, soco ñáyɨvɨ ña chicoo ñu cha cuenda cha vaha chi quɨvɨ nyitatu yo. | qQuɨvɨ cha cuví ra Abiatar tyiño cha cuví ra nuu chi tata sutu, quɨhvɨ̱ ra David chichi vehe Nyoo. Ta chachí ra pan ii, cha tahán chi cachi maa ri maa ra cuví sutu. Ta chaha̱ tucu ra cachi ra ndɨhɨ chihin ra ―catyí ra Jesús. .USoco maa ra Jesús catyí ra chi ra: ―¿Atu ni noo chaha ta sacuaha ca nyoho cha sacuvi̱ ra David chihin ra tahan ra noo quɨvɨ cha cachisoco̱ vavaha ra? QTyicuan ta quichaha cacatyí ra fariseo chi ra Jesús: ―¡Nye̱he xihna! ¿Ñáá tuhun cha sacuví ra cachicá noo chuhun tyiño cha ña tahán chi sacuví yo quɨvɨ nyitatú yo? ―cacatyí ra. V%Noo quɨvɨ cha tuhvá ñáyɨvɨ nyitatu, cuahan ra Jesús chicá ra mahñu nu iyó cha tachi̱ ñáyɨvɨ. Ta ra cachicá noo chihin ra quichaha catohon ra yoco trigo cuan cuhva cha yahá coyo ra. <qTa nɨ ri ña tuhvá yo tyihi yo vinu chaa chichi ñɨɨ chahnu, vatyi vinu chaa chahnyá chi ñɨɨ, ta chatɨ vinu, ta tɨvɨ ñɨɨ. Yucuan chaha cuñí chi cha tyihi yo vinu chaa chichi ñɨɨ chaa ―catyí ra Jesús. Nu catohon ra cachicá noo chihin ra Jesús yoco trigu quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ 4aCatyí ra Jesús: ―Yori naquicu noo sahma chahnu chihin noo sahma chaa, vatyi cha chaa cuan nandɨyɨ ta cahnya chi sahma chahnu, ta nu tahnya cuan cunducahnu ca. 1[Soco vachi chi quɨvɨ cha cutinyaa ra chi ra tandaha cuan nu nyicú ra tahan ra. Yucuan ndicha quɨvɨ coo cuhva cha ma cachi ra ta nanducu ra chi Nyoo ―catyí ra Jesús chi ñu. Nu sañahá ra Jesús vatyi ña nacachi tahan tuhun chahnu cha iyó ñáyɨvɨ chihin tuhun chaa cha sañahá ra r]Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Noo vico tandaha, ¿atu cuví cha ma cachi ra ñohó vico cha nɨ ri ca cha nyaá ra cha cua tandaha cuan chihin ra? Tatu nyaá ca ra cua tandaha cuan chihin ra, ma cuvi cha ma cachi ra.  Noo chaha, ra canyicón chi ra Juan ta ra canyicón chi ra fariseo, ña chachí ra ta nanducú ra chi Nyoo. Ta suhva ñáyɨvɨ quichi̱ coyo ñu nu nyaá ra Jesús, ta ndaca̱ tuhun ñu chi ra, ta catyí ñu chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha ra canyicón chi ra Juan ta ra canyicón chi ra fariseo tuhvá ra savaha ra ayuno, ta ra cachicá noo chuhun ña tuhvá ra? ―catyí ñu. Chiñi̱ ra Jesús cha cacaha̱n ra ta catyí ra: ―Ña chiñuhú doctor chi ñu ña cuhví, soco chiñuhú ra chi ñu cuhví. Vachi yuhu soco ñima cha cuenda cha vaha chi ñu vaha, soco cha cuenda cha vaha chi ñu iyó cuatyi ―catyí ra Jesús chi ra. Nu sañahá ra Jesús vatyi nya cha yaha canyaha ra chi ñu nyicón chi ra, tyicuan ta cutahan chi savaha ñu ayuno hISoco ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, ta ra cacuví fariseo, ra cha quichahá xaan ley vehe ñuhu, cha canyehe̱ ra vatyi chachí ra Jesús chihin ra catavá xuhun, ta ñu iyó cuatyi, ta cacatyi̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra Jesús: ―¿Yoso caa cha ra sacuaha chi nyoho chachí ra ta chihí ra chihin ra catavá xuhun ta ñu iyó cuatyi? nUYaha̱ cuan ta taha̱n chi nyaá ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra cachachí ra nu mesa vehe ra Leví. Ta nyicú tucu cuaha ra catavá xuhun chihin inga ñáyɨvɨ iyó cuatyi. Vatyi cuaha xaan ñu nyicón chi ra. Tyicuan ta cuahan ra ta nu yaha̱ ra nanyehe̱ ra chi ra Leví sehe ra Alfeo, nyaá ra nu sahá tyiño ra, tavá ra xuhun cuenda gobiernu ñuu Roma. Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Co̱ho chihin. Tyicuan ta nducuita̱ ra Leví, ta cuahan ra chihin ra. + Yaha̱ cuan ta cuahan tucu ra Jesús inga chaha yuhu miñi cuan. Ta cuhva cha nataca̱ ñáyɨvɨ nu nyaá ra, quichaha cahan ra nuu ñu.  Ta ra cuhví cuan ndɨcuita̱ ra. Naquehe̱n ra chito ra, ta cuanuhu ra. Ta tandɨhɨ ñu nyehe̱ ñu, ta iyo cuñí ñu, ta sacahnú ñu chi Nyoo, ta catyí ñu: ―Ni noo chaha ta nyehe ca yo cha tyehe caa ―catyí ñu. Nu cana̱ ra Jesús chi ra Leví ve ―Catyí chi yoho, ndɨ̱cuita, na̱quehen chiton, ta cua̱nuhu nya vehun ―catyí ra Jesús chi ra. |q Vaha, vityin chihin cha sanduvahi chi ra ihya, cusañahi chi ndo vatyi yuhu ra cuví Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, iyó ityi chii cha sandachi cuatyi ñáyɨvɨ ―catyí ra Jesús chi ra. Tyicuan ta quichaha catyí ra chi ra cuhví cuan: 0Y ¿Ñáá cha yɨɨ ca, cha catyi yo chi ra cuhví ihya vatyi cuatyi ra cha yaha̱ ndachi, o cha catyi yo chi ra vatyi nducuita ra ta naquehen ra chito ra ta caca ra? Soco ra Jesús chitó ra cha cachicá xiñi ra. Ta catyi ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha chicá xiñi nyoho tyicuan caa? d A“¿Ñáá tuhun cha cañá iñi ra ihya cahan ra tyehe caa? Chicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo chihin tuhun caha̱n ra vatyi yori cuví sandachi cuatyi, noo tuhun ri maa Nyoo cuví sandachi ra cuatyi”, cachicá xiñi ra. l QSoco suhva ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu nyicú ra cuan, ta cachicá xiñi ra tyehe caa:  +Nyehe̱ ra Jesús vatyi cachinó xaan iñi ra cuan. Ta catyí ra chi ra cuhví cuan: ―Cha ndachi̱ cuatyun, suti ―catyí ra Jesús chi ra. \ 1Soco ña cuví caquɨhvɨ ra nya nu nyaá ra Jesús cha cuenda vatyi tuvi xaan ñáyɨvɨ. Tyicuan ta candaa̱ ra ityi xiñi vehe. Ta sacuachiyo̱ ra suhva tyiyo. Ta sanoo̱ ra chi ra cuhví cuan chihin chito.  Tyicuan ta cumi tahan ra canyisó chi noo ra cuhví cha ña cuví nacanda, caquichí nyaca ra chi ra nu nyaá ra Jesús. !Ta numi ri candu ɨɨ̱n ri cuaha ñáyɨvɨ. Ta nyacua ña chitaha̱n ñu, ni yuvehe. Ta maa ra Jesús caha̱n ra tuhun Nyoo chihin ñu.  Suhva quɨvɨ yaha̱ ta quɨhvɨ̱ ra Jesús inga chaha chichi ñuu Capernaum. Ta cachito̱ ñáyɨvɨ tyi nyaá ra vehe. * O-Soco ra cuan chaha̱n ra, ta quichaha̱ nacatyi ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Yucuan chaha ña cuvi̱ ca quɨhvɨ ndichin ra Jesús chichi ni noo ñuu. Ta ityi chata ri ñuu chicá noo ra nu yori ñáyɨvɨ iyó, soco tandɨhɨ ri ityi quita̱ coyo ñu, quichi̱ nyehe ñu chi ra.A },―Nye̱he. Yori chihin cahun tuhun. Soco cua̱han nu nyaá tata sutu. Ta sa̱ñahun chuun chi ra, ta cu̱hvon cha tahán chi cuhvon na ndundɨun nu Nyoo tari cuhva catyí nu ley cha tyaa̱ ra Moisés, vatyi tacuhva coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ tyi cha nduvahu̱n chihin cuehe cuan ―catyí ra Jesús chi ra. r _+Tyicuan ta catyí ra Jesús vatyi cha cuvi cuhun ra, soco catyi̱ xaan ra chi ra na sacuvi ra tyehe caa: b ?*Caa cuhva ri cha catyi̱ ra tyehe caa, tinyaa̱ cuehe cuan chi ra, ta nduvaha̱ ra. 7 i)Ta cundahvi cuñí ra Jesús nyehé ra chi ra, ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ra, ta catyí ra: ―Cuñí sanduvahi chuun. Ta na nduvahun vityin ri ―catyí ra chi ra. ? y(Noo chaha tuhva̱ noo ra cuhví cha tyahyu coño nu nyaá ra Jesús. Ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra, ta catyí ra chi ra: ―Tatu cuñún, cuví sanduvahun chii ―catyí ra.  'Yucuan chaha chica̱ noo ra Jesús tandɨhɨ ri ñuu cha iyó Galilea, cahán ra tuhun Nyoo chichi vehe ñuhu tahan tahan ñuu. Ta tava̱ ñehe ra tatyi ña vaha cha yɨhɨ̱ añima ñáyɨvɨ. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra cha tyahyu coño : o&Soco maa ra catyí ra chi ra: ―Co̱ho ndo inga ñuu cha nyicú yatyin ri ihya, vatyi cahan tiqui tuhun Nyoo yucuan, vatyi yucuan tyiño vachi ―catyí ra Jesús chi ra. ~  %Ta cuhva cha canañihi̱ ra chi ra cacatyí ra chi ra: ―Tandɨhɨ ñáyɨvɨ nanducú ñu chuun ―cacatyí ra chi ra Jesús. K} $Ta ra Simón ta ra tahan ra cuahan coyo ra cua nanducu ra chi ra. /| Y#Ta cha inga quɨvɨ cuhva cha ni ñaa ca, ndɨcuita̱ ra Jesús, ta cuahan ra ityi chata ñuu. Cuahan ra noo nu yori sayanga chi ra cua cacan tahvi ra chi Nyoo. m{ U"Ta cuaha ñu cuhví cha sɨɨn sɨɨn cuehe sanduvaha̱ ra. Ta tava̱ ñehe ra chi cuaha tatyi ña vaha, soco ña chaha̱ ra cha cahan tatyi cuan, vatyi chitó cuan yóó ra cuví ra. Nu cahán ra Jesús tuhun Nyoo ityi Galilea Mz !Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu cuan candu ɨɨ̱n ri ñu yuvehe cuan. y ! Cuhva cha quee̱ ñanyii ta cha cua cuaa, quichi̱ nyaca ñu tandɨhɨ ñu cuhví ta ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyaá ra Jesús. Zx /Tyicuan ta tuhva̱ ra Jesús, ta tɨɨ̱n ra ndaha ña. Ta nacoñehe̱ ra chi ña. Ta caa cuhva ri cuan, tinyaa̱ cahñi chi ña. Ta quichaha tyiñuhu ña chi ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi cuaha ñu cuhví ~w wTa maha tyiso ra Simón catuví ña nu chito, cuhví ña chihin cahñi. Ta catyi̱ ñu chi ra Jesús tyi cuhví ña. v 3Cuhva cha quita̱ coyo ra chichi vehe ñuhu, ta cuahan ra Jesús vehe ra Simón ta ra Andrés. Ta cuahan tucu ra Jacobo ta ra Juan chihin ra. u 3Ta numi ri cachito̱ ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu cha iyó Galilea cuan tuhun ra Jesús. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi maha tyiso ra Simón Pedro t #Tandɨhɨ ñáyɨvɨ yuhvi xaan ñu cuvi̱, ta candaca̱ tuhun ñu chi tahan ñu, ta catyí ñu: ―¿Ñáá cha cuví ihya? ¿Ñana vaha tuhun chaa sañahá ra ihya? ¡Vatyi iyo vaha tunyee iñi chi ra, nyacua nya tatyi ña vaha, ta quichahá chi ra! ―catyí ñu. |s sTa tatyi ña vaha cuan, chihi̱ tañi ra cuhví cuan saha̱ chi, ta iyo canachaa̱ tatyi cuan quita̱ chi ra. r Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi tatyi ña vaha cuan: ―¡Taxi ri! ¡Sa̱ña chi ra ndahvi chiña! ―catyí ra. wq i―¿Ñáá tuhun cha tyihún chuun chihin ndi, yoho Jesús ra ñuu Nazaret? ¿Atu vachun vatyi sanaun chi ndi? Yuhu ñohó nui chuun, ta chité vatyi Sehe Ii Nyoo cuví chuun ―catyí ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha cuan chi ra Jesús. np WChichi vehe ñuhu cuan ñohó noo ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha añima. Ta cana̱ chaa ra ta catyí ra: *o OTa iyo cuñí ñu tuhun cahán ra, vatyi sañahá ra tari noo ra iyó vaha ityi chii cha cahán. Ña cahán ra cuhva cahán ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu. =n uTa chaa̱ coyo ra ñuu Capernaum. Ta cuví chi noo quɨvɨ nyitatú ñáyɨvɨ, ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi vehe ñuhu, ta quichaha̱ sañaha ra tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ. [m 1Cana̱ ra Jesús chi ra. Ta nɨnduvi tahan ra casandoo̱ ra sutu ra, ra Zebedeo, chichi canoa chihin ra catyinyeé chi ra. Ta cuahan coyo ra chihin ra Jesús. Nu nduvaha̱ noo ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha añima ;l qYaha̱ cuan ta chiin ri ca chica̱ ra Jesús, ta nanyehe̱ ra chi ra Jacobo, sehe ra Zebedeo, ta chi yañi ra, ra Juan. Cañohó ra chichi noo canoa canaquicú ra yuhva ra. Uk %Caa cuhva ri cuan casandoo̱ ra yuhva ra, ta cuahan coyo ra chihin ra. j Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cu̱nyicon ndo chii, ta yuhu cusacuvi vatyi tari ñihí ndo tiyaca, tyicuan caa cuñihi ndo añima ñáyɨvɨ, tava ndo chi ñu nu quiñi caa, na quɨhvɨ ñu cuenda Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra Simón ta chi ra Andrés cuan. Mi Chicá noo ra Jesús yuhu miñi cha nañí Tyañuhu Galilea. Ta nanyehe̱ ra chi ra Simón ta chi yañi ra, ra Andrés, cacañí ra yuhva ra nu ndutya, vatyi ra catɨɨ́n tiyaca cacuví ra. h Ta catyí ra: ―Cha chaa̱ cuhva cha cua cunyaca ñaha Nyoo añima ndo. Yatyin ri nyaá ra chihin ndo. Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo, ta chi̱no iñi ndo tuhun Nyoo cha sacacu añima ndo ―catyí ra Jesús. Nu cana̱ ra Jesús chi cumi tahan ra catɨɨ́n tiyaca g Cha yaha̱ catyihi̱ ñu chi ra Juan vehe caa, ta ra Jesús cuanuhu ra Galilea ta cahán ra tuhun vaha Nyoo chihin ñáyɨvɨ. f   Ta yucuan chinyaa̱ ra uvi xico quɨvɨ nu chiqui ndɨɨ cuan, nu yori ñáyɨvɨ iyó, maa ri quɨtɨ iyó. Ta nducu̱ nyehe cuihna chi ra. Ta yaha̱ cuan ta chaa̱ coyo ángel ta catyiñuhu̱ ra chi ra. Nu quichaha̱ saha tyiño ra Jesús ityi Galilea Ye - Yaha̱ cuan ta sacuhu̱n Tatyi Ii Nyoo chi ra Jesús noo nu chiqui ndɨɨ. Qd  Ta tyacú noo ndusu ityi andɨvɨ ta catyí ndusu cuan tyehe caa: ―Yoho cuvún Sehi ta cuñí xain chuun. Ta sɨɨ xaan cuñí chuhun ―catyí ndusu cuan. Nu nducú nyehe ra ña vaha chi ra Jesús ?c y Ta cha yaha̱ condutya ra Jesús, ta cuhva cha cua quita ra chichi ndutya, ta nanyehe̱ ra andɨvɨ cuahan nuña. Ta nyehe̱ ra Tatyi Ii Nyoo tari noo paloma, vachi noó sɨquɨ ra. b 9 Quɨvɨ cuan quita̱ ra Jesús ñuu Nazaret, cha nyaá ityi Galilea, ta cuahan ra nya yuvi cahnu Jordán. Ta yucuan sacondutya̱ ra Juan chi ra. a %Yuhu sacondutyé chi ndo chihin ndutya. Soco maa ra cusacondutya ra chi ndo chihin Tatyi Ii Nyoo ―catyí ra Juan. Nu condutya̱ ra Jesús 3` aTa cahán ra tuhun Nyoo ta catyí ra: ―Cha yaha yuhu ta vachi noo ra iyó xaan ca tunyee iñi chi ican saha yuhu. Ta ña nañé ni cha ndachi ñɨɨ xityin ndichan ra. +_ QTa sahma cha ñihno ra Juan cuan chihin ixi camellu chino̱ chi. Ta ñɨɨ cuví sinchu ra. Ta pinchi tuhvá ra chachí. Ta tyañuñu cuhu tuhvá ra chihí. S^ !Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ ityi Judea quichi̱ coyo ñu tyasoho ñu tuhun cahán ra, ta ñu ñuu Jerusalén ñandɨhɨ. Ta cha yaha̱ nahma ñu cuatyi ñu, sacondutya̱ ra Juan chi ñu yuvi cahnu Jordán. ] )Ta tyicuan caa quichi̱ ra Juan sacondutya̱ ra chi ñáyɨvɨ nu chiqui ndɨɨ cuan. Ta catyí ra chi ñu na ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu, ta na condutya ñu tari noo seña tyi nasama̱ ñu cuhva iyó ñu, ta tyicuan caa ta Nyoo cusaha ra tɨcahnu iñi cuatyi ñu. B\ Chiñí yo ndusu noo ra cha canachaá nu chiqui ndɨɨ,
ta catyí ra: “Tari sanduvahá ndo noo ityi, tyicuan caa sa̱nduvaha ndo añima ndo vatyi cua quichi Sutu Mañi yo.Nu̱ña ndo noo ityi ndoo chi ra na quɨhvɨ ra añima ndo.”Tyicuan caa tyaa̱ ra profeta Isaías nu tutu Nyoo ta cha naha. [ Ra Isaías profeta Nyoo tyaa̱ ra tuhun ra Cristo ta tuhun ra Juan. Tyehe caa catyí Nyoo chi ra Cristo:Cumañi ca cuhun sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta cutachi chi noo ra cusacoto chi ñáyɨvɨ vatyi nyaá cuhun nu nyicú ñu, catyí Nyoo chi ra Cristo. BZ Tyehe caa quichaha̱ tuhun vaha ra Jesuscristo Sehe Nyoo. oYWTa sa̱ñaha ndo chi ñu na naquichaha ñu tandɨhɨ cha catyi̱ yuhu tyi sacuvi ñu. Ta co̱to ndo vatyi yuhu cunyai chihin ndo tandɨhɨ quɨvɨ nyacua nya naa ñayɨvɨ̱ ―catyí ra Jesucristo chi ra cachicá tyiño ra.}XsYucuan chaha, cua̱han ndo tandɨhɨ nu nyicú ñáyɨvɨ, tandɨhɨ ri ñuu, ta ca̱tyi ndo chi ñu na nanyicon ñu chii. Ta sa̱condutya ndo chi ñu chihin sɨvɨ Sutu yo Nyoo ta chihin sɨvɨ yuhu Sehe Nyoo, ta chihin sɨvɨ Tatyi Ii Nyoo. W5Tyicuan ta tuhva̱ ra Jesús chi ra ta catyí ra chi ra: ―Nyoo chaha̱ ra cha cunyaca ñaha yuhu tandɨhɨ andɨvɨ ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. lVQTa cuhva cha cananyehe̱ ra chi ra Jesús, casacahnu̱ ra chi ra soco suhva ra chica uvi iñi ra. $UATa tyicuan caa, ndɨ uchi ɨɨn ra cachica̱ noo chihin ra, cuahan coyo ra nya Galilea nya yucu nu catyi̱ maa ra Jesús chi ra vatyi cuhun coyo ra. fTETyicuan ta caquehe̱n sɨndaro cuan xuhun, ta cuahan coyo ra cua casacuvi ra cha cacatyi̱ ra chi ra. Ta nya vityin ta tyicuan caa catyí ñáyɨvɨ ñuu Israel. Nu tyaa̱ ra Jesús tyiño chi ra cachicá tyiño ra STa tatu chito̱ gobiernu tuhun ihya, cua nyehe maa ndi yoso caa catyi ndi chi ra, ta nyoho ma caca iñi ndo. Ñahri cucuvi chi ndo. :Rm Ta cacatyí ra chi ra: ―Nyoho, ca̱tyi ndo vatyi cha cha cuaa cha nɨ ri ca cha quixí ndo, chaha̱n coyo ra cachica̱ noo chihin ra Jesús ta chicasuhu̱ ra coño ñuhu ra. HQ  Tyicuan ta ra cacuví nuu cuan chaha̱n coyo ra chicahan ra chihin ra mandoñi ñuu vatyi catyihi tahan ra tuhun yoso caa casacuvi ra. Tyicuan ta cuaha xuhun cachaha̱ ra chi sɨndaro cuan. 5Pc Cha nɨ ri ca cha cuahan coyo ñu cuan, suhva sɨndaro cha casaha̱ cumi yucuan, cuahan coyo ra nya ñuu, cua nacatyi ra cha cuvi̱ cuan chi ra cacuví nuu chi sutu. IO  Ta catyí ra chi ñu: ―Ma yuhvi ndo. Cua̱han ndo cua sacoto ndo chi yañi vatyi na cuhun coyo ra Galilea, ta nyicuan cuñihi tahan ndi ―catyí ra chi ñu. Tuhun cha canacatyi̱ sɨndaro CN Ta cuhva cuan tuvi̱ ra Jesús nuu ñu ta chaha̱ ra nocumi chi ñu. Tyicuan ta catuhva ñu chi ra ta chicuiñi chɨtɨ ñu nuu ra ta casacahnu ñu chi ra, ta suri numi̱ ñu chaha ra. HM Tyicuan ta numi ri quita̱ coyo ñu nu ñaña cuan. Suhva ri yuhví ñu, ta suhva ri sɨɨ vavaha cuñí ñu. Ta chino̱ vavaha ñu cua catyi ñu chi ra cachica̱ noo chihin ra Jesús. aL;Ta cu̱hun ndo numi ri, ta ca̱tyi ndo chi ra cachica̱ noo chihin ra vatyi cha nandoto̱ ra, ta cha cuahan ra Galilea, nyatú ra chi ra yucuan. Ican ihya cuví cha nyaa catyi chi ndo ―catyí ángel cuan chi ñu. vKeYori ca ra ñohó ihya, vatyi cha nandoto̱ ra, tari catyi̱ ra. Ña̱ha ndo ta nye̱he ndo nu catuvi̱ ra. J/Tyicuan ta quichaha̱ catyí ángel cuan chi ñusɨhɨ cuan: ―Ma yuhvi ndo. Yuhu chité vatyi chi ra Jesús cha chihi̱ nu cruzi nanducú ndo. I Cuhva cha cananyehe̱ sɨndaro cuan chi ra, canayuhví vavaha ra nyacua nɨhɨ́ ra, ta nyacua coñaa ra chihin cha yuhví ra. SHTa xiño vavaha ra, tari cha quɨhvɨ tacha. Ta sahma ra cuichin vavaha. IG Ta quichi minoo cha taa̱n vatyi quichi̱ ángel Sutu Mañi yo noo̱ ra nya ityi andɨvɨ, ta chaa̱ ra nu ñaña cuan. Ta sacanyaha̱ ra yuu cha nyasɨ̱ yuhu cuan, ta chicunyaa ra sɨquɨ. 1F ]Cha yaha̱ quɨvɨ cha nyitatu ñu, cuhva cha vachi cundichin, nu quichaha vitya cuví. Ta cu María ñaha Magdala cuan, ta inga cu María chaha̱n coyo ñu nu ñaña. ;EoBTyicuan ta cuahan coyo ra, ta casaha̱ cumi vaha ra ñaña cuan, ta catyaa̱ ra noo sellu chata yuu cha chasɨ́ cuan. Ta casandoo̱ ra chi sɨndaro sahá cumi yucuan.4DaATa ra Pilato catyí ra chi ra: ―Ma suhva sɨndaro chiña. Cua̱han ndo, ta sa̱ha cumi vaha ndo ñaña cuan, yoso cuhva cha vaha cuví saha cumi ndo ―catyí ra. FC@Yucuan chaha tyi̱hi tyiño na casaha cumi vaha ra ñaña cuan, nya yaha cha uñi quɨvɨ, coto quichi coyo ra cachica̱ noo chihin ra cha cha cuaa, ta casuhu ra coño ñuhu ra. Yaha cuan ta cucatyi ra chi ñáyɨvɨ vatyi cha nandoto ra. Ta cha tyicuan caa nu ndɨhɨ tuhun ihya, yaha ca cuhva cucuvi ―catyí ra. B+?Ta catyí ra chi ra: ―Tata, nɨcohón iñi ndi vatyi ra cuendu cuan, catyí ra ta nyitó ca ra vatyi cha yaha cha uñi quɨvɨ cunandoto ra. "A=>Ta cha inga quɨvɨ, quɨvɨ nyitatú ñu cuví, ta ra cacuví nuu chi tata sutu, ta ra fariseo chaha̱n coyo ra chinyehe̱ ra nu nyaá ra Pilato. @=Soco cu María ñaha Magdala, ta inga cu María, ndoo ñu nyicú ñu yuhu ñaña cuan. Nu casahá cumi sɨndaro ñaña ra Jesús H? 5;Tyicuan ta quehe̱n ra José coño ñuhu ra, tyihi̱ ra chichi noo sɨnduhu ndɨɨ. (=I:Ta chaha̱n ra chinyehe̱ ra nu nyaá ra Pilato, ta chica̱n ra coño ñuhu ra Jesús. Tyicuan ta tyihi̱ ra Pilato tyiño na cuhva ra coño ñuhu ra chi ra. <9Cuhva cha cua cuaa, quichi noo ra tyayɨɨ cha nañí José. Ra ñuu Arimatea. Ta suri chinó iñi ra chi ra Jesús. $;A8Ta ican suhva ñu ihya cuví cu María ñaha Magdala, ta cu María sɨhɨ ra Jacobo ta ra José, ta sɨhɨ sehe ra Zebedeo. Nu cua cuchi ra chi ra Jesús :7Cuaha ñusɨhɨ cha chinyico̱n chi ra Jesús nya Galilea ta tyinyee̱ ñu chi ra, nyicú ñu canyehé ñu nya sava ri yucuan. ^956Tyicuan ta capitán ta sɨndaro cha casahá cumi chi ra Jesús, cayuhvi xaan ra cuhva cha taa̱n. Ta cha canyehe̱ ra inga ca cha cuvi̱, ta cacatyí ra: ―Ndicha ndicha cuii, vatyi Sehe Nyoo cuví chi ra ihya. 8+5Ta cha yaha̱ nandoto ra Jesús caquita̱ coyo ñu nu ñaña ta quɨhvɨ̱ coyo ñu chichi ñuu Jerusalén, ta cuaha ñáyɨvɨ nyehe chi ñu. g7G4Ta nuña̱ yuhu ñaña. Ta nyacua canandoto̱ cuaha ñu chinó iñi chi Nyoo, ñu cachihi̱. %6C3Ta caa cuhva ri cuan ndata̱ sava sahma cha tacaá chichi vehe ñuhu cahnu cuan, nyacua nya sɨquɨ ta nyacua nya yuvi ndata̱. Ta taa̱n. Ta ndata̱ yuu. S52Inga tucu chaha cana̱ chaa ñihi ra Jesús, tyicuan ta chihi̱ ra. h4I1Soco inga ra cacatyí ra: ―Sa̱ña chi ra. Na nyehe yo tatu quichi sacacu ra Elías chi ra. A3{0Ta caa cuhva ri cuan, cuahan vavaha noo ra cua quehen ra noo xixan, ta satyii̱ ra chihin vinu iya, ta tyaa̱ ra noo nu yutun, ta satuhva̱ ra yuhu ra Jesús tacuhva na coho ra. 2+/Suhva ra canyicú cuan, cachiñi̱ ra cha caha̱n ra, ta cacatyí ra: ―Chi ra Elías, ra profeta Nyoo ta cha naha, ican cana̱ chaa ra. h1I.Ta suri cuhva cuan, cana̱ chaa ra Jesús chihin cha chaa ndusu ra. Ta catyí ra tyehe caa: ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―ta cuñí chi catyí: Nyoo Suti, Nyoo Suti, ¿ñáá tuhun cha sandoó ñihnon noo tuhun mai? 0{-Tyicuan ta tandɨhɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ nduñaa̱ iñi, nyacua nya ora ta nyacua nya ca uñi cha cha iñi. y/k,Ta nyacua nya ra suhu cha tacaá nu cruzi xiin ra ta cacaha̱n ra chi ra ñandɨhɨ. Nu chihi̱ ra Jesús .+Itá iñi ra chi Nyoo, vityin na sacacu Nyoo chi ra, tatu ndicha cuñí ra chi ra. Vatyi catyi̱ ra chi yo vatyi Sehe Nyoo cuví chi ra. --S*―Sacacu̱ ra chi inga ñu, soco ña cuví sacacu ra chi maa ra. Tatu Rey cuenda ñu Israel cuví ra, na noo ra nu cruzi cuan, tacuhva chino iñi yo chi ra. >,u)Ta suri tyicuan caa cachacú nyaa tucu ra cacuví nuu chi tata sutu chi ra, ta ra sacuahá ley vehe ñuhu, ta mandoñi ñuu ñandɨhɨ. Ta cacatyí ra chi tahan ra tyehe caa: l+Q(ta catyí ñu chi ra: ―¡Yoho cha catyu̱n tyi cusanduvon vehe ñuhu cahnu, ta chichi cha uñi quɨvɨ ta nacananyaa tucun! ¡Sa̱cacu chuun vityin! ¡Tatu Sehe Nyoo cuví chuun, no̱o nu cruzi chiña! ―catyí ñu chi ra. M*'Ta ñu yahá coyo cuan, cacahán ñu chi ra, ta quɨsɨ xiñi ñu, z)m&Tacoyó tucu uvi ra suhu chihin ra nu uvi ca cruzi cuan. Noo ra chiyo vaha ra, ta inga ra chiyo satyin ra. 8(i%Ta ityi xiñi ra catyaa̱ ra noo letra cha catyí ñáá tuhun cua cahñi ra chi ra. Ta catyí chi tyehe caa: “Ican ra ihya cuví ra Jesús, rey cuenda ñu ñuu Israel.” K'$Tyicuan ta cachicunyicu̱ ra yucuan vatyi saha cuenda ra chi ra. _&7#Ta cha yaha̱ cha catyaa̱ ra chi ra nu cruzi, tyicuan ta sɨndaro cuan caquehe̱n ra sahma ra ta chaha̱n ra noo sɨhva chihin. Ta nya ra saha ganaa, ñihi̱ ra sahma cuan. Ta tyicuan caa chino̱ cava tuhun cha tyaa̱ noo profeta Nyoo ta cha naha nu catyí chi tyehe caa: “Casacha̱ ra sahme chihin cha chaha̱n ra sɨhva”, catyí chi. %"Ta yucuan cachaha̱ ra vinu nasaca̱ chihin cava uva coho ra Jesús. Soco cha yaha̱ cha chihi̱ ra chiin, ña cuñí ca ra coho. p$Y!Ta cachaa̱ coyo ra noo nu nañí Gólgota, ta cuñí chi catyí Nu Cuví Yɨquɨ Xiñi Ndɨyɨ. "#= Cuhva cha caquita̱ coyo ra yucuan, cataha̱n ra chi noo ra ñuu Cirene, nañí ra Simón. Ta casanɨñɨ̱ ra chi ra na cuiso ra cruzi ra Jesús. m"SCha yaha̱ cha cachacu̱ nyaa ra chi ra ta catava̱ ra sahma cuaha cuan chi ra ta sandɨhvɨ̱ noo tucu ra sahma maa ra chi ra. Tyicuan ta quehe̱n ra chi ra cua cahñi ra chi ra nu cruzi. Nu catyaa̱ ra chi ra Jesús nu cruzi j!MTa catyicu̱ sɨɨ ra chi ra ñandɨhɨ. Ta quehe̱n ra yutun cuan ta cañi̱ ra xiñi ra.  Ta catyihi̱ ra noo corona cha chino̱ chihin iñu xiñi ra. Ta chaha̱ ra noo yutun na quɨndaha ra chihin chiyo vaha ra. Tyicuan ta cachicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra, ta cachacu̱ nyaa ra chi ra ta catyí ra: ―¡Nocumi chuun, yoho Rey cuenda ñu Israel! U#Tyicuan ta catava̱ ra sahma ra ta casacuihno̱ ra noo sahma cuaha chi ra. &ETyicuan ta sɨndaro cuenda gobiernu cuan chinyaca̱ ra chi ra Jesús nya vehe tyiño, ta casandu ɨɨ̱n ri ra chi tandɨhɨ sɨndaro cuan nɨcachico. 'Tyicuan ta ra Pilato saña̱ ra chi ra Barrabás, ta tachi̱ ra na ndoho ra Jesús, ta nacuhva̱ cuenda ra chi ra na cúvi ra nu cruzi. {oTa tandɨhɨ ñáyɨvɨ canacaha̱n ñu, ta catyí ñu: ―Na ndoo chi sɨquɨ maa ndi ta sɨquɨ sehe ndi. /Cuhva cha nyehe̱ ra Pilato vatyi ñahri maa cha cuví sacuvi ra, vatyi quiñi xaan cacuví ñu, chica̱n ra ndutya, ta nacatya̱ ra ndaha ra chihin nuu ñáyɨvɨ cuan, ta catyí ra: ―Yuhu ñahri cuatyi cha cua cúvi ra ñahri cuatyi ihya. Na ndoo sɨquɨ maa ndo. GTyicuan ta quichaha̱ catyí ra Pilato chi ñu: ―Soco ¿ñáá cha ña vaha sacuvi̱ ra? Soco maa ñu nacana̱ chaa tucu ñu inga chaha ta catyí ñu: ―¡Ca̱hñi chi ra nu cruzi! OTa ra Pilato ndaca̱ tuhun ra chi ñu, ta catyí ra: ―¿Ta ñáá cha cusacuvi chihin ra Jesús cha nañí Cristo ihya? Tandɨhɨ ñu nacaha̱n ñu ta catyí ñu: ―¡Na cúvi ra nu cruzi! CTa gobiernu cuan caha̱n ra chihin ñu inga chaha, ta catyí ra: ―Chichi cha nɨnduvi ra, ¿nya ra cuñí ndo cha sañe? Ta maa ñu nacaha̱n ñu, ta catyí ñu: ―Chi ra Barrabás. 6eSoco ra cacuví nuu chi sutu ta mandoñi ñuu cuan, cacuñihi ra catyiyuhu ra chi ñáyɨvɨ na cacan ñu cha saña ra Pilato chi ra Barrabás, ta na cúvi ra Jesús. ~~h}}p|{{z@yuxFw{w%v\utjtrq$pKoo_nmml\kjj=ihhFgg fpee t $Ta catyi̱ ra Jesús chi ñu tyi yori chihin cahan ñu tuhun, soco tatu catyí ra chi ñu tyicuan caa, ñihi ca canacatyi ñu. dsA#Ta chihin cuan nuña̱ soho ra soho cuan, ta nduvaha̱ yaa ra, ta nacaha̱n vaha ra. r#"Yucuan ta nanyehe̱ ndaa ra andɨvɨ. Ta naxita̱ ra tatyi ra, ta catyí ra: ―¡Efata! ―ta cuñí chi catyí: ¡Nu̱ña! ―catyí ra. q%!Tava̱ sɨɨn ra Jesús chi ra ɨɨn chiyo xiin, nu yori ñáyɨvɨ, ta tyihi̱ ra nundaha ra chichi soho ra, ta tyaa̱ sɨɨ ra nu yaa ra. *pM Nu nyaá ra Jesús yucuan, quichi̱ nyaca ñu chi noo ra soho ta ña cuví vaha cahán ra. Ta chacu̱ ndahvi ñu nuu ra Jesús na tyiso ra ndaha ra sɨquɨ ra. o1Ta quita̱ tucu ra Jesús ñuu Tiro, ta yaha̱ ra ñuu Sidón, ta cuahan ra ityi ñuu cha canañí Decápolis, ta nachaa̱ ra miñi Galilea. 5ncTa cuhva cha nachaa̱ ña vehe ña, catuví sehe ña nu chito, ta tatyi ña vaha cuan cha yaha̱ quita̱ chi cue. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra soho ta ñɨhɨ 6meTyicuan ta catyí ra Jesús chi ña: ―Vaha nacahu̱n. Ta cha cuenda cuan cuví cuhun, vatyi tatyi ña vaha cha yaha̱ quita̱ chi añima sehun ―catyí ra chi ña. l+Ta nacaha̱n ña ta catyí ña: ―Ndicha, Tata, soco ina cuan chachí tucu tɨ yɨquɨn cha canacoyo xiu mesa cuan ―catyí ña chi ra. Ik Soco catyí ra Jesús chi ña: ―Sa̱ña, na̱cachi xihna ca ñu Israel ñu cuví sehe Nyoo, vatyi ña vaha cha tinyaá yo pan chi sehe yo ta cuhva yo cachi ina ―catyí ra Jesús chi ña. ;joÑaha cuan, ñaha inga ñuu cuví ña, ñaha ñuu Sirofenicia cuví ña. Quichi̱ ña ta chacú ndahvi ña nuu ra Jesús na tava ra tatyi ña vaha cha yɨhɨ́ añima sehe ña. !i;Ta sɨhɨ noo ñaha tyivaa cha yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha añima, numi ri chito̱ ña tuhun ra Jesús. Ta chaa ña ta chicuiñi̱ chɨtɨ ña nuu ra. Hh Yaha̱ cuan ta quita̱ ra Jesús yucuan, ta cuahan ra ityi ñuu Tiro ta Sidón. Quɨhvɨ̱ ra chichi noo vehe ta ña cuñí ra cha coto ni noo ñáyɨvɨ, soco ña cuví tixehe nuu ra. 3g_Tandɨhɨ tuhun ña vaha ihya, quitá chi ityi chichi añima ñáyɨvɨ, ta satɨvɨ́ chi chi ñu ―catyí ra chi ra. Noo ñaha inga ñuu cha chino iñi chi ra Jesús fYɨhɨ́ ra iyó ñasɨhɨ ra ta chicá noo ra chihin inga ñu. Yɨhɨ́ ñu quichi cuvi iñi ñu cha chii inga ñáyɨvɨ. Yɨhɨ́ ñu sacuví ñu cha quiñi caa. Yɨhɨ́ ñu sandaví ñaha ñu. Yɨhɨ́ ñu iyó viciu chi ñu. Yɨhɨ́ ñu nyiyo iñi ñu. Yɨhɨ́ ñu ñɨɨ ñu cuendu. Yɨhɨ́ ñu cahnu sahá ñu chi ñu. Yɨhɨ́ ñu ña chaa cha chiñi tuñi xiñi ñu. eVatyi añima ñu quitá cha ña vaha chicá xiñi ñu, ta sacuví ñu cha ña vaha. Yɨhɨ́ ñu iyó ñu chihin rayɨɨ o chihin ñusɨhɨ ta ñima ñasɨhɨ ra cuví, ta ñima yɨɨ ñu cuví. Yɨhɨ́ ñu casuhú ñu. Yɨhɨ́ ñu cachahñí ñu. \d1Ta catyí tucu ra: ―Cha quitá añima ñáyɨvɨ, ican cuan satɨvɨ́ chi ñu. LcVatyi ñima añima yo quɨhvɨ́ chi, soco chichi yo. Ta yaha cuan ta quita chi chichi coño ñuhu yo ―catyí ra Jesús. Chihin cuan cuñí ra catyi ra vatyi tandɨhɨ nyayu ta vaha cachi yo. 5bcTa catyí ra Jesús chi ra: ―Tu tyicuan caa, ni nyoho, ña cutuñí iñi ndo. ¿Atu ña cutuñí iñi ndo vatyi cha quɨhvɨ́ chichi yuhu yo ña satɨvɨ́ chi chi yo? ?awTyicuan ta sandoo̱ ra Jesús chi ñáyɨvɨ cuan, ta quɨhvɨ̱ ra chichi vehe. Ta ra cachicá noo chihin ra candaca̱ tuhun ra chi ra ñáá cha cuñí chi catyi tuhun cuan. _`7Nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo tuhun cahín ―catyí ra Jesús chi ñu. a_;―Tya̱soho vaha tandɨhɨ ndo tuhun cahín, ta natyihi tuñi iñi ndo. Cha quɨhvɨ́ yuhu ñáyɨvɨ ta chachí ñu, ña cuví satɨvɨ chi chi ñu. Soco cha quitá añima ñu, ican cuan satɨvɨ́ chi ñu. U^#Tyicuan ta cana̱ tucu ra Jesús chi ñáyɨvɨ ta catyí ra chi ñu: D] Ta tyicuan caa sacuachiyó ndo tuhun cha catyí Nyoo tyi sacuvi ndo, vatyi cuñí ndo sacuvi ri maa ndo tuhun cha iyó ndo. Ta cuaha ca cha ɨnuu ri caa sacuví ndo ―catyí ra Jesús. v\e Ta tatu catyí ñu tyicuan caa, ña cuñí ca chi cha tyinyee ñu chi sutu ñu o chi sɨhɨ ñu catyí ndo. i[K Soco nyoho catyí ndo tyi noo ñáyɨvɨ cuví catyí ñu chi sutu ñu o chi sɨhɨ ñu tyi ma cuvi tyinyee ñu chi ñu vatyi tandɨhɨ cha iyó chi ñu Corbán cuví. (Cuñí chi catyí: “Cha chahi̱ chi Nyoo cuví.”) Z{ Soco ra Moisés catyí ra nu ley cha tyaa̱ ra: “Sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi sutu ndo ta chi sɨhɨ ndo.” Ta catyí tucu ra: “Tandɨhɨ ñu cha cahán ña vaha chi sutu o chi sɨhɨ ñu, tahán chi cúvi ñu.” catyí ra Moisés nu ley Nyoo. ~Yu Nyoho sanducaxii̱n ndo tuhun cha catyí Nyoo tyi sacuvi ndo, tacuhva vatyi cuvi sacuvi ndo costumbre cha iyó ndo. 8XiVatyi nyoho sandoó ndo cuhva catyí Nyoo, ta nanyicón ndo cuhva costumbre ñáyɨvɨ ri, tuhun cha nacatya xaan ndo ndaha tyiño ndo, ta cuaha cha tyicuan caa sacuví ndo. ,WQÑahri maa tuhun cha sacahnú ñu chii,
vatyi cha sañahá ñu chi tahan ñu, maa maa ri maa cuhva sañahá ñáyɨvɨ ri cuví, tyaa̱ ra Isaías tuhun ndo. BV}Ta nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Ndicha cha caha̱n ra Isaías tuhun ndo vatyi sahá ndo tyi vaha ndo ta ña ndicha ndo. Catyi̱ ra tyehe caa:Ñáyɨvɨ ihya, chihin yuhu ri ñu catyí ñu tyi cuñí ñu chii.Soco ñima chihin cha tandɨhɨ añima ñu, tyi sɨɨn nu nyaá xiñi ñu. U1Tyicuan ta ra fariseo ta ra sacuahá cuenda ley cuan candaca tuhun ra chi ra Jesús, ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun ña sacuví ra nyicón chuun cuhva costumbre sutu chahnu yo? Vatyi ña nacatyá ra ndaha ra tari cuhva tahán chi tatu cuacachi ra xita ―catyí ra chi ra. 3T_Ta tatu nachaa coyo ñu cha chahan ñu nuyahvi, ma cachi ñu tatu ma sacuvi ñu cuhva cuan cha canacatya xaan ñu ndaha ñu. Ta iyó cuaha ca costumbre cha canyicón ñu. Iyó noo cuhva cha tahán chi nacatya ñu vasu, jarra, ta tandɨhɨ ndaha tyiño caa cha iyó chi ñu ta cama ñu ñandɨhɨ. 9SkVatyi ra fariseo ta tandɨhɨ ñu Israel cuan nyicón ca ñu costumbre sutu chahnu ñu, vatyi ma cachi ra tatu ma ndoo ndaha ra cuaha chaha tari cuhva costumbre iyó chi ñu. DRTa canyehe̱ ra vatyi yɨhɨ́ ra cachicá noo chihin ra Jesús cachachí ra ta ña nacatya̱ ra ndaha ra tari cuhva cha tahán chi cha costumbre. Yucuan chaha cacaha̱n nyaa ra chi ra. Q !Yaha̱ cuan ta ra fariseo ta suhva ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu quichi̱ coyo ra nya ñuu Jerusalén, ta catuhva̱ ra chi ra Jesús. P)8Ta tandɨhɨ ri ityi nu quɨhvɨ̱ ra chichi ñuu luhlu o chichi ñuu nahnu, o chichi cuhu, chacu̱n ñu chi ñu cuhví yuhu ityi. Ta chacu̱ ndahvi ñu nuu ra na cuhva ra cha tɨɨn ñu vasɨ chiin yuhu sahma ra. Ta tandɨhɨ ri ñu tɨɨ̱n chi ra, nduvaha̱ ñu.AO{7Ta cachino̱ vavaha ñu nɨcahnu ityi cuan sacotó ñu vatyi chaa̱ ra. Ta quichi̱ coyo ñu tandɨhɨ ri ñuu, quichi̱ nyaca ñu chi ñu cuhví chihin chito nya nu nyaá ra Jesús. aN;6Ta cha quita̱ coyo ri ra chichi canoa cuan, nɨcohon nuu ri ñáyɨvɨ chi ra Jesús. M{5Cayaha̱ sava ra miñi cuan ta cachaa̱ coyo ra ñuu Genesaret, ta cachahñi̱ ra canoa cuan yuhu ndutya ri cuan. )LK4cha cuenda vatyi ta cutuñi ca iñi ra milagru cha sacuvi̱ ra chihin pan, vatyi ni ndava ca añima ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi ñu cuhví ñuu Genesaret iKK3Quɨhvɨ̱ ra chichi canoa nu canyicú ra, ta cutaxin tatyi cuan. Ta iyo xaan cacuñí ra 9Jk2Vatyi tandɨhɨ ra canyehe̱ ra chi ra ta cayuhvi̱ ra. Soco maa ra caha̱n ra chihin ra ta catyí ra: ―¡Sa̱nyee ndo iñi ndo! ¡Yuhu cuví! ¡Ma yuhvi ndo! ―catyí ra. I{1Soco cananyehe̱ ra chi ra, chicá ra nu ndutya. Ta cacuñi̱ maa ra vatyi noo cha sayuhvi cuví, ta cacana̱ chaa ra. MH0Ta nyehe̱ ra vatyi ña cacuví vaha casacaca ra canoa cuan vatyi ñihi xaan tatyi. Ta cha ñaa ca cuan tuhva̱ ra Jesús chicá ra nu ndutya cuan. Ta saha̱ ri ra cha cua yaha ra nu canoa cuan. G /Ta cuhva cha cuaa, canoa nu ñohó ra cachicá noo chihin ra cha cuahan nya mahñu miñi cuan, ta ndoo̱ noo tuhun ri maa ra. YF+.Ta cha yaha̱ cuahan coyo ra, ra Jesús cuahan ra nu yucu, cua cacan tahvi ra. E-Tyicuan ta catyi̱ ra Jesus chi ra cachicá noo chihin ra na quɨhvɨ coyo ra chichi canoa vatyi cuhun coyo ra ityi nuu nya inga chiyo miñi cuan ñuu Betsaida. Vatyi maa ra Jesús cunasacha xihna ra ñáyɨvɨ, tyicuan ta cuhun ra catyi̱ ra. PD,Ta ohon mil rayɨɨ cachachi̱ pan cuan. Nu chicá ra Jesús nu miñi ZC-+Ta nyacua ndoo ca ta casacutu̱ ra uchi uvi tica chihin yɨquɨn pan ta tiyaca. 5Be*Tandɨhɨ ñu cachachi̱ ta ndaha iñi ñu. \A1)Tyicuan ta quehe̱n ra Jesús ndɨ ohon tahan pan cuan ta nɨnduvi tiyaca cuan. Ta nanyehe̱ ndaa ra andɨvɨ, ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo, ta tahvi̱ ra pan cuan, ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra na casacha ra. Tyicuan ta casacha̱ ra chi ñáyɨvɨ cuan. Yaha cuan ta casacha̱ tucu ra nɨnduvi tiyaca cuan chi ñu. I@ (Ta chicunyicu̱ ñu cuenda ciento ta cuenda uvi xico uchi ñu. Y?+'Tyicuan ta catyi ra na cunyicú noo noo tɨcuɨtɨ ñu nu cuhu cuii cuan. B>}&Ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Yoso tahan pan nyisó ndo? Cua̱han ndo cua nyehe ndo. Ta cuhva cha cachito̱ ra yoso tahan, cacatyí ra chi ra: ―Ohon tahan pan ta uvi tiyaca. Z=-%Soco nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Cu̱hva maa ndo cha cachi ñu. Canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Vasɨ saha tyiño ndi iñu yoo, soco ma caña xuhun cha cusata ndi pan cachi tandɨhɨ ñu ihya. <$Ca̱tyi chi ñu, na cuhun ñu ñuu cha nyicú yatyin ihya, ta sata ñu pan, vatyi ñahri cha cachi ñu iyó ihya ―cacatyí ra chi ra. ; #Cha cua iñi xaan, ta ra cachicá noo chihin ra catuhva̱ ra ta catyí ra chi ra: ―Cha iñi xaan, ta yucu taxin cuví ihya. :}"Cuhva cha chaa̱ ra Jesús, quita̱ ra chichi canoa ta nanyehe̱ ra tyi cuaha xaan ñu nyicú yucuan. Ta cundahvi cuñí ra nyehé ra chi ñu, vatyi nyicú ñu tari mbee cha yori ra sahá cumi chi tɨ. Ta quichaha̱ sañaha ra cuaha tuhun chi ñu. 59c!Soco cuaha ñu nyehe̱ nu quitá ra. Ta canɨcohon nuu ñu chi ra. Ta cuahan coyo vavaha ñu chihin chaha ñu, quita̱ ñu tandɨhɨ ñuu ta xihna ca maa ñu chaa̱ coyo. 81 Tyicuan ta maa ri maa ra Jesús ta ra cachicá noo chihin ra cuahan coyo ra chihin noo canoa noo nu yori maa ñáyɨvɨ nyicú, minoo nu taxi ri. a7;Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Ña̱ha ndo, na nyitatu yo chiin noo nu taxi ri iyó ―catyí ra chi ra. Tyicuan caa catyi̱ ra vatyi cuaha ñáyɨvɨ cuahan ta vachi ñu, ta nyacua ña cacuyatyi ra cha cacachi ra. E6Yaha̱ cuan ta ndu ɨɨ̱n ri ra cha tyatyiño̱ ra Jesús chi chihin ra, ta canacatyi̱ ra tandɨhɨ cha casacuvi̱ ra, ta cha casañaha̱ ra nu chaha̱n ra chicahan ra tuhun Nyoo. 95kCha chito̱ ra canyicón chi ra Juan, chaha̱n coyo ra chinaquehe̱n ra coño ñuhu ra, ta cachityihi̱ ra chichi ñuhú. Nu chaha̱ ra Jesús cha cachi ohon mil rayɨɨ X4)Chaha̱n sɨndaro cuan chichi vehe caa cuan, ta chahnya̱ ra xiñi ra Juan. Ta quichi̱ nyaca ra, yɨhɨ́ nu noo coho. Tyicuan ta chaha̱ ra chi ñaha tyivaa cuan, ta maa ña nacuhva̱ ña chi sɨhɨ ña. ]33Numi ri tachi̱ rey cuan tyiño chi noo sɨndaro na quichi nyaca ra xiñi ra Juan. L2Tyicuan ta nducuihya̱ xaan iñi rey cuan. Soco cha tyaa ra cuhva vatyi cuhva ra chi ña, ta sɨɨn ri cachiñi̱ ra canyicú chihin ra, ta ña cuñí ra nacahnu ra cha catyi̱ ra chi ña. b1=Ta numi ri ndɨhvɨ̱ ñaha tyivaa cuan nu nyaá rey Herodes, ta catyí ña chi ra: ―Cuñí vatyi cahnyon xiñi ra Juan ra sacondutyá ta tyihun nuu noo coho ta cuhvon chii vityin vityin ―catyí ña chi ra. <0qQuita̱ ña ta catyí ña chi sɨhɨ ña: ―¿Ñáá cha caquen chi ra? ―catyí ña. Ta catyí sɨhɨ ña: ―Ca̱can xiñi ra Juan ra sacondutyá ―catyí ña chi sehe ña. /Ta quɨhvɨ̱ sehe cu Herodías vico cuan, ta quichaha chita̱ chaha ña. Ta taha̱n xaan iñi ra Herodes ta ra cha nyicú cuxiñi chihin ra. Ta tyaa ra cuhva vatyi cuhva ra ñáá cha cacan ña chi ra. Ta catyi ra chi ña: ―Ca̱can ñáá cha cuñún chii, ta cuhve chuun ―catyí ra chi ña. Ta catyí ra vatyi cuhva ra ñáá ri cha cacan ña, vasɨ sava ñuhú ñuu nu nyacá ñaha ra. H. Soco cu Herodías ñihi̱ ña noo cuhva nu ndɨhɨ ra Herodes cuiya, vatyi sacoo̱ ra noo vico cha cuenda ra cacuví tyiño, ta comandante cuenda sɨndaro, ta ra nahnu ca ityi Galilea cuan. 7-gVatyi ra Herodes chitó ra vatyi ra Juan cuví ra noo ra vaha, ra ii, ta yuhví ra chi ra. Yucuan chaha sahá cuenda vaha ra chi ra, ña chaha̱ ra cha sacuvi ña cha cuñí maa ña chihin ra. Ta vasɨ ña cuaha cutuñi iñi ra Herodes cha cahán ra Juan soco vaha cuñí ra chiñí ra cha cahán ra. ,Yucuan chaha cu Herodías tasɨ xaan cuñí ña nyehe ña chi ra Juan, ta cuñí ña cahñi ña chi ra, soco ña cuví. g+GTa ra Juan catyi̱ ra chi ra Herodes vatyi ña vaha cha cunyaa ra chihin ñasɨhɨ yañi ra. *5Tyicuan caa catyí ra Herodes vatyi cha catyi cu Herodías, ta tyihi̱ ra chi ra Juan vehe caa ta chahñi̱ ra chi ra chihin cadena. Cu Herodías cuan, ñasɨhɨ ra Felipe, yañi ra Herodes, cuví chi ña. Soco ra Herodes quehe̱n ra chi ña vatyi cuvi ña ñasɨhɨ ra. 0)YCuhva cha chiñi̱ ra Herodes tuhun ihya, catyí ra: ―Ican ra cuan cuví ra Juan cha tyihi̱ tyiño tahnya sucun, ta vityin nandoto̱ ra ―catyí ra Herodes. K(Inga ñu catyí ñu: ―Ra Elías profeta Nyoo ta cha naha cuví ra ihya ―catyí ñu. Ta inga ñu catyí ñu: ―Inga profeta Nyoo cuví ra, tari ra profeta Nyoo ra chiyo̱ ta cha naha. "'=Chito̱ rey Herodes tuhun ra Jesús vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cahán ñu tuhun cha sacuví ra, ta chicá xiñi ra tyehe caa: ―Ra Juan ra sacondutya̱ chi ñáyɨvɨ cuví ra cuan. Nandoto̱ ra cha yaha̱ chihi̱ ra, yucuan chaha iyó tunyee iñi chi ra ―chicá iñi ra. S& Ta catava̱ ñehe ra cuaha tatyi ña vaha añima ñáyɨvɨ. Ta cahyu̱ ra acetye chi cuaha ñu cuhví ta casanduvaha̱ ra chi ñu. Nu catyí chi yoso caa chihi̱ ra Juan ra sacondutyá chi ñáyɨvɨ %! Tyicuan ta quita̱ coyo ra ta chicaha̱n ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ na ndu uvi iñi ñu cuatyi ñu, ta na nanducu ñu chi Nyoo. a$; Ta tatu ñáyɨvɨ iyó noo ñuu, ña cuñí ñu tɨɨn cuenda ñu chi ndo, ta ña cuñí ñu tyasoho ñu tuhun cahan ndo, qui̱ta ndo yucuan ta na̱quɨsɨ ndo ñiyaca chaha ndo tari noo seña vatyi ña vaha sacuví ñu. Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi quɨvɨ cucutuñi chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñu cha ma cuñi tɨɨn cuenda tuhun cahan ndo, cuaha ca tɨndoho cunyehe ñu, ta ñima ca ñu ñuu Sodoma ta ñuu Gomorra ―catyí ra Jesús chi ra. # Ta catyí ra chi ra: ―Cuhva cha chaa ndo noo ñuu ta quɨhvɨ ndo noo vehe, ndo̱o ndo yucuan ri nyacua nya cha quita ndo ñuu cuan. S" Ndichan ri quɨhɨ chaha ra. Ta noo ri sahma cuihno ra, ñima uvi tahan. #!?Ta catyi̱ ra chi ra vatyi ñahri maa cha cacuiso ra ityi. Ni yono, ni cha cachi ra, ni xuhun. Ñahri maa cuquɨndaha ra, noo ri yutun tuvi ra cuiso ra. W 'Yaha̱ cuan ta cana̱ ra chi ndɨ uchi uvi ra chicá noo chihin ra, ta quichaha̱ tachi ra chi uvi uvi ra. Ta chaha̱ ra ityi chi ra vatyi tava ñehe ra chi tatyi ña vaha yɨhɨ́ añima ñáyɨvɨ. hITa iyo cuñí ra vatyi ñu ñuu ra ña chinó iñi ñu chi ra. Ta chaha̱n ra tandɨhɨ ñuu nyihi cha nyicú yatyin ri cuan, ta sañaha̱ ra. Nu tyatyiñó ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra nu cucahan ra tuhun Nyoo Ta ña cuvi̱ sacuvi ra ni noo milagru yucuan, soco tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ suhva ri ñu cuhví, ta sanduvaha̱ ra chi ñu. W'Soco catyí ra Jesús chi ñu: ―Tandɨhɨ ñu inga ñuu sahá ñu ñáyɨvɨ chi noo ra profeta Nyoo, soco ñu ñuu ra ña quichahá ñu chi ra, ni ñu vehe ra, ni ñáyɨvɨ chi ra ―catyí ra Jesús. kO¿Atu ñima ra satyá vitu cuan cuví ra? Sehe cu María cuví chi ra. Ta yañi ra Jacobo, ta ra José, ta ra Judas, ta ra Simón, ta cuhva ra iyó tucu ñu chihin yo ihya ―catyi ñu. Ta quiñi cuñí ñu nyehe ñu chi ra. GTa chaa̱ quɨvɨ nyitatu ñáyɨvɨ, ta quichaha̱ sañaha ra chichi vehe ñuhu. Ta cuaha ñáyɨvɨ chiñi̱ tuhun cahán ra, ta iyo cuñí ñu, ta catyí ñu: ―¿Nya cutuhva̱ ra ihya tandɨhɨ tuhun ihya? ¿Yóó cha chaha̱ cha chiñi tuñi ihya chi ra? ¿Yoso caa cha cuví sacuvi ra milagru nahnu xaan ihya?  Tyicuan caa cuvi̱ ta quita̱ ra Jesús yucuan, ta cuanuhu ra nya ñuu ra. Ta ra cachicá noo chihin ra cuahan coyo ra chihin ra. +Soco ra Jesús ñihi chaha̱ ra tuhun chi ñu, tyi ma cahan maa ñu tuhun, ta catyi̱ ra chi ñu na cuhva ñu cha cachi cue.*Ta caa cuhva ri cua ndɨcuita̱ cuehe luhlu cuan. Iyó uchi uvi cuiya cue. Ta cuví nacaca cue. Ta ñáyɨvɨ iyó xaan cuñí ñu. %)Ta tɨɨ̱n ra ndaha cue, ta catyí ra chi cue: ―Talita cumi ―ta cuñí chi catyí cuan: Catyí chuun, yoho cuehe luhlu, ¡ndɨ̱cuita! b=(Soco chacu̱ cuehe ri ñu nyehe ñu chi ra. Tyicuan ta ra Jesús tava̱ ra chi tandɨhɨ ñu, ta quehe̱n ra chi sutu cue ta sɨhɨ cue ta chi ra cha chaa̱ coyo chihin ra, ta quɨhvɨ̱ coyo ra nu catuví cue. 6e'Quɨhvɨ̱ ra ta catyí ra chi ñu: ―¿Ñáá tuhun cha iyo xaan cuví ndo, ta chacú ndo tyiña caa? Cuehe luhlu ihya, ña chihi̱ cue, quixí cue ―catyí ra chi ñu. w&Ta cuhva cha cachaa̱ coyo ra vehe ra cuví nuu vehe ñuhu, nyehe̱ ra cha chacú chaa ñáyɨvɨ ta caná chaa ñu. }s%Ta ña chaha̱ ra yóó ca cha cuhun chihin ra, notuhun ri ra Pedro ta ra Jacobo ta ra Juan, yañi ra Jacobo. !;$Soco ra Jesús ña quichaha̱ ra cha caha̱n ñu, ta catyí ra chi ra cuví nuu vehe ñuhu cuan: ―Ma yuhvun. Chi̱no iñun ―catyí ra chi ra. eC#Ni cahán ca ra Jesús ta chaa̱ coyo ñu vehe ra cuví nuu cuan, ta catyí ñu chi ra cha cuví sutu cha luhlu cuan: ―Sehun, cha chihi̱ ña. Ñáá ri ca tuhun cha sayangon chi Ra Sacuaha chiña ―catyí ñu. >u"Ta catyí ra Jesús chi ña: ―Cha nduvahu̱n, Sɨhi, vatyi chinó iñun. Cua̱han, ta ma caca xiñun, vatyi cha nduvahu̱n chihin cuehe cha ndohu̱n ―catyí ra Jesús chi ña. M!Tyicuan ta ñaha cuan nɨhɨ́ ña chihin cha yuhví ña vatyi chitó ña ñáá cha cuvi̱ chi ña. Ta chaha̱n ña chicuiñi̱ chɨtɨ ña nuu ra. Ta nacatyi̱ ña tandɨhɨ cha ndicha chi ra. r] Soco ra Jesús nyehe̱ ra ityi cuan ityi ihya, vatyi cuñí ra nyehe ra yóó cha tɨɨ̱n chi ra. c ?Tyicuan ta ra cachicá noo chihin ra quichaha̱ catyi ra chi ra: ―Cha nyehu̱n vatyi ñáyɨvɨ tyandahá chuun tyi tɨhɨn xaan. ¿Yoso caa cha ndaca tuhun: “Yóó cha tɨɨn chii”? ―cacatyí ra chi ra. h ITyicuan ta tuvi̱ iñi ra Jesús vatyi nduvaha̱ noo ñáyɨvɨ chihin suhva tunyee iñi cha quita̱ chi ra. Tyicuan ta nanyehe̱ ra ityi chata ra ta quichaha ndaca̱ tuhun ra: ―¿Yóó cha tɨɨ̱n sahme? ―catyí ra. # ?Ta caa cuhva ri cha tɨɨ̱n ña sahma ra ta cha chatɨ́ nɨñɨ ña cutaxi̱n. Ta tuvi̱ iñi coño ñuhu ña tyi cha nduvaha̱ ña chihin cuehe cuan. h IVatyi chicá xiñi ña: “Ma chihin cha tɨɨn ri sahma ra, ta nduvahi”, chicá xiñi ña. x iCuhva cha chitó ña tuhun milagru cha sacuví ra Jesús, tuhva̱ ña ityi chata ra ta tɨɨ̱n ña sahma ra. FTa cuaha tɨndoho nyehe ña cha cuaha xaan doctor nyehe̱ chi ña. Ta cha sanaa̱ ña tandɨhɨ maa cha iyó chi ña, soco ñahri maa tyinyee̱ chi chi ña. Soco ñihi ndɨhɨ ca nanduvi. Ta mahñu ñáyɨvɨ cuan ñohó noo ñaha cha cuhví. Cha quita uchi uvi cuiya ndoho ña cuehe cha chatɨ́ nɨñɨ ña. {Tyicuan ta cuahan ra Jesús chihin ra, soco cuaha ñáyɨvɨ nyicón chi ra, ta nyacua nañi tahan ri ca maa ñu. /Ta chacu̱ ndahvi ra nuu ra ta catyí ra: ―Cha cuñí cúvi sehi. Co̱ho chihin ta tyi̱son ndahun sɨquɨ ña na nduvaha ña ta ma cúvi ña. Tyicuan ta chaa̱ noo ra cuví nuu vehe ñuhu. Nañí ra Jairo. Ta cuhva cha nanyehe̱ ra chi ra Jesús, chicuiñi chɨtɨ ra nuu ra. 7Ta cuhva cha nachaa̱ ra Jesús chihin canoa nya inga chiyo miñi cuan, chaa̱ coyo cuaha ñáyɨvɨ nu nyaá ra. Ta ndoo̱ ra yuhu miñi cuan. ucTa ra cuan cuahan ra ta quichaha nacatyi ra chi ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu Decápolis tandɨhɨ cha sacuvi̱ ra Jesús chihin ra. Ta tandɨhɨ ñu, iyo cuñí ñu. Nu nduvaha̱ sehe ra Jairo ta ñaha sɨhɨ cha tɨɨ̱n sahma ra Jesús lQSoco ra Jesús ña chaha̱ ra cuhun ra, ta catyí ra chi ra: ―Cua̱nuhu nya vehun, nu nyaá ñáyɨvɨ chuun, ta na̱catyun chi ñu tandɨhɨ cha sacuvi̱ Sutu yo Nyoo chuhun, ta yoso caa cundahvi̱ cuñi ra nyehe ra chuun. )KTa cuhva cha cua quɨhvɨ ra Jesús chichi canoa, ra cha yɨhɨ̱ tatyi ña vaha cuan chi chacu̱ ndahvi ra nuu ra Jesús na cuhva ra cuhun ra chihin ra. V%Tyicuan ta quichaha̱ chacu ndahvi ñu nuu ra Jesús, na quita ra ñuu ñu. o~WTa ñu cha nyehe̱ cha cuvi̱ chi ra cuan ta chi quɨnɨ cuan, canacatyi̱ ñu chi tandɨhɨ ca ñu. O}Cuhva cha chaa̱ coyo ñu nu nyaá ra Jesús, nanyehe̱ ñu chi ra cha yɨhɨ̱ tatyi ña vaha cuan chi. Ta vityin nyaá ra ñihnó ra sahma, ta cachi vaha iyó xiñi ra. Ta yuhví xaan ñu cuví. d|ATyicuan ta ra sahá cumi quɨnɨ cuan, chino̱ xaan ra chihin cha yuhví ra, ta chinacatyi̱ ra chi ñáyɨvɨ ñuu cuan ta ñu ñohó nu chiqui. Ta quichi̱ coyo ñáyɨvɨ, quichi̱ nyehe ñu ñáá cha cuvi̱. {{ Tyicuan ta chaha̱ ra Jesús, ta tatyi cuan quita̱ coyo chi ra cuan, ta quɨhvɨ̱ chi quɨnɨ cuan. Ta cha uvi mil quɨnɨ nyicú cuan, cachino̱ tɨ, ta canacoyo̱ tɨ chichi noo xahva yuhu miñi cuan, ta cachihi̱ tɨ chichi ndutya cuan. z Yucuan chaha catyí tatyi ña vaha cuan chi ra Jesús tyehe caa: ―Ta̱chi chi ndi na quɨhvɨ ndi quɨnɨ cuan ―catyí tatyi cuan. Jy  Ta yatyin ri yucu cuan nyicú cuaha xaan quɨnɨ cachachí tɨ. mxS Ta chacu̱ ndahvi tatyi ña vaha cuan nuu ra Jesús tacuhva cha ma tachi ra chi chi nu cañi. ?ww Ta ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá nañún? Ta nacaha̱n tatyi ña vaha cuan: ―Legión nañí, vatyi cuaha xaan ndi ―catyí chi chi ra Jesús. vCatyí tatyi cuan tyehe caa vatyi ra Jesús cha catyi̱ ra chi ra: ―¡Sa̱ña chi ra chiña, yoho tatyi ña vaha! ―catyi̱ ra. Bu}Ta cana̱ chaa ra ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha tyihún chuun chihin yuhu, yoho Jesús, Sehe Nyoo ra cuví nuu? Chacú ndahvi nuun chihin sɨvɨ Nyoo, ma sanyehun tɨndoho chii. ptYSoco cañi ca nanyehe̱ ra chi ra Jesús, ta chino vavaha ra chaa ra. Ta chicuiñi chɨtɨ ra nuu ra. sÑicahñu ta cha cuaa chicá noo ra canachaá ra nya nu yucu ta nya nu ñaña. Ta sañicuehé ra suri chi maa ra chihin yuu. r-Cuaha xaan chaha chahñi̱ ñu chaha ra ta ndaha ra chihin cadena, soco chahnya̱ ra. Yɨquɨn maa sacuvi ra. Ta yori maa cuví chasaha chi ra. fqETa nu ñaña cuan iyó maa ra cuan. Ta yori maa cuví chasaha chi ra, nɨ ri chihin cadena. p5Ta quita̱ ri ra Jesús chichi canoa, ta quita̱ noo ra nu ñaña cuan ta chaa̱ ra nu nanyaá ra Jesús. Ta yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha añima ra. Eo Chaa̱ coyo ra yuhu miñi, inga chiyo nu nyaá ñuu Gadara. An{)Soco maa ra cayuhví xaan ra cha cuvi̱ cuan. Ta cacatyi̱ ra chi ra tahan ra: ―¿Yóó ra cuví ra ihya, vatyi nyacua nya tatyi ta miñi quichahá chi ra? ―cacatyí ra.m3(Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra: ―¿Ñáá tuhun cha yuhví xaan ndo? ¿Atu ta chino ca iñi ndo? ―catyí ra chi ra. ^l5'Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra Jesús ta cahan ra chi tatyi cuan na cutaxin. Ta catyí ra chi ndutya miñi cuan tyehe caa: ―¡Taxi ri! ¡Taxi cu̱nyaun! ―catyí ra. Ta tatyi cuan cutaxin, ta taxi taxi cuví. ;ko&Ta ra Jesús quixí ra sɨquɨ noo cabecera cha nyaá ɨnchiyo xiin canoa cuan. Ta casandoyo̱ ra chi ra, ta cacatyí ra: ―¡Maestro! ¿atu ñahri cuendon cha cuñí nyee yo? rj]%Ta quichaha caa noo tatyi ñihi xaan, ta quichaha quɨhvɨ ndutya chichi canoa cuan, ta quichaha chitu. i+$Tyicuan ta casandoo̱ ra chi ñáyɨvɨ. Ta cuahan ra Jesús chihin ra chichi canoa cha catuvi cuan. Ta cuahan tucu inga canoa chihin ra. h#Suri maa quɨvɨ cuan, cuhva cha cuaa̱, catyi ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Co̱ho ndo inga chiyo miñi cuan. ,gQ"Ñahri maa cha catyí ra chi ñu tatu ñima chihin noo cuhva. Soco chi ra cachicá noo chihin ra, nacatyí vaha ra chi ra. Nu sacutaxín ra Jesús tatyi ta miñi qf[!Tyehe caa sañaha̱ ra Jesús chi ñu, chihin cuaha cuhva, nyacua nya nu cuví cutuñi íñi ñu. `e9 Soco tatu tachí yo, cañá ta cuahnu. Ta cahnu vavaha cuví tun. Ta nahnu soco tun, ta nyacua nya saa cha chicó nu tatyi cuví nyitatu tɨ nu vatɨ tun. Yoso caa sañahá ra Jesús chihin cuhva ri chi ñáyɨvɨ d/Cuví chi tari noo chɨtɨ mostaza cha tachi̱ yo nu ñuhú. Ican chɨtɨ cuan, lee ca cha nuu tandɨhɨ chɨtɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. cTa catyí tucu ra Jesús: ―¿Ñáá chihin sanandɨquɨ tahin cha nyacá ñaha Nyoo añima yo? ¿Ñáá chihin sandu ɨnuu ri yo? Tb!Ta tatu cha chityi chɨtɨ cuan, cutohon ra vatyi cha chaa̱ quɨvɨ cha coyo ―catyí ra Jesús. Nu sañahá ra Jesús vatyi tari chahnu noo chɨtɨ mostaza, tyicuan caa nducuaha nu nyacá ñaha Nyoo ,aQCha cuenda vatyi maa ñuhú cuan sacuvahá chi tun tyicuan ri caa. Xihna ca quita̱ xityin tun, ta yaha cuan yoco tun, yaha cuan ta quita̱ chɨtɨ nu yoco cuan. 3`_Ta cuahan ra cua cusu ra. Yaha̱ cuan ta ndɨcuita ra. Ta cuaha quɨvɨ yaha. Ta caña chɨtɨ cuan, ta chahnu̱ yutun. Soco maa ra ña chitó ra yoso caa chahnu̱ tun. _!Catyí tucu ra Jesús tyehe caa: ―Cha nyacá ñaha Nyoo añima ñáyɨvɨ cuví chi tari noo ra tachi̱ noo chɨtɨ chichi ñuhú. S^Vatyi ñu tyasohó cha cahín, cuaha ca cuhva Nyoo chi ñu. Soco ñu ña tyasohó, cutinyaa ndɨhɨ ra cha chiin cha cha yaha̱ chaha̱ ra chi ñu. Nu sañahá ra Jesús cuhva chahnu noo chɨtɨ yutun Y]+Catyí tucu ra tyehe caa: ―Tya̱soho vaha ndo tuhun cahín. Yoso cuhva sacuví ndo chi ñáyɨvɨ, yucuan cuhva sacuvi Nyoo chihin ndo. Ta cuaha ca cucuhva ra chi ndo tatu tyasohó ndo cha cahán ra. _\7Nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo tuhun cahín ―catyí ra Jesús chi ñu. [Ta tyicuan caa tucu, ñahri cha ñohó xehe, ta cuñun, tyi ma natuvi. Ta ñahri noo tuhun xehe, ta cuñun, tyi ma coto yo. UZ#Ta catyí tucu ra chi ñu: ―¿Atu quichi nyaca yo noo tima vatyi cananyaa yo chichi noo cajón o xiu chito? Ñima. Tima cuan cuñí chi tyiso yo noo nu sucun vatyi na sacundichin chi chichi vehe. (YISoco yɨhɨ́ ñu cha chiñí ñu tuhun Nyoo ta naquehén cuenda ñu, ta vaha sacuví ñu, tari nu canacoyo chɨtɨ nu ñuhú vaha cuví ñu. Yɨhɨ́ ñu cuví ñu tari yutun cha caña̱ ta chaha̱ tun oco uchi tahan chɨtɨ tahan tahan tun. Ta inga ñu cuví ñu tari yutun cha chaha̱ uñi xico. Ta inga ñu tari yutun cha chaha̱ ciento. Ma tyihi xehe yo ñuhu̱ cha sandundichin Nyoo añima yo coto tinyaa ra 0XYsoco cutyoño ca iñi ñu cha cuenda tɨndoho cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Cha tyayɨɨ sandaví ñaha chi ñu, ta cuñí ñu tandɨhɨ ri nuu cha iyó. Tandɨhɨ ihya quɨhvɨ́ xiñi ñu ta ña nyaá ca xiñi ñu tuhun Nyoo, ta ña chahá chi sacuvi ñu cha vaha cha cuenda cuan. cW?Ta inga ñu cuví ñu tari nu canacoyo̱ chɨtɨ chichi tu iñu: chiñí ñu tuhun Nyoo, UV#Vatyi nu caña̱ chɨtɨ tɨcu yuu cuan, chiin ri ñuhú yɨhɨ́ chaha, yucuan chaha caña̱ soco ña cuvi̱ tyihi yoho vaha chi. Ta tyicuan caa ñu cuan, suhva ri quɨvɨ chino iñi ñu. Soco quɨvɨ vachi tɨndoho sɨquɨ ñu, o satasɨ iñi ñáyɨvɨ chi ñu cha cuenda tuhun Nyoo, sandɨhɨ ri ñu tuhun cha chinó iñi ñu. U#Inga ñáyɨvɨ cuví ñu tari nu canacoyo chɨtɨ tɨcu yuu: chiñí ñu tuhun Nyoo ta sɨɨ cuñí ñu natɨɨn cuenda ñu noo ri cuhva. ETYɨhɨ́ ñáyɨvɨ cuví ñu tari nu canacoyo̱ chɨtɨ yuhu ityi: chiñí ñu tuhun Nyoo, soco cha yaha̱ chiñi ñu, quichi cuihna ta tinyaa̱ ra tuhun Nyoo cha tachi̱ ra añima ñu. SSRa cha tachí chɨtɨ trigu cuan cuví ra tari noo ra cahán tuhun Nyoo. GR Ta catyí tucu ra chi ñu: ―¿Atu ña cutuñí iñi nyoho tuhun ihya? Tatu tyicuan caa ña cutuñí iñi ndo, ¿yoso caa cuví cutuñi ini ndo tandɨhɨ inga tuhun sañahí chi ndo? +QO Vatyi tatu nyehé ñu soco cuví chi tari cha ña nyehé ñu, ta tatu chiñí ñu soco ma cutuñi iñi ñu. Tacuhva cha ma nasama ñu cuhva iyó ñu ta ni ma coo tɨcahnu iñi cuatyi ñu ―catyí ra Jesús chi ñu. Nu chaha̱ ra Jesús cuenda yoso caa cuahan tuhun ra tachí chɨtɨ cuan GP Ta catyí ra chi ñu: ―Chi nyoho sacotó Nyoo tuhun xehe yoso caa nyacá ñaha ra añima ñáyɨvɨ. Soco chi ñu cha ña chinó iñi chi ra, maa maa ri chihin cuhva ri sañahí chi ñu. JO  Yaha̱ cuan ta ndoo̱ maa ri maa ra Jesús chihin ñu nyicón chi ra ta ndɨ uchi uvi tahan ra chicá noo chihin ra. Ta candaca̱ tuhun ñu chi ra ñáá cha cuñí chi catyi tuhun cuan. .NU Ta catyí tucu ra chi ñu: ―Tatu cutuñi iñi ndo, tya̱soho ndo tuhun cahín. Nu sacotó ra Jesús ñáá cuenda sañahá ra chihin cuhva ri chi ñáyɨvɨ MSoco suhva chɨtɨ cha canacoyo̱ nu ñuhú vaha. Ta caña̱ ta chahnu̱. Ta vaha chaha̱ tun chɨtɨ. Suhva tun chaha̱ tun oco uchi chɨtɨ cha noo noo tun. Inga tun chaha tun uñi xico chɨtɨ. Ta inga tun chaha̱ ciento chɨtɨ ―catyí ra Jesús chi ñu. L+Ta suhva ca chɨtɨ canacoyo̱ chichi tu iñu. Ta chahnu̱ tu iñu cuan, ta chasɨ̱ tun nuu trigo cuan. Yucuan chaha ña chiyo̱ chɨtɨ tun. XK)Soco cuhva cha caña̱ ñanyii, na ityi chi vatyi ña cono yɨhɨ́ yoho chi. J+Suhva ca chɨtɨ canacoyo̱ tɨcu yuu nu ña cuaha ñuhú yɨhɨ́. Ta chɨtɨ cuan numi ri caña̱, vatyi ña cono xaan yɨhɨ́ ñuhú cuan. {IoTa ityi cuahan ra quɨtɨ́ ra, suhva chɨtɨ cuan canacoyo̱ yuhu ityi, ta quichi̱ coyo saa ta cachachi̱ tɨ. H7―Tya̱soho ndo tuhun ihya. Minoo ra quita̱ ra vehe ra, cuahan ra nu iyó tyiño sahá ra. Ta quichaha quɨtɨ ra chɨtɨ trigu nu ñuhú ra. tGaTyicuan ta cuaha cha sañaha ra chi ñu chihin cuhva ri. Ta nu sañahá ra chi ñu, ta catyí ra chi ñu: cn~~$}||{{&ztyxwwivvu8tss$riqpp'onmllkj8ih[gf)ee%cbbaa#`4_^^]]6\[~ZbYzXXdWV{UZTSRRZQP{OOUNMM4LPKJJwIUHGFEEDCBBAA9@V??'>*=V<<;c::g99C88;7{65443H2+1w0e/.. -#,P+**D)('r&%^$,#?"o"!T xbh.Kj?6V $ ; c"= Ta candaca̱ tuhun ra chi ra. ―¿Yóó cha tyaa̱ tyiño chuun vatyi sacuvun tyehe caa? ¿Yóó cha chaha̱ ityi chuun vatyi sacuvun? ―cacatyí ra. eC Tyicuan ta nachaa̱ coyo ra Jerusalén. Ta cha nɨri ca cha chicá noo ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu cuan, catuhva̱ ra cacuví nuu chi tata sutu, ta ra sacuahá cuenda ley, ta ra cacuví mandoñi nu nyaá ra. J  Soco tatu ña sahá ndo tɨcahnu iñi chi ñu, nɨ ri Sutu ndo, ra nyaá andɨvɨ, ma saha ra tɨcahnu iñi cuatyi maa ndo. Yóó cha chaha̱ ityi chi ra Jesús vatyi sacuvi ra cha sacuví ra B} Ta tatu chicán tahvi ndo chi Nyoo ta cuxaán ndo chi inga ñu, sa̱ha ndo tɨcahnu iñi chi ñu, tacuhva vatyi Sutu ndo, ra nyaá andɨvɨ, saha tucu maa ra tɨcahnu iñi cuatyi ndo.  Yucuan chaha catyí chi ndo vatyi tandɨhɨ cha chicán tahvi ndo, ta tatu chinó iñi ndo tyi cha naquehe̱n ndo, tyicuan caa cucuvi. I  Vatyi cha ndicha catyí chi ndo vatyi nya nyoho catyi ndo chi yucu ihya, “Na canyaha ta cuhun nu tyañuhu”, ta tatu ña chicá uvi iñi ndo, ta chinó iñi ndo, tuhun cahan ndo cua cuvi. P Nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra: ―Chi̱no iñi ndo chi Nyoo. 0Y Tyicuan ta nɨcoho̱n iñi ra Pedro vatyi soco̱ ra Jesús chi tun ta catyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, nye̱he tu higo cha soco̱n, cha na ityi tun ―catyí ra.  Cha ñaha ri cha inga quɨvɨ cuan, nayaha̱ coyo ra nu nanyaá tu higo cuan. Ta cananyehe̱ ra vatyi na ityi nyacua nya yoho tun.  Soco cuhva cha cua cuaa ra Jesús quita̱ ri ra ñuu cuan chihin ra cachicá noo chihin ra. Nu na ityi tu higo cha soco̱ ra Jesús w Ta ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu cachiñi̱ ra cha cahán ra, ta quichaha̱ canducu ra cuhva cha cacahñi ra chi ra vatyi cayuhví ra chi ra tyi cha tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyo cuñí ñu cha sañahá ra.  Ta quichaha sañaha̱ ra chi ñu, ta catyí ra: ―Nu tutu Nyoo catyí chi: “Vehi, vehe nu chicán tahvi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví”, catyí Nyoo. ¡Soco nyoho nasahá ndo vehe nu nyicú ra suhu! ―catyí ra Jesús. ^5 Ta ña chaha̱ ca ra ca cuiso ñu ñáá cha cuiso ñu ityi chichi vehe ñuhu cuan. (I Yaha̱ cuan ta nachaa̱ coyo ra Jerusalén. Ta quɨhvɨ̱ tucu ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu. Ta quichaha̱ tava ñehe ra chi ra caxicó ta ra casatá yucuan. Sanduva̱ ra mesa ñu canasamá xuhun chi ñáyɨvɨ. Ta suri tyicuan caa sacuvi̱ ra chihin tyayu ra caxicó paloma.  Tyicuan ta caha̱n ra Jesús chihin tun, ta catyí ra chi tun tyehe caa: ―Ma coo ca chɨtɨ cachi ñáyɨvɨ nuun ―catyí ra chi tun. Ta ra cachicá noo chihin ra cachiñí ra cha cahán ra. Nu tava̱ ñehe ra Jesús chi ra caxicó chichi vehe ñuhu cahnu C Ta nyasava ri nanyehe̱ ra noo tu higo cha nyaá numa. Ta chaha̱n ra chinyehe̱ ra tatu iñi chɨtɨ nuu tun, soco maa maa ri numa ri iñi, vatyi ta chaa ca quɨvɨ quita chɨtɨ tun.   Cha inga quɨvɨ quita̱ coyo ra ñuu Betania cuan, ta cha nɨ ri ca cha cuahan ra chicá ityi ra chaa̱ noo soco chi ra Jesús. 4 a Tyicuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús chichi ñuu Jerusalén, ta cuahan ra vehe ñuhu cahnu. Ta cha yaha̱ nanyehe̱ ra ityi cuan ityi ihya, ndaca̱ chata ra ñuu Betania chihin ndɨ uchi uvi ra chicá noo chihin ra vatyi cha iñi. Nu soco̱ ra Jesús chi yutun higo cha ñahri chɨtɨ iñi nuu tun  - ¡Sa̱cahnu yo chi ra vachi nyacá ñaha tari chinyaca̱ ñaha sutu chahnu yo ra David! ¡Cahnu xaan ca cuví ra nyaá andɨvɨ! ―catyí ñu. I   Tyicuan ta ñu cha cuahan ityi nuu ra ta ñu cha cuahan ityi chata, quichaha̱ cana chaa ñu ta catyí ñu: ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ¡Na sacahnu yo chi ra vachi cuenda Sutu yo Nyoo! r ] Ta cuaha ñu ndɨca ñu sahma ñu ityi cuahan ra, ta inga ñu chahnu̱ ñu soco numa ta cachacu̱n ñu.  Tyicuan ta caquehe̱n ra burru cuan ta chinyaca̱ ra chi ra Jesús. Ta catyiso̱ ra sahma ra sɨquɨ tɨ, ta ndaa̱ ra Jesús chi tɨ. q[ Tyicuan ta canacaha̱n ra tari cuhva cha catyi̱ ra Jesús chi ra. Ta cachaha̱ ra cuhun coyo ra. # Ta suhva ra canyicú cuan catyí ra chi ra: ―¿Ñáá cha nyacuvi ndo? ¿Ñáá tuhun cha ndachí ndo burru chiña? ―catyí ra chi ra.  Tyicuan ta cuahan coyo ra, ta canañihi̱ ra burru cuan nuhñí tɨ ityi cahnu yatyin ri noo yuvehe, ta candachi̱ ra chi tɨ. ]3 Ta tatu yóó cha ndaca tuhun ñáá tuhun sacuví ndo tyicuan caa, ca̱tyi ndo chi ñu vatyi chiñuhú tɨ chi ra nyacá ñaha, ta numi ri cunanyaca ndo chi tɨ, ca̱tyi ndo chi ñu ―catyí ra Jesús chi ra. _7 ―Cua̱han ndo chichi ñuu cha nyaá ityi nuu chiña. Ta nu cua chaa ndo cunañihi ndo noo burru chaa nuhñí tɨ, quɨtɨ ta quɨhɨ ca tyayu cuví tɨ. Nda̱chi ndo chi tɨ, ta qui̱chi nyaca ndo chi tɨ. G  Cachaa̱ coyo ra yatyin ri ñuu Jerusalén, nu nyaá ñuu Betfagé ta ñuu Betania. Ta yucu yutun Olivo nyaá ityi nuu chiin ca. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi uvi ra chicá noo chihin ra: @y 4Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cua̱han. Cha nduvahun vatyi chinó iñun chii. Ta caa cuhva ri cuan cuví nanyehe ra cuaa cuan. Ta cuahan ra chata ra Jesús ityi cuahan ra.O 3Tyicuan ta quichaha̱ ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá cha cuñún cha sacuvi chuhun? Ta nacaha̱n ra cuaa cuan ta catyí ra: ―Maestro, cuñí cha sanduvahun chɨtɨ nui ―catyí ra. r] 2Tyicuan ta tuchi̱ ñihno ra sahma ndichi ra. Ta ndava̱ ra noo ta tuhva̱ ra nuu nyaá ra Jesús. W~' 1Tyicuan ta chicuɨñɨ̱ ra Jesús ta catyí ra: ―Ca̱na ndo chi ra. Ta cacana̱ ra chi ra cuaa cuan ta catyí ra chi ra: ―Sa̱nɨɨ iñun. Ndu̱cuita, vatyi caná ra chuun ―cacatyí ra chi ra. .}U 0Cuaha ñu chasɨ yuhu ra na cutaxin ra, soco maa ra ñihi ca cana chaa ra ta catyí ra: ―¡Yoho ra vachi tata ra David, cu̱ndahvi cuñi chii! ―catyí ra. R| /Ta cha chiñi̱ ra cuaa cuan tyi cua yaha ra Jesús ra ñuu Nazaret, quichaha̱ cana chaa ra, ta catyí ra: ―¡Yoho Jesús, ra vachi tata ra David, cu̱ndahvi cuñi chii! ―catyí ra canachaá ra. Z{- .Tyicuan ta cachaa̱ coyo ra ñuu Jericó. Ta cua yaha ri ra ñuu cuan. Ta cuhva cha quita̱ ra Jesús ñuu cuan cuaha xaan ñáyɨvɨ cuahan chata ra, ɨɨn ri chihin ra cachicá noo chihin ra. Ta yucuan nyaá noo ra cuaa cha nañí Bartimeo. Sehe ra Timeo cuví chi ra. Nyaá ra cuan yatyin ri yuhu ityi cuan, chicán ra caridaa. 5zc -Vatyi nɨ ri yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria ta ña vachi vatyi sacuvi ñáyɨvɨ tyiño nui. Soco vachi vatyi sacuvi tyiño nuu ndo. Ta vachi vatyi cuhve ñayɨvi̱ tari noo cha cutyiyahvi ta cusacaqui cuaha ñáyɨvɨ ―catyí ra Jesús. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi ra Bartimeo ra cha cuaa `y9 ,Ta nya nyoho cha cuñí ndo cuví ndo nuu, cuñí chi cuvi ndo musu tandɨhɨ ca ñu. xy +Soco ñima tyicuan caa tahán chi sacuvi nyoho. Vatyi ra cuñí cucahnu ca, cuñí chi cuvi ra musu tandɨhɨ ca ndo. /wW *Soco cana̱ ra Jesús chi ra ta catyí ra chi ra: ―Chitó nyoho vatyi ra canyacá ñaha chi ñáyɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñihi xaan yosó ra sɨquɨ ñu. vy )Cha cachiñi̱ uchi ca tahan ra chicá noo chihin ra Jesús tuhun cuan, cacuxaan ra chihin ra Jacobo ta ra Juan. 4ua (Soco tuhun cha cunyaa ndo chiyo vahi ta chiyo satyin, ñima yuhu tahán chi cuhve chi ndo, soco maa Nyoo cucatyi yóó cha cuñihi nyatu cuan ―catyí ra Jesús chi ra. t7 'Ta canacaha̱n ra: ―Cuví chi ndi. Ta ra Jesús catyí ra: ―Cha ndicha vatyi cunyehe ndo tɨndoho ta cuhun ndo tuhun chihi tari cuhun yuhu. Xs) &Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Nyoho ña chitó ndo cha chicán ndo. ¿Atu cuví nyehe nyoho tɨndoho cha cuanyehe yuhu? ¿Atu cuví cuhun ndo tuhun chihi tari cuhun yuhu? ―catyí ra chi ra. ,rQ %Ta canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Cu̱hva cha cunyaa ndi chuhun nu nyacá ñahun, noo ndi chiyo vahun, ta inga ndi chiyo satyun ―catyí ra chi ra Jesús. hqI $Ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra: ―¿Ñáá cha cuñí ndo cha sacuvi cha cuenda ndo? Lp #Tyicuan ta ra Jacobo ta ra Juan, ra cacuví sehe ra Zebedeo, catuhva̱ ra nu nyaá ra Jesús, ta catyí ra chi ra: ―Maestro, cuñí ndi cha sa̱hun noo tumañi iñi chi ndi ―catyí ra. ioK "Ta cucuacu nyaa ra chii, cucañi ra chii, cutyicu sɨɨ ra chii. Ta cucahñi ra chii. Soco cha cu uñi quɨvɨ cunandote cha yaha cúvi ―catyí ra Jesús. Nu cachica̱n ra Jacobo ta ra Juan noo tumañi iñi chi ra Jesús .nU !Ta catyí ra: ―Tari cuhva nyehé ndo vityin, cua ndaa yo ityi cuahan ñuu Jerusalén nu cucuhva cuenda ñu chi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria chi ra cuví nuu chi tata sutu, ta chi ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu. Ta cucatyi ra tyi cucúvi ta cucuhva cuenda ra chii chi ra inga ñuu. 8mi Cuahan coyo ra ndaa ra ityi cuahan ñuu Jerusalén, ta ra Jesús cuahan ra ityi nuu ñu nyicón chi ra. Ta maa ñu iyo cuñí ñu ta chihin cha yuhví ñu cuahan coyo ñu chata ra. Tyicuan ta cana sɨɨ̱n ra chi ndɨ uchi uvi ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha̱ catyí ra cha cucuvi chi ra. Tl! Soco cuaha xaan ñu cha cuvi nuu vityin, ñu nu ndɨhɨ cucuvi ñu. Ta cuaha xaan ñu cuví ñu nu ndɨhɨ vityin, ican ñu cucuvi nuu ―catyí ra Jesús. Nu cahán ra Jesús inga chaha tyi cucúvi ra !k; cuañihi ñu ciento chaha sɨquɨ cha sandoo̱ ñu ihya ñuhu ñayɨvɨ̱. Cuañihi ñu vehe ta yañi ñu, ta cuhva ñu, ta sɨhɨ ñu, ta sehe ñu, ta ñuhú, vasɨ sanyehe ñáyɨvɨ tɨndoho chi ñu. Soco inga ñayɨvɨ̱ cha vachi, cuñihi ñu ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. j Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tandɨhɨ ñu sandoo̱ vehe, o yañi, o cuhva, o sutu, o sɨhɨ, o ñasɨhɨ, o sehe, o ñuhú, cha cuenda yuhu ta cha cuenda cha sacoto ñu chi ñáyɨvɨ tyi cuñí Nyoo sacacu ra chi ñu, i Tyicuan ta catyí ra Pedro chi ra: ―Sutu Mañi yuhu, nyuhu sandoo̱ ndi tandɨhɨ cha iyó chi ndi, ta vityin nyicón ndi chuun. 2h] Nanyehe̱ ra Jesús chi ra ta catyí ra chi ra: ―Ñáyɨvɨ ña cuví sacuvi ñu ihya. Soco Nyoo cuví chi ra. Vatyi cha cuenda Nyoo ñahri cha yɨɨ sacuvi ra. 8gi Cha cachiñi̱ ra tuhun ihya, iyo xaan cacuñí ra, ta candaca̱ tuhun ra chi ra tahan ra, ta catyí ra: ―Tu tyicuan caa, ¿yóó cha cuví cacu añima? ―catyí ra. f% Tañi tyehe yaha noo camellu xiu noo yɨquɨ tɨcu, ta ñima ca cha cuhva noo ñu tyayɨɨ cunyacá ñaha Nyoo chi ñu ―catyí ra Jesús. Oe Iyo cacuñí ra cachicá noo chihin ra tuhun cahán ra. Soco catyí ra Jesús chi ra inga chaha: ―Sehi, ñu cha tyaa xaan xiñi cha tyayɨɨ, ¡yɨɨ xaan quɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo! cd? Tyicuan ta nanyehe̱ ra Jesús nicachico chata ra, ta catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―¡Ñana cha yɨɨ ta cuvi nacuhva cuenda ñu tyayɨɨ chi ñu na cunyaca ñaha Nyoo chi ñu! ―catyí ra chi ra. c Soco cha chiñi̱ ra tuhun caha̱n ra Jesús tyehe caa, nducuihya̱ iñi ra, ta cuihya xaan cuanuhu ra vatyi tyayɨɨ xaan ra. Ob Tyicuan ta cusɨɨ cuñí ra Jesús nanyehé ra chi ra. Ta catyí ra chi ra: ―Cumañi noo ri ca cha cumañi chuun. Cua̱han ta xi̱con tandɨhɨ cha iyó chuun ta cu̱hvon chi ñu ndahvi. Tyicuan ta coo cha tyayɨun nya andɨvɨ. Yaha cuan ta qui̱chun cunyicon chii vasɨ nyehún tɨndoho ―catyí ra Jesús chi ra. sa_ Ta nacaha̱n ra cuan ta catyí ra: ―Maestro, tandɨhɨ ihya cha sacuví nyata luhli ―catyí ra. ` Yoho cha chitón cha catyí Nyoo cha sacuvi yo: “Ma coun chihin inga ñusɨhɨ tatu ñima ñasɨhun cuví. Ma cahñun. Ma suhun. Ma cahun cuendu sɨquɨ ni noo ñu. Ma sandavi ñahun. Sa̱hun ñáyɨvɨ chi sutun ta chi sɨhun” ―catyí ra Jesús chi ra. 0_Y Ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Yoso caa chitón tyi vahi? Noo ri ra vaha iyó, ta ican ra cuan cuví Nyoo. (Ta cha catyún tyi vahi, nacotón tyi Nyoo cuví.) ^+ Yaha̱ cuan ta cuahan ra Jesús. Ta chino̱ vavaha noo ra cuan chata ra ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra nuu ra, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―Maestro, ra vaha cuvún. ¿Yoso caa sacuvi ta ñihi ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coi? ―catyí ra chi ra Jesús. P] Ta quehe̱n ra chi noo noo ndotyin ta tyihi̱ sucun ndaha ra. Ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ndotyin, ta chica̱n tahvi ra chaha ndotyin. Nu ndatuhún minoo ra tyivaa tyayɨɨ chihin ra Jesús E\ Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tatu ma nacuhva cuenda ndo chi ndo chi Nyoo tari noo ra cuatyaa chihin sutu ndotyin, ma cuvi quɨhvɨ ndo nu nyacá ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra. [{ Soco cuhva cha nanyehe̱ ra Jesús, cuxaan ra. Ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ña ndo. Na quichi nyaca ñu chi ra cuatyaa nu nyaí. Ta ma casɨ ndo. Vatyi ñu nyacá ñaha Nyoo añima, cuví ñu chinó iñi chi Nyoo tari chinó iñi ra cuatyaa ihya. KZ Tyicuan ta quichi̱ nyaca ñu suhva ra cuatyaa chi ra Jesús tacuhva natyiso ra ndaha ra sɨquɨ ndotyin. Soco ra cachicá noo chihin ra ña chahá ca ra cha quichi nyaca ñu chi ndotyin. >Yu Ta tyicuan caa tucu ñusɨhɨ. Tatu sandoó ñu chi yɨɨ ñu ta tandaha ñu chihin inga ra suri chicoo̱ tucu cuatyi ñu ―catyí ra Jesús. Nu nasoco̱ ra Jesús chi ra cuatyaa Yaha̱ cuan ta nachaa̱ coyo ra nya vehe, ta quichaha̱ ndaca tuhun ra cachicá noo chihin ra inga chaha sɨquɨ tuhun cuan. uVc Yucuan chaha, ña tahán chi cha sasɨɨn ñáyɨvɨ cha sandu̱ ɨɨn ri Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra. *UM Ta chichi cha nɨnduvi tahan ñu cucuvi ñu tari cha noo ri ñáyɨvɨ.” Yucuan chaha ñima ca uvi tahan cuví ñu, soco cha nanduvi̱ ñu noo ri ñáyɨvɨ. sT_ “Yucuan cuenda sandoó rayɨɨ chi sutu ra ta chi sɨhɨ ra vatyi ndu ɨɨn ri ra chihin ñasɨhɨ ra. kSO Soco quɨvɨ xihna ri, quɨvɨ savaha̱ Nyoo tandɨhɨ maa, savaha̱ ra rayɨɨ ta ñaha sɨhɨ. R  Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Catyi̱ ra Moisés cha sacuvi ndo tyicuan caa soco cha cuenda cha ndava añima ndo. 6Qe Ta canacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Ra Moisés chaha̱ ra cha cuví cahnya noo ra tutu cha tandaha ra tyicuan ta cuvi sandoo ra chi ñasɨhɨ ra ―catyí ra chi ra. kPO Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¿Ñáá cha catyi̱ ra Moisés tyi sacuví ndo? GO Tyicuan ta suhva ra fariseo catuhva̱ ra nu nyaá ra Jesús, vatyi nducu ra cuhva tyaa ra cuatyi sɨquɨ ra. Ta candaca̱ tuhun ra chi ra tatu vaha cha sandoo noo rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra. PN  Quita̱ ra Jesús Capernaum ta cuahan ra ityi Judea nya inga chiyo yutya Jordán. Yucuan candu̱ ɨɨn ri ñáyɨvɨ inga chaha nu nyaá ra, ta quichaha̱ sañaha tucu ra chi ñu tari tuhvá maa ra. yMk 2Ñɨɨ vaha xaan. Soco tatu ndɨhɨ cha uhva, ¿yoso caa cuví cotyiño yo inga chaha? Tyicuan caa tucu nyoho, ma sandɨhɨ ndo cha coo tuhun Nyoo añima ndo cha cuví tari ñɨɨ vaha. Tyicuan caa ta coo taxi ri ndo chihin tahan ndo.HL  1’Soco tandɨhɨ ñu nyicon chii, tari cha cayú ñu chihin ñuhu̱ tatu nyehe ñu tɨndoho cha cuende, vatyi chihin cuan cua sanduvaha Nyoo chi ñu, tari nduvaha nyayu chihin ñɨɨ. `K9 0Vatyi yucuan ña chihí tɨndacu chachí chi ñu, ta ni noo chaha ña ndahva ñuhu̱. _J7 /Ta tatu noo chɨtɨ nuu sanacavá chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ta̱va. Vatyi vaha ca cha quɨhvun nu nyacá ñaha Nyoo chihin noo chɨtɨ nuu ta ñima ca chihin nɨnduvi chɨtɨ nuun ta tuchi Nyoo chuun anyaya. VI% .Ta ña chihí tɨndacu chachí chi ñu, ta ñuhu̱ ni noo chaha ña ndahva. wHg -Ta tatu chahun ta sanacavá chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ca̱hnya. Vatyi vaha ca cuhun nu coun chihin Nyoo chihin cha luu chahun ta ñima ca chihin cha nɨnduvi chahun ta tuchi Nyoo chuun anyaya. Vatyi yucuan ma ndahva ca maa ñuhu̱. aG; ,Ta yucuan ña chihí tɨndacu chachí chi ñu, ta ñuhu̱ ña ndahva maa ni noo chaha. lFQ +Tatu ndahun sanacavá chuun nu cuatyi, vaha taxin ca ca̱hnya. Vatyi vaha ca cha quɨhvun nu coun chihin Nyoo chihin cha luu ndahun ta ñima ca chihin cha nɨnduvi ndahun ta cuhun anyaya nu cayú ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa. +EO *’Tatu yóó ñu sanacava nu cuatyi chi noo ñu chinó iñi chii, vaha taxin ca cuhñi ñáyɨvɨ noo yuu sucun ñu ta tuchi ñu chi ñu cuan nu tyañuhu. oDW )Tatu cuhva noo ñu, vasɨ noo vasu ndutya coho ndo chihin sɨvi, cha cuenda vatyi ñu cuenda yuhu ra Cristo cuví ndo, cha ndicha vatyi cuñihi ñu cha cuacuhva Nyoo chi ñu. Yɨca xaan cha sanacava yo chi noo yañi yo nu cuatyi OC (Vatyi ñu cha ña cuahan sɨquɨ yo, tumañi iñi chi yo cuahan ñu. (BI 'Soco catyí ra Jesús chi ra: ―Ma casɨ ndo. Vatyi ni noo ra cha casacuvi milagru chihin sɨvi ta yaha cuan ta caña iñi ra cahan ña vaha ra sɨqui. A &Tyicuan ta catyí ra Juan chi ra Jesús: ―Maestro, nyehe̱ ndi chi noo ra cuan ta chihin sɨvun tavá ñehe ra chi tatyi ña vaha. Soco vatyi ñima chihin yo chicá noo ra, catyi̱ ndi chi ra tyi ma sacuvi ca ra ―catyí ra Juan chi ra Jesús. /@W %―Ñáyɨvɨ cha natɨɨ́n cuenda chi noo ra cuehe luhlu chihin sɨvi, chi yuhu natɨɨ́n cuenda ñu. Ta ñu natɨɨ́n cuenda chii, ñima chi yuhu ri natɨɨ́n cuenda ñu, soco chi ra cha tachi̱ chii ñandɨhɨ. Tatu ña cuahan ñáyɨvɨ sɨquɨ yo, tumañi iñi chi yo cuahan ñu ? $Tyicuan ta quehe̱n ra chi noo ra cuehe luhlu ta chinanyaa̱ ra chi cue mahñu ra. Ta tyihi̱ sucun ndaha ra chi cue, ta catyí ra: >5 #Tyicuan ta chicunyaa̱ ra Jesús ta cana̱ ra chi ndɨ uchi uvi ra chicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―¿Nya ndo cuñí ndo cuvi ndo nuu, cuñí chi cha cuví ndo ra nu ndɨhɨ cha nuu tandɨhɨ ra, ta sacuvi ndo tyiño nuu tandɨhɨ ra? ―catyí ra Jesús chi ra. p=Y "Taxi taxi cacuvi̱ ra, vatyi ityi vachi coyo ra, ta cacuví yuhu ra nya ra cuví ra ra cahnu ca. a<; !Tyicuan ta cachaa̱ coyo ra ñuu Capernaum. Ta cuhva cha nyicú ra nya vehe, ra Jesús ndaca̱ tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cuvi̱ xaan yuhu nyoho ityi vachi yo? ―catyí ra ndaca tuhun ra. ~;u Soco ña cacutuñí iñi ra tuhun cahán ra chihin ra. Ta cayuhví ra candaca tuhun ra chi ra. ¿Yóó ra cahnu ca? `:9 Vatyi sañahá ra chi ra cachicá noo chihin ra. Ta catyí ra chi ra vatyi Rayɨɨ cha quichi nya gloria cunacuhva cuenda ñu chi ra ndaha ñáyɨvɨ. Ta cucahñi ñu chi ra, soco cha cu uñi quɨvɨ cunandoto ra. |9q Quɨvɨ cha quita̱ coyo ra yucuan, yahá coyo ra ityi Galilea. Ta ña cuñí ra Jesús cha coto ñáyɨvɨ. ]83 Ta catyí ra Jesús: ―Cha cuenda vatyi tahan tatyi ña vaha ihya, quitá, soco chihin cha ma cachi yo ta cacan tahvi yo chi Nyoo ―catyí ra chi ra. Nu cahán ra Jesús tuhun inga chaha vatyi cucúvi ra =7s Tyicuan ta quɨhvɨ̱ ra Jesús noo vehe, ta ra cachicá noo chihin ra candaca̱ tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun ña cuvi̱ tava ndi chi tatyi ña vaha cuan? ^65 Soco tɨɨ̱n ra Jesús ndaha cue, ta nacoñehe̱ ra chi cue, ta nicuinanyaa̱ cue. A5{ Ta tatyi cuan quiñi xaan canachaa̱ ta na quɨsɨ chi chi cue inga chaha ta quita̱. Ta sandoo̱ tatyi cuan chi cue tari noo ndɨyɨ. Ta cuaha ñu catyí vatyi cha chihi̱ cue. G4 Cuhva cha nyehe̱ ra Jesús tyi cuaha ñáyɨvɨ candu ɨɨ̱n ri, ta tava̱ ñehe ra chi tatyi ña vaha cuan, ta catyí ra: ―Yoho tatyi ña vaha cha sañɨhɨ́ ta sasohó chi cue ihya, catyí chuun, na quiton. Sa̱ña chi ra luhlu ihya, ta ma ndɨhvɨ con chi ra ―catyí ra Jesús chi tatyi ña vaha cuan. 3 Tyicuan ta sutu cue canachaa̱ ra ta catyí ra: ―¡Chinó iñi! ¡Tyi̱nyee chii na chino ca iñi! ―catyí ra chi ra Jesús. 2 Ta catyí ra Jesús chi ra: ―Tatu chinó iñun, tandɨhɨ ta cuví cha cuenda ñu chino iñi ―catyí ra Jesús. k1O Ta cuaha chaha tyihi̱ tatyi ña vaha ihya chi cue nu cayú ñuhu̱, o nu ndutya. Cuñí chi cahñi chi chi cue. Soco tatu cuví chuun, cu̱ndahvi cuñi nyehun chi ndi, ta tyi̱nyeun chi ndi ―catyí sutu cue chi ra Jesús. 10[ Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi sutu cue: ―¿Ama quichaha cuvi chi ra tyehe caa? ―catyí ra chi ra. Ta nacaha̱n sutu cue, ta catyí ra: ―Nyata luhlu ra. Q/ Quichi̱ nyaca ra chi ra luhlu cuan. Ta cuhva cha nanyehe̱ tatyi cuan chi ra Jesús, quehe̱n tatyi cuan chi cue. Ta nduva̱ cue nu ñuhú, sacañuhú cue chi cue, ta quita̱ tɨñɨ yuhu cue. .3 Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―¡Nyoho ñu ña chinó iñi cuví ndo! ¿Yoso tahan ca quɨvɨ cunyai chihin ndo ta cunyei tɨsɨhɨ ndo nyacua nya cha cutuhva ndo ta chino iñi ndo chii? Ta catyí ra chi ra cuan: ―Nya̱ca chi ra luhlu chiña tyehe ―catyí ra. -3 Vatyi tandɨhɨ ri nu tɨɨn tatyi cuan chi cue, sanduva chi cue nu ñuhú, ta yucuan quita tɨñɨ yuhu cue ta cahñi noho cue. Ta ndundava cue. Cha catyi̱ chi ra cachicá noo chuhun na tava ra tatyi ña vaha cuan, soco ña cacuvi̱ chi ra ―catyí ra cuan chi ra Jesús. D, Ta noo ra nanyaá chichi cha cuaha ñáyɨvɨ yucuan, nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Maestro, ihya vachi nyaque chi sehi. Yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi cue ta sacuñɨhɨ chi cue. + Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra cacuvi yuhu cuan ta catyí ra: ―¿Ñáá cuenda cuví yuhu xaan ndo? ―catyí ra chi ra. *w Tyicuan ta cha nanyehe̱ ñu chi ra Jesús, tandɨhɨ ñu iyo cuñí ñu, ta cachino ñu chicuhva ñu nocumi chi ra. d)A Yaha̱ cuan ta nachaa̱ coyo ra nu nyicú inga ra cachicá noo chihin ra Jesús. Ta canyehe̱ ra tyi cuaha ñáyɨvɨ tayucú nicachico. Ta nyicú tucu ra sacuahá cuenda ley yucuan, ta cacuví yuhu ra chihin ra. () Soco yuhu catyí chi ndo tyi cha yaha̱ quichi̱ ra Elías. Ta sacuvi̱ maa ñáyɨvɨ cha cuñi̱ ñu chihin ra, tari cuhva catyí nu tutu Nyoo cha cucuvi chi ra ―catyí ra Jesús chi ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra tyivaa cha yɨhɨ́ noo tatyi ña vaha chi ' Ta nacaha̱n ra, ta catyí ra: ―Cha ndicha vatyi xihna ca ra Elías nyaá quichi ta sanduvaha ra tandɨhɨ. ¿Ta yoso caa catyí tuhun Nyoo cuenda Rayɨɨ cha quichi nya gloria? Catyí chi tyi cunyehe ra tɨndoho, ta ma cuñi nyehe ñáyɨvɨ chi ra. $&A Tyicuan ta quichaha̱ candaca tuhun ra chi ra Jesús: ―¿Ñáá tuhun cha catyí ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu vatyi cuquichi xihna ca ra Elías? {%o Yucuan chaha ña cacaha̱n maa ra tuhun, vasɨ cacatyí ra chi tahan ra ñana vaha tuhun cuví cha cunandoto ra. U$# Cuhva cha cuanoo coyo ra yucu cuan, catyí ra Jesús chi ra tyi ma cacahan ra tuhun cha canyehe̱ ra yucuan, soco nya yaha cha nandoto Rayɨɨ cha quichi nya gloria, tyicuan ta cuvi cahan ra tuhun. c#? Ta cuhva cha cananyehe̱ ra, yori ca ra tayucú chihin ra, noo ri ca maa ra Jesús. _"7 Tyicuan ta noo̱ xica noo vico sɨquɨ ra ta sahvi̱ chi ra. Ta chichi vico cuan tyacu noo ndusu cha catyí: ―Ican ihya cuví Sehi, ta cuñí xain chi ra. Tya̱soho ndo tuhun cahan ra ―catyí ndusu cuan. [!/ vatyi ña chitó ra ñáá tuhun cahán ra. Vatyi maa ra ta inga ra cayuhví ra. k O Tyicuan ta ra Pedro catyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, ¡vaha xaan cha nyicú ndi ihya! Na savaha ndi uñi tahan tiyahva: noo cha cuenda maun, ta noo cha cuenda ra Moisés, ta nonga cha cuenda ra Elías ―catyí ra Pedro, b= Ta cananyehe̱ ra tyi nanyaá ra Elías ta ra Moisés, candatuhún ra chihin ra Jesús.  Nduxiño xaan sahma ra ta cuichin xaan nanduvi̱. Yori maa sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya cuví nacatya ta nducuichin tyicuan caa. .U Iñu quɨvɨ yaha ta cuahan ra Jesús noo yucu sucun. Ta ra Pedro, ra Jacobo, ta ra Juan ri cuahan coyo chihin ra. Ta yucuan nasama̱ cuhva caa nuu ra Jesús.  ! ’Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi yɨhɨ́ ndo cha nyicú ndo ihya, ma cúvi ñaha ndo nyacua nya nyehe ndo yoso caa nyacá ñaha Nyoo. Vatyi cuquichi chihin tunyee iñi ra ―catyí ra Jesús. Nu sañahá Nyoo yoso caa ra Jesús noo cha ndicha nu nyacá ñaha ra ?w&Tatu nya noo ndo cucahan nuu ndo nyehe ndo chii, ta cucahan nuu ndo tuhun cahín nuu ñáyɨvɨ cha iyó cuatyi ta ña quichahá tuhun Nyoo, yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cucahan tucu nuu mai nyehi chi ndo quɨvɨ quichi tiqui chihin ángel cuenda Nyoo. Vatyi cuquichi chihin cha tyaquɨ maa Suti.oW%Vatyi tatu sacunaa ndo añima ndo, ñahri maa cha iyó cha cuví cuhva ndo ta sacacu ndo añima ndo. $Tatu sacunaa ndo añima ndo anyaya, ¿ñáá ri tuhun cha saha ganaa ndo tandɨhɨ cha tyayɨɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱? V%#Vatyi nya ndo ña cuñí ndo cúvi ndo cha cuende, suri cha cúvi maa ndo cuvi, ta cuhun ndɨhɨ ndo anyaya. Soco nya ndo cuhva ndo ñayɨvɨ̱ ndo cha cuende ta cha cuenda tuhun Nyoo, cucacu añima ndo. T!"Tyicuan ta cana̱ ra Jesús chi ñáyɨvɨ ta chi ra cachicá noo chihin ra ta catyí ra chi ñu: ―Tatu nya ndo cuñí ndo cunyicon ndo chii, cuñí chi cahnya ndo iñi ndo tuhun maa ndo. Ta ma ndu uvi iñi ndo cha yɨhɨ́ ndo cuende vasɨ nyehe ndo tɨndoho cha cuende. Vatyi yucuan cuví cruzi cha tahán chi cuiso ndo. >u!Soco ra Jesús nanyocava̱ ra, ta nanyehe̱ ra chi inga ra cachicá noo chihin ra. Ta quichaha cahan ra chi ra Pedro ta catyí ra: ―¡Cua̱chiyo chuun nui, cuihna! Vatyi yoho ña chicá xiñun tari cuhva chicá xiñi Nyoo, soco tari chicá xiñi ñáyɨvɨ, chicá xiñun ―catyí ra Jesús chi ra Pedro. ' Catyi̱ cachi ra chi ra tuhun ihya. Tyicuan ta tava̱ sɨɨn ra Pedro chi ra ta quichaha catyi ra tyi ña vaha cha cahan ra cha tyicuan caa. T!Tyicuan ta quichaha̱ sañaha ra vatyi Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cunyehe ra cuaha xaan tɨndoho. Ta ra mandoñi ta ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu ma cuñi ra natɨɨn cuenda ra chi ra. Catyi̱ ra Jesús chi ra vatyi cucahñi ñu chi ra soco chichi cha cu uñi quɨvɨ cunandoto ra. Soco catyi ra Jesús chi tandɨhɨ ra tyi yori chihin cacahan ra tuhun cuan. Nu caha̱n ra Jesus tuhun tyi cucúvi ra )KTyicuan ta ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Ta nyoho, yóó ra cuví yuhu, cuñí tucu nyoho? Ra Pedro catyí ra chi ra: ―Yoho cuví Cristo. taTa canacaha̱n ra ta catyí ra: ―Yɨhɨ́ ñu catyí ñu tyi ra Juan ra sacondutyá chi ñáyɨvɨ cuvún. Inga ñu catyí ñu tyi ra Elías cuvún. Ta inga ñu catyí ñu tyi inga ra profeta Nyoo cuvún ―cacatyí ra chi ra. Yaha̱ cuan ta chaha̱n ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra ñuu cha ca iyó Cesarea Filipo. Ta ityi cuahan ra, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá catyí ñáyɨvɨ? ¿Yóó ra cuví yuhu? ―catyí ra chi ra. 0YTyicuan ta natachi ra Jesús chi ra ta catyí ra chi ra: ―Ma quɨ̱hvun chichi ñuu ta ni yori chihin cahun tuhun. Nu catyi̱ ra Pedro vatyi ra Jesús cuví Cristo /Tyicuan ta tɨɨ̱n tucu ra Jesús chɨtɨ nuu ra inga chaha, ta maa ra nanyehe̱ vaha ra ta nduvaha̱ ra. Nanyehe cachi vaha ra tandɨhɨ.  7Ra cuaa cuan nanyehe̱ ra ta catyí ra: ―Nyehí ɨn cahnu ri maa chi ñáyɨvɨ. Cuhva caa yutun caa ñu cahvi iñi, soco chicá ñu ―catyí ra. Y +Tyicuan ta tɨɨ̱n ra ndaha ra cuaa cuan, ta cuahan ra chihin ra ityi chata ñuu. Ta tyaa̱ sɨɨ ra chɨtɨ nuu ra, ta tyiso̱ ra ndaha ra sɨquɨ ra, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra tatu cuví nyehe ra chiin. > uYaha̱ cuan ta chaa̱ ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra nya ñuu Betsaida. Ta quichi̱ nyaca ñu chi noo ra cuaa. Ta cachacu̱ ndahvi ñu nuu ra na tɨɨn ra chi ra. 7 gTyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―¿Atu ta cutuñi ca iñi ndo? ―catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra. Nu sanduvaha̱ ra Jesús chi noo ra cuaa ñuu Betsaida / WTa catyí tucu ra Jesús chi ra: ―Ta quɨvɨ sache̱ ucha tahan pan chi cumi mil ñu, ¿yoso tahan tica tyitu nacoñehe̱ ndo? Ta cacatyí ra: ―Ucha tahan. `9quɨvɨ cha sache̱ ohon tahan pan cuan chi ndɨ ohon mil rayɨɨ? ¿Yoso tahan tica yɨquɨn naquehe̱n ndo? ―catyí ra Jesús, ndacá tuhun ra chi ra cachicá noo chihin ra. Ta maa ra cacatyí ra: ―Uchi uvi. zmNyaá chɨtɨ nuu ndo, ¿atu ña nyehé ndo? Nyaá soho ndo. ¿Atu ña chiñí ndo? ¿Atu ña nɨcohon iñi ndo ]3Tuví iñi ra Jesús cha ndatuhún ra, ta catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha catyí ndo tyi ñahri pan nyisó ndo? ¿Atu ta cutuñi ca iñi nyoho? ¿Atu ta coto ca ndo? ¿Atu ni ndava xaan añima ndo? =sTa ra cachicá noo chihin ra quichaha cacatyi ra chi ra tahan ra: ―Cha cuenda vatyi ñahri pan nyisó yo, yucuan cuenda caha̱n ra tuhun cuan ―catyí ra chi ra tahan ra. Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin yuchan iya ra fariseo ta ra Herodes ―catyí ra chi ra. Naa iñi ra cachicá noo chihin ra Jesús cacuiso ra cha cacachi ra. Ta noo pan ri ñohó chihin ra chichi canoa cuan. *M Tyicuan ta sandoo̱ ra chi ra, ta nandɨhvɨ̱ ra chichi canoa ta cuahan ra inga chiyo miñi. Cuhva iyó ra fariseo tari yuchan iya cuvi, catyí ra Jesús [/ Ta ra Jesús uhvi uhvi naxita̱ ra tatyi ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá tuhun cha chicán ñáyɨvɨ iyó vityin milagru? Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ma sacuvi ni noo milagru nyehe ndo ―catyí ra chi ra. pY Tyicuan ta cachaa̱ coyo ra fariseo, ta quichaha cuvi yuhu ra chihin ra Jesus. Ta cacatyí ra chi ra na sacuvi ra noo milagru tatu ndicha cha Nyoo tachi̱ chi ra. Tyicuan caa catyi̱ ra vatyi cuñí ra nducu nyehe ra chi ra. .U Ta quɨhvɨ̱ ra chichi noo canoa chihin ra cachicá noo chihin ra. Ta cuahan coyo ra ityi Dalmanuta. Nu cacatyí ra fariseo chi ra Jesús na sacuvi ra noo milagru l~Q Ta cha cumi mil tahan ñu cachachi̱. Yaha̱ cuan ta catyí ra Jesús chi ñu na cunuhu coyo ñu. {}oTandɨhɨ ñu cachachi̱ ñu, ta cachitu chichi ñu. Ta casacutu ra ucha tahan tica chihin yɨquɨn cha ndoo ca. | Ta canyisó tucu ra suhva tiyaca nyihi. Ta nacuhva̱ tucu ra Jesús tyahvi nyoo chi Nyoo, ta chaha̱ ra chi ra na casacha ra. {wTa catyí ra na cunyicu ñáyɨvɨ cuan nu ñuhú. Ta quehe̱n ra ucha pan cuan, ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Yaha̱ cuan ta tahvi̱ sava ra pan cuan, ta chaha̱ ra chi ra cachicá noo chihin ra, na casacha ra chi ñáyɨvɨ cuan. zwTa ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra, ta catyí ra: ―¿Yoso tahan pan nyisó ndo? Ta cacatyí ra: ―Ucha tahan. ,yQTa nacaha̱n ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―¿Soco yoso caa cuhva yo cha cachi ñu ihya, ta yori maa ñáyɨvɨ iyó ta xico ñu chi yo? x%Tatu natachi chi ñu nya vehe ñu cucachi ñu, coto coñaa ñu ityi, vatyi yɨhɨ́ ñu cañi quichi̱ coyo ñu ―catyí ra Jesús chi ra. w―Cundahvi cuñí nyehi chi ñáyɨvɨ ihya, vatyi cha uñi quɨvɨ nyicú ñu ihya chihin, ta ñahri maa cha cachi ñu iyó. j~}}|zyyWxwvv5uttss*qqFonmlkjj(i~hh:gnfedbc8ba``&^]+\y[[ZYXWHVKUTTASRROQhPPVONMLL;KAJIHEGGfFFEEDCtBB6AA3@r??%>>6=<<;N::9e876t55F43210/a.--,m,+a**>)[(o'&&%$$(#"! h ?z?eq} H_ + n >2._% j2<]Ta ndaca̱ tuhun ra Pilato chi ra, ta catyí ra: ―¿Atu rey cuenda ñu Israel cuví yoho? Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Ican, yuhu cuvi. Ndicha cha cahún. ; }Cuhva cha cundichin candu ɨɨ̱n ri ra cacuví nuu chi tata sutu chihin ra cacuví mandoñi ta chihin ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu ta tandɨhɨ ra cuví tyiño ñu Israel. Ta ra Jesús nuhñí ra, chinacuhva cuenda ra chi ra chi ra Pilato. 6:eHTa caa cuhva ri cuan chacu̱ ri loho cha cu uvi chaha. Tyicuan ta nɨcoho̱n iñi ra Pedro tuhun cha caha̱n ra Jesús chihin ra: “Cha ni cumañi ca cuacu loho uvi chaha, yoho cucatyun vatyi ña ñohó nuun chi yuhu uñi tahan chaha.” Nɨcoho̱n iñi ra Pedro ta quichaha chacu chaa ra.K9GTyicuan ta iyo xaan tyanaha ra Pedro, ta catyí ra: ―¡Chitó vaha Nyoo tyi ña ñohó nui chi ra cha cahán nyoho tuhun! ¡Na cahñi Nyoo chii tatu ña ndicha cha cahín! ―catyí ra. 8yFSoco tixehe̱ ra inga chaha. Ta yaha suhva ri ca cuhva ta ra canyicú yucuan cacatyí tucu ra inga chaha chi ra Pedro: ―Cha ndicha vatyi noo ra yucuan cuví yoho, vatyi ra Galilea cuvún, vatyi tari cahán ñu, cahún ―catyí ra chi ra. @7yETyicuan ta ñaha cha nyaá tyiño yoo cuan, nanyehe̱ tucu ña chi ra inga chaha ta quichaha̱ catyi ña chi ra canyicú yucuan: ―Noo ra tahan ra cuan cuví ra ihya ―catyí ña. G6DSoco ra Pedro tixehe̱ ra, ta catyí ra: ―Ña ñohó nui chi ra, ña chité ñáá tuhun cahún ―catyí ra chi ña. Tyicuan ta quita̱ ra ityi yuvehe. Tyicuan ta chacu̱ noo loho. p5YCTa cuhva cha nanyehe̱ ña chi ra Pedro vatyi sanasaá ra chi ra yunuhu cuan, ndoo̱ ña nyehé vavaha ña chi ra, ta catyí ña chi ra: ―Yoho ñandɨhɨ, chica̱ noun chihin ra Jesús ra ñuu Nazaret cuan ―catyí ña chi ra. 4BRa Pedro nyaá ra ityi yuvi nuquehe. Tyicuan ta chaa̱ noo ñaha sahá tyiño chihin ra cuví nuu chi tata sutu cuan. ,3QATyicuan ta suhva ra quichaha̱ tyicu sɨɨ ra chi ra. Ta chasɨ̱ ra nuu ra, ta cañi̱ ra chi ra chihin chiqui ra ta cacatyí ra chi ra: ―¡Nacoto yóó cha cañi̱ chuun! ―cacatyí ra chi ra. Ta policía cacatu ra nuu ra. Nu catyí ra Pedro vatyi ña ñohó nuu ra chi ra Jesús 92k@Nyoho cha chiñi̱ ndo vatyi chicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo chihin tuhun cahán ra. ¿Yoso caa cuñí nyoho? ―catyí ra. Ta tandɨhɨ ra cacatyí ra vatyi tahán chi cúvi ra. +1O?Tyicuan ta ra cuví nuu chi tata sutu cuan, chahnya̱ ra sahma ra tari noo seña vatyi ña tahán iñi ra, ta catyí ra: ―¿Ñáá ca cha ndaa cuñí yo? 0 >Ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ican, yuhu cuví. Ta nyoho cunyehe ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria, cucunyai chiyo vaha Nyoo ra cha iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi. Ta cunyehe ndo chii quɨvɨ quichi nu vico andɨvɨ ―catyí ra chi ra. a/;=Soco ra Jesús taxi ri nanyaá ra, ta ña nacaha̱n maa ra. Ta ra cuví nuu chi tata sutu cuan ndaca̱ tuhun ra chi ra inga chaha, ta catyí ra: ―¿Atu yoho cuvún Cristo, Sehe Nyoo ra cha iyó cha vaha chi? .wSoco ni tyicuan caa ña nacachi̱ tahan cha catyi̱ ñu. [,/:―Nyuhu chiñi̱ ndi cha caha̱n ra vatyi cusatanɨ ra vehe ñuhu cahnu cha savaha̱ ñáyɨvɨ. Ta chichi cha uñi quɨvɨ cunacananyaa ra inga vehe ñuhu cha ñima ñáyɨvɨ savaha, na ―catyí ñu. d+A9Yɨhɨ́ ñu candɨcuita̱ ñu ta catyaa̱ ri maa ñu cuendu sɨquɨ ra, ta cacatyí ñu: j*M8Vasɨ cuaha ñáyɨvɨ caha̱n ñu cuendu sɨquɨ ra, soco ña nacachí tahan tuhun cahán ñu. =)s7Ra cacuví nuu chi tata sutu, ta tandɨhɨ ra cuví tyiño canducu ra ñáá noo cuatyi tyaa ra sɨquɨ ra Jesús, tacuhva cuvi cacahñi ra chi ra soco ña cañihi̱ maa ra. 7(g6Ta ra Pedro cuahan ra chata ra nya sava ri, nyacua nya nuquehe vehe ra cuví nuu chi tata sutu cuan. Ta ndoo̱ ra nyaá ra chihin policía sanasaá ra chi ra yatyin yunuhu. ='s5Tyicuan ta cachinyaca̱ ra chi ra Jesús nuu ra cuví nuu chi tata sutu, ta candu ɨɨ̱n ri tandɨhɨ ra chihin ra cacuví mandoñi, ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu. &4Soco sandoo̱ ra sɨnduhu cuan ta cuahan vavaha ra vityiaa vityi cañi ra. Nu cutuñi̱ chi ra Jesús nuu ra cuví tyiño l%Q3Soco noo ri ca ra tyivaa nyicón ra chi ra, ndichí ra noo sɨnduhu ta catɨɨ̱n tucu ra chi ra. z$m2Tyicuan ta tandɨhɨ ra cachicá noo chihin ra, cachino̱ ra ta casandoo̱ noo tuhun maa ra chi ra Jesús. p#Y1Ndɨ quɨvɨ chinyai̱ chihin ndo sañahi̱ chichi vehe ñuhu cahnu cuan. Ta ni noo chaha ña tɨɨ̱n ndo chii. Soco cuví chi tyehe caa vityin, tacuhva chino cava tari cuhva catyí nu tutu tuhun Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra. ("I0Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra cachaa̱ coyo cuan: ―¿Atu vachi tɨɨn ndo chii chihin mityi ta chihin yutun, tari cha vatyi cuví yuhu noo ra suhu? u!c/Soco noo ra cha nyaá yucuan tava̱ ra mityi ra ta chahnya̱ ra soho musu ra cuví nuu chi tata sutu. H  .Tyicuan ta catɨɨ̱n ra chi ra Jesús ta cuahan ra vehe caa. {-Ta cuhva cha chaa̱ ra tuhva̱ ra nu nyaá ra Jesús ta catyí ra chi ra: ―Maestro. Ta tyayuhu̱ ra xɨtɨn ra. V%,Cha ni cumañi ca cachaa coyo ra, ra Judas, ra cha naxicó tuhun chi ra, chaha̱ ra noo seña chi ra ta catyi̱ ra: ―Ra cha tyayuhi, ican ra cuan cuví. Tɨ̱ɨn vaha ndo chi ra na cuhun ra chihin ndo. 7g+Ni cahán ca ra Jesús ta chaa̱ ri ra Judas, noo ra chichi cha uchi uvi tahan ra chicá noo chihin ra. Ta cuaha sɨndaro ta policía vachi coyo chihin ra canyisó ra mityi ta yutun. Vachi coyo ra cuenda ra cacuví nuu chi tata sutu, ta ra casacuaha cuenda ley vehe ñuhu, ta cuenda ra mandoñi. }*Ndɨ̱cuita ndo, co̱ho ndo. Cha vachi ra naxicó tuhun chii ―catyí ra Jesús chi ra. Nu catɨɨ́n ra chi ra Jesús ve)Ta chaha̱n ra cha cu uñi chaha, ta nachaa̱ ra, ta catyí ra: ―Vityin ndicha cu̱su ndo, nyi̱tatu ndo. Cha iyó vaha ri vityin, cha chaa̱ cuhva cha cucuhva cuenda ra chi yuhu Rayɨɨ cha quichi nya gloria ndaha ra ca iyó cuatyi. R(Tyicuan ta nachaa̱ tucu ra inga chaha, nyehe̱ ra tyi caquixí ra. Vatyi nɨcunyasɨ maa chitɨ nuu ra chihin cha cacuñí xaan ra cusu ra. Ta ña cachitó ra ñáá cha nacahan ra chihin ra Jesús. lQ'Tyicuan ta cuahan ra inga chaha. Ta chica̱n tahvi ra suri maa cha chica̱n ra cha xihna ri. ]3&Co̱nyito ndo ta ca̱can tahvi ndo tacuhva cha ma sanacava ra ña vaha chi ndo nu cuatyi. Cha ndicha, cuñí añima ndo sacuvi ndo cha vaha, soco coño ñuhu ndo vita xaan cuñí chi ―catyí ra Jesús chi ra. 8i%Yaha̱ cuan ta nachaa̱ ra nu nyicú ra. Ta nyehe̱ ra tyi caquixí ra. Ta catyí ra chi ra Pedro: ―Yoho Simón, ¿atu quixún? ¿Atu ña cuvi̱ conyiton ni noo hora? %$Ta nu chicán tahvi ra, ta catyí ra: ―Sutu Mañi yuhu, cha cuenda yoho ñahri cha ma cuvi chuun. Tu yoho ta cuñún na canyaha tɨndoho ihya chii. Soco ma cuvi tari cuhva cha cuñí mai, soco cuhva cha cuñí maun na cuvi ―catyí ra Jesús chicán tahvi ra. V%#Tyicuan ta cuahan ra chiin ca ityi nuu ca. Ta chicuiñi̱ chɨtɨ ra nu ñuhú. Ta chica̱n ra chi Nyoo tatu cuvi cha ma nyehe ra tɨndoho cha cua cuvi chi ra cuhva cuan, catyí ra chicán tahvi ra. !"Ta catyí ra chi ra: ―Tuví iñi añime noo tucuihya iñi, ta cuñí cahñi chi chii. Ndo̱o nyoho ihya, ta co̱nyito ndo ―catyí ra. !Ta quehe̱n ra chi ra Pedro, ta ra Jacobo ta ra Juan cuahan chihin ra. Ta quichaha̱ chica xaan iñi ra ta cutyoño cuñí ra. A{ Tyicuan ta cachaa̱ coyo ra noo nu nañí Getsemaní. Ta ra Jesús catyí ra chi ra cachicá noo chihin ra: ―Cu̱nyicu ndo ihya nɨ ri cuhin cucacan tahvi ―catyí ra Jesús. _7Soco sanɨñɨ̱ ra Pedro ta catyí ra: ―Vasɨ cúvi chuhun, soco ma tixehi cha ñohó nui chuun ―catyí ra Pedro. Ta tandɨhɨ ra cacatyí ra tyicuan caa. Nu chica̱n tahvi ra Jesús nu cuví Getsemaní fESoco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha ndicha catyí chuun, vatyi suri maa cha cuaa ihya, cha ni cumañi ca cuacu loho uvi chaha, yoho cucatyun tyi ña ñohó nuun chii uñi chaha ―catyí ra Jesús chi ra Pedro. )Tyicuan ta quichaha catyí ra Pedro chi ra: ―Vasɨ tandɨhɨ ra sandoo ra chuun, soco yuhu ma sandoi chuun ―catyí ra chi ra Jesús. nUSoco cha yaha cha nandote, xihna que cuhun ityi Galilea ican saha nyoho ―catyí ra Jesús chi ra.  wTyicuan ta catyí ra chi tandɨhɨ ra: ―Tandɨhɨ nyoho cusandoo notuhun maa ndo chii vityin cha cuaa. Vatyi catyí chi nu tutu tuhun Nyoo tyehe caa: “Cucahñi chi ra sahá cumi mbee, ta mbee cacacono tɨ ityi cuan ityi ihya”, catyí chi. e CCha yaha̱ cha cachita̱ ra yaa, ta caquita̱ ra cuahan coyo ra nya yucu yutun Olivo. _ 7Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ma coho que vinu nyacua nya quɨvɨ nachai nu nyacá ñaha Nyoo ta cohi vinu chaa ―catyí ra Jesús chi ra. Nu catyi̱ ra Jesús tyi cucatyi ra Pedro tyi ña ñohó nuu ra chi ra I  Ta catyí ra chi ra: ―Vinu cha yɨhɨ́ chichi vasu ihya tari nɨñi cuví. Ta chihin nɨñi tyihí tahan Nyoo tuhun chaa chihin ndo vatyi cucatɨ cha cuenda cha vaha chi cuaha ñáyɨvɨ. 7 gYaha̱ cuan ta quehe̱n ra vaso vinu. Ta cha yaha̱ cha nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo, chaha̱ ra chi ra. Ta tandɨhɨ ra cachihi̱ ra cha ñohó chichi vaso cuan. hICha nɨ ri ca cha cachachí ra, ra Jesús quehen ra pan ta nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo. Ta tahvi̱ ra ta chaha̱ ra chi tandɨhɨ ca ra, ta catyí ra: ―Que̱hen ndo. Ican ihya cuví coñe ―catyí ra chi ra. _7Vatyi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria cucuvi chii tari cuhva catyí nu tutu tuhun Nyoo. Soco ¡ndahvi ra ndahvi ra naxicó tuhun chii! Vaha taxin ca cha cuenda ra, tyehe ta ña cacu̱ ra ―catyí ra Jesús. %Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Noo ra chichi cha uchi uvi ndo. Ra cha satyii pan ɨɨn ri nu coho chihin, ican ra cuan cuví. Tyicuan ta canducuihya̱ iñi ra ta quichaha candaca̱ tuhun tahan tahan ri ra chi ra, ta cacatyí ra: ―¿Atu yuhu? +OTa cuhva cha canyicú ra nu mesa cachachí ra, ra Jesús catyí ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi noo nyoho cha chachí ndo chihin cunaxico tuhun ndo chii. Z-Ta cha cuaa cuan chaa̱ ra Jesús chihin ndɨ uchi uvi ra chicá noo chihin ra. +OCuahan coyo ra. Ta chaa̱ coyo ra chichi ñuu. Canañihi̱ ra tari cuhva catyi̱ ra Jesús chi ra, ta casanduvaha̱ ra cha cuxiñi ra cha vico pascua cuan. !;Ta maa ra cusañaha ra noo cuarto cahnu nu piso sucun chi ndo. Cha yaha̱ nduvii, ta yucuan cusanduvaha ndo cha cuxiñi yo ―catyí ra Jesús chi ra. W'Ta nu quɨhvɨ ra, ca̱tyi ndo chi ra cuví chitoho vehe yucuan tyehe caa: “Ra Sacuaha cuñí ra coto ra nya nyaá cuartu nu cusanducahnu ra vico chihin ra cachicá noo chihin ra”, ca̱tyi ndo chi ra. A{ Tyicuan ta tachi̱ ra chi uvi tahan ra ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo chichi ñuu, ta yucuan cunañihi ndo chi noo ra cha nyisó noo quɨyɨ ndutya. Cua̱han ndo chata ra. S~ Cuví chi quɨvɨ quichaha vico cha chachí ñu pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́. Yucuan quɨvɨ cha vico pascua tuhvá ñu chahñi ñu mbee luhlu cha chahá ñu chi Nyoo. Ta ra cachicá noo chihin ra Jesús candaca̱ tuhun ra chi ra, ta cacatyí ra: ―¿Nya maa maa cuñún cha sanduvaha ndi cha cuxiñun cha vico ihya? n}U Cuhva cha cachiñi̱ ra ihya, cusɨɨ xaan cacuñí ra, ta catyí ra vatyi cuhva ra xuhun chi ra. Tyicuan ta quichaha̱ nducu ra Judas cuhva nacuhva cuenda ra chi ra Jesús. Nu cuxiñi ra Jesús chihin ra cachicá noo chihin ra | Yaha̱ cuan ta ra Judas Iscariote, noo ra chichi cha uchi uvi tahan ra cachicá noo chihin ra Jesús, chaha̱n ra chindatuhun ra chihin ra cacuví nuu chi tata sutu, vatyi casandaa ra noo tyiño ta nacuhva cuenda ra chi ra Jesús chichi ndaha ra. !{; Cha ndicha catyí chi ndo, vatyi tandɨhɨ ri nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱ nu cahan ñu tuhun Nyoo, cunacatyi tucu ñu tuhun cha sacuvi̱ ñaha ihya, tacuhva nɨcohon iñi ñáyɨvɨ tuhun ña ―catyí ra Jesús. Nu nacuhva̱ cuenda ra Judas chi ra Jesús chi ra xaan iñi chi ra (zIÑaha sɨhɨ ihya sacuvi̱ ña yoso cuhva cha cuvi̱ chi ña. Choso̱ ña ndutya vixi chahán coño ñuhi, cha ni cumañi ca cucúvi ta quɨhvi chichi ñuhu. =ysVatyi ñu ndahvi tyicuan ri cua cunyaa ñu chihin ndo, ta cuví sacuvi maa ndo cha vaha chihin ñu ñáá ri quɨvɨ cuñí ndo. Soco yuhu ñima tyicuan ri cua cunyai chihin ndo. x3Soco ra Jesús catyi̱ ra: ―¡Sa̱ña ndo chi ña! ¿Ñáá tuhun cha sayangá ndo chi ña? Cha choso̱ ña chii tyehe caa, cha vaha cuví. w Tyehe ta quiyahvi̱ cuan, cuenda mil cuñihi yo chihin chi, ta tyinyee chi chi ñu ndahvi ―catyí ra. Ta caha̱n ra chi ña. vSoco suhva ra canyicú yucuan cacuxaan ra ta cacatyí ra chi tahan ra: ―¿Ñáá tuhun satɨvɨ̱ ña ndutya vixi chahán cuan? u%Ñohó ra Jesús ñuu Betania vehe ra Simón, cha catyí ñu: “Simón ra cha tyahyu coño.” Ta cha nɨ ri ca cha nyaá ra mesa, chaa̱ noo ñaha sɨhɨ ndaha ña noo yutyi cha chino̱ chihin noo yuu cha nañí alabastro. Tyitu yɨhɨ́ chihin ndutya vixi chahán cha nañí nardo. Ta yahvi vavaha nyaá. Ta tahvi̱ ña yutyi cuan ta choso̱ ña ndutya vixi chahán cuan xiñi ra Jesús. CtSoco cacatyí ra chi ra tahan ra: ―Ma tɨɨn yo chi ra cha chichi vico vityin coto naquɨquɨ ñáyɨvɨ ―cacatyí ra. Nu choso̱ noo ñaha sɨhɨ ndutya vixi chahán chi ra Jesús s 5Uvi ca quɨvɨ cumañi ta cua tahan chi vico cha nañí pascua ta vico cha tuhva ñu chachí ñu pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́. Ta ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu canducú ra cuhva catɨɨn xehe ra chi ra Jesús ta cacahñi ra chi ra. grG %Cha catyi̱ chi nyoho, catyí tiqui chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. Na conyito ñu.[q/ $Co̱nyito ndo coto sana iñi ndo ta quichi ra, ta nañihi ra chi ndo quixí ndo. Hp  #Yucuan chaha nyoho co̱nyito ndo vatyi ña chitó ndo ñáá cuhva cuquichi ra cha cuví tari chitoho vehe cuan, an cha ni cua cuaa, an ñuu, an cuhva cha chacú chaa loho, an cha ñaha ri. Xo) "Tari noo ra cha cua cuhun nu cañi. Ta cha ni cumañi ca cuhun ra, chaha̱ cuenda ra vehe ra chi musu ra. Ta chaha̱ ra tyiño chi noo noo ra. Ta tachi̱ ra chi ra sahá cumi yuvehe cuan na saha ra cuenda. n !’Yucuan chaha co̱nyito vaha ndo, ta sa̱ha ndo cuenda ta ca̱can tahvi ndo, vatyi ña chitó ndo ñáá quɨvɨ cuchaa cuhva. (mI ’Soco yori chitó ñáá quɨvɨ ta ñáá cuhva cucuvi tandɨhɨ ihya, ni ángel Nyoo, ni yuhu Sehe Nyoo. Noo tuhun ri maa Nyoo Suti cuví ra chitó. l Tyicuan ta cunaa andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ cha iyó cha vityin. Soco tuhun cahín tyicuan ri cucuvi tari cuhva catyí. ck? Cha ndicha catyí chi ndo vatyi tandɨhɨ ihya cucuvi cha nɨ ri ca cha iyó ñáyɨvɨ. j! Ta suri tyicuan caa tatu cha nyehe ndo tuhun ihya, co̱to ndo tyi cha nyañaa yatyin quɨvɨ quichi tiqui. Cha nyañai yuvehe cuví cuan. 1i[ ’Cu̱tuñi iñi ndo cuhva tu higo ihya: Tatu nduyutya soco tun ta caña numa tun cha chitó ndo vatyi cha cuñí chaa quɨvɨ coo chɨtɨ, cha vachi vico savi. =hs Tyicuan ta cutachi chi ángel ta cusandu ɨɨn ri chi ñu nacachi̱ nɨcahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, nyacua nya nu ndɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nyacua nya nu ndɨhɨ andɨvɨ. g9 Tyicuan ta cunyehe ndo chi yuhu Rayɨɨ cha quichi̱ nya gloria inga chaha, vachi nu vico chihin cha ndicha ñuhu Nyoo, ta chihin cha cahnu cuví ra. \f1 Tiñoo cunacoyo andɨvɨ. Ta nyacua nya tandɨhɨ cha iyó andɨvɨ ta cunacanda. ~eu Ta catyí tucu ra Jesús tyehe caa: ―Soco quɨvɨ cha yaha tɨndoho, cunduñaa ñanyii. Ma cundichin ca yoo. 9dk Soco sa̱ha vaha ndo cuenda vatyi yuhu cha sacote̱ chi ndo cha ni cumañi ca cuvi tyicuan caa ―catyí ra Jesús. Nu sacoto̱ ra Jesús yoso caa cuquichi tucu ra inga chaha c Vatyi cuquichi ra casandaví ñaha, cucatyi ra tyi ra Cristo cuví ra. Ta yɨhɨ́ ra cucatyi ra vatyi profeta Nyoo cacuví ra. Ta cucasavaha ra seña, milagru, vatyi canducú ra cuhva sandavi ñaha ra nyacua nya chi ñu cha nacachi̱ maa Nyoo tatu cuví chi ra. b ’Tatu yóó cha catyí chi ndo: “Nye̱he ndo, ma ra Cristo ihya” o “Nye̱he, ma ra nyaá yucuan”, ma chino iñi ndo. ,aQ Tyehe ta ma sanducuɨtɨ Sutu Mañi yo tyembu cuan, yori maa cucacu. Soco cusanducuɨtɨ ra cha cuenda cha cuñí ra chi ñu cuenda ra, ñu cha nacachi̱ maa ra. B`} Vatyi quɨvɨ tɨndoho cucuvi. Ta ni noo chaha ta cuvi ca tyicuan caa nyata quɨvɨ chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ nyacua nya vityin. Ta ni ma coo ca tɨndoho tahán ihya nu cuahan ca chi. V_% Ca̱can ndo chi Nyoo tacuhva cha ma tahan chi caca cono ndo quɨvɨ vichin. y^k ¡Ndahvi ñusɨhɨ cha cañohó sehe quɨvɨ cuan! ¡Ndahvi tucu cuvi ñusɨhɨ cha chaxín sehe quɨvɨ cuan! \]1 Ta ñu ñohó nu chiqui, ma cunuhu ñu nya vehe ñu cha cunaquehen ñu sahma ñu. }\s Ta ñu ñohó xiñi vehe quɨvɨ cuan, noo ñu, soco ma quɨhvɨ ñu chichi vehe ñu tava ñu ñáá cha tava ñu. B[} ’Ra Daniel, ra profeta Nyoo ta cha naha, tyaa̱ ra yoso caa cuahan tuhun noo cha cusacaquiñi nu ii xaan. Ta cusatɨvɨ chi tandɨhɨ. Tatu nyehé ndo nanyaá yucuan nu ña tahán chi cuinanyaa, (nyoho cha sacuahá ndo ihya na cutuñi iñi ndo) cuñí chi cha cono tandɨhɨ ñu iyó Judea nya ityi yucu. Z Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cutasɨ cuñi nyehe ñu chi ndo cha cuenda yuhu. Soco tatu cunyee iñi ndo nyacua nya nu ndɨhɨ, cucacu ndo. !Y; Yɨhɨ́ ra cunacuhva cuenda ra nyacua nya chi yañi maa maa ra. Ta sacuvi ra na cacahñi ñu chi ra. Ta yɨhɨ́ ñáyɨvɨ cunacuhva cuenda ñu chi sehe ñu. Ta yɨhɨ́ ñu cunaquɨquɨ ñu sɨquɨ sutu ñu ta sɨhɨ ñu. Ta cunacuhva cuenda ñu chi ñu na cahñi ra chi ñu. vXe Ta cuhva cha cunyaca ñu chi ndo nuu ra cacuví tyiño, ma caca xiñi ndo ñáá tuhun cucahan ndo, ni ma ndichi xiñi ndo. Ca̱han ndo cha catyi Nyoo chi ndo cha cahan ndo cuhva cuan. Vatyi ñima nyoho cucahan, soco maa Tatyi Ii Nyoo. W Vatyi cha ni cumañi ca naa ñayɨvɨ̱, cuñí chi cucutya tuhun Nyoo yoso caa sacacú ra añima ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu. Vw Soco sa̱ha ndo cuenda chi ndo. Vatyi cucuhva cuenda ñu chi ndo chi ra cacuví tyiño. Ta cucañi ñu chi ndo chichi vehe ñuhu. Cucuhva cuenda ñu chi ndo nuu gobernador ta nuu rey cha cuenda yuhu. Ta tyicuan caa cuví cahan ndo tuhin nuu ra. $UA Vatyi noo ñuu cucañi tahan chi chihin inga ñuu, ta ñáyɨvɨ cuenda noo gobiernu cucañi tahan ñu chihin ñáyɨvɨ cuenda inga gobiernu. Ta cucoo cha taan nahnu cuaha ri ityi. Ta cucoo tama. Ta cunaquɨquɨ ñáyɨvɨ. Ta tyehe caa cua quichaha cha nyehe ñáyɨvɨ tɨndoho. :Tm ’Soco tatu chiñí ndo tuhun tyi iyó cuatyi ta cañí tahan ñáyɨvɨ, ma nayuhvi ndo. Vatyi tyicuan caa tahán chi cucuvi, soco ta chaa ca quɨvɨ cunaa ñayɨvɨ̱. #S? Vatyi cuaha xaan ra cuquichi coyo ra, ta cucotyiño ra sɨvi ta cucatyi ra: “Yuhu cuví ra Cristo.” Ta cusandavi ñaha ra chi cuaha xaan ñáyɨvɨ. rR] Nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo tacuhva yori sandavi ñaha chi ndo. Q+ ―Cuñí ndi cha ca̱tyun chi ndi ama cucuvi tandɨhɨ tuhun cha cahu̱n tuhun. ¿Ñáá seña cucuvi tatu cha cua cuvi? ―cacatyí ra. cP? Tyicuan ta cuahan coyo ra nya yucu yutun Olivo cha nyaá inga chiyo xahva ityi nuu vehe ñuhu cahnu. Ta cuhva cha nyaá ra Jesús yucuan, ra Pedro, ra Jacobo, ra Juan, ta ra Andrés candaca tuhun xehe ra chi ra: Ow Soco nacaha̱n ra Jesús, ta catyí ra chi ra: ―¿Atu nyehún vehe nahnu ihya? Soco catyí chuun vatyi ma ndoo ni noo yuu coso sɨquɨ tahan, vatyi tandɨhɨ cutanɨ ―catyí ra Jesús. Seña cha cucuvi cha ni cumañi ca naa ñayɨvɨ̱ kN Q Cuhva cha cua quita ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu cuan, noo ra chicá noo chihin ra catyi ra chi ra: ―¡Maestro, nye̱he ñana cha tyaquɨ yuu yɨhɨ́ vehe ihya! ¡Ñana cha nahnu vehe ihya! ―catyí ra chi ra Jesús. $MA ,Vatyi tandɨhɨ ñu cachaha̱ ñu cha ndoo ri ca chi ñu. Soco maa ña chihin cha ndahvi ña chaha̱ ña tandɨhɨ cha cumí ña ―catyí ra Jesús._L7 +Tyicuan ta cana̱ ra Jesús chi ra cachicá noo chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―Cha ndicha catyí chi ndo vatyi ñaha ndahvi chihi̱ yɨɨ ihya, cuaha ca chaha̱ ña ta ñima ca inga ñu catyihí xuhun chiña. |Kq *Tyicuan ta chaa̱ tucu noo ñaha ndahvi chihi̱ yɨɨ, ta tyihi̱ ña uvi tahan xuhun cuatyi cha caha xaan nyaá. yJk )Noo chaha nyaá ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu yatyin ri nu nyaá chatun nu cumí ñu xuhun cha chaha̱ ñáyɨvɨ chi Nyoo. Ta nyehe̱ ra yoso caa tyihí ñáyɨvɨ xuhun yucuan. Ta cuaha ñu tyayɨɨ chahá ñu cuaha xaan xuhun. :Im (Ta ican ra catinyaá vehe ñu chihi̱ yɨɨ, vatyi ña cuví tyiyahvi ñu ñáá xuhun tava ra sɨquɨ ñu. Ta cuñí ra sacuvaha ra chi ra nuu ñáyɨvɨ. Yucuan chaha naha chicán tahvi ra nu tuvi. Maa ra cuví cha cutachi tuñi ca Nyoo chii ―catyí ra Jesús. Noo cha chahá noo ñaha chihi̱ yɨɨ Hw 'Maa ra cananducú ra nu vaha ca cunyicu ra chichi vehe ñuhu. Ta nu vaha ca cacuñí ra cachi ra nyayu nu iyó vico. G &Nu sañahá ra Jesús ta catyí ra tyehe caa: ―Sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, vatyi tahán iñi ra cacuihno ra sahma nañi ta chicá noo ra nuyahvi tacuhva saha ndo ñáyɨvɨ chi ra, ta cuhva ndo nocumi chi ra. ?Fw %¿Yoso caa cha ra vachi tata ra David cuví chi ra Cristo, ta suri maa ra David catyi̱ ra vatyi ra Cristo cuví Sutu ra? ―catyí ra Jesús. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicú yucuan sɨɨ xaan cacuñí ñu chiñí ñu tuhun cahán ra. Nu catyí ra Jesús vatyi iyó cuatyi ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu E- $Vatyi suri maa ra David chotyiño̱ Tatyi Ii chi ra ta catyí ra:Caha̱n Suti Nyoo chihin Suti ra Cristo, ta catyí ra:“Cu̱nyaa chiyo vahi nyacua nya cuhve chi ra xaan iñi chuun vatyi cuaca chahun sɨquɨ ra”, catyí Nyoo chihin yuhu ra David ta cha naha. .DU #Sañahá ra Jesús chichi vehe ñuhu cahnu, ta catyí ra: ―¿Yoso caa cha cacatyí ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu vatyi ra Cristo vachi ra tata ra David? mCS "Nyehe̱ ra Jesús vatyi vaha nacaha̱n ra chihin cha cachi xiñi ra. Ta catyí ra chi ra: ―Chiin ri ca cuñí chi ta ñihún cuhva yoso caa nacuhvon añimon chi Nyoo na cunyaca ñaha ra ―catyí ra Jesús chi ra. Ta ni noo ca ñu ña cañá ca iñi ñu candaca tuhun ñu ñáá cha ndaca tuhun ñu chi ra Jesús. ¿Yóó chi tata vachi ra Cristo? B !Ta cha cuñí yo chi Nyoo chihin cha nɨɨ iñi yo ta chihin cha tandɨhɨ cha chiñi tuñi xiñi yo, ta chihin cha tandɨhɨ añima yo, ta chihin cha tandɨhɨ fuerza yo, ta cu̱ñi yo chi tahan yo tari cha cuñí yo chi maa yo, vale ca cuan ta ñima ca tandɨhɨ quɨtɨ cha chahá yo chi Nyoo cha chahñi̱ yo ta chahmi̱ yo ―catyí ra sacuaha cuenda ley cuan chi ra Jesús. ?Aw Tyicuan ta ra sacuahá cuenda ley cuan catyí ra chi ra: ―Vaha xaan nacahu̱n, Maestro. Ndicha cha catyún vatyi noo ri Nyoo iyó, ta yori ca Nyoo iyó, noo tuhun ri maa ra. #@? Ta cha cu uvi catyí chi: “Cu̱ñun chi tahun tari cuñún chi maun.” Ñahri ca tuhun cha nɨñɨ ca ican saha nduvi tahan ihya ―catyí ra Jesús. m?S Cu̱ñun chi Sutu yo Nyoo chihin cha nɨɨ iñun ta chihin cha tandɨhɨ añimon, ta chihin cha tandɨhɨ cha chiñi tuñi xiñun, ta chihin cha tandɨhɨ tunyee iñun.” Ican ihya cuví cha xihna ca cha tahán chi sacuvi yo. 3>_ Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Cha xihna ca sacuví yo cha nuu tandɨhɨ, ican cuví ihya: “Cuɨ̱ñɨ ndo ñu Israel. Sutu yo Nyoo, noo ri maa ra iyó. &=E Chaa̱ tucu noo ra sacuahá cuenda ley vehe ñuhu cuan, ta chiñi̱ ra cacuví yuhu ra. Ta vatyi chitó ra vatyi ra Jesús vaha nacaha̱n ra nu cacahan ra yucuan, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra ta catyí ra: ―Chichi cha tandɨhɨ ley, ¿nya cha nɨñɨ ca sacuvi yo? ―catyí ra. A<{ Ta cha catyí Nyoo tyicuan caa cuñí chi catyi vatyi vasɨ cha naha cachihi̱ ra, soco canyitó añima ra vatyi Nyoo ñima Nyoo cuenda ñu ndɨyɨ cuví ra, soco Nyoo cuenda ñu nyitó cuvi ra. Yucuan chaha catyí vatyi nyoho cahán tondo ri ndo ―catyí ra Jesús chi ra. Ley cha nɨñɨ ca cha chaha̱ Nyoo ;9 Ta tuhun cha nandotó ndɨyɨ cuan, ¿atu ta sacuaha ca ndo nu libru ra Moisés yoso caa caha̱n Nyoo chihin ra nu cayú taca iñu cuan? Ta tyehe caa catyi̱ ra chi ra: “Yuhu cuví Nyoo cuenda ra Abraham, ta cuenda ra Isaac, ta cuenda ra Jacob”, catyí Nyoo chi ra Moisés. :7 Vatyi quɨvɨ cunandoto ndɨyɨ, ni ma tandaha ñu ta ni ma cuhva ñu sehe ñu tandaha, vatyi tari ángel cha nyaá andɨvɨ tyicuan caa cucuvi ñu. H9  Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi ra: ―Nyoho cahán tondo ri maa ndo, vatyi ña chitó ndo cha nyaá nu tutu tuhun Nyoo. Ta ni ña chitó ndo yoso caa tunyee iñi Nyoo. 83 Ta vityin, quɨvɨ cunandoto ñáyɨvɨ, ¿nya ra cucuvi yɨɨ ña? Vatyi ndɨ ucha tahan ra cuan chiyo̱ chihin ña ―cacatyí ra chi ra Jesús. 77 Ta tyicuan caa ndɨ ucha tahan ra tandaha̱ chihin ña. Ta ni noo ra ña cachiyo̱ sehe ra chihin ña. Ta nu ndɨhɨ tuhun, chihi̱ ndɨhɨ maa ña. &6E Ta ra cu uvi tandaha ra chihin ñaha cha ndoo̱ cuan. Ta suri chihi̱ ra. Ta suri yori sehe ra chicoo̱. Ta tyicuan caa tucu cuvi̱ chihin ra cu uñi cuan. 5} Noo chaha chiyo̱ ucha tahan ra chihin yañi ra. Ra cha xihna ri tandaha̱ ra chihin noo ña, ta yori sehe ra chicoo̱. 34_ ―Maestro, tyaa̱ ra Moisés tuhun yoso caa tahán chi sacuvi yo tatu noo rayɨɨ ta chihi̱ ra ta ndoo̱ ñasɨhɨ ra soco ña chicoo̱ sehe ra chihin ña. Catyí ra vatyi tahán chi tandaha yañi ra chihin ñaha cha chihi̱ yɨɨ cuan, tacuhva vatyi coo sehe ña cha cuenda ndɨ yañi ra. F3 Tyicuan ta cuahan coyo suhva ra saduceo nu nyaá ra Jesús. Ican ra saduceo ihya catyí ra vatyi ña nandotó ndɨyɨ. Yucuan chaha cacaha̱n ra tyehe caa ta catyí ra chi ra Jesús: 27 Tyicuan ta catyí ra Jesús chi ra: ―Cu̱hva ndo chi gobiernu cha tahán chi chi ra. Ta cu̱hva tucu ndo chi Nyoo cha tahán chi Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra. Ta iyo cacuñí ra tuhun cha nacaha̱n ra. Nu canducu̱ tuhun ra saduceo sɨquɨ tuhun cha nandotó ndɨyɨ p1Y Caquichi̱ nyaca ra chi ra. Ta cuhva cha nanyehe̱ ra ta ndaca̱ tuhun ra chi ra, ta catyí ra: ―¿Yóó chi nuu ihya, ta yóó chi sɨvɨ nyaá ihya? ―catyí ra chi ra. Ta canacaha̱n ra ta cacatyí ra: ―Chi gobiernu. O0 Soco ra Jesús chitó ra vatyi ñima cha vaha chicá xiñi ra, ta catyí ra chi ra: ―¿Ñáá tuhun cha cuñí ndo sandavi ñaha ndo chii? Nya̱ca ndo noo xuhun chii, na nyehi ―catyí ra. )/K Chaa̱ coyo ra ihya ta quichaha catyí ra chi ra Jesús: ―Maestro, chitó ndi vatyi cahún cha ndicha, ta ña quichahún cha cahán ñáyɨvɨ, ta ña natɨɨ́n cuendon cuhva caa ri ñu. Ta ndicha sañahún ityi Nyoo. Yucuan chaha cuñí ndi coto ndi, ¿atu vaha cha tyiyahvi yo cha chicán gobiernu ñuu Roma chi yo, o ña vaha? ¿Atu tahán chi cha tyiyahvi yo, o ña tahán chi? ―cacatyí ra chi ra Jesús. '.G Tyicuan ta catachi̱ ra suhva ra cuenda ra Herodes ta suhva ra fariseo nu nyaá ra Jesús vatyi casacahan ra chi ra ta coo cuatyi catyaa ra sɨquɨ ra. 5-c Tyicuan ta canducu ra cuhva cha tyihi ra chi ra Jesús vehe caa vatyi cachitó ra vatyi caha̱n ra cuhva ihya soco cha cuenda maa ra. Soco vatyi cayuhví ra chi ñáyɨvɨ, casandoo̱ ra chi ra, ta cuahan coyo ra. Nu ndaca̱ tuhun ra chi ra Jesús cha cuenda xuhun cha tavá gobiernu ñuu Roma 5,c Ican ihya cuví cha sacuvi̱ Sutu yo Nyoo.Ta tyaquɨ xaan tuhun cha cuenda chi yo, catyí chi nu tutu Nyoo ―catyí ra Jesús chi ra cacuví nuu chi tata sutu cuan. /+W ¿Atu ta sacuaha ca nyoho nu tutu Nyoo nu catyí chi tyehe caa?Yuu cha ña cacuñi̱ ra casavaha vehe cotyiño ra,
ican cuan cuví yuu cha nɨñɨ ca. Z*- Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Jesús chi ra ta catyí ra: ―¿Ñáá cha cusacuvi ra cuví chitoho ñuhú cuan? Cuquichi ra ta cucahñi ra chi ra casahá tyiño cuan. Ta cuhva ra ñuhú cuan chi inga ra. =)s Ta tyicuan caa catɨɨ̱n ra chi ra ta cachahñi̱ ra chi ra. Tyicuan ta cachituchi̱ ra coño ñuhu ra ityi chata chacu cuan ―tyicuan caa cuhva cahan ra Jesús chihin ra cuan. :(m Soco nu chaa̱ sehe ra, ra casahá tyiño cuan catyi̱ ra chi tahan ra: “Ican ra ihya cundoo chihin tandɨhɨ ihya. Na cahñi yo chi ra, ta ndoo maa yo chihin”, catyí ra. w'g Ta ndoo noo ri ca ra cha cuví tachi chitoho ñuhú cuan. Ican cuví sehe ra cha cuñí xaan ra. Ta nu ndɨhɨ tachi̱ ra chi sehe ra vatyi cuñí maa ra chicá xiñi ra: “Cucasaha ra ñáyɨvɨ chi sehi”, cuñí ra chicá xiñi ra. B&} Ta inga tucu musu tachi̱ chitoho ñuhú cuan. Ta chi ra cuan cachahñi̱ ra. Yaha̱ cuan ta tachi̱ ra cuaha ca ra. Soco cacañi̱ ra chi suhva ra. Ta chi suhva ca ra cachahñi̱ ra. %7 Tyicuan ta chitoho ñuhú cuan tachi̱ ra chi inga musu, soco chi ra ihya catuchi̱ ra yuu chi ra, catahvi̱ ra xiñi ra, ta cacahan uhvi ra chi ra. t$a Soco catɨɨ̱n ra chi ra. Ta cacañi̱ ra chi ra. Ta canatachi̱ ra chi ra chihin nu ndaha nu ndɨɨ ra. 5#c Ta cha chaa̱ quɨvɨ iyó chɨtɨ yoho cuan, chitoho ñuhú cuan tachi̱ ra noo musu nu nyicú ra casahá tyiño cuan vatyi cacan ra suhva chɨtɨ cha tahán chi chi ra. "  Tyicuan ta chihin cuhva ihya quichaha cahan ra Jesús chihin ra, ta catyí ra chi ra: ―Chiyo̱ noo ra cha tachi̱ ra yoho tɨchaha ndɨvɨ. Ta chasɨ̱ ra chaha. Ta savaha̱ ra noo nu cuhñi ra tɨchaha ndɨvɨ. Ta savaha̱ ra noo vehe sucun tacuhva vatyi cuví saha ra cuenda tandɨhɨ. ’Yaha̱ cuan ta chaha̱ noo ra ñuhú cuan chi suhva ra casahá tyiño. Ta cuahan ra inga ñuu. h!I !Tyicuan ta quichaha cacatyí ra chi ra Jesús: ―Ña chitó ndi. Tyicuan ta ra Jesús catyí ra chi ra: ―Ni yuhu ma catyi chi ndo yóó cha tyaa̱ tyiño chii tyi sacuvi cha sacuví ―catyí ra Jesús chi ra.N  ¿Ta yoso caa catyi yo tyi ñáyɨvɨ tachi̱ chi ra? Ma cuvi ―cacatyí ra, vatyi cayuhví ra chi ñáyɨvɨ, vatyi tandɨhɨ ñu cachinó iñi ñu vatyi cha ndicha cuenda Nyoo caha̱n ra Juan. Z- Tyicuan ta quichaha cacuvi yuhu maa ra chihin tahan ra ta cacatyí ra: ―Tatu catyi yo tyi Nyoo tachi̱ chi ra Juan, cucatyi ra chi yo: “Tu tyicuan caa, ¿ñáá tuhun ña chino̱ iñi ndo chi ra?” H  Ta nacahan ra Jesús, ta catyí ra: ―Cua ndaca tuhun tucu yuhu noo tuhun chi ndo. ¿Yóó cha tachi̱ chi ra Juan vatyi sacondutya ra chi ñáyɨvɨ? ¿Atu Nyoo tachi̱ chi ra, o ñáyɨvɨ? Tatu catyi ndo chii, tyicuan ta cua catyi tucu yuhu chi ndo yóó cha tyatyiño̱ ihya chii ―catyí ra Jesús chi ra. ~a}}D||^{{zXyy(xOwwQvvu$t/ss:rrgqqApoonmmQlfkjjj ihFg_ff erdccEbtaa_``,_Y^-]S\|\[TZYXXW|VVUTSSR3QQ1PCONNLMLLKK>JeIAHHoGGFEE6DDQC>BBA@@&>>==cTa vityin chiquén chi cu Evodia, ta chi cu Síntique, nanduvaha coo ñu chihin tahan ñu. Ta na coo ñu tari cha cuhu ñu cuenda Sutu Mañi yo. g y:Yañi, cuñí chi ndo. Ta cuñí xain nyehi chi ndo. Ta sɨɨ xaan cuñí chihin ndo. Ta chité tyi ña cahán cahi tuhun Nyoo chihin ndo. Vatyi nɨɨ́ xaan iñi ndo nyicón ndo chi ra. Na cuinyañaa ca ndo chi Nyoo chihin cha nɨɨ́ iñi ndo. Bf}:Ta cuquehen ra coño ñuhu pehe yo. Ta cusananduvi ra chi yo tari coño ñuhu maa ra. Ta chihin tunyee iñi cha iyó chi ra cha nyacá ñaha ra tandɨhɨ, cusacuvi ra tyicuan caa.}es:Soco yoó nya andɨvɨ nyaá ñuu yo. Ta suri ityi cuan nyatú yo chi Sutu Mañi yo Jesucristo, ra sacacú chi yo. xdi:Soco quɨvɨ quichi tucu ra Cristo, cuhun coyo ra cuan anyaya. Vatyi sacuví ra cuhva cuñí coño ñuhu ra. Ta cahnu sahá ra chi ra chihin cha tahán chi coo tɨcahan nuu nuu ra. Ta itá iñi ra maa maa ri cha iyó ihya ñayɨvɨ̱ ri. !c;:Vatyi tɨcuɨtɨ chaha catyi̱ chi ndo, sa̱ha ndo cuenda chi ra cuendu. Ta vityin catyí tiqui chi ndo inga chaha chihin cha chaquí cha cuihya iñi, vatyi cuaha xaan ra xaan iñi chi ra Cristo. Vatyi catyí ra tyi noo cha ña nɨñɨ xaan cuví cha chihi̱ ra Cristo nu cruzi. b}:Yañi, que̱hen ndo cuhva iyé ta cuhva cahín. Ta sa̱ha ndo cuenda chi ñu iyó tari cuhva sañahá ndi chi ndo. daA:Soco noo ri tyi cuñí chi cha quichahá vaha yo tuhun cha cha yaha sacoto̱ Nyoo chi yo. 9`k:Tyehe caa tahán chi caca xiñi tandɨhɨ yo cha ñihi nyaá yo chihin Nyoo. Soco tatu ñima tyehe caa chicá xiñi nya noo nyoho, Nyoo cucuhva ra cha cutuñí iñi ndo. R_:Tacuhva tyi chaí nu nyaá cha tahán chi chii. Vatyi caná Nyoo chi yo nya andɨvɨ. Vatyi cunaquehen yo cha catyí ra chi yo vatyi cuhva ra cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo Jesús. ^!: Yañi, ña catyí chi ndo tyi cha ñihi̱ tandɨhɨ cha vaha cuan. Soco sanaí iñi cha quichi ityi chata. Ta sañihí cuhin ityi nuu ca. O]: Ñima tyi catyí chi ndo tyi ñahri ca cha cumañí chii, ta vaha xain. Soco cuahin ityi nuu ca. Vatyi cuñí naquehin cha chahá ra Cristo chii. Vatyi xihna ca maa ra naxita ra chii ityi ra. \: Vatyi nanducú xain cuhva cha cunandote noo ñayɨvɨ̱ chaa chihin Nyoo nya andɨvɨ. Cuhun ca yo ityi nuu ca chihin Nyoo I[ : Cha cohon nuu que chi ra Cristo yucuan cuví cha cuñí. Nyoo sanandoto̱ ra chi ra Cristo chihin tunyee iñi ra. Ta cuñí tyi coo ca tunyee iñi cuan chii. Ta cuñí cunyeí tɨndoho cha tahán chi nyehí. Ta cuñí cha cúvi tandɨhɨ cha ña vaha cha cuñí coño ñuhi, tari chihi̱ ra Cristo cha catyi cuatyi yo. CZ: Ta cha cuñí yuhu nacu ɨɨn ri que chihin ra. Vaha iyé cha cuenda tyi chinó iñi tyi sacacú ra chi yo. Ñima cha cuenda cha quichahí ley Nyoo ta vaha iyé, soco cha cuenda vatyi chinó iñi tuhun cahán ra, vatyi sacacú ra chi yo. Ta cha cuenda cha chinó ri iñi yo, ra Cristo naquehén cuenda ra chi yo. Yy:Ta sɨɨn ri tandɨhɨ cha sacuvi̱, chitó mai vatyi ña vale cha cuenda cha chicohón nui chi ra Cristo Jesús, Sutu Mañi yuhu. Vatyi yucuan cuví cha tyayɨɨ xaan ca. Ta cha cuenda ra Cristo tandɨhɨ cha sacuvi̱ ta ityi chata ca cuví chi noo cha ñima ri tuhun vityin. Yucuan chaha sandoi̱ ɨɨn chiyo xiin tandɨhɨ cuan. Vatyi cuñí cohon nuu que chi ra Cristo. X :Soco tandɨhɨ cha cuñi̱ mai vatyi vale xaan quɨvɨ cuan, vityin ña vale ca cuan. Vatyi maa ra Cristo cuví ra itá iñi. lWQ:Ta cha cuenda cha cuñi̱ quichahi̱ ley, ta chica̱n nyicon xain chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Ta ña cuñi̱ nyehi chi ñu. Ta quichahi̱ tandɨhɨ maa ley chahnu, vatyi nducu̱ xain cuhva quichahí nu cahán ley cuan. V%:Vatyi uña quɨvi ta saha̱ ñu circuncidar chii. Vatyi tata ra Israel vachi. Ta tata ra Benjamín sehe ra Israel cuví. Ta tata ñu cahán sahan hebreo cuví. Yucuan chaha yuhu hebreo cuví. Ta sɨɨn ri quichaha̱ xain ley chahnu quɨvɨ cuan, vatyi fariseo cuvi̱. wUg:Tyehe ta cuví cacu yo chihin cha sacuví yo, yuhu vihi ca caquí cha nuu tandɨhɨ ñu sacuví tyicuan caa. T#:Soco yoó noo circuncisión cha ndicha savaha̱ Nyoo chi yo. Vatyi maa yo sacahnú yo chi ra chihin Tatyi Ii ra cha ñohó añima yo. Ta cusɨɨ cuñí yo vatyi cuenda maa ra Cristo Jesús yɨhɨ́ yo. Ta ña itá iñi yo tyi cacu yo chihin cha sacuví yo costumbre. 9Sk:Sa̱ha ndo cuenda chi ndo chihin ra cha quiñi iyó chiña. Nyacuví ra cuhva cuñí ra ña vaha. Vatyi catyí ra tyi cuñí chi sacuvi yo costumbre circuncisión ta cacu yo. GR :Ta vityin yañi, cu̱sɨɨ iñi ndo chihin Sutu Mañi yo. Cha cuenda chi yuhu ñahri sahá cha cha yaha tyai̱ tuhun ihya chi ndo, cutyaa tiqui inga chaha. Vatyi cha vaha chi maa ndo cuví. kQO:Vatyi cha yatyin maa cha cúvi ra cha cuenda cha sacuví ra tyiño ra Cristo. Soco ña yuhví ra vasɨ cúvi ra cha cuenda cha tyinyeé ra chii. Vatyi maa ndo ña cuví quichi tyinyee ndo chii vatyi cañi xaan nyicu ndo.[P/:Yucuan chaha vaha na̱quehen ndo chi ra chihin cha sɨɨ cuñí ndo, vatyi yañi yo cha cuenda maa Sutu Mañi yo cuví chi ra. Ta tyicuan ri sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi yañi yo cha iyó tari caa cuhva iyó ra. eOC:Yucuan chaha yuhu cuñí xain cha ndichi ra nu nyicú ndo. Vatyi chité tyi nyoho cundusɨɨ xaan cuñi ndo cha nanyehe ndo chi ra. Tyicuan ta ma caca ca xiñi tuhun ndo. Vatyi cha nanyehé ndo chi ra tyi iyó vaha ra. XN):Vatyi ndicha cuhvi̱ xaan ra ta cha yatyin maa cha cúvi ra. Soco Nyoo cundahvi cuñi̱ ra nyehe chi ra, ta chi yuhu ñandɨhɨ. Ta ña chaha̱ ra cha cúvi ra. Ña cuñí ra cha coo ca tucuihya iñi chii. zMm:Ta cuñí xaan ra Epafrodito cunuhu ra nu nyicú ndo, vatyi chicá xaan xiñi ra cha chitó ndo tyi cuhvi̱ ra. XL):Ta vaha cha cunuhu ra Epafrodito yañi yo nu nyicu ndo. Tachi̱ ndo chi ra vatyi quichi tyinyee ra chii nu tyiño sahí. Ta tɨɨ́n tahan xaan ndi chihin ra ña vaha cha cuví ndi sɨndaro ra Cristo. `K9:Vatyi chitó vahi tyi Sutu Mañi yo numi ri cuhva ra cha cuhin cunyehi nu nyicú ndo. |Jq:Ta nyaá sacuhin chi ra nu nyicú ndo. Soco nya coto xihne ñáá catyi ra cuví tyiño, tatu ña naha ca ñohí. =Is:Chitó ndo vatyi ra Timoteo, vaha cuahan ra chihin Nyoo, ta cha cuenda chi yuhu cuví ra tari noo sehi. Ta tyinyeé xaan ra chii cha cahán ndi tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ. H:Vatyi tandɨhɨ ca ra, maa maa ri cha cuenda chi maa ra nanducú ra. Ta ña nanducú ra yoso caa cuhva cuñí ra Jesucristo. G-:Vatyi noo tuhun ri maa ra chicá xiñi ra cha cuenda cha vaha chi maa ndo tari chicá xiñi yuhu. Ta yori yóó ca ra chicá xiñi tyicuan caa. FF:Tatu Sutu Mañi yo ta cuñí ra cutachi chi ra Timoteo quichi nyehe ra nu nyicú ndo. Ta quɨvɨ ndichi ra nu nyaí cucusɨɨ xaan cuñi. Vatyi cunacatyi ra chii yoso caa nyicú ndo. 3E_:Ta tahán chi cha cusɨɨ iñi tucu nyoho chihin yuhu ñandɨhɨ. Nu tachí ra Pablo chi ra Timoteo ta ra Epafrodito nu nyicu ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Filipos cuan gDG:Ta vasɨ cahñi ñáyɨvɨ chi yuhu, cha catyi tuhun Nyoo, soco sɨɨ xaan cuñí ta cuñí cusɨɨ cuñi ndo chihin vatyi tyicuan caa sacañá tahin cha cucuhva cuenda yo chi Nyoo, cha cuenda cha chinó iñi ndo chi ra. yCk:Ca̱han yo tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ vatyi ican cuan chahá ñayɨvɨ̱ chaa cha iyó yo. Sa̱cuvi ndo tyicuan caa, tyicuan ta quɨvɨ cuquichi ra Cristo, yuhu vaha coo iñi cha cuenda nyoho, vatyi ña sacoto̱ cahi tuhun Nyoo chi ndo. /BW:Tyicuan ta ma coo ni noo cuatyi ndo. Cu̱vi ndo noo ñáyɨvɨ cachi iyó, cu̱vi ndo ñáyɨvɨ ñahri cuatyi, tari tahán chi coo ñáyɨvɨ cuenda Nyoo mahñu ñáyɨvɨ quiñi iyó ihya. Cuñí chi cha cuví ndo tari noo ñuhu̱ cha sandichín nu ñaa iñi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. {Ao:Tatu cuasacuvi ndo ñáá cha cuasacuvi ndo, ndu̱cu ndo cuhva cha ma coo tɨsɨhɨ, ta ma cañi tahan ndo. +@O: Vatyi maa Nyoo sacacu̱ cha vaha añima ndo. Ta tyinyeé ra chi ndo tacuhva vatyi quichi cuvi iñi ndo quichaha ndo nu cahán ra, ta sacuvi ndo cuhva cuñí ra. ?%: Yañi, cuñí xain chi ndo. Ta tari cha quichaha̱ ndo chii quɨvɨ chinyai chihin ndo, qui̱chaha tucu ndo chii vityin cha cañi nyaí. Ndu̱cu xaan ndo cuhva na nyehe ñáyɨvɨ tyi ndicha cha sacacú Nyoo chi ndo. Ta sa̱ha ndo cuenda cuhva coo ndo chihin ra. >!: Vatyi tandɨhɨ cha iyó ta nacoto nuu vatyi ra Jesucristo cuví ra nyacá ñaha chi tandɨhɨ maa cha iyó.Tyicuan caa cunyehe chi tyi cahnu xaan ca cuví maa Nyoo Sutu yo. Ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo cuví ñu tari noo cha ndichin sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya o=W: Vatyi tacuhva tatu cuɨñɨ yo sɨvɨ ra Jesucristo, tandɨhɨ yo ta cuiñi chɨtɨ yo. tandɨhɨ cha iyó andɨvɨ.Ta tandɨhɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta chichi ñuhú, cucuiñi chɨtɨ ta sacahnu chi ra. <3: Yucuan chaha Nyoo sacahnú xaan ra chi ra.Ta chahá Nyoo noo sɨvɨ chi ra, noo sɨvɨ cha cahnu xaan ca cuví nuu tandɨhɨ maa sɨvɨ. ;:Ta ndahvi saha̱ ra chi ra, vatyi nanduvi̱ ra noo rayɨɨ ri.Ta chihin cha iyó vaha iñi ra ta quichaha̱ vaha ra chi Nyoo nyacua chaha̱ ra cha cahñi ñáyɨvɨ chi ra.Tari noo ra quiñi iyó saha̱ ñu chi ra, vatyi nu cruzi chihi̱ ra. H: :Soco sandoo̱ ra tandɨhɨ tunyee iñi ra ta tandɨhɨ cha tyayɨɨ ra ɨɨn chiyo xiin.Ta quichi̱ nanduvi̱ ra noo ñáyɨvɨ ndahvi quɨvɨ cacu̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. *9M:Vasɨ cuví ra Nyoo,
soco ña cahnu saha̱ ra chi ra ta ña quichi̱ cuvi iñi ra cha sacahnu̱ ñáyɨvɨ chi ra, tari sacahnú ñu chi Nyoo Sutu ra. F8:Ca̱ca xiñi ndo tari chicá xiñi ra Jesucristo. x7i:Ta tahan tahan yo caca xiñi yo cha cuenda cha vaha chi inga ñáyɨvɨ, ta ñima cha vaha chi maa ri maa yo. v6e:Ma sacuvi ndo cha vaha chi maa ri maa ndo, soco sa̱cuvi ndo cha vaha chi ñáyɨvɨ ñandɨhɨ. Ta ma cahnu saha ndo chi ndo. Ndahvi sa̱ha yo chi yo. Ta tahan tahan yo sa̱ha yo tuhun vatyi vaha ca inga ñáyɨvɨ ta ñima ca maa yo. `59:Tatu ndicha tandɨhɨ ihya, cu̱hva ndo cha cusɨɨ cuñí chihin cha ɨɨn ri cuví ndo. Ta cu̱ñi ndo chi tahan ndo tari cuñí ra Cristo chi ndo. Ta ɨɨn ri cuhva caca xiñi ndo. Ta ɨɨn ri cuhva sacuvi ndo. ~4 w:Ndicha vatyi ra Cristo sanɨɨ́ xaan ra iñi yo cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra. Ta vaha cuñí yo cha cuenda cha cuñí ra chi yo. Ta ndicha tucu vatyi nyaá Tatyi Ii Nyoo chihin yo. Ta ndicha tucu cha ndahvi cuñí yo nyehé yo chi tahan yo. C3 :Ɨɨn ri cuhva nyehé yo tɨndoho ta sacotó yo tuhun ra Cristo, ta cha chitó ndo yoso caa nyehi̱ tɨndoho, ta vityin suri chitó ndo vatyi ña sañé cha sahá tyiñe tuhun Nyoo. 2 :Vatyi tari chahá ra Cristo ityi chi yo cha chinó iñi yo chi ra, tyicuan caa tucu chahá ra cha nyehé yo tɨndoho cha cuenda ra. b1 ?:Ta ma yuhvi ndo ñáá cha sacuví ñu xaan iñi chi ndo cuenda tuhun Nyoo. Vatyi cha tyicuan caa, cachi xaan sañahá chi chi yo vatyi cunaa ñu. Ta sañahá tucu chi chi yo vatyi cha cacú añima yo sahá maa Nyoo. 0 %:Cuñí chi cha coo yo yoso cuhva tahán chi coo noo ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Vasɨ nyaí chihin ndo, o cañi nyaí, soco cuñí cote tuhun ndo vatyi nyoho vaha cuahan ndo chihin Nyoo. Ta ɨɨn ri sahá tyiño ndo tacuhva nachino iñi ñáyɨvɨ tuhun ra Cristo. y/ m:Ta quɨvɨ cunyehi nu nyicu ndo, tyicuan caa ta cuvi cusɨɨ ca iñi yo cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo. Q. :Yucuan chaha chité vatyi cundoi suhva ca ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi cuñí chi cha tyinyeé que chi ndo tacuhva cuvi cuhun ca ndo ityi nuu ca ta cu sɨɨ cuñí ndo chihin cha chinó iñi ndo chi Nyoo. K- :Soco cha cuenda cha vaha chi nyoho, vaha ca cha ndoí chihin ndo. 5, e:Yɨɨ xaan cote nya cha cuñí, vatyi iyó quɨvɨ cuñí cha coo que. Soco iyó quɨvɨ ña cuñí. Vatyi cha cuñí cunuhi cucunyai chihin ra Cristo. Vatyi vaha ca cuan. e+ E:Soco tatu iyó que, vaha xaan. Vatyi sahá tyiño que cha cuenda cha vaha maa Sutu Mañi yo. Yucuan chaha ña chité nya ityi cuhin, an cuhin ityi andɨvɨ, an cuhin cucahan que tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ, ña chité. * 7:Vatyi cha cuenda yuhu tatu iyé, sacuvi tyiño nuu ra Cristo ihya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Soco tatu cúvi, cuñihi cha tyaquɨ cha iyó andɨvɨ. ,) S:Chitó vahi vatyi Nyoo cutyinyee ra chii cha ma cucahan nui, ta ma yuhvi cahín chihin cha nɨɨ́ iñi tuhun ra Cristo. Ñahri cuende, an coo que ñayɨvɨ̱, an cúvi, soco cuñí vatyi vityin ta ityi nuu ca sa̱ha ñáyɨvɨ cuenda cuhva iyé ta coto ñu tyi ra Cristo cahnu ca cuví ra. d( C:Ta cusɨɨ ca iñi vatyi chité vatyi chichi cha tandɨhɨ cha cuví chii, Nyoo cuasacacu ra chii. Tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi chicán tahvi xaan nyoho cha cuende nuu Nyoo. Ta tyinyeé xaan Tatyi Ii ra Cristo chii. E' :Soco cha cuenda chi yuhu ñahri saha, vasɨ sacuví ra chihin cha vaha chicá xiñi ra o chihin cha ña vaha. Soco tuhun ra Cristo ican casacotó ra. Ta sɨɨ xaan cuñí cha cuenda cuan. & :Soco inga ra cuan ñima cha nɨɨ iñi ra cahán ra tuhun ra Cristo, soco cuñí ra cuhva ra tɨsɨhɨ chii nu ñohí vehe caa ihya. n% W:Yɨhɨ́ ra cacahán ra tuhun ra Cristo cha cuenda cha cuñí ra chi ra. Vatyi chitó ra vatyi maa Sutu Mañi yo quichi nyaca̱ ra chii ihya. Vatyi cotyiño ra chii, ta sacoté chi ñáyɨvɨ tyi ndicha cha sacacú ra añima yo. $  :Ta ndicha vatyi yɨhɨ́ ra, cahán ra tuhun ra Cristo soco cha cuenda cha tasɨ cuñí ra nyehé ra chii, o cuñí ra na cunyicon ñáyɨvɨ chi ra. Soco yɨhɨ́ ra cahán ra tuhun ra Cristo chihin ñáyɨvɨ, soco chihin cha vaha chicá xiñi ra. f# G:Ta cuaha xaan ra yañi yo cuenda Sutu Mañi yo cunɨɨ́ ca iñi ra cha cuenda cha ñohí vehe caa. Ta naá cha yuhvi ra vatyi cachitó ra vatyi tyinyeé Nyoo chi yo. Ta ñihi ca cacahán ra tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ. " : Vatyi chitó tandɨhɨ sɨndaro vehe rey ta tandɨhɨ inga ñáyɨvɨ ihya vatyi ñohí vehe caa cha cuenda cha nyiquén chi ra Cristo. !  : Ta cuñí tyi coto ndo yañi vatyi tandɨhɨ cha cuví chii tyinyeé xaan chi chii nu cahín tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ.   7: Maa ra cutyinyee ra chi ndo. Ta tyicuan ri cusacuvi ndo maa maa ri cha vaha, ta cha ndaa. Tyicuan caa ta cusacahnu ñáyɨvɨ chi Nyoo tyi cahnu xaan ca cuví maa ra ta sacuví ra tyicuan caa chihin ndo. Maa maa ri tyiño Nyoo sacuví ra Pablo vatyi ñohó ra Cristo añima ra  ': tacuhva vatyi tyicuan ri coto ndo nacachi ndo cha vaha ca. Ta tyicuan caa ta cachi coo ndo ta ma coo ca cuatyi ndo quɨvɨ quichi ra Cristo.  : Ta chicán tahvi xain chi Nyoo na cuvita ca iñi ndo, ta cuñi ca ndo chi ñáyɨvɨ. Ta suri coo ca cha chiñi tuñi Nyoo chi ndo, a =:Nyoo chitó ra vatyi cuñí xain chi tandɨhɨ nyoho tari cuñí ra Jesucristo chi ndo. 0 [:Tahán chi cha caca xiñi tyehe caa cha cuenda ndo, vatyi cuñí xain chi ndo. Vatyi ɨɨn ri nasocó Nyoo chi yo. Vasɨ ñohí vehe caa, o vasɨ nanyaí nuu ra cuví tyiño, soco sacoté tuhun Nyoo chi ra canyicú vehe caa ihya, ta chi ra cuví tyiño, na cacoto ra tyi ndicha tuhun ra Cristo. R :Quɨvɨ naquehe̱n cuenda Nyoo añima ndo, maa ra chaha̱ tunyee iñi chi ndo, na sacuvi ndo tyiño nuu ra. Ta chité tyi tyicuan ri cuacuhva ra chi ndo nyacua nya quɨvɨ quichi ra Cristo inga chaha. G  :Vatyi nyata quɨvɨ xihna ri cha chiñi̱ ndo tuhun ra Cristo ta nya vityin ta ña sandɨhɨ́ ndo tuhun cha tyinyeé ndo chii. Vatyi ɨɨn ri tuhun ra Jesucristo sacotó yo chi ñáyɨvɨ. R :Ta chicán tahvi chi Nyoo cha cuenda ndo chihin cha sɨɨ cuñí añime. f G:Tahan ri cha nɨcohón iñi chi ndo, nacuhvá xain tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda ndo. 5 e:Na nasoco Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo. Ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Nu chicán tahvi ra Pablo chaha ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Filipos  :Yuhu ra Pablo ta ra Timoteo sacuví ndi tyiño nuu ra Jesucristo. Ta tyaá ndi carta ihya chi tandɨhɨ ndo cha cuví ndo ñu ñuu Filipos cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta chi ra cayɨhɨ́ ndaha vehe ñuhu, ta chi ra canyehe tyiño vehe ñuhu, ta chi tandɨhɨ ndo. X +Na nasoco Sutu Mañi yo Jesucristo chuun. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Ta vachi tucu nocumi chuun sahá ra Marcos, ta ra Aristarco ta ra Demas, ta ra Lucas, ra catyinyeé chii chihin tyiño Nyoo. i MVachi nocumi chuun sahá ra Epafras, ra ñoho chihin vehe caa cha cuenda ra Cristo Jesús. g ITa nonga cha chiquén chuun tatu ma sanduvahun chiin noo nu cuví cunyai chihin ndo. Ta cuñí vatyi ca̱can tahvun cha cuende, na cuhva Nyoo cha cuhin nu nyaá ndo. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo ta chahá ra nocumi chi ñu  Tyaí tutu ihya chuun vatyi chité tyi cuaquichahun tuhun cahín. Ta chité vatyi ñima yucuan ri, soco cuaha ca cuasacuvun. ( KChiquén chuun, yañi, na sandusɨun iñi ta na̱quehun chi ra Onésimo chihin cha vaha. Sa̱nduchaa añime chihin cha ɨɨn ri cuví yo cha cuenda ra Cristo. # AYuhu ra Pablo tyaí tuhun ihya vatyi cutyiyahvi cha yosoyɨcá ra chuun, cha nuu cha tahán chi catyí chuun vatyi yosoyɨcón nyacua nya ñayɨvun chii. T #Tatu iyó cha sacuvi̱ ra chuun, o tatu yosoyɨcá ra chuun, tyiyahvi mai. x  kTatu ndicha cha ra tahun cuví chii, cuñí vatyi na̱quehun chi ra Onésimo tari cha chi yuhu naquehún.  ;soco ñima tari noo musu ri, soco tari noo ra vaha ca. Vatyi yañi yo cuví chi ra. Ta cuñí xain chi ra, ta vihi ca yoho, tahán chi cha cuñí con chi ra. Vatyi ñima noo yañun cuenda coño ñuhu ri cuví chi ra. Soco yañun cha cuenda Sutu Mañi yo cuví chi ra ñandɨhɨ. U  %Ra Onésimo chaha̱ xaan ra tɨsɨhɨ chuun quɨvɨ cuan, soco vaha xaan nanduvi̱ ra vityin, vasɨ yucuan cuenda canyaha̱ ra chuun ta vityin nachaa ra nu nyaún vatyi cuacunyaa ra chuhun tyicuan ri maa 7  isoco ña cuñí cha ndoo ra tyiño nuun tatu ña ndoun vaha, vatyi tacuhva sacuvun tumañi iñi chii soco chihin cha iyó vaha iñun ta ñima ca chihin cha sanɨñi̱ chuun.   Vasɨ cuñí cha ndoo ra ihya chihin, ta tyinyee ra chii tyiño nuu maun cha nɨri ca cha ñohí vehe caa cha cuenda tuhun Nyoo, n W Ta vityin sacunuhí chi ra chuun. Ta cuñí vatyi na̱quehen cuenda vahun chi ra tari cha mai cuví. B  Quɨvɨ cuan musu cuvi̱ ra chuun, ta chaha xaan ra tɨsɨhɨ, soco vityin musu vaha cuví ra, tyi vaha sacuví ra tyiño nui ta tyicuan caa tucu cusacuvi vaha ra tyiño nuu maun.   Chiquén noo tumañi iñi chuun cha cuenda ra Onésimo vatyi nanduvi̱ ra sehi cha cuenda Sutu Mañi yo nu ñohí vehe caa ihya.  ; Vaha ca cha caquen noo tumañi iñi chuun cha cuenda cha cuñí yo chi Nyoo vatyi yuhu ra chahnu cuví ta ñohí vehe caa cha cuenda ra Cristo Jesús.  Vasɨ iyó chi ityi chii cha catyi chuun ñáá cha tahán chi sacuvun vatyi apóstol cuví, soco ña cuñí sanɨñi chuun. @ {Sɨɨ xaan cuñí, ta vaha xaan cuñí añime vatyi cuñí xaun chi ñu tahan yo, ta sandunyeún iñi ñu. Nu chicán ra Pablo noo tumañi iñi chi ra Filemón cha cuenda ra Onésimo j OÑáyɨvɨ cha sacotón yoso caa cuhva chinó iñun chi Nyoo, nachino̱ iñi tucu maa ñu chi ra ta vityin chicán tahvi cha cuenda ñu, na coto vaha ñu tandɨhɨ cha vaha cha chahá Nyoo chi yo cha cuenda ra Cristo Jesús.  Vatyi ñihi̱ tuhun tyi chinó vaha iñun chi Sutu Mañi yo Jesucristo, ta cuñí xaun chi ra ta chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra. u eTyicuan ri nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoi cha cuendon nu nɨcohón iñi tuhun, nu chicán tahvi chi ra. K Na nasoco Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo. Ta na coo cha taxi ri cuñi añima ndo sahá ra. Nu catyi ra Pablo vatyi ra Filemón vita xaan iñi ra ta chino vaha iñi ra chi Nyoo M~ Yuhu ra Pablo ta ra Timoteo yañi yo, tyaá ndi tutu ihya chi yoho, Filemón, tyi ra tahan ndi nu tyiño Sutu Mañi yo cuvún. Ñohí vehe caa ihya cha cuenda ra Jesucristo ta sacuhún ndi tutu ihya chuun ta chi ra Arquipo, ra cuvi sɨndaro ra Jesucristo chihin yo, ta chi cu Apia, ta chi tandɨhɨ ñu ndu ɨɨ́n ri vehun. 2}]Tyicuan ta ra cachica̱ noo chihin ra quita̱ ra ta chaha̱n coyo ra chicaha̱n ra tuhun Nyoo yoso caa sacacú ra añima yo tandɨhɨ ri ityi. Suri maa Sutu Mañi yo tyinyee̱ chi ra vatyi chaha̱ ra cha sacuvi ra cuaha milagru. Ta tyicuan caa nyehé ñáyɨvɨ tyi ndicha tuhun cacahán ra.|Nu ndɨhɨ caha̱n Sutu Mañi yo Jesús chihin ra, ta nandaa̱ xica ra andɨvɨ, ta chicunyaa̱ ra chiyo vaha Nyoo. F{Cutɨɨn ñu coo, ta tatu coho ñu cha yɨhɨ́ venenu, ma saha cuehe chi ñu. Ta sɨɨn ri cutyiso ñu ndaha ñu sɨquɨ ñu cuhví, ta cunduvaha ñu. Nu nandaa̱ xica ra Jesús andɨvɨ z5Ta tandɨhɨ seña ihya cusacuvi ñu cha chinó iñi chii: Chihin sɨvi cutava ñehe ñu tatyi ña vaha. Cucahan ñu inga sahan cha ña chitó ñu. yTa ñu cha chinó iñi ta condutya ñu, cucacu añima ñu. Soco ñu cha ña chinó iñi cundoo cuatyi ñu sɨquɨ ñu ta cunaa ñu. 2x]Ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo nɨcacahnu ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ca̱han ndo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ, ta ca̱tyi ndo chi ñu yoso caa sacacú Nyoo añima ñu. /wWTa cuee ca ta tuvi̱ ra Jesús nuu ndɨ uchi ɨɨn ra cha cachica̱ noo chihin ra, cha nɨ ri ca cha canyicú ra nu mesa. Ta caha̱n ra chi ra cha cuenda cha ña cachinó iñi ra, ta cha cuenda cha candava añima ra vatyi ña cachino̱ iñi ra tuhun caha̱n ñu nyehe̱ tyi nandoto̱ ra. 2v] Ta cuanuhu coyo ra ta sacoto̱ ra chi tandɨhɨ ca ra. Soco suri ña cachino̱ iñi ra cha cacaha̱n ra cuan. Tuhun cha chaha̱ ra Jesús chi ra cha tyatyiño̱ ra chi #u? Cha yaha̱ cuan, ra Jesús tuvi̱ ra nuu uvi tahan ra cha cuahan coyo chica ityi ityi nu chiqui. Soco sɨɨn caa cuhva caá ra cananyehe ra chi ra. +tO Soco cuhva cha cachiñi̱ ra vatyi iyó ra Jesús ta vatyi nyehe̱ ña chi ra, ña cachino̱ iñi ra. Nu tuvi̱ ra Jesús nuu uvi tahan ra chica̱ noo chihin ra vse Ta chaha̱n ña chisacoto ña chi ra cachica̱ noo chihin ra, vatyi canyicú cuihya ra ta cachacú chaa ra. Sr Cuví chi timingu quɨvɨ quichaha vitya cha nandoto̱ ra Jesús. Yaha̱ cuan ta xihna ca nuu cu María ñaha Magdala tuvi̱ ra. Maa ña cuví ñaha cha tava̱ ñehe ra ucha tahan tatyi ña vaha. Vq%Tyicuan ta cuahan coyo vavaha ñu, vatyi suri canɨhɨ́ ñu cha cuenda cha yuhví ñu. Ta yori maa chihin cahán ñu tuhun cha cuenda cha yuhví ñu. Nu tuvi̱ ra Jesús nuu cu María ñaha Magdala (pICua̱han ndo cua sacoto ndo chi ra Pedro ta chi inga ra cachica̱ noo chihin ra. Ca̱tyi ndo chi ra vatyi na cuhun coyo ra ityi Galilea vatyi yucuan nyatú ra Jesús chi ra, tari cuhva catyi̱ ra chi ra. Vatyi ra Jesús cha cuahan ra ityi nuu ―tyicuan caa catyí ángel cuan chi ñu. OoSoco catyí ra chi ñu: ―Ma yuhvi ndo. Nyoho nanducú ndo chi ra Jesús ra ñuu Nazaret, ra cha chihi̱ nu cruzi. Soco cha nandoto̱ ra. Ña ñohó ca ra ihya. Nye̱he ndo nu chacu̱n ra chi ra. :nmQuɨhvɨ̱ coyo ñu chichi ñaña yucuan. Ta nanyehe̱ ñu chi noo ángel tari caa noo ra tyivaa, nyaá ra chiyo vaha. Ta ñihnó ra sahma cañi ta cuichin. Ta canayuhví ñu. rm]Soco cuhva cha nanyehe̱ ñu, yuu cahnu cha nyasɨ̱ yuhu ñaña cuan cha cuachiyo̱ chi nya sava. ulcTa catyí ñu chi tahan ñu: ―¿Yóó cha cusacanyaha yuu yuhu ñaña cuan? ―catyí ñu chi tahan ñu. k+Ta timingu cuví, quɨvɨ quichaha vitya, ñaha cuii ri cuhva cha vachi cundichin cuhva cha ni cua caña̱ ñanyii, chaa̱ coyo ñu nu ñaña. Mj Yaha̱ quɨvɨ nyitatú ñu. Tyicuan ta cu María ñaha Magdala ta cu María sɨhɨ ra Jacobo, ta cu Salomé sata̱ ñu ndutya vixi chahán ta cuahan coyo ñu cua tyihi ñu coño ñuhu ra Jesús. |iq/Ta cu María ñaha Magdala cuan ta cu María sɨhɨ ra José, chaa̱ coyo ñu nyehe ñu nu tyihi̱ ra chi ra.6he.Tyicuan ta sata̱ ra José noo sɨnduhu cha chino̱ chihin sahma finu cha nañi lino, ta sanoo̱ ra coño ñuhu ra. Ta sɨquɨ̱ noo ra chihin sɨnduhu cuan. Yaha̱ cuan ta chityihi̱ ra chi ra noo chichi ñaña cha cachatya̱ ra chichi noo yuu. Ta chasɨ̱ ra yuhu ñaña cuan chihin noo yuu cahnu. qg[-Ta cha catyi̱ capitán vatyi cha yaha̱ chihi̱ ra, ra Pilato chaha̱ ra coño ñuhu ra chi ra José. f',Iyo cuñí ra Pilato cha nacoto̱ ra vatyi cha chihi̱ ra Jesús. Ta cana̱ ra chi capitán vatyi ndaca tuhun ra tatu cha yaha̱ chihi̱ ra. ce?+Ta cha cuaa cuan chaa̱ ra José ra ñuu Arimatea. Noo ra cuví tyiño. Nyatú tucu maa ra nu cunyaca ñaha Nyoo. Ta ndachan cuñí ra ta quɨhvɨ̱ ra nu nyaá ra Pilato, ta chica̱n ra coño ñuhu ra Jesús chi ra. hdI*Cuví chi quɨvɨ cha sanduvaha ñu cha cachi ñu vatyi inga quɨvɨ tuhvá ñu nyitatu. cc?)Ican ñusɨhɨ ihya cachinyico̱n chi ra Jesús, ta tyinyeé ñu chi ra quɨvɨ chica̱ noo ra ityi Galilea. Ta sɨɨn ri nyicú cuaha ca ñu cha chaa̱ coyo chihin ra Jerusalén cuan. Nu chicuchi̱ ñu chi ra Jesús Qb(Ta nya sava ri tayucú tucu suhva ñusɨhɨ canyehé ñu. Ta mahñu ñu cuan nanyaá cu María ñaha Magdala, ta cu María sɨhɨ ra José ta ra Jacobo ra tyivaa ca. Ta nanyaá tucu cu Salomé. maS'Ta noo capitán cuenda sɨndaro Roma nanyaá ra yatyin nuu ra Jesús cuan. Cha nyehe̱ ra yoso caa cana̱ chaa ra, ta yoso caa chihi̱ ra, ta catyí ra: ―Cha ndicha ndicha cuii vatyi Sehe Nyoo cuví chi ra ihya ―catyí ra. q`[&Ta sahma cha tacaá chichi vehe ñuhu cahnu ndata̱ sava maa chi, nya sɨquɨ ta nyacua nya ityi yuvi. J_ %Tyicuan ta ñihi xaan canachaa̱ ra Jesús, ta chihi̱ ra. ^$Tyicuan ta chino̱ noo ra yucuan chiquehe̱n ra noo tari caa xixan ta satyii̱ ra chihin vinu iya. Ta tyaa̱ ra noo nu yutun ta satuhva̱ ra yuhu ra na coho ra, ta catyí ra: ―Cua̱tu ndo. Na nyehe yo tatu quichi ra Elías sanoo ra chi ra ―catyí ra cuan. ]w#Suhva ra tayucu yucuan cachiñí ra ta catyí ra: ―¡Xihna! Caná chaa ra chi ra profeta Elías ―catyí ra. g\G"Ta suri cuhva cuan canachaa̱ ra Jesús chihin tandɨhɨ fuerza ra, ta catyí ra: ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―ta cuñí chi catyí: Nyoo Suti, Nyoo Suti, ¿ñáá tuhun sandoo̱ noo tuhun maun chii? ―catyí ra. m[S!Cuhva cha cua cu hora, tandɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ nduñaa, nyacua nya caa uñi cha cha iñi. cZ? Na noo ra nu cruzi vityin, na nyehe yo ta chino iñi yo tyi Cristo Rey cuenda ñu Israel cuví ra ―catyí ra. Ta nyacua nya ra tacaá inga cruzi ɨnchiyo ɨnchiyo xiin ra ta cacahán ra chi ra. Nu chihi̱ ra Jesús `Y9Ta tyicuan caa tucu ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá cuenda ley vehe ñuhu, cachacú nyaa ra chi ra, ta catyí ra chi tahan ra: ―¡Chi inga ñu sacacu̱ ra, soco ña cuví sacacu ra chi maa ra! IX ¡Sa̱cacu maun chuun ta no̱o nu cruzi chiña! ―catyí ñu. UW#Ta ñu yahá coyo chacú nyaa ñu chi ra. Ta quɨsɨ́ xiñi ñu, ta catyí ñu chi ra: ―¡Jaan! ¡Yoho cha catyu̱n tyi cusatanun vehe ñuhu cahnu, ta chichi cha uñi quɨvɨ cunacoñehun inga chaha! VTa tyicuan caa quita̱ chi tari cuhva catyí nu tutu tuhun Nyoo tyehe caa: “Sahá ñu tuhun tyi cuví ra noo ra quiñi iyó.” UwTa chinanyaa̱ ra uvi ca cruzi nu chitacaa̱ ra uvi tahan ra suhu, noo ra chiyo vaha ra, ta inga ra chiyo satyin ra. T9Ta letra cha catyaa̱ ra xiñi cruzi cuan, catyí chi ñáá cuatyi ra. Ta catyí chi tyehe caa: “Ican ra ihya cuví Rey cuenda ñu ñuu Israel.” BSCaa ɨɨn cha ñaha ri catyaa̱ ra chi ra nu cruzi. R Cha yaha̱ catyaa̱ sɨndaro chi ra nu cruzi, cachaha̱n ra sɨhva chihin sahma ra ta nya ra saha̱ ganaa caquehen ra sahma ra. rQ]Ta cachaha̱ ra vinu nasaca̱ chihin noo tatan cha nañí mirra coho ra. Soco ra Jesús ña chihi̱ ra. }PsTa cachinyaca̱ ra chi ra Jesús noo nu nañí Gólgota. Ta cuñí chi catyi: Nu Cuví Yɨquɨ Xiñi Ndɨyɨ. qO[Yahá noo ra ñuu Cirene, nañí ra Simón. Sutu ra Alejandro ta ra Rufo cuví chi ra. Ni cua nachaa ra cha chaha̱n ra nu chiqui. Ta cuhva cha cua yaha ra ityi cuan, casanɨñɨ̱ sɨndaro chi ra na cuiso ra cruzi ra Jesús. qN[Cha yaha̱ cha chacu̱ nyaa ra chi ra tyicuan caa, tinyaa̱ ra sahma nyaa cuan chi ra, ta sandɨhvɨ̱ noo ra sahma maa ra chi ra. Yaha̱ cuan ta cuahan ra chihin ra vatyi cuatyaa ra chi ra nu cruzi. Nu cuacúvi ra Jesús nu cruzi MTa cacañi ra xiñi ra chihin noo yutun, ta tyicú sɨɨ ra chi ra. Ta cachicuiñi̱ chɨtɨ ra casaha ra tyi sacahnu ra chi ra. L9Yaha̱ cuan ta quichaha cacana̱ chaa ra sɨquɨ ra chacú nyaa ra chi ra, ta catyí ra: ―¡Nocumi chuun, yoho Rey cuenda ñu Israel! ―catyí ra. |KqTa casacuihno̱ ra noo sahma tyacu nyaa chi ra. Ta caquicu̱ ra noo corona chihin iñu. Ta catyihi̱ ra xiñi ra. |JqTyicuan ta chinyaca̱ sɨndaro chi ra nuquehe vehe tyiño cuan. Ta casandu ɨɨ̱n ri ra tandɨhɨ sɨndaro. UI#Tyicuan ta vatyi cuñí ra Pilato cuvaha ra nuu ñu, saña̱ ra chi ra Barrabás. Tyicuan ta tyihi̱ ra tyiño na ndoho ra Jesús, ta cha yaha cuan chaha̱ cuenda ra chi ra vatyi cúvi ra nu cruzi. 5HcTa catyí ra Pilato chi ñu: ―Soco ¿ñáá cha ña vaha sacuvi̱ ra? ―catyí ra. Soco canachaa̱ ca ñu ta catyí ñu: ―¡Na cúvi ra nu cruzi! ―catyí ñu. tGa Tyicuan ta nacanachaa̱ ñu, ta catyí ñu: ―¡Na cúvi ra nu cruzi! ―catyí ñu, canachaá ñu. 5Fc Tyicuan ta ndaca̱ tuhun ra Pilato chi ñu, ta catyí ra: ―¿Ta ñáá cha cuñí ndo sacuvi chihin ra cha catyí nyoho Rey cuenda ñu Israel chi? ―catyí ra chi ñu. zEm Soco ra cacuví nuu chi tata sutu cuan catyiyuhu̱ ra chi ñáyɨvɨ na catyi ñu na saña ra chi ra Barrabás. LD Tyicuan caa catyi̱ ra vatyi tuví iñi ra vatyi ra cacuví nuu chi tata sutu cuan tasɨ cuñí ra chi ra Jesús tyi cuaha ñáyɨvɨ nyicón chi ra, yucuan chaha nacuhva cuenda ra chi ra. kCO Ta nacaha̱n ra Pilato, ta catyí ra: ―¿Atu cuñí nyoho cha sañe chi Rey cuenda ñu Israel? uBcTa quichi̱ coyo ñáyɨvɨ quichaha̱ chican ñu chi ra Pilato na saña ra chi noo ra tari tuhvá maa ra. #A?Ta ñohó noo ra nañí Barrabás vehe caa cuan, ɨɨn ri chihin inga ra cha cachahñi̱ chi ñáyɨvɨ noo nu naquɨquɨ̱ ñáyɨvɨ sɨquɨ gobiernu. s@_Ta vico cuan tuhvá ra Pilato saña ra chi noo ra ñohó vehe caa, noo ra cha cacan maa ñáyɨvɨ. ?/Soco ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. Yucuan chaha ña chitó ra Pilato ñáá cha caca xiñi ra. Nu cutuñí chi ra Jesús vatyi cucúvi ra #>?Tyicuan ta quichaha̱ ndaca tuhun tucu ra Pilato inga chaha chi ra, ta catyí ra: ―¿Atu ña nacahan maun? Nye̱he yoso cha cuaha cha tyaá ra sɨcun. V=%Ta ra cacuví nuu chi tata sutu cuaha xaan cha catyaa̱ ra sɨquɨ ra. po~}|G{JzKy|xxwwRv0uuGtYss=rqqponmOkjihuffd*cbba_`Z_u^^5\[ZZYXRWUTS{R;PPNLL'KUIHrGQEDD5C.BWB AK@g@?>1=~<;:987^655.4 3?211I0/.U-,,*+*)) (Q't&M%e#"! b#q4X:m ?cLVpnVatyi cha chaa̱ quɨvɨ cahnu cha cutachi tuñi ra chi ndi. ¿Ta yóó cuví cha cuví cunyee cuan? ―catyí ñu.KmTa catyí ñu chi yucu cuan ta chi yuu cuan tyehe caa: ―Ca̱nacoyo ndo sɨquɨ ndi, ta ti̱xehe ndo chi ndi nuu ra nyaá nu tyayu andɨvɨ, coto tachi tuñi ra cuví Mbee Luhlu cuan chi ndi. FlTa tandɨhɨ rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ɨɨn ri chihin ra nahnu, ta ra tyayɨɨ, ta ra cacuví nuu chi sɨndaro, ta ra iyó xaan fuerza chi, ta tandɨhɨ ñu cacuví musu, ta ñu cha ña cuví musu, tandɨhɨ ri ñu cuan caquɨhvɨ̱ xehe ñu chichi yavi yuu cha iyó yucu nahnu, ta chichi yavi ñuhú. 0kYTari natuví yo noo tutu tyicuan caa cuanaa ri andɨvɨ. Ta tandɨhɨ yucu ta tandɨhɨ ñuhú cha nyicú mahñu tyañuhu nacanda̱ chi ta nasama̱ chi nu nyaá chi. j  Ta tiñoo andɨvɨ canacoyo̱ tɨ nya nu ñuhu ñayɨvɨ̱. Tari sanacoyo tu higo chɨtɨ yutya tun tatu yahá noo tatyi ñihi. ri] Cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu iñu, nanyehi̱ ta quichi noo cha taán cahnu. Ta nduñaa̱ ñayɨvɨ̱, tari sahma ñu nyaá tucuihya iñi, toon xaan nduvi̱. Ta yoo andɨvɨ cuan nanduvi̱ tari nɨñɨ. h Tyicuan ta cañihi̱ noo noo ñu cuan sahma cuichin cuihno ñu. Ta catyí ra chi ñu na canyitatu ñu suhva ca quɨvɨ, nyacua nya cha caña tahan tandɨhɨ ca tahan ñu, ñu sacuví tyiño nuu ra Cristo, ñu cha tahán chi cucúvi tari cuhva chihi̱ maa ñu. Xg) Ta tyehe caa catyí ñu chihin noo ndusu chaa xaan: ―Sutu Mañi yuhu, ra ii cuvún. Ta sacuvún cha catyún. ¿Ama cutachi tuñun chi ñáyɨvɨ cha chahñi̱ chi ndi cha catyi tuhun maun? ―catyí ñu. Bf} Cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu ohon, nyehi̱ xiu arta. Yucuan ñohó añima ñu cha chihi̱ cha cuenda tuhun Nyoo tyi sacoto̱ ñu tuhun ra chi ñáyɨvɨ. wegTa nanyehi̱ ta nyehi̱ noo caballu cuaan. Ta ra yosó chi tɨ nañí ra Tuhun Chihi. Ta chata ra vachi inga ra cha nañí Ra Nyacá Ñaha Nu Nyicú Ndɨyɨ. Ta cañihi̱ ra tunyee iñi cha cahñi ra chi cuaha xaan ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi chichi cha sava ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cucahñi ra sava ñu. Ta cucahñi ra chi ñu chihin cha sanacanda ra cuatyi, ta chihin tama, ta chihin cuehe, ta chihin quɨtɨ xaan iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. =dsTa cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu cumi, chiñi̱ cha cahán cha nyitó cucumi cuan, ta catyí chi, tyehe caa: ―¡Ña̱ha ta nye̱hun! ―catyí chi. ~cuTa chiñi̱ noo ndusu mahñu cumi tahan cha nyitó cuan, ta catyí cuan: ―Tari cuhva xuhun yahvi ñu cha noo quɨvɨ, yucuan cuhva yahvi noo litru nuñi. Tyicuan caa tucu uñi litru cebada. Ta ma satɨvun acetye ta vinu ―catyí ndusu cuan. bTa cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu uñi, ta chiñi̱ cha catyí cha nyitó cu uñi cuan tyehe caá: ―¡Ña̱ha ta nye̱hun! ―catyí cuan chii. Ta nanyehi̱, ta nyehi̱ noo caballu toon. Ta ra yosó chi tɨ, yɨhɨ́ ndaha ra noo tɨcatya. ^a5Ta quita̱ inga caballu, tyacu cuaha. Ta ra cha yosó chi tɨ chicoo̱ ityi chi ra vatyi tinyaa ra cha taxi ri iyó ñayɨvɨ̱, tacuhva cahñi ñu chi tahan ñu. Ta ñihi̱ ra noo mityi cahnu quɨndaha ra. -`STa cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu uvi, chiñi̱ cha catyí cha nyitó cu uvi cuan tyehe caa: ―¡Ña̱ha ta nye̱hun! ―catyí cuan chii. I_ Tyicuan ta nanyehi̱ ta nyehi̱ noo caballu cuichin, ta ra yosó chi tɨ cuan ndaha ra noo arco. Ta ñihi̱ ra noo corona quɨhɨ xiñi ra vatyi saha ganaa̱ ra, ta cuasaha ganaa ca ra. ^ /Tyicuan ta nyehi̱ nu chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cha xihna ri chichi cha ndɨ ucha tahan cuan. Ta chiñi̱ cahán noo cha nyitó cha cumi tahan cuan, chihin noo ndusu cha tari caá cha cahán savi ta catyí chi: ―¡Ña̱ha, ta nye̱hun! ―catyí chi chii. X])Ta ndɨ cumi cha nyitó cuan catyí chi: ―¡Tyicuan caa na cuvi! ―catyí chi. Ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu cuan, cachicuiñi̱ chɨtɨ ra ta casacahnu̱ ra chi ra iyó tandɨhɨ tyembu.>\u Ta chiñi̱ tiqui cha cahán tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo, tandɨhɨ cha iyó andɨvɨ, ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tandɨhɨ cha iyó chichi ñuhú, ta chichi tyañuhu, tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo catyí chi tyehe caa:Cahnu xaan ca cuví ra cha nyaá nu tyayu.Cahnu xaan ca cuví ra cuví Mbee Luhlu.Ta nacuhva yo gloria chi ra.Ta na cunyaca ñaha ra tandɨhɨ maa tyembu, catyí tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo. /[W Ta chihin cha ñihi cahan ángel cuan, ta cacatyí ra:Ra cuví Mbee Luhlu cha chahñi̱ ñáyɨvɨ,
tahán chi cha cunyaca ñaha ra, ta naquehen cuenda ra cha tyayɨɨ.Tahán chi naquehen cuenda ra cha chiñi tuñi.Tahán chi cha naquehen cuenda ra tandɨhɨ tunyee iñi.Tahán tucu chi cha cuhva yo gloria chi ra, ta sacahnu yo chi ra.Ta cahnu xaan ca ra cuví maa ra, cacatyí ángel cuan. Z Yaha̱ cuan ta nanyehi̱, ta chiñi̱ ndusu cha cahán cuaha xaan ángel, tayucú ra nicachico yuhu tyayu cahnu cuan, ta nu nyicú cumi tahan cha nyitó cuan, ta nu nyicú ra cha vaha chahnu cuan. Ta cuenda millón ángel nyicú cuan, nyehi̱. =Ys Chahu̱n ityi chi ndi vatyi cuví ndi rey ta cuví ndi sutu cha cuenda Sutu yo Nyoo. Ta cucunyaca ñaha ndi chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cacatyí ra, chitá ra. %XC Ta cachita̱ ra noo yaa chaa, ta catyí ra tyehe caa:Yoho cuví ra tahán chi cha quehun libru ihya, ta cahnyon ndɨ ucha sellu cha nyaá nu chi.Vatyi chihu̱n saha̱ ñáyɨvɨ. Ta chihin nɨñun sato̱n chi ndi vatyi coo vaha ndi chihin Nyoo.Ta cuví ndi ñáyɨvɨ ñuu nyihi ta ñuu nahnu nɨcacahnu ñuhu ñayɨvɨ, ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahán, ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn tata. WwCuhva cha quehe̱n ra libru cuan, ndɨ cumi cha nyitó cuan ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu cuan cachicuɨñɨ̱ chɨtɨ ra nuu ra cuví Mbee Luhlu cuan. Ta tahan tahan ra cha vaha chahnu cuan nyisó ra arpa, noo cha tari caá guitarra caá. Ta canyisó tucu ra copa xuhun cuaan tyitu yɨhɨ́ cutu. Ta cutu cuan cuví chi tandɨhɨ cha chica̱n tahvi ñu cuenda Nyoo. V}Ta ra cuví Mbee Luhlu cuan chaha̱n ra ta quehe̱n ra libru cuan cha yɨhɨ́ ndaha chiyo vaha ra nyaá nu tyayu cuan. wUgTyicuan ta mahñu tyayu cuan ta mahñu ndɨ cumi cha nyitó cuan, ta mahñu ra cha vaha chahnu cuan, nyehi̱ chi noo Mbee Luhlu. Nanyaá tɨ ta caa tɨ cha chahñi̱ ñáyɨvɨ chi tɨ. Ucha tahan ndɨquɨ tɨ ta ucha tahan chɨtɨ nuu tɨ nyaá. Ta chɨtɨ nuu cuan ican cuví ndɨ ucha tahan Tatyi Ii Nyoo cha tachi̱ ra nicacahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. /TWTyicuan ta noo ra cha vaha chahnu cuan catyí ra chii: ―Ma cuacu con. Vatyi ra cuví ndɨcaha o cuñí chi catyi, ra nyacá ñaha, ra vachi tata ra Judá, ra vachi tata rey David, ican ra cuvi̱ chasaha ra tacuhva cuví nuña ra nu libru cuan ta cahnya ra ndɨ ucha sellu cuan ―catyí ra. STa yuhu chacu̱ chaa xain, vatyi yori maa quita̱ cha cuví nuña libru cuan. Yori maa cuví sacuaha, ta yori cuví nyehe nuu chi. -RSSoco ni ityi andɨvɨ ta ni ityi nu ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ni ityi chichi ñuhú, ta yori maa cha cuví nuña libru cuan. Ta ni cha nyehe ñu nuu, ta ma cuvi. .QUTa nyehi̱ noo ángel cha nyee xaan. Ta chaa xaan cahán ra ta ndacá tuhun ra: ―¿Yóó ra tahán chi nuña libru ihya ta sacanyaha ra sellu ihya? ―catyí ra. YP -Tyicuan ta chiyo vaha ra cha nyaá nu tyayu cahnu cuan, nyehi̱ yɨhɨ́ ndaha ra noo libru tari caá noo tutu cha natuvi̱ yo. Ta nyaá letra ityi nuu ta ityi chata. Ta nyasɨ́ chi chihin ucha tahan sellu. O- Sutu Mañi nyuhu, Nyoo cuvún chi ndi.Chi yoho tahán chi cha cuhva ndi gloria, ta sacahnú ndi chuun.Ta tahán chi cha cunyaca ñahun.Vatyi maun savaha̱ tandɨhɨ cha iyó.Ta cha cuenda cha iyó iñi maun ta chicoo̱ tandɨhɨ, cacatyí ra.CN ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu cuan chicuiñi chɨtɨ̱ ra ta casacahnu̱ ra chi ra iyó tandɨhɨ tyembu. Ta catyihi̱ ra corona ra nu tyayu cahnu cuan. Ta cacatyí ra tyehe caa: tMa Ta cachahá ndɨ cumi tahan cha nyitó cuan gloria chi Nyoo. Ta sacahnú chi chi ra, ta canacuhvá chi tyahvi nyoo chi ra nyaá nu tyayu cahnu cuan, ra cha iyó tandɨhɨ tyembu. Ta tahan ri chaha cha casacuvi̱ chi tyicuan caa, bL=Ta ndɨ cumi tahan cha nyitó ihya, tahan tahan chi ta nyaá iñu tahan ndichin chi. Ta nɨcahnu maa chi nyaá chɨtɨ nuu chi, tari ityi chata chi ta tari ityi chichi ndichin chi. Ta ndiyaca ta ñiyaca ta ña chicuita chi catyí chi tyehe caa:Ra ii xaan cuvún, ra ndɨɨ xaan cuvún, ra ñahri cuatyi cuvún,Sutu Mañi yuhu, Nyoo, iyó tandɨhɨ tunyee iñi chuun.Ra cha iyó nu quichaha tandɨhɨ cuvún, Ta ra iyó vityin. Ta ra cha nyaá cha cuquichi. dKACha xihna ri cha nyitó ihya, tari caá noo ndɨcaha caá. Ta cha cu uvi tari caá noo sɨndɨquɨ caá. Ta cha cu uñi, tari caá nuu rayɨɨ caá nuu. Ta cha cucumi tari caá noo tasu cha cuahan ndava, tyicuan caá. #J?Ta ityi nuu tyayu cuan iyó tucu noo cha tari caa tyañuhu, xiño xaan tari ino. Nicachico yuhu tyayu cuan ta mahñu tyayu cuan, tayucú cumi tahan cha nyitó cha tari caa quɨtɨ ta tari caa ñáyɨvɨ caa. Ta cuaha xaan chɨtɨ nuu cuan nyicú, tari ityi nuu ta tari ityi chata. YI+Ta nu nanyaá tyayu cha nyaá mahñu cuan, yucuan quitá minoo tacha. Ta vaa ri ca maa cuví. Ta ñihi xaan cahán savi. Ityi nuu tyayu cuan cayú ucha tahan ñuhu̱. Ta ucha tahan Tatyi Ii Nyoo cuví cuan. 6HeTa nɨcachico tyayu cuan nyehi̱ oco cumi ca tahan tyayu. Ta nyicú oco cumi tahan ra cha vaha chahnu. Cañihnó ra sahma cuichin. Ta yɨhɨ́ corona xuhun cuaan xiñi ra. @GyTa ra nyaá cuan, xiño nuu ra tari xiño noo yuu vaha cha nañí jaspe ta cornalina. Ta nɨcachico yuhu tyayu cuan nyaá noo coo yahnyi, ta xiño tɨ tari yuu cha nañí esmeralda. /FWTa caa cuhva ri cuan ta tuvi̱ iñi vatyi ñihi vavaha nyaá Tatyi Ii Nyoo chihin. Ta nanyehi̱ noo tyayu nanyaá nya andɨvɨ. Ta nyaá noo ra nuu tyayu cuan. E Cha yaha̱ tuhun cuan, ta nyehi̱ noo yuvehe tacoho nya andɨvɨ. Ta noo ndusu cha tari caa ndusu trompeta chiñi̱ cha cahán chihin cha xihna ri ta catyí chi chii: ―Nda̱a ihya ta cusañahi chuun cha cuacuvi nu cuahan ca chi ―catyí ndusu cuan chii. D%Ta nyoho cha cuví cutuñi iñi ndo, tya̱soho ndo cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu” ―catyí ra Jesucristo.1C[Cucuhve cha cunyaa ndo chihin nu nyacá ñahi tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha. Tari yuhu cuvi̱ chasahi chi ra, ta vityin nyaí chihin Suti nu nyacá ñaha ra. >BuYuhu nanyaí yuvehe añima ñáyɨvɨ ta sacachén. Tatu nya noo ñu chiñí ñu ndusi, ta nuña ñu yuvehe, yuhu quɨhvi ta cuxiñi chihin ñu. Ta maa ñu cuxiñi ñu chihin mai. 0AYYuhu chahí tuhun chi ñu cha cuñí xain chi. Ta tachí tuñi chi ñu ñandɨhɨ. Yucuan chaha catyí chi ndo, na̱sama ndo cuhva iyó ndo ta sa̱cuvi ndo cha vaha. =@sYucuan chaha chahí tuhun chi ndo vatyi chi mai sa̱ta ndo xuhun cuaan vaha cha yaha̱ nu ñuhu̱ ta ña cayú, tacuhva na cutyayɨɨ ndo. Ta chi mai sa̱ta ndo sahma cuichin vatyi cuihno ndo, tacuhva cha ma cucahan nuu ndo vatyi vityiyaa ndo. Ta tyi̱hi ndo colirio chɨtɨ nuu ndo tacuhva na nanyehe ndo. ?yVatyi nyoho catyí ndo tyehe caa: Yuhu tyayɨi, vaha iyé, ta ñahri ca maa cha chiñuhú chii, catyí ndo. Ta ña chitó ndo vatyi cuví ndo noo ra ña sɨɨ cuñí, noo ra ñahri iyó chi, noo ra ndahvi, noo ra cuaa, noo ra vityiyaa cuví ndo. +>OSoco vatyi chiin ri cuñí ndo chii, ta ni ña sañá ndɨhɨ ndo chii, ta ni ña cuñí ndo sacuvi ndo tuhun cahin, yucuan chaha cusanaa ndɨhi iñi tuhun ndo. d=AYuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité vatyi ni ña cuñí vaha ndo chii. Ta ni ña cuñí tucu ndo saña ndɨhɨ ndo chii. Vaha tyehe ta saña ndɨhɨ ndo chii, o sañihi ndo quichaha ndo tuhun cahin, vaha. < ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Laodicea. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha ndicha vaha, ra cuví cha ndaa vaha cha cahán cha ndicha, ra cha savaha̱ tandɨhɨ cha iyó chihin Nyoo. F; Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu.” Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Laodicea !:; Nyoho tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cahnu ca tyiño cucuvi ndo nuu Nyoi. Ta ma canyaha ca ndo nu nyaá Nyoo. Ta cutyai sɨvɨ Nyoi chi ndo, ta sɨvɨ ñuu Nyoi, ñuu Jerusalén chaa cha cusaquichi Nyoi nya andɨvɨ, ta suri cutyaa tiqui sɨvɨ chai chi ndo ñandɨhɨ. q9[ Numi ri cuquichi. Sa̱ha vaha ndo cuenda cuhva iyó ndo, coto yóó cha tinyaa premio cha cuñihi ndo. 8 Ta sacuví ndo cha catyí, vatyi cunyee iñi ndo. Ta yucuan cuenda cusaha cuende chi ndo chihin tɨndoho cahnu cha cusaquichi sɨquɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ, vatyi cunducu cote chihin tandɨhɨ ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tatu cuñí ñu chii. 17[ Ta ñu cuenda ra ña vaha, ñu cuendu, ñu catyí vatyi ñu Israel cuví ñu, ta ñima, cusacuɨñɨ chɨti chi ñu nuu ndo, tacuhva coto ñu tyi yuhu cuñí chi ndo. (6IYuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta nuu ndo nuñe̱ noo yuvehe. Ta yori cuví nacasɨ, (vatyi chahi̱ cha cahan ndo tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ, ta yori cuví casɨ). Ta vasɨ chiin ri fuerza ndo, soco quichahá ndo tuhun cahín, ta ña catyí ndo vatyi ña ñohó nuu ndo chii. p5Y’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Filadelfia. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra ii, ra ñahri cuatyi, ra cha ndicha vaha, ra cha ndaha ndaha tɨcu rey David, ra cha nuñá yuvehe ta ni noo ñu ta ma cuvi nacasɨ ñu. Ta tatu nacasɨ ra, ni noo ñu ta ma cuvi nuña ñu. Tyehe caa catyí ra: C4Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu.” Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu Filadelfia Z3-Ta nyoho tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cucuihno ndo sahma cuichin chihin. Ta ma sanai sɨvɨ ndo nu libru ñu cuaconyito chihin Nyoo. Ta cunacoto nui chi ndo, chihin nuu Suti, ta chihin nuu ángel. p2YSoco iyó suhva nyoho ñu Sardis chiña cha ña sacuví ndo cha quiñi caá. Ña sacanyahyu̱ ndo sahma ndo cuví cuan. Ta maa ndo cucuihno ndo sahma cuichin chihin. Ta cucaca noo ndo chihin, vatyi tyicuan caa tahán chi chi ndo. c1?Nɨ̱cohon iñi ndo tuhun vaha cha cutuhva̱ ndo. Cu̱nyicon ndo cuhva cuan, ta na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Vatyi tatu ma naquehen vaha ndo cha vaha, sana iñi ndo ta cuquichi sɨquɨ ndo, tari tuhva ra suhu quichi. /0WSa̱ha cumi vaha ndo chiin ri ca cha vaha cha iyó chi ndo. Vatyi cha cuñí ndɨhɨ tuhin nu nyicú ndo. Vatyi nyehí vatyi cha sacuví ndo, ña vaha maa nuu Nyoo. V/ '’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Sardis. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha yɨhɨ́ ndaha ndɨ ucha Tatyi Ii Nyoo ta ndɨ ucha tiñoo andɨvɨ: Yuhu chité tandɨhɨ́ cha sacuví ndo. Ta vasɨ catyí ñáyɨvɨ tyi nyitó ndo soco cha cuenda chi yuhu, chihi̱ ndo. .yTa nyoho cha cutuñí iñi ndo tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho, ñu nyicú vehe ñuhu.”U-#Ta cuhve tiñoo cahnu andɨvɨ cunyaa chihin ndo. Ta ican yuhu cuví cuan. `,9Tari chaha̱ Suti ityi chii cha cunyaca ñahi, tyicuan caa cucunyaca ñaha ndo. Tari cha chihin noo yutun caa cutachi tuñi ndo chi ñu. Tari tahvi cuatyi minoo quɨsɨ ñuhú, tyicuan caa cusacuvi ndo chihin ñu. :+mTa nyoho tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, ta sacuví ndo cuhva cuñí nyacua nya nu ndɨhɨ tuhun, cucuhve ityi chi ndo cha cunyaca ñaha ndo chi ñu ñuhu ñayɨvɨ̱. K*Soco ma saña ndo cuhva cha vaha nyacuví ndo nyacua nya quichi. S)Soco chi tandɨhɨ ca nyoho ñuu Tiatira, cha ña quehe̱n ndo cuhva cha sañahá ña, ni ña sacuví ndo cha catyí maa ñu tuhun nahnu cuenda ra ña vaha, ña tyaí inga tuhun cha yɨɨ sɨquɨ ndo. (Ta cucahñi chi sehe ña. Ta tyicuan caa, coto tandɨhɨ ñu nyicú vehe ñuhu, vatyi yuhu chité tandɨhɨ cha chicá xiñi ñu, ta tandɨhɨ cha caá añima ñu. Ta chi tahan tahan nyoho cucuhve cha tahán chi chi ndo yoso cuhva cha sacuvi̱ ndo. A'{Ta vityin cua quehen noo cuehe chi ña. Ta cua cuhvi ña. Ta ma cuvi nducuita ña. Ta ñu sacuví cha quiñi caa chihin ña, tatu ma ndu uvi iñi ñu, cucuhve noo tɨndoho nyehe ñu. ,&QYuhu cha nyatu̱ xain cha nasama ña cuhva iyó ña, soco ña cuñí ña nasama ña. Vatyi ta sandoo ca ña cha iyó ña chihin rayɨɨ ta ñima yɨɨ ña cuví. #%?Soco iyó noo cha caá ndo: Vatyi chahá ndo ityi chi ñaha cha nañí Jezabel na sañaha ña chi ndo. Catyí ña vatyi cuenda Nyoo cahán ña. Soco chihin tuhun cha sañahá ña, sandaví ñaha ña chi ñu sacuví tyiño nui. Vatyi sañahá ña cha coo ñu chihin inga rayɨɨ o ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ñu o ñasɨhɨ ra cuví. Ta sañahá ña cha cachi ñu nyayu cha chiyo̱ nu sacahnu̱ ñu chi xitohyo. $3Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité yoso cuhva cha cuñí ndo chi ñáyɨvɨ. Ta chité cuhva cha chinó xaan iñi ndo chii. Ta tyinyeé ndo chi tahan ndo. Ta cunyee xaan iñi ndo. Ta chité vatyi cuaha ca cha vaha sacuví ndo vityin ta ñima ca ta nu quichaha. +#O’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu cha nyaá Tiatira. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí Sehe Nyoo, ra cha caá chɨtɨ nuu tari noo cha cayú ñuhu. Ta tari caá noo caa finu cha nañí bronce cha xiño xaan, tyicuan caa chaha ra: 0"YTa nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu: tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cucuhve cha cachi ndo noo pan maná cha ñohó xehe. Ta cucuhve noo yuu cuichin chi ndo. Ta nu yuu cuan cucunyaa noo sɨvɨ chaa cha yori chitó. Ta noo tuhun ri ñu cuquehen cuenda cuan cucoto.” Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Tiatira N!Yucuan chaha numi ri na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Vatyi tatu ma nasama ndo cuhva iyó ndo, cuquichi sɨquɨ ndo cha numi ri ta cucañi tahin chihin ñu cuan chihin cha tari mityi cha quitá yuhi. ) KTa suri iyó suhva ñáyɨvɨ mahñu ndo cha ña cacuñí ñu saña ñu cuhva sañahá ra cuenda ra Nicolás. Ta yuhu ña cuñí nyehi cuhva sañahá ra cuan. +OSoco catuví suhva cha caá ndo nui: Vatyi nu nyicú ndo nya Pérgamo chiña, yɨhɨ́ ra cha ña cacuñí ra saña ra cuhva cha sacuvi̱ ra Balaam. Ta maa ra Balaam tyiyuhu̱ ra chi ra Balac, na sacachi ra chi ñu Israel nyayu cha chiyo̱ nu sacahnú ñu chi xitohyo. Tyiyuhu̱ ra chi ra nacatyi ra chi ñu vatyi ñahri caa cha coo ñu chihin tahan ñu vasɨ ñima yɨɨ ñu cuví, o vasɨ ñima ñasɨhɨ ra cuví.  Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité vatyi iyó ndo nu nyacá ñaha cuihna, ra nañi Satanás. Soco tyicuan ri chinó iñi ndo chii. Ta vasɨ nu canyicú ndo chiña chahñi̱ ñu chi ra Antipas, ra cha cuvi̱ noo cha ndoo cuende, vatyi chiña chicá noo ra cha nañí Satanás cuan. Soco nɨ ri maa chahñi̱ ñu chi ra, nyoho ña sandɨhɨ maa ndo tuhun cha chinó iñi ndo chii. K ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Pérgamo. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha nyisó mityi cha xaan ndɨnduvi chiyo yuhu: N Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu. Catyí ra tyehe caa: tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, ña tahán chi cuhun ndo anyaya, nu cutachi tuñi Nyoo chi añima ña vaha.” Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Pérgamo <q Soco ma yuhvi ndo cha cunyehe ndo tɨndoho. Vatyi ra ña vaha cutyihi ra vehe caa chi suhva nyoho, vatyi cunducu nyehe ra chi ndo tatu cusaña ndo chi Nyoo. Ta uchi quɨvɨ cunyehe ndo tɨndoho. Soco cu̱nyicon vaha ndo chi Nyoo nyacua nya quɨvɨ cúvi ndo. Ta yuhu cuhve ñayɨvɨ̱ coo ndo chihin Nyoo. kO Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité tɨndoho cha nyehé xaan ndo. Ta chité cha ndahvi ndo. Soco chihin tuhun Nyoo, tyayɨɨ ndo. Ta chité yoso caa ñu cha catyí vatyi ñu Israel cuví ñu, ta cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndo. Ta ni ñima ñu Israel cuví ñu vatyi noo ityi ñu yɨhɨ́ cuenda ra ña vaha, ra nañí Satanás, cuví ñu. ta’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu cha nyaá ñuu Esmirna, ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cuví cha xihna cuiri, ra cundoo nu ndɨhɨ tuhun, ra cha chihi̱ ta nandoto̱: 5cTa nyoho cha cutuñi iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu. Catyí ra tyehe caa: Tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cuhve cha cachi ndo chɨtɨ yutun cha chahá cha conyito añima ndo. Ta yutun cuan nanyaá tun nya nu iyó Nyoo andɨvɨ, ta cuñihi ndo tandɨhɨ cha vaha cha iyó yucuan.” Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñáyɨvɨ nyicú vehe ñuhu ñuu Esmirna 3_Soco iyó tucu cha vaha nyacuví ndo. Vatyi ña cuñí nyehe ndo cha quiñi caa cha sacuví ñu yɨhɨ́ cuenda ra Nicolás. Tyicuan tucu yuhu ña cuñí nyehí yucuan. _7Yucuan chaha nɨ̱cohon iñi ndo nya maa maa cuví nu ña vaha sacuvi̱ ndo. Ta na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Ta sa̱cuvi ndo tari cuhva chiyo̱ ndo quɨvɨ natɨɨn cuenda ndo notuhun Nyoo. Tatu ma nasama ndo cuhva iyó ndo, numi ri cuhin nu nyaá ndo, ta tinyai cañileru ndo nu nyaá chi. Soco tatu ndu uvi iñi ndo cuatyi ndo, ma tinyai. c?Soco iyó noo cha caá ndo nui. Vatyi ña cuñí vaha ca ndo chii tari quɨvɨ xihna ri. Cunyeé xaan iñi ndo. Ta nyehé xaan ndo tɨndoho ta cha sahá tyiño xaan ndo cha cuende chihin cha ña ndu uvi iñi ndo. *MYuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Chité vatyi ñihi xaan tyiño sacuví ndo. Ta cunyee xaan iñi ndo. Ta chité vatyi ña cunyeé iñi ndo nyehé ndo chi ñu quiñi iyó. Ta chité vatyi tuhva ndo nducu nyehe ndo chi ra cha catyí vatyi tyiño Nyoo chica noo ra soco ña ndicha ra.  ’Sa̱cuhun tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu cha nyaá ñuu Éfeso. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha yɨhɨ́ ndaha ucha tiñoo chihin ndaha chiyo vaha ra. Ta chicá noo ra mahñu ndɨ ucha cañileru xuhun cuaan: N Ican ihya cuví tuhun xehe cuenda ndɨ ucha tiñoo andɨvɨ cha nyehún yɨhɨ́ ndaha chiyo vahi, ta cha cuenda ndɨ ucha cañileru xuhun cuaan cuan: Ndɨ ucha tiñoo andɨvɨ cuan cuñí chi catyi: ra cha cahán tuhin ucha tahan vehe ñuhu cuan. Ta ndɨ ucha cañileru cuan cuñí chi catyí ndɨ ucha vehe ñuhu cuan.` ;Tya̱a nu libru tandɨhɨ cha nyehún, cha iyó vityin, ta cha cucoo nu cuahan ca chi. Y -Iquen cuví ra cha nyitó. Ta vasɨ chihi̱ soco vityin cuacoi tyicuan ri maa. Ta iyó ityi chii cha catyi ama tahan chi tuhun chihi chi noo noo ñáyɨvɨ, ta iyó ityi chii cha catyi tatu cuhun ñu anyaya. a =Cuhva cha nanyehi̱ chi ra, nduve̱ chaha ra tari maa cha chihi̱. Soco maa ra tyiso̱ ra ndaha chiyo vaha ra sɨqui, ta catyí ra chii: ―Ma yuhvun. Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun.   }Ta yɨhɨ́ ndaha ra ucha tahan tiñoo andɨvɨ chiyo vaha ra. Ta tari caa noo mityi cha xaan nɨnduvi chiyo yuhu, (tyicuan caa tuhun cahán ra cha quitá yuhu ra). Ta tari caá cha ñihi xaan nyehé ñanyii cha xiñó vavaha, tyicuan caá nuu ra. 7  iTa xiñó chaha ra tari xiñó noo caa cha nañí bronce cha tuhva nducuaha nu cayú ñuhu̱ chichi noo horno. Ta ñihi xaan ndusu ra tari ndusu cha cuaha vavaha yuvi nahnu. {  qTa cuichin ixi xiñi ra, tari ixi mbee cuichin, tari cha cuichin catyi. Ta tari cha cayú ñuhu̱ chɨtɨ nuu ra. z  o Ta mahñu ucha tahan cañileru cuan, nyehi̱ chi noo ra cha caá tari caá noo rayɨɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ñihnó ra noo sahma cañi nya nu chaha ra. Ta yɨhɨ́ ra noo sinchu xuhun cuaan, ta nya nu nyaá pechu ra chitahan sinchu cuan.    Tyicuan ta nanyocave̱ vatyi cuñí nyehí yóó chi ndusu cha cahán chihin cuan. Ta nanyehi̱ ucha tahan cañileru xuhun cuaan. p [ Ta catyí chi chii tyehe caa: ―Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun. Tyaa̱ nuu noo libru tuhun cha nyehun, yoho Juan. Ta sa̱cuhun chi ndɨ ucha vehe ñuhu cha nyicú ityi Asia. Sa̱cuhun chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Éfeso, chi ñu vehe ñuhu ñuu Esmirna, chi ñu vehe ñuhu ñuu Pérgamo, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Tiatira, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Sardis, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Filadelfia, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Laodicea ―catyí ndusu cuan. U % Ta cuvi̱ chi noo quɨvɨ cha sacahnú yo chi Sutu mañí yo. Ta ñihi xaan chinyaa̱ Tatyi Ii Nyoo chihin. Ta chiñi̱ noo ndusu ñihi xaan ityi chate, tari noo ndusu cha ñihi xaan tari ndusu trompeta. z o Yuhu ra Juan cuví yañi nyoho. Ta ɨɨn ri nyehé yo tɨndoho. Ta ɨɨn ri nyacá ñaha Nyoo chi yo. Ta ɨɨn ri cunyee xaan yo ñáá ndɨhɨ cha cuví chi yo vatyi tyinyeé ra Jesucristo chi yo. Ñoho̱ yuhu vehe caa noo ñuhú cha nañí Patmos cha nyaá mahñu tyañuhu. Ñohi̱ vehe caa cha cuenda vatyi cahín tuhun Nyoo cha quichi̱ sañaha ra Jesucristo. : oCatyí Nyoo: ―Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cuví ra cundoo nu ndɨhɨ tuhun ―catyí Sutu yo Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi. Ican ra cuví ra iyó vityin. Ta iyó maa ra nu quichaha̱ tandɨhɨ, ta ican ra cuquichi. Noo cuhva tyaquɨ cha sañaha̱ Nyoo chi ra Juan cuenda ra Cristo < s¡Nyehe ndo! ¡Cha vachi ra Cristo nu vico andɨvɨ! Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cunyehe ñu chi ra. Nyacua nya ñu cha sañicuehe̱ chi ra ta cunyehe ñu chi ra. Ta tandɨhɨ ñu cucuacu chaa ñu chihin cha yuhví ñu na nanyehe ñu chi ra inga chaha vatyi suri maa ra cuví. Cha ndicha, tyicuan caa cucuvi. L Ta sacuvi̱ ra rey chi yo. Ta sacuvi̱ ra tata sutu chi yo tacuhva vatyi sacuvi yo tyiño nuu Nyoo Sutu ra. ¡Na sacahnu yo chi ra. Ta na cunyaca ñaha ra tyicuan ri maa! Ta tyicuan caa na cuvi.   Ta naquehen tucu ndo cha vaha cuan sahá ra Jesucristo ñandɨhɨ. Vatyi ican ra cuví ra cha ndaa vaha ta ra ndicha. Ta cuví tucu ra noo ra cha nandoto̱ cha xihna ri ta tyicuan ri maa cucoo ra. Ta iyó ityi chi ra ta nyacá ñaha ra chi ra cacuví rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ican ra cuví ra cha cuñí xaan chi yo. Ta sandachi̱ ra cuatyi yo chihin nɨñɨ ra. r _Yuhu ra Juan sacuhín tutu ihya chi ndɨ ucha vehe ñuhu ñuu cha nyicú ityi Asia. Nyoo ta ndɨ ucha tahan Tatyi Ii ra cha nyicú nuu ra nu nyaá ra nyacá ñaha ra nu tyayu chichi gloria, na nasoco ra chi ndo. Ta na coo cha taxi ri añima ndo sahá ra. Nyoo ican ra cuví ra iyó vityin, ta iyó maa ra quɨvɨ quichaha̱ tandɨhɨ, ta ican ra cuquichi. 0 [Sɨɨ xaan cuñí ñu sacuaha tuhun cha nyaá nu tutu tuhun Nyoo ihya. Ta sɨɨ xaan cuñí ñu chiñí tuhun cha cahán chi ta quichahá ñu, vatyi tandɨhɨ tuhun cha nyaá nuu tutu Nyoo, cha nyañaa yatyin quɨvɨ cha cunyehe yo. Nu sacuhu̱n ra Juan tutu chi ndɨ ucha tahan vehe ñuhu  3Ta cahín cha ndaa ta cha ndicha cuenda tandɨhɨ cha nyehi̱. Ta cuví cha ndaa cuenda tuhun Nyoo ta cuenda tandɨhɨ cha sacoto̱ ra Jesucristo. j~ QIcan ihya cuví noo cha catyi̱ Nyoo chi ra Jesucristo vatyi na sacoto ra chi ra casacuví tyiño nuu ra. Sañaha̱ ra ñáá ndɨhɨ cha cucuvi cha numi ri. Noo ángel tachi̱ ra Jesucristo vatyi sañaha ra chi yuhu ra Juan. l}Q:Ta na nasoco maa Sutu Mañi yo Jesucristo chi tandɨhɨ ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.|%:Ta ñáyɨvɨ cha nyicú vehe ra nyacá ñaha ñuu Roma ihya, ta tandɨhɨ ca ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu ihya chahá ñu nocumi chi ndo. ){K:Chahí nocumi chi tandɨhɨ ndo cha yɨhɨ́ ndo cuenda ra Cristo chiña. Ta vachi tucu nocumi chi ndo sahá yañi yo cuenda Nyoo cha nyicú chihin ihya. ~zu:Chi Nyoo Sutu yo na sacahnu yo tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Sacuhún ra Pablo nocumi chi ñu Filipos y':Ta Nyoo cuhva ra tandɨhɨ cha chiñuhú chi ndo. Cha cuenda ra Cristo cucuhva ra tandɨhɨ cha vaha cha tyayɨɨ cha cumí ra nya andɨvɨ. jxM:Ta vityin cuhva, ñahri cha cumañí chii. Nyacua ndoó ca cha sacuhu̱n ndo chii chihin ra Epafrodito. Ta cha chaha̱ ndo cuan cuacuví chi tari noo xico vixi, xico vaha cha chaá nuu Nyoo. Yucuan cuví cha tahán iñi ra. w{:Ñima cha chicá xiñi cha cuenda cha cuhva ca ndo chii, soco cha cuñí vatyi nyoho coo ca cha vaha chi ndo nuu Nyoo. av;:Ta sɨɨn ri cha nɨ ri ca cha chinyai Tesalónica, cuaha ri chaha tyinyee̱ ndo chii. u5:Cha chitó nyoho ñu Filipos yoso caa cuvi̱ quɨvɨ quichaha cahin tuhun Nyoo chihin ndo. Ta quite̱ Macedonia chiña tyi cuasacote tuhun Nyoo inga ñuu. Ta noo tuhun ri nyoho tyinyee̱ ndo chii chihin xuhun, vatyi vaha xaan cuñí ndo cha cahín tuhun Nyoo chihin ndo. ]t3:Soco nyoho yañi vaha xaan cha tyinyee̱ ndo chii chihin tɨndoho cha nyehé xain. Qs: Tandɨhɨ ta cuví chasahí vatyi maa ra Cristo cuví ra tyineé chii. Mr: Vatyi yuhu chité yoso caa coo ndahvi ta chité yoso caa coo tyayɨi. Vatyi cha cutuhve̱ coi chihin cha iyó o chihin cha ñahri cha cachi, o tatu nyacua ndoo ca, o tatu ñahri tucu, ndoi vaha. !q;: Ñima tyi catyí chi ndo tyehe caa ta cuñí ndo tyi iyó cha chiñuhú chii, vatyi yuhu cha cutuhve cha cusɨɨ cuñí chihin ñáá ri cha iyó chi. Kp: Sɨɨ xaan cuñí. Ta sacahní chi Sutu Mañi yo cha cuenda cha tyinyee̱ ndo chii inga chaha. Ta chité vatyi tyicuan ri cuñí ndo tyinyeé ndo chii. Soco ña chaha̱ chi cuhva chi ndo. {oo: Sa̱cuvi ndo cha sañahi̱ chi ndo. Tuhun cha chiñi̱ ndo cahi̱n, cha nyehe̱ ndo chinyacuvi̱, sa̱cuvi ndo. Ta Nyoo ra chahá cha taxi coo añima yo, cucunyaa ra chihin ndo. Tyinyeé ñu Filipos chi ra Pablo chihin cha iyó chi ñu ynk:Yañi, nu ndɨhɨ tuhun ca̱ca xiñi ndo maa ri cha ndicha vaha, cha cachi iyó, cha ndoo iyó, cha ndɨɨ, cha ñahri cha quiñi caa, cha tyaquɨ, cha vaha. Ca̱ca xiñi ndo maa maa ri maa cha vaha tacuhva cuví sacahnu yo chi Nyoo. hmI:Ta cha sacuví ndo tyehe caa, Nyoo cuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. Ta cahnu xaan ca cha vaha cuví cuan. Ta ni noo ñáyɨvɨ ta ña cuví cutuñi iñi ñu yoso cuhva cha cahnu cuan. Ta cha taxi maa Nyoo cusaha cumi añima ndo ta cha chiñi tuñi xiñi ndo. Vatyi ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Cristo Jesús. Na caca xiñi yo maa maa ri cha vaha l{:Ta ma ndahvi xaan cuñi ndo ñáá ndɨhɨ cha cuví chi ndo. Nyita ri na̱catyi ndo chi Nyoo ñáá ndɨhɨ cha cuví chi ndo. Ta ca̱can tahvi ndo chi ra ñáá ndɨhɨ cha chiñuhú chi ndo. Ta yaha cuan ta nacuhva ndo tyahvi nyoo chi ra. 3k_:Ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ na nyehe ñu chi nyoho vatyi ndicha noo ñáyɨvɨ vaha cuví ndo. Ta nɨ̱cohon iñi ndo vatyi cha nyañaa yatyin quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo. j:Ta tyicuan ri maa cu̱sɨɨ iñi ndo chihin Sutu Mañi yo. Ta catyí tiqui chi ndo inga chaha, na cusɨɨ iñi ndo chihin ra. ~}||N{{7zyww,utsrrqgpUooNmmlqkjjihgf8edc>bka`__-^^]\\B[ZYYnXJWVUhTqSRQPPAORNKM0LPKJIHHGGFEWDoCBcA@_?@==h<);t:?8H736C54422,1=0/.N-,[+**t)('&%$##<"! 4%:<Nw H T _.-rx]Ta nyehe̱ tiqui noo cha tari caa tyañuhu, xiño tari caá ino, nasaca̱ chi chihin ñuhu̱ cha cayú. Ta ñu cha yaha̱ cuvi̱ chasaha chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi xiñahñu tɨ, ñu cuvi̱ chasaha cha ma cunyaa número sɨvɨ tɨ cuan chi ñu, tandɨhɨ ñu tayucú ñu yuhu tyañuhu cha xiño cuan. Ta ndahá ñu arpa, cha chaha̱ Nyoo chi ñu. }w uNyehi̱ nonga seña cahnu andɨvɨ, ta yuhvi xain cuvi̱, vatyi nyehi̱ ucha tahan ángel chihin ndɨ ucha tɨndoho. Chihin ihya cuví nu ndɨhɨ tɨndoho vatyi cundɨhɨ cha cuxaan Nyoo chihin ñáyɨvɨ cha ña quichahá ñu tuhun cahán ra. -vSItyi chata ñuu cachahñi̱ ra tɨchaha ndɨvɨ cuan, ta cuñí chi catyi vatyi cachihi̱ cuaha xaan ñáyɨvɨ, ta nu cuvi̱ cuan, cama xaan cama xaan nɨñɨ ñu chatɨ. Ta chaa chi nya nu sucun nu nyaá frenu yuhu caballu ta tari cuhva noo uñi cientu kilómetro chinó nɨñɨ cuan.!u;Ta ángel cuan sayaha̱ ra mityi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta chahnya̱ ra tɨchaha ndɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta tyihi̱ ra noo nu tyihi ra vatyi cucuhñi ra ta quita ndutya chi. Ta cha tyehe caa cuñí chi catyí cha cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ. otWTa nu nyaá arta quita̱ tucu nonga ángel cha iyó ityi chi cha cunyaca ñaha chi ñuhu̱ cha cayú. Ta canachaa̱ ra ta cana̱ ra chi ra cha nyisó mityi cutya cha xaan cuan. Ta catyí ra chi ra: ―Sa̱ha tyiñon chihin mityi xaan cha nyisón chiña, ta na satacon vatu tɨchaha ndɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi cha chityi ―catyí ra. sTyicuan ta inga tucu ángel quita̱ chichi vehe ñuhu cha nyaá andɨvɨ. Ta nyisó tucu maa ra noo mityi cutya cha xaan vavaha. rTyicuan ta ra cha nyaá sɨquɨ vico cuan sayaha̱ ra mityi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta nasataca̱ ra cha iyó nuu chi. 5qcTa quita̱ nonga ángel chichi vehe ñuhu ta chaa canachaa̱ ra chi ra nyaá sɨquɨ vico cuan. Ta catyí ra: ―Vityin sa̱ha tyiñon chihin mityun, ta na satacon cosecha cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi cha chaa̱ cuhva, ta cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha chityí chi ―catyi ra. ppYTyicuan ta nanyehi̱ ta nyehi̱ noo vico cuichin. Ta sɨquɨ vico cuan nyaá noo rayɨɨ cha ndicha cuii maa cha quichi̱ nya gloria. Ta yɨhɨ́ noo corona xuhun cuaan xiñi ra. Ta yɨhɨ́ ndaha ra noo mityi cutya ta xaan. o  Tyicuan ta chiñi̱ noo ndusu cha quichi̱ ityi andɨvɨ, ta catyí chi chii tyehe caa: ―Tya̱a tuhun ihya: “Vityin ta ityi nuu ca, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu chihi̱ ta chinó iñi ñu chi Sutu Mañi yo.” Ndicha, catyí Tatyi Ii Nyoo vatyi cunyitatu ñu chihin tyiño sahá ñu. Ta ɨɨn ri cuhun cha vaha cha sacuví ñu chihin ñu. Nu cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ Sn Yucuan chaha ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ñu quichahá tuhun cahán ra, nɨɨ iñi ñu chinó iñi ñu chi ra Jesús ta cuñí chi cha cunyee xaan iñi ñu cha nyehe ñu tɨndoho sacuvi inga ñáyɨvɨ. m Ta ñuhma cha quitá nu nyehé ñu tɨndoho cuan tyicuan ri maa cuquita chi. Ta ma nyitatu maa ñu ndiyaca ta ñiyaca nu cohon ñu yucuan, vatyi sacahnu̱ ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi xiñahñu tɨ, o chaha̱ ñu cha cunyaa tuñi sɨvɨ tɨ chi ñu. Jl  cunyehe xaan ñu tɨndoho vatyi cutyihi Nyoo chi ñu nu ñuhu̱, ta nu azufre tari cha cusacoho Nyoo noo vinu xaan chi ñu. Ta chihin nuu ángel ta chihin nuu ra cuví Mbee Luhlu cucuvi cuan. hkI Ta nacaha̱n ángel cu uñi chihin cha ñihi ndusu ra ta catyí ra: ―Tatu nya noo ñu sacahnú ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi xiñahñu tɨ, o chahá ñu chi ñu cha cunyaa tuñi tɨ tyaan ñu, o ndaha ñu, Tj!Tyicuan ta cuahan inga ángel cuan chata ra, ta catyí ra: ―Cha canacava̱ ñuu Babilonia cahnu vityin, cha tanɨ̱ chi. Vatyi ñu iyó ñuu cuan sañaha̱ ñu chi inga ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha quiñi caa tari sacuví maa ñu. Tari quɨvɨ cha sacuɨñɨ̱ ñu chi ñu chihin vinu ña vaha cuví cuan. vieTa ñihi xaan caha̱n ra ta catyí ra: ―Na yuhvi ndo chi Nyoo, ta sa̱cahnu ndo chi ra. Vatyi cha chaa̱ cuhva cha cua cutuñi chi ñáyɨvɨ. Sa̱cahnu ndo chi ra savaha̱ andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱, ta tyañuhu ta ndohyo ndutya. h{Tyicuan ta nyehi̱ inga ángel cuahan ndava ra andɨvɨ. Ta nyisó ra tuhun Nyoo cha ma ndɨhɨ ca maa, ta ican tuhun ihya cuví cha sacacú ra Cristo añima yo, Vatyi cusacoto ra tuhun ihya chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri ñuu nahnu, ta ndɨhɨ ri ñuu nyihi, ta ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri tata, ta ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan. %gCYori cuví catyi vatyi cuendu ñu, vatyi ni noo cuendu ña tuhvá ñu cahan. Yucuan chaha ñahri cuatyi ñu nuu Nyoo. Tuhun cha sacoto̱ uñi tahan ángel Af{Ican ñu ihya cuví ñu cha ña chicoo̱ cuatyi ñu chihin inga rayɨɨ ta nɨ ri rayɨɨ chihin inga ñusɨhɨ, vatyi ii ndoo ñu, ta nyicón ñu chi ra cuví Mbee Luhlu tandɨhɨ ri ityi nu cuahan ra. Cacu̱ añima ñu ta cuví ñu ñu xihna ca chaha̱ cuenda ñu chi ñu chi Nyoo ta chi ra cuví Mbee Luhlu. zemTa cachitá ñu noo yaa chaa nuu tyayu Nyoo, ta nuu ndɨ cumi cha nyitó cuan, ta nuu tandɨhɨ ra cha vaha chahnu cuan. Ta yori cuví cutuhva yaa cuan, ɨɨn ri maa cientu uvi xico cumi mil ñu cha cacu̱ añima sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. 9dkTyicuan ta chiñi̱ noo cha cayu cha quichi ityi andɨvɨ, tari cayu cuaha yuvi nahnu. Ta tari cahán savi cha ñihi xaan, o tari noo ndusu cha cuaha xaan ra casacuacú arpa. 9c mYaha̱ cuan ta nyehi̱ chi ra cuví Mbee Luhlu, nanyaá ra nu yucu Sión. Ta chihin ra tayucú cientu uvi xico cumi mil ñáyɨvɨ cha nyaá sɨvɨ ra tyaan ta sɨvɨ Sutu ra. \b1 Tuhun ihya cuñí xaan chi cha chiñi tuñi. Ñu cutuñi iñi, na saha ñu cuenda número quɨtɨ quiñi caa cuan. Vatyi número noo rayɨɨ cuví. Ta número ra cuan ican cuví iñu cientu uñi xico iñu. a Ta yori maa cuví sata ta xico tatu ñahri tuñi cuan nyaá chi ñu. O tatu ñahri sɨvɨ tɨ, o número sɨvɨ tɨ nyaá chi ñu. q`[ Ta sɨɨn ri catyí tɨ vatyi na cunyaa noo tuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, tandɨhɨ ñu nyihi, ñu chahnu, ñu tyayɨɨ, ñu ndahvi, ñu yori chitoho, ta ñu iyó chitoho. Ta cucunyaa tuñi cuan ndaha chiyo vaha ñu o tyaan ñu. _{ Ta quɨtɨ quiñi caa cu uvi cuan chicoo̱ ityi chi tɨ cha cuhva tɨ cha conyito xiñahñu quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan, vatyi xiñahñu cuan cuví cahan. Ta tachi̱ xiñahñu cuan nacúvi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ña cuñí sacahnu chi chi. ^ Ta sandavi̱ ñaha tɨ chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin seña cha cuví sacuvi tɨ chihin nuu quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan. Ta tachi̱ tɨ nachino noo xiñahñu quɨtɨ quiñi caa cha tahnya̱ cahvi chihin mityi, soco ña chihi̱ tɨ. {]o Ta cuaha xaan milagru sacuvi̱ tɨ. Nyacua cuví sanacoyo tɨ ñuhu̱ cayú ityi andɨvɨ chihin nuu ñáyɨvɨ. @\y Ta nyacá ñaha tɨ tari nyacá ñaha quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan. Suri chihin nuu quɨtɨ cha xihna ri cuan nyacá ñaha tɨ. Ta tyiyuhu tɨ chi ñuhu ñayɨvɨ̱ ta ñu iyó sɨquɨ na sacahnu ñu chi quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan, quɨtɨ cha nduvaha̱ nu cahvi cahnu cha chinyaa̱ chi tɨ. R[ Yaha̱ cuan ta nyehi̱ inga quɨtɨ quiñi caa. Quita̱ tɨ chichi ñuhú. Quɨtɨ ihya nyaá uvi ndɨquɨ tɨ cha tari caá ndɨquɨ mbee luhlu. Soco tari cahán noo coo xaan vavaha cahán tɨ. Zy Ñu cunyaca vehe caa chi inga ñu, suri cuhun tucu maa ñu. Ta ñu cha cachahñí chihin cha xaan, suri chihin cuan cucúvi tucu maa ñu. Yucuan chaha cuñí xaan chi cha cunyee xaan iñi ñu cuenda Nyoo. Ta cuñí chi cha chino iñi ñu chi ra. ;Yq Ta ñu cutuñí iñi, na quichaha ñu tuhun ihya: X  tandɨhɨ ñu cha ma ñihi ñayɨvɨ̱ chaa coo chihin ra cuví Mbee Luhlu, ra cha chihi̱. Ma ñihi ñu vatyi nyata ni cumañi chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta ñahri sɨvɨ ñu nyaá nu libru ra. Tandɨhɨ ñu cuan cusacahnu ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan. W1 Ta chicoo̱ tucu ityi chi tɨ cha sacoo tɨ cuatyi sɨquɨ ñu cuenda Nyoo nyacua nya cuvi̱ chasaha tɨ chi ñu. Ta chicoo̱ ityi chi tɨ sɨquɨ ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri tata, ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan, ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ñuu nyihi, tandɨhɨ ri ñuu nahnu, V) Ta tyicuan caa sacuvi̱ tɨ. Caha̱n tɨ sɨquɨ Nyoo. Ta caha̱n ña vaha tɨ sɨquɨ nu nyaá Nyoo. Ta caha̱n tɨ chi ñu nyicú andɨvɨ. 1U[ Ta ñihi̱ tucu quɨtɨ quiñi caa cuan ityi vatyi cahan ña vaha tɨ ta cahan quiñi caa tɨ sɨquɨ Nyoo. Ta cua cunyaca ñaha tɨ chichi cha uvi xico uvi yoo. %TC Ta sacahnú tucu ñu chi coo cahnu cuan, vatyi chaha̱ tɨ ityi chi quɨtɨ quiñi caa cuan. Ta sacahnú tucu ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan, ta catyí ñu: ―¿Yóó cha cuví chi tari cuví chi quɨtɨ quiñi caa ihya? ¿Ta yóó cha cuví cañi tahan chihin tɨ? ―catyí ñu. oSW Ta noo xiñi quɨtɨ quiñi caa cuan tari maa cha nyaá noo nu cahvi̱ cahnu. Soco nu cahvi̱ cuan nduvaha̱. Ta iyo xaan cuñi̱ tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta nanyicón ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan. 0RY Quɨtɨ quiñi caa ihya caá tɨ tari caá noo cuɨñɨ. Ta tari caá chaha yɨhɨ caá chaha tɨ. Ta yuhu tɨ tari caá yuhu ndɨcaha caá. Ta coo cahnu cuan chaha̱ tɨ ityi chi quɨtɨ quiñi caa cha cunyaa tɨ nu tyayu tɨ. Ta chaha̱ tɨ ityi chi tɨ cha cunyaca ñaha tɨ chi ñáyɨvɨ. Q  Chicuinanyai̱ nu ñɨtɨ yuhu tyañuhu cuan. Ta nyehi̱ quitá noo quɨtɨ quiñi xaan caa nuu tyañuhu. Ta nyaá ucha xiñi tɨ, ta uchi ndɨquɨ tɨ. Ta tahan tahan ndɨquɨ tɨ yɨhɨ́ noo corona. Ta xiñi tɨ nyaá noo tuhun cha cahán ña vaha sɨquɨ Nyoo. pPY Ta cha cuenda cha ña cuví chasaha tɨ chi ña, cuahan tɨ cua cañi tahan tɨ chihin ñáyɨvɨ vachi tata ña, ñu cha quichahá tuhun cahán Nyoo, ñu nyicón cha ndicha cha cahán ra Jesucristo chihin cha nɨɨ iñi ñu. O  Soco ñuhu ñayɨvɨ̱ tyinyee̱ chi ña, vatyi ndata chi ta quɨhvɨ̱ yuvi cahnu cha tuchi̱ coo cahnu cuan chihin yuhu tɨ. tNa Ta coo cuan tuchi̱ tɨ ndutya chihin yuhu tɨ, vatyi cono noo yuvi cahnu, vatyi satyañi chi ñaha cuan. ]M3 Soco ñaha cuan ñihi̱ ña uvi tahan ndichin nahnu tasu, tacuhva cuví ndava ña ta cono ña chi coo cuan nyacua nya ñuhu ityi cuan. Ta yucuan cuví nu cuñihi ña cha cachi ña chichi cha uñi cuiya sɨsava. L Ta cha nyehe̱ coo cahnu cuan vatyi nacava̱ tɨ nu ñuhu ñayɨvɨ̱, chica nyico̱n tɨ chi ñaha cha sacacu̱ sehe cuan. .KU Yucuan chaha cu̱sɨɨ cuñi nyoho cha iyó ndo andɨvɨ. Soco ¡ndahvi nyoho ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nu tyañuhu! Vatyi cuihna canacava̱ ra nya andɨvɨ ta nyacua nya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ nu nyicú ndo. Ta xaan xaan ra vatyi chitó ra vatyi suhva ri ca quɨvɨ ra nyaá. =Js Ta ra yañi yo cacuvi̱ chasaha ra chi ra chihin nɨñɨ ra cuví Mbee Luhlu, ta chihin tuhun Nyoo cha cacaha̱n ra tuhun chihin ñáyɨvɨ. Vatyi ña yuhvi ca ra cha cucúvi ra. GI Tyicuan ta chiñi̱ noo ndusu ñihi nya andɨvɨ. Catyí chi tyehe caa: ―Cha chaa̱ nu cacu̱ añima yo vityin. Cha saha̱ ganaa tunyee iñi Nyoo. Cha nyacá ñaha Nyoo yo vityin chihin ra Cristo Sehe ra. Vatyi cha tava̱ ñehe ra chi ra cha tyaa̱ xaan cuatyi sɨquɨ ra yañi yo ndiyaca ta ñiyaca nuu Nyoo. H} Tyicuan ta tava̱ ñehe Nyoo chi tɨ, cuví tɨ Coo Chahnu, cha nañí cuihna ra cuví nuu, ra cha sandaví ñaha chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Maa ra ta tatyi ña vaha cuenda ra cacanacoyo̱ ra nya nu ñuhu ñayɨvɨ̱. G- Soco ña saha ganaa̱ tɨ cha cañi̱ tahan tɨ. Ta ña ñihi̱ ca tɨ nu ndoo tɨ nya andɨvɨ chihin tatyi ña vaha cha candɨhɨ chihin tɨ. kFO Yaha̱ cuan ta chiyo̱ noo cuatyi nya andɨvɨ, nu cañi tahan ángel cahnu Miguel ta tandɨhɨ ángel cuenda ra chihin coo cahnu cuan. Ta coo cuan ta tandɨhɨ tatyi ña vaha cuenda tɨ, cacañi tahan chihin ra Miguel. BE} Ta ñaha cuan chino̱ ña cuahan ña noo ñuhú ityi, nu sanduvaha̱ Nyoo noo nu coo ña, vatyi yucuan cucuhva ra cha cachi ña cha nɨ ri ca cha noo mil uvi cientu uñi xico quɨvɨ. D Ta ñaha cuan sacacu̱ ña noo rayɨɨ. Ta ican ra cuacunyaca ñaha tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ñihi xaan cua cunyaca ñaha ra tari cha chihin noo yutun caa vee. Ta cha yaha̱ cacu̱ ra, naxita̱ Nyoo chi ra nu nyaá ra nu tyayu ra. [C/ Ta chihin suhma tɨ sanacoyo̱ tɨ cha yatyin cha sava tiñoo andɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ican coo ihya chicuɨñɨ tɨ nuu ñaha cha cua cacu sehe cuan, vatyi ta cha cacu ri cue ta cachi tɨ chi cue. 5Bc Tyicuan ta quita̱ nonga seña ityi andɨvɨ. Ta nyehi̱ noo coo cuaha cahnu. Ta nyaá ucha xiñi tɨ, ta uchi ndɨquɨ tɨ. Ta tahan tahan xiñi tɨ yɨhɨ́ noo corona. $AA Ta ñaha sɨhɨ ihya ñohó sehe ña. Ta chacú chaa vavaha ña chihin cha uhvi cha cacú sehe ña, vatyi nyehé xaan ña tɨndoho cha cua cacu sehe ña. l@ S Tyicuan ta tuvi̱ noo seña cahnu andɨvɨ́. Vatyi quita̱ noo ñaha sɨhɨ ta sɨquɨ́ noo ña ñanyii tari cha ñihnó ña vestido. Ta chañí ña sɨquɨ yoo. Ta yɨhɨ́ noo corona cha uchi uvi tiñoo andɨvɨ xiñi ña. ? Tyicuan ta nuña̱ yuvehe ñuhu Nyoo cha nyaá andɨvɨ, ta chichi vehe ñuhu natuvi̱ caja cuenda cha natyihi̱ tahan ra tuhun chihin yo. Ta quɨhvɨ̱ tacha. Ta vaa ri maa cuví, ta caha̱n savi. Ta chiyo̱ noo cha taan. Ta ñihi xaan coo̱n savi yuu.s>_ Ta ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nahnu cuxaa̱n ñu.Soco cha chaa̱ quɨvɨ cha tachi tuñun chi ñu.Ta cha chaa̱ quɨvɨ cha cucutuñi chi ñu ndɨyɨ.Ta cucuhvon cha vaha cha tahán chi chi ñu sacuvi̱ tyiño nuun, ñu chaha̱ cuenda tuhun cahún,ñu cha nacuhva̱ cuenda añima chi maun, ta sacahnú ñu sɨvun.Vasɨ cahnu ñu cuví ñu ta vasɨ ndahvi ñu.Ta chaa̱ cuhva cha sanaun chi ñu satɨvɨ̱ chi ñáyɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cacatyí ra. 1=[ Ta cacatyí ra:Nacuhvá ndi tyahvi nyoo chuun, Sutu Mañi nyuhu.Nyoo ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii cuvún.Yoho iyón vityin, ta iyón nu quichaha tandɨhɨ ta nyaa cha cuquichun.Vatyi cha naquehe̱n cuendon tunyee iñun.Ta cha quichahu̱n nyaca ñahun vityin. 1<[ Tyicuan ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu, ra canyicú nuu tyayu nu nyaá Nyoo, cachicuiñi̱ chɨtɨ ra chihin nuu ra nya nu ñuhu. Ta casacahnú ra chi Nyoo. ;;o Ta ángel cu ucha natɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta canatyacu ndusu ñihi xaan ityi andɨvɨ, ta catyí chi tyehe caa:Tandɨhɨ nu nyacá ñaha rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, cha yaha̱ nanduvi chi Sutu yo Nyoo ta chi ra Cristo.Ta maa ra cucunyaca ñaha tyicuan ri maa, catyí ndusu cuan. x:i Yaha̱ tɨndoho cu uvi cuan, soco numi ri cuquichi tɨndoho cu uñi. Nu tɨvɨ̱ ángel trompeta cu ucha Y9+ Ta cuhva cuan quichi̱ noo cha taa̱n cahnu. Ta chichi ñuu cuan canacoyo cuaha xaan vehe. Ta chichi cha uchi uchi tahan vehe, canacoyo noo noo. Ta cha tandɨhɨ chichi ñuu cuan chihi̱ ucha mil ñáyɨvɨ cha cuenda cha taa̱n cuan. Ta ñáyɨvɨ ña chihi̱, casacahnu̱ ñu chi Nyoo, ra nyaá andɨvɨ, cha cuenda cha yuhvi̱ ñu. 8/ Tyicuan ta nɨnduvi testigu cuan cachiñi̱ ra noo ndusu ñihi xaan ityi andɨvɨ. Ta catyí chi chi ra tyehe caa: ―Nda̱a ndo ityi sɨquɨ ihya ―catyí ndusu cuan chi ra. Ta candaa̱ ra ityi andɨvɨ chichi noo vico. Ta canyehe̱ ñu xaan iñi chi ra nu canandaá ra. 47a Soco cha yaha̱ cha uñi quɨvɨ sɨsava, Nyoo sanandoto̱ ra chi ra, ta candɨcuita̱ tucu ra inga chaha. Ta tandɨhɨ ñu nyehe̱ canandoto̱ ra, canayuhvi̱ xaan ñu. H6  Ta ñu cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cu cusɨɨ xaan cuñí ñu cha cuenda cha cachihi̱ ra cuan. Ta nyacua cutachi ñu regalo chi tahan ñu cha sɨɨ cuñí ñu, vatyi cachihi̱ nɨnduvi rayɨɨ cha cachaha̱ cuenda tuhun cahán Nyoo chi ñu. Vatyi chaha̱ xaan ra tɨndoho chi ñu cha cuhva cha cuñí maa ñu. ?5w Ta chichi cha uñi quɨvɨ sɨsava, cunyehe tandɨhɨ ñáyɨvɨ coño ñuhu ra, ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nyihi, ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri tata, ta ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahán, ta ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri ñuu nahnu, cunyehe ñu coño ñuhu ra. Ta ma cuhva ñu cha quɨhɨ coño ñuhu ra chichi ñuhú. E4 Ta coño ñuhu ra cundoo maa cava calle ñuu nu chihi̱ Sutu Mañi yo nu cruzi. Ta tari Sodoma ta Egipto nanduvi̱ ñuu cuan, (cha cuenda cha ña vaha cha sacuvi̱ ñáyɨvɨ ñuu cuan). d3A Soco cuhva cha cua ndɨhɨ̱ cuhva cuenda ra tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ, cuquita noo quɨtɨ xaan yavi cono cuan, ta cucañi tahan tɨ chihin nɨnduvi testugu cuan. Ta cucuvi chasaha tɨ chi ra. Ta cucahñi tɨ chi ra. l2Q Testigu cuan iyó ityi chi ra cha cacasɨ ra nu ma coon savi cha nɨri ca cha cachahá cuenda ra tuhun cahán Nyoo chi ñáyɨvɨ. Ta iyó tucu ityi chi ra cha casananduvi ra nɨñɨ chi ndutya. Ta iyó tucu ityi chi ra cha casanyehe ra tɨndoho chi ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin tandɨhɨ ri nuu cuehe, yoso tahan chaha cha cacuñí maa ra. N1 Tatu yóó ñu cuñí satasɨ iñi chi nɨnduvi testigu cuan, cuquita ñuhu̱ yuhu nɨnduvi ra, ta cahmi chi tandɨhɨ ñu xaan iñi chi ra. Ta tyicuan caa cucúvi ñu cuñí satasɨ iñi chi ra. *0M Ta ican nɨnduvi testigu cuan cuví uvi tahan yutun olivo ta uvi tahan cañileru cha tayucú nuu Sutu Mañi yo, ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. /7 Ta yuhu cutachi uvi testigu cucahan ra cha cuende cha nɨ ri ca cha chichi noo mil uvi cientu uñi xico quɨvɨ. Ta cacuihno ra sahma tucuihya iñi. ?.w Soco ma tyicuhvon nuquehe cha nyaá ityi chata vehe ñuhu cuan. Vatyi cha cuenda ñu inga ñuu cuví. Ta ican ñu cuan cucuaca chaha ñu ñuu ii cuan chichi cha uñi cuiya sɨsava. k- Q Tyicuan ta cachaha̱ ra noo ndoo cha tari caá noo yutun cha tyicuhvá chi. Ta cacatyí ra chii tyehe caa: ―Ndu̱cuita ta tyi̱cuhvon vehe ñuhu Nyoo ta arta ra, ta na̱cahvun yoso tahan ñu tuhvá sacahnú chi Nyoo yucuan. },s Tyicuan ta catyí ra chii: ―Cuñí chi cha cunacatyun inga chaha tuhun cha cahán Nyoo sɨquɨ ñáyɨvɨ cuaha xaan ñuu nyihi ta ñuu nahnu, ta sɨquɨ ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan, ta sɨquɨ ra cacuví rey ―catyí ra chii./+W Tyicuan ta quehi̱n libru luhlu cha yɨhɨ́ ndaha ángel cuan, ta chachi̱. Vixi xaan tari tyañuñu. Soco cha yaha̱ cha chachi̱, uva xaan nduvi chi chichi. \*1 Tyicuan ta chahi̱n nu nyaá ángel cuan ta chique̱n libru luhlu cuan nacuhva ra chii, ta catyí ra chii: ―Que̱hen, ta ca̱chun, vixi xaan tari tyañuñu. Soco chichun cundu uva chi ―catyí ra chii. )' Ta ndusu cha chiñi̱ yuhu, cha quita̱ ityi andɨvɨ, caha̱n tucu chi chihin inga chaha, ta catyí chi chii tyehe caa: ―Cua̱han, ta que̱hun libru luhlu cha tanuña nuu, cha yɨhɨ́ ndaha ángel cha chañí nu tyañuhu ta nu ñuhu ñayɨvɨ̱ ―catyí chi. ( Vatyi cuhva cha cuquichaha tɨvɨ ángel cu ucha cuan trompeta ra, yucuan cuhva cuchino cava tuhun xehe cha yɨhɨ́ iñi Nyoo tyi sacuvi ra, tari cuhva sacoto̱ ra chi ra casacuví tyiño nuu ra, ra cacuví profeta cuenda ra ―catyí ángel cuan. k'O Ta ángel cuan tyanaha̱ ra vatyi cahan ra noo cha ndicha cuenda Nyoo, ra nyitó tyicuan ri maa, ra cha savaha̱ andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tyañuhu ta tandɨhɨ cha iyó nuu chi. Ta catyí ra: ―Ñahri ca cha cucuee. &# Tyicuan ta ángel cha nyehi̱ cha chañí nu tyañuhu ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, nacoñehe̱ ra ndaha chiyo vaha ra ityi andɨvɨ. %+ Ta cha yaha̱ cha chiñi cha caha̱n ndɨ ucha ndusu cuan, tyicuan ta cuatyai nuu tutu. Soco chiñi̱ noo ndusu ityi andɨvɨ, ta catyí chi chii tyehe caa: ―Co̱cumi xehun tuhun cha chiñu̱n cahan ndɨ ucha ndusu cuan. Ta ma tyaun nuu tutu ―catyí ndusu cuan chii. K$ Tyicuan ta ñihi xaan cana chaa ra, tari ndusu ndɨcaha cha nduxaan tɨ. Ta cuhva cha canachaa̱ ra, chiñi̱ ucha tahan ndusu cha sɨɨn sɨɨn caa tari cha cahán savi, tyicuan caa ndusu ra. 6#e Ta yɨhɨ́ ndaha ra noo libru luhlu cha tanuña nuu. Ta chinanyaa̱ ra chaha chiyo vaha ra nu tyañuhu. Ta chaha chiyo satyin ra chinanyaa̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. m" U Tyicuan ta nyehi̱ inga ángel cha iyó xaan tunyee iñi chii, cha vachi noó ityi andɨvɨ mahñu noo vico. Ta noo coo yahnyi nyaá xiñi ra. Ta xiño xaan nuu ra tari ñanyii. Ta tari cha cayú ñuhu̱ chaha ra, tyicuan caá. s!_ Ni ña casandɨhɨ̱ ñu cha chahñí ñu, ta cha satasɨ́ ñu. Ta ña sandɨhɨ̱ ñu cha iyó ñu chihin rayɨɨ ta chihin ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ñu cuví, ta ñima ñasɨhɨ ra cuví. Ta ña sandɨhɨ̱ ñu cha suhú ñu.b = Soco tandɨhɨ ca ñu cha candoo̱, cha ña cachihi̱ chihin cuehe cuan, ña sacucuita̱ ñu cha sacuví ñu cha ña vaha. Ta ni ña sacucuita̱ ñu cha sacahnú ñu chi tatyi ña vaha ta chi xitohyo. Vatyi cuví cuan noo xuhun cuaan, xuhun cuichin, bronce, yuu, yutun. Cha ña cuví nyehe, ni ña chiñí ta ni ña cuví caca cuví cuan. T! Vatyi tunyee iñi cha iyó chi tɨ, chichi yuhu tɨ ta suhma tɨ nyaá. Vatyi tari caá coo, caá suhma tɨ. Tari noo xiñi coo tyicuan caa nuu suhma tɨ. Ta chihin cuan sañicuehé tɨ chi ñáyɨvɨ. 9 Ta cha yatyin sava ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cachihi̱ chihin uñi tahan cha caquitá yuhu caballu cuan; ñuhu̱ ta ñuhma ta azufre. 9 Ta tyicuan caa nyehi̱ caballu cuan chihin visión, cha sanyehe̱ Nyoo chii. Ta pechu ra cayosó chi tɨ cuan, yɨhɨ́ noo caa tyacu cuaha, tyacu azu ta tyacu cuaan. Ta tari caá xiñi ndɨcaha caá xiñi caballu ra. Ta chichi yuhu tɨ quitá ñuhu̱ ta ñuhma ta azufre. eC Ta chiñi̱ yoso tahan sɨndaro chihin caballu ra, ta quita̱ uvi cientu millón tahan ra. |q Tyicuan ta ndachi̱ ndɨ cumi ángel cuan, vatyi cha nyatu̱ tuhva xaan ra maa maa cuhva cuan maa maa quɨvɨ cuan, maa maa yoo cuan, maa maa cuiya cuan, vatyi cahñi ra chi cha yatyin cha sava ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. <q Ta ndusu cuan catyí chi ángel cu iñu cha nyisó trompeta cuan, tyehe caa: ―Nda̱chi chi ndɨ cumi ángel cha canuhñí yatyin yuhu yuvi cahnu Eufrates ―catyí ndusu cuan. (I Ta ángel cu iñu cuan natɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta chiñi̱ noo ndusu cha quita̱ chichi ndɨ cumi ndɨquɨ tutun arta xuhun cuaan cha nyaá nuu Nyoo. =u Yaha̱ noo tɨndoho cuan, soco cumañi uvi ca.  Ta pinchi cuan iyó noo ra cuví nuu chi tɨ. Ta ican cuví noo ángel cha nyacá ñaha yavi cahnu ta cono cha ñahri nu chitahan. Ta cha chihin sahan hebreo nañí ra Abadón. Ta chihin sahan griego nañí ra Apolión, ta cuñí chi catyi: Ra Sanaa.  Ta tari caá suhma tɨsuhma caá suhma tɨ, vatyi yɨhɨ́ iñu. Ta chihin cuan cuví tyaá tɨ chi ñáyɨvɨ chichi cha ohon yoo. 9 Ta soo tɨ tari caa, tyicuan caa. Ta ñihi xaan cachan ndichin tɨ. Tari cachan cha cuaha xaan carreta caballu cuhva cha cachinó tɨ nu iyó cuatyi. iK Ta ixi xiñi tɨ tari caá ixi xiñi ñusɨhɨ caá. Ta tari caá noho ndɨcaha caá noho tɨ. 6e Tari caá caballu nahnu cha cachicá cuatyi, tyicuan caá pinchi cuan. Ta xiñi tɨ yɨhɨ́ tari caá noo corona xuhun cuaan. Ta tari caá nuu rayɨɨ, caá nuu tɨ. 2] Ta quɨvɨ cuan ñáyɨvɨ cunanducu ñu tuhun chihi. Soco ma nañihi ca ñu. Ta vasɨ cuñí ñu cúvi ñu, soco tuhun chihi cucono ri chi chi ñu vatyi ma cúvi ñu. iK Soco ñahri ityi iyó chi tɨ cha cahñi tɨ chi ñáyɨvɨ, soco tacuhva tyaa ri tɨ chi ñu. Ta coo xico uhvi chi ñu chichi cha ohon yoo. Ta cha uhvi cuan, tari caá xico tɨsuhma cha tyaa̱ chi ñáyɨvɨ tyicuan caá. ]3 Quehe̱n tɨ tuhun vatyi ma satasɨ iñi tɨ, ni chi cuhu cha iyó nu ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ni noo cuhu cuii, ta ni noo yutun, soco chi ñáyɨvɨ cha ñahri sellu Nyoo nyaá tyaan ñu. Chi ñu cuan cutyaa tɨ. O Ta mahñu ñuhma cuan caquita̱ coyo pinchi. Ta candava coyo tɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta chicoo̱ ityi chi tɨ vatyi tyaa tɨ chi ñáyɨvɨ tari tɨsuhma cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. W' Tyicuan ta nuña̱ ra yavi cuan. Ta cuaha ñuhma nandaa̱ tari maa ñuhma cha quitá chichi noo horno cahnu. Ta ñuhma cuan chasɨ̱ chi nuu ñanyii ta nasaca̱ noo chihin tatyi. Ta nduñaa̱ ñayɨvɨ̱. }  u Ta ángel cu ohon cuan natɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta nyehi̱ chi noo ra cuan, tari tiñoo andɨvɨ caá ra. Ta canacava̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta quehe̱n cuenda ra cuan ndaha tɨcu cha cuenda yavi cono cha ñahri maa nu chitahan chi.  - Yaha̱ cuan ta nanyehi̱ ta chiñi̱ vatyi noo ángel ndavá ra mahñu andɨvɨ. Ta chihin cha ñihi ndusu ra ta catyí ra tyehe caa: ―¡Ndahvi cuví ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ vatyi nyaá tɨvɨ uñi ca tahan ángel trompeta ra! ―catyí ángel cuan. } Ta ángel cu cumi cuan natɨvɨ̱ ra trompeta ra ta cha yatyin sava ñanyii nduñaa, ta cha yatyin sava yoo, ta cha yatyin cha sava tiñoo andɨvɨ cuanaa̱ tɨ. Ta cha cuenda cha nduñaa suhva ñanyii cuhva cuan, nduñaa̱ cumi tahan hora cha noo noo quɨvɨ. Ta cha cuenda cha tɨvɨ̱ yoo ta tiñoo, yucuan chaha ña cacuví sandichin chi cumi tahan hora cha noo noo ñuu. ] 3 Ta tiñoo cahnu cuan nañí tɨ Ajenjo. Ta cha yatyin ri sava ndutya cha iyó, nanduvi̱ chi Ajenjo cha cuví noo veneno cha uva xaan. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ chihi̱ cha cuenda ndutya cuan, vatyi ndu uva chi. o W Ta ángel cu uñi tɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta canacava̱ noo tiñoo cahnu andɨvɨ, suri cayú ñuhu̱ chi tɨ tari ñuhu̱ ñɨtɨ. Canacava̱ tɨ sɨquɨ cha yatyin ri sava yuvi nahnu ta sɨquɨ cha yatyin ri sava ndohyo.   Ta cha yatyin sava quɨtɨ cha iyó chichi tyañuhu cuan chihi̱ tɨ. Ta cha yatyin sava barcu cha iyó cuan, catahvi cuatyi. 8iTa ángel cu uvi cuan tɨvɨ̱ tucu ra trompeta ra. Ta canacava̱ tari noo yucu cha cayú ñuhu̱ mahñu tyañuhu. Ta cha yatyin sava tyañuhu cuan nduvi̱ chi nɨñɨ. #Ángel cha xihna ri cuan quichaha̱ tɨvɨ ra trompeta ra. Ta quichaha̱ coon savi yuu ta saca nɨñɨ chihin chi, ta saca ñuhu̱ cha cayú chihin. Ta cayu̱ cha yatyin cha sava ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta cha yatyin cha sava yutun cayu̱ chihin tandɨhɨ cuhu cuii. {oTyicuan ta ndɨ ucha ángel cha canyisó ndɨ ucha trompeta cuan, cha nyatú tuhva ri ra vatyi catɨvɨ ra. Tyicuan ta ángel cuan quehe̱n ra cuu cuan. Tyicuan ta sacutu̱ ra chihin tɨtɨ ñuhu̱ cha quita̱ arta cuan. Ta tuchi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta quichaha̱ cahan savi, ta iyo cuví. Ta quɨhvɨ̱ tacha, ta quichaha̱ taan. Nu tɨvɨ̱ ángel trompeta s_Ta quita̱ ñuhma cutu cuan, nandaá chi nu nyaá Nyoo ɨɨn ri chihin cha chica̱n tahvi ñu cuenda ra. NYaha̱ cuan ta quichi̱ inga ángel chihin noo cuu xuhun cuaan cha tuhvá yɨhɨ́ cutu. Ta chicuinanyaa̱ ra ityi nuu arta cuan. Ta quehe̱n cuenda ra cuaha xaan cutu, vatyi cuhva cuenda ra ɨɨn ri chihin cha chicán tahvi ñáyɨvɨ chi Nyoo. Nuu arta xuhun cuaan cha nyaá ityi nuu tyayu Nyoo, yucuan chaha̱ cuenda ra. wYaha̱ cuan ta nyehi̱ chi ndɨ ucha ángel catayucú ra nuu Nyoo. Ta caquehe̱n cuenda ra ucha tahan trompeta.  }Cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu sellu cu ucha nu libru cuan, ndutaxi̱n ri nya andɨvɨ tari noo cha sava hora. Vatyi ra cuví Mbee Luhlu cha nyaá mahñu tyayu cuan cusaha cumi ra chi ñu, tari sahá cumi yo mbee. Ta cunyaca ra chi ñu nu coho ñu ndutya cha chahá cha cuconyito ñu tandɨhɨ tyembu. Ta Nyoo cunacuhva ra tandɨhɨ ndutya nuu ñu ―catyí ra chii.~+Ta ma nyehe ca ñu tɨndoho chihin soco, ni chihin cha ityi ñu ndutya. Ta ni ma cahmi ca ñanyii chi ñu. Ni ma sayanga ca cha ihñi chi ñu. j}MYucuan chaha nyicú ñu ityi nuu tyayu nu nyaá Nyoo. Ta sacuví ñu tyiño nuu ra ndiyaca ta ñiyaca chichi vehe ñuhu ra. Ta ican ra cuví ra nyaá nu tyayu gloria ta cusaha cumi ra chi ñu vatyi cua cunyaa ra chihin ñu. b|=Ta yuhu catyí chi ra: ―Tata, yoho chitón. Ta catyí ra chii: ―Ican ñu ihya cuví ñu cayaha̱ nu tɨndoho cahnu. Ta canacatya̱ ñu cuatyi ñu, ta nducuichin sahma ñu chihin nɨñɨ ra cuví Mbee Luhlu. ?{w Tyicuan ta noo ra cuví ra cha vaha chahnu cuan ndaca̱ tuhun ra chii ta catyí ra: ―¿Yóó ñu cañihnó sahma cuichin ihya? ¿Ta nya ityi quichi̱ coyo ñu? ―catyí ra. _z7 Ta cacatyí ra:Tahán chi tyehe caa chuun:Sacahnú ndi chuun ta chahá ndi gloria chuun vatyi chiñi tuñi xaun.Nacuhvá xaan ndi tyahvi nyoo chuun.Ta sacuvahá ndi chuun vatyi iyó xaan tunyee iñi chuun, ta cuaha xaan fuerza iyó chuun, Nyoo Sutu ndi cuví chuun. Ta tyicuan ri na cuvi chi tandɨhɨ tyembu, catyí ra. *yM Ta tandɨhɨ ángel catayucú ra nicachico yuhu tyayu cuan, ta nicachico chata ra cha vaha chahnu cuan, ta nicachico chata ndɨ cumi tahan cha nyitó cuan. Ta cachicuiñi̱ chɨtɨ ra chihin nuu ra nya nu ñuhú nuu ra nyaá tyayu cuan. Ta casacahnú ra chi ra. Vatyi Nyoo cuví ra. Ox Ta tandɨhɨ ñu chihin cha ñihi ndusu ñu, ta canachaa ñu ta catyí ñu: ―Sutu yo Nyoo, ra nyaá nu tyayu gloria, ta ra cuví Mbee Luhlu, ican ra sacacu̱ chi yo ―cacatyí ñu canachaa ñu. 8wi Cha yaha̱ tuhun cuan ta nanyehi̱ ta nyehi̱ cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicú. Ta yori cuví nacahvi chi ñu, vatyi nyicú ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ñuu nyihi ta ñuu nahnu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta nyicú ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan. Ta nyicú ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri tata. Ta catayucú ñu nuu ra nyaá nu tyayu, ta nuu ra cuví Mbee Luhlu. Ta cañihnó ñu sahma cuichin. Ta cayɨhɨ́ ndaha ñu ndaha ñoo. yvkuchi uvi mil ñu cuenda tata ra Zabulón, ta uchi uvi ca mil ñu cuenda tata ra José, ta uchi uvi mil ca ñu cuenda tata ra Benjamín. Tandɨhɨ ñu cuan ta chicunyaa̱ sellu Nyoo chi ñu. Nu nyehe̱ ra Juan chi ñu ñihnó sahma cuichin |uqta uchi uvi mil cuenda tata ra Simeón, uchi uvi mil cuenda tata ra Leví, ta uchi uvi mil cuenda tata ra Isacar, t}uchi uvi ca mil cuenda tata ra Aser, uchi uvi mil ca cuenda tata ra Neftalí, uchi uvi mil ñu tata cuenda ra Manasés, sUchi uvi mil ñu tata ra Judá chicunyaa̱ sellu, ta uchi uvi mil ñu tata ra Rubén, inga uchi uvi mil ca ñu cuenda tata ra Gad, rwTa chiñi̱ nacatyi̱ ra yoso tahan ñáyɨvɨ tyaa̱ ra sellu cuan: cientu uvi xico cumi mil tahan ñu Israel. Zq-―Ma satɨvɨ ñaha ndo nuu ñuhu ñayɨvɨ̱, ni nuu tyañuhu, ta ni nuu yutun cha nɨri ca cha ta sañaha ca ndi yóó ñu cuví musu Nyoo, vatyi cutyaa ndi noo sellu tyaan ñu ―catyí ángel cuan. &pETa nyehe̱ tiqui inga ángel, vachi ra ityi nu cañá ñanyii, ta nyisó ra sellu Nyoo nyitó. Ta ángel cuan canachaa̱ ra chihin cha ñihi ndusu ra chi inga cumi ca ángel cuan, ra cha ca iyó ityi chi vatyi casatɨvɨ ra nuu ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nuu tyañuhu. Ta catyí ra chi ra: $o CCha yaha̱ tuhun ihya ta nyehi̱ cumi tahan ángel catayucú ra ndɨ cumi chiyo nu quichi tatyi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ña chaha̱ ra yaha tatyi cuan vatyi cava chi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ni ña chaha̱ ra cha cava chi nuu tyañuhu, ni sɨquɨ yutun catayucú nuu ñuhú. M~}}|*{8zxww$vutssr#q$pZoynml=kjj hhgsfedKcCb1aY`_^]p\d[2ZIYX3W@VUTvSRQPO}N}M5L%KXJ`IHbGPFqEDCCA@n?g>~<<:987654r320// ..', +O*<) (&`%$$T#!! xU~5:hHH[Iuy ! C X F G|MPzTa ma nacunyasɨ yuvehe cha ñicahñu, ta yucuan ma coo cha cha cuaa. Xy)Tandɨhɨ ñu cha cacu̱ añima, cucaca noo ñu nu ndichin ñuu cuan. Ta ra cacuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cunyaca ra cha tyayɨɨ ra ta cuhva cuenda ra tandɨhɨ cha cahnu cacuví ra chi ñuu cuan. GxÑuu cuan ña chiñuhú cha sacundichín ñanyii. Ta ni cha ndichin yoo ta ña chiñuhú. Vatyi suri maa cha ndichin Nyoo chihin ra cuví Mbee Luhlu cuví cha sacundichin chichi ñuu cuan. ?wwNi noo vehe ñuhu ña nyehí chichi ñuu cuan, vatyi Sutu yo Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii, ican cuví vehe ñuhu ñu cuan, ta tyicuan caa tucu ra cuví Mbee Luhlu. Uv#Ndɨ uchi uvi yuvehe cuan cuví chi uchi uvi tahan perla. Tahan tahan yuvehe cuan, ta chino̱ chi chihin noo ri perla. Ta nu cuví ityi cahnu ñuu cuan, maa ri maa xuhun cuaan cuví, tari ino cha xiño. luQta yuu cu ohon cuví yuu ónice; ta cha cu iñu cornalina; ta cha cu ucha crisólito; ta cha cu uña berilo; ta cha cu ɨɨn topacio; ta cha cu uchi crisoprasa; ta cha cu uchi ɨɨn jacinto; ta yuu cu uchi uvi cuví amatista. Wt'Ta yuu cha cuví cimientu cuan tandɨhɨ ri maa nuu yuu tyaquɨ cuví: yuu cha xihna ri cuví jaspe; yuu cha cu uvi cuví yuu zafiro; yuu cha cu uñi cuví yuu ágata; yuu cha cu cumi cuví yuu esmeralda; s!Chihin yuu jaspe sama̱ yuhu ñuu cuan. Ta maa maa ri xuhun cuaan cuví ñuu cuan. Tari caá noo ino cha ndɨɨ vavaha, tyicuan caa. +rOTyicuan ta tyicuhva̱ ra nu sama nɨcachico ñuu cuan. Ta quita̱ uñi xico cumi metru cha cocon, tari tyicuhvá ñáyɨvɨ, tyicuan caa tyicuhva̱ ángel cuan. qCumi tahan tutun ñuu cuan nyaá. Ta ɨnuu ri cuhva cha quehen ta cha cañi. Ta ángel cuan tyicuhva̱ ra ñuu cuan chihin yutun xuhun cuaan cuan. Ta tyicuhva̱ ra, ta quita̱ uvi mil uvi cientu kilómetro. Ta ɨnuu ri cha cañi ta cha sucun ta cha quehen. 6peTa ángel cha cahán chihin cuan, yɨhɨ́ ndaha ra noo yutun xuhun cuaan, vatyi chihin cuan cutyicuhva ra ñuhú ñuu cuan, ta yuvehe ta nu sama nicachico ñuu cuan. o%Uchi uvi tahan yuu yɨhɨ́ nu sama ra nu cacu̱ chaha chi. Ta nuu yuu cuan nyaá sɨvɨ ndɨ uchi uvi apóstol cuenda ra cuví Mbee Luhlu. n+ Uñi tahan yuvehe cuan nyaá ityi nu caña ñanyii. Ta uñi tahan ityi norte. Ta uñi tahan ityi tyañuhu. Ta uñi tahan ityi nu quee ñanyii. @my Nicachico ñuu cuan sucun xaan sama. Ta iyó uchi uvi tahan yuvehe. Ta noo ángel nanyaá tahan tahan yuvehe. Ta ndɨ uchi uvi tahan sɨvɨ tata ñáyɨvɨ Israel nyaá yuvehe cuan. l Xiño xaan ñuu cuan chihin cha tyaquɨ Nyoo. Xiño xaan tari caá noo yuu tyaquɨ, tari caá yuu jaspe, ta xiño tari ino. Zk- Ta Tatyi Ii Nyoo chinyaca̱ chii noo yucu cahnu ta sucun. Ta sañaha̱ ra ñuu ii, ñuu Jerusalén cahnu cuan chii. Maa maa cuhva cha vachi noó ñuu cuan ityi andɨvɨ nu nyaá Nyoo, sañaha̱ ra chii. Tj! Tyicuan ta quichi̱ noo ángel cha ucha tahan cuan, ra cha canyisó ndɨ ucha copa tyitú chihin ndɨ ucha tahan tɨndoho cuan. Ta cahán ra chihin ta catyí ra: ―Ña̱ha, ta cusañahi chuun yóó ñu cuví ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, ñu cha cuví tari ñasɨhɨ ra, tyi ra cuví Mbee Luhlu cuví ra ―catyí ra chii. xiiSoco ñáyɨvɨ cha yuhví xaan, ñu cha ña chinó iñi, ñu cha quiñi iyó, ñu cha chahñí ñáyɨvɨ, ñu iyó chihin rayɨɨ, ta ñima yɨɨ ñu cuví, o ra iyó chihin ñusɨhɨ ta ñima ñasɨhɨ ra cuví, ñu tasɨ, ñu casacahnú xitohyo, ta tandɨhɨ ñu cuendu, tandɨhɨ ñu cuan, tahán chi cuhun ñu chichi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱ chihin azufre, nu cuví Tuhun Chihi Cu Uvi, nu tachi tuñi Nyoo chi añima ña vaha. Nu nyehe̱ ra Juan yoso caa cucuvi ñuu Jerusalén chaa %hCÑu cha cuví chasaha chi ra ña vaha, cuñihi ñu tandɨhɨ ihya, tari noo cha cundoo chi ñu. Ta yuhu cucuvi Nyoo cuenda ñu ta maa ñu cucuvi ñu sehi. 'gGYaha̱ cuan ta catyí tucu ra chii: ―Cha tandɨhɨ chino̱ cava vityin. Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun. Ñáyɨvɨ cha ityi ndutya cha cuñí ñu tuhun yuhu, cucuhve ndutya cha chahá ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coho ñu, ta ñahri cutyiyahvi ñu. fTyicuan ta Nyoo, ra cha nyaá nu tyayu cahnu, catyí ra: ―Nye̱he. Sanduchai̱ tandɨhɨ maa cha iyó. Ta catyí tucu ra: ―Tya̱a tuhun ihya, vatyi tuhun cahín ihya, ndicha. Ta cuví cunɨɨ iñun vatyi tuhun cahín cuchino cava ―catyí Nyoo chii. ieKTa Nyoo cunacuhva ra ndutya nuu ñu. Ta ma cúvi ca ñu. Ta ma cucuihya ca iñi ñu. Ma cuacu ca ñu vatyi ma nyehe ca ñu tɨndoho. Ta ma nyehe ca ñu cha uhvi. Vatyi tandɨhɨ cha chiyo̱, cha yaha̱ tuhun ―catyí chi. |dqTa chiñi̱ noo ndusu ñihi cha quita̱ ityi andɨvɨ, ta catyí chi: ―¡Nye̱he ihya! Nyoo, iyó ra mahñu ñáyɨvɨ. Ta cua coo ra chihin ñu. Ta maa ñu cua cuvi ñu ñuu ra. Ta cua cunyaa ra chihin ñu. Ta cua cuvi ra Nyoo cuenda ñu. Hc Yuhu ra Juan nyehi̱ ñuu ii Jerusalén chaa cha vachi noó ityi andɨvɨ nu nyaá Nyoo. Ta tyaquɨ xaan nduvii̱ chi tari noo ñaha cha cua tandaha chihin noo ra, tyicuan caa nduvii̱ chi. >b wYaha̱ cuan ta nyehi̱ noo andɨvɨ chaa ta noo ñuhu ñayɨvɨ̱ chaa, vatyi andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ cha xihna ri cuanaa chi. Ta tyicuan caa tucu tyañuhu, cuanaa tucu cuan. aTa yucuan tuchi̱ ra chi ñu cha ñahri sɨvɨ nyaá nu libru cha cuenda ñáyɨvɨ cha cua conyito chihin Nyoo tyicuan ri maa.N`Tyicuan ta cundɨhɨ Tuhun Chihi cuan ta ñahri ca nu cuacunyicu ñu chihi, vatyi cutuchi Nyoo chi nɨnduvi tahan cuan chichi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱. Ta ican ihya cuví Tuhun Chihi Cu Uvi. w_g Ta tyañuhu nacuhva̱ cuenda chi chi ndɨyɨ cha cumí chi. Ta tandɨhɨ nu nyicú ñu chihi̱ nu nyacá ñaha Tuhun Chihi, nacuhva̱ cuenda chi ndɨyɨ cha cumí chi. Ta tandɨhɨ ñu cuatahan chi chi ñu yoso cuhva cha casacuvi̱ ñu. ^y Ta nyehi̱ chi tandɨhɨ ñu ndɨyɨ, ñu chahnu ta ñu nyihi, tayucú ñu nuu Nyoo. Tyicuan ta canuñá libru cha nyaá tandɨhɨ cha sacuvi̱ ñu quɨvɨ chiyo̱ ñu ñayɨvɨ̱. Ta nuña tucu inga libru cha nyaá sɨvɨ ñu cha cuconyito tyicuan ri maa chihin Nyoo. Ñu ndɨyɨ cuan cuacutuñi chi ñu ñáá ndɨhɨ cha chinyacuvi ñu cha nyaá nu tandɨhɨ libru cuan. A]{ Tyicuan ta nyehi̱ noo tyayu cuichin cahnu. Ta nyehi̱ chi ra nyaá nuu tyayu cuan. Ta chihin nuu ra ta cuanaa̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta andɨvɨ. Ta ñahri ca maa nu cucunyaa chi. I\  Ta cuihna cha sandaví ñaha chi ñu, cutuchi Nyoo chi ra chichi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱ chihin azufre, nu tuchi̱ tucu ra chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi ra cha cuví profeta cuendu. Ta yucuan cunyehe ra tɨndoho tyicuan ri maa ndiyaca ta ñiyaca. Nu cua cutuñi chi ñáyɨvɨ nu tyayu cuichin nu nyaá Nyoo v[e Tyicuan ta cuahan coyo ra nɨcacahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta cachasɨ cutya ra nu iyó ñu cuenda Nyoo ñuu Jerusalén nu cuñí xaan Nyoo. Soco Nyoo cusaquichi ra ñuhu̱ ityi andɨvɨ ta cucahmi chi chi tandɨhɨ sɨndaro cuan. 1Z[Ta cuquita ra, ta cusandavi ñaha ra chi ñáyɨvɨ nɨcahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Cuquita̱ ra vatyi cusandavi ñaha ra chi ñáyɨvɨ Gog ta Magog, ñu xaan iñi chi Nyoo. Ta cusandu ɨɨn ri ra chi sɨndaro ñuu cuan vatyi cuhun ra cuatyi. Cuaha xaan ra, tari maa ñɨtɨ yuhu tyañuhu. XY)Ta cha yaha mil cuiya cuan, tyicuan ta cundachi cuihna nu ñohó ra vehe caa. X7¡Sɨɨ xaan cuñí ñu ii cuenda Nyoo, ñu cha tahán chi nandoto cha xihna ri! Ta ma cuhun ñu tuhun chihi cu uvi nu cuví anyaya nu tachí tuñi Nyoo chi añima ña vaha. Vatyi cucuvi ñu sutu cha cuenda Nyoo ta cuenda ra Cristo. Ta cucunyaca ñaha ñu mil cuiya chihin ra. W Ican ñu ihya cuví cha nandoto̱ cha xihna ca. Soco inga ityi ndɨyɨ ña nandoto̱ ñu nyacua nya cha yaha̱ mil cuiya cuan. V)Yaha̱ cuan ta nanyehi̱ cuaha xaan tyayu tayucú. Ta nuu chi nyicú ñu cha chicoo̱ ityi chi vatyi tachi tuñi ñu chi ñáyɨvɨ. Ta nyehe̱ tiqui añima ñu chahnya̱ ñáyɨvɨ xiñi cha cuenda cha caha̱n ñu tuhun Nyoo cha chaha̱ cuenda ra Jesús chi ñu. Ta maa ñu, ña sacahnu̱ ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan, ni chi xiñahñu tɨ, ni ña chaha̱ ñu chi ñu cha cunyaa tuñi tɨ tyaan ñu, ni ndaha ñu. Nyehi̱ vatyi ican ñu ihya, canandoto̱ ñu ta chicunyaca̱ ñaha ñu chihin ra Cristo noo mil cuiya. /UWTa tuchi̱ ra chi tɨ yavi cono cuan. Ta yucuan nacasɨ̱ ra chi tɨ. Ta tyaa̱ ra noo sellu yuvehe cuan tacuhva cha ma sandavi ñaha ca tɨ chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, nyacua nya cha yaha noo mil cuiya. Ta cha yaha noo mil cuiya cuan ta cundachi tucu tɨ suhva ca quɨvɨ. T9Ángel ihya tɨɨ̱n ra chi coo cahnu cuan, quɨtɨ cha cuví Coo Chahnu cuan, cha cuví cuihna. Ta chahñi̱ ra chi tɨ chihin cadena noo mil cuiya. 6S gCha yaha̱ tuhun cuan ta nyehi̱ chi noo ángel vachi noó ityi andɨvɨ ta yɨhɨ́ ndaha ra ndaha tɨcu yuvehe yavi cono cuan. Ta yɨhɨ́ tucu ndaha ra noo cadena cahnu. *RMTa tandɨhɨ ca ñu cachihi̱ ñu chihin mityi xaan cha quitá yuhu ra cha yosó caballu cuichin cuan. Ta tandɨhɨ maa saa, cachachi̱ xaan tɨ coño ñu.Q1Ta tɨɨ̱n ra chi quɨtɨ quiñi caa cuan ɨɨn ri chihin ra cuví profeta cuendu cuan, vatyi chihin nuu quɨtɨ quiñi caa cuan ta sacuvi̱ ra cuendu cuan milagru, ta sandavi̱ ñaha ra chi ñáyɨvɨ cha chaha̱ chi cunyaa tuñi quɨtɨ quiñi caa cuan, ta chi ñu sacahnú chi xiñahñu tɨ. Ta nyitó nyitó ra ta tuchi ra yosó caballu cuichin chi nɨnduvi ra nu ñuhu̱ cha cayú chihin azufre. PTyicuan ta nyehi̱ chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi ra cacuví rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin sɨndaro cuenda ra, vatyi candu ɨɨ̱n ri ra vatyi cacañi tahan ra chihin ra yosó caballu cuichin cuan ta chihin sɨndaro cuenda ra. .OUVatyi ca̱chi ndo coño ra cacuví rey ta ra cuví nuu chi sɨndaro ta chi ra ndachan xaan saha chii. Ta ca̱chi ndo coño caballu ta coño ñuhu ra cha cayosó chi tɨ. Ca̱chi ndo coño tandɨhɨ ra, vasɨ ra yori chitoho o ra iyó chitoho, vasɨ ra nyihi o ra chahnu ―catyí ra chi saa. NTyicuan ta nyehi̱ chi nonga ángel nanyaá ra nu ñanyii. Ta chihin tandɨhɨ fuerza ra canachaa̱ ra chi tandɨhɨ saa cha candavá ityi andɨvɨ, ta catyí ra chi tɨ: ―Ña̱ha ndo ta ca̱ndu ɨɨn ri ndo vatyi cuxiñi ndo cha chaha̱ Nyoo cachi ndo. 6MeTa nu sahma ra ta nu sɨhɨn ra cuan nyaá letra cha catyí tyehe caa: “Ihya cuví Ra cuví nuu chi tandɨhɨ rey. Ta ican ra cuví nuu chi tandɨhɨ ra nyacá ñaha.” L-Ta chichi yuhu ra nañí Tuhun Cahán Nyoo cuan, quitá noo mityi cha xaan nɨ nduvi chiyo yuhu, vatyi chihin tuhun cahán ra cusañicuehe ra ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ñihi cunyaca ñaha ra chi ñu tari chihin noo yutun caa. Maa ra cutachi tuñi ra chi ñu tari noo ra cha sacunyihi tɨchaha ndɨvɨ chihin chaha ra. Ta cusacoho ra vinu uva chi ñu, ta ihya cuñí chi catyí tyi cuxaan Nyoo chihin ñu ta cutachi tuñi ra chi ñu vatyi chaha xaan ñu tɨsɨhɨ chi Nyoo ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii. KTa canyicón sɨndaro andɨvɨ chi ra, cañihnó ra sahma linu finu, sahma cuichin ta ndɨɨ. Ta cayosó ra caballu cuichin. WJ' Ta ñihnó ra noo sahma iñi nɨñɨ. Ta maa ra nañí ra Tuhun Cahán Nyoo. ;Io Xiño xaan chɨtɨ nuu ra tari cha cayú ñuhu. Ta cuaha xaan corona yɨhɨ́ xiñi ra. Ta nyaá noo sɨvɨ chi ra cha noo tuhun ri maa ra chitó ra ñáá sɨvɨ nyaá chi ra. H! Tyicuan ta nyehi̱ tanuña andɨvɨ. Tyicuan ta tuvi̱ noo caballu cuichin. Ta ra yosó chi tɨ nañí ra Ra Ndicha Cha Nɨɨ Iñi Sacuvi Tyiño Nuu Nyoo. Vatyi chihin cha ndaa sacutuñi ra chi ñáyɨvɨ, ta cañi tahan ra chihin cha ña vaha chihin cha ndaa. aG; Tyicuan ta chicuiñi̱ chɨti chaha ángel Nyoo cuan vatyi sacahni chi ra, soco catyí ra chii: ―Ma sacahnun chii, vatyi musu Nyoo cuví tucu yuhu tari yoho, ta tari tandɨhɨ ra yañi yo cha nyicón tuhun ndicha ra Jesucristo. Chi Nyoo tahán chi sacahnu yo ―catyí ra chii. Vatyi tuhun ndicha ra Jesús, ican cuví cha chahá cuhva chi ra cacuví profeta, ra cha cachahá cuenda tuhun cahán Nyoo chihin yo. Nu sañahá chi cuenda ra cha yosó caballu cuichin F Tyicuan ta quichaha catyí ángel cuan chi: ―Tya̱a tuhun ihya nu tutu: “¡Sɨɨ xaan cuví chi ñu cha nyaá cuhun vico tandaha ra cuví Mbee Luhlu!” Ta catyí tucu ra chii tyehe caa: ―Ican ihya cuví tuhun ndicha Nyoo ―catyí ra chii. E1Ta maa yo cucuihno yo sahma linu finu, ndɨɨ ta cuichin. Vatyi sahma linu finu cuan cuñí chi catyí cha vaha cha sacuví ñáyɨvɨ cuenda ra. DNa cusɨɨ cuñi yo ta na cutu yo chihin tusɨɨ iñi. Na sacahnu yo chi ra.Vatyi cha chaa̱ cuhva cha cua coo yo vico tandaha ra cuví Mbee Luhlu.Ta yoó cuacuvi yo tari noo ñasɨhɨ ra, cha nyatú tuhva ri yo quɨvɨ tandaha yo chihin ra. !C;Ta chiñi̱ tiqui noo ndusu tari cha cuaha vavaha ñáyɨvɨ cahán, tari ndusu nu cuaha xaan yuvi ndutya, ta tari cha ñihi xaan cahán savi. Ta catyí chi:¡Cahnu xaan cuví Sutu yo Nyoo! Vatyi cha quichaha̱ nyaca ñaha ra ta iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi ra. !B;Ta nu nyaá tyayu Nyoo, tyacu noo ndusu, ta catyí chi:Sa̱cahnu ndo chi Sutu yo NyooTandɨhɨ nyoho cha sacuví ndo tyiño nuu ra,
ta quichahá ndo chi ra, vasɨ nyihi ndo, o chahnu ndo. Nu cua tandaha ra cuví Mbee Luhlu chihin ñáyɨvɨ chinó iñi chi ra !A;Ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu ta ndɨ cumi tahan cha nyitó cha nyicú nu nyaá tyayu Nyoo, cachicuiñi̱ chɨtɨ ra nya nu ñuhú. Ta casacahnú ra chi Nyoo nu nyaá ra nu tyayu ra. Ta catyí ra: ―¡Na cuvi chi tyicuan caa! ¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ―cacatyí ra. @7Ta quichaha catyí ñu inga chaha: ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! Ñuhma cha cayú ña, ma cucuita ca maa cha ndaa chi ityi sɨquɨ ―catyí ñu. b?=Vatyi vaha sacutuñí ra chihin cha ndaa ta chihin cha ndicha.Tachí tuñi ra chi ñaha cata iñi cuan.Vatyi satɨvɨ̱ xaan ña chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin cha quiñi caa cha sacuvi̱ ña chihin ñu.Ta yucuan chaha tachí tuñi ra chi ña, ta cha cuenda cha chahñi̱ ña chi ñu sacuví tyiño nuu ra. > Cha yaha̱ cuan, ta chiñi̱ noo ndusu cha cuaha vavaha ñáyɨvɨ nya andɨvɨ. Ta catyí ñu:¡Cahnu xaan cuví Nyoo! Sutu Mañi yo, Nyoo cuví ra ra sacacu̱ chi yo. Ta chi maa ra tahán chi cha sacahnu yo, tyi iyó xaan tunyee iñi chi ra. m=SVatyi cuaha xaan nɨñɨ ra cacuvi̱ profeta Nyoo iñi chichi ñuu cuan vatyi chahñi̱ ñu chi ra. Ta iñi tucu nɨñɨ ñu cuenda Nyoo, ta nɨñɨ tandɨhɨ ñu cha cachahñi̱ ñáyɨvɨ nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱.<Ta ni nonga ñuhu̱ tima, ta ma cayu ca chichi ñuu cuan. Ta ni nonga chaha ta ma cuɨñɨ yo ndusu ñu cha iyó ñu vico tandaha. Vasɨ ra canaxico̱ cha chiyo̱ ñuu cuan, ican ra cuvi̱ ra cahnu ca cuvi nuu ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Nyoho ñu Babilonia, sandavi̱ ñaha xaan ndo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin cha satasɨ ndo. e;CTa ma cuɨñɨ con yaa ityi chichi ñuu cuan, vatyi yori ca cusacuacu arpa, ta ni flauta, ta ni trompeta, ta ma tɨvɨ ca ñu. Ta ni ma coo ca ra casahá tyiño ñáá ndɨhɨ tyiño. Ta ni ma tyacu ca cha cayu molino. :Tyicuan ta noo ángel cha iyó xaan tunyee iñi chi, nacoñehe̱ ra noo yuu molino cahnu xaan ta tuchi ra cuahan nu tyañuhu, ta catyí ra: ―Suri tyehe caa cundɨhɨ tuhun ñuu Babilonia cahnu, Ta ni inga ca chaha ta ma nyehe ca ndo chi ñu. D9Soco cu̱sɨɨ cuñi nyoho cha cuenda ñuu cuan, nyoho cha iyó andɨvɨ, nyoho ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ta nyoho ra cachicá tyiño ra Cristo ta nyoho ra cacuví profeta Nyoo. Cu̱sɨɨ cuñi ndo vatyi cha cuenda ndo ta tachí tuñi Nyoo chi ñu cuan, ta cha cuenda cha ña vaha cha sacuvi̱ ñu chihin ndo. W8'Ta tyicu̱ ñu niyaca xiñi ñu, ta chacu̱ chaa ñu. Ta cuihya iñi ñu, ta canachaa ñu ta catyí ñu: ―¡Ndahvi nduvi̱ yo cha cuanaa ñuu cuan! Vatyi chihin cha tyayɨɨ ñuu cahnu cuan ndutyayɨɨ̱ tandɨhɨ yo, ñu chicá noo nu tyañuhu chihin barcu. ¡Ta vityin noo tuhun cuhva luhlu ri ta cuanaa chi! ―catyí ñu. +7OTa cha cananyehé ñu ñuhma cha cayú ñuu cuan, canachaa̱ ñu, ta catyí ñu: ―¿Ñáá nonga ñuu chiyo̱ tari ñuu cahnu ihya? Ñahri ca ―cucatyí ñu. m6S¡Vatyi noo tuhun ri cuhva ta ndɨhɨ̱ cha tyayɨɨ xaan cuan! ―cucatyi ra caxico cuan. Ta tandɨhɨ ra cuví capitán cuenda barcu, chihin ñu cañoho chichi, tandɨhɨ ñu casahá tyiño nu tyañuhu, nya sava candoó ñu. P5Ta cucatyí ra: ―¡Ndahvi ñuu cahnu cuan! Cuvi̱ chi tari noo ñaha sɨhɨ cha ñihnó sahma lino finu, sahma tyacu nyaa ta tyacu cuaha. Ta iyo yɨhɨ̱ ña xuhun cuaan, ta yuu tyaquɨ ta perla. h4IRa cha caxicó tandɨhɨ ihya, candutyayɨɨ̱ ra cha cuenda cha sata̱ ñu ñuu cuan cha xicó ra. Cañi cucuitayucu ra chihin cha cayuhvi ra cha cunyehe ñu cuan tɨndoho. Ta cucuacu chaa ra ta cunducuihya iñi ra. [3/Ta catyí ra chi ñáyɨvɨ ñuu cuan tyehe caa: ―Ñahri ca cha tyaquɨ cha chiyo̱ chuun, cha tahán xaan iñun. Ta cha cuachiyo tandɨhɨ cha tyayɨun. Ta ma cunañihi ca maun tandɨhɨ cuan ―catyí ra. 2 Ta nyisó tucu ra canela, ñáá ndɨhɨ ca cha vixi chahán, tari cutu, mirra, perfume, vinu, acetye, yutyi paan finu, ta trigu. Ta suri nyisó tucu ra quɨtɨ cuenda carga, ta mbee, caballu, carru. Ta nyacua nya añima ndahvi cha cuví musu ra ta caxico ra. L1 Vatyi xicó ra xuhun cuaan, xuhun cuichin, yuu tyaquɨ, perla, sahma lino finu, sahma seda, ta sahma tyacu nyaa, ta tyacu cuaha. Ta nyisó tucu ra tandɨhɨ nuu vitu cha vixi chahán ta ñáá ndɨhɨ cha chino̱ chihin noho landa, vitu tyaquɨ, ta caa cha cuví bronce, ta caa cha cuví hierro, ta yuu cha cuví mármol. *0M Ta ra cha canaxicó ñáá ndɨhɨ cha canaxicó, suri cucuacu chaa ra ta cucanducuihya iñi ra cha cuenda ñuu cuan. Vatyi yori ca sata cha canaxicó ra. t/a Ta nya sava ri cucuitayucu ra cha cuenda cha cayuhvi ra tɨndoho cuan. Ta cucatyí ra: ―¡Ndahvi yoho, ñuu cahnu Babilonia, ñuu cha chiyo̱ xaan tunyee iñi chii! Vatyi noo tuhun cuhva ta chaa̱ tɨndoho nyehún ―cucacatyí ra. I.  Ra cacuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya tari cha cachiyo̱ ra chihin ñaha cha cuví ñuu cuan, cuacu chaa ra, cunducuihya xaan iñi ra na cananyehe ra ñuhma cha cayú ñuu cuan. -Yucuan chaha chichi cha noo ri quɨvɨ cuquichi tɨndoho sɨquɨ ñuu cuan, cuquichi tuhun chihi, cuquichi tucuihya iñi ta coo tama ñuu cuan, ta cucayu chi chihin ñuhu̱. Vatyi iyó xaan tunyee iñi chi Nyoo Sutu yo ta cutachi tuñi ra chi ñu ñuu cuan. D,Yucuan chaha cu̱hva ndo cha iyo xaan tahan ñu chihin ta sa̱nyehe xaan ndo tɨndoho chi ñu tari cuhva cha sacahnu̱ xaan ñu chi ñu ta cusɨɨ xaan iñi ñu. Vatyi catyí ñuu cuan chichi añima chi: “Ihya nyaí tari noo reina. Ñima ñaha chihi̱ yɨɨ cuví, ta ni ma cunyehi tɨndoho”, chicá iñi chi. |+qCu̱hva ndo chi ñu suri maa cha chaha̱ ñu chi inga ñáyɨvɨ. Ta uvi ca chaha sananyehe ndo tɨndoho sɨquɨ cha sacuvi̱ ñu. Cu̱hva ndo noo tɨndoho cunyehe ñu cha ñihi uvi ca chaha ican saha cha chaha̱ maa ñu chi inga ñáyɨvɨ. *%Vatyi cha caá tɨcuɨtɨ cuatyi ñu ñuu cuan, nyacua cha chaa̱ chi nu nyaá Nyoo. Ta Nyoo cha nɨcohon iñi ra cha ña vaha sacuví ñu. })sTyicuan ta chiñi̱ nonga ndusu ityi andɨvɨ. Ta catyí chi: ―Qui̱ta ndo ñuu chiña, nyoho cha cuví ndo ñáyɨvɨ chii, tacuhva cha ma cutahan ndo sacuvi ndo cuatyi chihin ñu chiña, tacuhva ma cutahan ndo ndoho ndo tari maa ñu. .(UVatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ tɨvɨ ñu cha cuenda cuatyi sacuvi ñuu Babilonia cuan. Ta ra cacuví rey, ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tari cha cachiyo̱ ra chihin ñaha cuan cha cuví ñuu Babilonia. Casacuvi̱ ra cuatyi chihin ña. Ta ra cha cuahan cuanaxico ñuu Babilonia cuan candutyayɨɨ̱ ra chihin cha xico̱ ra chi ñu ñuu cuan vatyi tandɨhɨ cuhva ta sanaa ñu xuhun ñu chihin cha cata iñi ñu. v'eTa ñihi xaan ndusu ra ta canachaa̱ ra, ta catyí ra: ―Cha yaha̱ tuhun ñuu Babilonia cahnu cuan. Ta cha nanduvi̱ chi nu iyó ra ña vaha. Vehe tandɨhɨ nuu tatyi ña vaha cha nanduvi̱. Ta taca saa ña vaha nanduvi̱ ñandɨhɨ. .& WCha yaha̱ tuhun ihya ta nyehi̱ inga ángel cha vachi noó ityi andɨvɨ ta iyó xaan ityi chi ra. Ta ñuhu ñayɨvɨ̱ ndichin xaan nduvi̱ chihin cha ndichin ra. %Ñaha sɨhɨ cha nyehu̱n cuan, ican cuví ñuu cahnu cha nyacá ñaha chi tandɨhɨ ra cuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱.}$sVatyi Nyoo sana̱ ndaha ra añima rey cuan vatyi casacuvi ra cuhva cuñí maa ra. Vatyi ɨɨn ri cuhva cucaca xiñi ra, ta cucuhva ra ityi chi quɨtɨ quiñi caa cuan cha cunyaca ñaha tɨ tari rey nyacua nya chino cava tuhun cahán maa Nyoo. 6#eTa ndɨ uchi ndɨquɨ cha nyehu̱n xiñi quɨtɨ quiñi caa cuan cha cuví uchi tahan rey cuan, ican ra cuan cuasatasɨ iñi chi ñaha cata iñi cuan. Ta cusandoo ra chi ña cha notuhun ri maa ña. Ta cusanduvityiyaa ra chi ña. Ta cucachi ra coño ñuhu ña. Ta cutyihi ra chi ña nu cayú ñuhu̱. o"WTa catyí tucu ángel cuan chii ñandɨhɨ: ―Tandɨhɨ tyañuhu cha nyehu̱n cuan, cha nyaá ñaha cata iñi cuan sɨquɨ, ican cuví ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nyihi ta tandɨhɨ ñuu nahnu, ñu sɨɨn sɨɨn sahan cahan. R!Ta cucacañi tahan ra chihin ra cuví Mbee Luhlu. Soco ra cuví Mbee Luhlu cuan, cucuvi chasaha ra chi ra. Vatyi ican ra cuví nuu chi tandɨhɨ ra nyacá ñaha. Ta cuví tucu ra nuu chi tandɨhɨ ra cacuví rey. Ta ñu nyicú chihin ra, Nyoo nacana̱ chi ñu ta nacachi̱ ra chi ñu. Ta nɨɨ xaan iñi ñu nyicón ñu chi ra. < q Ndɨ uchi tahan rey cuan ɨɨn xaan ri cuhva cucaca xiñi ra. Ta cunacuhva ra tunyee iñi ra chi quɨtɨ quiñi caa cuan. Ta tandɨhɨ ityi cha iyó chi ra cunacuhva ra chi tɨ. eC ’Ta ndɨ uchi tahan ndɨquɨ cha nyehu̱n cuan, cuñí chi catyí ndɨ uchi tahan rey cha cumañi ca cacunyaca ñaha. Soco cucoo ityi chi ra cha cunyaca ñaha ra noo ora, ɨɨn ri chihin quɨtɨ quiñi caa cuan. .U Ta chichi cha ucha tahan rey cuan, cunanyita noo ra inga chaha, ta ican ra cucuvi ra rey cu uña. Ta ican tucu ra cuví quɨtɨ quiñi caa cha chiyo̱ quɨvɨ cuan, ta vityin yori ca tɨ soco cunanyita tɨ inga chaha. Ta cha yaha cunyaca ñaha tucu tɨ, yucuan cuvi nu cua ndɨhɨ tuhun tɨ.   Ta xiñi tɨ cuñí tucu chi catyí ucha tahan rey. Ta ohon tahan rey cuan cha yaha̱ chinyaca̱ ñaha ra. Ta rey cu iñu nyacá ñaha ra vityin. Ta ra cu ucha, cumañi ca cucunyaca ñaha ra. Ta quɨvɨ quichi ra nu ndɨhɨ, ña naha cucunyaca ñaha ra.  Ihya cuví noo cha cuñí chi nacoto ndo: Ndɨ ucha xiñi tɨ cuan cuñí chi catyí ucha tahan yucu cha nyaá ñaha cuan sɨquɨ. Z-Quɨtɨ quiñi caa cha nyehu̱n cuan, cuví tɨ noo quɨtɨ cha chiyo̱ ta vityin yori ca tɨ iyó. Soco cuquita tɨ chichi yavi cono xaan cha ñahri nu chitahan. Yucuan ñohó tɨ cha nɨ cumañi ca ndɨhɨ tuhun tɨ. Ta ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ iyo xaan cucuñi ñu na nanyehe ñu chi quɨtɨ quiñi caa cha chiyo̱ tyicuan, soco vityin yori ca tɨ iyó, soco cuquichi tɨ inga chaha. Ñu cua nyehe chi tɨ cuan, cuví ñu ñu cha ñahri sɨvɨ nyaá nu libru Nyoo nyata quɨvɨ chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ican libru cuan cucatyi yóó ñáyɨvɨ cuconyito tyicuan ri maa. veTyicuan ta catyí ángel cuan chii: ―¿Ñáá tuhun cha iyo xaan cuñún? Cua sacote chuun ñáá cha cuñí chi catyí tuhun xehe ñaha sɨhɨ ihya ta quɨtɨ quiñi caa cha yosó ña, quɨtɨ cha nyicú ucha xiñi ta uchi ndɨquɨ. T!Tyicuan ta tuvi̱ iñi vatyi ñaha cuan chiñí ña chihin cha chihí ña nɨñɨ ñu cuenda Nyoo, ta ñu cha cachihi̱ cha cuenda cha caha̱n ñu tuhun ra Jesús. Ta cha nyehi̱ cuan, iyo xaan cuñí. Ta tyaan ña nyaá noo sɨvɨ cha cuví noo tuhun xehe cha ña cutuñi iñi ñáyɨvɨ. Vatyi catyí chi: “Ican ñaha sɨhɨ ihya cuví ñuu Babilonia cahnu, sɨhɨ tandɨhɨ ñu cha cata iñi ta tandɨhɨ cha ña vaha cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱.” Ta ñaha cuan ñihnó ña noo sahma tyacu nyaa ta tyacu cuaha. Ta cuaha xaan xuhun cuaan iñi chi ña, yuu tyaquɨ ta perla ñandɨhɨ. Ta yɨhɨ́ ndaha ña noo copa xuhun cuaan tyitú yɨhɨ́ chihin cha ña vaha ta cha quiñi caa cha sacuví ña. RTyicuan ta nyehi̱ noo cha sañaha̱ Tatyi Ii Nyoo chii, ta chinyaca̱ ángel cuan chii chiqui ndɨɨ nu yori maa ñáyɨvɨ iyó, ta yucuan nyehi̱ chi noo ñaha, yosó ña sɨquɨ noo quɨtɨ cuaha quiñi caa. Ta nyicú sɨvɨ cha cahán ña vaha sɨquɨ Nyoo chi tɨ. Ta ucha tahan xiñi tɨ nyaá ta uchi ndɨquɨ tɨ. _7Vatyi ra cacuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ casacuvi̱ ra cha quiñi caa chihin ña, ta ñáyɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñáyɨvɨ, tɨvɨ̱ xaan ñu chihin cha quiñi caa cha sacuvi̱ ña ―catyí ra chii. k QTyicuan ta chichi cha ucha tahan ángel cha cayɨhɨ́ ndaha ucha copa cuan, quichi̱ noo ra nu nyaí, ta catyí ra chii: ―Ña̱ha tyi cusañahi chuun yoso caa cucutuñi chi ñaha cata iñi cahnu cha nyaá sɨquɨ tyañuhu. 7Ta nahnu xaan tucu savi yuu coon ityi andɨvɨ sɨquɨ ñáyɨvɨ. Ta vee xaan. Tari noo cha uvi xico kilu vee noo noo savi yuu cuan. Ta ñáyɨvɨ caha̱n ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo cha cuenda tɨndoho savi yuu cuan, vatyi cuví chi noo tɨndoho cahnu xaan cha cuenda ñu.W'Tandɨhɨ ñuhú cha iyó chichi tyañuhu ta tandɨhɨ yucu, ndɨhɨ cuanaa. +Ta nu taa̱n cuan ndata ñuu cahnu cuan, uñi nu ndata. Ta tandɨhɨ ca ñuu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ canacoyo̱. Ta Nyoo nɨcoho̱n iñi ra chi ñuu cahnu Babilonia cuan vatyi quiñi xaan sacuví ñu. Ta sanyehe̱ xaan ra tɨndoho chi ñu vatyi cuxaan xaan ra chi ñu. eCTyicuan ta vaa ri maa cuví ta cahán savi ta quɨhvɨ́ tacha. Ta ñihi xaan taa̱n sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ndaha chicoo̱ ñáyɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ña tuhva taan cha ñihi xaan tyicuan caa. b=Tyicuan ta ángel cu ucha cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra nu tatyi, ta nya vehe ñuhu andɨvɨ nu nyaá Nyoo nu tyayu ra, quita̱ noo ndusu chaa xaan ta catyí chi: ―Cha cuvi̱ vityin ―catyí ra. ^5Ta cundu ɨɨn ri ra cacuví rey nu nañí chi chihin sahan hebreo Armagedón. S Ta catyí Nyoo: ―Nye̱he ndo vatyi yuhu cha vachi tari noo ra suhu. Vatyi sana ri iñi ndo ta quɨhvɨ ra suhu vehe ndo. Sɨɨ xaan cucuvi chi ñáyɨvɨ nyatú tuhva ri quɨvɨ quichi. Ta vii cumí ñu sahma ñu (o cuñí chi catyí añima ñu) tacuhva cha ma cuvityiyaa ñu nu cua quichi, ta ma cucahan nuu ñu, catyí Nyoo. x iIcan ihya cuví tatyi cuihna cha casacuví milagru nahnu. Ta quita̱ coyo chi vatyi sandu ɨɨn ri chi tandɨhɨ rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi cacañi tahan ra quɨvɨ cusañaha Nyoo tyi iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi ra. e C Tyicuan ta nyehi̱ cha quita̱ yuhu quɨtɨ quiñi caa cuan ta yuhu coo cahnu cuan ta yuhu ra cuví profeta cuendu. Vatyi caquita̱ coyo uñi tahan tatyi ña vaha yuhu ra cuan. Tari caá sahva caá tatyi ña vaha cuan. ] 3 Ta ángel cu iñu cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra sɨquɨ yuvi cahnu Eufrates. Ta yuvi cuan na ityi chi tacuhva vatyi nuña noo ityi cha yaha ra cacuví rey cha vachi coyo ityi nu caña ñanyii. F  Soco ni tyicuan caa ta ña sandɨhɨ̱ ñu cha sacuví ñu cha ña vaha. Ta caha̱n ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo ra nyaá andɨvɨ cha cuenda cha uhvi chi ñu ta cha cuenda nu cahvi chi ñu. {o Ta ángel cu ohon cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra sɨquɨ tyayu quɨtɨ quiñi caa cuan. Ta nduñaa ri nu nyacá ñaha tɨ. Ta ñáyɨvɨ cuenda tɨ, nyacua nacachi yɨhɨ ñu yaa ñu cha cuenda cha nyehé xaan ñu cha uhvi. ]3 Ta tandɨhɨ ñu, quiñi xaan chahmi̱ ñanyii chi ñu. Soco ña canasama̱ ñu cuhva iyó ñu, ni ña casacahnu̱ ñu chi Nyoo. Ta caha̱n ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo ra cuví sanyehe tɨndoho chi ñu tyehe caa. -STa ángel cu cumi cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra nu ñanyii. Ta chicoo̱ ityi chi ñanyii cuan vatyi cahmi chi chi ñáyɨvɨ chihin ñuhu̱ chi. Ta chiñi̱ tiqui vatyi caha̱n noo cha cahán ityi nu nyaá arta Nyoo tyehe caa: ―Ndicha, Sutu Mañi yuhu Nyoo, iyó tandɨhɨ tunyee iñi chuun. Vityin cha yaha̱ tachi tuñun chi ñáyɨvɨ chihin cha ndicha ta chihin cha ndaa ―catyí cuan. W'Vatyi maa ñu cachatɨ ñu nɨñɨ ñáyɨvɨ cuendon ta nɨñɨ ra cacuví profeta cuendon. Ta vityin yoho tari cha cunasacohun nɨñɨ chi ñu vatyi tyicuan caa tahán chi chi ñu ―catyí ángel cuan. mSTyicuan ta chiñi̱ cha cahán ángel cuenda ndutya tyehe caa: ―Sutu Mañi yuhu, yoho cuvún noo ra vaha vatyi tachí tuñun chi ñáyɨvɨ tyehe caa, Sutu Mañi yuhu, Nyoo ii cuvún ta iyón vityin ta nu quichaha tandɨhɨ. !Ta ángel cu uñi cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra sɨquɨ yuvi nahnu ta sɨquɨ ndohyo ndutya ta cananduvi̱ chi nɨñɨ. T!Ta ángel cu uvi cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra nu tyañuhu. Ta ndutya tyañuhu cuan nanduvi̱ nɨñɨ tari nɨñɨ noo ndɨyɨ, ta tandɨhɨ cha nyitó chichi tyañuhu cuan cachihi̱. pYÁngel cha xihna ri cuan chaha̱n ra ta coyo̱ ra cha ñohó chichi copa cuan sɨquɨ ñáyɨvɨ cha nyaá tuñi quɨtɨ quiñi caa cuan chi, ñu cha sacahnú xiñahñu tɨ. Ta quitá noo nu cahvi xaan chi ñu, ta uhvi xaan. $ CTyicuan ta chiñi̱ noo ndusu ñihi cha quita̱ vehe ñuhu nu nyaá Nyoo. Ta catyí chi chi ndɨ ucha ángel cuan: ―Cua̱han ndo cua coyo ndo cha ñohó chichi copa chiña sɨquɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi Nyoo cutachi tuñi ra chi ñu ―catyí ndusu cuan. ~1Ta chichi vehe ñuhu cuan chitu̱ maa chihin ñuhma cha cuenda cha cahnu xaan cuví Nyoo ta cha cuenda tunyee iñi iyó chi ra. Ta yori maa cuví quɨhvɨ chichi vehe ñuhu cuan cha nɨri ca cha cumañi ndɨhɨ ndɨ ucha tɨndoho cha nyisó ndɨ ucha tahan ángel cuan.n}UTyicuan ta noo cha nyitó cuan, chaha̱ cuan noo noo copa xuhun cuaan chi ndɨ ucha tahan ángel cuan. Ta chichi copa cuan tyitu maa yɨhɨ́ cha xaan Nyoo cha cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ. Ta ican ra iyó ra tyicuan ri maa. T|!Ta chichi vehe ñuhu cuan quita̱ coyo ndɨ ucha ángel cha canyisó ndɨ ucha tɨndoho cuan. Ta cañihnó ra sahma finu, cuichin ta xiño. Ta cayɨhɨ́ ra sincho xuhun cuaan ta nya pechu ra chitahan. z{mCha yaha̱ tuhun ihya ta nanyehi̱ nuña̱ yuvehe ñuhu nya andɨvɨ nu cumi vaha ñu tabla cha nyaá ley. z+¿Yóó cha ma yuhvi chuun, yoho Sutu Mañi nyuhu?¿Yóó cha ma sacahnu chuun?Vatyi noo tuhun ri maun cuví ra ii.Ta cuquichi coyo ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu, ta cusacahnu ñu chuun.Vatyi cha nyehe̱ ñu cha vaha cha sacuvún, catyí ñu chitá cuan. `y9Ta chitá ñu yaa ra Moisés, ra sacuvi̱ tyiño nuu Nyoo, ta yaa ra cuví Mbee Luhlu. Ta tyehe caa catyí ñu:Cahnu ta iyo xaan caá tandɨhɨ maa cha sacuvún.Nyoo, Sutu ndi, iyó tandɨhɨ tunyee iñi chuun.Ndoo xaan ta ndicha xaan ityun.Yoho Rey cuvún cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. ~}|{{zxyxswvvtt'srqpZnmlkkAjniihkgg7eecc}cbaa`h_^]p\\GZYY^X[WVZUhTSYQPONMMLyKcJ%IHiGFEE4CC#ByA@R?d>>q=<;;E:8817j65443200/p.9-2,,Y+***i*));'&%%-$#"1! 9k-+4LD+X  ? [qlG Ta vityin cha cha yaha̱ cuvaha yo nuu Nyoo cuenda cha chihi̱ ra Cristo, yucuan chaha chitó vaha yo tyi ma cuhun ca yo anyaya nu cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ ña chinó iñi chi ra. Soco yucuan cuví nu sañaha̱ Nyoo vatyi cuñí ra chi yo, vatyi quichi cúvi ra Cristo cha cuenda yo vasɨ iyó xaan cuatyi yo. ! ;Chitó yo vatyi yori caña iñi cúvi tyiño nuu noo ñáyɨvɨ. Vasɨ xityi ri caña iñi ñu cuhva ñu ñayɨvɨ̱ ñu cha cuenda noo ñu vaha xaan. 4 aVatyi quɨvɨ cha ña ñihi̱ ca yo yoso caa sacuvi yo chihin cha cuaha cuatyi yo, quɨvɨ cuan quichi̱ ra Cristo, quichi̱ cúvi ra cha cuenda yo ñu iyó cuatyi. $ ATatu yɨhɨ́ iñi yo chi maa ra, ma cucahan nuu yo nyehé yo chi ra, vatyi cuñí xaan ra chi yo cha cuenda Tatyi Ii ra cha chaha̱ ra cunyaa añima yo. # ?Ta tatu chihin cha cama iñi yo, yahá yo tɨndoho, quita vaha yo nuu Nyoo. Ta yucuan ta chitó vaha yo tyi cuñihi yo ndɨɨ maa cha cucuhva ra chi yo. D Ta ñima yucuan ri cusɨɨ cuñí yo, tahán tucu chi cusɨɨ cuñí yo quɨvɨ nyehé yo tɨndoho. Vatyi chitó yo vatyi cha nyehé yo tɨndoho cuan cutuhva ca yo coo cha cama iñi yo. [/Vatyi cha cuenda ra Cristo ñihí yo cha vaha Nyoo cha cuenda cha chinó iñi yo chi ra. Yucuan chaha nɨɨ iñi yo ta sɨɨ cuñí yo, ta yɨhɨ́ vaha iñi yo vatyi cucuhva ra cha cucahnu cuvi yo chihin ra.  +Ta cha yaha̱ nduvaha̱ añima yo nuu Nyoo cha cuenda cha chinó iñi yo chi ra, nɨcoo vaha yo chihin ra cha cuenda Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta maa ra chaha̱ cuenda chi ra Jesús tyi cúvi ra cha cuenda cuatyi yo, ta nandoto̱ ra tacuhva vatyi cuvi cuvaha yo nuu ra.7gsoco chicunyaa̱ tucu nuu tutu cha cuenda yoó. Vatyi sahá Nyoo tuhun tyi vaha tucu yo vatyi chinó iñi yo chi ra, vatyi ican ra sanandoto̱ chi ra Jesús, Sutu Mañi yo. !Saha̱ Nyoo tuhun vatyi vaha ra Abraham chaha cha chinó iñi ra chi ra. Ña chicunyaa̱ nuu tutu vatyi noo ri ra Abraham cuvaha ra, ^5Yucuan chaha Nyoo saha̱ ra tuhun tyi vaha ra cha cuenda cha chinó iñi ra chi ra. tacha cuenda vatyi chitó vaha ra vatyi Nyoo iyó tunyee iñi chi ra cha cusacuví ra cha catyí ra chi ra. @ySoco ña ndu̱ uvi iñi ra cha cuñihi ra cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ra. Soco chinó iñi ra chihin cha nɨɨ iñi ra. Ta yɨhɨ́ ca iñi ra chi Nyoo. Ta sacahnú ra chi ra, c?Ra Abraham ña sandɨhɨ̱ ra cha chinó iñi ra, vasɨ cha noo cientu cuiya ra ta tuvi̱ iñi ra vatyi cha cuñí cúvi ra. Tari maa ra ta tari cu Sara ñasɨhɨ ra, ma cuvi ca coo sehe ñu, tyi cha chahnu xaan ñu. U#Ra Abraham chinó iñi ra chi Nyoo vasɨ ma cuvi ñihi ra promesa cuan tyaa̱ maa ra cuhva, vatyi cha chahnu xaan ra. Soco yɨhɨ́ iñi ra cha cuñihi ra. Ta tyicuan caa, ñihi̱ ra promesa Nyoo ta cuví ra sutu cuaha ñáyɨvɨ, tari cuhva catyi̱ Nyoo chi ra: “Tyehe caa cucucuaha ñáyɨvɨ chuun”, catyi̱ ra chi ra. ~wVatyi tari catyí Nyoo nu tutu ra tyehe caa: “¿Yoho cucuvun tari noo sutu cuaha xaan ñáyɨvɨ?", coo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱”, catyí ra chi ra Abraham. Ta cha catyí ra tyicuan caa, cuñí chi catyi vatyi cuví yo sehe ra Abraham nuu Nyoo. Chinó iñi ra Abraham chi Nyoo, vatyi Nyoo sanandotó ra ndɨyɨ, ta chihin tuhun cahán ra sacoó ra cha cumañi ca coo. 6}eYucuan chaha cuñihi yo promesa Nyoo cha cuenda cha chinó iñi yo chi ra, tacuhva vatyi cuvi chi noo tumañi iñi cha chahá ra chi tandɨhɨ yo cha cuví yo ñáyɨvɨ chi ra Abraham. Ñima ñu chinó ri iñi chi Nyoo ta quichahá ley cuan cuñihi, soco cuñihi tucu ñu cha ña ita iñi ley, soco chi Nyoo ri chinó iñi ñu tari chinó iñi ra Abraham. Ican ra cuví sutu tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha chinó iñi chi Nyoo. *|MVatyi ley cuan sañahá chi vatyi tahán chi tachi tuñi Nyoo chi yo tatu ña sacuví yo cuhva catyí chi. Soco tyehe ta ñahri ley iyó, ñahri cuatyi yo coo. N{Tyehe ta maa maa ri ñu cha sacuví cuhva catyí ley, cuñihi ñu noo cha cucuhva Nyoo, ñahri yahvi nyaá cha chinó iñi yo chi Nyoo, ta nɨ ñahri yahvi nyaá cha catyí ra tyi cuhva ra chiyo. :zm Vatyi Nyoo catyi̱ ra chi ra Abraham ta chi sehe ra vatyi cuhva ra cha cunyaca ñaha ñu ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin ra. Soco savaha̱ Nyoo promesa cuan, ñima cha cuenda vatyi ra Abraham sacuvi̱ ra cha catyí ley, soco cha cuenda vatyi chinó iñi ra chi Nyoo, ta Nyoo saha̱ ra tuhun vatyi vaha ra. y Ndicha vatyi ra Abraham cuví tucu ra sutu ñu casacuví tuhun cuan, soco tatu chinó tucu iñi ñu chi Nyoo tari chinó iñi tucu maa ra Abraham sutu chahnu yo, quɨvɨ cha ta sacuvi ca ra tuhun cuan. Chihin cha chinó iñi yo ta ñihi yo cha chahá Nyoo chi yo ]x3 Yaha̱ cuan ta sacuvi̱ ra Abraham tuhun cuan, tari noo seña ri o sellu vatyi Nyoo cha yaha̱ saha̱ ra tuhun tyi vaha ra cha cuenda cha chinó iñi ra chi ra. Ta cha cuenda ihya cuví ra Abraham tari noo sutu tandɨhɨ yo ñu chinó iñi Nyoo vasɨ ña sacuvi̱ yo tuhun circuncisión. Ta tyicuan caa, Nyoo sahá ra tuhun vatyi vaha yo. 4wa Soco ¿ama saha̱ ra tuhun tyi vaha ra? ¿Atu cha nɨ cumañi ca sacuvi ra Abraham tuhun circuncisión cuan, o cha yaha̱? Ñima nya cha yaha̱, soco cha nɨ cumañi ca. v ¿Atu cha cuenda ri ñu sacuvi̱ tuhun cha tahnya ñɨɨ cuví tusɨɨ iñi ihya, o cuví tucu chi cha cuenda ñu ña sacuvi̱ cuan? Cha yaha̱ sañahi chi ndo vatyi Nyoo saha̱ ra tuhun tyi vaha ra Abraham cha cuenda cha chinó iñi ra chi ra. >uwSɨɨ xaan cuñí ñu ña tɨɨn cuenda Nyoo cuatyi. #t?Tyehe caa catyí ra David:Ñáyɨvɨ cha saha̱ Nyoo tucahnu iñi cuatyi, sɨɨ xaan cuñí ñu, vatyi Nyoo ña tɨɨ́n cuenda ra cuatyi ñu. s3Ra David caha̱n ra tuhun tusɨɨ iñi cha iyó chi ñáyɨvɨ cha saha̱ Nyoo tuhun vatyi vaha ta ña tɨɨ́n cuenda ra cuatyi cha sacuvi̱ ñu. RrSoco tatu noo ra cha ña saha tyiño ta ñihi ra cha ñihi ra, noo cha ñihi caha ra cuví. Ta tyicuan caa cuví chihin noo ra cha ña nducu cuhva cacu cha cuenda cha sacuví ra ley, soco chinó iñi ra vatyi Nyoo sahá ra tucahnu iñi chi ñu iyó cuatyi, Nyoo cusaha ra tuhun tyi vaha ra cha cuenda cha chinó iñi ra chi ra. 5qcVaha, vityin cuacuhve noo cuhva chi ndo: Tatu minoo ra sacuví ra noo tyiño, yahvi cha quehén ra ñima cha ñihi caha ra cuví, soco yahvi tyiño saha̱ ra, ican cuví. 7pgVatyi ¿ñáá catyí nu tutu tuhun Nyoo? Catyí chi vatyi ra Abraham chino̱ iñi ra chi Nyoo, ta cha cuenda cha chinó iñi ra chi Nyoo, Nyoo saha̱ ra tuhun tyi vaha ra. o Tyehe ta cuvaha̱ ra nuu Nyoo cha cuenda cha sacuvi̱ ra cha vaha, yucuan ndicha, cuví sacahnu ra chi ra, soco ñima nuu Nyoo. qn ]¿Ñáá cha catyí yo cha cuenda ra Abraham sutu chahnu yo? ¿Ñáá cuenda catyí Nyoo vatyi vaha ra? FmTatu tyicuan caa, ¿atu ña vaha ca ley chahnu cuan? ¡Ñima cha ña vaha ca! Vaha. Soco vityin chihin fuerza maa ra Cristo sañahá yo vatyi ndɨɨ maa cha catyí ley cuan ta ndicha.Jl Vatyi noo tuhun ri maa ra iyó. Ta ican ra sacuvaha̱ ra chi yo nuu ra cha cuenda cha chinó iñi yo chi ra. Cuví ri yo ñu sacuvi̱ tuhun circuncisión cuan, o cuví ri yo ñu ña sacuvi̱. k5¿Atu Nyoo cuenda ñu Israel ri cuví ra? ¿Atu ñima suri ra cuví Nyoo ñu cha ñima ñu Israel cuví? Suri Nyoo tucu ñu cuan cuví chi ra. 0jYCha chitó vaha yo vityin vatyi Nyoo sacuvaha̱ ra chi yo nuu ra chihin cha chinó iñi yo chi ra, ta ñima chihin cha sacuví yo cha catyí ley ta cuvaha yo nuu ra. vie¿Atu cuví sacahnu yo chi yo vityin? Ma cuvi. ¿Ñáá tuhun? Cha cuenda vatyi ma cuvi catyi yo vatyi sacuví yo cha catyí ley, ta yucuan chaha vaha yo nuu Nyoo. Vatyi cha cuenda cha chinó ri iñi yo chi ra ta cuvaha yo nuu ra. $hATa tyicuan caa cuvi̱ tacuhva vatyi nyehé ñáyɨvɨ vatyi Nyoo tyicuan ri vaha ra, ta saha̱ ra tuhun tyi vaha tandɨhɨ ñu chinó iñi chi ra Jesús. g)Nyoo saquichi̱ ra chi ra Cristo vatyi catɨ nɨñɨ ra ta cúvi ra nu cruzi cha catyi cuatyi yo. Ta vityin cuví saha Nyoo tucahnu iñi chi yo tatu chinó iñi yo chi ra Cristo. Ta cuvi̱ chi tyehe caa, tacuhva nyehe ñáyɨvɨ tyi Nyoo vaha ra. Ta tyembu chahnu, Nyoo ña tɨɨ̱n cuenda ra cuatyi ñáyɨvɨ cha cuenda vatyi cuchaa chi noo quɨvɨ cha cuquichi ra Cristo ta sanaa ra cuatyi ñu. Tandɨhɨ ri ñáyɨvɨ sacuví ñu cuatyi, ta cañi xaan nyaá ñu chihin cuhva cuñí Nyoo, ta cha tyaquɨ Nyoo ma cuvi cunyaa chihin ñu. 7dgVatyi cha cuenda cha chinó iñi yo chi ra Jesucristo ta cuvaha yo nuu ra, ta sahá ra tuhun tyi ñahri cuatyi yo. Ta ña cachí ra chi yo tatu ñu Israel cuví yo o ñima. zcmSoco vityin sandoó yo ɨnchiyo xiin ley cuan ta cua nyehe yo vatyi iyó noo cuhva cuvaha yo nuu Nyoo. Suri maa Nyoo sañaha̱ ra chi yo nu tutu tuhun ra cha tyaa̱ profeta ta cha naha. Tatu sacuahá yo yucuan, coto yo noo cha ndicha. rb]Ni minoo ñáyɨvɨ ma cuvi cuvaha ñu nuu Nyoo cha cuenda tyi sacuví ñu cuhva catyí ley. Soco ley cuan nyaá chi cha cuenda vatyi sacotó chi chi yo tyi iyó cuatyi yo. Cha cuenda cha chinó iñi yo chi Nyoo ta cuvaha yo nuu ra [a/Chitó yo vatyi tandɨhɨ cha catyí ley chahnu cha quehen cuenda ra Moisés, catyí chi cha cuenda ñu nyicón ley cuan, tacuhva vatyi ma cuvi catyi ñu tyi ñahri cuatyi ñu. Soco coto ñu vatyi cutahan chi cutachi tuñi Nyoo chi ñu vatyi iyó cuatyi ñu. Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. e`CNi ña chicá iñi ñu tatu tachi tuñi Nyoo chi ñu noo quɨvɨ, catyí chi nu tutu Nyoo. b_=Ta ña chitó ñu yoso caa cuhva coo taxi ri ñu chihin Nyoo, ni chihin tahan ñu. ^^5Chahá xaan ñu tundoho ta tucuihya iñi chi ñáyɨvɨ chihin cuhva iyó ñu. =]uYatyi xaan ñu cha cacahñi ñu chi tahan ñu. ;\qMaa maa ri ca maa cha quiñi caa cahán ñu. P[ Tari noo ñaña ndɨyɨ cha tacohó yuhu cuví sucun ñu.Vatyi quiñi xaan cahán ñu.Ta cahán ñu cuendu. Tari cha venenu coo yɨhɨ́ yuhu ñu vatyi cahán uhvi ñu chi tahan ñu. Z- Tandɨhɨ ñu sandoo̱ ñu chi Nyoo, ta tandɨhɨ ñu ta sacunaa̱ ñu chi ñu.Yori maa ñu sacuví cha vaha.Cha ni ña noo maa. RY Yori ñu cutuñí iñi tuhun Nyoo.Yori maa nanducú chi Nyoo. Xy Tyicuan caa catyí nu tutu Nyoo, nu catyí chi tyehe caa:Yori maa ñáyɨvɨ vaha iyó, cha ni ña noo maa. W Ta yoso caa ¿atu vaha ca yoó ñu Israel ta ñima ca inga ñáyɨvɨ? ¡Ñima! Vatyi cha yaha̱ sañahi chi ndo vatyi iyó cuatyi tandɨhɨ yo. An cuví ri yo ñu Israel, an cuví ri yo ñu cha ñima ñu Israel cuví, soco iyó maa cuatyi yo. 3V_Tyehe ta ndicha cha cahán ñu cuan, vaha taxin ca sacuvi yo maa maa ri cha quiñi caa tacuhva nyehe ñáyɨvɨ tyi Nyoo vaha ra. Yɨhɨ́ ñu catyí ñu tyi tyicuan caa sañahá ndi. Ta cutachi tuñi Nyoo chi ñu chaha cha catyí tyi cahán ñu cuendu sɨquɨ ndi. Tandɨhɨ yo ta iyó cuatyi yo "U=Tatu nyehé yo tyi vaha Nyoo chihin cuatyi sacuví ñáyɨvɨ, ¿atu tahán chi tachi tuñi ra chi ñu? Catyí ñu tyi ña tahán chi, soco ña ndicha. +TOÑa vaha cuhva cahán ñu, vatyi tyehe ta ña vaha Nyoo ma cuvi tachi tuñi ra chi yo. Soco chitó yo tyi tahán chi tachi tuñi ra chi yo cha cuenda cuatyi yo. WS'Chitó yo vatyi vaha ca quetuvi noo cha ndɨɨ tatu nyaá noo cha mecu xiin. Ndɨɨ xaan ca nyehe cuan. Cha ndicha cuví cuan. Soco catyí ñáyɨvɨ vatyi tyicuan caa tucu maa Nyoo chihin yo, ndɨɨ xaan ca natuvi ra tatu yoó ta cunyacuvi ca yo cha quiñi caa. Sacahnú yo chi ra cuví cuan, catyí ñu. Tyicuan ta ña tahán chi tachi tuñi ra chi yo, catyí ñu. Soco tatu tachí tuñi ra chi yo, ña vaha ra vatyi yoó sacahnú yo chi ra, catyí ñu. ER¡Ñima! Soco na saha yo cuenda vatyi Nyoo ndicha ra. Sacuví ra tandɨhɨ cuhva cha catyí ra. Vasɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ cahán ñu cuendu. Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tuhun ra tyehe caa:Sutu Mañi yuhu, cunyehe ñáyɨvɨ vatyi ñahri cuendu cahún.Ta cunyehe vaha ñu chuun vatyi ndicha cha cahún. Q/Soco yoso caa tatu yɨhɨ́ ñu Israel ta ña chinó iñi ñu cuhva catyí Nyoo, ¿atu cha catyí ñu cuan ta ma sacuvi ca Nyoo cuhva catyí ra? `P9Cuaha cuhva tyinyeé chi. Cha xihna ri, Nyoo chaha̱ ra ley maa ra chi yo ñu Israel. O Tatu tyicuan caa, ¿ñáá cha tyinyeé chi yo cha cuví yo ñu Israel? ¿O atu tyinyeé chi chi yo cha sacuví yo tuhun circuncisión? 8NiVatyi ñáyɨvɨ nyaá ley Nyoo añima, ican ñu cuví ñu ñu Israel cha ndicha vaha. Tari quɨvɨ tyaa̱ Tatyi Ii seña cuan añima ñu, ta ñima ñɨɨ ri ñu. Tatyi Ii Nyoo sacuví cuan, ñima ley cha nyaá nuu tutu. Ta ñáyɨvɨ ihya cucuvi ñu ñu vaha nuu Nyoo, ta ñima nuu ñáyɨvɨ ri.*MMVatyi ñima cha cuenda vatyi ñu Israel cuví ndo ta chihin cuan ta cuví ndo ñáyɨvɨ chi Nyoo. Ta ni ñima cha cuenda cha sacuvi̱ ndo tuhun circuncisión. CLRa cha ña sacuvi̱ costumbre cuan, soco quichahá ra cuhva catyí ley, cusanatuvi ra chi yoho cha ña quichahún, ta yoho, ra chitó ley ta ra sacuvi̱ costumbre circuncisión cuvún. 2K]Soco tatu ñu cha ña sacuví tuhun cuan, ta sacuví ñu cuhva catyí ley Nyoo, cusaha Nyoo tari cha sacuvi̱ ñu costumbre circuncisión cuan, vasɨ ña sacuvi̱ ñu. +JONdicha vatyi cha sacuvi̱ ñu tuhun cha tahnya̱ chiin ñɨɨ xiñi ndɨvun ta leun, cha saha̱ ñu circuncidar chuun cuví cuan, tari noo seña cha sañahá vatyi ñáyɨvɨ chi Nyoo cuvún. Tuhun cuan tyinyeé chi chuun soco tatu quichahún tandɨhɨ ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés ñandɨhɨ. Soco tatu ña sacuvún cha catyí ley cuan, tari quɨvɨ cha ña sacuvu̱n costumbre circuncisión cuví cuan. +IOYucuan chaha vatyi nu tutu tuhun Nyoo catyí chi tyehe caa: “Ñu cha ñima ñu Israel cuví, cahán ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo cha catyí nyoho”, catyí chi. ~HuCahnu sahún chuun vatyi chitón ley Nyoo, soco tɨcahan nuu chahún chi Nyoo cha cuenda cha ña sacuvún ley cuan. $GATatu suri maun catyún vatyi ña tahán chi coo inga ñusɨhɨ chi noo rayɨɨ, o inga rayɨɨ chi noo ñaha sɨhɨ, ¿ñáá tuhun cha vatyi maun tyicuan caa sacuvún? Tatu tasɨ cuñún chi xitohyo, ¿ñáá tuhun cha suhún cha tyayɨɨ cha iyó nu nyicú chi chichi vehe ñuhu? ?FwTatu tyicuan caa yoho sañahún chi inga ñáyɨvɨ, ¿ñáá tuhun ña sañahún chi maun? Tatu suri maun catyún vatyi ña tahán chi suhu yo, ¿ñáá tuhun cha tyi maun suhún? Soco yoho catyún tyi ra Israel cuvún. Ta catyún tyi sacuvún cuhva catyí ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, ra cuví nuu chi ñu Israel quɨvɨ cuan. Ta cahnu sahún chuun tyi catyún tyi caá tuhun Nyoo añimon. PACha tyaa̱ Nyoo tyiño chi ra Jesucristo vatyi coo quɨvɨ cusandaa ra cuatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha cuenda tandɨhɨ tuhun xehe cha sacuvi̱ ñu. Tari cuhva catyí tuhun Nyoo cha cahín chihin ndo, tyicuan caa cusandaa ra cuatyi yo. Ñu Israel nyicón ñu ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés O@Vatyi chihin cuhva iyó ñu, sañahá ñu vatyi añima ñu ñohó ley Nyoo. Cha chiñi tuñi ñu cuví cha ndaa cuenda ñu, vatyi suri maa ñu tuví iñi ñu tatu vaha o ña vaha cha nyacuví ñu. &?ETatu ñima ñu Israel cuví ñu ta ña chitó ñu ley cuan, soco tuví iñi ñu yoso caa coo ñu; cha tuví iñi ñu chichi añima ñu, ican cuví ley ñu. K> Vatyi ñu cha chiñí ley, ta ña nyacuví ñu cuhva catyí Nyoo, ñima ñáyɨvɨ vaha cuví ñu nuu ra. Soco tyehe ta iyó noo ñu sacuví cuhva catyí ley, ican ñu cuan, vaha ñu nuu Nyoo. >=u Vatyi tandɨhɨ ñu casacuví cuatyi ta ña chitó ñu ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, cunaa ñu nuu Nyoo soco ñima cha cuenda tuhun cha catyí ley cuan. Ta ñu casacuví cuatyi ta chitó vaha ñu ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, cutachi tuñi Nyoo chi ñu yoso cuhva catyí suri maa nuu ley cuan. < Vatyi Nyoo ña cachí ra chi yo. Cuví ri yo ñu chitó, o cuví ri yo ñu ña chitó, ɨɨn ri cuhva cuñí maa ra chi yo. ; Soco chi tandɨhɨ ñu cha sacuví cha vaha, Nyoo cucuhva ra cha cucahnu ñu chihin ra, cha xihna ri chi ñu Israel, tyicuan ta chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta cucatyi ra tyi sɨɨ cuñi ra chihin ñu. Ta cucuhva ra cha taxi ri coo añima ñu. r:] Cuaha xaan tɨndoho ta tucuihya iñi cunyehe tandɨhɨ ñu casacuví cha ña vaha. Ta cha xihna ri cutachi tuñi ra chi ñu ñuu Israel, ñáyɨvɨ cuenda ra. Ta tyicuan caa tucu cutachi tuñi ra chi ñu cha ñima ñu Israel cuví. #9?Soco ñihi xaan cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ sacuví cuhva cuñí maa, ta ña cuñí ñu quichaha ñu tuhun ndicha Nyoo, ta sacuví ñu cha ña vaha. 8#Ta cuhva ra ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coo ñu cha nanducú cha vaha ta cha cahnu cuví Nyoo, ñu nanducú cuvaha nuu ra, ñu cha cuñí coo tyicuan ri maa. Cuhva ra tandɨhɨ cuan chi ñu cha cuenda vatyi sacuví ñu maa maa ri cha vaha chihin cha cama iñi ñu. 77Tatu sacuví yo cha ña vaha, cutahan chi cha ña vaha chi yo. Tatu sacuví yo cha vaha cutahan chi cha vaha chi yo quɨvɨ cutachi tuñi ra chi yo. :6mSoco yoho ndava xaan añimon. Ta ña cuñún nasamon cuhva iyón. Ican cuan cuví cuatyun cha sacayá xaun, ta cuxaan ca cuñí Nyoo nyehé ra chuun ta ñihi ca cutachi tuñi ra chuun quɨvɨ cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ. Ta cunyehe yo tyi chihin cha ndaa ta chihin cha ndicha tachí tuñi ra chi yo. 5¿Ñáá tuhun ña quichahún cha cundahvi cuñí Nyoo nyehé ra chi yo ta cunyeé xaan ra cha sacuví yo? Vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra chihin yo. ¿Atu ña tuví iñun vatyi cha cuenda cha cundahvi cuñi ra nyehé ra chuun, ta nyatú ra cha nasamon cuhva iyón? 4Ta yoho cha cahán nyaun chi inga ñu, suri ɨɨn ri cha sacuvún chihin ñu. Cutachi tuñi Nyoo chuun cha cahún tyehe caa. 3Vatyi chitó yo vatyi Nyoo tachí tuñi ra chi ñu nyacuví tyehe caa, soco chihin cha ndicha ta chihin cha ndaa, tachí tuñi ra. "2 ?Yucuan chaha ñahri sɨquɨ tyaá ndo, nyoho ñu cha nyehé cha caá inga ñu ta cahán ndo. Ñahri saha, savahri ñu, yóó ri ñu cuví ndo. Vatyi tatu nyehún cha caá inga ñu ta cahún, suri maun sacoún cuatyun. Vatyi suri ɨɨn ri cha sacuvún chihin ñu nyehún ta cahún. 1 ; Maa ñu chitó vaha ñu ñáá cha catyí Nyoo tyi sacuví ñu, chitó ñu vatyi ñu casacuví cha ña vaha, tahán chi tuhun chihi chi ñu ta cuhun ñu anyaya. Soco maa ñu sañihí ca ñu sacuví ñu. Ta nyacua sɨɨ cuñí ñu tatu sacuví inga ñáyɨvɨ cha quiñi caa.J0 Ña cuñí ñu tyasoho ñu tuhun vaha. Ña sacuví ñu tuhun cahán ñu. Yori maa chi cuñí ñu. Ta ña casahá ñu tɨcahnu iñi chi tahan ñu. Ña ndahvi cuñí ñu nyehe ñu chi tahan ñu. f/ GCahán ña vaha ñu sɨquɨ inga ñáyɨvɨ. Ta tasɨ cuñí ñu nyehe ñu chi Nyoo. Tyityi iñi ñu. Ta cahnu sahá ñu chi ñu. Casanducuahá ca ñu cha quiñi caa. Ta ña quichahá ñu chi sutu ñu, ta chi sɨhɨ ñu. >. wVatyi tandɨhɨ nuu cha ña vaha sacuví ñu. Iyó ñu chihin inga rayɨɨ ta ñima yɨɨ ñu cuví. Ta iyó ra chihin inga ñusɨhɨ ta ñima ñasɨhɨ ra cuví. Quiñi xaan iyó ñu. Quichi cuvi xaan iñi ñu coo ca chi ñu. Nyacuví ñu cha quiñi caa. Nyiyó xaan iñi ñu cha chi inga ñáyɨvɨ. Chahñí ñu. Iyó ñu tɨsɨhɨ chihin tahan ñu. Sandaví ñaha ñu chi tahan ñu. Ta quiñi xaan ca iyó ñu. Ta ñɨɨ ñu cuendu. A- }Ta chaha cha ña cuñí ca ñáyɨvɨ nacoto nuu ñu chi Nyoo, yucuan chaha saña̱ ndaha ra chi ñu na caca maa xiñi ñu cha quiñi caa, ta sacuvi ñu cha ña tahán chi sacuvi ñu. F, Ta tyicuan caa tucu rayɨɨ, casandɨhɨ̱ ra cha ca iyó ra chihin ñasɨhɨ ra, ta quichí cuvi iñi ra cacoo ra chihin tahan yɨɨ ra. Ta canyacuví ra chihin ra tahan ra, tuhun cha chahá tɨcahan nuu chi ra. Ta cha cuenda cuan tachí tuñi Nyoo chi ra ta tɨvɨ́ ra cha cuenda cha quiñi caa cha canyacuví ra. n+ WYucuan chaha saña̱ ndaha Nyoo chi ñu na sacuvi ca ñu cha chahá tɨcahan nuu chi ñu. Vatyi nyacua nya ñusɨhɨ nasama̱ ñu cuhva nyacuví ñu, vatyi ca iyó ñu chihin tahan sɨhɨ ñu, ta ña tahán chi tyicuan caa. ** OVatyi ña chinó iñi ñu cha ndicha vaha Nyoo. Vatyi noo cha ña ndicha, yucuan chinó iñi ñu. Ta sacuvahá ca ñu, ta casacahnú ca ñu cha savaha̱ Nyoo ta ña cuñí ñu sacahnú ñu chi maa maa ra. Vatyi chi maa ra tahán chi sacahnú yo tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa. O) Yucuan chaha saña̱ ndaha ndɨhɨ Nyoo chi ñu na sacuvi ñu tandɨhɨ cha quiñi caa cha quichí cuvi iñi ñu. Yucuan chaha maa maa ri tuhun cha cahán nuu yo nyacuví ñu chihin tahan ñu. ( yVatyi cha nuu cha sacahnú ñu chi Nyoo ra cahnu ca cuví, ra ña tuhva chihi; sacahnú ñu chi xitohyo cha caá tari caá ñáyɨvɨ tuhva chihi. Ta nyacua nya xitohyo cha tari caá saa, ta coo, ta quɨtɨ cha cumi tahan chaha, ta sacahnú ñu. H'  Vasɨ catyí ñu tyi chitó xaan ñu soco ñu tondo cuví ñu. N& Ta vasɨ cha chitó ñu tyi iyó noo Nyoo cahnu, soco ña sacahnú ñu chi ra tari cuhva tahán chi cha sacahnu yo chi ra. Nɨ ña nacuhva̱ ñu tyahvi nyoo chi ra. Soco maa maa ri tuhun cha ñima ri tuhun chicá xiñi ñu. Ta cha cuenda cha ndava añima ñu, cutondo̱ cha chiñi tuñi xiñi ñu ta ndoo̱ ñu nu ñaa iñi. H%  Vatyi vasɨ ña nyehé yo chi ra, cuví coto yo vatyi iyó ra vatyi nyehé yo tandɨhɨ cha savaha̱ ra. Nyata chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tandɨhɨ cha savaha̱ ra ta sañahá chi chi yo vatyi maa ra cuví Nyoo, ta tunyee iñi cha iyó chi ra ma ndɨhɨ maa. Yucuan chaha ma cuvi catyi ñáyɨvɨ tyi yori Nyoo iyó. b$ ?Chitó vaha ñu tyi tuhun vaha cuví tuhun Nyoo vatyi suri maa Nyoo sañahá ra chi ñu. @# {Ta nyehé yo vatyi nya nu nyaá Nyoo nya andɨvɨ ta tachí tuñi ra chi ñáyɨvɨ quiñi iyó, ñáyɨvɨ ña vaha. Ta cha quiñi iyó ñu, ña chahá chi coto ñu cha ndicha. ~" wVatyi tuhun Nyoo ihya, sañahá chi chi yo yoso caa sacuvahá Nyoo chi yo nuu ra chihin cha chinó iñi yo chi ra. Ta suri cha cuenda cha chinó iñi yo, coo yo ñayɨvɨ̱ chaa chihin ra. Tyehe caa nyaá nu tutu tuhun Nyoo: “Ñu cha nduvaha̱ añima saha̱ Nyoo, coo ñu noo ñayɨvɨ̱ chaa chihin cha chinó iñi ñu chi ra.” Tandɨhɨ ñáyɨvɨ ta iyó cuatyi ñu M! Yuhu ña cahán nui cahín tuhun Nyoo, vatyi ihya cuví fuerza Nyoo cha sacacú chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha chinó iñi chi ra. Ta cha xihna ri chi ñu Israel. Ta cha cu uvi, ñu inga ñuu. !  =Yucuan chaha, cha cuenda yuhu, cuñí xain cahan tiqui tuhun Nyoo chihin nyoho cha iyó ndo ñuu Roma chiña. Tuhun Nyoo iyó xaan cha ndicha ñuhu chi u eVatyi nyaá sɨqui cha cahin tuhun Nyoo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ, an cuví ri ñu ñuu Grecia, an cuví ri ñu inga ñuu, an cuví ri ñu chiñi tuñi, an cuví ri ñu ña cutuñí iñi. Tahán chi cha cahin chihin tandɨhɨ ri ñu. ' I Yañi, cuñí tyi coto ndo vatyi cuaha xaan chaha cuñí cunyehi nu nyicú ndo, soco nya vityin ta ña chaha̱ chi cuhva chii. Cuñí vatyi cunɨɨ ca iñi ndo tari ndunɨɨ̱ ca iñi ñu vehe ñuhu inga ñuu nu chahi̱n. Vatyi tatu ndunɨɨ́ iñi ndo, ndunɨɨ́ tucu iñi yuhu.   O cuñí chi catyí vatyi sanɨɨ yo iñi tahan yo chihin cha chinó iñi yo, tari chinó iñi nyoho ta yuhu ñandɨhɨ. h K Vatyi cuñí tyinyei chi ndo, ta naquehen ndo cha vaha cha chahá Nyoo ta cunɨɨ ca iñi ndo. n W Chiquén chi Nyoo na cuvi cuhva cuñí ra, ta cuhin nu nyicú ndo, vatyi cha naha xaan cuñí cuhin.  ' Ta tyiño nuu Nyoo sacuví yuhu chihin cha tandɨhɨ añime. Ta cahín tuhun yoso caa sacacu̱ ra chi yo cha cuenda Sehe ra. Ta Nyoo cuví ra testigu vatyi chitó ra tyi tyicuan ri nɨcohón iñi chi ndo cuhva cha chicán tahvi chi ra. Ta chicán tahvi cha cuenda ndo. G  Cha xihna ri chahí tyahvi nyoo chi Nyoi chihin sɨvɨ ra Jesucristo, cha cuenda tandɨhɨ nyoho. Vatyi tandɨhɨ ri ityi cahán ñu tuhun vatyi chinó xaan iñi ndo chi ra Jesucristo. ` ;Sacuhín tutu ihya chi tandɨhɨ nyoho cha iyó ndo ñuu Roma. Cuñí Nyoo chi ndo ta nacana̱ ra chi ndo vatyi coo ndo noo ñayɨvɨ̱ cachi cha sacahnu ndo chi ra. Na naquehen ndo cha vaha ta cha taxi ri cuñí añima ndo cha chahá Sutu yo Nyoo ta Sutu Mañi yo Jesucristo chi yo. Nu catyí ra Pablo vatyi cuñí ra cuhun ra ñuu Roma a =Ta mahñu ñu cuan, ñohó tucu nyoho vatyi suri nacana̱ tucu ra Jesucristo chi nyoho. L Ta cha cuenda maa ra Jesucristo chaha̱ Nyoo tumañi iñi chi nyuhu cha cuhun ndi cucaca ndi tyiño ra, tacuhva nachino iñi ñáyɨvɨ chi ra nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱, ta quichaha ñu chi ra.  Ta Nyoo chihin Tatyi Ii ra sacoto̱ cachi ra chi yo vatyi Sehe ra cuví chi ra, vatyi sanandoto̱ ra chi ra chihin cha ndicha ñuhu ra. Q Ican ihya cuví tuhun Sutu Mañi yo Jesucristo Sehe Nyoo cha cahán chi tuhun, vatyi quichi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin coño ñuhu ra tari coño ñuhu maa yo. Tata rey David cuvi̱ chi ra.  %Ihya cuví tuhun cha catyi̱ Nyoo chi yo tyi cusacuvi ra, ta chicunyaa̱ nu tutu tuhun ra tandɨhɨ cha tyaa̱ ra profeta ta cha naha. O Yuhu ra Pablo cuví noo ra sacuví tyiño nuu ra Jesucristo. Nacana̱ ra chii, ta nacachi̱ ra chii vatyi cuví apóstol chi ra, tacuhva vatyi sacote chi ñáyɨvɨ yoso caa sacacu̱ Nyoo añima yo. zmNa naquehen tandɨhɨ ndo cha vaha chahá Sutu Mañi yo Jesucristo chi yo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.[/Ta Sutu Mañi yo ra cha chahá cuenda ihya catyí ra tyehe caa: ―Cha ndicha vatyi cha cuñí quichi ―catyí ra. Ta yuhu catyí: ―Na cuvi chi tyicuan caa. Ña̱ha, Sutu Mañi yuhu, Jesús ―catyí yuhu. %CTa tatu nya noo ñáyɨvɨ tinyaa ñu suhva tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya, Nyoo cu tinyaa ra cha tahán chi chi ñu cha nyaá nu libru cha cahán chi tuhun cha cuconyito ñu tyicuan ri maa ta cucoo ñu ñuu ii cuan. Ta ma tahan ca chi chi ñu cha vaha cha cahán nu libru ihya. }Ta yuhu catyí chi tandɨhɨ ndo cha chiñí ndo tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya, yuhu sacoté chi ndo noo tuhun ihya: Tatu nya noo ñáyɨvɨ sanducuaha ca ñu tuhun ihya, Nyoo cunatyiso ca ra tɨndoho cha nyaá nu libru ihya sɨquɨ ñu.  Tatyi Ii Nyoo ta ñasɨhɨ ra cuví Mbee Luhlu cha cuví ñu cuenda ra, catyí ñu tyehe caa: ―Ña̱ha, Sutu Mañi yuhu ―catyí ñu. Ta ñu chiñí tuhun ihya, ta catyí ñu chi ra: ―Ña̱ha ―catyí ñu. Ta ñu ityi ndutya cha conyito yo chihin, ta tandɨhɨ ñu cuñí quichi, na quichi ñu ta coho ñu ndutya cha chahá cha conyito añima yo, ta ñahri cutyiyahvi ñu. 4 aTa catyí tucu Sutu Mañi yo: ―Yuhu ra Jesús, sacuhin chi ángel cuende vatyi sacoto ra tandɨhɨ tuhun ihya chi ñu nyicú vehe ñuhu. Yuhu cuví ñáyɨvɨ chahnu chi rey David. Ta vachi tiqui tata ra ñandɨhɨ. Ta cuví tiqui tiñoo cahnu cha xiño, cha caña cha ñaa ca ―catyí ra.  %Soco ñu cha sacuví cha quiñi caa, ñu tasɨ, ñu cha iyó chihin tahan, ta ñima ñasɨhɨ ra o yɨɨ ñu cuví, ñu chahñi ñáyɨvɨ, ñu sacahnú xitohyo, ta tandɨhɨ ñu ñɨɨ cuendu ta sandavi ñaha ñu, tandɨhɨ ñu cuan, cundoo ñu ityi chata ñuu cuan. U #Sɨɨ xaan cucuvi chi ñu sanduvii sahma o añima cuví cuan, vatyi coo ityi chi ñu cachi ñu chɨtɨ yutun cha chahá cha conyito añima yo tyicuan ri maa. Ta cuví quɨhvɨ ñu yuvehe ñuu cuan.  5 Yuhu cuví ra xihna cuiri ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun, yuhu iyé nu quichaha tandɨhɨ ta cucoo que nu cundɨhɨ tuhun ―catyí Sutu Mañi yo. ;o Ta Sutu Mañi yo catyí ra: ―Nye̱he ndo. Cha cuyatyin quɨvɨ quichi. Ta cutyiyahvi chi tahan tahan ñáyɨvɨ yoso cuhva cha sacuví ñu, tatu cha vaha o cha ña vaha. 3 Soco sa̱ña chi ñu quiñi iyó, na sacuvi ca maa ñu cuhva cuñí maa ñu. Ta ñu sacuví cuatyi na sacuvi ca maa ñu. Soco ñu sacuví cha vaha, na sacuvi ca ñu cha vaha. Ta ñu ii, ñu nacuhva cuenda añima chi Nyoo, na cu nɨɨ ca iñi ñu chihin ra ―catyí ra chii.   Ta catyí tucu ra chii: ―Ma tixehun tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya, vatyi cha cuyatyin quɨvɨ cha cuchino cava chi. ' Soco maa ra catyí ra chii: ―Ma sacahnun chii, vatyi yuhu, musu Nyoo cuví, tari yoho. Ta yañun cuví, tari ra yañi yo cha cacuví profeta cuenda Nyoo, ta tari tandɨhɨ ñu quichahá tuhun cha nyaá nu libru ihya. Chi Nyoo tahán chi sacahnu yo ―catyí ra chii. ?wYuhu ra Juan, chiñi̱ tuhun ihya. Ta nyehi̱ tandɨhɨ ihya. Ta cha yaha̱ nyehi̱ ta chiñi̱, chicuiñi̱ chɨti chaha ángel cha sañaha̱ cuan chii, vatyi sacahni chi ra.  ―¡Cha cuñí quichi! ―catyí ra. ¡Sɨɨ xaan cuñí ñu cha sacuví cuhva cahán tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya! s_Tyicuan ta catyí ángel cuan chii: ―Ihya tuhun ndicha cuví, ta cuví cunɨɨ iñun vatyi cuchino cava tuhun ihya. Ta suri maa Sutu yo Nyoo ra caha̱n chihin yuhu ra cacuví profeta cuenda ra ta cha naha, ican ra tachi̱ ra chi ángel ra, vatyi sañaha ra chi ñu sacuví tyiño nuu ra yoso caa cucuvi cha numi ri ―catyí ra. Ta catyí Sutu Mañi yo: -Ta ma coo ca cha cha cuaa yucuan. Ta ñu coo yucuan ma cuchiñuhu ñuhu̱ lámpara chi ñu, ni ñuhu̱ ñanyii. Vatyi Nyoo Sutu yo cusacundichin ra nu nyicú ñu. Ta maa ñu cucunyaca ñaha ñu chihin ra tyicuan ri maa. Nu sañahá chi vatyi cha cuyatyin quichi ra Cristo STa cunyehe ñu chi ra chihin nuu ñu. Ta cua cunyaa sɨvɨ ra tyaan ñu. ,QÑuu cuan, ñahri maa cha ña vaha cucoo vatyi yucuan nyaá Nyoo nu tyayu ra ta cucunyaca ñaha ra chihin ra cuví Mbee Luhlu. Ta cusacahnu ñu cuenda ra chi ra. ~/Mahñu ityi cahnu ñuu cuan ta nɨnduvi chiyo̱ yuvi cuan, nanyaá yutun cha chahá cha conyito yo. Ta uchi uvi chaha cha noo cuiya chahá tun chɨtɨ. Tahan tahan ri yoo chahá tun chɨtɨ. Ta ndaha tun, vaha cha cuví tatan chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. X} +Tyicuan ta sañaha̱ ángel cuan noo yuvi cuii vavaha chii. Ndutya cha chahá cha conyito yo cuví. Cuii vavaha tari noo yutyi finu. Ta quitá yuvi cuan nuu nyaá tyayu Nyoo ta nu nyaá ra cuví Mbee Luhlu. r|]Soco ma cuvi quɨhvɨ cha quiñi caa. Ni noo ñu sacuví cha quiñi caa, ni ñu cuendu ma cuvi quɨhvɨ ñu. Noo ri maa ñu nyaá sɨvɨ nu libru ra cuví Mbee Luhlu cuquɨhvɨ ñu, vatyi cuconyito ñu chihin ra tyicuan ri maa.p{YTa tandɨhɨ cha tyayɨɨ, ta cha cahnu, cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cuchaa chi nya ñuu cuan. ~~@}W|{zxw_v>u?t==<< ;:988 66!5443"100;/.F-^-,~*)('' &P%$$C##O"S!} 3Mw.Q\ hX 1 { ?_&(E Nyata cha naha cachi̱ Nyoo chi ñu Israel tacuhva cuvi ñu ñáyɨvɨ chi ra. Ta vityin ñima cha sacuachiyó ndɨhɨ ra chi ñu, vatyi chitó ndo cha catyí nu tutu Nyoo nu chicán tahvi ra Elías, profeta Nyoo, ta catyí ra tyi ña vaha sacuví ñu Israel, ta catyí ra tyehe caa: .' W ¿Atu ña cuñí ca Nyoo chi ñu Israel? Ñima cha ña cuñí ca ra chi ñu, vatyi suri ra Israel cuví tucu yuhu. Vatyi tata ra Abraham ta tata ra Benjamín cuví. \&1 Ta tyaa̱ tucu ra Isaías tuhun cahán Nyoo chihin ñu Israel tyehe caa: “Ndiyaca cane̱ chi ñáyɨvɨ chii, nacuhva cuenda ñu chi ñu chii, soco ña quichahá ñu. Ndava xaan iñi ñu”, catyí Nyoo.)%K Ta ra Isaías caña̱ iñi ra catyi ra tyi ñu cha ña nanducu̱ chi Nyoo, nañihi̱ ñu chi ra. Ta sañahá ra chi ra chi ñu cha ña ndaca̱ tuhun tuhun ra. ,$Q Soco ndacá tuhin inga chaha tyehe caa: ¿Atu ña chinó iñi ñu Israel cha cuenda tyi ta nacoto ca ñu tuhun Nyoo? ¡Chitó ñu! Vatyi cha xihna ri ra Moisés tyaa̱ ra tuhun cahán Nyoo chihin ñu Israel tyehe caa:Nyoho, cucuquiñi cuñi ndo vatyi cucuhve cha vaha chi noo ityi ñáyɨvɨ cha ñima ri tuhun, ñáyɨvɨ cha ña cutuñí iñi.Ta cunaquɨquɨ tɨsɨhɨ ndo nyehé ndo chi ñu, catyí Nyoo. #w Soco ndacá tuhin ihya: ¿Atu ña chiñi̱ ñu Israel tuhun Nyoo? ¡Chiñi̱ ñu! Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa:Sutu Mañi yuhu, cha sacoto̱ ñáyɨvɨ tuhun maun nɨcahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, catyí chi nu tutu Nyoo. ^"5 Yucuan chaha cha chiñí xihna yo tuhun ra Cristo, tyicuan ta chino iñi yo chi ra. D! Soco ña tandɨhɨ ñu ta quichahá ñu tuhun cha sacacú Nyoo añima yo. Vatyi tyehe caa catyi̱ ra Isaías: “Sutu Mañi yuhu, yori cuñí chino iñi tuhun cahán ndi”, catyi̱ ra. = s Ta ¿yoso caa cucahan ñu yɨhɨ́ tuhun Nyoo chihin ñu, tatu yori tachi chi ñu? Tari catyí nu tutu Nyoo: “Ñana cha tyaquɨ nu chaa ñu cahán tuhun vaha nuu ñáyɨvɨ.” nU Soco ¿yoso caa cucacan tahvi ñu chi ra tatu ta chino ca iñi ñu chi ra? Ta ¿yoso caa cuchino iñi ñu chi ra tatu ta cuɨñɨ ca ñu tuhun ra? Ta ¿yoso caa cuɨñɨ ñu tuhun ra tatu ta yori ca caha̱n tuhun ra chihin ñu? ta Vatyi tyehe caa catyí tuhun Nyoo: “Tandɨhɨ ñu cha chicán tahvi chi ra Jesús cucacu añima ñu.” Q Vatyi Nyoo ɨɨn ri cuhva nyehé ra chi ñu Israel ta chi ñu inga ñuu. Vatyi suri maa ra cuví ra ra nyacá ñaha chi tandɨhɨ yo. Ta nasocó xaan ra chi tandɨhɨ yo cha chicán tahvi yo chi ra. gG Tuhun Nyoo catyí chi: “Ni noo ñu cha chinó iñi chi ra ta ma tahan ñu tɨcahan nuu.” ?w Vatyi chihin añima yo cuñí chi chino iñi yo chi ra Cristo tacuhva cuvi cuvaha yo nuu Nyoo, ta chihin yuhu yo tahán chi catyí yo tyi chinó iñi yo, tyicuan ta cacu añima yo. .U Tatu chihin yuhun catyún vatyi ra Jesús cuví Sutu Mañi yo, ta chihin añimon chinó iñun tyi Nyoo sanandoto̱ ra chi ra cha yaha̱ chihi̱ ra, cucacu añimon. 7 Ma caca xiñun tyicuan caa vatyi tyehe caa catyí nu tutu Nyoo: “Tuhun Nyoo yatyin nyaá chi chihin ndo, yuhu ndo ta añima ndo nyaá chi.” Ta suri tuhun cuan sacoto ndi chi ndo, tuhun cha quichi̱ ra Cristo ta nandoto̱ ra. Ican cuví tuhun cha tahán chi chinó iñi yo.  Ni ma caca xiñun vatyi cuñí chi cha cunoo noo ra chichi ñuhú vatyi sanandoto ra chi ra Cristo, vatyi cha yaha̱ nandoto ra. (I Soco cha cuvaha yo nuu Nyoo cha cuenda cha chinó iñi yo chi ra Cristo, catyí nuu tutu Nyoo tyehe caa: “Ma caca xiñun vatyi cuñí chi cha cundaa noo ra andɨvɨ ta cusanoo ra chi ra Cristo tacuhva sacacu ra chi yo.” Ma caca xiñun tyicuan caa vatyi cha yaha̱ quichi ra Cristo. `9 Catyí ra Moisés vatyi cuví cuvaha ñáyɨvɨ, soco tatu quichahá ñu cha catyí ley, vatyi catyí ra tyehe caa: “Ñu cha quichahá tandɨhɨ cha catyí ley, coo ñu noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa.” 5 Vatyi ra Cristo cha quichi̱ ra ta sacuvi̱ ra tandɨhɨ cha catyí ley, ta sacuví ra vatyi tandɨhɨ ñu chinó iñi chi ra, cuvaha ñu nuu Nyoo. G Vatyi ña chitó ñu yoso caa sacuvahá Nyoo chi ñáyɨvɨ nuu ra. Ta nducú ñu cuhva sacuvaha maa ñu chi ñu, ta ña nacuhvá cuenda ñu chi ñu chi ra tacuhva sacuvaha maa ra chi ñu.  Cha ndicha cuví vatyi cuñí xaan ñu sacahnú ñu chi Nyoo, soco ña ñihí ñu cuhva yoso caa tahán chi sacuví ñu. x k Yañi, cuñí xain chihin cha tandɨhɨ añime cha cacu ñu Israel. Ta cha chica̱n tahvi xain cha cuenda ñu.  !Yuu cuan cahán Nyoo tuhun nu tutu ra tyehe caa:Ñuu Sión, yucuan tyai̱ chi noo rayɨɨ cha cuví tari noo yuu.Noo yuu cha sanduvá chi ñáyɨvɨ cuví ra.Soco ñu chinó iñi chi ra ma cucahan nuu ñu, catyí Nyoo nu tutu ra.uc ¿Ñáá tuhun? Vatyi cuñí ñu cuvaha ñu nuu Nyoo chihin cha sacuví ñu ley cuan, ta ña cuñí ñu cuvaha ñu nuu ra chihin cha chinó iñi ñu chi ra. Yucuan chaha vatyi tari cha catyihí chaha ñu chihin noo yuu cuví chi cuan. wg Ta ñu Israel nyicón xaan ñu ley, tyi cuñí maa ñu tyi cuvaha ñu nuu Nyoo chihin cuan, soco ña cuvi̱. Y+ ¿Tatu tyicuan caa, ñáá cha catyí yo? Ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví, ña nanducu̱ ñu cuhva cuvaha ñu nuu Nyoo, ta ican ñu cuví ñu cuvahá nuu ra cha cuenda cha chinó iñi ñu chi ra. E  Tari catyi̱ tucu ra Isaías ta ityi chata ca tyehe caa:Tyehe ta Sutu Mañi yo ra nyacá ñaha tandɨhɨ cha iyó andɨvɨ, ta ma sacacu ra chi suhva yo, cunaa tandɨhɨ yo,Tari naa̱ ñáyɨvɨ Sodoma ta ñu Gomorra ta cha naha. Ñu Israel nducú ñu cuhva cuvaha ñu nuu Nyoo soco ña ñihi̱ ñu cuhva   Vatyi Sutu Mañi yo numi ri cusacuvi ra tandɨhɨ cha catyi̱ ra tyi cusacuvi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin cha cachi.” 2 ] Soco cha cuenda ñu Israel catyí ra Isaías tyehe caa: “Vasɨ cuaha xaan ñáyɨvɨ ñu Israel tari cha cuaha niyɨtɨ iyó yuhu tyañuhu, soco suhva ri ñu cucacu. D  Ta suri nu catyi̱ Nyoo chi ñu tyehe caa: “Nyoho ñima ñáyɨvɨ chii cuví ndo.” Ta suri yucuan cunacatyi tucu ra chi ñu: “Sehe yuhu, ra cuví Nyoo nyito, cuacuvi ndo.” F  Tari catyí Nyoo nu tutu cha tyaa̱ ra Oseas tyehe caa:Ñu cha ñima ñu ñui cucatyi yuhu tyi ñáyɨvɨ chii cuví chi ñu.Ñu cha ña cuñi̱, cunacuñi chi ñu, catyí Nyoo. # Ta suri maa yo cuví ñu cuan. Vatyi Nyoo cana̱ ra chi yo. Yɨhɨ́ yo cuví yo ñu Israel, ta yɨhɨ́ yo cha ñima ñu Israel cuví yo. eC Ta iyó tucu ityi chi ra cha saha̱ ra tucahnu iñi chi ñu savaha̱ maa ra vatyi sañahá ra tyi cahnu ra cuví ra. Maa ñu cuví ñu ñu cachi̱ ra vatyi cuñihi ñu tandɨhɨ cha vaha, ta cucoo ñu gloria chihin ra. L Tyicuan caa tucu Nyoo, iyó ityi chi ra cha tachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ quiñi iyó cha cuenda cha sacuví ñu cha ña vaha. Ta cuví sañaha ra chi ñu tyi iyó xaan tunyee iñi chi ra. Soco sanyee̱ xaan ra iñi ra chihin ñáyɨvɨ cuan. Ta chi maa ñu tahán chi tachi tuñi ra. Ta tahán chi sanaa ra chi ñu. `9 Vatyi ñu cha savahá ndaha tyiño iyó ityi chi ñu savahá maa ñu ñáá cha cuñí ñu chihin nyahyu cuan. Chihin nyahyu cuan cuví savaha ñu noo quɨsɨ finu xaan. Ta cuví savaha tucu ñu noo cha ndahvi ri. ,Q Soco ña vaha cuhva chicá iñun cha tyicuan caa. Vatyi yori cuví catyi tyi ña vaha cha sacuví Nyoo. ¿Yóó ra cuví yoho vatyi nacahun nu cahán Nyoo? ¿Atu cuví catyi quɨsɨ ñuhú cuan chi ñu cha savaha̱ chi chi vatyi ña tahán iñi chi cuhva cha savaha̱ ñu chi chi? Ma cuvi. -S Ta cu catyun chii: “Tatu tyicuan caa, ¿ñáá tuhun cha tyaa̱ Nyoo cuatyi sɨquɨ ñáyɨvɨ? Vatyi ¿yóó cha cuví nacahnu cuhva cuñí ra? ¡Yori!” # Ta tyicuan caa Nyoo cundahvi cuñí ra yóó ñáyɨvɨ cuñí maa ra. Ta suri sandundavá tucu ra añima ñu cuñí maa ra sandundava ra. R Vatyi nu tutu ra, catyi̱ ra chi rey Egipto tyehe caa: “Sacuví rey chuun tacuhva sañahí tunyee iñi cha iyó chii chi ndo, ta tandɨhɨ ñáyɨvɨ cucoto ñu yóó ra cuví yuhu”, catyí Nyoo. xi Ta tyicuan caa chitó yo vatyi ma cundahvi cuñi Nyoo nyehe ra chi ñáyɨvɨ cha cuenda cuhva cuñí maa ñu, o cha cuenda cha sacuvi̱ ñu. Soco cuhva cuñí maa Nyoo cucuvi. Vatyi maa ra cuví ra cundahvi iñi yóó chi cuñí maa ra. xi Vatyi catyí ra chi ra Moisés tyehe caa: “Cu cundahvi cuñi yóó ñáyɨvɨ cuñí mai cundahvi cuñi.” v~e ¿Tu tyicuan caa ñáá cha cucatyi yo? ¿Atu cuví catyi yo tyi ña vaha cha sacuví Nyoo? ¡Ma cuvi! j}M Tari catyí ra nu tutu ra tyehe caa: “Cuñí que chi ra Jacob, ta chi ra Esaú ña cuñí.” *|M Soco cha ni cumañi ca cacu ndotyin, ta sacuvi ca ndotyin ni cha vaha, ni cha ña vaha, ta catyi̱ Nyoo chi cu Rebeca: “Sehun cha ñihi ca cucuvi ra musu ra cha luhlu ca.” Sacuvi̱ Nyoo tyicuan caa vatyi cachí ra chi ñáyɨvɨ cha cuñí maa ra, ta ñima cha cuenda cha sacuvi ñu. o{W Ta ñima yucuan ri. Vatyi nɨ nduvi sehe cu Rebeca, ɨɨn ri sutu ra, sutu chahnu yo, ra Isaac. 6ze Vatyi cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ra Abraham, ican cuví ihya: “Quɨvɨ cha tahán chi, cuquichi nu nyicú ndo ta cu Sara cucoo noo sehe ña”, catyi Nyoo chi ra. eyC Ihya sañahá chi yo vatyi ñima cha cuenda tata cha vachi ñáyɨvɨ ta cuví ñu ñáyɨvɨ cuenda Nyoo. Soco tandɨhɨ ñáyɨvɨ chinó iñi tuhun catyí Nyoo tyi cusacuvi ra, ican ñu cuví ñu sehe ra cha ndicha. |xq Ña tandɨhɨ ñu tata ra Abraham ta cuví ñu sehe ra cha ndicha. Vatyi tuhun cha caha̱n maa Nyoo chihin ra, cahán chi cha cuenda noo ri sehe ra. Vatyi catyi̱ Nyoo chi ra tyehe caa: “Cha cuenda ra Isaac sehun cucoo ñáyɨvɨ chuun.” Jw  ¿Atu catyí vatyi ña sacuvi̱ Nyoo tari cuhva catyi̱ ra chi ñu Israel ta cha naha? Ñima. Soco cuñí chi coto yo tyi ña tandɨhɨ ñáyɨvɨ Israel cuví ñu ñu Israel cha ndicha. |vq Tata ñu sutu chahnu yo cuví chi ñu, ta tata ñu, ican cuví chi ra Cristo cuenda coño ñuhu ra. Ican ra cuví Nyoo. Ta ican ra cuví ra nyacá ñaha tandɨhɨ cha iyó. ¡Na sacahnu yo chi ra tyicuan ri maa! ¡Ta na cuvi chi tyicuan caa! 9uk Ta maa ñu, tata ra Israel vachi ñu. Ta Nyoo naquehe̱n cuenda ra chi ñu tari cha sehe ra. Ta sañaha̱ ra cuhva caá ra chi ñu, tyi cahnu xaan ra cuví ra, vatyi chinyaa̱ ra chihin ñu. Ta natyihi̱ tahan ra tuhun chihin ñu, ta chaha̱ ra ley ra chi ra Moisés vatyi cuhva ra chi ñu. Ta sañaha̱ ra cuhva cuñí ra cha sacahnú ñu chi ra. Ta catyí ra chi ñu yoso caa cusacuvi ca ra cha vaha chihin ñu nu cuahan ca chi. t1 cha cuenda ñu ñui ñu Israel. Cuñí xain chi ñu. Ta nyacua cuhve añime na cuhun maa nu uhvi, tyehe ta cuví cacu añima ñu cha tyicuan caa. =su cuihya xaan cuñí ta tyicuan ri uhvi cuñí añime dr C Cahín cha ndicha, tari tuhvá cahán noo ra chinó iñi chi ra Cristo. Ña sandaví ñahi, vatyi Tatyi Ii Nyoo ican saquehén ityi cha chiñi tuñi xiñi. Yucuan chaha chitó vahi vatyi cha ndicha cahín nu catyí tyi Fq'Ni cha iyó nu sucun, ni cha iyó nu cono xaan, ni nonga cha savaha̱ Nyoo, ma cuvi sacusɨɨn chi chi yo chihin Nyoo, ra cuñí xaan chi yo cha cuenda ra Cristo Jesús Sutu Mañi yo.'pG&Yucuan chaha chitó vahi vatyi ñahri maa cha cuví sacuachiyo chi yo chihin cuhva cuñí xaan Nyoo chi yo. Ni tuhun chihi, ni ñayɨvɨ̱ iyó yo, ni ángel, ni tatyi ña vaha, ni cha cuví vityin, ni cha cucuvi ityi nuu ca, ni noo cuan, ta ma cuvi sacusɨɨn chi chi yo chihin Nyoo. |oq%Soco vasɨ yahá yo tandɨhɨ tɨndoho cuan, soco cucuvi vaha ca chasaha yo cha cuenda ra cha cuñí xaan chi yo. ny$Vatyi tyehe caa cahán chi nu tutu Nyoo tuhun tɨndoho cha cunyehe yo:Cha cuendon, Sutu Mañi yuhu, ta cuñí cahñi ñáyɨvɨ chi ndi tandɨhɨ quɨvɨ.Ta tari noo mbee cha cua cahñi ñu, tyicuan caa sacuví ñu chi ndi, catyí chi. `m9#Ñahri cha cuví sacuachiyo chi yo chihin cuhva cuñí xaan ra Cristo chi yo. Vatyi vasɨ nyehé xaan yo tɨndoho, vasɨ iyó tɨsɨhɨ, vasɨ cahán ñáyɨvɨ chi yo cuenda tuhun Nyoo, vasɨ iyó tama, o ñahri sahma yo, vasɨ yuhví yo, vasɨ chihi yo, soco ma cuvi sacuachiyo tandɨhɨ tɨndoho cuan chi yo chihin cuhva cuñí ra chi yo. Zl-"¿Yóó cha cuví catyi tyi cuhun yo anyaya? Yori. Vatyi ra Cristo cuví ra chihi̱ cha cuenda cuatyi yo, ta nandoto̱ ra ta vityin nyaá ra chiyo vaha ndaha Nyoo, ta chicán tahvi ra nuu Nyoo cha cuenda yo. k!¿Yóó cha cuví tyaa cuatyi sɨquɨ ñu cha nacachi̱ Nyoo? Yori. Vatyi Nyoo ican ra cuví ra saha̱ ra tuhun tyi vaha ñu nuu ra. ujc Nyoo ña catyi̱ ra cha ma cuhva cuenda ra sehe ra, soco chaha̱ cuenda ra chi ra vatyi cúvi ra cha cuenda tandɨhɨ yo. Ta tatu tyicuan caa, ¿atu ma cuhva tucu ra tandɨhɨ ca cha chiñuhú chi yo ɨɨn ri chihin Sehe ra? Cuhva ra. i¿Ñáá cha catyi yo cha tyicuan caa? Tatu Nyoo ta nyaá ra tumañi iñi chi yo, ¿yóó cha cuví tyaa cuatyi sɨquɨ yo? Yori. Yh+Ta ñu cha tyaa̱ Nyoo cuhva tyi cuvi ñu sehe ra, nacana̱ tucu ra chi ñu. Ta ñu cha nacana̱ ra, suri sacuvaha̱ ra chi ñu nuu ra. Ta ñu cha sacuvaha ra chi, chaha̱ ra cha cucahnu cuvi ñu chihin ra. g Vatyi nya quɨvɨ xihna ri, ta cha ñohó nuu Nyoo yóó cuví ñu cucunyicon chi ra. Ta tyaa̱ ra cuhva chi ñu vatyi cucuvi ñu tari Sehe ra, ra Jesucristo, tacuhva vatyi cucuvi ra ra cha ñihi ca cha nuu tandɨhɨ ca yañi ra, ñu yɨhɨ́ tuhun Nyoo. FfChitó yo vatyi ñáyɨvɨ, ñu cuñí vavaha chi Nyoo, tandɨhɨ cha cuví chi ñu ta tyinyeé chi chi ñu, vatyi maa ñu cuví ñu nacachi̱ ra, tari cuhva tyaa̱ ra cuhva chi ñu. 2e]Chitó maa Nyoo ñáá cha caá añima yo, ta chitó ra ñáá cha cuñí Tatyi Ii ra cacan chi, vatyi chicán chi cuhva cuñí maa ra cha cuenda ñáyɨvɨ cuenda ra. d}Ta suri tyicuan caa tyinyeé tucu Tatyi Ii chi yo chihin cha vita cuñí yo vatyi ña chitó yo yoso caa cacan tahvi yo chi Nyoo cuhva tahán chi. Ta Tatyi Ii cuan chicán tahvi chi chi Nyoo cha cuenda yo chihin noo tuhun cha ña cuví nacatyi yo. {coSoco tatu yɨhɨ́ iñi yo cha ñihi yo noo cha ta nyehe ca yo, cuñí chi cha cuatu yo chihin cha cama iñi yo. xbiVasɨ ta ñihi ca yo tandɨhɨ cuan soco chitó yo tyi cuñihi yo vatyi chino iñi yo ta chihin cuan cacu yo. Tatu nyatú yo cha cutahan chi chi yo, cuñí chi catyi vatyi ta ñihi ca yo. Tatu cha yaha̱ ñihi yo chi chi, ma cuatu ca yo. -aSTa ñima maa ri maa chi nyehé tɨndoho, soco nyehé tucu yoó. Vasɨ cha natɨɨ̱n cuenda yo Tatyi Ii cha chaha̱ quɨyɨ Nyoo chi yo, soco cahnu xaan tɨndoho nyehé yo, vatyi cuñí xaan yo cha tahán ri chi quɨvɨ cha cunanduvi yo sehe ra. Vatyi cunasama ra cuhva iyó coño ñuhu yo. 0`YChitó yo vatyi tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo ta nyehé xaan chi tɨndoho. Cahnu xaan tɨndoho nyehé chi tari cha uhvi cha nyehé noo ñaha sɨhɨ cha cacú sehe ña. `_9Tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo ta cunduchaa tucu chi inga chaha, ta ma cutɨvɨ ca, quɨvɨ cha cunasama Nyoo cuhva iyó chi vityin. Ta cucusɨɨ cuñí chi ɨɨn ri chihin tandɨhɨ sehe Nyoo vatyi ma tɨvɨ ca chi. p^YVatyi tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo tɨvɨ̱ chi. Vasɨ ña cuñi̱ chi tɨvɨ chi soco Nyoo chaha̱ ra cha tɨvɨ̱ chi cha cuenda cuatyi cha sacuvi̱ ñáyɨvɨ. Soco catyi̱ Nyoo tyi coo quɨvɨ ta cunduchaa tucu chi inga chaha. ]Tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo cuñí xaan chi nyehe chi, ta nyatú chi quɨvɨ cha cusañaha ra yóó cha cuví tandɨhɨ sehe ra. \Chité vatyi tɨndoho cha nyehé yo vityin, noo cha luhlu ri cuví cha nuu cha tyaquɨ cha cunyehe yo nachaa yo nuu nyaá Nyoo. r[]Ta cha cuenda cha cuví yo sehe ra, iyó ityi chi yo cha ñihi yo cha vaha cha catyí Nyoo tyi cuhva ra chi yo, ɨɨn ri chihin ra Cristo. Vatyi tatu ɨɨn ri nyehé yo tɨndoho chihin ra Cristo, suri ɨɨn ri cucahnu yo chihin ra. Z Ta suri maa Tatyi Ii cuan ndu̱ ɨɨn ri chi chihin cha chiñi tuñi yo ta sacoto chi chi yo vatyi cha cuví yo sehe Nyoo. Y/Nya quɨvɨ cha tɨɨ̱n cuenda yo Tatyi Ii Nyoo ta ña yuhví ca yo chi ra, vatyi ñima tari noo ra nyacá ñaha chihin cha xaan cuví ra, ta vityin nanduvi̱ yo sehe ra. Tatyi Ii sacahán chi yo na cahan yo chihin Nyoo tyehe caa: “Sutu Mañi yuhu”, catyí yo chi ra. hXIVatyi tandɨhɨ ñu sacuví cuhva saquehén ityi Tatyi Ii Nyoo, sehe Nyoo cuví chi ñu. W} Vatyi tatu iyó ndo maa maa ri cuhva cuñí coño ñuhu ndo, cunaa ndo nuu Nyoo. Soco tatu iyó ndo cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo chihin tunyee iñi ra, cuví chasaha ndo chi cha quiñi caa cha cuñí coño ñuhu ndo ta cuconyito ndo cha ndicha cuii. V  Ta tyicuan caa yañi, nyaá noo cha nyaá sɨquɨ yo cha sacuvi yo, soco ñima cha sacuvi yo cuhva cuñí coño ñuhu yo. DU Nyoo sanandoto̱ ra chi ra Jesús cha yaha̱ cha chihi̱ ra. Ta tyicuan caa tucu nyoho, tatu iyó Tatyi Ii Nyoo añima ndo, cusanandoto tucu Nyoo chi coño ñuhu ndo chihin Tatyi Ii ra. T Soco ñu iyó ra Cristo añima, nyitó añima ñu vatyi sanduvaha̱ Nyoo. Soco coño ñuhu ñu chihi̱ chi cha catyi cuatyi. S  Soco nyoho ña iyó ca ndo cuhva cuñí coño ñuhu, vatyi tatu ndicha cha iyó Tatyi Ii Nyoo añima ndo, iyó ndo chihin cha ɨɨn ri cuví ndo chihin Tatyi Ii Nyoo. Ñu cha yori Tatyi Ii ra Cristo ñohó añima, ñima ñu cuenda ra Cristo cuví chi ñu. gRGYucuan chaha ñu iyó cuhva cuñí coño ñuhu, ña cuví sacuvi ñu cuhva tahán iñi Nyoo. ,QQÑu cha maa maa ri cuhva cuñí coño ñuhu chicá xiñi, ñu xaan iñi chi Nyoo cuví ñu, vatyi ni ña cuñí ñu ta ni ña cuví sacuvi ñu cha catyí ley ra. bP=Ta ñu chicá xaan xiñi maa maa ri tuhun cha cuñí coño ñuhu ñu, cunaa ñu nuu Nyoo. Soco ñu chicá xiñi cuhva cuñí Tatyi Ii. Iyó cha taxi ri añima ñu ta cucoo ñu ñayɨvɨ̱ tyicuan ri maa chihin Nyoo. 2O]Vatyi ñu iyó cuhva cuñí coño ñuhu, cuhva cuñí chi chicá xiñi ñu, soco ñu iyó cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo, cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo chicá xiñi ñu. +NOSacuvi̱ Nyoo tyehe caa tacuhva cuvi sacuvi yo cuhva catyí ley ra, vatyi ñima ca cuhva cuñí coño ñuhu yo iyó yo, soco iyó yo cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. ]M3Nyoo sacuvi̱ ra noo cha ña cuví sacuvi ley cha quehe̱n cuenda ra Moisés, vatyi ña cuvi̱ chasaha chi coño ñuhu cuatyi yo cha nyacá ñaha chi yo. Yucuan chaha Nyoo saquichi̱ ra chi Sehe ra. Quichi̱ ra chihin noo coño ñuhu tari maa yo, ta chihi̱ ra cha cuenda cuatyi yo, ta sandɨhɨ̱ ra tuhun cha nyacá ñaha cuatyi chi yo. LyTa tyicuan caa tucu yuhu, Tatyi Ii Nyoo nyacá ñaha chii vityin vatyi ndachi̱ chi chii, ta chahá chi noo ñayɨvɨ̱ chaa coi cha cuenda cha ɨɨn ri cuví chihin ra Cristo Jesús. Ta vityin ña nyacá ñaha ca ley cuatyi ta tuhun chihi chii. 9K mSoco vityin, Nyoo ma tachi tuñi ca ra chi ñu ndu̱ ɨɨn ri chihin ra Cristo Jesús, ta ña iyó ca ñu cuhva cuñí coño ñuhu ñu, soco iyó ñu cuhva cuñí Tatyi Ii ra. hJINoo tuhun ri maa Nyoo sacacú ra chii cha cuenda ra Jesucristo. ¡Tyahvi nyoo chi Nyoo cha cuenda cuan! Ta vityin nyehí vatyi chihin añime cuñí sacuví ley Nyoo, soco coño ñuhi cuñí chi sacuví chi ley cuatyi.I¡Ndahvi yuhu ra ndahvi! ¿Yóó ra cusacacu chii tacuhva ma cunai nuu Nyoo chihin cuhva ña vaha cha nyacuví coño ñuhi? /HWSoco iyó inga ley chichi coño ñuhi, ta ña tahán iñi chi cuhva cha tahán iñi añime. Ta chahá chi cha cunyaca ñaha cuatyi cha iyó chichi coño ñuhi chii. 8GkVatyi chichi añime tahán xaan iñi ley Nyoo. jFMTa tyehe caa iyó noo cha tahin, tatu cuñí sacuvi cha vaha, maa ri cha ña vaha sacuví. uEcTa tatu sacuví cha ña cuñí sacuvi, ñima ca mai sacuví, soco cuatyi cha iyó chii, ican cuan sacuví. XD)Cuñí sacuvi cha vaha, soco ña sacuví ta sañihí que sacuvi cha ña vaha. C9Vatyi chité vatyi iyó cuatyi cha cuenda coño ñuhi. Yucuan chaha ñahri cha vaha sacuví, vatyi quichí cuvi iñi sacuvi cha vaha, soco ña cuví. hBIÑima ca mai sacuví cha ña vaha, soco cuatyi cha iyó chii, ican cuan sacuví cha ña vaha. AwCuñí xain sacuvi cha vaha, soco ña cuví sacuvi, ta cha tyicuan caa tɨin cuenda vatyi ley chahnu Nyoo, vaha chi. @/Ña cutuñí iñi ñáá cha tahin. Vatyi cuñí sacuvi cha vaha, ta ña cuví sacuvi. Ta cha ña vaha cha ña cuñí sacuvi, ican cuan sacuví. )?KTa chitó yo vatyi ley cuan, Nyoo chaha̱. Ta ñahri cuatyi ley cuan. Soco mai iyó cuatyi vatyi sacuví cha quiñi caa ta nyacá ñaha cuatyi cuan chii. 8>i Ta ley vaha cuan, ¿atu ican cuan satɨvɨ̱ chii? Ñima. Cuatyi cha sacuvi̱, ican satɨvɨ̱ chii, yucuan chaha tahán chi cunai nuu Nyoo. Vatyi ley vaha cuan, ican cuví cha sañahá chii vatyi cuatyi cuví cha sacuvi̱. Ta cha tyicuan caa, sañahá ley vatyi quiñi xaan caa cha sacuví yo cuatyi. 0=Y Ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, vaha xaan, vatyi tuhun cha chaha̱ maa Nyoo cuví, ta tandɨhɨ cha catyí ra vatyi sa̱cuvi yo, vaha xaan ta cuɨtɨ xaan. 5<c Ta cuatyi cha iyó chii, sandavi̱ ñaha chi chii vatyi chotyiño̱ chi ley chahnu cuan tacuhva vatyi taha̱n chi cunai nuu Nyoo, vatyi ña quichahi̱ nu cahán ley cuan. ;) Catyí ley cuan tyi tatu quichahí chi chi, cucoi tyicuan ri maa. Soco cha nuu cha ñihi tahvi añime chihin ley cuan, cunaa ndɨhi nuu Nyoo. k:O Ta quɨvɨ cha ña chite̱ ñáá tuhun cahán ley cha chaha̱ Nyoo chi ra Moisés, chica̱ iñi vatyi ñahri cuatyi iyó nuu Nyoo. Soco quɨvɨ chite̱ ley cuan, ta chite̱ vatyi tahán chi cunai nuu Nyoo vatyi iyó cuatyi. $9ATyehe ta ñahri ley cuan, ma cote ñáá cha cuví cuatyi, ta ma cuñi xain sacuvi, soco quɨvɨ cha chité ñáá cha cuví cuatyi, yucuan quɨvɨ quichi̱ cuvi xaan iñi sacuvi, vatyi naquɨquɨ̱ cha quiñi caa cha iyó chi. Soco tyehe ta ñahri ley, ma coto yo tyi iyó cuatyi. 8Ta vityin yoso caa, ¿atu ña vaha ley cuan? Ñima cha ña vaha. Vaha. Soco tyehe ta ña tuvi̱ ley cuan, ma cote ñáá cha cuví cuatyi. Ni ma cote tyi ña vaha cha quichi cuvi iñi cha chii inga ñáyɨvɨ, tyehe ta ña catyí ley cuan vatyi ña vaha. d7ASoco vityin ña nyacá ñaha ca ley chahnu cuan chi yo, vatyi cha yaha̱ chihi cha quiñi caa yo chihin ra Cristo. Ta vityin cuví sacuvi yo tyiño nuu Nyoo vatyi iyó yo ñayɨvɨ̱ chaa cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi yo, ta ña sacuví ca yo tari sacuvi̱ yo quɨvɨ nyico̱n xaan yo ley chahnu cuan. Ley Nyoo, ican sañahá vatyi iyó cuatyi yo 6Quɨvɨ chiyo̱ yo cuhva cuñí coño ñuhu yo, ley chahnu cha tyaa̱ ra Moisés, tacuhva sanaquɨquɨ̱ ri chi chi yo cha sacuvi yo cha quiñi caa, vatyi catyí chi tyi ma sacuvi yo. Soco sacuvi̱ yo, ta yucuan cuví cha chaha̱ tuhun chihi chi añima yo. 5{Ta tyicuan caa tucu nyoho yañi. Cha chihi̱ ndo cha cuenda ley chahnu ta cuví ndo ñu cuenda ra Cristo vatyi ican ra cuví yɨɨ ndo vityin. Ta ican ra cuví ra cha nandoto̱, tacuhva vatyi cuví cotyiño Nyoo chi yo ta sacuvi yo cha vaha. g4GTa cuñun, noo ñaha tandaha, catyí ley vatyi coo ña chihin yɨɨ ña nyacua nya cúvi ra. Ta tatu iyó ña chihin inga rayɨɨ cha nɨ ri cha iyó yɨɨ ña, chicoo̱ cuatyi ña nuu Nyoo. Soco tatu cha yaha̱ chihi yɨɨ ña, ña nyacá ñaha ca ley cuenda ñu tandaha chi ña, ta cuví tandaha ña chihin inga ra, ta ma coo cuatyi ña nuu Nyoo. 3 Yañi, nyoho ñu chitó ley cuví ndo, chitó ndo vatyi ley nyacá ñaha chi chi noo ñáyɨvɨ cha nɨ ri ca cha iyó ñu. 2-Cha sacuví yo cuatyi, ican cuan chahá tuhun chihi chi yo. Soco tumañi iñi cha chahá Nyoo chi yo, ican cuan cuví ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. Ta ican cuan chahá ra ta ñahri tyiyahvi yo, cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo Jesús, Sutu Mañi yo.y1kSoco vityin ña nyacá ñaha ca cuatyi chi ndo. Ta vityin cha sacuví ndo tyiño nuu Nyoo. Ta ihya ndicha tyinyeé chi chi ndo vatyi chihin ihya cuví coo ndo noo ñáyɨvɨ cachi. Ta nu ndɨhɨ tuhun tyicuan ri maa cucoo ndo chihin Nyoo. !0;Soco ¿ñáá cha ñihi̱ ndo chihin cuan? Maa ri tɨcahan nuu chaha̱ cuan chi ndo. Ta ña tuvi̱ iñi ndo. Maa ri tuhun chihi ta anyaya nyisó cuan. W/'Quɨvɨ cuvi̱ ndo musu cha quiñi caa, ña cuvi̱ sacuvi ndo cha vaha. g.GCahín noo cuhva cha ña yɨɨ ri chihin ndo vatyi ta cutuñi vaha ca iñi ndo tuhun Nyoo. Quɨvɨ cuan chaha̱ cuenda ndo coño ñuhu ndo chi cha quiñi caa ta cha ña vaha vatyi sacuvi̱ ndo cha ña vaha. Vityin na̱cuhva cuenda ndo coño ñuhu ndo chi Nyoo tacuhva vatyi coo ndo noo ñayɨvɨ̱ cachi, ta maa maa ri cha vaha sa̱cuvi ndo nuu ra. -Cha yaha̱ cundaa̱ cuatyi ndo, ta vityin ña nyacá ñaha ca chi chi ndo. Ta vityin cuví ndo noo musu cha cua sacuvi cha vaha. T,!Soco tyahvi nyoo chi Nyoo, tyi nyoho nu quichi chi cuvi̱ ndo noo musu chi cuatyi vatyi quichaha̱ ndo chi cuan. Soco vityin chihin cha nɨɨ iñi ndo quichahá ndo tuhun Nyoo cha sañahá ñu chi ndo. +Nyoho chitó vaha ndo vatyi tatu cuví ndo musu noo ra, tahán chi sacuvi ndo cha catyí ra cuan. Ta tyicuan caa cuví yo musu ra cha tuhvá yo quichahá chi. Yucuan chaha tatu quichahá yo cha cuñí cuatyi cha sacuvi yo, tari noo chitoho yo cuví cuatyi cuan, vatyi quichahá yo chi cuan. Ta cunaa yo chihin cuan. Soco tatu quichahá yo chi Nyoo, cusaha ra tuhun tyi vaha yo. <*qIyó yo cha cuenda tumañi iñi cuan, ta vityin ña nyacá ñaha ca ley chi yo. ¿Ta tatu ña nyaca ñaha ca ley chi yo, atu tahán chi sacuvi ca yo cuatyi? Ña tahán chi. {)oVatyi cuatyi yo ma cuvi ca chasaha chi chi yo. Vatyi ley cha tyaa̱ ra Moisés, ña nyacá ñaha ca chi chi yo, soco cha cacu̱ añima yo ta iyó yo cha cuenda tumañi iñi cha chahá Nyoo chi yo. Cuví yo tari noo musu cha sacuví cha vaha n(U Ma cuhva yo ityi chi coño ñuhu yo cha sacuví chi cha quiñi caa. Soco cuhva cuenda yo chi yo chi Nyoo, tari noo ñáyɨvɨ cha chihi̱ ta nandoto̱. Cu̱hva cuenda yo coño ñuhu yo chi Nyoo tacuhva vatyi sacuvi yo cha vaha. O' Yucuan chaha yoó ma cuhva yo ityi cha cunyaca ñaha ca cuatyi chi coño ñuhu yo. Ma cuhva yo ityi chi coño ñuhu yo cha sanɨñɨ chi chi yo cha sacuví yo noo cha ña vaha cha cuñí chi. h&I Ta tyicuan caa tucu maa yo, ma sacuvi ca yo cuatyi. Sa̱ha yo tuhun tyi cha yaha̱ chihi̱ yo cha cuenda cuatyi cuan. Soco co̱o yo cuhva cuñí Nyoo cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo Jesús Sutu Mañi yo. % Yaha̱ cha chihi̱ ra Cristo cha catyi cuatyi ñáyɨvɨ, nandoto̱ ra cha ma cúvi ca maa ra. Ta vityin iyó ra cha cuenda maa Nyoo. 5$c Ta chitó yo vatyi cha yaha̱ chihi̱ ra Cristo, noo ri chaha nandoto̱ ra, ta ma cúvi ca ra. Ñahri ca tunyee iñi iyó chi tuhun chihi cha cunyaca ñaha ca chi chi ra. h#ITa tatu cha yaha̱ chihi̱ yo chihin ra Cristo, chinó iñi yo vatyi cucoo tucu yo chihin ra. F"Vatyi ñu cha yaha̱ chihi̱, ma cuvi ca sacuvi ñu cuatyi. C!Ta chitó yo vatyi tandɨhɨ cuhva chiyo̱ yo ta ityi chata ca, cha yaha chihi̱ chi nu cruzi chihin ra Cristo, tacuhva vatyi coño ñuhu cuatyi yo ma cuvi ca cunyaca ñaha chi chi yo. / WTa ɨɨn ri coño ñuhu nanduvi̱ yo chihin ra, tari quɨvɨ chihi̱ yo ɨɨn ri chihin ra cuví cuan, ta cha tyicuan caa, cunandoto tucu yo tari nandoto̱ ra. #?Vatyi cha cuenda cha condutyá yo, tari quɨvɨ cha quɨhvɨ̱ yo chichi ñuhú ɨɨn ri chihin ra Cristo quɨvɨ chihi̱ ra cuví cuan. Ta tari nandoto̱ ra Cristo chihin cha ndicha ñuhu Sutu yo Nyoo, tyicuan caa tucu maa yo, tacuhva vatyi coo yo noo ñayɨvɨ̱ chaa chihin ra. !;¿Atu ña chitó nyoho vatyi cha ndu̱ ɨɨn ri yo chihin ra Cristo Jesús cha cuenda cha condutya̱ yo? Tari quɨvɨ chihi̱ yo chihin ra cuví cuan. (IMa sacuvi ca yo. Yoó cha yaha̱ ndu̱ uvi iñi yo cuatyi yo. Tari quɨvɨ chihi̱ cuatyi yo cuví cuan. Ta ¿yoso caa cuví sacuvi ca yo vityin? Ma cuvi ca.  ¿Yoso caa catyi yo vityin? ¿Atu cusacuvi ca yo cuatyi tacuhva vatyi sañaha Nyoo vatyi cuaha xaan tucahnu iñi iyó chi ra? Tari chinyaca̱ ñaha cuatyi chi yo ta chaha̱ chi tuhun chihi chi yo, tyicuan caa tucu nyacá ñaha tumañi iñi Nyoo chi yo vityin ta sacuvaha ra chi yo nuu ra vatyi coo yo noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa cha cuenda Sutu Mañi yo Jesucristo.wVatyi Nyoo chaha̱ cuenda ra ley cuan chi ra Moisés tacuhva nacoto ñáyɨvɨ tyi iyó cuatyi ñu. Ta vasɨ quetuví xaan cuatyi yo cha cuenda ley cuan, soco Nyoo cahnu ca tucahnu iñi iyó chi ra chihin yo vatyi cuñí xaan ca ra chi yo. {oO cuñí chi catyí tyehe caa: Cha cuenda cha ña quichaha̱ ra Adán cuan nu cahán Nyoo, cuaha xaan ñu chicoo̱ cuatyi ñu. Ta suri tyicuan caa tucu cha catyi cha quichaha̱ ra Cristo nu cahán Nyoo, cuaha xaan ñu cucuvaha ñu nuu Nyoo. 3Tari cha catyi cuatyi ra Adán ta tachí tuñi Nyoo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tyicuan caa tucu cha cuenda cha vaha cha sacuvi̱ ra Jesucristo, Nyoo saha̱ ra tuhun tyi vaha ñáyɨvɨ nuu ra ta chahá ra noo ñayɨvɨ̱ vaha coo tandɨhɨ ñu. iKNdicha vatyi quichaha̱ nyaca ñaha tuhun chihi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha cuenda cuatyi noo ri rayɨɨ. Ta cha tyicuan caa chitó yo vatyi cahnu ca cuví cha vaha cha sacuvi̱ nonga ra, ra Jesucristo. Vatyi tandɨhɨ ñu cha ñihi̱ cha vaha cha chahá Nyoo, cha cuvaha̱ ñu nuu ra, ta iyó ñu ñayɨvɨ̱ chaa chihin tunyee iñi ra Jesucristo. ECuatyi noo ri rayɨɨ ra Adán cuan, ma cuvi ndɨquɨ tahan chi chihin cha sacacú Nyoo chi yo. Vatyi cha cuenda cuatyi noo ri ra cuan, Nyoo tachí tuñi ra chi ñáyɨvɨ. Soco vityin chihin cha ñahri tyiyahví yo, Nyoo sacacú ra chi yo ta sahá ra tuhun tyi vaha yo nuu ra, vasɨ cuaha xaan cuatyi sacuvi̱ yo. hISoco cuatyi ra Adán ña ndɨquɨ́ tahan chi chihin tumañi iñi cha chaha̱ Nyoo chi yo. Vatyi cha cuenda cuatyi noo rayɨɨ cuan, cuaha xaan ñáyɨvɨ chihi̱. Soco sacacú Nyoo chi yo cha caha ri, cha cuenda noo ri rayɨɨ ta ican ra ihya cuví ra Jesucristo. Ta cahnu xaan ca cuví cuan. Ta cha cuenda cha vaha chi cuaha ñáyɨvɨ cuví. Soco nyacua nya quɨvɨ ra Adán ta nyacua nya quɨvɨ ra Moisés, chinyaca̱ ñaha tuhun chihi chi ñu cha sacuví cuatyi, vasɨ ñima tahan cuatyi ra Adán cuví, cha ña quichaha̱ ra chi Nyoo. Ta ra Adán cuví ra tari noo xiñahñu noo ra cha cua quichi. @y Nyata nɨ cumañi ca cuhva Nyoo ley chi ra Moisés ta cha iyó cuatyi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, soco ña tɨɨ̱n Nyoo cuenda cuatyi ñáyɨvɨ ta nɨ cumañi ca cuhva ra ley cuan. eC Cha cuenda noo rayɨɨ quɨhvɨ̱ cuatyi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta chicoo̱ tuhun chihi. Ta tuhun chihi cuan chicoo̱ chi sɨquɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ vatyi tandɨhɨ ñu sacuví ñu cuatyi cha cuenda ra Adán. 1[ Ta ñima ihya ri, soco cusɨɨ tucu cuñí yo chihin Nyoo cha cuenda Sutu Mañi yo Jesucristo, vatyi cha cuenda ra nɨcoo̱ vaha yo chihin Nyoo. Ra Adán ta ra Cristo  Quɨvɨ cuan xaan cuvi̱ iñi yo chi Nyoo, soco sanɨcoo̱ vaha ra chi yo chihin ra cha cuenda cha chihi̱ Sehe ra. Yucuan chaha chitó vaha yo tyi cusacacu ndɨhɨ ra chi yo vatyi iyó ñayɨvɨ̱ ra Cristo añima yo vityin cha iyó vaha yo chihin ra. O?~o}|{zzywGutt!sr pNo;nmm/kkBihgg;eedccOb{bau`_^h] \[[sZ#YgWqVV4UTT=SSRvQQP`OuNNM$KJIIGG EECC&AA4@D?>=<::-9B8766.5w43362O100/7.:-(,++*)D('&%9$i#"!T |!^}`Kf3AW`QYt  @  c TYvO=!Na cocumi Sutu Mañi yo Jesucristo chi tandɨhɨ ndo. Ta na cuvi chi tyicuan caa. Nu ndɨhɨ cahán ra Pablo ta sacahnú ra chi Nyoo p<YSaquichí ra Gayo nocumi chi ndo ñandɨhɨ. Vehe ra nyaí suri ihya ndú ɨɨn ri ndi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ra Erasto ra cuví tesoreru ñuu ihya, saquichí ra nocumi chi ndo, ta yañi yo ra Cuarto ñandɨhɨ. ;'Yuhu ra Tercio savahi tutu ihya cha cuenda ra Pablo, suri saquichí tiqui nocumi chi ndo tyi ɨɨn ri yɨhɨ́ yo cuenda Sutu Mañi yo. _:7Ra Timoteo ra cuví ra tahin nuu tyiño sacuví ndi nuu Nyoo, saquichí ra nocumi chi ndo. Ta tyicuan caa tucu ra Lucio, ta ra Jasón, ta ra Sosípater, tandɨhɨ ra ñui cuan casaquichi̱ ra nocumi chi ndo. =9sNyoo ra iyó tandɨhɨ cha taxi ri añima, numi ri cuhva ra cha saha ganaa ndo chi ra ña vaha, ta cuhva ra cha cuañi ndo sɨquɨ ra. Na nasoco Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo. h8ITandɨhɨ ñáyɨvɨ chitó yoso caa quichahá vaha ndo chi Nyoo. Yucuan chaha cusɨɨ xaan cuñí chihin ndo, ta cuñí vatyi natyihi tuñi vaha iñi ndo sacuvi ndo cha vaha. Ta ñaha cutuhva ndo sacuvi ndo cha ña vaha. E7Vatyi ñu cuan ñima tyiño nuu Sutu Mañi yo Jesucristo sacuví ñu, soco cuhva cuñí maa ñu sacuví ñu. Ta sandahví ñaha ñu añima ñáyɨvɨ ndahvi chihin tuhun vita cahán ñu. m6SYañi, chacú ndahvi nuu ndo, na saha ndo cuenda chi ñu cuñí sasɨɨn chi ndo, ta nducú ñu cuhva cha nduva ndo chihin tuhun Nyoo, vatyi ñima tyicuan caa cutuhva̱ ndo tuhun ra Cristo. Ma cutahan ndo chihin ñu cuan. 5Na̱cuhva ndo noo cumi chi noo noo tahan ndo cuenda Nyoo. Tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo saquichi̱ ñu nocumi chi ndo. .4UCu̱hva tucu ndo nocumi chi ra Filólogo ta chi cu Julia ta chi ra Nereo chihin cuhva ra, ta chi ra Olimpas ta chi tandɨhɨ ñu cuenda Nyoo cha nyicú chihin ñu. 35Cu̱hva ndo nocumi chi ra Asíncrito, chi ra Flegonte ta chi ra Hermas, ta chi ra Patrobas, chi ra Hermes ta chi ra hermano cha canyicú chihin ra. 72g Cu̱hva ndo nocumi chi ra Rufo, noo ra cahnu cuví ra nuu Nyoo vatyi chinó vaha iñi ra chi Sutu Mañi yo. Ta vachi tucu noo cumi chi sɨhɨ ra Rufo. Cuví ña tari sɨhi. 61e Vachi nocumi chi cu Trifena ta chi cu Trifosa, ñu casahá tyiño chihin Sutu Mañi yo. Ta chi hermana yo cu Pérsida, ñaha cha sahá tyiño xaan nu tyiño Sutu Mañi yo. 0y Cu̱hva ndo nocumi chi ra ñui, ra Herodión, ta chi ñáyɨvɨ chi ra Narciso ñu cha chinó iñi chi Sutu Mañi yo. // Cu̱hva ndo nocumi chi ra Apeles. Nyehé yo tyi ndicha cha chinó iñi ra chi ra Cristo. Ta nocumi chi ñáyɨvɨ chi ra Aristóbulo ñandɨhɨ. .y Cu̱hva ndo nocumi chi ra Urbano, ra tahan yo cuenda tyiño ra Cristo Jesús, ta chi ra Estaquis ra tahin ñandɨhɨ. P-Cu̱hva ndo nocumi chi ra Amplias ra tahin cuenda Sutu Mañi yo. ,Cu̱hva ndo nocumi chi ñu ñui, ra Andrónico ta ra Junias, ra tahin cha ñoho̱ chihin vehe caa. Cahnu tyiño casahá ra cuenda Sutu Mañi yo chihin tandɨhɨ ca ra sahá tyiño cuenda Nyoo. Ta xihna ca ra cachino iñi chi ra Cristo ican saha yuhu. Q+Cu̱hva ndo nocumi chi cu María. Sahá tyiño xaan ña nu nyicú ndo. a*;Cu̱hva tucu ndo nocumi chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo cha candú ɨɨn ri vehe cu Priscila ta ra Aquila. Vachi tucu nocumi chi ra tahin, ra Epeneto. Ican ra cuví ra cha xihna ca chino iñi chi ra Cristo ityi Acaya. t)aChahnya̱ iñi ñu ñayɨvɨ̱ ñu quɨvɨ cuan cha cuenda cha sacacu̱ ñu chii, yucuan chaha vatyi nacuhvé tyahvi nyoo chi ñu. Ta ñima yuhu ri, soco tandɨhɨ tucu ñu cha ñima ñu Israel cuvi, ta yɨhɨ́ tucu ñu cuenda Nyoo. (Cu̱hva ndo nocumi chi cu Priscila ta chi ra Aquila ñu cha cutahan chihin ndi nu tyiño cha sacuví ndi cuenda ra Cristo Jesús. 'wTɨ̱ɨn cuenda vaha ndo chi ña tari tɨɨ̱n cuenda Sutu Mañi yo, tari tahán chi sacuvi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ta tyi̱nyee ndo chi ña chihin tandɨhɨ cha chiñuhu chi ña, vatyi cuaha xaan ñu tyinyeé ña chi, ta chi yuhu ñandɨhɨ. t& cSacoté chi ndo cha cuenda hermana Febe vatyi tyinyée xaan ña chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Cencrea. w%g!Ta Nyoo ra chahá cha taxi ri coo añima yo, na cunyaa ra chihin tandɨhɨ ndo. Ta na̱cuvi tyicuan caa.z$m Vatyi tatu Nyoo ta cuñí ra, chihin cha sɨɨ cuñi quichi nyehi chi ndo ta cuví nyitati ɨɨn ri chihin ndo. f#ECa̱can ndo cha cuende, na sacacu Nyoo chii ndaha ñu ña chinó iñi chi ra Cristo ityi Judea cuan. Ta ca̱can ndo cha cuenda cha nyisé ihya cha cuenda ñu cuenda Nyoo ñu Jerusalén cuan, na natɨɨn cuenda vaha ñu. n"UYañi, chacú ndahvi nuu ndo na cu ɨɨn ri ndo chihin, chihin tɨndoho cha nyehí, ta ca̱can tahvi ndo chi Nyoo cha cuende vatyi cuñí ndo chi Sutu Mañi yo Jesucristo, ta vatyi chahá Tatyi Ii Nyoo cha cuñí ndo chii. !Chitó vahi vatyi na cuhin nu nyicú ndo, cuchai chihin cha tyitu añime chihin cha vaha Nyoo cha chahá ra Cristo chii. ( IYucuan chaha, tatu cha yaha sandai tyiño ihya, ta cha yaha nacuhva cuende xuhun ihya chi ñu Jerusalén, tyicuan ta cuhin nya España ta yahi nu nyicú ndo. 1[Tyehe caa quichi̱ cuvi iñi ñu sacuví ñu. Ta ndicha vatyi tahán chi sacuvi ñu. Vatyi tari maa ñu Israel, ñu chinó iñi chi ra Cristo, chaha̱ ñu tuhun Nyoo chi ñu cha ñima ñu Israel cuví, tyicuan caa tahán chi chi ñu cuan tyinyee tucu ñu chi ñu Israel chihin cha iyó chi ñu. ,QVatyi ñu vehe ñuhu ityi Macedonia ta ityi Acaya nacuaan iñi ñu cha tava ñu suhva xuhun vatyi sacuhun ñu chi ñu ndahvi ñu cuenda Nyoo cha iyó Jerusalén. gGSoco vityin cuahin ñuu Jerusalén ta nyisé suhva cha cutyinyee chi ñu cuenda Nyoo yucuan. 'GNyehí tatu cuhin cunyehi nu nyicú ndo quɨvɨ cuhin España. Ta cha yaha cha cunyehi chi ndo, nyehi tatu cuvi tyinyee ndo chii ta cuchaa ndɨhi nu cuahin. 7Soco vityin cha ndɨhɨ tyiño sahi̱ ityi ñuu ihya. Ta cha cuaha xaan cuiya cuñí cuhin cunyehi nu nyicú ndo ta cunyai suhva quɨvɨ chihin ndo. wgYucuan chaha ña cuvi̱ maa tuhun cha cuhin cunyehi nu nyicú ndo, vasɨ cuaha xaan chaha cuñí cuhin. ]3Tari catyí nu tutu Nyoo tyehe caa:Cucoto ñáyɨvɨ cha ta coto ca maa tuhun ra.Ta cucutuñi iñi ñu cha ta ñaha ca maa cuɨñɨ tuhun ra, catyí chi. Nu tyaá ra Pablo cuhva cha cuhun ra ñuu Roma ?wTa tyicuan caa sanɨñí cahin tuhun cha cacu añima yo maa maa ri nu ta cuɨñɨ ca maa ñáyɨvɨ tuhun ra Cristo, tacuhva vatyi ma saha tyiñe nu quichaha̱ saha tyiño inga ra. U#Vatyi chihin seña ta milagru ta chihin tunyee iñi Tatyi Ii ra sacuvi̱ ra. Ta tyicuan caa cahín tuhun cha cacu añima ñu sahá ra. Quichahi̱ nya Jerusalén ta tandɨhɨ ityi ta nyacua nya Ilírico. [/Vatyi ña cañá iñi cahin cha ña nyehi̱. Soco nacatyí cha sacuvi̱ ra Cristo nu chicá noi cahín tuhun Nyoo tacuhva vatyi ñu cha ñima ñu Israel cuví quichaha ñu chi Nyoo. Ta ihya ndicha cha cahín. 7Cha cuenda cha nacuhva̱ cuende chii chi ra Cristo Jesús, yucuan cuenda cuví cusɨɨ cuñi ta chité tyi vaha quitá tyiño sacuví nuu Nyoo. zmcha sacuvi tyiño nuu ra Jesucristo nu nyicu ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta tyiño cha sacuví, ican cuví cha cahín tuhun Nyoo yoso caa sacacu̱ ra añima ñáyɨvɨ. Tyehe caa sacuví tacuhva vatyi ñu cha ñima ñu Israel cuví, cuví nacuhva cuende chi ñu chi Nyoo tari noo ofrenda cha tahan iñi ra, vatyi cha ndundɨɨ̱ ñu nuu ra cha cuenda Tatyi Ii ra. 4aSoco nu carta ihya ñihi xaan cahín sɨquɨ tandɨhɨ tuhun cha tyai̱, tacuhva cha ma naa iñi ndo. Tyehe caa sacuvi̱ cha cuenda tyi Nyoo chaha̱ ra tumañi iñi chii 5Yañi luhli, chitó vahi vatyi nyoho vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ndo ta chitó ndo tandɨhɨ, ta chitó vaha ndo cuhva ndo tuhun chi tahan ndo. ;o Nyoo ican ra chahá tunyee iñi chi yo ta chitó yo tyi cuhva ra cha cuhva ra chi yo. ¡Na sacutu ra chi ndo chihin tusɨɨ iñi! Ta coo cha taxi ri cuñí añima ndo cha cuenda cha chinó iñi ndo chi ra, tacuhva vatyi chihin tunyee iñi Tatyi Ii ra ta quɨhɨ vaha iñi ndo cha cucuhva ra chi ndo. q[ Tyaa̱ tucu ra Isaías nu tutu Nyoo tyehe caa:Cucacu minoo ra vachi tata ra Isaí.Cuquichi ra vatyi cunyaca ñaha ra chi ñu cha ñima ñu Israel cuví.Ta maa ñu cuquɨhɨ iñi ñu chi ra vatyi cusacacu ra chi ñu. ]3 Ta inga tucu nu catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa:Sa̱cahnu ndo chi Sutu Mañi yo, nyoho ñu cha ñima ñu Israel cuví.Tandɨhɨ ñáyɨvɨ sacahnú ñu chi ra cha cuenda cha cahnu xaan cuví maa ra. L Ta inga tucu nu catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa:Cusɨɨ cu̱ñi nyoho ñu cha ñima ñu Israel cuví.Cusɨɨ cu̱ñi ndo chihin ñu Israel cha cuví ñu ñáyɨvɨ cuenda Nyoo.    Ta quichi̱ tucu ra Cristo tacuhva vatyi ñu cha ñima ñu Israel cuví sacahnu tucu ñu cuan chi Nyoo, vatyi Nyoo ndahvi cuñí ra nyehe ra chi ñu, tari catyí nu tutu Nyoo tyehe caa:Yucuan chaha cusacahni chuun chihin nuu ñu cha ñima ñu Israel cuví, tandɨhɨ ityi ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱.Ta cucate yaa cha cuenda cha sacahní chuun nuu ñu, catyí chi.   Vatyi catyí yuhu chi ndo vatyi ra Cristo quichi̱ tyinyee ra chi yo cha cuví yo ñu Israel, tacuhva sacuvi ra cha catyi̱ Nyoo chi sutu chahnu yo tyi cusacuvi ra. Ta tyicuan caa ta sañaha̱ ra Cristo vatyi Nyoo sacuví ra cha catyí ra tyi sacuvi ra. 7 gYucuan chaha tɨ̱ɨn cuenda vaha yo chi tahan yo tacuhva vatyi sacahnu yo chi Nyoo tari tɨɨn cuenda vaha ra Cristo chi maa yo cha cuenda vatyi sacahnú ra chi Nyoo. 4 aVatyi tacuhva tandɨhɨ yo ɨɨn ri noo cuhva sacahnu yo chi Nyoo Sutu ra Jesucristo ra nyacá ñaha chi yo. Ñáyɨvɨ ñima ñu Israel cuví, cucuɨñɨ ñu tuhun Nyoo M Ta Nyoo ican ra chahá cha cama iñi yo, ta chahá ra cha vaha cuñí añima yo. Na tyinyee ca ra chi yo cha coo yo chihin cha ɨɨn ri cuví yo chihin tahan yo tari cuhva iyó ra Cristo Jesús. ucVatyi tandɨhɨ cha chicunyaa̱ nu tutu Nyoo ta ityi chata ca, chicunyaa̱ chi cha cuenda cha cutuhva yo, tacuhva cuví cuatu yo cha cuñihi yo chihin cha cama iñi yo. Ta vaha cuñí añima yo cha cuenda cha sacuahá yo nu tutu Nyoo. X)Vatyi nɨ ri ra Cristo ña sacuvi̱ ra cuhva tahán iñi maa ra, soco cuvi̱ chi ra tari catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Tandɨhɨ cha cahán ñáyɨvɨ chi Nyoo, chi ra Cristo cahán ñu”, catyí chi. +Tahan tahan yo cuñí chi cha sacuvi yo cuhva tahán iñi inga ñu cha cuenda cha vaha chi ñu, tacuhva cuví cuahnu ca ñu chihin tuhun Nyoo.  5Yoó cha ñihi nyaá yo chihin Nyoo, cuñí chi cha tyi̱nyee yo chi ñu cha ña ñihi nyaá chihin Nyoo. Ta ma nducu yo cha tahán iñi ri maa yo. Soco ñu cha chachí ñáá cha chachí ñu, ta chicá uvi iñi ñu, chicoo̱ cuatyi ñu, vatyi ña chinó vaha iñi ñu tyi cuví cachi ñu. Ta tandɨhɨ cha sacuví yo chihin cha ña chiño iñi yo tyi chaha Nyoo ityi chi yo tyi sacuvi yo, cuatyi cuví.ykTatu chinó iñun vatyi cuví cachun tandɨhɨ, vaha. Soco ma cahun tuhun cuan chihin inga ñu. Noo tuhun ri maun chihin Nyoo coto tuhun cuan. Sɨɨ xaan cuñí yo tatu ña chicá uvi iñi yo noo cha chaha Nyoo ityi chi yo cha sacuví yo. [/Yucuan chaha, vaha ca cha ma cachi yo coño, ni cha ma coho yo vinu, tatu quiñi cuñi yañi yo chihin cuan. Ma sanacava yo chi ñu nu cuatyi. Ma casɨ yo chihin noo cha sacuvi yo nu chinó iñi ñu chi Nyoo. `9Ma satɨvun tyiño sahá Nyoo añima inga ñáyɨvɨ cha cuenda noo cha chachí run. Ndicha vatyi tandɨhɨ cha chachí yo ta vaha. Soco ña vaha cha cachi yo tatu chihin cuan sanacavá yo nuu cuatyi chi inga ñu. 9kYucuan chaha cuñí chi cha sa̱ñihi ca yo cha coo taxi ri yo chihin ñáyɨvɨ. Ta tyicuan caa ta cuví tyinyee yo chi noo noo tahan yo na cuahnu yo chihin tuhun Nyoo. !Ñu sacuví tyiño nuu ra Cristo tyehe caa, sɨɨ cuñí Nyoo nyehé ra chi ñu, ta catyí tucu ñáyɨvɨ tyi vaha ñáyɨvɨ cuví ñu. c~?Vatyi cha nyacá ñaha Nyoo chi yo cuví chi noo cha cachi coo yo nuu ra. Cusɨɨ́ cuñi yo ta taxi ri cuñi añima yo cha cuenda Tatyi Ii Nyoo cha nyaá añima yo. Ta ña nɨñɨ tuhun cha chachi yo o cha chihi yo. b}=Ma cuhva ndo cha cahan ña vaha ñu sɨquɨ noo cha chaha̱ Nyoo ityi chuun tyi cachun. e|CSoco tatu cha cuenda cha chachún ta quiñi cuñí yañun, ña ndicha cha cuñún chi ra, ñima ca cuhva cuñí Nyoo sacuvún. Ma cuhvon cha tɨvɨ noo ñu chihin cha chachún vatyi ra Cristo chihi̱ ra cha cuenda ñu. o{WYuhu chité vatyi ñahri cha ma cuvi cachi, vatyi chinó vaha iñi chi Sutu Mañi yo Jesucristo, ta maa ra sañahá chii. Soco tatu yɨhɨ́ ñu chicá xiñi ñu tyi yɨhɨ́ cha ña vaha cachi ñu, cha cuenda maa ñu, ña vaha. 3z_ Yucuan chaha, ña tahán ca chi cahan nyaa yo chi tahan yo. Soco ndu̱cu yo cuhva cha ma sanacava yo chi ñu nu cuatyi coto sandɨhɨ ñu tuhun cha chino iñi ñu. yyk Yucuan chaha noo noo maa yo ta cunacuhva yo cuenda cha sacuvi̱ yo chi Nyoo. Ma sanacavon nu cuatyi chi yañun 9xk Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa:Cha ndicha ndicha cuii vatyi yuhu nyité, catyí Sutu Mañi yo.Ta tandɨhɨ cuii ñáyɨvɨ cunacuɨñɨ chɨtɨ ñu nui.Ta tandɨhɨ ñu cunacoto nuu ñu chii cha cuví Nyoo.Ta cusacahnu ñu chii chihin nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ, catyí Nyoo. Xw) Soco yoho, ¿ñáá tuhun cha nyehé nyaun chi yañun? ¿O ñáá tuhun cha ña natɨɨ́n cuendon chi ra? Vatyi tandɨhɨ yo cutahan chi cucuhva cuenda yo chi yo nuu Nyoo vatyi cutuñi chi yo nuu ra. |vq Vatyi ra Cristo chihi̱ ra ta nandoto̱ tucu ra vatyi tacuhva cunyaca ñaha ra chi ñu nyitó ta chi ñu chihi̱. guGVatyi tatu iyó yo, iyó yo tacuhva sacuvi yo tyiño nuu Nyoo, ta tatu chihi̱ yo, chihi̱ yo tyi Sutu Mañi yo naquehe̱n cuenda ra añima yo. Yucuan chaha tatu iyó yo, o chihi̱ yo soco chi Sutu Mañi yo cuví chi yo. ftEVatyi ni noo yo ña iyó yo chihin fuerza maa yo. Ni ñima maa yo catyí ama cúvi yo. s{Ñu cha naquehén vaha noo quɨvɨ, naquehén vaha ñu cha cuenda cha sacahnú ñu chi Sutu Mañi yo. Ta ñu cha ña naquehén vaha cuan, suri cha cuenda cha sacahnú ñu chi Nyoo cuví. Ta ñu cha chachí tandɨhɨ cuan, suri chachí tucu ñu cha cuenda cha sacahnú ñu chi Sutu Mañi yo, ta nacuhva ñu tyahvi nyoo chi Nyoo tyi chaha̱ ra cha cachi ñu. Ta ñu cha ña chachí tandɨhɨ, ña chachí ñu cha cuenda cha sacahnú ñu chi Sutu Mañi yo ta suri nacuhva tucu ñu cuan tyahvi nyoo chi ra. xriInga tucu cuhva: Yɨhɨ́ ñu cha sacahnú ca ñu chi noo quɨvɨ ta ñima ca inga quɨvɨ. Ta yɨhɨ́ tucu ñu cha cuñí maa ñu vatyi ɨnuu ri tandɨhɨ quɨvɨ. Tahan tahan yo cuñí chi coto vaha yo yoso cuhva chicá xiñi yo. (qIVatyi ¿yóó ñu cuví yoho vatyi cahan nyaun chi ñu cha sacuví tyiño nuu inga ra? Vatyi tatu vaha o ña vaha sacuví ñu soco nyehe maa ra cuví nuu chi ñu chihin ñu. Ta vaha cuquita ñu vatyi Sutu Mañi yo iyó tunyee iñi chi ra ta cutyinyee ra chi ñu tacuhva quita vaha ñu. RpSoco ñu chachí tandɨhɨ cuan, tahán chi cha tɨɨn cuenda ñu chi ñu cha chachí yucu ri. Ta ñu chachí yucu ri, ma cahan nyaa ñu chi inga ñu cuan. Vatyi Nyoo tɨɨ́n cuenda ra chi ñu cuan. 'oGVatyi yɨhɨ́ ñáyɨvɨ cuñí maa ñu vatyi cuví cachi ñu tandɨhɨ. Ta yɨhɨ́ tucu ñu cha ña chinó vaha iñi ñu, ta maa maa ri yucu chachí ñu. ln STatu noo ñáyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ta chiin ri chinó iñi ñu chi ra, ña vaha cha ma tɨɨn cuenda ndo chi ñu. Vaha na̱tɨɨn cuenda ndo chi ñu soco ma cuvi yuhu ndo chihin ñu sɨquɨ tuhun cha chicá uvi iñi ñu. Fm Soco co̱o yo chihin tunyee iñi Sutu Mañi yo Jesucristo, tari noo sahma cuví tunyee iñi ra tyi ndɨhvɨ noo yo. Ta ma quɨhɨ iñi ndo cha sacuvi ndo cuhva cuñí coño ñuhu ndo.$lA Cachi cuñí chi coo yo. Vatyi nu ndichin Nyoo iyó yo. Ta ma coho yo ndixi, ta ma coo yo vico nu chihi xaan ñu ndixi. Ta ni ma coo yo chihin savaha ri ñusɨhɨ o rayɨɨ. Ni ma coo viciu chi yo. Ta ma cutasɨ cuñi yo nyehe yo chi tahan yo. Ta ma nyiyo iñi yo nyehe yo chi ñu. Sk Cha cua yaha cha cha cuaa. Ta cha cua cundichin. Yucuan chaha cuñí chi sandɨhɨ yo cha sacuvi yo cha sacuví ñu iyó nu ñaa iñi. Ta tahán chi sacuvi yo cuhva sacuví ñáyɨvɨ iyó nu ndichin. j} Chihin tuhun ihya sa̱ha yo cuenda quɨvɨ iyó yo. Vatyi cha chaa̱ chi cuhva cha ndoyo yo ta ma cundihñi yo. Vatyi quɨvɨ nachino iñi yo chi ra Cristo, naha xaan ca nyaá quichi quɨvɨ cucacu ndɨhɨ añima yo, soco vityin cha cuyatyin. .iU Tatu cuñún chi tahun, ñahri cha ña vaha cua sacuvun chi ñu. Chihin cha cuñí yo chi tahan yo, sacuví yo tandɨhɨ cha catyí ley Nyoo cha tyaa̱ ra Moisés. ghG Catyí ley Nyoo tyehe caa: “Ma coo inga ñusɨhɨ o rayɨɨ chuun tatu ñima ñasɨhun o yɨun cuví. Ma cahñun chi ñáyɨvɨ. Ma suhun. Ma cahun cuendu sɨquɨ ni noo ñáyɨvɨ. Ma quichi cuvi iñun cha chii ñáyɨvɨ.” Tatu ndicha cha cuñún chi tahun, tari cha cuñún chi maun, sacuví tucun tandɨhɨ ihya ta tandɨhɨ ca inga ca ley. Hg  Ma coso yɨca ndo chi ni noo ñáyɨvɨ. Soco cu̱ñi ndo chi tahan ndo, vatyi tatu cuñí ndo chi tahan ndo sacuví ndo tandɨhɨ cha catyí ley Nyoo cha tyaa̱ ra Moisés vatyi sacuvi yo. !f; Cu̱hva ndo cha tahán chi chi minoo minoo ñáyɨvɨ. Tyi̱yahvi ndo cha cuenda ñáá cha tahán chi tyiyahvi ndo cha cuenda cha vaha chi ñuu ndo. Ta qui̱chaha ndo chi ñu cha tahán chi quichaha ndo. Ta sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ñu cha tahán chi saha ndo ñáyɨvɨ. Ze- Ta sɨɨn ri cha cuenda cuan tyiyahví ndo xuhun cha tava ra cuví tyiño cha cuenda cha sanduvahá ra ñuu ndo. Vatyi yucuan cuví tyiño tahán chi cunyaa ra, ta cha tyicuan caa tyiño nuu Nyoo sacuví ra. Vd% Yucuan chaha nɨñɨ cuñí chi cha quichaha ndo chi ra cacuví tyiño, ñima cha cuenda cha yuhvi ndo coto tachi tuñi ra chi ndo, soco cha cuenda vatyi chitó ndo tyi tyicuan caa tahán chi sacuvi ndo. /cW Vatyi nyaá ra tyiño vatyi sacuví ra tyiño nuu Nyoo cha cuenda cha vaha chuun. Soco tatu ña cachi iyón, yucuan ndicha cuñí chi cuyuhvun chi ra. Vatyi ña nyaá ri maa ra, soco nyaá ra vatyi tachí tuñi ra chi ñáyɨvɨ cha sacuví cha ña vaha, vatyi tyiño cuan tyaa̱ Nyoo chi ra. $bA Vatyi ra cacuví gobiernu, ña nyaá ra cha cuenda cha sayuhví ra chi ñu cha sacuví cha vaha, soco nyaá ra vatyi tachi tuñi ra chi ñu sacuví cha ña vaha. ¿Atu cuñún coun chihin cha ña yuhvun chi ra cacuví tyiño? Ca̱chi coun, ta cunyehe ra tyi vaha ñáyɨvɨ cuvún. ]a3 Yucuan chaha, ñu cha ña quichahá chi ra cacuví tyiño, cuñí chi catyi vatyi ña quichahá ñu cuhva catyi̱ Nyoo. Ta ñu cha sacuví tyicuan caa, chicoo̱ cuatyi ñu cha cuenda cuan, ta cucutuñi chi ñu. Y` - Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cuñí chi cha qui̱chaha ñu chi ra cacuví tyiño cuenda gobiernu. Vatyi yori ra cuví tyiño cha ñima Nyoo tyaa̱ tyiño chi ra. Ta ra cuví tyiño cha iyó, maa Nyoo tyiso̱ chi ra. _ Ma cuhvon cha cunyaca ñaha cha ña vaha chuun, soco sa̱nɨñun ta cuvi chasahun chi cha ña vaha chihin cha sacuvún cha vaha.g^G Ta suri catyí tucu ra: “Tatu ra xaan iñi chuun ta chisocó ra, cu̱hva cha cachi ra, ta tatu ityi ra ndutya, cu̱hva coho ra. Vatyi cha sacuvún tyehe caa, sacuvún cha nyacua nducuaha soho ra chihin tɨcahan nuu.” ']G Yañi luhli, tatu yóó cha satasɨ̱ iñi chi ndo, ma tachi tuñi ri maa ndo chi ñu, soco sa̱ña ndo ta na̱tyaa ndo ndaha Nyoo na tachi tuñi maa ra chi ñu. Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa: “Yuhu tahán chi tachi tuñi, yuhu cutyiyahvi chi ñu”, catyí Sutu Mañi yo. K\ Sa̱nɨñɨ ndo cha coo taxi ri ndo chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. [+ Ma sacuvi ndo cha ña vaha chihin ñu sacuví cha ña vaha chihin ndo. Soco sa̱nɨñɨ ndo sacuvi ndo cha vaha nuu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. #Z? Ɨɨn ri cu̱vi ndo chihin tahan ndo. Ta ma cahnu saha ndo chi ndo. Ɨnuu ri sa̱ha ndo chi ndo chihin ñu ndahvi. Ma saha ndo cha chitó xaan ndo. yYk Cu̱sɨɨ cuñi ndo chihin ñu sɨɨ cuñí, ta cua̱cu ndo chihin ñu chacú chaa cha cuihya cuñí ñu. X9 Vaha ca̱han ndo sɨquɨ ñu cha cahán chi ndo. Ta ma soco ndo chi ñu. Ca̱can tahvi ndo cha cuenda ñu nuu Nyoo tacuhva na nasoco ra chi ñu. W  Tyi̱nyee ndo chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo chihin ñáá cha chiñuhú chi ñu. Vaha tyi̱ñuhu ndo chi ñu chaa vehe ndo. dVA Sɨɨ cu̱ñi ndo coo ndo ñayɨvɨ̱, vatyi chitó ndo vatyi cucoo ndo chihin Nyoo nu cuahan ca chi. Sa̱nyee ndo iñi ndo tatu nyehé ndo tɨndoho. Ta ma sandɨhɨ maa ndo cha cacan tahvi ndo chi Nyoo nyita ri. ~Uu Sa̱ñihi ndo iñi ndo. Ma cusuchan ndo. Ta sa̱cuvi ndo tyiño nuu Sutu Mañi yo chihin cha nɨɨ añima ndo. 4Ta Cuñí chi cha cuñí ndo chi tahan ndo cuenda Nyoo tari cha tahan ndo cha ɨɨn ri sɨhɨ ɨɨn ri sutu ndo. Ta qui̱chaha ndo chi ñu ta sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ñu. S{ Cu̱ñi ndo chihin cha ndicha chi tahan ndo. Ta cu̱tasɨ cuñi ndo chi cha ña vaha. Ta cu̱nyicon ndo cha vaha. rR] Tatu chaha̱ ra cha cuví cuhva yo tuhun chi ñáyɨvɨ na ndu nɨɨ iñi ñu, cuñí chi cunyaa yo tyiño cuan. Ta ñu cha chaha̱ Nyoo xuhun chi, cuñí chi cuhva ñu chihin cha nɨɨ iñi ñu. Tatu chaha̱ Nyoo cha saquehen ityun chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra, chihin cha nɨɨ iñun sa̱cuvun. Tatu chaha̱ Nyoo cha tyinyeé yo chi ñu chiñuhú cha chiñuhú chii, cuñí chi sacuví yo chihin cha sɨɨ cuñí yo. Nu catyí ra Pablo yoso caa sacuvi yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo 8Qi Tatu chaha̱ ra cha vaha cha sacuví yo tyiño nuu inga ñu, cuñí chi sacuví vaha yo. Tatu chaha̱ ra cha cuví sañaha yo chi inga ñu, cuñí chi cunyaa yo tyiño cuan. LP Sɨɨn sɨɨn tyiño chaha̱ Nyoo chi yo, yoso cuhva cha cuñí maa ra cuhva ra chi noo noo yo. Ta cuñí chi cotyiño vaha yo cha vaha cuan. Tatu chaha̱ Nyoo cha vaha cha sahá yo profetizar, na chino iñi yo tyi ican cuan chaha̱ ra chi yo, ta na naquehen yo tuhun sacoto ra chi yo ta na̱catyi yo chi ñáyɨvɨ. dOA Ta tyicuan caa tucu yoó vasɨ cuaha yo, soco noo ri coño ñuhu ra Cristo cuví yo, cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo chihin ra, ta ɨɨn ri cuví yo chihin tahan yo. Tari cha noo ri coño ñuhu cuví tandɨhɨ ri yo. -NS Vatyi cha noo coño ñuhu, cuaha xaan cuhva iyó chi, ta ña ɨɨn ri maa tyiño saha chi. Chɨtɨ nuu yo, noo tyiño sahá chi, ta soho yo inga tyiño sahá chi. XM) Nyoo, cha catyi cha vaha ñáyɨvɨ cuví ra, ta tyatyiño̱ ra chii vatyi cuvi apóstol chi ra, yucuan chaha catyí chi tandɨhɨ nyoho vatyi ni noo ndo ta ma caca xiñi ndo tyi vaha ca ndo. Soco caca vaha xiñi ndo yoso cuhva iyó ndo chihin yoso cuhva cha vaha chaha̱ Nyoo chi ndo ɨɨn ri chihin cha chinó iñi ndo chi ra. GL Ta ma coo ca yo cuhva iyó ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Soco na nasama yo cuhva iyó yo chihin cha nduchaa̱ cuhva chicá xiñi yo. Ta tyicuan caa ta coto yo yoso cuhva cuñí Nyoo chihin yo vatyi coto yo nya cha vaha, ta nya cha tahán iñi ra. Ta coto yo ñáá ndɨhɨ cha tahán chi sacuvi yo. K  Yucuan chaha yañi, chacú ndahvi nuu ndo cha cuenda cha ndahvi cuñí Nyoo nyehé ra chi yo, na nacuhva cuenda yo coño ñuhu yo chi ra, tari noo ofrenda cha nyitó, ta cachi coo yo nuu ra, vatyi yucuan cuví cuhva tɨɨn cuenda ra cha sacahnú yo chi ra. 0JY $Vatyi tandɨhɨ maa cha iyó, maa Nyoo savaha̱, ta chino̱ chi ta iyó chi cha cuenda ra. ¡Cahnu xaan ca cuví Nyoo tyicuan ri maa! Ta na cuvi chi tyicuan caa. I #Vatyi yori cha cuví cuhva xihna ca noo cha vaha chi Nyoo ta cha cuenda cuan ta quɨhɨ iñi ñu vatyi na cuhva tucu Nyoo chi ñu. rH] "Vatyi ¿yóó cha cutuñi̱ iñi cuhva chicá xiñi Sutu Mañi yo? ¿O yóó cha sañahá chi ra? Yori. PG !¡Ñana cha cahnu cuví cha tyayɨɨ Nyoo! ¡Ñana cha vaha cha chitó xaan ra, ta cha chiñi tuñi ra! Ma cuvi nacatyi yo cuhva chicá iñi ra, ni ma chaa yo cutuñi iñi yo cuhva sacuví ra. "F= Vatyi Nyoo chaha̱ ra ityi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha nacahnú ñu nu cahán ra, tacuhva vatyi cundahvi cuñi ra nyehé ra ɨnuu ri chi tandɨhɨ yo. SE Nacahnú ñu nu cahán Nyoo vityin tari nacahnu̱ maa ndo quɨvɨ cuan. Ta tari cundahví cuñí Nyoo nyehé ra chi ndo vityin, tyicuan caa tucu cucundahvi cuñi ra nyehe ra chi ñu Israel ñandɨhɨ. /DW Nyoho, ta ityi chata ca, nacahnu̱ ndo nu cahán Nyoo. Soco vityin, Nyoo cundahvi cuñí ra nyehé ra chi ndo cha cuenda vatyi ñu Israel nacahnú ñu nu cahán ra. rC] Vatyi noo cha cha yaha̱ chaha Nyoo ña natinyaá ra. Ni ña ndu uvi iñi ra cha yaha nacana ra chi yo. CB Cuxaán xaan ñu Israel chihin Nyoo cha cuenda tuhun vaha ra Cristo cha cacu añima yo. Ta tyicuan ta cuví chino iñi maa ndo. Soco Nyoo tacuhva cuñí ri maa ra chi ñu Israel tata ra Abraham, ta ra Isaac, ta ra Jacob vatyi cachino̱ iñi ra chi ra quɨvɨ cachiyo̱ ra, ta yucuan chaha cachi̱ ra chi ra. xAi Ta ihya cuví tuhun cha cunatyihi tahin chihin ñu, quɨvɨ na sacuachiye cuatyi ñu, catyí Nyoo nu tutu ra. @' Ta cha yaha̱ quɨhvɨ inga ñu cuenda Nyoo, tyicuan ta tandɨhɨ ñu Israel cucacu añima ñu, vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa:Ra cha cusacacu chi ñáyɨvɨ, ityi Sión cuquichi ra.Ta cusacanyaha ra cuatyi cha iyó chi ñáyɨvɨ chi ra Jacob. z?m Vatyi yañi, cuñí cha coto ndo noo tuhun xehe cha sacuví Nyoo, tacuhva vatyi ma caca xiñi ndo vatyi chitó xaan ndo. Vatyi ñu Israel ndundava̱ añima ñu suhva quɨvɨ, nyacua nya cha cuví nachino iñi inga ñáyɨvɨ chi Nyoo. o>W Vatyi tatu nyoho cha ñima ñu Israel cuví ndo, ta quehe̱n Nyoo chi ndo cha cuví ndo tari soco noo yutun olivo cuhu, ta natyaa̱ tahan ra chi ndo chihin tu olivo vaha cha cumí ra, ¡ta nyaca cuví ñu Israel cha cuví ñu soco tu olivo vaha! ¡Cunatyaa tahan chaa ra chi ñu inga chaha chaha tu olivo nu coyo̱ ñu! Nu ndɨhɨ ta cucacu tucu ñu Israel 5=c Soco tatu nachino tucu iñi ñu Israel inga chaha, cu nɨcunyaa tucu ñu nu coyo̱ ñu. Vatyi Nyoo iyó tunyee iñi chi ra cha natyatahan tucu ra chi ñu cuan inga chaha. 0<Y Nye̱he yoso cha vaha Nyoo, soco tyicuan tucu xaan ra chihin ñu cha ña natɨɨ́n cuenda tumañi iñi chahá ra. Soco chihin nyoho, vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra. Soco cuñí chi cha naquehén vaha ndo tumañi iñi cha chahá ra vatyi tatu ña naquehén vaha ndo, cucahnya tucu ra chi nyoho. $;A Vatyi tatu ña saha̱ Nyoo tɨcahnu iñi chi ñu cha cuví soco vaha cuan, ni chi nyoho ta ma saha ra tɨcahnu iñi tatu ña chinó vaha iñi ndo chi ra. l:Q Vaha. Soco chahnya̱ Nyoo soco cuan cha cuenda tyi ña chino̱ iñi ñu chi ra. Ta nyoho nicunyaa ndo yucuan, soco cha cuenda cha chinó ri iñi ndo chi ra. Yucuan chaha ma sacahnu ndo chi ndo, soco sa̱ha ndo cuenda chi ndo. q9[ O catyí ndo: “Ican, soco chahnya̱ Nyoo soco yutun cuan tacuhva nicunyaa maa ndi chaha tun.” 8 Soco ma saha ndo tyi vaha ca ndo ican saha inga ñu cha cuví soco tu olivo cha chahnya̱ Nyoo. Vatyi tatu cuñí maa ndo tyi vaha ca ndo, cuñí chi nɨcohon iñi ndo vatyi ñima maa ndo nyisó ndo chi yoho yutun cuan, soco maa yoho yutun cuan nyisó chi ndo. :7m Ta ñu Israel cuvi̱ ñu tari noo soco noo tu olivo vaha cha cumí Nyoo. Ta chahnya̱ Nyoo chi suhva ñu vatyi ña chino̱ iñi ñu chi ra. Ta chaha tu olivo cuan natyaa̱ tahan ra soco noo tu olivo cuhu. Ta maa ndo cuví tari tu olivo cuhu cuan. Ta tari cha natyaa̱ tahan ra chi ndo chaha tu olivo cha xihna ri cuan. Ta tyicuan caa ndu̱ ɨɨn ri ndo chihin tu olivo Nyoo ta naquehén ndo tandɨhɨ cha vaha cha iyó chi ra. 6 Tatu vaha noo pan cha savaha̱ yo cha xihna ri chihin yuchan pan cuan, vaha tandɨhɨ ca yuchan cuan. Ta tatu vaha yoho noo yutun, tandɨhɨ ca soco tun, ta vaha. Ta tyicuan caa tucu ñu Israel, cuñí Nyoo chi ñu cha cuenda cha vaha ra cha vachi ñu tata. 5{ Vatyi cha cuenda cha ña natɨɨ̱n cuenda Nyoo chi ñu Israel cuví cuvaha inga ñáyɨvɨ nuu ra. Vaha xaan cha tyicuan caa ta nyaca cuvi quɨvɨ cunatɨɨn cuenda tucu ra inga chaha chi ñu Israel, cucuvi tari cha cunandoto ñu nu chihi̱ ñu. G4 Ta cuñí tiqui vatyi cunyehe ñáyɨvɨ Israel ñu ñui cuhva chinó iñi ndo chi Nyoo, ta cuquichi cuvi iñi tucu suhva maa ñu sacuvi ñu tyicuan caa. Ta tyicuan caa ta cacu añima ñu. z3m Ta iyó suhva cha cuñí catyi chi nyoho cha ñima ñu Israel cuví ndo, vatyi ra Jesús tyatyiño̱ ra chii cha cuhin nu iyó ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuví. Ta chité vatyi nɨñɨ xaan cuví tyiño cha chaha̱ maa Nyoo chii. Y2+ Tatu cha cuenda cha ña quichaha̱ ñáyɨvɨ Israel cuhva cha chaha̱ Nyoo chi ñu, cuví chi cha vaha cha cuenda tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ, vatyi chahá chi cuhva, ta cuaha xaan ñu nachino iñi ñu chi ra Cristo, nyaca cuví quɨvɨ cundɨhvɨ tucu ñu Israel cuenda Nyoo inga chaha. Yucuan quɨvɨ, vaha xaan ta tyaquɨ xaan cucuvi. E1 Ta vityin ndaca tuhin ihya: ¿Atu cha cuenda cha ña quichaha̱ ñu Israel cuan nu cahán Nyoo, ta ndoó ri maa ñu cha ma cacu ca añima ñu? Ñima. Vatyi cha cuenda cha ña quichaha̱ ñu chi ra cha saquichi̱ Nyoo, yucuan chaha sacacu̱ Nyoo chi inga ñu cha ñima ñu Israel cuví. Ta tyicuan caa ta cuquiñi cuñí ñu Israel vatyi nachino iñi inga ñáyɨvɨ. Ta cha tyicuan caa ta cuquichi cuvi tucu iñi ñu cha cacu añima ñu. q0[ Ta tari cha cunducuaa ñu vatyi ma ndichin ca nyehe ñu cha ndicha.Ta tyicuan ri cucoso cha vee chata ñu, catyí ra David tuhun ñu Israel cha ña chinó iñi chi Nyoo. Yoso caa cuvaha ñu cha ñima ñu Israel cuví nuu Nyoo O/ Ta suri catyi̱ tucu ra David tyehe caa:Sɨɨ xaan cuñí ñu chihin vico cha iyó ñu, soco yucuan cuví trampa cha sanacava̱ chi ñu. Ta cha cuenda cuan ta cutachi tuñi Nyoo chi ñu. .7 Tari catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Nyoo chaha̱ ra noo cuhva chi ñu cha ma cutuñi iñi ñu. Ta chaha̱ ra chɨtɨ nuu cha ña cutuñí iñi ñu cha nyehe ñu. Ta chaha̱ ra soho ñu soco ña cutuñí iñi ñu cha chiñi̱ ñu, ta nyacua nya vityin ta tyicuan caa ñu.” d-A Ta ¿yoso caa? Ñu Israel nanducu̱ xaan ñu cuhva cuvaha ñu nuu Nyoo soco ña ñihi̱ ñu cuhva. Soco ñu cha nacachi̱ maa Nyoo chii, ñihi̱ ñu cuan cuhva. Ta inga ñu Israel cuan ndundava̱ xaan añima ñu. {,o Vatyi cha cuenda cha vaha ñáyɨvɨ cuví Nyoo ta sahá ra tɨcahnu iñi chi yo. Tyehe ta chihin cha vaha ñáyɨvɨ cuví maa yo ta sahá Nyoo tucahnu iñi chi yo, cuñí chi catyi tyi ñima ca chihin cha vaha maa ra ta sacacú ra chi yo. +  Ta suri tyicuan caa vityin, ndoo suhva ñu sacahnú chi Nyoo. Ican ñu nacachi̱ Nyoo chii tyi cusaha ra tucahnu iñi chi ñu. L* Soco nacaha̱n Nyoo ta catyí ra chi ra Elías: “Ñima maa ri maun ndoo. Ucha ca mil ñáyɨvɨ naquehe̱n vahi cha ña chicuɨñɨ̱ chɨtɨ ñu nuu xitohyo nyoo Baal”, catyí Nyoo chi ra. =)s “Sutu Mañi yuhu, chahñi̱ ñu chi ra cuví profeta maun, ta satanɨ̱ ñu arta vehe ñuhu maun. Noo tuhun ri ca mai ndoo, ta cuñí ñu cahñi ndɨhɨ ñu chii”, catyí ra. 1V~}|{{zIxxwut`sPrqq&pwonmmlykk_jdj ihhghffed cb;a__^!]\[ZYYX8WVVPnvTandɨhɨ ra nyicu chihin, chahá ra nocumi chuun, Tito. Ta na cuhva nocumi chi tandɨhɨ ñu cuñí chi ndi cha cuenda cha ɨɨn ri cuví yo cuenda Nyoo. Na nasoco Nyoo chi tandɨhɨ ndo.Bm}vNa cutuhva ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo sa̱cuvi ñu cha vaha ta tyi̱nyee ñu tatu iyó cha cumañi chi inga ñu. Tyicuan ta ña caha ri nyicón ñu chi Nyoo. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo l!v Ndu̱cu cuhva tyi̱nyeun chi ra Zenas ra chitó xaan ley, ta chi ra Apolos ta cu̱hva cha chiñuhú chi ra nu cachicá noo ra tuhun Nyoo. Ik v Cutachi chi ra Artemas, o chi ra Tíquico nu nyaún. Quɨvɨ chaa ra, ndu̱cu cuhva ta cu̱hun ñuu Nicópolis vatyi cuñihi tahan yo yucuan. Vatyi tyaí cuhva cuyahi yoo vichin yucuan. Aj{v Vatyi ma chihin yucuan ri chitón vatyi ña vaha añima ñu tatu tyicuan caa nyacuví ñu. Chicoo cuatyi ñu. Ta suri maa ñu sacunaá ñu chi ñu. Tyiño tyaa̱ ra Pablo chi ra Tito Vi%v Tatu iyó ñu cuñí ñu sacusɨɨn ñu chi ñu nyicú vehe ñuhu, ca̱na chi ñu noo chaha o uvi chaha ta ca̱tyi chi ñu tyi ña vaha sacuví ñu. Ta tatu ña quichahá ñu, ca̱sɨ nu quichi ñu. 4hav Soco ma tyasohun nu cuví yuhu ñu tuhun cha ñima ri tuhun. Ma tyasohun tuhun cahán ñu vatyi ñu cuan ñañí xaan cuñí ñu coto ñu yoso caa vachi tata yo. Ma quichahun chi ñu cañí tahan cha cuenda ley cha tyaa̱ ra Moisés ta cha naha. Ñahri maa tyinyeé cuan. Cha ñima ri tuhun cuví. gvTandɨhɨ tuhun ihya ndicha xaan. Ta cuñí vatyi cahun tuhun ihya nuu ñu chinó iñi chi Nyoo chihin cha nɨɨ iñun, tacuhva na saha cuenda ñu chi ñu, ta sacuvi ñu cha vaha. Vaha xaan tuhun ihya, ta cuatyinyee chi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ tatu quichahá ñu. :fmvChihin tumañi iñi cha chaha̱ ra chi yo ta sacuvaha ra chi yo nuu ra. Ta vityin nyatú yo cunanyehe yo noo cha cha yaha chaha̱ ra chi yo, noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa. meSvTa chaha̱ xaan Nyoo cha coo Tatyi Ii ra añima yo cha cuenda maa ra Jesucristo ra sacacú chi yo. udcvÑima cha cuenda cha cachi iyó yo ta sacacu̱ ra chi yo, soco cha cuenda cha ndahvi cuñí ra nyehe ra chi yo. Ta chihin nɨñɨ ra Jesús nacatya̱ yo cuatyi yo ta nacacu̱ chaa yo, ta chahá Tatyi Ii ra noo ñayɨvɨ̱ chaa coo yo. c vSoco Nyoo vaha ñáyɨvɨ cuví ra ta sacacu̱ ra chi yo. Yucuan cuvi nu sañaha̱ ra vatyi cuñí ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. gbGvVatyi nyacua nya maa yo ta tyicuan caa cuvi̱ yo ta ityi chata ca. Tondo xaan chiyo̱ yo. Ta ndava xaan cuvi̱ iñi yo. Ñahri noo ityi vaha chica̱ noo yo vatyi ra cuví cuihna sandahvi̱ ñaha ra chi yo. Chinyaca̱ ñaha cuhva ña vaha cha cuñí coño ñuhu yo chi yo. Ta chinyacuvi̱ yo tandɨhɨ maa cuhva cuñí chi. Tandɨhɨ cha iyó chi inga ñáyɨvɨ ta cuñi̱ yo coo chi yo. Tasɨ cuñi̱ yo nyehe yo chi tahan yo. Ta ñáyɨvɨ ña cuñi̱ nyehe ñu chi yo. $aAvTa ma cahan ña vaha ñu sɨquɨ ni noo ñáyɨvɨ. Na taxi ri coo ñu. Vaha ñáyɨvɨ na cuvi ñu. Na masu cuvi añima ñu chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ. T` #vSa̱nɨcohun iñi ñu tahan yo cuenda Nyoo na quichaha ñu chi gobiernu ta chi ra cacuví tyiño. Ta chihin cha nɨɨ iñi ñu na sacuvi ñu ñáá tyiño vaha cha catyí ra cuví tyiño tyi sacuvi ñu. u_cvIcan ihya cuñí chi sa̱ñahun chi ñáyɨvɨ. Sa̱ndunɨun iñi ñu. Ta ca̱hun nuu ñu chihin ndusu yuhu Nyoo tatu ña vaha sacuvi ñu. Ta ma sacuvun ni noo cha ña vaha. Tyicuan ta ma cuvi ñihi ñu cuhva cahan nyaa ñu chuun.u^cvChaha̱ ra ñayɨvɨ̱ ra tyiño nuu yo tacuhva sacacu ra chi yo ndaha tandɨhɨ cha quiñi caa. Ta sandundɨɨ̱ ra chi yo tacuhva na cuvi yo ñáyɨvɨ cuenda ra, ta cha yaha tuhun cuan cuñí ra vatyi sacuvi yo maa maa ri cha vaha. {]ov Ta sañahá tucu ra chi yo yoso caa cuatu tuhva yo cha vaha cha cuñihi yo quɨvɨ quichi tucu ra Jesucristo. Vatyi cucusɨɨ xaan cuñi yo cuhva cha cunyehe yo cha tyaquɨ quɨvɨ quichi ra cuví Nyoo yo ra cahnu ca, ra cha sacacú chi yo. a\;v Chihin cuan sañahá Nyoo chi yo vatyi na saña yo cha quiñi caa cha nyacuví ñáyɨvɨ ña ñohó nuu chi ra ta cha quichi cuvi iñi ñu. Ta cachi co̱o yo sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, tari cuhva cuñí Nyoo. |[qv Vatyi Nyoo sañahá ra vatyi vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra. Ta cuñí ra sacacu ra chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. -ZSv Ta ma tɨɨn ri maa ra cha chii chitoho ra. Soco na saha vaha ra ñáyɨvɨ chi ra, tacuhva vatyi cunyehe ñáyɨvɨ vatyi vaha xaan tuhun Nyoo ra sacacú chi yo. )YKv Cu̱hva tuhun chi ra yañi yo ra iyó chitoho, na caquichaha ra chi chitoho ra. Na sacuvi vaha ra tandɨhɨ cha catyí ra. Ta ma na cahan ra nu cahan ra. 6XevMaa ri tuhun vaha ca̱hun tacuhva vatyi yori cuvi tyaa cuatyi sɨcun. Tyicuan ta ra xaan iñi chi ndo cucahan nuu ra vatyi ma ñihi ra cuhva cahan ña vaha ra sɨquɨ ndo. WvTa maun cuñí chi cha sa̱ñahun maa ri cha vaha chihin cuhva iyón chi ra. Sa̱ñahun chi ra chihin cha cachi ta cha ndaa. VV%vTa tyicuan caa tucu ra tyivaa. Cu̱hva tuhun chi ra na cacachi coo ra. wUgvNa caca vaha xiñi ñu. Ta sa̱ha vaha ñu cuenda cuhva iyó ñu. Na saha cuenda vaha ñu vehe ñu. Ta vaha ñáyɨvɨ cuvi ñu. Na cuhva ñu cha cunyaca ñaha yɨɨ ñu chi ñu tacuhva vatyi yori cuvi cahan ña vaha sɨquɨ tuhun Nyoo. ]T3vna nyehe ñu nicaa tandaha. Tacuhva vatyi cuñi ñu chi yɨɨ ñu ta chi sehe ñu. 6SevTa tyicuan caa tucu ñu chahnu. Ca̱tyi chi ñu na coo ñu noo cuhva cha tahán iñi Nyoo. Ta ma ñɨɨ ñu cuendu. Ma coho ñu ndixi. Ta na sañaha ñu cha vaha iyó ñu, R vSa̱ñahun vatyi ra chahnu, cachi co̱o ra, tacuhva vatyi na saha ñáyɨvɨ ñáyɨvɨ chi ra. Ta tyicuan ri cachi caca xiñi ra. Vii cu̱hun ra chihin cha chino iñi ra. Cuñí chi cha cuñí ra chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Ta cunyee iñi ra tandɨhɨ. PQ vSoco yoho, sa̱ñaha tuhun vaha tari cuhva sañahá tuhun Nyoo chi yo. QP vCatyí ñu vatyi ñohó nuu ñu chi Nyoo, soco chihin cha ña vaha nyacuví ñu nyehé yo tyi ña ndicha ñu. Vatyi quiñi yɨhɨ́ iñi ñu ta ndava iñi ñu. Ta ma cuvi sacuvi ñu noo cha vaha.O vCha cuenda ñáyɨvɨ cha vaha chicá xiñi, tandɨhɨ ta vaha chi ñu. Soco cha cuenda ñu cha ña chinó iñi ta ña vaha chica xiñi, ñahri maa cha vaha chi ñu vatyi nyacua nya cuhva chicá xiñi ñu ta cuhva tuví iñi ñu ta ña vaha ta quiñi caa. 4N cvTacuhva cha ma tyasoho ca ñu tyisu cha ñima ri tuhun cha canasavaha̱ ri maa ñu Israel. Ta ni ma tyasoho ca ñu tuhun cahán ñáyɨvɨ cha ña cuñí coto cha ndicha. +M Qv Ta cha ndicha catyi̱ ra cuan. Yucuan chaha cuñí chi cha ca̱han ñihun chihin ñu na saña ñu tuhun cuan, tacuhva vatyi vaha na chino iñi ñu chi ra Cristo. IL  v Ta suri maa noo ra Creta, noo ra chiñi tuñi, ra cahán nuu ñu catyí ra tyehe caa: “Ñu Creta, cuendu xaan ñu. Tari quɨtɨ cuví ñu. Cuahyɨ ñu ta suchan ñu”, catyí ra cuan. 2K _v Cuñí chi cha casɨ yo yuhu ra cuan, vatyi cuaha xaan ñáyɨvɨ satondó ra xiñi. Vatyi cha cuenda cha cacuñí ra xuhun ta sañahá ra noo tuhun cha ña tahán chi. #J Av Vatyi cuaha xaan ra ndava iñi iyó. Cuaha ra cahán cha ñima ri tuhun, cuaha ra sandaví ñaha. Ta cuaha xaan ca ñáyɨvɨ Israel sacuví tyicuan caa. I v Ta cu̱nyicon vaha ra tuhun ndicha cha sañahá yo chi ra. Tyicuan ta coto ra sandunɨɨ ra iñi inga ñu chihin tuhun vaha ihya. Ta chi ñu catyí tyi ña ndicha tuhun cahan yo, coto ra yoso caa sañaha ra chi ñu tyi ña vaha cahán ñu sɨquɨ tuhun Nyoo. VH 'vSoco tyicuan ri sɨɨ cuví chi ra tatu chaa ñáyɨvɨ vehe ra. Ta tahan chi cu̱hva ra nu coo ñu. Cuñí chi cuvi ra noo ra cha sacuví cha vaha. Noo ra chitó yoso caa nyaca ñaha ra chi maa ra. Na cuvi ra noo ra ndaa iyó, noo ra sacahnú vaha chi Nyoo. Ta chitó vaha ra cuhva tahán chi sacuvi ra ta sa̱nɨñɨ ra sacuvi ra. DG vVatyi ra yɨndahá chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, Nyoo tyatyiño̱ cuan chi ra. Yucuan chaha nɨñɨ cuñí chi vatyi cuví ra noo ra vaha. Ñima noo ra cahnu sahá chii, ni ñima noo ra tyityi iñi, ni ñima noo ra tuhvá chiñi. Ñima noo ra quixin cuatyi, ni ñima noo ra cuñí xuhun cha ña saha ganaa vaha ra. F vVatyi ra nyisó tyiño ihya cuñí chi coo ra noo cuhva cha ma cahan ñáyɨvɨ chi ra. Noo ri ñasɨhɨ ra coo. Ta tandɨhɨ sehe ra cuñí chi cha chinó iñi ñu chi Nyoo, ta cachi coo ñu ta ma ndava iñi ñu tacuhva cha ma tyaa ñáyɨvɨ cuatyi sɨquɨ ñu. 0E [vSandoi̱ chuun ñuhu Creta vatyi sa̱ndaun tyiño Nyoo cha nyaá cundaa. Ta tyi̱son ra chahnu ra quɨndaha vehe ñuhu tahan tahan ñuu tari cuhva catyi̱ chuun. zD ovSacuhín tutu ihya chuun, Tito, vatyi tari noo sehe vahi cuví chuun cha cuenda tuhun Nyoo, vatyi ɨɨn ri chinó iñi yo chi ra Jesucristo. Cuñí vatyi Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo, ra sacacú chi yo, na nasoco ra chuun, ta na nyehe ndahvi ra chuun, ta na coo ca cha taxi ri añimon sahá ra. Tyiño chaha̱ ra Pablo chi ra Tito tyi sacuvi ra ñuhu Creta 4C cvTa vityin chaa̱ quɨvɨ cha tyaa̱ Nyoo cuhva tyi nacoto yo tuhun ra. Maa ra cuví ra sacacú chi yo, ta chaha̱ ra tyiño chi yuhu cha cahin tuhun ra chihin ñáyɨvɨ. ZB /vTa cua̱tu tuhva ñu coo ñu ñayɨvɨ̱ chaa cha ma naa ca maa andɨvɨ. Vatyi ta nɨ cumañi ca chino ñuhu ñayɨvɨ̱ ta catyi̱ Nyoo vatyi cucuhva ra noo ñayɨvɨ̱ chaa chi yo. Ta maa ra ña cuendu ra. A vYuhu ra Pablo sacuví tyiño nuu Nyoo. Ta cuví noo apóstol ra Jesucristo, o cuñí chi catyi vatyi tyatyiño maa ra chii vatyi tyinyei chi ñu nacachi̱ maa Nyoo, na nachino iñi ñu chi ra, ta cohon nuu ñu cha ndicha, ta coo ñu cuhva cuñí Nyoo. @)Nyoo noo tuhun maa ra, ta chiñi tuñi xaan ra. Na sacahnu yo chi ra cha cuenda ra Jesucristo tyicuan ri maa. Ta na cuvi chi tyicuan caa.?!Soco vityin sañahá Nyoo chi yo cha cuenda tutu cha casandoo̱ ra profeta, ra cachaha̱ cuenda tuhun ra ta cha naha. Catyí Nyoo, ra iyó tyicuan ri maa, tyi vityin tahán chi coto tandɨhɨ ñáyɨvɨ tacuhva chino iñi ñu chi ra ta quichaha ñu tuhun cahán ra. a>;Ta vityin na sacahnu yo chi Nyoo, vatyi maa ra cuví ra cucuhva cha cunɨɨ iñi ndo, ta ma sandɨhɨ ndo cha chinó iñi ndo tuhun ra cha sacacú ra añima yo. Ican cuví tuhun cahín ta tuhun cha sañahí cha cuenda ra Jesucristo. Ɨɨn ri cuví chi chihin tuhun cha ñoho̱ xehe ta cha naha nyata ni cumañi chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱. 2t}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~w~k~_~S~G~;~/~#~~ }}}}}}}}}}}}|}p}d}X}L}@}4}(}}}||||||||||||u|i|]|Q|E|9|-|!|| {{{{{{{{{{{{z{n{b{V{J{>{2{&{{{zzzzzzzzzzz~zrzfzZzNzBz6z*zzzyyyyyyyyyyyywyky_ySyGy;y/y#yy xxxxxxxxxxxx{xoxcxWxKx?x3x'xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvyvmvavUvIv=v1v%vv vuuuuuuuuuuu}uqueuYuMuAu5u)uuuttttttttttttvtjt^tRtFt:t.t"tt sssssssssssszsnsbsWsKs?s3s'sssrrrrrrrrrrrrsrgr[rOrCr7r+rrrqqqqqqqqqqqqwqkq`qTqHqk2k&kkkjjjjjjjjjjjjsjgj[jOjCj7j+jjjiiiiiiiiiiiiwiki_iSiHi^2^'^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\w\k\_\S\G\;\/\#\\ \[[[[[[[[[[[|[p[d[X[L[@[4[([[[ZZZZZZZZZZZZtZhZ\ZPZDZ8Z-Z!ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYIY=Y1Y%YY YXXXXXXXXXXX}XqXeXYXMXAX5X)XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW:W.W"WW VVVVVVVVVVVVzVnVbVVVJV>V2V&VVVUUUUUUUUUUUUsUgU[UOUCU7U+UUUTTTTTTTTTTTTwTkT_TSTGT;T/T#TT SSSSSSSSSSSS{SoScSWSKS?S3S'SSSRRRRRRRRRRRRsRgR[RORCR7R+R RRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGOGCG7G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE{EoEcEWELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDtDhD\DPDDD8D,D DDCCCCCCCCCCCCxClC`CTCHC@2@&@@@???????????~?r?f?Z?N?B?7?+???>>>>>>>>>>>>w>k>_>S>G>;>/>#>> ============{=o=c=W=K=?=3='===<<<<<<<<<<<828&88877777777777~7r7f7Z7N7B767*777666666666666w6k6_6S6G6;6/6#66 555555555555{5o5c5W5K5?535(555444444444444t4h4\4P4D484,4 44333333333333x3l3`3T3H3<303$33 322222222222|2p2d2X2L2@242(222111111111111u1i1]1Q1E191-1!11 000000000000y0m0a0U0I0=010%00 0///////////~/r/f/Z/N/B/6/*///............|.q.f.[.P.E.:./.$...-------------t-i-^-S-H-=-2-'---,,,,,,,,,,,,,w,l,a,V,K,@,5,*,,, +++++++++++++z+o+d+Y+N+B+6+*+++************v*j*^*R*F*:*.*"** ))))))))))))z)n)b)V)J)>)2)&)))((((((((((((s(g([(O(C(7(+(((''''''''''''w'k'_'S'G';'/'#'' '&&&&&&&&&&&|&p&d&X&L&@&4&(&&&%%%%%%%%%%%%t%h%\%P%D%8%,% %% $$$$$$$$$$$$y$m$a$U$I$=$1$%$$ $###########}#q#e#Y#M#B#6#*###""""""""""""v"j"^"R"F":"."""" !!!!!!!!!!!!z!n!b!V!J!>!2!&!!!  s g [ O C 7 +   wk_SG;/# |pdXL@4(th\PD8, xl`TH<1% }qeYMA5)ui]QE9-! ymaUJ>2&~rfZNB6*vj^SG;/# {ocWK?3'sg[OC7+xl`TH<0$ |pdXL@4(t  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  %  $  #  "  !                                                                   5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5~  4}  3|  2{  1z  0y  /x  .w  -v  ,u  +t  *s  )r  (q  'p  &o  %n  $m  #l  "k  !j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K   J 8I 7H 6G 5F 4E 3D 2C 1B 0A /@ .? -> ,= +< *; ): (9 %8 $7 #6 "5 !4  3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # "  !                  2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                       1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ' & % $ # " !                                       , + * ) ( ' & % $ # " !    ~ } | { z y x w v u t s r q p o n  m  l  k  j  i h g f e d c b  a &` %_ $^ #] "\ ![  Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I H  G  F  E  D  C B A @ ? > = <  ; 4: 39 28 17 06 /5 .4 -3 ,2 +1 *0 )/ (. '- &, %+ $* #) "( !'  & % $ # " !                                  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                             / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                        ~  }  |  { z y x w v u t  s  %r  $q  #p  "o  !n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O   N  ,M  +L  *K  )J  (I  'H  &G  %F  $E  #D  "C  !B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #   "  !!                                                                 4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  & % $ # " !                              ~ } | { z y x w  v %u $t #s "r !q  p o n m l k j i h g f e d c b a ` _ ^  ]  \  [  Z  Y X W V U T S R  Q 8P 7O 6N 5M 4L 3K 2J 1I 0H /G .F -E ,D +C *B )A (@ '? &> %= $< #; ": !9  8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( '  &  %  $  #  " !         + * ) ( ' & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                        # " !                                                                           -  ,  +  *  )  (  '  &  %~  $}  #|  "{  !z   y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g   f   e   d   c   b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z Y X W V U T S  R  Q  P  O  N M L K J I H G  F BE AD @C ?B >A =@ <? ;> := 9< 8; 7: 69 58 47 36 25 14 03 /2 .1 -0 ,/ +. *- ), (+ '* &) %( $' #& "% !$  # " !                                    K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        3 2 1 0 / . - , + * ) ( '~ &} %| ${ #z "y !x  w v u t s r q p o n m l k j i h g f e  d  c  b  a  ` _ ^ ] \ [ Z Y  X 'W &V %U $T #S "R !Q  P O N M L K J I H G F E D C B A @ ? >  =  <  ;  :  9 8 7 6 5 4 3 2  1 .0 -/ ,. +- *, )+ (* ') &( %' $& #% "$ !#  " !                                     . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                       " !                                                                            # " !                        ~  }  |  { z y x w v u t  s r q p o n m l k j i h g f e  d  c  b  a  ` _ ^ ] \ [ Z Y  X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  < '; &: %9 $8 #7 "6 !5  4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # "  !                  $ # " !                                        :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                 ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i   h  *g  )f  (e  'd  &c  %b  $a  #`  "_  !^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?   >  &=  %<  $;  #:  "9  !8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                    " !                                                                           " !                                        0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                ~ } |  {  z  y  x  w v u t s r q p  o n m l k  j  i  h  g  f e d c b a ` _  ^ ] \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;   :   9   8   7   6  5  4  3  2  1  0  /  . -l}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|g|[|O|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyyuyiy]yQyEy9y-y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuu{uoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttssssssssssssxsls`sTsHsm2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl7l+lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiitihi\iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHhc2c&cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb6b*bbbaaaaaaaaaaaawaka_aSaGa;a/a#aa ````````````{`o`c`W`K`?`3`'```____________t_h_\_P_D_8_,_ __^^^^^^^^^^^^x^l^`^T^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]e]Y]M]A]5])]]]\\\\\\\\\\\\u\i\]\Q\E\9\-\!\\ [[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYvYjY^YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWWWsWgW[WOWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T TTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSP2P&PPPOOOOOOOOOOO~OrOfOZONOBO6O*OOONNNNNNNNNNNNvNjN^NRNGN;N/N#NN MMMMMMMMMMMM{MoMcMWMKM?M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKH2H&HHHGGGGGGGGGGGGsGgG[GOGCG7G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE|EpEdEXELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDuDiD]DQDED9D-D!DD CCCCCCCCCCCCyCmCaCUCIC=C1C%CC CBBBBBBBBBBB~BrBfBZBNBBB6B*BBBAAAAAAAAAAAAvAjA^ARAFA:A.A"AA @@@@@@@@@@@@{@o@c@W@K@?@3@'@@@????????????t?h?\?P?D?8?,? ??>>>>>>>>>>>>x>l>`>T>J>?>4>)>>>=============y=n=c=X=M=B=7=+===<<<<<<<<<<<626&666555555555555s5h5\5P5D585,5 55444444444444x4l4`4T4H4<404$44 433333333333|3p3d3X3L3@343(333222222222222u2i2]2Q2E292-2!22 111111111111y1m1a1U1I1=111%11 100000000000~0r0f0Z0N0B060*000////////////v/j/^/R/F/:/./"// ............{.o.c.W.K.?.3.'...------------s-g-[-O-C-7-+---,,,,,,,,,,,,x,l,`,T,H,<,0,$,, ,+++++++++++|+p+d+X+L+@+4+(+++************u*i*]*Q*E*9*-*!** ))))))))))))z)n)b)V)J)>)2)&)))(((((((((((~(r(f(Z(N(B(6(*(((''''''''''''w'k'_'S'G';'/'#'' &&&&&&&&&&&&{&o&c&W&K&?&3&(&&&%%%%%%%%%%%%t%h%\%P%D%8%,% %%$$$$$$$$$$$$x$l$`$T$I$=$1$%$$ $###########}#q#e#Y#M#A#5#)###""""""""""""u"j"^"R"F":"."""" !!!!!!!!!!!!z!n!b!V!J!>!2!&!!!  s g [ O C 7 +   xl`TH<0$ |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI=1% ~rfZNB6*vj^RF:." {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." zncWK?3'sg[OC7+xl                                                                                                    ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p #o "n !m  l k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M L K J I H G F E D C B A @ ? > = <  ;  :  9  8  7 6 5 4 3 2 1 0  / (. '- &, %+ $* #) "( !'  & % $ # " !                                 & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                                                          " !                                  ~ } | {  z (y 'x &w %v $u #t "s !r  q p o n m l k j i h g f e d c b a ` _  ^  ]  \  [  Z Y X W V U T S  R )Q (P 'O &N %M $L #K "J !I  H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6  5  4  3  2  1 0 / . - , +  * ) ( ' & % $ # " !                           4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                          ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s  +r  *q  )p  (o  'n  &m  %l  $k  #j  "i  !h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I   H (G 'F &E %D $C #B "A !@  ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !   < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                               ~ } | { z y  x  w  v  u  t s r q p o n m  l /k .j -i ,h +g *f )e (d 'c &b %a $` #_ "^ !]  \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J  I  H  G  F  E D C B A @ ? >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1   0   /   .   -   ,  +  *  )  (  '  &  %  $                                         ~ } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i *h )g (f 'e &d %c $b #a "` !_  ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L  K  J  I  H  G F E D C B A @  ? (> '= &< %; $: #9 "8 !7  6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $  #  "  !                                              !                                                                                                              &  %  $  #  "  !                                                              ~   }  2|  1{  0z  /y  .x  -w  ,v  +u  *t  )s  (r  'q  &p  %o  $n  #m  "l  !k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L   K  9J  8I  7H  6G  5F  4E  3D  2C  1B  0A  /@  .?  ->  ,=  +<  *;  ):  (9  '8  &7  %6  $5  #4  "3  !2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                 *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                             )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                           ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  5 4 3 2 1  0 ~ / } . | - { , z + y * x ) w ( v ' u & t % s $ r # q " p ! o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P   O G N F M E L D K C J B I A H @ G ? F > E = D < C ; B : A 9 @ 8 ? 7 > 6 = 5 < 4 ; 3 : 2 9 1 8 0 7 / 6 . 5 - 4 , 3 + 2 * 1 ) 0 ( / ' . & - % , $ + # * " ) ! (  '  &  %  $  #  "  !                                              /  .  -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                  6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                 $ # " !                                     ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g  3 f  2 e  1 d  0 c  / b  . a  - `  , _  + ^  * ]  ) \  ( [  ' Z  & Y  % X  $ W  # V  " U  ! T   S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6   5   4 5- 4, 3+ 2* 1) 0( /' .& -% ,$ +# *" )! ( ' & % $ # " !                                        8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  ~ } | {  z &y %x $w #v "u !t  s r q p o n m l k j i h g f e d c b a  `  _  ^  ]  \ [ Z Y X W V U  T /S .R -Q ,P *O )N (M 'L &K %J $I #H "G !F  E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3  2  1  0  /  . - , + * ) ( '  & 0% /$ .# -" ,! + * ) ( ' & % $ # " !                                        + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                                      ~ } | { z y x w v u t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g #f "e !d  c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q  P  O  N  M  L K J I H G F E  D  #C  "B  !A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "   !  ;  :  9  8  7    H|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}=}1}%}} }|||||||||||||t|i|^|S|H|=|2|'|||{{{{{{{{{{{{{s{g{[{O{C{7{+{{{zzzzzzzzzzzzwzkz_zSzHzw2w&wwwvvvvvvvvvvvvsvgv[vOvCv7v+vvvuuuuuuuuuuuuxulu`uTuHur2r&rrrqqqqqqqqqqq~qrqfqZqNqBq6q+qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p0p$pp pooooooooooo|opodoXoLo@o4o(ooonnnnnnnnnnnnunin]nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkxklk`kTkHkd3d(dddcccccccccccccscgc[cOcCc7c+cccbbbbbbbbbbbbwbkb_bSbGb;b/b#bb baaaaaaaaaaa}aqaeaYaMaAa5a)aaa````````````u`i`]`Q`E`:`.`"`` ____________z_n_b_V_J_>_2_&___^^^^^^^^^^^^s^g^[^O^C^7^+^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]$]] ]\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY7Y+YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWWWWWWWWW{WoWcWWWKW?W3W'WWWVVVVVVVVVVVVtVhV\VPVDV8V,V VVUUUUUUUUUUUUxUlUbUWULUAU6U+U UU TTTTTTTTTTTTT{TpTdTXTLT@T4T(TTTSSSSSSSSSSSSuSiS]SQSES9S-S!SS RRRRRRRRRRRRzRnRbRVRJR>R2R&RRRQQQQQQQQQQQQsQgQ[QOQCQ7Q+QQQPPPPPPPPPPPPxPlP`PTPHP>>>>>>>>>>>{>o>c>W>L>@>4>(>>>============t=h=\=P=D=8=,= ==<<<<<<<<<<<828&888777777777777s7g7[7O7C777+7776666666666666x6m6b6W6L6A666+6 66 5555555555555u5i5]5Q5E595-5!55 444444444444z4n4b4V4J4>424&444333333333333s3g3[3O3C373+333222222222222}2r2g2\2Q2F2;2/2#22 111111111111{1o1c1W1L1@141(111000000000000u0i0]0Q0E090-0!00 ////////////z/n/b/V/J/>/2/&///............v.k.`.U.J.?.4.)...------------w-k-_-T-H-<-0-$-- -,,,,,,,,,,,~,s,h,],R,G,<,1,&,,,++++++++++++~+r+f+Z+N+B+6+*+++************w*k*_*S*G*<*0*$** *)))))))))))})q)e)Y)M)A)5)))))((((((((((((u(i(](R(F(:(.("(( ''''''''''''z'n'b'X'M'B'7','!'' '&&&&&&&&&&&&z&n&b&V&J&>&2&&&&&%%%%%%%%%%%~%r%f%[%O%C%7%+%%%$$$$$$$$$$$$x$l$`$T$H$<$0$$$$ $############t#i#^#S#H#=#2#'###""""""""""""z"n"b"V"J">"2"'"""!!!!!!!!!!!!u!j!_!T!I!>!3!(!!! x n c X M B 7 , !  th\PD8, ymaUI=1%~rf[OC7+xl`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&sg[OC7+                                                                                              (  '  &  %  $  #  "  !                           ~   }   |   {   z   y   x  w  v  u  t  s   r   q   p   o   n   m   l   k  ' j  & i  % h  $ g  # f  " e  ! d  c   b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R   Q  P  O  N  M  L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6   5  4  3  2  1  0   /   .   -   ,   +   *   )   (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                         v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l bL bK bJ bI bH bG bF bE b D b C b B b A b @ b? b> b= b< b; b: b9  b8 b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b0 b/ b. b- b, b + b * b ) b ( b ' b& b% b$ b# b" b! b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D n D m D l D k D j D i D h D g D f D e D d D c D b D a D ` D _ D ^  D ] D \ D [ D Z D Y D X D W D V D U D T D S D R D Q D P D O D N D M D L D K D J D I D H D G D F D E  D D D C D B D A D @ D ? D > D = D < D ; D : D 9 D 8 D 7 D 6 D 5 D 4 D 3 D 2 D 1 D 0 D / D .  D -  D ,  D +  D *  D )  D (  D '  D &  D %  D $  D #  D "  D !  D  D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D  :} :| :{ :z :y :x :w :v :u :t : s : r : q : p : o :n :m :l :k :j :i :h  :g :f :e :d :c :b :a :` :_ : ^ : ] : \ : [ : Z :Y :X :W :V :U :T :S  :R :Q :P :O :N :M :L :K :J :I :H :G :F :E :D :C :B :A : @ : ? : > : = : < :; :: :9 :8 :7 :6 :5  :4  :3  :2  :1  :0  :/  :.  :-  :,  :+  :*  :)  :(  :'  :&  :%  :$  :#  : "  : !  :   :   :   :  :  :  :  :  :  :  : 0  0  0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0   0 ~  0 }  0 |  0 {  0 z  0 y  0 x  0 w  0 v  0 u  0 t  0 s  0 r  0 q  0 p  0 o & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & &  & ~ & } & | & { & z & y & x & w & v & u & t & s & r  & q & p & o & n & m & l & k & j & i & h & g & f & e & d & c & b & a & ` & _ & ^ & ] & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S  & R & Q & P & O & N & M & L & K & J & I & H & G & F & E & D & C & B & A & @ & ? & > & = & < & ; & : & 9 & 8 & 7 & 6  & 5 & 4 & 3 & 2 & 1 & 0 & / & . & - & , & + & * & ) & ( & ' & & & % & $ & # & " & !  &  &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &  &  &  &  &  &   J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >   =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *   )  !(  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                                 ~  }  | { z y x w v u  t s r q p  o  n  m  l  k j i h g f e d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z   Y   X   W   V   U  T  S  R  Q  P  O  N  M                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !   ~ } | { z y x w v u t s r q p o n m  l  k  j  i  h g f e d c b a  ` (_ '^ &] %\ $[ #Z "Y !X  W V U T S R Q P O N M L K J I H G F E  D  C  B  A  @ ? > = < ; : 9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                             "  !                                                             !                                                                                                                        ( ' & % $ # " !                            ~ } | {  z y x w v u t s  r  q  p  o n m l k j i h  g  f  e  d  c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                 !                                              ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a   `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L   K  $J  #I  "H  !G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (   '  &  %  $  #  "  !                                 !                                                                ' & % $ # " !                                                                                                                                      ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n m l k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \  [  Z  Y  X  W V U T S R Q P  O N M L K J I H G F E D C B A @ ?  >  =  <  ;  : 9 8 7 6 5 4 3  2   1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                    , + * ) ( ' & % $ # " !                     DY{peZOD9.# ~~~~~~~~~~~~x~l~`~T~H~<~0~$~~ ~}}}}}}}}}}}}}q}e}Y}M}A}5})}}}||||||||||||v|j|^|R|F|:|.|"|| {{{{{{{{{{{{{{o{c{W{K{?{3{'{{{zzzzzzzzzzzzzuzjz_zTzIz>z3z(zzzyyyyyyyyyyyyzynybyVyJy>y2y&yyyxxxxxxxxxxxxsxgx[xOxCx7x+xxxwwwwwwwwwwwwxwlw`wTwHwq2q&qqqppppppppppppspgp[pOpCp7p+pppooooooooooooxolo`oToHo  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .   -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #   "  !                                                                                                                                                                                                                                                         ~                                                       #  "   !                               W   V   U   T   S  R  Q  P  O  N  M  L  K                                                                                                                                                                          ~ } | { z  y  x  w  v  u t s r q p o n  m  l  k  j  i  h  g  f  e   d   c   b   a   `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X           ~ } | { z y x w  v u t s r q p  o  n  m  l  k j i h g f e d  c b a ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M L K J I H G F E D C B A  @  ?  >  =  < ; : 9 8 7 6 5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (   '   &   %   $   #  "  !              3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !