SQLite format 3@ z2,z- }D~~+}i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) ]t]'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse languagepl)chapter_stringRozdział,#IdescriptionBiblia Popowski- Wojciechowski |~W3~~~~~]~;~}}}}w}T},} ||||~|\|;|$5#ff7c80ApApokalipsa św. Jana)#00ff00JudList św. Judy -#00ff003J3 List św. Jana -#00ff002J2 List św. Jana -#00ff001J1 List św. Jana"1#00ff002P2 List św. Piotra"1#00ff001P1 List św. Piotra -#00ff00JkList św. Jakuba&7#ffff00HbrList do Hebrajczyków!-#ffff00FlmList do Filemona)#ffff00vTtList do Tytusa&7#ffff00l2TmII List do Tymoteusza%5#ffff00b1TmI List do Tymoteusza);#ffff00X2TesII List do Tesaloniczan( 9#ffff00N1TesI List do Tesaloniczan +#ffff00DKolList do Kolosan! -#ffff00:FlpList do Filipian +#ffff000EfList do Efezjan -#ffff00&GaList do Galatów&5#ffff002KorII List do Koryntian%3#ffff001KorI List do Koryntian+#ffff00RzList do Rzymian"1#00ffffDzDzieje Apostolskie%9#ff6600JEwangelia wg św. Jana+A#ff6600ŁkEwangelia wg św. Łukasza';#ff6600MkEwangelia wg św. Marka*A#ff6600MtEwangelia wg św. Mateusza'.|vpjd^XRLF@:4.("-,E+v*a)-('a&,%y$p#J"! {\1W<+x;\vjaRk x s r m \ns BvvH&~~~~t~K~&~}}}}u}R},}||||q|M|+| {{{{{_{>{zzzzzZz0zyyyykyByxxxxx_x7xwwww}wXw3wvvvv%B5 ApApokalipsa św. Jana#ff7c80 A) JudList św. Judy#00ff00!@- 3J3 List św. Jana#00ff00!?- 2J2 List św. Jana#00ff00!>- 1J1 List św. Jana#00ff00#=1 2P2 List św. Piotra#00ff00#<1 1P1 List św. Piotra#00ff00!;- JkList św. Jakuba#00ff00':7 HbrList do Hebrajczyków#ffff00"9- FlmList do Filemona#ffff008) vTtList do Tytusa#ffff00'77 l2TmII List do Tymoteusza#ffff00&65 b1TmI List do Tymoteusza#ffff00*5; X2TesII List do Tesaloniczan#ffff00)49 N1TesI List do Tesaloniczan#ffff00!3+ DKolList do Kolosan#ffff00"2- :FlpList do Filipian#ffff00 1+ 0EfList do Efezjan#ffff00!0- &GaList do Galatów#ffff00'/5 2KorII List do Koryntian#ffff00&.3 1KorI List do Koryntian#ffff00 -+ RzList do Rzymian#ffff00#,1 DzDzieje Apostolskie#00ffff&+9 JEwangelia wg św. Jana#ff6600,*A ŁkEwangelia wg św. Łukasza#ff6600(); MkEwangelia wg św. Marka#ff6600+(A MtEwangelia wg św. Mateusza#ff6600$'3MlKsięga Malachiasza#ffff99$&3ZaKsięga Zachariasza#ffff99!%-AgKsięga Aggeusza#ffff99#$1SoKsięga Sofoniasza#ffff99!#-HaKsięga Habakuka#ffff99")NaKsięga Nahuma#ffff99"!/MiKsięga Micheasza#ffff99! +JonKsięga Jonasza#ffff99!-|AbKsięga Abdiasza#ffff99'rAmKsięga Amosa#ffff99'hJlKsięga Joela#ffff99 +^OzKsięga Ozeasza#ffff99 +TDnKsięga Daniela#ff9fb4"/JEzKsięga Ezechiela#ff9fb4#16LmTreny Jeremiaszowe#ff9fb4#1,JrKsięga Jeremiasza#ff9fb4!-"IzKsięga Izajasza#ff9fb4(9PnpPieśń nad pieśniami#66ff99"-KohKsięga Koheleta#66ff99$1PrzKsięga Przysłów#66ff99!-PsKsięga Psalmów#66ff99'HiKsięga Ijoba#66ff99 )EstKsięga Estery#ffcc99#1NeKsięga Nehemiasza#ffcc99"-EzdKsięga Ezdrasza#ffcc99$/2KrnII Księga Kronik#ffcc99# -1KrnI Księga Kronik#ffcc99' 7x2KrlII Księga Królewska#ffcc99& 5n1KrlI Księga Królewska#ffcc99# 1d2SmII Księga Samuela#ffcc99" /Z1SmI Księga Samuela#ffcc99#PRtKsięga Rut#ffcc99"/FSdzKsięga Sędziów#ffcc99 +>&==W<<<(;c;:X99q9 8Z77t76_5x54332211K00~0//E.(--L,,L, ++*:)Z((9''W&&\%%X$$$'##M""-!!e XB>P)~Vu9e=Y#Dt>4j? Q _  8 I c C9utsa Zobaczywszy zaś tłumy przestraszyły się i oddały chwałę Bogu, (który dał) władzę taką ludziom.*rO I wstawszy poszedł do domu jego.7qg Aby zaś wiedzieliście, że władzę ma Syn Człowieka na ziemi odpuszczać grzechy wtedy mówi paralitykowi: Podniósłszy się zabierz twe łoże i odejdź do domu twego.(pI Co bowiem jest wykonalniejsze*, powiedzieć: Odpuszczone są twoje grzechy, czy powiedzieć: Podnieś się i chodź? [* Mniej trudu kosztujące, łatwiejsze.]doA I zobaczywszy Jezus myśli ich, powiedział: Czemu wymyślacie złości w sercach waszych?On I oto jacyś (z) uczonych w piśmie powiedzieli w sobie: Ten bluźni.1m[ I oto przynieśli mu paralityka na łożu położonego. I zobaczywszy Jezus wiarę ich, powiedział paralitykowi: Ośmiel się, dziecko, odpuszczone są twoje grzechy.Rl  I wszedłszy do łodzi przeprawił się i przyszedł do własnego miasta.wkg"I oto całe miasto wyszło na spotkanie Jezusowi, i zobaczywszy go poprosili, żeby przeszedł od granic ich.`j9!Zaś pasący uciekli i odszedłszy do miasta oznajmili wszystko, i (co do) opętanych.i# I powiedział im: Odchodźcie. Zaś wyszedłszy odeszły w świnie. I oto ruszyło całe stado w dół urwiska w morze i pomarły w wodach.]h3Zaś demony prosiły go mówiąc: Jeśli wyrzucasz nas, wyślij nas w stado świń.GgByło zaś daleko od nich stado świń licznych pasące się.hfII oto krzyczeli mówiąc: Co nam i tobie. Synu Boga? Przyszedłeś tu przed porą nękać nas?eI (gdy przyszedł) (on) na przeciwko do krainy Gadareńczyków*, wyszli naprzeciw mu dwaj opętani z grobowców wyszli, uciążliwi bardzo, tak że nie (miał siły) kto(kolwiek) przejść przez drogę tamtą. [* Albo: Gergezytów - według różnych rękopisów.]bd=Zaś ludzie zdziwili się mówiąc: Jakiż jest ten, że i wiatry i morze go słuchają?cI mówi im: Dlaczego trwożliwi jesteście, małej wiary? Wtedy podniósłszy się skarcił wiatry i morze, i stała się cisza wielka.Wb'I podszedłszy obudzili* go mówiąc: Panie, uratuj, giniemy. [* Podnieśli.]{aoI oto trzęsienie wielkie stało się na morzu, tak że - łódź (przykrywana jest) przez - fale. On zaś spał.K`I (kiedy wszedł) (on) do łodzi, towarzyszyli mu uczniowie jego.X_)Zaś Jezus mówi mu: Towarzysz mi i zostaw martwym pogrzebać swoich martwych.t^aDrugi zaś (z) uczniów [jego] powiedział mu: Panie, zezwól mi najpierw odejść i pogrzebać ojca mego.x]iI mówi mu Jezus: Lisy nory mają i ptaki nieba gniazda, zaś Syn Człowieka nie ma gdzie głowę skłoniłby.v\eI podszedłszy jeden uczony w piśmie powiedział mu: Nauczycielu, będę towarzyszył ci, gdzie szedłbyś.r[]Zobaczywszy zaś Jezus tłum wokół niego, kazał odpłynąć* na przeciwko. [* Dosłownie "odejść".]Z Żeby wypełniło się, (co) powiedziane przez Izajasza proroka mówiącego: On bezsiły nasze wziął, choroby podźwignął.Y/(Gdy) wieczór zaś (stał się), przyprowadzali mu opętanych licznych. I wyrzucił duchy słowem, i wszystkich - źle się mających uzdrowił.^X5I dotknął ręki jej i opuściła ją gorączka. I podniosła się i służyła im.fWEI przyszedłszy Jezus do domu Piotra zobaczył teściową jego złożoną i gorączkującą.V I powiedział - Jezus setnikowi: Odejdź, jak uwierzyłeś, niech się stanie ci. I uleczony został sługa [jego] w godzinie tamtej.tUa Zaś synowie królestwa wyrzuceni zostaną w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.T- Mówię zaś wam, że liczni od wschodu i zachodu przybędą i ułożą się (do stołu) z Abrahamem i Izaakiem i Jakubem w królestwie niebios.S! Usłyszawszy zaś - Jezus zadziwił się i powiedział towarzyszącym: Amen mówię wam, u nikogo tak wielką wiarę w Izraelu znalazłem.LR I bowiem ja człowiekiem jestem pod władzą, mającym pode mną samym żołnierzy i mówię temu: Ruszaj, i wyrusza, i innemu: Przychodź, i przychodzi, i niewolnikowi memu: Uczyń to, i czyni.[Q/I odpowiadając setnik rzekł: Panie, nie jestem wart* aby (mi) pod dach wszedłeś. Ale jedynie powiedz słowem, i uleczony-zostanie [ sługa** mój.] [* Odpowiedni.] [** Dosłownie "chłopiec" (do posług).]3PaI mówi mu: Ja przyszedłszy uzdrowię go. O i mówiąc: Panie, sługa* mój jest złożony w domu sparaliżowany, okropnie nękany. [* Dosłownie "chłopiec" (do posług).]SN(Gdy wszedł) zaś on do Kafarnaum, podszedł do niego setnik prosząc go#M?I mówi mu Jezus: Patrzaj, nikomu (nie) powiedziałbyś, ale odejdź siebie pokaż kapłanowi i ofiaruj dar, który nakazał Mojżesz, na świadectwo im.~LuI wyciągnąwszy - rękę dotknął go mówiąc: Chcę, zostań oczyszczony. I zaraz oczyszczony został jego trąd.yKkI oto trędowaty podszedłszy kłaniał się mu mówiąc: Panie, jeśli zechciałbyś, możesz mnie oczyścić.UJ %(Gdy-zeszedł) zaś (on) z góry, (zaczęły towarzyszyć) mu tłumy liczne.ZI-Był bowiem nauczający ich jak władzę mający i nie jak uczeni w piśmie ich.cH?I stało się, kiedy zakończył Jezus słowa te. zdumiewały się tłumy na naukę jego.vGeI spadł deszcz i przyszły rzeki i zadęły wiatry i uderzyły dom ów, i upadł i był upadek jego wielki.FI każdy słuchający mych słów tych i nie czyniący ich, podobny będzie mężowi głupiemu, który zbudował jego dom na piasku.EyI spadł deszcz i przyszły rzeki i zadęły wiatry i napadły dom ów, i nie upadł, fundament miał bowiem na skale.GDKażdy więc, który słucha mych słów tych i czyni je, podobny będzie* mężowi rozsądnemu, który zbudował jego dom na skale. [* Liczne rękopisy: "uczynię go podobnym, porównam".]jCMI wtedy ogłoszę im, że: Nigdy (nie) poznałem was, odstępujcie ode mnie czyniący bezprawie.7BgLiczni powiedzą mi w ów dzień: Panie, Panie, nie twoim imieniem prorokowaliśmy, i twoim imieniem demony wyrzuciliśmy, i twoim imieniem dzieła mocy liczne uczyniliśmy?{AoNie każdy mówiący mi: Panie, Panie, wejdzie do królestwa niebios, ale czyniący wolę Ojca mego w niebiosach.*@OZatem z owoców ich poznacie ich.\?1Każde drzewo nie czyniące owocu pięknego wycinane jest i w ogień rzucane jest.f>ENie może drzewo dobre owoców złych czynić, ani drzewo zepsute owoców pięknych czynić.\=1Tak każde drzewo dobre owoce piękne czyni, zaś zepsute drzewo owoce złe czyni.[</z owoców ich poznacie ich. (Czy) zbierają z cierni winne grona lub z ostu figi? ;Wystrzegajcie się kłamliwych proroków, którzy przychodzą do was w odzieniu owiec, od wewnątrz zaś są wilkami drapieżnymi.q:[Cóż za wąska brama i ścieśniona droga - odprowadzająca w życie, i nieliczni są znajdujący ją. 9 Wejdźcie przez wąską bramę. Bo szeroka brama i przestronna droga odprowadzająca w zgubę, i liczni są wchodzący przez nią.~8u Wszystko więc, co by chcieliście, aby czynili wam ludzie, tak i wy czyńcie im. Takie bowiem jest Prawo i Prorocy.7 Jeśli więc wy źli będąc umiecie dary dobre dawać dzieciom waszym, ileż bardziej Ojciec wasz w niebiosach da dobre proszącym go.g6G Albo i rybę poprosi nie węża poda mu!* [* W grece znak zapytania (oznaczany średnikiem).]57 Albo kto jest z was człowiek (taki), którego poprosi syn jego (o) chleb - nie kamień poda mu!* [* W grece znak zapytania (oznaczany średnikiem).]a4;Każdy bowiem proszący bierze, i szukający znajduje, i pukającemu otworzone będzie.a3;Proście i dane będzie wam, szukajcie i znajdziecie, pukajcie i otworzone będzie wam. 29Nie dajcie świętego psom, ani nie rzućcie pereł waszych przed świnie, coby nie zdeptały was stopami ich i zwróciwszy się (nie) rozerwały was.y1kObłudniku, wyrzuć najpierw z oka twego belkę. i wtedy przejrzysz. (by) wyrzucić drzazgę z oka brata twego.r0]Lub jak powiesz - bratu twemu: Dopuść, niech wyrzucę - drzazgę z oka twego, i oto belka w oku twoim?b/=Dlaczego zaś widzisz drzazgę w oku brata twego, zaś w twoim oku belki nie zauważasz?w.g(Jakim) bowiem sądem sądzicie, osądzeni zostaniecie, i w jakiej mierze mierzycie, odmierzone zostanie wam.6- iNie sądźcie, aby nie zostaliście osądzeni.{,o"Nie więc martwcie się na jutro, bowiem jutro martwić się będzie o siebie. Wystarczające - dniowi zło jego.s+_!Szukajcie zaś najpierw królestwa [-Boga] i sprawiedliwości jego, a to wszystko dołożone będzie wam. *  Wszystkiego bowiem tego narody* poszukują. Wie bowiem Ojciec wasz niebieski, że potrzebujecie tych wszystkich. [* Pogańskie.]m)SNie więc martwcie się mówiąc: Co jedlibyśmy? Lub: Co pilibyśmy? Lub: Czym odzialibyśmy się?(Jeśli zaś trawę pola dzisiaj będącą i jutro w piec rzucaną Bóg tak przyodziewa, nie wiele bardziej was, małej wiary?a';Mówię zaś wam, że ani Salomon w całej chwale jego odział się jak jedna (z) tych.{&oI o odzienie dlaczego martwicie się? Nauczcie się od lilii pola, jak wzrastają. Nie trudzą się ani przędą.r%]Kto zaś z was martwiąc się może dołożyć do wzrostu* jego łokieć jeden? [* Ewentualnie "wieku".]($IPrzypatrzcie się - ptakom nieba, że nie sieją ani żną ani zbierają do składów, i Ojciec wasz niebieski karmi je. Czy nie wy więcej przewyższacie je?\#1Dla tego mówię wam. nie martwcie się życiem waszym. co zjedlibyście [lub co pilibyście], ani ciałem waszym, co wdzialibyście na siebie. Czyż nie życie więcej jest (od) pokarmu i ciało (od)-odzienia?I" Nikt (nie) może dwóm panom służyć. Albo bowiem jednego znienawidzi, a drugiego pokocha, albo jednego trzymał się będzie, a drugiego zlekceważy. Nie możecie Bogu służyć i mamonie.!Jeśli zaś oko twe złe byłoby, całe ciało twe ciemne jest. Jeśli więc światło w tobie ciemnością jest. ciemność jakaż!m SLampką ciała jest oko. Jeśli więc byłoby oko twe proste, całe ciało twe świetliste będzie.@{Gdzie bowiem jest skarb twój, tam będzie i serce twe.}Gromadźcie zaś wam skarby w niebie, gdzie ani mól ani rdza niszczy, i gdzie kradnący nie włamują się ani kradną.wgNie gromadźcie waru skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza niszczy i gdzie kradnący włamują się i kradną. żeby nie pokazałeś się ludziom poszczący, ale Ojcu twemu. (temu) w skrytości. I Ojciec twój widzący w skrytości odda ci.J Ty zaś poszcząc namaść sobie twą głowę i twarz twą umyj,+Kiedy zaś pościlibyście, nie stawajcie się jak obłudnicy ponurzy, wyniszczają* bowiem twarze ich, żeby pokazali się ludziom poszczący. Amen mówię wam, otrzymują** zapłatę ich. [* Albo "zmieniają nie do poznania", albo "zakrywają".] [** Mają w całości.]a;Jeśli zaś nie uwolnilibyście ludzi, ani Ojciec wasz uwolni (od) występków waszych.gGJeśli bowiem uwolnilibyście ludzi (od) występków ich, uwolni i was Ojciec wasz niebieski.hI I nie wprowadź nas w doświadczenie*, ale wyciągnij** nas ze złego. [* Pokusę.] [** Ocal.]T! I (odpuść) nam długi nasze, jak i my uwolniliśmy dłużników naszych.s_ Chleb nasz powszedni* daj nam dzisiaj. [* Znaczenie niepewne: powszedni = codzienny? obecny? niezbędny?]^5 niech przyjdzie królestwo twe, niech się stanie wola twa. jak w niebie i na ziemi.dA Tak więc módlcie się wy: Ojcze nasz w niebiosach, niech zostanie uświęcone imię twe,Nie więc zostalibyście upodobnieni (do) nich, wie bowiem - Ojciec wasz, czego potrzebę macie, zanim - wy (poprosicie) go.}sModląc się zaś nie paplajcie jak poganie, zdaje się (im) bowiem, że w wielomówstwie ich wysłuchani zostaną.0YTy zaś, kiedy modlisz się, wejdź do alkierza twego i zamknąwszy - drzwi twe módl się (do) Ojca twego, tego w ukryciu. I Ojciec twój widzący w ukryciu odda ci.eCI kiedy modlicie się. nie będziecie jak obłudnicy. Bo kochają w synagogach i w rogach placów stanąwszy modlić się, żeby pokazali się ludziom. Amen mówię wam. otrzymują* zapłatę ich. [* Mają w całości.]Z-żeby była twa jałmużna w ukryciu. I Ojciec twój widzący w ukryciu odda ci.^ 5(Gdy ty) zaś (czynisz) jałmużnę, nie niech wie lewica twa. co czyni prawica twa,c ?Kiedy więc czyniłbyś jałmużnę, nie trąbiłbyś przed tobą, jak obłudnicy czynią w synagogach i na ulicach, żeby chwaleni byli przez ludzi. Amen mówię wam, otrzymują* zapłatę ich. [* Mają w całości.]<  sUważajcie [zaś], (by) sprawiedliwości waszej nie czynić wobec ludzi w celu (bycia oglądanym) (przez) nich. Jeśli zaś nie, zapłaty nie macie u Ojca waszego (tego) w niebie.R 0Będziecie więc wy doskonali jak Ojciec wasz niebieski doskonały jest.o W/I jeśli pozdrawialibyście braci waszych jedynie, co ponad czynicie? Czyż nie i poganie to czynią?q[.Jeśli bowiem miłowalibyście miłujących was, jaką zapłatę macie? Czyż nie i poborcy to czynią?.U-żeby staliście się synami Ojca waszego - w niebiosach, bo słońca jego wschód sprawia na złych i dobrych, i pada deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych.b=,Ja zaś mówię wam: miłujcie wrogów waszych i módlcie się za prześladujących was,{+Usłyszeliście, że powiedziane zostało: Miłował będziesz bliźniego twego i nienawidził-będziesz - wroga twego._7*- Proszącemu cię daj, i (od) chcącego od ciebie pożyczyć nie odwracałbyś się.'G)I ktokolwiek cię przymusi iść* milę** jedną, odchodź z nim dwie. [* Idea pracy przymusowej albo podwód.] [** Tzn. tysiąc kroków (tzw. podwójnych).]]3(I chcącemu (z tobą) sądzić się i tunikę twą wziąć, pozostaw mu i płaszcz.A{'Ja zaś mówię wam, nie rewanżować się* złemu. Ale ktokolwiek cię uderza w prawy policzek [twój], zwróć (ku) niemu i inny. [* Przeciwstawiać się (w sposób porównywalny).]Z-&Usłyszeliście, że powiedziane zostało: Oko zamiast oka i ząb zamiast zęba.a;%Niech będzie zaś słowo wasze tak tak, nie nie. Co zaś ponadto tego, ze złego jest.m~S$Ani na - głowę twą przysięgałbyś, bo nie możesz jednego włosa białym uczynić lub czarnym.p}Y#ani na ziemię, bo podnóżkiem jest stóp jego, ani na Jerozolimę, bo miastem jest wielkiego króla.[|/"Ja zaś mówię wam nie przysięgać całkiem, ani na niebo, bo tronem jest Boga,{!Znów usłyszeliście, że powiedziane zostało dawnym: Nie będziesz krzywoprzysięgał, oddasz zaś Panu przysięgi twe.Cz Ja zaś mówię wam, że każdy oddalający żonę jego, poza sprawą* rozpusty, czyni ją (scudzołożoną); i który oddaloną poślubiłby, cudzołoży. [* Ewentualnie "przyczyną".]cy?Powiedziane zostało zaś: Który by oddalił żonę jego, niech da jej dokument rozwodu.Hx I jeśli prawa twa ręka wiedzie do obrazy cię, wytnij ją i rzuć od ciebie. Pożyteczne jest bowiem ci, aby zginął jeden (z) członków twych i nie całe ciało twe w Gehennę odeszło.MwJeśli zaś oko twe prawe wiedzie do obrazy cię, wyrwij je i rzuć od ciebie. Pożyteczne jest bowiem ci, aby zginął jeden (z) członków twych a nie całe ciało twe rzucone było do Gehenny. vJa zaś mówię wam, że każdy patrzący na* kobietę ku pożądaniu jej już scudzołożył ją w sercu jego. [* Oglądający.]QuUsłyszeliście, że zostało powiedziane: Nie będziesz cudzołożył.Ut#Amen mówię wam, nie wyjdziesz stamtąd, aż oddasz ostatnie ćwierć asa.gsGStań się życzliwy przeciwnikowi* twemu szybko, (dopóki) jesteś z nim w drodze, aby nie cię wydał przeciwnik* sędziemu i sędzia pachołkowi, i do strażnicy rzucony będziesz. [* Druga strona w procesie sądowym.]r zostaw tam dar twój przed ołtarzem i odejdź najpierw pogódź się z bratem twym, i wtedy przyszedłszy przynoś dar twój.qwJeśli więc przyniósłbyś dar twój na ołtarz i tam przypomniałbyś sobie, że brat twój ma coś przeciw tobie,sp_Ja zaś mówię wam, że każdy gniewający się (na) brata jego podległy będzie sądowi. Który zaś powiedziałby bratu jego*: Raka**, podległy będzie sanhedrynowi, który zaś powiedziałby: Głupcze, podległy będzie w Gehennę ognia. [* Wiele rękopisów dodaje tutaj słowa "bez powodu".] [** Słowo aramejskie "raka" znaczy prawdopodobnie "pustak".]oUsłyszeliście, że zostało powiedziane dawnym: Nie będziesz zabijał; który zaś zabiłby, podległy będzie sądowi.`n9Mówię bowiem wam, że jeśli nie obfitowałaby* wasza sprawiedliwość bardziej (niż) uczonych w piśmie i faryzeuszów, nie weszlibyście* do królestwa niebios. [* Sens: "będzie obfitować (...) wejdziecie".] m Który jeśliby więc rozwiązał* jedno (z) przykazań tych najmniejszych i nauczałby tak ludzi, najmniejszym nazwany będzie w królestwie niebios. Który zaś czyniłby i nauczałby, ten wielkim nazwany będzie w królestwie niebios. [* Unieważnił.] lAmen bowiem mówię wam, aż przeminie niebo i ziemia, jota jedna lub jeden rożek nie przeminie z Prawa, aż wszystko stanie się.okWNie uznajcie, że przyszedłem obalić Prawo lub proroków. Nie przyszedłem obalić, ale wypełnić.jTak niech zaświeci światło wasze wobec ludzi, żeby zobaczyli wasze dobre czyny i otoczyli chwałą Ojca waszego, (tego) w niebiosach.kiOAni zapalają lampkę i kładą (ją) pod korzec, ale na świeczniku, i świeci wszystkim w domu.[h/Wy jesteście światło świata. Nie może miasto ukryć się na górze leżące.7gg Wy jesteście sól ziemi. Jeśliby zaś sól smak straciła, czym posolona będzie? Na nic (nie) ma siły już, jeśli nie wyrzucona na zewnątrz zdeptaną być przez ludzi.fw Radujcie się i weselcie się, bo zapłata wasza wielka w niebiosach. Tak bowiem prześladowali proroków przed wami.e Szczęśliwi jesteście, kiedy lżyliby was i prześladowaliby i mówiliby wszystko złośliwe przeciw wam, [kłamiący] z powodu mnie.`d9 Szczęśliwi prześladowani z powodu sprawiedliwości, bo ich jest królestwo niebios.Mc Szczęśliwi pokój czyniący, bo oni synami Boga zostaną nazwani.;bqSzczęśliwi czyści sercem, bo oni Boga zobaczą.;aqSzczęśliwi litościwi, bo oni litości doznają.V`%Szczęśliwi łaknący i pragnący sprawiedliwości, bo oni będą nasyceni.<_sSzczęśliwi łagodni, bo oni odziedziczą ziemię.V^%Szczęśliwi bolejący*, bo oni będą pocieszeni. [* Będący w żałobie.] ]9Szczęśliwi* biedni duchem, bo ich jest królestwo niebios. [* Tradycyjnemu "błogosławieni" odpowiadają inne greckie słowa niż „makarioi”.]7\iI otworzywszy usta jego nauczał ich mówiąc:g[ IZobaczywszy zaś tłumy wszedł na górę; i (gdy siadł) on podeszli ku niemu uczniowie jego.lZQI zaczęły-towarzyszyć mu tłumy liczne z Galilei i Dekapolu i Jerozolimy i Judei i zza Jordanu.7YgI poszedł słuch (o nim) na całą Syrię. I zaczęli przynosić mu wszystkich źle się mających, rozmaitymi chorobami i męczarniami objętych [i] opętanych i epileptyków* i paralityków, i uzdrowił ich. [* Dosłownie "lunatykujących"- uważano, że padaczka ma coś wspólnego z księżycem.])XKI obchodził całą Galileę, nauczając w synagogach ich i głosząc dobrą nowinę królestwa, i uzdrawiając każdą chorobę i każdą niemoc wśród ludu.QWOni zaś zaraz opuściwszy łódź i ojca ich zaczęli towarzyszyć mu.bV=I przeszedłszy dalej stamtąd zobaczył innych dwóch braci, Jakuba (tego) Zebedeusza i Jana brata jego, w łodzi z Zebedeuszem ojcem ich naprawiających* sieci ich; i powołał ich. [* Doprowadzający do porządku]DUOni zaś zaraz opuściwszy sieci zaczęli towarzyszyć mu.HT I mówi im: Chodźcież za mną i uczynię was rybakami ludzi.3S_Przechodząc zaś obok morza Galilei, zobaczył dwóch braci, Szymona zwanego Piotrem i Andrzeja brata jego, rzucających okrągłą sieć w morze. Byli bowiem rybakami.wRgOd wtedy zaczął Jezus głosić i mówić: Zmieniajcie myślenie, zbliżyło się bowiem królestwo niebios.Qwlud siedzący w ciemności światło ujrzał wielkie, i siedzącym w krainie i cieniu śmierci światło wzeszło im.YP+Ziemia Zabulona i ziemia Neftalego, droga morza, za Jordanem, Galilea narodów,TO!Aby wypełniło się, (co) powiedziane przez Izajasza proroka mówiącego:uNc I zostawiwszy Nazara, przyszedłszy osiedlił się w Kafarnaum nadmorskim w granicach Zabulona i Neftalego.NM Usłyszawszy zaś, że Jan został wydany, oddalił się do Galilei.QL Wtedy opuszcza go oszczerca i oto zwiastunowie podeszli i służyli mu.K# Wtedy mówi mu Jezus: Odchodź, Szatanie, napisane jest bowiem: Panu Bogu twemu kłaniał się będziesz i jemu samemu służył będziesz.RJ i mówi mu: To ci wszystko dam, jeśli upadłszy pokłoniłbyś się mi. IZnów bierze go oszczerca na górę wysoką bardzo, i pokazuje mu wszystkie królestwa świata i chwałę* ich, [* Wspaniałość.]dHARzekł mu Jezus: Znów napisane jest: Nie będziesz wystawiać na próbę Pana Boga twego.JG i mówi mu: Jeśli Synem jesteś Boga, rzuć się w dół. Napisane jest bowiem, że: Zwiastunom jego przykaże o tobie i na rękach podniosą cię, coby nie uderzyłeś o kamień stopą twą.`F9Wtedy bierze go oszczerca do świętego miasta, i postawił go na szczycie świątyni.E+On zaś odpowiadając rzekł: Napisane jest: Nie na chlebie samym żył będzie człowiek, ale na każdym słowie wychodzącym przez usta Boga.DyI podszedłszy doświadczający powiedział mu: Jeśli Syn jesteś Boga, powiedz, by kamienie te chlebami stały się.YC+I przepościwszy dni czterdzieści i nocy czterdzieści, później zgłodniał.qB ]Wtedy Jezus wyprowadzony został na pustkowie przez Ducha, (by) zostać doświadczanym przez oszczercę._A7I oto głos z niebios mówiący: Ten jest Syn mój umiłowany, w którym upodobałem.5@cZostawszy zanurzonym zaś Jezus zaraz wyszedł z wody. I oto otwarte zostały [mu] niebiosa i zobaczył Ducha Boga schodzącego jakby gołąb [i] przychodzącego na niego.?-Odpowiadając zaś Jezus rzekł do niego: Dopuść teraz, tak bowiem przystojne jest nam wypełnić całą sprawiedliwość. Wtedy dopuszcza go.w>gZaś Jan powstrzymywał go mówiąc: Ja potrzebę mam przez ciebie być zanurzonym i ty przychodzisz do mnie?a=; Wtedy przybywa Jezus z Galilei nad Jordan do Jana, (by) zostać zanurzonym przez niego. < Którego wiejadło w ręku jego i wyczyści klepisko jego i zbierze zboże jego do składu, zaś plewę spali ogniem nieugaszonym.V;% Ja was zanurzam w wodzie ku zmianie myślenia. Zaś za mną przychodzący silniejszy (ode) mnie jest, którego nie jestem wart* sandały unieść. On was zanurzy w Duchu Świętym i ogniu. [* Odpowiedni.]:) Już zaś siekiera do korzenia drzew przylega. Każde więc drzewo nie czyniące owocu pięknego wycięte zostaje i w ogień wrzucane zostaje.)9K i nie uznajcie za słuszne mówić w sobie: Ojca mamy Abrahama, mówię bowiem wam, że może Bóg z kamieni tych podnieść* dzieci Abrahamowi. [* Wzbudzić.]48cUczyńcie więc owoc godny zmiany myśleniar7]Zobaczywszy zaś licznych (z) faryzeuszów i saduceuszów przychodzących do chrztu* jego, powiedział im: Płody żmij, kto pokazał wam, (jak) uciec od mającego przyjść gniewu? [* specjalne zanurzenie religijne, czyli chrzest.]6i byli zanurzani* w Jordanie rzece przez niego, wyznający** grzechy ich. [* zanurzenie, obmycie.] [** Wygłaszając je (publicznie).]V5%Wtedy wychodziła do niego Jerozolima i cała Judea i cała okolica Jordanu,4%Sam zaś Jan miał odzienie jego z włosów wielbłąda i pas skórzany wokół biodra jego, zaś pokarm był jego szarańcze i miód dziki.E3Ten bowiem jest nazwany* przez Izajasza proroka mówiącego: Głos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, proste czyńcie ścieżki jego. [* O którym zostało powiedziane.]Z2-[i] mówiący: Zmieniajcie myślenie, zbliżyło się bowiem królestwo niebios.R1 W zaś dniach owych przybywa Jan Chrzciciel głoszący na pustkowiu Judei05I przyszedłszy zamieszkał w mieście zwanym Nazaret, żeby wypełniło się, (co) powiedziane przez proroków, że Nazarejczykiem nazwany będzie.7/gUsłyszawszy zaś, że Archelaus króluje Judei zamiast ojca jego Heroda, zląkł się tam wrócić. Otrzymawszy wyrocznię zaś we śnie oddalił się do dzielnicy Galilei.^.5On zaś podniósłszy się wziął dziecko i matkę jego i wszedł do ziemi Izraela.1-[mówiąc: Podniósłszy się, weź dziecko i matkę jego i wyrusz do ziemi Izraela, umarli bowiem szukający życia* dziecka. [* Dosłownie "duszy" (oddech = życie).]\,1Gdy zmarł zaś Herod, oto zwiastun Pana zjawia się we śnie Józefowi w Egipcie,#+?Głos w Rama został usłyszany, płacz i biadanie wielkie. Rachel opłakuje dzieci jej, i nie chce pocieszona zostać, bo nie są*. [* Nie ma ich już.]Z*-Wtedy wypełniło się, (co) powiedziane przez Jeremiasza, proroka, mówiącego:){Wtedy Herod zobaczywszy, że okpiony został przez magów, rozgniewał się bardzo i wysławszy zgładził wszystkich chłopców - w Betlejem i w całych - granicach jego od dwuletnich i poniżej, według czasu, którego wywiedział się u magów. (9I był tam aż do śmierci Heroda; aby wypełniło się, co powiedziane zostało przez Pana poprzez proroka mówiącego: Z Egiptu wezwałem syna mego.f'EOn zaś podniósłszy się wziął to dziecko i matkę jego nocą i oddalił się do Egiptu.}&s (Gdy oddalili się) zaś (oni), oto zwiastun Pana ukazuje się we śnie Józefowi mówiąc: Podniósłszy się weź dziecko i matkę jego i uciekaj do Egiptu, i bądź tam, aż rzekłbym ci. Ma bowiem Herod szukać dziecka, (żeby) zgubić je.t%a I otrzymawszy wyrocznię we śnie nie zawracać do Heroda, przez inną drogę oddalili się do krainy ich.3$_ I przyszedłszy do domu zobaczyli dziecko z Marią, matką jego, i upadłszy pokłonili się mu i otworzywszy skarby ich ofiarowali mu dary, złoto i kadzidło i mirrę.M# Zobaczywszy zaś gwiazdę uradowali się radością wielką bardzo.A"{ Oni zaś wysłuchawszy króla wyruszyli, i oto gwiazda, którą zobaczyli we wschodzie*, poprzedzała ich, aż przyszedłszy stanęła powyżej, gdzie było dziecko. [* Wschodzącą!]@!yi posławszy ich do Betlejem powiedział: Wyruszywszy wypytajcie dokładnie co do dziecka. Kiedy zaś znaleźlibyście, oznajmijcie mi, żeby i ja przyszedłszy pokłoniłem się mu.i KWtedy Herod skrycie wezwawszy magów wywiedział się u nich (o) czas ukazującej się gwiazdy.)KI ty, Betlejem, ziemio Judy, wcale nie najmniejsze jesteś wśród dowódców Judy; z ciebie bowiem wyjdzie dowodzący, który pasł będzie lud mój, Izraela.`9Oni zaś powiedzieli mu: W Betlejem (w) Judei. Tak bowiem napisane jest przez proroka:wI zebrawszy wszystkich arcykapłanów i uczonych w piśmie ludu dowiadywał się u nich, gdzie Pomazaniec się rodzi.SUsłyszawszy zaś król Herod został poruszony i cała Jerozolima z nim."=mówiąc: Gdzie jest narodzony król Judejczyków? Zobaczyliśmy bowiem jego gwiazdę we wschodzie* i przyszliśmy pokłonić się mu. [* Wschodzącą!]( K(Kiedy) zaś Jezus (urodził się) w Betlejem (w) Judei w dniach Heroda króla, oto magowie ze wschodu* przybyli do Jerozolimy, [* Dosłownie: "ze wschodów".]K I nie poznawał* jej, aż urodziła syna. I nazwał imię jego Jezus. [* Użyty tu czas przeszły niedokonany, imperfectum, oznacza sytuację z przeszłości bez wyznaczonego punktu końcowego.] Zbudziwszy się* zaś Józef ze snu, uczynił jak nakazał mu zwiastun Pana i przyjął żonę jego. [* Podniósłszy się.]& GOto dziewica w łonie mieć będzie* i urodzi syna, i nazwą imię jego Emmanuel, co jest przetłumaczane: Z nami Bóg. [* Zwrot znaczący "być w ciąży".]{ qTo zaś całe stało się, aby wypełniło się, (co) powiedziane zostało przez Pana poprzez proroka mówiącego:c AUrodzi zaś syna i nazwiesz imię jego Jezus, on bowiem uratuje lud jego od grzechów ich.U %To zaś (gdy) on (wymyślił), oto zwiastun Pana we śnie ukazał się mu, mówiąc: Józefie synu Dawida, nie bój się przyjąć Mariam, żony twej, (co) bowiem w niej zrodzone, z Ducha jest Świętego. Józef zaś, mąż jej, sprawiedliwym będąc i nie chcąc jej wystawiać na pokaz*, postanowił skrycie oddalić ją. [* Na niesławę.]a =Zaś Jezusa Pomazańca narodzenie takie było: zostawszy zaręczona - matka jego Maria Józefowi, zanim - (zeszli się) oni, znalazła się w łonie mającą* z Ducha Świętego. [* Zwrot znaczący "być w ciąży".]W )Wszystkich więc pokoleń od Abrahama do Dawida pokoleń czternaście, i od Dawida do przesiedlenia (do) Babilonu pokoleń czternaście, i od przesiedlenia (do) Babilonu do Pomazańca pokoleń czternaście.f GJakub zaś zrodził Józefa męża Marii, z której zrodzony został Jezus zwany Pomazańcem.b ?Eliud zaś zrodził Eleazara, Eleazar zaś zrodził Mattana, Mattan zaś zrodził Jakuba,[ 1Azor zaś zrodził Sadoka, Sadok zaś zrodził Achima, Achim zaś zrodził Eliuda,c  A Zorobabel zaś zrodził Abiuda. Abiud zaś zrodził Eliakima. Eliakim zaś zrodził Azora,n  W Po zaś przesiedleniu (do) Babilonu Jechoniasz zrodził Salatiela. Salatiel zaś zrodził Zorobabela.W  ) Jozjasz zaś zrodził Jechoniasza i braci jego za przesiedlenia (do) Babilonu.f  G Ezechiasz zaś zrodził Manassesa, Manasses zaś zrodził Amosa, Amos zaś zrodził Jozjasza,c  A Ozjasz zaś zrodził Joatama, Joatam zaś zrodził Achaza, Achaz zaś zrodził Ezechiasza,` ;Asaf zaś zrodził Jozafata, Jozafat zaś zrodził Jorama, Joram zaś zrodził Ozjasza,a =Salomon zaś zrodził Roboama, Roboam zaś zrodził Abiasza, Abiasz zaś zrodził Asafa,\ 3Jesse zaś zrodził Dawida króla. Dawid zaś zrodził Salomona z (tej co) Uriasza,k QSalmon zaś zrodził Booza z Rachab, Booz zaś zrodził Jobeda z Rut, Jobed zaś zrodził Jessego,f GAram zaś zrodził Aminadaba, Aminadab zaś zrodził Naassona, Naasson zaś zrodził Salmona,j OJuda zaś zrodził Faresa i Zarę z Tamar, Fares zaś zrodził Ezroma, Ezrom zaś zrodził Arama,e EAbraham zrodził Izaaka, Izaak zaś zrodził Jakuba, Jakub zaś zrodził Judę i braci jego,l UKsięga narodzenia Jezusa Pomazańca* syna Dawida syna Abrahama. [* Pomazaniec = Chrystus = Mesjasz] c9~~#}}|{zyy$xxixwNvvvuu@ttPsus-rr>==)((B'&&N%$$2#"! KQL=gx,2>`[DY9a#D6 e  u 7 o x '7Xn0 ?Rc}nsWy zaś mówicie: Który rzekłby ojcu lub matce: Darem (ofiarnym) to (przez co) ode mnie miałbyś doznać pomocy,lmQBowiem Bóg rzekł: Szanuj ojca i matkę. i: Złorzeczący ojcu lub matce śmiercią niech umiera.sl_On zaś odpowiadając rzekł im: Dla czego i wy przekraczacie przykazanie Boga z powodu przekazu waszego?tkaDla czego uczniowie twoi przekraczają przekaz starszych? Nie bowiem myją rąk [ich,] kiedy chleb jedzą.Xj +Wtedy podchodzą do Jezusa z Jerozolimy faryzeusze i uczeni w piśmie mówiąc:oiW$i prosili go, aby jedynie dotknąć obramowania płaszcza jego. I ilu dotknęło, wyratowani zostali.h#I rozpoznawszy go mężowie miejsca owego wysłali do całej okolicy owej i przynieśli mu wszystkich źle mających się;?gy"1 przeprawiwszy się przyszli na ziemię do Genezaret.Wf'!Oni zaś w łodzi pokłonili się mu mówiąc: Prawdziwie Boga Synem jesteś.;eq I (gdy weszli) oni do łodzi, uciszył się wiatr.jdMZaraz zaś Jezus wyciągnąwszy rękę chwycił go i mówi mu: Małej wiary, na co zwątpiłeś?zcmWidząc zaś wiatr [silny] przestraszył się i zacząwszy topić się, krzyknął mówiąc: Panie. uratuj mnie.kbOOn zaś rzekł: Przyjdź. I zeszedłszy z łodzi Piotr poszedł po wodach i przyszedł do Jezusa.naUOdpowiadając zaś mu Piotr rzekł: Panie, jeśli ty jesteś, każ mi przyjść do ciebie po wodach.b`=Zaraz zaś przemówił Jezus] im mówiąc: Ośmielcie się, ja jestem, nie bójcie się._Zaś uczniowie zobaczywszy go po morzu chodzącego poruszeni-byli, mówiąc że: Zjawa jest, i z bojaźni zaczęli krzyczeć.N^(O) czwartej zaś straży nocy przyszedł do nich chodząc po morzu.t]aZaś łódź już stadiów wiele od ziemi była oddalona, nękana przez fale, był bowiem przeciwny wiatr.}\sI oddaliwszy tłumy wszedł na górę na osobności pomodlić się. (Gdy wieczór) zaś (stał się), sam był tam.q[[I zaraz przymusił uczniów wejść do łodzi i poprzedzać go na przeciwko, aż (kiedy) oddali tłumy.QZZaś jedzący byli mężów około pięć tysięcy bez kobiet i dzieci.qY[I jedli wszyscy i zostali nasyceni, i zebrali zbywającego (z) ułomków dwanaście koszyków pełnych.FXI kazawszy tłumom ułożyć się na trawie, wziąwszy pięć chlebów i dwie ryby, spojrzawszy do góry w niebo pobłogosławił i połamawszy dał uczniom chleby, zaś uczniowie tłumom.7WiOn zaś powiedział: Przynieście mi tutaj je.VV%Oni zaś mówią mu: Nie mamy tutaj, jeśli nie pięć chlebów i dwie ryby.ZU-Zaś [Jezus] powiedział im: Nie potrzebę mają odejść; dajcie im wy zjeść.MT(Gdy wieczór) zaś (stał się), podeszli do niego uczniowie mówiący: Puste jest (to) miejsce i godzina już przeszła. Oddal* tłumy, aby odszedłszy do wsi kupili sobie pokarmy. [* Zwolnij.]fSEI wyszedłszy zobaczył liczny tłum, i ulitował się nad nimi, i uzdrowił niemocnych ich.!R; Usłyszawszy zaś Jezus wycofał się stamtąd w łodzi na puste miejsce na osobności. I usłyszawszy tłumy zaczęły towarzyszyć mu pieszo z miast.pQY I podszedłszy uczniowie jego zabrali zwłoki i pogrzebali je[go], i przyszedłszy oznajmili Jezusowi.iPK I przyniesiona została głowa jego na tacy i dana została dziewczynce; i zaniosła matce jej.;Oq I posławszy ściął głowę Janowi w strażnicy.lNQ I zasmucony król z powodu przysięgi i razem leżących (przy stole) kazał, (aby została dana).fMEOna zaś podpuszczona przez matkę jej: Daj mi, rzecze, tu na tacy głowę Jana Chrzciciela.KLStąd pod przysięgą przyrzekł jej dać, co poprosiłaby sobie.K(Dla) urodzin zaś, (które się stały), Heroda, zatańczyła córka Herodiady na środku i przypodobała się Herodowi.HJ I chcąc go zabić bał się tłumu, bo (za) proroka go mieli.@I{Mówił bowiem Jan mu: Nie jest dozwolone ci mieć ją.$HABowiem Herod chwyciwszy - Jana związał [go] i w strażnicy zatrzymał* z powodu Herodiady, żony Filipa, brata jego. [* Dosłownie: "odłożył sobie".]IG i powiedział - sługom* jego**: Ten jest Jan Chrzciciel. On to podniósł się z martwych i dla tego dzieła mocy dokonują się (przez) niego. [* Domyślnie: paziom, dworzanom.] [** Swoim.]GF W ową porę usłyszał Herod tetrarcha słuch(y) (o) Jezusie,EE :I nie uczynił tam dzieł mocy wielu z powodu niewiary ich.9Dk 9I wiedzeni byli do obrazy* (przez) niego. Zaś Jezus powiedział im: Nie jest prorok bez szacunku, jeśli nie w ojczyźnie i w domu jego. [* Był dla nich powodem zgorszenia.]YC+ 8I siostry jego, czyż nie wszystkie przy nas są? Skąd więc temu to wszystko?Bw 7Czyż nie ten jest cieśli syn? Czyż nie matka jego nazywa się Mariam i bracia jego Jakub i Józef i Szymon i Juda?A# 6I przyszedłszy do ojczyzny jego, nauczał ich w synagodze ich, tak że (zdumiewali się) oni i (mówili): Skąd temu mądrość ta i moce?X@) 5I stało się kiedy skończył Jezus przykłady te, przeniósł się stamtąd.=?s 4On zaś powiedział im: Dla tego każdy uczony w piśmie stawszy się uczniem królestwa niebios podobny jest człowiekowi panu domu, który wyciąga ze skarbca jego nowe i stare.6>g 3Zrozumieliście to wszystko? Mówią mu: Tak.I=  2I rzucą ich w piec ognia. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.q<[ 1Tak będzie w spełnieniu się wieku: wyjdą zwiastunowie i oddzielą złych ze środka sprawiedliwych.; 0którą, kiedy została napełniona, wyciągnąwszy na brzeg i siadłszy, zebrali dobre do naczyń. zaś zepsute (na) zewnątrz rzucili.n:U /Znowu podobne jest królestwo niebios sieci rzuconej w morze i ze wszystkich rodzajów gromadzącej,q9[ .Znalazłszy zaś jedną wielkiej ceny perłę, odszedłszy sprzedał wszystko, ile miał, i kupił ją.c8? -Znowu podobne jest królestwo niebios człowiekowi kupcowi szukającemu pięknych pereł.57c ,Podobne jest królestwo niebios skarbowi ukrytemu w polu, który znalazłszy człowiek ukrył, i z radości jego odchodzi, i sprzedaje wszystko, ile ma, i kupuje pole owo.h6I +Wtedy sprawiedliwi zabłysną jak słońce w królestwie Ojca ich. Mający uszy niech słucha.I5  *I rzucą ich w piec ognia. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.$4A )Wyśle Syn Człowieka zwiastunów jego i zbiorą z królestwa jego wszelkie przyczyny upadków* i czyniących bezprawie. [* Zgorszenia, przyczyny obrazy.]d3A (Jak więc zbierane są chwasty i ogniem spalane są, tak będzie w spełnieniu się wieku.2 'zaś wrogiem, (co posiał) je, jest oszczerca. Zaś żniwem spełnienie się wieku jest, zaś żniwiarzami zwiastunowie są.x1i &Zaś polem jest świat. Zaś dobrym nasieniem, tymi są synowie królestwa. Zaś chwastami są synowie Złego,`09 %On zaś zacząwszy odpowiadać rzekł: Siejącym - dobre nasienie jest Syn Człowieka.Z/- $Wtedy pozostawiwszy tłumy przyszedł do domu. I podeszli do niego uczniowie jego mówiąc: Wyjaśnij nam przykład chwastów* - pola. [* Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.]5.c #Żeby wypełniło się. (co) zostało powiedziane przez proroka mówiącego: Otworzę w przykładach usta me, wyrzucę z siebie, (co jest) ukryte od założenia [świata].h-I "To wszystko powiedział Jezus w przykładach tłumom. i bez przykładów nic (nie) mówił im.x,i !Inny przykład powiedział im: Podobne jest królestwo niebios zaczynowi, który wziąwszy kobieta schowała w mąki pszennej miary* trzy, aż do (kiedy) zakwasiło się całe. [* Nazwa miary liczącej półtora korca, czyli około 15 1.]Q+ (Naj)mniejsze wprawdzie jest (ze) wszystkich nasion, kiedy jednak wzrośnie, większe (od) jarzyn jest i staje się drzewem, tak że (przychodzą) ptaki nieba i (gnieżdżą się) w gałęziach jego.* Inny przykład podał im mówiąc: Podobne jest królestwo niebios ziarnu gorczycy, które wziąwszy człowiek zasiał na polu jego.)# Zostawcie razem rosnąć oba aż do żniwa. I w porze żniwa powiem żniwiarzom: Zbierzcie najpierw chwasty* i zwiążcie je w wiązki do spalenia ich, zaś zboże zgromadźcie do składu mego. [* Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.]3(_ On zaś rzecze: Nie, coby nie zbierając chwasty* (nie) wykorzeniliście razem (z) nimi zboża. [* Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.]J'  On zaś rzekł im: Wrogi człowiek to uczynił. Zaś niewolnicy mówią mu: Chcesz więc odszedłszy zebralibyśmy je? [* Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.]& Podszedłszy zaś niewolnicy pana domu powiedzieli mu: Panie, czyż nie dobre nasienie posiałeś na twoim polu? Skąd więc ma chwasty*?*%M Kiedy zaś zakiełkowało źdźbło i owoc uczyniło, wtedy pojawiły się i chwasty*. [* Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.]2$] Przy zaś spaniu ludzi, przyszedł jego wróg i dosiał chwasty* po środku zboża i odszedł. [* Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.] # Inny przykład podał im mówiąc: Podobne stało się królestwo - niebios człowiekowi siejącemu dobre nasienie na - polu jego.9"k Zaś na dobrą ziemię posiany, ten jest słowa słuchający i rozumiejący. który właśnie owoc przynosi i czyni, ten sto, ten zaś sześćdziesiąt, ten zaś trzydzieści. !  Zaś w ciernie posiany, ten jest słowa słuchający, a troska wieku i zwodzenie bogactwa zadusza słowo i bezowocne staje się.- S Nie ma zaś korzenia w sobie, ale niestały* jest, (jeśli stałby się) zaś ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz potyka się. [* Jakby "tymczasowy".]b= Zaś na skaliste posiany, ten jest słowa słuchający i zaraz z radością biorący je.3 (Gdy ktokolwiek) (słucha) słowa (o)-królestwie i nie (rozumie), przychodzi Zły i porywa (co) zasiane w sercu jego. Ten jest obok drogi posiany.9m Wy więc posłuchajcie przykładu (o) siejącym.'G Amen bowiem mówię wam, że liczni prorocy i sprawiedliwi pożądali zobaczyć, co widzicie, i nie zobaczyli, i usłyszeć, co słyszycie, i nie usłyszeli.M Wasze zaś szczęśliwe oczy, bo widzą, i uszy wasze, bo słyszą.Z- Zgrubiało bowiem serce ludu tego, i uszami ciężko usłyszeli, i oczy ich przymrużyli*; coby nie zobaczyli oczyma, i uszami usłyszeli, i sercem zrozumieli i zawrócili, i (uleczyłbym) ich. [* Zamknęli.]*M I wypełnia się dzięki nim - proroctwo Izajasza mówiące: Słuchem słuchać będziecie, i nie zrozumiecie, i patrząc patrzeć będziecie, i nie zobaczycie.s_ Dla tego w przykładach im mówię, bo patrząc nie widzą i słuchając nie słyszą ani nie rozumieją.~u Kto bowiem ma. dane będzie mu i będzie uczyniony obfitującym. kto zaś nie ma. i co ma. zabrane będzie od niego.~u On zaś odpowiadając rzekł im, że: Wam dane jest poznać tajemnice królestwa niebios, tamtym zaś nie jest dane.R I podszedłszy uczniowie rzekli mu: Dla czego w przykładach mówisz im?$C Mający uszy niech słucha.ta Inne zaś padły na ziemię dobrą i dawały owoc, to sto, to zaś sześćdziesiąt, to zaś trzydzieści.G Inne zaś padły na ciernie, i wyszły ciernie i zdusiły je.s_ (Gdy słońce) zaś (wzeszło), zostały spalone i z powodu nie (posiadania) korzenia zostały wysuszone.{ Inne zaś padły na skaliste, gdzie nie miały ziemi wiele i zaraz wzeszły, z powodu (że) nie (miały) głębi ziemi.mS I w sianiu* jego, które padły obok drogi, i przyszedłszy ptaki pożarły je. [* Gdy (on) siał.]T! I powiedział im wiele w przykładach mówiąc: Oto wyszedł siewca siać.~ u I zebrały się do niego tłumy liczne, tak że on w łódź wszedłszy (usiadł), i cały tłum na brzegu stanął.E   W dniu tamtym wyszedłszy Jezus (z) domu usiadł obok morza.l Q 2Kto bowiem będzie czynił wolę Ojca mego w niebiosach, ten moim bratem i siostrą i matką jest._ 7 1I wyciągnąwszy rękę jego na uczniów jego powiedział: Oto matka ma i bracia moi.d A 0On zaś odpowiadając rzekł mówiącemu mu: Kto jest matka ma i (którzy) są bracia moi?ve /[Powiedział zaś ktoś mu: Oto matka twa i bracia twoi zewnątrz stoją, szukając (by) tobie powiedzieć.]zm .Jeszcze (gdy on) (mówił) tłumom, oto matka i bracia jego stanęli zewnątrz, szukając (by) jemu powiedzieć.]3 -Wtedy wyrusza i bierze ze sobą siedem innych duchów gorszych (od) niego i wszedłszy mieszkają tam. I stają się (czyny) ostatnie człowieka owego gorsze (od) pierwszych. Tak będzie i pokoleniu temu złemu.y ,Wtedy mówi: Do domu mego zawrócę, skąd wyszedłem. I przyszedłszy znajduje niezajęty, zamieciony i przystrojony.} +Kiedy zaś nieczysty duch wyjdzie z człowieka, przechodzi przez bezwodne miejsca, szukając wypoczynku, i nie znajduje.6e *Królowa południa podniesie się na sądzie z pokoleniem tym i zasądzi je, bo przyszła z kresów ziemi usłyszeć mądrość Salomona, i oto więcej (od) Salomona tutaj.7 )Mężowie Niniwici wstaną na sądzie z pokoleniem tym i zasądzą je, bo zmienili myślenie na głoszenie Jonasza, i oto więcej (od) Jonasza tutaj.   (Jak bowiem był Jonasz w brzuchu wieloryba trzy dni i trzy noce, tak będzie Syn Człowieka w sercu ziemi trzy dni i trzy noce.% 'On zaś odpowiadając rzekł im: Pokolenie złe i cudzołożne znaku poszukuje, i znak nie będzie dany mu, jeśli nie znak Jonasza proroka. &Wtedy odpowiedzieli mu pewni (z) uczonych w piśmie i faryzeuszów mówiąc: Nauczycielu, chcemy od ciebie znak zobaczyć.b~= %Z bowiem słów twych usprawiedliwiony będziesz i ze słów twych potępiony będziesz.}{ $Mówię zaś wam, że każda rzecz bezużyteczna, którą powiedzą ludzie, oddadzą za nią (rachunek) w dzień sądu. |  #Dobry człowiek z dobrego skarbca wyciąga* dobre, a zły człowiek ze złego skarbca wyciąga* złe. [* Dosłownie ,,wyrzuca".]h{I "Płody żmij, jak możecie dobre mówić źli będąc? Z bowiem obfitości serca usta mówią.Dz !Albo (weźcie)* drzewo dobre i owoc jego dobry; albo (weźcie)* drzewo zepsute** i owoc jego zepsuty. Z bowiem owocu drzewo poznawane jest. [* Dosłownie "uczyńcie".] [* Spróchniałe.]Ry I który gdyby rzekł słowo przeciw Synowi Człowieka, zostanie odpuszczone mu. Który zaś rzekłby przeciw Duchowi Świętemu, nie zostanie odpuszczone mu, ani w tym wieku ani w mającym przyjść.x! Dla tego mówię wam, wszelki grzech i bluźnierstwo zostanie odpuszczone ludziom, zaś (na) Ducha bluźnierstwo nie zostanie odpuszczone.Tw! Nie będący ze mną przeciw mnie jest i nie zbierający ze mną rozrzuca.v Albo jak może ktoś wejść w dom siłacza i rzeczy jego zagrabić, gdyby nie najpierw związał siłacza? I wtedy dom jego złupi.duA Jeśli zaś przez Ducha Boga ja wyrzucam - demony, zatem nadeszło do was królestwo Boga.t{ I jeśli ja przez Belzebula wyrzucam demony, synowie wasi przez kogo wyrzucają? Dla tego oni sędziami będą waszymi.osW I jeśli Szatan Szatana wyrzuca, w sobie został podzielony. Jak więc stać będzie królestwo jego?0rY Znając zaś myśli ich powiedział im: Każde królestwo podzielone przeciw sobie pustoszone jest i każde miasto lub dom podzielony przeciw sobie nie będzie stać.~qu Zaś faryzeusze usłyszawszy powiedzieli: Ten nie wyrzuca demonów, jeśli nie przez Belzebula przywódcę demonów.Zp- I zdumiewały się wszystkie tłumy i mówiły: Czyż nie ten jest Synem Dawida?|oq Wtedy przyprowadzony został mu opętany ślepy i głuchy. I uzdrowił go, tak że głuchy (mówił) i (widział).:no I (w) imieniu jego narody będą mieć nadzieję. m  Trzciny skruszonej nie złamie, i knota* dymiącego nie zgasi, aż (wyprowadzi) (do) zwycięstwa sąd. [* Dosłownie "sznurka".]klO Nie będzie spierał się ani nie będzie wykrzykiwał, ani usłyszy ktoś na placach głos jego.k Oto sługa mój, którego wybrałem, umiłowany mój, w którym upodobała dusza ma. Położę ducha mego na nim, i sąd narodom oznajmi.Vj% Żeby wypełniło się, (co) powiedziane przez Izajasza proroka mówiącego:6ig I skarcił ich, aby nie widocznym go czynili.hw Zaś Jezus poznawszy wycofał się stamtąd. I zaczęły towarzyszyć mu [tłumy] liczne, i uzdrowił ich wszystkich.Qg Wyszedłszy zaś faryzeusze naradę (podjęli) o nim, jakby go zgubili.zfm Wtedy mówi (temu) człowiekowi: Wyciągnij twą rękę. I wyciągnął i przywrócona została zdrowa jak inna.be= Ileż więc przewyższa człowiek owcę. Tak że dozwolone jest w szabat dobrze czynić.Fd On zaś powiedział im: Kto jest z was człowiek, który będzie miał owcę jedną i jeśli wpadłaby ta (w) szabat* w dół, czyż nie chwyci jej i podniesie? [* Dosłownie "szabatami".]#c? I oto człowiek rękę mający suchą. I zapytali go mówiąc: Czy jest dozwolone (w) szabat* uzdrowić? - aby oskarżyli go. [* Dosłownie "szabatami".]=bu I przeszedłszy stamtąd przyszedł do synagogi ich.2a_ Panem bowiem jest szabatu Syn Człowieka.p`Y Gdyby zaś wiedzieliście, co jest: Miłosierdzia chcę i nie ofiary, nie potępilibyście niewinnych.D_ Mówię zaś wam, że (od) świątyni większe jest tutaj.(^I Albo nie przeczytaliście w Prawie, że (w) szabat* - kapłani w świątyni - szabat naruszają** i niewinni są? [* Dosłownie "szabatami".] [** Profanują.]] Jak wszedł do domu Boga i chleby przedkładania zjedli, których nie wolno było mu zjeść, ani tym z nim, jeśli nie kapłanom samym?h\I On zaś powiedział im: Nie przeczytaliście, co uczynił Dawid, kiedy zgłodniał i ci z nim?y[k Zaś faryzeusze zobaczywszy powiedzieli mu: Oto uczniowie twoi czynią, co nie jest-dozwolone czynić w szabat. Z ; W ową porę podążał Jezus (w) szabat* przez zboża. Zaś uczniowie jego zgłodnieli i zaczęli zrywać kłosy i jeść. [* Dosłownie "szabatami".]>Yw Bowiem jarzmo me łagodne i ciężar mój lekki jest. X Bierzcie jarzmo me na was i uczcie się ode mnie, bo łagodny jestem i uniżony sercem, i znajdziecie wypoczynek - duszom waszym.^W5 Chodźcież do mnie wszyscy - trudzący się i obciążeni, i ja dam odpocząć wam.7Vg Wszystko mi przekazane zostało przez Ojca mego, i nikt (nie) poznaje Syna, jeśli nie Ojciec, ani Ojca ktoś poznaje, jeśli nie Syn i komu postanawiałby - Syn odsłonić.@U{ Tak. Ojcze, bo tako upodobanie stało się przed tobą.IT  W owej porze odpowiadając Jezus rzekł: Wyznaję* cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, bo ukryłeś to przed mądrymi i rozumnymi i odsłoniłeś to małoletnim. [* Wyznaję, uznaję głośno.]XS) Nadto mówię wam, że ziemi Sodomy znośniej będzie w dniu sądu niż tobie.IR  I ty, Kafarnaum: Czy aż do nieba będziesz-wywyższone? Aż do otchłani zejdziesz, Bo gdyby w Sodomie stały się dzieła mocy, (które stały się) (u) ciebie, pozostałaby aż do dzisiaj.WQ' Nadto mówię wam: Tyrowi i Sydonowi znośniej będzie w dniu sądu niż wam.7Pg Biada ci, Korozain, biada ci, Betsaido, bo gdyby w Tyrze i Sydonie stały się dzieła mocy, (które stały się) wśród was, dawno w worze i popiele zmieniłyby myślenie.}Os Wtedy zaczął łajać miasta, w których stały się bardzo liczne dzieła mocy jego, że nie zmieniły myślenia:HN  Przyszedł Syn Człowieka jedzący i pijący i mówią: Oto człowiek żarłoczny i pijący wino, poborców przyjaciel i grzeszników. I usprawiedliwiona została - mądrość z czynów jej.NM Przyszedł bowiem Jan ani jedzący ani pijący i mówią: Demona ma.3L_ mówią, Zagraliśmy na flecie* wam i nie zatańczyliście, zaczęliśmy zawodzić i nie uderzyliście się (w piersi). [* Ściślej aulos, instrument podobny do fletu.]zKm Komu zaś przyrównam pokolenie to? Podobne jest dzieciom siedzącym na - rynkach, co przemawiając do - drugich$JC Mający uszy niech słucha.JI  I jeśli chcecie przyjąć, on jest Eliaszem mającym przyjść.@H{ Wszyscy bowiem prorocy i Prawo aż do Jana prorokowali.uGc Od zaś - dni Jana Chrzciciela aż do teraz królestwo niebios gwałtowi ulega i gwałtownicy porywają je.'FG Amen mówię wam, nie zbudził się wśród zrodzonych z kobiet większy (od) Jana Chrzciciela. Zaś mniejszy w królestwie niebios większy (od) niego jest.CE Ten jest. o którym napisane jest: Oto ja wysyłam zwiastuna* mego przed obliczem twym, który uładzi drogę twą przed tobą. [* Wysłannik, albo zwiastun, „anioł", byt niebieski.]\D1 Ale co wyszliście zobaczyć? Proroka? Tak, mówię wam, i więcej (niż) proroka.C{ Ale co wyszliście zobaczyć? Człowieka w miękkie (szaty) przyodzianego? Oto miękkie noszący w domach królów są.B (Gdy ci) zaś (wyruszali), zaczął Jezus mówić tłumom o Janie: Co wyszliście na pustkowiu oglądać? Trzcinę przez wiatr chwianą?XA) I szczęśliwy jest, który nie zostałby przywiedziony do obrazy przeze mnie. @9 Ślepi znowu widzą i chromi chodzą, trędowaci są oczyszczani, i głusi słyszą, i martwi podnoszą się, i biednym (głoszona) jest dobra nowina.i?K I odpowiadając Jezus powiedział im: Wyruszywszy oznajmijcie Janowi, co słyszycie i widzicie.X>) powiedział mu: Ty jesteś (tym) przychodzącym, czy drugiego mamy oczekiwać?p=Y Zaś Jan usłyszawszy w więzieniu czyny Pomazańca, posławszy przez uczniów jego* [* To jest Jana.]<  I stało się, kiedy skończył Jezus rozporządzając dwunastu uczniom jego, przeszedł stamtąd nauczać i głosić w miastach ich.:;m *I który by napoił jednego (z) małych tych kielichem zimnego* jedynie (dla) imienia ucznia, amen mówię wam, nie straci zapłaty jego. [* Niektóre rękopisy "wody zimnej".]+:O )Przyjmujący proroka (dla) imienia proroka zapłatę proroka weźmie i przyjmujący sprawiedliwego (dla) imienia sprawiedliwego zapłatę sprawiedliwego weźmie.d9A (Przyjmujący was mnie przyjmuje i mnie przyjmujący przyjmuje (tego który wysłał) mnie. 89 '(Ten), (który znalazł) życie* jego, straci je, i (ten), (który stracił) życie* jego z powodu mnie, znajdzie je. [* ,,Duszę" oznacza tu życie.][7/ &I który nie bierze krzyża jego i (nie) towarzyszy za mną, nie jest mnie godny.6{ %Kochający ojca lub matkę nade mnie nie jest mnie godny. I kochający syna lub córkę nade mnie nie jest mnie godny·-5U $i wrogami człowieka domownicy jego.4/ #Przyszedłem bowiem rozdwoić* człowieka przeciw ojcu jego, i córkę przeciw matce jej, i synową przeciw teściowej jej; [* I przeciwstawić.]q3[ "Nie uważajcie, że przyszedłem rzucić pokój na ziemię. Nie przyszedłem rzucić pokój, ale miecz.n2U !Który zaś wyparłby się mnie wobec ludzi, wyprę się i ja jego wobec Ojca mojego - w niebiosach.z1m Każdy więc, który przyzna się do mnie wobec ludzi, przyznam-się i ja do niego wobec Ojca mego w niebiosach.H0  Nie więc bójcie się. (Od) wielu wróbli różnicie się wy.:/o Was zaś i włosy głowy wszystkie policzone są.q.[ Czyż nie dwa wróble (za) asa są sprzedawane? I jeden z nich nie spadnie na ziemię bez Ojca waszego.-1 I nie bójcie się zabijających ciało, zaś duszy nie mogących zabić. Bójcie się zaś raczej mogącego i duszę i ciało zgubić w Gehennie., Co mówię wam w ciemności, powiedzcie w świetle, i co do ucha słyszycie, głoście na tarasach*.[ * Płaski dach domu.]+ Nie więc bójcie się ich. Nic bowiem jest zasłonięte, co nie będzie odsłonięte, (ani) ukryte, co nie będzie poznane.&*E Wystarczające uczniowi, aby stał się jak nauczyciel jego, i niewolnik jak pan jego. Jeśli pana domu Belzebulem przezwali, ile bardziej domowników jego.F) Nie jest uczeń nad nauczyciela ani niewolnik nad pana jego.'(G Kiedy zaś prześladowaliby was w mieście tym, uciekajcie do drugiego. Amen bowiem mówię wam, nie skończycie miast Izraela. aż przyjdzie Syn Człowieka.}'s I będziecie nienawidzeni przez wszystkich z powodu imienia mego. Zaś pozostały do końca, ten będzie uratowany.n&U Wyda zaś brat brata na śmierć i ojciec dziecko, i powstaną dzieci na rodziców i uśmiercą ich.T%! Nie bowiem wy jesteście mówiący, ale duch Ojca waszego mówiący w was.$y Kiedy zaś wydadzą was, nie martwcie się, jak lub co powiecie; dane będzie bowiem wam w owej godzinie, co powiecie.l#Q I przed gubernatorów i królów będziecie prowadzeni z powodu mnie, na świadectwo im i narodom.|"q Wystrzegajcie się zaś ludzi: wydawać będą bowiem was do sanhedrynów i w synagogach ich będą batożyć was.J!  Oto ja wysyłam was jak owce w środek wilków. Stawajcie się więc rozsądni jak węże i prości* jak gołębie. 10.16* Etymologicznie "nieskomplikowani", szerzej: "szczerzy, prostoduszni".c ? Amen mówię wam, znośniej będzie ziemi Sodomy i Gomory w dniu sądu niż miastu owemu.! I który nie przyjąłby was ani wysłuchałby słów waszych, wychodząc poza dom lub miasto owo, strząśnijcie pył (ze) stóp waszych.  I jeśli byłby dom godny, niech przyjdzie - pokój wasz na niego. Jeśli zaś nie byłby godny, pokój wasz do was niech zawróci.0[ Wchodząc zaś do domu, pozdrówcie go.}s W które zaś miasto lub wieś weszlibyście, wypytajcie, kto w nim godny jest. I tam pozostańcie, aż wyjdziecie.pY nie torbę w drogę, ani dwie tuniki, ani sandały, ani laskę. Godzien bowiem pracownik pokarmu jego.S Nie (zacznijcie nabywać) złota ani srebra ani miedzi do pasów waszych,  Chorujących uzdrawiajcie, martwych podnoście, trędowatych oczyszczajcie, demony wyrzucajcie. Darmo wzięliście, darmo dajcie.Y+ Podążając zaś głoście, mówiąc, że: Zbliżyło się królestwo niebios.A} Podążcie zaś raczej do owiec zgubionych domu Izraela.6e Tych dwunastu wysłał Jezus nakazawszy im mówiąc: Na drogę narodów* nie odchodźcie i do miast Samarytan nie wchodźcie. [* Tzn. prowadzącą do narodów pogańskich.]F Szymon Kananejczyk i Juda Iskariota, (ten co) i (wydał) go.X) Filip i Bartłomiej, Tomasz i Mateusz poborca, Jakub (ten) Alfeusza i Tadeusz, Zaś dwunastu wysłanników imiona (są) te: pierwszy Szymon zwany Piotrem i Andrzej brat jego, i Jakub (ten) Zebedeusza i Jan brat jego; 7 I przywoławszy dwunastu uczniów jego dał im władzę (nad)-duchami nieczystymi, żeby wyrzucać je i uzdrawiać każdą chorobę i każdą niemoc.pY &Poproście więc pana żniwa, żeby wysłał* pracowników na żniwo jego. [* Dosłownie "wyrzucił".]X) %Wtedy mówi uczniom jego: Wprawdzie żniwo wielkie, lecz pracownicy nieliczni.8i $Zobaczywszy zaś tłumy ulitował się nad nimi, bo byli strudzeni* i porzuceni**, jakby owce nie mające pasterza. [* "zszarpani (znękani?)".] [** ,,obaleni (porzuceni?)".])K #I obchodził Jezus miasta wszystkie i wsie, nauczając w synagogach ich i głosząc dobrą nowinę królestwa i uzdrawiając każdą chorobę i każdą niemoc.| q "Zaś faryzeusze mówili: Przez przywódcę demonów wyrzuca demony*. [* Wiersza tego brak w części rękopisów.]  !I (gdy został wyrzucony) demon, przemówił głuchy. I zdziwiły się tłumy mówiąc: Nigdy (nie) pojawiło się takie w Izraelu.] 3 (Gdy oni) zaś (wychodzili), oto przyprowadzili mu człowieka głuchego opętanego.E  Oni zaś wyszedłszy rozpowiedzieli to w całej ziemi owej.W ' I otworzone zostały ich oczy. I ostro upomniał* ich Jezus mówiąc: Patrzajcie, nikt niech wie. [* Wzgląd na oryginał semicki pozwala też tłumaczyć „wzburzony" (wewnętrznie): "Parskał na nich".]\1 Wtedy dotknął - oczu ich mówiąc: Według - wiary waszej niech się stanie wam.  (Gdy przyszedł) zaś do domu, podeszli do niego ślepi i mówi im Jezus: Wierzycie, że mogę to uczynić? Mówią mu: Tak, Panie. I przechodzącemu stamtąd Jezusowi (zaczęli towarzyszyć) [mu] dwaj ślepi krzyczący i mówiący: Zlituj się (nad) nami, synu Dawida.9m I wyszła wiadomość ta na całą ziemię ową.iK Gdy zaś wyrzucony został tłum, wszedłszy chwycił rękę jej i podniosła się dziewczynka._7 mówił: Wycofajcie się, nie bowiem umarła dziewczynka, ale śpi. I wyśmiewali go.jM I przyszedłszy Jezus do domu przełożonego i zobaczywszy fletnistów i tłum czyniący zamęt.3_ Zaś Jezus odwróciwszy się i zobaczywszy ją powiedział: Ośmiel się, córko, wiara twa uratowała cię. I uratowana* została kobieta od godziny owej. [* Uleczona.]a; Mówiła bowiem w sobie: Jeśli jedynie dotknęłabym płaszcza jego, będę uratowana.oW I oto kobieta krwawiąca dwanaście lat podszedłszy z tyłu dotknęła obramowania - płaszcza jego.F~ I podniósłszy się Jezus towarzyszył mu i uczniowie jego.S} To (gdy on) (mówił) im, oto przełożony* jeden przyszedłszy pokłonił się mu mówiąc, że: Córka ma teraz umarła. Ale przyszedłszy nałóż rękę twą na nią i będzie żyła. [* Synagogi.]b|= Ani leją* wino młode w bukłaki stare. Jeśli zaś nie, rozrywają się bukłaki i wino wylewa się i bukłaki są stracone. Ale leją* wino młode w bukłaki nowe, i oba zachowują się. [* Dosłownie "rzucają".]#{? Nikt zaś (nie) nakłada nakładki szmaty nie zgremplowanej na płaszcz stary. Zrywa bowiem uzupełnienie jego z płaszcza i gorsze rozdarcie staje się.}zs I powiedział im Jezus: Przecież nie mogą synowie* komnaty weselnej być w żałobie, przez ile (czasu) z nimi jest pan młody? Przyjdą zaś dni, kiedy odebrany zostanie od nich pan młody, i wtedy będą pościć. [* Tzn. goście weselni.] y  Wtedy podchodzą do niego uczniowie Jana mówiąc: Dla czego my i faryzeusze pościmy [wiele], zaś uczniowie twoi nie poszczą?%xC Ruszywszy zaś nauczcie się co jest: Miłosierdzia chcę i nie ofiary. Nie bowiem przyszedłem powołać* sprawiedliwych, ale grzeszników. [* Zaprosić.]`w9 On zaś usłyszawszy rzekł: Nie potrzebę mają silni lekarza, ale źle mający się.qv[ I zobaczywszy faryzeusze mówili uczniom jego: Dla czego z poborcami i grzesznikami je nauczyciel wasz?u5 I stało się (gdy on) (leżał przy stole) w domu, i oto liczni poborcy i grzesznicy przyszedłszy, leżeli-(przy-stole) z Jezusem i uczniami jego.Ct I przechodząc - Jezus stamtąd zobaczył człowieka siedzącego na cle*, Mateuszem zwanego, i mówi mu: Towarzysz mi. I wstawszy zaczął-towarzyszyć mu. [* Miejsce poboru podatków.] W~~e~}}|^{{{SzzzyyxFwwRwvkuuVtt9srrEqqq4ppzpoo%nmmm8llikkk jiiHi hgg!fqeedcbb0a``C__)^^]l]\\R[[*ZZ-YYxXXUWWAVUUTTSSRQQbQ$PP6OON^M_LKKJJ#IHHdGwFEErDD~CCYBB*AA@@>)==4<<=;;:t:988766?55x44i33b3 2^11t00{0/.]-k-$,+++6**B))=(((V'&&&%%V$$M##1"!!! 5b25G^jh8y3 9 7 _ & gbC[\/Znów wysłał inne sługi mówiąc: Powiedzcie zaproszonym: Oto obiad mój przygotowałem, - byki me i tuczne zabite*, i wszystko gotowe. Chodźcież na wesele. [* Albo "ofiarowane" (część ofiar jedzono).][[/I wysłał sługi jego zaprosić zaproszonych na wesele, i nie chcieli przyjść.nZUPodobne stało się - królestwo niebios człowiekowi, królowi, który uczynił wesele synowi jego.GY I odpowiadając Jezus znów rzekł w przykładach im mówiąc:aX;.I szukając (jak) go chwycić, przestraszyli się tłumów, skoro za proroka go miały.]W3-I usłyszawszy arcykapłani i faryzeusze przykłady jego poznali, że o nich mówi.!V;,[[I (ten) (który upadł) na kamień ten, roztrzaskany zostanie; na którego zaś upadłby, na proch skruszy* go.]] [* Albo "jak kupę plew rozrzuci".]!U;+Dla tego mówię wam, że zabrane zostanie od was królestwo Boga i dane zostanie narodowi czyniącemu* owoce jego**. [* Wydającemu.] [** Królestwa.]uTc*Mówi im Jezus: Nigdy (nie) odczytaliście w Pismach: Kamień, który zdyskwalifikowali* - budujący, ten stał się głowicą narożnika. Przez Pana stało się to i jest godne podziwu w oczach naszych. [* Zbadali i nie zaaprobowali.]S+)Mówią mu: Złych marnie* wygubi ich i winnicę wynajmie innym rolnikom. którzy oddawać będą mu owoce w porach ich. [* Dosłownie "źle".]ER(Kiedy więc przyjdzie pan winnicy, co uczyni rolnikom owym?9Qm'I wziąwszy go wyrzucili poza winnicę i zabili.P{&Zaś rolnicy, zobaczywszy syna, rzekli w sobie: Ten jest dziedzicem. Chodźcież, zabijmy go i miejmy dziedzictwo jego.RO%Później zaś wysłał do nich syna jego mówiąc: Uszanują syna mego.\N1$Znów wysłał inne sługi, liczniejszych (od)-pierwszych, i uczynili im tak samo.iMK#I wziąwszy rolnicy sługi jego, tego pobili, tego zaś zabili, tego zaś obrzucili kamieniami.iLK"Kiedy zaś zbliżyła się pora owoców, wysłał sługi jego do rolników, wziąć owoce jego.RK!Innego przykładu posłuchajcie. Człowiek był. pan domu. który zasadził winnicę i ogrodzeniem ją otoczył i wykopał w niej tłocznię i zbudował wieżę, i wynajął ją rolnikom, i odjechał.MJ Przyszedł bowiem Jan do was drogą sprawiedliwości i nie uwierzyliście mu. Zaś poborcy i prostytutki uwierzyli mu. Wy zaś zobaczywszy ani nie odczuliście żalu później, (by) uwierzyć mu. I Kto z (tych) dwóch uczynił wolę ojca? Mówią: Pierwszy*. Mówi im Jezus: Amen mówię wam, że poborcy i prostytutki wyprzedzają was do królestwa Boga. [* Niektóre rękopisy zamieniają miejscami odpowiedzi synów, a więc w w. 31 mówią "Drugi".]yHkPodszedłszy zaś (do) drugiego rzekł tak samo. On zaś odpowiadając rzekł: Ja*, panie. I nie odszedł.** [* Sens: "tak, ja, już idę".] [** Niektóre rękopisy zamieniają miejscami odpowiedzi synów, a więc w w. 31 mówią "Drugi".]=GsOn zaś odpowiadając rzekł: Nie chcę, później zaś odczuwszy żal odszedł.* [* Niektóre rękopisy zamieniają miejscami odpowiedzi synów, a więc w w. 31 mówią "Drugi".] FCo zaś wam zdaje się? Człowiek miał synów dwóch. I podszedłszy do pierwszego rzekł: Synu, odejdź, dziś pracuj w winnicy.tEaI odpowiadając Jezusowi rzekli: Nie wiemy. Rzekł im i on: Ani ja mówię wam, jaką władzą to czynię.mDSJeśli zaś powiedzielibyśmy "Z ludzi", boimy się tłumu, wszyscy bowiem jako proroka mają Jana.;CoChrzest Jana skąd był? Z nieba czy z ludzi? Oni zaś rozważali wśród siebie mówiąc: Jeśli powiedzielibyśmy ,,Z nieba", powie nam: Dla czego więc nie uwierzyliście mu? B9Odpowiadając zaś Jezus rzekł im: Spytam was i ja (o) słowo jedno, które jeśli powiedzielibyście mi, i ja wam powiem, jaką władzą to czynię.,AQI (gdy przyszedł) (on) do świątyni, podeszli do niego nauczającego arcykapłani i starsi ludu mówiąc: Jaką władzą to czynisz? I kto ci dał władzę tę?Q@I wszystkie, (o)-jakie prosilibyście w modlitwie wierząc, otrzymacie.n?UOdpowiadając zaś Jezus rzekł im: Amen mówię wam: Jeśli mielibyście wiarę i nie zawahalibyście się, nie tylko to (z) figą uczynicie, ale i jeśli górze tej rzeklibyście: Unieś się i rzuć się w morze, stanie się.S>I zobaczywszy uczniowie zdziwili się mówiąc: Jak od razu uschła figa?W='I zobaczywszy figę jedną przy drodze, przyszedł do niej i nic (nie) znalazł na niej jeśli nie liście jedynie. I mówi jej: (Niech) już nie z ciebie owoc stanie się na wieki. I uschła od razu figa.5<eRano zaś powracając do miasta zgłodniał.S;I pozostawiwszy ich wyszedł poza - miasto do Betanii i przenocował tam./:WI powiedzieli mu: Słyszysz, co ci mówią? Zaś Jezus mówi im: Tak. Nigdy (nie) odczytaliście, że: Z ust niemowląt i ssących wydoskonaliłeś sobie pochwałę?.9UZobaczywszy zaś arcykapłani i uczeni w piśmie dziwy, które uczynił, i chłopców krzyczących w świątyni i mówiących: Hosanna Synowi Dawida, oburzyli się.K8I podeszli do niego ślepi i chromi w świątyni i uzdrowił ich.z7m I mówi im: Napisane jest: Dom mój domem modlitwy nazwany-będzie, wy zaś go czynicie jaskinią rozbójników..6U I wszedł Jezus do świątyni i wyrzucił wszystkich sprzedających i kupujących w świątyni, i stoły wymieniaczy poprzewracał i ławy sprzedających gołębie.M5 Zaś tłumy mówiły: Ten jest prorok Jezus z Nazaretu (w) Galilei.j4M I (gdy wszedł) on do Jerozolimy, wstrząśnięte zostało całe miasto mówiące: Kto jest ten?)3K Zaś tłumy poprzedzające go i towarzyszące krzyczały mówiąc: Hosanna Synowi Dawida. Błogosławiony przychodzący w imię Pana. Hosanna na wysokościach.}2sZaś bardzo liczny tłum rozesłał swoje szaty na drodze, inni zaś ścinali gałęzie z drzew i słali na drodze.W1'przyprowadzili oślicę i oślę i nałożyli na nie szaty, i usiadł na nie.I0 Wyruszywszy zaś uczniowie i uczyniwszy jak rozkazał im Jezus./+Powiedzcie córce Syjonu: Oto król twój przychodzi do ciebie, łagodny i zasiadający na ośle. i na oślęciu, synu (bydlęcia) spod jarzma.`.9To zaś stało się, aby wypełniło się, (co) powiedziane przez proroka mówiącego:h-II gdyby ktoś wam powiedział coś, powiecie, że: Pan ich potrzebę ma. Zaraz zaś wyśle je.,7mówiąc im: Ruszajcie do wsi naprzeciw was, i zaraz znajdziecie oślicę uwiązaną i oślę* z nią. Odwiązawszy przyprowadźcie mi. [* Źrebię.]z+ oI kiedy zbliżyli się do Jerozolimy i przyszli do Betfage do Góry Oliwek, wtedy Jezus wysłał dwóch uczniów,i*K"Ulitowawszy się, zaś Jezus dotknął oczu ich, i zaraz przejrzeli i zaczęli towarzyszyć mu.9)m!Mówią mu: Panie, aby otwarły się oczy nasze.R( I stanąwszy Jezus zawołał ich i rzekł: Co chcecie, bym uczynił wam? ' Zaś tłum skarcił ich, aby zamilkli. Oni zaś więcej zaczęli krzyczeć mówiąc: Zlituj się (nad) nami, Panie, Synu Dawida.&5I oto dwóch ślepych siedzących przy drodze, usłyszawszy że Jezus przechodzi, krzyknęli mówiąc: Zlituj się (nad) nami, [Panie,] Synu Dawida.R%I (gdy wychodzili) oni z Jerycha, zaczął towarzyszyć mu tłum liczny.{$oJak właśnie Syn Człowieka nie przyszedł być obsługiwanym, ale usłużyć i dać życie jego, okup za wielu.T#!i który chciałby wśród was być pierwszy, będzie waszym niewolnikiem.r"]Nie tak będzie wśród was; ale który chciałby wśród was wielki stać się, będzie waszym sługą,!!;Zaś Jezus przywoławszy do siebie ich powiedział: Wiecie, że panujący nad narodami panują przemocą im i wielcy dają odczuć władzę (nad) nimi.D I usłyszawszy dziesięciu, oburzyli się na dwóch braci.,QMówi im: Wprawdzie kielich mój pić będziecie, lecz siąść po prawicy mej i po lewicy nie jest moje [to] dać, ale którym przygotowane jest przez Ojca mego.Odpowiadając zaś Jezus rzekł: Nie wiecie, co prosicie dla siebie. Możecie wypić kielich, który ja mam pić? Mówią mu: Możemy."=On zaś powiedział jej: Co chcesz? Mówi mu: Powiedz, żeby siedli ci dwaj synowie moi jeden po prawicy twej i jeden po lewicy twej w królestwie twym.s_Wtedy podeszła do niego matka synów Zebedeusza z synami jej, kłaniając się i prosząc coś od niego.{oi wydadzą go narodom* na wykpienie i wybatożenie i ukrzyżowanie, i trzeciego dnia podniesie się. [* Poganom.]Oto wchodzimy ku Jerozolimie i Syn Człowieka wydany będzie arcykapłanom i uczonym w piśmie, i zasądzą go (na) śmierć,xiI wchodząc Jezus ku Jerozolimie wziął ze sobą dwunastu [uczniów] na osobności i w drodze powiedział im:;qTak będą ostatni pierwszymi i pierwsi ostatnimi. [Czy] nie jest dozwolone mi, co chcę uczynić z moimi? Czy oko twe złe* jest, że ja dobry jestem? [* Tzn. "czy zazdrościsz".]OZabierz twoje i odejdź. Chcę zaś temu ostatniemu dać jak i tobie.M On zaś odpowiadając jednemu (z) nich rzekł: Kolego*, nie krzywdzę cię. Czyż nie (na)-denara zgodziłeś się ze mną? [* Sposób zwracania się do osoby bliżej nie znanej niższego stanu.] mówiąc: Ci ostatni jedną godzinę (przepracowali) i równych nam ich uczyniłeś: (tym), (którzy znieśli) - ciężar dnia i upał.3a Wziąwszy zaś szemrali przeciw panu domu,`9 I przyszedłszy (ci) pierwsi sądzili, że więcej wezmą. I wzięli po denarze i oni.K I przyszedłszy (ci) koło jedenastej godziny wzięli po denarze.$A(Gdy wieczór) zaś (stał się), mówi pan winnicy zarządcy jego: Zawołaj pracowników i oddaj im zapłatę, zacząwszy od ostatnich aż do pierwszych.Z-Mówią mu: (Bo) nikt nas (nie) wynajął. Mówi im: Odejdźcie i wy do winnicy.{Koło zaś jedenastej wyszedłszy znalazł innych stojących i mówi im: Dlaczego tu staliście cały dzień bezczynni?l QOni zaś odeszli. Znowu [zaś] wyszedłszy koło szóstej i dziewiątej godziny uczynił tak samo.\ 1I tym powiedział: Odejdźcie i wy do winnicy, i co będzie sprawiedliwe, dam wam.` 9I wyszedłszy koło trzeciej godziny zobaczył innych stojących na rynku bezczynnych. -Zgodziwszy się* zaś z pracownikami za denara dzień, wysłał ich do winnicy jego. [* Dosłownie "współbrzmieliby", "uzgodniliby poglądy".]  Podobne bowiem jest królestwo niebios człowiekowi panu domu, który wyszedł zaraz rano wynająć pracowników do winnicy jego.DLiczni zaś będą pierwsi ostatnimi i ostatni pierwszymi.nUI każdy, który opuścił domy, lub braci, lub siostry, lub ojca, lub matkę*, lub dzieci, lub pola ze względu na imię me, stokrotnie więcej weźmie i życie wieczne odziedziczy. [* Część rękopisów dodaje "lub żonę".]7Zaś Jezus powiedział im: Amen mówię wam, że wy, (którzy) zaczęliście towarzyszyć mi, przy odrodzeniu*, kiedy zasiądzie Syn Człowieka na tronie chwały jego, zasiądziecie i wy na dwunastu tronach, sądząc dwanaście plemion Izraela. [* "Przy ponownym staniu się".]}Wtedy odpowiadając Piotr rzekł mu: Oto my opuściliśmy wszystko i zaczęliśmy-towarzyszyć ci. Co zatem będzie nam?r]Przyjrzawszy się zaś Jezus powiedział im: U ludzi to niemożliwe jest, u zaś Boga wszystko możliwe.gGUsłyszawszy zaś uczniowie zdumiewali się bardzo, mówiąc: Kto zatem może uratować się? Znów zaś mówię wam, wykonalniejsze jest wielbłądowi przez otwór igły przejść, niż bogatemu wejść do królestwa Boga.s_Zaś Jezus powiedział uczniom jego: Amen mówię wam, że bogaty z trudem wejdzie do królestwa niebios.q[Usłyszawszy zaś młodzieniec słowo odszedł smucąc się, był bowiem mającym posiadłości liczne.(IRzekł mu Jezus: Jeśli chcesz doskonały być, odejdź, sprzedaj twój dobytek i daj biednym, i będziesz miał skarb w niebiosach, i chodźże towarzysz mi.U~#Mówi mu młodzieniec: Wszystkiego tego ustrzegłem. Co jeszcze brakuje mi?Z}-Szanuj ojca i matkę, i: Będziesz miłował bliźniego twego jak siebie samego.&|EMówi mu: Jakich? Zaś Jezus powiedział: - Nie będziesz zabijał, Nie będziesz cudzołożył, Nie będziesz kradł, Nie będziesz kłamliwie świadczył, {On zaś powiedział mu: Dlaczego mnie pytasz o dobre? Jeden jest dobry. Jeśli zaś chcesz do życia wejść, strzeż przykazań.}zsI oto jeden podszedłszy (do) niego powiedział: Nauczycielu, co dobrego mam uczynić, (abym) miał życie wieczne?:yoI nałożywszy ręce (na) nie wyruszył stamtąd.xZaś Jezus powiedział: Dopuśćcie - dzieci i nie zabraniajcie im przyjść do mnie, bowiem takich jest królestwo niebios.{wo Wtedy przyniesione zostały mu dzieci, aby ręce nałożył na nie i pomodlił się. Zaś uczniowie skarcili ich.~vu Są bowiem eunuchowie, którzy z brzucha matki narodzili się tak, i są eunuchowie, którzy eunuchami zostali przez ludzi, i są eunuchowie, którzy eunuchami zrobili sami siebie z powodu królestwa niebios. Mogący iść (za tym) niech idzie.]u3 On zaś powiedział im: Nie wszyscy idą (za) słowem [tym], ale którym jest dane.t Mówią mu uczniowie [jego]: Jeśli tak(a) jest odpowiedzialność człowieka z żoną, nie pożyteczne jest ożenić się.Ws' Mówię zaś wam, że który oddaliłby żonę jego, nie z powodu rozpusty, i poślubiłby inną. cudzołoży*. [* Wiele rękopisów dodaje jeszcze: "i odesłaną poślubiający cudzołoży" lub podobnie.] rMówi im, że Mojżesz z powodu twardości serca waszego pozwolił wam oddalić żony wasze, od początku zaś nie stało się tak.]q3Mówią mu: Czemu więc Mojżesz przykazał dać dokument rozwodu i oddalić [ją]?p-Tak że już nie są dwoje, ale ciało jedno. Co więc Bóg sprzągł*, człowiek nie niech rozdziela. [* Razem zaprzągł, pod jednym jarzmem.]#o?I rzekł: Ze względu na to pozostawi człowiek ojca i matkę i złączy się z* żoną jego, i będą dwoje w ciele jednym. [* Dosłownie "sklei się".]nyOn zaś odpowiadając rzekł: Czy nie odczytaliście, że: Stwarzający od początku męskim i żeńskim uczynił ich?)mKI podeszli do niego faryzeusze próbując go i mówiąc: Czy dozwolone jest człowiekowi oddalić żonę jego dla każdej* przyczyny? [* Sens "jakiejkolwiek".]GlI zaczęły towarzyszyć mu tłumy liczne, uzdrowił ich tam.k yI stało się, kiedy zakończył Jezus słowa te, przeniósł się z Galilei i przyszedł w granice Judei poza Jordan.pjY#Tak i Ojciec mój niebieski uczyni wam, jeśli nie odpuścilibyście każdy bratu jego z serc waszych.hiI"I rozgniewany pan jego wydał go oprawcom, aż do (kiedy) oddałby wszystko, (co był winien).sh_!Nie trzeba było i tobie zlitować się (nad) współsługą twym, jak i ja (nad) tobą zlitowałem się?g Wtedy przywoławszy do siebie go pan jego mówi mu: Sługo zły, całą powinność tamtą odpuściłem ci, skoro poprosiłeś mnie.f1Zobaczywszy więc współsłudzy jego (co się stało), zasmucili się bardzo i przyszedłszy, wyjaśnili panu swojemu wszystko, (co się stało).heIOn zaś nie chciał, ale odszedłszy wrzucił go do strażnicy, aż oddałby (to co) dłużne.ldQUpadłszy więc współsługa jego prosił go mówiąc: Bądź wielkoduszny nade mną, i oddam ci.5ccWyszedłszy zaś sługa ów znalazł jednego (ze) współsług jego, który winny był mu sto denarów, i chwyciwszy go dusił, mówiąc: Oddaj, jeśli coś winny jesteś.Xb)Ulitowawszy się zaś pan sługi owego uwolnił go i pożyczkę odpuścił mu.naUPadłszy więc sługa kłaniał się mu mówiąc: Bądź wielkoduszny nade mną i wszystko oddam ci.:`mNie (miał gdy) zaś on (z czego) oddać, kazał go pan sprzedać*, i żonę i dzieci i wszystko, ile ma, i (by zostało oddane). [* Dosłowniej "(aby) on zostać sprzedanym".]_(Gdy zaczął) zaś on rozliczać*, przyprowadzony został mu jeden winien dziesięć tysięcy talentów. [* Regulować.]^-Dla tego podobne stało się królestwo niebios człowiekowi, królowi, który chciał rozliczyć* (rachunek) ze sługami jego. [* Uregulować.]e]CMówi mu Jezus: Nie mówię ci aż do siedmiukroć, ale aż po siedemdziesiątkroć siedem.\ Wtedy podszedłszy Piotr powiedział mu: Panie, ilekroć zgrzeszy przeciw mnie brat mój i odpuszczę mu? Aż do siedmiukroć?`[9Gdzie bowiem jest dwóch lub trzech zebranych w moje imię, tam jestem w środku nich.kZOZnów [amen] mówię wam, że jeśli dwaj zgodziliby się* z was na ziemi co do wszelkich spraw, (co do których) prosiliby, stanie się im u Ojca mego w niebiosach. [* Dosłownie "współbrzmieliby", "uzgodniliby poglądy".]/YWAmen mówię wam, jakie (rzeczy) związalibyście na ziemi, (będą) związane w niebie, i jakie (rzeczy) rozwiązalibyście na ziemi, (będą) rozwiązane w niebie.iXKJeśli zaś nie posłuchałby ich, powiedz (społeczności) zwołanych*. Jeśli zaś i (społeczności) zwołanych* nie posłuchałby, niech będzie ci jak poganin i poborca. [* Kościół jako lokalne zgromadzenie, gmina.]W'Jeśli zaś nie posłuchałby, zabierz z tobą jeszcze jednego lub dwóch, aby na ustach dwóch świadków lub trzech stanęła cała sprawa.!V;Jeśli zaś zgrzeszyłby [przeciw tobie] brat twój, pójdź upomnij go pomiędzy tobą a nim samym. Jeśli cię posłuchałby, zyskałeś brata twego.|UqTak nie jest wolą Ojca mego w niebiosach, aby zginął jeden (z) małych tych. [* Dosłownie "stałoby się mu".]T% I gdyby (miał)* znaleźć ją, amen mówię wam, że raduje się z tej bardziej niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu nie zabłąkanych.{So Co wam wydaje się? Gdyby (miał)* jakiś człowiek sto owiec i zabłąkałaby się jedna z nich, czyż nie opuści dziewięćdziesięciu dziewięciu na górach i ruszywszy (nie) poszuka błąkającej się? [* Dosłownie "stałoby się mu".] R []>Qu Patrzajcie, nie zlekceważylibyście jednego (z) małych tych. Mówię bowiem wam, że zwiastunowie ich w niebiosach przez cały (czas) patrzą (na) oblicze Ojca mego w niebiosach.OP I jeśli oko twe wiedzie do obrazy cię, wyrwij je i rzuć od ciebie. Lepiej* ci jest jednookim do życia wejść, niż dwoje oczu mając zostać rzuconym w Gehennę ognia. [* Dosłownie "dobrze".]{OoJeśli zaś ręka twa lub stopa twa wiedzie do obrazy cię, wytnij ją i rzuć od ciebie. Lepiej* ci jest wejść w życie kalekim lub chromym, niż dwie ręce lub dwie stopy mając zostać rzuconym w ogień wieczny. [* Dosłownie "dobrze".]!N;Biada światu przez obrazy*. Koniecznością bowiem (przyjście) obrazy*, lecz biada - człowiekowi, przez którego obraza* przychodzi. [* Zgorszenia.]\M1Który zaś przywiódłby do obrazy jednego (z) małych tych wierzących we mnie, jest pożyteczne mu, żeby zawieszony został kamień młyński ośli wokół szyi jego i utopiony został na przestworzu morza.PLI który przyjąłby jedno dziecko takie w imię moje, mnie przyjmuje.]K3Który więc uniży siebie jak dziecko to. ten jest większy w królestwie niebios. J i powiedział: Amen mówię wam, jeśli nie zawrócicie i (nie) staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebios.;IqI przywoławszy dziecko postawił je w środku ichpH [W ową godzinę podeszli uczniowie (do) Jezusa mówiąc: Kto zatem większy jest w królestwie niebios?gGGAby zaś nie urazić ich, poszedłszy (nad) morze rzuć haczyk i (tę), (która wyjdzie) pierwsza, rybę weź, i otwarłszy usta jej znajdziesz stater*. Ten wziąwszy, daj im za mnie i ciebie. [* Równy czterem drachmom.]VF%(Gdy powiedział) zaś: Od obcych, rzekł mu Jezus: Zatem wolni są synowie.:EmMówi: Tak. I (gdy wszedł) do domu ubiegł go Jezus mówiąc: Co ci wydaje się, Szymonie? Królowie ziemi od kogo biorą podatek lub pogłówne? Od synów ich, czy od obcych?OD(Gdy przyszli) zaś oni do Kafarnaum podeszli didrachmy* biorący (do) Piotra i powiedzieli: Nauczyciel wasz (czyż) nie płaci didrachm? [* Dwie drachmy, podatek na świątynię w tej wysokości.]QCI zabiją go, i trzeciego dnia podniesie się. I zasmucili się bardzo.ZB-(Gdy zbierali się)* zaś oni w Galilei, powiedział im Jezus: Ma Syn Człowieka być wydanym w ręce ludzi. [* Może "kierowali się wspólnie ku"? Część rękopisów mówi o "mieszkających po powrocie".] A[]]@3On zaś mówi im: Z powodu małej wiary waszej. Amen bowiem mówię wam, jeśli mielibyście wiarę jak ziarno gorczycy, powiecie górze tej: Przejdź stąd tam, i przejdzie. I nic (nie) będzie niemożliwe wam.s?_Wtedy podszedłszy uczniowie - Jezusa na osobności powiedzieli: Dla czego my nie mogliśmy wyrzucić go?h>II skarcił go Jezus, i wyszedł z niego demon. I uzdrowiony został chłopiec od godziny owej.%=COdpowiadając zaś Jezus rzekł: O pokolenie bez wiary i przewrotne, aż do kiedy z wami będę? Aż do kiedy będę znosił was? Przynieście mi go tutaj.G<I przyprowadziłem go uczniom twym, i nie mogli go uzdrowić.U;#i mówiąc: Panie, zlituj się (nad) mym synem, bo jest epileptykiem i ciężko* cierpi. Wielekroć bowiem pada w ogień i wielekroć w wodę. [* Dosłownie "źle", część rękopisów: "źle się ma".]b:=I (gdy przyszli) do tłumu, podszedł do niego człowiek, padając na kolana (przed) nimM9 Wtedy zrozumieli uczniowie, że o Janie Chrzcicielu powiedział im.81 Mówię zaś wam, że Eliasz już przyszedł i nie rozpoznali go, ale uczynili z nim, jak zechcieli. Tak i Syn Człowieka ma cierpieć przez nich.Z7- On zaś odpowiadając rzekł: Eliasz wprawdzie przychodzi i przywróci wszystko.6 I zaczęli dopytywać się go uczniowie mówiąc: Dlaczego więc uczeni-w piśmie mówią, że Eliasz ma przyjść najpierw?5- I (gdy schodzili) oni z góry, przykazał im Jezus mówiąc: Nikomu (nie) opowiecie wizji, aż (kiedy) Syn Człowieka z martwych podniesie się._47Podniósłszy zaś oczy ich nikogo (nie) zobaczyli, jeśli nie samego Jezusa jedynie.`39I podszedł Jezus, i dotknąwszy ich powiedział: Podnieście się i nie bójcie się.R2I usłyszawszy uczniowie padli na twarz ich i przestraszyli się bardzo.,1QJeszcze (gdy on) (mówił), oto chmura świetlista ocieniła ich, i oto głos z chmury mówiący: Ten jest Syn mój umiłowany, w nim upodobałem. Słuchajcie go./0WOdpowiadając zaś Piotr rzekł Jezusowi: Panie, dobrze jest nam tu być. Jeśli chcesz, uczynię tu trzy namioty, tobie jeden i Mojżeszowi jeden i Eliaszowi jeden.W/'I oto dał się zobaczyć im Mojżesz i Eliasz wspólnie rozmawiający z nim.. I został przemieniony wobec nich, i zajaśniało oblicze jego jak słońce, zaś szaty jego stały się białe jak światło. - I po dniach sześciu zabiera ze sobą - Jezus Piotra i Jakuba i Jana brata jego, i wprowadza ich na górę wysoką na osobności.#,?Amen mówię wam, że są niektórzy (z) tu stojących, którzy nie skosztują śmierci, aż zobaczą Syna Człowieka przychodzącego w królestwie jego.+!Ma (na pewno) bowiem - Syn Człowieka przyjść w - chwale Ojca jego ze zwiastunami jego i wtedy odda każdemu według postępowania jego.**M(W) czym bowiem pomoże sobie człowiek, jeśli świat cały zyskałby, zaś (na) duszy jego stratę poniósłby? Lub co da człowiek (w zamian za) duszę jego?1)[Który bowiem chciałby życie* jego uratować, zgubi je, który zaś zgubiłby życie* jego ze względu na mnie, znajdzie je. [* Dosłownie duszę, tzn. dech życia.]!(;Wtedy Jezus powiedział uczniom jego: Jeśli ktoś chce za mną pójść, niech się wyprze siebie i niech zabierze krzyż jego, i niech towarzyszy mi.u'cOn zaś odwróciwszy się powiedział Piotrowi: Odejdź za mnie, Szatanie; zawadą jesteś mi, bo nie myślisz (o tym co) Boga, ale (to co) ludzi*. [* "nie o tym, co Boga, (...) co ludzi" - składniej: "nie po Bożemu, ale po ludzku".] & I wziąwszy na bok go Piotr zaczął karcić go mówiąc: Życzliwy(m)* ci, Panie, nie będzie ci to. [* Sens: "Boże uchowaj".]X%)Od wtedy zaczął Jezus pokazywać uczniom jego, że ma on do Jerozolimy odejść i wiele wycierpieć od starszych i arcykapłanów i uczonych w piśmie, i zostać zabitym, i trzeciego dnia podnieść się.$yWtedy przykazał uczniom, aby nikomu (nie) powiedzieli, że on jest Pomazańcem*. [* Pomazaniec = Chrystus = Mesjasz.],#QDam ci klucze królestwa niebios, i co by(ś) związał na ziemi, będzie związane w niebiosach, i co rozwiązałbyś na ziemi, będzie rozwiązane w niebiosach.="sA ja zaś ci mówię, że ty jesteś Skała, i na tej skale zbuduję mą (społeczność) zwołanych*, i bramy otchłani nie przemogą jej. [* Taki jest sens słowa "Kościół".]!+Odpowiadając zaś Jezus rzekł mu: Szczęśliwy jesteś, Szymonie Bar-Jona, bo ciało i krew nie odsłoniły ci, ale Ojciec mój w niebiosach.  Odpowiadając zaś Szymon Piotr powiedział: Ty jesteś Pomazaniec*, - Syn Boga żyjącego. [* Pomazaniec = Chrystus = Mesjasz.]8kMówi im: Wy zaś kim (ja) powiadacie (jestem)?{Oni zaś powiedzieli: (Jedni) Janem Chrzcicielem, inni zaś Eliaszem, drudzy zaś Jeremiaszem lub jednym (z) proroków.=s Przyszedłszy zaś Jezus do dzielnicy* Cezarei Filipa, pytał uczniów jego mówiąc: Kim, mówią ludzie, (jest) Syn Człowieka? [* W sensie części kraju pod osobną władzą.]zm Wtedy zrozumieli, że nie powiedział, wystrzegać się zaczynu chlebów, ale nauki faryzeuszów i saduceuszów.y Jak nie rozumiecie, że nie o chlebach powiedziałem wam? Wystrzegajcie się zaś zaczynu faryzeuszów i saduceuszów.O Ani siedem chlebów (dla) czterech tysięcy i ile koszy wzięliście? Jeszcze nie rozumiecie ani przypominacie sobie (te) pięć chlebów - (dla) pięciu tysięcy i ile koszyków wzięliście?vePoznawszy zaś Jezus powiedział: Dlaczego rozważacie w sobie samych, małej wiary, że chlebów nie macie?SOni zaś rozważali w sobie samych mówiąc, że: Chleba nie wzięliśmy.iKZaś Jezus powiedział im: Patrzajcie i wystrzegajcie się zaczynu faryzeuszów i saduceuszów.MI przyszedłszy uczniowie na przeciwko zapomnieli chlebów wziąć. Pokolenie złe i cudzołożne znaku poszukuje, i znak nie zostanie dany mu, jeśli nie znak Jonasza. I pozostawiwszy ich odszedł.3I rano: Dzisiaj wichura, ogniste jest bowiem posępniejące niebo. Wprawdzie oblicze nieba umiecie rozróżniać, jednak znaków pór nie umiecie.]ucOn zaś odpowiadając rzekł im: [(Gdy wieczór) (stał się), mówicie: Pogoda. ogniste jest bowiem niebo.f GI podszedłszy faryzeusze i saduceusze próbując zapytali go, znak z nieba (by) pokazał im.q['I oddaliwszy tłumy wszedł do łodzi i przypłynął* w granice Magadanu. [* Dosłownie "przyszedł".]J &Zaś jedzący byli cztery tysiące mężów bez kobiet i dzieci.jM%I jedli wszyscy i nasyceni zostali, i zbywającego (z) ułomków zebrali, siedem koszy pełnych.r ]$wziął siedem chlebów i ryby, i dzięki uczyniwszy połamał i dawał uczniom, zaś uczniowie tłumom.8 k#I nakazawszy tłumowi położyć się na ziemi,^ 5"I mówi im Jezus: Ile chlebów macie? Oni zaś powiedzieli: Siedem, i trochę rybek.k O!I mówią mu uczniowie: Skąd nam na pustaci chlebów tak wiele, żeby nasycić tłum tak wielki?\ 1 Zaś Jezus przywoławszy do siebie uczniów jego rzekł: Lituję się nad tłumem, bo już dni trzy pozostają przy mnie i nie mają, co zjedliby. I oddalić ich głodnych nie chcę, coby nie osłabli w drodze."=tak że tłum (zdziwił się), widząc głuchych mówiących, kalekich zdrowych, i chromych chodzących, i ślepych widzących; i chwalili Boga Izraela.#?I podeszły do niego tłumy liczne mające z sobą chromych, ślepych, kalekich, głuchych i innych wielu, i składali ich u stóp jego; i uzdrowił ich,s_I przeszedłszy stamtąd - Jezus przyszedł w stronę - morza Galilei i wszedłszy na górę usiadł tam.3Wtedy odpowiadając Jezus rzekł jej: O kobieto, wielka twa wiara, niech się stanie ci jak chcesz. I została uleczona córka jej od godziny owej.q[Ona zaś rzekła: Tak, Panie, i bowiem szczenięta jedzą ze okruszyn padających ze stołu panów ich.#On zaś odpowiadając rzekł: Nie jest dobrze* wziąć chleb dzieci i rzucić szczeniętom. [* Część rękopisów: "nie jest dozwolone".]KZaś podszedłszy kłaniała się mu mówiąc: Panie, pomagaj mi.kOOn zaś odpowiadając rzekł: Nie zostałem wysłany, chyba że do owiec zgubionych domu Izraela.}On zaś nie odpowiedział jej słowem. I podszedłszy uczniowie jego prosili go mówiąc: Oddal ją, bo krzyczy za nami,DI oto kobieta Kananejka z granic owych wyszedłszy, krzyknęła mówiąc: Ulituj się (nade) mną, Panie, Synu Dawida! Córka ma źle* opętana jest przez demona. [* Groźnie, ciężko.]~}I wyszedłszy stamtąd Jezus wycofał się do dzielnic* Tyru i Sydonu. [* W sensie części kraju pod osobną władzą.]m}STo jest zanieczyszczające człowieka; zaś nieumytymi rękoma jeść nie zanieczyszcza człowieka. |Z bowiem serca wychodzą rozważania złe, zabójstwa, cudzołóstwa, rozpusty, kradzieże, kłamliwe świadectwa, bluźnierstwa.S{Zaś wychodzące z ust, z serca wytryska, i owo zanieczyszcza człowieka.gzGNie zauważacie, że wszystko wchodzące w usta do brzucha idzie i do ustępu jest wyrzucane?;yqOn zaś rzekł: Nadal i wy niepojętni jesteście?LxOdpowiadając zaś Piotr rzekł mu: Objaśnij nam przykład [ten].{woZostawcie ich, ślepymi są przewodnikami [ślepych]. Ślepy zaś ślepego jeśli prowadzi, obaj w dół wpadną.%vC On zaś odpowiadając rzekł: Każda roślina*, której nie zasadził ojciec mój niebieski, zostanie wykorzeniona. [* Coś zasadzonego, jakby "sadzonka".]u Wtedy podszedłszy uczniowie mówią mu: Wiesz, że faryzeusze usłyszawszy (to) słowo urazili się*? [* Było to dla nich przeszkodą.]mtS Nie wchodzące do ust zanieczyszcza człowieka, ale wychodzące z ust, to zanieczyszcza człowieka.Ts! I przywoławszy do siebie tłum powiedział im: Słuchajcie i rozumiejcie.Nr daremnie zaś czczą mnie, nauczając (jako) nauki przykazań ludzi.\q1Lud ten wargami mi okazuje szacunek, zaś serce ich daleko jest oddalone ode mnie;?pyObłudnicy, dobrze prorokował o was Izajasz mówiąc:%oCnie będzie okazywać szacunku* - ojcu jego. I unieważniliście - słowo Boga z powodu przekazu waszego. [* Sens: nie będzie musiał okazywać szacunku.] a`~~~4}}#||+{{~zz'yyly=xxxwBvvfv-uugtt~tssbs!rr`r-qqqFppp;oouoKKK*JJ>IIsHHHGGFFSFEEEDDCCrC(BBtB AA@@9???J>===]<<=;;:99X88277e66o5554]33K22a11O00>/~...D--v-4,,,++v***.))=((( 'g'&&l&%$$I##L""D" !j!( ?![_v7Ou@ZZw ! q %  ;[7 QaimKZaś arcykapłani i starsi przekonali tłumy, żeby poprosili o Barabasza. zaś Jezusa zgubili.0lY(Gdy siedział) zaś on na trybunie, wysłała do niego żona jego mówiąc: Nic tobie i sprawiedliwemu temu, wiele bowiem wycierpiałam dziś we śnie z powodu jego.8kkWiedział bowiem, że przez zawiść wydali go.j(Gdy zgromadzili się) więc oni, powiedział im Piłat: Kogo chcecie, uwolnię wam, [Jezusa Barabasza, czy Jezusa zwanego Pomazańcem?LiMieli zaś wtedy więźnia znacznego zwanego [Jezusem] Barabaszem.fhENa zaś święto zwykł namiestnik uwalniać jednego - tłumowi więźnia, którego chcieli.zgmI nie odpowiedział mu w ani jednej sprawie*, tak że (dziwił się) namiestnik bardzo. [* Na ani jedno słowo.]Mf Wtedy mówi mu Piłat: Nie słyszysz, ile tobie przeciw świadczą?^e5 I wśród (oskarżania) go przez arcykapłanów i starszych nic (nie) odpowiedział.d3 Zaś Jezus postawiony został przed namiestnikiem. I zapytał go namiestnik mówiąc: Ty jesteś król Judejczyków? Zaś Jezus rzekł: Ty mówisz.;cq i dali je na pole garncarza, jako nakazał mi Pan.ybk Wtedy wypełniło się, (co) zostało powiedziane przez Jeremiasza proroka mówiącego: I wzięli trzydzieści srebrników, szacunek (za tego) oszacowanego, który* oszacowany został przez synów Izraela, [* Może być "które" (o polu).]EaDlatego nazwane zostało pole owo Pole Krwi aż do dzisiaj.U`#Naradę zaś wziąwszy kupili z nich Pole Garncarza na grób cudzoziemców._Zaś arcykapłani wziąwszy srebrniki powiedzieli: Nie jest dozwolone rzucić je do skarbony, skoro oszacowaniem krwi są.Q^I cisnąwszy srebrniki ku przybytkowi* oddalił się i odszedłszy powiesił się**.[* Według części rękopisów w samym głównym gmachu świątyni, przybytku.] [** Dosłownie "zadusił siebie".]u]cmówiąc: Zgrzeszyłem wydawszy krew niewinną. Oni zaś powiedzieli: Co to do nas? Ty (sam) byś patrzał.\+Wtedy zobaczywszy Juda, (ten) wydający go, że został zasądzony, pożałowawszy zwrócił trzydzieści srebrników arcykapłanom i starszym,I[ I związawszy go odprowadzili i wydali Piłatowi namiestnikowi.Z (Gdy poranek) zaś stał się, naradę (podjęli) wszyscy arcykapłani i starsi ludu przeciw Jezusowi, żeby uśmiercić go.1Y[KI przypomniał sobie Piotr słowo Jezusa, (który powiedział), że: Zanim kogut (zapieje), trzykroć wyprzesz się mnie. I wyszedłszy na zewnątrz zapłakał gorzko.oXWJWtedy zaczął zaklinać się i przysięgać, że: Nie znam tego człowieka. I zaraz kogut (zapiał).WIPo małej (chwili) zaś podchodząc stojący powiedzieli Piotrowi: Prawdziwie i ty z nich jesteś, i bowiem wymowa twa jawnym cię czyni.KVHI znów zaprzeczył z przysięgą, że: Nie znam tego człowieka.nUUG(Gdy wyszedł) zaś do bramy, zobaczyła go inna i mówi tym tam: Ten był z Jezusem Nazarejczykiem.OTFOn zaś wyparł się wobec wszystkich mówiąc: Nie wiem, co mówisz. SEZaś Piotr siedział zewnątrz na dziedzińcu. I podeszła do niego jedna służebna, mówiąc: I ty byłeś z Jezusem (z) Galilei.RRD(mówili): Wyprorokuj nam, Pomazańcu, kto jest, (który uderzył) cię?QQCWtedy spluwali w twarz jego i policzkowali go, (którzy) zaś uderzali,TP!BCo wam się zdaje? Oni zaś odpowiadając rzekli: Podległy śmierci jest.O'AWtedy arcykapłan rozdarł szaty jego mówiąc: Zbluźnił! Cóż jeszcze potrzebę mamy świadków? Oto teraz usłyszeliście bluźnierstwo.#N?@Mówi mu Jezus: Ty powiedziałeś. Lecz mówię wam: od teraz zobaczycie Syna Człowieka siedzącego po prawicy mocy i przychodzącego na chmurach nieba. M9?Zaś Jezus milczał. I arcykapłan powiedział mu: Zaprzysięgam cię na Boga żyjącego, aby nam powiedziałeś, czy ty jesteś Pomazaniec, Syn Boga.bL=>I wstawszy arcykapłan rzekł mu: Nic (nie) odpowiadasz? Co ci tobie przeciw świadczą?[K/=powiedzieli: Ten rzekł: Mogę obalić przybytek Boga i przez trzy dni zbudować.oJW70Zaś wydający go dał im znak mówiąc: Którego pocałuję, ten jest. chwyćcie go.=1/I jeszcze (gdy on) (mówił), oto Juda, jeden (z) dwunastu przyszedł i z nim tłum liczny z mieczami i kijami od arcykapłanów i starszych ludu.F<.Podnieście się, idźmy. Oto zbliżył się wydający mnie.";=-Wtedy przychodzi do uczniów i mówi im: Spicie w końcu i spoczywacie? Oto zbliżyła się godzina i Syn Człowieka wydawany jest w ręce grzeszników.x:i,I opuściwszy ich znów odszedłszy zaczął modlić się po (raz)-trzeci, to samo słowo powiedziawszy znowu.[9/+I przyszedłszy znów znalazł ich śpiących, były bowiem ich oczy ociężałe.$8A*Znów po (raz) drugi odszedłszy zaczął modlić się mówiąc: Ojcze mój, jeśli nie może to przejść, aby nie go piłem, niech się stanie wola twa.x7i)Czuwajcie i módlcie się. aby nie weszliście w doświadczanie. Wprawdzie duch ochoczy, jednak ciało słabe.6 (I przychodzi do uczniów i znajduje ich śpiących i mówi Piotrowi: Tak nie mieliście siły jedną godzinę czuwać ze mną?J5 'I naprzód poszedłszy trochę upadł na twarz jego modląc się i mówiąc: Ojcze mój, jeśli możliwe jest, (niech)-przejdzie z dala ode mnie kielich ten. Lecz nie jak ja chcę, ale jak ty.e4C&Wtedy mówi im: Zasmucona jest dusza ma aż do śmierci. Zostańcie tu i czuwajcie ze mną.[3/%I zabrawszy Piotra i dwóch synów Zebedeusza zaczął smucić się i niepokoić. 2 $Wtedy przychodzi z nimi Jezus na teren nazywany Getsemani, i mówi uczniom: Usiądźcie (tu), aż odszedłszy tam pomodlę się. 1#Mówi mu Piotr: Choćby trzeba było mi z tobą umrzeć, nie (nigdy) ciebie wyprę się. Podobnie i wszyscy uczniowie powiedzieli.m0S"Rzekł mu Jezus: Amen mówię ci, że w tę noc, zanim kogut zawoła, trzykroć wyprzesz się mnie.v/e!Odpowiadając zaś Piotr rzekł mu: Jeśli wszyscy doznają urazy co do ciebie, ja nigdy (nie) doznam urazy.?.y Po zaś (podniesieniu) mnie poprzedzę was do Galilei.-1Wtedy mówi im Jezus: Wszyscy wy doznacie urazy co do mnie w noc tę, napisane jest bowiem: Porażę pasterza. i rozproszone zostaną owce trzody.7,iI hymn zaśpiewawszy, wyszli ku Górze Oliwek.++Mówię zaś wam, nie - wypiję od teraz z tego plonu winorośli aż do dnia owego, kiedy go pić będę z wami nowy w królestwie - Ojca mego.h*Ito bowiem jest krew ma przymierza, - (za) wielu wylewająca się na uwolnienie (od)-grzechów.^)5I wziąwszy kielich i dzięki uczyniwszy dał im mówiąc: Wypijcie z niego wszyscy,()(Gdy jedli) zaś oni, wziąwszy Jezus chleb i pobłogosławiwszy połamał i dawszy uczniom powiedział: Weźcie, zjedzcie, to jest ciało me.o'WOdpowiadając zaś Juda, wydający go, rzekł: Ale nie ja jestem. Rabbi? Mówi mu: Ty powiedziałeś.n&UWprawdzie Syn Człowieka odchodzi jako jest napisane o nim, biada jednak człowiekowi owemu, przez którego Syn Człowieka jest wydawany. Lepiej* było (by) mu jeśli nie urodził(by) się człowiek ów. [* Dosłownie "dobrze".]a%;On zaś odpowiadając rzekł: (Który zanurzył) ze mną rękę w misie, ten mnie wyda.X$)I zasmuceni bardzo zaczęli mówić mu jeden każdy: Ale nie ja jestem, Panie?V#%I (gdy jedli) oni, powiedział: Amen mówię wam, że jeden z was wyda mnie.N"(Gdy wieczór) zaś (stał się), leżał (przy stole) z dwunastoma.N!I uczynili uczniowie, jak nakazał im Jezus, i przygotowali Paschę. 7On zaś rzekł: Odejdźcie do miasta do tego a tego i powiedzcie mu: Nauczyciel mówi: Pora ma blisko jest. U ciebie czynię Paschę z uczniami mymi.Zaś pierwszego Przaśników podeszli uczniowie (do) Jezusa mówiąc: Gdzie chcesz. byśmy przygotowali ci zjeść Paschę?7iI od wtedy szukał dobrej pory, aby go wydał.mSpowiedział: Co chcecie mi dać, i ja wam wydam go? Oni zaś postawili mu trzydzieści srebrników.X)Wtedy wyruszywszy jeden (z) dwunastu, zwany Juda Iskariota, do arcykapłanów, Amen mówię wam, gdzie głoszona będzie dobra nowina ta w całym świecie, opowiadane będzie i co uczyniła ta, na pamięć (o) niej.r] Wylawszy* bowiem ta pachnidło to na ciało me, na pogrzebanie mi uczyniła. [* Dosłownie "rzuciwszy".]L Zawsze bowiem biednych macie ze sobą, mnie zaś nie zawsze macie.y Poznawszy zaś Jezus powiedział im: Dlaczego trudności przydajecie kobiecie? Czyn bowiem dobry zdziałała dla mnie.U# Mogło było bowiem to zostać sprzedane (za wiele) i zostać dane biednym.MZobaczywszy zaś uczniowie oburzyli się mówiąc: Na co strata ta?vepodeszła do niego kobieta mająca alabaster pachnidła bardzo cennego i wylała na głowę jego leżącego.FGdy zaś Jezus (był) w Betanii w domu Szymona trędowatego,QMówili zaś: Nie w święto, żeby nie zamęt stał się wśród ludu.?yI uradzili, żeby Jezusa podstępem chwycili i zabili.fEWtedy zebrali się arcykapłani i starsi ludu na dziedzińcu arcykapłana zwanego Kajfaszem.b=Wiecie, że za dwa dni Pascha (jest) i Syn Człowieka zostaje wydany na (ukrzyżowanie).\ 3I stało się kiedy skończył Jezus wszystkie słowa te, powiedział uczniom jego:L.I odejdą ci w karę wieczną, zaś sprawiedliwi w życie wieczne.  -Wtedy odpowie im mówiąc: Amen mówię wam, ile nie uczyniliście jednemu (z) tych najmniejszych, ani mi (nie) uczyniliście.< q,Wtedy odpowiedzą i oni mówiąc: Panie, kiedy cię zobaczyliśmy zgłodniałego lub spragnionego, lub obcego, lub nagiego, lub chorego, lub w strażnicy i nie usłużyliśmy ci?) K+obcy byłem i nie przyjęliście* mnie, nagi i nie odzialiście mnie, chory i w strażnicy i nie nawiedziliście mnie. [* Przyjąć do grupy, razem ugościć.]a ;*Zgłodniałem bowiem i nie daliście mi zjeść, zapragnąłem i nie napoiliście mnie, w)Wtedy powie i tym po lewicy: Ruszajcie ode mnie przeklęci w ogień wieczny przygotowany oszczercy i zwiastunom jego. (I odpowiadając król powie im: Amen mówię wam, ile uczyniliście jednemu (z) tych braci mych najmniejszych, mnie uczyniliście._7'Kiedy zaś cię zobaczyliśmy chorującego lub w strażnicy i przyszliśmy do ciebie?&Kiedy zaś cię zobaczyliśmy obcego i przyjęliśmy*. lub nagiego i odzialiśmy? [* Przyjąć do grupy, razem ugościć.]#%Wtedy odpowiedzą mu sprawiedliwi mówiąc: Panie, kiedy cię zobaczyliśmy zgłodniałego i nakarmiliśmy, lub spragnionego i napoiliśmy?ve$nagi i odzialiście mnie, zachorowałem i nawiedziliście mnie, w strażnicy byłem i przyszliście do mnie.&E#Zgłodniałem bowiem i daliście mi zjeść, zapragnąłem i napoiliście mnie, obcy byłem i przyjęliście* mnie, [* Przyjąć do grupy, razem ugościć.]1"Wtedy powie król tym po prawicy jego: Chodźcież, pobłogosławieni Ojca mego, odziedziczcie przygotowane wam królestwo od założenia świata.?y!I postawi owce po prawicy jego, zaś kozły po lewicy.} I zebrane zostaną przed nim wszystkie - narody i oddzieli ich jednych od drugich jak pasterz oddziela owce od kozłów.{Kiedy zaś przyjdzie Syn Człowieka w chwale jego i wszyscy zwiastunowie z nim, wtedy usiądzie na tronie chwały jego.n~UI nieużytecznego sługę wyrzućcie w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.t}aBowiem mającemu każdemu będzie dane i zbywało będzie. Zaś nie mającemu i co ma zabrane zostanie mu.S|Zabierzcie więc od niego talent i dajcie mającemu dziesięć talentów.{Trzeba było ci więc złożyć srebrniki me bankierom i przyszedłszy ja dostałbym* moje z odsetkiem. [* Przyniosłyby mi.]z'Odpowiadając zaś pan jego rzekł mu: Zły sługo i gnuśny, wiedziałeś, że żnę, gdzie nie posiałem, i zbieram, skąd nie rozsypałem.Wy'I bojąc się odszedłszy ukryłem talent twój w ziemi. Spójrz, masz twoje.KxPodszedłszy zaś i (ten co) jeden talent (który wziął), powiedział: Panie, poznawszy cię, że twardy jesteś człowiek, żnący, gdzie nie siałeś, i zbierający, skąd nie rozsypałeś.wRzekł mu pan jego: Dobrze, sługo dobry i wierny, w małych byłeś wierny, nad wieloma cię ustanowię. Wejdź do radości pana twego. vPodszedłszy [zaś] i (ten co) dwa talenty, powiedział: Panie, dwa talenty mi przekazałeś: spójrz, inne dwa talenty zyskałem.uRzekł mu pan jego: Dobrze, sługo dobry i wierny, w małych byłeś wierny, nad wieloma cię ustanowię. Wejdź do radości pana twego.=tsI podszedłszy (ten) pięć talentów (co wziął), przyniósł inne pięć talentów mówiąc: Panie, pięć talentów mi przekazałeś, spójrz, inne pięć talentów zyskałem.\s1Po zaś (dłuższym) czasie przychodzi pan sług owych i rozlicza rachunek z nimi.^r5Ten zaś jeden (co wziął), odszedłszy wykopał ziemię i ukrył srebro pana jego.1q]Tak samo (ten co) dwa, zyskał inne dwa.pwyruszywszy, (ten) pięć talentów (co wziął), zaczął działać* nimi i zyskał inne pięć. [* Sens: "obracał nimi" (w handlu).]?owI temu dał pięć talentów, temu zaś dwa, temu zaś jeden, każdemu według własnych (możliwości), i odjechał. Zaraz* [* "Zaraz" może też należeć do zdania poprzedniego.]fnEJak bowiem człowiek odjeżdżający zawołał swoje sługi i przekazał im, (co jest) jego.9mm Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny.Gl On zaś odpowiadając rzekł: Amen mówię wam, nie znam was._k7 Później zaś przychodzą i pozostałe dziewice mówiąc: Panie, panie, otwórz nam.jw (Gdy odeszły) zaś (one) kupić, przyszedł pan młody i gotowe weszły z nim w wesele, i zamknięte zostały drzwi.i Odpowiedziały zaś rozsądne mówiąc: Coby nie nie wystarczyło nam i wam, idźcie raczej do sprzedających i kupcie sobie.ah;Zaś głupie rozsądnym powiedziały: Dajcie nam z oliwy waszej, bo lampy nasze gasną.egCWtedy podniosły się* wszystkie dziewice owe i uporządkowały lampy swoje. [* Zbudziły.]_f7Środkiem zaś nocy krzyk stał się: Oto pan młody. wyjdźcie na spotkanie [jego]·Oe(Gdy zwlekał) zaś pan młody, zdrzemnęły się wszystkie i spały.GdZaś rozsądne wzięły oliwę w naczyniach z lampami swoimi.Ic Bowiem głupie wziąwszy lampy ich nie wzięły ze sobą oliwy.Ab}Pięć zaś z nich było głupich, a pięć rozsądnych.?a yWtedy podobne stanie się królestwo niebios dziesięciu dziewicom, które wziąwszy lampy swoje wyszły na spotkanie pana młodego*.[* Niektóre rękopisy dodają "i panny młodej"]}`s3I rozpołowi* go i udział jego z obłudnikami położy. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów. [* Może "oddzieli".]a_;2przyjdzie pan sługi owego w dniu, którego nie oczekuje i w godzinie, której nie zna.Z^-1i zacząłby bić współsługi jego, jadłby zaś i piłby z upijającymi się,J] 0Gdyby zaś rzekł zły sługa ów w sercu jego: Zwleka mój pan,K\/Amen mówię wam, że nad wszystkimi będącymi jego ustanowi go.\[1.Szczęśliwy sługa ów, którego przyszedłszy pan jego znajdzie tak czyniącego.Z -Kto zatem jest wiernym sługą i rozsądnym, którego ustanowił pan nad niewolnikami domu jego, (aby) dać im pokarm w porę?qY[,Dla tego i wy stańcie się gotowi, bo którą nie wydaje się wam godziną, Syn Człowieka przychodzi.+XO+To zaś poznajcie, że jeśli wiedziałby pan domu o jakiej straży* złodziej przychodzi, czuwałby i nie pozwoliłby włamać się do domu jego. [* Pora nocy.]KW*Czuwajcie więc, bo nie wiecie, jakiego dnia Pan wasz przychodzi.sV_)Dwie mielące na młynie*, jedna jest zabierana i jedna jest pozostawiana. [* Kamień młyński, żarna.]VU%(Wtedy dwóch będzie w polu, jeden jest zabierany i jeden jest pozostawiany.oTW'I nie poznali, aż przyszedł potop i uniósł wszystkich, tak będzie [i] przybycie Syna Człowieka.S7&Jak bowiem byli w dniach [owych] przed potopem jedzący i pijący, żeniący się i za mąż wydawane. aż do tego dnia, (kiedy) wszedł Noe do arki.FR%Jak bowiem dni Noego, tak będzie przybycie Syna Człowieka.qQ[$o zaś dniu owym i godzinie nikt (nie) wie, ani zwiastunowie niebios ani Syn, jeśli nie Ojciec jedyny.BP#Niebo i ziemia przeminie, zaś słowa me nie - przeminą.XO)"Amen mówię wam, że nie przeminie pokolenie to, aż wszystko to stanie się.VN%!Tak i wy, kiedy zobaczycie wszystko to, poznajcie, że blisko jest, u drzwi.M Od zaś figi nauczcie się przykładu: kiedy już gałąź jego stanie się miękka i liście wytworzy, poznajecie, że blisko lato.6LeI wyśle zwiastunów jego z trąbą wielką, i zbiorą wybranych jego z czterech wiatrów, od skrajów niebios aż do skrajów* ich. [* Tzn. od jednego skraju do drugiego.]YK+I wtedy pokaże się znak Syna Człowieka na niebie. i wtedy uderzać się będą (w piersi) wszystkie plemiona ziemi, i zobaczą Syna Człowieka przychodzącego na chmurach nieba z mocą i chwałą wielką.4JaZaraz zaś po ucisku dni owych: słońce pogrąży się w ciemności, i księżyc nie da blasku jego, i gwiazdy spadać będą z nieba, i moce niebios zostaną zachwiane.6IgGdzie będą zwłoki, tam zbiorą się orły.|HqJako bowiem błyskawica wychodzi od wschodu i pokazuje się aż do zachodu, tak będzie przybycie Syna Człowieka.zGmGdyby więc powiedzieli wam: Oto na pustkowiu jest, nie wychodźcie. Oto w wewnętrznych pokojach, nie wierzcie.*FOOto wcześniej powiedziałem wam."E=Podniosą się bowiem kłamliwi pomazańcy i kłamliwi prorocy. i dawać będą znaki wielkie i dziwy. tak żeby zwieść. jeśli możliwe, i wybranych.]D3Wtedy jeśli ktoś wam powiedziałby: "Oto tu Pomazaniec", lub ,,Tu", nie wierzcie.CI jeśli nie zostałyby skrócone dni owe, nie uratowałoby się wszelkie ciało. Z powodu jednak wybranych skrócone zostaną dni owe.xBiBędzie bowiem wtedy ucisk wielki, jaki nie stał się od początku świata aż do teraz, ani nie stanie się.VA%Módlcie się zaś, aby nie stała się ucieczka wasza zimą ani (w) szabat.G@Biada zaś w łonie mającym i karmiącym piersią w owe dni.F?I ten w polu nie niech zawraca wstecz zabrać płaszcz jego.L>Ten na górnym tarasie nie niech schodzi zabrać (te) z domu jego.2=_wtedy ci w Judei niech uciekają w góry.!<;Kiedy więc ujrzycie obrzydliwość spustoszenia, (co) powiedziane przez Daniela proroka, postawioną w miejscu świętym, odczytujący niech zauważa,;+I głoszona będzie ta dobra nowina (o) królestwie w całym świecie zamieszkałym na świadectwo wszystkim narodom, i wtedy nadejdzie koniec.B: Zaś (który wytrwał) do końca, ten uratowany zostanie.9! I z powodu - pomnożenia się bezprawia ochłodzi się* miłość wielu. [* Etymologicznie jakby "zostanie wywiana, ochłodzona wiatrem".]E8 I liczni kłamliwi prorocy podniosą się, i zwiodą wielu.x7i I wtedy przywiedzeni zostaną do obrazy liczni, i jedni drugich wydawać będą, i znienawidzą jedni drugich.6 Wtedy wydawali będą was na ucisk i zabijali będą was, i będziecie nienawidzeni przez wszystkie - narody z powodu - imienia mego.35aWszystko zaś to początek bólów porodu.x4iPodniesie się bowiem naród na naród i królestwo na królestwo, i będą głody i trzęsienia po miejscach.3+Macie zaś słyszeć-(o) wojnach i słuchy wojen; patrzajcie, nie dawajcie się zastraszyć. Ma bowiem stać się, ale jeszcze nie jest koniec.]23Liczni bowiem przyjdą w imię me mówiąc: Ja jestem Pomazańcem, i wielu zwiodą.O1I odpowiadając Jezus rzekł im: Patrzcie, by nie ktoś was zwiódł.B0}(Kiedy siedział) zaś on na Górze Oliwek, podeszli do niego uczniowie na osobności mówiąc: Powiedz nam, kiedy to będzie i co znakiem twojego przybycia i spełnienia się wieków?&/EOn zaś odpowiadając rzekł im: Czyż nie widzicie tego wszystkiego? Amen mówię wam: nie - pozostanie tu kamień na kamieniu, który nie będzie obalony.l. SI wyszedłszy Jezus ze świątyni szedł, i podeszli uczniowie jego pokazać mu budowle świątyni.t-a'Mówię bowiem wam, nie mnie ujrzycie od teraz aż powiecie: Błogosławiony przychodzący w imieniu Pana.0,[&Oto zostawiony jest wam dom wasz pusty.j+M%Jeruzalem, Jeruzalem, zabijające proroków i kamienujące wysłanych do niego, ilekroć chciałem zebrać dzieci twe, którym to sposobem kura* zbiera pisklęta jej pod skrzydła, i nie chcieliście. [* Albo w ogóle ptak.]A*}$Amen mówię wam. przyjdzie to wszystko na pokolenie to.J) #żeby przyszła na was cała krew sprawiedliwa wylana na ziemię, od krwi Abla sprawiedliwego aż do krwi Zachariasza, syna Barachiasza. którego zabiliście pomiędzy przybytkiem i ołtarzem.M("Dla tego oto ja wysyłam do was proroków i mędrców i uczonych w piśmie. Z tych zabijecie i ukrzyżujecie, i z tych wybatożycie w synagogach waszych, i ścigać będziecie z miasta do miasta,A'}!Węże, płody żmij, jak uciekniecie od wyroku Gehenny?1&] I wy wypełnijcie miarę ojców waszych!_%7Tak że świadczycie sobie, że synami jesteście (tych), (którzy zabili) proroków.s$_i mówicie: Jeśli bylibyśmy w dniach ojców naszych, nie bylibyśmy ich wspólnikami we krwi proroków.#Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy. bo budujecie groby proroków i przystrajacie grobowce sprawiedliwych: " Tak i wy z zewnątrz wprawdzie pokazujecie się ludziom sprawiedliwi, wewnątrz jednak jesteście pełni obłudy i nieprawości.!wBiada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo jesteście podobni grobom pobielonym, które z zewnątrz wprawdzie pokazują się piękne*, wewnątrz jednak pełne są kości martwych i wszelkiej nieczystości. [* Właściwe z wyglądu.]{ oFaryzeuszu ślepy, oczyść najpierw (to co) wewnątrz kielicha, aby stało się i (to co) zewnątrz jego czyste.2]Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo oczyszczacie (to co) z zewnątrz kielicha i półmiska, z wewnątrz zaś pełne są z grabieży i nieopanowania.RPrzewodnicy ślepi, przecedzający komara, zaś wielbłąda wypijający.{oBiada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo dajecie na dziesięcinę miętę i anyżek i kminek, a opuszczacie, (co) większej wagi (z) Prawa, sąd i miłosierdzie i wiarę. To [zaś] należało uczynić i tamtego nie opuszczać.b=I (ten), (który przysiągł) na niebo, przysięga na tron Boga i na siedzącego na nim.'I (ten), (który przysiągł) na przybytek*, przysięga na niego i na zamieszkującego go. [*"Przybytek" to sam główny budynek świątyni.]fE(Ten) bowiem, (który przysiągł) na ołtarz, przysięga na niego i na wszystkie te na nim.I Ślepi, co bowiem większe: dar czy ołtarz uświęcający dar?ykI: Który przysiągłby na ołtarz, nic (nie) jest; który zaś przysiągłby na dar na nim, jest zobowiązany."=Głupi i ślepi: kto bowiem większy jest: złoto* czy przybytek*, (ten) (który uświęcił) złoto? [*"Przybytek" to sam główny budynek świątyni.]/Biada wam, przewodnicy ślepi mówiący: Który przysiągłby na przybytek*, nic (nie) jest; który zaś przysiągłby na złoto** przybytku*, jest zobowiązany. [*"Przybytek" to sam główny budynek świątyni.] [** jego złoto to naczynia i sprzęty służące do ofiar.]I Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo obchodzicie morze i suchy ląd (by) uczynić jednego prozelitę, i kiedy stanie się, czynicie go synem Gehenny dwakroć jak wy (sami). []8i Biada zaś wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo zamykacie królestwo niebios przed ludźmi. Wy bowiem nie wchodzicie, ani wchodzącym (nie) dopuszczacie wejść.b= Kto zaś wywyższy siebie, zostanie uniżony, i kto uniży siebie, wywyższony zostanie.4c Zaś większy z was będzie waszym sługą.`9 Ani nie dajcie się nazywać przewodnikami, bo przewodnik wasz jest jeden: Pomazaniec.[/ I ojcem nie nazywajcie waszym na ziemi, jeden bowiem jest wasz Ojciec, niebieski.{oWy zaś nie dajcie się nazywać ,,Rabbi", jeden bowiem jest wasz nauczyciel, wszyscy zaś wy braćmi jesteście.J  i pozdrowienia na rynkach i bycie nazywanym przez ludzi "Rabbi".Z -Kochają zaś pierwsze leżanki na wieczerzach i pierwsze siedzenia w synagogach  Wszystkie zaś czyny ich czynią dla (pokazania się) ludziom. Rozszerzają bowiem filakterie ich i powiększają obramowania. #Wiążą zaś ciężary ciężkie [i niemożliwe do noszenia] i nakładają na ramiona ludzi, sami zaś palcem ich nie chcą poruszyć ich. Wszystkie więc, jakie powiedzieliby wam, uczyńcie i strzeżcie, według zaś czynów ich nie czyńcie. Mówią bowiem i nie czynią.Nmówiąc: Na Mojżesza ławie usiedli uczeni w piśmie i faryzeusze.6 iWtedy Jezus powiedział tłumom i uczniom jegow.I nikt (nie) mógł odpowiedzieć mu słowem, ani nie odważył się (ktokolwiek) od tamtych dni zapytać go jeszcze.A}-Jeśli więc Dawid nazywa go Panem, jak synem jego jest?c?,Rzekł Pan Panu memu: Siedź po prawicy mej, aż położę wrogów twych popod stopy twe.F+Mówi im: Jak więc Dawid w duchu nazywa go Panem, mówiąc:Y+*mówiąc: Co wam się wydaje o Pomazańcu? Kogo synem jest? Mówią mu: Dawida.?y)(Gdy zebrali się) zaś faryzeusze, zapytał ich JezusM(Na tych dwóch przykazaniach całe Prawo jest zawieszone i Prorocy.R'Drugie zaś podobne mu: Będziesz miłował bliźniego twego jak siebie.0~[&To jest wielkie i pierwsze przykazanie.}{%On zaś rzekł mu: Będziesz miłował Pana, Boga twego całym sercem twym i całą duszą twą i całą myślą twą·9|m$Nauczycielu, jakie przykazanie wielkie w Prawie?>{w#I zapytał jeden z nich [znawca Prawa] próbując go:mzS"Zaś faryzeusze usłyszawszy, że zamknął usta saduceuszom, zebrali się na tym samym ( miejscu).?yy!I usłyszawszy tłumy zdumiewały się na naukę jego.gxG Ja jestem Bóg Abrahama i Bóg Izaaka, i Bóg Jakuba? Nie jest Bóg martwych, ale żyjących.qw[O zaś powstaniu (z) martwych nie odczytaliście, (co) zostało powiedziane wam przez Boga mówiącego:rv]W bowiem powstaniu (z martwych) ani poślubiają ani są zaślubiane, ale jak zwiastunowie w niebie są.]u3Odpowiadając zaś Jezus rzekł im: Błąkacie się nie znając pism ani mocy Boga.ct?W powstaniu (z martwych) więc kogo (z) siedmiu będzie żoną? Wszyscy bowiem mieli ją.6sgPóźniej zaś (po) wszystkich umarła żona.3raPodobnie i drugi i trzeci, aż do siedmiu."q=Byli zaś u nas siedmiu braci. I pierwszy ożeniwszy się zmarł, i nie mając potomstwa* pozostawił żonę jego bratu jego. [* Dosłownie "nasienia".]Qpmówiąc: Nauczycielu, Mojżesz powiedział: Jeśli ktoś umrze nie mając dziecka, poślubi z powinowactwa brat jego żonę jego i podniesie potomstwo* bratu jego. [* Dosłownie "postawi nasienie".]voeW owym dniu podeszli do niego saduceusze mówiący (że) nie (istnieje) powstanie (z martwych) i zapytali goBnI usłyszawszy zdziwili się, i pozostawiwszy go odeszli.emCMówią mu: Cezara. Wtedy mówi im: Oddajcie więc (co) Cezara Cezarowi i (co) Boga - Bogu.,lSI mówi im: Kogo obraz ten i napis?LkPokażcie mi monetę pogłównego. Oni zaś przynieśli mu denara.ijKPoznawszy zaś Jezus niegodziwość ich powiedział: Dlaczego mnie wypróbowujecie, obłudnicy?_i7Powiedz więc nam, co ci zdaje się: dozwolone jest dać pogłówne Cezarowi czy nie?qh[I wysyłają mu uczniów ich z herodianami, mówiąc: Nauczycielu, wiemy, że prawdziwy* jesteś i drogi Boga w prawdzie nauczasz, i nie (troszczysz) (się) o nikogo, nie bowiem patrzysz na oblicze ludzi. [* Szczery, prawdomówny.]jgMWtedy poszedłszy faryzeusze naradę (podjęli), jakby (na) niego zastawili pułapkę w słowie.=fuLiczni bowiem są powołani, nieliczni zaś wybrani.e% Wtedy król powiedział sługom: Związawszy jego nogi i ręce wyrzućcie go w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.[d/ I mówi mu: Kolego, jak wszedłeś tu nie mając stroju wesela? On zaś milczał.mcS Wszedłszy zaś król obejrzeć leżących, zobaczył tam człowieka nie odzianego w strój wesela.b3 I wyszedłszy słudzy owi na drogi zgromadzili wszystkich, których znaleźli, złych i dobrych. I zapełniło się wesele leżącymi (przy stole).Ra Ruszajcie więc na wyloty dróg i ilu znajdziecie, zaproście na wesele.a`;Wtedy mówi sługom jego: Wprawdzie wesele gotowe jest, lecz zaproszeni nie byli godni.p_YZaś król rozgniewał się i posławszy wojska jego wygubił zabójców owych i miasto ich podpalił.E^Zaś pozostali chwyciwszy sługi jego znieważyli i zabili.U]#Oni zaś nie dbając odeszli, ten na własne pole, ten zaś do handlu jego.  ~}}s} ||X{{TzzUyyySy,xxgx#wwGvvQvutttssqrr{qqPppnoo^on|n'mm3lBkkjjejii3hhggffee/dd!ccyc baa``[_p^^&]y](\\[[[ZZYY-XXFWWeVVVUUHTTSSXRRfRQqQ PPOOONfN$MLKKK+JJ;IIuIHGGKFF EDC5AA,@v??,>w== <<-;u;:::599C88%7766#55k544i4"3o222F1000//G..1---,,K++**~*I))((4''[&&w%%%n$$x##t""@!! Jo!=Om 57(JHZ5~-2@ o ! E r ,{Yd\&rENie ten jest cieślą, synem Marii i bratem Jakuba i Józefa i Judy i Szymona? I nie są siostry jego tu przy nas? I wiedzeni byli do obrazy z powodu niego.RqI (gdy stał się) szabat, zaczął nauczać w synagodze; i liczni słuchający zdumiewali się mówiąc: Skąd temu to, i (co to za) mądrość dana temu, i moce takie przez ręce jego stające się?]p 5I wyszedł stamtąd, i przychodzi do ojczyzny jego, i towarzyszą mu uczniowie jego.co?+I przykazał im wiele, aby nikt (nie) poznał tego; i powiedział, (by) dać jej zjeść.ynk*I zaraz wstała dziewczynka i chodziła, była bowiem lat dwunastu. I zdumieli się [zaraz] zdumieniem wielkim.m )I chwyciwszy silnie rękę dziecka mówi jej: Talitha kum, co jest przetłumaczone: Dziewczynko, tobie mówię, podnieś się.l (I wyśmiewali go. On zaś wyrzuciwszy wszystkich zabiera ojca dziecka, i matkę, i tych z nim, i wchodzi, gdzie było dziecko.fkE'i wszedłszy mówi im: Dlaczego zamęt czynicie i płaczecie? Dziecko nie umarło, ale śpi.%jC&I przychodzą do domu przełożonego synagogi, i ogląda zamęt, i płaczących i lamentujących* wielu: [* W oryginale onomatopeja zawodzenia ,,a-la-la".]vie%I nie dopuścił nikomu z nim współtowarzyszyć, jeśli nie - Piotrowi i Jakubowi, i Janowi, bratu Jakuba.xhi$Zaś Jezus dosłyszawszy (to) słowo powiedziane, mówi przełożonemu synagogi: Nie bój się, jedynie wierz.g'#Jeszcze (gdy) on (mówił), przychodzą od przełożonego synagogi mówiąc, że: Córka twa umarła. Dlaczego jeszcze szarpiesz nauczyciela?f'"On zaś powiedział jej: Córko, wiara twa uratowała cię. Odejdź ku pokojowi i bądź zdrowa od batoga* twego. [* Metafora dolegliwości.]e!Zaś kobieta przestraszona i drżąca, wiedząc, co stało się jej, przyszła i przypadła do niego i powiedziała mu całą prawdę.Gd I oglądał się, (by) zobaczyć (tę która) to (uczyniła).ecCI mówili mu uczniowie jego: Widzisz tłum ściskający cię i mówisz: Kto mnie dotknął? b I zaraz Jezus, poznawszy w sobie, (że) z niego moc wyszła, zawróciwszy się w tłumie mówił: Kto mych dotknął płaszczy?aI zaraz wysuszyło się źródło krwi jej, i poznała ciałem, że jest leczona z (tego) batoga*.[* Metafora dolegliwości.]Y`+Mówiła bowiem, że: Jeżeli dotknę choćby płaszczy jego, będę uratowana.\_1usłyszawszy o Jezusie, przyszedłszy w tłumie z tyłu dotknęła płaszcza jego.^-i wiele ucierpiawszy przez licznych lekarzy, i wydawszy, (co) u niej wszystko, i nic (nie) pomógłszy sobie, ale raczej w gorsze przyszedłszy,;]qI kobieta będąca w upływie krwi dwanaście lat,K\I odszedł z nim. I towarzyszył mu tłum liczny, i ściskali go.M[i prosi go wiele mówiąc, że: Córeczka moja ostatecznie się ma*, aby przyszedłszy nałożyłbyś ręce (na) nią, aby została uratowana i ożyła. [* Tzn. bliska jest ostatniemu tchnieniu.]mZSI przychodzi jeden (z) przełożonych synagogi, imieniem Jair, i zobaczywszy go pada do stóp jego,YwI (gdy przeprawił się) Jezus [w łodzi] znowu na przeciwko. zeszedł się tłum liczny do niego, a był obok morza.dXAI odszedł, i zaczął głosić w Dekapolu, ile uczynił mu Jezus, i wszyscy dziwili się.WI nie dopuścił go, ale mówi mu: Odejdź do domu twego, do twoich, i oznajmij im, ile Pan ci uczynił i zmiłował się (nad) tobą.NVI (gdy wchodził) on do łodzi, prosił go opętany, aby z nim był.7UiI zaczęli prosić go, odejść od granic ich.[T/I opisali im (ci), (którzy zobaczyli), jak stało się opętanemu i o świniach."S=I przychodzą do Jezusa, i oglądają opętanego siedzącego, ubranego i zachowującego rozsądek. (tego co) był mającym legion. i przestraszyli się.vReI pasący je uciekli, i oznajmili po mieście i po polach. I przyszli zobaczyć, co jest to, co się stało.IQ  I zezwolił im. I wyszedłszy (te) duchy nieczyste weszły w świnie, i ruszyło stado w dół urwiska w morze, jakieś dwa tysiące, i utopiły się* w morzu. [* Dosłownie "udusiły się".]UP# I poprosiły go mówiąc: Poślij nas w (te) świnie, aby w nie weszliśmy.GO Było zaś tam przy górze stado świń wielkie pasące się.EN I prosił go wiele, aby nie je wysłał poza (tę) krainę.YM+ I pytał go: Jakie imię twe? I mówi mu: Legion imię mi, bo liczni jesteśmy.IL Mówił bowiem mu: Wyjdź, duchu nieczysty z (tego) człowieka.2K]i krzyknąwszy głosem wielkim mówi: Co mnie i tobie, Jezusie, synu Boga Najwyższego? Zaklinam cię Bogiem, (aby) nie mnie* męczyłbyś! [* Abyś mnie nie męczył.]HJ i zobaczywszy Jezusa z daleka przybiegł i pokłonił się mu,lIQI przez całą noc i dzień w grobowcach i w górach był, krzycząc i tłukąc siebie kamieniami;7Hg(gdyż) on wielekroć dybami i kajdanami (został związany), i (zostały rozerwane) przez niego kajdany, i dyby (zostały skruszone), i nikt (nie) miał siły go ujarzmić.fGEktóry mieszkanie miał w grobowcach. I nawet kajdanami już nikt (nie) mógł go związać,pFYI (gdy wyszedł) (on) z łodzi, zaraz wyszedł naprzeciw mu z grobowców człowiek w duchu nieczystym,E +I przyszedł na (przeciwny brzeg) morza do krainy Gerazeńczyków*.[* Albo: Gergezytów, albo Gadareńczyków - według różnych rękopisów.] D)I przestraszyli się strachem wielkim, i mówili do siebie nawzajem: Kim zatem ten jest, że i wiatr, i morze jest posłuszne mu?TC!(I powiedział im: Dlaczego trwożliwi jesteście? Jeszcze nie macie wiary?B#'I podniósłszy się skarcił wiatr i powiedział morzu: Milcz, załóż sobie kaganiec. I uciszył się wiatr, i stała się cisza wielka.|Aq&A on był na rufie obok podgłówka śpiąc; i budzą go, i mówią mu: Nauczycielu, nie martwi cię, że giniemy?u@c%I staje się nawałnica wielka wiatru, i fale rzucała do łodzi, tak że już (napełniała się) łódź.]?3$I opuściwszy tłum, przyjmują go, jak był, w łodzi, i inne łodzie były z nim.]>3#I mówi im w tamten dzień, (gdy) wieczór (stał się): Przejdźmy na (przeciwko).="Bez zaś przykładu nie mówił im, na osobności zaś własnym uczniom rozwiązywał* wszystko. [* Wyjaśniał, wykładał.]T<!!I takimi przykładami licznymi mówił im słowo, tak jak mogli słuchać.j;M i kiedy posieje się, wychodzi, i staje się większe (od) wszystkich warzyw i czyni gałęzie wielkie, tak że (mogą)* pod cieniem jego ptaki nieba gnieździć się**.[* Dosłownie "móc".][** Dosłownie "rozbić namiot".]w:gJak ziarno gorczycy, które kiedy posieje się na ziemię, najmniejsze (jest) (z) wszystkich nasion na ziemi,g9GI mówił: Jak mamy przyrównać królestwo Boga lub w jakim je przykładzie mamy umieścić?K8Kiedy zaś wyda owoc, zaraz wysyła sierp, bo stało się żniwo.}7sSamorzutnie ziemia owoc przynosi, najpierw trawę*, potem kłos, potem pełne zboże w kłosie. [* Tzn. źdźbło.]6/I będzie spał, i podnosił się* nocą i dniem, a (ten) siew będzie kiełkował i będzie wydłużał się, jak, nie wie on. [* Budził się.]V5%I mówił: Tak jest królestwo Boga, jak człowiek rzuciłby siew w ziemię.`49Który bowiem ma, dane będzie mu; i który nie ma, i co ma, zabrane będzie od niego.3wI mówił im: Patrzajcie, czego słuchacie. W jakiej mierze mierzycie. będzie mierzone wam i dołożone będzie wam.:2oJeśli kto ma uszy (by) słuchać, niech słucha.1}Nie bowiem jest (coś) ukryte, jeżeli nie aby stało się widocznym, ani staje się ukryte, ale aby przyszło na widok.-0SI mówił, im: Czy przychodzi - lampka, aby pod korcem była położona lub pod łożem? (Czyż) nie aby na świeczniku* była położona? [* Stojaku, "lampniku".]%/CA tamci są (ci) na ziemię dobrą posiani: ci słuchają słowa i przyjmują i owoc przynoszą: jedno trzydzieści, i jedno sześćdziesiąt, i jedno sto..i troski wieku, i złuda bogactwa, i (te) co do pozostałych pożądania wchodząc zaduszają słowo, i bezowocne staje się.S-I innymi są (ci) w ciernie posiani: Ci są, którzy słowo (usłyszeli),*,MI nie mają korzenia w sobie, ale niestali* są. Potem, (jeśli stałby się) ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz potykają się. [* "Tymczasowi".]b+=A tymi są ci na skaliste siani: ci kiedy usłyszą słowa zaraz z radością biorą je. *Tymi zaś są (ci) obok drogi, gdzie jest siane słowo: i kiedy usłyszą, zaraz przychodzi Szatan i zabiera słowo zasiane w nich.)5Siewca słowo sieje.V(% I mówi im: Nie znacie przykładu tego, i jak wszystkie przykłady poznacie? ' aby patrząc patrzyli i nie ujrzeli, i słuchając słyszeli i nie rozumieli, coby nie zawrócili i (nie) zostało odpuszczone im.z&m I mówił im: Wam tajemnica jest dana królestwa Boga. Tamtym zaś zewnątrz w przykładach wszystko staje się,d%A I kiedy został się (samotnie), pytali go (ci) wokół niego z dwunastoma (o) przykłady.<$s I mówił: Który ma uszy słuchać. niech słucha.#%I inne padło w ziemię dobrą, i dawało owoc wychodząc i wzrastając i niosło jedno trzydzieści, i jedno sześćdziesiąt, i jedno sto.V"%I inne padło w ciernie, i wyszły ciernie i zdusiły je, i owocu nie dało.!i gdy wzeszło słońce, zostało spalone i z powodu nie (posiadania)* korzenia zostało wysuszone. [* Dosłownie "mieć".] #I inne padło na skaliste, gdzie nie miało ziemi wiele, i zaraz wzeszło z powodu nie (posiadania)* głębi ziemi; [* Dosłownie "mieć".]%I stało się (przy) (sianiu)*, które padło obok drogi, i przyszły ptaki i pożarły** je. [* Dosłownie "siać".][** Zjadło (ptactwo).]2_Słuchajcie. Oto wyszedł siewca zasiać.I I nauczał ich w przykładach wielu, i mówił im w nauce jego:7 iI znowu zaczął nauczać obok morza. I zbiera się do niego tłum bardzo wielki, tak że on do łodzi wszedłszy (siedział) na morzu i cały tłum przy morzu na ziemi był.Y+#Który [bowiem] uczyniłby wolę Boga, ten bratem mym i siostrą i matką jest.gG"I oglądnąwszy sobie tych wokół niego kołem siedzących mówi: Oto matka ma i bracia moi.J !I odpowiadając im mówi: Kto jest matką mą i braćmi [moimi]?}s I siedział wokół niego tłum, i mówią mu: Oto matka twa i bracia twoi [i siostry twe] zewnątrz szukają cię.eCI przyszła matka jego i bracia jego i zewnątrz stanąwszy wysłali do niego wzywając go.*Obo mówili: Ducha nieczystego ma.yKtóry zaś zbluźniłby względem Ducha Świętego nie ma odpuszczenia na wiek, ale winien jest wiecznego zgrzeszeniazmAmen mówię wam, że wszystko zostanie odpuszczone synom ludzi. zgrzeszenia i bluźnierstwa, ile by zbluźnili.#Ale nie może nikt w dom siłacza wszedłszy rzeczy jego złupić. jeżeli nie najpierw tego siłacza związałby, i wtedy dom jego złupi.fEI jeśli Szatan powstał przeciw sobie i został podzielony, nie może stać, ale koniec ma.eCI jeżeli dom (przeciw) sobie zostałby podzielony, nie będzie mógł dom ów ostać się.kOI jeżeli królestwo (przeciw) sobie zostałoby podzielone, nie może ostać się królestwo owo.fEI przywoławszy do siebie ich w przykładach mówił im: Jak może Szatan Szatana wyrzucać?2]I uczeni w piśmie, (ci) z Jerozolimy zeszedłszy mówili, że Belzebula* ma i że przez przywódcę demonów wyrzuca demony. [* "Belzebub" w przekładzie łacińskim.] 3I usłyszawszy ci od niego* wyszli chwycić go, mówili bowiem, że (doprowadził się do szału)**.[* Zapewne krewni.] [** "Stanął poza sobą".]h II przychodzi do domu i schodzi się znowu tłum, tak że nie (mogli) oni nawet chleba zjeść.0 [i Judę Iskariotę, który i wydał go. I Andrzeja, i Filipa, i Bartłomieja, i Mateusza, i Tomasza, i Jakuba (tego co) Alfeusza, i Tadeusza, i Szymona Kananejczyka,/ Wi Jakuba (tego co) Zebedeusza, i Jana, brata Jakuba, i (nadał) im imię* "Boanerges", co jest Synowie Grzmotu. [* Lub "imiona", w zależności od wersji rękopisu.]D[I uczynił dwunastu,] i (nadał) imię Szymonowi "Piotr",+Qi mieć władzę wyrzucać demony.nUI uczynił dwunastu, [których i wysłannikami nazwał,] aby byli z nim, i aby wysłał ich głosić`9 I wchodzi na górę i przywołuje do siebie, których chciał sam, i odeszli ku niemu.;q I wiele karcił je, aby nie go widocznym czyniły.wg I duchy nieczyste, kiedy go oglądały, przypadały do niego i krzyczały mówiąc, że: Ty jesteś Syn Boga.{o Licznych bowiem uzdrowił, tak że (napadali) go, aby go dotknęli, jacy mieli dolegliwości*.[* Plagi, "bicze".]r] I powiedział uczniom jego, żeby łódka stała stale dla niego z powodu tłumu, aby nie ścisnęli go.  i z Jerozolimy, i z Idumei, i spoza Jordanu, i koło Tyru i Sydonu, mnóstwo liczne, słysząc, ile czynił, przyszli do niego.wI Jezus z uczniami jego wycofał się ku morzu. I liczne mnóstwo z Galilei [zaczęło towarzyszyć (mu)]. I z Judei,d~AI wyszedłszy faryzeusze zaraz z herodianami naradę (odbywali) o nim, żeby go (zgubić).3}_I obejrzawszy ich z gniewem, zasmucony z powodu skamienienia serca ich, mówi (temu) człowiekowi: Wyciągnij rękę. I wyciągnął, i przywrócona została ręka jego.|-I mówi im: Jest dozwolone szabatami dobro uczynić czy zło uczynić, życie* uratować czy zabić? Oni zaś milczeli. [* Duszę, dech życia.]Q{I mówi człowiekowi suchą rękę mającemu: Podnieś się na środek.Iz I pilnowali go, czy (w) szabat uzdrowi go, aby (oskarżyć) go.Vy 'I wszedł znowu do synagogi. I był tam człowiek uschniętą mający rękę.5xeTak że panem jest Syn Człowieka i szabatu.`w9I mówił im: Szabat z powodu człowieka stał się, a nie człowiek z powodu szabatu.4vaJak wszedł do domu Boga za Abiatara arcykapłana i chleby przedkładania zjadł, których nie jest dozwolone zjeść, jeśli nie kapłanom, i dał i tym (co) z nim byli?yukI mówi im: Nigdy (nie) przeczytaliście, co uczynił Dawid, kiedy potrzebę miał i zgłodniał on i ci z nim?^t5I faryzeusze mówili mu: Oto dlaczego czynią (w) szabat (to co) nie jest dozwolone.#s?I stało się, on w szabat (przechodził)* przez zboża, i uczniowie jego zaczęli drogę czynić** zrywając kłosy. [* Obok podążał.] [** Odbywać.]Br}I nikt (nie) leje* wina młodego w bukłaki stare - jeśli zaś nie, rozerwie wino bukłaki, i wino jest stracone i bukłaki - ale wino młode w bukłaki nowe. [* Dosłownie "wrzuca".]1q[Nikt nakładki szmaty nie zgremplowanej (nie) naszywa na płaszcz stary. Jeśli zaś nie, zrywa wypełnienie od tego, nowe (od) starego, i gorsze rozdarcie staje się.npUPrzyjdą zaś dni, kiedy odebrany zostanie od nich pan młody, i wtedy będą pościli w ów dzień.Uo#I powiedział im Jezus: (Przecież) nie mogą synowie* komnaty weselnej w tym (czasie gdy) pan młody z nimi jest, pościć? Ile czasu mają pana młodego z nimi, nie mogą pościć. [* Goście weselni.]2n]I byli uczniowie Jana i faryzeusze poszczący. I przychodzą i mówią mu: Dla czego uczniowie Jana i uczniowie faryzeuszów poszczą, zaś twoi uczniowie nie poszczą?KmI usłyszawszy Jezus mówi im, [że]: Nie potrzebę mają silni lekarza, ale źle mający się; nie przyszedłem powołać* sprawiedliwych, ale grzeszników. [* Zaprosić (na ucztę), wezwać.]6leI uczeni w piśmie (z) faryzeuszów* zobaczywszy, że je z grzesznikami i poborcami, mówili uczniom jego: Po co z poborcami i grzesznikami je? [* Według części rękopisów można by zmienić położenie kropki, czytając: "towarzyszyli mu i uczeni w piśmie (z) faryzeuszów. Widząc, że je..."]k%I staje się, (że leżał przy stole) on w domu jego, i liczni poborcy i grzesznicy leżeli (przy stole) razem z* Jezusem i uczniami jego; byli bowiem liczni i towarzyszyli mu**. [* "współpołożyli się przy stole" (jedzono leżąc).] [** Według części rękopisów można by zmienić położenie kropki, czytając: "towarzyszyli mu i uczeni w piśmie (z) faryzeuszów. Widząc, że je..."]Zj-I przechodząc* zobaczył Lewiego, (tego co) Alfeusza**, siedzącego na cle***, i mówi mu: Towarzysz mi. I wstawszy zaczął towarzyszyć mu. [* Mijając.] [** Syna Alfeusza.] [*** Miejsce poboru podatków.][i/ I wyszedł znowu obok morza; i cały tłum przychodził do niego. i nauczał ich.fhE I podniósł się, i zaraz zabrawszy matę wyszedł wobec wszystkich, tak że (zdumiewali się*) wszyscy i (chwalili) Boga mówiąc, że: Tak nigdy (nie) zobaczyliśmy. [* Wychodzić z siebie, stawać obok ze zdumienia.]Sg Tobie mówię, podnieś się, zabierz matę twą i odejdź do domu twego.tfa Aby zaś wiedzieliście, że władzę ma Syn Człowieka odpuszczać grzechy na ziemi - mówi paralitykowi:Ee Co jest wykonalniejsze*, powiedzieć paralitykowi: Odpuszczają się twoje grzechy, czy powiedzieć: Podnieś się i zabierz matę twą i chodź? [* Mniej trudu kosztujące, łatwiejsze.]dI zaraz poznawszy Jezus duchem jego, że tak rozważają w sobie, mówi im: Dlaczego takie rozważacie w sercach waszych?`c9Dlaczego ten tak mówi? Bluźni. Kto może odpuszczać grzechy, jeśli nie jeden Bóg?\b1Byli zaś jacyś z uczonych w piśmie tam siedzący i rozważający w sercach ich:daAI zobaczywszy Jezus wiarę ich mówi paralitykowi: Dziecko, odpuszczają się twe grzechy.`)I nie mogąc przynieść mu z powodu tłumu odkryli* dach, gdzie był, i wyłupawszy zsuwają matę, gdzie paralityk leżał. [* "Oddaszyli".]Q_I przychodzą niosący do niego paralityka podnoszonego przez czterech.k^OI zebrali się liczni, tak że już nie (mieli miejsca) nawet przy drzwiach; i mówił im słowo.\] 3I (gdy wszedł) znowu do Kafarnaum po dniach, zostało usłyszane, że w domu jest.i\ M-On zaś wyszedłszy zaczął głosić wiele i rozpowiadać słowo*, tak że już nie on (mógł) jawnie do miasta wejść, ale zewnątrz na pustych miejscach był. I przychodzili do niego zewsząd. [* Wydarzenie, historię.],[ S,I mówi mu: Patrzaj nikomu nic (nie) powiedziałbyś, ale odejdź, siebie pokaż kapłanowi i ofiaruj za oczyszczenie twe, co nakazał Mojżesz, na świadectwo im. Z +I ostro upomniawszy* go, zaraz wyrzucił go. [* Wzgląd na oryginał semicki pozwala też tłumaczyć "wzburzony" (wewnętrznie).]?Y {*I zaraz odszedł od niego trąd, i został-oczyszczony.&X G)I zlitowawszy się* wyciągnąwszy rękę jego dotknął i mówi mu: Chcę, zostań oczyszczony. [* Niektóre rękopisy mają inaczej: "rozgniewawszy się".]W (I przychodzi do niego trędowaty prosząc go [i na kolana padając], i mówiąc mu, że: Jeżeli zechciałbyś, możesz mnie oczyścić.UV %'I przyszedł głosząc do synagog ich w całej Galilei i demony wyrzucając.U !&I mówi im: Idźmy* gdzie indziej do znajdujących się bliżej miasteczek, aby i tam głosiłem. Na to bowiem wyszedłem. [* Prowadźmy.]@T }%I znaleźli go i mówią mu, że: Wszyscy szukają cię.3S c$I (zaczął) ścigać go Szymon i ci z nim.aR =#I rano, nocą całkiem, wstawszy wyszedł i odszedł w puste miejsce i tam modlił się.Q 1"I uleczył licznych źle mających się (z powodu) rozmaitych chorób, i demony liczne wyrzucił; i nie dopuścił mówić demonom, że znały go.SP !!I było całe miasto zebrane* przy drzwiach. [* Jakby "posprowadzane do".]O { (Gdy) wieczór zaś (stał się), kiedy zaszło słońce, nieśli do niego wszystkich źle mających się i opętanych.kN QI podszedłszy podniósł ją chwyciwszy (za) rękę. I opuściła ją gorączka, i służyła im.QM Zaś teściowa Szymona leżała gorączkując i zaraz mówią mu o niej.`L ;I zaraz z synagogi wyszedłszy przyszedł do domu Szymona i Andrzeja z Jakubem i Janem.K yI wyszedł słuch* (o) nim zaraz wszędzie na całą przyległą część - Galilei. [* Rozeszły się słuchy o tym.]3J aI (zaczęli ) dziwić się wszyscy, tak że dociekali razem (między) sobą mówiąc: Co jest to? Nauka nowa z władzą; i duchom nieczystym nakazuje i są posłuszne mu.kI QI zatrząsłszy nim duch nieczysty i zawoławszy wołaniem* [* wielkim wyszedł z niego. Głosem.]]H 5I skarcił go Jezus mówiąc: Włóż sobie kaganiec* i wyjdź z niego. [* Zamilcz.]xG kmówiąc: Co nam i tobie, Jezusie Nazareński? Przyszedłeś zgubić nas? Znam cię kto jesteś, święty Boga.RF I zaraz był w synagodze ich człowiek w duchu nieczystym, i zakrzyknął|E sI zdumiewali się z powodu nauki jego, był bowiem nauczający ich jak władzę mający i nie jak uczeni w piśmie.qD ]I wchodzą do Kafarnaum. I zaraz (w) szabat* wszedłszy do synagogi nauczał. [*Dosłownie "szabatami".]jC OI zaraz powołał ich. I opuściwszy ojca ich, Zebedeusza w łodzi z najemnikami, odeszli za nim.%B EI poszedłszy dalej trochę zobaczył Jakuba, (tego) Zebedeusza, i Jana brata jego, i ich w łodzi naprawiających* sieci. [* Doprowadzający do porządku.];A sI zaraz opuściwszy sieci zaczęli towarzyszyć mu.c@ AI rzekł im Jezus: Chodźcież za mną i uczynię was, (by) (zostaliście) rybakami ludzi.? I przechodząc obok morza Galilei zobaczył Szymona i Andrzeja, brata Szymona, zarzucających w morze, byli bowiem rybakami.> i mówiąc, że: Wypełniła się pora i zbliżyło się królestwo Boga; zmieniajcie myślenie i wierzcie w dobrą nowinę.X= +Po zaś wydaniu Jana przyszedł Jezus do Galilei, głosząc dobrą nowinę Boga< { I był na pustkowiu czterdzieści dni doświadczany przez Szatana, i był ze zwierzętami, i zwiastunowie służyli mu.,; U I zaraz Duch go wyrzuca w pustkowie.[: 1 I głos stał się z niebios: Ty jesteś syn mój umiłowany, w tobie upodobałem.9 # I zaraz wychodząc* z wody zobaczył rozdarte niebiosa i Ducha jak gołąb schodzącego na niego. [* Podchodząc w górę, czyli na brzeg.]|8 s I stało się w tamtych dniach, przyszedł Jezus z Nazaretu (w) Galilei, i został zanurzony w Jordanie przez Jana.N7 Ja zanurzyłem was (w) wodzie, on zaś zanurzy was w Duchu Świętym.)6 MI głosił mówiąc: Przychodzi silniejszy (ode) mnie za mną, którego nie jestem wart* schyliwszy się rozwiązać rzemień - sandałów jego. [* Odpowiedni.]5  I był Jan odziany włosami wielbłąda i pasem skórzanym wokół biodra jego, i jedzący szarańcze i miód dziki*.[* Polny.]:4 oI wychodziła do niego cała judejska kraina i Jerozolimczycy wszyscy, i byli zanurzani przez niego w Jordanie rzece, wyznający*.] grzechy ich. [* Wygłaszając je (publicznie)g3 IBył* Jan chrzczący** na pustkowiu i głoszący chrzest*** zmiany myślenia na uwolnienie (od) grzechów. [* Dosłownie "stał się, pojawił".][** Chrzciciel.] [*** Oznacza specjalne zanurzenie religijne, czyli chrzest.]c2 Agłos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, proste czyńcie ścieżki jego.S1 !Jako jest napisane w Izajaszu proroku: Oto wysyłam zwiastuna* mego przed obliczem twym, który uładzi** drogę twą; [* Wysłannik, albo zwiastun, "anioł", byt niebieski.] [** Wyszykuje, przygotuje.]d0 EPoczątek Dobrej Nowiny Jezusa Pomazańca* [Syna Boga]. [* Pomazaniec = Mesjasz = Chrystus.]/nauczając ich strzec wszystkich (rzeczy) jakie przykazałem wam. I oto ja z wami jestem wszystkie dni aż do spełnienia się wieku.t.aWyruszywszy więc czyńcie uczniami wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Świętego Ducha,m-SI podszedłszy Jezus powiedział im mówiąc: Dana została mi wszelka władza w niebie i na ziemi.D,I zobaczywszy go pokłonili się, (jacyś) zaś zwątpili.^+5Zaś jedenastu uczniów podążyło do Galilei na górę, gdzie wyznaczył im Jezus.*'Oni zaś wziąwszy srebrniki uczynili, jak zostali nauczeni. I rozpowiedziane zostało słowo to u Judejczyków aż do (tego) dzisiaj [dnia],p)YI gdyby usłyszane zostało to u namiestnika, my przekonamy [go] i was wolnymi od kłopotów uczynimy.i(K mówiąc: Powiedzcie, że: Uczniowie jego nocą przyszedłszy ukradli go, (gdy) my (spaliśmy).g'G I zebrawszy się ze starszymi naradę wziąwszy, srebrniki (dość liczne) dali żołnierzom, &  (Gdy wyruszały) zaś (one), oto jacyś (ze) straży przyszedłszy do miasta oznajmili arcykapłanom wszystko, (co stało się).%} Wtedy mówi im Jezus: Nie bójcie się. Odejdźcie, oznajmijcie braciom mym, aby odeszli do Galilei i tam mnie zobaczą.$  I oto Jezus wyszedł naprzeciw im mówiąc: (Witajcie). One zaś podszedłszy chwyciły się jego stóp i pokłoniły się mu.n#UI odszedłszy szybko od grobowca z bojaźnią i radością wielką pobiegły oznajmić uczniom jego.""=I szybko wyruszywszy powiedzcie uczniom jego, że: Podniósł się z martwych, i oto poprzedza was do Galilei. tam go zobaczycie. Oto powiedziałem wam.t!aNie jest tu, podniósł się bowiem, jak powiedział: chodźcie, zobaczcie miejsce, gdzie był położony.| qOdpowiadając zaś zwiastun rzekł kobietom: Nie bójcie się wy, wiem bowiem, że Jezusa ukrzyżowanego szukacie.Z-Od zaś strachu (przed nim) zatrzęśli się strzegący i stali się jak martwi.SBył zaś wygląd jego jak błyskawica i odzienie jego białe jak śnieg. I oto trzęsienie stało się wielkie, zwiastun bowiem Pana zstąpiwszy z nieba i podszedłszy odtoczył kamień i usiadł na nim.  (Późno) zaś (po)-szabacie, świtającego (dnia) ku pierwszemu tygodnia, przyszła Mariam Magdalena i inna Maria obejrzeć grób.`9BOni zaś wyruszywszy zabezpieczyli sobie grób, zapieczętowawszy kamień ze strażą.W'ARzekł im Piłat: Macie straż, odchodźcie, zabezpieczcie sobie jak umiecie.mS@Każ więc, (aby został zabezpieczony) grób aż do trzeciego dnia, coby nie przyszedłszy uczniowie jego (nie) ukradli go i powiedzieli ludowi: Podniósł się z martwych. I będzie ostatnie zwiedzenie gorsze (od) pierwszego.~u?mówiąc: Panie, przypomnieliśmy sobie, że ów zwodziciel rzekł jeszcze żyjąc: Po trzech dniach podnoszę się.pY>Zaś nazajutrz, (dnia) który był po przygotowaniu, zebrali się arcykapłani i faryzeusze do PiłataR=Była zaś tam Mariam Magdalena i inna Maria, siedzące naprzeciw grobu.>r==<<<&;o;::99J8877 66355 44^333!22:1100//b..p-,+++$+*Q*))Q((O(''E&&r&%%w%$$E##&""!!! | 3\eP)8qq|B ]  Y A p ]D\|= s I przychodzą znowu do Jerozolimy. I w świątyni (gdy chodzi) on, przychodzą do niego arcykapłani i uczeni w piśmie i starsi. r []q5 I kiedy stoicie modląc się, odpuszczajcie, jeśli coś macie przeciw komuś, aby i ojciec wasz (ten) w niebiosach, odpuścił wam występki wasze.wpg Dla tego mówię wam, wszystko, (o) co modlicie się i prosicie, wierzcie, że otrzymaliście, i będzie wam.8oi Amen mówię wam, że który powie górze tej: Podnieś się i rzuć się w morze. i nie zawaha się w sercu jego, ale będzie wierzył, że co mówi, staje się, będzie mu.An} I odpowiadając Jezus mówi im: Miejcie wiarę (w) Boga.cm? I przypomniawszy (sobie) Piotr mówi mu: Rabbi. oto figa, którą przekląłeś, uschła.Kl I przechodząc rano zobaczyli (tę) figę uschniętą od korzeni.Ik  I kiedy wieczornie stało się, wychodzili na zewnątrz miasta.j% I usłyszeli arcykapłani i uczeni w piśmie, i szukali jak go zgubić; bali się bowiem go, cały bowiem tłum zdumiewał się nauką jego.0iY I nauczał, i mówił im: (Czyż) nie jest napisane, że: Dom mój domem modlitwy będzie nazwany wszystkim narodom? Wy zaś uczyniliście go jaskinią rozbójników.Nh I nie dopuszczał, żeby ktoś przeniósł rzecz przez świątynię.Dg I przychodzą do Jerozolimy. I wszedłszy do świątyni zaczął wyrzucać sprzedających i kupujących w świątyni, i stoły wymieniaczy i ławy sprzedających gołębie poprzewracał.rf] I odpowiadając rzekł jej: Już nie na wiek z ciebie nikt owocu oby zjadł. I słuchali uczniowie jego.Ge I zobaczywszy figę z daleka, mającą liście, przyszedł, czy mianowicie coś znajdzie na niej, i przyszedłszy do niej, nic (nie) znalazł, jeśli nie liście. Bowiem pora nie była fig.>dw I nazajutrz, (gdy wyszli) oni z Betanii, zgłodniał.c I wszedł do Jerozolimy do świątyni i oglądnąwszy wszystko, wieczoru już (gdy była) godzina, wyszedł do Betanii z dwunastoma.ab; Błogosławione przychodzące królestwo ojca naszego Dawida. Hosanna na wysokościach.jaM I poprzedzający i towarzyszący krzyczeli, Hosanna! Błogosławiony przychodzący w imię Pana.`! I liczni płaszcze ich zaczęli słać na drodze, inni zaś obrzynki*, ściąwszy z pól. [* Nawet ściółkę, resztki, ścinki (w tym wypadku gałązki oliwek, które zimą, po zbiorach, przycina się krótko). Mogłoby być "ścięte gałązki (zebrane) z pól".]^_5 I przyprowadzają oślę do Jezusa, i narzucają mu płaszcze ich, i usiadł na nim.K^ Oni zaś powiedzieli im, jako powiedział Jezus. I dopuścili im.R] I jacyś (z) tam stojących mówili im: Co czynicie odwiązując oślę?a\; I odeszli, i znaleźli oślę uwiązane do podwoi zewnątrz na ulicy, i odwiązują je.~[u I gdyby ktoś wam powiedział: Dlaczego czynicie to? powiedzcie: Pan jego potrzebę ma, i zaraz go wysyła znowu tu.AZ{ i mówi im: Odejdźcie do wsi naprzeciw was, i zaraz wchodząc do niej znajdziecie oślę uwiązane, na którym nikt jeszcze (z) ludzi (nie) usiadł. Odwiążcie je i przyprowadźcie.rY _ I kiedy zbliżają się do Jerozolimy do Betfage i Betanii ku Górze Oliwek, wysyła dwóch uczniów jegoX} 4I Jezus powiedział mu: Odejdź, wiara twa uratowała cię. I zaraz znowu zaczął widzieć, i towarzyszył mu w drodze.W 3I odpowiadając mu Jezus rzekł: Co tobie, chcesz, bym uczynił? Zaś ślepy powiedział mu: Rabbuni, żeby znowu zacząłbym widzieć.PV 2On zaś odrzuciwszy płaszcz jego zerwawszy się przyszedł do Jezusa.U 1I stanąwszy Jezus powiedział: Zawołajcie go. I wołają ślepego mówiąc mu: Ośmiel się, podnieś się, woła cię.vTe 0I karcili go liczni, żeby zamilkł. On zaś wiele bardziej krzyczał: Synu Dawida, zlituj się (nade) mną.S /I usłyszawszy, że Jezus Nazareńczyk jest, zaczął krzyczeć i mówić: Synu Dawida, Jezusie, zlituj się (nade) mną.CR .I przychodzą do Jerycha. I (gdy wyruszał) on z Jerycha, i uczniowie jego, i tłum odpowiedni*, syn Tymeusza, Bartymeusz, ślepy żebrak, siedział przy drodze. [* Dostatecznie duży.]Q/ -I bowiem - Syn Człowieka nie przyszedł być obsłużonym, ale usłużyć i dać duszę* jego (jako) okup za wielu. [* Dusza oznacza tu życie.]OP ,i który chciałby u was być pierwszy, będzie wszystkich niewolnik.qO[ +Nie tak zaś jest wśród was, ale który chciałby wielki stać się wśród was, będzie wasz sługa,/NW *I przywoławszy do siebie ich Jezus mówi im: Wiecie, że (ci) wydający się przewodzić narodom zapanowują (nad) nimi i wielcy ich okazują władzę (wobec nich).NM )I usłyszawszy dziesięciu zaczęło oburzać się na Jakuba i Jana.dLA (zaś usiąść z prawej mej lub z lewej nie jest moje dać, ale którym jest przygotowane.-KS 'Oni zaś powiedzieli mu: Możemy. Zaś Jezus powiedział im: Kielich, który ja piję, wypijecie, i chrztem, którym ja daję się chrzcić, będziecie ochrzczeni,(JI &Zaś Jezus powiedział im: Nie wiecie, co prosicie. Możecie wypić kielich. który ja piję. lub chrztem, którym ja daję się chrzcić. zostać ochrzczeni?tIa %Oni zaś powiedzieli mu: Daj nam, żeby jeden (z) twej prawej i jeden z lewej usiedlibyśmy w chwale twej.=Hu $On zaś powiedział im: Co chcecie bym uczynił wam?G #I przystępują do niego Jakub i Jan, synowie Zebedeusza, mówiąc mu: Nauczycielu, chcemy, aby co poprosimy cię, uczyniłbyś nam._F7 "I wykpią go, i oplują go, i wybatożą go, i zabiją, a po trzech dniach powstanie.#E? !że: Oto wchodzimy do Jerozolimy, i Syn Człowieka wydany będzie arcykapłanom i uczonym w piśmie, i zasądzą go (na) śmierć, i wydadzą go poganom.rD] Byli zaś w drodze wchodząc (pod górę) ku Jerozolimie, i był poprzedzającym ich Jezus, i dziwili się, zaś towarzyszący bali się. I wziąwszy (z sobą) znowu dwunastu zaczął im mówić (rzeczy) mające mu przydarzyć się,DC Liczni zaś będą pierwsi ostatnimi i ostatni pierwszymi.=Bs jeżeli nie wziąłby stukrotnie więcej teraz, w porze tej, domów, i braci, i sióstr, i matek, i dzieci, i pól wśród prześladowań, i w wieku przychodzącym życie wieczne.HA  Rzekł Jezus: Amen mówię wam, nikt (nie) jest, który opuścił dom, lub braci, lub siostry, lub matkę, lub ojca, lub dzieci, lub pola ze względu na mnie i ze względu na Dobrą Nowinę,b@= Zaczął mówić Piotr mu: Oto my opuściliśmy wszystko i zaczęliśmy towarzyszyć ci.s?_ Przypatrzywszy się im Jezus mówi: U ludzi niemożliwe, ale nie u Boga, wszystko bowiem możliwe u Boga.\>1 Oni zaś bardziej zdumiewali się. mówiąc do siebie: I kto może uratować się?u=c Wykonalniejsze jest wielbłądowi przez dziurkę igły przejść, niż bogatemu do królestwa Boga wejść.V<% Zaś uczniowie dziwili się na słowa jego. Zaś Jezus znowu odpowiadając mówi im: Dzieci, jak trudne jest* do królestwa Boga wejść.[ Część rękopisów dodaje tu słowa "polegającym na dobrach".]l;Q I oglądnąwszy Jezus mówi uczniom jego: Jak z trudem majątek mający do królestwa Boga wejdą.n:U On zaś sposępniawszy na (to) słowo odszedł zasmucony, był bowiem mającym posiadłości liczne.G9 Zaś Jezus przypatrzywszy się mu, umiłował go i powiedział mu: Jednego ci brakuje: odejdź, ile masz, sprzedaj i daj biednym, i będziesz miał skarb w niebie, i chodźże towarzysz mi.f8E On zaś rzekł mu: Nauczycielu, tego wszystkiego zacząłem przestrzegać od młodości mej.7 Przykazania znasz: Nie zabij, Nie popełń cudzołóstwa, nie ukradnij, nie zaświadcz kłamliwie, nie ograb, szanuj ojca twego i matkę.`69 Zaś Jezus powiedział mu: Co mnie nazywasz dobrym? Nikt dobry, jeśli nie jeden Bóg.E5 I (kiedy wyruszał) on w drogę, podbiegłszy jeden i upadłszy na kolana (przed) nim, pytał go: Nauczycielu dobry, co mam uczynić*, aby życie wieczne (odziedziczyć)? [* Uczyniłbym.]?4y I objąwszy je, błogosławił, kładąc ręce na nie.t3a Amen mówię wam, który nie przyjmie królestwa Boga jak dziecko, nie - wejdzie* do niego. [* Wszedłby.]$2A Zobaczywszy zaś Jezus oburzył się i powiedział im: Dopuśćcie dzieciom przychodzić do mnie, nie zabraniajcie im, bowiem takich jest królestwo Boga.p1Y I przynosili* mu dzieci, żeby ich dotknął. Zaś uczniowie zaczęli karcić ich. [* Przyprowadzali.]V0% I jeśli ta rozstawszy się z mężem jej poślubiłaby innego, cudzołoży.c/? I mówi im: Który oddaliłby żonę jego i poślubiłby inną, cudzołoży przeciw niej.1.] I w domu znowu uczniowie o to pytali go.k-O Co więc Bóg sprzągł*, człowiek nie niech oddziela. [* Razem zaprzągł, pod jednym jarzmem.]V,% i będą dwoje w ciele jednym. Tak że już nie są dwoje, ale jedno ciało.+ Ze względu na to pozostawi człowiek ojca jego i matkę i dołączy się* do żony jego], [* Dosłownie "przyklei się".]H*  Od zaś początku stworzenia męskim i żeńskim uczynił ich.c)? Zaś Jezus powiedział im: Z powodu twardości serca waszego napisał wam przykazanie to.X() Oni zaś powiedzieli: Pozwolił Mojżesz dokument rozwodu napisać i oddalić.F' On zaś odpowiadając rzekł im: Co wam przykazał Mojżesz?j&M I podszedłszy faryzeusze pytali go, czy jest dozwolone mężowi żonę oddalić, próbując go.%  I stamtąd powstawszy przychodzi w granice Judei [i] poza Jordan, i zeszły się znowu tłumy do niego, i jak zwykł znowu nauczał ich.$ 2Dobra sól; jeśli zaś sól niesioną stanie się, czym ją przyprawicie? Miejcie w sobie sól, i zachowujcie pokój między sobą./#Y 1Każdy bowiem ogniem będzie posolony.9"m 0gdzie robak ich nie umiera i ogień nie gaśnie.A!{ /I jeśli oko twe wiedzie do obrazy cię, wyrzuć je. Lepiej* ci jest jednookim wejść do królestwa Boga, niż dwoje oczu mając zostać rzuconym do Gehenny, [* Dosłownie "dobrze".]  .[];o -I jeśli - stopa twa wiedzie do obrazy cię, odetnij ją. Lepiej*] jest ci wejść do życia chromym, niż dwie stopy mając zostać rzuconym do Gehenny. [* Dosłownie "dobrze".  ,[]G +I jeśli wiedzie do obrazy cię ręka twa. odetnij ją. Lepiej* jest ci kalekim wejść do życia, niż dwie ręce mając odejść do Gehenny, w ogień nieugaszony. [* Dosłownie "dobrze".]"= *I który przywiedzie do obrazy jednego (z) małych tych wierzących [we mnie], lepiej* jest mu raczej, jeśli otoczy się kamień młyński ośli** wokół szyi jego i rzucony jest w morze. [* Dosłownie "dobrze".][** Kamień młyński ma otwór w środku; młyn obracały osły.]   )Który bowiem da wypić wam kielich wody w imię (to), że Pomazańca jesteście, amen mówię wam, że nie zgubi zapłaty jego.:o (Który bowiem nie jest przeciw nam, za nami jest.1[ 'Zaś Jezus powiedział: Nie zabraniajcie mu, nikt bowiem (nie) jest, który będzie czynił dzieło mocy w imię me i będzie mógł szybko (zacząć) złorzeczyć mi.  &Rzekł mu Jan: Nauczycielu, zobaczyliśmy kogoś w imię twe wyrzucającego demony, i zabranialiśmy mu, bo nie towarzyszył nam.7 %Który jedno (z) takich dzieci przyjmie w imię moje, mnie przyjmuje. I który mnie przyjmie, nie mnie przyjmuje, ale (tego), (który wysłał) mnie.Y+ $I wziąwszy dziecko postawił je na środku ich, i objąwszy je powiedział im: #I usiadłszy zawołał dwunastu i mówi im: Jeśli ktoś chce pierwszy być, będzie (z) wszystkich ostatni i wszystkich służący.T! "Oni zaś milczeli, między sobą bowiem rozmawiali w drodze, kto większy.^5 !I przyszli do Kafarnaum. I w domu (będąc) pytał ich: Co w drodze rozważaliście?H  Oni zaś nie rozumieli (co do) rzeczy i bali się go zapytać.) Nauczał bowiem uczniów jego i mówił im, że Syn Człowieka wydawany jest w ręce ludzi, i zabiją go, i zabity po trzech dniach powstanie.c? I stamtąd wyszedłszy przechodzili przez Galileę, i nie chciał, żeby ktoś wiedział.a; I powiedział im: Ten rodzaj przez nic (nie) może wyjść, jeśli nie przez modlitwę.pY I (gdy wszedł) on do domu, uczniowie jego na osobności pytali go: Że my nie mogliśmy wyrzucić go?D  Zaś Jezus chwyciwszy rękę jego podniósł go; i wstał.x i I zawoławszy i wiele zatrząsłszy wyszedł. I stał się jakby martwy, tak że wielu (mówiło), że umarł.7 g Zobaczywszy zaś - Jezus, że zbiega się tłum, skarcił ducha nieczystego mówiąc mu: Niemy i głuchy duchu, ja nakazuję ci, wyjdź z niego i już nie (wchodź) w niego.U # Zaraz zawoławszy - ojciec dziecka mówił: Wierzę, pomagaj mej niewierze.] 3 Zaś Jezus powiedział mu: To "jeśli mógłbyś..." wszystko możliwe wierzącemu.   I wielekroć i w ogień go rzucił i w wody, aby zgubić go; ale jeśli coś mógłbyś, pomóż nam zlitowawszy się nad nami.kO I spytał ojca jego: Ile czasu jest, jak to stało się mu? On zaś powiedział: Od dzieciństwa. I przynieśli go do niego. I zobaczywszy go duch zaraz potrząsnął nim, i padłszy na ziemię toczył się pieniąc się. On zaś odpowiadając im mówi: O pokolenie bez wiary. do kiedy przy was będę? Do kiedy będę znosił was? Przynoście go do mnie.1 I kiedy go złapie, rozrywa go, i pieni się, i zgrzyta zębami, i drewnieje; i powiedziałem uczniom twym, żeby go wyrzucili, i nie mieli siły.ve I odpowiedział mu jeden z tłumu: Nauczycielu, przyniosłem - syna mego do ciebie, mającego ducha niemego.A} I zapytał ich: Czego dociekacie razem, między (sobą)?uc I zaraz cały tłum, zobaczywszy go, popadli w zachwyt* i podbiegając pozdrawiali go. [* Przelękli się.]{ I przyszedłszy do uczniów zobaczył tłum liczny wokół nich i uczonych w piśmie dociekających razem między nimi.hI Ale mówię wam, że i Eliasz przyszedł, i uczynili mu, co chcieli, jako jest napisane o nim.3~_ On zaś rzekł im: Eliasz wprawdzie przyszedłszy najpierw przywraca wszystko; i jak jest napisane o Synu Człowieka, żeby wiele wycierpiał i stał się za nic mianym?h}I I dopytywali się go, mówiąc: Bo mówią uczeni w piśmie, że Eliasz ma przyjść najpierw?`|9 I (to) słowo trzymali, między sobą dociekając razem, co jest ,,z martwych wstać".{% I (gdy schodzili) oni z góry, przykazał im, żeby nikomu, co zobaczyli, (nie) opisali, jeśli nie kiedy Syn Człowieka z martwych wstanie.cz? I nagle oglądnąwszy się już nikogo (nie) zobaczyli, ale Jezusa jednego z nimi samymi.{yo I stała się chmura ocieniająca ich, i stał się głos z chmury: Ten jest syn mój umiłowany, słuchajcie go.cx? Nie bowiem wiedział, co miałby odpowiedzieć, napełnieni bojaźnią bowiem stali się.w3 I odpowiadając Piotr mówi Jezusowi: Rabbi, dobrze jest nam tu być, i uczyńmy trzy namioty, tobie jeden, i Mojżeszowi jeden, i Eliaszowi jeden.av; I dał się zobaczyć im Eliasz z Mojżeszem, i byli wspólnie rozmawiający z Jezusem.ouW I szaty jego stały się lśniące. białe bardzo, jakich folusznik na ziemi nie może tak wybielić. t9 I po dniach sześciu bierze Jezus Piotra, i Jakuba, i Jana, i wprowadza ich na górę wysoką na osobności samych. I został przemieniony wobec nich.s 9 I mówił im: Amen mówię wam, że są niektórzy tu (ze) Stojących, którzy nie skosztują śmierci, aż zobaczą królestwo Boga przybyłe w mocy.Lr&Który bowiem zawstydziłby się mnie i moich słów w pokoleniu tym, cudzołożnym i grzesznym, i Syn Człowieka zawstydzi się go, kiedy przyjdzie w chwale Ojca jego ze zwiastunami świętymi.\q1%Co bowiem dałby człowiek w zamian za duszę* jego? [* Dech życia, życie samo.]|pq$Cóż bowiem pomaga człowiekowi zyskać świat cały, a (dozna straty) dusza* jego? [* Dech życia, życie samo.]4oa#Który bowiem chciałby duszę* jego uratować, zgubi ją; który zaś zgubi duszę* jego ze względu na mnie i Dobrą Nowinę, uratuje ją. [* Dech życia, życie samo.]>nu"I przywoławszy do siebie tłum z uczniami jego powiedział im: Jeśli ktoś chce za mną towarzyszyć, niech się wyprze siebie i niech zabierze krzyż jego i niech towarzyszy mi.Tm!!On zaś zawróciwszy i zobaczywszy uczniów jego skarcił Piotra i mówi: Odejdź za mnie, szatanie, bo nie myślisz (o tych co) Boga*, ale (o tych co) ludzi** [* O tym co Boże.] [** O tym co ludzkie.]dlA I (z) otwartością (to) słowo mówił. I wziąwszy na bok Piotr go, zaczął karcić go.qk[I zaczął nauczać ich, że ma Syn Człowieka wiele wycierpieć i nie zostać zaakceptowanym* przez starszych, i arcykapłanów, i uczonych w piśmie, i zostać zabitym, i po trzech dniach powstać. [* Zostać zdyskwalifikowanym.]KjI upomniał* ich, żeby nikomu (nie) mówili o nim. [* Skarcił.].iUI on spytał ich: Wy zaś kim (ja) powiadacie (jestem)? Odpowiadając Piotr mówi mu: Ty jesteś Pomazaniec*.[* Z greckiego: "Chrystus", z hebrajskiego: "Mesjasz".]|hqOni zaś powiedzieli mu mówiąc, [że]: Janem Chrzcicielem, i inni Eliaszem, inni zaś, że jednym (z) proroków.g1I wyszedł Jezus i uczniowie jego do wiosek (koło) Cezarei Filipa. I w drodze pytał uczniów jego mówiąc im: Kim (ja) mówią ludzie (jestem)?OfI wysłał go do domu jego, mówiąc: Żebyś nie do tej wsi wszedł. ePotem znowu nałożył ręce na oczy jego, i przejrzał, i powrócił (do zdrowia), i przypatrywał się jasno widząc wszystkiemu.[d/I popatrzywszy do góry mówił: Widzę ludzi, że jak drzewa widzę chodzących.c)I chwyciwszy rękę ślepego wyprowadził go poza wieś, i plunąwszy w oczy jego. nałożywszy ręce (na) niego, pytał go: Czy coś widzisz?ubcI przychodzą do Betsaidy. I przynoszą* mu ślepego i proszą go, żeby go dotknął. [* Przyprowadzają.],aSmówił im: Jeszcze nie rozumiecie?q`[Kiedy siedem na cztery tysiące, ile koszów (pełnych) ułomków zebraliście? I mówią [mu]: Siedem._kiedy pięć chlebów połamałem na pięć tysięcy, ile koszyków ułomków pełnych zebraliście? Mówią mu: Dwanaście.\^1Oczy mając nie patrzycie i uszy mając nie słuchacie? I nie przypominacie sobie,]%I poznawszy mówi im: Dlaczego rozważacie, że chlebów nie macie? Jeszcze nie zauważacie, ani pojmujecie? Skamieniałe macie serce wasze??\yI rozważali (między) sobą, że: Chlebów nie mają.i[KI przykazywał im mówiąc: Patrzajcie, strzeżcie się od zaczynu faryzeuszy i zaczynu Heroda.Z!I zapomnieli wziąć chleby i jeśli nie jeden* chleb, nie mieli ze sobą w łodzi. [* "Jeśli nie jeden" - sens: "z wyjątkiem jednego".]rY] I opuściwszy ich, znowu (wsiadłszy) (odpłynął)* na przeciwko. [* Dosłownie "wszedłszy odszedł".] X  I westchnąwszy duchem jego mówi: Dlaczego pokolenie to szuka znaku? Amen mówię wam, jeśli dany będzie pokoleniu temu znak!pWY I wyszli faryzeusze i zaczęli dociekać razem z nim, szukając od niego znaku z nieba, próbując go.~Vu I zaraz wszedłszy do łodzi z uczniami jego przyszedł do działu* Dalmanuty. [* Dział ziemi, teren, "dzielnica".];Uq Byli zaś jakieś cztery tysiące. I oddalił ich.RTI zjedli i nasyceni zostali i zebrali obfitość ułomków siedem koszy.SSI mieli rybek trochę; I pobłogosławiwszy je powiedział i te podawać.*RMI nakazuje tłumowi położyć się na ziemi. I wziąwszy siedem chlebów dzięki uczyniwszy połamał i dawał uczniom jego, żeby podawali, i podali tłumowi.IQ I pytał ich: Ile macie chlebów? Oni zaś powiedzieli: Siedem.mPSI odpowiedzieli mu uczniowie jego: Skąd tych będzie mógł ktoś tu nasycić chlebami na pustaci?zOmI jeśli oddaliłbym ich poszczących do domu ich, osłabną na drodze. I niektórzy (z) nich z daleka przybyli.cN?Lituję się nad tłumem, bo już dni trzy pozostają przy mnie i nie mają, co zjedliby.M yW owych dniach, (gdy) znowu liczny tłum (był) i nie (mieli), co zjedliby, przywoławszy do siebie uczniów mówi im:L!%I (aż nazbyt) zdumiewali się mówiąc: Dobrze wszystko uczynił; i głuchym daje* słyszeć, i niemowom mówić. [* Dosłownie "czyni".]oKW$I przykazał im, żeby nikomu (nie) mówili. Ile zaś im przykazywał, oni bardziej jeszcze głosili.lJQ#I [zaraz] otwarły się jego uszy, i rozwiązane zostało pęto języka jego, i mówił poprawnie.YI+"I wejrzawszy w niebo westchnął, i mówi mu: Effatha, co jest: "Otwórz się".H)!I zabrawszy go od tłumu na osobności włożył palce jego* w uszy jego, i splunąwszy dotknął języka jego. [* "Jego" w znaczeniu "swoje"]~Gu I przynoszą* mu głuchego i ledwo mówiącego, i proszą go, żeby nałożył na niego rękę. [* Przyprowadzają.]yFkI z powrotem wyszedłszy z granic Tyru przyszedł przez Sydon do morza Galilei poprzez środek granic Dekapolu.^E5I odszedłszy do domu jej znalazła dziecko położone na łożu i demona wyszłego.XD)I powiedział jej: Z powodu tego słowa odejdź, wyszedł z córki twej demon.lCQOna zaś odpowiedziała i mówi mu: Panie, i szczenięta popod stołem jedzą z okruszyn - dzieci.BI mówił jej: Dopuść najpierw nasycić się dzieciom, nie bowiem jest dobrze wziąć chleb dzieci i szczeniętom rzucić. A (Ta) zaś kobieta była Hellenką*, Syrofenicjanką rodem. I prosiła go, aby demona wyrzucił z córki jej. [* Tzn. poganką.]@ale zaraz usłyszawszy kobieta o nim, której miał córeczkę jej duch nieczysty, przyszedłszy przypadła do stóp jego;?Stamtąd zaś wstawszy odszedł w granice Tyru. I wszedłszy do domu, nikt, (nie) chciał, (by) (wiedział); i nie mógł ujść uwagi,S>Wszystkie te złości z wnętrza wychodzą i zanieczyszczają człowieka.=#cudzołóstwa, zachłanności, niegodziwości, podstęp, rozpasanie, oko złe*, bluźnierstwo, wyniosłość, głupota. [* Czyli zawiść.]h<IZ wnętrza bowiem, z serca ludzi rozważania złe wychodzą, rozpusty, kradzieże, zabójstwa,W;'Mówił zaś, że: Co z człowieka wychodzące, owo zanieczyszcza człowieka.o:Wbo nie wchodzi mu do serca, ale do brzucha, i do ustępu wychodzi? - oczyszczając wszystkie pokarmy.91I mówi im: Tak i wy niepojętni jesteście? Nie zauważacie, że wszystko, (co) z zewnątrz wchodzące w człowieka, nie może go zanieczyścić,T8!I kiedy wszedł do domu od tłumu, pytali go uczniowie jego (o) przykład. 7[]*6MNic (nie) jest z zewnątrz człowieka wchodzące do niego, co może zanieczyścić go. Ale (co) z człowieka wychodzące jest, to zanieczyszczające człowieka.c5?I przywoławszy do siebie znowu tłum mówił im: Posłuchajcie mnie wszyscy i pojmijcie.r4] unieważniając słowo Boga przekazem waszym, który przekazaliście; i podobnych takich wiele czynicie.D3 już dopuszczacie, (mu) nic (nie) uczynić ojcu lub matce, 2  Wy zaś mówicie: Jeśli rzekłby człowiek ojcu lub matce: Korban, co jest "dar (ofiarny)", co byś ode mnie miał jako pomoc,1w Mojżesz bowiem powiedział: Szanuj ojca twego i matkę twą, i: Złorzeczący ojcu lub matce śmiercią niech umrze.0 I mówił im: Pięknie unieważniacie przykazanie Boga, aby przekaz wasz postawiliście*.[* Według innych rękopisów "strzegliście".]E/Opuściwszy przykazanie Boga trzymacie się przekazu ludzi.G.Daremnie zaś czczą mnie, nauczając nauki przykazań ludzi.6-eOn zaś powiedział im: Dobrze prorokował Izajasz o was obłudnikach, jak jest napisane, [iż]: Ten lud wargami mnie szanuje, zaś serce ich daleko jest oddalone ode mnie..,UI pytają go faryzeusze i uczeni w piśmie: Dla czego nie chodzą uczniowie twoi według przekazu starszych, ale pospolitymi* rękoma jedzą chleb? [* Nieczystymi.]D+I z rynku, jeśli nie zanurzą się, nie jedzą, i innych wiele jest, co przyjęli, (by) trzymać się, zanurzeń kielichów, i dzbanków, i miedzi*, [i łóż]. [* Naczyń miedzianych.]-*Sbowiem faryzeusze i wszyscy Żydzi, jeśli nie pięścią* umyją rąk, nie jedzą, trzymając się przekazu starszych. [* Prawdopodobnie chodzi o dłoń z wodą.]{)oI zobaczywszy jakichś uczniów jego, że pospolitymi* rękoma, to jest nieumytymi, jedzą chleby[* Nieczystymi.]f( GI zbierają się u niego faryzeusze i jacyś (z) uczonych w piśmie przybyłych z Jerozolimy.E'8I kiedy wchodził, do wsi czy do miast, czy na pola, na rynkach kładli będących bez siły i prosili go, aby - obramowania - płaszcza jego dotknęli. I ilu dotknęli go, byli ratowani.u&c7obiegli całą krainę ową i zaczęli na matach źle (się) mających obnosić, gdzie słyszeli, że jest.:%o6I (gdy wyszli) oni z łodzi zaraz rozpoznawszy goU$#5I przeprawiwszy się na ziemię przyszli do Genezaret i przybili do brzegu.M#4nie bowiem zrozumieli o chlebach, ale było ich serce skamieniałe.q"[3I wszedł do nich do łodzi, i uciszył się wiatr. I bardzo, [nadzwyczajnie], w sobie zdumiewali się,!2Wszyscy bowiem go zobaczyli i byli poruszeni. On zaś zaraz przemówił do nich i mówi im: Ośmielcie się, ja jestem. Nie bójcie się.c ?1Oni zaś zobaczywszy go na morzu chodzącego pomyśleli, że zjawą jest, i zakrzyknęli.<q0I zobaczywszy ich męczących się przy wiosłowaniu, był bowiem wiatr przeciwny im, o czwartej straży nocy przychodzi do nich chodząc po morzu. I chciał przejść obok nich.[//I wieczór (gdy stał się), była łódź na środku - morza, i on sam na ziemi.a;.I odłączywszy się od* nich odszedł na górę pomodlić się. [* Pożegnawszy się.]{o-I zaraz przymusił uczniów jego wejść do łodzi i poprzedzać na przeciwko do Betsaidy, aż on (oddali) tłum.>w,I byli zjadający [ chleby] pięć tysięcy mężów.K+I zebrali ułomki (na) dwanaście koszyków wypełnienie i z ryb.-U*I zjedli wszyscy i zostali nasyceni.>u)I wziąwszy pięć chlebów i dwie ryby spojrzawszy do góry w niebo pobłogosławił i połamał chleby i dawał uczniom [jego], aby podawali im; i dwie ryby podzielił wszystkim.K(I położyli się kępy (za kępami) po sto i po pięćdziesiąt.ve'I nakazał im ułożyć wszystkich grupy (za grupami)* na zielonej trawie. [* Grupy wspólnie ucztujących.]pY&On zaś mówi im: Ile chlebów macie? Odejdźcie, zobaczcie. I poznawszy mówią: Pięć, i dwie ryby.7%On zaś odpowiadając rzekł im: Dajcie im wy zjeść. I mówią mu: Odszedłszy mamy kupić (za) denarów dwieście chlebów i mamy dać im zjeść?fE$Oddal ich, aby odszedłszy do wokół (leżących) pól i wsi kupili sobie coś co zjedliby..U#I (gdy) już godzina późną* (stała się), podszedłszy do niego uczniowie jego mówili, że: Puste jest miejsce i już godzina późna*.[* Dosłownie "liczna".]"I wyszedłszy zobaczył liczny tłum, i ulitował się nad nimi, bo byli jak owce nie mające pasterza; i zaczął nauczać ich wiele.  !I zobaczyli ich odchodzących, i poznali liczni, i pieszo ze wszystkich miast zbiegli się tam i wcześniej przyszli (od) nich.=u I odeszli w łodzi na puste miejsce na (osobności)."=I mówi im: Chodźcież wy sami osobno na puste miejsce i odpocznijcie trochę. Byli bowiem przychodzący i odchodzący liczni i ani zjeść mieli czas.j MI zbierają się wysłannicy przy Jezusie, i oznajmili mu wszystko, ile uczynili i ile nauczali.c ?I usłyszawszy uczniowie jego przyszli i zabrali zwłoki jego i położyli je w grobowcu.h Ii przyniósł głowę jego na tacy, i dał ją dziewczynce, i dziewczynka dała ją matce jej.z mI zaraz wysławszy król kata, nakazał przynieść głowę jego. I odszedłszy ściął głowę mu w strażnicyu cI zasmuconym stawszy się król, z powodu przysiąg i leżących (przy stole), nie zechciał odrzucić jej.I wszedłszy zaraz z pośpiechem do króla, poprosiła mówiąc: Chcę, aby natychmiast dałeś mi na tacy głowę Jana Chrzciciela.s_I wyszedłszy powiedziała matce jej: Co poprosiłabym? Ta zaś powiedziała: Głowę Jana, chrzczącego.nUI przysiągł jej [wiele]: (Cokolwiek) byś mnie poprosiła, dam ci, aż do połowy królestwa mego.~ui (gdy weszła) córka (tej) jego* Herodiady i (gdy zatańczyła), przypodobała się Herodowi, i razem leżącym (przy stole). Powiedział król dziewczynce: Poproś mnie, co byś chciała, i dam ci. [* Albo "tej", jak w części rękopisów.]5I (gdy stał się) dzień sposobny, kiedy Herod (na) urodziny (swoje) wieczerzę uczynił dostojnikom (swoim) i tysiącznikom i pierwszym - Galilei;[/Bowiem Herod bał się Jana, wiedząc (że) on mąż sprawiedliwy i święty, i ochraniał go; i słuchając go wiele, był w niepewności* i z przyjemnością go słuchał. [* Inne rękopisy mają "czynił".]U#Zaś Herodiada miała urazę (do) niego i chciała go zabić, i nie mogła.[/Mówił bowiem Jan Herodowi, że: Nie jest dozwolone ci mieć żonę brata twego.Sam zaś Herod wysławszy, chwycił Jana i związał go w strażnicy z powodu Herodiady, żony Filipa, brata jego, bo ją poślubił.wgUsłyszawszy zaś Herod mówił: Któremu ja ściąłem głowę, Jan, ten podniósł się*.[* Zbudził się.]d~AInni zaś mówili, że Eliasz jest; inni zaś mówili, że prorok jak jeden (z) proroków.J} I usłyszał król Herod, jawne bowiem stało się imię jego, i mówili, że Jan, (ten) chrzczący, podniósł się* z martwych, i dla tego dzieją się dzieła mocy w nim. [* Zbudził się.]\|1 i demonów wiele wyrzucali, i namaszczali oliwą licznych niemocnych i uzdrawiali.9{m I wyszedłszy głosili, aby zmieniali myślenie,z/ I które miejsce nie przyjęłoby was ani wysłuchaliby was, wychodząc stamtąd strząśnijcie pył. (ten) spod stóp waszych na świadectwo im.]y3 I mówił im: Gdzie wejdziecie do domu. tam pozostawajcie, aż wyjdziecie stamtąd.Bx ale podwiązawszy sandały i nie wdziejecie dwóch tunik.Aw{I nakazał im, aby niczego (nie) zabierali w drogę, jeśli nie laskę jedynie, nie chleb, nie torbę, nie w pasie miedź*;[* Pieniądze. Całość składniej..ani... ani... ani... "]~vuI przywołał dwunastu, i zaczął ich wysyłać (po) dwóch dwóch, i dawał im władzę (nad) duchami nieczystymi.Uu#I dziwił się z powodu niewiary ich. 1 obchodził wsie wokół nauczając.rt]I nie mógł tam uczynić żadnego dzieła mocy, jeśli nie paru niemocnym nałożywszy ręce uzdrowił.syI mówił im Jezus, że: Nie jest prorok bez szacunku. jeśli nie w ojczyźnie jego, i u krewnych jego. i w domu jego. A~~D}}T||0{{{zzyyuxxwwv3uu7ttQs|rrurqq"poKon7mmAll>>h==~=<##U#"k!!E /pZm3r6]>24L&V 1 v  m + v >%(a|'jKA-x U#I odpowiadając zwiastun rzekł jej: Duch Święty przyjdzie na ciebie i moc Najwyższego ocieni cię. Dlatego i to narodzone Święte nazwane zostanie, Synem Boga.Vw '"Powiedziała zaś Mariam do zwiastuna: Jak będzie to, skoro męża nie znam?^v 7!I królować będzie nad domem Jakuba na wieki, i królestwu jego nie będzie końca.iu M Ten będzie wielki i Synem Najwyższego nazwany będzie, i da mu Pan Bóg tron Dawida ojca jego.Ot I oto poczniesz w łonie i urodzisz syna, i nazwiesz imię jego Jezus.^s 7I powiedział zwiastun jej: Nie bój się. Mariam, znalazłaś bowiem łaskę u Boga.Yr -Ona zaś na słowo zmieszała się i rozważała. co za byłoby pozdrowienie to.Rq I wszedłszy do niej rzekł: Raduj się napełniona łaską, Pan z tobą.hp Kdo dziewicy zaręczonej mężowi, którego imię Józef z domu Dawida, i imię dziewicy Mariam.wo iW zaś miesiącu szóstym wysłany został zwiastun Gabriel od Boga do miasta Galilei, którego imię Nazaret,[n 1że: Tak mi uczynił Pan w dniach tych, wejrzał (by) zdjąć hańbę mą u ludzi.fm GPo zaś tych dniach poczęła Elżbieta, żona jego; i kryła się miesięcy pięć, mówiącfl GI stało się, jak wypełniły się dni służby (kapłańskiej) jego, odszedł do domu jego.k Wyszedłszy zaś nie mógł powiedzieć im, i poznali, że widzenie zobaczył w przybytku. I on był gestykulujący im, i trwał niemy.]j 5I był lud oczekujący Zachariasza, i dziwili się. (gdy) (zwlekał) w przybytku on.5i eI oto będziesz milczący i nie mogący powiedzieć aż do dnia, (gdy) stanie się to; za (to że) nie uwierzyłeś słowom mym, które to wypełnione zostaną w porze ich.2h _I odpowiadając zwiastun powiedział mu: Ja jestem Gabriel stojący przed Bogiem, i wysłany zostałem, (by) przemówić do ciebie i ogłosić dobrą nowinę ci (o) tym.g yI powiedział Zachariasz do zwiastuna: Po czym poznam to? Ja bowiem jestem starcem i żona ma posunięta w dniach jej.1f ]I sam przodem pójdzie przed Nim w duchu i mocy Eliasza, zwrócić serca ojców ku dzieciom i nieuległych do rozsądku sprawiedliwych, przygotować Panu lud uładzony.?e {I licznych (z) synów Izraela zwróci ku Panu Bogu ich.)d MBędzie bowiem wielki wobec Pana, i wina i sycery* nie będzie pił, i Duchem Świętym napełniony będzie jeszcze w łonie matki jego. [* Ewentualnie "piwa".]Yc -I będzie radość ci i wesele. i liczni z narodzenia jego będą się radować.7b i Powiedział zaś do niego zwiastun: Nie bój się, Zachariaszu, ponieważ wysłuchane zostało błaganie twe, i żona twa Elżbieta urodzi syna ci, i nazwiesz imię jego Jan.pa [ I zmieszał się* Zachariasz zobaczywszy, i strach padł na niego. [* Był poruszony, zatrząsł się.]X` + Dał się zobaczyć zaś mu zwiastun Pana, stojący z prawej ołtarza kadzenia.T_ # I cała mnogość była ludu modląca się zewnątrz (w) godzinie kadzenia.e^ E według zwyczaju kapłaństwa dostał w udziale, (by) okadzić wszedłszy do przybytku Pana.e] EStało się zaś (przy) (służeniu kapłańskim) jego porządkiem zmiany jego przed Bogiem,k\ QI nie było im dziecka, jako że była Elżbieta bezpłodna, i oboje posunięci w dniach ich byli.{[ qByli zaś sprawiedliwi oboje przed Bogiem, chodzący we wszystkich przykazaniach i (w) przepisach Pana nienaganni.\Z 3Stało się w dniach Heroda króla Judei, kapłan pewien imieniem Zachariasz ze zmiany Abiasza, i żona jemu* z córek Aarona. i imię jej Elżbieta. [* "żona jemu" - dativus possessivus, sens: "miał żonę".]WY )aby poznałeś (tych) o (których) zostałeś pouczony, słów niezawodność.wX iwydało się i mi, przeszedłszy od początku wszystkie, starannie po kolei ci napisać, (wielmożny) Teofilu,kW Qjako przekazali nam (ci którzy) od początku świadkami naocznymi i sługami (stali się) słowa,eV GSkoro już liczni usiłowali uporządkować opowiadanie o dopełnionych wśród nas sprawach,UOni zaś wyszedłszy zaczęli głosić wszędzie; Pan (współpracował) i słowo (umacniał) przez towarzyszące znaki]]*. [[Wszystko zaś przykazane (tym) wokół Piotra zwięźle ogłosiły. Po zaś tym i sam Jezus od wschodu i aż do zachodu wysłał przez nich świętą i niezniszczalną wieść wiecznego wybawienia. Amen]]**. [* Wiersze 9-20 są nieobecne w szeregu ważnych rękopisach starożytnych: uważa się, że dodał je do Ewangelii inny autor. Należą jednak do ostatecznego tekstu kanonicznego, uznanego przez Kościół.] [** Zdanie znajdujące się po 16.20 - krótkie zakończenie, spotykane tylko w niektórych rękopisach.]cT?A więc Pan, Jezus, po powiedzeniu im wzięty został do nieba i usiadł po prawicy Boga."S=[I w rękach] węże podniosą, i jeśli śmiertelnego coś wypiliby nie im zaszkodzi: na niemocnych ręce będą nakładali i dobrze będą się mieli.RZnaki zaś (tym). (którzy uwierzyli), takie towarzyszyć będą: w imię me demony wyrzucali będą, językami mówili będą nowymi.Q(Ten), (który uwierzył) i ochrzczony, będzie uratowany*, (ten) zaś, (co nie uwierzył), będzie zasądzony. [* Zbawiony.]fPEI powiedział im: Podążywszy na świat cały ogłoście dobrą nowinę całemu stworzeniu.6OePóźniej [zaś] leżącym przy (stole) im jedenastu zjawił się, i złajał niewiarę ich i twardość serca, że tym, (którzy widzieli) go podniesionego, nie uwierzyli.DN I ci odszedłszy oznajmili pozostałym: ani tym uwierzyli.lMQ Po tym dwóm z nich idącym zjawił się w innym kształcie, podążającym na pole*.[* Na wieś.]QL I ci usłyszawszy, że żyje i widziany był przez nią, nie uwierzyli.XK) Owa podążywszy oznajmiła (tym) z nim (będącym), bolejącym i płaczącym. J  [[Powstawszy zaś rano pierwszego (dnia) tygodnia zjawił się najpierw Marii Magdalenie, od której wyrzucił siedem demonów.II wyszedłszy uciekły od grobowca, (ogarnęło) bowiem je drżenie i uniesienie; i nikomu nic (nie) powiedziały, bały się bowiem.HAle odejdźcie, powiedzcie uczniom jego i Piotrowi, że: Poprzedza was do Galilei. Tam go zobaczycie, jako powiedział wam.!G;On zaś mówi im: Nie przerażajcie się. Jezusa szukacie Nazareńskiego ukrzyżowanego; podniósł się, nie jest tu. Oto miejsce, gdzie złożyli go.FyI wszedłszy do grobowca zobaczyły młodzieńca siedzącego (z) prawej, odzianego szatą białą, i przeraziły się.YE+I spojrzawszy oglądają że odtoczony jest kamień. był bowiem wielki bardzo.WD'I mówiły do siebie: Kto odtoczy nam kamień z otworu wejściowego grobowca?cC?I całkiem rano pierwszego (z) tygodnia przychodzą do grobowca. (gdy wzeszło) słońce.B I (gdy przeminął) szabat, Maria Magdalena i Maria Jakuba i Salome kupiły wonności, żeby przyszedłszy namaściły go.SA/Zaś Maria Magdalena i Maria Jozesa oglądały, gdzie został położony.<@q.I kupiwszy prześcieradło, zdjąwszy go owinął prześcieradłem i położył go w grobowcu, który był wyciosany ze skały, i zatoczył kamień na otwór wejściowy grobowca.K?-I dowiedziawszy się od centuriona, podarował zwłoki Józefowi.n>U,Zaś Piłat zdziwił się, że już zmarł, i przywoławszy centuriona spytał go, czy dawno umarł..=U+przyszedłszy Józef z Arymatei, dostojny radca. który i sam był wyczekującym królestwa Boga, odważywszy się wszedł do Piłata i poprosił (o) ciało Jezusa.a<;*I już wieczór (gdy stał się), jako że było przygotowanie, to jest przed szabatem.;)które, kiedy był w Galilei, towarzyszyły mu i służyły mu, i inne liczne, (które) razem weszły z nim do Jerozolimy.:-(Były zaś i kobiety z daleka patrzące, wśród nich i Maria Magdalena*, i Maria, Jakuba małego i Jozesa matka, i Salonie, [* Tzn. z Magdali.]9%'Zobaczywszy zaś centurion obok stojący z przeciwka jego, że tak wyzionął ducha, powiedział: Prawdziwie, ten człowiek synem Boga był.M8&I zasłona przybytku rozdarła się na dwoje od góry aż do dołu.;7q%Zaś Jezus wydawszy głos wielki wyzionął ducha.'6G$Podbiegłszy zaś ktoś [i] napełniwszy gąbkę octem. włożywszy na trzcinę. poił go. mówiąc: Dopuśćcie. zobaczmy. czy przychodzi Eliasz zdjąć go.O5#I jacyś (z) obok stojących usłyszawszy mówili: Oto Eliasza woła.54c"I (w) dziewiątej godzinie zawołał Jezus głosem wielkim: Eloi, Eloi, lema sabachthani! Co jest przetłumaczane: "Boże mój. Boże mój, dla czego pozostawiłeś mnie?"q3[!I (gdy stała się) godzina szósta, ciemność stała się na całej ziemi aż do godziny dziewiątej. 2 Pomazaniec, król Izraela, niech zejdzie teraz z krzyża, aby zobaczyliśmy i uwierzyliśmy. I razem ukrzyżowani z nim lżyli go.1Podobnie i arcykapłani kpiący między sobą z uczonymi w piśmie mówili: Innych uratował, siebie nie może uratować.,0Suratuj siebie zszedłszy z krzyża.}/sI przechodzący bluźnili mu poruszając głowami ich i mówiąc: Oho. obalający przybytek i budujący w trzy dni. .[]y-kI z nim krzyżują dwóch rozbójników, jednego z prawej i jednego z lewej* jego. [* Dosłownie "pomyślnej".]<,sI był napis winy jego wypisany: Król Judejczyków6+gByła zaś godzina trzecia i ukrzyżowali go.b*=I krzyżują go i rozdzielają sobie szaty jego, rzucając los na nie, kto co zabrałby.A)}I dawali mu zaprawione mirrą wino, on zaś nie wziął.W('I prowadzą go na Golgoty miejsce, co jest przetłumaczane "Czaszki Miejsce".'%I przymuszają przechodzącego pewnego Szymona Cyrenejczyka, przychodzącego z pola, ojca Aleksandra i Rufusa, żeby podniósł krzyż jego.&yI kiedy wykpili go, zdziali z niego purpurę i wdziali na niego szaty jego. I wyprowadzają go, aby (ukrzyżować) go.`%9I uderzali jego głowę trzciną, i opluwali go, i zginając kolana kłaniali się mu.A$}I zaczęli pozdrawiać go: (Witaj), królu Judejczyków.R#I ubierają go purpurą i wkładają mu, splótłszy. cierniowy wieniec.t"aZaś żołnierze odprowadzili go do wewnątrz dziedzińca, to jest pretorium. i zwołują całą kohortę.!!Zaś Piłat postanawiając tłumowi satysfakcję uczynić uwolnił im Barabasza, a wydał Jezusa wychłostawszy, aby został ukrzyżowany.g GZaś Piłat mówił im: Co bowiem uczynił złego? Oni zaś bardziej zawołali: Ukrzyżuj go!0[ Oni zaś znowu zawołali: Ukrzyżuj go! Zaś Piłat znowu odpowiadając mówił im: Co więc [chcecie], bym uczynił, [(o) którym mówicie] "król Judejczyków?"Q Zaś arcykapłani podburzyli tłum, żeby raczej Barabasza uwolnił im.?y Poznał bowiem, że z zawiści wydali go arcykapłani.[/ Zaś Piłat odpowiedział im mówiąc: Chcecie, uwolnię wam króla Judejczyków?@{I podszedłszy tłum zaczął prosić, jako czynił im.W'Był zaś zwany Barabaszem z buntownikami* związany, którzy w rozruchu* zabójstwo uczynili. [* Etymologicznie "powstańcy" i "powstanie", ale oznacza to wydarzenia o mniejszej skali, bunt czy rozruchy.]ONa zaś święto zwalniał im jednego więźnia, którego wypraszali.QZaś Jezus już nic (nie) odpowiedział, tak że (dziwił się) Piłat.c?Zaś Piłat znowu pytał go mówiąc: Nie odpowiadasz nic? Spójrz, ile cię oskarżają.,SI oskarżali go arcykapłani wiele.jMI zapytał go Piłat: Ty jesteś król Judejczyków? On zaś odpowiadając mu mówi: Ty mówisz.# AI zaraz rano naradę uczyniwszy arcykapłani ze starszymi, i uczonymi w piśmie, i całym sanhedrynem, związawszy Jezusa odprowadzili i wydali Piłatowi.I HI zaraz po (raz) drugi kogut zawołał. I przypomniał sobie Piotr rzecz, jak powiedział mu Jezus, że: Zanim kogut zawoła dwakroć, trzykroć mnie wyprzesz się. I rzuciwszy się płakał.iKGOn zaś zaczął zaklinać i przysięgać, że: Nie znam człowieka tego. (o) którym mówicie./FOn zaś znowu wypierał się. I po małej (chwili) znów obok stojący mówili Piotrowi: Prawdziwie z nich jesteś, i bowiem Galilejczyk jesteś.dAEI służebna zobaczywszy go, zaczęła znowu mówić obok stojącym, że: Ten z nich jest.#DOn zaś wyparł się mówiąc: Ani znam, ani wiem, ty co mówisz. I wyszedł na zewnątrz, na dziedziniec wejściowy. [ I kogut (zapiał)].v eCi zobaczywszy Piotra grzejącego się, przypatrzywszy się mu mówi: I ty z Nazareńczykiem byłeś Jezusem.e CBI (gdy był) Piotr na dole na dziedzińcu, przychodzi jedna (ze) służących arcykapłana, #AI zaczęli jacyś spluwać na niego i zasłaniać jego twarz, i policzkować go, i mówić mu: Prorokuj; i posługacze razami go przyjęli.l Q@Usłyszeliście bluźnierstwo. Co wam się wydaje? Oni zaś wszyscy osądzili: On winien śmierci.f E?Zaś arcykapłan rozdarłszy tunikę jego mówi: Dlaczego jeszcze potrzebę mamy świadków?  >Zaś Jezus powiedział: Ja jestem, i zobaczycie Syna Człowieka po prawicy siedzącego mocy i przychodzącego z chmurami nieba.=On zaś milczał i nie odpowiedział nic. Znowu arcykapłan pytał go i mówi mu: Ty jesteś Pomazaniec, syn Wysławionego?w[wI wieczór (gdy stał się), przychodzi z dwunastoma.mZSI wyszli uczniowie, i przyszli do miasta, i znaleźli, jako powiedział im. i przygotowali Paschę.TY!I on wam pokaże piętro wielkie, usłane, gotowe. I tam przygotujcie nam.X{i gdzie wejdzie powiedzcie panu domu: Nauczyciel mówi: Gdzie jest kwatera ma, gdzie Paschę z uczniami mymi zjadłbym?W I wysyła dwóch uczniów jego i mówi im: Odejdźcie do miasta i napotka was człowiek, dzban wody dźwigający. Potowarzyszcie mu,)VK I pierwszego dnia Przaśników, kiedy - Paschę ofiarowywali, mówią mu uczniowie jego: Gdzie chcesz, odszedłszy byśmy przygotowali, aby zjadłbyś Paschę?wUg Oni zaś usłyszawszy uradowali się i obiecali mu srebro dać. I szukał, jakby go sposobną porą (wydać)._T7 I Juda Iskariota, jeden (z) dwunastu, odszedł do arcykapłanów, aby go (wydać) im.S Amen zaś mówię wam, gdzie by głoszona była Dobra Nowina na całym świecie, i co uczyniła ta, opowiadane będzie na pamiątkę jej.sR_Co miała*, uczyniła; uprzedziła namaścić ciało me na pogrzebanie. [* Sens: ,,miała możliwość".]|QqZawsze bowiem biednych macie ze sobą, i kiedy zechcecie, możecie im dobrze uczynić, mnie zaś nie zawsze macie.vPeZaś Jezus powiedział: Zostawcie ją. Dlaczego jej trudności przydajecie? Dobry czyn zdziałała dla mnie.O%Mogło bowiem to pachnidło zostać sprzedane ponad denarów trzysta i zostać dane biednym. I ostro upominali* ją. [* "Parskali na nią".]fNEByli zaś niektórzy oburzający się między sobą: Na co strata ta pachnidła stała się?M}I (gdy był) on w Betanii w domu Szymona trędowatego. (gdy leżał) on, przyszła kobieta mająca alabaster pachnidła nardu prawdziwego* wielce wyszukanego. Skruszywszy alabaster wylała na jego głowę. [* Albo "pistacjowego", albo "płynnego".]FLMówili bowiem: nie w święto, coby nie (był) zamęt ludu.K Była zaś Pascha i Przaśniki za dwa dni. I szukali arcykapłani i uczeni w piśmie, jakby go podstępem chwyciwszy (zabić).;Jq %Co zaś wam mówię, wszystkim mówię, czuwajcie!?Iy $(aby) nie przyszedłszy nagle znalazł was śpiących.H #Czuwajcie więc, nie wiecie bowiem, kiedy - pan domu przychodzi, czy wieczorem, czy (w) środku nocy, czy (o) pianiu koguta, czy rano;$GA "Jak człowiek będący na obczyźnie, opuściwszy dom jego i dawszy sługom jego władzę, każdemu pracę jego. i odźwiernemu przykazał, żeby czuwał.{Fo !Patrzcie trwajcie bez snu*; nie wiecie bowiem, kiedy pora jest. [* Część rękopisów dodaje "i módlcie się.]nEU o zaś dniu owym lub godzinie nikt (nie) wie, ani zwiastunowie w niebie, ani Syn, jeśli nie Ojciec.BD Niebo i ziemia przeminą, zaś słowa me nie - przeminą.cC? Amen mówię wam, że nie przeminie pokolenie to, aż do (kiedy) to wszystko stanie się.ZB- Tak i wy, kiedy zobaczycie to stające się, poznajcie, że blisko jest u drzwi.A3 Od zaś figowca nauczcie się (tego) przykładu: kiedy już gałąź jego miękka stanie się i wytworzy liście, poznajecie, że blisko lato jest.y@k I wtedy wyśle zwiastunów i zbierze wybranych [jego] z czterech wiatrów, od skraju ziemi aż do skraju nieba.a?; I wtedy zobaczą Syna Człowieka przychodzącego w chmurach z mocą wielką i chwałą.U># I gwiazdy będą z nieba padające, i moce w niebiosach zostaną zachwiane.p=Y Ale w owych dniach po ucisku owym słońce pogrąży się w ciemności i księżyc nie da blasku jego.A<} Wy zaś strzeżcie się, przepowiedziałem wam wszystko.; Podniosą się bowiem kłamliwi pomazańcy i kłamliwi prorocy i dawać będą znaki i dziwy ku odwodzeniu, jeśli możliwe, wybranych.W:' I wtedy jeśli ktoś wam powie: "Oto tu Pomazaniec", "Oto tam", nie wierzcie.79g I gdyby nie skrócił* Pan (tych) dni, nie uratowałoby się wszelkie ciało. Ale z powodu wybranych, których wybrał sobie, skrócił* (te) dni. [* Dosłownie "obciął".]8 Będą bowiem dni owe uciskiem, jaki nie stał się taki od początku stworzenia, które stworzył Bóg, aż do teraz, i nie stanie się.97m Módlcie się zaś, żeby nie stało się zimą.G6 Biada zaś w łonie mającym i karmiącym piersią w owe dni.F5 I ten w polu nie niech zawraca w tył zabrać płaszcz jego._47 (ten) [zaś] na tarasie nie niech schodzi ani niech wchodzi zabrać coś z domu jego."3= Kiedy zaś zobaczycie - obrzydliwość spustoszenia nastałą, gdzie nie trzeba, odczytający niech rozumie, wtedy (ci) w Judei niech uciekają w góry;|2q I będziecie nienawidzeni przez wszystkich z powodu imienia mego. Zaś wytrwały do końca, ten będzie uratowany.q1[ I wyda brat brata na śmierć, i ojciec dziecko, i powstaną dzieci przeciw rodzicom, i uśmiercą ich.J0  I kiedy prowadzić będą was wydający. nie martwcie się naprzód, co powiecie, ale co zostanie dane wam w ową godzinę, to mówcie, nie bowiem jesteście wy mówiącymi, ale Duch Święty.K/ I do wszystkich narodów najpierw ma być głoszona dobra nowina.F. Strzeżcie zaś wy siebie. Wydawać będą was do trybunałów i do synagog, będziecie bici. i (przed) namiestników i królów będziecie stawiani ze względu na mnie, na świadectwo im.-+ Podniesie się bowiem naród na naród i królestwo na królestwo, będą trzęsienia po miejscach, będą głody: początek bólów porodu to. , Kiedy zaś usłyszycie (o) wojnach i słuchach (o) wojnach, nie dawajcie się zastraszyć. Ma stać się, ale jeszcze nie koniec.J+  Liczni przyjdą w imię me mówiąc: Ja jestem, i wielu zwiodą.N* Zaś Jezus zaczął mówić im: Patrzcie, by nie ktoś was zwiódł.`)9 Powiedz nam, kiedy to będzie i co znakiem, kiedy miałoby to spełnić się wszystko.({ I (gdy siedział) on na Górze Oliwek naprzeciwko świątyni, pytał go na osobności Piotr, i Jakub, i Jan, i Andrzej: ' I Jezus powiedział mu: Widzisz te wielkie budowle? Nie będzie pozostawiony tu kamień na kamieniu, który nie zostałby obalony.&  I (gdy wychodził) on ze świątyni, mówi mu jeden (z) uczniów jego: Nauczycielu, spójrz jakie kamienie i jakie budowle.% ,Wszyscy bowiem ze zbywającego im rzucili, ta zaś z braku jej wszystko ile miała rzuciła, całe środki na życie jej."$= +I przywoławszy do siebie uczniów jego powiedział im: Amen mówię wam, że wdowa ta biedna więcej (od) wszystkich rzuciła rzucających do skarbony.\#1 *I przyszedłszy jedna wdowa biedna rzuciła pieniążki dwa, to jest ćwierć asa. " )I siadłszy naprzeciwko - skarbony oglądał, jak tłum rzuca miedź* do skarbony. I liczni bogaci rzucali wiele. [* Pieniądze.]! (Objadający domy wdów i dla pozoru* długo modlący się, ci otrzymają wiele większy wyrok. [* Pod pretekstem modlitwy.]S  'i pierwszych siedzeń w synagogach, i pierwszych leżanek na wieczerzach.  &I w nauce jego mówił: Strzeżcie się przed uczonymi w piśmie chcącymi w (długich) szatach chadzać. i pozdrowień na rynkach,lQ %Sam Dawid nazywa go Panem, i skąd jego jest synem? I liczny tłum słuchał go z przyjemnością.  $Sam Dawid powiedział w Duchu Świętym: Rzekł Pan Panu memu: Siedź po prawicy mej, aż położę wrogów twych popod stopy twe.{ #I odpowiadając Jezus mówił, nauczając w świątyni: Jak mówią uczeni w piśmie, że Pomazaniec synem Dawida jest?1 "I Jezus zobaczywszy [go], że rozumnie odpowiedział, rzekł mu: Nie daleko jesteś od królestwa Boga. I nikt już nie odważał się go spytać./W !I miłować go z całego serca. i z całego zrozumienia, i z całej siły. i miłować bliźniego jak siebie, wiele więcej jest (od) wszystkich całopaleń i ofiar.   I powiedział mu uczony w piśmie: Dobrze, nauczycielu, w prawdzie powiedziałeś, że jeden jest i nie jest inny oprócz niego.ta Drugie to: Będziesz miłował bliźniego twego, jak siebie. Większe (od) tych inne przykazanie nie jest.  i będziesz miłował Pana Boga twego z całego serca twego, i z całej duszy twej, i z całej myśli twej, i z całej siły twej.c? Odpowiedział Jezus, że: Pierwsze jest: Słuchaj, Izraelu, Pan Bóg nasz Pan jeden jest,E I podszedłszy jeden (z) uczonych w piśmie wysłuchawszy ich dociekających razem, zobaczywszy, że dobrze odpowiedział im, zapytał go: Jakie jest przykazanie pierwsze (ze) wszystkich?H  Nie jest Bóg martwych, ale żyjących. Wiele błąkacie się.V% O zaś martwych, że podnoszą się*, nie odczytaliście w księdze Mojżesza. o jeżynie**, jak powiedział mu Bóg, mówiąc: Ja Bóg Abrahama i Bóg Izaaka i Bóg Jakuba? [* Obudzą się.] [** „W opowiadaniu o krzaku jeżynowym" (w przekładzie greckim S.T. tak określono gatunek płonącego krzewu z Księgi Wyjścia 3,2-4).]zm Kiedy bowiem z martwych powstaną, ani poślubiają, ani są poślubiane, ale są jak zwiastunowie w niebiosach._7 Rzekł im Jezus: (Czyż) nie przez to błąkacie się nie znając pism ani mocy Boga?~u W (zmartwych) powstaniu, [kiedy powstaną,] kogo (z) nich będzie żoną? Bowiem siedmiu (miało) ją (jako) żonę.mS I siedmiu nie wydali potomstwa*. Na końcu wszystkich i kobieta umarła. [* Dosłownie "nasienie".]ta I drugi wziął ją, i umarł, nie pozostawiwszy potomstwa*. I trzeci tak samo. [* Dosłownie "nasienie".]  Siedmiu braci było*; i pierwszy wziął żonę, i umierając nie wydał potomstwa**.[* "Bracia byli".][** Dosłownie "nasienie".]Q  Nauczycielu, Mojżesz napisał nam, że gdyby czyjś brat umarł i pozostawił żonę, i nie wydał dziecka, aby wziął brat jego żonę i wzbudził potomstwo* bratu jego. [* Dosłownie "nasienie".]x i I przychodzą saduceusze do niego. którzy mówią (że) (zmartwych) powstania nie (ma), i pytali go mówiąc:h I Zaś Jezus powiedział im: Co Cezara oddajcie Cezarowi, a co Boga Bogu! I zadziwiali się nim.d A Oni zaś przynieśli. I mówi im: Czyj obraz ten i napis? Oni zaś powiedzieli mu: Cezara. On zaś poznawszy ich obłudę* powiedział im: Dlaczego mnie wystawiacie na próbę? Przynieście mi denara, abym zobaczył. [* Grę.]K I przyszedłszy mówią mu: Nauczycielu, wiemy, że prawdziwy* jesteś i nie (troszczysz) się o nikogo, nie bowiem patrzysz na (wygląd)** ludzi, ale w prawdzie drogi Boga nauczasz. Jest dozwolone dać pogłówne Cezarowi czy nie? Mamy dać czy nie mamy dać? [* Szczery, prawdomówny.] [** Jak wyglądają z zewnątrz.]eC I wysyłają do niego niektórych (z) faryzeuszów i herodian, aby go przychwycić słowem.# I szukali (jak) go chwycić, i przestraszyli się tłumu, poznali bowiem, że o nich (ten) przykład powiedział. I opuściwszy go odeszli.J  przez Pana stało się to i jest godne podziwu w oczach naszych?!; Czyż nie - pismo to odczytaliście: Kamień, który zdyskwalifikowali* budujący, ten stał się głowicą narożnika; [* Zbadali i nie zaaprobowali.][/ Co [więc] uczyni pan winnicy? Przyjdzie i wygubi rolników, i da winnicę innym.?y I wziąwszy zabili go, i wyrzucili go poza - winnicę. Tamci zaś rolnicy do siebie powiedzieli, że: Ten jest dziedzic. Chodźcież, zabijmy go, i nasze będzie - dziedzictwo.wg Jeszcze jednego miał, syna umiłowanego. Wysłał go ostatniego do nich, mówiąc, że: Uszanują syna mego.m~S I innego wysłał, i tego zabili. i wielu innych, (których to) bądź bijący, bądź zabijający.Z}- I znowu wysłał do nich innego sługę. I tego zranili w głowę i znieważyli.J|  I wziąwszy go pobili i wysłali pustego*.[* Z pustymi rękoma.]\{1 I wysłał do rolników porą sługę, aby od rolników wziął z owoców winnicy.Az } I zaczął im w przykładach mówić: Winnicę człowiek zasadził, i otoczył ogrodzeniem, i wykopał dół pod tłocznię, i zbudował wieżę, i wynajął ją rolnikom, i odjechał.wyg !I odpowiadając Jezusowi mówią: Nie wiemy. I Jezus mówi im: Ani ja mówię wam, jaką władzą to czynię.sx_ Ale powiedzielibyśmy: Z ludzi? Bali się tłumu, wszyscy bowiem mieli Jana, istotnie że prorokiem był.~wu I rozważali do siebie mówiąc: Jeżeli powiedzielibyśmy: Z nieba, powie: Dla czego [więc] nie uwierzyliście mu?@v{ Chrzest Jana z nieba był czy z ludzi? Odpowiedzcie mi.u Zaś Jezus powiedział im: Zapytam was jedno słowo* i odpowiedzcie mi, a powiem wam, jaką władzą to czynię. [* O jedną rzecz.]ct? I mówili mu: Jaką władzą to czynisz? Lub kto ci dał władzę tę, aby to czyniłeś? H|,~~}}-||k{{ zzz yyy4xxxTwwwHvvQvuuEttss6rr|r5qqq+pppIooknn`mmcm llkkgjj;ii@hh}hgff]f edd;ccbaaS``F___s_0^^{]]#\[[RZZsZ&YYIXXkWWVVkV,UU+TSS2RQQQPFOOiNNrNM3LKKMKJJ@IIH]H(GGGG]G+FFFFiF:FEEEHDDRCCnCB|B(AA@@R??p? >>,=<!!= jJR#=)ILb %k<W~&  Y I  .SqH(I-Dobry człowiek z dobrego skarbca serca wynosi* dobro, a zły ze złego wynosi* zło. Z bowiem obfitości serca mówią usta jego. [* Wydobywa i przedkłada.]~ ,Każde bowiem drzewo z własnego owocu poznawane jest. Nie bowiem z cierni zbierają figi, ani z jeżyny winne grono zrywają.}{+Nie bowiem jest drzewo dobre czyniące owoc zepsuty, ani znów drzewo zepsute* czyniące owoc dobry. [* Spróchniałe.]|w*Jak możesz mówić bratu twemu: Bracie, dopuść, niech wyrzucę drzazgę (tę) w oku twym, sarn (tej) w oku twym belki nie widząc? Obłudniku, wyrzuć najpierw belkę z oka twego, i wtedy przejrzysz, drzazgę w oku brata twego (by) wyrzucić.f{E)Dlaczego zaś widzisz drzazgę w oku brata twego. zaś belki we własnym oku nie zauważasz?bz=(Nie jest uczeń ponad nauczyciela, wydoskonalony zaś cały będzie jak nauczyciel jego.zym'Powiedział zaś i przykład im: Przecież nie może ślepy ślepego prowadzić? Czyż nie obaj w dół wpadną?Wx'&Dawajcie i będzie dane wam; miarę dobrą, upchaną, utrzęsioną, przelewającą się dadzą w zanadrze* wasze. Którą bowiem miarą mierzycie, w zamian mierzone będzie wam. [* Ewentualnie "podołek".] w%I nie sądźcie, a nie zostaniecie osądzeni. I nie potępiajcie, i nie zostaniecie potępieni. Uwalniajcie i będziecie uwolnieni.Iv $Stawajcie się litościwi jako [i] Ojciec wasz litościwy jest.kuO#Lecz miłujcie wrogów waszych, i dobrze czyńcie i pożyczajcie, niczego (nie) spodziewając się w zamian, i będzie zapłata wasza wielka i będziecie synami Najwyższego, bo on przyjemny jest dla niewdzięcznych i złych.Zt-"I gdyby pożyczaliście, od których macie nadzieję wziąć, jaka wam wdzięczność* [jest?] I grzesznicy grzesznikom pożyczają. aby odebrali tyle samo. [* Jaka wdzięczność się wam należy (od Boga)?]8si!I [bowiem] jeśli dobrze czynić będziecie dobrze czyniącym wam, jaka wam wdzięczność* jest? I grzesznicy to czynią. [* Jaka wdzięczność się wam należy (od Boga)?]1r[ I jeśli miłujecie miłujących was, jaka wam wdzięczność* jest? I bowiem grzesznicy miłujących ich miłują. [* Jaka wdzięczność się wam należy (od Boga)?]GqI jako chcecie, aby czynili wam ludzie, czyńcie im podobnie.Wp'Każdemu proszącemu cię dawaj i od zabierającego twoje nie żądaj zwrotu.ioKBijącemu cię w policzek podawaj i inny, i zabierającemu twój płaszcz i tuniki nie zabroń.Tn!Błogosławcie przeklinających was, módlcie się za uwłaczających wam.gmGAle wam mówię słuchającym, miłujcie wrogów waszych, dobrze czyńcie nienawidzącym was.l Biada, kiedy (o) was dobrze będą mówić wszyscy ludzie, według tego samego bowiem czynili kłamliwym prorokom ojcowie ich.}ksBiada wam nasyceni teraz, bo głodni będziecie. Biada, śmiejący się teraz. bo boleć będziecie i zapłaczecie.Uj#Lecz biada wam bogatym, bo otrzymujecie* pociechę waszą. [* W całości.]i)Uradujcie się w ów dzień i podskoczcie, oto bowiem zapłata wasza wielka w niebie. Według tego samego bowiem czynili prorokom ojcowie ich.:hmSzczęśliwi jesteście, kiedy będą nienawidzili was ludzie i kiedy oddzielać będą was, i będą lżyli, i odrzucać będą imię wasze jako złe z powodu Syna Człowieka.|gqSzczęśliwi zgłodniali teraz, bo nasyceni będziecie. Szczęśliwi płaczący teraz, bo śmiać się będziecie.tfaI on podniósłszy oczy jego na uczniów jego mówił: Szczęśliwi biedni, bo wasze jest królestwo Boga.keOI cały tłum szukał, (by) dotknąć się go, bo moc od niego wychodziła i leczyła wszystkich.dwktórzy przyszli usłyszeć go i zostać uleczonymi z chorób ich. I dręczeni przez duchy nieczyste byli uzdrawiani.)cKI zeszedłszy z nimi stanął na miejscu płaskim i tłum liczny uczniów jego, i mnogość wielka ludu z całej Judei, i Jeruzalem, i pobrzeża Tyru i Sydonu,Qbi Judę, (syna) Jakuba, i Judę Iskariotę, który stał się zdrajcą.ca?i Mateusza, i Tomasza, i Jakuba (syna) Alfeusza. i Szymona zwanego Gorliwym*,[* Zelotę.]r`]Szymona, którego i nazwał Piotrem, i Andrzeja. brata jego, i Jakuba, i Jana, i Filipa. i Bartłomieja._} I kiedy stał się dzień, przemówił do uczniów jego i wybrawszy sobie z nich dwunastu, tych i wysłannikami nazwał,^  Stało się zaś w dniach tych, (wyszedł) on na górę pomodlić się, i był całą noc spędzający na modlitwie (do) Boga.2]] Oni zaś napełnili się bezmyślnością* i rozmawiali (między) sobą, co mogliby uczynić Jezusowi. [* Ogarnięci bezrozumnym gniewem, tracąc zdolność myślenia.]7\g I obejrzawszy wszystkich ich powiedział* mu: Wyciągnij rękę twą. On zaś uczynił, i przywrócona została ręka jego. [* Niektóre rękopisy: "w gniewie powiedział".][ Powiedział zaś Jezus do nich: Pytam was, czy jest dozwolone (w) szabat dobrze uczynić czy źle uczynić, życie uratować czy zgubić?Z!On zaś znał rozważania ich, powiedział zaś mężowi suchą mającemu rękę: Podnieś się i stań na środku. I powstawszy stanął.qY[Pilnowali zaś go uczeni w piśmie i faryzeusze. czy w szabat leczy, aby znaleźli, (by) oskarżać go.XStało się zaś w inny szabat, (wszedł) on do synagogi i (nauczał). I był człowiek tam i ręka jego prawa była sucha.9WmI mówił im: Panem jest szabatu Syn Człowieka. V9[Jak] wszedł do domu Boga i chleby przedkładania wziąwszy zjadł i dał tym z nim; których nie jest dozwolone zjeść, jeśli nie samym kapłanom?UI odpowiadając do nich rzekł Jezus: Ani to przeczytaliście, co uczynił Dawid, kiedy zgłodniał on i ci z nim [będący]?hTIJacyś zaś (z) faryzeuszów powiedzieli: Dlaczego czynicie, co nie jest dozwolone (w) szabat?S Stało się zaś w szabat, (przechodził) on przez zboża, i zrywali uczniowie jego i jedli, kłosy rozcierając rękoma.\R1'[I] nikt, wypiwszy stare, (nie) chce młodego; mówi bowiem: stare przyjemne jest.6Qg&Ale wino młode w bukłaki nowe należy lać.P-%I nikt (nie) leje wina młodego w bukłaki stare; jeśli zaś nie, rozerwie wino młode bukłaki, i samo wyleje się i bukłaki będą stracone.VO%$Mówił zaś i przykład do nich, że: Nikt nakładki z płaszcza nowego, rozdarłszy, (nie) nakłada na płaszcz stary. Jeśli zaś nie, i nowy rozedrze, i (ze) starym nie harmonizuje nakładka z nowego.kNO#Przyjdą zaś dni, i kiedy odebrany zostanie od nich pan młody, wtedy będą pościli w owe dni.M"Zaś Jezus powiedział do nich: Czy możecie synów weselnej komnaty, w tym (czasie co) pan młody z nimi jest, uczynić (poszczącymi)?L#!Oni zaś powiedzieli do niego: Uczniowie Jana poszczą często i błagania czynią, podobnie i (ci) faryzeuszów, zaś twoi jedzą i piją.vKe Nie przyszedłem powołać* sprawiedliwych, ale grzeszników do zmiany myślenia. [* Zaprosić (na ucztę).]|JqI odpowiedziawszy Jezus powiedział do nich: Nie potrzebę mają zdrowymi będący lekarza, ale źle mający się.I I szemrali faryzeusze i uczeni w piśmie ich do uczniów jego, mówiąc: Dla czego z poborcami i grzesznikami jecie i pijecie?HI uczynił przyjęcie wielkie Lewi mu w domu jego. I był tłum liczny poborców i innych, którzy byli z nimi, leżący (przy stole).SI nie znalazłszy, jaką (drogą) wnieśliby go, z powodu tłumu, wszedłszy na taras przez pokrycie z dachówek. spuścili go z lektyką na środek przed Jezusem. =I oto mężowie niosący na łożu człowieka, który był sparaliżowany, i szukali, (by) go wnieść i położyć [go] przed nim.g<GI stało się w jednym (z) dni, i on był nauczający, i byli siedzący faryzeusze i nauczyciele Prawa, którzy byli przybyli z każdej wsi Galilei, i Judei, i Jeruzalem. I moc Pana była (ku) (temu) (by uzdrawiał) (on).D;On zaś był usuwający się na pustkowia i modlący się.:Rozeszło się zaś bardziej słowo o nim i schodziły się tłumy liczne słuchać i być uzdrawianymi ze słabości ich.&9EI on nakazał mu nikomu (nie) powiedzieć, ale: Odszedłszy pokaż się kapłanowi i ofiaruj za oczyszczenie twe. jako nakazał Mojżesz, na świadectwo im.u8c I wyciągnąwszy rękę dotknął go mówiąc: Chcę, zostań oczyszczony. I zaraz trąd odszedł od niego.K7 I stało się, (gdy) (był) on w jednym (z) miast. i oto mąż pełen trądu. Zobaczywszy zaś Jezusa, upadłszy na twarz, błagał go mówiąc: Panie, jeśli zechcesz, możesz mnie oczyścić.[6/ I doprowadziwszy łodzie do ziemi, opuściwszy wszystko zaczęli towarzyszyć mu.45a podobnie zaś i Jakuba i Jana synów Zebedeusza, którzy byli wspólnikami Szymona. I rzekł do Szymona Jezus: Nie bój się. Od teraz ludzi będziesz żywcem łowiącym.b4= Zdumienie bowiem ogarnęło go i wszystkich z nim z powodu połowu ryb, które złapali;}3sZobaczywszy zaś Szymon Piotr przypadł do kolan Jezusa mówiąc: Wyjdź ode mnie, bo mąż grzeszny jestem, Panie.2/I skinęli Wspólnikom w drugiej łodzi, (by) przyszedłszy (pomogli) im. I przyszli, i wypełnili obie łodzie, tak że (pogrążały się) one.\11I to uczyniwszy zamknęli mnogość ryb wielką, rozdzierały się zaś sieci ich.0I odpowiadając Szymon rzekł: Mistrzu, przez całą noc utrudziwszy się nic (nie) wzięliśmy, na zaś słowo twe spuszczę sieci.z/mJak zaś przestał (mówić), powiedział do Szymona: Odpłyń na głębię i spuśćcie sieci wasze na połów.#.?Wszedłszy zaś do jednej (z) łodzi, która była Szymona, poprosił, (by) on od ziemi (odpłynął) trochę, usiadłszy zaś, z łodzi nauczał tłumy.i-KI zobaczył dwie łodzie stojące przy jeziorze. Zaś rybacy z nich wyszedłszy płukali sieci., {Stało się zaś, (gdy) tłum (napierał na) niego i słuchał słowa Boga, i on był stojący przy jeziorze Genezaret..+W,I był głoszący w synagogach Judei.*+On zaś powiedział do nich, że: I innym miastom ogłosić dobrą nowinę mi trzeba (o) królestwie Boga, bo na to wysłany zostałem.0)Y*(Gdy stał się) zaś dzień. wyszedłszy wyruszył na puste miejsce. I tłumy poszukiwały go. i przyszli do niego, i zatrzymywali go. (by) nie (odchodził) od nich.3(_)Wychodziły zaś i demony z licznych, krzyczące i mówiące, że: Ty jesteś Syn Boga. upominając nie pozwalał im mówić, bo wiedziały, (że) Pomazańcem on (jest).B'}((Gdy zachodziło) zaś słońce, wszyscy, ilu mieli chorujących chorobami różnorodnymi, prowadzili ich do niego. On zaś jednemu każdemu (z) nich ręce nakładając uzdrawiał ich.p&Y'I przystanąwszy przy niej upomniał gorączkę i opuściła ją. Od razu zaś wstawszy służyła im.%&Wstawszy zaś z synagogi wszedł do domu Szymona. Teściowa zaś Szymona była ogarnięta gorączką wielką i poprosili go co do niej.E$%I rozeszło się echo o nim na wszelkie miejsce tej okolicy"#=$I stało się zdumienie na wszystkich, i rozmawiali do siebie mówiąc: Co (za) słowo to, że we władzy i mocy nakazuje nieczystym duchom i wychodzą?&"E#I skarcił go Jezus mówiąc: Włóż kaganiec* i wyjdź z niego. I rzuciwszy go demon na środek, wyszedł z niego nic (nie) zaszkodziwszy mu. [* Zamilcz.] ! "Hej!* Co nam i tobie, Jezusie Nazareński? Przyszedłeś zgubić nas? Znam cię, kto jesteś. Święty Boga. [* Albo "zostaw!".]g G!I w synagodze był człowiek mający ducha demona nieczystego i zakrzyknął głosem wielkim:N I zdumiewali się na naukę jego, bo (z) władzą było słowo jego.V%I zeszedł do Kafarnaum, miasta Galilei. I był nauczający ich w szabat(y).:oOn zaś przeszedłszy przez środek ich poszedł.1i powstawszy wyrzucili go na zewnątrz miasta i poprowadzili go aż do krawędzi góry, na której miasto zbudowane było ich, żeby strącić go.EI napełnili się wszyscy szałem w synagodze słysząc to;I liczni trędowaci byli w Izraelu za Elizeusza proroka i żaden (z) nich oczyszczony został, jeśli nie Naaman Syryjczyk.hIi do żadnej (z) nich posłany został Eliasz, jeśli nie do Sarepty Sydonu. do kobiety wdowy.ENa prawdę zaś mówię wam, liczne wdowy były w dniach Eliasza w Izraelu, kiedy zamknięte zostało niebo na lata trzy i miesięcy sześć, jak stał się głód wielki na całej ziemi.a;Powiedział zaś: Amen mówię wam, że żaden prorok przyjęty jest w ojczyźnie jego.8iI powiedział do nich: Z pewnością powiecie mi przykład ten: Lekarzu, uzdrów siebie. (Tyle) słyszeliśmy, (co stało się) w Kafarnaum, uczyń i tutaj w ojczyźnie twej.&EI wszyscy przyświadczali mu i dziwili się na słowa daru*, wychodzące z ust jego, i mówili: Czyż nie syn jest Józefa ten? [* Słowa wdzięku, łaski.]b=Zaczął zaś mówić do nich, że: Dzisiaj wypełniło się Pismo, to w uszach waszych.nUI zwinąwszy zwój, oddawszy słudze usiadł. I wszystkich oczy w synagodze były wpatrzone w niego.b=(by) ogłosić rok Pana łaskawy*.[* Dosłownie "rocznica Pana przyjęta" (jubileusz?).]`9Duch Pana na mnie, (z) tego (powodu że) namaścił mnie (by) ogłosić dobrą nowinę biednym, wysłał mnie ogłosić wziętym do niewoli uwolnienie, i ślepym przejrzenie, (by) odesłać złamanych w uwolnieniu,r]I podany został mu zwój proroka Izajasza, i rozwinąwszy zwój znalazł miejsce, gdzie było napisane:I przyszedł do Nazaretu, gdzie był wychowany, i wszedł według przyzwyczajenia (jego) w dniu szabatu do synagogi i powstał odczytać.DI on nauczał w synagogach ich, chwalony przez wszystkich.c ?I wrócił Jezus w mocy Ducha do Galilei. I wiadomość wyszła na całą okolicę o nim.e C I dokończywszy całe doświadczanie oszczerca odstąpił od niego aż do (sposobnej) pory.w g I odpowiadając rzekł mu Jezus, że: Powiedziane jest: Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga twego.U # I że: Na rękach poniosą cię, coby nie uderzyłeś o kamień stopy twej.T ! Jest napisane bowiem, że: Zwiastunom jego przykaże o tobie ustrzec cię.# Zaprowadził zaś go do Jeruzalem i postawił na szczycie świątyni i powiedział mu: Jeśli synem jesteś Boga, rzuć się stąd w dół.  I odpowiadając Jezus powiedział mu: Jest napisane: Panu Bogu twemu kłaniał się będziesz i jemu samemu służył będziesz.QTy więc, jeśli pokłoniłbyś się przede mną, będzie twa wszystka.I powiedział mu oszczerca: Tobie dam władzę tę całą i chwałę ich, bo mi została wydana i komu zechcę, daję ją.gGI wprowadziwszy go, pokazał mu wszystkie królestwa (świata) zamieszkałego w chwili czasu.kOI odpowiedział do niego Jezus: Jest napisane, że: Nie na chlebie samym żył będzie człowiek.s_Powiedział zaś mu oszczerca: Jeśli Synem jesteś Boga, powiedz kamieniowi temu, by stał się chlebem. dni czterdzieści, doświadczany przez oszczercę. I nie zjadł nic w dniach owych, i (gdy skończyły się) one, zgłodniał.g IJezus zaś pełen Ducha Świętego wrócił od Jordanu, i prowadzony był w duchu na pustkowiu^5&Enosza Seta Adama (syna*)[ Józef Helego" oznaczało "Józef syn Helego" itd.] Boga.2~_%Matusali Henocha Jareta Maleleela Kainama-}U$Kainama Arfaksada Sema Noego Lamecha)|M#Serucha Ragaua Faleka Ebera Sali,{S"Jakuba Izaaka Abrahama Tary Nachora4zc!Aminadaba Admina Arniego Esroma Faresa Judy+yQ Jessego Jobeda Booza Sali Naassona*xOMelei Menny Mattaty Natama Dawida-wUSymeona Judy Józefa Jonama Eliakima/vYJezusa Eliezera Jorima Mattata Lewiego.uWMelchiego Addiego Kosama Elmadama Era2t_Joanana Resy Zorobabela Salatiela Neriego.sWMaata Matatiasza Semeina Josecha Jody1r]Matatiasza Amosa Nahuma Hesliego Naggaja2q_Mattata Lewiego Melchiego Jannaja Józefa0pYA ów był Jezus zaczynający jakieś lat trzydzieści, będąc synem, jak był uważany, Józefa (syna*)[ "Józef Helego" oznaczało "Józef syn Helego" itd.] Helegoo7i (zeszedł) Duch Święty cielesnym wyglądem jak gołąb na niego, i głos z nieba stał się: Ty jesteś Syn mój umiłowany, w tobie upodobałem.n Stało się zaś. (gdy) (zanurzany był) cały lud i Jezus (gdy był zanurzany) i (gdy modlił się). (otwarte zostało) nieboHm dołożył i to do wszystkich [i] zamknął Jana w strażnicy.lyZaś Herod tetrarcha upominany przez niego o Herodiadę, żonę brata jego, i o wszystkie, które uczynił złe Herod,;kqWiele więc i innych zachęcając głosił ludowi.jKtórego wiejadło w ręku jego, (by) wyczyścić klepisko jego i zebrać zboże do składu ego; zaś plewę spali ogniem nieugaszonym.Vi%odpowiedział mówiąc wszystkim Jan: Ja wodą chrzczę was, przychodzi zaś silniejszy (ode) mnie. którego nie jestem wart rozwiązać rzemień sandałów jego. On was zanurzy w Duchu Świętym i ogniu.tha(Gdy oczekiwał) zaś lud i (gdy rozważali) wszyscy w sercach ich o Janie. czy nie on byłby Pomazańcem,Xg)Pytali zaś go i służący w wojsku mówiąc: Co mamy uczynić i my? I powiedział im: Nikogo (nie) przetrząsajcie ani (nie) wymuszajcie* i zadowalajcie się żołdami waszymi. [* Przez donos i szantaż.]`f9 On zaś powiedział do nich: Niczego więcej (ponad) rozporządzone wam (nie) róbcie.neU Przyszli zaś i poborcy, (by) zanurzeni być, i powiedzieli do niego: Nauczycielu, co mamy uczynić?d} Odpowiadając zaś mówił im: Mający dwie tuniki niech przekaże nie mającemu i mający pokarmy podobnie niech czyni.>cw I pytały go tłumy mówiąc: Co więc mamy uczynić?b) Już zaś i siekiera do korzenia drzew jest położona. Każde więc drzewo nie czyniące dobrego owocu jest wycinane i w ogień rzucane jest.OaUczyńcie więc owoce godne zmiany myślenia. I nie zacznijcie mówić w sobie: Ojca mamy Abrahama, mówię bowiem wam, że może i Bóg z kamieni tych podnieść* dzieci Abrahamowi. [* Wzbudzić.]`/Mówił więc wychodzącym tłumom, (by) zanurzonymi być przez niego: Płody żmij, kto pokazał wam, (jak) uciec od mającego przyjść gniewu?4_cI ujrzy każde ciało wybawienie (od) Boga.^3Każdy wąwóz zostanie wypełniony i każda góra i wzgórze zostanie zniżona. I będą wypaczone prostą (drogą) i nierówne drogami gładkimi.]5jak zostało napisane w księdze słów Izajasza proroka: Głos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, proste czyńcie ścieżki jego.n\UI przyszedł d? całej okolicy Jordanu głosząc chrzest zmiany myślenia na odpuszczenie grzechów,m[Sza arcykapłana Annasza i Kajfasza, stało się słowo Boga do Jana, Zachariasza syna na pustkowiu.Z #W roku zaś piętnastym władania Tyberiusza Cezara, (za) będącego namiestnikiem Poncjusza Piłata Judei, i tetrarchą będącego Galilei Heroda, Filipa zaś, brata jego, tetrarchą będącego Iturei i Trachonitis krainy, i Lizaniasza Abileny tetrarchą będącego,YY+4I Jezus posuwał się [w] mądrości, i dojrzałości, i łasce u Boga i ludzi.!X;3I zeszedł z nimi i przyszedł do Nazaretu i był podporządkowany im. I matka jego strzegła wszystkie te rzeczy* w sercu jej. [* Słowa, wydarzenia.]GI oto człowiek był w Jeruzalem. któremu imię Symeon, i człowiek ten sprawiedliwy i pobożny, wyczekujący pociechy Izraela, i Duch był Święty na nim.=I (aby) dać ofiarę według (tego co) powiedziane w Prawie Pana, parę* turkawek lub dwa pisklęta gołębi. [* Dosłownie "jarzmo".]{<ojako jest napisane w Prawie Pana, że: Wszelkie męskie, otwierające łono, święte (dla) Pana nazwane będzie.;I kiedy wypełniły się dni oczyszczenia ich według prawa Mojżesza, zanieśli go do Jerozolimy (by) postawić przy Panu,:5I kiedy wypełniły się dni, osiem, (by) obrzezać go, i nazwane zostało imię jego Jezus, nazwane przez zwiastuna przed poczęciem jego w łonie.9 I wrócili pasterze oddawszy chwałę i wielbiąc Boga wszystko, co usłyszeli i zobaczyli, jako zostało powiedziane do nich.W8'Zaś Mariam wszystkie zachowywała rzeczy* te, składając** w sercu jej. [* Słowa, wydarzenia.] [** Nie tylko gromadząc, ale i łącząc (składając) i rozważając; "serce" oznacza władze umysłowe.]f7EI wszyscy usłyszawszy zdziwili się z powodu (słów) powiedzianych przez pasterzy do nich.O6Zobaczywszy zaś dali poznać o rzeczy powiedzianej im o dziecku tym.c5?I przyszli pospieszając i odnaleźli i Mariam i Józefa i niemowlę leżące w żłobie.g4GI stało się, jak odeszli od nich do nieba zwiastunowie, pasterze mówili do siebie nawzajem: Przejdźmy (ż) do Betlejem i zobaczmy rzecz* tę zaszłą, którą Pan dał poznać nam. [* To słowo, nowinę od aniołów.]W3'Chwała na wysokościach Bogu i na ziemi pokój w ludziach upodobania (jego).r2] I nagle (pojawiła się) ze zwiastunem mnogość wojska niebiańskiego, wielbiących Boga i mówiących:^15 I to wam znakiem: znajdziecie niemowlę owinięte pieluszkami i leżące w żłobie._07 że urodził się wam dzisiaj wybawca, którym jest Pomazaniec Pan w mieście Dawida./y I powiedział im zwiastun: Nie bójcie się, oto bowiem ogłaszam wam radość wielką, która będzie całemu ludowi,t.a I zwiastun Pana stanął przy nich i chwała Pana oświetliła ich, i przestraszyli się strachem wielkim.-I pasterze byli w krainie tej na polu nocujący i strzegący strażami* nocy przy stadzie ich. [* Składniej: "odbywający straże".],#i urodziła syna jej pierworodnego. I owinęła pieluszkami go i ułożyła go w żłobie, ponieważ nie było dla nich miejsca w kwaterze.V+%Stało się zaś. (gdy) (byli) oni tam. wypełniły się dni (rodzenia) jej.N*(by) zostać zapisanym Mariam. zaręczoną mu będącą ciężarną.#)?Wyszedł zaś i Józef z Galilei z miasta Nazaret do Judei, do miasta Dawida, które nazywa się Betlejem, z powodu (że) (był) on z domu i rodu Dawida,O(I wyruszyli wszyscy, (by) być spisywanymi, każdy do swojego miasta.V'%Ten spis pierwszy stał się (za) będącego gubernatorem Syrii Kwiryniusza.& yStało się zaś w dniach owych, wyszedł dekret od Cezara Augusta, (by) (zapisanym był) cały (świat) zamieszkały.x% kPZaś dziecko wzrastało i umacniało się duchem i było na pustkowiach aż do dnia ukazania się go Izraelowi.v$ gO(by) ukazać się (tym) w ciemności i cieniu śmierci siedzącym, naprostować stopy nasze na drogę pokoju.# Npoprzez (litość) miłosierdzia Boga naszego, przez (którą) wejrzy na* nas wschód z wysokości, [* Wiele rękopisów "wejrzał".]O" Mdać poznanie wybawienia ludowi jego przez odpuszczenie grzechów ich,!  LI ty zaś, dziecko, prorokiem Najwyższego będziesz nazwane, wcześniej pójdziesz bowiem przed Panem przygotować drogi jego,N  Kw świątobliwości i sprawiedliwości przed nim wszystkie dni nasze.7 kJbez lęku z ręki wrogów wyrwanym służyć muT #Iprzysiędze, którą przysiągł względem Abrahama, ojca naszego, dać nami MH(By) uczynić miłosierdzie z ojcami naszymi i przypomnieć sobie (o) przymierzu świętym jego,P Gwybawienie od wrogów naszych i z ręki wszystkich nienawidzących nas.H  Fjako powiedział przez usta świętych od wieku proroków jego,D Ei podniósł róg wybawienia nam w domu Dawida sługi jego,T #DBłogosławiony Pan Bóg Izraela, bo wejrzał i uczynił wykup ludowi jego,` ;CI Zachariasz, ojciec jego, napełniony został Duchem Świętym i prorokował mówiąc: BI składali sobie wszyscy, (którzy usłyszeli), w sercu ich, mówiąc: Czym zatem dziecko to będzie? I bowiem ręka Pana była z nim.3 aAI stał się na wszystkich strach (tych) sąsiadujących ich i w całej górzystej (okolicy) Judei rozpowiadane były* wszystkie rzeczy te. [* Przekazywane z ust do ust.]_ 9@Otwarte zostały zaś usta jego od razu i język jego, i mówił błogosławiąc Boga._ 9?I poprosiwszy tabliczkę napisał (tak): Jan jest imię jego. I zdziwili się wszyscy.T #>Znaki dawali zaś ojcu jego (o) to. jak chciałby. (by nazywane było) ono.e E=I powiedzieli do niej, że: Nikt (nie) jest z rodziny twej. który nazywa się imieniem tym.J x=<;;;-::9~88~766[55=4433U22J1Y00w//d..T. -l,,7++?**))(((''W&&?&%%)$$#""$!c! dgAeVp]5Y)I57 ` V  R@.cp,! k Kiedy zaś silniejszy (od) niego nadszedłszy zwycięży go, cały oręż jego zabiera, na którym polegał, i łupy jego rozdaje.ojW Kiedy siłacz uzbrojony strzeże swojego dziedzińca*, w pokoju jest (to) będące jego. [* Pałacu.]ci? Jeśli zaś przez palec Boga [ja] wyrzucam demony, zatem dotarło do was królestwo Boga.h Jeśli zaś ja przez Belzebula wyrzucam demony, synowie wasi przez kogo wyrzucają? Dla tego oni waszymi sędziami będą.g Jeśli zaś i Szatan w sobie rozdzielony zostałby, jak stać będzie królestwo jego? Bo mówicie, przez Belzebula (wyrzucam) ja demony.f} On zaś znając ich rozumowania powiedział im: Każde królestwo w sobie rozdzielone pustoszone jest i dom na dom pada.Ae} Drudzy zaś, próbując, znaku z nieba szukali od niego.`d9 Jacyś zaś z nich powiedzieli: Przez Belzebula, przywódcę demonów, wyrzuca demony. c I był wyrzucający demona [i ten był] niemy. Stało się zaś, demon (gdy wyszedł), przemówił niemy. I zdumiały się tłumy.b Jeśli więc wy złymi będąc umiecie dary dobre dawać dzieciom waszym, ile bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego proszącym go.2a_ Lub i poprosi o jajko, poda mu skorpiona?,`Q Jakiego zaś z was ojca poprosi syn* (o) rybę i zamiast ryby węża mu poda? [* Niektóre rękopisy wstawiają tu słowa "o chleb, nie kamień mu poda, lub... "]__7 Każdy bowiem proszący bierze i szukający znajduje i pukającemu otworzone będzie.s^_ I ja wam mówię, proście i będzie dane wam, szukajcie i znajdziecie, pukajcie i otworzone będzie wam.]) Mówię wam, jeśli i nie da mu wstawszy z powodu bycia przyjacielem jego, z powodu natręctwa jego podniósłszy się, da mu, ile potrzebuje.-\S A tamten ze środka odpowiedziawszy, rzekłby: Nie mi kłopotów przydawaj. Już drzwi zamknięte są i dzieci me ze mną w łożu są. Nie mogę wstawszy dać ci.P[ gdyż przyjaciel mój przybył z drogi do mnie i nie mam, co podam mu.Z5 I powiedział do nich: Ktoś z was będzie miał przyjaciela i podąży do niego w środku nocy, i rzekłby mu: Przyjacielu, pożycz mi trzy chleby,Y I odpuść nam grzechy nasze, i bowiem sami odpuszczamy każdemu dłużnemu nam. I nie wprowadziłbyś nas w doświadczenie*.[* Pokusę.]wXg chleb nasz powszedni* dawaj nam co dzień. [* Znaczenie niepewne: powszedni = codzienny? obecny? niezbędny?] W  Powiedział zaś im: Kiedy modlicie się, mówcie: Ojcze, niech zostanie uświęcone imię twe, niech przyjdzie królestwo twe,FV  I stało się, (gdy) (był) on w miejscu jakimś modląc się, jak przestał, powiedział ktoś (z) uczniów jego do niego: Panie, naucz nas modlić się, jako i Jan nauczył uczniów jego.sU_ *jednego zaś jest potrzeba: Mariam bowiem dobry udział wybrała sobie, który nie zostanie odebrany jej.^T5 )Odpowiadając zaś rzekł jej Pan: Marto, Marto, martwisz się i niepokoisz o wiele,zSm (Zaś Marta była zajęta przy licznych usługach*. Przystanąwszy zaś powiedziała: Panie, nie obchodzi cię, że siostra ma samą mnie zostawiła służyć? Powiedz więc jej, aby mnie wspomogła. [* Dosłowniej "przy licznej służbie".]iRK 'I tej była siostra zwana Mariam, [która] i przysiadłszy u stóp Pana słuchała słowa jego.rQ] &(Gdy) zaś (wyruszyli) oni, on wszedł do wsi jakiejś. Kobieta zaś jakaś imieniem Marta podjęła go.P  %On zaś powiedział: (Ten) (który uczynił) miłosierdzie wobec niego. Powiedział zaś mu Jezus: Ruszaj i ty czyń podobnie._O7 $Kto (z) tych trzech bliźnim zdaje się ci (okazał się) wpadłego na rozbójników?!N; #I na zajutrz wyciągnąwszy dał dwa denary karczmarzowi i powiedział: Zadbaj o niego, i to, co nadto wydałbyś, ja (przy) (powracaniu) mym oddam ci.M1 "i podszedłszy obwiązał rany jego polewając oliwą i winem, posadziwszy zaś go na własne bydlę poprowadził go do gospody i zadbał o niego.`L9 !Samarytanin zaś pewien podróżując szedł wedle niego i zobaczywszy ulitował się,zKm Podobnie zaś i lewita, [(co zjawił się)] na tym miejscu, przyszedłszy i zobaczywszy obszedł drugą stroną.mJS Przez przypadek zaś kapłan pewien schodził drogą ową i zobaczywszy go obszedł drugą stroną.g Oto dałem wam władzę stąpać po wężach i skorpionach i po całej mocy wroga, i nic (wam) nie zaszkodzi.X=) Powiedział zaś im: Oglądałem Szatana jak błyskawice z nieba spadającego.<{ Wrócili zaś siedemdziesięciu [dwóch] z radością mówiąc: Panie, i demony podporządkowują się nam w imię twe.;{ Słuchający was mnie słucha i odrzucający was mnie odrzuca, zaś mnie odrzucający o (tego), (który wysłał) mnie.^:5 I ty, Kafarnaum, Czy aż do nieba wywyższone będziesz? Aż do otchłani zejdziesz.H9  Nadto Tyrowi i Sydonowi znośniej będzie na sądzie niż wam.@8y Biada ci, Korozain! Biada ci, Betsaido, bo gdyby w Tyrze i Sydonie stały się dzieła mocy (które stały się) wśród was, dawno by w worze i popiele siedząc zmieniły myślenie.T7! Mówię wam, że Sodomie w dzień ów znośniej będzie niż miastu owemu.6{ I pył przylepiony nam z miasta waszego do stóp ścieramy wam. Nadto to wiedzcie, że zbliżyło się królestwo Boga.f5E Do którego zaś miasta wejdziecie i nie przyjmą was, wyszedłszy na place jego powiedzcie:c4? i uzdrawiajcie (tych) w nim chorych i mówcie im: Zbliżyło się do was królestwo Boga.T3! I do którego miasta wejdziecie i przyjmą was, jedzcie (te) podawane wam,2 W tym zaś domu pozostawajcie, jedząc i pijąc (to) u nich, godny bowiem pracownik zapłaty jego. Nie przechodźcie z domu do domu.h1I I jeśli tam byłby syn pokoju, spocznie na nim pokój wasz. Jeśli zaś nie, do was zawróci.Q0 Do którego zaś wejdziecie domu, najpierw mówcie: Pokój domowi temu.]/3 Nie noście trzosu, nie torbę, nie sandały, i nikogo na drodze (nie) pozdrówcie.H.  Odchodźcie: oto wysyłam was jak jagnięta w środek wilków.=-s Mówił zaś do nich: Wprawdzie żniwo wielkie, lecz pracownicy nieliczni. Poproście więc Pana żniwa, żeby pracowników (wysłał)* na żniwo jego. [* Dosłownie "wyrzucił".]., W Po zaś tym wyznaczył Pan innych siedemdziesięciu [dwóch] i wysłał ich po dwóch przed obliczem jego do każdego miasta i miejsca, gdzie miał sam przychodzić.<+q >Powiedział zaś [do niego] Jezus: Nikt kto nałożywszy rękę na pług I patrzący na to, (co) z tyłu, zdatny jest królestwu* Boga. [* Część rękopisów: "do królestwa".]*{ =Powiedział zaś i inny: Będę towarzyszył ci, Panie. Najpierw zaś zezwól mi pożegnać się (z) (tymi) w domu mym.~)u  Pytali zaś go uczniowie jego. czym ten byłby przykład.=I inne padło w ziemię dobrą i urósłszy uczyniło owoc stokrotny. To mówiąc wołał: Mający uszy (by) słuchać, niech słucha.Q<I inne padło w środku cierni i razem urósłszy ciernie zadusiły je._;7I inne upadło na skałę i urósłszy wysuszone zostało, (bo) nie (miało) wilgoci. :Wyszedł siewca zasiać siew jego. I (gdy) (siał) on, które padło obok drogi, i zdeptane zostało, i ptaki nieba pożarły je.y9k(Gdy schodził się) zaś tłum liczny i (ci) po miastach (przychodzili) do niego, powiedział przez przykład:-8Si Joanna, żona Chuzy, zarządcy Heroda, i Zuzanna i inne liczne, które służyły im z (tych) (własnością) będących im*.[* Służyły im z tego, co miały.] 7I kobiety pewne, które były uzdrowione z duchów złych i słabości, Maria, zwana Magdaleną, z której demonów siedem wyszło.6 +I stało się w kolejności, i on przechodził po mieście i wsi, głosząc i zwiastując dobrą nowinę (o) królestwie Boga i dwunastu z nim.P52Powiedział zaś do kobiety: Wiara twa uratowała cię; idź w pokoju.^451I zaczęli razem leżący mówić w sobie: Kto ten jest, który i grzechy odpuszcza?;3q0Powiedział zaś jej: Odpuszczone są twe grzechy.62e/Czego (za sprawą*)[ Przez wdzięczność za co?] mówię ci, odpuszczone są grzechy jej liczne, bo umiłowała wiele. Któremu zaś mało odpuszczane jest, mało miłuje.X1).Oliwą głowy mej nie namaściłeś, ta zaś pachnidłem namaściła stopy me.a0;-Pocałunku mi nie dałeś, ta zaś, odkąd weszła, nie przestała, całując me stopy.B/},I zwróciwszy się do kobiety Szymonowi rzekł: Widzisz tę kobietę? Wszedłem twojego do domu, wody mi na stopy nie dałeś, ta zaś łzami zrosiła me stopy i włosami jej wytarła..}+Odpowiadając Szymon rzekł: Podejrzewam, że któremu więcej darował. On zaś powiedział mu: Poprawnie osądziłeś.o-W*(Gdy) nie (mieli) oni, (by) oddać, obydwu darował. Kto więc (z) nich więcej miłować będzie go?A,{)Dwaj dłużnicy byli (u) pożyczającego* pewnego. Jeden winien był denarów pięćset, zaś drugi pięćdziesiąt. [* Składniej: ,,Pewien pożyczający miał dwóch dłużników".]+w(I odpowiadając Jezus powiedział do niego: Szymonie, mam ci coś powiedzieć. On zaś: Nauczycielu, powiedz, rzecze.@*y'Zobaczywszy zaś faryzeusz, (ten) (co zaprosił) go, powiedział w sobie mówiąc: Ten gdyby był prorokiem, poznał by, kim i jaka (ta) kobieta, która dotyka go, że grzeszna jest.8)i&i stanąwszy z tyłu, przy stopach jego płacząc, łzami zaczęła zraszać stopy jego i włosami głowy jej wycierała, i całowała stopy jego, i namaszczała pachnidłem.(%I oto kobieta, która była w mieście grzeszna, i dowiedziawszy się, że leży w domu faryzeusza. przyniósłszy alabaster pachnidła'y$Prosił zaś ktoś go (z) faryzeuszów, aby zjadł z nim. I wszedłszy do domu faryzeusza ułożył się (przy stole).J& #I usprawiedliwiona została mądrość od wszystkich dzieci jej.%"Przyszedł Syn Człowieka jedzący i pijący, i mówicie: Oto człowiek żarłoczny i pijący wino, przyjaciel poborców i grzeszników.k$O!Przyszedł bowiem Jan Chrzciciel nie jedzący chleba ani nie pijący wina, i mówicie: Demona ma.t#a Podobni są dzieciom na rynku siedzącym i przemawiającym do innych: które (mówią): Zagraliśmy na flecie* wam i nie zatańczyliście, zaczęliśmy zawodzić i nie zapłakaliście. [* Ściślej aulos, instrument podobny do fletu.]H" Komu zaś przyrównam ludzi pokolenia tego i komu są podobni?r!]Zaś faryzeusze znawcy Prawa postanowienie Boga odrzucili w sobie, nie będąc zanurzonymi przez niego.)n U(I cały lud usłyszawszy i poborcy uznali za sprawiedliwego Boga, zanurzonymi będąc chrztem Jana.FMówię wam, większy wśród zrodzonych z kobiet* (od) Jana nikt (nie) jest. Zaś mniejszy w królestwie Boga większy (od) niego jest. [* Tutaj wiele rękopisów dodaje słowo "prorok".]Ten jest, o którym jest napisane: Oto wysyłam zwiastuna mego przed obliczem twym, który uładzi drogę twą przed tobą.\1Ale co wyszliście zobaczyć? Proroka? Tak, mówię wam, i więcej (niż) proroka.KAle co wyszliście zobaczyć? Człowieka w miękkie szaty przyodzianego? Oto (ci) w szacie wspaniałej i zbytku pozostający na (dworach) królewskich* są. [* Albo "w pałacach królewskich".])(Gdy odeszli) zaś posłańcy Jana zaczął mówić do tłumów o Janie: Co wyszliście na pustkowie oglądać? Trzcinę przez wiatr chwianą?X)I szczęśliwy jest, który nie zostałby przywiedziony do obrazy przeze mnie. I odpowiadając rzekł im: Wyruszywszy oznajmijcie Janowi, co zobaczyliście i usłyszeliście: Ślepi znowu widzą, chromi chodzą, trędowaci są oczyszczani i głusi słyszą, martwi podnoszą się, biedni otrzymują dobrą nowinę*.[* Jest im głoszona.]"=W owej godzinie uzdrowił licznych z chorób i batogów* i duchów złych, i ślepym licznym dał łaskę widzieć. [* "Batogów"- o jakiejś chorobie.]3Przybyszy zaś do niego mężowie powiedzieli: Jan Chrzciciel wysłał nas do ciebie mówiąc: Ty jesteś Przychodzący czy innego mamy oczekiwać?posłał do Pana* mówiąc: Ty jesteś Przychodzący czy innego mamy oczekiwać? [* Liczne rękopisy nie ,,do Pana" lecz "do Jezusa".]wI oznajmili Janowi uczniowie jego o wszystkich tych. I przywoławszy do siebie dwóch jakichś (z) uczniów jego, JanGI wyszło słowo to na całą Judeę o nim i całą okolicę.'GWziął zaś strach wszystkich i chwalili Boga mówiąc, że: Prorok wielki podniósł się wśród nas, i że: Wejrzał* Bóg (na) lud jego. [* Nawiedził.]DI usiadł martwy i zaczął mówić, i dał go matce jego.wI podszedłszy dotknął mar, zaś dźwigający stanęli, i powiedział: Młodzieńcze, tobie mówię, podnieś się.V% I zobaczywszy ją Pan ulitował się nad nią i powiedział jej: Nie płacz.$A Jak zaś zbliżył się do bramy miasta, i oto wynoszony był zmarły jedynak, syn (dla) matki jego i ona była wdowa, i tłum miasta znaczny był z nią. I stało się w następującym (dniu), udał się do miasta zwanego Nain i szli razem z nim uczniowie jego i tłum liczny.Q  I wróciwszy do domu posłani, znaleźli niewolnika będącego zdrowym./ W Usłyszawszy zaś to Jezus zadziwił się nim i zwróciwszy się do towarzyszącego mu tłumu rzekł: Mówię wam, nawet nie w Izraelu tak wielką wiarę znalazłem.O I bowiem ja człowiek jestem pod władzą umieszczony, mający pod sobą żołnierzy, i mówię temu: Ruszaj, i wyrusza, i innemu: Przychodź, i przychodzi, i niewolnikowi memu: Uczyń to, i czyni. Dlatego ani mnie samego uznałem za godnego do ciebie przyjść. Ale powiedz słowem i niech zostanie uleczony sługa mój.U #Zaś Jezus wyruszył z nimi. Już zaś (gdy) on nie daleko (był oddalony) od domu, posłał przyjaciół setnik mówiąc mu: Panie, nie trudź się, nie bowiem wart jestem, aby pod dach mój wszedłeś.Bmiłuje bowiem naród nasz i synagogę sam zbudował nam.oWZaś przybywszy do Jezusa prosili go gorliwie, mówiąc, że: Godzien jest, (żebyś) mu uczynił to,Usłyszawszy zaś o Jezusie wysłał do niego starszych (z) Judejczyków. prosząc go, żeby przyszedłszy uratował niewolnika jego.`9Setnika zaś pewnego niewolnik źle mający się miał umierać, który był mu cenny.S !Skoro wypełnił wszystkie słowa jego do uszu ludu, wszedł do Kafarnaum.\11Zaś (który usłyszał) i nie (uczynił), podobny jest człowiekowi, (który zbudował) dom na ziemi bez fundamentu, (na) który wylała się rzeka, i zaraz zapadł się, i stała się ruina domu owego wielka.yk0Podobny jest człowiekowi budującemu dom, który wykopał i pogłębił i położył fundament na skale. Powódź zaś (gdy stała się), wylała się rzeka (na) dom ów i nie miała siły zachwiać go, (gdyż) dobrze (zbudowany był) on.xi/Każdy, który przychodzący do mnie i słuchający mych słów i czyniący je pokażę wam komu jest podobny.N.Dlaczego zaś mnie wołacie: Panie, Panie i nie czynicie co mówię? '~~}}D||?{{ z[yyxxww?vv+uttt-ssrrqq#pp o|o/nMmm7llkkjyjimhhvhgf5ee^ddSccmbbaaa`[___^^j]]\]\[[ZZZRYYZXXX WSVUUXTTSSRzR QQsOOONOMMLLK^JJJKIIYIHG|FF%EEDDCC8BAT@@w??P>>}==awKażdy oddalający żonę jego i poślubiający drugą cudzołoży, i oddaloną od męża poślubiający cudzołoży.z=mWykonalniejsze zaś jest, niebu i ziemi przeminąć, niż Prawa jednemu rożkowi* upaść. [* Kresce w literze?]<Prawo i prorocy aż po Jana. Od wtedy królestwo Boga głoszone jest* i każdy do niego gwałtem się wdziera. [* Jako dobra nowina.]:;mI powiedział im: Wy jesteście uznającymi za sprawiedliwych siebie przed ludźmi, zaś Bóg poznaje serca wasze. Bo (co) wśród ludzi wysokie, obrzydliwością przed Bogiem.e:CSłuchali zaś tego wszystkiego faryzeusze lubiącymi pieniądze będący i wyśmiewali go.79g Żaden domownik (nie) może dwom panom służyć. Albo bowiem jednego znienawidzi a drugiego będzie miłował, albo jednego trzymał się będzie a drugiego zlekceważy. Nie możecie Bogu służyć i mamonie*.[* Mamona: słowo aramajskie, znaczy prawdopodobnie "ostoja", czyli majątek jako oparcie.]I8  I jeśli w cudzym wierni nie staliście się, wasze kto wam da?F7 Jeśli więc w niesprawiedliwej mamonie* wierni nie staliście się, prawdziwe kto wam powierzy? [* Mamona: słowo aramajskie, znaczy prawdopodobnie "ostoja", czyli majątek jako oparcie.]{6o Wierny w najmniejszym i w wielkim wierny jest, i w najmniejszym niesprawiedliwy i w wielkim niesprawiedliwy jest.n5U I ja wam mówię, sobie uczyńcie przyjaciół z mamony* niesprawiedliwości, aby kiedy ustanie, przyjęli was do wieczystych namiotów. [* Mamona: słowo aramajskie, znaczy prawdopodobnie "ostoja", czyli majątek jako oparcie.]Q4I pochwalił pan szafarza niesprawiedliwości*, że rozsądnie uczynił. Bo synowie wieku tego rozsądniejsi nad synów światła (względem) pokolenia swego są. [* Tzn. bezprawnie postępującego.]R3Potem drugiemu powiedział: Ty zaś ile winien jesteś? On zaś powiedział: Sto ,,kor"* zboża. Mówi mu: Weź twe zapisy** i napisz osiemdziesiąt. [* Hebr. miara objętości, ok. 39 l.] [** Kwity.];2oOn zaś powiedział: Sto baryłek* oliwy. On zaś powiedział mu: Weź twe zapisy** i usiadłszy szybko napisz pięćdziesiąt. [* Miara płynów licząca ok. 45 1.] [** Kwity.]y1kI przywoławszy jednego każdego (z) dłużników pana swego, mówił pierwszemu: Ile winien jesteś panu memu?0{Pojąłem*, co mam uczynić, aby kiedy usunięty zostanę z szafarzowania, przyjęli mnie do domów ich. [* Poznałem.]/%Powiedział zaś w sobie szafarz: Co mam uczynić, bo pan mój odbiera szafarzowanie ode mnie? Kopać nie mam siły, żebrać wstydzę się.".=I zawoławszy go powiedział mu: Co to słyszę o tobie? Oddaj rachunek szafarstwa* twego, nie bowiem możesz już szafarzować. [* Zarządzania domem.]8- kMówił zaś i do uczniów: Człowiek pewien był bogaty, który miał szafarza i ten oczerniony został* (przed) nim, jako trwoniący (dobra) będące jego. [* Zarzucono mu.],{ Ucieszyć się zaś i uradować się trzeba było, bo brat twój ten martwy był i ożył, i zaginiony i znalazł się.a+;On zaś powiedział mu: Dziecko, ty zawsze ze mną jesteś, i wszystko moje twoje jest. *Kiedy zaś syn twój ten, przejadłszy twe środki na życie z prostytutkami, przyszedł, zabiłeś na ofiarę mu utuczone cielę.H) On zaś odpowiadając rzekł ojcu jego: Oto tyle lat służę ci i nigdy przykazania twego (nie) przekroczyłem, i mi nigdy (nie) dałeś kozła, aby z przyjaciółmi mymi ucieszyłbym się.}(sRozgniewał się zaś i nie chciał wejść. Zaś ojciec jego wyszedłszy prosił* go. [* Napominał, tłumaczył.]' On zaś powiedział mu, że: Brat twój przychodzi i zabił na ofiarę ojciec twój cielę utuczone, bo zdrowego go odzyskał.M&I przywoławszy jednego (ze) sług dowiadywał się, co byłoby to.w%gBył zaś syn jego starszy na polu, i gdy przychodząc zbliżył się (do) domu, usłyszał muzykę i tańce.j$Mbo ten syn mój martwy był i odżył, był zaginiony i znalazł się. I zaczęli cieszyć się.W#'i prowadźcie cielę utuczone, zabijcie na ofiarę i zjadłszy ucieszmy się,6"ePowiedział zaś ojciec do niewolników jego: Szybko wynieście szatę, (tę) (naj)pierwszą, i wdziejcie na niego, i dajcie pierścień na rękę jego i sandały na stopy,!Powiedział zaś syn mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i wobec ciebie, już nie jestem godny nazwać się synem twym.O I wstawszy przyszedł do ojca swego. Jeszcze zaś on daleko (gdy był oddalony), zobaczył go ojciec jego i ulitował się*, i pobiegłszy upadł na szyję jego i ucałował go. [* Wzruszył się.]gGjuż nie jestem godny nazwać się synem twym. Uczyń mnie jak jednego (z) najemników twych.gGWstawszy wyruszę do ojca mego i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i wobec ciebie,|qDo siebie zaś, przyszedłszy, rzekł: Ilu najemników ojca mego ma w obfitości chleby, ja zaś głodem tu ginę.  I pragnął nasycić się ze strąków*, które jadły świnie, i nikt (nie) dawał mu. [* Strąki "chleba świętojańskiego".]ykI ruszywszy przyłączył się do jednego (z) obywateli krainy owej, i posłał go na pola jego paść świnie.r](Gdy wydał) zaś on wszystko, stał się głód silny po krainie owej i on zaczął być w niedostatku.#? I po nie wielu dniach zebrawszy wszystko młodszy syn odjechał do krainy dalekiej i tam rozproszył* majątek jego żyjąc rozwiąźle. [* Roztrwonił.] I powiedział młodszy z nich ojcu: Ojcze, daj mi przypadającą część majątku. On zaś rozdzielił im środki na życie.@{ Powiedział zaś: Człowiek pewien miał dwóch synów.yk Tak. mówię wam. staje się radość (wśród) zwiastunów Boga z jednego grzesznika zmieniającego myślenie. I znalazłszy zwołuje przyjaciółki i sąsiadki mówiąc: Radujcie się ze mną, bo znalazłam drachmę, którą zgubiłam.#?Lub jaka kobieta drachm mająca dziesięć, jeśli zgubiła drachmę jedną, czy nie zapala lampki i zamiata dom i szuka starannie, aż (kiedy) znajdzie?NMówię wam, że tak radość w niebie będzie z jednego grzesznika zmieniającego myślenie, niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebę mają zmiany myślenia. i przyszedłszy do domu zwołuje przyjaciół i sąsiadów mówiąc im: Radujcie się ze mną, bo znalazłem owcę mą zaginioną.>wI znalazłszy nakłada na ramiona jego radując się,3_Jaki człowiek z was mający sto owiec, i zgubiwszy z nich jedną, nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustkowiu i wyrusza za zaginioną, aż znajdzie ją?9mPowiedział zaś do nich przykład ten mówiąc:q[I szemrali i faryzeusze i uczeni w piśmie mówiąc, że: Ten grzeszników przyjmuje i je razem z nimi.^  7Byli zaś do niego zbliżający się wszyscy poborcy i grzesznicy, (by) słuchać go. #Ani* do ziemi ani* do nawozu odpowiednia (nie) jest. Na zewnątrz rzucają ją. Mający uszy (by) słuchać, niech słucha. [* Nawet.]X )"Dobra więc sól. Jeżeli zaś i sól smak straci, czym przyprawiona zostanie? #!Tak więc każdy z was, który nie żegna się ze* wszystkimi (tymi) jego będącymi, nie może być mym uczniem. [* Sens: "wyrzeka się".]c ? Jeśli zaś nie, jeszcze on daleko (gdy jest), poselstwo wysławszy prosi (co) do pokoju.Lub jaki król wyruszający (z) drugim królem zderzyć się* na wojnie, czy nie usiadłszy najpierw będzie planował, czy mocen jest w dziesięć tysięcy wyjść przeciwko z dwudziestoma tysiącami przychodzącemu przeciw niemu? [* Zetrzeć się z.]T!mówiąc, że: Ten człowiek zaczął budować i nie zdołał wykończyć.Aby coby nie, (gdy położył) (on) fundament i nie (zdołał) wykończyć, wszyscy oglądający zaczęli (z) niego kpić,ykKto bowiem z was chcący wieżę zbudować, czy nie najpierw usiadłszy przelicza wydatek, czy ma na wykonanie?SKto nie niesie krzyża swego a idzie za mną, nie może być mym uczniem.GJeśli ktoś przychodzi do mnie i nie nienawidzi ojca swego i matki i żony i dzieci i braci i sióstr, więc i życia* swego, nie może być mym uczniem. [* "Duszy", co oznacza tu życie.]QSzły razem z nim tłumy liczne i zwróciwszy się powiedział do nich:gGMówię bowiem wam, że nikt (z) mężów tamtych zaproszonych (nie) skosztuje mej wieczerzy.}sI powiedział pan do sługi: Wyjdź na drogi i płoty i przymuszaj (do) wejścia, aby napełniony został mój dom.Z-I powiedział sługa: Panie. stało się, co nakazałeś i jeszcze miejsce jest.W~'I przybywszy sługa oznajmił panu jego to. Wtedy rozgniewawszy się pan domu powiedział słudze jego: Wyjdź prędko na place i ulice miasta, i biednych i okaleczonych i ślepych i chromych wprowadź tu.S}I (inny) powiedział: Żonę poślubiłem i dla tego nie mogę przyjść.|I drugi powiedział: Par* wołów kupiłem pięć i idę wypróbować je. Proszę cię, miej mnie wymówionym. [* Dosłowniej "jarzm".]y{kI zaczęli jednakowo wszyscy wymawiać się*. Pierwszy powiedział mu: Pole kupiłem i mam konieczność wyjść, (by) zobaczyć je. Proszę cię, miej mnie wymówionym. [* Dosłownie "odpraszać się", odwoływać przyjęcie zaproszenia.]wzgI wysłał sługę jego godziną wieczerzy, (by) powiedzieć zaproszonym: Przychodźcie, bo już gotowe jest.cy?On zaś powiedział mu: Człowiek pewien czynił wieczerzę wielką i zaprosił licznych.xUsłyszawszy zaś ktoś (ze) współleżących to, powiedział mu: Szczęśliwy, kto jadł będzie chleb w królestwie Boga.wI szczęśliwy będziesz, bo nie mają, (by) w zamian oddać ci, w zamian oddane będzie bowiem ci w (zmartwych)wstaniu sprawiedliwych.av; Ale kiedy przyjęcie czyniłbyś, zapraszaj biednych, okaleczonych, chromych, ślepych.!u; Mówił zaś i temu (który zaprosił) go: Kiedy czyniłbyś obiad lub wieczerzę, nie wołaj przyjaciół twych ani braci twych ani krewnych twych ani sąsiadów bogatych; coby nie* i oni w zamian zaprosili cię i stałoby się wyrównanie ci. [* Tzn. nie jest dobrze, żeby...]ftE Bo każdy wywyższający siebie uniżony zostanie i uniżający siebie wywyższony zostanie.wsg Ale kiedy zaproszony byłbyś, poszedłszy połóż się na ostatnim miejscu, aby kiedy przyjdzie (ten). (który zaprosił) cię, powie ci: Przyjacielu, postąp wyżej. Wtedy będzie ci chwała wobec wszystkich współleżących z tobą.r i przyszedłszy, (ten) ciebie i jego zapraszający powie ci: Daj temu miejsce, i wtedy zaczniesz ze wstydem ostatnie miejsce zajmować.)qKKiedy zaproszony byłbyś przez kogoś na wesele, nie kładź się na pierwszej leżance, coby nie bardziej honorowany (od) ciebie był zaproszony przez niego;p+Mówił zaś do zaproszonych przykład, zauważając*, jak pierwsze leżanki wybierali sobie, mówiąc do nich: [* Zatrzymując uwagę na tym.]7oiI nie mieli siły odpowiedzieć przeciw na to.sn_I do nich rzekł: Kogo z was syn lub wół do studni wpadnie, i nie zaraz wyciągnie go w dzień szabatu?Am}Oni zaś byli cicho. I ująwszy uzdrowił go i zwolnił.{loI odpowiadając Jezus rzekł do znawców Prawa i faryzeuszów mówiąc: Jest dozwolone w szabat uleczyć czy nie?Jk I oto człowiek jakiś był chory na wodną puchlinę przed nim.j I stało się (gdy) (przyszedł) on do domu kogoś (z) przywódców faryzeuszów w szabat, (by) zjeść chleb i oni byli pilnujący go.i3 #Oto zostawiany jest wam dom wasz. Mówię [zaś] wam, nie ujrzycie mnie, aż [przyjdzie, gdy] powiecie: Błogosławiony przychodzący w imię Pana.dhA "Jeruzalem, Jeruzalem, zabijające proroków i kamienujące wysłanych do niego, ilekroć chciałem zebrać dzieci twe, w taki sposób (jak) kura* swoje gniazdo pod skrzydła, i nie chcieliście. [* Albo w ogóle ptak.]g !Lecz trzeba, (mi) dzisiaj i jutro i (dnia) następnego iść, bo nie jest dopuszczalne prorok(owi) zginąć poza Jeruzalem.f I powiedział im: Wyruszywszy powiedzcie lisowi temu: Oto wyrzucam demony i uleczeń dokonuję dzisiaj i jutro, i trzeciego kończę.re] W tej godzinie podeszli jacyś faryzeusze mówiąc mu: Wyjdź i wyrusz stąd, bo Herod chce cię zabić.[d/ I oto są ostatni, którzy będą pierwsi, i są pierwsi, którzy będą ostatni.zcm I przyjdą od wschodu i zachodu i od północy i południa i położeni zostaną (do stołu) w królestwie Boga.&bE Tam będzie płacz i zgrzyt zębów, kiedy ujrzycie Abrahama i Izaaka i Jakuba i wszystkich proroków w królestwie Boga, was zaś wyrzucanych na zewnątrz.paY I powie mówiąc wam: Nie znam [was], skąd jesteście, odstąpcie ode mnie wszyscy sprawcy bezprawia.g`G Wtedy zaczniecie mówić: Jedliśmy przed tobą i piliśmy, i na placach naszych nauczałeś.-_S Od (kiedy) podniesie się pan domu i zamknie drzwi*, i zaczniecie zewnątrz stawać i pukać (do) drzwi mówiąc: Panie, otwórz nam; i odpowiadając powie wam: Nie znam was, skąd jesteście. [* Zdanie "od kiedy (...) drzwi" może łączyć się ze słowami poprzednimi "nie będą mogli".]/^W Walczcie* (by) wejść przez wąskie drzwi, bo liczni. mówię wam. szukać będą, (by) wejść, i nie będą mieli siły. [* Ścigajcie się, współzawodniczcie.]g]G Powiedział zaś ktoś mu: Panie, czy nieliczni (są) wybawiani? On zaś powiedział do nich:[\/ I przechodził przez miasta i wsie nauczając i podróż czyniąc ku Jerozolimie.F[ Podobne jest zaczynowi, który wziąwszy kobieta schowała w mąki pszennej miary* trzy, aż do (kiedy) zakwasiło się całe. [* Nazwa miary liczącej półtora korca, czyli około 15 1.]DZ I znów powiedział: Do czego przyrównam królestwo Boga?3Y_ Podobne jest ziarnu gorczycy, które wziąwszy człowiek rzucił w ogrodzie swoim, i urosło i stało się drzewem, i ptaki nieba zagnieździły się w gałęziach jego.ZX- Mówił więc: Do czego podobne jest królestwo Boga, i do czego przyrównam je?)WK I to (gdy mówił) on, zawstydzeni byli wszyscy będący przeciwni mu, i cały tłum radował się ze wszystkich wspaniałości (dziejących się) przez niego.&VE Tej zaś, córką Abrahama będącej, którą związał Szatan oto dziesięć i osiem lat, nie należało uwolnioną zostać od więzów tych dniem szabatu?U) Odpowiedział zaś mu Pan i rzekł: Obłudnicy, każdy (z) was (w) szabat nie odwiązuje wołu jego lub osła od żłobu i wyprowadziwszy poi?dTA Odpowiadając zaś przełożony synagogi, oburzając się, że (w) szabat wyleczył Jezus, mówił tłumowi, że: Sześć dni są, w których należy pracować, w te więc przychodząc leczcie się i nie dniem szabatu.VS% I nałożył jej ręce. I od razu znowu wyprostowała się i chwaliła Boga.tRa Zobaczywszy zaś ją Jezus przemówił i powiedział jej: Kobieto, uwolniona jesteś (od) słabości twej.xQi I oto kobieta ducha mająca słabości lat osiemnaście, i była zgięta i nie mogąca odgiąć się w ogóle.=Pu Był zaś nauczający w jednej (z) synagog w szabat.UO# I (może) uczyni owoc w mającym przyjść - jeśli zaś nie, wytniesz ją.xNi On zaś odpowiadając mówi mu: Panie, pozostaw ją i ten rok, aż kiedy skopię wokół niej i rzucę nawóz.9Mk Powiedział zaś do winogrodnika: Oto trzy lata, od (kiedy) przychodzę szukając owocu na fidze tej, i nie znajduję. Wytnij [więc] ją. Po co i ziemię zostawia bezczynną?L Mówił zaś ten przykład: Figę miał ktoś zasadzoną w winnicy jego i przyszedł szukając owocu na niej i nie znalazł.[K/ Nie, mówię wam, ale jeśli nie zmienicie myślenia, wszyscy tak samo zginiecie.jJM Lub owych osiemnastu, na których upadła wieża w Siloam i zabiła ich, wydaje się wam, że oni winnymi stali się* przy wszystkich ludziach zamieszkujących Jeruzalem? [* Okazali się grzesznikami w porównaniu z innymi.][I/ Nie, mówię wam, ale jeśli nie zmienicie myślenia, wszyscy podobnie zginiecie.JH  I odpowiadając rzekł im: Wydaje się wam, że Galilejczycy ci grzesznikami przy wszystkich Galilejczykach stali się*. bo to ucierpieli? [* Okazali się grzesznikami w porównaniu z innymi.]G  Byli obecni zaś jacyś w tej samej porze, oznajmiający mu o Galilejczykach, których krew Piłat zmieszał z ofiarami ich.OF ;Mówię ci, nie wyjdziesz stamtąd, aż i ostatni pieniążek oddasz.wEg :Gdy bowiem idziesz z przeciwnikiem* twym do urzędnika, w drodze (za)daj (sobie) trud, (by) uwolnić się** od niego, coby nie zawlókł cię do sędziego, i sędzia cię wyda wykonawcy i wykonawca cię rzuci do strażnicy. [* Przeciwna strona w sądzie.] [** W sensie prawnym - pozbyć się przez wycofanie skargi lub spłacenie długu. "Ułóż się polubownie".]FD 9Dlaczego zaś i od siebie nie osądzacie, (co) sprawiedliwe?aC; 8Obłudnicy, oblicze ziemi i nieba umiecie badać, pory zaś tej jak nie umiecie badać?WB' 7I kiedy wiatr południowy dmący, mówicie, że: Upał będzie. i staje się.A 6Mówił zaś i tłumom: Kiedy zobaczycie chmurę wznoszącą się na zachodzie, zaraz mówicie, że: Deszcz przychodzi i staje się tak0@Y 5rozdzielony zostanie ojciec przeciw synowi i syn przeciw ojcu, matka przeciw córce i córka przeciw matce, teściowa przeciw synowej jej i synowa przeciw teściowej.:?m 4Będą bowiem od teraz pięciu* w jednym domu rozdzieleni, trzech przeciw dwom i dwaj przeciw trzem, [* Poza kilkoma formami liczebniki nie rozróżniają rodzaju i przypadku.]b>= 3Zdaje się wam, że pokój przybyłem dać na ziemi? Nie, mówię wam, ale rozdzielenie.o=W 2Chrztem zaś mam zostać zanurzony i jak jestem dręczony, aż do tego (czasu gdy) dokonany zostanie.U<# 1Ogień przyszedłem rzucić na ziemię i czego chcę, czy już zapłonął.;  0(Który) zaś nie (poznał), (uczynił) zaś godne plag, chłostany będzie nielicznymi. (Od) każdego zaś, któremu dane zostało wiele, wiele szukane będzie* u niego, i któremu powierzone zostało wiele, więcej zażądają (od) niego. [* Wymagane.]: /Ów zaś sługa, (który poznał) wolę pana jego, i nie przygotował bądź (uczynił) zgodnie z wolą jego, chłostany będzie wieloma.39_ .przyjdzie pan sługi owego w dniu, którego nie oczekuje, i w godzinie, której nie zna. I rozpołowi* go i udział jego z niewierzącymi położy. [* Może "oddzieli"?]8- -Gdyby zaś rzekł sługa ów w sercu jego: Zwleka pan mój, (by) przyjść, i zacząłby bić sługi i służebne, jeść i pić i upijać się,Q7 ,Prawdziwie mówię wam, że nad wszystkimi będącymi jego ustanowi go.[6/ +Szczęśliwy sługa ów, którego przyszedłszy pan jego znajdzie czyniącego tak5% *I powiedział Pan: Kto zatem jest wiernym szafarzem, rozsądnym, którego ustanowi Pan nad służbą jego, dawać w porę przydział zboża?[4/ )Powiedział zaś Piotr: Panie, do nas przykład ten mówisz, czy i do wszystkich?h3I (I wy stawajcie się gotowi, bo której godziny nie wydaje się wam, Syn Człowieka przychodzi.2+ 'To zaś wiedzcie, że jeśli wiedziałby pan domu, (o) jakiej godzinie kradnący przychodzi, nie dopuściłby, (by doznał włamania) dom jego.t1a &I jeśli podczas drugiej i jeśli podczas trzeciej straży przyjdzie i znajdzie tak, szczęśliwi są oni.50c %Szczęśliwi słudzy owi, których przyszedłszy pan znajdzie czuwających. Amen mówię wam, że opasze się i ułoży (przy stole) ich i obchodząc służyć będzie im. /  $I wy podobni ludziom oczekującym pana swego, kiedy powróci z wesela, aby (gdy przyjdzie) i (gdy zapuka), zaraz otworzyliby mu.A.} #Niech będą wasze biodra opasane i lampki palące się.@-{ "Gdzie bowiem jest skarb twój, tam i serce twe będzie.G, !Sprzedajcie (te co są) wasze, i dajcie (jako) jałmużnę. Uczyńcie sobie trzosy nie starzejące się, skarb niewyczerpany w niebiosach, gdzie kradnący nie zbliża się ani mól niszczy.]+3 Nie bój się, mała trzódko, bo spodobało się Ojcu waszemu dać wam królestwo.F* Lecz szukajcie królestwa jego, a to dołożone będzie wam.j)M Tego bowiem wszystkiego narody świata poszukują. Wasz zaś Ojciec wie, że potrzebujecie tych.T(! I wy nie szukajcie, co zjecie i co wypijecie, i nie bądźcie niespokojni.'y Jeśli zaś w polu trawę, będącą dzisiaj i jutro w piec rzucaną, Bóg tak ubiera, ile bardziej was, małej wiary?@&y Zauważcie lilie*, jak wzrastają. Nie trudzą się ani przędą; mówię zaś wam, nawet nie Salomon w całej chwale jego odział się jak jedna (z) tych. [* Kwiaty polne w ogóle?]]%3 Jeśli więc ani nawet bardzo mało możecie, dlaczego o pozostałe martwicie się?e$C Kto zaś z was martwiąc się może do wzrostu* jego dołożyć łokieć? [* Albo "wieku".]#' Zauważcie kruki, że nie sieją ani żną. (których) nie jest spiżarnia ani skład, a Bóg karmi je. Ile bardziej wy przewyższacie ptaki.I"  Bowiem życie więcej jest (od) pokarmu i ciało (od) odzienia.!/ Powiedział zaś do uczniów [jego]: Dla tego mówię wam, nie martwcie się życiem, co zjedlibyście, ani ciałem, co wdzialibyście na siebie.O  Tak oto (ten) skarb zbierający sobie, a nie u Boga bogatym będący. Powiedział zaś mu Bóg: Nierozsądny, tej nocy duszy* twej zażądają od ciebie. Co zaś przygotowałeś, komu będzie? [* Życia.]  I powiem duszy mej: Duszo, masz liczne dobra złożone na lata liczne. Wypoczywaj, zjedz, wypij, ciesz się*.[* Świętuj sobie.]yk I powiedział: To uczynię: zniszczę me składy i większe zbuduję, i zgromadzę tam całe zboże i dobra me.nU I rozważał w sobie mówiąc: Co mam czynić, bo nie mam gdzie zgromadziłbym owoce* me? [* Plony.]c? Powiedział zaś przykład do nich mówiąc: Człowieka pewnego bogatego obrodziło pole.]3 Powiedział zaś do nich: Patrzajcie i strzeżcie się od wszelkiej zachłanności, bo nie*, (gdy) zbywa komuś, życie jego jest z (rzeczy należących) (do niego)** [* Sens: "nie jest tak, że"; "nawet gdy komuś zbywa, życie jego nie jest..."] [** Dosłowniej: "Jest dzięki tym będącym jemu" - sens: ,,zależy od tego, co posiada".]gG On zaś powiedział mu: Człowiecze, kto mnie ustanowił sędzią lub rozdzielaczem nad wami?s_ Powiedział zaś ktoś z tłumu mu: Nauczycielu, powiedz bratu memu podzielić się ze mną dziedzictwem.P Bowiem Święty Duch nauczy was w tej godzinie, co trzeba powiedzieć. 9 Kiedy zaś wprowadzą was przed synagogi* i rządzących i władze, nie martwcie się. jak lub czym obronicie się, lub co powiecie. [* Zgromadzenia.]#? I każdy, który powie słowo na Syna Człowieka. zostanie odpuszczone mu. (Temu) zaś na Świętego Ducha (który zbluźnił), nie zostanie odpuszczone.b= Zaś (który wyparł się) mnie wobec ludzi, dozna wyparcia się wobec zwiastunów Boga.7 Mówię zaś wam, każdy, który przyzna się* do mnie wobec ludzi, i Syn Człowieka przyzna się do niego wobec zwiastunów Boga. [* Uznałby mnie.]mS Ale i włosy głowy waszej wszystkie są policzone. Nie bójcie się. Wiele wróbli przewyższacie.q[ Czyż nie pięć wróbli sprzedawane są (za) asy dwa? I jeden z nich nie jest zapomniany przed Bogiem.(I Pokażę zaś wam, kogo macie się bać: przestraszcie się tego po zabiciu mającego władzę wrzucić do Gehenny; tak, mówię wam, tego przestraszcie się. Mówię zaś wam przyjaciołom mym, nie przestraszcie się zabijających ciało i po tym nie mających więcej coś uczynić.$A Zamiast tego. (co by) w ciemności powiedzieliście, w świetle będzie słyszane, i do ucha powiedzieliście w alkierzach, głoszone będzie na tarasach.k O Nic zaś pozasłaniane (nie) jest, co nie będzie odsłonięte, i ukryte, co nie będzie poznane.^  7 Wśród tych, (które zebrały się), dziesiątków tysięcy tłumu, tak że (deptali) jedni drugich, zaczął mówić do uczniów jego; najpierw: Wystrzegajcie się od zaczynu, którym jest obłuda, faryzeuszów.J   6zastawiając pułapkę na niego, (by) upolować coś z ust jego.  5I stamtąd (gdy wyszedł) (on), zaczęli uczeni w piśmie i faryzeusze okropnie czuć urazę i wypytywać go co do wielu (rzeczy),z m 4Biada wam. znawcom Prawa, bo zabraliście klucz poznania: sami nie weszliście i wchodzących powstrzymaliście.% 3od krwi Abla aż do krwi Zachariasza, (który zginął) pomiędzy ołtarzem a domem. Tak, mówię wam, zażądana będzie od pokolenia tego.lQ 2aby zażądana została krew wszystkich proroków wylana od założenia świata od pokolenia tego. 1Dla tego i mądrość Boga powiedziała: Wyślę do nich proroków i wysłanników, a z nich zabiją i prześladować będą, 0Zatem świadkami jesteście i zgadzacie się z* czynami ojców waszych, bo oni zabili ich, wy zaś budujecie. [* Za dobre uznajecie.]S /Biada wam, bo budujecie grobowce proroków, zaś ojcowie wasi zabili ich.6e .On zaś rzekł: I wam znawcom Prawa biada, bo obciążacie ludzi ciężarami niemożliwymi (do noszenia, a sami jednym (z) palców waszych nie dotykacie (tych) ciężarów.jM -Odpowiadając zaś ktoś (ze) znawców Prawa mówi mu: Nauczycielu, to mówiąc i nas obrażasz.eC ,Biada wam, bo jesteście jak grobowce niewidoczne, i ludzie chodzący powyżej nie wiedzą.eC +Biada wam faryzeuszom, bo miłujecie pierwsze ławy w synagogach i pozdrowienia na rynkach.F *Ale biada wam faryzeuszom, bo dajecie na dziesięcinę miętę i rutę i wszelką jarzynę, i obchodzicie (z boku) sąd miłość Boga. To zaś należało uczynić i tamtego nie opuścić.a~; )Jednakże wewnątrz będące dajcie (jako) jałmużnę, i oto wszystko czyste wam jest.a}; (Nierozsądni, czyż nie ten, (który uczynił) co zewnątrz, i (co) wewnątrz uczynił?,|Q 'Powiedział zaś Pan do niego: Teraz wy faryzeusze (to co) z zewnątrz kielicha i tacy oczyszczacie, (to co) zaś wewnątrz was, pełne jest grabieży i złości.b{= &Zaś faryzeusz zobaczywszy zdziwił się, że nie najpierw został polany przed obiadem.tza %(Gdy) zaś (powiedział), prosi go faryzeusz, żeby zjadł obiad u niego. Wszedłszy zaś położył się.y3 $Jeśli więc ciało twe całe świetliste, nie mające części jakiej ciemnej jest świetliste całe, jak gdyby lampka blaskiem oświetlała cię.Dx #Bacz więc, (czy) nie światło w tobie ciemnością jest.Ow "Lampką ciała jest oko twe. Kiedy oko twe jasne* będzie, i całe ciało twe świetliste jest. Kiedy zaś złe będzie, i ciało twe ciemne. [* Dosłownie "proste". Może jasno i prosto widzące?]v{ !Nikt lampkę zapaliwszy do kryjówki kładzie, [ani pod korcem,] ale na świeczniku, aby wchodzący światło widzieli..uU Mężowie Niniwici wstaną na sądzie z pokoleniem tym i zasądzą* je, bo zmienili myślenie na ogłaszanie Jonasza, i oto więcej (od) Jonasza tutaj. [* Potępi.]Et Królowa południa podniesie się na sądzie z pokolenia tego i zasądzi* ich, bo przyszła z kresów ziemi usłyszeć mądrość Salomona, i oto więcej (od) Salomona tutaj. [* Potępi.]fsE Jako bowiem stal się Jonasz Niniwitom znakiem, tak będzie i Syn Człowieka pokoleniu temu.$rA Zaś tłumy (gdy gromadziły się), zaczął mówić: Pokolenie to pokoleniem złym jest. Znaku szuka i znak nie będzie dany mu, jeśli nie znak Jonasza.Zq- On zaś powiedział: Zaiste, szczęśliwi słuchający słowa Boga i strzegący.5pc Stało się zaś, (gdy) (mówił) on to, podniósłszy jakaś głos kobieta z tłumu powiedziała mu: Szczęśliwe łono, (które nosiło) cię, i piersi, które ssałeś./oW Wtedy wyrusza i bierze inne duchy gorsze (od) niego, siedem, i wszedłszy mieszkają tam, i stają się (te) ostatnie człowieka owego gorsze (od) (tych) pierwszych.mmPll4kjjNii(hhOggffoeere#dd_cc?bb+aaua``j`__^^j]]]^\\[[[ Z^YYXXW8VUUTTT[SSmRRGQQQ8PPmOO/NNNMMxM4LnKKK/JJ]II2HHmGGgFF-EEEDDLCC^BAA!@@#??X>==1 0 x O9u<n3aaAI inne liczne bluźniąc mówili do niego.[`/@i zasłaniając go pytali mówiąc: Wyprorokuj, kto jest, (który uderzył) cię?7_i?A mężowie dręcząc go kpili z niego bijąc,6^g>I wyszedłszy na zewnątrz zapłakał gorzko.@]y=I odwróciwszy się Pan przypatrzył się Piotrowi i przypomniał sobie Piotr słowo Pana, jak powiedział mu, że: Pierwej nim kogut (zapieje) dzisiaj, wyprzesz się mnie trzykroć.}\saby jedliście i piliście przy stole mym w królestwie mym i (aby) siedliście na tronach, dwanaście plemion sądzący Izraela.s=_I ja ustanawiam* mi Ojciec mój, królestwo, wam, jako ustanowił* [* Na mocy przymierza lub testamentu.]X<)Wy zaś jesteście (tymi), (którzy wytrwali) ze mną w doświadczeniach mych.;Kto bowiem większy, leżący (przy stole) czy służący? Czy nie leżący? Ja zaś w środku was jestem jak służący.p:YWy zaś nie tak, ale większy wśród was niech się stanie jak młodszy, i dowodzący jak służący.9wOn zaś powiedział im: Królowie narodów panują (nad) nimi i władzę sprawujący ich dobroczyńcami są nazywani.b8=Stała się zaś i chęć do sporu w nich (o to), kto (z) nich zdaje się być większy.e7CI oni zaczęli dociekać razem do siebie, kto zatem byłby z nich (tym) to mającym robić.}6sBo Syn wprawdzie Człowieka według ustalonego idzie, lecz biada człowiekowi owemu, przez którego zostaje wydany.:5oLecz oto ręka wydającego mnie ze mną na stole./4WI kielich tak samo po (spożyciu wieczerzy)* mówiąc: Ten kielich nowym przymierzem we krwi mej, za was wylewający się. [* Dosłownie "po tym (jak) wieczerzać".]3+I wziąwszy chleb dzięki uczyniwszy połamał i dał im mówiąc: To jest ciało me za was dające się. To czyńcie dla mojego przypomnienia.t2aMówię bowiem wam, [że] nie będę pił od teraz z plonu winnicy, aż (kiedy) królestwo Boga przyjdzie.U1#I* przyjąwszy kielich dzięki uczyniwszy powiedział: Weźcie to i rozdzielcie między siebie. [* Porządek zdań tekstu bywa w poszczególnych rękopisach odmienny; w niektórych brakuje ww. 19b - 20.]n0UMówię bowiem wam, że nie będę jeść jej, aż do kiedy zostanie wypełniona w królestwie Boga.t/aI powiedział do nich: Pragnieniem zapragnąłem tę Paschę zjeść z wami, zanim ja cierpieć (zacznę).P.I kiedy stała się (ta) godzina, położył się i wysłannicy z nim.L- Odszedłszy zaś, znaleźli jako rzekł im i przygotowali Paschę.F, L ów wam pokaże piętro wielkie usłane. Tam przygotujcie.}+s I powiecie panu domu (tego) domu: Mówi ci nauczyciel: Gdzie jest kwatera, gdzie Paschę z uczniami mymi zjadłbym?,*Q On zaś powiedział im: Oto (gdy wejdziecie) wy do miasta, wyjdzie na spotkanie wam człowiek dzban wody niosący; pójdźcie za nim do domu, do którego wchodzi.D) Oni zaś powiedzieli mu: Gdzie chcesz byśmy przygotowali?c(?I wysłał Piotra i Jana rzekłszy: Wyruszywszy przygotujcie nam Paschę, aby zjedliśmy.['/Przyszedł zaś dzień Przaśników, [w] którym należało ofiarowywać Paschę.U&#I zgodził się, i szukał dobrej pory, (by) wydać go z dala od tłumu im.:%oI uradowali się i ułożyli się mu srebro dać.W$'I odszedłszy rozmawiał z arcykapłanami i komendantami, jak im wydałby go.W#'Wszedł zaś Szatan w Judę zwanego Iskariotą, będącego z liczby dwunastu.`"9I szukali arcykapłani i uczeni w piśmie. jak zgładziliby g?, bali się bowiem ludu.E! Zbliżało się zaś święto Przaśników nazywane Paschą.h I&I cały lud szedł o brzasku* do niego w świątyni słuchać go. [* Albo "szukał gorliwie".]mS%Był zaś dniami w świątyni nauczający, zaś nocami wychodząc nocował na górze zwanej Oliwek.5c$Trwajcie bez snu zaś, w każdej porze prosząc, aby nabraliście sił (by) wymknąć się z tego wszystkiego mającego stać się, i (by stanąć) przed Synem Człowieka.[/#jak pułapka. Przyjdzie bowiem na wszystkich siedzących na obliczu całej ziemi.$A"Uważajcie zaś na siebie, coby nie ociężałe stały się wasze serca w rauszu i pijaństwie i troskach życiowych, i nastałby na was nagły dzień ów@{!Niebo i ziemia przeminą, zaś słowa me nie przeminą.U# Amen mówię wam, że nie przeminie pokolenie to, aż wszystko stanie się.dATak i wy, kiedy zobaczycie to stające się, poznawajcie, że blisko jest królestwo Boga.b=Kiedy zaczną pączkować już, patrząc z siebie poznajecie, że już blisko lato jest.I I powiedział przykład im: Zobaczcie figę i wszystkie drzewa.}(Gdy zaczną) zaś te stawać się, odegnijcie się i podnieście głowy wasze, ponieważ zbliża się wykupienie wasze.`9I wtedy zobaczą Syna Człowieka przychodzącego w chmurze z mocą i chwałą wielką.0Y(kiedy mdleją*) ludzie ze strachu i oczekiwania (rzeczy) przychodzących na świat zamieszkały, bowiem moce niebios zostaną zachwiane. [* Ewentualnie "umierają".]+I będą znaki na słońcu i księżycu i gwiazdach, i na ziemi przygniecenie (strachem) narodów w bezradności (od) szumu morza i nawałnicy;3_i padną (pod) ostrzem miecza i zabrani będą do niewoli do narodów wszystkich. I Jeruzalem będzie deptane przez narody, aż do (kiedy) wypełnią się pory narodów.~uBiada w łonie mającym i karmiącym piersią w owe dni. Będzie bowiem przymus wielki na ziemi i gniew ludowi temu,Pbo dniami ukarania są, (by wypełniło się) wszystko, (co) napisane.Wtedy (ci) w Judei niech uciekają w góry, a (ci) w środku jej niech opuszczają kraj, i (ci) na wsiach nie niech wchodzą do niej,ucKiedy zaś zobaczycie otoczone przez obozy Jeruzalem, wtedy wiedzcie, że zbliżyło się spustoszenie jej.D W wytrwałości waszej zyskacie życie* wasze. [* Duszę.], SI włos z głowy waszej nie zginie.K i będziecie nienawidzeni przez wszystkich z powodu imienia mego.v eWydawani będziecie zaś i przez rodziców i braci, i krewnych i przyjaciół, i uśmiercą (spośród) was, ja bowiem dam wam usta* i mądrość, której nie będą mogli przeciwstawić się lub odpowiedzieć wszyscy przeciwni wam. [* Wymowę.]_7Połóżcie więc w sercach waszych nie troszczyć się naprzód, (jak) bronić się,$C Wyjdzie wam na świadectwo.>u Przed zaś tymi wszystkimi narzucą na was ręce ich i prześladować będą wydając do synagog i strażnic, odprowadzanych przed królów i gubernatorów ze względu na imię me.}s trzęsienia wielkie i po miejscach głody i zarazy będą, rzeczy postrach budzące i z nieba znaki wielkie będą.W' Wtedy mówił im: Podniesie się naród na naród i królestwo na królestwo,  Kiedy zaś usłyszycie (o) wojnach i przewrotach, nie wpadnijcie w panikę. Ma bowiem to stać się najpierw, ale nie zaraz koniec.:mOn zaś powiedział: Strzeżcie się, (by) nie zostaliście zwiedzeni. Liczni bowiem przyjdą w imię me mówiąc: Ja jestem. I: Pora się zbliżyła. Nie podążajcie za nimi.ucZapytali zaś go mówiąc: Nauczycielu, kiedy więc to będzie, i co znakiem, kiedy miałoby to stać się?{To, co oglądacie, przyjdą dni, w których nie pozostawiony zostanie kamień na kamieniu, który nie zostanie obalony.kOI jacyś (gdy mówili) o świątyni, że kamieniami pięknymi i wotami jest przystrojona, rzekł:~Wszyscy bowiem ci ze zbywającego im rzucili do darów, ta zaś z braku jej całe środki na życie, które miała, rzuciła.f}Ei powiedział: Prawdziwie mówię wam, że wdowa ta biedna więcej (od) wszystkich rzuciła.N|Zobaczył zaś pewną wdowę ubogą rzucającą tam pieniążki dwa,Q{ Popatrzywszy zaś zobaczył rzucających do skarbony dary ich, bogatych.gzG/którzy objadają domy wdów i dla pozoru długo modlą się. Ci wezmą wiele większy wyrok.Cy.Wystrzegajcie się uczonych w piśmie chcących chadzać w (długich) szatach i kochających pozdrowienia na rynkach i pierwsze siedzenia w synagogach i pierwsze leżanki na wieczerzachEx-(Gdy słuchał) zaś cały lud, powiedział uczniom [jego]:/#I przyprowadzili je do Jezusa i narzuciwszy ich szaty na oślę, wsadzili Jezusa.8=k"Oni zaś powiedzieli, że: Pan go potrzebę ma.n<U!(Gdy odwiązywali) zaś oni oślę, powiedzieli panowie jego do nich: Dlaczego odwiązujecie oślę?A;} Odszedłszy zaś wysłani znaleźli jako Powiedział im.f:EI jeśli ktoś was zapyta: Dla czego odwiązujecie?, tak powiecie, że: Pan go potrzebę ma.@9ymówiąc: Odejdźcie do (tej) naprzeciw wsi, w którą wchodząc znajdziecie oślę uwiązane, na którym nikt kiedykolwiek (z) ludzi (nie) usiadł i odwiązawszy je przyprowadźcie.w8gI stało się, jak zbliżał się do Betfage i Betanii, ku Górze zwanej Oliwek, wysłał dwóch (z) uczniówD7I rzekłszy to ruszył naprzód podchodząc do Jerozolimy.6yNadto wrogów mych, tych, nie chcących (mego) (królowania) nad nimi, poprowadźcie tu i wymordujcie ich przede mną.l5QMówię wam, że każdemu mającemu będzie dane, od zaś nie mającego, i co ma, zabrane będzie.64gI powiedzieli mu: Panie, ma dziesięć min! -d3AI obok stojącym powiedział: Zabierzcie od niego minę i dajcie dziesięć min mającemu.r2]I dla czego nie dałeś mego srebra na stół (bankiera)? I ja przyszedłszy z odsetkiem je odebrałbym.-1SMówi mu: Z ust twych sądzę cię, zły sługo. Wiedziałeś, że ja człowiek surowy jestem, podnoszący, czego nie położyłem, i żnący, czego nie posiałem?0Bałem się bowiem ciebie, bo człowiek surowy jesteś, podnosisz, czego nie położyłeś, i żniesz, czego nie siałeś.c/?I (inny) przyszedł mówiąc: Panie, oto mina twa, którą miałem odłożoną w chustce.J. Powiedział zaś i temu: I ty ponad stań się pięciu miastami.M-I przyszedł drugi mówiąc: Mina twa, panie, uczyniła pięć min.,I powiedział mu: Dobrze, dobry sługo, bo w najmniejszym wierny stałeś się, bądź władzę mający ponad dziesięcioma miastami.X+)Przybył zaś pierwszy mówiąc: Panie, mina twa dziesięć przysporzyła min.H* I stało się, (gdy) (powrócił) on, wziąwszy królestwo*, i powiedział (by) zawołać mu sługi te, którym dał srebro, aby poznał, co uzyskali w interesach. [* Królowanie, władzę.])}Zaś obywatele jego nienawidzili go i wysłali poselstwo za nim, mówiąc: Nie chcemy, (by) ten (zakrólował) nad nami.J(  Wezwawszy zaś dziesięciu sług jego dał im dziesięć min i powiedział do nich: Zajmijcie się sprawami w tym (czasie dopóki) przychodzę*.[* Sens zapewne taki: "dopóki nie przybędę".]0'Y Powiedział więc: Człowiek pewien dobrze urodzony wyruszył do krainy dalekiej wziąć sobie królestwo* i powrócić. [* Uzyskać godność, władzę królewską.]D& (Gdy słuchali) zaś oni tego, przedłożywszy powiedział przykład dla tego, (że) blisko (był) Jeruzalem on i (wydawało się) im, że od razu ma królestwo Boga stać się widziane.O% Przyszedł bowiem Syn Człowieka odszukać i uratować, co zaginione.$ Powiedział zaś do niego Jezus, że: Dzisiaj wybawienie domowi temu stało się, według tego że i on synem Abrahama jest.>#uStanąwszy zaś Zacheusz powiedział do Pana: Oto połowę moich (co są). Panie. biednym daję, i jeśli (z) kogo co wymusiłem* oddaję poczwórnie. [* Przez donos lub szantaż.]g"GI zobaczywszy wszyscy szemrali mówiąc, że: U grzesznego męża wszedł (by) być gościem.E!I pospieszywszy się zeszedł, i podjął go radując się.2 ]1 jak przyszedł na (to) miejsce, spojrzawszy do góry Jezus powiedział do niego: Zacheuszu, pospieszywszy się zejdź, dzisiaj bowiem w domu twym trzeba mi pozostać.nUI podbiegłszy ku (przodowi) wszedł na sykomorę, aby ujrzeć go, bo (tamtędy) miał przechodzić.b=I szukał (by) ujrzeć Jezusa, kto jest, i nie mógł od tłumu, bo wzrostem mały był.]3I oto mąż imieniem nazwany Zacheusz, i on był zwierzchnik poborców i on bogaty.* QI wszedłszy przechodził Jerycho.|q+I od razu zaczął znowu widzieć, i towarzyszył mu, chwaląc Boga. I cały lud zobaczywszy dał pochwałę Bogu.T!*I Jezus powiedział mu: Zacznij znowu widzieć. Wiara twa uratowała cię.[/)Co tobie chcesz, bym uczynił? On zaś powiedział: Panie, abym (znowu) widział.|q(Stanąwszy zaś Jezus kazał, (by) on (został przyprowadzony) do niego; (gdy zbliżył się) zaś on, spytał go:zm'I przodem idący karcili go, aby zamilkł. On zaś wiele bardziej krzyczał: Synu Dawida, zlituj się nade mną.L&I zawołał mówiąc: Jezusie, synu Dawida, zlituj się nade mną.B%Oznajmili zaś mu, że Jezus Nazarejczyk przechodzi obok.P$Usłyszawszy zaś tłum przechodzący dowiadywał się, co byłoby to.pY#Stało się zaś, (gdy) (zbliżał się) on do Jerycha, ślepy pewien siedział przy drodze żebrząc.pY"I oni nic (z) tego (nie) zrozumieli, i była rzecz ta skryta przed nimi i nie pojmowali powiedzianego.@{!i wybatożywszy zabiją go, i dnia trzeciego powstanie.iK Wydany zostanie bowiem poganom, i wykpiony zostanie, i zostanie znieważony, i zostanie opluty,$AWziąwszy ze sobą zaś dwunastu powiedział do nich: Oto wchodzimy ku Jeruzalem, i dokonane zostanie wszystko napisane przez proroków Synowi Człowieka.nUktóry nie nie odbierze wielokrotnie (więcej) w porze tej, a w wieku przychodzącym życie wieczne.+ OOn zaś powiedział im: Amen mówię wam, że nikt (nie) jest, który opuścił dom lub żonę lub braci lub rodziców lub dzieci ze względu na królestwo Boga,a ;Powiedział zaś Piotr: Oto my opuściwszy, (co) własne, zaczęliśmy towarzyszyć ci.] 3On zaś powiedział: Niemożliwe* u ludzi, możliwe* u Boga jest. [* Liczba mnoga!]L Powiedzieli zaś (którzy usłyszeli): I kto może uratować się?x iWykonalniejsze bowiem jest wielbłądowi przez otwór igły wejść, niż bogatemu do królestwa Boga wejść.wZobaczywszy zaś go Jezus [zasmucony stawszy się] rzekł: Jak z trudem majątek mający do królestwa Boga wchodzą.ROn zaś usłyszawszy to zasmucony stał się, był bowiem bogaty bardzo.:mUsłyszawszy zaś Jezus powiedział mu: Jeszcze jednego ci brakuje, wszystko ile masz sprzedaj i rozdaj biednym, i będziesz miał skarb w niebiosach, i chodźże towarzysz mi.I On zaś powiedział: Tego wszystkiego strzegłem od młodości.~uPrzykazania znasz: Nie scudzołóż, nie zabij, nie ukradnij, nie zaświadcz kłamliwie, szanuj ojca swego i matkę.c?Powiedział zaś mu Jezus: Czemu mnie nazywasz dobrym? Nikt dobry, jeśli nie jeden Bóg.pYI zapytał jakiś go urzędnik mówiąc: Nauczycielu dobry, co uczyniwszy życie wieczne odziedziczę? Amen, mówię wam, który nie przyjmie królestwa Boga jak dziecko, nie wejdzie* do niego. [* Forma coniunctivus, sens przyszły.]Zaś Jezus przywołał je mówiąc: Dopuśćcie dzieciom przychodzić do mnie i nie zabraniajcie im, bowiem takich jest królestwo Boga.eCPrzynosili zaś mu i niemowlęta, aby ich dotykał. Zobaczywszy zaś uczniowie karcili ich.N~Mówię wam, zeszedł ten usprawiedliwiony do domu jego wbrew tamtemu*; bo każdy wywyższający siebie uniżony zostanie, zaś uniżający siebie wywyższony zostanie. [* W porównaniu z tamtym.](}I Zaś poborca z daleka stojący nie chciał nawet oczu podnieść ku niebu, ale bił (się w) pierś jego mówiąc: Boże, daj się przebłagać mi grzesznemu.[|/ Poszczę dwakroć (w) tygodniu, daję dziesięcinę (ze) wszystkiego, co nabywam.:{m Faryzeusz stanąwszy do siebie tak modlił się: Boże, dziękuję ci, że nie jestem jak pozostali (z) ludzi, drapieżni, niesprawiedliwi, cudzołożni, lub i jak ten poborca.[z/ Ludzie dwaj weszli do świątyni pomodlić się, jeden faryzeusz i drugi poborca. y Powiedział zaś i do jakichś polegających na sobie samych że są sprawiedliwi, i za nic mających pozostałych, przykład ten:|xqMówię wam, że uczyni obronę ich w pośpiechu. Lecz Syn Człowieka przyszedłszy, czy znajdzie wiarę na ziemi?)wKZaś Bóg nie miałby uczynić obrony wybranych jego, wołających do niego dniem i nocą, i zwleka* (względem) nich? [* Albo ,,czyż zwleka w ich sprawie?".]ovWPowiedział zaś Pan: Posłuchajcie, co sędzia niesprawiedliwości* mówi. [* Tzn. niesprawiedliwy.]4uaz powodu przydawania mi trudu (przez) wdowę tę, wezmę w obronę ją, aby nie do końca przychodząc dręczyła* mnie. [* Dosłownie: przyprawiła o sińce pod oczyma.] tI nie chciał przez czas (pewien), po zaś tym powiedział w sobie: Chociaż i Boga nie boję się ani człowieka (nie) szanuję,vseWdowa zaś była w mieście owym i przychodziła do niego mówiąc: Weź w obronę mnie od przeciwnika mego.mrSmówiąc: Sędzia pewien był w jakimś mieście Boga nie bojący się i człowieka nie szanujący.gq IMówił zaś przykład im względem (tego że) trzeba zawsze modlić się (im) i nie ustawać,sp_%I odpowiadając mówią mu: Gdzie, Panie? On zaś powiedział im: Gdzie ciało, tam i orły zbiorą się. o$[]bn=#Będą dwie mlące na tym samym, jedna zostanie zabrana, zaś druga zostanie zostawiona.tma"Mówię wam, tamtej nocy będą dwaj na łożu jednym, jeden zostanie zabrany i drugi zostanie zostawiony.l!Który będzie szukał, życie* jego (by) zachować, straci je, który zaś straci, żywym uczyni je. [* "Duszę" oznacza tu życie.])kM Przypomnijcie sobie żonę Lota.jW owym dniu, kto będzie na tarasie i rzeczy jego w domu, nie niech schodzi zabrać je, i ten w polu podobnie nie niech zawraca w tył.PiWedług tego będzie dniem, (w którym) Syn Człowieka się odsłania.qh[Którego zaś dnia wyszedł Lot z Sodomy, spadł deszczem ogień i siarka z nieba i wygubił wszystkichhgIPodobnie jak stało się w dniach Lota. Jedli, pili, kupowali, sprzedawali, sadzili, budowali.fJedli, pili, żenili się, za mąż wychodziły, aż do tego dnia, (kiedy) wszedł Noe do arki, i przyszedł potop i wygubił wszystkich.Te!I jako stało się w dniach Noego, tak będzie i w dniach Syna Człowieka.ydkNajpierw zaś trzeba (mu) wiele wycierpieć i odrzuconym zostać* (przez) pokolenie to. [* Zdyskwalifikowanym.]c#Jako bowiem błyskawica błyskając z tego* pod niebem ku temu pod niebem świeci, tak będzie Syn Człowieka [w dniu jego]. [* (miejsca).]PbI powiedzą wam: Oto tam, [lub:] Oto tu. Nie odejdźcie ani pogońcie.~auPowiedział zaś do uczniów: Przyjdą dni, gdy zapragniecie jeden (z) dni Syna Człowieka ujrzeć i nie zobaczycie.q`[Ani powiedzą: Oto tu, lub: Tam. Oto bowiem królestwo Boga wewnątrz* was jest. [* W waszym zasięgu?]B_}Zapytany zaś przez faryzeuszów, kiedy przychodzi królestwo Boga, odpowiedział im i rzekł: Nie przychodzi królestwo Boga (do) zaobserwowania*.[* W sposób możliwy do obserwacji.]G^I powiedział mu: Wstawszy ruszaj. Wiara twa uratowała cię.^]5Nie znaleźli się, (by) wróciwszy dać chwałę Bogu, jeśli nie cudzoziemiec ten?p\YOdpowiadając zaś Jezus powiedział: Czy nie dziesięciu oczyszczonych zostało? O dziewięciu gdzie?U[#i padł na twarz przy stopach jego dziękując mu. I on był Samarytaninem.iZKJeden zaś z nich, zobaczywszy że został uleczony, wrócił z głosem wielkim, chwaląc Boga, YI zobaczywszy powiedział im: Wyruszywszy pokażcie siebie kapłanom. I stało się, (gdy) (odchodzili) oni, zostali oczyszczeni.OX i oni podnieśli glos mówiąc: Jezu mistrzu, zlituj się (nad) nami.W I (gdy wchodził) on do pewnej wsi, napotkało* [go] dziesięciu trędowatych mężów, którzy stanęli z dala; [* Wyszli naprzeciw.]'VG I stało się (gdy) (podążał) do Jeruzalem i on przechodził przez środek* Samarii i Galilei. [* Może chodzi o miejsca leżące pośrodku między nimi.]U+ Tak i wy, kiedy uczynicie wszystko rozporządzone wam, mówcie, że: Niewolnicy niepotrzebni jesteśmy, co byśmy winni uczynić, uczyniliśmy.OT Czy ma wdzięczność niewolnikowi, że uczynił (co) rozporządzone?S5Ale czyż nie powie mu: Przygotuj, co spożyłbym na wieczerzę, i opasawszy się służ mi, aż zjem i wypiję, a po tym zjesz sobie i wypijesz ty?  'm~~~~~ }}P|\{{/zzayyxx_ww+vv uu&uttMtsrrcr qqpooVnnnWmmTllXl kkKjjQiii(hh,gg!ffPeegddccbbTaaM``?___$^^X]\\\>[[ZZYYXX,WW+VV`V UUTTT SSDRRR&QQ%PP;OONNeMMM'LKKK;JJJTIxI'HH|H8GG|GFFREND_CCNBBMAA`@@o@E??M>>k==8<Tamtemu trzeba wzrastać, mi zaś stawać się mniejszym.I= Mający pannę młodą panem młodym jest. Zaś przyjaciel pana młodego, stojący i słuchający jego, radością raduje się z głosu pana młodego. Ta więc radość moja wypełniona jest.~<uSarni wy mi świadczycie, że powiedziałem, [że]: Nie jestem ja Pomazańcem, ale że: Wysłany jestem przed niego.p;YOdpowiedział Jan i rzekł: Nie może człowiek brać ani jednego, jeśli nie będzie dane mu z nieba.,:QI przyszli do Jana i powiedzieli mu: Rabbi, (ten) który był z tobą poza Jordanem, któremu ty zaświadczyłeś, oto ten zanurza i wszyscy przychodzą do niego.Z9-Stała się więc dysputa od uczniów Jana z Judejczykiem o oczyszczaniu (się).<8sJeszcze nie bowiem był wrzucony do strażnicy Jan.u7cBył zaś i Jan zanurzający w Ainon blisko Salem, bo wody liczne były tam, i przybywali i byli zanurzani.g6GPo tym przyszedł Jezus i uczniowie jego do Judei ziemi, i tam przebywał z nimi i zanurzał.55Zaś czyniący prawdę przychodzi do światła, aby stały się widoczne jego czyny, że w Bogu (są)* zdziałane. [* Dosłownie liczba pojedyncza.]C4Każdy bowiem bezwartościowe robiący nienawidzi światła i nie przychodzi do światła, aby nie ujawnione zostały czyny jego*.[* Część rękopisów dodaje słowa ,,że złe są".]!3;To zaś jest sąd*, że światło przyszło na świat i umiłowali ludzie raczej ciemność niż światło, był(y) bowiem ich złymi czyny. [* Wyrok.]%2CWierzący w niego nie jest sądzony*; zaś nie wierzący już osądzony* został, bo nie uwierzył w imię jednorodzonego Syna Boga. [* Albo "potępiony".]1+Nie bowiem wysłał Bóg Syna na świat, aby osądził* świat, ale aby wybawiony został świat przez niego. [* Wydał wyrok (potępiający).]0Tak bowiem umiłował Bóg świat, że Syna jednorodzonego dał, aby każdy wierzący w niego nie zginął, ale miał życie wieczne.;/qaby każdy wierzący w niego miał życie wieczne.m.SI jako Mojżesz wywyższył węża na pustkowiu, tak wywyższonym zostać trzeba Synowi Człowieka,g-G I nikt (nie) wstąpił do nieba, jeśli nie (ten) z nieba (który zstąpił), Syn Człowieka.k,O Jeśli ziemskie powiedziałem wam i nie wierzycie, jak, jeśli powiem wam niebieskie, uwierzycie?+y Amen, amen mówię ci, że co wiemy, mówimy, i co ujrzeliśmy, poświadczamy, i świadectwa naszego nie przyjmujecie.Z*- Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Ty jesteś nauczyciel Izraela i tego nie wiesz?E) Odpowiedział Nikodem i rzekł mu: Jak może to stać się?7(gWiatr* gdzie chce dmie, i głos jego słyszysz, ale nie wiesz skąd przychodzi i gdzie odchodzi. Tak jest każdy zrodzony z Ducha. [* Wiatr, duch, tchnienie - jedno słowo.]'Nie dziw się, że rzekłem ci: Trzeba (wam) zrodzonym zostać z góry*.[* Albo "od nowa, od początku" (oba sensy są zamierzone).]I& Zrodzone z ciała ciałem jest, i zrodzone z Ducha duchem jest.%Odpowiedział Jezus: Amen, amen mówię ci, jeśli nie ktoś zostanie zrodzony z wody i ducha, nie może wejść do Królestwa Boga.$5Mówi do niego Nikodem: Jak może człowiek zostać zrodzony starcem będąc? Czy może do łona matki jego drugi (raz) wejść i zostać zrodzonym?P#Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Amen, amen mówię ci. jeśli nie ktoś zostanie zrodzony z góry*, nie może zobaczyć Królestwa Boga. [* Albo "od nowa, od początku" (oba sensy są zamierzone).]R"Ten przyszedł do niego nocą i powiedział mu: Rabbi, wiemy że od Boga przyszedłeś (jako) nauczyciel. Nikt bowiem (nie) może tych znaków czynić, które ty czynisz, jeśli nie byłby Bóg z nim.\! 3Był zaś człowiek z faryzeuszów, Nikodem (na) imię mu, przywódca Judejczyków.w gi że nie potrzebę miał, żeby ktoś świadczył o człowieku; sam bowiem wiedział, co było w człowieku.`9Sam zaś Jezus nie zdawał (się) (na) nich z powodu tego (że) on (znał) wszystkich,Jak zaś był w Jerozolimie w Paschę, w święto, liczni uwierzyli w imię jego, oglądając jego znaki, które czynił.'Gdy więc podniósł się z martwych, przypomnieli sobie uczniowie jego, że to mówił i uwierzyli Pismu i słowu, które powiedział Jezus.1]On zaś mówił o przybytku ciała jego.yPowiedzieli więc Judejczycy: Czterdzieści i sześć lat budowany był przybytek ten, a ty w trzy dni podniesiesz go?\1Odpowiedział Jezus i rzekł im: Zburzcie przybytek ten i w trzy dni podniosę go.dAOdpowiedzieli więc Judejczycy i powiedzieli mu: Jaki znak pokazujesz nam, że to czynisz?gGPrzypomnieli sobie uczniowie jego, że napisane jest: Gorliwość (o) dom twój pożera mnie.nUI gołębie sprzedającym rzekł: Zabierzcie te stąd; nie czyńcie domu Ojca mego domem targowiska.i uczyniwszy bicz ze sznurów wszystkich wyrzucił ze świątyni, i owce i woły, i wymieniaczy wysypał monety i stoły przewrócił.dAI znalazł w świątyni sprzedających woły i owce i gołębie, i bankierów siedzących;K I blisko była Pascha Judejczyków i wszedł do Jerozolimy Jezus.|q Po tym zeszedł do Kafarnaum on sam i matka jego i bracia [jego] i uczniowie jego, i tam pozostał nie liczne dni. Ten uczynił początek znaków Jezus w Kanie Galilei i uczynił widoczną chwałę jego i uwierzyli w niego uczniowie jego. i mówi mu: Każdy człowiek najpierw dobre wino kładzie, i kiedy staną się pijani, gorsze. Ty ustrzegłeś * dobre wino aż do teraz. Jak zaś spróbował mistrz ceremonii* wody winem stałej się, i nie wiedział skąd jest, zaś słudzy wiedzieli, (ci) (którzy zaczerpnęli) wodę, woła pana młodego mistrz ceremonii* [* Nadzorujący porządek i obsługę na uczcie, szef służby.]7I mówi im: Zaczerpnijcie teraz i nieście mistrzowi ceremonii*. Oni zaś zanieśli. [* Nadzorujący porządek i obsługę na uczcie, szef służby.]T!Mówi im Jezus: Napełnijcie stągwie wodą. I napełnili je aż do góry.$ AByły zaś tam kamienne stągwie, sześć, na oczyszczanie się Judejczyków położone, mające miejsce na miary* dwie lub trzy. [* ,,Miara" - ok. 40 1.]? yMówi matka jego sługom: To. co powie wam. uczyńcie.X )[I] mówi jej Jezus: Co mi i tobie, kobieto? Jeszcze nie nadeszła godzina ma.N I (gdy zabrakło) wina, mówi matka Jezusa do niego: Wina nie mają.E Zaproszony został zaś i Jezus i uczniowie jego na wesele.S !I dnia trzeciego wesele (było) w Kanie Galilei, i była matka Jezusa tam.  3I mówi mu: Amen, amen mówię wam, zobaczycie niebo otworzone i zwiastunów Boga wchodzących i schodzących na Syna Człowieka.  2Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Bo powiedziałem ci, że zobaczyłem cię popod figowcem, wierzysz? Większe (od) tych zobaczysz.Y -1Odpowiedział mu Natanael: Rabbi, ty jesteś Syn Boga, ty król jesteś Izraela. 10Mówi mu Natanael: Skąd mnie znasz? Odpowiedział Jezus i powiedział mu: Zanim cię Filip (zawołał), będącego pod figowcem zobaczyłem cię. }/Zobaczył Jezus Natanaela przychodzącego do niego i mówi o nim: Oto prawdziwie Izraelita, w którym podstęp nie jest.l S.I powiedział mu Natanael: Z Nazaretu może coś dobrego być? Mówi mu Filip: Przychodź i zobacz. )-Znajduje Filip Natanaela i mówi mu: (O) którym napisał Mojżesz w Prawie i prorocy, znaleźliśmy: Jezusa, syna Józefa, (tego) z Nazaretu.? {,Był zaś Filip z Betsaidy, z miasta Andrzeja i Piotra.a =+Nazajutrz chciał wyjść do Galilei, i znajduje Filipa. I mówi mu Jezus: Towarzysz mi."~ ?*Zaprowadził go do Jezusa. Przypatrzywszy się mu Jezus powiedział: Ty jesteś Szymon, syn Jana; ty nazywany będziesz Kefas (co tłumaczy się Skała).} y)Znajduje ten najpierw brata własnego Szymona i mówi mu: Znaleźliśmy Mesjasza (co jest przetłumaczane Pomazaniec).}| u(Był Andrzej brat Szymona Piotra jednym z dwóch, (którzy usłyszeli) od Jana i (którzy zaczęli towarzyszyć) mu.${ C'Mówi im: Przychodźcie, a zobaczycie. Przyszli więc i zobaczyli gdzie pozostaje, i u niego pozostali (przez) dzień ów; godzina była jakoś dziesiąta.@z {&Odwróciwszy się zaś Jezus i zobaczywszy ich towarzyszących, mówi im: Czego szukacie? Oni zaś rzekli mu: Rabbi (co nazywa się przetłumaczone ,,Nauczycielu"), gdzie pozostajesz?Wy )%I usłyszeli dwaj uczniowie go mówiącego i (zaczęli) towarzyszyć Jezusowi.Px $I przypatrzywszy się Jezusowi przechodzącemu mówi: Oto baranek Boga.;w s#Nazajutrz znów stał Jan i z uczniów jego dwóch.v "I ja zobaczyłem, i zaświadczyłem*, że ten jest Syn Boga. [* Sens perfectum: ujrzałem, więc wiem; teraz zaświadczam.]Su !!I ja nie znałem go, ale (ten), (który posłał) mnie zanurzać w wodzie, tamten mi powiedział: Na którego zobaczysz ducha schodzącego i zostającego na nim, ten jest zanurzający w Duchu Świętym.ot Y I zaświadczył Jan mówiąc, że: Ujrzałem ducha schodzącego jak gołąb z nieba, i został na nim.ms UI ja nie znałem go, ale aby ujawnił się Izraelowi, dla tego przyszedłem ja w wodzie zanurzając.>r wTen jest, o którym ja powiedziałem: Za mną przychodzi mąż, który przede mną stał się*, bo pierwszy (ode) mnie był. [* Stawszy się, stoi przede mną (bo jest godniejszy).]nq WNazajutrz widzi Jezusa przychodzącego do niego i mówi: Oto baranek Boga, usuwający grzech świata.mp UTo w Betanii* stało się za Jordanem, gdzie był Jan zanurzając. [* W wielu rękopisach Betabara.]oo Y(ten) za mną przychodzący, którego nie jestem [ja] godny, aby (rozwiązać) jego rzemień sandała.on YOdpowiedział im Jan mówiąc: Ja zanurzani w wodzie. (Pośród) was stanął, którego wy nie znacie,m I zapytali go i powiedzieli mu: Dlaczego więc zanurzasz, jeśli ty nie jesteś Pomazańcem, ani Eliaszem, ani prorokiem?'l KI wysłani byli z faryzeuszów.ok YRzekł: Ja głos wołającego na pustkowiu: Wyprostujcie drogę Pana, jako powiedział Izajasz prorok.|j sPowiedzieli więc mu: Kto jesteś? Aby odpowiedź daliśmy (tym), (którzy posłali) nas. Co mówisz o sobie samym?wi iI spytali go: Kim więc? Ty Eliaszem jesteś? I mówi: Nie jestem. Prorokiem jesteś ty? I odpowiedział: Nie.ph [I przyznał*, i nie wyparł się, i przyznał*, że: Ja nie jestem Pomazańcem. [* Ogłosił, wyznał.] g I to jest świadectwo Jana, gdy wysłali [do niego] Judejczycy z Jerozolimy kapłanów i lewitów, aby zapytali go: Ty kto jesteś?nf WBoga nikt (nie) zobaczył kiedykolwiek. Jednorodzony Bóg - będący (w) łonie Ojca, ów wyjaśnił.ee EBo Prawo przez Mojżesza dane zostało. łaska i prawda przez Jezusa Pomazańca stała się.%d EBo z pełności jego my wszyscy wzięliśmy, i łaskę zamiast* łaski. [* Łaskę Chrystusa zamiast łaski Prawa? Możliwe jest też "łaskę za łaską".]kc QJan świadczy o nim i zakrzyknął mówiąc: Ten był, (o) którym powiedziałem: Za mną przychodzący przede mną stał się*. bo pierwszy (ode) mnie był. [* perfectum - stawszy się, stoi przede mną (bo jest godniejszy).]b {I słowo ciałem stało się i rozbiło namiot wśród nas, i ujrzeliśmy chwałę jego, chwałę jako jednorodzonego od Ojca, pełen* łaski i prawdy. [*"Pełen" może się odnosić do słowa, chwały lub jednorodzonego, wymienionych poprzednio.]_a 9 którzy nie z krwi, ani z woli ciała, ani z woli męża, ale z Boga zrodzeni zostali.e` E Jacy zaś przyjęli je, dało im władzę dziećmi Boga stać się, wierzącym w imię jego,]_ 5 Do swoich* przyszło i swoi go nie przyjęli. [* Do swoich (rzeczy): rodzaj nijaki.]R^  Na świecie było i świat przez nie stał się, i świat go nie poznał.d] C Było światło prawdziwe, które oświetla każdego człowieka. przychodzącego na świat.A\ Nie był on światłem, ale aby zaświadczył o świetle.j[ OTen przyszedł na świadectwo, aby zaświadczył o świetle, aby wszyscy uwierzyli przez nie(go).;Z s(Był) człowiek wysłany od Boga, na imię mu Jan.NY I światło w ciemności ukazuje się i ciemność go nie opanowała.XX +w nim, życie(m) było*, i życie było światłem ludzi. [* Dwie możliwości: "które stało się w nim, życiem było" oraz "bez niego nie stało się ani jedno, które się stało. W nim życie było."]cW AWszystko przez nie stało się i bez niego (nie) stało się ani jedno. Które stało się+V SOno (to) było na początku u Boga.PU Na początku było Słowo, i Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo.FT5i byli przez cały (czas) w świątyni błogosławiąc Boga.PS4I oni pokłoniwszy się mu wrócili do Jeruzalem z radością wielką,[R/3I stało się, (gdy) (błogosławił) on ich, rozstał się z nimi i wznosił się do nieba*.[ Kilka ważnych rękopisów pomija słowa "wznosił się do nieba" (mogły zostać dodane na podstawie Dz 1.9-11).]nQU2Wyprowadził zaś ich [na zewnątrz] aż ku Betanii j podniósłszy ręce jego pobłogosławił ich. P1I [oto] ja wysyłam obietnicę Ojca mego do was. Wy zaś siedźcie w mieście, aż (kiedy) wdziejecie na siebie z wysokości moc.O30Wy świadkami tego. N/i (ma) zostać ogłoszona w imię jego zmiana myślenia na odpuszczenie grzechów dla wszystkich narodów zacząwszy od Jeruzalem.yMk.I powiedział im, że: Tak jest napisane, (że ma) wycierpieć Pomazaniec i powstać z martwych trzeciego dnia,;Lq-Wtedy otworzył ich myśl, (by) (rozumieli) Pisma.AK{,Powiedział zaś do nich: Te słowa me, które powiedziałem do was jeszcze będąc z wami, że ma wypełnić się wszystko napisane w prawie Mojżesza i prorokach i śpiewach o mnie.TJ!+Oni zaś podali mu ryby smażonej część. I wziąwszy wobec nich zjadł.xIi*Jeszcze zaś (gdy nie wierzyli) oni z radości i (gdy dziwili się), powiedział im: Macie co jadalnego tutaj?lHQ)*I to powiedziawszy pokazał im ręce i stopy. [* Kilka ważnych rękopisów opuszcza ten wiersz.]G%(Zobaczcie ręce me i stopy me, że ja jestem sam. Pomacajcie mnie i zobaczcie, bo duch mięsa i kości nie ma jak mnie oglądacie mającego.dFA'I powiedział im: Dlaczego zmąceni jesteście i dla czego spory powstają w sercu waszym?_E7&Spanikowanymi zaś i przestraszonymi stawszy się, uważali (że) ducha (oglądają).XD)%To zaś oni (gdy mówili), sam stanął w środku nich i mówi im: Pokój wam.^C5$I oni wyjaśniali (to co) w drodze, i jak dał się poznać im przy łamaniu chleba.QB#mówiących, że istotnie podniósł się Pan i ukazał się Szymonowi.nAU"I wstawszy tej samej godziny, wrócili do Jeruzalem i znaleźli zebranych jedenastu i (tych) z nimi,@!I powiedzieli do siebie: Czyż nie serce nasze płonące było [w nas], jak mówił nam w drodze, jak otwierał nam Pisma?\?1 Ich zaś otwarte zostały oczy i poznali go. I on niewidzialny stał się od nich.#>Ai połamawszy podawał im.g=GI stało się, (gdy) położył się (przy stole) on z nimi, wziąwszy chleb pobłogosławił<I przymusili go mówiąc: Zostań z nami, bo ku wieczorowi jest i nachylił się już dzień. I wszedł, (by) zostać z nimi.R;I zbliżyli się do wsi, gdzie szli, i on udał, (że) dalej (podąża).y:kI zacząwszy od Mojżesza i od wszystkich proroków wytłumaczył im we wszystkich Pismach (to co) o nim samym.L9Czy nie to miał wycierpieć Pomazaniec i wejść do chwały jego?z8mI on powiedział do nich: o bezmyślni i powolni sercem, (by) wierzyć we wszystkie, które powiedzieli prorocy.7yI odszedłszy pewni (z tych) z nami do grobowca, i znaleźli tak jako i kobiety powiedziały, jego zaś nie zobaczyli. 6 i nie znalazłszy ciała jego przyszły mówiąc, i (że) widzenie zwiastunów (zobaczyły), którzy mówią, (że) on (żyje).]53Ale i kobiety pewne z naszych zdumiały nas. (Będąc) (przedświtem) przy grobowcu 49My zaś mieliśmy nadzieję, że on jest mającym wykupywać Izraela. Ale i z wszystkimi tymi, trzeci ten dzień (upływa), od (kiedy) to stało się.[3/jak wydali go arcykapłani i przywódcy nasi na wyrok śmierci i ukrzyżowali go.02YI powiedział im: Jakie? Oni zaś powiedzieli mu: Te co do Jezusa Nazarejczyka, który (był) mężem prorokiem mocnym w dziele i słowie przed Bogiem i całym ludem,<1qOdpowiadając zaś jeden imieniem Kleofas powiedział do niego: Ty jedyny przebywasz (w) Jeruzalem, a nie dowiedziałeś się (o tych), (które stały się) w niej w dniach tych?l0QPowiedział zaś do nich: Jakie słowa te, które wymieniacie do siebie idąc? I stanęli ponurzy.=/uZaś oczy ich trzymane były, (by) nie (poznali) go.r.]I stało się (przy) (mówieniu) ich i (dyskutowaniu), i sam Jezus zbliżywszy się szedł razem z nimi.F-i oni mówili do siebie o wszystkich, (które zaszły) tych. , I oto dwaj z nich w tym samym dniu byli udający się do wsi oddalonej stadiów sześćdziesiąt od Jeruzalem, której imię Emaus,G+ * Zaś Piotr wstawszy pobiegł do grobowca, i zajrzawszy widzi płótna same; i odszedł do siebie dziwiąc się (tym), (co się stało). [* Kilka ważnych rękopisów opuszcza ten wiersz.]O* I wydały się przed nimi jakby brednią słowa te i nie wierzyli im.w)g Były zaś Magdalena Maria, i Joanna, i Maria, (ta) Jakuba, i pozostałe z nimi mówiły do wysłanników to.\(1 i wróciwszy od grobowca oznajmiły to wszystko jedenastu i wszystkim pozostałym.+'QI przypomniały sobie słowa jego, & mówiąc (o) Synu Człowieka, że ma wydanym zostać w ręce ludzi grzesznych i zostać ukrzyżowanym i trzeciego dnia powstać.s%_Nie jest tutaj, ale podniósł się. Przypomnijcie sobie, jak powiedział wam, jeszcze będąc w Galilei,$!Przestraszone zaś (gdy stały się) one i (gdy skłoniły) twarze ku ziemi, powiedzieli do nich: Dlaczego szukacie żyjącego z martwymi?#I stało się, (gdy) (zdezorientowały się) one co do tego, i oto mężowie dwaj stanęli obok nich w stroju błyskającym.z"mwszedłszy zaś nie znalazły ciała Pana* Jezusa. [* Szereg ważnych rękopisów opuszcza tutaj słowo "Pana".]6!gZnalazły zaś kamień odtoczony od grobowca,  }jednak pierwszego (dnia) tygodnia, (o) brzasku głębokim do grobowca przyszły niosąc, które przygotowały wonności.s_8Wróciwszy zaś przygotowały wonności i pachnidła. I (w ten) szabat (spoczywały) według przykazania,7Towarzyszące zaś kobiety, które były razem przybyłe z Galilei (z) nim, obejrzały grobowiec i jak położone zostało ciało jego.G6I dzień był przygotowania, i szabat rozjaśniał się*.[* Czyli rozpoczynał, "świtał", "dniał" - choć było to o zmroku! Inne wyjaśnienie: "gdy rozjaśniały się lampy szabatowe".]|q5I zdjąwszy owinął je prześcieradłem i położył go w grobowcu wykutym. gdzie nie był nikt jeszcze leżący.A}4ten podszedłszy do Piłata poprosił (o) ciało Jezusa.!;3- ten nie był zgadzający się z* postanowieniem i czynem ich - z Arymatei miasta Judejczyków, który oczekiwał królestwa Boga, [* Głosujący za.]Z-2I oto mąż imieniem Józef, radcą będący [i] mężem dobrym i sprawiedliwym,q[1Stali zaś wszyscy znajomi mu z daleka i kobiety współtowarzyszące mu od Galilei, patrzące (na) to.0I wszystkie. razem przybyłe tłumy na widowisko to, oglądnąwszy (to), (co się stało). uderzając się w piersi wracały.}s/Widząc zaś setnik (to), (co się stało), oddal chwałę Bogu mówiąc: Istotnie człowiek ten sprawiedliwy był..I zawoławszy wołaniem wielkim Jezus rzekł: Ojcze, w ręce twe powierzam ducha mego. To zaś rzekłszy, wyzionął ducha.pY-(Słońce) (gdy ustało)*, rozdarła się zaś zasłona przybytku (przez) środek. [* Zaćmiło się.]s_,I było już około godziny szóstej i ciemność stała się na całej ziemi aż do godziny dziewiątej.N+I powiedział mu: Amen ci mówię, dzisiaj ze mną będziesz w raju._7*I mówił: Jezusie, przypomnij sobie (o) mnie, kiedy przyjdziesz do królestwa twego.zm)A my zaś sprawiedliwie, godne bowiem (za co) zrobiliśmy, odbieramy. Ten jednak nic niegodziwego (nie) zrobił.zm(Odpowiadając zaś drugi, karcąc go, rzekł: Nawet nie boisz się ty Boga, bo (pod) (tym) samym sądem jesteś?~u'Jeden zaś (z) powieszonych złoczyńców bluźnił mu mówiąc: Czy nie ty jesteś Pomazaniec? Uratuj siebie i nas.; q&Był zaś i napis nad nim: Król Judejczyków ten.K %i mówiący: Jeśli ty jesteś król Judejczyków, uratuj siebie.X )$Zaczęli kpić zaś (z) niego i żołnierze podchodzący, ocet przynoszący mu 3#I stał i lud oglądając. Wyśmiewali zaś i przywódcy mówiąc: Innych uratował, niech uratuje siebie, jeśli ten jest Pomazaniec Boga wybrany. y"[ Zaś Jezus mówił: Ojcze, odpuść im, nie bowiem wiedzą, co czynią.] Rozdzielając zaś szaty jego rzucili losy.|q!I kiedy przyszli na miejsce zwane Czaszką, tam ukrzyżowali go i złoczyńców, tego z prawej, tego zaś z lewej.V% Prowadzeni byli zaś i inni złoczyńcy dwaj z nim, (by zostali zgładzeni).I Bo jeśli wilgotnemu drzewu to czynią, suchemu co stanie się?W'Wtedy zaczną mówić górom: Padnijcie na nas, i wzgórzom: Przykryjcie nas.%bo oto przychodzą dni, w których powiedzą: Szczęśliwe bezpłodne i łona, które nie urodziły. i piersi, które nie zaczęły karmić.%Zwróciwszy się zaś do nich Jezus powiedział: Córki Jeruzalem, nie płaczcie nade mną, lecz nad sobą płaczcie i nad dziećmi waszymi,taTowarzyszyła zaś mu wielka mnogość ludu i kobiet, które biły się (w piersi) i zawodziły (nad) nim.I jak odprowadzili go, chwyciwszy Szymona, pewnego Cyrenejczyka, przychodzącego z pola, nałożyli mu krzyż, (by) niósł za Jezusem.Uwolnił zaś (tego) z powodu rozruchu i morderstwa rzuconego do strażnicy, którego żądali, zaś Jezusa wydał woli ich.@{I Piłat zawyrokował, (by wykonana była) prośba ich.w~gOni zaś napierali głosami wielkimi żądając, (by) on (został ukrzyżowany), i wzmagały się głosy ich._}7On zaś trzeci raz rzekł do nich: Co bowiem złego uczynił ten? Żadnej przyczyny śmierci (nie) znalazłem w nim. Skarciwszy* więc go uwolnię. [* Dawszy nauczkę przez chłostę (jako karę "pedagogiczną").]?|yOni zaś wykrzykiwali mówiąc: Krzyżuj, krzyżuj go.H{ Znów zaś Piłat przemówił do nich, chcąc uwolnić Jezusa.jzMktóry był z powodu rozruchu jakiegoś zaszłego w mieście i morderstwa rzucony do strażnicy.[y/Zakrzyknęli zaś wszyscy razem mówiąc: Usuń tego, uwolnij zaś nam Barabasza; x[]jwMSkarciwszy* więc go uwolnię. [* Dawszy nauczkę przez chłostę (jako karę "pedagogiczną").]sv_ale ani Herod; przesłał bowiem go do nas. I oto nic godnego śmierci (nie) jest zrobione (przez) niego.Wu'powiedział do nich: Przyprowadziliście mi człowieka tego jako agitującego lud, i oto ja wobec was osądziwszy żadnej (nie) znalazłem w człowieku tym przyczyny, (z tych co) oskarżacie przeciw niemu,Dt Piłat zaś zwoławszy arcykapłanów i przywódców i lud s Stali się zaś przyjaciółmi Herod i Piłat w tym dniu między sobą: wcześniej byli bowiem we wrogości będący do (siebie).!r; Za nic wziąwszy zaś go [i] Herod z wojskiem* jego i zakpiwszy, odziawszy strojem wspaniałym przesłał go Piłatowi. [* Ewentualnie "z zastępami".]Qq Stali zaś arcykapłani i uczeni w piśmie gwałtownie oskarżając go.Xp) Pytał zaś go w słowach dość licznych. On zaś nic (nie) odpowiedział mu.SoZaś Herod zobaczywszy Jezusa uradował się bardzo, był bowiem od znacznego czasu chcącym zobaczyć go z powodu (słyszenia) o nim, i miał nadzieję jakiś znak zobaczyć przez niego stający się.ynkI poznawszy, że z władzy Heroda jest. przesłał go do Heroda. będącego i jego w Jerozolimie w tych dniach.Tm!Piłat zaś usłyszawszy spytał. czy (ten) człowiek Galilejczykiem jest.tlaOni zaś napierali mówiąc, że: Podburza lud nauczając po całej Judei, i zacząwszy od Galilei aż tu./kWZaś Piłat powiedział do arcykapłanów i tłumów: Żadną znajduję przyczynę* w człowieku tym. [* Winy czy zbrodni jako racji dla wszczęcia sprawy sądowej.]wjgZaś Piłat zapytał go mówiąc: Ty jesteś król Judejczyków? On zaś odpowiadając mu rzekł: Ty mówisz.piYZaczęli zaś oskarżać go mówiąc: Tego znaleźliśmy agitującego* lud nasz i zabraniającego daniny Cezarowi dawać i mówiącego o sobie, Pomazańcem królem (że jest). [* Zwodzącego, odwracającego (z właściwej drogi).]Ch I wstawszy cała mnogość ich poprowadzili go do Piłata.pgYGOni zaś powiedzieli: Jaką jeszcze mamy świadectwa potrzebę? Sami bowiem usłyszeliśmy z ust jego.rf]FPowiedzieli zaś wszyscy: Ty więc jesteś Syn Boga? On zaś do nich rzekł: Wy mówicie, że ja jestem.Ie EOd teraz będzie Syn Człowieka siedzący po prawicy mocy Boga.,dSDJeśli zaś spytam, nie odpowiecie.qc[Cmówiąc: Jeśli ty jesteś Pomazaniec, powiedz nam. Rzekł zaś im: Jeśli wam powiem, nie uwierzycie.bBI gdy stał się dzień, zebrała się starszyzna ludu, arcykapłani i uczeni w piśmie, i odprowadzili go na miejsce posiedzeń ich,  Td~~~}}~||>{[zzz yxxqxwwvvvaaa$``T` _^^n^]\\c\[g[#ZsZ9YXX$WWVuUU[TTsT SsS!RR5QQvQ P?OpONqN&MeLLlL,L KKtJJBIIHH2GGAGFF&EERDDBCCC8BBBAAP@@@@?j>>S>==Q<<}<&;;]::;999877h666"5H5 433s3211?0//K...--i,,,H+++Y**m*C*)) ((_''&&Z%%b$$F#b##""5!!, t#i0txa=z Wga  X 6 eg y%T6ve To powiedzieli rodzice jego, bo bali się Judejczyków, już bowiem ułożyli się Judejczycy, aby, jeśli ktoś go wyznałby Pomazańcem, wykluczony z synagogi stał się. u Jak zaś teraz widzi, nie wiemy, albo kto otworzył jego oczy, my nie wiemy. Jego spytajcie, dojrzałość ma, sam o sobie powie.ntU Odpowiedzieli więc rodzice jego i rzekli: Wiemy, że ten jest syn nasz i że ślepy narodził się.sy I zapytali ich mówiąc: Ten jest syn wasz, (o) którym wy mówicie, że ślepy narodził się? Jak więc widzi teraz?r Nie uwierzyli więc Judejczycy o nim, że był ślepy i przejrzał, aż (kiedy) zawołali rodziców jego, (tego) (który przejrzał).{qo Mówią więc ślepemu znów: Co ty mówisz o nim, że otworzył twe oczy? On zaś powiedział, że: Prorok jest.Rp Mówili więc z faryzeuszów niektórzy: Nie jest ten od Boga człowiek. bo szabatu nie strzeże. Inni [zaś] mówili: Jak może człowiek grzeszny takie znaki czynić? I rozdarcie było wśród nich. o Znów więc pytali go i faryzeusze, jak przejrzał. On zaś powiedział im: Błoto nałożył mi na oczy i obmyłem się, i widzę.Zn- Był zaś szabat w (tym) dniu (gdy) błoto uczynił Jezus i otworzył jego oczy.=mu Prowadzą go do faryzeuszów, tego kiedyś ślepego.>lw I powiedzieli mu: Gdzie jest tamten? Mówi: Nie wiem.Ak{ Odpowiedział tamten: Człowiek zwany Jezusem błoto uczynił i posmarował me oczy i powiedział mi, że: Idź do Siloam i obmyj się. Odszedłszy więc i obmywszy się przejrzałem.Dj Mówili więc mu: Jak [więc] otworzone zostały twe oczy?niU Inni mówili, że: Ten jest. Inni mówili: Nie, ale podobny mu jest. Tamten mówił, że: Ja jestem.h A więc sąsiedzi i widujący go przedtem, że żebrakiem był, mówili: (Czyż) nie ten jest (tym) siedzącym i żebrzącym?g I powiedział mu: Idź, obmyj się do basenu Siloam (co tłumaczy się ,,Wysłany")· Odszedł więc i obmył się i przyszedł widząc.nfU To powiedziawszy splunął na ziemię i uczynił błoto ze śliny, i posmarował go błotem na oczy.Rw-Ja zaś, ponieważ prawdę mówię, nie wierzycie mi.2Q],Wy z ojca oszczercy jesteście i pożądania ojca waszego chcecie czynić. Ów człowieka zabójcą był od początku, i w prawdzie nie stanął, bo nie jest prawda w nim. Kiedy mówi kłamstwo, z własnych* mówi, bo kłamcą jest i ojcem jego**. [* Wedle swych cech, idei.] [** Tzn. kłamstwa.]]P3+Dla czego mówienia mojego nie poznajecie? Bo nie możecie słuchać słowa mojego.@Oy*Powiedział im Jezus: Gdyby Bóg ojcem waszym był, miłowalibyście mnie, ja bowiem od Boga wyszedłem i przychodzę. Ani bowiem ode mnie samego przyszedłem, ale ów mnie wysłał.N})Wy czynicie czyny ojca waszego. Powiedzieli [więc] mu: My z rozpusty nie zrodzeni zostaliśmy. Jednego Ojca mamy, Boga. M(Teraz zaś (usiłujecie) mnie zabić, człowieka, który prawdę wam rzekł. którą usłyszał od Boga. Tego Abraham nie uczynił.L-'Odpowiedzieli i powiedzieli mu: Ojcem naszym Abraham jest. Mówi im Jezus: Jeśli dziećmi Abrahama jesteście, dzieła Abrahama czynilibyście.[K/&Co ja ujrzałem u Ojca, mówię. I wy więc, co usłyszeliście od Ojca czyńcie.vJe%Wiem, że nasieniem Abrahama jesteście; ale (usiłujecie) mnie zabić, bo słowo moje nie ma miejsca w was.@I{$Jeśli więc Syn was uwolni, istotnie wolni będziecie.MH#Zaś niewolnik nie pozostaje w domu na wiek. Syn pozostaje na wiek.pGY"Odpowiedział im Jezus: Amen, amen mówię wam, że każdy czyniący grzech niewolnikiem jest grzechu.F5!Odpowiedzieli do niego: Nasieniem Abrahama jesteśmy (niczyimi) staliśmy się niewolnikami kiedykolwiek. Jak ty mówisz, że: Wolni staniecie się?1E] i poznacie prawdę, i prawda uwolni was.D1Mówił więc Jezus do (tych), (którzy uwierzyli) mu, Judejczyków: Jeśli wy pozostaniecie w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi jesteście,7CiTo on (gdy mówił), liczni uwierzyli w niego.}BsI (ten), (który posłał) mnie, ze mną jest. Nie opuścił mnie samego, bo ja podobające się mu czynię zawsze.:AmPowiedział więc [im] Jezus: Kiedy wywyższycie Syna Człowieka, wtedy poznacie, że ja jestem, i ode mnie samego (nie) czynię nic, ale jako nauczył mnie Ojciec, to mówię..@WNie poznali, że (o) Ojcu im mówił.?+Wiele mam o was mówić i sądzić. Ale (ten). (który posłał) mnie, prawdomówny jest, i ja co usłyszałem od niego, to mówię do świata.A>{Mówili więc mu: Ty kto jesteś? Powiedział im Jezus: (Na) początku*, (czegóż) coś i mówię wam? [* Sens niepewny: "od początku to mówię" albo "po pierwsze, po co mówię?"]=Powiedziałem więc wam, że umrzecie w grzechach waszych. Jeśli bowiem nie uwierzycie, że ja jestem, umrzecie w grzechach waszych.<I mówił im: Wy z tych na dole jesteście. Ja z tych na górze jestem. Wy z tego świata jesteście, ja nie jestem ze świata tego.n;UMówili więc Judejczycy: Czy zabije siebie, bo mówi: Gdzie ja odchodzę, wy nie możecie pójść?:)Powiedział więc znów im: Ja odchodzę i szukać będziecie mnie, i w grzechu waszym umrzecie. Gdzie ja odchodzę, wy nie możecie pójść.9}Te rzeczy powiedział w skarbcu nauczając w świątyni. I nikt (nie) pojmał go, bo jeszcze nie przyszła godzina jego.83Mówili więc mu: Gdzie jest ojciec twój? Odpowiedział Jezus: Ani mnie znacie, ani Ojca mego. Jeśli mnie znalibyście, i Ojca mego znalibyście.e7CJa jestem świadczący o mnie samym świadczy o mnie (ten), (który posłał) mnie, Ojciec.\61I w Prawie zaś waszym napisane jest, że dwóch ludzi świadectwo prawdziwe jest. 5I jeśli sądzę* zaś ja, sąd mój prawdziwy jest, bo sam nie jestem, ale ja i (który posłał) mnie, Ojciec. [* Sądziłbym.]<4sWy według ciała sądzicie, ja nie sądzę nikogo.`39Odpowiedział Jezus i powiedział im: Chociaż ja świadczyłbym o mnie samym, prawdziwe jest świadectwo me, bo wiem skąd przyszedłem i gdzie odchodzę. Wy zaś nie wiecie, skąd przychodzę lub gdzie odchodzę.l2Q Powiedzieli więc mu faryzeusze: Ty o tobie samym świadczysz, świadectwo twe nie jest prawdziwe.)1K Znów więc im powiedział Jezus mówiąc: Ja jestem światło świata. Towarzyszący mi nie będzie chodził w ciemności, ale będzie miał światło życia.0  Ona zaś powiedziała: Nikt, Panie. Powiedział zaś Jezus: Ani ja cię (nie) zasądzam. Idź, [i] od teraz już nie grzesz.]]i/K Wyprostowawszy się zaś Jezus powiedział jej: Kobieto, gdzie są? Nikt cię (nie) zasądził? . Zaś usłyszawszy wychodzili jeden po jednym, zacząwszy od starszych, i pozostawiony został sam, i kobieta na środku będąca.3-aI znowu pochyliwszy się pisał na ziemi. ,Jak zaś zatrzymywali się pytając go, wyprostował się i powiedział im: Bezgrzeszny (z) was pierwszy na nią niech rzuci kamień.)+KTo zaś mówili wypróbowując go, aby mieli (za co) oskarżać go. Zaś Jezus w dół schyliwszy się palcem zapisywał* na ziemi. [* Ewentualnie "rysował".]W*'W zaś Prawie nam Mojżesz przykazał takie kamienować. Ty więc co mówisz?d)Amówią mu: Nauczycielu, ta kobieta przyłapana jest na (gorącym uczynku) cudzołożąca.|(qProwadzą zaś uczeni w piśmie i faryzeusze kobietę na cudzołóstwie przyłapaną, i postawiwszy ją na środkuq'[Brzaskiem zaś znowu przybył do świątyni i cały lud przyszedł do niego, i usiadłszy nauczał ich.-& WJezus zaś poszedł na Górę Oliwek.'%I5[I poszli każdy do domu jego.x$i4Odpowiedzieli i rzekli mu: Czy i ty z Galilei jesteś? Zbadaj i zobacz, że z Galilei prorok nie podnosi się.n#U3Czy Prawo nasze sądzi człowieka, jeśli nie usłyszałoby najpierw od niego i poznałoby co czyni?d"A2Mówi Nikodem do nich, (ten) (który przyszedł) do niego przedtem, jeden będący z nich::!o1Ale tłum ten nie znający Prawa, przeklęci są.H  0Czy ktoś z przywódców uwierzył w niego lub z faryzeuszów?K/Odpowiedzieli więc im faryzeusze: Czy i wy zwiedzeni jesteście?L.Odpowiedzieli pachołkowie: Nigdy (nie) przemówił tak człowiek.y-Przyszli więc pachołkowie do arcykapłanów i faryzeuszów i powiedzieli im owi: Dla czego nie poprowadziliście go?^5,Niektórzy zaś chcieli z nich pojmać go, ale nikt (nie) położył na niego ręki.;q+Rozdarcie więc stało się w tłumie przez niego.wg*(Czyż) nie Pismo rzekło, że z nasienia Dawida, i z Betlejem, wsi, gdzie był Dawid, przychodzi Pomazaniec?kO)Inni mówili: Ten jest Pomazańcem. Oni zaś mówili: Czy bowiem z Galilei Pomazaniec przychodzi?X)(Z tłumu więc, usłyszawszy słowa te mówili: Ten jest prawdziwie prorokiem.%C'To zaś powiedział o Duchu, którego mieli brać (ci), (którzy uwierzyli) w niego. Jeszcze nie bowiem był Duch, bo Jezus jeszcze nie został wsławiony.*M&Wierzący we mnie*, jako powiedziało Pismo, rzeki z łona jego popłyną wody żyjącej. [* Słowa "wierzący we mnie" mogą należeć do zdania poprzedniego.]+%W zaś ostatnim dniu, (tym) wielkim święta, stanął Jezus i zawołał mówiąc: Jeśli ktoś pragnie. niech przychodzi do mnie i niech pije.!$Cóż jest słowo to, które powiedział: Szukać będziecie mnie i nie znajdziecie [mnie], i: Gdzie jestem ja, wy nie możecie przyjść?9k#Powiedzieli więc Judejczycy do siebie: Gdzie ten ma wyruszyć, że my nie znajdziemy go? Czy do rozproszenia* Hellenów zamierza wyruszyć i nauczać Hellenów? [* Diaspory.]iK"Szukać będziecie mnie i nie znajdziecie [mnie], i gdzie jestem ja, wy nie możecie przyjść.pY!Powiedział więc Jezus: Jeszcze czas mały z wami jestem i odchodzę do tego, (który posłał) mnie.|q Usłyszeli faryzeusze tłum szepczący o nim to, i wysłali arcykapłani i faryzeusze pachołków, aby pojmali go.!Z tłumu zaś liczni uwierzyli w niego i mówili: Pomazaniec, gdy przyjdzie, czy liczniejsze znaki uczyni (od) tych (które) ten uczynił?}s(Usiłowali) więc go pojmać, (ale) nikt (nie) (położył) na niego ręki, bo jeszcze nie przyszła godzina jego.; qJa znam go, bo od niego jestem i on mnie wysłał.V %Zawołał więc w świątyni nauczając Jezus i mówiąc: I mnie znacie i znacie skąd jestem. I ode mnie samego nie przyszedłem, ale jest prawdziwy (ten), (który posłał) mnie, którego wy nie znacie._ 7Ale ten wiemy skąd jest. Zaś Pomazaniec, gdy przyjdzie, nikt (nie) wie, skąd jest.u cA oto otwarcie mówi i nic mu mówią. (Czyż) nie prawdziwie poznali przywódcy, że ten jest Pomazańcem?i KMówili więc niektórzy z Jerozolimczyków: (Czyż) nie ten jest, którego (usiłują) zabić?MNie sądźcie według wyglądu, ale sprawiedliwym sądem sądźcie.`9Jeśli obrzezanie bierze człowiek w szabat, aby nie (złamane zostało)* Prawo Mojżesza, (przeciw) mnie pełni żółci jesteście, bo całego człowieka zdrowym uczyniłem w szabat? [* Dosłownie "rozwiązane".]wDla tego Mojżesz dał wam obrzezanie nie, że od Mojżesza jest, ale od ojców - i w szabat obrzezujecie człowieka.a;Odpowiedział Jezus i powiedział im: Jedno dzieło uczyniłem i wszyscy dziwicie się.GOdpowiedział tłum: Demona masz. Kto cię (usiłuje) zabić?lQ(Czyż) nie Mojżesz dał wam Prawo? A nikt z was czyni Prawo. Dlaczego mnie (usiłujecie) zabić?'GOd siebie mówiący chwały własnej szuka. Zaś szukający chwały (tego), (który posłał) go, ten prawdomówny jest i niesprawiedliwość w nim nie jest.taJeśli ktoś chce wolę jego czynić, pozna co do nauki, czy od Boga jest, czy ja ode mnie samego mówię.mSOdpowiedział więc im Jezus, i rzekł: Moja nauka nie jest moja, ale tego, (który posłał) mnie.V%Dziwili się więc Judejczycy mówiąc: Jak ten Pisma zna nie uczywszy się?T~!Już zaś (w) święta (połowie) wszedł* Jezus do świątyni i nauczał.P} Nikt jednakże otwarcie mówił o nim ze strachu (przed) Judejczykami.~|u I szmer co do niego był wielki w tłumach. Ci mówili, że: Dobry jest, inni [zaś] mówili: Nie, ale zwodzi tłum.L{ Zatem Judejczycy szukali go na święcie i mówili: Gdzie jest on?uzc Jak zaś weszli* bracia jego na święto, wtedy i sam wszedł*, nie w sposób widoczny ale [jak] w ukryciu.8yk To zaś powiedziawszy, sam pozostał w Galilei.x/Wy wejdziecie* na święto. Ja nie wchodzę na święto to, bo moja pora jeszcze nie wypełniła się. [* Do Jerozolimy wchodzi się pod górę.]uwcNie może świat nienawidzić was, mnie zaś nienawidzi, bo ja świadczę o nim, że czyny jego złe (są).v)Mówi więc im Jezus: Pora moja jeszcze nie jest obecną, zaś pora wasza zawsze jest gotowa*. [* Sens: dla was pora zawsze jest odpowiednia.]7uiNawet nie bowiem bracia jego wierzyli w niego.|tqNikt bowiem coś w ukryciu czyni, a szuka on w jawności być. Jeśli to czynisz, uczyń widocznym siebie światu. sPowiedzieli więc do niego bracia jego: Przejdź stąd i idź do Judei, aby i uczniowie twoi obejrzeli twe dzieła, które czynisz.GrByło zaś blisko święto Judejczyków Namiotów rozbijania.wq iI po tym chodził Jezus po Galilei. Nie bowiem chciał w Judei chodzić, bo (usiłowali) go Judejczycy zabić.ipKGMówił zaś (o) Judzie (synu) Szymona Iskarioty. Ten bowiem miał wydać go, jeden z dwunastu.ioKFOdpowiedział im Jezus: Czy nie ja was dwunastu wybrałem sobie, i z was jeden oszczercą jest?In Ei my uwierzyliśmy i poznaliśmy, że ty jesteś Święty Boga.am;DOdpowiedział mu Szymon Piotr: Panie, do kogo odejdziemy? Słowa życia wiecznego masz,LlCPowiedział więc Jezus dwunastu: Czy nie i wy chcecie odchodzić?Tk!BOd tego liczni z uczniów jego odeszli do tyłu i już nie z nim chodzili.xjiAI mówił: Dla tego rzekłem wam, że nikt (nie) może przyjść do mnie, jeśli nie któremu dane mu od Ojca.i@Ale są z was (tacy), którzy nie wierzą. Wiedział bowiem od początku Jezus, którzy są nie wierzący i kto jest mający wydać go.}hs?Duch jest (tym) ożywiającym, ciało nie pomaga nic. Słowa, które ja rzekłem wam, duchem (są) i życiem (są).Qg>Jeśli więc ujrzycie Syna Człowieka wchodzącego, gdzie był pierwej?hfI=Wiedząc zaś Jezus w sobie, że szemrają o to uczniowie jego, powiedział im: To was uraża?oeW\u3Ja jestem chlebem żyjącym, (tym) z nieba (który zszedł). Jeśli ktoś zje z tego chleba. żyć będzie na wiek. O chlebem zaś, który ja dam, ciało me jest za świata życie.U[#2Ten jest chleb z nieba schodzący. aby ktokolwiek z niego zje i nie umarł.:Zo1Ojcowie wasi zjedli na pustkowiu mannę i umarli. Y;0Ja jestem chleb życia.=Xu/Amen, amen mówię wam, wierzący ma życie wieczne.RW.Nie, że Ojca ujrzał ktoś, (tylko) będący od Boga, ten ujrzał Ojca. V9-Jest napisane w prorokach: I będą wszyscy wyuczonymi (przez) Boga. Każdy, (który usłyszał) od Ojca i (który nauczył się), przychodzi do mnie.=Us,Nikt (nie) może przyjść do mnie, jeśli nie Ojciec, (który posłał) mnie, pociągnie go, i ja podniosę* go w ostatnim dniu. [* "Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm).]HT +Odpowiedział Jezus i rzekł im: Nie szemrajcie między sobą. S*i mówili: (Czyż) nie ten jest Jezusem synem Józefa, którego my znamy ojca i matkę? Jak teraz mówi, że: Z nieba zeszedłem?mRS)Szemrali więc Judejczycy co do niego, bo powiedział: Ja jestem chlebem. (który zszedł) z nieba,KQ(To bowiem jest wolą Ojca mego, aby każdy oglądający Syna i wierzący w niego miał życie wieczne, i podniósłbym* go ja [w] dniu ostatnim. [*"Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm).]GP'To zaś jest wolą (tego), (który posłał) mnie, aby wszystko, co dał mi, nie zgubiłbym z tego, ale podniósłbym*.] je [w] ostatnim dniu. [*"Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm)iOK&bo zeszedłem z nieba nie aby(m) czynił wolę moją, ale wolę (tego), (który posłał) mnie.nNU%Wszystko, co daje mi Ojciec, do mnie przyjdzie, i przychodzącego do mnie nie wyrzucę na zewnątrz,KM$Ale powiedziałem wam, że i ujrzeliście [mnie] i nie wierzycie.L7#Powiedział im Jezus: Ja jestem (ten) chleb życia. Przychodzący do mnie nie będzie głodny i wierzący we mnie nie będzie pragnął kiedykolwiek.FK"Powiedzieli więc do niego: Panie, zawsze daj nam chleb ten.OJ!Bowiem chlebem Boga jest schodzący z nieba i życie dający światu.I! Powiedział więc im Jezus: Amen, amen mówię wam, nie Mojżesz dał wam chleb z nieba, ale Ojciec mój daje wam chleb z nieba prawdziwy.eHCOjcowie nasi mannę zjedli na pustkowiu, jako jest napisane: Chleb z nieba dał im zjeść.lGQPowiedzieli więc mu: Jaki więc czynisz ty znak, aby zobaczyliśmy i uwierzyliśmy ci? Co robisz?vFeOdpowiedział Jezus i powiedział im: To jest dzieło Boga, aby wierzyliście w (tego) którego wysłał On.XE)Powiedzieli więc do niego: Co mamy czynić, aby wypracowaliśmy dzieła Boga?;DoWypracowujcie nie pokarm ginący, ale pokarm pozostający na życie wieczne, który* Syn Człowieka wam da. Tego bowiem Ojciec opieczętował, Bóg. [* Możliwe też: "które".]C7Odpowiedział im Jezus i rzekł: Amen, amen mówię wam, szukacie mnie nie bo ujrzeliście znaki, ale bo zjedliście z chlebów i nasyciliście się.sB_I znalazłszy go za morzem rzekli mu: Rabbi, kiedy tu (zjawiłeś się)*? [* Dosłownie "stałeś się".]AGdy więc zobaczył tłum, że Jezus nie jest tam, ani uczniowie jego, weszli sami do łódek i przyszli do Kafarnaum, szukając Jezusa.A@{Ale przyszły łódki z Tyberiady blisko miejsca, gdzie zjedli chleb, (gdy dzięki uczynił) Pan*.[* Niektóre rękopisy zamiast "Pan" mają "Jezus", inne jeszcze omijają te słowa.]C?Nazajutrz tłum stojący za morzem zobaczył, że łódka inna nie była tam, jeśli nie jedna, i że nie wszedł razem z uczniami jego Jezus do łodzi, ale sami uczniowie jego odeszli.>Chcieli więc wziąć go do łodzi, i zaraz stała się łódź przy ziemi, do której (zmierzali)* [* "byli odchodzący".]7=iOn zaś mówi im: Ja jestem, nie bójcie się.,<QPrzewiosłowawszy więc jakieś stadiów dwadzieścia pięć lub trzydzieści widzą Jezusa chodzącego po morzu i blisko łodzi będącego, i przestraszyli się.A;}A morze (przy) wietrze wielkim dmącym było rozbudzone..:Ui wszedłszy do łodzi (płynęli)* poza morze do Kafarnaum. I ciemność już stała się i jeszcze nie przybył do nich Jezus. [* "byli w trakcie przychodzenia".]G9Jak zaś wieczór stał się, zeszli uczniowie jego na morze, 8 Jezus więc poznawszy, że zamierzają przyjść i porwać go, aby (uczynić) królem, wycofał się znów na górę sam jeden.27]jęczmiennych, które zbyły (tym) (którzy zjedli). A więc ludzie zobaczywszy, (jaki) uczynił znak, mówili, że: Ten jest prawdziwie prorok przychodzący na świat.W6' Zebrali więc, i napełnili dwanaście koszyków ułomków z pięciu chlebówk5O Jak zaś nasycili się, mówi uczniom jego: Zbierzcie zbywające ułomki, aby nie coś zginęło.m4S Wziął więc chleby Jezus i dzięki uczyniwszy rozdał leżącym, podobnie i z rybek, ile chcieli./3W Powiedział Jezus: Uczyńcie (by) ludzie (rozłożyli się). Była zaś trawa liczna w tym miejscu. Rozłożyli się więc mężowie liczbą jakieś pięć tysięcy.v2e Jest chłopczyk tu, który ma pięć chlebów jęczmiennych i dwie rybki. Ale te czym to jest dla tak wielu?G1Mówi mu jeden z uczniów jego, Andrzej, brat Szymona Piotra:v0eOdpowiedział mu Filip: (Za) dwieście denarów chleby nie wystarczają im, aby każdy małe [coś] wziął.T/!To zaś mówił wypróbowując go, sam bowiem wiedział, co miał czynić..Podniósłszy więc oczy Jezus i ujrzawszy, że liczny tłum przychodzi do niego, mówi do Filipa: Skąd kupimy chleby, aby zjedli ci?9-mByła zaś blisko Pascha, święto Judejczyków.G,Wszedł zaś na górę Jezus i tam siedział z uczniami jego.`+9Towarzyszył zaś mu tłum liczny, bo oglądali znaki, które czynił na chorujących.<* uPo tym odszedł Jezus poza morze Galilei, Tyberiady.M)/Jeśli zaś jego pismom nie wierzycie, jak moim słowom uwierzycie?a(;.Gdyby bowiem wierzyliście Mojżeszowi, uwierzylibyście mi, o bowiem mnie on napisał. '-(Niech) nie zdaje się wam, że ja oskarżę was do Ojca. Jest oskarżający was Mojżesz, w którym wy położyliście nadzieję.s&_,Jak możecie wy uwierzyć, chwałę od siebie nawzajem biorący, i chwały od jedynego Boga nie szukacie?%}+Ja przyszedłem w imieniu Ojca mego i nie przyjmujecie mnie. Jeśli inny przyjdzie w imieniu własnym, tego przyjmiecie.A$}*ale poznałem was, że miłości Boga nie macie w sobie.%#E)Chwały od ludzi nie biorę,@"{(I nie chcecie przyjść do mnie, aby życie mieliście.g!G'Badacie pisma, bo wam zdaje się, w nich życie wieczne mieć. I one są świadczące o mnie.g G&i słowa jego nie macie w was pozostającego, bo którego wysłał on, temu wy nie wierzycie.)%I (ten), (który posłał) mnie, Ojciec, ten zaświadczył o mnie; ani głos jego kiedykolwiek usłyszeliście, ani postać jego ujrzeliście,=s$Ja zaś mam świadectwo większe (niż) Jana. Bowiem dzieła, które dał mi Ojciec, aby(m) dopełnił je, te dzieła, które czynię, świadczą o mnie, że Ojciec mnie wysłał.y#On był lampką zapaloną i ukazującą się, wy zaś chcieliście weselić się do godziny w świetle jej*.[*= jego.]fE"Ja zaś nie od człowieka świadectwo biorę, ale to mówię, aby wy zostaliście wybawieni.;q!Wy wysłaliście do Jana i zaświadczył prawdzie.jM Inny jest świadczący o mnie. i wiem, że prawdziwe jest świadectwo, którym świadczy o mnie.RJeśli ja świadczyć będę o sobie. świadectwo me nie jest prawdziwe.&ENie mogę ja czynić od siebie nic. Jako słyszę sądzę, i sąd mój sprawiedliwy jest. bo nie szukam woli mojej, ale woli (tego), (który posłał) mnie.!i wyjdą: (ci), dobre (którzy uczynili), na powstanie (do) życia, (ci) zaś, bezwartościowe (którzy zrobili), na powstanie (do) sądu.lQNie dziwcie się temu, bo przychodzi godzina, w której wszyscy w grobowcach usłyszą głos jego,DI władzę dał mu sąd czynić, bo Synem Człowieka jest.W'Jako bowiem Ojciec ma życie w sobie, tak i Synowi dał życie mieć w sobie.Amen, amen mówię wam, że przychodzi godzina i teraz jest, gdy martwi usłyszą głos Syna Boga i (ci), (którzy usłyszeli), ożyją.<qAmen, amen mówię wam, że słowa mego słuchający i wierzący (temu), (który posłał) mnie, ma życie wieczne, i na sąd nie przychodzi, ale przeszedł ze śmierci w życie.ucaby wszyscy szanowali Syna, jako szanują Ojca. Nie szanujący Syna nie szanuje Ojca, (który posłał) go.FAni bowiem Ojciec sądzi nikogo, ale sąd cały dał Synowi,[/Jako bowiem Ojciec podnosi martwych i ożywia, tak i Syn, których chce, ożywia.  Bowiem Ojciec kocha Syna i wszystko pokazuje mu, co sam czyni, i większe (od) tych pokaże mu dzieła, aby wy podziwialiście.N Odpowiedział więc Jezus i mówił im: Amen, amen mówię wam, nie może syn uczynić od siebie nic, jeśli nie coś widziałby ojca czyniącego. Co bowiem ów czyniłby, to i syn podobnie czyni.L Dla tego więc bardziej (usiłowali) go Judejczycy zabić, bo nie tylko (unieważniał)* szabat, ale i ojcem własnym nazywał Boga, równym siebie czyniąc Bogu. [* Dosłownie "rozwiązywał".]Y +Zaś [Jezus] odpowiedział im: Ojciec mój aż do teraz działa, i ja działam.N I dla tego prześladowali Judejczycy Jezusa, bo to czynił w szabat.o WOdszedł (ten) człowiek i oznajmił Judejczykom, że Jezus jest (tym), (który uczynił) go zdrowym.Po tym znajduje go Jezus w świątyni i powiedział mu: Oto zdrowy stałeś się. Już nie grzesz, aby nie gorsze ci coś stało się.pY Zaś uleczony nie wiedział, kto jest, bowiem Jezus odsunął się od tłumu będącego w tym miejscu.X) Spytali go: Kto jest (tym) człowiekiem, (który rzekł) ci: Zabierz i chodź?{o On zaś odpowiedział im: (Ten), (który uczynił) mnie zdrowym, ten mi powiedział: Zabierz matę twą i chodź.iK Mówili więc Judejczycy uzdrowionemu: Szabat jest, i nie jest dozwolone ci zabrać matę twą.r] I zaraz stał się zdrowy (ten) człowiek i zabrał matę jego i chodził. Był zaś szabat w owym dniu.BMówi mu Jezus: Podnieś się, zabierz matę twą chodź.8iOdpowiedział mu chorujący: Panie, człowieka nie mam, aby kiedy poruszy się woda, rzucił mnie do basenu. W tym (czasie gdy) zaś przychodzę ja, inny przede mną schodzi.ucTego zobaczywszy Jezus leżącego i poznawszy, że wielki już czas ma, mówi mu: Chcesz zdrowy stać się?dABył zaś pewien człowiek tam, trzydzieści [i] osiem lat mający się w słabości jego. ~[]e}CW tych leżało mnóstwo chorujących, ślepych, chromych, uschłych*.[* Sparaliżowanych.].|UJest zaś w Jerozolimie przy Owczej (bramie) basen nazywany (po) hebrajsku Bethzatha*, pięć portyków mający. [* Rękopisy podają rozmaite brzmienie tej nazwy.]J{ Po tym było święto Judejczyków i wszedł Jezus do Jerozolimy.Vz%6Ten [zaś] znów drugi znak uczynił Jezus przyszedłszy z Judei do Galilei.y 5Poznał więc ojciec, że [w] owej godzinie, w której powiedział mu Jezus: Syn twój żyje. i uwierzył on i dom jego cały.*xM4Dowiadywał się więc (o) godzinę od nich, w której lepiej zaczął się mieć. Powiedzieli więc mu, że: Wczoraj godziną siódmą opuściła go gorączka.rw]3Jeszcze zaś on (gdy schodził), niewolnicy jego wyszli naprzeciw mu mówiąc, że chłopiec jego żyje.zvm2Mówi mu Jezus: Wyruszaj! Syn twój żyje. Uwierzył człowiek słowu, które powiedział mu Jezus, i wyruszył.Xu)1Mówi do niego królewski (dworzanin): Panie, zejdź zanim (umrze) dziecko me.`t90Powiedział więc Jezus do niego: Jeśli nie znaki i dziwy zobaczycie, nie uwierzycie._s7/Ten usłyszawszy, że Jezus nadchodzi z Judei do Galilei, poszedł do niego i prosił, żeby zeszedł* i uleczył jego syna, (miał)** bowiem umrzeć. [* Kana leży na wyżynie.] [** Zapowiadało się, że umrze.]r%.Przyszedł więc znowu do Kany Galilei, gdzie uczynił wodę winem. I był ktoś królewski (dworzanin), którego syn chorował w Kafarnaum."q=-Gdy więc przyszli do Galilei, przyjęli go Galilejczycy, wszystko ujrzawszy, ile uczynił w Jerozolimie w święto, i sami bowiem przyszli na święto.\p1,Sam bowiem Jezus zaświadczył, że prorok we własnej ojczyźnie szacunku nie ma.>s>==d<;;@::G:9l98z8-77p76Z55-433w322511z00//(..M--,,,++*n*!))h)((''"&&c&%W$$O##1""M!!/ -.07E F <?|GP/1r ^ CnO_27-U# Co do sprawiedliwości zaś, bo do Ojca odchodzę i już nie widzicie mnie./Y Co do grzechu, bo nie wierzą we mnie.}sI przyszedłszy ów przekona* świat co do grzechu, i co do sprawiedliwości, i co do sądu. [* Udowodni, wytknie.]4aAle ja prawdę mówię wam, pożyteczne jest wam, aby ja odszedłem. Jeśli bowiem nie odejdę, pocieszyciel nie przyjdzie do was. Jeśli zaś pójdę, poślę go do was.@{Ale że to rzekłem wam, smutek napełnił wasze serce.oWTeraz zaś odchodzę do tego, (który posłał) mnie, i nikt z was (nie) pyta mnie: Gdzie odchodzisz?7gAle to rzekłem wam, aby kiedy przyjdzie godzina ich, przypomnieliście sobie (to), że ja powiedziałem wam. Tego zaś wam od początku nie powiedziałem, bo z wami byłem.5eI to uczynią, bo nie poznali Ojca ani mnie.4aWykluczonymi z synagogi uczynią was. Ale przychodzi godzina, żeby każdy (który zabił) was. uważał, (że) akt kultu (przynosi*) Bogu. [* Sprawuje służbę Bożą.]J To powiedziałem wam, aby nie potknęliście się*.[* Zgorszyli.]E~I wy zaś świadczycie, bo od początku ze mną jesteście.}Kiedy przyjdzie pocieszyciel, którego ja poślę wam od Ojca, duch prawdy, który od Ojca wychodzi, ów zaświadczy o mnie.j|MAle aby wypełniło się słowo, (to) w Prawie ich napisane, że: Znienawidzili mnie bez powodu.'{GGdyby dzieł nie uczyniłem wśród nich, których nikt inny (nie) uczynił, grzechu nie mieli(by). Teraz zaś i ujrzeli i znienawidzili i mnie, i Ojca mego.3zaMnie nienawidzący i Ojca mego nienawidzi.yGdyby nie przyszedłem i (nie) powiedziałem im, grzechu nie mieli(by). Teraz zaś pretekstu nie mają co do grzechu ich.wxgAle to wszystko czynić będą wobec was z powodu imienia mego, bo nie znają (tego), (który posłał) mnie.jwMPrzypominajcie sobie słowo, które ja powiedziałem wam: Nie jest sługa* większy (od) pana jego. Jeśli mnie prześladowali, i was prześladować będą. Jeśli słowo me ustrzegli, i waszego strzec będą. [* Niewolnik.]/vWGdyby ze świata byliście, świat (co) własne kochałby, że zaś ze świata nie jesteście, ale ja wybrałem sobie was ze świata, dla tego nienawidzi was świat.Zu-Jeśli świat was nienawidzi, wiedzcie, że mnie pierwej (od) was znienawidził.>twTo przykazuję wam, aby miłowaliście jedni drugich.NsNie wy mnie wybraliście sobie, ale ja wybrałem sobie was i położyłem was, aby wy szliście i owoc nieśliście, i owoc wasz trwał, aby to, (o) cokolwiek poprosicie Ojca w imię me, dał wam.@ryJuż nie nazywam was sługami. bo sługa* nie wie, co czyni jego pan. Was zaś nazwałem przyjaciółmi, bo wszystko, co usłyszałem od Ojca mego, dałem poznać wam. [* Niewolnik.]_q7Wy przyjaciółmi moimi jesteście, jeśli czynić będziecie. co ja przykazuję wam.{po Większej (od) tej miłości nikt (nie) ma, żeby ktoś duszę* jego położył za przyjaciół jego. [* Życie.]^o5 To jest przykazanie moje, aby miłowaliście siebie nawzajem, jako umiłowałem was.[n/ To rzekłem wam, aby radość moja w was była i radość wasza wypełniła się.m- Jeśli przykazań mych strzec będziecie, pozostaniecie w miłości mej, jako ja przykazań Ojca mego ustrzegłem i pozostaję jego w miłości.]l3 Jako umiłował mnie Ojciec, i ja was umiłowałem. Pozostańcie w miłości mojej.pkYW tym wsławiony został Ojciec mój, żeby owoc liczny przynosiliście i staliście się mi uczniami.vjeJeśli pozostaniecie we mnie i słowa me w was pozostaną, co zechcecie poproście sobie i stanie się wara.!i;Jeśli nie ktoś pozostawałby we mnie. wyrzucony zostałby na zewnątrz, jak pęd i wysuszyłby się; i zbierają je i w ogień rzucają, i pali się. hJa jestem winoroślą, wy pędami. Pozostający we mnie i ja w nim, ten niesie owoc liczny, bo beze mnie nie możecie czynić nic.&gEPozostańcie we mnie, i ja w was. Jak pęd nie może owocu nieść z siebie, jeśli nie pozostaje w winorośli, tak ani wy, jeśli nie we mnie pozostajecie.Jf Już wy czyści jesteście z powodu słowa, które rzekłem wam. eKażdy pęd we mnie nie niosący owocu, odrywa* go, i każdy owoc niosący oczyszcza go, aby owoc liczniejszy niósł. [* Zabiera.]Ad Ja jestem winorośl prawdziwa, a Ojciec mój rolnik jest.}csAle by poznał świat, że miłuję Ojca. i jako przykazał mi Ojciec, tak czynię. Podnoście się. idziemy stąd.}bsJuż nie wiele mówić będę z wami, przychodzi bowiem świata władca. I we* mnie nie ma nic. [* Względem mnie.]]a3I teraz rzekłem wam. zanim (ma) stać się, aby kiedy stanie się, uwierzyliście.?`wUsłyszeliście, że ja powiedziałem wam: Odchodzę i przychodzę do was. Jeśli miłowalibyście mnie, uradowalibyście się, że idę do Ojca, bo Ojciec większy (ode) mnie jest._'Pokój zostawiam wam, pokój mój daję wam. Nie jako świat daje, ja daję wam. Nie niech wpada w zamęt wasze serce ani niech trwoży się.!^;Zaś pocieszyciel, Duch Święty, którego pośle Ojciec w imieniu mym, ów was nauczy wszystkiego i przypomni wam wszystko, co powiedziałem wam [ja].+]QTo rzekłem wam u was pozostając. \Nie miłujący mnie słów mych nie strzeże. I słowo, które słyszycie, nie jest moje, ale tego, (który posłał) mnie, Ojca.I[ Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Jeśli ktoś będzie miłować mnie, słowa mego strzec będzie, i Ojciec mój miłować będzie go, i do niego przyjdziemy i (za)mieszkanie u niego uczynimy.xZiMówi mu Juda, nie Iskariota: Panie, [i] co stało się, że nam masz czynić widzialnym siebie i nie światu?>YuMający przykazania me i strzegący je, ten jest miłujący mnie. Zaś miłujący mnie umiłowany będzie przez Ojca mego, i ja miłować będę go i uczynię widzialnym mu siebie.MXW owym dniu poznacie wy, że ja w Ojcu mym i wy we mnie i ja w was.pWYJeszcze mało i świat mnie już nie widzi, wy zaś widzicie mnie, bo ja żyję i wy żyć będziecie.9VmNie opuszczę was sierotami, przychodzę do was.Uducha prawdy, którego świat nie może przyjąć, bo nie widzi go ani zna. Wy znacie go, bo u was pozostaje i w was będzie.dTAI ja poproszę Ojca i innego pocieszyciela* da wam, aby z wami na wiek był.[* Obrońcę.]OSJeśli miłować będziecie mnie, przykazań moich strzec będziecie.AR}Jeśli (o) coś poprosicie mnie w imię me, ja uczynię.`Q9 I to, (o) co poprosicie w imię me, to uczynię, aby wsławiony został Ojciec w Synu.P Amen, amen mówię wam, wierzący we mnie dzieła, które ja czynię, i on uczyni, i większe (od) tych uczyni, bo ja do Ojca wyruszam.fOE Wierzcie mi, że ja w Ojcu i Ojciec we mnie. Jeśli zaś nie, z powodu dzieł tych wierzcie.-NS Nie wierzysz, że ja w Ojcu i Ojciec we mnie jest? Rzeczy, które ja mówię wam, ode mnie samego nie mówię. Zaś Ojciec we mnie pozostający czyni dzieła jego.M7 Mówi mu Jezus: Tyle czasu z wami jestem i nie poznałeś mnie, Filipie? (Ten), (który ujrzał) mnie, ujrzał Ojca. Jak ty mówisz: Pokaż nam Ojca?@L{Mówi mu Filip: Panie. pokaż nam Ojca i wystarczy nam.eKCJeśli poznaliście mnie, i Ojca mego poznacie. I od teraz poznajecie go i ujrzeliście go.uJcMówi mu Jezus: Ja jestem droga, i prawda, i życie. Nikt (nie) przychodzi do Ojca, jeśli nie przeze mnie.UI#Mówi mu Tomasz: Panie, nie wiemy, gdzie idziesz. Jak możemy drogę znać?/HYI gdzie [ja] odchodzę, znacie drogę. GA jeśli podążę i przygotuję miejsce wam, znowu przychodzę i zabiorę z sobą was do mnie, aby gdzie jestem ja i wy byliście. F W domu Ojca mego miejsca do mieszkania liczne są. Jeśli zaś nie, powiedziałbym wam, że podążam przygotować miejsce wam?RE Nie niech wpada w zamęt wasze serce. Wierzcie w Boga i we mnie wierzcie. D &Odpowiada Jezus: Życie twe za mnie położysz? Amen, amen mówię ci, nie kogut zawoła, aż kiedy wyprzesz się mnie trzykroć.oCW %Mówi mu Piotr: Panie, dla czego nie mogę tobie potowarzyszyć teraz? Życie me za ciebie położę.(BI $Mówi mu Szymon Piotr: Panie, gdzie idziesz? Odpowiedział [mu] Jezus: Gdzie idę, nie możesz mi teraz potowarzyszyć, będziesz towarzyszyć zaś później.|Aq #W tym poznają wszyscy, że moimi uczniami jesteście, jeśli miłość mieć będziecie (między) sobą nawzajem.@ "Przykazanie nowe daję wam, aby miłowaliście jedni drugich. Jako umiłowałem was, aby i wy miłowaliście jedni drugich.(?I !Dzieci, jeszcze mało z wami jestem. Szukać będziecie mnie, i jako rzekłem Judejczykom, że: Gdzie ja idę, wy nie możecie przyjść, i wam mówię teraz.]>3 [Jeśli Bóg wsławiony został w nim] i Bóg wsławi go w nim, i zaraz wsławi go.t=a Gdy więc wyszedł, mówi Jezus: Teraz wsławiony został Syn Człowieka, i Bóg wsławiony został w nim.E< Wziąwszy więc kęs tamten wyszedł zaraz. Była zaś noc.;1 Niektórzy bowiem uważali, skoro sakiewkę miał Juda, że mówi mu Jezus: Kup, których potrzebę mamy na święto, lub biednym żeby coś dał.T:! Tego [zaś] nikt (nie) poznał (z) leżących, co do czego powiedział mu.f9E I po kęsie wtedy wszedł w niego Szatan. Mówi więc mu Jezus: Co czynisz, uczyń szybciej.8 Odpowiada Jezus: Ów jest, któremu ja umoczę kęs i dam mu. Umoczywszy więc kęs [bierze i] daje Judzie (synowi) Szymona Iskarioty.O7 Spocząwszy więc ów tak na piersi Jezusa mówi mu: Panie, kto jest?Z6- Skinął więc temu Szymon Piotr, dowiedzieć się, kto byłby, o którym mówi.Y5+ Był leżący jeden z uczniów jego na łonie Jezusa, którego miłował Jezus.J4  Patrzyli na siebie nawzajem uczniowie zakłopotani, o kim mówi.3 To powiedziawszy Jezus poruszony został (w) duchu i zaświadczył i powiedział: Amen, amen mówię wam, że jeden z was wyda mnie.2% Amen, amen mówię wam, przyjmujący kogo(kolwiek) poślę, mnie przyjmuje, zaś mnie przyjmujący przyjmuje (tego), (który posłał) mnie.j1M Od teraz mówię wam, zanim ma stać się, aby uwierzyliście, kiedy stanie się, że ja jestem.0/ Nie o wszystkich was mówię. Ja wiem, kogo wybrałem sobie. Ale aby Pismo wypełniło się: Jedzący mój chleb podniósł na mnie piętę jego.S/ Jeśli to wiecie, szczęśliwi jesteście, jeżeli czynić będziecie te.. Amen, amen mówię wam, nie jest niewolnik większy (od) pana jego ani wysłannik większy (od) (tego), (który posłał) go.T-! Przykład bowiem dałem wam, aby jako ja uczyniłem wam i wy czyniliście.l,Q Jeśli więc ja umyłem wasze stopy, Pan i Nauczyciel, i wy winiliście sobie nawzajem myć stopy.R+ Wy zowiecie mnie "Nauczyciel" i "Pan", i dobrze mówicie, jestem bowiem.*} Gdy więc umył stopy ich [i] wziął szaty jego i położył się znowu, powiedział im: Pojmujecie, co uczyniłem wam?a); Znał bowiem wydającego go. Dla tego powiedział, że: Nie wszyscy czyści jesteście.w(g Mówi mu Jezus: Wykąpany nie ma potrzeby, chyba stopy*, umyć sobie, ale jest czysty cały. I wy czyści jesteście, ale nie wszyscy. [* Słów "chyba stopy" brak w niektórych ważnych rękopisach; zostaje "nie potrzebuje myć się"·]T'! Mówi mu Szymon Piotr: Panie, nie stopy me jedynie, ale i ręce i głowę.&) Mówi mu Piotr: Nie, nie umyjesz mych stóp na wiek! Odpowiedział Jezus mu: Jeśli nie umyję cię, nie masz udziału* ze mną. [* Części.]c%? Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Co ja czynię, ty nie wiesz teraz, pojmiesz zaś po tym.R$ Przychodzi więc do Szymona Piotra. Mówi mu: Panie, ty me myjesz stopy?y#k Potem leje wodę do miski i zaczął myć stopy uczniów i wycierać prześcieradłem, którym był przepasany.a"; podnosi się od wieczerzy i kładzie szaty i wziąwszy prześcieradło przepasał się._!7 wiedząc, że wszystko dał mu Ojciec w ręce i że od Boga wyszedł i do Boga idzie, y I wieczerza (gdy stawała się), oszczerca już (gdy wrzucił) w serce, aby wydał go, Judasz (syn) Szymona Iskarioty,5 e Przed zaś świętem Paschy wiedząc Jezus, że przyszła jego godzina, aby przeszedł ze świata tego do Ojca. umiłowawszy własnych w świecie, do końca umiłował ich.ve 2I wiem, że przykazanie jego życiem wiecznym jest. Co więc ja mówię, jako rzekł mi Ojciec, tak mówię.) 1Bo ja ze mnie samego nie powiedziałem, ale (ten), (który posłał) mnie, Ojciec, sam mi przykazanie dał, co powiedziałbym i co mówiłbym.  0Odrzucający mnie i nie przyjmujący słów mych ma sądzącego go: Słowo, które wypowiedziałem, owo osądzi go w ostatnim dniu.&E /I jeśli ktoś moich wysłuchałby słów, a nie strzegłby, ja nie sądzę go, nie bowiem przyszedłem, aby(m) sądził świat, ale aby(m) wybawił świat.iK .Ja, światło, na świat przyszedłem, aby każdy wierzący we mnie w ciemności nie pozostał.>w -I widzący mnie widzi (tego), (który posłał) mnie.yk ,Jezus zaś zawołał i powiedział: Wierzący we mnie nie wierzy we mnie, ale w (tego), (który posłał) mnie.J  +Umiłowali bowiem chwałę ludzi bardziej niżeli chwałę Boga./ *Chociaż jednak i z przywódców liczni uwierzyli w niego, ale z powodu faryzeuszów nie przyznali się, aby nie (wykluczeni) z synagogi zostali.P )To powiedział Izajasz, bo zobaczył chwalę jego i powiedział o nim. (Oślepił ich oczy i skamienił ich serce, aby nie zobaczyli oczyma i (nie) zauważyli sercem i (nie) zawrócili, i (nie) uleczę ich.D 'Dla tego nie mogli wierzyć, bo znów powiedział Izajasz:- &aby słowo Izajasza proroka wypełniło się, które powiedział: Panie, kto uwierzył wieści naszej? I ramię Pana komu odsłonięte zostało?X) %Tak liczne zaś on znaki (choć) (uczynił) przed nimi, nie uwierzyli w niego, $Jak światło macie, wierzcie w światło, aby synami światła staliście się. To powiedział Jezus i odszedłszy ukrył się od nich.E #Powiedział więc im Jezus: Jeszcze mały czas światło wśród was jest. Chodźcie, jak światło macie, aby nie ciemność was złapała. O chodzący w ciemności nie wie, gdzie idzie.A{ "Odpowiedział więc mu tłum: My usłyszeliśmy z Prawa, że Pomazaniec pozostaje na wiek, i jak mówisz ty, że ma wywyższony zostać Syn Człowieka? Kto to jest ten Syn Człowieka?J   !To zaś mówił dając poznać, jaką śmiercią miał umierać.Z - I ja jeśli wywyższony zostanę od ziemi, wszystkich pociągnę do mnie samego.b = Teraz sąd jest świata tego. teraz władca świata tego wyrzucony będzie na zewnątrz.m S Odpowiedział Jezus i rzekł: Nie ze względu na mnie głos ten stał się, ale ze względu na was.x i Zatem tłum stojący usłyszawszy mówił: Grzmot (stał się). Inni mówili: Zwiastun (do niego) przemówił.dA Ojcze, wsław twe imię! Przyszedł więc głos z nieba: I wsławiłem, i znów wsławię!  Teraz dusza ma popadła w zamęt. I co mam rzec? Ojcze, uratuj mnie od godziny tej? Ale dla tego przyszedłem na godzinę tą.(I Jeśli mi ktoś będzie służył, mnie niech towarzyszy, i gdzie jestem ja, tam i sługa mój będzie. Jeśli ktoś mi będzie służył, uszanuje go Ojciec.! Kochający życie* jego gubi je. a nienawidzący życia* jego w świecie tym na życie wieczne ustrzeże je. [*"Dusza" oznacza tu życie.]! Amen, amen mówię wam, jeśli nie ziarno zboża upadłszy na ziemię umrze, samo jedyne pozostaje. Jeśli zaś umrze, liczny owoc niesie.eC Zaś Jezus odpowiada im mówiąc: Nadeszła godzina, aby wsławiony został Syn Człowieka.]3 Przychodzi Filip i mówi Andrzejowi. Przychodzi Andrzej i Filip i mówią Jezusowi.ta Ci więc podeszli do Filipa z Betsaidy (w) Galilei, i prosili go mówiąc: Panie, chcemy Jezusa zobaczyć.Q Byli zaś Helleni pewni z wchodzących, aby pokłonili się w święto.xi Zatem faryzeusze powiedzieli do siebie: Widzicie, że nie przyczyniacie sobie nic. Oto świat za nim odszedł.]~3 Dla tego [i] wyszedł naprzeciw mu tłum, bo usłyszeli (że) ten on uczynił znak.p}Y Świadczył więc tłum, będący z nim, gdy Łazarza zawołał z grobowca i podniósł go z martwych.|3 Tego nie pojęli jego uczniowie najpierw, ale gdy wsławiony został Jezus, wtedy przypomnieli sobie, że to było o nim napisane i to uczynili mu.c{? Nie bój się, córko Syjonu! Oto król twój przychodzi, siedzący na źrebięciu osła.Pz Znalazłszy zaś Jezus osiołka, usiadł na niego, jako jest napisane:y' wzięli liście (palmowe) palm i wyszli na spotkanie mu, i krzyczeli: Hosanna! Błogosławiony przychodzący w imię Pana, [i] Król Izraela.jxM Nazajutrz tłum liczny, przybyły na święto, usłyszawszy, że przychodzi Jezus do Jerozolimy,Lw bo liczni z powodu jego szli (z) Judejczyków i wierzyli w Jezusa.=vu Zaplanowali zaś arcykapłani aby i Łazarza zabili,-uS Poznał się więc tłum liczny z Judejczyków, że tam jest, i przyszli nie z powodu Jezusa jedynie, ale aby i Łazarza zobaczyli, którego podniósł z martwych.Lt Biednych bowiem zawsze macie ze sobą, mnie zaś nie zawsze macie.\s1 Powiedział więc Jezus: Zostaw ją, aby na dzień pogrzebania mego ustrzegła to.r  Powiedział zaś to, nie że o biednych martwił się on, ale że złodziejem był i sakiewkę mając, (co) rzucane zabierał.mqS Dla czego to pachnidło nie zostało sprzedane (za) trzysta denarów i (nie) dane zostało biednym?Sp Mówi więc Juda Iskariota, jeden [z] uczniów jego, mający go wydawać:koO Zatem Mariam wziąwszy funt pachnidła nardu prawdziwego* wielkiej ceny, namaściła stopy Jezusa i wytarła włosami jej stopy jego. Zaś dom napełnił się od woni pachnidła. [* Albo „pistacjowego", albo „płynnego".]ynk Uczynili więc mu wieczerzę tam. i Marta służyła, zaś Łazarz jednym był z leżących (przy stole) z nim.m  Zatem Jezus naprzód sześć dni (od) Paschy przyszedł do Betanii, gdzie był Łazarz, którego podniósł z martwych Jezus.l{ 9Dali zaś arcykapłani i faryzeusze przykazania, aby jeśli ktoś wiedziałby, gdzie jest, zgłosił, żeby pojmali go.k} 8Szukali więc Jezusa i mówili ze sobą nawzajem w świątyni stojąc: Co zdaje się wam? Że nie przyjdzie na święto?j  7Była zaś blisko Pascha Judejczyków i weszli liczni do Jerozolimy z krainy, przed Paschą, aby uczynili nieskalanymi siebie.1i[ 6Zatem Jezus już nie otwarcie chodził wśród Judejczyków, ale odszedł stamtąd do krainy blisko pustkowia, do Efraimem nazywanego miasta, i tam został z uczniami.Aw Wtedy więc rzekł im Jezus otwarcie: Łazarz umarł._@7 Rzekł zaś Jezus o śmierci jego. Tamci zaś uważali, że o zaśnięciu snem mówi.T?! Powiedzieli więc uczniowie mu: Panie, jeśli zasnął, uratowany będzie.v>e To powiedział, i po tym mówi im: Łazarz przyjaciel nasz zasnął, ale podążam, aby (wyrwać) ze snu go.^=5 Jeśli zaś ktoś będzie chodził w nocy, potyka się, bo światło nie jest w nim.<7 Odpowiedział Jezus: Czyż nie dwanaście godzin (jest) dnia? Jeśli ktoś będzie chodził w dniu, nie potyka się, bo światło świata tego widzi.l;Q Mówią mu uczniowie: Rabbi, teraz (usiłowali) cię ukamienować Judejczycy, i znów idziesz tam?@:{ Następnie po tym mówi uczniom: Idźmy do Judei znów.^95 Jak więc usłyszał, że choruje, wtedy pozostał, w którym był miejscu, dwa dni.?8y Miłował zaś Jezus Martę i siostrę jej i Łazarza.7 Usłyszawszy zaś Jezus rzekł: Ta choroba nie jest ku śmierci, ale na chwałę Boga, aby wsławiony został Syn Człowieka przez nią.Z6- Wysłały więc siostry do niego mówiąc: Panie, oto którego kochasz, choruje.5# Była zaś Mariam (tą), (która namaściła) Pana pachnidłem i (która wytarła) stopy jego włosami jej, której brat Łazarz chorował.Y4 - Był zaś ktoś chorujący, Łazarz z Betanii, ze wsi Marii i Marty siostry jej.(3K *I liczni uwierzyli w niego tam."2= )I liczni przychodzili do niego i mówili, że: Jan wprawdzie znaku (nie) uczynił żadnego, wszystko jednak, ile powiedział Jan o tym, prawdziwe było.j1M (I odszedł znów poza Jordan, na miejsce, gdzie był Jan najpierw zanurzający, i pozostał tam.F0 'Usiłowali [więc] go znowu pojmać. I wyszedł z ręki ich./# &Jeśli zaś czynię, i jeśli mi nie wierzylibyście, dziełom wierzcie, aby poznaliście i poznawaliście, że we mnie Ojciec i ja w Ojcu.>.w %Jeśli nie czynię dzieł Ojca mego, nie wierzcie mi.- $(o tym) którego Ojciec uświęcił i wysłał na świat, wy mówicie, że: Bluźnisz, bo powiedziałem: Synem Boga jestem?, #Jeśli tamtych nazwał bogami, do których słowo Boga stało się, i nie może uchylone zostać* Pismo, [* Dosłownie "rozwiązane".]q+[ "Odpowiedział im Jezus: (Czyż) nie jest napisane w Prawie waszym, że: Ja rzekłem: bogami jesteście?*% !Odpowiedzieli mu Judejczycy: Za dobry czyn nie kamienujemy cię ale za bluźnierstwo, i że ty, człowiekiem będąc, czynisz siebie Bogiem.) Odpowiedział im Jezus: Liczne dzieła dobre pokazałem wam od Ojca. Z powodu jakiego (z) tych dzieła mnie kamienujecie?D( Podnieśli znów kamienie Judejczycy, aby ukamienowali go.%'E Ja i Ojciec jedno jesteśmy.l&Q Ojciec mój, co dał mi, (od) wszystkich większym jest; i nikt (nie) może porywać z ręki Ojca.a%; I ja daję im życie wieczne, i nie zginą na wiek, i nie porwie ktoś ich z ręki mej.I$  Owce moje głosu mego słuchają i ja znam je i towarzyszą mi.?#y Ale wy nie wierzycie, bo nie jesteście z owiec moich. "  Odpowiedział im Jezus: Powiedziałem wam i nie wierzycie. Dzieła, które ja czynię w imieniu Ojca mego, te świadczą o mnie. ! Otoczyli więc go Judejczycy i mówili mu: Aż do kiedy duszę naszą rwiesz? Jeśli ty jesteś Pomazańcem powiedz nam otwarcie.: o i chodził Jezus w świątyni w portyku Salomona.iK Stało się wtedy Odnowienie* w Jerozolimie. Zima była, [* Święto Poświęcenia Świątyni.]`9 Inni mówili: Te słowa nie (są) opętanego. Czy demon może ślepych oczy otworzyć?R Mówili zaś liczni z nich: Demona ma i szaleje. Dlaczego go słuchacie?P Rozdarcie znów stało się wśród Judejczyków z powodu słów tych.2] Nikt (nie) zabiera go ode mnie, ale ja kładę je ze mnie samego. Władzę mam położyć je i władzę mam znów otrzymać je. To przykazanie otrzymałem od Ojca mego.Z- Dla tego mnie Ojciec miłuje, bo ja kładę życie me, aby znów otrzymałem je.*M I inne owce mam, które nie (są) z dziedzińca tego. I tamte trzeba mi poprowadzić, i głosu mego słuchać będą, i stanie się jedna trzoda, jeden pasterz.K jako zna mnie Ojciec i ja znam Ojca. I życie me kładę za owce.A} Ja jestem pasterz dobry, i znam moje i znają mnie moje,;q bo najemnikiem jest i nie martwi się (on) o owce."= Najemnik i nie będący pasterzem, którego nie (są) owce własne, widzi wilka przychodzącego i opuszcza owce i ucieka i wilk porywa je i rozprasza; -N Ja jestem pasterz dobry. Pasterz dobry życie jego kładzie za owce.+ Złodziej nie przychodzi, jeśli nie żeby ukradł i zabił i zgubił. Ja przyszedłem, aby życie mieli* i do zbytku mieli*. [* Lub "miały".] Ja jestem bramą. Przeze mnie, jeśli ktoś wejdzie, uratuje się, i wejdzie i wyjdzie i paszę* znajdzie. [* Ewentualnie "pastwisko".]mS Wszyscy, ilu weszło [przede mną], złodziejami są i rozbójnikami. Ale nie usłuchały ich owce.\1 Powiedział więc znów Jezus: Amen, amen mówię wam, że ja jestem bramą owiec.wg Taką przypowieść* powiedział im, Jezus. Oni zaś nie poznali, czym było, co mówił im. [* Porównanie.]b= Obcemu zaś nie będą towarzyszyć, ale uciekną od niego, bo nie znają obcych głosu.m S Kiedy własne wszystkie wypędzi, przed nimi podąża, i owce mu towarzyszą, bo znają głos jego.  Temu odźwierny otwiera, i owce głosu jego słuchają, i własne owce woła po imieniu* i wyprowadza je. [* Imiennie, każdą z osobna.]; q Zaś wchodzący przez bramę pasterzem jest owiec.@  { Amen, amen mówię wam. nie wchodzący przez bramę na dziedziniec owiec, ale wchodzący* skądinąd, ów złodziejem jest i rozbójnikiem. [* Albo: przechodzący górą przez płot.]  )Powiedział im Jezus: Jeśli ślepymi bylibyście, nie mielibyście grzechu. Teraz zaś mówicie, że: Widzimy. Grzech wasz pozostaje.iK (Usłyszeli z faryzeuszów to, (ci) z nim będący, i powiedzieli mu: Czy i my ślepi jesteśmy?zm 'I rzekł Jezus: Na sąd ja na świat ten przyszedłem, aby nie widzący widzieli i widzący ślepymi stali się.>w &On zaś rzekł: Wierzę, Panie. I pokłonił się mu.I  %Rzekł mu Jezus: I ujrzałeś go i mówiący z tobą owym jest.T! $Odpowiedział tamten i rzekł: I kto jest, Panie, aby uwierzyłem w niego?wg #Usłyszał Jezus, że wyrzucili go na zewnątrz, i znalazłszy go powiedział: Ty wierzysz w Syna Człowieka?{o "Odpowiedzieli i rzekli mu: W grzechach ty urodziłeś się cały, i ty nauczasz nas? I wyrzucili go na zewnątrz.@{ !Gdyby nie był ten od Boga, nie mógł(by) czynić nic.U# Od wieku nie było usłyszane, że otworzył ktoś oczy ślepym urodzonego.{o Wiemy, że grzeszników Bóg nie słucha, ale jeśli ktoś bogobojny byłby i wolę jego czyniłby, tego słucha.~ Odpowiedział człowiek i rzekł im: W tym bowiem zadziwiające jest, że wy nie wiecie, skąd jest, a otworzył me oczy.Z}- My wiemy, że (do) Mojżesza przemówił Bóg, tamten zaś nie wiemy skąd jest.k|O I zwymyślali go i powiedzieli: Ty uczniem jesteś tamtego, my zaś Mojżesza jesteśmy uczniami.{' Odpowiedział im: Powiedziałem wam już i nie wysłuchaliście. Dlaczego znów chcecie słuchać? Czy i wy chcecie jego uczniami stać się?Gz Powiedzieli więc mu: Co uczynił ci? Jak otworzył twe oczy?pyY Odpowiedział więc tamten: Czy grzeszny jest, nie wiem. Jedno wiem, że ślepym będąc teraz widzę.x1 Zawołali więc (tego) człowieka drugi (raz), który był ślepy, i powiedzieli mu: Daj chwałę Bogu. My wiemy, że ten człowiek grzeszny jest.Tw! Dla tego rodzice jego powiedzieli, że: Dojrzałość ma, jego zapytajcie. Xp~~w~}}||{IzyyexxGwwjwvvuuEtt-ss3rrXqqmppOoo)nunmm/lllglkkjj$iRhhZggTffXeee+dd?cc,bbRaa*``_~_0^n]]k\\\[n[*ZwYYXXX WW/VMUKTT,SSSRRQPPAOONNSM`LKK!JJRII_HH GGFEE DDCsCAAW@@??z?$>>==%<;;*:~:599g88|877~76h55w4413211\00//s.--6,,|, +x+*))x((Y''&&O%%$$Z#""!, 3lKz*(qpM(  , &KsX*\ O(żeby) wziął miejsce* służby tej i wysłannictwa, od którego odszedł na bok Judasz, (żeby) pójść ku miejscu własnemu".[* Inna lekcja: "dziedzictwo".][ I pomodliwszy się powiedzieli: "Ty, Panie, znawco serca wszystkich, ukaż, którego wybrałeś sobie z tych dwóch jednego,oZ YI postawili dwóch: Józefa, (tego) nazywanego Barsabą, który został przezwany Justusem, i Macieja.PY zacząwszy od polewania* Jana aż do dnia, którego został wzięty do góry od nas, świadkiem powstania** Jego razem z nami stać się jeden*** (z) tych".[* Czasownik pierwotnie oznaczał zanurzanie lub oblewanie, zalewanie, polewanie. W tradycji chrześcijańskiej słowa te oznaczają czynność związaną z udzielaniem Sakramentu Chrztu.] [** O zmartwychwstaniu Chrystusa.] [*** "stać się jeden" - w oryginale zależne od "Trzeba" w wierszu 1.21.]X /Trzeba więc, (żeby) (z tych którzy przyłączyli się) (do) nas mężów w całym czasie, (w) którym wszedł i wyszedł przed nas Pan, Jezus,TW #Napisane jest bowiem w Księdze Śpiewów*: "Niech się stanie siedziba jego pustkowiem i nie niech będzie zamieszkującego w niej", i: "Doglądanie jego niech weźmie inny".[* Tradycyjnie: "Psalmów".]WV )I znajome stało się wszystkim zamieszkującym Jeruzalem, tak że nazwany został* teren ów własną mową ich Hakeldamach, to jest Teren Krwi. [* W oryginale zgodnie z wymogami składni zdanie skutkowe.]cU ATen więc nabył teren z zapłaty niesprawiedliwości i padającym na twarz stawszy się* pękł wpół. I wylały się wszystkie wnętrzności jego. [* ,,padającym na twarz stawszy się" - o potknięciu się i runięciu w dół na twarz. Inne lekcja zamiast "padającym na twarz stawszy się": "rozdęty"; "rozdęty"; "zawieszony (suspensus)".]yT mże zaliczony był do nas i dostał w udziale dziedzictwo* służby tej. [* Może trafniej: "los", "działkę".]S 9"Mężowie bracia, trzeba było, (żeby) zostać wypełnione Pismo*, które wcześniej powiedział Duch Święty przez usta Dawida o Judaszu, (tym) (który stał się) przewodnikiem (dla tych którzy ujęli) Jezusa, [*Składniej: "trzeba było, aby Pismo zostało wypełnione".]fR GI w dniach tych wstawszy Piotr w środku braci powiedział (był tłum imion* na (to) samo** około sto dwadzieścia): [* Rodzaj zamienni: "imion" zamiast "osób".][** "na to samo" - w sensie: w tym samym miejscu, razem.]Q Ci wszyscy byli trwającymi niezłomnie przy* jednomyślnie modlitwie razem z kobietami i Maryją, (tą) matką Jezusa, i braćmi Jego. [* "byli trwającymi niezłomnie przy" - w oryginale częsta w tekstach św. Łukasza konstrukcja osobowej formy słowa "być" z imiesłowem. Jest to rodzaj peryfrazy. W klasycznej greczyźnie użyto by raczej tylko odpowiedniej formy osobowej czasownika występującego tu w imiesłowie: "trwali niezłomnie przy". Składniej: "trwali niezłomnie i jednomyślnie przy modlitwie".]mP U I gdy weszli, do górnej komnaty wstąpili, gdzie byli trwając, jako to Piotr, i Jan, i Jakub. i Andrzej, Filip i Tomasz Bartłomiej i Mateusz, Jakub Alfeusza i Szymon, (ten) fanatyk* i Juda Jakuba. [* Może lepiej: "Gorliwy".]0O [ Wtedy wrócili do Jeruzalem* od góry, (tej) nazywanej Oliwną, która jest blisko Jeruzalem szabatu mającą drogę**. [* Autor przekładu BT jest niekonsekwentny w przestrzeganiu formy imienia Jerozolimy: W wierszu 1.8 oddał je przez "Jeruzalem", a tutaj przez "Jerozolima". Dlatego odstępując od przyjętej zasady zachowywania formy imion własnych według BT, imię będzie się zawsze przekładać na "Jerozolima", a imię na "Jeruzalem".][** To znaczy, ze góra ta była oddalona od miasta o odległość dopuszczalną do przebycia w szabat.]N 9 którzy i powiedzieli: "Mężowie Galilejczycy, dlaczego stoicie w patrząc ku niebu*? Ten Jezus, (Ten) wzięty do góry od was ku niebu, tak przyjdzie (w) jaki sposób oglądnęliście Go idącego ku niebu. [* Niektóre pierwotne manuskrypty nie zawierają słów: "ku niebu".]M  I gdy patrzącymi wprost byli ku niebu, (kiedy szedł) On, i oto mężowie dwaj stanęli przy nich w odzieniach białych,wL i I to* powiedziawszy, (kiedy patrzeli) oni, został podniesiony** i chmura podjęła Go*** z oczu ich. [* W oryginale liczba mnoga rodzaju nijakiego.] [** Inny możliwy przekład: "podniósł się".][*** Inna lekcja zamiast "powiedziawszy, kiedy patrzeli oni, został podniesiony i chmura podjęła Go": "kiedy powiedział On, chmura podjęła Go i został zabrany".]3K aale weźmiecie moc (tego który przyszedł)* Świętego Ducha do was i będziecie moimi świadkami w Jeruzalem, i [w] całej Judei, i Samarii i aż do ostatka** ziemi".[* W oryginale określenie odnoszące się do "Świętego Ducha".][** Przestrzennie o krańcu Ziemi. Starożytni uważali, że Ziemia jest pofałdowaną płaszczyzną, dokoła oblaną przez wodę lub też zamkniętą przez podstawę firmamentu niebieskiego.]~J wPowiedział zaś do nich: "Nie wasze jest poznać czasy lub pory, które Ojciec umieścił sobie we własnej władzy;~I w(Ci) więc zszedłszy się pytali Go mówiąc: "Panie, czy w czasie tym z powrotem ustanawiasz królestwo Izraelowi?"LH bo Jan polał* wodą, wy zaś w Duchu zostaniecie zanurzeni* Świętym nie po wielu tych dniach**.[* Czasownik pierwotnie oznaczał zanurzanie lub oblewanie, zalewanie, polewanie. W tradycji chrześcijańskiej słowa te oznaczają czynność związaną z udzielaniem Sakramentu Chrztu. W wierszu 1.5 występuje dwukrotnie: raz w formie czynnej i raz w formie biernej. Dla pierwszego wystąpienia świadomie użyto w przekładzie polskim "polewać", a dla drugiego - "zanurzać", gdyż tylko to drugie odnosi się do Sakramentu Chrztu.] [** Składniej: "po tych niewielu dniach".]BG I jedząc wspólnie sól nakazał im od Jerozolimy* nie oddalać się, ale oczekiwać obietnicy Ojca, (o) której usłyszeliście (ode) mnie**; [* Imiona własne podaje się tu według formy przyjętej w BT z pewnymi wyjątkami.] [** Autor tekstu przechodzi nieoczekiwanie z formy oratio obliqua do oratio recta.][F 1których i postawił przy* siebie samego (jako) żyjącego po cierpieniu** Jego*** wśród wielu dowodów, przez dni czterdzieści dając siebie widzieć im i mówiąc (te) o królestwie Boga. [* Sens: postawił siebie przy Apostołach, stanął przy Apostołach, objawił się Apostołom.] [** O męce Chrystusa.] [*** Zamiast: "swoim".] E aż do którego dnia, (kiedy), przykazawszy wysłannikom przez Ducha Świętego, których wybrał sobie, został wzięty do góry;D /Pierwsze słowo* uczyniłem o wszystkich, o Teofilu, które zaczął Jezus czynić i nauczać[* Możliwe: "opowiadanie", "relację", "księgę".]'CG(Są) zaś i inne, liczne, które uczynił Jezus, które gdyby zapisane zostały po jednemu, nawet nie sam, tak sądzę. świat (pomieściłby) pisane zwoje.sB_Ten jest uczeń świadczący o tych i (który zapisał) je, i wierny że prawdziwe jego świadectwo jest.CAWyszło więc to słowo do braci, że uczeń ów nie umiera. Nie powiedział zaś mu Jezus, że nie umiera, ale: Jeśli on, chcę, (by) (pozostał) aż przychodzę, [co (to) do ciebie]?s@_Mówi mu Jezus: Jeśli (on), chcę, (by) (pozostał) aż przychodzę, co (to) do ciebie? Ty mi towarzysz!J? Tego więc zobaczywszy Piotr mówi Jezusowi: Panie, ten zaś co?:>mOdwróciwszy się Piotr widzi ucznia, którego miłował Jezus. towarzyszącego, który i spoczął na wieczerzy na piersi jego, i powiedział: Panie, kto jest wydającym cię?u=cTo zaś powiedział dając znać. jaką śmiercią wsławi Boga. I to powiedziawszy mówi mu: Towarzysz mi.P<Amen, amen mówię ci, gdy byłeś młodszy, opasywałeś się i chodziłeś gdzie chciałeś. Kiedy zaś zestarzejesz się, wyciągniesz ręce twe i inny cię opasze i poprowadzi. gdzie nie chcesz.p;YMówi mu trzeci (raz): Szymonie Jana, kochasz mnie? Zasmucił się Piotr, że powiedział mu trzeci (raz): "Kochasz mnie?" i (że tak) mówi mu: Panie, wszystko ty wiesz, ty wiesz, że kocham cię. Mówi mu [ Jezus]: Paś owce me.:!Mówi mu znów drugi (raz): Szymonie Jana, miłujesz mnie? Mówi mu: Tak, Panie, ty wiesz, że kocham cię. Mówi mu: Pasterzuj owcom mym.J9 Gdy więc zjedli śniadanie, mówi Szymonowi Piotrowi Jezus: Szymonie (synu) Jana, miłujesz mnie więcej (od) tych? Mówi mu: Tak, Panie, ty wiesz, że kocham cię. Mówi mu: Paś baranki me.Y8+To już trzeci (raz) pokazał się Jezus uczniom podniósłszy się z martwych.G7 Przychodzi Jezus i bierze chleb i daje im, i rybkę podobnie.6+ Mówi im Jezus: Chodźcież, zjedzcie śniadanie. Nikt zaś odważył się (z) uczniów wypytywać go: Ty kto jesteś?, wiedząc, że Pan jest..5U Wszedł więc Szymon Piotr i wyciągnął sieć na ziemię, pełną ryb wielkich, stu pięćdziesięciu trzech. I tak wiele (choć było), nie rozdarła się sieć.K4 Mówi im Jezus: Przynieście z rybek, które złapaliście teraz.n3U Jak więc wyszli na ziemię, widzą ognisko (z węglami) leżące i rybkę nań położoną i chleb.2Zaś inni uczniowie łódką przybyli, nie bowiem byli daleko od ziemi, ale jakieś z łokci dwieście, ciągnąc sieć ryb.=1sMówi więc uczeń ów, którego miłował Jezus, Piotrowi: Pan jest. Szymon więc Piotr, usłyszawszy, że Pan jest, okrycie przepasał, był bowiem nagi, i rzucił się w morze."0=On zaś powiedział im: Rzućcie z prawej części łodzi sieć. i znajdziecie Rzucili więc, i już nie ją wyciągnąć mieli siłę od mnogości ryb.v/eMówi więc im Jezus: Dzieci, czy coś do posiłku* macie? Odpowiedzieli mu: Nie. [* Do jedzenia z chlebem.]x.iRano zaś już (gdy stało się), stanął Jezus na brzegu. Nie jednakże wiedzieli uczniowie, że Jezus jest.-Mówi im Szymon Piotr: Idę łowić. Mówią mu: Przychodzimy i my z tobą. Wyszli i weszli do łodzi i w ową noc (nie) złapali nic. ,Byli razem Szymon Piotr, i Tomasz zwany Bliźniak, i Natanael z Kany (w) Galilei, i (ci) Zebedeusza, i inni z uczniów jego dwaj._+ 9Po tym pokazał się znów Jezus uczniom nad morzem Tyberiady. Pokazał się zaś tak.*To zaś napisane jest, aby [u] wierzyliście, że Jezus jest Pomazańcem, Synem Boga i aby wierząc życie mieliście w imieniu jego.n)ULiczne więc i inne znaki uczynił Jezus wobec uczniów [jego], które nie są zapisane w zwoju tym.t(aMówi mu Jezus: Bo ujrzałeś mnie, uwierzyłeś? Szczęśliwi (ci którzy) nie (zobaczyli) a (uwierzyli).@'{Odpowiedział Tomasz i rzekł mu: Pan mój i Bóg mój.&5Potem mówi Tomaszowi: Nieś palec twój tu i zobacz ręce me, i nieś rękę twą i włóż w bok mój, i nie stawaj się bez wiary, ale wierzący.2%]I po dniach ośmiu znowu byli wewnątrz uczniowie jego i Tomasz z nimi. Przychodzi Jezus, drzwi (gdy były zamknięte), i stanął na środku i powiedział: Pokój wam.a$;Mówili więc mu inni uczniowie: Ujrzeliśmy Pana. On zaś powiedział im: Jeśli nie zobaczę na rękach jego śladu gwoździ i włożę palec mój w ślad gwoździ i włożę moją rękę w bok jego, nie uwierzę.^#5Tomasz zaś jeden z dwunastu, zwany Bliźniak nie był z nimi, gdy przyszedł Jezus.H" Których(kolwiek) odpuścilibyście grzechy. odpuszczone są im, których(kolwiek) zatrzymalibyście, są zatrzymane*.[* Albo "są zatrzymani". Użyty jest tu obraz chwycenia i zatrzymania.]N!I to powiedziawszy tchnął i mówi im: Weźmijcie Ducha Świętego.h IPowiedział więc im [ Jezus] znów: Pokój wam. Jako wysłał mnie Ojciec, i ja posyłam was.gGI to powiedziawszy pokazał ręce i bok im. Uradowali się więc uczniowie, zobaczywszy Pana.^5(Gdy był) więc wieczór dnia owego pierwszego (z) tygodnia i drzwi (zamknięte były), gdzie byli uczniowie, z powodu strachu (przed) Judejczykami, przyszedł Jezus i stanął na środku i mówi im: Pokój wam.jMPrzychodzi Mariam Magdalena zwiastując uczniom, że: Ujrzałam Pana, i to (co) powiedział jej.)Mówi jej Jezus: Nie mnie dotykaj*, jeszcze nie bowiem wstąpiłem do Ojca. Idź zaś do braci mych i powiedz im: Wstępuję do Ojca mego i Ojca waszego, i Boga mego i Boga waszego. [* Forma sugeruje nie jednorazowe dotknięcie, lecz dłuższe dotykanie, "nie trzymaj".]veMówi jej Jezus: Mariam! Zwróciwszy się ona mówi mu po hebrajsku: Rabbuni! (co mówi się "Nauczycielu").I Mówi jej Jezus: Kobieto, dlaczego płaczesz? Kogo szukasz? Ona uważając, że ogrodnik jest, mówi mu: Panie, jeśli ty wyniosłeś go, powiedz mi, gdzie położyłeś go, i ja go zabiorę.pYTo powiedziawszy zwróciła się do tyłu i widzi Jezusa stojącego, i nie wiedziała, że Jezus jest.{o I mówią jej oni: Kobieto, dlaczego płaczesz? Mówi im, że: Zabrali Pana mego i nie wiem, gdzie położyli go."= i widzi dwóch zwiastunów w bieli* siedzących, jednego przy głowie i jednego przy stopach, gdzie leżało ciało Jezusa. [* Dosłownie "w białych".]mS Maria zaś stała przy grobowcu na zewnątrz płacząc. Jak więc płakała, zajrzała do grobowca,7i Odeszli więc z powrotem do (siebie) uczniowieL Jeszcze nie bowiem znali Pismo, że trzeba mu z martwych powstać.r]Wtedy więc wszedł i (ten) inny uczeń, (ten) przybyły pierwszy do grobowca, i zobaczył, i uwierzył.wgi chustkę, która była na głowie jego, nie z płótnami leżącą, ale osobno zwiniętą w jednym miejscu.nUPrzychodzi więc i Szymon Piotr towarzyszący mu i wszedł do grobowca; i ogląda płótna leżące,J I zaglądnąwszy widzi leżące płótna, nie jednakże wszedł.~uBiegli zaś dwaj razem. I (ten) inny uczeń przodem pobiegł szybciej (od) Piotra i przyszedł pierwszy do grobowca.FWyszedł więc Piotr i (ten) inny uczeń i szli do grobowca.( IBiegnie więc i przychodzi do Szymona Piotra i do innego ucznia, którego kochał Jezus, i mówi im: Zabrali Pana z grobowca i nie wiemy, gdzie położyli go.  3Zaś pierwszym (dniem) tygodnia Maria Magdalena przychodzi rano, ciemność jeszcze (gdy była), do grobowca; i widzi kamień usunięty z grobowca.F *Tam więc z powodu przygotowania*.] Judejczyków, bo blisko był grobowiec, położyli Jezusa. [* Dzień przygotowania do szabatu, czyli piątek (w tym wypadku przypadający przed Paschą) )Był zaś w miejscu, gdzie został ukrzyżowany, ogród, i w ogrodzie grobowiec nowy, w którym jeszcze nikt (nie) był położony.w g(Wzięli więc ciało Jezusa i związali je płótnami z wonnościami, jako zwyczaj jest Judejczykom grzebać./'Przyszedł zaś i Nikodem, (ten) przybyły do niego nocą przedtem*, niosąc mieszaninę mirry i aloesu jakieś funtów sto. [* Po raz pierwszy.]b=&Po zaś tym poprosił Piłata Józef z Arymatei, będący uczniem Jezusa, ukrytym (jednak) z powodu strachu (przed) Judejczykami, aby zabrał ciało Jezusa. I zezwolił Piłat. Przyszedł więc i zabrał ciało jego.S%I znów drugie Pismo mówi: Będą patrzeć na (tego) którego przebodli._7$Stało się bowiem to, aby Pismo wypełniło się: Kość ni zostanie skruszona jego./W#I który zobaczył, zaświadczył*, i prawdziwe jego jest świadectwo, i on wie, że prawdziwie mówi, aby i wy [u]wierzyliście. [* Perfectum: i teraz zaświadcza.]_7"ale jeden (z) żołnierzy włócznią jego bok dźgnął i wyszła zaraz krew i woda.c?!do zaś Jezusa przyszedłszy, jak zobaczyli już go umarłego, nie połamali jego goleni,pY Przyszli więc żołnierze i pierwszego połamali golenie i innego, (tego) razem ukrzyżowanego z nim,:mZatem Judejczycy, skoro przygotowanie*.] było, aby nie pozostały na krzyżu ciała w szabat, był bowiem wielki dzień owego szabatu, poprosili Piłata, aby połamane zostały ich golenie i usunięci zostali. [* Dzień przygotowania do szabatu, czyli piątek (w tym wypadku przypadający przed Paschą)hIGdy więc wziął ocet Jezus, powiedział: Dokonane jest. I skłoniwszy głowę, wydał ducha.~+Naczynie leżało octem* napełnione. Gąbkę więc napełnioną octem (na) hyzop włożywszy przynieśli do jego ust. [* Albo kwaśnym winem.]m}SPo tym wiedząc Jezus, że już wszystko dokonane jest. aby wypełniło się Pismo, mówi: Pragnę.|1Potem mówi uczniowi: Oto matka twa. I od owej godziny wziął uczeń ją do (siebie)*. [* ,,Do własnych" (ogólnie o domu, majątku, ludziach).]|{q'Jezus więc zobaczywszy matkę i ucznia obok stojącego, którego miłował, mówi matce: Kobieto, oto syn twój.mzSStały zaś przy krzyżu Jezusa matka jego, i siostra matki jego Maria Kleofasa, i Maria Magdalena.ry]Powiedzieli więc do siebie nawzajem: Nie rozdzierajmy jej, ale losujmy co do niej, kogo będzie. Aby Pismo wypełniło się [ mówiące]: Rozdzielili szaty me sobie i na strój mój rzucili los. (Tak) zatem żołnierze to uczynili.Hx Zatem żołnierze. gdy ukrzyżowali Jezusa, wzięli szaty jego i uczynili cztery części, każdemu żołnierzowi część, i tunikę. Była zaś tunika bez szwu, od góry tkana przez całe.9wmOdpowiedział Piłat: Co napisałem, napisałem.vMówili więc Piłatowi arcykapłani Judejczyków: Nie pisz: Król Judejczyków, ale że on powiedział: Królem jestem Judejczyków.;uoTen więc tytuł winy liczni odczytali (z) Judejczyków, bo blisko było miejsce miasta, gdzie ukrzyżowany został Jezus. I było napisane po hebrajsku, po łacinie, po grecku.t{Napisał zaś i tytuł winy Piłat i położył na krzyżu. Było zaś napisane: Jezus Nazarejczyk, król Judejczyków.ksOgdzie go ukrzyżowali, i z nim innych dwóch, z tej strony i z tej strony, pośrodku zaś Jezusa.vreI niosąc (dla) siebie i krzyż, wyszedł na zwane Czaszki Miejsce, które nazywa się po hebrajsku Golgota,SqWtedy więc wydał go im, aby ukrzyżowany został. Wzięli więc Jezusa.3p_Wykrzyknęli więc oni: Zabierz, zabierz, ukrzyżuj go. Mówi im Piłat: Króla waszego mam ukrzyżować? Odpowiedzieli arcykapłani: Nie mamy króla, jeśli nie Cezara.NoByło zaś przygotowanie*.] Paschy, godzina była jakoś szósta. I mówi Judejczykom: Oto król wasz. [* Dzień przygotowania do szabatu, czyli piątek (w tym wypadku przypadający przed Paschą)2n] Zatem Piłat usłyszawszy słowa te poprowadził na zewnątrz Jezusa, i usiadł na trybunie w miejscu zwanym Litostrotos*, po hebrajsku zaś Gabbata. [* Kamienny Bruk.]omW Od tego Piłat (usiłował) uwolnić go. Zaś Judejczycy wykrzyknęli mówiąc: Jeśli tego uwolnisz, nie jesteś przyjacielem Cezara. Każdy królem siebie czyniący mówi przeciwko*.] Cezarowi. [* Sprzeciwia się (jego władzy)&lE Odpowiedział [mu] Jezus: Nie miałbyś władzy nade mną żadnej, gdyby nie była dana ci z góry. Dla tego (który wydał) mnie tobie, większy grzech ma.ky Mówi więc mu Piłat: Do mnie nie mówisz? Nie wiesz, ze władzę mam uwolnić cię i władzę mam ukrzyżować cię?mjS I wszedł do pretorium znów i mówi Jezusowi: Skąd jesteś ty? Zaś Jezus odpowiedzi nie dał mu.MiGdy więc usłyszał Piłat to słowo, bardziej przestraszył się.sh_Odpowiedzieli mu Judejczycy: My Prawo mamy i według Prawa winien umrzeć, bo Synem Boga siebie uczynił.LgGdy więc zobaczyli go arcykapłani i pachołkowie, wykrzyknęli mówiąc: Ukrzyżuj, ukrzyżuj. Mówi im Piłat: Weźcie go wy i ukrzyżujcie, ja bowiem nie znajduję w nim przyczyny (do kary).wfgWyszedł więc Jezus na zewnątrz, niosąc cierniowy wieniec i purpurowy płaszcz. I mówi im: Oto człowiek.&eEI wyszedł znów na zewnątrz Piłat i mówi im: Oto prowadzę wam go na zewnątrz, aby poznaliście, że żadnej przyczyny (do kary) (nie) znajduję w nim.`d9i przychodzili do niego i mówili: (Witaj), królu Judejczyków. I dawali mu policzki.vceI żołnierze, splótłszy wieniec z cierni, nałożyli na jego głowę, i płaszczem purpurowym odziali go;8b mWtedy więc wziął Piłat Jezusa i wybatożył.gaG(Wykrzyknęli więc znowu mówiąc: Nie tego, ale Barabasza. Był zaś Barabasz rozbójnikiem.w`g'Jest zaś zwyczaj wam, aby jednego uwolniłem wam w Paschę. Chcecie więc, uwolnię wam króla Judejczyków?!_;&Mówi mu Piłat: Co to jest prawda? I to powiedziawszy znów wyszedł do Judejczyków i mówi im: Ja żadnej (nie) znajduję w nim przyczyny (do kary).~^u%Powiedział więc mu Piłat: Czy więc królem jesteś ty? Odpowiedział Jezus: Ty mówisz, że królem jestem. Ja na to zrodziłem się i na to przyszedłem na świat, aby zaświadczyłem prawdzie. Każdy będący z prawdy słucha mego głosu.^]5$Odpowiedział Jezus: Królestwo moje nie jest ze świata tego. Gdyby ze świata tego było królestwo moje, słudzy moi walczyliby, aby nie zostałem wydany Judejczykom. Teraz zaś królestwo moje nie jest stąd.y\k#Odpowiedział Piłat: Czyż ja Judejczykiem jestem? Naród twój i arcykapłani wydali cię mi. Co uczyniłeś?^[5"Odpowiedział Jezus: Od ciebie samego ty to mówisz, czy inni powiedzieli ci o mnie?uZc!Wszedł więc znów do pretorium Piłat i zawołał Jezusa i powiedział mu: Ty jesteś król Judejczyków?oYW Aby słowo Jezusa wypełniło się, które powiedział dając znać, jaką śmiercią miał umierać.X1Powiedział więc im Piłat: Weźcie go wy i według Prawa waszego osądźcie go. Powiedzieli mu Judejczycy: Nam nie jest dozwolone zabić nikogo.bW=Odpowiedzieli i rzekli mu: Gdyby nie był ten zło czyniący. nie by ci wydalibyśmy go.yVkWyszedł więc Piłat na zewnątrz do nich i rzecze: Jakie oskarżenie przynosicie [przeciw] człowiekowi temu?/UWProwadzą więc Jezusa od Kajfasza do pretorium*. Było zaś rano. I oni nie weszli do pretorium, aby nie skalali się, ale zjedli Paschę. [* Siedziba namiestnika.]AT}Znów więc wyparł się Piotr. I zaraz kogut zawołał.S!Mówi jeden ze sług arcykapłana, krewny(m) będący (tego któremu) odciął Piotr ucho: (Czy) nie ja cię zobaczyłem w ogrodzie z nim?R7Był zaś Szymon Piotr stojący i grzejący się. Powiedzieli więc mu: Czy i ty z uczniów jego jesteś? Wyparł się ów i powiedział: Nie jestem.HQ Wysłał więc go Annasz związanego do Kajfasza arcykapłana.tPaOdpowiedział mu Jezus: Jeśli źle powiedziałem, zaświadcz o złym, jeśli zaś dobrze, co mnie bijesz?OTo zaś on (gdy powiedział), jeden obok stojący (z) pachołków dał policzek Jezusowi powiedziawszy: Tak odpowiadasz arcykapłanowilNQDlaczego mnie pytasz? Spytaj słuchaczy, co powiedziałem im. Oto ci wiedzą, co powiedziałem ja.>MuOdpowiedział mu Jezus: Ja otwarcie mówiłem światu. Ja zawsze nauczałem w synagodze i w świątyni, gdzie wszyscy Judejczycy schodzą się, i w ukryciu (nie) powiedziałem nic.KLZatem arcykapłan spytał Jezusa o uczniów jego i o naukę jego.K#Stali zaś niewolnicy i pachołkowie ognisko uczyniwszy, bo zimno było, i grzali się. Był zaś i Piotr z nimi stojący i grzejący się.yJkMówi więc Piotrowi służebna, odźwierna: Czy i ty z uczniów jesteś człowieka tego? Mówi on: Nie jestem.IZaś Piotr stał przy drzwiach na zewnątrz. Wyszedł więc uczeń, (ten) znajomy arcykapłana i rzekł odźwiernej i wprowadził Piotra.$HATowarzyszył zaś Jezusowi Szymon Piotr i inny uczeń. Zaś uczeń ów był znajomy arcykapłanowi, i razem wszedł z Jezusem na dziedziniec arcykapłana.}GsBył zaś Kajfasz (tym), (który doradził) Judejczykom, że jest pożyteczne (by) jeden człowiek (umarł) za lud.rF] i zaprowadzili do Annasza najpierw. Był bowiem teściem Kajfasza, który był arcykapłanem roku owego.bE= Zatem kohorta, i tysięcznik, i pachołkowie Judejczyków ujęli Jezusa, i związali go,uDc Powiedział więc Jezus Piotrowi: Wrzuć miecz do pochwy. Kielicha, który dał mi Ojciec, nie mam pić go?C' Szymon więc Piotr mając miecz wyciągnął go i uderzył arcykapłana sługę i odciął jego ucho prawe. Było zaś imię słudze Malchos.pBY Aby wypełniło się słowo. które powiedział, że: Których dałeś mi, nie zgubiłem z nich nikogovAeOdpowiedział Jezus: Powiedziałem wam, że ja jestem. Jeśli więc mnie szukacie, dopuśćcie tym odejść.\@1Znów więc spytał ich: Kogo szukacie? Oni zaś powiedzieli: Jezusa Nazarejczyka.T?!Jak więc powiedział im: Ja jestem, odeszli do tyłu i upadli na ziemię.t>aOdpowiedzieli mu: Jezusa Nazarejczyka. Mówi im: Ja jestem. Stał zaś i Juda, (ten) wydający go, z nimi.d=AJezus więc, wiedząc wszystko przychodzące na niego, wyszedł i mówi im: Kogo szukacie?<Zatem Juda wziąwszy kohortę i od arcykapłanów i od faryzeuszów pachołków, przychodzi tam z pochodniami, i latarniami, i bronią.m;SZnał zaś i Juda wydający go (to) miejsce, bo wielekroć zbierał się Jezus tam z uczniami jego.: To powiedziawszy Jezus wyszedł z uczniami jego poza zimowy strumień Cedron, gdzie był ogród, do którego wszedł on i uczniowie jego.{9oI dałem poznać im imię twe i dam poznać, aby miłość, którą umiłowałeś mnie, w nich była i ja w nich.w8gOjcze sprawiedliwy, a świat cię nie poznał, ja zaś cię poznałem, i ci poznali, że ty mnie wysłałeś.N7Ojcze, co* dałeś mi, chcę, aby gdzie jestem ja, i oni byli ze mną, aby oglądali chwałę moją, którą dałeś mi, bo umiłowałeś mnie przed założeniem świata. [* Sens: "ci, których".]63ja w nich i ty we mnie, aby byli udoskonaleni ku jednemu, aby poznał świat, że ty mnie wysłałeś i umiłowałeś ich, jako mnie umiłowałeś.U5#I ja chwałę, którą dałeś mi, dałem im, aby byli jedno jako my jedno, 4aby wszyscy jedno byli, jako ty, Ojcze, we mnie i ja w tobie, aby i oni w nas byli, aby świat wierzył, że ty mnie wysłałeś.c3?Nie co do tych zaś proszę jedynie, ale i co do wierzących z powodu słowa ich we mnie,R2I za nich ja uświęcam (siebie), aby byli i oni uświęceni w prawdzie.I1 Jako mnie wysłałeś na świat, i ja wysłałem ich na świat.;0qUświęć ich w prawdzie. Słowo twe prawdą jest.;/qZe świata nie są, jako ja nie jestem ze świata.Y.+Nie proszę, aby zabrałeś ich ze świata, ale aby ustrzegłeś ich od złego.r-]Ja dałem im słowo twe i świat znienawidził ich, bo nie są ze świata, jak ja nie jestem ze świata.r,] Teraz zaś do ciebie przychodzę i to mówię w świecie, aby mieli radość moją wypełnioną w sobie.0+Y Gdy byłem z nimi, ja strzegłem ich w imieniu twym, które dałeś mi, i ustrzegłem, i nikt z nich (nie) zginął, jeśli nie syn zguby, aby Pismo wypełniło się.0*Y I już nie jestem w świecie, a oni w świecie są i ja do ciebie przychodzę. Ojcze święty, ustrzeż ich w imieniu twym, które dałeś mi, aby byli jedno jako my.o)W i moje* wszystko twoje* jest i twoje* moje*, i jestem wsławiony w nich. [* Dosłownie "moi - twoi".](y Ja co do nich proszę. Nie co do świata proszę, ale co do których dałeś mi, bo twoi* są, [* Dosłownie "tobie".]'%Bo słowa, które dałeś mi, dałem im, i oni wzięli i poznali prawdziwie, że od ciebie wyszedłem, i uwierzyli, że ty mnie wysłałeś.F&Teraz poznali, że wszystko, ile dałeś mi, od ciebie jest.%5Uczyniłem widocznym twe imię ludziom, których dałeś mi ze świata. Twoi* byli i mi ich dałeś, i słowo twe ustrzegli. [* Dosłownie "tobie".]u$cI teraz wsław mnie ty, Ojcze, u ciebie chwałą, którą miałem, przed (tym jak) świat (był), u ciebie.`#9Ja cię wsławiłem na ziemi, dzieło wypełniwszy, które dałeś mi, aby uczyniłem."{To zaś jest wieczne życie, aby poznawali ciebie. jedynego prawdziwego Boga i którego wysłałeś, Jezusa Pomazańca.r!]jako dałeś mu władzę (nad) wszelkim ciałem, aby wszystkiemu, co dałeś mu, dał im życie wieczne.  To powiedział Jezus, i podniósłszy oczy jego ku niebu rzekł: Ojcze. nadeszła godzina. Wsław twego Syna. aby Syn wsławił ciebie,y!To rzekłem wam, aby we mnie pokój mieliście. W świecie ucisk macie, ale miejcie odwagę, ja zwyciężyłem świat. 9 Oto przychodzi godzina i nadeszła, aby rozproszyliście się każdy do swoich i mnie samego zostawiliście. A nie jestem sam, bo Ojciec ze mną jest.1]Odpowiedział im Jezus: Teraz wierzycie?wTeraz wiemy, że wiesz wszystko i nie potrzebę masz, aby ktoś cię pytał. W tym wierzymy, że od Boga wyszedłeś.c?Mówią uczniowie jego: Oto teraz otwarcie mówisz i przypowieści żadnej (nie) mówisz.b=Wyszedłem od Ojca i przyszedłem na świat. Z powrotem opuszczam świat i idę do Ojca.lQSam bowiem Ojciec kocha was. bo wy mnie ukochaliście i uwierzyliście, że ja od Boga wyszedłem.kOW owym dniu w imię me poprosicie sobie, i nie mówię wam, że ja prosić będę Ojca co do was.3Te (rzeczy) w przypowieściach rzekłem wam. Przychodzi godzina, gdy już nie w przypowieściach powiem wam, ale otwarcie co do Ojca oznajmię wam.zmAż do teraz nie poprosiliście (o) nic w imię me. Proście i otrzymacie, aby radość wasza była wypełniona.wI w owym dniu mnie nie zapytacie (o) nic. Amen, amen mówię wam, jeśli (o) coś poprosicie Ojca w imię me, da wam.%I wy więc teraz wprawdzie smutek macie, znów jednak zobaczę was, i uraduje się wasze serce, i radości waszej nikt (nie) zabiera od was.DKobieta, kiedy rodziłaby, smutek ma, bo przyszła godzina jej. Kiedy zaś urodzi się dziecko, już nie przypomina sobie ucisku z powodu radości, że zrodził się człowiek na świat.8iAmen, amen mówię wam, że płakać będziecie i zawodzić będziecie wy, zaś świat radować się będzie. Wy będziecie zasmuceni, ale smutek wasz radością stanie się.5cPoznał Jezus, że chcieli go pytać, i powiedział im: Co do tego szukacie (między) sobą, że powiedziałem: Mało i nie widzicie mnie, i znów mało i zobaczycie mnie?NMówili więc: Co jest to, [co mówi], "mało"? Nie wiemy, co mówi..UPowiedzieli więc z uczniów jego do siebie nawzajem: Co jest to, co mówi nam: Mało i nie widzicie mnie, i znów mało i zobaczycie mnie? I: Bo odchodzę do Ojca?J Mało i już nie widzicie mnie, i znów mało i zobaczycie mnie.f EWszystko, ile ma Ojciec, moje jest. Dla tego powiedziałem, że z mego bierze i oznajmi wam.< sOn mnie wsławi, bo z mojego weźmie i oznajmi wam.6 e Kiedy zaś przyjdzie on, duch prawdy, poprowadzi was w prawdzie całej; nie bowiem mówić będzie od siebie, ale ile usłyszy mówić będzie, i przychodzące oznajmi wam.H   Jeszcze wiele mam wam mówić, ale nie możecie nieść teraz.B  Co do zaś sądu, bo władca świata tego jest osądzony. P~~}}"|{zzJyy?xwwvv)utsrrqqpnonnPmmlkiihh`hgvfie`d|cbb_^^|]]7[ZZYXWW~WVUUZSKPP ONNNMLKJYHHfGFxDD:CC%BBAA@@ ?>k=<  C } OK%qW!; Współporuszyli lud, i starszych, i uczonych w piśmie i stanąwszy obok wspólnie porwali go i poprowadzili na miejsce posiedzeń*.[* O sanhedrynie.]:m Wtedy podrzucili* mężów mówiących, że: "Usłyszeliśmy go mówiącego słowa krzywdząco mówiące** na Mojżesza i Boga".[* Sens: podstawili.] [** Sens: "bluźniercze".]R i nie byli silni stanąć naprzeciw mądrości i Ducha, którym mówił._~7 Powstali zaś niektórzy (z tych) z (miejsca) zebrań*, (tego) nazywanego Libertynów, i Cyrenejczyków, i Aleksandryjczyków, i (tych) od Cylicji i Azji, dociekając razem z Szczepanem, [* Możliwe: ,,synagogi".]S}Szczepan zaś pełny łaski i mocy czynił cuda i znaki wielkie w ludzie.| I słowo Boga wzrastało, i mnożyła się liczba uczniów w Jeruzalem bardzo, liczny tłum kapłanów był posłuszny wierze.^{5których postawili przed wysłannikami, i pomodliwszy się położyli na nich ręce.OzI spodobało się (to) słowo przed całą mnogością, i wybrali sobie Szczepana*, męża pełnego wiary i Ducha Świętego, i Filipa, i Prochora, i Nikanora, i Tymona, i Parmenasa, i Mikołaja, prozelitę** Antiocheńczyka, [* Literalnie: "Stefana".][** O nawróconych na judaizm i z kolei z judaizmu na chrześcijaństwo.]Yy+My zaś (przy) modlitwie i służbie słowa będziemy trwać niezłomnie przy".FxPrzyjrzyjcie się zaś. bracia, mężom z was poświadczającym się* siedmiu pełnym Ducha i mądrości, których ustanowimy do potrzeby tej. [* W sensie: cieszącym się dobrą opinią.]wyPrzywoławszy do siebie zaś (ci) Dwunastu mnogość uczniów powiedzieli: ,,Nie podobające się jest, (aby) my pozostawiwszy słowo Boga służyć* stołom. [* Składniej: "Nie jest miłe, abyśmy pozostawili słowo Boga, a służyli stołom".]*v OW zaś dniach tych (kiedy mnożyli się)* uczniowie stało się narzekanie hellenistów** na Hebrajczyków, że są przeoczane w służbie codziennej wdowy ich. [* Tu o wzrastaniu liczby.] [** O Żydach z diaspory, żyjących na sposób helleński. Tu o nawróconych na chrześcijaństwo.]Bu}*Każdego dnia w świątyni i w domu nie powstrzymywali się nauczając i głosząc dobrą nowinę* Pomazańca, Jezusa. [* Składniej: "bez przerwy nauczali i głosili dobrą nowinę".]>tu)Ci więc szli radując się od oblicza sanhedrynu*, że zostali uznani za godnych za (to) imię doznać braku szacunku. [* Tu "sanhedrynu" zamiast dosłownie "miejsca posiedzeń".]s (I przywoławszy do siebie wysłanników, zbiwszy* nakazali nie mówić na imieniu Jezusa. i uwolnili. [* O ostrej chłoście.] r 'jeśli zaś z Boga jest, nie będziecie mogli obalić ich żeby kiedyś nie i walczącymi przeciw Bogu znalezieni zostaliście". Zostali przekonani zaś (przez) niego*.[* Możliwy jest inny przekład: "Usłuchali zaś go", lub: "Dali się mu przekonać".]q1&I (o tych) teraz mówię wam: odstąpcie od ludzi tych i uwolnijcie ich. Bo jeśli jest z ludzi postanowienie to lub dzieło to, zostanie obalone;dpA%Po tym podniósł się Judasz Galilejczyk w dniach spisu i oderwał lud* za nim**. I ten zgubił się, i wszyscy, jacy ulegali mu, zostali rozproszeni. [*"Oderwał lud" - sens: porwał za sobą.] [** Zamiast: "sobą".].oU$Przed bowiem tymi dniami podniósł się Teodas, mówiący być kimś on sam*, (do) którego dała się nakłonić mężów liczba mniej więcej czterystu. Który został zgładzony i wszyscy, jacy ulegali mu, zostali rozłączeni i stali się ku niczemu. [* Składniej: "że on jest kimś".]1n[#Powiedział do nich: "Mężowie Izraelici, zajmujcie się sobą samymi* nad ludźmi tymi, co macie dokonać.[*"Zajmujcie się sobą samymi" - sens: zastanówcie się.]Vm%"Wstawszy zaś pewien w miejscu posiedzeń faryzeusz imieniem Gamaliel, nauczyciel Prawa szacowny dla całego ludu, wezwał, (żeby) na zewnątrz na krótko (tych) ludzi uczynić*.[* Sens: "wyprowadzić".] l !(Ci) zaś wysłuchawszy byli rozpiłowani* i postanawiali zgładzić ich. [* Metafora oznaczająca stan ostrego zdenerwowania.]k I my jesteśmy świadkami słów tych, i Duch Święty, którego dał Bóg słuchającym władzy* Jego".[* Podporządkowującym się.]aj;Tego Bóg (jako) Początek i Wodza i Zbawiciela wywyższył prawicą Jego*, (żeby) dać zmianę myślenia** Izraelowi i uwolnienie (od) grzechów. [* Zamiast: "swoją".][** W N.T. termin techniczny: "nawrócenie".]&iEBóg ojców naszych wskrzesił Jezusa, którego wy wzięliście w swoje ręce*, zawiesiwszy na drzewie. [* O aresztowaniu i dysponowaniu według swej woli.]{hoZacząwszy odpowiadać zaś Piotr i wysłannicy powiedzieli: ,,Słuchać władzy trzeba Boga bardziej niż ludzi.?gwmówiąc: ["Nie] nakazem nakazaliśmy wam, aby nie nauczać na imieniu tym? I oto wypełniliście Jeruzalem nauczaniem waszym, i chcecie przyprowadzić na nas krew człowieka tego."pfYPrzyprowadziwszy zaś ich, postawili w miejscu posiedzeń. I zaczął dopytywać się ich arcykapłan,e/Wtedy odszedłszy komendant razem z (tymi) poddanymi prowadził ich, nie z gwałtem, bali się bowiem ludu, aby nie zostali obrzuceni kamieniami.d%Przybywszy zaś ktoś oznajmił im, że: "Oto mężowie, których umieściliście w strażnicy, są w świątyni, stojąc i nauczając lud".c{Gdy zaś usłyszeli słowa te komendant świątyni i arcykapłani, byli w niepewności co do nich, co stałoby się to.8bimówiąc, że: "Więzienie znaleźliśmy zakluczone w całej niezawodności i strażników stojących przy podwojach. Otwarłszy zaś do środka, nikogo (nie) znaleźliśmy".ba=Zaś przybywszy poddani nie znaleźli ich w strażnicy. Obróciwszy się zaś oznajmili,`/Usłuchawszy zaś weszli od brzasku do świątyni i nauczali. Przybywszy zaś arcykapłan i (ci) razem z nim zwołali sanhedryn* i całą starszyznę synów Izraela, i wysłali do więzienia, (żeby zostali przyprowadzeni) oni. [* Bliżej etymologii: "miejsce posiedzeń".]Z_-"Idźcie i stanąwszy mówcie w świątyni ludowi wszystkie słowa życia tego".L^Zwiastun* zaś Pana przez noc** otwarłszy bramy strażnicy***, wyprowadziwszy ich, powiedział: [* Inaczej: "anioł".][** Inaczej: "w ciągu nocy", "nocą".][*** Synonim więzienia i twierdzy.]n]Ui narzucili ręce na wysłanników i umieścili sobie ich w strzeżeniu* publicznym. [* O areszcie.] \ Wstawszy zaś arcykapłan i wszyscy (ci) razem z nim (ci) będący stronnictwem saduceuszów, dali się napełnić zazdrością][3Schodziła zaś i mnogość (z tych) wkoło miast Jeruzalem, niosąc nie mających siły* i dręczonych przez duchy nieczyste, którzy byli uzdrawiani wszyscy. [* O chorych. Lepiej byłoby tu dać "niemocnych".]UZ#tak że i na ulice wynoszono nie mających siły* i kładziono na łożach i matach, aby przychodzącego Piotra choćby cień ocienił kogoś (z) nich. [* O chorych. Lepiej byłoby tu dać "niemocnych".]Y1Coraz bardziej zaś przyłączały się* wierząc (do) Pana mnogości mężów i kobiet, [* W świetle wiersza 5.13 chyba nie o stawaniu się chrześcijanami, lecz o przychodzeniu do owej grupy chrześcijan celem słuchania ich nauki lub ze względu na dziejące się cuda.]kXO Zaś (z) pozostałych nikt (nie) odważał się łączyć się (z) nimi, ale wywyższał ich lud.W Przez zaś ręce wysłanników stawały się znaki i cudy liczne w ludzie. I byli jednomyślnie wszyscy w Portyku Salomona.@Vy I stała się bojaźń wielka na całą (społeczność) wywołanych* i na wszystkich słuchających tego. [*"(społeczność) wywołanych" - zgodnie z etymologią: "z" czegoś, "od" czegoś; "wołać, wzywać, zapraszać, powoływać"; "zawołany, wezwany, zaproszony, powołany". Można także przekładać na "taki, który dał się zawołać; taki, który przyjął wezwanie, zaproszenie, powołanie. Etymologicznie można przełożyć na "(społeczność) wywołanych" lub na "(społeczność) takich, którzy dali się wywołać, (zgromadzenie) takich, którzy dali się powołać" skądś, "(lud) zaproszonych" skądś. Jako termin techniczny oznacza w N.T. Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]"U= Padła zaś natychmiast do nóg jego i wyzionęła ducha. Wszedłszy zaś młodzieńcy, znaleźli ją martwą i wyniósłszy pogrzebali przy mężu jej.#T? Zaś Piotr do niej: "Dlaczego po co* zostało umówione (przez) was, (żeby) doświadczyć Ducha Pana? Oto nogi (tych) (którzy pogrzebali) męża twego przed podwojami i wyniosą cię".[* Chodzi o ten teren. Sens: Nie musiałeś sprzedawać. Mógłbyś go zachowywać dla siebie.]S}Odpowiedział zaś do niej Piotr: Powiedz mi, czy (za) tyle teren oddaliście?" Ona zaś powiedziała: "Tak, (za) tyle".}RsStał się zaś mniej więcej godzin trzech odstęp i kobieta jego nie wiedząc (o tym), (co się stało), weszła.jQMWstawszy zaś młodsi zawinęli* go i wyniósłszy pogrzebali. [* Możliwe także: "opakowali".]PSłysząc zaś Ananiasz słowa te, padłszy wyzionął ducha. I stała się bojaźń wielka na wszystkich słuchających.3O_Czyż nie trwając dla ciebie trwałby* i sprzedany w twojej władzy był? Dlaczego po co** położyłeś sobie w sercu twym sprawę tę? Nie skłamałeś ludziom, ale Bogu".[* Chodzi o ten teren. Sens: Nie musiałeś sprzedawać. Mógłbyś go zachowywać dla siebie.] [** Pleonastyczne użycie.]9NkPowiedział zaś Piotr: "Ananiaszu, przez co wypełnił szatan serce twe, (żeby) okłamać ty* Ducha Świętego i oddzielić sobie** z szacunku terenu***?[* "okłamać ty" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek.] [** "oddzielić sobie" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek.] [*** "za teren".]CMi oddzielił sobie z szacunku* (za wspólną wiedzą) i kobiety, i przyniósłszy część jakąś, przy nogach wysłanników położył. [* O pieniądzach za sprzedaną posiadłość.]fL GMąż zaś pewien, Ananiasz imieniem, razem z Safirą, kobietą jego, sprzedał posiadłośćdKA%będące jemu pole sprzedawszy, przyniósł pieniądze i położył do nóg wysłanników.J $'Józef zaś, (ten) przezwany Barnabasem przez wysłanników, co jest przetłumaczane: syn zachęty, Lewita, Cypryjczyk rodem,nIU#i kładli przy nogach wysłanników. Rozdawano zaś każdemu według tego jak ktoś potrzebę miał.6He"Ani (nie) bowiem cierpiącym brak ktoś był wśród nich; jacy bowiem posiadaczami terenów lub domów byli, sprzedając nieśli szacunki* sprzedawanych[* O pieniądzach.]G)!I mocą wielką oddawali świadectwo wysłannicy (o) powstaniu* Pana, Jezusa, łaska wielka była nad wszystkimi nimi. [* O zmartwychwstaniu.]nFU (Tej) zaś mnogości (tych), (którzy uwierzyli), było serce i dusza jedna, i ani jeden (o) czymś (z) dobytku jemu (nie) mówił własne być*, ale były im wszystkie (rzeczy) wspólne. [* Składniej: "że jest jego własne".]3E_I (kiedy poprosili) oni, zostało potrząśnięte miejsce, w którym byli zebrani, i napełnieni zostali wszyscy Świętym Duchem, i mówili słowo Boga z otwartością.QDprzez (to) ręki [Twej] wyciągać Ty* ku uleczenia i znaków, i cudów stawaniu się** przez imię Świętego Sługi*** Twego, Jezusa." [*"przez wyciąganie ręki Twej", lub bliżej składni greckiej: "przez to, że Ty wyciągać będziesz rękę swą, tak by".][** W oryginale sens skutkowy: "tak, by stawały się uleczenie, i znaki, i cudy".][*** Zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".]rC]I teraz, Panie, wejrzyj na groźby ich i daj niewolnikom Twym z otwartością całą mówić słowo Twe,`B9(aby) uczynić, jakie ręka Twa i postanowienie [Twe] przeznaczyła, (aby) stać się.]A3Dali się zebrać bowiem naprawdę w mieście tym przeciwko świętemu Słudze* Twemu Jezusowi, którego namaściłeś, Herod i Poncjusz Piłat razem z poganami i ludami Izraela, [* "Słudze" - zgodnie ze starotestamentową tradycją, zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".].@UStanęli przy (sobie) królowie ziemi i przywódcy dali się zebrać na (to) samo* przeciw Panu i przeciw Pomazańcowi Jego».[* "na to samo" - o wspólnocie celu.]^?5(Ten) ojca naszego przez Ducha Świętego usta Dawida, sługi* Twego, (który rzekłeś)**: «Po co wzburzyli się poganie i ludy zaczęły troszczyć się (o) puste (rzeczy)? [* W tym miejscu niewątpliwie znaczenie "sługa", zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".] [** Cały ten wiersz ma składnię jakby celowo zagmatwaną. Przypomina zagadkowość wyroczni pytyjskich. Całe zdanie można sensownie ułożyć tak: ,,który jesteś Tym, który przez Ducha Świętego powiedział przez usta ojca naszego, Dawida, Twego sługi".]0>Y(Ci) zaś wysłuchawszy, jednomyślnie podnieśli głos do Boga i powiedzieli: "Władco, Ty, (który uczyniłeś) niebo, i ziemię, i morze, i wszystkie (te)* w nich,i=KZwolnieni zaś przyszli do swoich i oznajmili, jakie do nich arcykapłani i starsi powiedzieli.w<gLat bowiem był liczniejszych (niż) czterdzieści (ten) człowiek, na którym stał się znak ten uleczenia.8;i(Ci) zaś jeszcze zagroziwszy uwolnili ich, nic znajdując (tego), jak mogliby ukarać ich, z powodu ludu, bo wszyscy oddawali chwałę Bogu z powodu (tego) (co się stało).P:Nie możemy bowiem my, co zobaczyliśmy i usłyszeliśmy nie mówić".9Zaś Piotr i Jan odpowiedziawszy powiedzieli do nich: ,,Czy sprawiedliwe jest przed Bogiem was słuchać raczej niż Boga? Osądźcie![8/I zawoławszy ich nakazali w ogóle nie głosić i nie nauczać w imieniu Jezusa.17[Ale aby nie w większym (stopniu) rozdzielone zostało* w lud, zagroźmy im, (żeby) już nie (mówili) w imieniu tym żadnemu (z) ludzi".[* W sensie: rozeszło się.]G6mówiąc: "Co mamy uczynić ludziom tym? Że bowiem znajomy znak stał się przez nich, wszystkim zamieszkującym (w) Jeruzalem widoczne, i nie możemy odrzucać*.[* W sensie: zaprzeczać.]75gWezwawszy zaś, (aby) oni na zewnątrz miejsca posiedzeń* odejść**, razem zderzali się przeciw jedni drugim, [* Chodzi o sanhedryn.] [** Składniej: ,,aby oni odeszli".]4)(Na tego) człowieka patrząc razem z nimi stojącego*, (tego) uzdrowionego, nic (nie) mieli, (żeby) odpowiedzieć.[* W oryginale rodzajnik.]33_ Oglądając zaś Piotra otwartość i Jana i przyłapawszy sobie, że ludźmi niepiśmiennymi są, i prostakami, dziwili się (i) uznawali ich, że razem z Jezusem byli.E2 I nie jest w innym nikim zbawienie, ani bowiem imię jest drugie pod niebem dane w ludziach, w którym trzeba dać się zbawić my*".[* Składniej: "trzeba, żebyśmy dali się zbawić".]*1M Ten jest kamieniem, (tym) za nic wziętym przez was (tych)* budowniczych, (który stał się) ku głowie kąta*.[* O istotnym dla budynków kamieniu narożnym.]l0Q znajome niech będzie wszystkim wam i całemu ludowi Izraela, że w imieniu Jezusa Pomazańca. (Tego) Nazarejczyka. którego wy ukrzyżowaliście, którego Bóg wskrzesił z martwych, w Tym ten stanął przy przed wami zdrowy.*/M jeśli my dzisiaj osądzani jesteśmy z powodu dobrodziejstwa człowieka nie mającego siły, w czym* ten jest zbawiony, [* Sens: w czyim imieniu, jaką mocą.]b.=Wtedy Piotr napełniony Duchem Świętym powiedział do nich: "Przywódcy ludu i starsi,p-YI postawiwszy ich w środku dowiadywali się: "W jakiej mocy lub w jakim imieniu uczyniliście to wy?" ,(I Annasz, (ten) arcykapłan, i Kajfasz, i Jan*, i Aleksander, i jacy byli z rodu arcykapłańskiego.) [* Inna lekcja: "Jonatas".]t+aStało się zaś na jutro, (że) zebrani zostać ich przywódcy, i starsi, i uczeni w piśmie w Jeruzalem. *Liczni zaś (z tych którzy wysłuchali) słowa, uwierzyli. I stała się liczba (tych) mężów [mniej więcej] tysięcy pięć.)3I narzucili (na) nich ręce* i umieścili sobie do strzeżenia do jutra, był bowiem wieczór już. [* "narzucili na nich ręce" - o aresztowaniu.]q([rozdrażnieni przez (to), (że) nauczają oni lud i zwiastują w Jezusie podniesienie, (to) z martwych.' (Kiedy mówili) zaś oni do ludu, stanęli obok nich kapłani*, i komendant świątyni, i saduceusze, [* Inna lekcja: "arcykapłani".]'&G(Dla) was najpierw podniósłszy* Bóg Sługę** Jego, wysłał Go (jako) wysławiającego was przez odwracanie*** każdego od niegodziwości waszych".[* O wskrzeszeniu. Autor nawiązuje tu do cytatu, umieszczonego w w. 3.22.] [** "Słudze" - zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".][*** W oryginale substantywizowany infinitivus praesentis activi.]%}Wy jesteście synami (tych) proroków i (tego) układu, który ułożył sobie Bóg względem ojców waszych*, mówiąc do Abrahama: "I w nasieniu** twym wysławione zostaną wszystkie narody*** ziemi." [* Inna lekcja: "naszych".][** O potomstwie.] [*** Przekład niezbyt dokładny. Słowo greckie bowiem oznacza diachronicznie kolejne pokolenia, pochodzące od jednego ojca.]e$CI wszyscy zaś prorocy od Samuela i (tych) po kolei, jacy powiedzieli i zwiastowali dni te.c#?Będzie zaś: każda dusza, która nie usłucha proroka tego, zostanie wygubiona z ludu." " Mojżesz powiedział*, że: "Proroka wam podniesie Pan, Bóg wasz**, z braci waszych jak mnie; jego będziecie słuchać we wszystkich (rzeczach), jakie powie do was. [* Inne lekcje: "do ojców powiedział"; "powiedział do ojców"; "powiedział do ojców naszych"; "powiedział do ojców waszych".][** Inne lekcje zamiast ,,Bóg wasz": "Bóg nasz"; "Bóg"; bez wymienionych słów.]!'którego trzeba, (żeby) niebo przyjęło aż do czasów ponownego ustanowienia wszystkich (rzeczy, o) których powiedział Bóg przez usta świętych od wieku Jego proroków*.[* Inne lekcje zamiast "od wieku Jego proroków": "Jego proroków od wieku"; "od wieków proroków, tych ich"; "proroków świętych Jego od wieku"; "Jego od wieku proroków"; "proroków Jego od wieku"; "Jego proroków".] %żeby (może) przyszły pory pokrzepienia od oblicza Pana, i wysłał (tego) wcześniej zatrzymanego rękoma (przez) was Pomazańca, Jezusa,oWZmieńcie myślenie* więc i zawróćcie ku (temu) (żeby) obtarte zostały wasze grzechy**, [* W N.T. termin techniczny: "nawróćcie się".][** "żeby obtarte zostały (...) grzechy" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek.]I Zaś Bóg, co wcześniej ogłosił przez usta wszystkich proroków, (że) wycierpi Pomazaniec* Jego, wypełnił tak. [*"wycierpi Pomazaniec" - w oryginale zależne od "wcześniej ogłosił".]`9I teraz, bracia, wiem, że w niewiedzy dokonaliście, jak właśnie i przywódcy wasi.SI z powodu wiary (w) imię Jego tego, którego oglądacie i znacie, utwierdziło* imię Jego. I wiara, (ta) z powodu Niego, dała mu pełną sprawność tę wobec wszystkich was. [* Sens: "uleczyło".]w(Tego) zaś Początek i Wodza życia zabiliście, którego Bóg wskrzesił z martwych, czego my świadkami jesteśmy.wy zaś świętego i sprawiedliwego odrzuciliście i zażądaliście dla siebie, (aby) mąż zabójca zostać podarowany wam.2] Bóg Abrahama, i [ Bóg] Izaaka, i Bóg Jakuba*, Bóg ojców naszych, oddał chwałę Słudze** Jego. Jezusowi, którego wy wydaliście i odrzuciliście*** naprzeciw oblicza Piłata, (chociaż osądził) on, (żeby) uwalniać****:[* Inne lekcje zamiast ,,Bóg Izaaka. i Bóg Jakuba": ,,Bóg Izaaka i Jakuba"; "Izaaka i Jakuba"; bez słów "Bóg Abrahama, i Bóg Izaaka. i Bóg Jakuba".][** "Słudze" - zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".][*** Nie jest to przekład zadowalający. Może oznaczać i odrzucenie, i wyrzekanie się, i nawet negację czyjegoś istnienia.] [**** Dopełnienie bliższe po "osądził".]  Zobaczywszy zaś Piotr, odpowiedział* do ludu: "Mężowie Izraelici, dlaczego dziwicie się z powodu tego? Lub (na) nas dlaczego patrzycie wprost jakby (na) własną mocą lub nabożnością czyniących** (to), (że) chodzić on***? [* Sens: ,,dlaczego wpatrujecie się w nas, jakbyśmy to, że on chodzi, uczynili własną mocą lub dzięki własnej nabożności?".] [** W starożytnej terminologii sądowej "odpowiadać" znaczyło "bronić się".] [***"chodzić on" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek.] (Ponieważ trzymał się silnie) zaś on Piotra i Jana, zbiegł się cały lud ku nim do portyku, (tego) nazywanego Salomona, zdumieni.A{ Uznawali zaś go, że on był (tym) względem jałmużny siedzącym przy Pięknej Bramie świątyni, i napełnieni zostali zdumieniem i uniesieniem z powodu (tego) (co przypadło) mu.J  I zobaczył cały lud go (jako) chodzącego i wielbiącego Boga.zmi wyskakując stanął i chodził, i wszedł razem z nimi do świątyni, chodząc, i skacząc, i wielbiąc Boga.s_I ścisnąwszy go prawą ręką podniósł go. Natychmiast zaś zostały utwierdzone kroki jego i kostki,wPowiedział zaś Piotr: "Srebro i złoto nie jest mi*, co zaś mam, to ci daję: w imieniu Jezusa Pomazańca, Nazarejczyka, [podnoś się i] chodź**".[* "Srebra i złota nie posiadam".][** Inna lekcja zamiast "podnoś się i chodź": "chodź".]'GTen zaś zwracał się do nich, oczekując coś od nich wziąć*.[*"wziąć" - zależne od "oczekując". Składniej: "oczekując, że coś od nich otrzyma".]]3Spojrzawszy wprost zaś Piotr na niego razem z Janem powiedział: "Popatrz na nas".ETen, zobaczywszy Piotra i Jana, mających wejść do świątyni, prosił (o) jałmużnę wziąć*.[*"wziąć" - zależne od "prosił". Składniej: "prosił, żeby otrzymać jałmużnę".]`9I pewien mąż, chromym od łona matki jego będąc, był niesiony, którego kładziono codziennie przy podwojach świątyni, (tych) nazywanych Pięknymi, (aby) prosił (o) jałmużnę u wchodzących do świątyni.  Piotr zaś* i Jan wchodzili do świątyni na godzinę modlitwy, (tę) dziewiątą. [* Inne lekcje zamiast ,,na to samo. Piotr zaś": ,,Na to samo zaś Piotr": "społeczności wywołanych. Piotr zaś"; ,,społeczności wywołanych. Na to samo zaś Piotr": "społeczności wywołanych na to samo. Piotr zaś i"; "na to samo w społeczności wywołanych. W zaś dniach tych Piotr".], Q/wielbiąc Boga i mając łaskę względem całego ludu. Zaś Pan przyłączał dających się zbawiać codziennie na (to) samo*.[* ,,na to samo" - o wspólnocie.] .Codziennie trwając niezłomnie jednomyślnie w świątyni, łamiąc w domu chleb, przyjmowali pokarm w rozweseleniu i prostocie serca,t a-i posiadłości i majątki sprzedawali, i rozdzielali je wszystkim według tego jak ktoś potrzebę miał;o W,Wszyscy zaś wierzący byli na (to) samo*, i** mieli wszystkie (rzeczy jako) wspólne, [* Tu o zgodności i jedności celu.] [** Inne lekcje zamiast "byli na to samo, i": ,,na to samo, i"; ,,na to samo"; bez wymienionego tekstu.]5c+Stawała się zaś każdej duszy bojaźń, liczne cudy i znaki przez wysłanników stawały się*.[* Inne lekcje zamiast "przez wysłanników stawały się": ,,przez wysłanników stawały się względem Jeruzalem"; "przez wysłanników stawały się w Jeruzalem i bojaźń była wielka we wszystkich i "; "przez wysłanników w Jeruzalem stawały się i bojaźń była wielka we wszystkich ludziach": "przez ręce wysłanników stawały się w Jeruzalem i bojaźń była wielka we wszystkich nich"; "przez ręce wysłanników stawały się w Jeruzalem".]F*Byli zaś trwającymi niezłomnie przy nauczaniu* wysłanników i (przy) wspólnocie, (przy) łamaniu chleba i (przy) modlitwach. [* Sens: byli bardzo mocno przywiązani do nauczania itd.]~u)(Ci) więc, (którzy przyjęli) słowo jego, zostali zanurzeni* i zostały przyłączone w dniu owym dusze około trzy tysiące**.[* O chrzcie, zob. Dz 1:5*.][** Składniej: "i w dniu owym zostało przyłączonych około trzech tysięcy dusz".] (Innymi słowami liczniejszymi zaświadczył, i zachęcał ich mówiąc: "Dajcie się zbawić z dala od pokolenia wypaczonego tego".`9'(dla) was bowiem jest obietnica, i (dla) dzieci waszych, i (dla) wszystkich, (tych) aż do daleko*, jakich powoła do siebie Pan, Bóg nasz".[*"tych aż do daleko" - o tych ludziach, którzy są daleko od Izraela.]&Piotr zaś do nich: "Zmieńcie myślenie"*, [mówi,] ,,i niech da się zanurzyć każdy (z) was w imieniu Jezusa Pomazańca ku uwolnieniu (od) grzechów waszych, i weźmiecie darowiznę Świętego Ducha; [* W N.T. termin techniczny: "nawracać się".]  %Usłyszawszy zaś przekłuli sobie serce*, powiedzieli do Piotra i pozostałych** wysłanników: "Co mamy uczynić, mężowie bracia?" [* "przekłuli sobie serce" - metafora lęku.] [** Niektóre starożytne wydania nie zawierają słowa ,,pozostałych".]%$Niezawodnie więc niech poznaje każdy dom Izraela, że i Panem Go i Pomazańcem uczynił Bóg, tego Jezusa, którego wy ukrzyżowaliście".M#aż położę nieprzyjaciół twych (jako) podnóżek nóg twych»."Nie bowiem Dawid wstąpił ku niebiosom, mówi zaś sam: "Powiedział Pan Panu memu: «Usiądź z prawej* mej, [* W oryginale pluralis.] ~!Prawicą więc Boga wywyższony, obietnicę Ducha Świętego wziąwszy u Ojca, wylał Go, którego wy [i] widzicie, i słyszycie.b}= Tego Jezusa podniósł* Bóg, czego wszyscy my jesteśmy świadkami. [* O wskrzeszeniu.]%|Czobaczywszy przed sobą powiedział o powstaniu* Pomazańca**, że: ,,ani (nie) pozostawiony został ku grobowi, ani (nie) ciało Jego zobaczyło ruinę." [* O zmartwychwstaniu.] [** Tu i w następnych miejscach znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus".];{oprorokiem więc będąc i wiedząc, że przysięgą przysiągł mu Bóg z owocu biodra jego posadzić* na tron jego, [* Składniej: "przysiągł mu (...), że posadzi". Inne lekcje zamiast "posadzić": "według ciała podniesienie Pomazańca, żeby posadzić; "według ciała podniesienie Pomazańca i posadzenie"; "posadzić Pomazańca według ciała"; "podnieść Pomazańca i posadzić"; "podnieść Pomazańca, żeby posadzić".]4zaMężowie bracia, można powiedzieć z otwartością do was o patriarsze Dawidzie, że i umarł, i został pogrzebany, i grobowiec jego jest wśród nas aż do dnia tego;Ty!Dałeś poznać mi drogi życia, wypełnisz mię weselem z oblicza Twego."lxQbo nie pozostawisz duszy mej ku grobowi, ani dasz świątobliwemu swemu, (żeby) zobaczył ruinę.w}Przez to zostało ucieszone serce me i rozweselił się język mój, jeszcze zaś i ciało me rozbije namiot na nadziei;MvDawid bowiem mówi o Nim: "Widziałem przed sobą Pana przede mną przez cały*, że po prawicy** mej jest, aby nie zostałbym potrząśnięty. [* Z domyślnym: "czas".][** W oryginale pluralis.]Cuktórego Bóg podniósł*, rozwiązawszy bóle śmierci**, ponieważ nie było możliwe, (żeby) trzymany był silnie On przez nią; [* Inaczej: "wskrzesił".][** Inna lekcja: "grobu".]t#Tego to, (dla) ustalonego postanowienia i wcześniejszego poznania Boga wydanego przez rękę nieprawych, przytwierdziwszy zgładziliście,Us#Mężowie Izraelici, posłuchajcie słów tych: Jezusa, (tego) Nazarejczyka, męża pokazanego od Boga ku wam mocami, i cudami, i znakami, które uczynił przez Niego Bóg w środku was, jak sami wiecie,r5I będzie: każdy, który przywoła* imienia Pana, zostanie zbawiony. [* W oryginale oznacza czynność nie tyle przyszłą, co raczej ewentualną.]zqmsłońce obróci się w ciemność i księżyc w krew, zanim przyjdzie dzień Pana, (ten) wielki i objawiający.1p[I dam cudy na niebie w górze i znaki na ziemi na dole: krew, i ogień, i wyziew dymu*;[* Niektóre rękopisy nie zawierają słów: ,,krew, i ogień, i wyziew dymu".] oi na niewolników mych, i na niewolnice me w dniach owych* wyleję z Ducha mego, i prorokować będą** [* Niektóre pierwotne rękopisy nie zawierają słów: "w dniach owych".][** Niektóre pierwotne rękopisy nie zawierają słów: "i prorokować będą".]\n1I będzie w ostatnich dniach, mówi Bóg, wyleję z Ducha mego na każde ciało i prorokować będą synowie wasi i córki wasze. I młodzieńcy wasi widzenia widzieć będą, i starsi wasi snami śnić będą;myale to jest (to) powiedziane przez proroka Joela*:[* Inne lekcje zamiast "proroka Joela": "Joela proroka": "proroka".]l!Nie bowiem, jak wy podejrzewacie. są pijani, jest bowiem godzina trzecia dnia*.[* Według naszej rachuby czasu: godzina dziewiąta rano.]kkOStanąwszy zaś Piotr razem z jedenastoma, podniósł ręce jego i wypowiedział (do) nich: "Mężowie Judejczycy i (ci) zamieszkujący (w) Jeruzalem wszyscy, to wam znajome niech będzie i włóżcie sobie do uszu słowa me.Gj Drudzy zaś drwiąc mówili, że: "Moszczem napełnieni są".i Byli oszołomieni zaś wszyscy i byli w niepewności, inny do innego mówiąc: "Czym chce to być*?"[* Jaśniej: "Co to ma znaczyć?".],hQ Judejczycy i prozelici*, Kreteńczycy i Arabowie, słyszymy mówiących ich naszymi językami wielkie rzeczy Boga".[* Nazwa oznaczająca nawróconych na judaizm.]g  Frygii i Pamfilii, (w) Egipcie i (w) częściach Libii, (tej) naprzeciw Cyreny, i (ci) przebywający w kraju (jako) Rzymianie,|fq Partowie, i Medowie, i Elamici, i (ci) zamieszkujący (w) Mezopotamii, Judei. i Kapadocji, (w) Poncie i Azji, (we)Ze-I jak my słyszymy każdy własną mową naszą, w której zostaliśmy zrodzeni?Yd+Byli oszołomieni zaś i dziwili się mówiąc*: "Czyż nie oto wszyscy ci są, (ci) mówiący, Galilejczykami? [* Inne lekcje: ,,do jedni drugich"; "mówiąc do jedni drugich"; "do jedni drugich mówiąc".]c(kiedy stał się) zaś głos ten, zeszła się mnogość i zmieszała się, bo słyszeli jeden każdy własną mową mówiących ich.bByli zaś względem Jeruzalem zamieszkujący Judejczycy, mężowie pobożni* z każdego ludu (z tych) pod niebem; [* Inne lekcje zamiast "zamieszkujący Judejczycy, mężowie pobożni": "zamieszkujący mężowie pobożni"; "zamieszkujący Judejczycy".]a}I napełnieni zostali wszyscy Duchem Świętym, i zaczęli mówić innymi językami, tak jak Duch dawał wypowiadać im.q`[i dały się widzieć im rozdzielające się języki jakby ognia, i osiadł na jednym każdym (z) nich._%I stał się nieoczekiwanie z nieba szum jak właśnie niosącego się dechu gwałtownego i wypełnił cały (ten) dom. gdzie byli siedząc;^ 'I w wypełnianiu się dnia* Pięćdziesiątnicy byli wszyscy razem na (to) samo**. [*"wypełnianiu się dnia"][** Sens: w tym samym miejscu.],] SI dali losy im*, i padł los na Macieja, i wspólnie został uznany z jedenastoma** wysłannikami. [* Inne lekcje: "ich"; bez "im".][** Inna lekcja: "dwunastoma".] E~~3}},||zyyxwxw`vvv uuBssVsrq^pp|onn-m6lvlkjj?ii.h~gDffe7dcc~bSa`__^^!]]/\[[rZZ,YpYXrXVUUlTTT6S QQpPONWMLLJKKK>K=<;;1988U77V66 55"4l33&211c0=//.-,,++f**)).(('@&&2%%$Q#Q! )%3OZV=j6T]? X , B3PV;% (Tego Bóg wskrzesił [w] trzecim dniu i dał, (że) On widzialnym stać się(:I 'I my świadkami wszystkiego, co* uczynił w krainie Judejczyków i [w] Jeruzalem; którego i zgładzili, zawiesiwszy na drzewie. [* W oryginale liczba mnoga.]39_ &Jezusa* (Tego) z Nazaretu, że** namaścił Go Bóg Duchem Świętym i mocą, który*** przeszedł dobrze czyniąc i lecząc wszystkich branych pod moc przez oszczercę****, bo Bóg był z Nim. [*"Jezusa" jest to część dopełnienia bliższego po "znacie". Elementami całego dopełnienia są następujące wyrazy: "Słowo (dwukrotnie), które stało się po całej Judei, Jezusa".][** Ten spójnik należy chyba łączyć ze "znacie".][*** Ten zaimek odnosi się do "Jezusa" - "Słowo".][**** Inaczej: "diabła". Pochodzi od czasownika "przeciwstawić, poróżnić: oskarżać, spotwarzać, oczerniać; odrzucać; oszukać, zwieść, wprowadzić w błąd". Sięgając jednak dalej w etymologię odkrywamy, że słowo to oznacza czynność odwracania, czyli układania i przedstawiania wszystkiego na opak.]}8s %wy znacie, (to) (które stało się) słowo po całej Judei, zacząwszy* od Galilei po polewaniu, które ogłosił Jan, [* Układ logiczny całej dotychczasowej wypowiedzi jest taki: "wy znacie słowo, które stało się po całej Judei, a które to słowo (Bóg) wysłał synom Izraela, głosząc dobrą nowinę o pokoju przez Jezusa Pomazańca, zacząwszy od Galilei".] 7  $Słowo, [które] wysłał synom Izraela, głosząc dobrą nowinę (o) pokoju przez Jezusa Pomazańca Ten jest wszystkich Panem -l6Q #ale w każdym ludzie bojący się Go i czyniący sprawiedliwość godny przyjęcia dla Niego jest.{5o "Otwarłszy zaś Piotr usta powiedział: "Naprawdę łapię sobie*, że nie jest biorącym według twarzy** Bóg, [* Sens: pojmuję, rozumiem.] [** Sens: taki, który traktuje i ocenia człowieka według wyglądu zewnętrznego, majątku itp.][4/ !Natychmiast więc posłałem do ciebie. Ty pięknie uczyniłeś przybywszy. Teraz więc wszyscy my przed Bogiem jesteśmy obecni, (aby) usłyszeć wszystko nakazane* ci przez Pana".[*W oryginale liczba mnoga.]3+ Poślij więc do Jafy i przywołaj do siebie Szymona, który jest przezywany Piotrem. Ten jest goszczony w domu Szymona, garbarza przy morzu».w2g I mówi: «Korneliuszu. usłyszana została twa modlitwa i jałmużny twe zostały zapamiętane przed Bogiem.:1m I Korneliusz mówił: "Od czwartego dnia aż do tej godziny byłem (o) dziewiątej* modlącym się** w domu mym. I oto mąż stanął przede mną w odzieniu jaśniejącym. [* Według naszej rachuby czasu: o piętnastej.] [** "byłem (...) modlącym się" - hellenistyczna forma zamiast "modliłem się".]q0[ Dlatego i bez sprzeciwu przyszedłem wezwany. Pytam się więc (dla) jakiego słowa wezwaliście mię?"*/M Mówił do nich: "Wy wiecie, że niegodziwe jest mężowi Judejczykowi łączyć się lub podchodzić do innoplemiennego. I mnie Bóg pokazał nikogo (nie) pospolitym lub nieczystym nazywać człowiekiem*.[* Składniej: "żeby nikogo nie nazywać człowiekiem pospolitym lub nieczystym".]_.7 I rozmawiając razem z nim, wszedł. I znajduje (tych, którzy się zeszli) licznych.T-! Zaś Piotr podniósł go mówiąc: "Wstań. I ja sam człowiekiem jestem."',G Gdy zaś stało się, (że) wejść Piotr*, wyszedłszy na spotkanie z nim Korneliusz upadłszy do nóg pokłonił się. [* Składniej: "że wszedł Piotr".]&+E (Tego) zaś nazajutrz* wszedł do Cezarei. Zaś Korneliusz był oczekującym** ich, zwoławszy krewnych jego i koniecznych*** przyjaciół. [* Z domyślnym: dnia.] [** "był oczekującym" hellenistyczna forma zamiast klasycznej: "oczekiwał".] [*** Prawdopodobny sens: najbliższych.]<*q Wezwawszy więc ich ugościł. (Tego) zaś nazajutrz* wstawszy wyszedł razem z nimi. I niektórzy (z) braci, (tych) z Jafy przyłączyli się (do) niego. [* Z domyślnym: dnia.]) Ci zaś powiedzieli: "Korneliusz, setnik, mąż sprawiedliwy i bojący się Boga, poświadczany* przez cały lud Judejczyków, otrzymał wyrocznię** przez zwiastuna świętego, (żeby) wezwać cię do domu jego i usłyszeć słowa od ciebie".[* Sens: cieszący się dobrą opinią.] [** Przejawia się tu religijność pogan. Wyroczniami nazywano na przykład wypowiedzi Pytii.] (  Zszedłszy zaś Piotr do (tych) mężów powiedział: "Oto ja jestem, którego szukacie. Jaki powód, dla którego przybywacie?"f'E Ale wstawszy zejdź i idź razem z nimi, nic (nie) osądzając sobie, bo ja wysłałem ich".x&i Zaś (gdy) Piotr (rozważał w sobie) o widzeniu, powiedział [mu] Duch: "Oto mężowie trzej szukający cię.d%A i zacząwszy wołać dowiadywali się, czy Szymon przezywany Piotrem tutaj jest goszczony.K$ Gdy zaś w sobie samym był w niepewności Piotr, czym mogłoby być widzenie, które zobaczył, oto mężowie wysłani przez Korneliusza, rozpytawszy (o) dom Szymona, przystanęli przy wrotachb#= To zaś stało się do trzykrotnie, i zaraz zostało wzięte do góry naczynie do nieba.]"3 I głos znowu po drugi (raz) do niego: "Które Bóg oczyścił, ty nie pospolituj".):i wyrzuciwszy na zewnątrz miasta obrzucali kamieniami. I świadkowie odłożyli sobie szaty ich przy nogach młodzieńca nazywanego Szawłem._=79Krzyknąwszy zaś głosem wielkim, objęli uszy ich, i ruszyli jednomyślnie na niego8<i8i powiedział: "Oto oglądam niebiosa otwarte i Syna Człowieka* z prawej** stojącego Boga".[* Po polsku "Człowieka" nie jako dopowiedzenie.] [** W oryginale liczba mnoga.](;I7Będąc zaś pełnym Ducha Świętego, popatrzywszy wprost ku niebu, zobaczył chwałę Boga i Jezusa stojącego z prawej* Boga, [* W oryginale liczba mnoga.]:%6Słysząc zaś to byli rozpiłowani* (w) sercach ich i zgryzali zęby przeciwko niemu. [* Metafora oznaczająca stan ostrego zdenerwowania.]`995którzy wzięliście Prawo na rozporządzenia zwiastunów i nie zaczęliście strzec".P84Którego (z) proroków nie zaczęli prześladować ojcowie wasi? I zabili (tych) (którzy wcześniej ogłosili) o przyjściu Sprawiedliwego, którego teraz wy zdrajcami i zabójcami staliście się,7}3Twardego karku i nieobrzezani (w) sercach i uszach, wy zawsze Duchowi Świętemu stawiacie opór, jak ojcowie wasi i wy.c6?2Czyż nie ręka ma uczyniła to wszystko*?»[* W oryginale liczba mnoga: "te wszystkie".]5 1«Niebo mi tronem, zaś ziemia podnóżkiem nóg mych; jaki dom zbudujecie mi, mówi Pan, lub które miejsce uspokojenia mego?H4 0Ale nie Najwyższy w ręką uczynionych* zamieszkuje**, jak prorok mówi: [* Z domyślnym: przybytkach.] [** Składniej: "Ale Najwyższy nie zamieszkuje w (przybytkach) ręką uczynionych".]'3I/Salomon zaś zbudował Mu dom.2/.który znalazł łaskę przed Bogiem i poprosił sobie, (aby) znaleźć osiedlenie* (dla) domu Jakuba. [* Chodzi o stałe miejsce pod przybytek.]Y1+-który* i wprowadzili przejąwszy ojcowie nasi z Jezusem w nabyciu** ludów, które wypchnął Bóg od oblicza ojców naszych aż do dni Dawida, [* Odnosi się do rzeczownika "namiot".][** Chodzi o podbój.]0{,Namiot świadectwa był ojcom* naszym na pustkowiu, tak jak rozporządził sobie (Ten) mówiący Mojżeszowi, (aby) uczynić** go według wzoru, który zobaczył, [* Składniej: "Ojcowie posiadali namiot świadectwa".][** Zależne od "mówiący".]7/g+I wzięliście do góry namiot Molocha i gwiazdę boga [waszego] Refana, figury, które uczyniliście, (aby) kłaniać się im; i przesiedlę was po tamtej stronie Babilonu.'.G*Zwrócił zaś Bóg i wydał ich, (aby służyli) wojsku nieba, jak jest napisane w księdze proroków: «Czy (bydlęta) zabijane* i ofiary przynieśliście mi (przez) lat czterdzieści** na pustkowiu, domu Izraela? [* Coś, co jest zabijane na ofiarę.] [** Rozciągłości w czasie.]p-Y)I cielę uczynili w dniach owych, i zanieśli ofiarę wizerunkowi, i cieszyli się w czynach rąk ich.4,a(powiedziawszy (do) Aarona: «Uczyń nam bogów, którzy będą szli przed nami; bo Mojżesz ten, który wyprowadził nas z ziemi Egiptu, nie wiemy, co stało się jemu». + 'któremu nie zechcieli posłusznymi stać się ojcowie nasi, ale odepchnęli od siebie i zwrócili się w sercach ich do Egiptu,V*%&To ten jest (który stał się) w (społeczności) wywołanych na pustkowiu ze zwiastunem mówiącym (do) niego na górze Synaj, i (z) ojcami naszymi, który przyjął wypowiedzi żyjące, (aby) dać nam,)%To ten jest, Mojżesz, (ten) (który powiedział) synom Izraela: «Proroka wam podniesie Bóg z braci waszych jak mnie».((I$To ten wyprowadził ich, uczyniwszy cudy i znaki w ziemi Egipcie, i w Czerwonym Morzu, i na pustkowiu (przez) lat czterdzieści*.[* Rozciągłości w czasie.]6'e#Tego Mojżesza, którego odrzucili powiedziawszy: «Kto cię ustanowił przywódcą i sędzią?» To tego Bóg [i] (jako) przywódcę, i (jako) odkupiciela wysłał razem z ręką zwiastuna, (tego) (który dał się zobaczyć) mu w jeżynie*.[*"Jeżyna" - tu, być może, chodzi o jakiś inny krzew.],&Q"Zobaczywszy zobaczyłem skrzywdzenie ludu mego, (tego) w Egipcie, i wzdychania ich wysłuchałem, i zszedłem wyrwać ich. I teraz tutaj wyślę cię do Egiptu».%w!Powiedział zaś mu Pan: «Rozwiąż sandały nóg twych, bo miejsce, na którym stanąłeś, ziemią świętą jest. $ «Ja Bóg ojców twych, Bóg Abrahama, i Izaaka, i Jakuba». Drżącym zaś stawszy się Mojżesz nie odważał się oglądnąć.#Zaś Mojżesz zobaczywszy dziwił się widzeniu. (Kiedy podchodził) zaś on, (żeby) oglądnąć, stał się głos Pana:L"I (kiedy wypełnionych zostało) lat czterdzieści dał się zobaczyć mu na pustkowiu góry Synaj zwiastun w płomieniu ognia jeżyny*.[*"Jeżyna" - tu, być może, chodzi o jakiś inny krzew.]z!mUciekł zaś Mojżesz na słowo to i stał się mieszkającym obok w ziemi Madian, gdzie zrodził synów dwóch.` 9Czy zgładzić mię ty chcesz, (w) który sposób zgładziłeś wczoraj Egipcjanina?»<qTen zaś czyniący niesprawiedliwość (temu) tuż obok* odepchnął od siebie go powiedziawszy: «Kto cię ustanowił przywódcą i sędzią nad nami? [* Inaczej: "bliźniemu".]s_Nadchodzącego* dnia dał się zobaczyć im walczącym** i jednał ich ku pokojowi powiedziawszy: «Mężowie, braćmi jesteście; po co czynicie niesprawiedliwość jeden drugiemu?» [* Sens: następnego.] [** Sens: kiedy walczyli.]6eSądził zaś, (że) rozumieć bracia* [jego], że Bóg przez rękę jego daje zbawienie im, ci zaś nie zrozumieli. [* Składniej: "Sądził zaś, że rozumieją bracia".] I zobaczywszy jakiegoś doznającego niesprawiedliwości*, stanął w obronie i uczynił obronę uznojonemu**, uderzywszy Egipcjanina. [* Składniej: "zobaczywszy, że jakiś doznaje niesprawiedliwości".][** Chodzi o czynność niedokonaną i trwałą.]Gdy zaś wypełniał się mu czterdziestoletni czas, weszło do serca jego przyglądnąć się braciom jego, synom Izraela.q[I został wychowany Mojżesz [w] całej mądrości Egipcjan, był zaś mocny w słowach i czynach jego.kO(Kiedy został wyrzucony) zaś on zabrała sobie go córka faraona i wykarmiła go sobie za syna.4aW tej porze został zrodzony Mojżesz i był miły Bogu. Ten został wykarmiony (przez) miesiące trzy* w domu ojca. [* ,,przez miesiące trzy" rozciągłości w czasie.]jMTen zacząwszy mędrkować na szkodę rodu naszego, skrzywdził ojców [naszych], (że) czynić* niemowlęta wyrzuconymi ich ku nie rodzić żywych istot. [* Krzywda polegała na tym, że sami Izraelici wyrzucali noworodki.]Oaż do kiedy wstał król inny [nad Egipt], który nie znał Józefa.{Jak zaś zbliżał się czas obietnicy, którą przyznał Bóg Abrahamowi, wzrósł lud i został pomnożony w Egipcie,c?i przemieszczeni zostali do Sychem, i umieszczeni zostali w (tym) grobowcu, który* kupił Abraham (za) szacunek** srebra od synów Chamora*** w Sychem. [* Przykład asymilacji przypadka zaimka względnego do formy poprzedzającego rzeczownika.] [** Tu o zapłacie.] [*** Forma "Chamora" według BT, natomiast literalnie powinno być "Chemmora"]@{I zszedł Jakub do Egiptu. I umarł on, i ojcowie nasi,yWysławszy zaś Józef przywołał do siebie Jakuba, ojca jego, i całą rodzinę w duszach siedemdziesięciu pięciu.ve I w drugim (pobycie) dał się rozpoznać Józef braciom jego, i widoczny stał się faraonowi ród Józefa.`9 Usłyszawszy zaś Jakub (że jest) zboże, do Egiptu wysłał ojców naszych najpierw.xi Przyszedł zaś głód na cały Egipt i Kanaan i utrapienie wielkie, i nie znajdowali żywności ojcowie nasi.9k i wyrwał sobie go z wszystkich utrapień jego, i dał mu łaskę i mądrość wobec faraona, króla Egiptu, i ustanowił go dowodzącym nad Egiptem i [nad] całym domem jego.W ' I patriarchowie pozazdrościwszy Józefa oddali do Egiptu. I był Bóg z nim,  I dał mu układ obrzezania. I tak zrodził Izaaka i obrzezał go dnia ósmego, i Izaak Jakuba, i Jakub dwunastu patriarchów.0 YI lud, którego będą niewolnikami, osądzę ja, Bóg powiedział, i po tych* wyjdą i będą służyć mi w miejscu tym. [* Z domyślnym: wydarzeniach, latach itp.]% CPowiedział zaś tak Bóg, że będzie nasienie* jego mieszkającym obok** w ziemi cudzej; i uczynią niewolnikiem je, i będą krzywdzić (przez) lat czterysta***. [* O potomkach.] [** To znaczy cudzoziemcem bez praw obywatelskich.] [*** "Lat czterysta" - rozciągłości w czasie.]! ;I nie dał mu dziedziczenia w niej ani podstawy nogi*, i obiecał dać jemu na nabycie jej i nasieniu** jego po nim, nie (choć było) mu dziecko***. [*"Podstawy nogi" - to znaczy tyle ziemi, ile przykrywa stopa.] [** O potomkach.] [*** Składniej: "chociaż nie miał dziecka".].UWtedy wyszedłszy z ziemi Chaldejczyków, zamieszkał w Charanie. I stamtąd po śmierci ojca jego przesiedlił go do ziemi tej, na której wy teraz zamieszkujecie.r]"I powiedział do niego: "Wyjdź z ziemi twej i [z] rodziny twej i nuże do ziemi, którą ci pokażę".B}Ten zaś mówił: "Mężowie bracia i ojcowie, posłuchajcie. Bóg chwały dał się zobaczyć ojcu naszemu Abrahamowi, będącemu w Mezopotamii, zanim (nie) zamieszkać on w Charanie.> yPowiedział zaś arcykapłan: "Czy te tak się mają?"{oI popatrzywszy wprost w niego wszyscy siedzący w miejscu posiedzeń, zobaczyli twarz jego jakby twarz zwiastuna.Usłyszeliśmy bowiem go mówiącego, że Jezus, Nazarejczyk Ten, obali miejsce to i zmieni zwyczaje, które przekazał nam Mojżesz".7g Postawili świadków kłamliwych mówiących: "Człowiek ten nie powstrzymuje się mówiąc* słowa przeciw miejscu świętemu [temu] i Prawu. [* Sens: "nieustannie mówi".] ~}||8{dzzOyFxxLwwvvuu4ttHsrqqppsonmm7lkknjji hugfffeedMcba``^^]H\\[ZYYX1VVUU%TT^SRQQPPCOzNN~MfLLKJJIHHGG@FEE?DnC*BAAA@??_>~=<<;:q:.99%8c7J6543e2211X1/..--,,b++N**Q))X('e&&F%%$c##;""Q"!! >BvkTd{x[R-x : r +$fxEWięc (społeczności) wywołanych były utwierdzane wiarą i obfitowały liczbą co dzień. w Gdy zaś przechodzili (te) miasta, przekazywali im**, (aby) strzec postanowień, (tych) osądzonych przez wysłanników i starszych, (tych) w Jerozolimie. [* Odnosi się nie do "miasta", lecz do domyślnie "chrześcijan", zamieszkujących w tych miastach.]v}Tego zechciał Paweł razem z nim* wyjść**. I wziąwszy obrzezał go z powodu Judejczyków, (tych) będących w - miejscach tamtych. Wiedzieli bowiem wszyscy, że Hellenem ojciec jego był. [* Sens: z sobą.] [** Składniej: "żeby on wyszedł".]luQktóry* był poświadczany przez (tych) w Listrze i Ikonium braci. [* Odnosi się do "Tymoteusz".]t #Przyszedł zaś [i] do Derbe i do Listry. I oto uczeń pewien był tam imieniem Tymoteusz, syn kobiety, Judejki wiernej, ojca zaś Hellena,Zs-)Przechodził zaś Syrię i Cylicję, utwierdzając (społeczności) wywołanych.\r1(Paweł zaś przybrawszy sobie Sylasa wyszedł, przekazany łasce Pana przez braci.q'Stało się zaś ostre rozdrażnienie, tak że zostać oddzieleni oni* od jeden drugiego: Barnaba przyjąwszy Marka odpłynąć** ku Cyprowi. [* Składniej: "tak, że oni zostali oddzieleni".][** Składniej: "Barnaba przyjąwszy (...) odpłynął".]#p?&Paweł zaś uznawał za godne, (aby) (tego), (który odstąpił) od nich z Pamfilii i nie (przyszedł razem z) nimi do dzieła, nie przyjmować razem go.Vo%%Barnaba zaś postanawiał przyjąć razem i Jana, (tego) nazywanego Markiem.;no$Po zaś pewnych dniach powiedział do Barnaby Paweł: "Zawróciwszy już przyglądnijmy się braciom w mieście każdym, w których zwiastowaliśmy słowo Pana, jak mają się".Tm!#Paweł zaś i Barnaba przebywali w Antiochii, nauczając i głosząc dobrą nowinę z i innymi licznymi: słowo* Pana. [* Według oryginału jest to dopełnienie bliższe do "głosząc dobrą nowinę".] l"[]ukc!Przetrwawszy zaś (jakiś) czas, zostali uwolnieni z pokojem przez braci do (tych), (którzy wysłali) ich.djA Juda i Sylas, i oni prorokami będąc, przez słowo liczne zachęcili braci i utwierdzili.Ai}Odczytawszy zaś uradowali się z powodu (tej) zachęty.hy(Ci) więc uwolnieni zeszli do Antiochii i zebrawszy mnogość* oddali list. [* O całej społeczności chrześcijan.]ogWpowstrzymywać się (od) ofiarowanych wizerunkom*. i (od) krwi. i (od) uduszonych**, i (od) nierządu; od których ustrzegając siebie samych, dobrze sprawicie. Zostańcie krzepcy".[* Chodzi o powstrzymywanie się od spożywania ofiar składanych przez pogan swoim bogom.] [** Chodzi o mięso ze zwierząt uduszonych, a nie zabitych przez upuszczenie krwi.]lfQWydało się bowiem Duchowi Świętemu i nam*, (aby) żaden większy (nie) kłaść na was ciężar oprócz tych koniecznie**: [* Możliwe także: "Postanowił bowiem Duch Święty i my".][** Sens: oprócz tego, co konieczne.]zemWysłaliśmy więc Judę i Sylasa, (aby) i oni przez słowo (oznajmili) (to) samo*.[* W oryginale liczba mnoga.]jdMludźmi, (którzy wydali) dusze ich* dla imienia Pana naszego, Jezusa Pomazańca. [* Sens: swe.]mcSwydało się nam, (którzy staliśmy się) jednomyślnie*, (aby) wybrawszy sobie mężów posłać do was razem z umiłowanymi naszymi Barnabą i Pawłem, [* Sens: osiągnąwszy jednomyślność; jednomyślnie postanowiliśmy.]1b[Kiedy usłyszeliśmy, że niektórzy z nas [wyszedłszy] zmącili was słowami rozstrajając dusze wasze, których* nie postanowiliśmy, [* Odnosi się do "słowami".]-aSnapisawszy przez rękę ich: ,,Wysłannicy i starsi bracia (tym) w Antiochii, i Syrii. i Cylicji braciom, (tym) z pogan, radować się*.[* Sens: życzą radości.]2`]Wtedy wydało się wysłannikom* i starszym razem z całą (społecznością) wywołanych, (aby) wybrawszy sobie mężów z nich** posłać do Antiochii razem z Pawłem i Barnabą: Judę, (tego) nazywanego Barsabasem, i Sylasa, mężów dowodzących wśród braci, [* Inaczej: "apostołom". "Wtedy wydało się wysłannikom" - możliwe też: "Wtedy postanowili wysłannicy".][** Prawdopodobny sens: spośród siebie samych.]:_mMojżesz bowiem od pokoleń dawnych w (każdym) mieście ogłaszających go ma w synagogach* w każdy szabat będąc czytanym".[* Bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".] ^9ale przekazać listem im powstrzymywać się (od) zmaz wizerunków*, i (od) nierządu, i (od) uduszonego, i (od) krwi. [* O wizerunkach bóstw pogan.]b]=Dlatego ja sądzę, aby nie stawiać przeszkód (tym) z pogan zwracającym się do Boga,\/znajome od wieku.[wżeby odszukali* pozostali (z) ludzi Pana i wszystkie ludy, na których** jest przywołane imię me na nich mówi Pan czyniący te»[* W oryginale zdanie zamiarowe.] [** Według gramatyki zaimek ten należy odnieść do "pozostali" i do "ludy".]Z/«Po tych obrócę, i odbuduję namiot Dawida, (ten) upadły, i (te) zburzone* jego odbuduję, i znowu wyprostuję go, [* O resztkach "namiotu".]GYI (z) tym współbrzmią słowa proroków, jak jest napisane:zXmSzymon wyjaśnił, jak najpierw Bóg przyjrzał się, (aby) wziąć z pogan lud imieniu Jego*.[* Sens: swojemu.]RW Po zaś zamilknięciu (przez) nich* odpowiedział Jakub mówiąc: "Mężowie bracia, posłuchajcie mię. [* "zamilknięciu nich" - w oryginale traktowane przez dodanie rodzajnika jako jedno pojęcie.]V+ Zamilknęła zaś cała mnogość i słuchali, (kiedy) Barnaba i Paweł wyjaśniali, jakie uczynił Bóg znaki i cudy wśród pogan przez nich.U Ale przez łaskę Pana, Jezusa, wierzymy, (że) zostać zbawieni*, według którego sposobu i oni**". [* Składniej: "że zostaliśmy zbawieni".][** "według którego sposobu i oni" - przykład brachylogii. Pełniej: w taki sam sposób także oni zostali zbawieni.].TU Teraz więc dlaczego doświadczacie Boga, (aby) nałożyć jarzmo na szyję uczniów, którego ani ojcowie nasi, ani my (nie) staliśmy się silni, (aby) ponieść?VS% I nic (nie) rozróżnił między nami i nimi, wiarą oczyściwszy serca ich.QRI znawca serc Bóg zaświadczył im, dawszy Ducha Świętego jak i nam.OQ(Kiedy) wielkie zaś poszukiwanie (stało się), wstawszy Piotr powiedział do nich: "Mężowie bracia, wy wiecie, że od dni dawnych wśród was wybrał sobie Bóg, (aby) przez usta me usłyszeć poganie* słowo dobrej nowiny i uwierzyć**.[* Składniej: "aby przez usta me usłyszeli poganie".][** Składniej: "uwierzyli".]wPgZebrani zostali* wysłannicy i starsi, (aby) zobaczyć około słowa tego. [* Możliwe też: "zebrali się".]'OGPowstali zaś niektórzy ze stronnictwa faryzeuszów, (ci którzy uwierzyli), mówiąc, że trzeba obrzezywać ich, nakazywać także strzec Prawo Mojżesza.!N;Przybywszy zaś do Jeruzalem, zostali przyjęci przez (społeczność) wywołanych i wysłanników, i starszych. Oznajmili, jakie Bóg uczynił z nimi.:Mm(Ci) więc wyprawieni przez (społeczność) wywołanych przechodzili Fenicję i Samarię, opowiadając (o) nawracaniu się pogan. I czynili radość wielką wszystkim braciom.L#(Kiedy stała się) zaś zwada i poszukiwanie nie małe Pawłowi i Barnabie* względem nich, zadecydowali, (aby) wchodzić** Paweł i Barnaba, i niektórzy inni*** z nich do wysłanników i starszych w Jeruzalem co do szukania tego. [* Składniej: "Kiedy Paweł i Barnaba mieli zwadę".][** Sens: iść w górę do Jerozolimy.] [*** Składniej: "aby weszli Paweł i Barnaba, i niektórzy inni".]K I jacyś zszedłszy z Judei, nauczali braci, że: "Jeśli nie dacie się obrzezać zwyczajem Mojżesza, nie możecie zostać zbawieni".9JmPrzebywali zaś czas nie mały razem z uczniami.IPrzybywszy zaś i zebrawszy (społeczność) wywołanych, oznajmiali, jakie uczynił Bóg z nimi i że otwarł poganom podwoje wiary.pHYI stamtąd odpłynęli do Antiochii, skąd byli przekazani łaską Boga do dzieła, które wypełnili.:GoI powiedziawszy w Perge słowo zeszli do Attalii.8FkI przeszedłszy Pizydię, przyszli do Pamfilii.+EOWybrawszy przez wyciągnięcie rąk zaś im w (społecznościach) wywołanych starszych, pomodliwszy się wśród postów, podali ich Panu, w którego uwierzyli.D%utwierdzając dusze uczniów, zachęcając, (aby) trwać w wierze i że przez liczne utrapienia trzeba, (aby) my wejść do królestwa Boga. C Ogłosiwszy dobrą nowinę miastu owemu i uczyniwszy uczniami dość licznych, wrócili do Listry, i do Ikonium, i do Antiochii, B9(Kiedy otoczyli kołem) zaś uczniowie go, wstawszy wszedł do miasta. I (tego) nazajutrz* wyszedł razem z Barnabą do Derbe. [* Z domyślnym: dnia.]EAPrzyszli zaś z Antiochii i Ikonium Judejczycy, i przekonawszy tłumy i ukamienowawszy Pawła, ciągnęli na zewnątrz miasta, sądząc. (że) on umrzeć*.[* Składniej: "że on umarł".]s@_I to* mówiąc z trudem uspokoili tłumy, (aby) nie zabijać na ofiarę im. [* W oryginale liczba mnoga.])?Kjednakże nie nie poświadczonym siebie pozostawił, dobro czyniąc, z nieba wam deszcze dając i pory owoconośne, nasycając pokarmem i weselem serca wasze."o>Wktóry w przeszłych pokoleniach pozwalał, (aby) wszystkie ludy iść drogami ich*;[* Sens: swoimi.]n=Ui mówiąc: "Mężowie, dlaczego to* czynicie? I my mającymi podobne doznania jesteśmy do was ludźmi, głoszącymi dobrą nowinę, (aby) wy od tych czczych zawracać** do Boga żyjącego, który uczynił niebo i ziemię, i morze, i wszystkie (te) w nich; [* W oryginale liczba mnoga.] [** „wy (...) zawracać" - w oryginale oznacza zamierzony skutek.]~<uUsłyszawszy zaś wysłannicy Barnaba i Paweł, rozdarłszy szaty ich*, wskoczyli w tłum, krzycząc[* Sens: swoje.]; Kapłan Zeusa, (tego) będącego przed miastem, byki i girlandy do wrót przyniósłszy razem z tłumami, chciał zabijać na ofiarę.b:= Nazywali Barnabę Zeusem, zaś Pawła Hermesem, skoro on był (tym) dowodzącym słowem.9 Tłumy zobaczywszy, co uczynił Paweł, podniosły głos ich, po likaońsku mówiąc: "Bogowie upodobnieni (do) ludzi zeszli do nas".g8G powiedział wielkim głosem: "Podnieś się na nogi twe wyprostowany". I skoczył i chodził.7 Ten usłyszał Pawła mówiącego, który popatrzywszy wprost na niego i zobaczywszy, że ma wiarę, (aby) zostać zbawionym,6I pewien mąż niemocny w Listrze (co do) nóg siedział, chromy od łona matki jego, który nigdy (nie) zaczął chodzić.\51I tam głoszącymi dobrą nowinę byli*.[* Składniej: "głosili dobrą nowinę".]L4dostrzegłszy zbiegli do miast Likaonii: Listry i Derbe i okolicy. 3 Gdy zaś stało się poruszenie pogan i Judejczyków razem z panującymi (nad) nimi, (aby) obrazić i obrzucić kamieniami ich,q2[Została rozdarta zaś mnogość miasta, i ci byli razem z Judejczykami, ci zaś razem z wysłannikami.e1CDość duży więc czas* przebyli** mówiąc otwarcie z powodu Pana, świadczącego za słowem łaski Jego, dającego, (aby) znaki i cudy stawać się przez ręce ich. [* Rozciągłości w czasie.] [** Sens: spędzili.]70g(Ci) zaś, (którzy nie ulegli), Judejczycy wzbudzili i uczynili złymi dusze pogan przeciw braciom*.[* Tak nazywali siebie chrześcijanie. Tu głównie o Pawle i Barnabie.]Z/ /Stało się zaś w Ikonium według tego samego, (że) wejść oni* do synagogi** Judejczyków i powiedzieć*** tak, że uwierzyć (z) Judejczyków i Hellenów wielka mnogość****.[* Składniej: "że oni weszli".][** Lub: "do miejsca zebrań".][*** Składniej: "i powiedzieli".][**** Składniej: "że uwierzyła (...) wielka mnogość".]B. 4Uczniowie byli wypełniani radością i Duchem Świętym.N- 3Ci zaś strząsnąwszy sobie pył nóg na nich, przyszli do Ikonium.h,I 2Zaś Judejczycy podjudzili czczące* kobiety, (te) dostojne, i pierwszych miasta i wzbudzili prześladowanie przeciwko Pawłowi i Barnabie, i wyrzucili ich z granic ich. [* Prawdopodobnie z domyślnym: "Boga". Por. 13.43.]B+ 1Roznoszono zaś słowo Pana poprzez całą (tę) krainę.* 0Słuchając zaś poganie radowali się i oddawali chwałę słowu Pana, i uwierzyli jacy byli uszykowani do życia wiecznego.&)E /Tak bowiem przykazał o sobie nam Pan: «Umieściłem Cię na światło* pogan (aby) być Ty** na zbawienie*** aż do ostatka**** ziemi».[* Sens: ustanowiłem Cię światłem.] [** Składniej: "abyś Ty był".][*** "na zbawienie" zamiast: "zbawieniem".][**** Sens: aż do krańców.]G( .Powiedziawszy otwarcie Paweł i Barnaba powiedzieli: "Wam było konieczne najpierw (aby) zostać powiedziane słowo* Boga; skoro odpychacie od siebie go i nie godnymi sądzicie siebie samych wiecznego życia, oto zwracamy się do pogan. [* Składniej: "Było konieczne, aby najpierw wam zostało powiedziane słowo".]j'M -Zobaczywszy zaś Judejczycy (te) tłumy, zostali napełnieni zazdrością i mówili przeciwko (tym) przez Pawła mówionym, krzywdząco mówiąc*.[* Inaczej w późniejszym użyciu: "bluźnierczo mówiąc" lub "bluźniąc".]&w ,Zaś przychodzącego* szabatu prawie całe miasto zebrało się, (aby) usłyszeć słowo Pana. [* Sens: następnego.]%# +(Kiedy zostało rozwiązane) zaś zebranie, zaczęli towarzyszyć liczni (z) Judejczyków i (z) czczących prozelitów* Pawłowi i Barnabie, którzy mówiąc do nich, przekonywali ich, (aby) pozostawać przy łasce Boga. [* Prozelici - nawróceni na judaizm poganie.]>$u *(Kiedy wychodzili) zaś oni, prosili na (ten) potem* szabat, (aby) zostać powiedziane im słowa te** [* Sens: następny.] [** Składniej: "aby te słowa zostały im powiedziane".]9#k )Zobaczcie, lekceważący, i zadziwcie się, i przepadnijcie, bo dzieło działam ja w dniach waszych, dzieło, (w) które nie uwierzycie, jeśli ktoś opowiadać będzie wam".I"  (Patrzcie więc, aby nie przyszło (to) powiedziane w Prorokach:@!{ 'w Tym każdy wierzący jest uznawany za sprawiedliwego.k O &Znajome więc niech będzie wam, mężowie bracia, że przez Tego wam uwolnienie (od) grzechów jest zwiastowane i od wszystkich*, (od) których nie mogliście w Prawie Mojżesza zostać uznani za sprawiedliwych, [* W oryginale rodzaj nijaki, potencjalnie także męski, a więc nie odnosi się do "grzechów", które w oryginale mają rodzaj żeński.];q %Którego zaś Bóg wskrzesił nie zobaczył ruiny.!; $Dawid bowiem swoim rodem usłużywszy Boga postanowieniu, zasnął* i przyłączony został do ojców jego, i zobaczył ruinę. [* Eufemizm umierania.]>u #Dlatego że i w innym mówi: "Nie dasz świątobliwy Twój zobaczyć* ruinę**". [* Składniej: "Nie dasz, żeby świątobliwy Twój zobaczył".][** O rozkładzie martwego ciała.]uc "Że zaś podniósł Go z martwych jeszcze nie* mającego wracać ku ruinie**, tak powiedział, że: Dam "wam świątobliwe*** Dawida, (te) godne wiary".[* Możliwe: "już nie".][** O rozkładzie ciała.] [*** W oryginale liczba mnoga.]]3 !że tę Bóg wypełnił dzieciom [ich:] nam, podniósłszy* Jezusa, jak i w śpiewie** jest napisane, (tym) drugim: "Synem mym jesteś Ty, ja dzisiaj zrodziłem Cię".[* O wskrzeszeniu.] [** Inaczej: "psalmie".]dA I my wam głosimy dobrą nowinę, (tę) względem ojców obietnicę, (która się stała),"= Który dał się zobaczyć w dniach liczniejszych (tym), (którzy wstąpili razem z)* Nim od Galilei do Jeruzalem, którzy [teraz] są świadkami Jego względem ludu. [* "wstąpili" - według starożytnej frazeologii ruch ku stolicy określany był jako posuwanie się ku górze.],S Zaś Bóg wskrzesił Go z martwych.eC Gdy zaś spełnili wszystkie (te) o Nim napisane, zdjąwszy z drzewa złożyli do grobowca.kO I żaden powód śmierci znalazłszy, zażądali sobie (od) Piłata, (aby) zgładzony zostać On.-S (Ci) bowiem zamieszkujący w Jeruzalem i (ci) panujący (nad) nimi Tego nie poznawszy i głosy proroków, (te) w każdy szabat odczytywane, osądziwszy wypełnili. Mężowie bracia, synowie rodu Abrahama i (ci) wśród was bojący się Boga. Nam słowo zbawienia tego zostało wysłane.@y Gdy zaś wypełniał Jan bieg*, mówił: "Czym ja domyślacie się być**? Nie jestem ja; ale oto przychodzi po mnie, którego nie jestem godny sandały nóg rozwiązać".[*"Gdy zaś wypełniał Jan bieg" - metafora sportowa, określająca kres życia.] [** Składniej: "Czym domyślacie się, że ja jestem?"]M (kiedy wcześniej ogłosił) Jan przed obliczem wejścia Jego* polewanie zmiany myślenia** całemu ludowi Izraela. [* Sens: przed przyjściem Jego.] [** W N.T. termin techniczny: "nawrócenia".]yk Jego* Bóg z nasienia według obietnicy wyprowadził Izraelowi zbawiciela Jezusa, [* Połączyć z "nasienia".]\1 I przestawiwszy* go podniósł Dawida im na króla, któremu i powiedział zaświadczywszy: Znalazłem Dawida, (tego) Jessego, męża według serca mego, który uczyni wszystkie wole me. [* Peryfraza śmierci.]!; I odtąd zażądali sobie króla. I dał im Bóg Saula, syna Kisza, męża z plemienia Beniamina, (na) lat czterdzieści*.[* Rozciągłości w czasie.]r] mniej więcej (w) latach czterystu i pięćdziesięciu. I po tych dał sędziów aż do Samuela proroka.f E I zniszczywszy ludów siedem w ziemi Kanaan, przydzielił jako dziedzictwo (tę) ziemię ich y i mniej więcej (przez) czterdziestoletni czas* zniósł sposób bycia ich na pustkowiu. [* Rozciągłości w czasie.]o W Bóg ludu tego Izraela wybrał sobie ojców naszych, i lud wywyższył w zamieszkiwaniu obok w ziemi Egiptu, i z ramieniem wysokim* wyprowadził ich z niej, [*"z ramieniem wysokim" - zamiast instrumentalnie: "ramieniem wysokim".]  Wstawszy zaś Paweł i potrząsnąwszy ręką, powiedział: "Mężowie Izraelici i (ci) bojący się Boga, posłuchajcie./ W Po zaś odczytaniu Prawa i Proroków wysłali przełożeni synagogi do nich mówiąc: "Mężowie bracia, jeśli jakieś jest w was słowo zachęty do ludu, mówcie".6e Oni zaś przeszedłszy z Perge, przybyli do Antiochii Pizydyjskiej i wszedłszy do synagogi* (w) dniu szabatu** usiedli. [*"miejsce zebrań".][** W oryginale liczba mnoga.] Poprowadzeni zaś od Pafos (ci) około Pawła przyszli do Perge, (tej) Pamfilii. Jan zaś odstąpiwszy od nich wrócił do Jerozolimy.oW Wtedy zobaczywszy prokonsul (to), (co się stało), uwierzył, będąc zdumionym z powodu nauki Pana.S I teraz oto ręka Pana przeciwko tobie, i będziesz ślepy, nie widząc słońca aż do czasu". Natychmiast spadło na niego zaćmienie i ciemność i krążąc dokoła szukał prowadzących za rękę.! powiedział: "O pełny wszystkiego podstępu i wszystkiego oszustwa, synu oszczercy*, nieprzyjacielu każdej sprawiedliwości, nie powstrzymasz się odwracając** drogi Pana, (te) proste? [* Inaczej: "diabła".][** Składniej: "nie powstrzymasz się od odwracania".]b= Szaweł zaś, (ten) i Paweł, napełniony Duchem Świętym popatrzywszy wprost na niego, Stawał naprzeciw zaś im Elimas, (ten) mag, tak bowiem jest przetłumaczane imię jego, szukając, (aby) odwrócić prokonsula od wiary.E który był razem z prokonsulem Sergiuszem Pawłem, mężem rozumnym. Ten przywoławszy do siebie Barnabę i Szawła, poszukał*, (aby) usłyszeć słowo Boga. [* Inaczej: "zapragnął".] Przeszedłszy zaś całą wyspę aż do Pafos, znaleźli męża pewnego, maga, kłamliwego proroka, Judejczyka, któremu imię Bar Jezus,&E I stawszy się w Salaminie. zwiastowali słowo Boga w synagogach* Judejczyków. Mieli zaś i Jana (jako) sługę. [* Etymologicznie: "w miejscach zebrań".]d~A Ci więc wysłani przez Ducha Świętego zeszli do Seleucji. Stamtąd odpłynęli na Cypr.K} Wtedy poddawszy się postom*, i pomodliwszy się, i nałożywszy ręce (na) nich, uwolnili**. [* To znaczy "pościć".][** Sens: wyprawili w drogę, zwalniając z zajęć w lokalnym Kościele.]G| (Kiedy spełniali społeczne dzieło) zaś oni Panu i (kiedy pościli), powiedział Duch Święty: "Oddzielcie już mi Barnabę i Szawła do dzieła, (do) którego przywołałem sobie ich".U{ % Byli zaś w Antiochii w będącej (społeczności) wywołanych prorocy i nauczyciele: Barnaba i Szymon. (ten) nazywany Nigrem, i Lucjusz Cyrenejczyk, Manaen, Heroda tetrarchy współwychowanek, i Szaweł. z  Barnaba zaś i Szaweł wrócili, względem Jeruzalem wypełniwszy służbę, przyjąwszy razem Jana, (tego) przezwanego Markiem.6yg Zaś słowo Boga wzrastało i mnożyło się..xU Natychmiast zaś uderzył go zwiastun Pana za to*, (że) nie dał chwały Bogu. I stawszy się zjedzony przez robaki wyzionął ducha. [* W oryginale liczba mnoga.]>ww Zaś lud wykrzykiwał, "Boga głos i nie człowieka".v (W) uszykowanym zaś dniu Herod wdziawszy na siebie odzienie królewskie [i] zasiadłszy na trybunie przemawiał publicznie do nich.u Był zaś gniewającym się* (na) Tyryjczyków i Sydończyków. Jednomyślnie zaś przybyli do niego i przekonawszy Blastosa, (tego) nad sypialnią króla, prosili sobie (o) pokój z powodu być karmioną ich kraina** przez (tę) królewską. [*"Był (...) gniewającym się" - zamiast: "gniewał się".][** Sens: z powodu tego, że ich kraina była zaopatrywana w żywność.]jtM Herod zaś przeprowadziwszy poszukiwania (za) nim i nie znalazłszy, osądziwszy strażników rozkazał zostać uwięzionymi* i zszedłszy z Judei do Cezarei przebywał. [* Składniej: "rozkazał, żeby zostali uwięzieni".]nsU (Z nastaniem) zaś dnia był zamęt nie mały wśród żołnierzy, czym mianowicie Piotr stał się.)rK Potrząsnąwszy zaś im ręką*, (aby) milczeć, opisał [im], jak Pan go wyprowadził ze strażnicy. Powiedział: "Oznajmijcie Jakubowi i braciom to**". I wyszedłszy poszedł w inne miejsce. [*"Potrząsnąwszy zaś im ręką" - sens: dawszy znak ręką.] [** W oryginale liczba mnoga.]Oq Zaś Piotr zatrzymywał się pukając*. Otwarłszy zaś zobaczyli go i stali się oszołomieni. [*"zatrzymywał się pukając" - typowy zwrot grecki zamiast "ciągle pukał", "bez przerwy pukał".] p  Ci zaś do niej powiedzieli: "Szalejesz". Ta zaś usilnie zapewniała, (że) tak się ma. Ci zaś mówili: "Zwiastun jest jego". o9 I uznawszy głos Piotra z radości nie otwarła wrót, wbiegłszy zaś oznajmiła, (że) stać Piotr* przed wrotami. [* Składniej: "że stoi Piotr".]n} Zapukawszy zaś on* (w) podwoje wrót, podeszła służebna wysłuchać imieniem Rode. [* Składniej: "Kiedy zapukał".]Im  Dostrzegłszy* przyszedł do domu Marii, matki Jana, przezywanego Markiem, gdzie byli dość liczni razem zebrani i modlący się. [* Sens: "rozejrzawszy się w terenie, zastanowiwszy się".]`l9 I Piotr w sobie samym stawszy się* powiedział: "Teraz wiem prawdziwie, że wysłał Pan zwiastuna Jego i wyrwał sobie mię z ręki Heroda i całego oczekiwania ludu Judejczyków".[* Sens: "kiedy oprzytomniał".]k7 Przeszedłszy zaś pierwszą straż i drugą przyszli do bramy (tej) żelaznej, (tej) niosącej* do miasta, która samorzutnie otwarła się im, i wyszedłszy poszli naprzód ulicą jedną, i zaraz odstąpił zwiastun od niego. [* Według frazeologii polskiej: "prowadzącej".]Bj} I wyszedłszy towarzyszył. I nie wiedział, że prawdziwe jest (to) stawające się przez zwiastuna, uważał zaś widzenie widzieć*.[* Składniej: "uważał zaś, że ma widzenie".]{io Powiedział zaś zwiastun do niego: "Opasz się i podwiąż sandały twe". Uczynił zaś tak. I mówi mu: "Odziej się szatą* twą i towarzysz mi".[* Chodzi o wierzchnią szatę, po grecku himation, którym owijano się jak rzymską togą.]Mh I oto zwiastun Pana stanął obok i światło zajaśniało w celi. Uderzywszy zaś bok Piotra, obudził go mówiąc: "Wstań w szybkości*". I odpadły jego kajdany z rąk. [* Inaczej: "szybko".]kgO Gdy zaś zamierzał poprowadzić go Herod, nocy owej był Piotr śpiącym* między dwoma żołnierzami, związany kajdanami dwoma; strażnicy przed podwojami strzegli strażnicy. [*"był (...) śpiącym" - inaczej: ,,spał".](fI Więc Piotr był strzeżony w strażnicy. Modlitwa zaś była żarliwie stająca się* przez (społeczność) wywołanych do Boga za nim. [* Sens: zanoszona.]Me którego i ścisnąwszy umieścił sobie w strażnicy, wydawszy czterem czwórkom żołnierzy strzec* go, postanawiając po (święcie) Paschy poprowadzić go ludowi. [* Domyślnie:aby strzegli.](dI Zobaczywszy zaś, że podobające się jest Judejczykom, przyłożył sobie, (aby) ująć i Piotra (były zaś dni przaśnych)*, [* O Święcie Przaśników.]5ce Zgładził zaś Jakuba, brata Jana, mieczem.b } W tamtej zaś porze narzucił Herod król ręce, (aby) skrzywdzić niektórych (z tych) ze (społeczności) wywołanych.Oa Co i uczynili wysławszy do starszych przez rękę Barnaby i Szawła.7`g Zaś (z) uczniów, tak jak miał dostatek ktoś, ustalili każdy (z) nich na służbę* posłać zamieszkującym w Judei braciom. [* O posłudze chleba dla potrzebujących.]]_3 Wstawszy zaś jeden z nich imieniem Agabos oznaczył przez Ducha, (że) głód wielki zamierzać* być na całej zamieszkiwanej (ziemi): który stał się za Klaudiusza. [* Składniej: "głód wielki zamierza".]^ W tych zaś dniach zeszli* z Jerozolimy prorocy do Antiochii. [* Wyjście z miasta oznaczano w starożytności jako schodzenie w dół.]+]O I znalazłszy poprowadził do Antiochii. Stało się zaś im, (że) i rok cały zebrać się razem w (społeczności) wywołanych i nauczyć* tłum dość duży; otrzymać imię po raz pierwszy w Antiochii uczniowie chrześcijanie**.[* Sens: nawet przez cały rok spotykali się razem i nauczali.] [** Sens: w Antiochii uczniowie po raz pierwszy otrzymali nazwę chrześcijan. Najdosłowniej byłoby: "Pomazańcowi".]2\_ Wyszedł zaś do Tarsu odszukać Szawła.|[q bo był mężem dobrym i pełnym Ducha Świętego i wiary. I dał się przyłączyć tłum dość duży (do) Pana. Z Który przybywszy i zobaczywszy łaskę Boga, rozradował się, i zachęcał wszystkich postanowieniem serca pozostawać przy Panu,KY Dało się słyszeć zaś słowo do uszu (społeczności) wywołanych, (tej) będącej w Jeruzalem, o nich. I wysłali Barnabę, (aby) [przejść]* do Antiochii. [* Składniej: "aby poszedł".]fXE I była ręka Pana z nimi, wielka liczba, (ta) (która uwierzyła), zwróciła się do Pana.8Wi Byli zaś niektórzy z nich, mężowie Cypryjczycy i Cyrenejczycy, którzy przyszedłszy do Antiochii mówili i do Hellenistów, głosząc sobie dobrą nowinę: Pana, Jezusa.yVk (Ci) więc, (którzy się rozproszyli) z utrapienia* (tego), (które się stało) z powodu Szczepana, przeszli aż do Fenicji, i Cypru, i Antiochii, nikomu (nie) mówiąc słowo (z wyjątkiem) jedynie Judejczyków. [* O prześladowaniach.]UU# Usłyszawszy zaś to* uspokoili się i oddali chwałę Bogu mówiąc; "Zatem i poganom Bóg zmianę myślenia** ku życiu dał".[* W oryginale liczba mnoga.] [** W N.T. termin techniczny: "nawrócenie".]&TE Jeśli więc równą darowiznę dał im Bóg jak i nam, (którzy uwierzyliśmy) w Pana, Jezusa Pomazańca, ja jakim byłbym mocnym, (żeby) zabronić Bogu?"S Przypomniałem sobie zaś słowo Pana, jak mówił: «Jan polał wodą, wy zaś zostaniecie zanurzeni w Duchu Świętym». R W zaś zacząć ja* mówić spadł Duch Święty na nich jak właśnie i na nas na początku. [* Sens: kiedy zaś ja zacząłem.]aQ; który powie słowa do ciebie, przez które zbawiony zostaniesz ty i cały dom twój».AP{ Oznajmił zaś nam, jak zobaczył zwiastuna w domu jego*, (który stanął) i (który powiedział): «Wyślij do Jafy i wezwij Szymona, (tego) przezywanego Piotrem, [* Sens: "swoim".]O/ Powiedział zaś Duch mi przyjść razem z nimi*, nic osądziwszy. Przyszli zaś razem ze mną i sześć bracia ci**. I weszliśmy do domu (tego) męża. [* Składniej: "żebym przyszedł razem z nimi".][** Składniej: "Przyszło zaś razem ze mną i sześciu tych braci".]sN_ I oto natychmiast trzej mężowie przystanęli przy domu, w którym byliśmy, wysłani z Cezarei do mnie.}Ms To zaś stało się do trzykrotnie i zostało wyciągnięte znowu wszystko* do nieba. [* W oryginale liczba mnoga.]iLK Odpowiedział zaś głos po drugi (raz) z nieba: «Które Bóg oczyścił, ty nie pospolituj».vKe Powiedziałem zaś: «W żaden sposób, Panie, bo pospolite lub nieczyste nigdy (nie) weszło do ust mych».bJ= Usłyszałem zaś i głos mówiący mi: «Wstawszy, Piotrze, zabij na ofiarę i zjedz».I W które spojrzawszy wprost, oglądałem i zobaczyłem czworonogi ziemi, i zwierzęta, i pełzające, i fruwające nieba. H "Ja byłem w mieście Jafie modlącym się* i zobaczyłem w uniesieniu widzenie: schodzące naczynie jakieś jak płótno wielkie, czterema początkami spuszczane z nieba. I przyszło aż do mnie. [*"byłem (...) modlącym się" - zamiast: "modliłem się".]?Gy Zacząwszy zaś Piotr wykładał im po kolei mówiąc:^F5 mówiąc, że: "Wszedłeś do mężów napletek mających i zjadłeś razem z nimi".E Gdy zaś wszedł Piotr do Jeruzalem, osądzali sobie przeciw niemu (ci) z obrzezania*,[* O chrześcijanach pochodzenia żydowskiego.]dD C Usłyszeli zaś wysłannicy i bracia będący w Judei, że i poganie przyjęli słowo Boga.C 0Nakazał zaś, (aby) oni w imieniu Jezusa Pomazańca zostać zanurzeni*. Wtedy poprosili go zatrzymać się** (przez) dni jakieś***. [* Składniej: "aby oni zostali zanurzeni".][** Składniej: "aby on zatrzymał się".][*** Rozciągłości w czasie.]&BE /"Czy wody może zabronić ktoś, (aby) nie zostać zanurzonymi ci*, którzy Ducha Świętego wzięli jak i my?" [* Składniej: "aby nie zostali zanurzeni".]hAI .Słyszeli bowiem ich mówiących językami i wywyższających Boga. Wtedy odpowiedział Piotr:P@ -I stali się oszołomieni (ci) z obrzezania* wierni, jacy przyszli razem z Piotrem, że i na pogan darowizna Świętego Ducha jest wylana. [* W oryginale o chrześcijanach pochodzenia żydowskiego.]l?Q ,Jeszcze (kiedy mówił) Piotr słowa te, spadł Duch Święty na wszystkich słuchających słowa.s>_ +Temu wszyscy prorocy świadczą, (że) uwolnienie (od) grzechów wziąć przez imię Jego każdy wierzący* w Niego".[* Składniej: "prorocy świadczą, że każdy wierzący w Niego wziął przez imię Jego uwolnienie od grzechów".]|=q *I nakazał nam ogłosić ludowi i zaświadczyć, że Ten jest ustalonym przez Boga sędzią żyjących i martwych._<7 )nie całemu ludowi, ale świadkom wcześniej wybranym* przez Boga: nam, którzy zjedliśmy razem i wypiliśmy razem z Nim po wstać On z martwych**. [* W oryginale metafora. Autor tekstu jakby nie zdawał sobie sprawy z jej niestosowności. Słowo to bowiem, ściśle biorąc, oznacza wyciągnięcie ręki ku górze, co na zebraniach publicznych oznaczało oddanie swego głosu na czyjąś kandydaturę.] [** "wstać On z martwych" jest traktowane jako jedno pojęcie.] ~}} |t{~zyxwvvuutt)ss!rqpp oonnTmmill k(jjii hgfedccUcb``D_^]\[ZYXJWVUUYTSRQP}OMMLL?KJ\IfHH=GEEDDCCgBBA/@@f?>>==%<< ;:x98765544R332100F/.--, +]*)X)'&&J%$# Gr d1%)u  X oe#?oprócz (tego), że Duch Święty co miasto* zaświadcza mi mówiąc, że więzy i utrapienia mię oczekują. [* "co miasto" - sens: w każdym mieście.]&EI teraz oto związany ja (przez) Ducha jadę do Jeruzalem, (tych) w nim mających wyjść na spotkanie* mi nie znając, [* Z domyślnym: wydarzeń, losów.]%Czaświadczając Judejczykom i Hellenom (o tej) ku Bogu zmianie myślenia* i (o) wierze w Pana naszego, Jezusa. [* W N.T. termin techniczny: "nawrócenie".] 9Że niczego zmniejszyłem (z) będących pożytecznym, (tak by) nie oznajmić wam i pouczyć* was publicznie i po domach,[ * "oznajmić", "pouczyć".]9ksłużąc Panu z całą uniżonością serca*, i łzami i doświadczeniami, (tymi) (które przypadły) mi przez zmowy** Judejczyków. [* O pokorze.][ ** Możliwe: "zasadzki".]Gdy zaś przybyli do niego, powiedział im: "Wy wiecie od pierwszego dnia, od którego wszedłem do Azji*, jak z wami (przez) cały czas** stałem się, [* O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej.][ ** Rozciągłości w czasie.]jMZ zaś Miletu posławszy do Efezu, przywołał do siebie starszych (społeczności) wywołanych.LOsądził bowiem Paweł, (by) przepłynąć obok Efezu, żeby nie stało się* mu zużyć czas** w Azji***, spieszył się bowiem, czy możliwe byłoby mu, (by na) dzień Pięćdziesiątnicy stać się**** w Jerozolimie. [* W oryginale zdanie zamiarowe.][ ** "żeby nie stało się mu zużyć czas" - sens: żeby nie musiał zużyć czasu.][ *** O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej.][ **** Sens: znaleźć się.]/I stamtąd odpłynąwszy nadchodzącego* przyszliśmy** naprzeciw Chios, zaś drugiego*** skierowaliśmy ku Samos, zaś następnego*** przyszliśmy**** do Miletu. [* O następnym dniu.][ ** Sens: przypłynęliśmy.][ *** Z domyślnym: dnia.][ **** Sens: przypłynęliśmy.]5cGdy zaś spotykał się z nami w Assos, wziąwszy do góry* go. przyszliśmy** do Mityleny. [* O zabraniu na statek.][ ** Według polskiej frazeologii: przypłynęliśmy.]a; My zaś wcześniej przyszedłszy na statek, wypłynęliśmy do Assos, stamtąd zamierzając brać do góry* Pawła. Tak bowiem rozporządziwszy sobie był**, zamierzając on iść pieszo. [* O wzięciu na statek.][ ** "rozporządziwszy sobie był" - odstępując od literalności tak to słowo należy przetłumaczyć: "rozporządził sobie".]X) Poprowadzili zaś (tego) chłopca żywego i doznali zachęty nie umiarkowanie.5 c Wszedłszy zaś i połamawszy chleb i skosztowawszy, przez dość duży* także przemówiwszy aż do brzasku, tak wyszedł. [* "przez dość duży" - sens: dość długo.]} s Zszedłszy zaś Paweł przypadł do niego i objąwszy powiedział: "Nie czyńcie wrzawy, bo dusza jego w nim jest".& E Siedzący zaś pewien młodzieniec imieniem Eutychos w otworze* znoszony snem głębokim, (kiedy wykładał) Paweł przez więcej**, uniesiony przez (ten) sen spadł z trzeciego piętra na dół i został podniesiony martwy. [* Inaczej: "oknie".][** "przez więcej" - sens: dłużej.]T !Były zaś lampy dość liczne w górnej komnacie, gdzie byliśmy zebrani. W zaś pierwszym* szabatu**, (gdy zebraliśmy się) my, (by) połamać chleb, Paweł wykładał im, zamierzając wychodzić (tego)*** nazajutrz. Przeciągnął słowo aż do środka nocy. [* W oryginale liczebnik główny, lecz w tym zwrocie oznacza on pierwszy dzień po szabacie.][ ** "W zaś pierwszym szabatu" - według naszej rachuby czasu: "W niedzielę zaś".][*** Z domyślnym: dnia.]I My zaś odpłynęliśmy po dniach Przaśników z Filippi i przyszliśmy do nich do Troady w ciągu dni pięciu, gdzie przebywaliśmy* dni siedem. [* W oryginale oznacza czynność dokonaną.]A}Ci zaś poszedłszy naprzód, oczekiwali nas w Troadzie.FTowarzyszył zaś mu Sopater Pyrrusa*, Berejczyk, (z) Tessalończyków zaś Arystarch i Sekundus, i Gajus Derbejczyk, i Tymoteusz, Azjańczycy zaś: Tychik i Trofim. [* Z domyślnym: syn.] Przetrwawszy miesiące trzy, (ponieważ stała się) zmowa (przeciw) niemu od Judejczyków, zamierzającemu wypływać do Syrii, stał się mniemania*, (by) wracać przez Macedonię. [* "stał się mniemania" - sens: podjął decyzję, uznał za właściwe.]Przeszedłszy zaś części* tamte i zachęciwszy ich słowem licznym, przyszedł do Hellady. [* W sensie geograficznym: tereny, kraje.]x kPo zaś powstrzymać się zamęt* wezwawszy Paweł uczniów i zachęciwszy, pozdrowiwszy wyszedł, (by) iść do Macedonii. [* "powstrzymać się zamęt" - w oryginale traktowane jako jedno pojęcie. Składniej: "Po ustaniu zaś zamętu".]  )/W(I bowiem narażamy się być oskarżanymi* (o) rozruchy za (te) dzisiaj, (bo) żadna przyczyna (jest)**, z powodu której [nie] będziemy mogli oddać słowa*** co do zbiorowiska tego". I to**** powiedziawszy rozpuścił (społeczność) wywołanych*****. [* W oryginale przewidywany skutek. Składniej: "narażamy się na to, że będziemy oskarżani".][** Składniej: "bo nie ma żadnej przyczyny".][*** "oddać słowa" - sens: niczego powiedzieć, niczego wyjaśnić.][ **** W oryginale liczba mnoga.][ ***** Tu o spontanicznie zebranym tłumie.]!;'Jeśli zaś czegoś ponadto poszukujecie w zgodnej z prawem (społeczności) wywołanych* zostanie rozwiązane.[ * Tu o legalnym zgromadzeniu ludowym.]F&Jeśli więc Demetriusz i (ci) razem z nim rzemieślnicy mają przeciw komuś słowo, rynkowe* są prowadzone i prokonsulowie są. Niech oskarżają jedni drugich. [* Z domyślnym: sądy.]~/%Poprowadziliście bowiem mężów tych (jako) ani świętokradców, ani krzywdząco mówiących* (o) bogini naszej. [* Inaczej: "bluźniących".]O}$(Jeśli bezsprzeczne) więc (są) te* potrzebne jest, (aby) wy powściągniętymi być i niczego porywczego dokonywać**. [* "Jeśli bezsprzeczne (...) są te" (z domyślnym: np. konstatacje).][ ** "wy powściągniętymi być (...) dokonywać"- składniej: "abyście byli powściągliwi i niczego porywczego nie dokonywali".])|K#Powściągnąwszy zaś pisarz tłum, mówi: "Mężowie Efezjanie, kto bowiem jest (z) ludzi, który nie poznaje, (że) Efezjan miasto opiekunem przybytku (jest) wielkiej Artemidy i (tego) spadłego od Zeusa*? [* "spadłego od Zeusa" - może określać domyślne "posągu", "figury" itp.]{7"Poznawszy zaś, że Judejczykiem jest, głos stał się jeden z wszystkich mniej więcej przez godziny dwie krzyczących: "Wielką Artemida Efezjan"..zU!Z zaś tłumu wywiedli Aleksandra, (bo wypchnęli) go Judejczycy· Zaś Aleksander potrząsnąwszy* ręką, chciał bronić się (wobec) ludu. [* Sens: skinąwszy.]kyO Inni więc inne coś krzyczeli*, była bowiem (społeczność) wywołanych** doprowadzona do zamieszania i większość nie wiedziała, czego gwoli*** zeszli się. [* "Inni więc inne coś krzyczeli" - sens: każdy krzyczał co innego.][ ** Tu prawdopodobnie o całym zgromadzonym spontanicznie tłumie.][ *** "czego gwoli" - składniej: "gwoli czego".]OxNiektórzy zaś i (z) rządców Azji, będąc mu przyjaciółmi, posławszy do niego, zachęcali, by nie dać siebie samego* do teatru. [* "nie dać siebie samego" - sens: by się sam nie udawał.]NwPaweł zaś (gdy chciał) wejść w lud, nie pozwalali mu uczniowie.)vKI napełnione zostało miasto zamętem. Ruszyli jednomyślnie do teatru, wspólnie porwawszy Gajusa i Arystarcha, Macedończyków, towarzyszy podróży Pawła.su_Usłyszawszy zaś i stawszy się pełnymi rozdrażnienia, krzyczeli mówiąc: "Wielką Artemida Efezjan".t1Nie jedynie zaś ta naraża się nam* sprawa, (że) ku obaleniu przyjść**, ale i wielkiej bogini, Artemidy, świątynia za nic zostać liczona***, ma i być odzieraną**** (z) wielkości jej*****, którą****** cała Azja i zamieszkiwana (ziemia) czci". [* Sens: na naszą szkodę.][ ** Składniej: "że dojdzie do obalenia".][*** "świątynia za nic zostać liczona" - w oryginale oznacza przewidywany skutek. Składniej: "że świątynia za nic zostanie policzona".][**** "ma i być odzieraną" - wyrażenie oznaczające przewidywany skutek. Składniej: "będzie też odzierana".][***** Zamiast: swojej.][ ****** Według rodzaju odnosi się do "bogini".]FsI oglądacie, i słyszycie, że nie jedynie Efezu, ale prawie całej Azji* Paweł ten przekonawszy przestawił** dość liczny tłum, mówiąc, że nie są bogami (ci) poprzez ręce stający się. [* O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej.][ ** Sens: nawrócił lub: odciągnął.]LrTych zebrawszy razem i (tych) około takich* pracowników, wiedział: "Mężowie, wiecie, że z tego zarobku dostatek nam jest**. [* O pokrewnych rzemiosłach.][ ** Składniej: "mamy dostatek".]qDemetriusz bowiem pewien imieniem, kujący w srebrze, czyniąc przybytki srebrne Artemidy, podawał rzemieślnikom nie mały zarobek.^p5Stał się zaś w porze tej zamęt nie mały co do drogi*. [* O chrześcijaństwie.]xoiWysławszy zaś do Macedonii dwu (ze) służących mu: Tymoteusza i Erasta, sam zwrócił czas* ku Azji**. [* "zwrócił czas" - sens: spędził jakiś czas.][ ** O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej.]pnYGdy zaś wypełnione zostało to*, położył sobie Paweł w duchu**, (by) przeszedłszy Macedonię i Achaję iść do Jerozolimy, powiedziawszy, że: "Po stać się ja*** tam trzeba ja i Rzym zobaczyć****". [* W oryginale liczba mnoga.][ ** Możliwe też: "w Duchu".][*** Sens. Kiedy ja znajdę się.][ **** Składniej: "trzeba, abym ja i Rzym zobaczył".]:moTak na sile Pana słowo wzrastało i było silne.:lmDość liczni zaś (z tych), zabobony* (którzy dokonali), zniósłszy księgi, palili przed wszystkimi. I zrachowali szacunki ich, i znaleźli srebra** dziesiątków tysięcy pięć***. [* W oryginale liczba mnoga.][ ** O srebrnych monetach.][ *** Składniej: "pięćdziesiąt tysięcy (sztuk) srebra".]CkLiczni (z tych), (którzy uwierzyli), zaczynali wyznając i oznajmiając* dokonania** ich***. [* Składniej: "zaczynali wyznawać i oznajmiać".][** Inaczej: "czyny".][*** Sens: swoje.]+jOTo zaś stało się znajome wszystkim Judejczykom i Hellenom zamieszkującym Efez. I spadła bojaźń na wszystkich nich, i wywyższane było imię Pana, Jezusa.iI naskoczywszy (ten) człowiek na nich, w którym był duch niegodziwy, zapanowawszy (nad) jednymi i drugimi, okazał siłę na nich, tak że nadzy i poranieni wymknąć się* z domu owego. [* Składniej: "tak, że nadzy i poranieni wymknęli się".]h/Odpowiedziawszy zaś duch niegodziwy, powiedział im: "Jezusa poznaję i (o) Pawle wiem, wy zaś kim* jesteście?" [ * W oryginale liczba mnoga.]\g1Było zaś pewnego Skewasa Judejczyka, arcykapłana, siedem synów to czyniących.f Usiłowali* zaś niektórzy i (z) obchodzących wkoło judejskich wyklinaczy wymieniać nad mającymi duchy (te) niegodziwe imię Pana, Jezusa, mówiąc: "Zaklinam was (na) Jezusa, którego Paweł ogłasza". [* W oryginale oznacza czynność dokonaną.]%eC tak że i dla chorujących odnosić sobie* z ciała jego chusty lub fartuchy i odsuwane być od nich choroby**, także duchy niegodziwe wychodzić***. [* Składniej: "odnosili sobie".][** Składniej: "odsuwane były od nich choroby".][*** Składniej: "duchy niegodziwe wychodziły".]Kd Moce* nie spotkane Bóg czynił przez ręce Pawła, [* O cudach.]c To zaś stało się przez lata dwa, tak że wszyscy zamieszkujący Azję* usłyszeć** słowo Pana: Judejczycy i Hellenowie. [* Chodzi o rzymską prowincję Azję, a nie o całą Azję Mniejszą.][ ** Składniej: "tak, że wszyscy zamieszkujący Azję usłyszeli".]b7 Gdy zaś niektórzy czynili się twardymi* i nie ulegali, złorzecząc drodze przed mnogością**, odstąpiwszy od nich, oddzielił uczniów, co dzień wykładając w szkole Tyrannosa. [* Metafora złośliwego uporu i umysłowej niedostępności.][ ** O całej społeczności.]-aSWszedłszy zaś do synagogi* mówił otwarcie przez miesiące trzy, wykładając i przekonując o królestwie Boga. [* Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".]X`)Było* zaś wszystkich mężów około dwunastu. [* W oryginale liczba mnoga.]u_cI (gdy położył na) nich Paweł ręce, przyszedł Duch Święty na nich. Mówili językami i prorokowali.B^Usłyszawszy zaś dali się zanurzyć w imię Pana Jezusah]IPowiedział zaś Paweł: "Jan polał polewaniem zmiany myślenia*, ludowi mówiąc, w przychodzącego po nim aby uwierzyli**, to jest w Jezusa". [*W N.T. termin techniczny: "nawrócenia".][** W oryginale zdanie zamiarowe.]d\APowiedział: "W co więc zostaliście zanurzeni?" Ci zaś powiedzieli: "W Jana polewanie".[-Powiedział do nich: "Czy Ducha Świętego wzięliście uwierzywszy?" Ci zaś do niego: "Ale ani (nie), czy Duch Święty jest, usłyszeliśmy".VZ 'Stało się zaś podczas Apollos być* w Koryncie, Paweł, przeszedłszy położone wyżej części**, zejść do Efezu i znaleźć jakichś uczniów. [* Składniej: "podczas pobytu Apollosa".][** Z domyślnym: krainy, prowincji.][ *** Składniej: "że Paweł, przeszedłszy położone wyżej części, zszedł do Efezu i znalazł".];YoKrzepko bowiem Judejczykom na wylot zbijał* publicznie pokazując przez Pisma, (że) być Pomazaniec Jezus**. [* Sens: kontrargumentował.][ ** Możliwe: "Pomazaniec Jezusem".]lXQ(Ponieważ chciał) zaś on przejść do Achai, zwróciwszy się bracia* napisali uczniom, (by) przyjąć go. Ten przybywszy nadał się wielce (tym) (którzy uwierzyli ) z powodu łaski. [* Częsta w N.T. nazwa chrześcijan.]cW?Ten zaczął mówić otwarcie w synagodze*. Usłyszawszy zaś go Pryscylla i Akwila, dobrali** go i dokładniej mu wyłożyli drogę [Boga]. [* Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".][** Sens: wzięli do siebie.]VTen był pouczającym* (o) drodze Pana i wrząc duchem mówił i nauczał dokładnie (tych)** o Jezusie, wiedząc jedynie (o) polaniu Jana. [* "był pouczającym" - hellenistyczna forma zamiast klasycznej "pouczał".][** Z domyślnym: nauk, proroctw.]U Judejczyk zaś pewien, Apollos imieniem, Aleksandryjczyk rodem, mąż wymowny, przyszedł do Efezu, mocnym będący w Pismach.TI przetrwawszy czas jakiś, wyszedł, przechodząc po kolei galacką krainę i Frygię, utwierdzając wszystkich uczniów. SI zszedłszy* do Cezarei, wstąpiwszy i pozdrowiwszy (społeczność) wywołanych, zszedł do Antiochii. [* O zejściu ze statku.]sR_ale pożegnawszy się i powiedziawszy: "Znowu zawrócę do was, (jeśli) Bóg chce", wypłynął z Efezu.sQ_(Gdy prosili) zaś oni na większy czas pozostać*, nie zgodził się, [* Składniej: "żeby pozostał".]AP{Przyszli* zaś do Efezu. I tamtych pozostawił tam, sam zaś wszedłszy do synagogi**, wyłożył Judejczykom. [* Sens: przypłynęli.][** Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".]jOMZaś Paweł jeszcze pozostawszy dni dość liczne, (z) braćmi pożegnawszy się odpływał do Syrii i razem z nim Pryscylla i Akwila, ostrzygłszy sobie* w Kenchrach głowę, miał bowiem ślub. [* Odnosi się do "Paweł".]N5Chwyciwszy zaś wszyscy Sostenesa, przełożonego synagogi. bili przed trybuną. I nic (z) tych* Galliona (nie) martwiło. [* Z domyślnym: rzeczy.]%MEI odpędził ich od trybuny.L3jeśli zaś szukania są około słowa, i nazw, i Prawa, (tego) u was, zobaczycie sami. Sędzią ja tych* nie chcę być". [* Z domyślnym: spraw.]NK(Gdy zamierzał) zaś Paweł otwierać usta, powiedział Gallio do Judejczyków: "Jeśli byłby czyn niesprawiedliwy jakiś lub oszukaństwo niegodziwe, o Judejczycy, co do słowa zniósłbym was,J mówiąc, że: "Wbrew Prawu namawia ten ludzi (aby) czcić Boga*". [* Składniej: "Ten namawia ludzi, aby czcili Boga wbrew Prawu".]PI (Gdy) Gallio zaś prokonsulem (był) Achai, powstali przeciwko jednomyślnie Judejczycy Pawłowi* i poprowadzili go do trybuny [* Składniej: "Judejczycy jednomyślnie powstali przeciwko Pawłowi".]xHi Osiadł zaś (na) rok i miesięcy sześć*, nauczając wśród nich słowa Boga. [* Rozciągłości w czasie.]uGc dlatego że ja jestem z tobą i nikt (nie) położy na* tobie, (by) skrzywdzić** cię, dlatego że lud jest mi liczny*** w mieście tym". [* O agresywnym zachowaniu.][ ** Oznacza zamierzony skutek.][ *** Składniej: "mam lud liczny".]fFE Powiedział zaś Pan w nocy przez widzenie Pawłowi: "Nie bój się, ale mów i nie zamilcz,E+Kryspus zaś, przełożony synagogi, uwierzył Panu razem z całym domem jego. I wielu Koryntian słuchając wierzyło i dawali się zanurzać.:DmI przeszedłszy stamtąd wszedł do domu kogoś imieniem Tycjusz Justus, czczącego Boga, którego* dom był graniczącym z** synagogą***. [* Zaimek ten odnosi się do "Tycjusz Justus".][** Ściśle imiesłów ten znaczy "wspólnie z (kimś) płynący".][*** Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".]C-(Gdy przeciwstawiali się) zaś oni i (gdy krzywdząco mówili)*, strząsnąwszy szaty powiedział do nich: "Krew wasza na głowę waszą. Czysty ja. Od teraz do pogan będę szedł". [* Słowo "krzywdząco mówić" przybrało znaczenie "bluźnierczo mówić, bluźnić".]B'Gdy zaś zeszli z Macedonii Sylas i Tymoteusz, zajmował się słowem Paweł, zaświadczając Judejczykom, (że) być Pomazaniec, Jezus.AWykładał zaś w synagodze* w każdy szabat, przekonywał Judejczyków i Hellenów. [* Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".]r@]I przez (to)*, (że) uprawiającym podobne rzemiosło być**, pozostawał u nich i pracował. Byli bowiem czyniącymi namioty rzemiosłem. [* "przez to" - sens: ponieważ.][ ** Składniej: "I ponieważ uprawiał podobne rzemiosło"] ?I znalazłszy pewnego Judejczyka imieniem Akwila, Pontyjczyka rodem, niedawno (który przyszedł) z Italii, i Pryscyllę, kobietę jego przez (to)*, (że) rozporządzić Klaudiusz**, (aby) oddalać się wszyscy Judejczycy*** z Rzymu, poszedł do nich. [* Sens: ponieważ.][ ** Składniej: "ponieważ Klaudiusz rozporządził ".][*** Składniej: "aby oddalili się wszyscy Judejczycy".]Q> Po tych* oddaliwszy się z Aten, przyszedł do Koryntu.[ * Sens: potem.]=7"Niektórzy zaś mężowie złączywszy się z nim, uwierzyli. Wśród których i Dionizy Areopagita, i kobieta imieniem Damaris, i inni razem z nimi.-<U!Tak Paweł wyszedł ze środka nich.w;g Usłyszawszy zaś (o) podniesieniu martwych, ci drwili, ci zaś powiedzieli: "Posłuchamy cię o tym i znowu" :ponieważ postawił dzień, w którym ma sądzić zamieszkiwaną (ziemię) w sprawiedliwości w Mężu*, którego ustalił, porękę podawszy wszystkim, podniósłszy Go z martwych**." [* "w sprawiedliwości w Mężu" - być może: "sprawiedliwością poprzez Męża". "Mężu" - o Chrystusie, Synu Bożym.] [** "podniósłszy Go z martwych" - o wskrzeszeniu Chrystusa przez Boga Ojca.]]93(ponad)* więc czasami niewiedzy (spojrzawszy)**, Bóg teraz nakazuje ludziom, (by) wszyscy wszędzie zmieniać myślenie***,[* "ponad" wzięte jest ze słowa "spojrzawszy" w oryginale greckim.] [** Ściśle: "ponad spojrzawszy".][*** Składniej: "by wszyscy (...) zmieniali myślenie". W N.T. jest to termin techniczny: "nawracać się".]8}Rodem więc będąc Boga, nie powinniśmy sądzić, (że) złotu lub srebru, lub kamieniowi, rzeźbie rzemiosła i wymysłu człowieka, Boskie być podobne*.[* Składniej: "Boskie jest podobne". "Boskie" - sens: to, co Boskie. Możliwe: "Bóstwo".]7'W nim bowiem żyjemy i poruszamy się, i jesteśmy, jak i niektórzy (z tych) u was twórców powiedzieli: «Tego bowiem i rodem jesteśmy».r6](by) szukać Boga, oby mianowicie oczywiście wymacali* Go i znaleźli, i oczywiście nie daleko od jednego każdego** (z) nas będącego. [* W oryginale wyrażający życzenie, "wymacali" - o namacalnym, fizycznym dotknięciu, co według myśli natchnionego Autora, jest możliwe dzięki stworzonym przez Boga rzeczom.] [** Składniej: "od każdego jednego".]p5YUczynił także, (by) z jednego* cały lud ludzi zamieszkiwać** na całym obliczu ziemi, ustaliwszy nakazane pory i ustanowione granice zamieszkiwania ich: [* Z domyślnym: człowieka.] [** W oryginale oznacza zamierzony skutek.]M4ani (nie) przez ręce ludzkie jest obsługiwany (jako) dodatkowo potrzebujący czegoś, sam dający* wszystkim życie i dech, i wszystko**. [* Sens: ,,bo sam daje".][** W oryginale liczba mnoga.]3-Bóg, (Ten) (który uczynił) świat i wszystkie, (te) w nim, Ten nieba i ziemi będący Panem, nie w ręką uczynionych przybytkach zamieszkujeQ2Przechodząc bowiem i przeglądając przedmioty czci wasze, znalazłem i ołtarz, na którym napisane było: «Nie poznanemu Bogu». Co więc nie poznawając, nabożnie czcicie, to ja zwiastuję wam.[1/Postawiony zaś Paweł na środku Aresowej Skały* mówił: "Mężowie Ateńczycy, na każdym** jako nader bogobojnymi was oglądam. [*"Aresową Skałę" - o Areopagu.] [** Z domyślnym prawdopodobnie: kroku.]0/Ateńczycy zaś wszyscy i przebywający w kraju cudzoziemcy na nic innego mieli dobrą porę, niż mówić coś lub słuchać coś coraz nowszego/-Będące cudzoziemskimi bowiem jakieś* wnosisz do słuchów** naszych. Postanawiamy więc poznać, czym*** chcą**** te***** być******".[*"Będące cudzoziemskimi (...) jakieś" - z domyślnym: nauki, słowa.] [** O uszach.] [*** W oryginale liczba mnoga.] [**** W oryginale liczba pojedyncza.] [***** Z domyślnym: słowa, nauki lub inne.] [****** "czym chcą te być" - składniej: "co to jest".]%.CChwyciwszy go na Aresową Skałę* poprowadzili, mówiąc: "Możemy poznać, jaka nowa ta przez ciebie mówiona nauka? [* "Aresową Skałę" - o Areopagu.]c-?Niektórzy zaś i (z) epikurejskich i stoickich filozofów stykali się z nim, i niektórzy mówili: "Co chce ćwierkacz* ten mówić?" Ci zaś: "Cudzoziemskich bóstw wydaje się głosicielem być". Bo (o) Jezusie i powstaniu** głosił dobrą nowinę. [* Ściśle według etymologii: "zbierający nasiona", o ptakach.] [** O zmartwychwstaniu.]!,;Wykładał więc w synagodze* Judejczykom i czczącym, na rynku w każdy dzień do nadarzających się. [* Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".].+U(Gdy) w zaś Atenach (czekał) (na) nich Paweł, był ostry* duch jego w nim, (ponieważ oglądał), (że) pełnym wizerunków** (było) (to)- miasto***.[* Metafora oburzenia.] [** O wizerunkach bogów greckich.] [*** Składniej: "ponieważ oglądał, że miasto to jest pełne wizerunków".],*QZaś sprowadzający* Pawła poprowadzili aż do Aten. I wziąwszy przykazanie do Sylasa i Tymoteusza, aby jak najszybciej przyszli** do niego, wychodzili. [* Wskazuje na ruch w dół zgodnie ze starożytną konwencją o odchodzeniu od swej miejscowości.] [** W oryginale zdanie zamiarowe.])+Zaraz zaś wtedy Pawła wysłali bracia*, (aby) iść aż do morza. Pozostali Sylas i Tymoteusz tam. [*"Braćmi" nazywali się chrześcijanie.]$(A Gdy zaś poznali (ci) z Tesaloniki Judejczycy, że i w Berei zostało zwiastowane przez Pawła słowo Boga, przyszli i tam potrząsając i mącąc tłumy.') Liczni więc z nich uwierzyli i helleńskich kobiet, (tych) dostojnych, i mężów nie mało*.[*"Nie mało" - mogłoby być: "nie nieliczni".],&Q Ci zaś byli lepiej urodzeni* (od tych) w Tesalonice, którzy** przyjęli słowo z całą ochoczością, co dzień osądzając Pisma, czy ma się to*** tak. [* Sens: lepiej wychowani, bardziej uprzejmi.] [** Odnosi się do "Ci", a nie do "tych w Tesalonice".][*** W oryginale liczba mnoga.]t%a Zaś bracia* zaraz dla nocy** wysłali Pawła i Sylasa do Berei, którzy przybywszy do synagogi*** Judejczyków powracali. [* "Braćmi" nazywali się chrześcijanie.] [** Sens: nocą.] [*** Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".]J$  I wziąwszy dość dużo od Jazona i pozostałych, uwolnili ich.f#EZmącili zaś tłum i przywódców miasta słuchających tego*.[* W oryginale liczba mnoga.]M"Tych podjął Jazon. I ci wszyscy wbrew postanowieniom Cezara działają, król inny mówiąc* być: Jezus**".[* Odnosi się do "wszyscy".][** Składniej: "mówiąc, że inny jest król: Jezus".]l!QNie znalazłszy zaś ich, ciągnęli Jazona i niektórych braci* przed przywódców miasta, wołając, że: "Zamieszkiwaną (ziemię) (którą zaczęli burzyć) ci i tutaj są obecni. [*"Braćmi" nazywali się chrześcijanie.] !Pozazdrościwszy zaś Judejczycy i dobrawszy (z) rynkowych* mężów jakichś niegodziwych, i uczyniwszy tłum, wprawiali w zamęt miasto, i stanąwszy obok domu Jazona, szukali ich, (aby) poprowadzić naprzód do ludu. [* O ludziach stale przebywających na rynku.]veI niektórzy z nich dali się przekonać i zostali przyłączeni do Pawła i Sylasa, czczących Hellenów mnogość wielka, kobiet także pierwszych* nie mało**. [* O pierwszych w hierarchii społecznej.] [** W oryginale liczba mnoga.]otwierając i podawając, że Pomazaniec trzeba było wycierpieć i wstać* z martwych, i że: "Ten** jest Pomazaniec, Jezus, którego ja zwiastuję wam".[* Składniej: "że trzeba było, aby Pomazaniec wycierpiał i wstał".][** Według składni polskiej: "to".]`9Według zaś zwyczaju Pawia wszedł do nich i przez szabaty trzy wyłożył im z Pism, 7Przeszedłszy zaś Amfipolis i Apolonię, przyszli do Tesaloniki, gdzie była synagoga* Judejczyków. [* Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".]dA(Wyszedłszy zaś ze strażnicy, weszli do Lidii, i zobaczywszy zachęcili braci, i wyszli.ve'I przyszedłszy poprosili ich, i wyprowadziwszy prosili odejść* z miasta. [* Składniej: "żeby odeszli".]+&Oznajmili zaś komendantom trzymający rózgę* słowa te. Zaczęli bać się zaś usłyszawszy, że Rzymianami są. [* O liktorach rzymskich.]_7%Zaś Paweł mówił do nich: "Obiwszy nas publicznie nie zasądzonych, ludzi Rzymianami będących, rzucili do strażnicy. I teraz skrycie nas wyrzucają? Nie bowiem, ale przyszedłszy sami nas niech wyprowadzą".E$Oznajmił zaś strażnik więzów słowa [tej do Pawła że: "Wysłali komendanci, aby zostaliście uwolnieni*. Teraz więc wyszedłszy idźcie w pokoju".[* W oryginale zdanie zamiarowe.]#(Kiedy) dzień zaś (stał się), wysłali komendanci trzymających rózgę*, mówiąc: "Uwolnij ludzi tych".[* O liktorach rzymskich.]gG"Poprowadziwszy ich do domu, podał stół i rozweselił się z całym domem uwierzywszy Bogu.~u!I przyjąwszy ich w owej godzinie nocy, umył od uderzeń. I dał się zanurzyć on i (ci) jego wszyscy natychmiast.M I powiedzieli mu słowo Pana razem z wszystkimi (tymi) w domu jego.]3Ci zaś powiedzieli: "Uwierz w Pana, Jezusa, i zostaniesz zbawiony ty i dom twój".1I poprowadziwszy naprzód ich, na zewnątrz mówił: "Panowie, co ja trzeba czynić*, aby zostałbym zbawiony?" [* Składniej: "abym ja czynił".]fEZażądawszy zaś światła wskoczył i drżącym stawszy się przypadł do Pawła i Sylasa.}sZawołał zaś wielkim głosem Paweł mówiąc: "Żadnego spraw sobie samemu zła, wszyscy bowiem jesteśmy tutaj".zmZbudzonym zaś stawszy się strażnik więzów i zobaczywszy otwarte podwoje strażnicy, dobywszy sobie miecza, zamierzał siebie samego zgładzać, sądząc, (że) wymknąć się uwięzieni*.[* Składniej: "że wymknęli się uwięzieni".] Nieoczekiwanie zaś trzęsienie stało się wielkie, tak że potrząśnięte zostać fundamenty* więzienia. Otwarte zostały zaś natychmiast podwoje wszystkie i wszystkich więzy zostały zwolnione. [* Składniej: "tak, że potrząśnięte zostały fundamenty".]} sOkoło zaś środka nocy Paweł i Sylas modląc się sławili hymnem Boga, przysłuchiwali się zaś im uwięzieni. Ten nakaz taki wziąwszy, rzucił ich do bardziej wewnętrznej strażnicy i nogi niezawodnymi uczynił sobie ich w drzewie.| qWiele nałożywszy im uderzeń, rzucili do strażnicy, nakazawszy strażnikowi więźniów niezawodnie strzec ich.r ]I wspólnie przystąpił tłum przeciw nim, i komendanci rozdarłszy ich szaty rozkazywali bić rózgą.gGi zwiastują obyczaje, których nie wolno nam przyjmować ani czynić, Rzymianami będącym".xiI doprowadziwszy ich (do) komendantów, powiedzieli: "Ci ludzie niepokoją nasze miasto, Judejczykami będąc,Zobaczywszy zaś panowie jej, że wyszła nadzieja zarobku ich, chwyciwszy Pawła i Sylasa, zaciągnęli na rynek przed przywódców.@yTo zaś czyniła przez wiele dni. Rozdrażniony zaś Paweł i zwróciwszy się duchowi powiedział: "Nakazuję ci w imieniu Jezusa Pomazańca wyjść z niej". I wyszedł tej godziny.,QTa towarzysząc Pawłowi i nam. krzyczała mówiąc: "Ci ludzie niewolnikami* Boga najwyższego są, którzy zwiastują wam drogę zbawienia".[* Lub: "sługami".]&EStało się zaś, (gdy szliśmy) my na modlitwę, (że) służebna pewna, mająca ducha, pytona*, wyjść naprzeciw** nam, która zarobek wielki podawała panom jej wieszcząc. [* O duchu wieszczenia.] [** Składniej: "że służebna pewna, mająca ducha, pytona, wyszła naprzeciw".]dAGdy zaś została zanurzona i dom jej, poprosiła mówiąc: "Jeśli osądziliście, (że) ja wierną Panu być*, wszedłszy do domu mego, pozostawajcie". I przymusiła ich. [* Składniej: ,,że ja wierna Panu jestem".]zmI pewna kobieta, imieniem Lidia. sprzedawczyni purpury (z) miasta Tiatyry, czcząca Boga, słuchała, której Pan otwarł serce, (aby) lgnąć (do) (tych), (które były mówione)* przez Pawła. [* Określa słowa wypowiadane przez Pawła.]`9 Dnia szabatu wyszliśmy na zewnątrz bramy w stronę rzeki, gdzie sądziliśmy, (że) modlitwa być*. I usiadłszy mówiliśmy (do) (tych). (które się zeszły), kobiet. [* Składniej: "że odbywa się modlitwa".]r] i stamtąd do Filippi, która jest pierwszej części Macedonii miastem, kolonią. Byliśmy zaś w tym mieście przebywając* dni jakieś**. [*"Byliśmy (...) przebywając" - zamiast: "przebywaliśmy".][** Rozciągłości w czasie.]~# Wypłynąwszy zaś z Troady, pojechaliśmy prosto ku Samotrace, zaś nadchodzącego* do Nea Polis, [* Z domyślnym: dnia. Sens: nazajutrz.]Y}+ Gdy zaś (to) widzenie zobaczył*, zaraz poszukaliśmy, (aby) wyjść do Macedonii, wywodząc, że przywołał sobie nas Bóg, (aby) ogłosić dobrą nowinę im. [*"widzenie zobaczył" - figura etymologica.]q|[ I widzenie przez noc Pawłowi dało się zobaczyć: mąż, Macedończyk jakiś, był stojąc i zachęcając* go i mówiąc**: "Przeszedłszy do Macedonii, pomóż nam".[* Składniej: "stał i zachęcał"][** Składniej: "mówił".]5{ePrzeszedłszy zaś Myzję, zeszli do Troady.lzQPrzyszedłszy zaś naprzeciw Myzji, próbowali do Bitynii pójść i nie pozwolił im Duch Jezusa.wygPrzeszli zaś Frygię i galacką krainę, powstrzymani przez Świętego Ducha (od) powiedzenia słowa w Azji. p~~#}}+{jzz#xww>vuttHsrdrqpnnfmllvkjjihhWgfee"cbbSa`G_#]\\[qZZY:XDVUUTTSIRyR!QPP OMMcLKJJ/IIGFF=EzDCAA@@X>>@==7<;: 9`98776)543:20//'.,h++R*U)(m&%$P##"!!hHXYC7 w % xfV*p:+mRównocześnie i mając nadzieję, że pieniądze zostaną dane* jemu przez Pawła, dlatego i częściej go wzywając, mówił z nim. [* W oryginale liczba pojedyncza, gdyż według greckiej składni zgodności po podmiocie w liczbie mnogiej rodzaju nijakiego może następować orzeczenie w singularis.]x*i(Kiedy wykładał) zaś on o sprawiedliwości, i wstrzemięźliwości, i sądzie, (tym) mającym nastąpić, napełniony bojaźnią stawszy się. Feliks odpowiedział: "Teraz (ponieważ ma się)*, idź, stosowną porę zaś otrzymawszy, przywołam do siebie cię". [* Prawdopodobny sens: ponieważ istnieje to, co obecne. Niektórzy tłumaczą: "na razie", "teraz".]c)?Po zaś dniach jakichś przybywszy* Feliks razem z Druzyllą, swoją kobietą, będącą Judejką, wezwał Pawła i wysłuchał (od) niego o (tej) w Pomazańca Jezusa wierze. [* Możliwe znaczenie: "spotkawszy się".]A({rozporządziwszy setnikowi, (by) być strzeżony on*, (by) mieć** także ulżenie i (by) nikomu zabraniać*** (z) własnych jego usługiwać mu. [* O Pawle: "być strzeżony on" - składniej: "by on był strzeżony".] [** "on (...) mieć" - składniej: "by miał'".] [*** Sens bezosobowy: "by nie zabraniano".] 'Odrzucił od siebie zaś ich Feliks, dokładniej znając (te) co do drogi*, powiedziawszy: "Kiedy Lizjasz tysiącznik zejdzie**, rozpoznam*** (te) co do was", [* O nauce chrześcijan.] [** W oryginale oznacza tu czynność hipotetyczną.] [*** Sens: zbadam.]-&Sczy za jeden ten głos*, którym wykrzyknąłem, wśród nich stojąc, że «za powstanie martwych ja sądzony jestem dzisiaj przed wami». [* Tu o całym zdaniu.]r%]lub sami ci niech powiedzą, jaki znaleźli czyn niesprawiedliwy, (gdy stanąłem) ja przed sanhedrynem,h$INiektórzy zaś z Azji Judejczycy, którzy trzeba było przed tobą (by) być obecni i oskarżać*, jeśli coś mieliby przeciw mnie [* "którzy (...) być obecni i oskarżać" - składniej: "by byli obecni i oskarżali".])#KPodczas których znaleźli mię (jako) uczynionego nieskalanym* w świątyni, nie z tłumem ani z zamętem. [* Składniej: "że jestem uczyniony nieskalanym".]^"5Przez lata zaś liczniejsze, jałmużny (aby czynić), do ludu mego przybywałem*, i ofiary**. [* Ściślej: "przybyłem", ale język polski w przeciwieństwie do języka greckiego nie stosuje form czasu dokonanego dla oznaczenia czynności wielokrotnej.] [** "ofiary" -jest to dopełnienie bliższe wraz z "jałmużny" przy "aby czynić".]l!QW tym i sam ćwiczę, (by) nie powodujące potknięcia* sumienie mieć względem Boga i ludzi poprzez wszystko**. [* Chodzi prawdopodobnie nie o poprawność, lecz o czystość sumienia.] [** Prawdopodobny sens: we wszystkim.] %nadzieję mając względem Boga, na którą* i sami ci czekają, (że) powstanie** mieć*** być**** sprawiedliwych i niesprawiedliwych. [* Dopełnieniowa funkcja tego zaimka wskazuje na to, że określana przezeń "nadzieja" ma znaczenie przedmiotowe.] [** O zmartwychwstaniu.] [*** "powstanie mieć" - składniej: "że powstanie ma" z następnym "być".] [**** Jest to dopełnienie do "mieć".]zmPrzyznaję zaś to ci, że według drogi, którą nazywają stronnictwem*, tak służę ojczystemu Bogu, wierząc wszystkim (tym) według Prawa i (tym) w Prorokach napisanym**, [* Może lepiej: "sektą".] [** Z domyślnym: naukom, nakazom.]@y Ani (nie) postawić przy* mogą tobie, co do których** teraz oskarżają mię. [* Należy połączyć z "tobie". Z domyślnym: świadków, dowody.] [** Z domyślnym: spraw, rzeczy.]!; I ani w świątyni (nie) znaleźli mię przeciw komuś wykładającego lub wystąpienie czyniącego* tłumu, ani w synagogach**, ani na mieście. [* "wykładającego", "czyniącego" - składniej: "że wykładam", "że czynię".] [** Bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".]N (Bo możesz) ty poznać, że nie liczniejsze są mi dni (niż) dwanaście, od którego* wstąpiłem, (aby pokłonić się)**, do Jeruzalem. [* Z domyślnym: dnia.] [** W oryginale oznacza zamiar.]y Zaczął odpowiadać Paweł, (gdy skinął) mu dowódca, (by) mówić: "Od wielu lat (że jesteś) ty* sędzią ludowi temu, wiedząc, z dobrą myślą (przed tymi) co do mnie samego bronię się. [* "że jesteś ty" - składniej: "że jesteś".]D Wspólnie dołożyli zaś i Judejczycy, zapewniając, (że) te* tak się mieć**. [* Z domyślnym: oskarżenia, sprawy.] [** "te (...) się mieć" - składniej: "że te tak się mają".]3od którego będziesz mógł sam, osądziwszy, o wszystkich tych* poznać, (o) które my oskarżamy go". [* Z domyślnym: sprawach, oskarżeniach.]  [/który i świątynię spróbował sprofanować, którego i zatrzymaliśmy silnie,*MZnalazłszy bowiem męża tego (jako) zarazę i poruszającego* rozruchy wszystkim Judejczykom, (tym) na zamieszkiwanej (ziemi), (jako) naczelnika** także (tego) Nazarejczyków stronnictwa***, [* "jako zarazę i poruszającego" - w oryginale określenia predykatywne po "Znalazłszy (...) męża". Składniej: "że jest zarazą i poruszającym", "poruszającego" - sens: wzbudzającego.] [** "jako naczelnika" - trzecie określenie predykatywne po "Znalazłszy (...) męża". Składniej: "że jest naczelnikiem".] [*** Możliwe też: "sekty".]{Aby zaś nie przez więcej* ci przeszkadzałbym**, proszę, (by) usłyszeć ty*** nas zwięźle twoją życzliwością. [* "przez więcej" - sens: dłużej.] [** W oryginale zdanie zamiarowe.] [*** "usłyszeć ty" - składniej: "byś usłyszał".]9kna wszelki sposób i wszędzie przyjmujemy, najlepszy* Feliksie, z całą wdzięcznością. [* W tytulaturze dworskiej przybrał ten przymiotnik znaczenie "najdostojniejszy".]r](Gdy został zawołany) zaś on, zaczął oskarżać Tertullos mówiąc: "Wielki pokój osiągnąwszy z powodu ciebie i wyprostowania* (gdy stawają się) ludowi temu z powodu twojej troski, [* Tu o wyprostowaniu spraw publicznych.]W )Po zaś pięciu dniach zszedł arcykapłan Ananiasz ze starszymi niektórymi i mówcą*, Tertullosem pewnym, którzy uczynili widzialnym** dowódcy*** co do Pawła. [* W tym czasie wyraz "mówca" przybrał już znaczenie prawnego przedstawiciela strony w sądzie, adwokata.] [** Sens: wyjaśnili, przedstawili.] [*** O rządcy Judei.]zm#"Przesłucham cię, mówił, kiedy i oskarżyciele twoi przybędą*", rozkazawszy, (by) w pretorium Heroda być strzeżony on**. [* W oryginale oznacza tu czynność ewentualną.] [** być strzeżony on" - składniej: "by był strzeżony".]ve"Odczytawszy zaś i zacząwszy dopytywać się, z jakiej prowincji jest, i dowiedziawszy się, że z Cylicji:ta!Którzy wszedłszy do Cezarei i podawszy list dowódcy*, postawili przy i Pawła jemu. [* O rzadcy Judei.] (Tego) zaś nazajutrz* pozostawiwszy jeźdźców, (by) odchodzić razem z nim, wrócili do koszar. [* Z domyślnym: dnia.]l QWięc żołnierze według (tego) rozporządzonego im wziąwszy do góry* Pawła, poprowadzili poprzez noc** do Antipatris. [* Pawła posadzono na jakimś zwierzęciu jucznym, zob. 23.24.] [** "poprzez noc" - inaczej: "nocą".]C (Ponieważ oświadczona została) zaś mi zmowa, względem (tego) męża (że będzie), natychmiast posłałem do ciebie, nakazawszy i oskarżycielom mówić przeciw niemu przed tobą".U #Tego znalazłem (jako) oskarżanego* co do szukań** Prawa ich, żadne zaś godne śmierci lub więzów mającego*** oskarżenie****. [* Sens: że jest oskarżany.] [** Tu podano znaczenie etymologiczne, w rzeczywistości natomiast chodziło o kontrowersje prawne.] [*** Składniej: "że ma".] [**** "Tego znalazłem jako oskarżanego co do szukań Prawa ich, żadne zaś godne śmierci lub więzów mającego oskarżenie" - składniej: "znalazłem, że ten oskarżany jest co do szukań Prawa ich i nie ma (sens: nie jest obarczony) żadnego oskarżenia godnego śmierci lub więzów".]e CPostanawiając poznać powód, przez który oskarżali go, sprowadziłem do sanhedrynu ich.0 YMęża tego, ujętego przez Judejczyków i mającego być zgładzonym przez nich, stanąwszy obok razem z wojskiem wyrwałem, dowiedziawszy się że Rzymianinem jest."Klaudiusz Lizjasz najlepszemu* dowódcy**, Feliksowi, radować się***. [* We frazeologii epistolograficznej przybrało znaczenie "najdostojniejszy".] [** O prokuratorze prowincji.] [*** Najczęstsza treść życzeń w formułach pozdrowienia na początku listu.]-UNapisawszy list mający figurę tę:}Bydlęta także postawić przy, aby wsadziwszy Pawła dostarczyli bezpiecznie do Feliksa dowódcy*". [* O prokuratorze.]]3I przywoławszy do siebie dwóch [jakichś] (z) setników, powiedział: "Przygotujcie żołnierzy dwustu, żeby poszli* aż do Cezarei, i jeźdźców siedemdziesięciu, i włóczników dwustu, od trzeciej godziny nocy**. [* W oryginale coniunctivus a zdanie zamiarowe.] [** Według naszej rachuby czasu: po godzinie dwudziestej pierwszej.] 9Więc tysiącznik uwolnił młodzieńca, nakazawszy, (by) nikomu wygadać*, że to** uczyniłeś widzialnym*** względem mnie****. [* "wygadać" - z domyślnym "on" - składniej: "by nikomu nie wygadał".] [** W oryginale liczba mnoga.] [*** Sens: ujawniłeś.] [**** Sens: mi.]!Ty więc nie ulegnij im, czekają w zasadzce bowiem (na) niego z nich mężowie liczniejsi (niż) czterdzieści, którzy zaklęli siebie samych, (że) ani zjeść, ani wypić*, aż do kiedy zgładzą** go. I teraz są gotowi, czekając na (tę) od ciebie obietnicę". [* "ani zjeść, ani wypić" - składniej: "że nie zjedzą ani wypiją".] [** W oryginale oznacza tu czynność pomyślaną.]6ePowiedział zaś, że: "Judejczycy ułożyli się, (by), poprosić cię, żeby jutro Pawła sprowadziłbyś do sanhedrynu, ponieważ zamierzane jest* (by) coś dokładniej dowiadywać się o nim. [* "zamierzane jest" - tu oznacza czynność nie obiektywnie realną, lecz pozorowaną w przyszłości.]*MChwyciwszy zaś rękę jego tysiącznik i wycofawszy się na oddzielne*, pytał się: "Co jest, które masz oznajmić mi?" [* "na oddzielne" - sens: na ubocze.]ykTen więc przyjąwszy go, poprowadził do tysiącznika i mówi: "Uwięziony Paweł przywoławszy do siebie mię, poprosił, (by) tego młodzieńca poprowadzić* do ciebie, mającego coś powiedzieć ci". [* Składniej: "bym poprowadził".]1Przywoławszy do siebie zaś Paweł jednego (z) setników, mówił: "Młodzieńca tego odprowadź do tysiącznika, ma bowiem oznajmić coś jemu".s~_Usłyszawszy zaś syn siostry Pawła (o) zasadzce, przybywszy i wszedłszy do koszar, oznajmił Pawłowi.}%Teraz więc wy uczyńcie widzialnym tysiącznikowi razem z sanhedrynem, żeby sprowadził* go do was, jakby zamierzających rozpoznawać dokładniej (te)** co do niego. My zaś przed zbliżyć się on*** gotowi jesteśmy zgładzić go". [* W oryginale zdanie zamiarowe.] [** Z domyślnym: sprawy.] [*** "zbliżyć się on" - składniej: "przed jego zbliżeniem się". Sens: zanim do was dojdzie.]!|;Którzy podszedłszy do arcykapłanów i starszych powiedzieli: "Zaklęciem zaklęliśmy* siebie samych, (że) niczego skosztować**, aż do kiedy zabijemy Pawła. [* "Zaklęciem zaklęliśmy" - figura etymologica.] [** "skosztować" - składniej: "że niczego nie skosztujemy".]f{E Byli zaś liczniejsi (niż) czterdzieści (ci), to sprzysiężenie (którzy uczynili sobie).Kz (Gdy stał się) zaś dzień, uczyniwszy zbiorowisko Judejczycy, zaklęli siebie samych mówiąc, (że) ani zjeść, ani wypić*, aż do kiedy zabiją** Pawła. [* "ani zjeść, ani wypić" - wraz z domyślnym "oni". Składniej: "że ani nie zjedzą, ani nie wypiją".] [** W oryginale oznacza tu czynność pomyślaną.],yQ Zaś nadchodzącej nocy stanąwszy obok niego Pan, powiedział: "Wykazuj śmiałość, jak bowiem zaświadczałeś (te)* o mnie w Jeruzalem, tak ty trzeba i w Rzymie zaświadczyć**". [* Z domyślnym: słowa, nauki, itp.] [** "ty (...) zaświadczyć" - składniej: "byś ty zaświadczył".]'xG Wielka zaś (gdy stała się) zwada zacząwszy bać się tysiącznik, aby nie został rozszarpany Paweł przez nich, rozkazał (by) wojsko zszedłszy porwać* go ze środka ich, prowadzić także do koszar. [* "wojsko zszedłszy porwać" - składniej: "by wojsko zszedłszy porwało".]Aw{ Stał się zaś wrzask wielki. I wstawszy niektórzy (z) uczonych w piśmie części faryzeuszów*, przepierali w walce mówiąc: "Niczego złego znajdujemy w człowieku tym. Jeśli zaś duch powiedział mu lub zwiastun". [* "części faryzeuszów" - sens: tej części sanhedrynu, którą tworzyli faryzeusze.].vUSaduceusze bowiem mówią, (że) nie być powstanie*, ani zwiastun, ani duch**, faryzeusze zaś przyznają jedne i drugie***. [* Z domyślnym: martwych.] [** "nie być powstanie, ani zwiastun, ani duch" - składniej: "że nie ma powstania, ani zwiastuna, ani ducha".] [*** Sens: to wszystko.]uucTo zaś on (gdy powiedział), stała się zwada faryzeuszy i saduceuszy. I dała się rozłamać mnogość.otWPoznawszy zaś Paweł, że jedna część jest saduceuszów, zaś druga faryzeuszów, krzyczał w sanhedrynie: "Mężowie bracia, ja faryzeuszem jestem, synem faryzeuszów. Za nadzieję i powstanie martwych [ja] sądzony jestem".s'Mówił Paweł: "Nie wiedziałem, bracia, że jest arcykapłanem. Jest napisane bowiem, że: «(O) przywódcy ludu twego nie powiesz źle»".^r5Zaś stojący przy powiedzieli: "Arcykapłana Boga* znieważasz?" [* Sens: Bożego.]rq]Wtedy Paweł do niego powiedział: "Bić cię zamierza Bóg, ściano pobielona. I ty siedzisz sądząc mię według Prawa, i przekraczając Prawo rozkazujesz, (by) ja być bity*?" [* "ja być bity" - składniej: "bym ja był bity".]OpZaś arcykapłan Ananiasz nakazał stojącym przy nim bić jego usta.'o ISpojrzawszy wprost zaś Paweł, sanhedrynowi powiedział: "Mężowie bracia, ja całym sumieniem dobrym przeżyłem jak obywatel (dla) Boga aż do tego dnia".%nC(Tego) zaś nazajutrz* postanawiając poznać (to) niezawodne**, (to) co jest oskarżane przez Judejczyków, rozwiązał go i rozkazał, (by) zejść się arcykapłani i cały sanhedryn***. I sprowadziwszy Pawła, postawił przed nimi. [* Z domyślnym: dnia.] [** O ewentualnym przedmiocie winy.] [*** "zejść się arcykapłani i cały sanhedryn" - składniej: "by zeszli się arcykapłani i cały sanhedryn".]lmQZaraz więc odstąpili od niego (ci) zamierzający go przesłuchiwać. I tysiącznik zaś zaczął się bać poznawszy, że Rzymianinem jest i że go był związawszy*. [* "był związawszy" - zamiast klasycznego "związał".]lOdpowiedział zaś tysiącznik: "Ja (za) wielki kapitał obywatelstwo to nabyłem". Zaś Paweł mówił, "Ja zaś i urodziłem się".sk_Podszedłszy zaś tysiącznik powiedział mu: "Mów mi, ty Rzymianinem jesteś?" Ten zaś mówił, "Tak".jUsłyszawszy zaś setnik, podszedłszy tysiącznikowi oznajmił mówiąc: "Co zamierzasz czynić? Bo człowiek ten Rzymianinem jest".i3Gdy zaś rozciągnęli go dla batów, powiedział do stojącego setnika Paweł: "Czy człowieka Rzymianina i nie zasądzonego wolno wam batożyć?"sh_rozkazał tysiącznik, (by) być wprowadzonym on* do koszar, powiedziawszy, (by) batogami być przesłuchiwanym on**, aby poznał***, przez jaki powód tak wykrzykują mu. [* "on" - o Pawle, "być wprowadzonym on" - składniej: "by był wprowadzony".] [** "być przesłuchiwanym on" (o Pawle) - składniej: "by był badany".] [*** W oryginale zdanie zamiarowe.]Yg+(Gdy wrzeszczeli) oni, i (gdy ciskali) szaty, i pył (gdy rzucali) w powietrze,sf_Słuchali zaś go aż do tego słowa i podnieśli głos ich* mówiąc: "Usuwaj** z ziemi takiego, nie bowiem byłoby stosowne, (by) on żyć***". [* Sens: swój.] [** Sens: bij, zabijaj.] [*** "on żyć" - składniej: "by on żył".]OeI powiedział do mnie: «Idź, bo ja do pogan daleko wyślę cię»."dI gdy była wylewana krew Szczepana. świadka Twego, i sam byłem stojącym obok*, i zgadzającym się, i strzegącym szat zgładzających go». [* "byłem stojącym obok" - zamiast klasycznego: "stałem obok". Podobnie dalej: "zgadzałem się", "strzegłem".]cI ja powiedziałem: «Panie, oni wiedzą, że ja byłem wtrącającym do strażnicy i bijącym* po synagogach** wierzących w Ciebie. [* "byłem wtrącającym do strażnicy i bijącym" - zamiast według norm klasycznych: "wtrącałem do strażnicy i biłem".] [** "po synagogach" - nie należy tego rozumieć jako "w synagogach", "synagogach" - bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".]Rbi zobaczyć* Go mówiącego mi: «Pospiesz się i wyjdź w szybkości z Jeruzalem, dlatego że nie przyjmą (od) ciebie świadczenia o mnie». [* "ja (...) zobaczyć" - składniej: "że zobaczyłem".]?awStało się zaś mi, (gdy wróciłem) do Jeruzalem i (gdy modliłem się) ja w świątyni, (że) stać się ja* w uniesieniu [* "stać się ja" - składniej: "że stałem się ja".]}`sI teraz dlaczego zwlekasz? Wstawszy zanurz się i obmyj z siebie grzechy twe, przywoławszy do siebie imię Jego»._5bo będziesz świadkiem Jemu względem wszystkich ludzi, których* zobaczyłeś** i usłyszałeś. [* Według sensu: tych rzeczy, które.] [** "zobaczyłeś" - w oryginale oznacza przyszły stan dokonany, wcześniejszy od stanu oznaczonego wyrażeniem "będziesz świadkiem".]"^=On zaś powiedział, «Bóg ojców naszych wcześniej zatrzymał rękami sobie* cię (byś poznał) wolę Jego, i (byś zobaczył) Sprawiedliwego**, i (byś usłyszał) głos z ust Jego, [* Sens tej metafory antropomorfizującej: przeznaczył sobie wcześniej.] [** O Chrystusie.]!]; przyszedłszy do mnie i przystanąwszy, powiedział mi: «Szawle bracie, znowu zacznij widzieć». I ja tej godziny znowu zacząłem widzieć na niego.\{ Ananiasz zaś pewien, mąż pobożny według Prawa, poświadczany przez wszystkich (tam) zamieszkujących Judejczyków,[% Ponieważ zaś nie mogłem patrzeć od blasku światła owego, prowadzony za rękę przez będących razem ze mną przyszedłem do Damaszku.&ZE Powiedziałem zaś, «Co mam uczynić. Panie?» Zaś Pan powiedział do mnie: «Wstawszy idź do Damaszku i tam ci zostanie powiedziane o wszystkim*, co** jest uszykowane dla ciebie, (by) uczynić». [* W oryginale liczba mnoga: "wszystkich".] [** W oryginale liczba mnoga: "które".]WY' (Ci) zaś razem ze mną będący światło obejrzeli*, zaś głosu nie usłyszeli mówiącego*** mi. [* Sens: zobaczyli.] [** Imiesłów ten odnosi się nie do "głosu" lecz do osoby wydającej ten głos.]XJa zaś odpowiedziałem: «Kim jesteś, Panie?» Powiedział do mnie: «Ja jestem Jezusem, Nazarejczykiem, którego ty prześladujesz»qW[Padłem na ziemię i usłyszałem głos mówiący mi: «Szawle, Szawle, dlaczego mię prześladujesz?»+VOStało się zaś mi idącemu* i zbliżającemu się (do) Damaszku około południa, (że) nagle z nieba objąć blaskiem światło dość duże** około mnie. [* Lub: "jadącemu".] [** "objąć blaskiem światło dość duże" - składniej: "że objęło blaskiem światło dość duże".]U{jak i arcykapłan świadczy mi i cała starszyzna, od których i listy przyjąwszy, do braci ku Damaszkowi szedłem, mając zamiar prowadzić i (tych) tam będących związanych do Jeruzalem, aby zostali ukarani*. [* W oryginale zdanie zamiarowe.]T'który tę drogę* zacząłem prześladować aż do śmierci, wiążąc i wydając do strażnic mężów i kobiety, [* O chrześcijaństwie.]cS?"Ja jestem mężem judejskim, zrodzonym w Tarsie Cylicji, wykarmionym zaś w mieście tym, u nóg Gamaliela wychowanym na dokładności ojczystego Prawa, fanatykiem będąc Boga, tak jak wszyscy wy jesteście dzisiaj,RUsłyszawszy zaś, że hebrajską mową przemawia im, bardziej podali spokój*. I mówi - [* "podali spokój" - sens: uspokoili się.]UQ %"Mężowie bracia i ojcowie, posłuchajcie mej względem was teraz obrony" -LP((Gdy pozwolił) zaś on, Paweł stanąwszy na stopniach, potrząsnął* ręką ludowi. (Gdy) wielkie zaś milczenie (stało się), przemówił hebrajską mową mówiąc: [* Inaczej: "skinął".]7Og'Powiedział zaś Paweł: "Ja człowiekiem jestem judejskim Tarsyjczykiem (z) Cylicji, nie nieznacznego miasta obywatelem. Proszę zaś cię, pozwól mi powiedzieć do ludu".hNI&Nie zatem ty jesteś Egipcjaninem, (tym, który) przed tymi dniami wzburzywszy* i wyprowadziwszy** na pustkowie cztery tysiące mężów (spośród) bandytów?" [* Składniej: "wzburzył".] [** Składniej: "wyprowadził".]M3%Mając być wprowadzonym do koszar, Paweł mówi tysiącznikowi: "Czy wolno mi powiedzieć coś do ciebie?" Ten zaś mówił: "Po grecku pojmujesz?_L7$Towarzyszyła bowiem mnogość ludu krzycząca: "Usuwaj* go". [* Sens: zabijaj, bij.]kKO#Gdy zaś stał się* przed stopniami, przypadło, (że) być niesionym on** przez żołnierzy z powodu gwałtu tłumu. [* Sens: znalazł się.] [** "być niesionym on" - składniej: "zdarzyło się, że był niesiony przez".]^J5"Inni zaś inne coś* wykrzykiwali w tłumie. (Gdy) nie (mógł) zaś on poznać (tego) niezawodnego** z powodu zamętu. rozkazał, (by) być prowadzonym on*** do koszar. [* "Inni zaś inne coś" - sens: każdy zaś co innego.] [** "tego niezawodnego" - sens: niczego pewnego.] [*** "być prowadzonym on" - składniej: "by był prowadzony".]rI]!Wtedy zbliżywszy się tysiącznik chwycił go i rozkazał, (by) zostać związany* kajdanami dwoma. I pytał się kim jest i co jest zrobiącym**. [* Składniej: "by został związany".] [** "jest zrobiącym" - zamiast: "zrobił".]ZH- Ten natychmiast przyjąwszy żołnierzy i setników, zbiegł do nich. Ci zaś zobaczywszy tysiącznika i żołnierzy, powstrzymali się bijący* Pawła. [* "powstrzymali się bijący" - sens: przestali bić.]%GC(Gdy szukali)* (by) go zabić, weszła pogłoska (do) tysiącznika kohorty, że całe doprowadzane jest do zamieszania Jeruzalem. [* Sens: gdy usiłowali.],FQDało się poruszyć miasto całe i stało się zbiegowisko ludu. I chwyciwszy Pawła, ciągnęli go na zewnątrz świątyni. I zaraz zostały zakluczone podwoje.EByli bowiem (widzącymi wcześniej) Trofima Efezjanina w mieście razem z nim, którego sądzili, że do świątyni wprowadził Paweł.nDUkrzycząc: "Mężowie Izraelici, pomagajcie. To jest człowiek, (ten) przeciw ludowi, i Prawu, i miejscu temu wszystkich wszędzie nauczający. Jeszcze i Hellenów wprowadził do świątyni i spospolitował święte miejsce to".qC[Gdy zaś miały siedem dni spełniać się, (ci) z Azji Judejczycy oglądnąwszy go w świątyni, doprowadzali do zamieszania cały tłum i narzucili na niego ręce* [* "narzucili na niego ręce" - o pojmaniu, o fizycznej agresji.]2B]Wtedy Paweł przyjąwszy (tych) mężów, następnego dnia razem z nimi dawszy się uczynić nieskalanym, wchodził do świątyni, oznajmiając wypełnienie dni uczynienia nieskalanym, aż do kiedy przyniesiona zostanie za jednego każdego* (z) nich ofiara. [* Składniej: "za każdego jednego".] A9Co do zaś (tych), (którzy uwierzyli), pogan my wysłaliśmy, osądziwszy, (by) strzec się oni* (przed) ofiarowanym wizerunkom** i (przed) krwią, i (przed) uduszonym, i (przed) nierządem». [* Składniej: "by oni się strzegli".][** O pokarmach pochodzących z ofiar pogan.]u@cTych przyjąwszy, daj się uczynić nieskalanym razem z nimi i wyłóż* na nich, aby ogolili sobie głowę. I poznają wszyscy, że (o) czym** są pouczeni co do ciebie, niczym jest, ale idziesz w szeregu*** i sam, strzegąc Prawa. [* O wydatkach materialnych.][ ** W oryginale liczba mnoga.][ *** Metafora militarna, oznaczająca wierne przestrzeganie czegoś.]?To więc uczyń, co ci mówimy: «Są nam mężowie czterej*, ślub mający w sobie samych. [* Składniej: "Mamy czterech mężów".]r>]Co więc jest? Całkowicie* usłyszą, że przyszedłeś. [* Sens: niewątpliwie, z całą pewnością.]/=WPouczeni zostali zaś o tobie, że odstępstwa nauczasz od Mojżesza (tych) u pogan wszystkich Judejczyków, mówiąc, by nie obrzezywać oni* dzieci i nie (według) zwyczajów postępować**. [* Składniej: "mówiąc, by nie obrzezywali".][** Składniej: "mówiąc, by oni nie postępowali".]#<?(Ci) zaś usłyszawszy oddawali chwałę Bogu. Powiedzieli także mu: "Oglądasz, bracie, jak wielkie dziesiątki tysięcy* są wśród Judejczyków (z tych) (którzy uwierzyli), i wszyscy fanatykami Prawa są. [* "dziesiątki tysięcy" - określenie oznaczające wielką ilość.]B;}I pozdrowiwszy ich, wyjaśniał pojedynczo każde*, co** uczynił Bóg wśród pogan przez służbę jego. [* Z domyślnym: wydarzenie, fakt, dokonanie.][ ** W oryginale liczba mnoga.]$:A(Tego) zaś przychodzącego* wchodził Paweł razem z nami do Jakuba. Wszyscy także przybyli starsi. [* Z domyślnym: dnia. Sens: następnego zaś dnia.]p9Y(Gdy staliśmy się) zaś my w Jerozolimie, z radością przyjęli nas bracia*. [* O chrześcijanach.]P8Przyszli razem zaś i (z) uczniów* z Cezarei razem z nami, poprowadziwszy, u którego zostalibyśmy ugoszczeni**, (u) Mnazona pewnego, Cypryjczyka, dawnego*** ucznia. [* Z domyślnym: niektórzy.][ ** Składniej: "poprowadziwszy do tego, u którego mieliśmy zostać ugoszczeni".][*** Sens: pierwotnego, będącego od dawna.]N7Po zaś dniach tych przygotowawszy się wchodziliśmy do Jerozolimy.l6Q(Ponieważ) nie (ulegał) zaś on, uspokoiliśmy się powiedziawszy: "Pana wola niech się staje".e5C Wtedy odpowiedział Paweł, "Co czynicie, płacząc i krusząc me serce? Ja bowiem nie jedynie zostać związanym, ale i umrzeć w Jeruzalem gotowo mam* dla imienia Pana, Jezusa". [* "gotowo mam" - sens: jestem gotów.]34_ Gdy zaś usłyszeliśmy to*, prosiliśmy my i (ci) miejscowi, (by) nie wchodzić on** do Jeruzalem. [* W oryginale liczba mnoga.][ ** Składniej: "by on nie wchodził".]3 i przyszedłszy do nas i podniósłszy pas Pawła, związawszy swoje nogi i ręce, powiedział, "To* mówi Duch Święty: (Tego) męża. którego jest pas ten, tak zwiążą w Jeruzalem Judejczycy i wydadzą w ręce pogan". [* W oryginale liczba mnoga.]02Y (Ponieważ zatrzymywaliśmy się) zaś dni liczniejsze*, zszedł pewien z Judei prorok, imieniem Agabos, [* "dni liczniejsze" - w oryginale rozciągłość w czasie.]1y Temu zaś były* córki cztery, dziewczyny** prorokujące. [* Składniej: "Ten miał".][** Lub tu lepiej: "dziewice".]`09(Tego) zaś nazajutrz* wyszedłszy przyszliśmy do Cezarei. I wszedłszy do domu Filipa, głosiciela dobrej nowiny, będącego z siedmiu**, pozostaliśmy u niego. [* Z domyślnym: dnia.][ ** O diakonach, zob. 6.5.]/My zaś płynięcia dokonawszy z Tyru przyszliśmy do Ptolemaidy. I pozdrowiwszy braci, pozostaliśmy dzień jeden u nich.{.opożegnaliśmy jedni drugich i weszliśmy na statek. Tamci zaś wrócili do swoich*.[* W oryginale liczba mnoga.]3-_Gdy zaś stało się, (że) my wypełnić* (te) dni, wyszedłszy szliśmy, (odprowadzali) nas wszyscy razem z kobietami i dziećmi aż na zewnątrz miasta. I położywszy kolana** na plaży, pomodliwszy się [* Składniej: "że wypełniliśmy".][** "położywszy kolana" - inaczej: uklęknąwszy.]g,GOdnalazłszy zaś uczniów, zatrzymaliśmy się tam dni siedem*, którzy Pawłowi mówili przez Ducha, (by) nie wchodzić** do Jerozolimy. [* ,,dni siedem" - rozciągłość w czasie.][ ** Składniej: "by nie wchodził".]|+qPokazawszy się zaś Cyprowi i pozostawiwszy go z lewej*, płynęliśmy ku Syrii. I zeszliśmy do Tyru, tam bowiem statek był wyładowującym** ładunek. [* Z domyślnym: strony, ręki.][ ** "był wyładowującym" -zamiast: "wyładowywał".][*/I znalazłszy statek przeprawiający się ku Fenicji, wszedłszy wypłynęliśmy.4) cGdy zaś stało się, (że) wypłynąć my*, odciągnięci od nich, pojechawszy prosto przyszliśmy** ku Kos, (tego) zaś następnie*** ku Rodos i stamtąd ku Patarze. [* Składniej: "że wypłynęliśmy".][** Zamiast: przypłynęliśmy.][ *** Domyślnie: dnia. Składniej: "następnego zaś dnia".]((I&bolejąc najbardziej z powodu (tego) słowa, które powiedział, że już nie mają* oblicze jego oglądać. Odprowadzali zaś go do statku. [* Sens: będą.]g'G%Dość duży zaś płacz stał się wszystkich i przypadłszy na szyję Pawła, całowali go,N&$I to* powiedziawszy, położywszy kolana** jego***, razem z wszystkimi nimi pomodlił się. [* W oryginale liczba mnoga.][ ** "położywszy kolana" - sens: przyklęknąwszy.][ *** Zamiast: swoje.]]%3#W ogóle pokazałem wam, że tak trudzący się trzeba, (by) pomagać* będącym bez siły. przypominać sobie** także (o) słowach Pana, Jezusa, że On powiedział: «Szczęśliwe jest raczej dawać niż brać»." [* Składniej: "trzeba, by trudzący się pomagali".][** Składniej: "trzeba, by trudzący się (...) przypominali sobie".]V$%"Sami poznajecie, że potrzebom mym i będącym ze mną usłużyły ręce te.p#Y!Srebra, lub złota, lub odzieży niczyjej pożądałem*. [* W oryginale oznacza czynność dokonaną.]i"K I teraz podaję was Bogu i słowu łaski Jego, mogącemu* zbudować i dać dziedziczenie wśród uświęconych wszystkich. [* Z punktu widzenia gramatyki imiesłów ten może się odnosić tak do "Bogu", jak i do "słowu".]!{Dlatego czuwajcie, przypominając sobie, że (przez) trzylecie, nocą i dniem*, nie powstrzymaliśmy się ze łzami kładąc do rozumu** jednemu każdemu***. [* "trzylecie, nocą i dniem" - rozciągłość w czasie.][ ** "nie powstrzymaliśmy się (...) kładąc do rozumu" - oznacza: "bez przerwy kładliśmy do rozumu".][*** "jednemu każdemu" -zamiast "każdemu jednemu".] 7I z was samych podniosą się mężowie, mówiący odwrócone*, (by) odciągnąć uczniów za nimi**. [* O wypaczonych naukach.][ ** Zamiast: sobą.] 9Ja wiem, że wejdą po odejściu mym wilki ciężkie* do was nie oszczędzając trzódki. [* Prawdopodobnie metafora uciążliwości i szkodliwości.]=sZajmujcie się* sobą samymi i całą trzódką, w której was Duch Święty umieścił (jako) doglądających**, (by) paść*** (społeczność) wywołanych Boga, którą pozyskał dla siebie przez krew swoją. [* Sens: czuwajcie nad sobą.][ ** Ten wyraz przybrał znaczenie "biskup": w N.T. jest terminem technicznym dla przełożonego gminy, ustalonego przez Apostołów, podobnie jak "starszy".][*** Składniej: "byście paśli".]#nie bowiem zmniejszyłem*, (tak by) nie oznajmić całego postanowienia Boga wam. [* Sens: nie byłem powściągliwy, skąpy, wyrachowany.]\1Dlatego świadczę wam w (tym) dzisiaj dniu, że czysty jestem od krwi wszystkich,I teraz oto ja wiem, że już nie zobaczycie oblicza mego wy wszyscy, wśród których przeszedłem, ogłaszając królestwo.NAle żadnego słowa* czynię sobie duszę** szacowną mnie samemu, byleby uczynić dojrzałym*** bieg**** mój i służbę, którą wziąłem od Pana, Jezusa, (by) być zaświadczana dobra nowina (o) łasce Boga. [* Sens: wartości.][ ** Metonimia życia.][ *** Sens: dopełnić.][ **** Metafora czynności i celów życia.] FM~~P}|_{z|yxwvetss`rqpotnmrlSjTihgof3eAdd@cdbbad`__a^]k[[ZYY=X%WVbVT4S\RQPPNNLKJJIHOG8FIEE-DCC-A@@(>=;;O:<877L543382P11P04/d...-L,++6**I))(''&j$##C!!U #~Z}~'x  | AO |2xF<  każdej chwili przy modlitwach mych, prosząc, czy jakoś już kiedykolwiek dobrze powiedzie się mi w woli Boga, (by) przyjść do was.; - Świadkiem bowiem mym jest Bóg, któremu służę w duchu mym przez dobrą nowinę Syna Jego, jak nieustannie wspomnienie (o) was czynię sobie:  Najpierw dziękuję Bogu memu poprzez Jezusa Pomazańca za wszystkich was, że wiara wasza jest zwiastowana na całym świecie.*9 Owszystkim będącym w Rzymie* umiłowanym Boga** powołanym świętym: łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana, Jezusa Pomazańca. [* Niektóre rękopisy nie mają słów "w Rzymie".] [** Inne lekcje zamiast "umiłowanym Boga": "w miłości Boga"; bez słów "umiłowanym Boga".]G8  wśród których jesteście i wy, powołani Jezusa Pomazańca, 7  poprzez którego otrzymaliśmy łaskę i wysłannictwo ku posłuszeństwu wiary wśród wszystkich pogan względem imienia Jego.B6 ustalonym Synu Boga w mocy według Ducha uświęcenia dzięki powstaniu martwych*, Jezusie Pomazańcu, Panu naszym, [* Nie znaczy to jednak, że zmartwychwstanie zadecydowało o tym, że Chrystus jest Synem Bożym. Zmartwychwstanie ujawniło w całej pełni, kim Jezus był od początku: naturalnym Synem Bożym.]n5 Wo Synu Jego, (który stał się)* z nasienia** Dawida co do ciała, [* Jeśli imiesłów grecki przekładany jest na zdanie względne lub okolicznikowe, sygnalizują to tu i w następnych księgach nawiasy.] [** Sens: potomstwa.][4 1która wcześniej została ogłoszona poprzez proroków Jego w pismach świętych,z3 qPaweł, niewolnik Pomazańca* Jezusa, powołany wysłannik**, oddzielony do dobrej nowiny Boga, [* W niniejszym przekładzie, tu i dalej w tekście, podaje się znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne "Chrystus".] [** W formie spolszczonej "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]~2uogłaszając królestwo Boga i nauczając (tych) o Panu, Jezusie Pomazańcu, z całą otwartością bez zabraniania.Z1-Pozostał zaś dwulecie całe* we własnym wynajmie** i przyjmował wszystkich wchodzących do niego, [* "dwulecie całe"- w oryginale rozciągłość w czasie.] [** Prawdopodobnie o mieszkaniu i utrzymaniu.] 0 m/SZnajome więc niech będzie wam, że poganom wysłane zostało to zbawienie Boga. Oni i usłyszą".#.?Zgrubiało bowiem serce ludu tego, i uszami ciężko usłyszeli i oczy ich* zamknęli żeby kiedyś nie zobaczyli** oczami, i uszami (nie) usłyszeli**, i sercem (nie) zrozumieli** i (nie) zawrócili**, i (nie) uleczyłbym ich». [* Sens: swoje.] [** W oryginale zdanie zamiarowe.]--mówiąc: «Pójdź do ludu tego i powiedz: Słuchaniem słuchać będziecie i nie zrozumiecie, i patrząc patrzeć będziecie i nie zobaczycie.{,oNiezgodni* zaś będąc względem jedni drugich oddalali się, (gdy powiedział) Paweł słowo jedno, że: "Pięknie Duch Święty powiedział przez Izajasza proroka do ojców waszych, [* Jest to metafora. Dosłownie: "niewspółbrzmiący".]Y++I ci ulegali (tym) mówionym*, ci zaś nie wierzyli. [* Z domyślnym: słowom.]i*KWyznaczywszy zaś mu dzień, przyszli do niego w gościnę liczniejsi, którym wykładał zaświadczając (o) królestwie Boga, przekonując także ich co do Jezusa z Prawa Mojżesza i (z) proroków od rano aż do wieczoru.6)eUznajemy za godne zaś od ciebie usłyszeć, co* myślisz. O bowiem stronnictwie tym znajome nam jest, że wszędzie jest mówione przeciwko". [* W oryginale liczba mnoga.]5(cCi zaś do niego powiedzieli: "My ani pismo o tobie (nie) otrzymaliśmy z Judei, ani przybywszy jakiś (z) braci (nie) oznajmił lub powiedział coś o tobie niegodziwego.+'ODla tego więc powodu poprosiłem was, (by) zobaczyć i powiedzieć do*, ze względu na bowiem nadzieję Izraela kajdany te mam na sobie". [* Z domyślnym: was.]&+(Gdy mówili przeciwko) zaś Judejczycy, zostałem postawiony w konieczności, (by) przywołać sobie* Cezara**, nie jako lud mój mając coś (by) oskarżać***. [* W oryginale zamierzony skutek. O odwołaniu się do cesarza Rzymu.] [** Tytuł cesarza imperium rzymskiego.] [*** "nie jako lud mój mając coś by oskarżać'" - składniej: "nie jako mając coś (takiego), by oskarżać mój lud".]!%;którzy osądziwszy mię, postanawiali uwolnić dla (tego), (że) żaden powód śmierci (nie) być we mnie*. [* "żaden powód śmierci (nie) być we mnie" - w oryginale traktowane jest jako jedno pojęcie, składniej: "dlatego, że nie było we mnie żadnego powodu śmierci".]$ Stało się zaś po dniach trzech, (że) zwołać do siebie on* będących Judejczyków pierwszymi**. (Gdy zeszli się) zaś oni, mówił do nich: "Ja, mężowie bracia, nic przeciwnego (nie) uczyniwszy ludowi lub zwyczajom ojczystym, (jako) więziony z Jerozolimy zostałem wydany w ręce Rzymian, [* "zwołać do siebie on" składniej: "że on zwołał do siebie".] [** "będących Judejczyków pierwszymi" układ logiczny: "będących pierwszymi Judejczyków". Sens: będących pierwszymi nad Judejczykami.]#Gdy zaś weszliśmy do Rzymu, zostało pozwolone Pawłowi pozostawać u siebie samego razem ze strzegącym go żołnierzem.{"oI stamtąd bracia* usłyszawszy (o tych)** co do nas, przyszli na spotkanie nas aż do Appiusza Forum i Trzech Gospod. Tych zobaczywszy Paweł, podziękowawszy Bogu, nabrał śmiałości. [* O współwyznawcach.] [** Z domyślnym: sprawach.]Y!+Gdzie znalazłszy braci*, zostaliśmy zaproszeni przed nich, (by) zatrzymać się dni siedem**. I tak do Rzymu przyszliśmy. [* O współwyznawcach.] [** "dni siedem" - w oryginale rozciągłość w czasie.]& E Skąd zdjąwszy przyszliśmy* do Regium. I po jednym dniu, (gdy nastał) wiatr południowy, na drugi dzień przyszliśmy do Puteoli. [* Sens: przybyliśmy.]zm I wpłynąwszy do Syrakuz, zatrzymaliśmy się dni trzy*. [* "dni trzy" - w oryginale rozciągłość w czasie.]% Po zaś trzech miesiącach wypłynęliśmy na statku, (który przezimował) na (tej) wyspie, aleksandryjskim, oznaczającym się Dioskurami.K Ci i licznymi szacunkami okazali szacunek* nam, i wypływającym nałożyli (tych)** ku potrzebom. [* "szacunkami okazali szacunek" - w oryginale figura etymologica.] [** Z domyślnym: rzeczy.] To zaś (gdy się stało) i pozostali, (ci) na wyspie mający bezsiły*, podchodzili i byli uzdrawiani. [* Sens: słabości, choroby.]Y+Stało się zaś, (że) ojciec Publiusza, gorączkami i biegunką obejmowany, leżeć*. Do tego Paweł wszedłszy i pomodliwszy się, nałożywszy ręce (na) niego, uleczył go. [* "ojciec (...), obejmowany, leżeć" - składnia ta oznacza tutaj skutek. Składniej: "że ojciec Publiusza, gorączkami i biegunką obejmowany, leżał".]DW zaś (tych)* około miejsca owego były tereny pierwszemu** (tej) wyspy imieniem Publiusz, który przyjąwszy nas, trzy dni*** życzliwie ugościł. [* Domyślnie: terenach, okolicach.] [** "były tereny pierwszemu" - składniej: "pierwszy miał tereny".] [*** "trzy dni" - w oryginale rozciągłość w czasie.]Ci zaś oczekiwali, (że) on zamierzać* puchnąć lub upadać nieoczekiwanie martwym. Przez wiele** zaś oni (gdy oczekiwali) i (gdy oglądali), (że) nic nie na miejscu na niego (nie) stawszy się, zmieniwszy się mówili, (że) on być bogiem***. [* "on zamierzać" - składniej: "oczekiwali, że on spuchnie".] [** Sens: długo.] [*** "on być bogiem" - składniej: "że on jest bogiem".]STen więc strząsnąwszy zwierzę do ognia, (nie) ucierpiał żadne zło.B}Gdy zaś zobaczyli barbarzyńcy uwieszone zwierzę z ręki jego do jedni drugich mówili: "Całkowicie zabójcą jest człowiek ten, którego dostawionego bezpiecznie* z morza sprawiedliwość** żyć nie pozwoliła". [* Lub: "ocalałego".] [** Być może chodzi tu o Dike jako personifikację sprawiedliwości.](Gdy zebrał) zaś Paweł chrustu pewną mnogość i (gdy nałożył) na ognisko, żmija z gorąca wyszedłszy uczepiła się ręki jego.SBarbarzyńcy podawali nie spotykaną* uprzejmość** nam, zapaliwszy bowiem ognisko, wzięli wszystkich nas z powodu deszczu, (który nadciągnął), i z powodu zimna. [* Znaczenie bierne, choć w oryginale występuje forma czynna.] [** "podawali niespotykaną uprzejmość" - składniej: "okazywali niespotykaną uprzejmość".] !I zostawszy dostawieni bezpiecznie* wtedy poznaliśmy, że Melitą wyspa jest nazywana. [* Możliwe także znaczenie: "uratowawszy się".] 9,i pozostali*: ci na deskach, ci zaś na jakichś (tych) ze statku. I tak stało się, (że) wszyscy zostać dostawieni bezpiecznie** do ziemi. [* "i pozostali" - sens: potem pozostali.] [** "wszyscy zostać dostawieni bezpiecznie" - w oryginale oznacza skutek po "stało się".]hI+Zaś setnik chcąc dostawić bezpiecznie Pawła, powstrzymał ich (od tej) decyzji. Rozkazał także, (by) mogący pływać odrzuciwszy* pierwsi do ziemi wychodzić** [* Możliwe także: "rzuciwszy się" (do wody).] [** "mogący (...) odrzuciwszy pierwsi (...) wychodzić" - składniej: "by mogący pływać pierwsi odrzucili i do ziemi wychodzili".])*Zaś żołnierzy postanowienie stało się, aby więźniów zabili*, aby nie jakiś wypłynąwszy umknął*. [* W oryginale zdanie zamiarowe.]@y)Wpadłszy zaś na miejsce znajdujące się między dwoma prądami morskimi, wpędzili okręt. I dziób oparłszy się trwał niezachwiany, zaś rufa była łamana przez gwałt [fal].(I kotwice zdjąwszy*, pozostawiali w morze, równocześnie zwolniwszy rzemienie wioseł sterowych i podniósłszy żagiel na mniejszym maszcie, dmącym** napełniali ku plaży. [* Sens: odwiązawszy, odciąwszy od statku.] [** Z domyślnym: wiatrem.]+O'Gdy zaś dzień stał się, (tej) ziemi nie poznawali, zatokę zaś jakąś oglądali, mającą plażę, ku której planowali, jeśli mogliby, wypchnąć statek.U #&Nasyceni zaś pokarmem uczynili lekkim statek, wyrzucając zboże do morza.m S%Byliśmy zaś wszystkie dusze* na statku dwieście siedemdziesiąt sześć. [* Tu o liczbie ludzi.]R $Będącymi dobrej myśli zaś stawszy się wszyscy i oni wzięli pokarm. !#Powiedziawszy zaś to* i wziąwszy chleb, podziękował Bogu przed wszystkimi i połamawszy zaczął jeść. [* W oryginale liczba mnoga.] -"Dlatego zachęcam was, (by) przyjąć pokarm, to bowiem ku waszemu zbawieniu jest. Nikogo bowiem (z) was włos z głowy (nie) będzie zgubiony".kO!Aż do zaś kiedy dzień miał stawać się, zachęcał Paweł wszystkich, (by) przyjąć pokarm, mówiąc: "Czternasty dzisiaj dzień oczekując poszczący dokańczacie, niczego wziąwszy*. [* Sens: nie przyjąwszy pokarmu.] Wtedy odcięli żołnierze liny łodzi i pozwolili, (by) ona wypaść*. [* "ona wypaść" - składniej: "by ona wypadła".]^5powiedział Paweł setnikowi i żołnierzom: "Jeśli nie ci pozostaną* na statku, wy zostać zbawieni** nie możecie". [* "Jeśli nie ci pozostaną" - składniej: "Jeśli ci nie pozostaną".] [** Sens: ocaleć.]5Zaś (gdy) marynarze (szukali), (by) uciec ze statku, i (gdy zsunęli) łódź do morza, pod pozorem jakby od dzioba kotwice zamierzając klarować.Bojąc się, aby nie gdzieś na skaliste miejsca wypadlibyśmy, z rufy rzuciwszy kotwice cztery, modlili się, (by) dzień stać się.LI spuściwszy sondę znaleźli sążni dwadzieścia*. Krótko zaś oddaliwszy się i znowu spuściwszy sondę znaleźli sążni piętnaście**. [* To jest około 37 m.] [** To jest około 28 m.])Gdy zaś czternasta noc stała się, (kiedy przenoszeni byliśmy) my przez Adriatyk, w środku nocy domyślali się marynarze, (że) zbliżać się jakaś (do) nich kraina*. [* "zbliżać się jakaś (...) kraina" - składniej: "że zbliża się do nich jakaś kraina".]pYNa wyspę zaś jakąś trzeba my wypaść*". [* "my wypaść" - składniej: "trzeba. byśmy wypadli".]  Dlatego bądźcie dobrej myśli, mężowie, wierzę bowiem Bogu, że tak będzie, według którego sposobu jest powiedziane mi.dAmówiąc: «Nie bój się, Pawle. (Przy) Cezarze* ty trzeba stanąć**. I oto darował ci Bóg wszystkich płynących z tobą». [* Tytuł władcy Rzymu.] [** "ty (...) stanąć" - składniej: "trzeba, byś stanął".]"~=Stanął przy bowiem mnie tej nocy Boga, którego jestem [ja], któremu i służę, zwiastun*, [* Inaczej: "anioł", "zwiastun" - połączyć z "Boga".]8}iI teraz namawiam was, (by) być dobrej myśli, odrzucenie bowiem duszy żadne będzie* od was oprócz statku. [* "odrzucenie bowiem duszy żadne będzie" - o utracie życia.]^|5Wielki post* (gdy był), wtedy postawiony Paweł w środku nich powiedział: "Trzeba było, o mężowie, (by) posłuchawszy władzy** mej nie wypływać z Krety, uniknąć także obrazy tej i straty. [* O niemożliwości przyjmowania pokarmu z powodu choroby morskiej. Zob. Dz 27.33.] [** Sens: posłuchawszy rady, podporządkowawszy się.]L{Ani (nie) zaś słońce, ani (nie) gwiazdy (gdy pokazywały się)* przez liczniejsze dni, wichura także nie mała (gdy leżała na)**, w końcu zdejmowana była nadzieja cała, (by) zbawiać się*** my. [* Sens: gdy nie pokazywały się.] [** Sens: trwała, szalała.] [*** Sens: odjęta im była nadzieja, że ocaleją.],zQI trzeciego* własnoręczni** sprzęt statku rzucili. [* Z domyślnym: dnia.] [** W oryginale jest to przymiotnik w użyciu predykatywnym. Sens: własnoręcznie.]dyAGwałtownie zaś (gdy gnani byliśmy przez wichurę) my, (tego) następnie* wyrzucenie czynili sobie**. [* Z domyślnym: dnia. Sens: następnego dnia.] [** "wyrzucenie czynili sobie" - o wyrzuceniu ładunku za burtę.]Tx!którą podniósłszy, pomaganiami* posługiwano się, podpasując statek. Bojąc się także, aby nie na Syrtę wypadli**, zsunąwszy naczynie***, tak byli niesieni. [* Prawdopodobnie termin techniczny, oznaczający jakiś sprzęt ubezpieczający.] [** W oryginale zdanie zamiarowe.] [*** O pewnego rodzaju pływającej kotwicy.]w(Pod) wysepkę zaś pewną podbiegłszy, nazywaną Kauda, okazaliśmy siłę*, (by) z trudem panującymi stać się** (nad) łodzią***, [* Sens: dołożyliśmy wszystkich sił.] [** "panującymi stać się" sens: mieć we władaniu.] [*** O łodzi ratunkowej.]*vM(Gdy wspólnie porwany został) zaś statek i nie (mógł) stawiać czoła wiatrowi, oddawszy się* byliśmy niesieni. [* O zdaniu się na działanie huraganu.]u#Po nie wielkim* zaś rzucił się z niej** wiatr huraganowy***, nazywany Eurakilonem****. [* Sens: wkrótce.] [** To znaczy: z Krety, od strony Krety.] [*** Lub: "tyfonowy" - Tyfon, mitologiczny potwór, syn Ziemi i Tartara.] [**** Był to wiatr północno-wschodni.]t (Gdy lekko zawiał) zaś wiatr południowy, (uważając)* postanowienia (aby) trzymać się silnie**, podniósłszy*** bliżej**** żeglowali wzdłuż Krety. [* W oryginale czynność przeszła dokonana.] [** Składniej: "uznawszy, że trzeba trzymać się silnie postanowienia".] [*** O wyjściu z przystani.] [**** Przysłówek ten oznacza, że żeglowali, trzymając się blisko lądu.]{so Niedogodną zaś przystań (ponieważ była) do zimowania, większość położyła postanowienie*, (by) wypłynąć stamtąd, że jakoś będą mogli, przyszedłszy do Feniksu, przezimować, przystani Krety, patrzącej** na południowy zachód i na północny zachód. [* "położyła postanowienie" - sens: postanowiła, opowiedziała się za.] [** Sens: zwróconej.]nrU Zaś setnik sternikowi i właścicielowi okrętu bardziej ulegał niż (tym) przez Pawła mówionym.q% mówiąc im: "Mężowie, oglądam*, że z obrazą i wielką stratą nie jedynie ładunku i statku, ale i dusz** naszych zamierzać być płynięcie***". [* Sens: myślę.] [** Sens: życia.] [*** "zamierzać (...) płynięcie" - składniej: "że będzie płynięcie".]vpe Dość duży zaś czas (gdy przeminął) i (gdy było) już zawodne* płynięcie z powodu (tego) (że) i poszczenie** już przejść***, namawiał Paweł, [* Inaczej: "niebezpieczne".] [** Post ten Żydzi obchodzili we wrześniu, a od września do marca z powodu częstych sztormów nie żeglowano.] [*** "poszczenie (...) przejść" - w oryginale jedno pojęcie.]oZ trudem żeglując wzdłuż niej, przyszliśmy do miejsca pewnego, nazywanego "Piękne Przystanie", którego blisko miasto było Lasaia.}nsW dość licznych zaś dniach powoli płynąc i z trudem stawszy się naprzeciw Knidos, nie (ponieważ dozwalał)* nam wiatr, podpłynęliśmy pod Kretę naprzeciw Salmony. [* "nie ponieważ dozwalał" - składniej: "ponieważ nie dozwalał".]emCI tam znalazłszy setnik statek aleksandryjski, płynący do Italii, wsadził nas na niego.al;Głębię (tę) naprzeciw Cylicji i Pamfilii przepłynąwszy, zeszliśmy do Myry Licji.4kaI stamtąd wypłynąwszy, podpłynęliśmy pod Cypr z powodu (tego), (że) wiatry być przeciwne*. [* wiatry być przeciwne" - w oryginale traktowane jak jedno pojęcie.]kjODrugiego* wpłynęliśmy do Sydonu. Uprzejmie** Juliusz (z) Pawłem obszedłszy się, pozwolił do przyjaciół poszedłszy zadbanie osiągnąć. [* Z domyślnym: dnia.] [** Najdosłowniej: "w sposób miłujący człowieka".]iWszedłszy zaś (na) statek adramyteński*, zamierzający płynąć do (tych) naprzeciw Azji** miejsc, wypłynęliśmy. (Był) razem z nami Arystarch Macedończyk, Tesalonejczyk. [* To jest pochodzący z miasta Adramyttium (wybrzeże Myzji).] [** O Azji Mniejszej.]4h cGdy zaś zostało osądzone, (by) odpływać my* do Italii, przekazali Pawła i niektórych innych więźniów setnikowi, imieniem Juliusz, (z) kohorty Czcigodnej**. [* "odpływać my" po "zostało osądzone",- w oryginale oznacza zamierzony skutek.] [** Inaczej: "Cesarskiej" lub "Imperatorskiej".]g Agryppa zaś Festusowi mówił: "Być uwolnionym mógł człowiek ten, gdyby nie przywołał sobie Cezara*". [* Tytuł władcy Rzymu.] fI wycofawszy się mówili do jedni drugich, mówiąc, że: "Nic śmierci lub więzów godne [coś] (nie) dokonywa człowiek ten".peYWstał król i dowódca*, także Berenike i siedzący razem z nimi. [* O Festusie, rządcy prowincji.]"d=Zaś Paweł: "Modliłbym się (do) Boga. (by) i w małym, i w wielkim* nie jedynie ty, ale i wszyscy słuchający mię dzisiaj stać się takimi**, jakim i ja jestem, z wyjątkiem więzów tych". [* "i w małym, i w wielkim" - sens: w krótkim i długim czasie; lub: łatwo i trudno.] [** "wszyscy słuchający (...) stać się takimi" - składniej: "by wszyscy słuchający mię dzisiaj stali się takimi".]`c9Zaś Agryppa do Pawła: "W małym* mię przekonujesz**, (że) chrześcijaninem uczynić***". [* Prawdopodobnie z domyślnym: czasie. Sens: wkrótce. Jest jednak możliwe, że chodzi tu o znaczenie przysłówkowe: "lekko".] [** Tu praesens ma sens, jeśli zamiast "W małym" przyjmiemy znaczenie "lekko". W przeciwnym wypadku należy tu widzieć sens futuryczny.] [*** "chrześcijaninem uczynić" z domyślnym "ty". Składniej: "że uczyniłeś (mię) chrześcijaninem".]Ab}Wierzysz, królu Agryppo, prorokom? Wiem, że wierzysz".a)Wie bowiem o tych* król, do którego i mówiąc otwarcie mówię. (Że) ukrywać się bowiem (przed) nim [coś] (z) tych**, nie jestem przekonany nic***, nie bowiem jest w kącie dokonane to. [* Z domyślnym: sprawach.] [** Z domyślnym: spraw.] [*** "Że ukrywać się bowiem przed nim coś z tych, nie jestem przekonany nic" - sens: jestem pewny, że nic z tych rzeczy nie jest dla niego tajne.]l`QZaś Paweł: "Nie szaleję", mówi, "najlepszy Festusie, ale prawdy i rozsądku słowa wypowiadam.\_1Tak zaś on (gdy bronił się) Festus wielkim głosem mówi: "Szalejesz, Pawle. Wielka cię uczoność* ku szaleństwu obraca". [* Najdosłowniej: "litery", ale takie pluralis przybiera znaczenie "uczoność".]%^Cże podległy cierpieniom Pomazaniec*, że (jako) pierwszy z powstania martwych światło ma zwiastować ludowi i poganom ". [* Elipsie uległo tu "jest".]Y]+Opiekę więc osiągnąwszy, (tę) od Boga, aż do dnia tego, stanąłem świadcząc małemu i wielkiemu, nic poza (nie) mówiąc (tymi, o) których prorocy powiedzieli, (że) (mają) stać się, i Mojżesz,T\!Ze względu na te*, mnie Judejczycy ująwszy dla siebie, [będącego] w świątyni, próbowali wziąć w swoje ręce**. [* Z domyślnym: rzeczy, polecenia, cele.] [** Sens: skazać na śmierć, zabić.]M[ale (tym) w Damaszku najpierw i Jerozolimie, (po) całej krainie* Judei i poganom oznajmiałem, (by) zmieniać myślenie** i zawracać*** do Boga, godne (tej) zmiany myślenia**** czyny sprawiając. [* "całej krainie" - w oryginale rozciągłość w przestrzeni.] [** W N.T. termin techniczny: "nawracać się".] [*** "zmieniać myślenie i zawracać" - w oryginale zamierzony skutek po "oznajmiłem".] [**** W N.T. termin techniczny: "nawrócenie".]ZZ-Stąd też, królu Agryppo, nie stałem się nieuległy niebiańskiemu widzeniu,nYU(by) otworzyć oczy ich, (by) zawrócić od ciemności ku światłu i (od) władzy szatana do Boga, (by) wziąć oni* uwolnienie (od) grzechów i dziedzictwo wśród uświęconych wiarą, (tą) względem mnie». [* "wziąć oni" - składnia ta wraz z wcześniejszymi bezokolicznikami "otworzyć", "zawrócić" oznacza po "wysyłam cię" zamierzony skutek.]NXwyrwawszy sobie cię z ludu i z pogan, do których ja wysyłam cię,W!Ale wstań i stój na nogach twych. Na to bowiem dałem widzieć się tobie, (by) wcześniej zatrzymać rękoma* cię (jako) sługę i świadka (tych), które zobaczyłeś [mię], które także dam widzieć ci, [* Wyrażenie metaforyczne o przeznaczeniu dla siebie.]VwJa zaś powiedziałem: «Kim jesteś, Panie?» Zaś Pan powiedział: «Ja jestem Jezusem, którego ty prześladujesz.U7(Gdy) wszyscy (upadliśmy) my na ziemię usłyszałem głos mówiący do mnie hebrajską mową: «Szawle, Szawle, dlaczego mię prześladujesz? Twarde ci przeciw kolcowi* wierzgać». [* O ostro zakończonej tyczce, służącej do popędzania wołów. Tu użycie metaforyczne.] T9 (w) dnia środku na drodze zobaczyłem, królu, z nieba ponad jasność słońca (które oświetliło) mię światło i (tych) razem ze mną idących.vSe W tych* idąc do Damaszku z władzą i pozwoleniem arcykapłanów, [* Prawdopodobnie: "w tych" (zamiarach).]hRI I po wszystkich synagogach* częstokroć karząc ich, czyniłem koniecznym**, (by) krzywdząco mówić***. Obficie także popadając w szał (przeciw) nim, prześladowałem aż i do (tych) z zewnątrz miast. [* Bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".] [** Lepiej: "zmuszałem".] [*** Inaczej: "bluźnić". Składniej: "by krzywdząco mówili".],QQ Co i uczyniłem w Jerozolimie. I wielu (z) świętych* ja w strażnicach zakluczyłem, (tę) od arcykapłanów władzę wziąwszy. (Gdy byli zgładzani) oni, przyniosłem przeciw kamyk**. [* O chrześcijanach.] [** "przyniosłem przeciw kamyk" - o głosowaniu na niekorzyść chrześcijan.]BP} Ja więc uważałem mnie samego, (że) przeciw imieniu Jezusa Nazarejczyka (trzeba) wiele przeciwnych dokonać*. [* "wiele przeciwnych dokonać" - sens: zdecydowanie przeciwdziałać.]YO+Dlaczego (jako) niewiarygodne jest sądzone u nas, że Bóg martwych wskrzesza?N1ku której dwunastoplemię* nasze, w napięciu** nocą i dniem służąc, ma nadzieję przyjść. Za tę nadzieję jestem oskarżany przez Judejczyków, królu. [* "dwunastoplemię" - tak dosłownie, a sens: dwanaście plemion Izraela.] [** Sens: czujnie, z uwagą, pilnie.]MI teraz z powodu nadziei (na tę) względem ojców naszych obietnicę, (która się stała) od Boga, stanąłem sądzony,)LKwcześniej poznający mię z góry, jeśli chcieliby świadczyć, że według najdokładniejszego stronnictwa naszej religii zacząłem żyć (jako) faryzeusz.K+Więc sposób życia mój, [(ten)] od młodości, (ten) od początku (który stał się) w ludzie mym, w Jerozolimie znają wszyscy Judejczycy.2J]najbardziej znawcą będąc ty wszystkich (tych) u Judejczyków zwyczajów i szukań*. Dlatego proszę wielkodusznie wysłuchać mię. [* Sens: sporów, interpretacji.]XI)"Nad wszystkie*, o które jestem oskarżany przez Judejczyków, królu Agryppo, uznałem mnie samego (za) szczęśliwego, przed tobą mając dzisiaj bronić się, (bo) [* Z domyślnym: sprawy, oskarżenia.]H Agryppa zaś do Pawła mówił: "Pozwala się ci o tobie samym mówić". Wtedy Paweł, wyciągnąwszy rękę, bronił się:vGeNierozumne bowiem mi wydaje się, (by) posyłając uwięzionego, nie i przeciw niemu oskarżenia oznaczyć".nFUO tym niezawodnego coś napisać panu* nie mam dlatego wyprowadziłem naprzód go przed was i najbardziej przed ciebie królu Agryppo, żeby, przesłuchanie (gdy odbędzie się), miałbym, co napisałbym. [* O cesarzu rzymskim.]8EiJa zaś (nie) złapałem nic, (by) godne on śmierci dokonać*, sam zaś ten (ponieważ przywołał sobie) Czcigodnego**, osądziłem, (by) posyłać***. [* "on (...) dokonać" -sens: ja zaś nie odkryłem niczego takiego, za co on musiałby umrzeć.] [** Tytuł cesarza Rzymu.] [*** Z domyślnym: go.]D7I mówi Festus: "Agryppo, królu, i wszyscy będący obecni razem z nami mężowie, oglądacie tego, z powodu którego cała mnogość Judejczyków wpadła na mnie w Jerozolimie i tutaj, wołając, (że) nie trzeba on żyć* jeszcze. [* "on żyć" - składniej: "by on żył".]GC(Tego) więc nazajutrz*, (gdy przyszedł) Agryppa i Berenike z wielką wystawnością, i (gdy weszli) do miejsca posłuchań razem z tysiącznikami i mężami, (tymi) na wyniesieniu** miasta, i (gdy rozkazał) Festus, został wprowadzony Paweł. [* Z domyślnym: dnia.] [** Metafora oznaczająca dostojników miasta.]tBaAgryppa zaś do Festusa: "Chciałbym i sam (tego) człowieka usłyszeć". "Jutro", mówi, "usłyszysz go."{AoZaś Paweł (gdy przywołał sobie), (by) zostać strzeżonym on* do (tego) Czcigodnego rozpoznania**, rozkazałem, (by) być strzeżonym on***, aż do kiedy wyślę**** go do Cezara********". [* "zostać strzeżonym on" - składniej: "by strzeżono go".] [** "tego (...) rozpoznania" - o procesie sądowym.] [*** "być strzeżonym on" - składniej: "by go strzeżono".] [**** W oryginale oznacza czynność pomyślaną.] [**** Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.]@/Będąc w bezradności zaś ja (pod względem tego) około tych* poszukiwania**, mówiłem, czy postanowiłby*** iść do Jerozolimy i tam być sądzonym około tych*. [* Z domyślnym: oskarżeń.] [** "tego (...) poszukiwania" - o śledztwie.] [*** Sens: czy zechciałby.] ?9Szukania* zaś jakieś co do własnej bogobojności mieli przeciw niemu i co do jakiegoś Jezusa umarłego, (o) którym zapewnia Paweł, (że) żyć**. [* "Szukania" - o sporach religijnych.] [** "o którym (...) że żyć" - składniej: "o którym zapewnia Paweł, że żyje".]Z>-Około tego postawieni oskarżyciele żadne oskarżenie (nie) nieśli, których* ja domyślałem się jako niegodziwych. [* "których" - należy odnosić nie do "oskarżyciele", lecz do domyślnie "czynów".]==s(Gdy zeszli się) więc [oni] tutaj, odrzucenie* żadne (nie) uczyniwszy sobie, (tego) następnie** usiadłszy na trybunie, rozkazałem, (by) zostać wprowadzony (ten) mąż***. [* O odroczeniu.][** Z domyślnym: dnia.] [*** "zostać wprowadzony ten mąż" - składniej: "by został wprowadzony ten mąż".]<5Do których odpowiedziałem, że nie jest zwyczaj Rzymianom* darować jakiegoś człowieka zanim oskarżany naprzeciw oblicza miałby** oskarżycieli, miejsce także obrony otrzymałby*** co do oskarżenia. [* "jest zwyczaj Rzymianom" - składniej: "Rzymianie mają zwyczaj".]A;{co do którego, (gdy stałem się) ja w Jerozolimie, uczynili widzialnym* arcykapłani i starsi Judejczyków, żądając przeciw niemu zasądzenia. [* Sens: wyjaśnili, przedstawili.]@:yGdy zaś liczniejsze dni przebywali tam, Festus królowi wyłożył (te)* co do Pawła, mówiąc: "Mąż pewien jest pozostawiony przez Feliksa, uwięziony, [* Z domyślnym: sprawy.]9 Dni zaś (kiedy przeminęły) pewne, Agryppa, król, i Berenike przyszli* do Cezarei, pozdrowiwszy Festusa. [* Lepiej byłoby: przybyli.]C8 Wtedy Festus wspólnie omówiwszy z radą, odpowiedział: "Cezara* przywołałeś sobie, do Cezara* pójdziesz". [* Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.]#7? Jeśli więc czynię niesprawiedliwość i godnego śmierci dokonałem coś, nie odwracam prośbą od siebie umrzeć*; jeśli zaś nic (nie) jest**, o które ci oskarżają mię, nikt mię (nie) może im darować. Cezara*** przywołuję sobie". [* Sens: wyroku śmierci.] [** "jeśli zaś nic jest" - sens: jeśli nieprawdą jest to.] [*** Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.]6 Powiedział zaś Paweł: "Przed trybuną Cezara* stojącym jestem**, gdzie ja trzeba być sądzonym***. Judejczykom żadnej (nie) uczyniłem niesprawiedliwości, jak i ty piękniej poznajesz. [* Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.] [** "stojącym jestem" - zamiast klasycznego: "stoję".] [*** "ja (...) być sądzonym" - składniej: "bym był sądzony".]S5 Festus zaś chcąc Judejczykom łaskę złożyć, odpowiedziawszy Pawłowi powiedział: "Chcesz, do Jerozolimy wstąpiwszy, tam co do tych* zostać osądzonym przede mną?" [* Z domyślnym: zarzutów.]^45(gdyż) Paweł (bronił się), że: "Ani względem Prawa Judejczyków, ani względem świątyni, ani względem Cezara* coś zgrzeszyłem". [** Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.]H3 (Gdy przybył) zaś on stanęli wokół niego (ci) z Jerozolimy (którzy zeszli) Judejczycy, liczne i ciężkie oskarżenia znosząc, których nie byli silni pokazać*, [* Sens: udowodnić.]42aPrzebywszy zaś wśród nich dni nie liczniejsze (niż) osiem lub dziesięć, zszedłszy do Cezarei, (tego) nazajutrz* zasiadłszy na - trybunie, rozkazał, - (by) Paweł zastać wprowadzony**. [* Z domyślnym: dnia.] [** "Paweł zostać wprowadzony" - składniej: "by Paweł został wprowadzony".]'1G"(Ci) więc wśród was", mówi, "mocni, wspólnie zszedłszy, jeśli coś jest w (tym) mężu nie na miejscu*, niech oskarżają go". [* Sens: występnego.]P0Więc Festus odpowiedział, (że) być strzeżony Paweł* w Cezarei, (że) on sam zaś zamierzać** w szybkości*** wychodzić****. [* "być strzeżony Paweł" - składniej: "ze jest strzeżony Paweł".] [** "on sam (...) zamierzać" - składniej: "ze on sam zamierza".] [*** Sens: wkrótce.] [**** Sens: odjechać, odejść.]/+żądając łaski u niego, żeby wezwał* go do Jeruzalem, zasadzkę czyniący, (by) zgładzić go po drodze. [* W oryginale zdanie zamiarowe.]|.qUczynili widzialnym* mu arcykapłani i pierwsi (z) Judejczyków co do Pawła i prosili go, [* Sens: przedstawili.]{- qFestus więc wszedłszy (do) prowincji, po trzech dniach wstąpił* do Jerozolimy z Cezarei. [* Sens: udał się.]/,WDwulecie zaś (gdy zostało wypełnione), otrzymał następcę Feliks: Porcjusza Festusa. Chcąc łaskę złożyć Judejczykom, Feliks pozostawił Pawła związanym. }}R||.{zzyxx3wev8utssKpp$oon8mlkk-jjihhggifeddAcc*bb a```4_^]]>\u\ [[4Z/Y7XXMWOUUkU+TVSSSqS?SRQQYPO#NNzMeK?JIIkHH)FFXEEDDSCBAA_?>==D<;:S9{211(000/6.--Q-,+&**7))(s&&Z%$y#! iDq } D0&.WUTak że, bracia moi, i wy uśmierceni zostaliście (dla) Prawa poprzez ciało Pomazańca, ku stać się wy* (dla) innego, (dla Tego) z martwych obudzonego, aby przynieślibyście owoce Bogu. [* "ku stać się wy" - w oryginale oznacza zamierzony skutek. Składniej: "tak byście stali się".]%VCZatem więc (gdy żyje) mąż, cudzołożnicy otrzyma imię, jeśli stałaby się (dla) męża innego; jeśli zaś umarłby mąż, wolna jest od (tego) prawa, (tak że) nie być ona cudzołożnicą, stawszy się* dla męża innego. [* "tak że nie być ona cudzołożnicą, stawszy się" - w oryginale oznacza skutek. Składniej: "tak że nie będzie ona cudzołożnicą, jeśli stanie się dla męża innego".]UBo zamężna kobieta (dla) żyjącego męża jest związana (przez) prawo; jeśli zaś umrze (ten) mąż, jest uwolniona od prawa męża.T Czy nie wiecie, bracia, (do) pojmujących bowiem Prawo mówię, że Prawo panuje (nad) człowiekiem, przez jaki czas żyje?SwBo żołdy grzechu śmiercią, zaś dar* Boga życiem wiecznym w Pomazańcu Jezusie, Panu naszym. [* O darze łaski.]R)Teraz zaś, uwolnieni od grzechu, dawszy się uczynić niewolnikami zaś Bogu, macie owoc wasz ku uświęceniu, zaś na końcu życie wieczne.uQcJaki więc owoc mieliście wtedy (tych), z powodu których teraz wstydzicie się? Bo koniec ich śmiercią.bP=Gdy bowiem niewolnikami byliście grzechu, wolni byliście (względem) sprawiedliwości.TO!Po ludzku mówię z powodu bezsiły ciała waszego. Jak właśnie bowiem postawiliście członki wasze (jako) niewolnicze* (przy) nieczystości** i (przy) bezprawiu** ku bezprawiu, tak teraz postawcie członki wasze (jako) niewolnicze*** (przy) sprawiedliwości**** ku uświęceniu. [* "członki wasze jako niewolnicze" - w oryginale podwójne accusativus po "postawiliście".] [** "przy nieczystości", "przy bezprawiu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "postawcie".] [*** "członki wasze jako niewolnicze" - w oryginale podwójne accusativus po "postawcie".] [**** "przy sprawiedliwości" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "postawcie".]RNuwolnieni zaś od grzechu, daliście się uczynić niewolnikami sprawiedliwości*. [* "daliście się uczynić niewolnikami sprawiedliwości" - według właściwego porządku syntaktycznego: "daliście się sprawiedliwości uczynić niewolnikami". Sens: zgodziliście się, by sprawiedliwość uczyniła was swymi niewolnikami.]QMWdzięczność zaś Bogu*, że byliście niewolnikami grzechu, staliście się posłuszni zaś z serca względem (tego) któremu zostaliście przekazani, wzoru nauki, [* Z domyślnym: niech będzie.]WL'Nie wiecie, że (przy) czym* stawiacie siebie samych (jako) niewolników** ku posłuszeństwu, niewolnikami jesteście (tego), czemu jesteście posłuszni: albo grzechu ku śmierci***, albo posłuszeństwa ku usprawiedliwieniu? [* "przy czym" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką, ze słowa "stawiacie".] [** "siebie samych jako niewolników" - podwójne accusativus po "stawiacie".] [*** Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia "ku śmierci".]kKOCóż więc? Mamy zgrzeszyć, bo nie jesteśmy pod Prawem, ale pod łaską? Nie może stać się.9Jkgrzech bowiem (nad) wami* nie będzie panował, nie bowiem jesteście pod Prawem, ale pod łaską. [* W oryginale genetivus zależne od verbum regendi "nie będzie panował".]GI i nie stawiajcie członków waszych (jako) oręż niesprawiedliwości (przy) grzechu*, ale postawcie was samych (przy) Bogu**, jak gdyby z martwych żyjących***, i członki wasze (jako) oręż**** usprawiedliwienia (przy) Bogu*****; [* "przy grzechu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie ze składnią grecką, ze słowa "stawiajcie".] [** "przy Bogu" - przyimek "przy" wzięty jest. tak jak w wyrażeniu "przy grzechu", ze słowa "postawcie".] [*** "żyjących" - drugie dopełnienie po "postawcie was samych".] [**** "członki wasze" - podwójne accusativus po wcześniejszym "postawcie".] [***** "przy Bogu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie ze składnią grecką, ze słowa "postawcie".]H7 Nie więc niech króluje grzech w śmiertelnym waszym ciele ku być posłusznymi* pożądaniom jego**, [* "ku być posłusznymi" - w oryginale wyrażenie przyimkowe, złożone z przyimka i substantywizowanego bezokolicznika. Oznacza ono tutaj niepożądany przez nadawcę skutek.] [** Inne lekcje zamiast "pożądaniom jego": "jemu" - to "jemu" określa "grzech", a "jego" w lekcji przyjętej przez wydawcę - "ciało"; "jemu w pożądaniach jego" - pierwszy zaimek określa "grzech", drugi "ciało"; bez słów "pożądaniom jego".]hGI Tak i wy liczcie sobie, (że) wy sami [być] martwi* (dla) grzechu, żyjący** zaś (dla) Boga w Pomazańcu Jezusie***. [* Składniej: "że wy sami jesteście martwi".] [** W oryginale drugi orzecznik w składni "wy sami być martwi".] [*** Inne lekcje zamiast "w Pomazańcu Jezusie": "w Pomazańcu Jezusie Panu naszym "; bez "w Pomazańcu Jezusie".]bF= Co bowiem umarło, (dla) grzechu umarło raz na zawsze; co zaś żyje, żyje (dla) Boga.kEO wiedząc, że Pomazaniec obudzony z martwych już nie umiera, śmierć (nad) Nim już nie panuje.bD=Jeśli zaś umarliśmy razem z Pomazańcem, wierzymy, że i żyć będziemy razem z Nim;bC=(ten) bowiem, (który umarł), jest uznany za sprawiedliwego po* grzechu. [* Lub: "od".]uBcto wiedząc, że stary nasz człowiek został razem ukrzyżowany, aby zostałoby uczynione bezczynnym ciało grzechu, (tak by) już nie służyć my* grzechowi; [* "już nie służyć my" - składniej: "tak byśmy już nie służyli".]A-Jeśli bowiem zrośnięci staliśmy się upodobnieniem śmierci (z) Nim*, ale i powstania** będziemy; [* "z Nim" - to "z" wzięte jest, zgodnie z gramatyką, z wyrazu "zrośnięci". Możliwy jest jednak inny. przekład: "Jeśli bowiem zrośnięci staliśmy się przez upodobnienie do śmierci Jego" (lub: "z Nim").] [** Genetivus ten odnosi się do "upodobnieniem": "upodobnieniem powstania" w antytezie do "upodobnieniem śmierci". Inny możliwy przekład: "przez upodobnienie do powstania", "powstania" - o zmartwychwstaniu.]>@uDaliśmy się pogrzebać razem z* więc Nim poprzez zanurzenie w śmierć, aby jak właśnie obudzony został** Pomazaniec z martwych dla chwały Ojca, tak i my w nowości życia zacznijmy chodzić***. [* Możliwe też: "Zostaliśmy pogrzebani razem z".] [** O wskrzeszeniu.] [*** Metafora życia etycznego.]~?uCzy nie wiecie, że jacy zostaliśmy zanurzeni* w Pomazańca Jezusa, w śmierć Jego zostaliśmy zanurzeni*? [* Chodzi o chrzest, zob. Dz 1.5*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]b>=Nie może stać się; którzy umarliśmy dla grzechu, jak jeszcze żyć będziemy w nim?W= )Co więc powiemy? Mamy utrzymywać się w grzechu, aby łaska zaobfitowałaby?C<aby, jak właśnie zaczął królować grzech przez śmierć, tak i łaska zaczęłaby królować z powodu usprawiedliwienia ku życiu wiecznemu poprzez Jezusa Pomazańca, Pana naszego.|;qPrawo zaś weszło, aby zaobfitowałby występek; gdzie zaś zaobfitował grzech, aż nazbyt zaobfitowała łaska,h:Ijak właśnie bowiem z powodu nieposłuszeństwa jednego człowieka grzesznikami ustanowieni zostali liczni, tak i z powodu posłuszeństwa Jednego* sprawiedliwymi ustanowieni zostaną liczni. [* Z domyślnym: Człowieka.]39_Mianowicie więc jak z powodu jednego* występku na wszystkich ludzi ku zasądzeniu, tak i z powodu Jednego** sprawiedliwego czynu na wszystkich ludzi ku usprawiedliwieniu życia***; [* Z domyślnym: człowieka. Zob. 5.17*.] [** Z domyślnym: Człowieka.] [*** "ku usprawiedliwieniu życia" - sens: ku usprawiedliwieniu, dającemu życie. Sens zdania eliptycznego, zawartego w w. 18 należy odczytać na podstawie kontekstu.]t8aJeśli bowiem jednego* (z racji) występku śmierć zaczęła królować z powodu (tego) jednego**, wiele bardziej (ci), (którzy) obfitowanie*** łaski i darowizny**** usprawiedliwienia otrzymali, w życiu królować będą z powodu (Tego) Jednego: Jezusa Pomazańca. [* Jest to przydawka domyślnego: człowieka. Składniej: "z racji występku jednego człowieka".] [** Z domyślnym: człowieka.] [*** Sens: obfitość.] [**** Inne lekcje: "darowizny i "; "darowiznę": bez ,,darowizny".]Q7I nie jakby z powodu jednego, (który zgrzeszył), (ten) dar; bo sąd z przyczyny jednego ku zasądzeniu, zaś dar* z przyczyny wielu występków ku usprawiedliwieniu. [* Chodzi o dar łaski Bożej.]61Ale nie jak występek, tak i dar*; jeśli bowiem jednego** (z powodu) występku liczni umarli, wiele bardziej łaska Boga i darowizna w łasce, (tej) jednego człowieka Jezusa Pomazańca, względem licznych zaobfitowała. [* Sens: dar łaski.] [** Z domyślnym: człowieka.]=5sale zaczęła królować śmierć od Adama aż do Mojżesza i nad (tymi), (którzy) nie (zgrzeszyli) na upodobnienie przestępstwa Adama, który jest figurą mającego nastąpić.4 aż do bowiem Prawa grzech był na świecie, grzech zaś nie jest zaliczany, (jeśli) nie (jest*) Prawo; [* Sens: istnieje.] 3 Z powodu tego jak właśnie z powodu jednego człowieka grzech na świat wszedł i z powodu grzechu śmierć, i tak na wszystkich ludzi śmierć przeszła*, za to**, (że) wszyscy zgrzeszyli - [* Inne lekcje zamiast "śmierć przeszła": "przeszła śmierć"; "przeszła".] [** "za to" - przekład niepewny. Inne możliwe: "przed którą", "w której", "przez którą", "dla której".]2 nie jedynie zaś, ale i chełpiąc się w Bogu poprzez Pana naszego Jezusa Pomazańca, poprzez którego teraz pojednanie otrzymaliśmy..1U Jeśli bowiem nieprzyjaciółmi będąc pojednani zostaliśmy (z) Bogiem poprzez śmierć Syna Jego, wiele bardziej pojednani zbawieni zostaniemy przez życie Jego;z0m Wiele więc bardziej uznani za sprawiedliwych teraz przez krew Jego zbawieni zostaniemy poprzez Niego od gniewu.{/odowodzi zaś swojej miłości ku nam Bóg, bo jeszcze grzesznikami (kiedy) byliśmy my, Pomazaniec za nas umarł.n.UZ trudem bowiem za sprawiedliwego ktoś umrze; za bowiem dobrego może ktoś i odważa się umrzeć;\-1już bowiem Pomazaniec, (kiedy) byliśmy my nie mającymi siły, już* w stosownej porze za bezbożnych umarł. [* Inne lekcje zamiast "już bowiem (...) już": bez drugiego "już"; "jeśli bowiem (...)" bez drugiego "już"; "jeśli zaś (...)" bez drugiego "już"; bez "bowiem"; "jeśli bowiem (...) już"; "ku czemu bowiem (...) już".]|,qzaś nadzieja nie zawstydza, bo miłość Boga jest wylana w sercach naszych poprzez Ducha Świętego, danego nam,I+ zaś wytrwałość wypróbowanie, zaś wypróbowanie nadzieję;p*YNie jedynie zaś, ale i chełpimy się w utrapieniach, wiedząc, że utrapienie wytrwałość sprawia,\)1poprzez którego i zbliżenie się posiedliśmy [ (dzięki) wierze*] do łaski tej, w której stanęliśmy, i chełpimy się z powodu nadziei chwały Boga. [* Inne lekcje: "przez wiarę"; bez "dzięki wierze".]( Uznani za sprawiedliwych więc z wiary pokój mamy* względem Boga poprzez Pana naszego Jezusa Pomazańca, [* Inna lekcja: "miejmy".]M'który* pozwolił się wydać z powodu występków naszych i został wskrzeszony z powodu uznania za sprawiedliwych** nas. [* Zaimek ten określa "Jezusa".] [** Lub: "uczynienia sprawiedliwymi".]&{ale i z powodu nas, którym ma być liczone, wierzącym w (Tego), (który wskrzesił) Jezusa, Pana naszego, z martwych,V%%Nie zostało napisane zaś z powodu niego samego, że policzone zostało mu,@${Dlatego [i] policzone zostało mu ku usprawiedliwieniu.e#Ci przekonany*, że co obiecał, mocny jest i uczynić. [* Dosłownie: "napełniony (tym)".]D"względem zaś obietnicy Boga nie dał się rozłożyć* niewiarą, ale dał się umocnić wiarą, dawszy chwałę Bogu [* Słowo to ma sens metaforyczny. Oznacza ono rozpadanie się czegoś, trawienie czegoś przez coś. W zdaniu tym chodzi o to, że w stosunku do obietnicy Boga niewiara nie strawiła Abrahama.]!7i nie stawszy się bezsilnym (w) wierze, zrozumiał*, (że) jego samego ciało [już] uczyniwszy się martwym**, stuletni gdzieś będąc, i umartwienie*** łona Sary****, [* Inne lekcje: "nie zrozumiał"; "ale zrozumiał".] [** Sens: jest zmartwiałe, jest w stanie uwiądu.] [*** To polskie słowo należy tu rozumieć według sensu etymologicznego: obumarłość, uwiąd. Jest ono w zdaniu dopełnieniem bliższym po "zrozumiał".] [**** Zdanie od słów "i nie stawszy się bezsilnym" do "Sary" wykazuje naruszenie porządku logicznego. Można je tłumaczyć zastosowaniem figury retorycznej, nazywanej hysteron proteron lub histerologią. Kolejność czynności musiała być odwrotna, niż podał autor. Pierwsza mianowicie była świadomość swojej starości i starczego uwiądu Sary, druga - zachowanie wiary mimo tej świadomości. W wolnym zatem przekładzie porządek powinien być taki: Abraham wiedział, że jego ciało poddało się już uwiądowi. miał przecież około stu lat. i że łono Sary też już obumarło, a jednak nie osłabła jego wiara. Ten nieporządek w następstwie czynności można wyjaśnić jeszcze w taki sposób: wypowiedź od słów "zrozumiał, że jego samego" do "Sary" należy uznać za zdanie wtrącone, a początkowe słowa w. 20 połączyć bezpośrednio z początkowymi słowami w. 19. Według tej interpretacji wolny przekład miałby taki porządek: Abraham nie osłabł w wierze - wiedział, że jego ciało poddało się już uwiądowi, miał przecież około stu lat, i że łono Sary też już obumarło - względem zaś obietnicy Boga. Przeciwko tej drugiej interpretacji przemawia użycie spójnika "zaś" na początku w. 20.]T !on wbrew nadziei dla nadziei uwierzył ku stać się on* ojcem wielu ludów według (tego) (co jest powiedziane): Tak będzie nasienie twe; [* "ku stać się on" - składniej: "tak, że stał się on".]9ktak jak jest napisane, że: Jako ojca wielu ludów położyłem cię) naprzeciw, któremu uwierzył, Boga, ożywiającego martwych i powołującego nie będące jako będące;Dla tego z wiary*, aby według łaski, ku być mocną** (ta) obietnica*** (dla) całego nasienia****, nie (temu) z Prawa jedynie, ale i (temu) z wiary Abrahama, (który jest ojcem wszystkich nas, [* Z domyślnym: potomstwa; lub: jest obietnica.] [** Sens: ważną, obowiązującą.] [*** "ku być mocną ta obietnica" - składniej: "tak, żeby mocną była obietnica".] [**** Sens: potomstwa.]+bo Prawo gniew sprawia; gdzie zaś nie jest* Prawo, ani przestępstwo**. [* Sens: ma. Wtedy: "nie ma Prawa".] [** Z domyślnym : nie istnieje.]oWjeśli bowiem (ci) z Prawa dziedziczącymi, jest uczyniona pustą wiara i udaremniona jest obietnica;/ Nie bowiem z powodu Prawa obietnica Abrahamowi lub nasieniu* jego**, (że) dziedziczącym on być*** świata, ale z powodu usprawiedliwienia wiary; [* Sens: potomstwu.] [** Z domyślnym: została dana.] [*** "dziedziczącym on być" - składniej: "że jest on dziedzicem".] i ojcem* obrzezania** (dla tych) nie z obrzezania jedynie, ale i (dla tych) idących w szeregu śladami (tej) w nieobrzezaniu wiary ojca naszego, Abrahama. [* Wyraz ten należy połączyć bezpośrednio z "ku być on" (w. 11).] [** Sens: obrzezanych.]}s i znak otrzymał obrzezania: pieczęć usprawiedliwienia wiary, (tej) w nieobrzezaniu, ku być on ojcem wszystkich wierzących w obecności nieobrzezania*, ku policzona zostać [i]** im (jako) usprawiedliwienie, [* "W obecności nieobrzezania" - sens: "w stanie nieobrzezania".] [** Inne lekcje zamiast "policzona zostać i": "policzona zostać"; "policzona zostać on".]{o Jak więc policzona została? W obrzezaniu będącemu czy w nieobrzezaniu? Nie w obrzezaniu, ale w nieobrzezaniu;~u Uszczęśliwienie* więc to nad obrzezaniem** czy i nad nieobrzezaniem***? Mówimy bowiem: Policzona została Abrahamowi wiara ku usprawiedliwieniu. [* Inni tłumaczą: "błogosławieństwo".] [** Sens: obrzezanymi.] [*** Sens: nieobrzezanymi.]\1szczęśliwy* mąż, którego nie policzy** Pan grzechu***. [* Inni tłumaczą: "błogosławiony".] [** Możliwe: "policzyłby".] [*** "nie policzy Pan grzechu" - bardziej logicznie: "Pan nie policzy grzechu".]Szczęśliwi*, których zostały odrzucone bezprawia i których zostały zasłonięte grzechy; [* Inni tłumaczą: "błogosławieni".]"=tak jak i Dawid mówi (o) uszczęśliwieniu* człowieka, któremu Bóg liczy usprawiedliwienie bez czynów: [* Inni tłumaczą: "błogosławieństwie".] zaś nie pracującemu, wierzącemu zaś w Uznającego za sprawiedliwego bezbożnego, liczona jest wiara jego ku usprawiedliwieniu,_7Zaś pracującemu zapłata nie jest liczona według łaski, ale według należności;jMCo bowiem Pismo mówi? Uwierzył zaś Abraham Bogu i policzone zostało mu ku usprawiedliwieniu.taJeśli bowiem Abraham dzięki czynom został uznany za sprawiedliwego, ma chlubę; ale nie względem Boga.V 'Co więc, powiemy, (że) znaleźć Abraham, praojciec* nasz** co do ciała? [* "znaleźć Abraham, praojciec" - składniej: "że znalazł Abraham, praojciec".] [** Inne lekcje zamiast "że znaleźć Abraham, praojciec nasz": "że znaleźć Abraham, ojciec nasz"; "że Abraham, ojciec nasz, znaleźć"; "że Abraham, praojciec nasz".]/Prawo więc uznajemy za bezużyteczne z powodu wiary? Nie może stać się, ale Prawo stawiamy*. [* Sens prawdopodobny: potwierdzamy, umacniamy.] 7skoro jeden Bóg. który uzna za sprawiedliwe obrzezanie* z wiary i nieobrzezanie** z powodu wiary. [* Sens: obrzezanych.] [** Sens: nieobrzezanych.]I  Czy Judejczyków Bóg jedynie? Czyż nie i pogan? Tak, i pogan, !Liczymy bowiem*, (że) być uznawanym za sprawiedliwego dzięki wierze człowiek** bez czynów Prawa. [* Inne lekcje: "więc": bez "bowiem".] [** "być uznawanym za sprawiedliwego (...) człowiek" - składniej: "że jest uznawany za sprawiedliwego (...) człowiek".]m SGdzie więc (ta) duma? Została wykluczona. Przez jakie prawo? Czynów? Nie, ale przez prawo wiary." =podczas powściągliwości Boga, ze względu na wykazanie usprawiedliwienia Jego* w (tej) teraz porze, ku być On sprawiedliwym i uznającym za sprawiedliwego (tego) z wiary (w) Jezusa**. [* Sens: swego: "ze względu na wykazanie usprawiedliwienia Jego" - wyrażenie to prawdopodobnie oznacza powód "powściągliwości Boga".] [** Inne lekcje zamiast "Jezusa"; "Jezusa, wtedy: "(Tego) z wiary Jezusa"; "Jezusa Pomazańca", wtedy: "(Tego) z wiary Jezusa Pomazańca"; "Jezusa Pomazańca"; "Pana naszego Jezusa Pomazańca"; bez "Jezusa".]którego postanowił Bóg (jako) przebłagalnię przez wiarę* w Jego krwi ku wykazaniu usprawiedliwienia Jego** poprzez odpuszczenie (tych), (które wcześniej stały się) zgrzeszeń [* Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia "przez wiarę".] [** Sens: swego.]b=uznani za sprawiedliwych darmo Jego łaską przez odkupienie. (to) w Pomazańcu Jezusie;A}wszyscy bowiem zgrzeszyli i są pozbawieni chwały Boga,5cusprawiedliwienie zaś Boga przez wiarę Jezusa Pomazańca, względem* wszystkich** wierzących; nie bowiem jest*** rozróżnienie; [* Ten przyimek i dalszy ciąg zdania należy logicznie połączyć bezpośrednio ze słowami "zostało uczynione widocznym" (w. 21).] [** Inne lekcje zamiast "względem wszystkich": "na wszystkich"; "względem wszystkich i na wszystkich".] [*** Sens: ma. Wtedy: "nie bowiem ma rozróżnienia".]zmTeraz zaś bez Prawa usprawiedliwienie Boga zostało uczynione widocznym, zaświadczane przez Prawo i proroków,7dlatego że dzięki czynom Prawa nie zostanie uznane za sprawiedliwe każde* ciało przed Nim, przez bowiem Prawo poznanie grzechu. [* Sens: żadne.]3_Wiemy zaś, że jakie* Prawo mówi, (do tych) w Prawie mówi, aby każde usta pohamowałyby się i podsądnym stałby się cały świat (przed) Bogiem; [* Sens: to, co.]b=Nie jest* bojaźń Boga naprzeciw oczu ich. [* Sens: ma. Wtedy: "Nie ma bojaźni Boga".]$Ci drogi pokoju nie poznali./Yspustoszenie i udręka na drogach ich,>~wostre* nogi ich, (by) wylać krew, [* Sens: szybkie.]2}_ich usta klątwy i gorzkości są pełne;l|Q Grobem otwartym gardło ich, językami ich zaczęli mówić podstępnie, jad żmij za wargami ich,Q{ Wszyscy odchylili się, razem stali się nieużytecznymi; nie jest czyniący łagodność, [nie jest] aż do jednego*. [* Składniej po polsku: "nie ma czyniącego łagodność, nie ma ani jednego".]=zu nie jest rozumiejącym, nie jest odszukującym Boga.Gy tak jak jest napisane, że: Nie jest sprawiedliwym ani jeden,x% Cóż więc? Przewyższamy? Nie w ogóle*, wcześniej oskarżyliśmy bowiem, (że) Judejczycy zarówno jak Hellenowie wszyscy pod grzechem być**, [* Inne lekcje zamiast "Przewyższamy? Nie w ogóle": "Mamy przewyższać? Nie w ogóle"; "Przewyższamy nadzwyczajnie"; "Przewyższamy?".] [** "Judejczycy (...) być" - składniej: "że Judejczycy zarówno jak Hellenowie wszyscy pod grzechem są".]zwmI czy tak jak jesteśmy spotwarzani i tak jak mówią niektórzy, (że) my mówić*, że: "Uczyńmy złe, aby przyszłyby dobre?" Ich sąd** zgodny z prawem jest. [* "my mówić" - składniej: "że my mówimy".] [** Sens: wyrok skazujący.]&vEJeśli zaś* prawda Boga przez moje kłamstwo zaobfitowała ku chwale Jego, dlaczego jeszcze i ja jako grzesznik jestem sądzony? [* Inna lekcja: "bowiem".]=uuNie może stać się; gdyż jak osądzi Bóg świat?ttaJeśli zaś niesprawiedliwość nasza Boga sprawiedliwość poleca*, co powiemy? Czy niesprawiedliwy Bóg wnoszący gniew? Na wzór człowieka mówię. [* Możliwe: "przygotowuje", "przedstawia", "wzmacnia", "okazuje", "daje dowód".]s{Nie może stać się; niech stanie się zaś Bóg prawdomówny, każdy zaś człowiek kłamliwy*, tak jak jest napisane: Żeby zostałbyś uznany za sprawiedliwego w słowach Twych i zwyciężysz podczas być sądzonym Ty. [* Ściślej: kłamcą.]lrQCóż bowiem jeśli stali się niewierni niektórzy? Czy niewierność ich porękę Boga udaremni?fqEWielki na każdy sposób. Najpierw [bowiem], ponieważ otrzymali powierzone wypowiedzi Boga.fp GJaka więc nadzwyczajność* Judejczyka, lub jaki zysk (z) obrzezania? [* Sens: wyższość.]Eoale (ten) w ukryciu* Judejczyk, i obrzezanie serca przez ducha, nie literę, tego pochwała nie od ludzi, ale od Boga. [* Sens: według cech wewnętrznych, według sposobu postępowania.]n!Nie bowiem (ten) na widoczności* Judejczykiem jest, ani (to) na widoczności* na ciele obrzezaniem; [* Sens: według cech zewnętrznych.] m I sądzić będzie (to) z natury nieobrzezanie*, Prawo spełniające**, ciebie***, (tego) w obecności litery i obrzezania przestępcę Prawa. [* Tu sens: nieobrzezany.] [** Sens: wypełniające.] [*** Jest to dopełnienie bliższe po "sądzić będzie".]"l=Jeśli więc nieobrzezanie* przepisów Prawa przestrzegałoby, czyż nie nieobrzezanie jego za obrzezanie policzone zostanie? [* Tu sens: nieobrzezany.]'kGObrzezanie bowiem pomaga, jeśli Prawo sprawiasz*; jeśli zaś przestępcą Prawa byłbyś, obrzezanie twe nieobrzezaniem stało się. [* Sens: wypełniasz.][j/Bo imię Boga z powodu was jest spotwarzane wśród pogan, tak jak jest napisane.jiMKtóry przez Prawo chełpisz się, poprzez przestępstwo obok Prawa Bogu nie okazujesz szacunku?h)Mówiąc, (by) nie cudzołożyć, cudzołożysz? Czując wstręt (do) wizerunków*, dopuszczasz się świętokradztwa? [* O posągach bóstw.]kgOWięc nauczając drugiego, ciebie samego nie nauczasz? Ogłaszając, (by) nie kraść, kradniesz?xfiwychowawcą nierozsądnych, nauczycielem niemowlęcych, mającym ukształtowanie poznania i prawdy w Prawie. -"e=jesteś przekonany, (że) ty sam przewodnikiem być* ślepych, światłem (tych) w ciemności, [* Składniej: "że ty właśnie jesteś przewodnikiem".]d)i poznajesz wolę, i aprobujesz przewyższające*, pouczany dzięki Prawu, [* Prawdopodobny sens: to, co istotne, co najważniejsze w życiu.]xciJeśli zaś ty Judejczyka nadajesz sobie nazwę, i dajesz sobie spoczywać na Prawie, i chełpisz się w Bogu,~buw dniu, gdy sądzi Bóg ukryte* ludzi według dobrej nowiny mej poprzez Pomazańca Jezusa. [* Z domyślnym: sprawy.]%aCktórzy wykazują czyn Prawa wypisany* na sercach ich, (bo równocześnie świadczy) ich sumienie i potem (gdy) jednych drugich** wyliczenia (oskarżają) lub i (bronią), [* "czyn Prawa wypisany" z domyślnym "być". Składniej: "że czyn Prawa wypisany jest".] [** Sens: wzajemne.]~`uKiedy bowiem poganie, nie Prawa mając*, dzięki naturze** (te)*** Prawa czynią, ci Prawa nie mając, dla siebie samych są prawem; [* "nie Prawa mając" - składniej: "nie mając Prawa".] [** Możliwe: "z natury".] [*** Z domyślnym: nakazy.]y_k nie bowiem słuchacze Prawa sprawiedliwymi przed Bogiem, ale czyniący Prawo uznani zostaną za sprawiedliwych. ^ Jacy bowiem nie mając Prawa zgrzeszyli, nie mając Prawa i zginą; i jacy w Prawie zgrzeszyli, poprzez Prawo zostaną osądzeni;]  nie bowiem jest branie według twarzy* u Boga. [* Metaforyczne określenie oceniania człowieka według tego, co zewnętrzne.]k\O chwała zaś, i szacunek, i pokój każdemu czyniącemu dobro, Judejczykowi najpierw i Hellenowi;#[? utrapienie i ucisk na całą duszę człowieka sprawiającego zło, Judejczyka najpierw i Hellena*; [* Nazwa ogólna dla pogańskiego świata greckiego.]yZktym zaś z podjudzania i nieulegającym prawdzie, ulegającym zaś niesprawiedliwości gniew i rozdrażnienie -^Y5tym w wytrwałości czynu dobrego chwały, i szacunku, i niezniszczalności szukającym* życie wieczne; [* Dopełnieniem bliższym tego słowa są w tekście wyrazy ,,chwały, i szacunku, i niezniszczalności".]3Xaktóry odda każdemu według czynów jego:+WOWedług zaś twardości twej i niezdolnego do zmiany myślenia serca gromadzisz tobie samemu gniew na dzień gniewu i objawienia się sprawiedliwego osądu Boga,pVYLub bogactwo łagodności Jego, i powściągliwość*, i wielkoduszność lekceważysz, nie wiedząc, że łagodność Boga do zmiany myślenia** cię prowadzi? [* Sens: cierpliwość.] [** W N.T. termin techniczny "nawrócenie".]5UcLiczysz zaś (na) to, o człowieku sądzący takie* sprawiających i czyniący te same, że ty wymkniesz się z sądu Boga? [* Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]+TOWiemy zaś*, że sąd Boga jest według prawdy na takie** sprawiających. [* Inne lekcje: "bowiem"; bez "zaś".] [** Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]]S 5Dlatego niemożliwy do obronienia jesteś, o człowieku każdy sądzący; w czym bowiem sądzisz drugiego, ciebie samego zasądzasz, bo te same* sprawiasz sądząc. [* Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]DR  którzy przepis Boga poznawszy, że takie* sprawiający godni śmierci są, nie jedynie je czynią, ale i zgadzają się ze sprawiającymi. [* Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]@Q }nierozumnych, zdradzieckich, nielubów, nielitościwych;.P W(jako) szkalujących, nienawidzących Boga, obrażających*, hardych, samochwalców, wynalazców (rzeczy) złych, rodzicom nieuległych, [* Możliwe: "zuchwalców".]qO ](jako) wypełnionych każdą niesprawiedliwością, niegodziwością, zachłannością, złością*, (jako) napełnionych zawiścią, zabójstwem, sporem, podstępem, złośliwością, obmówców, [* Inne lekcje zamiast "niegodziwością, zachłannością, złością": "niegodziwością, złością, zachłannością"; "złością, niegodziwością, zachłannością"; "złością, nierządem, zachłannością"; "nierządem, niegodziwością, zachłannością, złością"; "niegodziwością, nierządem, zachłannością, złością"; "i nierządem, zachłannością, złością"; "zachłannością, złością".] N I tak jak nie zaaprobowali, (by) Boga mieć w uznaniu, wydał ich Bóg ku niezdatnej myśli, (by) czynić nie będące stosownym,M #podobnie i męskie, odrzuciwszy zgodne z naturą użycie żeńskiego, dali się zapalić przez sięgnięcie ich ku jedni drugim, męskie w męskich (tę) niedostojność sprawiając i zapłatę, którą trzeba, (za to) błąkanie się ich na sobie samych odbierając.L Przez to wydał ich Bóg na namiętności braku szacunku; bo żeńskie ich zamieniły zgodne z naturą użycie na (to) wbrew naturze,1K ]którzy zamienili prawdę Boga na kłamstwo, i zaczęli czcić i zaczęli służyć stworzeniu wbrew (Temu), (który stworzył), który jest wysławiony na wieki. Amen.)J MDlatego wydał ich Bóg przez pożądania serc ich na nieczystość, (by) doznawać braku szacunku ciała* ich przez nich, [* "doznawać braku szacunku ciała" - składniej: "by ciała ich doznawały braku szacunku". Możliwy inny przekład: "doznawania braku szacunku przez ciała ich".]JI i zmienili chwałę niezniszczalnego Boga na upodobnienie* obrazu (do) zniszczalnego człowieka, i fruwających, i czworonogów, i pełzających. [* Sens przedmiotowy: to, co jest upodobnione.]H 9Zapewniając*, (że) być mądrzy**, dali się uczynić głupimi, [* Sens: Chociaż zapewniają.] [** "być mądrzy" - składniej: "że są mądrzy".]KG dlatego że poznawszy Boga nie jako Bogu oddali chwałę lub podziękowali, ale stali się czczymi w rozważaniach ich* i zostało pogrążone w ciemności nierozumne ich serce. [* Sens: swych.]hF KBo niewidzialne Jego, od stworzenia świata w czynach* zauważane, są oglądane: wieczna Jego moc i boskość, ku być oni niemożliwi do obronienia; [* Możliwe też: "dzięki czynom"; "w czynach" - tu o wytworach czynu.]cE Adlatego że poznawalne Boga widoczne jest wśród nich; Bóg bowiem im uczynił widocznym.$D CJest objawiany bowiem gniew Boga z nieba przeciwko każdej bezbożności i niesprawiedliwości ludzi, (tych) prawdę w niesprawiedliwości zatrzymujących, C usprawiedliwienie bowiem Boga w niej jest objawiane z wiary ku wierze, jak jest napisane: Zaś sprawiedliwy z wiary żyć będzie.B 'Nie bowiem wstydzę się z powodu dobrej nowiny, mocą bowiem Boga jest ku zbawieniu każdemu wierzącemu, Judejczykowi najpierw i Hellenowi;A tak (to) we mnie ochocze, (by) i wam w Rzymie* ogłosić dobrą nowinę. [* Niektóre rękopisy nie mają słów "w Rzymie".]H@  Hellenom i barbarzyńcom, mądrym i bezmyślnym powinny jestem;v? g Nie chcę* zaś, (by) wy nie wiedzieć**, bracia, że wielekroć postanowiłem sobie przyjść do was, i zostałem powstrzymany aż do dotychczas, aby jakiś owoc powziąłbym i wśród was, jak i wśród pozostałych ludów. [* Inne lekcje zamiast "Nie chcę"; "nie spodziewam się"; "nie chcemy".] [** "wy nie wiedzieć" - składniej: "żebyście nie wiedzieli".]y> m to zaś jest, (by) zostać razem zachęceni wśród was przez (tę) wśród jedni drugich wiarę waszą i moją.j= O Pragnę bowiem zobaczyć was, aby jakiś przekazałbym dar wam duchowy ku zostać utwierdzeni wy, p~}~|{b{zezyxxJwwrw!vSuu}tWt s rqppon'mmflllki&hgggfe^d=ccAbb=ai^^P]B\[YXX^WWVcUrTTSRRJQgPHONMMGLKKvJJ IIdG:EDDDCmBAA<@@@?=<;O:877n755100s/.4--x,,++**)s(("'b&k%%9$$S#"u!!< K8d#4:73Q[9H z w  7 ~} usRp/ Ale jeśli łaknie nieprzyjaciel twój, karm go; jeśli pragnie, dawaj pić mu; to bowiem czyniąc węgle ognia sypać będziesz na głowę jego.`9 nie siebie samych mszcząc, umiłowani, ale dajcie miejsce gniewowi, jest napisane bowiem: Mnie ukaranie*, ja oddam w zamian, mówi Pan. [* "Mnie ukaranie" - sens: do mnie należy ukaranie, mnie jest zastrzeżone.]\1 jeśli możliwe, (to) z przyczyny waszej, z wszystkimi ludźmi zachowując pokój;~y Nikomu złego za złe (nie) oddając; troszcząc się (o) piękne* przed wszystkimi ludźmi; [* Sens: o to, co dobre.]}+ To samo ku jedni drugim myśląc, nie wysoko myśląc, ale (do) uniżonych dostosowując się. Nie stawajcie się rozsądni przed sobą samymi.D| Radować się z radującymi się, płakać z płaczącymi.7{g Błogosławcie prześladujących [was]*, błogosławcie i nie przeklinajcie. [* Inne lekcje zamiast "prześladujących was": "prześladujących"; "nieprzyjaciół waszych".]#z? potrzeb świętych* będący wspólnikami, gościnność ścigający**. [* Świętymi nazywano chrześcijan.] [** Metafora sportowa. Jej sens: rywalizować z innymi w zakresie gościnności. Cała wypowiedź od słów "Brzydzący się" (w. 9) do "ścigający" ma sens imperatywny.]lyQ nadzieją radujący się (w) utrapieniu będący wytrwali, (przy) modlitwie trwający niezłomnie,oxW gorliwością nie dokuczliwi, duchem wrzący, Panu* służący, [* Inna lekcja: "porze" lub "porą".]}ws kochaniem braci ku jedni drugim tkliwi, szacunkiem* jedni drugich wyprzedzający, [* Chodzi o szacunek dla innych.]v} Miłość nieobłudna*. Brzydzący się niegodziwością**, łączący się z dobrem**; [* Z domyślnym: niech będzie.]wug czy to zachęcający w zachęcie, przekazujący w prostocie, stawiany na czele w gorliwości, litujący się w wesołości*, [* Od słów "Mając zaś" (w. 6) do "w wesołości" nie ma żadnego orzeczenia. Jest to wypowiedź eliptyczna.]Bt czy to służbę w służbie, czy to nauczający w nauce,qs[ Mając zaś dary według łaski, (tej) danej nam, różne, czy to prorokowanie według proporcji wiary,Tr! tak liczni jednym ciałem jesteśmy w Pomazańcu, (tak) zaś co do jednego* jedni drugich członkami. [* "tak zaś co do jednego" - przekład prawdopodobny. Składnia tego miejsca jest bardzo niejasna.]xqi Tak jak bowiem w jednym ciele wiele członków mamy, (te) zaś członki wszystkie nie to samo mają dokonanie,ipK Mówię bowiem poprzez łaskę daną mi każdemu będącemu wśród was, (by) nie ponad miarę myśleć oprócz (tego), co trzeba myśleć, ale myśleć ku zachowywać rozsądek, każdemu jak Bóg przydzielił miarę wiary.ow i nie dostosowujcie swej postaci do wieku tego, ale dajcie się przekształcać odnowieniem myśli, ku próbować wy*, czym wola Boga, dobre, i bardzo podobające się, i dojrzałe. [* "ku próbować wy" - w oryginale oznacza zamierzony skutek.]Jn  Zachęcam więc was, bracia, poprzez litość Boga. (by) postawić ciała wasze (jako) ofiarę żyjącą, świętą, bardzo podobającą się Bogu, (tę) związaną ze słowem służbę waszą;Vm% $Bo z Niego i poprzez Niego i ku Niemu wszystko; Jemu chwała na wieki: amen.Hl  #Lub kto wcześniej dał Jemu, i oddane zostanie w zamian jemu?Jk  "Kto bowiem pojął myśl Pana? Lub kto doradcą Jego stał się?j !O głębio bogactwa, i mądrości, i poznania Boga; jak niemożliwe do docieczenia sądy Jego i niemożliwe do wytropienia drogi Jego. i  współzakluczył bowiem Bóg wszystkich* ku nieuległości, aby (nad) wszystkimi zlitowałby się. [* Inna lekcja: "wszystko".]h tak i ci teraz nie ulegli (z powodu) waszej litości, aby i oni [teraz]* doznaliby litości; [* Inne lekcje: "później"; bez "teraz".]-gS Jak właśnie bowiem wy kiedyś nie ulegliście Bogu. teraz zaś doznaliście litości (z powodu) tych* nieuległości, [* Zaimek ten określa potomstwo Abrahama.]7fi nieżałowanymi bowiem dary i powołanie Boga.se_ Według dobrej nowiny nieprzyjaciółmi z powodu was, według zaś wybrania umiłowanymi z powodu ojców;Qd i to (dla) nich ode mnie przymierze, kiedy oddzielę grzechy (od) nich. c  i tak cały Izrael zostanie zbawiony; tak jak jest napisane: Przyjdzie z Syjonu wyciągający, odwróci bezbożności od Jakuba;}bs Nie bowiem chcę, (by) wy nie wiedzieć*, bracia, (o) tajemnicy tej, aby nie bylibyście [przed] sobą samymi rozsądnymi**, że skamienienie po części Izraelowi stało się, aż do kiedy wypełnienie pogan weszłoby, [* "wy nie wiedzieć" składniej: "byście nie wiedzieli".] [** Prawdopodobny sens: by się wam nie wydawało, że jesteście sami z siebie rozsądni.]{ao Jeśli bowiem ty z (tego) według natury zostałeś wycięty dzikiego drzewa oliwnego i obok natury zostałeś wszczepiony w piękne drzewo oliwne, jak wiele bardziej tamci, (ci) według natury. wszczepieni zostaną we własne drzewo oliwne.`y I oni zaś, jeśli nie utrzymają się w niewierze, zostaną wszczepieni; mocny bowiem jest Bóg znowu wszczepić ich._w Zobacz więc łagodność i srogość* Boga; dla (tych) (którzy spadli)** srogość***, dla zaś ciebie łagodność Boga, jeśli utrzymasz się w łagodności, gdyż i ty zostałbyś wycięty****. [* Tu podano znaczenie pochodne. Wyraz oryginalny składa się z dwu członów kompozycyjnych: z "od", i z tematu czasownika "ciąć", oraz z formantu tworzącego nazwy czynności lub odprzymiotnikowe abstracta. Według etymologii zatem chodzi tu o zdecydowanie i nieomylność Boga w odcinaniu tego, co złe.] [** Metafora nawiązująca do porównania Izraelitów do gałęzi (zob. w. 16nn.).] [*** Według etymologii, podanej wyżej, mogłoby tu być dla dopełnienia obrazu oliwnego drzewa "odcięcie".] [**** Metafora rozwijająca obraz drzewa oliwnego.]q^[ jeśli bowiem Bóg (tych) według natury gałęzi nie oszczędził, [nie jakoś] ani ciebie oszczędzi.]} Pięknie; (z powodu) niewiary zostały odłamane, ty zaś (z powodu) wiary stanąłeś. Nie wysoko myśl, ale bój się;Y\+ Powiesz więc: «Odłamane zostały gałęzie, aby ja zostałbym wszczepiony».[ nie chełp się z poniżeniem (tych) gałęzi: jeśli zaś chełpisz się z poniżeniem, nie ty korzeń niesiesz, ale korzeń ciebie.KZ Jeśli zaś niektóre (z) gałęzi zostały odłamane, ty zaś, z dzikiego drzewa oliwnego będąc, zostałeś wszczepiony wśród nich i współuczestnikiem korzenia tłustości* drzewa oliwnego** stałeś się, [* Inne lekcje zamiast "korzenia tłustości": "korzenia i tłustości"; "tłustości"; "tłustości korzenia"; "tłustości i korzenia".] [** "korzenia tłustości drzewa oliwnego" - składniej: "tłustości korzenia drzewa oliwnego".]oYW Jeśli zaś pierwocina* święta, i ciasto; i jeśli korzeń święty, i gałęzie. [* Sens: zaczyn.]2X] Jeśli bowiem odrzucenie ich pojednaniem świata, czym dobranie*, jeśli nie życiem z martwych**? [* Lub: "przyjęcie".] [** "z martwych" - sens: po zmartwychwstaniu.]W oby jakoś pobudziłbym do zazdrości me ciało* i zbawiłbym niektórych z nich. [* Rodzaj zamienni. Jej sens: moich współrodaków.]V Wam zaś mówię, poganom. Na ile więc jestem ja pogan* wysłannikiem, służbę mą otaczam chwałą, [* Sens: do pogan.]kUO Jeśli zaś występek ich bogactwem świata i poniżenie ich bogactwem pogan, jak wielce bardziej!T; Mówię więc, czy potknęli się, aby padliby? Nie może stać się; ale (z powodu) ich występku zbawienie dla pogan, ku pobudzić do zazdrości ich.mSS niech zostaną pogrążone w ciemności oczy ich, (by) nie widzieć*, i grzbiet ich przez cały** równocześnie zegnij. [* W oryginale infinitivus zamierzonego skutku. Składniej: "aby nie widziały".] [** Z domyślnym: czas.]wRg I Dawid mówi: Niech stanie się stół ich za pułapkę i za sidło, i za obrazę, i za oddanie w zamian im,;Qo tak jak jest napisane: Dał im Bóg ducha grozy*, oczy nie widzenia i uszy nie słyszenia, aż do (tego) dzisiaj dnia. [* Tu odstąpiono od metafory. Dosłownie: "przekłucia".]P Cóż więc? Czego poszukuje Izrael, tego nie osiągnął, (to) zaś wybranie osiągnęło; (ci) zaś pozostali zostali skamienieni,HO  jeśli zaś łaską, już nie dzięki czynom, gdyż (ta) łaska już nie staje się łaską*. [* Inne lekcje: "łaską. Jeśli zaś dzięki czynom, już nie jest łaską"; "łaską. Gdyż ten czyn już nie jest czynem"; "łaską. Jeśli zaś dzięki Czynom już nie jest łaską, gdyż ten czyn już nie jest czynem".]]N3 Tak więc i w (tej) teraz porze pozostałość według wybrania łaski stała się;M} Ale co mówi jemu wyrocznia? Pozostawiłem mnie samemu siedem tysięcy mężów, którzy nie zgięli kolana (dla) Baala.vLe Panie, proroków Twych zabili, ołtarze Twe zburzyli, i ja zostałem pozostawiony sam, i szukają duszy mej.5Kc Nie odepchnął od siebie Bóg ludu Jego*, który wcześniej poznał. Czy nie wiecie, w Eliaszu co mówi Pismo? Jak wstawia się u Boga przeciw Izraelowi: [* Sens: swego.]sJ a Mówię więc. czy odepchnął od siebie Bóg lud* Jego**? Nie może stać się; i bowiem ja Izraelitą jestem, z nasienia*** Abrahama, plemienia Beniamina. [* Inna lekcja: "dziedziczenie".] [** Sens: swój.] [*** Metafora potomstwa.]= sercem bowiem wierzy się ku usprawiedliwieniu, ustami zaś przyznaje się ku zbawieniu.9=k Bo jeśli przyznasz przez usta twe, (że) Panem Jezus*, i uwierzysz w sercu twym, że Bóg Go obudził z martwych, zostaniesz zbawiony; [* "że Panem Jezus" z domyślnym: "być" - tworzy w oryginale składnię accusativus cum infinitivo po "przyznasz". Inne lekcje zamiast "przez usta twe, że Panem Jezus": "przez usta twe, że Panem Jezus Pomazaniec"; "przez usta twe, że Panem Jezus"; "słowo przez usta twe, że Panem Jezus".]<w Ale co mówi? Blisko ciebie (to) słowo jest, w ustach twych i w sercu twym. to jest słowo wiary, które ogłaszamy.d;A lub: Kto zstąpi do otchłani? To jest, (by) Pomazańca od martwych poprowadzić do góry.f:E Zaś z wiary usprawiedliwienie tak mówi: Nie powiedz w sercu twym: Kto wstąpi do nieba? To jest, (aby) Pomazańca sprowadzić*; [* "aby Pomazańca sprowadzić" - w oryginale infinitivus celu z dopełnieniem bliższym.]:9m Mojżesz bowiem pisze (o) usprawiedliwieniu, (tym) z Prawa, że*: (Ten), (który uczynił) je, człowiek żyć będzie przez nie**. [* Inne lekcje zamiast "o usprawiedliwieniu, tym z Prawa, że": "że usprawiedliwienie, to z Prawa"; "o usprawiedliwieniu, tym z Prawa"; "że usprawiedliwienie, to z wiary"; "że".] [** Inne lekcje zamiast "Ten, który uczynił je, człowiek żyć będzie przez nie": "Ten, który uczynił, człowiek żyć będzie przez nie (to znaczy tu usprawiedliwienie)"; "Ten, który uczynił, człowiek żyć będzie przez nie"; "Ten, który uczynił je, człowiek żyć będzie przez nie (to znaczy tu przez usprawiedliwienie)"; "Ten, który uczynił je, żyć będzie przez nie"; "Ten, który uczynił je (dotyczy usprawiedliwienia), człowiek żyć będzie przez nie (o usprawiedliwieniu)".]l8Q dojrzałością* bowiem Prawa Pomazaniec ku usprawiedliwieniu dla każdego wierzącego. [* W oryginale wyraz wieloznaczny. Inne jego znaczenia, np. "wykonanie, spełnienie, wynik, następstwo, moc, wyrok, osiągnięcie" i in.]75 nie poznając bowiem Boga usprawiedliwienia*, i własnego [usprawiedliwienia] szukając, (by) postawić**, usprawiedliwieniu Boga nie podporządkowali się; [* Sens: "Bożego usprawiedliwienia".] [** W oryginale infinitivus celu. Sens: by je ustanowić, lub: by je spełnić.]W6' Świadczę bowiem im, że skwapliwość Boga mają, ale nie według poznania; 5  Bracia, upodobanie mojego serca i błaganie do Boga za nimi* ku zbawieniu. [* Inne lekcje greckie: "nimi jest"; "Izraelem jest".]4 !tak jak jest napisane: Oto kładę na Syjonie kamień potknięcia się i skałę obrazy, i wierzący w Niego nie zostanie zawstydzony.3 Z powodu czego? Bo nie dzięki wierze, ale jako dzięki czynom*; potknęli się o kamień potknięcia się**, [* Występuje tu elipsa orzeczenia: starał się o usprawiedliwienie. Inna lekcja zamiast "czynom": "czynom Prawa".] [** "potknęli się o kamień potknięcia się" - słowa te pochodzą z Proroctwa Izajasza, tu jednak zastosowane są jako element sportowego obrazu.]42a Izrael zaś ścigając* prawo usprawiedliwienia do prawa nie przyszedł pierwszy**. [* Metafora sportowa, kontynuacja metafory zastosowanej w w. 30.] [** Kontynuacja metafory sportowej, przemieniającej się już tu właściwie w obraz wyścigów na stadionie. Lepiej byłoby: "dobiegł pierwszy".]=1s Co więc powiemy? Że poganie, (ci) nie ścigający* usprawiedliwienia, złapali** usprawiedliwienie, usprawiedliwienie zaś (to) dzięki wierze: [* Metafora sportowa. Tu oznacza działania zmierzające do osiągnięcia usprawiedliwienia.] [** Metafora sportowa. Tu oznacza osiągnięcie usprawiedliwienia.]0% I jak wcześniej powiedział Izajasz: Jeśli nie Pan Zastępów* zostawiłby nam nasienia**, jak Sodoma stalibyśmy się i jak Gomora zostalibyśmy upodobnieni***. [* Przekład tego wyrazu według BT.] [** Sens: potomstwa.] [*** Sens: upodobnilibyśmy się do Gomory.]Q/ słowo bowiem, oporządzając i obcinając*, uczyni** Pan na ziemi. [* "oporządzając i obcinając" - słowo Boże traktowane jest tu jak żywa roślina, którą ogrodnik, gdzie trzeba, przycina i swoimi staraniami doprowadza do owocowania. Inne lekcje zamiast "obcinając": "obcinając w usprawiedliwieniu": "obcinając w usprawiedliwieniu, bo słowo obciętym".] [** Sens: spełni, utrzyma. Dopełnieniem bliższym tego orzeczenia jest wyraz "słowo".].w Izajasz zaś woła o Izraelu: Choć byłaby liczba synów Izraela jak piasek morza, pozostałość zostanie zbawiona;-} I będzie, (że) w miejscu, gdzie zostało powiedziane im: Nie ludem mym wy, tam będą nazywani synami Boga żyjącego.],3 Jak i w Ozeaszu mówi: Nazwę nie lud mój ludem mym i nie umiłowaną umiłowaną.R+ (jako) które i powołał nas nie jedynie z Judejczyków, ale i z pogan?2*] i aby* dałby poznać bogactwo chwały Jego** na naczyniach litości, które wcześniej przygotował ku chwale, [* Inna lekcja zamiast "i aby": "aby".] [** Sens: swej.]A){ Jeśli zaś chcąc Bóg okazać gniew i dać poznać mocne* Jego**, zniósł w wielkiej wielkoduszności naczynia gniewu, wydoskonalone ku zgubie, [* Możliwe: "moc".] [** Sens: swe.]2(] Czy nie ma władzy garncarz (nad) gliną, (by) z tego samego ciasta uczynić* to ku szacunkowi naczynie, to zaś ku brakowi szacunku? [* W oryginale zamierzony skutek.]&'E O człowieku, przeciwnie, ty kim jesteś, (ten) odpowiadający przeciw Bogu? Czy powie uformowane (temu) (który uformował): Dlaczego mię uczyniłeś tak?e&C Powiesz mi więc: Dlaczego [więc] jeszcze zarzuca? Bo decyzji Jego kto stanął naprzeciw?Y%+ Zatem więc (nad) którym chce, ma litość, którego zaś chce, czyni twardym.i$K Mówi bowiem Pismo faraonowi, że: Ku temu to przebudziłem* cię, żeby okazałbym na tobie moc mą, i żeby oznajmiałoby się imię me na całej ziemi. [* Metafora wyniesienia do władzy i dopuszczenia do postawy uporu.]n#U Zatem więc nie chcącego ani biegnącego*, ale (Tego) mającego litość: Boga**. [* Z domyślnym: jest. "nie chcącego ani biegnącego" - sens: nie zależy to od decyzji chcącego ani biegnącego, "biegnącego" - metafora sportowa. Chodzi o wysiłek biegnącego sportowca.] [** Z domyślnym "jest". Sens: zależy to od mającego litość, czyli od Boga.]&"E Mojżeszowi bowiem mówi: Będę miał litość, (nad) którym jeśli będę miał litość*, i użalę się, (nad) którym jeśli się użalę**. [* Lepiej byłoby przetłumaczyć: "będę miał litość", lecz wtedy całe zdanie stałoby się tautologią. Pierwsze "będę miał litość" oznacza czynność przyszłą rzeczywistą, a "jeśli będę miał litość" - czynność przyszłą ewentualną, możliwą.] [** "jeśli się użalę" - ważne tu są także wszystkie uwagi, podane wyżej dla słów "jeśli będę miał litość".]Q! Co więc powiemy? Czy niesprawiedliwość u Boga? Nie może stać się;Q  tak jak jest napisane: Jakuba umiłowałem, zaś Ezawa znienawidziłem.K nie dzięki czynom, ale dzięki Powołującemu, zostało powiedziane* jej, że: Większy będzie służył mniejszemu; [* Orzeczenie to łączy się logicznie ze słowami "dobrego lub złego".]' (Choć) nie bowiem (zostali zrodzeni) i nie (zdziałali) coś dobrego lub złego, aby (to) według wybrania postanowienie Boga oczekiwałoby,s_ Nie jedynie zaś, ale i Rebeka z jednego łoża mając*, (z) Izaaka, ojca naszego. [* Sens: poczynając.]kO obietnicy bowiem słowo to: W porze tej przyjdę i będzie Sarze syn. [* Zgodnie z gramatyką grecką w oryginale liczba pojedyncza orzeczenia przy podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego.] [** Metaforycznie o potomstwie.]iK To jest, nie dzieci ciała tymi dziećmi Boga, ale dzieci obietnicy liczone są* za nasienie**; nie ponieważ są nasieniem* Abrahama, wszyscy dziećmi, ale: W Izaaku zostanie powołane (dla) ciebie nasienie*. [* Metafora potomstwa.] Nie mianowicie zaś, że opadło* słowo Boga. Nie bowiem wszyscy z Izraela, ci Izraelem; [* W biblijnym języku metaforą "opadać" oznacza się jałowość słowa albo utratę wartości słowa przez lekceważące potraktowanie go przez słuchaczy.])K których ojcowie, i z których Pomazaniec (to) co do ciała; (Ten) będący nad wszystkimi, Bóg, wysławiony* na wieki. Amen. [* Z domyślnym: niech będzie.]1[ którymi są Izraelici, których usynowienie, i chwała, i przymierza* i ustanowienie Prawa, i służba**, i obietnice, [* Inna lekcja: "przymierze".] [** O liturgii.]/ Życzyłbym sobie bowiem zaklęciem* być sam ja z dala od Pomazańca za braci mych, (tych) krewnych** mych co do ciała, [* Sens: rzeczą wyklętą, osobą objętą przekleństwem. "życzyłbym sobie", oznacza życzenie niemożliwe do spełnienia.] [** O współrodakach.]_7 że smutek mi jest wielki* i nieustanna boleść sercu memu**. [* "smutek mi jest wielki" - składniej: "mam wielki smutek".] [** "nieustanna boleść sercu memu" - składniej: "serce me ma nieustanną boleść".]t c Prawdę mówię w Pomazańcu, nie kłamię, (bo równocześnie świadczy) mi sumienie me w Duchu Świętym,5'ani wysokość*, ani głębia, ani jakieś stworzenie inne (nie) będzie mogło nas oddzielić od miłości Boga, (tej) w Pomazańcu Jezusie. Panu naszym. [* Opisowo według etymologii: to co wywyższone, lub: to co się wywyższyło. W oryginale jest to forma rzeczownikowa.])K&Jestem przekonany bowiem, że ani śmierć, ani życie, ani zwiastuni*, ani panowania, ani nastałe, ani mające nastąpić, ani moce, [* Inaczej: aniołowie.]a;%Ale w tych wszystkich ponad miarę zwyciężamy poprzez (Tego) (który umiłował) nas.{o$Jak jest napisane, że: Gwoli Ciebie uśmiercani jesteśmy cały dzień, zostaliśmy policzeni jako owce zabicia.mS#Kto nas oddzieli od miłości Pomazańca*? Utrapienie, lub ucisk. lub prześladowanie, lub głód, lub nagość, lub niebezpieczeństwo, lub miecz? [* Inne lekcje zamiast "Pomazańca": "Boga": "Boga, tej w Pomazańcu Jezusie".]-"kto mającym zamiar zasądzać? Pomazaniec [Jezus] (Tym), (który umarł); bardziej zaś obudzonym*, który i jest na prawej** Boga, który i wstawia się za nami. [* Sens: wskrzeszonym. Inna lekcja zamiast "obudzonym": "obudzonym z martwych".] [** Z domyślnym: stronie.]Z -!Kto będzie oskarżał przeciw wybranym Boga? Bóg uznającym za sprawiedliwych;} s Który swojego Syna nie oszczędził, ale za nas wszystkich wydał Go, jak nie i razem z Nim wszystko nam podaruje?I  Co więc powiemy do tego? Jeśli Bóg za nami, kto przeciw nam?| qktórych zaś przeznaczył, tych i powołał; i których powołał, tych i uznał za sprawiedliwych*; których zaś uznał za sprawiedliwych*, tych i otoczył chwałą. [* Lub: "uczynił sprawiedliwymi". Ten przekład jest chyba trafniejszy.][ /Bo których wcześniej poznał, i przeznaczył (jako) mających kształt tożsamy z* obrazem Syna Jego, ku być On pierworodnym** wśród wielu braci; [* Jest możliwe, że występuje tu dosyć częsta elipsa słowa "być". Wtedy przekład mógłby być następujący: "i przeznaczył, by byli (lub "stali się") mającymi kształt tożsamy z".] [** "ku być On pierworodnym" - w oryginale przyimek z oznaczające skutek. Składniej: "tak by był On pierworodnym".]NWiemy zaś, że (z) miłującymi* Boga wszystko współpracuje** ku dobremu, (z tymi) według postanowienia powołanymi będącymi. [* "z miłującymi" - przyimek "z" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "współpracuje".] [** Inna lekcja: "współpracuje Bóg" - wtedy: "we wszystkim współpracuje Bóg".]dAzaś Badający serca wie, czym zamysł Ducha, że według Boga wstawia się za świętymi.  Tak samo zaś i Duch wspomaga bezsiłę naszą; tego bowiem, (o) co mamy pomodlić się, jak trzeba, nie wiemy, ale sam Duch ponad miarę wstawia się* wzdychaniami niewymownymi; [* Inne lekcje: "ponad miarę wstawia się za nami": "za nami wstawia się".]c?Jeśli zaś (na to) czego nie widzimy, mamy nadzieję, poprzez wytrwałość wyczekujemy./WBo (dla) nadziei* zostaliśmy zbawieni; nadzieja** zaś widziana nie jest nadzieją**; co bowiem widzi, kto*** (na to) ma nadzieję****? [* Teoretycznie możliwe też: "nadzieją", "co do nadziei", "w nadziei".] [** Tu o przedmiocie nadziei. Być może przedmiot nadziei oznacza także dativus commodi "dla nadziei", użyty kilka wyrazów wcześniej.] [*** Inne lekcje: "ktoś, na co" - wtedy: "co bowiem widzi ktoś, na co": "kto i"; "ktoś, na co i" - wtedy: "co bowiem widzi ktoś, na co i ma nadzieję?"] [**** "co bowiem widzi, kto na to ma nadzieję?" - składniej: "kto bowiem na to ma nadzieję, co (już) widzi?". Inna lekcja zamiast "ma nadzieję": "jest wytrwały".]Pnie jedynie zaś, ale i sami pierwocinę Ducha mając my i sami w sobie samych wzdychamy, usynowienia* wyczekując, odkupienia ciała naszego. [* Niektóre rękopisy nie mają wyrazu "usynowienia".]hIWiemy bowiem, że całe stworzenie wspólnie wzdycha i wspólnie rodzi w bólach aż do teraz;#że* i to stworzenie uwolnione zostanie od niewoli zniszczenia ku wolności chwały dzieci Boga. [* Inne lekcje: "dlatego że"; bez "że".]/Wbo czczości stworzenie podporządkowało się, nie z własnej woli*, ale z powodu (Tego), (który podporządkował), w nadziei [* W oryginale forma przymiotnikowa.]FBo wyczekiwanie stworzenia objawienia synów Boga wyczekuje;~3Liczę bowiem, że nie godnymi cierpienia* (tej) teraz pory względem mającej nastąpić chwały, (tak by) zostać objawiona** na nas. [* "że nie godnymi cierpienia" - sens: że obecne nasze cierpienia nie są godne, nie zasługują.] [** W oryginale bezokolicznik skutku.]B}}Jeśli zaś dziećmi, i dziedziczącymi; dziedziczącymi Boga, współdziedziczącymi zaś Pomazańca*, jeśli rzeczywiście współcierpimy, aby i wspólnie otoczeni zostalibyśmy chwałą. [* "współdziedziczącymi zaś Pomazańca" - sens zgodny ze składnią oryginału: dziedziczącymi razem z Pomazańcem.]Y|+Ten Duch równocześnie świadczy duchowi naszemu, że jesteśmy dziećmi Boga. {Nie bowiem otrzymaliście ducha niewoli znowu ku bojaźni, ale otrzymaliście Ducha usynowienia, w którym wołamy: ,,Abba, Ojcze";MzJacy bowiem Duchowi Boga dają się prowadzić, ci synami Boga są.`y9 jeśli bowiem według ciała żyjecie macie umrzeć*, jeśli zaś Duchem** dokonania ciała uśmiercacie, żyć będziecie. [* "macie umrzeć" - umownie zamiast "umrzecie".] [** Teoretycznie możliwe: "dla Ducha".]^x5 Zatem więc, bracia, powinnymi jesteśmy, nie ciału, (tak by) według ciała żyć;fwE Jeśli zaś Duch (Tego). (który obudził) Jezusa z martwych. mieszka w was. (Ten), (który obudził) Pomazańca z martwych*, ożywi i umieralne ciała wasze poprzez zamieszkującego Jego** Ducha*** w was. [* Inne lekcje zamiast "Pomazańca z martwych": "Jezusa z martwych"; "Pomazańca Jezusa z martwych"; "Jezusa Pomazańca z martwych"; "z martwych Pomazańca Jezusa"; "z martwych Jezusa Pomazańca"; "Pomazańca"; lekcja bez słów "Ten, który obudził Pomazańca z martwych".] [** Sens: swego.] [*** Inna lekcja zamiast "poprzez zamieszkującego Jego Ducha": "z powodu zamieszkującego Jego Ducha".]uvc Jeśli zaś Pomazaniec w was, ciało martwe z powodu grzechu, zaś duch życiem z powodu usprawiedliwienia.u Wy zaś nie jesteście w ciele, ale w Duchu, skoro Duch Boga mieszka w was. Jeśli zaś ktoś Ducha Pomazańca nie ma, ten nie jest Jego.Bt(ci) zaś w ciele będący Bogu spodobać się nie mogą.swdlatego że zamysł ciała nieprzyjacielem względem Boga, bo prawu Boga nie podporządkowuje się, ani bowiem może;MrBo zamysł ciała śmiercią, zaś zamysł Ducha życiem i pokojem;nqU(Ci) bowiem według ciała będący (o tych) ciała myślą, (ci) zaś według Ducha (o tych) Ducha.kpOaby sprawiedliwy czyn* Prawa zostałby wypełniony w nas, (tych) nie według ciała chodzących**, ale według Ducha. [* Inne możliwe przekłady: "usprawiedliwienie", "przepis".] [** Metafora życia etycznego i religijnego.]xoiBo niemocność* Prawa, na którą chorowało z powodu ciała, Bóg swego Syna posławszy w upodobnieniu** ciała grzechu i za grzech zasądził grzech w ciele, [* Możliwe też: "niemożliwość".] [** Sens: w podobieństwie, w postaci.] nbo prawo Ducha życia w Pomazańcu Jezusie uwolniło cię* od prawa grzechu i śmierci. [* Inne lekcje: "mię": "nas": bez "cię".]]m 5Żadne zatem teraz zasądzenie* (dla tych) w Pomazańcu Jezusie**; [* z domyślnym: jest.] [** Inne lekcje: "Jezusie nie według ciała chodzących", "Jezusie nie według ciała chodzących, ale według Ducha"·]2l]Wdzięczność zaś Bogu* poprzez Jezusa Pomazańca, Pana naszego. Zatem więc sam ja myślą służę prawu Boga, zaś ciałem prawu grzechu. [* Z domyślnym: "niech będzie". Inne lekcje zamiast "Wdzięczność zaś Bogu": "Wdzięczność Bogu": "Łaska Boga": "Łaska Pana; "Dziękuję Bogu".]MkUdręczony ja człowiek; kto mię wyciągnie z ciała śmierci tej?jwwidzę zaś inne prawo w członkach mych, biorące udział w wojnie przeciwko prawu myśli mej i biorące do niewoli mię przez* prawo grzechu, będące w członkach mych. [* Niektóre rękopisy nie mają przyimka "przez". Wtedy: "mię prawem".]Gicieszę się bowiem prawem Boga w (tym) wewnątrz człowieku,"h=Znajduję zatem (to) prawo (dla) chcącego mnie czynić piękne*, że (obok) mnie** złe leży; [* Nie jest to przydawka wyrazu "prawo", lecz dopełnienie bliższe słowa "czynić".] [** "obok mnie" - przyimek "obok" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "leży".]rg]Jeśli zaś, czego nie chcę [ja], to czynię, już nie ja sprawiam to, ale mieszkający we mnie grzech.^f5nie bowiem, które chcę, czynię dobre, ale którego nie chcę: złe, to dokonuję.Je Wiem bowiem, że nie mieszka we mnie, to jest w ciele mym, dobre; bo chcieć leży obok mnie, zaś sprawiać piękne* nie**; [* Sens: dobre.] [** Inne lekcje: "nie znajduję", "nie poznaję".]NdTeraz zaś już nie ja sprawiam to, ale mieszkający we mnie grzech.cc?Jeśli zaś czego nie chcę, to czynię, przyznaję Prawu, że piękne*. [* Sens: dobre.]obWCo bowiem sprawiam, nie pojmuję: nie bowiem, co chcę, to dokonuję, ale co nienawidzę, to czynię.^a5Wiemy bowiem, że Prawo duchowe jest; ja zaś cielesny jestem, sprzedany pod grzech.}`s (To) więc dobre (dla) mnie stało się śmiercią? Nie może stać się; ale grzech, aby uwidoczniłby się (jako) grzech, poprzez (to) dobre (dla) mnie sprawiający śmierć; aby stałby się w nadmiarze grzesznym grzech poprzez przykazanie.R_ Tak że Prawo święte, i przykazanie święte, i sprawiedliwe, i dobre.a^; bo grzech, okazję otrzymawszy poprzez przykazanie, uwiódł mię i poprzez nie zabił.]' ja zaś umarłem, i znalezione zostało (przeze) mnie* przykazanie, (to) ku życiu, (jako) to ku śmierci; [* W oryginale: na moją szkodę.]_\7 Ja zaś żyłem bez Prawa niegdyś; (gdy przyszło) zaś przykazanie, grzech odżył,>[uOkazję zaś otrzymawszy grzech poprzez przykazanie*, sprawił we mnie całe** pożądanie; bez bowiem Prawa grzech martwy. [* Poprzez danie tu przecinka przekład łączy słowa "poprzez przykazanie" ze słowem "otrzymawszy", możliwe jest jednak ich połączenie ze słowem "sprawił".] [** Lub: "każde".]VZ%Co więc powiemy? Prawo grzechem? Nie może stać się; ale grzechu nie pojąłbym, jeśli nie poprzez Prawo, także bowiem pożądania nie znałbym, jeśli nie Prawo mówiłoby: Nie będziesz pożądać.JY teraz zaś zostaliśmy uwolnieni od Prawa, umarłszy*, w którym byliśmy zatrzymywani, tak że służyć my** w nowości Ducha i nie starości litery***. [* Inna lekcja: "śmierci", wtedy: "Prawa śmierci...".] [** "służyć my" - w oryginale zdanie skutkowe. Składniej: "my służymy".] [*** Oznacza przepisy Prawa.]0XYGdy bowiem byliśmy w ciele, doznania grzechów, (te) poprzez Prawo, działały sobie* w członkach naszych ku przynieść owoce** śmierci***; [* Możliwe też: "były działane".] [** "ku przynieść owoce" - w oryginale oznacza skutek.] [*** Ten przypadek odpowiada na pytanie: komu. czemu?] lb}}>|{}zz yyvut"srrEqtppLozngmmklqjihhWfedddcbb<``S_=^]u\[[VZZXWWaWV{UqTT9RRRPPOOKNuM/LKJII HXGdEJDCB/AA,@@R>>p> ==8<teraz zaś już nie miejsca mając w okolicach tych, pragnienie zaś mając (by) przyjść* do was od wielu** lat, [* W oryginale infinitivus zamierzonego skutku.] [** Inna lekcja: "dość licznych".]H= Dlatego i doznawałem przeszkód wiele, (by) przyjść do was;x<iale jak jest napisane: Którym nie zostało oznajmione o Nim, zobaczą. i którzy nie usłyszeli, zrozumieją.;3tak zaś uważając za szacowne. (by) głosić dobrą nowinę nie gdzie został wymieniony Pomazaniec, aby nie na cudzym fundamencie i budowałbym,X:)przez moc znaków i cudów, przez moc Ducha [Boga]*; tak że ja od Jeruzalem i kołem aż do Ilirii wypełnić** dobrą nowinę Pomazańca, [* Inne lekcje zamiast "Ducha Boga": "Ducha": "Ducha Świętego": "Ducha Boga Świętego".] [** "ja (...) wypełnić" - w oryginale zdanie skutkowe. Składniej: "tak że ja (...) wypełniłem".] 9nie bowiem odważę się (o) czymś mówić, czego nie sprawił Pomazaniec przeze mnie ku posłuszeństwu pogan, słowem i czynem,K8Mam więc dumę w Pomazańcu Jezusie (co do tych) względem Boga;I7 ku być ja* publicznym sługą Pomazańca Jezusa względem pogan, spełniającym święte obrzędy (co do) dobrej nowiny Boga, aby stałaby się ofiara pogan bardzo godną przyjęcia, uświęconą przez Ducha Świętego. [* "ku być ja" - wyrażenie przyimkowe. oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "bym był"·]z6mOdważniej zaś napisałem wam po części, jako nadto przypominający wam z powodu łaski, danej mi przez Boga,75gJestem przekonany zaś. bracia moi. i sam ja co do was, że i sami napełnieni jesteście dobrocią, wypełnieni całym poznaniem, mogący i jedni drugim kłaść do rozumu.4 Zaś Bóg nadziei oby wypełnił was całą radością i pokojem podczas wierzyć, ku obfitować wy* w nadziei przez moc Ducha Świętego. [* "ku obfitować wy" - wyrażenie przyimkowe, oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "byście obfitowali".]3{ I znowu Izajasz mówi: Będzie korzeń Jessego, i wstający, (aby) przewodzić poganom; na nim poganie oprą nadzieję.^25 I znowu: Wielbijcie, wszyscy poganie, Pana, i zacznijcie chwalić Go wszystkie ludy.>1w I znowu mówi: Ucieszcie się. poganie, z ludem Jego.,0Q zaś poganie za litość oddać chwałę* Bogu; tak jak jest napisane: Przez to wyznawać będę cię wśród pogan, i imieniu Twemu będę śpiewać. [* "poganie (...) oddać chwałę" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "Mówię". Składniej: "że poganie (...) oddali chwałę".]>/uMówię bowiem, (że) Pomazaniec sługą stać się* obrzezania dla prawdy Boga, ku umocnić obietnice ojców**, [* Pomazaniec sługą stać się" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "Mówię". Składniej: "że Pomazaniec sługą stał się".] [** W oryginale genetivus obiectivus. Sens: dane ojcom.]I. Dlatego dobierajcie* jedni drugich, tak jak i Pomazaniec dobrał** was***, ku chwale Boga. [* Sens: przygarniajcie, przyjmujcie.] [** Sens: przygarnął, przyjął.] [*** Inna lekcja: "nas".]r-]aby jednomyślnie przez jedne usta oddawalibyście chwałę Bogu i Ojcu Pana naszego, Jezusa Pomazańca.{,oZaś Bóg wytrwałości i zachęty oby dał wam to samo myśleć wśród jedni drugich według Pomazańca Jezusa,+!Jakie bowiem wcześniej zostały napisane*, ku naszej nauce zostały napisane*, aby przez wytrwałość i przez zachętę Pism nadzieję mielibyśmy. [* W oryginale liczba pojedyncza, dopuszczalna przy podmiocie rodzaju nijakiego liczby mnogiej jak właśnie tutaj.]*i bowiem Pomazaniec nie sobie samemu przypodobał się; ale tak jak j jest napisane: Obelgi lżących cię spadły na mnie.)Każdy (z) nas (temu) tuż obok niech przypodoba się* ku dobru** ze względu na budowanie***; [* Według oryginału chodzi o czynność trwałą niedokonaną.] [** W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.] [*** Metafora budowania duchowego.]0( [Jesteśmy winni zaś my, mocni, bezsilności niemocnych nosić, i nie sobie samym przypodobać się*. [* Według oryginału chodzi o czynność trwałą niedokonaną.]'zaś rozróżniający sobie, jeśli zje*, jest zasądzony, bo nie z wiary; wszystko zaś, co nie z wiary grzechem jest**. [* W oryginale coniunctivus, oznaczające czynność ewentualną.] [** Inne lekcje: "jest" plus Rz 16.25-27; "jest" plus Rz 16.25-27 i 15.33.]&Ty wiarę, [którą] masz, dla ciebie samego miej przed Bogiem. Szczęśliwy nie sądzący siebie samego, w czym aprobuje;]%3Piękne* nie zjeść mięsa i nie wypić wina, i nie przez co brat** twój potyka się***. [* Sens: dobre.] [** O współwyznawcy.] [*** Inne lekcje: "Jest zasmucany": "potyka się lub choruje"; "jest zasmucany, lub jest urażany, lub choruje"; "potyka się, lub jest urażany, lub choruje"; "jest urażany, lub potyka się, lub choruje".]$nie ze względu na potrawę obalaj dzieło Boga. Wszystko czyste, ale złe (dla) człowieka, (tego) poprzez potknięcie się jedzącego.Q#Zatem więc (te) pokoju ścigajmy* i (te) budowania, (tego) ku jedni drugim; [* Metafora sportowa o zdobywaniu pokoju i wszystkiego, co z nim związane. Inna lekcja zamiast «ścigajmy": "ścigamy".]e"Cbo w tym służący Pomazańcowi bardzo podobającym się Bogu i wypróbowanym (dla) ludzi.!Nie bowiem jest królestwo Boga zjedzeniem i wypiciem, ale sprawiedliwością, i pokojem, i radością w Duchu Świętym;\ 1Nie niech będzie spotwarzane więc wasze* dobre. [* Inne lekcje: "nasze"; "twe".]U#Jeśli bowiem z powodu potrawy brat* twój jest zasmucany, już nie według miłości chodzisz**. Nie potrawą twą tego gub, za którego Pomazaniec umarł. [* O współwyznawcy.] [** O życiu etycznym.]$AWiem i jestem przekonany w Panu, Jezusie, że nic pospolitym* z powodu siebie samego; jeśli nie** (dla) liczącego sobie, (że) coś pospolitym* być***, dla niego pospolitym*. [* Sens: nieczystym.] [** "jeśli nie" - sens: chyba, że.] [*** Składniej: "że coś jest pospolite".]]3 Już nie więc jedni drugich sądźmy; ale to osądźcie raczej, (by) nie kłaść potknięcia się* bratu** lub obrazy***. [* Tu raczej sens przedmiotowy: to, o co można potknąć się.] [** O współwyznawcy.] [*** Tu raczej sens rzeczowy: to, o co można urazić nogę. Tak "potknięcie się", jak "obraza" mają tu sens metaforyczny.]\1 Zatem [więc] każdy (z) nas o sobie samym słowo* da [ Bogu]. [* Sens: rachunek.]5 Jest napisane bowiem: Żyję ja, mówi Pan, że (dla) mnie zegnie wszystko kolano*. I każdy język wyzna Bogu. [* "zegnie wszystko kolano" - słowo "zegnie" ma w oryginale znaczenie przechodnie, a zatem, w zdaniu tym "kolano" jest jego dopełnieniem, a "wszystko" podmiotem.]B} Ty zaś dlaczego sądzisz brata* twego? Lub i ty dlaczego masz za nic brata* twego? Wszyscy bowiem staniemy przy trybunie Boga**. [* O współwyznawcy.] [** Inna lekcja: "Pomazańca".]O Na to bowiem Pomazaniec umarł i ożył*, aby i (nad) martwymi i (nad) żyjącymi zapanowałby. [* Inne lekcje zamiast "umarł i ożył": "umarł i wstał"; "i umarł i wstał"; "i umarł, i wstał, i ożył"; ,,i umarł, i wstał, i odżył"; "i ożył, i umarł, i wstał"; "umarł, i ożył, i wstał". Uwaga: zamiast przekładu "ożył" możliwe: "zaczął żyć", gdyż w oryginale jest to forma czasu przeszłego dokonanego od czasownika "żyć".]vejeśli bowiem żyjemy*, (dla) Pana żyjemy, jeśli umieramy*, (dla) Pana umieramy. Jeśli więc żyjemy*, jeśli także umieramy*, Pana jesteśmy. [* W oryginale coniunctivus oznaczające nie realność, lecz ewentualność czynności.]c?Nikt bowiem (z) nas dla siebie samego (nie) żyje, i nikt dla siebie samego (nie) umiera;Myślący (o) dniu dla Pana myśli; i jedzący (dla) Pana je, dziękuje bowiem Bogu; i nie jedzący (dla) Pana nie je, i dziękuje Bogu.Ten [bowiem] sądzi dzień obok dnia*, ten zaś sądzi każdy dzień**; każdy we własnej myśli niech się dopełnia. [* "sądzi dzień obok dnia" - sens: czyni różnice między dniami.] [** ,,sądzi każdy dzień" - sens: nie czyni różnic między dniami.]NTy kim jesteś, sądząc cudzego domownika? Własnemu panu trwa* lub pada; zostanie postawiony zaś, jest mocny bowiem Pan** postawić go. [* Możliwe: stoi.] [** Inne lekcje: "Bóg": "pan jego".]"=Jedzący nie jedzącego nie niech ma za nic, zaś nie jedzący jedzącego nie niech sądzi, Bóg bowiem go dobrał*· [* Sens: przyjął, przygarnął.]wTen wierzy, (że) zjeść wszystko*, (ten) zaś będący bez siły jarzyny je. [* Sens: że można zjeść wszystko.]M Zaś będącego bez siły (we) wierze dobierajcie*, nie ku rozróżnianiom rozważań**. [* Sens: przygarniajcie, traktujcie życzliwie.] [** Chodzi o różnice między indywidualnymi sumieniami.]s_ ale wdziejcie na siebie Pana, Jezusa Pomazańca, i ciała troski nie czyńcie sobie względem pożądań.C Jak podczas dnia dostojnie zacznijmy chodzić*, nie (dla) hulanek i pijaństw, nie (dla) łóż i rozpasań, nie (dla) sporów i zazdrości; [* Metafora życia etycznego i religijnego.]1 Noc posunęła się naprzód, zaś dzień zbliżył się. Odłóżmy od siebie więc czyny ciemności, wdziejmy na siebie [zaś] oręż światła. ' I tak* znając (tę) porę, że czas już, (by) wy** ze snu dać się zbudzić***, teraz bowiem bliżej nasze zbawienie, niż gdy uwierzyliśmy. [* W oryginale rodzaj nijaki zaimka wskazującego w funkcji przysłówka.] [** Inne lekcje: "my"; bez "wy".] [*** "wy (...) dać się zbudzić" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "znając tę porę" Składniej: "byście się ze snu zbudzili".][ / Miłość (temu) tuż obok złego nie czyni; wypełnieniem więc Prawa miłość.h I To bowiem: Nie będziesz cudzołożyć, Nie będziesz zabijać, Nie będziesz kraść, Nie będziesz pożądać*, i jeśli jakieś inne przykazanie, w słowie tym sprowadza się pod jedną głowę**, [w tym]: Będziesz miłować (tego) tuż obok ciebie jak ciebie samego. [* Inne lekcje zamiast "Nie będziesz kraść. Nie będziesz pożądać": "Nie będziesz kraść"; "Nie będziesz kraść, Nie będziesz kłamliwie świadczyć": "Nie będziesz kraść, Nie będziesz pożądać, Nie będziesz kłamliwie świadczyć": "Nie będziesz kraść, Nie będziesz kłamliwie świadczyć, Nie będziesz pożądać".] [** "Głową" nazywali Grecy także nagłówek, tytuł rozdziału. Tu sens: streszcza się, zawiera się w tej syntezie.]z m Nikomu nic (nie) bądźcie winni, z wyjątkiem jedni drugich miłować; bo miłujący drugiego Prawo wypełnił.  Oddajcie wszystkim powinności: temu daninę daninę. temu podatek podatek, temu bojaźń bojaźń, temu szacunek szacunek.xi Przez to bowiem i daniny spełniacie, publicznymi sługami bowiem Boga są ku temu to trwającymi niezłomnie.q[ Dlatego koniecznością podporządkowywać się*, nie jedynie z powodu (tego) gniewu, ale z powodu sumienia. [* Inne lekcje zamiast "koniecznością podporządkowywać się": "i podporządkowujcie się"; "podporządkowujcie się".] Boga bowiem sługą jest dla ciebie ku dobru*. Jeśli zaś zło* czyniłbyś, bój się; nie bowiem płocho miecz nosi; Boga bowiem sługą jest, karcącym względem gniewu (dla) zło sprawiającego. [* W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.]'G (Ci) bowiem przywódcy nie są bojaźnią dobremu czynowi, ale złemu. Chcesz zaś nie bać się władzy? Dobro* czyń, i będziesz miał pochwałę od niej;,Q tak że (ten) przeciwstawiający się (tej) władzy, (temu) Boga rozporządzeniu stanął przeciw, (ci) zaś, (którzy stanęli przeciw), sobie samym sąd wezmą.p [ Każda dusza* władzom wznoszącym się nad niech się podporządkowuje**. Nie bowiem jest władza, jeśli nie od Boga, (te) zaś będące przez Boga wyznaczone są; [* Sens: człowiek.] [** Inna lekcja zamiast słów "Każda dusza władzom wznoszącym się nad niech się podporządkowuje": "Wszystkim władzom wznoszącym się nad podporządkowujcie się".]- Nie daj się zwyciężać przez zło*, ale zwyciężaj przez dobro* (to) zło*. [* W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.] v~~U}}R||q{{YzRzyyZxxYww vu tss^s rZqPppmooZnn(mpm+lml"kOjii.hh=ggff%eddKccwba ``0__X^]\[YoXDWVUUU5TSSDRRPPPNMMML5K-IGDD(CBA-@??f>^=<::G9a766`5,4433322)11Z00>/-,*),(0&&Z%Y$##"!!P .mWZ1}++ ; > PN1_d"?vb\= Jak właśnie bowiem kobieta z męża, tak i mąż przez kobietę; zaś wszystko z Boga.a[; Jednakże ani kobieta niezależnie od męża, ani mąż niezależnie od kobiety w Panu. Z  Przez to powinna kobieta władzę* mieć na głowie z powodu zwiastunów. [* Inne lekcje: "zasłonę"; "zasłonę i władzę".]SY i bowiem nie został stworzony mąż dla kobiety, ale kobieta dla męża.?Xy Nie bowiem jest mąż z kobiety, ale kobieta z męża;wWg Mąż bowiem nie powinien zakrywać sobie głowy, obrazem i wyobrażeniem* Boga będąc; kobieta zaś wyobrażeniem* męża jest. [* Znaczy także "chwała". Tu jednak raczej "wyobrażenie", jako w oryginale pochodne od "wydawać się".] V9 Jeśli bowiem nie zakrywa się kobieta, i niech się strzyże; jeśli zaś haniebne (dla) kobiety być strzyżoną i być goloną, niech zakrywa się.U/ każda zaś kobieta modląca się lub prorokująca (z) nienakrytą głową zawstydza głowę swą, jednym bowiem jest i (tym) samym (z) ogoloną. T Każdy mąż modlący się lub prorokujący na głowie mając*, zawstydza głowę swą; [* Z domyślnym dopełnieniem: nakrycie.]S+ Chcę zaś wy wiedzieć*, że każdego męża głową Pomazaniec jest, głową zaś kobiety mąż, głową zaś Pomazańca Bóg. [* "Chcę zaś wy wiedzieć" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "Chcę". Składniej: "Chcę zaś, żebyście wy wiedzieli".]q Jak rozsądnym mówię, osądźcie wy, co mówię.?=y Przeto, umiłowani moi, uciekajcie od bałwochwalstwa.N< Doświadczenie was nie wzięło*, chyba że** ludzkie; wierny zaś Bóg, który nie pozwoli wy zostać doświadczeni*** ponad co możecie, ale uczyni razem z (tym) doświadczeniem i wyjście, (by) móc**** wytrzymać. [* Inaczej: "objęło, ogarnęło".] [** mają znaczenie ustępcze.] [*** "wy zostać doświadczeni" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "nie pozwoli". Składniej: "nie pozwoli, żebyście wy zostali doświadczeni".] [**** W oryginale substantywizowany bezokolicznik. W tym wypadku oznacza on skutek. Składniej: "tak byście mogli wytrzymać".]b;= Tak że uważający, (że) stać*, niech patrzy, aby nie padł**. [* W oryginale infinitivus zależny od "uważający".] [** W oryginale coniunctivus aoristi activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]A:{ To zaś* dla wzoru przypadło im, napisane zostało zaś do włożenia do rozumu naszego, ku którym końce wieków przyszły. [* Inne lekcje: "To zaś wszystko"; "Wszystko zaś to".]9 I nie narzekajcie*, tak jak niektórzy (z) nich zaczęli narzekać i zostali zgubieni przez gubiciela. [* Inna lekcja: "nie narzekajmy".]87 I nie wystawiajmy na doświadczenie Pomazańca*, jak niektórzy (z) nich doświadczyli, i przez węże byli gubieni. [* Inne lekcje: "Pana"; "Boga".]7 I nie popełniajmy nierządu, jak niektórzy (z) nich popełnili nierząd i padły jednego dnia dwadzieścia trzy tysiące.63 I nie bałwochwalcami stawajcie się, jak niektórzy (z) nich: jak właśnie jest napisane: Usiadł lud (by) zjeść i wypić i wstali bawić się.25] Te* zaś wzorami naszymi stały się ku nie być my pożądającymi (rzeczy) złych**, jak i oni zaczęli pożądać. [* Zaimek ten obejmuje fakty wymienione przez autora listu w 10.1-5.] [** Konstrukcja accusativus cum infinitivo po przyimku. Składniej: "abyśmy nie pożądali tego, co złe".]y4k Ale nie w większości ich nabrał upodobania Bóg, usłani zostali* bowiem w pustyni. [* O martwych ciałach.]3 i wszyscy ten sam duchowy wypili napój; pili bowiem z duchowej towarzyszącej skały; (tą) skałą zaś był Pomazaniec.62g i wszyscy tę samą duchową potrawę zjedli, 1 i wszyscy za Mojżeszem zostali zanurzeni* w chmurze i w morzu, [* Zob. Dz 1.5*. Inne lekcje: "zanurzyli się"; "zanurzali się".]0  Nie chcę bowiem wy nie wiedzieć*, bracia, że ojcowie nasi wszyscy pod chmurą byli i wszyscy przez morze przeszli, [* "wy nie wiedzieć" - accusativus cum infinitivo zależne od "Nie chcę". Składniej: "Nie chcę bowiem, żebyście wy nie wiedzieli".]/} ale podbijam me ciało i traktuję jak niewolnika, aby nie jakoś, innym ogłosiwszy, sam niewypróbowany stałbym się.}.s Ja zatem tak biegnę, jak nie niejasno, tak uderzam pięściami, jak nie powietrze bijący*; [* Metafory sportowe.]Z-- Każdy zaś walczący wszystko wytrzymuje: tamci więc, aby zniszczalny wieniec wzięli*. my zaś niezniszczalny. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]d,A Nie wiecie, że - na stadionie biegnący wszyscy - biegną, jeden zaś bierze nagrodę? Tak biegnijcie, aby złapaliście*. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]]+3 Wszystko zaś czynię dla dobrej nowiny, aby współuczestnikiem jej stałbym się.5*c stałem się (dla) nie mających siły nie mającym siły, aby nie mających siły pozyskałbym; (dla) wszystkich stałem się wszystkim, aby w ogóle jakichś zbawiłbym.&)E (dla) nie mających Prawa jak nie mający Prawa, nie będąc nie mającym Prawa Boga, ale zgodnym z Prawem Pomazańca, aby pozyskałbym nie mających Prawa;}(s i stałem się (dla) Judejczyków jak Judejczyk, aby Judejczyków pozyskałbym; (dla tych)* pod Prawem jak pod Prawem, nie będąc sam pod Prawem, aby (tych) pod Prawem pozyskałbym; [* W oryginale rodzajnik z domyślnym rzeczownikiem: ludzi.] ' Wolny bowiem będąc od wszystkich, (dla) wszystkich siebie samego uczyniłem niewolnikiem, aby coraz liczniejszych pozyskałbym:C& Jaka więc ma jest zapłata? Aby, głosząc dobrą nowinę, nie obciążoną kosztami położyłbym tę dobrą nowinę*, (tak by)** nie użyć swobody mej w dobrej nowinie. [* Sens: abym nie obciążył słuchaczy dobrej nowiny kosztami mego utrzymania.] [** Dosłownie: "do, ku", tworzy konstrukcję zamiarową.]x%i Jeśli bowiem z własnej woli to robiłbym*, zapłatę miałbym*; jeśli zaś nie z własnej woli, szafarzowanie powierzono mi. [* W oryginale indicativus praesentis activi ze względu na wymogi składni okresu warunkowego, modus realis.]$# Jeśli bowiem głoszę dobrą nowinę*, nie jest mi chlubą; (jako) konieczność bowiem (na) mnie leży; biada bowiem mi jest, jeśli nie głosiłbym dobrej nowiny**. [* W oryginale coniunctivus praesentis medii ze względu na wymogi składni okresu warunkowego, modus eventualis.] [** W oryginale coniunctivus aoristi medii ze względu na wymogi składni okresu warunkowego, modus eventualis.]#/ Ja zaś nie posłużyłem się żadnym (z) tych*. Nie napisałem zaś tego, aby tak stało się we mnie**, piękne bowiem mi raczej umrzeć niż*** (tej) chluby mej nikt (nie) uczyni pustą****. [* Domyślnie: uprawnień i przywilejów.] [** W sensie: aby objęły mnie wymienione uprawnienia i przywileje.] [*** Tu występuje anakolut. Myśl nie jest dokończona.] [**** Inne lekcje: "nikt nie uczyni pustą": "ktoś uczyni pustą": "aby ktoś uczynił pustą": "aby ktoś nie uczynił pustą": "aby ktoś nie uczynił pustą".]Q" Tak i Pan rozporządził (tym)* dobrą nowinę zwiastującym z dobrej nowiny żyć**. [* W oryginale rodzajnik, zamieniający imiesłów na rzeczownik.] [** Infinitivus zależny od "rozporządził".]`!9 Nie wiecie, że (przy) poświęconych* pracujący [(te)]** z poświęconego jedzą, (ci)*** ołtarzu przy będący**** (z) ołtarzem mają udział? [* Lub: "przy ofiarach".] [** Z domyślnym rzeczownikiem: pokarmy, części.] [*** W oryginale rodzajnik, zamieniający imiesłów na rzeczownik.] [**** Składniej: "ci przy ołtarzu będący".] 3 Jeśli inni (w) waszym majątku uczestniczą, nie raczej my? Ale nie posłużyliśmy się swobodą tą, ale wszystko wytrzymujemy, aby nie jakiej przeszkody dalibyśmy dobrej nowinie Pomazańca*. [* Składniej: "abyśmy nie dali jakiej przeszkody dobrej nowinie Pomazańca".]uc Jeśli my wam duchowe (dobra) posialiśmy, wielkie (to), jeśli my wasze cielesne (dobra) żąć będziemy? 9 Czy z powodu nas całkowicie mówi? Z powodu nas bowiem zostało napisane, że powinien w nadziei orzący orać i młócący w nadziei uczestniczenia.y W bowiem Mojżesza Prawie jest napisane: Nie nałożysz kagańca wołowi młócącemu. Czy (o) woły martwi się Bóg?H  Nie według człowieka to mówię, lub i Prawo tego nie mówi?% Kto służy w wojsku (za) własny żołd kiedykolwiek? Kto sadzi winnicę i owocu jej nie je? Lub kto pasie trzodę i z mleka trzody nie je?=u Czy sam ja i Barnaba nie mamy swobody nie pracować?+O wypić? Nie - mamy swobody siostry* kobiety brać ze sobą, jak i pozostali wysłannicy, i bracia Pana, i Kefas? [* Siostrą nazywa autor listu chrześcijankę.]%E Nie - mamy swobody zjeść i9m Moja obrona (przed) mnie osądzającymi jest ta.   Jeśli (dla) innych nie jestem wysłannikiem, ale (dla) was jestem, bowiem pieczęcią mego wysłannictwa wy jesteście w Panu.  Nie jestem wolny? Nie jestem wysłannikiem? Czyż nie Jezusa, Pana naszego ujrzałem? Nie dziełem mym wy jesteście w Panu?0Y Przeto jeśli potrawa uraża brata niego, nie zjem mięsa* na wiek**, aby nie brata mego uraziłbym***. [* Chodzi o mięso ofiarne.] [** W sensie: nigdy.] [*** W oryginale coniunctivus aoristi activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego. Składniej: "abym nie uraził brata mego".]xi Tak zaś grzesząc względem braci i raniąc ich sumienie będące bez siły, względem Pomazańca grzeszycie.6e Jest gubiony bowiem (ten)* będący bez siły przez twoje poznanie, brat, dla którego Pomazaniec umarł. [* W oryginale rodzajnik, zamieniający imiesłów na rzeczownik.]H  Jeśli bowiem ktoś ujrzałby cię mającego poznanie, w miejscu wizerunków* leżącego**, czyż nie sumienie jego, nie mającym siły będącego***, zostanie zbudowane do ofiarowanych wizerunkom jedzenia****? [* Chodzi o okręg świątynny pogan.] [** Grecy i Rzymianie przy ucztach leżeli na sofach.] [*** Należy łączyć z zaimkiem "jego".] [**** Połączyć: "do jedzenia ofiarowanych wizerunkom". Zdanie to wypowiedziane jest z ironią.]b= Patrzcie zaś, aby nie jakoś swoboda wasza ta potknięciem się (nie) stała* dla nie mających siły**. [* Składniej: "aby swoboda wasza nie stała się jakoś potknięciem".] [** W sensie: dla słabych w wierze.] Potrawa zaś nas nie postawi przy Bogu: ani, jeśli nie zjedlibyśmy, jesteśmy słabsi, ani, jeśli zjedlibyśmy, obfitujemy.<qAle nie w wszystkich (to) poznanie. Niektórzy zaś (z) przyzwyczajenia* aż do teraz wizerunku jak ofiarowane wizerunkowi jedzą** i sumienie ich, nie mającym siły będąc***, plami się. [* Inna lekcja: "z sumienia" w sensie: "z przekonania".] [** Składniej: "aż do teraz jako ofiarowane wizerunkowi jedzą", lub: "aż do teraz jako ofiarę idola jedzą".] [*** Składniej: "sumienie ich, będąc sumieniem nie mającym siły".]7 gale nam jeden Bóg Ojciec, od którego wszystko i my do Niego, i jeden Pan, Jezus Pomazaniec, przez którego wszystko i my przez Niego*. [* Paweł przyjmuje formułę stoicką, zmieniając środkowy przyimek. W ten sposób przeciwstawia się równocześnie panteistycznemu zrozumieniu Boga i świata.] I bowiem jeśli właśnie są nazywani bogami czy to w niebie, czy to na ziemi, jak właśnie są bogowie liczni i panowie liczni, O zjedzeniu 1 więc ofiarowanych wizerunkom* wiemy, że niczym wizerunek** w świecie i że nikt Bogiem z wyjątkiem Jednego. [* Chodzi o ofiary pokarmowe dla bóstw pogańskich.] [** Wizerunkami nazywa autor listu idole, posągi bóstw pogańskich.]G Jeśli zaś ktoś miłuje Boga. ten jest poznany przez Niego.L Jeśli ktoś uważa (że) poznać* coś. jeszcze nie poznał, jak trzeba poznać. [* Infinitivus zależny od "uważa". Składniej: "uważa, że poznał coś" lub: "uważa, że zrozumiał coś".]) MO zaś ofiarowanych wizerunkom*: wiemy, że wszyscy poznanie mamy. Poznanie nadyma, zaś miłość buduje. [* Chodzi o ofiary pokarmowe dla bóstw pogańskich.]1[(Szczęśliwsza zaś byłaby, jeśli tak wytrwałaby*, według mego mniemania. Uważam zaś i ja Ducha Bożego mieć**. [* "Szczęśliwsza zaś byłaby, jeśli tak wytrwałaby" - w oryginale okres warunkowy mieszany: w poprzedniku modus eventualis (możliwość w przyszłości), w następniku modus realis.] [** Infinitivus "mieć" zależny od słowa "uważam". Składniej: "uważam zaś, że i ja posiadam Ducha Bożego".]X)'Kobieta jest związana, do jakiego czasu żyje mąż jej; jeśliby zaś zasnął* (ten) mąż, wolna jest (żeby) któremu chce, zostać zaślubioną, jedynie w Panu. [* Eufemistyczne określenie śmierci.]gG&Tak że i zaślubiający swoją dziewicę pięknie czyni, a nie zaślubiający lepiej uczyni.C%Który zaś stanął w sercu jego (jako) utwierdzony, nie mając przymusu, władzę zaś ma nad własną wolą i to osądził w własnym sercu: strzec swoją dziewicę, pięknie uczyni.Z-$Jeśli zaś ktoś być niedostojnym* do dziewicy swojej sądzi, jeśli byłby nadjędrny**, i tak musiałoby stawać się, co chce, niech czyni; nie grzeszy: niech się zaślubiają. [* Infinitivus zależny od słowa "sądzi". Składniej: "Jeśli zaś ktoś sądzi, że jest niedostojny względem swojej dziewczyny". "Niedostojny" w sensie "niestosowny" lub "nieprzyzwoity".] [** Lub: "będący po szczycie" z domyślnym "młodości". Przyjmując to drugie znaczenie, można (zachowując poprawność gramatyczną) także tak przetłumaczyć tę część wiersza 36: "Jeśli zaś ktoś sądzi, że postąpiłby niestosownie względem swojej dziewicy, gdyby miały przeminąć lata jej młodości" (por. przekład w BT).]5c#To zaś do waszego własnego pożytku mówię, nie aby pętlę wam narzuciłbym, ale do dostojności i wytrwałości przy Panu nierozerwalnie*. [* "ale do dostojności i wytrwałości przy Panu nierozerwalnie" - składniej: "ale ze względu na to, co dostojne i nierozerwalnie wytrwałe przy Panu".]#?"i jest rozczłonkowany*. I kobieta, (ta) niezaślubiona, i dziewica troszczy się (o te)** Pana, aby była*** święta i ciałem i duchem; (ta)**** zaś, która się zaślubiła, troszczy się (o te)** świata, jak przypodobałaby się mężowi. [* Lub: "rozdarty wewnętrznie".] [** Z domyślnym rzeczownikiem "sprawy, rzeczy" itp.] [*** W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [**** Ten rodzajnik zamienia participium na rzeczownik: "mężatka" zamiast "która się zaślubiła".]!(o te)** Pana, jak przypodobałby się Panu; zaś zaślubiwszy się* troszczy się (o te)** świata, jak przypodobałby się kobiecie. [* Składniej: "ten, który zaślubił się"; "zaślubiony".] [** Z domyślnym rzeczownikiem "sprawy, rzeczy" itp.]fE Chcę zaś wy wolni od kłopotów być*. Niezaślubiony troszczy się [* "wy wolni od kłopotów być" - w oryginale accusativus cum infinitivo, zależne od "chcę".] [** Z domyślnym rzeczownikiem "sprawy, rzeczy" itp.]b~=i posługujący się światem jak nie używający; przemija bowiem postać świata tego.t}ai płaczący jak nie płaczący, i radujący się jak nie radujący się, i kupujący jak nie nabywający,O|To zaś mówię, bracia: pora skrócona jest; w końcu aby i mający kobiety jak nie mający byli*, [* W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]~{uJeśli zaś i zaślubiłbyś się, nie zgrzeszyłbyś; i jeśli zaślubiłaby się dziewica, nie zgrzeszyłaby*. Utrapienie zaś (dla) ciała będą mieć tacy, ja zaś was oszczędzani. [* "i jeśli zaślubiłaby się dziewica, nie zgrzeszyłaby" - w oryginale okres warunkowy: w poprzedniku modus eventualis (możliwość w przyszłości), w następniku modus irrealis.]nzUJesteś związany kobietą? Nie szukaj uwolnienia; Jesteś uwolniony od kobiety? Nie szukaj kobiety.5Co chcecie? W rózdze mam przyjść do was, czy w miłości (i) duchu delikatności?:=onie bowiem w słowie królestwo Boga, ale w mocy.h<IPrzyjdę zaś szybko do was, jeśli Pan zechce, i poznam nie słowo (tych) nadętych, ale moc,M;Ponieważ nie przychodząc zaś ja do was, nadęli się niektórzy.:Przez to* posłałem wam Tymoteusza, który jest mym dziecięciem umiłowanym i wiernym w Panu, (i) który wam przypomni drogi me, (te) w Pomazańcu [Jezusie], jak wszędzie w każdej (społeczności) wywołanych nauczam. [* Inna lekcja: "to samo".]c9?Zachęcam więc was: naśladowcami mymi stawajcie się. [* W oryginale zdanie warunkowe.].8UChoć bowiem dziesiątki tysięcy wychowawców mielibyście* w Pomazańcu, ale nie wielu ojców, w bowiem Pomazańcu Jezusie przez dobrą nowinę ja was zrodziłem.`79Nie zawstydzając was, piszę to, ale jak dzieciom mym umiłowanym kładąc do rozumu.{6o obrzucani obelgami zachęcamy; jakby nieczystościami świata staliśmy się, wszystkich odpadkiem, aż do teraz.n5U i trudzimy się pracując własnymi rękoma; znieważani wysławiamy, prześladowani podnosimy się,4 Aż do (tej) właśnie pory i łakniemy, i pragniemy, i nadzy jesteśmy, i policzkowani jesteśmy, i bez stałego miejsca jesteśmy, 3 My głupi przez Pomazańca, wy zaś rozsądni w Pomazańcu; my nie mający siły, wy zaś silni; wy dostojni, my zaś nieszacowni.2' Uważam bowiem: Bóg nas wysłanników ostatnimi pokazał, jakby na śmierć skazanymi, bo teatrem staliśmy się światu, i zwiastunom*, i ludziom. [* Lub: "aniołom". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] ~~e}||g{"yy^xwwLvuut]srrUqppqoznmmlllkk6jeiiHgffieedd2ccZbaU` _ ^]o]\%[[TYJVSPmOOHNNaMOMLBKaJJ^IHHH%FDBB2A@@?>U%##=""K!!; pSfm FPB 5-a y   g  3YJ o{W5Trzeba bowiem, (żeby) zniszczalne to wdziać na siebie* niezniszczalność, i umieralne to. (żeby) wdziać na siebie* nieśmiertelność. [* W oryginale infinitivus w składni accusativus cum infinitivo, zależnej od "trzeba".]z+4w momencie, w rzucie oka, w ostatniej trąbie, zatrąbi bowiem, i martwi zostaną wskrzeszeni (jako) niezniszczalni, i my zostaniemy zmienieni.oyW3Oto tajemnicę wam mówię: "wszyscy nie zaśniemy*, wszyscy zaś zostaniemy zmienieni"**, [* Inaczej: "umrzemy".] [** Inne lekcje zamiast "nie zaśniemy, wszyscy zaś zostaniemy zmienieni": "nie zaśniemy, nie wszyscy zaś zostaniemy zmienieni": "więc zaśniemy, nie wszyscy zaś zostaniemy zmienieni"; "zaśniemy, nie wszyscy zaś zostaniemy zmienieni".]x32To zaś mówię, bracia, że ciało i krew królestwa Boga dostać w udziale nie może, ani zniszczenie niezniszczalności (nie) dostaje w udziale. w 1I jak zaczęliśmy nosić obraz (tego) glinianego, zaczniemy nosić* i obraz (Tego) Niebieskiego. [* Inna lekcja: "ponieśmy".]cv?0Jaki (ów) gliniany, tacy i (ci) gliniani, i jaki (ów) Niebieski. tacy i (ci) niebiescy.%uC/(Ten) pierwszy człowiek z ziemi, gliniany, (ten) drugi Człowiek* z nieba. [* Inne lekcje: "Pan": "Człowiek, Pan"; "człowiek duchowy"; bez "Człowiek".]Vt%.Ale nie pierwsze (to) duchowe. lecz (to) zmysłowe, następnie (to) duchowe.~su-Tak i jest napisane: Stał się pierwszy człowiek, Adam ku duszy żyjącej; ostatni Adam ku duchowi ożywiającemu.urc,jest siane ciało zmysłowe, jest wskrzeszane ciało duchowe. Jeśli jest ciało zmysłowe, jest i duchowe.pqY+jest siane w braku szacunku, jest wskrzeszane w chwale; jest siane w bezsile, jest wskrzeszane w mocy;dpA*Tak i powstanie martwych. Jest siane w zniszczeniu, jest wskrzeszane w niezniszczalności;o)Inna chwała słońca, i inna chwała księżyca, i inna chwała gwiazd, gwiazda bowiem (od) gwiazdy różni się w chwale.wng(I ciała niebieskie, i ciała ziemskie, ale inna (tych) niebieskich chwała, inna zaś (ta) (tych) ziemskich.m{'Nie każde ciało tym samym ciałem, ale inne ludzi, inne zaś ciało bydląt, inne zaś ciało ptaków, inne zaś ryb.Wl'&zaś Bóg daje mu ciało jak zechciał, i każdemu (z) nasion własne ciało.4ka%I co siejesz, nie ciało, (to) mające się stać, siejesz, ale nagie ziarno na przykład* zboża lub czegoś (z) pozostałych. [* konstrukcja właściwa dla czasownika.]zjm$Nierozsądny! Ty co siejesz, nie jest ożywiane, jeśli nie umrze*. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie poprzednika okresu warunkowego, modus eventualis. Możliwy przekład: "nie będzie ożywione, jeśli nie umrze".]Yi+#Ale powie ktoś: "Jak są wskrzeszani martwi? Jakiemu zaś ciału przychodzą?"hy"Ocknijcie się sprawiedliwie i nie grzeszcie, brak poznania bowiem Boga niektórzy mają. Na zawstydzenie wam mówię.ag;!Nie łudźcie się: "Niszczą obyczaje łagodne towarzystwa* złe". [* Lub: "rozmowy".]Hf  Jeśli na wzór niewolnika* walczyłem z dzikimi zwierzętami w Efezie, jaka mi korzyść? Jeśli martwi nie są wskrzeszani, zjedzmy i wypijmy, jutro bowiem umieramy. [* Lub: "człowieka".]neUCo dzień umieram, na (tę) waszą dumę, [bracia,] którą mam w Pomazańcu Jezusie, - Panu naszym!1d]Dlaczego i my narażamy się cały czas?_c7Gdyż co uczynią (ci)* zanurzający się** za - martwych? Jeśli całkowicie martwi nie są wskrzeszani, dlaczego i zanurzają się*** za nich? [* W oryginale rodzajnik, użyty do substantywizacji imiesłowu.] [** O chrzcie, zob. Dz 1.5*. Możliwy przekład: "zanurzani".] [*** O chrzcie, zob. Dz 1.5*. Możliwy przekład: "są zanurzani".]QbKiedy zaś zostanie podporządkowane* Mu - wszystko, wtedy [i] sam Syn zostanie podporządkowany (Temu)**, (który podporządkował) Mu wszystko, aby był*** Bóg wszystkim w wszystkim****. [* W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniu czasowym.] [** W oryginale rodzajnik użyty do substantywizacji imiesłowu.] [*** W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [**** Możliwy przekład: "wszystkich".]4aawszystko bowiem podporządkował pod - nogi Jego. Kiedy zaś powie*, że wszystko jest podporządkowane, jawne, że oprócz (Tego)**, (który podporządkował) Mu wszystko. [* W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniu czasowym.] [** W oryginale rodzajnik. użyty do substantywizacji imiesłowu.]M`Ostatnim nieprzyjacielem jest uznawanym za bezużyteczną śmierć,n_UTrzeba bowiem On królować*, aż do kiedy położy wszystkich nieprzyjaciół pod nogami Jego. [* "On królować" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "trzeba". Składniej: "trzeba bowiem, żeby On królował".]H^ potem koniec, kiedy przekaże* królestwo Bogu i Ojcu, kiedy uzna za bezużyteczne* każde panowanie, i każdą władzę, i moc. [* W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniach czasowych.]r]]Każdy zaś w własnym szyku*: pierwocina- Pomazaniec, następnie (ci)** Pomazańca w*** przybyciu Jego; [* Metafora wojskowa.] [** Z jakimś domyślnym określeniem, np. "należący" do Pomazańca.] [*** "w" - czasowe: "w czasie".]i\KJak właśnie bowiem w Adamie wszyscy umierają, tak i w Pomazańcu wszyscy zostaną ożywieni.X[)Skoro bowiem przez człowieka śmierć, i przez Człowieka powstanie martwych.Z7Teraz zaś Pomazaniec jest wskrzeszony z martwych, pierwocina (tych)*, (którzy zasnęli). [* W oryginale rodzajnik. służący do substantywizacji.]9YkJeśli w życiu tym w Pomazańcu mamy nadzieję* jedynie, bardziej godnymi litości (od) wszystkich ludzi jesteśmy. [* W oryginale opisowa forma indicativus perfecti activi.]X{Wtedy i (ci)*, którzy zasnęli w Pomazańcu, ulegli zgubie. [* W oryginale rodzajnik, służący do substantywizacji.]qW[jeśli zaś Pomazaniec nie jest wskrzeszony, czcza wiara wasza, jeszcze jesteście w grzechach waszych.TV!Jeśli bowiem martwi nie są wskrzeszani, ani Pomazaniec jest wskrzeszony,UZnalezieni bylibyśmy* zaś i kłamliwymi świadkami Boga, że zaświadczyliśmy przeciw Bogu, że wskrzesił Pomazańca, którego nie wskrzesił, jeśli właśnie wtedy martwi nie są wskrzeszani. [* W oryginale indicativus praesentis passivi, choć z punktu widzenia formy może to być także indicativus imperfecti passivi. Ta druga możliwość wydaje się bardziej prawdopodobna. Indicativus praeteriti może oznaczać czynność nierzeczywistą, dlatego proponujemy przekład: "Znalezieni bylibyśmy".]Tjeśli zaś Pomazaniec nie jest wskrzeszony, puste wtedy i ogłaszanie nasze, pusta i wiara wasza*. [* Inna lekcja: "nasza".]SS Jeśli zaś powstanie martwych nie jest, ani Pomazaniec jest wskrzeszony,CR Jeśli zaś Pomazaniec jest ogłaszany, że z martwych jest wskrzeszony, jak mówią w was niektórzy, że powstanie martwych nie jest*? [* Składniej: "że nie ma powstania martwych".]MQ Czy to więc ja, czy to tamci. tak ogłaszamy i tak uwierzyliście.P  łaską zaś Boga jestem, czym jestem, i łaska Jego, (ta) względem mnie, nie pusta stała się, ale obficiej (od) nich wszystkich trudziłem się, nie ja zaś, ale łaska Boga. [(ta)] ze mną*. [* Inna lekcja zamiast "ta ze mną": "ta względem mnie".]JO  Ja bowiem jestem (tym) najmniejszym (z) wysłanników, który nie jestem dość duży (by) być nazywany wysłannikiem, dlatego że zacząłem prześladować (społeczność) wywołanych Boga;N3na ostatek zaś wszystkich jakby (poronionemu)* dał się widzieć i mnie. [* W oryginale rzeczownik. Można by przetłumaczyć na: "popłodkowi".]OMnastępnie dał się widzieć Jakubowi, potem wysłannikom wszystkim;:Lmnastępnie dał się widzieć ponad pięciuset braciom na raz, z których większość trwa* aż do teraz, niektórzy zaś zasnęli**; [* Inaczej: żyje.] [** Zamiast: umarli.]K!i że dał się widzieć Kefasowi, potem (tym)* Dwunastu; [* W oryginale rodzajnik. służący do substantywizacji liczebnika "Dwunastu".]WJ'i że został pogrzebany, i że jest wskrzeszony dnia trzeciego według Pism,%ICPrzekazałem bowiem wam w pierwszych*, co i przyjąłem, że Pomazaniec umarł za grzechy nasze według Pism, [* W sensie: na początku, przede wszystkim.]3H_przez którą i zbawiani jesteście, jakim słowem ogłosiłem dobrą nowinę wam, jeśli nabywacie*, chyba że** płocho uwierzyliście. [* Trzeba zastosować inwersję: "jeśli nabywacie (dobrą nowinę) taką, jakim słowem ogłosiłem dobrą nowinę".] [** partykuły oznaczające ustępstwo.]G 5Daję poznać zaś wam, bracia, (tę) dobrą nowinę, którą ogłosiłem dobrą nowinę* wam, którą i przyjęliście, w której i stanęliście, [* "dobrą nowinę, którą ogłosiłem dobrą nowinę" - swoisty accusativus biernika wewnętrznego, czyli figura etymologica.] F9(Wszystko zaś dostojnie i według porządku niech się staje*. [* Niektóre starożytne rękopisy i wydania umieszczają po wierszu 40 wiersze 34-35.]|Eq'Tak że, bracia [moi], współzawodniczcie (?) prorokowanie* i mówić nie zabraniajcie językami**. [* W oryginale substantywizowany bezokolicznik.] [** Inne lekcje zamiast "mówić nie zabraniajcie językami": "mówić nie zabraniajcie w językach"; "mówić w językach nie zabraniajcie": "mówić językami nie zabraniajcie": "mówić językiem niech nie zabrania".]D%&jeśli zaś ktoś nie poznaje, nie jest poznawany*. [* Inne lekcje: "nie był poznawany"; "nie poznawajcie"; "niech nie będzie poznawany".]:Cm%Jeśli ktoś uważa prorokiem być lub duchowym*, niech uznaje, co piszę wam, że Pana jest przykazanie**; [* Prawdopodobnie w sensie: charyzmatykiem, natchnionym przez Ducha.] [** Inne lekcje zamiast "jest przykazanie": "przykazanie jest"; "są przykazania"; "przykazania są"; "przykazania Pana są".]FB$Czy od was słowo Boga wyszło, lub do was samych przyszło?A/#Jeśli zaś coś nauczyć się chcą, w domu własnych mężów niech dopytują się, hańbiące bowiem jest dla kobiety mówić w (społeczności) wywołanych*. [* O Kościele, zob. 1.2*. Niektóre starożytne rękopisy i wydania umieszczają wiersze 34-35 po wierszu 40.]@5"kobiety w (społecznościach) wywołanych niech milczą, nie bowiem jest pozwalane im mówić; ale niech będą podporządkowane, jak i Prawo mówi.r?]!nie bowiem jest niepokoju Bóg, ale pokoju. Jak w wszystkich (społecznościach) wywołanych świętych,9>m i duchy proroków prorokom są podporządkowane;y=kMożecie bowiem pojedynczo* wszyscy prorokować, aby wszyscy uczyli się** i wszyscy byli zachęcani***, [* Bardziej dosłownie: "według jednego", czyli "po jednym".] [** W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [*** W oryginale coniunctivus praesentis passivi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.][</jeśli zaś innemu zostałoby objawione siedzącemu, (ten) pierwszy niech milczy.S;Prorocy zaś dwóch lub trzech niech mówią i inni niech rozróżniają;:wjeśli zaś nie byłoby tłumacza, niech milczy w (społeczności) wywołanych, sobie samemu zaś niech mówi i Bogu.39_Czy to językiem ktoś mówi, według dwóch albo najwięcej trzech*, i na przemian**, i jeden niech tłumaczy; [* W sensie: charyzmatyk języków może przemówić tylko w dwóch lub w trzech językach. Inne przekłady, np. BT, sugerują, że może przemówić dwóch lub trzech charyzmatyków.] [** W sensie: nie dwoma lub trzema językami na raz, lecz każdym oddzielnie, dosłownie: "część", a także "kolej" na coś.]B8}Co więc jest, bracia? Kiedy schodzicie się*, każdy śpiew ma, nauczanie ma, objawienie ma, język ma, tłumaczenie ma**: wszystko ku budowaniu niech się staje. [* W oryginale coniunctivus praesentis medii, oznaczający powtarzanie się czynności.] [** W zdaniu tym autor listu wymienia szereg charyzmatów.]a7;(te)* ukryte serca jego widoczne stają się, i tak, upadłszy na twarz, pokłoni się Bogu oznajmiając, że: "Istotnie Bóg w was jest". [* W oryginale rodzajnik. zamieniający przymiotnik "ukryte" na rzeczownik.]a6;Jeśli zaś wszyscy prorokowaliby, wszedłby zaś ktoś niewierzący lub prostak*, jest zawstydzany przez wszystkich, jest osądzany przez wszystkich, [* W sensie: człowiek prosty, nie uprzywilejowany charyzmatem.]z5mJeśli więc zeszłaby się (społeczność) wywołanych cała na to samo i wszyscy mówiliby językami. weszliby zaś prostacy* lub niewierzący, nie powiedzą, że szalejecie? [* W sensie: ludzie prości, nie uprzywilejowani charyzmatem.]41Tak że języki ku znakowi są nie (dla) wierzących, ale (dla) niewierzących, zaś prorokowanie nie (dla) niewierzących, ale (dla) wierzących.c3?W Prawie jest napisane, że: W innojęzycznych* i w wargach innych będę mówił ludowi temu, i ani tak usłyszą mię** mówi Pan. [* O mówiących obcymi językami.] [** Składniej: "I ani tak nie usłyszą mnie".]2-Bracia, nie dzieciątkami stawajcie się (w) umysłach, ale dla złości bądźcie niemowlętami, zaś (w) umysłach dojrzałymi stawajcie się.1ale w (społeczności) wywołanych chcę* pięć słów myślą mą powiedzieć**, aby i innych pouczyłbym***, niż dziesięć tysięcy słów w języku****. [* W sensie: wolałbym.] [** Inne lekcje zamiast "pięć słów myślą mą powiedzieć": "pięć słów w myśli powiedzieć"; "myślą mą pięć słów powiedzieć": "pięć słów powiedzieć myślą mą"; "pięć słów powiedzielibyśmy myślą mą"; "pięć słów przez myśl mą powiedzieć"; "pięć słów poprzez prawo powiedzieć".] [*** W oryginale coniunctivus aoristi activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [**** W sensie: językiem niezrozumiałym.]J0 Dziękuję Bogu: (od) wszystkich was bardziej językami mówię;N/Ty - bowiem pięknie dziękujesz, ale (ten) drugi nie jest budowany.i.KGdyż jeśli wysławiałbyś [w] duchu, wypełniający miejsce prostaka* jak powie "Amen" na twoje dziękowanie, skoro, co mówisz, nie wie? [* W sensie: człowiek prosty, zwykły, nie obdarzony jeszcze łaskami duchowymi.]-Co więc jest? Będę modlił się duchem, będę modlił się zaś i myślą, będę śpiewał duchem, będę śpiewał zaś i myślą. ,Jeśli [bowiem] modliłbym się językiem*, duch mój modliłby się**, zaś myśl ma bez owocu byłaby***. [* W sensie: dzięki charyzmatowi mówienia nawet niezrozumiałymi językami.] [** "Jeśli (...) modliłby się" - okres warunkowy, modus eventualis. Inny możliwy przekład: "będzie się modlił".] [*** Orzeczenie drugiego następnika okresu warunkowego. Dosłownie: "jest", tak jak w pierwszym następniku: "modli się", ale ze względu na semantykę okresu przekłada się na "byłaby" lub "będzie".]-+S Dlatego - mówiący językiem niech się modli, aby tłumaczył*. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]* Tak i wy, gdy fanatykami jesteście duchów*, ku - budowaniu (społeczności) wywołanych szukajcie, aby obfitowaliście**. [* Metonimia charyzmatów.] [** W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.])- jeśli więc nie znałbym znaczenia (tego) głosu. będę dla mówiącego barbarzyńcą i mówiący do* mnie barbarzyńcą. [* Ściślej: "we".]V(% Tak liczne (na) przykład rody głosów są w świecie, i żaden bez głosu;)'K Tak i wy przez język jeśli nie dobrze zaznaczone słowo dalibyście, jak zostanie poznane (to)* mówione? Będziecie bowiem do powietrza mówiącymi**. [* W oryginale rodzajnik, zamieniający participium "mówione" na rzeczownik.] [** Składniej: "Będziecie bowiem mówić na wiatr".]b&=I bowiem jeśli niejasny trąba głos dałaby, kto będzie się przygotowywał do wojny?s%_Przecież (te)* nieożywione głos dające: czy to aulos, czy to kitara, jeśli rozróżniania dźwiękom nie dałyby**, jak zostanie poznane (to)*** grane na aulosie lub (to) grane na kitarze? [* W oryginale rodzajnik, zamieniający przymiotnik "nieożywione" na rzeczownik.] [** W oryginale coniunctivus aoristi activi. jako orzeczenie poprzednika zdania warunkowego, modus eventualis. Inny możliwy przekład: "da".] [*** W oryginale rodzajnik, zamieniający participium na rzeczownik.]$Teraz zaś, bracia. jeśli przyszedłbym do was. językami mówiąc, (w) czym was wspomógłbym, jeśli nie wam powiedziałbym* lub w objawieniu, lub w poznaniu, lub w prorokowaniu, lub [w] nauczaniu? [* W oryginale coniunctivus aoristi activi zgodnie z wymogami okresu warunkowego, modus eventualis. Inny możliwy przekład: "powiem". Składniej: "jeśli wam nie powiedziałbym".]# Chcę zaś wszyscy wy mówić* językami, bardziej zaś, aby prorokowaliście**; większy zaś prorokujący niż mówiący językami, chyba że*** tłumaczyłby, aby (społeczność) wywołanych budowanie wzięła. [* "wszyscy wy mówić" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "Chcę". Składniej: "Chcę zaś, żebyście wy wszyscy mówili".] [** W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [*** Ściślej: "oprócz"; jako ustępcze: "chyba".]j"MMówiący językiem siebie samego buduje, zaś prorokujący (społeczność) wywołanych buduje.P!zaś prorokujący ludziom mówi budowanie, i zachętę, i pocieszenie. 5Bo mówiący językiem nie ludziom mówi, ale Bogu, nikt bowiem (nie) pojmuje, Duchem* zaś mówi tajemnice; [* Możliwy też przekład: "Duchowi".]S !Ścigajcie miłość, współzawodniczcie zaś (o rzeczy) duchowe, bardziej zaś, aby prorokowaliście*. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]`9 Teraz zaś trwa wiara, nadzieja, miłość, trzy te; większa zaś (z) tych miłość.1 Patrzymy bowiem teraz przez lustro w zagadce, wtedy zaś twarz na twarz; teraz poznaję z poszczególna, wtedy zaś uznam, jak i zostałem uznany.]3 Gdy byłem niemowlęciem, mówiłem jak niemowlę, myślałem jak niemowlę, liczyłem jak niemowlę; gdy stałem się mężem, uznałem za bezużyteczne (te)* niemowlęcia. [* Z domyślnym: sprawy, rzeczy itp.]=s kiedy zaś przyjdzie dojrzałe, (to)* z poszczególna będzie uznane za bezużyteczne. [* W oryginale rodzajnik, czyniący z wyrażenia przyimkowego "z poszczególna" rzeczownik.]I  Z poszczególna bowiem poznajemy i z poszczególna prorokujemy; Miłość nigdy (nie) pada. Czy to zaś prorokowania będą uznane za bezużyteczne; czy to języki powstrzymane będą*; czy to poznanie będzie uznane za bezużyteczne. [* W oryginale indicativus futuri medii. Gramatyka dopuszcza jednak także sens pasywny.]  wszystko wytrzymuje, wszystkiemu wierzy, (w stosunku do) wszystkiego ma nadzieję, (w stosunku do) wszystkiego jest wytrwała.X) nie raduje się z powodu niesprawiedliwości, współraduje się zaś prawdą;) nie jest niedostojna, nie szuka (tych)* swego, nie jest ostra**, nie liczy zła, [* Z domyślnym: dobra, sława, pożytek itp.] [** Metafora.] Miłość jest wielkoduszna, jest łagodna miłość, nie jest zazdrosna, [miłość] nie jest chełpliwa, nie nadyma się,X) I jeśli dałbym po kawałku* cały dobytek** mój, i jeśli wydałbym*** ciało me, aby chełpiłbym się****, miłości zaś nie miałbym*****, nic nie pomagałbym sobie******. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi, jako poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [** W oryginale substantywizowany imiesłów. 13.3*** W oryginale coniunctivus aoristi activi, jako drugi poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [**** W oryginale coniunctivus aoristi medi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego. Inne lekcje: "zostałbym spalony"; "zostałoby spalone".] [***** W oryginale coniunctivus praesentis activi, jako trzeci poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [****** W oryginale indicativus praesentis medii, jako następnik okresu warunkowego, modus eventualis. Inny możliwy przekład: "pomogę sobie".][/ I jeśli miałbym* prorokowanie i znałbym** tajemnice wszystkie i całe poznanie, i jeśli miałbym*** całą wiarę, tak żeby góry przestawiać, miłości zaś nie miałbym****, niczym byłbym*****. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi, jako poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [** W oryginale coniunctivus perfecti activi, jako drugi poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [*** W oryginale coniunctivus praesentis activi, jako trzeci poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [**** Czwarty poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [***** W oryginale indicativus praesentis activi, następnik okresu warunkowego, modus eventualis. Inny możliwy przekład: "będę".] 7 Jeśli językami ludzi mówiłbym* i zwiastunów, miłości zaś nie miałbym**, stałbym się*** spiżem brzmiącym lub cymbałami krzyczącymi a-la-la****. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi, jako poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis, który oznacza tu możliwość w przyszłości.] [** Tak samo jak "mówiłbym" poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis, który oznacza tu możliwość w przyszłości.] [*** W oryginale indicativus perfecti activi, następnik okresu warunkowego, modus eventualis. Inny możliwy przekład: "stanę się".] [**** W oryginale czasownik onomatopeiczny, utworzony od wojowniczego okrzyku "a-la-la".] Współzawodniczcie* zaś (o) dary większe. I jeszcze w nadmiarze drogę wam pokazuję. [* Niektórzy niesłusznie widzą tu indicativus (tak również wyżej autor symboli morfologicznych): "współzawodniczycie", co z punktu widzenia formy jest możliwe. Jednak kontekst tego nie potwierdza. Koryntianom ubiegającym się o zaszczytne charyzmaty św. Paweł nakazuje ubieganie się o charyzmaty większe, a więc przede wszystkim o miłość, a także o charyzmat prorokowania i rozumienia (zob. 14.1nn).]a; Czy wszyscy dary mają uleczeń? Czy wszyscy językami mówią? Czy wszyscy tłumaczą?jM Czy wszyscy wysłannikami? Czy wszyscy prorokami? Czy wszyscy nauczycielami? Czy wszyscy mocami?ve I tych położył sobie Bóg w (społeczności) wywołanych najpierw (jako) wysłanników, po drugie (jako) proroków, (po) trzecie (jako) nauczycieli, następnie moce, następnie dary uleczeń, wspomożenia, sterowania, rody języków.M  Wy zaś jesteście ciałem Pomazańca i członkami z poszczególna.! ; I czy to cierpi jeden członek, współcierpią wszystkie członki; czy to dostępuje chwały [jeden] członek, współradują się wszystkie członki.u c aby nie było* rozłamu w ciele, ale (tak)** samo o siebie wzajemnie troszczyły się* członki. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [** Razem z "samo" tworzy przysłówek.]y k (te)* zaś dostojne nasze nie potrzeby mają**, ale Bóg złączył ciało, (członkowi) będącemu słabszym obfitszy dawszy szacunek, [* Z domyślnym: "członki".] [** Składniej: "nie mają potrzeby" z domyślnym: otaczania ich czcią.]G  i które uważamy, (że) bardziej nieszacowne być ciała*, te szacunkiem obfitszym otaczamy i (te)** niedostojne nasze dostojność obfitszą mają, [* W oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "uważamy". Składniej: "uważamy, że są mniej szacownymi (członkami) ciała".] [** Z domyślnym: "członki".]-S Ale wiele bardziej (te) wydające się członki ciała, (że) bardziej nie mającymi siły być*, konieczne są; [W oryginale accusativus cum infinitivo zależne od ,,wydające się". Składniej: "Ale wiele bardziej te członki ciała, które, jak się wydaje, są (członkami) słabszymi".]P Nie może zaś oko powiedzieć ręce: "Potrzeby ciebie nie mam"*, lub znowu głowa nogom: ,,Potrzeby was nie mam"**. [* Składniej: "Nie potrzebuję ciebie".] [** Składniej: "Nie potrzebuję was".]7i Teraz zaś liczne członki, jedno zaś ciało.- Gdyby zaś były* wszystkie jednym członkiem. gdzie ciało? [* "Gdyby zaś były" - w oryginale poprzednik okresu warunkowego, modus irrealis.]} Teraz zaś Bóg umieścił członki, (każdy z osobna z)* nich, w ciele. jak zechciał. [* W oryginale: "Jeden każdy".]Y+ Gdyby całe ciało okiem. gdzie słuch? Gdyby całe słuchem, gdzie powonienie?'G I jeśli powiedziałoby ucho: "Ponieważ nie jestem okiem, nie jestem z (tego) ciała". (czyż)* wbrew temu nie jest z (tego) ciała? [* W oryginale: "nie".]&E Jeśli powiedziałaby noga: "Ponieważ nie jestem ręką, nie jestem z (tego) ciała", (czyż)* wbrew temu nie jest z (tego) ciała? [* W oryginale: "nie".]A} I bowiem ciało nie jest jednym członkiem, ale wieloma.L i bowiem w jednym Duchu my wszyscy w jedno ciało zanurzeni zostaliśmy*, czy to Judejczycy, czy to Hellenowie, czy to niewolnicy, czy to wolni, i wszyscy jednego Ducha otrzymaliśmy do wypicia. [* O chrzcie, zob. Dz 1.5*. Możliwe inne przekłady: "zanurzyliśmy się", "zostaliśmy ochrzczeni", "przyjęliśmy chrzest".]G~ Tak jak bowiem ciało jedno jest, a członki liczne ma, wszystkie zaś (te) członki ciała, licznymi będąc, jednym są* ciałem, tak i Pomazaniec; [* W oryginale liczba pojedyncza, zgodnie z zasadą, że gdy podmiotem jest neutrum pluralis (jak właśnie tutaj), orzeczenie zazwyczaj ma formę liczby pojedynczej.]t}a wszystko zaś to działa jeden i (ten) sam Duch, rozdzielający w sposób własny każdemu jak postanawia."|= innemu zaś dzieła mocy, innemu [zaś] prorokowanie, innemu [zaś] rozróżnienia duchów, drugiemu rody języków, innemu zaś tłumaczenie języków:M{ drugiemu wiara w (tym) samym Duchu, innemu zaś dary uleczeń w (tym) jednym Duchu*, [* Inne lekcje: "w tym samym Duchu"; ,,w Duchu"; bez "w tym jednym Duchu"; bez "uleczeń w tym jednym Duchu".]~zu Temu - bowiem przez - Ducha jest dawane słowo mądrości, innemu zaś słowo poznania, według (tego) samego Ducha,Fy Każdemu zaś jest dawane uwidocznienie Ducha do - pożytku. x i rozdzielenia dzieł są, (ten) zaś sam Bóg, (ten) działający wszystko w wszystkim*. [* Możliwy przekład: "we wszystkich".]5we i rozdzielenia służb są, i (ten) sam Pan;;vq Rozdzielenia zaś darów są, (ten) zaś sam Duch;bu= Dlatego daję poznać wam, że nikt w Duchu Boga mówiący (nie) mówi: "Zaklęciem Jezus" i nikt (nie) może powiedzieć: ,,Panem Jezus", chyba że* w Duchu Świętym. [* "chyba że" nadają zdaniu sens ustępstwa.]Et Wiecie, że gdy poganami byliście, do wizerunków*, (tych) bez głosu, jakby prowadzeni byliście (jako) uwięzieni. [* Wizerunkami nazywa autor listu idole, posągi bóstw pogańskich.]As } O zaś (rzeczach) duchowych, bracia, nie chcę wy nie wiedzieć*. [* "wy nie wiedzieć" - w oryginale accusativus cum infinitivo. Składniej: "nie chcę, żebyście wy nie wiedzieli".]sr_ "Jeśli ktoś łaknie, w domu niech je, aby nie ku sądowi schodzilibyście się*. (Sprawy) zaś pozostałe, jak przyjdę, rozporządzę. [* W oryginale coniunctivus praesentis medii ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]q !Tak że, bracia moi, schodząc się ku zjedzeniu, jedni drugich czekajcie*. [* Składniej: "jedni na drugich czekajcie".]Cp sądzeni zaś przez Pana jesteśmy karceni, aby nie z światem zostalibyśmy zasądzeni*. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]o Jeśli zaś siebie samych rozsądzilibyśmy, nie bylibyśmy sądzeni*; [* W wierszu 11.31 mieści się okres warunkowy, modus irrealis.]ynk Przez to w was wielu nie mających siły, i nieokrzepłych, i zasypiają* dość liczni. [* Synonim umierania.]tma (tego) chleba niech je i z kielicha niech pije, bo jedząc i pijąc*, sąd sobie samemu je i pije, nie rozróżniając ciała**. [* Inna lekcja: "pijąc niegodnie".] [** Inne lekcje: "ciała Pana": ,,ciała Pana Jezusa"; "krwi Pana".]l Niech próbuje* zaś człowiek siebie samego i tak z [* W sensie: niech sprawdza, niech się zastanowi, niech robi rachunek sumienia.]0kY Tak że który jadłby* (ten) chleb lub piłby** (ten) kielich Pana niegodnie, winien będzie ciała i krwi Pana. [* Lub: "jeść będzie".] [** Lub: "pić będzie".];jo Ilekroć bowiem jedlibyście* chleb ten i kielich pilibyście**, śmierć Pana zwiastujecie, aż do (kiedy) przyjdzie. [* Lub: "Jeść będziecie".] [** Lub: "pić będziecie".]Ji  Tak samo i kielich po spożyciu wieczerzy, mówiąc: "Ten kielich nowym przymierzem jest w mojej krwi. To czyńcie, ilekroć pilibyście*, ku mojemu przypomnieniu". [* Lub: "pić będziecie".]*hM i podziękowawszy połamał i powiedział: "To me jest ciało, (to) za was*. To czyńcie ku mojemu przypomnieniu". [* Inne lekcje: "was łamane"; "was dawane".]gy Ja bowiem przyjąłem od Pana, co i przekazałem wam, że Pan Jezus w (tej) nocy, której był wydawany, wziął chlebf) Czy bowiem domów nie macie na jedzenie i picie? Lub (społeczność) wywołanych Boga lekceważycie i zawstydzacie (tych)* nie mających? Co mam powiedzieć wam? Mam pochwalić was? W tym nie pochwalam. [* W oryginale rodzajnik, zamieniający imiesłów na rzeczownik.]oeW każdy bowiem własną wieczerzę wcześniej bierze w zjedzeniu, i ten łaknie, ten zaś jest pijany.^d5 (Gdy schodzicie się) więc wy na (to) samo, nie jest Pańskiej Wieczerzy zjedzenie,_c7 Trzeba bowiem i stronnictwa w was być*, aby [i] wypróbowani widocznymi stali się** w was. [* "stronnictwa w was być" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "Trzeba". Składniej: "Trzeba bowiem, żeby i stronnictwa w was były".] [** W oryginale coniunctivus aoristi medii ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]Ab{ Najpierw bowiem schodząc się wy* w (społeczności) wywołanych, słyszę rozłamy w was być** i (w) część jakąś wierzę. [* Składniej: "gdy wy się schodzicie".] [** "rozłamy w was być" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "słyszę". Składniej: "słyszę, że rozłamy w was są".]aa; To zaś nakazując nie pochwalam, że nie ku lepszemu, ale ku gorszemu schodzicie się.&`E Jeśli zaś ktoś uważa kłótliwy* być* my takie przyzwyczajenie nie mamy, ani (społeczności) wywołanych Boga. [* To jest, bliżej sensu etymologicznego, "taki, który lubi odnosić zwycięstwo".] [** Infinitivus zależny od "uważa". Składniej: "uważa, że jest kłótliwy".]m_S kobieta zaś, jeśli zapuszcza włosy, chwałą jej jest? Bo włos zamiast okrycia jest dany [jej].f^E I nie natura sama naucza nas, że mąż jeśli zapuszcza włosy, brakiem szacunku jemu jest,.]U W was samych osądźcie: Przystojne jest, (żeby) kobieta niezakryta (do) Boga modlić się*? [* "kobieta niezakryta do Boga modlić się" - w oryginale accusativus cum infinitivo zależne od "Przystojne jest". Składniej: "Przystojne jest, żeby kobieta bez osłony modliła się do Boga?".] E}b|O|{zzbyxgxwv+ttt2rqkp oonn mmHll=lk[k5j^ggg.f6eda__]\\ZYY1XX W=VV1UUWTSS&RaQONNTMLyKK*JJ8IHHFwEEEDCAA8@Z?>=<;;:87766Q55A4F3E210T/..-,,+*))(e''2&&*##"s!!C u;k|C>lW9W&*t F  ? !LZE?w (Ten) bowiem według Boga smutek zmianę myślenia* ku zbawieniu nieżałowanemu wypracowuje; (ten) zaś świata smutek śmierć sprawia. [* W N.T. termin techniczny "nawrócenie".]N teraz raduję się, nie że zostaliście zasmuceni, ale że zostaliście zasmuceni ku zmianie myślenia*; zostaliście zasmuceni bowiem według Boga, aby w niczym (nie) doznaliście straty** od nas. [* W N.T. termin techniczny "nawrócenie".] [** W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]nUBo jeśli i zasmuciłem was w liście, nie żałuję; jeśli i żałowałem (widzę [bowiem]*, że list tamten jeśli i na (jakiś) czas zasmucił was), [* Inne lekcje zamiast "widzę bowiem": "widzę"; "widząc"; "oto widzę".]Cnie jedynie zaś przez przybycie jego, ale i przez zachętę, którą został zachęcony wśród was. oznajmiając nam wasze upragnienie. wasze biadanie, waszą skwapliwość o mnie, tak że ja bardziej uradować się*. [* "ja bardziej uradować się" - w oryginale accusativus cum infinitivo w zdaniu skutkowym.]Z-Ale (Ten) zachęcający uniżonych zachęcił nas. Bóg, przez przybycie Tytusa;-SI bowiem przyszedłszy my* do Macedonii, żadnego nie miało ulżenia ciało nasze, ale w wszystkim trapieni z zewnątrz walki, wewnątrz bojaźnie. [* "przyszedłszy my" - W oryginale genetivus absolutus jako równoważnik zdania czasowego. Składniej: "I kiedy przyszliśmy do Macedonii".]+Wielka mi otwartość do was, wielka mi duma za was; jestem wypełniony zachętą, aż nazbyt obfituję radością w każdym utrapieniu naszym.9kNa zasądzenie nie mówię, wcześniej powiedziałem bowiem, że w sercach naszych jesteście ku razem umrzeć i razem żyć*. [* "razem umrzeć i razem żyć" - w oryginale substantywizowane bezokoliczniki z rodzajnikiem. Składniej: "w sercach naszych jesteście, tak by razem umrzeć i razem żyć".]!;Miejcie miejsce dla nas; nikomu nie uczyniliśmy niesprawiedliwości, nikogo (nie) zniszczyliśmy, (względem) nikogo (nie) okazaliśmy zachłanności.  1Te więc mając obietnice, umiłowani, oczyśćmy siebie samych od każdego splamienia ciała i ducha. wypełniając uświęcenie w bojaźni Boga._ 7i będę wam za ojca. i wy będziecie mi za synów i córki, mówi Pan wszechwładca.y kDlatego wyjdźcie z środka ich i oddzielcie się, mówi Pan, i nieczystego nie dotykajcie; i ja wpuszczę was,G Jaka zaś zgodność przybytkowi Boga z wizerunkami*? My bowiem przybytkiem Boga jesteśmy** żyjącego, jak powiedział Bóg, że: Zamieszkam w nich i wśród chodzić będę***, i będę ich Bogiem, i oni będą mym ludem. [* O posągach bóstw pogańskich.] [** Inne lekcje zamiast "My bowiem przybytkiem Boga jesteśmy": "My bowiem przybytkami Boga jesteśmy"; "wy bowiem przybytkiem Boga jesteście".] [*** Z domyślnym po "wśród": nich.][ /Jaka zaś umowa Pomazańca do Beliara, lub jaki udział wiernemu z niewierzącym?:mNie stawajcie się noszącymi obce jarzmo (z) niewierzącymi. Jakie bowiem uczestniczenie (dla) sprawiedliwości i (dla) bezprawia? Lub jaka wspólnota światłu do ciemności?mS Zaś tą samą zapłatą*, jak dzieciom mówię, rozszerzcie, się i wy. [* Chodzi o wzajemność.]Z- Nie jesteście ściśnięci w nas, jesteście ściśnięci zaś w łonie waszym.V% Usta nasze otwarły się do was, Koryntianie, serce nasze rozszerzyło się.  jakby zasmucani, zawsze zaś radujący się; jakby ubodzy, wielu zaś ubogacający; jakby nic mający, a wszystko nabywający.mS jakby niepoznawani, a uznawani, jakby umierający, a oto żyjemy; jakby karceni, a nie uśmiercani;c?przez chwałę i brak szacunku, przez obelgę i uznanie; jakby zwodzący, a prawdomówni;Gw słowie prawdy. w mocy Boga; przez oręż sprawiedliwości (strony) prawej i lewej*, [* Metafora militarna: piechur prawą ręką trzymał oręż ofensywny, lewą defensywny i rezerwowy.]xiw nieskalaności, w poznaniu, w wielkoduszności, w łagodności, w Duchu Świętym, w miłości nieobłudnej.dAw chłostach, w strażnicach, w niepokojach, w trudach, w bezsennościach, w poszczeniach,/~Wale w wszystkim poleciwszy siebie samych jako Boga sługi: w wytrwałości wielkiej, w utrapieniu, w koniecznościach*, w uciskach, [* Chodzi o sytuacje przymusowe.]=}sżadnego w niczym (nie) dając przedmiotu potknięcia się, aby nie została zhańbiona* służba, [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]&|Emówi bowiem: Porą godną przyjęcia dosłyszałem cię i w dniu zbawienia pomogłem ci. Oto teraz pora bardzo godna przyjęcia, oto teraz dzień zbawienia{ Współpracując zaś i zachęcamy aby nie na pusto* łaskę Boga przyjąć wy** [* Sens: nie na próżno.] [** "przyjąć wy" - w oryginale accusativus cum infinitivo, oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "tak byście nie na pusto przyjęli łaskę Boga".]Nz(Tego), (który) nie poznał grzechu. za nas grzechem uczynił. aby my staliśmy się* sprawiedliwością Boga w Nim. [* W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie zdania zamiarowego.]y{W imieniu* Pomazańca więc jesteśmy posłami jako Boga** zachęcającego przez nas: prosimy w imieniu Pomazańca: pojednajcie się (z) Bogiem. [* Możliwe: "za, zamiast".] [** Gramatycznie łączy się jako określenie z genetiwem "Pomazańca".]$xAjako że Bóg był w Pomazańcu świat pojednującym (z) sobą samym, nie liczącym im występków ich i (Tym, który położył) w nas słowo pojednania. w(To) zaś wszystko z Boga, (który pojednał) nas (z) sobą samym przez Pomazańca i (który dał) nam służbę (tego) pojednania,kvOTak że jeśli ktoś w Pomazańcu - nowym stworzeniem; dawne przeszło*, oto stało się nowe**. [* Możliwy przekład: "dawne (rzeczy) przeszły, oto stały się nowe".] [** Inne lekcje: ,,nowe wszystkie"; "wszystkie nowe".]uTak że my od teraz nikogo (nie) znamy według ciała; jeśli i poznaliśmy według ciała Pomazańca, ale teraz już nie poznajemy.wtgi za wszystkich umarł, aby (ci) żyjący już nie (dla) siebie samych żyli*, ale (dla Tego) za nich Umarłego i Zbudzonego**. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Lub: "Wskrzeszonego".]&sEBo miłość Pomazańca obejmuje nas, osądzających* to, że Jeden za wszystkich umarł; zatem (ci) wszyscy umarli; [* Ściślej: "którzy osądziliśmy".]r# Czy to bowiem staliśmy się oszalali* dla Boga; czy to zachowujemy rozsądek dla was. [* Bardziej dosłownie: "wyszliśmy (poza siebie)".]Rq Nie znowu siebie samych polecamy wam, ale okazję dając wam chluby za nas, aby mieliście* przeciw (tym) na twarzy chełpiącym się i nie w sercu**. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Sens: przeciw tym, którzy chełpią się tym, co zewnętrzne, a nie tym, co wewnętrzne.]Dp Znając więc bojaźń Pana, ludzi przekonywamy, Bogu zaś uczyniliśmy siebie widocznymi; mam nadzieję zaś i w sumieniach waszych uczynić siebie widocznymi*. [* W oryginale infinitivus perfecti passivi po "mam nadzieję". Składniej: "mam nadzieję, że i w sumieniach waszych uczyniliśmy siebie widocznymi".]o) Bo wszyscy my uczynić siebie widocznymi* trzeba przed trybuną Pomazańca, aby dostał** każdy (te) poprzez ciało, ze względu na które sprawił: czy to dobro, czy to zło. [* "my uczynić siebie widocznymi" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "trzeba". Składniej: "trzeba, żebyśmy my pokazali siebie".] [** W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie zdania zamiarowego.]Jn  Dlatego i uważamy za szacowne*, czy to będąc obywatelami, czy to będąc poza obywatelstwem, bardzo podobającymi się Jemu być. [* Inaczej: "uważamy za cenne", "uważamy za zaszczytne".] mwykazujemy śmiałość zaś i mamy upodobanie raczej znaleźć się poza obywatelstwem od ciała i zostać obywatelami przy Panu.l1z powodu wiary bowiem chodzimy*, nie z powodu postaci** [* Metafora podążania drogą życia do Królestwa Bożego.] [** BT: "dzięki widzeniu".] k Wykazując śmiałość więc każdej chwili i wiedząc, że będąc obywatelami w ciele, jesteśmy poza obywatelstwem od Pana-Zj-(Ten) zaś sprawiwszy sobie* nas do tego takiego**, Bóg, Tym dawszy*** nam porękę Ducha. [* Sens: który sprawił sobie, przygotował sobie.] [** Lub przysłówkowo: "właśnie".] [*** Lub: "który dał".]Hi I bowiem będący w (tym) przybytku wzdychamy. obciążając się z powodu tego, (że) nie chcemy zdziać z siebie. ale przywdziać na siebie, aby pochłonięte zostało* (to) umieralne przez życie**. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Prawdopodobny sens całego zdania: Wzdychamy za nowym mieszkaniem u Boga, ale nie chcemy, by uległ zniszczeniu doczesny przybytek naszego ciała. Sami na siebie nakładamy ciężar, pragnąc rzeczy niemożliwej: zachowując przybytek ciała, okryć go przybytkiem obiecanym przez Boga.]h/jeśli mianowicie* i odzianymi przez siebie, nie nagimi będziemy znalezieni. [* Lub może: "czy mianowicie", jako nawiązujące do "wzdychamy".]fgEI bowiem w tym wzdychamy, pomieszczenie nasze, (to) z nieba, przywdziać na siebie pragnąc,f 3Wiemy bowiem, że jeśli ziemski nasz dom (tego) przybytku zostanie obalony, budowlę od Boga mamy, dom nie rękami uczyniony wieczny w niebiosach.eNie przyglądając się my (tym) widzianym, ale (tym) nie widzianym, (te) bowiem widziane - chwilowe, (te) zaś nie widziane wieczne.d7(Ta) bowiem szybka lekkość utrapienia naszego w nadmiarze ku nadmiarowi wieczny ciężar* chwały sprawia nam. [* W sensie pozytywnym: obfitość.]@cyDlatego nie poddajemy się złu, ale jeśli i (ten) z zewnątrz nasz człowiek jest rujnowany, ale (ten) wewnątrz nasz jest odnawiany dniem i dniem*. [* Chyba w sensie: codziennie.]Yb+(To) bowiem wszystko dla was. aby łaska, zaobfitowawszy dla coraz liczniejszych, dziękowania dala obfitość* ku chwale Boga. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]a3wiedząc, że (ten) który wskrzesił Pana. Jezusa*, i nas razem z Jezusem wskrzesi i postawi przy razem z wami. [* Inne lekcje zamiast "Pana. Jezusa": "Jezusa": "Pana naszego, Jezusa"; "Pana naszego, Jezusa Pomazańca"; "Pana, Jezusa Pomazańca"; "Pana, Jezusa z martwych".]7`g Mając zaś (tego) samego ducha wiary, według (tego) napisanego*; Uwierzyłem, dlatego zacząłem mówić, i my wierzymy, dlatego i mówimy, [* W sensie: co jest napisane.];_q Tak że śmierć w nas działa, zaś życie w was.x^i Zawsze bowiem my, (ci) żyjący, na śmierć jesteśmy wydawani z powodu Jezusa, aby i życie Jezusa zostało uczynione widocznym* w umieralnym ciele naszym. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]R] każdej chwili umartwienie Jezusa w ciele obnoszący, aby i życie Jezusa w ciele naszym zostało uczynione widocznym*. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]J\  ścigani, ale nie pozostawiani w tyle, obalani, ale nie gubieni;8[iW wszystkim trapieni, ale nie ściskani, będący w bezradności, ale nie wyzbywani wyjścia*; [* Tu i w następnym wierszu metafory sportowe: z ringu, ze stadionu, z areny.]2Z]Mamy zaś skarb ten w glinianych naczyniach, aby nadmiar mocy był* Boga i nie z nas. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]0YYBo Bóg powiedziawszy: "Z ciemności światło zajaśnieje", który zajaśniał w sercach naszych ku oświetleniu poznania chwały Boga na twarzy [Jezusa] Pomazańca.zXmNie bowiem siebie samych ogłaszamy, ale Jezusa Pomazańca, Pana, siebie samych zaś (jako) niewolników waszych dla Jezusa*. [* Inne lekcje: "Jezusa" w genetiwie: "Pomazańca"; "Jezusa Pomazańca" w genetiwie, a inne lekcje w akkuzatiwie.];Wow których bóg wieku tego oślepił pomyślenia niewierzących ku nie dostrzegać* oświetlenia dobrej nowiny chwały Pomazańca, który jest obrazem Boga. [* W oryginale infinitivus aoristi activi. zamieniony na rzeczownik przez dodanie rodzajnika. Razem z "ku" tworzy równoważnik zdania zamiarowego.]}VsJeśli zaś i jest zasłonięta - dobra nowina nasza, na - dających się gubić* jest zasłonięta, [* Przykład passivum aktywnego (w tym wypadku jest nim imiesłów). Oznacza ono dobrowolne przyjmowanie czynności przez podmiot. Zob. 2.15*]wUgale odrzekliśmy się (tych) ukrytych wstydu, nie chodząc* w przewrotności ani czyniąc niewolnikiem słowo Boga, ale uwidocznieniem prawdy polecając siebie samych ku całemu sumieniu ludzi przed Bogiem. [* Metafora życia etycznego.]^T 7Przez to, mając służbę tę, jak dostąpiliśmy litości, nie poddajemy się złu,+SOMy zaś wszyscy, odsłoniętą twarzą chwałę Pana odzwierciedlając, (na ten) sam obraz jesteśmy przemieniani od chwały ku chwale, tak jak przez Pana Ducha.=RuZaś Pan Duch jest, gdzie zaś Duch Pana- wolność.Q Ilekroć zaś zawróci się* do Pana, zdejmowana jest zasłona. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi w zdaniu czasowym.]!P;Ale aż do dzisiaj ilekroć jest odczytywany* Mojżesz, zasłona na sercu ich leży. [* W oryginale coniunctivus praesentis passivi w zdaniu czasowym.]JO Ale skamieniały pomyślenia ich. Aż do bowiem dzisiejszego dnia (ta) sama zasłona przy odczytywaniu Starego Przymierza trwa nie odsłaniana, bo w Pomazańcu jest uznawana za bezużyteczną.N  i nie tak jak Mojżesz kładł zasłonę na twarz jego* ku nie spojrzeć wprost synowie** Izraela na koniec*** (tego) uznawanego za bezużyteczne. [* To jest: swoją.] [** ,,nie spojrzeć wprost synowie" - w oryginale accusativus cum infinitivo w zamiarowej składni z "ku". Składniej: "aby nie spojrzeli wprost synowie".] [*** Sens: wygasanie, o wygasaniu chwalebnego blasku na twarzy Mojżesza. Blask ten jest bezużyteczny, to znaczy jest niczym w stosunku do blasku chwały dostępnej w Nowym Przymierzu.]vMe Mając więc taką nadzieję, wielką otwartością* posługujemy się [* W sensie: całą swobodą słowa.]kLO Jeśli bowiem (to) uznawane za bezużyteczne dla chwały, wiele bardziej (to) trwające w chwale. K  I bowiem nie jest obdarzone chwałą (to) obdarzone chwałą w tej sprawie z powodu (owej) przewyższającej chwały*. [* Składniej: "Bo z powodu owej przewyższającej chwały w ogóle nie jest obdarzone chwałą to obdarzone chwałą w tamtej sprawie".]=Zaś Bogu wdzięczność, każdej chwili prowadzącemu w triumfie nas w Pomazańcu i woń poznania Go czyniącemu widoczną przez nas w każdym miejscu;=# nie miałem ulżenia (dla) ducha mojego (z powodu) nie znaleźć ja* Tytusa, brata mego, ale pożegnawszy się z nimi wyszedłem do Macedonii. [* "(z powodu) nie znaleźć ja" to wyrażenie stanowi jedno pojęcie, zamienione na rzeczownik dzięki użyciu rodzajnika.]s<_ Przyszedłszy zaś do Troady względem dobrej nowiny Pomazańca, i (choć) drzwi mi otwarły się w Panu,m;S aby nie staliśmy się łupem zachłanności od szatana, nie bowiem jego pomyślenia nie poznajemy.:w Któremu zaś coś darujecie, i ja; i bo ja, co darowałem, jeśli coś darowałem, z powodu was w osobie Pomazańca,<9q na to bowiem i napisałem, aby poznałbym wypróbowanie wasze, czy* ku wszystkiemu posłuszni jesteście. [* Inne lekcje: "którą": "jak"; bez żadnej partykuły ani spójnika.] 8Dlatego zachęcam was ustalić* ku niemu miłość; [* "was ustalić" - zależne od "zachęcam". "ustalić" - w sensie: okazać.]@7ytak że przeciwnie raczej wy* darować i zachęcić**. aby nie jakoś obfitszym smutkiem został pochłonięty*** taki. [* Inne lekcje zamiast "raczej wy": "wy raczej"; "wy": "raczej".] [** "wy darować i zachęcić" - zdanie skutkowe. Tu sens imperatywny: "wy darujcie i zachęćcie".] [*** Zdanie zamiarowe.]6Dość dużym* dla takiego potępienie to przez większość**, [* Inaczej: "wystarczającym".] [** W zdaniu tym brak orzeczenia "jest".] 5 Jeśli zaś ktoś zasmucił, nie mnie zasmucił, ale po części, aby nie obciążałbym*, wszystkich was. [* Zdanie zamiarowe.]Y4+Z bowiem wielkiego utrapienia i ściśnięcia się serca napisałem wam przez liczne łzy, nie aby zasmuceni zostaliście*, ale miłość aby poznaliście*, którą mam obficiej ku wam. [* Zdanie zamiarowe.]+3OI napisałem to samo*, aby nie, przyszedłszy, smutek miałbym**, od których trzeba było ja radować się***, przekonany do wszystkich**** was, że moja radość wszystkich was***** jest. [* Inaczej: "właśnie".] [** Zdanie zamiarowe.] [*** "ja radować się" - zależne od "trzeba było". Składniej: "dzięki którym powinienem radować się".] [**** Składniej: "bo jest przekonany co do was wszystkich".] [***** Genetivus possessoris: "moja radość należy do was wszystkich". Lub nawet: "moja radość należy do waszych obowiązków".]p2YJeśli bowiem ja smucę was, i kto (tym) cieszącym mię, jeśli nie (ten) smucący się dzięki mnie?A1 }Osądziłem bowiem* mnie samemu to**: nie znowu w smutku do was przyjść. [* Inne lekcje: "zaś"; bez żadnej partykuły ani spójnika.] [** W sensie: tak bowiem sobie postanowiłem.]:0 oNie że panujemy (nad) waszą wiarą. ale współpracownikami jesteśmy radości waszej, bo wiarą stoicie*. [* Czas teraźniejszy dokonany. Szerzej: "stanęliście i stoicie".]/ 1Ja zaś świadka Boga przywołuję sobie na moją duszę, że oszczędzając was już nie* przyszedłem do Koryntu. [* Składniej: "jeszcze nie".]P. (ten)* i (który opieczętował sobie) nas i (który dał) porękę Ducha w sercach naszych. [* W oryginale rodzajnik odnoszący się do imiesłowu "(który opieczętował sobie)" i "(który dał)".]`- ;(Tym) zaś umacniającym nas razem z wami ku Pomazańcowi i (który pomazał) nas Bóg,t, cJakie bowiem obietnice Boga w Nim (owym) "tak". Dlatego i przez Niego (to) Amen Bogu na chwałę przez nas.4+ cBoga bowiem Syn, Jezus Pomazaniec, (ten) wśród was przez nas ogłoszony: przeze mnie, i Sylwana, i Tymoteusza, nie stał się "tak" i "nie", ale "tak" w Nim się stało.Q* Wierny zaś Bóg, że słowo nasze, (to) do was, nie jest "tak" i "nie".L) To więc postanawiając, czy zatem lekkomyślnością posłużyłem się? Lub co postanawiam, według ciała postanawiam, aby było* u mnie (to) "tak tak" i (tym) "nie nie"? [* Zdanie zamiarowe.]|( si przez was przejść do Macedonii, i znowu od Macedonii przyjść do was i przez was zostać wyprawionym do Judei.!' =I (z) tym przekonaniem postanawiałem wcześniej do was przyjść, aby drugą łaskę* mieliście**, [* Inna lekcja: "radość".] [** Zdanie zamiarowe.]{& qjak i uznaliście nas po części, że chlubą waszą jesteśmy tak jak i wy naszą w dniu Pana [naszego], Jezusa.% 5 Nie bowiem inne* piszemy wam, ale lub które rozpoznajecie**, lub i uznajecie***. Mam nadzieję zaś, że aż do końca uznacie, [* Z domyślnym: nauki, ewangelię, słowa.] [** Możliwe: "czytacie" lub w sensie: rozpoznajecie jako już znane.] [*** O akceptacji po poznaniu.].$ W Bo duma nasza ta jest: świadectwo sumienia naszego, że w prostocie* i nieskażoności Boga, [i] nie w mądrości cielesnej, ale w lasce Boga obracaliśmy się** na świecie, obficiej zaś przy was. [* Inne lekcje: "świętości"; "łagodności"; "litości".] [** W sensie: żyć. działać.]V# ' (bo) współdziałając i wy za nas błaganiem, aby od wielu osób (ten) względem nas dar przez wielu został podziękowany* za nas**. [* Język grecki tworzy konstrukcję bierną nawet od czasowników nieprzechodnich, jak właśnie tutaj. Składniej: "aby wiele osób dziękowało za nas za dany nam dar".] [** Inna lekcja: "was".]"" ? który z tak wielkiej śmierci* wyciągnął nas i wyciągnie**, ku któremu nabraliśmy nadziei, [że] i jeszcze*** wyciągnie, [* Inne lekcje zamiast "tak wielkich śmierci":..tak wielkiej śmierci"; "tak wielkiego niebezpieczeństwa".] [** Inne lekcje: "i wyciąga": bez "i wyciągnie".] [*** Inne lekcje zamiast "i jeszcze": "że": "i że"; "że i"; "że jeszcze"; "i jeszcze" bez poprzedzającego "że".](! K Ale sami w sobie samych odpowiedź śmierci powzięliśmy, aby nie przekonani byliśmy* na sobie samych, ale na Bogu, budzącym martwych, [* Zdanie zamiarowe.][  1Nie bowiem chcemy wy nie wiedzieć*, bracia, o utrapieniu naszym, (tym) (które się stało)** w Azji, że w nadmiarze ponad moc zostaliście obciążeni, tak że zostać wyzbytym wyjścia my*** i (co do) życia. [* "wy nie wiedzieć" - zależne od "Nie chcemy". Składniej: "Nie chcemy bowiem, żebyście nie wiedzieli".] [** Odnosi się do "utrapieniu".] [*** "zostać wyzbytym wyjścia my" - w zdaniu skutkowym. Składniej: "tak że my zostaliśmy bez wyjścia".]j OI nadzieja nasza mocna o was, wiedzący*, że jak wspólnikami jesteście cierpień, tak i zachęty. [* Składniej: "bo wiemy". Inne lekcje zamiast "zachęty i zbawienia; (...) I nadzieja nasza mocna o was, wiedzący" (w. 6-7): z opuszczeniem słów "które i my cierpimy" do "wspólnikami jesteście cierpień"; z opuszczeniem słów "i zbawienia" do "dla waszej zachęty"; z dodaniem "i zbawienia" po "czy to jesteśmy zachęcani - dla waszej zachęty"; "zachęty, tej działającej w wytrwałości (wśród) tych cierpień, które i my cierpimy. I nadzieja wasza mocna o was, czy to jesteśmy zachęcani - dla waszej zachęty i zbawienia, wiedzący"; "zachęty i zbawienia, tego działającego w wytrwałości (wśród) tych cierpień, które i my cierpimy i nadzieja nasza mocna o was, czy to jesteśmy zachęcani - dla waszej zachęty i zbawienia, wiedzący".]M Czy to zaś trapieni jesteśmy dla waszej zachęty i zbawienia; czy to jesteśmy zachęcani dla waszej zachęty, (tej) działającej w wytrwałości (wśród) tych cierpień, które i my cierpimy.g IBo jak obfitują cierpienia Pomazańca ku nam, tak przez Pomazańca obfituje i zachęta nasza.t c(Ten) zachęcający nas w każdym utrapieniu naszym ku móc my* zachęcać (tych) w każdym utrapieniu przez zachętę, którą jesteśmy zachęcani sami przez Boga. [* "móc my" - w składni skutkowej. Składniej: "tak byśmy mogli".]l SWysławiony Bóg i Ojciec Pana naszego, Jezusa Pomazańca, Ojciec litości i Bóg każdej zachęty,N łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana, Jezusa Pomazańca.l UPaweł, wysłannik* Pomazańca** Jezusa przez wolę Boga, i Tymoteusz, brat, (społeczności) wywołanych*** Boga, będącej w Koryncie, razem z świętymi wszystkimi, (tymi)**** będącymi w całej Achai; [* Lub: "apostoł".] [** W interlinearnym przekładzie, tu i dalej w tekście, podaje się znaczenie etymologiczne: normalnie już jak imię własne "Chrystus".] [*** Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T. jako termin techniczny oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11*] [**** Rodzajniki pierwotnie były zaimkami wskazującymi.]SMiłość ma z wszystkimi wami w Pomazańcu Jezusie*. [* Inne lekcje: "Jezusie. Amen"; "Jezusie, Panu naszym. Amen"; "Jezusie. Niech się stanie, niech się stanie"; "Amen" bez "w Pomazańcu Jezusie".]#AŁaska Pana Jezusa z wami.1[Jeśli ktoś nie kocha Pana. niech będzie zaklęciem. Marana tha*. [* Transliteracja wyrażenia aramejskiego. Znaczenie: "Pan przychodzi" lub "Przyjdź, nasz Panie".]*OPozdrowienie moją ręką Pawła._7Pozdrawiają was bracia wszyscy. Pozdrówcie jedni drugich przez pokochanie święte.%CPozdrawiają was (społeczności) wywołanych Azji. Pozdrawia was w Panu wielce Akwila i Pryscylla razem z (tą) w domu ich (społecznością) wywołanych.Qpokrzepili bowiem mego ducha i (tego) waszego. Uznawajcie więc takich.mSRaduję się zaś z powodu przybycia Stefanasa, i Fortunata, i Achaika, bo wasz brak ci wypełnili,8iaby i wy byliście podporządkowani* takim i każdemu współpracującemu i trudzącemu się. [* W oryginale coniunctivus praesentis passivi (lub medii) w zdaniu zamiarowym.]MZachęcam zaś was, bracia: Znacie dom* Stefanasa, że jest pierwociną Achai i do służby świętym uszykowali siebie samych; [* Chodzi o wszystkich jego mieszkańców, wolnych i niewolników.]5eWszystko wasze w miłości niech się staje.L  Czuwajcie, trwajcie w wierze, bądźcie mężami, bądźcie silni.G  O zaś Apollosie, (tym) bracie: Wielce zachęciłem go, aby przyszedł* do was z braćmi. I w ogóle nie było wolą, aby teraz przyszedł*. Przyjdzie zaś, kiedy będzie miał dobrą porę**. [* W oryginale coniunctivus aoricti activi w zdaniu zamiarowym.] [** W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniu czasowym.] ' (Niech) nie ktoś więc go za nic ma*. Wyprawcie zaś go w pokoju, aby przyszedł** do mnie. Czekam bowiem go z braćmi. [* Składniej: "Niech nikt więc nie ma go za nic".] [** W oryginale coniunctivus aoristi activi ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.]( I Jeśli zaś przyjdzie* Tymoteusz, patrzcie, aby bez bojaźni stał się** przy was, bowiem pracę Pana pracuje*** jak i ja. [* W oryginale coniunctivus aoricti activi jako orzeczenie poprzednika okresu warunkowego, modus eventualis.] [** W oryginale coniunctivus aoricti medii ze względu na wymogi składni zdania zamiarowego.] [*** "pracę Pana pracuje" - accusativus biernika wewnętrznego, figura etymologica.]Y + drzwi bowiem mi otwarły się wielkie i sprawne, a będący przeciwnymi liczni.A}Zatrzymam się zaś w Efezie aż do Pięćdziesiątnicy,U#Nie chcę bowiem was teraz w przejściu zobaczyć*, mam nadzieję bowiem czas jakiś zatrzymać się przy was, jeśli Pan pozwoli**. [* Możliwy przekład: "Nie chcę bowiem, żebyście wy teraz w przejściu zobaczyli".] [** W oryginale coniunctivus aoricti activi jako orzeczenie poprzednika okresu warunkowego, modus eventualis.]V%Przy was zaś może będę przebywał, lub i przezimuję, aby wy mię wyprawiliście*, gdzie** jeśli pójdę***. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi w zdaniu zamiarowym.] [** Przysłówek utworzony z genetivus zaimka względnego.] [*** W oryginale coniunctivus futuryczny w poprzedniku okresu warunkowego, modus eventualis.]#Przyjdę zaś do was, kiedy Macedonię przejdę*, Macedonię bowiem przechodzę. [* W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniu czasowym.]Fjeśli zaś godne będzie i ja iść, razem ze mną pójdą./WKiedy zaś przybędę*, których wypróbujecie, przez listy tych poślę odnieść dar wasz do Jerozolimy; [* W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniu czasowym.]DNa pierwszy (dzień) tygodnia każdy (z) was u siebie samego niech kładzie, gromadząc co coś, jeśli dobrze (mu) się wiedzie, aby nie, kiedy przyjdę*, wtedy zbiórki stawały się**. [* W oryginale coniunctivus futuryczny w zdaniu czasowym.] [** W oryginale coniunctivus praesentis medii w zdaniu zamiarowym.]  O zaś zbiórce, (tej) na świętych: jak właśnie rozporządziłem (społecznościom) wywołanych Galacji, tak i wy uczyńcie.-S:Tak że, bracia moi umiłowani, utwierdzeni stawajcie się, niewzruszeni, obfitujący w dziele Pana każdej chwili, wiedzący, że trud wasz nie jest pusty w Panu.c?9zaś Bogu wdzięczność dającemu nam zwycięstwo przez Pana naszego, Jezusa Pomazańca.F~8(Tym) zaś kolcem śmierci grzech, zaś mocą grzechu Prawo;}7Gdzie twe, śmierci, zwycięstwo? Gdzie twój, śmierci, kolec*? [* Inne lekcje zamiast "zwycięstwo? Gdzie twój, śmierci, kolec?": "zwycięstwo? Gdzie twój, grobie kolec?"; "kolec? Gdzie twe, śmierci, zwycięstwo? "kolec? Gdzie twe, grobie, zwycięstwo?".]|-6Kiedy zaś zniszczalne to wdzieje na siebie* niezniszczalność i umieralne to wdzieje na siebie* nieśmiertelność**, wtedy stanie się słowo, (to) napisane: Pochłonięta została śmierć ku zwycięstwu. [* "wdzieje na siebie" - w oryginale coniunctivus futuryczny.] [** Inne lekcje zamiast "Kiedy zaś zniszczalne to wdzieje na siebie niezniszczalność i umieralne to wdzieje na siebie nieśmiertelność": zamiast "niezniszczalność" jest "nieśmiertelność"; "kiedy zaś śmiertelne to wdzieje na siebie nieśmiertelność i zniszczalne to wdzieje na siebie niezniszczalność": "kiedy zaś śmiertelne to wdzieje na siebie nieśmiertelność".] ~}|{zzz9yy[xxwvutt5srpo\n\mmllkgii?gfd9cba0^T[[ZY~Y!XX&VbUcTTmSOOMhLKJTHGFFNE_CC A>>>R>=Y;:y98!76544{2111/..`. -\,,3+w+*a(('d&&J%$$#J! T LyYp#g U [1_S+2a =&Dziwię się, że tak szybko przemieszczacie się od (Tego), (który powołał) was w łasce [Pomazańca]*, do innej dobrej nowiny, [* Inne lekcje: "Jezusa Pomazańca"; "Pomazańca Jezusa"; "Boga"; bez "Pomazańca".]0 ]&któremu chwała na wieki wieków. Amen.u e&(który dał) siebie samego za grzechy nasze, żeby wyrwałby sobie nas z wieku, (tego) nastałego (jako) niegodziwego, według woli* Boga i Ojca naszego, [* "według woli" - odnosi się do "który dał siebie samego za grzechy nasze".]G  &łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana*, Jezusa Pomazańca, [* Inne lekcje zamiast "Ojca naszego, i Pana": "Ojca, i Pana naszego"; "Ojca, i Pana"; "Ojca naszego, i Pana naszego".]Z /&i (ci) razem ze mną wszyscy bracia, (społecznościom) wywołanych* Galacji: [* O Kościele, zob. Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]{ s&Paweł, wysłannik*, nie od ludzi ani przez człowieka, ale przez Jezusa Pomazańca** i Boga, Ojca, (który wskrzesił) Go z martwych, [* W formie spolszczonej: "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** Tu i dalej w tekście znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: "Chrystus".]   kO Łaska Pana, Jezusa Pomazańca, i miłość Boga i wspólnota świętego Ducha z wszystkimi wami.a; Pozdrówcie jedni drugich przez święte pokochanie. Pozdrawiają was święci wszyscy.%C W końcu, bracia, radujcie się, wydoskonalajcie się, zachęcajcie się, (to) samo myślcie, zachowujcie pokój, i Bóg miłości i pokoju będzie z wami.q[ Przez to te (rzeczy), będąc nieobecnym, piszę, aby, będąc obecnym, nie srogo posłużyłbym się* według (tej) władzy, którą Pan dał mi ku budowaniu, a nie ku zniszczeniu. [* Inaczej: abym nie musiał okazać surowości.]  Radujemy się bowiem, kiedy my jesteśmy bez siły, wy zaś mocni jesteście; (o) to i modlimy się, (o) wasze wydoskonalenie.B Nie bowiem możemy coś przeciw prawdzie, ale dla prawdy.`9 Modlimy się zaś do Boga, aby nie uczynić wy* zła żadnego, nie aby my wypróbowanymi uwidocznili się, ale aby wy piękno czynili, my zaś jak niewypróbowanymi byli. [* Składniej: "abyście wy nie uczynili".]Q Mam nadzieję zaś, że poznacie, że my nie jesteśmy niewypróbowani.eC Siebie samych doświadczajcie, czy jesteście w wierze, siebie samych próbujcie. Czy nie uznajecie siebie samych, że Jezus Pomazaniec w was? Chyba że coś* niewypróbowani jesteście. [* W sensie: a może właśnie.] I bowiem został ukrzyżowany dzięki bezsile, ale żyje dzięki mocy Boga. I bowiem my jesteśmy bez siły w Nim*, ale żyć będziemy razem z Nim dzięki mocy Boga względem was. [* Inne lekcje zamiast "w Nim": "w sobie samym"; "z Nim"; "przez nich".] gdyż wypróbowania szukacie we mnie mówiącego Pomazańca, który względem was nie jest bez siły, ale jest mocny w was.  Wcześniej powiedziałem i wcześniej mówię, jak będąc obecny drugi raz i będąc nieobecny teraz, (tym), (którzy wcześniej zgrzeszyli) i pozostałym wszystkim, że jeśli przyjdę na znowu*, nie będę oszczędzał, [* "na znowu" - inaczej: "ponownie".]q  ] Trzeci raz to przychodzę do was: na ustach dwóch świadków i trzech będzie postawione każde słowo.D  aby nie znowu przyszedłszy ja uniżył* mię Bóg mój przy was, i bolałbym* (nad) wieloma (z tych), (którzy wcześniej zgrzeszyli) i nie (zmienili myślenia)** nad nieczystością, i nierządem, i rozpasaniem, które sprawili. [* Orzeczenie zdania zamiarowego.] [** W N.T. termin techniczny "nawrócić się".]I   Boję się bowiem, aby nie jakoś, przyszedłszy, nie jakimi chcę, znalazłbym* was, i ja zostałbym znaleziony* (przez) was, jakim nie chcecie; aby nie jakoś spór, zazdrość, rozdrażnienia, podjudzania, szkalowania, obmawiania, nadymania się, niepokoje**; [* Orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Brak orzeczenia.]* M Od dawna uważacie, że (przed) wami bronimy się? Naprzeciw* Boga w Pomazańcu mówimy; zaś wszystko, umiłowani, dla waszego budowania. [* Inaczej: "wobec".]O Zachęciłem Tytusa i razem wysłałem (tego) brata; czy okazał zachłanność (względem) was Tytus? Nie (tym) samym duchem chodziliśmy?* Nie (tymi) samymi śladami? [* Metafora życia z wiary.] Czy ktoś (z) których* wysłałem do was, przez niego okazałem zachłanność (względem) was? [* Szerzej: "spośród tych. których".]hI Niech będzie zaś, ja nie obciążyłem was; ale będąc przewrotny podstępem was wziąłem.}s Ja zaś z największą przyjemnością będę robić wydatki i wyczerpię siebie na wydatki dla dusz waszych. Jeśli* obficiej was miłując**. gorzej mam być miłowany? [* Inne lekcje: "chociaż"; bez "jeśli".] [** Inna lekcja: "miłuję".]T! Oto trzeci raz to gotowo mam przyjść do was i nie będę się naprzykrzać, nie bowiem szukam (rzeczy) waszych, ale was. Nie bowiem powinny dzieci (dla) rodziców gromadzić, ale rodzice (dla) dzieci.iK Co bowiem jest, czym okazaliście się gorsi względem pozostałych (społeczności) wywołanych, jeśli nie* że sam ja nie naprzykrzyłem się wam? Darujcie mi niesprawiedliwość tę. [* "jeśli nie" - inaczej: "chyba".]1 Oto znaki wysłannika zostały sprawione* wśród was w całej wytrwałości, znakach zarówno, jak cudach i mocach. [* W sensie: pokazały się.]1 Stałem się nierozsądnym*, wy mi (to) uczyniliście koniecznym; ja bowiem powinienem przez was być polecanym. Nic (nie) bowiem byłem słabszy (od tych) wielce nad wysłanników, jeśli i** niczym jestem: [* Inaczej: "bezrozumnym".] [** "jeśli i" - inaczej: "chociaż".]O Dlatego mam upodobanie w bezsiłach, w obrazach, w koniecznościach, w prześladowaniach i* uciskach: dla Pomazańca; kiedy bowiem jestem bez siły, wtedy mocny jestem. [* Inne lekcje: "w"; "i w".]@y i powiedział mi: ,,Wystarcza ci łaska ma; bo moc w bezsile dojrzewa". Z największą przyjemnością więc raczej będę się chełpił w bezsiłach* mych, aby zakwaterowała** we mnie moc Pomazańca. [* Składniej: "bezsiłami" czyli "słabościami".] [** Orzeczenie zdania zamiarowego. Metafora militarna.]p~Y Co do tego trzykrotnie Pana poprosiłem, aby odstąpiło* ode mnie; [* Orzeczenie zdania zamiarowego.]'}G i (temu) nadmiarowi objawień*. Dlatego** aby nie podnosiłbym się***, został dany mi kolec (przez) ciało****, zwiastun szatana, aby mię policzkował*****, aby nie podnosiłbym się******. [* Słowa "i temu nadmiarowi objawień" należy prawdopodobnie uznać za dopełnienie bliższe wcześniejszego "oszczędzam zaś". Dlatego proponuje się uznanie słów "aby nie ktoś (...) coś ode mnie" za zdanie wtrącone.] [** Inna lekcja: bez "dlatego".] [*** Orzeczenie zdania zamiarowego. Inna lekcja bez "aby nie podnosiłbym się".] [**** Może być, "ciału, dla ciała".] [***** Orzeczenie zdania zamiarowego.] [****** Orzeczenie zdania zamiarowego, synonim pychy.]n|U Jeśli bowiem zechcę* pochełpić się, nie będę nierozsądny, prawdę bowiem będę mówić; oszczędzam** zaś - aby nie ktoś względem mnie policzył*** ponad co widzi mię lub słyszy [coś] ode mnie [* Poprzednik okresu warunkowego, modus eventualis.] [** W sensie: powstrzymam się od tego, daruję to sobie.] [*** Orzeczenie zdania zamiarowego.]5{c Co do (tego) takiego będę się chełpić, co do zaś mnie samego nie będę się chełpić, chyba że w bezsiłach*. [* Składniej: "bezsiłami" zamiast "w bezsiłach".]xzi że został porwany do raju i usłyszał niewysłowione słowa, których nie wolno człowiekowi wypowiedzieć.6ye I znam (tego) takiego człowieka czy to w ciele, czy to wyjąwszy* ciało, nie wiem; Bóg wie** [* Inaczej: "bez".] [** Od "czy to w ciele" do "Bóg wie" zdanie wtrącone.]8xi Znam człowieka w Pomazańcu, (że) przed lat czternaście - czy to w ciele, nie wiem, czy to poza ciałem, nie wiem, Bóg wie* (porwany został)** (ten) taki*** aż do trzeciego nieba. [* Od "czy to w ciele" do "Bóg wie" zdanie wtrącone.] [** W oryginale accusativus participii aoristi passivi w składni accusativus cum participio, w której podmiotem jest "człowieka", orzeczeniem "porwany został". Składnia ta zależy tu od "Znam".] [*** W oryginale accusativus dla zachowania zgodności formy przymiotnika zaimkowego z jego podmiotem "człowieka".]2w _ Chełpić się trzeba* nie pożyteczne**, przyjdę zaś do widzeń i objawień Pana. [* Inne lekcje zamiast "chełpić się trzeba": "chełpić się zaś"; "chełpić się więc"; "jeśli chełpić się trzeba".] [** Inne lekcje: "jest nam pożyteczne"; "jest pożyteczne"; "jest pożyteczne mi".]_v7 !i przez otwór w koszu zostałem spuszczony przez mur i wymknąłem się z rąk jego.uy W Damaszku ludowy władca* Aretasa króla, pilnował miasta Damasceńczyków, (aby) zgnieść** mię***, [* Inaczej: "etnarcha".] [** Infinitivus celu.] [*** Inne lekcje zamiast "zgnieść mię": "chcąc zgnieść mię"; "chcąc mię zgnieść".]at; Bóg i Ojciec Pana, Jezusa, wie, (On) będący wysławionym na wieki, że nie kłamię. s  Jeśli chełpić się trzeba, (tymi) bezsiły* mej będę się chełpić. [* Pełniej: "tymi (wynikami, owocami) bezsiły mej".]r  Kto jest bez siły, i* nie jestem bez siły? Kto jest obrażany, i* nie ja płonę? [* Sens nie łączny, lecz przeciwstawny.]4qa wyjąwszy (te) z dala*, uwaga mi (ta) co dzień. troska (o) wszystkie (społeczności) wywołanych. [* Inaczej: "pomijając dalsze sprawy" lub: "pomijając inne rzeczy".]p trudzie i mozole, w bezsennościach częstokroć, w głodzie i pragnieniu, w poszczeniach częstokroć, w zimnie i nagości:7og (w) wędrowaniach częstokroć, (w) niebezpieczeństwach rzek, (w) niebezpieczeństwach rozbójników, (w) niebezpieczeństwach od rodu*, (w) niebezpieczeństwach od pogan, (w) niebezpieczeństwach w mieście, (w) niebezpieczeństwach na pustaci, (w) niebezpieczeństwach na morzu, (w) niebezpieczeństwach wśród kłamliwych braci**, (w) [* Chodzi o współrodaków nadawcy listu.] [** Chodzi o nieortodoksyjnych chrześcijan.]"n= trzykrotnie zostałem obity rózgami, raz zostałem ukamienowany, trzykrotnie przeżyłem rozbicie się okrętu, noc (i) dzień na głębi przetrwałem;mmS przez Judejczyków pięciokrotnie czterdzieści oprócz jednego* wziąłem, [* Chodzi o chłostę.]8li Sługami Pomazańca są? Odchodząc od rozsądku mówię, bardziej ja: w trudach obficiej, w strażnicach obficiej, w chłostach przewyższająco, w śmierciach częstokroć;Wk' Hebrajczykami są? I ja. Izraelitami są? I ja. Nasieniem Abrahama są? I ja.Kj Według braku szacunku mówię, jako że my jesteśmy bez siły*; w czym zaś jeśli ktoś odważa się, w nierozsądności mówię, odważam się i ja. [* Myśl obca, a równocześnie ironia.]-iS znosicie bowiem, jeśli ktoś was niewoli, jeśli ktoś objada, jeśli ktoś bierze, jeśli ktoś podnosi się*, jeśli ktoś w twarz was bije. [* Metafora pychy.]Ph Z przyjemnością bowiem znosicie nierozsądnych, rozsądnymi będąc;Lg Gdy wielu chełpi się według ciała, i ja będę się chełpić.cf? Co mówię, nie według Pana mówię, ale jakby w nierozsądności, w tej podstawie dumy.oeW Znowu mówię, aby nie ktoś mię uważał* nierozsądnym być**; jeśli zaś nie, i jako nierozsądnego przyjmijcie mię, aby i ja mało coś chełpiłbym się***. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** "nierozsądnym być" - bezokolicznik zależny od "uważał". Składniej: "aby ktoś nie uważał, że ja jestem nierozsądny". Inaczej: "bez rozumu być".] [*** W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie zdania zamiarowego.]d' nie wielkie więc, jeśli i słudzy jego zmieniają sobie postać jako słudzy sprawiedliwości, których koniec będzie według czynów ich.Uc# I nie dziw, sam bowiem szatan zmienia sobie postać na zwiastuna światła;Db Bo tacy kłamliwymi wysłannikami*, pracownikami podstępnymi, zmieniającymi sobie postać na wysłanników Pomazańca**. [* Lub: "kłamliwymi apostołami".] [** Brak orzeczenia "są".]4aa Co zaś czynię i czynić będę, aby wyciąłbym* okazję chcących okazji, aby w czym chełpię się, znalezieni zostali jak i my**. [* Inaczej: "odciąłbym".] [** Sens: owi jacyś chcieliby znaleźć sobie jakiś tytuł do tego, aby znajdowano ich jako równych nadawcy listu w apostolskich prawach do terenu Achai. Nadawca zapewnia, że wszystko robi i zrobi, aby tych praw nie przypisali sobie. Powód podaje w w. 13nn.]2`_ Przez co? Że nie miłuję was? Bóg wie.U_# Jest prawdą Pomazańca we mnie, że duma ta nie zostanie zahamowana we mnie w okolicach Achai*. [* Sens: nikt nie może odebrać nadawcy listu dumy z apostolskich osiągnięć i nabytych praw do Achai.] ^ i będąc obecny przy was i stawszy się słabszym, nie naprzykrzyłem się nikomu; bo brak mój uzupełnili bracia przyszedłszy* od Macedonii; i w wszystkim (jako) nieciężkiego mnie samego (dla) was ustrzegłem i strzec będę. [* Określenie "bracia".]]w Inne (społeczności) wywołanych ograbiłem, wziąwszy żołd na wam służbę*, [* Składniej: "na służbę wam".]\ Czy grzech uczyniłem, mnie samego uniżając, aby wy wywyższeni zostaliście*, bo darmo Boga dobrą nowinę ogłosiłem dobrą nowinę** wam? [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** figura etymologica.]k[O jeśli zaś i prostak słowem, ale nie poznaniem; ale w wszystkim uczyniwszy widocznymi* w wszystkich względem was. [* Brak dopełnienia. Prawdopodobnie: "siebie", stąd: "uczyniwszy widocznymi siebie" lub: "ujawniwszy siebie", możliwe: "pod każdym względem". Wtedy: "pod każdym względem we wszystkich (rzeczach) ujawniwszy siebie względem was".]eZC Liczę bowiem (ja) nic być słabszym* (od tych) wielce nad wysłanników; [* W oryginale infinitivus perfecti activi zależny od "Liczę". Składniej: "Liczę bowiem, że nie jestem słabszy". Inaczej: "być gorszym".] Y  Jeśli bowiem (ten) przychodzący innego Jezusa ogłasza. którego nie ogłosiliśmy, lub ducha drugiego bierzecie, którego nie wzięliście, lub dobrą nowinę drugą, której nie przyjęliście, pięknie znosicie*. [* Inaczej: chętnie zgadzacie się.]OX Boję się zaś, aby nie jakoś, jak wąż zwiódł Ewę w przewrotności jego, zostały zniszczone* pomyślenia wasze z dala od prostoty [i nieskalaności**] (tej) względem Pomazańca. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Inne lekcje zamiast "z dala od prostoty i nieskalaności": "z dala od nieskalaności i prostoty"; "z dala od prostoty": "z dala od nieskalaności"; "z dala od nieskalaności Boga".]#W? Jestem zazdrosny bowiem (o) was Boga zazdrością. Zaręczyłem bowiem was. jednemu mężowi, (aby jako) dziewicę nieskalaną postawić przy Pomazańcu.OV  Oby znosiliście mej mało coś nierozsądności; ale i znoście mię._U7 nie bowiem siebie samego polecający, ten jest wypróbowany, ale którego Pan poleca.9Tm Zaś chełpiący się w Panu niech się chełpi;]S3 ku (leżącym) poza owymi waszymi ogłosić dobrą nowinę*, nie w cudzej normie** aż do (rzeczy) gotowych*** chełpienia się****. [* W sensie: żeby ogłosić dobrą nowinę aż do (terenów) poza owymi (waszymi terenami).] [** W sensie: cudzym dziełem, cudzym polem działania.] [*** W sensie: cudzym dziełem, włącznie z gotowymi osiągnięciami.] [**** Antyteza do "ogłaszania dobrej nowiny". Sens: nadawca listu uważa, że dzięki postawie i działalności ewangelizacyjnej adresatów tak poszerzyła się sfera jego apostolskich wpływów, że ma prawo do głoszenia ewangelii nawet poza Koryntem i Achają, a nie chce chełpić się, jak to robią inni, cudzym polem działalności i cudzymi osiągnięciami.]8Ri nie aż do bez miary chełpiąc się w cudzych trudach*, nadzieję zaś mając, (że ze wzrostem) wiary waszej w was (staliśmy się wielcy)** według normy naszej aż do obfitowania. [* Składniej: "cudzymi trudami".] [** Z domyślnym podmiotem "my". W sensie: "urośliśmy". W oryginale infinitivus.]Q7 Nie bowiem, jakby nie dosięgając do was, nadmiernie wyciągamy siebie samych, aż do bowiem i was przybyliśmy pierwsi w dobrej nowinie Pomazańca,+PO My zaś* nie aż do bez miary będziemy chełpić się, ale według miary (tej) normy, którą (to) przydzielił nam Bóg miarę, (żeby) dosięgnąć aż do i was. [* Inne lekcje zamiast "nie rozumieją. My zaś": "nie znają. My zaś"; bez "nie rozumieją", wtedy: "i zestawiając siebie samych z sobą samymi. My zaś"; bez "nie rozumieją. My zaś", wtedy: "i zestawiając siebie samych z sobą samymi. Nie aż".]kOO Nie bowiem odważamy się zaliczyć lub zestawić siebie samych (z) jakimiś (z tych) siebie samych polecających; ale sami w sobie samych siebie samych mierząc i zestawiając, siebie samych dla siebie samych nie rozumieją.~Nu To niech liczy taki, że jakimi jesteśmy słowem poprzez listy, będąc nieobecni, takimi i będąc obecni, czynem.tMa ponieważ, "Listy oto", mówi, "ciężkie i silne*, zaś obecność ciała** nie mająca siły i słowo za nic miane***". [* To znaczy: zdecydowane, ostre, groźne.] [** O obecności fizycznej.] [*** To znaczy: słabe, bez wartości.]L aby nie wydawałbym się*, że (może) napełniam bojaźnią** was przez listy; [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego. Składniej: "aby nie wydawało się".] [** W oryginale infinitivus zależny od "nie wydawałbym się".]uKc Jeśli bowiem obficiej coś chełpiłbym się* co do władzy naszej, którą** dał Pan do budowania i nie do zniszczenia was, nie zostanę zawstydzony, [* W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie poprzednika okresu warunkowego, modus eventualis.] [** Przykład asymilacji formy do poprzedzającego genetiwu. Normalnie powinien być tu accusativus.]J (Na to) przeciw twarzy* patrzcie. Jeśli ktoś jest przekonany sobie samemu** Pomazańca być***, to niech liczy**** znowu w sobie samym, że jak on Pomazańca, tak i my. [* Wyrażenie oznaczające to, co samo rzuca się w oczy, co jest przed samymi oczyma, co jest oczywiste.] [** Inaczej: "(w) sobie samym".] [*** Składniej: "że należy do Pomazańca".] [**** Inaczej: "niech uważa".]jIM i w gotowości mając ukaranie każdego nieposłuszeństwa, aż wypełnione zostanie* wasze posłuszeństwo. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania czasowego, oznaczające czynność zamierzoną.]H i każdą wysokość, podnoszącą się przeciw poznaniu Boga, i biorąc do niewoli każde pomyślenie ku posłuszeństwu Pomazańca,G/ bo oręż służby wojskowej naszej nie cielesny, ale mocny Bogiem do zniszczenia warowni* wyliczenia** niszcząc*** [* Od "bo oręż" do "zniszczenia warowni" zdanie wtrącone.] [** O ludzkich kalkulacjach.] [*** "wyliczenia niszcząc" należy odnieść do "służymy w wojsku" (w. 3): "W ciele bowiem chodząc, nie według ciała służymy w wojsku (...) wyliczenia niszcząc i każdą wysokość".]F  W ciele bowiem chodząc, nie według ciała służymy w wojsku* [* Metafora militarna o spełnianiu powołania apostolskiego.]nEU proszę zaś aby nie będąc obecnym wykazałbym śmiałość* (odpowiednią do) przekonania, (na) które jestem liczony**, (że) odważyłem się*** do**** niektórych, (tych) liczących sobie*****, (że) my jak według ciała chodzący******. [* W oryginale substantywizowany infinitivus aoristi activi, zależny od "proszę". Składniej: "proszę zaś, abym nie musiał wykazać śmiałości, gdy będę obecny".] [** Sens: którzy sądzą o mnie, jak się sądzi o mnie.] [*** W oryginale infinitivus aoristi activi, zależny w niepełnej składni nominativus cum infinitivo od "jestem liczony". Składniej: "na które, jak sądzą o mnie, odważyłem się".] [**** Inaczej: "w stosunku do".] [***** Inaczej: "sądzących", "którzy sądzą".] [****** "według ciała chodzący" - o sposobie postępowania ludzi tego świata, nie liczących się z wymogami Ducha.]dD C Sam zaś ja, Paweł, zachęcam was przez delikatność i życzliwość Pomazańca, (ja) który* według twarzy** (jestem) uniżony wśród was, będąc nieobecnym zaś wykazuję śmiałość względem was; [* Odnosi się do "ja, Paweł".] [** "według twarzy" - zwrot oznaczający tu fizyczną obecność, osobiste przebywanie u adresatów listu.]EC Wdzięczność Bogu z powodu niewycenialnej Jego darowizny.*BM i (z powodu) ich błagania za was, (gdyż pragną)* was z powodu przewyższającej łaski Boga na was. [* Określenie "ich"; razem z "ich" genetivus absolutus.]{Ao przez wypróbowanie służby tej oddający chwałę Bogu z powodu podporządkowania się przyznania waszego względem dobrej nowiny Pomazańca i (z powodu) prostoty wspólnoty* względem nich i względem wszystkich, [* O poczuciu jedności.]@@y bo (ta) służba społecznego dzieła tego nie jedynie jest uzupełniającą* braki świętych**, ale i dającą obfitość*** przez liczne dziękowania**** Bogu [* O zapobieganiu brakom i niedostatkowi.] [** O chrześcijanach.] [*** O skutkach hojności w zbiórce: hojne datki pobudzą obdarowanych do żarliwego dziękczynienia Bogu.] [**** O modlitwie dziękczynnej. Inna lekcja: "dziękowanie", wtedy: "przez licznych dziękowanie".]_?7 w wszystkim ubogacani ku całej prostocie, która sprawia przez nas dziękowanie Bogu># Zaś zaopatrujący (w) siew siejącego i (w) chleb ku zjedzeniu zaopatrzy i pomnoży siew wasz, i da wzrost plonom sprawiedliwości waszej;Z=- jak jest napisane: Rozrzucił, dał biednym, sprawiedliwość Jego trwa na wiek.< Jest mocny zaś Bóg każdą łaskę dać obficie ku wam, aby w wszystkim każdej chwili całą samowystarczalność mając, obfitowaliście* ku każdemu czynowi dobremu, [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]x;i każdy jak postanowił sobie - sercem, nie z smutku lub z konieczności, wesołego bowiem dawcę miłuje Bóg..:U Tak zaś, siejący oszczędnie, oszczędnie i żąć będzie; i siejący w wysławianiach, w wysławianiach* i żąć będzie: [* Inaczej: "w hojności", "hojnie".]9- Koniecznym więc uznałem zachęcić (tych) braci, aby wcześniej przyszli* do was i wcześniej wydoskonalili** (to) wcześniej ogłoszone wysławianie*** wasze, (że) to gotowe być tak, jak wysławianie i nie jak zachłanność****. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego. Sens: aby zawczasu jak najlepiej przeprowadzili zbiórkę.] [*** Przykład metonimii. pojęcie oderwane, zamiast konkretnego: wysławianie zamiast "hojne datki", "hojność" wysławiana jest przez nadawcę listu.] [**** Chodzi o skąpstwo w składaniu datków.]X8) aby nie jakoś jeśli przyszliby* razem ze mną Macedończycy i znaleźliby* was nieprzygotowanymi, zostaliśmy zawstydzeni** my, aby nie mówiłbym*** wy, na podstawie tej****. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie poprzednika okresu warunkowego, modus eventualis.] [** W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [*** W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego, ale równocześnie jest to coniunctivus woluntatywny, wyrażający pragnienie nadawcy: nie chciałbym powiedzieć, abym nie musiał mówić. Inna lekcja: "mówilibyśmy".] [**** W sensie: z powodu takiego stanu rzeczy, to jest z powodu niezorganizowania składek.]71 Posłałem zaś (tych) braci, aby nie chluba nasza, (ta) co do was, została uczyniona pustą* w sprawie (tej)**, aby, jak mówiłem, przygotowani byliście***, [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Inaczej: ,,w tej dziedzinie, w tej sprawie".] [*** "przygotowani byliście" - w oryginale coniunctivus perfecti passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]W6' Znam bowiem ochoczość waszą, którą co do was chełpię się Macedończykom*, że Achaja jest przygotowana od roku, i wasza skwapliwość pobudziła liczniejszych. [* To jest ,,przed Macedończykami".] 5  O bowiem służbie*, (tej) względem świętych, zbyt obfite** mi jest pisanie wam. [* Synonim składki.] [** W sensie: zbędne.]4)Więc* wykazanie miłości waszej i naszej dumy co do was względem nich wykazując** przed twarzą*** (społeczności) wywołanych****. [* W zdaniu tym brak orzeczenia osobowego. Jest tylko imiesłów "wykazując". Stąd, jak przy każdym, zwłaszcza niezamierzonym, anakolucie. trudno domyślić się całego sensu.] [** "wykazanie (...) wykazując" tworzy figurę etymologiczną. Krócej: "wykazując".] [*** To znaczy: "wobec".] [**** O Kościele, zob. 1.1***. Składniej można by przedstawić to niepełne zdanie tak: ,,Więc przedstawiając Kościołowi miłość waszą i dumę moją z was wobec nich (to jest wobec wymienionych wysłanników)".]r3]Czy to co do Tytusa wspólnikiem moim i względem was współpracownikiem; czy to bracia nasi wysłannikami* (społeczności) wywołanych**, chwała Pomazańca. [* W formie spolszczonej "apostołami".] [** O Kościele, zob. 1.1***.]p2YPosłaliśmy razem z zaś nimi (tego) brata naszego, którego wypróbowaliśmy w wielu (sprawach) częstokroć, (że) gorliwym będący*, teraz zaś wiele gorliwszym (przez) przekonanie wielkie, (to) do was. [* "gorliwym będący" - w oryginale tworzy wraz z "którego" składnię accusativus cum participio po "wybraliśmy". Składniej: "że jest gorliwy".]`19Troszczymy się bowiem (o dobra) piękne nie jedynie przed Panem, ale i przed ludźmi.A0{unikając* tego, aby nie ktoś nas zhańbił* w obfitości tej. obsługiwanej przez nas. [* Imiesłów ten należy odnieść aż do "Posłaliśmy razem" w w. 18. Sens jest taki: Wysłaliśmy oprócz Tytusa jeszcze jednego, bardzo gorliwego głosiciela ewangelii, aby uniknąć oskarżenia o niedostateczną dbałość o tak szerokie i obfite pole działania.] [** W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie zdania zamiarowego.]u/cnie jedynie zaś, ale i wybrany przez wyciągnięcie rąk przez (społeczności) wywołanych (na) towarzysza podróży naszego razem z* łaską tą, obsługiwaną przez nas ku (tej) [Jego], Pana, chwale i ochoczości** naszej*** [* Inna lekcja: "w".] [** Inaczej: "zachęcie".] [*** Zdanie od "nie jedynie zaś" do "i ochoczości naszej" jest zdaniem wtrąconym.]. Posłaliśmy razem zaś z nim (tego) brata, którego pochwała w dobrej nowinie poprzez wszystkie (społeczności) wywołanych - że (tę) oto zachętę przyjął, coraz gorliwszym zaś będąc z własnego wyboru wyszedł* do was. [* Inaczej: "udał się".]_,7Wdzięczność zaś Bogu, (Temu), (który dał) tę gorliwość o was w sercu Tytusa,|+qjak jest napisane: (Ten) wiele nie obfitował, i (ten) mało nie miał za mało*. [* W obu tych zdaniach występuje rozległa elipsa. Powinno być: "Ten, który zebrał wiele, nie obfitował; i ten, który zebrał mało, nie miał za mało".]*/w (tej) teraz porze wasza obfitość ku ich brakowi, aby i (ta) ich obfitość stała się* ku waszemu brakowi**, żeby stała się* równość. [* W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Nadawca listu podaje zasadę wzajemności: jeśli obecnie odczuwający niedostatek wzbogaci się, ma wspierać swych poprzednich dobroczyńców, gdyby oni popadli w biedę.]) Nie bowiem aby (dla) innych ulżenie, (dla) was utrapienie, ale po równości* [* Sens: Nie należy tak wspierać innych swymi dobrami, by tamtym zapewnić dostatek, a samemu popaść w niedostatek, lecz tak, by była równość w stanie posiadania.]|(q Jeśli bowiem ochoczość poprzedza, według tego jak jeśli ma, bardzo godna przyjęcia, nie według tego jak nie ma*. [* Sens wiersza 12: ochocze obietnice mają wartość wtedy, gdy realnie oparte są na posiadaniu czegoś do ofiarowania.].'U teraz zaś i (to) uczynić wypełnijcie, żeby tak jak ochoczość chcenia, tak i wypełnienie z mienia*. [* W sensie: z tego, co się posiada. W wierszu tym autor listu domaga się od odbiorców dokonania składki na cele charytatywne, którą już wcześniej ochoczo postanowili złożyć.]2&] I mniemanie* w tym daję: to bowiem dla was jest pożyteczne, którzy nie jedynie uczynić, ale i chcieć wcześniej rozpoczęliście od roku; [* W sensie: sąd swój.]q%[ poznajecie bowiem łaskę Pana naszego, Jezusa Pomazańca, że dla was stał się ubogim, bogatym będąc, aby wy Jego ubóstwem wzbogaciliście się*. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]$$ANie w rozkazie mówię, ale z powodu innych gorliwości* i (tę) waszej miłości prawowitość próbując; [* Składniej: "z powodu gorliwości innych".]S#Ale jak właśnie w wszystkim obfitujecie: wiarą i słowem, i poznaniem, i całą gorliwością, i (tą) od nas w was* miłością, aby i w tej łasce obfitowaliście**. [* Inne lekcje zamiast "nas w was": "was w was"; "was w nas" "was teraz".] [** W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]"7ku zachęcić my* Tytusa, aby jak wcześniej rozpoczął, tak i wypełnił aż do was także łaskę tę. [* Składniej: "byśmy zachęcili Tytusa".]e!Ci nie jak nabraliśmy nadziei, ale siebie samych dali najpierw Panu i nam przez wolę Boga,n Uz wielką zachętą prosząc (od) nas (o) łaskę i wspólnotę służby, (tej) względem świętychGże według mocy, świadczę, i obok mocy, z własnego wyboruże w wielkim wypróbowaniu utrapienia obfitowanie radości ich i (owo) w głębi ubóstwo ich zaobfitowało ku bogactwu prostoty ich;o YDajemy poznać zaś wam bracia, łaskę Boga, (tę) daną w (społecznościach) wywołanych Macedonii,ERaduję się, że w wszystkim wykazuję śmiałość w was.T!I serce jego jeszcze obficiej ku wam jest, przypominając sobie wszystkich was posłuszeństwo*, jak z bojaźnią i drżeniem przyjęliście go. [* Sens: przypominając sobie o posłuszeństwie waszym.]s_bo jeśli coś jemu o was chełpiłem się*, nie zostałem zawstydzony, ale jak wszystko w prawdzie powiedzieliśmy wam, tak i duma nasza, (ta) przed Tytusem, prawdą stała się. [* W sensie: jeśli przed nim chełpiłem się wami.]9k Przez to jesteśmy zachęceni. W zaś (tej) zachęcie naszej obficiej bardziej uradowaliśmy się z powodu radości Tytusa, bo jest pokrzepiony duch jego przez wszystkich was; Zatem jeśli i napisałem wam, nie ze względu na (tego). (który uczynił niesprawiedliwość), ani ze względu na (tego), (który doznał niesprawiedliwości), ale ze względu na uwidocznienie się gorliwości waszej, (tej) co do nas, względem was przed Bogiem.gG Oto bowiem samo to według Boga zasmucenie jak wielką sprawiło wam gorliwość, a obronę, a poruszenie, a bojaźń, a upragnienie, a skwapliwość. a obronę; we wszystkim poleciliście siebie. (że) nieskalanymi być* (dla tej) sprawy. [* "nieskalanymi być" - w oryginale accusativus cum infinitivo jako dopełnienie po "poleciliście siebie".] f|{Zz/yyxVwvttss rrqpponn[mlkjAihhgf/edkcbaE``f_D^^%]]C\\r\[ZZYY.XXWV{UTTQQPP%NLLL.KK JII{IHsH%GFEDDDQCC{AAfA@??l>>>F=<;;n:L99288e6g55k44333w3H2110//j..--T,++n+**)(('z'&~&%% $ ##:"g! E=If0z$o  E ; !+g$JA0i będących nas* martwymi (dla) występków** współożywił z Pomazańcem*** - łaską jesteście zbawieni [* "i będących nas" - tu autor wraca do myśli zaczętej w w. 1. Zmienia jednak zaimek "was" na "nas".] [** Zob. przypis 2.1**.] [*** Inna lekcja grecka: "w Pomazańcu".]8Ii0zaś Bóg, bogaty będąc w litości, przez wielką miłość Jego*, którą umiłował** nas, [* Sens: swoją.] [** "miłość (...) którą umiłował" figura etymologica.]@Hy0wśród których i my wszyscy zaczęliśmy obracać się niegdyś w pożądaniach ciała naszego, czyniąc wolę ciała i myśli, i byliśmy dziećmi pod względem natury* gniewu** jak i pozostali. [* Niniejszy przekład zakłada, że w oryginale występuje dativus limitationis.] [** "dziećmi pod względem natury gniewu" - zależność syntaktyczną oryginału lepiej oddawałby taki przekład: "dziećmi gniewu pod względem natury".]rG]0w których niegdyś zaczęliście postępować według wieku świata tego, według przywódcy władzy powietrza, ducha teraz działającego wśród synów* nieuległości, [* "wśród synów" - możliwe: "za pośrednictwem synów".]TF #0I was*, będących martwymi (dla) występków i (dla) grzechów** waszych, [* Zaimek ten należy potraktować jako dopełnienie bliższe orzeczenia "współożywił". występującego dopiero w w. 5. Tak dużą odległość bliskich sobie składniowo części zdania tłumaczy nie zamierzony przez autora listu anakolut.] [** "dla występków i dla grzechów" - niniejszy przekład przyjmuje, że występujący w oryginale dativus nie jest dativus causae, lecz dativus incommodi. Dativus causae pojawia się zazwyczaj po verba affectus, a tu verbum affectus nie występuje. Według analogicznej formy w w. 5 możemy wnioskować, że chodzi właśnie o śmierć dla grzechu, jako jeden z etapów misterium zbawienia.]HE  0która jest ciałem Jego, wypełnieniem* (Tego) wszystko we wszystkim wypełniającego sobą. [* Słowo to nie ma tu już znaczenia czynności, lecz znaczenie efektu czynności wypełnienia.]rD _0i wszystko podporządkował pod nogi Jego*, i Jego dał (jako) głowę ponad wszystkim (społeczności) wywołanych**, [* Sens: swoje, chociaż można to odnieść także do Chrystusa, Syna Bożego.] [** Tu i dalej w tekście znaczenie etymologiczne. W N.T. jako termin techniczny oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła, zob. Dz 5.11*.]C 0powyżej każdego Panowania, i Władzy, i Mocy, i Państwa*, i każdego imienia wymienianego nie jedynie w wieku tym, ale i w mającym nastąpić; [* Nie chodzi o państwo w sensie politycznym, lecz o pojęcie abstrakcyjne, utworzone od "pan, pański".]EB 0które zdziałał* w Pomazańcu, wskrzesiwszy Go z martwych, i posadziwszy na prawicy Jego** na niebiosach [* "działania (...) które zdziałał" - figura etymologica.] [** Sens: swojej.]vA g0i jaka przewyższająca wielkość mocy Jego względem nas wierzących według działania siły potęgi Jego,<@ s0oświetlone oczy* serca [waszego] ku wiedzieć wy**, jaka jest nadzieja powołania Jego, jakie bogactwo chwały dziedziczenia Jego wśród świętych, [* "oświetlone oczy" -jest to dopełnienie bliższe po "dałby".] [** "ku wiedzieć wy" - wyrażenie przyimkowe zamierzonego skutku: "abyście wiedzieli".]$? C0aby Bóg Pana naszego, Jezusa Pomazańca, Ojciec chwały, dałby wam Ducha mądrości i objawienia w poznaniu Go*, [* Zaimek ten odnosi się do Boga Ojca.]1> ]0nie powstrzymuję się dziękując* za was, wspomnienie czyniąc sobie w modlitwach mych, [* "nie powstrzymuję się dziękując" - składniej: bez przerwy dziękuję.]f= G0Z powodu tego i ja, usłyszawszy (o tej) w was wierze w Panu, Jezusie, i (o) miłości ku wszystkim świętym*, [* Jest to biblijne określenie chrześcijan. Inne lekcje zamiast "i o miłości ku wszystkim świętym": "i o miłości wspólnoty Jego wszystkim świętym"; "i o tej ku wszystkim świętym miłości": "i o tej ku wszystkim świętym".]3< a0który* jest poręką dziedziczenia naszego, ku odkupieniu pozyskania dla siebie, ku pochwale blasku Jego. [* Odpowiednik grecki tego zaimka jest rodzaju nijakiego i odnosi się do "Duchem". Niektóre jednak rękopisy mają rodzaj męski. W tym wypadku odnieść go można do "Pomazańca" (w. 12).]; 70 w którym* i wy usłyszawszy słowo prawdy, dobrą nowinę (o) zbawieniu waszym, w którym** i uwierzywszy zostaliście opieczętowani Duchem obietnicy, (tym) Świętym, [* Prawdopodobny sens: dzięki któremu.] [** Zgodnie z gramatyką przekład "w którym" odniesiony jest do "Pomazańca", lecz również zgodne z gramatyką byłoby odniesienie tego zaimka "w którym" do "dobrą nowinę", lecz wtedy należałoby zmienić w polskiej wersji "w którym" na "w której". Prawdopodobny sens: "dzięki któremu" lub "dzięki której".]: 0 ku być my* ku pochwale blasku Jego, (którzy wcześniej oparliśmy nadzieję) w Pomazańcu; [* "ku być my" - sens: tak byśmy byli.]29 _0 w którym i zostaliśmy wybrani losem, przeznaczeni według wcześniejszego ustawienia (Tego) wszystko Działającego według postanowienia woli Jego*, [* Sens: swojej.]`8 ;0 ku szafarzowaniu wypełnienia czasów, (tak by) sprowadzić sobie pod jedną głowę* wszystko w Pomazańcu: (to) na niebiosach i (to) na ziemi: w Nim, [* W oryginale metafora oznaczająca syntezę, zebranie razem.]7 0 dawszy poznać nam tajemnicę woli Jego*, według upodobania Jego**, które postanowił sobie w Nim [* Sens: swojej.] [** Sens: swego.]J6 0której dał obfitość ku nam w całej mądrości i pomyśleniu,n5 W0w którym mamy odkupienie przez krew Jego, uwolnienie (od) występków, według bogactwa łaski Jego,_4 90ku pochwale blasku łaski Jego*, którą napełnił łaską** nas w Umiłowanym, [* Sens: swojej.] [** ,,którą napełnił łaską" - niepełna figura etymologica. Zaimek "którą" zastępuje rzeczownik "łaski".]K3 0przeznaczywszy nas ku usynowieniu przez Jezusa Pomazańca względem Niego*, według upodobania woli Jego**, [* Sens: względem siebie, to znaczy Bóg Ojciec względem siebie.] [** Sens: swojej.]k2 Q0tak jak wybrał sobie nas w Nim przed położeniem fundamentów świata, (by) być my świętymi i niewinnymi* wobec Niego w miłości. [* "być mv świętymi i niewinnymi" - składniej: "byśmy byli świętymi i niewinnymi".]21 _0Wysławiony Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Pomazańca, (Ten) (który wysławił) nas w całym wysławieniu duchowym* na niebiosach w Pomazańcu. [* "w całym wysławieniu duchowym" - możliwe: "całym wysławieniem duchowym". Wyrażenie to tworzy figura etymologica wraz z "który wysławił".]N0 0łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana, Jezusa Pomazańca.`/ =0Paweł wysłannik* Pomazańca** Jezusa przez wolę Boga świętym będącym [w Efezie] i wiernym w Pomazańcu Jezusie: [* W formie spolszczonej: "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** Tu i dalej znaczenie etymologiczne: normalnie już jak imię własne: "Chrystus".]P.&Łaska Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z duchem waszym, bracia. Amen.--&W końcu* trudów mi nikt (nie) niech podaje**, ja bowiem piętna Jezusa na ciele mym noszę. [* Sens: Poza tym.] [** Sens: niech nie przydaje.]I, &I jacy (z) normą tą idą w szeregu*, pokój na nich i litość, i na Izraela Boga**. [* Metafora wojskowa. Sens: jacy trzymają się tej normy.] [** "Izraela Boga" - sens: Izraela Bożego.]T+!&Ani bowiem obrzezanie czymś jest, ani nieobrzezanie, ale nowe stworzenie. *&Mnie zaś nie oby stało się chełpić się, jeśli nie* w krzyżu** Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z powodu którego (dla) mnie świat jest ukrzyżowany i ja (dla) świata. [* "jeśli nie" - razem znaczy: "chyba że".] [** "w krzyżu" - sens: krzyżem.]M)& ani bowiem (ci) dający się obrzezać* sami Prawa (nie) przestrzegają, ale chcą, (by) wy dawać się obrzezać**, aby w waszym ciele*** zaczęliby się chełpić. [* Inna lekcja: "obrzezani".] [** "wy dawać się obrzezać" - składniej: "byście dawali się obrzezać".] [*** "w waszym ciele" - sens: waszymi ciałami.]O(& Jacy chcą podobać się przez ciało, ci zmuszają was dawać się obrzezać, jedynie aby (z powodu) krzyża Pomazańca nie byliby ścigani*; [* W oryginale metafora oznaczająca prześladowanie.]G'& Zobaczcie. jak wielkimi wam literami napisałem moją ręką.&& Zaraz więc ponieważ porę mamy, działajmy dobro względem wszystkich, najbardziej zaś względem domowych (we) wierze.z%m& Zaś piękno* czyniąc, nie poddawajmy się złu**, porą bowiem swoją żąć będziemy, nie będąc osłabieni. [* Sens: dobro moralne.] [** Możliwe: "nie zaniedbujmy się". Sens całego wezwania: w czynieniu dobra nie zaniedbujmy się.]$&bo siejący w ciało swoje z ciała żąć będzie zniszczenie, zaś siejący w ducha z ducha żąć będzie życie wieczne.|#q&Nie łudźcie się, Bóg nie pozwala szydzić z siebie; co bowiem jeśli posiałby człowiek, to i żąć będzie;i"K&Niech będzie wspólnikiem zaś pouczany (o) słowie (dla) nauczającego we wszystkich dobrach.!{&Każdy bowiem własny ładunek* poniesie. [* Tym samym słowem oznaczają Dzieje Ap. towary na statku (zob. Dz 27.10).]t a&zaś czyn swój niech próbuje każdy, i wtedy w sobie samym jedynie chlubę będzie miał i nie w drugim.#&Jeśli bowiem uważa ktoś być czymś*, niczym będąc. zwodzi w umyśle siebie samego; [* "być czymś" - składniej: "że jest czymś".]~u&Jedni drugich ciężary noście, i tak wypełnicie* prawo Pomazańca. [* Inne lekcje: "spełnicie"; "wypełnijcie".] &Bracia, jeśli i wcześniej wzięty zostałby* człowiek w jakimś występku, wy, duchowi, wydoskonalajcie takiego w duchu delikatności, bacząc (na) ciebie samego**, aby nie i ty zostałbyś doświadczony. [* Sens: przychwycony by został.] [** Sens: na siebie.]q[&Nie stawajmy się żądni pustej chwały, jedni drugich prowokując, jedni do drugich czując zawiść.)&Jeśli żyjemy (dla) Ducha*, (dla) Ducha* i idźmy w szeregu**. [* "dla Ducha" - możliwe: "Duchem".][** Metafora zachowania jedności wiary.]_7&(Ci) zaś Pomazańca [Jezusa] ciało ukrzyżowali razem z doznaniami i pożądaniami.P&delikatnością. wstrzemięźliwością; przeciw takim nie jest Prawo.wg&Zaś owoc Ducha jest miłością, radością, pokojem, wielkodusznością, łagodnością, dobrocią, wiarą,a;&zawiści*, pijaństwa, hulanki i podobne tym, (o) których wcześniej mówię wara. tak jak wcześniej powiedziałem, że takich dokonujący królestwa Boga nie odziedziczą. [* Inna lekcja: "zawiści, zabójstwa".]&bałwochwalstwo, gusła, nieprzyjaźnie, spór, zazdrość, rozdrażnienia, podjudzania, poróżnienia się, stronnictwa.\1&Widoczne zaś są czyny ciała, którymi są: nierząd, nieczystość, rozpasanie,P&Jeśli zaś Duchowi dajecie się prowadzić nie jesteście pod Prawem.1&Bo ciało pożąda przeciw Duchowi, zaś Duch przeciw ciału; to bowiem jedno drugiemu jest przeciwne, tak że nie co chcielibyście, to czynicie.@y&Mówię zaś, (dla) Ducha* chodźcie** i pożądania ciała nie dokonajcie***. [* "dla Ducha" - możliwe: Duchem.] [** Metafora moralności praktycznej.] [*** Możliwe: "dokonacie".]xi&Jeśli zaś jedni drugich gryziecie i pożeracie, patrzcie, aby nie przez jedni drugich zostalibyście zabici.3_&Bo całe Prawo w jednym słowie jest wypełnione, w (tym): Będziesz miłować (tego) tuż obok twego* jak ciebie samego. [* "tuż obok twego" - sens: bliźniego swego.]-& Wy bowiem do wolności zostaliście powołani. bracia. jedynie nie (tę) wolność w skłonności (dla) ciała*, ale z powodu miłości służcie jedni drugim. [* Sens: wolność ta nie jest dla ciała, tak by używało jej dla spełnienia wszystkich swoich skłonności.]5e& Oby i dali sobie odciąć (ci) burzący was.5 c& Ja zaś, bracia, jeśli obrzezanie jeszcze ogłaszam, dlaczego jeszcze jestem ścigany*? Zatem jest uznana za bezużyteczną obraza krzyża. [* Inaczej: "prześladowany".] +& Ja jestem przekonany względem was w Panu, że nic inaczej (nie) będziecie myśleć; (ten) zaś mącący was poniesie sąd, kimkolwiek byłby., S& Mały zaczyn całe ciasto zaczynia.6 g&(To) przekonywanie nie od Powołującego was.K &Biegliście pięknie; kto wam przeszkodził prawdzie nie ulegać?y&W bowiem Pomazańcu Jezusie ani obrzezanie coś jest silne, ani nieobrzezanie, ale wiara przez miłość działająca.P&My bowiem Duchem dzięki wierze nadziei usprawiedliwienia wyczekujemy.&Zostaliście uznani za bezużytecznych z dala od Pomazańca, którzy w Prawie uznajecie się za sprawiedliwych, (z) łaski wypadliście. &Świadczę zaś znowu każdemu człowiekowi dającemu się obrzezać, że powinny jest całe Prawo uczynić*. [* Sens: spełnić.]iK&Oto ja, Paweł, mówię wam, że jeśli dacie się obrzezać, Pomazaniec wam nic (nie) pomoże.z o&(Dla) wolności nas Pomazaniec uwolnił; trwajcie więc* i nie znowu jarzmu niewoli dawajcie się trzymać. [* Inne lekcje zamiast "Dla wolności nas Pomazaniec uwolnił; trwajcie więc": "Dla wolności Pomazaniec nas uwolnił; trwajcie"; "Dla wolności więc, dla której Pomazaniec nas uwolnił, trwajcie"; "Dla wolności, dla której Pomazaniec nas wykupił, trwajcie"; "Dla której wolności nas Pomazaniec uwolnił, trwajcie więc": "Dla której wolności nas Pomazaniec uwolnił, trwajcie".]J &Dlatego, bracia, nie jesteśmy służebnej dziećmi, ale wolnej.}s&Ale co mówi Pismo? Wyrzuć służebną i syna jej, nie bowiem będzie dziedziczył syn służebnej z synem wolnej.&Ale jak właśnie wtedy (ten) według ciała zrodzony ścigał* (tego) według Ducha, tak i teraz. [* O prześladowaniu.]&Wy zaś, bracia, na wzór Izaaka obietnicy dziećmi jesteście*. [* Inna lekcja zamiast "Wy (...) jesteście": "My (...) jesteśmy".]~5&jest napisane bowiem: Uciesz się, bezpłodna, (ta) nie rodząca; wybuchnij i zawołaj, (ta) nie rodząca w bólach; bo liczne dzieci (tej) samotnej bardziej*, niż (tej) mającej męża. [* Prawdopodobnie należy połączyć z "liczne": "bardziej liczne", sens: liczniejsze.]q}[&(To) zaś w górze Jeruzalem wolne jest, które jest matką naszą*; [* Inna lekcja: "wszystkich nas".] |&Zaś Hagar Synaj* górą jest w Arabii, stoi w tym szeregu z zaś (tym) teraz Jeruzalem, jest niewolnikiem bowiem z dziećmi jej**. [* Inne lekcje zamiast "Zaś Hagar Synaj": "bo Hagar Synaj": "zaś Synaj": "bo Hagar"; "bo Synaj'*; "Synaj".] [** Sens: swymi.]f{E&Które* są mówione alegorycznie; te bowiem są dwoma przymierzami, jedno z góry Synaj, ku niewoli rodzące, nim jest Hagar. [* Jako neutrum odnosi się do całego opowiadania, a nie tylko do "służebnej" i "wolnej".]fzE&Ale (ten) ze służebnej według ciała jest urodzony, (ten) zaś z wolnej przez obietnicę.nyU&Jest napisane bowiem, że Abraham dwóch synów posiadł: jednego ze służebnej i jednego z wolnej.Bx&Mówcie mi, pod Prawem chcąc być. Prawa nie słyszycie?mwS&chciałbym zaś być obecnym przy was teraz i zmienić głos mój, bo jestem w niepewności do was.mvS&dzieci me, których znowu rodzę w bólach, aż do kiedy zostałby ukształtowany Pomazaniec w was;?uw&Piękne zaś współzawodniczyć ze sobą w pięknym każdej chwili, i nie jedynie podczas być obecnym ja* przy was, [* "być obecnym ja" - składniej: "podczas mojej obecności".]utc&Współzawodniczą (o) was nie pięknie, ale wykluczyć was chcą, aby (o) nich współzawodniczylibyście.Ls&Tak że nieprzyjacielem waszym stałem się, mówiąc prawdę wam?r&Gdzie więc (to) uszczęśliwienie wasze? Świadczę bowiem wam, że jeśli możliwe, oczy wasze wyłupiwszy, dalibyście mi.q&i doświadczenia waszego* w ciele** moim nie za nic wzięliście ani wypluliście***, ale jak zwiastuna Boga przyjęliście mię, jak Pomazańca Jezusa. [* Inne lekcje zamiast "doświadczenia waszego": "doświadczenia mego": "doświadczenia".] [** "w ciele" - możliwe: "ciałem". Sens: doświadczenia waszego z powodu choroby mego ciała.] [*** Metafora oznaczająca odrzucenie.]\p1& wiecie zaś, że przez bezsiłę ciała ogłosiłem dobrą nowinę wam wcześniej.toa& Stańcie się jak ja, bo i ja jak wy, bracia, proszę was. Nic mi (nie) uczyniliście niesprawiedliwości:Tn!& Boję się (o) was, czy nie jakoś płocho utrudziłem się względem was.:mo& Dni pilnujecie sobie, i miesięcy, i pór, i lat.El& teraz zaś poznawszy Boga, bardziej zaś poznani przez Boga, jak zawracacie znowu do (tych) nie mających siły i ubogich elementów, którym znowu od początku być niewolnikami chcecie?hkI&Ale wtedy - nie znając Boga staliście się niewolnikami (dla) naturą nie będących bogami;djA&Tak że już nie jesteś niewolnikiem, ale synem; jeśli zaś synem, i dziedziczącym przez Boga*. [* Inne lekcje zamiast "przez Boga": "Boga"; "dzięki Bogu"; "przez Pomazańca"; "przez Jezusa Pomazańca"; "Boga przez Pomazańca"; "Boga przez Jezusa Pomazańca": "przez Boga w Pomazańcu Jezusie"; "Boga, współdziedziczącym zaś Pomazańca".] i9&Że zaś jesteście synami, wysłał Bóg Ducha Syna Jego* do serc naszych**, wołającego: Abba, Ojcze. [* Sens: swego.] [** Inna lekcja: "waszych".]Kh&aby (tych) pod Prawem wykupiłby, aby usynowienie odebralibyśmy.g-&gdy zaś przyszło wypełnienie czasu. wysłał Bóg Syna Jego*. (który stał się) z kobiety. (który stał się) pod Prawem. [* Sens: swego.]gfG&Tak i my, gdy byliśmy niemowlętami, pod elementami świata byliśmy uczynieni niewolnikami;uec&ale pod pozwalającymi* jest i szafarzami aż do ustalonego czasu (przez) ojca. [* Możliwe: "opiekunami".] d &Mówię zaś, do jakiego czasu dziedziczący niemowlęciem jest, nic (nie) różni się (od) niewolnika, panem wszystkich będąc,c&Jeśli zaś wy Pomazańca, zatem Abrahama nasieniem* jesteście, według obietnicy dziedziczącymi. [* Zamiast: potomstwem.]b5&nie jest Judejczyk ani Hellen, nie jest niewolnik ani wolny, nie jest męskie i żeńskie; wszyscy bowiem wy jednym jesteście w Pomazańcu Jezusie.}as&Jacy bowiem w Pomazańca daliście się zanurzyć*, Pomazańca wdzialiście na siebie: [* O chrzcie, zob. Dz 1.5*.]R`&Wszyscy bowiem synami Boga jesteście przez wiarę w Pomazańcu Jezusie.g_G&(kiedy przyszła) zaś wiara, już nie pod wychowawcą* jesteśmy. [* Zob. przypis do 3.24*.]F^&Tak że Prawo wychowawcą* naszym stało się ku Pomazańcowi, aby dzięki wierze zostalibyśmy uznani za sprawiedliwych; [* Według etymologii wyraz ten ma znaczenie: "prowadzący dziecko". Takimi "prowadzącymi dziecko" byli w starożytności niewolnicy lub słudzy. Ich zadaniem była opieka nad dzieckiem i prowadzenie go do nauczyciela. A zatem według myśli autora listu Prawo Mojżeszowe było sługą, prowadzącym ludzi do Chrystusa.]j]M&Przed zaś przyjść wiara* pod Prawem byliśmy pilnowani współzakluczani ku mająca nastąpić** wiara zostać objawiona***. [* "przyjść wiara" - składniej: "Przed nadejściem wiary".] [** "mająca nastąpić" - sens: przyszła.] [*** "mająca nastąpić wiara zostać objawiona" - składniej: "aż do objawienia się mającej nastąpić wiary".] \&Ale współzakluczyło Pismo wszystko pod grzechem, aby obietnica dzięki wierze (w) Jezusa Pomazańca zostałaby dana wierzącym.[[/&Więc Prawo przeciw obietnicom [ Boga*]? Nie może stać się; jeśli bowiem zostałoby dane Prawo mogące ożywić, istotnie dzięki Prawu byłoby usprawiedliwienie. [* Inne lekcje: "Pomazańca": bez "Boga".]@Z{&Zaś pośrednik jednego nie jest, zaś Bóg jeden jest.'YG&Czym więc Prawo? Przestępstw gwoli zostało przyłączone. aż do kiedy przyszłoby nasienie*, dla którego jest obiecane**, rozporządzone*** przez zwiastunów**** w ręku***** pośrednika. [* Sens: potomstwo.] [** "jest obiecane" - podmiotem tego orzeczenia nie jest Prawo, lecz obietnica, o której natchniony autor mówił w wierszach poprzednich.] [*** "rozporządzone" - imiesłów określający Prawo.] [**** Inaczej: "aniołów". Sens: za pośrednictwem aniołów.] [***** "w ręku" - prawdopodobnie sens instrumentalny: "ręką".]Xy&Jeśli bowiem dzięki Prawu dziedziczenie, już nie dzięki obietnicy; zaś Abrahamowi przez obietnicę darował Bóg.W&To zaś mówię: testamentu wcześniej ustalonego przez Boga* (to) po czterystu i trzydziestu latach (które stało się) Prawo nie unieważnia, ku uznać za bezużyteczną obietnicę. [* Inne lekcje: "Boga względem Pomazańca": "Boga w Pomazańcu".]hVI&Zaś (dla) Abrahama zostały wypowiedziane obietnice i (dla) nasienia* jego. Nie mówi: I (dla) nasion*, jak dla wielu, ale jak dla jednego: I (dla) nasienia* twego, którym jest Pomazaniec. [* Metonimicznie o potomstwie.] U &'Bracia, na wzór człowieka mówię, przecież człowieka ustalonego testamentu nikt (nie) odrzuca lub dodatkowo rozporządza.wTg&aby względem pogan wysławienie Abrahama stałoby się w Pomazańcu Jezusie*, aby obietnicę** Ducha otrzymalibyśmy przez wiarę. [* "w Pomazańcu Jezusie" - możliwe: "dzięki Pomazańcowi Jezusowi".] [** Inna lekcja: "wysławianie".]S'& Pomazaniec nas wykupił z przekleństwa Prawa, stawszy się za nas przekleństwem, bo jest napisane: Przeklęty każdy zawieszony na drzewie. R& zaś Prawo nie jest dzięki wierze, ale (Ten) (który uczynił) je, żyć będzie w nich*. [* "w nich" - możliwe: "dzięki nim".]7Qg& Że zaś w Prawie* nikt (nie) jest uznawany za sprawiedliwego przed Bogiem, jawne, bo: Sprawiedliwy dzięki wierze żyć będzie; [* "w Prawie" - możliwe: "dzięki Prawu".]?Pw& Jacy bowiem dzięki czynom Prawa są, pod przekleństwem są; jest napisane bowiem, że: Przeklęty każdy, który nie trwa we wszystkich napisanych w zwoju Prawa, (by) uczynić je.PO& Tak że (ci) dzięki wierze są wysławiani razem z wiernym Abrahamem.HN &Wcześniej zobaczywszy zaś Pismo, że dzięki wierze uznaje za sprawiedliwych pogan Bóg. wcześniej ogłosiło dobrą nowinę Abrahamowi, że: Zostaną wysławieni w tobie wszyscy poganie.JM &Wiedzcie zatem, że (ci) dzięki wierze, ci synami są Abrahama.WL'&Tak jak Abraham uwierzył Bogu, i zostało policzone mu ku usprawiedliwieniu.K&(Ten) więc zaopatrujący was (w) Ducha i działający moce w was dzięki czynom Prawa, czy dzięki posłuszeństwu wiary?FJ&Tyle wycierpieliście płocho? Jeśli oczywiście i płocho.ZI-&Tak bezmyślni jesteście? Rozpocząwszy Duchem, teraz ciałem kończycie sobie?H{&To jedynie chcę dowiedzieć się od was: Dzięki czynom Prawa Ducha otrzymaliście, czy dzięki posłuszeństwu wiary?G {&O bezmyślni Galaci, kto was zauroczył, którym na oczach Jezus Pomazaniec zawczasu zapisał się (jako) ukrzyżowany?F'&Nie odrzucam łaski Boga; jeśli bowiem przez Prawo usprawiedliwienie, zatem Pomazaniec darmo* umarł. [* Sens: bez potrzeby, niepotrzebnie.]E5&żyję zaś już nie ja. żyje zaś we mnie Pomazaniec; co zaś teraz żyję w ciele, w wierze żyję. (tej) (w) Syna Boga*, (Tego) (który umiłował) mię i (który wydał) siebie samego za mnie. [* Inne lekcje zamiast "Syna Boga": "Boga Syna"; "Boga i Pomazańca"; "Boga".]yDk&Ja bowiem z powodu Prawa Prawu umarłem, aby Bogu zacząłbym żyć. (Z) Pomazańcem razem jestem ukrzyżowany;`C9&Jeśli bowiem co obaliłem, to znowu buduję, (jako) przestępcę mnie samego polecam.9Bk&Jeśli zaś szukając, (by) zostać uznanymi za sprawiedliwych, w Pomazańcu znaleźliśmy się i sami (jako) grzesznicy, czy Pomazaniec grzechu sługą? Nie może stać się!tAa&wiedząc [zaś], że nie jest uznawany za sprawiedliwego człowiek dzięki czynom Prawa, jeśliby nie przez wiarę Jezusa Pomazańca*, i my w Pomazańca Jezusa uwierzyliśmy, aby zostalibyśmy uznani za sprawiedliwych dzięki wierze Pomazańca i nie dzięki czynom Prawa, bo dzięki czynom Prawa nie zostanie uznane za sprawiedliwe każde** ciało***. [* "jeśliby nie przez wiarę Jezusa Pomazańca" - sens: lecz przez wiarę w Jezusa Pomazańca.] [** Sens: żadne.] [*** Sens: człowiek.]n@U&My z natury* Judejczykami i nie z pogan grzesznikami, [* Inaczej: z urodzenia, przez dziedziczenie.]6?e&Ale gdy zobaczyłem, że nie prosto kroczą względem prawdy dobrej nowiny, powiedziałem Kefasowi przed wszystkimi: "Jeśli ty Judejczykiem będąc na sposób pogan* i nie na sposób judejski żyjesz, jak pogan* zmuszasz, (by) żyć na sposób judejski?" [* O chrześcijanach pochodzących z pogan.]>& I zaczęli być obłudni razem z nim [i] pozostali Judejczycy, tak że i Barnaba dał się razem odprowadzić ich obłudzie.}=s& Przed bowiem przyjść niektórzy* od Jakuba z poganami** jadł razem; gdy zaś przyszli***, powstrzymał się i oddzielał samego siebie, bojąc się (tych) z obrzezania. [* "przyjść niektórzy" - składniej: "Bo przed przyjściem niektórych". Inna lekcja zamiast "niektórzy": "pewien".] [** O chrześcijanach pochodzących z pogan.] [*** Inna lekcja: "przyszedł".]c<?& Gdy zaś przyszedł Kefas do Antiochii, w twarz mu stanąłem przeciw, bo obwiniony był.2;]& jedynie (o) ubogich aby przypominalibyśmy sobie, (w) czym i wykazałem gorliwość, (by) samo to uczynić*. [* "by samo to uczynić" - sens: by właśnie to uczynić.]k:O& i poznawszy łaskę daną mi, Jakub i Kefas i Jan, (ci) uważani, (że) kolumnami być*, prawice dali mnie i Barnabie wspólnoty, aby my ku poganom, oni zaś ku obrzezaniu; [* "kolumnami być" -jaśniej: "że są kolumnami".]9}&(Ten) bowiem, (który zaczął działać w) Piotrze ku wysłannictwu obrzezania, zaczął działać w i mnie ku poganom,<8q&ale przeciwnie, zobaczywszy, że mam powierzoną dobrą nowinę* nieobrzezania tak jak Piotr obrzezania, [* Prawdopodobnie chodzi o znaczenie czynne: "głoszenie dobrej nowiny".]7&Od zaś (tych) uważanych, (że) być czymś* - jakimi niegdyś byli, nic mi (nie) przewyższa; oblicza Bóg człowieka niej bierze** mnie bowiem (ci) uważani nic (nie) dodatkowo nałożyli, [* "być czymś" - jaśniej: "że są czymś".] [** "oblicza Bóg człowieka nie bierze" - sens: Bóg nie ocenia człowieka według wyglądu zewnętrznego lub według godności ludzkich.]{6o&tym ani* na godzinę** (nie) ustąpiliśmy podporządkowaniem się, aby prawda dobrej nowiny przetrwałaby względem was. [* Inne lekcje zamiast "tym ani", "ani": "tym"; bez "tym ani".] [** Według polskiej frazeologii lepiej: "na chwilę".]N5&z powodu zaś błędnie wprowadzonych kłamliwych braci, którzy nieszczęśliwie weszli, (by) na szkodę przyjrzeć się wolności naszej, którą mamy w Pomazańcu Jezusie, aby nas zniewoliliby;r4]&Ale ani Tytus, (ten) razem ze mną, Hellenem będący, (nie) został zmuszony, (by) dać się obrzezać;h3I&wszedłem zaś według objawienia; i wyłożyłem im dobrą nowinę, którą ogłaszam wśród pogan, na oddzielne* zaś (tym) uważanym, aby nie jakoś na puste biegłbym lub pobiegłem. [* "na oddzielne" - sens: osobno.]X2 +&Następnie po czternastu latach znowu wszedłem* do Jerozolimy z Barnabą, wziąwszy razem i Tytusa; [* Inne lekcje zamiast "znowu wszedłem": "znowu przyszedłem na górę"; "wszedłem znowu"; "wszedłem".]-1 W&i oddawali chwałę przeze mnie Bogu.W0 )&jedynie zaś słyszącymi byli*, że: Ten ścigający** nas niegdyś teraz głosi dobrą nowinę wiarę, którą niegdyś niszczył, [* "słyszącymi byli" - zamiast: słyszeli.] [** Sens: prześladujący.]f/ G&Byłem zaś nie poznawany twarzą* (dla) (społeczności) wywołanych Judei, (dla tych) w Pomazańcu, [* "Byłem zaś nie poznawany twarzą" - sens: nie byłem znany osobiście, nie byłem znany z wyglądu zewnętrznego.]:. q&Następnie przyszedłem do okolic Syrii i Cylicji.>- y&Co zaś pisze wam, oto przed Bogiem, że nie kłamię.~, w&innego zaś (z) wysłanników nie zobaczyłem, jeśli nie* Jakuba, brata Pana. [* "jeśli nie" - sens: z wyjątkiem.]+ }&Następnie po latach trzech wszedłem do Jerozolimy, (by) poznać Kefasa, i zatrzymałem się przy nim dni piętnaście; *  &ani (nie) wszedłem do Jerozolimy do (tych) przede mną wysłanników, ale odszedłem do Arabii, i znowu wróciłem do Damaszku.^) 7&(by) objawić Syna Jego* we mnie**, aby głosiłbym dobrą nowinę (o) Nim wśród pogan, zaraz nie dodatkowo nałożyłem ciałem i krwią***, [* Sens: swego.] [** Możliwe: "przeze mnie".] [*** "ciałem i krwią" - zamiast: człowiekiem, "nie dodatkowo nałożyłem ciałem i krwią" - prawdopodobny sens: niczego nie dodałem do otrzymanego objawienia od siebie, jako człowieka, ani od żadnego innego człowieka. Por. użycie słowa "dodatkowo nałożyć" w. 2.6.]( -&Gdy zaś znalazł upodobanie [ Bóg*], (który oddzielił)** mię od łona matki mej i (który powołał) przez łaskę Jego***, [* "znalazł upodobanie Bóg" - inna lekcja: "znalazł upodobanie".] [** ,,który oddzielił" - sens: który przeznaczył.] [*** Sens: swoją.]5' e&i posuwałem się naprzód w judaizmie ponad wielu współrówieśników w pokoleniu mym, obficiej fanatykiem* będąc ojczystych mych przekazów. [* Inaczej: "gorliwcem".]E& & Usłyszeliście bowiem (o) moim obracaniu się* niegdyś w judaizmie, że w nadmiarze prześladowałem (społeczność) wywołanych Boga i niszczyłem ją, [* Metafora życia religijnego.]% }& ani bowiem ja od człowieka (nie) przyjąłem jej, ani (nie) zostałem nauczony, ale przez objawienie Jezusa Pomazańca.$  & Daję poznać bowiem wam, bracia, dobrą nowinę ogłoszoną jako dobrą nowinę przeze mnie, że nie jest według człowieka;'# I& Teraz bowiem ludzi przekonywam czy Boga? Czy szukam ludziom przypodobać się*? Jeśli jeszcze ludziom przypodobałbym się*, Pomazańca niewolnikiem nie byłbym**. [* Według oryginału chodzi o czynność niedokonaną trwałą.] [** Zdanie to stanowi okres warunkowy, modus irrealis.]4" c& Jak wcześniej powiedzieliśmy i teraz znowu mówię, jeśli ktoś wam głosi dobrą nowinę, wbrew którą* przyjęliście, zaklęciem** niech będzie. [* "wbrew którą" - sens: inną niż ta, którą.] [** O rzeczy obłożonej klątwą rytualną. Nie wolno jej było używać ani nawet dotykać.]P! &Ale i choćby my lub zwiastun* z nieba głosiłby dobrą nowinę [wam]** wbrew którą*** ogłosiliśmy dobrą nowinę wam, zaklęciem**** niech będzie. [* Inaczej: "anioł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** "głosiłby dobrą nowinę wam" - inne lekcje: "wam głosiłby dobrą nowinę"; "głosi dobrą nowinę wam"; "będzie głosił dobrą nowinę wam"; "ogłosiłby dobrą nowinę wam": "inaczej ogłosiłby dobrą nowinę"; "głosiłby dobrą nowinę"; "ogłosiłby dobrą nowinę".] [*** "wbrew którą" - sens: inną niż ta, którą.] [**** O rzeczy obłożonej klątwą rytualną. Nie wolno jej było używać ani nawet dotykać.]  '&która nie jest inna; jeśli nie* niektórzy są mącący was i chcący odwrócić dobrą nowinę Pomazańca. [* "jeśli nie" - sens: tylko.] a~~~S|{zzPy^x$ww%vv=u@tlss rr qpoo=nQmllkjj>=<;;8:9B8-765G44433b22#100)//$.--\,,1++j*))(' &%%u$#"!! ]_,0m[;D~ H T Z  u_c4#&a^p5: Dlatego i Bóg Go wielce wywyższył i darował Mu imię, (to) ponad wszystko imię,ao;:uniżył siebie samego. stawszy się posłuszny aż do śmierci, śmierci zaś krzyża. n9:ale siebie samego uczynił pustym, kształt sługi wziąwszy, w upodobnieniu ludzi stawszy się; i (dla) postaci dawszy się znaleźć jako człowiek.Vm%:który w postaci Boga będąc, nie (jako) porywanie uznał być równo Bogu,jlM:To* myślcie w was, co i w Pomazańcu Jezusie, [* Inne lekcje: "To bowiem": "To więc"; "I to".] k9:nie (na) swoje* każdy bacząc, ale [i] (na) drugich każdy**. [* Z domyślnym: pożytki, dobra.] [** Inne lekcje: singularis "każdy"; bez "każdy".]j:nic dla podjudzania i nie dla pustej chwały, ale uniżonością serca jedni drugich uznając (za) górujących nad sobą,#i?:wypełnijcie mą radość, aby to samo myślelibyście. tę samą miłość mając, wspólnego ducha mając, jedno* myśląc, [* Inna lekcja: "to samo".]h 1:Jeśli jakąś więc zachęta, w Pomazańcu, jeśli jakimś pocieszenie miłości. jeśli czymś wspólnota ducha, jeśli czymś serce i litość,Zg /:tę samą walkę mając, jaką zobaczyliście we mnie i teraz słyszycie we mnie.wf i:bo wam zostało darowane (to) za Pomazańca, nie jedynie (to) w Niego wierzyć, ale i (to) za Niego cierpieć.e +:i nie dając się zastraszać w niczym przez będących przeciwnymi, co jest (dla) nich wykazaniem zguby, waszego zaś zbawienia, i to od Boga;Ld :Jedynie w sposób godny dobrej nowiny Pomazańca żyjcie jako obywatele, aby czy to przyszedłszy i zobaczywszy was, czy to będąc nieobecny, słyszałbym o was, że trwacie w jednym duchu, jedną duszą walcząc razem (dla) wiary* dobrej nowiny**, [* Lub możliwe: "wiarą".] [** Mało prawdopodobne: "w dobrą nowinę".]Bc :aby chluba wasza obfitowała* w Pomazańcu Jezusie przeze mnie z powodu mojego przybycia znowu do was. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]b :I tak będąc przekonany wiem, że pozostanę i trwać będę przy wszystkich was ku waszemu postępowi i radości wiary,Fa :zaś zatrzymywać się [w] ciele konieczniejsze z powodu was.v` g:Obejmowany jestem zaś z dwóch*, pożądanie mając ku rozwiązać** i razem z Pomazańcem być, wielce [bowiem] bardziej lepsze; [* Z domyślnym: stron.] [** "ku rozwiązać" - sens: aby rozwiązać; "rozwiązać" znaczy tu "umrzeć".]W_ ):Jeżeli zaś żyć w ciele, to (dla) mnie owoc pracy; i co wybiorę, nie wiem.:^ q:(Dla) mnie bowiem żyć Pomazaniec i umrzeć zysk.d] C:według wyczekiwania i nadziei mej, że w niczym (nie) zostanę zawstydzony, ale w całej otwartości, jak każdej chwili i teraz, wywyższony zostanie Pomazaniec w ciele mym, czy to przez życie, czy to przez śmierć.r\ _:wiem bowiem, że to mi wyjdzie ku zbawieniu przez wasze błaganie i zaopatrzenie Ducha Jezusa Pomazańca,*[ O:Co bowiem? Oprócz (tego) że każdym sposobem, czy to pozorem, czy to prawdą, Pomazaniec jest zwiastowany, i przez to raduję się; ale i będę się radował,Z :ci zaś z podjudzania Pomazańca zwiastują, nie w sposób nieskalany, spodziewając się utrapienie podnosić więzom mym.RY :ci z miłości, wiedząc, że ku obronie dobrej nowiny jestem położony,nX W:Niektórzy i z powodu zawiści i sporu, niektórzy zaś i z powodu upodobania Pomazańca ogłaszają,sW a:i coraz liczniejsi (z) braci w Panu, przekonani więzami mymi, jeszcze obficiej odważać się* bez bojaźni słowo mówić**. [* "coraz liczniejsi (...) przekonani (...) odważać się" - w oryginale accusativus cum infinitivo w zdaniu skutkowym. Składniej: "coraz liczniejsi z braci w Panu. przekonani więzami mymi, jeszcze obficiej odważają się".] [** Inne lekcje zamiast "słowo mówić": "słowo Pana mówić"; "słowo Boga mówić"; "słowo mówić Boga"; "Boga słowo mówić".]RV : tak że więzy me widoczne w Pomazańcu stać się* w całym pretorium i pozostałym wszystkim, [* "więzy me widoczne (...) stać się" - w oryginale accusativus cum infinitivo. oznaczające podmiot i orzeczenie zdania skutkowego zgodnie ze składnią grecką. Składniej: "tak że widoczne się stały me więzy w Pomazańcu".]FU : Wiedzieć zaś wy* chcę, bracia, że (te) przeciwko mnie bardziej ku postępowi dobrej nowiny przyszły**, [* "Wiedzieć zaś wy" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "chcę". Składniej: "żebyście wiedzieli".] [** W oryginale liczba pojedyncza, gdyż według składni greckiej po podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego może być użyta liczba pojedyncza. W tym zdaniu podmiotem jest "te" z domyślnym: represje, prześladowania.]qT ]: którzy wypełnili sobie owoc sprawiedliwości, (ten) przez Jezusa Pomazańca ku chwale i pochwale Boga.CS : ku aprobować wy* (te) przewyższające**, aby byliście*** nieskażonymi i nie powodującymi potknięcia się do dnia**** Pomazańca, [* "aprobować wy" - w oryginale substantywizowane accusativus cum infinitivo. Składniej: "tak byście aprobowali".] [** Prawdopodobnie z domyślnym: dobra, wartości.] [*** W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [**** O dniu powtórnego przyjścia Chrystusa Pana.]SR !: I (o) to modlę się, aby miłość wasza jeszcze bardziej i bardziej obfitowała* w poznaniu i każdym spostrzeżeniu, [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]ZQ /:Świadkiem bowiem mym Bóg, że pragnę wszystkich was w sercu Pomazańca Jezusa.sP a:jak jest sprawiedliwe (dla) mnie to, (by) myśleć o wszystkich was, z powodu mieć ja* w sercu was, podczas więzów** mych i podczas obrony i umocnienia dobrej nowiny współuczestnikami mej łaski wszystkich was będącymi***. [* "mieć ja" - w oryginale accusativus cum infinitivo, traktowane jak jedno pojęcie. Składniej: "z powodu tego, że ja mam".] [** Zamiast: uwięzienia.] [*** Słowa od "podczas więzów" do "was będącymi" logicznie łączą się z "mieć ja w sercu was".]ZO /:będąc przekonanym (co do) samego tego, że (Ten)*, (który rozpoczął) w was dzieło dobre, wypełniać będzie aż do dnia Pomazańca Jezusa; [* Rodzajniki greckie były pierwotnie zaimkami wskazującymi.] N :z powodu wspólnoty waszej względem dobrej nowiny* od pierwszego dnia aż do teraz, [* Może mieć sens: głoszenie dobrej nowiny.]hM K:każdej chwili w każdym błaganiu mym za wszystkich was z radością błaganie czyniąc sobie,>L y:Dziękuję Bogu memu przy każdym wspomnieniu (o) was,MK :łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego i Pana, Jezusa Pomazańca.KJ :Paweł i Tymoteusz, słudzy Pomazańca* Jezusa, wszystkim świętym** w Pomazańcu* Jezusie będącym*** w Filippach, razem z doglądającymi**** i sługami*****, [* Tu znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** O chrześcijanach.] [*** Odnosi się do "świętym*.] [**** Ten wyraz grecki przybrał znaczenie "biskup". W N.T. jest terminem technicznym dla przełożonego gminy, ustalonego przez Apostołów, podobnie jak "starszy".] [***** Możliwe też, "diakonami". W N.T. wyraz techniczny dla grupy mężów pełniących funkcje społeczne i liturgiczne (por. Dz 6.3-4).]aI;0Łaska z wszystkimi miłującymi Pana naszego, Jezusa Pomazańca, w niezniszczalności.qH[0Pokój braciom* i miłość z wiarą od Boga, Ojca, i Pana, Jezusa Pomazańca. [* O współwyznawcach.]G0którego posłałem do was względem samego tego, aby dowiedzielibyście się (o tych) co do nas i zachęciłby serca wasze.$FA0Aby zaś poznalibyście i wy (te) co do mnie, co działam, wszystko da poznać wam Tychik, umiłowany brat* i wierny sługa w Panu, [* O współwyznawcy.]gEG0względem której jestem posłem w kajdanach, aby w niej powiedziałbym otwarcie, jak trzeba, (by) ja powiedzieć*. [* "Ja powiedzieć" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "trzeba". Składniej: "bym powiedział".]fDE0i za mnie, aby mi zostałoby dane słowo w otwarciu ust mych, w otwartości (by) dać poznać* tajemnicę dobrej nowiny**, [* W oryginale infinitivus celu.] [** Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia: "dobrej nowiny".]YC+0przez każdą modlitwę i błaganie modląc się w każdej porze w Duchu, i ku temu trwając bez snu w każdym niezłomnym trwaniu i błaganiu za wszystkich świętych* [* Biblijne określenie ochrzczonych.]LB0i hełm zbawienia przyjmijcie, i miecz Ducha, to jest słowo Boga,kAO0wśród wszystkiego wziąwszy tarczę wiary, w której* będziecie mogli wszystkie pociski niegodziwości, [(te)], (które zapłonęły)**, zgasić; [* "w której" - możliwe: "którą".] [** W oryginale participium perfecti medii, ale może być także perfectum passivi: "które zostały zapalone" (jako passivum określa autor kodu morfologicznego).]q@[0i podwiązawszy nogi w gotowości* dobrej nowiny pokoju, [* "w gotowości" - możliwe: "gotowością".]?/0Stójcie więc, opasawszy sobie biodra wasze w prawdzie*, i wdziawszy na siebie pancerz sprawiedliwości, [* "w prawdzie" - możliwe: "prawdą".]>{0 Przez to weźcie całą zbroję Boga, aby moglibyście stanąć przeciw w dniu niegodziwym i wszystko sprawiwszy stać.>=u0 bo nie są nam* zapasy** przeciw krwi i ciału***, ale przeciw Panowaniom, przeciw Władzom, przeciw Światodzierżcom ciemności tej, przeciw (tym) duchowym**** niegodziwości w niebiosach. [* Inne lekcje: "wam": bez "nam".] [** "nie są nam zapasy" - składnia z dativus possessivus. sens: bo nie toczymy zapasów.] [*** "krwi i ciału": sens: człowiekowi.] [**** W oryginale substantywizowany przymiotnik, stąd możliwe: "duchom".]Y<+0 Wdziejcie na siebie całą zbroję Boga ku móc wy* stanąć przeciw matactwom oszczercy**; [* "móc wy" w oryginale accusativus cum infinitivo, oznaczające czynność zamierzoną.] [** Inaczej: "diabła".]@;{0 W końcu nabierajcie mocy w Panu i w sile potęgi Jego.:0 I panowie, (to) samo czyńcie względem nich, porzucając groźbę, wiedząc, że i ich, i wasz Pan jest w niebiosach, i branie według twarzy* nie jest u Niego. [* Metafora teatralna, oznaczająca ocenianie człowieka według tego, co zewnętrzne.]q9[0wiedzący, że każdy, jeśli coś uczyni dobrego, to dostanie od Pana, czy to niewolnik, czy to wolny.>8w0z życzliwością służący, jak Panu i nie ludziom,7}0nie w służbie dla oka jak przypochlebiający się ludziom, ale jak niewolnicy Pomazańca czyniący wolę Boga z duszy, 60Niewolnicy, bądźcie posłuszni (tym) według ciała panom, z bojaźnią i drżeniem w prostocie serca waszego jak Pomazańcowi,5)0I ojcowie, nie doprowadzajcie do gniewu dzieci waszych, ale wychowujcie je w karceniu i wkładaniu do rozumu* Pana. [* Inaczej: "upominaniu".]4%0aby dobrze ci stałoby się i będziesz długowieczny* na ziemi. [* Słowo oryginału zawiera w drugim członie temat "czasu", nie "wieku".]K30Okazuj szacunek ojcu twemu i matce, to* jest przykazanie pierwsze w obietnicy, [* Forma oryginału dostosowana do formy określanego rzeczownika "przykazanie" w zakresie rodzaju gramatycznego.]\2 30Dzieci, bądźcie posłuszne rodzicom waszym [w Panu], to bowiem jest sprawiedliwe. 10!Jednakże i wy, (ci) pojedynczo, każdy swoją kobietę tak niech miłuje jak siebie samego, zaś kobieta aby bałaby się męża.r0]0 Tajemnica to wielka jest, ja zaś mówię względem Pomazańca i względem (społeczności) wywołanych.C/0Za to pozostawi człowiek ojca i matkę i dołączy się do kobiety jego*. I będą oboje ku ciału jednemu**· [* Sens: swojej.] [** ,,ku ciału jednemu" - możliwe: "ciałem jednym".].70bo członkami jesteśmy Ciała Jego*. [* Inne lekcje: "Jego i z kości Jego": "Jego z ciała Jego i z kości Jego": "Jego z ciała Jego i ust Jego".] -0nikt bowiem kiedykolwiek swoje ciało znienawidził, ale wykarmia i pielęgnuje je, jak i Pomazaniec (społeczność) wywołanych,,w0Tak powinni [i] mężowie miłować swoje kobiety jak swoje ciała. Miłujący swoją kobietę siebie samego miłuje,9+k0aby postawiłby przy On sobie samym (jako) dostojną (społeczność) wywołanych nie mającą plamy, lub zmarszczki, lub coś (z) takich, ale aby byłaby święta i niewinna.G*0aby ją uświęciłby, oczyściwszy kąpielą wody w słowie,)0Mężowie, miłujcie kobiety, tak jak i Pomazaniec umiłował (społeczność) wywołanych i siebie samego wydał za nią,(+0Ale jak (społeczność) wywołanych podporządkowuje się* Pomazańcowi, tak i kobiety mężom we wszystkim. [* Lub: "jest podporządkowana".]s'_0bo mąż jest głową kobiety jak i Pomazaniec głową (społeczności) wywołanych, On Zbawiciel Ciała.&0Kobiety własnym mężom jak* Panu**, [* Inne lekcje zamiast "Kobiety własnym mężom jak": "Kobiety, własnym mężom podporządkowujcie się jak"; "Kobiety, podporządkowujcie się własnym mężom jak"; "Kobiety niech podporządkowują się własnym mężom jak": "Kobiety własnym mężom niech podporządkowują się jak";] [** Z domyślnym: niech podporządkowują się.]E%0podporządkowując się jedni drugim w bojaźni Pomazańca.$0dziękując każdej chwili za wszystko w imieniu* Pana naszego Jezusa Pomazańca Bogu i Ojcu**, [* "w imieniu" - wyrażenie to ma sens lokatywny, a nie: w zastępstwie, z upoważnienia itp.] [** Inne lekcje zamiast "Bogu i Ojcu": "Ojcu i Bogu"; bez "Bogu i Ojcu".]#0mówiąc sobie samym [w] śpiewach*, i hymnach, i pieśniach duchowych**, nucąc i śpiewając sercem waszym Panu, [* Inaczej: "psalmach".] [** Inne lekcje zamiast "pieśniach duchowych": "pieśniach duchowych w łasce": "pieśniach"; bez "pieśniach duchowych".]"10I nie upijajcie się winem, w którym jest rozwiązłość*, ale dawajcie się napełniać** w Duchu***, [* Według etymologii wyraz oryginalny oznacza brak możliwości, by być zbawionym. Być może jest to termin medyczny, oznaczający chorobliwy stan rozluźnienia wszystkich spoideł ciała.] [** Lub: "bądźcie napełniani".] [*** Prawdopodobny sens: Duchem, a w przyjętej składni: "Duchowi".]S!0Przez to nie stawajcie się nierozsądni, ale rozumiejcie, co wolą Pana.c ?0wykupując okazję*, bo dni niegodziwe są. [* "wykupując okazję" - metafora kupiecka.]'G0Patrzcie więc dokładnie, jak* postępujecie**, nie jak niemądrzy, ale jak mądrzy. [* Inne lekcje zamiast "więc dokładnie, jak": "więc, jak dokładnie"; "więc, bracia, jak dokładnie": "więc dokładnie, bracia, jak"; "więc, jak".] [** Metafora życia moralnego i religijnego.]A{0wszystko bowiem czyniące się widocznym* światłem jest. Dlatego mówi: "Budź się, śpiący, i wstań z martwych, i zabłyśnie ci Pomazaniec". [* Możliwe: "czynione widocznym".]w0 zaś wszystkie (jako) zawstydzane* przez światło czynią się widocznymi**, [* Możliwe też: "zawstydzające się".] [** Możliwe: "są czynione widocznymi". W oryginale singularis, dopuszczalne po podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego.]G0 bo skrycie stające się przez nich haniebne jest i nazywać;lQ0 i nie bądźcie współuczestnikami dziełom bezowocnym ciemności, bardziej zaś i zawstydzajcie,  0 aprobując* co jest bardzo podobające się Panu; [* Imiesłów ten należy połączyć bezpośrednio z "postępujcie" w w. 8.]jM0 bo owoc światła* w każdej dobroci, i sprawiedliwości, i prawdzie - [* Inna lekcja: "Ducha".]F0byliście bowiem niegdyś ciemnością, teraz zaś światłem w Panu*; jako dzieci światła postępujcie** [* "w Panu" - sens: dzięki Panu.] [** Metafora życia religijnego i moralnego.]A}0Nie więc stawajcie się współuczestniczącymi z nimi;ve0Nikt was niech zwodzi pustymi słowami, z powodu tych bowiem przychodzi gniew Boga na synów nieuległości.*M0To bowiem wiedzcie pojmując, że każdy nierządny, lub nieczysty, lub zachłanny, to jest bałwochwalca, nie ma dziedziczenia w królestwie Pomazańca i Boga.K0i haniebność, i głupie mówienie lub błaznowanie, które nie są stosowne*, ale bardziej bycie miłym. [* Przykład użycia w orzeczeniu singularis po podmiocie pluralis rodzaju nijakiego.]0Y0Nierząd zaś i nieczystość każda lub zachłanność ani niech będzie wymieniana wśród was, tak jak przystoi świętym*, [* Tak Pismo św. nazywa chrześcijan.]V%0i postępujcie* w miłości, tak jak i Pomazaniec umiłował nas** i wydał siebie samego za nas (jako) dar*** i ofiarę**** Bogu na woń aromatu. [* Metafora życia moralnego.] [** Inna lekcja: "was".] [*** Inne lekcje zamiast "za nas jako dar": "za was jako dar"; "za nas w zniszczeniu".] [**** W oryginale podwójny accusativus.]H 0Stawajcie się więc naśladowcami Boga, jak dzieci umiłowane,1[0 Stawajcie się [zaś] ku jedni drugim łagodni, miłosierni, darowując sobie samym. tak jak i Bóg w Pomazańcu darował wam*. [* Inne lekcje: "wasze": "nam"; "nas".]4a0Każda gorzkość, i rozdrażnienie, i gniew, i wrzask, i krzywdzące mówienie* niech zostanie usunięte od was razem z każdą złością. [* Inaczej: "bluźnierstwo".]L0I nie smućcie Ducha Świętego* Boga, w którym** zostaliście opieczętowani na dzień odkupienia. [* Łączy się z "Ducha".] [** "w którym" - prawdopodobnie sens instrumentalny: "którym".]X )0Każde słowo zepsute z ust waszych nie niech wychodzi, ale chyba że jakieś dobre do budowania potrzeby*, aby dałoby łaskę słuchającym. [* W oryginale genetivus obiectivus. Sens: tego. co potrzebne.] 0Kradnący już nie niech kradnie, bardziej zaś niech trudzi się, wypracowując [własnymi] rękami dobro*, aby miałby, (by) przekazywać** potrzebę mającemu. [* Inne lekcje zamiast "własnymi rękami dobro": "dobro własnymi rękami"; "dobro rękami"; "rękami dobro"; "w rękach jego dobro"; "dobro": "rękami własnymi"; "rękami".] [** W oryginale infinitivus zamierzonego skutku.]D 0i nie dawajcie miejsca oszczercy*. [* Inaczej: "diabłu".]g G0rozgniewajcie się i nie grzeszcie; słońce nie niech zachodzi przed gniewaniem się waszym, )0Dlatego odłożywszy kłamstwo, mówcie prawdę każdy z (tym) tuż obok niego*, bo jesteśmy jedni drugich członkami; [* Zamiast: "siebie".]@y0i wdziać na siebie nowego człowieka*, (tego) według Boga stworzonego w sprawiedliwości i świątobliwości prawdy**. [* "i wdziać na siebie nowego człowieka" - zdanie to stanowi antytezę zdania z w. 22: "by odłożyć wy (...) starego człowieka".] [** W oryginale prawdopodobnie genetivus possessoris.]:o0dawać się odnawiać zaś duchowi myśli waszej,%0(by) odłożyć wy* co do wcześniejszego obracania się** starego*** człowieka, (tego) niszczącego siebie na pożądaniach zwodzenia****, [* "odłożyć wy" - w oryginale accusativus cum infinitivo, oznaczające zamierzony skutek po "daliście się nauczyć". Składniej: "byście odłożyli".] [** Metafora sposobu życia.] [*** Sens: dawnego, poddanego grzechowi.] [**** W oryginale jest to prawdopodobnie genetivus obiectivus po "pożądaniach". Sens: człowiek niszczy siebie, pożądając rzeczy, które go zwodzą.]G0jeśli oczywiście Go usłyszeliście i w Nim daliście się nauczyć*, tak jak jest prawda** w Jezusie, [* Możliwy inny przekład: "zostaliście nauczeni".] [** Możliwe też: "prawdą".]7i0Wy zaś nie tak nauczyliście się Pomazańca,~u0którzy stawszy się nieczułymi siebie samych wydali rozpasaniu ku robieniu nieczystości każdej w zachłanności.10ociemnieni myśleniem będąc. (którzy uczynili siebie obcymi) życiu Boga, z powodu niewiedzy będącej w nich, z powodu skamienienia serca ich, 0To więc mówię i świadczę w Panu, (by) już nie wy postępować* jak i poganie postępują** w czczości myśli ich, [* "wy postępować" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "mówię". Składniej: "byście już nie postępowali". "Postępować" - metafora życia religijnego i moralnego.] [** W oryginale singularis, gdyż podmiot jest w liczbie mnogiej rodzaju nijakiego.].U0z którego całe Ciało spajane i zespalane przez każde zetknięcie zaopatrzenia według działania w mierze* jednej każdej** części wzrost Ciała czyni sobie ku budowaniu swemu w miłości. [* Sens: proporcjonalnie do miary.] [** "jednej każdej" - logiczny porządek: "każdej jednej".] 0mówiąc prawdę zaś w miłości (aby) wzroślibyśmy* ku Niemu całkowicie**, który jest Głową, Pomazaniec, [* Słowo to traktujemy jako orzeczenie drugiego zdania zamiarowego po spójniku "aby" w w. 14.] [** Możliwe też: "pod każdym względem".]~70aby już nie bylibyśmy niemowlętami, kołysanymi* i obnoszonymi każdym wiatrem nauki w grze w kości** ludzi w przewrotności przy matactwie łudzenia, [* Metafora morska. Oznacza bezwolne poddawanie się kołysaniom fal.] [** Tu możliwe znaczenie pochodne: "w oszustwie".]}/0 aż przyszlibyśmy wszyscy do jedności wiary i poznania Syna Boga, do męża doskonałego, do miary dojrzałości wypełnienia Pomazańcem*, [* W oryginale genetivus materiae, oznaczające, czym coś jest wypełnione. Ale możliwe też: "dojrzałości pełni Pomazańca".] | 0 ze względu na wydoskonalenie świętych* ku dziełu służby, ku budowaniu Ciała Pomazańca. [* Tak N.T. nazywa chrześcijan.]b{=0 I Ten Sam dał tych (jako) wysłanników, tych zaś (jako) proroków, tych zaś (jako) głosicieli dobrej nowiny, tych zaś (jako) pasterzy i nauczycieli* [* W zdaniu tym występuje składnia podwójnego akkuzatiwu.]z{0 (Tym), (który zstąpił), Ten Sam jest i (Tym) (który wstąpił) powyżej całe niebiosa, aby wypełniłby wszystko.]&yE0 [(To) zaś "Wstąpił" czym jest, jeśli nie że i zstąpił* do (tych) będących bardziej na dole [części] ziemi? [* Inna lekcja: "zstąpił najpierw".]1x[0Dlatego mówi: Wstąpiwszy na wysokość wziął do niewoli wziętych do niewoli*, dał** dary ludziom. [* W oryginale jest to rzeczownik liczby pojedynczej, oznaczający pojęcie abstrakcyjne. Ma taką samą budowę słowotwórczą jak "społeczność wywołanych".] [** Inna lekcja: "i dał".]$wA0Jednemu zaś każdemu* (z) nas dana została łaska według miary darowizny Pomazańca. [* "Jednemu zaś każdemu" - składniej: "Każdemu zaś jednemu".]5vc0jeden Bóg i Ojciec wszystkich, (Ten) przy* wszystkich i przez wszystkich i we wszystkich. [* Możliwe są tu inne znaczenia przyimka oryginału, np. "przed", "z powodu".]Qu0jeden Pan, jedna wiara, jedno zanurzenie*; [* O chrzcie, zob. Dz 1.5*.]jtM0jedno ciało i jeden Duch, tak jak i powołani zostaliście w jednej nadziei powołania waszego;jsM0wykazując gorliwość, (by) strzec* jedności ducha w związaniu pokoju: [* "wykazując gorliwość, by strzec" - w oryginale układ bezokolicznika z participium praedicativum. Właściwszy przekład: "gorliwie strzegąc".]tra0z całą uniżonością serca i delikatnością, z wielkodusznością, znosząc jedni drugich w miłości,5q e0Zachęcam więc was ja, więzień w Panu, (by) w sposób godny postępować* powołania**, którym*** zostaliście powołani****, [* Metafora życia religijnego i moralnego.] [** "w sposób godny postępować powołania" - układ logiczny: "postępować w sposób godny powołania".] [*** Forma oryginału asymilowana do formy określanego rzeczownika.] [**** ,,powołania, którym zostaliście powołani" - figura etymologica.]xpi0Jemu chwała w (społeczności) wywołanych i w Pomazańcu Jezusie na wszystkie pokolenia wieku wieków. Amen.poY0(Temu) zaś mogącemu ponad* wszystko uczynić ponad wszelką miarę, (niż o) które prosimy lub myślimy według mocy działającej w nas, [* Tu chyba jako przyimek, lecz możliwy jest także sens przysłówkowy. Przysłówek ten wzmacniałby jeszcze bardziej następny: "ponad wszelką miarę", a "wszystko" byłoby dopełnieniem bliższym po "uczynić".] n 0(by) poznać (tę) przewyższającą poznanie miłość Pomazańca, aby zostalibyście wypełnieni ku całej pełni Boga*. [* Miejsce trudne. Prawdopodobnie jest to genetivus rei, oznaczające zawartość "pełni". Wobec tego sens: abyście całkowicie wypełnili się Bogiem. Inne lekcje zamiast "zostalibyście wypełnieni ku całej pełni Boga": "zostalibyście wypełnieni ku całej pełni Pomazańca"; "zostałaby wypełniona cała pełnia Boga": "zostałaby wypełniona cała pełnia Boga względem was".]m0aby nabralibyście siły, (by) złapać sobie* razem z wszystkimi świętymi**, jaka*** szerokość, i długość, i wysokość, i głębia, [* Sens: zrozumieć, pojąć.] [** Biblijne określenie chrześcijan.] [*** Inny możliwy przekład: "czym".]l-0(by) zamieszkać Pomazaniec* z powodu wiary w sercach waszych, w miłości będąc zakorzenionymi i mając położony fundament, [* "zamieszkać Pomazaniec" - w oryginale accusativus cum infinitivo, oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "by zamieszkał Pomazaniec".]k0aby dałby wam według bogactwa chwały Jego* mocą zostać silnymi** przez Ducha Jego ku (temu) wewnątrz człowiekowi***, [* Sens: swojej.] [** W oryginale infinitivus zamierzonego skutku po "dałby".] [*** "ku temu wewnątrz człowiekowi" - wydaje się, że wyrażenie to nie zastępuje podwójnego akkuzatiwu, lecz określa zamierzony cel formowania się dzięki mocy Bożej.] j 0od którego każdy naród* w niebiosach i na ziemi jest nazywany, [* Przekład tego wyrazu nie jest zadowalający. Wyraz oryginalny ma temat wspólny z tematem "ojciec", występującym w w. 14. Zamiast naród można by użyć "ojcostwo", ale słowo to zmienia sens oryginału. "patria" oznacza społeczność, ród, grupę, wywodzącą się od jednego ojca. Myśl oryginału jest taka: ponieważ Bóg jest Ojcem wszystkich istot, więc każda społeczność tych istot ma swoje patronimikon od Boga, jest Boża.]qi[0Tego gwoli zginam kolana moje względem Ojca*, [* Inna lekcja: "Ojca Pana naszego, Jezusa Pomazańca".](hI0 Dlatego proszę, aby nie poddawać się złu podczas utrapień* mych za was, co** jest chwałą waszą. [* "podczas utrapień" - prawdopodobny sens: z powodu utrapień.] [** Zgodnie ze składnią grecką rodzaj gramatyczny oryginału dostosowany jest do rodzaju rzeczownika "chwałą".]&gE0 w którym mamy otwartość* i zbliżenie się w przekonaniu przez wiarę (w) Niego. [* Według etymologii słowo to oznacza śmiałe mówienie wszystkiego.]af;0 według postanowienia przed wiekami, które uczynił w Pomazańcu Jezusie, Panu naszym,e'0 aby zostałaby dana do poznania teraz Panowaniom i Władzom na niebiosach przez (społeczność) wywołanych wielce rozmaita mądrość Boga,Hd 0 i oświetlić [wszystkim]*, jakim** szafarzowanie tajemnicą, zakrytą od wieków w Bogu, (Tym) wszystko (który stworzył), [* Możliwy przekład: "wszystkich".] [** Możliwe też: "czym".]hcI0Mnie mniejszemu (od) wszystkich świętych* dana została łaska ta: poganom ogłosić dobrą nowinę, (to) niemożliwe do wytropienia** bogactwo Pomazańca. [* Biblijne określenie chrześcijan.] [** Metafora myśliwska.]lbQ0której stałem się sługą według darowizny łaski Boga, danej mi według działania mocy Jego.maS0(że) być poganie współdziedziczącymi, i stanowiącymi jedno ciało i współuczestniczącymi (w) obietnicy w Pomazańcu Jezusie* przez dobrą nowinę, [* "w Pomazańcu Jezusie" - możliwe: "dzięki Pomazańcowi Jezusowi".]`}0która (w) innych pokoleniach nie została dana do poznania synom ludzi, jak teraz została objawiona świętym wysłannikom Jego i prorokom w Duchu*, [* "w Duchu" - możliwe jest, że wyrażenie to zastępuje sam dativus instrumentalis: "Duchem".]e_C0w porównaniu z czym możecie odczytując zauważyć zrozumienie me w tajemnicy Pomazańca,^)0[bo] w objawieniu dana została do poznania mi tajemnica. tak jak wcześniej napisałem w małym*, [* "w małym" - sens: w zwięzłej formie.]c]?0jeśli oczywiście usłyszeliście (o) szafarzowaniu łaski Boga, danej mi względem was,x\ k0Tego gwoli ja Paweł, więzień Pomazańca [Jezusa], za was pogan* [* O chrześcijanach pochodzących z pogan.]`[90w którym i wy jesteście wspólnie budowani na zamieszkanie* Boga w Duchu**. [* Wyraz ten wykazuje zmianę oznaczania: z nomen actionis na nomen rei actae.] [** "w Duchu" - możliwy sens instrumentalny: "Duchem".]PZ0w którym* każde budowanie** spajane wzrasta na przybytek święty w Panu, [* "w którym" - możliwy sens instrumentalny: "którym".] [** Inna lekcja zamiast "każde budowanie": "całe budowanie".]yYk0nadbudowanymi na fundamencie wysłanników i proroków: (jest) węgłem jego Pomazaniec Jezus*, [* "jest węgłem (...) Pomazaniec Jezus" - w oryginale genetivus absolutus spełniające funkcję okolicznika względem czynności budowania.] X0Zatem więc już nie jesteście cudzoziemskimi i mieszkającymi obok, ale jesteście współobywatelami świętych i domowymi Boga,TW!0bo przez Niego mamy zbliżenie się jedni i drudzy w jednym Duchu do Ojca.cV?0I przyszedłszy ogłosił dobrą nowinę, pokój wam, (tym) daleko i pokój (tym) blisko;U#0i z powrotem pojednałby jednych i drugich w jednym ciele (dla) Boga przez krzyż, zabiwszy (tę) nieprzyjaźń w Nim*. [* Zamiast: sobie.]6Te0Prawo przykazań w postanowieniach (który uznał za bezużyteczne)*, aby (tych) dwu stworzyłby w sobie ku jednemu nowemu człowiekowi**, czyniąc pokój, [* Wyrażenie to należy połączyć z "On".] [** "ku jednemu nowemu człowiekowi" - prawdopodobnie w sensie: "jako jednego nowego człowieka".]nSU0On bowiem jest pokojem naszym, (Ten) (który uczynił) jedno i drugie jednym i leżący pośrodku mur odgrodzenia (który złamał)*, nieprzyjaźń, w ciele Jego**, [* Wyrażenie to należy połączyć z "On".] [** Sens: swoim.]uRc0 Teraz zaś w Pomazańcu Jezusie wy, niegdyś będący daleko, staliście się blisko przez krew Pomazańca.sQ_0 że byliście porą ową bez Pomazańca, uczynieni obcymi obywatelstwu Izraela i (będący) cudzoziemskimi (względem) przymierzy obietnicy, nadziei nie mający i bezbożni* w świecie. [* Sens: nie mający Boga, nie uznający Boga.]P/0 Dlatego przypominajcie sobie, że niegdyś wy, poganie na ciele, nazywani nieobrzezaniem* przez nazywające siebie obrzezaniem na ciele ręką uczynionym**, [* Ściślej według oryginału: "napletkiem".] [** "ręką uczynionym" - jest to określenie wyrazu "obrzezaniem".]qO[0 Jego bowiem jesteśmy czynem, stworzeni w Pomazańcu Jezusie dla dzieł dobrych, które* wcześniej przygotował Bóg, aby w nich postępowalibyśmy**. [* Forma oryginału na zasadzie asymilacji dostosowana do poprzedzającego rzeczownika, a nie do wymogów rządu orzeczenia "wcześniej przygotował".] [** Jest to metaforyczne określenie życia ludzkiego.]?Ny0 nie z dzieł, aby nie ktoś zacząłby się chełpić.XM)0Bo łaską jesteście zbawieni z powodu wiary; i to nie z was, Boga (ten) dar;L/0aby okazałby w wiekach przychodzących przewyższające bogactwo łaski Jego* przez łagodność dla nas w Pomazańcu Jezusie. [* Sens: swojej.]nKU0i współobudził* i współposadził na niebiosach w Pomazańcu Jezusie, [* Chodzi o wskrzeszenie.] u(~}}n||{r{'zyyixxgx"wMvvuu!ss`r~qTppnKmkk8jej h7feecc!bfa`_j^^]\\c[[JYYXiWWHWVUTTrSSIRRfQQzP#O&NMLKJRIGHEDBdAAuA!?_?=;::675100[/..,**8) ''{&##P"" ?:t^$n`  t %  \ 5*Y I3umySDDzieci, bądźcie posłuszne rodzicom we wszystkim, to bowiem bardzo podobającym się jest w Panu.KxDMężowie, miłujcie żony i nie bądźcie gorzcy względem nich.MwDKobiety, podporządkowujcie się mężom, jak jest stosowne w Panu.+vODi wszystko, co coś jeśli czynilibyście w słowie lub w czynie wszystko w imieniu* Pana, Jezusa, dziękując Bogu Ojcu** przez Niego. [* "w imieniu" - w sensie: nie w zastępstwie Pana, lecz lokatywnie lub przyczynowo.] [** Inne lekcje zamiast "Bogu Ojcu": "Bogu i Ojcu": "Ojcu i Bogu".]uDSłowo Pomazańca* niech zamieszkuje w was bogato, w całej mądrości nauczając** i kładąc do rozumu sobie samym śpiewami, hymnami, pieśniami duchowymi we wdzięczności nucąc w sercach waszych Bogu***; [* Zob. 1.1**. Inne lekcje: "Boga": "Pana".] [** Ten i następne imiesłowy odnoszą się nie do "słowa" lecz do "wy". Mają one desygnację imperatywną.] [*** Inna lekcja: "Panu".]=tsDI pokój Pomazańca niech sądzi w sercach waszych, ku któremu* i powołani zostaliście w jednym ciele; i wdzięczni stawajcie się. [* Zaimek "któremu" odnosi się do pokoju.]LsDna wszystkie zaś te miłość, co jest związaniem dojrzałości.r D znosząc jedni drugich i darowując sobie samym, jeśli ktoś przeciw komuś miałby zarzut; jak i Pan darował wam, tak i wy;Aq{D Wdziejcie na siebie więc jako wybrani Boga, święci i umiłowani, serce* litości, łagodność, uniżoność serca**, delikatność, wielkoduszność, [* "serce" - tu mało precyzyjnie. Chodzi o tę część wnętrzności, która uchodziła za siedzibę litości.] [** Tu bez ironii o pokorze. Por. 2.18-23.]pD gdzie nie jest Hellen i Judejczyk, obrzezanie i nieobrzezanie, barbarzyńca, Scyta, niewolnik, wolny, ale wszystkim i we wszystkim* Pomazaniec. [* W oryginale liczba mnoga. Możliwe więc jest: "we wszystkich (rzeczach)" lub "we wszystkich (ludziach)".]o%D i wdziawszy na siebie młodego, (tego) odnawianego* ku uznaniu według obrazu (Tego), (który stworzył) go, [* Lub: "odnawiającego się".] n D nie kłamcie względem jedni drugich, obdarłszy siebie ze starego człowieka razem z dokonaniami* jego, [* W sensie: czynami.]1m[DTeraz zaś odłóżcie i wy (te) wszystkie, gniew, rozdrażnienie, złość, krzywdzące mówienie*, haniebną mowę z ust waszych; [* Możliwe też: "bluźnierstwo".]lDw których* i wy postępowaliście** niegdyś, gdy żyliście w tych. [* "w których" odnosi się nie do "synów nieposłuszeństwa", lecz do wykroczeń, wymienionych w wierszu 5.] [** Metafora życia etycznego. Możliwy przekład: "zaczęliście postępować".]LkDprzez które przychodzi gniew Boga [na synów nieposłuszeństwa];%jCDUczyńcie martwymi więc członki, (te) na ziemi, nierząd, nieczystość, namiętność, pożądanie złe, i zachłanność, która jest bałwochwalstwem,hiIDKiedy Pomazaniec zostanie uczyniony widocznym*, życie wasze**, wtedy i wy razem z Nim zostaniecie uczynieni widocznymi*** w chwale. [* Możliwe: "objawi się".] [** Inna lekcja: "nasze".] [*** Możliwe: "objawicie się".]Th!Dumarliście bowiem, i życie wasze jest ukryte razem z Pomazańcem w Bogu.;gqD(o tych) w górze myślcie, nie (o tych) na ziemi;Lf DJeśli więc współobudzeni zostaliście* (z) Pomazańcem, (tych) w górze szukajcie, gdzie Pomazaniec jest, na prawej** Boga siedząc; [* O wskrzeszeniu z martwych.] [** Inaczej: "po prawicy".]+eODKtóre są* słowo mającymi mądrości** w*** upodobaniu religii****, i uniżoności serca, [i]***** nieoszczędzaniu ciała******, nie w szacunku jakimś ku napełnieniu ciała. [* W oryginale singularis jako orzeczenie podmiotu liczby mnogiej rodzaju nijakiego. Dopuszcza to grecka składnia zgody.] [** Sens: te ludzkie nauki są naukami mającymi słowo mądrości. Przykład ironii.] [*** prawdopodobnie przyczynowe: "z powodu".] [**** Inaczej: "w upodobaniu kultu". Por. 2.18.] [***** "uniżoności serca, i" - inne lekcje: "uniżoności myśli i"; "uniżoności" "w upodobaniu religii i uniżoności".] [****** Wiersz 23 do tego miejsca wypowiadany jest z ironią.]dDco jest wszystko ku zniszczeniu zużyciem, według przykazań i nauk ludzi*. [* Sens: ludzkie nauki i nakazy zabraniają dotykania i kosztowania niektórych na przykład pokarmów, a przecież one z woli Boga przeznaczone są na użytek człowieka.]7ciD"Nie dotknij, i nie skosztuj, i nie spróbuj",bDJeśli umarliście razem z Pomazańcem z dala od elementów* (tego) świata, dlaczego jak żyjący w świecie trzymacie się postanowień: [* Egzegeza biblijna ma trudności z wyjaśnieniem tego wyrazu. Może on oznaczać podstawowe pierwiastki świata: powietrze, wodę, ogień, ziemię, albo podstawowe elementy jakiejś doktryny, bądź też jakiś rodzaj domniemanych duchów. Jak 2.8***.];aoDi nie trzyma się silnie głowy, z czego* całe ciało przez zetknięcia i związania zaopatrywane i zespalane wzrasta wzrostem Boga. [* Zaimek ten nie odnosi się do "głowy".]g`GDNikt (nie) was niech odsądza*, mając upodobanie w uniżoności serca i religii** zwiastunów, co*** zobaczył wstępując****, płocho dając się nadymać***** przez myśl ciała****** jego, [* Metafora sportowa, nawiązująca do wyroku sędziego na niekorzyść dobrze walczącego zawodnika.] [** Inaczej: "kulcie".] [*** Inne lekcje: "nie": "co nie". Dosłownie: "które".] [**** Prawdopodobnie o jakimś obrzędzie misteryjnym.] [***** W oryginale participium praesentis passivi lub medii. Przy medium możliwy przekład: "nadymając się".] [****** Tu o ciele jako o ostoi grzechu i namiętności.]_wDto jest cieniem (tych) mających nastąpić, zaś ciało* Pomazańca. [* Tu jako realność w antytezie do "cienia".]O^DNie więc ktoś was niech sądzi* w zjedzeniu i w wypiciu** lub w sprawie święta lub nowiu, lub szabatów, [* Składniej: "Niech więc nikt was nie sądzi".] [** Sens: z powodu jedzenia i picia.]B]}Dobdarłszy* Panowania i Władze, wystawił na pokaz w otwartości**, poprowadziwszy w triumfie*** ich w Nim****. [* Metafora militarna nawiązująca do odbierania pokonanemu wrogowi jego zbroi i wszelkich dóbr.] [** W sensie: publicznie, jawnie.] [*** Metafora wzięta z realiów rzymskich: Rzymianie pokonanych królów i wodzów pokazywali ludowi, prowadząc ich w triumfalnym pochodzie.] [**** "w Nim", to znaczy Bóg Ojciec w Jezusie.]\{Dstarłszy* (ten) na nas rękopis** (na rzecz) postanowień***, który był przeciwny nam, i go usunął ze środka****, przybiwszy gwoździem go (do) krzyża; [* Metafora nawiązująca do ścierania napisu, wyrytego na woskowej tabliczce do pisania.] [** Chodzi o pismo z wyrokiem.] [*** "postanowień" - w oryginale dativus pluralis. Całe to wyrażenie: "na nas rękopis na rzecz postanowień", nie jest dotychczas przekonywająco wyjaśnione. Najbardziej niejasny jest ten dativus. Zaproponowany tu przekład jest jednym z możliwych i zgodnych z semantyką wyrazów i form gramatycznych. Wybrano go jako najbardziej prawdopodobny, zakładając, że chodzi o pismo sądowe, w którym stroną pokrzywdzoną i oskarżającą są "postanowienia", czyli prawa moralne, przykazania, a stroną oskarżoną, przeciwko której to pismo jest zredagowane, jesteśmy my: "na nas".] [**** "usunął ze środka" - przykład latynizmu. Sens: Bóg jako sędzia usunął ten zapis spod ręki, odwołał z wokandy, unieważnił.]X[)D i was, martwymi będących [w] występkach i nieobrzezaniu ciała waszego, współożywił* was** razem z Nim, darowawszy nam wszystkie występki, [* O zmartwychwstaniu.] [** Inne lekcje: "nas"; bez "was".]jZMD pogrzebani razem z Nim w zanurzeniu*, w którym** także zostaliście współobudzeni*** z powodu wiary (w) działanie Boga, (który obudził)**** Go z martwych; [* O chrzcie. Zob. Dz 1.5*. Inne lekcje: inne określenie zanurzenia: "w zanurzeniu w grób".] [** Zaimek "którym" należy odnieść do Jezusa: "w Nim". Można też odnieść do "w zanurzeniu", ale wtedy trzeba tłumaczyć przyczynowo: "dzięki któremu".] [*** O wskrzeszeniu razem z Jezusem.] [**** O wskrzeszeniu.]AY{D w którym i zostaliście obrzezani obrzezaniem nie rękami uczynionym przez rozebranie się z ciała ciała*, w obrzezaniu Pomazańca, [* Tu ciało oznacza skażoną naturę ludzką.]XwD i jesteście w Nim* wypełnieni, który jest głową każdego Panowania i Władzy, [* "w Nim" - a może tylko "Nim".]GWD bo w Nim zamieszkuje całe wypełnienie boskości cieleśnie,xViDPatrzcie, aby nie ktoś was będzie* prowadzącym łup** przez filozofię i puste zwodzenie według przekazu ludzi, według elementów*** świata i nie według Pomazańca; [* W oryginale indicativus futuri medii. choć według składni zdań zamiarowych powinien tu być coniunctivus.] [** Składniej cała wypowiedź: "Patrzcie, aby ktoś nie prowadził was jako swój łup".] [*** Egzegeza biblijna ma trudności z wyjaśnieniem tego wyrazu. Może on oznaczać podstawowe pierwiastki świata: powietrze, wodę, ogień, ziemię, albo podstawowe elementy jakiejś doktryny, bądź też jakiś rodzaj domniemanych duchów.]aU;Dzakorzenieni* i nadbudowywani** w Nim i umacniani*** wiarą według tego jak zostaliście nauczeni, obfitując w dziękowaniu****. [* Możliwe: "zakorzeniwszy się".] [** Możliwe: "nadbudowując się".] [*** Możliwe: "umacniając się".] [**** Inne lekcje zamiast "w dziękowaniu": "w niej"; "w niej w dziękowaniu"; "w nim w dziękowaniu".]rT]DJak więc przyjęliście Pomazańca Jezusa, Pana, w Nim chodźcie*, [* Metafora życia i postępowania.]S%DJeśli bowiem i* ciałem jestem nieobecny, ale duchem razem z wami jestem, radując się i widząc wasz porządek** i utwierdzenie (tej) względem Pomazańca wiary waszej. [* "Jeśli i" - razem: "chociaż".] [** Metafora militarna o trzymaniu się właściwego szyku.]*RMDTo mówię, aby nikt was oszukiwał sobie* w ujmującym mówieniu**. [* W oryginale coniunctivus praesentis medii jako orzeczenie zdania zamiarowego. Składniej: "aby nikt was nie oszukiwał sobie".] [** "w ujmującym mówieniu" - prawdopodobnie instrumentalnie: "ujmującym mówieniem".]pQYDw której* są wszystkie skarby mądrości i poznania zakryte. [* Gramatycznie możliwe: "w którym".]PDaby zostały zachęcone* serca ich, zespoleni w miłości i ku całemu bogactwu pełni zrozumienia, ku uznaniu tajemnicy Boga, Pomazańca**, [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Zob. 1.1**. Inne lekcje zamiast "Boga. Pomazańca": "Boga"; "Pomazańca"; "Boga i Pomazańca"; "Boga, którym jest Pomazaniec": "Boga, tego w Pomazańcu"; "Boga Ojca w Pomazańcu Jezusie"; "Boga, Ojca Pomazańca"; "Boga Ojca i Pomazańca"; "Boga i Ojca Pomazańca"; "Boga, i Ojca Pomazańca".]DO DChcę bowiem wy wiedzieć*, jak wielką walkę mam za was, i (tych) w Laodycei, i jacy nie zobaczyli osoby mej w ciele**, [* "wy wiedzieć" - w oryginale accusativus cum infinitivo, zależne od "Chcę". Składniej: "Chcę bowiem, żebyście wiedzieli".] [** To znaczy: którzy nie widzieli mnie jeszcze osobiście.]N -Dku czemu i trudzę się walcząc według działania Jego, (tego) działającego we mnie w mocy*. [* "w mocy" - prawdopodobnie zamiast: "mocą".]M 5Dktórego my zwiastujemy, kładąc do rozumu każdemu człowiekowi i nauczając każdego człowieka w całej mądrości, aby przy postawiliśmy* każdego człowieka (jako) dojrzałego w Pomazańcu; [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]L Dktórym zechciał Bóg dać poznać, czym bogactwo chwały tajemnicy tej wśród pogan, którą jest Pomazaniec w was, nadzieja chwały,vK gDtajemnicę, (tę) zakrytą od wieków i od pokoleń - teraz zaś została uczyniona widoczną świętym Jego,1J ]Dktórej stałem się ja sługą według szafarzowania Boga, (tego) danego mi względem was, (aby) wypełnić* słowo Boga, [* Infinitivus celu zależny od "danego mi".]I 9DTeraz raduję się w cierpieniach za was i wyrównuję braki utrapień Pomazańca w ciele mym* za ciało** Jego, którym jest (społeczność) wywołanych, [* Tu samo o ciele fizycznym (zob 1.22). "wyrównuję braki utrapień Pomazańca w ciele mym za ciało Jego" - nie można tłumaczyć tego zdania tak, jakby brakowało czegoś w zbawczym cierpieniu Chrystusa i trzeba by te braki wypełniać. Przyjmując tę błędną interpretację, należałoby w polskiej wersji nadać taki szyk temu zdaniu: "wyrównuję w ciele mym braki utrapień Pomazańca za ciało Jego". Innego, poprawnego sensu nabiera ono natomiast w takim układzie: "wyrównuję braki w ciele mym utrapień Pomazańca za ciało Jego". Ten dosyć niezręczny układ wyrazów podkreśla brak cierpień Chrystusa w ciele nadawcy listu. Jeśli ktoś, jak na przykład Paweł Apostoł, późno został chrześcijaninem, musi po chrzcie intensywniej uczestniczyć w cierpieniach Chrystusa, by nadrobić wcześniejsze swoje zaniedbania.] [** Tu metaforycznie o Kościele (zob 1.22).]IH  Djeśli oczywiście utrzymujecie się w wierze, położywszy sobie fundament* i (będąc) utwierdzeni i nie dając się przesuwać** od nadziei*** dobrej nowiny, którą usłyszeliście, (która) (została ogłoszona) w całym stworzeniu, (tym) pod niebem, której stałem się ja, Paweł, sługą. [* Filologicznie mało prawdopodobne: "położeni na fundamencie", "utrzymujecie się w", a nie jako instrumentalis z "położywszy sobie fundament".] [** Możliwe: "przesuwając się". Składniej: "dając się odsuwać".] [*** Prawdopodobnie w sensie przedmiotowym, jak w 1.5.]9G mDteraz zaś z powrotem pojednał* w ciele ciała** Jego przez śmierć, (aby) przy postawić*** was (jako) świętych, i nienagannych, i nieobwinionych wobec Niego, [* Inne lekcje: "z powrotem zostaliście pojednani"; "z powrotem pojednał sobie (nieklasyczne perfectum)"; "z powrotem pojednani".] [** "w ciele ciała" - w oryginale dwa różne rzeczowniki. Tu razem o fizycznym ciele Chrystusa. Pierwszy z tych dwu rzeczowników, używany bywa w metaforze dla oznaczenia Kościoła (zob. np. 1.24**).] [*** Infinitivus celu zależny od "z powrotem pojednał".]F {DI was niegdyś będących (tymi, którzy uczynili siebie obcymi) i nieprzyjaciółmi myśleniem w czynach niegodziwych,`E ;Di przez Niego (żeby) z powrotem pojednać* wszystko ku Niemu, uczyniwszy pokój przez krew krzyża Jego, [przez Niego] czy to (to) na ziemi, czy to (to) w niebiosach. [* Infinitivus zależny od "miał upodobanie".]bD ?Dbo w Nim miał upodobanie*, (żeby) cale wypełnienie zamieszkać** [* W oryginale indicativus aoristi activi, oznaczający czynność dokonaną. A więc lepsze: "znalazł upodobanie".] [** "całe wypełnienie zamieszkać" - w oryginale accusativus cum infinitivo. Składniej: "bo miał upodobanie, żeby w Nim zamieszkało całe wypełnienie".] C DI On jest Głową Ciała, (społeczności) wywołanych*; który jest początkiem, pierworodnym z martwych, aby stał się** we wszystkim sam będącym pierwszym, [* Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T. jako termin techniczny oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej zob. przypis do Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** W oryginale coniunctivus aoristi medii jako orzeczenie zdania zamiarowego.]IB  Di On jest przed wszystkim i (to) wszystko w Nim stanęło razem.>A wDbo w Nim zostało stworzone wszystko niebiosach i na ziemi, widzialne i niewidzialne czy to Trony, czy to Państwa*, czy to Panowania, czy to Władze: wszystko z powodu** Niego i ku Niemu jest stworzone, [* W oryginale nie chodzi o państwo jako o jednostkę polityczną, lecz o pojęcie abstrakcyjne od "pan, pański".] [** Możliwe: "przez". Jest to stała formuła o autonomicznym pośrednictwie Chrystusa w stwarzaniu i w zbawieniu.]Q@ Dktóry jest obrazem Boga niewidzialnego, pierworodny całego stworzenia.? Dw którym mamy odkupienie, uwolnienie* (od) grzechów; [* Lub: "odrzucenie", ale wtedy bez "od": "odrzucenie grzechów".]f> GD który wyciągnął nas z władzy ciemności i przestawił do królestwa Syna miłości Jego,p= [D dziękując* Ojcu** (który uczynił dość dużymi) was*** do udziału (w) dziedzictwie świętych w świetle; [* Wiersze 1.10-12 zawierają cztery paralelne imiesłowy, współrzędnie określające (jako participia praedicativa) czynność "przejść" (w. 10). Według autora listu zatem człowiek dochodzi do całego przypodobania się Bogu, przynosząc owoce w każdym dobrym dziele, wzrastając uznaniem Boga, umacniając się na sile chwały Boga i dziękując Bogu.] [** Inne lekcje: "równocześnie Ojcu": "Ojcu Pomazańca"; "Ojcu i Bogu"; "Bogu Ojcu": "Bogu i Ojcu": bez "Ojcu".] [*** Inna lekcja: "nas".]< 1D w każdej* mocy umacniając się** na sile chwały Jego ku całej wytrwałości i wielkoduszności, z radością [* Możliwe także: "całej", ale ze względu na paralelne użycie w w. 10 wybrano tu znaczenie: "każdej".] [** "w mocy umacniając się" - figura etymologica.]M; D (tak żeby) przejść* w sposób godny Pana ku całemu przypodobaniu się, w każdym czynie dobrym przynosząc owoce** i wzrastając uznaniem Boga, [* Metafora życia jako drogi ku obiecanemu Królestwu.] [** Słowo to nie zmienia znaczenia, chociaż raz występuje jako medium (zob. Kol 1.6), a kiedy indziej jako activum.]`: ;D Z powodu tego i my, od którego dnia* usłyszeliśmy, nie powstrzymujemy się** za was modląc się i prosząc, aby zostaliście wypełnieni*** (w zakresie) uznania woli Jego w całej mądrości i rozumieniu duchowym, [* Składniej: "od tego dnia, w którym".] [** Inaczej: "nie przestajemy". Słowo to wraz z następującymi po nim imiesłowami tworzy taką składnię, w której imiesłowy należy zamienić w przekładzie na orzeczenia osobowe. Dlatego tu składniej: "nieustannie modlimy się za was i prosimy".] [*** W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]"9 ?D(który)* i ujawniwszy** nam waszą miłość w Duchu. [* Odnosi się do Epafrasa, a nie do Pomazańca.] [** W sensie: przedstawiwszy, doniósłszy nam.]A8 }Dtak jak nauczyliście się od Epafrasa, umiłowanego współniewolnika* naszego, który jest wiernym dla was** sługą Pomazańca, [* Możliwe: współsługi.] [** Inna lekcja: "nas".]K7 D(tej) przybywającej do was, tak jak i w całym świecie jest przynoszącą owoce i wzrastającą*, tak i w was, od którego dnia** usłyszeliście i uznaliście*** łaskę Boga w prawdzie; [* "przynosząca owoce" i "wzrastająca" - metafory ogrodnicze o dobrej nowinie w ludziach.] [** Pełniej: "od tego dnia, w którym".] [*** Niektórzy przekładają na "poznaliście". Chodzi tu jednak chyba nie tylko o samo poznanie, lecz także o przyjęcie.]|6 sDz powodu nadziei*, (tej)** odłożonej (dla) was w niebiosach, (o) której wcześniej usłyszeliście w słowie prawdy dobrej nowiny, [* Tu o przedmiocie nadziei.] [** W oryginale rodzajnik. Rodzajniki pierwotnie były zaimkami wskazującymi.]5 7Dusłyszawszy (o) wierze waszej w Pomazańcu Jezusie i (o) miłości, którą macie ku wszystkim świętym* [* Tak nazywa nadawca listu chrześcijan.]4 /DDziękujemy Bogu, Ojcu* Pana naszego, Jezusa Pomazańca, każdej chwili za was modląc się, [* Inna lekcja zamiast "Bogu, Ojcu": "Bogu i Ojcu".]y3 mDw Kolosach świętym i wiernym braciom w Pomazańcu, łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego*. [* Inne lekcje: "naszego i Pana, Jezusa Pomazańca"; "naszego i Pana naszego, Jezusa Pomazańca"; "naszego i Jezusa Pomazańca, Pana naszego".]S2 #DPaweł, wysłannik* Pomazańca** Jezusa przez wolę Boga, i Tymoteusz, brat***, [* Inaczej: "apostoł".] [** Tu znaczenie etymologiczne: normalnie już jak imię własne "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [*** Braćmi nazywa nadawca listu chrześcijan.]\11:Łaska Pana, Jezusa Pomazańca, z duchem waszym*. [* Inna lekcja: "waszym. Amen".] 0 :Pozdrawiają was wszyscy święci*, najbardziej zaś (ci) z Cezara** domu. [* O chrześcijanach.] [** Przydomek cesarza Rzymu.]/:Pozdrówcie każdego świętego* w Pomazańcu Jezusie. Pozdrawiają was (ci) razem ze mną bracia. [* O chrześcijaninie.]X.):Zaś Bogu i Ojcu naszemu chwała na wieki wieków. Amen. [* Zamiast: "swego".]p-Y:Zaś Bóg mój wypełni każdą potrzebę waszą według bogactwa Jego* w chwale w Pomazańcu Jezusie.2,]:Otrzymuję zaś wszystko i obfituję; wypełniony jestem, przyjąwszy od Epafrodyta (te) od was, woń aromatu, ofiarę godną przyjęcia, bardzo podobającą się Bogu._+7:Nie że poszukuję daru, ale poszukuję owocu czyniącego więcej na rachunku waszym.C*:bo i w Tesalonice i raz i dwakroć na potrzebę mi* posłaliście. [* Inne lekcje zamiast "na potrzebę mi": "na potrzebę mą": "potrzebę mi"; "potrzebę mą"; "mi na potrzebę mą".]):Wiecie zaś i wy, Filipianie, że na początku dobrej nowiny*, gdy wyszedłem z Macedonii, żadna mi (społeczność) wywołanych stała się wspólnikiem na rachunku dania i wzięcia, jeśli nie wy jedyni; [* Sens czynny: głoszenia dobrej nowiny.]a(;:Jednakże pięknie uczyniliście, stawszy się współuczestnikami mymi (w) utrapieniu.?'y: (We) wszystkim jestem silny przez umacniającego mię.+&O: Umiem i uniżać się, umiem i obfitować; w każdym i we wszystkich jestem wtajemniczony: i nasycać się pokarmem, i łaknąć, i obfitować, i być słabszym.o%W: Nie ponieważ z brakowania mówię, ja bowiem nauczyłem się, w czym jestem, samowystarczalnym być.%$C: Uradowałem się zaś w Panu wielce, że już niegdyś rozwinęliście (to) o mnie myśleć, nad którym i myśleliście, nie mieliście sposobności zaś.#: co i nauczyliście się, i przyjęliście, i usłyszeliście, i zobaczyliście we mnie, to dokonujcie; i Bóg pokoju będzie z wami.""=:W końcu, bracia, jakie są* prawdziwe, jakie szanowne, jakie sprawiedliwe, jakie nieskalane, jakie przyjazne, jakie przychylne, jeśli coś** cnotą i jeśli coś** pochwałą, to liczcie sobie; [* W oryginale liczba pojedyncza, dopuszczalna w składni greckiej przy podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego.] [** Rodzaj tych zaimków dostosowany jest zgodnie ze składnią grecką do rodzaju orzecznika.]!{:I pokój Boga, górujący nad każdą myślą będzie pilnował serc waszych i pomyśleń waszych w Pomazańcu Jezusie. :Nic (nie) troszczcie się, ale w każdej modlitwie i błaganiu z dziękowaniem prośby wasze niech dadzą się poznać względem Boga.R:Życzliwość wasza niech da się poznać wszystkim ludziom. Pan blisko.K:Radujcie się w Panu każdej chwili; znowu powiem: radujcie się./:Tak proszę i ciebie, prawowity będący we wspólnym jarzmie, pomagaj im, które w dobrej nowinie* zaczęły walczyć razem ze mną z i Klemensem, i pozostałymi współpracownikami mymi**, których imiona w księdze życia. [* Prawdopodobnie znaczenie czynne: "w głoszeniu dobrej nowiny".] [** Inna lekcja zamiast "pozostałymi współpracownikami mymi": "współpracownikami mymi i pozostałymi".]P:Ewodię zachęcam i Syntychę zachęcam, (by) to samo myśleć w Panu.o Y:Tak że, bracia moi umiłowani i upragnieni, radości i wieńcu mój, tak trwajcie w Panu, umiłowani.iK:który zmieni postać ciała uniżenia naszego (na) mające kształt tożsamy z ciałem chwały Jego według działania (tego) móc On* i podporządkować sobie wszystko. [* "tego móc On" - w oryginale traktowane jak jedno pojęcie, substantywizowane przez dodanie rodzajnika i spełniające w zdaniu funkcję genetivus qualitatis przy "działania".]7g:Nasze bowiem życie jako obywateli w niebiosach jest, z których* i Zbawiciela wyczekujemy, Pana Jezusa Pomazańca, [* W oryginale singularis według constructio ad sensum.]P:których koniec zgubą, których Bóg brzuch i chwała we wstydzie* ich, (ci) (o tych)** ziemskich myślący. [* Sens przedmiotowy: w tym, czego się wstydzić należy.] [** Z domyślnym: sprawach.]7g:Wielu bowiem postępuje*, (o) których częstokroć mówiłem wam, teraz zaś i płacząc mówię, (że to) nieprzyjaciele krzyża Pomazańca, [* Metafora życia etycznego.]"=:Współnaśladowcami moimi stawajcie się, bracia, i przyglądajcie się tak postępującym*, jak macie (jako) wzór nas. [* Metafora życia etycznego.]E:jednakże ku czemu przybyliśmy pierwsi, tym samym* iść w szeregu**. [* Z domyślnym: sposobem. Lub: "ku temu samemu".] [** Bezokolicznik ten ma sens imperatywny. Inne lekcje zamiast "tym samym iść w szeregu": "to samo myśleć": "to samo myśleć. Tym samym iść w szeregu": "to samo myśleć, tą samą normą iść w szeregu": "tą samą iść w szeregu normą, to samo myśleć": "tą samą normą iść w szeregu, to samo myśleć".]c?:Jacy więc dojrzali, tak myślimy: i jeśli coś inaczej myślicie, i to Bóg wam objawi;=s:według celu ścigam ku nagrodzie* (tego) w górze powołania Boga w Pomazańcu Jezusie. [* Autor listu odwołuje się w wierszach 12-14 do obrazu zawodów sportowych na bieżni.]|q: Bracia, ja (o) mnie samym nie* liczę, (że) złapać**; jedno zaś: (o tych)*** z tyłu zapominając. (do tych)**** zaś przed wyciągając się. [* Inna lekcja: "Jeszcze nie".] [** W oryginale infinitivus zależne od "nie liczę". Składniej: "że złapałem".] [*** Z domyślnym: sprawach, rzeczach, współzawodnikach.] [**** Z domyślnym: nagród, rzeczy, nadziei.]eC: Nie że już wziąłem lub już uczyniłem się doskonałym*, ścigam zaś, jeśli i złapię, za (to) (że) i złapany zostałem przez Pomazańca [Jezusa]. [* Inne lekcje zamiast "wziąłem lub już uczyniłem się doskonałym": "wziąłem, lub już jestem uznany za sprawiedliwego, lub już uczyniłem się doskonałym"; "wziąłem lub już uczyniłem się doskonałym. Jestem uznany za sprawiedliwego, lub już uczyniłem się doskonałym"; "uczyniłem się doskonałym".]B: oby jakoś przyszedłbym do powstania, (tego) z martwych.O: (by) poznać* Go, i moc powstania** Jego, i wspólnotę cierpień Jego, nadając sobie kształt tożsamy z śmiercią Jego, [* W oryginale infinitivus zamierzonego skutku.] [** O zmartwychwstaniu.],Q: i zostałbym znaleziony w Nim, nie mając mojej sprawiedliwości, (tej) z Prawa, ale (tę) z powodu wiary (w) Pomazańca, (tę) z Boga sprawiedliwość za wiarę,< q:Ale raczej i uznaję wszystko stratą być z powodu górowania** poznania Pomazańca Jezusa, Pana mojego, z powodu którego wszystko straciłem i uznaję (za) śmieci, aby Pomazańca zyskałbym [* "wszystko stratą być" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "uznaję". Składniej: "że wszystko jest stratą".] [** Najdosłowniej: "górującego", ale imiesłów ten jest w oryginale substantywizowany przez dodanie rodzajnika.] 7:[Ale] które były* mi zyskami, te uznałem z powodu Pomazańca (za) stratę. [* W oryginale liczba pojedyncza zgodnie z wymogami składni greckiej.]@ y:według skwapliwości prześladujący (społeczność) wywołanych*, według sprawiedliwości, (tej) w Prawie, stawszy się nienaganny. [* Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T. "społeczność wywołanych" jako termin techniczny oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]B }:obrzezaniem ośmiodniowy*, z rodu Izraela, plemienia Beniamina, Hebrajczyk z Hebrajczyków, według Prawa faryzeusz, [* W ósmym dniu po urodzeniu się chłopca dokonywano obrzezania.]| q:chociaż ja mającym przekonanie i w ciele. Jeśli ktoś uważa inny, (że) być przekonanym w ciele, ja bardziej:&E:My bowiem jesteśmy - obrzezaniem, Duchowi Boga* służąc i chełpiąc się w Pomazańcu Jezusie** i nie w ciele*** będąc przekonani, [* Inne lekcje: "Bogu"; bez "Boga".] [** Prawdopodobnie sens przyczynowy: "Pomazańcem Jezusem".] [*** Prawdopodobnie sens przyczynowy: "ciałem".]^5:Patrzcie (na te) psy, patrzcie (na tych) złych pracowników, patrzcie (na to) urzezanie*. [* Występuje tu gra słów z "obrzezaniem" (w. 3), a równocześnie sarkastyczna deprecjacja źle pojętego obrzezania.]} u:W końcu, bracia moi, radujcie się w Panu. Te same pisać wam (dla) mnie nie dokuczliwe, (dla) was zaś niezawodne.=s:bo z powodu dzieła Pomazańca* aż do śmierci zbliżył się, zaryzykowawszy duszą**, aby wypełniłby waszego brak względem mnie publicznego dzieła. [* Tu znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: "Chrystus".. Inne lekcje: "Pana"; "Boga"; bez wyrazu "Pomazańca".] [** Sens: życiem.][/:Przyjmijcie więc go w Panu z całą radością, i takich (jako) cennych miejcie,w:Tym gorliwiej więc posłałem go, aby zobaczywszy go znowu rozradowalibyście się i ja bardziej bez smutku byłbym.+O:I bowiem zachorował niemal blisko śmierci. Ale Bóg zlitował się (nad) nim, nie (nad) nim zaś jedynie, ale i (nade) mną, aby nie smutek do smutku miałbym.+:skoro pragnącym był wszystkich was* i będąc zaniepokojonym, dlatego że usłyszeliście, że zachorował. [* Inna lekcja: "was zobaczyć".]Q:(Jako) konieczne zaś uznałem Epafrodyta, brata*, i współpracownika, i współżołnierza mego, waszego zaś wysłannika i publicznego sługę potrzeby mej, posłać do was, [* O współwyznawcy.]B:jestem przekonany zaś w Panu, że i sam szybko przyjdę.z~m:Tego więc mam nadzieję posłać, gdy z dala zobaczę (te)* około mnie, natychmiast; [* Z domyślnym: sprawy.]}{:Zaś wypróbowanie jego poznajecie, że jak (z) ojcem dziecko razem ze mną zaczął służyć względem dobrej nowiny.p|Y:wszyscy bowiem (tych)* swoich szukają, nie (tych)* Jezusa Pomazańca. [* Z domyślnym: spraw, dóbr.];{o:Nikogo bowiem mam równo myślącego*, który prawowicie (o te)** około was troszczyć się będzie, [* Sens: tak myślącego, jak myśli Tymoteusz.] [** Z domyślnym: sprawy.]z :Mam nadzieję zaś w Panu, Jezusie, Tymoteusza szybko posłać wam, aby i ja byłbym dobrej myśli, poznawszy (te) około was.Hy :zaś tak samo wy radujcie się i współradujcie się ze mną. x:Ale jeśli i jestem wylewany na ofiarę i publiczną służbę wiary waszej, raduję się i współraduję się z wszystkimi wami;'wG:słowo życia trzymając u góry, ku chlubie (dla) mnie na dzień* Pomazańca, że nie na pusto pobiegłem ani na pusto utrudziłem się. [* O dniu paruzji.]=vs:aby stalibyście się nienaganni i nietknięci, dziećmi Boga niewinnymi pośrodku plemienia wypaczonego i odwróconego, wśród których uwidaczniacie się. jak lampy w świecie.6ug:Wszystko czyńcie bez narzekań i rozważań,dtA: Bóg bowiem jest (Ten) działający w was i (to) chcieć, i (to) działać dla upodobania.s%: Tak że, umiłowani moi, tak jak każdej chwili byliście posłuszni, nie jak* podczas obecności mej jedynie, ale teraz wiele bardziej podczas nieobecności mej, z bojaźnią i drżeniem swoje zbawienie sprawiajcie; [* Niektóre rękopisy nie mają partykuły "jak".]Tr!: i każdy język wyznałby, że Panem Jezus Pomazaniec ku chwale Boga Ojca.~qu: aby na imię Jezusa każde kolano zgięłoby się niebieskich, i ziemskich, i podziemnych*, [* Z domyślnym: istot.] [~d}}q|||2{yxw%vutrqppwp+nllSkhAggffeeccbb5ama__q_'^:]\\Q[[Z3Y.WV*U9TT===L<<1;N:::9988E77&6c555y4443322S1100H--,+**y))h(('t&&`$$#"!!" ,- TAnZ8AThV+ j Q/, Yb(z) których jest Hymenajos i Aleksander, których przekazałem szatanowi, aby zostaliby wychowani, aby nie krzywdząco mówić*. [* Inaczej: "bluźnierczo mówić".]*+ Obmając wiarę i dobre sumienie, które niektórzy odepchnąwszy od siebie, co do wiary przeżyli rozbicie się okrętu*; [* Sens metaforyczny, o okręcie wiary.]* #bTen nakaz podaję ci, synu Tymoteuszu, według prowadzących naprzód do ciebie prorokowań, aby służyłbyś wojskowo w nich piękną służbę wojskową*, [* "aby służyłbyś wojskowo w nich piękną służbę wojskową" - figura etymologica, sens metaforyczny.]{) qbZaś Królowi wieków, Niezniszczalnemu, Niewidzialnemu, Jedynemu Bogu, szacunek i chwała na wieki wieków. Amen.N( bale przez to dostąpiłem litości, aby we mnie pierwszym wykazałby Pomazaniec Jezus całą wielkoduszność, na uczynienie wzorem zamierzających* wierzyć z powodu Niego w życie wieczne. [* Imiesłów ten nadaje bezokolicznikowi "wierzyć" sens futuryczny: "tych, którzy uwierzą", lub: "tych, którzy mają uwierzyć".]=' ubGodne wiary* słowo i całego przyjęcia godne, że Pomazaniec Jezus przyszedł na świat grzeszników zbawić, (z) których pierwszym jestem ja, [* Inna grecka lekcja: "ludzkie".]j& Obwyżej zaobfitowała zaś łaska Pana naszego z wiarą i miłością, (tą) w Pomazańcu Jezusie.}% ub wcześniej będącego krzywdząco mówiącym*, i ścigającym**, i obrażającym***, ale dostąpiłem litości, bo nie wiedząc uczyniłem w niewierze, [* Inaczej: "bluźniąco mówiącym".] [** O prześladowaniu.] [*** Możliwe: "zuchwalcem".]\$ 3b Wdzięczność mam (dla tego), (który umocnił)* mię, Pomazańca Jezusa, Pana naszego, że godnym wiary mię uznał, umieściwszy sobie do służby, [* Inna lekcja zamiast "który umocnił": "który umacnia".]2# _b według* dobrej nowiny chwały** szczęśliwego*** Boga. którą mam powierzoną ja. [* Wiersz 11 należy połączyć bezpośrednio z wcześniejszym "Wiemy zaś, że... " w w. 8. Inne możliwe tłumaczenie tego przyimka: "przeciw", lecz wtedy w. 11 należy połączyć bezpośrednio z "Jest przeciwnie" (w. 10).] [** Możliwe, że jest tu genetivus obiectivus: "o chwale".] [*** Teologicznie poprawniej: "błogosławionego".]"  b nierządnych, pokładających się z mężczyznami*, pętających ludziom nogi**, kłamców, krzywoprzysięzców. i jeśli coś innego będącej zdrową nauce jest przeciwne. [* Chodzi o homoseksualistów.] [** O handlarzach niewolnikami i ciemiężcach.]b! ?b wiedząc to, że (dla) sprawiedliwego Prawo nie jest położone, (dla) nieprawych zaś i niepodporządkowanych, bezbożnych i grzeszników, nieświątobliwych i profanatorów, ojcobójców i matkobójców, morderców,\  3bWiemy zaś, że piękne (jest) Prawo, jeśli ktoś nim prawidłowo posługuje się,j Obchcąc być nauczycielami Prawa, nie myśląc ani co mówią, ani o jakich twierdzą sobie mocno.M bktórych niektórzy chybiwszy, odwrócili się ku czczemu mówieniu,n WbZaś koniec (tego) nakazu jest miłością z czystego serca, i sumienia dobrego i wiary nieobłudnej, bani zajmować się bajkami i rodowodami nie kończącymi się, które odszukania podają raczej niż szafarzowanie Boga. (to) w wierze.D bJak zachęciłem cię pozostać* w Efezie, idąc do Macedonii. aby nakazałbyś niektórym nie inaczej nauczać [* Bezokolicznik zależny od "zachęciłem". Składniej: "byś pozostał".]~ wbTymoteuszowi, prawowitemu synowi w wierze: łaska, litość, pokój od Boga, Ojca, i Pomazańca Jezusa, Pana naszego.J bPaweł wysłannik* Pomazańca** Jezusa według rozkazu Boga, Zbawiciela naszego i Pomazańca** Jezusa, Nadziei naszej, [* Inaczej: "apostoł".] [** Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]DXŁaska Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z wszystkimi wami.Z-XPozdrowienie moją ręką Pawła, co jest znakiem w każdym liście: tak piszę.kOXSam zaś Pan pokoju oby dał wam pokój przez wszystko w każdym sposobie. Pan z wszystkimi wami.RXi nie jak nieprzyjaciela uznawajcie, ale kładźcie do rozumu jak bratu.XJeśli zaś ktoś nie jest posłuszny słowu naszemu przez list, tego oznaczajcie sobie, nie mieszać się z nim, aby zawstydziłby się;FX Wy zaś, bracia, nie poddajcie się złu. pięknie czyniąc.xiX Zaś takim nakazujemy i zachęcamy w Panu, Jezusie Pomazańcu, aby ze spokojem pracując. swój chleb jedliby.)KX Słyszeliśmy bowiem (o) niektórych (jako) postępujących wśród was bez trzymania się szyku, (jako) nic wypracowujących, ale pracujących bezużytecznie.ykX I bowiem gdy byliśmy przy was, to nakazywaliśmy wam, że jeśli ktoś nie chce pracować, ani (nie) niech je.jMX nie że nie mamy władzy, ale aby siebie samych (jako) wzór dalibyśmy wam ku naśladować nas.Xani (nie) darmo chleb zjedliśmy u kogoś, ale w trudzie i mozole nocą i dniem pracując ku nie obciążyć kogoś (z) was;l QXSami bowiem wiecie, jak trzeba naśladować nas, bo nie nie utrzymaliśmy się w szyku wśród was` 9XNakazujemy zaś wam, bracia. w imieniu* Pana naszego, Jezusa Pomazańca, (by) unikać wy** od każdego brata, bez trzymania się szyku postępującego*** i nie według przekazu, który przyjęli od nas. [* "w imieniu" - to przyimkowe wyrażenie nie oznacza działania w zastępstwie Chrystusa z upoważnienia Chrystusa, lecz działanie w Chrystusie, w stałym zjednoczeniu z Chrystusem.] [** Składniej: "byście unikali".] [*** Metafora życia religijnego i etycznego.]` 9XZaś Pan oby wyprostował wasze serca ku miłości Boga i ku wytrwałości Pomazańca.i KXJesteśmy przekonani zaś w Panu do was, że co nakazujemy, [i] czynicie, i czynić będziecie.u cXWierny zaś jest Pan, który utwierdzi was i ustrzeże od niegodziwości*. [* Możliwe też: niegodziwego.])Xi aby zostalibyśmy wyciągnięci z będących nie na miejscu i niegodziwych ludzi; nie bowiem wszystkich* wiara. [* Sens: nie wszyscy mają.]t cXW końcu módlcie się, bracia, za nas, aby słowo Pana biegłoby i otrzymywałoby chwałę jak i przy was,Y+Xoby zachęcił wasze serca i oby utwierdził w każdym dziele i słowie dobrym./XSam zaś Pan nasz, Jezus Pomazaniec, i Bóg, Ojciec nasz, (który umiłował) nas i (który dał) zachętę wieczną i nadzieję dobrą w łasce,iKXZatem więc. bracia, trwajcie. i trzymajcie się silnie przekazów*, których zostaliście nauczeni czy to przez słowo. czy to przez list nasz. [* Wyraz ten stał się terminem technicznym, oznaczającym ustną tradycję.]Xku czemu [i] powołał was przez dobrą nowinę naszą, ku pozyskaniu dla siebie chwały Pana naszego, Jezusa Pomazańca.H X My zaś powinniśmy dziękować Bogu każdej chwili za was, bracia umiłowani przez Pana, bo wybrał sobie was Bóg (jako) pierwocinę ku zbawieniu w uświęceniu Ducha i wierze (w) prawdę,1[X aby zostaliby osądzeni wszyscy nie (którzy uwierzyli)* prawdzie, ale (którzy znaleźli upodobanie) (w) niesprawiedliwości. [* Składniej: "którzy nie uwierzyli".]U#X I dla tego posyła im Bóg działanie łudzenia ku uwierzyć oni kłamstwu,X i w całym zwodzeniu niesprawiedliwości (dla) dających się gubić, za to (że) miłości prawdy nie przyjęli ku zostać zbawieni oni.e~CX którego jest przybycie na działaniu szatana w całej mocy, i znakach, i cudach kłamstwa,r}]XI wtedy zostanie objawiony nieprawy, którego Pan, [Jezus], zgładzi duchem ust Jego* i uzna za bezużytecznego dla pokazania się** przybycia Jego***, [* Zamiast: swoich.] [** Lub możliwe: "pokazaniem się".] [*** Zamiast: swego.]D|XBo tajemnica już działa sobie bezprawia*; jedynie (ten) zatrzymujący właśnie dopóki ze środka stałby się. [* "bezprawia" należy łączyć z "tajemnica", "tajemnica bezprawia".]M{XI teraz (to) zatrzymujące znacie, aż do zostać objawiony on* w swojej porze. [* Z gramatycznego punktu widzenia "on" może się odnosić tak do owego "człowieka bezprawia", jak do Chrystusa.]QzXNie przypominacie sobie, że jeszcze będąc przy was to mówiłem wam?y{Xbędący przeciwnym i podnoszący się przeciwko każdemu nazywającemu się bogiem lub przedmiotem czci tak że on w przybytku Boga usiąść*, pokazując siebie samego, że jest bogiem. [* "on (...) usiąść" - składniej: "tak że usiądzie".]Ax{Xaby nie ktoś was zwiódłby na żaden sposób; bo jeśli nie przyszłoby odstępstwo najpierw i (nie) zostałby objawiony człowiek bezprawia*, syn zguby, [* Inna lekcja: "grzechu".]wXwzględem (tego) aby nie szybko dać się zachwiać wy* od myśli i nie dawać się zakrzyczeć** ani z powodu Ducha, ani z powodu słowa, ani przez list jakby przez nas, jakby że nastał dzień*** Pana, [* Składniej: "abyście nie dali się szybko zachwiać się".] [** Składniej: "abyście nie dawali się zakrzyczeć".] [*** O dniu powtórnego przyjścia Chrystusa Pana.]v XProsimy zaś was, bracia, co do przybycia Pana naszego, Jezusa Pomazańca, i naszego późniejszego zebrania się przed Nim,u  X żeby zostało wychwalone imię Pana naszego, Jezusa, w was i wy w Nim, według łaski Boga naszego i Pana, Jezusa Pomazańca.#t AX O co i modlimy się każdej chwili za was, aby was uznał za godnych powołania Bóg nasz i wypełnił całe upodobanie dobroci i dzieło wiary przez moc,Ys -X kiedy przyjdzie, (by) zostać wychwalonym w świętych Jego* i zostać podziwianym we wszystkich (tych) (którzy uwierzyli), bo znalazło wiarę świadectwo nasze przed wami, w dniu owym. [* Zamiast: swoich.]mr UX którzy sprawiedliwość zapłacą zagładą wieczną z dala od oblicza Pana i od chwały mocy Jego,q Xw ogniu płomienia, dającego ukaranie nie znającym Boga i nie będącym posłusznymi dobrej nowinie Pana naszego, Jezusa,p Xi wam trapionym ulżenie z nami podczas objawienia Pana, Jezusa, z nieba ze zwiastunami* mocy Jego [* Inaczej: "aniołami".]Vo 'Xjeśli w ogóle sprawiedliwe u Boga oddać w zamian trapiącym was utrapienie^n 7Xwykazanie sprawiedliwego osądzenia Boga, ku zostać uważani za godnych wy* królestwa Boga, dla którego i cierpicie, [* "zostać uważani za godnych wy'" - składniej: "tak, byście zostali uznani za godnych".]"m ?Xtak że sami my przez was zaczynać się chełpić* w (społecznościach) wywołanych Boga dla wytrwałości waszej i wiary we wszystkich prześladowaniach waszych i utrapieniach, które znosicie: [* "my (...) zaczynać się chełpić" - składniej: "my zaczynamy się chełpić".]Al }XDziękować powinniśmy Bogu każdej chwili za was, bracia, jak godne jest, bo niezmiernie wzrasta wiara wasza i obfituje miłość jednego każdego (z) wszystkich was ku jedni drugim.Pk Xłaska wam i pokój od Boga, Ojca [naszego], i Pana, Jezusa Pomazańca.Rj !XPaweł, i Sylwan, i Tymoteusz (społeczności) wywołanych* Tesaloniczan w Bogu, Ojcu naszym, i Panu, Jezusie Pomazańcu**, [* Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T. jako termin techniczny, oznacza Kościół Powszechny lub lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** Tu znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: ,,Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]Wi'NŁaska Pana naszego Jezusa Pomazańca z wami*. [* Inna lekcja: "wami. Amen".]jhMNPoprzysięgam was (na) Pana, (by) zostać odczytany (ten) list* wszystkim braciom**. [* Składniej: "by list ten został odczytany".] [** O współwyznawcach. Inna lekcja zamiast "braciom": "świętym"; "świętym braciom".][g/NPozdrówcie braci* wszystkich przez pokochanie święte. [* O współwyznawcach.]bf=NBracia, módlcie się [i*] za nas. [* Niektóre rękopisy nie posiadają spójnika "i".]0e[NWiernym Powołujący was, Ten i uczyni.dNSam zaś Bóg pokoju oby uświęcił was (jako) całkowicie dojrzałych i w pełni wyposażonym* wasz duch, i dusza, i ciało nienagannie na przybycie Pana naszego, Jezusa Pomazańca, oby zostały ustrzeżone. [* Sens: nienaruszonym, nieuszczuplonym.]?cyNod każdej postaci niegodziwości powstrzymujcie się.7bgNwszystko zaś* próbujcie**, piękno*** nabywajcie, [* Niektóre rękopisy nie posiadają partykuły "zaś".] [** Sens: poddawajcie próbie.] [*** Chodzi o piękno moralne.](aKNprorokowań nie za nic miejcie;`1NDucha nie gaście, _9Nw każdym* dziękujcie, to bowiem wolą Boga w Pomazańcu Jezusie względem was. [* Sens: w każdym miejscu, w każdej okoliczności, każdej chwili.]#^ANnieustannie módlcie się,&]GNKażdej chwili radujcie się,\'NPatrzcie, aby nie ktoś zła za zło komuś oddałby, ale każdej chwili dobro ścigajcie [i] względem jedni drugich i względem wszystkich.?[wNZachęcamy zaś was. bracia, kładźcie do rozumu nie trzymającym szyku, pocieszajcie małodusznych, podtrzymujcie nie mających siły, bądźcie wielkoduszni względem wszystkich.ZwN i (by) uznawać ich ponad wszelką miarę w miłości z powodu dzieła ich. Zachowujcie pokój wśród siebie samych.Y+N Prosimy zaś was, bracia, (by) wiedzieć (o) trudzących się wśród was i (o) stawianych na czele was w Panu i (o) kładących do rozumu wam,VX%N Dlatego zachęcajcie jedni drugich i budujcie jeden jednego, jak i czynicie.qW[N umarłego za nas aby, czy to czuwalibyśmy, czy to spalibyśmy, równocześnie razem z Nim żylibyśmy.VwN bo nie umieścił nas Bóg ku gniewowi, ale ku pozyskaniu dla siebie zbawienia przez Pana naszego, Jezusa Pomazańca,UNMy zaś dnia będąc bądźmy trzeźwi, wdziawszy na siebie pancerz wiary i miłości i (jako) hełm nadzieję zbawienia;oTWNBo śpiący nocą śpią, i upijający się nocą są pijani*. [* Metafora człowieka nietrzeźwego.]RSNzatem więc nie śpijmy jak pozostali, ale czuwajmy i bądźmy trzeźwi.iRKNwszyscy bowiem wy synami światła jesteście i synami dnia. Nie jesteśmy nocy ani ciemności;_Q7NWy zaś, bracia, nie jesteście w ciemności, aby dzień* was jak kradnący** złapałby, [* O dniu powtórnego przyjścia Chrystusa Pana.] [** Inna lekcja: "kradnących"; sens: zaskakujący. Metafora złodzieja.]6PeNKiedy mówić będą: "Pokój i niezawodność", wtedy niespodziewana (na) nich nadciąga zagłada, jak właśnie bóle porodowe (na) w łonie mającą, i nie wymkną się.^O5Nsami bowiem dokładnie wiecie, że dzień Pana jak kradnący w nocy, tak przychodzi.TN #NO zaś czasach i stosownych porach, bracia, nie potrzebę macie wam pisać,NTo bowiem jest wolą Boga: uświęcenie wasze, (by) powstrzymywać się wy* od nierządu, [* Składniej: "byście powstrzymywali się".]M=NWiecie bowiem, jakie nakazy daliśmy wam w obecności Pana, Jezusa.j< ONW końcu więc, bracia, prosimy was i zachęcamy w Panu, Jezusie, aby jak przyjęliście od nas (to) jak trzeba, (by) wy postępować* i przypodobać się** Bogu, jak i postępujecie, aby obfitowalibyście bardziej. [* Składniej: "byście postępowali".] [** Składniej: "byście przypodobali się"; ściśle chodzi o czynność trwałą niedokonaną.]f;EN ku utwierdzić wasze serca (jako) nienaganne w uświęceniu przed Bogiem i Ojcem naszym podczas przybycia Pana naszego, Jezusa, z wszystkimi świętymi Jego. [Amen*.] [* Inne lekcje zamiast "Jego. Amen": "Jego"; "Amen".] :N was zaś Pan oby uczynił większymi i oby uczynił obfitującymi miłością ku jedni drugim i ku wszystkim, tak jak i my ku wam,_97N Sam zaś Bóg i Ojciec nasz i Pan nasz, Jezus, oby wyprostował drogę naszą do was;+8ON nocą i dniem ponad wszelką miarę prosząc ku zobaczyć* wasze oblicze i wydoskonalić braki wiary waszej? [* "ku zobaczyć" - sens zamiarowy: "by zobaczyć".]7%N Jakie bowiem dziękowanie możemy Bogu oddać w zamian za was z powodu całej radości, którą radujemy się przez was przed Bogiem naszym.46cNbo teraz żyjemy, jeśli wy trwacie w Panu.~5uNprzez to doznaliśmy zachęty, bracia, z powodu was w każdej konieczności i utrapieniu naszym przez waszą wiarę,d4ANWłaśnie zaś (gdy przyszedł) Tymoteusz do nas od was i (gdy ogłosił dobrą nowinę) nam (o) wierze i miłości waszej, i że macie wspomnienie (o) nas dobre każdej chwili, pragnąc nas zobaczyć tak jak i my was,U3#NPrzez to i ja już nie wytrzymując, posłałem ku poznać wiarę waszą, czy nie jakoś doświadczył was doświadczający i na puste stał się* trud nasz. [* Składniej: "by nie na puste stał się".]T2!NI bowiem gdy przy was byliśmy, wcześniej mówiliśmy wam, że mamy być trapieni*, tak jak i stało się i wiecie. [* "mamy być trapieni" - w oryginale opisowe futurum zamiast: "będziemy trapieni".]!1;N(by) nikt (nie) chwiać się* wśród utrapień tych. Sami bowiem wiecie, że do tego jesteśmy położeni. [* Składniej: "by nikt nie chwiał się".]0Ni posłaliśmy Tymoteusza, brata naszego i współpracownika Boga w dobrej nowinie Pomazańca* ku utwierdzić was i zachęcić** co do wiary waszej, [* Zob. 1.1**. Inne lekcje zamiast "i współpracownika Boga w dobrej nowinie Pomazańca": "i współpracownika w dobrej nowinie Pomazańca"; "i sługę w dobrej nowinie Pomazańca"; "i sługę Boga w dobrej nowinie Pomazańca"; "sługę i współpracownika Boga w dobrej nowinie Pomazańca"; "i sługę Boga i współpracownika naszego w dobrej nowinie Pomazańca"; "i współpracownika naszego i Sługę Jego w dobrej nowinie Boga i współpracownika Pomazańca"; "i współpracownika dobrej nowiny Boga i Ojca Pomazańca".] [** "ku utwierdzić was i zachęcić" - wyrażenie oznaczające zamierzony skutek po "posłaliśmy".]l/ SNDlatego już nie wytrzymując, znaleźliśmy upodobanie, (by) zostać pozostawionymi w Atenach sami;.qNWy bowiem jesteście chwałą naszą i radością. -NKto bowiem naszą nadzieją, czy radością, czy wieńcem dumy - czy nie i wy przed Panem naszym, Jezusem, podczas Jego przybycia?j,MNDlatego zechcieliśmy przyjść do was: ja Paweł, i raz i dwakroć, i przeszkodził nam szatan.m+SNMy zaś, bracia, osieroceni z was na stosowną porę czasu, obliczem, nie sercem, obficiej wykazaliśmy gorliwość, (by) oblicze wasze zobaczyć, w wielkim pragnieniu*. [* W innych miejscach miewa sens negatywny: pożądanie.]4*aNktórzy powstrzymują nas poganom powiedzieć*, aby dali się zbawić, ku wypełnić się ich grzechy każdej chwili**. Pospieszył się zaś przeciwko nim gniew ku końcowi. [* "poganom powiedzieć" - sens: byśmy nie powiedzieli poganom.] [** "ku wypełnić się ich grzechy każdej chwili" - należy odnieść do "Judejczyków". Zwrot ten oznacza skutek wszystkich czynności określonych imiesłowami w wierszach 15 i 16.]H) N(tych) i Pana (którzy zabili), Jezusa, i proroków*, i nas (którzy zaczęli srogo ścigać), i Bogu nie (którzy starają się przypodobać)**, i wszystkim ludziom przeciwni, [* Inna lekcja: "swoich proroków".] [** W oryginale imiesłów oznaczający czynność trwałą niedokonaną od słowa "przypodobać się".]({NWy bowiem naśladowcami staliście się, bracia, (społeczności) wywołanych Boga, będących w Judei w Pomazańcu Jezusie, bo te same* wycierpieliście i wy od własnych współziomków jak i oni od Judejczyków, [* Domyślnie: prześladowania.]\'1N I przez to i my dziękujemy Bogu nieustannie, albowiem przyjąwszy słowo wiadomości od nas (o) Bogu, otrzymaliście nie słowo ludzi, ale, jak jest prawdziwie, słowo Boga, który i działa w was wierzących.h&IN zachęcając was, i pocieszając, i świadcząc ku postępować wy* w sposób godny Boga, powołującego** was do swojego królestwa i chwały. [* Składniej: "abyście postępowali".] [** Inna lekcja: "który powołał".]O%N tak jak wiecie, że jednego każdego (z) was jak ojciec dzieci swoje,x$iN Wy świadkami i Bóg, jak świątobliwie, i sprawiedliwie, i nienagannie (dla) was wierzących staliśmy się,7#gN Przypominacie sobie bowiem, bracia, (o) trudzie naszym i (o) mozole: nocą i dniem pracując ku nie obciążyć kogoś (z) was, ogłosiliśmy przed wami dobrą nowinę Boga./"WNtak będąc tkliwymi (dla) was mamy upodobanie, (by) przekazać wam nie jedynie dobrą nowinę Boga, ale i swoje dusze, dlatego że umiłowanymi nam staliście się.i!KNmogąc w ciężarze być jako Pomazańca wysłannicy*, ale staliśmy się niemowlętami** w środku was. Jak (by) karmicielka pielęgnowała swoje dzieci, [* W formie spolszczonej: "apostołowie".] [** Inna lekcja: "mili".]G Nani szukającymi od ludzi chwały, ani od was. ani od innych,}NAni bowiem kiedykolwiek w słowie schlebiania staliśmy się, jak wiecie, ani w pozorze zachłanności, Bóg świadkiem.1Nale jak jesteśmy wypróbowani przez Boga (by) mieć powierzoną dobrą nowinę, tak mówimy, nie jak ludziom (starający się przypodobać)*, ale Bogu, próbującemu serca nasze. [* Według oryginału chodzi o czynność teraźniejszą niedokonaną od "przypodobać się".]SNBo zachęta nasza nie z łudzenia, ani z nieczystości, ani w podstępie,DNale wcześniej doznawszy cierpienia i doznawszy obrazy, jak wiecie, w Filippach, okazaliśmy otwartość w Bogu naszym, (tak że) powiedzieć do was dobrą nowinę Boga w wielkiej walce.[ 1NSami bowiem wiecie, bracia, (o) wejściu naszym do was, że nie puste stało się, N i oczekiwać Syna Jego z niebiosów, którego wskrzesił z martwych, Jezusa, wyciągającego nas z gniewu przychodzącego.; qN sami bowiem o nas oznajmiają, jakie wejście mieliśmy do was i jak zawróciliście do Boga od wizerunków*, (by) służyć Bogu żyjącemu i prawdziwemu [* O posągach bóstw.]# ANOd was bowiem rozbrzmiało słowo Pana nie jedynie w Macedonii i [w ] Achai, ale w każdym miejscu wiara wasza, (ta) względem Boga, wyszła, tak że nie potrzebę mieć my* mówić coś: [* Składniej: "my mamy". Całe zdanie skutkowe: "tak że nie mamy potrzeby mówić czegoś".] Ntak że stać się wy wzorem* (dla) wszystkich wierzących w Macedonii i w Achai. [* Składniej: "staliście się wzorem".] NI wy naśladowcami naszymi staliście się i Pana, przyjąwszy słowo w utrapieniu wielkim z radością Ducha Świętego,8 kNbo dobra nowina nasza nie stała się w was w słowie jedynie, ale i w mocy, i w Duchu Świętym, i [w] pełni wielkiej, tak jak wiecie, jakimi staliśmy się [w] was dla was.E Nwiedząc, bracia umiłowani przez Boga, (o) wybraniu waszym,0 [Nprzypominając sobie (o) waszym dziele wiary, i (o) trudzie miłości, i (o) wytrwałości nadziei (co do) Pana naszego, Jezusa Pomazańca przed Bogiem i Ojcem naszym,x kNDziękujemy Bogu każdej chwili za wszystkich was, wspomnienie czyniąc sobie w modlitwach naszych, nieustanniek SNPaweł, i Sylwan, i Tymoteusz (społeczności) wywołanych* Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panu, Jezusie Pomazańcu**; łaska wam i pokój***. [* Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T. oznacza Kościół Powszechny bądź jego lokalną gminę. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [*** Inne lekcje: "pokój od Boga i Pana, Jezusa Pomazańca"; "pokój od Boga Ojca i Pana, Jezusa Pomazańca": "pokój od Boga, Ojca naszego i Pana, Jezusa Pomazańca"; "pokój od Boga Ojca i Pana naszego. Jezusa Pomazańca"; "pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana naszego, Jezusa Pomazańca".]7DPozdrowienie moją ręką, Pawła. Przypomnijcie sobie (o) mych więzach. Łaska z wami*. [* Inne lekcje: "wami. Amen"; "wami każdej chwili. Amen".]nUDI powiedzcie Archipowi: "Patrz (na) służbę, którą przyjąłeś w Panu, aby ją wypełniłbyś".^5DI kiedy odczytany zostanie* u was (ten) list, uczyńcie, aby i w (tej) Laodycejczyków (społeczności) wywołanych odczytany został**, i (ten) z Laodycei aby i wy odczytaliście***. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania czasowego, oznaczającego tu czynność ewentualną.] [** W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [*** W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] {DPozdrówcie (tych) w Laodycei braci, i Nimfę*, i (tę) w domu** jej*** (społeczność) wywołanych. [* W BT: "Nimfasa", według innej lekcji tego zdania.] [** Oznaczał też wszystkich mieszkańców domu, to jest rodzinę wraz z całą służbą.] [*** Inne lekcje zamiast "Nimfę, i tę w domu jej": "Nimfasa, i tę w domu jego"; "Nimfę (lub: Nimfasa) i tę w domu ich".]I  DPozdrawia was Łukasz, (ten) lekarz, (ten) umiłowany, i Demas.k OD Świadczę bowiem jemu, że ma wielki znój co do was i (tych) w Laodycei, i (tych) w Hierapolis. %D Pozdrawia was Epafras, (ten) z was, sługa Pomazańca [Jezusa], każdej chwili walczący o was w modlitwach, aby postawieni zostaliście* (jako) dojrzali i dopełnieni w całej woli Boga. [* W oryginale coniunctivus aoristi passivi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]= sD i Jezus, (ten) nazywany Justusem: będąc z obrzezania*, ci jedyni współpracownikami ku królestwu Boga, którzy stali się mi pociechą. [* Metonimia oznaczająca obrzezanych.]=sD Pozdrawia was Arystarch, współjeniec mój, i Marek, kuzyn* Barnaby, (o którym wzięliście przykazania, jeśli przyjdzie** do was, przyjmijcie go), [* Ściślej: brat stryjeczny lub cioteczny.] [** W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie poprzednika okresu warunkowego, modus eventualis.]wD razem z Onezymem, wiernym i umiłowanym bratem, który jest z was; wszystkie* wam dadzą poznać (te)** tutaj. [* Z domyślnym: sprawy. Tu jako dopełnienie bliższe po "dadzą poznać".] [** W oryginale rodzajnik, nawiązujący do "wszystkie".]  Dktórego posłałem do was na samo to, aby poznalibyście* (te) o nas** i zachęciłby*** serca wasze, [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** Inne lekcje zamiast "poznalibyście te o nas": "poznalibyście te o was"; "poznał te o nas"; "poznał te o was".] [*** W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.]D(Te) co do mnie wszystkie* da poznać wam Tychik, umiłowany brat i wierny sługa i współniewolnik w Panu, [* Z domyślnym: sprawy.]/WDSłowo wasze każdej chwili w łasce*, solą przyprawione, (żeby) wiedzieć jak trzeba wy** jednemu każdemu odpowiadać***. [* W oryginale brak orzeczenia. Elipsie uległo prawdopodobnie słowo "niech będzie".] [** "wiedzieć (...) wy" - w oryginale accusativus cum infinitivo w zdaniu oznaczającym skutek zamierzony.] [*** Składniej całe zdanie: "żebyście wy wiedzieli, jak trzeba każdemu jednemu odpowiadać".]DW mądrości postępujcie względem (tych) (z) zewnątrz*, porę wykupując sobie**. [* O niechrześcijanach.] [** "porę wykupując sobie" - typowy zwrot kupiecki o wykorzystaniu dobrej okazji na rynku. Tu metaforycznie o korzystaniu z łaski czasu.]3Daby uczyniłbym widoczną* ją, jak trzeba ja powiedzieć**. [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** "ja powiedzieć" - w oryginale accusativus cum infinitivo, zależne od "trzeba". Składniej: "jak trzeba, żebym ja powiedział".],QDmodląc się równocześnie i za nas, aby Bóg otwarł* nam drzwi słowa, (żeby) powiedzieć** tajemnicę Pomazańca, przez którą i jestem związany, [* W oryginale coniunctivus aoristi activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] [** W oryginale infinitivus celu. W sensie: rozgłosić.]ODModlitwie przy trwajcie niezłomnie, czuwając w niej w dziękowaniu,k QDPanowie, sprawiedliwe i równość niewolnikom podawajcie, wiedząc, że i wy macie Pana w niebie.|~qDbo czyniący niesprawiedliwość dostanie, którą uczynił niesprawiedliwość, i nie jest branie według twarzy.w}gDwiedząc, że od Pana odbierzecie w zamian oddanie dziedzictwa. Dla Pana, Pomazańca, bądźcie niewolnikami;v|eDCo* jeśli czynilibyście, z duszy pracujcie, jak (dla) Pana i nie (dla) ludzi. [* Składniej: "cokolwiek".]s{_DNiewolnicy, bądźcie posłuszni we wszystkim (tym) według ciała panom*, nie w służbie dla oka jak przypochlebiający się ludziom, ale w prostocie serca, bojąc się Pana. [* Chodzi o panów w wymiarze społeczno - politycznym.]!z;DOjcowie, nie rozjątrzajcie dzieci waszych, aby nie traciły ducha*. [* W oryginale coniunctivus praesentis activi jako orzeczenie zdania zamiarowego.] <~~[}b}|{zyyqy xxx$wvuu3tsq-ponnsmmlalkXiJhgfff1eudd?dc8cbWbaa2``O`_s^^$]]]4\[ ZZ^YWWVTTSSRjQQVPPeONMLKaKIIHFFEDC@@,?Z>==) l ale nie posuną się naprzód do większego, bo bezmyślność ich wyjawiona będzie wszystkim, jak i (ta) tamtych stała się.==slJakim sposobem zaś Jannes i Jambres stanęli przeciw Mojżeszowi, tak i ci stają przeciw prawdzie, ludzie (którzy na wylot zniszczyli sobie) myśl, niewypróbowani co do wiary;X<)lkażdej chwili uczące się i nigdy do uznania prawdy przyjść (nie) mogące.;lZ tych bowiem są (ci) wciskający się do domów i biorący do niewoli kobietki obsypane grzechami, prowadzone pożądaniami rozmaitymi,d:Almający ukształtowanie nabożności, zaś moc jej (odrzucili); i (od) tych odwracaj się.h9Ilzdrajcy. porywczy, poddani próżności, kochający przyjemność raczej niż kochający Boga,/8Wlnieluby, nieubłagani, oszczerczy. nieopanowani. nieoswojeni*. nie kochający dobra, [* Metafora zoologiczna. Jej sens: dzicy, niewychowani, wulgarni, nieokrzesani.]J7 lbędą bowiem ludzie kochający siebie samych, kochający pieniądze. samochwalcy. hardzi. krzywdząco mówiący*, rodzicom nieulegli, niewdzięczni, nieświątobliwi, [* Lub: "bluźnierczy".]J6 lTo zaś wiedz, że w ostatnich dniach nastaną czasy uciążliwe:5li otrzeźwieją z (tej) oszczercy* pułapki, wzięci żywcem do niewoli przez niego do jego woli. [* Inaczej: "diabła".]:4mlw delikatności wychowującym układających siebie przeciw, czy kiedyś nie może da im Bóg zmianę myślenia* ku uznaniu prawdy, [* W N.T. termin techniczny: "nawrócenie".]3lniewolnik zaś Pana nie trzeba, (by) walczyć*, ale miłym być** względem wszystkich, zdolnym do nauczania, znoszącym zło, [* Składniej: "nie trzeba zaś, by niewolnik Pana walczył".] [** "miłym być" - to i następne przymiotnikowe określenia stanowią wraz z wcześniejszym "niewolnik" składnię accusativus cum infinitivo po "trzeba". Składniej: "trzeba (...) by miłym był".]m2SlZaś głupie i niezdolne do wychowania poszukiwania odwracaj od siebie, wiedząc, że rodzą walki;=1sl(Przed) zaś młodzieńczymi pożądaniami uciekaj, ścigaj* zaś usprawiedliwienie, wiarę. miłość, pokój z przywołującymi** Pana z czystego serca. [* Metafora sportowa.] [** Inne lekcje: "powołującego do siebie" -jako przydawka do "Pana"; "wszystkimi przywołującymi": "wszystkimi miłującymi".]10[ljeśli więc ktoś oczyściłby siebie samego z tych. będzie naczyniem do szacunku, uświęconym, bardzo dogodnym dla pana, do każdego dzieła dobrego przygotowanym./lW wielkim zaś domu nie są jedynie naczynia złote i srebrne, ale i drewniane, i gliniane, i te do szacunku, te zaś do braku szacunku;0.YlJednakże twardy fundament Boga stoi, mając pieczęć tę: "Poznał Pan będących Jego", i: "Niech odstąpi od niesprawiedliwości każdy wymieniający imię Pana".d-Alktórzy co do prawdy chybili, mówiąc, (że) powstanie* już stać się**, i przewracają niektórych wiarę. [* Chodzi o zmartwychwstanie w Dniu Ostatnim.] [** Składniej: "mówiąc, że powstanie już się stało".][,/li słowo ich jak zgorzel paszę mieć będzie; (z) tych jest Hymenajos i Filetos,|+ql(Tych) zaś profanujących pustych mów unikaj; do coraz większego (stopnia) bowiem posuwać będą bezbożności$*AlWykaż gorliwość, (by) siebie samego wypróbowanym postawić przy Bogu, pracownikiem nie zasługującym na zawstydzenie, prosto krojącym słowo prawdy.B)}lTo przypominaj, zaświadczając przed Bogiem*, aby nie walczyć o słowa. do niczego użyteczne, do przewrócenia słuchających. [* Inne lekcje: "Panem"; "Pomazańcem"; bez "Bogiem".]e(Cl jeśli jesteśmy niewierni, On wiernym pozostaje, odrzucić bowiem siebie samego nie może.['/l jeśli znosimy, i razem królować będziemy; jeśli odrzucimy, i On odrzuci nas;V&%l Godne wiary słowo: Jeśli bowiem razem umarliśmy, i razem żyć będziemy;%l Przez to wszystko znoszę dla wybranych, aby i oni zbawienie osiągnęliby, (to) w Pomazańcu Jezusie, z chwałą wieczną.j$Ml przez którą cierpię zło aż do więzów jak złoczyńca, ale słowo Boga nie jest związane.#%lPrzypominaj sobie Jezusa Pomazańca, podniesionego z martwych, z nasienia* Dawida, według dobrej nowiny mej; [* Tu metaforycznie o rodzie.]G"lMyśl, co mówię: da bowiem ci Pan zrozumienie we wszystkim.(!IlTrudzący się rolnik trzeba (jako) pierwszy (z) owoców otrzymywać*. [* Składniej: "Trzeba, by trudzący się rolnik jako pierwszy otrzymywał z owoców".]y kljeśli zaś i walczyłby jako atleta ktoś, nie jest wieńczony, jeśli nie prawidłowo walczyłby jako atleta.~ulŻaden służący w wojsku (nie) jest wplatany w* (te) życia sprawami zajmowania się, aby (temu) (który zaciągnął do wojska), przypodobałby się; [* Wyrażenie metaforyczne, oznaczające zajmowanie się czymś, angażowanie się w coś.]FlWycierp zło razem jak piękny żołnierz Pomazańca Jezusa.li co usłyszałeś u mnie w obecności licznych świadków, to podaj wiernym ludziom, którzy zdatni będą, (by) i drugich nauczyć.Q lTy więc, synu mój, nabieraj mocy w łasce, (tej) w Pomazańcu Jezusie, }loby dał mu Pan znaleźć litość u Pana w owym dniu* - i jak w Efezie usłużył, lepiej ty wiesz. [* O dniu paruzji.]G  lale stawszy się w Rzymie gorliwie poszukał mię i znalazł -t clOby dał litość Pan Onezyfora domowi, bo częstokroć mię pokrzepił i kajdan mych nie zawstydził się.l SlWiesz to, że odwrócili się ode mnie wszyscy (ci) w Azji, (z) których jest Figelos i Hermogenes.[ 1l(Tego) pięknego depozytu ustrzeż przez Ducha Świętego, zamieszkującego w nas.B l Wzór miej będących zdrowymi słów, które* ode mnie usłyszałeś w wierze i miłości, (tej) w Pomazańcu Jezusie. [* W oryginale asymilacja formy do poprzedzającego rzeczownika.]> wl Dla tego powodu i te cierpię, ale nie wstydzę się, wiem bowiem, któremu uwierzyłem, i jestem przekonany, że mocny jest depozyt mój ustrzec na ów dzień*. [* O dniu paruzji.]Y -l do której umieszczony zostałem ja herold, i wysłannik*, i nauczyciel**. [* W formie spolszczonej: "apostoł".] [** Inne lekcje zamiast "i nauczyciel": "i sługa": "nauczyciel pogan": "i nauczyciel pogan".]N l uczynionej widoczną zaś teraz przez pokazanie się Zbawiciela naszego, Pomazańca Jezusa, (który udaremnił) śmierć, (który oświetlił) zaś życie i niezniszczalność przez dobrą nowinę. l (który zbawił) nas i (który powołał) powołaniem świętym, nie według dzieł naszych, ale według własnego postanowienia i łaski, danej nam w Pomazańcu Jezusie przed czasami wiecznymi, [* "który powołał powołaniem" - figura etymologica.]) MlNie więc zawstydź się z powodu świadectwa Pana naszego ani mnie, więźnia Jego, ale wycierp zło razem z dobrą nowiną* według mocy Boga, [* "wycierp zło razem z dobrą nowiną" - niektóre przekłady dodają określenie "ze mną": "wycierp zło razem ze mną dla dobrej nowiny".]k Qlnie bowiem dał nam Bóg ducha trwożliwości, ale mocy, i miłości, i przywodzenia do rozsądku.q ]lDla tego powodu przypominam, (by) ty rozpalać do żywości* dar** Boga, który jest w tobie przez nałożenie rąk mych; [* Składniej: "byś rozpalał do żywości".] [** Chodzi o charyzmat spełniania funkcji zwierzchnika gminy.]2 _lprzypomnienie wziąwszy (o) (tej) w tobie nieobłudnej wierze, która zamieszkała najpierw w babce twej Lois i matce twej Eunice, jestem przekonany zaś, że i w tobie.o  Ylpragnąc cię zobaczyć, przypomniawszy sobie (o) twych łzach, aby radością zostałbym wypełniony,/  YlWdzięczność mam (dla) Boga, któremu służę od przodków w czystym sumieniu, ponieważ nieustannym mam (to) o tobie wspomnienie w błaganiach mych nocą i dniem,v  glTymoteuszowi, umiłowanemu synowi: łaska, litość, pokój od Boga, Ojca, i Pomazańca Jezusa, Pana naszego.|  ulPaweł, wysłannik* Pomazańca** Jezusa przez wolę Boga według obietnicy życia, (tego)*** w Pomazańcu** Jezusie, [* W formie spolszczonej: "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [** Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [*** Rodzajniki greckie były pierwotnie zaimkami wskazującymi.]P bktóre niektórzy obwieszczając co do wiary chybili. Łaska z wami*. [* Inne lekcje zamiast "łaska z wami": "łaska z tobą"; "łaska z wami. Amen."; "łaska z tobą. Amen."; bez "łaska z wami".]1bO Tymoteuszu, (tego) depozytu ustrzeż, odwracając się (od) profanujących pustych mów i przeciwstawieństw mającego kłamliwe imię poznania,Lbodkładającymi sobie samym fundament piękny na (to) mające nastąpić*, aby chwyciliby się (tego) istotnie** życia. [* Sens: przyszłe.] [** Inne lekcje: "wiecznego"; "istotnie wiecznego".]=sbdobrze działać, wzbogacać się w czynach pięknych*, chętnie dzielącymi się być, skorymi do czynienia wspólnym, [* ,,w czynach pięknych" - możliwe: "czynami pięknymi".]NbBogatym w (tym) teraz wieku nakazuj, aby nie wysoko myśleć i nie oprzeć nadziei na bogactwa niejasności*, ale na Bogu, podającemu nam wszystko bogato ku wykorzystaniu, [* Sens: niepewności.]Gb(Ten) jedyny mający nieśmiertelność, światło zamieszkujący niedostępne, którego (nie) zobaczył żaden (z) ludzi ani zobaczyć (nie) może; któremu szacunek i siła wieczna. Amen.!;bktóre* (w) stosownych porach swoich pokaże szczęśliwy i jedyny Możny, Król królujących i Pan panujących, [* Według zasad składni zaimek ten odnosi się do "pokazania się" i tak to chyba należy rozumieć. W tym wypadku będzie to kolejne figura etymologica (zob. w. 12): pokazanie się pokaże. Według rodzaju gramatycznego zaimek ten można też odnieść do "przykazanie". Jest to jednak mało prawdopodobne. Zaimek "które" oraz rzeczowniki "pokazanie się" i "przykazanie" są w oryginale greckim rodzaju żeńskiego.]hIb(by) ustrzec ty* (to) przykazanie** (jako) niesplamione, nienaganne aż do pokazania się Pana naszego, Jezusa Pomazańca, [* Składniej: "byś ustrzegł".] [** W tym przypadku wyraz ten może oznaczać całą Ewangelię.]xib Nakazuję [ci] przed Bogiem rodzącym (jako) żywe istoty wszystkie i Pomazańcem Jezusem, (który zaświadczył) przed Poncjuszem Piłatem piękne przyznanie*, [* "zaświadczył (...) przyznanie" - rodzaj niepełnego figura etymologica.]!b Walcz piękną walkę* wiary, chwyć się wiecznego życia, do którego zostałeś powołany i przyznałeś piękne przyznanie** przed licznymi świadkami. [* "walcz piękną walkę" - figura etymologica.] [** "przyznałeś piękne przyznanie" - figura etymologica.]I b Ty zaś, o człowieku Boga, (przed) tymi* uciekaj; ścigaj zaś sprawiedliwość, nabożność. wiarę, miłość, wytrwałość, łagodne usposobienie. [* Z domyślnym: rzeczami, błędami.];~ob korzeniem bowiem wszystkich (rodzajów) zła jest kochanie pieniędzy. (po) które* niektórzy sięgając, pozwolili się odwieść z daleka od wiary i siebie samych nadziali na boleści liczne**. [* Według gramatyki "które" odnosi się tu do "kochanie pieniędzy".] [** "nadziali na boleści liczne" - metafora militarna. W języku żołnierskim słowo "nadziać" oznacza nadzianie kogoś np. na oszczep, przeszycie go oszczepem.]p}Yb Zaś postanawiający wzbogacać się wpadają w doświadczanie*, i pułapkę, i pożądania liczne bezmyślne i szkodliwe, które zagłębiają ludzi w zagładę i zgubę; [* Wyraz ten występuje w "Ojcze nasz" jako "pokuszenie".]D|bmając zaś wyżywienia i okrycia, tymi wystarczymy sobie.'{Gbnic (nie) bowiem wnieśliśmy na świat, tak że* ani wynieść coś możemy; [* Wybrane tu znaczenie jest nietypowe dla oryginalnego spójnika greckiego. Normalnie znaczy on "że, rzadziej "bo". Inne lekcje zamiast "tak że": "i"; "ale"; "jawne że"; "prawdziwe że"; bez: "tak że".]PzbJest zaś zarobkowaniem wielkim nabożność z samowystarczalnością;y'bciągłe utarczki (tych którzy zrujnowali sobie) ludzi myśl* i (którzy pozbawili siebie) prawdy, (którzy sądzą), (że) zarobkowaniem być nabożność**. [* "tych. którzy zrujnowali sobie ludzi myśl" - składniej: "tych ludzi, którzy zrujnowali sobie myśl".] [** Składniej: "że zarobkowaniem jest nabożność". Inna lekcja zamiast "nabożność": "nabożność; odstępuj od takich".]`x9bpoddał się próżności, nic wiedzący, ale chorujący co do poszukiwań i walk o słowa, z których staje się zawiść. spór, krzywdzące mówienia*, domyślania się niegodziwe, [* Możliwe: "bluźnierstwa".]!w;bJeśli ktoś inaczej naucza i nie podchodzi do będących zdrowymi słów, (tych) Pana naszego Jezusa Pomazańca i (do tej) według nabożności nauki.~vubZaś wiernych* mający panów nie niech lekceważą, że braćmi** są; ale bardziej niech służą, bo godnymi wiary są i umiłowanymi (ci) dobrodziejstwu pomagający. Tego nauczaj i zachęcaj. [* Sens: wierzących.] [** O współwyznawcach.]Zu /bJacy są pod jarzmem niewolnikami, swoich panów całego szacunku godnymi niech uznają, aby nie (o) imieniu Boga i (o) nauce krzywdząco zostałoby mówione*. [* Sens: by nie bluźniono imieniu Boga i nauce.]itKbtak samo i dzieła piękne zawczasu jawnymi, i (te) inaczej mające się ukryć się nie mogą.s{bNiektórych ludzi grzechy zawczasu jawne są, prowadzące zawczasu do osądzenia, (za) niektórymi zaś i z tyłu idą; r bJuż nie pijaj wody, ale wina małego* używaj z powodu żołądka i (tych) częstych twych bezsił. [* Sens: w małej ilości.]q}bRąk szybko (na) nikogo (nie) nakładaj, i nie bądź wspólnikiem grzechów cudzych; ciebie samego nieskalanym strzeż.-pSbZaświadczam przed Bogiem, i Pomazańcem Jezusem, i wybranymi zwiastunami, aby tych* ustrzegłbyś bez uprzedzenia**, nic (nie) czyniąc według faworyzowania. [* Z domyślnym: nakazów.] [** Sens: bez jakichś uprzedzeń do kogokolwiek. Lub może: niezależnie od wcześniejszych ustaleń.]Uo#bGrzeszących przed wszystkimi zawstydzaj, aby i pozostali bojaźń mieliby.nbPrzeciw starszemu* oskarżenia nie przyjmuj, chyba że z powodu dwóch lub trzech świadków. [* W późniejszym sensie: "prezbiterowi".]pmYbmówi bowiem Pismo: "Wolowi młócącemu nie nałożysz kagańca"; i: "Godny pracownik zapłaty jego".QlbPięknie (którzy stanęli na czele) starsi* podwójnego szacunku** niech zostaną uznani za godnych, najbardziej (ci) trudzący się w słowie i nauce; [* Ten wyraz grecki przybrał potem znaczenie "prezbiterzy", "kapłani", w przeciwieństwie do "biskupi".] [** Oryginał grecki dopuszcza dwa rozumienia tego wyrazu: 1. zapłata, wynagrodzenie materialne; 2. szacunek w sensie poważania, czci. Treść wiersza 18 sugeruje wybór pierwszego rozumienia.]ak;bJeśli jakaś wierna* ma wdowy, niech wspiera je, i nie niech zostanie obciążana (społeczność) wywołanych, aby (te) istotnie wdowy wsparłaby. [* Inne lekcje: "wierny"; "wierny lub wierna"; "wierne ma wdowy".]Kbnie opojem, nie awanturnikiem, ale życzliwym, niewojowniczym, nie przywiązanym do pieniędzy,G=bTrzeba więc, (by) doglądający* nienagannym być, jednej kobiety mężem, trzeźwym, rozsądnym, uporządkowanym, gościnnym, zdolnym do nauczania, [* Wyraz ten przyjął znaczenie "biskup". W N.T. jest terminem technicznym dla przełożonego gminy, ustalonego przez apostołów, podobnie jak rzeczownik "starszy".]5< ebGodne wiary* słowo: Jeśli ktoś (po) doglądanie** sięga, pięknego dzieła pożąda. [* Inna grecka lekcja: "ludzkie".] [** Wyraz ten przyjął znaczenie "biskupstwo".]~;ubZostanie zbawiona zaś przez rodzenie dzieci, jeśli pozostaną w wierze, i miłości, i uświęceniu z rozsądkiem.^:5bi Adam nie został zwiedziony, zaś kobieta zwiedziona w przestępstwie stała się.<9sb Adam bowiem pierwszy został uformowany, potem Ewa;Y8+b nauczać zaś kobiecie nie pozwalam ani władać mężem, ale być w cichości.N7b Kobieta w cichości niech się uczy w całym podporządkowaniu się;]63b ale, co przystoi kobietom zalecającym się bogobojnością, poprzez dzieła dobre.5wb tak samo (by) [i] kobiety przez powściągliwość uporządkowaną z godnością i rozsądkiem przystrajać* siebie samych, nie przez fryzowania i złoto lub perły lub odzież wielce wyszukaną, [* Składniej: "by kobiety (...) przystrajały".],4QbPostanawiam więc, (by) modlić się mężowie* w każdym miejscu, podnosząc świątobliwe ręce bez gniewu i sporu; [* Składniej: "by mężowie modlili się".]3bku czemu zostałem umieszczony ja herold i wysłannik* - prawdę mówię**, nie kłamię nauczyciel ludów*** w wierze i prawdzie. [* Inaczej: "apostoł".] [** Inne lekcje: "mówię w Pomazańcu"; "mówię Pomazaniec"; bez "prawdę mówię".] [*** Lub: "pogan".]k2Ob(Ten) (który dał) siebie samego zamiast okupu za wszystkich, świadectwo stosownym porom swoim;Y1+bJeden bowiem Bóg, jeden i pośrednik Boga i ludzi: człowiek Pomazaniec Jezus,u0cbktóry wszyscy ludzie chce dać się zbawić i do uznania prawdy przyjść*. [* "wszyscy ludzie (...) dać się zbawić i (...) przyjść" - składniej: "który chce. by wszyscy ludzie dali się zbawić i by doszli do uznania prawdy".]O/bTo piękne i możliwe do przyjęcia przed Zbawicielem naszym, Bogiem, .bza królów i wszystkich w wybitności będących, aby ciche i spokojne życie wiedlibyśmy w całej nabożności i szanowności.@- {bZachęcam więc najpierw (z) wszystkich* czynić sobie błagania, modlitwy, wstawiennictwa, dziękczynienia, za wszystkich ludzi, [* "najpierw z wszystkich" - sens: przede wszystkim.] ~|]{zyxxDwvvruuHt3qq9o_nnZmm!kvk%j{ihhhgee dxccHban``y`__^]\[ZZOYXXMWWlVVTTSWRRFQQTPPBOOLNNN'ML.IIHVGFEE@DDCCBwAc@?>S==C<4;P998~66{55#433J2100L/---,,++*i))>((&''r&b%m##E""!S }D&^Jm E] ,1>a d O"}Ztatę jako kotwicę mamy duszy, niezawodną, i mocną, i wchodzącą do (tego) bardziej wewnętrznego zasłony*, [* O zasłonie w świątyni jerozolimskiej. Tu użycie metaforyczne o tym, co oddziela świat materialny od nadprzyrodzonego. "wchodzącą do tego bardziej wewnętrznego zasłony" - sens: sięgającą i trzymającą się tego, co jest poza zasłoną.]7aby przez dwie sprawy* niezmienialne, w których niemożliwe, (by) skłamać Bóg**, silną zachętę mielibyśmy zbiegłszy, (by) chwycić się silnie będącej wyłożoną nadziei; [* To znaczy dzięki obietnicy Boga i Jego przysiędze.] [** Składniej: "by Bóg skłamał".]!;przez to obficiej postanawiając Bóg pokazać dziedzicom obietnicy niezmienialność postanowienia Jego*, zagwarantował przysięgą, [* Sens: swego.]pYLudzie bowiem na większego przysięgają i każdego (dla) nich sporu kresem ku umocnieniu przysięga:}I tak stawszy się wielkodusznym*, osiągnął obietnicę. [* Sens: wyćwiczywszy się w cierpliwości i wytrwałości.]gGmówiąc: Że z pewnością błogosławiąc pobłogosławię cię i mnożąc rozmnożę cię:|q Bo Abrahamowi obiecawszy Bóg, gdy na nikogo (nie) miał większego, (by) przysiąc, przysiągł na siebie samego,&E aby nie tępi* stalibyście się, naśladowcami zaś (tych) przez wiarę i wielkoduszność dziedziczących obietnice. [* Sens: ociężali, leniwi, oporni.]W' Pragniemy zaś, (by) każdy (z) was tę samą wykazywać* gorliwość względem pełni nadziei aż do końca, [* "każdy (...) wykazywać" - składniej: "by każdy z was tę samą wykazywał gorliwość".]B~} nie bowiem niesprawiedliwym Bóg, (by) zapomnieć (o) dziele waszym i (o) miłości, którą okazaliście ku imieniu Jego, usłużywszy świętym* i usługując. [* O chrześcijanach.]} Jesteśmy przekonani zaś co do was, umiłowani, (o) lepszych i mających* zbawienie, jeśli i** tak mówimy; [* "o lepszych i mających" - wyrazy te mają formę rodzaju nijakiego liczby mnogiej, w zdaniu spełniają funkcję dopełnienia po...Jesteśmy przekonani". Cała wypowiedź ma cechy brachylogii. Jej sens jest taki: Jeśli chodzi o was. to jesteśmy przekonani, że odznaczacie się lepszymi przymiotami i że trzymacie się zbawienia, chociaż inaczej do tej pory mówimy.] [** "jeśli i" - sens: chociaż.]b|=wynosząc zaś ciernie i osty, niezdatną i przekleństwa blisko, tej koniec w spaleniu.A{{Ziemia bowiem, wypiwszy (ten) na nią przychodzący częstokroć deszcz i rodząc ziele odpowiednie (dla) nich, dla których i jest użyźniana, otrzymuje błogosławieństwo od Boga;Ozi (upadli mimo to), znowu odnawiać* ku zmianie myślenia**, od nowa krzyżujących*** dla siebie samych Syna Boga i wystawiających na pokaz. [* Dopełnieniem bliższym tego słowa jest występujący wyżej wyraz "oświetlonych" z jego określeniami.] [** O nawróceniu.] [*** ,,od nowa krzyżujących" - według funkcji w zdaniu należałoby przełożyć na: "bo od nowa krzyżują". Podobnie "wystawiających na pokaz" na: "bo wystawiają na pokaz".]Yy+i pięknego* (skosztowali) Boga słowa, mocy** także mającego nastąpić wieku, [* Przymiotnik ten określa wyraz "słowa".] [** Jest to liczba mnoga, w zdaniu jako dopełnienie bliższe po "skosztowali".]x'Niemożliwe bowiem, (by) raz oświetlonych, (którzy zakosztowali) także darowizny niebieskiej, i uczestnikami (stali się) Ducha ŚwiętegoUw#I to uczynimy*, jeśli właśnie pozwoli Bóg. [* Inna lekcja: "uczyńmy".]wvg(o) zanurzaniach* nauki**, (o) nałożeniu rąk, (o) powstaniu martwych i (o) sądzie wiecznym. [* Wyraz ten nawiązuje do chrztu.] [** Wyraz ten należy łączyć z "fundament": "fundament nauki". Inna lekcja zamiast "nauki": "naukę".]Zu /Dlatego odrzuciwszy (to) początku Pomazańca słowo, do dojrzałości nieśmy się, nie znowu fundament kładąc sobie zmiany myślenia* od martwych dzieł, i wiary w Boga, [* Sens: nawrócenia, zawrócenia.]Rtdojrzałych zaś jest* twardy pokarm, (tych) przez nawyk zmysły wyćwiczone mających do rozróżnienia piękna** i zła. [* "dojrzałych zaś jest" - sens: do dojrzałych należy.] [** Sens: dobra.]zsm Każdy bowiem uczestniczący (w) mleku niedoświadczony (w) słowie sprawiedliwości, niemowlęciem bowiem jest;drA I bowiem będąc zobowiązani, (by) być* nauczycielami przez (ten) czas, znowu potrzebę macie (by) nauczać was ktoś** elementów*** początku słów Boga, i staliście się potrzebę mającymi mleka [i] nie twardego pokarmu. [* Składniej: "choć bowiem powinniście być".] [** "nauczać was ktoś" - składniej: "by ktoś was nauczał". Inne lekcje zamiast "ktoś": jako zaimek pytający "kto?"; forma bez akcentu; bez "ktoś".] [*** Sens: podstawowych prawd Bożych.]Wq' O czym liczne nam słowo i niemożliwe do wyjaśnienia (by) mówić*, gdyż tępi staliście się (w) słuchu. [* Przekład uznaje ten bezokolicznik za infinitivus skutku po "niemożliwe do wyjaśnienia".]Jp  nazwany przez Boga arcykapłanem według porządku Melchizedeka.wog i uczyniony dojrzałym stał się (dla) wszystkich będących posłusznymi Mu przyczyną zbawienia wiecznego.`n9chociaż będąc Synem, nauczył się przez (te,) które wycierpiał, posłuszeństwa;:mmTen w dniach ciała Jego*, błagania i prośby do mogącego zbawiać Go od śmierci wśród krzyku silnego i łez przyniósłszy i wysłuchany za pobożność, [* Sens: swego.]Sljak i w innym mówi: Ty kapłanem na wiek według porządku Melchizedeka.:kmTak i Pomazaniec nie siebie samego otoczył chwałą, (by) stać się arcykapłanem, ale (Ten), (który powiedział) do Niego: Synem mym jesteś Ty, ja dzisiaj zrodziłem Cię;jI nie dla siebie samego ktoś bierze (tę) cześć*, ale powoływany przez Boga, jak i Aaron. [* O godności arcykapłana.]~iui z powodu niej musi jak za lud, tak i za siebie przynosić* za grzechy. [* Sens: składać ofiarę przebłagalną.]hw odpowiedniej mierze współczuć mogąc nie rozeznającym się i błąkającym się, gdyż i sam ma na sobie bezsiłę,g !Każdy bowiem arcykapłan z ludzi brany dla ludzi jest ustanawiany (co do tych) względem Boga, aby przynosiłby dary i ofiary za grzechy,f-Podchodźmy więc z otwartością (do) tronu łaski, aby otrzymalibyśmy litość i łaskę znaleźlibyśmy względem dobrego w porę pomagania. e9nie bowiem mamy arcykapłana nie mogącego współczuć w bezsiłach naszych, doświadczonego zaś we wszystkim co do podobieństwa, wyjąwszy grzech. d Mając więc (jako) arcykapłana wielkiego, (który przeszedł) (do) niebios. Jezusa. Syna Boga, trzymajmy się silnie wyznania;c i nie jest stworzenie niewidocznym przed nim. wszystkie* zaś nagimi i mającymi odsłoniętą szyję** dla oczu jego, względem którego nam słowo***. [* Z domyślnym: stworzenia, rzeczy i ludzie.] [** Metafora oznaczająca bezbronność.] [*** "względem którego nam słowo" - prawdopodobny sens: o tym właśnie słowie (w. 12) my nauczamy. Podobny zwrot występuje w 5.11.]\b1 Żyjącym bowiem słowo Boga, i sprawnym, i bardziej tnącym niż każdy miecz obosieczny i przenikającym aż do podziału duszy i ducha, stawów i szpiku, i zdolnym do osądzania wymysłów i rozumień serca;wag Postarajmy się więc wejść do owego odpoczynku, aby nie w ten sam ktoś przykład upadłby nieuległości. ` (ten) bowiem, (który wszedł) do odpoczynku Jego i sam odpoczął od dzieł jego*, jak właśnie od swoich Bóg. [* Sens: swoich.]i_K Zatem pozostaje szabatowanie* (dla) ludu Boga; [* Sens: spoczynek świąteczny, świętowanie.]\^1Jeśli bowiem im Jozue zapewniłby odpoczynek, nie o innym mówiłby po tych dniu.C]znowu jakiś ustala dzień, Dzisiaj, przez Dawida mówiąc po tak wielkim czasie, jak wcześniej jest powiedziane: Dzisiaj jeśli głos Jego usłyszycie, nie zatwardzajcie serc waszych.@\yGdy więc pozostawia sobie niektórych, (by) wejść do tego*, i (ci) wcześniej (którzy otrzymali dobrą nowinę), nie weszli z powodu nieuległości, [* Z domyślnym: odpoczynku.]d[Ai w tym znowu: Jeśli wejdą do odpoczynku mego*. [* Sens: nie wejdą do odpoczynku mego.])ZKPowiedział bowiem gdzieś o siódmym* tak: I zaczął odpoczywać Bóg w dniu siódmym od wszystkich dzieł Jego**; [* Z domyślnym: dniu.] [** Sens: swoich.]wYgWchodzimy bowiem* do odpoczynku uwierzywszy, tak jak powiedział, Że przysiągłem w gniewie mym: Jeśli wejdą do odpoczynku mego**, jednakże dzieła od położenia fundamentów świata (stały się). [* Inne lekcje zamiast "Wchodzimy bowiem": "Wchodźmy bowiem"; "Wchodzimy więc"; "Wchodźmy więc"; "Wchodzimy zaś".] [** Sens: nie wejdą do odpoczynku mego.]qX[i bowiem jesteśmy odbiorcami dobrej nowiny tak jak i tamci. ale nie pomogło słowo wiadomości tamtym. (bo) nie złączyli się* wiarą (z tymi), (którzy usłuchali). [* Inne lekcje zamiast "złączyli się": "jest złączone".] W Zacznijmy bać się więc, czy kiedyś nie, choć pozostawiana jest obietnica, (że) wejść do odpoczynku Jego, wyda się ktoś z was, (że) zostać słabym*; [* Składniej: "wyda się ktoś z was, że (dotychczas) został słaby". "Słaby" sens: bez wiary.]M i znowu: Ja będę ufającym z powodu Niego; i znowu: Oto ja i (te) dzieci, które mi dał Bóg.= mówiąc: Oznajmię imię Twe braciom mym, w środku (społeczności) wywołanych* wysławię hymnem Cię; [* Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T., jako termin techniczny, oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]< (Ten) zarówno bowiem uświęcający, jak (ci) uświęcani z Jednego wszyscy: dla tego powodu nie wstydzi się braćmi ich nazywać,O; Przystało bowiem Temu, dla którego wszystko i z powodu którego wszystko, (by) wielu synów ku chwale poprowadziwszy, (Tego) Początek i Wodza zbawienia ich przez cierpienia uczynić doskonałym.i:K (Tego) zaś mało coś od zwiastunów uczynionego mniejszym widzimy Jezusa, (że) z powodu doznania śmierci chwałą i czcią uwieńczony (jest), żeby (dla) łaski* Boga** za każdego zakosztowałby śmierci. [* Inni tłumaczą, "wedle łaskawego dekretu", "dzięki łaskawości", "z łaski".] [** Inna lekcja zamiast "dla łaski Boga": "bez Boga".]`99wszystko podporządkowałeś poniżej nóg jego. W (tym) bowiem podporządkować [Mu] wszystko niczego (nie) pozostawił Mu niepodporządkowanego. Teraz zaś jeszcze nie widzimy, (że) Mu wszystko podporządkowane; 8Uczyniłeś mniejszym go mało coś* od zwiastunów, chwałą i szacunkiem uwieńczyłeś go**, [* "Uczyniłeś mniejszym go mało coś" - składniej: "uczyniłeś go mało co mniejszym".] [** Inna lekcja: "go, i ustanowiłeś go nad dziełami rąk Twych".]7Zaświadczył zaś gdzieś ktoś mówiąc: Czym jest człowiek, że pamiętasz (o) nim. lub syn człowieka, że spoglądasz (na) niego?x6iNie bowiem zwiastunom podporządkował zamieszkiwaną (ziemię), (tę) mającą nastąpić, o której mówimy.95k(ponieważ równocześnie dawał świadectwo) Bóg znakami, i cudami, i rozmaitymi mocami*, i Ducha Świętego przydziałami według Jego zechcenia. [* Inne określenie cudu.]s4_jak my wymkniemy się*, tak wielkie zaniedbawszy zbawienie? Które, początek wziąwszy (przez) być mówionym** poprzez Pana, przez tych, (którzy usłyszeli), względem nas zostało umocnione, [* Termin sądowniczy. Jego sens: jak unikniemy wyroku skazującego.] [** "początek wziąwszy przez być mówionym" - sens: najpierw zostało ogłoszone przez Pana.]X3)Jeśli bowiem (to) poprzez zwiastunów powiedziane słowo stało się mocne* i każde przestępstwo i nieposłuszeństwo wzięło zgodną z prawem odpłatę, [* "stało się mocne" - sens: spełniło się.]2 Z powodu tego trzeba. (aby) obficiej lgnąć my* (do) usłyszanych, żeby kiedyś nie przepłynęlibyśmy obok**. [* Składniej: "trzeba, abyśmy obficiej lgnęli", "obficiej" - sens: mocniej, w szerszym i głębszym wymiarze.] [** Metafora utraty obietnic Boga.]!1 =Czyż nie wszyscy są służebnymi duchami, ku służbie wysyłanymi względem zamierzających* dziedziczyć zbawienie? [* Lepiej byłoby: "mających".]0 3 Do którego zaś (ze) zwiastunów powiedział kiedykolwiek: Siedź z prawej mej, aż umieszczę nieprzyjaciół Twych (jako) podnóżek nóg Twych?F/  i jakby okryciem zawirujesz nimi, jak szatą, i* zmienią się; Ty zaś Tym samym jesteś i lata Twe nie ustaną. [* Inne lekcje zamiast "jak szatą, i": "i jak szatą"; "jak szatą"; "i".]L.  one zginą. Ty zaś trwasz: i wszystkie jak szata zestarzeją się,h- K i Ty u początku. Panie, Ziemię oparłeś na fundamencie, i dziełami rąk Twych są niebiosa;$, C Umiłowałeś sprawiedliwość i znienawidziłeś bezprawie; z powodu tego namaścił Cię, Boże, Bóg Twój, oliwą rozweselenia obok uczestników Twych;+ #Do zaś Syna: Tron Twój, Boże, na wiek wieku, i berło prostolinijności berłem królestwa Twego*. [* Inne lekcje: "Jego"; bez "Twego".]F* I do zwiastunów mówi: Czyniący zwiastunów Jego* wiatrami i publiczne sługi Jego** ognia płomieniem***. [* Sens: swych.] [** Sens: swe.] [*** Występuje tu inwersja cytowanego oryginału hebrajskiego, gdzie zdanie to ma taki sens: Czyniący zwiastunami swymi wiatry i publicznymi sługami swymi ognia płomień.])  Kiedy zaś znowu wprowadzi Pierworodnego na zamieszkiwaną (ziemię), mówi: I niech się pokłonią Mu wszyscy zwiastuni Boga.-( UKtóremu bowiem powiedział kiedykolwiek (ze) zwiastunów: Synem mym jesteś Ty, ja dzisiaj zrodziłem Cię? I znowu: Ja będę Mu za ojca, i On będzie mi za syna?m' Uo tyle potężniejszym stawszy się (od) zwiastunów*, o ile różniejsze od nich odziedziczył imię. [* Inaczej: "aniołów". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]2& _Ten będąc odblaskiem chwały i wizerunkiem istoty* Jego**, niosąc*** także wszystko słowem mocy Jego****, oczyszczanie***** (z) grzechów uczyniwszy, zasiadł po prawicy Wielkości na wysokościach. [* Przekład niepewny. Możliwe też: "natura", "substancja", "byt".] [** Teoretycznie możliwy sens: swej.] [*** Możliwe też: "podtrzymując", "kierując", "dostarczając", "dając", "przynosząc", "sprawiając", "tworząc", "kształtując".] [**** Sens: swej.] [***** Inne lekcje: "przez siebie samego oczyszczanie": "przez Niego oczyszczanie".]Q% na końcu dni tych powiedział nam w Synu, którego ustanowił dziedzicem wszystkiego, przez* którego i uczynił wieki; [* Chodzi o pośrednictwo Syna w stworzeniu, podobnie jak 1 Kor 8.6 lub J 1.3.] $ =W wielu częściach* i na wiele sposobów od dawna Bóg powiedziawszy ojcom** w prorokach, [* Przysłówek ten prawdopodobnie ma sens geograficzny: w wielu okolicach, w wielu miejscach. Por. użycie np. w Mt 2.22; 15.21; Mk 8.10; Dz 2.10 i in.] [** O dawnych pokoleniach Izraela.]# Łaska Pana*, Jezusa Pomazańca z - duchem waszym**. [* Inna lekcja: "Pana naszego".] [** Inne lekcje: "waszym. Amen"; "twoim. Amen".]@" }Marek, Arystarch, Demas, Łukasz, współpracownicy moi.L! Pozdrawia cię Epafras, współwięzień mój w Pomazańcu Jezusie,~  wRównocześnie zaś i przygotuj mi gościnę, mam nadzieję bowiem, że poprzez modlitwy wasze zostanę darowany wam.r _Będąc przekonany (o) posłuszeństwie twym, napisałem ci, wiedząc, że i ponad, co mówię, uczynisz._ 9Tak, bracie, ja (z) ciebie obym miał korzyść w Panu: pokrzep me serce w Pomazańcu., Sja Paweł napisałem moją ręką, ja spłacę; aby nie mówiłbym ci, że i ciebie samego mi nadto jesteś winny*. [* I w tym wierszu występuje język handlowy.]  Jeśli zaś jakąś uczynił niesprawiedliwość tobie lub jest winien, to mnie zaliczaj*; [* Nadawca używa tu języka handlowego.]^ 7Jeśli więc mię masz (za) wspólnika, dobierz* jego jak mnie. [* Lepiej: przyjmij.]" ?już nie jako niewolnika, ale bardziej niewolnika: brata umiłowanego, najbardziej (dla) mnie, jak wielce zaś bardziej (dla) ciebie i w ciele, i w Panu.h KMoże bowiem z powodu tego został oddzielony na czas, aby (jako) wiecznego go otrzymywałbyś,5 ebez zaś twojego zdania niczego (nie) zechciałem uczynić, aby nie jakby według konieczności (to) dobro twe byłoby, ale według dobrowolnego*. [* Z domyślnym: wyboru.]s a jego ja postanowiłem przy mnie samym zatrzymywać, aby za ciebie mi służyłby w więzach dobrej nowiny, y którego wysłałem ci, jego, to jest moje serce*; [* Inne lekcje zamiast słów "wysłałem ci, jego, to jest moje serce": "wysłałem, ty zaś jego, to jest moje serce"; "wysłałem ci, to jest serce moje przyjmij"; "wysłałem ci jego, to jest serce moje przyjmij"; "wysłałem, ty zaś jego, to jest moje serce przyjmij"; "posłałem ci, ty zaś jego to jest moje serce przyjmij"; "wysłałem; ty zaś jego przyjmij, to jest moje serce"; "wysłałem ci, ty zaś jego przyjmij, to jest moje serce".]W ) (tego) niegdyś ci niedogodnego, teraz zaś [i] tobie i mnie bardzo dogodnego,  proszę cię za moim synem*, którego zrodziłem w więzach: Onezyma, [* Przenośnie o synostwie duchowym w zakresie wiary.]z o z powodu miłości raczej proszę, takim będąc jako Paweł starcem, teraz zaś i więźniem Pomazańca Jezusa -a =Dlatego, wielką w Pomazańcu otwartość mając, (by) nakazywać ci będące stosownym,) Mradość bowiem wielką posiadłem i zachętę z powodu miłości twej, bo serca świętych* są pokrzepione przez ciebie, bracie. [* Określenie chrześcijan.]3 ażeby wspólnota wiary twej sprawna stałaby się przez uznanie każdego dobra. (tego) w nas* względem Pomazańca; [* Inne lekcje zamiast "w nas": "w was": bez "w nas".] /słysząc (o) twej miłości i wierze, którą masz względem Pana, Jezusa. i przed wszystkimi świętymi*, [* Jest to określenie chrześcijan.]e EDziękuję Bogu memu, każdej chwili wspomnienie (o) tobie czyniąc sobie w modlitwach mych,M  łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego i Pana, Jezusa Pomazańca.3  aApfii, siostrze*, i Archipowi, współżołnierzowi naszemu, i (tej) w domu twym (społeczności) wywołanych**; [* O współwyznawczyni.] [** Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T., jako termin techniczny, oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]a  ?Paweł, więzień Pomazańca* Jezusa, i Tymoteusz, brat**, Filemonowi umiłowanemu i współpracownikowi naszemu, i [* Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus".] [** O współwyznawcy.]f EvPozdrawiają cię (ci) ze mną wszyscy. Pozdrów kochających nas w wierze. Łaska z wszystkimi wami*. [* Inne lekcje zamiast "wszystkimi wami": "wszystkimi wami. Amen"; "duchem twym"; "wszystkimi wami i z duchem twym".]  vNiech się uczą zaś i nasi, (jak) pięknym dziełom stawać na czele względem koniecznych potrzeb, aby nie byliby bezowocni.kOv Zenasa, znającego się na Prawie, i Apollosa gorliwie wypraw, aby niczego im (nie) brakowałoby.  v Kiedy poślę Artemasa do ciebie lub Tychika, postaraj się przyjść do mnie do Nikopolis, tam bowiem osądziłem przezimować.`9v wiedząc, że jest odwrócony taki i grzeszy, będąc zasądzonym przez samego siebie.nUv Odszczepieńczego człowieka po jednym i drugim włożeniu do rozumu* odsuwaj, [* Sens: upomnieniu.]yv głupich zaś poszukiwań, i rodowodów, i sporów, i walk związanych z prawem unikaj, są bowiem bezpomocne i czcze.U#vGodnym wiary słowo, i co do nich postanawiam, (aby) ty twierdzić mocno*. aby rozmyślaliby, (by) pięknymi czynami stawać na czele (ci) (którzy uwierzyli) Bogu. Te są piękne** i pomocne dla ludzi; [* "ty twierdzić mocno" - składniej : "abyś twierdził mocno", "twierdzić mocno" - sens: kłaść nacisk.] [** Sens: dobre.]~uvaby dawszy się uznać za sprawiedliwych Jego łasce, dziedzicami stalibyśmy się według nadziei życia wiecznego.V%vktórego wylał na nas bogato poprzez Jezusa Pomazańca, Zbawiciela naszego,Svnie dzięki czynom, (tym) w sprawiedliwości, które uczyniliśmy sobie my, ale według Jego* litości zbawił nas poprzez kąpiel ponownego stania się i odnowienia Ducha Świętego, [* Sens: swojej.] vGdy zaś łagodność i uprzejmość* pokazała się Zbawiciela naszego, Boga, [* Ściślej według etymologii: "miłość ludzi".]`~9vByliśmy bowiem kiedyś i my bezmyślni, nieulegli, błąkający się, służący pożądaniom i przyjemnościom rozmaitym, w złości i zawiści wiodąc (życie), budzący obrzydzenie, nienawidzący jedni drugich.!};v(o) nikim krzywdząco mówić, niewojowniczymi być, życzliwymi, całą okazującymi* delikatność względem wszystkich ludzi. [* "podporządkowywać się (...) okazującymi" - składniej: "by panowaniom, władzom podporządkowywali się, słuchali władzy, do każdego dzieła dobrego gotowymi byli, o nikim krzywdząco nie mówili, niewojowniczymi byli, życzliwymi, całą okazującymi delikatność".]R| vPrzypominaj im, (by) panowaniom*, władzom podporządkowywać się, słuchać władzy, do każdego dzieła dobrego gotowymi być, [* Sens: panującym. Inna lekcja zamiast "panowaniom": "panowaniom i".]}{svTak* mów, i zachęcaj, i zawstydzaj z każdym rozkazem; nikt tobą niech gardzi. [* Możliwe też: "Te (rzeczy)".]mzSvktóry dał siebie samego za nas, aby odkupiłby sobie nas z całego bezprawia i oczyściłby sobie samemu lud wybrany, fanatyka* pięknych** dzieł. [* Przekład tutaj zbyt ekspresywny. Lepiej: "gorliwca".] [** Sens: dobrych.]y5v czekając na szczęśliwą nadzieję* i pokazanie się chwały wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Pomazańca, [* Tu o przedmiocie nadziei.]&xEv wychowującą nas, aby odrzuciwszy bezbożność i światowe pożądania, rozsądnie. i sprawiedliwie, i nabożnie zaczęlibyśmy żyć w (tym) teraz wieku,Nwv Pokazała się bowiem łaska Boga zbawienną (dla) wszystkich ludzi,'vGv nie oddzielający sobie, ale całą wiarę wykazujący* (jako) dobrą, aby naukę Zbawiciela naszego, Boga, przystrajaliby we wszystkim. [* "Niewolnicy własnym panom (...) całą wiarę wykazujący" - składniej: "Niech niewolnicy własnym panom podporządkowują się we wszystkim, niech będą bardzo podobającymi się, nie mówiącymi przeciwko, nie oddzielającymi siebie, ale całą wiarę wykazującymi".]uyv Niewolnicy własnym panom podporządkowywać się we wszystkim, bardzo podobający się być, nie mówiący przeciwko,1t[vsłowo zdrowe, niemożliwe do obwinienia, aby (ten) z przeciwnej* zawstydziłby się nic (nie) mając, (by) mówić o nas złego. [* Sens: z przeciwników Kościoła.] svnade wszystko ciebie samego podając (jako) wzór pięknych* czynów, w nauczaniu nieskażoność, szanowność, [* Sens: dobrych.]qr[vMłodszych tak samo zachęcaj, (by) zachowywać rozsądek*; [* Składniej: "by zachowywali rozsądek".]Vq%vrozsądnymi, nieskalanymi, pracownicami domu dobrymi, podporządkowującymi się* swoim mężom, aby nie słowo Boga byłoby spotwarzane. [* "by kochającymi mężów być, kochającymi dzieci, rozsądnymi, nieskalanymi, pracownicami domu dobrymi, podporządkowującymi się" - składniej: "aby uczyły rozsądku te młode, by były kochającymi mężów, kochającymi dzieci, rozsądnymi, nieskalanymi, dobrymi pracownicami domu, podporządkowującymi się".]!p;vaby uczyłyby rozsądku (te) młode*, (by) kochającymi mężów być, kochającymi dzieci, [* Jest to dopełnienie bliższe po "uczyłyby rozsądku".]QovStaruszki* tak samo w zachowywaniu się godne świętości, nie oszczercze** ani winu licznemu dawszy się uczynić niewolnicami, nauczające piękna***, [* "Staruszki" - jest to przekład spieszczony, ale "stare" byłoby zbyt wulgarne.] [** Lub: "przewrotne".] [*** "Staruszki (...) godne świętości, nie oszczercze ani winu licznemu dawszy się uczynić niewolnicami, nauczające piękna" - składniej: "Niech staruszki (...) będą godne świętości, nie oszczercze ani winu licznemu dawszy się uczynić niewolnicami, nauczające piękna." "Piękno" - tu o pięknie etycznym.]nvStarcy trzeźwymi być, szanownymi, rozsądnymi, będący zdrowymi* (we) wierze, miłości, wytrwałości. [* "Starcy trzeźwymi być, szanownymi, rozsądnymi, będący zdrowymi" - składniej: "Starcy niech będą trzeźwi, szanowni, rozsądni, będący zdrowi".]?m {vTy zaś mów, co przystoi będącemu zdrowym nauczaniu.dl CvBoga przyznają (że) znać*, zaś czynami odrzucają, budzącymi wstręt będąc, i nieuległymi, i do każdego dzieła dobrego niezdatnymi. [* "Boga przyznają, że znać" - składniej: "Przyznają, że znają Boga".]k {vWszystko czyste dla czystych: zaś dla skalanych i niewierzących nic czystym, ale są skalane ich i myśl, i sumienie.#j Avnie zajmując się* judejskimi bajkami i przykazaniami ludzi odwracającymi od siebie** prawdę. [* Lub: "lgnąc do".] [** Lub: "odwracającymi się od".]#i Av Świadczenie to jest prawdziwe. Przez ten powód zawstydzaj* ich srogo, aby byliby zdrowi we wierze, [* Możliwe też: "zbijaj", "doświadczaj", "karć".]h v Powiedział ktoś z nich, własny ich prorok: "Kreteńczycy zawsze kłamcami, złymi zwierzętami, brzuchami bezczynnymi."Cg v którym trzeba zamykać usta, którzy całe domy przewracają, nauczając, czego nie trzeba, haniebnego zysku gwoli*. [* "haniebnego zysku gwoli" - składniej: "gwoli haniebnego zysku".]&f Gv Są bowiem liczni [i]* niepodporządkowani, czczo mówiący i zwodziciele umysłów, najbardziej (ci) z obrzezania**, [* Inne lekcje zamiast "liczni i": "liczni": bez słów "Są bowiem liczni i niepodporządkowani, czczo mówiący i zwodziciele umysłów".] [** Zamiast: obrzezanych.]1e ]v trzymającym przed sobą* (to) według nauki wierne słowo, aby mocny byłby i zachęcać przez nauczanie. (to) będące zdrowym, i mówiących przeciwko zawstydzać. [* Sens metaforyczny. "Trzymać przed sobą", tzn. zawsze mieć przed swymi oczyma, patrzeć na to, rozważać to, za tym iść.]id Mvale gościnnym, kochającym dobro, rozsądnym, sprawiedliwym, świątobliwym, wstrzemięźliwym,2c _vTrzeba bowiem, (by) doglądający* nieobwinionym** być*** jako**** Boga szafarz, nie zarozumiałym, nie gniewliwym, nie opojem, nie awanturnikiem, nie szukającym haniebnego zysku, [* Temu wyrazowi nadano znaczenie "biskup". W N.T. jest to termin techniczny dla przełożonego gminy, ustalonego przez apostołów, podobnie jak rzeczownik "starszy".] [** Ściślej według etymologii, taki, którego nie można o nic obwinić.] [*** Składniej: "by dozorujący był nieobwiniony".] [**** Prawdopodobnie sens przyczynowy: "jako że jest Boga szafarzem".]ib Mvjeśli ktoś jest nieobwiniony*, jednej kobiety mąż, dzieci mający wierzące**, nie w oskarżeniu (o) rozwiązłość*** lub niepodporządkowane****. [* Ściślej według etymologii, taki. którego nie można o nic obwinić.] [** Lub: "wierne".] [*** Prawdopodobnie o rozpasaniu w szerokim znaczeniu.] [**** Sens: nieposłuszne, niezdyscyplinowane.] $=~}r|{zz`yyy xvvuKttss-rr+qpponnAmPlkkJjjihggTfredcc:bPa``__A^^ ] \>l===<+u doglądając, aby nie ktoś będący pozbawionym z dala od łaski Boga, aby nie jakiś korzeń gorzkości, wzwyż rosnąc, rozpleniłby się i przez niego zostaliby skalani liczni,@*y Pokój ścigajcie* ze wszystkimi, i uświęcenie, którego bez** nikt (nie) zobaczy Pana, [* Metafora sportowa o utwierdzaniu pokoju.] [** "którego bez" - inwersja: "bez którego".]){ i ścieżki wyprostowane czyńcie nogami waszymi, aby nie chrome zwichnęłoby się, uleczone zostałoby zaś bardziej.N( Dlatego opuszczone ręce i sparaliżowane kolana znowu wyprostujcie,q'[ Każde zaś karcenie względem (tego) (co) obecne nie wydaje się radości być, ale udręki, później zaś owoc pokojowy (dla tych) przez nie wyćwiczonych oddaje sprawiedliwości*. [* Jest to przydawka dopełniaczowa do "owoc".] &  Ci bowiem na nieliczne dni według (tego) co wydawało się im, karcili, (Ten) zaś dla pożytku ku przyjąć świętość Jego.)%K Potem (tych) ciała naszego ojców mieliśmy (jako) karcących i szanowaliśmy; nie wiele [zaś] bardziej podporządkujemy się Ojcu duchów i żyć będziemy?$ Jeśli zaś bez jesteście karcenia, którego uczestnikami stali się wszyscy, zatem bękartami, a nie synami jesteście.x#i Ku karceniu bądźcie wytrwali: jak synom wam ofiaruje się Bóg; jakim bowiem syn. którego nie karci ojciec?]"3 którego bowiem miłuje Pan, karze, batoży zaś każdego syna, którego przyjmuje.1![ i całkiem zapomnieliście (o) zachęcie, która wam jako synom jest wykładana: Synu mój, nie lekceważ karcenia Pana, ani bądź osłabiany przez Niego zawstydzany;a ; Jeszcze nie aż do krwi przeciwstawiliście się, przeciw grzechowi walcząc naprzeciw, Porównajcie sobie bowiem (Tego), (który) taki (zniósł) od grzeszników względem siebie samego* bunt, aby nie doznalibyście porażki (dla) dusz** waszych osłabiani. [* Inne lekcje zamiast "względem siebie samego": "względem Niego"; "względem nich samych"; "względem nich"; "w was".] [** Bardziej logicznie byłoby: w duszach, lecz w oryginale jest prawdopodobnie dativus incommodi.]ta Spoglądając z daleka na (Tego) wiary początek i wodza i czyniącego dojrzałą, Jezusa, który zamiast wyłożonej przed Nim radości zniósł krzyż, wstyd zlekceważywszy, na prawej* tronu Boga usiadł. [* Z domyślnym: stronie.]4 c Przeto i my, tak wielkie mając leżące wokół nas mnóstwo świadków, ciężar odłożywszy cały i dokładnie otaczający* grzech, przez wytrwałość biegnijmy (w) wyłożonej nam walce**. [* Inna lekcja: "łatwo odciągający".] [** O walce w wyścigach. Metafora życia chrześcijańskiego.]kO ((bo) Bóg co do nas lepsze coś (przewidział), aby nie bez nas zostaliby uczynieni doskonałymi.iK 'I ci wszyscy poświadczeni przez wiarę nie dostali obietnicy*, [* Sens: przedmiotu obietnicy.]wg &których nie był godny świat, w pustaciach błąkający się, i górach, i jaskiniach, i szczelinach ziemi.>u %zostali ukamienowani, zostali przecięci*, przez zabójstwo miecza umarli, obeszli wkoło** w owczych skórach, w kozich skórach, pozbawiani, trapieni, krzywdzeni, [* Inne lekcje: "zostali doświadczeni"; "zostali przecięci, zostali doświadczeni"; "zostali doświadczeni, zostali doświadczeni"; "zostali doświadczeni, zostali przecięci"; "zostali spaleni, zostali doświadczeni". 11.37** Metafora życia spędzonego na tułaczce.]gG $drudzy zaś szydzeń i batogów doświadczanie otrzymali. jeszcze zaś więzów i strażnicy:J  #wzięły kobiety z powstania* martwych ich**; inni zaś zatłuczeni zostali***, nie przyjąwszy odkupienia, aby lepsze powstanie**** osiągnęliby; [* Metafora wskrzeszenia.] [** Sens: swoich.] [*** Przekład niedosłowny. W oryginale czasownik utworzony od nazwy jakiegoś narzędzia tortur.] [**** O zmartwychwstaniu.].U "ugasili moc ognia, uciekli (przed) paszczami* miecza, umocnieni zostali z bezsiły, stali się silni na wojnie, hufce odwrócili obcych; [* Metafora ostrzy mieczy.] !którzy przez wiarę zwalczyli królestwa, wypracowali sprawiedliwość, osiągnęli obietnice, pohamowali paszcze lwów, I co jeszcze mam mówić? Braknie mi bowiem opisującemu czasu o Gedeonie, Baraku, Samsonie, Jeftem, Dawidzie i Samuelu i prorokach, (Dzięki) wierze Rachab, nierządna, nie zginęła razem z (tymi) (którzy nie ulegli), przyjąwszy szpiegów wśród pokoju.Q (Dzięki) wierze mury Jerycha upadły otoczone kołem przez siedem dni.) (Dzięki) wierze przeszli (przez) Czerwone Morze jak przez suchą ziemię, którego doświadczanie wziąwszy Egipcjanie zostali pochłonięci.kO (Dzięki) wierze uczynił Paschę i polanie krwią, aby nie gubiący pierworodne dotknąłby ich.\1 (Dzięki) wierze pozostawił Egipt, nie bojąc się* rozdrażnienia króla, bo niewidzialne jakby widząc stał się wytrwałym. [* Imiesłów ten powinien zgodnie z oryginałem oznaczać czynność dokonaną.]s_ (za) większe bogactwo uznawszy (od) Egiptu skarbów obelgę Pomazańca, spoglądał bowiem na odpłatę.r ] bardziej wybrawszy sobie doznawać krzywd razem z ludem Boga, niż chwilowe mieć grzechu wykorzystanie, } (Dzięki) wierze Mojżesz wielkim stawszy się odrzucił nazywać się* synem córki faraona, [* Lub: "być nazywanym".]  (Dzięki) wierze Mojżesz zrodzony ukryty został (przez) trzy miesiące przez ojców* jego**, dlatego że zobaczyli miłym (to) dziecko, i nie bali się*** rozporządzenia króla. [* Sens: rodziców.] [** Sens: swoich.] [*** W oryginale czas przeszły dokonany.]  (Dzięki) wierze Józef umierając o wyjściu synów Izraela przypomniał i co do kości jego* przykazał. [* Sens: swoich.]  (Dzięki) wierze Jakub umierając każdego (z) synów Józefa pobłogosławił i pokłonił się przed skrajem laski jego.^5 (Dzięki) wierze i co do mających nastąpić pobłogosławił Izaak Jakuba i Ezawa.&E policzywszy sobie, że i z martwych wskrzesić mocny* Bóg; stąd też go** i na przykład dostał. [* Z domyślnym: jest.] [** Zaimek ten określa Izaaka.]uc do którego zostało powiedziane, że: W Izaaku powołane zostanie tobie nasienie*, [* Metafora potomstwa.]}s (Dzięki) wierze ofiarował Abraham Izaaka doświadczany, i jednorodzonego ofiarowywał (te) obietnice przyjąwszy,,Q teraz zaś lepszej sięgają, to jest niebieskiej. Dlatego nie wstydzi się z powodu nich Bóg (jako) Bóg być przywoływanym ich, przygotował bowiem im miasto.U# I jeśli (o) tej wzmiankowaliby, z której wyszli, mieliby czas zawrócić;P (ci) bowiem tak mówiący czynią widzialnym, że ojczyzny poszukują.I  Według wiary umarli ci wszyscy, nie wziąwszy obietnic*, ale z daleka je zobaczywszy i pozdrowiwszy, i przyznawszy, że cudzoziemcami i obcokrajowcami są na ziemi; [* Tu sens przedmiotowy.]   dlatego i z jednego zostali zrodzeni, i to (z) uczynionego martwym*, tak jak gwiazdy nieba (co do) mnogości i jak piasek, (ten) na wardze** morza, (ten) niezliczony. [* Sens: niezdolnego już do poczęcia dziecka.] [** Metafora oznaczająca brzeg morza.]=s (Dzięki) wierze - i ta Sara bezpłodna - moc* ku położeniu fundamentów nasienia otrzymała i wbrew stosownej porze dojrzałości, gdyż godnym wiary uznała (Tego), (który obiecał): [* Inne lekcje zamiast "Dzięki wierze - i ta Sara bezpłodna - moc": "Dzięki wierze i ta Sara moc": "Dzięki wierze i ta Sara, ta bezpłodna - moc": "Dzięki wierze i ta Sara bezpłodna moc"; "Dzięki wierze i ta Sara bezpłodną będąca moc".]~ czekał bowiem (na to) fundamenty mające miasto, którego rzemieślnikiem* i twórcą Bóg. [* Możliwe też: "mistrzem".]y}k (Dzięki) wierze zamieszkał obok względem ziemi obietnicy jako obcej*, w namiotach zamieszkawszy z** Izaakiem i Jakubem, współdziedzicami obietnicy tej samej; [* Przymiotnik ten określa ziemię.] [** Prawdopodobny sens: podobnie jak.]0|Y (Dzięki) wierze powoływany Abraham okazał posłuszeństwo, (by) wyjść do miejsca, które miał brać do dziedziczenia; i wyszedł nie wiedząc, gdzie przychodzi.&{E (Dzięki) wierze otrzymawszy wyrocznię Noe co do jeszcze nie widzianych, przyjąwszy pobożnie zbudował arkę ku zbawieniu domu jego*; przez nią** zasądził świat i (tego) według wiary usprawiedliwienia stał się dziedziczącym. [* Sens: swego.] [** Zaimek ten oznacza wiarę.] z bez zaś wiary niemożliwe bardzo spodobać się, uwierzyć bowiem trzeba podchodzący do* Boga, że jest i (dla) odszukujących Go odpłacającym staje się. [* "uwierzyć (...) podchodzący do" - składniej: "trzeba bowiem, aby uwierzył podchodzący do".]8yi (Dzięki) wierze Henoch został przemieszczony, (tak że) nie zobaczyć śmierci; i nie był znajdowany, dlatego że przemieścił go Bóg; przed bowiem przemieszczeniem* otrzymał świadectwo, (że) bardzo spodobać się** Bogu, [* Sens: przed zabraniem.] [** Składniej: "że bardzo spodobał się".]*xM (Dzięki) wierze większą ofiarę Abel obok Kaina przyniósł Bogu*, przez którą otrzymał świadectwo, (że) być sprawiedliwy**, (bo) świadczył nad darami jego Bóg***, i przez nią, umarłszy, jeszcze mówi. [* Jeden z papirusowych rękopisów nie ma wyrazu "Bogu".] [** "że być sprawiedliwy" - składniej: ,,że jest sprawiedliwy".] [*** Inne lekcje zamiast "jego Bóg": "jego Bogu"; "jemu Bóg"; "Bogu".]G Jeśli bowiem krew kozłów i byków i popiół jałówki obsypując (tych) (którzy uczynili się nieczystymi)* uświęca ku ciała czystości, [* Możliwe też znaczenie bierne: "którzy zostali uczynieni nieczystymi".]'=G ani przez krew kozłów i cieląt, przez zaś własną krew wszedł raz na zawsze do Świętych*, wieczne odkupienie znalazłszy. [* O miejscu w świątyni.] <  Pomazaniec zaś, przybywszy* (jako) arcykapłan (tych) (które stały się)** dóbr, przez większy i dojrzalszy namiot*** nie ręką uczyniony, to jest nie tego stworzenia****, [* Możliwe też według etymologii: "stawszy się obok".] [** Inna lekcja zamiast "które stały się": "mających nastąpić".] [*** O świątyni.] [**** Sens: namiot uczyniony nie z rzeczy stworzonych.]d;A jedynie dla potraw, i napojów, i różnych obmywań*, (jako) przepisy** ciała*** aż do czasu naprawy położone [* "jedynie dla potraw, i napojów, i różnych obmywań": - miejsce składniowo i semantycznie niejasne. Prawdopodobnie należy uznać te wyrazy za zależne od danego po przecinku "(jako) przepisy".] [** Inne lekcje zamiast "obmywań, jako przepisy": "obmywań, jako przepis"; "obmywań i jako przepisy"; "obmywań i przepisów". Uwaga: zamiast "przepisy" może być "usprawiedliwienie".] [*** "jako przepisy ciała" - możliwy sens: jako przepisy ludzkie, ziemskie. Ale możliwe też: "jako usprawiedliwienie ciała" w przeciwieństwie do doskonałości sumienia (zob. w. 9).] [**** Możliwe też: "ustanowione".]I:  które przykładem czasu nastałego, według niego* dary i ofiary są przynoszone, nie mogące co do sumienia uczynić doskonałym spełniającego służbę, [* Odnosi się do "przykładem".]|9q tak wykazując Duch Święty, (że) jeszcze nie uwidocznić się świętych* droga**, (gdy) jeszcze pierwszy namiot*** ma miejsce postoju, [* O części świątyni jerozolimskiej.] [** Sens: dostęp, wejście, przejście.] [*** O świątyni.]z8m do zaś drugiego raz (w) roku sam arcykapłan, nie bez krwi, którą ofiaruje za swoje i ludu błędy niewiedzy,77g (Gdy) te zaś tak są zbudowane, do pierwszego namiotu* przez każdy** wchodzą kapłani służbę spełniający, [* O świątyni] [** "przez każdy" sens: o każdej porze.]{6o powyżej zaś niej cheruby chwały, ocieniające przebłagalnię; o tych nie jest teraz mówić według części.K5 złotą mający kadzielnicę, i arkę przymierza, osłoniętą zewsząd złotem, w której dzban złoty, mający mannę, i berło Aarona, (to) (które wypuściło pączki), i płyty przymierza,[4/ za zaś drugą zasłoną namiot*, nazywany Święte Świętych, [* O świątyni.]$3A Namiot* bowiem został zbudowany, (ten) pierwszy, w którym świecznik, i stół, i wyłożenie chlebów, który jest nazywany Święte; [* O świątyni.]82 k Miało więc [i] pierwsze* przepisy służby jak i święte (miejsce) ziemskie**. [* Z domyślnym: przymierze.] [** "święte (miejsce) ziemskie" - o świątyni na tej ziemi.]f1E Przez (to że) mówić Nowe, uczynił starym pierwsze; (to)* zaś czynione starym i starzejące się blisko przepadnięcia. [* Rodzajnik ten nie odnosi się do przymierza, lecz w ogóle do wszystkiego, co się starzeje.]o0W Bo przebłagalny będę (dla) niesprawiedliwości ich, i grzechów ich nie będę pamiętał jeszcze./ I nie będą nauczać każdy (współ)obywatela* jego** i każdy brata jego**, mówiąc: Poznaj Pana, bo wszyscy znać będą mię od małego aż do wielkiego (z) nich. [* Inne lekcje: "bliźniego"; bez słów: "(współ)obywatela jego i każdy".] [** Sens: swego.]F. Bo to przymierze, które ułożę sobie dla domu Izraela po dniach tych, mówi Pan, dając prawa me do myśli ich, i na sercach ich napiszę je, i będę im za Boga i oni będą mi za lud.a-; nie według przymierza, które uczyniłem (dla) ojców ich w dniu, (gdy chwyciłem) ja rękę ich, (by) wyprowadzić ich z ziemi Egiptu, ponieważ oni nie wytrwali w przymierzu mym, i ja zaniedbałem ich, mówi Pan.^,5zarzucając bowiem im* mówi: Oto dni przychodzą, mówi Pan, i spełnię na dom Izraela i na dom Judy przymierze nowe, [* Niektóre rękopisy mają grecką formę, która jednak nie zmienia podanego przekładu.]o+WGdybym bowiem pierwsze owo* było nienaganne, nie drugiego byłoby szukane miejsce; [* O przymierzu.]b*=teraz zaś o tyle różną osiągnął publiczną służbę*, o ile i znaczniejszego jest przymierza pośrednikiem, które na znaczniejszych obietnicach ma ustanowienie prawa. [* Sens: służba kultyczna - liturgia.]k)Októrzy pokazaniu i cieniowi służą (tych) niebieskich, tak jak otrzymał wyrocznię Mojżesz, zamierzając kończyć namiot*: Patrz bowiem, mówi, uczynisz wszystko według wzoru, pokazanego ci na górze; [* O świątyni.]e(CGdyby więc był na ziemi, ani byłby kapłanem, (bo byli) przynoszący według Prawa dary;L'Każdy bowiem arcykapłan ku przynosić dary i ofiary jest ustanawiany; stąd też konieczne. (by) mieć coś i Ten*, co przyniósłby. [* "mieć (...) Ten" - składniej: "by miał coś i Ten".]t&aświętych publiczny sługa i namiotu* prawdziwego, który zatknął Pan. nie człowiek. [* O świątyni.]}% uGłówne zaś w mówionych, (że) takiego mamy arcykapłana, który usiadł na prawej tronu Wielkości w niebiosach,3$_Prawo bowiem ludzi ustanawia arcykapłanami, mających bezsiłę, słowo zaś przysięgania (tego) po Prawie Syna, na wiek* uczynionego doskonałym. [* Sens: na zawsze.]K#On nie ma co dzień konieczności, jak właśnie (ci) arcykapłani, wcześniej za własne grzechy ofiary wznosić, następnie (za te) ludu; to bowiem uczynił na raz siebie samego wzniósłszy.m"STaki bowiem nam* i ujawnił się arcykapłan, świątobliwym, nie znającym zła, nieskalanym, oddzielonym od grzeszników i wyższym (od) niebios stawszy się; [* Prawdopodobnie z domyślnym "jest". Sens: Takiego bowiem mamy.] !stąd też i zbawiać na całkowicie może podchodzących przez Niego (do) Boga, każdej chwili żyjąc ku wstawianiu się za nich.S Ten zaś przez (to) (że) pozostawać On* na wiek**, (jako) niemożliwe do przejścia*** ma kapłaństwo; [* Składniej: "przez to, że On pozostaje".] [** Sens: na zawsze.] [*** Sens: nieprzemijalne.]q[I ci liczniejszymi są, którzy stali się kapłanami, przez (to) (że) śmiercią powstrzymywani* (by) trwać**; [* Składniej: "przez to, że przez śmierć są powstrzymywani".] [** Sens: śmierć nie pozwala im żyć wiecznie.]Oo tyle [i] znaczniejszego przymierza stał się poręczycielem Jezus.#Ten zaś z przysięganiem przez Mówiącego do Niego: Przysiągł Pan i nie będzie żałował: Ty kapłanem na wiek*, [* Sens: na zawsze.]5I o ile* nie bez przysięgania, ci bowiem bez przysięgania są, kapłanami (którzy stali się), [* Określenie korelatywne; zob. w. 22: "o tyle".]nic (nie) bowiem uczyniło doskonałym Prawo, późniejsze wprowadzenie zaś lepszej nadziei, przez którą zbliżamy się (do) Boga.lQOdrzucenie bowiem staje się poprzedniego przykazania z powodu jego bezsilności i bezpomocności,r]jest świadczone bowiem, że: Ty kapłanem na wiek* według porządku Melchizedeka. [* Sens: na zawsze.]oWktóry nie według prawa przykazania cielesnego stał się, ale według mocy życia niezniszczalnego,mSI obficiej jeszcze oczywiste jest, jeśli według podobieństwa Melchizedeka powstaje kapłan inny,Czawczasu jasne bowiem, że z Judy wzeszedł* Pan nasz, w tym plemieniu o kapłanach nic Mojżesz (nie) powiedział. [* Słowo to ma sens metaforyczny. Realnie oznacza wschód słońca.]I  (Ten), z powodu którego* bowiem jest mówione to, (w) plemieniu** innym uczestniczył, z którego nikt (nie) zajął się ołtarzem; [* Zaimek ten określa Chrystusa.] [** Lub: "pokoleniu".]dA (Gdy zamieniane jest) bowiem kapłaństwo, z konieczności i prawa zamienienie staje się.-S Jeśli więc dojrzałość przez lewickie kapłaństwo była*, lud bowiem z powodu niego otrzymał ustanowione prawa, jaka jeszcze potrzeba, (by) według porządku Melchizedeka inny powstawać kapłan** i nie według porządku Aarona być nazywany***? [* "dojrzałość przez lewickie kapłaństwo była" - sens: Gdyby pełnia kapłaństwa osiągana była w lewickim kapłaństwie (...). to po co jeszcze potrzeba itd] [** "inny powstawać kapłan" - składniej: "by powstał inny kapłan".] [*** "być nazywany" - składniej: "by był nazywany".]Z- jeszcze bowiem w biodrze ojca był, gdy wyszedł na spotkanie z nim Melchizedek.r] I jakby słowo powiedzieć, przez Abrahama i Lewi, dziesięciny biorący, jest obłożony dziesięciną,\1I tutaj dziesięciny umierający ludzie biorą, tam zaś poświadczany, że żyje.|qBez zaś wszystkiego sporu mniejsze przez znaczniejsze* jest błogosławione. [* Możliwe też: "znaczniejszego".](ten) zaś, nie mając ustalonego rodowodu z nich, obłożył dziesięciną Abrahama i mającego obietnice pobłogosławił.  I (ci) z synów Lewiego, kapłaństwo otrzymując, przykazanie mają, (by) pobierać dziesięcinę od ludu według Prawa, to jest (od) braci* ich**, chociaż wychodzących z biodra Abrahama; [* O współplemieńcach i współwyznawcach.] [** Sens: swych.]4 aOglądajcie zaś jak wielkim ten, któremu [i] dziesięcinę Abraham dał z pierwocin*, patriarcha. [* Niektórzy uważają, że chodzi tu o najlepszą część łupów.]? wbędący bez ojca, będący bez matki, niezdolny do podania rodowodu, ani początek dni, ani życia koniec mający, upodobniony zaś (do) Syna Boga, trwa (jako) kapłan na ciągłe. )któremu i dziesięcinę z wszystkich* przydzielił Abraham, najpierw tłumaczony** (jako) król sprawiedliwości, następnie zaś i król Szalemu, to jest król pokoju, [* Domyślnie: łupów, zdobyczy.] [** Chodzi o etymologię imienia "Melchizedeka, króla Szalemu".]+  QTen bowiem Melchizedek, król Szalemu, kapłan Boga Najwyższego, wyszedłszy na spotkanie z Abrahamem, wracającym po rozbiciu królów, i pobłogosławiwszy go,?wgdzie (jako) przybiegający wpierw* w imieniu naszym wszedł Jezus, według porządku Melchizedeka arcykapłanem stawszy się na wiek**. [* Metafora sportowa.] [** Sens: na zawsze.] ~}}6||{kzyxx}w{wJw%uuvtsJrkqqYponnmm|ll*k#jCii8ffXeeddcbba``__^^a]\\[[B[ XWUUyTT6SoSRQOMLKKJ\IIHH G|FFI==<;;#:988l77A66#5544d33V211q0//V..?--w,,"+)0((9''2&&4%{$$}#p#"!! /%t/sYd'j|2>  R } |~'mFxai którzy niegdyś nie ludem, teraz zaś ludem Boga, (ci) nie objęci litością, teraz zaś objęci litością.)`K Wy zaś rodem wybranym, królewskim stanem kapłaństwa*, narodem świętym, ludem ku pozyskaniu, żeby cnoty ogłosilibyście (Tego) z ciemności was (który powołał) do godnego podziwu Jego światła; [* Według etymologii wyraz ten oznacza "bycie kapłanem, stanie się kapłanem".]_{i kamieniem potknięcia się i skałą obrazy; ci potykają się, słowu nie ulegając, ku czemu i zostali umieszczeni.^5(Dla) was więc szacunek, (dla) wierzących; (dla) niewierzących zaś kamień, którego nie zaaprobowali budujący, ten stał się za głowę kąta]'Dlatego że zawiera się w Piśmie: Oto kładę na Syjonie kamień węgielny, wybrany, szacowny, i wierzący na nim nie zostanie zawstydzony.\/i sami jak kamienie żyjące jesteście budowani (jako) dom duchowy na stan kapłaństwa* święty, (by) wznieść duchowe ofiary, bardzo godne przyjęcia (dla) Boga przez Jezusa Pomazańca. [* Według etymologii wyraz ten oznacza "bycie kapłanem, stanie się kapłanem".]z[mDo którego podchodząc, Kamienia żyjącego, przez ludzi nie zaaprobowanego, u zaś Boga wybranego, szacownego,ZZ-jeśli* skosztowaliście, że łagodnym Pan. [* Inna lekcja: "jeśli w ogóle".]Y#jak właśnie zrodzone noworodki związanego ze słowem niepodstępnego mleka zapragnijcie, aby w nim otrzymalibyście wzrost ku zbawieniu,wX iOdłożywszy od siebie więc każdą złość, i każdy podstęp, i obłudy, i zawiści. i każde szkalowania.gW Izaś słowo Pana trwa na wiek. Tym zaś jest słowo ogłoszone w dobrej nowinie względem was.~V wdlatego że każde ciało jak trawa, i każda chwała jego jak kwiat trawy; wysuszona została trawa, i kwiat opadł;zU oponownie zrodzeni nie z nasienia zniszczalnego, ale niezniszczalnego, przez słowo żyjącego Boga i trwającego;T /Dusze wasze uczyniwszy nieskalanymi w posłuszeństwie prawdzie* ku kochaniu braci nieobłudnemu, z czystego] serca** jedni drugich umiłujcie żarliwie, [* Inna lekcja: "prawdzie przez Ducha".] [** Inne lekcje zamiast "z czystego serca": "z serca"; "z serca prawdziwego".]_S 9(tych) przez Niego wierzących w Boga, (który wskrzesił) Go z martwych i chwałę Mu (który dał), tak żeby wiara wasza i nadzieja być* względem Boga. [* Składniej: "tak żeby wiara wasza i nadzieja była".]|R spoznanego wcześniej przed położeniem fundamentów świata, uczynionego widocznym zaś w ostatku czasów dla was,SQ !ale szacowną krwią jako Baranka niewinnego i niesplamionego, Pomazańca,2P _wiedząc, że nie zniszczalnymi, srebrem lub złotem, zostaliście odkupieni z czczego waszego obracania się*, przekazanego przez ojców, [* Metafora życia etycznego.]2O _I, jeśli (jako) Ojca przywołujecie (Tego) nie biorąc według twarzy* Sądzącego według każdego pracy, w bojaźni (przez) zamieszkiwania waszego czas zacznijcie się obracać**, [* Sens: nie patrząc na wygląd zewnętrzny czy pozycję społeczną człowieka.] [** Metafora życia etycznego.][N 1dlatego że jest napisane, [że]: "Świętymi bądźcie, bo Ja święty [jestem]".M ale według (Tego), (który powołał) was, Świętego, i sami świętymi w każdym obracaniu się* stańcie się, [* O życiu etycznym.]L )Jako dzieci posłuszeństwa. nie dostosowując swej postaci do (tych) wcześniej w niewiedzy waszej* pożądań. [* Możliwe też: "waszych".]+K Q Dlatego przepasawszy sobie biodra myślenia waszego, będąc trzeźwi. dojrzale nabierzcie nadziei co do niesionej wam łaski w objawieniu się Jezusa Pomazańca.jJ O im zostało objawione, że nie sobie samym, wam zaś służyły co do tego*, co teraz zostało oznajmione wam przez (tych), (którzy ogłosili dobrą nowinę) wam [w] Duchu** Świętym, (który został wysłany) z nieba, za czym pożądają zwiastuni***, (by) zajrzeć. [* Sens: co do przedmiotu proroctw.] [** Inna lekcja zamiast "w Duchu": "Duchem".] [*** Inaczej: "aniołowie". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]9I m badając, na jaka lub jakiego rodzaju porę ujawniał (Ten) w nich Duch Pomazańca, wcześniej świadczący (o tych) na Pomazańca cierpieniach i (o tych) po tamtych chwałach;H  Co do tego zbawienia zaczęli odszukiwać i zaczęli dociekać prorocy (ci) o (tej) względem was łasce (którzy zaczęli prorokować).=G w dostając (ten) wynik wiary [waszej]: zbawienie dusz.>F wJego nie zobaczywszy* miłujecie, względem którego teraz nie widząc, wierząc zaś, weselicie się radością niewypowiedzialną i otoczoną chwałą, [* Inna lekcja: "znając".]`E ;aby wypróbowanie* waszej wiary, o wiele więcej szacowne (od) złota ginącego, przez ogień zaś próbowanego, zostałoby znalezione na pochwałę, i chwałę, i szacunek podczas objawienia się Jezusa Pomazańca.>D wW tym* weselcie się, mało teraz, jeśli potrzebne [jest], zasmuceni w rozmaitych doświadczeniach**, [* Zamiast "w tym" możliwe: tym.] [** Możliwe: rozmaitymi doświadczeniami.]C %(tych) w mocy* Boga pilnowanych z powodu wiary względem zbawienia, gotowego (by) zostać objawionym w porze ostatniej. [* Możliwe: mocą.]B %ku dziedziczeniu* niezniszczalnemu, i nieskalanemu, i niewygasającemu, ustrzeżonemu w niebiosach względem was, [* Możliwe: dziedzictwu.] A Wysławiony Bóg i Ojciec Pana naszego, Jezusa Pomazańca, (Ten)* według wielkiej Jego litości (który ponownie zrodził) nas ku nadziei żyjącej przez powstanie Jezusa Pomazańca z martwych, [* Rodzajniki greckie były pierwotnie zaimkami wskazującymi.]0@ [według wcześniejszego poznania Boga, Ojca, w uświęceniu Ducha, ku posłuszeństwu i pokropieniu krwi Jezusa Pomazańca: łaska wam i pokój oby został pomnożony.? )Piotr, wysłannik* Jezusa Pomazańca**, wybranym obcokrajowcom rozproszenia*** Pontu, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii, [* W formie spolszczonej: "apostoł".] [** Tu i dalej znaczenie etymologiczne: normalnie już jak imię własne: "Chrystus".] [*** Lub: "diaspory".]R>niech wie, że* (ten), (który zawrócił) grzesznika z błąkania się (od) drogi jego, zbawi duszę jego od śmierci** i zasłoni mnogość grzechów. [* Inne lekcje zamiast "niech wie, że": "wiedzcie, że"; "że"; bez "niech wie, że".] [** Inne lekcje zamiast "jego od śmierci": "od śmierci jego"; "od śmierci"; "jego".]c=?Bracia moi, jeśli ktoś wśród was zbłąkałby się od prawdy i zawróciłby ktoś go,T<!i znowu pomodlił się, i niebo deszcz dało, i ziemia zrodziła owoc jej.j;MEliasz człowiekiem był mającym podobne doznania (do) nas, i modlitwą pomodlił się, (by) nie spaść deszcz*, i nie spadł deszcz na ziemię (przez) lata trzy i miesięcy sześć; [* Składniej: "by nie spadł deszcz".]-:SWyznawajcie sobie więc jedni drugim grzechy i módlcie się za jedni drugich, żeby zostalibyście uleczeni. Wielce jest silne błaganie sprawiedliwego działane.,9Qi modlitwa wiary zbawi (tego) będącego nękanym, i podniesie go Pan: i jeśli grzechy byłby uczyniwszy, zostanie odrzucone* mu. [* Sens: zostanie odpuszczone.]p8YChoruje ktoś wśród was? Niech przywoła do siebie starszych* (społeczności wywołanych** i niech się pomodlą nad nim, namaściwszy [go] oliwą w imieniu Pana; [* W Kościele o prezbiterach.] [** O Kościele, zob. Dz 5.11*.]c7? Cierpi zło ktoś wśród was? Niech się modli; jest dobrej myśli ktoś? Niech śpiewa._67 Przede wszystkim zaś, bracia moi, nie przysięgajcie, ani (na) niebo, ani (na) ziemię, ani (na) inną jakąś przysięgę; niech będzie zaś wasze "Tak" tak, i "Nie" nie, aby nie pod osądzenie podpadlibyście.g5G Oto uważamy za szczęśliwych (tych), (którzy zostali wytrwali); (o) wytrwałości Joba usłyszeliście i koniec Pana* zobaczyliście, że wielce serdeczny jest Pan i litościwy. [* Prawdopodobny sens: dany przez Pana.]4w (Jako) przykład weźcie, bracia, ścierpienia zła i wielkoduszności proroków, którzy powiedzieli w imieniu Pana.3y Nie wzdychajcie, bracia, przeciw jedni drugim, aby nie zostalibyście osądzeni; oto Sędzia przed podwojami stanął.j2MStańcie się wielkoduszni i wy, postawcie mocno serca wasze, bo przybycie Pana zbliżyło się. 1 Stańcie się wielkoduszni więc, bracia, aż do przybycia Pana. Oto rolnik czeka na szacowny owoc ziemi, będąc wielkodusznym w nim*, aż otrzyma** wczesny i późny. [* Sens: sobie.] [** Inne lekcje: "otrzyma deszcz"; "deszcz otrzyma"; "otrzyma owoc".]R0Zasądziliście, zabiliście sprawiedliwego. Nie przeciwstawia się wam.%/CZaczęliście żyć rozpustnie* na ziemi i otoczyliście się zbytkiem, wykarmiliście serca wasze w dniu zabicia. [* Składniej: "żyliście rozpustnie".]5.cOto zapłata pracowników, (tych). (którzy skosili) pola wasze, (ta) odmówiona przez was, krzyczy, i wołania (tych), (którzy zżęli), do uszu Pana Zastępów weszły.&-Ezłoto wasze i srebro jest przeżarte rdzą, i rdza ich na świadectwo wam będzie i zje ciała wasze jak ogień; zgromadziliście skarb w ostatnich dniach.Q,Bogactwo wasze zgniło i szaty wasze zjedzonymi przez mole stały się,+ 'Hejże, teraz bogaci, zapłaczcie wołając o lo lo* z powodu udręk waszych, (tych) przychodzących. [* W oryginale onomatopeja zawodzenia.]j*M(Dla) umiejącego więc piękno* czynić i nie czyniącemu, grzechem jemu jest. [* Sens: dobro.]n)UTeraz zaś chełpicie się w samochwalstwach waszych; każde chełpienie się takie niegodziwe jest.(}zamiast mówić wy*: "Jeśli Pan zechce, i żyć będziemy, a uczynimy to lub tamto". [* Składniej: "zamiast mówić".]U'#którzy nie wiecie (o tym) (tego) jutro*, jakim** życie wasze. Wyziewem bowiem jesteście, (tym)*** na mało**** ukazującym się, następnie i przepadającym; [* Inne lekcje zamiast "o tym (tego) jutro": "o tym jutro"; "o tych jutro".] [** Inne lekcje: "jakim bowiem"; "jakim zaś".] [*** Inne lekcje zamiast słów "wyziewem bowiem jesteście, tym": "wyziewem bowiem jesteście"; "wyziewem bowiem będzie, tym": "wyziewem będzie, tym"; "wyziewem bowiem jest, tym"; "to", wtedy: "jakim życie wasze, to na mało ukazujące się"; "czy nie jeśli wyziewem, tym".] [**** Sens: krótko.]&# Hejże, teraz mówiący: "Dzisiaj lub jutro pojedziemy do tego miasta i uczynimy* tam rok, i zahandlujemy, i zyskamy": [* Sens: spędzimy.]{%o Jeden jest prawodawcami sędzia, (Ten) mogący zbawić i zgubić; ty zaś kim jesteś, sądząc (tego) tuż obok?S$ Nie szkalujcie jedni drugich, bracia; szkalujący brata lub sądzący brata jego* szkaluje Prawo i sądzi Prawo; jeśli zaś Prawo sądzisz, nie jesteś czyniącym Prawo, ale sędzią. [* Sens: swego.];#q Dajcie się uniżyć przed Panem, i wywyższy was." Znieście udrękę, i znieście ból, i zapłaczcie; śmiech wasz w boleść niech się obróci i radość w przygnębienie.!1zbliżcie się do Boga; i zbliży się do was. Oczyśćcie ręce, grzesznicy, i uczyńcie nieskalanymi serca, dwuduszni*. [* Przekład dosłowny.]t aPodporządkujcie się więc Bogu: stańcie przeciw zaś oszczercy*, i ucieknie od was; [* Lub: "diabłu".]r]Większą zaś daje łaskę; Dlatego mówi: Bóg hardym przeciwstawia się, uniżonym zaś daje łaskę.0YCzy uważacie, że pusto Pismo mówi: "Ze względu na zawiść pragnie ducha, którego osiedlił* w nas?" [* Inna lekcja: "zamieszkał", wtedy: "który zamieszkał".]nUCudzołożnice*, nie wiecie, że przyjaźń świata nieprzyjaźnią Boga jest? Który jeśli więc postanowiłby przyjacielem być świata, nieprzyjacielem Boga ustanawia się. [* Inna lekcja: "Cudzołożnicy i cudzołożnice".]{prosicie i nie otrzymujecie, dlatego że źle prosicie sobie, aby wśród przyjemności waszych zrobilibyście wydatki.T!Pożądacie, i nie macie; zabijacie i zazdrościcie, i nie możecie osiągnąć; walczycie i wojujecie. Nie macie, z powodu nie prosić sobie wy*; [* Składniej: "dlatego, że nie prosicie dla siebie".] Skąd wojny i skąd walki wśród was? Nie stąd: z przyjemności waszych biorących udział w wojnie w członkach waszych?Rowoc zaś sprawiedliwości w pokoju jest siany (dla) czyniących pokój.5c(Ta) zaś z góry mądrość najpierw nieskalana jest, następnie pokojowa, życzliwa, uległa, napełniona litością i owocami dobrymi, nierozróżniająca, nieobłudna;T!gdzie bowiem zazdrość i podjudzanie, tam niepokój i każda zła sprawa.[/Nie jest ta mądrość z góry schodząca, ale ziemską, zmysłową, demoniczną;}Jeśli zaś zazdrość gorzką macie i podjudzanie w sercu waszym, nie chełpcie się i (nie) kłamcie przeciw prawdzie.y Kto mądry i wiedzący wśród was? Niech pokaże z pięknego zachowania się dzieła jego w delikatności mądrości.L Czy może, bracia moi. figowiec oliwki uczynić lub winorośl figi? Ani słone* słodką uczynić wodę. [* Inne lekcje zamiast "Ani słone": "Tak ani słone"; "Tak żadne źródło słonej i".]K Czy źródło z tej samej szczeliny tryska słodyczą i goryczą?!; z tych samych ust wychodzi wysławianie i przekleństwo. Nie należy, bracia moi, (by) to tak stawać się*. [* Składniej: "by to tak stawało się".]} Przez niego wysławiamy Pana i Ojca, i przez niego przeklinamy ludzi, (tych) na podobieństwo Boga (którzy stali się);r]zaś języka nikt (nie) ujarzmić może (z) ludzi; niespokojne zło, napełniony jadem śmiercionośnym.6eCała bowiem natura zwierząt i fruwających, pełzających i morskich jest ujarzmiana i jest ujarzmiona (przez) naturę ludzką*; [* "natura" - w sensie gatunku, rodzaju.] i język ogniem, świat niesprawiedliwości, język ustanowiony jest wśród członków naszych, plamiący całe ciało i rozpłomieniający krąg urodzenia i rozpłomieniany przez gehennę*. [* Wyraz pochodzenia hebrajskiego. Niektórzy tłumaczą: "piekło".]r ]tak i język małym członkiem jest i wielkimi chlubi się. Oto jak wielki ogień jak wielki las zapala;7 gOto i statki, tak wielkimi będące i przez wiatry twarde popędzanymi, są przeprowadzane przez bardzo małe wiosło sterowe (tam gdzie) poruszenie kierującego postanawia;k OJeśli zaś* koniom wędzidła do pysków rzucamy ku być uległe one** nam, i całe ciało ich przeprowadzamy. [* Inne lekcje zamiast "Jeśli zaś": "Zobacz"; "Oto"; "Zobacz bowiem".] [** Składniej: "by one były uległe".]. UWielce bowiem potykamy się wszyscy. Jeśli ktoś w słowie nie potyka się, ten dojrzałym mężem, mocnym (by) poprowadzić przy pomocy wędzidła i całe ciało.d CNie liczni nauczycielami stawajcie się, bracia moi, wiedząc, że większy sąd weźmiemy.`9Jak właśnie bowiem ciało bez ducha martwe jest, tak i wiara bez dzieł martwa jest.6ePodobnie zaś i Rachab, (ta) nierządna, nie dzięki dziełom została uznana za sprawiedliwą, podjąwszy zwiastunów* i inną drogą wyrzuciwszy? [* Lub: "posłańców".]pYWidzicie, że dzięki dziełom jest uznawany za sprawiedliwego człowiek i nie dzięki wierze jedynie."=i zostało wypełnione Pismo, mówiące: Uwierzył zaś Abraham Bogu, i zostało policzone mu ku usprawiedliwieniu, i przyjacielem Boga został nazwany.mSWidzisz, że wiara współpracuje z dziełami jego i dzięki dziełom wiara stała się dojrzałą,}Abraham, ojciec nasz, nie dzięki dziełom został uznany za sprawiedliwego, wzniósłszy Izaaka, syna jego, na ołtarz?|qChcesz zaś poznać, o człowieku pusty, że wiara bez dzieł bezczynna* jest? [* Inne lekcje: "martwa"; "pusta".]T!Ty wierzysz, że jeden jest Bóg*? Pięknie czynisz; i demony wierzą i drżą z lęku. [* Inne lekcje zamiast słów "jeden jest Bóg": "jeden Bóg jest"; "Bóg jeden jest"; "jeden Bóg"; "jest Bóg".]Ale powie ktoś, "Ty wiarę masz, a ja dzieła mam". Pokaż mi wiarę twą bez dzieł, i ja ci pokażę dzięki dziełom mym wiarę.M~Tak i wiara, jeśli nie miałaby dzieł, martwa jest w sobie samej.2}]powiedziałby zaś ktoś im z was: "Odchodźcie w pokoju, ogrzewajcie się i nasycajcie się pokarmem" nie dalibyście zaś im koniecznych (dla) ciała, jaka korzyść?!|;Jeśli brat* lub siostra* nadzy byliby i odczuwający brak codziennego** pokarmu, [* O współwyznawcach.] [** Sens: wystarczającego na jeden dzień.]-{SJaka korzyść, bracia moi, jeśli wiarę mówiłby ktoś mieć*, dzieł zaś nie miałby? Nie** może wiara zbawić go? [* Składniej: "że ma".] [** Lub: "Czy".]az; Bo osądzenie bezlitosne (dla tego), (który) nie (uczynił) litości; chełpi się* litość (nad) osądzeniem**. [* Tu w sensie pozytywnym: stoi wyżej.] [* Sens: litość stoi wyżej od osądzenia według prawa.]Xy) Tak mówcie i tak czyńcie, jak poprzez prawo wolności mający być sądzeni.ax; (Ten) bowiem, (który powiedział): Nie będziesz cudzołożyć, powiedział i: Nie będziesz zabijać; i zaś* nie cudzołożysz, zabijasz zaś, stałeś się przestępcą Prawa. [* "I zaś" w sensie:, "chociaż".] w Ktokolwiek bowiem całe Prawo przestrzegłby*, potknąłby się zaś w jednym, stał się wszystkich winien. [* Sens: zachowałby.]Ov jeśli zaś bierzecie według twarzy*, grzech działacie, zawstydzani** przez Prawo jako przestępcy. [* Metaforycznie o traktowaniu człowieka według rzeczy zewnętrznych.] [** Sens: oskarżani.]+uOJeśli jednakże prawo spełniacie królewskie według Pisma: Będziesz miłować (tego) tuż obok twego jak ciebie samego, pięknie* czynicie; [* Sens: dobrze.]Jt Czy nie oni spotwarzają piękne imię, (to) przywołane na was?}ssWy zaś nie okazaliście szacunku ubogiemu. Czy nie bogaci biorą pod swą moc was i oni ciągną was na sądzenie?7rgPosłuchajcie, bracia moi umiłowani. Czy nie Bóg wybrał sobie ubogich (dla) świata (jako) bogatych w wierze i dziedziczących królestwo, które obiecał miłującym Go?pqY(czy) nie zostaliście rozdzieleni w sobie samych i staliście się sędziami rozważań niegodziwych?_p7popatrzycie zaś na (tego) noszącego odzienie jaśniejące i powiecie: "Ty siedź tutaj pięknie", i (temu) ubogiemu powiecie: ,,Ty stań tam", lub: "Siedź* pod podnóżkiem mym", [* Inne lekcje zamiast słów "tam, lub: Siedź": "lub: Siedź tam": "lub: Siedź tutaj"; "tam, i: Siedź": "tam, lub: Siedź tutaj"; "lub: Przyjdź, siedź".]5ocJeśli bowiem wejdzie do synagogi waszej mąż mający złoty pierścień, w odzieniu jaśniejącym, wejdzie zaś i ubogi w brudnym* odzieniu, [* Możliwe też: "lichym".]Gn Bracia moi, nie w braniu według twarzy* miejcie wiarę (w) Pana naszego, Jezusa Pomazańca, chwały**. [* Metafora oceniania kogoś według pozorów zewnętrznych.] [** Funkcja syntaktyczna tego genetiwu nie jest jasna. W przyjętym przekładzie uznany został za genetivus odpowiadający na pytanie "jakiego Pana": "Pana (...) chwały". Może jednak miałby to być genetivus obiectivus po "wiarę": "wiarę w chwałę Pana naszego, Jezusa Pomazańca". W tym jednak wypadku rodzajnik poprzedzający rzeczownik "chwały" powinien znajdować się przed rodzajnikiem "Pana".]$m CReligia czysta i nieskalana przed Bogiem i Ojcem ta jest: nawiedzać sieroty i wdowy w utrapieniu ich, niesplamionym siebie samego strzec* z dala od świata. [* Inne lekcje zamiast słów "niesplamionym siebie samego strzec": "niesplamionymi siebie samych strzec"; "osłaniać ich".]el EJeśli ktoś uważa, religijnym być*, nie prowadząc przy pomocy wędzidła języka jego**, ale zwodząc serce jego***, tego czczą religia. [* Składniej: "że religijny jest".] [** Sens: "swego".] [*** Sens: "swoje".]k !(Ten) zaś, (który zajrzał) w prawo dojrzałe, (to) wolności. i (który wytrwał przy), nie słuchaczem zapomnienia stawszy się, ale czyniącym* dzieło, ten szczęśliwy w (tym) czynieniu jego będzie. [* W oryginale forma rzeczownikowa: "czynicielem dzieła".]Sj !obejrzał bowiem siebie samego, i odszedł, i zaraz zapomniał, jaki był.Ci Bo jeśli ktoś słuchaczem słowa jest i nie czyniącym*, ten jest podobny (do) męża oglądającego twarz urodzenia jego w lustrze; [* W oryginale forma rzeczownikowa: "czynicielem".]%h EStawajcie się zaś czyniącymi* słowa i nie jedynie słuchaczami, oszukującymi siebie samych. [* W oryginale forma rzeczownikowa: "czynicielami słowa".]g 'Dlatego odłożywszy od siebie każdy brud i obfitowanie złości, w delikatności przyjmijcie zasadzone słowo, mogące zbawić dusze wasze.>f ygniew bowiem męża sprawiedliwości Boga nie działa.Ee Wiedzcie*, bracia moi umiłowani. Niech będzie zaś** każdy człowiek szybki ku usłyszeć, powolny ku powiedzieć, powolny ku gniewowi; [* Według formy możliwe też: "Wiecie".] [** Inne lekcje zamiast słów "Wiedzcie, (...) Niech będzie zaś": "Bracia moi umiłowani, niech będzie zaś"; "Wiedzcie zaś, bracia moi umiłowani. Niech będzie zaś"; "Tak że, bracia moi umiłowani, niech będzie"; "I teraz, bracia nasi, niech będzie".]d )Postanowiwszy spłodził nas słowem prawdy, ku być my pierwociną jakąś* Jego stworów. [* Składniej: "byśmy byli pierwociną jakąś".]kc QKażde danie dobre i każdy dar dojrzały* z góry jest, zstępujący od Ojca świateł, u którego nie jest zmienianie lub przesilenia** zacienienie***. [* Lub: "doskonały".] [** O astronomicznym przesileniu dnia z nocą. Tu sens przenośny.] [*** Inne lekcje zamiast słów "zmienianie lub przesilenia zacienienie": "zmienianie lub (albo zamiast "lub" rodzajnik w nominatiwie liczby pojedynczej) przesilenia zacienienia"; "zmienianie lub przesilenie zacienienia": "zmieniania lub przesilenia zacienienia"; "zacienienie, lub przesilenie, lub zmienianie": "zmienianie lub przechylenia się zacienienie"; "zmienianie lub przechylenie się zacienienia". Uwaga: wyraz "przesilenia" ma w przekładzie formę dopełniacza liczby pojedynczej.]2b aNie łudźcie się, bracia moi umiłowani.ka Qpotem pożądanie zaszedłszy w ciążę rodzi grzech, zaś grzech wydoroślały płodzi śmierć.g` IKażdy zaś jest doświadczany przez własne pożądanie, odciągany i łowiony na przynętę; _ ; Nikt doświadczany niech mówi, że: "Od Boga jestem doświadczany"; bo Bóg niepodatny na doświadczania jest zła, (nie) doświadcza zaś sam nikogo.V^ ' Szczęśliwy mąż, który znosi doświadczanie, bo wypróbowanym stawszy się, otrzyma wieniec życia, który obiecał* miłującym Go. [* Inne lekcje zamiast "obiecał": "obiecał Pan": "obiecał Bóg".]E]  Wzeszło bowiem słońce razem z upałem i wysuszyło (tę) trawę, i kwiat jej opadł, i wspaniałość oblicza jego zginęła; tak i bogaty na drogach jego* zmarnieje. [* Sens: "swych".]W\ ) zaś bogaty w uniżeniu jego*, bo jak kwiat trawy przejdzie. [* Sens: "swym".]\[ 3 Niech chełpi się zaś brat, (ten) uniżony, w wysokości jego*, [* Sens: "swej".]"Z ?(jako) mąż dwuduszny*, niespokojny na wszystkich drogach jego. [* Wprowadzamy tu neologizm jako kalkę wyrazu oryginalnego. Sens: zmienny, nieszczery.]QY nie bowiem niech spodziewa się człowiek ów, że otrzyma coś od Pana, X Niech prosi zaś w wierze, nic (nie) wahając się, bo wahający się jest podobny fali morza, wznoszonej przez wiatr i miotanej;gW IJeśli zaś ktoś (z) was odczuwa brak mądrości, niech prosi u dającego Boga* wszystkim z prostotą i nie lżącego, i zostanie dane mu. [* "dającego Boga" - według składni oryginału greckiego: "Boga, który daje".]V (ta) zaś wytrwałość dzieło dojrzale niech ma, aby bylibyście dojrzali i w pełni wyposażeni, w niczym (nie) odczuwając braku.U wiedząc, że (to) wypróbowanie* waszej wiary sprawia wytrwałość; [* Inna lekcja: substantywizowany przymiotnik, "wypróbowanie".]aT =(Za) całą radość uznajcie, bracia moi, kiedy (w) doświadczenia wpadniecie rozmaite,JS Jakub, Boga i Pana, Jezusa Pomazańca*, niewolnik, dwunastu plemionom, (tym)** w rozproszeniu, radować się***. [* Tu znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: "Chrystus".] [** Rodzajniki greckie były pierwotnie zaimkami wskazującymi.] [*** Wyraz wzięty ze świeckich formuł epistolografii greckiej.] R9 Łaska z wszystkimi wami*. [* Inne lekcje zamiast "wszystkimi wami": "wszystkimi wami. Amen"; "wszystkimi nami. Amen"; "wszystkimi świętymi. Amen".]Q Pozdrówcie wszystkich dowodzących wami i wszystkich świętych*. Pozdrawiają was (ci) z Italii. [* O chrześcijanach.]EP Wiedzcie, (że) brat* nasz, Tymoteusz, uwolniony**, z którym, jeśli szybciej przyjdzie, zobaczę was. [* O współwyznawcy.] [** Składniej: "że brat nasz, Tymoteusz, jest uwolniony".]O7 Zachęcam zaś was. bracia, znoście (to) słowo zachęty, i bowiem przez krótkie* przekazałem listem wam. [* Prawdopodobnie z domyślnym: słowa.]9Nk oby wydoskonalił was w każdym dobru* ku uczynić wolę Jego, czyniąc** w nas*** bardzo podobające się przed Nim przez Jezusa Pomazańca, któremu chwała na wieki [ wieków]****. Amen. [* Inne lekcje zamiast "każdym dobru": "dziele dobrym": "każdym dziele dobrym"; "każdym dziele i słowie dobrym".] [** Imiesłów ten odnosi się do "Bóg" (w. 20). Inne lekcje zamiast "czyniąc": "Jemu czyniąc"; "czyniąc sobie samemu"; ,,to czyniąc"; "sam czyniąc".] [*** Inna lekcja: "was".] [**** Inne lekcje: bez "wieków"; bez "któremu chwała (...) Amen"]M1 Zaś Bóg pokoju, (Ten), (który) poprowadził z martwych Pasterza owiec, (Tego) wielkiego, przez krew przymierza wiecznego, Pana naszego, Jezusa,hLI Obficiej zaś zachęcam, (by) to uczynić, aby szybciej z powrotem zostałbym ustanowiony wam.\K1 Módlcie się za nas, jesteśmy przekonani bowiem, że piękne* sumienie mamy, we wszystkim pięknie** chcąc obracać się***. [* Sens: dobre.] [** Sens: dobrze.] [*** Metafora życia etycznego i religijnego.]J Ulegajcie dowodzącym wami i poddawajcie się, oni bowiem trwają bez snu* dla dusz waszych, ponieważ rachunek mają oddać, aby z radością to czyniliby i nie wzdychając, niekorzystne bowiem (dla) was to. [* Metafora starania, troski, czuwania.]pIY Zaś (o) dobroczynności i wspólnocie nie zapominajcie, (z) takich bowiem ofiar jest zadowolony Bóg.[H/ Poprzez Niego [więc]* wznośmy ofiarę uwielbienia przez cały** Bogu, to jest owoc warg przyznających imieniu Jego. [* Inne lekcje zamiast "Niego więc": "przez to więc"; "Niego".] [** Z domyślnym: czas.]YG+ nie bowiem mamy tutaj trwającego miasta, ale mającego nastąpić poszukujemy.)FK Zatem wychodźmy do Niego na zewnątrz obozu*, obelgę Jego niosąc; [* Wyraz ten nawiązuje do miejsca postoju Izraelitów, wędrujących do Ziemi Obiecanej.]lEQ Dlatego i Jezus, aby uświęciłby przez własną krew lud, na zewnątrz bramy doznał cierpienia.0DY Których bowiem jest wnoszona istot żywych krew za grzech do Świętych* poprzez arcykapłana, tych ciała są spalane na zewnątrz obozu. [* O części świątyni.]eCC Mamy ołtarz. z którego zjeść nie mają władzy namiotowi* służący. [* O świątyni.]EB Nauczaniom rozmaitym i obcym nie dajcie się przenosić; piękne bowiem łasce dać sobie umacniać serce. nie potrawom, w których nie pomogli sobie postępujący*. [* Metafora życia religijnego i moralnego, "w których nie pomogli sobie postępujący" - składniej: "w których postępujący nie pomogli sobie".]@A{ Jezus Pomazaniec wczoraj i dzisiaj Ten sam, i na wieki.K@ Przypominajcie sobie (o) dowodzących wami, którzy powiedzieli wam słowo Boga, których przeglądając wyjście*, zachowywania się naśladujcie wiarę. [* Metaforyczne określenie śmierci.][?/ tak żeby wykazując śmiałość my mówić*: Pan mnie pomagającym, [i] nie będę bał się; co uczyni mi człowiek? [* "wykazując śmiałość my mówić" - składniej: "wykazując śmiałość mówimy".]'>G Nieprzywiązany do pieniędzy sposób*: będąc zadowoleni z (tych) (które są obecne)**; sam bowiem powiedział: Nie cię porzucę ani nie cię pozostawię***; [* O sposobie życia.] [** "tych, które są obecne" - sens: z tego. co macie.] [*** Uzasadniony byłby przekład: "Nie cię porzuciłbym ani nie cię pozostawiłbym", lub nawet taki: "Nie cię mógłbym porzucić ani nie cię mógłbym pozostawić".]~=u Szacownym małżeństwo wśród wszystkich i łoże nieskalane, nierządnych bowiem i cudzołożników osądzi Bóg.l<Q Pamiętajcie (o) uwięzionych jakby razem związani, (o) krzywdzonych jako i sami będąc w ciele.<;q (O) gościnności nie zapominajcie, przez tę bowiem uszli uwagi niektórzy, (że) ugościwszy* zwiastunów. [* "uszli uwagi niektórzy, że ugościwszy" - w oryginale składnia słowa z participium praedicativum. Dosłowny przekład takiej składni jest zawsze niejasny. Jej sens: "bezwiednie ugościli".]": A Kochanie braci niech trwa..9W i bowiem Bóg nasz ogniem trawiącym.~8u Dlatego królestwo niezachwiane przyjmując miejmy łaskę, przez którą służylibyśmy* w sposób bardzo podobający się Bogu z pobożnością i lękiem; [* Tu jako orzeczenie zdania względno-celowego. Możliwe jednak także: "służymy".]o7W To zaś Jeszcze raz ujawnia chwianych przemieszczenie jako uczynionych, aby pozostałyby nie chwiane.6 którego głos ziemią zachwiał wtedy, teraz zaś obwieścił mówiąc: Jeszcze raz ja wstrząsnę nie jedynie ziemią, ale i niebem.5 Patrzcie, aby nie odsunęlibyście od siebie Mówiącego; jeśli bowiem tamci nie wymknęli się* na ziemi, wyprosiwszy się od otrzymującego wyrocznię, wiele bardziej my, (ci) (od Tego) z niebios (którzy odwracamy się): [* Z domyślnym: od kary.][4/ i przymierza młodego* pośrednika, Jezusa, i krwi pokropienia, lepiej mówiącej od Abla. [* "przymierza młodego" - jest to przydawka dopełniaczowa do "pośrednika": "(do) pośrednika przymierza młodego".]37 i (społeczności) wywołanych pierworodnych, spisanych w niebiosach, i sędziego Boga wszystkich, i duchów sprawiedliwych uczynionych doskonałymi,2+ Ale podeszliście do Syjon góry i miasta Boga żyjącego, Jeruzalem niebieskiego, i dziesiątków tysięcy zwiastunów, zgromadzenia ogólnego1 i, tak napawające bojaźnią było (to) zjawiające się, Mojżesz powiedział: ,,Napełniony bojaźnią jestem i drżący".0{ nie znosili bowiem (tego), (co jest postanawiane): I jeśli zwierzę dotknęłoby góry, zostanie obrzucone kamieniami;a/; i trąby dźwięku, i głosu słów, który usłyszawszy odsunęli od siebie, aby nie zostać przedłożone im słowo*; [* "zostać przedłożone im słowo" - składniej: "aby nie zostało przedłożone im słowo".]\.1 Nie bowiem podeszliście do dającego się pomacać* i zapalającego się** ognia i ćmy***, i mroku, i nawałnicy, [* Prawdopodobny sens: dotykalnego. Inne lekcje: "dającej się pomacać góry"; "góry dającej się pomacać".] [** Przekład niepewny. Możliwe też: "zapalonego".] [*** Nie o owadzie, lecz o chmurze, tumanie, obłoku.] ^~}}}|H{{rzzyxwwGv;u|ttWssrqoon_mmulll k.jhff@eechba{`s_R^[]],\\[[QZUYYW'VV*UU5TSR>QQPgOONMK[JIjHHEEED?C@AA@d>\=;;]:997765"43o11//.,+*)((:&%$#0"b! ezb~# y o . #N'd ^v!Zarazem przykazanie nowe piszę wam, które jest prawdziwe w nim i w was, że ciemność przemija i światło prawdziwe już ukazuje się.0uYUmiłowani, nie przykazanie nowe piszę wam, ale przykazanie stare, które macie od początku. Przykazaniem starym jest słowo, które usłyszeliście. [* Pozostaje.]Yt+Mówiący, w nim (że) (trwa)*, winien, jako on chodził, i sam [tak] chodzić. sKtóry zaś strzegłby jego słowa, prawdziwie w tym miłość Boga doskonała się staje. (Po) tym poznajemy, że w nim jesteśmy.prYMówiący, że: Poznałem go, i przykazań jego nie strzegący, kłamcą jest i w nim prawda nie jest.Wq'I (po) tym poznajemy, że poznaliśmy go, jeśli przykazania jego strzeżemy.p!I on przebłaganiem* jest za grzechy nasze, nie za nasze zaś jedynie, ale i za całego świata. [* Ewentualnie "ofiarą przebłagalną".]o #Dzieci me, to piszę wam, aby nie zgrzeszyliście. I jeśli kto zgrzeszyłby, orędownika mamy przy Ojcu, Jezusa Pomazańca sprawiedliwego.gn I Jeśli rzeklibyśmy, że nie zgrzeszyliśmy, kłamcą czynimy go i słowo jego nie jest w nas.?m y Jeśli wyznawalibyśmy* grzechy nasze, wierny jest i sprawiedliwy, (tak że) odpuści nam grzechy i oczyści nas ze wszelkiej niesprawiedliwości. [* Uznawalibyśmy (że grzeszymy).]cl AJeśli rzeklibyśmy, że grzechu nie mamy, siebie samych zwodzimy i prawda nie jest w nas.)k MJeśli zaś w świetle chodzilibyśmy, jak on jest w świetle, wspólnotę mamy ze sobą nawzajem i krew Jezusa, Syna jego, oczyszcza nas od wszelkiego grzechu.wj iJeśli rzeklibyśmy, że wspólnotę mamy z nim i w ciemności chodzilibyśmy, kłamiemy i nie czynimy prawdy.i I jest ta (oto) wieść, którą usłyszeliśmy od niego i oznajmiamy wam, że Bóg światłem jest i ciemność w nim nie jest żadna.>h yI to piszemy my, aby radość nasza była wypełniona.Pg co zobaczyliśmy i usłyszeliśmy, oznajmiamy i wam, aby i wy wspólnotę mieliście z nami. I wspólnota zaś nasza z Ojcem i z Synem jego, Jezusem Pomazańcem*. [* Pomazaniec = Mesjasz = Chrystus.]#f Ai życie uczyniło się widocznym, i zobaczyliśmy i zaświadczamy i oznajmiamy wam życie wieczne, które było przy Ojcu i uczyniło się widocznym nam; e Co było od początku, co usłyszeliśmy, co zobaczyliśmy oczyma naszymi, co ujrzeliśmy i ręce nasze obmacały, o Słowie życia; dwzrastajcie zaś w łasce i poznaniu Pana naszego i Zbawiciela. Jezusa Pomazańca. Jemu chwała i teraz, i na dzień wieku. [Amen.],cQWy więc, umiłowani, wcześniej poznając strzeżcie się, aby nie (tym) występnych łudzeniem razem odprowadzeni wypadlibyście ze swojego mocnego postawienia,Jb jak i we wszystkich listach, mówiąc w nich o tym, w których są* w pomyśleniu trudne pewne, które (ci) nieuki i nie postawieni mocno przekręcają, jak i pozostałe pisma, na własną ich zgubę. [* W oryginale liczba pojedyncza, dopuszczalna w składni greckiej przy podmiocie w liczbie mnogiej rodzaju nijakiego.]8aii (tę) Pana naszego wielkoduszność (za) zbawienie uznawajcie, tak jak i umiłowany nasz brat* Paweł, według danej mu mądrości napisał wam, [* O braterstwie w wierze.] `Dlatego, umiłowani, tych oczekując, postarajcie się, (by) niesplamionymi i nienagannymi przez Niego zostać znalezieni w pokoju,w_g Nowych zaś niebios i ziemi nowej według obietnicy Jego oczekujemy, w których sprawiedliwość zamieszkuje.^/ czekając i spiesząc się (na) przybycie Boga dnia, poprzez który niebiosa płonąc rozwiązane zostaną i elementy paląc się stapiają się.~]u (Skoro) te tak* wszystkie (rozwiązywane są), jakimi trzeba być [wy]** w świętych zachowywaniach się i nabożnościach, [* Inne lekcje zamiast "Skoro te tak": "Skoro te więc": "Skoro te więc tak": "Skoro te zaś tak"; bez słów: "Skoro te tak".] [** "jakimi trzeba być wy" - składniej: "jakimi trzeba, byście byli wy". Inne lekcje zamiast "wy": "my"; bez "wy".]\# Przyjdzie zaś dzień Pana jak kradnący. W nim niebiosa ze świstem przelecą, elementy zaś paląc się rozwiązane zostaną, i ziemia i (te) na niej dzieła znalezione zostaną*. [* Inne lekcje: "nie zostaną znalezione": "spalą się"; "znalezione zostaną jako rozwiązywane": "przepadną"; bez słów: "znalezione zostaną. Skoro te": bez słów: "i ziemia i te na niej dzieła znalezione zostaną", "znalezione zostaną" - w oryginale liczba pojedyncza, dopuszczalna przy podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego.]<[q Nie zwleka Pan obietnicy, ponieważ niektórzy (za) zwlekanie uznają. ale jest wielkoduszny względem was*, nie chcąc, (by) jacyś zginąć. ale (by) wszyscy do zmiany myślenia** dojść***. [* Inne lekcje zamiast ,,względem was": "względem nas"; "z powodu was".] [** W N.T. termin techniczny: "nawrócenie".] [*** "by jacyś zginąć (...) dojść" - składniej: "by jacyś zginęli, ale by wszyscy do zmiany myślenia doszli".]Z%Jedno zaś to nie niech ukrywa się (przed) wami, umiłowani, że jeden dzień przed Panem jak tysiące lat i tysiące lat jak dzień jeden.Y-(te) zaś teraz niebiosa i ziemia (przez) to samo słowo przechowane są (dla) ognia, strzeżone na dzień osądzenia i zguby bezbożnych ludzi.HX z powodu których (ten) wtedy świat wodą zatopiony zginął; WUkrywa się bowiem (przed) nimi to chcącymi, że niebiosa były od dawna i ziemia z wody i wpośród wody stanąwszy Boga słowem,LVi mówiący: "Gdzie jest (ta) obietnica przybycia Jego? Od kiedy* bowiem ojcowie zasnęli**, wszystko tak trwa od początku stworzenia". [* Ściśle: "Od którego (dnia)".] [** Zamiast: umarli.]U{to najpierw wiedząc, że przyjdą w ostatnich dniach [w] szyderstwie szydercy, według własnych pożądań ich idący!T;(by) przypomnieć sobie (o) wcześniej powiedzianych słowach przez świętych proroków i (o tym) wysłanników waszych przykazaniu Pana i Zbawiciela;yS mTen już, umiłowani, drugi wam piszę list, w których rozbudzam waszą przez przypomnienie nieskażoną myśl,&REPrzytrafiło się im (to) (z) prawdomównego przysłowia: Pies, (który zawrócił) do swoich wymiocin, i Świnia, (która się obmyła) ku kałuży błota.YQ+Lepiej bowiem byłoby* (dla) nich nie uznać drogi sprawiedliwości, niż uznawszy odwrócić się od** przekazanego im świętego przykazania. [* W oryginale indicativus praeteriti, oznaczające czynność nierzeczywistą w teraźniejszości.] [** Inne lekcje zamiast "odwrócić się od": "zawrócić od"; "ku tym za zawrócić od".]gPGJeśli bowiem uciekłszy od skalań świata przez uznanie Pana [naszego] i Zbawiciela, Jezusa Pomazańca*, (przez) te zaś, znowu wplątawszy się, są pokonani, stały się** im (te) ostatnie gorszymi (od tych) pierwszych. [* Inne lekcje zamiast "Pana naszego i Zbawiciela, Jezusa Pomazańca": "Pana i Zbawiciela naszego, Jezusa Pomazańca"; "Pana naszego, Jezusa Pomazańca, i Zbawiciela naszego": "Pana i Zbawiciela, Jezusa Pomazańca": "Pana naszego, Jezusa Pomazańca".] [** W oryginale liczba pojedyncza przy podmiocie w liczbie mnogiej rodzaju nijakiego, co jest dopuszczalne w gramatyce greckiej.]O!wolność im obiecując, sami niewolnikami będąc zniszczenia; przez co bowiem ktoś jest pokonany, temu dał się uczynić niewolnikiem.ONNadmiernie wielkie bowiem czczości głosząc, łowią na przynętę przez pożądania ciała (dla) rozpasań (tych) mało* uciekających od (tych) w łudzeniu** obracających się***; [* Inne lekcje: "istotnie"; "będących", wtedy: "będących uciekającymi od".] [** Możliwe: "ułudzie".] [*** Metafora życia etycznego.]MyCi są źródłami bezwodnymi i tumanami przez nawałnicę popędzanymi, dla których mrok ciemności jest strzeżony.5Lczawstydzenie zaś miał (za) swoje przekroczenie prawa: bydlę spod jarzma, bez głosu, przez człowieka głos przemówiwszy, powstrzymało proroka odejście od rozsądku.I liczni ulegną ich rozpasaniom, z powodu których* droga prawdy będzie (przedmiotem) krzywdzącego mówienia** [* Zaimek ten odnosi się do "ich" lub do "liczni".] [** O przeklinaniu, bluźnieniu.]= 9Stali się zaś i kłamliwi prorocy wśród ludu, jak i wśród was będą kłamliwi nauczyciele, którzy wprowadzą stronnictwa* zguby, i (Tego), (który wykupił) ich, Władcę odrzucając, przyprowadzając sobie samym szybką zgubę. [* Inaczej: "odszczepieństwa, herezje".]o< Ynie bowiem woli człowieka dało się przynieść prorokowanie kiedykolwiek, ale przez Ducha Świętego niesieni zaczęli mówić od Boga* ludzie. [* Inne lekcje zamiast "od Boga": "święci"; "od Boga święci"; "święci Boga".]p; [to najpierw wiedząc, że każde prorokowanie (o) Piśmie oddzielnego rozwiązania* nie staje się**; [* Sens: tłumaczenia, interpretowania.] [** Genetivus ze słowem "być" lub "stawać się" oznacza w języku greckim czyjeś zadanie, prerogatywę, upoważnienie, przywilej; stąd sens: każde prorokowanie o Piśmie nie należy do prywatnego wyjaśniania.]F: I mamy (jako) coraz mocniejsze prorocze słowo, (do) którego pięknie czynicie kierując się jak (do) kaganka, ukazującego się w mrocznym miejscu, aż do kiedy dzień zacznie prześwitywać i jutrzenka* wzejdzie w sercach waszych; [* O tzw. gwieździe porannej. Ściśle według etymologii: "niosąca światło".]f9 GI ten głos my usłyszeliśmy, z nieba przyniesiony, razem z Nim będąc na świętej górze.{8 qOtrzymawszy bowiem od Boga Ojca szacunek i chwałę, (gdy) głos został przyniesiony Mu taki oto od wspaniałej chwały: "Synem mym, (Tym) umiłowanym mym, Ten jest*, ku któremu ja znalazłem upodobanie". - [* Inne lekcje zamiast "Synem mym, Tym umiłowanym mym, Ten jest": "Ten jest Synem mym umiłowanym"; "Ten jest Synem mym, Tym umiłowanym Ten jest"; "Ten jest".]57 eNie bowiem wymądrzonym bajkom uległszy, daliśmy poznać wam (tę) Pana naszego, Jezusa Pomazańca, moc i przybycie, ale widzami* stawszy się Jego wielkości. [* U Plutarcha wyrazem tym oznaczony jest ten, kto dopuszczony został do najwyższego stopnia wtajemniczenia w misteriach eleuzyńskich.]Y6 -postaram się zaś, (by) i każdej chwili mieć wy* po moim wyjściu** (o) tych wspomnienie czynić sobie***. [* "mieć wy" - składniej: "byście mieli".] [** Teatralna metafora śmierci.] [*** "mieć" w tym zdaniu ma znaczenie "mieć możność", a zatem składniej: "byście mieli możność (...) czynić sobie wspomnienie o tych".]5 7wiedząc, że szybkie jest odłożenie osiedlenia* mego, jak i Pan nasz, Jezus Pomazaniec ujawnił mi; [* Zamiennie o przebywaniu w powłoce ciała.]=4 u (Za) sprawiedliwe zaś uznaję, (by) przez jaki jestem w tym osiedleniu*, rozbudzać** was przez przypomnienie, [* Zamiennie o powłoce ciała.] [** Metafora zachęty do czuwania.]?3 y Dlatego będę zamierzał* zawsze wam przypominać o tych, chociaż (wiecie) i (jesteście postawieni mocno) w będącej obecną prawdzie. [* ,,będę zamierzał" - sens: ,,będę".]2   tak bowiem bogato zaopatrzone zostanie (dla) was wejście do wiecznego królestwa Pana naszego i Zbawiciela, Jezusa Pomazańca.#1 A Dlatego bardziej, bracia, wykażcie gorliwość, (by) mocnym wasze powołanie i wybranie czynić sobie*, to bowiem czyniąc nie potkniecie się kiedykolwiek; [* Inne lekcje zamiast "wykażcie gorliwość, (by) mocnym (...) czynić sobie": "wykażcie gorliwość, aby przez piękne dzieła mocnym (...) czynilibyście sobie"; "wykażcie gorliwość, aby przez piękne wasze dzieła mocnym (...) czynić sobie".]H0   któremu bowiem nie są obecne te*. ślepy jest będąc krótkowzrocznym, zapomnienie wziąwszy (o) oczyszczaniu (tych) od dawna jego grzechów. [* Składniej: "kto bowiem nie posiada tych".]/ Te bowiem wam będąc* i obfitując**, nie bezczynnych ani bezowocnych sprowadzają*** do (tego)**** Pana naszego Jezusa Pomazańca uznania; [* Składniej: "te bowiem gdy macie".] [** "będąc i obfitując" - drugi imiesłów jest określeniem pierwszego. Przekład zatem powinien być taki: "Te bowiem gdy macie w obfitości".] [*** W oryginale liczba pojedyncza, co jest dopuszczalne w składni greckiej, gdy podmiot, mając formę liczby mnogiej, jest rodzaju nijakiego.] [**** Odnosi się do "uznania".]. 1przez zaś nabożność kochanie braci*, przez zaś kochanie braci miłość. [* Braćmi nazywa N.T. chrześcijan, tak mężczyzn, jak i kobiety.]-  przez zaś poznanie wstrzemięźliwość, przez zaś wstrzemięźliwość wytrwałość, przez zaś wytrwałość nabożność,-, UI (przez) samo to* zaś gorliwość całą wniósłszy ponadto, zaopatrzcie** przez wiarę waszą*** cnotę, przez zaś cnotę poznanie, [* "przez samo to" - sens: z tego powodu.] [** Możliwe: "dołóżcie, uzupełnijcie". Wtedy przekład byłby taki: "dołóżcie w wierze waszej cnotę (lub: uzupełnijcie w wierze waszej cnotę), w cnocie poznanie" itd.] [*** Może się odnosić tak do "wiarę", jak i do "cnotę".]{+ qz powodu czego szacowne i największe nam rzeczy obiecane dał w darze*, aby poprzez te stalibyście się Boskiej wspólnikami natury, uciekłszy od (tego) na świecie przez pożądanie zniszczenia. [* Możliwy przekład: "są dane w darze".]* Ponieważ wszystko nam Boska moc Jego (to) do życia i nabożności (dała w darze) przez uznanie (Tego), (który powołał) nas (dla) własnej chwały i sławy*, [* Inna lekcja zamiast "(dla) własnej chwały i sławy": "przez chwałę i sławę".]_) 9łaska wam i pokój oby został pomnożony przez poznanie Boga i Jezusa, Pana naszego.X( -Szymon* Piotr, niewolnik i wysłannik** Jezusa Pomazańca***, (tym)**** równą szacunkiem nam (którzy dostali w udziale) wiarę przez sprawiedliwość Boga naszego i Zbawiciela Jezusa Pomazańca: [* Ściśle według oryginału "Symeon". Niektóre lekcje mają formę bliższą naszemu "Szymon".] [** W formie spolszczonej: "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.] [*** Tu i dalej znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: "Chrystus".] [**** Rodzajniki greckie pierwotnie były zaimkami wskazującymi.]S'Pozdrówcie jedni drugich przez ukochanie* miłości. Pokój wam wszystkim, (tym) w Pomazańcu**. [* Możliwe: "pocałunek".] [** Inne lekcje: "Pomazańcu Jezusie"; "Panu Jezusie"; "Pomazańcu. Amen".] & Pozdrawia was (ta) w Babilonie* współwybrana** i Marek, syn mój. [* Określenie Rzymu.] [** Określenie rzymskiego Kościoła.]F% Przez Sylwana, wam, wiernego brata*, jak liczę, przez nieliczne** napisałem, zachęcając i dając świadectwo, (że) to być prawdziwa łaska*** Boga; względem niej stanęliście. [* O współwyznawcy.] [** Sens: w krótkim liście.] [*** "to być prawdziwa łaska" - składniej: "że to jest prawdziwa łaska".]#$? Jemu siła* na wieki**. Amen. [* Inne lekcje: "chwała": "chwała, siła"; "chwała i siła": "chwała i królestwo".] [** Inna lekcja: "wieki wieków".]>#u Zaś Bóg każdej łaski. (Ten) który powołał was do wiecznej Jego chwały w Pomazańcu [Jezusie]*, mało (kiedy) doznacie cierpienia, sam (was)** wydoskonali, postawi mocno, napełni tężyzną, oprze na fundamencie***. [* Inne lekcje zamiast "Pomazańcu Jezusie": "Pomazańcu"; "Jezusie Pomazańcu"; "Jezusie".] [** Domyślne dopełnienie bliższe, podane wcześniej w tymże wierszu.] [*** Inne lekcje zamiast "napełni tężyzną, oprze na fundamencie": "oby napełnił tężyzną, oby oparł na fundamencie"; "napełni tężyzną": "oprze na fundamencie".]b"= jemu stańcie przeciw twardzi wiarą, wiedząc, (że) te same (z) cierpień (temu) w świecie waszemu braterstwu być nakładane*. [* "te same (...) być nakładane" - składniej: "że te same (...) są nakładane".]!}Stańcie się trzeźwi, zacznijcie czuwać. Oskarżający was oszczerca* jak lew ryczący chodzi wkoło szukając [kogo] pochłonąć**; [* Inaczej: "diabeł".] [** Inne lekcje zamiast "kogo pochłonąć": "kogo pochłonąłby"; "by pochłonąć".]N każdą troskę waszą zrzuciwszy na Niego, bo On martwi się o was.  Pozwólcie się uniżyć* więc pod silną ręką Boga, aby was wywyższyłby w stosownej porze, [* Możliwe: "Uniżcie się".])Podobnie, młodsi, podporządkujcie się starszym. Wszyscy zaś (dla) jedni drugich uniżonością serca* owińcie się**, bo Bóg hardym przeciwstawia się, uniżonym*** zaś daje łaskę. [* Możliwe: "pokorą".] [** Metafora garderobiana.] [*** Możliwe: "pokornym".]_7i (gdy uczyni się widocznym) Arcypasterz, dostaniecie niewiędnący chwały wieniec.V%i nie jako zapanowujący (nad) działami, ale wzorami stając się trzódki;'zacznijcie paść (tę) wśród was trzódkę Boga, [dozorując] nie z konieczności, ale dobrowolnie według Boga*, i nie szukając haniebnego zysku, ale ochotnie, [* Inne lekcje zamiast "dozorując nie z konieczności, ale dobrowolnie według Boga": "dozorując nie z konieczności, ale dobrowolnie"; ,,nie z konieczności, ale dobrowolnie według Boga": "nie z konieczności, ale dobrowolnie".]S !Starszych* więc wśród was zachęcam (jako) współstarszy i świadek Pomazańca cierpień, i zamierzającej objawić się chwały wspólnik; [* Termin ten stał się już w N.T. nazwą prezbiterów.]{Tak że i cierpiący według woli Boga wiernemu Stworzycielowi niech od siebie podają dusze ich przez czynienie dobra.gGI jeśli sprawiedliwy z trudem daje się zbawić, bezbożny i grzesznik gdzie się uwidoczni?Bo stosowna pora zaczęcia sądu od domu Boga; jeśli zaś najpierw od nas, jaki koniec nie ulegających Boga dobrej nowinie?zmjeśli zaś jako chrześcijanin, nie niech daje się zawstydzać, niech oddaje chwałę zaś Bogu w imieniu tym.}sNie bowiem ktoś (z) was niech cierpi jako zabójca, lub kradnący, lub zło czyniący, lub jako cudze dozorujący;[/Jeśli jesteście lżeni w imieniu* Pomazańca, szczęśliwi, bo (Ten) chwały i (Ten)** Boga Duch na was spoczywa***. [* "w imieniu" - prawdopodobny sens: z powodu imienia.] [** Inne lekcje zamiast "chwały i Ten": "chwały": "chwały i mocy": "chwały i mocy i Ten": "chwały i mocy Jego".] [*** Inne lekcje: "spoczywa ponad": "spoczął"; "spoczął ponad"; "jest wysyłany": spoczywa: u nich doznaje krzywdzącego mówienia, u zaś was jest otaczany chwałą".]6e ale według tego, jak jesteście wspólnikami (tych) Pomazańca cierpień, radujcie się, aby i podczas objawienia się chwały Jego rozradowalibyście się, weseląc się. Umiłowani, nie bądźcie zaskakiwani (tym) w was rozognieniem ku doświadczaniu wam stającym się, jakby obce wam przytrafiało się,xi Jeśli ktoś mówi, jako wypowiedzi Boga; jeśli ktoś służy, jako dzięki sile, (w) którą zaopatruje Bóg; aby we wszystkich otaczany byłby chwałą Bóg przez Jezusa Pomazańca, któremu jest chwała i siła na wieki wieków. Amen.{o każdy tak jak otrzymał dar, względem jedni drugich nim służąc, jako piękni szafarze rozmaitej łaski Boga.2_ gościnni ku jedni drugim bez narzekania;0Yprzede wszystkim (tę) ku jedni drugim miłość żarliwą* mając, bo miłość zasłania mnogość grzechów; [* Według etymologii: "napiętą", "wyciągniętą".]q [Wszystkich zaś koniec zbliża się. Zachowajcie rozsądek więc i stańcie się trzeźwi ku modlitwom;1 [Na to bowiem i martwym została ogłoszona dobra nowina, aby zostaliby osądzeni według ludzi ciału*, żyliby zaś według Boga duchowi. [* Sens: na szkodę ciała.]w goni oddadzą rachunek (Temu) gotowo mającemu* osądzić żyjących i martwych. [* Sens: będącemu gotowym.]s _Przez to są zdziwieni, (gdy) nie (zbiegacie się) wy na ten sam rozwiązłości wylew, krzywdząco mówiąc*; [* Imiesłów ten określa tych, którzy "są zaskakiwani". Sens oddaje inwersja: dziwiąc się (...) źle mówią o was.] 3Wystarczający bowiem* (ten) przeszły czas, (by) pragnienie pogan sprawić**, poszedłszy w rozpasaniach, pożądaniach, pijackich bredzeniach, hulankach, pijatykach i niegodziwych bałwochwalstwach. [* Inne lekcje: "bowiem dla nas"; "bowiem dla was".] [** Sens: spełnić.]ku już nie (dla) ludzi pożądań*, ale (dla) woli Boga (przez) pozostały w ciele żyć czas**. [* Układ logiczny: "dla pożądań ludzi".] [** Sens w. 2: by przez pozostały czas żyć w ciele już nie dla pożądań ludzkich, ale dla woli Boga.]e E(Skoro) Pomazaniec więc doznał cierpienia* ciałem, i wy (w) to samo rozumienie uzbrójcie się, bo (ten), (który doznał cierpienia) ciałem, powstrzymał się** (od) grzechu***, [* Inne lekcje: "doznał cierpienia za nas": "doznał cierpienia za was".] [** W oryginale czas teraźniejszy dokonany.] [*** Inne lekcje: "grzechom": "od grzechu".]yktóry jest na prawicy - Boga, poszedłszy do nieba, (kiedy zostali podporządkowani) Mu zwiastuni, i Władze, i Moce.ykOna* i was (jako) odbijające wzór teraz zbawia zanurzenie**, nie ciała odłożenie brudu***, ale sumienia dobrego rękojmia**** względem Boga, przez powstanie Jezusa Pomazańca, [* O wodzie. Inne lekcje: "jak" - wtedy w przekładzie bez "jako" przed "odbijające wzór"; bez "ona" - wtedy również bez "jako" w przekładzie.] [** O chrzcie, zob. Dz 1.5*.] [*** Jaśniejszy szyk: "nie odłożenie brudu ciała"; możliwe jednak: "nie odłożenie brudu z ciała".] [**** Możliwe: "prośba".]W'(które nie uległy) niegdyś, gdy wyczekiwała Boga* wielkoduszność w dniach Noego, (kiedy budowana była) arka, na której nieliczni, to jest osiem dusz, zostali uratowani przez wodę. [* Sens: Boża.]}w którym* i (tym) w strażnicy duchom poszedłszy ogłosił, [* "w którym" - możliwe: "dzięki któremu", "którym".]}sBo i Pomazaniec raz za grzechy* doznał cierpienia**, sprawiedliwy za niesprawiedliwych, aby was*** doprowadziłby do Boga, uśmiercony (dla) ciała****, ożywiony zaś (dla) Ducha*****, [* Inne lekcje zamiast "za grzechy": "za grzechy za was"; "za grzechy za nas"; "za was za grzechy"; "za grzechy nasze"; "za nasze grzechy"; "za grzeszników".] [** Inna lekcja: "umarł".] [*** Inne lekcje: "nas": bez "was".] [**** Możliwe: "(w) ciele" lub "ciałem".] [***** Możliwe: "(w) Duchu" lub "Duchem".]8iLepiej bowiem, (by) dobro czyniący, jeśli może chce wola Boga, cierpieć, niż zło czyniący*. [* "dobro czyniący (...) cierpieć, niż zło czyniący" - składniej: "by dobro czyniący (...) cierpieli, niż zło czyniący". Możliwe: "byście dobro czyniąc (...) cierpieli, niż zło czyniąc".]'Gale z delikatnością i bojaźnią, sumienie mając dobre, aby w czym jesteście szkalowani*, zostaliby zawstydzeni (ci) uwłaczający waszemu dobremu w Pomazańcu zachowywaniu się. [* Inne lekcje: "jesteście szkalowani jakby zło czyniący"; "szkalują was jakby zło czyniących".][/Pana zaś, Pomazańca*, uznajcie za świętość w sercach waszych, gotowi zawsze do obrony (dla) każdego żądającego (od) was słowa o (tej) w was nadziei, [* Inne lekcje: "Boga": bez wyrazu "Pomazańca".]~Ale jeśli i może cierpicie przez sprawiedliwość, szczęśliwi. Zaś bojaźni ich nie zacznijcie się bać i nie dajcie się zmącić,X}) I kto mającym zamiar skrzywdzić was, jeśli dobra gorliwcami staniecie się?s|_ bo oczy Pana na sprawiedliwych i uszy Jego ku błaganiu ich, oblicze zaś Pana przeciwko czyniącym zła._{7 niech odchyla zaś od zła i niech czyni dobro, niech szuka pokoju i niech ściga go.z Bo chcący życie miłować i zobaczyć dni dobre niech powstrzyma język od zła i wargi, (by) nie powiedzieć podstępu,0yY nie oddający zła za zło lub znieważania za znieważanie, przeciwnie zaś wysławiający, bo ku temu zostaliście powołani, aby wysławianie odziedziczylibyście.x Zaś w końcu wszyscy jednomyślni, współczujący, kochający braci, miłosierni, uniżeni sercem*, [* Możliwe: "pokorni".]w1Mężowie podobnie wspólnie mieszkając co do* poznania, jako mniej mającemu siły naczyniu, kobiecości**, przydzielając szacunek, jako i współdziedziczącym*** (w) łasce życia, ku nie doznawać przeszkód modlitwy**** wasze. [* Możliwe też: "według, około, dla".] [** Możliwe też: "jako mniej mającemu siły naczyniu kobiecemu", wtedy wyrazy "naczyniu kobiecemu" są peryfrazą kobiety.] [*** Inne lekcje: w liczbie pojedynczej: "współdziedziczący".] [**** Składniej: "aby nie doznawały przeszkód modlitwy".]Jv jak Sara okazała posłuszeństwo Abrahamowi, panem go nazwawszy; jej stałyście się dziećmi, dobro czyniąc i nie bojąc się żadnego rozdrażnienia*. [* Możliwe też: "przestraszenia".] uTak bowiem niegdyś i święte kobiety, mające nadzieję w Bogu, przystrajały siebie same, podporządkowując się swoim mężom,tale (ten) ukryty serca człowiek w niezniszczalności delikatnego i spokojnego ducha, co jest przed Bogiem wielce wyszukane.+sOKtórych niech będzie nie (ten) z zewnątrz splotu włosów i obłożenia złotem* lub wdziania szat przystrój, [* W tej formie słowo to oznacza biżuterię.]Yr+zastanawiając się (nad tym) w bojaźni nieskalanym zachowywaniem się waszym.Eq Podobnie kobiety podporządkowujące się swoim mężom, aby i jeśli niektórzy nie ulegają Słowu, przez kobiet zachowywanie się* bez słowa zostaliby zyskani, [* O postawie etycznej.];poByliście bowiem jak owce błąkające się, ale zwróciliście się teraz do Pasterza i Dozorującego* dusze wasze. [* Tu o Chrystusie. W Kościele termin ten oznacza biskupa.]o On grzechy nasze Sam wzniósł w ciele Jego na drzewo, aby grzechom uwięzieni* sprawiedliwości** zaczęlibyśmy żyć; jego sińcem zostaliście uleczeni. [* "grzechom uwięzieni" - sens: odsunąwszy się od grzechów.] [** Sens: dla sprawiedliwości.]wngOn znieważany nie w zamian znieważał, cierpiąc nie groził, wydawał się zaś sądzącemu sprawiedliwie;Vm%On grzechu nie uczynił ani (nie) został znaleziony podstęp w ustach Jego;2l]Ku temu bowiem zostaliście powołani, bo i Pomazaniec doznał cierpienia* za was, wam** pozostawiając wzór***, aby poszlibyście z tyłu śladami Jego; [* Inna lekcja: ,,umarł".] [** Inne lekcje zamiast "was, wam": "was, nam": "nas, wam"; "nas, nam".] [*** Według etymologii słowo to oznacza jakiś napis mistrza, podany jako wzór do przepisywania. Może oznaczać też jakiś znak, "zadrapanie", wskazujący drogę.]+kOJaka bowiem sława, jeśli (jako) grzeszący nawet policzkowani pozostajecie? Ale jeśli (jako) dobro czyniący nawet cierpiący pozostajecie, to łaską u Boga.ujcTo bowiem łaską, jeśli z powodu świadomości Boga wytrzymuje ktoś udręki, cierpiąc niesprawiedliwie.xiiDomownicy, podporządkowujcie się w całej bojaźni panom, nie jedynie dobrym i życzliwym, ale i wypaczonym.lhQWszystkim okażcie szacunek, braterstwo miłujcie, Boga bójcie się, królowi okazujcie szacunek.dgAjako wolni i nie jako (za) zasłonę mający złości wolność, ale jako Boga niewolnicy.8fibo tak jest wola Boga, (by) dobro czyniąc nakładać kaganiec nierozsądnych ludzi brakowi poznania*; [* Logiczny szyk: "brakowi poznania (niewiedzy) nierozsądnych ludzi".]zemczy to dowódcom jako przez niego posyłanym ku ukaraniu zło czyniących, (ku) pochwale zaś dobro czyniących;qd[ Podporządkujcie się każdemu ludzkiemu ustanowieniu z powodu Pana: czy to królowi jako górującemu,fcE obracanie się* wasze wśród pogan mając piękne, aby, w czym szkalują was jako zło czyniących, dzięki pięknym dziełom zastanawiając się oddaliby chwałę Bogu w dniu dozorowania. [* Metafora życia etycznego.]b3 Umiłowani. zachęcam. (by) jako mieszkający obok* i obcokrajowcy powstrzymywać się** (od) cielesnych pożądań, które biorą udział w wojnie przeciw duszy; [* To i następne określenie jest metaforą polityczną.] [** Składniej: "byście (...) powstrzymywali się".] A~~Z}||u{{XzFyyGxx5ww8vvuttuss rrTqqqpFoo)nn0mmrll5jjj=iiqhhNgg6fee9ddPccbb,aaA```3_5^t]]o\\3[[(ZZ6YY"XXX:WW+VVwUUjT}T'SSbRRZQQ]PPVOO.NN(MLL1KjK0JJIII[HH)GGFEE\DDiCBkB#A@.>=<;:9D87Z66:54(322q11n/-`,,2+*L)(''e&&I%$$A##+"!Y  7w(<l:oQ Xb  W z Q NiJ_1#"WE'Ja, ilu pokocham, upominam i karcę. Bądź gorliwy więc i zmień myślenie.}Dsradzę ci kupić u mnie złoto wypalone* z ognia, aby wzbogaciłeś się, i szaty białe, aby odziałeś się i nie stał się widoczny wstyd nagości twej; i maścią namaścić oczy twe, aby widziałeś. [* Przetopione, oczyszczone w ogniu.]'CGBo mówisz że: Bogaty jestem i wzbogaciłem się i niczego potrzebę mam, a nie wiesz, że ty jesteś nędzny, i godny litości, i biedny, i ślepy, i nagi;`B9Tak, skoro letni jesteś i ani gorący ani zimny. zamierzam cię wyrzygać z ust mych.[A/Znam twe czyny, bo ani zimny jesteś, ani gorący. Oby zimny byłeś lub gorący.@A zwiastunowi w Laodycei zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi Amen, świadek wierny i prawdziwy, początek stworzenia Boga.B? Mający ucho niech usłyszy, co duch mówi zgromadzeniom.g>G Zwyciężający, uczynię go kolumną w przybytku Boga mego i na zewnątrz nie wyjdzie już, i napiszę na nim imię Boga mego i imię miasta Boga niego, nowej Jeruzalem, schodzącej z nieba od Boga mego, i imię me nowe.U=# Przychodzę szybko. Trzymaj, co masz, aby nikt (nie) wziął wieńca twego.C< Bo ustrzegłeś słowo wytrwałości mej i ja ciebie ustrzegę od godziny doświadczania mającej przychodzić na (świat) zamieszkały cały, (by) wypróbować mieszkających na ziemi.a;; Oto daję z synagogi Szatana, (z) mówiących, (że) oni Judejczykami (są), a nie są, ale kłamią. Oto uczynię ich, (tak że) przyjdą i pokłonią się przed stopami twymi, i poznają, że ja umiłowałem cię.::mZnam twe czyny; oto dałem przed tobą drzwi otwarte, których nikt (nie) może zamknąć je - bo małą masz moc, a ustrzegłeś me słowo, i nie wyparłeś się imienia mego.z9mA zwiastunowi w Filadelfii zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi święty, prawdziwy, mający klucz Dawida, otwierający i nikt (nie) zamknie, i zamykający* i nikt (nie) otwiera. [* Sens: "gdyby zamknął" (wynika to z braku rodzajnika).]D8Mający ucho niech posłucha, co duch mówi zgromadzeniom.%7CZwyciężający tako odzieje się w szaty białe, i nie zetrę imienia jego z księgi życia, i wyznam imię jego wobec Ojca mego i wobec zwiastunów jego.}6sAle masz trochę imion w Sardes, które nie splamiły szat ich, i chodzić będą ze mną w białych, bo godni są.Y5+Przypomnij sobie więc, jak wziąłeś i usłyszałeś, i strzeż, i zmień myślenie. Jeśli więc nie będziesz czuwać, nadejdę jak złodziej i nie będziesz wiedzieć, jaką godziną nadejdę na ciebie.C4Stawaj się czuwającym i utwierdź (resztę)*, którzy mają umrzeć, nie bowiem znalazłem twe czyny dopełnione przed Bogiem mym. [* Dosłownie: "pozostałe, które", rodzaj nijaki.]23 _A zwiastunowi w Sardes zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi mający siedem duchów Boga i siedem gwiazd. Znam twe czyny, że imię masz, że żyjesz, a martwy jesteś.B2Mający ucho niech usłyszy, co duch mówi zgromadzeniom.F1Jak i ja wziąłem od Ojca mego, i dam mu gwiazdę poranną.S0i paść będzie je laską żelazną, jak naczynia gliniane są kruszone.a/;I zwyciężający i strzegący aż do końca czynów mych, dam mu władzę nad narodami9.mLecz co macie, utrzymajcie aż (kiedy) przyjdę.%-CWam zaś mówię, pozostałym w Tiatyrze, ilu nie mają nauki tej, którzy nie poznali "głębin Szatana", jak mówią, nie rzucam na was innego ciężaru.,3I dzieci jej zabiję śmiercią. I poznają wszystkie zgromadzenia, że ja jestem badający nerki i serca, i dam wam każdemu według czynów jego.{+oOto rzucam ją na łoże, a cudzołożących z nią w ucisk wielki, jeśli nie zmienią myślenia od czynów ich.c*?I dałem jej czas. aby zmieniła myślenie, i nie chce zmienić myślenia z rozpusty jej.G)Ale mam przeciw tobie, że dopuszczasz kobietę Jezabel, nazywającą siebie prorokinią, i naucza i zwodzi moje sługi, (by) uprawiać rozpustę i zjeść ofiarowane wizerunkom (bożków).~(uZnam twe czyny i miłość i wiarę i służbę i wytrwałość twą, i czyny twe ostatnie większe (od) pierwszych.J' I zwiastunowi w Tiatyrze zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi Syn Boga, mający oczy jego jak płomień ognia, a stopy jego podobne spiżowemu kadzidłu*. [* W oryginale znaczenie niepewne.]K&Mający ucho niech usłyszy, co duch mówi zgromadzeniom. Zwyciężającemu dam mu manny ukrytej i dam mu gałkę białą, a na gałce imię nowe napisane, które nikt zna, jeśli nie biorący.%wZmień myślenie więc. Jeśli zaś nie, przychodzę przeciw tobie szybko, i wojować będę z nimi mieczem ust mych.F$Tak masz i ty trzymających się nauki nikolaitów podobnie.Y#+Ale mam przeciw tobie trochę, bo masz tam trzymających się nauki Balaama, który nauczał Balaka rzucić obrazę przed synów Izraela, (by zjedli) ofiarowane wizerunkom (bożków) i (uprawiali rozpustę).c"? Wiem, gdzie zamieszkujesz: gdzie tron Szatana, a trzymasz się imienia mego i nie wyparłeś się wiary mej i w dniach, (gdy) Antypas, świadek mój, wierny mój, który zabity został u was, gdzie Szatan zamieszkuje.k!O I zwiastunowi w Pergamonie zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi mający miecz obosieczny ostry.  Mający ucho niech usłyszy, co duch mówi zgromadzeniom. Zwyciężający nie dozna niesprawiedliwości od śmierci drugiej.oW Nic nie bój się (tego), co masz cierpieć. Oto zamierza rzucać oszczerca z was do strażnicy, aby wypróbowani zostaliście, i mieć będziecie ucisk dni dziesięć. Stawaj się wierny aż do śmierci. i dam ci wieniec życia.M Znam twój ucisk i biedę, ale bogaty jesteś, i bluźnienie od mówiących, (że) Judejczykami (są) oni, a nie są, ale synagogą* Szatana. [* Etymologicznie też "zebraniem", "zgromadzeniem".]wA zwiastunowi w Smyrnie zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi pierwszy i ostatni, który stał się martwy i ożył.Mający ucho niech usłyszy, co duch mówi zgromadzeniom. Zwyciężającemu dam mu zjeść z drzewa życia, które jest w raju Boga.W'Ale to masz, że nienawidzisz czynów nikolaitów, których i ja nienawidzę.T!Przypominaj sobie więc, skąd spadłeś. i zmień myślenie, i pierwsze czyny uczyń. Jeśli zaś nie, przychodzę przeciw tobie i ruszę świecznik twój z miejsca jego, jeśli nie zmienisz myślenia.taAle mam przeciw tobie, że miłość* twą pierwszą* opuściłeś. [* Początkową miłość braterską.][/I wytrwałość masz, i zniosłeś z powodu imienia mego, i nie znużyłeś się.8iZnam czyny twe i trud i wytrwałość twą, i że nie możesz znieść złych, i wypróbowałeś nazywających siebie wysłannikami, a nie są, i znalazłeś ich kłamliwymi." ?Zwiastunowi w Efezie zgromadzenia napisz: Te (rzeczy) mówi trzymający siedem gwiazd w prawicy jego, chodzący w środku siedmiu świeczników złotych.e ETajemnicę siedmiu gwiazd, które ujrzałeś na prawicy mej, i siedem świeczników złotych: Siedem gwiazd zwiastunami* siedmiu zgromadzeń są i świeczników siedem siedmioma zgromadzeniami są. [* Wysłańcami (do).]k QZapisz więc, co* ujrzałeś i co* (jest) i co* ma stać się po tym. [* Dosłownie "te, które".]u ei żyjący, i stałem się martwy i oto żyjący jestem na wieki wieków, i mam klucze śmierci i otchłani. +I gdy ujrzałem go, padłem do stóp jego jak martwy. I położył prawicę jego na mnie mówiąc: Nie bój się. Ja jestem pierwszy i ostatni,3 ai mający w prawej ręce jego gwiazd siedem i z ust jego miecz obosieczny ostry wychodzący, i twarz* jego jak słońce pojawia się w mocy jego. [* Wygląd? spojrzenie?]b ?I stopy jego podobne spiżowemu kadzidłu* jak w piecu rozpalonej**, i głos jego jak głos wód wielu, [* W oryginale znaczenie niepewne.] [** Nie jest jasne, do czego słowo "rozpalonej" się odnosi. Rękopisy starożytne poprawiają na "rozpalonemu" (metalowi), względnie "rozpalonym" (w piecu), albo też na "rozpalone" (mianowicie stopy).]i MZaś głowa jego i włosy białe jak wełna biała, jak śnieg, i oczy jego jak płomień ognia.    i w środku świeczników podobnego Synowi Człowieka, odzianego powłóczystą (szatą) i opasanego na piersiach pasem złotym.   I obróciłem się. (by) widzieć głos, który mówił ze mną. I obróciwszy się ujrzałem siedem świeczników złotych,2  _ mówiący: Co widzisz, zapisz do zwoju i poślij siedmiu zgromadzeniom, do Efezu, i do Smyrny, i do Pergamonu, i do Tiatyry, i do Sardes, i do Filadelfii, i do Laodycei.  9 Byłem w duchu w Pańskim dniu* i usłyszałem za mną głos wielki jak trąby, [* W niedzielę? Albo: byłem duchem przy dniu ostatecznym, Pańskim.]+  Q Ja Jan, brat wasz i współuczestnik w ucisku i królestwie i wytrwałości w Jezusie, (byłem) na wyspie zwanej Patmos z powodu słowa Boga i świadectwa Jezusa.b  ?Ja jestem Alfa i Omega, mówi Pan Bóg, Będący, i Był. i Przychodzący, Wszechwładca.3 aOto przychodzi z chmurami, i zobaczy go każde oko, i którzy go przebodli. i uderzą się* przez niego wszystkie plemiona ziemi. Tak, amen. [* W piersi (gest żałoby).]t ci uczynił nas królestwem, kapłanami Boga i Ojca jego - jemu chwała i potęga na wieki [ wieków]. Amen.B i od Jezusa Pomazańca, (który) świadkiem wiernym, pierworodnym (z) martwych i władcą królów ziemi. Miłującemu nas i (temu który uwolnił) nas z grzechów naszych w krwi jego -% EJan siedmiu (społecznościom) zwołanych* w Azji**. Łaska wam i pokój od (tego który) Będący i Był i Przychodzący i od siedmiu duchów, które przed tronem jego, [* O Kościołach lokalnych, można tłumaczyć także "zgromadzenie"] [** Tzn. prowincji rzymskiej zwanej Azją.]~ wSzczęśliwy odczytujący i (ci) słuchający słów proroctwa i strzegący, (co) w nim napisane, bowiem pora bliska.E który poświadczył* słowo Boga i świadectwo Jezusa Pomazańca, ile ujrzał. [* Poświadczył spisując, a więc i teraz poświadcza czytelnikowi, że słowem Boga jest i świadectwem.] /Objawienie* Jezusa Pomazańca**, które dał mu Bóg, (by) pokazać sługom jego, co ma stać się (szybko); i oznaczył, wysławszy przez zwiastuna*** jego słudze jego Janowi, [* Etymologicznie: "odsłonięcie".] [** Pomazańca = Mesjasza = Chrystusa.] [*** Wysłannika.]6 gjedynemu Bogu, Zbawicielowi naszemu przez Jezusa Pomazańca, Pana naszego, chwała, wielkość, siła i władza przed każdym wiekiem, i teraz, i na wszystkie - wieki. Amen.q ]Zaś mogącemu ustrzec was nieupadłymi i postawić wobec chwały Jego (jako) niewinnych w rozradowaniu,O tych zaś* zbawiajcie z ognia porywając*, (dla) tych zaś miejcie litość w bojaźni**, nienawidząc i (tej) od ciała splamionej tuniki. [* Inne lekcje zamiast "tych zaś zbawiajcie z ognia porywając": "tych zaś zbawiajcie z ognia porywając w bojaźni": "tych zaś w bojaźni zbawiajcie z ognia porywając"; "zbawiajcie z ognia porywając"; "z ognia porywajcie".] [** Inne lekcje zamiast "dla tych zaś miejcie litość w bojaźni": "rozsądzających sobie zaś miejcie litość w bojaźni"; "tych zaś zawstydzajcie w bojaźni"; bez słów: "dla tych zaś miejcie litość".]7~ iI (dla) tych miejcie litość rozsądzających sobie*, [* Przypuszczalny sens: wątpiących, lub: błędnie interpretujących. Możliwy przekład: "rozsądzanych". Inne lekcje zamiast "miejcie litość rozsądzających sobie": "zawstydzajcie rozsądzających sobie"; "zawstydzajcie, rozsądzając sobie"; "miejcie litość, rozsądzając sobie"; "miejcie litość dla rozsądzającego sobie"; bez słowa "rozsądzających sobie".]} {siebie samych w miłości Boga ustrzeżcie, czekając na litość Pana naszego, Jezusa Pomazańca, ku życiu wiecznemu.|| sWy zaś, umiłowani, nadbudowując siebie samych (na) najświętszej waszej wierze, w Duchu Świętym modląc się,M{ Tymi są (ci) wprowadzający rozłamy, zmysłowi, Ducha nie mający.>z wże mówili wam, że: "W ostatnim czasie będą szydercy, według swoich pożądań idący bezbożności*". [* Porządek logiczny: "idący według swoich pożądań bezbożności".]!y =Wy zaś, umiłowani, przypomnijcie sobie słowa wcześniej powiedziane przez wysłanników* Pana naszego, Jezusa Pomazańca, [* Inaczej: "Apostołów".]Tx #Ci są narzekającymi, skarżącymi się na los, według pożądań swoich idącymi, i usta ich mówią nadmiernie wielkie*, podziwiającymi osoby zysku gwoli. [* Możliwy przekład: "nadmiernie wiele".]6w g(by) uczynić osądzenie przeciw wszystkim i zawstydzić każdą duszę za wszystkie dzieła bezbożności ich, którymi okazali bezbożność*, i za wszystkie twarde, które powiedzieli przeciw Niemu grzesznicy bezbożni". [* "dzieła bezbożności (...) okazali bezbożność" - figura etymologica.]v Prorokował zaś i im siódmy od Adama Henoch, mówiąc: "Oto przyszedł Pan wśród świętych dziesiątkach tysięcy Jego,u ! falami dzikimi morza. wypluwającymi swoje wstydy, gwiazdami błąkającymi się, (dla) których mrok ciemności na wiek jest ustrzeżony.]t 5 Ci są na agapach* waszych wrzodami** wspólnie ucztującymi bez bojaźni, siebie samych pasącymi, chmurami bezdeszczowymi przez wiatry przenoszonymi, drzewami późnojesiennymi bez owocu, dwakroć umarłymi. wykorzenionymi, [* Najdosłowniej: "miłościach".] [** Przekład niepewny. Inne możliwe znaczenia: "rafa, plama, zmaza, burza".]s  Biada im, bo drogą Kaina poszli, i łudzeniu (za) Balaama zapłatę dali się stracić, i buntowi Korego dali się zgubić.Mr  Ci zaś (o) jakich nie znają, krzywdząco mówią*, (o) jakich zaś zgodnie z naturą jak nierozumne istoty żywe wiedzą, przez te dają się niszczyć. [* Inaczej: "spotwarzają", "bluźnią".]tq c Zaś Michał archanioł, gdy (z) oszczercą* rozsądzając rozmawiał o Mojżesza ciele, nie odważył się osądzenia wnieść krzywdzącego mówienia**, ale powiedział: Oby ukarał cię Pan. [* Inaczej: "diabłem".] [** Możliwy przekład: "osądzenia wnieść o krzywdzące mówienie", "krzywdzącego mówienia" - możliwe: "bluźnierstwa", "zniesławienia".]p )Podobnie jednakże i ci śniący ciało kalają, Państwo* zaś odrzucają, (o) Chwałach zaś krzywdząco mówią**. [* Jest to pojęcie abstrakcyjne utworzone od "pan". Możliwe też "Pańskość"; o "Pańskości" Chrystusa.] [** Inaczej: "spotwarzają", "bluźnią".]ko QJak Sodoma i Gomora, i (te) około nich miasta (w) podobny sposób (do) tych, (które oddały się nierządowi) i (które odeszły) za ciałem innym - są wyłożone (jako) pokazanie, ognia wiecznego sprawiedliwość znosząc.n Zwiastunów*, (tych), (którzy) nie (ustrzegli) swego panowania**, ale (którzy pozostawili) własne pomieszczenie, do osądzenia wielkiego dnia więzami wiecznymi pod mrokiem ustrzegł. [* Inaczej: "aniołów".] [** Możliwy przekład: "początku".] m Przypomnieć zaś wam chcę, wiedzącym wam wszystko, że Pan raz* lud z ziemi Egiptu wybawiwszy, drugi raz (tych), (którzy) nie uwierzyli, wygubił. [* Inne lekcje zamiast "wszystko, że Pan raz": "raz wszystko, że Jezus"; "raz wszystko, że Pan": "raz wszystko, że Bóg"; "raz wszystkim, że Bóg Pomazaniec"; "raz to, że Pan"; "wszystko, że Jezus raz"; "wszystko, że Bóg raz".]_l 9Wślizgnęli się bowiem jacyś ludzie, od dawna zawczasu zapisani na ten sąd, bezbożni, Boga naszego łaskę zamieniający na rozpasanie i (tego) jedynie Władcę i Pana naszego, Jezusa Pomazańca, odrzucający.k Umiłowani, całą gorliwość sobie czyniąc, (by) pisać wam o wspólnym naszym* zbawieniu, konieczność powziąłem, (by) napisać wam, zachęcając, (by) walczyć dla raz przekazanej świętym** wiary. [* Inne lekcje: bez "naszym".] [** O chrześcijanach.]Ej litość wam, i pokój, i miłość oby została pomnożona.[i 3Juda, Jezusa Pomazańca* niewolnik, brat zaś Jakuba, w Bogu Ojcu umiłowanym** i (przez) Jezusa Pomazańca*** ustrzeżonym powołanym: [* Tu i dalej znaczenie etymologiczne: normalnie już jak imię własne: "Chrystus".] [** Odnosi się do adresatów listu. Inna lekcja: "uświęconym".] [*** Możliwy przekład: "dla Jezusa Pomazańca".]h 1Mam nadzieję zaś zaraz cię zobaczyć, i ustami do ust pomówimy. [15] Pokój ci. Pozdrawiają cię przyjaciele. Pozdrów przyjaciół imiennie.Vg ' Wiele miałem napisać ci, ale nie chcę przez atrament i trzcinę ci pisać.f ' Demetriuszowi zaświadczone jest przez wszystkich i przez samą prawdę. I my zaś świadczymy i wiesz, że świadectwo nasze prawdziwe jest.qe ] Umiłowany, nie naśladuj zła, ale dobro. Dobro czyniący z Boga jest; zło czyniący nie ujrzał Boga. d  Dla tego, jeśli przyjdę, przypomnę jego dzieła, które czyni, słowami złymi wygadując (na) nas. I nie zadowalając się tymi, ani on przyjmuje (tych) braci, i chcącym zabrania, i ze (społeczności) zwołanych* wyrzuca. [* Gmina, Kościół lokalny.]$c C Napisałem coś (do) (społeczności) zwołanych*, ale kochający pierwszeństwo (wśród) nich Diotrefes nie przyjmuje nas. [* Gmina, Kościół lokalny.]^b 7My więc winniśmy podejmować takich, aby współpracownikami staliśmy się prawdy.>a yDla bowiem imienia wyszli, nic (nie) biorąc od pogan.B` którzy poświadczyli twą miłość wobec (społeczności) zwołanych*; tych dobrze uczynisz wyprawiając** godnie Boga. [* O gminie, Kościele lokalnym.] [** Zaopatrzonych na drogę.]i_ MUmiłowany. godnie wiary czynisz, co jeśli pracujesz dla braci i to obcych*, [* Cudzoziemców.]e^ EWiększej (od) tych nie mam radości, (że) słyszę (że) moje dzieci w prawdzie chodzące.] Uradowałem się bowiem bardzo, (gdy przychodzili) bracia i (gdy świadczyli) twej prawdzie, jako ty w prawdzie chodzisz.\  Umiłowany, co do wszystkich życzę, (by) ci (dobrze się wiodło) i (byś był zdrowym), jako dobrze się wiedzie twej duszy.X[ -Starszy* Gajuszowi umiłowanemu, którego ja miłuję w prawdzie. [* Prezbiter.]7Z k Pozdrawiają cię dzieci siostry twej wybranej.CY  Wiele mając wam pisać, nie chciałem przez kartę i atrament*, ale nadzieję mam (być) u was i ustami do ust powiedzieć, aby radość nasza wypełniona była. [* Jakby "czarność".] X ; Mówiący bowiem mu ("raduj się")* jest wspólnikiem dzieł jego złych. [* Słowo "raduj się" używane było przy przywitaniu. Tu w bezokoliczniku.]NW  Jeśli ktoś przychodzi do was i tej nauki nie przynosi, nie przyjmujcie go do domu i ( ,,raduj się")* mu nie mówcie. [* Słowo "raduj się" używane było przy przywitaniu. Tu w bezokoliczniku.]~V w Każdy wyprzedzający i nie pozostający w nauce Pomazańca, Boga nie ma. Pozostający w nauce, ten i Ojca i Syna ma.mU UPatrzcie na siebie, aby nie zatraciliście, co wypracowaliśmy, ale zapłatę pełną odebraliście.T Bo liczni zwodziciele wyszli na świat, nie wyznający Jezusa Pomazańca przybyłego w ciele. To jest zwodziciel i przeciwnik Pomazańca.S +I ta jest miłość, aby chodziliśmy według przykazań jego. To przykazanie jest, jako usłyszeliście od początku, aby w nim chodziliście.R  I teraz proszę cię, Pani, nie jak przykazanie nowe pisząc ci, ale które mamy od początku, aby miłowaliśmy jedni drugich.{Q qUradowałem się bardzo, że znalazłem z dzieci twych chodzące w prawdzie, jako przykazanie wzięliśmy od Ojca.P (Niech) będzie z nami łaska, miłosierdzie, pokój od Boga Ojca i od Jezusa Pomazańca, Syna Ojca, w prawdzie i miłości.NO ze względu na prawdę pozostającą w nas, i z nami będzie na wiek.(N MStarszy* (do) wybranej Pani i dzieci jej, które ja miłuję w prawdzie, i nie ja jedyny, ale i wszyscy znający** prawdę; [* Prezbiter.] [** Którzy poznali.]:MoDzieci, ustrzeżcie się od wizerunków (bogów).GLWierny zaś, że Syn Boga nadchodzi i dał nam myślenie, aby poznawaliśmy Prawdziwego. I jesteśmy w Prawdziwym, w Synu jego. Jezusie Pomazańcu: ten jest prawdziwy Bóg i życie wieczne.DKWiemy, że z Boga jesteśmy, i świat cały w złym leży.{JoWiemy, że każdy zrodzony z Boga nie grzeszy, ale który zrodził się z Boga strzeże go, i zły nie dotyka go.SIWszelka niesprawiedliwość grzechem jest; i jest grzech nie ku śmierci.iHKJeśli ktoś ujrzy brata jego grzeszącego grzechem nie ku śmierci, (niech) poprosi, i da mu życie, (tym) grzeszącym nie ku śmierci. Jest grzech ku śmierci, nie co do tego* mówię, aby prosił. [* Grzechu mianowicie.]tGaI jeśli wiemy, że słucha nas. (o) co poprosimy, wiemy, że mamy prośby, które poprosiliśmy od niego.FI ta jest śmiałość*, którą mamy do niego, że jeśli (o) coś poprosimy według woli jego. słucha nas. [* Otwartość, ufność.]hEI To napisałem wam, aby wiedzieliście, że życie macie wieczne, wierzącym w imię Syna Boga.FD Mający Syna ma życie. Nie mający Syna Boga życia nie ma.`C9 I to jest świadectwo, że życie wieczne dał nam Bóg, i to życie w Synu jego jest.(BI Wierzący w Syna Boga ma świadectwo w sobie. Nie wierzący Bogu kłamcą uczynił go, bo nie uwierzył w świadectwo, którym zaświadczył Bóg o Synu jego.A  Jeśli świadectwo ludzi bierzemy, świadectwo Boga większe jest, bo to jest świadectwo Boga, że zaświadczył o Synu jego.3@aDuch, i woda, i krew, i trzej w jedno są.#?ABo trzej są świadczący:+>OTen jest, (który przyszedł) przez wodę i krew, Jezus Pomazaniec. Nie w wodzie jedynie, ale w wodzie i we krwi. I duch jest świadczący, bo duch jest prawdą.b==Kto [zaś] jest zwyciężający świat, jeśli nie wierzący, że Jezus jest Synem Boga?|<qBo wszystko zrodzone z Boga, zwycięża świat. I to jest zwycięstwo, (które zwyciężyło) świat, wiara nasza.p;YTa bowiem jest miłość Boga, aby przykazań jego strzegliśmy; i przykazania jego ciężkie nie są.i:K(Po) tym poznajemy, że miłujemy dzieci Boga, kiedy Boga miłujemy i przykazania jego czynimy.9 1Każdy wierzący, że Jezus jest Pomazańcem, z Boga zrodził się, i każdy miłujący (tego), (który zrodził), miłuje [i] zrodzonego z niego.V8%I to przykazanie mamy od niego. aby miłujący Boga. miłował i brata jego._77Jeśli ktoś rzekłby: ,, Miłuję Boga", a brata jego nienawidziłby, kłamcą jest. Bowiem nie miłujący brata jego, którego ujrzał*. Boga, którego nie ujrzał*, nie może miłować. [* I widzi (perfectum).]56eMy miłujemy, bo on pierwszy umiłował nas.I5 Strach nie jest w miłości, ale doskonała miłość na zewnątrz wyrzuca strach, bo strach udrękę ma*, zaś bojący się nie stał się pełny w miłości. [* Pociąga za sobą udrękę.]=4sW tym doskonała się stała miłość z nami, (że) śmiałość mamy* w dniu sądu, że jak On jest, i my jesteśmy w świecie tym. [* Oczekujemy śmiało, z ufną pewnością.]z3mI my poznaliśmy i uwierzyliśmy miłości, którą ma* Bóg w nas. Bóg miłością jest i pozostający w miłości w Bogu pozostaje, i Bóg w nim pozostaje. [* Sens zapewne: ponieważ ją wlał, objawił w nas: albo: ma miłość do nas.]T2!Który wyzna, że Jezus jest Synem Boga, Bóg w nim pozostaje i on w Bogu.W1'I my obejrzeliśmy i świadczymy, że Ojciec wysłał Syna, Wybawcę świata.Z0- (Po) tym poznajemy, że w nim pozostajemy i on w nas, że z Ducha jego dał nam./ Boga nikt nigdy (nie) obejrzał. Jeśli miłujemy jedni drugich, Bóg w nas pozostaje i miłość jego w nas doskonała jest.].3 Umiłowani, jeśli tak Bóg umiłował nas, i my winniśmy jedni drugich miłować.0-Y W tym jest miłość, nie że my umiłowaliśmy Boga, ale że on sam umiłował nas i wysłał Syna jego, przebłaganie* za grzechy nasze. [* Ofiarę przebłagalną.]+,O W tym stała się widoczna miłość Boga wśród nas, że Syna jego jednorodzonego wysłał Bóg na świat, aby żyliśmy* przez niego. [* Życie uzyskaliśmy.]?+yNie miłujący nie zna Boga, bo Bóg miłością jest.|*qUmiłowani. miłujmy jedni drugich. bo miłość z Boga jest, i każdy miłujący z Boga zrodzony jest i zna Boga.)My z Boga jesteśmy. Znający Boga słucha nas, który nie jest z Boga, nie słucha nas. Z tego poznajemy ducha prawdy i ducha zwodzenia.O(Oni ze świata są. Dla tego ze świata mówią i świat ich słucha.u'cWy z Boga jesteście, dzieci, i zwyciężyliście ich, bo większy jest (ten) w was, niż (ten) w świecie.&i wszelki duch, który nie wyznaje Jezusa, od Boga nie jest, i to jest (ten) przeciwnika Pomazańca*, (o) którym usłyszeliście, że przychodzi, i teraz w świecie jest już. [* Albo też ktoś, kto chce zająć miejsce Pomazańca, zamiast Niego.]{%o(Po) tym poznajecie ducha Boga: wszelki duch, który wyznaje Jezusa Pomazańca w ciele przybyłego, od Boga jest,$ Umiłowani, nie każdemu duchowi wierzcie, ale badajcie duchy, czy z Boga (są), bo liczni kłamliwi prorocy wyszli na świat. # I strzegący przykazań jego w Nim pozostaje i On w nim. I (po) tym poznajemy, że pozostaje w nas: z Ducha, którego nam dał."%I to jest przykazanie jego, aby uwierzyliśmy imieniu Syna jego, Jezusa Chrystusa, i miłowaliśmy jedni drugich, jako dał przykazanie nam.!i (o) co prosić będziemy, otrzymujemy od niego, bo przykazania jego strzeżemy i (te) podobające się przed nim czynimy.Y +Umiłowani, jeśli serce [nas] nie będzie obwiniać, śmiałość mamy do BogamSbo jeśli obwiniać będzie nas serce, bo większy jest Bóg (od) serca naszego i poznaje wszystko.]3[I] (po) tym poznamy, że z prawdy jesteśmy, i wobec niego przekonamy serce nasze,NDzieci, nie miłujmy słowem ani językiem, ale w czynie i prawdzie.CKtóry zaś miałby (dostatek)* świata i widziałby brata jego potrzebę mającego i zamknąłby (wnętrze)** jego od niego, jak miłość Boga pozostaje w nim? [* Dosłownie: "życie", w sensie: "środki na życie zapewnione".] [** Dosłownie "wnętrzności" (symbolizujące uczucia, zwłaszcza współczucie).]+(Po) tym poznaliśmy miłość, że on za nas życie* jego położył. I my winniśmy za braci życie* położyć. [* Dusza oznacza tu życie.]1Każdy nienawidzący brata jego człowieka zabójcą jest, i wiecie, że wszelki człowieka zabójca nie ma życia wiecznego w nim pozostającego.s_My wiemy, że przeszliśmy ze śmierci w życie, bo miłujemy braci. Nie miłujący pozostaje w śmierci.E [I] nie dziwcie się, bracia, jeśli nienawidzi was świat. Nie jako Kain ze złego był i zabił brata jego. I dzięki czemu zabił go? Bo czyny jego złe były, zaś brata jego sprawiedliwe.dA Bo ta jest wieść, którą usłyszeliście od początku, aby miłowaliśmy jedni drugich. W tym widoczne są dzieci Boga i dzieci oszczercy: każdy nie czyniący sprawiedliwości nie jest z Boga. i nie miłujący brata jego. Każdy zrodzony z Boga grzechu nie czyni, bo nasienie jego w nim pozostaje. I nie może grzeszyć, bo z Boga zrodzony jest.J Czyniący grzech z oszczercy jest, bo od początku oszczerca grzeszy. Po to stał się widocznym Syn Boga, aby zniweczył* dzieła oszczercy. [* Dosłownie: "rozwiązał", czyli unieważnił.]wgDzieci, nikt niech (nie) zwodzi was. Czyniący sprawiedliwość sprawiedliwy jest, jako on sprawiedliwy jest.a;Każdy w nim pozostający nie grzeszy. Każdy grzeszący nie ujrzał go ani poznał go._7I wiecie, że on stał się widocznym, aby grzechy usunął, i grzech w nim nie jest.NKażdy czyniący grzech i bezprawie czyni, i grzech jest bezprawiem.b=I każdy mający nadzieję tę w nim, czyni nieskalanym siebie, jako on nieskalany jest.B }Umiłowani, teraz dziećmi Boga jesteśmy, a jeszcze nie stało się widoczne, czym będziemy. Wiemy, że jeśli stanie się widocznym, podobni jemu będziemy, bo ujrzymy go jako jest.!  =Spójrzcie, jakąż miłość dał nam Ojciec, aby dziećmi Boga zostaliśmy nazwani; i jesteśmy. Dla tego świat nie poznaje nas, bo nie poznał jego. Jeśli wiedzielibyście, że sprawiedliwy jest, poznajcie, że i każdy czyniący sprawiedliwość z niego zrodzony jest.% CI teraz, dzieci, pozostawajcie w nim, aby, gdy uczyni się widocznym, mieliśmy śmiałość i nie doznaliśmy zawstydzenia od niego (przy) przybyciu jego. I wy, namaszczenie, które wzięliście od niego, pozostaje w was i nie potrzebę macie, aby ktoś nauczał was; ale jak jego namaszczenie naucza was co do wszystkich (spraw), i prawdziwe jest i nie jest kłamstwem; i jako nauczył was, pozostawajcie w nim.-UTo napisałem wam o zwodzących was.QI ta (oto) jest obietnica, którą on sam obiecał nam, życie wieczne.!;Wy, co usłyszeliście od początku, w was niech pozostaje. Jeśli w was pozostanie, co od początku usłyszeliście, i wy w Synu i w Ojcu zostaniecie.U#Każdy wypierający się Syna, ani Ojca (nie) ma. Uznający Syna i Ojca ma.'Kto jest kłamcą, jeśli nie wypierający się: "Jezus nie jest Pomazańcem"? Ten jest przeciwnik Pomazańca, wypierający się Ojca i Syna.taNie napisałem wam, że nie znacie prawdy, ale że znacie ją, i że wszelkie kłamstwo z prawdy nie jest.eCI wy namaszczenie macie od Świętego i znacie wszyscy*. [* Wiele rękopisów: "wszystko".]Z nas wyszli, ale nie byli z nas. Gdyby bowiem z nas byli, pozostaliby z nami. Ale żeby stało się widoczne, że nie są wszyscy z nas.Dzieci. ostatnia godzina jest. i jako usłyszeliście, że przeciwnik Pomazańca* przychodzi. i teraz przeciwnicy Pomazańca liczni stali się. Stąd poznajemy, że ostatnia godzina jest. [* Albo też ktoś, kto chce zająć miejsce Pomazańca, zamiast Niego.]]3I świat przemija, i pożądanie jego, zaś czyniący wolę Boga pozostaje na wiek.9~kBo wszystko, (to) w świecie: pożądanie ciała, i pożądanie oczu, i samochwalstwo (tego) życia*, nie jest z Ojca, ale ze świata jest. [* Tego, co się w życiu posiada.]u}cNie miłujcie świata ani (tego co) w świecie. Jeśli ktoś miłuje świat, nie jest miłość Ojca w nim.g|GNapisałem wam, dzieci, że poznaliście Ojca. Napisałem wam, ojcowie, że poznaliście (tego co) od początku. Napisałem wam, młodzieńcy, że silni jesteście i słowo Boga w was pozostaje i zwyciężyliście złego.{w Piszę wam, ojcowie, że poznaliście (tego co) od początku. Piszę wam, młodzieńcy, że zwyciężyliście złego.Tz! Piszę wam, dzieci, że odpuszczone są wam grzechy z powodu imienia jego. y Zaś nienawidzący brata jego w ciemności jest i w ciemności chodzi, i nie wie, gdzie idzie, bo ciemność oślepiła oczy jego.Rx Miłujący brata jego w świetle pozostaje i potknięcie w nim nie jest.gwG Mówiący, w świetle (że jest), a brata jego nienawidzący, w ciemności jest aż do teraz. d~~}}t||:{zz$yx`ww viuuqtt_s7rr*qpoo:nGmmNllOk{jjihggee!dd8cc,bb"a:``__^v]\\{[[GZZ3YY/XX2WVV=UjU TSSRkQPOOTNNFM}LLPKK^JJ0IISHHIGG=F&EECCjBBCAA@??F>==C<<@;|; :99588&766V54433%2100S//U.--I,,c+*))E(''e&&%;$##;"! .Qt 8Z_(l4 t O  v7H8<5 I szósty wylał czaszę jego na rzekę wielką Eufrat. I wysuszona została woda jej, aby przygotowana została droga królów od wschodu słońca.p Y i zaczęli bluźnić Bogu nieba za bóle ich i za wrzody ich, i nie zmienili myślenia od czynów ich.  I piąty wylał czaszę jego na tron zwierzęcia; i stało się królestwo jego zaciemnione, i gryźli języki ich z bólu,, Q I spaleni zostali ludzie upałem wielkim, i zaczęli bluźnić imieniu Boga, mającego władzę nad plagami tymi, i nie zmienili myślenia, (by) dać mu chwałę.] 3I czwarty wylał czaszę jego na słońce. I dane zostało mu spalić ludzi ogniem.p YI usłyszałem ołtarz mówiący: Tak, Panie Boże, Wszechwładco, prawdziwe i sprawiedliwe sądy twe.U#bo krew świętych i proroków wylali, i krew im dałeś wypić; godni są.~uI usłyszałem zwiastuna wód mówiącego: Sprawiedliwy jesteś, Będący i Był, świątobliwy, bo te osądziłeś,V%I trzeci wylał czaszę jego w rzeki i źródła wód. I stała się krwią.I drugi wylał czaszę jego w morze. I stała się krew jak martwego, i każdy dech życia* umarł, (te) w morzu. [* Tzn. istota żywa.]0YI odszedł pierwszy i wylał czaszę jego w ziemię. I stał się wrzód zły i złośliwy na ludzi mających piętno zwierzęcia i kłaniających się obrazowi jego. I usłyszałem wielki głos z przybytku mówiący siedmiu zwiastunom: Idźcie i wylewajcie siedem czasz gniewu Boga na ziemię./WI napełniony został przybytek dymem od chwały Boga i od mocy jego i nikt (nie) mógł wejść do przybytku, aż dokonane zostanie siedem plag siedmiu zwiastunów.I jedna z czterech istot żywych dała siedmiu zwiastunom siedem czasz złotych, napełnionych gniewem Boga, żyjącego na wieki wieków.#i wyszli, siedmiu, zwiastunowie mający siedem plag z przybytku, odziani lnem czystym, lśniącym i opasani wokół piersi pasami złotymi.X)I po tych ujrzałem, i otwarty został przybytek namiotu świadectwa w niebie,D~Kto nie bać się będzie, Panie, i wysławi imię twe? Bo jedyny świątobliwy, bo wszystkie narody przyjdą i pokłonią się przed tobą, bo sprawiedliwe czyny twe ujawnione zostały.G}I śpiewają pieśń Mojżesza, sługi Boga, i pieśń baranka, mówiąc: Wielkie i zadziwiające czyny twe, Panie Boże, Wszechwładco; sprawiedliwe i prawdziwe drogi twe, królu narodów.7|gI ujrzałem jakby morze szklane zmieszane z ogniem, i zwyciężających zwierzę, i obraz jego, i liczbę imienia jego, stojących nad morzem szklanym, mających cytry Boga.{ )I ujrzałem inny znak na niebie wielki i zadziwiający, zwiastunów siedmiu mających plag siedem ostatnich, bo w nich dokona się gniew Boga.zI udeptana została tłocznia poza miastem, i wyszła krew z tłoczni aż do wędzideł koni na stadiów tysiąc sześćset.|yqI rzucił zwiastun sierp jego na ziemię i obrał winorośl ziemi i rzucił do tłoczni szału Boga, (to) wielkie.hxII inny zwiastun [wyszedł] od ołtarza, mający władzę nad ogniem, i zawołał wołaniem wielkim mającemu sierp ostry, mówiąc: Poślij twój sierp ostry i zerwij kiście winorośli ziemi, bo dojrzały winne grona jej.RwI inny zwiastun wyszedł z przybytku w niebie. mający i on sierp ostry.Zv-I rzucił siedzący na chmurze sierp jego na ziemię, i zżęta została ziemia.Wu'I inny zwiastun wyszedł z - przybytku, krzycząc - głosem wielkim - siedzącemu na - chmurze: Poślij sierp twój i zacznij żąć, bo przyszła godzina, (by) zżąć. bo wysuszone zostało żniwo ziemi.!t;I ujrzałem, a oto chmura biała, i na chmurze siedzący, podobny Synowi Człowieka, mający na głowie jego wieniec złoty i w ręce jego sierp ostry.:sm I usłyszałem głos z nieba mówiący: Napisz: Szczęśliwi martwi, w Panu umierający, od teraz. Tak, mówi duch, aby odpoczęli od trudów ich. Bowiem czyny ich idą z nimi.Vr% Tu wytrwałość świętych jest, strzegący przykazań Boga i wiary Jezusa.:qm I dym męczarni ich na wieki wieków wstępuje, i nie mają wypoczynku dniem i nocą, kłaniający się zwierzęciu i obrazowi jego, i jeśli ktoś bierze piętno imienia jego.9pk i sam napije się z wina szału Boga. zmieszanego, nierozcieńczonego w kielichu gniewu jego. i męczony będzie ogniem i siarką wobec zwiastunów świętych i wobec baranka.8oi I inny zwiastun, trzeci, nastąpił po nich mówiąc głosem wielkim: Jeśli ktoś kłania się zwierzęciu i obrazowi jego. i bierze piętno na czole jego lub na ręce jego,n1 inny zwiastun, drugi. nastąpił mówiąc: Upadł, upadł Babilon wielki. który z wina szału rozpusty jego napoił wszystkie narody.Gmmówiąc głosem wielkim: Ulęknijcie się Boga i dajcie mu chwałę, bo przyszła godzina sądu jego. i pokłońcie się (temu), (który uczynił) niebo i ziemię i morze i źródła wód.>luI ujrzałem innego zwiastuna lecącego w środku nieba. mającego dobrą nowinę wieczną ogłosić wobec siedzących na ziemi i wobec każdego narodu i plemienia i języka i ludu.Ik I w ustach ich nie zostało znalezione kłamstwo. Niewinni są.4jaCi są, którzy z kobietami nie splamili się, dziewicami bowiem są. Ci towarzyszący barankowi, gdzie szedłby, Ci kupieni zostali z ludzi, pierwocina Bogu i barankowi.PiI śpiewają [jak] pieśń nową przed tronem i przed czterema istotami żywymi i starszymi. I nikt (nie) mógł nauczyć się pieśni, jeśli nie sto czterdzieści cztery tysiące, kupieni z ziemi.Zh-I usłyszałem głos z nieba jak głos wód wielu i jak głos grzmotu wielkiego, a głos, który usłyszałem, jak cytrzystów grających na cytrach* ich. [* Dosłownie "kitara", instrument inny niż obecne.]'g II ujrzałem, a oto baranek stojący na górze Syjon, i z nim sto czterdzieści cztery tysiące, mające imię jego i imię Ojca jego napisane na czołach ich.#f? Tu mądrość jest: mający rozum niech przeliczy liczbę zwierzęcia, liczbą bowiem człowieka jest. A liczba jego sześćset sześćdziesiąt sześć.~eu i aby nie ktoś mógł kupić lub sprzedać, jeśli nie mający piętno, imię zwierzęcia lub liczbę imienia jego.5dc I czyni wszystkich, małych i wielkich, i bogatych i biednych, i wolnych i niewolników, aby dali im piętno* na rękę ich prawą lub na czoło ich, [* Odcisk pieczęci.],cQ I dane zostało mu dać ducha obrazowi zwierzęcia, aby i mówił obraz zwierzęcia i czynił, [aby] ilu nie pokłonią się obrazowi zwierzęcia, zostali zabici.#b? I zwodzi zamieszkujących na ziemi przez znaki, które dane zostało jej uczynić przed zwierzęciem, mówiąc zamieszkującym na ziemi, (by) uczynić obraz zwierzęciu, które* ma uderzenie miecza i ożyło. [* W oryginale rodzaj męski zaimka, choć "zwierzę" ma rodzaj nijaki.]jaM I czyni znaki wielkie, aby i ogień czyniło z nieba. (by) (schodził) na ziemię przed ludźmi.P` I władzę pierwszego zwierzęcia całą czyni przed nim. I czyni ziemię i na niej zamieszkujących, by pokłonili się zwierzęciu pierwszemu, którego uzdrowione zostało uderzenie śmierci jego.r_] I ujrzałem inne zwierzę wychodzące z ziemi, a miało rogi dwa podobne barankowi, i mówiło jak smok.)^K Jeśli ktoś do niewoli, do niewoli idzie; jeśli ktoś mieczem (ma) zostać zabitym, (jemu) mieczem zostać zabitym. Tu jest wytrwałość i wiara świętych.-]U Jeśli ktoś ma ucho niech usłyszy.+\O I pokłonią się mu wszyscy zamieszkujący na ziemi, którego nie jest zapisane imię jego w zwoju życia baranka zabitego (na ofiarę), od założenia świata.[7 I dane zostało mu uczynić wojnę ze świętymi i zwyciężyć ich, i dana została mu władza nad każdym plemieniem i ludem i językiem i narodem.|Zq I otworzyło pysk jego do bluźnierstw przeciw Bogu, (by) zelżyć imię jego i namiot* jego, w niebie rozbijających namioty. [* Sens "przybytek" (jak w czasie wędrówki Izraela przez pustynię, gdy zamiast budynku świątyni był namiot).]7Yg I dane zostały mu usta mówiące wielkości* i bluźnierstwa, i dana została mu władza uczynić (przez) miesięcy czterdzieści [i] dwa. [* Rzeczy brzmiące jak wielkie.](XI i pokłonili się smokowi, bo dał władzę zwierzęciu, i pokłonili się zwierzęciu mówiąc: Kto podobny zwierzęciu, i kto może zacząć wojować z nim?W+ I jedna z głów jego jak zarżnięta na śmierć, i uderzenie śmierci jego zostało uzdrowione. I zdziwiła się cała ziemia za zwierzęciem3V_ I zwierzę, które ujrzałem, było podobne panterze, a stopy jego jak niedźwiedzia, a pysk jego jak pysk lwa. I dał mu smok moc jego, i tron jego, i władzę wielką.PU  I ujrzałem z morza zwierzę wychodzące, mające rogów dziesięć i głów siedem, i na rogach jego dziesięć diademów, i na głowach jego imię* bluźnierstwa. [* Część rękopisów "imiona".]HT  I rozgniewał się smok na kobietę, i odszedł uczynić wojnę z pozostałymi (z) nasienia jej, strzegącymi przykazań Boga i mającymi świadectwo Jezusa. [18] I stanął na piasku morza.S I pomogła ziemia kobiecie, i otworzyła ziemia usta jej i połknęła rzekę, którą rzucił* smok z ust jego. [* Wylał.]xRi I rzucił* wąż z ust jego za kobietą wodę jak rzekę, aby ją przez rzekę niesioną uczynił. [* Wylał.];Qo I dane zostały kobiecie dwa skrzydła orła wielkiego, aby leciała na pustkowie na miejsce jej, gdzie karmiona jest tam porą i pory i połowę pory. z dala od oblicza węża."P= I gdy ujrzał smok, że rzucony został na ziemię, zaczął ścigać kobietę, która urodziła mężczyznę*. [* Dosłownie "istotę płci męskiej".]0OY Dla tego cieszcie się niebiosa, i w nich rozbijający namioty. Biada ziemi i morzu, bo zeszedł oszczerca do was mający furię wielką, wiedząc, że mały czas ma.)NK I oni zwyciężyli go przez krew baranka, i przez słowo świadectwa ich, i nie umiłowali życia* ich aż do śmierci. [* "Dusza" oznacza tu życie doczesne.]yMk I usłyszałem głos wielki na niebie mówiący: Teraz stało się wybawienie i moc, i królowanie Boga naszego, i władza Pomazańca jego, bo rzucony został oskarżyciel braci naszych, oskarżający ich przed Bogiem naszym dniem i nocą. Biada drugie odeszło, oto biada trzecie przychodzi szybko.p=Y I w ową godzinę stało się trzęsienie wielkie, i (jedna) dziesiąta miasta upadła, i zabici zostali w trzęsieniu imiona* ludzi tysięcy siedem, a pozostali przestraszeni stali się i dali chwałę Bogu nieba. [* Tzn. osoby.]<} I usłyszeli głos wielki z nieba mówiący im: Wejdźcie tu. I weszli do nieba w chmurze, i zobaczyli ich wrogowie ich.; I po trzech dniach i pół duch życia od Boga wszedł w nich i stanęli na stopach ich, i strach wielki padł na oglądających ich.%:C I zamieszkujący na ziemi radują się nad nimi i cieszą się i dary posyłać będą jedni drugim, bo ci dwaj prorocy znękali zamieszkujących na ziemi.9 I widzą z ludów i plemion i języków i narodów zwłoki ich dni trzy i pół, i zwłok ich nie dopuszczają położyć do grobowca.8 I zwłoki ich na placu miasta wielkiego, które nazywa się duchowo Sodoma i Egipt, gdzie i Pan ich został ukrzyżowany.7 I kiedy dokończą świadectwo ich, zwierzę wychodzące z czeluści uczyni z nimi wojnę, i zwycięży ich, i zabije ich.@6y Ci mają władzę zamknąć niebo, aby nie deszcz zraszałby dni prorokowania ich, i władzę mają nad wodami obracać je w krew i porazić ziemię każdą plagą, ilekroć zechcą.?5w I jeśli ktoś im chce uczynić niesprawiedliwość, ogień wychodzi z ust ich i zjada wrogów ich. I jeśli ktoś zechce im uczynić niesprawiedliwość, tak ma on zostać zabitym.J4  Ci są dwie oliwki i dwa świeczniki przed Panem ziemi stojące.p3Y I dam dwóm świadkom mym, i prorokować będą dni tysiąc dwieście sześćdziesiąt odziani worami.@2y I dziedziniec na zewnątrz przybytku porzuć na zewnątrz i nie go zmierz, bo dany został narodom*, i miasto święte deptać będą miesięcy czterdzieści [i] dwa. [* Pogańskim.] 1  I dana została mi trzcina podobna lasce; mówiąc: Podnieś się i zmierz przybytek Boga i ołtarz i kłaniających się w nim.s0_ I mówią mi: Trzeba (ci) znów zacząć prorokować o ludach i narodach i językach i królach licznych."/= I wziąłem (ten) mały zwój z ręki zwiastuna i zjadłem go, i był w ustach mych jak miód słodki. I gdy zjadłem go, gorzki stał się brzuch mój.6.e I odszedłem do zwiastuna mówiąc mu, (by) (dał) mi mały zwój. I mówi mi: Weź i zjedz go, i gorzkim uczyni twój brzuch, ale w ustach twych będzie słodki jak miód.-7 I głos, który usłyszałem z nieba, znów mówiący ze mną i mówiący: Idź, weź zwój otwarty w ręce zwiastuna stojącego na morzu i na ziemi.&,E ale w dniach głosu siódmego zwiastuna, kiedy będzie miał trąbić, i dokonała się tajemnica Boga, gdy ogłosił dobrą nowinę swoim sługom prorokom.#+? i przysiągł na żyjącego na wieki wieków, który stworzył niebo i (te) w nim, i ziemię i (te) w niej, i morze i (te) w nim, że czas już nie jest,n*U I zwiastun, którego ujrzałem stojącego na morzu i na ziemi podniósł rękę jego prawą ku niebu=)s I gdy powiedziało siedem grzmotów, miałem pisać. I usłyszałem głos z nieba mówiący: Zapieczętuj, co powiedziało siedem grzmotów i nie te zapisz*. [* Nie zapisuj tego.]w(g I krzyknął głosem wielkim jako lew ryczy. I gdy krzyknął, powiedziało siedem grzmotów swoimi głosami.t'a i mający w ręce jego mały zwój otwarty. I położył stopę jego prawą na morzu, zaś lewą na ziemi.,& S I ujrzałem innego zwiastuna silnego schodzącego z nieba, odzianego chmurą, a tęcza przy głowie jego, i twarz jego jak słońce i stopy jego jak kolumny ognia;r%] i nie zmienili myślenia od zabójstw ich, ani od czarów ich, ani z rozpusty ich, ani z kradzieży ich..$U I pozostali (z) ludzi, którzy nie zostali zabici w uderzeniach tych, ani nie zmienili myślenia od dzieł rąk ich, żeby nie kłaniali się demonom i wizerunkom złotym i srebrnym i spiżowym* i kamiennym i drewnianym, które ani patrzeć mogą, ani słuchać, ani chodzić, [* Miedzianym.]## Bowiem władza koni w ustach ich jest i w ogonach ich, bowiem ogony ich podobne wężom, mające głowy i nimi czynią niesprawiedliwość.y"k Od trzech uderzeń tych zabici zostali, (jedna) trzecia ludzi, od ognia i dymu i siarki wychodzącej z ust ich.! I tak ujrzałem konie w widzeniu i siedzących na nich. mających napierśniki ogniste* i hiacyntowe* i siarkowe*. O głowy koni jak głowy lwów i z ust ich wychodzi ogień i dym i siarka. [* Trzy kolory. Hiacyntowe = kolor kamienia o tej nazwie (ciemnoczerwony).]r ] I liczba wojsk konnicy dwie miriady miriad*. Usłyszałem liczbę ich. [* Miriada: dziesięć tysięcy.] I rozwiązani zostali czterej zwiastunowie, przygotowani na (tę) godzinę i dzień i miesiąc i rok, aby zabili (jedną) trzecią ludzi.  mówiący szóstemu zwiastunowi, (który) mający trąbę: Rozwiąż czterech zwiastunów związanych nad rzeką wielką Eufratem.wg I szósty zwiastun zatrąbił. I usłyszałem głos jeden z [czterech] rogów ołtarza złotego przed Bogiem,J  Biada jedno odeszło. Oto przychodzą jeszcze dwa biada po tych.  Mają nad nimi króla. zwiastuna czeluści. Imię mu (po) hebrajsku Abaddon* i w greckim imię ma Niszczyciel. [* Tj. "zagłada".] I mają ogony podobne skorpionom i żądła, a w ogonach ich władza ich. (by) uczynić niesprawiedliwość ludziom miesięcy pięć.' i miały napierśniki jak napierśniki żelazne, i głos skrzydeł ich jak głos rydwanów koni* licznych biegnących na wojnę. [* Konnych?]I  I miały włosy jak włosy kobiet, a zęby ich jak lwów były,"= I wygląd(y) szarańczy podobne koniom przygotowanym do wojny*, i na głowach ich jakby wieńce podobne złotu, i twarze ich jak twarze ludzi. [* Boju.]} I w dniach owych szukać będą ludzie śmierci i nie znajdą jej, i będą pragnąć umrzeć i ucieka śmierć od nich.#? I dane zostało im, aby nie zabijały ich, ale aby męczeni byli miesięcy pięć. I męczarnia ich jak męczarnia (od) skorpiona, kiedy razi człowieka.E I powiedziane zostało im, aby nie czyniły niesprawiedliwości trawie ziemi ani wszelkiej zieleni ani wszelkiemu drzewu, jeśli nie ludziom, którzy nie mają pieczęci Boga na czołach.oW I z dymu wyszły szarańcze na ziemię i dana została im władza jak mają władzę skorpiony ziemi.) I otworzyła studnię czeluści i wstąpił dym ze studni jak dym pieca wielkiego, i zaciemnione zostało słońce i powietrze od dymu studni.  I piąty zwiastun zatrąbił. I ujrzałem gwiazdę z nieba spadłą na ziemię i dany został jej klucz studni czeluści.oW I ujrzałem, i usłyszałem jednego orła lecącego w środku nieba*, mówiącego głosem wielkim: Biada, biada, biada zamieszkującym na ziemi od pozostałych głosów trąby trzech zwiastunów mających trąbić. [* W zenicie.]~u I czwarty zwiastun zatrąbił. I uderzona została (jedna) trzecia słońca i (jedna) trzecia księżyca i (jedna) trzecia gwiazd, aby zaciemniona została (jedna) trzecia ich, i dzień nie ukazałby się (jedną) trzecią jego, i noc podobnie.) I imię gwiazdy nazywane jest Piołun. I stała się (jedna) trzecia wód piołunem i liczni (z) ludzi umarli od wód, bo stały się gorzkie. + I trzeci zwiastun zatrąbił. I spadła z nieba gwiazda wielka paląca się jak lampa, i spadła na (jedną) trzecią rzek i na źródła wód.v e i umarła (jedna) trzecia stworzeń w morzu, mające życie, i (jedna) trzecia statków została zniszczona. %I drugi zwiastun zatrąbił. I jakby góra wielka, ogniem paląca się rzucona została w morze. I stała się (jedna) trzecia morza krwią,k OI pierwszy zatrąbił. I stał się grad i ogień zmieszane (z) krwią, i rzucony został na ziemię. I (jedna) trzecia ziemi spalona została, i (jedna) trzecia drzew spalona została, i cała trawa zielona spalona została.] 3I siedmiu zwiastunów mających siedem trąb przygotowali (siebie), aby zatrąbili.OI wziął zwiastun kadzielnicę* i napełnił ją z ognia ołtarza i rzucił na ziemię, i stały się grzmoty, i głosy, błyskawice, i trzęsienie. [* W formie naczynia na żarzące się węgle.]]3I wstąpił dym kadzideł (z) modlitwami świętych z ręki zwiastuna przed Bogiem.'GI inny zwiastun przyszedł i stanął przy ołtarzu mając kadzielnicę* złotą, i dane zostało mu kadzideł wiele, aby dał** (z) modlitwami świętych wszystkich na ołtarz złoty przed tronem. [* W formie naczynia na żarzące się węgle.] [** Dosłownie "da" (niegramatycznie).]gGI ujrzałem siedmiu zwiastunów, którzy przed Bogiem stali, i dane zostały im siedem trąb.d CI kiedy otworzył pieczęć siódmą, stało się milczenie w niebie jakieś pół godziny.bo baranek (ten) na środku tronu pasł będzie ich, i poprowadzi ich nad życia źródła wód. I zetrze Bóg każdą łzę z oczu ich.wgNie będą głodować już, ani nie będą pragnąć już, ani nie padnie na nich słońce ani wszelki upał,Dla tego są przed tronem Boga, i służą mu dniem i nocą w przybytku jego, i siedzący na tronie rozbije namiot nad nimi.7I rzekłem mu: Panie mój, ty wiesz. I powiedział mi: Ci są przychodzący z ucisku wielkiego, i opłukali szaty ich, i wybielili je w krwi baranka.nU I odpowiedział jeden ze starszych mówiąc mi: Ci odziani w szaty białe, kto są i skąd przyszli?~! mówiąc: Amen. Błogosławieństwo i chwała i mądrość i dziękczynienie i szacunek i moc i siła Bogu naszemu na wieki wieków. Amen.}) I wszyscy zwiastunowie stanęli wokół tronu i starszych i czterech istot żywych, i padli przed tronem na twarze ich i pokłonili się Bogu,s|_ I krzyczą głosem wielkim mówiąc: Wybawienie (dzięki) Bogu naszemu siedzącemu na tronie i barankowi.e{C Po tych ujrzałem, i oto tłum liczny, którego policzyć go nikt (nie) mógł, ze każdego narodu i plemion i ludów i języków, stojący przed tronem i przed barankiem, odzianych w szaty białe i palmy w rękach ich.z)z plemienia Zabulona dwanaście tysięcy, z plemienia Józefa dwanaście tysięcy, z plemienia Beniamina dwanaście tysięcy opieczętowanych.yz plemienia Symeona dwanaście tysięcy, z plemienia Lewiego dwanaście tysięcy, z plemienia Issachara dwanaście tysięcy,xz plemienia Asera dwanaście tysięcy, z plemienia Neftalego dwanaście tysięcy, z plemienia Manassesa dwanaście tysięcy,wz plemienia Judy dwanaście tysięcy opieczętowanych, z plemienia Rubena dwanaście tysięcy, z plemienia Gada dwanaście tysięcy, v I usłyszałem liczbę opieczętowanych, sto czterdzieści cztery tysiące opieczętowanych z każdego plemienia synów Izraela. umówiąc: Nie uczyńcie niesprawiedliwości ziemi, ani morzu, ani drzewom, aż opieczętujemy sługi Boga naszego na czołach ich.dtAI ujrzałem innego zwiastuna wstępującego od wschodu słońca, mającego pieczęć Boga żyjącego i krzyknął głosem wielkim czterem zwiastunom, którym dane zostało im uczynić niesprawiedliwość ziemi i morzu,>G==<<';::U99N888]77j66455>44:33211c100+/x../--6- *OŁaska Pana Jezusa ze wszystkimi.W'Mówi świadczący to: Tak, przychodzę szybko. Amen, przychodź, Panie Jezu./I jeśli ktoś zabierze ze słów zwoju proroctwa tego, zabierze Bóg udział jego od drzewa życia i z miasta świętego, opisanych w zwoju tym.7Zaświadczam ja każdemu słuchającemu słów proroctwa zwoju tego. Jeśli ktoś dołoży do tego, nałoży Bóg na niego plagi opisane w zwoju tym."=A duch i panna młoda mówią: Przychodź. I słyszący niech powie: Przychodź. I pragnący niech przychodzi, chcący niech weźmie wodę życia darmo./WJa, Jezus, posłałem zwiastuna* mego, (by) zaświadczyć wam to o zgromadzeniach. Ja jestem korzeniem i rodem Dawida, gwiazdą lśniącą poranną. [* Wysłannika.]{oNa zewnątrz psy i czarownicy i rozpustnicy i zabójcy i bałwochwalcy i każdy kochający i czyniący kłamstwo.s_Szczęśliwi płuczący szaty ich, aby była władza ich nad drzewem życia i bramami weszliby do miasta.A } Ja Alfa i Omega, pierwszy i ostatni, początek i koniec.c ? Oto przychodzę szybko, i zapłata ma ze mną, (by) oddać każdemu, jak praca jest jego.U # Czyniący niesprawiedliwość niech uczyni niesprawiedliwość jeszcze, a brudny niech się zbrudzi jeszcze, a sprawiedliwy sprawiedliwość niech uczyni jeszcze, a święty niech się uświęci jeszcze.^ 5 I mówi mi: Nie (zapieczętuj) słów proroctwa zwoju tego: pora bowiem blisko jest.  I mówi mi: Patrzaj, nie. Współsługa twój jestem i braci twych proroków i strzegących słów zwoju tego: Bogu pokłoń się.#?I ja, Jan, słuchający i patrzący (na) te. I gdy usłyszałem i zobaczyłem, padłem, (by) pokłonić się przed stopami zwiastuna pokazującego mi te.W'I oto przychodzi szybko. Szczęśliwy strzegący słów proroctwa zwoju tego.&EI powiedział mi: Te słowa wierne i prawdziwe, i Pan, Bóg duchów proroków, wysłał zwiastuna jego, (by) pokazać sługom jego, co ma stać się szybko.*MI nocy nie będzie już i nie mają potrzeby światła lampki i światła słońca, bo Pan Bóg świecić będzie na nich, i królować będą na wieki wieków.Ei widzieć będą twarz jego, a imię jego na czołach ich.{oI wszelkie wyklęte nie będzie już. A tron Boga i baranka w niej będzie i niewolnicy jego służyć będą mu,4aNa środku placu jej i rzeki stąd i stamtąd drzewo życia czyniące owoców dwanaście, po miesiącu każdym oddające owoc jego, a liście drzewa ku leczeniu narodów.h KI pokazał mi rzekę wody życia lśniącą jak kryształ, wychodzącą z tronu Boga i baranka.I nie wejdzie do niej wszelkie zbrukanie, i czyniący obrzydliwość i kłamstwo, (tylko) zapisani w zwoju życia baranka.9mI zaniosą chwałę i szacunek narodów do niej.I~ A bramy jej nie będą zamykane dniem, noc bowiem nie jest tam.f}EI chodzić będą narody przez światło jej. A królowie ziemi niosą chwałę ich do niej.|%A (to) miasto nie potrzebę ma słońca ani księżyca, aby ukazywały się jej, bowiem chwała Boga oświetliła ją. i lampą jej baranek.j{MA przybytku nie ujrzałem w niej, bowiem Pan Bóg Wszechwładca przybytkiem jej jest, i baranek.z+I dwanaście bram dwunastoma perłami, po jednej, każda (z) bram była z jednej perły. A plac miasta złotem czystym jak szkło przejrzystym.y/piąty sardonyks, szósty krwawnik, siódmy chryzolit, ósmy beryl, dziewiąty topaz, dziesiąty chryzopraz, jedenasty hiacynt, dwunasty ametyst.xFundamenty muru miasta wszelkim kamieniem drogim ozdobione: fundament pierwszy jaspis, drugi szafir, trzeci chalcedon, czwarty szmaragd,wA budulcem* muru jej jaspis, a miasto złotem czystym, podobnym szkłu czystemu. [* Może "okładziną", "inkrustacją"?]evCI zmierzył mur jej sto czterdzieści cztery łokcie, miarą człowieka, ta jest zwiastuna.Au{A miasto czwororożne leży, i długość jej, ile [i] szerokość. I zmierzył miasto trzciną na stadiów dwanaście tysięcy: długość i szerokość i wysokość jej równa jest.itKA mówiący ze mną miał miarę, trzcinę złotą, aby zmierzył miasto i bramy jej i mur jej.rs]A mur miasta mający fundamentów dwanaście, a na nich dwanaście imion dwunastu wysłanników baranka.orW Od wschodu bramy trzy, i od północy bramy trzy, i od południa bramy trzy, i od zachodu bramy trzy.-qS Mająca mur wielki i wysoki, mająca bram dwanaście, a na bramach zwiastunów dwunastu, i imiona napisane, które są [ imionami] dwunastu plemion synów Izraela. p  mającą chwałę Boga. Świetlistość jej podobna kamieniowi najdroższemu, jakby kamieniowi jaspisowi jasnemu jak kryształ.o I odniósł mnie w duchu na górę wielką i wysoką. i pokazał mi miasto święte Jerozolimę schodzącą z nieba od Boga,Rn I przyszedł jeden z siedmiu zwiastunów, mających siedem czasz, napełnionych siedmioma plagami ostatnimi, i zaczął mówić ze mną mówiąc: Chodźże, pokażę ci pannę młodą, żonę baranka.jmMA tchórzliwym, i niewierzącym, i czyniącym obrzydliwości, i mordercom, i rozpustnikom, i czarodziejom, i bałwochwalcom, i wszelkim kłamcom: udział ich w jeziorze palącym się ogniem i siarką; to jest śmierć druga.SlZwyciężający odziedziczy te i będę mu Bogiem, a on będzie mi synem. k I powiedział mi: Stały się. Ja [jestem] Alfa i Omega, początek i koniec. Ja pragnącemu dam ze źródła wody życia darmo.jI powiedział (ten) siedzący na tronie: Oto nowe czynię wszystkie. I mówi: Zapisz, bo te słowa wierne i prawdziwe są.i)I zetrze wszelką łzę z oczu ich, i śmierci nie będzie już. ani boleści, ani krzyku, ani bólu nie będzie już. [Bo] pierwsze odeszły.,hQI usłyszałem głos wielki z tronu mówiący: Oto namiot Boga z ludźmi, i rozbije namiot z nimi, i oni ludami jego będą, i on Bóg z nimi będzie, [ich Bóg.] gI miasto święte Jeruzalem nowe ujrzałem; schodzącą z nieba od Boga przygotowaną jak panna młoda przystrojona mężowi jej.yf mI ujrzałem niebo nowe i ziemię nową. Bowiem pierwsze niebo i pierwsza ziemia odeszły, i morze nie jest już.ieKI jeśli ktoś nie został znaleziony w zwoju życia zapisany, rzucony został w jezioro ognia.jdMI śmierć i otchłań rzucone zostały do jeziora ognia. To śmierć druga jest, jezioro ognia.c I dało morze martwych w nim. i śmierć i otchłań dały martwych w nich. i osądzeni zostali. każdy według czynów ich._b7 I ujrzałem martwych, wielkich i małych, stojących przed tronem, i zwoje zostały otwarte. I inny zwój został otwarty, który jest życia. I osądzeni zostali martwi z zapisanych w zwojach według czynów ich.a I ujrzałem tron wielki, biały, i siedzącego na nim, którego od oblicza uciekła ziemia i niebo, i miejsce nie zostało znalezione im.%`C A oszczerca zwodzący ich rzucony został do jeziora ognia i siarki, gdzie i zwierzę i kłamliwy prorok, a męczeni będą dniem i nocą na wieki wieków._ I weszli na szerokość ziemi i okrążyli obóz świętych i miasto umiłowane, i zeszedł ogień z nieba i pożarł ich.^i wyjdzie zwieść narody na czterech rogach ziemi, Goga i Magoga. (by) zgromadzić ich na wojnę, których liczba ich jak piasek morza._]7I kiedy dokona się (to) tysiąc lat, rozwiązany zostanie Szatan ze strażnicy jego.K\Szczęśliwy i święty mający udział w (zmartwych)powstaniu pierwszym. Nad tymi druga śmierć nie ma władzy, ale będą kapłanami Boga i Pomazańca, i królować będą z nim tysiąc lat.k[OPozostali (z) martwych nie ożyli, aż dokona się tysiąc lat. To (zmartwych)powstanie pierwsze.7ZgI ujrzałem trony, i zasiedli na nich, i sąd został dany im. i dusze ściętych toporem z powodu świadectwa Jezusa i z powodu słowa Boga, i którzy nie pokłonili się zwierzęciu ani obrazowi jej, i nie wzięli piętna na czoło i na rękę ich. I ożyli i zakrólowali z Pomazańcem tysiąc lat.yI podniósł jeden zwiastun silny kamień jak młyński wielki, i rzucił w morze mówiąc: Tak (z) rozmachem będzie rzucona, Babilon wielkie miasto, i nie zostanie znaleziona już.=-Ciesz się nad nią, niebo, i święci i wysłannicy i prorocy, bo osądził Bóg sąd wasz* (przeciw) niej. [* W odpowiedzi na waszą skargę?]p<YI rzucili pył na głowy ich i krzyczeli płacząc i bolejąc. mówiący: Biada, biada, miasto wielkie. na której wzbogacili się wszyscy mający statki na morzu dzięki drogości jej, bo (w) jednej godzinie została spustoszona.`;9i krzyczeli widząc dym pożaru jej, mówiąc: Które podobne (temu) miastu wielkiemu?/:Wbo (w) jednej godzinie zostało spustoszone takie bogactwo. I każdy sternik i każdy na miejscu żeglujący i marynarze i ilu (na) morzu pracują, z daleka stanęli9'mówiący: Biada, biada, miasto wielkie. odziana cienkim lnem, i purpurą, i szkarłatem, i wyzłocona złotem, i kamieniem drogim i perłą, 8Kupcy tych, (ci) (którzy wzbogacili się) z niej, z daleka staną z powodu strachu (przed) męczarnią jej, płacząc i bolejąc.7yI lato* twego pożądania duszy odeszło od ciebie i wszystko świetne i wspaniałe przepadło od ciebie, i już nie nie nie** je znajdą. [* Późne lato, pora zbiorów. Może też "młodość dojrzała"?] [** Rozmyślne wielokrotne przeczenie.]6  i cynamon i amomum* i wonności i pachnidła i kadzidła i wina i oliwy i czystej mąki pszennej i zboża i bydląt i owiec i koni i powozów, i ciał** i dusz** ludzi. [* Przyprawa bliżej niezidentyfikowana.] [** Oba te zwroty oznaczają niewolników.]45a ładunku złota i srebra i kamienia drogiego i pereł i cienkiego lnu i purpury i jedwabiu i szkarłatu; i wszelkiego drzewa cytrusowego, i wszelkiej rzeczy z kości słoniowej, i wszelkiej rzeczy z drewna najdroższego i miedzi* i żelaza i marmuru, [* Może chodzić także o brąz lub mosiądz.]\41 I kupcy ziemi płaczą i boleją nad nią, bo ładunku ich nikt (nie) kupuje już:63e z daleka stojący z powodu strachu (przed) męczarnią jej, mówiący: Biada, biada, miasto wielkie, Babilonie, miasto silne, bo (w) jedną godzinę przyszedł wyrok twój..2U I zapłaczą i uderzą się (w piersi) nad nią królowie ziemi, (którzy) z nią (uprawiali rozpustę), i (którzy żyli w zbytku), kiedy zobaczą dym pożaru jej,1+Dla tego w jednym dniu nadejdą plagi jej: śmierć i boleść i głód, i ogniem zostanie spalona, bo silny Pan, Bóg, (który osądził) ją.=0sIle wsławiła siebie i żyła w przepychu, tyle dajcie jej męczarni i boleści. Bo w sercu jej mówi, że: Siedzę (jako) królowa, i wdową nie jestem, i boleści nie zobaczę./Oddajcie jej, jak i ona oddała, i podwójcie podwójne według czynów jej. W kielichu, który zmieszała, zmieszajcie jej podwójnie..Bo spoiły się* jej grzechy aż do nieba, i przypomniał sobie Bóg czyny niesprawiedliwości jej. [* Jak kamienie w murze.]*-MI usłyszałem inny głos z nieba mówiący: Wyjdźcie, ludu mój z niej, aby nie współuczestniczyliście w grzechach jej, i od plag jej aby nie wzięliście.O,bo z wina szału rozpusty jej wypiły* wszystkie narody, i królowie ziemi z nią uprawiali rozpustę, i kupcy ziemi z mocy przepychu jej wzbogacili się. [* Liczba pojedyncza (ze względu na rodzaj nijaki podmiotu). Wiele rękopisów daje niepoprawną po grecku w tym miejscu liczbę mnogą. Niektóre rękopisy: "upadły".]+'I krzyknął silnym głosem mówiąc: Upadła, upadła Babilon wielka*, i stała się mieszkaniem demonów, i strażnicą wszelkiego ducha nieczystego, i strażnicą wszelkiego ptaka nieczystego, [i strażnicą wszelkiego zwierzęcia nieczystego] i znienawidzonego, [* Po grecku "Babilon" jest rodzaju żeńskiego (..Rzym" zresztą też). Na tym zbudowane jest porównanie stolicy do prostytutki.] * Po tych ujrzałem innego zwiastuna schodzącego z nieba, mającego władzę wielką. i ziemia oświetlona została od chwały jego.h)IA kobieta, którą zobaczyłeś, jest miastem wielkim mającym królowanie nad królami ziemi.s(_Bowiem Bóg dał w serca ich, (by) uczynić mniemanie jego, i uczynić jednym mniemaniem*, i dać królowanie (nad) nimi zwierzęciu, aż dokonane zostaną** słowa Boga. [* Idee, zamiary.] [** Lub: dobiegną do końca sprawy Boże.]*'MA dziesięć rogów. które ujrzałeś, i zwierzę, ci znienawidzą prostytutkę i spustoszoną uczynią ją i nagą, i ciała jej zjedzą, i ją spalą ogniem.v&eI mówi mi: Wody, które ujrzałeś, gdzie prostytutka siedzi. ludami i tłumami są i narodami i językami.%/Ci z barankiem wojować będą, a baranek zwycięży ich, bo Panem panów jest i królem królów, a ci z nim powołanymi i wybranymi i wiernymi.K$ Ci jedno mniemanie mają, a moc i władzę ich zwierzęciu dają.C# A dziesięć rogów, które zobaczyłeś, dziesięcioma królami są, którzy królestwa jeszcze nie wzięli, ale władzę jak królowie (na) jedną godzinę otrzymują ze zwierzęciem.f"E A zwierzę, które było i nie jest, i on ósmym jest, i od siedmiu jest, i ku zgubie idzie.o!W Pięciu upadło, jeden jest, inny jeszcze nie przyszedł, i kiedy przyjdzie, trochę on ma pozostać.  Tu rozum, mający mądrość. Siedem głów siedmioma górami są, gdzie kobieta siedzi na nich. I królowie siedmiu są.PZwierzę, które ujrzałeś, było i nie jest, i ma wychodzić z czeluści, i na zgubę idzie. I zdziwią się zamieszkujący na ziemi, których nie jest zapisane imię do zwoju życia od założenia świata, (a) widzący* zwierzę, że było i nie jest i będzie obecne. [* Dosłownie "widzących" (jak "których" powyżej).]&EI rzekł mi zwiastun: Dla czego zdziwiłeś się? Ja powiem ci tajemnicę kobiety i zwierzęcia niosącego ją, mającego siedem głów i dziesięć rogów.I ujrzałem kobietę pijaną od krwi świętych i od krwi świadków Jezusa. I zdziwiłem się zobaczywszy ją, zdziwieniem wielkim.mSI na czole jej imię napisane, tajemnica: Babilon wielki, matka prostytutek i obrzydliwości ziemi.s_A kobieta była odziana purpurą i szkarłatem, i wyzłocona złotem, i kamieniem drogim, i perłami, mająca kielich złoty w ręce jej pełen obrzydliwości i nieczystości rozpusty jej*. [* Niektóre rękopisy dodają: "i ziemi".]6eI odniósł mnie na pustkowie w duchu. I ujrzałem kobietę siedzącą na zwierzęciu szkarłatnym, pełnym imion bluźnierstwa, mającym głów siedem i rogów dziesięć.r]z którą uprawiali rozpustę królowie ziemi, i upili się zamieszkujący ziemię od wina rozpusty jej.D I przyszedł jeden z siedmiu zwiastunów mających siedem czasz, i zaczął mówić ze mną mówiąc: Pójdźże, pokażę ci sąd (nad) prostytutką wielką, siedzącą nad wodami wielu.-I grad wielki jak ważący talent zeszedł z nieba na ludzi. I zaczęli bluźnić ludzie Bogu za plagę gradu, bo wielka jest plaga jego bardzo,BI każda wyspa uciekła, a góry nie zostały znalezione.fEI stało się miasto wielkie na trzy części, i miasta narodów upadły, i Babilon wielki przypomniany został przed Bogiem (by) dać mu* kielich wina szału gniewu jego. [* Dosłownie "jej" (Babilon: rodzaj żeński).]@yI stały się błyskawice i głosy i grzmoty, i trzęsienie stało się wielkie, jakie nie stało się od (kiedy) człowiek stał się na ziemi. Tak wielkie trzęsienie, tak wielkie.zmI siódmy wylał czaszę jego na powietrze. I wyszedł głos wielki z przybytku od tronu mówiący: Stało się.H I zgromadziły ich na miejsce zwane (po) hebrajsku Harmagedon.Oto przychodzę jak złodziej. Szczęśliwy czuwający i strzegący szat jego, aby nie nagi chodził i widzieliby nieprzystojność jego.]3Były bowiem duchy demonów czyniące znaki, które wychodzą do królów zamieszkiwanej (ziemi) całej, (by) zgromadzić ich na wojnę dnia wielkiego*, Boga wszechwładcy. [* "Wielkiego" łączy się z "dnia".]}s I ujrzałem z paszczy smoka i z paszczy zwierzęcia i z paszczy kłamliwego proroka duchy trzy nieczyste jak żaby. ;vlbXND:0&~~~~~~~~~~~~~z~o~d~Y~N~C~8~-~"~~ ~}}}}}}}}}}}}~}s}h}]}R}H}=}2}'}}}|||||||||||||w|l|a|V|K|@|6|+| || {{{{{{{{{{{{{{{p{e{Z{O{D{9{.{#{{ {zzzzzzzzzzzzzznzbzVzJz>z2z&zzzyyyyyyyyyyyysygy[yOyCy7y+yyyxxxxxxxxxxxxxxlx`xTxHxu2u&uuuttttttttttt~trtftZtNtBt6t*tttsssssssssssswsks_sSsGs;s/s#ss rrrrrrrrrrrr{rorcrWrKr?r3r'rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qqppppppppppppxpmpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoAo5o)ooonnnnnnnnnnnnunin]nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkvkjk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiitihi\iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHh`2`&```___________~_r_f_Z_N_B_6_*___^^^^^^^^^^^^w^k^_^S^G^;^/^#^^ ]]]]]]]]]]]]{]o]c]W]K]?]3]']]]\\\\\\\\\\\\s\g\\\P\D\8\,\ \\[[[[[[[[[[[[x[l[`[T[H[<[0[$[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYuYiY]YQYEY9Y-Y!YY XXXXXXXXXXXXyXmXaXUXIX=X1X&XXXWWWWWWWWWWW~WrWfWZWNWBW6W*WWWVVVVVVVVVVVVvVjV^VRVFV:V.V"VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTsTgT[TOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSwSkS_SSSGS;S/S#SS RRRRRRRRRRRR|RpRdRXRLR@R4R(RRRQQQQQQQQQQQQtQhQ\QPQDQ8Q,Q QQPPPPPPPPPPPPxPlP`PTPHP>>>>>>>>>>>s>g>[>O>C>7>+>>>============w=k=_=S=G=;=0=$== =<<<<<<<<<<<|727'777666666666666s6g6[6O6C676+666555555555555w5l5`5T5H5<505$55 544444444444|4p4d4X4L4@444(444333333333333t3h3\3P3D383,3 33222222222222x2l2`2T2H2<202$22 211111111111}1q1e1Y1M1A151)111000000000000u0i0]0Q0E090-0!00 ////////////z/n/b/V/J/>/2/&///............~.s.h.].R.G.<.1.&...-------------v-k-`-U-J-?-4-)---,,,,,,,,,,,,,y,n,c,X,M,B,7,,,!,, ,++++++++++++|+p+d+X+L+@+4+(+++************t*h*\*P*D*8*,* **))))))))))))x)l)`)T)H)<)0)$)) )(((((((((((}(q(e(Y(M(A(5()(((''''''''''''u'i']'Q'F':'.'"'' &&&&&&&&&&&&z&n&b&V&J&>&2&&&&&%%%%%%%%%%%~%r%f%Z%N%B%7%+%%%$$$$$$$$$$$$w$k$_$S$G$;$/$#$$ ############{#o#d#X#L#@#4#(###""""""""""""t"h"\"P"D"8"," ""!!!!!!!!!!!!x!l!`!T!H!2&~rfZNB6*vj^RF:.# {ocWK?3'sg[OC7+wk_SG<0$ |pdXL@4(th\PE9-! ymaUI=1% }qeYMA5)vj^RF:." znbVJ>2&  0 ;  / :  . 9  - 8  , 7  + 6  * 5  ) 4  ( 3  ' 2  & 1  % 0  $ /  # .  " -  ! ,  +   *   )   (   '   &   %   $   #   "   !                                                         6  5  4  3   2   1   0   /   .   -   ,   +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o   n 8m 7l 6k 5j 4i 3h 2g 1f 0e /d .c -b ,a +` *_ )^ (] '\ &[ %Z $Y #X "W !V  U T S R Q P O N M L K J I H G F E D C  B  A  @  ?  > = < ; : 9 8 7  6 25 14 03 /2 .1 -0 ,/ +. *- ), (+ '* &) %( $' #& "% !$  # " !                                    1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ' & % $ # " !                                        , + * ) ( ' & % $ # " !                                        & %~ $} #| "{ !z  y x w v u t s r q p o n m l k j i h g  f  e  d  c  b a ` _ ^ ] \ [  Z 4Y 3X 2W 1V 0U /T .S -R ,Q +P *O )N (M 'L &K %J $I #H "G !F  E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3  2  1  0  /  . - , + * ) ( '  &  P%  O$  N#  M"  L!  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4~ 3} 2| 1{ 0z /y .x -w ,v +u *t )s (r 'q &p %o $n #m "l !k  j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X  W  V  U  T  S R Q P O N M L  K  %J  $I  #H  "G  !F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &  ,%  +$  *#  )"  (!  '  &  %  $  #  "  !                                                                   !                                                                   4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                          ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s &r %q $p #o "n !m  l k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M %L $K #J "I !H  G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5  4  3  2  1  0 / . - , + * )  ( 8' 7& 6% 5$ 4# 3" 2! 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        + * ) ( ' & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                        # " !                                 ~ } | { z  y x w v u t s r q p o n m l k j  i  h  g  f  e d c b a ` _ ^  ]  -\  ,[  +Z  *Y  )X  (W  'V  &U  %T  $S  #R  "Q  !P   O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =   <   ;   :   9   8  7  6  5  4  3  2  1  0 / . - , + * )  (  '  &  %  $ # " !       B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !    ~ } | { z y x w v u t s r q p o n  m  l  k  j  i h g f e d c b  a 3` 2_ 1^ 0] /\ .[ -Z ,Y +X *W )V (U 'T &S %R $Q #P "O !N  M L K J I H G F E D C B A @ ? > = < ;  :  9  8  7  6 5 4 3 2 1 0 /  . '- &, %+ $* #) "( !'  & % $ # " !                                 . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        " !                                                  ~ } | { z y x  w  v  u  t  s r q p o n m l  k #j "i !h  g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U  T  S  R  Q  P O N M L K J I  H G F E D C B A @ ? > = < ; :  9  8  7  6  5 4 3 2 1 0 / .  - , + * ) ( ' & % $ # " !                       ' & % $ # " !                                        $ # " !                                         :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %~  $}  #|  "{  !z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [   Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =   <  *;  ):  (9  '8  &7  %6  $5  #4  "3  !2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                 &  %  $  #  "  !                                                            " !                                                                " !                                  0 / . - , + * ) ( ' & % $~ #} "| !{  z y x w v u t s r q p o n m l k j i h  g  f  e  d  c b a ` _ ^ ] \  [ Z Y X W V U T S R Q P O  N  M  L  K  J I H G F E D C  B A @ ? >  =  <  ;  :  9 8 7 6 5 4 3 2  1 0 / . - , + * ) ( '  &  %  $  #  " !                                                          -m|qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy9y-y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuu{uoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttsssssssssssswsks_sSsGsm2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiisigi[iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHhc2c&cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb6b*bbbaaaaaaaaaaaawaka_aSaGa;a/a#aa ````````````{`o`c`W`K`?`3`'```____________s_g_[_O_D_8_,_ __^^^^^^^^^^^^x^l^`^T^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]d]X]L]@]4](]]]\\\\\\\\\\\\u\i\]\Q\E\9\-\!\\ [[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYvYjY^YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWW~WrWfWZWNWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T TTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSP2P&PPPOOOOOOOOOOO~OrOfOZONOBO6O*OOONNNNNNNNNNNNvNjN^NRNFN:N.N"NN MMMMMMMMMMMM{MoMcMWMKM?M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGNGBG6G*GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE|EpEdEXELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDtDhD]DQDED9D-D!DD CCCCCCCCCCCCyCmCaCUCIC=C1C%CC CBBBBBBBBBBB~BrBfBZBNBBB6B*BBBAAAAAAAAAAAAvAjA^ARAFA:A.A"AA @@@@@@@@@@@@{@o@c@W@K@?@3@'@@@????????????s?g?[?O?C?7?+???>>>>>>>>>>>>x>l>`>T>H><>0>$>> >============|=q=f=[=P=E=:=/=$===<<<<<<<<<<<929&99988888888888~8r8f8Z8N8B868*888777777777777w7k7_7S7G7;7/7#77 666666666666{6o6c6W6K6?636'666555555555555t5h5\5P5D585,5 55444444444444y4m4a4U4I4=414%44 433333333333}3q3e3Y3M3A353)333222222222222u2i2]2Q2E292.2"22 111111111111z1n1b1V1J1>121&11100000000000~0r0f0Z0O0C070+000////////////w/k/_/S/G/;///#// ............{.o.c.W.L.@.4.(...------------t-h-\-P-D-8-,- --,,,,,,,,,,,,x,l,`,T,H,<,0,$,, ,+++++++++++}+q+e+Y+M+A+5+)+++************v*j*^*R*F*:*.*"** )))))))))))){)o)c)W)K)?)3)')))((((((((((((s(g([(O(C(7(+(((''''''''''''w'k'_'S'G';'/'#'' '&&&&&&&&&&&|&p&d&X&L&@&4&(&&&%%%%%%%%%%%%u%i%]%Q%E%9%-%!%% $$$$$$$$$$$$y$m$a$U$I$=$1$%$$ $###########~#r#f#Z#N#B#6#*###""""""""""""v"j"^"R"F":"."""" !!!!!!!!!!!!{!o!c!W!K!?!3!'!!!  s g \ P D 8 ,  xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-" znbVJ>2&~rf[OC7+wk_SG;/# |pdXL@4(th\PD8,  ymaUI=1% }rfZNB6*vj^RF:/# {ocWK?3'th\PD8, xm  h  g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U  T  S  R  Q  P O N M L K J I  H G F E D C B A @ ? > = < ; :  9  8  7  6  5 4 3 2 1 0 / .  - , + * ) ( ' & % $ # " !                      # " !                                                                            ( ' & % $ # " !                                        & % $ # " !                                        ) ( ' & %~ $} #| "{ !z  y x w v u t s r q p o n m l k j i h g  f  e  d  c  b a ` _ ^ ] \ [  Z Y X W V U T S R Q P O N M L K  J  I  H  G  F E D C B A @ ?  > "= !<  ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * )  (  '  &  %  $ # " !       ( ' & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                                                           4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                          ~  }  |   {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c   b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E   D  0C  /B  .A  -@  ,?  +>  *=  )<  (;  ':  &9  %8  $7  #6  "5  !4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                             +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  ( ' & % $ # " !                                        < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                   ~ } | { z y x w  v *u )t (s 'r &q %p $o #n "m !l  k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y  X  W  V  U  T S R Q P O N M  L %K $J #I "H !G  F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4  3  2  1  0  / . - , + * ) (  ' & % $ # " !                           / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                                                                                                                                     * ) ( ' & % $ # " !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b (a '` &_ %^ $] #\ "[ !Z  Y X W V U T S R Q P O N M L K J I H G  F  E  D  C  B A @ ? > = < ;  : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !   !                                                                                                     &  %  $  #  "  !                                                            2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                               ~   }   |   {   z  y  x  w  v  u   t   s   r   q   p   o   n   m  9 l  8 k  7 j  6 i  5 h  4 g  3 f  2 e  1 d  0 c  / b  . a  - `  , _  + ^  * ]  ) \  ( [  ' Z  & Y  % X  $ W  # V  " U  ! T  S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A  @  ?  >  =  <   ;   :   9   8   7   6   5   4  * 3  ) 2  ( 1  ' 0  & /  % .  $ -  # ,  " +  ! *  )   (   '   &   %   $   #   "   !                                                             )  (   '   &   %   $   #   "   !                                                            ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                     ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r   q G p F o E n D m C l B k A j @ i ? h > g = f < e ; d : c 9 b 8 a 7 ` 6 _ 5 ^ 4 ] 3 \ 2 [ 1 Z 0 Y / X . W - V , U + T * S ) R ( Q ' P & O % N $ M # L " K ! J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +   * / ) . ( - ' , & + % * $ ) # ( " ' ! & %  $  #  "  !                                                        6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  $ # " !                                                             3  2  1  0  /  .  -  ,  +   * ~  ) }  ( |  ' {  & z  % y  $ x  # w  " v  ! u   t   s   r   q   p   o   n   m   l   k   j   i   h   g   f   e   d   c   b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U 5 T 4 S 3 R 2 Q 1 P 0 O / N . M - L , K + J * I ) H ( G ' F & E % D $ C # B " A ! @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !   8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  & % $ # " !                                          G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  & % $ # " !                               ~  }  |   { / z . y - x , w + v * u ) t ( s ' r & q % p $ o # n " m ! l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M   L 0 K / J . I - H , G + F * E ) D ( C ' B & A % @ $ ? # > " = ! <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !           +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                              % $ # " !                                                                                                   # " !              ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k   j  # i  " h  ! g  f   e   d   c   b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T  S  R  Q  P  O   N   M   L   K   J   I   H   G  ; F  : E  9 D  8 C  7 B  6 A  5 @  4 ?  3 >  2 = i  @|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~t~h~\~P~D~8~,~ ~~}}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}=}1}%}} }||||||||||||u|j|_|T|I|>|3|(|||{{{{{{{{{{{{{x{m{b{W{L{A{6{+{{{zzzzzzzzzzzzwzkz_zSzGz;z/z#zz yyyyyyyyyyyy|ypydyXyLy@y4y(yyyxxxxxxxxxxxxtxhx]xQxEx9x-x!xx wwwwwwwwwwwwywmwawUwIw=w2w&wwwvvvvvvvvvvv~vrvfvZvNvBv7v+vvvuuuuuuuuuuuuwuku_uSuGu;u/u$uu uttttttttttt|tptdtXtLt@t4t(tttssssssssssssusis]sQsEs9s-s!ss rrrrrrrrrrrryrmrarUrIr=r1r&rrrqqqqqqqqqqq~qrqfqZqNqBq6q*qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p/p#pp oooooooooooo|opodoXoLo@o4o(ooonnnnnnnnnnnntnhn\nPnDn8n,n nnmmmmmmmmmmmmymmmamUmIm=m1m%mm mlllllllllll~lrlflZlOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGkX2X&XXXWWWWWWWWWWWWsWgW[WOWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU@U4U(UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T"TT TSSSSSSSSSSSS}SrSgS\SQSFS;S0S%SSSRRRRRRRRRRR~RrRfRZRORCR7R+RRRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQL2L&LLLKKKKKKKKKKK~KrKgK[KOKCK7K+KKKJJJJJJJJJJJJwJkJ_JSJGJ;J/J#JJ IIIIIIIIIIII|IpIdIXILI@I4I(IIIHHHHHHHHHHHHuHiH]HQHEH;H0H%HHHGGGGGGGGGGGGGuGjG_GTGIG>G3G'GGGFFFFFFFFFFFFsFgF[FOFCF8F,F FFEEEEEEEEEEEExElE`ETEHEB3B'BBBAAAAAAAAAAAAsAgA]ARAGA>>>>>>>>>>>u>i>^>R>F>:>.>">> ============z=n=b=V=J=>=2=&===<<<<<<<<<<<.2.&...-----------~-r-f-Z-N-B-6-*---,,,,,,,,,,,,,x,l,`,T,H,<,0,$,, ,+++++++++++}+q+e+Y+M+A+5+)+++*************u*j*_*T*I*>*3*(***))))))))))))w)k)_)T)H)<)0)$)) )(((((((((((}(q(e(Y(M(A(5()(((''''''''''''v'j'^'R'F':'.'"'' &&&&&&&&&&&&{&o&c&W&K&?&3&'&&&%%%%%%%%%%%%z%o%d%Y%N%C%8%-%"%% %$$$$$$$$$$$$s$g$[$O$C$7$+$$$############x#l#`#T#H#<#0#$## #"""""""""""}"q"e"Y"M"A"5")"""!!!!!!!!!!!!!u!j!_!T!I!>!3!'!!! t h \ P D 8 ,  vk`UJ?4)zodYNC8-" znbVK?3'sh\PD8, ymaUI=1% ~rfZNB6*wk_SG;/# |pdXL@4)ui]QE9-! znbVJ>2&~rfZNB6*wk_SG;/# {ocWK?3(                               (  '  &  %  $  #  "  !                                              ~  }  |  {  z  y  x  w  v   u  't  &s  %r  $q  #p  "o  !n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O   N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3   2  1  0  /  .  - , + * ) ( ' &  % $ # " !                                                                                                                                                                                                                                            v v v  v  v  v  v  v v v v v v~ v}  v| v{ vz v y v x v w v v v u vt vs vr vq vp vo vn  vm  vl  vk  vj  v i  v h  v g  v f  v e  vd  vc  vb  va  v`  v_  v^  v] l\ l[ lZ lY lX lW lV lU lT l S l R l Q l P l O lN lM lL lK lJ lI lH  lG lF lE lD lC l B l A l @ l ? l > l= l< l; l: l9 l8 l7  l6 l5 l4 l3 l2 l1 l0 l/ l. l- l, l+ l* l) l ( l ' l & l % l $ l# l" l! l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l b b b b b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b b b b b b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X X  X  X  X  X ~ X} X| X{ Xz Xy Xx Xw  Xv  X u  X t  X s  X r  Xq  Xp  Xo  Xn  Xm  Xl  Xk  Xj Ni Nh Ng Nf Ne Nd Nc Nb Na N` N_ N^ N] N\ N[ N Z N Y N X N W N V NU NT NS NR NQ NP NO  NN NM NL NK NJ NI N H N G N F N E N D NC NB NA N@ N? N> N=  N< N ; N : N 9 N 8 N 7 N6 N5 N4 N3 N2 N1 N0  N/ N. N- N, N+ N* N) N( N ' N & N % N $ N # N" N! N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D D D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D  D D D D D D D D D D D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D  D D D D D D D D D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D   D   D   D   D   D  D  D  D  D  D  D  D : : : : : : : : : : :  :  :  :  :  : : : : : : :  : : : : : : : : : :  :  :  :  :  : : : : : : :  : : : : : : : : :~ :} :| :{ :z :y :x :w :v :u : t : s : r : q : p :o :n :m :l :k :j :i  :h  :g  :f  :e  :d  :c  :b  :a  :`  :_  :^  :]  :\  :[  :Z  :Y  :X  :W  : V  : U  : T  : S  : R  :Q  :P  :O  :N  :M  :L  :K  :J 0I 0H 0G 0F 0E 0D 0C 0B 0A 0@ 0? 0 > 0 = 0 < 0 ; 0 : 09 08 07 06 05 04 03  02 0!1 0 0 0/ 0. 0- 0, 0+ 0* 0) 0( 0' 0& 0% 0$ 0# 0" 0! 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0  0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0   0   0   0   0   0  0  0  0  0  0  0  0 & & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & &  & & & & & &~ &} &| &{ &z &y &x &w &v &u &t &s &r &q & p & o & n & m & l &k &j &i &h &g &f &e  &d &c &b &a &` &_ &^ &] &\ &[ &Z &Y &X &W &V &U &T & S & R & Q & P & O &N &M &L &K &J &I &H  &G &F &E &D &C &B &A &@ &? & > & = & < & ; & : &9 &8 &7 &6 &5 &4 &3  &2  &1  &0  &/  &.  &-  &,  &+  &*  &)  &(  &'  & &  & %  & $  & #  & "  &!  &  &  &  &  &  &  &                                                                          !                                                                                                                                                                                                             ~ } |  { z y x w v u t s  r  q  p  o  n m l k j i h g  f e d c b a  `  _  ^  ]  \ [ Z Y X W V U  T S R Q P O  N  M  L  K  J I H G F E D C  B A @ ? >  =  <  ;  :  9 8 7 6 5 4 3 2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &   %   $   #   "   !                                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ( ' & % $ # " !                                                                                                          ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s  "r  !q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R   Q  !P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                             ( ' & % $ # " !                                                                                                                                                                            ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q   p   o   n   m   l  k  j  i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V  U  T  S  R  Q P O N M L K J  I !H  G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5  4  3  2  1  0 / . - , + * )  ( ' & % $ # " !                                                                                                $  #  "  !                                                                                                              !                                                                  ' & % $ # " !                ~ } | { z  y  x  w  v  u t s r q p o n  m l k j i h g f e d c b a  `  _  ^  ]  \ [ Z Y X W V U  T S R Q P O N M L K J  I  H  G  F  E D C B A @ ? >  = < ; : 9 8 7 6 5  4  3  2  1  0 / . - , + * )  ( ' & % $ # " !                                                                                                                                                                                                            , + * ) ( ' & % $ # " !           ~ } | { z y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k jW|pdXMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~#~~ ~}}}}}}}}}}}}~}s}h}]}R}G}<}1}&}}}||||||||||||v|j|^|R|F|:|.|"|| {{{{{{{{{{{{{{o{c{W{K{?{3{'{{{zzzzzzzzzzzztzhz\zPzDz8z,z!zz yyyyyyyyyyyyyymyayUyIy=y3y(yyyxxxxxxxxxxxxxxxmxbxWxLxAx6x+x xxwwwwwwwwwwwwxwlw`wTwHwq3q'qqqppppppppppppspgp[pOpCp7p+pppooooooooooooxolo`oToHoj3j(jjjiiiiiiiiiiiiisigi[iOiCi7i+iiihhhhhhhhhhhhwhkh_hThHhc2c&cccbbbbbbbbbbbbtbhb\bPbDb8b,b bbaaaaaaaaaaaayamaaaUaIa=a1a%aa a```````````~`r`f`Z`N`B`6`*```____________w_k___S_G_;_/_#__ _^^^^^^^^^^^}^q^e^Y^M^A^5^)^^^]]]]]]]]]]]]v]j]^]R]F]:].]"]] \\\\\\\\\\\\{\o\c\W\K\?\3\'\\\[[[[[[[[[[[[t[h[\[P[D[8[,[ [[ZZZZZZZZZZZZyZmZaZUZIZ=Z1Z%ZZ ZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY6Y*YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWW                                                                                                                                                                                                  ~ } |  { z y x w v u t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V   U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E   D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2   1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                         ~  }  |  {  z  y  x  w  v   u   t   s   r   q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g   f   e   d   c  b  a  `  _  ^  ]  \  [   Z   Y   X   W   V  U  T  S  R  Q  P  O  N M L K J I H G F  E  D  C  B  A @ ? > = < ; :  9 8 7 6 5 4 3 2 1  0  /  .  -  , + * ) ( ' & %  $ # " !                                                                                                                                                                                                                                             ~  }  |  {  z  y x w v u t s r  q p o n m l k j i h g f e  d  c  b  a  ` _ ^ ] \ [ Z Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L   K   J   I   H   G  F  E  D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9 8  7  6  5  4  3 2 1 0 / . - ,  + * ) ( '  &  %  $  #  " !