SQLite format 3@ ~,@k~,- }D~~+}i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT)  {`H1 regionMexico'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse#=languageSan Juan Colorado Mixtec)chapter_stringChapterD#ydescriptionTuhun tsaa tsa nacoo̱ jutu mañi yo Jesucristo tsi yo |eF& ~~~~~m~P~2~}}}}}}n}P}1}|)#ff7c80ApoEl Apocalipsis#00ff00JudSan Judas%#00ff003JnIII San Juan##00ff002JnII San Juan!#00ff001JnI San Juan%#00ff002PetII San Pedro##00ff001PetI San Pedro#00ff00SanSantiago#ffff00HebHebreos#ffff00FlmnFilemón#ffff00vTitTito!#ffff00l2TimII Timoteo#ffff00b1TimI Timoteo#/#ffff00X2TesII Tesalonicenses" -#ffff00N1TesI Tesalonicenses !#ffff00DColColosenses !#ffff00:FilFilipenses #ffff000EfeEfesios #ffff00&GálGálatas%#ffff002CorII Corintios##ffff001CorI Corintios#ffff00RomRomanos!#00ffffHecLos Hechos#ff6600JuaJuan#ff6600LucLucas#ff6600MarMarcos#ff6600MatSan Mateo5~<|vpjd^XRLF@:4.(" ~~~~~~~~~~~;0:$98z7|6r5q4X3C2310|/Y.8-", +u*Z)N(!'&f%R$K#E"2! ]0aD:-~nc\UQC6   y j ]9 Bx{bI4~~~~~v~Y~@~)~}}}}}r}R}7}}||||||n|S|6||{{{{{{W{={zzzzzzjzFz)z yyyyyynyTy:y yx&B7 ApApocalipsis (de Juan)#ff7c80A JudJudas#00ff00@ 3Jn3 Juan#00ff00? 2Jn2 Juan#00ff00> 1Jn1 Juan#00ff00= 2P2 Pedro#00ff00< 1P1 Pedro#00ff00; StgSantiago#00ff00: HeHebreos#ffff009 FlmFilemón#ffff008 vTitTito#ffff007 l2Ti2 Timoteo#ffff006 b1Ti1 Timoteo#ffff00"5- X2Ts2 Tesalonicenses#ffff00"4- N1Ts1 Tesalonicenses#ffff003! DColColosenses#ffff002! :FilFilipenses#ffff001 0EfEfesios#ffff000 &GaGálatas#ffff00/# 2Co2 Corintios#ffff00.# 1Co1 Corintios#ffff00- RoRomanos#ffff00*,= HchHechos de los Apóstoles#00ffff+ JnJuan#ff6600* LcLucas#ff6600) MrMarcos#ff6600( MtMateo#ff6600'!MalMalaquías#ffff99&ZacZacarías#ffff99%HagAgeo#ffff99$SofSofonías#ffff99#HabHabacuc#ffff99"NahNahún#ffff99!MiMiqueas#ffff99 JonJonás#ffff99|AbdAbdías#ffff99rAmAmós#ffff99hJlJoel#ffff99^OsOseas#ffff99TDnDaniel#ff9fb4JEzEzequiel#ff9fb4'6LmLamentaciones#ff9fb4,JerJeremías#ff9fb4"IsIsaías#ff9fb4(9CntCantar de los Cantares#66ff99%EcEclesiastés#66ff99!PrProverbios#66ff99SalSalmos#66ff99JobJob#66ff99EstEster#ffcc99NehNehemías#ffcc99EsdEsdras#ffcc99#2Cr2 Crónicas#ffcc99 #1Cr1 Crónicas#ffcc99 x2R2 Reyes#ffcc99 n1R1 Reyes#ffcc99 d2S2 Samuel#ffcc99 Z1S1 Samuel#ffcc99PRtRut#ffcc99FJueJueces#ffcc99  =  0 ~}i||{zzNypxx2w3vvuuIsrrq%ooLnpml@kujwiijhNgsff$eedBcbha``_Q^]\[ZYXWVUU2TSSIR!QPP*ONN~MLLKJIIHbGGCFEkDC-BA>??)>Y=<;;:[998O766A432100.-i,_+*))d((Z''A$$ "!L (;[=N7.|  n E g | d fTlox'Tan nyooho tsa iyó vaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, co̱o ndo tumaa tsa nduve ñi tsa iyó tsi ndo, tyin tsa cua ndɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ ihya. s_Tan nyooho tsa iyó tucuiihya iñi, ña tya̱a yahvi ndo tucuiihya iñi can. Tan nyooho tsa sɨɨ cuñi, ña tya̱a yahvi ndo tusɨɨ iñi can. Tan nyooho tsa jata̱ ndaha tyiñu taahán tsi coo ndo tumaa tsa nduve ndaha tyiñu ndo. ykYañi, cuñí yu cahan yu tuhun ihya tsihin ndo: Juhva cuii ña quɨvɨ iyó yo. Yacan vityin tan ityi nuu tandɨhɨ ra tsa iyó ñasɨɨhɨ cuñí tsi tsa jaha tyiñu ra naha tyiñu Nyoo tumaa tsa nduve ñi ñasɨɨhɨ ra naha iyó. EMaa tyin tatun tindaha ndo, ñavin cuatyi cuví. Tan tacan tucu tun tindaha iin ñaha yoco juvin ñi ñavin cuatyi cuví. Maa tyin nyɨvɨ tsa tindaha cuaha xaan tundoho cua nyehe ñi ñayɨvɨ ihya. Tan yacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin vaha ca tsa ña tindaha ndo. Tyin ña cuñí yu tsa nyehé ndo tundoho. /Maa tyin tatun tsa iyó ñasɨɨhɨ ndo, ña nducu ndo cuhva tsa nacoo ndo tsi ñi. O tatun nduve ñasɨɨhɨ ndo iyó, vaha ca ña tindaha ndo. gGTsa cuenda yuhu, vaha ca ña tindaha ñi can, tyin vityin cuaha xaan tundoho ñayɨvɨ iyó. )KTan tsa cuenda nyɨvɨ tsa ñaha ca tindaha, nduve tuhun tsaha̱ Jutu Mañi yo tsi yu tsa cuenda ñi. Maa tyin cua cahan yu cuhva tsa tsicá iñi maa yu tsihin ñi. Tan cuví cuita iñi ñi tuhun caahán yu tyin Nyoo tsaha̱ ra tucahnu iñi tsi yu tan maa ra yɨhɨ́ ndaha tsi yu. xiTan catyí yu tsihin ndo, yañi, ja̱ha tyiñu ndo tyiñu tsa tuhvá ndo javahá quɨvɨ cana̱ Nyoo tsi ndo. Nyoo yahvi xaan jata̱ ra tsi yo, yacan cuenda ña taahán tsi cuhva yo tsa cundaca ñaha ra ñuu ñayɨvɨ naha ra tsi yo. J Iin ra tsa cuví musu tan quɨhvɨ̱ ra cuenda Jutu Mañi yo iyó nuña ra nuu ra vityin. Tan iin ra tsa iyó nuña tan quɨhvɨ̱ ra cuenda Jutu Mañi yo, vityin cuví ra musu tsa cuenda ra. "=Tyin tatun musu cuví ndo quɨvɨ tsa cana̱ Nyoo tsi ndo, ña ca̱ca iñi ndo. Maa tyin tatun tsahá tsi cuhva tsa ndoó nuña ndo, ndu̱cu ndo cuhva.   Tan intuhun intuhun ndo taahán tsi jahá tyiñu ndo juvin ñi tyiñu tsa tuhvá ndo javahá quɨvɨ tsa cana̱ Nyoo tsi ndo.   Ña ñiñi xaan tsa coo tuñi can tsi yo, o tsa ña coo tsi. Tyin tsa ñiñi ca, cuví tsa tyaá yahvi yo tuhun caahán Nyoo. g GTatun tsa yaha tsinyaa tuñi Nyoo cuñu ñuhu ndo tan cana̱ Nyoo tsi ndo ña ca̱ca iñi ndo tsa cuenda yacan. Maa tyin tun ña tyaa̱ ñi tuñi can tsi ndo, tan cana̱ Nyoo tsi ndo, nduve cuenda; ña javaha ca ndo can. Z -Tan catyí yu tsihin ndo co̱o ndo tsihin ndatu tsa tsaha̱ Jutu Mañi yo tsi ndo tan cuhva iyó ndo quɨvɨ cana̱ ra tsi ndo. Tan tsehe cuví tsa jacuahá yu tandɨhɨ vehe ñuhu tan iin tan iin ñuu. s _Tyin ña tsitó iin ñaha tatun cacu yɨɨ ña. Tan ndi rayɨɨ ña tsitó ra tatun cacu ñasɨɨhɨ ra. Maa tyin tatun rayɨɨ an ñaha tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo, tan cuñí ñi nacoo ñi tsi tahan ñi tsa tsinú iñi tsi Nyoo, na nacoo maa ñi. Tacan tan ra hermano a ña hermana ndoo nuña ñi. Tyin maa Nyoo cuñí tsa coo vaha yo tsihin tsa nduve tɨsɨhɨ. 1Tyin tsa yaha̱ nasoco̱ Nyoo tsi rayɨɨ tsa ña tsinú iñi can tsa cuenda tsa iin ñi cuví ra tsihin ñaha tsa tsinú iñi. Tan tsa yaha̱ nasoco̱ tucu Nyoo tsi ñaha tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo tsa cuenda tsa iin ñi cuví ña tsihin ra tsinú iñi. Yacan cuenda sehe ñi ña cuvi tsi naha tsi tumaa cuví sehe nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo, tyin tsa nasoco̱ ndɨhɨ Nyoo itsi naha tsi. ' Tan tatun iin ña hermana, tan ña tsinú iñi yɨɨ ña tsi Nyoo, ndoó ra vaha tsa cunyaa ra tsihin ña, nduve ndatu tsa nacoo ña tsi ra. y Tan cuñí yu cahan yu inga tuhun ihya tsihin inga ndo, maa tyin ñavin Nyoo tsaha̱ itsi. Tatun iin ra hermano tan ña tsinú iñi ñasɨɨhɨ ra tsi Nyoo, maa tyin ndoó ña vaha tsa cunyaa ña tsihin ra, nduve ndatu tsa nacoo ra tsi ña. c? Maa tyin tatun iin ñaha tan nacoo̱ ña yɨɨ ña, cuñí tsi tsa ndoo ña cunyaa ña tsa ña cua tindaha ca ña, o cunuhu nyico ña tsihin yɨɨ ña. Tan tacan tucu rayɨɨ, ña taahán tsi nacoo ra ñasɨɨhɨ ra. kO Maa tyin caahán yu tsehe tsihin nyooho ñiñaha tsa tsa tindaha̱: ña na̱coo ndo yɨɨ ndo tyin tuhun caahán yu ihya, ñavin tsa cuñí maa yu cuví, tyin maa Jutu Mañi yo tsaha̱ itsi tyin cuhva cuenda yu tsi ndo. # Maa tyin tatun ña cunyee iñi ndo coo tacan ñi ndo, vaha ca tsa tindaha ndo tan ñavin ca tsa ndoo ndo tsihin tsa cuñi ndo tindaha ndo. .UTsahá cuenda yu tuhun ihya tsi tandɨhɨ nyooho tsa ñaha ca tindaha tan nyooho ñi tsihi̱ yɨɨ tyin vaha ca cuvi tsi ndo tun ña tindaha ndo tumaa maa yu. Tsa cuenda yuhu, vaha ca coo ndo tumaa iyó maa yu. Maa tyin sɨɨn sɨɨn tunyee iñi tsahá Nyoo tsi tsa intuhun intuhun yo. Yɨhɨ́ yo tsahá ra tunyee iñi tsa ña coo ñasɨɨhɨ yo. Tan yɨhɨ́ yo tsahá ra tunyee iñi tsa coo ñasɨɨhɨ yo. /WTsa caahán yu tyehen tsihin ndo ñavin tsa caahán yu tyin tindaha ndo. Ña jañiñí yu tsi ndo tsa tindaha ndo. Maa tyin cuví tindaha ndo tatun cuñí ndo. b~=Ña vaha tun ña cuhva iin ndo tsi ndo tsi inga ndo. Tatun cuñí ndo coo ndo oración, vaha ca natuhun tahan jihna ndo tyin ña cua coo tsihin tahan ndo quɨvɨ tsa cua nanducu ndo tsi Nyoo. Yaha can tan coo tsihin tahan nyico ndo tyin coto nducu rayɨɨ inga ñaha o ñaha nducu ña inga rayɨɨ tan javaha ndo tsa ña vaha jaha nu ña vaha. l}QÑiñaha ña cuvi cundaca ñaha ñi maa ña cuñu ñuhu ña, tyin tsii yɨɨ ña cuví cuñu ñuhu ña. Tacan tucu maa yɨɨ ña, ña cuvi cundaca ñaha ñi maa ra cuñu ñuhu ra tyin tsii ñasɨɨhɨ ra cuví cuñu ñuhu ra. |Na javaha rayɨɨ cuhva taahán tsi tsihin ñasɨɨhɨ ra. Tan tacan tucu maa ñaha, na javaha ña cuhva taahán tsi tsihin yɨɨ ña. }{sMaa tyin cuaha xaan ra naha tsicá nuu ra naha tsihin ñaha, o ñiñaha tsicá nuu ñi tsihin rayɨɨ. Yacan cuenda cuñí tsi tsa coo ñasɨɨhɨ tsa intuhun intuhun ra naha, tacan tucu ñiñaha taahán tsi coo yɨɨ tsa intuhun intuhun ñi. z Tan vityin cua cahan yu tsa tsica̱ tuhun ndo tsi yu nu carta tsa jaquitsi̱ ndo tsi yu. Nditsa tyin vaha tsa ña tindaha yo. ]y3Tyin Nyoo yahvi xaan jata̱ ra tsi yo. Yacan cuenda taahán tsi jacahnú yo tsi ra tsihin cuñu ñuhu yo, tan tacan tucu ñi tsihin tsa tsiñi tuñi iñi yo tyin nduvi taahan tuhun ihya tsii maa Nyoo cuví.7xg¿A ña tsitó ndo tyin cuñu ñuhu yo cuví vehe ñuhu Tatyi Ii tsa tsaha̱ Nyoo, tyin coo tsihin yo? Ñavin maa yo ndacá ñaha tsi yo; Nyoo cuví ra ndacá ñaha tsi yo. 0wYJa̱ndɨhɨ ndo tsa iyó ndo tsihin ñaha a tsihin rayɨɨ tun ñavin ñasɨɨhɨ ndo a ñavin yɨɨ ndo cuví. Tyin tandɨhɨ inga nu cuatyi tsa javahá nyɨvɨ ña jatɨvɨ́ can cuñu ñuhu ñi. Maa tyin tsa tsicá nuu ñi tsihin ñaha a tsihin rayɨɨ, jatɨvɨ́ can cuñu ñuhu ñi. v!Maa tyin tatun iin nyɨvɨ tan nacuhva ñi añima ñi tsi Jutu Mañi yo, iin ñi cuvi ñi tsihin ra tyin quɨhvɨ Tatyi Ii ra añima ñi. `u9¿A ña tsitó ndo tyin tun iin rayɨɨ tan iyó ra tsihin iin ñaha tsicá nuu intuhun ña cuñu ñuhu nanduvi̱ ra tsihin ña? Tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyehen: “Tsa nduvi ñi, iin ña nyɨvɨ cuví ñi.” 5tc¿A ña tsitó ndo tyin tandɨhɨ yoo tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo cuví yo intuhun ña cuñu ñuhu tsihin ra tan luxu luxu cuñu ñuhu ra cuví tsa intuhun intuhun yo? ¿A cuvi quihin yu luxu cuñu ñuhu ra Cristo tan jatɨvɨ yu tsihin iin ñaha tsicá nuu? Ña taahán tsi javaha yu tacan. psYTan Nyoo cua janandoto ra tsi yo tsihin tunyee iñi ra tumaa tsa janandoto̱ ra tsi ra Cristo Jesús. %rC Catyí nyɨvɨ tyin Nyoo javahá ra tsa tsatsí yo tsa cuenda tsitsi yo. Tan javaha̱ ra tsitsi yo tsa cuenda tsa tsatsí yo. Tan nditsa. Maa tyin Nyoo cua janaa ra nduvi tsehe quɨvɨ cua naa ñayɨvɨ. Tan tsa cuenda cuñu ñuhu yo ña nditsa tsa javaha̱ ra itsi tyin coo yo tsihin ñaha a tsihin rayɨɨ, tyin cuenda Jutu Mañi yo cuví cuñu ñuhu yo. Tan maa Jutu Mañi yo cuví ra cuenda cuñu ñuhu yo. q Catyí tsi tyin nuña maa javaha yo tandɨhɨ náa cuñí maa yo. Tan nditsa tucu maa, maa tyin ña tandɨhɨ tan vaha. Cuví javaha yo náa cuñí maa yo, maa tyin cuñí tsi jaha yo cuenda tun vaha a ña vaha, tan ña cuhva yo tsa cundaca ñaha can tsi yo. Qp Tyin tacan javaha̱ juhva nyooho. Maa tyin tsa ndatsi̱ cuatyi ndo tan ndu ii̱ ndo tan nduvaha̱ ndo nuu Nyoo jaha̱ Jutu Mañi yo Jesucristo tan Tatyi Ii Nyoo. Cuñu ñuhu yo cuví vehe ñuhu Nyoo ao; ¿A ña tsitó ndo tyin nyɨvɨ quiñi iyó ña cua quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo? Ña ja̱ndavi ñaha ndo tsi ndo. Ña cua quɨhvɨ ra tsa tsicá nuu tsihin ñaha o ñaha tsa tsicá nuu tsihin rayɨɨ, ndi ñi jacahnú tsitoho, ndi ra iyó ñasɨɨhɨ tan iyó inga ñaha tsi ra, tacan tucu ñiñaha tsa iyó yɨɨ tan iyó inga rayɨɨ tsi ñi, ndi ra ndusɨɨhɨ́, ndi ñi nduyɨɨ́, ndi ñi suhú, ndi ñi nyiyó iñi, ndi ñi caahán cuendu, ndi ñi tuhva tsihí nyixi, tan ndi ñi tsit; o jandaví ñaha. Tandɨhɨ maa nyɨvɨ ihya ña cua ñihi ñi nu ndacá ñaha Nyoo cuhun ñi. bn=¡Maa tyin nyooho javahá ndo tsa ña vaha tan suhú ndo nda cuanda tsa tsii yañi ndo! 2m]Ña vaha tsa iyó tɨsɨhɨ nu yucú ndo. Vaha taxin ca cu̱nyee iñi ndo tatun javaha nyɨvɨ tsa ña vaha tsi ndo. Tan ja̱ña ndo na suhu maa ñi tsa tsii ndo. lTyin cuahán ndo cua ndacan ndo cuatyi tsaha yañi ndo cuenda Nyoo nuu iin ra cumí tyiñu tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo. k{Caahán yu tyehen tsihin ndo na nducahan nuu ndo. ¿A nduve cuii vasu intuhun ra jandaa cuatyi yañi ndo nu yucú ndo? jYacan cuenda tatun iyó tɨsɨhɨ nu yucú ndo, ¿nacuenda tyin cuahán ndo nuu ra cumí tyiñu tsa ña yɨhɨ́ tuhun Nyoo? .iU¿A ña tsitó ndo tyin cua jandaa yo cuatyi nda cuanda ángel? Tun tacan, ¿a yɨɨ jandaa yo cuatyi nyihi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ? ¡Ña yɨɨ jandaa yo can! ehC¿A ña tsitó ndo tyin juvin ñi maa yo cua jandaa cuatyi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya nu cuahán ca tsi? Tan tatun maa yo cua jandaa cuatyi can, ¿nacuvi tyin ña cuví jandaa ndo cuatyi nyihi ihya? Ug %¿Nacuenda tyin tsicán ndo cuatyi tsaha yañi ndo nuu ra cumí tyiñu tsa ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin ndo, tan ña jacoto ndo tsi ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tan nyehe maa ra naha ndáa ra iyó cuatyi? f Tyin yoo ña taahán tsi tatsi tuñi yo tsi nyɨvɨ ña tsitó tsi Nyoo. Nyoo cuví ra cua tatsi tuñi tsi ñi can. Maa tyin nyooho cuñí tsi tatsi tuñi ndo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Yacan cuenda tavá ndo tsi ra iyó cuatyi nu yucú ndo.weg Maa tyin tsa cuñí yu catyí yu tsihin ndo ña cu̱nyaa naa ndo tsi nyɨvɨ tsa catyí: “Hermano cuví yu”, tan tsicá nuu ra tsihin ñaha, o ñaha tsicá nuu ña tsihin rayɨɨ, o nyiyó iñi ñi, o jacahnú ñi tsitoho, o caahán ñi cuendu, o tsihí ñi nyixi, o suhú ñi. Ñi tsa javahá iin tsa ña vaha ihya, ndi ña cu̱nyecu ndo catsi ndo tsihin ñi. !d; Tan tsa caahán yu tyehen tsihin ndo, ñavin tsa cunu ndo nu nyɨvɨ tsa iyó ityi tsata, ñi tsa iyó tsihin rayɨɨ a ñaha, ñi tsa nyiyó iñi, ñi suhú, tan ñi jacahnú tsitoho, tyin tun cunu ndo nu iyó ñi ihya, cuñí tsi tsa quita ndɨhɨ ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. c Nu inga carta tsa jaquitsi̱ yu tsi ndo, catyi̱ yu tyin ña taahán tsi cunyanaa ndo tsi ra tsicá nuu tsihin ñaha. &bEYacan cuenda taahán tsi catsi coo yo tyin tsihi̱ ra Cristo tsa cuenda yo. Tan jandoó yo tsa caquiñi tsa javaha̱ yo ityi tsata tsa cuví tumaa yutsan iya tsahnu. Tan cahan yo maa ñi maa tsa nditsa tsihin tsa nɨɨ iñi yo tyin cuví tsi tumaa paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. :amTa̱va ndo yutsan iya tsahnu tsa jatɨvɨ́ tsi ndo. Tacan tan cuvi ndo tumaa paan tsa tuhvá nyɨvɨ javahá vico pascua, tyin paan can nduve yutsan iya yɨhɨ́ tsihin tsi. Tsa nditsa tyin tacan taahán tsi cuvi tucu nyooho tyin maa ra Cristo cuví mbee ticatyi luhlu tsa tsihi̱ tsa cuenda cuatyi yo. s`_Ña vaha tsa jacahnu xaan ndo tsi ndo tyin ña jahá ndo cuenda tsa javahá ra yucú vehe ñuhu ndo. ¿A ña tsitó ndo tyin vasu luxu ñi yutsan iya, jandaá tsi tandɨhɨ yutsan paan? Tan tacan ñi cuñí yo cuví tucu yacan. {_oTacan tan cuhva ndo tsa javaha nu ña vaha tsa cuñi maa nu tsihin cuñu ñuhu ra tsa javahá tsa caquiñi ihya, tyin vasɨquɨ tacan tan cua jandɨhɨ ra tsa javahá ra can. Tacan tan quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo cacu añima ra. U^#Vasu nduve yu nyií tsihin ndo, maa tyin tumaa tsa nyií ñi yu tsihin ndo tyin ñuhú iñi yu tsi ndo, tan tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesucristo jandaa̱ yu tyiñu ra tsa javaha̱ cuatyi can. Yacan cuñí tsi tsa ndu iin ndo. Tan ja̱ha ndo tuhun tyin nyií yu tsihin ndo. Tan cunyaa tunyee iñi Jutu Mañi yo Jesús tsihin ndo. (]ITaahán tsi cuiihyá cuñí ndo tsa cuenda cuatyi can tan ña nduyaa ndo. Ta̱va ndo tsi ra tsa javahá tacan nu yucú ndo. Tan ña cutahan ca ra tsihin ndo. T\ #Ñihi̱ tuhun yu tyin iin ra nyií tsihin ndo iyó ra tsihin sɨhɨ quiin ra. Tan yacan cuví cuatyi cahnu xaan, tyin ndi nyɨvɨ iyó ityi tsata tan ña javahá ñi tacan tyin tsitó ñi tyin ña vaha. [ ¿Náa cuñí ndo javaha yu tsa quitsi yu? ¿A cuñí ndo tsa cuxaan yu tsi ndo, o cuñí ndo tsa cahan vii yu tsihin ndo?5ZcTyin tun nditsa tsa tsahá ra naha tsa cundaca ñaha Nyoo tsi ra naha, ña cua cahan ñi ra naha. Maa tyin cua tuvi iñi yo tyin nditsa iyó tunyee iñi Nyoo tsi ra naha. dYAMaa tyin tun Jutu Mañi yo tan cuñí ra, yatyi cua quitsi nyehe yu nu yucú ndo. Tacan tan cua nyehe yu tatun nditsa tsa iyó tunyee iñi Nyoo tsi ra tsa cahnu xaan jahá tsi naha ra, o tatun caahán ñi maa ra naha. kXOYɨhɨ́ ndo cahnu jahá ndo tsi ndo tyin cuñí maa ndo tyin ña cua quitsi ca yu nu yucú ndo. (WIYacan cuenda jaquitsí yu tsi ra Timoteo, sehe yu cuenda Jutu Mañi yo, nu yucú ndo. Nɨɨ xaan iñi ra nyicún ra tsi Nyoo, tan cuñí xaan yu tsi ra. Maa ra cua janducuhun iñi tsi ndo cuhva iyó yu tsihin ra Cristo tan cuhva jacuahá yu tandɨhɨ ñi vehe ñuhu nu cuahán yu. YV+Tan tsa cuenda tsehe tsicán yu tsi ndo tsa ja̱vaha ndo tumaa javahá maa yu. fUEVasu ndi maa utsi mil ra jacuahá tuhun ra Cristo tsi ndo, maa tyin intuhun ñi jutu ndo iyó. Tan yuhu cuví jutu ndo tyin juvin yu caha̱n tuhun ra Cristo Jesús tsihin ndo nda jihna ñi tan natsinu̱ iñi ndo tsi ra. MTTyaá yu tuhun ihya tsa cuenda ndo, maa tyin ñavin tsa cuñí yu cuhva yu ticanuu tsi ndo. Tyin tsahá cuenda vaha yu tsi ndo tsa cuenda tsa cuñí yu tsi ndo tyin cuví ndo tumaa sehe yu. Tan cuñí ndo tyin tsa tsitó maa ndo tandɨhɨ tuhun Nyoo, yacan nduve ca tsa cumañí tsi ndo. Tan cuñí tucu ndo tyin cuví ndo rey, tan ña tsiñí ñuhu ca nyuhu tsi ndo. Vaha xaan tun tsatyin nditsa tsa cuví ndo rey, tyin tacan tan rey cuví tucu nyuhu. cM?Ndi intuhun ndo tan ña cahnu ca ra cuví ndo tan ñavin ca inga ndo, tyin tsa iyó tsi ndo maa ñi maa tsa tsahá Nyoo cuví. Yacan cuenda ña taahán tsi tsa jacahnú ndo tsi ndo, tyin maa Nyoo tsaha̱ can tsi ndo. UL#Yañi, caahán yu tuhun ihya tsihin ndo tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo. Nye̱he ndo cuhva iyó yu, tan cuhva iyó ra Apolos tyin ña cahnu jahá ndi tsi ndi. Tan tacan tucu maa ndo, ndu̱cu ndo cuhva javaha ndo tumaa catyí tuhun Nyoo, tan ña cuñi ndo tsi intuhun ñi nyɨvɨ. Inducu ñi cu̱ñi ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. K3Yacan cuenda, ña ca̱han ndo tsi yu. Cu̱atu ndo nda tahan maa tsi quitsi ra Cristo, tyin maa ra cua tava tsa yɨhɨ́ xeehe nu naa nu nditsin, tan cua jaquituvi ra tsa iyó añima intuhun intuhun yo. Tacan tan cua jacahnu Nyoo tsi intuhun intuhun yo cuhva tsa taahán tsi. 5JcVasu ndi maa tuví iñi yu tyin nduve cuatyi yu, maa tyin ña cuñí tsi catyi tyin nduve cuatyi yu nuu Nyoo. Tyin maa Jutu Mañi yo cua catyi tun iyó cuatyi yu o nduve. 0IYYacan ña ndɨhɨ́ iñi yu tsa caahán ndo tsi yu, o tatun cutuñi yu nuu ra cumí tyiñu. Tyin ndi maa yu tan ña caná iñi yu cahan yu tun vaha yu o ña vaha yu. jHMTan ra tsa tava̱ tyiñu Nyoo cuñí tsi tsa tyaá yahvi ra tandɨhɨ tsa caahán ra tsihin ra. 4G cYacan cuenda ña taahán tsi nyehe ndo tsi ndi tumaa nyehé ndo tsi ra Cristo, tyin musu ñi ra cuví ndi. Tyin tava̱ tyiñu Nyoo tsi ndi tsa jacuaha ndi tuhun xeehe ra. hFITan inga tucu tuhun tyin cuví ndo tsa tsii ra Cristo, tan ra Cristo, tsii Nyoo cuví ra.E'Yuhu ra Pablo, ra Apolos, ra Pedro, maa Nyoo tsaha̱ tsi ndi tsa cahan ndi tuhun ra tsihin ndo. Tan ñuhu ñayɨvɨ ihya, tan ñayɨvɨ iyó yo, tan tuhun tsiihí, tan tsa cuví vityin, tan tsa cua cuvi nu cuahán ca tsi, tandɨhɨ maa tuhun ihya tsaha̱ Nyoo tsi ndo. nDUYacan cuenda ndi intuhun ndo tan ña taahán tsi cu iyo iñi ndo nyehe ndo tsi iin ra jacuahá tsi ndo tyin maa Nyoo tsaha̱ tsi ra naha tsa jacuahá ra naha tuhun vaha tsi ndo tan tsaha̱ ndɨhɨ ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ndo. tCaTan catyí tucu tsi: “Jutu Mañi yo tsitó ra tyin tsa tsicá iñi ra tsitó, nduve yahvi nyaá can.” CBTyin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya nduve yahvi nyaá can nu Nyoo. Tyin catyí tuhun Nyoo: “Janacavá ra tsi ra tsitó, juvin ñi maa nu tsa nyityi javaha̱ ra.” &AENdi intuhun ndo tan ña jandavi ñaha ndo tsi ndo. Tyin tatun cuñí ndo tyin tsitó xaan ndo tsihin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, cuñi tsi tsa jandusoho ndo tsi ndo tumaa ra tsa ña tsitó maa. Tacan tan Nyoo cua cuhva ca ra tsa tsiñi tuñi vaha tsi ndo. @ Tatun iin nyɨvɨ jatɨvɨ vehe ñuhu ra, cua janaa ra tsi ñi, tyin vehe ñuhu ra, ii tsi. Tan vehe ñuhu can, cuví maa yo. l?Q¿A ña tsitó ndo tyin vehe ñuhu Nyoo cuví ndo, tan iyó Tatyi Ii Nyoo tsitsi añima ndo? ;>oMaa tyin tun ndɨhɨ tyiñu javaha̱ ra naha cayu, nduve náa cua ñihi ra naha. Vasu cua cacu maa ra naha tumaa cacu̱ iin ra tsa cuñi̱ cayu tan tsinu̱ ra nu cayú ñuhu̱. ~=uTan vehe tsa ña cua cayu, cua ndoo tsi. Tan ra tsa javaha̱ vehe can cua naquihin ra yahvi tsa taahán tsi tsi ra. J<  Maa tyin quɨvɨ nacuhva cuenda ra jacuahá tsa cuví tumaa ra samá can tyiñu can tsi ra Cristo, cua yaha tyiñu can nu ñuhu̱. Tan ñuhu̱ can cua nducu cuhva tsi tyiñu javaha̱ ra naha. >;u Tan sɨquɨ cuhva can cuví sama ra jacuahá tsihin xuhun cuaan, tsihin xuhun cuitsin, tsihin yuu vaha. Tan cuví tucu javaha ra vehe tsihin yutun, tsihin vitsin, a tsihin tiyama. g:G Tan yoñi cuví caquin inga cuhva tyin tsa canyií cuhva can. Tan yacan cuví ra Jesucristo. %9C Tsaha̱ Nyoo tsa vaha tsi yu tyin yuhu cuví yu tumaa iin ra cuví ityi nuu tsa samá vehe. Tyin tsaqui̱n yu cuhva vehe can tan tyihi̱ yu tsaha tsi tsitsi ñuhu. Tan inga ra tsa cua sama ityi sɨquɨ cuví ra jacuahá, tan cuñí tsi jahá ra cuenda nácaa jacuahá ra tuhun Nyoo. -8S Tan nyuhu, cuví ndi musu tan jahá tyiñu ndi tyiñu Nyoo. Tan nyooho cuví ndo tumaa ñuhu nu jahá tyiñu Nyoo. Cuví tucu ndo tumaa iin vehe tsa javahá Nyoo. 7Ra tsa tatsí tan ra tsa tyosó, iin ñi ra cuví ra naha. Tan Nyoo cua tyahvi tsi intuhun intuhun ra naha cuhva tyiñu jahá ra naha. "6=Tan yacan cuenda ndi ra tsa tatsí tan ndi ra tsa tyosó, nduve ra cuví ra. Maa tyin Nyoo cuví ra tandɨhɨ tyin maa ra jacuahnú tuhun ra añima yo. u5cYuhu tatsi̱ tuhun Nyoo añima ndo, tan ra Apolos tyosó. Maa tyin Nyoo jacuahnu̱ ra tuhun ra añima ndo. A4{Tyin ¿yóo ra cuví yuhu, ra Pablo? Tan ¿yóo ra cuví ra Apolos? tyin cañí tahan ndo tsaha ndi. ¿A ñavin musu Nyoo ñi cuví ndi? Juvin. Tan caha̱n ndi tuhun Nyoo tsihin ndo tan natsinu̱ iñi ndo tsi Jutu Mañi yo. Tyin tan iin tan iin ndi javahá ndi tyiñu tsa catyi̱ maa Nyoo tyin javaha ndi. X3)Tyin yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “Cuenda ra Pablo yɨhɨ́ yu.” Tan inga ndo catyí ndo: “Cuenda ra Apolos yɨhɨ́ yu.” Yacan cuñí tsi catyí tyin javahá ndo tumaa javahá nyɨvɨ iyó ityi tsata. 2Tyin ndi tsicá ca iñi ndo tsa cuñí cuñu ñuhu ndo. Nyiyó iñi ndo, tan iyó tɨsɨhɨ nu yucú ndo, tan ndusɨɨ́n ndo. Ndi tsicá iñi ndo tuhun tsicá iñi nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tan javahá ndo tumaa cuñí cuñu ñuhu ndo. 1 Caha̱n yu tsihin ndo tsihin tuhun tsa ña yɨɨ ñi cutuñi iñi ndo. Tumaa tsahá yo letsi coho lee tsa ñaha ca cuvi catsi nyayu, tacan javaha̱ yu tsihin ndo, tyin nyooho ñaha ca cuvi cutuñi vaha iñi ndo. ¡Tan ndi vityin tan ña cutuñí iñi ndo! 0 Yañi, quɨvɨ tsa quitsi̱ yu nu yucú ndo ña cuvi̱ caha̱n yu tsihin ndo tumaa caahán yu tsihin nyɨvɨ jaquihín ityi Tatyi Ii Nyoo. Caha̱n yu tsihin ndo tumaa caahán yu tsihin nyɨvɨ ña tsitó tsi Nyoo, tyin ndi lee xaan ndo tsihin ra Cristo. i/KTyin tuhun Nyoo catyí tsi: “Yoñi tsitó tsa tsicá iñi Jutu Mañi yo Nyoo. Yoñi cuví jacuahá tsi ra”, catyí tuhun Nyoo. Maa tyin yoó tsitó yo tsa tsicá iñi ra tyin iyó tsa tsiñi tuñi ra Cristo tsi yo.O.Maa tyin nyɨvɨ yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo cuví cutuñi iñi ñi. Tan tsitó ñi tatun vaha a ña vaha náa iin tuhun. Maa tyin ña cuvi catyi inga nyɨvɨ tatun vaha a ña vaha tsa iyó añima ñi. v-eMaa tyin nyɨvɨ tsa nduve Tatyi Ii Nyoo iyó tsihin, ña naquihin vaha ñi tan ndi ña cutuñí iñi ñi tsa jacuahá Tatyi Ii Nyoo tsi ñi. Tan cuñí maa ñi tyin nduve yahvi nyaá tsi, tyin nduve Tatyi Ii Nyoo iyó tsihin ñi. ,{ Tan tsa caahán ndi tsihin ndo ihya, tuhun tsa jacuahá maa Tatyi Ii Nyoo tsi ndi cuví. Ñavin tsa cutuhva̱ maa ndi tsihin tsa tsiñi tuñi jiñi ndi. Nacatyí tuhun ndi tsa jacuahá Tatyi Ii Nyoo tsi ndi tsi nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo. ,+Q Yoo ñavin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ naquihi̱n yo, tyin naquihi̱n yo Tatyi Ii Nyoo, tan juvin ra jacotó tandɨhɨ tsa ñihí yo jahá Nyoo. I*  Intuhun intuhun yo tsitó yo nácaa tsicá iñi yo, maa tyin inga nyɨvɨ ña tsitó ñi tsa tsicá iñi yo. Tan tacan tucu intuhun ñi Tatyi Ii Nyoo tsitó ra tsa tsicá iñi maa Nyoo. +)O Maa tyin Nyoo tsahá ra Tatyi Ii ra tsi yo tan jacotó Tatyi Ii ra tuhun ihya tsi yo, tan juvin ra jacotó tandɨhɨ ca tuhun xeehe tsa tsicá iñi Nyoo tsi yo. @(y Maa tyin cuvi̱ tsi tumaa catyí maa tuhun Nyoo:Yoñi nyehe̱ tan yoñi tsiñi̱ tan tsica̱ iñi tuhun vaha
tsa javaha̱ Nyoo tsa cuenda nyɨvɨ cuñí tsi ra, catyí tsi. W''Tan ndi intuhun ra ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan ña cutuñi̱ iñi ra naha can. Tun tsatyin cutuñi̱ iñi ra naha can, ña cua tyaa ra naha tsi Jutu Mañi yo, ra ndacá ñaha gloria, nu cruu. #&?tsa tsicumi̱ xeehe ra tsa ndi cumañi ca javaha ra ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyaa̱ ra cuhva tsa jacacu ra tsi yo tan cunyecu cuii yo tsihin ra nda gloria. 1%[Maa tyin nditsa caahán ndi tuhun tsa tsiñi tuñi tsihin nyɨvɨ tsa ñihi nyaá tsihin tuhun Nyoo. Maa tyin ñavin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tan ndi ñavin tsa tsiñi tuñi ra ndacá ñaha naha ra tsa cua cundɨhɨ ñi maa, tyin caahán ndi tsa tsiñi tuñi Nyoo S$Tyin tacan tan tsinu iñi ndo tsi Nyoo tsa cuenda tunyee iñi maa ra, tan ñavin tsa cuenda tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Juvin ñi maa Tatyi Ii Nyoo tsahá tsa nacoto yo tsi Nyoo 6#eTan tsa caha̱n yu tsihin ndo, ña caha̱n yu tsihin tuhun sɨɨ caa tumaa caahán ra tsitó xaan naha ra. Maa tyin tsihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo caha̱n yu tsihin ndo. Q"Tan tsa tsaa̱ yu nu yucú ndo ñihi nɨhɨ́ yu jahá tsa yuuhví yu. ! Tyin maa ñi maa tuhun ra Jesucristo, nácaa tsihi̱ ra nu cruu tsa cuenda cuatyi yo tyaa̱ iñi yu tan caha̱n yu tsihin ndo. @  {Maa tyin yañi, quɨvɨ tsa quitsi̱ yu caha̱n yu tuhun Nyoo tsihin ndo, ña caha̱n yu tuhun tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tumaa caahán ra tsitó xaan naha ra. X +Yacan cuenda na javaha yo cuhva catyí tuhun Nyoo nu catyí tsi tyehen: “Ña cuví nduyaa yo tsihin tsa javahá maa yo, maa tyin tatun cua nduyaa yo, na nduyaa yo tsihin tsa javahá Nyoo tsihin yo.” -Tan juvin ñi maa ra jandu ii̱n tsi yo tsihin ra Cristo Jesús. Tan tsahá ra Cristo tsa tsiñi tuñi tsi yo, tan tsa cuenda tsa jata̱ ra tsi yo tsihin nɨñɨ ra, quihi̱n nyaa ra tsi yo ndaha nu ña vaha tan cacu̱ yo tan nduvaha̱ yo jahá ra tan jacu ií ra tsi yo. C Javahá ra tacan tyin tacan tan yoñi cuvi nduyaa nuu ra. E Tan nacatsí ra tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa cuñí nyɨvɨ tyin ña tsiñí ñuhu ñi, tan nyɨvɨ tsa ña cuñí nyɨvɨ nyehe ñi, tan janduluhlú ra tsi nyɨvɨ jahá tyin cahnu cuví ñi. { qNacatsí ra tsi nyɨvɨ tsa catyí nyɨvɨ tyin soho xaan ñi, tyin cuhva ra ticanuu tsi nyɨvɨ tsitó xaan. Tan nacatsí ra tsi nyɨvɨ nduve tunyee iñi iyó tsi tyin cuhva ra ticanuu tsi nyɨvɨ cuñí tyin iyó xaan tunyee iñi tsi ñi. H  Yañi, cuñí tsi tsa cutuñi iñi ndo tyin Nyoo nacatsi̱ ra tsi ndo vasu ndi maa ña cuaha ndo cuví nyɨvɨ tsitó, tan nyɨvɨ cahnu cuví o nyɨvɨ ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. < sVasu ndi maa inga nyɨvɨ cuñí tyin nduve yahvi nyaá tsa tsiñi tuñi Nyoo, maa tyin nyaá yahvi ca tsi tan ñavin ca tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan cuñí tucu ñi tyin ña ñihi tunyee iñi Nyoo. Maa tyin ñihi ca tsi tan ñavin ca tunyee iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. n WMaa tyin tsa cuenda nyɨvɨ tsa nacatsi̱ Nyoo, cuví ñi nyɨvɨ Israel, a nyɨvɨ Grecia, ñi ican cutuñí iñi tyin ra Cristo iyó tandɨhɨ tunyee iñi Nyoo tsi ra, tan tsahá ra tsa cutuñí iñi ñi tsa tsiñi tuñi Nyoo. Y -Maa tyin nyuhu jacotó ndi tuhun ra Cristo, ra tsa tsihi̱ nu cruu. Tan tsa tsiñí nyɨvɨ Israel tuhun ra ndasɨ xaan cuñí ñi. Tan ñi tsa ñavin ñi Israel cuví, cuñí ñi tyin nduve yahvi nyaá tsi.  /Nyɨvɨ Israel cuñí ñi nyehe ñi tsa iyo. Tan nyɨvɨ Grecia maa ñi maa tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya nanducú ñi. 9 mNyoo tsihin tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi ra tyaa̱ ra cuhva tyin ña cuvi nacoto nyɨvɨ tsi ra tsihin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Maa tyin tyaa̱ tucu ra cuhva tsa jacacu ra tsi nyɨvɨ tsa tsinú iñi tuhun ra vasu ndi maa inga ca nyɨvɨ cuñí ñi tyin nduve yahvi nyaá tsi. s aNduve yahvi nyaá ra tsa tsitó xaan, tan ra maestro, tan ra caahán náa ndɨhɨ tuhun tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tuhun nduve yahvi nyaá nanduvi̱ can jaha̱ Nyoo.  !Tyin tacan catyí maa tuhun Nyoo:Cua janaa yu tsa nyityi jiñi ra tsitó xaan.Tan ña cua cahan yu tsa caahán ra, catyí Nyoo.   Nyɨvɨ tsa cua cuhun anyaya tsiñí ñi tuhun tsa tsihi̱ ra Cristo nu cruu, tan ña tsinú iñi ñi tsi ra, yacan cuenda cuñí maa ñi tyin nduve yahvi nyaá tsa tsihi̱ ra. Tan tsa cuenda yoo tsa cua cacu, tunyee iñi Nyoo cuví tsa tsihi̱ ra.  Tyin ra Cristo ña tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa jacoondutya yu. Tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa cahan yu nácaa jacacú ra tsi yo. Tan ñavin tsihin tsa tsiñi tuñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya caahán yu, tyin coto catyi nyɨvɨ tyin nduve yahvi nyaá tsa tsihi̱ ra Cristo cuenda cuatyi yo. Vaha ca tsa tsiñi tuñi Nyoo tan ñavin ca tsa tsiñi tuñi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ  }Aan, jacoondutya̱ tucu yu tsi nyɨvɨ ra Estéfanas, maa tyin ña nducuhún iñi yu tun jacoondutya̱ yu tsi inga ndo. L yacan ña cuvi cahan ndo tyin tsicoondutya̱ ndo tsihin sɨvɨ yu.  Tyahví nyoo tsi Nyoo tyin ra Crispo tan ra Gayo ñi jacoondutya̱ yu tan ña jacoondutya̱ yu tsi ndi intuhun ca nyooho,    ¿A cuñí ra Cristo tsa quita sɨɨn yo? ¿A maa yu tsihi̱ nu cruu tsa cuenda ndo? ¿A tsicoondutya̱ ndo tsihin sɨvɨ yu? Ñavin. |  s Tyin nyooho sɨɨn sɨɨn cuhva caahán ndo. Yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “Cuenda ra Pablo yɨhɨ́ yu”; inga ndo: “Cuenda ra Apolos”; inga tucu ndo: “Cuenda ra Pedro”; tan inga tucu ndo catyí ndo: “Cuenda ra Cristo yɨhɨ́ yu.” v  g Caahán yu tacan tsihin ndo, yañi, tyin catyí nyɨvɨ ra Cloé tsihin yu tyin iyó tɨsɨhɨ nu yucú ndo. C   Yañi, tsicán yu tsi ndo tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesucristo, na iin ñi cuvi ndo tan ña cusɨɨn ndo. Tan iin ñi cuhva ca̱ca iñi ndo, tan iin ñi tuhun quɨ̱hɨ iñi ndo. [  1 Nyoo tacan ñi maa javahá ra cuhva catyí ra. Tan maa ra cuví ra cana̱ tsi ndo tyin ndu iin ndo tsihin Sehe ra, ra Jesucristo, Jutu Mañi yo. Nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo, ña vaha quita sɨɨn ñi $ CNyoo cua jaha cuenda ra tsi ndo nda cuanda naa ñuhu ñayɨvɨ tyin tacan tan yoñi cuví tyaa cuatyi tsi ndo quɨvɨ cua quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo. ' ITan yacan cuenda nduve tsa cumañí tsi ndo tyin iyó tandɨhɨ tsa vaha Nyoo tsi ndo jahá ra tsitsi tsa ndatú ndo quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo. } uTan tandɨhɨ tuhun ra Cristo tsa caha̱n ndi tsihin ndo tsa ndunditsi̱n tsi tyin tsa nasama̱ ndo cuhva iyó ndo.  7Tan tsa iin ñi cuví ndo tsihin ra Cristo, Nyoo tsahá ra tunyee iñi tsi ndo tsa cahan ndo tuhun ra. Tan tsahá ndɨhɨ tucu ra tsa coto xaan ndo. ' ITandɨhɨ ñi quɨvɨ tsahá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ndo, tyin ñihí ndo tsa vaha Nyoo tsa cuenda tsa ndu ii̱n ndo tsihin ra Cristo Jesús. " ?Na̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima ndo. Nacaa nasocó Nyoo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra y mjaquitsí ndi carta ihya tsi ndo tsa yucú ndo vehe ñuhu cuenda Nyoo ñuu Corinto. Nyɨvɨ Nyoo cuví ndo vityin, tyin tsa ndu ii̱n ndo tsihin ra Cristo Jesús. Nyoo cana̱ ra tsi ndo tyin nanduvi ndo nyɨvɨ vaha cuenda ra, tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa jacahnú tsi Jutu Mañi yo Jesucristo tandɨhɨ ñi ityi. Tyin cuví ra Nyoo cuenda ñi tan cuenda tucu maa yo. t eYuhu ra Pablo, cana̱ Nyoo tsi yu tyin caca yu tyiñu ra Jesucristo. Yuhu tsihin ra Sóstenes, ra yañi yo, v~}3|H{{zyuxw*vvuuUtFsrYq#p*opnnm lkkRjihhjgzfedlcTbak`__C^]r\CZZ}Y~XcXWNUUUTdSRQQ;POO+MMLKKJ^IHHGIFEE2DCBEAA4@??S>==%<;c:Y99V8847/66:5443P22r1c/.-,+d**)((''H&p&%r$$%## "!!@eyeg/hP2/oc   Y Q4v:9mMaa tyin tun tsahá cuenda yo tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ, cutuñí iñi ñi tan ñihi ca tsahnú ñi tsihin tuhun Nyoo. Tan ndu iín ca iñi ñi jahá yo tan ndunyeé ca iñi ñi. O8Tyin tun caahán yo inga yuhu tsa ña tsitó yo, tsihin Nyoo caahán yo, tan ñavin tsihin nyɨvɨ. Tyin ndi intuhun ñi tan ña cutuñí iñi ñi, tyin tuhun xeehe caahán yo jahá Tatyi Ii Nyoo. H7 Ja̱ñihi ca ndo cuñí ndo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ. Tan ndu̱cu ndo cuhva naquihin ndo ndatu tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi yo. Ndu̱cu jihna ndo tsa cuhva cuenda ndo tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. D6 Iyó uñi taahan tsa ña cua ndɨhɨ maa: tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo, tsa tsitó yo tyin nditsa tsa cua ñihi yo tandɨhɨ tsa caha̱n Nyoo tyin cuhva ra tsi yo, tan tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ. Tan tsitsi tsa nduñi taahan tsehe, tsa tsiñí ñuhu ca cuví tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ.25] Tan tacan tucu vityin tsitó yo tuhun Nyoo tumaa tsa nyehé yo nu inu tun tsa ndɨhɨ̱ tsi yaa. Maa tyin quɨvɨ cua quitsi ra Cristo, cua coto yo tandɨhɨ maa. Luxu ñi tsitó yu vityin, maa tyin quɨvɨ quitsi nyico ra, tandɨhɨ cuii maa tan cua coto yu, tumaa nacotó maa ra tsi yu vityin. <4q Quɨvɨ tsa luhlu yu caahán yu tumaa caahán ra nyihi tan tsicá iñi yu tumaa tsicá iñi ra nyihi, maa tyin quɨvɨ tsahnu̱ yu nacoo̱ yu tsa yu cuhva javahá ra nyihi. x3i maa tyin quɨvɨ quitsi nyico ra Cristo, cua cundɨhɨ tsa tsitó yo luxu ñi tyin cua coto yo tandɨhɨ maa. r2] Nyoo tsahá ra tsa coto yo luxu ñi vityin tan tsahá tucu ra luxu ñi tsa cuhva cuenda yo tsi nyɨvɨ, s1_ Tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ ña cua cundɨhɨ maa tsi, maa tyin coo quɨvɨ tsa ña cua cuhva cuenda ca yo tsa caahán Nyoo, tan ña cua cahan ca yo inga yuhu, tan tsa tsitó yo vityin ña tsiñi ñuhu ca can tsi yo. e0C Tatun nditsa tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ, cunyeé iñi yo nyehe yo tundoho jahá ñi, tan tsinú iñi yo tyin cua javaha ñi tsa vaha tan ndatú yo tsa nasama ñi cuhva iyó ñi, tan ña cundɨhɨ́ iñi yo. 3/_ Tatun nditsa tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ, ña sɨɨ cuñí yo náa ndɨhɨ tsa ña vaha javahá ñi, maa tyin cusɨɨ iñi yo tsihin tsa vaha tan tsa nditsa. =.s Tatun nditsa tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ, ña sɨquɨ iñi yo, tan ña nducú yo maa ñi tsa vaha tsi maa yo, ña cuxaán yo, tan ña ndoó tɨsɨhɨ tsitsi añima yo. ;-o Tatun nditsa tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ, ña tyixin yo, vaha iñi yo; ña nyiyó iñi yo tsa tsahá ra tsi inga ñi, ña cahnu jahá yo tsi yo, tan ña yaa yo. j,M O tatun cuhva yu tandɨhɨ tsa iyó tsi yu tsi nyɨvɨ ndaahvi, tan cuhva yu nda cuanda ñayɨvɨ yu tyin cucayu cuñu ñuhu yu, maa tyin tatun ña cuñi yu tsi Nyoo tan ndi tsi nyɨvɨ, nduve náa cua jatyinyee can tsi yu. 5+c Tatun cuví cuhva cuenda yu tuhun caahán Nyoo, tan cuví coto yu tandɨhɨ tuhun xeehe, tan tsitó yu tandɨhɨ tuhun, maa tyin tatun ña cuñí tucu yu tsi Nyoo tan ndi tsi nyɨvɨ, nduve náa catyí javaha yu tandɨhɨ yacan. Tatun tsinú xaan iñi yu tsi Nyoo nda cuanda cuví cahan yu tsihin yucu na cuhun tsi inga ityi, tan cua cuhun tsi, maa tyin tatun ña cuñi yu tsi Nyoo tan ndi tsi nyɨvɨ, nduve náa ra cuví yu. !* = Tatun yuhu tan cuvi cahan yu cuaha ñi yuhu tsa caahán nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tan cuví cahan tucu yu yuhu tsa caahán ángel, maa tyin tatun ña cuñí yu tsi Nyoo tan ndi tsi nyɨvɨ, cuví yu tumaa tyombo tsa nañí ñi maa o iin caa tsa tsacú ndaxin ñi maa. |)q Ndu̱cu ndo cuhva naquihin ndo tsa vaha ca tsa tsahá Nyoo. Maa tyin cua janaha yu iin cuhva vaha ca tsi ndo.(  Ña tandɨhɨ yo tan tsahá Nyoo tunyee iñi tsa janduvahá yo tsi nyɨvɨ cuuhví. Ña tandɨhɨ yo tan caahán yo inga yuhu tsa ña tsitó yo. Ña tandɨhɨ yo tan cuví nacotó yo tan nacatyí tuhun yo náa cuñí tsi catyí tsa caahán inga nyɨvɨ. <'q Ña tandɨhɨ yo tan tsicá yo tyiñu ra Cristo. Ña tandɨhɨ yo tan cuví yo ndusu yuhu ra. Ña tandɨhɨ yo tan cuví yo ra jacuahá. Ña tandɨhɨ yo tan javahá yo tsa iyo. b&= Tan Nyoo natyisó ra tsi intuhun intuhun yo vehe ñuhu tyin tacan tan jatyinyee tahan yo tsi yo. Tsa jihna ñi natyisó ra tsi ra caca tyiñu ra. Tsa tsinu uvi, natyisó ra tsi ra cuví ndusu yuhu ra. Tan tsa tsinu uñi, natyisó ra tsi ra jacuaha. Yaha̱ can, tan natyisó ra tsi ra tsa javaha tsa iyo, tan natyisó tucu ra tsi ra tsa janduvaha nyɨvɨ cuuhví, tan ra tsa jatyinyee tsi nyɨvɨ, tan ra jaha cuenda vehe ñuhu, tan ra caahán inga yuhu tsa ña tsitó ra. u%c Tan maa yo cuví yo cuñu ñuhu ra Cristo. Tan luxu luxu cuñu ñuhu ra cuví tsa intuhun intuhun yo. !$; Tatun luxu cuñu ñuhu yo nyehé tundoho, nyehé ndɨhɨ tanɨɨ ca cuñu ñuhu yo tundoho. Tan tatun sɨɨ cuñí luxu tsi, sɨɨ cuñí tanɨɨ tsi. #{ Tan tsa intuhun intuhun tsa iyó cuñu ñuhu yo, jahá cuenda tahan maa tsi itsi, yacan cuenda ña cuví cusɨɨn tsi. "# Tan nu sɨɨ caá, ña tyasɨ́ yo. Tacan javaha̱ Nyoo cuñu ñuhu yo, tyin tacan tan jacahnú ca yo nu cuñí maa yo tyin ña sɨɨ caa. !w Tan nu cuñí yo tyin ña sɨɨ caá, tyasɨ́ yo. Tan nu ña taahán tsi nyehé nyɨvɨ, yacan tyasɨ́ vaha ca yo.   Ña vaha tsa cahan tsi tacan tyin vasu iin tsa lihli tsa cuñí maa yo tyin ña tsiñí ñuhu tsi yo, yacan cuví tsa tsiñí ñuhu ca. C Tinuu yo ña cuví catyi tsi tsihin ndaha yo: “Ña tsiñí ñuhu yooho tsi yu.” Tan ndi jiñi yo tan ña cuví catyi tsi tsihin tsaha yo: “Ña tsiñí ñuhu yooho tsi yu.” zm Maa tyin tsa ndu iín soho, tinuu, jiñi, ndaha, tan tandɨhɨ ca maa, tacan tan cuví tsi intuhun cuñu ñuhu. mS Tatun nduve tsa intuhun intuhun tsa cutahán tsihin cuñu ñuhu can, ñavin cuñu ñuhu cuví can. H  Maa tyin Nyoo tyaa̱ ra tan iin tan iin can nu cuñí maa ra. 4a Tun tsatyin nanɨɨ cuñu ñuhu yo cuví tsi tinuu tan nduve soho yo, ¿nácaa cua cuñi yo? O tun tsatyin nanɨɨ cuñu ñuhu yo cuví tsi soho, ¿nácaa cua tahñi yo? F O tun tsatyin cuví cahan soho yo tan catyí tsi: “Yuhu nduve yahvi nyaá yu tyin ñavin tinuu cuví yu.” Ñavin tsa cua cahan tsi tacan tan ña cutahan ca tsi tsihin cuñu ñuhu can. I  Tun tsatyin cuví cahan tsaha yo tan catyí tsi: “Yuhu nduve yahvi nyaá yu tyin ñavin ndaha cuví yu.” Ñavin tsa cua cahan tsi tacan tan ña cua cutahan ca tsi tsihin cuñu ñuhu can. +O Tyin cuñu ñuhu yo ña cuvi cuvi tsi intuhun ñi maa tinuu tyin cuñí tsi tsa cunyecu tandɨhɨ ca tsa cutahan tsihin tsi tan cuvi tsi cuñu ñuhu nɨɨ.  Tan tacan tucu tandɨhɨ yo, a cuví yo nyɨvɨ Israel, a ñi Grecia, a ñi iyó tsitoho, a ñi nduve tsitoho, maa tyin tsa tsicoondutya̱ yo tan nanduvi̱ yo intuhun ña cuñu ñuhu ra Cristo tyin tsaha̱ ra intuhun ñi maa Tatyi Ii ra coo tsihin tandɨhɨ yo.  Tumaa cuñu ñuhu yo iyó jiñi tsi, iyó ndaha tsi, iyó tsaha tsi, maa tyin tandɨhɨ tsi tan cuví tsi intuhun ñi cuñu ñuhu. Tan tacan cuví tucu maa yo tsihin ra Jesucristo; vasu cuaha xaan yo, maa tyin intuhun ña cuñu ñuhu ra cuví yo. ^5 Tan tandɨhɨ yacan tsahá intuhun ñi maa Tatyi Ii Nyoo. Maa tyin sɨɨn sɨɨn tsa tsahá ra tsi tsa intuhun intuhun yo, nácaa cuñí maa ra. Tandɨhɨ yo tan cuví yo intuhun ñi cuñu ñuhu tsihin ra Cristo W' Tan tsi inga yo tsahá ra tunyee iñi tsa cuví javaha yo tsa iyo. Tan inga yo tsahá ra tsa cahan yo tuhun tsa tsaha̱ ra tsi yo tyin jacoto yo tsi inga ca nyɨvɨ. Tan tsi inga yo tsahá ra tsa cuví nacoto yo tun Tatyi Ii Nyoo a tatyi ña vaha caahán. Tan tsi inga yo tsahá ra tunyee iñi tsa cuví cahan yo inga yuhu tsa ña tsitó yo. Tan tsi inga yo tsahá ra tunyee iñi tsa cuví nacoto yo tan nacatyí tuhun yo náa caahán tsa caahán inga nyɨvɨ. 'G Tan tsi inga yo tsahá ra tsa tsinú xaan iñi yo tsi ra. Tan juvin ñi maa Tatyi Ii ra tsahá tunyee iñi tsi inga yo tsa janduvaha yo tsi nyɨvɨ cuuhví. 3 Tsi juhva yo tsahá Tatyi Ii Nyoo tsa cahan yo tsihin tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi ra. Tan tsi inga yo tsahá ra tsa nacoto yo tsa ña tsitó yo.  Tan tsahá ra tunyee iñi Tatyi Ii ra tsi intuhun intuhun yo tyin tacan tan jatyinyee yo tsi tandɨhɨ ca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. % Sɨɨn sɨɨn tyiñu javahá tsa intuhun intuhun yo. Maa tyin intuhun ñi maa Nyoo cuví ra jatyinyeé tsi tandɨhɨ yo tan javahá yo can. hI Sɨɨn sɨɨn cuhva jahá tyiñu yo maa tyin tyiñu intuhun ñi maa Jutu Mañi yo javahá yo. pY Sɨɨn sɨɨn ndatu naquihín intuhun intuhun yo, maa tyin iin ñi Tatyi Ii Nyoo tsahá itsi yo. V % Yacan cuenda cuñí yu tsa coto ndo tyin ra tsa caahán tyin ña vaha ra Jesús, ñavin Tatyi Ii Nyoo jacahán tsi ra. Maa tyin ra tsa jacahán Tatyi Ii Nyoo catyí ra tyin ra Cristo cuví Jutu Mañi yo.  Tsitó ndo tyin quɨvɨ tsa ñaha ca nacoto ndo tsi Nyoo, tsaha̱ ndo tsa cundaca ñaha tsitoho tsa ña cuví cahan tsi ndo. k  Q Yañi, cuñí yu tsa coto ndo náa ndɨhɨ ndatu tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi tsa intuhun intuhun yo. T ! "Maa tyin tatun ndáa nyooho tsisocó ndo, ca̱tsi jihna ndo nda yuvehe ndo tyin tacan tan ña cua tatsi tuñi Nyoo tsi ndo. Nda quɨvɨ tsa quitsi nyehe yu nu yucú ndo tan jandaa yu inga ca tuhun.! ; !Tan tacan nyooho yañi, tatun cua ndu iin ndo tsa cua catsi ndo Santa Cena, cu̱atu tahan ndo tsi ndo tan ca̱tsi ndo tan co̱ho ndo iin caa ñi. #? Maa tyin tatun tatsí tuñi Jutu Mañi yo tsi yo tacan, javahá ra tacan tyin tacan tan ña cunaa yo tsihin nyɨvɨ iyó cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. eC Maa tyin tatun jaha vaha ndo cuenda tsi ndo, Jutu Mañi yo ña cua tatsi tuñi ra tsi ndo.  Tan tsa cuenda yacan cuaha xaan ndo cuuhví ndo tan nduve tunyee iñi iyó tsi ndo, tan juhva nyɨvɨ tahan ndo tsa yaha̱ tsihi̱ ñi. { Tyin Nyoo tatsí tuñi ra tsi yo tun tsatsí yo tan tsihí yo tan ña tsicá iñi yo tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo.  Yacan cuenda cuñí tsi jaha yo cuenda tatun vaha cuahán yo tsihin Nyoo tsa ndi cumañi ca catsi yo paan tan coho yo vinu. ?w Tatun tsatsí yo paan tan tsihí yo vinu cuhva tsa ña taahán iñi Nyoo, tsicoó cuatyi yo. Tyin ña tyaá yahvi yo tsa tsihi̱ ra Cristo nu cruu tan tsa tsatɨ̱ nɨñɨ ra. 9 Tan tahan ñi tsa ndu iín yo tan tsatsí yo paan tan tsihí yo vinu jacotó yo tsi nyɨvɨ tyin tsacatyi cuatyi yo tsihi̱ Jutu Mañi yo. Tan tacan jacotó yo tsi nyɨvɨ nda cuanda quɨvɨ quitsi nyico ra. Ra Pablo tsahá cuenda ra tsi yo nácaa taahán tsi coo yo Santa Cena J  Tan tsa yaha̱ tsa cuxiñi ra naha tan quihi̱n ra Jesús vasu vinu tan catyi̱ ra: “Tsihin vinu ihya ndoó Nyoo tyiñu tsihin ndo vityin, tyin vinu tsa yɨhɨ́ tsitsi vasu ihya, nɨñɨ yu cuví. Tahan ñi tsaha tsa cua coho ndo, co̱ho ndo tsa cuenda tsa nducuhun iñi ndo tsi yu”, catyi̱ ra Jesús tsacuaa can.  Tan tsa yaha̱ nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tan tsahnu̱ ra paan can. Tan catyí ra: “Ca̱tsi ndo paan ihya tyin cuví tsi tumaa cuñu ñuhu yu tyin tsa cuenda ndo tan cua cúu yu. Ja̱vaha ndo tyehen tan nducuhun iñi ndo tsi yu”, catyí ra Jesús. iK Tyin Jutu Mañi yo jacuaha̱ tuhun ihya tsi yu. Tan juvin yacan tsa yaha̱ jacuaha̱ yu tsi ndo. Tyin tsacuaa tsa ndi cumañi ca nacuhva cuenda ra Judas tsi Jutu Mañi yo tsi nu xaan iñi tsi ra, quihi̱n ra iin paan. ~ ¿A nduve yuvehe ndo catsi ndo tan coho ndo? Tyin tsa javahá ndo tacan, ndasɨ cuñí ndo nyehé ndo vehe ñuhu Nyoo cuví can. Tan tsahá ndo ticanuu tsi nyɨvɨ nduve tsa iyó tsi. ¿A taahán tsi catyi yu tsihin ndo tyin vaha cuhva javahá ndo, cuñi maa ndo? Ña taahán tsi, tyin ña vaha tsa javahá ndo. Ra Pablo tsahá cuenda ra tsi ñi, nácaa taahán tsi coo ñi Santa Cena } Tyin cuhva tsa cua catsi ndo, tsatsí ñi ndo tsa ndahá ndo. Tan ña ndatú ndo nda cuanda ndu iín tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan yɨhɨ́ ndo cuaha tsatsí ndo, tan nda cuanda tsiñí ndo tsihin vinu. Tan yɨhɨ́ nyɨvɨ ña ñihí ñi tsa catsi ñi jahá ndo. ]|3 Maa tyin tatun tacan ñi iyó tɨsɨhɨ nu yucú ndo, ñavin Santa Cena cuví can. {{o ¡Vasɨquɨ cuñí maa ndo tyin tsihin tsa natahví sava ndo tan quituvi ndáa nyooho tsinú vaha iñi tsi Nyoo! 1z[ Tyin catyí nyɨvɨ tsihin yu tyin cuhva tsa ndu iín ndo tsa cua coo ndo culto, tan natahví sava ndo. Tan tsicá tucu iñi yu tyin vasɨquɨ nditsa tsa caahán ñi. Ay{ Yañi, inga tuhun cua cahan yu tsihin ndo tyin ña sɨɨ cuñí yu tsihin ndo; tyin tsa javahá ndo nu ndu iín ndo, ña tsahá tsi tsa vaha tsi ndo, tan jatɨvɨ́ tsi tsi ndo. sx_ Maa tyin tatun yóo cuñí cañi tahan tsa catyi tuhun ihya, cuñí tsi coto ndo tyin ndi nyuhu tan ndi vehe ñuhu Nyoo, nduve inga ca tuhun iyó. Nu caahán ra Pablo tsihin nyɨvɨ Corinto tyin ña vaha cuhva tsatsí ñi Santa Cena vwe Maa tyin ñiñaha, vaha tsa nañí jiñi ñi tyin Nyoo tsahá ra tsa ndunañí tsi tan casɨ tsi jiñi ñi. Uv# Tsitó yo tyin ticanuu cuví tsi tsa cuenda rayɨɨ tatun nañí jiñi ra. u+ Tyi̱hi tuñi jihna iñi ndo tsa cuenda tuhun ihya. ¿A vaha tsa ña ndasɨ jiñi ñaha tan tsicán tahvi ña tsi Nyoo tsitsi vehe ñuhu? t{ Nditsa tyin ñaha tsinu̱ ña tsihin yɨquɨ naha rayɨɨ jaha̱ Nyoo. Maa tyin nda cuanda quɨvɨ can tan quitsaha̱ tsahá Nyoo tsa coo sehe yɨɨ ña. Tan nda cuanda vityin juvin ñi maa Nyoo tsahá tsa coo nduvi taahan ñi, rayɨɨ tan ñaha. psY Maa tyin tyaa̱ Nyoo cuhva tyin tsiñí ñuhu rayɨɨ tsi ñaha. Tan tsiñí ñuhu ñaha tsi rayɨɨ. +rO Yacan cuenda ñiñaha cuñí tsi tsa cundasɨ jiñi ñi. Tyin cuñi tsi catyi tyin ndacá ñaha yɨɨ ñi tsi ñi. Tan cuví tsi tsa vaha tsi ra ángel naha ra. bq= Tan tsacatyi rayɨɨ, tan tsinu̱ ñaha, tan ñavin tsacatyi ñaha tan tsinu̱ rayɨɨ. p- Tyin quɨvɨ javaha̱ Nyoo tsi rayɨɨ, ña javaha̱ ra tsi ra tsihin yɨquɨ naha ñaha. Tyin tsihin yɨquɨ naha rayɨɨ javaha̱ ra tsi ña. o Ña taahán tsi tsa casɨ rayɨɨ jiñi ra. Tyin cuhva caá Nyoo caá ra, tyin ndacá ñaha ra tsi ñasɨɨhɨ ra, tumaa tsa ndacá ñaha maa Nyoo tsi ra. Maa tyin iin ñaha jacahnu ña tsi yɨɨ ña tsihin tsa tsahá ña tsa cundaca ñaha ra tsi ña. 3n_ Tatun iin ñaha tan ña tyasɨ́ ña jiñi ña, vaha taxin ca xatya ña tandɨhɨ ixi jiñi ña. Maa tyin tun cahán nuu ña tsa xatya jiñi ña, nacasɨ ña jiñi ña. m Maa tyin tun iin ñaha tan ña tyasɨ́ ña jiñi ña tsa tsicán tahvi ña, o tsa tsahá cuenda ña tuhun tsa tsahá Nyoo tsi ña, tumaa tsa xatya̱ ndɨɨ jiñi ña cuví can. Tan tsahá ña ticanuu tsi yɨɨ ña tyin juvin ra cuví jiñi tsihin ña. Yañi, sɨɨ xaan cuñí yu tyin tacan ñi nducuhún iñi ndo tsi yu. Tan tyaá yahvi ndo tsa jacuahá yu tsi ndo. (i K Nye̱he ndo tumaa javahá yu cuhva javahá ra Cristo, tacan taahán tucu tsi javaha nyooho cuhva javahá yuhu. Nacaa taahán tsi javaha ñiñaha nu iyó culto h !Tumaa yuhu, ña nducú yu tsa vaha tsi maa yu. Maa tyin nducú yu tsa vaha tsi inga nyɨvɨ tan nácaa cuví cacu añima ñi.!g; Tan ña ja̱vaha ndo tsa cuví janduva tsi inga ca nyɨvɨ, ndi ñi Israel, tan ndi ñi tsa ñavin ñi Israel cuví, tan ndi ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo. f Vaha maa, tun tsatsí ndo, tan tsihí ndo, o javahá ndo inga ca tsa javahá ndo; ja̱vaha nyooho maa tyin cuhva taahán iñi Nyoo. |eq ¿Tan nacuenda ña cuví catsi yu can?, tan maa ñi tsahá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tan tsatsí yu”, catyí ndo. sd_ Maa tyin tatun ndáa nyɨvɨ caahán tyehen tsihin ndo: “Nyayu ihya, nyayu tsa jamañi̱ nyɨvɨ nuu tsitoho cuví tsi”; ña ca̱tsi ndo tyin coto nduva ñi tsa caahán tacan tsihin ndo tan ndoo tsa tuñu cuñi ñi jaha can. Maa tyin yɨhɨ́ ndo cua catyi ndo: “¿Nacuenda cuñí tsi tsa jahá yu cuenda tsi yu tsa catyi tsa tsicá iñi inga ca nyɨvɨ? c/ Tan tatun iin nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo, tan cana ñi tsi ndo tsa cucatsi ndo yuvehe ñi, tun cuñí ndo cuhun ndo, vaha maa cuhun ndo, ca̱tsi nyooho tandɨhɨ tsa cua cuhva ñi catsi ndo. Tan ña ndu̱cu tuhun ndo tun jamañi̱ ñi cuñu can nuu tsitoho. Tb! Tyin ñuhu ñayɨvɨ tan tandɨhɨ tsa iyó nuu tsi, tsii maa Nyoo cuví. 3a_ Ca̱tsi nyooho tandɨhɨ cuñu tsa cuyahví nu nuyahvi. Tan ña ndu̱cu tuhun ndo náa cuñu cuví can tyin tacan tan ña cua jatyañu tsa tsicá iñi ndo tsi ndo. `1 Ña cuví caca iñi yo tsa cuenda maa ñi maa yo, tyin cuñí tucu tsi tsa caca iñi yo tsa cuenda inga ca nyɨvɨ tan nducu yo tsa vaha tsi ñi. <_q Nditsa tsa caahán nyɨvɨ: “Cuví javaha yo náa cuñí maa yo.” maa tyin ña tandɨhɨ can tan jacuahnú can tsi yo tsihin Nyoo tan ndi ña cuví can tsa vaha tsi yo. G^ Ña cuhva yo tɨsɨhɨ tsi Jutu Mañi yo tyin maa ra iyó ca tunyee iñi tsi ra tan ñavin ca maa yo. Tun cua javaha yo náa javaha yo, na javaha yo tsa cuenda tsa vaha tsi inga ca nyɨvɨ >]u Tyin ña cuvi coho yo copa Nyoo tan juvin ñi cuhva can tan coho tucu yo copa nu ña vaha. Tan ña cuvi catsi yo nu mesa Nyoo tan juvin ñi cuhva can catsi yo nu mesa nu ña vaha. W\' Tsa caahán yu cuví: Tun jamañi nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo tsa jamañí ñi, nuu tatyi ña vaha jamañi ñi can tan ñavin nuu Nyoo. Tan ña taahán tsi tsa iin ñi cuví ndo tsihin tatyi ña vaha. )[K Ñavin caahán yu tyin iyó yahvi nyaá tsitoho tsa jacahnú nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo. Nduve yahvi nyaá yacan, tan ndi cuñu tsa jamañí ñi nuu can. /ZW Tyi̱hi tuñi iñi ndo cuhva iyó nyɨvɨ Israel. Tsatsí ñi quɨtɨ tsa jamañí ñi nuu Nyoo, tan tsihin yacan janahá ñi tyin iin ñi cuví ñi tsihin ra. Y% Tyin vasu cuaha yo, maa tyin tandɨhɨ yo tan tsatsí yo intuhun ñi paan. Tan yacan cuenda cuví yo intuhun ñi cuñu ñuhu tsa cuenda ra. !X; Quɨvɨ tsa nducuhún iñi yo tyin tsihi̱ ra Cristo nu cruu, tsihí yo vinu tan tsatsí yo paan. Tan vinu can cuñí tsi catyi tyin iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo tsa cuenda nɨñɨ ra. Tan paan can cuñí tsi catyi tyin iin ñi cuví yo tsihin ra tsa cuenda cuñu ñuhu ra. ?Ww Caahán yu tsihin ndo tumaa caahán yu tsihin ra tsa cutuñí iñi. Yacan cuenda ja̱ha ndo cuenda tsa caahán yu tsihin ndo tan nye̱he ndo tun nditsa a ña nditsa tsa caahán yu. =Vu Yacan cuenda yañi, ña ja̱cahnu ndo tsitoho. TU! Tundoho tsa nyehé ndo, cuñí maa ndo tyin intuhun ñi maa ndo nyehé can. Maa tyin inducu ñi nyehé tandɨhɨ ca nyɨvɨ. Cu̱ita iñi ndo tsi Nyoo, tyin ña tuhvá ra cuhva tsa nyehé ndo tundoho tsa ña cuví cunyee iñi ndo. Tyin tun nyehé ndo tundoho, nducú ra cuhva tsa quita ndo tsitsi tundoho can tan cunyee iñi ndo. xTi Tan nyooho tsa cuñí tyin vaha cuahán ndo tsihin Nyoo, ja̱ha ndo cuenda coto nduva ndo [jaha nu ña vaha]. S Tandɨhɨ yacan taha̱n tsii tsaahnu yo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha. Tan tsinyaa̱ tsi nu libru Nyoo tyin tacan tan yoo tsa iyó yo nu cua ndɨhɨ ñuu ñayɨvɨ ihya vityin coto yo tyin ña taahán tsi javaha yo tandɨhɨ tsa javaha̱ ñi can. R  Tan ña ca̱han ndo ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo, tumaa tsa caha̱n juhva ñi can. Tan jaquitsi̱ ra ángel ra tsahñi̱ tsi ñi. !Q; Jutu Mañi yo vita xaan iñi ra, maa tyin ña taahán tsi nducú cuhva yo tsi ra tumaa javaha̱ juhva ñi can. Tan tsihi̱ ñi tsa caa̱n coo tsi ñi. PP Ña co̱o ndo tsihin iin ñaha tun ñavin ñasɨɨhɨ ndo cuví. Tacan tucu ñiñaha ña taahán tsi coo ñi tsihin rayɨɨ tumaa javaha̱ nyɨvɨ can. Tan tsihi̱ oco uñi mil ñi tsa iin quɨvɨ. O+ Yacan cuenda ña ja̱cahnu ndo tsitoho, tumaa javaha̱ juhva ñi can, tyin catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Tsinyecu̱ ñi, tsatsi̱ ñi, tan tsihi̱ ñi. Yaha̱ can tan nduvita̱ ñi, tsahan quitsaha̱ tsañí ñi [jacahnú ñi indɨquɨ xuhun cuaan tsa javaha̱ ñi].” N Tandɨhɨ tuhun ihya tsahá tsi iin cuhva tsi yo tyin tacan tan ña cuñi yo javaha yo tsa caquiñi tumaa tsa javaha̱ ñi can. M5 Maa tyin vasu cuaha tsa iyo javaha̱ Nyoo nyehe̱ ñi, cuaha ñi ña tyaa̱ yahvi ñi tuhun caha̱n ra tsihin ñi. Tan tsihi̱ ñi nu tsɨquɨ can. L7 Tan tsihi̱ ñi ndutya tsa quita̱ tsata cava tsa cuahán tsihin ñi tan cava can cuví ra Cristo, tan tandɨhɨ ñi iin ñi ndutya can tsihi̱ ñi. AK} Tan Nyoo tsaha̱ ra iin ñi tsa tsatsi̱ tandɨhɨ ñi. ]J 5 Yañi, ña cuñí yu tsa naa iñi ndo tsa cuvi̱ tsi tsii tsaahnu yo taha̱n tsanaha. Nyoo jacuhu̱n ra iin vico ityi nuu ñi. Tan yaha̱ sava ñi nu ndutya ñuhu iin caa ñi tsihin ra Moisés, ra cuvi̱ ityi nuu tsihin ñi. Tan tsa tacan, tumaa tsa tsicoondutya̱ ñi tsihin vico tan tsihin ndutya ñuhu tan ndu iin ñi tsihin ra Moisés. 6Ie Maa tyin ñihi ndacá ñaha yu tsi cuñu ñuhu yu. Tan jañiñí yu tyaá yahvi yu tsi Nyoo, coto juvin ñi maa yu tsa yaha jacuaha̱ yu tsi inga nyɨvɨ, tan ndoo yu.XH) Tsa cuenda yuhu ña tsinú soho ñi yu, tan ndi ña cañí tahan soho ñi yu. G' Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú suuhva, nacoó ñi tandɨhɨ tsa jatyañú tsi ñi tyin cuñí ñi jahá canaa ñi. Tan nyɨvɨ can cua jaha canaa ñi intuhun corona ndaha yutun tsa iin yaha ñi na ityí. Maa tyin yoo nducú yo cuhva jaha canaa yo tsa ña cua tɨvɨ maa. {Fo Tsitó ndo tyin tatun cua cunu suuhva nyɨvɨ, tandɨhɨ ñi tsinú, maa tyin intuhun ñi ñi jaha canaa. Tacan tucu maa yo, cuñí tsi tsa ñihi cunyicun yo tsi Nyoo tyin tacan tan cuví jaha canaa yo tsa vaha ca tsa tsahá ra tsi yo. `E9 Javahá yu tacan tyin tacan tan cacu nyɨvɨ tan nasoco ndɨhɨ tucu maa Nyoo tsi yu. _D7 Tatun nyií yu tsihin ra tsa ñaha ca coo vaha tunyee iñi Nyoo tsihin, nanduví yu tumaa maa ra naha, tyin tacan tan cuví cahan yu tuhun Nyoo tsihin ra naha, tan ndunyee ca iñi ra naha tsihin tunyee iñi Nyoo. Nanduví yu tumaa iyó intuhun intuhun nyɨvɨ, tyin tacan tan tyaa soho ñi tuhun Nyoo tsa caahán yu tsihin ñi tan cacu ñi. +CO Maa tyin tatun cuñí yu jaha canaa yu tsi nyɨvɨ tsa ña nyitá iñi ley ra Moisés, javahá yu tumaa javahá ñi, tyin tacan tan cuví jaha canaa yu tsi ñi. Tan tsa javahá yu cuhva javahá ñi, ña cuñí tsi catyí tyin ña tyaá yahvi yu ley Nyoo tyin tyaá yahvi yu ley ra Cristo. ,BQ Tatun nyií yu nu yucú ra Israel naha ra, nanduví yu tumaa maa ra naha tyin ra can naha ra iyó ra naha cuhva catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan tsa cuñí yu jaha canaa yu tsi ra naha cuenda ra Cristo, javahá yu tsa catyí ley vasu ndi maa ña ñiñi tsa javaha yu tan cacu yu. A3 Vasu ñavin musu cuví yu, maa tyin nanduvi̱ yu musu tandɨhɨ nyɨvɨ tyin tacan tan cuví jaha canaa yu cuaha ca nyɨvɨ cuenda ra Cristo. !@; Tan tsa sɨɨ cuñí yu caahán yu tuhun ra Cristo yacan cuví yahvi yu. Tan ña tsicán yu tsa taahán tsi tsi yu tsa cuenda tsa caahán yu tuhun ra. C? Yacan cuenda tatun cahan yu tsihin tsa nɨɨ iñi yu, cua ñihi yu yahvi yu. Vasu ña cuñí yu cahan yu, tsa ñiñi cuñí tsi cahan yu, tyin tyiñu tsaha̱ maa Nyoo tsi yu cuví tsi. 8>i Ña cuví nduyaa yu tsihin tsa caahán yu tuhun Nyoo tyin maa ra Cristo tava̱ tyiñu tsi yu tsa cahan yu tuhun ra. Maa tyin ndahvi yu tun ña cahan yu tuhun Nyoo ihya. R= Maa tyin yuhu, ndi iin tsaha tan ñaha ca ndacan yu tsa taahán tsi tsi yu. Tan ndi ña tyaá yu tuhun ihya tyin cuñí yu tsa cuhva ndo tsa cuhva ndo tsi yu. Vaha taxin ca nacúu maa yu jaha soco tan ñavin ca tsa ndɨhɨ tsa sɨɨ cuñí yu caahán yu tuhun ra Cristo tsihin ndo vasu ndi maa nduve náa jatyinyeé ndo tsi yu. < Tan juvin ñi tacan caahán Jutu Mañi yo, tyin taahán tsi jatyinyee ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsi ra caahán tuhun Nyoo tsihin ñi. ;! Tsitó ndo tyin ra jahá tyiñu vehe ñuhu nyɨvɨ Israel, iyó ra naha tsihin tsa iyó vehe ñuhu can. Tyin taahán tsi tavá sɨɨn ra naha juhva cuñu quɨtɨ tyin catsi ra naha. Tan tandɨhɨ ca cuñu can cua cahmi ra naha tumaa catyi̱ maa Nyoo tsihin ra naha. r:] Tatun jatyinyeé ndo tsi inga ra tsa ña quitsi̱ tyihi tuhun Nyoo nu yucú ndo, taahán tsi tsa cuaha ca jatyinyee ndo tsi nyuhu, tyin nyuhu tyihi̱ tuhun Nyoo nu yucú ndo. Maa tyin ña caahán ndi, tan cunyeé iñi ndi tandɨhɨ. Ña tsicán ndi tsa tsiñí ñuhu tsi ndi tsi ndo tyin coto jandɨhɨ ndo tsa tyaa yahvi ndo tuhun ra Cristo tsa jacuahá ndi. m9S Tan tacan cuví tucu nyuhu, quitsi̱ cahan ndi tuhun Nyoo tsihin ndo, tumaa tsa quitsi̱ tatsi̱ ndi tsɨtɨ tsitsi añima ndo cuvi can. Tan taahán tsi tsa jatyinyeé ndo tsi ndi tsa cuenda tsa jacotó ndi tuhun Nyoo tsi ndo. #8? Maa tyin na cutuñi iñi yo tyin tumaa ra tahví ñuhu tan ra tatsí, nyita iñi ra naha tyin cua naquihin ra naha tsa cua quee nuu tsa tatsi̱ ra naha. l7Q “Ra tsa tatsí trigu ña taahán tsi tyihi ra yoho yuhu indɨquɨ tsa janduvahá trigu can, tyin taahán maa tsi catsi tɨ juhva trigu nu jahá tyiñu tɨ.” Nditsa tyin Nyoo ña caha̱n ra tyehen tsa cuenda indɨquɨ ñi. 6 Tan ña cu̱ñi ndo tyin tuhun ihya tsa tsiñi tuñi jiñi maa yu cuví, tyin nu ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés catyí tsi tyehen: 45a Ra tsa cuví andaru iyó yahví ra naha. Tan ra tsa tatsí yava nducuaa tsatsí ra tucuaa tsa queé nu nducuaa ra. Tan ra tsa jahá cuenda indɨquɨ tsihí ra letsi tɨ. `49 ¿O tsicá iñi ndo tyin yuhu ñi tan ra Bernabé ñi taahán tsi jaha tyiñu ndi tsihin ndaha ndi tan jata ndi tsa tsiñí ñuhu tsi ndi? ¿A ña taahán tsi nacoo ndi tyiñu can tan cahan ndi maa ñi tuhun Nyoo? 73g Tan iyó tucu ndatu tsa tindaha yu tsihin iin ñaha yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tumaa javaha̱ yañi ra Jesús, tan ra Pedro, tan tandɨhɨ ca ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo. b2= Iyó ndatu tsa quihín yu tandɨhɨ tsa tsahá ñi catsi yu tan tsa tsahá ñi coho yu. U1# Tyehen cuví tsa cua cahan yu tsihin nyɨvɨ tsa caahán nyaa tsi yu. x0i Vasu yɨhɨ́ nyɨvɨ ña tsinú iñi ñi tyin ra Jesucristo tava̱ tyiñu tsi yu, maa tyin nyooho taahán tsi tsinu iñi ndo, tyin juvin yu caha̱n tuhun ra tsihin ndo tan natsinu̱ iñi ndo tsi ra. Yacan cuenda juvin ndo cuví tsandaa. /  Nditsa tsa cuví yu iin ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo. Tan yoñi nyɨvɨ ndacá ñaha tsi yu tyin nyehe̱ yu tsi ra Jesús Jutu Mañi yo. Tan juvin ñi maa ndo cuví tsandaa tsa cuenda tyiñu javahá yu, tyin tsinú iñi ndo tuhun ra tsa jacoto̱ yu tsi ndo. ].3 Yacan cuenda tatun janacava yu tsi iin yañi yo nuu cuatyi tsihin tsa tsatsí yu nyayu, vaha ca tsa ña cua catsi ca yu nyayu ndi sava ca quɨvɨ, tyin ña cuñí yu tsa janacava yu tsi yañi yo nuu cuatyi.p-Y Tyin tun janacava̱ yo tsi yañi yo tsa ndi quɨhvɨ̱ cuenda Nyoo, tsicoo̱ cuatyi yo nuu ra Cristo. 6,e Tan cua tɨvɨ añima ra tyin cuñí maa ra tyin tsicoo̱ cuatyi ra. Tan ra ican tsihi̱ ra Cristo tsa cuenda ra. Tan yooho tsa tsitó un, sɨquɨ un cua cuhun cuatyi can. u+c Tyin tatun yooho tsa tsitó un tuhun ihya, tan cunyaa un catsi un tsa iyó vehe tsitoho, tan iin ra yañi yo tsa ndi quɨhvɨ̱ cuenda Nyoo tan nyehe ra tyin tsatsí un tsa jamañi̱ nyɨvɨ nu tsitoho, cua cuñí ndɨhɨ ra catsi ra. 2*] Maa tyin nyooho tsa tsitó tyin nduve cuatyi tsa catsi yo nyayu tsa jamañi̱ nyɨvɨ nuu tsitoho, ja̱ha ndo cuenda coto janacava ndo tsi ñi tsa ndi quɨhvɨ̱ tuhun Nyoo nu cuatyi, tyin ñi ican tsicá iñi ñi tyin tun catsi ñi tsa jamañi̱ nyɨvɨ nu tsitoho, cua coo cuatyi ñi nuu Nyoo. 6)eMaa tyin Nyoo nduve cuenda ra tatun catsi yo, a ña catsi yo. Ñavin tsa tsatsí yo can tan ña vaha ca yo nuu ra, tan ñavin tsa cuenda tsa ña tsatsí yo tan vaha ca yo. /(WMaa tyin yɨhɨ́ juhva ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo ña tsitó ñi tyin intuhun ñi Nyoo iyó. Tyin ndi tsicá iñi ñi tyin nyito tsitoho can. Tan cuñí ñi tyin nyayu, tsa jamañi̱ nyɨvɨ tsi tsitoho can, ica tsi. Tan cuñí ñi tyin tun catsi ñi nyayu can cua coo cuatyi ñi nu Nyoo. 'maa tyin tsa cuenda yoo, intuhun ñi Nyoo Jutu yo iyó. Tan juvin ra javaha̱ tandɨhɨ cuii maa tsa iyó. Tan yoo iyó yo tsa cuenda ra. Tan iyó tucu intuhun ñi Jutu Mañi yo Jesucristo. Tan maa ra javaha̱ tandɨhɨ maa tsa iyó, nda cuanda tsi maa yo. |&qVasu ndi maa juhva nyɨvɨ catyí ñi tyin iyó cuaha nyoo tsa ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan andɨvɨ, *%MTan vityin tsa cuenda tsa catsi yo nyayu tsa iyó vico tsitoho: tsa tsitó vaha yo tyin tsitoho nduve maa yahvi nyaá can, tyin intuhun ñi maa Nyoo iyó. `$9Maa tyin Nyoo tsitó ra ndáa nyɨvɨ cuñí tsi ra tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi. B#Ra tsa cuñí tyin tsitó xaan ra, nduve náa tsitó ra. j" OTan vityin cua cahan yu tsihin ndo cuenda nyayu tsa jamañí nyɨvɨ nu tsitoho. Tandɨhɨ yo tan cuñí yo tyin tsitó yo tun vaha o ña vaha catsi yo nyayu can. Tan tsa cuenda tsa tsitó xaan yo, iyo xaan cuñí yo tan nduyaá yo tsihin can. Tan ndi nduve nu jatyinyee can tsi yo. Maa tyin tsa cuñí tahan yo tsi yo jacuahnú tsi tsi yo tsihin Nyoo. Y!+(Maa tyin sɨɨ xaan ca cua cuvi tsi ña tun ña tindaha ña inga tsaha. Tsehe cuví tsa tsicá iñi maa yu. Tan cuñí yu tyin maa Tatyi Ii Nyoo, tsaha̱ tuhun ihya tsi yu, tan tsahá cuenda yu tsi ndo. 5'Maa tyin ley Nyoo catyí tsi na cundacá ñaha rayɨɨ tsi ñasɨɨhɨ ra tsitsi tsa ndi iyó ra. Tatun tsa tsihi̱ ra, tacan tan cuví ndoo nuña ña tan tindaha ña yóo tsihin cuñí maa ña. Maa tyin tun cua tindaha ña, na tindaha ña tsihin ra yɨhɨ́ tuhun Nyoo. {o&Ñi tsa cuñí tindaha sehe ñi, vaha javahá ñi. Tan ñi tsa ña cuñí tindaha sehe ñi, vaha ca javahá ñi. yk%Maa tyin ndáa nyooho tsicá iñi tyin ña cua tindaha sehe ndo, tan tacan tucu tsicá iñi maa tsi, vaha maa. 3_$Maa tyin ndáa nyooho tsicá iñi tyin vaha tsa tindaha sehe ndo tyin tsa cua yaha cuiya tsi; vaha maa, na tindaha maa tsi tun cuñí tsi; ñavin cuatyi cuví can. gG#Caahán yu tuhun ihya tsihin ndo tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo, ñavin tsa jañiñí yu tsi ndo. Maa tyin coo ndo iin ñayɨvɨ cuɨtɨ tsihin tsa nduve tsa jatyañú tsi ndo. Tan ja̱vaha ndo iin ñi tyiñu Nyoo. N"Tan tacan tucu ñiñaha, sɨɨn sɨɨn cuhva iyó ñi, tyin ñaha tsa ñaha ca tindaha, maa ñi tuhun Jutu Mañi yo tsicá iñi ña. Tan nducú ña cuhva jacahnu ña tsi Nyoo tsihin cuñu ñuhu ña, tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima ña. Maa tyin ñaha tsa iyó yɨɨ, maa ñi cuhva coo vaha ña tsihin yɨɨ ña nducú ña.  !Maa tyin tatun tsa tindaha̱ ra, tsicá iñi ra nácaa coo vaha ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuhva taahán iñi ñasɨɨhɨ ra. kO Cuñí yu tyin nyooho ña caca xaan iñi ndo tuhun tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya; iin ñi maa tuhun Nyoo caca iñi ndo. Iin ra yoco tsa ñaha ca tindaha tsicá iñi ra nácaa javaha ra cuhva cuñí maa Jutu Mañi yo. P?}|t{{ozzyCxww,vu;ttsrAq9pToznwmkjiih>goffCee dZcDbb6aa`,_t^^]]S\\ZYY@XXHW]W VwVUCTSSRnQDPPbO>NXMLLKJ0I HGGEF~EDCC_BA@@?U>u==Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicoó cuatyi, ñi ican cuví ñi tsa ña tyaá yahvi ley Nyoo. Tyin tun javahá yo tsa ña vaha, cuñí tsi catyi tyin ña tyaá yahvi yo ley Nyoo. )ZKTandɨhɨ yoo tsa ndatú tsa cua cuvi tacan, nducú yo cuhva janduvaha yo tsi yo, tan cuvi yo tumaa maa Jutu Mañi yo Jesucristo, tyin maa ra cuɨtɨ iyó ra. {YoNyooho yañi, tsa cuví yo sehe ra vityin, maa tyin ñaha ca coto yo náa cua cuvi yo. Maa tyin tsitó yo tyin quɨvɨ quitsi ra Jesucristo, cua cuvi yo tumaa cuví maa ra, tyin cua nyehe vaha yo tsi ra tan cua nyehe tucu yo nácaa caá ra. X Nye̱he ndo, Nyoo Jutu yo cuñí xaan ra tsi yo, tyin jacunañí ra sehe Nyoo tsi yo. Tan cuví yo sehe ra. Tan tsa cuenda yacan, nyɨvɨ taahán iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ña cutuñi iñi ñi cuhva tsicá iñi yo tyin ña nacoto ñi tsi maa ra. W#Vityin tsa tsa tsitó ndo tyin vaha ra Cristo, cuñí tsi coto ndɨhɨ ndo tyin tandɨhɨ nyɨvɨ javahá tsa vaha, sehe Nyoo tsi ñi.VTan vityin nyooho, tsa cuví tumaa sehe yu, cu̱nyanaa vaha ca ndo tsi ra Cristo tyin tacan tan quɨvɨ quitsi ra, iin cuñi yo tsihin ra. Tan iin cuñi tucu maa ra tsihin yo. Tan inga tucu tuhun ña cua tahan yo ticanuu nuu ra quɨvɨ tsaa ra. iUKMaa tyin ra Jesucristo tsaha̱ ra Tatyi Ii Nyoo iyó añima ndo, yacan cuenda ña tsiñí ñuhu ca tsa jacuaha nyɨvɨ tsi ndo. Tyin juvin ñi maa Tatyi Ii Nyoo jacuahá tandɨhɨ maa tyiñu tsi ndo. Tan tsa nditsa cuví tsi, ñavin cuendu cuví tsi. Yacan cuenda ja̱ñihi ndo cunyanaa vaha ndo tsi ra Cristo tumaa janahá maa Tatyi Ii Nyoo tsi ndo. |TqTyaá yu tuhun ihya tyin cahvi ndo itsi tsa cuenda tyin tsa iyó cuaha nyɨvɨ cuñi jandaví ñaha tsi ndo. WS'Tan ñayɨvɨ nyito can cuví tsa catyí ra Jesucristo tyin cuhva ra tsi yo. gRGYacan cuenda na̱quihin vaha ndo tsitsi añima ndo tandɨhɨ tsa tsiñi̱ ndo nda quɨvɨ jihna ñi. Tyin tun naquihin vaha ndo itsi tsitsi añima ndo, cua coo ndo iin caa ñi tsihin Nyoo Jutu yo tan tsihin Sehe ra. vQeTan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi Sehe Nyoo, nduve Nyoo Jutu yo iyó tsihin ñi. Maa tyin nyɨvɨ tsa caahán tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi tsihin nyɨvɨ tyin ra Jesucristo cuví Sehe Nyoo, iyó Nyoo Jutu yo tsihin ñi. ~Pu¿Yóo cuví nyɨvɨ vatya? Nyɨvɨ vatya cuví ñi catyí tyin ra Jesús ñavin ra Cristo cuví ra. Tan juvin ñi ican cuví ñi ndasɨ cuñi nyehé tsi ra Cristo. Tyin ña tsinú iñi ñi tsi Jutu yo Nyoo, tan tsi ra Jesucristo Sehe ra. =OsJaquitsí yu carta ihya tsi ndo tsa cuenda tsa tsitó ndo tsa nditsa tan ñavin tsa cuenda tsa ña tsitó ndo. Tan tsitó ndo tyin ña cuvi quita tuhun vatya tsihin tuhun nditsa. N'Maa tyin nyooho tsa tsitó ndo tsa caahán Nyoo tyin tsaha̱ ra Cristo Tatyi Ii Nyoo iyó añima ndo tan jacotó tsi tandɨhɨ tsi ndo. M'Nyɨvɨ can ña yɨhɨ́ ca ñi tuhun Nyoo tsihin yo, tyin ñavin cuenda yo cuví ñi. Tyin tun nditsa ñi tyin cuenda yo cuví ñi, ña cua quita ñi tuhun Nyoo. Maa tyin tacan cuvi̱ tyin tacan tan coto yo tyin ñavin nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin yo cuví ñi. 2L]Nyooho, tsa cuví ndo tumaa sehe yu, co̱to ndo tyin tsa cua ndɨhɨ quɨvɨ. Tan nyooho tsiñi̱ ndo tyin vatsí nyɨvɨ tsa ña cuñí nyehe tsi ra Cristo, tan vityin tsa nducuahá xaan ñi. Tan tsa tacan tsa iyó cuaha ñi. Tsihin yacan nacotó yo tyin tsa taha̱n tsi cundɨhɨ quɨvɨ. {KoÑuhu ñayɨvɨ ihya cua cundɨhɨ can, tan cua cundɨhɨ ndɨhɨ tucu tandɨhɨ tsa caquiñi tsa cuñí nyɨvɨ javaha ñi. Maa tyin nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí Nyoo, cua coo cuii ñi tsihin ra. Nu tsa ndasɨ cuñi nyehe tsi ra Cristo J#Tyin tandɨhɨ tsa ña vaha tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tsa cuñí cuñu ñuhu yo, tsa nyehé yo tan cuñi yo coo tsi yo, tan tsa cuñi yo nduyaa yo tsihin tsa iyó tsi yo, tandɨhɨ yacan tsahá ñuhu ñayɨvɨ ihya tsi yo, tan ñavin Nyoo Jutu yo tsahá can. IÑa cuñi ndo tsa caquiñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin nyɨvɨ cuñí tandɨhɨ yacan, ña cuñí ñi tsi Nyoo Jutu yo. [H/Jaquitsí yu carta ihya tsi nyooho tsa tsa tsahnu̱ tsihin tuhun Nyoo, tyin nacotó ndo tsi ra tsa iyó maa tan tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ. Tan jaquitsí yu carta ihya tsi nyooho tsa ndi cuahan cutuñi vaha iñi tuhun ra Cristo, tyin iyó xaan tunyee iñi tsi ndo jahá tuhun Nyoo tsa iyó añima ndo. Tan jaha̱ canaa ndo tsi nu ña vaha. 8Gi Nyooho tsa tsa tsahnu̱ tsihin tuhun Nyoo, tyaá yu carta ihya tsa cuenda ndo, tyin nacotó ndo tsi ra iyó nda ndi cumañi ca tsinu ñuhu ñayɨvɨ. Tan tyaá tucu yu itsi tsa cuenda nyooho ra tsa ndi cuahan cutuñí vaha iñi tuhun ra Cristo tyin jaha̱ canaa ndo tan ndi jahá canaa ca ndo tsi nu ña vaha. Tan tyaá tucu yu itsi tsa cuenda nyooho, tsa ndi nacuhva̱ cuenda tsi ndo tsi Nyoo, tyin nacotó ndo tsi Nyoo Jutu yo. KF Jaquitsí yu tandɨhɨ tuhun ihya tsi nyooho tsa ndi nacuhva̱ cuenda tsi ndo tsi Nyoo. Tyin tsa yaha̱ jaha̱ Nyoo tucahnu iñi cuatyi ndo tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Jesucristo cuenda yo. [E/ Maa tyin nyɨvɨ ndasɨ cuñí nyehe tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin ñi, iyó ñi nu naa. Tan ña tsitó ñi numaa cuahán ñi tyin ña nditsin nyehé ñi tyin tumaa tsa cuaa̱ ñi jaha̱ tsa naa can. D Maa tyin nyɨvɨ tsa cuñí tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin ñi, iyó ñi nu nditsin. Tan nduve maa cuatyi cuvi janduva tsi ñi. C1 Nyooho tsa catyí tyin iyó ndo nu nditsin, tan ndasɨ cuñí ndo nyehe ndo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin ndo, ndi iyó ndo nu naa. wBgMaa tyin ña tsindɨhɨ́ tsa tsaa tsi tyin tyaá yahvi yo itsi tan tsa tyaá yahvi yo itsi, cuñí tahan yo tsi yo tumaa javahá maa ra Cristo. Tan tsihin yacan cuahán nduluhlu tsa naa tan nduñihi ca jandunditsín ñuhu̱ tsa nditsa. 5AcYañi, ñavin tuhun tsaa jacotó yu tsi ndo, tyin cuví tsi tuhun tsahnu tsa tsa tsitó maa ndo nda quitsi̱ ca tsi. Tan juvin tsi cuví tsa tsa yaha̱ tsiñi̱ ndo. I@ Nyɨvɨ catyí tyin iin caa ñi iyó ñi tsihin Nyoo, taahán tsi coo ñi tumaa tsicoo̱ maa ra Jesucristo quɨvɨ quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Taahán tsi tsa cuñí tahan yo tsi yo ,?QNyɨvɨ javahá tsa caahán Nyoo, ñi ican cuví ñi cuñí tsi ra tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi. Tan tsihin yacan tsitó yo tyin iin ñi cuví ñi tsihin ra. 7>gMaa tyin tatun iin ra tsa catyí tyehen: “Yuhu tsitó yu tsi Nyoo”, tan ña tyaá yahvi ra tsa caahán Nyoo, cuví ra iin ra vatya. Tan nduve tsa nditsa iyó añima ra. I= Tatun tyaá yahvi yo tsa caahán Nyoo, nacotó yo tsi ra. W<'Juvin ra jahá tucahnu iñi tsi yo tyin tsihi̱ ra nu cruu tsa cuenda cuatyi yo. Tan ñavin tsa cuenda maa ñi maa yo tsihi̱ ra, tyin tsihi̱ ra tsa cuenda tandɨhɨ cuii nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. D; Sehe nyihi yu, caahán yu tandɨhɨ tuhun ihya tsihin ndo, tyin tacan tan ña javahá ca ndo tsa ña vaha. Maa tyin tatun iin ndo tan javaha ndo tsa ña vaha, ña nayuhvi ndo tsa ña cuvi ca nduvaha ndo nuu Nyoo, tyin iyó iin ra caahán ndaahvi tsaha yo nuu Nyoo. Tan ra ican cuví ra Jesucristo, ra cuɨtɨ iyó. (: K [Nyoo catyí ra tyin iyó cuatyi yo], tan tatun catyí yo tyin nduve cuatyi yo iyó, jahá yo tyin vatya Nyoo. Tan nduve tuhun caahán ra, iyó añima yo.y9 m Maa tyin tatun naahmá yo cuatyi yo nuu Nyoo, cuví cuita iñi yo tsi ra tyin cua jaha ra tucahnu iñi tsi yo tsa cuenda cuatyi yo tan cua nacatya ra tandɨhɨ cuatyi yo tyin maa ra vaha ra tan javahá ra cuhva catyí ra tyin ña vatya ra. }8 uTatun catyí yo tyin nduve cuatyi yo, juvin ñi maa yo jandaví ñaha yo, tan nduve tsa nditsa iyó añima yo. e7 EMaa tyin tatun iyó yo nu nditsin, tumaa tsa iyó maa Nyoo nu nditsin, tacan tan iin ñi cuví yo tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin yo, tan nacatyá ra Jesucristo Sehe Nyoo tandɨhɨ cuatyi yo tsihin nɨñɨ ra. 6  Tun catyí yo tyin iin ñi cuví yo tsihin ra, tan ndi iyó ca maa yo nu naa, jandaví ñaha yo tan ña javahá yo tsa nditsa. P5 Vityin nacatyí tuhun ndi tsihin ndo tsa caha̱n ra Cristo tsihin ndi. Catyi̱ ra tsihin ndi tyin Nyoo ñuhu̱ cuví ra. Tan nduve tsa naa tsi ra, [nduve tsa ña vaha tsicá iñi ra cuví can]. #4 ATan tyaá ndi tuhun ihya tsa cuenda ndo tyin tacan tan coto ndo tandɨhɨ tsa tsahá Nyoo tsi ndo tan sɨɨ xaan cua cuvi tsi ndo. Nyoo, ñuhu̱ cuví ra |3 sNacatyí tuhun ndi tsihin ndo tsa nyehe̱ ndi tan tsa tsiñi̱ ndi. Tyin tacan tan cuvi ndu iin ndo tsihin ndi, tumaa tsa iin ñi cuví maa ndi tsihin Jutu yo Nyoo tan tsihin ra Jesucristo, Sehe ra. Tan nditsa tsa iin ñi cuví ndi tsihin ra. `2 ;Tan quɨvɨ tsaa̱ ra nyehe̱ ndi ñayɨvɨ nyito can tan cuví ndi tsandaa tsa cuenda can. Tan jacotó ndi tsi ndo náa cuví ñayɨvɨ tsa ña cua naa tyin iyó tsi tsihin Jutu yo Nyoo, tan tsaa̱ tsi nu iyó yo. V1 )Ihya tyaá ndi tuhun ra tsa iyó nda ndi cumañi coo tandɨhɨ tsa iyó. Tsiñi̱ ndi tsa caha̱n ra quɨvɨ tsica̱ ndi tsihin ra. Nyehe̱ ndi tsi ra tsihin tinuu ndi tan cutuñi̱ iñi ndi yóo ra cuví ra. Tan tɨɨ̱n ndi tsi ra tsihin ndaha ndi. Maa ra cuví Tuhun Caahán Nyoo tsihin yo. Tan tsaha̱ ra ñayɨvɨ nyito iyó yo. 0Tan catyí yu tsihin ndo tyin yuhu cuñí yu tsi tandɨhɨ ndo tsa cuenda ra Cristo Jesús. Tan na cuví tsi tacan ñi.I/ Tan na nasoco Jutu Mañi yo Jesucristo tsi tandɨhɨ ndo. .Tatun ndáa nyɨvɨ ña cuñí tsi Jutu Mañi yo Jesucristo, na cuhun ñi anyaya. Maa tyin yuhu catyí yu: ¡Jutu Mañi yu, na̱ha! ^-5Tan yuhu ra Pablo tsahá yu nacumi tsi ndo tan tyaa̱ yu itsi tsihin ndaha yu. ,Vatsí nacumi tsi ndo jahá tandɨhɨ ra yañi yo, tan cu̱hva ndo nacumi tsi tsa intuhun intuhun ndo nu yucú ndo juvin. i+KTan vatsí nacumi tsi ndo jahá tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu tsa cayucú Asia ihya. Tan vatsí tucu nacumi tsi ndo jahá ra Aquila tan ña Priscila, tan ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa ndu iín yuvehe ñi. v*eMaa tyin maa ra naha quitsi̱ ra naha. Tan jandunyee̱ ca ra naha iñi yu tsihin tuhun Nyoo, tumaa tsa jandunyeé tucu ra naha iñi nyooho. Tan vaha cu̱ñi ndo nyehé ndo tyiñu jahá ra naha tyin iin ñi tsi maa Nyoo nyicún ra naha. 6)eTan sɨɨ xaan cuñí yu tyin quitsi̱ ra Estéfanas, ra Fortunato, tan ra Acaico. Tan jatyinyeé ra naha tsi yu tyin nyooho ña cuví quitsi ndo tyin cañi xaan ñuu ndo. 0(YTan cuñí yu tsa jaha ndo tsa ñayɨvɨ tsi nyɨvɨ tsa iyó tumaa iyó nyɨvɨ ra Estéfanas, tan tsi tandɨhɨ ca ñi tsa jatyinyeé tan jahá tyiñu cuenda Nyoo. )'KYañi, tsitó ndo tyin jihna ca nyɨvɨ ra Estéfanas natsinu̱ iñi tsi ra Cristo ityi Acaya nu yucú ndo. Tan vityin javahá ñi tyiñu nuu ra hermano. y&kTandɨhɨ tsa javahá ndo, ja̱vaha ndo tsa cuenda tsa cuñí ndo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. % Ja̱ñihi ca ndo tsinú iñi ndo tsi Nyoo. Tan ja̱ndu iin ca ndo iñi ndo, tan na coo ca tunyee iñi Nyoo tsi ndo. 5$c Tan ra Apolos yañi yo, caha̱n ndaahvi xaan yu tsihin ra na quitsi ra nu yucú ndo tsihin inga ca ra yañi yo naha ra. Maa tyin ña cuñi̱ ra quitsi ra. Catyí ra tyin quitsi maa ra nda cuhva tsi cuhva tsi ra. Nu tsahá ra Pablo nacumi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Corinto #9 Tan vaha cu̱ñi ndo nyehé ndo tsi ra. Tan ja̱tyinyee ndo tsi ra na quitsi ra nu nyií yu tyin ndatú yu tsi ra tsihin inga ca ra yañi yo naha ra. +"O Tatun tsaa ra Timoteo nu yucú ndo, na cunyii ra tsihin ndo. Tan vaha tya̱nuu ndo tsi ra tyin juvin ñi tyiñu Jutu Mañi yo jahá tyiñu ra tumaa maa yu. !7 Cua ndoo yu juhva quɨvɨ ihya tyin tsahá xaan tsi cuhva caahán yu tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ vasu ndi maa cuaha ñi ña taahán iñi ñi tuhun ra.  7Maa tyin cua cunyii yu ñuu Éfeso ihya nda cuanda yaha quɨvɨ vico Pentecostés tsa jacahnú nyɨvɨ Israel. Tacan tan cua quitsi yu nu yucú ndo. Ña iin yaha ñi cua yaha yu nu yucú ndo tyin cuñí yu ndoo yu juhva quɨvɨ tsihin ndo tatun Jutu Mañi yo tan cuñí ra. %Tatun cuhva tsi cuhva cua ndoo yu tsihin ndo nda cuanda yaha yoo vitsin, tacan tan cuví jatyinyeé ndo luxu tsi yu tan cuhun yu inga ñuu. X)Tsa cua quitsi yu nu yucú ndo ñuu Corinto, cua yaha yu ityi Macedonia. Tan tatun tahan tucu tsi tsa cuhun yu, cuhun ra naha tsihin yu. Nu caahán ra Pablo ndáa ndɨhɨ nu cua cahan ra tuhun ra Cristo jMTan nacatsi ndo ndáa ra cuñí maa ndo tyin cundaca xuhun can. Tan tsa tsaa yu, cua javaha yu iin carta tyin cundaha ndɨhɨ ra naha tan jacuhun yu tsi ra naha tyin cundaca ra naha can tsi ñi tsicá vehe ñuhu Jerusalén. +Ja̱ndu iin ndo xuhun tsa taahán tsi cuhva ndo tsi ñi tahan tahan una quɨvɨ nácaa tsahá maa Nyoo tsi ndo. Tan ña cuatu ndo nda tsaa yu. 8 kTan tuhun tsa jatyinyeé ndo xuhun tsi nyɨvɨ ndaahvi, ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ja̱vaha ndo tumaa tsaha̱ cuenda yu tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu tsa cayucú Galacia. mS:Yacan cuenda yañi, cu̱nyaa naa vaha ndo tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. Tan ja̱ñihi ca ndo jaha tyiñu ndo tyiñu Jutu Mañi yo. Tyin tun jahá tyiñu yo tyiñu Jutu Mañi yo, ña jahá tyiñu cuatu yo..U9Maa tyin tyahví nyoo tsi Nyoo, yañi, tyin jaquitsi̱ ra tsi Jutu Mañi yo Jesucristo tan tsahá ra tunyee iñi tsi yo tsa jaha canaa yo tsi nu tuhun tsiihí can. q[8Tyin cuatyi yo tsahá can tsa cahñi tuhun tsiihí tsi yo, tyin ley tsahnu tsahá tunyee iñi tsi can. 7Yooho, Tuhun Tsiihí, ¿náa tunyee iñi tsa tsicoo̱ tsi un tyin cahñi un tsi ndi?¿Náa jaha̱ canaa un, yooho Tuhun Tsiihí? L6Tan quɨvɨ cua nasama cuñu ñuhu yo tan cua ñihi yo iin tsa ña cua tɨvɨ maa, cua cundaa tsa caahán tuhun Nyoo nu catyí tsi tyehen:“Nyoo jaha̱ canaa ra tsi tuhun tsiihí.” Y+5Tyin cuñí tsi tsa nasama Nyoo cuñu ñuhu yo tsihin iin tsa ña cua naa maa. 4Tan nu cua ndɨhɨ tɨvɨ ángel trompeta, cua nandoto ndɨyɨ iin yaha cuii ñi tumaa tsa ndaahvá tinuu yo. Tyin cua tɨvɨ ra trompeta tan cua nandoto nyɨvɨ tsihi̱ tsa ña cua cúu ca maa. Tan Nyoo cua nasama ra cuhva caá yo tun ndi iyó ca yo. 33Tan cuñí tucu yu tsa coto ndo iin tsa xeehe tsa yoñi maa tsitó. Ña tandɨhɨ yo cua cúu, maa tyin tandɨhɨ yo tan cua nasama cuhva caá yo. R2Tan cuñí yu cahan yu tsihin ndo, yañi, tyin cuñu ñuhu yo ña cuví quɨhvɨ tsi nu ndacá ñaha Nyoo, tyin iin tsa yatyi tɨvɨ́ ña cuví quɨhvɨ can nu yɨhɨ́ tsa ña tuhvá tɨvɨ́. 1Tumaa ndacu̱ yo tsi rayɨɨ, ra tsa tsinu̱ tsihin nyaca ñuhu, tacan tucu cua ndacu yo tsi ra Cristo ra iyó nda gloria. \10Tandɨhɨ yo iyó cuñu ñuhu yo tumaa tsicoo̱ cuñu ñuhu ra Adán tsa tsinu̱ tsihin nyaca ñuhu. Maa tyin tsa cua nandoto yo cuñu ñuhu yo cua nanduvi tsi tumaa cuñu ñuhu ra Cristo ra iyó nda andɨvɨ. E /Rayɨɨ tsa tsinu̱ tsa jihna ñi, tsihin nyaca ñuhu tsinu̱ ra. Tan cuví ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ. Maa tyin ra Cristo cuví ra tumaa rayɨɨ tsa tsinu uvi tan cuví ra cuenda gloria. s _.Tsa jihna ñi taahán tsi coo yo tsihin cuñu ñuhu cuatyi yo, yaha can tan coo yo cuenda Tatyi Ii Nyoo.  -Catyí tutu Nyoo tyin ra Adán ra tsa tsicoo̱ tsa jihna ñi, tsaha̱ Nyoo ñayɨvɨ coo ra. Tan ra Cristo cuví ra tumaa ra Adán maa tyin ñavin cuñu ñuhu tsahá ra tsi yo tyin tsahá ra ñayɨvɨ nyito coo yo, tyin juvin ra cuví Tatyi Ii. v e,Tsa tsiihí yo tsicutsí yo cuñu ñuhu tsa naquihi̱n yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Maa tyin tsa cua nandoto yo cua cuhva Nyoo inga cuñu ñuhu tsi yo. Iyó cuñu ñuhu cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan iyó tucu cuñu ñuhu cuenda gloria. E +Cuñu ñuhu tsa iyó tsi yo vityin nduve tunyee iñi iyó tsi can, nacuhví can, tan tsiihí can. Maa tyin cua nandoto iin tsa sɨɨ caá tan iyó ca tunyee iñi tan ña cua cúu ca can. -*Tan tacan tucu tuhun tsa cua nandoto ndɨyɨ. Tuhvá yo tsicutsí cuñu ñuhu tan tyaahyú tsi. Maa tyin tsa cua nandoto yo ña cua cúu ca yo. 3_)Tsa nditsin ñicanyii, tan tsa nditsin yoo ña inducu tsi. Tan ña inducu tsi tsihin tsa nditsin tiñuu. Tan tsa nditsin tiñuu ña inducu tsi tsihin inga nyico tiñuu. U#(Tan tacan tucu tsa iyó andɨvɨ, sɨɨn caá tsi. Tan sɨɨn caá tucu tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Sɨɨ xaan caá tsa iyó nda andɨvɨ, tan sɨɨn tyaquɨ tucu tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. mS'Tan tacan tandɨhɨ cuñu ñuhu, ña inducu caá tsi, tyin cuñu ñuhu nyɨvɨ, sɨɨn caá tsi, tan cuñu ñuhu quɨtɨ nahnu, sɨɨn caá tucu can, tan cuñu ñuhu saa, sɨɨn caá tucu yacan, tan tyaca sɨɨn caá tucu can. C&Nyoo javahá ra nácaa cuñí maa ra tsihin tsa intuhun intuhun tsɨtɨ can, yacan cuenda tsa cana tsi cuví tsi tsa taahán maa tsi cuvi tsi. Tan ña cuvi nanduvi tsi inga ca tsɨtɨ. )K%Tyin tsa tatsí yo nuñi, ñavin tsa cuví maa tsi itu tan tatsí yo. Tyin nuñi cuví tsi tatsí yo tan tacan ñi cuñí tucu yo tsihin náa inga ca tsɨtɨ. $¿Nacaa tsa soho xaan ndo? ¿A ña tsitó ndo tyin tatun tatsi yo iin tsɨtɨ, cuñí tsi tsa tyahyu jihna tsi? Tacan tan cana nuu tsi. w#Maa tyin yɨhɨ́ ndo cua ndaca tuhun ndo: “¿Nacaa cua nandoto ndɨyɨ? ¿Nacaa cuñu ñuhu ñi cua cuvi?” "="Ja̱ha ndo cuenda cuhva iyó ndo, tan ña ja̱vaha ca ndo tsa caquiñi. Tyin tsihin tsa javahá ndo tan nacotó yu tyin ña tsitó ndo tsi Nyoo. Caahán yu tyehen tsihin ndo na nducahan nuu ndo. Nu jacuahá ra Pablo nácaa cua janandoto Nyoo tsi yo quɨvɨ quitsi nyico ra Cristo kO!Tan catyí tucu ñi tyin: “Tun cutahán yo tsihin nyɨvɨ caquiñi jatɨvɨ́ ñi cuhva vaha iyó yo.” Tan tsehe cuví tsa nditsa. Yacan ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tan ña cuhva ndo tsa jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo. y~k Nduve náa catyí tsa nyehe̱ yu tundoho tsa cuñi̱ cahñi nyɨvɨ tsi yu ñuu Éfeso tun ña cua nandoto yo. Tatun tacan, nditsa maa tsa caahán nyɨvɨ: “Ca̱tsi yo, co̱ho yo tyin tyaan isa cua cúu yo”, catyí ñi tsa ña tsitó. Q}Tandɨhɨ ñi quɨvɨ nducú nyɨvɨ tsi yu cahñi ñi, tan tsa nditsa cuví tsi, yañi, tumaa tsa nditsa tsa sɨɨ cuñí yu tsihin ndo, tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi Jutu Mañi yo Jesucristo. |Tan tacan tucu maa ndi, tun ña cua nandoto ndi, ¿nacuenda tyin ndoó ndi vaha tsa nyehé ndi tundoho ndɨhɨ quɨvɨ ñi? T{!Tun tsatyin ña nandoto ndɨyɨ, ¿nacuenda tyin juhva nyɨvɨ tsicoondutyá ñi tsa cuenda ndɨyɨ? ¿Tan nacuenda javahá ñi tyehen tun ña tsinú iñi ñi tyin coo quɨvɨ cua nandoto ndɨyɨ? bz=Maa tyin quɨvɨ jaha canaa ra Cristo tandɨhɨ can, tacan tan maa ra, tsa cuví ra Sehe Nyoo, cua nacuhva cuenda nyico ra tandɨhɨ tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra. Tyin tacan tan cundaca ñaha Nyoo tandɨhɨ maa tsa iyó. y9Tyin tsa tsaha̱ Nyoo tsa quɨhɨ ndaha ra tandɨhɨ maa tsa iyó. Maa tyin nu catyí tyin tandɨhɨ nacuhva̱ cuenda Nyoo tsi ra Cristo, ña cuñí tsi catyi tyin quɨhɨ ndaha ndɨhɨ ra tsi maa Nyoo tyin maa Nyoo cuví ra tsaha̱ tsa quɨhɨ ndaha ra tandɨhɨ maa tsa iyó. OxTan nu tsa cua janaa ra nu ndɨhɨ ña, nu ican cuví tuhun tsiihí. wTyin ra Cristo cua cundaca ñaha ra nda cuanda quɨvɨ cuhva Nyoo tsa cuvi jaha canaa ra tsi tandɨhɨ nu xaan iñi tsi ra nahnu. &vEYaha can tan cua naa ñuhu ñayɨvɨ ihya tan ña cua cundaca ñaha ca ra cumí tyiñu naha ra, tan ndi nu tatyi ña vaha nahnu ña cua cundaca ñaha ca nahnu. Tyin ra Cristo cua quihin nyaa ra tunyee iñi tsa iyó tsi tandɨhɨ nahnu, tan cua nacuhva cuenda ra can tsi Nyoo Jutu ra. !u;Maa tyin cua nandoto yo quɨvɨ taahán tsi tsi yo. Jihna ca ra Cristo nandoto̱. Tan quɨvɨ quitsi ra inga tsaha cua nandoto ñi yɨhɨ́ cuenda ra. +tOTyin tumaa tsa tandɨhɨ yo tsiihí tyin cuví yo tata ra Adán, tacan tucu cua nandoto tandɨhɨ yo tan coo yo ñayɨvɨ nyito tyin cuví yo nyɨvɨ ra Cristo. OsTyin tsacatyi cuatyi ra Adán tan tsicoo̱ tuhun tsiihí. Tan yacan tsiihí nyɨvɨ nda cuenda vityin. Maa tyin tsa cuenda tsa nandoto̱ ra Cristo cua nandoto tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. *rMMaa tyin tsitó vaha yo tyin nditsa tsa nandoto̱ ra Cristo. Tan juvin ra cuví ra tsa nandoto̱ jihna ca tsitsi tsa tandɨhɨ ca ndɨyɨ tsa cua nandoto. @qyO tun nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ñi jatyinyeé ra tsi yo, tan ña cua quitsi ra inga tsaha, nduve yahvi nyaá tsinú iñi yo tan cuví yo nyɨvɨ soho ca tsa nuu tandɨhɨ ca nyɨvɨ. mpSTan ndi nyɨvɨ tsa tsihi̱ tsa yɨhɨ̱ cuenda ra ña cacu̱ ñi tun ña nditsa tsa nandoto̱ ra. oTan tatun ña nandoto̱ ra Cristo, ndi iyó cuatyi ndo, tan nduve yahvi nyaá tsinú iñi ndo tsa jaha̱ ra tucahnu iñi cuatyi ndo. PnTyin tun ña cua nandoto ndɨyɨ, ndi ra Cristo tan ña nandoto̱ ra. gmGTan tun tsatyin ña nditsa tsa janandoto̱ Nyoo tsi ra Cristo, cuví ndi iin ra vatya tyin catyí ndi tyin janandoto̱ Nyoo tsi ra. Tan tatun ña nditsa tsa nandoto ndɨyɨ, ña nditsa tsa janandoto̱ Nyoo tsi ra Cristo. lTun tsatyin ña nandoto̱ ra Cristo, nduve yahvi nyaá tsa caahán ndi tsihin ndo. Tan ndi nduve yahvi nyaá tsa tsinú iñi ndo tsi ra. ^k5 Tyin tatun ña cua nandoto ndɨyɨ, ndi ra Cristo tan ña nandoto̱ ra quɨvɨ can. %jC Tsa caahán ndi tsihin ndo yacan cuví tsa nandoto̱ ra Cristo tsa yaha̱ tsihi̱ ra tan ¿Nacuenda yɨhɨ́ ndo catyí ndo tyin ña nandoto ndɨyɨ? Ki Maa tyin nduve cuenda tun yuhu, a inga ra caahán tsihin ndo, tyin tuhun caahán ndi tsihin ndo, yacan cuví tuhun tsa tsinú iñi ndo. Nu jacuahá ra Pablo tyin nditsa tsa cua nandoto ndɨyɨ Uh# Maa tyin Nyoo vaha iñi ra tsihin yu. Yacan cuenda tsaha̱ ra ndatu tsa cuvi yu ra tsicá tyiñu ra tan ña cuatu tsaha̱ ra tyiñu tsi yu, tyin cuaha ca tyiñu javahá yu tsihin tsi tan ñavin ca tandɨhɨ ra naha. Maa tyin ñavin tsihin tunyee iñi maa yu javahá yu can tyin maa tunyee iñi Nyoo tsa iyó tsihin yu javahá can. Mg Tyin tsa nuu tandɨhɨ ca ra tsicá tyiñu ra Cristo nduve yahvi nyaá yuhu. Tan ndi ña taahán tsi tsa cuví yu ra tsicá tyiñu ra tyin tsinyaa̱ ndaha xaan yu tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. nfUTan nu ndɨhɨ ña quituvi̱ ndɨhɨ ra nuu yuhu, tsa cuví yu tumaa iin lee tsa cacu̱ yutya. wegYaha̱ can tan quituvi̱ ra nuu ra Jacobo. Tacan tan quituvi̱ ndɨhɨ ra nuu tandɨhɨ ra tsicá tyiñu ra. /dWYaha̱ can tan quituvi̱ ra nuu yaha ca uhun cientu nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. Tan juhva ñi can tsa tsihi̱ ñi, maa tyin ndi iyó cuaha ca ñi nda cuanda vityin. sc_Tan tsa yaha̱ tan quituvi̱ ra nuu ra Pedro tan quituvi̱ ndɨhɨ ra nuu tandɨhɨ ra tsicá tyiñu ra. {boTan quɨhvɨ̱ cuñu ñuhu ra tsitsi ñuhu. Maa tyin tsinu uñi quɨvɨ nandoto̱ ra tumaa catyí nu libru Nyoo. 4aaTsa jihna ñi jacoto̱ yu tuhun tsa jacuaha̱ ra Cristo tsi yu tsi ndo. Tan catyi̱ yu tyin tsihi̱ ra tsacatyi cuatyi yo, tumaa catyí nu libru Nyoo tyin cua cuvi. k`OTan juvin tsa cuenda tuhun ra Cristo cacú añima ndo tun ndi tsinú iñi ndo cuhva jacuaha̱ yu tsi ndo. Maa tyin tun ña tsinú ca iñi ndo cuhva jacuahá yu tsi ndo, nduve yahvi nyaá tsa natsinu̱ iñi ndo tsi ra Cristo. H_ Vityin yañi, cuñí yu tsa ndu̱cuhun iñi ndo tuhun ra Cristo, tsa jacacú tsi yo, tsa caha̱n yu tsihin ndo quɨvɨ can. Tan naquihi̱n ndo itsi tan nɨɨ iñi añima ndo tsinú iñi ndo. L^(Maa tyin ja̱vaha ndo tandɨhɨ tsihin tsa vii tan tsa catsi. ]'Tan tacan, yañi, ndu̱cu ndo cuhva cuhva cuenda ndo tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. Tan ña ca̱sɨ ndo nu cahan nyɨvɨ inga yuhu. {\o&Maa tyin tatun ña cuñí ndo naquihín ndo tuhun ihya, ndi nyuhu tan ña cua naquihin ndi tuhun caahán nyooho. [%Tatun ndáa nyooho cuñí tyin ndusu yuhu Nyoo cuví ndo, o cuñí ndo tyin Tatyi Ii Nyoo jaquihín ityi tsi ndo, tun nditsa tsa cuví ndo yacan, cua nacoto ndo tyin tsa caahán yu tsihin ndo ihya, tsa tsaha̱ maa Jutu Mañi yo tyin cuhva cuenda yu tsi ndo cuví. -ZS$Tatun sɨɨn cuhva tsicá iñi ndo, cuñí tsi nducuhún iñi ndo tyin ñavin nu yucú ndo quitsaha̱ tuhun Nyoo. Tan ñavin nyooho ñi naquihín tuhun Nyoo. Y#Tatun náa cuñí ñi coto ñi, na ndaca tuhun ñi tsi yɨɨ ñi nda yuvehe ñi, tyin ña vaha tsa cahan ñiñaha nu ndu iín ndo. #X?"tyin ñiñaha taxin ñi nyecú ñi tsitsi vehe ñuhu tyin tyaá yahvi ñi tsi yɨɨ ñi tumaa catyí ley Nyoo. Tan tacan taahán tucu tsi javaha nyooho. 5Wc!tyin Nyoo ña cuñí ra tsa tavi tahan ña cahan ndo, tyin maa ra catsi iyó ra. Qui̱hin ndo cuhva iyó inga ca vehe ñuhu nu ndu iín nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, pVY Nyooho tsa tsahá cuenda tsa caahán Nyoo, cuví cuatu nuu ndo nda cuanda ndɨhɨ cahan inga nyɨvɨ, KUTan tacan tandɨhɨ nyooho tsa naquihín tuhun tsa tsahá Nyoo cuví nacatyi tuhun intuhun intuhun ndo, tyin tacan tan cutuhva tandɨhɨ nyooho tsa ndu iín vehe ñuhu tan ndu iin ca iñi ndo. LTMaa tyin tatun jacoto Nyoo náa inga ca tuhun tsi inga nyɨvɨ tsa yucú tsiñi tuhun caahán ndo, tacan tan ra tsa nyaá caahán can, cuñí tsi jandɨhɨ ra tsa caahán ra tan cahan inga ñi. &SETacan tucu tatun tsahá cuenda yo tsa caahán Nyoo. Ca̱han uvi ndo, a uñi ñi ndo. Tan tandɨhɨ ca ndo ja̱ha ndo cuenda tun vaha tsa caahán yañi ndo. gRGMaa tyin tun yoñi cuví nacatyi tuhun tsa caahán ndo, vaha taxin ca, ña ca̱han ndo tsihin inga yuhu nu ndu iín ndo. Ca̱han ndo tsihin Nyoo tsihin inga yuhu tun cuñí ndo, maa tyin ndɨhɨ cuhva tsiñi ñi maa ndo. Q1Tatun cua cahan ndo inga yuhu nu ndu iín ndo, cuñí tsi tsa cahan uvi ndo a uñi ñi ndo, maa tyin intuhun intuhun ñi ndo ca̱han; ña ca̱han tandɨhɨ ndo juvin ñi cuhva tsa caahán inga ndo. Tan inga tucu tuhun cuñí tsi tsa nacatyí tuhun inga ndo tsa caahán ndo. KPYacan cuenda yañi, tatun cua ndu iin ndo, tan tsaha̱ Nyoo tsa tsaha̱ ra tsi tsa intuhun intuhun ndo, cu̱hva cuenda ndo itsi; a tsaha̱ ra tsa cata ndo yaa, o tsa jacuaha ndo, o náa tsa janaha̱ ra tsi ndo, o jacoto ra tsi ndo, o cua cahan ndo inga yuhu, o nacatyi tuhun ndo naa cuñí tsi catyí inga yuhu can. Maa tyin tandɨhɨ yacan taahán tsi cuvi tsi iin tsa tsahá tunyee iñi maa Nyoo tsi tandɨhɨ ndo tsa yɨhɨ́ ndo cuenda ra. aO;Tan tandɨhɨ tsa iyó tsitsi añima ñi cua nacoto ñi, tan cua cuɨñɨ tsɨtɨ ñi jacahnu ñi tsi Nyoo. Tan cua catyi ñi tyin nditsa nditsa cuii tsa nyaá Nyoo tsihin ndo. Nacaa javahá yo culto iin cuhva vaha NwMaa tyin tatun tandɨhɨ ndo tsahá cuenda ndo tsa caahán Nyoo tan quɨhvɨ́ iin nyɨvɨ tsa ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo, a ñi tsa ña cutuñí iñi tuhun Nyoo, cua coto ñi tyin iyó cuatyi ñi tsa cuenda tsa cutuñí iñi ñi tsa caahán ndo. VM%Tyin tatun tandɨhɨ ndo caahán ndo inga yuhu nu ndu iin ndo, tan quɨhvɨ iin nyɨvɨ tsa ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo, o ñi tsa ña cutuñí iñi tuhun Nyoo, cua catyi ñi tyin jiñi ndo ña vaha cuñí. aL;Yacan cuenda tsa caahán yo inga yuhu cuví tsi tumaa iin seña tsa cuenda nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi ra Cristo. Maa tyin tsa tsahá cuenda yo tsa caahán Nyoo, cuví tsi cuenda nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra. KCatyí Nyoo nu libru ley ra tyehen: “Cua cahan yu tsihin nyɨvɨ ihya tsihin yuhu nyɨvɨ inga ñuu tan tsihin inga yuhu tsa ña tsitó ñi. Maa tyin vasu ndi maa tsa cua javaha yu tacan, ña cua tyaa yahvi maa ñi tsi yu”, catyí Jutu Mañi yo. AJ{Tsahnu ca̱ca iñi ndo, yañi. Tan ña lee xaan ca̱ca iñi ndo. Maa tyin tatun javaha ndo náa javaha ndo, ja̱vaha ndo tumaa javahá lee tyin lee ña javahá tsi tsa caquiñi. }IsMaa tyin vaha ca cuñi yu cahan yu vasu uhun taahan ñi tuhun tsitsi vehe ñuhu tan ñavin ca tsa cahan yu utsi mil tuhun tsihin inga yuhu, tyin vasu cuaha tuhun cua cahan yu tsihin ndo ña cua jatyinyee can tsi ndo tyin ña cutuñi iñi ndo. }HsTan yuhu nacuhvá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin cuaha ca tsaha caahán yu inga yuhu tan ñavin ca tandɨhɨ nyooho. 0GYVasu ndi maa vaha tsa caahán un, cuhva tsa nacuhvá un tyahvi nyoo tsi Nyoo, maa tyin ña jatyinyeé tsi tsi inga nyɨvɨ tyin ña cutuñí iñi ñi tsa caahán un. RFTyin tatun jacahnú un tsi Nyoo tsihin maa ñi maa yuhu tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi un, ña cua cutuñi iñi nyɨvɨ tsa ña tsitó náa cuví yacan. Tan ña cua cuvi jacahnu ñi tsi Nyoo tsihin un. E'Yacan cuenda cuñí tsi tsa ndacan tahvi yu tsi Nyoo tsihin inga yuhu. Tan ndacan tahvi tucu yu tsi ra tsihin yuhu tsa cutuñí iñi yu. Tan cuñí tsi tsa cata yu yaa tsihin yuhu tsa ña cutuñí iñi yu. Tan cata ndɨhɨ tucu yu yaa tsihin yuhu tsa cutuñí iñi yu. 4DaTyin tatun tsicán tahvi yu tsi Nyoo tsihin iin yuhu tsa ña cutuñi iñi yu, añima yu tsicán tahvi tsi Nyoo, maa tyin tsa tsiñi tuñi jiñi yu ña cutuñí iñi tsi. C1 Tacan tucu nyooho tsa caahán inga yuhu, nda̱can ndo tsi Nyoo na cuhva ra ndatu tsa nacatyi tuhun ndo tsihin nyɨvɨ náa cuñí tsi catyi. ;Bo Yacan cuenda nyooho tsa cuñí xaan naquihin ndatu tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo, ndu̱cu ndo cuhva naquihin ndo tunyee iñi tsa cuvi jatyinyee vaha ca tsi nyɨvɨ yucú vehe ñuhu. VA% Maa tyin tun ña cutuñí iñi yu yuhu tsa caahán inga nyɨvɨ tsihin yu, ña cuvi natuhun yu tsihin ñi. Tan ndi maa ñi ña cuvi natuhun ñi tsihin yu. Cuví ñi tumaa nyɨvɨ inga ñuu tsa cuenda yu. @  Cuaha xaan yuhu caahán nyɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan intuhun intuhun nuu yuhu tan iyó iyó ñi tsa cuñí tsi catyí. A?{ Tan tacan tucu yoo, tatun caahán yo inga yuhu tsa ña cutuñí iñi nyɨvɨ, ña cua coto ñi náa caahán yo. Tan cua catyi ñi tyin jiñi yo ña vaha cuñí, yacan caahán maa yo. s>_Tan tatun nu iyó cuatyi tan ña vaha tɨvɨ ra cutu, yoñi cua coto náa cuhva cua cañi tahan ra naha. =Tatun tɨvɨ́ yo cutu, o javacú yo guitarra, tan ña quitá vaha ndusu can jahá yo, ña cua coto yo náa yaa javacú yo. 2<]Yacan cuenda yañi, tatun yuhu tan tsaa yu nu yucú ndo, tan cahan yu inga yuhu, ña cua jatyinyee tsi tsi ndo. Maa tyin tun cahan yu tsa janaha̱ Nyoo tsi yu, o tsa jacoto̱ ra tsi yu, o tsa tsaha̱ ra tyin cuhva cuenda yu tsi ndo, o tsa jacuaha yu tsi ndo, cua jatyinyee tsi tsi tandɨhɨ ndo. ;Yuhu cuñí yu tsa cahan tandɨhɨ ndo inga yuhu tsa ña tsitó ndo. Maa tyin vaha xaan ca tun cuvi cuhva cuenda ndo tsa caahán Nyoo, tyin jatyinyeé ca yacan tsi ñi yucú vehe ñuhu tan ñavin ca tsa cahan yo inga yuhu. Maa tyin tatun iin ndo cuví nacoto ndo nácaa caahán inga ndo tsihin inga yuhu, na̱catyi tuhun ndo tsihin ñi. Tacan tan cuví jatyinyee tsi tsi tandɨhɨ ñi. =:sTatun caahán yo inga yuhu tsa ña tsitó yo, maa ñi maa yo tsahnú tsihin can. Maa tyin tun tsahá cuenda yo tuhun caahán Nyoo tsihin yo tsihin nyɨvɨ, tandɨhɨ ñi tsahnú. \~u}a|c|zzvyoxw5vNuEtssrrDqtp:o8mlkjViyhhJgkffeddDc]bp``V_ ^]]c\[["YXWVUTTSeRR@Q POOMM L&JoISH|GGDCC=BXA?C>[=v=<;[:x9876Q5843~21150K.-,f+#)('&f%%1$#""E! kETr4c*[7 E ?R?p)wjg Tatun tsaá iin nyɨvɨ vehe ndo, vaha tya̱nuu ndo tsi ñi tan ña caca iñi ndo tyin jatyañu ñi tsi ndo. iTsa jihna ñi taahán tsi tsa cuñi tahan ndo tsi ndo, tyin tatun cuñí tahan yo tsi yo, cuaha tsaha cua jaha yo tucahnu iñi tsi ñi. -hSTsa yatyin cuii cundɨhɨ tandɨhɨ maa tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Yacan cuenda catsi co̱o ndo tan ña ja̱ndɨhɨ ndo tsa ndacan tahvi ndo tsi Nyoo. KgYacan cuenda jacoto̱ ra Cristo tuhun vaha tsi ndɨyɨ. Tyin tacan tan cuvi coo añima ñi tumaa iyó Nyoo, vasu ndi maa tsihi̱ ñi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tumaa tsiihí tandɨhɨ ca nyɨvɨ. f+Maa tyin tandɨhɨ tsa caahán ñi tan tsa javahá ñi cua nacuhva cuenda ñi can tsi ra cua jacutuñi tsi nyɨvɨ nyitó tan nyɨvɨ tsihi̱. &eETan vityin tsa ña cutahán ca ndo tsihin ñi tan ña javahá ca ndo tsa caquiñi tsa javahá ñi, iyo cuñí ñi. Tan caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ ndo. GdVityin tsindɨhɨ̱ tsa javahá ndo tsa caquiñi tsa taahán iñi nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo. Tsicoo̱ ndo cuhva cuñí ndo, cuaha tsa caquiñi javaha̱ ndo, tan javaha̱ ndo tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu ndo. Javaha̱ ndo vico tan tsiñi̱ ndo. Tan jacahnu̱ ndo tsitoho tsa ña taahán tsi jacahnú ndo. ~cuTyin tacan tan tandɨhɨ quɨvɨ coo ñi cua javaha ñi cuhva cuñí Nyoo, tan ñavin cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi. ib MYacan cuenda ja̱nyee ndo iñi ndo nyehe ndo tundoho tumaa nyehe̱ ra Cristo tundoho tsihin cuñu ñuhu ra. Tyin nyɨvɨ tsa nyehé tundoho tsihin cuñu ñuhu ñi, ña javahá ca ñi tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu ñi. %aCTan nandaa̱ ra nda gloria, tan nyaá ra xiin cuaha Nyoo vityin. Ndacá ñaha ra tsi ángel tan tandɨhɨ tatyi ña vaha tsa ndacá ñaha tsi nyɨvɨ.+`OTan tacan tucu maa yo tumaa tsa cacu̱ ñi ican, tacan cacu̱ yo quɨvɨ tsicoondutya̱ yo. Maa tyin ñavin nyahyu yo nacatya̱ ndutya can tsa tsicoondutya̱ yo. Yacan cuñí tsi catyi tsa tsicán tahvi yo tsi Nyoo na nacatya ra añima yo tan cacu̱ yo jaha̱ tsa nandoto̱ ra Jesucristo. t_aTan ñi ican cuví ñi tsa ña tyaa̱ yahvi tsi Nyoo quɨvɨ tsicoo̱ ra Noé taha̱n tsanaha, tyin nɨɨ tsinú yutun ndoo tacan tsa ndatu̱ Nyoo tsa ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi. Maa tyin ña cuaha ñi cacu̱ quɨvɨ cuu̱n savi cahnu tsa tsahñi̱ ndutya ñuhu tsi ñi. Una taahan ñi ñi cacu̱ tsitsi yutun ndoo tyin nandaa̱ yutun ndoo can nu ndutya ñuhu. i^KTacan tan tsihin Tatyi Ii ra tsaha̱n ra tsicaha̱n ra tsihin añima nyɨvɨ tsa yucú anyaya. F]Tyin ra Cristo nyehe̱ ra tundoho tan tsihi̱ ra iin tsaha ñi tsa cuenda cuatyin tandɨhɨ yo. Ra vaha cuví ra maa tyin nyehe̱ ra tundoho tan tsihi̱ ra tsa cuenda yo tsa cuví yo nyɨvɨ caquiñi, tyin tacan tan cuvi tsaa yo nu nyaá Nyoo. Tsihi̱ cuñu ñuhu ra, maa tyin nandoto̱ nyico ra tsihin Tatyi Ii ra. \Vaha ca nyehé yo tundoho tsa cuenda tsa javahá yo tsa vaha tatun Nyoo cuñí, tan ñavin ca tsa nyehe yo tundoho cuenda tsa ña vaha. [Catsi co̱o ndo tyin tun catsi iyó ndo ña cua nducahan nuu ndo nuu Nyoo. Tan tatun caahán nyɨvɨ ndavaha ñi sɨquɨ ndo tsa cuenda tyin vaha cuahán ndo tsihin ra Cristo, juvin ñi maa ñi tan cua nducahan nuu ñi tsa cuenda tsa caha̱n ñi sɨquɨ ndo. GZJa̱cahnu ndo tsi ra Cristo tsitsi añima ndo. Cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha ra tsi ndo. Ca̱ca iñi ndo tuhun Nyoo tyin tatun ndaca tuhun nyɨvɨ tsi ndo nacuenda tsinú iñi ndo tsi ra, cuvi cuhva cuenda ndo tsi ñi. Tan ja̱vaha ndo can tsihin tsa ña cahnu jahá ndo tsi ndo tan ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ñi. Y#Cu̱sɨɨ iñi ndo vasu ndi maa nyehé ndo tundoho tsa cuenda tsa javahá ndo tsa vaha. Tan ña na̱yuhvi ndo tun jayuhvi nyɨvɨ tsi ndo. X Ndi intuhun maa nyɨvɨ tan ña cuvi javaha ñi tsa ña vaha tsihin ndo tatun nyooho tan maa ñi tsa vaha nanducú ndo. KW Tyin Jutu Mañi yo jahá cuenda ra tsi nyɨvɨ vaha.Tatun caahán ñi tsihin ra, tyaá soho ra tsa caahán ñi.Maa tyin nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, ña cuñí ra nyehé ra tsi ñi. V Ja̱ndɨhɨ ndo tsa javahá ndo tsa ña vaha, tan ja̱vaha ndo tsa vaha.Ndu̱cu ndo cuhva coo taxin ndo, tan co̱o ndo tacan. VU% Tyin tuhun Nyoo catyí tsi tyehen:Nyɨvɨ tsa cuñí coo ñayɨvɨ tsihin tsa sɨɨ,
cuñí tsi jaha ñi cuenda yaa ñi, tan ña cahan ñi tsa ndavaha ñi,
tan ndi ña cahan ñi cuendu. uTc Ña ja̱vaha ndo tsa ña vaha tsihin nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsihin ndo. Ña ca̱han ndo tsi ñi tatun caahán ñi tsi ndo, tyin Nyoo cana̱ ra tsi ndo tyin javaha ndo tsa vaha tsihin ñi tyin tacan tan cua nasoco ra tsi ndo. S9Nu ndɨhɨ tuhun, iin ñi cuhva ca̱ca iñi tandɨhɨ ndo. Cu̱ndaahvi tahan iñi ndo tsi ndo. Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tumaa tsa cuñí ndo tsi yañi ndo tsa cacu̱ tsihin ndo. Vita ca̱han ndo tsihin tahan ndo, tan ña cahnu ja̱ha ndo tsi ndo; cu̱vi ndo nyɨvɨ vaha. PRTan tacan tucu nyooho, ra iyó ñasɨɨhɨ naha ra, cu̱tuñi iñi ndo cuhva coo ndo tsihin ñasɨɨhɨ ndo. Ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ñi tsa cuenda tsa vita ca cuñu ñuhu ñi tan ñavin ca cuñu ñuhu nyooho tan tsa cuenda tyin iin caa ñi tsahá ra tumañi iñi tsi ndo, tan yacan cuví ñayɨvɨ iyó ndo. Ja̱vaha ndo tyehen tyin tacan tan tɨɨn cuenda Nyoo tuhun caahán ndo tsihin ra. Nu tsahá cuenda ra Pedro nácaa taahán tsi coo yo TQ!Tumaa ña Sara, tyaa̱ yahvi ña tsi ra Abraham yɨɨ ña. Tan catyí ña: “Tata”, tsihin ra. Tatun nyooho tan javahá ndo tsa vaha tan ndi luxu maa tan ña nayuhvi ndo, cua cuvi ndo tumaa maa ña. )PKTyin tsihin tsehe ndutyaquɨ̱ ñiñaha tsa nacoto̱ tsi Nyoo, ñi tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha. Nyita̱ iñi ñi tsi Nyoo tan tyaa̱ yahvi ñi tsi yɨɨ ñi. MOMaa tyin ja̱ndutyaquɨ ndo tsi ndo tsihin tsa quitá añima ndo tyin tun cuɨtɨ iyó yo tan vita iñi yo, tan taxin iyó yo, yacan cuví tsa sɨɨ ca caá nuu Nyoo. Tan ña cua tɨvɨ maa can. {NoÑa ca̱ca xaan iñi ndo janduvaha ndo tsi ndo ityi tsata ñi, tyin ña ñiñi xaan cuñí tsi tsa iyo xaan janduvaha ndo jiñi ndo, tan cuatyiñu ndo tsa cuví xuhun cuaan tan cunditsi ndo jahma xiñu xaan. Ña ndu̱cu ndo tandɨhɨ yacan. QMtyin nyehé ra tyin catsi iyó ndo tan jahá ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra. :L oTacan tucu nyooho, ñiñaha tsa iyó yɨɨ. Tya̱a yahvi ndo tsi yɨɨ ndo tyin tatun ña tsinú iñi ra tsi ra Cristo, cua tsinu ndɨhɨ iñi ra tsi ra Cristo tsihin cuhva javahá ñi ndo tyin nyehe ra tyin vaha tsahá ndo tsa quɨhɨ ndaha ra tsi ndo. Tan ña cuñí tsi cuaha xaan cahan ndo tsihin ra, ^K5Tyin quɨvɨ can tsica̱ nuu yo cuvi̱ yo tumaa mbee tsa ndoo̱ ihñi, tsa nduve tsitoho. Maa tyin vityin nacuhva̱ cuenda yo tsi yo tsi ra Cristo, tan jahá cuenda ra añima yo. Cuví ra ityi nuu tsihin yo.mJSTyin cuhva tsa ticaá ra Cristo nu cruu can, tsicoso̱ tandɨhɨ cuii maa cuatyi yo tsata ra. Tacan cuvi̱ tyin tacan tan ña javaha ca yo cuatyi, tan coo yo ñayɨvɨ cuɨtɨ. Tyin tsihin tsa ñicueehe̱ ra, tan nduvaha̱ yo. "I=Quɨvɨ jacuñi̱ nyaa ñi tsi ra, ña jacuñi̱ nyaa ra tsi ñi. Quɨvɨ tsa janyehe̱ ñi tundoho tsi ra ña jayuhvi̱ ra tsi ñi. Tyin intuhun ñi maa Nyoo cuví ra tuhvá jacutuñi tsi nyɨvɨ tsihin tsa ndaa tan tsihin tsa nditsa. Yacan cuenda natyaa̱ ra tsi ra ndaha Nyoo. rH]Ra Cristo ndi intuhun cuatyi ña javaha̱ ra. Tan ndi iin tsaha tan ña jandavi̱ ñaha ra tsi nyɨvɨ. G3Tumaa tsa nyehe̱ maa ra Cristo tundoho tsa cuenda yo, tacan taahán tsi cunyee iñi yo nyehe yo tundoho tyin tsa cuenda yacan cana̱ Nyoo tsi yo. (FIMaa tyin tatun tatsí tuñi nyɨvɨ tsi ndo tsa cuenda tsa javahá ndo tsa ña vaha tan cunyee iñi ndo nyehe ndo tundoho, nduve náa catyi. Maa tyin tatun ña cundɨhɨ iñi ndo tan cunyee iñi ndo nyehé ndo tundoho tsa cuenda tsa javahá ndo tsa vaha, yacan cuví tsa vaha nuu Nyoo. E!Tyin tatun cunyeé iñi yo nyehé yo tundoho tsa janyehé nyɨvɨ tsi yo tsa cuenda tsa javahá yo tsa vaha nu Nyoo, cua tsaa can nuu ra. #D?Nyooho tsa cuví musu, cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha tsitoho ndo tsi ndo, tya̱a yahvi ndo tsi ra naha, vasu xaan ra naha a vasu vaha iñi ra naha. gCGJa̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi tandɨhɨ ñi nyɨvɨ. Cu̱ñi ndo tsi ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra ndacá ñaha, tyin Nyoo nyehé ra tandɨhɨ tsa javahá yo. Uvi taahan cuhva nyehé yo tundoho 6BeCo̱o ndo tumaa iyó nyɨvɨ tsa iyó nuña, maa tyin ñavin tsa tacan coo nuña ndo tan javaha ndo tsa ña vaha. Ja̱vaha ndo tyiñu nuu Nyoo tyin cuví ndo musu ra. A1Tyin Nyoo cuñí ra tsa javaha yo maa ñi maa tsa vaha tyin tacan tan ña ñihi ca nyɨvɨ soho tan nyɨvɨ ña tsitó náa cahan ñi sɨquɨ yo. @ a iin ra jaquitsi̱ ra rey tyin tatsi tuñi ra tsi ra iyó cuatyi naha ra tan naquihin ndaahvi ra tsi yoo tsa javahá tsa vaha. #?? Tya̱a yahvi ndo tsi ra cumí tyiñu nu iyó ndo tsa cuenda tsa cuñí ndo tsi Nyoo. Tya̱a yahvi ndo tsi ra cumí tyiñu, a cuví ra rey cahnu ca, $>A Ja̱ha cuenda ndo tsi ndo nu iyó ndo tyañu nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo. Tyin vasu caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ ndo, tan catyí ñi tyin ña vaha ndo, maa tyin quɨvɨ quitsi nyehe Nyoo tyiñu javahá yo cua nyehe ñi tyin vaha tsa javahá ndo tan cua jacahnu ñi tsi Nyoo. = Yañi, cuñí xaan yu tsi ndo, tan caahán ndahvi yu tsihin ndo tumaa tsa ñavin ca ra ñuhu ñayɨvɨ cuví ndo, tyin nda gloria cuví ñuu ndo. Yacan cuenda ña ja̱vaha ndo cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo. Tyin cañí tahan cuñu ñuhu ndo tsihin añima ndo. < Tsa ndi cumañi ca cuvi ndo nyɨvɨ Nyoo, nduve yahvi nyaá ndo. Maa tyin vityin nyɨvɨ Nyoo cuví ndo. Quɨvɨ can yoñi cundaahvi̱ iñi tsi ndo, maa tyin vityin Nyoo cundaahví iñi ra tsi ndo. Nu catyí ra Pedro tyin coo yo, tan javaha yo tyiñu nuu Nyoo i;K Maa tyin nyooho cuví ndo nyɨvɨ nacatsi̱ maa Nyoo. Tan cuví ndo tumaa jutu tyin javahá ndo tyiñu nuu ra tyin juvin ra ndacá ñaha tsi yo. Tan cuví ndo nyɨvɨ ii ityi nuu ra tan cuví ndo nyɨvɨ maa ra, tacan tan cahan ndo tuhun vaha tsa javahá ra. Tyin juvin ra tava̱ tsi yo nu naa tan tyihi̱ ra tsi yo nu nditsin tan nu sɨɨ caá. ?:wTan catyí tucu tsi:Ra ican cuví yuu tsa cuaha xaan nyɨvɨ cua nañi tsaha tan nduva ñi.Cuví ra iin cava tsa janduvá tsi ñi, catyí tsi nu tutu Nyoo. Nduva nyɨvɨ can tyin tsiñí ñi tuhun Nyoo, tan ña tyaá yahvi ñi itsi tyin tacan nyaá tyin cua javaha ñi. Nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo \91Maa tyin tsa cuenda yoo tsa tsinú iñi tsi ra Cristo, ra cuví yuu can, tsiñí ñuhu xaan ra tsi yo. Tan tsa cuenda nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi ra, cuví ra tumaa iin yuu tsa caahán Nyoo tuhun nu tutu ra tan catyí tsi tyehen:Yuu tsa ña cuñi̱ ra javahá vehe cuatyiñu ra, yacan cuví yuu tsa tsiñí ñuhu ca, catyí tsi. 48aTyin catyí tucu nu tutu ra tyehen:Yuhu nacatsi̱ yu iin yuu tsa tsiñí ñuhu ca tan sɨɨ ca caá, tan tsaqui̱n yu yuu can nu cua javaha yu vehe yu nda Sión.Tan nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra tsa cuví yuu can, ña cua tahan ñi ticanuu. Tacan catyí Nyoo tuhun ra Cristo nu tutu ra. I7 Tatun nyaa naa vaha yo tsi ra Cristo, cua cuví yo tumaa iin vehe tyin maa Nyoo cuví ra tumaa ra javahá vehe. Cu̱hva ndo tsa jandu iin Nyoo tsi ndo tsihin ra Cristo tyin tun tsa nyaa naa vaha ndo tsi ra, cua cuvi ndo tumaa ra jutu tsa javahá maa ñi tyiñu Nyoo. Cua jacahnu ndo tsi ra tan sɨɨ xaan cua cuñi ra. f6ECu̱nyaa naa ndo tsi Jutu Mañi yo. Tyin juvin ra cuví yuu nyito tsa ña cuñí nyɨvɨ cuatyiñu ñi. Maa tyin Nyoo nacatsi̱ ra tsi Jutu Mañi yo tyin juvin ra cuví yuu sɨɨ caá tsa yahvi nyaá tsa cuenda ra. j5Mtun nditsa tyin tsitó ndo tyin Jutu Mañi yo, vaha xaan ra cuví ra. Ra Cristo cuví yuu nyito o4WJa̱vaha ndo tumaa javahá lee, tyin lee tsa ndi cacú nanducú tsi tsa caxin tsi, tacan taahán tucu tsi nanducu nyooho tuhun Nyoo tyin juvin tsi cua jacuahnu tsi ndo tan nacoto vaha ca ndo tsi Nyoo nda cuanda ndɨhɨ cacu ndo, e3 EYacan cuenda na̱coo ndo tandɨhɨ nuu tsa caquiñi. Ña ja̱ndavi ñaha ndo tsi nyɨvɨ, ña ja̱ha ndo tyin vaha ndo tan ña nditsa, ña nyi̱yo iñi ndo nyehe ndo tsa iyó tsi inga nyɨvɨ, ña ca̱han ca ndo cuendu. 2 'Maa tyin tuhun Jutu Mañi yo tacan ñi iyó maa tsi. Tan tuhun ihya cuví tuhun vaha tsa jacacú Nyoo tsi yo tsa caahán ndi tsihin ndo.1 3Tyin catyí tuhun Nyoo tyehen:Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví ñi tumaa cuhu.Tan tsa cahnu tsa javahá ñi cuví tsi tumaa ita.Tyin cuhu can na ityí can, tan cucoyó ita can. [Tacan cuví nyɨvɨ, tyin iin yaha ñi tsiihí ñi.] 0 %Tyin tsa nacacu̱ tsaa ndo, maa tyin ñavin tumaa cacú nyɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tyin jutu ndo cacu̱ ra naha jaha̱ sɨhɨ ra naha tan tsihi̱ ra naha. Tan nyooho vityin nacacu̱ tsaa ndo tsihin Nyoo tsa ña cua cundɨhɨ maa, tyin tacan ñi cua coo maa tsi. Q/ Tsihin tunyee iñi Tatyi Iin Nyoo tyaá yahvi ndo tuhun nditsa. Tan tsa ndundɨɨ̱ ndo jaha̱ Nyoo tsa cuenda tsa tyaá yahvi ndo tuhun nditsa can. Tyin tacan tan cuví cuñi tahan ndo tsi ndo tsihin tsa nditsa. Yacan cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi ndo, tan tsihin tandɨhɨ tunyee iñi tsa iyó tsi ndo. n. WTsa cuenda ra Cristo tan tsinú iñi ndo tsi Nyoo tyin juvin ra janandoto̱ tsi ra Cristo tsa yaha̱ tsihi̱ ra tan jacahnu̱ ra tsi ra. Tan yacan cuenda tsinú iñi ndo tsi Nyoo tan nyitá iñi ndo tyin cua naquihin ra tsi ndo. h- KTsa ndi cumañi ca tsinu ñuhu ñayɨvɨ tsinyaa̱ cuhva tyin tyehen cua tahan ra Cristo. Maa tyin ña cuvi̱ tsi tsa numi ñi. Nda cuanda vityin nu cua ndɨhɨ quɨvɨ, cuvi̱ tandɨhɨ can tsa cuenda tsa vaha tsi maa yo. p, [tyin tyahvi̱ ra tsihin nɨñɨ ra Cristo, tan yacan cuví tsa yahvi xaan ca. Ra Cristo cuví ra tumaa iin mbee ticatyi luhlu tsa ña pehe [tsa tuhvá nyɨvɨ Israel jamañí nuu Nyoo], tan tsihi̱ ra vasu ndi maa nduve cuatyi ra. _+ 9Nyoo nasama̱ ra cuhva tsa ña vaha tsicoo̱ ndo, cuhva tsa janaha̱ tsii tsaahnu ndo tsi ndo. Tan tsitó vaha ndo tyin ñavin tsihin xuhun cuaan o xuhun cuitsin tsa tsindɨhɨ́ ñi maa tyahvi̱ ra tan cacu̱ yo, 9* mTatun tuhvá ndo tsicán tahvi tsi Nyoo tan catyí ndo tsihin ra “Jutu Mañi yu”, ja̱ha cuenda ndo tsi ndo tan ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra tsitsi tsa iyó ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin Nyoo jahá ra cuenda cuhva iyó tsa intuhun intuhun yo, an cuvi yo nyɨvɨ cuca, an nyɨvɨ ndaahvi. l) STyin tacan catyí ra nu tutu ra: “Cuɨtɨ co̱o ndo tyin maa yu cuɨtɨ iyó yu”, catyí Nyoo. l( SMaa tyin vityin co̱o ndo ñayɨvɨ cuɨtɨ tyin maa Nyoo, ra tsa cana̱ tsi ndo, cuɨtɨ iyó ra. a' =Co̱o ndo tumaa iyó tsa nyihi tsa tyaá yahvi tsi jutu. Ña co̱o ndo tumaa tsicoo̱ ndo quɨvɨ tsa ndi cumañi ca nacoto ndo tsi Nyoo tyin tsanaha tsindaca̱ ñaha tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu ndo tsi ndo. d& C Yacan cuenda ja̱ha vaha ndo cuenda tsi ndo tsihin tsa javaha ndo. Cuɨtɨ co̱o ndo. Cu̱ita iñi ndo tyin quɨvɨ quitsi ra Jesucristo inga tsaha cuaha tsa vaha cua cuhva Nyoo tsi yo tsa cuenda tsa vaha iñi ra. V% ' Maa tyin jacoto̱ Nyoo tsi ra naha tyin tyiñu tsa javahá ra naha, ñavin tsa vaha tsi maa ra naha cuví can, tyin tsa vaha tsi maa yo cuví can. Tan tandɨhɨ tsa caha̱n ra naha juvin tsi cuví tuhun tsa jacacú ra Jesucristo tsi yo tsa tsa yaha tsiñi̱ ndo. Tan ra tsa caha̱n tuhun ihya naha ra, maa Tatyi Ii Nyoo jacaha̱n tsi ra naha. Tan ra ángel naha ra cuñí xaan ra naha coto ra naha tuhun ihya. Nyoo caná ra tsi yo tyin coo yo ñayɨvɨ cuɨtɨ 7$ i Tan Tatyi Ii ra Cristo tsa iyó tsihin ra naha jacoto̱ tsi tsi ra naha náa ndɨhɨ tundoho cua nyehe ra Cristo, tan nácaa cua jacahnu Nyoo tsi ra. Tan nducu̱ xaan ra naha cuhva coto ra naha yóo ra cua cuvi ra Cristo tsa cua tahan tacan, tan ama cua cuvi tuhun tsa catyi̱ Tatyi Ii tsihin ra naha. a# = Ra ndusu yuhu Nyoo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha nducu̱ tuhun ra naha nácaa cua cacu yo. Tan nducu̱ ra naha cuhva coto ra naha náa cuví tsi. Tyaa̱ ra naha nu tutu cuenda tsa vaha tsa cua cuhva Nyoo tsi yo. l" S tyin nu ndɨhɨ cua cacu ndo tan yacan cuví tsa cua ñihi ndo jahá tsa tsinú iñi ndo tsi Nyoo. ! Nyooho cuñí ndo tsi ra Jesucristo vasu ña nyehé ndo tsi ra. Tan tsinú iñi ndo tsi ra vasu ña nyehé ndo tsi ra vityin. Tan sɨɨ xaan sɨɨ xaan cuñí ndo nda cuanda ña cuví ñihi ndo cuhva catyí ndo najava cuhva tsa sɨɨ cuñí ndo, [  1Tyin tandɨhɨ maa tundoho can tan taahán tsi nyehe yo can tyin tacan tan coto vaha yo tun nditsa tyin tsinú iñi yo tsi Nyoo. [Tyin tsa tsinú iñi yo cuví tsi tumaa xuhun cuaan.] Tan tumaa tsahmí yo xuhun cuaan tun cuñí yo coto yo tun juvin xuhun cuaan vaha cuví can, tacan cuví can. Tyin tsa tsinú iñi yo cahnu xaan ca cuví can tan ñavin ca xuhun cuaan tyin xuhun cuaan tsindɨhɨ́ ñi maa can. Maa tyin tun ña jandɨhɨ yo tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo, cua quituvi yo nuu ra tan cua jacahnu nyɨvɨ tsi maa ra tan tsi maa yo quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo inga tsaha. q ]Yacan cuenda sɨɨ cuñí ndo, vasu ndi maa nyehé ndo tandɨhɨ nuu tundoho juhva quɨvɨ vityin. q ]Tan tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo, jahá cuenda ra tsi yo tsihin tunyee iñi ra nda cuanda ndɨhɨ cacu yo. Tan cua janaha ra tsi yo náa cuñí tsi catyi tsa cacú yo nu cua ndɨhɨ tyembu tyin tsa ndatú vaha can tsi yo. S !Tan tsa cuenda tsa nacacu̱ tsaa yo, Nyoo cua cuhva ra tandɨhɨ tsa cumí vaha ra nda gloria tsi yo. Tan ña cua naa maa tsi, tan ndi ña cua tɨvɨ tsi, tan ndi ña cua ndahva tsi tumaa ndaahvá ita.  +Ja̱cahnu ndo tsi Nyoo Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo tyin ndaahvi xaan cuñí ra nyehé ra tsi yo. Tan tsahá ra tsa nacacu tsaa yo inga tsaha tyin janandoto̱ ra tsi ra Jesucristo. Yacan cuenda cuita iñi yo tyin cua ñihi yo ñayɨvɨ tsaa tsa ña cua naa maa. 3 aTyin nda tsanaha tan nacatsi̱ vaha maa Nyoo Jutu yo tsi nyooho tyin cuví ndo nyɨvɨ ra. Tan tsa cuenda tsa nacatsi̱ ra tsi ndo, jatyinyee̱ Tatyi Ii ra tsi ndo tan nacuhva̱ ndo tsi ndo tsi ra, tan tyaá yahvi ndo tsi ra Jesucristo vityin, tan ndundɨɨ́ ndo tsihin nɨñɨ ra. Na̱quihin ndo cuaha ca tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo tsi yo coo añima ndo. Cu̱ita iñi ndo tyin cua ñihi yo ñayɨvɨ tsaa coo yo b AYuhu ra Pedro tava̱ tyiñu ra Jesucristo tsi yu na caca yu tyiñu ra. Tyaá yu carta ihya tsa cuenda nyooho tsa iyó ñuu tsa cayucú Ponto, tan Galacia, tan Capadocia, tan Asia tan Bitinia tsa ñavin ñuu ndo cuví. $ANyooho tsa cuví tumaa sehe yu, ja̱ha cuenda ndo tsi ndo tsihin tsitoho tsa jacahnú nyɨvɨ, tyin ñavin Nyoo cuví can. Tan na cuvi tsi tacan ñi.]3Tan tsitó tucu yo tyin quitsi̱ Sehe Nyoo, tan tsaha̱ ra tsa cutuñi iñi yo tsa caahán ra tyin tacan tan nacoto yo tsi Nyoo, ra cuví tsa nditsa. Tan ra cuví tsa nditsa can, cuví ra Jesucristo Sehe Nyoo. Tan iyó yo iin caa ñi tsihin ra. Tan juvin maa ra cuví Nyoo tsa nditsa. Tan iyó ra ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. *MYoo tsa tsitó yo tyin cuenda Nyoo yɨhɨ́ yo. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa taahán iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, nu ña vaha ndacá ñaha tsi ñi. B}Tsitó yo tyin nyɨvɨ tsa nacacu̱ tsaa jaha̱ Nyoo, ña jañihí ca ñi javaha ñi cuatyi. Tyin jahá cuenda Sehe Nyoo tsi ñi tan ña tsahá ra tsa tɨɨn nu ña vaha tsi ñi. }sTandɨhɨ tsa caquiñi tsa javahá nyɨvɨ, cuatyi cuví can. Tan iyó tucu cuatyi tsa ña jaha Nyoo tucahnu iñi. 3_Tatun iin nyɨvɨ tan nyehe yo tyin javahá ñi cuatyi tsa ña taahán tsi cúu ñi, taahán tsi cahan ndaahvi yo tsihin Nyoo tsa cuenda ñi na jaha ra tucahnu iñi tsi ñi tsa cuenda cuatyi can. Maa tyin tatun javahá ñi cuatyi tsa taahán tsi cúu ñi, ña ndacan tahvi yo tsa cuenda ñi. wgTan tsa tsitó yo tyin tsiñí ra tsa tsicán yo, tsitó tucu yo tyin tsa ñihi̱ yo tsa tsica̱n yo tsi ra. 'GNdita iñi yo tsi Nyoo tyin tatun tsicán yo tsa tsicán yo tsi ra tan cuhva cuñí maa ra tsicán yo, tsitó yo tyin maa ra tsiñí ra tsa caahán yo. -S Tyaá yu tuhun ihya tsa cuenda nyooho tsa tsinú iñi tsi ra Jesús Sehe Nyoo, tyin tacan tan coto ndo tyin tsa iyó ndo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. K Nyɨvɨ iyó Sehe Nyoo añima, iyó ñi ñayɨvɨ nyito. Tan nyɨvɨ nduve Sehe Nyoo iyó añima, ña iyó ñi ñayɨvɨ nyito. Nu ndɨhɨ̱ caha̱n ra Juan tan nu tsahá ra tyiñu tsi nyɨvɨ 'G Tan tyehen caahán Nyoo tsihin yo: Catyí ra tyin tsaha̱ ra ñayɨvɨ nyito coo yo tan ñihi yo itsi tatun tsinú iñi yo tyin ra Jesucristo cuví Sehe ra. {o Nyɨvɨ tsa tsinú iñi tyin Sehe Nyoo cuví tsi ra Jesús, tsitó ñi tsitsi añima ñi tyin nditsa. Nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi ra, jahá ñi tyin vatya Nyoo, tyin ña cuñí ñi tsinu iñi ñi tsa caahán Nyoo tsandaa cuenda Sehe ra.   Yoo naquihín yo tsa caahán ra cuví tsandaa nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan Nyoo cahnu ca cuví ra tan ñavin ca ra ñuu ñayɨvɨ ihya. Yacan cuenda taahán tsi naquihin yo tsa caahán ra, tan juvin ñi maa ra catyi̱ tyin Sehe ra cuví tsi ra Jesús. \ 1Tan nu ñuhu ñayɨvɨ ihya iyó tucu uñi tsandaa: Tatyi Ii Nyoo tsa iyó añima yo caahán tyin ra Jesús cuví Sehe Nyoo. Tsa tsinu uvi cuví nu tsicoondutya̱ ra Jesús, nu catyi̱ Nyoo tyin juvin ra Jesús cuví Sehe ra. Tan tsa tsinu uñi cuví nu tsatɨ̱ nɨñɨ ra Jesús. Tan tsa nduñi taahan yacan nacatsí tahan caahán can. @ yNda andɨvɨ iyó uñi taahan tsa cuví tsandaa: maa Nyoo Jutu yo tan ra Cristo ra cuví Tuhun tsa Caahán Nyoo, tan Tatyi Ii Nyoo. Tsa nduñi taahan ra naha, iin ñi cuví ra naha. a ;Ra Jesucristo quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan tsa tsicoondutya̱ ra tsihin ndutya tan tsa tsatɨ̱ nɨñɨ ra janahá tyin Sehe Nyoo cuví tsi ra. Ñavin tsa tsicoondutya̱ ñi ra. tyin nda cuanda tsa tsatɨ̱ nɨñɨ ra. Tan juvin ñi maa Tatyi Ii Nyoo cuví tsandaa tyin tacan cuvi̱. Tan Tatyi Ii Nyoo ña jandaví ñaha tsi. Y +Maa ñi maa nyɨvɨ tsa tsinú iñi tyin ra Jesús cuví Sehe Nyoo, ñi ican cuví ñi cuví jahá canaa tsa ña vaha tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tatyi Ii Nyoo cuví tsandaa cuenda ra Jesús Sehe Nyoo 4aTyin tandɨhɨ yoo tsa cuví sehe Nyoo, jahá canaa yo tsi tsa ña vaha tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ñayɨvɨ ihya. Cuví jaha canaa yo can tyin tsinú iñi yo tsi Nyoo. (ITyin tsa cuñí yo tsi Nyoo yacan cuví tsa tyaá yahvi yo tsa tsaha̱ cuenda ra tsi yo. Tan tandɨhɨ tsa tsaha̱ cuenda ra tsi yo, ña yɨɨ javaha yo can. r]Tatun cuñí yo tsi Nyoo tan javahá yo tsa caahán ra, cua cuñi ndɨhɨ yo tsi nyɨvɨ cuví sehe ra. Q Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tyin ra Jesús cuví ra Cristo ra quee̱ nda gloria jaha̱ Nyoo, juvin ñi cuví sehe Nyoo. Tyin tatun cuñí yo tsi iin ra iyó sehe, cuñí ndɨhɨ yo tsi sehe ra. pYTava̱ tyiñu Nyoo tsi yo tyin tun cuñí yo tsi ra, tacan cuñí tsi tsa cuñí tahan yo tsi yo.2]Tatun iin nyɨvɨ tan catyí ñi: “Yuhu cuñí yu tsi Nyoo”, tan ndasɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi nyɨvɨ tahan ñi, nyɨvɨ vatya cuví ñi. Tyin tatun ndasɨ cuñí yo nyehé yo tsi nyɨvɨ tahan yo tsa tuhvá yo nyehé, ¿nácaa cua cuñi yo tsi Nyoo tsa ña cuví nyehe yo? Ña cua cuvi. KYoo cuñí yo tsi Nyoo tyin jihna ca maa ra cuñi̱ tsi yo. H Nyoo cuñí ra tsi yo, tan tatun cuñí yo tsi ra, nduve tsa nayuhvi yo. Tatun nɨɨ iñi yo cuñí yo tsi Nyoo ña nuña ca nu quɨhvɨ tuhun yuuhví can añima yo, tyin Nyoo jatsiyo̱ ra tandɨhɨ maa yacan. Tyin tatun yuuhví yo, yɨhɨ́ can tyin tuví iñi yo tyin iyó cuatyi yo. Tan yuuhví yo tsa cua tatsi tuñi Nyoo tsi yo. Tyin tatun yuuhví cuñí yo, yuuhví yo tyin ñaha ca cuñi yo tsi Nyoo tumaa taahán maa tsi cuñi yo tsi ra. iKTyin tatun cuñí yo tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo, ña cua nayuhvi yo nyehe yo tsi ra na tahan tsi quɨvɨ cutuñi tandɨhɨ nyɨvɨ nuu ra. Tyin tumaa iyó ra Jesucristo, tacan iyó yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. c?Yoo tsitó yo tan tsinú iñi yo tyin Nyoo cuñí ra tsi yo, tan cuñí ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan tandɨhɨ yoo tsa cuñí tahan yo tsi yo, iyó yo iin caa ñi tsihin Nyoo; tan Nyoo iyó ra tsitsi añima yo. ~Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tan caahán tyin ra Jesús cuví Sehe Nyoo, iyó Nyoo añima ñi. Tan iyó ñi iin caa ñi tsihin ra. )}KNyuhu nyehe̱ vaha ndi tan cuví ndi tsandaa tyin jaquitsi̱ Nyoo Jutu yo tsi Sehe ra tyin jacacu ra tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. ~|u Tan tsitó yo tyin iyó vaha yo tsihin ra tan maa ra iyó ra añima yo, tyin tsaha̱ ra Tatyi Ii ra iyó añima yo. ={s Ndi intuhun maa nyɨvɨ, tan ñaha ca maa nyehe ñi tsi Nyoo, maa tyin tatun cuñí tahan yo tsi yo, iyó Nyoo añima yo. Tan nɨɨ vaha iñi yo cuñí yo tsi ra tan tsi nyɨvɨ. z5 Nyooho yañi, tatun tacan cuñí Nyoo tsi yo, juvin ñi tacan taahán tsi tsa cuñí tucu maa yo tsi nyɨvɨ tumaa tsa cuñí maa Nyoo tsi yo. [y/ Nye̱he ndo, nácaa tsa cuñí Nyoo tsi yo. Ñavin jihna ca maa yo cuñi̱ tsi ra, tyin jihna ca maa ra cuñi̱ tsi yo. Tan jaquitsi̱ ra Sehe ra tyin tacan tan cúu ra tsa cuenda yo tan quinyaa ra cuatyi yo. #x? Nyoo janaha̱ ra tsi yo tsa cuñí ra tsi yo tsihin tsa tsaha̱ ra Sehe mañi ra quitsi̱ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tyin cuhva ra ñayɨvɨ nyito coo yo. wNyɨvɨ ña cuñí tsi inga nyɨvɨ, ña nacotó ñi tsi Nyoo, tyin Nyoo cuñí xaan ra tsi yo tan tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Yv+Nyooho yañi, na cuñi tahan yo tsi yo, tyin Nyoo janahá ra tsi yo nácaa taahán tsi cuñi tahan yo tsi yo. Tyin tandɨhɨ yoo tsa cuñí tsi nyɨvɨ, sehe Nyoo cuví tsi yo, tan nacotó yo tsi Nyoo. uMaa tyin yoo cuví yo nyɨvɨ cuenda Nyoo. Tan nyɨvɨ nacotó tsi Nyoo tyaá soho ñi tsa caahán yo. Tan nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo, ña cuñí ñi tyaa soho ñi tsa caahán yo. Tsihin yacan cuví nacoto yo ndáa nyɨvɨ iyó Tatyi Ii Nyoo tsihin, tan caahán ñi tsa nditsa tan ndáa nyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha tan jandaví ñaha ñi. Nyoo cuñí xaan ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ Ut#Ñi ican, cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví ñi. Yacan cuenda caahán ñi cuenda tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan inga nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyaá soho ñi tsa caahán ñi ican. *sMNyooho tsa cuví ndo tumaa sehe yu, nyɨvɨ cuenda Nyoo cuví ndo. Tan tsa yaha̱ jaha̱ canaa ndo tsi nu caahán tsa ña nditsa. Tyin Nyoo iyó ra añima ndo tan cahnu ca cuví ra tan ñavin ca nu ña vaha, tsa iyó añima nyɨvɨ tsa taahán iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. CrMaa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa catyí tyin ñavin tacan cuvi̱, ñavin Nyoo jacahán tsi ñi. Tatyi ña vaha, tsa ndasɨ cuñi nyehé tsi ra Cristo, jacahán tsi ñi. Tsa tsitó ndo tyin nyaá tsa cua quitsi nu jandaví ñaha can. Tan vityin tsa iyó nu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan jandaví ñaha nu tsi nyɨvɨ. ~quCuví nacoto ndo tsi nyɨvɨ tun juvin Tatyi Ii Nyoo jacahán tsi ñi o ñavin. Ñi tsa iyó Tatyi Ii Nyoo tsihin, catyí ñi tyin quee̱ ra Jesucristo nda gloria tan quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tan cuvi̱ ra iin rayɨɨ tumaa maa yo. 6p gNyooho yañi tsa cuñí xaan yu, ña tsi̱nu iñi ndo tsa caahán nyɨvɨ catyí tyin tuhun Nyoo caahán ñi. Nye̱he jihna ndo tatun nacatsí tahan tsa caahán ñi tsihin tuhun Nyoo. Tyin vityin cuaha xaan nyɨvɨ jandaví ñaha iyó. Catyí ñi tyin Nyoo caahán tsa caahán ñi tan ña nditsa ñi. LoNyɨvɨ tyaá yahvi tyiñu tsaha̱ ra tsi ñi, iyó ñi tsihin ra, tan iyó tucu maa ra tsitsi añima ñi. Tan tsitó yo tyin iyó ra tsihin yo tsa cuenda Tatyi Ii ra tsa tsaha̱ ra tsi yo..nUTyin tyiñu tsa tsaha̱ ra tsi yo yacan cuví tsa tsi̱nu iñi yo tyin ra Jesucristo cuví Sehe ra, tan tsa cu̱ñi tahan yo tsi yo, tumaa tava̱ tyiñu ra tsi yo. m#Tan tandɨhɨ tsa cua ndacan yo tsi ra, cua cuhva ra can tsi yo, tyin tyaá yahvi yo tsa caahán ra, tan javahá yo cuhva taahán iñi ra. `l9Yañi, tatun tuví iñi yo tyin nduve cuatyi yo, na ña nayuhvi yo nyehe yo tsi Nyoo. Xk)Tatun tuví iñi tsitsi añima yo tyin iyó cuatyi yo, na ña cuita iñi yo yacan. Na cuita iñi yo tsi Nyoo tyin juvin ra tsitó tandɨhɨ tsa iyó añima yo tan cahnu ca cuví ra tan ñavin ca añima yo. tjaTatun javahá yo tacan, tsitó yo tyin iyó vaha yo tsihin tsa nditsa. Tan vaha iyó yo tsihin Nyoo. iNyooho tsa cuví ndo tumaa sehe yu, na ña cuñi yo tsi nyɨvɨ tsihin tuhun caahán ñi yo, na cuñi tahan yo tsi yo tsihin tsa quitá tsitsi añima yo tan javahá yo tumañi iñi tsihin tsa nɨɨ iñi yo. Nacaa javaha yo tan coo vaha yo tsihin Nyoo ch?Tatun yɨhɨ́ yo tan iyó luxu tsa iyó tsi yo, tan nyehé yo tyin cumañí tsa cumañí tsi inga nyɨvɨ, tan jahá yo tumaa tsa ña nyehé ñi yo, ¿a cuñí yo tsi Nyoo tsa tacan javahá yo? Ña cuñí yo tsi ra. ngUTsitó yo náa cuví tsa cuñí tahan yo tsi yo tyin tsa yaha̱ janaha̱ ra Jesucristo tsi yo nácaa taahán tsi cuñi tahan yo tsi yo. Tyin maa ra nda cuanda tsaha̱ ra ñayɨvɨ ra tsa cuenda yo tsa catyi tsa cuñí ra tsi yo. Tacan taahán tsi javaha tucu maa yo. Cuñí tsi cuhva yo nda cuanda ñayɨvɨ iyó yo tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo. DfNyɨvɨ ndasɨ cuñí nyehé tsi nyɨvɨ, cuví ñi tumaa nyɨvɨ tsahñí nyɨvɨ. Tan tsitó ndo tyin ndi intuhun ñi tsahñí nyɨvɨ, tan ña cua cuhva Nyoo ñayɨvɨ nyito coo ñi. eYoo tsa cuñí tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsitó yo tyin iyó yo ñayɨvɨ nyito, tyin juvin tsi janahá tsi yo tyin ña cuví ca yo nyɨvɨ tsihi̱. Maa tyin nyɨvɨ ña cuñí tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo, cuví ñi tumaa nyɨvɨ tsihi̱. udc Nyooho yañi, ña iyo cuñi ndo tun ndasɨ cuñí nyɨvɨ ña yɨhɨ́ tuhun Nyoo nyehé ñi tsi ndo. c Ña taahán tsi javaha yo tumaa javaha̱ ra Caín, tyin ra Caín cuvi̱ ra iin ra cuenda nu ña vaha. Tan tsahñi̱ ra tsi yañi ra. ¿Náa cuenda tsahñi̱ ra tsi yañi ra? Tsa cuenda tyin ra yañi ra javaha̱ ra tsa vaha, tan maa ra javaha̱ ra tsa ña vaha. _b7 Tyin tsa tsiñi̱ ndo nda quɨvɨ jihna ñi cuví: Tsa cu̱ñi tahan yo tsi yo. zam Cuví nacotó yo ndáa nyɨvɨ cuví sehe Nyoo, tan ndáa nyɨvɨ cuví sehe nu ña vaha, tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña javahá tsa vaha tan ña cuñí tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ñavin sehe Nyoo tsi ñi. Na cu̱ñi tahan yo tsi yo ` Tandɨhɨ yoo tsa tsa yaha̱ nacacu̱ tsaa jaha̱ Nyoo, ña taahán ca iñi yo javahá yo tsa ña vaha, tyin iyó yo ñayɨvɨ tsaha̱ Nyoo tsi yo. Yacan cuenda ña javahá ca yo tsa ña vaha, tyin tsa yaha̱ nacacu̱ tsaa yo tan vityin cuví yo sehe Nyoo. c_?Tyin nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, cuenda nu ña vaha cuví ñi. Tyin nu ña vaha javahá nu tsa ña vaha nda quɨvɨ jihna ñi. Yacan cuenda quitsi̱ ra Jesucristo, Sehe Nyoo, tyin janaa ra tandɨhɨ tsa javahá nu. ^9Nyooho, tsa cuví tumaa sehe yu, coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo. Tyin nyɨvɨ javahá tsa vaha, cuví ñi nyɨvɨ vaha, tumaa vaha maa ra Cristo. 4||V{zyxwwtvuUsscrqwpp=<<_;|;:S987665H43n22r11//.Y--/+i**).(G'&g%}%D%$V$ ##%"! @OqnPTrv#cC  @41y[b Maa tyin na janduvaha ñi tsi ñi tsihin tsa catsi coo ñi tan tsihin tsa javaha ñi tsa vaha, tumaa taahán maa tsi javaha nyɨvɨ nacuhva̱ cuenda tsi ñi tsi Nyoo. %xCb Tacan tucu ñiñaha. Catsi vaha cunditsi ñi jahma ñi, tumaa taahán maa tsi cunditsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Na ña cunditsi ñi jahma iyo xaan caa. Ña iyo xaan janduvaha ñi jiñi ñi. Ñavin tsihin xuhun cuaan, ndi tsihin yuu xiñu, tan ña cunditsi ñi jahma yahvi xaan. uwcbYacan cuenda cuñí yu tsa nda̱can tahvi rayɨɨ naha ra tsi Nyoo tandɨhɨ ñi ityi. Tan coo vaha ra naha nuu ra. Tan cañihi ra naha ndaha ra tan jacahnu ra naha tsi Nyoo tsihin tsa vaha caca iñi ra naha. Tan tsihin tsa ña ñuhú tɨsɨhɨ iñi ra naha. Tan ña cahan yuhu tahan ra naha. Tacan taahán tsi coo ra naha tan ndacan tahvi ra naha tsi Nyoo. 8vibTsa cuenda yacan, tava̱ tyiñu Nyoo tsi yu, tyin cahan yu tuhun ra, tan caca yu tyiñu ra, tan jacuaha yu tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví nácaa tsinu iñi ñi tsa nditsa. Tan nyooho tsitó ndo tyin tsa nditsa caahán yu tyin ña tuhvá yu jandavi ñaha tyin cuenda ra Cristo yɨhɨ́ yu. rwbTyin tacan taahán iñi Nyoo, ra tsa jacacú tsi yo. 'qGbNa ndacan tahvi yo cuenda ra ndacá ñaha naha ra tan cuenda tandɨhɨ ra cumí tyiñu naha ra. Ndacan tahvi yo tsa cuenda ra naha tyin tacan tan coo yo tsihin tsa vaha, coo taxin yo, tan coo yo iin ñayɨvɨ vaha nuu Nyoo tan nuu nyɨvɨ. Tacan tan cua jaha ñi tsa ñayɨvɨ tsi yo. Lp bTsahá cuenda yu tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tyin ñiñi xaan cuñí tsi ndacan tahvi yo tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan nacuhva yo tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ñi. Ho  bTacan javaha̱ ra Himeneo tan ra Alejandro. Yacan cuenda tsaha̱ cuenda yu tsi ra naha tsi nu ña vaha, tyin tacan tan coto ra naha tyin ña vaha cahan yo ndavaha ñi sɨquɨ tuhun Nyoo.6n gbÑa ja̱ndɨhɨ un tsa tsinú iñi un tsi Nyoo tan ña jandɨhɨ un tsa javahá un tumaa catyí maa Nyoo tyin javaha un, na̱coto vaha tsitsi añima un tyin vaha cuahán un tsihin Nyoo. Tyin juhva ra naha nacoo̱ ra naha tandɨhɨ yacan, yacan cuenda ña tsinú ca iñi ra naha tumaa taahán maa tsi. ,m SbYooho Timoteo sehe yu, tava̱ tyiñu yu tsi un, ca̱ñi tahan vaha tsihin nu tatyi ña vaha. Cu̱atyiñu tsa tsinú iñu un tsi Nyoo tan tsihin tsa tsitó un tyin vaha cuahán un tsihin Nyoo; tumaa tsaha̱ cuenda ra yañi yo naha ra tsi un quɨvɨ caha̱n ra naha tuhun un jaha̱ Nyoo. ^l 7bYacan cuenda na jacahnu yo tsi ra yɨhɨ́ ndaha tsi yo tandɨhɨ ñi quɨvɨ, ra nduve tuhun tsiihí iyó tsi, ra ña cuví nyehe yo, ra tsa intuhun ñi maa cuví Nyoo tan tsitó ra tandɨhɨ. Na cuvi tsi tacan. Jk bYacan cuenda, tava̱ Nyoo tsi yu nu caquiñi tan cundahvi̱ iñi ra tsi yu tyin tacan tan janaha ra Jesucristo tsi nyɨvɨ tyin cuñí xaan ra tsi ñi tan cunyeé iñi ra ndatú ra nda cuanda nacuhva cuenda ñi tsi ñi tsi ra. Tyin tacan tan cua tsinu iñi ñi tsi ra tan cua coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. j 3bTan tuhun cua cahan yu ihya tsa nditsa vaha cuví tsi. Taahán tsi tsinu iñi yo itsi tan catyí tsi tyehen: Ra Cristo Jesús quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin jacacú ra tsi nyɨvɨ iyó cuatyi. Tan yuhu cuví iin ra caquiñi ca tan ñavin ca tandɨhɨ nyɨvɨ. Tsahá xaan yu tyahvi nyoo tsi Jutu Mañi yo Jesucristo tyin tsaha̱ ra tunyee iñi tsi yu, tan nyehe ra tsi yu tan tsitó ra tyin tsinú vaha iñi yu tsi ra, tan tsa cuenda yacan tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa jaha tyiñu yu tyiñu ra. f -b Tuhun Nyoo ihya, iin ñi cuví tsi tsihin tuhun cahnu xaan tsa jacacú ra Jesús tsi yo. Nyoo tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa jacuaha yu tuhun ihya tsi nyɨvɨ. Tan intuhun ñi maa ra taahán tsi jacahnú yo. Tsahá ra Pablo tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin nyehé ndaahvi ra tsi ra Ae }b Iyó ley can tsa cuenda nyɨvɨ iyó tsihin rayɨɨ a ñaha tan ñavin yɨɨ ña a ñasɨɨhɨ ra cuví. Iyó tsi tsa cuenda ra ndusɨɨhɨ, tan tsa cuenda nyɨvɨ tyihí xeehe nyɨvɨ tan xicó ñi, tan iyó tsi tsa cuenda nyɨvɨ vatya, tan iyó tsi tsa cuenda nyɨvɨ tsa catyí: “Naha Nyoo”, tan ña nditsa tsa caahán ñi. Tan juvin ñi iyó tucu ley can tsa cuenda nyɨvɨ caahán ndavaha ñi sɨquɨ tuhun Nyoo tsa cutuhva̱ yo. d b Cuñí tsi coto yo tyin ndi intuhun ley tan ña iyó tsi tsa cuenda nyɨvɨ vaha. Tyin ley can iyó tsi tsa cuenda nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, ñi ña tyaá soho tsa caahán Nyoo, nyɨvɨ iyó cuatyi, nyɨvɨ caquiñi, nyɨvɨ ña tyaá yahvi tsi Nyoo. Iyó tucu tsi tsa cuenda nyɨvɨ tsahñí tsi jutu ñi, tsi sɨhɨ ñi, tan tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ tsahñí nyɨvɨ. rc _bTsitó yo tyin ley can, vaha tsi, maa tyin cuñí tsi cuatyiñu vaha yo itsi tumaa taahán maa tsi. (b KbCuñí ñi cuvi ñi maestro cuenda ley tsahnu, maa tyin ndi maa ñi tan ña cutuñi iñi ñi tuhun caahán ñi tan nɨɨ xaan iñi ñi jacuahá ñi tuhun can. oa YbMaa tyin yɨhɨ́ nyɨvɨ nacoo̱ ihñi ñi yacan, tan tsinaa̱ ñi jahá tsa caahán yuhu tahan ñi. ` ybTatun javahá yo tsa tava̱ tyiñu Nyoo tsi yo tyin javaha yo, cua cuñi tahan yo tsi yo, tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo tsa janduvaha̱ Nyoo. Cua cuñi yo tsi ñi tsihin tsa vaha caca iñi yo tan tsihin tsa nditsa tsinú iñi yo tsi Nyoo. S_ !bCa̱han tsihin ñi na ña tyaa iñi ñi cuendu, na ña tyaa iñi ñi tuhun nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha. Tyin tun, maa ñi yacan tyaá iñi ñi maa cua cahan yuhu tahan ñi ñi. Tan ña cua jatyinyeé can tsi ñi tan quita vaha tyiñu tsa tsahá Nyoo tsi ñi. Tyin tyiñu can tsihin tsa tsinu iñi yo tan cuvi quita vaha tsi. C^ bQuɨvɨ quita̱ yu ñuu Éfeso tan vatsi yu Macedonia nu nyií yu ihya, tava̱ tyiñu yu tsi un tsa ndoo un ñuu Éfeso tyin cahan un tsihin nyɨvɨ jacuahá inga ca tuhun. Catyi̱ yu tsihin un tyin catyi un tsihin ñi na ña jacuaha ñi tsa ña nditsa. Tan vityin juvin ñi tacan caahán nyico yu tsihin un. }] ubTyaá yu carta ihya tsa cuenda un, yooho Timoteo, tyin sehe yu cuví tsi un tsa cuenda tsa natsinu̱ iñi un tuhun ra Cristo tsa jacoto̱ yu tsi un. Na̱quihin tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima un. Tan na nyehe ndaahvi ra tsi un. Nu tsaha̱ cuenda ra Pablo tyin jaha cuenda yo tsi yo tan ña cunyicun yo tsa ña nditsa ;\ sbYuhu ra Pablo cuví yu iin ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo, tyin Nyoo catyí tyin caca yu tyiñu ra. Maa ra cuví ra tsa jacacú tsi yo. Tan ra Cristo cuví ra tsa nyitá iñi yo. _[7NTan maa Jutu Mañi yo Jesucristo nasoco tsi ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi. ZNTavá tyiñu yu tsi ndo tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo na cahvi ndo carta ihya nuu tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo. RYNTan cu̱hva ndo nacumi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. 8XkNYañi, nda̱can tahvi ndo tsa cuenda ndi. 4WaNRa tsa cana̱ tsi yo, cuví cuita iñi yo tsi ra, tyin maa ra cua javaha tandɨhɨ maa tsa caahán yu ihya. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo tan tsaha̱ ra nacumi tsi nyɨvɨ aV;NTan maa Nyoo, ra tsahá tsa taxin coo añima yo, na janduvaha ca ra tsi ndo tan cuhva cuenda vaha ca ndo tsi ndo tsi ra. Tan na jaha cuenda ra añima ndo tan tsihin tsa tsiñi tuñi iñi ndo tan tsihin tsa tsicá iñi ndo tan tsihin cuñu ñuhu ndo tyin tacan tan ña coo ca cuatyi ndo quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo inga tsaha. 5UeNÑa tyihi ndo tsi ndo nu iyó tsa ña vaha. T1NNye̱he jihna ndo tun tandɨhɨ tsa caahán ra tan vaha tsi tumaa tsa taahán tsi nyehe ndo tandɨhɨ inga ca tuhun. Tan na̱quihin ndo tsa vaha. BSNÑa vacu nducu ndo tsa caahán ra cuví ndusu yuhu Nyoo. IR NÑa ndahva ndo ñuhu̱ Tatyi Ii Nyoo tsa iyó añima ndo. (QINCu̱hva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo vasu ndi maa nyehé ndo tundoho. Tyin tacan cuñí maa Nyoo javaha yo tsa cuví yo nyɨvɨ tsinú iñi tsi ra Cristo Jesús. ?PyNTan ña jandɨhɨ ndo tsa tsicán tahvi ndo tsi Nyoo. 6OgNCusɨɨ iñi ndo tandɨhɨ ñi quɨvɨ. fNENJa̱ha ndo cuenda coto javaha ndo tsa ndavaha ñi tsihin nyɨvɨ javahá tsa ña vaha tsihin ndo. Ndu̱cu ndo cuhva javaha ndo tsa vaha tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin ndo tan tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ. 5McNTavá tucu ndi tyiñu tsi ndo yañi, ja̱cahan ndo tsi nyɨvɨ ña cuñí jaha tyiñu. Tan ja̱ndu iin ndo iñi nyɨvɨ tsa ndu uvi xaan iñi. Tan ja̱tyinyee ndo tsi nyɨvɨ ña ñihi vaha cuahan tsihin Nyoo, ñi tsa ñaha ca tsinu vaha iñi tsi ra. Tan ña cundɨhɨ iñi ndo tsihin nyɨvɨ. #L?N Cuñí tsi tsa jaha xaan ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra naha. Tan cu̱ñi ndo tsi ra naha. Tyin tyiñu Jutu Mañi yo javahá ra naha. Tan ña cañi tahan ndo. cK?N Nyooho yañi, caahán ndaahvi xaan ndi tsihin ndo, ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra jahá tyiñu, ra cuví ityi nuu nu yucú ndo. Tan tsahá cuenda ra naha cuhva coo ndo tyin tyiñu Jutu Mañi yo javahá ra naha. VJ%N Yacan cuenda ja̱ndu iin ndo iñi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin ndo tan cuhva tahan ndo tunyee iñi tsi ndo, tumaa javahá ndo nda vityin. Nu tsaha̱ cuenda ra Pablo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo GIN Tyin ra Jesucristo tsihi̱ ra tsa cuenda yo tyin tacan tan coo yo iin caa ñi tsihin ra. Yoñi jaha vasu tsa tsihi̱ yo, a nyito yo, maa tyin tandɨhɨ yo cua coo yo iin caa ñi tsihin ra. HN Tyin Nyoo ña nacatsi̱ ra tsi yo tsa tatsi tuñi ra tsi yo, nacatsi̱ ra tsi yo tyin jacacu Jutu Mañi yo Jesucristo tsi yo jaha̱ ra. BG}NMaa tyin yoo tsa cuví yo nyɨvɨ iyó tsinu cahñi, na catsi co̱o yo. Tumaa iyó iin andaru tyin iin andaru jahá cuenda ra tsi ra tsihin iin caa tsa yɨhɨ́ yɨquɨ nyica ra, tacan taahán tsi ja̱ha yo cuenda tsi yo tsihin tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo, tan tsihin tsa cuñí yo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan na jaha tucu yo cuenda tsi yo tumaa jahá cuenda andaru jiñi ra tsihin iin caa, tacan taahán tsi cuita iñi yo tyin cua cacu yo. hFINTyin nyɨvɨ quixí, quixí ñi tsacuaa, tan nyɨvɨ tuhva tsihí nyixi, tsiñí ñi tsacuaa. ;EoNYacan cuenda catsi co̱o ndo co̱onyito ndo tan ña cusu ndo tumaa iyó nyɨvɨ ña nacotó tsi Nyoo, tyin ñi ican ña tyaá yahvi ñi tsa cua quitsi Jutu Mañi yo inga tsaha. &DENTyin tandɨhɨ yo tsitó yo nácaa taahán tsi coo yo tyin jandunditsín Nyoo añima yo, tan ña iyó ca yo nu naa tumaa iyó nyɨvɨ ña nacotó tsi Nyoo. BC}NMaa tyin nyooho yañi, quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo ña cua tahan ndo tumaa taahán nyɨvɨ, tun sana iñi ñi tan quɨhvɨ́ ñasuhu yuvehe ñi tyin nyooho ñavin ca nu naa iyó ndo. EBNTyin quɨvɨ tsa catyí nyɨvɨ tyin taxin ñi caa, tan nduve maa tsa yuuhví ñi, tacan tan sana iñi ñi tan cua quitsi tundoho sɨquɨ ñi. Tumaa iin ñaha ñuhú sehe, sana iñi ña tan quitsahá cuuhví tsitsi ña. Tan tacan cua tahan nyɨvɨ quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo, tyin ña cua cuvi ca cunu xeehe ñi. VA%NTyin tsa tsitó maa ndo tyin ña cua coto yo náa cuhva, náa quɨvɨ cua quitsi Jutu Mañi yo. Tyin sana iñi yo cua quitsi ra tumaa sana iñi yo quɨhvɨ́ ñasuhu yuvehe yo tsa tsacuaa tacan cua cuvi. @ NNyooho yañi, ña ñiñi cuñí tsi jacoto yu tsi ndo ama cua cuvi tandɨhɨ tsa tsa yaha̱ caha̱n yu tuhun tsihin ndo. M?NYacan cuenda ja̱ndu iin tahan ndo iñi ndo tsihin tuhun ihya.(>INYaha̱ can tan yoo tsa ndi nyito cua ndaa yo iin caa ñi tsihin ñi nu vico, nu cua ñihi tahan yo tsihin Jutu Mañi yo. Tacan tan cua coo cuii yo tsihin ra. =NTyin juvin ñi maa Jutu Mañi yo cua nuu, tan cua cana tsaa ra tyin maa ra ndacá ñaha. Tan cua cana tsaa ra cuví ityi nuu tsihin ángel. Tan cua navacu trompeta Nyoo. Tacan tan nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Cristo tan tsihi̱ ñi, jihna ca ñi cua nandoto. C<NYacan cuenda catyí ndi tsihin ndo tumaa jacuaha̱ Jutu Mañi yo tsi ndi, tyin yoo tsa nyito nda quɨvɨ quitsi ra, ña jihna ca yo cua cuhun tan nacoo yo tsi nyɨvɨ tsa tsihi̱. 5;cNTumaa tsa tsinú iñi yo tyin tsihi̱ ra Jesús tan nandoto̱ ra, tacan tsinú tucu iñi yo tyin Nyoo cua janandoto ra tsi nyɨvɨ tsinú iñi tsi ra tun tsa tsihi̱ ñi. N:N Nyooho yañi, cuñí ndi tsa coto ndo nácaa taahán nyɨvɨ tsa tsa tsihi̱, tyin tacan tan ña nducuiihya iñi ndo tumaa cuiihya cuñí nyɨvɨ ña cua nandoto tsa ña cua coo tsihin Nyoo. T9!N Tacan ja̱vaha ndo tyin tacan tan nyɨvɨ ña nacotó tsi Nyoo cua jaha ñi tsa ñayɨvɨ tsi ndo. Tan ña cua cumañi tsa cumañi tsi ndo. Nacaa cua cuvi quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesús inga tsaha a8;N Ndu̱cu ndo cuhva coo taxin ndo. Tan ña tyihi ndo tsi ndo nu ña taahán tsi quɨhvɨ ndo. Ja̱ha tyiñu ndo iin ñi tyiñu maa ndo. Tan ja̱ha tyiñu ndo tsihin ndaha ndo tumaa caha̱n ndi tsihin ndo quɨvɨ can. 7 N Tan nyooho tsa tsitó maa ndo tuhun can tyin cuñí ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsa iyó Macedonia nu iyó ndo. Maa tyin caahán ndaahvi yu tsihin ndo, yañi, tyin na jañihi ca ndo cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tsa intuhun intuhun quɨvɨ. 26]N Maa tyin tuhun tsa cuñí tahan yo tsi yo ña tsiñí ñuhu tsa tyaa yu itsi nu carta ihya. Tyin tsa janaha̱ maa Nyoo tsi yo nácaa taahán tsi cuñi tahan yo tsi yo. =5sNYacan cuenda nyɨvɨ ña cuñí tyaa soho tuhun caahán ndi, ñavin tuhun caahán ndi ña naquihin ñi, tyin ña naquihin ñi tuhun caahán Nyoo ra tsa tsahá Tatyi Ii ra tsi yo. e4CNTyin Nyoo cana̱ ra tsi yo tsa coo yo cuhva cuñí maa ra, tan ña javaha yo tsa caquiñi. _37NNdi intuhun ndo tan ña jandavi ñaha ndo tsi inga ca rayɨɨ tan coo ndo tsihin ñasɨɨhɨ ra naha. Tyin tun javaha ndo tacan, ñihi xaan cua tatsi tuñi Jutu Mañi yo tsi ndo, tumaa tsa caha̱n ndi tsihin ndo. 2NÑa caca caquiñi iñi ndo nyehe ndo tsi ñasɨɨhɨ ndo, ña ja̱vaha ndo tumaa javahá nyɨvɨ ña yɨhɨ́ tuhun Nyoo. M1NTan nyooho yañi, intuhun intuhun ndo cuñí tsi coto ndo nácaa coo vaha ndo tsihin ñasɨɨhɨ ndo. Iin ñi maa ña cuñi ndo tan ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ña tan ña nducu ndo inga ñaha. -0SNTyin tsa taahán iñi ra javaha yo yacan cuví tsa cuita iñi yo tsi intuhun ñi maa ra, tan nducu yo cuhva nduvaha añima yo nuu ra. Tan nyooho, rayɨɨ, ña coo ndo tsihin ñaha tun ñavin ñasɨɨhɨ ndo cuví ña, tan ñiñaha na ña coo ñi tsihin rayɨɨ tun ñavin yɨɨ ñi cuvi ra. /NTyin nyooho tsa tsitó maa ndo nácaa tava̱ tyiñu ndi tsi ndo tumaa tava̱ tyiñu maa Jutu Mañi yo Jesús tsi ndi. . NVityin nyooho yañi, tsihin sɨvɨ ra Jesús caahán ndaahví xaan ndi tsihin ndo tan tsicán ndi tsi ndo tsa ña jandɨhɨ ndo tsa iyó ndo tumaa tsa janaha̱ ndi tsi ndo. Ja̱ñihi ca ndo nducu ndo cuhva coo vaha ndo nuu Nyoo tumaa taahán iñi maa ra. f-EN Tyin tacan tan cuɨtɨ coo ndo tsihin ra tyin tsa yaha̱ janduvaha̱ ra añima ndo. Tan ña cua coo ca cuatyi ndo nuu Nyoo Jutu yo quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra.Y,+N Tan na jatyinyee ca Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo na cuahnu ca ndo tsihin tuhun ra, tyin tacan tan cuñi tahan ca ndo tsi ndo tan cuñi tucu ndo tsi tandɨhɨ ca nyɨvɨ tumaa tsa cuñí maa ndi tsi ndo. +)N Tan vityin ndatú ndi tunyee iñi Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo, maa ra naha cua jatyinyee tan cuvi quitsi ndi nu yucú ndo. *N Tsicán tahvi xaan ndi tsi Nyoo tsinu cahñi tan tsacuaa, tyin cuñí xaan ndi quitsi nyehe ndi tsi ndo. Tacan tan cuvi jandu iin vaha ndi iñi ndo tan tsinú vaha ca iñi ndo tsi ra, tan ña cumañi ca tsa cumañi tsi ndo tsihin cuhva tsinú iñi ndo tsi ra. %)CN Ndi ña ñihí ca ndi cuhva cuhva ndi tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ndo. Tyin sɨɨ xaan cuñí ndi nuu Nyoo tsa cuenda tyin vaha cuahán ndo tsihin ra. |(qNTyin tumaa tsa ndutsaa̱ ñayɨvɨ iyó ndi cuñí ndi tsa tsito̱ ndi tyin nyooho vaha tsinú iñi ndo tsi Nyoo. Z'-NYacan cuenda, nyooho yañi, vasu ndi maa cuaha tsa taahán ndi tan cuaha tundoho nyehé ndi, maa tyin vaha xaan cuñí ndi tsa tsito̱ ndi tyin nyooho vaha tsinú iñi ndo tsi Nyoo tan ña nacoó ndo tsi ra. X&)NMaa tyin vityin tsa tsaa̱ nuhu ra Timoteo tsa quitsi̱ ra nu yucú ndo. Tan nacatyi̱ tuhun ra tsihin ndi tyin nɨɨ xaan iñi ndo tsinú iñi ndo tsi Nyoo. Tan cuñí tahan xaan ndo tsi ndo. Tan catyí ra tyin ñuhú xaan iñi ndo tsi ndi tan cuñí xaan ndo nyehe ndo tsi ndi; tumaa tsa cuñí tucu maa ndi nyehe ndi tsi ndo. ?%wNÑa cunyee̱ ca iñi yu tsa cuñí yu coto yu nácaa yucú ndo. Yacan cuenda jaquitsi̱ yu tsi ra Timoteo na nyehe ra tun vaha tsinú iñi ndo tsi Nyoo. Tyin yuuhví yu coto jandavi ñaha nu ña vaha tsi ndo tan javaha nyico ndo tsa ña vaha. Tun tacan cua cuvi, tsa cuatu ñi jaha̱ tyiñu ndi nu yucú ndo. $/NTyin nda ndi yucú ca maa ndi tsihin ndo, tan caha̱n ndi tsihin ndo tyin nyaá cua nyehe yo tundoho. Tan tsitó vaha maa ndo tyin tacan cuvi̱. #+NTyin tacan tan ndi intuhun ndo tan ña ndu uvi iñi ndo tsihin tsa nyehé ndo tundoho. Tyin nyooho tsitó ndo tyin nyaá tsa nyehe yo tundoho. S"NTan jaquitsi̱ yu tsi ra Timoteo yañi yo, na quitsi nyehe ra nu yucú ndo. Ra ican cuví musu Nyoo tyin inducu ñi jahá tyiñu ra tsihin ndi caahán ra tuhun Nyoo nácaa jacacú ra Cristo tsi yo. Jaquitsi̱ ndi tsi ra nu yucú ndo na jandu iin ca ra iñi ndo tan cuhva ca ra tunyee iñi tsi ndo na tsinú ca iñi ndo tsi Nyoo. '! INTan ña cunyee̱ ca iñi ndi tsa cuñí ndi coto ndi nácaa cuahán tsinú iñi ndo tsi Nyoo. Tan tyaa̱ ndi cuhva tsa ndoo̱ intuhun ñi maa yu ñuu Atenas.  /NTyin tsa cuenda tsa vaha cuahán ndo tsihin Nyoo tan nyehé yo tyin ña cuatu jaha̱ tyiñu ndi. Tan sɨɨ xaan cuñí ndi tsa cuenda yacan.RNMaa tyin ¿náa ndatú ndi? Tan ¿yóo cuenda cusɨɨ iñi ndi, tan vaha cuñí ndi? ¿A ñavin tsa cuenda maa ndo cua cusɨɨ xaan iñi ndi nuu Jutu Mañi yo Jesucristo quɨvɨ quitsi ra inga tsaha? PNTan nducu̱ ndi cuhva quitsi ndi, maa tyin ña cuvi̱. Yuhu ra Pablo, cuaha xaan tsaha nducu̱ yu cuhva quitsi ndi, maa tyin tandɨhɨ ñi tsaha tsa cuñi̱ ndi quitsi ndi, ña tsaha̱ nu ña vaha. kONNyooho yañi, tsa yaha̱ tsa quita̱ ndi ñuu ndo juhva quɨvɨ, vasu ndi maa ña nyehé ndi tsi ndo, maa tyin ñuhú xaan iñi ndi tsi ndo. Tan tsihin tsa nɨɨ iñi ndi cuñi̱ ndi cunyehe ndi nu yucú ndo inga tsaha. r]NTatun cuñí ndi cahan ndi tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví na jacacu Nyoo tsi ñi, ña tsahá ñi Israel can cahan ndi. Tan tsa cuenda tsa tyasɨ́ ñi nu caahán ndi, nducuaha ca cuatyi ñi. Tan vityin nu ndɨhɨ tuhun tatsí tuñi xaan Nyoo tsi ñi. Nu caha̱n ra Pablo tyin cuñí ra cunyehe ra nu yucú nyɨvɨ Tesalónica inga tsaha NTan ñi Israel can tsahñi̱ ñi tsi Jutu Mañi yo Jesús tumaa tsahñi̱ ñi tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Ñi Israel can tsinyaa̱ ndaha ñi tsi ndi. Ñavin cuhva cuñí Nyoo iyó ñi. Tan xaan iñi ñi tsi tandɨhɨ maa nyɨvɨ. W'NYaha̱ can tan nyehe̱ tucu maa ndo tundoho jaha̱ nyɨvɨ ñuu ndo. Tumaa tsa nyehe̱ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo Jesús ñuu tsa cayucú Judea. Tacan nyehe̱ ñi can tundoho jaha̱ nyɨvɨ Israel. jMN Yacan cuenda iin nyita ñi tsahá ndi tyahvi nyoo tsi Nyoo, tyin quɨvɨ tsiñi̱ ndo tuhun ra tsa caha̱n ndi tsihin ndo, naquihi̱n cuenda ndo tuhun can tyin nacoto̱ ndo tyin tuhun Nyoo cuví tsi tan ñavin tuhun ra ñayɨvɨ cuví tsi. Tan nditsa tsa tuhun Nyoo cuví tsi, tyin quitsaha̱ tsinú iñi ndo tsi Nyoo tan nasama̱ cuhva iyó ndo. J N Tan catyi̱ ndi tsihin ndo, catsi co̱o ndo tumaa taahán tsi coo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Tyin maa Nyoo cana̱ tsi ndo tyin coo ndo nu ndacá ñaha ra, tan nyehe ndo tsa cahnu cuví ra. ^5N Tan tsitó tucu ndo nácaa jandu ii̱n ndi iñi intuhun intuhun ndo tsihin tuhun tsa tsaha̱ cuenda ndi tsi ndo. Tsaha̱ ndi tunyee iñi tsi ndo tumaa iin rayɨɨ tsa iyó sehe tsahá ra tunyee iñi tsi sehe ra. 'GN Tan nyooho cuví ndo tsandaa, tan tacan tucu Nyoo, tyin maa ñi tsa vaha tan tsa ndaa javaha̱ ndi quɨvɨ tsiyucu̱ ndi tsihin ndo tsa cuví ndo nyɨvɨ tsinú iñi tsi ra Cristo. Maa tyin maa ñi maa cuhva cuñí Nyoo javaha̱ ndi, tan yacan cuenda ña cuví cahan ndo tsi ndi. xiN Nyooho yañi, nducuhún iñi ndo nácaa jaha̱ tyiñu ndi tan tsatsi̱ ndi quɨvɨ tsiyucu̱ ndi tsihin ndo. Jahá tyiñu ndi tsinu cahñi tan tsacuaa tyin ña cuñí ndi jatyañu ndi tsi ndo tsitsi tsa caahán ndi tuhun Nyoo tsihin ndo. H NCuñí xaan ndi tsi ndo, tan yacan cuenda ñavin tuhun Nyoo ñi cuñí ndi cuhva ndi tsi ndo, tyin cuñí ndi cuhva tucu ndi nda cuanda ñayɨvɨ iyó ndi tsa cuenda tsa cuñí ndi tsi ndo. NTan vita caha̱n ndi tsihin ndo. Tumaa iin ñaha iyó sehe jahá cuenda vaha ña sehe ña. Tacan cuñí ndi jatyinyee ndi tsi ndo. {oNTan ndi iin tsaha ña nducu̱ ndi cuhva jacahnu nyɨvɨ tsi ndi, ndi nyooho, ndi inga ñi. Nditsa, iyó ndatu tsi ndi tsa jacahnu ndo tsi ndi tyin maa ra Cristo tava̱ tyiñu tsi ndi, maa tyin ña cuñí ndi tsa javaha ndo tacan tsihin ndi. 1NTan tsitó ndo tyin ndi iin tsaha tan ña caha̱n ndi tsihin tuhun tsa tyaquɨ xaan tsa cuñí ndi jandavi ñaha ndi tsi ndo. Tan ndi ñavin tsa cuñi̱ ndi jaha canaa ndi xuhun tan caha̱n ndi tuhun Nyoo tsihin ndo. Maa Nyoo cuví tsandaa tyin nditsa tsa caahán ndi ihya. a;NNduve tsa ña vaha caha̱n ndi, tyin Nyoo nyehé ra tsi ndi, tan maa ra tava̱ tyiñu tsi ndi tsa jacoto ndi tsi ndo nácaa jacacú ra tsi yo. Tan tacan caahán ndi tumaa tava̱ tyiñu maa ra tsi ndi. Tyin ña cuñí ndi tsa vaha cahan nyɨvɨ tuhun ndi, maa tyin cuñí ndi tsa vaha cahan Nyoo tuhun ndi, tyin maa ra nyehé ra cuhva iyó yo. 8iNTyin tuhun tsa tsaha̱ cuenda ndi tsi ndo maa ñi maa tsa nditsa cuví tsi. Tan nduve tsa caquiñi tsica̱ iñi ndi. Tan ndi ñavin tsa cuñí ndi jandavi ñaha ndi tsi ndo. 1NTyin tsitó ndo nácaa nyehe̱ ndi tundoho jaha̱ nyɨvɨ ñuu Filipo tsa ndi cumañi ca tsaa̱ ndi ñuu ndo. Tan vasu nyehe̱ xaan ndi tundoho ñuu can, maa tyin quɨvɨ tsaa̱ ndi ñuu ndo caha̱n ndi tuhun Nyoo tsihin ndo tsihin tsa ña yuuhví ndi. Tan vasu xaan xaan cuñi̱ nyɨvɨ ñuu ndo, maa tyin jatyinyee̱ xaan Nyoo tsi ndi tan nɨɨ iñi ndi jacoto̱ ndi tsi ndo cuhva jacacú ra tsi yo. f  GNNyooho yañi, tsitó ndo tyin ñavin tsa cuatu quitsi̱ ndi caha̱n ndi tuhun Nyoo ñuu ndo.   +N Tan nacatyí tuhun tucu ñi nácaa ndatú ndo quɨvɨ quitsi ra Jesús Sehe Nyoo inga tsaha tsa cua quee ra andɨvɨ. Ra ican cuví ra tsa janandoto̱ Nyoo. Tan maa ra cuví ra jacacú tsi yo tsa ña tatsi tuñi ca Nyoo tsi yo quɨvɨ cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ.|  sN Tyin juvin ñi maa ñi nacatyí tuhun tsihin ndi nácaa tsa vaha xaan naquihi̱n cuenda ndo tsi ndi. Nacatyí tuhun ndɨhɨ tucu ñi tsihin ndi nácaa jandɨhɨ̱ ndo tsa jacahnú ndo tsitoho tan quitsaha̱ jahá tyiñu ndo tyiñu Nyoo nyito.  NÑavin Macedonia tan Acaya ñi, maa tyin tandɨhɨ ñi ityi nu tsiñí nyɨvɨ tuhun ndo tsitó ñi tuhun Jutu Mañi yo tan tsitó ñi tyin tsinú xaan iñi ndo tsi Nyoo. Tan yacan cuenda nda cuanda ña ñiñi ca cuñí tsi cahan ndi tuhun Nyoo tsihin ñi. B  NTan tsa tacan iyó ndo, jatyinyeé xaan ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tanɨɨ cahnu Macedonia tan tanɨɨ cahnu Acaya ihya, tyin nyehé ñi cuhva iyó ndo tsihin Nyoo. o YNTan quitsaha̱ iyó ndo cuhva iyó ndi, tan cuhva iyó Jutu Mañi yo. Tyin naquihi̱n cuenda ndo tuhun Nyoo, vasu cuaha tundoho nyehe̱ ndo tsa cuenda tsi. Maa tyin sɨɨ xaan cuñí ndo tyin maa Tatyi Ii tsahá can tsi ndo. [ 1NTyin quɨvɨ caha̱n ndi tuhun Nyoo, nácaa jacacú ra tsi yo, tsihin ndo, caha̱n ndi tuhun tsihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo, tan tsitó vaha ndi tyin tuhun nditsa cuví tsi. Tan ñavin tuhun caahán ñi cuví tsi. Tan nyehe̱ ndo nácaa tsicoo̱ ndi quɨvɨ tsiyucu̱ ndi tsihin ndo. Tsicoo̱ ndi tacan tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo. l SNTyin tsitó ndi tyin Nyoo cuñí xaan ra tsi ndo, nyooho yañi, tan maa ra nacatsi̱ vaha tsi ndo. 2 _NTan nducuhún iñi ndi tuhun ndo nuu Nyoo Jutu yo tyin nɨɨ iñi ndo tsinú iñi ndo tsi ra tan jahá tyiñu ndo tyiñu ra. Tan iin nyita ñi jahá tyiñu ndo tsa cuenda tsa cuñí ndo tsi ra. Tan tsihin tsa nɨɨ iñi ndo ndatú ndo tsa ñihi ndo tsa cua cuhva Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo.  -NTandɨhɨ ñi quɨvɨ tsahá ndi tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ ndo. Tan iin nyita ñi tsicán tahvi ndi tsi ra tsa cuenda ndo. ^ 9NYuhu ra Pablo ra Silvano tan ra Timoteo, jaquitsí ndi carta ihya tsi ndo tsa cuví ndo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Tesalónica. Tyin iin caa ñi iyó ndo tsihin Nyoo Jutu yo tan tsihin Jutu Mañi yo Jesucristo. Na̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá ra naha coo añima ndo. Vaha xaan tsinú iñi nyɨvɨ Tesalónica tsi Nyoo B}Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tan cu̱hva tahan ndo nacumi tsi ndo. Na coo ca tsa taxin añima tandɨhɨ nyooho tsa iin ñi cuví tsihin ra Jesucristo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.a; Nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Babilonia tsa nacatsi̱ Nyoo tumaa nacatsi̱ ra tsi nyooho, jaquitsí ñi nacumi tsi ndo. Tan ra Marcos, sehe yu tsa cuenda Jutu Mañi yo, jaquitsí ndɨhɨ ra nacumi tsi ndo. 4a Jaquitsí yu carta ihya tsi ndo tsihin ra Silvano, yañi yo. Tyin tsitó yu tyin nɨɨ xaan iñi ra nyicún ra tsi ra Cristo. Tan tsahá cuenda yu juhva tsi ndo nu carta ihya tyin tsa vaha tsa ñihi̱ ndo janahá tsi tyin nditsa tsa cuñí xaan Nyoo tsi yo. Yacan cuenda ña na̱coo ndo itsi. % Na jacahnu yo tsi ra tan na cundaca ñaha maa ra tacan ñi maa. Tan na cuvi tsi tacan. Nu tsahá ra Pedro nacumi tsi nyɨvɨ nu ndɨhɨ ña ~ Maa tyin Nyoo jatyinyeé ra tsi yo, tan tsa yaha nyehe ndo tundoho juhva quɨvɨ, Nyoo cua jacutsa ca ra tsi ndo, ñihi cu̱nyecu ndo tsihin tsa tsinú iñi ndo, tan cua cuhva ca ra tunyee iñi tsa iyó tsi ra tsi ndo. Tan juvin Nyoo cuví ra tsahá tandɨhɨ tsa vaha tsi yo, tan maa ra cana̱ tsi yo tyin ndu iin yo tsihin ra Cristo tyin coo yo nu sɨɨ caá tsihin ra tacan ñi maa. z}m Ñihi cu̱nyecu ndo tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi Nyoo tyin tacan tan cuvi jaha ndo tsi nu ña vaha. Tyin juvin ñi tundoho tsa nyehé nyooho tan nyehé tucu tandɨhɨ ca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. v|eCatsi cu̱hun iñi ndo tan ja̱ha vaha ndo cuenda ndáa tsa vaha tan ndáa tsa ña vaha, tyin nu ña vaha, nu xaan iñi tsi yo, tsicá nuu nu nanducú nu yóo jaha canaa nu tumaa tsicá nuu ndicaha xaan nanducú tɨ tsa catsi tɨ. l{QTya̱a cuenda ndo tandɨhɨ tsa tsicá xaan iñi ndo ndaha Nyoo tyin maa ra jahá cuenda tsi ndo. Hz Yacan cuenda ndaahvi ja̱ha ndo tsi ndo nuu Nyoo. Cu̱hva ndo tsi ndo cundaca ñaha ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra, tyin tacan tan cuvi jacahnu ra tsi ndo quɨvɨ cua tahan tsi. @yyTacan tucu nyooho, ra cuatyi tan ñi cuatyi, tya̱a yahvi ndo tsi ra tsahnu naha ra. Tan tandɨhɨ ndo ndaahvi ja̱ha ndo tsi ndo tan tya̱a yahvi tahan ndo tsi ndo. Tyin catyí nu tutu Nyoo tyehen:Nyoo ña cuñí ra nyehe ra tsi nyɨvɨ tsa yaa xaan,Maa tyin jatyinyeé ra tsi ñi tsa ña yaa. $xATacan tan quɨvɨ cua quitsi ra cuví ityi nuu tsihin nyooho tsa jahá cuenda mbee jana Nyoo, cua cuhva ra tsa sɨɨ caá tsa ña cua tɨvɨ maa tsi ndo. wwTyin tun vaha iyó ndo nyehé ñi, tacan cua coo ndɨhɨ ñi tyin nyehe ñi tyin ña ndacá ñaha ñihi ndo tsi ñi. lvQJa̱ha cuenda ndo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsa yɨhɨ́ ndaha ndo, tumaa jahá cuenda vaha iin ra mbee jana ra. Ja̱vaha ndo can tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo tan ñavin tsihin tsa ñiñi, maa tyin cuhva cuñí Nyoo. Ña ja̱vaha ndo can tsa cuenda tsa cuñí ndo xuhun. Tandɨhɨ tyiñu javahá ndo, ja̱vaha ndo can tsihin tsa cacu iñi ndo. 0u [Yacan cuenda tsahá cuenda yu tsi ra tsahnu yucú vehe ñuhu tsihin ndo, tyin ra tsahnu cuví tucu maa yu. Tan cuví yu tsandaa tyin nyehe̱ yu tandɨhɨ tundoho tsa taha̱n ra Cristo. Tan cua cutahan yu tsihin tandɨhɨ ca ra naha quɨvɨ quitsi ra Cristo inga tsaha tsihin tsa cahnu cuví ra. gtGYacan cuenda tatun nyehé ndo tundoho cuhva cuñí Nyoo, cuñí tsi tsa ja̱ñihi ca ndo javaha ndo tsa vaha. Tan tya̱a cuenda ndo añima ndo ndaha ra tyin maa ra javaha̱ tsi yo, tan cua javaha ra tumaa caahán ra.isKTatun yɨɨ cacú añima nyɨvɨ vaha, ¿nácaa cua cacu añima ñi quiñi iyó, ñi ña vaha? rTyin tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa quitsaha̱ jacutuñi Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan jihna ca yoo tsa yɨhɨ́ cuenda ra cua cutuñi. Tatun tyehen tatsí tuñi Nyoo luxu ñi tsi yoo, ¿nácaa cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tuhun caahán ra? Hq Maa tyin tun nyehé ndo tundoho tsa cuenda tsa yɨhɨ́ ndo cuenda ra Cristo, ña ndu̱cahan nuu ndo. Ja̱cahnu ndo tsi Nyoo, tyin tsahá tsi cuhva tsa nyehe ndo luxu tundoho tsa cuenda ra. [p/Tatun nyehé ndo tundoho tsa cuenda yacan, vaha, tan ñavin ca tsa nyehé ndo tundoho tsa cuenda tsa tsahñi̱ ndo, o tsa suhu̱ ndo, o javaha̱ ndo tsa ña vaha, o tsa tyihi̱ ndo tsi ndo nu ña taahán tsi. hoITatun caahán nyɨvɨ ndavaha ñi sɨquɨ ndo tyin nyicún ndo tsi ra Cristo, sɨɨ cu̱ñi ndo, tyin nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin ndo. Maa ñi caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ ra Cristo, maa tyin nyooho jacahnú ndo tsi ra. Gn Cu̱ sɨɨ iñi ndo tyin cuvi nyehe ndo tundoho tumaa nyehe̱ ra Cristo tundoho. Tyin tacan tan quɨvɨ quitsi nyico ra Cristo inga tsaha, sɨɨ cua cuñi ndo nyehe ndo tsa cahnu cuví ra. m9 Yañi tsa cuñí xaan yu, ña iyo xaan cuñi ndo tatun vatsí tundoho ñihi sɨquɨ ndo. Ña cu̱ñi ndo tyin ña taahán tsi nyehe ndo tundoho. l- Tatun tsaha̱ Nyoo tuhun cahan un tsihin nyɨvɨ, ca̱han, maa tyin maa ñi tuhun tsa tsaha̱ ra tsi un. Tatun tsaha̱ ra tyin javaha un tyiñu nuu nyɨvɨ, ja̱vaha tsihin tunyee iñi tsa tsahá maa ra. Tandɨhɨ tsa catyí Nyoo tyin javaha ndo, ja̱vaha ndo can, tyin tacan tan jacahnu nyɨvɨ tsi Nyoo tsa cuenda ra Jesucristo. Tyin intuhun ñi maa Nyoo taahán tsi jacahnu yo. Tan na cundaca ñaha ra tsihin tunyee iñi ra tacan ñi maa. Tan na cuvi tsi tacan. Sɨɨ cu̱ñí ndo tun nyehé ndo tundoho tsa cuenda ra Cristo dkA Tan cuñí tsi tsa jaha tyiñu intuhun intuhun ndo nuu nyɨvɨ tahan ndo nácaa tsahá maa Nyoo tsi ndo. Tyin sɨɨn sɨɨn tsa tsahá Nyoo tsi tsa intuhun intuhun yo. Tan taahán tsi cuatyiñu yo can tsihin tahan yo. ~~}}|pzyoxxw v utoss?rqonml"jj=ihggfgeddcbKa``_^2]\O[[ZYnXW9VJUTT(SRQPP;OfNMMLqKKIHUFF'EEDCiB@?>><;:N9q8765a433 21'0/e.j-,q+#)('&%$$5#"!!S &06oHR ^ % S mKNyuhu ña tyihí xeehe ndi tuhun Nyoo. Maa tyin yɨhɨ́ xeehe tsi tsa cuenda nyɨvɨ ndasɨ́ tsa tsiñi tuñi iñi, ñi tsa cua cunaa. 4aTandɨhɨ tsa javahá ndi, ña tuhvá ndi javahá xeehe itsi, tan ndi ña javaha ndi tsa tsahá ticanuu. Ña tsicá nuu ndi jandaví ñaha ndi tsi nyɨvɨ. Maa ñi maa tuhun Nyoo jacuahá ndi. Ña sacá nuu ndi tuhun Nyoo tsihin inga ca tuhun. Tan caahán ndaahvi ndi tsihin tandɨhɨ ñi nyɨvɨ, na jaha vaha ñi cuenda tyin tandɨhɨ tsa caahán ndi, tan nda maa nuu Nyoo javahá ndi, tan maa ñi maa tsa nditsa cuví tsi.  Nyoo nyehe̱ ndaahvi ra tsi ndi, tan tava̱ tyiñu ra tsi ndi tsa cahan ndi tuhun ra tsihin nyɨvɨ yacan cuenda ña ndu uvi iñi ndi. RYacan cuenda tandɨhɨ yo tan ña ndasɨ́ ca nuu yo. Tan vityin cuví yo tumaa inu, tyin cuví nyehe nyɨvɨ tsa cahnu cuví Jutu Mañi yo jahá yo. Tan cuahán nduvahá ca yo jahá Tatyi Ii ra.-Tyin Jutu Mañi yo, Tatyi Ii cuví ra. Tan tatun iyó Tatyi Ii Jutu Mañi yo añima yo, tsitó yo tyin ña yɨhɨ́ ndaha ca ley tsahnu tsi yo. s_Maa tyin tatun nacuhva cuenda ñi tsi ñi tsi Jutu Mañi yo, maa ra cua nuña tsa tsiñi tuñi iñi ñi. Nda cuanda vityin tan ña cutuñi iñi ñi ley tsa tyaa̱ ra Moisés tun cahví ñi itsi. Tyin ndasɨ́ tsa tsiñi tuñi iñi ñi. =sQuɨvɨ can ña cutuñi̱ iñi ñi. Nda cuanda vityin tan ña cutuñí iñi ñi. Tyin tatun cahví ñi ley tsahnu ña cutuñi iñi ñi itsi tyin ndasɨ́ tsa tsiñi tuñi jiñi ñi tumaa tsindasɨ̱ nuu ra Moisés quɨvɨ can. Yoñi maa cuví jatsiyo yacan tyin intuhun ñi maa ra Cristo cuví jatsiyo can. /W Tan ña javahá ndi tumaa javaha̱ ra Moisés. Tyin ra Moisés tyasɨ̱ ra nuu ra tsihin jahma, tyin tacan tan ña nyehe nyɨvɨ Israel nu cua naa tsa xiñu nuu ra. )~K Tsitó vaha ndi tyin ña cua cundɨhɨ tsi. Yacan cuenda caahán ndi tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndi. Ña cahan nuu ndi tan ña yuuhví ndi caahán ndi. o}W Tyin tatun cahnu cuví tsa tsicoo̱ juhva ñi tyembu, yaha ca cahnu cuví tsa ña cua cundɨhɨ maa. | Nditsa tyin cahnu cuví ley tsahnu can. Maa tyin vityin tsitó yo tyin yaha ca cahnu cuví tuhun ra Cristo tsa jacacú tsi yo nuu Nyoo. {7 Tatun cahnu cuví ley tsahnu tsa jacuhún tsi yo anyaya, yaha ca cahnu cuví tuhun tsaa tsa ndoo̱ Nyoo tsihin yo tyin janduvahá tsi tsi yo nuu ra. ^z5¡yaha ca cahnu cuví tuhun tsa ndoó Nyoo tsihin yo tsa tsahá Tatyi Ii ra tsi yo! Jy Ley tsahnu can tsinyaa̱ nu yuu tsihin letra, tan cahnu xaan cuví tsi. Yacan cuenda tsa tsaa̱ ra Moisés tsihin tsi nu yucú nyɨvɨ Israel, nayuhvi̱ xaan ñi nyehe̱ ñi nuu ra tyin xiñu xaan nuu ra cuvi̱. Maa tyin tsindɨhɨ̱ tsa xiñu can. Tatun tacan cuvi̱ quɨvɨ quitsi̱ ley tsa tsahá tuhun tsiihí, Ax{Tan tsahá ra tunyee iñi tsi ndi tsa cahan ndi tuhun ra Cristo, tan tuhun ihya cuví tuhun tsaa tsa tsahá ñayɨvɨ tsaa coo yo tyin iyó Tatyi Ii ra añima yo. Ley tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra Moisés ña tsaha̱ tsi ñayɨvɨ tsaa coo yo tyin janaha̱ ñi tsi tsi yo tyin iyó cuatyi yo tan taahán tsi cúu yo. 1w[Ña cana iñi ndi caca iñi ndi tyin javahá ndi náa javahá ndi tsihin tunyee iñi maa ndi. Tyin tsitó ndi tyin tandɨhɨ tsa javahá ndi tan maa Nyoo javahá can. v!Caahán ndi tyehen tyin tsitó vaha ndi tyin Nyoo cua cuhva ra tsa quita vaha tyiñu javahá ndi, tyin jatyinyeé ra Cristo tsi ndi. u5Tan catsi nyehé ñi tyin cuví ndo carta tsa tyaa̱ ra Cristo tsa cuenda ñi, tan nyuhu nacuhva̱ cuenda ndi carta can tsi ñi. Tan ña tyaa̱ ra Cristo itsi tsihin tyinta maa tyin tyaa̱ ra itsi tsitsi añima ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo nyito. Tan ñavin nu yuu tsinyaa̱ tsi. t9Ña cuñí tsi. Tyin tsa tyaa̱ Nyoo tsi ndo añima ndi, tan maa ndo cuví carta tsa cuenda ndi. Yacan cuenda ña tsiñí ñuhu ca carta tsi ndi. Tyin tsihin tsa nyehé nyɨvɨ nácaa nasama̱ Nyoo cuhva iyó ndo, tan tsitó ñi tyin maa ñi maa tsa vaha jacuaha̱ ndi tsi ndo. s Tsa caahán ndi tuhun ihya, ¿a cuñí maa ndo tyin caahán ndi tacan tsa cuñí ndi nduyaa ndi? Ñavin. ¿A cuñí tsi cuhva ndi iin carta tsa catyí tyin vaha nyɨvɨ cuví ndi? ¿O cuñí tsi ndacan ndi carta tsi ndo tumaa javahá juhva nyɨvɨ? Yr+Nyuhu ña javahá ndi tumaa javahá ra tsicá nuu cuaha naha ra. Ra ican naha ra cuñí ra naha xuhun. Maa tyin ña taahán tsi xico yo tuhun ra Cristo. Nyuhu caahán ndi tuhun ra tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndi tyin iin ñi cuví ndi tsihin ra tan maa Nyoo tava̱ tyiñu tsi ndi tsa cahan ndi tyin cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ndi.q1Maa tyin tsa cuenda nyɨvɨ tsa ña cua cacu, ndasɨ caná tsi, tan cuñí maa ñi tyin tuhun tsa jacotó ndi tsi ñi caná tsi tumaa caná xico ndɨyɨ. Tyin jacotó ndi náa cua tahan ñi tyin ña tsinú iñi ñi tsi ra Cristo. Maa tyin tsa cuenda nyɨvɨ tsa cua cacú, tami xaan tsi, tyin jacotó ndi nácaa cua coo ñi ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa. Maa tyin ¿yóo cuví jaha tyiñu tyiñu ihya? Hp Tyin nyuhu cuví ndi tumaa xico tami ra Cristo tsa cuenda Nyoo. Tan tandɨhɨ ñi ityi cuahán ndi tan ñihí nyɨvɨ xico tami can, tahan ñi nyɨvɨ tsa cua cacu tan ñi tsa ña cua cacu. oMaa tyin tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin tacan ñi jahá canaa yo tsihin tunyee iñi ra Cristo Jesús tan tsahá ra tsa caahán ndi tuhun ra tsihin nyɨvɨ. Tan tuhun ra tsa caahán ndi, cuví tsi tumaa iin xico tami tsa caná tandɨhɨ ñi ityi nu cuahán ndi. wng Maa tyin tuñu xaan cuñí yu, tyin ña nañihi̱ yu tsi ra Tito, yañi yo. Yacan cuenda vatsí yu ityi Macedonia ihya tan ña ndoo̱ yu ndacan cahan yu tsihin nyɨvɨ. Nu caahán ra Pablo tuhun ra Cristo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ra )mK Quɨvɨ tsaa̱ yu ñuu Troas tsa cua cahan yu tuhun tsa jacacú ra Cristo tsi yo, tsaha̱ xaan tsi cuhva tsi yu tsa jahá tyiñu yu tyiñu Jutu Mañi yo. Cl Tyin tacan tan ña cuvi jaha canaa nu ña vaha tsi yo. Tyin tsitó vaha yo nácaa cuñí nu jandavi ñaha nu tsi yo. Ra Pablo ña ndoo̱ ra ñuu Troas tyin ña nañihi̱ ra tsi ra Tito vke Tan vityin nyɨvɨ tsa jahá nyooho tucahnu iñi, jahá tucu yuhu tucahnu iñi tsi ñi. Tatun iyó ñi tsa taahán tsi jaha yo tucahnu iñi, jahá yu tucahnu iñi tsi ñi tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo. Tacan javahá yu nuu ra Cristo. j Jaquitsi̱ yu carta can tsi ndo quɨvɨ can tyin cuñí yu coto yu tatun cua tyaa yahvi ndo tsa tsahá cuenda yu tsi ndo. kiOYacan cuenda cuñí yu tsa cahan ndo tsihin ra tan janaha ndo tsi ra tyin ndi cuñí ndo tsi ra. h Vityin taahán tsi jaha ndo tucahnu iñi tsi ra tan naquihin ndaahvi ndo tsi ra, tyin tacan tan ña cuiihya xaan ca cuñi ra. ]g3Tsa iyó vaha ñi. Ña ca̱han ca ndo tsi ra can. Ña ta̱tsi tuñi ca ndo tsi ra. ifKRa tsa tsaha̱ tucuiihya iñi, ñavin yuhu ñi janducuiihya̱ ra iñi. Tyin janducuiihya̱ tucu ra luxu iñi nyooho. Caahán yu tyehen tyin tacan tan ña cuñi ndo tyin ña cuvi coo tucahnu iñi tsi ra javaha̱ tacan. eyQuɨvɨ tsa tyaa̱ yu carta can tsa cuenda ndo, tsica̱ xaan iñi yu. Cuiihya xaan cuñi̱ yu tan nda cuanda tsacu̱ yu. Jaquitsi̱ yu carta can tsi ndo maa tyin ñavin tsa cuenda tsa janducuiihya yu iñi ndo. Jaquitsi̱ yu can tsa cuenda tsa cuñí yu tsa coto ndo tyin cuñí xaan yu tsi ndo. Nu tsahá cuenda ra Pablo tsi nyɨvɨ nácaa taahán tsi jaha ñi tucahnu iñi dYacan cuenda carta ñi jaquitsi̱ yu tsi ndo. Ña cuñi̱ yu quitsi yu tyin ña cuñi̱ yu janducuiihya ndo iñi yu tsihin cuhva iyó ndo. Tyin taahán tsi jandusɨɨ́ ndo iñi yu. Tyin tatun sɨɨ cuñí yuhu, tsitó yu tyin tandɨhɨ yo tan sɨɨ cuñí yo. 9ckTyin tatun yuhu tan janducuiihyá yu iñi ndo, yoñi cua jandusɨɨ iñi tsi maa yu. Tyin nyooho ña cuvi ca jandusɨɨ ndo iñi yu tun tsa yaha̱ janducuiihya̱ yu iñi ndo. eb EYacan cuenda ña cuñí yu quitsi yu tyin tacan tan ña cuhva ca yu tucuiihya iñi tsi ndo. oa YCaahán ndi tandɨhɨ tuhun ihya tsihin ndo tsa cuenda tsa cuñí ndi jatyinyee tahan yo tsi yo tan coo ca tusɨɨ iñi Nyoo tsi ndo. Ña cuñí ndi quɨhɨ ndaha ndi tsi ndo tyin nyooho tsa tsinú vaha maa iñi ndo tsi Nyoo.W` )Ñaha ca maa quitsi nyico yu nu yucú ndo, tyin ña cuñí yu janducuiihya yu iñi ndo. Tsitó maa Nyoo tyin nditsa tsa caahán yu. Tan tatun ña nditsa yu, na nyehe maa Nyoo náa cuñí ra tsihin yu. (_ Ktan tsaha̱ ra Tatyi Ii ra coo añima yo, tan cuví tsi tumaa iin tuñi tsa tyaa̱ ra tsi yo tan janahá tsi tsi yo tyin cua ñihi yo tsa cua cuhva ra tsi yo. ^ Nyoo cuví ra tsahá tunyee iñi tsi nyuhu tsa cuenda ra Cristo, tan tsahá ndɨhɨ tucu ra tunyee iñi tsi nyooho. Nacatsi̱ ra tsi yo, u] eTan tsa cuenda ra ñihí yo tandɨhɨ tsa vaha tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo. Yacan cuenda tsa jacahnú yo tsi Nyoo, catyí yo tyehen: “Na cuvi tsi tacan”. Tyin tsitó yo tyin tsahá ra tsa vaha tsi yo tsa cuenda ra Cristo. <\ sTyin ra Silvano, ra Timoteo tan yuhu, maa ñi tuhun ra Cristo sehe Nyoo caahán ndi. Ra Cristo ña caahán ra tumaa tuhvá nyɨvɨ can caahán; maa ñi maa tsa nditsa caahán ra. ~[ wTsitó maa Nyoo tyin nditsa tsa caahán yu tsa ña tuhvá yu javaha tumaa javahá ñi can; ñavin jandaví ñaha yu. Z %¿A cuñí maa ndo tyin ña tyaa̱ yu cuhva quitsi yu nu yucú ndo? Ñavin. Tyin yuhu ña javahá yu tumaa javahá nyɨvɨ tuhvá jandaví ñaha. Catyí ñi tyin vaha, maa tyin tsitsi añima ñi catyí ñi tyin ña vaha. Caahán ñi nduvi tuhun can tsa iin ñi cuhva. Y Tsa cuenda tsa tsitó vaha yu tyin tacan cua cuvi: tyaa̱ yu cuhva tyin tsa cua cuhun yu Macedonia tan cua yaha jihna yu nu yucú ndo. Tan quitsi nyico yu nu yucú ndo tsa yaha cuhun yu Macedonia tyin tacan tan cuví cusɨɨ iñi ndo. Tan tsicá tucu iñi yu tyin yaha can tan cuvi jatyinyee ca ndo tsi yu tan cuhun yu Judea. Tyehen tyaa̱ yu cuhva javaha yu, maa tyin ña cuvi̱. rX _ Nu tutu tsa tsa yaha̱ jaquitsi̱ ndi tsi ndo, tyaa̱ ndi maa ñi maa tuhun tsa cuví cahvi ndo tan cuví cutuñi iñi ndo. Vityin tsa tsa cutuñí iñi ndo juhva. Tan cuñí ndi tsa cutuñi vaha ca iñi ndo tandɨhɨ tuhun can tyin tacan tan sɨɨ cua cuñi ndo tsihin ndi quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo. Tan sɨɨ cua cuñi tucu nyuhu tsihin nyooho. JW  Iyó iin tuhun tsa tsahá tsa sɨɨ xaan cuñí ndi tan tuhun ihya cuví tsa cuɨtɨ iyó ndi, tan ndaa iyó ndi tsihin tandɨhɨ nyooho, tan tsihin tucu inga ca nyɨvɨ. Maa tyin ñavin tsihin tsa tsiñi tuñi maa ndi iyó ndi tacan, iyó ndi tacan tsa cuenda tyin maa Nyoo tsahá tsa vaha tsa iyó tsi ra tsi ndi. \V 3 tun nyooho tan ña jandɨhɨ ndo tsa jatyinyeé ndo tsi ndi tsihin tsa tsicán tahvi ndo tsi ra tsa cuenda ndi. Tyin tatun cuaha nyɨvɨ tsicán tahvi tsa cuenda ndi, tsa cua ñihi tuhun ñi tyin tsahá xaan Nyoo tsa vaha tsi ndi, cuaha ñi tan cua cuhva ñi tyahvi nyoo tsi Nyoo. Nu caahán ra Pablo nacuenda ña tsaha̱n ra ñuu Corinto U % Nyoo jacacu̱ tsi ndi quɨvɨ can, tan juvin ra jacacú tsi ndi nda cuanda vityin. Tan tsitó ndi tyin tacan ñi maa cua jacacu ra tsi ndi, wT i Tsa nyehe̱ ndi tyin tsa cuñí cúu ndi tan ña cuví jacacu ndi tsi ndi tsihin tunyee iñi maa ndi. Tacan tan cutuñi̱ iñi ndi tyin cuñí tsi tsa cuita ca iñi ndi tsi Nyoo, ra janandotó ndɨyɨ, tan ña cuita iñi ndi tsi maa ndi. ,S SYañi, cuñí ndi tsa coto ndo tyin cuaha xaan tundoho nyehe̱ ndi tsa tsiyucu̱ ndi ñuhu Asia. Ñihi xaan nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ndi tan tsica̱ iñi ndi tyin ña cua cunyee maa iñi ndi cuyucu ndi ican. Tan cuñi̱ maa ndi tyin cua cúu ndi tsa ndi cumañi ca quita ndi ican. R Tyin tsitó vaha ndi tyin jandusɨɨ́ ra iñi ndo tyin nyehé ndo tundoho tsa cuenda ra Cristo tumaa tsa nyehé tucu nyuhu tundoho. Q Yacan cuenda tatun nyehé ndi tundoho tsa cuenda tsa jacoto̱ ndi tuhun ra Cristo tsi ndo, nyehé ndi tundoho tsa cuenda tsa vaha tsi ndo tyin tacan tan jandusɨɨ Nyoo iñi ndo, tan jacacu ra tsi ndo. Tatun jandunyeé Nyoo iñi ndi, javahá ra tacan tyin tacan tan ndunyeé tucu iñi nyooho tan jacacú ra tsi ndo tan cuví cunyee iñi ndo nyehé ndo tahan tundoho nyehé ndi. oP YTyin nyehé ndi tundoho tsa cuenda ra Cristo, tan juvin ñi tsa cuenda ra jandusɨɨ́ Nyoo iñi ndi. 1O ]Nyuhu nyehé xaan ndi tundoho maa tyin maa ra jandusɨɨ́ iñi ndi. Tyin tacan tan cuvi jandusɨɨ ndi iñi nyɨvɨ nyehé tundoho tumaa jandusɨɨ́ maa ra iñi ndi. HN  Na jacahnu yo tsi Nyoo Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo. Tyin juvin ra cuví Nyoo Jutu yo. Tan cundaahví xaan iñi ra nyehé ra tsi yo. Tan jandusɨɨ́ ra iñi yo tandɨhɨ ñi tsaha. jJMbYooho Timoteo, ja̱ha cuenda vaha tyiñu tsa tsaha̱ Nyoo tsi un. Ña tyaa soho un tuhun nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tuhun nduve yahvi nyaá. Ña tyaa yahvi un tuhun tsa catyí nyɨvɨ tyin tsitó xaan ñi tan ña nditsa. XI)bTacan tan coo tsa cuca tsa ña cuanaa maa tsi ñi, tan jatyinyee tsi tsi ñi nu cuahán quɨvɨ ityi nuu. Tan coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Nu ndɨhɨ̱ tsahá cuenda ra Pablo tsi ra Timoteo YH+bCa̱han tsihin ñi cuca na javaha ñi tsa vaha tan nducuca ñi nuu Nyoo tsihin tsa javahá ñi tsa vaha. Tan na cuhva ñi tsa iyó tsi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi ñi tan ñavin tsihin tsa cuiihya cuñí ñi. ;GobTan ca̱han tsihin nyɨvɨ tsa iyó tsa cuca ñuu ñayɨvɨ ihya, na ña cahnu xaan jaha ñi tsi ñi. Tan ña cuita iñi ñi tsa cuca tsa iyó tsi ñi. Tyin tsa cuca can cua ndɨhɨ can. Na cuita iñi ñi tsi Nyoo nyito, tyin maa ra cuví ra tsahá tandɨhɨ tsi yo. Tan cuví cusɨɨ iñi yo tsihin tsi. cF?bIntuhun ñi maa ra cuví ra tsa nduve tuhun tsiihí iyó tsi. Tan iyó ra nu nditsin nu ña cuví cutuhva nyɨvɨ. Tan ndi intuhun nyɨvɨ ñaha ca nyehe tsi ra. Tan ndi ña cuví nyehe ñi tsi ra. Na jacahnu yo tsi maa ra. Tan na cundaca ñaha ra tsi yo tandɨhɨ tyembu. Tan na ña cundɨhɨ maa tsa ndacá ñaha ra tsi yo. Na cuvi tsi tacan. "E=bNda tsaa maa quɨvɨ, tan cua jaquitsi Nyoo tsi ra Cristo inga tsaha. Ra ican cuví ra jacahnú yo, tan intuhun ñi maa ra cuví Nyoo, ra iyó xaan tunyee iñi. Rey cahnu cuví ra nuu tandɨhɨ ca ra cuví rey. Tan ra ndacá ñaha cahnu cuví ra nuu tandɨhɨ ca ra ndacá ñaha. .DUbja̱vaha tandɨhɨ tsa catyí yu tsihin un tyin javaha un tyin tacan tan ña cuví cahan nyaa nyɨvɨ tsi un nda tahan tsi quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo Jesucristo. Maa tyin yooho cuví un iin rayɨɨ cuenda Nyoo. Qu̱ita tsiyo nuu tandɨhɨ tsa caquiñi. Co̱o cuɨtɨ vaha nuu Nyoo. Cu̱anyicun tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi un. Cu̱ñi tsi nyɨvɨ. Cu̱nyee iñi tsihin tsa vita iñi un nyehe un tandɨhɨ tsa cua tahan un. Tan ña cahnu jaha un tsi un. Q@b Tyin tsa cuñí xaan yo xuhun, yacan cuví yoho tandɨhɨ ca nuu tsa ña vaha. Tan yɨhɨ́ nyɨvɨ tsa cuenda tsa cuñí xaan ñi xuhun, tan jandɨhɨ́ ñi tsa tsinú iñi ñi tuhun Nyoo. Tan janyehé ñi tundoho tsi juvin ñi maa ñi tsihin yacan. Nacaa cañí tahan yo tsihin nu ña vaha tsihin tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo ?)b Maa tyin nyɨvɨ cuñí nducuca, nducú cuhva nu ña vaha tsi ñi. Tan nacava̱ ñi tsitsi xayɨ nu. Jandusohó nu tsi ñi tsihin tsa cuñí ñi coo cuaha tsa coo tsi ñi. Tan jatɨvɨ́ can tsi ñi. Tan nu ndɨhɨ tuhun cua tɨvɨ ndɨhɨ ñi tan cua cuhun ñi anyaya. ~>ubMaa tyin tatun iyó tsa catsi yo tan iyó jahma cunditsí yo, na cusɨɨ iñi yo, tan na ndoo yo vaha tsihin yacan. =bTyin nduve náa tsaa̱ tsihin yo quɨvɨ cacu̱ yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan nduve náa cuhun tsihin yo quɨvɨ cúu yo. <bNditsa tyin tsa javahá yo cuhva catyí Nyoo tan sɨɨ cuñí yo tsihin tsa tsaha̱ ra tsi yo, cuví tsi tumaa iin tsa cuca iyó tsi yo. O;bTan maa ñi cañí tahan nyɨvɨ jahá can tyin quiñi tsicá iñi ñi, tyin ña tsitó ñi tsa vaha. Cuñí maa ñi tyin cua jaha canaa ñi xuhun tsihin tuhun Nyoo. Ña cutahan un tsihin ñi can. W:'bcuví ra iin ra nduyaá ñi maa, iin ra ña tsitó. Tan tsa caahán yuhu ra sɨquɨ iin tsa ñavin ñi tsa cahan yo tuhun, cuví can tumaa cuehe tsi ra. Tan tsa cuenda yacan cacú tɨsɨhɨ tan nyiyo iñi nyɨvɨ tsa iyó tsi inga ñi, tan tsa caahán nyaa tahan ñi tsi ñi, tacan tan ndasɨ cuñí nyɨvɨ nyehe tahan ñi tsi ñi. E9bTatun iyó iin ra jacuahá inga tuhun tsa ña nacatsi tahan tsihin tuhun vaha tsa jacuahá Jutu Mañi yo Jesucristo; tan ña nacatsi tahan can tsihin cuhva vaha iyó yo tsihin Nyoo, `89bTan tatun iin musu tan yɨhɨ́ tsitoho ra cuenda Nyoo, taahán tsi tsa jaha ra tsa ñayɨvɨ tsi ra ican tyin yañi ra cuenda Nyoo cuví tsi ra. Cuñí tsi tsa vaha ca jahá tyiñu ra tyiñu tsitoho ra, tyin tsinú tucu iñi maa ra can tsi ra Cristo, tan Nyoo cuñí ra tsi ra ican. Ja̱cuaha yacan tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan cu̱hva cuenda tsi ñi na javaha ñi cuhva catyí tsi. Cuhva iyó yo tsihin Nyoo tan na cusɨɨ iñi yo tsihin tsa tsaha̱ ra tsi yo W7 )bNyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa cuví musu, cuñí tsi tyaa yahvi vaha ñi tsi tsitoho ñi. Tyin tacan tan ña ñihi nyɨvɨ cuhva cahan ñi ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo, tan sɨquɨ tuhun ra tsa jacuahá yo. 6bTan tacan tucu tatun javahá yo tsa vaha, ña cuxeehe tsi. Vasu ña quituví tsi tsa numi ñi, maa tyin ña cuví ndoo xeehe tsi. 5bYɨhɨ́ nyɨvɨ quituví cuatyi ñi tsa ndi cumañi cutuñi ñi. Tan yɨhɨ́ ñi quituvi cuatyi ñi tsa yaha cutuñi ñi. |4qbTan tsa cuenda tsa uhvi tsitsi un, ña coho ca un maa ñi maa ndutya, co̱ho luxu vinu na nduvaha tsitsi un. 3bÑa numi xaan cuhva un tyiñu tsi iin ra cuvi ra ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu. Coto cuhun cuatyi javaha ra sɨquɨ un. Ja̱ha cuenda vaha tsi un tsihin tandɨhɨ tsa javahá un tan ña cuhva un ndatu tsi nu ña vaha tsa nducu cuhva nu tsi un. \21bTavá tyiñu yu tsi un nuu Nyoo tan nuu Jutu Mañi yo Jesucristo, tan nuu ángel tsa nacatsi̱ ra. Tan caahán yu tsihin un tya̱a yahvi tsa caahán yu ihya, inducu ñi cuñi un nyehe un tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Q1bMaa tyin nyɨvɨ tsa jañihí ca javahá tsa ña vaha, cuñí tsi tsa cahan ndo tsihin ñi nuu tandɨhɨ nyɨvɨ yucú vehe ñuhu. Tacan tan nayuhvi tandɨhɨ ca ñi tan ña javaha ñi tsa ña vaha. 0 bTatun tyaá nyɨvɨ cuatyi tsi iin ra tsahnu tan ña quita uvi a uñi taahan tsandaa, ña tyaa yahvi un tsa caahán ñi. c/?bTyin tuhun Nyoo catyí tsi tyehen: “Ña tyi̱hi un yoho yuhu indɨquɨ nu jahá tyiñu tɨ, tacan tan cuvi catsi tɨ luxu.” Tan catyí tucu tuhun Nyoo tyehen: “Iyó ndatu tsa ñihí ra jahá tyiñu yahvi ra.” \.1bRa tsahnu ra nyisó tyiñu vehe ñuhu, cuñí tsi tsa jaha xaan nyɨvɨ vehe ñuhu tsa ñayɨvɨ tsi ra, tan tsa jihna ñi na jaha ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra caahán tuhun Nyoo tan jacuahá ra naha tsi ñi. -bTatun ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan iyó iin nyɨvɨ ñi tsa tsihi̱ yɨɨ, cuñí tsi tsa jatyinyee maa ñi tsi ñi can, tan ña tyiso ñi itsi sɨquɨ vehe ñuhu. Tyin tacan tan cuví jatyinyee vehe ñuhu tsi inga ñi tsihi̱ yɨɨ tsa nduve ca maa nyɨvɨ iyó. ,ybCaahán yu tandɨhɨ tuhun ihya tsihin un tyin yɨhɨ́ ñi tsa nacoo̱ ñi tsi Nyoo tan nyicún ñi tsi nu ña vaha. $+AbVaha taxin ca na tindaha ñi inga tsaha. Na coo sehe ñi. Na jaha cuenda vaha ñi vehe ñi. Tan ña cuhva ñi cahan nyaa nyɨvɨ xaan iñi tsi yo tsi yo. */b Tan inga tucu tyiñu tatun tsicá nuu jutsan ñi maa ñi tan iin tan iin vehe nyɨvɨ quɨhvɨ ñi. Tan ñavin yacan ñi maa tyin tsicá nuu tucu ñi caahán ñi cuendu. Tan tyihí ñi tsi ñi nu ña taahán tsi quɨhvɨ ñi, tan caahán ñi tsa ña taahán tsi cahan ñi. X))b Tan coo cuatyi ñi tyin ña javahá ñi cuhva caha̱n ñi tsa cua javaha ñi. k(Ob Maa tyin ña tyaa ndo sɨvɨ ñiñaha tsa ñaha ca quita uñi xico cuiya, coto coo quɨvɨ tan cuñi ñi coo nyico yɨɨ ñi tan cuñí ñi tindaha ñi inga tsaha tan jandɨhɨ ñi tsa jahá tyiñu ñi tyiñu ra Cristo. z'mb Tan tatun tsitó vaha nyɨvɨ tsi ñi tsa cuenda tsa vaha tsa javahá ñi; tan jacuahnu̱ vaha ñi sehe ñi, tan tsaha̱ ñi tsa catsi nyɨvɨ tsaá yuvehe ñi, tan jahá tyiñu ñi tyiñu nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi, tan jatyinyee̱ ñi tsi nyɨvɨ nyehé tundoho. Tun tacan javaha̱ ñi tandɨhɨ tsa vaha, cuví cunyaa sɨvɨ ñi. 3&_b Nu tutu tsa nyaá sɨvɨ ñi tsihi̱ yɨɨ, na cunyaa sɨvɨ ñi tsahnu tsa iyó ndaahvi, tatun tsa yaha̱ uñi xico cuiya ñi, tan intuhun ñi yɨɨ ñi tsicoo̱. %%CbMaa tyin tatun yɨhɨ́ yo iyó nyɨvɨ yo tan ña tsicá iñi yo jatyinyee yo tsi ñi, ña vaha tacan. Tyin tatun ña jatyinyeé yo tsi nyɨvɨ vehe yo, tumaa tsa ña tsinú iñi yo tsi Nyoo cuví can. Tan cahnu ca cuatyi yo iyó tan ñavin ca nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo. z$mbJa̱coto tucu tuhun ihya tsi ñi cuhva yo tyin tacan tan ña ñihi nyɨvɨ cuhva cahan ñi ndavaha ñi tsi ñi. #bMaa tyin ñaha tsihi̱ yɨɨ tsa cusɨɨ iñi tsihin tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, vasu nyito ña maa tyin tsihi̱ ña cuenda Nyoo. !";bTan ñaha tsa tsihi̱ yɨɨ tan ndoo̱ ndaahvi intuhun ña maa ña, iin ña Nyoo tyaá iñi ña tan tsicán tahvi ña tsi ra tsinu cahñi tan tsacuaa. i!KbMaa tyin tatun iyó iin ñaha tsihi̱ yɨɨ tan iyó sehe ña, a sehe yañi ña, cuñí tsi cutuhva jihna maa ñi can jatyinyee ñi tsi ña. Na nducuhun iñi ñi nácaa jaha̱ cuenda sɨhɨ ñi tsi ñi tsa ndi nyihi ñi. Tan tacan taahán tsi tsa jaha cuenda tucu ñi tsi ña vityin. Tun tacan javaha ñi, vaha xaan, tyin tacan taahán iñi maa Nyoo. s _bJa̱tyinyee tsi ñiñaha ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ tatun nduve nyɨvɨ ñi cuví jatyinyee tsi ñi. c?bTan ñi tsahnu cu̱hva cuenda tsi ñi tumaa tsa sɨhɨ un cuví tsi ñi. Tan ñi cuatyi, cu̱hva cuenda tsi ñi tumaa tsa cuhva un cuví tsi ñi. Ja̱vaha tandɨhɨ tsa caahán yu ihya tsihin tsa vaha tsicá iñi un. h KbÑa cuxaan un tsi iin ra tsahnu, maa tyin cu̱hva cuenda tsi ra tan ja̱ha tsa ñayɨvɨ tsi ra tyin tumaa cuví jutu un cuví tsi ra. Tan ra cuatyi naha ra, cu̱hva cuenda tsi ra naha tumaa tsa yañi un cuví tsi ra naha. hIbJa̱ha cuenda tsi un tsihin cuhva iyó un. Tan ja̱ha cuenda cuhva jacuahá un tsi nyɨvɨ. Tan ña nacoo ihñi un tsa vaha. Tatun javahá un tacan, cua cacu un, tan cua cacu tucu nyɨvɨ tyaá soho tuhun jacuahá un.#bTya̱a vaha iñi tuhun can tan ja̱vaha cuhva catyí tsi. Tacan tan cua nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ nácaa cuahán un ityi nuu ca tsihin Nyoo. =sbJa̱ha cuenda vaha tunyee iñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi un quɨvɨ tyiso̱ ndaha ra nyisó tyiñu vehe ñuhu naha ra jiñi un tan caha̱n ra naha tsa tsaha̱ cuenda Nyoo tsi ra naha. Gb Tan tsitsi tsa ndi cumañi ca tsaa yu nu nyií un, ca̱hvi tuhun Nyoo tsihin ñi yɨhɨ́ tuhun Nyoo. Cu̱hva cuenda ñihi tsi ñi, tan ja̱cuaha tsi ñi nácaa cunyicun vaha ñi tsi Nyoo. eCb Catsi ja̱ha un tsi un coto ña cua jaha nyɨvɨ tsa ñayɨvɨ tsi un tsa cuenda tsa ndi tyuvaa xaan un. Ja̱cuaha tsi ñi tsihin cuhva iyó un, tan tsihin cuhva caahán un. Ja̱cuaha tsi ñi tsihin tsa cuñí un tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ, tsihin cuhva tsicá iñi un, tsihin cuhva tsinú iñi un, tan tsihin cuhva javahá un maa ñi maa tsa vaha. xib Tuhun ihya ja̱cuaha un tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tan ja̱ñiñi un tsi ñi na cutuhva ñi itsi. yb Tan juvin ñi tsa cuenda yacan jahá tyiñu yo tan nyehé yo tundoho tyin ndatú yo tsa naquihin yo tsa vaha tsa tsahá Nyoo nyito tsi yo. Tyin maa ra cuví ra jacacú tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, tan jihna ca yoo tsa tsinú iñi yo tsi ra jacacú ra. fEb Tan nditsa, tyin tsa nditsa cuví tsi tan tandɨhɨ yo taahán tsi tsa tsinú iñi yo itsi. A{bTsa jañiñí yo coo tunyee iñi cuñu ñuhu yo, juhva ñi jatyinyeé tsi tsi yo. Maa tyin tsa jañiñí yo javahá yo tandɨhɨ cuhva cuñí Nyoo, jatyinyeé tsi tsi yo iin cahnu ñi, tyin jatyinyeé tsi tsi yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan jatyinyeé tucu tsi tsi yo tsa coo vaha yo nu cua tsaa yo nda gloria. 7gbMaa tyin ña tyaa yahvi un tsa cuví xembulu, tuhun sana, tan tuhun tsahnu cuhva iyó nyɨvɨ. Vaha ca ja̱ñiñi un tsi un tan javaha un maa ñi maa cuhva cuñí maa Nyoo. ,QbTatun jacuahá un tandɨhɨ tsa caahán yu ihya tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin yo, cua cuvi un iin musu vaha ra Cristo Jesús. Tan tuhun tsa tsinú iñi yo, tsihin tandɨhɨ tuhun ra Cristo tsa nyicún yo, cua jatyinyee tsi tsi un tan cuahnu ca un tsihin tuhun Nyoo. "=bTyin ndu ii tsi jahá tuhun Nyoo tan tsa tsicán tahvi yo tsi ra tan tsahá yo tyahvi nyoo tsi ra. Nacaa iyó ra vaha jahá tyiñu tyiñu ra Jesucristo =sbTyin tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tan vaha tsi. Tan ña taahán tsi catyi yo tyin ña vaha tsi. Tan cuví catsi yo tandɨhɨ tsi tun tsahá yo tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda tsi. 9bCua casɨ ñi nu tindaha nyɨvɨ. Tan cua catyi ñi tyin ña vaha catsi yo juhva nuu nyayu. Vasu tsitó yo tyin tandɨhɨ nuu tsa tsatsí yo, Nyoo javaha̱ itsi. Tan tandɨhɨ yoo tsa tsinú iñi tsi ra tan tsitó yo tsa nditsa, tsatsí yo can tan tsahá yo tyahvi nyoo tsi ra. \1bCua tyaa soho ñi tuhun caahán nyɨvɨ jandaví ñaha. Tan ñi can ña tuví iñi ñi náa javahá ñi tyin tsa ndundava̱ xaan añima ñi. Tumaa tsa cayu̱ añima ñi jaha̱ iin caa ihñi tan ndundava̱ tsi.  }bMaa tyin caahán catsi Tatyi Ii tan catyí ra tyin nu cua ndɨhɨ tyembu yɨhɨ́ nyɨvɨ ña cua tsinu ca iñi ñi tsi ra Cristo, tyin cua tyaa soho ñi tuhun caahán tatyi ña vaha tsa jandaví ñaha. Tan cua cunyicun ñi ndusu yuhu nu ña vaha. p YbTsa nditsa tyin yaha xaan cahnu cuví tuhun xeehe tsa jaquituvi̱ Nyoo, tyin coo yo tumaa iyó maa ra:Nyoo nanduvi̱ ra rayɨɨ tan tsicoo̱ ra, tsicoo̱ cuñu ñuhu ra tumaa tsa iyó cuñu ñuhu maa yo.Tan catyí Tatyi Ii Nyoo tyin ra nduve cuatyi cuví ra.Tan nyehe̱ ra cuví ángel naha ra tsi ra.Tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ caahán nyɨvɨ tuhun ra.Tan tsinú iñi nyɨvɨ tsi ra tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ.Tan cuanuhu̱ ra nda gloria. bVasɨquɨ numi ñi cua quitsi nyehe yu nu nyií un. Maa tyin tun ña cuvi quitsi yu tsa numi ñi, yoñi jaha, vaha tyin tsa tyaá yu tuhun ihya tyin coto un nácaa taahán tsi coo yo tsa cuví yo nyɨvɨ cuenda Nyoo. Tyin maa yo cuví vehe ñuhu Nyoo nyito. Tan cuñí tsi tsa jañihi ca yo janaha yo tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. Tan naquihin vaha yo tyin tuhun nditsa cuví tsi.  )b Tyin ra jahá tyiñu vehe ñuhu, tan vaha tyanuú ra tyiñu tsa nyisó ra, cuahán ca ra ityi nuu tsihin Nyoo. Tan tsihin tsa nɨɨ iñi ra caahán ra tuhun Nyoo tyin tsinú vaha iñi ra tsi ra Cristo Jesús. Nu caahán ra Pablo sɨquɨ tuhun xeehe cuhva tsinú iñi yo  -b Ra jahá tyiñu vehe ñuhu na coo intuhun ñi ñasɨɨhɨ ra. Tan cuñí tsi tsa coto vaha ra cundaca ñaha ra tsi sehe ra tan nyɨvɨ vehe ra.  7b Tan tacan tucu ñiñaha, cuñí tsi cuví ñi nyɨvɨ vaha nuu nyɨvɨ. Ña cahan ñi cuendu. Catsi coo ñi. Tan tyaa nuu vaha ñi tandɨhɨ tyiñu.  b Tan cuñí tucu tsi tsa nyehe jihna yo tatun vaha cuahán ra naha tsihin Nyoo, tacan tan cuví jaha tyiñi ra naha vehe ñuhu. /b Cuñí tsi tsa cutuñí vaha iñi ra naha nácaa taahán tsi tsinu iñi yo tsi Nyoo tan coto vaha ra naha tyin vaha cuahán ra naha tsihin Nyoo. bTan tacan tucu ra jahá tyiñu vehe ñuhu naha ra. Na catsi coo ra naha. Na ña cumañi ra naha tsihin tuhun caahán ra naha, tan ña cuvi ra naha ra tuhvá tsihí nyixi. Tan ndi ña nyiyo iñi ra naha jaha canaa ra naha xuhun tsihin tsa ña taahán tsi. |qbTan cuñí tucu tsi tsa cuvi ra iin nyɨvɨ vaha nuu nyɨvɨ tsa ña yɨhɨ́ tuhun Nyoo, tyin tacan tan ña ñihi ñi náa cuatyi tyaa ñi tsata ra tan ña cuvi jaha canaa nu ña vaha tsi ra. Nacaa taahán tsi coo ra jahá tyiñu vehe ñuhu wgbTan iin ra ndi tsaa xaan tsihin tuhun Nyoo ña taahán tsi cuvi ra ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu tyin coto nduyaa ra, tan tatsi tuñi Nyoo tsi ra, tumaa tatsi̱ tuñi Nyoo tsi nu ña vaha tsa cuenda tsa cahnu xaan jaha̱ nu tsi nu. bTyin tatun ña tsitó ra cundaca ñaha ra nyɨvɨ vehe ra, ¿nácaa cua quɨhɨ ndaha ra nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu Nyoo? I bCuñí tsi tsa cuvi ra iin ra yɨhɨ́ ndaha vaha tsi ñasɨɨhɨ ra tan tsi sehe ra, iin ra ndacá ñaha tsi sehe ra tan tyaá yahvi vaha sehe ra tsi ra, tan jahá ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra. PbIin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu ña taahán tsi coho ra nyixi, tan ña taahán tsi cuví ra iin ra nanducú tɨsɨhɨ. Tan ña taahán tsi cuví ra iin ra nducú xuhun tsihin tsa ña taahán tsi. Cuñí tsi tsa cuví ra iin ra vaha iñi, iin ra ña tuhvá cañi tahan. Tan cuvi ra iin ra ña nyiyo iñi xuhun. )KbMaa tyin ñiñi cuñí tsi tyin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu cuñí tsi cuvi ra iin ra catsi iyó tyin tacan tan ña cuví tyaa nyɨvɨ cuatyi tsata ra. Tan cuñí tsi tsa coo intuhun ñi ñasɨɨhɨ ra. Tan cuñí tsi tsa cuvi ra iin ra tsitó vaha cuhva coo, iin ra vaha nuu nyɨvɨ. Tan cuñí tsi vaha cahan ra tsihin nyɨvɨ tsaá yuvehe ra, tan cuví ra iin ra tsitó vaha jacuaha tsi nyɨvɨ.  /bTuhun ihya tuhun nditsa cuví tsi: Tatun iin ndo cuñí ndo cuvi ndo ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu, vaha xaan tyiñu cuñí ndo javaha ndo. k~ObMaa tyin ñiñaha nduve tsa cua tahan ñi tsa cua cacu sehe ñi, tatun jacuahnú vaha ñi tsi sehe ñi, tan tsinú vaha iñi ñi tsi Nyoo tan cuñí ñi tsi ra tan tsi nyɨvɨ, tan catsi coo ñi nuu Nyoo tan nuu nyɨvɨ.}bTan ñavin tsi maa ra Adán jandavi̱ ñaha nu ña vaha, tyin tsi ña Eva ñasɨɨhɨ ra jandavi̱ ñaha nu tan tsicoo̱ cuatyi ña. X|)b Tyin jihna ca ra Adán javaha̱ Nyoo, yaha̱ can tan javaha̱ ra tsi ña Eva. {b Tyin ña tsahá yu jacuaha ñiñaha nuu nyɨvɨ cuaha. Ndi ña tsahá yu tsa cundaca ñaha ñi tsi rayɨɨ. Taxin ñi na cunyecu ñi. ~zub Tan cunyecu taxin ñi tyaa soho ñi tuhun Nyoo. Tan jaha ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra tsahá cuenda tuhun Nyoo tsi ñi. b~~|{zzy]xOwmvkutt swrq:pongmllGkjihiffdcba`_^]](\[ZZXWVUTSSR[QaPqONPMLKJ\IHdGFWECB@~?><;;`::9i87654B3:21D0@/.,-%,+*)('&%$<#! sK\GC*c;M]\ L NbE  Maa tyin tsicá xaan iñi yu tsa cuenda ndo, coto tahan ndo tumaa taha̱n ña Eva. Tyin ña Eva jandavi̱ ñaha nu coo tsi ña tsihin maña nu. Tan yuhu ña cuñí yu tsa jandaví ñaha nyɨvɨ tsi ndo tan nasama ndo cuhva tsicá iñi ndo tuhun ra Cristo, tan jandɨhɨ ndo tsa jacahnú ndo tsi intuhun ñi maa ra. K Yuhu cuiñú xaan yu tsi ndo. Tan maa Nyoo tsahá tsa cuiñu yu tsi ndo, tyin juvin yu caha̱n tuhun ra Cristo tsihin ndo nda jihna. Tan cuñí yu tsa cuñi ndo tsi intuhun ñi maa ra tumaa cuñí iin ñaha yoco tsi ra tsa cua cuvi yɨɨ ña. Tyin iin ñaha yoco cuñí ña tsi intuhun ñi maa ra tsa cua cuvi yɨɨ ña. 8 k Vaha xaan tun ña cundɨhɨ iñi ndo tyaa soho ndo tsa cua cahan yu tsa tsicá iñi maa yu tsihin ndo. Ña cu̱ndɨhɨ iñi ndo tsihin yu vasu ndi maa tuhun maa yu cuví tsi. ! Tyin ra tsa catyí tyin vaha ra, ña quitá vaha ra nuu Nyoo. Maa tyin ra tsa catyí Nyoo tyin vaha, ra ican cua quita vaha nuu Nyoo.~u Nyooho tsa cuñí nduyaa, ndu̱yaa ndo tsihin tsa javahá Jutu Mañi yo tan ñavin tsihin tsa javahá maa ndo. >u Tan tsicá iñi ndi cuhun ndi cucahan ndi tuhun ra Cristo nu ña tsitó nyɨvɨ tuhun ra. Tyin tacan tan ña cua catyi nyɨvɨ tyin nduyaá ndi tsihin tyiñu javahá inga ra naha.  Nyuhu ña nduyaá ndi tsihin tyiñu javaha̱ inga ca ra naha. Ña catyí ndi tyin tyiñu maa ndi cuví tsi. Maa tyin nyitá iñi ndi tyin cua natsinu vaha ca iñi ndo tsi Nyoo. Tan tatun tsa tsinú vaha ca iñi ndo, tacan tan cua cuvi jacuaha cuaha ca ndi tuhun ra Cristo tsi ndo, maa tyin tandɨhɨ ñi tsaha tsa cua jacuaha ndi tsi ndo maa ñi tsa caahán Nyoo cua cahan ndi. a; Tun tsatyin ña jihna ca maa ndi caha̱n tuhun Nyoo tsihin ndo, ña taahán tsi jahá cuenda ndi tsi ndo. Maa tyin taahán tsi jahá cuenda ndi tsi ndo tyin jihna ca maa ndi tsindaca̱ tuhun ra Cristo nu yucú ndo. :m Nyuhu ña cua nduyaa ndi tsihin tsa ña taahán tsi tsi ndi. Nyoo cuví ra janahá náa tyiñu taahán tsi javahá yo. Tan maa ra jaquitsi̱ tsi ndi ñuu Corinto nu yucú ndo.  Nditsa ña caná iñi ndi jandu inducu ndi tsi ndi tsihin ra nduyaá naha ra. Tyin ra can naha ra juvin ñi maa ra naha catyí tyin vaha ra naha. Tan tsa caahán ra naha tacan, nduve yahvi nyaá caahán ra naha can tyin javahá ra naha cuhva javahá inga nyɨvɨ tan ñavin cuhva cuñí Nyoo. Tan cuñí ra naha tyin vaha tsa jandu inducú ra naha tsi ra naha tsihin inga nyɨvɨ.  Maa tyin nyooho tsa caahán tacan cuñí tsi coto ndo tyin tumaa caahán yu nu carta, tacan cua javaha tucu yu tsa tsaa yu nu yucú ndo. y~k Tyin yɨhɨ́ ndo catyí ndo tyin nu carta tsa jaquitsí yu tsi ndo ñihi xaan caahán yu tsihin ndo. Maa tyin tatun maa yu tsaá nu yucú ndo, nduve yahvi nyaá yu, catyí ndo. Tan catyí tucu ndo tyin nduve yahvi nyaá tuhun caahán yu. y}k Ña cuñí yu tsa catyí ndo tyin jayuhví yu tsi ndo tsihin tsa caahán yu nu carta tsa jaquitsí yu tsi ndo. }|s Ña cahán nuu yu caahán yu tsa tsaha̱ Nyoo ndatu tsi yu tsa quɨhɨ ndaha yu tsi ndo, vasu ndi maa yaha̱ caahán yu juhva tyin tsitó yu tyin tsa vaha tsi maa ndo cuví, tan ña javahá yu can tsa cuenda tsa cuñí yu jatɨvɨ yu tsi ndo. l{Q Nyooho jahá ndo cuenda cuhva iyó nyɨvɨ. Tan ña jahá ndo cuenda nácaa iyó añima ñi. Tatun tsitó vaha ndo tyin cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ndo, taahán tsi coto ndɨhɨ tucu ndo tyin cuenda ra yɨhɨ́ tucu nyuhu. Az{ Quɨvɨ cutuhva tandɨhɨ nyooho tsa iyó Corinto tyaa yahvi vaha ndo tsi ra Cristo, tatun ndoo inga ndo tsa ña cuñi tyaa yahvi tsi ra, tyaá ndi cuhva tsa tatsi tuñi ndi tsi ndo. %yC Tan tacan cuví jaha canaa ndi tsi tandɨhɨ tsa caahán ndasɨ nyɨvɨ sɨquɨ tuhun Nyoo, tan tandɨhɨ tsa ña vaha tsa tyasɨ́ nu tyaa yahvi nyɨvɨ tuhun Nyoo. Tan tsahá ndi tsa cundaca ñaha ra Cristo tandɨhɨ cuhva tsicá iñi ndi tyin tacan tan tyaá yahvi ca ndi tsi ra. $xA Tyin tsa xaan tsa tsatyiñú ndi tsa cañí tahan ndi, ñavin tsa xaan tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví tsi. Tyin maa tunyee iñi maa Nyoo cuví tsi, tyin cuví jaha canaa ndi sɨquɨ tandɨhɨ ca tunyee iñi tsihin tsi tan nda cuanda tunyee iñi tsa iyó tsi tatyi ña vaha. w  Nditsa tyin ra ñuu ñayɨvɨ cuví ndi. Maa tyin ña cañí tahan ndi tumaa cañí tahan nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. !v; Vaha. Maa tyin ja̱ha ndo cuenda tan ña ja̱ñiñi ndo tsi yu tsa cuxaan yu tsi ndo quɨvɨ quitsi yu nu yucú ndo tyin tsitó yu tyin cuñí tsi tsa cuxaan ñihi yu tsi juhva ndo. Tyin yɨhɨ́ ndo catyí ndo tyin javahá yu tumaa javahá ra ña yɨhɨ́ cuenda ra Jesucristo. u  Yuhu ra Pablo tsihin tsa vaha iñi ra Cristo caahán ndaahvi yu tsihin ndo, tyin yɨhɨ́ ndo catyí ndo tyin tun tsahá cuenda yu tsi ndo tsihin carta, ñihi xaan caahán yu tsihin ndo, maa tyin tun nyií yu tsihin ndo, ndaahvi xaan jahá yu tsi yu, catyí ndo. t Tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin tsahá ra tsa vaha xaan tsi yo, tan nda cuanda ña ñihí yo cuhva nacatyí tuhun yo itsi.s Cua ndacan tahvi ñi tsi Nyoo tsa cuenda ndo. Tan cua cuñi xaan ñi tsi ndo tsa cuenda tsa vaha tsa tsahá ndo tsi ñi jahá Nyoo. ry Tan cua jacahnu ñi tsi Nyoo. Tyin tsihin tsa jatyinyeé ndo tsi ñi, nyehé ñi tyin nditsa tsa tyaá yahvi ndo tuhun ra Cristo. Tan juvin ñi cua jacahnu ñi tsi Nyoo tsa cuenda tsa jatyinyeé xaan ndo tsi maa ñi tan tsi tandɨhɨ ca nyɨvɨ. 'qG Tyin tsa jatyinyeé yo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin tsa tsahá yo tsa tsiñí ñuhu tsi ñi, tsahá tucu yo tsa nacuhva ñi tyahvi nyoo tsi Nyoo. bp= Tan coo ca tandɨhɨ nuu tsa cuca tsi ndo, tyin tacan tan cuvi jatyinyee ca ndo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin yo. Tan maa ñi, cua nacuhva ñi tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda xuhun tsa jacuhun ndo tsi ñi. o Nyoo, ra tsahá tsɨtɨ tatsí yo, tsahá tucu ra tandɨhɨ tsa tsatsí yo. Tan cua cuhva tucu ra cuaha ca tsɨtɨ tsa tatsi ndo tan vaha cua cuvaha tsi jaha ra. Tan tsa tacan tsahá ndo cua jatyinyee ca ra tsi ndo javaha ndo tsa vaha tsihin nyɨvɨ. On Tumaa catyí tuhun Nyoo tyehen:Iin ra vaha tsahá ra, tsihin tsa nɨɨ iñi ra, tsa iyó tsi ra tsi nyɨvɨ ndaahvi.Tan tumañi iñi tsa javahá ra, ña tsinaá tsi nuu Nyoo, catyí tsi. $mA Nyoo cuví cuhva ra tandɨhɨ nuu tsa vaha tsi ndo, tyin tacan tan ña cumañi náa cumañi tsi ndo. Tan cuvi jatyinyee tucu maa ndo tsi inga ca nyɨvɨ. klO Tan intuhun intuhun yo cuñí tsi cuhva yo cuhva iyó iñi maa yo. Ñavin uvi caca iñi yo tan cuhva yo o cuhva yo tsa cuenda tyin jañiñí nyɨvɨ tsi yo. Tyin Nyoo cuñí ra tsi nyɨvɨ tsahá tsihin tsa sɨɨ cuñí ñi. -kS Ndu̱cuhun iñi ndo tuhun tsa catyí tyehen: Ra tsa tatsí luxu ñi, luxu ñi tsɨtɨ naquihín ra. Maa tyin ra tsa tatsí cuaha, cuaha tsɨtɨ naquihín ra. sj_ Yacan cuenda tsicá iñi yu tyin vaha ca tsa quitsi jihna ra yañi yo ihya naha ra nu yucú ndo tyin tacan tan jatyinyee ra naha tsi ndo tsa jandu iín ndo xuhun tsa tyihi̱ ndo cuhva tyin cuhva ndo. Tyin tacan tan quɨvɨ quitsi yu tandɨhɨ tsi tan tsa iyó vaha tsi. Tyin tsa cacú iñi maa ndo tan javahá ndo cuhva can, tan ñavin nyuhu jañiñí tsi ndo. i Tyin coto cusana quitsi iin ra Macedonia tsihin yu, tan nyehe ra tyin nduve xuhun jandu ii̱n ndo. Tan tahan yu ticanuu tsa cuenda tsa nduve náa javaha̱ ndo. Tan vihi ca maa ndo. Tyin tsa yaha̱ catyi̱ yu tyin cuñí xaan ndo jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ ndaahvi. Vh% Vasu ndi maa tsitó yu tyin vaha tsicá iñi ndo, maa tyin jaquitsí yu tsi ra yañi yo ihya naha ra nu yucú ndo, tyin jatyinyee ra naha tsi ndo tan janumi ndo jandu iin ndo xuhun, tumaa tsa caahán yu tuhun ndo tyin cuñí ndo javaha ndo tsa vaha. Tyin tacan tan ña cua catyi nyɨvɨ Macedonia tyin ña nditsa yu tsa caahán yu. 9gk Tyin tsitó yu tyin cuñí xaan ndo javaha ndo tsa vaha. Yacan cuenda sɨɨ cuñí yu nacatyí tuhun yu tuhun ndo tsihin nyɨvɨ iyó Macedonia, tyin nyooho tsa iyó ñuu Corinto tsa canyií Acaya, nda cuyava tan quitsaha̱ cuñí ndo jatyinyeé ndo tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tan tsa cuenda yacan cuaha xaan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo Macedonia ndu iín ca iñi ñi tan cuñí ndɨhɨ tucu maa ñi jatyinyeé ñi tsi nyɨvɨ ndaahvi. f + Tan cuenda xuhun tsa jandu iín ndo tsa cuenda nyɨvɨ ndaahvi yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ña ñiñi xaan cuñí tsi cahan yu tuhun can tsihin ndo. ^e5Yacan cuenda ja̱naha ndo tsi ra ihya naha ra nu tuvi tyin nditsa tsa cuñí ndo tsi ra naha. Tyin tacan tan coto tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tyin nditsa tsa caahán yu tyin vaha javahá ndo.d5Tatun yóo tsicá tuhun tuhun ra Tito, ca̱tyi ndo tsihin ñi tyin ra vaha iñi tsi yu cuví ra, tan jahá tyiñu ra tsihin yu, tan jatyinyeé ra tsi ndo tsihin tuhun Nyoo. Tatun tsicá tuhun tucu ñi tuhun inga uvi ca ra yañi yo ihya naha ra, ca̱tyi ndo tyehen tsihin ñi: ―Maa nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo jaquitsi̱ tsi ra naha. Tan vaha xaan jahá tyiñu ra naha tyiñu ra Cristo ―ca̱tyi ndo. 5ccTan juvin ñi jaquitsí tucu ndi inga ra yañi yo tsihin ra Tito naha ra tyin nyehé ndi tyin nɨɨ xaan iñi ra. Tan cuaha ñi tsaha janahá ra tyin cuñí xaan ra tsi Jutu Mañi yo. Tan vityin tsa tsa tsitó ra tuhun ndo, sɨɨ cuñí ra tyin tsitó ra tyin cua javaha ndo tsa vaha nuu Nyoo. sb_Tacan ñi nducú xaan ndi cuhva javahá ndi tyiñu. Tatun cua javaha ndi náa iin tsa cua javaha ndi, javahá ndi can tsihin tsa catsi iyó ndi ityi nuu Jutu Mañi yo tan ñavin ityi nuu Jutu Mañi yo ñi tyin ityi nuu tucu nyɨvɨ. a%Tsihin cuenda xaan javahá ndi tyiñu ihya, tyin tacan tan ña cahan nyɨvɨ tsi ndi tsa cuenda tsa tavá ndi xuhun cuenda nyɨvɨ ndaahvi. l`QTan inga tucu tuhun tyin nacatsi̱ vaha nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsi ra yañi yo ihya tyin cuhun ndɨhɨ ra tsihin ndi cundaca ndi xuhun tsi nyɨvɨ ndaahvi iyó ñuu Jerusalén. Cuñí xaan ndi jacahnú ndi tsi Jutu Mañi yo tsihin tsa javahá ndi tyiñu ihya. Tan tacan tucu cuñi xaan ndi jatyinyee ndi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. /_WJaquitsí ndi tsi iin ra yañi yo iin caa ñi tsihin ra Tito. Vaha xaan tsinú iñi ra tsi Nyoo, tan tacan caahán tucu tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. ^^5Tsa caha̱n yu tsihin ra tyin quitsi ra nu yucú ndo, ndoo̱ ra tyiñu tsa quitsi ra, tyin tuñu cuñí tucu maa ra ñuhú iñi ra tsi ndo. Yacan cuenda vityin vatsí ra nu yucú ndo tsihin tsa iyó iñi maa ra. ]Tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin tsaha̱ ra tsa vaha iyó añima ra Tito tan tsicá iñi ra tuhun ndo tumaa tsicá iñi maa yu tuhun ndo. \Tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Ra tsa cuaha xaan tsa iyó tsi, ña jatɨvɨ ra itsi. Tan ra tsa iyó luxu ñi tsa iyó tsi, ña cumañí tsa cumañi tsi ra”, catyí tsi nu tutu Nyoo. Nu tyaá ra Tito naha ra cuhva cuhun ra naha ñuu Corinto a[;Tyin vityin tsa iyó luxu tsi ndo, taahán tsi jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ ndaahvi tsihin can. Tyin tacan tan inducu ñi coo tandɨhɨ yo. Tan inga tsaha, maa ñi cua jatyinyee tucu tsi maa ndo tun cumañi tsa cumañi tsi ndo. Tyehen taahán tsi jatyinyeé tahan yo tsi yo tsihin tsa iyó tsi yo tyin tacan tan ña nyehe ndi intuhun yo tundoho. +ZO Caahán yu tyehen tsihin ndo, maa tyin ñavin tsa cuenda tsa cuñí yu tsa jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ tan ndoo ndaahvi ndo tan ñi ican coo tsa coo tsi ñi. Yy Tyin tatun iin nyɨvɨ tan cuñi ñi cuhva ñi tandɨhɨ cuhva iyó tsi ñi tan cuhva ñi can tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi, Nyoo cua naquihín cuenda ra tsa cua cuhva ñi tyin Nyoo ña jañiñí ra tsi yo cuhva yo tun nduve náa iyó tsi yo. Yuhu cuñí yu tsa vaha tsa cuenda ndo, yacan cuenda cua cahan yu tsihin ndo tsa tsicá iñi yu tsa cuenda tuhun ihya. Nyooho cuví nyɨvɨ tsa quitsaha̱ jandu iín jihna xuhun cuyava. Ñavin nyɨvɨ tava̱ tyiñu tsi ndo javaha ndo tacan. Javahá ndo tacan tyin tacan tsicá iñi maa ndo. V Tyin tsa tsitó maa ndo nácaa tsa vaha iñi Jutu Mañi yo Jesucristo tsihin yo. Maa ra cuca xaan ra, maa tyin quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan jandundaahvi̱ ra tsi ra tsa cuenda tsa cuñí ra tsi yo tyin tacan tan cuví janducuca ra tsi yo. JU Ña jañiñí yu tsi ndo tsa javaha ndo tsa caahán yu. Caahán yu tyehen tsihin ndo tsa cuenda tsa cuñí yu tsa nyehe ndo tsa vaha javahá nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo Macedonia. Tyin tacan tan javaha ndɨhɨ ndo tsa vaha tumaa javahá maa ñi. Tan tsihin yacan cua janaha ndo tyin nditsa tsa vaha xaan iñi ndo. QTTyin nyooho vaha xaan javahá ndo tandɨhɨ tyiñu. Tsinú xaan iñi ndo tsi Nyoo. Vaha xaan caahán ndo tuhun ra. Vaha cutuñí iñi ndo. Tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo javahá ndo tyiñu ra. Tan cuñí xaan ndo tsi ndi. Tan juvin ñi tacan taahán tucu tsi jatyinyeé ndo tsi nyɨvɨ ndaahvi, tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo. SSTsa nyehe̱ yu tyin tacan javahá nyɨvɨ Macedonia, tacan tan catyí yu tsihin ra Tito tyin na quitsi ra nu yucú ndo tan janumi ra tsi ndo jacatsi tahan ndo xuhun tsa quitsaha̱ tavá ndo jaha̱ ra. RCuaha ca javaha̱ ñi tan ñavin ca tsa tsica̱ iñi maa ndi. Tyin tsa jihna ñi, nacuhva̱ cuenda ñi tsi ñi tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi. Tacan tan nacuhva̱ cuenda tucu ñi tsi ñi tsi nyuhu tsa quɨhɨ ndaha ndi tsi ñi tumaa cuñí maa Nyoo. Q%Caahán ndaahvi xaan ñi tsihin ndi na cuhva ndi ndatu tsa jatyinyee ndɨhɨ ñi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa iyó ñuu Jerusalén. PTan cuví yu tsandaa tyin nyehé yu tyin tsaha̱ ñi cuaha tsa iyó tsi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi ñi tan nda cuanda yaha ca tsahá ñi. 3O_Vasu ndi maa cuaha xaan tundoho nyehé ñi, maa tyin sɨɨ cuñí ñi tsihin Nyoo. Ndaahvi xaan ñi, maa tyin cuaha tsa iyó tsi ñi tsahá ñi, tumaa tsatyin cuca ñi. %N EVityin yañi, cuñí ndi nacatyi tuhun ndi tsihin ndo nácaa jatyinyeé xaan Nyoo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra, ñi iyó ñuu tsa cayucú Macedonia ihya. [M/Tan sɨɨ xaan cuñí yu tyin tsitó yu tyin tacan ñi javahá ndo tsa vaha.LCuñí xaan ra tsi ndo tsa nducuhún iñi ra tyin javaha̱ ndo tandɨhɨ cuii maa tsa caha̱n ra tsihin ndo. Tan tsa tsaa̱ ra nu yucú ndo, ndaahvi jaha̱ ndo tsi ndo nuu ra. Tan vaha xaan caha̱n ndo tsihin ra. Tan vaha xaan tyaa̱ yahvi ndo tsi ra. 4KaCatyi̱ yu tsihin ra Tito tsa ndi cumañi ca quitsi ra nu yucú ndo tyin cua tyaa soho vaha ndo tuhun tsa jaquitsi̱ yu tsihin ra. Tan vityin sɨɨ cuñí yu tyin cundaa̱ tsa caha̱n yu tsihin ra. Tyin maa ñi maa tsa nditsa tuhvá yu caahán. Tan tacan tucu ndunditsa̱ tsa caha̱n yu tsihin ra. J! Yacan cuenda nduvaha̱ cuñí añima ndi. Tan sɨɨ xaan cuñí ndi tyin tsitó ndi tyin cuñí ndo tsi ndi. Tsa nyehe̱ ndi tyin sɨɨ xaan cuñí ra Tito, ndusɨɨ̱ ca iñi ndi tyin tsaha̱ xaan ndo tunyee iñi tsi ra. Tan vaha xaan naquihi̱n cuenda ndo tsi ra. bI= Yacan cuenda quɨvɨ jaquitsi̱ yu carta can tsi ndo ña jaquitsi̱ yu itsi tsa cuenda tsa tsicá xaan iñi yu cuenda ra tsa javaha̱ cuatyi can. Tan ndi ñavin tsa cuenda ra tsa taha̱n ticanuu can. Maa tyin tsa cuenda maa ndo, tyin cuñi̱ yu tsa coto ndo nácaa ñuhú iñi ndo tsi ndi nuu Nyoo tan nácaa cuñí ndo jatyinyeé ndo tsi ndi. H Nyooho cunyee̱ iñi ndo nyehe̱ ndo tucuiihya iñi tumaa cuhva taahán iñi maa Nyoo. Tan vityin, nye̱he ndo tyin cuaha xaan tsa vaha ñihí ndo tsa cuenda tucuiihya iñi can. Jandaa̱ vaha ndo cuatyi ra can. Cuxaa̱n ndo tsi ra. Tan nayuhvi̱ tucu ndo tsi Nyoo. Tsaha̱ cuenda vaha ndo nácaa cuahán tyiñu can. Yaha can tan nda cuanda cuñi̱ ndo nyehe ndo tsi yu. Tan tatsi̱ tuñi ndo tsi ra can. Tan tsa cuenda tsa javaha̱ ndo tumaa cuñí maa Nyoo, cuñí tsi catyí tyin nduve cuatyi ndo tsa cuenda yacan. ;Go Tyin tun cunyee iñi yo nyehe yo tucuiihya iñi cuhva cuñí maa Nyoo, cua nasama cuhva iyó yo tacan tan cua cacu yo. Yacan cuenda na sɨɨ cuñi yo tun nyehé yo tucuiihya iñi cuhva cuñí maa Nyoo. Tyin tucuiihya iñi tsa iyó tsi nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo maa ñi anyaya ñihí ñi tsihin can. @Fy Tan vityin sɨɨ xaan cuñí yu. Ñavin tsa cuenda tsa tsicoo̱ ndo tucuiihya iñi, tsa cuenda tsa ndu uvi̱ iñi ndo cuatyi ndo jaha̱ tucuiihya iñi can. Tan cunyee̱ xaan iñi ndo nyehe̱ ndo tucuiihya iñi cuhva taahán maa iñi Nyoo. Yacan cuenda vaha javaha̱ ndi tsa tsaha̱ ndi tucuiihya iñi tsi ndo. ?EwQuɨvɨ can tsica̱ xaan iñi yu tyin tsaha̱ yu tucuiihya iñi tsi ndo tsihin carta tsa jaquitsi̱ yu tsi ndo. Tan ndu uvi̱ iñi yu tsa jaquitsi̱ yu carta can tsi ndo. Maa tyin juhva ñi quɨvɨ nducuiihya̱ iñi ndo. Tan vityin ña tsicá ca iñi yu tsa cuenda tucuiihya iñi tsa tsaha̱ yu tsi ndo. gDGTan ñavin tsa cuenda tsa tsaa̱ ñi ra, maa tyin sɨɨ cuñí tucu ndi tsa cuenda tsa jandu ii̱n xaan ndo iñi ra. Nacatyi̱ tuhun ra tsihin ndi tyin cuñí xaan ndo nyehe ndo tsi ndi. Tan catyí tucu ra tyin tsacú xaan ndo tsa cuenda tsa cuiihya cuñí ndo. Tan ñuhú xaan iñi ndo tsi yu. Tsa tsito̱ yu yacan, sɨɨ xaan ca cuñí yu cuvi̱. C5Maa tyin Nyoo, tacan ñi maa jandu iín ra iñi yo tun cuiihya cuñi yo. Tan jandu ii̱n xaan ra iñi ndi quɨvɨ tsaa̱ ra Tito nu yucú ndi ihya. B/Nda quɨvɨ tsaa̱ ndi Macedonia ihya, tan ñaha ca maa quitatu̱ ndi. Tyin cuaha xaan tɨsɨhɨ tan tundoho nyehé ndi tandɨhɨ ñi ityi cuahán ndi. Cañi̱ tahan nyɨvɨ tsihin ndi. Tan tsicá xaan iñi ndi tyin ña tsitó ndi tun cua quita vaha tyiñu jahá ndi. UA#Tsitó vaha yu tyin cua javaha ndo tsa vaha, yacan cuenda sɨɨ xaan cuñí yu nyehé yu tsi ndo. Vasu ndi maa nyehé xaan ndi tundoho, maa tyin ndu iin ca iñi añima ndi. Tan sɨɨ xaan ca cuñí ndi. 5@cTsa caahán yu tyehen tsihin ndo ñavin tsa caahán yu tsi ndo cuví. Tyin tsa yaha catyi̱ yu tsihin ndo nda nu quitsi̱ ca tsi, tyin nditsa tsa cuñí yu tsi ndo. Tyin iin caa ñi iyó yo tsihin Nyoo. Tatun iyó yo, iin ñi cuví yo tsihin ra; o tatun cúu yo, iin ñi cua cuvi tucu yo tsihin ra. o?WYañi, caahán ndaahvi yu tsihin ndo, vaha cu̱ñi ndo nyehe ndo tsi ndi tyin nduve maa náa javaha̱ ndi tsi ndi intuhun ndo. Tan ndi ña jatɨvɨ̱ ndi tsi ndi intuhun ndo. Tan ña jandavi̱ ñaha ndi tsi ndi intuhun ndo. F> Yañi, yacan cuví tsa tsahá Nyoo tsi yo, yacan cuenda cuñí tsi nducu yo cuhva nduvaha vaha ca yo. Tan ña javaha ca yo tsa caquiñi tan ña caca ca iñi yo tsa ña vaha. Cu̱ɨtɨ coo yo tyin tyaá yahvi yo tsi Nyoo. Nu nacatyí tuhun ra Pablo nácaa nasama̱ cuhva iyó nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Corinto {=oTan cuvi yu jutu ndo.Tan cuvi ndo sehe yu,
catyí Jutu Mañi yo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi.F<Yacan cuenda catyí ra:Qu̱ita ndo mahñu nyɨvɨ ña tsinú iñi tsi yu.Ña cu̱tahan ndo tsihin ñi.Ña ja̱vaha ndo tsa ña vaha.Tacan tan naquihin yu tsi ndo. S;Tyin ndi vehe Nyoo tan ña cuví nacatsi tahan tsi tsihin tsitoho. Yacan ndi ña ja̱cahnu ndo tsitoho tyin vehe Nyoo nyito cuví yo, tumaa catyi̱ maa ra tuhun yo taha̱n tsanaha:Cua coo yu añima ñi, tan cua cuhun yu tsihin ñi nu cuhun ñi.Maa yu cua cuvi Nyoo ñi,
tan maa ñi cua cuvi nyɨvɨ yu, catyi̱ ra. l:QTyin ra Cristo ña ndu iín ra tsihin nu ña vaha. Tan tacan tucu yoo tsa tsinú iñi tsi ra, ña cuví ndu iin yo tsihin nyɨvɨ ña tsinú iñi tsi ra. Tyin tun ndu iin yo tsihin ñi ña cua nacatsi tahan coo yo tsihin ñi. v9eÑa ndu̱ iin ndo tsihin nyɨvɨ ña tsinú iñi tsi Nyoo tyin ña nacatsí tahan añima ndo tsihin añima ñi. Tyin tsa vaha ña cuví ndu iin tsi tsihin tsa ña vaha. Tan ndi tsa nditsin tan ña cuví ndu iin tsi tsihin tsa naa. )8K Caahán ndaahvi yu tsihin ndo tumaa caahán ndaahvi iin ra tsihin sehe ra; nu̱ña ndo añima ndo, tumaa tsa javaha̱ maa yu tsihin ndo. Tan ña ndasɨ ca cuñi ndo nyehe ndo tsi ndi, tyin maa ndi ña ndasɨ cuñí ndi nyehé ndi tsi ndo. Vehe Nyoo nyito cuví yo tyin iyó ra añima yo h7I Nyuhu, ña ndasɨ cuñi ndi nyehe ndi tsi ndo. Maa ndo cuví ndo ndasɨ cuñí nyehe tsi ndi. 6 Nyooho nyɨvɨ ñuu Corinto; caahán catsi ndi tsihin ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndi tyin nditsa tsa cuñí xaan ndi tsi ndo. 5 Vasu ndi maa cuiihya cuñí ndi iyó tsaha, maa tyin ña tsindɨhɨ́ tsa sɨɨ cuñí ndi. Iyó tsaha ndaahvi ndi, maa tyin cuaha nyɨvɨ janducucá ndi tsihin tuhun Nyoo. Vasu nduve náa iyó tsi ndi, maa tyin tandɨhɨ maa tsa iyó tan tsii maa ndi cuví. 4 Iyó tsaha jahá ñi tyin ña nacotó ñi tsi ndi, tan yɨhɨ tsaha jacahnú tucu ñi tsi ndi. Iyó quɨvɨ tsa yatyin ña cúu ndi, maa tyin ña tsiihí ndi tan ndi iyó ca ndi. Iyó quɨvɨ tatsí tuñi nyɨvɨ tsi ndi, maa tyin ña tsahñí tucu ñi tsi ndi. E3Yɨhɨ quɨvɨ vaha cuñí nyɨvɨ nyehé ñi tsi ndi, tan iyó tucu quɨvɨ ndasɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi ndi. Iyó tsaha vaha caahán ñi tuhun ndi, inga tucu tsaha caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ ndi. Yɨhɨ tsaha catyí ñi tyin cuendu caahán ndi tan inga tucu tsaha catyí ñi tyin tsa nditsa caahán ndi. K2Caahán ndi maa ñi maa tuhun Nyoo tsa nditsa. Iyó tunyee iñi ra tsihin ndi. Tan tsatyiñú ndi tandɨhɨ tsa vaha tsa tsahá ra tsi ndi, tyin tacan tan cuví jaha canaa ndi tsi nu ña vaha. 71gJanahá tucu ndi tyin nditsa tsa musu Nyoo cuví ndi tsihin tsa catsi iyó ndi, tsihin tsa tsitó ndi tsa nditsa tan tsihin tsa cunyeé xaan iñi ndi nyehé ndi tandɨhɨ maa nuu tundoho tan ña tsiihí ndi tɨsɨhɨ. Vaha iñi ndi, tan cuñí xaan ndi tsi nyɨvɨ tyin iyó Tatyi Ii Nyoo añima ndi. V0%Vasu ndi maa cañí nyɨvɨ tsi ndi, tyihí ñi tsi ndi vehe caa, tsacú nducu ñi tsi ndi, maa tyin cunyeé xaan iñi ndi. Tan ñihi xaan jahá tyiñu ndi nda cuanda tsicoó nyito ndi, tan tsisocó ndi. +/OTan cuñí ndi tsa nyehé ñi tyin nditsa tsa musu Nyoo cuví ndi. Yacan cuenda cunyeé iñi ndi náa ndɨhɨ tsa taahán ndi, náa tundoho, tan náa tɨsɨhɨ. .Nducú xaan ndi cuhva tsa ña javaha ndi náa javaha ndi tyin tacan tan ña cahan nyaa nyɨvɨ tyiñu Nyoo tsa javahá ndi. - Tyin catyí Nyoo nu tutu ra tyehen:Quɨvɨ taha̱n tsi tsa jacacu yu tsi un, tsiñi̱ yu tsa caha̱n un
tan jatyinyee̱ yu tsi un, catyí Nyoo. Ja̱ha ndo cuenda tyin vityin cuví quɨvɨ taahán tsi. Tan vityin cuví quɨvɨ jacacú Nyoo tsi yo. 9, mYañi, iin caa ñi jahá tyiñu yo tyiñu Nyoo. Yacan cuenda caahán ndaahvi xaan ndi tsihin ndo tyin cu̱atyiñu ndo tandɨhɨ tsa vaha tsa tsahá ra tsi intuhun intuhun ndo. +Ra Cristo ña javaha̱ ra ndi intuhun cuatyi. Maa tyin Nyoo jaquitsi̱ ra tsi ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya; quitsi̱ cúu ra tsa cuenda tandɨhɨ cuatyi yo. Tyin tacan tan cuví jacacu ra tsi yo, tan tsa cuenda ra Cristo, nduvaha̱ yo jahá tsa vaha Nyoo.V*%Yacan cuenda cuví ndi ra tava̱ tyiñu ra Cristo. Tan caahán ndaahvi Nyoo tsihin ndo tsihin yuhu ndi. Yacan cuenda caahán ndahvi ndi tsihin ndo tsihin sɨvɨ ra Cristo, na nduvaha coo ndo tsihin Nyoo. c)?Tyin maa ra tsa yaha̱ nduvaha̱ iyó ra tsihin ñi tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo tsa cuenda cuatyi ñi. Nyoo jahá ra tyin nduve ca cuatyi ñi nuu ra. Tan tava̱ tyiñu ra tsi yo tsa jacoto yo tuhun ihya tsi ñi. n(UMaa Nyoo javaha̱ tandɨhɨ yacan tyin vityin iyó vaha yo tsihin ra jaha̱ ra tsa cuenda ra Cristo Jesús. Tsaha̱ cuenda ra tsi yo tyin cuñí tsi jacoto yo tsi nyɨvɨ nácaa javaha ñi tan cuví coo vaha ñi tsihin ra. '!Tyin quɨvɨ nacuhva̱ cuenda yo tsi yo tsi ra Cristo, jandutsaa̱ ra añima yo. Tan nanduvi̱ yo nyɨvɨ tsaa jaha̱ ra. Tan tandɨhɨ tuhun tsa tsica̱ iñi yo nu quitsi̱ ca tsi, ña tsicá ca iñi yo can vityin ihya tyin tsaha̱ ra tsa tsiñi tuñi tsaa tsi yo. &1Vityin tan ityi nuu, ña caca ca iñi yo nyehe yo cuhva iyó nyɨvɨ tumaa tsicá iñi nyɨvɨ ña tsitó tsi Nyoo. Tsicoo̱ quɨvɨ tacan tsica̱ iñi yo nyehe̱ yo tsi ra Cristo cuñi̱ yo tyin ra ñuhu ñayɨvɨ ñi cuví ra. Maa tyin vityin ña tsicá ca iñi yo tacan. :%mRa Cristo tsihi̱ ra tsa cuenda tandɨhɨ yo tyin tacan tan coo yo cuhva cuñí maa ra tan ñavin cuhva cuñí maa yo tyin tsihi̱ ra tan nandoto̱ ra tsa cuenda tandɨhɨ yo. n$UTan tsitó ndi tyin intuhun ñi ra Cristo tsihi̱ tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu ñayɨvɨ. Tacan tan tsihi̱ tandɨhɨ yo. [Tsa tsihi̱ yo cuñí tsi catyi tyin nacoó yo tsa javahá yo cuhva cuñí maa yo.] Tan tsa tyehen tsitó yo tsa tsihi̱ ra Cristo tsa cuenda tsa cuñí xaan ra tsi yo, jañiñí tsi tsi yo tsa cahan yo tuhun ra tsihin nyɨvɨ. _#7 Tatun caahán ndi tuhun Nyoo, catyí juhva nyɨvɨ tyin jiñi ndi sana. Nditsa, sana iñi ndi maa tyin tsa cuenda Nyoo, tyin tuhun maa ra caahán ndi. Tan tatun vaha cuñí ndi, tsa cuenda nyooho vaha cuñí ndi. r"] Caahán ndi tyehen, maa tyin ñavin tsa cuñí ndi nduyaa ndi tyin caahán ndi tsa cuenda tsa cuñí ndi tsa nducuhun iñi ndo tyin caahán ndi tsa nditsa, tan cusɨɨ ca iñi ndo tan ñihi ndo cuhva cahan ndo tsihin inga ca ra tsa nduyaá naha ra. Catyí ra naha tyin vaha iyó ra naha tsihin Nyoo, maa tyin tsitsi añima ra naha maa ñi tsa ña nditsa iyó. %!C Tsitó ndi tyin Jutu Mañi yo cua tatsi tuñi ra tsi ndi tatun ña cua javaha ndi tsa caahán ra. Yacan cuenda nducú ndi cuhva cahan ndi tsihin nyɨvɨ na nacuhva cuenda ñi tsi ñi tsi Nyoo. Tan Nyoo tsitó vaha ra tyin tacan javahá ndi, tan cuñí ndi tsa coto tucu nyooho. > u Tyin tandɨhɨ yo tan cua cuhun yo nu nyaá ra Cristo nu cua jacutuñi ra tsi yo. Tan cua nacuhva cuenda intuhun intuhun yo nácaa tsa vaha a tsa ña vaha tsa javaha̱ yo quɨvɨ tsicoo̱ yo tsitsi cuñu ñuhu yo cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Nu tsahá cuenda ra Pablo nácaa cuví coo vaha yo tsihin Nyoo nU Yacan cuenda tsitsi tsa ndi iyó ndi tsihin cuñu ñuhu ihya, jañihí ca ndi nducú ndi cuhva javahá ndi tsa taahán iñi Jutu Mañi yo tan tacan ñi maa vasu nduve ca ndi tyin tsa cuahán ndi tsihin Jutu Mañi yo nda gloria. ~uNyitá iñi ndi tsi ra tan cuñí ndi quita ndi tsitsi cuñu ñuhu ihya tan cuhun ndi coo ndi tsihin Jutu Mañi yo. }sVasu ndi maa ña cuví nyehe yo tsi ra, maa tyin iyó yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsihin tsa tsinú iñi yo tsi ra. QYacan cuenda nyitá iñi ndi tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndi tsa nducuhún iñi ndi tyin tsitsi tsa iyó yo tsitsi cuñu ñuhu yo, ña iyó yatyin yo nu iyó Jutu Mañi yo nda gloria. GTan Nyoo tyaa̱ ra cuhva tyin tacan cua javaha ra tsihin yo. Tan tsahá jihna ñi ra Tatyi Ii ra tsi yo tyin tacan tan cuita iñi yo tyin cua cuhva ra tandɨhɨ ca tsa cua cuhva ra tsi yo. Tsitsi tsa iyó yo tsitsi cuñu ñuhu yo tsa cuví tumaa vehe, ndaahvi cuñí yo. Maa tyin ña ndaahvi cuñí yo tsa cuenda tsa cuñí yo quita añima yo tsitsi cuñu ñuhu yo tan cutandɨɨ tsi. Ndaahvi cuñí yo tsa cuenda tsa cuñí yo coo añima yo tsitsi tsa ña cua cundɨhɨ maa, tyin tacan tan coo cuii yo. Tan cua cundɨhɨ tsa tañi ñi tsicoo̱ jaha tsa ña cua cundɨhɨ maa. Cuhun añima yo tsitsi tsa tsahá Nyoo. Tan cua cunditsi yo itsi tumaa nditsí yo jahma tyin tacan tan ña cua cutandɨɨ añima yo. *MNditsa tyin tsitsi tsa ndi iyó yo tsitsi cuñu ñuhu yo, caahán yuhu yo tyin tsa cuñí yo cuhun yo coo yo tsitsi cuñu ñuhu vaha tsa cua cuhva Nyoo tsi yo. C Tsitó yo tyin quɨvɨ cúu yo, cua tyahyu cuñu ñuhu yo. Tyin cuví tsi tumaa iin vehe tsa tañi ñi tsicoó. Maa tyin Nyoo cumí vaha ra inga cuñu ñuhu tsa ña cua cundɨhɨ maa tsa cuenda intuhun intuhun yo. Tan ican cua cuyucu añima yo. Iyó can nda gloria tan ñavin ra ñuhu ñayɨvɨ ihya javaha̱ can. r]Yacan cuenda ña tyaá iñi ndi tsa cuví nyehe yo. Tyin nyitá iñi ndi tsa ña cuví nyehé yo. Tyin tsa cuví nyehé yo juhva cuii ñi tyembu tsicoó can. Maa tyin tsa ña cuví nyehé yo, ña cua cundɨhɨ maa tsa iyó tsi.Tundoho tsa nyehé ndi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tsa yahá ñi maa cuví tsi. Tan tsahá tsi tsa coo cuii ndi tsihin Nyoo nda gloria. /WYacan cuenda ña ndu uví maa iñi ndi, vasu ndi maa cuahán ndutsahnú cuñu ñuhu ndi, tyin ñayɨvɨ tsaa tsa iyó ndi ndutsaá tsi tan iin tan iin quɨvɨ. ]3Tandɨhɨ tuhun ihya cuví tsa cuenda tsa vaha tsi nyooho tan tsa vaha tsi cuaha ca nyɨvɨ. Tyin tun cuaha ndo naquihin tsa vaha Nyoo, cuaha xaan ndo cua nacuhva tyahvi nyoo tsi ra, tan cua jacahnu ndo tsi ra. I Tyin tsitó ndi tyin Nyoo, ra janandoto̱ tsi Jutu Mañi yo Jesucristo, cua janandoto ndɨhɨ ra tsi ndi. Tan cua ndu iin ndo tsihin ndi, tsahan cua cundaca ra tsi yo iin caa ñi nda gloria. ~u Tsinú iñi ndi tsi Nyoo tumaa tsinu̱ iñi ra David tsi ra. Tumaa catyi̱ ra nu libru Salmos: “Tsinú iñi yu tsi Nyoo, yacan cuenda caahán yu tuhun ra”. Tacan tucu nyuhu; tsinú iñi ndi tsi Nyoo, yacan cuenda caahán ndi tuhun ra. ^5 Yacan cuenda nyuhu tandɨhɨ ñi tsaha nyicún tuhun tsiihí tsi ndi tyin caahán ndi tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ. Maa tyin nyooho, iyó ndo ñayɨvɨ ra Cristo tsa cuenda tuhun ra tsa caha̱n ndi tsihin ndo.   Tsitsi tsa ndi iyó ndi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tandɨhɨ ñi quɨvɨ tan ndatú ndi tuhun tsiihí tyin tandɨhɨ ñi quɨvɨ tan nducú nyɨvɨ cahñi ñi tsi ndi tsa cuenda ra Cristo. Tan tsihin tsa taahán ndi janahá tyin iyó ñayɨvɨ ra añima ndi. .U Tandɨhɨ ñi nu cuahán ndi tan nyicún tuhun tsiihí tsi ndi tsa cuenda tsa caahán ndi tuhun ra Jesús. Tyin tacan tan nyehe nyɨvɨ tyin iyó ndi ñayɨvɨ ra. 7 g Vasu ndi maa nyaá ndaha nyɨvɨ tsi ndi, maa tyin ña nacoo ihñi Nyoo tsi ndi, tacan ñi iyó maa ra tsihin ndi. Nduvá ihñi ndi jahá nyɨvɨ, maa tyin ña tsiihí ndi. i KYacan cuenda vasu ndi maa nyehé xaan ndi tundoho tandɨhɨ ñi nu cuahán ndi, ña ndu uví iñi ndi. Yɨhɨ́ tsaha ña tsitó ndi nácaa quita ndi nu tundoho nyehé ndi, maa tyin nyitá iñi ndi tyin cua quita vaha ndi. * MTsa cuca Nyoo, tsa cuví tunyee iñi cahnu ra, yɨhɨ́ tsi tsitsi cuñu ñuhu yo tan nasamá tsi cuhva iyó yo tyin cuví yo tumaa quɨsɨ ñuhu tan naquihín yo itsi. Juvin tsi janahá tsi nyɨvɨ tyin maa Nyoo tsahá tunyee iñi ra tsi yo tan ñavin tunyee iñi maa yo cuví tsi. / WNyoo catyi̱ tyin ndunditsin nu naa quɨvɨ tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ. Tan juvin ñi ra jandunditsín tsitsi añima yo tsihin ñuhu̱ ra tyin tacan tan tsihin tsa nditsin can cuví coto yo tsa cahnu cuví ra tsa nduxiñú nuu ra Cristo. Iyó yo ñayɨvɨ tsaa tsihin tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo < qÑavin tuhun maa ndi caahán ndi. Tyin tuhun ra Jesucristo caahán ndi tsihin nyɨvɨ tyin juvin ra cuví Jutu Mañi yo. Tan nyuhu musu ñi ndo cuví ndi tyin cuñí ndi tsi ra. $ANu ña vaha, nu ndacá ñaha tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, juvin nu tyasɨ́ tsa tsiñi tuñi iñi ñi, tyin tacan tan ña tsinu iñi ñi tsi Nyoo, tan ña nyehe ñi tsa nditsin ra, tan ña cutuñi iñi ñi nácaa jacacú ra Cristo tsi yo, ra iin ñi cuví tsihin Nyoo. A~A}}|{zyhxxw+veutssrOqpo\ndll jih.gffevdccb`_^]x][YXW UT8S@RnQPO$MPKKIHGLFFOEDaC[A@@9?>==:Tacan cua naa tandɨhɨ tsa iyó. Yacan cuenda cuñí tsi cuɨtɨ coo yo tumaa iyó maa Nyoo. U # Maa tyin quɨvɨ cua quitsi Jutu Mañi yo, yoñi maa cua coto tyin cua quitsi ra quɨvɨ tsa ña ndatú yo tsi ra. Cua quitsi ra tumaa iin ñasuhu. Tan ñihi cunahma tan cua naa andɨvɨ. Tan cua janaa ñuhu̱ tandɨhɨ tsa iyó ityi sɨquɨ. Tan ñuhu ñayɨvɨ cua cayu tsi tsihin ñuhu̱ tsihin tandɨhɨ tsa iyó nuu tsi. x i Vasɨquɨ yɨhɨ́ ndo tsicá iñi ndo tyin maa Jutu Mañi yo ña cuñí naha quitsi. ñaha ca quitsi ra tyin ndatú jihna ra nda ndu uvi̱ iñi tandɨhɨ nyɨvɨ tan nasama ñi cuhva iyó ñi tyin ña cuñí ra tsa cunaa ndi intuhun yo. Y +Maa tyin nyooho yañi yu tsa cuñí xaan yu, ña na̱a iñi ndo tyin tsa cuenda Jutu Mañi yo tsa iin quɨvɨ cuví tsi tumaa mil cuiya, tan tsa mil cuiya cuví tsi tumaa tsa iin quɨvɨ tsa cuenda ra. _7Maa tyin andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ tsa iyó vityin ndatú tsi tsa cayu tsi tumaa catyi̱ maa Nyoo. Cua cayu andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ tsihin ñuhu̱ quɨvɨ cua cutuñi nyɨvɨ tan cua naa nyɨvɨ caquiñi. wTsa yaha̱ javaha̱ Nyoo ñuhu ñayɨvɨ juvin ñi maa tsihin ndutya naa̱ ñuhu ñayɨvɨ quɨvɨ cuu̱n savi xaan. GTyin maa ñi ña cuñí ñi coto ñi tyin nda tyembu tsahnu caha̱n Nyoo tan javaha̱ ra andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ. Quita̱ ñuhu ñayɨvɨ tsitsi ndutya, tan tsihin ndutya tsinu̱ tsi.  Tan cua catyi ñi: “¿Náa ra Jesucristo tsa catyi̱ tyin cua quitsi ra inga tsaha? ¿Numaa nyií ra? Tyin nda quɨvɨ tsa tsihi̱ tsii tsaahnu yo tan nda cuanda tsa tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ tan nda vityin caá ñi maa tahan ñi caá”, cua catyi ñi. *MCo̱to jihna ndo tyin nu cua ndɨhɨ quɨvɨ cua quitsi nyɨvɨ cua vacu nducu tuhun Jutu Mañi yo. Tan cua coo ñi cuhva ña vaha cuñí cuñu ñuhu ñi. Z-Ndu̱cuhun iñi ndo tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tan ndu̱cuhun tucu iñi ndo tsa jacuaha̱ ndi tsi ndo. Tyin cuví ndi ra tava̱ tyiñu Jutu Mañi yo Jesucristo, ra jacacú tsi yo. Y -Yañi, cuñí xaan yu tsi ndo. Carta ihya cuví carta tsinu uvi tsa jaquitsí yu tsi ndo. Tan nu nduvi taahan carta ihya tsahá cuenda yu tsi ndo na caca vaha iñi ndo tan ña naa iñi ndo tsa cutuhva̱ ndo. Maa tyin cundaa̱ tsa tuhvá nyɨvɨ caahán: “Ina tsatsí nyico tɨ tsa ndutsa̱n tɨ. Tan quɨnɨ tucu, tun tsa yaha tsityí tɨ, quɨhvɨ́ nyico tɨ nu xahan nyahyu.” Tacan cuví ñi can tyin javahá nyico ñi tsa javaha̱ ñi nda jihna.+Vaha ca tun tsatyin ña nacoto̱ ñi ityi vaha, tan ñavin ca tsa nacoo ihñi ñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi ñi tsa tsa yaha̱ nacoto̱ ñi tsi ra. mSTyin nyɨvɨ tsa nacoto̱ tsi Jutu Mañi yo Jesucristo, ra jacacú tsi yo, tsa yaha̱ nacoo̱ ñi tsa caquiñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya maa tyin tatun javaha nyico ñi tsa caquiñi, cahnu ca cuatyi ñi cua coo nu Nyoo. b~=Catyí ra naha tsihin ñi tyin cua coo nuña ñi. Maa tyin juvin ñi maa ra naha tsahá tsa cundaca ñaha tsa caquiñi tsi ra naha. Tyin tatun tsahá yo tsa cundaca ñaha tsa cundaca ñaha tsi yo, musu can cuví yo. -}SYaa xaan caahán ra naha. Maa tyin tandɨhɨ tsa caahán ra naha nduve yahvi nyaá can. Tan tsihin tandɨhɨ tsa ña vaha tsa javahá ra tan tsihin tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu ra naha jandaví ñaha ra naha tsi nyɨvɨ tsa tsa yaha̱ quita̱ mahñu nyɨvɨ tsa javahá tsa caquiñi. | Tan tacan tucu maa ra can naha ra. Cuví ra naha tumaa iin soco ityi nu nduve ndutya yɨhɨ́. Tan cuví tucu ra naha tumaa vico tsa tindahá tatyi ñihi. Maa tyin tsa nyaá tsa cua cuhun ra naha nu naa xaan tan ican cuví nu cua ndoo cuii ra naha. ${ATacan tan nacaha̱n burru jana ra tsihin ra, tumaa caahán nyɨvɨ, tan tsa nacaha̱n tɨ ña tsaha̱ tɨ cuhun ra javaha ra tsa ña vaha tsicá iñi ra. uzcNacoo̱ ra can naha ra ityi vaha tan naquihi̱n ra naha ityi tsa cuahán nu cua cunaa ra naha tyin javahá ra naha tumaa javaha̱ ra Balaam, sehe ra Beor. Tyin ra Balaam cuñí ra jaha canaa ra xuhun tsihin tsa ña vaha tsa javaha ra. 9ykTandɨhɨ ñaha tsa nyehé ra naha, cuñí ra naha coo ra naha tsihin ñi. ña quitatú ra naha tsa javahá ra naha tsa caquiñi. Jandaví ñaha ra naha tsi nyɨvɨ tsa ña ñihi nyaá tsihin Nyoo. Yatyi xaan nducú ra naha maa ñi maa tsa cuenda maa ra naha. Maa tyin nyaá tsa cua cunaa ra naha. Ux# Cua nyehe ra naha tundoho tsa cuenda tsa janyehé ra naha tundoho tsi inga nyɨvɨ. Sɨɨ xaan cuñí ra naha tsihin tsa caquiñi javahá ra naha nu tuvi. Tsahá ra naha ticanuu nu yucú ndo nu iyó vico tatun cutahán ra naha tsihin ndo. Nyaá xaan ra naha tusɨɨ iñi. Maa tyin juvin ñi tsi maa ra naha jandaví ñaha ra naha. w Maa tyin ra vatya can naha ra cuví ra naha tumaa quɨtɨ tsa ña cutuñí iñi tan javahá tɨ naha tɨ tsa cuñí maa tɨ naha tɨ. Tyin quɨtɨ, ¿náa cuenda iyó tɨ? Iyó tɨ tyin tɨɨn yo tsi tɨ, tan cahñi yo tsi tɨ. Tacan ra can naha ra: Caahán ra naha ndavaha ñi sɨquɨ tsa ña cutuñí iñi ra naha, tan cua cúu ra naha tumaa tsiihí quɨtɨ can naha tɨ. >vu Tan ángel, vasu ndi maa iyó ca tunyee iñi tsi ra naha tan ñavin ca nyɨvɨ, maa tyin ña caná iñi ra naha cahan ra naha ndavaha ñi sɨquɨ ra can naha ra nuu Jutu Mañi yo. puY Yaha ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu ñi, ñi tsa ña cuñí cundaca ñaha Jutu Mañi yo tsi ñi. Tan ra vatya tsa yaa xaan naha ra, javahá ra naha cuhva cuñí maa ra naha. Tan ña yuuhví ra naha caahán ra naha ndavaha ñi sɨquɨ ra iyó ca tunyee iñi tsi tumaa Nyoo a ángel, a tatyi ña vaha. t) Tacan jacacu Nyoo tsi yo tatun vaha iyó yo nuu ra. Maa tyin naquihín vaha ra tsi nyɨvɨ caquiñi nda cuanda tahan tsi quɨvɨ cutuñi ñi. gsGTandɨhɨ quɨvɨ tsa tsicoo̱ ra Lot ñuu can, cuiihya cuñí añima ra tsa cuenda tsa tsiñí ra tan nyehé ra tsa caquiñi javahá ñi can. Tyin maa ra, ra vaha cuví ra, tan ñi ican maa ñi tsa ña vaha javahá ñi. rMaa tyin jacacu̱ ra tsi ra Lot tyin vaha iyó ra nuu ra. Cuiihya cuñí ra Lot nyehé ra cuhva iyó nyɨvɨ caquiñi can. [q/Tacan javaha̱ tucu ra tsihin ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra, janaa̱ ra itsi. Tsahmi̱ ra ñuu can tan nanduvi̱ tsi nyaa, tyin coto nyɨvɨ caquiñi tsa iyó vityin tan nyɨvɨ tsa cua coo náa cua tahan ñi. p1Tan ndi ña jaha̱ ra tucahnu iñi tsi nyɨvɨ ña vaha tsa tsicoo̱ tsanaha. Jacuu̱n ra savi xaan tsahñi̱ tsi ñi. Maa tyin jacacu̱ ra tsi intuhun ñi ra Noé tsihin utsa taahan nyɨvɨ ra. Ra ican caha̱n ra tsihin nyɨvɨ na nducu ñi cuhva coo vaha ñi tsihin Nyoo. wogTyin ndi ña jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi ángel tsa tsicoo̱ cuatyi taha̱n tsanaha. Jacuhu̱n ra tsi nahnu anyaya. Tsahñi̱ ra tsi nahnu tsihin cadena, tan nacoo̱ ra tsi nahnu nu naa nda cuanda tahan tsi jacutuñi ra tsi nahnu. nTan tsa cuenda tsa cuñi ra naha xuhun, cua nducu ra naha cuhva jandavi ñaha ra naha tsi ndo tsihin tsa jacuaha ra naha maa ñi tsa ña nditsa. Maa tyin ndatú Jutu Mañi yo tatsi tuñi ra tsi ra naha tyin tsanaha iyó maa tuhun tsa cua cunaa ra naha. 4maTan cuaha xaan nyɨvɨ cua cunyicun tsi ra naha tsihin tsa caquiñi tsa javaha ra naha. Tan cuaha xaan ñi cua cahan ndavaha ñi sɨquɨ tuhun tsa nditsa vaha ra Cristo. 4l cMaa tyin tsicoo̱ tucu ra caha̱n cuendu naha ra nu tsicoo̱ nyɨvɨ Israel taha̱n tsanaha. Catyi̱ ra naha tyin cuví ra naha ndusu yuhu Nyoo tan ña nditsa. Tan tacan cua coo tucu ra vatya naha ra nu yucú ndo. Xeehe xaan cua jacuaha ra naha tsa ña nditsa tsa cuví jatɨvɨ tsi ndo. Tan cua catyi ra naha tyin ña nditsa tuhun Jutu Mañi yo tan juvin ra jata̱ tsi ra naha. Yacan cuenda numi ñi cua cunaa ra can naha ra. Ik  Tyin ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha ña caha̱n ra naha cuhva cuñí maa ra naha. Maa tyin caha̱n ra naha cuhva cuñí Nyoo tyin maa Tatyi Ii Nyoo jaquihi̱n ityi tsi ra naha.j Maa tyin cuñí tsi co̱to ndo tyin ña cuví nacatyi tuhun tsa intuhun ñi maa yo tsa cuñí tsi catyí tsa tyaa̱ ra ndusu yuhu Nyoo. ]i 5Tuhun ihya janahá tyin nditsa tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo nu tutu taha̱n tsanaha. Tatun tyaa yahvi vaha ndo tuhun can, vaha javahá ndo. Tyin tuhun can cuví tsi tumaa iin ñuhu̱ tsa jandunditsín tsa naa ca. Maa tyin ra Jesucristo cuví ra tumaa tiñuu cahnu tsa caná tsa cua tuvi tyin jandunditsín ra tsitsi añima yo. xh kJuvin nyuhu tsiñi̱ ndusu Nyoo tsa quitsi̱ ityi andɨvɨ quɨvɨ tsiyucu̱ ndi yucu ii tsihin Jutu Mañi yo. (g KTyin nyehe̱ ndi nu jacahnu̱ Nyoo Jutu yo tsi ra tan nyehe̱ ndi nu janduxiñu̱ ra cuhva caá ra. Tan sɨɨ xaan cuvi̱ nu caha̱n Nyoo tan catyí ra: “Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ra”, catyi̱ Nyoo tuhun ra Jesús quɨvɨ can. 0f [Ñavin tsa nandacu̱ iñi ñi maa ndi tan caha̱n ndi tsihin ndo quɨvɨ jacoto̱ ndi tuhun Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo. Tsa nditsa cuví tsi tyin tsihin tinuu ndi nyehe̱ ndi tsa cahnu cuví ra. Tan jacoto̱ ndi tsi ndo tyin iyó xaan tunyee iñi tsi ra tan cua quitsi ra inga tsaha. Qe Tan cua jañiñi yu tsi yu tsa janducuhún iñi yu tuhun ihya tsi ndo tyin tacan tan quɨvɨ cúu yu ña naa iñi ndo itsi. Nu nacatyí tuhun ra Pedro nácaa nyehe̱ ra naha tsa cahnu cuví ra Cristo sd aTyin tsa jacoto̱ Jutu Mañi yo Jesucristo tsi yu tyin ña naha ca tan cua nacoo yu ñuhu ñayɨvɨ ihya. gc I Tan cuñí yu tyin vaha tsa janducuhún iñi yu tuhun ihya tsi ndo tsitsi tsa ndi iyó ca yu. >b w Yacan cuenda ña jandɨhɨ́ yu tsa janducuhún iñi yu tuhun ihya tsi ndo, vasu tsa tsitó maa ndo itsi, tan vasu nɨɨ cuñí ndo javahá ndo tuhun nditsa tsa cutuhva̱ ndo. a 1 Tacan tan ña yɨɨ cua quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha ra Jesucristo, ra cuví Jutu Mañi yo tan ra jacacú tsi yo. Tan cua coo cuii ndo tsihin ra. ` - Nyoo cana̱ tsi ndo tan nacatsi̱ ra tsi ndo. Yacan cuenda yañi, tun javahá ndo tandɨhɨ tsa caahán yu tuhun ihya, ña cua nduva ihñi ndo. G_   Maa tyin nyɨvɨ tsa nduve yacan iyó tsi, cuví ñi tumaa iin ra cuaa. Ña cutuñí iñi ñi tsa taahán tsi coto ñi. Tan tsa naa̱ iñi ñi tyin ndatsi̱ Nyoo cuatyi ñi taha̱n tsanaha. Y^ -Tatun tacan iyó ndo tan tacan nducú ndo cuhva tsa coo tandɨhɨ tsehe tsi ndo, cua cutyiñu xaan Nyoo tsi ndo. Tan ña cuatu nacoto̱ ndo tsi Jutu Mañi yo Jesucristo tyin javahá ndo tandɨhɨ yacan. "] ?Yaha can tan nducu yo cuhva tsa cuñi tahan yo tsi yo. Yaha can tan nducu tucu yo cuhva cuñi yo tsi nyɨvɨ tumaa tsa cuñí maa Nyoo tsi tandɨhɨ yo. Y\ -Yaha can tan nducu yo cuhva cundaca ñaha yo cuñu ñuhu yo tan cuhva tsicá iñi yo. Yaha can tan nducu yo cuhva tsa ña yatyi xaan cundɨhɨ iñi yo. Yaha can tan nducu yo cuhva coo yo ñayɨvɨ iyó Nyoo. Z[ /Yacan cuenda cuñí tsi tsinú ca iñi yo tsi Nyoo tan ñavin yacan ñi tyin cuñí tucu tsi nducu yo cuhva coo cuɨtɨ yo. Tan cuñí tucu tsi nducu yo cuhva cutuñi vaha iñi yo cuhva cuñí Nyoo tsihin yo. qZ ]Tan tsihin tandɨhɨ tsa vaha can, tsaha̱ tucu ra tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsi yo. Maa tyin cahnu xaan tan yahvi xaan can. Maa tyin tsaha̱ ra can tsi yo tyin tacan tan cuví coo yo tumaa maa ra tyin tsa nacoo̱ yo tandɨhɨ tsa caquiñi tsa javaha̱ yo, tan ña cua tɨvɨ yo tumaa tɨvɨ́ nyɨvɨ nyicún tsa ña vaha tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. aY =Nyoo, tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra, tsaha̱ ra tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi yo tyin tacan tan coo yo ñayɨvɨ tsa iyó ra tan cuvi yo tumaa maa ra. Tandɨhɨ tsehe ñihí yo tsa cuenda tsa tsaha̱ ra tsa nacoto̱ yo tsi ra tsa cana̱ tsi yo. Tyin cana̱ ra can tsi yo tsihin tsa cahnu cuví ra tan tsihin tsa iyo tsa javahá ra. nX WNa̱quihin ca ndo tsa vaha tsa tsahá Nyoo tsi yo coo tsitsi añima ndo tan na coo taxin ca tsi. Yacan ñihí ndo tsa cuenda tsa nacotó ndo tsi ra tan tsi Jutu Mañi yo Jesús. Nacaa taahán tsi coo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo eW GYuhu ra Simón Pedro cuví yu musu ra Jesucristo, tan cuví yu iin ra tava̱ tyiñu ra tyin caca yu tyiñu ra. Tyaá yu carta ihya tsa cuenda nyooho tsa natsinu̱ vaha iñi tsi Nyoo tumaa tsa tsinú iñi nyuhu. Inducu ñi tsinú iñi yo tsi Nyoo jahá ra Jesucristo tsa cuenda tsa vaha ra. Juvin ra cuví Nyoo, tan juvin ra cuví ra jacacú tsi yo. V y Ihya vatsí nacumi tsi un jahá sehe ña tahan un tsa nacatsi̱ ndɨhɨ maa Nyoo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.bU ? Iyó cuaha ca tuhun cuñí yu cahan yu tsihin ndo. Maa tyin ña cuñí yu cahan yu can tsihin carta. Tyin tyaá yu cuhva tsa quitsi yu nu yucú ndo. Tyin tacan tan natuhun vaha ca maa yo, tan cusɨɨ ca iñi yo. T  Tyin tun cuhva yo nacumi tsi ñi, cuñí tsi catyi tyin javahá ndɨhɨ yo tsa ña vaha tsa javahá ñi. Nu ndɨhɨ̱ caha̱n ra Juan :S o Tatun tsaá nyɨvɨ yuvehe ndo, tan cuñí ñi jacuaha ñi tsi ndo tsa ña jacuaha̱ ra Jesucristo, ña cu̱hva ndo cunyecu ñi yuvehe ndo tan ndi ña cuhva ndo nacumi tsi ñi. $R C Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña naquihín vaha tuhun tsa jacuahá ra Cristo tsi yo, tan jacuahá ñi inga ca tuhun, nduve Nyoo iyó tsihin ñi. Maa tyin nyɨvɨ naquihín vaha tuhun jacuaha̱ ra Cristo tan tyaá yahvi ñi itsi, iyó Jutu yo Nyoo tan ra Jesucristo Sehe ra tsihin ñi. 9Q mYacan cuenda, ja̱ha xaan ndo cuenda tsi ndo tsihin tsa jacuahá ñi coto jacunaa ndo tsa vaha tsa javahá ndo, tan coto ña ñihi ca ndo tandɨhɨ tsa cua cuhva Nyoo tsi ndo. UP %Caahán yu tyehen tsihin un tyin cuaha xaan nyɨvɨ jandaví ñaha iyó nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. Catyí ñi tyin ña nditsa tsa quitsi̱ ra Jesucristo cacu̱ ra tsihin cuñu ñuhu tan cuvi̱ ra ra ñayɨvɨ. Nyɨvɨ tsa caahán tacan, ñi jandaví ñaha cuví ñi. Tan ñi ndasɨ cuñi nyehé tsi ra Cristo cuví ñi. ]O 5Tsa cuñí yo tsi Nyoo, yacan cuví tsa javahá yo tandɨhɨ tsa tava̱ tyiñu ra tsi yo. Tan yacan cuví tsa caha̱n Nyoo tyin javaha yo. Tan juvin tsi cuví tsa tsiñi̱ ndo nda quɨvɨ jihna ñi: Co̱o ndo tsihin tsa cuñí ndo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ. Nu tsahá cuenda ra Juan nácaa jaha cuenda yo tsi yo tsihin nyɨvɨ jandavi ñaha N Hermana, caahán ndaahvi yu tsihin un vityin, na cuñi tahan yo tsi yo. Tyiñu ihya cuñí yu cahan yu tsihin un, yacan cuenda jaquitsí yu carta ihya tsi un. Ñavin tuhun tsa ndi tsaha̱ Nyoo tsi yo cuví tsi. Tyin tsa iyó maa tsi nda nu quitsaha̱. M #Sɨɨ xaan cuñí yu tyin tsitó yu tyin juhva sehe un vaha xaan nyicún ñi tsa nditsa, tumaa tava̱ tyiñu maa Nyoo Jutu yo tsi yo. rL _Tan na nasoco Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo Sehe Nyoo tsi ndo. Tan na cundaahvi iñi ra tsi ndo, tan na coo ca tsa taxin ra añima ndo. Iyó can tsi yo tyin iyó yo tsihin tsa nditsa tan tsihin tsa cuñí xaan ra tsi yo. K }Cuñí ndi tsi ndo tsa cuenda tsa nditsa tsa iyó tsitsi añima yo. Tan tacan ñi maa cua coo tsa nditsa can tsihin yo. :J qYuhu ra tsahnu cuenda vehe ñuhu, jaquitsí yu carta ihya tsi yooho, cuhva yu, tan tsi sehe un tyin cuví un ñaha tsa nacatsi̱ maa Nyoo. Cuñí xaan yu tsi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima yu. Tan cuñí ndɨhɨ tucu tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsitó tsa nditsa tsi ndo, yacan ñavin yuhu ñi cuñí tsi ndo. \I1 Na̱quihin ndo tsa vaha coo añima ndo jaha Jutu Mañi yo Jesucristo. Tan na coto ndo tyin Nyoo cuñí xaan ra tsi ndo. Tan nacoto tucu ndo tyin iyó Tatyi Ii ra tsihin ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.YH+ Tan jaquitsí tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu ihya nacumi tsi ndo. [G/ Cu̱hva tahan ndo nacumi tsi ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo nyehé ndo tsi ndo. &FE Yañi, nu ndɨhɨ caahán yu ihya, catyí yu tsihin ndo, ndu̱cu ndo cuhva ña cumañi tsa cumañi tsi ndo nuu Nyoo. Sɨɨ cu̱ñi ndo. Ja̱ndu iin ndo iñi ndo. Co̱o mañi tahan ndo. Tan Nyoo, ra cuñí xaan tsi ndo tan tsahá tsa taxin coo añima yo, na cunyaa ra tsihin ndo. E% Jaquitsí yu carta ihya tsi ndo tsa ndi cumañi ca quitsi yu nu yucú ndo tyin ja̱nduvaha ndo tsi ndo. Tyin tacan tan ña cua cuñi tsi cuxaan yu tsi ndo quɨvɨ tsaa yu nu yucú ndo. Tyin nditsa tsa tsaha̱ Nyoo ndatu tsi yu tsa quɨhɨ ndaha yu tsi ndo. Maa tyin ña tsaha̱ ra ndatu can tsi yu tsa janducuiiya ndɨhɨ ca yu iñi ndo. Ñihi̱ yu ndatu can tsa cuenda tsa jatyinyee yu tsi ndo. D} Yacan cuenda sɨɨ cuñí ndi tsa nduve tunyee iñi iyó tsi ndi, tan nyee cuñí nyooho tsihin tunyee iñi Nyoo. Tan tacan ñi tsicán tahvi ndi tsi Nyoo tsa cuenda ndo na cunyicun vaha ca ndo tsi ra nda cuanda ña cumañi ca tsa cumañi tsi ndo. .CU Tyin nyaá tsi sɨquɨ ndi tsa javaha ndi tsa vaha. Ña cuví tyihi xeehe ndi tsa nditsa. Intuhun ñi tsa cuví javaha ndi, yacan cuví tsa jacuaha ndi tsa nditsa. 8Bi Tan tsicán tahvi xaan ndi tsi Nyoo tsa cuenda ndo, tyin tacan tan ña javaha ndo tsa ña vaha. Ña caahán ndi tyehen tyin cuñí ndi catyi nyɨvɨ tyin vaha ndi. Caahán ndi tyehen tyin cuñí ndi tsa javaha ndo maa ñi maa tsa vaha. Nduve cuenda ndi tun catyí nyɨvɨ tyin vaha ndi o ña vaha ndi. DA Maa tyin cuñí yu tsa coto ndo tyin nyuhu ña vatya ndi. 2@] Ndu̱cu cuhva ndo tsi ndo tun iin iñi ndo tsinú iñi ndo tsi ra Cristo. ¿A ña tsitó ndo tyin iyó ra Cristo añima ndo tun nditsa tsa tsinú iñi ndo tsi ra? d?A Nditsa tyin tsihi̱ ra nu cruu tumaa iin ra nduve tunyee iñi iyó tsi. Maa tyin nandoto̱ ra, tan vityin iyó ra tsihin tunyee iñi Nyoo. Tan tacan tucu nyuhu; vasu ndi maa nduve tunyee iñi maa ndi iyó tsi ndi, maa tyin iin ñi cuví ndi tsihin ra Cristo. Tan iyó ndi tsihin tunyee iñi maa Nyoo tyin tacan tan cuvi jatyinyee ndi tsi nyooho. k>O Tacan tan cua coto ndo tsa cuñí xaan ndo coto ndo: Tyin nditsa nditsa tsa caahán ra Cristo tsihin yuhu yu. Tyin ra Cristo cuví ra iin ra iyó tunyee iñi tsi tan iyó ra añima ndo. Tyin iyó xaan tunyee iñi ra tsi ndo. ]=3 Tyin quɨvɨ quitsi̱ yu nu yucú ndo, catyi̱ yu tsihin nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, tyin jandɨhɨ ñi tsa javaha ñi tsa ña vaha. Tan vityin catyí tucu yu inga tsaha tsihin ñi, tan tsihin tandɨhɨ ndo, tyin tun cua quitsi yu inga tsaha nu yucú ndo, tan ndi javahá ca ndo tsa ña vaha, ña cua cundaahvi iñi yu nyehe yu tsi ndo. 6< g Tsinu uñi tsaha cuví tsi tsa cua quitsi yu ihya. Nda tacan tan cuvi cundaa tyiñu ñi tsa javahá tsa ña vaha. Maa tyin cuñí tsi uvi o uñi taahan ra cua cuvi tsandaa. ; Tan yuuhví yu quitsi yu nu yucú ndo, tyin coto cuhva Nyoo tsa tahan yu ticanuu tsa cuenda ndo. Tan tsicá tucu iñi yu tyin coto vacu yu jaha ndo. Tyin yɨhɨ ndo ña jandɨhɨ ndo tsa javahá ndo tsa ña vaha tsa quitsaha̱ javahá ndo nu quitsi̱ ca tsi tyin rayɨɨ ndi tsicá nuu ra tsihin ñaha tan ñaha ndi tsicá nuu ña tsihin rayɨɨ tan náa ndɨhɨ ca maa tsa ña vaha.P: Tsicá iñi yu coto ña cua tahan iñi yu cuhva yucú ndo quɨvɨ tsaa yu. Tan ndi maa ndo tan ña cua tahan iñi ndo cuhva cua cahan yu tsihin ndo. Yuuhví yu coto coo tɨsɨhɨ, tan nyiyo iñi ndo tsa iyó tsi inga ndo, tan cuxaan tahan ndo tsi ndo, tan nducu ndo maa ñi maa tsa vaha tsi maa ndo, tan cahan ndo cuendu, tan cahan nyaa tahan ndo tsi ndo, tan nduyaa ndo. Tan yuuhví tucu yu coto tsaa yu nu yucú ndo tan ña cuɨtɨ ña ndaa yucú ndo. 9  Vasɨquɨ tsicá iñi maa ndo tyin tandɨhɨ tsa caahán ndi, tan caahán ndi can tsa cuñí ndi tsa vaha cahan ndo tuhun ndi, maa tyin ñavin tacan tsicá iñi ndi. Tyin tandɨhɨ tsa caahán ndi tan tsa vaha tsi maa ndo cuví can tyin tacan tan cunyicun vaha ca ndo tsi Nyoo. Nda nuu Nyoo tan tsihin tunyee iñi ra Cristo caahán ndi tyin nditsa tsa cuñí xaan ndi tsi ndo. .8U ¿A jandavi̱ ñaha ra Tito tan inga ra naha tsi ndo quɨvɨ quitsi̱ ra naha nu yucú ndo jaha̱ yu? Ña jandavi̱ ñaha ra naha tsi ndo tyin nyuhu ña tuhvá ndi jandaví ñaha. ¿A ña tsitó ndo tyin ra Tito tan yuhu inducu ñi javahá ndi, tan iin ñi Tatyi Ii Nyoo iyó tsi nduvi ndi?. 7  ¿O cuñí maa ndo tyin caha̱n yu cuendu tsihin ra jaquitsi̱ yu nu yucú ndo tan jandavi̱ ñaha ra naha tsi ndo jaha̱ yu? N6 Tandɨhɨ ndo tan tsitó ndo tyin ña tsaha̱ yu tundoho tsi ndo. Tan vasu ndi maa tsitó ndo yacan, vatu ñi tyin catyí juhva ndo tyin jandavi̱ ñaha yu tsi ndo tan ña jaha̱ ndo cuenda. t5a Sɨɨ xaan cuñí yu cua janaa yu tsa iyó tsi yu tsa cuenda tsa vaha tsi ndo. Tan nda cuanda cuhva yu ñayɨvɨ yu tsa cuenda ndo. Tan tsicá tucu iñi yu tyin tun jañihí ca yu cuñí yu tsi ndo, nyooho ña cuñí vaha ndo tsi yu. |4q Vityin tsa iyó vaha tandɨhɨ tsa tsii yu, tsa quitsi yu nu yucú ndo tsa tsinu uñi tsaha. Ña cua cuhva yu tundoho tsi ndo tyin ña cua quitsi yu quitsi nducu yu tsa iyó tsi ndo tyin maa yu cua jatyinyee tsi ndo. Tyin iin ra iyó sehe, ñavin sehe ra tsahá tsa tsiñí ñuhu tsi ra. Tyin maa ra taahán tsi cuhva tsa tsiñí ñuhu tsi sehe ra. Tan tacan yuhu. d3A ¿A vaha ca tyaá nuu yu tsi inga nyɨvɨ tsa iyó inga ñuu tan ñavin ca nyooho? Ñavin. Inducu ñi tyaá nuu yu tsi tandɨhɨ ndo. Intuhun ñi tsa ña javaha̱ yu tsihin ndo tsa tsinyii̱ yu tsihin ndo cuvi tsa ña tsica̱n yu xuhun cuita catsi yu tsi ndo. Ña taahán tsi ndacan yu tucahnu iñi tsi ndo tyin tsitó ndo tyin vaha javaha̱ yu. s2_ Yuhu cunyee̱ xaan iñi yu nyehe̱ yu tandɨhɨ tundoho quɨvɨ tsinyii̱ yu jaha̱ tyiñu yu tyiñu Nyoo nu yucú ndo. Cuaha xaan tsa iyo javaha̱ yu jaha̱ Nyoo tyin tacan tan coto ndo tyin nditsa tsa cuví yu ra tava̱ tyiñu ra. @1y Tsa caahán yu tuhun maa yu nanduvi̱ yu tumaa ra sana iñi. Maa tyin maa ndo cuñí tsa cahan yu tacan tyin ña jahá ca ndo tsa ñayɨvɨ tsi yu. Maa ndo taahán tsi vaha cahan tuhun yu, vasu ndi maa ña cahnu xaan cuví yu. Tatun yuhu tan ña cahnu cuví yu, vihi ca ra tsa catyí tyin tyiñu ra Cristo tsicá ra naha, tan ña nditsa ra naha. Cuñí maa ra naha tyin vaha xaan ca ra naha tan ñavin ca inga ra tsicá tyiñu Nyoo. @0y Yacan cuenda sɨɨ xaan cuñí yu tsa nduve tunyee iñi maa yu iyó tsi yu. Vasu ndi maa caahán nyɨvɨ tsi yu, tan nyaá ndaha ñi tsi yu, vasu ndi maa nduve tsa iyó tsi yu, vasu ndi maa cuaha tsa cuví tsi yu, maa tyin sɨɨ xaan cuñí yu tsa nyehé yu tundoho tsa cuenda ra Cristo. Tyin tsa nduve tunyee iñi maa yu iyó tsi yu, nyaá tunyee iñi Nyoo tsihin yu. Tsicá iñi ra Pablo tuhun nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Corinto q/[ Maa tyin catyí Jutu Mañi yo tyehen tsihin yu: “Yuhu cuñí xaan yu tsi un, tan yacan ñi cuví tsa tsiñí ñuhu tsi un. Tyin nyɨvɨ tsa nduve tunyee iñi maa ñi iyó tsihin ñi, nyaá tunyee iñi maa yu tsihin ñi”, catyí ra. Yacan cuenda sɨɨ xaan cuñí yu tyin nyaá tunyee iñi ra Cristo tsihin yu tyin nduve tunyee iñi maa yu iyó tsihin yu. a.; Tan tsica̱n yu uñi tsaha tsi Jutu Mañi yo na quihin nyaa ra tundoho can sɨquɨ yu. - Nyoo ña cuñí ra tsa nduyaa yu tsihin tsa janaha̱ ra tsi yu. Yacan cuenda tsaha̱ ra tsa nyehé xaan yu tundoho jahá nu ña vaha. Tan uhvi xaan yu tumaa uhvi nu tyisó iñu cuñu ñuhu yo. Tyin tacan tan ña cuvi nduyaa yu tsihin tsa janaha̱ Nyoo tsi yu. >,u Tatun cua cahan yu tuhun maa yu, ñavin tsa soho cua cuvi can. Tyin tun cua cahan yu can maa ñi maa tsa nditsa cua cahan yu. Maa tyin ña cuñí yu cahan yu can coto cahnu xaan jaha nyɨvɨ tsi yu. Vaha ca nanyehe maa ñi cuhva iyó yu tan cuhva jacuahá yu, tacan tan coto ñi tatun vaha yu o ña vaha yu. B+} Cuví nduyaa yu tsihin tsa janaha̱ Nyoo tsi yu quɨvɨ can. Maa tyin ña nduyaá yu tsihin tsa javahá yu tyin nduyaá yu maa ñi maa tsihin tsa nduve tunyee iñi maa yu iyó tsi yu. f*E Tsitó yu tyin tsindaca̱ Nyoo tsi ra nda paraiso nu iyó nyɨvɨ tsihi̱ tsa tsinu̱ iñi tsi Nyoo. Maa tyin ña tsitó yu tatun tsaha̱n ra tsihin cuñu ñuhu ra o ñavin. Intuhun ñi maa Nyoo cuví ra tsitó. Nu tsaha̱n ra can tsiñi̱ ra tuhun tsa ña cuví nacatyi tuhun yo, tan ndi ña ñihí ndatu nyɨvɨ tsa nacatyí tuhun ñi tuhun can. )% Nacotó yu iin ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa tsaha̱n andɨvɨ. Tsa iyó utsi cumi cuiya tsa quihi̱n Nyoo tsi ra tsaha̱n ra nda nu tsinu uñi andɨvɨ. Maa tyin ña tsitó yu tatun tsaha̱n ra tsihin cuñu ñuhu ra o ñavin. Intuhun ñi maa Nyoo cuví ra tsitó. )( M Nduve náa ñihí yo tsihin tsa cahan yo tuhun maa yo, maa tyin cua nacatyi tuhun yu tsihin ndo tsa janaha̱ Jutu Mañi yo tsi yu tan tsa nyehe̱ yu jaha̱ ra. 7'g !Maa tyin nyɨvɨ iyó vehe tsa cacu̱ tsihin cora can januu̱ ñi tsi yu ityi ventana tsihin iin tyica cahnu. Tacan jacacu̱ Nyoo tsi yu ndaha ra cumí tyiñu ñuu can.o&W Quɨvɨ tsinyii̱ yu ñuu Damasco ra cumí tyiñu tsa jahá tyiñu tyiñu ra rey Aretas, tyacu̱ ra andaru yuhu cora ñuu can, tyin jaha cuenda ra naha coto quita yu tan tɨɨn ra naha tsi yu tan cundaca ra naha tsi yu vehe caa. %7 Nyoo, Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo, ra taahán tsi jacahnú yo tacan ñi maa, tsitó ra tyin tsa nditsa caahán yu tan ñavin jandaví ñaha yu. D$ Tatun cuñí tsi nduyaa yu tan coto ndo tyin nditsa tsa cuví yu musu Nyoo, cua nduyaa yu tsihin tuhun yu tsa janahá tyin ña cuví javahá yu náa javaha yu tsihin tunyee iñi maa yu. !#; Tyin tun iin ndo tan vita cuñí ndo, tacan vita cuñí tucu yuhu. Tatun javahá iin ndo tsa ña vaha jahá nyɨvɨ, cahán nuu yu tan xaan cuñí yu. $"A Ñavin tuhun ihya ñi tyin cuaha inga ca tuhun. Tsicá tucu iñi yu tuhun tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, nyooho tan nyɨvɨ inga ñuu tucu. b!= Ñihi jahá tyiñu yu tan tsitatú yu. Cuaha xaan tsaha tsicoo̱ nyito yu. Tsisoco̱ yu tan ña ñihi̱ yu ndutya coho yu. Cuaha tsaha tsicoo̱ nyitya yu. Cuaha tsaha yaha̱ yu tsa vitsin tan cumañi̱ jahma tsi yu. V % Tandɨhɨ ñi tsaha tsa cuahán yu tyiñu ra Cristo tan yahá yu tundoho. Cuaha ñi tsaha cuñi̱ tañi̱ yu. Cuaha tsa taha̱n yu. Quita̱ ñasuhu nuu yu ityi cuahán yu. Nda cuanda ra ñuu yu, ra Israel naha ra, tan jayuhvi̱ ra naha tsi yu. Tan juvin ñi tacan javaha̱ nyɨvɨ inga ñuu tsihin yu. Cuaha tsa taha̱n yu tsitsi ñuu, nu tsɨquɨ, nu ndutya ñuhu. Cuaha tsa taha̱n yu jaha̱ ra catyí tyin yañi yo cuví tsi ra naha tan ña nditsa ra naha. + Uñi tsaha cañi̱ ra naha tsi yu tsihin yutun. Iin tsaha cañi̱ ra naha tsi yu tsihin yuu. Tan uñi tsaha nyee̱ yutun ndoo tsa cuahán yu tsihin. Tan tsa uñi tsaha tsa nyee̱ yutun ndoo tsitsi ndutya, iin tsaha ndoo̱ yu nu ndutya ñuhu iin quɨvɨ tan iin tsa cuaa. / Uhun tsaha cañi̱ ra Israel naha ra tsi yu tsihin yoho. Tan tsa iin tsaha cañí ra naha tsi yu, cañí ra naha oco tsahun cumi tsaha tsata yu. 6e Tan tatun ra can naha ra tan jahá tyiñu ra naha tyiñu ra Cristo, yaha ca jahá tyiñu yuhu tyiñu ra Cristo. Tsa caahán yu tyehen caahán yu tumaa caahán ra sana iñi, maa tyin nditsa tsa ñihi ca jahá tyiñu yu tan ñavin ca ra can naha ra. Tan cuaha ca tsaha cañi̱ nyɨvɨ tsi yu tsihin yoho tan ñavin ca ra can naha ra. Cuaha ca tsaha tsinyii̱ yu vehe caa. Tan cuaha tsaha cuñi̱ cúu yu, maa tyin ña tsihi̱ yu. ta Catyí ra can naha ra tyin nyɨvɨ Hebreo cuví ra naha; tacan tucu yuhu, ra Hebreo cuví yu. Ra ican naha cuví ra naha nyɨvɨ Israel; juvin ra Israel cuví tucu yuhu. Cuví ra naha tata ra Abraham; tata ra Abraham cuví tucu yuhu. (I ¿A taahán tsi nducahan nuu ndi tsa ña javaha̱ ndi tacan tsihin ndo? Tatun inga ra can naha ra tan ña cahán nuu ra naha caahán ra naha tuhun maa ra naha tsihin ndo, tacan tucu yuhu ña cua nducahan nuu yu cahan yu tuhun maa yu tsihin ndo vasu ndi maa cahan ndo tyin sana iñi yu. -S Tan cunyeé xaan iñi ndo nyehé ndo tsi ra naha tan cuaha tsa javahá ra naha tsi ndo. Jañiñí ra naha tsi ndo tsa cuví ndo musu ra naha. Suhú ra naha tsa tsii ndo. Ndacá ñaha ra naha tsi ndo. Ndasɨ cuñí ra naha nyehé ra naha tsi ndo. Tan nda cuanda cañí ndaha ra naha nuu ndo.  Nyooho catyí ndo tyin tsitó xaan ndo. Tun nditsa ndo, ¿nacuenda tyin yatyi xaan tyaá soho ndo tsa caahán ra sana iñi can naha ra? 5c Cuaha xaan ra naha catyí ra naha tyin cahnu cuví ra naha tan nduyaá ra naha tsihin tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Yacan cuenda cua jacahnu ndɨhɨ tucu yuhu tsi yu.  Caahán yu tumaa caahán ra sana iñi tyin tacan tan cuvi nduyaa yu. Ñavin maa Jutu Mañi yo catyí tsihin yu tsa javahá yu tyehen. % Inga tsaha caahán yu tsihin ndo: Ndi intuhun ndo tan ña ca̱ca iñi ndo tyin sana iñi yu tsa caahán yu tyehen. Maa tyin tun tacan tsicá iñi ndo, cu̱hva ndo cahan yu tsihin ndo tumaa caahán ra sana iñi. Tyin tacan tan cuví nduyaa ndɨhɨ tucu yuhu luxu.   Yacan cuenda ña iyo cuñí yo tun ra nyicún tsi nu tan jahá ra naha tyin javahá ra naha tsa vaha. Coo quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi ra naha tsa cuenda tsa ña vaha tsa javahá ra naha. Tundoho tsa nyehé ra Pablo nu tsicá ra caahán ra tuhun Nyoo 5 Tan tsa javahá ra ican naha ra ñavin tsa iyo cuñí yo cuví can. Tyin nda maa nu ña vaha tan jahá nu tyin ángel Nyoo tsa xiñu xaan cuví nu. B} Catyí ra naha tyin ra tsicá tyiñu ra Cristo cuví ra naha, maa tyin ña nditsa ra naha. Tyin jandaví ñaha ra naha tan jahá ra naha tyin ra tsicá tyiñu ra Cristo cuví ra naha. W' Ña cua jandɨhɨ yu javahá yu tsa tuhvá yu javahá. Tyin tacan tan ña coo ndatu cahan ra tsicá nuu naha ra tyin javahá ra naha tumaa javahá ndi tyin ña nditsa maa ra naha tsa caahán ra naha. &E ¿Nacuenda caahán yu tyehen cuñí maa ndo? ¿A tsa cuenda tsa ña cuñí yu tsi ndo? Ñavin. Tyin nda maa Nyoo tan tsitó ra tyin cuñí xaan yu tsi ndo. 4a Tumaa tsa nditsa yu tyin nacotó vaha yu tuhun nditsa ra Cristo, tacan nditsa yu tsa ña cua ndacan yu xuhun, ndi tsi nyooho tan ndi tsi inga nyɨvɨ iyó nanɨɨ Acaya.   Vasu ndi maa yɨhɨ́ tsaha cumañi̱ tsa cumañi̱ tsi yu tsa tsinyii̱ yu tsihin ndo, maa tyin ña tsaha̱ yu tundoho tsi ndi intuhun maa ndo. Tyin ra yañi yo tsa quee̱ nda Macedonia, juvin ra naha tsaha̱ tandɨhɨ tsa cumañi̱ tsi yu. Tacan jaha̱ cuenda yu tsi yu tyin ña cuñi̱ yu cuhva yu tundoho tsi ndo. Tan tumaa tsa javahá yu nda vityin tacan ñi maa cua javaha yu. V% Nyɨvɨ tsa tsicá tuhun Nyoo vehe ñuhu inga ñuu jatyinyee̱ tsi yu tsihin xuhun. Tan xuhun tsa tsaha̱ ñi tsi yu tsatyiñu̱ yu can quɨvɨ quitsi̱ yu quitsi̱ caha̱n yu tuhun ra Cristo tsihin ndo. r ] ¿O cuñí maa ndo tyin ña vaha javaha̱ yu tsa ña quihi̱n yu yahvi quɨvɨ caha̱n yu tuhun tsa jacacú Nyoo tsi yo tsihin ndo? Tacan javaha̱ yu tyin tacan tan ña cahnu xaan jaha ndo tsi yu tan nducahnu maa ndo nuu Nyoo. 4 a Vasu ndi maa ña ñihí vaha yu cuhva caahán yu, maa tyin cutuñí vaha iñi yu tuhun Nyoo. Tan yacan cuví tsa jacuahá ndi tsi ndo tsihin tandɨhɨ cuhva javahá ndi. @ y Ra tsa catyí, “Nyuhu cuví ndi ra vaha caahán tuhun ra Cristo”, tsicá iñi yu tyin ña cahnu ca cuví ra can naha ra tan ñavin ca maa yu. Tan nyooho nyicún ndo tsi ra naha. ; o Tyin nyooho yatyi xaan nasamá ndo cuhva tsinú iñi ndo tuhun ra Jesús tun sɨɨn cuhva caahán nyɨvɨ tuhun ra. Tyin ñavin tuhun ra Jesús tsa jacoto̱ ndi tsi ndo cuví can. Tan taahán xaan iñi ndo caca iñi ndo tuhun tsa ña nacatsí tahan tsihin tuhun Tatyi Ii Nyoo tsa naquihi̱n ndo nda jihna. Yatyi xaan natsinú iñi ndo tuhun caahán nyɨvɨ tan ñavin tuhun, tsa jacacú ra Cristo tsi yo, tsa caha̱n ndi tsihin ndo. 2~}|{0z'y.xOwvvSuFtqssrqpnn mUljiiThgff+eYdcba`__,^,]\\ZZYjXWWuVV1UU7TSS6RQP{OGNMLKJI[H[GFuEEDCCAB{AA<@@+??>}=<};k:99)7665&32}10/r.U--#,+2*P)l(''5%$#"o!!< ,CNy%"= ^ 0 \ -D},  S Tandɨhɨ nyɨvɨ tan vaha caahán ñi tuhun ra Demetrio. Tan vaha xaan tyaá yahvi ra tuhun Nyoo, tan juvin ñi maa tuhun Nyoo janahá tyin ra vaha cuví ra. Tan juvin ñi cuví tucu nyuhu tsandaa tsa cuenda ra, tan tsitó ndo tyin tsa nditsa caahán ndi. Nu ndɨhɨ̱ caha̱n ra Juan ' I Yooho yañi yu tsa cuñí xaan yu ña ja̱vaha un tsa ña vaha tumaa javahá ra can, maa tyin ja̱vaha tsa vaha. Tyin ra javahá tsa vaha, cuenda Nyoo cuví ra, tan ra javahá tsa ña vaha, ña tsitó ra tsi Nyoo. Nu caahán ra Juan tyin vaha xaan tsinú iñi ra Demetrio tsi Nyoo   Yacan cuenda tatun quitsi yu nu yucú ndo cua jandaa yu tyiñu tsihin ra tsa cuenda tsa caahán ra, tyin caahán xaan ra ndavaha ñi tsata yo. Tan inga tucu tuhun tyin ña naquihín vaha ra tsi ra hermano tatun tsaá ra naha. Tan tatun cuñí nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu naquihín vaha ñi tsi ra hermano can naha ra, tyasɨ́ ra Diótrefes tsi ñi, tan tavá ra tsi ñi vehe ñuhu. C  Yuhu jacuhu̱n yu iin carta tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu, maa tyin ra Diótrefes ña cuñí ra tyaa soho ra tsa caahán yu tyin cuñí xaan maa ra cuvi ra ityi nuu tsihin nyɨvɨ. e EYacan cuenda maa yo taahán tsi jatyinyee tsi ra naha tsihin tsa tsiñí ñuhu tsi ra naha. Tan tacan tan cutahan yo tsihin ra naha nu caahán ra naha tuhun nditsa. Nu caahán ra Juan tyin ña vaha javahá ra Diótrefes  Tyin tyiñu ra Jesucristo tsicá ra naha. Tan ña cuñí ra naha tsa jatyinyee nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo tsi ra naha. J Tandɨhɨ ra naha, tan nacatyí tuhun ra naha nuu tandɨhɨ nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu tyin cuñí xaan un tsi ra naha. Ja̱ha tumañi iñi, ja̱tyinyee ca tsi ra yañi yo naha ra, cu̱hva tsa tsiñí ñuhu tsi ra naha tumaa taahán iñi maa Nyoo. Tyin tacan tan jañihi ca ra naha cuhun ra naha cahan ra naha tuhun Nyoo. L Yañi, cuñí xaan yu tsi un. Vaha xaan javahá un, tyin jatyinyeé un tsi ra yañi yo naha ra. Tsa vaha ca javahá un cuví tsa jatyinyeé un tsi ra yañi yo tsa quee̱ inga ñuu. naha ra.  Nduve inga ca tsa sɨɨ cuñí yu tumaa tsa sɨɨ cuñí yu tsa tsitó yu tyin sehe yu cuenda Nyoo nyicún ñi tsa nditsa. P Yuhu sɨɨ xaan cuñi̱ yu quɨvɨ quitsi̱ juhva ra yañi yo naha ra nu nyií yu. Tan nacatyi̱ tuhun ra naha tsihin yu tyin nditsa tsa iyó un cuhva jacuaha̱ ra Cristo, tan nyicún un tsa nditsa. = uYañi, tsicán tahvi xaan yu tsi Nyoo tsa cuenda un tyin na coo vaha ca un. Tumaa tsa vaha cuahán un tsihin Nyoo, na nasoco ra tsi un tacan tan coo vaha un tan ña cuhvi un. b AYooho Gayo, yuhu tsa cuví yu ra tsahnu cuenda vehe ñuhu, jaquitsí yu carta ihya tsi un, tyin cuví un iin ra vaha iñi tsi yu tan tsa tsitó maa un tyin cuñí xaan yu tsi un tyin iin caa ñi nyicún yo tsa nditsa. lNa quɨhɨ ndaha Jutu Mañi yo Jesucristo tsi un. Tan Nyoo nasoco tsi tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.[/lJanumi un tan quitsi un tsa ndi cumañi ca tahan tsi tyembu vitsin. Tan nacumi tsi un catyí ra Eubulo tan ra Pudente tsihin ra Lino tsihin ña Claudia tan tandɨhɨ ca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin yo. ylTan jacotó ndɨhɨ yu tsi un tyin ndoo̱ ra Erasto ñuu Corinto. Tan ndoo̱ ra Trófimo ñuu Mileto tyin cuuhví ra. ^5lCu̱hva nacumi tsi ña Prisca tan tsi ra Aquila tan tsi nyɨvɨ ra Onesíforo. Y+lTan maa Nyoo cua jacacu tsi yu ndaha tandɨhɨ tsa ña vaha. Tan cua jaha cuenda ra tsi yu tsa cuenda tsa cua naquihin vaha ra tsi yu, tan cua cunyaa yu tsihin ra nu ndacá ñaha ra nda gloria. Tan taahán tsi jacahnu yo tsi ra tandɨhɨ ñi tyembu. Tan na cuvi tsi tacan. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo tan tsaha̱ ra nacumi tsi nyɨvɨ MlVasu ndi maa tandɨhɨ ra naha nacoo̱ ihñi tsi yu, maa tyin Jutu Mañi yo jatyinyee̱ xaan ra tsi yu. Tan tsaha̱ ra tunyee iñi tsi yu tan cuvi̱ cahan catsi yu tuhun ra nuu nyɨvɨ. Tan tsiñi̱ tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví tsa caha̱n yu. Tan jacacu̱ Nyoo tsi yu tan ña tsatsi̱ ndicaha can tsi yu. SlTsa jihna ñi jacacu̱ yu tsi yu nuu ra cumí tyiñu naha ra, yoñi maa jatyinyee̱ tsi yu. Tandɨhɨ ra naha nacoo̱ ihñi ra naha tsi yu. Na jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ra naha tsa cuenda yacan. { olJa̱ha cuenda vaha tsi un coto náa javaha ra tsi un. Tyin xaan xaan cuñí ra cuenda tuhun Nyoo tsa caahán yo. $ AlRa Alejandro, ra cañí caa, cuaha xaan tsa ña vaha javaha̱ ra tsi yu. Maa Jutu Mañi yo cua natyahvi tsi ra tsa cuenda tandɨhɨ tsa javaha̱ ra. m Sl Quɨvɨ quitsi un yaha un naquihin un jahma vixin yu tsa nacoo̱ yu ñuu Troas vehe ra Carpo. Tan naquihin un tandɨhɨ libru yu, cundaha un quitsi tsihin un. Tsa ñiñi ca cuñí tsi cundaha un, yacan cuví tandɨhɨ tutu yu. 3 al Jacuhu̱n yu tsi ra Tíquico ñuu éfeso. 3 _l Intuhun ña ra Lucas nyií tsihin yu. Na̱nducu tsi ra Marcos tan qui̱hin tsi ra quitsi tsihin un quɨvɨ quitsi un. Tyin cuví jatyinyee ra tsi yu tsihin tyiñu Nyoo. J l Tyin ra Demas nacoo̱ ihñi ra tsi yu tyin cuñí ca ra tsa iyó ñuu ñayɨvɨ ihya. Tan cuahán ra nda ñuu Tesalónica. Tan ra Crescente cuahán ra Galacia. Tan ra Tito cuahán ra Damacia. Ll Ja̱numi tan qu̱itsi ñi un, qu̱itsi nyehe un nu nyií yu. }lTan vityin nu cuahán ca quɨvɨ, ndatú vaha yu tsa taahán tsi tsi yu tsa cua cuhva Jutu Mañi yo tsi yu tsa cuenda tsa vaha tsicoo̱ yu nuu ra. Tan ñavin maa ñi maa yu cua cuhva ra itsi, cua cuhva tucu ra itsi tsi tandɨhɨ ca nyɨvɨ tsa ndatú tsi ra quɨvɨ cua quitsi ra. Tyin intuhun ñi maa ra cuví ra tatsí tuñi vaha. Inga tyiñu tava̱ ra Pablo tsi ra Timoteo q[lTsa yaha̱ cañi̱ tahan yu tumaa taahán maa tsi, tan tsa ndɨhɨ̱ javaha̱ yu tyiñu tsa tsaha̱ Nyoo tsi yu tumaa iin ra tsinú suuhva, tun tsa tsaa̱ ra nu taahán tsi cucuɨñɨ ra. Tan tacan ñi maa tsinú iñi yu tsi Nyoo. yklYuhu tsa yatyin cua nacuhva cuenda yu ñayɨvɨ iyó yu tsa cuenda tuhun Nyoo, tyin tsa cuyatyin cúu yu. =slMaa tyin yooho ja̱ha cuenda tsi un tsihin tsa vaha tsicá iñi un. Cu̱nyee iñi nyehe tundoho. Ca̱han tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. Vaha javaha un tyiñu tsa tsaha̱ Nyoo tsi un. SlTan cua tyaa tsiyo ñi tsa nditsa. Tan cua tyaa soho ñi tsa ña nditsa. 7glTyin coo quɨvɨ ña cua cunyee ca iñi nyɨvɨ tyaa soho ñi tsa vaha. Cua nducu ñi cuaha maestro tsa jacuahá tsi ñi maa ñi maa tsa taahán iñi maa ñi tyaa soho ñi. 'lCa̱han tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. Tan ña jandɨhɨ un tsa jañiñi un javaha un tacan. Ca̱han tuhun Nyoo tsihin ñi tatun tsahá tsi cuhva tan vasu ña tsahá tsi cuhva. Cu̱hva cuenda tsi ñi, ca̱han tsihin ñi tatun ña vaha javahá ñi, tyin tacan tan cunyicun vaha ñi tsi ra Cristo. Tan cu̱nyee iñi cuatu nda nasama ñi cuhva iyó ñi. Tan ja̱cuaha tsi ñi nácaa taahán tsi coo ñi. V 'lTavá tyiñu yu tsi un nuu Nyoo tan nuu Jutu Mañi yo Jesucristo, tyin maa ra cua jandaa cuatyi nyɨvɨ nyito tan nyɨvɨ tsihi̱ quɨvɨ cua quitsi ra cundaca ñaha ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. 1~[lTacan jatyinyeé tuhun Nyoo tsi yo tyin tacan tan ña cumañi tsa cumañi tsi yo tan cuvi yo iin ra cuɨtɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan javaha yo tandɨhɨ tsa vaha.}!lTandɨhɨ tuhun tsa nyaá nuu tutu Nyoo, maa Nyoo tsaha̱ tsi. Tan jatyinyeé xaan tsi tsi yo tsa nacoto yo nácaa taahán tsi tsinú iñi yo. Janahá tsi tsi yo tyin iyó cuatyi yo. Natyisó vaha tsi tsi yo. Jacuahá tsi tsi yo nácaa coo cuɨtɨ vaha yo nuu Nyoo. 2|]lNda ndi luhlu un tan tsitó un tuhun nyaá nu tutu Nyoo. Tan yacan cuví tsa tsahá tsa cutuñi iñi un tan cacu un tsa cuenda tsa tsinú iñi un tsi ra Cristo Jesús. /{WlMaa tyin yooho ja̱ñiñi tsi un tan coo un tsihin tsa cutuhva̱ un. Tyin tsitó un yóo jacuaha̱ tsi un tan tsitó un tyin tsa nditsa cuví tsa cutuhva̱ un. 3z_l Maa tyin nyɨvɨ caquiñi tan nyɨvɨ jandaví ñaha, quiñi xaan ca cua coo ñi. Tyin cua jandavi ñaha ñi tsi nyɨvɨ tan cua jandavi ñaha tucu maa nyɨvɨ tsi ñi. yykl Tsa nditsa tyin tandɨhɨ yoo tsa cuñí coo cuhva cuñí ra Cristo Jesús cua janyehe nyɨvɨ tundoho tsi yo. 3x_l Tan tsitó un nácaa cunyeé iñi yu nyehé yu tundoho tsa tsinyaa̱ ndaha nyɨvɨ tsi yu. Tsitó un tsa taha̱n yu, tandɨhɨ tundoho tsa nyehe̱ yu tsacatyi tuhun Nyoo nda ñuu Antioquía, tan ñuu Iconio, tan ñuu Listra. Maa tyin Jutu Mañi yo jacacu̱ ra tsi yu tsitsi tandɨhɨ tundoho can. 4wal Maa tyin yooho tsitó vaha un tyin yuhu ñavin tacan iyó yu. Tan nyicún un tuhun tsa jacuahá yu, tan cuhva iyó yu. Tan tsitó un nacuenda iyó yu tacan, tan nácaa tsinú iñi yu tsi Nyoo. Tan tsitó tucu un nácaa cunyeé iñi yu tsa cuxaán nyɨvɨ tsi yu, tan nácaa cuñí yu tsi ñi. evCl Maa tyin tsa cua janaha ñi, ña cua cuvi nducuaha can tyin ña xeehe caa tyin iin tsa nduve yahvi nyaá cua cuvi can, tumaa tsa javaha̱ tucu ra Janes tan ra Jambres. Nu ndɨhɨ̱ tava̱ tyiñu ra Pablo tsi ra Timoteo juMlTan nyɨvɨ cua coo, cua cuvi ñi tumaa ra Janes tan ra Jambres, ra tasɨ tsa tsicoo̱ tsanaha naha ra. Tyin cuñi̱ ra naha jaha canaa ra naha tsi ra Moisés. Tan tacan tucu nyɨvɨ cua coo nu cuahán ca tsi ityi nuu. Cua cahan ñi ndavaha ñi sɨquɨ tuhun Nyoo. Quiñi xaan cua caca iñi ñi. Tan ña cua quita vaha ñi tsihin cuhva tsinu iñi ñi. rt]lCuahán ñi cua tyaa soho ñi tuhun tsaa, maa tyin ña cuví maa cutuñi iñi ñi tsa cuví tsa nditsa. RslTyin tyañu ñi ican iyó ra tsa quɨhvɨ́ tsitsi vehe, tan jandaví ñaha ra tsi ñiñaha tsa nduve maa tsa tsiñi tuñi jiñi ñi. Tan cuaha cuatyi ñi can iyó, tan cuaha tsa ña vaha cuñí ñi. hrIlCua cunyicun ñi tsi Nyoo tumaa tsa tsinú iñi ñi cua jaha ñi tsi ñi, maa tyin ña nditsa. Tyin tyasɨ́ ñi nu janahá Nyoo tunyee iñi ra tyin ña tsinú iñi ñi tsi ra. Ña cutahan un tsihin nyɨvɨ javahá tacan. `q9lCua xico ñi tsi nyɨvɨ ñi. Tan cua cana iñi ñi javaha ñi náa ndɨhɨ tsa cuñí maa ñi. Tan cahnu cua jaha ñi tsi ñi. Tan maa ñi maa tsa cuñí maa ñi cua nanducu ñi, tan ña cua nanducu ñi tsi Nyoo. ^p5lÑa cua cuñi ñi tsi nyɨvɨ ñi. Ña cua cuhva maa ñi coo taxin nyɨvɨ. Cua cahan ñi cuendu. Ña cua cuvi cundaca ñaha ñi cuñu ñuhu ñi. Xaan xaan ñi cua cuvi. Tan ña cua cuñi ñi nyehe ñi tsa vaha. }oslTyin cua coo nyɨvɨ nyiyo iñi, maa ñi tsa tsii maa ñi cua cuñí ñi coo. Tan cua cuñi xaan ñi xuhun. Tan yaa xaan cua jaha ñi tsi ñi, cahnu cua jaha ñi tsi ñi. Cua cahan ñi ndavaha ñi tsi Nyoo. Tan ña cua tyaa yahvi ñi tsa caahán jutu ñi tan sɨhɨ ñi. Ña cua nacuhva ñi tyahvi nyoo tsi Nyoo, tan ndi tsi nyɨvɨ ñi. Ña cua tyaa yahvi ñi tsi Nyoo. mn UlTan cuñí tucu tsi co̱to un tyin nu cua ndɨhɨ tyembu cua coo quɨvɨ tsa yɨɨ xaan cua coo yo. mlTacan tan cua cutuñi iñi ñi tan quita ñi tsitsi xayɨ nu ña vaha tyin tsa vityin javahá maa nu cuhva cuñí nu tsihin ñi.l/lTan tsihin tsa vita iñi ra cuñí tsi janaha vaha ra cuhva coo nyɨvɨ ndava iñi. Tan cuatu ra tatun ndu uvi iñi ñi tan coto ñi tsa nditsa. k+lTan iin ra cuví musu Jutu Mañi yo, ña taahán tsi cañi tahan ra. Taahán tsi tsa vaha nyɨvɨ cuvi ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan cuñí tsi tsa ñihi vaha ra cuhva jacuaha ra tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. Tan cuñí tucu tsi tsa cunyee iñi ra tɨsɨhɨ tsahá nyɨvɨ. jlTan ña tyaa soho un tsa nduve yahvi nyaá tsa caahán yuhu tahan nyɨvɨ. Tyin tsitó un tyin tsihin yacan nducuaha ca tɨsɨhɨ. i lÑa caca iñi un tumaa tsicá iñi ra cuatyi iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin ra ihya naha ra maa ñi maa tsa caquiñi tsicá iñi ra naha. Maa tyin yooho co̱o iin ñayɨvɨ cuɨtɨ. Tsi̱nu vaha iñi tsi Nyoo. Cu̱ñi tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ. Co̱o vaha tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tandɨhɨ ñi tsa tsicán tahvi tsi Jutu Mañi yo, ñi iyó añima vaha. hhIlTacan tucu maa yo tatun jahá vaha yo cuenda tsi yo, cuví yo iin nyɨvɨ tsa tsatyiñú Nyoo. Tan cuví yo tumaa iin vasu xuhun cuaan tsa ndoo̱ vaha, tacan tan cuví cuatyiñu ra tsi yo tsa cuenda tandɨhɨ tyiñu vaha. Ig lTsitsi iin vehe cahnu, ñavin maa ñi maa ndaha tyiñu tsinu̱ tsihin xuhun cuaan tan xuhun cuitsin iyó tsatyiñú nyɨvɨ. Tyin tsatyiñú tucu ñi tsa tsinu̱ tsihin vitu tan tsihin ñuhu quɨsɨ. Yɨhɨ́ can tsatyiñú ñi can cuenda tyiñu nahnu, tan yɨhɨ́ can ndáa tahan ñi maa tsi tsatyiñú ñi can. Xf)lVasu yɨhɨ́ juhva ñi tacan quita̱ tsiyo ñi, maa tyin Nyoo tsaqui̱n ra tsa nditsa, tan yacan cuví tsa ña cua nasama maa. Tan nyaá iin seña tsa catyí: “Jutu Mañi yo nacotó ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra tsa nditsa.” Tan catyí tucu tsi: “Tandɨhɨ ñi nyisó sɨvɨ ra Cristo na quita ñi nu iyó tsa ña vaha.” eeClTyin quita̱ tsiyo ra naha ityi vaha tan catyí ra naha tyin tsa yaha̱ nandoto̱ yo tan ña cua nandoto ca cuñu ñuhu yo inga tsaha. Tan tsihin yacan jandoyó ñuhu ra naha tsi juhva nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi Nyoo. ldQlÑa tya̱a soho un tsa ña vaha tan tsa ñavin ñi tsa cahan yo tuhun tsa caahán nyɨvɨ. Tyin cuví can tumaa cuehe xaan tsi ñi. Tan yaha ca cuhva cua tɨvɨ ñi jahá can. Yacan cuví tsa taha̱n ra Himeneo tan ra Fileto. 6celJa̱ñiñi tan nacuhva cuenda un tsi un nuu Nyoo tumaa iin ra jahá tyiñu vaha. Tyin tatun tsatyiñú vaha un tuhun nditsa cuhva taahán maa tsi, ña cua nducahan nuu un. lbQlJa̱nducuhun iñi tuhun ihya tsi ra jacuahá tuhun Nyoo, tan ca̱tyi tsihin ra naha nuu Jutu Mañi yo, na jandɨhɨ ra naha tsa caahán yuhu tahan xaan ra naha tsihin tsa nduve yahvi nyaá. Tyin tsa caahán yuhu tahan ra naha tacan, nduve maa ndáa tsiñí ñuhu can. Tyin tsihin yacan jatɨvɨ́ ra naha tsi nyɨvɨ tyaá soho tsa caahán ra naha. Lal Tatun jandɨhɨ yo tsa tsinu iñi yo tsi ra, maa ra tacan ñi maa javahá ra tsa caahán ra.Tyin maa ra ña tuhvá ra nasama tuhun caahán ra. Tatun jahá tyiñu vaha yo, cua quita vaha yo \`1l Tatun nyehé yo tundoho tsa cuenda ra, cua cundaca ñaha ndɨhɨ yo tsihin ra.Tatun catyí yo tyin ñavin cuenda ra yɨhɨ́ yo, cua catyi tucu maa ra tyin ñavin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra cuví yo. _l Tuhun ihya tuhun nditsa cuví tsi tan cua cundaa tsi:Tatun tsihi̱ yo cuenda cuñu ñuhu yo, coo nyito tucu yo tsihin ra. ^l Yacan cuenda cunyeé iñi yu nyehé yu tandɨhɨ tundoho tsa cuenda tsa vaha tsi tandɨhɨ ca nyɨvɨ tsa nacatsi̱ maa Nyoo, tyin tacan tan cua cacu ñi iin caa ñi tsihin yo tsa cuenda ra Cristo tan cua ñihi yo nu sɨɨ caá tsa ña cua ndɨhɨ maa coo yo. ]wl Tan tsa cuenda tuhun can cunyeé iñi yu nyehé yu tandɨhɨ tundoho nda cuanda nuuhñí yu tsihin cadena vityin tumaa tsatyin cuví yu iin ra caquiñi. Tyin iin ra caquiñi tacan javahá ra naha tsihin ra. Maa tyin tuhun Nyoo ña nuuhñí tsi. y\klNdu̱cuhun iñi tsi ra Jesucristo, ra tsa nandoto̱ tsa yaha̱ nyehe̱ ra tundoho tan tsihi̱ ra. Cuví ra tata ra rey David. Tan tuhun ra cuví tuhun tsa jacacú Nyoo tsi yo tsa tsaha̱ cuenda ra tsi yu tyin cahan yu tsihin nyɨvɨ. [}lTyihi tuñi vaha iñi tsa caahán yu tsihin un ihya, tan maa Jutu Mañi yo cua cuhva tsa cutuñi iñi un tandɨhɨ tsi. Z#lIin ra jahá tyiñu tsitsi cuhu, taahán tsi tsa jaha tyiñu jihna ra, tacan tan cuvi catsi jihna ca maa ra tsa quitá nu jahá tyiñu ra. YlTan tacan tucu ra jasɨquɨ́ tsihin balón, ña cuvi jaha canaa ra tatun ña cunyee iñi ra jasɨquɨ ra tumaa taahán maa tsi. 6XelNdi intuhun ra cuví andaru tan ña cuví jatyañu xaan ra tsi ra tsihin inga ca tyiñu. Tyin cuñí tsi tsa javaha ra maa ñi maa tsa caahán ra cuví ityi nuu tsihin ra. TW!lTan cu̱nyee iñi nyehe tundoho tumaa iin andaru vaha ra Jesucristo. 'VGlTuhun tsa tsiñi̱ un caha̱n yu nuu nyɨvɨ cuaha, ja̱cuaha yacan tsi nyɨvɨ tsa nɨɨ iñi tsinú iñi tsi Nyoo, ñi tsa cuví jacuaha tsi inga nyɨvɨ. U lTan yooho sehe yu, ja̱nyee iñi tsihin tunyee iñi Nyoo tsa tsahá ra Cristo Jesús tsi un tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra. BT lMaa Jutu Mañi yo na cundaahvi iñi ra nyehe ra tsi ra quɨvɨ cua jacutuñi ra tsi yo. Tsitó maa un nácaa jatyinyee̱ xaan ra Onesíforo tsi yo quɨvɨ tsiyucu̱ yo ñuu Éfeso.S lTan quɨvɨ tsinyii̱ ra ñuu Roma ihya, ña jandɨhɨ̱ maa ra tsa nanducú ra tsi yu nda cuanda tsa nañihi̱ ra tsi yu. ER lMaa tyin ra Onesíforo na cundaahvi iñi Jutu Mañi yo tsi ra tan tsi nyɨvɨ ra tyin cuaha xaan tsaha quitsi̱ ra jatyinyee ra tsi yu. Tan ña cahán nuu ra tsa tyehen nyií yu vehe caa. zQ olTsa tsitó un tyin nacoo̱ ihñi ra Figelo tan ra Hermogenes tsi yu tan tandɨhɨ ca maa ra iyó ityi Asia. {P qlTan na jatyinyee maa Tatyi Ii tsa iyó añima yo tsi un tan jaha cuenda vaha un tsa vaha tsa tsaha̱ Nyoo tsi un. dO Cl Cu̱anyicun tuhun vaha tsa tsaha̱ cuenda yu tsi un. Tan co̱o tsihin tsa tsinú vaha iñi un tsi Nyoo. Cu̱ñi tsi ra, tan tsi nyɨvɨ. Tyin tacan taahán tsi coo yoo tsa iyó iin caa ñi tsihin ra Cristo Jesús. N )l Yacan cuenda nyehé yu tandɨhɨ tundoho. Maa tyin ña nducahán nuu yu tsa tacan nyehé yu tundoho, tyin tsitó yu yóo tsinú iñi yu. Tyin nacuhva̱ cuenda yu tsi yu tsi ra, tan tsitó vaha yu tyin cuví jaha cuenda ra tsi yu nda cuanda quɨvɨ quitsi ra inga tsaha. GM  l Nyoo tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa cahan yu tuhun can tsihin nyɨvɨ. Tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa caca yu tyiñu ra, tan jacuaha yu tuhun can tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. |L sl Tan vityin tsitó yo tsa vaha can tyin tsa quitsi̱ ra Jesucristo jacacu̱ ra tsi yo. Tan quihi̱n nyaa ra tandɨhɨ tunyee iñi tuhun tsiihí. Caha̱n ra tuhun vaha, tan tava̱ nditsin ra tuhun tsa coo yo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. lK Sl Tyin juvin ra jacacu̱ tsi yo. Tan cana̱ ra tsi yo tyin coo yo ñayɨvɨ ii. Ñavin tsa cuenda tsa vaha tsa javahá yo tan cana̱ ra tsi yo. Cana̱ ra tsi yo tyin tacan tyaa̱ maa ra cuhva javaha ra nda ndi cumañi ca tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ. Tyin nda quɨvɨ can tyaa̱ ra cuhva tsa cuhva ra tsa vaha tsa iyó tsi ra tsi yo tsa cuenda ra Cristo Jesús. J lYacan cuenda ña nducahan nuu un cahan un tuhun Jutu Mañi yo. Tan ndi ña nducahan nuu un tsa nyií yu vehe caa tsa cuenda ra. Cu̱atyiñu tunyee iñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi un tan ndoo un vaha tsa nyehe un tundoho tsa vatsí sɨquɨ yo tsa cuenda tuhun Nyoo. iI MlNyoo ña tsahá ra tatyi ña vaha tsa jayuhvi tsi yo. Tsahá ra Tatyi Ii ra tsi yo tyin coo tunyee iñi cahnu tsi yo, tan cuñí tahan yo tsi yo. Tan tsahá ra tunyee iñi tsi yo tyin tacan tan cundaca ñaha vaha yo tsi yo. ZH /lYacan cuenda tsahá cuenda yu tsi un ja̱ndu iin ca iñi un tan cu̱atyiñu ndatu tsa tsaha̱ Nyoo tsi un tsa cahan un tuhun ra. Yacan cuví ndatu tsa tsaha̱ ra tsi un quɨvɨ tyiso̱ ndaha yu jiñi un. }G ulTan nducuhún xaan iñi yu tyin tsinú nɨɨ vaha iñi un tsi Nyoo. Tumaa tsa tsinu̱ iñi ña Loida tsitan un tan ña Eunice sɨhɨ un. Ñi ican vaha xaan tsinu̱ iñi ñi tsi Nyoo, tan tsitó yu tyin tacan tsinú iñi maa un tsi Nyoo vityin. F 3lNducuhún xaan iñi yu nácaa tsacu̱ un quɨvɨ quita̱ yu nu nyií un. Tan vityin cuñí xaan yu nyehe yu tsi un inga tsaha tan cusɨɨ iñi yu. 0E [lTandɨhɨ ñi quɨvɨ nducuhún iñi yu tsi un tan tsicán tahvi yu tsi Nyoo tsinu cahñi tan tsacuaa. Tan tsahá yu tyahvi nyoo tsi ra tsa cuenda un. Tyiñu maa ra jahá tyiñu yu tumaa jaha̱ tyiñu tsii tsaahnu yu tyiñu Nyoo tsanaha. Tan vaha cuñí añima yu tyin vaha iyó yu nuu ra. iD MlJaquitsí yu carta ihya tsi yooho Timoteo. Tan cuñí xaan yu tsi un tyin tumaa cuví sehe yu cuví tsi un. Tan na̱quihin tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima un. Tan na cundaahvi iñi ra tsi un. Nu caahán ra Pablo tsihin ra Timoteo na catyi tuhun ra tsihin nyɨvɨ tyin cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ra dC ElYuhu ra Pablo cuví yu iin ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo, tyin tacan cuñí maa Nyoo. Tyin cuñí ra tsa jacoto yu tsi nyɨvɨ tyin tsahá ra ñayɨvɨ nyito coo tandɨhɨ ñi tsa iin ñi cuví tsihin ra Cristo Jesús. cB?XTan na nasoco Jutu Mañi yo Jesucristo tsi tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.&AEXYuhu ra Pablo tyaá yu nacumi tsi ndo nu tutu ihya tsihin ndaha yu, tan tsihin letra yu. Tyehen tyihí yu firma yu tandɨhɨ carta yu. Tan tyehen tyaá yu. U@#XJutu Mañi yo ra iyó tsa vaha tsi, juvin ñi maa ra cuhva tsa vaha coo añima ndo tandɨhɨ ñi quɨvɨ tan tandɨhɨ ñi tsaha vasu ndi maa nyehé ndo tundoho. Tan Nyoo ndoo tsihin tandɨhɨ ndo. {?oXMaa tyin ña cuxaan iñi ndo tsi ra. Cu̱hva cuenda ndo tsi ra tyin yañi yo tsi ra. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo (>IXTatun iyó iin ra ña cuñí tyaa yahvi tuhun caahán ndi nu carta ihya, ja̱ha ndo cuenda ndáa ra cuví ra, tan ña cunyanaa ndo tsi ra na nducahan nuu ra. K=X Nyooho yañi, ña cu̱ndɨhɨ iñi ndo javaha ndo tsa vaha. <X Nyooho tsa iyó tacan, tavá tyiñu ndi tsi ndo tsihin ndusu yuhu Jutu Mañi yo Jesucristo, ja̱ha tyiñu ndo, tan coo tsa catsi ndo. ,;QX Caahán ndi yacan tyin ñihí tuhun ndi tyin yɨhɨ́ ndo tsicá nuu ñi maa ndo tan tyihí ndo tsi ndo nu ña taahán tsi quɨhvɨ ndo tan ña jahá tyiñu ndo. :wX Tyin quɨvɨ tsiyucu̱ ndi tsihin ndo, caha̱n ndi tsihin ndo tyin nyɨvɨ ña cuñí jaha tyiñu, na ña catsi ñi. ,9QX Vasu ndi maa iyó ndatu tsi ndi tsa ndacan ndi tsa jatyinyee ndo tsi ndi, maa tyin nyuhu jaha̱ tyiñu ndi tyin cuñí ndi janaha ndi nácaa taahán tsi coo ndo. ?8wXTan tandɨhɨ tsa tsatsi̱ ndi, maa ñi maa tyahvi̱ ndi tsi ndo. Tyin jaha̱ tyiñu ndi tsinu cahñi tan tsacuaa tyin ña cuñi̱ ndi tsa coso tundoho can sɨquɨ ndi intuhun ndo. +7OXTyin tsitó maa ndo nácaa taahán tsi coo ndo tumaa tsicoo̱ maa ndi tsa tsiyucu̱ ndi tsihin ndo. Tyin nyuhu ña tsica̱ nuu utsan ndi tyin jaha̱ tyiñu ndi. ]63XTan vityin nyooho yañi caahán ndi tsihin ndo tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesucristo, ña cu̱nyaa naa ndo tsi ra yañi yo tsa ña cuñí jaha tyiñu, tan ña cuñí ra coo ra tumaa jacuaha̱ ndi tsi ndo. 5}XTan na jatyinyee ca Jutu Mañi yo tsi ndo tan cuñi ca ndo tsi nyɨvɨ tumaa tsa cuñí maa Nyoo tsi yo tsihin ñi, tan cunyee ca iñi ndo nyehé ndo tundoho, tumaa tsa cunyee̱ iñi maa ra Cristo nyehe̱ ra tundoho. Taahán tsi tsa jaha tyiñu yo V4%XTan nditá xaan iñi ndi tsi Jutu Mañi yo tyin tsitó ndi tyin jatyinyeé ra tsi ndo tan javahá ndo tsa catyi̱ ndi tyin javaha ndo. Tan tsitó tucu ndi tyin ña cua jandɨhɨ ndo tsa javaha ndo tacan. ;3oXMaa tyin Jutu Mañi yo javahá ra tsa catyí ra tyin javaha ra. Tan maa ra cua jandu iin iñi ndo, tan cua jaha cuenda ra tsi ndo tyin tacan tan ña tɨɨn nu ña vaha tsi ndo. 2XNda̱can tahvi tucu ndo na jacacu Nyoo tsi ndi ndaha nyɨvɨ ña vaha. Tyin ña tandɨhɨ ñi tan tsinú iñi ñi tsi Jutu Mañi yo. |1 sXTan inga tuhun, nyooho yañi, nda̱can tahvi ndo tsa cuenda ndi tyin tacan tan numi ñi cua tsaa tuhun Jutu Mañi yo tandɨhɨ ñi ityi. Tan na tyaa yahvi nyɨvɨ tuhun ra tan naquihin cuenda ñi itsi tumaa tsa naquihi̱n cuenda maa ndo itsi. 0XNa cuhva ra tsa sɨɨ cuñi añima ndo. Tan jandu iin ra iñi ndo, tacan tan cua cahan ndo tan javaha ndo tandɨhɨ tsa vaha. /XJutu Mañi yo Jesucristo tan Nyoo Jutu yo, juvin ra cuñí tsi yo; tan tsahá ra tunyee iñi tsi yo tandɨhɨ tyembu, tan tsahá ra naha tsa cuita iñi yo coo yo tsihin ra. Tandɨhɨ yacan tsahá ra tsi yo quɨvɨ tsaha̱ ra tsa vaha tsa iyó tsi ra tsi yo. .1XYacan cuenda nyooho yañi, ja̱ndu iin ndo iñi ndo. Tan ña naa iñi ndo tandɨhɨ tsa tsaha̱ cuenda ndi tsi ndo tan jacuaha̱ ndi tsi ndo nda ndi yucú ca maa ndi tsihin ndo. Tan ña na̱a iñi ndo tandɨhɨ tuhun tsa tyaa̱ ndi nu carta tsa jaquitsi̱ ndi tsi ndo. &-EXYacan cuenda cana̱ Nyoo tsi ndo quɨvɨ tsa caha̱n ndi tuhun ra tsihin ndo tyin tacan tan ñihi ndo tsa cahnu cuví Jutu Mañi yo Jesucristo coo tsi ndo. R,X Maa tyin tandɨhɨ quɨvɨ cuñí tsi cuhva ndi tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda nyooho yañi. Tyin cuñí xaan Jutu Mañi yo tsi ndo. Tan nacatsi̱ ra tsi ndo nda jihna, [nda ndi cumañi ca tsinu ñuhu ñayɨvɨ], tyin tsihin tsa janduvahá Tatyi Ii ra añima ndo tan tsihin tsa tsinú iñi ndo tuhun nditsa cuvi cacu ndo. `+9X Tacan tan cua tatsi tuñi ra tsi tandɨhɨ ñi tyin ña cuñí ñi tsinu iñi ñi tuhun nditsa. Tyin taahán ca iñi ñi javahá ñi tsa ña vaha. Nu caha̱n ra Pablo tuhun nyɨvɨ tsa nacatsi̱ Nyoo tyin cacu ñi *X Tan yacan cuenda cua cuhva Nyoo ndatu tsa jandavi ñaha tatyi ña vaha can tsi ñi. Tan cua tsinu iñi ñi tsa ña nditsa. N)X Cua cuatyiñu ra tandɨhɨ nuu tsa ña vaha tan tsihin yacan cua jandavi ñaha ra tsi nyɨvɨ tsa ña cua cacu. Tyin ñi can ña cuñí ñi naquihin cuenda ñi tuhun Nyoo tsa nditsa tan cacu ñi. ?(wX Ra ña vaha can, nu ña vaha cua jaquitsi tsi ra. Tan cua cuhva nu tandɨhɨ tsa nyityi nu, coo tsi ra, tan tsihin seña tan tsa iyo cua javaha ra cua jandavi ñaha ra tsi nyɨvɨ. l'QXTacan tan cua quituvi ra tsa nduve ley Nyoo iyó añima, maa tyin Jutu Mañi yo Jesús cua cahñi ra tsi ra tsihin tuhun quitá yuhu ra tan cua janaa ra tsi ra tsihin tsa xiñu tsa cahnu cuví ra quɨvɨ quitsi ra inga tsaha. m&SXVityin tsa iyó tatyi tsa ña tsahá tyaá yahvi nyɨvɨ tsi Nyoo, maa tyin ndi nyií xeehe nu, tyin iyó iin ra tsa ña tsahá quituvi nu. Maa tyin quɨvɨ cua quita ra tan cundɨhɨ tsa tyasɨ́ ra, tacan tan cua quituvi nu. %{XMaa tyin nyooho tsitó ndo náa tsa tyasɨ́ tan ñaha ca quituvi ra. Nda tahan maa tsi quituvi ra tan cua quituvi ra. t$aX¿A ña nducuhún iñi ndo tyin nda ndi nyií ca yu tsihin ndo tan caha̱n yu tuhun ihya tsihin ndo? "#=XRa ican cuví ra xaan iñi tsi Nyoo. Cua cañi tahan ra tsihin tandɨhɨ tsa nyisó sɨvɨ Nyoo; tan cua cañi tahan ra tsihin tandɨhɨ tsa jacahnú tsi Nyoo. Tan nda cuanda tsitsi vehe ñuhu cahnu Nyoo tan cua cunyaa ra tan cua cundaca ñaha ra, cua jaha ra tyin Nyoo cuví ra. "3XNdi iin tsaha tan ña cuhva ndo jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo. Tyin tsa ndi cumañi ca tahan tsi quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo, cuaha xaan nyɨvɨ, xaan cua cuñi ñi nyehe ñi tuhun Nyoo, tan cua quituvi rayɨɨ tsa nduve ley Nyoo iyó añima, ra tsa nyaá maa cuhun anyaya. ?!wXña numi xaan sama ndo cuhva tsicá iñi ndo. Tan ña nayuhvi ndo tatun quita tuhun jaha tatyi ña vaha tyin tsa taha̱n tsi quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo; vasu ndi maa nyɨvɨ caahán can, a jaquitsí ñi carta tsi ndo tan catyi ñi tyin yuhu jaquitsi̱ carta can tsi ndo. Ña tsinu iñi ndo tandɨhɨ yacan. 4  cXNyooho yañi, vityin cuñí yu cahan yu tsihin ndo tsa cuenda quɨvɨ quitsi nyico Jutu Mañi yo Jesucristo tan ndu iin yo tsihin ra. Caahán ndaahvi xaan ndi tsihin ndo, U %X Tacan tan cua jacahnu nyɨvɨ sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesucristo, tyin nyehé ñi cuhva iyó ndo. Tan cua jacahnu tucu maa ra tsi ndo nuu nyɨvɨ tsa cuenda tumañi iñi tsa tsahá ra tsi yo jahá Nyoo.0 [X Yacan cuenda tsicán tahvi ndi tsi Nyoo tsa cuenda ndo tandɨhɨ ñi quɨvɨ, na jatyinyee ra tsi ndo. Tacan tan catyi ra tyin taahán tsi tsi ndo tsa cuví ndo nyɨvɨ cana̱ maa ra. Tan tsicán tahvi tucu ndi tsi ra na jatyinyee ra tsi ndo tan cuvi javaha ndo tsa vaha tsa cuñí ndo javaha ndo. Tan na quita vaha tandɨhɨ tyiñu ra tsa javahá ndo tsihin tunyee iñi tsahá ra tsi ndo tyin tsinú iñi ndo tsi ra.  X quɨvɨ cua quitsi ra. Tyin quɨvɨ can nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra, ñi tsinú iñi tsi ra, cua jacahnu ñi tsi ra. Tan iyo xaan cua cuñi ñi nyehe ñi tsi ra. Tan tyañu nyɨvɨ can, cua cuyucu tucu nyooho tyin tsinu̱ iñi ndo tuhun tsa caha̱n ndi tsihin ndo. W )X Ñi ican cua janyehe Nyoo tundoho tan ña cua cundɨhɨ maa tsa nyehe ñi tundoho, ña cua nyehe ñi tsi Jutu Mañi yo Jesucristo tan ña cua nyehe ñi tsa cahnu cuví ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra x kXTyin tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsa ña nacotó tsi Nyoo, ñi tsa ña tyaá yahvi tuhun tsa jacacú ra tsi yo. p [XTan nyooho tsa nyehé xaan tundoho jahá nyɨvɨ, cua cuhva ra quitatu ndo iin caa ñi tsihin ndi quɨvɨ cua quitsi nyico Jutu Mañi yo Jesucristo tsa quee ra andɨvɨ tsihin ñuhu̱ tan tsihin ángel tsa iyó tunyee iñi maa ra. u eXTan tsa cuenda maa Nyoo, taahán tsi janyehe ra tundoho tsi nyɨvɨ tsa janyehé xaan tundoho tsi ndo. Q XTandɨhɨ yacan janahá tyin Nyoo cuɨtɨ xaan jacutuñí ra tyin cua catyi ra tyin taahán maa tsi cuhun nyooho tsa nyehé xaan tundoho nu ndacá ñaha ra tyin tsa cuenda ra nyehé xaan ndo tundoho.   XYacan cuenda sɨɨ xaan cuñí ndi caahán ndi tuhun ndo tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo inga ca vehe ñuhu. Tyin nyooho cunyee xaan iñi ndo nyicún ndo tsi Nyoo tan vaha xaan tsinú iñi ndo tsi ra vasu ndi maa nyehé xaan ndo tundoho jahá nyɨvɨ.  9XNyooho yañi, cuñí tsi tsa nacuhva ndi tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ndo tandɨhɨ ñi quɨvɨ, tyin tacan taahán maa tsi javahá ndi tyin ñihi xaan cuahán tsinú iñi ndo tsi Nyoo tsa iin iin quɨvɨ, tan cuñí xaan ndo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin ndo. U %XNa̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima ndo. Nu caha̱n ra Pablo nácaa cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ iyó cuatyi quɨvɨ quitsi ra Cristo [ 3XYuhu ra Pablo, ra Silvano tan ra Timoteo jaquitsí ndi carta ihya tsi ndo tsa cuví ndo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Tesalónica. Tyin iin caa ñi iyó ndo tsihin Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo. ucMaa tyin cuñí tucu tsi nacoto vaha ca ndo tsi Jutu Mañi yo ra Jesucristo, ra jacacú tsi yo. Tan cu̱ahnu ca ndo tsihin tsa vaha ra tsa tsahá ra tsi yo. Na jacahnu yo tsi ra vityin tan tacan ñi maa. Tan na cuvi tsi tacan ñi.Yacan cuenda yañi, vityin tsa tsitó ndo tuhun ihya tsa ndi cumañi ca cuvi tsi, ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tan cuñí yu tsa coto ndɨhɨ ndo cuhva jandaví ñaha ra caquiñi can naha ra, tyin tacan tan ña nacoo ndo cuhva vaha tsa cuahán ndo. a;Tandɨhɨ ñi nu carta ra tan caahán ra tuhun ihya. Vasu yɨhɨ́ tsa yɨɨ xaan cutuñi iñi yo. Tan nyɨvɨ tsa ña cutuñi iñi, ñi tsa ña ñihi nyaá tsihin Nyoo, sɨɨn cuhva cutuñi iñi ñi itsi. Juvin ñi tacan javahá ñi tsihin tuhun Nyoo tsa tyaa̱ inga ca ra naha. Tan tsa tacan javahá ñi, juvin ñi tsi maa ñi jacunaá ñi. Co̱to ndo tyin Jutu Mañi yo ña cundɨhɨ́ iñi ra ndatú ra tsi yo tyin cuñí ra tsa cacu cuaha nyɨvɨ. Juvin ñi tyehen caahán tucu ra Pablo yañi yo nu carta tsa jaquitsi̱ ra tsi ndo. Tyaa̱ ra itsi tsihin tsa tsiñi tuñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra. fEYacan cuenda yañi, tsitsi tsa ndatú yo tsi Jutu Mañi yo, ndu̱cu ndo cuhva coo vaha ndo tsihin Nyoo, tyin tacan tan quɨvɨ quitsi ra, sɨɨ cua cuñi yo tan cua coo taxin añima yo tyin nduve ca cuatyi yo iyó. 7 Maa tyin yoo ndatú yo andɨvɨ tsaa tan ñuhu ñayɨvɨ tsaa tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo. Tan maa ñi maa tsa vaha tsi Nyoo cua coo ican. J   Cu̱atu ndo quɨvɨ quitsi Nyoo. Ndu̱cu ndo cuhva quitsi ñi ra tyin quɨvɨ tsa cua quitsi ra cua naa andɨvɨ jaha ñuhu̱. Tan tandɨhɨ tsa iyó cua naa tsi tsihin tsa ihñi ñuhu̱ can. ~;}||{,z>yexkwvxuusrTppoonnm;lkkjSihgg ffee&dac:bb:a`|_^^S]\x[ZZWYXX*VUUT/SnRQQP9O,NMwLL2JIHGFEDCC!BAA@R?Z>>N=<<;;:9876B543s21100/.--^+**/)n('&&$##Q"0!N r6Gl<MNoDe| h 3 u}D<6q Cuaha seña tan tsa iyo javaha̱ ra tava̱ tyiñu ra Jesús nu yucú nyɨvɨ. Tan tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ndu iín ñi nu cuví corredor cuenda ra Salomón. =5s Tan tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsito̱ tuhun can, nayuhvi̱ xaan ñi. Cuaha xaan tsa iyo tan seña javaha̱ ra tava̱ tyiñu ra Jesús 54c Tan juvin ñi cuhva can tan nduva̱ ña tsaha ra Pedro, tan cueta tsihi̱ ña. Tan quɨhvɨ̱ ra cuatyi can naha ra, tan nyehe̱ ra naha tyin canyií ña tsihi̱ ña. Tan cañihi̱ ra naha tsi ña, tan tsindaca̱ ra naha tsi ña nu ndaa cumi sandu. Tan tinyii̱ ra naha tsi ña xiin yɨɨ ña. 93k Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ña: ―¿Nacuenda tsa natuhu̱n tahan ndo tan cuñí ndo jandavi ñaha ndo tsi Tatyi Ii Jutu Mañi yo Nyoo? Ican vatsí ra tsa tsaha̱n tsindaca̱ tsi yɨɨ un nu ndaa cumi santu. Tan vityin cua cundaca ndɨhɨ ra naha tsi un ―catyí ra Pedro tsihin ña Safira. 23Tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra Pedro tsi ña tan catyí ra tsihin ña: ―¿A tyehen ñi cuví xuhun tsa cuyahvi̱ ñuhu ndo? ―catyí ra Pedro tsihin ña. Tacan tan nacaha̱n ña tan catyí ña tsihin ra: ―Tacan ñi cuví xuhun tsa cuyahvi̱ tsi ―catyí ña tsihin ra. 1%Yaha̱ uñi hora tan tsaa̱ ñasɨɨhɨ ra Ananías tan quɨhvɨ̱ ña nu yucú ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tyin ña tsitó ña tsa cuvi̱. &0ETacan tan tsaa̱ ra cuatyi naha ra tan cava̱ nuu ra naha jahma cuñu ñuhu ra Ananías. Tan tsaha̱n ra naha tsindaca̱ ra naha tsi ra nu ndaa cumi santu. /-Tsa tsiñi̱ ra Ananías tuhun tsa caha̱n ra Pedro, nduva̱ ra tan tsihi̱ ra. Tan tsa tsito̱ nyɨvɨ tuhun ihya tan nayuhvi̱ xaan ñi. ;.oTsii un cuvi̱ ñuhu can, tan tsii un cuví xuhun tsa ñihi̱ un cuenda ñuhu can. ¿Nacuenda tsa cuñí un jandavi ñaha un tsi Nyoo tan catyí un tyin tandɨhɨ xuhun can tsaha̱ un? Maa tyin ñavin tsi nyuhu jandaví ñaha un, tyin tsi maa Nyoo jandaví ñaha un ―catyí ra Pedro tsihin ra Ananías. 3-_Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra: ―Yooho Ananías, ¿nacuenda tsa tsaha̱ un tsa quɨhvɨ̱ nu ña vaha añima un? Tyin cuñí un jandavi ñaha un tsi Tatyi Ii Nyoo, tan catyí un tyin tandɨhɨ xuhun tsa cuyahvi̱ ñuhu can cuví tsehe, tan ña nditsa un tyin ndoo̱ juhva xuhun can tsi un. H, Tan tyihi̱ xeehe ñi juhva xuhun. Tacan tan ra Ananías tsindaca̱ ra xuhun tsa ndoo̱ ña tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús. Tan catyí ra tyin tandɨhɨ xuhun tsa cuyahvi̱ ñuhu cuví can. f+ GMaa tyin iin ra tsa nañí Ananías tsihin ña Safira, ñasɨɨhɨ ra, xico̱ ñi iin ñuhu. o*W%Tan ra Bernabé can xico̱ ra ñuhu ra. Tan tsaha̱ ra xuhun can tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús.)$Tacan javaha̱ iin ra tsa nañi José. Ra ican cuví ra tata ra Leví. Tan cacu̱ ra ñuhu Chipre tsa canyií mahñu ndutya ñuhu. Tan ra tava̱ tyiñu ra Jesús jacunañi̱ ra naha tsi ra Bernabé. Tan sɨvɨ can cuñí tsi catyí: ra jandu iín iñi nyɨvɨ. (#tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús. Tan maa ra naha natsatsá xuhun can tsi intuhun intuhun nyɨvɨ cuhva tsa tsiñí ñuhu tsi ñi. '%"Tan ndi intuhun ñi tan nduve tsa cumañí tsi ñi tyin tandɨhɨ ñi tsa iyó vehe o ñuhu ñi, xicó ñi can. Tan cua ndaca ñi xuhun can %&C!Tan tsihin tunyee iñi cahnu, caahán ra tava̱ tyiñu ra Jesús tuhun tsa nandoto̱ Jutu Mañi yo Jesús. Tan Nyoo nasocó xaan ra tsi tandɨhɨ ra naha. X%) Tandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi, iin ñi cuví ñi, tan iin ñi cuhva tsicá iñi ñi. Ndi intuhun ñi tan ña catyí ñi tyin tsa tsii maa ñi cuví tsa iyó tsi ñi, tyin tsii tandɨhɨ ñi cuví can. ~$uTan cuhva tsa ndɨhɨ̱ tsica̱n tahvi ñi tsi Nyoo tan taa̱n nu yucú ñi. Tan tandɨhɨ ñi tsitu̱ ñi tsihin Tatyi Ii Nyoo tan caha̱n ñi tuhun Nyoo tsihin tsa ña yuuhví ñi. Nduve tsa cumañi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo D#Tan tsihin tunyee iñi maa un tan cua nduvaha nyɨvɨ cuuhví, tan cua nyehe ndi seña tan tsa iyo tsa cuenda tunyee iñi ra Jesús Sehe ii un ―catyí ñi, tsicán tahvi ñi tsi Nyoo. ["/Tan vityin, Jutu Mañi yu, nye̱he tyin cuñí ra naha casɨ ra naha tsi ndi. Tan cu̱hva tsa nɨɨ coo iñi ndi tyin tyiñu maa un javahá ndi, Jutu Mañi yu. Tan na ña nayuhvi̱ ndi cahan ndi tuhun maa un. d!ATan tacan javaha̱ ra naha, tumaa cuhva tsa catyi̱ maa un taha̱n tsanaha tyin cua cuvi. | q’Jutu Mañi yu, nditsa tyin ra Herodes, tan ra Poncio Pilato ndu ii̱n ra naha ñuu Jerusalén ihya tsihin ra ñuu Roma naha ra tan tsihin ra ñuu Israel naha ra tyin cahñi ra naha tsi ra Jesús Sehe ii un, tsa nacatsi̱ vaha maa un. @yRey naha ra tan tsihin ra tsa ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya nduvita̱ ra naha
sɨquɨ un, Jutu Mañi yu, tan sɨquɨ ra Cristo, ra nyisó tyiñu maa un, catyi̱ ra David. [/Tan yooho tsihin Tatyi Ii un jacaha̱n un tsi ra David taha̱n tsanaha. Tan catyí ra:¿Nacuenda tsa nduxaán nyɨvɨ ña tsitó tsi Nyoo?¿Nacuenda tsicá iñi ñi tuhun tsa nduve yahvi nyaá? {oCuhva tsa tsiñi̱ tandɨhɨ ñi, tan iin caa ñi quitsaha̱ tsicán tahvi ñi tsi Nyoo. Tan catyí ñi: ―Jutu Mañi yu, yooho javaha̱ un andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ. Javaha̱ un ndutya ñuhu. Tan tandɨhɨ ca tsa iyó, maa un javaha̱. kOTan tsa quita̱ ra Pedro tan ra Juan, cuahán ra naha nu yucú nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Jesús. Tan nacatyí tuhun ra naha tandɨhɨ tsa caha̱n ra tsahnu naha ra tan ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tsihin ra naha. H Tyin rayɨɨ tsa nduvaha̱ can, tsa yaha̱ uvi xico cuiya ra, tan tacan cuiya taha̱n ra tundoho tan nduvaha̱ ra jaha̱ Nyoo. Nu tsica̱n nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tunyee iñi Nyoo Tacan tan tyasɨ̱ nyico ra cumi tyiñu naha ra tsi ra Pedro tan ra Juan. Tan jaña̱ ra naha tsi ra naha tyin ña ñihi̱ ra naha nácaa tatsi tuñi ra naha tsi ra naha. Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan jacahnú ñi tsi Nyoo tsa cuenda tsa cuvi̱ can. }Tyin nyuhu ña cuví tsa jandɨhɨ́ ndi tsa nacatyí tuhun ndi tsa nyehe̱ ndi tan tsa tsiñi̱ ndi ―catyí ra naha. PMaa tyin ra Pedro tan ra Juan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Tyi̱hi tuñi ndo iñi ndo tan nye̱he ndo tatun vaha ca tsa tyaa yahvi ndi tsi maa ndo o vaha ca tsa tyaa yahvi ndi tsi Nyoo. W'Tacan tan cana̱ ra cumí tyiñu tsi ra Pedro tan ra Juan. Tan catyi̱ ra naha tsihin ra naha tyin ndi luxu ca maa tan ña cahan ca ra naha tuhun ra Jesús. Tan na ña jacuaha ca ra naha tsi nyɨvɨ. kOMaa tyin ña cuñí yo tsa cuaha ca nyɨvɨ coto tuhun ihya, yacan cuenda vaha ca tsa casɨ yo tsi ra naha, tan cahan yo tsihin ra naha na ña cahan ca ra naha tuhun ra Jesús tsihin nyɨvɨ ―catyí ra cumi tyiñu naha ra. DTan catyí ra naha: ―¿Náa javaha yo tsihin ra ihya naha ra? Tyin tandɨhɨ maa nyɨvɨ Jerusalén tsitó ñi tsa iyo tsa javaha̱ ra naha. Tan ña cua cuvi catyi yo tyin ña nditsa. B}Tacan tan catyi̱ ra cumi tyiñu naha ra tsihin ra naha: ―Qu̱ita nduñi taahan nyooho tsata vehe. Tan quita̱ ra naha. Tan ndoo̱ ra cumi tyiñu can naha ra natuhún tahan ra naha. *MTan ra tsa nduvaha̱ can, nyaá nyityi ra tsihin ra naha. Yacan cuenda ña cuví cahan ra cumi tyiñu can naha ra tsa ndavaha ñi sɨquɨ ra Pedro tan ra Juan. A{ Tan ra cumí tyiñu can naha ra iyo xaan cuñí ra naha tsiñí ra naha tsa caahán ra Pedro tan ra Juan tyin nɨɨ xaan iñi ra naha caahán ra naha, tan ñavin ra cahvi̱ scuela cuví ra naha. Tacan tan nacoto̱ ra naha tsi ra naha tyin ra ican naha ra cuví ra tsa tsica̱ tsihin ra Jesús quɨvɨ can.  Yoñi inga ra cuví jacacú tsi yo. Tyin intuhun ñi maa ra tsaha̱ Nyoo tyin jacacu ra tsi yo ―catyí ra Pedro tsihin ra can naha ra. ^5 Tan juvin ra Jesús cuví yuu tsa tsiñí ñuhu ca tsa ña cuñí ra javahá vehe cuatyiñu ra, tumaa cuhva catyí nuu tutu Nyoo. Tan nyooho cuví ra javahá vehe tan ña cuñí ndo yuu tsa tsiñí ñuhu ca can. 3 Yacan cuenda cua catyi tuhun ndi tsihin ndo na coto tandɨhɨ nyɨvɨ Israel. Tyin ra ihya nyaá ra nuu tandɨhɨ ndo, tyin nduvaha̱ ra tsihin tunyee iñi tsi ra Jesucristo, ra ñuu Nazaret, ra tsa tsaha̱ cuenda ndo na cúu ra nu cruu. Maa tyin Nyoo janandoto̱ ra tsi ra.   Vityin tsicá tuhun ndo tsi ndi tsa cuenda tsa vaha tsa cuvi̱ tsi ra coxo ihya, tyin cuñí ndo coto ndo nácaa nduvaha̱ ra. " =Tan ra Pedro tsitú ra tsihin Tatyi Ii Nyoo. Tan nacaha̱n ra tsihin ra naha: ―Nyooho ra ndacá ñaha Israel ñuu yo ihya, tan nyooho ra tsahnu. z mTacan tan tava̱ tyiñu ra naha na cuquihin ra naha tsi ra Pedro tan ra Juan. Tan tsindaca̱ ra naha tsi ra naha nda mahñu nu yucú ra naha. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra naha, tan catyí ra naha: ―¿Yóo tsaha̱ ndatu tsi ndo tsa janduvaha ndo tsi ra can? ¿Yóo tsaha̱ tunyee iñi tsi ndo tsa javaha ndo tyehen? ―catyí ra naha tsihin ra Pedro tan ra Juan. W 'Tan nyií tucu ra Anás ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu. Tan nyií tucu ra Caifás, tan ra Juan, tan ra Alejandro. Tan yucú ndɨhɨ tucu tandɨhɨ rayɨɨ tsa cuví nyɨvɨ ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu. G Tsa tuvi inga quɨvɨ, nda ñuu Jerusalén ndu iin tandɨhɨ ra cumí tyiñu cuenda nyɨvɨ Israel, tan tsihin ra tsahnu, tan tsihin ra cuví maestro cuenda ley tsa tyaa̱ ra Moisés. j MMaa tyin cuaha ñi tsa tsiñi̱ tuhun caahán ra Pedro quitsaha̱ tsinú iñi ñi. Tan ndu ii̱n ñi tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Jesús. Tan tsa tandɨhɨ ñi quitá maa uhun mil cuví tsa maa ñi maa rayɨɨ naha ra. T!Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi nduvi taahan ra tava̱ tyiñu ra Jesús can naha ra. Tan tyihi̱ ra naha tsi ra naha vehe caa. Tan ndoo̱ ra naha nda cuanda inga quɨvɨ tyin tsa cueñi cuví cuhva can. =sNduxaa̱n xaan ra naha tyin ra Pedro tan ra Juan jacuahá ra naha tsi nyɨvɨ tan catyí ra naha tyin nditsa tsa cua nandoto nyɨvɨ tsa tsa tsihi̱, tyin ra Jesús nandoto̱ ra. ? yNdi caahán ca ra Pedro tan ra Juan tsihin nyɨvɨ, tan tsaa̱ ra cuví jutu naha ra tsihin ra cuví ityi nuu tsihin ra jahá cuenda vehe ñuhu, tan tsihin ra cuví saduceo naha ra. _7Tan yacan cuenda quɨvɨ janandoto̱ Nyoo tsi Sehe ra, jihna ca nu yucú ndo jacuhu̱n ra tsi ra, tyin nasoco ra tsi ndo, tan intuhun intuhun ndo nacoo ndo tsa caquiñi iyó ndo ―catyí ra Pedro tsihin ñi.Tandɨhɨ tsa catyí Nyoo tyin cuhva ra tsi yo, caha̱n ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tandɨhɨ can tsii maa ndo cuví can. Tan tyiñu tsa ndoo̱ Nyoo tsihin ra Abraham tsii tsaahnu yo, juvin ñi tsa cuenda maa ndo cuví yacan. Tyin catyi̱ Nyoo tsihin ra Abraham: “Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ cua nasoco yu tsi ñi tsa cuenda nyɨvɨ tata un.” 3’Tan tacan tucu tandɨhɨ ra cuví ndusu yuhu Nyoo nda quɨvɨ tsicoo̱ ra Samuel tan nda cuanda vityin, jacoto̱ ra naha tsa cuví vityin. )KTyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña cua tyaa soho tsa cua cahan ra, cua cunaa ñi, tyin ña cua cutahan ñi tsihin nyɨvɨ tsa nacatsi Nyoo”, catyi̱ ra Moisés. #Tyin tacan catyi̱ ra Moisés tsihin tsii tsaahnu yo: “Cua jaquitsi Jutu yo Nyoo tsi ra tsa cua cahan tuhun ra. Tan juvin ñi nyɨvɨ yo cua cuvi ra. Tan cua cahan ra tuhun Nyoo tsihin ndo tumaa caahán yuhu. Tya̱a yahvi ndo tandɨhɨ tsa cua cahan ra tsihin ndo. <qTaahán tsi tsa ndoó ra Jesucristo gloria tsa vityin nda cuanda quɨvɨ cua jandutsaa Nyoo tandɨhɨ maa tsa iyó. Tumaa cuhva catyi̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. 'GTacan tan cua jaquitsi ra tsi ra Jesús ra cuví Cristo, na quitsi ra inga tsaha. Tyin nda quɨvɨ jihna ñi tyaa̱ Nyoo cuhva tyin quitsi ra tsa cuenda yo. D~Yacan cuenda ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo, tan na̱cuhva cuenda ndo añima ndo tsi Nyoo, na ndatsi cuatyi ndo. Tacan tan sɨɨ xaan cua cuñi añima ndo jaha tunyee iñi Jutu Mañi yo. #}?Maa tyin tacan jacuvi̱ ndo tan cundaa̱ tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, tyin catyí ra naha tyin ra Cristo cua nyehe ra tundoho. P|’Tsitó yu, ―catyí ra Pedro― tyin quɨvɨ tsa tsahñi̱ ndo tsi ra Jesús, ña tsitó ndo tyin ña vaha tsa javahá ndo. Tan tacan tucu ra cuví ityi nuu tsihin ndo, ña tsitó ra naha. 8{iTan juvin ra Jesús cuví ra tsa tsaha̱ tunyee iñi tsi ra coxo ihya tan nduvaha̱ tsaha ra, tyin tsinú iñi ndi tyin iyó tunyee iñi tsi ra Jesús. Yacan cuenda nduvaha̱ tsaha ra ihya, tan nacotó vaha ndo tsi ra. Tan tandɨhɨ nyooho nyehe̱ ndo tyin nduvaha̱ ra tsa cuenda tsa tsinú iñi ndi. vzeTan nyooho tsahñi̱ ndo tsi ra tsa tsahá ñayɨvɨ nyito coo yo tsihin Nyoo. Maa tyin Nyoo Jutu yo janandoto̱ ra tsi ra. Tan ña ndoo̱ ra nu yucú añima nyɨvɨ tsa tsihi̱. Tan nyuhu cuví ndi tsandaa tsa cuenda tsa nandoto̱ ra. y#Taha̱n tsi tsa ndacan ndo tsa jaña ra tsi ra vaha, tan ra ii can, maa tyin nyooho tsica̱n ndo tsa jaña ra tsi iin ra tsahñí ndɨyɨ. Ra coxo tsa nduvaha̱ can, ña jañá maa ra tsi ra Pedro tan ra Juan. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyo cuñí ñi, tan tsinú xaan ñi tsaa̱ ñi nu cuví corredor cuenda ra Salomón tyin cua nyehe ñi tsi ra coxo can tyin tsa nduvaha̱ ra. &uE Tan iyo xaan cuñí ñi tan yuuhví ñi tsa cuenda tsa nduvaha̱ ra can. Tyin nacotó ñi tsi ra. Tyin juvin ra cuví ra tsa tuhvá tsinyaá Yuhu Cora Sɨɨ Caá can tsicán ra xuhun tsi nyɨvɨ. Nu caahán ra Pedro tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ nu cuví corredor cuenda ra Salomón Xt) Tandɨhɨ nyɨvɨ nyehe̱ ñi tsi ra tyin tsicá ra tan jacahnú ra tsi Nyoo. Ys+Tacan tan ra coxo can ndava̱ ra, tan nduvita̱ ra tsinyaa̱ nyityi ra. Tan quitsaha̱ tsicá ra. Tan quɨhvɨ̱ ra tsihin ra naha tsitsi cora vehe ñuhu can, tsicá ra, tan ndavá ra, jacahnú ra tsi Nyoo. )rKTacan tan tɨɨ̱n ra Pedro ndaha cuaha ra tan cañihi̱ ra tsi ra. Tan juvin ñi cuhva can nacoo̱ tunyee iñi nduvi taahan tsaha ra tan jucun tsaha ra. q Maa tyin ra Pedro catyí ra tsihin ra: ―Nduve xuhun cuitsin tan xuhun cuaan iyó tsi yu, tan cuhva yu tsi un. Maa tyin tsa iyó tsi yu cua cuhva yu tsi un. Tsihin sɨvɨ ra Jesucristo ra ñuu Nazaret, ndu̱vita tan ca̱ca ―catyí ra Pedro tsihin ra. zpmTacan tan quitsaha̱ nyehé ra coxo can tsi ra naha. Cuñí maa ra tyin iyó tsa cua cuhva ra naha tsi ra. voeTan nyehe̱ ra Pedro tan ra Juan tsi ra. Tan ra Pedro catyí ra tsihin ra: ―Nye̱he tsi ndi ―catyí ra. nTacan tan nyehe̱ ra coxo can tsi ra Pedro tsihin ra Juan tsa cua quɨhvɨ ra naha yuhu cora can. Tan tsica̱n ra xuhun tsi ra naha. tmaTan iin ra ndaahvi, coxo ra nda quɨvɨ cacu̱ ra, nyaá ra yuhu cora vehe ñuhu cahnu can tandɨhɨ maa quɨvɨ. Tyin tsindacá ñi tsi ra na ndacan ra xuhun tsi nyɨvɨ quɨhvɨ́ yuhu cora can, tan nañí tsi Yuhu Cora Sɨɨ Caá. /l YIin quɨvɨ cuahán ra Pedro tsihin ra Juan vehe ñuhu cahnu. Cuví tsi cuhva caa uñi tsa tseñi, cuhva tsa tuhvá nyɨvɨ Israel cuahán cuandacán tahvi tsi Nyoo. Hk /Tan jacahnú ñi tsi Nyoo. Tan vaha caahán tandɨhɨ nyɨvɨ tuhun ñi. Tan iin tan iin quɨvɨ tan nducuahá ca nyɨvɨ quɨhvɨ́ cuenda Jutu Mañi yo Jesús tyin jacacú ra tsi ñi.Aj{.Tandɨhɨ quɨvɨ tan ndu iín ñi nda vehe ñuhu cahnu. Tan nda yuvehe ñi iin caa ñi tsatsí ñi paan tan tsihí ñi vinu. Tan sɨɨ cuñí ñi tsatsí ñi tyin iin ñi cuví ñi. i-Xicó ñi tsa iyó tsi ñi. Tan tsatsá ñi xuhun ñi tsi nyɨvɨ tahan ñi cuhva tsa tsiñí ñuhu tsi intuhun intuhun ñi. `h9,Tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo iin caa ñi iyó ñi tsihin tsa iyó tsi ñi. g+Tan cuaha tsa iyo javaha̱ tandɨhɨ ra tsa tava̱ tyiñu ra Jesucristo jaha̱ Nyoo. Tan tandɨhɨ ñi iyo cuñí ñi. f-*Tan tandɨhɨ quɨvɨ ndu iín tandɨhɨ ñi, tan nɨɨ iñi ñi tyaá soho ñi tsa jacuahá tandɨhɨ ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo tsi ñi. Tan iin ñi cuví ñi tsihin tahan ñi, tan tsicán tahvi ñi tan tsatsí ñi paan tan tsihí ñi vinu tyin tacan tan ña cua naa iñi ñi tyin tsihi̱ ra Cristo tsa cuenda cuatyi ñi. Cuhva iyó nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo Jesucristo quɨvɨ can [e/)Tacan tan tandɨhɨ ra tsa tyaa̱ yahvi tuhun caha̱n ra Pedro tsicoondutya̱ ra naha. Tan quitá tumaa uñi mil nyɨvɨ tsa tandɨhɨ ñi, tan ndu ii̱n ñi tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Jesucristo. d(Tsihin tuhun ihya tan tsihin inga ca tuhun, ra Pedro tsaha̱ cuenda ra tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ndu̱cu ndo cuhva na jacacu Nyoo tsi ndo, coto cunaa ndo tsihin nyɨvɨ caquiñi iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ―catyí ra tsihin ra naha. dcA'Tyin taha̱n tsanaha catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra Tatyi Ii ra tsi yo, tan tsi sehe yo, tan tsi nyɨvɨ tsa cañi iyó. Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua nacana Jutu Nyoo cua cuhva ra Tatyi Ii ra tsi ñi ―catyí ra Pedro. b'&Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra naha: ―Intuhun intuhun ndo ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tan na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Tan co̱ondutya ndo tsihin sɨvɨ ra Jesucristo. Tan cua jaha ra tucahnu iñi cuatyi ndo. Tacan tan cua cuhva Nyoo Tatyi Ii ra tsi ndo. 6ae%Cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra Pedro tuhun ihya, cuiihya xaan cuñí ra naha cuvi̱. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Pedro tan tsi tandɨhɨ ca ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tan catyí ra naha: ―Yañi, ¿nácaa javaha ndi vityin? ―catyí ra naha tsihin ra tava̱ tyiñu ra Jesús. T`!$Tacan caha̱n ra Pedro tsihin ra naha, tan catyí tucu ra: ―Nyooho tan tandɨhɨ ca nyɨvɨ Israel, co̱to vaha ndo tyin tuhun ra Jesús, yacan cuví tsa caahán yu tsihin ndo ihya. Ticaa̱ ndo tsi ra nu cruu. Maa tyin cuví ra Jutu Mañi yo, tan cuví tucu ra Cristo ra ndacá ñaha tsi yo jaha̱ Nyoo ―catyí ra Pedro. f_E#tsitsi tsa cua caquin yu tsi ra xaan iñi tsi un tsaha un”, catyi̱ ra David jaha̱ Nyoo. X^)"Tyin ñavin ra David nandaa̱ ityi andɨvɨ. Maa tyin maa ra David caha̱n ra tuhun ra Jesús, tan catyí ra:Jutu Mañi yo Nyoo catyí ra tsihin Jutu Mañi yu ra Cristo: “Cu̱nyaa xiin cuaha yu 4]a!Jutu Nyoo jacahnu̱ ra tsi ra Jesús, tan tsihin ndaha cuaha ra cañihi̱ ra tsi ra nda gloria. Tan ra Jesús naquihi̱n cuenda ra Tatyi Ii tsa catyi̱ Jutu yo Nyoo taha̱n tsanaha tyin cuhva ra tsi yo. Tan yacan cuví tsa tsaha̱ ra tsi ndi vityin. Juvin tsi cuví tsa nyehé ndo tan tsiñí ndo. z\m Tan ra Jesús can janandoto̱ Nyoo tsi ra. Tan tandɨhɨ maa ndi cuví ndi tsandaa tsa cuenda tsa nandoto̱ ra. [ Tan ra David tumaa tsa tyin nyehe̱ ra tsa cua cuvi nu cuahán ca tsi ityi nuu. Tan caha̱n ra tuhun tsa caha̱n ra Cristo. Tan catyi̱ ra tyin ña cua ndoo añima ra nu yucú añima nyɨvɨ tsa tsihi̱. Tan ndi ña cua tyahyu cuñu ñuhu ra, catyi̱ ra. \Z1Maa tyin ra David cuvi̱ ra iin ndusu yuhu Nyoo. Tan tsitó ra tyin Nyoo catyi̱ ra tyin juvin ñi tata maa ra cua cuvi ra Cristo. Tan ra Cristo, cuví ra cua cundaca ñaha tumaa tsa tsindaca̱ ñaha ra David. !Y;’Nyooho yañi, tsitó vaha yo tyin ra David tsii tsaahnu yo tsihi̱ ra tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi ñuhu. Tan ñaña ra ndi nyaá tsi ihya vityin. [X/Tan janaha̱ un tsi yu ityi nu coo yu ñayɨvɨ ña cua naa maa.Tan cua jacutu un tsi yu tsihin tusɨɨ iñi tyin maa un nyaá tsihin yu, catyí ra David caha̱n ra tsa caha̱n ra Cristo taha̱n tsanaha. MWTyin yooho, Nyoo Jutu yu, ña cua nacoo ihñi un añima yu nu yucú añima nyɨvɨ tsa tsihi̱,
tan ndi ña cua cuhva un tsa tyahyu cuñu ñuhu yu.Tyin sehe ii maa un cuví tsi yu. =VsYacan cuenda sɨɨ xaan cuñí yu. Tan jacahnú yu tsi Nyoo tsihin tsa sɨɨ cuñí yu.Tan cuñu ñuhu yu cua quitatu tsi tyin tsitó yu tyin cua nandoto yu inga tsaha. `U9Tyin ra David caha̱n ra tuhun cahan ra Cristo taha̱n tsanaha, tan catyí ra:Tacan ñi nyehé yu tsi Nyoo Jutu yu ityi nuu yu.Maa ra nyaá ra ityi xiin cuaha yu tan nduve náa cuví jayuhvi tsi yu. sT_Maa tyin Nyoo janandoto̱ ra tsi ra. Jacacu̱ ra tsi ra tyin ña cuvi cundaca ñaha tuhun tsiihi tsi ra. wSgMaa tyin quɨvɨ nacuhva̱ cuenda ndo tsi ra, javaha̱ ndo tumaa cuhva tyaa̱ maa Nyoo cuhva nda quɨvɨ jihna ñi. Tyin tsaha̱ cuenda ndo tsi ra tsi ra caquiñi. Tan ticaa̱ ra naha tsi ra nu cruu. Tsahñi̱ ra naha tsi ra jaha̱ ndo. "R=Tsa yaha nacatyi̱ tuhun ra Pedro yacan, tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho ra Israel, tya̱a soho ndo tsa cua cahan yu ihya. Ra Jesús, ra ñuu Nazaret, maa Nyoo nacatsi̱ tsi ra, tan tsa janaha̱ Nyoo tsi yo tyin nditsa tsa nacatsi̱ ra tsi ra, tsaha̱ ra tunyee iñi tsi ra tan cuaha xaan tsa iyo tan tsa nyityi tan seña javaha̱ ra. Tan tsa tsitó maa ndo tandɨhɨ tsa caahán yu ihya. dQATan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicán tahvi tsi ra cua cacu ñi, catyi̱ ra Joel jaha̱ Nyoo. PwTan ñicanyii cua ndunaa tsi.Tan yoo cua nducuaaha tsi tumaa cuaaha nɨñɨ.Tandɨhɨ tuhun caahán ra ihya cua cuvi tsi tsa ndi cumañi ca tahan tsi quɨvɨ quitsi Jutu Mañi yo.Tan quɨvɨ cua quitsi ra, iyo xaan cua cuvi. ?OwTan catyi̱ ra tyin cua janaha ra tsa iyo cua nyehe nyɨvɨ ityi andɨvɨ.Tan ityi nu ñuhu ñayɨvɨ cua javaha ra tsa iyo, seña nɨñɨ, seña ñuhu̱, tan vico yuhma. NCua jacuhun yu Tatyi Ii yu sɨquɨ ñi tsa jaha tyiñu tsa cuenda yu.Tan cua cahan ñi tsa cuenda yu, catyí Nyoo. MNu cua ndɨhɨ quɨvɨ, catyí Nyoo,
cua jaquitsi yu Tatyi Ii yu sɨquɨ tandɨhɨ nyɨvɨ.Tan cua cahan sehe ndo tsa cuenda yu.Tan ra cuatyi tan ñi cuatyi cua janaha yu tsa iyo tsi ñi.Tan nyɨvɨ tsahnu cua nyehe ñi ñumaahna jaha yu. ~LuMaa tyin tsa cuví ihya cuví tsa caha̱n ra Joel, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tyin catyi̱ ra: KTyin cuñí maa ndo tyin tsiñí ndi. Maa tyin ñavin nyixi tsihi̱ ndi, tyin ña tuhvá nyɨvɨ coho nyixi hora ihya, tyin ndi jatyaan. @JyTacan tan nduvita̱ ra Pedro tsihin tsa utsi iin ca ra tava̱ tyiñu ra Jesús. Tan ñihi caha̱n ra tan catyí ra: ―Nyooho yañi, tsa cuví ndo ra ñuu Israel, tan tandɨhɨ nyooho tsa iyó ñuu Jerusalén ihya. Cuñí tsi tsa coto ndo tuhun ihya. Tan tya̱a soho vaha ndo tsa cua cahan yu tsihin ndo. I Maa tyin inga ra jacuñí nyaa ra naha tsi ñi, tan catyí ra naha tyin tsiñí ñi. Nu caahán ra Pedro tsihin nyɨvɨ 6He Tandɨhɨ ra naha, iyo xaan cuñí ra naha, tan tsicá tuhun tahan ra naha tan catyí ra naha: ―¿Náa cuñí tsi catyi tandɨhɨ tsa cuví ihya? ―catyí ra naha. `G9 Iyó tucu yo tsa cuví yo nyɨvɨ quee̱ Creta tan Arabia. Maa tyin tandɨhɨ yo tan tsiñí yo tyin tsihin yuhu tsa caahán maa yo caahán ñi. Tan nacatyí tuhun ñi tsa cahnu tsa javahá Nyoo ―catyí ra naha. BF} Frigia, Panfilia, Egipto, tan nyɨvɨ quee̱ ityi nuu ca Cirene ityi Africa. Tan yucú tucu yo tsa cuví yo nyɨvɨ ñuu Roma tan iyó yo ñuu ihya. Tan juhva yo cuví yo nyɨvɨ Israel nda quɨvɨ cacu̱ yo. Tan inga yo cuví yo nyɨvɨ nanduvi̱ cuenda nyɨvɨ Israel tan nyicún yo ley tsa tyaa̱ ra Moisés. uEc Ihya yucú yo tsa cuví yo nyɨvɨ quee̱ Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Judea, Capadocia, Ponto, Asia, SD¿Nacuenda tyin tsiñí yo caahán ñi cuhva caahán intuhun intuhun yo? &CEIyo xaan cuñí ra naha tan quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tan catyí ra naha: ―¿A ñavin nyɨvɨ ñuhu Galilea cuví tandɨhɨ ñi tsa caahán ihya? #B?Tan tsa tsiñi̱ ra can naha ra tsa iyo xaan cuví nu yucú nyɨvɨ cuenda ra Cristo, tan cuahán ra naha tan ndu ii̱n ra naha tsihin ñi. Tan ña tsitó ra naha náa tsa caca iñi ra naha, tyin intuhun intuhun ra naha tsiñí ra yuhu ra naha tsa caahán ñi jahá Tatyi Ii Nyoo. AA{Tan quɨvɨ can cuaha xaan ra ñuu Israel tsaa̱ ra naha ñuu Jersualén. Ra vaha tsicá tsihin Nyoo cuví ra naha. Quee̱ ra naha tandɨhɨ ñuu tsa cayucú nu ñuhu ñayɨvɨ. @Tan tandɨhɨ ñi tsitu̱ ñi tsihin Tatyi Ii Nyoo. Tan quitsaha̱ caahán ñi inga yuhu cuhva tsa jacaha̱n maa Tatyi Ii Nyoo tsi ñi. \?1Tacan tan quituvi̱ tumaa iin ñuhu̱ tan tsaa̱ tsi sɨquɨ intuhun intuhun ñi. >!Tan sana iñi ñi tan tsiñi̱ ñi cucayu ityi andɨvɨ. Tumaa cucayu tsa vatsí tatyi xaan. Tan iyo xaan cuví tsitsi vehe nu yucú ñi. j= OTsaa̱ quɨvɨ vico Pentecostés, tan ndu ii̱n tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Jesús. T< #Tacan tan tava̱ cuenda ra naha ndáa ra cua tahan tsi cuiso tyiñu can. Tan taha̱n tsi tsi ra Matías. Ra ican cuví ra taha̱n tsi cutahan tsihin tsa utsi iin ra tsa tava̱ tyiñu ra Jesús.*; Otyin cuiso ra tyiñu tsa jacunaa̱ ra Judas tsa cuenda cuatyi ra, tan cuahán ra nu taahán maa tsi cuhun ra ―catyí ra naha, tsica̱n tahvi ra naha tsi Nyoo. h: KTan tsica̱n tahvi ra naha tsi Nyoo tan catyí ra naha tyehen: ―Jutu Mañi yu, yooho tsitó un tsa tsicá iñi ndi tsihin añima ndi. Ja̱naha tsi ndi tsitsi tsa uvi taahan ra ihya naha ra, ndáa ra tsa nacatsi̱ maa un, =9 uTacan tan cana̱ ra naha tsi uvi taahan ra naha. Cana̱ ra naha tsi ra José tsa nañí Barsabás, tan juvin ñi nañí tucu ra Justo; tan cana̱ tucu ra naha tsi ra Matías. E8 ’Tan vityin yucú ra tsa cutaha̱n tsihin yo quɨvɨ tsinyii̱ Jutu Mañi yo Jesucristo tsihin yo; nda quɨvɨ jacoondutya̱ ra Juan tsi ra, tan nda quɨvɨ nandaa̱ ra cuahán ra andɨvɨ. Tan vityin ñiñi cuñí tsi tsi inga ra cuvi tsandaa tsihin yo tsa cuenda tsa nandoto̱ ra Cristo ―catyí ra Pedro. K7 Tyin nu libru Salmo catyí tsi cuenda ra Judas tyehen:Na ndoo maa vehe ra.Tan ña coo nyɨvɨ tsitsi vehe can. Tan catyí tucu tsi:Inga ra cua jaha tyiñu tyiñu tsa javaha̱ ra. L6 Tan quɨvɨ tsa tsito̱ nyɨvɨ iyó Jerusalén ihya tsa tsihi̱ ra, jacunañi̱ ñi ñuhu can Acéldama. Tan tsa tsihin yuhu maa ñi cuñí tsi catyí Ñuhu cuenda tsa Tsatɨ̱ Nɨñɨ Nyɨvɨ. R5 Maa tyin tsaha̱n ra, tan jata̱ ra ñuhu tsihin xuhun tsa ñihi̱ ra tsa xico̱ ra tsi ra Jesús. Yaha̱ can tan canacava̱ ra tsihin jiñi ra, tan ndata̱ tsitsi ra tan quita̱ tandɨhɨ tsɨtɨ ra. k4 QTan ra Judas cuví ra iin ra tsa tsinyii̱ tsihin yo. Tan iin caa ñi jaha̱ tyiñu ra tsihin yo. l3 S―Nyooho yañi, tsa nyaá tucu maa tsa taha̱n ra Jesús cuhva ihya tan vityin tsa cundaa̱ tsa caha̱n ra David jaha̱ Tatyi Ii Nyoo nu catyi̱ ra tyin ra Judas cua cuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra xaan iñi tsi ra. 2 #Tan tsa tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ndu iín quɨvɨ can quitá maa cientu oco ñi. Tacan tan nduvita̱ ra Pedro. Tan catyí ra tsihin ñi: a1 =Tan tandɨhɨ ra ican naha ra ndu iín ra naha tandɨhɨ quɨvɨ tan tsicán tahvi ra naha tsi Nyoo. Tan yucú ndɨhɨ tucu yañi ra Jesús tsihin ra naha, tan tsihin ña María sɨhɨ ra, tan cuaha ca maa ñiñaha. d0 C Tsa tsaa̱ ra naha ñuu Jerusalén can, ndaa̱ ra naha nu tsinu uvi pisu vehe nu iyó ra naha. Tan ra tsa yucú can, cuví ra ihya naha ra: ra Pedro, ra Jacobo, ra Juan, ra Andrés, ra Felipe, ra Tomás, ra Bartolomé, ra Mateo, ra Jacobo sehe ra Alfeo, tan ra Simón ra tsa cuñí tsa nasama ra ndacá ñaha, tan tsihin ra Judas yañi ra Jacobo. @/ { Tacan tan quita̱ ra tava̱ tyiñu ra Jesús nu tsiyucu̱ ra naha yucu nu iyó yutun olivo. Tan cuanuhu̱ ra naha ñuu Jerusalén. Tan yatyin ñi canyií ñuu can, tumaa sava hora ñi tan tsaa yo. Tyin sava hora ñi cuví caca nyɨvɨ quɨvɨ quitatú ñi, tyin tacan catyí maa ley tsa tyaa̱ ra Moisés. .  Tan catyí ángel can naha ra tsihin ra tava̱ tyiñu ra Jesús: ―Nyooho ra Galilea, ¿nacuenda nyehé ndaa xaan ndo andɨvɨ? Ra Jesús tsa nyehe̱ ndo nandaa̱ ihya, juvin ra cua quitsi inga tsaha, tan tyehen cua nyehe nyico ndo tsi ra ―catyí ángel tsihin ra naha. Nu nacatsi̱ ra tava̱ tyiñu ra Jesús tsi ra Matías tyin jaha tyiñu ra tyiñu tsa javaha̱ ra Judas -  Tan cuhva tsa nyehé ndaá ra naha andɨvɨ, quituvi̱ uvi taahan ángel Nyoo tsa nditsí jahma cuitsin yatyin ñi nu nyecú ra naha. C,  Tan tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Jesús tuhun ihya, tan tsitsi tsa nyehé ra naha tsi ra, nandaa̱ ra andɨvɨ, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vico. Tacan tan ña nyehe̱ ca ra naha tsi ra. %+ ETyin quɨvɨ tsa cua quitsi Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ndo cua naquihin ndo tunyee iñi ra, tan cua quita ndo tan cua cahan ndo tuhun yu ñuu Jerusalén ihya tan tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Judea tan Samaria, tan nda cuanda nanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. F* Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ña taahán tsi coto nyooho ndáa quɨvɨ cua cuvi tsa cua javaha Nyoo Jutu yo. Intuhun ñi maa ra cua cahan ama cua cuvi tsi. v) gTsa ndu ii̱n ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―Jutu Mañi yu, ¿a vityin ñi cua jacacu un tsi ñuu Israel ihya tsa ña cua cundaca ñaha ca ra ñuu Roma tsi yo? ―catyí ra naha. U( %Nditsa tyin tsihin ndutya jacoondutya̱ ra Juan tsi nyɨvɨ. Maa tyin nyooho ña cuaha ca quɨvɨ tan coondutya ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu nandaa̱ ra Jesús andɨvɨ j' OTsa ndi nyií ra Jesús tsihin ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ña cua quita ndo Jerusalén ihya, nda cuanda naquihin ndo tsa catyi̱ Jutu yu tyin cuhva ra tsi ndo, tumaa tsa caha̱n yu tsihin ndo quɨvɨ can. g& ITan cuaha xaan tundoho nyehe̱ ra Jesús tan tsihi̱ ra. Tan tsa yaha̱ tsa tsihi̱ ra, nandoto̱ ra tan quituvi̱ ra nu yucú ra tsa tava̱ tyiñu ra. Tan tsitsi tsa uvi xico quɨvɨ, cuaha xaan tsaha quituvi̱ ra nu yucú ra naha, tyin na coto ra naha tyin nditsa tsa nyito ra. Tan caha̱n ra Jesús tsihin ra naha nácaa ndacá ñaha Nyoo tsi yo. a% =tan nda quɨvɨ nandaa̱ ra andɨvɨ. Tan tsa ndi cumañi ca nandaa ra andɨvɨ, nacatsi̱ ra tsi ra apóstol cuenda ra. Tan tsihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo tava̱ tyiñu ra tsi ra naha tyin caca ra naha tyiñu ra. ;$ sYooho Teófilo, quɨvɨ tsa jacuhu̱n yu tutu tsa jihna ñi can tsi un, tyaa̱ yu tandɨhɨ tsa quitsaha̱ javahá ra Jesús tan tandɨhɨ tsa jacuaha̱ ra nda quɨvɨ jihna ñi, Z# /Na coo tsa taxin añima un. Ra vaha iñi tsi yo tsa iyó ityi ihya jaquitsí xaan ra naha nacumi tsi un. Tan cuñí yu ja̱ha un tumañi iñi cu̱hva un nacumi tsi tsa intuhun intuhun ra vaha iñi tsi yo.l" STyin tyihí yu cuhva tsa quitsi yu nu iyó un tsa numi ñi, tyin tacan tan natuhun vaha ca maa yo. u! e Cuaha xaan tuhun cuñí yu jacoto yu tsi un, maa tyin ña cuñí yu jacoto yu can tsi un tsihin carta. D~~}H|9{{,zexZwvutysQrq>ppnnml8kQihhg8eeHdcNb5aZ`_^]\[ZZ!XX W$VUTTS-QQOMaL6JJ:IHH2GqFEE?DCBBBAA@K?@>|>=OTacan tan ra Felipe quitsaha̱ caahán ra sɨquɨ tuhun tsa tsa yaha̱ cahvi̱ ra can, tan tsaha̱ cuenda ra tsi ra tyin tuhun ra Jesús caahán ra ndusu yuhu Nyoo can. Tan tsaha̱ cuenda ra tyin ra Jesús cuví ra jacacú tsi yo. A-"Tacan tan ra Etiopía quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra Felipe, tan catyí ra: ―Ja̱ha tumañi iñi tsi yu, tan ca̱tyi tuhun un luxu tsihin yu, ¿yóo tuhun caahán ra ndusu yuhu Nyoo ihya? ¿A tuhun maa ra, o yóo tuhun caahán ra? ―catyí ra tsihin ra Felipe. @w!Janduluhlu̱ ra tsi ra nuu ra naha tan yoñi cuñí javaha iin tsa vaha tsihin ra.Tan tsa cuenda nyɨvɨ cuví tata ra, yoñi caahán tsa cuenda ñi.Tyin ña tsicoo̱ sehe ra tan tsihi̱ ra. Tacan catyí tsi nu tutu tsa cahví ra can. Q? Tan nu cuahán cahví ra, catyí tsi tyehen:Tsahñi̱ ra naha tsi ra tumaa tuhvá ra naha tsahñí mbee ticatyi.Tyin tumaa ña tsacú mbee tatun cua xatya ra naha ixi tɨ, tan tumaa tsa ña tsacú tɨ tun cua cahñi ra naha tsi tɨ,
tacan cuví ra can tyin nyehe̱ ra tundoho tan nduve náa caha̱n ra. Y>+Tacan tan nacaha̱n ra Etiopía can tan catyí ra: ―¿Nacaa cutuñi iñi yu tan yoñi jacuahá tsi yu? ―catyí ra tsihin ra Felipe. Tan tsica̱n ra tsi ra Felipe na ndaa ra tan cunyaa ra tsihin ra. r=]Tan cuhva tsa natuhva̱ ra Felipe nu carreta can, tsiñi̱ ra tyin cahví ra Etiopía can nu libru tsa tyaa̱ ra Isaías. Tan tsica̱ tuhun ra Felipe tsi ra tan catyí ra: ―¿A cutuñí iñi un tsa caahán tsi? ―catyí ra. Y<+Tacan tan Tatyi Ii Nyoo caha̱n tsihin ra Felipe: ―Na̱tuhva nu carreta can. ;9Tan ityi cuanuhú ra nda ñuu ra nyaá ra sɨquɨ carreta ra. Tan cahví ra nu libru tsa tyaa̱ ra Isaías, ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. :Tacan tan ra Felipe nduvita̱ ra tan cuahán ra. Tan ityi cuahán ra ñihi̱ tahan ra tsihin iin ra ñuu Etiopía. Tan cuví ra can eunuco [tyin ña cuví coo ñasɨɨhɨ ra]. Tan cuví ra iin ra cumí tyiñu cahnu ñuu Etiopía, tyin yɨhɨ́ ndaha ra xuhun ña Candace, ñaha tsa cuví reina ñuu Etiopía can. Tan tsaha̱n ra Etiopía can tsijacahnu̱ ra tsi Nyoo nda ñuu Jerusalén. {9oTsa yaha̱ yacan tan caha̱n iin ángel Nyoo tsihin ra Felipe, tan catyí ra: ―Ndu̱vita tan cu̱hun cun ityi sur, ityi queé nda Jerusalén tan cuahán nda Gaza ―catyí ángel can tsihin ra. Yacan cuví ityi tsa yahá nu tsɨquɨ. !8;Tsa yaha̱ can tan ra tava̱ tyiñu ra Jesús tsaha̱ cuenda ra naha tandɨhɨ tsa nyehe̱ ra naha tsa javaha̱ ra Cristo nu tsica̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan caha̱n ra naha tuhun Nyoo. Tacan tan cuanuhu̱ ra naha nda ñuu Jerusalén. Tan tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Samaria nu yaha̱ ra naha jacoto̱ ra naha nácaa javahá yo tan cacu yo. Nu caahán ra Felipe tuhun Nyoo tsihin iin ra ñuu Etiopía X7)Tacan tan nacaha̱n ra Simón tan catyí ra: ―Nda̱can tahvi maa ndo tsi Jutu Mañi yo tsa cuenda yu, na ña quitsi tandɨhɨ tsa caahán un tsihin yu sɨquɨ yu ―catyí ra Simón tsihin ra Pedro. 06YTyin nyehé yu tyin tsitsi añima un iyó cuaha tsa caquiñi tan nyiyo iñi un. Tan tsa caquiñi can ña tsahá coto un tsa vaha ―catyí ra Pedro tsihin ra Simón. G5Ndu̱ uvi iñi cuhva tsicá iñi un, tyin cahnu xaan tsa caquiñi tsicá iñi un. Tan nda̱can tahvi tsi Nyoo na jaha ra tucahnu iñi tsi un tsa cuenda tsa tsicá iñi un tsitsi añima un. g4GYooho, ña taahán tsi tyihi un tsi un tsihin tyiñu ihya. Tyin añima un ña vaha nuu Nyoo. B3}Tacan tan nacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Ja̱ha cuenda coto cunaa un tsihin xuhun cun. ¿Nacuenda tsicá iñi un tyin cuví jata yo ndatu tsa tsahá Nyoo tsi yo? Ña cuví. `29Tan quitsaha̱ caahán ra Simón tan catyí ra: ―¿Najava xuhun cuñí ndo tan cuhva ndo tunyee iñi tsi yu, cuvi tyiso ndaha yu jiñi nyɨvɨ, tan naquihin ñi Tatyi Ii Nyoo? ―catyí ra Simón tsihin ra naha. }1sTan ra Simón can nyehé ra nu tyisó ndaha ra tava̱ tyiñu ra Jesús jiñi ñi, tan naquihín ñi Tatyi Ii Nyoo. l0QTacan tan ra Pedro tan ra Juan tyiso̱ ndaha ra naha jiñi ñi, tan naquihi̱n ñi Tatyi Ii Nyoo. /Tyin ñi can, ñaha ca nuu Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ñi. Maa tsa tsicoondutya̱ ñi ñi tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesús. 1.[Tan tsa tsaa̱ ra naha, quitsaha̱ tsicán tahvi ra naha tsi Nyoo tsa cuenda nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo nda Samaria can tyin na naquihin ñi Tatyi Ii Nyoo. V-%Tacan tan ra tava̱ tyiñu ra Jesús tsa iyó ñuu Jerusalén can ñihi̱ tuhun ra naha tyin tsinú iñi nyɨvɨ Samaria tuhun Nyoo. Tacan tan jacuhu̱n ra naha tsi ra Pedro tan ra Juan nda Samaria. Y,+ Nda cuanda ra Simón can, tan natsinu̱ iñi ra tsi ra Cristo, tan tsicoondutya̱ ra. Tan quitsaha̱ tsicá nuu ra tsihin ra Felipe. Tan iyo xaan cuñí ra nyehé ra tsa iyo tan seña tsa javahá ra Felipe. i+K Tacan tan quitsi̱ ra Felipe. Tan jacoto̱ ra tsi ñi nácaa ndacá ñaha Nyoo, tan nácaa cuhva tsa cahnu cuví ra Jesucristo. Tacan tan quitsaha̱ tsinú iñi ñi tsi ra Cristo, rayɨɨ tan ñaha. Tan tsicoondutya̱ ñi. r*] Tyaá yahvi xaan ñi tsa caahán ra tyin tsa naha xaan jandaví ñaha ra tsi ñi tsihin tsa tasɨ. 5)c Tandɨhɨ maa nyɨvɨ, ñi cuca tan ñi ndaahvi, tyaá soho ñi tsa caahán ra. Tan catyí ñi: ―Nditsa nditsa, tyin tunyee iñi Nyoo iyó tsihin ra ihya ―catyí ñi. (  Tan Samaria can iyó iin ra tasɨ nañí Simón. Tuhvá ra jandaví ñaha tsi nyɨvɨ. Catyí ra tyin cahnu xaan cuví ra. ?'yYacan cuenda nyɨvɨ ñuu can, sɨɨ xaan cuñí ñi. &Tyin cuaha xaan nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha tan nduvahá ñi; tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ tsi ñi, quita̱ nahnu tan cana̱ tsaa nahnu cuahán nahnu. Tan cuaha xaan nyɨvɨ coxo tan nyɨvɨ tsa ña cuví canda tan ña cuví caca, nduvahá ñi. x%iTan tandɨhɨ ñi nɨɨ cuñí ñi tan tyaá soho ñi tsa caahán ra. Tyin nyehé ñi tsa iyo tsa javahá ra. $Iin ra tsa nañí Felipe tsaa̱ ra iin ñuu canyií Samaria. Tan quitsaha̱ caahán ra tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ iyó ican. #3Tan tandɨhɨ ñi tsa quita̱ ñuu Jerusalén can, caahán ñi tuhun Nyoo nácaa jacacú ra Cristo tsi yo, tandɨhɨ ñi ityi nu cuahán ñi. +"OTan ra Saulo can quitsaha̱ nyaá ndaha ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan tsaha̱n ra tan iin tan iin vehe ñi. Tan ixta̱ caa ra tsi ñi, tan tsaha̱ cuenda ra tsi ñi tyin cuhun ñi vehe caa, tahan ñi rayɨɨ tan ñaha. Nu caahán ra Felipe tuhun ra Cristo nu cuví Samaria M!Tan juhva ra tsa nyicún vaha tsi Nyoo ñuu Jerusalén can, tsaha̱n ra naha tsicutsi̱ ra naha cuñu ñuhu ra Esteban nda nu ndaa cumi santu. Tan tsacu̱ xaan ra naha tsa cuenda tsa tsihi̱ ra. d  CTan ra Saulo ña tsinú iñi ra tsi ra Jesús, tan ndoo̱ ra vaha tsa tsahñi̱ ra naha tsi ra Esteban. Tan juvin ñi quɨvɨ can quitsaha̱ nducú xaan nyɨvɨ tsi ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén tyin cahñi ñi tsi ñi. Tan tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsinu̱ ñi, cuahán ñi cua coo ñi tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Samaria, tan tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Judea. Maa tyin ra tava̱ tyiñu ra Jesús ña quita̱ ra naha. Ndoo̱ ra naha Jerusalén. c?<Yaha̱ can, tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra, tan tsaa cana̱ tsaa ra tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, ña tɨ̱ɨn cuenda un cuatyi tsa javahá ra naha ―catyí ra. Tsa yaha̱ caha̱n ra tacan, tan tsihi̱ ra.eC;Tan tsitsi tsa cañí ra naha yuu tsi ra Esteban, quitsaha̱ tsicán tahvi ra Esteban tsi Nyoo, tyin tuví iñi ra tyin tsa cua cúu ra. Tan catyí ra tyehen: ―Jutu Mañi yu Jesús, na̱quihin añima yu ―catyí ra. jM:Tacan tan tava̱ ra naha tsi ra yuhu ñuu. Tan tsahñi̱ ra naha tsi ra tsihin yuu. Tan ra tsa javahá tsa ña vaha can naha ra, nacoo̱ ra naha jahma tsa nyaá tsata ra naha tyin jaha cuenda iin ra tyuvaa tsa nañí Saulo. a;9Maa tyin ra can naha ra tyasɨ̱ ra naha soho ra naha, tsa ña cua tyaa soho ra naha tsa caahán ra Esteban. Tacan tan iin vaa ñi cana̱ tsaa ra naha. Tan tandɨhɨ ra naha cuahán ra naha sɨquɨ ra Esteban. O8Tacan tan catyí ra Esteban: ―¡Ji̱hna ndo! Nyehé yu andɨvɨ tan ticohó tsi. Tan nyehé yu tsi ra Jesús, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, nyaá nyityi ra xiin cuaha Nyoo ―catyí ra Esteban. E7Maa tyin ra Esteban tsitú ra tsihin Tatyi Ii Nyoo tan nanyehe̱ ra ityi andɨvɨ. Tan nyehe̱ ra tsa cahnu cuví Nyoo. Tan nyehe̱ tucu ra tsi ra Jesús nyaá nyityi ra xiin cuaha Nyoo. )K6Tsa tsiñi̱ ra cumí tyiñu vehe ñuhu cahnu naha ra tuhun ihya, xaan xaan cuñi̱ ra naha, ndacua jacahyu̱ nuhu ra naha nyehé ra naha tsi ra Esteban. 3_5Nyooho naquihi̱n cuenda ndo ley Nyoo tsa tsaha̱ ángel tsi ndo, maa tyin ña cuñí ndo tyaa yahvi ndo tsa caahán ley can ―catyí ra Esteban. Nu tsihi̱ ra Esteban !;4Tsii tsaahnu yo cuxaa̱n ra naha tan tsahñi̱ ra naha tsi tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tan ra ican naha ra catyi̱ tyin cua quitsi iin ra vaha. Tan tsa quitsi̱ ra vityin, nyooho xico̱ ñaha ndo tsi ra tsi ra xaan iñi tsi ra, tan tsahñi̱ ndo tsi ra. {o3’Maa tyin nyooho ―catyí ra Esteban― tacan ñi tuhvá maa ndo jandavá ndo iñi ndo. Tan ña cuñí ndo naquihin ndo tuhun caahán Nyoo. Tacan ñi ña tyaá yahvi ndo tsi Tatyi Ii Nyoo. Inducu ñi caá ndo tsihin tsii tsaahnu yo. ~u2¿A ña tsitó ndo tyin maa yu javaha̱ andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ? catyi̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo jaha̱ Nyoo. 1Andɨvɨ cuví tyayu nu nyaá yu ndacá ñaha yu.Tan ñuhu ñayɨvɨ, yacan cuví nu tsañí tsaha yu.Tatun javaha nyooho iin vehe ¿a cuñí maa ndo tyin coo yu tsitsi can?¿Tan maa nda cua na ica vaha ndo tyin quitatu yu, cuñí maa ndo?  0Vasu ña iyó Nyoo tsitsi vehe ñuhu tsa javahá nyɨvɨ. Tumaa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha tyehen: 5e/Maa tyin ra Salomón javaha̱ ra vehe Nyoo. $A.Tan ra rey David ñihi̱ ra tumañi iñi nuu Nyoo. Tan cuñi̱ ra javaha ra iin vehe vaha nu coo Nyoo. Juvin ñi Nyoo jacahnu̱ ra Jacob taha̱n tsanaha. X)-Yaha can tan ra Josué cuvi̱ ra ityi nuu tsihin ñi. Tacan tan quihi̱n ñi vehe ñuhu can tan vatsí ñi tsihin tsi nu iyó yo ihya vityin. Tyin Nyoo tava̱ ra tsi nyɨvɨ tsicoo̱ ñuhu ihya tan nacuhva̱ cuenda ra ñuhu ihya tsi ñi Israel, nyɨvɨ yo. Tan tsatyiñu̱ ñi vehe ñuhu can nda cuanda quɨvɨ tsicoo̱ ra rey David. =s,’Nu tsica̱ nuu tsii tsaahnu yo nu tsɨquɨ can, tsicumi̱ ra naha iin vehe ñuhu tsa tsinu̱ tsihin ñɨɨ quɨtɨ. Tan tsitsi vehe can tsicumi̱ ra naha tabla yuu tsa nyaá ley Nyoo nuu. Tan ra Moisés tava̱ tyiñu ra na javaha ñi vehe ñuhu can ityi tsata, tumaa cuhva janaha̱ maa Nyoo tsi ra. }s+Tyin jacahnu̱ ndo tsi nyoo tsa nañí Moloc,
tan jacahnu̱ ndɨhɨ tucu ndo tsi nyoo tsa nañí Renfán tsa caá tumaa caá iin tiñuu tsa iyó andɨvɨ.Juvin ñi maa ndo javaha̱ tsitoho can, tan jacahnú tucu ndo.Yacan cuenda yuhu cua tava yu tsi ndo ñuu ndo, tan cua jacuhun yu tsi ndo iin nu cañi ca ityi nuu ñuu Babilonia, catyi̱ Nyoo tsihin ñi.  *Tacan tan Nyoo jatsiyo̱ ra tsi ñi. Tan jaña̱ ndaha ra tsi ñi tyin cua jacahnu ñi ñicanyii, tan yoo, tan tandɨhɨ tiñuu tsa iyó ityi andɨvɨ. Tyin tyehen tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo nu libru taha̱n tsanaha:Nyooho nyɨvɨ Israel, ¿A tsahñi̱ ndo quɨtɨ tyin cuhva cuenda ndo tsi maa yu tsitsi tsa uvi xico cuiya tsa tsica̱ nuu ndo nu tsɨquɨ? Ñavin. \ 1)Tacan tan javaha̱ ñi iin indɨquɨ xuhun cuaan. Tan tsahñi̱ ñi quɨtɨ tyin cuhva cuenda ñi tsi tsitoho can. Tan sɨɨ xaan cuñi̱ ñi tsicoo̱ ñi vico cuenda tsitoho tsa javaha̱ ñi tsihin ndaha ñi. y k(Yacan cuenda cuhva tsa nyií ra Moisés yucu Sinaí, tan caha̱n nyɨvɨ tsihin ra Aarón tan catyi̱ ñi: “Ja̱vaha taahan nyoo cuhun ityi nuu ndi. Tyin ña tsitó yo náa taha̱n ra Moisés, ra tsa tava̱ tsi yo Egipto” catyi̱ ñi.  '’Maa tyin nyɨvɨ tsii tsaahnu yo ña tyaa̱ yahvi ñi tsi ra. Tava̱ tsiyo ñi tsi ra. Tan cuñi̱ ñi cunuhu ñi nda Egipto. ' G&Tan maa ra Moisés can cuahán ra tsihin nyɨvɨ tsii tsaahnu yo nu tsica̱ nuu ñi nu tsɨquɨ can. Tan ra ican cuví ra tsa caha̱n ángel tsihin nda yucu Sinaí. Tan ra ican naquihi̱n cuenda ra tuhun Nyoo nácaa coo nyɨvɨ, tan tyaa̱ ra tuhun can nu tutu tyin tacan tan coto yo. 4a%’Tan juvin ñi maa ra Moisés can cuví ra tsa caha̱n tsihin nyɨvɨ Israel tan catyi̱ ra tyehen: “Nyoo cua jaquitsi ra tsi iin ra cuví ndusu yuhu ra tumaa jaquitsi̱ ra tsi maa yu. Tan cua cuvi ra iin ra Israel tumaa maa yo. Tan taahán tsi tyaa yahvi yo tsi ra” catyi̱ ra Moisés. gG$Tan ra Moisés can tava̱ tsi nyɨvɨ Israel ñuhu Egipto can tsihin tsa javaha̱ ra tsa iyo tan seña ñuu can, tan nu yaha̱ ñi nda nu Ndutya Ñuhu Cuaaha, tan nu tsica̱ nuu ñi nu tsɨquɨ tsitsi tsa uvi xico cuiya. E#’Quɨvɨ can ña cuñi̱ nyɨvɨ Israel tsi ra Moisés tsa cundaca ñaha ra tsi ñi, tan catyi̱ ñi tsihin ra: “¿Yóo tava̱ tyiñu tsi un tyin cundaca ñaha un tan cuvi un juez tsa cuenda ndi?”, catyi̱ ñi tsihin ra. Vasu ña cuñi̱ ñi tsa cundaca ñaha ra tsi ñi, maa tyin Nyoo tava̱ tyiñu ra tsi ra tyin cuvi ra nuu tsihin ñi, tan jacacu ra tsi ñi. Tyin tacan catyi̱ ángel tsa quituvi̱ nuu ra nu iñu tsa cayú can. }"Yuhu nyehé yu tandɨhɨ tundoho tsa nyehé nyɨvɨ cuenda yu ñuhu Egipto can. Tan tsiñí yu ndusu ñi tsa tsacú tsaa ñi. Yacan vatsí nuú yu tyin jacacu yu tsi ñi. Na̱ha, tyin jacuhun yu tsi un nda Egipto” catyi̱ Nyoo tsihin ra Moisés. !Tan quitsaha̱ catyí tucu Jutu Mañi yo tsihin ra: “Ta̱va nditsan tsaha un tyin ñuhu nu tsañí un, ñuhu ii cuví tsi. nU “Yuhu cuví Nyoo cuenda tsii tsaahnu un, Nyoo cuenda ra Abraham, tan ra Isaac, tan ra Jacob” catyi̱ ndusu can tsihin ra. Tacan tan ra Moisés quitsaha̱ nɨhɨ́ ra tsihin tsa yuuhví ra. Tan ña cana̱ iñi ra nanyehe ra. 4aIyo xaan cuñi̱ ra Moisés tsa nyehé ra yacan. Tan natuhva̱ ra nu cayú iñu can tyin nyehe vaha ra, tan tsiñi̱ ra ndusu Jutu Mañi yo. Tan catyí ndusu can tyehen: b=’Yaha̱ uvi xico cuiya. Tacan tan iin quɨvɨ tsicá nuu ra Moisés nu tsɨquɨ yatyin yucu tsa nañí Sinaí. Tan nyehe̱ ra cayú iin yutun iñu. Tacan tan quituvi̱ iin ángel tsitsi ñuhu̱ tsa cayú can. 3_Cuhva tsa tsiñi̱ ra Moisés tsa caha̱n ra can, tsinu̱ ra. Tan cuahán ra nda ñuu Madián. Ndacan ñihi̱ ra ñasɨɨhɨ ra. Tan ndacan tsicoo̱ uvi taahan sehe ra. s_¿A cuñí un cahñi un tsi yu tumaa tsa tsahñi̱ un tsi ra Egipto icu?” catyí ra tsihin ra Moisés. @~yTacan tan ra tsa cañí tsi inga ra can tindahñi̱ ra tsi ra Moisés, tan catyí ra tsihin ra: “¿Yóo tava̱ tyiñu tsi un tyin cundaca ñaha un tan cuvi un juez tsa cuenda ndi? }Tacan tan tsa inga quɨvɨ can nyehe̱ ra Moisés tsi uvi taahan ra Israel, cañí tahan ra naha. Tan ra Moisés, cuñí ra tsa ña cañi tahan ca ra naha, tan quitsaha̱ catyí ra: “Ña vaha tsa cañí un tsi ra yañi un” catyí ra tsihin ra naha. 3|_Cuñí maa ra Moisés can tyin nyɨvɨ Israel can cutuñí iñi ñi tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra tyin jacacu ra tsi ñi. Maa tyin ña tuvi̱ iñi ñi tsa tacan cua cuvi. :{mTacan tan iin quɨvɨ nyehe̱ ra nu cañí iin ra Egipto can tsi iin ra Israel. Tacan tan tsahñi̱ ra Moisés tsi ra Egipto can tyin cañí xaan ra tsi ra Israel, ra ñuu ra. zw’Tan tsa quita̱ uvi xico cuiya ra Moisés cuñi̱ ra cuhun ra cunyehe ra nu iyó nyɨvɨ Israel, nyɨvɨ ra. y9Yacan cutuhva̱ ra Moisés tandɨhɨ tsa tsitó ñi Egipto. Tan vaha xaan caha̱n ra tan vaha javaha̱ ra jaha̱ tunyee iñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra. xYaha can ña cuví ca tyihi xeehe sɨhɨ ra tsi ra. Tan nacoo̱ ña tsi ra tsitsi iin tyica yuhu yutya. Tacan tan sehe sɨɨhɨ ra rey Egipto can nañihi̱ ña tsi ra. Tan naquihi̱n ña tsi ra. Tan jacuahnu̱ ña tsi ra, tumaa tsa sehe maa ña cuvi̱ tsi ra. wTan juvin ñi quɨvɨ can cacu̱ ra Moisés. Tan taha̱n xaan iñi Nyoo tsi ra. Tan uñi yoo jacuahnu̱ sɨhɨ ra tsi ra nda yuvehe ña. ,vQRey can jandavi̱ ñaha ra nyɨvɨ yo. Tan janyehe̱ xaan ra tundoho tsi ñi, tan jañiñi̱ ra tsi ñi na nacoo ñi tsi sehe ñi tsa ndi cacú tyin na cúu tsi. SuTacan tan quitsaha̱ ndacá ñaha iin rey tsa ña nacoto̱ tsi ra José. otW’Maa tyin tsa ndi cumañi ca quita nyɨvɨ Egipto, nyɨvɨ ra Abraham tsa iyó Egipto can cuaha xaan ñi cuvi̱. Tan tsa nyanaa yatyin quɨvɨ tsa cua cuhva Nyoo ñuhu tsi ñi tumaa tsa caha̱n catsi ra tsihin ra Abraham. esCTacan tan tsaa̱ quɨvɨ tsa tsindaca̱ ñi yɨquɨ ra Jacob tan yɨquɨ sehe ra nda Siquem. Tan ican quɨhvɨ̱ yɨquɨ tandɨhɨ ra naha tsitsi ñuhu nu jata̱ ra Abraham iin ñaña tsi sehe ra Hamor taha̱n tsanaha. =rsTan tacan cuvi̱ tsa cuahán ra Jacob cua coo ra ñuhu Egipto can. Yaha̱ can tan tsihi̱ ra ndacan. Tan tsihi̱ ndɨhɨ tucu tandɨhɨ sehe ra, ra cuví tsii tsaahnu yo naha ra. q!Tacan tan tava̱ tyiñu ra José na quitsi ra Jacob jutu ra, tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ra. Tan cuvi̱ ñi uñi xico tsahun taahan nyɨvɨ. 1p[ Tan tsa tsinu uvi tsaha tsa tsaha̱n ra naha, ra José jacoto̱ ra tsi ra naha tyin yañi ra naha cuví tsi ra. Tacan tan tsito̱ ra Faraón yóo tata cuví ra José. 7og Maa tyin quɨvɨ tsito̱ ra Jacob tyin iyó tsa catsi ra naha nda Egipto, tan jacuhu̱n ra tsi sehe ra na cunducu ra naha tsa catsi ra naha. Tan tsaha̱n ra naha iin tsaha. =ns ’Tacan tan tsicoo̱ tama nanɨɨ cahnu ityi Egipto tan ityi Canaán. Tan nyehe̱ xaan nyɨvɨ tundoho. Tan tandɨhɨ tsii tsaahnu yo ña ñihi̱ ra naha tsa catsi ra naha. 7mg Tan jacacu̱ ra tsi ra nu nyehé ra tundoho. Tan tsaha̱ ra tsa nyityi jiñi ra tsi ra José. Tan tsaha̱ ra tsa vaha coo ra nuu ra Faraón, ra cuvi̱ rey Egipto. Tan rey can tsaha̱ ra tsa cuví ra José ra cumí tyiñu ñuu tsa cayucú Egipto can. Tan tsindaca̱ ñaha ndɨhɨ tucu ra vehe maa rey. 'lG ’Tan tsa utsi iin taahan ca sehe ra Jacob ndasɨ cuñi̱ ra naha nyehe̱ ra naha tsi ra José yañi ra naha, tsa cuenda tyin cuñi̱ ca jutu ra naha tsi ra can. Yacan cuenda xico̱ ra naha tsi ra José na cuvi ra iin musu nda Egipto. Maa tyin ra José, ña nacoo̱ Nyoo tsi ra. Kk’Tacan natuhu̱n Nyoo tsihin ra. Tan ndoo̱ ra tuhun tsihin ra. Tan Nyoo tsaha̱ ra iin cuhva tsa cua javaha ñi coto naa iñi ñi tsa caha̱n ra. Tsaha̱ cuenda ra tyin tandɨhɨ ñi sehe yɨɨ ñi tsa cua coo tan cuñí tsi cunyaa tuñi ra itsi naha tsi. Tan tsa yaha̱ una quɨvɨ tsa cacu̱ ra Isaac, sehe ra Abraham, tacan javaha̱ ra tsi ra. Tan juvin ñi tacan javaha̱ ndɨhɨ tucu ra Isaac tsi ra Jacob, sehe ra. Tan ra Jacob tucu tsihin utsi uvi taahan sehe ra, tyaa̱ ra tuñi can tsi intuhun intuhun sehe yɨɨ ra. Tan ra ican naha ra cuví tsii tsaahnu yo. LjMaa tyin caha̱n tucu Nyoo tsihin ra tyehen: “Nyɨvɨ tata un cua nyehe ñi tundoho jaha nyɨvɨ ñuu can. Yacan cuenda yuhu cua tatsi tuñi yu tsi nyɨvɨ ñuu can. Tan tsa cua yaha yacan tan cua quita nyɨvɨ cuvi tata un ñuu can tan cua quitsi ñi ihya. Tan cua jacahnu ñi tsi yu” catyi̱ Nyoo tsihin ra Abraham. niUTan inga tucu tuhun caha̱n Nyoo tsihin ra tyin nyɨvɨ tata ra cua coo ñi inga ñuu. Tan cua cuvi ñi musu nyɨvɨ ñuu can. Tan maa nyɨvɨ ñuu can cua quɨhɨ ndaha ñi tsi ñi. Tan cua nyehe ñi tundoho cumi cientu cuiya. 7hgMaa tyin nduve ñuhu tsaha̱ Nyoo tsi ra quɨvɨ can. Ndi luxu maa nu cuañi ra tan ña tsaha̱ Nyoo. Maa tyin catyi̱ ra tsihin ra Abraham tyin cua cuhva ra. Tan tsa cua cúu ra tan Nyoo cua cuhva ra ñuhu tsi sehe ra. Tacan caha̱n Nyoo tsihin ra Abraham, vasu tsa ñaha ca coo sehe ra quɨvɨ can. Vg%Tacan tan ra Abraham quita̱ ra nu iyó nyɨvɨ Caldea ityi Mesopotamia, tan cuahán ra nda ñuu Harán. Tan ndacan cuví nu tsihi̱ jutu ra. Yaha can jaquitsi̱ Nyoo tsi ra ñuhu nu iyó yo ihya vityin. ,fQTan catyi̱ ra tsihin ra: “Na̱coo ñuu un, tan tsi tandɨhɨ nyɨvɨ un. Tan cu̱hun cun inga ñuu tsa cua janaha yu tsi un” catyi̱ Nyoo tsihin ra Abraham. +eOTacan tan nacaha̱n ra Esteban tan catyí ra: ―Nyooho yañi, tan nyooho ra tsahnu, tya̱a soho ndo tuhun tsa cua cahan yu. Jutu yo Nyoo, ra cahnu ca, quituvi̱ ra nuu tsii tsaahnu yo, ra Abraham, quɨvɨ nyií ra ityi Mesopotamia tsa ndi cumañi ca cuhun ra coo ra nda ñuu Harán. d 3Tacan tan ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tsica̱ tuhun ra tsi ra Esteban, tan catyí ra: ―¿A nditsa tsa caahán ra ihya naha ra sɨquɨ un? c-Tacan tan ra cumí tyiñu naha ra tan ra nyecú ican nyehe̱ ra naha tsi ra Esteban tyin tumaa caá nuu iin ángel, tacan caá nuu ra.bb=Tan tsiñi̱ ndi tsa caahán ra tyin ra Jesús, ra Nazaret can, cua canɨ ra vehe ñuhu cahnu ihya. Tan cua nasama ra cuhva iyó yo tsa jacuaha̱ ra Moisés tsi yo ―catyí ra tsa caahán cuendu sɨquɨ ra Esteban. qa[ Tan nducu̱ ra naha tsi ra cahan cuendu sɨquɨ ra Esteban. Tan maa ra naha catyí ra naha tyehen: ―Ra Esteban ihya, ña jandɨhɨ́ ra tsa caahán ra ndavaha ñi sɨquɨ vehe ñuhu yo tan sɨquɨ ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. `5 Yacan cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ can quitsaha̱ cuvaá ñi tan tsihin ra tsahnu naha ra tan ra cuví maestro cuenda ley Nyoo. Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra Esteban. Tan tsaha̱n ra naha tsindaca̱ ra naha tsi ra nu ndu iín ra cumí tyiñu cuenda vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. C_ Tacan tan tyahvi̱ ra can naha ra tsi juhva ra na cahan ra naha cuendu sɨquɨ ra Esteban tan catyi ra naha tyin ra Esteban caahán ra ndavaha ñi sɨquɨ ra Moisés, tan sɨquɨ Nyoo. ^) Maa tyin ña cuvi̱ jaha̱ canaa ra naha tsi ra, tyin ra Esteban caahán ra tsihin tsa tsiñituñi jiñi ra tsa tsaha̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra. T]! Tacan tan juhva ra tsa tsicá vehe ñuhu ñuu Israel tsa nañí Vehe Ñuhu Cuenda Nyɨvɨ Ndoó Nuña cutaha̱n ra naha tsihin juhva ra ñuu Cirene naha ra, tan cutaha̱n ndɨhɨ juhva ra ñuu Alejandría naha ra, tan ra ityi Cilicia naha ra, tan ra ityi Asia naha ra. Tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha tsihin ra Esteban. [\/Ra Esteban cuví ra iin ra tsa tsitú tsihin tunyee iñi Nyoo. Tan vaha xaan nyɨvɨ cuví ra tyin tsitú añima ra tsihin tsa vaha tsi Nyoo. Tan cuaha xaan tsa iyo tan seña javahá ra nu yucú nyɨvɨ. y[kTan tsityá ca tuhun Nyoo. Tan nducuaha̱ ca ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén. Tan cuaha xaan ra cuví jutu cuenda nyɨvɨ Israel natsinu̱ ndɨhɨ iñi ra naha tuhun ra Cristo. Nu tyihi̱ ra naha tsi ra Esteban vehe caa LZTacan tan tsindaca̱ ñi tsi ra naha nu nyecú ra tava̱ tyiñu ra Jesús. Tan tyiso̱ ndaha ra naha jiñi intuhun intuhun ra naha tan tsica̱n tahvi ra naha tsi Nyoo tsa cuenda ra can naha ra. WY'Tandɨhɨ ñi tan ndoo̱ ñi vaha. Tan nacatsi̱ ñi tsi ra Esteban. Tyin tsinú xaan iñi ra tsi Nyoo. Tan tsitú ra tsihin Tatyi Ii Nyoo. Tan nacatsi̱ tucu ñi tsi ra Felipe, tan ra Prócoro, tan ra Nicanor, tan ra Timón, tan ra Parmenas, tan ra Nicolás tsa cuví ra iin ra ñuu Antioquía, tan nanduvi̱ ra iin ra Israel. tXaTan nyuhu cua jañihi ndi ndacan tahvi ndi tsi Nyoo, tan cua jacuaha ca ndi tuhun Nyoo ―catyí ra naha. WW'Yacan cuenda, nyooho yañi, na̱nducu ndo utsa taahan ra nu yucú yo ihya, ra vaha iyó tsihin Nyoo, ra tsa iyó tsa tsiñituñi iñi, ra tsitú tsihin Tatyi Ii Nyoo. Tan cuhva yo tyiñu ihya tsi ra naha. V#Tacan tan tandɨhɨ tsa utsi uvi taahan ra tava̱ tyiñu ra Jesús jandu ii̱n ra naha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan catyí ra naha tsihin nyɨvɨ can: ―Ña vaha tsa jandɨhɨ ndi tsa caahán ndi tuhun Nyoo tan tsa tsatsá ndi tsa catsi ndo. [U 1Tan nu cuahán ca tsi quɨvɨ cuaha xaan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo cuvi̱. Tacan tan nyɨvɨ tsa caahán yuhu griego quitsaha̱ caahán ñi sɨquɨ nyɨvɨ tsa caahán yuhu hebreo tan catyí ñi tyin cuhva tsa tsatsá ra naha tsa catsi ñi tandɨhɨ quɨvɨ ña jahá vaha ra naha cuenda tsi ñi ndaahvi grecia tsa tsihi̱ yɨɨ. T'*Tan ña jandɨhɨ̱ ra naha tsa caahán ra naha. Tan tandɨhɨ quɨvɨ jacuahá ra naha tuhun ra Jesucristo vehe ñuhu tan vehe nyɨvɨ.S/)Tan quita̱ ra naha nuu ra cumí tyiñu. Tan sɨɨ xaan cuñí ra naha tyin tsaha̱ Nyoo ndatu tyin nyehé ra naha tundoho tsa cuenda ra Jesús. MR(Tandɨhɨ ra naha ndoo̱ ra naha vaha tsa ña cua cahñi ra naha tsi ra naha. Tacan tan cana̱ ra naha tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús. Tan catyí ra cumí tyiñu naha ra tsihin ra vitya naha ra na cañi ra naha tsi ra naha. Tan tyasɨ̱ ra naha nu cahan ra naha tuhun ra Jesús. Tacan tan jaña̱ ra naha tsi ra naha. KQ'Maa tyin tatun nditsa tyin tuhun Nyoo cuví tsa jacuahá ra naha, ña cua cuvi casɨ yo. Ja̱ha yo cuenda tsi yo tyin ña vaha cañí tahan yo tsihin Nyoo ―catyí ra Gamaliel tsihin ra naha. 8Pi&Yacan cuenda ja̱ña yo tsi ra ihya naha ra. Tan ña cua tyihi yo tsi yo tsihin ra naha tyin tatun tuhun iin rayɨɨ ñi cuví tsa jacuahá ra naha, cua cundɨhɨ tuhun can. *OM%Yaha̱ can tan nu cuahán ca tsi ityi nuu, quɨvɨ nacahvi̱ ra gobiernu tsi nyɨvɨ, tan nduvita̱ ra Judas ra ityi Galilea. Tan cuaha xaan nyɨvɨ tsinyicu̱n tucu tsi ra can. Maa tyin juvin ñi tsahñi̱ nyɨvɨ tsi ra. Tan tandɨhɨ ñi tsa tsinyicu̱n tsi ra cuanuhu̱ ñi ñuu ñi. \N1$Ndu̱cuhun iñi ndo tyin tsa iyó juhva quɨvɨ nduvita̱ iin ra tsa tsinañi̱ Teudas. Tan catyi̱ ra tyin cuví ra iin ra vaha. Tan quita̱ maa tumaa cumi cientu rayɨɨ tsinyicu̱n tsi ra. Maa tyin yaha̱ can tsahñi̱ nyɨvɨ tsi ra. Tan tandɨhɨ ra tsa tsinyicu̱n tsi ra cuanuhu̱ ra naha ñuu ra naha. Tan tsindɨhɨ̱ tuhun can. cM?#Tan quitsaha̱ caahán ra Gamaliel can tsihin tandɨhɨ ca ra cumí tyiñu naha ra, tan catyí ra: ―Yoo, ra tsa ndacá ñaha tsi nyɨvɨ Israel, ja̱ha yo cuenda tsi yo tsihin tsa cua javaha yo tsi ra ican naha ra. ML"Maa tyin tsihin ra cumi tyiñu can naha ra nyií iin ra cuví fariseo tsa nañí Gamaliel. Tan cuví ra maestro cuenda ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan nyɨvɨ tyaá yahvi xaan ñi tsi ra. Tan ra Gamaliel can, nduvita̱ nyityi ra. Tan caahán ra na quita ra tava̱ tyiñu ra Jesús tañi ñi. Tacan tan quita̱ ra naha. K!Tan tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra Pedro, nduxaa̱n xaan ra naha. Tan cuñi̱ ra naha cahñi ra naha tsi ra naha. BJ} Tan nyuhu cuví ndi tsandaa tsa cuenda tandɨhɨ yacan. Tan tacan cuví tucu Tatyi Ii Nyoo tsa tsaha̱ Nyoo cunyaa añima nyɨvɨ tyaá yahvi tsi ra ―catyí ra Pedro tsihin ra naha. 6IeTan ra Jesús cuví ra tsa jacahnu̱ xaan Nyoo, tan tyaa̱ ra tsi ra xiin cuaha ra, tyin cua cundaca ñaha ra tandɨhɨ maa. Tan intuhun ñi maa ra cuví ra jacacú tsi yo. Tyin tacan tsahá ra cuhva tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel na ndu uvi iñi yo cuatyi yo tan jaha ra tucahnu iñi cuatyi yo. xHiNyoo cuenda tsii tsaahnu yo juvin ra janandoto̱ tsi ra Jesús, ra tsa ticaa̱ ndo nu cruu tan tsahñi̱ ndo. ,GQTacan tan nacaha̱n ra Pedro tan inga ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tan catyí ra naha: ―Taahán tsi tyaa yahvi jihna ndi tsi Nyoo tan ñavin ca tsi nyooho. VF%―Nyuhu tsa caha̱n vaha xaan ndi tsihin ndo tyin ña cahan ca ndo tuhun ra Jesús. Maa tyin nyooho ña tyaa̱ soho ndo tsa caha̱n ndi. Tan tsa ndɨhɨ maa tsitsi ñuu Jerusalén jacotó ndo tuhun ra. Tan cuñí ndo tyaa ndo cuatyi can sɨquɨ ndi tyin tsihi̱ ra ―catyí ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tsihin ra naha. 5EcTsindaca̱ ra naha tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús nuu ra cumi tyiñu vehe ñuhu cahnu. Tan ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu catyí ra tsihin ra tava̱ tyiñu ra Jesús: $DATacan tan ra yɨhɨ́ ndaha tsi ra jahá cuenda vehe ñuhu can, tsaha̱n ra tsihin ra vitya naha ra, tan tsiquihi̱n ra naha tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús tsihin tsa vii ñi tan ña cañi̱ ra naha tsi ra naha, tyin yuuhví ra naha tsi nyɨvɨ coto cañi ñi yuu tsi ra naha. !C;Tacan tan tsaa̱ iin ra tan catyí ra: ―Ra tsa tyihi̱ ndo vehe caa can naha ra, yucú ra naha vehe ñuhu jacuahá ra naha tsi nyɨvɨ ―catyí ra. ^B5Tacan tan ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu can tsihin ra yɨhɨ́ ndaha tsi tandɨhɨ ra tsa jahá cuenda vehe ñuhu can tan tsihin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra vitya naha ra tsihin ra naha tan iyo xaan cuñí ra naha. Tan natuhu̱n tahan ra naha nácaa javaha ra naha tan cundɨhɨ tuhun can. A Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ndasɨ́ yuvehe caa can tan tsaa̱ ndi. Tan andaru, yucú ra naha yuvehe jahá cuenda ra naha. Maa tyin cuhva tsa nuña̱ ndi yuvehe can, yoñi maa nañihi̱ ndi ―catyí ra naha tsihin ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. H@ Maa tyin cuhva tsa tsaa̱ ra vitya naha ra tsitsi vehe caa can, ña nañihi̱ ra naha tsi ra naha. Tan cuanuhu̱ ra naha cua nacatyi tuhun ra naha tsihin ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. ?Tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra ángel can, tan cuahán ra naha. Tan tsa tuvi inga quɨvɨ can nañihi̱ nyɨvɨ tsi ra naha vehe ñuhu cahnu. Tan quitsaha̱ jacuahá ra naha tsi ñi. Tan tsitsi tsa jacuahá ra naha tsi ñi, tan ndu ii̱n ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tan ra tsa yucú tsihin ra. Tan cana̱ ra naha tsi ra cumi tyiñu cuenda nyɨvɨ Israel tyin coo ra naha junta. Tacan tan tava̱ tyiñu ra naha na cuquihin ra naha tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús nu yucú ra naha vehe caa can. C>―Cu̱aahan ndo tan cu̱nyacu nyityi ndo vehe ñuhu cahnu. Tan na̱catyi tuhun ndo tsihin nyɨvɨ nácaa coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa iyó ndo ―catyí ángel can tsihin ra naha. *=MMaa tyin tsa cuaa can quitsi̱ iin ángel tsa jaquitsi̱ Jutu Mañi yo, tan nuña̱ ra yuvehe caa can. Tan tava̱ ra tsi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: \<1Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra naha. Tan tyihi̱ ra naha tsi ra naha vehe caa. ;Tacan tan ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu, tan ra yɨhɨ́ cuenda ra cuví saduceo naha ra, ndasɨ cuñí ra naha nyehé ra naha tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús tsa cuenda tsa vaha tsa javahá ra naha tsihin tunyee iñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra naha. Q:Tacan tucu nyɨvɨ iyó yatyin ñi ñuu Jerusalén can, cuandacá ñi tsi nyɨvɨ cuuhví tan nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan nduvaha̱ tandɨhɨ ñi. Nu nyehé ra Pedro tan ra Juan tundoho 19[Tan nda cuanda tavá ñi tsi nyɨvɨ cuuhví ityi cahnu, tsaquín ñi tsi ñi nu tsito. Tyin tatun cua yaha ra Pedro tan yaha tixahñu ra sɨquɨ ñi cua nduvaha ñi. o8WTan cuaha xaan nyɨvɨ quitsaha̱ tsinú iñi tsi Jutu Mañi yo Jesús, tahan ñi rayɨɨ tan ñaha. 87i Tan nyɨvɨ tsa inga cuenda ña caná iñi ñi cutahan ñi tsihin ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Maa tyin nyɨvɨ can vaha caahán ñi sɨquɨ ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. D~}}|j{zgyywv'ugtwsrqpoonmxkk2j==Y;;:9d8 655N43211o0/..-J,,+0*f)(('z&&]%$$#"!!0 5C(Jy _AHoG   }r,, xD0QY Maa tyin javaha̱ ra seña tsihin ndaha ra na cutaxin ñi. Tan nacatyi̱ tuhun ra tsihin ñi nácaa tava̱ Jutu Mañi yo tsi ra vehe caa. Tan catyí ra tsihin ñi: ―Ca̱han ndo tuhun ihya tsihin ra Jacobo tan tsihin inga ra yañi yo naha ra ―catyí ra Pedro. Tan quita̱ ra tan cuahán ra. $PA Tan ra Pedro jañihí ca ra cañí ndaha ra yuvehe. Tan cuhva tsa nuña̱ ñi yuvehe tan nyehe̱ ñi tsi ra, iyo xaan cuñi̱ ñi tan nayuhvi̱ ñi. O  Tacan tan quitsaha̱ catyí ñi tsihin ña: ―Iñi yooho ña vaha cuñí ―catyí ñi tsihin ña. Tan catyí ña tyin nditsa tsa caahán ña. Maa tyin ñi can catyí ñi tyin ñavin ra Pedro cuví ra, iin ángel cuenda ra cuví, catyí ñi tsihin ña. |Nq Maa tyin cuhva tsa tsiñi̱ ña ndusu ra Pedro, sɨɨ xaan cuñí ña, tan naa̱ iñi ña nuña ña yuvehe can, tyin tsinú ña cuahán ña cua cahan ña tsihin nyɨvɨ tsa yucú tsitsi vehe can. Tan catyí ña tyin ra Pedro nyaá ra yuvehe. M! Tan tsa cañi̱ ndaha ra Pedro yuvehe nuquehe, tan quita̱ iin ñaha tyuvaa tsa nañí Rode, tsinyehe̱ ña yóo cañí ndaha yuvehe can. *LM Tsicá iñi ra yacan ityi cuahán ra, tan tsaa̱ ra yuvehe ña María sɨhɨ ra Juan Marcos. Tan cuaha xaan nyɨvɨ yucú ican tsicán tahvi ñi tsi Nyoo. K Tacan tan nacoto̱ ra Pedro tyin nditsa, tan quitsaha̱ tsicá iñi ra: ―Vityin tsitó yu tyin tsa nditsa cuví tsi. Maa Jutu Mañi yu jaquitsi̱ iin ángel tyin jacacu̱ ra tsi yu ndaha ra Herodes tan ndaha ra ñuu Israel naha ra ―cuñí ra Pedro. aJ; Maa tyin cuahán ra tsata ángel can tan yaha̱ ra naha iin nu jahá cuenda ra andaru. Tacan tan yaha̱ tucu ra naha inga nu jahá cuenda ra naha. Yaha̱ can tacan tan tsaa̱ ra naha yuvehe caa cahnu nu quitá nyɨvɨ. Tan yuvehe can nuña̱ maa tsi. Tan quita̱ ra naha. Tan tsa yaha̱ yaha̱ ra naha iin ityi, tan nacoo̱ ángel can tsi ra. CI Tan ra Pedro cuahán ra cuanyicún ra tsi ángel can. Maa tyin ña tsitó ra tatun tsa nditsa o tsa ña nditsa cuví can, tan cuñí maa ra tyin iyó iin tsa janaha̱ Nyoo tsi ra. "H= Tan ángel can catyí ra tsihin ra: ―Na̱cuhñi vaha tsitsi un tan tyi̱hi nditsan un tsaha un ―catyí ángel can tsihin ra. Tacan javaha̱ ra Pedro. Tan catyí ángel tsihin ra: ―Qu̱ihin jahma un cunditsi un tan qu̱itsi nyi̱cun un tsi yu ―catyí ángel can tsihin ra. 5Gc Tan sana iñi ra tan quituvi̱ iin ángel tsa jacuhu̱n Jutu Mañi yo. Tan ndunditsi̱n tsitsi vehe caa can. Tan ángel can tɨɨ̱n ra xiin ra Pedro, jandoto̱ ra tsi ra. Tan catyí ra tsihin ra: ―Ja̱numi. Ndu̱vita ―catyi ángel can tsihin ra. Tacan tan ndatsi̱ cadena tsa nuuhñi ndaha ra. F Tan tyaa̱ ra Herodes cuhva tyin inga quɨvɨ can cua tava ra tsi ra Pedro nuu nyɨvɨ. Tan juvin ñi tsacuaa can, tan ra Pedro quixí xaan ra tyañu uvi andaru can. Nuuhñi ra tsihin uvi cadena. Tan yucú uvi taahan ca andaru jahá cuenda nda yuvehe. ,EQ Tan tacan nyií ra Pedro vehe caa. Tan andaru can jahá cuenda vaha xaan ra naha tsi ra. Maa tyin tsitsi tsa nyií ra ican, nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo iyó nyitya ñi tan tsicán tahvi xaan ñi tsi Nyoo tsa cuenda ra tsihin tsa nɨɨ iñi ñi. Nu jacacu̱ Nyoo tsi ra Pedro vehe caa ID  Tsa yaha̱ tsa tɨɨ̱n ra naha tsi ra Pedro, tyihi̱ ra naha tsi ra vehe caa. Tan cumi taahan andaru jahá cuenda tsi ra tsa iin cuhva. Tan tahan iñu hora tan nasamá ra naha, quɨhvɨ́ tucu inga cumi taahan andaru. Tan tyaa̱ ra Herodes cuhva tyin cua cuhva cuenda ra tsi ra Pedro tsi nyɨvɨ tsa yaha vico Pascua. }Cs Tan nyehe̱ ra Herodes tyin taha̱n xaan iñi nyɨvɨ Israel tsa javaha̱ ra tacan, tan tava̱ tyiñu ra tyin tɨɨn ndɨhɨ ra naha tsi ra Pedro. Tan cuví tsi quɨvɨ vico pascua nu tuhvá nyɨvɨ tsatsí paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. bB= Tan tava̱ tyiñu ra tyin na cahñi ra naha tsi ra Jacobo, yañi ra Juan, tsihin mityi. rA _ Tan quɨvɨ can quitsaha̱ nyaá ndaha ra cuví rey Herodes tsi juhva nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. U@# Tacan javaha̱ ñi tan jacuhu̱n ñi juhva xuhun tsi ra tsa cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo nda ñuu Jerusalén. Tan ra Bernabé tsihin ra Saulo tsindaca̱ ra naha xuhun can.u?c Tacan tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo nda ñuu Antioquía natuhu̱n tahan ñi tyin cua cuhva ñi nácaa iyó iñi intuhun intuhun ñi, tyin cua jatyinyee ñi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó ñuu tsa cayucú Judea. >- Tan iin ra can nañí ra Agabo tsicunyaa̱ nyityi ra tyañu nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan caha̱n ra tsa tsaha̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra. Tan catyí ra tyin cua quitsi iin tama nɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan tacan cuvi̱ quɨvɨ tsa cuvi̱ ra Claudio rey cahnu. =  Tan quɨvɨ can tsaa̱ taahan ra cuví ndusu yuhu Nyoo. Quee̱ ra naha ñuu Jerusalén tan tsaa̱ ra naha ñuu Antioquía. <+ Tan tsiyucu̱ ra naha tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu can iin cuiya tan cuaha xaan nyɨvɨ jacuaha̱ ra naha tuhun Nyoo. Tan juvin ñi ñuu Antioquía can cuví nu quitsaha̱ catyí nyɨvɨ tyin nyɨvɨ Cristiano cuví ñi, o ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. $;A Tsa yaha̱ can tan cuahán ra Bernabé cua nanducu ra tsi ra Saulo nda ñuu Tarso. Tan tsa nañihi̱ ra tsi ra, tsindaca̱ ra tsi ra nda ñuu Antioquía. C: Tacan javaha̱ ra Bernabé tyin cuví ra iin ra vaha. Tsitú ra tsihin Tatyi Ii Nyoo, tan tsinú xaan iñi ra tsi Nyoo. Yacan cuenda cuaha xaan nyɨvɨ quɨhvɨ̱ cuenda Jutu Mañi yo. M9 Tan tsa tsaa̱ ra Bernabé Antioquía can, nyehe̱ ra nácaa nasocó Nyoo tsi ñi. Tan sɨɨ xaan cuñí ra. Tan catyí ra tsihin ñi na cunyicun ñi tsi Jutu Mañi yo tsihin tsa nɨɨ iñi ñi. 87 Tacan tan tsaa̱ tuhun can nda ñuu Jerusalén. Tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo jacuhu̱n ñi tsi ra Bernabé na cuhun ra nda ñuu Antioquía. $7A Tan tunyee iñi Jutu Mañi yo iyó tsihin ñi. Tan yacan cuenda cuaha nyɨvɨ nacoo̱ ñi tuhun tsahnu. Tan quitsaha̱ tsinú iñi ñi tsi Jutu Mañi yo. .6U Tan tsihin ñi tsa cuahán can, yɨhɨ́ nyɨvɨ ñuhu Chipre, tan yɨhɨ́ tucu juhva nyɨvɨ ñuu Cirene. Tan tsa tsaa̱ ñi ñuu Antioquía, tan quitsaha̱ caahán ñi can tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tan jacoto̱ ñi tuhun vaha Jutu Mañi yo ra Jesús. 75g Quɨvɨ tsa tsahñi̱ ra naha tsi ra Esteban, quitsaha̱ nyaá ndaha ra naha tsi inga ca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan yɨhɨ́ ñi tsinu̱ ñi tan cuahán ñi ityi Fenicia. Tan yɨhɨ́ ñi cuahán ñi iin ñuhu tsa nañí Chipre tsa canyií mahñu ndutya ñuhu. Tan yɨhɨ́ ñi tsaa̱ ñi ñuu Antioquía. Tan tandɨhɨ ñi caahán ñi tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ, maa tyin iin ñi maa tsihin nyɨvɨ Israel. "4= Tacan tan tsa tsiñi̱ ra ñuu Jerusalén tuhun can, ña caha̱n ca ra naha. Tan jacahnú ra naha tsi Nyoo, tan catyí ra naha: ―Tun tacan cuvi̱, cuñí tsi catyi tyin Nyoo tsahá ndɨhɨ tucu ra ndatu tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tyin na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi, tan coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa ―catyí ra naha. Nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Antioquía 3' Nyoo tsaha̱ ndɨhɨ tucu ra Tatyi Ii ra tsi ñi can tumaa tsa tsaha̱ ra Tatyi Ii ra tsi yo quɨvɨ tsa natsinu̱ iñi yo tsi Jutu Mañi yo Jesucristo. Tan tsa tacan ¿yóo ra cuví yuhu tan casɨ yu tsa javahá Nyoo? ―catyí ra Pedro tsihin ra hermano can naha ra. n2U Tacan tan nducuhu̱n iñi yu tsa catyi̱ Jutu Mañi yo quɨvɨ can. Tan catyí ra tyehen: “Nditsa tyin ra Juan jacoondutya̱ ra tsi nyɨvɨ tsihin ndutya. Maa tyin nyooho cua coondutya ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo”, catyi̱ ra. w1g Tan javaha̱ ra can tumaa cuhva catyi̱ ángel can tsihin ra. Tan tsa tsaa̱ yu yuvehe ra quitsaha̱ caahán yu tsihin nyɨvɨ tsa ndu ii̱n yuvehe ra. Tan quitsi̱ Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ñi tumaa tsa nuu̱ tsi sɨquɨ yo tsa jihna ñi. 0 Tyin yuhu cua cuhva cuenda yu tsi ra nácaa cuvi cacu ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ra, catyí ángel can tsihin ra, catyí ra tsihin ndi. Q/ Tan nacatyi̱ tuhun ra can tsihin ndi nácaa nyehe̱ ra tsi iin ángel tsitsi vehe ra. Nyaá nyityi ángel can tan catyi̱ ra tsihin ra tyin na jacuhun ra musu ra ñuu Jope na cucana ra naha tsi yu. T.! Tan Tatyi Ii Nyoo caha̱n tsihin yu na cuhun yu tsihin ra naha. Tan catyi̱ ra tsihin yu tyin ña caca iñi yu tsa ñavin ra ñuu Israel cuví ra naha. Yacan cuahán yu. Tan cuahán ndɨhɨ iñu taahan ra yañi yo ihya naha ra tsihin yu. Tan tsa tsaa̱ ndi nda ñuu Cesarea, quɨhvɨ̱ ndi tsitsi vehe iin ra tsa nañí Cornelio. -  Tan juvin ñi cuhva can tsaa̱ uñi taahan ra naha yuvehe nu nyií yu, quee̱ ra naha ñuu Cesarea tan nanducú ra naha tsi yu. w,g Uñi tsaha cuvi̱ yacan. Yaha̱ can tan nandaa̱ nyico tandɨhɨ quɨtɨ can tsihin jahma can ityi andɨvɨ. ;+o Tacan tan ndusu can nacaha̱n tsi tsihin yu inga tsaha, tan catyí tsi: “Ña vaha tsa cahan un tyin ña catsi un tsa tsa yaha̱ janduvaha̱ yu” catyi̱ ndusu can tsihin yu. *5 Tan nacaha̱n yu tan catyi̱ yu tyehen: “Jutu Mañi yu, ña catsi yu, tyin ña tuhvá yu catsi quɨtɨ tsa catyí ley tyin ña vaha catsi ndi.” )! Tan tsiñi̱ yu iin ndusu tsa caahán tsihin yu: “Ndu̱vita Pedro. Ca̱hñi quɨtɨ ihya tan ca̱tsi un” catyi̱ ndusu can tsihin yu. ({ Tan nyehe̱ vaha yu tsa yɨhɨ́ tsitsi jahma can. Tan nyehe̱ yu quɨtɨ tsa cumi tsaha, quɨtɨ cuuhu, coo, tan saa. '  ―Yuhu nyií yu ñuu Jope. Tan tsa tsicán tahvi yu tsi Nyoo tan nyehe̱ yu iin tsa janaha̱ Nyoo tsi yu tyin iin jahma cahnu quee̱ ityi andɨvɨ. Tan tandɨhɨ tsa cumi tutun tsi nuuhñi nuuhñi ñi tan vatsí nuú tsi ityi nu ñuhu nu nyií yu. r&] Tacan tan ra Pedro nacatyí tuhun ra nda nu quitsaha̱ tandɨhɨ tsa cuvi̱ tsi ra, tan catyí ra: %9 Tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿Nacuenda tsaha̱n un yuvehe nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tan tsatsi̱ un tsihin ñi? ―catyí ra naha. C$ Tacan tan tsaa̱ nyico ra Pedro ñuu Jerusalén. Tan ra tsa catyí tyin tsiñí ñuhu tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi tandɨhɨ rayɨɨ, xaan xaan cuñí ra naha nyehé ra naha tsi ra Pedro. F#  Ra tava̱ tyiñu ra Jesús tan inga ra yɨhɨ́ cuenda ra Jesús tsa iyó Judea, ñihi̱ tuhun ra naha tyin nda cuanda nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tan naquihín ñi tuhun Nyoo. ["/ 0Tacan tan tava̱ tyiñu ra Pedro tsi ñi tsa ndi ñihí Tatyi Ii Nyoo na coondutya ñi tsihin sɨvɨ ra Jesucristo. Tacan tan caahán ndaahvi ñi tsihin ra Pedro na ndoo ra taahan quɨvɨ tsihin ñi.d!A /Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Pedro tsihin ra tsa tsaa̱ tsihin ra: ―Ña cuvi casɨ yo nu coondutya nyɨvɨ ihya. Tyin tsa naquihi̱n ñi Tatyi Ii Nyoo tumaa tsa naquihi̱n tucu maa yo ―catyí ra tsihin ra naha. P  .Tyin tsiñí ra naha caahán ñi inga yuhu tan jacahnú ñi tsi Nyoo. A{ -Tan ra Israel tsa yɨhɨ́ cuenda ra Jesús tsa tsaa̱ tsihin ra Pedro iyo xaan cuñí ra naha tyin tsaha̱ ndɨhɨ tucu Nyoo Tatyi Ii ra tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. ta ,Ndi caahán ca ra Pedro tan nuu̱ Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ tandɨhɨ ñi tsa tyaá soho tsa caahán ra. +O +Tan tacan tucu nda tsanaha, caha̱n tandɨhɨ ra cuví ndusu yuhu Nyoo tuhun ra Jesús. Tan catyí ra naha tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Jesús, cua jaha Nyoo tucahnu iñi cuatyi ñi tsa cuenda maa ra. Nu naquihín nyɨvɨ Tatyi Ii Nyoo tan ñavin nyɨvɨ Israel cuví ñi O *Tan tava̱ tyiñu ra tsi ndi tyin cahan ndi tuhun ra tsihin nyɨvɨ. Tan cuví ndi tsandaa tyin Nyoo tava̱ tyiñu ra tsi ra Jesús tyin cuvi ra juez tsi nyɨvɨ tsa nyito tan nyɨvɨ tsa tsihi̱. c? )Ña quituvi̱ ra nuu tandɨhɨ nyɨvɨ. Maa tyin quituvi̱ ra nuu nyuhu tyin nacatsi̱ ra tsi ndi nda tsanaha tyin cuvi ndi tsandaa cuenda ra. Nyuhu tsatsi̱ ndi tan tsihi̱ ndi tsihin ra tsa yaha̱ tsa nandoto̱ ra. ]3 (Maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ janandoto̱ Nyoo tsi ra. Tan quituvi̱ ra nuu ndi. V% 'Nyuhu cuví ndi tsandaa tsa cuenda tandɨhɨ tsa javaha̱ ra Jesús ñuu Jerusalén tsihin tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucú Judea. Yaha̱ can tan ticaa̱ ra naha tsi ra nu cruu tan tsahñi̱ ra naha tsi ra.   &Tsitó ndo nácaa tsaha̱ Nyoo tunyee iñi Tatyi Ii ra tsi ra Jesús, ra ñuu Nazaret. Tan tsica̱ ra javaha̱ ra tsa vaha, janduvaha̱ ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyehé tundoho jahá nu ña vaha. Tyehen javaha̱ ra Jesús tyin Nyoo nyaá ra tsihin ra. R %Nyooho tsitó vaha ndo tandɨhɨ tsa cuvi̱ ñuu nyɨvɨ Israel ñuu yu, nácaa quitsaha̱ tsi nu cuví Galilea tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Juan tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, tan jacoondutya̱ ra tsi ñi. >u $Nyoo caha̱n ra tsihin nyuhu tsa cuví ndi tata ra Israel, tan jacoto̱ ra tyin cuví coo vaha yo tsihin ra tsa cuenda ra Jesucristo. Tan maa ra ndacá ñaha tsi tandɨhɨ maa yo. Y+ #Tyin naquihín ra tsi yo tatun tyaá yahvi yo tsi ra, tan javahá yo tsa vaha. ~u "Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Pedro tan catyí ra: ―Vityin cutuñí iñi yu tyin Nyoo cuñí ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, taha̱n ñi nyɨvɨ Israel, tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Ña tavá tsiyo ra tsi ndi intuhun maa yo. [/ !Tacan tan numi ñi tava̱ tyiñu yu tyin na cuquihin tyiñu tsi un. Tan vaha tyin vatsí un. Tan vityin tandɨhɨ yo ndu iín yo nuu Nyoo. Tan cuñí ndi tyaa soho ndi tandɨhɨ tsa catyi̱ Jutu Mañi yo tsihin un tyin cuhva cuenda un tsi ndi ―catyí ra Cornelio tsihin ra Pedro. Nu caahán ra Pedro tuhun ra Cristo yuvehe ra Cornelio U# Ta̱va tyiñu tsi musu un na cuhun ra naha nda ñuu Jope cuquihin ra naha tsi ra Simón Pedro na quitsi ra ihya. Nyií ra yuvehe ra tsa nañí Simón, iin ra tsa janduvitá ñɨɨ quɨtɨ. Tan vehe ra can nyaá tsi yatyin ñi yuhu ndutya ñuhu. Tan na quitsi ra Simón Pedro tan cahan ra tsihin un” catyi̱ ángel can tsihin yu. 6e Tan catyí ra tsihin yu: “Yooho Cornelio, Nyoo tsiñí ra tsa tsicán tahvi un tsi ra. Tan nducuhu̱n iñi ra tsa javahá un tyin jatyinyeé xaan un tsi nyɨvɨ ndaahvi. }s Tacan tan nacaha̱n ra Cornelio, tan catyí ra: ―Tsa iyó cumi quɨvɨ vityin, tumaa cuhva ihya tsa nyaá yu yuvehe tan ña tsatsi̱ yu tan tsicán tahvi yu tsi Nyoo tsa tseñi. Tan quituvi̱ iin rayɨɨ nuu yu. Nditsí ra jahma xiñu. % Yacan cuenda quɨvɨ tsa cana̱ ndo tsi yu, numi ñi vatsí yu. Tan vityin cuñí yu coto yu nacuenda cana̱ ndo tsi yu ―catyí ra Pedro. 1 Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ñi: ―Nyooho tsitó ndo tyin ley nyuhu tsa cuví ndi nyɨvɨ Israel, catyí tsi tyin ña taahán tsi tsa ndu iin ndi tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tan ndi tsitsi vehe ñi ña cuví quɨhvɨ ndi. Maa tyin Nyoo janaha̱ ra tsi yu, tan catyi̱ ra: “Yooho, ña ca̱tyi un tsihin nyɨvɨ tyin ndi intuhun ñi tan ña vaha ñi” catyí Nyoo tsihin yu.  / Tan tsitsi tsa caahán ra Pedro tsihin ra, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe tan nanyehe̱ ra tyin cuaha xaan nyɨvɨ ndu iín tsitsi vehe can. 0 Y Maa tyin ra Pedro cañihi̱ ra tsi ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Ndu̱vita tyin tahan ñi cuví yooho cuví tucu yuhu; ñavin Nyoo cuví yu ―catyí ra tsihin ra. 3 _ Cuhva tsa tsaa̱ ra Pedro yuvehe ra Cornelio, quita̱ ra Cornelio tan caahán ra tsihin ra. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Pedro tan quitsaha̱ jacahnú ra tsi ra. ) K Tsa inga quɨvɨ tsaa̱ ra naha nda ñuu Cesarea nu ndatú ra Cornelio tsi ra naha tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ra, tan tsihin tandɨhɨ ra vaha iñi tsi ra. o W Tacan tan tsaha̱ ra Pedro quɨhvɨ ra naha tsitsi vehe. Tan ndoo̱ ra naha tsihin ra tsacuaa can. Tan tsa tuvi inga quɨvɨ tan cuahán ra tsihin ra naha. Tan cuahán juhva ra hermano tsa iyó ñuu Jope can tsihin ra naha. } Tacan tan nacaha̱n musu ra Cornelio tan catyí ra naha: ―Ra Cornelio, ra yɨhɨ́ ndaha tsi ndi, ra ican jaquitsi̱ tsi ndi. Vaha xaan nyɨvɨ cuví ra. Tan tyaá yahvi xaan ra tsi Nyoo. Tan tandɨhɨ maa ra ñuu Israel tsa iyó ityi Judea ihya cuñí ra naha tsi ra tsa cuenda tsa vaha nyɨvɨ cuví ra. Tan iin ángel Nyoo caha̱n tsihin ra tyin na cana ra tsi un, tyin cuhun un yuvehe ra tyin tacan tan tyaa soho ra tuhun tsa cua cahan un tsihin ra ―catyí musu ra Cornelio tsihin ra Pedro. -S Tacan tan ra Pedro nuu̱ ra nu yucú ra tsa jacuhu̱n ra Cornelio, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Yuhu cuví ra tsa nanducú ndo. ¿Náa tyiñu vatsí ndo? 7 Ndu̱vita tan cu̱hun cun tsihin ra naha, tan ña ca̱ca iñi un tyin maa yu jaquitsi̱ tsi ra ihya naha ra ―catyí Tatyi Ii Nyoo tsihin ra Pedro. P Tan ra Pedro tsicá xaan iñi ra náa cuñí tsi catyi tsa nyehe̱ ra. Tacan tan Tatyi Ii Nyoo quitsaha̱ caahán tsihin ra, tan catyí tsi: ―Nye̱he Pedro, uñi taahan ra vatsí nanducú tsi un. s_ Tan tsa tsaa̱ ra naha ityi yuvehe tsica̱ tuhun ra naha tatun ican iyó iin ra tsa nañí Simón Pedro. I  Tan tsitsi tsa tsicá iñi ra Pedro náa cuñí tsi catyi tsa nyehe̱ ra can, tsaa̱ musu tsa jacuhu̱n ra Cornelio naha ra. Tan tsica̱ tuhun ra naha numaa tahan iyó vehe ra nañí Simón. {o Uñi taahan tsaha nyehe̱ ra yacan jaha̱ Nyoo. Tacan tan jahma cahnu can nandaa̱ nyico can ityi andɨvɨ. *M Tacan tan quitsaha̱ caahán nyico ndusu can tsihin ra inga tsaha: ―Ña catyi un tyin ña catsi un tsa tsa janduvaha̱ yu ―catyí ndusu can tsihin ra. =s Maa tyin ra Pedro nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Ña cua catsi yu, Jutu Mañi yu. Yuhu ña tuhvá yu catsi quɨtɨ tsa catyí ley tyin ña vaha catsi ndi ―catyí ra Pedro. 5 Tacan tan tsiñi̱ ra iin ndusu tsa caahán tsihin ra: ―Pedro, ndu̱vita tan ca̱hñi quɨtɨ ihya, tan ca̱tsi un ―catyí ndusu can tsihin ra. y~k Tan tsitsi jahma can yɨhɨ́ tandɨhɨ maa nuu quɨtɨ tsa cumi taahan tsaha, tan tandɨhɨ nuu coo, tan saa. 4}a Tan nyehe̱ ra tyin ticohó andɨvɨ. Tan nyehe̱ ra andɨvɨ tyin vatsí nuú iin jahma cahnu xaan ityi nu ñuhu. Tan tandɨhɨ tsa cumí tutun tsi nuuhñi nuuhñi ñi. | Tan tsaa̱ soco tsi ra tan tsisocó xaan ra. Maa tyin tsitsi tsa tsinú tsa catsi ra, quitsaha̱ nyehé ra iin tsa janahá Nyoo tsi ra. [{/ Tuvi̱ inga quɨvɨ tan cuahán ra can naha ra. Tan tsa ndi cumañi ca tsaa ra naha ñuu Jope, tan ra Pedro ndaa̱ ra jiñi vehe tyin cua ndacan tahvi ra tsi Nyoo, tan tsa cua tahan hora cuví cuhva can. &zE Tandɨhɨ maa tsa caha̱n ángel can tsihin ra Cornelio tan nacatyi̱ tuhun ra tsihin nduñi taahan ra can naha ra. Tan jacuhu̱n ra tsi ra naha ñuu Jope. 0yY Tsa yaha̱ cuahán ángel can, ra Cornelio cana̱ ra tsi uvi taahan musu ra, tan tsihin iin andaru tsa jahá cuenda tsi ra. Tan yɨhɨ́ andaru can cuenda Nyoo. uxc Ra ican cua cahan tsihin un náa taahán tsi javaha un. Iyó ra vehe ra tsa nañí tucu Simón, cuví ra ra janduvitá ñɨɨ quɨtɨ. Tan iyó vehe ra yuhu ndutya ñuhu ―catyí ángel can tsihin ra Cornelio, tan cuahán ángel can. xwi Tan vityin cuñí tsi tsa tava tyiñu un na cuquihin tyiñu tsi iin ra tsa nañí Simón Pedro nda ñuu Jope. xvi Tacan tan nanyehe̱ ra Cornelio tsi ángel can. Tan nayuhvi̱ xaan ra. Tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra tan catyí ra: ―¿Náa tsa cuví ihya, taa? ―catyí ra tsihin ángel can. Tacan tan ángel can quitsaha̱ caahán ra tsihin ra: ―Nyoo tsiñi̱ ra tsa caahán un tan tsa tsicán un tsi ra. Tan taahán iñi ra tyin jatyinyeé xaan un tsi nyɨvɨ ndaahvi. vue Tan iin quɨvɨ cuhva caa uñi tsa tseñi, nyehe̱ ra iin tsa nyehe̱ ra. Tan ican cuví nu catsi xaan nyehe̱ ra iin ángel tsa jacuhu̱n Nyoo nu nyií ra, tan catyí tsi tsihin ra: ―¡Yooho Cornelio! ―catyí ángel can tsihin ra. }ts Tan ra Cornelio can yuuhví ra tsi Nyoo. Maa ra tan tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ra vaha xaan jacahnú ñi tsi Nyoo. Tan inga tucu tuhun, cuaha xaan xuhun tsahá ra tsi nyɨvɨ ndaahvi ñuu Israel, tan tandɨhɨ quɨvɨ tsicán tahvi ra tsi Nyoo. 1s ] Ñuu Cesarea iyó iin ra tsa nañí Cornelio. Tan cuví ra ra yɨhɨ́ ndaha iin cientu andaru. Tan tsa tandɨhɨ andaru tsa yɨhɨ́ ndaha ra can nañí tsi Italiano. r +Tan ra Pedro ndoo̱ ra juhva quɨvɨ ñuu can, nyií ra yuvehe iin ra tsa janduvitá ñɨɨ quɨtɨ, nañí ra Simón.q *Yaha̱ can tan tandɨhɨ maa nyɨvɨ ñuu Jope tsito̱ ñi tyin nandoto̱ ña can. Tan cuaha xaan ñi natsinu̱ iñi tsi Jutu Mañi yo. bp= )Tacan tan ra Pedro tɨɨ̱n ra ndaha ña tan janduvita̱ ra tsi ña. Tacan tan cana̱ ra tsi ra hermano naha ra, tan tsihin ñiñaha tsa tsihi̱ yɨɨ. Tan nacuhva̱ cuenda ra tsi ña tsi ñi tyin tsa nandoto̱ ña. so_ (Tacan tan ra Pedro tava̱ ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ cuartu can. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra tan quitsaha̱ tsicán tahvi ra tsi Nyoo. Tacan tan nanyehe̱ ra tsi ñaha tsa tsihi̱ can canyií ña. Tan quitsaha̱ catyí ra tsihin ña: ―Hermana Tabita, ndu̱vita ―catyí ra tsihin ña. Tacan tan nanyehe̱ ña. Tan tsa nyehe̱ ña tsi ra Pedro, tsinyaa̱ ña. Bn} 'Tacan tan ra Pedro nduvita̱ ra tan cuahán ra tsihin ra naha. Tan cuhva tsa tsaa̱ ra naha, tsindaca̱ ra naha tsi ra nda cuartu nu canyií ndɨyɨ can. Tan tandɨhɨ maa ñiñaha tsa tsihi̱ yɨɨ natuhva̱ ñi tsata ra, tan tsacú tsaa ñi. Tan janahá ñi jahma tsa quicu̱ ña Dorcas tsa tsicoo̱ ña. 3m_ &Yatyin ñi canyií ñuu Jope tsihin ñuu Lida, nu nyií ra Pedro. Tan nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jope can tsito̱ ñi tyin nyií ra Pedro ñuu Lida. Tacan tan jacuhu̱n ñi tsi uvi taahan ra na cucana ra naha tsi ra Pedro tyin na cuhun ra ñuu Jope tsa numi ñi. Tan tsaa̱ ra naha nu nyií ra tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ja̱numi ñi tan cu̱hun un tsihin ndi nda ñuu Jope ―catyí ra naha tsihin ra. ,lQ %Tan quɨvɨ can ña Dorcas quihi̱n cuehe tsi ña tan tsihi̱ ña. Tan tsa yaha̱ jacutyi̱ ñi tsi ña, tsicaqui̱n ñi tsi ña tsitsi cuartu nu tsinu uvi pisu. ikK $Quɨvɨ can tsicoo̱ iin ñaha tsinú iñi tsi ra Cristo ñuu Jope. Tan nañí ña Tabita, tan tsihin yuhu griego, nañí ña Dorcas. Tan tuhvá ña javahá tsa vaha tsihin nyɨvɨ, jatyinyeé ña tsi nyɨvɨ ndaahvi. #j? #Tan nyehe̱ tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu Lida can tyin tsa nduvaha̱ ra. Tan nyehe̱ tucu nyɨvɨ ñuu Sarón. Tacan tan ñi can, natsinu̱ iñi ñi tsi Jutu Mañi yo. Tan nacoo̱ ñi tuhun tsahnu tsa tsinu̱ iñi ñi nda ndi cumañi ca coto ñi tuhun ra Cristo. Nu nandoto̱ ña Dorcas Hi  "Tan ra Pedro catyí ra tsihin ra: ―Yooho Eneas, ra Jesucristo janduvaha̱ ra tsi un. Ndu̱vita tan na̱tuvi yuvi un ―catyí ra tsihin ra. Tan juvin ñi cuhva can tan nduvita̱ ra Eneas. h' !Ican nañihi̱ ra tsi iin ra cuuhví, nañi ra Eneas. Tan tsa una cuiya canyií ra tan ña cuvi maa nacandá ra tyin naxii̱ cuñu ñuhu ra. Wg' Tacan cuvi̱ tan ra Pedro tuhvá ra cuahán cua nyehe nácaa yucú ra hermano naha ra tan iin tan iin ñuu. Tan tsaha̱n tucu ra tsinyehe̱ ra nu iyó nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Jesucristo ñuu Lida. Qf Tacan tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Judea, tan Galilea, tan Samaria, sɨɨ xaan cuñí ñi tyin ña cuxaán ca nyɨvɨ tsi ñi. Tan ndunyee̱ ca iñi ñi tsihin tunyee iñi tsi Nyoo tyin tyaá yahvi vaha ñi cuhva caha̱n ra, tyin yuuhví ñi coto ña cua javaha ñi cuhva cuñí ra. Iyó ñi tsihin tsa jatyinyeé Tatyi Ii Nyoo tsi ñi. Tan nducuahá ca ñi tan iin tan iin quɨvɨ. Nu nduvaha̱ ra Eneas Ze- Maa tyin tsito̱ ra hermano can naha ra tyin tacan tsicá iñi ra can naha ra. Yacan cuenda tsindaca̱ ra hermano naha ra tsi ra Saulo nda ñuu Cesarea. Tacan tan jacuhu̱n ra naha tsi ra nda Tarso, ñuu ra. Md Tan caahán ra tuhun Jutu Mañi yo tsihin tsa ña yuuhví ra. Tan natuhún xaan ra tuhun ra Cristo tsihin ra Israel tsa caahán yuhu griego. Maa tyin ra can naha ra nducú cahñi ra naha tsi ra. bc= Tacan tan ndoo̱ ra Saulo ñuu Jerusalén tsihin nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. ~bu Maa tyin iin ra tsa nañí Bernabé, quihi̱n ra tsi ra. Tan tsaha̱ cuenda ra tsi ra tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús. Tan nacatyi̱ tuhun ra tsihin ra naha nácaa nyehe̱ ra Saulo tsi Jutu Mañi yo ra Cristo ityi ñuu Damasco; tan nacatyi̱ tuhun ra nácaa caha̱n Jutu Mañi yo tsihin ra. Tan nácaa caha̱n ra tuhun ra Cristo tsihin tsa ña yuuhví ra nda ñuu Damasco. xai Quɨvɨ tsa tsaa̱ ra Saulo ñuu Jerusalén, cuñí ra ndu iin ra tsihin nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Maa tyin tandɨhɨ maa ñi tan yuuhví ñi nyehé ñi tsi ra. Tyin ña tsinú iñi ñi tsa yɨhɨ́ ra cuenda ra Jesús. ` Tacan tan nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Cristo ñuu can tyihi̱ ñi tsi ra tsitsi iin tyica cahnu. Tan tsacuaa januu̱ ñi tsi ra ityi ventana iin vehe tsa nyaá yuhu cora ñuu can. Tacan tan tsinu̱ ra cuahán ra. Nu nyií ra Saulo ñuu Jerusalén p_Y Ñiñu tan nduvi ndatú ra naha tsi ra yuvehe cahnu ñuu can. Maa tyin ra Saulo tsito̱ ra tuhun can. ^' Tsa yaha̱ juhva quɨvɨ, tan ra Israel tsa ña tsinú iñi tsi ra Cristo natuhu̱n tahan ra naha tyin cua cahñi ra naha tsi ra Saulo. @]y Maa tyin ra Saulo ñihi ca caahán ra tuhun ra Cristo tsihin tsa nɨɨ iñi ra. Tan janahá ra tsi nyɨvɨ Israel tsa iyó ñuu Damasco tyin ra Jesús cuví ra Cristo, tan Sehe Nyoo cuví tsi ra. Tan ñi Israel ña ñihi̱ ñi nácaa nacahan ñi tsihin ra. Nu tsinu̱ xeehe ra Saulo nuu ra Israel naha ra \ Tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa tsiñí tsa caahán ra, iyo xaan cuñí ñi. Tan natuhún tahan ñi tan catyí ñi: ―¿A ñavin ra ihya cuví ra tsa tsinyaa̱ ndaha tsi nyɨvɨ tsicán tahvi sɨvɨ ra Jesús ityi ñuu Jerusalén? ¿A ñavin juvin ra cuví ra tsa vatsí tɨɨn tsi nyɨvɨ iyó ihya tyin cuhva cuenda ra tsi ñi tsi ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra? ―catyí ñi. E[ Tacan tan numi ñi quitsaha̱ caahán ra Saulo tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ tandɨhɨ vehe ñuhu nyɨvɨ Israel ñuu Damasco. Tan catyí ra tyin ra Jesús, Sehe Nyoo cuví tsi ra. rZ] Yaha̱ can tan nacatsi̱ ra, tan ndunyee̱ cuñu ñuhu ra inga tsaha. Tan ndoo̱ ra juhva quɨvɨ tsihin nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Damasco. Nu quitsaha̱ caahán ra Saulo tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ ñuu Damasco -YS Tan juvin ñi cuhva can tan coyo̱ tsa caá tumaa caa yaa tyaca tsa tyasɨ̱ tinuu ra Saulo. Tacan tan cuvi̱ nanyehe̱ ra. Yaha̱ can tan tsicoondutya̱ ra. X Tacan tan cuahán ra Ananías vehe nu nyií ra Saulo. Tsaa̱ ra yuvehe can tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe. Tan tyiso̱ ndaha ra jiñi ra Saulo, tan catyí ra tsihin ra: ―Yañi Saulo, Jutu Mañi yo ra Jesús, ra tsa quituvi̱ nuu un ityi vatsí un, ra ican jaquitsi̱ tsi yu tyin nanyehe un inga tsaha. Tan cua jacutu ra tsi un tsihin Tatyi Ii ra ―catyí ra Ananías tsihin ra Saulo. W Yuhu cua jacuaha yu tsi ra nácaa tsa cuaha tundoho cua nyehe ra tsa cuenda yu ―catyí Jutu Mañi yo tsihin ra Ananías. V Maa tyin Jutu Mañi yo catyí ra tsihin ra Ananías: ―Cu̱aahan tyin yuhu tsa nacatsi̱ vaha yu tsi ra Saulo can, tyin cua cahan ra tuhun yu tsihin nyɨvɨ inga ñuu, tan tsihin rey nyɨvɨ can, tan juvin ñi cahan ndɨhɨ ra tuhun yu tsihin nyɨvɨ Israel. DU Tan vityin vatsí ra ihya tyin tsaha̱ ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu ndatu tsi ra tsa tyihi ra tsi nyɨvɨ tsicán tahvi tsi un vehe caa ―catyí ra Ananías tsihin Jutu Mañi yo. cT? Tacan tan nacaha̱n ra Ananías tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, cuaha xaan nyɨvɨ caahán ñi tsihin yu tyin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda un ñuu Jerusalén cuaha xaan tsa ña vaha javaha̱ ra Saulo can tsihin ñi. \S1 Tan nyehe̱ ra iin tsa nyehe̱ ra, tan nyehe̱ ra tsi yooho, Ananías, tyin tsaa̱ un nu nyaá ra, tan tyiso̱ ndaha un jiñi ra tyin tacan tan nanyehe ra inga tsaha ―catyí Jutu Mañi yo tsihin ra Ananías. R Tacan tan Jutu Mañi yo catyí ra: ―Ndu̱vita, tan cu̱hun cun ityi cahnu tsa nañí Ndoo ñi. Tan na̱nducu un vehe ra tsa nañí Judas. Tan nda̱ca tuhun un nu maa tahan iyó ra tsa nañí Saulo, ra ñuu Tarso. Tyin tsicán tahvi ra tsi yu. DQ Ñuu Damasco can iyó iin ra tsinú iñi tsi Nyoo, nañí ra Ananías. Tan nyehe̱ ra iin tsa nyehe̱ ra nu caha̱n Jutu Mañi yo tsihin ra tan catyí ra: ―¡Ananías! ―catyí Jutu Mañi yo tsihin ra. Tacan tan nacaha̱n ra Ananías, tan catyí ra: ―Ihya nyaá yu, Jutu Mañi yu ―catyí ra tsihin ra. }Ps Ican tsinyii̱ ra uñi quɨvɨ. Tan ña cuví maa nanyehé ra. Tan ña tsatsi̱ ra, tan nduve maa náa tsihi̱ ra. lOQ Tacan tan ra Saulo nduvita̱ ra. Tan tsa nuña̱ ra tinuu ra, ña cuvi̱ maa nanyehé ra tyin cuaa̱ ra jaha̱ Nyoo. Yacan cuenda, ra tsa cuahán tsihin ra tɨɨ̱n ra naha ndaha ra tan tsindaca̱ ra naha tsi ra ñuu Damasco. Tan ra tsa cuahán tsihin ra Saulo, nayuhvi̱ xaan ra naha. Tan ña ñihi̱ ra naha náa tuhun cahan ra naha tyin tsiñi̱ ra naha ndusu can maa tyin yoñi nyehe̱ ra naha. |Mq Tacan tan quitsaha̱ nɨhɨ́ ra Saulo tsihin tsa yuuhví ra. Tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, ¿náa cuñí un tyin javaha yu? ―catyí ra. Tacan tan Jutu Mañi yo nacaha̱n ra tsihin ra tan catyí ra: ―Ndu̱vita tan cuhun un tsitsi ñuu Damasco. Tan ican cua cahan iin ra tsa cua cahan tsihin un náa taahán tsi javaha un ―catyí ra Jesús tsihin ra Saulo. nLU Tacan tan nacaha̱n ra Saulo: ―¿Yóo cuví yooho, taa? ―catyí ra, tsicá tuhun ra. Tacan tan nacaha̱n ndusu can tsihin ra, tan catyí tsi: ―Yuhu cuví ra Jesús, ra tsa nyaá ndaha un. Juvin ñi tsi maa un jañicueehé un, tumaa jañicueehé indɨquɨ tsi tɨ tsa tsañí ihñi tɨ nu tsa tutsi ra naha tsi tɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra. 4Ka Tacan tan ra Saulo nduva̱ ra nu ñuhu. Tan tsiñi̱ ra iin ndusu tsa catyí tyehen: ―Saulo, Saulo, ¿nacuvi tyin nyaá ndaha un tsi yu? ―catyí ndusu can tsihin ra. J Tan tsa cua tsaa ra ñuu Damasco, sana iñi ra, tan quitsi̱ ñuhu̱ ityi andɨvɨ, jandunditsi̱n tsi tanɨɨ cahnu maa nu cuahán ra. I# tsindaca̱n ra iin tutu tsi ra jutu, tyin nacuhva ra ndatu tsa cuhun ra vehe ñuhu ñuu Damasco, tan tɨɨn ra tsi ñi nyicún tsi ra Cristo, tan quitsi ndaca ra tsi ñi vehe caa ñuu Jerusalén, tahan ñi rayɨɨ tan ñaha. Ñihi̱ ra Saulo tutu can tan cuahán ra. fH G Tan tsicá ra Felipe caahán ra tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ, tan ra Saulo ña jandɨhɨ́ maa ra tsa nducú cahñi ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo. Tan tsaha̱n ra nu nyaá ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu, ,GQ(Tan ra Felipe tsaa̱ ra ñuu Azoto. Tan cuahán ra tan iin tan iin ñuu, tan caahán ra tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ nda cuanda tsa tsaa̱ ra ñuu Cesarea.`F9'Tan cuhva tsa quita̱ ra naha tsitsi ndutya can, tan Tatyi Ii Jutu Mañi yo naquihi̱n ra tsi ra Felipe. Tan ra Etiopía can ña nyehe̱ ra numaa ityi cuahán ra Felipe. Maa tyin sɨɨ xaan cuñí ra, cuanuhú ra. YE+&Tacan tan ra can caahán ra tsihin musu ra na jacuɨñɨ ra carreta can. Tan nduvi taahan ra naha nuu̱ ra naha. Tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi ndutya. Tacan tan jacoondutya̱ ra Felipe tsi ra Etiopía. !D;%Tacan tan nacaha̱n ra Felipe tsihin ra Etiopía, tan catyí ra: ―Tatun tsinú iñi un tsihin tsa nɨɨ añima un, cuví coondutya un ―catyí ra tsihin ra. Tacan tan nacaha̱n ra can, tan catyí ra: ―Tsinú iñi yu tyin Sehe Nyoo cuví tsi ra Jesucristo ―catyí ra. ]~ |~{{z7yxwv[u*t*sOqqppoJnm!l$k;iigg8fedcba`_^]\\[[CZY.XWWOVVUTZSHRQdPtNMLL6JJ'IHvGEEIDfCBBoA@??V=<;:9s87|65E4 11_00!..-L*J)''%$$?#L"}!o bf@'liF C U a & x iH U Tacan tan cuahán ra naha tan iin tan iin ñuu. Tan caahán ra naha tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsahá cuenda ra naha tuhun tsa tsaha̱ ra tava̱ tyiñu ra Jesús tan tsihin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu Jerusalén tsi ra naha. vTeTan ra Pablo cuñí ra tsa cuhun ra Timoteo tsihin ra. Tan tyaa̱ ra naha tuñi Nyoo tsi ra Timoteo jaha̱ ra Pablo. Tyin coto ndasɨ cuñi nyɨvɨ Israel nyehe ñi tsi ra. Tyin tandɨhɨ ñi tsitó ñi tyin jutu ra cuví ra ra Grecia. SwTan ra Timoteo vaha xaan tsicá ra tuhun Nyoo, catyí nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Listra tan ñuu Iconio. R 5Ra Pablo tsihin ra Silas tsaa̱ ra naha ñuu Derbe, tan ñuu Listra. Tan ican nañihi̱ ra naha tsi iin ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Nañí ra Timoteo. Tan sɨhɨ ra cuví ña iin ñaha Israel. Tan yɨhɨ́ ndɨhɨ ña cuenda ra Cristo. Maa tyin jutu ra, ra Grecia cuví ra. Q3)Tan yaha̱ ra naha ñuu tsa cayucú Siria tan Cilicia, tan jandu iín ra naha iñi nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan iin tan iin ñuu.>Pu(Tan ra Pablo nacatsi̱ ra tsi ra Silas. Tan tsa yaha̱ tsica̱n tahvi ra hermano naha ra tsi Nyoo tsa cuenda ra naha tyin na jatyinyee Nyoo tsi ra naha, tacan tan cuahán ra naha. @Oy'Tan caha̱n yuhu tahan ra naha, tan ndusɨɨ̱n ra naha. Ra Bernabé cuahán ra tsihin ra Juan Marcos. Tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi iin yutun ndoo tan cuahán ra naha ñuhu Chipre. dNA&Maa tyin ra Pablo ña taahán iñi ra tsa cuhun ra Juan tsihin ra naha, tyin nacoo̱ ihñi ra tsi ra naha nda Panfilia quɨvɨ tsa tsaha̱n ra tsihin ra naha. Tan ña tsaha̱n ca ra tsijaha̱ tyiñu ra tsihin ra naha. XM)%Tan ra Bernabé cuñí ra tsa cuhun nyico ra Juan Marcos tsihin ra naha. L!$Tan tsa yaha̱ juhva quɨvɨ, tan caha̱n ra Pablo tsihin ra Bernabé: ―Co̱hon inga tsaha cunyehe yo nu yucú nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo ra Cristo tandɨhɨ ñuu nu caha̱n yo tuhun ra, tyin nyehe yo nácaa yucú ñi ―catyí ra Pablo tsihin ra. 7Kg#Tan ra Pablo tsihin ra Bernabé ndoo̱ tucu ra naha ñuu Antioquía can. Tan maa ra naha tsihin inga ca ra jañihi̱ ca ra naha caha̱n ra naha tuhun Jutu Mañi yo tsihin nyɨvɨ can tan jacuahá ra naha tsi ñi. Nu tsinu uvi tsaha cuahán ra Pablo tuhun Nyoo, tan nu quita̱ tsiyo ra nuu ra Bernabé 8Jk"Maa tyin ra Silas catyi̱ ra tyin cua ndoo ra. pIY!Tan tsa yaha̱ tsiyucu̱ ra naha juhva quɨvɨ tan cuanuhu̱ nyico ra naha nda nu yucú nyɨvɨ tsa jacuhu̱n tsi ra naha. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Antioquía can catyí ñi tyin na cuhun vaha ra naha. H Tan ra Judas tsihin ra Silas cuví tucu ra naha ndusu yuhu Nyoo. Tan jandu ii̱n ra naha iñi nyɨvɨ can tsihin tsa caha̱n ra naha. WG'Tsa cahvi̱ ñi carta can, sɨɨ xaan cuñí ñi tyin vaha xaan caahán tsi. IF Tan cuahán ra tsa jacuhu̱n ra naha, tan tsaa̱ ra naha ñuu Antioquía. Tan jandu ii̱n ra naha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan nacuhva̱ cuenda ra naha carta can. EÑa cua catsi ndo cuñu tsa tsaha̱ cuenda nyɨvɨ tsi tsitoho. Tan ña cua catsi ndo nɨñɨ quɨtɨ, ndi cuñu quɨtɨ tsa tsihi̱ tsa cava̱ ñi jucun tan ña tsatɨ̱ nɨñɨ tɨ. Ña caca nuu ndo tsihin ñaha. Tan nyooho ñiñaha ña caca nuu ndo tsihin rayɨɨ. Tatun na quihin vaha ndo tuhun ihya, vaha xaan cua coo ndo. Tan Nyoo na ndoo ra tsihin ndo” catyí ra naha nu carta can. D3Tyin ndi Tatyi Ii Nyoo tan ndi nyuhu ña cuñí ndi tyiso ndi tundoho sɨquɨ ndo. Maa tyin ñiñi ca cuñí tsi tsa naquihin vaha ndo tuhun ihya: GCYacan cuenda jaquitsí ndi tsi ra Judas tan ra Silas. Tan maa ra naha cua cahan ra naha tsihin yuhu ra naha tsihin ndo, tyin cua cuhva cuenda ra naha tandɨhɨ tsa tyaa̱ ndi nu tutu ihya. ]B3Nduvi taahan ra ihya nyehé xaan ra naha tundoho tsa cuenda Jutu Mañi yo. Tan vasu cuñí nyɨvɨ cahñi ñi tsi ra naha, maa tyin ña jandɨhɨ́ ra naha tsa jacotó ra naha tuhun Jutu Mañi yo ra Jesucristo. EAYacan cuenda ndu ii̱n ndi tan ndoo̱ ndi tuhun cuenda tyiñu can tan tsicá iñi ndi tyin vaha tsa jaquitsi ndi tsi ra hermano ihya naha ra tsihin ra Pablo tan ra Bernabé nu yucú ndo. *@MTsitó ndi tyin quita̱ taahan ra ityi nu yucú ndi ihya. Tan vatsí ra naha nu yucú ndo. Maa tyin ña catyi̱ nyuhu tyin quitsi ra naha jatyañu ra naha tsi ndo. Tan nasamá ra naha cuhva tsicá iñi ndo tyin catyí ra naha tyin cuñí tsi tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ndo, tan naquihin vaha ndo ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Maa tyin ñavin nyuhu caha̱n tsihin ra naha tyin quitsi cahan ra naha yacan tsihin ndo. ?wTan tsihin ra naha jacuhu̱n ñi iin carta. Tan catyí carta can tyehen: “Nyuhu ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tan tsihin ra cuví ityi nuu tsihin ñi vehe ñuhu tan tsihin ra yañi ndo cuenda ra Cristo, tandɨhɨ ndi tsahá ndi nacumi tsi nyooho tsa ñavin ra Israel cuví ndo. Tyin yañi ndi cuví tsi ndo vasu ñavin nyɨvɨ Israel cuví ndo. Tandɨhɨ nyooho tsa iyó ndo ñuu Antioquía, tan nyooho nyɨvɨ Siria, tan tsihin nyooho nyɨvɨ Cilicia, jaquitsí ndi carta ihya tsi tandɨhɨ ñi ndo. 7>gTacan tan ra tava̱ tyiñu ra Jesús tan ra cuví ityi nuu tsihin ñi vehe ñuhu tsihin tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, nacatsi̱ ñi tsi taahan ra naha. Tan yaha̱ can tan jacuhu̱n ñi tsi ra naha tyin cuhun ra naha ñuu Antioquía tsihin ra Pablo tan ra Bernabé. Tan ra tsa natyiso̱ ñi cuví ra: Judas tsa nañí Barsabás, tan ra Silas. Ra ican cuví iin ra tsa nyisó tyiñu vehe ñuhu nda ñuu Jerusalén. =#Tyin nda tyembu tsahnu tan nda cuanda vityin iyó maa ra jacuahá ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. Tan jacuahá ra naha tuhun can tan iin tan iin ñuu, tan tahan tahan una quɨvɨ, quɨvɨ tsa quitatú ñi ―catyí ra Jacobo tsihin ra naha. <Vaha ñi maa tsihin tsa jacuhun yo carta tsi ñi. Tan catyi yo tsihin ñi tyin ña cua catsi ñi cuñu tsa tsaha̱ cuenda nyɨvɨ tsi tsitoho. Tan ña cuvi coo rayɨɨ tsihin ñaha tun ña tindaha ra. Tan ndi ñiñaha ña cuví coo ñi tsihin rayɨɨ tun ña tindaha ñi. Rayɨɨ tsa iyó ñasɨɨhɨ ña cuví coo ra tsihin inga ñaha, tacan tucu ñiñaha tsa iyó yɨɨ, ña cuví coo ñi tsihin inga rayɨɨ. Tan catyi tucu yo tsihin ñi quɨhvɨ̱ cuenda ra Cristo tan ñavin nyɨvɨ Israel cuví ñi tyin ña cua catsi ñi cuñu quɨtɨ tsa tsihi̱ tsa cava̱ ñi jucun tatun ña tsatɨ̱ nɨñɨ tɨ. Tan ña cua catsi ñi nɨñɨ quɨtɨ. ~;u’Yacan cuenda catyí yu tyin ña vaha tsa jatyañu yo tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, ñi tsa nacoo̱ tuhun tsahnu ñi tan quɨhvɨ̱ ñi cuenda ra Cristo. Ña vaha catyi yo tyin cuñí tsi tsa tyaa yahvi ñi ley tsahnu yo. :Tacan catyi̱ Jutu Mañi yo, tan jacuaha̱ ra tuhun ihya tsi nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha tan tsihin nyɨvɨ tsa iyó vityin. 9)Tyin tacan tan cuví nanducu tandɨhɨ inga ca nyɨvɨ tsi yu,
tandɨhɨ ñi tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tan tsinú iñi tsi yu. \81Yaha̱ tandɨhɨ tuhun ihya tan cua quitsi nyico yu nu yucú ndo.Quɨvɨ tsa tsicoo̱ ra David, vaha xaan jacahnu̱ nyɨvɨ tsi yu.Maa tyin yaha̱ can jandɨhɨ̱ nyɨvɨ tsa jacahnú ñi tsi yu.Maa tyin cua quitsi nyico yu inga tsaha tan cua cañihi yu vehe ñuhu ra David.Tyin cua jacahnu nyico nyɨvɨ tsi yu. 71Tan ndu ii̱n tuhun ihya tsihin tuhun tsa caha̱n ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, tumaa cuhva nyaá maa nu tutu Nyoo nu catyí ra: Q6Tsa catyi̱ tuhun ra Simón Pedro tsihin yo nácaa quitsaha̱ tsahá Nyoo tumañi iñi tsi ñi tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tyin nacatsi̱ tucu ra tsi juhva ñi tyin cuví ñi nyɨvɨ cuenda ra. 5! Tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra naha, quitsaha̱ caahán ra Jacobo, tan catyí ra: ―Nyooho yañi, tya̱a soho ndo tsa cua cahan yu tsihin ndo. 4  Tacan tan taxin ñi cuvi̱ tandɨhɨ ra naha. Tan tyaa̱ soho ra naha tsa caahán ra Bernabé tan ra Pablo. Tyin nacatyi̱ tuhun ra naha seña tan tsa iyo tsa javaha̱ Nyoo nu caha̱n ra naha tuhun ra nu yucú nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. K3 Ñavin tacan cacú yo. Yoo tsitó yo tyin cacú yo tsihin tumañi iñi tsa javahá Jutu Mañi yo ra Jesús tsihin yo. Tan tacan tucu ñi can ―catyí ra Pedro tsihin tandɨhɨ ra can naha ra. o2W Vityin ¿nacuenda ña tsinú iñi ndo tsa javaha̱ Nyoo tsihin ñi can? Tyin ña vaha tsa tyisó yo ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés sɨquɨ ñi. Tyin ndi maa tsii tsaahnu yo tan ndi maa yo tan ña cuvi̱ naquihin vaha yo ley can. 91k Nyoo inducu ñi cuñí ra tsi nyɨvɨ. Yacan cuenda ña tyaá tsiyo ra tsi ñi ican tan ndi tsi yoo. Janduvahá ra tsi ñi tsa cuenda tsa tsinú iñi ñi tsi ra tumaa maa yo. S0Tan Nyoo, ra tsitó añima tandɨhɨ nyɨvɨ, janaha̱ ra tsi yo tyin cuñí ra tsi ñi ican. Yacan cuenda tsaha̱ ra Tatyi Ii ra tsi ñi, tumaa tsa naquihi̱n tucu maa yo Tatyi Ii ra taha̱n tsanaha. A/{Tsa yaha̱ tsa caha̱n yuhu xaan ra naha, tan nduvita̱ ra Pedro, tan catyí ra: ―Yañi, tsitó ndo tyin tsitsi tsa tandɨhɨ yo, nacatsi̱ Nyoo tsi yuhu ra ndaahvi quɨvɨ can, tyin cahan yu tuhun ra tsa jacacú tsi yo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tan na tsinu iñi ñi tsi Jutu Mañi yo. .7Tacan tan ndu ii̱n ra cuví ityi nuu tsihin ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan ra tava̱ tyiñu ra Jesús tyin natuhun tahan ra naha tuhun can. O-Maa tyin juhva ra fariseo tsa tsinú iñi tsi ra Cristo, nduvita̱ ra naha tan catyí ra naha: ―Tandɨhɨ ra tsa ñavin ra Israel cuví tan tsinú iñi ra naha tsi ra Jesús, cuñí tsi tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ra naha. Tan cuñí tucu tsi tsa javaha ra naha cuhva catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés ―catyí ra naha. 8,iQuɨvɨ tsaa̱ ra Pablo tan ra Bernabé ñuu Jerusalén, cuahán ra naha nu ndu iín nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan tandɨhɨ ñi tan ra cuví ityi nuu tsihin ñi, tan tsihin ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tsaha̱ ñi yaha ra naha tyin nacatyi tuhun ra naha tsa javaha̱ Nyoo tsihin ra naha. ~+uTan ñihi xaan caha̱n yuhu tahan ra Pablo tan ra Bernabé tsihin ra can naha ra tsa cuenda yacan. Tacan tan natyiso̱ ra hermano Antioquía can naha ra tsi ra Pablo tan ra Bernabé tsihin taahan ca ra naha tyin cuhun ra naha ñuu Jerusalén, cujandaa ra tyiñu can tsihin ra tava̱ tyiñu ra Jesús tan tsihin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu ñuu Jerusalén can naha ra. Tacan tan cuahán ra naha. Tan ityi cuahán ra naha, yaha̱ ra naha ityi Fenicia tan Samaria. Tan nacatyí tuhun ra naha tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo nácaa jañá nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tuhun tsahnu tsa tsinu̱ iñi ñi, tyin nacuhvá cuenda ñi tsi ñi tsi Nyoo. Tan tandɨhɨ ra hermano sɨɨ xaan cuñí ra naha tsa tsito̱ ra naha yacan. =* uNdi nyií ca ra Pablo tan ra Bernabé ñuu Antioquía, tan tsaa̱ taahan ra naha quee̱ ra naha nda Judea. Tan quitsaha̱ jacuahá ra naha tsi ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan catyí ra naha tyin cuñí tsi tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ra naha, tumaa cuhva catyi̱ ra Moisés, tyin tacan tan cua cacu ra naha. k)OTan naha xaan ndoo̱ ra Pablo tan ra Bernabé tsihin ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu can."(=Tsa tsaa̱ nyico ra naha ñuu Antioquía jandu ii̱n ra naha tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan nacatyi̱ tuhun ra naha tsihin ñi tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tsihin ra naha, tan nácaa nuña̱ Jutu Mañi yo ityi tyin tsinú tucu iñi ñi tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Y'+Ican quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi iin yutun ndoo tan cuanuhu̱ ra naha nda ñuu Antioquía. Ican cuví ñuu nu natyiso̱ ñi tsi ra naha tyin cua javaha ra naha tyiñu Nyoo, tan vityin tsa tsaa̱ nuhu ra naha. ^&5Caha̱n ra naha tuhun Nyoo ñuu Perge. Yaha̱ can tan tsaha̱n ra naha ñuu Atalia. %Yaha̱ can tan yaha̱ ra Pablo tsihin ra Bernabé ñuu tsa cayucú Pisidia, tan tsaa̱ ra naha nda cuanda Panfilia. "$=Tan natyiso̱ ra naha tsi ra cua cuvi ityi nuu tsihin nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan iin tan iin vehe ñuhu. Tan tsicoo̱ nyitya ra naha tan tsica̱n tahvi ra naha tsi Nyoo tsa cuenda ra tsa cua cuvi ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu can naha ra. Yaha̱ can tan catyí ra Pablo naha ra tsihin ra cuví ityi nuu vehe ñuhu can naha ra: ―Tsi̱nu iñi ndo tsi Jutu Mañi yo. Tyin maa ra cua jaha cuenda tsi ndo ―catyí ra Pablo naha ra tsihin ra naha. Nu cuanuhu̱ nyico ra Pablo tan ra Bernabé ñuu Antioquía ityi Siria 5#cTan tandɨhɨ ñuu can jandu ii̱n ra naha iñi nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan catyí ra naha tsihin ñi na cuhun ñi ityi nuu ca tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi Nyoo. Tan catyí tucu ra naha tsihin ñi tyin tatun cuñí yo tsa cundaca ñaha Nyoo tsi yo, cuñí tsi tsa nyehe yo tundoho. 7"gTan caha̱n tucu ra naha tuhun Nyoo nda ñuu Derbe nácaa jacacú Nyoo tsi yo. Tan cuaha nyɨvɨ nacuhva̱ ñi tsi ñi tsi Nyoo. Yaha̱ can tan cuanuhu̱ ra naha ityi quitsi̱ ra naha. Tan yaha̱ nyico ra naha ñuu Listra tan ñuu Iconio inga tsaha, tan tsaa̱ nyico ra naha nda ñuu Antioquía. x!iMaa tyin ndu ii̱n ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo nu canyií ra Pablo. Tan nduvita̱ nyico ra. Tan quɨhvɨ̱ nyico ra inga tsaha tsitsi ñuu can. Tan tsa inga quɨvɨ can cuahán ra ñuu tsa nañí Derbe tan cuahán ra Bernabé tsihin ra. J  Tacan tan tsaa̱ juhva ra Israel, ra tsa ña tsinú iñi tsi ra Cristo, ra ñuu Antioquía, tan ra ñuu Iconio. Tan natyuhu̱ ra naha tsi nyɨvɨ, na cañi ñi yuu tsi ra Pablo. Tan tacan javaha̱ ñi, tan cuñí maa ñi tyin tsa tsihi̱ ra. Tacan tan ixta̱ caa ñi tsi ra tan tsindaca̱ ñi tsi ra nda yuhu ñuu. %CMaa tyin vasu catyí ra naha tacan, yɨɨ xaan tan tyasɨ̱ ra naha tsa cahñi ñi indɨquɨ can, tyin cuñí ñi jacahnu ñi tsi ra naha tsihin can. (Ivasu tandɨhɨ quɨvɨ jacuahá ra tsi ñi tyin ra vaha cuví ra tan javahá ra tsa vaha. Maa ra jacuún ra savi nu yucú yo. Tsahá ra tsa coo vaha tsa tatsí yo quɨvɨ taahán tsi. Tan tsahá ra tsa catsi yo. Tan tsahá ra tsa cusɨɨ cuñí yo ―catyí ra naha tsihin nyɨvɨ can. wgTan taha̱n tsanaha nda cuanda vityin, Nyoo jaña̱ ndaha ra tsi nyɨvɨ na javaha maa ñi cuhva cuñí ñi, CTan catyí ra naha: ―Nyooho tata, ¿nácaa tsa javahá ndo tyehen? Nyuhu juvin ñi rayɨɨ ñuu ñayɨvɨ ihya cuví ndi. Tumaa cuví nyooho cuví tucu nyuhu. Tan vatsí cahan ndi tsihin ndo tyin na jaña ndo tsa javahá ndo tyehen tyin ña tsiñí ñuhu yacan tsi ndo, tan na cunyicun ndo tsi Nyoo nyito. Juvin ra tsa javaha̱ andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ. Tan javaha̱ ra ndutya ñuhu tan tandɨhɨ maa tsa iyó tsitsi ndutya ñuhu can. }Maa tyin cuhva tsa tuvi̱ iñi ra naha tsa tsicá iñi ñi, quitsaha̱ tsaahnyá ra naha jahma ra naha. Tan javaha̱ ra naha tacan tumaa iin seña tyin ña ndoó ra naha vaha. Tan quɨhvɨ̱ ra naha tyañu nu tuvi nyɨvɨ, tan cana̱ tsaa ra naha, lQ Tan iyó iin ra cuví jutu tsa jahá cuenda vehe ñuhu tsa nyaá yuhu ñuu ñi can nu jacahnú nyɨvɨ tsitoho Júpiter. Tan quitsi̱ ndaca ra indɨquɨ tan ita tyin maa ra tan nyɨvɨ cuñí ñi jacahnu ñi tsi ra Pablo tsihin ra Bernabé. Tan cua cahñi ñi indɨquɨ can tyin cua cuhva cuenda ñi tsi ra naha, tyin cuñí ñi tyin nyoo cuví ra naha. "= Tan catyí ñi tyin ra Bernabé cuví ra nyoo tsa nañí Júpiter, tan ra Pablo cuví nyoo tsa nañí Mercurio, tyin ra ican cuví ra tsa caahán. kO Tsa nyehé nyɨvɨ tyin javaha̱ ra Pablo tacan, quitsaha̱ caná tsaa ñi tsihin yuhu Licaonia, tan catyí ñi: ―Ra tsa tsaa̱ nu yucú yo ihya, nyoo cuví ra naha, maa tyin tumaa caá rayɨɨ, caá ra naha ―catyí ñi. lQ Tacan tan ra Pablo caahán ra tsihin tsa ñihi ndusu ra, tan catyí ra: ―Ndu̱vita tan cu̱nyaa nyityi un ―catyí ra Pablo tsihin ra. Tan ra ican, intuhun ñi ndava̱ ra, tan tsinyaa̱ nyityi ra. Tan quitsaha̱ tsicá ra.  Tan ra pehe tsaha can tyaá soho ra tsa caahán ra Pablo. Tan ra Pablo, tuvi̱ iñi ra tyin tsinú iñi ra can tyin cuví nduvaha ra. Nda Listra iyó iin rayɨɨ tsa coxo tyin nda quɨvɨ cacu̱ ra tan ña cuví caca ra, tyin pehe nduvi taahan tsaha ra. }Tan caha̱n nyico tucu ra naha tuhun Nyoo nácaa jacacú ra tsi yo. Nu cañi̱ nyɨvɨ yuu tsi ra Pablo nda ñuu Listra b=Maa tyin ra Pablo tan ra Bernabé ñihi̱ tuhun ra naha tyin tacan cua javaha ra can naha ra tsi ra naha, tan cuahán ra naha nda ñuu Listra, tan nda ñuu Derbe ityi Licaonia. Tan tsica̱ nuu ra naha ityi ñuu can. _7Tacan tan ra Israel tan ra tsa ñavin ra Israel cuví, natuhu̱n tahan ra naha tsihin ra cumí tyiñu, tyin cua cahan ra naha ndavaha ñi sɨquɨ ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tan cua cañi ra naha yuu tsi ra naha. !;Maa tyin nyɨvɨ ñuu ña iin tsicá iñi ñi, tyin juhva ñi yɨhɨ́ cuenda ra Israel naha ra, tan juhva ñi nyicún tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesús. 8iYacan cuenda ra Pablo tan ra Bernabé ndoo̱ ra naha ican cuaha quɨvɨ. Tan tsihin tsa nɨɨ iñi ra naha caahán ra naha tuhun ra Cristo, tyin tsinú xaan iñi ra naha tsi Jutu Mañi yo. Tan Jutu Mañi yo jatyinyee̱ ra tsi ra naha tsa caahán ra naha tuhun ra, nácaa tsa cuñí ra tsi yo. Tan tsaha̱ Jutu Mañi yo tunyee iñi tsi ra naha tyin javaha ra naha seña tan tsa iyo na coto nyɨvɨ tyin nditsa tsa caahán ra naha. H Maa tyin ra Israel tsa ña tsinú iñi tsi ra Cristo natyuhu̱ ra naha tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tyin na caca ña vaha iñi ñi nyehe ñi tsi ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. $ CRa Pablo tan ra Bernabé yucú ra naha ñuu Iconio. Tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. Tan vaha xaan caha̱n ra naha tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ can. Tan cuaha xaan ñi natsinu̱ iñi ñi tsi ra Cristo, nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví.   4Maa tyin ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Antioquía can sɨɨ xaan cuñí ñi. Tan tsitú ñi tsihin Tatyi Ii Nyoo. 3 3Tacan tan naquɨsɨ̱ ra naha nyaca tsaha ra naha tumaa iin seña tyin ndoo̱ cuatyi nyɨvɨ can sɨquɨ maa ñi. Tan cuahán ra naha ñuu Iconio. j M 2Maa tyin ra Israel caha̱n ra naha tsihin juhva ñaha cuca tsa nyicún ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Catyí ra naha tsihin ñi tyin ña vaha tuhun caahán ra Pablo. Tan caahán tucu ra naha tsihin ra cumí tyiñu ñuu can. Tan ican cuví nu quitsaha̱ nyaá ndaha nyɨvɨ tsi ra Pablo tan ra Bernabé, nda cuanda tsa tava̱ ñi tsi ra naha ñuu can. F  1Tacan tan nducuaha̱ ca tuhun Nyoo tandɨhɨ ityi ñuu can.   0Tsa tsiñi̱ ra tsa ñavin ra Israel cuví naha ra, sɨɨ xaan cuñí ra naha. Tan quitsaha̱ catyí ra naha tyin tuhun Nyoo vaha xaan tsi. Tan natsinu̱ iñi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nacatsi̱ maa Nyoo, tyin coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa.   /Tyin tacan catyi̱ Jutu Mañi yo tsihin ndi tan catyí ra tyehen:Tyaa̱ yu tsi un tumaa iin ñuhu̱ tsa jandunditsín nu iyó nyɨvɨ nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ.Tyin tacan tan cua jacuaha un tsi ñi nácaa jacacu yu tsi ñi, catyí Nyoo. W' .Maa tyin ra Pablo tan tsihin ra Bernabé ña yuuhví maa ra naha tan quitsaha̱ caahán ñihi ra naha tsihin ra Israel can naha ra. Tan catyí ra naha: ―Cuñí tsi tsa cahan jihna ndi tuhun Nyoo tsihin nyooho tsa cuví ndo nyɨvɨ Israel. Maa tyin ña cuñí ndo naquihin ndo tsa caahán ndi. Tan nyooho ña cuñí ndo tsa coo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa tsi ndo. Yacan cuenda cua cuhun ndi cucahan ndi tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. lQ -Maa tyin cuhva tsa nyehe̱ ra Israel naha ra, cuxaán ra naha tyin nyehé ra naha tyin cuaha nyɨvɨ nyicún tsi ra hermano can naha ra. Tan quitsaha̱ caahán ra naha tsi ra Pablo, tan caha̱n ra naha ndavaha ñi sɨquɨ ra. /W ,Tsa inga vitya quɨvɨ quitatú ñi, ndu ii̱n nyico ñi. Tan tsa yatyin tandɨhɨ ña maa nyɨvɨ ñuu can ndu ii̱n tsihin ñi tan tyaá soho ñi tuhun Nyoo. -S +Cuhva tsa ndɨhɨ̱ ndu ii̱n ñi, cuaha xaan nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ñi Israel, tsinyicu̱n ñi tsi ra Pablo tan tsi ra Bernabé. Tan catyí ra naha tsihin ñi tyin na cuhun ca ñi ityi nuu tsihin Nyoo. Tan na naquihin vaha ñi tumañi iñi tsa tsahá Nyoo tsi ñi.  *Ndɨhɨ̱ caha̱n ra Pablo tan quita̱ ra tsata vehe ñuhu can tsihin ra vaha iñi tsi ra. Tacan tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví quitsaha̱ catyí ñi tsihin ra, tyin na cahan nyico ra tuhun can tsihin ñi inga vitya quɨvɨ tsa quitatú ñi. -S )Nye̱he nyooho, ra tsa tsacú nducu, taahán tsi tsa nayuhvi ndo tan taahán tsi cunaa ndo.Tyin yuhu cuví Nyoo, tan javahá yu iin tsa cahnu quɨvɨ tsa iyó ndo vityin.Maa tyin ña cua tsinu iñi ndo tandɨhɨ tsa javahá yuhu vasu nacatyi tuhun nyɨvɨ tsihin ndo, catyí Nyoo. xi (Ja̱ha ndo cuenda coto ndoo tsa tyaa̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo sɨquɨ ndo. Tyin catyí ra naha tyehen: 2] 'Tan tsa cuenda ra Jesús jahá Nyoo tucahnu iñi tsi tandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi tsi ra, tyin ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés ña cuví janduvaha tsi tsi yo nuu Nyoo.  &Yañi, cuñí tsi tsa coto ndo tyin tsa cuenda cuatyi yo tan quitsi̱ ra Jesús tan tsihi̱ ra tyin jahá ra tucahnu iñi cuatyi yo. I~  %Maa tyin ra tsa janandoto̱ Nyoo, ña tyahyu̱ cuñu ñuhu ra. } $Ra David jaha̱ tyiñu ra tsa cuenda nyɨvɨ tsa tsicoo̱ quɨvɨ tsicoo̱ ra, tandɨhɨ tsa catyi̱ Nyoo tsihin ra tyin javaha ra, javaha̱ ra. Yaha̱ can tan tsihi̱ ra tan tsicutsi̱ ñi tsi ra tumaa tsicutsi̱ ñi tsi jutu ra. Tan tyahyu̱ cuñu ñuhu ra. ~|u #Yacan cuenda catyí tucu nu inga salmo tyehen. “Ña cua cuhva un tsa tyahyu cuñu ñuhu Sehe ii un” catyí tsi. b{= "Nyoo tyaa̱ ra cuhva tyin janandoto ra tsi ra, tyin tacan tan ña cua tyahyu cuñu ñuhu ra. Tyin catyí nu tutu Nyoo: “Tsi nyooho cua cuhva yu tsa vaha tsa caha̱n yu tsihin ra David tyin cua cuhva yu tsi ndo.” +zO !Tyin tsa cuenda tsa vaha tsi maa yo tsa cuví yo nyɨvɨ tata ñi, javaha̱ maa Nyoo tsa catyi̱ ra. Tyin janandoto̱ ra tsi ra Jesús tumaa cuhva nyaá nu tsinu uvi salmo nu catyi̱ ra tyehen: “Sehe yu cuví tsi un, tan yuhu tsahá yu ñayɨvɨ coo un vityin” catyi̱ Nyoo tsihin ra. vye Tan yacan cuenda nyuhu caahán ndi tuhun vaha tsa catyi̱ Nyoo tsihin tsii tsaahnu yo tyin cuhva ra tsi yo. Yx+ Tan tsitsi tsa cuaha quɨvɨ tan quituvi̱ ra nuu ra tsa cuahán tsihin ra quɨvɨ quita̱ ra ityi Galilea, tan tsaa̱ ra Jerusalén. Tan ra ican naha ra cuví ra tsa caahán tuhun ra tsihin nyɨvɨ vityin. 9wm Maa tyin Nyoo janandoto̱ ra tsi ra inga tsaha. +vO Tan tsa yaha̱ janyehe̱ ñi tundoho tsi ra tumaa catyí maa tuhun ra nu libru, tan tsihi̱ ra. Tacan tan januu̱ ñi tsi ra nu cruu. Tan tsicutsi̱ ñi tsi ra. u! Tyin vasu nduve cuatyi ra Jesús nañihi̱ ñi, maa tyin tsica̱n ñi tsi ra Pilato na tyihi ra tyiñu tyin cahñi ra naha tsi ra Jesús. t Nyɨvɨ ñuu Jerusalén tan ra cuví ityi nuu tsihin ñi ña tsitó ñi tyin ra Jesús jacacú ra tsi yo. Tan ndi ña cutuñí iñi ñi tuhun tsa tyaa̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, vasu jacuahá xaan ñi tuhun can tandɨhɨ quɨvɨ tsa quitatu ñi, maa tyin ña cutuñí iñi ñi. Tan quɨvɨ tsahñi̱ ñi tsi ra Jesús cuvi̱ tsi tumaa cuhva catyi̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo. ]s3 Tan caahán ca ra Pablo tan catyí ra: ―Yañi, nyooho nyɨvɨ tata ra Abraham tan tandɨhɨ inga ndo tsa tyaá yahvi tsi Nyoo. Tsa cuenda nyooho cuví tuhun ihya tyin jacuahá Nyoo tsi yo nácaa cacu yo. Or Tan tsa cua ndɨhɨ tyiñu jahá ra Juan tan catyí ra: “¿A cuñí maa ndo tyin yuhu cuví ra cahnu xaan tsa ndatú ndo? Ñavin yuhu cuví ra cahnu can. Tyin tsata tsa yaha yuhu tan vatsí inga ra. Tan ndi nditsan tsa nyaá tsaha ra, nduve yahvi nyaá yu tan tava yu itsi. Tyin cahnu xaan ra cuví ra”, catyi̱ ra Juan. _q7 Tan ndi cumañi ca quitsi ra Jesús, ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, caha̱n ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ Israel. Tan catyí ra tsihin ñi tyin cuñí tsi tsa ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi, tan coondutya ñi. Wp' Tan iin ra tsa cuví tata ra David can, juvin ra cuví ra Jesús. Tan maa Nyoo jaquitsi̱ tsi ra tyin jacacu ra tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel, tumaa catyi̱ ra tsihin tsii tsaahnu yo taha̱n tsanaha. (oI Yaha̱ can tan Nyoo tava̱ ra tsi ra Saúl tsa cuví ra rey. Tan tsaha̱ ra tyiñu can tsi ra David. Tan catyí ra: “Nyehé yu tyin ra David, sehe ra Isaí, cuví ra iin rayɨɨ tsa taahán iñi yu cuhva iyó. Tan cua javaha ra tandɨhɨ tsa cuñí yu” catyi̱ Nyoo tuhun ra David. {no Tacan tan maa ñi tsica̱n ñi iin rey tsa cundaca ñaha tsi ñi. Tan Nyoo tsaha̱ ra tsi ra Saúl, sehe ra Cis tsi ñi, tyin cundaca ñaha ra tsi ñi. Tan ra Saúl cuví ra tata ra Benjamín. Tan uvi xico cuiya tsindaca̱ ñaha ra tsi ñi. am; Yaha̱ can tan quitsaha̱ ndacá ñaha juez tsi nyɨvɨ can jaha̱ Nyoo. Tumaa cumi cientu sasava cuiya tsindaca̱ ñaha juez tsi ñi, nda cuanda quɨvɨ tsindaca̱ ñaha ra Samuel ra cuví ndusu yuhu Nyoo tsi ñi. ly Tan janaa̱ ra utsa taahan ñuu nahnu tsa cayucú nɨɨ cahnu Canaán, tyin tsaha̱ ra ñuhu can tsi tsii tsaahnu yo. ky Tan cunyee̱ iñi Nyoo tandɨhɨ cuhva tsicoo̱ ra naha nu tsica̱ nuu ra naha nu tsɨquɨ tsitsi tsa uvi xico cuiya. Rj Nyoo cuenda yo, tsa cuví yo nyɨvɨ Israel, nacatsi̱ vaha ra tsi tsii tsaahnu yo. Tan quɨvɨ tsa iyó ca ra naha Egipto, javaha̱ ra iin ñuu cahnu tsi ra naha. Vasu ñavin nyɨvɨ ñuu can cuví ra naha, maa tyin janducuaha̱ ra tsi ra naha. Yaha̱ can tan tava̱ ra tsi ra naha ityi can tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Ii  Tacan tan nduvita̱ ra Pablo tan javaha̱ ra iin seña tsihin ndaha ra tyin na cutaxin ñi. Tan catyí ra: ―Tya̱a soho nyooho, ra ñuu Israel, tan nyooho nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tsi Nyoo. Xh) Tacan tan quitsaha̱ cahví nyɨvɨ nu libru ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan cahví tucu ñi libru tsa tyaa̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Yaha̱ can tan ra cuví ityi nu vehe ñuhu naha ra catyí ra naha tsihin ra hermano tsa nyecú ican, tyin tatun cuñí ra naha cahan ra naha tsihin nyɨvɨ, cuví cahan ra naha. egC Yaha̱ can tan quee̱ ra naha Perge can, tan cuahán ra naha ñuu Antioquía tsa canyií Pisidia. Ican quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi vehe ñuhu nyɨvɨ Israel tan cuví tsi iin quɨvɨ quitatú ñi. Tan tsinyecu̱ ra naha. yfk Ra Pablo tan ra vaha iñi tsi ra quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi iin yutun ndoo ñuu Pafos. Tan cuahán ra naha nda ñuu Perge tsa canyií Panfilia. Maa tyin ra Juan Marcos nacoo̱ ihñi ra tsi ra naha tan cuanuhu̱ ra nda ñuu Jerusalén. qe[ Tsa nyehe̱ ra cumí tyiñu can tsa cuvi̱ tsi ra Elimas, tan natsinu̱ iñi ra tsi ra Jesucristo. Tyin iyo cuñí ra nyehé ra tsa javahá Jutu Mañi yo. Nu cuahán ra Pablo tan ra Bernabé nda ñuu Antioquía tsa canyií Pisidia 0dY Tan vityin Jutu Mañi yo cua tatsi tuñi ra tsi un, tyin cua cuaa un. Tan ña cua cuvi nyehe un ñuhu̱ ñicanyii juhva quɨvɨ ―catyí ra Pablo tsihin ra Elimas. Tacan tan juvin ñi cuhva can cuaa̱ ra. Tan ndoo̱ ra nu naa. Tan nducu̱ ra iin ra tɨɨn ndaha ra tyin ña nditsin nyehé ra. Dc Tan catyí ra tsihin ra: ―Yooho ra jandaví ñaha, ra vatya. Sehe cuihna cuví tsi un. Tan cuñí un jatɨvɨ un tandɨhɨ tsa vaha. Tan tacan ñi tyasɨ́ un ityi vaha Jutu Mañi yo. b Tacan tan ra Saulo tsa nañí tucu Pablo, tsitú ra tsihin Tatyi Ii Nyoo. Tan ñihi xaan nanyehe̱ ra tsi ra Elimas can. xai Tan ra tasɨ can nañí tucu ra Elimas, tan tyasɨ́ xaan ra nu tsinu iñi ra cumí tyiñu can tsi ra Cristo. e`C Tan ra tasɨ can nyaá ra tsihin ra cumí tyiñu Sergio Paulo. Tan ra Sergio cuví ra iin ra catsi iñi. Tan cana̱ ra tsi ra Bernabé tsihin ra Saulo, tyin cuñí ra tyaa soho ra tuhun Nyoo tsa caahán ra can naha ra. N_ Tacan tan cuahán ra naha caahán ra naha tuhun Nyoo tan iin tan iin ñuu tsa cayucú Chipre can nda cuanda tsa tsaa̱ ra naha ñuu tsa nañí Pafos. Tan ican nañihi̱ ra naha tsi iin ra ñuu Israel tsa nañí Barjesús. Tan tsitó ra tuhun tasɨ. Cuví ra iin ra jandaví ñaha tyin catyí ra tyin cuenda Nyoo caahán ra. W^' Tacan tan tsaa̱ ra naha ñuu Salamina tsa canyií yuhu ndutya ñuhu. Tan quitsaha̱ caahán ra naha tuhun Nyoo vehe ñuhu ra Israel. Cuahán tucu ra Juan tsihin ra naha tyin cua jatyinyee ra tsi ra naha. |]q Yaha̱ can tan jacuhu̱n Tatyi Ii Nyoo tsi ra Bernabé tan tsihin ra Saulo ñuu Seleucia. Tacan tan cuahán ra naha. Tan ican quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi iin yutun ndoo tan cuahán ra naha nda ñuhu Chipre tsa canyií mahñu ndutya ñuhu. -\S Tacan tan tsa ndɨhɨ̱ tsicoo̱ nyitya ra naha, tan tyiso̱ ndaha ra naha jiñi ra Bernabé tsihin ra Saulo, tan tsica̱n tahvi ra naha tsi Nyoo tsa cuenda ra naha. Tan caha̱n tsihin tahan ra naha, tsahan cuahán ra naha. Nu caahán ra tava̱ tyiñu ra Jesús tuhun Nyoo ñuhu Chipre /[W Tan iin quɨvɨ yucú tandɨhɨ ra naha tan jacahnú ra naha tsi Jutu Mañi yo. Tan iyó nyitya ra naha. Tacan tan caha̱n Tatyi Ii Nyoo tsihin ra naha: ―Ta̱va sɨɨn ndo tsi ra Bernabé tsihin ra Saulo tsa cuenda tyiñu tsa caná yu tsi ra naha ―catyí Tatyi Ii Nyoo can tsihin ra naha. gZ I Tsihin nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Antioquía yɨhɨ́ ra tsa cuví ndusu yuhu Nyoo. Tan yucú tucu ra tsa jacuahá tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. Tan ra ican naha ra cuví ra ihya naha ra: Ra Bernabé, ra Simón Tuun, ra Lucio ra ñuu Cirene, ra Manaén tsa tsahnu̱ iin nducu ñi tsihin ra Herodes tsa cuví rey ityi Galilea, tan ra Saulo. =Ys Quɨvɨ tsa ndɨhɨ̱ tyiñu jahá ra Bernabé tsihin ra Saulo nda ñuu Jerusalén, cuanuhu̱ ra naha ñuu Antioquía. Tan cuahán ndɨhɨ tucu ra Juan Marcos tsihin ra naha.zXm Maa tyin tuhun Nyoo nducuaha̱ ca tsi. Tan jañihi̱ ca nyɨvɨ caahán ñi tuhun Nyoo tandɨhɨ ñi ityi. LW Tan juvin ñi cuhva can tan tɨɨ̱n cuehe tsi ra Herodes jaha̱ ángel Jutu Mañi yo tyin tsaha̱ ra tsa catyi̱ nyɨvɨ tyin Nyoo cuví ra. Tan quɨhvɨ̱ tindacu tsi ra, tan tsihi̱ ra. V Tacan tan quitsaha̱ caná tsaa ñi, tan catyí ñi: ―Ra tsa caahán ihya ñavin rayɨɨ cuví ra, tyin Nyoo cuví ra ―catyí ñi. ^U5 Tacan tan catyí ra Herodes tyin cuhun ñi nu nyaá ra iin quɨvɨ. Tan tsaa̱ quɨvɨ can tan tsicunditsi̱ ra jahma sɨɨ caá ra tsa jahá tyiñu ra. Tan tsicunyaa̱ ra nu tyayu ra. Tan caha̱n ra tsihin ñi. T5 Tan ra Herodes cuxaán xaan ra tsihin nyɨvɨ ñuu Tiro tan nyɨvɨ ñuu Sidón. Maa tyin cuñí ñi tsa coo vaha ñi tsihin ra tyin ñuu tsa ndacá ñaha ra, ican queé tsa tsatsí ñi. Tacan tan ndu ii̱n ñi tan cuahán ñi cua cutahan ñi tsihin iin ra tsa nañí Blasto. Ra ican cahnu tyiñu jahá ra, tyin jahá cuenda ra tsi ra Herodes. Tan tsicán ñi tsa na coo vaha ñi tsihin ra Herodes. 9Sk Tacan tan tava̱ tyiñu ra Herodes na cunanducu ra naha tsi ra, tan ña nañihi̱ ra naha tsi ra. Tacan tan tava̱ tyiñu ra tsi ra naha na cahñi ra naha tsi ra jahá cuenda vehe caa can naha ra. Yaha̱ can tan quita̱ ra Herodes Judea can tan cuahán ra cua coo ra ñuu Cesarea. Nu tsihi̱ ra Herodes R7 Cuhva tsa cunditsi̱n, iyo xaan cuñí ra andaru tsa jahá cuenda tsitsi vehe caa can naha ra, tyin ña tsitó ra naha nácaa quita̱ ra Pedro. m ~h}}R|'zzyCxbw.utsr5q\poon5mlkjjDighgg?fle=dgcaa8`<_l^]\[YWVVYUUSSWRQPPOGMLAKJJ:IHHGvEDDBCHBG@??>><<<;;9:8%76Q5o44*3c2100V.-E,d+*)(''&J$r#r"! &Ab~Aua]__T Y 7 T SFA m\%Tyin ra tsa tsindaca̱ ndo ihya nduve náa tsa suhu̱ ra naha vehe ñuhu yo. Tan ndi ña caahán ra naha ndavaha ñi sɨquɨ nyoo yo. [{$Tan yoñi cuví catyí tyin ña nditsa. Ta̱xin ñi ndo, tan ña ica ndo tatun ña tsitó ndo náa tsa cua javaha ndo. fZE#Tacan tan ra secretario ñuu can cuví jacutaxin ra nyɨvɨ, tan caahán ra tsihin ñi, tan catyí ra: ―Nyooho nyɨvɨ ñuu Éfeso ihya, tandɨhɨ nyɨvɨ tsitó ñi tyin nyaá tsi sɨquɨ yo tsa jahá cuenda yo vehe ñuhu ña Diana, tyin cahnu xaan cuví ña. Tan jahá cuenda yo tsitoho ña tsa quee̱ andɨvɨ tan nacava̱ nu ñuhu ihya. Y)"Maa tyin cuhva tsa tsito̱ nyɨvɨ tyin ra Israel cuví ra, tandɨhɨ maa ñi cana̱ tsaa ñi. Tan tsitsi tsa uvi hora caná tsaa ñi, tan catyí ñi: ―Cahnu xaan cuví ña Diana, tsa cuví ña nyoo cuenda yo tsa cuví yo nyɨvɨ Éfeso ―catyí ñi, caná tsaa ñi. 1X[!Tacan tan nyɨvɨ Israel tava̱ tyiñu ñi tsi iin ra tsa nañí Alejandro na yaha ra ityi nuu. Tan juhva ñi tsa yucú ican, tsaha̱ cuenda ñi tsi ra nácaa cua cahan ra. Tacan tan javaha̱ ra seña tsihin ndaha ra tyin na cutaxin ñi tyin cuñí ra cahan ra tyin nduve cuatyi nyɨvɨ Israel. =Ws Tan nu ndu ii̱n nyɨvɨ ican, juhva ñi caná tsaa iin tuhun, tan inga ñi caná tsaa inga tuhun, tyin cuvaá ñi. Tan cuaha xaan ñi ndi ña tsitó ñi nacuenda yucú ñi ican. 2V]Tan tacan tucu taahan ra cumí tyiñu cuenda Asia. Ra vaha iñi tsi ra Pablo cuví ra naha, tan tava̱ tyiñu ra naha tsi ra tyin ña taahán tsi tyihi ra tsi ra ican. U Tan ra Pablo cuñí ra quɨhvɨ ra nu yucú ñi tyin cahan ra tsihin ñi. Maa tyin ra hermano ña tsaha̱ ra naha tsa cuhun ra. T Tan cuvaa̱ tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu can. Tan tɨɨ̱n ñi tsi ra Gayo, tan tsihin ra Aristarco, uvi taahan ra tsa quee̱ Macedonia tan tsicá ra naha tsihin ra Pablo. Tan tandɨhɨ ñi can ixta̱ caa ñi tsi ra naha nda cuanda nu tuhvá ñi ndu iín. }SsTan cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra, xaan xaan cuñí ra naha. Tan quitsaha̱ caná tsaa ra naha tan catyí ra naha: ―Cahnu xaan cuví ña Diana tsa cuví ña nyoo cuenda yo tsa cuví yo nyɨvɨ Éfeso ihya ―catyí ra naha. _R7Tan ña vaha tsa javahá nu tyin ña cua cuyahvi ca tsitoho tsa javahá yo. Tan inga tucu tuhun, ña cua jacahnu ca nyɨvɨ tsi nyoo Diana tan ña cua jacahnu ñi vehe ñuhu ña, tan ña vaha tacan, tyin ñaha can cahnu xaan cuví ña. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ nɨɨ cahnu Asia tsihin nyɨvɨ nanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ jacahnú ñi tsi ña. Tan nu cuahán ca tsi quɨvɨ ña cua jacahnu ca ñi tsi ña tatun tsinú iñi ñi tsa caahán nu Pablo ―catyí ra Demetrio. Q5Maa tyin nyooho nyehé ndo tan tsiñí ndo nácaa javahá nu Pablo can ñuu yo ihya, tan tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Asia ihya. Tyin catyí nu tyin tsitoho tsa javahá yo tan tsa javahá inga ca nyɨvɨ ñavin Nyoo cuví can. Tan cuaha xaan nyɨvɨ tsinú iñi tsa caahán nu. wPgTan cana̱ ra Demetrio can tsi ra tsa jahá tyiñu tsihin ra. Tan cana̱ tucu ra tsi ra tsa jahá tyiñu iin ñi tyiñu can naha ra. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho tata, tsitó ndo tyin tsihin tyiñu ihya tan iyó vaha xaan yo. Otyin iin ra tsa nañí Demetrio natyuhu̱ ra tsi ñi. Tyin maa ra tuhvá ra jahá tyiñu tsihin xuhun cuitsin. Javahá ra tsa cuví vehe ñuhu nyihi tsitoho Diana tsihin xuhun cuitsin can. Tan cuaha xuhun jahá canaa ra tan tsihin ra jatyinyeé tsi ra. fNETan juvin ñi quɨvɨ can quitsaha̱ cuvaá nyɨvɨ ñuu Éfeso tsa cuenda tuhun Nyoo, mMSTacan tan jacuhu̱n ra tsi uvi taahan ra jatyinyeé tsi ra nda Macedonia, ra Timoteo tan ra Erasto. Maa tyin tsitsi tsa cuahán ra can naha ra, ndoo̱ maa ra Pablo juhva ca quɨvɨ Asia can. Nu quitsaha̱ cuvaá nyɨvɨ Éfeso LyTan tsa yaha̱ tuhun ihya, ra Pablo tyaa̱ ra cuhva tsa cuhun ra ñuu tsa cayucú Macedonia tan Acaya. Yaha̱ can tan cua cunuhu ra nda ñuu Jerusalén, tyaá ra cuhva. Tan catyí ra tyin yaha̱ can tan cuñi tsi tsa cuhun ra nda ñuu Roma. K5Tan tacan ñi tan cuahán nducuahá ca nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo. Tan tacan nyehé nyɨvɨ tyin cahnu xaan tunyee iñi iyó tsi ra. zJmTan cuaha ñi tsa cahvi̱ tuhun tasɨ, tsindaca̱ ñi libru ñi. Tan tsahmi̱ ñi libru can nuu tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan tava̱ cuenda ñi nácaa yahvi libru can. Tan yahvi tsa tandɨhɨ libru can quita̱ tsi uvi xico utsi mil xuhun cuitsin. >IuTan cuaha xaan nyɨvɨ tsa natsinu̱ iñi tsi ra Jesús cuahán ñi cuanahmá ñi cuatyi ñi nuu ra tan nuu nyɨvɨ, tandɨhɨ maa tsa ña vaha tsa ica̱ ñi taha̱n tsanaha. VH%Tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ Éfeso, tahan ñi nyɨvɨ Israel, tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tsito̱ ñi tuhun can. Tan yuuhví xaan ñi cuví. Tan jacahnú ñi sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesús. dGATacan tan ra tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha can ndava̱ ra sɨquɨ ra can naha ra. Tan tsihin tsa cuaha tunyee iñi nu tatyi ña vaha can tan cuvi̱ cunyee̱ ra tɨɨ̱n tahan ra tsihin tandɨhɨ ra can naha ra. Tan tsahnya̱ cuatyi ra jahma ra naha. Tan jañicueehe̱ ra tsi ra naha. Tan jacuhu̱n tandɨɨ ra tsi ra naha jaha̱ nu tatyi can. FTan tsa caha̱n ra can naha ra tsihin nu tatyi ña vaha, nacaha̱n nu tsihin ra naha tan catyí nu: ―Tsitó yu tsi ra Jesús. Tan tsitó yu yóo ra cuví ra Pablo. Tan ¿yóo ra cuví tucu nyooho? ―catyí nu tatyi ña vaha can tsihin sehe ra Esceva naha ra. E#Tacan javaha̱ tsa utsa taahan sehe iin ra Israel tsa nañí Esceva. Tan ra Esceva can cuví ra iin ra cuví ityi nuu tsihin ra jutu. D Tan iyó juhva ra Israel tsa tsicá nuu tan iin tan iin ñuu tavá ra naha tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ. Tan cuñí ra naha cuatyiñu ra naha sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesús, tyin cua tava ra naha tsi nu tatyi ña vaha. Tan catyí ra naha tsihin nu tatyi ña vaha can nahnu: ―Tsihin sɨvɨ ra Jesús tsa caahán ra Pablo tuhun, catyí ndi tsihin ndo tyin qu̱ita ndo ―catyí ra naha. C5 Tyin nda cuanda jahma tsa tɨɨ́n ra Pablo tan tsindacá ñi tsi nyɨvɨ tan quitá cuehe tsi ñi, tan quitá ndɨhɨ tucu tatyi ña vaha tsi ñi. :Bo Tan nahnu tsa iyo javaha̱ ra Pablo jaha̱ Nyoo. `A9 Tan tacan ñi tsicá ra tsitsi tsa uvi cuiya. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa iyó ñuu tsa cayucú Asia, tsiñi̱ ñi tuhun Jutu Mañi yo ra Jesús, tahan ñi nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. @9 Maa tyin yɨhɨ́ ñi jandava̱ ñi añima ñi, tan ña cuñí ñi tsinu iñi ñi. Tan caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ tuhun ra Cristo nuu nyɨvɨ, tan catyí ñi tyin ña vaha ityi ra Jesús. Tacan tan ra Pablo catsiyo̱ nyaha ra nu yucú ñi. Tan tsindaca̱ ra tsi ñi tsinú iñi tsi ra Cristo nda iin escuela ra tsa nañí Tiranno. Tan ican caahán ra tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ tandɨhɨ quɨvɨ. k?OTan tsitsi tsa uñi yoo tsicá ra Pablo vehe ñuhu nyɨvɨ Israel ñuu Éfeso, tan caahán ra tuhun ra Cristo tsihin tsa nɨɨ iñi ra. Tan jacuaha ra tsi ñi na nacuhva ñi tsi ñi tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi ñi. I> Tan tsa tandɨhɨ ra naha quita̱ maa utsi uvi taahan ra naha. a=;Tan tsa tyiso̱ ndaha ra Pablo jiñi ra naha, tacan tan naquihi̱n ra naha Tatyi Ii Nyoo. Tan quitsaha̱ caahán ra naha inga yuhu. Tan tsahá cuenda ra naha tuhun tsa tsaha̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra naha tsi nyɨvɨ. <#Tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra Pablo tuhun ihya, tacan tan tsicoondutya̱ ra naha inga tsaha tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesús. ;7Tacan tan catyí ra Pablo tsihin ra naha: ―Ra Juan jacoondutya̱ ra tsi nyɨvɨ tsa ndu uvi̱ iñi cuatyi. Maa tyin catyí tucu ra tsihin ñi tyin cuñí tsi tsa tsinu iñi ñi tsi ra tsa cua quitsi. Tan ra ican cuví ra Cristo Jesús ―catyí ra Pablo tsihin ra naha. g:GTacan tan ra Pablo tsica̱ tuhun ra tsi ra naha: ―¿Nacaa tsicoondutya̱ ndo? ―catyí ra. Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Cuhva tsa jacoondutya̱ ra Juan, tacan tsicoondutya̱ ndi ―catyí ra naha. p9YTan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha: ―¿A naquihi̱n ndo Tatyi Ii Nyoo quɨvɨ tsa natsinu̱ iñi ndo? ―catyí ra Pablo tsihin ra naha. Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Ndi luxu ña tsitó ndi tsa iyó Tatyi Ii Nyoo. -8 UTsitsi tsa nyií ra Apolos ñuu Corinto, ra Pablo yaha̱ ra ityi yucu tan tsaa̱ ra nda ñuu Éfeso. Tan ican nañihi̱ ra tsi taahan ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. |7qTyin nu tuvi nyɨvɨ ñihi xaan caha̱n yuhu ra Apolos tsihin ra Israel naha ra tyin cuhva tsinú iñi nyɨvɨ Israel, ña nditsa. Tan jacuaha̱ ra tsa catyí nu tutu Nyoo tyin ra Cristo, ra tsa ndatú xaan ñi, juvin ra cuví ra Jesús.T6!Tacan tan quitsaha̱ cuñí ra Apolos cuhun ra ityi Acaya. Tan ra hermano jatyinyee̱ ra naha tsi ra. Tan jacuhu̱n ra naha iin carta tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ityi can, tan catyí ra naha tsihin ñi tyin na vaha cahan ñi tsihin ra Apolos nu cua tsaa ra. Tacan tan cuahán ra. Tan cuhva tsa tsaa̱ ra Acaya can, jatyinyee̱ xaan ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, ñi tsa natsinu̱ iñi tsa cuenda tumañi iñi tsa javaha̱ Nyoo tsi ñi. N5Tan quitsaha̱ caahán ra tsitsi vehe ñuhu tsihin tsa nɨɨ iñi ra. Tan cuhva tsa tsiñi̱ ra Aquila tan ña Priscila, tava̱ sɨɨn ñi tsi ra tan tsaha̱ cuenda vaha ca ñi tuhun Nyoo tsi ra. C4Tan vaha xaan cutuhva̱ ra tuhun Jutu Mañi yo. Tan caahán ra tsihin tsa nɨɨ iñi ra. Tan catsi xaan jacuahá ra tuhun ra Jesús. Vasu cuhva tsa jacoondutya̱ ra Juan ñi tsitó ra. R3Quɨvɨ can tsaa̱ iin ra Israel ñuu Éfeso. Nañí ra Apolos, tan ñuu ra cuví Alejandría. Tan vaha xaan caahán ra tuhun Nyoo. Tan tsitó xaan ra tuhun Nyoo tuhun tsahnu tsa nyaá nu libru. 2wTan tsa yaha̱ tsinyii̱ ra juhva quɨvɨ ican, quee̱ ra tan cuahán nyico ra tan iin tan iin ñuu tsa cayucú Galacia tan Frigia. Tan jandu ii̱n ra iñi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Nu caahán ra Apolos tuhun Nyoo ñuu Éfeso X1)Quɨvɨ tsa tsaa̱ nyico ra ñuu Cesarea cuenda Siria, tsaha̱n ra ñuu Jerusalén tsicuhva̱ ra nacumi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó ican. Yaha̱ can tan cuahán nyico ra ñuu Antioquía. Q0Tan catyí ra tsihin ñi tyin tsa cuahán ra, tan catyí tucu ra tyehen: ―Cuñí tsi tsa cuhun yu ñuu Jerusalén tyin jacahnu yu vico tsa vatsí tahan. Maa tyin tatun Nyoo cuñí, cua quitsi yu inga tsaha nu yucú ndo ―catyí ra tsihin ñi. Tacan tan cuahán ra, quɨhvɨ̱ ra tsitsi iin yutun ndoo tsa cuahán nda Siria. t/aTan caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra tyin na ndoo̱ ra taahan ca quɨvɨ tsihin ñi. Maa tyin ña cuñí ra. ].3Tan tsa tsaa̱ yutun ndoo can nda ñuu Éfeso, quita̱ ñi. Tan ra Aquila tsihin ña Priscila ndoo̱ ñi ican. Tan ra Pablo cuahán ra vehe ñuhu nyɨvɨ Israel, tan caha̱n ra tsihin nyɨvɨ tsa ndu iín ican. ,-QTan ra Pablo ndoo̱ ra ñuu Corinto can cuaha quɨvɨ. Yaha̱ can tan catyi̱ ra tsihin ra hermano naha ra tyin tsa cua cuhun ra. Tan cuahán ra Aquila tan ña Priscila tsihin ra. Tacan tan tsaa̱ ñi ñuu Cencrea. Tan ra Pablo xatya̱ ndɨɨ ra jiñi ra tumaa iin seña tyin tsa yaha̱ javaha̱ ra tsa catyi̱ ra tyin cua javaha ra nuu Nyoo. Tacan tan quɨhvɨ̱ ñi tsitsi iin yutun ndoo tsa cuahán nda Siria. ],3Tacan tan tandɨhɨ ra Grecia tɨɨ̱n ra naha tsi ra Sóstenes, ra cuví ityi nu vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. Tan cañi̱ ra naha tsi ra juvin ñi maa nuu ra Galión, ra yɨhɨ́ ndaha tsi nyɨvɨ Acaya. Tan ra Galión can ña caha̱n maa ra. Nu cuanuhú ra Pablo ñuu Antioquía tan cuahán ra tsa tsinu uñi tsaha cua cahan ra tuhun Nyoo L+Tan tava̱ ra tsi ra Israel naha ra nu cuví vehe tyiñu ra. -*SMaa tyin maa ñi maa tuhun caahán cuví tuhun ihya. Tan yuhu ña cuñí yu jandaa yu tyiñu ihya, tan inga tucu tuhun tyin cuenda ley maa ndo cuví. Nye̱he maa ndo. Ja̱ndaa maa ndo tyiñu tyin yuhu ña cuñí yu cuvi yu juez tsa cuenda tuhun ihya ―catyí ra Galión can tsihin ra naha. ])3Tacan tan cuhva tsa cua nacahan ra Pablo, tan nacaha̱n ñi ra Galión, tan catyí ra tsihin ra Israel can naha ra: ―Nyooho ra Israel, cuví jandaa yu cuatyi ra tatun cuatyi cahnu o cuatyi ndɨyɨ cuví. ((I Tan catyí ra naha tsihin ra Galión can: ―Ra ihya natyuhú ra tsi nyɨvɨ na jacahnu ñi tsi Nyoo iin cuhva tsa ñavin cuhva catyí ley ―catyí ra naha. C' Maa tyin quɨvɨ tsa ndacá ñaha ra Galión tsi nyɨvɨ ñuu tsa cayucú Acaya, ndu ii̱n ra Israel naha ra sɨquɨ ra Pablo. Tan tsica̱n ra naha cuatyi tsaha ra nuu ra Galión. v&e Yacan cuenda ra Pablo ndoo̱ ra iin cuiya sasava ñuu Corinto can, jacuahá ra tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. H%  Tyin yuhu nyaá yu tsihin un, tan yoñi cuví javahá tsa caquiñi tsi un. Tyin cuaha xaan nyɨvɨ yu iyó ñuu ihya tan nyaá cua jacacu yu tsi ñi ―catyí Jutu Mañi yo tsihin ra Pablo. ^$5 Tacan tan iin tsacuaa nyehe̱ ra Pablo iin tsa janaha̱ Nyoo tsi ra. Tan caha̱n Jutu Mañi yo tsihin ra, tan catyí ra: ―Ña na̱yuhvi un. Ja̱ñihi ca ca̱han un tuhun yu tan ña ja̱ndɨhɨ un tsa cahan un. *#MTan iin ra tsa nañí Crispo, ra cuví ityi nu vehe ñuhu can, natsinu̱ iñi ra tsi Jutu Mañi yo tan tacan tucu tandɨhɨ nyɨvɨ ra. Tan cuaha ca nyɨvɨ iyó ñuu Corinto can, tsa yaha̱ tsa tsiñi̱ ñi tsa caahán ra Pablo, natsinu̱ iñi ñi tsi ra Jesús, tan tsicoondutya̱ ñi. ""=Tan quita̱ ra vehe ñuhu can. Tan cuahán ra vehe ra tsa nañí Justo, iin ra tsa jacahnú tsi Nyoo. Tan yatyin ñi vehe ñuhu can nyaá vehe ra. k!OMaa tyin ñi ican xaan cuñi̱ ñi. Tan quitsaha̱ caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ Jutu Mañi yo. Tacan tan ra Pablo naquɨsɨ̱ ra jahma ra tumaa iin seña tyin cua ndoo cuatyi ñi sɨquɨ ñi. Tan catyí ra tsihin ñi: ―Cuatyi maa ndo cuví tatun cuhun ndo anyaya. Ñavin ca cuatyi yuhu tyin tsa caha̱n yu tsihin ndo tan maa ndo ña tsiñu̱ iñi. Vityin tan ityi nuu ca cua cuhun yu cahan yu tuhun ihya tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví ―catyí ra tsihin ñi. ! ;Tan quɨvɨ tsaa̱ ra Silas tan ra Timoteo tsa quee̱ ra naha Macedonia, ra Pablo nacoo̱ ra tyiñu jahá ra tan intuhun ña tyiñu tsa caahán ra tuhun Nyoo jahá ra. Tan caahán catsi ra tsihin nyɨvɨ Israel tyin ra Cristo, tsa ndatú xaan ñi, juvin ra cuví ra Jesús. ~uTan quɨvɨ quitatú nyɨvɨ Israel tahan iin vitya, ra Pablo cuahán ra vehe ñuhu ñi. Tan natuhún tahan ra tsihin nyɨvɨ Israel tan tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tyin nducú ra cuhva tsa tsinu iñi ñi tsi ra Jesucristo. Tan iin ñi tyiñu javahá ra tsihin ñi. Javahá ñi vehe jahma. Tan ndoo̱ ra tsihin ñi tyin jahá tyiñu ra iin caa ñi tsihin ñi. gGTan ican nañihi̱ ra tsi iin ra Israel tsa nañí Aquila. Tan ñuu Ponto cacu̱ ra. Tan maa ra tsihin ñasɨɨhɨ ra, ña Priscila, quita̱ ñi Italia nu tsicoo̱ ñi, tyin ra Claudio, ra cuví rey cahnu ñuhu can, tava̱ ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ Israel. Catyí ra tyin na quita ñi ñuu Roma can. Tan ra Pablo cuahán ra nu iyó ñi ñuu Corinto. R Yaha̱ can tan quita̱ ra Pablo ñuu Atenas tan cuahán ra ñuu Corinto. 9k"Maa tyin yɨhɨ́ ñi ndu ii̱n ñi tsihin ra, tan natsinu̱ iñi ñi tsi ra Cristo. Tan iin ra tsa natsinu̱ iñi, nañí ra Dionisio, tan cuví ra iin ra cumí tyiñu tsa tuhvá ndu iín nda Areópago can. Tan iin ñaha tsa nañí Dámaris natsinu̱ ndɨhɨ tucu iñi ña, tan tsihin inga ca ñi.*O!Tacan tan cuahán ra Pablo. _7 Tsa tsiñi̱ nyɨvɨ tuhun tsa nandotó nyɨvɨ tsa tsihi̱, yɨhɨ́ ñi tsacú nducu ñi, tan yɨhɨ́ tucu nyɨvɨ catyí ñi: ―Qu̱itsi un inga tsaha tan ca̱han un tuhun ihya tsihin ndi ―catyí ñi. eCTyin tsa tyaa̱ ra cuhva tyin cua coo iin quɨvɨ tsa cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan tsa cua tsaa quɨvɨ can, ra tsa nacatsi̱ vaha maa ra cua tatsi tuñi tsi ñi jaha ra. Tan tsa janaha̱ ra tsi yo tyin nditsa tsa ra ihya cua tatsi tuñi tsi nyɨvɨ, tyin janandoto̱ ra tsi ra can nu tsihi̱ ra ―catyí ra Pablo. }sTaha̱n tsanaha Nyoo ña cuxaa̱n ra tsi nyɨvɨ tsa tsicá iñi tacan tyin ña tsitó ñi náa tsa javahá ñi. Maa tyin vityin catyí ra tsihin nyɨvɨ tandɨhɨ ñi ityi tyin na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi tan na nasama ñi cuhva iyó ñi. veTatun tata Nyoo cuví tsi yo, ña taahán tsi caca iñi yo tyin Nyoo cuví ra iin tsitoho tsa tsinu̱ tsihin xuhun cuaan, a xuhun cuitsin, a tsihin yuu vaha. Tan ndi ñavin Nyoo tsa tsinu̱ tsihin tsa tsiñituñi iñi nyɨvɨ cuví ra. Tyin iyó yo tan candá yo jahá maa ra. Tumaa catyí tucu iin ra ñuu ndo, tyin catyí ra: “Tata Nyoo cuví tsi yo” catyí ra. ~uTacan javaha̱ ra tyin na quitsaha nanducu yo tsi ra. Tumaa iin ra cuaa nanducú tsihin ndaha ra tsa nanducú ra, tacan cua nanducu yo tsi ra tan cua nañihi yo tsi ra tyaa̱ ra cuhva. Vasu ndi maa ña cañi nyaá ra tsihin intuhun intuhun yo. 1Javaha̱ Nyoo tsi intuhun rayɨɨ. Tan tsa yaha̱ can tsicoo̱ cuaha nyɨvɨ tata ra. Tan maa ra naha cuví tsii tsaahnu tandɨhɨ yo. Yacan cuenda intuhun ñi nɨñɨ nyisó tandɨhɨ yo. Tan tsaha̱ Nyoo tsa coo yo nanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ. Tsa ndi cumañi ca coo yo tan catyí ra náa cuiya coo intuhun intuhun yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan catyí tucu ra maa nda cua coo intuhun intuhun yo. NTan ña nyitá iñi ra tsa jatyinyeé nyɨvɨ tsi ra. Tyin maa ra tsaha̱ ñayɨvɨ coo tandɨhɨ yo. Tan tsahá ra tatyi tsa ixtá tatyi yo. Tan maa ra tsahá tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi yo. CNyoo tsa javaha̱ ñuhu ñayɨvɨ tan tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tsii maa ra cuví andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ. Tan ña iyó ra tsitsi vehe ñuhu tsa javahá nyɨvɨ. 'GTyin tsaha̱n yu tsinyehe̱ yu nu tuhvá ndo ndu iín. Tan nyehe̱ yu iin altar nu nyaá letra tsa catyí tyehen: “Tsehe cuví cuenda Nyoo tsa ña nacotó yo” catyí letra can. Nyooho jacahnú ndo tsi Nyoo tsa ña nacotó ndo. Juvin Nyoo can cuví tsa caahán yu tuhun tsihin ndo. =sTacan tan ra Pablo nduvita̱ nyityi ra tyañu nu yucú ra naha nu cuví Areópago, tan catyí ra: ―Nyooho ra ñuu Atenas, yuhu nyehé yu tyin cuaha xaan nyoo jacahnú ndo. $ATyin tandɨhɨ nyɨvɨ Atenas tan nyɨvɨ inga ñuu tsa iyó ican taahán xaan iñi ñi tyaa soho ñi tan nacatyi tuhun ñi náa ndɨhɨ tuhun tsaa.  -Tyin jacotó un tuhun tsa ña tsitó ndi. Tan cuñí tucu ndi coto ndi náa cuñí tsi catyí tandɨhɨ tuhun ihya ―catyí ra naha tsihin ra. J  Tacan tan tsindaca̱ ra naha tsi ra Pablo iin nu nañí Areópago, nu tuhvá ra cumí tyiñu naha ra ndu iín. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Cuñí ndi coto ndi tuhun tsaa tsa jacuahá un. 4 aTan ñihi̱ tahan ra tsihin nyɨvɨ tsa cahví tuhun tsa jacuahá nyɨvɨ tsa nañí epicúreo. Tan ñihi̱ tahan tucu ra tsihin nyɨvɨ tsa cahví tuhun tsa jacuahá nyɨvɨ tsa nañí estoico. Tan caha̱n ñi tsihin ra. Tan yɨhɨ́ ra catyí ra naha: ―Ra tsa caahán xaan ihya, ¿náa cua cahan ra tsihin yo? ―catyí ra naha. Tan inga ra naha catyí ra naha: ―Inga nyoo caahán ra ihya tuhun ―catyí ra naha. Tacan caha̱n ra naha tyin ra Pablo caahán ra tuhun ra Jesús, tan caahán tucu ra tuhun tsa cua nandoto nyɨvɨ tatun cua cúu ñi. H  Yacan cuenda caha̱n ra tsihin ra Israel naha ra, tan tsihin inga ra tsa tuhvá jacahnú tsi Nyoo tsitsi vehe ñuhu can. Tan tandɨhɨ quɨvɨ caahán ra tsihin nyɨvɨ tsa cuahán nuyahvi. $ ATsitsi tsa ndatú ra Pablo tsi ra Silas tan ra Timoteo ñuu Atenas can, ndasɨ cuñí añima ra tsa nyehé ra tyin cuaha xaan tsitoho iyó ñuu can. 7gTan ra tsa cuahán tsihin ra Pablo tsindaca̱ ra naha tsi ra nda ñuu Atenas. Tacan tan cuanuhu̱ ra naha nda Berea cua nacatyi tuhun ra naha tsihin ra Silas tan ra Timoteo tyiñu tsa caha̱n ra Pablo tsihin ra naha, tyin na janumi ra naha tan cuhun ra naha nu nyií ra. Nu nyií ra Pablo ñuu Atenas !;Maa tyin ra hermano numi ñi jacuhu̱n ra naha tsi ra Pablo nda ityi yuhu ndutya ñuhu. Maa tyin ra Silas tsihin ra Timoteo ndoo̱ ra naha ñuu Berea. 8i Maa tyin tsa tsito̱ ra Israel tsa iyó ñuu Tesalónica tyin ra Pablo nyií ra Berea caahán ra tuhun Nyoo, tan cuahán ra naha tan natyuhu̱ ra naha tsi nyɨvɨ Berea can.  Yacan cuenda cuaha xaan ñi natsinu̱ iñi ñi tsi ra Cristo tsihin tucu nyɨvɨ Grecia tahan ñi ñiñaha cuca tan rayɨɨ naha ra. ! Tan nyɨvɨ Israel tsa iyó ñuu Berea can vaha ca nyɨvɨ cuví ñi tan ñavin ca nyɨvɨ ñuu Tesalónica tyin tsihin tsa nɨɨ iñi ñi tan naquihi̱n ñi tuhun Nyoo. Tan tandɨhɨ quɨvɨ nanducú ñi nuu tutu Nyoo, nyehé ñi tatun nditsa tsa caahán ra Pablo. 3_ Tan juvin ñi tsacuaa can jacuhu̱n ra hermano naha ra tsi ra Pablo tsihin ra Silas ñuu Berea. Tan tsa tsaa̱ ra naha, tsaha̱n ra naha vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. 1 Maa tyin ra Jasón tan inga ra naha tsaha̱ ra naha xuhun tan jaña̱ ra cumí tyiñu tsi ra naha. Nu cuahán ra Pablo tsihin ra Silas ñuu Berea wTsa tsiñi̱ nyɨvɨ tan ra cumí tyiñu tsa caahán ra caquiñi can naha ra quitsaha̱ caahán yuhu tahan ñi. lQTan ra Jasón can tsaha̱ ra yuvehe ra na cuyucu ra naha. Tan tandɨhɨ maa ra naha tan ña tyaá yahvi ra naha tsi ra cuví rey cahnu nda ñuu Roma. Tyin catyí ra naha tyin iyó inga rey tsa nañí Jesús ―catyí ra naha. B}Maa tyin tsa ña nañihi̱ ra naha tsi ra Pablo tan ra Silas ican, quihi̱n ra naha tsi ra Jasón. Tan ixta̱ caa ra naha tsi ra. Tan quihi̱n ndɨhɨ ra naha tsi taahan ca ra hermano tan cuahán ra naha nuu ra cumí tyiñu ñuu can. Tan cana̱ tsaa ra caquiñi can naha ra tan catyí ra naha: ―Ra ihya naha ra cuví ra tsicá nuu jasaná iñi tandɨhɨ nyɨvɨ nanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ. Tan vityin tsaa̱ ndɨhɨ tucu ra naha ihya. ~ Maa tyin ra ñuu Israel tsa ña tsinú iñi, ndasɨ cuñí ra naha nyehé ra naha tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra Pablo. Tan jandu ii̱n ra naha tsi taahan ra caquiñi tsa tsicá nuu jutsan ñi maa. Tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan nyɨvɨ ñuu can jaha̱ ra naha. Tan quɨhvɨ̱ ra caquiñi can vehe ra Jasón, tyin nanducú ra naha tsi ra Pablo tan ra Silas, tyin cuñí ra naha tsa quita ra Pablo naha ra. Tyin ra caquiñi can cuñí ra naha nacuhva cuenda ra naha tsi ra Pablo naha ra tsi nyɨvɨ. /}WTan juhva nyɨvɨ Israel can tsinu̱ iñi ñi tsa caahán ra. Tan ndu ii̱n ñi tsihin ra naha. Tan cuaha xaan nyɨvɨ Grecia tsa tuhvá jacahnú tsi Nyoo tan natsinu̱ ndɨhɨ iñi ñi. Tan cuaha ñiñaha cuca tsa iyó ñuu can natsinu̱ ndɨhɨ iñi ñi tsa caahán ra tuhun ra Cristo. |Tan cahvi̱ ra nu libru Nyoo tan tsaha̱ cuenda ra tuhun ra Cristo tsi ñi nu catyí tsi tyin cua nyehe ra tundoho tan cua cúu ra. Yaha̱ can tan cua nandoto ra. Tan catyí ra tsihin ñi: ―Ra Jesús tsa caahán yu tuhun tsihin ndo juvin ra cuví ra Cristo. J{ Tan tsaha̱n ra Pablo vehe ñuhu can, tumaa cuhva tuhvá maa ra tsaahán tan iin tan iin ñuu. Tan caha̱n ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu can uñi taahan quɨvɨ quitatú ñi. 8z kNu cuahán ra Pablo tsihin ra Silas, yaha̱ ra naha ñuu Anfípolis, tan ñuu Apolonia. Yaha̱ can tan tsaa̱ ra naha ñuu Tesalónica nu nyaá iin vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. Ly(Tan tsa quita̱ ra naha vehe caa can, tsaha̱n ra naha vehe ña Lidia. Tan yaha̱ can tan tsinyehe̱ ra naha tsi ra hermano naha ra tan jandu ii̱n ra naha iñi ra naha tan cuahán ra naha.xxi'Tan tsaha̱n ra cumí tyiñu naha ra tsindaca̱n ra naha tucahnu iñi nuu ra Pablo tan ra Silas. Tacan tan ra cumí tyiñu tava̱ ra naha tsi ra Pablo naha ra tan caahán ndaahvi ra naha tsihin ra Pablo naha ra na quita ra naha ñuu can. 7wg&Tan ra vitya nacatyi̱ tuhun ra tsihin ra cumí tyiñu naha ra. Tan ra ican naha ra nayuhvi̱ xaan ra naha tsa tsito̱ ra naha tyin ra cuenda ñuu Roma cuví ra Pablo. v#%Maa tyin ra Pablo catyí ra: ―Nyuhu tsa cuví ndi ra cuenda ñuu Roma cañi̱ ra naha tsi ndi nu tuvi nyɨvɨ. Tan ndi ña tatsi̱ tuñi ra naha tsi ndi tumaa cuhva taahán tsi. Tan tyihi̱ ra naha tsi ndi vehe caa. Tan vityin cuñí ra naha tava xeehe ra naha tsi ndi. Maa tyin ña cuñí ndi. Na quitsi ta̱va maa ra naha tsi ndi ―catyí ra Pablo tsihin ra jahá cuenda vehe caa can. Wu'$Tacan tan ra jahá cuenda vehe caa can catyí ra tsihin ra Pablo: ―Tsaa̱ tyiñu tsi yu jaha̱ ra cumí tyiñu, tsa jaña yu tsi ndo. Yacan cuenda vityin tsa cuví quita ndo ―catyí ra tsihin ra naha. Rt#Tsa tuvi̱ inga quɨvɨ tan tava̱ tyiñu ra cumí tyiñu tsi ra vitya na cunyehe ra naha nu nyií ra jahá cuenda vehe caa can, tan catyí ra naha tyin na jaña ra tsi ra Pablo tsihin ra Silas. +sO"Tacan tan tsindaca̱ ra tsi ra naha nda vehe ra. Tan tsaha̱ ra tsa catsi ra naha. Tan maa ra tsihin nyɨvɨ ra sɨɨ xaan cuñí ñi tyin tsinú iñi ñi tsi Nyoo. Tacan tan cuanuhu̱ ra Pablo tsihin ra Silas nda vehe caa can coto cuxaan ra cumí tyiñu tsi ra jahá cuenda vehe caa can. Or!Tan juvin ñi maa tsacuaa can ra jahá cuenda vehe caa can nacatya̱ ra nu uhvi nu cañi̱ ra vitya tsi ra naha. Yaha̱ can tan juvin ñi tsacuaa can tsicoondutya̱ ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ra. sq_ Tan caha̱n ra naha tuhun Jutu Mañi yo tsihin ra tan tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yucú yuvehe ra. mpSTan ra Pablo tsihin ra Silas nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Tsi̱nu iñi tsi Jutu Mañi yo ra Jesucristo tan cacu un, maa un tan tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ un ―catyí ra naha tsihin ra jahá cuenda vehe caa can. =osNumi xaan tava̱ ra tsi ra naha nu yucú ra naha ican. Tan tsicá tuhun ra tsi ra naha tan catyí ra: ―Nyooho tata, ¿nácaa javaha yu tan cacu yu? ―catyí ra tsihin ra naha. Yn+Tacan tan ra jahá cuenda vehe caa can tsica̱n ra ñuhu̱. Tan tsinu̱ ra quɨhvɨ̱ ra nu yucú ra naha. Tan nɨhɨ́ ra tsihin tsa yuuhví ra. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Pablo tan ra Silas. m/Maa tyin ra Pablo cana̱ tsaa ra tsi ra, tan catyí ra: ―Ña ca̱hñi un tsi un, tyin tandɨhɨ ndi tan yucú ndi ihya ―catyí ra tsihin ra. ql[Tan tsa ndoto̱ ra tsa jahá cuenda vehe caa can, nyehe̱ ra tyin ticohó tandɨhɨ maa yuvehe can. Tacan tan tava̱ ra mityi ra tyin cua cahñi ra tsi ra. Tyin tsica̱ iñi maa ra tyin tandɨhɨ ra tsa yucú vehe caa can quita̱. tkaTan saná iñi ra naha tan quitsi̱ tsa taán ñihi xaan. Tan naquɨsɨ̱ tsi tsaha vehe caa can, tan juvin ñi cuhva can tan nuña̱ tandɨhɨ yuvehe, tan ndatsi̱ cadena tsa yɨhɨ́ tsi tandɨhɨ ra tsa yucú vehe caa can naha ra. Hj Yaha̱ can tan maa ñuu ra Pablo tan ra Silas quitsaha̱ tsicán tahvi ra naha tsi Nyoo. Tan quitsaha̱ tsitá xaan ra naha cantu Nyoo. Tan ra yucú vehe caa can naha ra tyaá soho ra naha. i#Quihi̱n ra cua jaha cuenda can tyiñu tan tyihi̱ ra tsi ra naha nda tsitsi cuii vehe caa. Tan tyihi̱ vaha ra tsaha ra naha tyañu vitu. Yh+Tsa yaha̱ tsa cañi̱ xaan ra naha tsi ra Pablo tan ra Silas, tan tsindaca̱ ra vitya can tsi ra naha vehe caa. Tan tava̱ tyiñu ra vitya tsi ra jaha cuenda tsi ra naha na jaha vaha ra cuenda tsi ra naha. ^g5Tacan tan nduxaa̱n nyɨvɨ tsi ra Pablo tan ra Silas. Tan ra cumí tyiñu can tsahnya̱ ra naha jahma ra Pablo naha ra tan tava̱ tyiñu ra cumí tyiñu na cañi ra vitya tsi ra Pablo naha ra tsihin yutun. fTyin jacuahá ra naha iin cuhva tsa ña cuví coo yo, ndi ña cuví javahá yo tyin nyɨvɨ cuenda ñuu Roma cuví yo ―catyí ra naha. MeTan tsica̱n ra naha cuatyi tsaha ra naha nuu ra cumí tyiñu naha ra. Tan catyí ra naha: ―Ra Israel ihya cuaha xaan tsa caahán ra naha tsihin nyɨvɨ ñuu yo tan jatɨvɨ́ ra naha ñuu yo. Ud#Maa tyin tsa nyehe̱ ra cuví tsitoho ña tyin ña cua cuvi ca jaha canaa ra naha xuhun tsihin ña, tɨɨ̱n ra naha tsi ra Pablo tsihin ra Silas tan tsindaca̱ ra naha tsi ra naha nda vehe tyiñu. cc?Cuaha quɨvɨ javaha̱ ñaha tyuvaa can tacan. Tacan tan ra Pablo ña cunyee̱ ca iñi ra, tan nanyico̱ coo ra tan catyí ra tsihin tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ tsi ña: ―Tsihin sɨvɨ ra Jesucristo, catyí yu tsihin un tyin qu̱ita un tsi ñaha tyuvaa ihya ―catyí ra. Tan nu tatyi ña vaha can quita̱ nu tsi ña juvin ñi cuhva can. zbmTan ñaha tyuvaa can quitsaha̱ nyicún ña tsi ndi, nyuhu tsihin ra Pablo. Tan cana̱ tsaa ña tan catyí ña: ―Rayɨɨ ihya ra jahá tyiñu tyiñu Nyoo cahnu, cuví ra naha. Tan caahán ra naha tuhun nácaa cuví cacu yo ―catyí ña. Za-Tan cuvi̱ iin tsaha tsa cuahán ndi nu tsicán tahvi ndi. Tan tsitsi tsa cuahán ndi, taha̱n ndi tsi iin ñaha tyuvaa tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi. Yacan cuenda cuví nacoto ña náa ndɨhɨ tsa cua cuvi ityi nuu. Tan iyó ra cuví tsitoho ña. Tan cuaha xaan xuhun jahá canaa ña tsa cuenda ra naha, tyin cuví nacotó ña. 2`]Tan tsicoondutya̱ ña tsihin nyɨvɨ ña. Tan yaha̱ can tan caha̱n ndaahvi ña tsihin ndi, tan catyí ña: ―Tatun nyehé ndo tyin nditsa tsa tsinú iñi yu tsi Jutu Mañi yo, co̱hon ndo, ndo̱o ndo yuvehe yu ―catyí ña tsihin ndi. Tan jañiñi̱ xaan ña tsi ndi na ndoo ndi yuvehe ña. 0_YIin ñaha nañí ña Lidia. Tan ñuu ña cuví Tiatira. Tan tuhvá ña xicó jahma vaha, tsa tunduuhva. Yacan cuví tyiñu jahá ña. Tan jacahnú ña tsi Nyoo tumaa jacahnú nyɨvɨ Israel. Tan tsiñí ña tsa caahán ra Pablo. Tan Nyoo nuña̱ ra añima ña na tyaa yahvi ña tsa caahán ra. ]^3 Iin quɨvɨ tsa quitatú nyɨvɨ, tan quita̱ ndi ityi tsata ñuu, yatyin iin yutya nu tuhvá nyɨvɨ tsicán tahvi tsi Nyoo. Tsinyecu̱ ndi, tacan tan caha̱n ndi tuhun Nyoo tsihin ñiñaha tsa ndu ii̱n ican. X]) Tan ican quee̱ ndi tan cuahán ndi ñuu Filipos tsa cuví iin ñuu cuenda nyɨvɨ Roma. Tan cuví tsi iin ñuu cahnu ca tsa nuu tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Macedonia. Tan ican tsiyucu̱ ndi taahan quɨvɨ. H\  Quɨhvɨ̱ ndi iin yutun ndoo ñuu Troas. Tan cuahán ndoo ityi ñi ndi nda Samotracia, iin ñuhu luhlu tsa canyií mahñu ndutya ñuhu. Tan tsa inga quɨvɨ tsaa̱ ndi ñuu Neápolis. 8[i Tan tsa nyehe̱ ra Pablo can, yuhu ra Lucas tsihin ra Pablo tan inga ra janduvaha̱ ndi tsi ndi tan cuahán ndi nda Macedonia can. Tyin tsitó vaha ndi tyin Nyoo cana̱ ra tsi ndi, tyin cahan ndi tuhun ra nácaa jacacú ra tsi yo tsihin nyɨvɨ ityi can. Nu nyií ra Pablo tsihin ra Silas ñuu Filipos 'ZG Tan yucú ra naha ñuu Troas can, tan iin tsacuaa nyehe̱ ra Pablo iin tsa nyehe̱ ra. Nyehe̱ ra tsi iin rayɨɨ tsa iyó iin ñuu tsa canyií Macedonia. Nyaá nyityi ra nuu ra tan caahán ndaahvi ra tsihin ra, tan catyí ra: “Na̱ha ihya, tyin ja̱tyinyee un tsi ndi” catyí ra. YTacan tan nda sava ñi yaha̱ ra naha ñuu tsa cayucú Misia tan cuahán ra naha ñuu Troas tsa canyií yuhu ndutya ñuhu. X Tan tsaa̱ ra naha Misia. Tan cuñí ra naha cuhun ra naha Bitinia, maa tyin Tatyi Ii ra Jesucristo ña tsaha̱ cuhun ra naha. W7Ña tsaha̱ Tatyi Ii Nyoo tsa cahan ra naha tuhun Nyoo ñuu tsa cayucú Asia. Yacan cuenda yaha̱ sava ra naha ñuhu cuenda Frigia tan Galacia. qV[Tacan tan ndu ii̱n iñi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan ñihi ca tsinú iñi ñi tsi ra Cristo. Tan iin tan iin quɨvɨ tan cuahán nducuahá ca ñi. Nu janaha̱ Nyoo iin tsa janaha̱ ra tsi ra Pablo cuenda iin ra Macedonia &~}}r|@{zLy0xwhvut1sDrqppUomm:lkxjii;hg8ff:edcc/b``g_^]]w\[[YYWW0VuUcTTqS)RQPPOUNN'M`L:JJIHlED^CnAs@?>=<;;:N9A8,7"615t4320//.J-,y++ *$)Z('&&%$-#"k! X_u*;s7a 3 j  p9 @cyTacan tan ra comandante cana̱ ra tsi uvi taahán capitán, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ja̱nduvaha ndo tsi ndo tyin cuhun ndo ñuu Cesarea cuhva caa ɨɨn tsa tsacuaa. Cua cuhun uvi cientu andaru tsihin tsaha ra naha, tan uñi xico utsi ra naha tsihin cuayu, tan uvi cientu ra naha cua cuiso lanza. b#Tacan tan catyí ra comandante tsihin ra luhlu can tyin na ña cahan ra tuhun tsa natuhu̱n ra tsihin ra tsihin nyɨvɨ. Yaha can tan jacunuhu̱ ra tsi ra luhlu can. Nu cacu̱ ra Pablo ndaha ra Israel naha ra tan cuahán ra nuu ra ndacá ñaha tsa nañí Félix 0aYMaa tyin ña cua tsinu iñi un tsa cahan ra naha tyin yaha uvi xico ra naha cua cuatu xeehe tsi ra nu cua yaha ra. Tan caha̱n ra naha tsihin Nyoo tyin tsitsi tsa ña cua cahñi ra naha tsi ra Pablo, ña cua catsi ra naha tan ña cua coho ra naha. Tan tatun ña cuvi cahñi ra naha tsi ra, vaha taxín ca na cúu tandɨhɨ maa ra naha, catyí ra naha. Tan vityin ndatú ra naha nácaa cua cahan un ―catyí ra luhlu can. t`aTan ra luhlu can catyí ra tsihin ra: ―Ra Israel ndoo̱ ra naha tyiñu tyin cua cahan ra naha tsihin un na cundaca un tsi ra Pablo nu ndu iin ra naha ityaan, tan cuñi maa un tyin cua jandaa ra naha tyiñu tsa cuenda ra Pablo. #_?Tacan tan ra comandante tɨɨ̱n ra ndaha ra luhlu can tan tava̱ sɨɨn ra tsi ra tan catyí ra tsihin ra: ―¿Náa cuñí un cahan un tsihin yu? ^Tacan tan tsindaca̱ ra capitán can tsi ra luhlu can nuu ra comandante. Tan catyí ra tsihin ra: ―Ra Pablo tsa nyií vehe caa cana̱ ra tsi yu tan catyí ra tsihin yu tyin quitsi ndaca yu tsi ra luhlu ihya tyin cuñí ra cahan ra tsihin un. Y]+Tacan tan ra Pablo cana̱ ra tsi iin ra capitán. Tan catyí ra tsihin ra: ―Cu̱andaca tsi ra luhlu ihya nuu ra comandante tyin iyó tsa cuñí ra cahan ra tsihin ra ―catyí ra Pablo tsihin ra capitán. !\;Maa tyin sehe cuhva ra Pablo tsiñi̱ ra tsa natuhún tahan ra naha. Tan tsaha̱n ra vehe andaru nu nyií ra Pablo tsicatyi̱ tuhun ra tsihin ra. Q[Tan vityin nyooho ja̱coto ndo tsi ra comandante. Ca̱tyi ndo tsihin ra na quitsi ndaca ra tsi ra Pablo nuu ndo ityaan. Ca̱tyi ndo tyin cua jandaa vaha ndo tyiñu, tan nyuhu cua cuatu xeehe ndi tsi ra tan tsa cua yaha ra, tsitsi tsa ndi cumañi ca tsaa ra ihya, cua cahñi ndi tsi ra ―catyí ra naha tsihin ra jutu naha ra. ZTsaha̱n ra naha nu yucú ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan tsihin ra cuví mandoñi cuenda nyɨvɨ Israel naha ra. Tan catyí ra naha tsihin ra naha: ―Nyuhu natuhu̱n tahan ndi tan caha̱n ndi tsihin Nyoo tyin ña cua catsi ndi tan ndi ña cua coho ndi tsitsi tsa ña cua cahñi ndi tsi ra Pablo. Tan na janaa Nyoo tsi ndi tatun ña cua javaha ndi tumaa cuhva catyi̱ ndi. ;Yq Yaha uvi xico ra naha ndoo̱ ra naha tyiñu ihya. *XM Tsa inga quɨvɨ, juhva ra Israel natuhu̱n tahan ra naha tan ndoo̱ ra naha tyiñu. Tan catyí ra naha tyin ña cua catsi ra naha, tan ndi ña cua coho ra naha nda cuanda cahñi ra naha tsi ra Pablo. Tan ndáa ra tsa ña cua javaha tacan, na janaa Nyoo tsi ra naha, catyí ra naha. CW Tan tsacuaa can quituvi̱ Jutu Mañi yo nuu ra Pablo tan catyí ra tsihin ra: ―Ja̱ndu iin iñi un, Pablo. Tyin tumaa caahán un tuhun yu ñuu Jerusalén ihya, tacan cua cahan tucu un nda ñuu Roma ―catyí Jutu Mañi yo tsihin ra Pablo. Nu ndoo̱ ra Israel naha ra tyiñu tyin cua cahñi ra naha tsi ra Pablo )VK Tsa tsiñi̱ tandɨhɨ ra naha yacan, quitsaha̱ nduvaá nyico ra naha. Nda cua nayuhvi̱ ra comandante can coto cahnya cuatyi ra naha tsi ra Pablo. Yacan cuenda tava̱ tyiñu ra na tava andaru tsi ra Pablo nu yucú ra naha, tan cundaca nyico ra naha tsi ra nda tsitsi vehe andaru. ^U5 Tandɨhɨ ra naha quitsaha̱ caná tsaa ra naha. Tan nduvita̱ juhva ra cuví maestro cuenda ley tsa tyaa̱ ra Moisés tsa cutahán tsihin ra fariseo naha ra, tan catyí ra naha: ―Nye̱he ndo, nduve tsa ña vaha javahá ra ihya, tyin tatun ángel caha̱n tsihin ra, ja̱ha yo cuenda tyin ña vaha cahan yo sɨquɨ Nyoo ―catyí ra naha. aT;Tyin ra saduceo catyí ra naha tyin ña cua nandoto nyɨvɨ tsa tsihi̱. Tan catyí ra naha tyin nduve ángel tan ndi nduve tatyi ña vaha iyó. Maa tyin ra fariseo naha ra tsinú iñi ra naha tandɨhɨ tuhun ihya. 'SGCuhva tsa caha̱n ra tuhun ihya, ra tsa cuví fariseo naha ra tan ra saduceo naha ra, quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha tan natahvi̱ sava ra naha. (RITacan tan tuvi̱ iñi ra Pablo tyin juhva ra cuenda junta can naha ra, yɨhɨ́ ra cuenda ityi ra cuví saduceo naha ra. Tan juhva ra naha yɨhɨ́ cuenda ra cuví fariseo naha ra. Tacan tan caha̱n ra tsihin tsa ñihi ndusu ra tan catyí ra: ―Nyooho yañi, yuhu ra fariseo cuví yu tumaa jutu yu. Tan tatsí tuñí ndo tsi yu tsatyin tsinú iñi yu tyin nyɨvɨ tsa tsihi̱ nandoto ñi ―catyí ra Pablo. DQTacan tan ra Pablo catyí ra: ―Yañi, ña tsitó yu tatun ra ihya cuví ra jutu tsaahnu. Tyin catyí tuhun Nyoo tyin ña cahan nyaa yo tsi ra yɨhɨ́ ndaha ñuu yo ―catyí ra. :PmTacan tan ra nyecú ican catyí ra naha tsihin ra: ―Ña vaha tsa caahán un tacan tsihin ra jutu tsaahnu tyin cahnu cuví ra nuu Nyoo ―catyí ra naha tsihin ra Pablo. -OSTan ra Pablo nacaha̱n ra tan catyí ra: ―¡Jihna ca tsi maa un cua cañi Nyoo, tyin jahá xaan un tyin ra vaha cuví un nyaá un juvin! ¿A cutuñí yu nuu un tumaa cuhva catyí ley? ¿Nacuenda tsa tava̱ tyiñu un na cañi ra naha tsi yu? Tan ñavin tacan catyí ley ―catyí ra Pablo. ;NoTacan tan ra Ananías, ra jutu tsaahnu tsa yɨhɨ́ ndaha tsi inga ca ra naha, tava̱ tyiñu ra tsi ra nyecú yatyin ñi nu nyaá ra Pablo, na cañi ndaha ra naha yuhu ra. }M uTan ra Pablo nyehe̱ ra tsi tandɨhɨ ra tsa ndu ii̱n can naha ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho yañi, tandɨhɨ quɨvɨ nda cuanda vityin nducú yu cuhva javaha yu cuhva cuñí Nyoo. Yacan cuenda vaha cuñí yu ―catyí ra Pablo. LTan tsa tuvi̱ inga quɨvɨ can tan ra comandante can cuñí ra coto ra náa cuatyi tyaá nyɨvɨ Israel tsi ra Pablo. Tan jaña̱ ra tsi ra Pablo. Tan tava̱ tyiñu ra na ndu iin tandɨhɨ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan tsihin tandɨhɨ ra cumí tyiñu cuenda nyɨvɨ Israel. Tacan tan tava̱ tyiñu ra na quita ra Pablo vehe caa tan cuhun ra nu iyó junta can.LKTacan tan andaru tsa cua cañi tsi ra jatsiyo̱ nyaha ra naha tsi ra naha nu nyií ra Pablo. Tan nda cuanda ra comandante tan nayuhvi̱ ra tsa cuenda tsa tsahñi̱ ra tsi ra tsihin cadena. Tyin tsa javahá ra tsa tacan tsihin iin ra ñuu Roma cuatyi cuví can. Nu tsaha̱n ra Pablo nu ndu iín ra ñuu Israel naha ra cJ?Tacan tan catyí ra comandante can tsihin ra: ―Yuhu cuaha xaan xuhun tyahvi̱ yu tan cuvi̱ cuu̱ yu iin ra ñuu Roma. Tan ra Pablo catyí ra: ―Tan yuhu ra ñuu Roma cuví yu tsa cuenda jutu yu ―catyí ra. /IWTacan tan ra comandante can cuahán ra nu nyií ra Pablo. Tan tsicá tuhun ra tsi ra tatun nditsa tyin ra ñuu Roma cuví ra. Tan ra Pablo catyí ra: ―Juvin. uHcTsa tsiñi̱ ra capitán tsa caahán ra Pablo, tsaha̱n ra tsijacoto̱ ra tsi ra cuví comandante. Tan catyí ra tsihin ra: ―Ja̱ha cuenda tsi un tsihin tsa javahá un. Tyin ra can, ra ñuu Roma cuví ra ―catyí ra tsihin ra. ~GuMaa tyin tsa yaha̱ tsahñi̱ ra naha tsi ra tan cua cañi ra naha tsi ra, tacan tan ra Pablo caha̱n ra tsihin ra capitán tsa nyaá nyityi ican tan catyí ra: ―¿A iyó ndatu tsi nyooho tsa cañi ndo tsi yu? Tan yuhu ra cuenda ñuu Roma cuví yu tan inga tucu tuhun, ñaha ca jaquee̱ yuhu ra juez tsi yu, tan cuñí ndo cañi ndo tsi yu ―catyí ra Pablo tsihin ra. FYacan cuenda ra comandante can catyí ra tsihin ra andaru can naha ra tyin na cundaca ra naha tsi ra Pablo tsitsi vehe can. Tan catyí ra tyin na cañi ra naha tsi ra, tyin tacan tan cua cahan ra tsa nditsa nacuenda tsa caná tsaa nyɨvɨ tsata ra. ETan caná tsaa ca ñi. Tan javicó ñi jahma ñi. Tan javitá ñi nyahyu nu tatyi tsa cuenda tsa xaan xaan cuñí ñi. -DSTyaa̱ soho ñi yacan ña tan quitsaha̱ caná tsaa ñi tan catyí ñi: ―¡Ca̱hñi ndo tsi ra! Tyin ña taahán ca tsi tsa coo ra ñayɨvɨ ―catyí ñi. CTacan tan catyí ra tsihin yu: “Cu̱aahan, tyin maa yu jacuhún tsi un. Cañi xaan cua cuhun un tyin cua cuhun un nda nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví” catyi̱ Jutu Mañi yo tsihin yu. Nu nyaá ra Pablo ndaha ra comandante cuenda ñuu Roma bB=Tan quɨvɨ tsa tsihi̱ ra Esteban ra tsa caha̱n cuenda un, yuhu nyií ndɨhɨ yu ican. Tan ndoo̱ yu vaha tsa tsahñi̱ ra naha tsi ra. Tan jaha̱ cuenda yu jahma ra can naha ra” catyi̱ yu tsihin Jutu Mañi yo. |AqTacan tan quitsaha̱ caahán yu tsihin ra tan catyí yu: “Jutu Mañi yu, maa ñi tsitó ñi tyin yuhu tsaha̱n yu tandɨhɨ vehe ñuhu. Tan tɨɨ̱n yu tsi ñi tsa tsinú iñi tsi un, tan tyihi̱ yu tsi ñi vehe caa tan cañi̱ yu tsi ñi. 2@]Nyehe̱ yu tsi ra. Tan catyí ra tsihin yu: “Ja̱numi. Qu̱ita ñi ñuu Jerusalén ihya tyin ña cua tsinu iñi nyɨvɨ tuhun yu tsa cahan un” catyí ra tsihin yu. G?’Yaha̱ can tan vatsí nuhu yu ñuu Jerusalén ihya tan cuhva tsa tsaa̱ yu, tsaha̱n yu vehe ñuhu cahnu tsindaca̱n tahvi yu tsi Jutu Mañi yo. Tan janaha̱ ra iin tsa nyehe̱ yu. D>Tan vityin, ña cuatu ca un. Ndu̱vita tan co̱ondutya un. Tan nda̱can tahvi un tsi Jutu Mañi yo tyin na jaha ra tucahnu iñi cuatyi un” catyi̱ ra Ananías tsihin yu ―catyí ra Pablo tsihin ñi. Nu nacatyí tuhun ra Pablo nácaa tsaha̱ Nyoo tyiñu tsi ra tyin cuhun ra inga ñuu cucahan ra tuhun ra Cristo {=oTyin yooho cua cahan un tuhun ra nuu tandɨhɨ nyɨvɨ. Cua nacatyi tuhun un tsa nyehe̱ un tan tsa tsiñi̱ un. F<Tan catyí ra tsihin yu: “Nyoo cuenda jutu yo nacatsi̱ ra tsi un nda tsanaha, tyin coto un cuhva cuñí ra, tan nyehe un tsi ra Jesucristo tyin ra vaha cuví ra, tan cuñi un ndusu ra. c;? Tsaha̱n ra can tsinyehe̱ ra tsi yu. Tan cuhva tsa tsaa̱ ra, catyí ra tsihin yu: “Yañi Saulo, na̱nyehe inga tsaha” catyí ra tsihin yu. Tan juvin ñi cuhva can tan nanyehe̱ yu. Tan cuvi̱ nyehe̱ yu tsi ra. X:) ’Tan ican iyó iin ra tsa nañí Ananías. Tan jacahnú xaan ra tsi Nyoo cuhva catyí ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tsa iyó ñuu Damasco catyí ñi tyin vaha xaan iñi ra. 9 Tan cuaa̱ yu jaha̱ ñuhu̱ can, yacan cuenda ra tsa cuahán tsihin yu tɨɨ́n ra naha ndaha yu tan cuahán ndi nda ñuu Damasco. (8I Tacan tan quitsaha̱ caahán yu tsihin ra tan catyí yu: “Jutu Mañi yu, ¿náa taahán tsi javaha yu?” Tan catyí ra tsihin yu: “Ndu̱vita tan cu̱hun un nda ñuu Damasco. Tan ican cua cahan iin ra tsihin un tandɨhɨ tsa taahán tsi javaha un” catyí Jutu Mañi yo tsihin yu. !7; Tandɨhɨ ra tsa cuahán tsihin yu nyehe̱ ra naha ñuhu̱ can, tan nayuhvi̱ xaan ra naha. Maa tyin ña tsiñi̱ ra naha ndusu tsa caha̱n tsihin yu. D6Tacan tan tsica̱ tuhun yu tsi ra tan catyí yu: “¿Yóo yooho cuví un, taa?” Tan catyí ra tsihin yu: “Yuhu cuví ra Jesús, ra ñuu Nazaret, ra tsa nyaá ndaha un” catyí ra. G5Tacan tan nduva̱ yu nu ñuhu. Yaha̱ can tan tsiñi̱ yu iin ndusu tsa caahán tsihin yu tan catyí tsi: “Saulo, Saulo, ¿nacuenda nyaá ndaha un tsi yu?” catyi̱ ndusu can tsihin yu. S4’Maa tyin cuhva tsa cuahán yu ityi tsa cua tsaa yu ñuu Damasco, maa ora cuví tsi. Tan sana iñi yu tan ndunditsi̱n tanɨɨ cahnu nu cuahán yu jaha̱ iin ñuhu̱ tsa quitsi̱ ityi andɨvɨ. 3Ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tsihin ra cuví mandoñi naha ra, cuví ra naha tsandaa tyin ra ican naha ra tsaha̱ tutu tsi yu tyin cuví tɨɨn yu tsi ra yañi yo, ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Damasco. Tsaha̱n yu ican tsinanducu̱ yu tsi nyɨvɨ tsinú iñi tsi ra Cristo, tyin cua cunuhñi ñi tsihin cadena, tan cua quitsi ndaca yu tsi ñi nda ñuu Jerusalén ihya tyin tatsi tuñi ra tsahnu naha ra tsi ñi. Nu nacatyí tuhun ra Pablo nácaa natsinu̱ iñi ra tsi ra Cristo (Hechos 9.1-19; 26.12-18) M2Yuhu, nu quitsi̱ tsi tsinyaa̱ ndaha yu tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan tsindaca̱ yu tsi ñi tsa cúu ñi. Tan cuaha ñi rayɨɨ tan ñaha tɨɨ̱n yu tsa cuhun ñi tsitsi vehe caa. Q1―Yuhu ra Israel cuví yu tumaa maa ndo. Tan cacu̱ yu ñuu Tarso tsa canyií Cilicia. Maa tyin Jerusalén ihya tsahnu̱ yu. Tan ra Gamaliel jacuaha̱ ra tsi yu nácaa tyaa yahvi yu ley tsii tsaahnu yo. Tan tacan ñi nducú yu cuhva javahá yu tyiñu nuu Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi yu, tumaa tsa javahá ndo vityin ihya. 0Tsa tsiñi̱ ñi tsa caahán ra tsihin ñi tsihin yuhu hebreo, taxin cuii ña tsinyacu̱ ñi. Tan ra Pablo catyí ra: 9/ m―Nyooho tata, tan nyooho yañi, tya̱a soho ndo tsa cua cahan yu tsihin ndo tyin cuñí yu tsa coto ndo tyin yuhu nduve cuatyi yu iyó ―catyí ra Pablo tsihin nyɨvɨ can. m.S(Tacan tan tsa tsaha̱ ra comandante can ndatu tsi ra, nduvita̱ nyityi ra nu cuayɨ can tan javaha̱ ra iin seña tyin na cutaxin ñi. Tan tsa cutaxi̱n nyɨvɨ quitsaha̱ caahán ra tsihin yuhu hebreo, tan catyí ra:-'Tacan tan ra Pablo catyí ra tsihin ra: ―Yuhu ra Israel cuví yu tan cacu̱ yu ñuu Tarso tsa cuví iin ñuu cahnu ityi Cilicia. Maa tyin ja̱ha tumañi iñi cu̱hva un ndatu cahan yu luxu tsihin nyɨvɨ ―catyí ra Pablo tsihin ra comandante. ,&Tun tacan caa, ñavin yooho cuví ra ñuu Egipto tsa quitsi̱ quɨvɨ can tan jacañi̱ tahan ra tsi nyɨvɨ sɨquɨ ra ndacá ñaha tan tava̱ ra cumi mil ra tsahñí ndɨyɨ tsindaca̱ ra tsi ra naha ityi ñuhu ityi ―catyí ra comandante can tsihin ra Pablo. + %Cuhva tsa cua tyihi ra naha tsi ra Pablo tsitsi vehe can, tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra comandante: ―¿A cuhva un tsa cahan yu tsihin un? ―catyí ra tsihin ra. Tan ra comandante can catyí ra tsihin ra: ―¿A cuví caahán un yuhu griego? .*U$Tyin tandɨhɨ ñi nyicún ñi tsi ra naha, tan caná tsaa ñi tan catyí ñi: ―¡Na cúu ra! ―catyí ñi. Nu juvin ñi maa ra Pablo jacacú tsi ra nuu nyɨvɨ 7)g#Cuhva tsa tsaa̱ ra naha nu cuayɨ vehe can, tan quitsaha̱ nducañá nyɨvɨ tan ña cuví ca caca ra Pablo jahá ñi. Yacan cuenda tyiso̱ soco andaru can naha ra tsi ra. z(m"Maa tyin nyɨvɨ sɨɨn sɨɨn tuhun caná tsaa ñi. Tan ra comandante can ña cutuñí maa iñi ra tsa cuenda tsatyin ñihi xaan cuvaá jahá ñi. Tan tava̱ tyiñu ra tsi andaru tyin cundaca ra naha tsi ra Pablo nda vehe nu yucú andaru. '7!Tacan tan natuhva̱ ra comandante can nu nyií ra Pablo. Tan tava̱ tyiñu ra tsi andaru naha ra tyin na tɨɨn ra naha tsi ra, tan na cuhñi ra naha tsi ra tsihin uvi taahan cadena. Yaha̱ can tan tsica̱ tuhun ra comandante can tsi ra yóo ra cuví ra, tan náa javaha̱ ra. & Tacan tan ra comandante can jandu ii̱n ra tsi ra capitán naha ra tan tsihin andaru naha ra. Tan tsinú ra naha cuahán ra naha nu yucú nyɨvɨ. Cuhva tsa nyehe̱ ñi tsi ra comandante can tsihin andaru can naha ra, jaña̱ ñi tsa cañí ñi tsi ra Pablo. %5Tsa cuñí cahñi ñi tsi ra, tan ñihi̱ tuhun ra comandante cuenda andaru tyin tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu Jerusalén iyo xaan caahán yuhu tahan ñi. m$STan tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu quitsaha̱ cuvaá ñi. Tan tsinú xaan ñi tsaa̱ ñi. Tacan tan tɨɨ̱n ñi tsi ra Pablo. Tan ixta̱ caa ñi tsi ra cua ndaca ñi ityi tsata vehe ñuhu, tan numi ñi nacasɨ̱ ñi yuvehe ñuhu can. o#WTacan catyi̱ ra naha tyin nda nu quitsi̱ tsi nyehe̱ ra naha tsi ra Pablo tsitsi ñuu, tsicá nuu ra tsihin iin ra ñuu Éfeso tsa nañí Trófimo. Tan cuñí maa ra naha tyin ra Pablo tsindaca̱ tsi ra tsitsi vehe ñuhu. w"gTan caná tsaa ra naha tan catyí ra naha: ―Nyooho nyɨvɨ Israel, ja̱tyinyee ndo tsi ndi. Juvin ra ihya cuví ra tsa tsicá nuu tandɨhɨ ñi ityi. Tan jacuahá ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Catyí ra tyin ña vaha cuhva iyó yo. Tan catyí ra tyin ña vaha ley tsa tyaa̱ ra Moisés, tan ña vaha vehe ñuhu ihya. Tan inga tucu tuhun tyin tyihi̱ ra tsi juhva ra Grecia naha ra tsitsi vehe ñuhu yo tan ihya nu ii cuví tsi tan vatsí jatɨvɨ́ ra naha ―catyí ra naha caná tsaa ra naha. l!QTacan tan tsa cuñí ndɨhɨ tsa utsa quɨvɨ can, tan taahan ra Israel tsa quee̱ nda Asia nyehe̱ ra naha tsi ra Pablo tsitsi vehe ñuhu. Tan cuvaa̱ xaan tandɨhɨ nyɨvɨ jaha̱ ra naha, tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra Pablo. ~ uTacan tan tsa tuvi̱ inga quɨvɨ tan cuahán ra Pablo tsihin tandɨhɨ tsa cumi taahan ra can naha ra. Tan janduvaha̱ ra tsi ra nuu Nyoo iin caa ñi tsihin ra can naha ra. Tacan tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe ñuhu cahnu tyin jacoto ra cuví jutu ama cundɨhɨ tsa utsa quɨvɨ tsa nduvaha tsa cumi taahan ra can naha ra, tan cua jamañi ra tsa jamañi ra nuu Nyoo.  Tan tsa cuenda nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tan tsinu̱ iñi ñi tsi ra Cristo, tsa jacuhu̱n ndi tutu tsi ñi, tan catyi̱ ndi tsihin ñi tyin ña taahán tsi caca xaan iñi ñi tsa cuenda ley can. Catyí ndi tyin ña cua catsi ñi cuñu tsa jamañi̱ nyɨvɨ tsi tsitoho. Ndi ña cua catsi ñi nɨñɨ quɨtɨ, tan ndi cuñu quɨtɨ tsa cava̱ ñi jucun tan ña tsatɨ̱ nɨñɨ tɨ. Tan ndi intuhun ra naha tan ña caca nuu ra naha tsihin ñaha tan ndi ñiñaha tan ña caca nuu ñi tsihin rayɨɨ ―catyí ra tsahnu vehe ñuhu can naha ra tsihin ra Pablo. Nu quitsaha̱ caahán yuhu tahan nyɨvɨ Israel sɨquɨ ra Pablo kOCu̱aahan tsihin ra naha na nduvaha un nuu Nyoo tsihin ra naha. Tan tya̱hvi un tsa taahán tsi tyahvi ra naha. Tacan tan maa ra naha cua xatya ndɨɨ ra naha jiñi ra naha cuhva catyí ley. Tan tsa javaha un tacan, tan coto tandɨhɨ nyɨvɨ tyin ña nditsa tsa caahán ñi sɨquɨ un, tyin cua nyehe ñi tyin ña nacoo̱ un ley tsa tyaa̱ ra Moisés. &EVaha taxin ca tsa javaha un tsa cua cahan ndi tsihin un. Ihya iyó cumi taahan rayɨɨ tsa nyaá javaha tsa catyi̱ ra tsihin Nyoo tyin cua javaha ra naha. Z-¿Nacaa javaha yo vityin? Tyin nyɨvɨ cua ñihi tuhun ñi tyin tsaa̱ un ihya. T!Tan ñihi̱ tuhun ñi tyin yooho jacuahá un tsi tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tsa iyó inga ñuu tyin na ña cuita ca iñi ñi ley tsa jacuaha̱ ra Moisés, tan catyí tucu un tsihin ñi tyin ña cuñí ca tsi tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi sehe yɨɨ ñi, tan ndi ña cua javaha ca ñi tuhun tsahnu cuhva tsa iyó maa yo taha̱n tsanaha. "=Tsa tsiñi̱ ra naha tuhun ihya, jacahnu̱ ra naha tsi Nyoo, tan catyí ra naha tsihin ra Pablo: ―Vaha yañi, nyehé un tyin cuaha xaan nyɨvɨ Israel tsinú iñi tsi ra Cristo. Tan tandɨhɨ ñi catyí ñi tyin taahán tsi tsa javaha yo cuhva catyí ley tsa tyaa̱ ra Moisés. CTsaha̱ ra Pablo nacumi tsi ra naha. Yaha̱ can tan nacatyi̱ tuhun ra tandɨhɨ nácaa tsatyiñu̱ Nyoo tsi ra nu caha̱n ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. (ITan inga quɨvɨ can cuahán ndi tsihin ra Pablo cua nyehe ndi nu nyií ra Jacobo. Tan ican yucú tucu tandɨhɨ ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu. wTsa tsaa̱ ndi ñuu Jerusalén, nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo sɨɨ xaan cuñí ñi caahán ñi tsihin ndi. 6eTan cuahán taahan ra ñuu Cesarea ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, tsihin ndi. Tan cuahán tucu iin ra ñuhu Chipre. Nañí ra Mnasón. Cuaha xaan cuiya tsinú iñi ra tsi ra Cristo. Tan tsindaca̱ ra tsi ndi yuvehe ra tsa iyó ñuu Jerusalén tyin cuyucu ndi. Nu cua nyehe ra Pablo nu nyií ra Jacobo _7Tsa yaha̱ yacan na ica vaha̱ ndi tsi ndi tan cuahán ndi nda ñuu Jerusalén. Tan tsa nyehe̱ ndi tyin ña cuvi̱ tsa jaha̱ ndi tsi ra, jaña̱ ndi. Tan catyí ndi: ―Na cuvi maa cuhva cuñí Jutu Mañi yo.  Maa tyin ra Pablo catyí ra: ―¿Nacuenda tsacú ndo tan janducuiihyá ndo iñi yu? Yuhu nduve cuenda yu. Ndi maa tsa cua cunuhñi yu, ndi maa cahñi ra naha tsi yu, maa tyin cuhun yu tyiñu tsa cuenda Jutu Mañi yo Jesús ―catyí ra tsihin ndi. ' Tsa tsiñi̱ ndi tsa caahán ra, nyuhu tan ra ñuu Cesarea naha ra caahán ndaahvi ndi tsihin ra Pablo na ña cuhun ra ñuu Jerusalén. D Quitsi̱ nyehe̱ ra nu yucú ndi. Tan quihi̱n ra cinturón ra Pablo, tsáhñi̱ ra tsaha ra tan ndaha ra, tan catyí ra: ―Tatyi Ii Nyoo catyi̱ tsihin yu tyin tyehen cua cunuhñi tsitoho cinturón ihya nda ñuu Jerusalén. Tan cua cuhva cuenda nyɨvɨ Israel tsi ra tsi ra inga ñuu naha ra ―catyí ra Agabo. ~u Tan tsa cuaha ñi quɨvɨ tsa yucú ndi ican, tan tsaa̱ iin ndusu yuhu nyoo tsa quee̱ nda Judea. Nañí ra Agabo. nU Ra Felipe, iyó cumi taahan ñi cuatyi sehe ra tsa ñaha ca tandaha. Tan ndusu yuhu Nyoo cuví ñi. Tan tsa inga quɨvɨ quita̱ ndi cuahán ndi nda ñuu Cesarea. Tan ican tsaha̱n ndi vehe ra Felipe, ra tsa jacotó xaan tsi nyɨvɨ nácaa jacacú Nyoo tsi yo. Cuví ra iin ra nyisó tyiñu vehe ñuhu tsitsi tsa utsa taahan ra naha. Tan ndoo̱ ndi yuvehe ra. 7 gTan tsa quee̱ ndi ñuu Tiro, cuahán ndi nda ñuu Tolemaida. Tan ican tsaha̱ ndi nacumi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan ndoo̱ ndi tsihin ñi iin quɨvɨ.  1Tacan tan tsinumi̱ nyaa tahan ndi tsi ndi. Tsahan quɨhvɨ̱ ndi tsitsi yutun ndoo. Tan ra hermano can naha ra cuanuhu̱ ra naha yuvehe ra naha. : mMaa tyin tsa quita̱ utsa quɨvɨ can, quita̱ ndi ñuu can. Tan nu cua quita ndi tandɨhɨ ra hermano naha ra tsihin ñasɨɨhɨ ra naha tan tsihin sehe ra naha tsindaca̱ ñi tsi ndi nda cuenda yuhu ñuu. Tan nu nyɨtɨ yuhu ndutya ñuhu can tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ndi, tan tsica̱n tahvi ndi tsi Nyoo. m STan tsa nañihi̱ ndi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu can, ndoo̱ ndi tsihin ñi utsa quɨvɨ. Tan catyí ñi tsihin ra Pablo tyin ña taahán tsi tsa cuhun ra ñuu Jerusalén tyin tacan caha̱n Tatyi Ii Nyoo tsihin ñi.  }Tan ityi nu cuahán ndi, nyehe̱ ndi nu canyií ñuhu Chipre ityi ndaha satyin yo. Tan yaha̱ ñi ndi cuahán ndi ityi nuu ca, nda ityi Siria. Tan tsaa̱ ndi nda ñuu Tiro tyin ican cua tava ra naha ndaha tyiñu tsa yɨhɨ́ tsitsi yutun ndoo can. Tan ñuu Pátara, nyehe̱ ndi inga yutun ndoo tsa cuahán nda Fenicia. Tan quɨhvɨ̱ ndi tsitsi can, tacan tan cuahán ndi. & GTacan tan nacoo̱ ndi tsi ra hermano naha ra tan quɨhvɨ̱ ndi tsitsi yutun ndoo. Tan cuahán ndi ndoo ityi ñi nda Cos, iin ñuhu luhlu tsa canyií mahñu ndutya ñuhu. Tan tsa inga quɨvɨ tsaa̱ ndi nda Rodas tsa cuví inga ñuhu luhlu ñi. Tacan tan cuahán ndi nda ñuu Pátara. 9k&Tyin ra Pablo catyi̱ ra tyin cua cuhun ra inga ñuu tan ña cua cuhun ca ra nu yucú ra naha. Tacan tan tsindaca̱ ra naha tsi ra nda nu quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo.|q%Tan tandɨhɨ ra naha nducuiihya̱ xaan iñi ra naha tan tsacu̱ xaan ra naha. Tan tsinumi̱ nyaa ra naha tsi ra. $Tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Pablo tuhun ihya, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra. Tan tsica̱n tahvi ra tsihin tandɨhɨ ra naha. H #Tacan ñi janahá yu tsi ndo tyin cuñí tsi tsa jaha tyiñu ndo tan jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ iyó náa tsa tsiñí ñuhu tsi ñi. Tan ndu̱cuhun iñi ndo tsa caahán Jutu Mañi yo Jesús, nu catyi̱ ra tyehen: “Sɨɨ ca cuñí nyɨvɨ tsa tsahá, tan ñavin ca nyɨvɨ tsa ñihí ndaahvi” catyi̱ Jutu Mañi yo. )"Nyooho tsitó vaha ndo tyin jaha̱ tyiñu xaan yu tsihin ndaha yu tan ñihi̱ yu tsa tsiñí ñuhu tsi yu tsihin ra tsicá tsihin yu naha ra. ^5!Yuhu ña nyiyó iñi yu tsa iyó tsi ndi intuhun ndo. Ndi xuhun ndo, ndi jahma ndo. H  ’Tan vityin nyooho yañi, tyaá yu tsi ndo ndaha Nyoo. Na̱quihin vaha ndo tandɨhɨ tuhun caahán ra tsihin yo. Tyin jacotó ra tsi yo tyin cuñí xaan ra tsi yo. Tan tuhun ra jandunyeé xaan tsi iñi yo tan tsahá tsi tsa cuví yo nyɨvɨ vaha tsihin tandɨhɨ inga nyɨvɨ tsa nacuhva cuenda tsi ñi tsi ra. 'Yacan cuenda ja̱ha vaha ndo cuenda. Ndu̱cuhun iñi ndo tyin tsitsi tsa uñi cuiya ña jandɨhɨ̱ yu tsa caahán yu tuhun Nyoo tsihin ndo. Tyin ñiñu tan nduvi caahán yu tsihin intuhun intuhun ndo, tan tsihin tsa cuiihya cuñí yu, coto nacoo ihñi ndo tuhun Nyoo. ~Tan juvin ñi nu yucú ndo, cua nduvita taahan ra. Tan cua jacuaha ra naha tsi ndo tuhun tsa ña nditsa tyin cunyicun ndo tsi ra naha. b}=Tan tsitó yu tyin quɨvɨ cuhun yu, cua quitsi inga ra naha. Tan cua cuñi ra naha jatɨvɨ ra naha tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo. Tumaa lobo xaan tsa tsahñí tsi mbee, tacan cua quitsi ra can naha ra. |#Yacan cuenda ja̱ha cuenda ndo tsi ndo. Tan ja̱ha cuenda ndɨhɨ ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Tyin maa Tatyi Ii Nyoo tava̱ tyiñu tsi ndo na jaha cuenda ndo tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu Jutu Mañi yo. Maa ra jata̱ ra tsi ñi tsihin nɨñɨ ra. t{aTyin ñiñi cuñí yu tan caha̱n yu tandɨhɨ tuhun Nyoo tsihin ndo tan nduve náa tsa tyihi̱ xeehe yu. rz]Yacan cuenda cuñí yu cahan yu tsihin ndo vityin tyin nduve ca cuatyi yuhu tsa cuenda ndi intuhun ndo. y’Tan vityin tsitó vaha yu tyin tandɨhɨ nyooho tsa caha̱n yu tuhun Nyoo tsihin ndo, ña cua nyehe ca ndo tsi yu. OxMaa tyin ndi intuhun yacan tan ña tsicá iñi yu. Tan ndi ñayɨvɨ yu nduve yahvi nyaá can tsa cuenda yu, tyin tacan tan tsihin tsa sɨɨ cuñí yu tan cuví jañihi ca yu jaha tyiñu yu tsa cuenda Jutu Mañi yo Jesús, tumaa tava̱ tyiñu ra tsi yu. Tan jañihi ca yu jacuaha yu tuhun vaha nácaa cuñí maa Nyoo tsi yo. ,wQMaa tyin intuhun ñi tsa tsitó yu tyin tandɨhɨ ñi nu cuahán yu, Tatyi Ii Nyoo caahán tsihin yu tyin ndatú vehe caa tsi yu, tan cuaha tundoho cua nyehe yu. vTan vityin cua cuhun yu nda ñuu Jerusalén tyin maa Tatyi Ii Nyoo catyí. Tan ña tsitó yu náa cua cuvi tsi yu ndacan. GuTan jacuahá yu tuhun ihya tsi nyɨvɨ Israel tan tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, na nasama ñi cuhva iyó ñi nuu Nyoo tan na tsinu iñi ñi tsi Jutu Mañi yo, ra Jesucristo. ftEMaa tyin ña jandɨhɨ̱ yu tsa caahán yu tuhun Nyoo tsihin ndo. Tyin yacan cuví tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ndo tan coo vaha ndo tsihin Nyoo. Tan jacuahá yu tuhun Nyoo tsi ndo nu ndu iín ndo tan nda yuvehe ndo. sTandɨhɨ quɨvɨ tsa tsinyii̱ yu tsihin ndo tan tyiñu Jutu Mañi yo jahá yu tsihin tsa nducú yu cuhva tsa ña cahnu xaan ñi cuví yu, vasu cuaha tundoho tan tucuiihya iñi nyehe̱ yu. Tan cuaha tundoho quitsi̱ sɨquɨ yu jaha̱ nyɨvɨ Israel. 5rcTan tsa tsaa̱ ra naha, tan caahán ra Pablo tsihin ra naha tan catyí ra: ―Maa ndo tsitó ndo nácaa cuhva tsicá yu nda quɨvɨ jihna ñi tsa tsaa̱ nuu yu Asia ihya. qTan tsa yucú ndi ñuu Mileto, cana̱ ra Pablo tsi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Éfeso. OpTacan cuvi̱ tyin ra Pablo ña cuñi̱ ra tsa cunyii naha ra ityi Asia. Tan ña cuñí ra cuhun ra ñuu Éfeso tyin numi ñi cuñí ra tsaa ra ñuu Jerusalén, tyin tatun cuhva tsi cuhva, ican nyii ra tan cua coo vico Pentecostés. Nu caahán ra Pablo tsihin ra ñuu Éfeso naha ra tyin cua cuhun ra tan ña cua quitsi ca ra ;ooTsa quita̱ ndi ñuu can tacan tan yaha̱ ndi ityi nuu iin ñuhu luhlu tsa nañí Quío, canyií tsi mahñu ndutya ñuhu. Tan tsa inga quɨvɨ can tsaa̱ ndi inga ñuhu luhlu tsa nañí Samos. Yaha̱ ndi ican tan tsaa̱ ndi ñuu Trogilio nu quitatu̱ ndi. Tan tsa inga quɨvɨ tsaa̱ ndi nda ñuu Mileto. nTan tsa ñihi̱ tahan nyico ndi tsihin ra nda ñuu Asón, quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo tsihin ndi tan cuahán ndi nda ñuu Mitilene. vme Nyuhu yaha̱ ndi ityi nuu tan cuahán ndi tsihin yutun ndoo nda ñuu Asón. Tyin ican cua ñihi tahan ndi tsihin ra Pablo, tyin tacan jandaa̱ maa ndi tyiñu tsihin ra, tyin maa ra cuñí ra cuhun ra ityi nu ñuhu tsihin tsaha ra. )lK Tan ra tyuvaa can nandoto̱ ra tan cuanuhu̱ ra nda yuvehe ra. Tan sɨɨ xaan cuñí ñi cuvi̱. Nu quita̱ ra Pablo ñuu Troas tan cuahán ra nda ñuu Mileto .kU Tacan tan ndaa̱ nyico ra Pablo tan tsatsi̱ ndi paan tan tsihi̱ ndi vinu. Tan ra Pablo caahán ca maa ra tuhun Nyoo nda cuanda cunditsin. Tsahan cuahán ra. ijK Tacan tan ra Pablo nuu̱ ra tan tsaa̱ ra nu canyií ra tyuvaa can. Tan tyihi̱ jucun ndaha ra tsi ra tyuvaa can, tan catyí ra tsihin tandɨhɨ ra hermano naha ra: ―Ña na̱yuhvi ndo, tyin ra ihya nyito ra ―catyí ra. Si Tan iin ra tyuvaa tsa nañí Eutico nyaá ra ventana tyaá soho ra, maa tyin ña cunyee̱ iñi ra ñumaahna, tyin ra Pablo, naha xaan caahán ra. Quixí ra Eutico, tan ña tsito̱ ra canacava̱ ra. Quee̱ ra nda nu tsinu uñi pisu tan canacava̱ ra nda nu ñuhu. Tan cañihi̱ ra hermano naha ra tsi ra, maa tyin tsa tsihi̱ ra. h Yucú ndi iin cuartu nu tsinu uñi pisu. Tan nditsin xaan nu yucú ndi tsitsi vehe can tyin cuaha xaan ñuhu̱ candili cayú. PgTan tsa cuví tumingu can ndu ii̱n ndi tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Troas can. Tan quɨvɨ can cua catsi ndi paan tan coho ndi vinu tyin nducuhu̱n iñi ndi tyin tsihi̱ ra Cristo tsa cuenda cuatyi yo. Tan ra Pablo caahán ra tsihin ñi, tan taha̱n ñuu, tyin tsa nyaá tsa cuhun ndi inga quɨvɨ can. dfATan nyuhu ndatu̱ ndi nda tsa yaha̱ vico pascua nu tuhvá nyɨvɨ Israel tsatsí paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. Tacan tan quee̱ ndi ñuu Filipos tsihin yutun ndoo. Tan nu tsinu uhun quɨvɨ tan titaha̱n ndi tsihin ra tsa cuahán ityi nuu nda ñuu Troas naha ra. Tan ican ndoo̱ ndi utsa quɨvɨ. Nu caahán ra Pablo tuhun Nyoo ñuu Troas ]e3Ra hermano ihya yaha̱ ra naha ityi nuu tan ndatú ra naha tsi ndi nda ñuu Troas. d)Tan cuahán ra Sópater, ra ñuu Berea tsihin ra. Tan cuahán ndɨhɨ ra Aristarco tan ra Segundo. Tan uvi taahan ra ihya, Tesalónica cuví ñuu ra. Tan cuahán ndɨhɨ ra Gayo, ra ñuu Derbe, tan ra Timoteo, tan uvi taahan ra quee̱ Asia, ra Tíquico tan ra Trófimo. 0cYTan ican ndoo̱ ra uñi yoo. Tan tsa nyaá tsa cua quihin ra yutun ndoo tan cuhun ra Siria, tan tsito̱ ra tyin nducú nyɨvɨ Israel tsi ra tyin cua cahñi ñi tsi ra. Yacan cuenda tyaa̱ iñi ra tsa cua cuhun ra tsihin tsaha ra ityi nu ñuhu, tan cua yaha nyico ra inga tsaha ityi Macedonia. Tan tsa yaha̱ caha̱n ra, tacan tan catyí ra tyin na cunuhu ñi nda yuvehe ñi.O_(Tyin tatun coto ra ndacá ñaha tan cana ra tsi yo tsa cuenda tsa cuvi̱ ihya, tan ña cua ñihi yo tuhun cahan yo tatun ndaca tuhun ra tsi yo nacuenda cuvaá yo ―catyí ra cuví secretario can. v^e'Tan tatun inga tuhun tsicán ndo, cuñí tsi tsa ndaca ndo can tsi ra cumí tyiñu, tumaa cuhva catyí ley. V]%&Tatun ra Demetrio tan ra tsa jahá tyiñu tsihin ra, tsicán ra naha cuatyi tsaha iin ra, na cuhun ra naha nu nyaá ra juez. Cuví ndacan ra naha cuatyi nuu ra can, tan maa ra cuví jandaa ra cuatyi can. 0~$}F|{zwyx\wvuXt.ss.r\qq;pUonn,mTlkj^ihgg(fjedGcHb>`_^^R]\[[YYXW;VTSbRQQPO7NMLKJIHGFF8EDCBAA)?>>^=k;;:887;6`44T220/_.|-,,C+*;)((-&%%## " !8J?#{G$L  F+gynk+Maa tyin capitán andaru cuñí ra jacacu ra tsi ra Pablo. Yacan cuenda ña tsaha̱ ra tsa cahñi ra naha tsi ra can naha ra. Tan catyi̱ ra tyin ndáa ra tsitó sutya, na cuhun cuee ñi ra naha nu ndutya tan quita ra naha nda ñuhu ityi. tma*Tacan tan andaru cuñí ra naha cahñi ra naha tsi ra cuahán cua cutuñi naha ra tyin coto cunu ra naha. Wl')Tan tsaa̱ tsi nu tatahán ndutya. Tan nyee̱ jiñi tsi tsitsi nyɨtɨ. Tan ña cuví ca tava ra naha itsi. Tan ityi xuu tsi quitsaha̱ tahví cuatyi can tsa cuenda tsa ñihi xaan cañí ndutya ñuhu can. =ks(Tsahnya̱ ra naha yoho tsa nuuhñí caa vee can. Tan nacoo̱ ra naha can tsitsi ndutya ñuhu. Tan jandutaya̱ ra naha vitu tsa janavicó yutun ndoo. Tacan tan jandaa̱ ra naha jahma tsa tuhvá ticaá ityi nuu tsi. Tan quitsaha̱ quihín tatyi jahma can, tan jacuhún tsi yutun ndoo nda nu iyó nyɨtɨ can. j'Yaha̱ can tan cunditsi̱n. Tan nyehe̱ ra tsa jacacá yutun ndoo iin ñuhu, maa tyin ña nacotó ra naha nu maa cuví can. Nyehe̱ ra naha iin nu iyó nyɨtɨ. Tan tyaa̱ ra naha cuhva nyehe ra naha tatun cuví jacuhun ra naha yutun ndoo ican. i}&Cuhva tsa ndɨhɨ tsatsi̱ ra naha cuhva cuñí ra naha tan jacuhu̱n ra naha yɨtɨn tsa yɨhɨ́ trigu nu ndutya ñuhu na nduyama ca yutun ndoo tyin tacan tan cua nandaa tsi nu ndutya tan cua tsaa tsi yatyin ñi yuhu ndutya. Nu nyee̱ yutun ndoo rh]%Tan tsa tandɨhɨ ndi tsa yucú ndi tsitsi yutun ndoo can, quita̱ uvi cientu uñi xico tsahun iin ndi. ^g5$Tacan tan tandɨhɨ ra naha ndu ii̱n ca iñi ra naha tan tsatsi̱ ndɨhɨ ra naha. 6fe#Tan tsa catyi̱ ra Pablo tuhun ihya, quihi̱n ra iin paan tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo nuu tandɨhɨ ra naha. Tacan tan tahvi̱ ra tan quitsaha̱ tsatsí ra. @ey"Catyí yu tsihin ndo, ca̱tsi ndo vityin. Ñiñi xaan cuñí tsi tsa catsi yo tyin tacan tan ndunyee cuñu ñuhu yo. Tyin cua cacu yo tan ndi intuhun ixi jiñi yo tan ña cua cunaa. d!Tan tsa naa ca ra Pablo catyí ra tsihin tandɨhɨ ra naha: ―Tsa iyó utsi cumi quɨvɨ tsa ña tsatsí ndo tan ña quixí ndo. ucc Tacan tan andaru tsahnya̱ ra naha yoho yutun ndoo luhlu can. Tan jacanacava̱ ra naha can nu ndutya. Hb Maa tyin ra Pablo jacoto̱ ra tsi ra capitán tan tsi andaru tan catyí ra: ―Tatun ña cua ndoo ra can naha ra tsitsi yutun ndoo, nyooho ña cua cuvi cacu ndo ―catyí ra tsihin ra naha. wagTan ra jacacá yutun ndoo can naha ra tyaa̱ ra naha cuhva cunu xeehe ra naha. Tan yacan cuenda quitsaha̱ januú ra naha yutun ndoo luhlu can nu ndutya ityi nuu yutun ndoo can. Tan jahá ñi maa ra naha tyin inga caa cua januu ra naha. g`GTan yuuhví ra naha coto nañi yutun ndoo can tsata yuu. Yacan cuenda januu̱ ra naha cumi taahan caa vee tsa iyó cantsu nuu ityi tsata yutun ndoo tyin na ña cuhun ca tsi ityi nuu. Tan tsa cuñí ra naha tsa cunditsin. a_;Tacan tan tyihi̱ cuhva ra naha cuhva cunu yɨhɨ́ ndutya. Tan nyehe̱ ra naha tyin oco tsahun iin taahan metru iyó. Cuahán ndi luxu ca ityi nuu ca. Tan tyihi̱ cuhva ra naha inga tsaha. Tan iyó oco utsa metru. %^CTan tsa ndɨhɨ tsahun quɨvɨ tsa tsica̱ ityi ndi. Iin tsacuaa yucú ndi nu ndutya ñuhu Adria. Tan tsata can tsata ihya tandahá tatyi yutun ndoo ndi nu ndutya ñuhu. Tan maa ñuu cuví cuhva can tan tuvi̱ iñi ra jacacá yutun ndoo can naha ra tyin cua tsaa ndi iin ñuhu. w]gVasu cua nyee yutun ndoo ihya, maa tyin cua tsaa yo iin ñuhu luhlu ―catyí ra Pablo tsihin tandɨhɨ ndi. G\Yacan cuenda nyooho tsa yucú tsitsi yutun ndoo ihya ja̱ndu iin ndo iñi ndo. Tyin yuhu tsinú iñi yu tsi Nyoo. Tan tsitó vaha yu tyin cua cuvi tumaa cuhva catyi̱ ángel can tsihin yu. [ Tan catyí ángel can tsihin yu: “Ña na̱yuhvi un, Pablo. Tyin cuñí tsi tsa cahan un tuhun Nyoo nuu ra rey cahnu Augusto nda ñuu Roma. Tan tsa cuenda un cua jacacu Nyoo tandɨhɨ ra yucú tsihin un tsitsi yutun ndoo”, catyí ángel can tsihin yu. 'ZGTyin Nyoo cuví ra yɨhɨ́ ndaha tsi yu, tan jahatyiñú yu tyiñu ra, juvin ra janaha̱ ra iin tsa janaha̱ tsi yu cuñi. Tan quituvi̱ iin ángel nuu yu. uYcTan cua cunaa ndɨhɨ yutun ndoo ihya, maa tyin ña caca iñi ndo tyin ndi intuhun yo tan ña cua cúu yo. 0XYCuaha quɨvɨ yaha̱ tan ña tsatsí ndi. Tacan tan catyí ra Pablo tsihin tandɨhɨ ra naha: ―Nye̱he ndo, vaha ca tun tsatyin tyaa̱ yahvi ndo tuhun tsa caha̱n yu quɨvɨ can, tan ndoo̱ yo ñuhu Creta. Tan vityin cuaha xaan tundoho nyehé yo tan cuaha xaan ndaha tyiñu jacunaá yo. $WATan cuaha quɨvɨ ña nyehe̱ ndi ñicanyii tan ndi tiñuu. Tan ñihi xaan tandahá tatyi tsi ndi. Yacan cuenda ña tyaa̱ ca ndi cuhva tsa cua cacu ndi. oVWTan tsa tsinu uñi quɨvɨ quihi̱n ndi ndaha tyiñu yutun ndoo can tan tyihi̱ ndi nu ndutya ñuhu. &UETan tsa inga quɨvɨ juvin ñi ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi. Yacan cuenda quitsaha̱ tyihí ra naha carga tsa yɨhɨ́ tsitsi yutun ndoo can nuu ndutya ñuhu. =TsTan tsa yaha̱ natyihi̱ ra naha yutun ndoo luhlu can, tacan tan sutya̱ ra naha xuu yutun ndoo cahnu tan tsahñi̱ ra naha yutun ndoo can tsihin taahan yoho tyin coo tunyee iñi itsi. Tan yuuhví ra naha coto tahan ra naha nu yaxin ndutya tan vicun yutun ndoo can tsitsi nyɨtɨ vita iyó yuhu ndutya ñuhu nu nañí tsi Sirte. Yacan cuenda januu̱ ra naha jahma yutun ndoo can tan tsaha̱ ra naha tsa cuhun tsi cuhva tandahá tatyi. S-Tan yaha̱ ndi ityi tsata iin ñuhu luhlu tsa nañí Clauda tyin ña ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi ityi can. Tan tsihin tundoho naquihi̱n ndi yutun ndoo luhlu tsa ixtá caa yutun ndoo, tan natyihi̱ ndi tsa luhlu can ityi tsitsi yutun ndoo cahnu coto nyee tsi tsitsi ndutya. R3Tan ña cuví ca cuhun ndi ityi nuu ca tsa cuenda tatyi can. Tan jaña̱ ndaha ndi na cuhun maa yutun ndoo tsihin tatyi ndáa ityi cuñí maa tsi. QÑa cuaha ñi tsica̱ ndi tan quitsaha̱ yɨhɨ́ tatyi xaan tsa quitsi̱ ityi norte. Tan tandahá tsi yutun ndoo inga ityi. jPM Tacan tan quitsaha̱ yɨhɨ́ luxu tatyi tsa quitsi̱ ityi sur. Tan cuñí maa ra naha tyin vaha xaan tyin ñavin tatyi ñihi cuví tsi. Tyin tacan tan cuví cuhun ndi tsihin yutun ndoo yatyin ñi yuhu ñuhu Creta can. HO  Ña cuví yaha ndi yoo vitsin ican tyin ñihi xaan tuhvá tatyi yɨhɨ́, tan ica xaan cuenda yutun ndoo. Yacan cuenda catyí tandɨhɨ ra naha: ―Vaha ca tsa quita yo ihya tan nducu yo cuhva cuhun yo nda ñuu Fenice tsa canyií juvin ñi ñuhu Creta ihya. Yacan cuví iin nu vaha cunyaa yutun ndoo tyin ña ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi tyin ñuu can canyií tsi tsiyo cana ñicanyii ―catyí ra naha. Nu ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi nu ndutya ñuhu N7 Maa tyin ra capitán cuenda andaru can tyaa̱ yahvi ca ra tsi ra jacacá yutun ndoo tan ra cuví tsitoho yutun ndoo tan ñavin ca tsi ra Pablo. 9Mk tan catyí ra: ―Tandɨhɨ nyooho ra yucú ihya, tya̱a soho ndo tuhun tsa cua cahan yu. Nyehé yu tyin ica xaan cuhva cuahán yo. Tan tuví iñi yu tyin cua cunaa yutun ndoo tsihin tandɨhɨ tsa nyisó tsi, tan nda cuanda maa yo cuví cunaa yo. Vaha ca tatun ndoo yo ihya ―catyí ra tsihin ra naha. 9Lk Tsa cuaha xaan quɨvɨ yaha̱ tyin cuee xaan tsicá ndi tsa cuenda tatyi tan ica xaan nanduvi̱ tsa yaha ndi nu ndutya ñuhu. Tyin tsa yaha̱ quɨvɨ vico nu iyó nyitya nyɨvɨ Israel. Tan tsa cua cuyatyin yoo vitsin. Yacan cuenda ra Pablo tsaha̱ cuenda ra tsi ra jacacá yutun ndoo can naha ra, K!Nducu̱ ndi cuhva tsa cuhun ndi yuhu ndutya ñuhu, maa tyin tsihin tundoho tan tsaa̱ ndi nu nañí Buenos Puertos yatyin ñi ñuu Lasea. VJ%Cuaha quɨvɨ tsica̱ ndi tyin cuee ñi cuahán ndi. Tsihin tundoho tan tsaa̱ ndi yatyin ñi ñuu Gnido. Tan tsa cuenda tsa ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi tsa vatsí ityi tyisó ñicanyii, ña tsaha̱ tsi tsa cuhun ca ndi ityi nuu, tan yaha̱ ndi yatyin ñi ñuu Salmón tsa canyií ñuhu Creta. Tan navico̱ ndi ityi yuhu ñuhu Creta. vIeTan ican nañihi̱ ra capitán cuenda andaru inga yutun ndoo tsa quee̱ nda ñuu Alejandría tan cua cuhun tsi nda Italia. Tan catyí ra capitán can na quɨhvɨ ndi tsitsi yutun ndoo can tyin tsa cua cuhun ndi nda nu cuahán ndi. 5HcTacan tan yaha̱ sava ndi nu ndutya ñuhu ityi nuu Cilicia tan Panfilia, tan tsaa̱ ndi iin ñuu tsa nañí Mira tsa canyií Licia. Tan quita̱ ndi tsitsi yutun ndoo can. Tan ra Agripa catyí ra tsihin ra Festo: ―Cuví jaña yo tsi ra, tun tsatyin ña tsica̱n ra tsa cutuñi ra nuu ra cuví rey cahnu ―catyí ra.HB Tan tsa yaha̱ quita̱ ñi, tan quitsaha̱ natuhún tahan ñi: ―Nduve cuatyi ra ihya tsa ñihi xaan. Ña taahán tsi cúu ra. Tan ndi ña taahán tsi cunyií ca ra vehe caa ―catyí ñi. A!Tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Pablo tuhun ihya, nduvita̱ rey tan ra ndacá ñaha tan ña Berenice, tan tandɨhɨ ra yucú ican naha ra. F@Tacan tan ra Pablo catyí ra: ―Na cuhva Nyoo tsa tsinu iñi un, a vityin a ndi cucuee ca. Maa tyin ñavin yooho ñi, tyin na tsinu ndɨhɨ tucu iñi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yucú tyaá soho tsa caahán yu ihya. Intuhun ñi tsa ña cuñí yu, tsa quɨhɨ cadena ndaha ndo tumaa maa yu vityin ―catyí ra Pablo. :?mTacan tan ra Agripa catyí ra tsihin ra: ―¿A cuñí yooho tsa natsinu iñi yu tsa caahán un tan quɨhvɨ yu cuenda ra Jesús? ―catyí ra rey Agripa tsihin ra Pablo. 2>]Yooho rey Agripa, ¿a tsinú iñi un tuhun tsa tyaa̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha? Yuhu tsitó yu tyin tsinú iñi un ―catyí ra Pablo tsihin ra Agripa. P=Ihya nyaá ra rey Agripa. Tan tsitó vaha ra tuhun ihya. Yacan cuenda ña yɨɨ caahán yu tuhun yu tsihin ndo. Tyin tsitó yu tyin tsitó tucu maa ra tuhun ihya, tyin ñavin tuhun xeehe cuví tsi. +<OMaa tyin ra Pablo catyí ra tsihin ra: ―Ñavin iñi yu ña vaha cuñí, yooho tata Festo. Tyin tsa caahán yu, maa ñi tsa nditsa tan tsa vaha cuví tsi. _;7Cuhva tsa catyi̱ ra Pablo tuhun ihya, ra Festo cana̱ tsaa ra, tan catyí ra: ―¡Jiñi yooho ña vaha cuñí, Pablo!, tsa cuenda tsa cuaha xaan cahví un tan ndusaná iñi un ―catyí ra Festo tsihin ra. : Tyin catyi̱ ra naha tyin taahán tsi tsa cua nyehe ra Cristo tundoho. Tan tsa yaha̱ tsa cúu ra, cua nandoto ra. Tan jihna ca ra can cua nandoto. Tan cua jandunditsin ra añima nyɨvɨ tyin cua jacoto ra nácaa cua cacu ñi, tahan ñi nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví ―catyí ra Pablo. Nu nducú ra Pablo cuhva tsa tsinu iñi ra rey Agripa tsi ra Cristo ,9QMaa tyin maa Nyoo jatyinyeé xaan ra tsi yu. Tan iyó ca yu nda vityin. Tan caahán yu tuhun Nyoo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ, ñi ndaahvi tan ñi cuca. Tan ña caahán yu inga tuhun, tyin tsa catyi̱ ra Moisés tan ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tyin cua cuvi nu cuahán ca tsi, yacan caahán yu. 8 Tan tsa cuenda tuhun ihya tɨɨ̱n ra Israel naha ra tsi yu tsitsi vehe ñuhu cahnu. Tan cuñi̱ ra naha cahñi ra naha tsi yu. %7CTacan tan tsa jihna ñi quitsaha̱ caahán yu tuhun ra nda ñuu Damasco. Yaha̱ can tan caha̱n yu tsihin nyɨvɨ ñuu Jerusalén tan tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucú Judea. Tan caahán ndɨhɨ yu tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tan catyí yu tsihin ñi tyin na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi, tan na tyaa yahvi ñi tsi Nyoo na javaha ñi tsa vaha tumaa javahá nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Cristo. 6’Yacan cuenda yooho rey Agripa, javahá yu tsa catyi̱ Jutu Mañi yo ra Jesucristo tsihin yu nu janaha̱ ra tsi ra tsi yu. x5iTan yacan jacuhún yu tsi un tyin nuña un nuu ñi, tan ña caca ca ñi nu naa, tyin cua caca ñi nu nditsin. Tan cua quita ñi ndaha nu ña vaha. Tyin cua tsinu iñi ñi tsi yu tan yuhu cua jaha yu tucahnu iñi cuatyi ñi. Tan cua naquihin ndɨhɨ tucu ñi tsa vaha tsa tsahá Nyoo tsi nyɨvɨ tsa nacuhvá cuenda tsi ñi tsi yu”, catyí Jutu Mañi yo tsihin yu. W4'Yacan cuenda vityin jacuhún yu tsi un nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tan juvin ñi maa yu cua jacacu yu tsi un ndaha ra Israel naha ra, tan ndaha nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. G3Ndu̱vita nyityi. Tyin quituvi̱ yu nuu un ihya tyin tacan tan cua jaha tyiñu un nuu yu, tan cua cuvi un tsandaa tsa cuenda tsa nyehé un ihya tan tsa cuenda tsa cua nyehe un ityi nuu ca. 23Tacan tan catyí yu: “¿Yóo yooho cuví un taa?” Tan Jutu Mañi yo catyí ra tsihin yu: “Yuhu cuví ra Jesús, juvin ra tsa nyaá ndaha un. r1]Tacan tan tandɨhɨ ndi nduva̱ ndi nu ñuhu. Tan tsiñi̱ yu iin ndusu tsa caahán tsihin yu, tsihin yuhu yo, tan catyí tsi tsihin yu: “Saulo, Saulo, ¿nacuenda nyaá ndaha un tsi yu? Tumaa iin quɨtɨ tsañí nyaa tɨ tsata tsa xaan tsa jaquihín ityi ra tsi tɨ, tacan javahá un tyin juvin ñi tsi maa un jañicueehé un”, catyí ndusu can tsihin yu. t0a Maa tyin ityi cuahán yu cuhva ora cuví tsi, yooho Rey. Tan quitsi̱ ñuhu̱ ityi sɨquɨ. Tan jandunditsi̱n tsi nu cuahán yu tsihin tandɨhɨ ra tsa cuahán tsihin yu. Maa tyin yaha ca nditsin tsi tan ñavin ca ñuhu̱ ñicanyii. / ’Tan tsa cuenda yacan cuahán yu nda ñuu Damasco quɨvɨ can tyin tsaha̱ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra ndatu tsi yu. A.{ Tan cuaha xaan tundoho nyehe̱ ñi jaha̱ yu. Tan nducu̱ yu cuhva jañiñi yu tsi ñi na jaña ñi tuhun tsa tsinú iñi ñi tsi ra Jesús. Tacan javaha̱ yu tandɨhɨ maa vehe ñuhu nyɨvɨ Israel. Javaha̱ yu tacan tsa cuenda tsa xaan cuñí yu nyehé yu tsi ñi. Tan tandɨhɨ inga ñuu tsaha̱n yu tsinyaa̱ ndaha yu tsi ñi. Nu nacatyí tuhun nyico ra Pablo nácaa nanduvi̱ ra, ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo (Hechos 9.1-19; 22.6-16) o-W Tan tacan javaha̱ yu nda ñuu Jerusalén tsihin ndatu tsa tsaha̱ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra. Tan cuaha nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Cristo tyihi̱ yu vehe caa. Tan tatun tsahñí ra naha tsi ñi, vaha xaan cuñí yu. ,) ’Taha̱n tsanaha juvin ñi maa yu tsica̱ iñi yu tyin vaha tsa tatsi tuñi yu tsi nyɨvɨ tsinú iñi tsi ra Jesús, ra ñuu Nazaret. E+¿A ña tsinú iñi nyooho tyin Nyoo cua janandoto ra tsi nyɨvɨ tsa tsa tsihi̱? Nu tsaha̱ cuenda ra Pablo tsi ra Agripa cuhva tsinyaa̱ ndaha ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo b*=Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuví tata tsa utsi uvi taahan sehe ra Israel ndatú tucu ñi nyehe ñi nu cua janandoto Nyoo tsi nyɨvɨ tsa tsihi̱. Tan yacan cuenda ña jandɨhɨ́ ñi tsa javahá ñi tyiñu nuu Nyoo. Nduvi tan ñiñu jacahnú ñi tsi ra. Tan tsa cuenda tuhun ihya, tyaá ra Israel naha ra cuatyi sɨquɨ yu vityin, yooho rey Agripa. R)Tan vityin cuñí nyɨvɨ Israel tatsi tuñi ñi tsi yu tsa cuenda tyin tsinú iñi yu tsa cua janandoto Nyoo tsi nyɨvɨ tsa tsihi̱, tumaa catyi̱ ra tsihin tsii tsaahnu yo naha ra taha̱n tsanaha. a(;Cuaha xaan cuiya nacotó ñi tsi yu. Tatun cua cuhva cuenda ñi cua catyi ñi tyin fariseo cuví yu nda ndi luhlu yu. Tan ra fariseo cuví ra tsa vaha xaan tyaá yahvi ley tsahnu yo tan ñavin ca tandɨhɨ nyɨvɨ. +'O’Tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tsitó ñi nácaa tsicoo̱ yu nda ñuu yu quɨvɨ tsa ndi luhlu yu. Tan tsitó tucu ñi nácaa tsicoo̱ yu nda ñuu Jerusalén. I& Tyin yooho tsitó un tandɨhɨ tuhun tsa iyó yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel. Tan tsitó un tuhun tuhvá yo caahán yuhu tahan. Yacan cuenda tsicán yu tsi un tyin tyaa soho vaha un tsa cua cahan yu. Nu catyí tuhun ra Pablo tsihin ra Agripa nácaa ñayɨvɨ tsicoo̱ ra tsa ndi cumañi ca quɨhvɨ ra cuenda ra Cristo /%W―Sɨɨ xaan cuñí yu tyin cuví cahan yu nuu yooho, rey Agripa, tan cuví catyi yu tsihin un nácaa tandɨhɨ cuatyi tsa tyaá ra Israel naha ra sɨquɨ yu. !$ =Tacan tan ra Agripa catyí ra tsihin ra Pablo: ―Cuví cahan un vityin ―catyí ra tsihin ra. Tan ra Pablo jandaa̱ ra ndaha ra tan catyí ra tyehen: n#UTyin ña vaha tsa jacuhún yu tsi ra tatun nduve náa tuhun caahán yu náa cuatyi javaha̱ ra.7"gMaa tyin nduve náa cuatyi ra nañihi̱ yu, yacan cuenda ña ñihi̱ yu tuhun tyaa yu nu carta tsa cua jacuhun yu tsi ra ndacá ñaha tsi yo. Yacan cuenda tava̱ yu tsi ra nuu ndo, tan nuu yooho Rey Agripa, tyin tacan tan ndaca tuhun un tsi ra tan coto yu náa taahán tsi jacoto yu tsi ra rey cahnu. 4!aMaa tyin tsa cuenda yuhu, nduve cuatyi ra tsa taahán tsi cúu ra. Tan juvin ñi maa ra tsicán tsa cutuñi ra nuu ra Augusto. Yacan cuenda cua jacuhun yu tsi ra ndacan. 0 YTacan tan quitsaha̱ catyí ra Festo: ―Yooho Rey Agripa, tan nyooho tata, tsa yucú ndo ihya. Nye̱he ndo tsi ra ihya. Tandɨhɨ ra Israel ñuu Jerusalén tan ñuu Cesarea caahán ra naha tyin iyó cuatyi ra. Tan ña jandɨhɨ́ ra naha tsa catyí ra naha tsihin yu tyin taahán tsi cúu ra. &ETsa inga quɨvɨ can tan tsaa̱ ra Agripa tsihin ña Berenice. Iyo xaan caá ñi quɨhvɨ̱ ñi tsitsi vehe, tyin rey cuví ñi. Tan quɨhvɨ̱ ndɨhɨ tucu ra comandante tan ra cumí tyiñu ñuu can naha ra. Tacan tan ra Festo tava̱ tyiñu ra na cuquihin ra naha tsi ra Pablo. c?Tacan tan ra Agripa catyí ra tsihin ra Festo: ―Cuñí tucu yuhu tyaa soho yu tsa caahán ra can ―catyí ra. Tan ra Festo catyí ra tsihin ra: ―Tyaan cua tyaa soho un tsa caahán ra ―catyí ra tsihin ra. }sMaa tyin catyi̱ ra tyin vaha ca tatun cutuñi ra nuu ra Augusto nda ñuu Roma. Yacan cuenda tava̱ tyiñu yu na cunyii ra juhva ca quɨvɨ tsitsi vehe caa, nda cuanda cuvi jacuhun yu tsi ra nuu ra Augusto ―catyí ra Festo tsihin ra Agripa. =sTan tsa ña ñihi̱ yu nácaa tatsi tuñi yu tsi ra tsa cuenda tuhun can, tsica̱ tuhun yu tsi ra tan catyí yu tsihin ra tatun cuñí ra cuhun ra cutuñi ra nda ñuu Jerusalén. s_Maa tyin tuhun tsa caha̱n ra naha cuví tsa cuenda cuhva iyó maa ra naha cuhva tsinú iñi ra naha. Tan caha̱n ra naha tuhun ra tsa nañí Jesús. Tan catyí ra naha tyin tsa tsihi̱ ra. Maa tyin ra Pablo catyí ra tyin nyito ra. +Maa tyin ra tyaá cuatyi sɨquɨ ra, nduve náa tuhun ñiñi caha̱n ra naha. Tsa cuñí maa yu tyin cahnu cuatyi cua tyaa ra naha sɨquɨ ra. c?Yacan cuenda, tsa quitsi̱ ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel can naha ra ihya, ña ndatu̱ yu. Tan juvin ñi inga quɨvɨ can tan tsaha̱n yu vehe tyiñu. Tan tsa yaha̱ tsicunyaa̱ yu tan cana̱ yu tsi ra can. xiTan yuhu catyi̱ yu tsihin tandɨhɨ ra naha tyin ña tuhvá ra cumí tyiñu cuenda ñuu Roma cahñi tsi ndi intuhun nyɨvɨ tatun ñaha ca natuhun tahan ñi tsihin ra tsa tsicán cuatyi tsaha ñi, tan nducu ñi cuhva jacacu ñi tsi ñi. A{Tan tsa tsaha̱n yu ñuu Jerusalén, ra jutu tsa cuví ityi nuu, tan ra cuví mandoñi nyɨvɨ Israel, tsica̱n ra naha cuatyi tsaha ra can nuu yu tyin na cuhva yu ndatu tsa cúu ra. 3_Tan ndoo̱ ñi ican juhva quɨvɨ, tan ra Festo catyí tuhun ra tsihin ra cuví rey can tuhun ra Pablo. Tan catyí ra: ―Ra Félix nacoo̱ ra tsi iin ra vehe caa ihya. H  Tsa yaha̱ juhva quɨvɨ, tan cuahán ra Agripa, ra cuví rey cuenda nyɨvɨ Israel nda ñuu Cesarea. Cuahán ra tsihin ña Berenice nu nyií ra Festo tyin cua cuhva ñi nacumi tsi ra. ,Q Tacan tan ra Festo, tsa yaha̱ tsa natuhu̱n tahan ra tsihin ra jatyinyeé tsi ra tsihin tyiñu, tan catyí ra tsihin ra Pablo: ―Tsicán un tsa cutuñi un nuu rey cahnu. Vaha. Cua cuhun un nuu maa ra ―catyí ra tsihin ra. Nu nacatyí tuhun ra Festo tuhun ra Pablo tsihin ra Agripa w Tun tsatyin javaha̱ yu iin cuatyi cahnu tsa taahán tsi cúu yu, ña cua nducu yu cuhva cacu yu. Maa tyin ña nditsa maa tuhun tsa caahán ra ihya naha ra. Ndi nyooho tan ndi intuhun nyɨvɨ nduve ndatu tsi ndo tsa nacuhva cuenda ndo tsi yu tsi ra ihya naha ra. Tan yacan tsicán yu tsi un tyin na tatsi tuñi ra cuví rey cahnu tsi yu ―catyí ra Pablo tsihin ra Festo. "= Tan ra Pablo nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tsa nyaá yu nu maa un. Tan maa un cuví ra cumí tyiñu cuenda rey cahnu tsa nyaá ñuu Roma. Ihya cuví nu taahán tsi tsa cutuñi yu tyin ra ñuu Roma cuví yu. Tan tsitó vaha un tyin nduve náa javaha̱ yu tsi nyɨvɨ Israel. `9 Maa tyin ra Festo cuñí ra coo vaha ra tsihin ra Israel naha ra, yacan cuenda tsica̱ tuhun ra tsi ra Pablo: ―¿A cuñí un cuhun un ñuu Jerusalén tyin jandaa yu tyiñu un ndacan? ―catyí ra tsihin ra. r]Tacan tan caha̱n ra Pablo tan catyí ra: ―Yuhu ndi intuhun cuatyi ñaha ca javaha yu, ndi sɨquɨ ley nyɨvɨ Israel, ndi sɨquɨ vehe ñuhu cahnu ñuu Jerusalén, ndi sɨquɨ ra cuví rey cahnu tsa nyaá ñuu Roma ―catyí ra. KCuhva tsa quɨhvɨ̱ ra Pablo, nu yucú ra naha natuhva̱ ra Israel tsa quee̱ nda ñuu Jerusalén, tan quitsaha̱ tyaá ra naha cuatyi cahnu sɨquɨ ra. Maa tyin nduve tsandaa tava̱ ra naha. ,QTacan tan ra Festo ndoo̱ ra ñuu Jerusalén una quɨvɨ o utsi quɨvɨ ñi tan cuanuhu̱ nyico ra nda ñuu Cesarea. Tan tsa inga quɨvɨ tsaa̱ ra tsitsi vehe tyiñu ra tan tsinyaa̱ ra tsa cua tatsi tuñi ra tsi ra iyó cuatyi naha ra. Tacan tan tava̱ tyiñu ra na quitsi ra Pablo. I  Yacan cuenda, nyooho tsa cuví ndo ra cumí tyiñu ñuu ihya, cuví cuhun ndo tsihin yu, tan ndacan ndo cuatyi tsaha ra tatun iyó tsa ña vaha javaha̱ ra ―catyí ra Festo tsihin ra naha. $ AMaa tyin ra Festo nacaha̱n ra, tan catyí ra: ―Ra Pablo nyií ra vehe caa nda ñuu Cesarea. Tan yuhu tyaá yu cuhva tsa yatyi ñi cua cunuhu nyico yu. yTan tsica̱n ra naha tumañi iñi cahnu tsi ra Festo. Tan catyí ra naha tyin na tava tyiñu ra Festo na quitsi nyico ra Pablo nda ñuu Jerusalén. Tyin ra ican naha ra cua tava tyiñu ra naha na cucahñi ra naha tsi ra Pablo ityi cua quitsi ra. A {Tan tsa tsaa̱ ra ñuu Jerusalén, tacan tan tsaa̱ ra jutu tsa cuví ityi nuu, tan ra cumí tyiñu tsa yɨhɨ́ ndaha tsi nyɨvɨ Israel. Tan tsica̱n ra naha cuatyi tsaha ra Pablo.   7Tan tsa quɨhvɨ̱ ra Festo tsa cua jaha tyiñu ra, tacan tan tsa tsinu uñi quɨvɨ quita̱ ra ñuu Cesarea can tan cuahán ra nda ñuu Jerusalén. ucTan tsa yaha̱ uvi cuiya, tacan tan nacoso̱ tyiñu tsi ra Porcio Festo tyin cundaca ñaha ra. Tyin tsa quita̱ ra Félix. Tan ra Félix ña cuñí ra tsa cahan nyɨvɨ Israel tsi ra, yacan cuenda nacoo̱ ra tsi ra Pablo vehe caa.A{Tan ra Félix cuñí maa ra tyin ra Pablo cua cuhva ra xuhun tsi ra, tyin tacan tan tava ra tsi ra vehe caa. Yacan cuenda cuaha tsaha caná ra tsi ra, tyin natuhun ra tsihin ra.  Tan ra Pablo quitsaha̱ caahán ra tuhun nácaa taahán tsi javaha yo tsa vaha cuhva cuñí Nyoo, tan ña cuví javaha yo tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yo. Tan coo quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan ra Félix nayuhvi̱ xaan ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Cu̱aahan vityin. Tan na nuña jihna yu, tan cana maa yu tsi un inga tsaha ―catyí ra tsihin ra. Tsa yaha̱ juhva quɨvɨ tan tsaa̱ nyico ra Félix inga tsaha tsihin ña Drusila ñasɨɨhɨ ra. Tan ñaha Israel cuví ña. Tan tava̱ tyiñu ra na quitsi ra Pablo tyin cuñí ñi tyaa soho ñi nácaa tuhun tsa tsinú iñi ra tsi ra Jesucristo. {oTacan tan tava̱ tyiñu ra Félix tsi ra capitán na tinyii nyico ra tsi ra Pablo vehe caa. Maa tyin ña ñihi xaan cua jaha cuenda ra tsi ra. Tan na cuhva ra ndatu na cuhun ra vaha iñi tsi ra nu nyií ra, tan cahan ra naha tsihin ra. >uTan tsa tsiñi̱ ra Félix tsa caha̱n ra tacan, tan catyí ra tsihin ra tsa nyecú can: ―Ña cua jandaa naha yu tyiñu ndo vityin. Ndaha ñi nda quitsi ra comandante Lisias tan cua jandaa yu tuhun ihya ―catyí ra. Caha̱n ra tacan tyin tsitó ra nácaa cuahán tuhun nyɨvɨ nyicún tsi ra Cristo. ]3¿A ñavin cuenda tsatyin caha̱n yu iin tuhun tsihin ra tsa yucú junta can? Tan catyí yu: “¿A tatsí tuñi ndo tsi yu tsa cuenda tyin tsinú iñi yu tsa nandoto nyɨvɨ tsa tsihi̱?” ―catyí ra Pablo. :mTatun ña tacan, na catyi tuhun ra tsa nyecú ihya naha ra tatun náa iin cuatyi yu nañihi̱ ra naha quɨvɨ janahma̱ ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra tsi yu. (ITan ra tsa nyehe̱ tsi yu ndacan naha ra, taahán tsi tsa quitsi maa ra naha cahan ra naha náa cuví tsa javaha̱ yu o náa cuatyi tyaá ra naha sɨquɨ yu. yYacan javahá yu tsitsi vehe ñuhu cahnu. Tan tsa yaha̱ tsa janduvaha̱ yu tsi yu tumaa catyí ley ndi, tan juhva ra Israel ra tsa quee̱ ityi Asia, nyehe̱ ra naha tsi yu ndacan. Maa tyin nduve nyɨvɨ cuaha yucú, tan nduve náa javaha̱ ñi. ~7’Tan tsa yaha̱ juhva cuiya tsa tsica̱ yu tandɨhɨ ñi ityi, tsahan tsaa̱ nuhu yu nda Israel ñuu yu tyin nacuhva cuenda yu xuhun tsa tsaha̱ nyɨvɨ tsi yu tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén. Tan iyó tucu tsa cua jamañi yu tsi Nyoo. `}9Tan yacan tacan ñi nducú yu cuhva tsa javaha yu tsa vaha nuu Nyoo, tan nuu nyɨvɨ. %|CTan tsinú iñi yu tumaa tsa tsinú iñi ra ihya naha ra tyin nyɨvɨ tsa tsihi̱ cua nandoto ñi inga tsaha, tahan ñi nyɨvɨ vaha tan nyɨvɨ caquiñi. ;{oMaa tyin tsa cua catyi yu tsihin un cuví tsehe: tyin yuhu jacahnú yu tsi Nyoo. Juvin ra tsa jacahnu̱ tsii tsaahnu yu. Tan jacahnú yu tsi ra tumaa cuhva jacuahá ra Jesucristo. Tan ra ihya naha ra catyí ra naha tyin ña nditsa. Maa tyin yuhu tsitó yu tyin tsa nditsa cuví tsi. Tyin tandɨhɨ tsa nyaá nu libru ley tsa tyaa̱ ra Moisés, tan tsinú iñi yu. Tan tandɨhɨ tsa tyaa̱ ra cuvi ndusu yuhu Nyoo tan tsinú iñi yu. z  Tan cuatyi tsa tyaá ra ihya naha ra sɨquɨ yu, ña nditsa. Tyin tandɨhɨ maa tsa caahán ra tan ñavin tsa nditsa cuví tsi. Ty! Tan ña caha̱n yuhu tahan yu tsihin ndi intuhun nyɨvɨ. Tan ndi ña jacuvaa̱ yu tsi ñi tsitsi vehe ñuhu cahnu. Nduve maa náa javaha̱ yu tandɨhɨ ca vehe ñuhu, tan ndi inga ca ityi tsitsi ñuu. x Tatun cua nducu tuhun un, cua coto un tyin tsa iyó ñi utsi uvi quɨvɨ tsa tsaha̱n yu ñuu Jerusalén tsijacahnu̱ yu tsi Nyoo. w) Tacan tan ra Félix janaha̱ ndaha ra nu nyaá ra Pablo tyin nacahan ra. Tan ra Pablo quitsaha̱ caahán ra tan catyí ra: ―Sɨɨ xaan cuñí yu tyin nuu maa un cua cutuñi yu vityin tyin tsitó yu tyin tsa cuaha xaan cuiya ndacá ñaha un tsi nyɨvɨ iyó ñuu ihya. yvk Tacan tan ra Israel tsa yucú ican, catyí ra naha tyin tandɨhɨ maa tsa caahán ra Tértulo tan nditsa. bu=Tan catyí ra tyin tun cuñí ndi ndacan ndi cuatyi tsaha ra, cuñí tsi tsa cahan jihna ndi tsihin un. Yacan nye̱he maa un vityin. Ja̱nahma un tsi ra tan coto un tyin nditsa tsa caahán ndi ―catyí ra Tértulo. ntUMaa tyin ra Licias, ra cuví comandante ñihi xaan tyasɨ̱ ra tan quihi̱n nyaa ra tsi ra tsi ndi. ,sQTan cuñí ra javaha ra tsa ndavaha ñi tsitsi vehe ñuhu cahnu. Tan yacan cuenda tɨɨ̱n ndi tsi ra, tyin tatsi tuñi ndi tsi ra tumaa cuhva catyi ley maa ndi. NrTyin tsitó ndi tyin rayɨɨ ihya ñavin ra vaha cuví ra. Tandɨhɨ ñi ityi jacuvaá ra tsi nyɨvɨ Israel. Tan juvin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ tsa nyicún tsi ra Jesús ra ñuu Nazaret. "q=Tan ña cuñí yu jatyañu yu tsi un tsihin tsa cuaha tuhun cua cahan yu, yacan cuenda tsicán yu tumañi iñi tsi un na cuhva un ndatu cahan ndi luxu. Wp'Nacuhvá xaan ndi tyahvi nyoo tsi yooho tata Félix, tyin vaha xaan iñi un. &oETacan tan tava̱ tyiñu ra Félix na quitsi ndaca andaru tsi ra Pablo. Tacan tan quitsaha̱ tsicán ra Tértulo cuatyi tsaha ra. Tan catyí ra tsihin ra Félix: ―Tyahvi nyoo tsi un, tata. Tyin taxin ñi iyó ñuu ndi, tan vaha iyó ndi tyin yɨhɨ́ ndaha vaha un nyɨvɨ ñuu ndi. On Yaha̱ uhun quɨvɨ tan ra Ananías, ra jutu tsaahnu tsa yɨhɨ́ ndaha inga ca ra jutu, tsaa̱ ra ñuu Cesarea can tsihin taahan ra cuví mandoñi naha ra, tan tsihin iin ra tsa nañí Tértulo. Ra tsa caahán ndaahvi tsaha nyɨvɨ cuví ra. Tsaa̱ ra can naha ra nuu ra Félix tyin cua ndacan ra naha cuatyi tsaha ra Pablo. m #Tan catyí ra tsihin ra: ―Na quitsi jihna ra tsa xicó ñaha tsi un. Tacan tan cua jandaa yu cuatyi un ―catyí ra tsihin ra. Tacan tan tava̱ tyiñu ra na jaha cuenda andaru naha ra tsi ra nda vehe tyiñu tsa javaha̱ ra Herodes taha̱n tsanaha.!l;"Tsa yaha̱ tsa cahvi̱ ra Félix carta can, quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra Pablo nu maa cuví ñuu ra. Tan tsa tsito̱ ra tyin ra Cilicia cuví ra. dkA Tsa inga quɨvɨ, ra tsa cuahán tsihin tsaha, sava ityi ñi tsaha̱n ra naha, tan tsaa̱ nuhu ra nda vehe nu yucú ra naha. Tan ra tsa yosó cuayu can naha ra cuahán ra can naha ra tsihin ra Pablo nda ñuu Cesarea. Tan cuhva tsa tsaa̱ ra naha, nacuhva̱ ra naha carta can tsi ra Félix, tan tsaha̱ cuenda ndɨhɨ ra naha tsi ra Pablo tsi ra. /jWTacan tan quihi̱n ra naha tsi ra Pablo tumaa cuhva catyí ra Claudio tsihin ra naha, tan juvin ñi tsacuaa can tsindaca̱ ra naha tsi ra nda ñuu Antípatris. ?iwMaa tyin ñihi̱ tuhun yu tyin ra Israel nducú cahñi ra naha tsi ra, yacan cuenda jaquitsí yu tsi ra nuu yooho. Tan catyí tucu yu tsihin ra tsa xicó ñaha tsi ra, na quitsi ndɨhɨ ra naha nu nyaá un na cahan ra naha cuatyi ra nuu maa un”, catyí ra Claudio tsihin ra Félix nu carta tsa javaha̱ ra. sh_Tan nyehe̱ yu tyin xaan xaan cuñí nyɨvɨ Israel nyehé ñi tsi ra tyin ña tyaá yahvi ra ley tsa iyó ñi. Maa tyin tsa cuenda ley yoo, nduve cuatyi ra tan cahñi yo tsi ra. Tan ndi ña taahán tsi tsa tyihi yo tsi ra vehe caa. gTan cuñí yu coto yu náa cuatyi tyaá nyɨvɨ tsi ra, tsindaca̱ yu tsi ra nu iyó junta tandɨhɨ ra cuví mandoñi nyɨvɨ Israel. Zf-’Ra Pablo ihya, tɨɨ̱n ra Israel naha ra tsi ra. Tan cuñí ra naha cahñi ra naha tsi ra. Maa tyin cuhva tsa tsito̱ yu tyin ra ñuu Roma cuví ra, tsaha̱n yu tsihin andaru tan jacacu̱ yu tsi ra. e Tacan tan javaha̱ ra iin carta cundaha ra naha nacuhva ra naha tsi ra Félix. Tan tuhun tsa tyaa̱ ra nu carta, cuví tuhun ihya: “Yuhu ra Claudio Lisias jaquitsí yu carta ihya tsi un, tyin vaha xaan nyɨvɨ cuví un. Ihya vatsí nacumi tsi un. LdJa̱nduvaha ndo cuayu coso ra Pablo. Tan ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ra ityi cuhun ndo na tsaa vaha ra nu nyaá ra Félix, ra ndacá ñaha ―catyí ra comandante tsihin ra capitán can naha ra. ~}|{{6zyq=<_;H:9g8g7L65433j21v//.--,h*)-(A'&%m$Q##A""4! ]%*.1w X G  C Y Nz8E>RX~ +0janandoto̱ Nyoo tsi ra Cristo. Tan tyaa̱ ra tsi ra xiin cuaha ra nda gloria. h} K0Tan cahnu xaan cuví tunyee iñi tsa iyó tsi ra, tan ña cuví cutuñi iñi yo nácaa tsa cahnu cuví can. Tan yacan cuví tsa jahá tyiñu tsihin yoo tsa tsinú iñi tsi ra. Tan juvin ñi maa tsihin tunyee iñi cahnu can | 0Tan tsicán yu tsi ra, na cuhva ra tsa cutuñi vaha iñi ndo, tyin tacan tan coto ndo nacuenda cana̱ ra tsi ndo, tan náa cuví tsa cua cuhva ra tsi ndo ityi nuu ca tyin tsa cua cuhva ra tsi nyɨvɨ cuenda ra, sɨɨ xaan caá can tan cuca xaan can. P{ 0Tsicán yu tsi Nyoo Jutu ra Jesucristo, ra cuví Nyoo Jutu yo tsa cahnu ca cuví, tyin na cuhva ra tsa cutuñi iñi ndo tsa janahá ra tsi yo tsihin Tatyi Ii ra, tacan tan nacoto vaha ca ndo tsi ra. z 10Yacan cuenda, tsa ñihi̱ tuhun yu tyin tsinú vaha iñi ndo tsi Jutu Mañi yo ra Jesucristo, tandɨhɨ ñi tsaha tsa tsicán tahvi yu tsi ra tan tsahá yu tyahvi nyoo tsi ra tsa cuenda ndo tan tsa cuenda tyin cuñí tahan xaan ndo tsi ndo tsa yɨhɨ́ ndo tuhun Nyoo. >y w0Nyoo jihna ca Tatyi Ii ra tsaha̱ ra tsi yo tyin tacan tan cuita iñi yo tandɨhɨ ca tsa cua cuhva ra tsi yo quɨvɨ jandu iin ra tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua cacu. Tyin tacan tan jacahnu yo tsi ra, tyin cahnu xaan cuví ra. Nu tsicán ra Pablo tsi Nyoo na cuhva ra tsa tsiñi tuñi tsi nyɨvɨ tsa tsinú iñi Jx 0 Tan tacan tucu nyooho natsinu̱ iñi ndo tsi ra Cristo, tan ndu ii̱n ndo tsihin ra quɨvɨ tsa tsiñi̱ ndo tuhun Nyoo tsa cuví tsa nditsa, tan nácaa jacacú ra tsi yo. Tan tsaha̱ ra Tatyi Ii ra coo añima ndo, tumaa catyi̱ ra tyin cua javaha ra tan yacan cuñí tsi catyi tyin cuví ndo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. w 0 Javaha̱ ra tyehen tyin nyuhu tsa natsinu̱ jihna iñi tsi ra Cristo jacahnu ndi tsi Nyoo tsa cuenda tsa cahnu cuví ra. v  0 Tan tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo, ñihí ndɨhɨ yo tsa ñihí ra, tyin maa Nyoo cuñí tacan. Yacan cuenda nacatsi̱ ra tsi yo, tyin tacan tyihi̱ ra cuhva tyin javaha ra tyin maa ra javahá tandɨhɨ cuhva nyehé ra tyin vaha. fu G0 Maa tyin tsa cua tahan tsi quɨvɨ cundaa tuhun tsa tyihi̱ ra cuhva, cua jandu iin ra tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan andɨvɨ, tan cua nacuhva cuenda ra tandɨhɨ can tsi ra Cristo tyin quɨhɨ ndaha ra. Rt 0 Tan tsahá ra tsa nacotó yo tuhun tsa tyihi̱ ra cuhva taha̱n tsanaha tyin javaha ra tsihin ra Cristo. Tan tandɨhɨ tuhun can tsicumi̱ xeehe ra tan ña jacoto̱ ra can tsi nyɨvɨ taha̱n tsanaha. {s q0Tan tsa janahá ra tsi yo tyin cuñí xaan ra tsi yo, tsahá ra tsa nyityi ra tan tsa tsiñi tuñi ra coo tsi yo. ,r S0Nyoo cuñí xaan ra tsi yo. Tan yacan cuenda tyahvi̱ ra tsihin nɨñɨ Sehe ra tsa cuenda cuatyi yo. Tan jahá ra tucahnu iñi tsi yo. Tan tavá nuña ra tsi yo. )q M0Yacan cuenda taahán tsi jacahnu xaan yo tsi ra, tyin tsahá ra tsa vaha tsa iyó tsi ra tsi yo nu jandu ii̱n ra tsi yo tsihin Sehe ra, ra tsa cuñí xaan ra. -p U0Tsa cuenda tsa cuñí ra tsi yo, tyaa̱ ra cuhva taha̱n tsanaha tyin nanduvi yo sehe ra tsa cuenda ra Jesucristo. Tacan javaha̱ ra tyin tacan cacu̱ iñi maa ra. /o Y0Tsa ndi cumañi ca javaha ra ñuhu ñayɨvɨ tan nacatsi̱ ra tsi yo tyin ndu iin yo tsihin ra Cristo. Tyin tacan tan cuɨtɨ coo yo nuu ra tan ña coo ca cuatyi yo. Dn 0Na jacahnu yo tsi Nyoo, jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo. Tyin nasocó xaan ra tsi yo tsihin tandɨhɨ nuu tsa vaha tsa iyó gloria tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo. 7m i0Na̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima ndo. Tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo, Nyoo nasocó xaan ra tsi yo ]l 70Yuhu ra Pablo cuví yu iin ra tsicá tyiñu ra Jesucristo tyin tacan cuñí maa Nyoo. Nyooho nyɨvɨ ñuu Éfeso tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan tsinú iñi ndo tsi ra Cristo Jesús, jaquitsí yu carta ihya tsi ndo. 7kgDYuhu ra Pablo tyaá yu nacumi ihya tsi ndo. Na ña naa iñi ndo tyin nyií yu vehe caa tsa cuenda ra Cristo. Tan na nasoco Nyoo tsi ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.jDCa̱han ndo tsihin ra Arquipo tan ca̱tyi ndo: “Ja̱vaha vaha tyiñu tsa tsaha̱ Jutu Mañi yo tsi un tyin javaha un.” OiDTatun ndɨhɨ cahvi ndo carta ihya, tan ja̱cuhun ndo itsi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo nda ñuu Laodicea na cahvi ndɨhɨ ñi itsi. Tan na cuhva ñi carta tsa jacuhu̱n yu tsi ñi, cahvi ndo. ghGDCu̱hva ndo nacumi tsi ra yañi yo naha ra tan tsi ñi cuhva yo naha ñi tsa yucú ñuu Laodicea. Tan cu̱hva ndɨhɨ ndo nacumi tsi ña Ninfas tan tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa ndu iín yuvehe ña. pgYDVatsí tucu nacumi tsi ndo jahá ra Lucas, ra tsa cuví doctor tsa cuñí xaan yo, tan ra Demas tucu. f)D Yuhu cuví tsandaa tyin ra Epafras tsicán tahvi xaan ra tsa cuenda ndo, tan tsa cuenda nyɨvɨ tsa yucú ñuu Laodicea tan ñuu Hierápolis. e D Vatsí tucu nacumi tsi ndo jahá ra Epafras, ra ñuu ndo. Musu ra Cristo cuví ra. Ña jandɨhɨ́ ra tsa tsicán tahvi ra tsi Nyoo tsa cuenda ndo na caca vaha ndo tsihin Nyoo. Tan coto vaha ca ndo nácaa taahán tsi javaha ndo tandɨhɨ cuhva cuñí ra. vdeD Vatsí tucu nacumi tsi ndo jahá ra Jesús, ra tsa nañí tucu Justo. Tan tsitsi tsa tandɨhɨ ra Israel tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo, uñi taahan ñi ra ihya naha ra jahá tyiñu tyiñu Nyoo tsihin yu. Tan jandu iín xaan ra naha iñi yu. {coD Ra Aristarco, ra nyií tsihin yu vehe caa ihya, jaquitsí ra nacumi tsi ndo. Tan ra Marcos, tsatsin ra Bernabé, jaquitsí ra nacumi tsi ndo. Tan tsa jacoto̱ yu tsi ndo tyin tun tsaa ra Marcos nu yucú ndo, vaha ca̱han ndo tsihin ra. RbD Tan vatsí ndɨhɨ ra Onésimo, ra ñuu ndo, tsihin ra. Vaha xaan tsinú iñi ra tsi ra Cristo, tan cuñí xaan yo tsi ra. Cua catyi tuhun maa ra naha tsihin ndo tandɨhɨ tsa cuví nu nyií yu ihya. a{DYacan cuenda jaquitsí yu tsi ra nu yucú ndo na jandu iin ra iñi ndo tan catyi tuhun ra tsihin ndo nácaa yucú ndi. ` DRa Tíquico, ra yañi yo, ra jahá tyiñu tyiñu Jutu Mañi yo tsihin yu, cua nacatyi tuhun ra tsihin ndo nácaa iyó yu. e_CDTan maa ñi tuhun vaha ca̱han ndo tsihin ñi. Tan taahán tsi coto ndo nácaa cua nacahan ndo tatun nducu tuhun ñi náa nducu tuhun ñi tsi ndo. Nu tsahá ra Pablo nacumi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Colosas ^}DCuɨtɨ co̱o ndo tsihin nyɨvɨ tsa ña yɨhɨ́ tuhun Nyoo, tyin tacan tan cuvi cahan ndo tuhun Nyoo tsihin ñi. ]5DNda̱can tahvi ndo tsa cuenda yu na cuvi jacuaha yu tsi nyɨvɨ cuhva cuvi cutuñi vaha iñi ñi tuhun ra Cristo, tumaa taahán maa tsi javahá yu. C\DNda̱can tahvi ndo tsa cuenda ndi, tyin na nuña Jutu Mañi yo añima nyɨvɨ tan tyaa soho ñi tuhun xeehe ra Cristo tsa caahán ndi tsihin ñi. Tsacatyi tuhun ihya nyií yu vehe caa. [DNda̱can tahvi ndo tsihin tsa nɨɨ́ iñi ndo. Co̱o nyito ndo tan nacuhva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ maa. =Z uDNyooho tsa iyó musu, cuñí tsi cuví ndo nyɨvɨ vaha tsihin musu ndo. Ndu̱cuhun iñi ndo tyin iyó ra yɨhɨ́ ndaha tucu tsi maa ndo nda gloria. Tan maa ra nyehé ra tsi ndo. WY'DTan tatun javahá ndo tsa ña vaha, Nyoo cua tatsi tuñi ra tsi ndo tsa cuenda tsa ña vaha tsa javahá ndo, tyin ña sɨɨn caá iin yo tan inga yo nuu Nyoo, tyin tandɨhɨ yo tan inducu ñi caá yo.X)DTyin tsitó ndo tyin maa Jutu Mañi yo ra Cristo cua cuhva ra tsa taahán tsi tsi ndo tyin maa ra cuví ra yɨhɨ́ ndaha tsi ndo tsa nditsa. $WADTandɨhɨ ñi tyiñu javahá ndo, ja̱vaha ndo can tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo tumaa tsa jahá tyiñu ndo cuenda Jutu Mañi yo tan ñavin cuenda nyɨvɨ. +VODTan nyooho tsa cuví musu, tya̱a yahvi ndo tsi ra yɨhɨ́ ndaha tsi ndo. Ñavin tsa nyehé ñi ra tsi ndo tan tyaa yahvi ndo tsi ra naha, tan catyi ra naha tyin vaha xaan ndo. Tya̱a yahvi nyooho tsi ra naha tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo vasu ña nyehé ra naha, tyin Nyoo nyehé ra. }UsDNyooho tsa cuví ndo jutu tan sɨhɨ, ña yaha xaan jacuxaan ndo tsi sehe ndo, tyin coto nducuiihya xaan iñi tsi. T DNyooho tsa nyihi tya̱a yahvi ndo tsi jutu ndo tan tsi sɨhɨ ndo, tyin sɨɨ xaan cuñí Jutu Mañi yo tun javahá ndo tacan. pSYDTan nyooho rayɨɨ, cu̱ñi ndo tsi ñasɨɨhɨ ndo. Tan ña cu̱ndɨhɨ iñi ndo nyehé ndo tsi ñi. R+DNyooho tsa iyó yɨɨ cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha yɨɨ ndo tsi ndo. Tacan taahán tsi coo ndo, tyin yɨhɨ́ ndo cuenda Jutu Mañi yo. Q)DTatun náa tyiñu cua javaha ndo, o náa cua cahan ndo, ja̱vaha ndo can tsihin sɨvɨ Jutu Mañi yo Jesús. Tan juvin ñi cuhva can na̱cuhva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda maa ra Cristo. Nu tsahá cuenda ra Pablo nácaa nducú yo cuhva coo vaha yo tsihin nyɨvɨ iPKDTan na cutu añima ndo tsihin tuhun ra Cristo, tan ja̱cuaha tahan ndo tuhun ra tsi ndo. Tan ja̱ndu iin tahan ndo iñi ndo tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi ndo. Ca̱ta ndo yaa tan salmo. Tan ca̱ta ndo yaa tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. Tan tacan ñi na̱cuhva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo. gOGDTan cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha tsa taxin Nyoo añima ndo, tan na jaquihin ityi tsi tsi ndo. Tyin tsa cuenda yacan, cana̱ Nyoo tsi ndo tan jandu ii̱n ra tsi ndo tsihin ra Cristo. Tan cu̱hva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo. yNkDTyin tsa cuñí tahan yo tsi yo, yacan cuví tsa ñiñi ca cuñí tsi. Tyin yacan cuví tsa jandu iín tsi yo. hMID Ña cu̱ndɨhɨ iñi ndo tsihin nyɨvɨ tahan ndo. Ja̱ha ndo tucahnu iñi tsi ñi tatun náa javaha̱ ñi tsi ndo. Tumaa ra Cristo jaha̱ ra tucahnu iñi tsi maa ndo, tacan cuñí tsi javahá tucu maa ndo tsihin nyɨvɨ. L#D Nyoo cuñí ra tsi yo tan nacatsi̱ vaha ra tsi yo tyin cuví yo nyɨvɨ ra. Yacan cuenda co̱o ndo ñayɨvɨ nyito tumaa taahán tsi coo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra; cu̱ndaahvi iñi ndo nyehé ndo tsi nyɨvɨ tahan ndo; cu̱vi ndo nyɨvɨ vaha tan ndaahvi ja̱ha ndo tsi ndo nuu Nyoo; ndu̱masu ndo; cu̱nyee iñi ndo nyehe ndo tandɨhɨ tɨsɨhɨ tan tundoho tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo. K5D Ña ñiñi tsa cuví yo nyɨvɨ Israel, o nyɨvɨ Grecia, o nyɨvɨ inga ñuu. Tan ña ñiñi tatun tyaá ñi tuñi Nyoo tsi yo, o ña tyaá ñi; a cuví yo iin nyɨvɨ catsi iñi, o cuví yo iin ñi soho; a iyó tsitoho yo, o yoñi ndacá ñaha tsi yo, ña ñiñi xaan ca tuhun can. Ñiñi ca tsa iin ñi cuví tandɨhɨ yo tsihin ra Cristo, tyin maa ra cuví tandɨhɨ tan iyó ra tsihin tandɨhɨ yo. ,JQD Tyin vityin tsa nanduvi̱ yo nyɨvɨ tsaa tan iyó yo ñayɨvɨ nyito. Tan ndutsaá ca yo tumaa caá Nyoo, ra javaha̱ tsi yo, nda cuanda coto vaha ca yo tsi ra. I%D Ña ca̱han tahan ca ndo cuendu sɨquɨ iin ndo tan inga ndo. Tyin tsa nacoo̱ ndo tandɨhɨ tsa ña vaha tsa javaha̱ ndo taha̱n tsanaha. H DMaa tyin vityin ña ja̱vaha ca ndo tandɨhɨ tsa ña vaha can: ña cu̱xaan ca ndo. Ña xaan cu̱ñi ndo nyehe ndo tsi nyɨvɨ tahan ndo, tan ña ja̱cuñi nyaa ndo tsi ñi, tan ña ca̱han ndo cuendu sɨquɨ ñi. Tan ña ca̱han ca ndo tsa ndavaha ñi. XG)DTan juvin ñi tacan javaha̱ tucu maa yo quɨvɨ tsa ña nacotó yo tsi Nyoo. FDTsa cuenda tandɨhɨ tsa caquiñi ihya cuxaán xaan Nyoo tsi nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tsa caahán ra. Tan cua tatsi tuñi ra tsi ñi. AE{DYacan cuenda ja̱ndɨhɨ ndo tandɨhɨ tsa ña vaha tan tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu ndo. Tan ña cu̱su ndo tsihin iin ñaha tun ñaha ca tindaha ndo, tahan ñi rayɨɨ tan ñaha. Tan ña cu̱ñi ndo coo cuaha ndaha tyiñu ndo tyin tun tsicá iñi ndo yacan, tsitoho jacahnú ndo tan tyaá tsiyo ndo tsi Nyoo cuví can. Tyin tacan javahá nyɨvɨ tsa ña yɨhɨ́ tuhun Nyoo, maa tyin nyooho ña taahán tsi javaha ndo tacan. -DSDTan quɨvɨ cua quitsi nyico ra Cristo, ra tsa tsaha̱ ñayɨvɨ nyito tsa iyó yo, tacan tan cua nyehe nyɨvɨ tyin maa ra cahnu ca cuví ra. Tan cua nyehe tucu ñi tsi nyooho iin caa ñi tsihin ra. Nacaa tsicoo̱ yo nu quitsi tsi ityi tsata tan nácaa cuñí tsi coo yo tsihin Nyoo vityin ?CwDTyin vityin ña javahá ca ndo tsa javaha̱ ndo taha̱n tsanaha, tyin tsa tsihi̱ ndo iin caa ñi tsihin ra Cristo cuví can. Tan vityin iyó ndo iin caa ñi tsihin ra tsihin Nyoo. fBEDCa̱ca iñi ndo yacan, tan ña ca̱ca xaan iñi ndo tuhun tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. 1A ]DTsaha̱ Nyoo ñayɨvɨ nyito coo yo tyin nandoto̱ ra Cristo, tan vityin nyaá ra xiin cuaha Nyoo nda gloria. Yacan cuenda na̱nducu ndo tsa vaha tsa tsahá ra tsi yo. B@}DÑi tsa javahá tandɨhɨ can tsicá iñi ñi tyin tacan vaha jacahnú ñi tsi Nyoo. Tan nditsa tyin tumaa tsa vaha javahá ñi tyin jandundaahví ñi tsi ñi tan janyehé ñi tundoho cuñu ñuhu ñi. Maa tyin nduve náa catyí javahá ñi tacan, tyin ña cuví quinyaa can tsa caquiñi tsa tsicá iñi ñi.a?;DMaa tyin ña taahán tsi casɨ ñi nu javahá ndo yacan tyin tsa jacuahá ñi, maa ñi tsa tsicá iñi nyɨvɨ cuví can. Tyin tsa tsatsí yo tsa iin yaha ñi cuví can, tan ña cuví jatɨvɨ can tsi ndo nuu Nyoo. >#DTyin catyí ñi tsihin ndo tyehen: “Ña tɨɨn un tsehe tsihin ndaha un, ña catsi un tsehe, coto ña cacu un”, catyí ñi tsihin ndo. ='DTumaa tsa tsihi̱ cuñu ñuhu cuatyi ndo tsihin ra Cristo cuví can. Tan ña ndacá ñaha ca tuhun ñuhu ñayɨvɨ ihya tsi ndo. ¿Nacuenda tyin iyó ca ndo tumaa iyó nyɨvɨ tsa ña nacotó tsi Nyoo? Tan tyaá yahvi ndo tsa caahán ñi tsa javahá tuhun tsahnu. |<qDÑi ican ñavin ra Cristo nyicún ñi. Maa tyin yoo tsa nyicún tsi ra cuví yo cuñu ñuhu ra, tan maa ra cuví jiñi tsihin yo. Tan jandu ii̱n ra tsi tandɨhɨ yo. Tan jacuahnú ra tsi yo tsihin tunyee iñi ra tumaa cuhva cuñí maa Nyoo. 0;YDÑa cu̱hva ndo tsa casɨ nyɨvɨ nu naquihin ndo tsa tsahá Nyoo tsi ndo. Tyin ndaahvi jahá ñi tsi ñi nu Nyoo, maa tyin ña nditsa ñi. Jacahnú ñi tsi ángel, tan catyí ñi tyin cuaha tsa vaha janahá Nyoo tsi ñi tan ña nditsa, tyin tsa tsicá iñi ñi maa ñi nduyaá ñi tsihin can. ):KDTandɨhɨ tsehe ña jacacú can tsi yo tyin cuví can tumaa tixahñu tsa cua quitsi ra Cristo. Tan vityin tsa yaha̱ quitsi̱ ra, tan juvin ra jacacú tsi yo. 9DYacan cuenda ña taahán tsi tyaa nyɨvɨ cuatyi tsi ndo tsa cuenda tsa tsatsí ndo a tsa cuenda tsa tsihí ndo, o tsa cuenda tsa ña naquihín vaha ndo iin quɨvɨ vico tsa jacahnú nyɨvɨ Israel; cuví ñi quɨvɨ tsa nduyutyá yoo, o quɨvɨ quitatú ñi. /8WDTan tsa tsihi̱ ra nu cruu jaha̱ canaa ra tsi nu ña vaha tan tandɨhɨ ca tatyi ña vaha tsa ndacá ñaha. Tacan tan tsindaca̱ ra tsi nu nuu tandɨhɨ nyɨvɨ tan nuu ángel tyin na nyehe ñi tyin cahnu ca cuví maa ra, yacan cuenda jaha̱ canaa ra. Na nanducú yo tsa vaha tsa tsahá Nyoo [7/DTyin ley tsahnu jaquituvi̱ tsi cuatyi yo. Tan catyí tsi tyin taahán tsi cuhun yo anyaya tyin ña tyaá yahvi yo itsi. Maa tyin ra Cristo tsihi̱ ra nu cruu jaha̱ Nyoo tan tsindɨhɨ̱ tsa cuhun yo anyaya. 61D Taha̱n tsanaha cuvi̱ ndo tumaa nyɨvɨ tsihi̱ jaha̱ cuatyi ndo, tyin nduve Nyoo nyaá añima ndo tan ña tsinyaa̱ tuñi Nyoo cuñu ñuhu ndo. Maa tyin vityin Nyoo jaha̱ ra tucahnu iñi tandɨhɨ cuatyi ndo. Tan tsaha̱ ra tsa coo ndo ñayɨvɨ nyito tsihin ra Cristo. v5eD Quɨvɨ tsicoondutya̱ ndo tsitsi ndutya, tumaa tsa tsihi̱ ndo tsihin ra Cristo tan quɨhvɨ̱ ndo tsitsi ñuhu cuví can. Tacan tan nandoto̱ tucu ndo tsihin ra tyin tsinú iñi ndo tyin Nyoo janandoto̱ tsi ra tsihin tunyee iñi ra. W4'D Tan tsa iin ñi cuví ndo tsihin ra Cristo, nda quɨvɨ natsinu̱ iñi ndo tsi ra, tan nanduvi̱ ndo nyɨvɨ ra. Maa tyin ña nanduvi̱ ndo nyɨvɨ ra tsa cuenda tsa tsinyaa̱ tuñi ra cuñu ñuhu ndo, tyin jacacu̱ ra tsi ndo ndaha tsa caquiñi tsa javahá ndo jahá cuñu ñuhu ndo. Tsehe cuví tuñi tsa tyaa̱ ra Cristo tsi ndo: <3qD Tan tsitu̱ ndo tsihin Nyoo tyin iin ñi cuví ndo tsihin ra Cristo. Tan maa ra ndacá ñaha tandɨhɨ tsa ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ tan tandɨhɨ tatyi tsa ña nyehé yo. x2iD Yacan ña tsi̱nu iñi ndo tsa caahán ñi tyin ra Cristo juvin ra cuví Nyoo tan cuví tucu ra nyɨvɨ. o1WDJa̱ha ndo cuenda tsi ndo coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsa caahán tsa ña nditsa tsi ndo. Tyin ñi ican ña nacoto ñi tsi ra Cristo. Tyin maa ñi cuhva iyó nyɨvɨ tsitó ñi tan tsiñú iñi ñi cuhva tsicá iñi nyɨvɨ. 0yDTan cu̱nyaa naa vaha ndo tsi ra, na cuhva ra tunyee iñi ra tsi ndo. Tan ndu iin ca iñi ndo jahá tsa tsinú iñi ndo tsi ra, tumaa cutuhva̱ ndo. Tan iin nyita ñi nacuhvá ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo. Ñayɨvɨ nyito tsa tsahá ra Cristo tsi yo /DYacan cuenda tumaa natsinu̱ iñi ndo tsi ra Cristo quɨvɨ nañihi̱ ndo tsi ra, tacan cuñí tsi coo ndo tsihin ra. ].3DVasu nduve yu nyií tsihin ndo, maa tyin ñuhú xaan iñi yu tsi ndo. Tan sɨɨ xaan cuñí yu tsa nducuhún iñi yu cuhva iyó nu yucú ndo tyin vaha xaan icá ndo. Tan tsinú vaha xaan iñi ndo tsi ra Cristo. }-sDCaahán yu tyehen tsihin ndo tyin tacan tan ña jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo tsihin tuhun tsa sɨɨ natuhún ñi. z,mDTyin tsi intuhun ñi maa ra Cristo iyó tsa tsiñi tuñi tan tsahá ra itsi tsi yo na cutuñi iñi yo tsi Nyoo. g+GDTsicán yu tsi ra na jandu iin ra iñi añima ndo, tan jandu iin ra tsi ndo tsihin tsa cuñí tahan ndo tsi ndo. Tan na cuhva ra tsa cutuñi vaha iñi ndo nacuenda jaquitsi̱ ra tsi ra Cristo, tyin tacan tan cua nacoto vaha ca ndo tsi ra. Tyin juvin tuhun ra Cristo cuví tsa tsicumi̱ xeehe Nyoo taha̱n tsanaha, tan vityin jacotó ra itsi tsi yo. f* GDTan cuñí yu tsa coto ndo tyin tsicá iñi yu tsa cuenda ndo. Tan tsicán tahvi xaan yu tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ ndo tan tsa cuenda nyɨvɨ ñuu Laodicea, tan tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñaha ca nyehe tsi yu. ) DTan tsa cuenda tsa cuñí yu tsa cuahnu vaha ñi ñihi xaan jahá tyiñu yu tsihin tunyee iñi ra Cristo tsa tsahá ra tsi yu.[( 1DTuhun maa ra Cristo caahán ndi. Tan tsahá cuenda ndi tuhun ihya tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan jacuahá ndi tsi tandɨhɨ ñi na cutuñi iñi ñi, tan cutsa vaha ñi tyin iin ñi cuví ñi tsihin ra Cristo. '  DTan nyooho tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví cuñí ndɨhɨ ra jacoto ra tuhun xeehe can tsi ndo. Tan tuhun xeehe can cuví tsehe: ra Cristo iyó ra añima nyooho ñi yɨhɨ́ cuenda ra. Tan tsa cuenda maa ra cua ñihi ndo gloria nu cua coo ndo tsihin Nyoo. 6& gDJacuahá yu tuhun tsa tsicumi̱ xeehe Nyoo taha̱n tsanaha, tsa ndi cumañi ca javaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ. Tan vityin tsahá ra tsa nacoto nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra itsi. K% DYuhu cuví iin ra caahán tuhun ra Cristo tyin tacan jatyinyeé yu tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. Tyin maa ra Nyoo catyí tsa cahan yu tandɨhɨ tuhun ra tsa cuenda tsa vaha tsi ndo. N$ DVityin sɨɨ cuñí yu tsa cuenda tsa nyehé yu tundoho tsihin cuñu ñuhu yu tsa cuenda ndo. Tyin taahán tsi tsa nyehé yu tundoho tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tyin maa ra cuaha xaan tundoho nyehe̱ ra tsa cuenda yo tsa cuví yo cuñu ñuhu ra. Tacan tan cua jaquita ndɨhɨ yu tundoho tsa nyehe̱ ra. N# DYacan cuenda ja̱ñihi ca ndo tsinú iñi ndo. Tan cu̱ita iñi ndo tyin cua tsaa ndo nu nyaá Nyoo tun ña jandɨhɨ ndo tsa tsinú iñi ndo tuhun ra Cristo tsa tsiñi̱ ndo tyin cua jacacu ra tsi ndo. Tuhun ihya cuví tsa caahán ra naha tanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ. Tan yuhu ra Pablo jatyinyeé yu caahán yu tuhun ihya tsihin nyɨvɨ. Nu catyí ra Pablo tyin nyaá sɨquɨ ra tsa janahá ra tuhun ra Cristo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu k" QDTaha̱n tsanaha javaha̱ ndo tsa ña vaha tan xaan cuñi̱ ndo nyehe̱ ndo tsi Nyoo. Maa tyin Nyoo jaquitsi̱ ra tsi ra Cristo, Sehe ra tan tsaha̱ cuenda ra cuñu ñuhu ra tan tsihi̱ ra nu cruu. Tan janacoo̱ vaha ra tsi ndo tsihin Nyoo, tan cua nacuhva cuenda ra tsi ndo tsi ra tsihin tsa nduve ca cuatyi ndo tan cuɨtɨ vaha cua coo ndo nuu ra. )! MDTan tsaha̱ ra tsi ra Cristo tsa cúu ra nu cruu tyin tacan tan cuvi coo vaha tandɨhɨ tsa iyó tsihin ra, tahan ñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ. E  DTyin Nyoo cuñi̱ ra tsa cuvi ra Cristo tumaa cuví maa ra. m UDTan yoo tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo cuví yo cuñu ñuhu ra, tan maa ra cuví jiñi tsihin yo, tan tsahá ra tsa coo nyito yo. Tan juvin ra cuví tsa nandoto̱ tsa jihna ca, tyin tacan tan quɨhɨ ndaha ra tandɨhɨ tsa iyó. ~ wDTan tsa iyó maa ra tsa ndi cumañi ca coo tandɨhɨ maa tsa iyó. Tan tandɨhɨ tsi jahá tyiñu vaha tsi jahá ra. F DTan maa ra javaha̱ tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ tan nu ñuhu ñayɨvɨ jaha̱ Nyoo. Javaha̱ ra tsa cuví nyehe yo tan tsa ña cuví nyehe yo. Javaha̱ ra tandɨhɨ tatyi vaha tan tatyi ña vaha tsa ndacá ñaha andɨvɨ tan nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan tandɨhɨ yacan javaha̱ ra tyin cuatyiñu ra cuhva cuñí ra. R DNyoo ña nyehé yo tsi ra. Maa tyin nanduvi̱ ra nyɨvɨ tan cuví nacoto yo tsi ra. Tan juvin ra cuví ra Cristo Sehe Nyoo. Nda ndi cumañi ca tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ tan tsa iyó maa ra Cristo. 6 gDTan jata̱ ra tsi yo tsihin nɨñɨ Sehe ra tan jaha̱ ra tucahnu iñi tsi yo. Tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo nu cruu tsacatyi cuatyi yo tan nduvaha̱ iyó yo tsihin Nyoo   D Tyin Nyoo tava̱ ra tsi yo nu naa tan nacuhva̱ cuenda ra tsi yo tsi Sehe ra tsa cuñí xaan ra tyin cundaca ñaha ra tsi yo. Z /D Tan na cuhva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo Jutu yo, tyin maa ra tsa janduvaha̱ ra tsi yo tyin tacan tan cuvi ñihi yo tsa cua ñihi nyɨvɨ tsicá nu nditsin, tan cuñí tsi catyi nyɨvɨ tsa cuɨtɨ iyó nuu ra. = uD Tan tsicán tucu ndi tsi ra na jatyinyee ca ra tsi ndo tsihin tunyee iñi cahnu tsa iyó tsi ra tan ña cundɨhɨ iñi ndo tsa yaha ndo tandɨhɨ tundoho, tan na cusɨɨ iñi ndo. K D Tacan tan cuví coo ndo tumaa taahán maa tsi coo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Jutu Mañi yo. Tan javaha ndo tumaa cuñí maa ra, tan javaha ndo tandɨhɨ nuu tsa vaha tan nacoto vaha ca ndo tsi ra. P D Yacan cuenda nda quɨvɨ tsa ñihi̱ tuhun ndi tyin tacan javahá ndo, ña jandɨhɨ́ ndi tsa tsicán tahvi ndi tsi Nyoo tsa cuenda ndo. Tan tsicán ndi tsi Nyoo na cuhva ra tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi ra tsi ndo, tan na cutuñi iñi ndo jahá Tatyi Ii ra tan coto vaha ndo náa ndɨhɨ tsa cuñí ra tyin javahá ndo.  %DTan juvin ra catyí tuhun tsihin ndi tyin cuñí xaan ndo tsi nyɨvɨ tahan ndo, tyin maa Tatyi Ii Nyoo tsahá tsa vaha can coo añima ndo.  +DYacan janaha̱ ra Epafras tsi ndo, tyin iin ñi tyiñu Nyoo jahá tyiñu ndi tsihin ra. Tan juvin ra cuví musu vaha ra Cristo tsa cuenda ndo. ] 5DTan juvin ñi maa tuhun ra Cristo tsa caha̱n ra Epafras tsihin ndo, yacan nacutyá tandɨhɨ ñi ityi, tumaa tsa tsityá tucu tsi nu iyó ndo ihya. Tan cuaha nyɨvɨ nacuhvá cuenda ñi tsi ñi tsi Nyoo, tumaa nacuhva̱ cuenda maa ndo tsi ndo. Tyin quɨvɨ tsa tsiñi̱ ndo tuhun ra Cristo tsito̱ ndo tyin nditsa tsa cuñí Nyoo tsi ndo. P DTacan javahá ndo tyin tsitó vaha ndo tyin cua coo ndo tsihin Nyoo nda gloria. Nda quɨvɨ tsiñi̱ ndo tuhun Nyoo tsa nditsa tyin jacacú ra Cristo tsi ndo tan quitsaha̱ nyitá iñi ndo tsi Nyoo.  !DTyin ñihí tuhun ndi tyin tsinú xaan iñi ndo tsi ra Cristo Jesús, tan cuñí xaan ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo.  9DTandɨhɨ ñi tsaha tsa tsicán tahvi ndi tsa cuenda ndo, tan nacuhvá ndi tyahvi nyoo tsi Nyoo Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo tsa cuenda ndo. 8 mDYuhu ra Pablo cuví yu iin ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo, tyin tacan cuñí maa Nyoo tyin caca yu tyiñu ra. Yuhu tan ra Timoteo, yañi yo, jaquitsí ndi carta ihya tsi nyooho nyɨvɨ ñuu Colosas tsa iin iñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan cuenda ra Cristo. Na̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima ndo. Nu tsicán tahvi ra Pablo tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo 6eTan tsihin tsa nɨɨ iñi ra tan caahán ra tuhun nácaa ndacá ñaha Nyoo tsi yo. Tan jacuahá ra tuhun Jutu Mañi yo ra Jesucristo. Tan yoñi tyasɨ́ nu caahán ra. Uvi cuiya ndoo̱ ra Pablo vehe nu nyií ra cuenda yoo ñuu Roma can. Tan vaha caahán ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ cuahán vehe ra. ' GCuhva tsa catyi̱ ra Pablo tyehen, ra Israel cuahán ra naha juvin ñi caahán yuhu tahan ra naha tsa cuenda tuhun tsa caha̱n ra Pablo tsihin ra naha. \ 1’Co̱to vaha nyooho tyin vityin tan ityi nuu ca cuhun yu cua jacoto yu tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tyin jacacú Nyoo tsi ñi. Tan maa ñi cua tyaa soho ñi ―catyí ra Pablo tsihin ñi.  3Tyin añima ñi tsa ndundava̱ xaan tsi.Tsiñí ñi, maa tyin ña tyaá yahvi ñi.Tan ndasɨ́ tinuu ñi, tyin tacan tan ña cua cuvi nyehe ñi.Tan ña cua cuñi ñi tsihin soho ñi.Tan ña cua cutuñi iñi ñi tsihin añima ñi.Yacan cuenda ña cuñí ñi quɨhvɨ ñi tsitsi ndaha yu na janduvaha yu tsi ñi.Tacan catyi̱ ra Isaías jaha̱ Tatyi Ii Nyoo taha̱n tsanaha. t aCu̱aahan tan ca̱han un tyehen tsihin nyɨvɨ ihya:Nyooho cua cuñi ndo tuhun Nyoo, maa tyin ña cua cutuñi iñi ndo.Cua nyehe ndo tsihin tinuu ndo tsa cua javaha Nyoo, maa tyin ña cua nacoto ndo tsa nyehe ndo. 7Tan ña iin tsicá iñi ñi, sɨɨn sɨɨn tuhun caahán ñi. Tan quitsaha̱ tsinuhú ñi. Tan ra Pablo catyí ra tsihin ñi: ―Nditsa tsa caha̱n Tatyi Ii Nyoo tsihin ra Isaías ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha, tyin na cahan ra tsihin tsii tsaahnu yo. Tan catyí ra: Y+Yɨhɨ́ ñi tsinú iñi ñi tsa caahán ra. Tan inga ñi ña tsinú iñi ñi. iKTacan tan natuhu̱n tahan ra naha ndaa quɨvɨ cua cuhun ra naha inga tsaha. Tsa tsaa̱ quɨvɨ can, tsaa̱ cuaha nyɨvɨ nu iyó ra Pablo. Tan quitsaha̱ caahán ra nda tsa tuvi tan nda cuanda tsacuaa nácaa ndacá ñaha Nyoo. Tan tsihin ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés tan tuhun tsa tyaa̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, jacuahá ra tsi ñi tyin ra Jesús cuví ra tsa jacacú tsi yo. Tan tacan javaha̱ ra Pablo tyin cuñí ra tsa tsinu iñi ñi tsi ra Jesús. CMaa tyin cuñí ndi tyaa soho ndi tuhun tsicá iñi un. Tyin tsitó ndi tyin tandɨhɨ ñi ityi tan caahán nyɨvɨ sɨquɨ tuhun tsaa ihya ―catyí ra Israel naha ra tsihin ra Pablo. Tacan tan catyí ra Israel naha ra tsihin ra Pablo: ―Ña tsitó ndi tuhun yooho. Tan yoñi jacoto̱ tsi ndi, ndi tsihin carta, tan ndi ra ñuu yo tsa quee̱ nda Judea ña caha̱n ra naha tuhun yooho, tan nduve náa caha̱n ra naha sɨquɨ un. oWYacan cuenda caná yu tsi nyooho tyin nacoto yu tsi ndo, tan catyi tuhun yu tsihin ndo tyin nuuhñí yu tsihin cadena vityin tsa cuenda tsa tsinú iñi yu tsi ra tsa ndatú xaan yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel ―catyí ra Pablo. PMaa tyin ra Israel tsa iyó nda ñuu Jerusalén naha ra nduxaa̱n xaan ra naha tan yacan cuenda tsica̱n yu tsa cutuñi yu nuu ra cuví rey cahnu. Vasu nduve cuatyi cua tyaa maa yu sɨquɨ ra naha. Tan tsa jaquee̱ yuhu ra naha tsi yu, cuñi̱ ra naha jaña ra naha tsi yu. Tyin ña taahán tsi cúu yu tyin nduve cuatyi javaha̱ yu. Tsa yaha̱ uñi quɨvɨ tsa tsaa̱ ndi ican, tacan tan tava̱ ra Pablo tyiñu na quitsi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel tsa iyó ñuu Roma can naha ra. Tan cuhva tsa ndu ii̱n ra naha, quitsaha̱ catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho yañi, vasu nduve náa javaha̱ yu tsi nyɨvɨ Israel tahan yo, tan ndi nduve náa javaha̱ yu sɨquɨ tuhun tsahnu cuhva iyó yo, maa tyin tsaha̱ cuenda ra Israel naha ra tsi yu tsi ra ñuu Roma naha ra. Tan tsinyii̱ yu vehe caa ñuu Jerusalén ndaha ra ñuu Roma naha ra. Cuhva tsa tsaa̱ ndi ñuu Roma can, ra capitán can nacuhva̱ cuenda ra tsi ra iyó cuatyi can naha ra tsi ra yɨhɨ́ ndaha vehe caa. Tan tsaha̱ ra can tsa coo sɨɨn ra Pablo. Tan jahá cuenda intuhun ñi andaru tsi ra. Nu caahán ra Pablo tuhun Nyoo ñuu Roma b~=Tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Roma can ñihi̱ tuhun ñi tyin cua tsaa ndi. Tan tsaha̱n ñi tsijataha̱n ñi tsi ndi ityi. Juhva ñi ndatu̱ tsi ndi Nuyahví Apio. Tan inga ñi ñihi̱ tahan ñi tsihin ndi nda nu nañí Tres Tabernas. Tan tsa nyehe̱ ra Pablo tsi ñi, nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo. Tan ndu ii̱n ca iñi ra. 2}]Ican ñihi̱ tahan ndi tsihin juhva ra hermano naha ra. Tan catyí ra naha tsihin ndi tyin ndoo ndi iin vitya tsihin ra naha. Yaha̱ can tan cuahán ndi nda ñuu Roma. k|O Tacan tan quita̱ ndi tan cuahán ndi ityi yuhu ndutya ñuhu nda cuanda tsaa̱ ndi ñuu Regio. Tan tsa inga quɨvɨ can ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi tsa quitsi̱ ityi sur tan tsica̱ ndi uvi quɨvɨ tan tsaa̱ ndi ñuu Puteoli. J{  Tan tsaa̱ ndi ñuu Siracusa. Tan ican ndoo̱ ndi uñi quɨvɨ. z9 Uñi yoo tsiyucú ndi ñuhu Malta can. Tacan tan quɨhvɨ̱ ndi tsitsi iin yutun ndoo tsa quee̱ nda ñuu Alejandría tsa canyií nu cuví Egipto. Tan ndoo̱ tsi Malta nda yaha̱ yoo vitsin. Tan jiñi yutun ndoo can nyecú tsa caá tumaa caá nyoo Cástor tan nyoo Pólux. Xy) Tan tandɨhɨ ñi vaha xaan tyanuu̱ ñi tsi ndi. Tan quɨvɨ quɨhvɨ̱ ndi tsitsi iin yutun ndoo tsa cua cuhun ndi, tsaha̱ ñi tandɨhɨ tsa cua cutyiñu ndi ityi cuhun ndi. Nu tsaa̱ ra Pablo ñuu Roma nxU Yaha̱ can tan quitsaha̱ tsaá cuaha nyɨvɨ cuuhví tsa iyó ñuu can. Tan nduvaha̱ ndɨhɨ ñi. \w1Tan jutu ra ñihi xaan cuuhví ra tsihin cahñi tan tsa tsiyó ra. Tan tsaha̱n ra Pablo tsinyehe̱ ra nu canyií ra. Tan tsica̱n tahvi ra tsa cuenda ra, tan tyiso̱ ndaha ra jiñi ra. Tacan tan nduvaha̱ ra. NvYatyin ñi can canyií ñuhu ra yɨhɨ́ ndaha ñuhu can. Tan nañí ra Publio. Tan vaha xaan caahán ra tsihin ndi. Tan vaha xaan tyanuú ra tsi ndi, tsa uñi quɨvɨ tsa yucú ndi vehe ra. $uATandɨhɨ ñi ndatú ñi náa cuhva ndaa nu tyaa̱ tɨ, a náa cuhva cua cúu ra. Maa tyin tsa yaha̱ ndatu̱ xaan ñi, tan nyehe̱ ñi tyin nduve maa náa taha̱n ra. Tacan tan nasama̱ ñi cuhva tsicá iñi ñi, tan quitsaha̱ catyí ñi: ―Ra ihya cuví iin nyoo ―catyí ñi. wtgMaa tyin ra Pablo naquɨsɨ̱ ra tsi coo can, tan canacava̱ tɨ nu ñuhu̱, tan nduve náa taha̱n ra. s)Cuhva tsa nyehe̱ nyɨvɨ ñuhu can tyin ticaá coo can ndaha ra, quitsaha̱ natuhún tahan ñi tan catyí ñi: ―Ra ihya nyɨvɨ tsahñi̱ ra, tun cuvi, tyin vasu cacu̱ ra nu ndutya ñuhu, maa tyin Nyoo ña tsahá ca ra tsa coo ra tsa cuenda cuatyi ra ―catyí ñi. _r7Tacan tan ra Pablo naquihi̱n ra juhva nducu ityi. Tan tsitsi tsa tyihí ra can nu ñuhu̱, quita̱ iin coo tsitsi nducu can, tsa cuenda tsa ihñi. Tan tsatsi̱ yɨhɨ tɨ ndaha ra, tan ticaá tsico tɨ ndaha ra. PqTan vaha xaan natuhún ñi tsihin ndi. Tan jataha̱n ñi ñuhu̱ tyin cuún savi tan vitsin xaan. Tan catyí ñi tsihin tandɨhɨ ndi, na natuhva ndi yuhu ñuhu̱ can tyin quita tsa vitsin tsi ndi. }p uCuhva tsa tsa yaha̱ cacu̱ ndi tan catyí nyɨvɨ iyó ñuhu can tyin nu yucú ndi can nañí tsi Malta, o Melita. yok,Tan tandɨhɨ ca ra tsa ña cuví sutya, na cuhun ra naha nu vitu tsa nyisó yutun ndoo, tan juhva ra naha na cuhun ra naha tsihin vitu tsa tahvi̱ cuatyi jaha̱ ndutya ñuhu. Tan tacan cacu̱ tandɨhɨ ndi tan quita̱ ndi ñuhu ityi. ~~7}{|{zzMymxxw+vuu3tIrr"q!p$ozntmll.=S=+ Q&Maa tyin ñihí tuhun ra naha tsa caahán nyɨvɨ tuhun yu, tyin catyí ñi: “Ra tsa tsinyaa̱ ndaha tsi yo quɨvɨ can, vityin caahán ndɨhɨ ra tsihin nyɨvɨ na tsinu iñi ñi tsi ra Cristo. Tan quɨvɨ can cuñi̱ ra jatɨvɨ ra tuhun ra Cristo”, catyí ñi, ñihí tuhun ra naha. u e&Tan ra yañi yo tsa yucú vehe ñuhu ra Cristo tsa iyó ñuu tsa cayucú Judea, ña nacotó ra naha tsi yu. d C&Tsa yaha̱ tsa tsaha̱n yu ñuu Jerusalén tan tsaha̱n yu nda Siria tan nda Cilicia. p [&Tan nda nuu Nyoo tan caahán yu tsihin ndo tyin tuhun tsa tyaá yu nu tutu ihya, tsa nditsa cuví tsi.  }&Maa tyin ña nyehe̱ yu tsi inga ra tsa tava̱ tyiñu ra Cristo. Intuhun ñi ra Jacobo yañi Jutu Mañi yo, nyehe̱ yu.  &Tsa yaha̱ uñi cuiya tan tsaha̱n yu nda Jerusalén, tan nacoto̱ yu tsi ra Pedro. Tan ndoo̱ yu tsihin ra tsahun quɨvɨ. g I&Tan ndi ña tsaha̱n yu ñuu Jerusalén nu yucú ra tsa tava̱ tyiñu jihna ra Cristo tsa ñaha ca tava tyiñu ra tsi yu. Maa tyin numi ñi tsaha̱n yu nda Arabia. Tacan tan cuanuhu̱ nyico yu inga tsaha nda ñuu Damasco.  &Tacan tan janaha̱ ra tsi Sehe ra tsi yu tan nacoto̱ yu tsi ra, tyin tacan tan cuvi cahan yu tuhun ra nácaa jacacú ra tsi yo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tan quɨvɨ can ña nducu̱ yu nyɨvɨ jacuaha tsi yu nácaa taahán tsi javaha yu. : o&Maa tyin tsa ndi cumañi ca cacu yu tan Nyoo tsa nacatsi̱ maa ra tsi yu tyin cuñí xaan ra tsi yu. Tan nda tsa tsaa̱ maa quɨvɨ tsa tyaa̱ ra cuhva, tan nacana̱ ra tsi yu. f G&Tan tsicoo̱ yu cuhva iyó ñi Israel, tan yuhu cuvi̱ ra cuahán ityi nuu ca tan ñavin ca juhva ra yɨhɨ́ tahan tsihin yu tsa iin ñi cuiya ndi. Tyin yuhu cuñi̱ xaan ca yu javaha yu cuhva javaha̱ tsii tsaahnu ndi.   & Nyooho tsiñi̱ ndo nácaa javaha̱ yu quɨvɨ can. Tan tsitó ndo tyin tsinyaa̱ ndaha xaan yu tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo quɨvɨ tsa tsinyii̱ yu cuenda ñi Israel ñuu yu. Tan nducu̱ yu cuhva jandu uvi yu iñi ñi tsinú iñi tsi ra Cristo. e E& Ñavin nyɨvɨ tsaha̱ tuhun ihya tsi yu. Tyin juvin ñi maa ra Cristo jacotó itsi tsi yu. | s& Cuñí yu tsa coto ndo yañi, tyin tuhun ra Cristo tsa caahán yu tsihin ndo, ñavin tuhun nyɨvɨ cuví tsi. +  Q& Ña caahán yu tacan tsihin ndo tsa cuenda tsa cuñí yu tsa vaha cahan nyɨvɨ tuhun yu. Tyin yuhu nducú yu tsa coo vaha yu nuu Nyoo. Tyin tun cuñí yu cuví yu nyɨvɨ vaha nuu nyɨvɨ, ñavin ra jahá tyiñu tyiñu ra Cristo cuví yu. Nacaa quitsaha̱ tsicá ra Pablo tyiñu Nyoo c  A& Tsa yaha̱ caha̱n yu tuhun ihya tsihin ndo, maa tyin cuñí yu cahan nyico yu itsi tsihin ndo inga tsaha. Tatun yóo nyɨvɨ caahán tuhun Nyoo tsihin ndo tan sɨɨn cuhva caahán ñi, na jacuhun Nyoo tsi ñi anyaya. W  )&Tun iyó yóo caahán tuhun ra Cristo tsihin ndo tan ña nacatsí tahan can tsihin tuhun tsa caha̱n ndi tsihin ndo, na cuhun ñi anyaya. Yoñi jaha, vasu maa ndi cuví, o iin ángel quee̱ andɨvɨ cuví. :  o&Maa tyin nduve ca inga cuhva cuví cacu yo. Vasu ndi maa yɨhɨ́ ra naha jatyañu ra naha tsi ndo. Tan cuñí ra naha jatɨvɨ ra naha tuhun Nyoo tsa jacacú ra Cristo tsi yo.  &Iyo xaan cuñí yu tyin nyooho numi xaan nacoo̱ ndo tsi Nyoo. Juvin ra nacana̱ tsi ndo tyin coo vaha ndo tsihin ra tsa cuenda tsa javaha̱ ra Cristo tsa cuenda yo. Tan vityin sɨɨn tuhun tsinú iñi ndo. Cuñí maa ndo tyin cua jacacu yacan tsi ndo. y m&Yacan cuenda na jacahnu yo tsi maa Nyoo tacan ñi maa. Tan na cuvi tsi tacan. Nduve ca inga cuhva cuví cacu yo w i&Maa ra Jesucristo nacuhva̱ cuenda ra tsi ra nu cruu tsacatyi cuatyi yo Tan javaha̱ ra tacan tyin maa Nyoo Jutu yo tsa caha̱n tsihin ra. Tyin tacan tan jacacú ra tsi yo nu yucú yo tsihin nyɨvɨ caquiñi iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. { q&Na̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo tsi yo coo añima ndo. 8 k&Yuhu tan tsihin tandɨhɨ ra yañi yo tsa yucú tsihin yu, tyaá ndi carta ihya tsa cuenda nyooho nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tandɨhɨ vehe ñuhu iyó ñuu cayucú Galacia.  %&Yuhu ra Pablo cuví yu iin ra tsa tava̱ tyiñu ra Jesucristo. Ñavin nyɨvɨ jaquitsi̱ tsi yu tyin maa ra Jesucristo tan maa Nyoo Jutu yo jaquitsi̱ tsi yu tan tsaha̱ ra tyiñu ihya tsi yu. Tan juvin ra cuví ra tsa janandoto̱ tsi ra Cristo tsa yaha̱ tsihi̱ ra. *M0Tan na nasoco xaan Nyoo tsi tandɨhɨ nyooho tsa cuñí tsi Jutu Mañi yo Jesucristo. Ña ja̱ndɨhɨ ndo tsa cuñí ndo tsi ra. Tan na cuvi tsi tacan ñi.;o0Na cuhva Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo tsa taxin coo añima tandɨhɨ ra yañi yo naha ra tan na tsinu ca iñi ra naha tsi ra tan na cuñi ra naha tsi nyɨvɨ. yk0Jaquitsí yu tsi ra nu yucú ndo tyin jacoto ra tsi ndo nácaa iyó ndi ihya, tyin tacan tan ndu iin iñi ndo. 5c0Tan ra Tíquico, ra yañi yo, cua nacatyi tuhun ra tandɨhɨ tuhun yu tsihin ndo. Nɨɨ xaan iñi ra jahá tyiñu ra cuenda Jutu Mañi yo, tan cuñí xaan yo tsi ra. 0Tan tsa cuenda tsa jacotó yu tuhun ra Cristo, nyií yu vehe caa ihya vityin. Nda̱can tahvi ndo tsa cuenda yu, na ña nayuhví yu, tan cahan yu cuhva taahán maa tsi cahan yu. Nu jacuhún ra Pablo tsi ra Tíquico nu yucú nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo Z~-0Tan nda̱can tahvi ndo tsi ra tsa cuenda yu, na ñihi ca yu tuhun cahan yu, tan na ña nayuhvi yu jacoto yu tuhun ra Cristo tsi nyɨvɨ. Tyin tsanaha yɨhɨ̱ xeehe tuhun ihya tan vityin cua nacoto ñi itsi. (}I0Tan ña ja̱ndɨhɨ ndo tsa tsicán tahvi ndo tsi Nyoo tan tsa caahán ndaahvi ndo tsihin ra tumaa jaquihín ityi maa Tatyi Ii ra tsi ndo. Yacan cuenda ña ndu̱ uvi iñi ndo tan co̱o nyito vaha ndo, nda̱can tahvi ndɨhɨ ndo tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. L|0Ra andaru iyó iin caa ndasɨ́ jiñi ra tan jacacú can tsi ra, tacan cuví tsa jacacu̱ Nyoo tsi yo. Cu̱atyiñu vaha ndo tuhun Nyoo tyin yacan cuví tumaa mityi tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi ndo. z{m0Tan ca̱sɨ vaha ndo tsi ndo tumaa tyasɨ́ ra andaru tsi ra tsihin iin caa tan ña nañi ndaha nduva tsa cayú tsi ra. Tacan taahán tsi cunyecu ñihi ndo tsihin tsa tsinú iñi ndo, tan ña cu̱hva ndo tsa jaha canaa nu ña vaha tsi ndo. jzM0Tacan tucu nyooho ja̱nduvaha ndo tsi ndo tumaa tsa janduvahá ra andaru tsi ra tan tyihí ra zapatu tsaha ra tun tsa cua cuhun ra cuatyi. Tacan taahán tsi janduvaha ndo tsi ndo tsa cua cahan ndo tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. *yM0Ñihi cu̱nyaa ndo tsihin tuhun Nyoo tumaa nyaá listu vaha iin andaru tun tsa yɨhɨ́ cinturón tsitsi ra. Tan ca̱ca vaha ndo ityi tsa nditsa cuví ityi Nyoo tyin yacan cuví tsa tyasɨ́ yɨquɨ nyica ndo tumaa iin andaru iyó tsa tyasɨ́ yɨquɨ nyica ra tan nduve náa taahán ra. Ix 0 Yacan cuenda ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ndo tsihin tandɨhɨ tsa jatyinyee Nyoo tsi yo. Tyin tacan tan cunyee iñi ndo quɨvɨ nducu cuhva nu ña vaha tsi ndo. Tan ña cua nduva ndo jaha nu. xwi0 Yacan ja̱ha vaha ndo cuenda tsi ndo tsihin tunyee iñi Nyoo tyin cañí tahan yo, maa tyin ñavin tsihin ra ñuu ñayɨvɨ, tyin cañí tahan yo tsihin nu ña vaha tsa ña cuví nyehe yo. Tan nu ican yɨhɨ́ ndaha tsi nyɨvɨ caquiñi. vve0 Ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ndo tsihin tunyee iñi tsa tsahá Nyoo tsi ndo tumaa jahá cuenda iin andaru tsi ra. Tacan taahán tsi jaha cuenda ndo tsi ndo tyin tacan tan ña jandavi ñaha nu ña vaha tsi ndo tyin nu ican nyityi xaan nu. #u?0 Tan vityin co̱o ndo tsihin tunyee iñi tsa tsahá Jutu Mañi yo tsi ndo tyin iin ñi cuví ndo tsihin ra. Tyin cahnu xaan tunyee iñi iyó tsi ra. ,tQ0 Tan nyooho tsa iyó musu, ja̱vaha ndo tsa vaha tsihin musu ndo. Tan ña ja̱yuhvi ndo tsi ñi. Tyin tsitó ndo tyin nuu Jutu Mañi yo iin ñi cuví ndo tsihin musu ndo, tyin ña sɨɨn caá iin nyɨvɨ tan inga ñi nuu ra. Tunyee iñi tsa tsahá Nyoo tsi yo tsa yɨhɨ́ yo cuenda ra "s=0Tyin tsitó ndo tyin Jutu Mañi yo cua tyahvi ra tsi intuhun intuhun ndo tun javahá ndo tsa vaha, vasu ndi maa musu cuví ndo o ñavin musu cuví ndo. r0Ja̱ha tyiñu ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo tumaa tun jahá tyiñu ndo cuenda Jutu Mañi yo tan ñavin tsa cuenda nyɨvɨ. q70Ja̱ha tyiñu vaha ndo. Ñavin tsa nyehé ñi tsitoho ndo tan vaha jaha tyiñu ndo tan catyi tsitoho ndo tyin vaha xaan ndo. Ja̱ha tyiñu vaha nyooho tumaa tsatyin tyiñu ra Cristo javahá ndo. Tacan tan cua javaha ndo cuhva cuñí Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. p0Tan nyooho tsa cuví musu, tya̱a yahvi ndo tsi ra yɨhɨ́ ndaha tsi ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra naha tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. Tan ndu̱cu ndo cuhva tyaa yahvi ndo tsi ra naha tumaa tyaá yahvi ndo tsi ra Cristo. Zo-0Tan nyooho tsa iyó sehe, ña ja̱vaha ndo tsa ña vaha tsi sehe ndo tan cuxaan iñi tsi tsi ndo. Maa tyin ja̱cuaha ndo tuhun Nyoo itsi naha tsi, tan na cutuhva tsi tyaa yahvi tsi tsi ndo tan tsi Nyoo. Mn0Tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyehen: “Ja̱ha tsa ñayɨvɨ tsi jutu un tan sɨhɨ un”, tan tuhun ihya cuví tsa jihna ñi catyí Nyoo tyin javaha yo tan cua ñihi yo tsa cua cuhva ra tsi yo. Tyin tyaa̱ ra cuhva tyin tun javaha yo tacan, sɨɨ xaan cua coo yo tan cuaha xaan quɨvɨ cua coo yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. sm a0Nyooho tsa nyihi, tya̱a soho ndo tsa caahán jutu ndo tan sɨhɨ ndo. Tyin tacan taahán tsi javaha ndo. Kl0!Tan inga tucu tuhun, cuñí tsi catyi tyin intuhun intuhun ndo taahán tsi tsa cuñi ndo ñasɨɨhɨ ndo, tumaa cuñí ndo tsi maa ndo. Tan nyooho ñiñaha, tya̱a yahvi ndo tsi yɨɨ ndo.Ck0 Xeehe xaan tan cahnu xaan tuhun ihya, tan catyí yu tyin cuñí tsi catyi tyin ra Cristo ndu iín ra tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra tumaa ndu iín iin rayɨɨ tsihin ñasɨɨhɨ ra. 9jk0Catyí tuhun Nyoo: “Rayɨɨ taahán tsi nacoo ra tsi jutu ra tan tsi sɨhɨ ra, tan ndu iin ra tsihin ñasɨɨhɨ ra. Tan intuhun ña cuñu ñuhu cua cuvi tsa nduvi ñi.” miS0Tyin cuñu ñuhu ra cuví yo. Tan intuhun intuhun yo cuví yo juhva cuñu ñuhu ra tan yɨquɨ ra. Nh0Tyin ndi intuhun yo tan ña cuví tsa ña cuñí yo cuñu ñuhu yo, tyin jacatsí yo tan jacunditsí yo cuñu ñuhu yo. Tan ra Cristo juvin ñi tacan javahá ra tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. %gC0Tacan taahán tsi cuñi rayɨɨ tsi ñasɨɨhɨ ra, tumaa tsa cuñí ra cuñu ñuhu maa ra. Tyin tatun cuñí ra tsi ñasɨɨhɨ ra, cuñí ra tsi maa ra. f0Ndoo̱ añima yo tumaa ndoó iin jahma, ña nyayu ca tsi, ña tɨyɨ ca tsi. Tyin ra Cristo jandundɨɨ́ ra tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. Tyin tacan tan cuví nacuhva cuenda ra tsi yo tsi Nyoo, tyin vaha yo, tan nduve ca cuatyi yo. )eK0Tacan javaha̱ ra tan jandundɨɨ́ ra añima yo tsihin tuhun caahán ra tsa cuví tumaa ndutya, tan nacatya̱ ra tsi yo quɨvɨ tsa natsinu̱ iñi yo tsi ra. 4da0Tan nyooho rayɨɨ, cuñi tsi tsa cuñí ndo tsi ñasɨɨhɨ ndo tumaa cuñí ra Cristo tsi yo tsa yɨhɨ́ yo cuenda ra, tan tsaha̱ ra ñayɨvɨ ra tsa cuenda yo. c0Yacan cuenda tumaa tsa cuví ra Cristo ityi nuu tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra, tacan taahán tsi tyaá yahvi ñaha tsi yɨɨ ña. Nyooho tsa iyó yɨɨ, tya̱a yahvi ndo tsa caahán yɨɨ ndo tumaa tsa tyaá yahvi ndo tsa caahán Jutu Mañi yo. `}0Tya̱a yahvi tahan ndo tsi ndo, tyin tun javahá ndo tacan, tsihin yacan janahá ndo tyin tyaá yahvi ndo tsi Nyoo _ 0Tacan ñi na̱cuhva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo Jutu yo tsa cuenda tandɨhɨ maa, a sɨɨ cuñí ndo, o nyehé ndo tundoho. Na̱cuhva ndo tyahvi nyoo tsi ra tsihin ndatu tsa tsaha̱ Jutu Mañi yo Jesucristo tsi yo. Nacaa taahán tsi coo yo tsihin nyɨvɨ yo k^O0Ca̱han ndo tsihin tahan ndo maa ñi tsa vaha, tan ja̱cahnu ndo tsi Nyoo. Ca̱ta ndo salmo cuenda ra; ca̱ta ndo yaa Nyoo; ca̱ta ndo tsa tsahá Tatyi Ii tsi ndo; ja̱cahnu ndo tsi Jutu Mañi yo tsihin tandɨhɨ añima ndo. ]0Ña co̱ho ndo nyixi tan cuvi ndo ra tsiñi tyin cuví jatɨvɨ yacan tsi ndo. Maa tyin cu̱hva ndo tsi ndo cundaca ñaha Tatyi Ii Nyoo. n\U0Yacan cuenda ña soho co̱o ndo. Ndu̱cu ndo cuhva cutuñi iñi ndo cuhva cuñí maa Jutu Mañi yo. %[C0Tan ndu̱cu ndo cuhva cahan ndo tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tandɨhɨ ñi cuhva tsa nuña ndo, ca̱han ndo tyin vityin maa ñi maa tsa caquiñi javahá ñi. Z0Yacan cuenda ja̱ha ndo cuenda cuhva iyó ndo. Tan ña co̱o ndo tumaa iyó ra soho. Co̱o ndo tumaa iyó ra tsitó. 8Yi0Yacan cuenda iyó nu catyí tsi:Ndo̱to yooho tsa quixí un, ndu̱vita mahñu nu yucú ndɨyɨ.Tan ra Cristo cua jandunditsin ra ñuhu̱ nu cuahán un, catyí tsi. $XA0 Maa tyin quɨvɨ quita tsa yɨhɨ́ xeehe nu nditsin, tacan tan catsi xaan cua nyehe yo. Tyin tsa nditsin Nyoo cua tava tsi tandɨhɨ tsa yɨhɨ́ xeehe. Nyooho tsicoo̱ ndo nu naa quɨvɨ can. Tan vityin ña taahán ca tsi coo ndo nu naa tyin Jutu Mañi yo tsa tava̱ ra tsi ndo nu nditsin. Yacan cuenda taahán tsi javaha ndo tumaa cuñí maa Nyoo. 4Rc0Yacan cuenda ña cu̱tahan ndo tsihin ñi. WQ'0Ña cu̱hva ndo tsa jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo tsihin tuhun tsa nduve yahvi nyaá tsa caahán ñi tyin tsa cuenda tandɨhɨ tsa ña vaha can cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tsi ra. WP'0Tyin tsa tsitó ndo tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá tsa caquiñi, ña cua quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha ra Cristo tsihin Nyoo. Ra tsa iyó tsihin ñaha tan ñavin ñasɨɨhɨ ra cuví ña, a ñaha iyó tsihin rayɨɨ tan ñavin yɨɨ ña cuví ra, tan nyɨvɨ tsa cuñí xaan coo cuaha ndaha tyiñu, ña cua quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo tyin tumaa tsa jacahnú ñi tsitoho cuví can, tyin maa ñi yacan tsicá iñi ñi tan ña jacahnú ñi tsi maa Nyoo. 9Ok0Ña ca̱han ndo tuhun tsa tsahá ticanuu tsi yo. Tan ndi ña ca̱han ndo tsa nduve yahvi nyaá. Tyin ña taahán tsi cahan yo tacan. Vaha ca cu̱hva ndo tyahvi nyoo tsi Nyoo. pNY0Vityin tsa cuví yo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ña taahán tsi javahá ndo tsa caquiñi tsihin cuñu ñuhu ndo, tan ndi ña cu̱ñi ndo coo cuaha ndaha tyiñi ndo. Tan ña taahán tsi caca iñi ndo ndi intuhun tuhun ihya. *MM0Cu̱ñi yo tsi nyɨvɨ tumaa tsa cuñí maa ra Cristo tsi yo tan quitsi̱ ra tsihi̱ ra nu cruu tsa cuenda yo. Tumaa jamañí ra cuví jutu mbee ticatyi luhlu nuu Nyoo, tacan jamañi̱ ra Cristo tsi ra tsa cuenda yo. Tan sɨɨ xaan cuñí Nyoo tsihin ra tsa cuenda tsa javaha̱ ra tacan. nL W0Ndu̱cu ndo cuhva coo ndo tumaa iyó maa Nyoo, tyin sehe ra cuví tsi yo, tan cuñí xaan ra tsi yo. 7Jg0Ña cu̱hun iñi ndo tɨsɨhɨ. Tan ña cu̱xaan ndo. Tan ña cu̱vi ndo nyɨvɨ tyixin. Tan ña ca̱han nyaa ndo tsi nyɨvɨ, tan ndi ña ca̱han ndo tsa ndavaha ñi. /IW0Tan ña cu̱hva ndo tucuiihya iñi tsi Tatyi Ii Nyoo tyin Tatyi Ii ra cuví tuñi tsa tyaa̱ ra añima yo nda cuanda ndɨhɨ jacacu ra tsi yo quɨvɨ cua quitsi ra. H 0Ña ca̱han ndo tsa ndavaha ñi. Ca̱han ndo, maa ñi tsa vaha tsa cua jatyinyee tsi nyɨvɨ tsa tsiñí tsa caahán ndo. LG0Ra tsa tuhva suhu quɨvɨ can, na ña suhu ca ra vityin. Na jaha tyiñu ra tsihin ndaha ra. Tacan tan coo tsa tsii ra, tan cuvi jatyinyee ra tsi nyɨvɨ tsa iyó tsa tsiñí ñuhu tsi ñi. NF0Tan ña cuhva ndo ndatu tsi nu ña vaha tsa nducu cuhva nu tsi ndo. E%0Tatun cuxaan ndo, ja̱ha ndo cuenda coto javaha ndo tsa ña vaha. Juhva ñi cuhva cuxaan ndo. Tan ña quɨhɨ tɨsɨhɨ tsi ndo nduvi. D%0Yacan cuenda ña ca̱han ca ndo cuendu. Ca̱han ndo maa ñi tsa nditsa tsihin nyɨvɨ tyin iin ña cuñu ñuhu cuví tsa tandɨhɨ yo. JC 0Tan co̱o ndo ñayɨvɨ nyito tyin vityin nyɨvɨ tsaa cuví ndo jaha̱ Nyoo. Tan ja̱vaha ndo maa ñi tsa vaha na nyehe nyɨvɨ tyin iyó ndo ñayɨvɨ nyito tyin catsi tan cuɨtɨ iyó ndo. TB!0Na̱cuhva cuenda ndo tsi ndo tsi Nyoo na nasama ra cuhva tsicá iñi ndo. 9Ak0Yacan cuenda ña co̱o ca ndo cuhva tsicoo̱ ndo quɨvɨ can, tan ña ja̱vaha ca ndo tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu ndo, tyin tsanaha, jandavi̱ ñaha xaan can tsi ndo. I@ 0Maa tyin tatun nditsa tsa tsiñi̱ ndo tuhun ra Cristo, cua nducuhun iñi ndo tyin ñavin tacan taahán tsi coo ndo. Tyin tsiñi̱ ndo tan cutuhva̱ ndo tsa nditsa cuví tuhun maa ra Cristo. ?+0Ña cahán ca nuu ñi javahá ñi tsa ña vaha. Tan nacuhva̱ cuenda ñi tsi ñi tsi tsa caquiñi. Maa ñi tsa ña vaha cuñí ñi javaha ñi. >y0Tan ña cutuñí iñi ñi, tyin ñavin ñayɨvɨ Nyoo iyó ñi. Tyin ña tsitó ñi, tsa cuenda tsa ndava añima ñi. K=0Tuhun ihya cuví tsa tsahá cuenda yu tsi ndo, catyí Jutu Mañi yo. Ña co̱o ca ndo tumaa iyó nyɨvɨ ña nacotó tsi Nyoo. Tyin maa ñi maa tsa ña jatyinyeé tsi ñi tsicá iñi ñi. $<A0Tan tsa cuenda ra Cristo tandɨhɨ yo tsa cuví yo cuñu ñuhu ra, iin ñi cuvi yo. Tumaa yɨhɨ́ tahan iin cuñu ñuhu, tan tsa iin tsa iin nu yɨhɨ́ tahan tsi vaha jahá tyiñu tsi. Tan tacan jatyinyeé tsi tsi nanɨɨ cuñu ñuhu can, na coo vaha tsi tan cuahnu tsi. Tan tacan tucu yoo, tsahnú yo tsihin tsa cuñí tahan yo tsi yo tan jatyinyeé tahan yo tsi yo. Tsahá ra Cristo ñayɨvɨ nyito coo yo |;q0Maa tyin tyehen cua javaha yo: cua cuñi yo tsi nyɨvɨ tan cua cahan yo tsa nditsa tsihin ñi. Tan ndunyee ca añima yo tsihin tandɨhɨ tsa vaha tsa iyó tsi Nyoo. Tan cuahnu yo tan cuvi yo tumaa maa ra Cristo, ra cuví ityi nuu tsihin yo. D:0Tacan tan ña cua cuvi ca yo tumaa tsa nyihi. Tyin tsa nyihi yatyi xaan tsinú iñi tsi náa luxu tsa ñihí tuhun tsi. Tan na ña cuvi yoo tacan tyin coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsi yo. 49a0 Nda cuanda ndu iin tandɨhɨ yo jaha tsa tsinú iñi yo tsi Sehe Nyoo. Tan nacoto vaha yo tsi ra. Tan cutsa vaha yo nda cuanda tsaa yo cuvi yo tumaa cuví maa ra Cristo. 80 Tacan tsaha̱ Nyoo ndatu can tsi yo tyin jatyinyee tahan yo tsi yo tan tsi inga ca nyɨvɨ tyin tacan tan cuahnu ca yo tsihin ra Cristo. 70 Tan juvin ñi maa ra Cristo tsaha̱ ndatu tsi yo. Tsi juhva yo tava̱ tyiñu ra tsi yo tsa caca yo tyiñu ra. Tan tsi inga yo tsaha̱ ra tsa cuví yo ndusu yuhu ra. Tan tsi inga yo tsaha̱ ra tyin jacoto yo tsi nyɨvɨ nácaa jacacú ra tsi yo. Tan tsi inga yo tsaha̱ ra tsa jaha cuenda yo tsi ñi yɨhɨ́ cuenda ra, tan tsi inga yo tsaha̱ ra tsa cuví jacuaha yo tuhun ra tsi ñi. "6=0 Ra tsa nuu̱ can, juvin ñi ra cuví ra tsa nandaa̱ nda gloria. Tyin tacan tan jandunɨɨ ra tandɨhɨ maa tan cunyaa ra tsihin yo tandɨhɨ ñi ityi. {5o0 ¿Tan náa cuñí tsi catyi tsa “nandaa̱ ra”? Cuñí tsi catyi tyin nuu̱ jihna ra nu ñuhu ñayɨvɨ. &4E0Yacan cuenda catyí tsi nu tutu Nyoo tuhun ra Cristo tyehen:Cunyee̱ ra jaha̱ canaa ra tsi nu xaan iñi tsi ra, tan quihi̱n nyaa ra tsi nyɨvɨ tsa yɨhɨ̱ ndaha nu tan nandaa̱ ra andɨvɨ tsihin ñi.Tan tsaha̱ ra ndatu tsi yo tsa jaha tyiñu yo tyiñu ra, catyí tsi. Z3-0Tan tsahá ra Cristo ndatu tsi tsa intuhun intuhun yo cuhva cuñí maa ra. Q20Iyó intuhun ñi Nyoo tan maa ra cuví ra Jutu tandɨhɨ yo. Tan ndacá ñaha ra tsi tandɨhɨ yo, tan iyó ra añima tandɨhɨ yo, tan tsatyiñú ra tsi tandɨhɨ yo, tan jahá tyiñu yo tyiñu ra. 150Iyó intuhun ñi Jutu Mañi yo ndacá ñaha tsi yo. Tan intuhun ñi tsi maa ra tsinú iñi yo. Tan intuhun ñi tsa cuenda maa ra tsicoondutya̱ yo. 0}0Tandɨhɨ yoo tsa tsinú iñi tsi ra Cristo Jesús cuví yo intuhun ña cuñu ñuhu tsa cuenda ra. Tan tandɨhɨ yo intuhun ñi Tatyi Ii Nyoo iyó tsihin yo, tan catyi̱ Nyoo tsihin tandɨhɨ yo tyin nditsa tsa cua ñihi yo ñayɨvɨ nyito coo yo. 6/e0Tyin tsa taxin tsa tsahá Nyoo coo añima yo jandu iín tsi tsi yo tan yacan cuenda ndu̱cu vaha ndo cuhva tan iin ñi cuvi ndo tsihin tsa jatyinyee Tatyi Ii Nyoo tsi ndo. \.10Yacan cuenda ja̱ndundaahvi ndo tsi ndo nuu nyɨvɨ, tan vita cuhun iñi ndo. Tan ña cu̱tyixin ndo tsihin ñi, tan ña cu̱ndɨhɨ iñi ndo nyehé ndo tsi ñi tyin tacan tan coto ñi tyin cuñí ndo tsi ñi. c- A0Yacan cuenda yuhu, tsa nyií yu vehe caa tsa cuenda Jutu Mañi yo, caahán ndaahvi yu tsihin ndo na catsi coo ndo tumaa cuhva taahán tsi coo nyɨvɨ tsa nacana̱ Nyoo. Tyin nacana̱ ra tsi ndo na cuvi ndo nyɨvɨ ra. ",=0Yoo tsa cuví yo nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo, na jacahnu yo tsi ra tacan ñi maa, tsa cuenda tsa javaha̱ ra Cristo Jesús. Tan na cuvi tsi tacan.+%0Tan vityin na jacahnu yo tsi Nyoo, ra tsa iyó xaan tunyee iñi tsi. Tan cuaha xaan ca tsa cuví javaha ra tan ñavin ca cuhva tsa tsicán yo tsi ra, a cuhva tsa tsicá iñi yo. Tyin juvin ñi tsihin tunyee iñi maa ra tsa tsahá ra tsi yo, javahá ra tandɨhɨ. u*c0Tsicán yu tsi Nyoo na coto ndo nácaa tsa cahnu xaan tsa cuñí ra tsi ndo. Nyoo nyaá maa ra tsihin ndo. h)I0Tacan tan cua cutuñi vaha iñi ndo tsihin tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda ra nácaa tsa cahnu xaan tsa cuñí ra Cristo tsi yo. Tan ndi ña cua ñihi ndo cuhva nacatyi tuhun ndo tsihin nyɨvɨ nácaa tsa cuñí ra tsi ndo. !(;0Tan na coo ra Cristo añima ndo tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi ra. Tacan tan cua cuñi xaan ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, tyin nyanaá vaha ndo tsi Nyoo. f'E0Tan tsicán yu tsi ra na jandunyee xaan ra iñi ndo tsihin Tatyi Ii ra tsa iyó añima ndo. {&o0Tyin juvin ra cuví Jutu tandɨhɨ nyɨvɨ: ñi tsa cuahán andɨvɨ, tan ñi tsa yucú nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. "%=0Tan tsa cuenda tsa nducuhu̱n iñi yu tumañi iñi tsa javaha̱ Nyoo, Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo tsihin yo, tsicuɨñɨ́ tsɨtɨ yu nuu ra. +$O0 Tan tsa cuenda tsa tsaha̱ ra ndatu can tsi yo caahán ndaahvi yu tsihin ndo na ña ndu uvi iñi ndo tsa nyehé yu tundoho tsa cuenda ndo. Tyin tsa tyehen nyehé yu tundoho tsa cuenda ndo, tsa vaha tsi maa ndo cuví can. Tsicán tahvi ra Pablo tyin na nacoto vaha ca nyɨvɨ tsi ra Cristo %#C0 Tan tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo, tsaha̱ Nyoo ndatu tsi yo tsa cunyanaa ca yo tsi ra. Yacan cuenda ña yuuhví yo natuhvá yo nu nyaá ra. "-0 Tandɨhɨ tuhun ihya nacatsí tahan tsi tsihin tsa tyaa̱ Nyoo cuhva tyin javaha ra tsihin Jutu Mañi yo Jesucristo tsa cuenda tsa vaha tsi yo. _!70 Tacan cuvi̱ tan vityin tandɨhɨ ra ndacá ñaha nda andɨvɨ cua nyehe tsa vaha tsa javahá Nyoo tsihin yo tsa cuví yo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. Tan cua coto ra naha tyin iyó xaan tsa tsiñi tuñi tsi Nyoo. h I0 Tava̱ tyiñu Nyoo tsi yu na jacoto yu tsi tandɨhɨ nyɨvɨ nácaa tyaa̱ ra cuhva tsa cua javaha ra tsa ndi cumañi ca javaha ra tandɨhɨ tsa iyó, tyin tsanaha ña jacoto̱ ra tuhun tsa tsicumi̱ xeehe ra tsi nyɨvɨ. 30Yuhu luhlu xaan ra cuví yu tan ñavin ca tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Maa tyin Nyoo tsaha̱ ra tumañi iñi cahnu ihya tsi yu tyin cahan yu tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. Tyin na coto ñi tsa cuca tsa cua cuhva ra Cristo tsi ñi. ~u0Nyoo tsaha̱ ra tsa vaha tsi yu tan jatyinyeé ra tsi yu tyin tacan tan jacoto yu tuhun vaha ihya tsi nyɨvɨ. N0Tan tuhun xeehe can, cuñí tsi catyi tyehen: Nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví cua ñihi ndɨhɨ ñi tsa cua ñihi nyɨvɨ Israel tyin iin ña cuñu ñuhu cuví yo vityin tsa cuenda tsa jacacu̱ ra Cristo tsi yo. Tan cua ñihi yo tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo tyin natsinu̱ iñi yo tsi maa ra Cristo Jesús. H 0Tyin nu quitsi̱ tsi taha̱n tsanaha, ña janaha̱ Nyoo tuhun xeehe can tsi nyɨvɨ, tumaa tsa janahá Tatyi Ii ra tuhun can tsi ra tava̱ tyiñu ra Jesucristo tan ra cuví ndusu yuhu Nyoo. '0Tan tsa cua cahvi ndo tuhun tsa tyaa̱ yu ihya cua coto ndo nácaa tsaha̱ Nyoo tyin cutuñi iñi yu tuhun ra Cristo tsa tsicumi̱ xeehe ra. ~u0Tan Nyoo janaha̱ ra tuhun xeehe tsa tsicumi̱ ra tsi yu, tan tyaá yu juhva tuhun can nu carta ihya tyin coto ndo. 0Taahán tsi coto ndo tyin cahnu xaan tunyee iñi tsahá ra tsi yu tsa cuenda tsa vaha tsi ndo, tyin jacotó yu tuhun ra tsi ndo.  0Yacan cuenda yuhu ra Pablo nyií yu vehe caa ihya tyin jacotó yu tuhun ra Cristo Jesús tsi nyooho tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. %C0Tan tacan tucu nyooho ndu iín ndo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo jahá Tatyi Ii ra, tyin tacan tan cua cuvi ndo vehe nu coo Nyoo.xi0Tan tsata yuu tsa cuví ra Cristo, sɨɨ xaan cua quita vehe tsa ndi cuahán tsinú, tyin tandɨhɨ maa yo cuví nama vehe tsa ndi tsinú can. Tan tsa cua quita tsi, cua cuvi tsi iin vehe ñuhu ii tan cua ndu iin tsi tsihin Jutu yo Nyoo. 0Y0Tan cuví ndo tumaa iin vehe. Tan nyecú ndo nu sama̱ ra tava̱ tyiñu ra Cristo tan ra ndusu yuhu Nyoo. Tan yuu tsa nyecú ndo tsata, yacan cuví ra Cristo Jesús. 'G0Yacan cuenda nyooho ñavin ca nyɨvɨ inga ñuu cuví ndo, tyin iin ña nyɨvɨ cuví ndo tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Tan cuví ndo nyɨvɨ maa ra. U#0Tan tsa cuenda tsa quitsi̱ ra Cristo tsihi̱ ra nu cruu, nduyatyi̱n nyecú yo tsihin Nyoo Jutu yo. Tyin iin ñi Tatyi Ii ra iyó añima yo: a cuví yo nyɨvɨ Israel, o ñavin nyɨvɨ Israel cuví yo. }0Ra Cristo quitsi̱ ra caha̱n ra tyin cuvi coo vaha yo tsihin Nyoo tan tsihin tahan yo: Caha̱n ra tsihin ndi tsa cuví ndi nyɨvɨ Israel tsa tsa tsitó maa tuhun Nyoo tan tsihin nyooho tsa ña tsitó ndi luxu maa tuhun Nyoo taha̱n tsanaha. &E0Tan tsihin tsa tsihi̱ ra nu cruu tsindɨhɨ̱ tsa ña caahán tsihin tahan yo, tan nacoo̱ vaha yo tsihin Nyoo jaha̱ ra, iin ña nyɨvɨ cuví yo vityin. yk0Tan tsa quitsi̱ ra Cristo tsihi̱ ra nu cruu, tsindɨhɨ̱ tuhun tsahnu tsa iyó ndi tsa tyasɨ́ nu ndu iin ndi tsihin ndo, tan jandu ii̱n ra tsi ndo tsihin ndi. Tan vityin iin ña nyɨvɨ cuví yo nuu ra, tan iyó yo tsihin tsa taxin. }s0Tyin juvin ra Cristo tsaha̱ tsa taxin coo yo tan jandu ii̱n ra tsi nyooho tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tsihin nyuhu tsa cuví nyɨvɨ Israel. Vityin iin ña nyɨvɨ cuví yo, tyin jandɨhɨ̱ ra tsa xaan cuñí yo nyehé tahan yo tsi yo. 5c0 Tyin ndi luxu tuhun Nyoo tan ña tsitó ndo taha̱n tsanaha, maa tyin vityin ndu ii̱n ndo tsihin ra Cristo Jesús tyin quitsi̱ ra tsatɨ̱ ra nɨñɨ ra tsa cuenda ndo. j M0 Tan ndu̱cuhun tucu iñi ndo tyin nu quitsi̱ tsi taha̱n tsanaha, nduve ra Cristo iyó añima ndo. Tan ndi ña iin ñi cuví ndo tsihin nyɨvɨ Israel. Tan ña tsitó ndo tuhun tsa ndoo̱ Nyoo tsihin ra Abraham tan tsihin nyɨvɨ tata ra. Tyin iyó soho ñi maa ndo quɨvɨ can, tan nduve Nyoo nyaá tsihin ndo. Yacan cuenda nduve náa cua ñihi ndo. f E0 Catyí ra Israel naha ra tyin ña vaha nyooho tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tyin ña tsinyaa̱ tuñi Nyoo cuñu ñuhu ndo tumaa maa ra naha. Cuñí maa ra naha tyin vaha ra naha nuu Nyoo tan nyooho ña vaha ndo. > u0 Nyoo janduvaha̱ ra añima yo tsihin tsa ndu ii̱n yo tsihin ra Cristo Jesús. Tacan javaha̱ ra tyin tacan tan javaha yo tsa vaha, tyin nda tsanaha tan tyaa̱ ra cuhva tyin coo yo tacan. Cuví yo nyɨvɨ Israel, a cuví yo nyɨvɨ inga ñuu, maa tyin tsa cuenda ra Cristo iin ñi nyɨvɨ cuví tandɨhɨ yo 2 ]0 Ñavin tsihin tsa javahá yo tsa vaha tan cuví cacu yo. Yacan cuenda ndi intuhun yo tan ña taahán tsi cu iyo iñi yo tyin cacu̱ yo tsihin tsa javaha̱ yo tsa vaha. i K0Tyin tsa cuenda tsa vaha tsa tsahá Nyoo tsi yo tan cacú yo. Tan ñihi̱ yo tumañi iñi ihya jaha̱ tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo. Tan ñavin tsihin tsa javahá yo tan ñihi̱ yo can, tyin maa Nyoo tsaha̱ can tsi yo. [/0Tan javaha̱ Nyoo tyehen tyin tacan tan nu cuahán ca tsi ityi nuu cua coto tandɨhɨ ca tsa cua coo tyin vaha xaan iñi ra tsihin yo tan cahnu xaan tumañi iñi tsaha̱ ra tsi yo tsa cuenda ra Cristo Jesús. s_0Tan tsa janandoto̱ ra tsi yo iin caa ñi tsihin ra Cristo Jesús tyaa̱ ra tsi yo tsihin ra nda gloria. \10Tan vasu tsa tsihi̱ añima yo jaha̱ cuatyi yo, Nyoo janandoto̱ ra añima yo tan tsaha̱ ra ñayɨvɨ nyito coo yo nu jandu ii̱n ra tsi yo tsihin ra Cristo. Tan cacu̱ yo jaha̱ tsa cuñí xaan Nyoo tsi yo. iK0Maa tyin Nyoo cundaahvi̱ xaan iñi ra nyehe̱ ra tsi yo tsa cuenda tsa cuñí xaan ra tsi yo. )0Tan juvin ñi tacan tsicoo̱ tucu yo quɨvɨ can, tyin javahá yo tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yo tan cuhva tsicá iñi yo. Tan tsa cuenda tsa javahá yo tacan, taahán tsi tatsi tuñi Nyoo tsi yo iin caa ñi tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha. W'0Tan quɨvɨ can ndi javahá ndo cuhva javahá nyɨvɨ ña tsitó tsi Nyoo. Ndi tyaá yahvi ndo tsi nu ña vaha tsa ndacá ñaha tsi nu tatyi ña vaha tsa natyuhú tsi nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tsi Nyoo. G 0Nyoo tsaha̱ ra ñayɨvɨ nyito coo ndo quɨvɨ ndu ii̱n ndo tsihin ra Cristo. Maa tyin tsa ndi cumañi ca tsinu iñi ndo tsi ra Cristo ña nyito añima ndo tyin ndi iyó cuaha cuatyi ndo. 8 k0Tyin yoo, tsa yɨhɨ́ yo cuenda ra, cuví yo cuñu ñuhu ra. Tan maa ra tsihin yo cuví tsi intuhun ña cuñu ñuhu. Tan juvin maa ra jandunɨɨ́ ra tandɨhɨ tsa iyó. 70Tan tandɨhɨ cuii maa tsa iyó tsaha̱ Nyoo tyin cundaca ñaha ra Cristo. Tan tsaha̱ Nyoo tsa cuvi ra jiñi tsihin nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra. # A0Tan yacan cuví nu jacahnu̱ xaan ca Nyoo tsi ra Cristo tan ñavin ca tandɨhɨ ca ra ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan nda andɨvɨ. Tyin yoñi yóo ra cahnu ca cuví ñuu ñayɨvɨ ihya tan ndi ñayɨvɨ tsa cua coo, tyin intuhun ñi maa ra Cristo cuví ra cahnu ca cuví. ~}|{zyxwutsrpoBnn ll7kDjcihgg\fewdcbb.a_^l]l\[Y7XWVUU+TTLSRR PP]OO7NMLLKKAJIIH?GKFFElDcChBAA'??>k=)<;:99 8@7s665*44D3210/.--A++E)([&%$$#m"!! |]?$&I + L & N:5 h-ITyin ndaahvi ca jaha̱ un tsi ra juhva tyembu, tan ñavin ca ra ángel naha ra.Maa tyin jacahnu̱ un tsi ra. Tan jaha̱ un tsa ñayɨvɨ tsi ra.Tan tsaha̱ un tsa quɨhɨ ndaha ra tandɨhɨ tsa javaha̱ un. _,7Tyin iyó iin nu tyaa̱ iin ra nu tutu Nyoo tyehen:Nyoo Jutu yu ¿yóo ra cuví rayɨɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin ñuhú iñi un tsi ra?¿Tan yóo ra cuví ra tyin cutuñu iñi un tsa cuenda ra? z+mNyoo ña tsaha̱ ra tsa cundaca ñaha ángel ñuhu ñayɨvɨ tsaa tsa cua coo tsa caahán yo tuhun vityin. *-Tan sɨɨn tyin Nyoo janaha̱ catsi ra tsi yo tyin nditsa tsa jacacú ra tsi yo. Janahá ra can tsi yo tsihin tsa javaha̱ ra cuaha tsa iyo. Tan tsaha̱ tucu ra Tatyi Ii ra tsi yo tyin jatyinyee tsi tsi yo tsa javaha yo tyiñu tsa cuñí ra javaha yo. Tan tsihin tandɨhɨ yacan janahá ra tsi yo tyin nditsa tsa jacacú ra tsi yo. Ra Jesucristo quitsi̱ ra cuvi̱ ra rayɨɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ) Tun tacan taha̱n ñi can quɨvɨ can ¿nácaa cua javaha yoo vityin, tan cuvi cacu yo tatun ña tyaa yahvi yo tsa jacacú Nyoo tsi yo?, tan cahnu xaan ca cuví tuhun ihya. Juvin ñi maa Jutu Mañi yo Jesucristo cuví ra tsa caha̱n jihna tyin cuví cacu yo. Yaha̱ can tan caha̱n nyɨvɨ tsa tsiñi̱ tsa caha̱n ra. Nyehe̱ ñi tyin nditsa tan nacatyi̱ tuhun ñi itsi tsihin yo. ({Taha̱n tsanaha tsaha̱ cuenda ángel ley Nyoo tsi ra Moisés. Tan janaha̱ Nyoo tyin nditsa tan taahán tsi tyaa yahvi nyɨvɨ itsi. Tan nyɨvɨ tsa tsicoo̱ cuatyi tan ña tyaa̱ yahvi ley can, tatsi̱ tuñi ra tsi ñi tumaa catyí maa ley can. o' YYacan cuenda cuñí tsi tyaa yahvi xaan ca yo tuhun nditsa tsa tsiñi̱ yo, coto nacoo ihñi yo itsi. & 7Tandɨhɨ ángel, tatyi cuví ra naha. Tava̱ tyiñu Nyoo tsi ra naha tsa caca ra naha tyiñu ra tan jatyinyee ra naha tsi nyɨvɨ tsa cua cacu.T% # Nyoo ndi iin tsaha ña caha̱n ra tsihin ndi intuhun ángel tumaa caha̱n ra tsihin Sehe ra tyehen:Cu̱nyaa xiin cuaha yu ihya
tsitsi tsa nacuhva cuenda yu tsi nu xaan iñi tsi un nahnu tsi un. "$ ? Tan cua quɨhɨ tahnu can tumaa tyihí tahnu yo iin jahma.Tan cua nasama can tumaa nasamá nyɨvɨ jahma ñi.Maa tyin yooho iin ñi maa ra cuví un tan ña cua nasama un.Tan ña cua cundɨhɨ maa ñayɨvɨ un tyin tacan ñi iyó maa un, catyi̱ Nyoo tsihin Sehe ra. [# 1 Ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ tan tandɨhɨ maa tsa iyó cua cundɨhɨ tsi, maa tyin yooho, ña cua cundɨhɨ un, tyin tacan ñi iyó maa un.Tandɨhɨ maa can cua ndutsahnu can tumaa ndutsahnú jahma. K"  Tan catyí tucu Nyoo tsihin Sehe ra tyehen:Yooho cuví Jutu Mañi tandɨhɨ nyɨvɨ. Quɨvɨ jihna ñi juvin un javaha̱ ñuhu ñayɨvɨ,
tan tsihin ndaha un javaha̱ un andɨvɨ. T! # Tyin cuñí un tsa vaha tan ndasɨ cuñí un nyehé un tsa ña vaha.Yacan cuenda yuhu, tsa cuví yu Nyoo un, tsahá yu cuaha ca tsa sɨɨ cuñí un, tan ñavin ca tsi ra cutahán tsihin un naha ra. *  OMaa tyin tuhun Sehe ra catyí ra tyehen:Nyoo cuví un, tan ña cua cundɨhɨ maa tsa ndacá ñaha un. Tan tsa ndacá ñaha un ndaa tsi tan nditsa tsi. E Tan caha̱n tucu ra tuhun ángel tan catyí ra:Angel yu cuví ra naha tumaa iin tatyi jahá yu,
jahá tyiñu ra naha tyiñu yu, tan cuví tucu ra naha tumaa ñuhu̱, catyí Nyoo. " ?Maa tyin quɨvɨ jaquitsi̱ Nyoo tsi Sehe mañi ra nu ñuhu ñayɨvɨ, catyi̱ ra:Tyin tandɨhɨ ángel ra taahán tsi jacahnu ra naha tsi Sehe ra.  Tyin Nyoo ña catyi̱ ra ndi iin tsaha tsihin ndi intuhun ángel tyehen:Yooho cuví Sehe yu.Tan tsahá yu ñayɨvɨ coo un vityín. Tan ndi ña caha̱n ra tuhun ndi intuhun ángel tyehen:Yuhu cua cuvi Jutu ra.Tan maa ra cua cuvi Sehe yu.  Sehe Nyoo cahnu xaan ca cuví ra tan ñavin ca ángel. Tan cahnu ca tyiñu ñihi̱ ra jahá tyiñu ra tan ñavin ca ángel. b ?Tan maa Sehe ra janahá ra tsa sɨɨ caá ra, tyin juvin ra Sehe ra cuví tixahñu ra tyin juvin ñi cuhva caá maa ra caá ra Sehe ra. Tan tsihin tunyee iñi tuhun caahán ra, yɨhɨ́ ndaha ra tandɨhɨ tsa iyó. Tsa yaha̱ tsa nacatya̱ ra cuatyi yo, tan tsinyaa̱ ra xiin cuaha Nyoo nda gloria. Cahnu ca cuví Sehe Nyoo tan ñavin ca ángel \ 3Tan vityin, nu cua ndɨhɨ tyembu ihya tsatyiñú ra tsi Sehe ra tsa caahán ra tsihin yo. Iin ñi cuvi̱ ra tsihin Sehe ra tan javaha̱ ra tandɨhɨ tsa iyó. Tan nacuhva̱ cuenda ra tandɨhɨ can tsi Sehe ra. b ATaha̱n tsanaha cuaha xaan tsaha, tan cuaha xaan cuhva caha̱n Nyoo tsihin tsii tsaahnu yo. Tsa jihna ñi tsatyiñu̱ ra tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu ra. Juvin ra can naha ra tsaha̱ cuenda tsi nyɨvɨ tuhun caahán Nyoo. kO&Yañi, na nasoco Jutu Mañi yo Jesucristo tsi tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.uc&Vityin tan nu cuahán tsi ityi nuu, ndi intuhun ndo tan ña cua cuhva ca ndo tɨsɨhɨ tsi yu. Tyin tandɨhɨ paa tsa nyecú cuñu ñuhu yu, cuñí tsi catyi tsi tyin nditsa tsa cuví yu iin ra tsicá tyiñu Jutu Mañi yo Jesús. 8i&Tandɨhɨ nyooho tsa iyó tacan, na̱quihin ndo tsa taxin coo añima ndo. Tan na cundaahvi iñi Nyoo nyehe ra tsi tandɨhɨ ndo, tyin nditsa tsa cuví ndo nyɨvɨ cuenda ra. B}&Tyin tatun nyicún yo tsi ra Cristo Jesús, ña ñiñi xaan ca tsa cunyaa o tsa ña cunyaa tuñi Nyoo tsi yo. Tyin tsa ñiñi ca cuví, tsa nanduví yo iin nyɨvɨ tsaa tsa cuenda ra. (I&Maa tyin yuhu ña cuñí yu cu iyo iñi yu tsi yu tsa cuenda náa ndɨhɨ tuhun. Maa tyin cu iyo iñi yu tyin tsihi̱ Jutu Mañi yo Jesucristo nu cruu tsa cuenda yu. Tan maa ra ndacá ñaha tsi yu, tan ña cuñí ca yu tsa iyó ñuu ñayɨvɨ ihya tyin ña ndaca ñaha ca yacan tsi yu. uc& Tyin ndi maa ra tsa nyisó tuñi Nyoo tan ña tyaá yahvi ra naha tandɨhɨ tsa caahán ley. Cuñí ra naha tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi nyooho. Tyin tacan tan cuví jacahnu ra naha tsi maa ra naha tyin javahá ndo cuhva caahán ra naha. ~u& Ra tsa jañiñí tsi ndo tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ndo, tacan javahá ra naha tyin cuñí ra naha na catyi nyɨvɨ tyin vaha xaan ra naha. Tan ña cuñí ra naha nyehe ra naha tundoho tsa cuenda ra Cristo, ra tsa tsihi̱ nu cruu tsa cuenda yo. Y+& Nye̱he ndo tsa nahnu letra tyaá yu tsihin ndaha yu nu tutu ihya vityin. '& Yacan cuenda tandɨhɨ ñi tsaha tsa cuvi javaha yo tsa vaha, na javaha yo itsi tsihin tandɨhɨ ñi nyɨvɨ. Tan tsa jihna ñi taahán tsi ja̱vaha yo tsa vaha tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Sɨɨ xaan cuñí ra Pablo tyin nyehé ra tundoho tsa cuenda ra Cristo #?& Yacan cuenda ja̱nyee ndo iñi ndo javaha ndo tsa vaha. Tyin tatun ña jandɨhɨ yo tsa javahá yo tacan, cua naquihin yo tsa vaha na tahan tsi quɨvɨ. &Tacan tucu tatun iin nyɨvɨ tan javahá ñi tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu ñi, juvin ñi maa tsa javahá ñi cua jatɨvɨ tsi ñi. Maa tyin tatun javahá ñi cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo, Tatyi Ii Nyoo cua cuhva ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo ñi. ` 9&Tan ña jandavi ñaha ndo tsi juvin ñi maa ndo. Tyin Nyoo yoñi cuví vacu nducu tsi ra. Tyin tandɨhɨ tsa tatsí nyɨvɨ, yacan cua naquihin ñi. Tyin tatun javahá ñi tsa vaha, tsa vaha cua naquihin ñi. | q&Tan cuñí tsi tsa jatyinyeé ndo tsi ra jacuahá tuhun Nyoo tsi ndo. Cu̱hva ndo náa tsiñí ñuhu tsi ra. f E&Tyin intuhun intuhun maa yo tan taahán tsi cunyee iñi yo cuiso yo tsa taahán tsi tsi yo. 2 ]&Na jaha jihna yo cuenda tatun vaha tsa javahá yo. Tacan tan coto yo tatun vaha javahá yo tan cusɨɨ iñi yo. Tan ña taahán tsi nyehe yo náa javahá inga nyɨvɨ.  &Tatun ndáa yo cuñí maa yo tyin cahnu nyɨvɨ cuví yo, tan nduve náa cuví yo, juvin ñi tsi maa yo jandaví ñaha yo. &Na jatyinyee tahan yo tsi yo náa tundoho taahán yo. Tyin tatun javahá yo tacan, cuñí tsi catyi tyin tyaá yahvi yo tsi ra Cristo. @ {&Yañi, tatun nyehé ndo javahá iin ra yañi yo cuatyi, nyooho tsa ñihi nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin, ja̱tyinyee ndo tsi ra na nduvaha ra inga tsaha. Maa tyin cuñí tsi cahan vii ndo tsihin ra tsihin tsa vita iñi ndo. Tan cuñí tsi jahá xaan ndo cuenda tsi ndo coto nducu cuhva ndɨhɨ nu ña vaha tsi ndo. &Na ña cahnu jaha yo tsi yo. Tan ña jacañi tahan yo tsi nyɨvɨ. Tan na ña nyiyo iñi yo tsa tsii inga nyɨvɨ.&Tan tumaa tsa iyó yo ñayɨvɨ nyito tsa cuenda Tatyi Ii Nyoo, tacan cuñí ndɨhɨ tucu tsi tsa tyaá yahvi yo tsa janahá ra tsi yo. &Tan yoo tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo Jesús, tsa yaha̱ jandɨhɨ̱ yo tuhun tsa javaha̱ yo tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yo. wg&Tan inga tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi yo, yacan cuví tsa ndaahvi jahá yo tsi yo, tsa ña javahá yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo. Tatun javahá yo tandɨhɨ tsa vaha ihya, ndi intuhun ley tan ña cua cuvi catyi tsi tyin iyó cuatyi yo. <q&Maa tyin tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi yo, cuví tsa cuñí yo tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ, tsa sɨɨ cuñí yo, tsa taxin cuñí añima yo, tsa nyee xaan iñi yo, tsa vaha iñi yo, tsa vaha nyɨvɨ cuví yo, tsa ña cundɨhɨ iñi yo javahá yo tsa vaha tsihin nyɨvɨ, tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo. &Tan yɨhɨ́ ñi nyiyó iñi ñi tsa iyó tsi inga nyɨvɨ. Tan yɨhɨ́ ñi tsahñí tahan ñi. Tan yɨhɨ́ ñi tuhva ñi tsiñi. Tan yɨhɨ́ ñi cuaha xaan tsatsí ñi. Tan javahá ñi cuaha ca tsa javahá ñi. Tan caahán yu tsihin ndo tumaa tsa caha̱n yu tsihin ndo quɨvɨ can. Tyin tandɨhɨ ñi tsa javahá yacan, ña cua cuvi naquihin cuenda ñi nu ndacá ñaha Nyoo. }s&Yɨhɨ́ ñi jacahnú ñi tsitoho. Yɨhɨ́ ñi tasɨ ñi. Yɨhɨ́ ñi ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi nyɨvɨ. Yɨhɨ́ ñi cañí tahan ñi. Yɨhɨ́ ñi cuiñu ñi. Tan yɨhɨ́ ñi iin yaha ñi cuxaan ñi. Yɨhɨ́ ñi tsicá iñi ñi maa ñi tsa vaha tsi maa ñi. Tan yɨhɨ́ ñi natahví sava ñi nu yucú ñi tyin cañí tahan ñi. Tan tacan tan quita sɨɨ́n ñi. eC&Ña yɨɨ nacoto yo tsi nyɨvɨ javahá cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi. Yɨhɨ́ rayɨɨ, iyó ñasɨɨhɨ ra naha tan iyó inga ñaha tsi ra naha. Tan yɨhɨ́ ñiñaha iyó yɨɨ ñi tan iyó inga rayɨɨ tsi ñi. Tan yɨhɨ́ rayɨɨ quixí ra tsihin ñaha tan ña cuñí ra tindaha ra tsihin ña, tan juvin ñi tacan javaha juhva ñiñaha. ~~u&Maa tyin tatun tsahá yo tsi yo tsa jaquihin ityi Tatyi Ii Nyoo tsi yo, ña cua cundaca ñaha ca ley tsahnu tsi yo. w}g&Tyin tsa javahá yo tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yo, ñavin cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo javahá yo. Tyin Tatyi Ii Nyoo cuñí tsi tsa javahá yo tsa vaha. Tan cuñu ñuhu yo ña cuñí tsi javahá tsi cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. Tsa cuñí Tatyi Ii Nyoo cañí tahan can tsihin tsa cuñí cuñu ñuhu yo. Yacan cuenda yɨɨ javaha yo tsa cuñí yo javaha yo. 8|i&Tsa cuñí yu cahan yu tsihin ndo cuví tuhun ihya: Co̱o ndo tsihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo. Tacan tan ña cua javaha ca ndo tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu ndo. Q{&Ja̱ha ndo cuenda tyin tatun caahán nyaa tahan ndo tsi ndo tan ndasɨ cuñí ndo nyehe tahan ndo tsi ndo, cua tɨvɨ nu yucú ndo. Cuhva cuñí cuñu ñuhu yo tan cuhva iyó yo tsihin Tatyi Ii Nyoo ezC&Tyin iyó iin ley Nyoo, tan catyí tsi: “Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tumaa cuñí ndo tsi maa ndo”, catyí tsi. Tan tatun nditsa tsa cuñí tahan yo tsi yo, tsa javahá ndɨhɨ yo tandɨhɨ ca tsa caahán ley tsahnu. y7& Nyooho, yañi, cana̱ Nyoo tsi ndo tsa ña cundaca ñaha ca ley tsi ndo. Tan ñavin tsa cuenda tsa iyó nuña ndo tan cuví javaha ndo náa ndɨhɨ tsa cuñí cuñu ñuhu ndo. Maa tyin taahán tsi tsa ja̱tyinyee tahan ndo tsi ndo tsa cuenda tsa cuñí tahan ndo tsi ndo. *xM& Maa tyin ra tsa cuñí jandu uvi iñi tsi ndo, vaha taxin ca na quita tsiyo ra naha nu yucu ndo, tyin tacan tan ña cua cuvi ca jandu uvi iñi ra naha tsi ndo. 3w_& Tan tsa cuenda yuhu, yañi, tun tsatyin catyí yu tyin ra tsinú iñi tsi ra Cristo cuñí tsi tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ra, ra Israel can naha ra ña cua cunyaa ndaha ra naha tsi yu. Tan ña ndasɨ cua cuñi ra naha tsa caahán yu tuhun ra Cristo, ra tsa tsihi̱ nu cruu tsacatyi cuatyi yo. qv[& Nyoo cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ jandu uvi iñi ndo. Nduve cuenda ra yóo ñi cuví ñi. Maa tyin yuhu tsitó vaha yu tyin Jutu Mañi yo cua jatyinyee ra tsi ndo tan ña cua tyaa iñi ndo inga cuhva tsa ña janaha̱ yu tsi ndo. u & Tyin tumaa ndaá yutsan paan jahá luxu ñi yutsan iya, tacan cuví iin nyɨvɨ caquiñi, cuaha ca nyɨvɨ cuvi jatɨvɨ ñi. Yt+&Tuhun tsa janahá ñi can, ñavin tuhun Nyoo, ra tsa cana̱ tsi yo, cuví can. s&Nyooho vaha xaan cuahán ndo quɨvɨ can. ¿Tan vityin yóo jandu uvi iñi ndo? Tan ña tyaá yahvi ca ndo tsa nditsa. prY&Tyin tatun iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo Jesús, yoñi jaha tun nyaá tuñi Nyoo tsi yo, o nduve. Tyin cahnu ca cuví tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo. Tan tsihin tsa tsinú iñi yo cuvi coo yo, tan cuñí tahan ca yo tsi yo. q&Maa tyin yoo tsihin tsa jatyinyeé Tatyi Ii Nyoo tsi yo tan tsinú iñi yo tsi ra Cristo, tan nyitá iñi yo nduvahá yo nuu Nyoo. @py&Tandɨhɨ nyooho tsa nducú nduvaha nuu Nyoo tsihin tsa javaha ndo cuhva catyí ley can, tsa quita̱ tsiyo ndo nuu ra Cristo. Tan jaña̱ ndaha ndo tsa vaha tsa tsahá Nyoo tsi ndo. Io &Cuñí yu cahan yu tsihin ndo inga tsaha tuhun ihya: Tandɨhɨ ra tsa cuñí cacu tsihin tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ra naha, cuñí tsi javaha ra naha tandɨhɨ maa tsa catyí ley ra Moisés. Gn&Tya̱a soho ndo, yuhu ra Pablo caahán tsihin ndo. Tatun cuhva ndo tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi ndo tan cuñi ndo tyin cua jacacu yacan tsi ndo, ña cua cuvi jatyinyee ra Cristo tsi ndo. m &Ra Cristo tsa yaha̱ jacacu̱ ra tsi yo ndaha ley tsahnu can. Yacan cuenda ja̱ha ndo cuenda tsi ndo, coto nanduvi ndo musu inga tsaha. $lA&Yacan cuenda, yañi, ña cuvi yo tumaa cuvi̱ sehe ñaha tsa cuvi̱ musu can. Tyin cuví yo tumaa cuví sehe ñasɨɨhɨ ra Abraham, tyin ñavin musu cuví yo. [Tan Nyoo naquihín cuenda ra tsi yo tyin tsinú iñi yo tsi ra tan ñavin tsa cuenda tsa tyaá yahvi yo ley tsahnu.]^k5&Tan ¿náa catyí tuhun Nyoo? Catyí tsi: “Ta̱va tsiyo tsi ñaha tsa cuví musu can tsihin sehe ña, tyin ña cuvi naquihin sehe ña tsa taahán tsi tsi sehe ñaha tsa ñavin musu cuví”, catyí tuhun Nyoo. jw&Ra sehe ñaha tsa cuvi̱ musu can, xaan iñi ra tsi ra Isaac sehe ñasɨɨhɨ ra Abraham. Tacan cuví tucu vityin ihya. Ra tsa cuñí tyin javaha yo tsa catyí ley, xaan iñi ra naha tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ cacu̱ tsaa tsihin Tatyi Ii Nyoo. yik&Yañi, yoo cuví yo tumaa ra Isaac, sehe ra Abraham tyin cacu̱ ra cuhva catyi̱ maa Nyoo tsihin jutu ra. >hu&Tan catyi tuhun Nyoo tyehen:Cu̱sɨɨ iñi yooho, ñaha tsa ña cuví coo sehe. Yooho tsa nduve sehe iyó.Ca̱na tsaa tsihin tsa sɨɨ cuñí un, tyin ña tsito̱ un tsa uhvi cacu̱ sehe un.Cusɨɨ iñi tyin cua cuhva cuaha ca yu sehe un
tan ñavin ca ñaha iyó yɨɨ, catyí tuhun Nyoo. )gK&Maa tyin nda gloria iyó inga Jerusalén, tsa cuví ñuu yoo. Tan ñuu can iyó nuña tsi. Yacan cuenda yoo iyó nuña yo tyin ñuu can cuví tumaa sɨhɨ yo. Of&Tumaa ña Agar, tan tumaa yucu Sinaí tsa canyií Arabia, tacan cuví ñuu Jerusalén nda quɨvɨ vityin. Tyin nyɨvɨ ñuu can yɨhɨ́ ndaha ley tsahnu tsi ñi. Tan cuví ñi tumaa musu ley can. 8ei&Tan tuhun can iyó tsa cuñí tsi catyi tsi tsihin yo. Nduvi taahan ñi ñaha can cuví ñi tumaa nduvi taahan tuhun tsa ndoo̱ Nyoo tuhun tsihin yo. Intuhun tuhun can cuví cuenda yucu Sinaí. Tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ley can cuví ñi tumaa ña Agar, tyin iin musu ñi cuvi̱ ña tsihin sehe ña. 1d[&Cacu̱ sehe ñaha tsa cuvi̱ musu can tumaa cacú tandɨhɨ ca maa lee. Maa tyin sehe ñasɨɨhɨ ra Abraham cacu̱ ra tumaa catyi̱ maa Nyoo tsihin ra tyin cua cuvi. Jc &Catyí tsi tyin ra Abraham tsicoo̱ uvi taahan sehe ra. Tsicoo̱ iin sehe ra tsihin ña Agar tsa cuvi̱ musu ñasɨɨhɨ ra. Tan tsicoo̱ inga sehe ra tsihin ña Sara ñasɨɨhɨ vaha maa ra. :bm&¿A ñaha ca cahvi ndo tsa caahán ley tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra Moisés? tyin cuñí ndo cundaca ñaha can tsi ndo, ca̱tyi tuhun ndo tsihin yu tun ñaha ca cahvi ndo can. wag&Vaha xaan tun tsatyin cuvi cunyii yu tsihin ndo vityin ihya. Tyin tacan tan cuvi nasama yu cuhva cahan yu tsihin ndo. Tyin vityin ña tsitó yu náa caca iñi yu tsa cuenda ndo. Na coo yo tsa cuenda Nyoo tan ñavin tsa cuenda ley tsahnu `&Nyooho ra cuatyi sehe yu, nyehé nyico yu tundoho tan tsa uhvi tsa catyi ndo. Tumaa nyehé iin ñaha tundoho tun cua cacu sehe ña. Tacan nyehé yu tundoho. Tan ndi nyaá ca cua nyehe yu tundoho nda cuanda cuahnu ndo tsihin tunyee iñi maa ra Cristo. _7&Vaha tsa cuñi yo tsi nyɨvɨ, maa tyin cuñi yo tsi ñi tsihin tsa vaha, tan ña cuñi yo tsi ñi tañi ñi cuhva tsa tyin nyií ñi yu tsihin ndo. @^y&Nyɨvɨ can, cuñí xaan ñi tsi ndo catyí ñi. Maa tyin ña nditsa ñi. Caahán ñi tacan tyin cuñí ñi tsa cunyicun ndo tsi ñi tan ña tsinu ca iñi ndo tuhun caahán yu. u]c&Tan vityin, ¿a nanduvi̱ yu ra xaan iñi tsi ndo tsa cuenda tsa caahán yu tsa nditsa tsihin ndo? Ñavin. p\Y&Tan vityin ¿numaa cuahán tsa sɨɨ xaan cuñi̱ ndo tsihin yu quɨvɨ can? Tyin yuhu cuví yu tsandaa tyin quɨvɨ can, nda cuanda cuñi̱ ndo tava ndo tinuu ndo tan cuhva ndo tsi yu, tun tsatyin cuvi̱ nduvaha yu tsihin yacan. [[/&Tan vasu ndi maa tsa cuuhví yu tsihin cuehe can vaha naquihi̱n cuenda ndo tsi yu tan ña tyaa̱ tsiyo ndo tsi yu. Naquihi̱n cuenda ndo tsi yu tumaa tun cuví yu iin ángel tan tumaa tun ra Cristo cuví yu. 8Zi& Tan tsa tsitó ndo tyin quɨvɨ quitsi̱ jihna yu ñuu ndo iyó iin cuehe tsi yu, yacan cuenda ndoo̱ yu juhva quɨvɨ tsihin ndo, tan caha̱n yu tuhun ra Cristo tsihin ndo. Y& Yañi, caahán ndaahvi yu tsihin ndo co̱o ndo tumaa iyó maa yu. Tyin yuhu ña yɨhɨ́ ndaha ca ley tsahnu tsi yu. Tumaa tsa ña yɨhɨ̱ ndaha ley tsahnu tsi maa ndo. Tan tsa tacan iyó yu, ña cuñí yu tsa caca iñi ndo tyin jatɨvɨ̱ ndo tsi yu. TX!& Yuuhví xaan yu coto iin tsa cuatu ñi cuví tyiñu jaha̱ yu tsihin ndo. hWI& Nyooho ndi jacahnú ca ndo quɨvɨ vico, quɨvɨ nduyutyá yoo, tan vico tandɨhɨ ñi cuiya. RV& Maa tyin vityin tsa nacotó ndo tsi Nyoo. Vaha ca catyi yu, maa Nyoo nacotó ra tsi ndo. ¿Nacaa tsa cuñí ndo quihin nyico ndo tuhun ndaahvi tsa nduve tunyee iñi iyó tsi, tan cuvi nyico ndo musu? lUQ&Tan quɨvɨ tsa ñaha ca nacoto ndo tsi Nyoo, cuvi̱ ndo musu tsitoho tsa ñavin Nyoo cuví. eTC&Yacan cuenda sehe Nyoo cuví yo tan ña cuví ca yo tumaa iin musu. Tan tsa cuenda tsa cuví yo sehe Nyoo, tsahá ra tsa cuca ra tsi yo tsa cuenda ra Cristo. Tsicá iñi ra Pablo tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo >Su&Tan tsa cuenda tsa nanduvi̱ yo sehe ra, Nyoo jaquitsí ra Tatyi Ii ra Cristo cunyaa añima yo. Tan tsa cuenda Tatyi Ii ra caná tsaa yo tsi Nyoo tan catyí yo: “Tyatya”. R'&Jaquitsi̱ Nyoo tsi ra tyin jacacu ra tsi yo tsa ña quɨhɨ ndaha ca ley tsi yo. Tyin tacan tan naquihín cuenda Nyoo tsi yo tumaa sehe ra. Q!&Maa tyin quɨvɨ taha̱n tsi, Nyoo jaquitsi̱ ra tsi Sehe ra. Tan jacacu̱ iin ñaha tsi ra. Tan tsindaca̱ ñaha ley tsahnu Nyoo tsi ra. P &Tan tacan cuvi̱ maa yo. Tsa ndi cumañi ca quitsi̱ ra Cristo, cuvi̱ yo musu cuhva iyó nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. O&Iyó ra jahá cuenda tsi ra nda cuanda tsaa cuiya ra tsa catyi̱ jutu ra tyin cua naquihin ra ndaha tyiñu tsa nacoo̱ ra tsi ra. /N Y&Cua cahan yu iin cuhva tsihin ndo. Tatun iin ra luhlu tan tsihi̱ jutu ra, tan nacoo̱ jutu ra tandɨhɨ tsa cuca ra tsi ra, ra luhlu can cua cutyiñu ra can nda cuahnu ra. Tan tsitsi tsa ndi cumañi ca cuahnu ra, cuví ra tumaa iin musu ñi. Vasu tsii maa ra cuví tandɨhɨ tsa cuca jutu ra. %MC&Tan tatun cuenda ra Cristo yɨhɨ́ ndo, nditsa tsa tata ra Abraham cuví ndo. Tan ñihí ndo tsa catyi̱ Nyoo tsihin ra Abraham tyin cuhva ra tsi ra. L&Ña ñiñi xaan ca tsa cuví yo nyɨvɨ Israel, a cuví yo nyɨvɨ Grecia; a cuví yo musu, a ñavin musu cuví yo; a cuví yo rayɨɨ, a ñaha. Yoñi ca caahán tuhun yacan, tyin tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo, intuhun ña nyɨvɨ cuví yo tsihin ra. oKW&Tan tandɨhɨ yo tsicoondutya̱ yo tan ndu ii̱n yo tsihin ra Cristo, tan nanduvi̱ yo tumaa maa ra. ^J5&Tyin tandɨhɨ yo cuví yo sehe Nyoo tyin tsinú iñi yo tsi ra Cristo Jesús. {Io&Tan vityin tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo, yacan cuenda ña jahá cuenda ca ley can tsi yo. LH&Tan ley can cuví tsi tumaa iin nyɨvɨ jahá cuenda tsa nyihi. Tyin jaha̱ cuenda tsi tsi yo nda cuanda quɨvɨ quitsi̱ ra Cristo. Tan cuvi̱ tsinu̱ iñi yo tsi ra tan nduvaha̱ yo nuu Nyoo. MG&Tsa ndi cumañi ca tsinú iñi yo tsi ra Cristo, ley can yɨhɨ̱ ndaha tsi yo tumaa tsa tsinyii̱ yo vehe caa. Tacan cuvi̱ nda cuanda janaha̱ Nyoo tsi yo nácaa tan tsinu iñi yo tsi ra. EF&Tyin catyí nu tutu Nyoo tyin iyó cuatyi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tyin tacan tan nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Jesucristo cuví ñihi ñi ñayɨvɨ nyito tsa catyi Nyoo tyin cuhva ra tsi yo. Ey&¿A cuñí tsi catyi tyin ley tsa tyaa̱ ra Moisés ña nacatsí tahan tsi tsihin tsa catyi Nyoo tyin cuhva ra tsi yo? Ñavin. Tun tsatyin cuvi coo yo ñayɨvɨ nyito jaha ley can, cuvi nduvaha yo nuu Nyoo tsa cuenda tsi. Maa tyin ña cuvi. D-&Tan juvin ñi maa Nyoo caha̱n tsihin ra Abraham quɨvɨ can. Tan ña tsiñí ñuhu tsa nducu sɨɨn ra iin ra nacatyi tuhun tsihin ra Abraham. TC!&Tatun tacan, ¿nacuenda vaha ley ra Moisés? Tsa jihna ñi Nyoo catyi̱ ra tyin cuhva ra tsa vaha tsi ra Abraham. Yaha̱ can tan tsaha̱ ra ley can tsi ra Moisés tan janahá tsi tyin iyó cuatyi yo. Tan ángel Nyoo tsaha̱ cuenda ley can tsi ra Moisés. Tan ra Moisés tsaha̱ cuenda can tsi nyɨvɨ. Tan ndoo̱ tsi nda cuanda quɨvɨ tsa quitsi̱ ra Cristo, ra cuví tata ra Abraham. Juvin ra cuví ra tsa catyi̱ Nyoo tyin cua cuhva tsa vaha tsi yo. rB]&Tun tsatyin tsa cuenda ley ra Moisés tan naquihín yo tsa taahán tsi tsi yo, cuatu xaan ndoo̱ Nyoo tuhun tsihin yo. Maa tyin tsitó yo tyin ñihi̱ ra Abraham tsa ñihi̱ ra tyin tsaha̱ Nyoo tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsi ra. cA?&Tsa caahán yu, cuví tsehe: Nyoo natuhu̱n tahan ra tsihin ra Abraham. Tan ndoo̱ vaha ra tuhun tsihin ra. Tacan tan yaha̱ cumi cientu oco utsi cuiya tan tsaa̱ ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Maa tyin ña cuvi̱ canɨ ley can tuhun tsa ndoo̱ Nyoo tsihin ra Abraham. Tan ña cuvi̱ casɨ tsi nu naquihín yo tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo. |@q&Tan Nyoo catyi̱ ra tyin cua cuhva ra tsa cuhva ra tsi ra Abraham tan tsi inga ra tsa cuví tata ra. Ña catyí tsi nu tutu Nyoo tun cuhva ra tsi tandɨhɨ ra cuví tata ra, tyin intuhun ñi ra cua cuhva ra. Tan juvin ra can cuví ra Cristo. "?=&Yañi, cua cahan yu iin cuhva tsihin ndo, cuhva iyó yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tatun iin ra tan catyí ra tyin cua cuhva ra tsa cuhva ra tsi inga ra, tan tatun tsa yaha̱ tyihi̱ ra firma ra, yoñi ca cuví quihin nyaa can. Tan yoñi ca cuví natyiso juhva ca sɨquɨ can. p>Y&Tacan cuvi̱ tyin tsa cuenda ra Cristo Jesús tan nasocó Nyoo tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tumaa catyi̱ ra tsihin ra Abraham tyin cua nasoco ra tsi ra. Tan tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo, naquihín yo Tatyi Ii tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo. Ley tsahnu janahá tsi tsi yo tyin iyó cuatyi yo, maa tyin ña jacacú tsi tsi yo $=A& Ley can catyí tyin taahán tsi cúu yo tsa cuenda cuatyi yo, tan ña ndacá ñaha ca tsi tsi yo tyin ra Cristo tsa tava̱ nuña ra tsi yo. Tan maa ra naquihi̱n tandɨhɨ cuatyi yo. Tyin catyí tuhun Nyoo: “Tandɨhɨ maa ra tsa ticaá nu yutun, tatsí tuñi Nyoo tsi ra.” ?<w& Tan ley ra Moisés ña catyí tsi tun taahán tsi tsinu iñi yo. Tyin catyí ley can: “Nyɨvɨ javahá tsa catyí ley ihya, coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa cuenda can”, catyí tsi. y;k& Tan nditsa tyin yoñi nduvahá jaha Nyoo tsa cuenda tsa nyitá iñi ñi ley can. Tyin tuhun Nyoo catyí tsi: “Ra tsa nduvaha̱ nuu Nyoo tsa cuenda tsa tsinú iñi ra, juvin ra cua coo ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa”, catyí tuhun Nyoo. q:[& Nyɨvɨ tsa nyitá iñi ley tsa tyaa̱ ra Moisés, cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi. Tyin tuhun Nyoo catyí tsi. “Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tandɨhɨ ley tsa nyaá nu libru ley Nyoo, cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi.” 9& Yacan cuenda ñi tsa tsinú iñi tsi ra Cristo, Nyoo nasocó ra tsi ñi iin caa ñi tsihin ra Abraham, tyin tsinu̱ iñi tucu maa ra. T8!&Tan tsanaha ndoo̱ tuhun Nyoo nu tutu. Tan catyí tsi tyin nu cuahán ca tsi quɨvɨ, cua janduvaha Nyoo tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví tsa cuenda tsa tsinú iñi ñi tsi ra. Yacan cuenda catyi̱ Nyoo tsihin ra Abraham tsanaha: “Tandɨhɨ maa nyɨvɨ cua nasoco yu tsi ñi tsa cuenda un”, catyi̱ Nyoo tsihin ra. 7 &Yacan cuenda taahán tsi coto ndo tyin nyɨvɨ tsa nditsa cuví tata ra Abraham, juvin ñi cuví ñi tsa tsinú iñi tsi Nyoo. 6}&Ra Abraham, tsinu̱ iñi ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra, yacan cuenda Nyoo naquihi̱n tsi ra tumaa tsatyin vaha ra. 5&¿Nacaa tsahá Nyoo Tatyi Ii ra tsi ndo, tan javahá ra tsa iyo nyehé ndo? Ñavin tsa cuenda tsa nducú ndo cuhva javaha ndo tsa catyí ley tan javahá ra yacan tsihin ndo; javahá ra yacan tyin tsiñí ndo tuhun ra Cristo tan tsinú iñi ndo tsa caahán ra. 4)&¿A tsa cuatu ñi nyehe̱ ndo nácaa jatyinyee̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ndo nu nyehe̱ ndo tundoho? Ñavin tsa cuatu ñi cuví yacan, cuñí yuhu. O3&¿Nacaa tsa soho xaan iyó ndo vityin? Tan quɨvɨ jihna ñi vaha xaan tyaa̱ yahvi ndo tsi Nyoo tsihin tunyee iñi Tatyi Ii ra. Tan vityin, ¿nácaa cuñí ndo coo ndo tsihin tunyee iñi maa ndo? ]23&Intuhun ñi tsa cuñí yu nducu tuhun yu tsi ndo. ¿A naquihi̱n ndo Tatyi Ii Nyoo tsa cuenda tsa javahá ndo tsa catyí ley ra Moisés, a tsa cuenda tsa tsiñi̱ ndo tuhun ra Cristo tan tsinú iñi ndo tsi ra? o1 Y&¡Náa tsa soho iyó nyooho, nyɨvɨ Galacia! ¿Yóo tsa jatɨvɨ̱ tsi ndo tan ña tyaa yahvi ca ndo tsa nditsa? Catsi xaan tsaha̱ cuenda ndi tuhun ra Jesucristo tsi ndo. Tan cutuñi̱ vaha iñi ndo nacuenda tsihi̱ ra nu cruu. "0=&Ña cuñí yuhu tyaa tsiyo yu tunyee iñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo. Tyin tun tsatyin cuví cacu yo jaha ley tsahnu, nduve nacatyi tsihi̱ ra Cristo.)/K&Yuhu, tumaa tsa iin caa ñi tsihi̱ yu nuu cruu tsihin ra Cristo. Tan ñavin ca maa yu iyó, tyin ra Cristo iyó añima yu vityin. Tan cuhva iyó yu vityin, iyó yu tsihin tsa tsinú iñi yu tsi ra tsa cuví ra Sehe Nyoo. Tyin maa ra cuñí ra tsi yu, tan tsihi̱ ra tsacatyi cuatyi yu. C.&Tyin ley can janahá tsi tsi yu tyin taahán tsi cúu yu tsa catyi cuatyi yu, tan yacan cuenda ña nducu ca yu cuhva cacu yu tsihin ley can, tyin tacan tan cuvi coo yu tsa cuenda Nyoo. n-U&Maa tyin tun cua cuita nyico iñi yo ley tsa tsa yaha̱ nacoo̱ yo, yacan nditsa cua coo cuatyi yo. K,&Maa tyin vityin tatun nducú yo cuhva nduvaha yo nuu Nyoo tsa cuenda ra Cristo, cuñí tsi catyi tyin nacoto yo tyin iyó tucu cuatyi yo tumaa iyó cuatyi ñi tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tatun tacan, ¿a cuñí tsi catyi tyin iyó cuatyi yo jahá maa ra Cristo tyin nacoto yo tyin iyó cuatyi yo? Ñavin tacan. j+M&Maa tyin tsitó yo tyin ña cuvi janduvaha yo tsi yo nuu Nyoo tsihin tsa nducú yo cuhva tyaa yahvi yo ley tsahnu tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan nduvahá yo nuu Nyoo tsa cuenda tsa tsinú ñi iñi yo tsi ra Jesucristo. Yacan cuenda tsinú iñi yo tsi ra, tyin tacan tan coo vaha yo tsihin ra, tan ñavin tsa cuenda tsa nducú yo cuhva tyaa yahvi yo tsa catyí ley can. Tyin ndi intuhun yo tan ña nduvahá yo nuu Nyoo tsihin tsa nducú yo cuhva javaha yo cuhva catyí ley tsahnu can. *&Maa yo nda ndi cacu̱ yo tan cuví yo ra ñuu Israel ña javahá xaan yo cuatyi tumaa javahá ñi tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. =)s&Tan nyehe̱ yu tyin ña vaha javahá ra naha. Ñavin tumaa cuhva catyí tuhun ra Cristo. Yacan cuenda caha̱n yu tsihin ra Pedro nuu tandɨhɨ ra yucú ican: “Yooho cuví un iin ra Israel. Tan iyó un tumaa iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. ¿Nacaa tsa cuñí un jañiñi un tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví na coo ñi cuhva iyó ñi Israel? [Tan ndi maa un tan ña javahá un tacan]”, catyi̱ yu tsihin ra. %(C& Tacan tan inga ra Israel tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, ndu ii̱n ra naha tsihin ra Pedro. Tan javaha̱ ndɨhɨ ra naha tsa ña vaha can. Tyin javaha̱ ra naha tumaa javaha̱ ra Pedro vasu tsitó ra naha tyin ña vaha can. Tan nda cuanda ra Bernabé tan ndu ii̱n ra tsihin ra naha. '& Tyin tsa jihna ñi vaha javaha̱ ra tyin tsatsi̱ ra tsihin ñi tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Maa tyin tsa tsaa̱ juhva ra Israel naha ra tsa jaquitsi̱ ra Jacobo, tacan tan quitsaha̱ jatsiyó ra tsi ra tan ña cuñí ca ra catsi ra tsihin ñi ican. Javaha̱ ra tacan tyin yuuhví ra coto cuxaan ra tsa tsaa̱ can naha ra tsi ra tyin ndi nyitá iñi ra can naha ra tuñi Nyoo. && Maa tyin quɨvɨ tsaha̱n ra Pedro ñuu Antioquía, nuu nuu ra tan cuxaa̱n yu tsi ra tyin ña vaha tsa javahá ra. %& Tan caha̱n ra naha iin tuhun tsihin ndi, na nducuhun iñi ndi tsi nyɨvɨ ndaahvi tan na jatyinyee ndi tsi ñi. Tan yacan cuví tsa nducú xaan yu cuhva javahá yu tandɨhɨ ñi quɨvɨ. Nu nduxaa̱n ra Pablo tsi ra Pedro tyin ña vaha tsa javahá ra $9& Yacan cuenda ra cuví ityi nuu naha ra, ra Jacobo, ra Pedro tan ra Juan, nacotó ra naha tyin Nyoo tsahá ra tunyee iñi tsi yu tsa cahan yu tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ. Tan tsaha̱ ra naha ndaha ra naha tɨɨ̱n ndi, tsihin ra Bernabé tyin ndoo̱ ra naha vaha tsa cahan ndi tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tan maa ra naha cahan tucu ra naha tsihin nyɨvɨ Israel. \#1&Tyin juvin ñi maa Nyoo tava̱ tyiñu tsi ra Pedro tyin cahan ra tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ Israel. Tan tava̱ tyiñu tucu ra tsi yuhu tyin cahan yu tuhun ra tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. -"S&Ra cuví ityi nuu vehe ñuhu naha ra, nduve inga tuhun tsaha̱ cuenda ra naha tsi yu tyin nacoto̱ ra naha tyin maa Nyoo jaquitsi̱ tsi yu tyin cahan yu tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. Tumaa tsa jaquitsi̱ ra tsi ra Pedro tyin cahan ra tsihin nyɨvɨ Israel. !&Maa tyin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu, nduve tuhun tsaa tsaha̱ ra naha tsi yu. Tan vasu cahnu tyiñu nyisó ra can naha ra, maa tyin tsa cuenda yuhu, yoñi jaha. Tyin ña cahnu cuví yo nuu Nyoo vasu ndi maa tsa cahnu tyiñu nyisó yo. ' G&Maa tyin ndi luxu tan ña tsaha̱ ndi tsa cundaca ñaha ra can naha ra tsi ndi. Tyin ña cuñí ndi tsa jaña ndo tuhun nditsa tsa jacacú ra Cristo tsi yo. r]&Nditsa tyin juhva ra naha cuñi̱ ra naha tsa cunyaa tuñi can tsi ra Tito. Tan ra ican naha ra quɨhvɨ̱ xeehe ra naha nu yucú ndi, tan jaha̱ ra naha tyin yɨhɨ́ ra naha cuenda ra Cristo, maa tyin ña nditsa tyin ra tsacú nducu cuhva iyó nuña yo jaha̱ ra Cristo cuví ra naha. Tan cuñí ra naha tyin taahán tsi tsa cundaca ñaha ley tsahnu tsi yo. 6R}|{{zdybxx vutss0rqp\oonnmm'likjihhggfuecc6ba``.__-^f\[[YXWVVnUjTcSRQQPxONN&M]KJfJ(IHGFEEJDLCBAA @q?>=S<;P98J7G64332G1 0Q/..2--!,+*))''m&&%$#! )/+ " 0g_6 :  Tacan tan catyí ra tsihin ñi tyehen: “Nɨñɨ ihya cuví tsandaa tsa cuenda tsa ndoo̱ Nyoo tuhun tsihin yo”, catyí ra. 9) Tsa ndɨhɨ tsaha̱ cuenda ra Moisés ley Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, tan quihi̱n ra jahma cuaaha tsa tsinu̱ tsihin ixi mbee ticatyi tan iin soco yutun luhlu tsa nañí hisopo, jatyii̱ ra can tsitsi nu yɨhɨ́ nɨñɨ indɨquɨ lee tan nɨñɨ mbee luhlu tsa saca̱ nuu tsihin ndutya. Tacan tan quɨtɨ̱ ra nɨñɨ can nu libru nu nyaá ley Nyoo tan quɨtɨ̱ ndɨhɨ tucu ra can tsi nyɨvɨ. 8) Yacan cuenda quɨvɨ ndoo̱ Nyoo tuhun tsahnu can tsihin nyɨvɨ Israel, tsahñi̱ ra jutu naha ra quɨtɨ tan tsatɨ̱ nɨñɨ tɨ naha tɨ. i7K Maa tyin tun ndi nyito ra jatsii ndaha tyiñu can, ña cuvi naha naquihin ñi ndaha tyiñu ra. *6M Tun iin nyɨvɨ tsihi̱ tan nacoo̱ ñi iin tutu nu tsahá cuenda ñi yóo nyɨvɨ cua naquihin tsa iyó tsi ñi, nyɨvɨ tsa cua naquihin ndaha tyiñu can cuví naquihin ñi can, maa tyin cuñí tsi janaha ñi iin tutu cuví tsandaa tyin nditsa tsa tsa tsihi̱ ra tsa javaha̱ tutu can. 5' Yacan cuenda ra Jesucristo cuví ra caahán ndaahvi tsaha yo tsa cuenda tuhun tsaa tsa ndoo̱ Nyoo tsihin yo. Tan tsa cuenda tsa tsihi̱ ra, jahá Nyoo tucahnu iñi tsi yo tsa cuenda cuatyi tsa javaha̱ yo quɨvɨ yɨhɨ̱ ndaha tuhun jihna ñi can tsi yo. Tyin tacan tan yoo, tsa cana̱ Nyoo cuvi naquihin cuenda yo ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa coo yo, tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsi yo. /4W Tun tacan jatyinyee̱ nɨñɨ quɨtɨ can tsi nyɨvɨ, cuñí tsi catyi tyin ¡nɨñɨ ra Cristo cahnu ca tunyee iñi iyó itsi! Tyin nduve cuatyi ra tsicoo̱ tan jamañi̱ ra juvin ñi tsi maa ra nuu Nyoo jaha̱ Tatyi Ii tsa ña cua cúu maa. Tan nɨñɨ ra quihín nyaa tsa ña vaha tsa iyó añima yo tyin tacan tan ña cuita ca iñi yo ley tsa tsahá tuhun tsiihí tsi yo, tan cuví jaha tyiñu yo tyiñu Nyoo nyito. g3G Ra jutu naha ra tuhvá ra naha quɨtɨ́ nɨñɨ toro, nɨñɨ mbee, tan nyaa nu cayú indɨquɨ lee tsi nyɨvɨ. Tsihin yacan nduvahá ñi nuu Nyoo, maa tyin maa ñi cuñu ñuhu ñi nduvaha, tan ña nduvahá añima ñi. P2 Ra Cristo quɨhvɨ̱ ra tsitsi Vehe Ii Xaan. Maa tyin ña quɨhvɨ̱ ra tsihin tsa jamañi ra nɨñɨ mbee lee, o nɨñɨ indɨquɨ lee. Quɨhvɨ̱ ra tsihin nɨñɨ maa ra, tan iin tsaha ñi quɨhvɨ̱ ra tan ña cuñí ca tsi tsa cuenda quɨhvɨ ñi ra tyin jamañi̱ ra nɨñɨ maa ra. Tsihin yacan jacacú cuii ra tsi yo. b1= Vityin tsa yaha̱ quitsi̱ ra Cristo tsa cuví jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa cuenda tuhun vaha ca tsa ndoo̱ Nyoo tsihin yo. Quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe ñuhu vaha ca, tan ii ca. Tan ña quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe ñuhu tsa javahá nyɨvɨ. Yacan cuñí tsi catyi tyin ñavin vehe ñuhu iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví nu quɨhvɨ̱ ra. 0  Tyin tandɨhɨ tsa javahá nyɨvɨ can caahán tsi maa ñi tsa cuenda tsa tsaha̱ Nyoo ndatu catsi ñi, tan coho ñi, tan nácaa nduvaha cuñu ñuhu ñi nuu ra. Tsaha̱ ra tsa javahá ñi tacan tsa numi ñi, nda tahan maa tsi quɨvɨ cuhva ra tsa vaha ca. ~/u Tandɨhɨ yacan cuví can tumaa tixahñu tuhun tsaa tsa ndoo̱ Nyoo tsihin yo vityin. Taha̱n tsanaha jamañi̱ nyɨvɨ tsa jamañí ñi nu Nyoo maa tyin ña jatyinyee̱ can tsi nyɨvɨ tsa jacahnú tsi Nyoo tsihin can, tsa caca vaha iñi ñi. w.g Tan tsa tacan tsicoo̱ yacan Tatyi Ii Nyoo janahá ra tsi yo tyin tsitsi tsa ndi jacahnú ra jutu naha ra tsi Nyoo tsitsi Vehe Ii cuñí tsi catyi tyin ñaha ca nuña ityi quɨhvɨ ndáa nyɨvɨ tahan ñi maa tsi tsitsi Vehe nu Ii Xaan. V-% Maa tyin Vehe nu Ii Xaan, intuhun ñi maa ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu cuví quɨhvɨ ican, tan iin tsaha ñi taahán tsi quɨhvɨ́ ra tsa iin cuiya. Tsa cua quɨhvɨ ra, cuñí tsi cundaha ra nɨñɨ quɨtɨ tyin jamañi ra itsi tsi Nyoo tsa cuenda cuatyi maa ra tan cuenda cuatyi nyɨvɨ, ñi tsa javaha̱ soho ñi maa cuatyi. , Tacan tsicoo̱ vehe ñuhu can. Tandɨhɨ ñi quɨvɨ quɨhvɨ́ ra jutu naha ra tsitsi Vehe Ii, tan jacahnú ra naha tsi Nyoo. ~+u Tan sɨquɨ tsatun can tsinyaa̱ tsa caá tumaa caá ángel, tan cuñí tsi catyí tyin nyaá Nyoo ican. Nditsin ángel can tyasɨ̱ nu tuhvá Nyoo jaha̱ tucahnu iñi tsi nyɨvɨ. Tsa vityin ña cuví nacatyí tuhun ca ndi sɨquɨ tuhun ihya. j*M Tsitsi vehe can tsinyaa̱ altar xuhun cuaan nu tsahmi̱ ra jutu cutu. Tan tsinyii̱ tucu tsatun cuenda tsa ndoo̱ Nyoo tuhun tsihin yo, tsa ndasɨ́ tsihin xuhun cuaan. Tsitsi tsatun can tsinyii̱ yatsin xuhun cuaan nu yɨhɨ́ maná. Tan tsinyii̱ yutun tsa tsindaha̱ ra Aarón tsa quita̱ ita nuu. Tan tsiyucu̱ tucu yuu nu nyaá tsa utsi ley Nyoo. 9)m Tan vehe tsa tsinu uvi tsinañi̱ Vehe Ii Xaan. (' Tyehen tsicoo̱ vehe ñuhu can: Tsitsi vehe tsa jihna ñi nyaa̱ candileru, tan nyaa̱ mesa nu yucu̱ paan ii. Tan yacan tsinañi̱ Vehe Ii. 5' e Quɨvɨ ndoo̱ Nyoo tuhun tsa jihna ñi tsihin nyɨvɨ, tsaha̱ ra cuhva nácaa jacahnu ñi tsi ra, tsitsi vehe ñuhu tsa tsicoo̱ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya taha̱n tsanaha. ,&Q Quɨvɨ tsa caha̱n Nyoo tyin cua ndoo ra tuhun tsaa tsihin yo, tsa jandutsahnu̱ ra tuhun tsa jihna ñi can. Tan tuhun tsa ndutsahnú tsa cua cundɨhɨ tsi.!%; Cua jaha yu tucahnu iñi tsi ñi vasu ndi maa cuaha tsa caquiñi javahá ñi.Tan ña cua nducuhun ca maa iñi yu cuatyi ñi, catyí Nyoo Jutu yo. O$ Tacan tan ña ñiñi ca tsa jacuahá ñi tsi inga ñi, na nacoto ñi tsi yuhu tsa cuví yu Nyoo ñi.Tyin tandɨhɨ ñi tan cua nacoto ñi tsi yu,ñi nyihi tan nda cuanda ñi tsahnu. ,#Q Tuhun tsaa tsa cua ndoo yu tsihin nyɨvɨ Israel nu cuahán ca tsi ityi nuu, cuví tsehe, catyí Nyoo Jutu yo:Cua tyihi yu ley yu tsitsi tsa tsiñi tuñi jiñi ñi,
tan cua tyaa tucu yu itsi añima ñi.Tacan tan cua cuvi yu Nyoo ñi,
tan maa ñi cua cuvi nyɨvɨ yu. "} Maa tyin ñavin tumaa tuhun tsa ndoo̱ yu tsihin tsii tsaahnu ñi,
quɨvɨ tɨɨ̱n yu ndaha ñi tan tava̱ yu tsi ñi ñuhu Egipto.Ña javaha̱ ñi tuhun ndoo̱ yu tsihin ñi,
yacan nacoo̱ ihñi yu tsi ñi, catyí Nyoo Jutu yo. !Maa tyin Nyoo nyehe̱ ra tyin ña vaha javahá nyɨvɨ can tsihin tuhun tsa ndoo jihna ra tsihin ñi, tacan tan caahán ra tuhun ñi nu tutu ra tan catyí ra tyehen:Cua tsaa quɨvɨ
cua ndoo yu tuhun tsaa tsihin nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ Judá. Tun tsatyin cuví cacu yo jahá tuhun tsa ndoo̱ jihna Nyoo tsihin yo, ña cuñí tsi tsa ndoo ra inga tuhun tsaa tsihin yo. {Maa tyin ra Cristo ra cuví jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa cuenda yo, vaha ca tyiñu javahá ra tan ñavin ca tsa javahá inga ca ra jutu naha ra, tyin tsa cuenda maa ra, ndoó Nyoo tuhun vaha xaan ca tsihin yo, tan vaha ca tsa tsahá ra tsi yo. !;Ra jutu tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya naha ra, jahá tyiñu ra naha tsitsi vehe ñuhu tsa cuví tixahñu tsa iyó nda gloria. Tan tsitó yo tyin tixahñu ñi cuví tsi, tyin taha̱n tsanaha quɨvɨ tsa cua javaha ra Moisés vehe ñuhu jahma, catyi̱ Nyoo tsihin ra tyehen: “Ja̱ha cuenda vaha, tan ja̱vaha tandɨhɨ tumaa janaha̱ yu tsi un quɨvɨ tsaha̱n un yucu Sinaí”, catyi̱ Nyoo tsihin ra. OTun tsatyin nyií ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ndi ña cuvi cuvi ra jutu. Tyin nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, iyó ra jutu tsa jamañí nuu Nyoo tsa catyí ley tsa tyaa̱ ra Moisés tyin jamañi ra naha. hITandɨhɨ ra jutu naha ra, cuñí tsi cahñi ra naha quɨtɨ tan jamañi ra naha nu Nyoo tyin jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ra naha tan tsi nyɨvɨ. Yacan cuenda cuñi̱ tsi jamañi̱ ra Jesucristo tsa jamañi̱ ra nuu Nyoo. ykTan ra jutu ihya jahá tyiñu ra vehe ñuhu nu nyaá Nyoo. Vehe ñuhu tsa juvin ñi maa Nyoo Jutu yo javaha̱ tan ñavin vehe ñuhu tsa javaha̱ nyɨvɨ. Tyin vehe ñuhu tsa javahá nyɨvɨ cuví tsi tixahñu tsa vaha tsa iyó nda gloria. B Yacan tuhun ihya cuví tsa ñiñi ca caahán yu: Ra jutu tsaahnu tsa iyó tsi yo ndi intuhun cuatyi ra nduve iyó, tan juvin ra tsinyaa̱ nu tyayu tsa nyaá xiin cuaha Nyoo nda gloria. pYLey Nyoo tsa naquihi̱n cuenda ra Moisés, tsahá tsi ndatu tsa cuví ra naha jutu tsaahnu vasu ndi maa iyó cuatyi ra naha. Maa tyin tsa yaha quitsi̱ ley can, caha̱n catsi Nyoo tan ndoo̱ ra iin tuhun tsaa tsihin yo. Tan tsaha̱ ra tsi Sehe ra tsa cuví ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu ca. juvin ra cuví ra vaha tan ña cua cundɨhɨ maa tsa vaha ra.'GRa Jesús ñavin tumaa inga ra jutu tsaahnu can naha ra cuví ra, tyin ra ican naha ra cuñí tsi cahñi ra naha quɨtɨ tan jamañi ra naha nuu Nyoo tandɨhɨ ñi quɨvɨ. Jihna ca jamañí ra naha quɨtɨ tsa cuenda cuatyi maa ra naha, yaha tan jamañí ra naha tsa cuenda cuatyi tandɨhɨ nyɨvɨ. Maa tyin ra Jesús iin tsaha ñi jamañi̱ ra juvin ñi tsi maa ra nuu Nyoo tan tsa cuenda cuatyi tandɨhɨ yo. q[Ra Jesús cuví jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa tsiñiñuhú tsi yo tyin ii ra, tan ña javahá ra tsa caquiñi, tan nduve cuatyi ra iyó tan quita̱ tsiyo ra nu iyó nyɨvɨ iyó cuatyi tan nandaa̱ ra ityi sɨquɨ andɨvɨ. FTan tsa cuenda yacan cuví jacacu ra tsi nyɨvɨ tsa nanducú tsi Nyoo. Tan tsahá ra tsa coo cuii ñi tsihin Nyoo tyin tacan ñi iyó maa ra tan tsicán tahvi ra tsi Nyoo tsa cuenda ñi. oWMaa tyin ra Jesús nduve tuhun tsiihí iyó tsi ra, yacan cuenda ña tsindɨhɨ́ tsa cuví ra jutu. oWJutu tsa cuví tata ra Leví cuaha xaan ra naha tsa cuenda tyin tun tsiihí iin ra, nacosó inga ra. Tsa cuenda tsa javaha̱ ra Cristo, tan tsitó yo tyin vaha ca tyiñu ndoo̱ Nyoo tsihin yo tan ñavin ca tsa jihna ñi can. 'GTandɨhɨ ca maa ra jutu tsa iyó vityin naha ra nduve náa caha̱n Nyoo tuhun ra naha. Maa tyin quɨvɨ tsaha̱ Nyoo tsi ra Cristo tsa cuví ra jutu, caha̱n catsi ra tsihin ra tumaa caahán nu tutu ra tyehen:Caha̱n catsi Jutu Mañi yo, tan ña nasama ra tsa caha̱n ra nu catyi̱ ra tyehen:“Yooho ña cua ndɨhɨ maa tsa cuví un jutu,
tyin cuví un jutu tumaa ra Melquisedec”, catyi̱ Nyoo. LNyoo caha̱n catsi ra tyin tacan cua cuvi, tan tacan cuvi̱. Ley can ña cuvi̱ janduvaha̱ tsi tsi nyɨvɨ nu Nyoo. Yacan cuenda tsaha̱ ra inga tsa vaha ca tsi yo. Tan tsa vaha ihya jatyinyeé tsi tsi yo tsa cuví natuhún yo tsihin Nyoo. Yacan cuenda nyitá iñi yo tuhun can, tan tuhun can cuví ra Cristo. Yacan cuenda nacoo̱ Nyoo ley tsahnu can tyin ña cuví jatyinyeé tsi tsi nyɨvɨ, tan ña cuví cacu nyɨvɨ jahá tsi. Tyin tyehen caahán Nyoo tuhun ra:Yooho ña cua ndɨhɨ maa tsa cuví un jutu,
tyin cuví un jutu tumaa ra Melquisedec. Ra jutu ihya ña quitsi̱ ra tumaa catyí ley tsahnu, tyin ley can catyí tsi tyin maa ñi tata ra Leví taahán tsi cuvi jutu, tan ra can ñavin tata ra Leví cuví ra. Maa tyin iyó tunyee iñi tsi ra tsa coo cuii ra, yacan cuenda juvin ra jaquitsi̱ Nyoo. f ENditsa tsa nasama̱ Nyoo tsi ra jutu tyin jaquitsi̱ ra iin jutu tumaa ra Melquisedec. $ ATsitó vaha yo tyin Jutu Mañi yo tata ra Judá tsi ra, tan ra Moisés ña caha̱n ra tuhun tata ra Judá quɨvɨ caha̱n ra tuhun ra cuví jutu naha ra.   Jutu Mañi yo tsa caahán tutu Nyoo tuhun, tata inga ra sehe ra Israel cuví ra. Tan ndi intuhun tata ra can tan ña cuví ra naha jutu. K  Tyin tun nasamá Nyoo tsi ra cuví jutu, nasamá tucu ra ley ra. 6e Ra jutu tata ra Leví tsa cuví tucu tata ra Aarón, juvin ra naha jacuahá ley tsahnu Nyoo tsi yo. Vaha vityin; tun tsatyin cuví janduvahá ra jutu can naha ra tsi nyɨvɨ nyicún ley can, ña ñiñi cuñí tsi quitsi inga jutu, ñavin jutu tumaa ra Aarón maa tyin jutu tumaa ra Melquisedec. K Cuví catyi yo tyin tyahvi̱ ndɨhɨ tata ra Leví tsi ra Melquisedec quɨvɨ ñihi̱ tahan ra tsihin ra Abraham tyin tata ra Abraham tsi ra naha vasu ndi maa ñaha ca coo ra naha quɨvɨ can. #? Ra Leví tsihin sehe ra, tata ra Abraham cuví ra naha. Juvin ra naha cuví jutu tsa naquihín tsa intuhun intuhun tsitsi tsa utsi utsi tsa ñihí nyɨvɨ. Cuví catyi yo tyin tandɨhɨ ra can naha ra tyahvi̱ ndɨhɨ ra naha tsi ra Melquisedec quɨvɨ tyahvi̱ ra Abraham tsi ra. >uNyehé yo tyin cahnu ca cuví ra Melquisedec tan ñavin ca tandɨhɨ ra tsa quihín cuenda intuhun intuhun tsitsi tsa utsi utsi tsa ñihí nyɨvɨ, tyin rayɨɨ ñuhu ñayɨvɨ ihya ñi cuví ra naha, tan tuhvá ra naha tsiihí. Maa tyin caahán tsi nu tutu Nyoo tan catyí tsi tyin ra Melquisedec nyito ra. dATan tsitó catsi yo tyin cahnu ca cuví ra tsa nasocó, tan ñavin ca ra tsa nasoco̱ ra. ~uRa Melquisedec, vasu ndi maa ñavin tata ra Leví, tan tata ra Abraham cuví ra, maa tyin naquihi̱n cuenda ra juhva tsa ñihi̱ ra Abraham. Tan nasoco̱ ra Melquisedec tsi ra Abraham, ra tsa catyi̱ Nyoo tsihin tyin cua cuhva ra tsa cuhva ra. 6eTun tsatyin tata ra Abraham cuví ra Melquisedec, tan cuví ra jutu, ña iyo cua cuñi yo tsa tsaha̱ ra Abraham juhva tsa ñihi̱ ra tsi ra, tyin tsa yaha̱ cuaha cuiya tan tsaha̱ Nyoo ley tsi nyɨvɨ tata ra Abraham. Tan catyí ley can tyin taahán tsi cuhva juhva tsa ñihí ñi tsi ra jutu tsa cuví tata ra Leví naha ra, vasu ndi maa iin ñi nyɨvɨ cuví ñi tsihin ra naha tyin juvin ñi tata ra Abraham cuví ra naha. 'Nyehé yo ihya vityin tyin cahnu xaan cuví ra Melquisedec, tyin tsaha̱ ra Abraham juhva tsa ñihi̱ ra nu tsicañi̱ tahan ra tsi ra. wRa Melquisedec nduve jutu ra tan sɨhɨ ra. Ña caahán tsi tun iyó nyɨvɨ ra, tan ndi ña caahán tsi ama cacu̱ ra, tan ama tsihi̱ ra. Yacan cuenda cuví jandu inducu yo tsi ra tsihin Sehe Nyoo, tyin ña tsindɨhɨ́ maa tsa cuví ra jutu. taTan cuaha tsa ñihi̱ ra Abraham nu tsaha̱n ra tsicañi̱ tahan ra. Tsitsi tsa utsi utsi nuu tsa ñihi̱ ra, tsaha̱ ra intuhun intuhun can tsi ra Melquisedec. Melquisedec cuñí tsi catyi: “Rey tsa javahá tsa vaha.” Tan juvin ñi cuví tucu ra rey ñuu Salem, tan Salem cuñí tsi catyi “tsa taxin”. Yacan cuenda cuví ra: “Rey tsahá tsa taxin.” ~ Ra Melquisedec tsa caahán yu tuhun ihya, juvin ra cuví rey ñuu Salem, tan cuví tucu ra jutu cuenda Nyoo, ra cahnu ca cuví tan ñavin ca tandɨhɨ tsa iyó. Quɨvɨ tsa vatsí nuhu ra Abraham naha ra tsa yaha̱ tsaha̱n ra naha tsicañi̱ tahan ra naha tsihin ra cuvi̱ rey naha ra, tan jaha̱ canaa ra naha, ra Melquisedec jataha̱n ra tsi ra naha tan nasoco̱ ra tsi ra Abraham. F}Ican quɨhvɨ̱ ra Jesús tyin tacan tan nuña̱ ra ityi cuhun yo nu nyaá Nyoo. Tan ña cua cundɨhɨ maa tsa cuví ra Jesús jutu tsaahnu cuví ityi nuu, tumaa cuví ra Melquisedec.5|cTumaa iin yutun ndoo tsa tsicá nuu ndutya ñuhu nuuhñí tsi tsihin iin caa vee coto cuhun tsi tsihin tatyi, tacan nyitá iñi yo tsa jacacú ra Cristo tsi yo. Tan tsa nyitá iñi yo tsi ra, cuví tsi tumaa tsa nuuhñí yo tsihin Nyoo ra nyaá Nu Ii Xaan inga tsiyo nu natahvi̱ sava jaha̱ jahma. Z{-Tan iyó uvi taahan tsa ña cuvi nasama. Iin tsi cuví tsa cuhva Nyoo tsa catyí ra tyin cuhva ra tsi yo, tan inga tsi cuví tsa tsatyiñú ra juvin ñi sɨvɨ maa ra. Nyoo ña vatya ra. Yacan cuenda tandɨhɨ yoo tsa nyanaá tsi ra, nɨɨ cuñí yo nyitá iñi yo tsi ra, tan ndatú yo tsa ñihi yo tsa catyí ra tyin cuhva ra tsi yo. uzcNyoo tsatyiñu̱ ra juvin ñi sɨvɨ maa ra quɨvɨ catyi̱ ra tyin cuhva ra tsa cuhva ra tsi nyɨvɨ ra. Javaha̱ ra tacan tyin cuñí ra tsa coto ñi tyin cua jandaa ra tsa caha̱n ra tsihin ñi tan ña cua nasamá tuhun caha̱n ra. CyIin nyɨvɨ tun tyihí ñi cuhva tsa cuhva ñi tsa cua cuhva ñi tsi yo, tsatyiñú ñi sɨvɨ iin nyɨvɨ cahnu ca cuví tan ñavin ca maa ñi. Tsihin yacan ndoó ñi tuhun tsihin yo. x!Ra Abraham ñihi̱ ra tsa catyi̱ Nyoo tsihin ra tyin cuhva ra tsi ra tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tan cunyee̱ iñi ra ndatu̱ ra can. !w;Tan catyí ra tsihin ra Abraham tyehen: “Tsa nditsa tyin cua nasoco xaan yu tsi un tan cuaha xaan tata un cua cuvi jaha yu”, catyi̱ ra tsihin ra. ovW Tyin quɨvɨ tyihi̱ Nyoo cuhva tyin cuhva ra tsa cua cuhva ra tsi ra Abraham, tsatyiñu̱ ra juvin ñi sɨvɨ maa ra, tyin ña cuvi̱ cuatyiñu ra náa inga ca sɨvɨ tyin nduve nyɨvɨ cahnu ca cuví tan ñavin ca maa ra. u% Ña cuñí ndi tsa jutsan xaan jaha ndo tsi ndo, maa tyin cuñí ndi tsa coo ndo tumaa iyó nyɨvɨ tsa tsinú vaha iñi tsi Nyoo tan ja̱vaha ndo tumaa javahá ñi. Tyin ñi ican cunyeé xaan iñi ñi ndatú ñi, tan ñihí ñi tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo. t Cuñí ndi tsa jañihi ca ndo ndu iin iñi ndo nda cuanda quitsi Jutu Mañi yo, tyin tacan tan ñihi ndo tandɨhɨ tsa ndatú ndo. zsm Tyin Nyoo, vaha xaan ra cuví ra, tan ña naá iñi ra tsa javahá ndo. Nyehé ra tyin cuñí xaan ndo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra, tan nyehé tucu ra tyin tsa yaha xaan jatyinyee̱ ndo tsi ñi, tan ndi jatyinyeé ca ndo tsi ñi vityin. r Yañi, vasu ndi maa caahán ndi tacan, maa tyin tsitó vaha ndi tyin nyooho nasocó Nyoo tsi ndo tyin jacacú ra Cristo tsi ndo. iqKMaa tyin tatun caná maa ñi maa yutun tsa nduve tsɨtɨ tsahá tan caná iñu nuu tsi, nduve yahvi nyaá tsi. Ña nasocó Nyoo itsi, tan cua cahmi ra itsi. Tacan cua tahan nyɨvɨ tsa jandɨhɨ́ tsa tsinú iñi tsi Nyoo. gpGAñima nyɨvɨ cuví tsi tumaa ñuhu nu jahá tyiñu nyɨvɨ, tyin tandɨhɨ ñi tsaha tsa cuún savi, nacohó ñuhu can ndutya savi can. Tatun vaha ñuhu can, vaha tsicoó tsa tatsí nyɨvɨ, tan nasocó Nyoo ñuhu can. o!Tatun tsa naquihi̱n cuenda ñi tandɨhɨ yacan, yaha can tan jandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi ñi tsi Nyoo, ña cua cuvi ca ndu uvi iñi ñi inga tsaha. Tyin tumaa tsa tyaá ñi tsi ra Cristo nu cruu inga tsaha cuví can, tyin tsacú nducu ñi tsi ra nu tuvi nyɨvɨ. 1n[Tan tsitó ñi tyin vaha tuhun Nyoo. Tan tsa nyehe̱ ñi juhva nácaa cua cuvi tsa cua coo yo nu ñuhu ñayɨvɨ tsaa, tyin ñihi̱ ñi tunyee iñi tsa iyó tsi Nyoo. !m;Tyin nyɨvɨ tsa tsa yaha̱ naquihi̱n cuenda tsa nditsin Nyoo tsitsi añima ñi, nacotó ñi tsa tsahá Nyoo, tan iyó Tatyi Ii Nyoo añima ñi. ;lqNacuhun ca yo ityi nuu tatun Nyoo tsaha ra ndatu. kTan na ña ndoo yo vaha tsihin tuhun tsa cutuhva̱ yo cuenda tsa tsicoondutya̱ yo, tan tsa tyisó ndaha yo sɨquɨ nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo na nasoco ra tsi ñi, tan tsa cuenda tsa cua nandoto tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yaha cúu ñi, tan tsa cuenda tucu tsa cua cutuñi tandɨhɨ nyɨvɨ nuu Nyoo tan yɨhɨ́ ñi cua cuhun cuii ñi anyaya. Na ña ndoo yo vaha tsihin yacan ñi. ij MYacan cuenda ña ndoo yo vaha maa ñi maa tsihin tuhun ra Cristo tsa cutuhva̱ yo tsa jihna ñi; na cuhun yo ityi nuu ca tyin tacan tan cuahnu ca yo tsihin tuhun Nyoo. Na ña ndoo yo vaha tsihin tsa tsa yaha̱ cutuhva̱ yo: tsa ña nducu yo cuhva nduvaha yo nuu Nyoo tsihin tsa javahá yo, tan tsa jacacú Nyoo tsi yo tsihin tsa tsinú iñi yo tsi ra. EiMaa tyin nyɨvɨ tsa cutuñí vaha iñi tan tsahnú ñi tsihin tuhun Nyoo, juvin ñi cuví tumaa iin nyɨvɨ tsa tsatsí nyayu tyin nacotó ñi ndáa tsa vaha tan ndáa tsa ña vaha.!h; Tyin nyɨvɨ cuñí tyaa soho tuhun tsa ña yɨɨ cuví ñi tumaa lee tsa tyaxín tyin ñaha ca cutuñi vaha iñi ñi nácaa coo vaha ñi tsihin Nyoo. g Tsa naha xaan yɨhɨ́ ndo cuenda ra Cristo, yacan tsa taahán tsi jacuaha ndo tsi inga nyɨvɨ. Maa tyin nyooho cuví ndo tumaa cuví lee tsa tyaxín tsa ñaha ca cuvi catsi tyin cuñí tsi tsa tyaa soho nyico ndo tuhun tsa tsiñi̱ ndo tsa jihna ñi. f5 Cuví cahan cuaha yo sɨquɨ tuhun ihya, maa tyin yɨɨ xaan nacatyi tuhun yu nácaa cuahán tsi, tyin nyooho ña cuñí ndo cutuñi iñi ndo. #e? Tyin maa Nyoo tava̱ tyiñu tsi ra tsa cuví ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu, tumaa cuví ra Melquisedec. Na ña jandɨhɨ yo tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo \d1 Tsa yaha̱ tsa javaha̱ ra tandɨhɨ cuhva cuñí Nyoo tyin javaha ra, tacan tan tsaha̱ Nyoo tsi ra tsa jacacú ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tsa caahán ra tyin tacan tan coo cuii ñi tsihin Nyoo. c{Yacan cuenda vasu ndi maa Sehe Nyoo tsi ra Cristo, cutuhva̱ ra tyaá yahvi ra tsi Nyoo tsihin tsa nyehe̱ ra tundoho. ?bwQuɨvɨ tsicoo̱ ra Cristo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo, tsacu̱ xaan ra caha̱n ra tsihin Nyoo tyin juvin ra cua jacacu tsi ra ndaha tuhun tsiihí tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Tsiñi̱ Nyoo tuhun caahán ra tsa cuenda tyin javaha̱ ra tandɨhɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin javaha ra. a)Tumaa catyí tucu ra tsihin ra nu inga nu caahán tsi tyehen:Ña cua cundɨhɨ maa tsa cuví yooho jutu,
tumaa cuví ra Melquisedec. `Tan tacan tucu ra Cristo, ñavin maa ra tyaa̱ tyiñu can tsi ra, tyin maa Nyoo tsaha̱ tsa cuvi ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu, tumaa catyí ra:Yooho cuví Sehe yu.Yuhu tsahá yu ñayɨvɨ coo un vityin, catyí Nyoo tsihin ra Cristo. _yNdi intuhun maa nyɨvɨ tan ña cuví cuvi ñi jutu tun ñavin maa Nyoo nacatsí tsi ñi. Tyin maa Nyoo cuví ra nacatsí tsi ra cua cuvi jutu, tan tsahá ra ndatu tsi ra tsa cuvi ra jutu, tumaa javaha̱ ra tsihin ra Aarón taha̱n tsanaha. ^Tan yacan cuenda tsahñí ra quɨtɨ tan jamañí ra can nuu Nyoo tsa cuenda cuatyi maa ra tan tsa cuenda cuatyi nyɨvɨ. o]WTan vatsí tsaha juvin ñi ndaahvi cuñí ra cuví jutu quɨvɨ nducú cuhva nu ña vaha tsi ra, yacan cuenda cuví cundaahvi iñi ra nyehé ra tsi nyɨvɨ ña cutuñí vaha iñi tuhun Nyoo tan nyɨvɨ ña nyicún vaha tsi Nyoo. \ Tandɨhɨ ñi jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tsa nacatsi̱ Nyoo tsitsi tsa tandɨhɨ nyɨvɨ Israel, nacatsi̱ ra tsi ra naha tyin cahan ndaahvi ra naha tsaha ñi, tan cuhva cuenda ra naha tsa jamañi ñi tsi Nyoo, tan cahñi ra quɨtɨ tsa cuenda cuatyi ñi. r[]Yacan cuenda cuñí tsi nanducu yo tsi Nyoo tan ndacan yo tsi ra tsihin tsa ña yuuhví yo na cundaahvi iñi ra nyehe ra tsi yo tan cuhva ra tunyee iñi tsa iyó tsi ra tsi yo, tan jatyinyee ra tsi yo quɨvɨ nyehé yo tundoho.Z7Tyin ra tsa cuví jutu tsa cuenda yo cuví naquihin ndaahvi ra tsi yo tatun cuiihya cuñí yo, tyin tsitó ra nácaa cuñí yo tun nyehe yo tundoho tyin maa ra nyehe̱ tucu maa ra tandɨhɨ nuu tundoho quɨvɨ nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra, maa tyin ña tsicoo̱ cuatyi ra. gYGRa Jesús Sehe Nyoo, juvin ra cuví jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa cuenda yo, tyin quɨhvɨ̱ ra nu nyaá Nyoo nda gloria tan caahán ndaahvi ra tsaha yo. Yacan cuenda na ña jandɨhɨ yo tsa tsinú iñi yo tsi ra. xXi Nduve maa tsa javaha̱ Nyoo tan cuví cunu xeehe can nuu ra, tyin tandɨhɨ maa tan nyehé ra. Tan juvin tsi ra cua cuhva cuenda yo tsa javahá yo. Ra Jesús cuví jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa caahán ndaahvi tsihin Nyoo tsa cuenda yo gWG Tyin tuhun Nyoo, nyito tsi, tan iyó tunyee iñi itsi. Tan xaan ca tsi tan ñavin ca mityi tsa xaan nduvi tsiyo yuhu. Tan jasɨɨ́n tsi tsa tsiñí tuñi jiñi yo tan tsa nyito yo, tan nu yɨhɨ́ tahan yɨquɨ yo tan susun yɨhɨ́ tsitsi yɨquɨ yo. Tan janahá tsi tun vaha o ña vaha tuhun xeehe tsa iyó añima yo tan tsa tsicá iñi yo. CV Cuñí tsi jañiñi yo nducu yo cuhva quitatu yo tsihin Nyoo, tyin tacan tan ndi intuhun yo tan ña javaha yo tumaa javaha̱ nyɨvɨ tsicoo̱ tsanaha tsa ña cuñi̱ tsinu iñi tsi ra. /UW Tyin nyɨvɨ quitatú tsihin Nyoo, ña tsicá iñi ñi tsa cuenda tyiñu jahá ñi tyin quitatú añima ñi tumaa quitatu̱ Nyoo quɨvɨ ndɨhɨ̱ jaha̱ tyiñu ra. KT Yacan cuenda cuví quitatu nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra tsihin ra. oSWTun tsatyin tsaha̱ ra Josué nu quitatu nyɨvɨ Israel, ña cua cahan Nyoo tsa cuenda inga quɨvɨ. LRTsa yaha̱ tsa ña tyaa̱ yahvi nyɨvɨ Israel tsa caha̱n Nyoo, tan tyaa̱ ra inga quɨvɨ cuví quitatu yo tsihin ra, tan quɨvɨ can cuví tyembu vityin. Tacan caahán Nyoo nu tutu ra nu tyaa̱ ra David tyehen:Vityin tatun nyooho tan tsiñí ndo tsa caahán yu,Ña ja̱ndava xaan ndo añima ndo, catyí Nyoo. iQKNyɨvɨ tsa tsiñi̱ jihna tuhun tsa jacacú Nyoo tsi yo ña cuvi̱ quitatu̱ ñi tsihin ra, tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi ñi tsa caha̱n ra tsihin ñi. Maa tyin vityin ndi iyó ndatu tsa quitatu inga nyɨvɨ tsihin ra. VP%Tan catyí tucu tsi tyehen:Ña cua quitatu ñi tsihin yu, catyí Nyoo. 2O]Tyin yɨhɨ́ nu tutu Nyoo caahán tsi tyehen tuhun tsa tsinu utsa quɨvɨ nu ndɨhɨ vitya:Tsa ndɨhɨ̱ jaha̱ tyiñu Nyoo, quitatu̱ ra tsa tsinu utsa quɨvɨ. *NMYoo tsa tsinú iñi tsi Nyoo, quitatú yo tsihin ra. [Maa tyin ña quitatu nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi ra] tyin catyi̱ ra:Yuhu cuxaa̱n yu tsihin ñi tan caha̱n catsi yu tsihin ñi tyin ña cua quitatu ñi tsihin yu, catyí ra. Vasu ndi maa [tacan caha̱n Nyoo tsihin ñi ican], maa tyin [tsa iyó tuhun tsa cuvi quitatu yo tsihin Nyoo nda quɨvɨ] ndɨhɨ̱ jaha̱ tyiñu ra javaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ. WM'Vityin yoo tsiñí tucu yo tuhun Nyoo tsa jacacú ra tsi yo, tumaa tsa tsiñi̱ tucu maa nyɨvɨ Israel can. Tsiñi̱ ñi itsi, maa tyin nduve nacatyi tsa tsiñi̱ ñi itsi tyin ña tsinu̱ iñi ñi itsi. L ;Yacan cuenda, tsitsi tsa ndi iyó ndatu tsa quitatu yo tsihin Nyoo, jaha ndo cuenda tsi ndo tyin tacan tan ndi intuhun ndo tan ña cua ndoo ihñi ndo. sK_Ihya nyehé yo tyin ña cuvi̱ ñihi̱ ñi quitatu ñi tsihin Nyoo tyin ña tsinu̱ iñi ñi tsi ra.J ¿Tan yóo tsihin caha̱n catsi Nyoo tyehen?: ―Ña cua quitatu ndo tsihin yu. Juvin ñi tsihin ñi tsa ña tyaa̱ soho can. -ISTan ¿yóo nyɨvɨ cuxaa̱n Nyoo tsitsi tsa uvi xico cuiya? Juvin ñi maa ñi tyin tsicoo̱ cuatyi ñi. Tan tsihi̱ ñi nu tsɨquɨ, juvin ñi maa nu tsica̱ ñi. JH ¿Yóo nyɨvɨ cuví ñi tsiñi̱ tsa caha̱n Nyoo tan ña tyaa̱ soho ñi? Nyɨvɨ ihya cuví nyɨvɨ Israel tsa tava̱ ra Moisés Egipto taha̱n tsanaha. Juvin ñi can ña tyaa̱ soho. yGkYacan tacan cuñí tsi jaha yo cuenda tsi yo tumaa catyí tutu Nyoo:Tatun tsiñí ndo tsa caahán Nyoo tsihin ndo vityinÑa ja̱ndava ndo añima ndo, tumaa javaha̱ nyɨvɨ tsa ña tyaa̱ yahvi tsi Nyoo ―catyí tutu Nyoo. eFCTyin tun ña jandɨhɨ yo tsa nyitá iñi yo tsi Nyoo nda cuanda naa ñuhu ñayɨvɨ tumaa javahá yo nda quɨvɨ quitsaha̱ yo, cua ñihi yo tsa vaha iin caa ñi tsihin ra Cristo tyin cunyeé iñi yo ndatú yo tsi ra. eEC Maa tyin ja̱ndu iin tahan ndo iñi ndo tandɨhɨ ñi quɨvɨ, tsitsi tsa tsahá tsi cuhva tsi ndo vityin. Tyin tacan tan ña cua ndundava añima ndo, tan ndi intuhun ndo tan ña cua jandavi ñaha tsa caquiñi tsi ndo. :Dm Yacan cuenda yañi, ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tan ña caca uvi iñi ndo tsitsi añima ndo coto jandɨhɨ ndo tsa tsinú iñi ndo tsi Nyoo nyito tan coto nacoo ndo tsi ra. C Yacan cuenda cuxaa̱n yu tsihin ñi, tan caha̱n catsi yu tsihin ñi,
tyin ña cua quitatu ñi tsihin yu, catyí Nyoo. :Bm Yacan cuenda cuxaa̱n yu tsihin nyɨvɨ can,
tan catyi̱ yu tyehen: “Ña iin maa cuñí nyɨvɨ ihya
tan ña cuñí ñi cunyicun ñi ityi janahá yu tsi ñi.” A7 Tyehen catyí Nyoo:Tsii tsaahnu ndo nducu̱ cuhva ñi tsi yu,
vasu ndi maa nyehe̱ ñi tsa javaha̱ yu tsitsi tsa uvi xico cuiya. @7ña ja̱ndava ndo añima ndo, tumaa javaha̱ nyɨvɨ tsa ña tyaa̱ yahvi tsi Nyoo
quɨvɨ nducu̱ cuhva ñi tsi ra nu tsica̱ ñi nuu tsɨquɨ. $?AYacan cuenda cuñí tsi jaha cuenda vaha yo tsi yo tumaa catyí Tatyi Ii Nyoo tyehen:Tatun tsiñí ndo tsa caahán Nyoo tsihin ndo vityin, b>=Maa tyin ra Cristo, Sehe Nyoo, tyaa̱ yahvi tucu maa ra tsi Nyoo tan juvin ra cuví ra ndacá ñaha vehe Nyoo vityin. Vehe can cuví yoo tun iin ñi cuñí yo nyicún yo tsi Nyoo tan nyitá vaha iñi yo tsi ra nda cuanda nu ndɨhɨ, tan tacan ñi sɨɨ cuñí yo ndatú yo tsa cua ñihi yo. Nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo, quitatú ñi tsihin ra n=URa Moisés tyaa̱ yahvi ra tsi Nyoo tan javaha̱ ra tyiñu tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra tyin jaha̱ cuenda vaha ra vehe Nyoo tsa cuví nyɨvɨ Israel, tan juvin ñi jacoto̱ tucu ra tsi nyɨvɨ tsa cua javaha Nyoo nu cuahán ca tsi. y<kTyin maa ñi iyó ra javahá intuhun intuhun vehe, maa tyin Nyoo cuví ra tsa javaha̱ tandɨhɨ maa tsa iyó. F;Ra Jesucristo cahnu ca ra cuví ra, tan ñavin ca ra Moisés, tyin cuví ra tumaa iin ra javahá vehe. Tyin ra tsa javahá vehe cahnu ca ra cuví ra tan ñavin ca maa vehe tsa javahá ra. @:yRa Cristo javaha̱ ra tandɨhɨ tsa caha̱n Nyoo tyin javaha ra, tumaa javaha̱ tucu ra Moisés tyiñu tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra tsa jaha cuenda ra vehe Nyoo tsa cuví nyɨvɨ Israel. 9 #Nyooho, yañi, tsa jandu ií Nyoo, tan tsa nacatsi̱ ra tyin coo ndo tsihin ra nda gloria, nye̱he vaha ndo cuhva iyó ra Cristo Jesús, juvin ra jaquitsi̱ Nyoo tyin caca ra tyiñu ra tan cuví ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa cuenda yoo tsa tsinú iñi tuhun ra. y8kTan tsa cuenda tsa nyehe̱ ra tundoho quɨvɨ nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra, tsitó ra nácaa cuñí yo tun nyehé yo tundoho. Yacan vityin nyaá ra tsa jatyinyee ra tsi yo tun nyehé yo tundoho tsa nducú cuhva nu ña vaha tsi yo.47aYacan cuenda ñiñi cuñi̱ tsi tsa cuví ra tumaa yoo tsa cuví yo yañi ra tan cuhva ra tyin tacan tan cuvi ra iin ra cundaahvi iñi tsi yo, tan cuvi ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa cuenda yo nuu Nyoo tyin jandaá ra tandɨhɨ maa tan quihi̱n nyaa ra cuatyi yo tsihin tundoho tsa nyehe̱ ra. 6+Tan tsa nditsa vaha tyin ña quitsi̱ ra quitsi̱ jatyinyee ra tsi ángel. Tyin quitsi̱ ra quitsi̱ jatyinyee ra tsi nyɨvɨ tata ra Abraham. 65eTacan javaha̱ ra tan jacacu̱ ra tsi nyɨvɨ tsa tsicoo̱ yuuhví jaha̱ tuhun tsiihí. Cuvi̱ ñi tumaa musu nu ña vaha tyin tandɨhɨ ñi quɨvɨ tsicoo̱ yuuhví ñi. ~4uYoo tsa cuví yo nyɨvɨ ñuhu ñayɨvɨ, iyó cuñu ñuhu yo tan nɨñɨ yo. Tacan cuvi̱ ra Cristo, tyin tun tsa ña tsicoo̱ cuñu ñuhu ra tan nɨñɨ ra, ña cua cuvi cúu ra tan janaa ra tsi nu ña vaha, nu tsa tsahñí tsi nyɨvɨ. 33 Catyí tucu ra tyehen:Yuhu nyitá iñi yu tsi Nyoo. Tan catyí tucu ra:Ihya nyaá yu tsihin sehe Nyoo, tsa tsaha̱ ra tsi yu, catyí ra. 2+ Tyin catyí ra Cristo nu tutu Nyoo tyehen:Cua cahan yu tuhun un tsihin yañi yu.Tan cua jacahnu yu tsi un tsihin yaa nu ndu iín yo. v1e Ra Cristo tsa jacacú tsi yo, Sehe Nyoo tsi ra. Tan juvin ñi sehe Nyoo nanduvi̱ yoo tsa tsinú iñi tsi ra. Yacan cuenda ña cahán nuu ra Cristo tsa caahán ra tyin yañi ra tan cuhva ra cuví tsi yo, tyin iin ñi Jutu yo tsihin ra. )0K Tandɨhɨ maa tsa iyó, tsa cuenda maa Nyoo cuví tsi. Maa ra javaha̱ itsi. Tan cuñí ra cuhva ra tandɨhɨ tsa sɨɨ caá tsa iyó andɨvɨ tsi tandɨhɨ sehe ra. Yacan cuenda janyehe̱ ra tundoho tsi ra Jesucristo, ra tsa jacacú tsi yo, tan tsihin yacan janduvaha̱ ra tsi ra. / Maa tyin nyehé yo tsi ra Jesús tyin nduluhlu̱ ra jaha̱ Nyoo juhva tyembu tan ñavin ca ra ángel naha ra. Tan janduluhlu̱ Nyoo tsi ra tsa cuenda tsa cuñí xaan ra tsi yo. Tan tsaha̱ ra tsi ra Jesús quitsi̱ ra quitsi̱ cúu ra tsa cuenda tandɨhɨ yo. Tan vityin jahá xaan Nyoo tsa cahnu tsi ra tan jacahnú xaan ra tsi ra tsa cuenda tundoho tsa nyehe̱ ra quɨvɨ can. *.MTandɨhɨ can tyaa̱ cuenda un ndaha ra. Tan nduve maa náa ña tsaha̱ cuenda Nyoo quɨhɨ ndaha ra. Tan ñaha ca nyehé yo tyaa yahvi tandɨhɨ yacan tsi ra. FP~9}|zyy`xTwuutssurqponn G ~ cj FOD Yañi, caahán ndaahvi yu tsihin ndo; ja̱nyee ndo iñi ndo tan ja̱vaha ndo tsa tsahá cuenda yu tsi ndo tsihin tsa taxin iyó añima ndo, tyin ña cuaha xaan tuhun tyaa̱ yu tsa cuenda ndo. mCS Tandɨhɨ tsa cuñí Nyoo javahá ra tsihin tandɨhɨ yo, maa ra Jesucristo javahá can jahá ra. Tan na javaha ra tsihin yo tsa cuñí ra javaha ra. ¡Na jacahnu yo tsi ra Cristo yoso cuahán quɨvɨ! ¡Na cuvi tsi tacan ñi! B} Jutu Mañi yo Jesucristo tsa janandoto̱ Nyoo, ra tsahá tsa taxin coo añima yo, juvin ra jahá cuenda tsi yo tsa cuví yo tumaa mbee jana ra. Tsihin nɨñɨ ra Cristo tsa tsatɨ̱, ndoo̱ Nyoo tuhun tsaa tsa ña cua cundɨhɨ maa tsihin yo. MA Tan tsicán yu tsa ndacan tahvi tucu ndo tsa cuenda yu na cuhva Nyoo quitsi yu inga tsaha tsa numi ñi nu yucú ndo tan cunyii yu tsihin ndo. Nu ndɨhɨ̱ caha̱n ra tan tsahá ra nacumi tsi ñi @1 Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda ndi tyin tsitó ndi tyin vaha cuahán ndi tsihin ra, tyin maa ñi maa tsa vaha cuñí ndi javaha ndi. e?C Tya̱a yahvi ndo tsi ra jaquihín ityi tsi ndo naha ra; cu̱hva ndo tsi ndo cundaca ñaha ra naha tyin juvin ra naha jahá cuenda añima ndo. Tan coo quɨvɨ cua cuhva cuenda ra naha tyiñu jahá ra naha tsi Nyoo. Ndu̱cu ndo cuhva javaha ndo tsa vaha, tyin tacan tan sɨɨ cua cuñi ra naha cuhva cuenda ra naha tsi ndo tsi Nyoo. Maa tyin tun ña javahá ndo tsa vaha, cua cuhva cuenda ra naha tsi ndo tsi Nyoo tsihin tucuiihya iñi, tan ña cua quita vaha ndo nuu ra. > Ña naa iñi ndo javaha ndo tsa vaha. Tan ja̱tyinyee tahan ndo tsi ndo tsihin tsa iyó tsi ndo, tyin yacan cuví tsa taahán iñi Nyoo. )=K Yacan cuenda vityin tsa iyó ra Cristo añima yo, taahán tsi jañiñi yo tsi yo tan jacahnu yo tsi Nyoo tsihin tsa cata yo yaa ra, tan tsihin tsa caahán yo. 1<[ Tyin tsa cuenda yoo nduve ñuu tsa ña cua cundɨhɨ maa nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Yacan cuenda nanducú yo iin ñuu tsa cua quitsi, tsa yaha naa ñuhu ñayɨvɨ ihya. g;G Na cunyicun yo tsi ra Cristo tan ña nducahan nuu yo vasu ndi maa vacu nducu nyɨvɨ tsi yo. -:S Tacan tucu ra Jesús, tava̱ tyiñu Nyoo tsi ra tsa nyehe ra tundoho tan cúu ra ityi tsata ñuu Jerusalén, tyin tacan tan janduvaha ra tsi yo tsihin nɨñɨ ra. E9 Ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu cuenda nyɨvɨ Israel tsindacá ra naha nɨñɨ quɨtɨ tsitsi Vehe Ii Xaan tsa cuenda cuatyi nyɨvɨ, maa tyin cuñu tɨ tuhvá can cayú ityi tsata ñuu. 8/ Tsatɨ̱ nɨñɨ ra Cristo nu cruu tsa cuenda yo. Tan ra jutu tsa nyitá iñi ley tsahnu naha ra ña cuví jatyinyee ra Cristo tsi ra naha. T7! Ña cu̱hva ndo jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo tsihin tsa sɨɨn sɨɨn tsa jacuahá ñi. Vaha ca jandu iin ndo iñi ndo tsihin tsa vaha tsa tsahá Nyoo coo añima yo, tyin vaha ca yacan tan ñavin ca tsa jacuahá ñi ican. Tyin ñi ican jacuahá ñi maa ñi maa tsa cuenda náa tsatsí yo. Tan ña jatyinyeé can ndi tsi maa ñi. 6 Ra Jesucristo ña nasamá ra. Juvin ra iyó nda tsanaha, tan juvin ra iyó vityin. Tan juvin ra cua coo yoso cuahán quɨvɨ. U5# Ndu̱cuhun iñi ndo tsi ra cuví ityi nuu vehe ñuhu, ra tsa caahán tuhun Nyoo tsihin ndo. Nye̱he ndo tyin vaha iyó ra naha nuu Nyoo, tan cu̱anyicun ndo cuhva vaha tsinú iñi ra naha tsi Nyoo. O4 Tsa cuenda yacan cuví caahán yo tyehen tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo:Jutu Mañi yu juvin un jatyinyeé tsi yu,Yacan cuenda ña yuuhví yu tun javahá nyɨvɨ náa javahá ñi tsi yu. |3q Ña ca̱ca iñi ndo nácaa javaha ndo tan cuvi coo cuaha ca xuhun tsi ndo. Ndo̱o ndo vaha tsihin tsa iyó tsi ndo, tyin catyí Nyoo tyehen: “Tandɨhɨ ñi tsaha nyaá yu tsihin un, tan ña cua nacoo ihñi maa yu tsi un”, catyí ra. 2y Nyooho nyɨvɨ tsa tsa tindaha̱, ja̱ha tahan ndo tsa ñayɨvɨ tsi iin ndo tan tsi inga ndo. Tan co̱o vaha ndo tyin Nyoo cua tatsi tuñi ra tsi rayɨɨ tsicá nuu tsihin naha tan rayɨɨ iyó ñasɨɨhɨ tun coo ra tsihin inga ñaha. Tan juvin ñi cua tatsi tuñi tucu ra tsi ñaha tsicá nuu tsihin rayɨɨ tan ñaha tsa iyó yɨɨ tun coo ña tsihin inga rayɨɨ. 1) Ña na̱a iñi ndo tsi nyɨvɨ yucú vehe caa tumaa tsatyin yucú ndɨhɨ ndo tsihin ñi. Ndu̱cuhun iñi ndo tsi nyɨvɨ nyehé tundoho jahá nyɨvɨ. Cu̱ndaahvi iñi ndo tsi ñi tan ja̱tyinyee ndo tsi ñi. Tyin tsitó ndo nácaa cuñí yo tun nyehe yo tundoho. b0= Ña na̱a iñi ndo tyaa nuu vaha ndo tsi nyɨvɨ tsaá vehe ndo, tyin tun javaha yo tacan nda cuanda cua cuhva yo nu coo ángel Nyoo, vasu ndi maa ña tsitó yo tun ángel cuví ra naha tumaa javaha̱ juhva nyɨvɨ. y/ m Ña ja̱ndɨhɨ ndo tsa cuñí ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tyin cuví ñi tumaa nyɨvɨ ndo. l.Q Tyin Nyoo yo cuví ra tumaa ñuhu̱ tsa tsahmí, tan cua janaa ra tandɨhɨ maa tsa ña vaha.- Nu ndacá ñaha Nyoo nu tsahá ra cunyecu yo tsihin ra, ña cuví nacanda can. Na cuhva yo tyahvi nyoo tsi ra tsa cuenda yacan tan na jacahnu yo tsi ra tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo, tan tyaa yahvi yo tsi ra, tyin yacan cuví tsa taahán iñi ra. 1,[ Tsa caahán ra tyin cua jacanda ra inga tsaha, cuví cutuñi iñi yo tyin cua catsiyo tandɨhɨ tsa javaha̱ ra tsa cuví nacanda. Tan cua ndoo tsa ña cuví nacanda. p+Y Taha̱n tsanaha jacanda̱ Nyoo ñuhu ñayɨvɨ tsihin ndusu ra. Tan catyí ra tyehen vityin: “Cua jacanda yu iin tsaha ca ñuhu ñayɨvɨ, maa tyin ñavin ñuhu ñayɨvɨ ñi, tyin cua jacanda ndɨhɨ yu nda cuanda andɨvɨ.” }*s Yacan cuenda cuñí tsi jaha yo cuenda tsi yo tan tyaa yahvi yo tsi ra caahán tsihin yo. Tyin tacan tan ña tahan yo tumaa taha̱n juhva nyɨvɨ Israel tsa ña tyaa̱ yahvi tsa caha̱n Nyoo quɨvɨ caha̱n ra yucu Sinaí nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan vihi ca yoo, tun ña tyaa yahvi yo tsi ra nyaá nda gloria tsa caahán tsihin yo vityin, ña cua cuvi maa cacu yo. Z)- Natuhva̱ tucu ndo nuu ra Jesús, ra caahán ndaahvi tsihin Nyoo tsa cuenda yo vityin tsa ndoo̱ Nyoo tuhun tsaa tsihin yo. Tan nɨñɨ ra Jesús tsa tsatɨ̱ tsahá tsa vaha ca tsi yo tan ñavin ca nɨñɨ ra Abel. [Tyin nɨñɨ ra Abel tsica̱n tsi cuatyi tsaha ra yañi ra. Maa tyin nɨñɨ ra Jesús, jahá tucahnu iñi cuatyi yo.] (  Ndu iín ndo ican tsihin tandɨhɨ sehe Nyoo tsa iyó sɨvɨ nu libru nda gloria tan jacahnu ndo tsi ra. Natuhva̱ ndo nuu Nyoo, ra cuví juee [tsa jandaa cuatyi] tandɨhɨ nyɨvɨ, tan natuhva̱ ndo nuu tandɨhɨ añima nyɨvɨ vaha tsa janduvaha̱ Nyoo. Z'- Maa tyin nyooho ña nyehe̱ ndo tsa yuuhví can tyin tsaa̱ ndo yucu nañí Sión tsa cuví ñuu Nyoo nyito. Tuhun ihya cuñi tsi catyi ñuu Jerusalén tsa canyií nda gloria, nu iyó cuenda mil ángel. &) Nayuhvi̱ xaan ñi tsa nyehe̱ ñi yacan, nda cuanda ra Moisés tan catyi̱ ra: “Ñihi xaan nɨhɨ́ yu jahá tsa yuuhví yu”, catyí ra. ~%u tsa cuenda tyin ña cunyee̱ iñi ñi tsa tsaha̱ cuenda ra tsi ñi Tyin catyi̱ ra tyehen: “Nyɨvɨ natuhva tan cuañi tsaha yucu ihya ca̱hñi ndo tsi ñi tsihin yuu o tsihin lanza, tahan ñi nyɨvɨ tan quɨtɨ”, catyí Nyoo tsihin ñi. $5 Tan tsiñi̱ ñi ndusu trompeta tan caha̱n Nyoo tsihin ñi. Tan caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra na ña cahan ca ra tsihin ñi, tyin yuuhví xaan ñi # Nyooho ña taahán tsi javaha ndo tacan tyin tsaa̱ ndo nuu Nyoo, maa tyin ñavin tumaa tsaa̱ nyɨvɨ Israel nuu Nyoo quɨvɨ tsaha̱n ñi yucu Sinaí tsa cuví nyehe yo. Nyehe̱ ñi cayu̱ ñuhu̱, tan ñihi xaan yɨhɨ̱ tatyi xaan, tan naa xaan cuvi̱. F" Tsitó ndo tyin tsa yaha yacan tan cuñi̱ ra Esaú tsa nasoco jutu ra tsi ra, maa tyin ña cuvi̱. Tsacu̱ xaan ra, maa tyin ña ñihi̱ ca ra cuhva nasama̱ ra tsa tsa yaha javaha̱ ra. (!I Nyooho rayɨɨ ndi intuhun ndo tan ña ca̱ca nuu ndo tsihin ñaha. Tacan tucu nyooho ñaha, ña ca̱ca nuu ndo tsihin rayɨɨ. Tan ña ca̱ca iñi ndo tyin nduve yahvi nyaá tuhun Nyoo, tumaa tsica̱ iñi ra Esaú, tyin ra Esaú xico̱ ra tsa cuví ra ra tsitsa tsacatyi tsa catsi ra.  Ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ndo tyin tacan tan ña ndoo ihñi ndi intuhun ndo tyin tandɨhɨ ndo tan cua ñihi ndo tunyee iñi tsa tsahá Nyoo, tan ña cua ndoo tsa xaan tsitsi añima ndo tan ña cua tɨvɨ́ ndo nuu Nyoo, tyin jahá cuenda vaha ndo tsi ndo. @y Ja̱ñiñi ndo tsi ndo tan coo vaha ndo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. Nacoo ndo tandɨhɨ tsa ña vaha. Tyin nyɨvɨ tsa ña nacoo tsa ña vaha ña cuvi nyehe ñi tsi Nyoo Jutu yo. >u Ndu̱cu ndo cuhva coo vaha ndo tsihin Nyoo, tan cuhva caca vaha ndo tsihin ra. Tyin tacan tan cuhva ra tunyee iñi tsi ndo tan nduvaha ndo nuu ra tan ña cuiihya ca cua cuñi ndo. yk Yacan cuenda ña ndu uvi iñi ndo tsa javaha ndo tsa cuñí Nyoo javaha ndo, tan ña nducuiihya iñi ndo. _7 Nditsa tyin tsa ndi cuxaán Nyoo tsi yo nyehé yo tundoho. Maa tyin tun cutuhva yo javaha yo tsa vaha tsihin tsa nyehe yo tundoho can, cua quita vaha yo. Ica xaan tun ña tyaá yahvi yo tsa caahán Nyoo tsihin yo ' Jutu yo tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, jaquihín ityi ra naha tsi yo tsa cuenda juhva ñi quɨvɨ, tan javahá ra naha can cuhva cuñí maa ra naha tyin vaha tsa cuenda yo. Maa tyin Nyoo jaquihín ityi vaha ca ra tsi yo, tan tsahá ra tsa ndu ii yo tumaa ii maa ra. r] Tan inga tucu tuhun, tsa ndi nyihi yo, jutu yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya jaquihi̱n ityi ra naha tsi yo, tan jaha̱ yo tsa ñayɨvɨ tsi ra naha. Tan vihi ca cuñí tsi tyaa yahvi yo tsi Jutu yo Nyoo, tyin tacan tan cuvi coo cuii yo. + Tyin tatun ña jaquihín ityi Nyoo tsi yo, ñavin sehe vaha ra cuví yo. Maa tyin tatun jaquihín ityi ra tsi yo, juvin sehe vaha ra cuví yo. [/ Ja̱nyee ndo iñi ndo tan ndu̱cu ndo cuhva cutuhva ndo tun jaquihin ityi Nyoo tsi ndo. Tyin Nyoo, jaquihín ityi ra tsi sehe vaha ra tumaa javaha tandɨhɨ nyɨvɨ iyó sehe, jaquihín ityi ñi tsi sehe ñi. yk Tyin yuhu jaquihín ityi yu tsi nyɨvɨ cuñí yu, tan tatsí tuñi yu tsi nyɨvɨ cuví sehe yu, catyí Nyoo. ! ¿A tsa naa̱ iñi ndo nácaa jaquihín ityi Nyoo tsi yo tsa cuví yo sehe ra? Catyí ra nu tutu ra tyehen:Sehe luhlu yu, ña cu̱xaan un tatun tsahá cuenda yu tsi un nácaa taahán tsi javaha un.Tan ña ndu̱cuiihya iñi un tatun cuxaán yu tsi un. P Tyin nyooho ñaha ca nyehe ndo tundoho tumaa nyehe̱ ra Cristo tundoho tsa cañi̱ tahan ra tsihin tsa caquiñi tan tsihi̱ ra. Tyin ñaha ca cúu ndo jaha tsa cañí tahan ndo tsihin tsa caquiñi. xi Ja̱ha ndo cuenda cuhva tsicoo̱ ra Jesús, tyin ra Jesús nyehe̱ xaan ra tundoho jaha̱ nyɨvɨ iyó cuatyi, maa tyin cunyee̱ iñi ra. Tacan tucu nyooho, ña cu̱ndɨhɨ iñi ndo tan ña ndu̱ uvi iñi ndo tsa nyicún ndo tsi ra. lQ Na nyehe yo tsi intuhun ñi maa ra Jesús tyin juvin ra jatyinyeé tsi yo tsa tsinú iñi yo tsi ra, tan tsahá tucu ra tandɨhɨ cuhva taahán tsi tsinu iñi yo. Ra Jesús cunyee̱ xaan iñi ra nyehe̱ ra tundoho tan ña tyaa̱ yahvi ra ticanuu tsa cua tahan ra tsa cúu ra nu cruu tumaa tsiihí iin nyɨvɨ iyó cuatyi. Yacan cuenda, vityin nyaá ra xiin cuaha Nyoo nda gloria. Tyin tsa ndi cumañi ca cúu ra, tan tsa tsitó maa ra tyin sɨɨ xaan cua cuñi ra tsa yaha cúu ra.   Tandɨhɨ nyɨvɨ can quita̱ vaha ñi nuu Nyoo tyin tsinu̱ iñi ñi tsi ra. Tan vityin jandu iín ñi iñi yo tsihin can, tan ndatú ñi nyehe ñi tatun quita vaha yo. Yacan cuenda cuñí tsi nacoo yo tandɨhɨ tsa jatyañú tsi yo, tan tandɨhɨ cuatyi tsa tuhvá jandavi ñaha tsi yo. Tan na cunyee iñi yo cuhun yo ityi nuu ca tsihin Nyoo tsihin tsa taxin iyó añima yo. "= (Tyin cuñí ra tsa ñihi ndɨhɨ ñi tsa vaha ca tsa tyaa̱ ra cuhva tyin cuhva ra tsi yoo tyin tacan tan nduvaha ñi nuu ra iin caa ñi tsihin yo.4a 'Tandɨhɨ maa nyɨvɨ ndaahvi can vasu ndi maa vaha caha̱n Nyoo tuhun ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ñi tsi ra, maa tyin ña ñihi̱ ñi tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra. 7g &Tan nyɨvɨ ndaahvi can vaha ca ñi nuu Nyoo tan ñavin ca inga ca nyɨvɨ. Tsica̱ nuu ndaahvi ñi nu tsɨquɨ tan nu iyó yucu. Tsicoo̱ ñi tsitsi cava tan tsitsi ñuhu. R %Yɨhɨ́ ñi tsahñi̱ nyɨvɨ tsi ñi tsihin yuu. Yɨhɨ́ ñi tsahnya̱ sava nyɨvɨ tsi ñi tsihin cierra. Yɨhɨ́ ñi nducu̱ cuhva nyɨvɨ tsi ñi. Yɨhɨ́ ñi tsahñi̱ nyɨvɨ tsi ñi tsihin mityi. Yɨhɨ́ ñi tsinditsi̱ ñi ñɨɨ mbee ticatyi tan ñɨɨ mbee; nduve jahma vaha ñi tsicoo̱ tan ndi nduve vehe ñi. Ndaahvi xaan tsicoo̱ ñi, tan tsicoo̱ xaan ñi tucuiihya iñi, tan nyehe̱ ñi tundoho jaha̱ nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo. = s $Inga ñi nyehe̱ ñi tundoho jaha̱ nyɨvɨ tyin caahán nyaa nyɨvɨ can tsi ñi tan cañi̱ ñi tsi ñi. Inga tucu ñi tsinuhñi̱ ñi tsihin cadena tan tsiyucu̱ ñi vehe caa. ? w #Tsicoo̱ juhva ñiñaha, tsa nandoto̱ nyɨvɨ. Juhva nyɨvɨ tsinuhñi̱ ñi tan ndoho̱ ñi jaha̱ nyɨvɨ, maa tyin vasu ndi maa tacan taha̱n ñi, cunyee̱ xaan iñi ñi tan ña cuñi̱ ñi ndoo̱ nuña ñi. Nyɨvɨ can catyí ñi tyin tun nacoo ñi tsi Nyoo ña cua nyehe ca ñi tundoho, maa tyin ñi ican ña cuñi̱ ñi tyin tsitó ñi tyin vasu ndi maa cúu ñi, cua nandoto ñi inga tsaha tan cua coo ñi iin ñayɨvɨ vaha ca.    "Yɨhɨ́ ra naha ña cayu ra naha jaha̱ ñuhu̱ tsitsi ono nu tyihi̱ nyɨvɨ tsi ra naha. Yɨhɨ́ ra naha cacu̱ ra naha tan ña tsahñi̱ nyɨvɨ tsi ra naha tsihin mityi. Yɨhɨ́ ra naha tsaha̱ Nyoo tunyee iñi tsi ra naha quɨvɨ nduve tunyee iñi tsicoo̱ tsi ra naha, tan cuvi̱ cañi̱ tahan ra naha tsihin nyɨvɨ xaan iñi tsi ra naha tan jaha̱ canaa ra naha tsi ñi. k O !Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra naha tsi Nyoo, tan yɨhɨ́ ra naha jaha̱ canaa ra naha tsi inga ñuu nahnu. Tan yɨhɨ́ ra naha vaha xaan tsindaca̱ ñaha ra naha nyɨvɨ cuenda Nyoo. Yɨhɨ́ ra naha ñihi̱ ra naha tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi ra naha. Yɨhɨ́ ra naha jatyinyee̱ Nyoo tsi ra naha quɨvɨ nducu̱ cahñi ndicaha tsi ra naha. g G ¿Náa ca cua cahan yu vityin? Tyin ña cuyatyi yu cahan yu tuhun tandɨhɨ ra naha, tumaa ra Gedeón, ra Barac, ra Sansón, ra Jefté, ra David, tan ra Samuel, tan ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo naha ra taha̱n tsanaha. Y+ Juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ña Rahab, ñaha sɨɨ iñi tsica̱ nuu tsa tsicoo̱ Jericó, tan ña tsihi̱ ña quɨvɨ tsihi̱ tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu ña. Ña tsihi̱ ña tyin jatyinyee̱ ña tsi ra Israel ra tsa tsaha̱n naha ra tsinyehe̱ ñuu ña. Tandɨhɨ ca ñi tsihi̱ ñi tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi ñi tsi Nyoo. !; Juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ñi tsico̱ nduvi ñi utsa tsaha tsata ñuu Jericó, tan tandɨhɨ cuii maa nu sama tsaha ñuu can tanɨ̱. 4a Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ñi Israel tsi Nyoo tan yaha̱ sava ñi nu Ndutya Ñuhu Cuaaha tumaa nu ñuhu ityi. Ra Egipto naha ra cuñi̱ ndɨhɨ tucu ra naha yaha ra naha, maa tyin ña cuvi̱ yaha ra naha tyin nacasɨ̱ Nyoo ndutya ñuhu can sɨquɨ ra naha tan tsihi̱ ra naha jaha̱ ndutya can. ]3 Juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tava̱ tyiñu ra na jacahnu tandɨhɨ nyɨvɨ Israel vico tan cahñi ñi iin mbee ticatyi luhlu. Tan tava̱ tyiñu tucu ra na cahyɨ ñi nɨñɨ mbee can quisiyu yuvehe ñi, tyin tacan tan tsa cua yaha ángel Nyoo cahñi ra sehe nuu nyɨvɨ Egipto, ña cahñi ra ndi intuhun sehe nuu maa ñi. fE Juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra Moisés tsi Nyoo, ña nayuhvi̱ ra quita̱ ra ñuhu Egipto, vasu ndi maa cuxaan ra rey tsi ra. Tan cunyee̱ xaan iñi ra tyin tumaa tsatyin nyehe̱ ra tsi Nyoo tsa ña nyehé yo. pY Tsa cuenda ra Moisés, vaha ca tsa cuca ra Cristo tan ñavin ca tandɨhɨ tsa cuca tsa iyó Egipto. Yacan cuenda sɨɨ cuñi̱ ra nyehe̱ ra ticanuu tsa cuenda ra Cristo tyin tsitó ra tyin cua ñihi ra tsa cua cuhva Nyoo tsi ra. q[ Tan nacoo̱ ra ñuhu Egipto can tyin ña cuñí ra cusɨɨ iñi ra tsihin tsa javaha ra tsa caquiñi. Tan nacatsi̱ ra tsa cua nyehe ra tundoho tsihin nyɨvɨ Nyoo tan ñavin ca tsa cusɨɨ iñi ra tsihin tsa tsindɨhɨ́ ñi maa. ) Tsinu̱ tucu iñi ra Moisés tsi Nyoo. Yacan cuenda quɨvɨ tsahnu̱ ra, ña cuñi̱ ca ra cuvi ra sehe ñaha cuví sehe ra rey ñuhu Egipto. 0Y Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi jutu ra Moisés tan sɨhɨ ra tsi Nyoo, tyihi̱ xeehe ñi tsi ra uñi yoo tyin nyehe̱ ñi tyin sɨɨ xaan caá ra. Ña nayuhvi̱ ñi tsa caha̱n ra rey tyin cuñí tsi cúu tandɨhɨ sehe yɨɨ nyɨvɨ [tsa cuenda tyin tsitó ñi tyin cua jacacu Nyoo tsi ra].  Juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra José tsi Nyoo, catyi̱ ra tsa tsa cuñí cúu ra tyin cua quita nyɨvɨ ra, ñi Israel, ñuhu Egipto. Tan tsaha̱ cuenda tucu ra tsi nyɨvɨ tyin quɨvɨ quita ñi na quihin ñi yɨquɨ ra cuhun tsihin ñi. m~S Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra Jacob tsi Nyoo, tan catyi̱ ra tyin nduvi taahan sehe ra José cua ñihi ra naha tsa vaha jaha Nyoo. Tan nyaá naa ñi ra yutun tsa tsindahá ra tan jacahnu̱ ra tsi Nyoo tyin tsa tsahnu xaan ra. /}W Juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ tucu iñi ra Isaac tsi Nyoo, tan catyi̱ ra tyin ra Jacob tan ra Esaú, sehe ra, cua ñihi ra naha tsa vaha nu cuahán ca tsi. y|k Vasu ndi maa caha̱n ra tacan tsihin ra Abraham, ra Abraham ña nayuhvi̱ ra tsa cuhva cuenda ra sehe ra tsi Nyoo, tyin tsitó ra tyin iyó tunyee iñi tsi Nyoo tsa janandoto ra ndɨyɨ. Quɨvɨ can tsa nyaá ra Abraham tsa cahñi ra tsi ra Isaac, sehe ra. Maa tyin Nyoo nacuhva̱ cuenda nyico ra tsi ra Isaac tsi ra. Tan cuví can tumaa tsa janandoto̱ Nyoo tsi ra. @{{ “Tsa cuenda ra Isaac tan cua coo nyɨvɨ tata un.” z3 Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra Abraham tsi Nyoo, tyaa̱ yahvi ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra tan jamañi ra tsi ra Isaac, sehe mañi ra, quɨvɨ nducu̱ cuhva Nyoo tsi ra tun nditsa tsa tsinú iñi ra tsi ra. Javaha̱ ra tacan vasu ndi maa catyi̱ Nyoo tyehen tsihin ra: y- Maa tyin ña tsinuhu̱ ñi ñuu ñi tyin cuñí ñi coo ñi ñuu vaha ca, tuhun ihya cuñí tsi catyi tyin cuñí ñi coo ñi nda andɨvɨ. Tan tsa tacan nducú ñi coo ñi nda gloria, ña cahán nuu Nyoo tsa cuví ra Nyoo ñi tyin tsa janduvaha̱ ra iin ñuu nu coo ñi. dxA Tun tsatyin ñuhú iñi ñi ñuu ñi nu quita̱ ñi, cuví cunuhu nyico ñi iin yaha ñi. pwY Tan tsa caahán ñi tacan, cuñí tsi catyí tyin ndi tsicá ñi nanducú ñi iin nu vaha ca coo ñi. v% Tandɨhɨ nyɨvɨ can tan nyɨvɨ tata ñi tsihi̱ ñi tsa ndi cumañi ca naquihi̱n cuenda ñi tsa catyi̱ Nyoo tsihin ñi tyin cuhva ra tsi ñi. Vasu ndi maa ña ñihi̱ ñi can, tsinu̱ iñi ñi tyin cua cuhva Nyoo can. Yacan cuenda sɨɨ cuñí ñi tyin tsitó ñi tyin coo quɨvɨ cua nyehe ñi can. Tan sɨɨ tucu cuñí ñi caahán ñi tyin yahá ñi maa ñi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. )uK Yacan cuenda vasu ndi maa tsa cuñí cúu cuii ña ra Abraham, maa tyin tsicoo̱ sehe ñasɨɨhɨ ra. Yaha̱ can tan tsicoo̱ cuaha nyɨvɨ tata ra. Tan yoñi maa cuví nacahvi tsi ñi tyin cuaha xaan ñi, tumaa cuaha tiñuu iyó andɨvɨ tan tumaa cuaha nyɨtɨ iyó yuhu ndutya ñuhu. /tW Tan juvin ñi tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ña Sara tsa caha̱n Nyoo tsihin ña, tsicoo̱ iin sehe ña. Vasu ndi maa tsa tsahnu xaan ña, cuvi̱ tsicoo̱ sehe ña tyin maa Nyoo tsaha̱ tunyee iñi ra tsi ña. Tacan cuvi̱ tyin tsinu̱ iñi ña tyin cua cundaa tsa caha̱n Nyoo tsihin ña. @sy Ra Abraham ndatú ra coo ra iin ñuu tsa ña cua naa maa; iin ñuu tsa vaha ca tsa cua cuhva Nyoo tsi ra. Tan ñuu tsa ndatu̱ ra maa Nyoo tsaqui̱n cuhva tsaha tsi tan sama̱ itsi. Wr' Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra Abraham tsi Nyoo, tsicoo̱ ra nu ñuhu tsa ñaha ca nacuhva cuenda Nyoo tsi ra. Tsicoo̱ ra tsitsi vehe jahma ñi. Juvin ñi tacan tsicoo̱ tucu ra Isaac, sehe ra, tan ra Jacob, sehe ra Isaac. Tyin juvin ñi catyi̱ tucu Nyoo tsihin nduvi taahan ra can naha ra tyin cua cuhva ra ñuhu can tsi ra naha. q Ra Abraham tsinu̱ iñi ra tan tyaa̱ yahvi ra tsi Nyoo quɨvɨ cana̱ Nyoo tsi ra. Quita̱ ra nu ñuhu ra tan cuahán ra nu ñuhu tsa cua cuhva cuii Nyoo tsi ra. Vasu ndi maa ña tsitó ra nu maa cuahán ra, maa tyin quita̱ ra nu ñuhu ra tan cuahán ra. ~pu Taha̱n tsanaha jacoto̱ Nyoo tsi ra Noé náa cua cuvi ityi nuu. Vasu ndi maa ñaha ca coo can nyehé ra Noé, tsinu̱ iñi ra tan javaha̱ ra yutun ndoo tan ican cacu̱ ra tsihin nyɨvɨ vehe ra. Nyɨvɨ tsa ña tyaa̱ yahvi tsa caha̱n Nyoo, tatsi̱ tuñi ra tsi ñi. Maa tyin jacacu̱ ra tsi ra Noé tan nduvaha̱ ra nuu ra tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. foE Maa tyin ña cuvi javaha yo tsa taahán iñi Nyoo tatun ña tsinú iñi yo tsi ra. Tyin tatun cuñí yo nanducu yo tsi ra, cuñí tsi tsinu jihna iñi yo tyin iyó ra, tan tsahá ra tsa vaha tsi nyɨvɨ nanducú tsi ra. Cn Tsa cuenda tsa tsinu̱ xaan iñi ra Enoc tsi Nyoo, tan naquihi̱n Nyoo tsi ra tyin tacan tan ña nyehe ra tuhun tsiihí. Tan ña nañihi̱ ca nyɨvɨ tsi ra, tyin cuanuhu̱ ra tsihin Nyoo. Catyí tsi nu tutu Nyoo tyin tsa ndi cumañi ca naquihin Nyoo tsi ra, maa ñi maa cuhva taahán iñi Nyoo javaha̱ ra. Jm  Tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra Abel tsi Nyoo, tan jamañi̱ ra tsa vaha ca nuu Nyoo tan ñavin ca ra Caín, yañi ra. Tsa cuenda yacan naquihi̱n cuenda Nyoo tsi ra tumaa tsatyin vaha ra, tan naquihi̱n cuenda tucu ra tsa jamañi̱ ra. Vasu ndi maa ña nyito ca ra Abel, maa tyin tsiñí yo nácaa tsinu̱ iñi ra. cl? Tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo, tan tsitó yo tyin javaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ tsihin tuhun caahán ra. Tan tsitó yo tyin taha̱n tsanaha tsinu̱ tandɨhɨ tsa nyehé yo vityin tsihin tsa ña nyehé yo. pkY Juhva nyɨvɨ yo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha quita̱ vaha ñi nuu Nyoo tyin tsinu̱ iñi ñi tsi ra. Hj  Tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo cuví tsa tsitó vaha yo tyin cua ñihi yo tsa ndatú yo; tan tsitó vaha yo tyin cua ñihi yo iin tsa nditsa tsa ñaha ca nyehe yo, tyin tsinú iñi yo tsi Nyoo. Ii  'Maa tyin yoo ña javahá yo tumaa javahá nyɨvɨ jandɨhɨ́ tsa tsinú iñi tsi Nyoo, tyin yoo tacan ñi maa tsinú iñi yo tsi ra tan tsa cuenda tsa tsinú iñi yo cua cacu añima yo.h &Tan catyí Jutu Mañi yo tyehen: “Nyɨvɨ naquihín cuenda yu tumaa tsatyin vaha ñi, tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi yu tan cua coo nyito ñi.Maa tyin tatun jandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi ñi, ña sɨɨ cua cuñi yu tsihin ñi”, catyí Nyoo. g} %Tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyehen:Ña naha ca
tan quitsi ra tsa nyaá quitsi, tan ña cua cucuee ca ra. 1f[ $Cuñí tsi coo tsa taxin añima ndo tsitsi tsa cunyee iñi ndo tyin tacan tan cuví javaha ndo cuhva cuñí Nyoo, tan naquihin ndo tsa catyí ra tyin cuhva ra tsi yo. e9 #Yacan cuenda ña ja̱ndɨhɨ ndo tsa nyitá iñi ndo tsi ra Cristo, tyin nu cuahán ca tsi tan cua ñihi ndo tsa vaha ca tyin tsinú iñi ndo tsi ra. #d? "Tan cundaahvi̱ iñi ndo nyehe̱ ndo tsi nyɨvɨ tsiyucu̱ vehe caa. Cunyee̱ iñi ndo nyehe̱ ndo tundoho tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo quɨvɨ quihi̱n nyaa nyɨvɨ ndaha tyiñu ndo, tyin tsitó ndo tyin gloria iyó tsa vaha ca tsa cuenda ndo, tan yacan ña cua cundɨhɨ maa can. Sc !Yɨhɨ́ nyooho caha̱n nyɨvɨ tsi ndo, tan janyehe̱ ñi tundoho tsi ndo nu tuvi nyɨvɨ. Tan yɨhɨ́ ndo cundaahvi̱ iñi ndo nyehe̱ ndo tsi nyɨvɨ vaha iñi tsi ndo tsa taha̱n juvin ñi tacan. *bM Maa tyin nyooho ndu̱cuhun iñi ndo nácaa cunyee̱ xaan iñi ndo nyehe̱ ndo tundoho tsa yaha̱ naquihi̱n cuenda ndo tsa nditsin Nyoo tsitsi añima ndo. aa; ¡Cahnu xaan tundoho cua nyehe nyɨvɨ yosó ica tsi Nyoo nyito tsa cuenda cuatyi ñi! f`E Tsitó yo tyin catyí Jutu Mañi yo tyehen: “Maa yu taahán tsi tatsi tuñi tsi nyɨvɨ; tan juvin yu cua cahan náa taahán tsi tahan ñi.” Juvin ñi catyí tucu ra tyin maa ra taahán tsi jacutuñi tsi nyɨvɨ ra. 7_g Tan yaha ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ caahán ndavaha ñi sɨquɨ Tatyi Ii ra tsa tsahá tsa vaha ra tsi yo, tan jandɨhɨ́ ñi tsa tsinú iñi ñi tsi Sehe ra tan jahá ñi tyin nduve yahvi nyaá nɨñɨ Sehe ra tsa janduvaha̱ añima ñi. Tan tsihin nɨñɨ can ndoo̱ Nyoo tuhun tsihin yo. ^ Tatun iin nyɨvɨ tsa nyitá iñi ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés tan ña tyaá yahvi ñi tsa catyí ley can, tan tatun iyó uvi o uñi ra cuví tsandaa tsa cuenda tsa javaha̱ ñi, cua cúu ñi tsa cuenda cuatyi ñi, tan yoñi maa cua cundaahví iñi tsi ñi. ] Cua tatsi tuñi Nyoo tsi yo. Tan cua tyihi ra tsi yo nu yucú nyɨvɨ xaan iñi tsi ra. Tan ican cua cayu yo iin caa ñi tsihin ñi. \% Tyin tun tsa tsitó yo tsa nditsa tan javaha ca maa yo tsa ña vaha, nduve ca nácaa javaha yo tan cuvi jaha Nyoo tucahnu iñi tsi yo. 9[k Ña taahán tsi jandɨhɨ ndo tsa tsicá ndo tuhun Nyoo tumaa javahá inga nyɨvɨ tsa ña tsicá vaha. Tyin cuñí tsi jandu iin tahan yo iñi yo. Vityin tsa tsa nyehé yo tyin tsa cuyatyin quitsi nyico Jutu Mañi yo tan cua jacutuñi ra tandɨhɨ nyɨvɨ, cuñí tsi tsa jatyinyee tahan ca yo tsi yo. yZk Tan cuñí tsi nanducu yo cuhva jatyinyee tahan yo tsi yo, na cuñi tahan ca yo tsi yo tan javaha yo tsa vaha. Y Na ndu iin ca iñi yo tsinú iñi yo tsi Nyoo tan na ña ndu uvi iñi yo, tyin Nyoo cua cuhva ra tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsi yo. QX Yacan cuenda cuñí tsi nanducu yo tsi Nyoo tsihin tsa nditsa tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo tsinú iñi yo tsi ra. Tyin maa ra janduvaha̱ añima yo, yacan cuenda tsitó yo tyin nduve ca cuenda yo nyaá tsi ra tsa cuenda cuatyi yo, tan tumaa tsa nacatya̱ ra cuñu ñuhu yo tsihin ndutya cuii, tan nduvaha̱ yo nuu Nyoo. iWK Ra Jesús cuví jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsa ndacá ñaha tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. V Tan nuña̱ ra ityi tsaa, tan iin ityi cuhun yo nu coo nyito yo. Tyin cuhva tsa tsihi̱ ra tan ndata̱ jahma tsa tyasɨ́ tsa ña cuví quɨhvɨ yo nu nyaá Nyoo. Tsa ndata̱ jahma can, cuví tsa tsihi̱ ra Cristo, tyin tacan tan cuví cuhun yo nu nyaá Nyoo. 9Uk Yacan cuenda yañi, vityin cuví quɨhvɨ yo tsitsi Vehe Ii Xaan nu nyaá Nyoo, tsa cuenda nɨñɨ ra Jesucristo tsa tsatɨ̱. Tsihin nɨñɨ can nacatya̱ ra cuatyi yo. QT Yacan cuñí tsi catyi tyin tsa yaha̱ jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi yo. Yacan cuenda ña cuñí ca tsi cahñi yo quɨtɨ, tan jamañi yo nuu Nyoo tsa cuenda cuatyi yo. Cuñí tsi nanducu yo tsi Nyoo S Tan juvin ñi catyí tucu ra:Ña cua nducuhun ca maa iñi yu cuatyi ñi, tan ndi tsa caquiñi javahá ñi, catyí Jutu Mañi yo. ]R3 Tuhun tsaa tsa cua ndoo yu tsihin nyɨvɨ quɨvɨ can, tyehen cua cuvi tsi, catyí Jutu Mañi yo:Cua tyihi yu ley yu tsitsi añima ñi,
tan cua tyaa yu itsi tsitsi tsa tsiñi tuñi iñi ñi, catyí ra. oQW Tatyi Ii Nyoo juvin ñi janahá tucu ra yacan tsi yo. Tsa jihna ñi catyí ra tsihin yo tyehen: P Tyin tsihin tsa jamañi̱ ra tsi ra iin tsaha ñi tan janduvaha̱ ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra yoso cuahán quɨvɨ. tOa Tan ndatú ra nda cuanda caquin Nyoo tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu tsaha ra tyin cuañi ra sɨquɨ nahnu. N- Maa tyin ra Jesucristo, iin tsaha ñi jamañi̱ ra tsi ra nuu Nyoo tsa cuenda cuatyi yo. Tacan tan tsinyaa̱ ra nu tyayu nyaá xiin cuaha Nyoo. _M7 Tandɨhɨ ñi quɨvɨ tan jamañí ra jutu cuenda nyɨvɨ Israel naha ra quɨtɨ nuu Nyoo, tan cuaha xaan tsaha jamañi̱ ra naha iin ñi maa nuu quɨtɨ maa tyin ña cuvi̱ quihi̱n nyaa can cuatyi nyɨvɨ. [L/ Tsa cuenda tsa javaha̱ ra Jesucristo cuhva cuñí jutu ra tan janduvahá jutu ra tsi yo. Tsa javaha̱ ra cuvi tsa jamañi̱ ra juvin ñi tsi maa ra. Javaha̱ ra tacan iin tsaha ñi tsa cuenda cuatyi nyɨvɨ. kKO Yaha̱ can tan catyí tucu ra: “Nyoo Jutu yu, va yu ihya, vatsí yu vatsí javaha yu cuhva cuñí maa un.” Tuhun ihya cuñí tsi catyi tyin quitsi̱ ra jatsiyo̱ cuii ra tsa jamañí nyɨvɨ tan jamañi̱ ra tsa vaha ca. .JU Tsa jihna ñi, catyí ra Jesucristo tyin Nyoo, ña taahán iñi ra tsa jamañi nyɨvɨ quɨtɨ nuu ra. Ndi tsa cahmi ñi quɨtɨ tan quihin nyaa ra cuatyi ñi. Ndi intuhun yacan tan ña taahán iñi ra vasu ndi maa catyí ley tsahnu tyin cuñí tsi jamañi nyɨvɨ quɨtɨ nuu ra, catyí ra. 4Ia Tacan tan catyi̱ yu: “Nyoo Jutu yu, va yu ihya, vatsí yu vatsí javahá yu cuhva cuñí maa un
tumaa nyaá tuhun yu nu libru ley maa un”, catyí ra Jesucristo. uHc Tyin ña taahán iñi un tsa cahmi ñi quɨtɨ tan jamañi ñi nuu cun tan quihin nyaa un cuatyi ñi. JG  Yacan cuenda catyí tutu Nyoo tyin ra Cristo caha̱n ra tyehen tsihin Nyoo:Ña cuñí un tsa jamañi nyɨvɨ quɨtɨ nuu un,
yacan cuenda tsaha̱ un tsa coo cuñu ñuhu yu. ]F3 Tyin nɨñɨ indɨquɨ tan nɨñɨ mbee lee, ña cuví nacatya can cuatyi nyɨvɨ. E Maa tyin tsa jamañí ra jutu naha ra nɨñɨ quɨtɨ tan iin tan iin cuiya, janducuhún iñi tsi tsi nyɨvɨ tyin iyó cuatyi ñi. hDI Tun tsatyin cuví janduvaha ley can tsi nyɨvɨ, cua cundɨhɨ tsa jamañí ra jutu naha ra nɨñɨ quɨtɨ tandɨhɨ ñi cuiya. Tyin tun tsa nduvaha̱ nyɨvɨ tsa tsaha̱ quɨtɨ can iin tsaha tsa cuenda tandɨhɨ maa, ña cua caca ca iñi ñi tun iyó cuatyi ñi tan ña cuñí ca tsi tsa jamañi ra jutu nɨñɨ quɨtɨ tsa cuenda ñi inga tsaha. 7C i Ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés cuví tsi tumaa iin tixahñu tsa vaha ca tsa cua quitsi. Tsa catyí ley can, ña cuví janduvaha tsi tsi nyɨvɨ nanducú tsi Nyoo tyin maa ñi maa nɨñɨ quɨtɨ jamañí ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu naha ra tan iin tan iin cuiya. Tan ña cuví cacu yo tsihin yacan. B  Tacan iin tsaha ñi tsihi̱ ra Cristo, tan quihin nyaa ra cuatyi cuaha xaan nyɨvɨ. Yaha can tan cua quitsi ra tsinu uvi tsaha, ñavin ca tsa quitsi jamañi ra tsi ra tsa cuenda cuatyi, tyin cua quitsi ra quitsi jacacu ra tsi nyɨvɨ ndatú tsi ra.VA% Tumaa cua tahan yo: iin tsaha ñi cua cúu yo. Yaha can tan cua cutuñi yo. ?@w Tun tsatyin tacan, cuñí tsi tsa cuenda quitsi ñi ra nyehe ra tundoho tan cúu ra nda tsa tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ tan nda cuanda vityin. Maa tyin vityin tsa tsa cuyatyin cundɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ ihya, iin tsaha ñi quitsi̱ ra Cristo, tan jamañi̱ ra tsi ra tyin tacan tan cuví quihin nyaa ra cuatyi yo. ?1 Ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu cuenda nyɨvɨ Israel quɨhvɨ́ ra naha tsitsi Vehe Ii Xaan iin tsaha ñi tsa iin iin cuiya tyin jamañi ra naha nɨñɨ tsa ñavin nɨñɨ maa ra naha cuví. Maa tyin ra Cristo, ña cuñí tsi tsa jamañi ra tsi ra tañi tañi ñi nuu Nyoo. {>o Ra Cristo ña quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe ñuhu tsa javaha̱ nyɨvɨ tsa cuví tixahñu vehe ñuhu tsa nditsa. Tyin quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe ñuhu tsa nditsa tsa cuví gloria. Tan vityin nyaá ra caahán ndaahvi ra tsihin Nyoo tsa cuenda yo. =- Javaha̱ ra jutu naha ra tacan tyin cuñí tsi tsa nduvaha tandɨhɨ ndaha tyiñu tsa cuví tixahñu tsa iyó nda gloria tsihin nɨñɨ quɨtɨ. Maa tyin tandɨhɨ tsa iyó nda gloria, cuñí tsi nduvaha can tsihin nɨñɨ vaha ca, ñavin tsihin nɨñɨ quɨtɨ ñi. < Tacan javaha̱ ra naha tyin catyí ley Nyoo tyin tsa yatyin tandɨhɨ tsa iyó tan cuñí tsi nduvaha can nuu Nyoo tsihin nɨñɨ. Juvin ñi catyí tucu tsi tyin tun ña catɨ nɨñɨ ña cua jaha Nyoo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ. Nɨñɨ ra Cristo nacatyá cuatyi yo ,;Q Tan juvin ñi quɨtɨ̱ tucu ra Moisés nɨñɨ can vehe ñuhu jahma can tan tandɨhɨ ndaha tyiñu tsa tsatyiñú ra jutu naha ra tsa jacahnú ra naha tsi Nyoo. pO~~A}||zyxxqwwbvpu[tssr.qpooBnmmAllJkSjiMhgfeSddcnbb!``^^Q]\\ ZEY?XXWFV\UT|SRQQcPONNGMsLLKJJIHNGF2EE)DCUBA@@%>== ;:u988P77X66,5%432g1p00R/s.9,,+^*q)(('W&&%%M$$/##N""G!P H,7  D"nm a pOpa %/Tacan tan tsa cua cuyatyin ra Natanael nu nyií ra Jesús. Tan nanyehe̱ ra Jesús tyin vatsí ra, tan quitsaha̱ catyí ra: ―¡Jihna ndo! Ihya vatsí iin ra tsa nditsa nditsa tyin ra ñuu Israel cuví ra, tyin ña tuhvá ra jandaví ñaha ―catyí ra Jesús. B` .Tan catyi̱ ra Natanael: ―¿A cuví quita tsa vaha ñuu Nazaret can? ―catyí ra tsihin ra Felipe. Tan nacaha̱n ra Felipe tan catyí ra: ―Na̱ha tan nye̱he un ―catyí ra. S_ !-Tacan tan tsaha̱n ra Felipe tsinanducu̱ ra tsi ra Natanael. Tan catyí ra tsihin ra: ―Nyehe̱ ndi tsi ra tsa tyaa̱ ra Moisés tuhun nu libru ley Nyoo, ra tsa caha̱n tucu ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tuhun taha̱n tsanaha. Tan nañí ra Jesús. Sehe ra José ra ñuu Nazaret cuví tsi ra ―catyí ra Felipe tsihin ra Natanael. e^ E,Ra Felipe ihya, ra ñuu Betsaida cuví ra. Tan ican iyó tucu ra Andrés tan ra Pedro. =] u+Tsa inga quɨvɨ tyaa̱ ra Jesús cuhva tsa cuhun ra Galilea. Tacan tan nañihi̱ ra tsi ra Felipe. Tan catyí ra tsihin ra: ―Na̱ha qu̱itsi nyicun un tsi yu ―catyí ra. X\ +*Tacan tan quihi̱n ra Andrés tsi ra Simón yañi ra cuahán tsihin ra nu nyií ra Jesús. Tsa nyehe̱ ra Jesús tsi ra Simón, tan catyí ra tsihin ra: ―Yooho Simón, sehe ra Jonás cuví tsi un. Maa tyin cua cunañi un Cefas ―catyí ra tsihin ra. Tan Cefas cuví tsi yuhu griego, tan cuñí tsi catyí tsi “Pedro”, tan tsa nduvi sɨvɨ can, cuñí tsi catyí tsi “cava”, [tumaa iin yuu cahnu]. Nu cana̱ ra Jesús tsi ra Felipe tan ra Natanael 5[ e)Tan ra Andrés numi xaan tsinanducu̱ ra tsi yañi ra, ra Simón Pedro, tan catyí ra tsihin ra: ―Nañihi̱ ndi tsi ra tsa cuví Mesías ―catyí ra. Tan tuhun Mesías can cuñí tsi catyí, ra Cristo, o cuñí tucu tsi catyí, ra tsa nacatsi̱ vaha Nyoo tyin quitsi ra cuvi ra rey tsa cuenda yo. Z  (Iin ra tsa tsiñi̱ tsa caha̱n ra Juan tan tsinyicu̱n ra tsi ra Jesús ra ican cuví ra Andrés, yañi ra Simón Pedro. Y !'Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Co̱hon ndo tsihin yu, tan nyehe ndo ―catyí ra tsihin ra naha. Tacan tan cuahán ra naha tsihin ra. Tan nyehe̱ ra naha nu iyó ra. Tan ican yucu ra naha tan cuaa, tyin tsaa̱ ra naha ndacan tumaa caa cumi tsa tseñi. VX '&Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús ityi tsata ra, tan nyehe̱ ra tyin nyicún ra naha tsi ra, tan catyí ra: ―¿Náa nanducú ndo? Tacan tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Maestro, ¿numaa iyó un? W  %Tsa tsiñi̱ nduvi taahan ra nyicún tsi ra Juan tsa caha̱n ra, tacan tan cuahan ra naha cuanyicun ra naha tsi ra Jesús. V $Tan nyehe̱ ra naha, yahá ra Jesús, tan catyí ra Juan: ―Nye̱he jihna ndo, ra ican cuví Mbee Ticatyi Luhlu jana Nyoo ―catyí ra. qU ]#Tsa inga quɨvɨ nyií nyico ra Juan nu nyií ra tan yucú ndɨhɨ uvi taahan ra tsicá tsihin ra. !T ="Yuhu tsa yaha̱ nyehe̱ yu tsi ra. Tan cuví yu tsa ndaa tyin juvin ra cuví Sehe Nyoo ―catyí ra Juan. Ra tsa quitsaha̱ nyicún jihna tsi ra Jesús jS O!Yuhu ñaha ca nacoto yu yóo ra cuví ra quɨvɨ can. Maa tyin Nyoo, ra tsa tava̱ tyiñu tsi yu jacoondutya yu tsi nyɨvɨ tsihin ndutya, catyi̱ ra tsihin yu: “Quɨvɨ nyehe un Tatyi Ii, vatsí nuú tsi sɨquɨ iin rayɨɨ, tan ndoo tsi tsihin ra, juvin ra can cuví ra tsa cua jacoondutya tsi nyɨvɨ tsihin Tatyi Ii yu”, catyi̱ Nyoo tsihin yu. !R = Tan catyí nyico ra Juan: ―Yuhu nyehe̱ yu Tatyi Ii Nyoo tsa quitsi̱ ityi andɨvɨ tan quitsi̱ tsi tumaa iin paloma, tan ndoo̱ tsi tsihin ra. 9Q mNdi yuhu tan ña nacoto̱ yu tsi ra quɨvɨ can. Maa tyin vityin vatsí yu jacoondutyá yu tsihin ndutya tyin tacan tan nacoto nyɨvɨ Israel ñuu yu tsi ra ―catyí ra Juan. ,P STuhun ra caha̱n yu quɨvɨ catyi̱ yu tsihin ndo tyin ityi tsata yu vatsí inga ra tsa cahnu ca cuví tan ñavin ca maa yu, tyin tsa iyó maa ra tan tsicoo̱ yu. qO ]Tsa inga quɨvɨ nyehe̱ ra Juan tsi ra Jesús cuahán ra nu nyií ra, tacan tan catyí ra Juan: ―Nye̱he jihna ndo, ra ihya cuví Mbee Ticatyi Luhlu jana Nyoo ra tsa quihín nyaa cuatyi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. 7N iTandɨhɨ yacan cuvi̱ nu nañí Betábara tsa canyií inga tsiyo yutya cahnu Jordán nu tsinyii̱ ra Juan jacoondutya̱ ra. Ra Jesucristo, Mbee Ticatyi Luhlu jana Nyoo M 5Tan cahnu ca cuví ra can tan ñavin ca yuhu. Ña cahnu cuví yuhu ndi tsa cuví yu musu ra tan cuvi ndatsi yu ñɨɨ nditsan ra ―catyí ra Juan. L 3Tan nacaha̱n ra Juan tan catyí ra: ―Yuhu jacoondutyá yu tsi nyɨvɨ tsihin ndutya. Maa tyin mahñu ndo nyií iin ra tsa ña nacotó ndo. K Tan tsica̱ tuhun nyico ra naha tsi ra: ―Tatun ñavin ra Cristo, ra tsa cua jaquitsi Nyoo cuví un, ¿nacuvi tyin jacoondutyá un tsi nyɨvɨ? tan ndi ñavin ra Elías cuví un, tan ndi ñavin ra cuví ndusu yuhu Nyoo cuví un ―catyí ra naha tsihin ra Juan. pJ [Ra fariseo naha ra cuví ra tava̱ tyiñu tsi ra can naha ra, na ndaca tuhun ra naha tsi ra Juan. I -Tan nacaha̱n ra Juan: ―Yuhu cuví ndusu iin ra tsa cana tsaá nu tsɨquɨ, tsa catyí: “Nu̱ña ndo tsitsi añima ndo tyin tsa vatsí Jutu Mañi yo.” Tumaa caha̱n ra Isaías ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tuhun yu taha̱n tsanaha ―catyí ra Juan tsihin ra naha. OH Tan tsica̱ tuhun nyico ra naha tsi ra Juan inga tsaha: ―¿Yóo ra cuví un? Tyin cuñí tsi catyi tuhun ndi tsihin ra tsa tava̱ tyiñu tsi ndi yóo ra cuví un ―catyí ra naha tsihin ra. ;G qTacan tan tsica̱ tuhun nyico ra naha tsi ra Juan: ―¿Yóo ra cuví un? ¿A ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha cuví un? ―catyí ra naha tsihin ra. Tan ra Juan nacahan ra: ―Ñavin ra ican cuví yu. Tan cuñihi̱ ca ra naha tsica̱ tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―Tun tacan, ¿a ra cuví ndusu yuhu Nyoo tsa nyaá tsa cua quitsi cuví un? Tan nacaha̱n nyico ra Juan tan catyí ra: ―Ñavin. /F YTan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Juan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Yuhu ñavin ra Cristo ra tsa cua jaquitsi Nyoo cuví yu ―catyí ra tan ña tyihi̱ xeehe ra. E Ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel tsa iyó ñuu Jerusalén, tava̱ tyiñu ra naha tsi ra jutu naha ra tsihin inga ca ra cuenda vehe ñuhu naha ra, ra cuví tata ra Leví, na cuhun ra naha nu nyií ra Juan tan ndaca tuhun ra naha tsi ra yóo ra cuví ra. zD oTan nduve maa yóo nyehé tsi Nyoo. Intuhun ñi maa Sehe mañi maa ra tsa iyó iin caa ñi tsihin ra nyehé tsi ra. Juvin ra cuví ra tsa tsahá tsa coto yo tsi Jutu ra. Nu caahán ra Juan, ra jacoondutyá, tumañi iñi cuenda ra Jesucristo C 3Ra Moisés tsaha̱ cuenda ra ley Nyoo tsi yo. Maa tyin ra Jesucristo tsahá ra tsa naquihin yo tsa vaha Nyoo. Tan caahán ra tsa nditsa tsihin yo. nB WTandɨhɨ yo naquihín yo tumañi iñi cahnu tsa tsahá ra tsi yo, tyin nasocó xaan ra tsi yo. A )Tan ra Juan can caha̱n ra tumañi iñi tsa cuenda ra, tan catyí ra: ―Juvin ra ihya cuví ra tsa caha̱n yu tuhun quɨvɨ can, tyin ra tsa vatsí ityi tsata yu, cahnu ca cuví ra tan ñavin ca maa yu. Tyin nda quɨvɨ cacu̱ yu tan tsa iyó maa ra ―catyí ra Juan. q@ ]Tan ra cuví Tuhun tsa Caahán Nyoo nanduvi̱ ra iin rayɨɨ. Tan tsicoo̱ ra tsihin yo. Tan nyehe̱ ndi tsa cahnu cuví ra. Tan cahnu cuví ra tyin Sehe mañi Jutu Nyoo cuví tsi ra. Tsitu̱ ra tsihin tsa nditsa tan tsa vaha. ? + Juvin ñi nacacu̱ tsaa. Maa tyin ñavin tumaa tsa cacu̱ ñi tsa culee̱ ñi cuenda cuñu ñuhu ñi. Tan ndi ñavin tsa cuenda tsa cuñí iin rayɨɨ coo ra tsihin iin ñaha. Ñavin tsa cuenda tsa cuñí nyɨvɨ coo sehe ñi. Maa tyin nacacu̱ tsaa ñi jaha̱ maa Nyoo. > 9 Maa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa naquihi̱n vaha tsi ra, tan tsinú iñi ñi tyin ra Cristo cuví ra, tsaha̱ ra ndatu tsi ñi tsa cuví ñi sehe Nyoo. b= ? Quitsi̱ ra nu iyó nyɨvɨ ñuu ra, nyɨvɨ Israel, tan ña naquihi̱n vaha ñi tsi ra. s< a Ra cuví Tuhun tsa Caahán Nyoo quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan juvin ñi maa ra tsihin Jutu ra javaha̱ ra naha ñuhu ñayɨvɨ. Maa tyin nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ña nacoto̱ ñi tsi ra tsa ra Cristo cuví ra. ; 7 Tyin ñuhu̱ nditsa can, ndi cua quitsi tsi nu ñuhu ñayɨvɨ, tan cua jandunditsín tsi añima tandɨhɨ nyɨvɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. b: ?Ra Juan, ñavin ñuhu̱ can cuví ra. Iin tsa ndaa cuenda ra cuví ñuhu̱ can cuví ra. 9 )Quitsi̱ ra cuvi̱ ra tsa ndaa. Tyin caha̱n ra tumañi iñi cuenda ra cuví ñuhu̱ can, tyin tacan tan tsinu iñi tandɨhɨ nyɨvɨ tsi ra. C8 Tsicoo̱ iin ra tsa jaquitsi̱ Nyoo, nañí ra Juan. p7 [Tan ñuhu̱ can, jandunditsín tsi nu naa. Tan tsa naa can ña cuví jandahva can ñuhu̱ nditsin can. '6 IRa tsa cuví Tuhun tsa Caahán Nyoo iyó ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa tsi ra. Tan juvin ñayɨvɨ can, cuví ñuhu̱ tsa jandunditsín añima nyɨvɨ. w5 iTan tsihin ra, javaha̱ Nyoo tandɨhɨ cuii maa tsa iyó. Tan nduve tsa javaha̱ Nyoo tsa intuhun ñi maa ra. 74 kTan iyó ra tsihin Nyoo nda quɨvɨ jihna ñi. %3 GNda quɨvɨ jihna ñi, nda ndi cumañi ca coo tandɨhɨ tsa iyó, tan tsa iyó maa ra cuví Tuhun tsa Caahán Nyoo. Nyií ra tsihin Nyoo. Tan Nyoo cuví ra. )2Kco̱to ndo tyin tsa javaha̱ ndo tacan tsihin ñi, jacacu̱ ndo añima ñi tan ña cua cuhun ñi anyaya. Tan jahá Nyoo tucahnu iñi cuatyi ñi jahá ndo.>1uYañi, tatun iin nyɨvɨ tahan ndo nacoo̱ ñi tuhun nditsa Jutu Mañi yo, tan cuanuhu̱ ñi ñayɨvɨ inga tsaha, tan jatyinyeé ndo tsi ñi tsa nanducu nyico ñi ityi Nyoo, 03Yaha̱ can tan tsica̱n tahvi nyico ra tsi Nyoo inga tsaha tyin na cuun savi. Tan cuu̱n tsi inga tsaha. Tan tsahnu̱ tsɨtɨ tsa tatsi̱ nyɨvɨ. F/Tumaa ra Elías ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Cuvi̱ ra iin rayɨɨ tumaa maa yo. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo tyin na ña cuun savi. Tan ña cuu̱n savi uñi cuiya sasava. i.KYacan cuenda na̱hma ndo cuatyi ndo tsi iin ndo tan tsi inga ndo. Tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda inga ca nyɨvɨ na nduvaha ñi. Tyin nu tsicán tahvi iin ra vaha tsicá tsihin Nyoo, iyó xaan tunyee iñi Nyoo. i-KTan tatun tsinú iñi ra naha tsi Nyoo cuhva tsa tsicán tahvi ra naha, nyɨvɨ cuuhví can cua nduvaha ñi. Tan Jutu Mañi yo cua janduvita ra tsi ñi. Tan tatun tsicoo̱ ñi cuatyi, Nyoo cua jaha ra tucahnu iñi tsi ñi. 1,[Tan nyooho tsa cuuhví, ca̱na ndo tsi ra tsahnu vehe ñuhu naha ra tyin ndacan tahvi ra naha tsa cuenda ndo tan tyihi ra naha acetye tsi ndo tsihin sɨvɨ ra Cristo. +w Tun ndáa nyooho nyehé tundoho, nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo. Tan nyooho tsa sɨɨ cuñí, ca̱ta ndo yaa Nyoo. *9 Maa tyin yañi, ña ca̱han ndo: “Naha Nyoo maa”. Tan ña ca̱han ndo: “Tsitó vaha maa ra nyaá gloria”, tan ndi ña ca̱han ndo: “Tsitó vaha maa ra javaha̱ ñuhu ñayɨvɨ”, tan ndi ña ca̱han ndo inga ca tuhun tahan can. Tatun nditsa tuhun caahán ndo, “nditsa” ca̱tyi ndo. Maa tyin tatun tsitó ndo tyin ña nditsa, ca̱tyi ndo tyin “ña nditsa”, coto tatsi tuñi Nyoo tsi ndo. 6)e Tsitó yo tyin sɨɨ xaan cuñí ra tsa cunyeé iñi nyehé tandɨhɨ nuu tundoho, tumaa tsa cunyee̱ xaan iñi ra Job nyehe̱ ra tundoho. Tan nu ndɨhɨ ña, cuaha xaan tsa vaha tsaha̱ Jutu Mañi yo tsi ra, tyin Jutu Mañi yo iyó xaan tucahnu iñi tsi ra. Tan cundaahví iñi ra nyehé ra tsi yo. [(/ Yañi, qu̱ihin cuenda ndo cuhva tsicoo̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tyin ra ican naha ra cunyee̱ xaan iñi ra naha nyehe̱ ra naha tundoho quɨvɨ tsaha̱ cuenda ra naha tuhun Jutu Mañi yo. ' Yañi, ña tya̱a ndo cuatyi tsi yañi ndo, coto tatsi tuñi Nyoo, ra cuví Juez, tsi ndo, tyin tsa nyaá ra tsa cuñí quitsi ra. &Tan tacan taahán tsi cunyee iñi yo cuatu yo tsi Jutu Mañi yo. Ja̱ndu iin ndo iñi ndo tyin tsa yatyin cuii quitsi ra. s%_Yacan cuenda, yañi, ja̱nyee ndo iñi ndo cuatu ndo nda cuanda quitsi nyico Jutu Mañi yo. Tumaa ra tsa jahá tyiñu tsitsi cuhu ndatú ra nda cuun savi tsa jihna tan nda ndɨhɨ cuun nyico tsi, tan naquihin ra tsa tatsi̱ ra. $$ATyin tyaa̱ ndo cuatyi tsaha nyɨvɨ vaha tan tsahñi̱ ndo tsi ñi. Tan ndi ña caha̱n ñi cuatyi sɨquɨ ndo. Na cunyee iñi yo cuatu yo tsi ra Cristo o#WIyó vaha xaan ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin cuca ndo. Tan javahá ndo cuhva cuñí maa ndo. Tumaa tuhvá nyɨvɨ janduxaahán quɨnɨ tyin cuu tɨ, tacan javahá ndo tsihin ndo. Tan vityin tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa cua cuu ndo. "7Tan ña tyahvi̱ ndo yahvi tsa taahán tsi tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa jaha̱ tyiñu tyiñu ndo. Tan vityin tsicán ñi cuatyi tsaha ndo nuu Jutu Mañi yo, ra ndacá ñaha tandɨhɨ ángel tsa cuví andaru cuenda ra. Tan maa Jutu Mañi yo tsiñí ra tuhun caahán ñi ndaahvi can. !Xuhun cuaan tan xuhun cuitsin ndo tsa ndɨhɨ can cuxí. Tan cuxi can tsahá cuenda can tyin ña vaha javahá ndo tsihin xuhun ndo. Tan juvin can cuvi tumaa ñuhu̱ tsa cua cahmi tsi ndo. ¿Nacuenda jacayá ndo tsa cuca nu cua ndɨhɨ quɨvɨ ihya? ~ uTyin tsa cuca tsa jacayá ndo, tsa ndɨhɨ can tyaahyú. Tan jahma vaha ndo, tsa ndɨhɨ maa can tsatsi̱ tiquixin. ' I¡Tya̱a soho ndo tuhun caahán yu ihya, nyooho nyɨvɨ cuca! Va̱cu ndo tsihin tsa cuiihya cuñí ndo, ca̱na tsaa ndo tsa cuenda tundoho tsa cua nyehe ndo. ]3Tyin yoo tsa tsitó javaha tsa vaha tan ña javahá yo can, tsicoó cuatyi yo.!Maa tyin nyooho ña caahán ndo tacan, tan cahnu xaan jahá ndo tsi ndo. Tan Nyoo ña taahán iñi ra nyehe ra tsi nyɨvɨ javahá tacan. yVaha ca cahan ndo tyehen: “Coo yo juhva ca quɨvɨ tan javaha yo tsehe o yacan, tun Jutu Mañi yo tan cuñí ra.” 5cÑayɨvɨ tsa iyó yo cuví tsi tumaa vico nuhu tsa tuhvá yɨhɨ́ tan iin yaha ñi naa ihñi nyico. Ndi ña tsitó ndo tsa cua cuvi tyaan tan catyí ndo tyin cuhun ndo. dA Yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “Vityin o tyaan cuhun yo ñuu can, o inga ñuu can. Tan ndoo yo ican iin cuiya tan jaha tyiñu yo tan jaha canaa yo xuhun”, catyí ndo. Maa tyin tya̱a soho ndo tsa cua cahan yu ihya: \1 Tyin intuhun ñi ra tsahá ley can. Tan juvin ñi ra cuví Juez. Tan juvin ra cuví ra jacacú tsi yo, o jacunaá tsi yo. Tan ¿yooho yóo ra cuví un tyin cahan nyaa un tsi inga nyɨvɨ, tan tatsi tuñi un tsi ñi tan jaha un tsi un tumaa juez? Ña tsitó yo náa cua cuvi tsi yo tyaan, yacan cuenda ña taahán tsi cahnu jaha yo tsi yo G Yañi, ña ca̱han ndo ndavaha ñi sɨquɨ iin yañi yo. Tyin nyɨvɨ caahán ndavaha ñi sɨquɨ nyɨvɨ, o caahán nyaa ñi nyɨvɨ, sɨquɨ ley Nyoo caahán ñi ndavaha ñi tan caahán nyaa ñi cuví can. Tyin tun caahán nyaa yo ley Nyoo, juez jahá yo tsi yo tsa nuu tsa tyaá yahvi yo tsa caahán ley can. w Ndaahvi ja̱ha ndo tsi ndo nuu Jutu Mañi yo, tyin tacan tan janducahnu ra tsi ndo. Ña ca̱han nyaa ndo tsi nyɨvɨ nU Cuiihya cu̱ñi ndo. Va̱cu ndo. Na nacoto ndo tyin ña vaha cuhva iyó ndo. Tsa nuu tsa vacu naaha ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo, vacu ndo tsihin tsa cuiihya cuñi ndo. Tan tsa sɨɨ cuñí ndo na nanduvi tsi tucuiihya iñi. Ndu̱cu ndo cuhva cunyanaa vaha ca ndo tsi Nyoo tyin tacan tan natuhva ra tsi ndo. Nyooho, nyɨvɨ iyó cuatyi, ja̱ndundɨɨ ndo tsi ndo. Tan nyooho tsa tsicá iñi tyin cuví javaha ndo tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan juvin ñi cuhva can tan jacahnu tucu ndo tsi Nyoo, ja̱ndu iin ndo iñi ndo tan cu̱hva ndo añima ndo jacutu Nyoo tsa vaha, tyin tacan tan ndundɨɨ ndo nuu ra. 6eYacan na̱cuhva vaha ndo tsi ndo tsi Nyoo. Ña tya̱a yahvi ndo nu caahán nu ña vaha tyin tun ña jahá ndo cuenda nu caahán nu, tacan tan cua cunu nu nyehe nu tsi ndo. c?Tan jatyinyeé xaan Nyoo tsi yo tsa nacuhvá yo tsi yo tsi ra. Tyin catyí ra tyin jatyinyeé ca ra tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa tsitó tyin tsiñí ñuhu ra tsi ñi. Tan ña cuñí ra nyehe ra tsi ra tsa cahnu jahá tsi. H Tan yacan iyó cuenda catyí nu tutu Nyoo tyin Tatyi Ii tsa tsahá ra coo añima yo, cuñí xaan tsi tsi yo tan cuiñu xaan tsi tsi yo tyin cuñí tsi tsa jacahnu yo tsi intuhun ñi maa ra. ?w¿Nacuenda javahá ndo cuhva cuñí nyɨvɨ, nyooho tsa ña tsinú vaha iñi tsi Nyoo? ¿A ña tsitó ndo tyin tun javahá yo cuhva cuñí nyɨvɨ, ñi xaan iñi tsi Nyoo cuví yo? +OTatun tsicán ndo tsa tsicán ndo tsi ra tan ña ñihí ndo can, ña tsahá ra can tsi ndo tyin tsitó ra tyin cua jatɨvɨ ndo can tsihin tsa taahán iñi ndo. !;Iyó tsaha nda cuanda tsahñí ndo nyɨvɨ tyin cuñí ndo tsa cuñí ndo tan ña ñihí ndo can. Tatun nyehé ndo náa cuví can nyehé ndo, nyiyó iñi ndo can tan tsa ña ñihi ndo can quitsaha cañi tahan ndo. Ña ñihí ndo tsa cuñí ndo tyin ña tsicán ndo can tsi Nyoo.  %¿Nacuenda iyó tɨsɨhɨ nu yucú ndo? ¿Nacuenda iyó cuatyi? Tsa cuenda tyin tsitsi añima ndo tsicá iñi ndo maa ñi maa tsa ña vaha. m STatun iyó vaha yo tsihin nyɨvɨ, tan iyó taxin yo tsihin ñi, cua coo yo ñayɨvɨ cuɨtɨ.m SMaa tyin tatun iyó tsa tsiñi tuñi Nyoo tsi ndo, cuɨtɨ iyó ndo, catsi iyó ndo. Tan nducú ndo cuhva coo vaha ndo tsihin nyɨvɨ tsihin tsa vita iñi ndo, tan vaha nyɨvɨ cuví ndo. Tan catsi vaha tsicá iñi ndo, tan cundaahví iñi ndo tsi nyɨvɨ, tan caahán ndo tsa nditsa tsihin ñi, tan nducú ndo tsa vaha tsi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi ndo. ' GTyin tatun nyiyó iñi ndo tan cuñí ndo nduvaha ndo nuu nyɨvɨ, ticaña xaan tsicá iñi ndo. Tan iyó tucu tandɨhɨ inga nuu tsa ña vaha nu yucú ndo. 1 [Tyin tun tacan tsicá iñi ndo, ñavin tsa tsiñi tuñi Nyoo cuví can, tyin cuhva tsicá iñi nyɨvɨ ña tsitó tsi Nyoo tan cuhva tsica iñi nu ña vaha cuví can.  wMaa tyin tatun nyiyo iñi ndo tsitsi añima ndo tan cuñí xaan ndo nduvaha ndo nu nyɨvɨ, ña cahnu ja̱ha ndo tsi ndo tan catyi ndo tyin iyó tsa tsiñi tuñi tsi ndo. Tyin tun cahnu jahá ndo tsi ndo, tyihí xeehe ndo tsa nditsa, cuví can. hI Tatun yɨhɨ́ ndo tsitó ndo tan iyó tsa tsiñi tuñi tsi ndo, ja̱naha ndo can tsihin tsa catsi iyó ndo. Tan ña nduyaa ndo javahá ndo tsa vaha tyin javahá ndo can tsihin tsa tsiñi tuñi Nyoo tsa iyó tsi ndo. D Yañi, ¿a cuví cuhva tumangu iin paya, o cuví cuhva tupaya iin mangu? Ña cuví. Tan tacan ña cuví quita ndutya uhva tan ndutya cuii tsitsi iin ndohyo. Tsa tsiñi tuñi tsa vaha ca ]3 Tyin, ¿a cuví quita ndutya cuii tan ndutya uva tsitsi iin ñi ndohyo? Ña cuví. "= Juvin ñi tsihin yuhu yo jacahnú yo tsi Nyoo. Tan juvin ñi tsihin can caahán yo tsa caquiñi. Maa tyin yañi, ña taahán tsi tsa javahá ndo tacan. /W Tyin juvin ñi tsihin yaa yo jacahnú yo tsi Nyoo Jutu yo. Tan juvin ñi tsihin can caahán tucu yo ndavaha ñi sɨquɨ nyɨvɨ tsa javaha̱ Nyoo tumaa caá maa ra. PMaa tyin yoñi cuví jandumasu yaa yo tyin cuví tsi iin tsa ña vaha tan ña tsahá tsi cundaca ñaha yo itsi. Tumaa iin coo tyihí tɨ venenu tɨ tsi nyɨvɨ, tan tsiihí ñi. Tacan cuví yaa yo. ~uNyɨvɨ cuví jandumasu ñi tandɨhɨ maa nuu quɨtɨ tsa iyó: saa, coo, tan quɨtɨ tsa iyó tsitsi ndutya ñuhu. wgTacan tucu yaa yo cuví tsi tumaa iin ñuhu̱ luhlu. Tan cuví tucu tsi tumaa iin tsa quiñi cahnu tsa jatɨvɨ́ tsi nanɨɨ cahnu cuñu ñuhu yo tan tandɨhɨ cuhva iyó yo ñayɨvɨ ihya, tyin juvin ñi maa nu ña vaha natyuhú itsi. :mTan tacan tucu yaa yo, luhlu xaan tsi. Maa tyin cuaha tsa caquiñi cuvi cahan yo tsihin tsi. Tumaa nu natɨɨ̱n iin ñuhu̱ luhlu iin cuhu cahnu tan cayu tandɨhɨ maa yutun. ^5Tan tacan tucu iin yutun ndoo tsa tsicá nu ndutya ñuhu, vasu cahnu tsi maa tyin tsihin vitu luhlu tsa nyaá ityi xuu tsi, cuví jacuhun ra jacacá itsi ndáa ityi cuñí maa ra, vasu ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi. d~ATumaa ra tsa tyihí yoho yuhu cuayu cuví ndaca ñaha ra tsi tɨ, vasu ndi maa cahnu tɨ. @}yTyin tandɨhɨ maa yo tan tsicoó cuatyi yo, maa tyin ra tsa ña javahá cuatyi tsihin tsa caahán ra, juvin ra cuví ra vaha tyin cuví ndaca ñaha ra nanɨɨ cahnu cuñu ñuhu ra. y| mNyooho yañi, ña yatyi xaan cu̱ñi ndo cuvi ndo ra cahan tuhun Nyoo. Tyin tsitó ndo tyin nyuhu tsa caahán ndi tuhun Nyoo, tatun ña vaha cahan ndi, ñihi ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi ndi tan ñavin ca nyɨvɨ tsa ña caahán tuhun Nyoo. m{STan tacan tucu cuví cuñu ñuhu nyɨvɨ. Tatun nduve ca tsa nyitó ñi iyó tsitsi cuñu ñuhu can, nduve ca yahvi nyaá can. Tan tacan cuví tucu yoó, tatun ña javahá yo tsa vaha, nduve yahvi nyaá tsa tsinú iñi yo.+zOTan tacan tucu ña Rahab tsa tsica̱ nuu tsihin rayɨɨ. Yaha̱ tsa javaha̱ ña cuatyi, javaha̱ ña tsa vaha quɨvɨ tsaha̱ ña nu tsiyucu̱ xeehe ra tsa jacuhu̱n ra Josué. Tan jatyinyee̱ ña tsi ra naha tsa cuhun ra naha inga ityi. Tan tsa cuenda yacan, catyi̱ Nyoo tyin vaha ña. -ySTan ihya cuví nu cutuñí iñi yo tyin vaha yo nuu Nyoo tatun tsinú iñi yo tsi ra tan javahá yo tsa vaha tan ñavin tsihin tsa tsinú iñi ñi yo tsi ra. fxETacan tan cundaa̱ tsa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Ra Abraham tsinu̱ iñi ra tsi Nyoo, yacan cuenda cuvi̱ ra ra vaha nuu Nyoo.” Tan iyó tucu inga nu catyí tsi: “Ra Abraham, cuvi̱ ra ra vaha iñi tsi Nyoo.” Jw Ihya nyehé yo tyin tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra Abraham tsi Nyoo javaha̱ ra tsa catyi̱ ra tsihin ra tyin javaha ra. Tan tsa javaha̱ ra yacan, quituvi̱ vaha tsa tsinú iñi ra tsi Nyoo. vRa Abraham, tsii tsaahnu yo, cuvi̱ ra iin ra vaha nuu Nyoo tyin jamañi̱ ra tsi ra Isaac, sehe ra, tumaa catyi̱ maa Nyoo tsihin ra. uÑa soho xaan ca̱ca iñi un. Cu̱tuñi iñi tyin tun tsinú iñi yo tan ña javahá yo tsa vaha, nduve yahvi nyaá tsa tsinú iñi yo. t}Nditsa tsa tsinú xaan iñi un tyin iyó intuhun ñi maa Nyoo. Vaha tyin tsinú iñi un. Maa tyin nu ñavaha nahnu tsinú tucu iñi nahnu tyin iyó intuhun ñi Nyoo. Tan yacan cuenda nɨhɨ́ nahnu tsihin tsa yuuhví nahnu tyin ña cua cacu nahnu. As{Yɨhɨ́ ndo cua catyi ndo: “Yooho tsinú iñi un tsi Nyoo tan yuhu javahá yu tsa vaha. Tan catyí un tyin tsihin tsa tsinú iñi ñi yo tan cuví cacu yo.” Maa tyin yuhu catyi yu tyin juvin ñi cahnu cuví tucu tsa javahá yo tsa vaha. Tyin yooho ña cuví janaha un tsa tsinú iñi un tsi Nyoo tsi yu tun ña javaha un tsa vaha. Maa tyin yuhu cuví janahá yu tsa tsinú iñi yu tsi Nyoo tsi un tsihin tsa javahá yu tsa vaha. ?rwTan tacan ñi cuñi tucu yo tsihin tsa tsinú iñi yo, tun catyí yo tyin tsinú iñi yo tsi Nyoo tan ña jatyinyee yo tsi nyɨvɨ, nduve yahvi nyaá catyí yo tyin tsinú iñi yo. qMaa tyin yooho ña tsaha̱ un jahma ra tan ndi tsa catsi ra tan catyí un tsihin ra: “Cu̱aahan tan Nyoo cuhun tsihin un. Na coo ca jahma un tan tsa catsi un”, catyí un. Nduve nacatyi caha̱n un tacan tyin ña tsaha̱ un tsa tsiñí ñuhu tsi ra. wpgNa jaha yo tuhun: Iin tsaha iin ra yañi yo nduve jahma ra tan nduve tsa catsi ra tan tsaha̱n ra yuvehe un, oYañi, nduve nacatyí tsinú iñi ndo tsi Nyoo, tun ña javaha ndo tsa vaha. ¿A jacacu tsa tsinu iñi yo tsi Nyoo ñi tsi yo? 5nc Tyin nyɨvɨ tsa ña cundaahví iñi tsi tahan ñi, Nyoo cua tatsi tuñi ra tsi ñi, tan ña cua cundaahvi iñi ra tsi ñi. Maa tyin ñi tsa cundaahví iñi tsi inga ñi, cua quita vaha ñi quɨvɨ cutuñi ñi. ¿Ndáa tsa jacacú tsi yo, tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo o tsa javahá yo tsa vaha? m- Maa tyin ley ra Cristo tsa jacacú tsi yo cua catyi tun vaha o ña vaha javahá yo. Yacan cuenda ndu̱cu ndo cuhva cahan ndo tan cuhva coo ndo. cl? Tyin Nyoo catyi̱ ra tyin ña coo inga ñaha tsi rayɨɨ, tun iyó ñasɨɨhɨ ra. Tacan tucu ñiñaha, tsa iyó yɨɨ, ña cuví coo inga rayɨɨ tsi ñi. Tan juvin ñi catyi̱ tucu ra tyin ña cahñi yo nyɨvɨ. Yacan cuenda tatun iin ra nduve inga ñaha tsi ra, maa tyin tsahñi̱ ra iin nyɨvɨ, juvin ñi ña tyaá yahvi ra tsa catyí ley. k3 Tyin tatun iin nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tandɨhɨ ley, tan ña tyaa̱ yahvi ñi intuhun tsi, cuví tsi tumaa tsa ña tyaá yahvi ñi tandɨhɨ ley. (jI Maa tyin tun intuhun ñi nyɨvɨ cuñí ndo, tan ña cuñí ndo tsi inga ñi, tsicoó cuatyi ndo tyin catyí ley Nyoo tyin iyó cuatyi nyɨvɨ javahá tacan. *iMLey Nyoo tsa ñiñi ca catyí tsi: “Cu̱ñi ndo tsi nyɨvɨ tumaa tsa cuñí ndo tsi maa ndo.” Tatun javahá ndo tsa catyí ley can, vaha javahá ndo. zhmTan ¿a ña tsitó ndo tyin nyɨvɨ can caahán ñi ndavaha ñi sɨvɨ ii ra Cristo, ra yɨhɨ́ ndaha tsi ndo? 6geMaa tyin nyooho tsahá ndo ticanuu tsi nyɨvɨ ndaahvi. ¿A ña tsitó ndo tyin juvin nyɨvɨ cuca tsahñí ndaahvi tsi ndo, tan tsindacá ñi tsi ndo nuu ra cumí tyiñu? 3f_Yañi tsa cuñí xaan yu, tya̱a soho ndo tuhun ihya: Nyoo nacatsi̱ ra tsi nyɨvɨ ndaahvi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tyin nducuca ñi tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi ra, tan cua ñihi ñi tsa vaha nu ndacá ñaha ra tyin yacan cuví tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsi nyɨvɨ tsa cuñí tsi ra. e{Ña vaha tsa javahá ndo tacan, tyin ña inducu jahá ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra naha, tan tsicá iñi ndo tsa ña vaha. dTatun cua quɨhvɨ iin ra yɨhɨ́ iin xehe xuhun cuaan ndaha tsitsi vehe ñuhu nu yucú ndo, tan nditsí ra jahma xiñu, ¿nácaa cua cahan ndo tsihin ra? ¿A ña cua catyi ndo, “Cu̱nyaa nu tyayu vaha ihya”? Tan juvin ñi cuhva can tan quɨhvɨ tucu iin ra ndaahvi nditsí ra jahma tyaahnyá, tan catyi ndo tsihin ra, “cu̱nyaa nyityi juvin o cu̱nyaa nu ñuhu ihya”. 2c _Yañi, nyooho tsinú iñi ndo tsi Jutu Mañi yo Jesucristo, ra tsa cahnu xaan cuví, yacan cuenda ña taahán tsi cahnu jaha ndo tsi iin nyɨvɨ tan ñavin ca inga ñi. 7b iTyin tsa cuenda Nyoo, nyɨvɨ tsa nditsa tsinú iñi tsi ra juvin ñi cuví ñi tsa javahá tyehen: Jatyinyeé ñi tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ, tan jahá cuenda ñi tsi tsa nyihi tsa nduve ca sɨhɨ tan jutu, tan jahá cuenda ndɨhɨ tucu ñi tsi maa ñi tsa ña javaha ñi tsa ña vaha.Ga  Tan nyɨvɨ tsa catyí tyin tuhun Nyoo yɨhɨ́ ñi, maa tyin yatyi xaan yuhu ñi cahan ñi tsa caquiñi, nduve nacatyí tsicá ñi tuhun Nyoo tyin juvin ñi tsi maa ñi jandaví ñaha ñi. s` aMaa tyin nyɨvɨ tsa iin nyita ñi tyaá soho tuhun Nyoo tsa tavá nuña tsi yo ndaha nu ña vaha tan ña naá iñi ñi itsi tan javahá ñi cuhva caahán tsi, sɨɨ cua cuvi tsi ñi ican tan cua quita vaha tandɨhɨ tsa javahá ñi. j_ OTyin nyehé ñi cuhva caá ñi, yaha can tan cuahán ñi tan naá nyico iñi ñi cuhva caá ñi. ^ Tyin nyɨvɨ tsa tyaá soho tuhun Nyoo tan ña javahá ñi cuhva caahán tsi, cuví ñi tumaa nyɨvɨ nyehé nuu ñi nu inu. $] CJa̱vaha ndo cuhva caahán tuhun Nyoo, tan ña tyaa soho ñi maa ndo itsi, tyin tatun tyaa soho ñi maa ndo itsi juvin ñi tsi maa ndo jandaví ñaha ndo. \  Yacan cuenda ja̱ña ndo tsa ña vaha tan tsa caquiñi tsa iyó cuaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Ndaahvi ja̱ha ndo tsi ndo tan tɨ̱ɨn cuenda vaha ndo tuhun Nyoo tsa tatsi̱ ra añima ndo. Tyin tuhun Nyoo can iyó tunyee iñi itsi tsa jacacú tsi tsi yo. J[ Tyin nyɨvɨ tsa cuxaán, ña javahá ñi tsa taahán iñi Nyoo. +Z QYacan cuenda yañi, intuhun intuhun yo tan taahán tsi cuhun iñi yo tsa tyaá soho yo, maa tyin ña yatyi xaan nacahan yo tan ndi ña yatyi xaan cuxaan yo. \Y 3Tan tsahá ra ñayɨvɨ tsaa tsa iyó yo tsa cuenda tsa nditsa tsa caahán ra. Tyin jihna ca yo jandutsaá ra tsa nuu tandɨhɨ ca tsa javaha̱ ra, tyin tacan cuñí maa ra. Ityi nditsa tsa taahán tsi cuhun yo X  Tandɨhɨ tsa vaha tan tsa vii tsa ñihí yo, queé tsi ityi sɨquɨ tyin maa Nyoo Jutu yo tsahá itsi. Tan maa ra javaha̱ ñuhu̱ tsa iyó andɨvɨ: tiñuu, tan yoo, tan ñicanyii. Tan maa ra tacan ñi cuví ra Nyoo, tyin ndi luxu ña tuhvá ra nasama. NW Yañi, cuñí xaan yu tsi ndo. Ña ja̱ndavi ñaha ndo tsi ndo. fV GTatun cua cuhva yo tsa caca iñi yo tuhun ña vaha, coo quɨvɨ cua javaha yo cuhva tsicá iñi yo tan cua coo cuatyi yo. Tan tatun maa ñi yacan cua javaha yo, cua tatsi tuñi Nyoo tsi yo tsa cuenda can tan cua cúu yo. U  Maa tyin nyooho tsa javahá tsa ña vaha, javahá ndo can tyin cuñí ndo javaha ndo can. Tan yacan cuenda tsicoó cuatyi ndo. qT ] Tatun ndáa nyooho tsicá iñi ndo tsa javaha ndo tsa ña vaha, ña cu̱ñi ndo tyin Nyoo tsahá tsa caca iñi ndo tacan. Tyin Nyoo ña tsicá iñi ra javaha ra tsa ña vaha. Tan ndi ña tyuhú ra tsi yo tsa javaha yo tsa ña vaha. >S w Sɨɨ xaan cuví tsi ra tsa cua cunyee iñi nyehe tundoho tyin tsa yaha nyehe ra tundoho cua ñihi ra ñayɨvɨ nyito tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi ñi tsa cuñí tsi ra. R  Tyin ihñi xaan cuví tsitsi cuhu jahá ñicanyii. Tacan tan na ityí ita can. Tan canacavá can tan ndɨhɨ́ tsa sɨɨ caá can. Tan tacan cuví ra cuca, tyin cua quitsi tuhun tsiihí tsi ra tan cua cundɨhɨ tsa cuca ra. Nacaa cunyeé iñi yo nyehé yo tundoho nQ W Tatun iin ra yañi yo, tan cuca ra, tun cua ndundaahvi ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, taahán tsi cusɨɨ iñi ra tsihin Nyoo tyin tsitó ra tyin cuví ra tumaa cuví ita tsa iyó tsitsi cuhu, tyin ita can iin yaha ñi cucoyó can. eP E Tatun iyó iin ra yañi yo, ndaahvi ra, na cusɨɨ iñi ra tyin cahnu cuví ra jaha̱ Nyoo. #O ATyin uvi xaan tsicá iñi ra. Ña tyaá iñi ra tsa tsicán ra, tyin ña iin cuñí ra. Vityin cuñí ra tsa cuñí ra, tan inga tsa cuñi tucu ra tyaan. `N ;Ra tsa javahá tacan, ña taahán tsi caca iñi ra tyin cua cuhva Nyoo tsa tsicán ra. M  Maa tyin cuñí tsi nda̱can yo itsi tsihin tsa tsinú vaha iñi yo. Tan ña caca iñi yo tyin ña cua cuhva ra itsi tsi yo. Tyin tun caca iñi yo tyin ña cua ñihi yo tsa tsicán yo, cuví yo tumaa ndutya ñuhu tsa tandahá tatyi ityi ihya tan ityi can. L )Ndáa nyooho cumañi tsa tsiñi tuñi tsi, nda̱can ndo itsi tsi Nyoo, tan Nyoo cua cuhva ra itsi tsi ndo, tyin maa ra tsahá ra tsa tsicán tandɨhɨ nyɨvɨ tan ña tuhvá ra tyicuhvá itsi, tan ndi ña cuxaán ra tsi ñi tun tsicán ñi náa tsicán ñi tsi ra. K 'Ja̱ña ndo na quitsi maa tundoho can sɨquɨ ndo, tyin tun tsa cunyee̱ iñi ndo yaha̱ ndo tundoho can, cua cuvi ndo nyɨvɨ tsitsa tsihin tuhun Nyoo, tan nduve ca náa cua cumañi tsi ndo tan cua cunyee ndo yaha ndo tandɨhɨ maa tundoho tsa cua quitsi sɨquɨ ndo. Yañi, cu̱sɨɨ iñi ndo tun cuaha tundoho nyehé ndo. H 9Yuhu ra Santiago cuví yu iin ra jahá tyiñu tyiñu Nyoo tan Jutu Mañi yo Jesucristo. Jaquitsí yu nacumi tsi tandɨhɨ nyooho tsa cuví ndo tata tsa utsi uvi ra sehe ra Israel tan iyó ndo ñuu nyɨvɨ tsa ñavin tata ra Israel cuví. Tsa tsiñi tuñi tsa tsahá Nyoo tsi yo PG Tan na nasoco Nyoo tsi tandɨhɨ ndo. Na cuvi tsi tacan ñi.7Fg Cu̱hva ndo nacumi tsi tandɨhɨ ra jaquihín ityi tsi ndo, tan tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Nyɨvɨ Italia nu nyií yu, tsahá ñi nacumi tsi ndo. -ES Cuñí yu tsa coto ndo tyin ra Timoteo, yañi yo, tsa quita̱ ra vehe caa. Tatun yatyi tsaa ra, cua quitsi ra tsihin yu na quitsi yu quitsi nyehe yu nu yucú ndo. ~~B}X|E{{7zdyyww1vgu8t(s"r+qponn4m2lpk[jihhuggnf1eidocibbWaP``4_t^^]r\[[Z+Y6XWVV&UU5TSdRQ_POO=<;;:9s8N77766 5h432210//3.-g,,X+*))&(''#&M%g$$g#q""! mGaoAO() 7 ( C q@@@;o/Maa tyin tatun ña tsinú iñi ndo tuhun tsa tyaa̱ ra, ¿nácaa cua tsinu iñi ndo tsa caahán yuhu? ―catyí ra Jesús tsihin ra cuví ityi nuu tsihin ra Israel naha ra.&E.Tyin tun tsatyin nditsa tsa tsinú iñi ndo tsa caha̱n ra Moisés, tacan cua tsinu ndɨhɨ iñi ndo tsa caahán yuhu. Tyin tuhun yuhu cuví tsa tyaa̱ ra. |q-Ña caca iñi ndo tyin cua ndacan yu cuatyi tsaha ndo nuu Jutu yu. Nyooho cuñí maa ndo tyin ley tsa tyaa̱ ra Moisés cua cundaca tsi ndo gloria. Maa tyin ra Moisés cuví ra tsicán cuatyi tsaha ndo tyin ña jacuví ndo ley tsa tyaa̱ ra. 9k,Nyooho ña cuví tsinu iñi ndo tsi yu tyin cuñí ndo nduvaha ndo nuu nyɨvɨ tahan ndo. Tan ña nducú ndo nduvaha ndo nuu Nyoo, tan intuhun ñi maa ra cuví Nyoo tsa iyó. 'G+Yuhu vatsí yu cuenda Jutu yu tan nyooho ña naquihín ndo tsa caahán yu. Maa tyin tatun inga ra cua quitsí tsa cuenda maa ra, ra ican cua tsinu iñi ndo. R*Tyin yuhu tsitó yu tsi ndo tan tsitó yu tyin ña cuñí ndo tsi Nyoo. @{)’Yuhu ña nducú yu tsa jacahnu nyɨvɨ tsi yu. a;(Tan nyooho ña cuñí ndo quitsi ndo nu nyaá yu tan cuhva yu ñayɨvɨ nyito coo ndo. I~ 'Nyooho tsihin cuenda xaan cahví ndo nu tutu Nyoo, tyin cuñí maa ndo tyin nuu tsi cua ñihi ndo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo ndo. Maa tyin tutu Nyoo can, tuhun yuhu caahán tsi. }&Tan ña ndoó tuhun ra tsa caahán yu tsihin ndo tsitsi añima ndo tyin ña tsinú iñi ndo tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi yu. |9%Tacan tucu Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, cuví ra tsa ndaa tsa cuenda yu. Nyooho ñaha ca cuñi ndo ndusu ra, tan ndi ñaha ca nyehe ndo tsi ra. {$Maa tyin yuhu iyó iin tsa ndaa vaha ca tsi yu tan ñavin ca tsa caaha̱n ra Juan. Tyin tandɨhɨ tsa javahá yuhu, maa Jutu yu catyí tsihin yu na javaha yu can. Tan yacan cuví tsa ndaa tsa nyehé ndo tyin nditsa tyin maa Jutu yu jaquitsi̱ tsi yu. z-#Ra Juan cuvi̱ ra tumaa iin lámpara tsa cayú tan jandunditsín tsi. Tan nyooho juhva ñi quɨvɨ cusɨɨ iñi ndo tsihin ñuhu̱ nditsin can. ay;"Maa tyin yuhu ña tsiñiñuhu̱ tsa cuví rayɨɨ tsa ndaa tsa cuenda yu. Maa tyin caahán yu tuhun tsa caha̱n ra Juan tsihin ndo tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo, tyin tacan tan tsinu iñi ndo tsi yu tan cacu ndo. wxg!Nyooho tava̱ tyiñu ndo na ndaca tuhun ra naha tsi ra Juan. Tan tuhun tsa caha̱n ra, tsa nditsa cuví tsi. w Maa tyin iyó inga ra cuví tsa ndaa cuenda yu. Tan yuhu tsitó yu tyin tsa caahán ra cuenda yu, yacan cuví tsa ndaa tan tsa nditsa. cv?Tan tatun juvin ñi maa yu cuví tsa ndaa tsa cuenda yu, nduve yahvi nyaá tsa ndaa can. 3u_’Yuhu ña cuví javaha yu tsa javahá yu tsa intuhun ñi maa yu. Yuhu jandaá yu cuatyi nyɨvɨ tumaa cuhva tava̱ tyiñu maa Jutu yu tsi yu. Tan cuhva jandaa yu cuatyi, vaha tsi, tyin ña javahá yu cuhva cuñí maa yu, tyin javahá yu cuhva caahán maa Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. QtTan cua quita ñi tsitsi ñaña ñi. Tacan tan nyɨvɨ tsa javaha̱ tsa vaha cua nandoto ñi tyin coo ñi ñayɨvɨ nyitó. Maa tyin nyɨvɨ tsa javaha̱ tsa ña vaha cua nandoto ñi tyin cuhun ñi anyaya nu cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi. Nu janahá tsi tyin ra Jesús iyó ndatu tsi ra tsa cuhva ra ñayɨvɨ nyito coo nyɨvɨ sÑa iyo cu̱ñi ndo tsa caahán yu tyehen, tyin cua tsaa̱ quɨvɨ tsa cuñi ndɨyɨ yucú tsitsi ñaña ndusu Sehe Nyoo. traTan tsaha̱ tucu Nyoo ndatu tsi yu tsa jandaa yu cuatyi nyɨvɨ, tyin Rayɨɨ quee̱ nda gloria cuví yu. )qKTyin Nyoo Jutu yu iyó ra ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Tan tsaha̱ ra ndatu can tsi yuhu tsa cuví yu Sehe ra tyin cuhva yu ñayɨvɨ can coo nyɨvɨ. pNyɨvɨ; tumaa ndɨyɨ cuví ñi. Tan tsa nditsa caahán yu tsihin ndo tyin vatsí quɨvɨ cua cuñi ñi ndusu Sehe Nyoo. Tan nyɨvɨ tsa cua tyaa yahvi tsa caahán ra, cua coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Tan vityin cuví quɨvɨ tsa caahán yu tuhun. _o7’Tan tsa nditsa caahán yu tyin nyɨvɨ tyaá soho tsa caahán yu tan tsinú iñi ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, iyó ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Tan ña cua cuhun ca ñi anyaya tsa catyi cuatyi ñi tyin tsa jacacu̱ Nyoo tsi ñi tan ña yɨhɨ ndaha ca tuhun tsiihí tsi ñi, tan tsaha̱ ra ñayɨvɨ nyito iyó ñi. nnUTacan icá Nyoo Jutu yu tsa cuñí ra jacahnu nyɨvɨ tsi Sehe ra tumaa tsa jacahnú maa ñi tsi maa ra. Nyɨvɨ tsa ña jacahnú tsi yuhu tsa cuví yu Sehe Nyoo, ndi Jutu yu tan ña jacahnú ñi. Tyin maa ra jaquitsi̱ tsi yu. !m;Tacan Nyoo Jutu yu, ña jandaa ca ra cuatyi ndi intuhun nyɨvɨ tyin tsa tsaha̱ ra ndatu tsi yuhu tsa cuví yu Sehe ra tyin jandaa yu cuatyi nyɨvɨ. 0lYTumaa janandotó Nyoo Jutu yu ndɨyɨ, tan tsahá ra ñayɨvɨ coo ñi, tacan tucu yuhu tsa cuví yu Sehe ra, tsahá yu ñayɨvɨ coo nyɨvɨ cuñí maa yu cuhva yu. QkTyin cuñí xaan ra tsi yu, tyin Sehe ra cuví tsi yu, tsa cuenda yacan janahá ra tandɨhɨ tsa javahá ra tsi yu. Tan nahnu ca tsa cua janaha ra tsi yu, tan nyooho iyo cua cuñi ndo nyehe ndo can. j!Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tsa nditsa caahán yu tsihin ndo tyin yuhu, Sehe Nyoo cuví tsi yu, tan nduve tsa javahá yu tsa maa ñi maa yu. Tyin javahá yu tsa nyehé yu javahá Jutu yu. Tandɨhɨ tsa javahá Jutu yu tan javahá tucu maa yu. iTan tsa cuenda tsa caha̱n ra yacan, xaan ca cuñí ra Israel can naha ra. Tan ñihi ca cuñí ra naha cahñi ra naha tsi ra tyin cuñí maa ra naha tyin ña jahá ra Jesús tsa cahnu cuví quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, tan inga tucu tuhun, iin ñi cuví ra tsihin Nyoo jahá ra tsi ra tyin catyí ra tyin jutu ra cuví tsi Nyoo. Sehe Nyoo iyó xaan ndatu tsi ra cundaca ñaha ra hMaa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Maa Jutu yu, nda vityin tan jahá tyiñu ra. Tan jahá tyiñu tucu yuhu ―catyí ra. 7ggTsa cuenda tsa janduvaha̱ ra Jesús tsi ra can quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, xaan xaan cuñí ra Israel naha ra nyehe ra naha tsi ra. Tan cuñí ra naha cahñi ra naha tsi ra. xfiTacan tan tsaha̱n ra tsicaha̱n ra tsihin ra Israel naha ra tyin ra Jesús cuví ra janduvaha̱ tsi ra. eYaha̱ can tan nañihi̱ ra Jesús tsi ra tsa nduvaha̱ can tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan catyí ra tsihin ra: ―Jihna, vityin tsa nduvaha̱ un, ña javaha ca un tsa ña vaha, tyin coto quitsi inga tundoho cahnu ca sɨquɨ un ―catyí ra tsihin ra. .dU Maa tyin ra tsa nduvaha̱ can ña tsitó ra yóo janduvaha̱ tsi ra. Tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyecú ican, tan ra Jesús nduve ca ra nyaá tyin tsa cuahán ra. -cS Tacan tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿Yóo ra caha̱n tsihin un tyin naquihin un yuvi un tan caca un? ―catyí ra naha. 5bc Tan ra tsa nduvaha̱ can nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Ra tsa janduvaha̱ tsi yu, catyi̱ ra tsihin yu: “Na̱quihin yuvi un tan ca̱ca un”, catyí ra tsihin yu. Ta! Yacan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel catyí ra naha tsihin ra tsa nduvaha̱ can: ―Quɨvɨ quitatú yo cuví vityin, yacan cuenda ña taahán tsi cuiso un yuvi un ―catyí ra naha tsihin ra. ` Juvin ñi hora can tan nduvaha̱ ra, naquihi̱n ra yuvi ra, tan nacaca̱ ra. Maa tyin quɨvɨ quitatú nyɨvɨ cuví quɨvɨ can. |_qTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Ndu̱vita, na̱quihin yuvi un tan ca̱ca un ―catyí ra tsihin ra. ^Tan ra cuuhví can nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tata, yoñi maa tyihí tsi yu tsitsi ndutya ihya tatun tsa nacandá tsi. Tyin tahán ñi tsaha tsa cuñí yu quɨhvɨ yu, inga nyɨvɨ quɨhvɨ́ jihna ―catyí ra cuuhví can tsihin ra Jesús. B]}Tsa nyehe̱ ra Jesús tsi ra ican canyií ra, tuvi̱ iñi ra tyin tsa cuaha xaan cuiya cuuhví ra. Tan tsica̱ tuhun ra tsi ra ndaahvi can, tan catyí ra: ―¿A cuñí un nduvaha un? Y\+Tan ican canyií iin ra cuuhví tan tsa iyó oco tsahun uñi cuiya cuuhví ra. L[Tyin nda naha nda naha ñi tan nuú iin ángel tan jacandá ra ndutya can. Tan nyɨvɨ tsa quɨhvɨ́ jihna tsa yaha̱ ñi nacandá ndutya can, nduvahá ñi vasu ndi maa cuehe cahnu ndohó ñi. ZTan ican yucú cuaha nyɨvɨ cuuhví: ñi cuaa, ñi coxo, tan ñi ndohó cuehe xii. Ndatú ñi náa hora nacanda ndutya can. rY]Tan yuhu cora cahnu ñuu can iyó iin yuvehe tsa nañí Yuvehe Cuenda Mbee Ticatyi. Tan yatyin ñi nyaá iin vehe cahnu. Tan tsitsi vehe can ñuhú ndutya. Tan tsa tsihin yuhu hebreo nañí vehe can Betesda. Tan iyó uhun corredor. yX mTsa yaha̱ can tan cuahán ra Jesús ñuu Jerusalén inga tsaha tyin nyɨvɨ ñuu Israel jacahnú ñi iin vico. Wy6Yacan cuví tsa iyo tsa tsinu uvi javaha̱ ra Jesús tsa tsaa̱ nyico ra Galilea tsa yaha tsaha̱n ra Judea.bV=5Tacan tan tsito̱ ra can, tyin hora can caha̱n ra Jesús tsihin ra, “Cu̱anuhu tyin sehe un nyito ra, tsa nduvaha̱ ra.” Tan maa ra can tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ra quitsaha̱ tsinú iñi ñi tsi ra Jesús. RU4Tacan tan quitsaha̱ tsica̱ tuhun ra tsi ra naha náa hora quitsaha̱ vaha cuñí ra. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Icu cuhva caa iin tsa yaha̱ hora quita̱ cahñi tsi ra ―catyí ra naha. T 3Tsa tsa cuyatyi̱n ra yuvehe ra, quita̱ musu ra tan caahán ra naha tsihin ra: ―¡Taa, sehe un nyito ra; tsa nduvaha̱ ra! QS2Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cua̱nuhu yuvehe un. Sehe un nyito ra, tsa nduvaha̱ ra ―catyí ra tsihin ra. Tacan tan ra can tsinu̱ iñi ra tsa caha̱n ra Jesús tan cuanuhu̱ ra. R51Maa tyin ra can catyí ra tsihin ra Jesús: ―Yooho taa, co̱hon ñi tsihin yu tsa ndi cumañi ca cúu sehe yu ―catyí ra tsihin ra Jesús. Q0Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Nyooho ña cua tsinu iñi ndo tatun ña nyehe jihna ndo tsa iyo ―catyí ra tsihin ra. P/Quɨvɨ tsa tsito̱ ra can tyin tsa tsaa̱ nyico ra Jesús nda Galilea tsa tsaha̱n ra nda Judea, tsaha̱n ra tsinyehe̱ ra tsi ra Jesús. Tan tsica̱n ra tumañi iñi tsi ra na cuhun ra vehe ra tan janduvaha ra tsi sehe ra, tyin tsa cuñí cúu cuii ña sehe ra. ^O5.Tacan tan cuanuhu nyico ra Jesús nda ñuu Caná tsa canyií Galilea nu nanduvi̱ ndutya vinu jaha̱ ra. Tan iyó iin ra nyisó tyiñu cahnu nuu rey. Ra ican iyó iin sehe ra tsa cuuhví nda ñuu Capernaum. 'NG-Tacan tan tsa tsaa̱ ra Galilea, nyɨvɨ iyó ican, vaha caahán ñi tsihin ra, tyin tsaha̱n ñi vico Jerusalén, tan nyehe̱ ñi tsa vaha tsa javaha̱ ra. M,Vasu ndi maa juvin ñi maa ra caha̱n tyin iin ra cuví ndusu yuhu Nyoo, nyɨvɨ ñuu ra ña jahá ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra. Ly+Tsa yaha̱ uvi quɨvɨ tan quee̱ ra Jesús nu cuví Samaria tan cuahán ra ityi nu cuví Galilea, nu cacu̱ ra. jKM*Tacan tan quitsaha̱ catyí ñi tsihin ñaha can: ―Vityin tsinú iñi ndi, maa tyin ñavin tsa cuenda tsa caha̱n un tsihin ndi, tyin tsiñi̱ maa ndi tsihin soho ndi tsa caahán ra, tan tsitó vaha ndi tyin juvin ra cuví ra Cristo ra jacacú tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ―catyí ñi. Nu janduvaha̱ ra Jesús sehe iin ra cumí tyiñu [J/)Tan cuaha ca nyɨvɨ quitsaha̱ tsinú iñi ñi tsa tsiñi̱ ñi tsa caahán ra. I(Cuhva tsa tsaa̱ ñi nu nyií ra Jesús, tan caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra na ndoo ra tsihin ñi. Tan ndoo̱ ra tsihin ñi uvi quɨvɨ. SH'Tan cuaha xaan nyɨvɨ ñuu Samaria can quitsaha̱ tsinú iñi ñi tsi ra Jesús tsa cuenda tsa caha̱n ñaha can, tyin catyí ña: “Caha̱n ra tsihin yu tandɨhɨ cuhva iyó yu”, catyí ña. ]G3&Yuhu jacuhu̱n yu tsi ndo tyin cua cahnu ndo nɨñɨ tsa iyó nu ña jaha̱ tyiñu ndo, nu jaha̱ tyiñu inga ra. Tan nyooho cucahnu ndo tan cua naquihin vaha ndo nɨñɨ can ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. F%Tan iyó iin cuhva tuhvá nyɨvɨ caahán tan catyí ñi tyin sɨɨn nyɨvɨ tatsí tan sɨɨn nyɨvɨ naquihín vaha. Tan nditsa yacan. ZE-$Ra tsa naquihín vaha can ñihí ra yahvi ra. Tan tsa naquihín vaha ra, cuví tsi nyɨvɨ tsa cua coo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Tacan tan ra tsa tatsi̱ tan ra tsa naquihín cusɨɨ iñi ra naha. xDi#Nyooho catyí ndo: “Ndi cumañi cumi yoo ca tan tahan tsi naquihin vaha yo tsa tatsi̱ yo.” Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo: Nye̱he ndo tyin tsa ndɨhɨ tsa tatsi̱ ndo cuaan tan tsa nyecú vaha tsi tsa cua naquihin vaha yo itsi. ?Cw"Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Tsa tsatsí yuhu juvin tsi cuví tsa javahá yu cuhva cuñí ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, tan javahá yu tyiñu tsaha̱ ra tsi yu. /BW!Tacan tan ra tsicá tsihin ra, quitsaha̱ natuhún tahan ra naha, tan catyí ra naha: ―¿A iyó yóo quitsi̱ quitsi̱ ndaca tsa catsi ra? ―catyí ra naha. A7 Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Yuhu iyó iin tsa tsatsí yu tan nyooho ña tsitó ndo náa cuví can ―catyí ra tsihin ra naha. A@{Tan tsa ndi cumañi ca tsaa ñi nu nyií ra, ra tsicá tsihin ra, jañiñí ra naha tsi ra na catsi ra luxu. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Maestro, ca̱tsi luxu ―catyí ra naha. d?ATacan tan quita̱ nyɨvɨ ñuu can tan cuahán ñi cua nyehe ñi nu nyií ra Jesús. +>O―Co̱hon ndo cu̱nyehe ndo tsi iin ra tsa caha̱n tandɨhɨ cuhva iyó yu. ¿A ñavin ra Cristo tsa cua jaquitsi Nyoo cuví ra? ―catyí ña tsihin ñi. e=CTacan tan nacoo̱ ña quɨyɨ ña tan cuanuhu ña nda ñuu. Tan catyí ña tsihin nyɨvɨ: !<;Tacan tan tsaa̱ nyico ra tsicá tsihin ra, tan iyo xaan cuñí ra naha tyin natuhún ra Jesús tsihin iin ñaha. Maa tyin ndi intuhun ra naha tan ña caná iñi ra naha ndaca tuhun ra naha náa cuñí ra, o ndaca tuhun ra naha tsi ra nacuenda natuhún ra tsihin ñaha can. ;/Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ña: ―Ra tsa caahán un tuhun can, juvin ra caahán tsihin un ―catyí ra tsihin ña. l:QTan nacaha̱n ña tan catyí ña tsihin ra: ―Yuhu tsitó yu tyin cua quitsi ra cuví Mesías, ra Cristo, ra cuví rey tsi yo. Tan quɨvɨ quitsi ra, maa ra cua nacatyi tuhun tandɨhɨ tsihin yo ―catyí ña tsihin ra. 79gTyin Nyoo Tatyi Ii cuví ra. Tan nyɨvɨ jacahnú tsi ra cuñí tsi jacahnú ñi tsi ra tsihin tsa nditsa tumaa jaquihín ityi maa Tatyi Ii tsi ñi ―catyí ra tsihin ña. #8?Maa tyin cua tsaa hora, tan hora can iyó yo vityin tyin nyɨvɨ tsa nditsa jacahnú tsi Nyoo Jutu yo, cua jacahnu ñi tsi ra tsihin añima ñi tan tsihin tsa nditsa. Tumaa jaquihín ityi maa Tatyi Ii Nyoo tsi ñi. Tyin Nyoo Jutu yo tacan cuñí ra javaha ñi tsa jacahnú tsi ra. 57cNyooho nyɨvɨ Samaria, ña tsitó ndo yóo jacahnú ndo. Maa tyin nyuhu tsitó ndi yóo jacahnú ndi. Tan tsitó ndi tyin cua jacacu iin ra Israel tsi nyɨvɨ jaha Nyoo. |6qTacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ña: ―Tsi̱nu iñi tsa caahán yu tsihin un. Tyin vatsí hora tsa cua jacahnu ndo tsi Jutu yo Nyoo. Maa tyin ña tsiñiñuhu̱ ca tsa quitsi ndo yucu ihya, a cuhun ndo nda Jerusalén. X5)Tsii tsahnu ndi, ra ñuu ihya naha ra, jacahnu̱ ra naha tsi Nyoo yucu ihya. Maa tyin nyooho tsa cuví nyɨvɨ Israel catyí ndo tyin nda Jerusalén taahán tsi jacahnu yo tsi Nyoo ―catyí ña tsihin ra. 43Tsa tsiñi̱ ña tsa caha̱n ra tacan, quitsaha̱ catyí ña tsihin ra: ―Yooho tatta, tuví iñi yu tyin ra cuví ndusu yuhu Nyoo cuví un. w3gTyin tsa uhun yɨɨ un tsicoo̱, tan ra cumí tsi un vityin ñavin yɨɨ un tsi ra. ―catyí ra tsihin ña. $2ATan nacaha̱n ña tan catyí ña: ―Nduve yɨɨ yu iyó. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Nditsa tsa caahán un, tyin nduve yɨɨ un iyó. 1{Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Cu̱aahan cua quihin yɨɨ un tan qu̱itsi ndo ―catyí ra tsihin ña. Z0-Tacan tan quitsaha̱ caahán ña tsihin ra: ―Yooho tatta, cu̱hva ndutya can coho yu na ña na ityi ca iñi yu, tan ndi ña quitsi ca yu quitsi tava yu ndutya tsitsi soco ihya ―catyí ña tsihin ra. /%Maa tyin nyɨvɨ tsihí ndutya tsa tsahá yuhu, ña cua na ityi ca iñi ñi. Tyin ndutya tsa tsahá yuhu cua cana tsi tsitsi añima ñi tumaa caná ndutya iin ndohyo, tyin iin ndohyo ña tuhvá tsi ndoco. Tan tacan cua coo ñi ñayɨvɨ nyito ―catyí ra tsihin ña. . Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ña: ―Tandɨhɨ nyɨvɨ tsihí ndutya ihya, cua na ityi nyico iñi ñi. -{ Ra Jacob tsii tsahnu yo, nacoo̱ ra soco ihya tsi ndi. Juvin ihya tsihi̱ maa ra ndutya tan tsihin tandɨhɨ sehe ra. Tan juvin ñi ihya tsihi̱ tucu quɨtɨ jana ra naha. ¿A cahnu ca ra cuví yooho tan ñavin ca ra can? ―catyí ña tsihin ra. Q, Tacan tan catyí ña tsihin ra: ―Tatta, cunu xaan soco ihya. ¿Nacaa tava tucu un ndutya cuhva un tsi yu? tan ndi nduve náa ndaha un ¿Nu maa cua quihin un ndutya nyito can cuhva un coho yu? v+e Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tun tsatyin tsitó un tsa tsahá Nyoo, tan tsitó un yóo ra cuví ra tsicán ndutya tsi un, maa un cua ndacan ndutya tsi yu. Tan cua cuhva yu ndutya nyito tsi un ―catyí ra tsihin ña. *+ Tacan tan ñaha Samaria can catyí ña tsihin ra: ―Yooho tsa cuví un iin ra ñuu Israel, ¿nacuvi tyin tsicán un ndutya coho un tsi yuhu tsa cuví yu ñaha Samaria? ―catyí ña. (Tacan catyi̱ ña tyin nyɨvɨ Israel ña vaha iyó ñi tsihin nyɨvɨ Samaria.) >)uRa tsicá tsihin ra, yoñi ra naha nyecú tsihin ra tyin cuahán ra naha tsitsi ñuu, cua jata ra naha tsa catsi ra naha. Juvin ñi cuhva can tan tsaa̱ iin ñaha Samaria tyin cua tava ña ndutya tsitsi soco can. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Cu̱hva luxu ndutya coho yu ―catyí ra tsihin ña. ](3Ican nyaá iin soco pila tsa catyí nyɨvɨ tyin tsii ra Jacob cuví. Tsa quita̱ ra Jesús nu nyaá soco can tan tsinyaa̱ ra yuhu soco can tyin tatu xaan ra tyin cañi xaan ityi tsica̱ ra tan maa hora cuví. 'Tacan tan tsaa̱ ra iin ñuu tsa canyií Samaria tsa nañí Sicar yatyin ñi nu cuví ñuhu ra Jacob nu tsaha̱ ra tsi ra José sehe ra. V&%Tsa cuahán ra, yaha ra nu cuví Samaria tyin cuñí tsi yaha ra ican. %Tan quɨvɨ tsa tsito̱ ra Jesús tyin tsito̱ ra naha yacan, quee̱ ra Judea can tan cuanuhu̱ ra nda nu cuví Galilea. m$SMaa tyin ñavin maa ra Jesús jacoondutyá tsi ñi, tyin ra tsicá tsihin ra jacoondutyá tsi ñi. # -Tsa tsito̱ ra cuví fariseo naha ra tyin cuaha xaan ca nyɨvɨ nyicún tsi ra Jesús tan ñavin ca ra Juan. Tan cuaha xaan ñi tsicoondutya̱. a";$Nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsa caahán Sehe Nyoo, iyó ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Maa tyin nyɨvɨ tsa ña cuñí tsinu iñi tsi ra, ña cua coo ñi ñayɨvɨ nyito. Tan cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi.\!1#Nyoo Jutu yo cuñí ra tsi Sehe ra. Tan nacuhva̱ cuenda ra tandɨhɨ maa tsi ra. + O"Tyin ra tsa jaquitsi̱ Nyoo, tuhun Nyoo caahán ra tyin Nyoo ña tyihi̱ cuhva ra Tatyi Ii ra tan tsaha̱ ra itsi tsi ra. Tsaha̱ ra nanɨɨ Tatyi Ii ra tsi ra. eC!Tatun yoo tan tsinú iñi yo tsa caahán ra, cua cuví yo tsa ndaa tyin Nyoo ña vatya ra. fE Tan caahán ra tsa nyehé ra tan tsa tsiñí ra, maa tyin yoñi tsinú iñi tsa caahán ra. #’Ra tsa quee̱ nda gloria, cahnu ca cuví ra tan ñavin ca tandɨhɨ nyɨvɨ. Tyin nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ cuví ñi. Tan caahán ñi tuhun tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Maa tyin ra tsa quee̱ nda gloria, cahnu cuví ra. 3Maa ra cuví ra cahnu ca cuvi. Tan yuhu cua nduluhlu yu nuu ra tyin tacan taahán maa tsi. Ra quee̱ nda gloria tan quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ ETyin nu iyó vico tandaha, ra tsa nyaá xiin ñaha yoco can, juvin ra cuví ra cua tindaha tsihin ña. Tan ra vaha iñi tsi ra nyií ra ican. Tan cusɨɨ́ iñi ra tsiñí ra tsa caahán ra tsa cua tindaha. Tan tacan tucu yuhu, sɨɨ cuñí yu tyin naquihín nyɨvɨ tuhun caahán ra Jesús tan nyicún ñi tsi ra. 8iNyooho tsa tsitó maa ndo tyin ñavin yuhu cuví ra Cristo tyin tsiñi̱ maa ndo tsa caha̱n yu quɨvɨ catyi̱ catsi yu tyin ra jaquitsi̱ Nyoo ityi nuu ra Cristo cuví yu. 3Tacan tan catyí ra Juan tsihin ra naha: ―Ndi intuhun yo tan nduve náa cuví javaha yo, tun tsatyin ña tsahá Nyoo tunyee iñi ra tsi yo. ,QTacan tan cuahán ra naha nu nyií ra Juan. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Maestro, ra tsa tsinyii̱ tsihin un inga tsiyo yutya cahnu Jordán, ra tsa caha̱n un tuhun tsihin ndi, vityin jacoondutyá ndɨhɨ ra tsi nyɨvɨ tan tandɨhɨ nyɨvɨ nyicún tsi ra ―catyí ra naha tsihin ra. 9Tacan tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan juhva ra tsicá tsihin ra Juan tsihin inga ca ra naha tsa cuenda tsa janduvaha nyɨvɨ tsi ñi nuu Nyoo. J Yacan javaha̱ ra Juan tsa ndi cumañi ca quɨhvɨ ra vehe caa. 4aTacan tucu ra Juan nyií ra jacoondutyá ra tsi nyɨvɨ nu cuví Enón yatyin ñi nu cuví Salim, tyin ican ñuhú cuaha ndutya. Tan tsaá nyɨvɨ tan tsicoondutyá ñi. 1[Tsa yaha̱ yacan, ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra cuahán ra naha nu cuví Judea. Tan ndoo̱ ra naha ican juhva quɨvɨ, tyin jacoondutyá ra naha tsi nyɨvɨ. Maa tyin nyɨvɨ taahán iñi tsa nditsa, naquitá ñi nu nditsin tyin tacan tan nyehe nyɨvɨ tyin javahá ñi cuhva cuñí Nyoo tyin nyaá ra tsihin ñi ―catyí ra Jesús. Nu caahán ra Juan, ra jacoondutyá tsi nyɨvɨ, tuhun ra Jesús inga tsaha #Tandɨhɨ nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, ña taahán iñi ñi coo ñi nu nditsin, tyin ña cuñí ñi tsa quituvi tsa ña vaha javahá ñi. q[Nyɨvɨ ña tsinú iñi, tsa cunaa̱ ñi. Tyin quɨvɨ quitsi̱ yu jandunditsi̱n yu nu ñuhu ñayɨvɨ, ña naquihi̱n cuenda ñi tsi yu tyin taahán xaan ca maa iñi maa ñi iyó ñi nu naa tyin maa ñi tsa ña vaha javahá ñi. c?’Yacan cuenda nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi yu tsa cuví yu Sehe Nyoo ña cua cunaa ñi, maa tyin nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi yu, tsa cunaa̱ ñi tyin ña tsinú iñi ñi tsi yu tsa cuví yu Sehe mañi Nyoo. Tyin Nyoo jaquitsi ra tsi Sehe ra nu ñuhu ñayɨvɨ tyin jacacu ra tsi nyɨvɨ, tan ña jaquitsi ra tsi ra tsa jacunaa ra tsi ñi. %’Nyoo cuñí xaan ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Yacan cuenda tsaha̱ ra tsa cúu Sehe mañi ra nu cruu tsa cuenda ñi. Tyin tacan tan tandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi tsi Sehe ra, ña cunaa ñi, tan coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. 0 YTacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi yu, ña cua cunaa ñi. Tan cua coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Nyoo cuñí xaan ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ ) KTumaa tsa ticaa̱ ra Moisés iin coo tsa tsinu̱ tsihin caa nu yutun iin nu tsɨquɨ, tacan cua ticaa nyɨvɨ tsi yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria nuu cruu. ( I ’Yoñi tsaha̱n gloria tsinyehe̱ nácaa iyó. Intuhun ñi maa yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria nyehé yu nácaa iyó gloria, tyin ndacan quee̱ yu. % C Tatun ña tsinú iñi ndo tsa caahán yu tuhun nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsihin ndo, ¿nácaa cua tsinu iñi ndo tatun cua cahan yu tuhun gloria tsihin ndo? < q Tsa nditsa catyí yu tsihin un tyin caahán ndi tsa tsitó ndi tan cuví ndi tsa ndaa tsa cuenda tsa nyehe̱ ndi. Maa tyin nyooho ña tsinú iñi ndo tsa caahán ndi tsihin ndo. } Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Yooho tsa cuví un maestro cuenda nyɨvɨ Israel, taahán tsi coto un tsehe.  Tacan tan nducu̱ tuhun nyico ra Nicodemo tsi ra inga tsaha tan catyí ra: ―¿Nacuenda caahán un tacan? ―catyí ra tsihin ra. Tumaa tsa yɨhɨ́ tatyi tandɨhɨ ñi ityi tan tsiñí un cucayú vatsí tsi, maa tyin ña tsitó un numaa ityi quee̱ tsi, tan ndáa ityi cuahán tsi; tacan cuví tandɨhɨ nyɨvɨ nacacu̱ tsaa tsihin Tatyi Ii Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra. oWÑa cu iyo iñi un tsa caahán yu tsehe tsihin un tyin tandɨhɨ nyɨvɨ cuñí tsi nacacu tsaa ñi. 1Tyin nyɨvɨ cacu̱ tsihin cuñu ñuhu, cuñu ñuhu ñi cuví ñi. Tan nyɨvɨ nacacu̱ tsaa tsihin Tatyi Ii Nyoo, Tatyi Ii Nyoo iyó añima ñi. }Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin un tyin ñavin tsihin tsa cacu nyɨvɨ tsihin cuñu ñuhu ñi tan cuví quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo. Maa tyin ñiñi xaan cuñí tsi nacacu tsaa ñi tsihin Tatyi Ii Nyoo. veTacan tan tsica̱ tuhun ra Nicodemo tsi ra Jesús tan catyí ra tsihin ra: ―¿Nacaa cuví cacu iin rayɨɨ inga tsaha tatun tsa tsahnu ra? ¿A cuví quɨhvɨ nyico ra tsitsi sɨhɨ ra tan nacacu tsaa ra inga tsaha? ―catyí ra. DTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin un tyin tatun ña cua nacacu tsaa nyɨvɨ inga tsaha, ña cua cuvi nyehe ñi nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra. 9kRa Nicodemo ihya, tsaha̱n ra nu nyií ra Jesús iin tsacuaa. Tan catyí ra tsihin ra: ―Maestro, tsitó ndi tyin Nyoo tava̱ tyiñu tsi un tsa quitsi un jacuaha un tsi ndi. Tyin yoñi nyɨvɨ tan cuví javaha ñi tsa iyo tsa javahá un, tatun nduve Nyoo iyó tsihin ñi ―catyí ra tsihin ra Jesús. y mTsicoo̱ iin ra cuví fariseo tsa nañí Nicodemo. Tan cuví ra iin ra cuví ityi nuu tsihin ra Israel naha ra. ~Ña tsiñiñuhu̱ tsa nacatyi tuhun yo tsihin ra nácaa iyó nyɨvɨ, tyin tsa tsitó maa ra náa iyó tsitsi añima yo.s}_Maa tyin ra Jesús ña nɨɨ cuñí ra nyehé ra tsi tandɨhɨ ñi tyin tsitó ra cuhva tsicá iñi ñi. <|qTsitsi tsa ndi nyií ra Jesús ñuu Jerusalén, quɨvɨ iyó vico pascua, cuaha xaan nyɨvɨ quitsaha̱ tsinú iñi tsa caahán ra tsa cuenda tsa cuaha tsa iyo javaha̱ ra. <{qYacan cuenda tandɨhɨ ra tsicá tsihin ra nducuhu̱n iñi ra naha yacan quɨvɨ nandoto̱ ra. Tan cutuñi̱ iñi ra naha tyin tuhun tsa nyaá nuu tutu Nyoo caahán tsi cuenda ra Jesús. Tan tsinu̱ iñi ra naha tsa caha̱n ra Jesús tan tsa nyaá nu tutu Nyoo. Ra Jesús tsitó ra tsa iyó añima nyɨvɨ mzSMaa tyin ñavin tuhun vehe ñuhu can caha̱n ra Jesús, tyin caha̱n ra tuhun cuñu ñuhu ra. yTacan tan quitsaha̱ catyí ra nyecú ican naha ra tsihin ra: ―Uvi xico iñu cuiya jaha̱ tyiñu ra naha tan tsinu̱ vehe ñuhu ihya. ¡Tan yooho catyí un tyin tsitsi tsa uñi quɨvɨ ñi tan cua janduvita un itsi inga tsaha! ―catyí ra naha tsihin ra. >xuTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Ca̱nɨ ndo vehe ñuhu ihya, tan tsitsi tsa uñi quɨvɨ ñi tan cua janduvita nyico yu itsi inga tsaha ―catyí ra tsihin ra naha. ~wuTacan tan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel quitsaha̱ tsicá tuhun ra naha tsi ra Jesús: ―¿Náa seña javaha un nyehe ndi tan janaha un tyin nditsa tsa tsaha̱ Nyoo ndatu tsi un tsa javaha un yacan? ―catyí ra naha tsihin ra. )vKTacan tan ra tsicá tsihin ra, nducuhu̱n iñi ra naha tsa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Cuiñu xaan yu vehe un”, catyí tsi, nducuhu̱n iñi ra naha. u5Tan catyí ra tsihin ñi xicó paloma: ―¡Ta̱va ndo paloma can ihya! ¡Ña ja̱vaha ndo vehe Jutu yu tumaa iin nuyahvi! ―catyí ra tsihin ñi. ,tQTsa nyehe̱ ra Jesús tandɨhɨ yacan, tacan tan javaha̱ ra iin yoho. Tan tsihin yoho can jacunu̱ ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ nuquehe vehe ñuhu iin cahnu ñi tsihin mbee tan tsihin indɨquɨ jana ñi. Tan ñi nasamá xuhun can, jatucuatyi̱ ra xuhun ñi nu ñuhu tan janduva̱ ra mesa ñi. nsUTsa tsaa̱ ra ñuu can, quɨhvɨ̱ ra nuquehe vehe ñuhu cahnu, tan nyehe̱ ra yucú cuaha nyɨvɨ xicó ñi nuquehe can. Yɨhɨ́ ñi xicó ñi indɨquɨ, mbee ticatyi, tan paloma. Tan yucú ndɨhɨ tucu nyɨvɨ nasamá xuhun. r} Tsa cua tahan tsi quɨvɨ vico pascua tsa jacahnú nyɨvɨ Israel. Yacan cuenda cuahán ra Jesús ñuu Jerusalén. sq_ Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra ñuu Capernaum tsihin sɨhɨ ra tan tsihin yañi ra. Tan cuahan ndɨhɨ ra tsicá tsihin ra. Tan ican tsiyucu̱ ñi juhva quɨvɨ. Nu jacunu ra Jesús tsi nyɨvɨ xicó nuquehe yuvehe ñuhu cahnu p} Tsa javaha̱ ra Jesús ñuu Caná tsa canyii Galilea, yacan cuví tsa iyo tsa jihna ñi javaha̱ ra tan janaha̱ ra tsa cahnu cuví ra tsi nyɨvɨ. Tan ra tsicá tsihin ra tsinu̱ iñi ra naha tsi ra tyin ra ican cuví ra tsa jaquitsi̱ Nyoo. o Tan catyí ra tsihin ra: ―Tandɨhɨ nyɨvɨ, jihna ca vinu vaha tuhvá ñi tava. Yaha can tan tatun tsa tsihi̱ xaan nyɨvɨ, tacan tan tava ñi vinu ndaahvi. Maa tyin yooho tsicumi̱ vaha un vinu vaha. Tan nda vityin tava̱ un can ―catyí ra tsihin ra. +nO Ra cuví ityi nuu cuenda vico can tsihi̱ ra naha ndutya tsa nanduvi̱ vinu. Maa tyin ña tsitó ra naha nu maa quee̱ can. Maa ñi maa ra tsa tyihí mesa can naha ra tsitó, tyin maa ra naha tava̱ ndutya can. Tacan tan ra cuví ityi nuu cuenda vico can cana̱ ra tsi ra tsa tandaha can. FmTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Vityin ta̱va ndo juhva tan cu̱ndaca ndo tsi ra cuví ityi nuu cuenda vico ihya ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Tan tacan ica̱ ra naha. GlTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsa tyihí mesa can naha ra: ―Ja̱cutu ndo quɨsɨ ihya tsihin ndutya ―catyí ra tsihin ra naha. Tacan tan tsitu̱ cuii quɨsɨ can jaha̱ ra naha. kTan nyecú iñu quɨsɨ yuu nahnu tsa yɨhɨ́ ndutya tsa tuhvá ra Israel naha ra tsatyiñú nu nacatyá xaan ra naha ndaha ra naha cuhva tsa iyó maa ra naha. Tan intuhun intuhun quɨsɨ can tsitahan uvi xico utsi, a uñi xico utsi, litru ndutya tsitsi can. 9jkMaa tyin sɨhɨ ra caha̱n ña tsihin ra tsa tyihí mesa nu iyó vico can naha ra: ―Ja̱vaha nyooho tandɨhɨ tsa cua cahan ra tsihin ndo ―catyí ña tsihin ra naha. iTan catyí ra Jesús tsihin ña: ―¿Náa tsa ndɨhɨ iñi yo yacan, Miyan? Tyin ñaha ca tsaa hora yu ―catyí ra tsihin ña. OhTacan tan cuahán ra naha. Tan tsitsi tsa yucú ra naha nu iyó vico can, tan ndɨhɨ̱ vinu ñi javaha̱ vico can. Tacan tan catyí sɨhɨ ra Jesús tsihin ra: ―Nduve ca vinu ñi ―catyí ña. gTan nyɨvɨ javaha̱ vico can cana̱ ndɨhɨ ñi tsi ra Jesús tan tsihin tandɨhɨ ra tsicá tsihin ra tyin cuhun ra naha. f {Tsa yaha̱ uñi quɨvɨ tan tsicoo̱ iin vico tindaha ñuu Caná tsa canyií Galilea. Tan ican nyií sɨhɨ ra Jesús. e 3Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nyooho cua nyehe ndo cua nuña andɨvɨ tan cuaha xaan ángel Nyoo cua ndaa, tan cua nuu ra naha sɨquɨ yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.fd G2Tan catyí ra Jesús tsihin ra Natanael: ―¿A tsinú iñi un tsi yu tsa cuenda tyin catyí yu tyin nyehe̱ yu tsi un tsaha yutun higo? Maa tyin nahnu ca tsa cua nyehe un tan ñavin ca yacan ―catyí ra tsihin ra. !c =1Tacan tan quitsaha̱ catyí ra Natanael: ―Jutu Mañi yu, yooho cuví Sehe Nyoo. Tan juvin un cuví rey cuenda nyuhu tsa cuví yo nyɨvɨ Israel. b %0Tacan tan tsica̱ tuhun ra Natanael tsi ra: ―¿Nacaa tsa tsitó un tsi yuhu? Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Yuhu tsa nyehe̱ maa yu tsi un tsa ndi cumañi ca cana ra Felipe tsi un, tsa ndi nyií un tsaha yutun higo can ―catyí ra Jesús tsihin ra. e~~y~}P|{{ozyxwwJvgulutdts)rrq pgoknml;kjjHihggmfeeOdcbb a5``_^b]]]7\[uZYY=XXWHVHUTTNSRR1QPPKOO6NMLL\KJJvII,HHOGGFNEE[DDCvBAA+@?q>b=i<;;\99p8x7[6}55L4H32"1m0M/..4--, +~**i))e('_' &&%$~#"!! D 9e=AIWUm Q a  { g3<;a"0=.¿Ndáa nyooho tan cuví janaha ndo tyin iyó cuatyi yu? Ndi intuhun ndo. Tan tsa tacan caahán yu tsa nditsa, ¿nácaa tsa ña tsinú iñi ndo tsi yu? ^/5-Tan yuhu caahán yu tsa nditsa, maa tyin nyooho ña tsinú iñi ndo tsa caahán yu. u.c,Cuihna cuví jutu ndo. Tan sehe nu tsi ndo. Tan cuñí ndo javaha ndo cuhva cuñí nu. Tan nu ña vaha can cuví nu tsahñí nyɨvɨ nda quɨvɨ jihna. Tan ña javahá nu tsa nditsa. Ndi iin tsaha ña caahán nu tsa nditsa. Maa ñi maa tsa jandavi ñaha nu tsi nyɨvɨ tyin cuñí nu tsa coo ñi cuhva iyó nu tyin vatya xaan nu. Tan jutu nyɨvɨ vatya cuví nu. -+¿Nacuenda ña cutuñí iñi ndo tsa caahán yu tsihin ndo? Tsa cuenda tyin ña cuñí ndo tyaa soho ndo tsa caahán yu. c,?*Tacan tan catyí ra Jesús: ―Tun tsatyin nditsa tyin Nyoo cuví jutu ndo, cua cuñi ndo tsi yu. Tyin yuhu quee̱ yu nu nyaá ra tan tsaa̱ yu ihya. Ña vatsí yu cuenda maa yu, tyin maa Nyoo jaquitsi̱ tsi yu. g+G)Nyooho javahá ndo tumaa javahá jutu ndo ―catyí ra tsihin ra naha. Tacan tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Nyuhu ñavin sehe ndaahvi tsi ndi. Iyó intuhun jutu ndi tan ra ican cuví Nyoo ―catyí ra naha. $*A(Maa tyin nyooho, vasu caahán yu tsihin ndo tsa nditsa tsa janaha̱ Nyoo tsi yu, nyooho cuñí ndo cahñi ndo tsi yu. ¡Ra Abraham ña javaha̱ ra tacan! s)_'Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Jutu ndi cuví tsi ra Abraham ―catyí ra naha. Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Tun tsatyin nditsa tsa tata ra Abraham cuví tsi ndo, cua javaha ndo tsa javaha̱ ra. (!&Yuhu caahán yu tsa janaha̱ Jutu yu tsi yu. Tan nyooho javahá ndo tsa caahán ra cuví jutu ndo tsihin ndo ―catyí ra tsihin ra naha. ')%Tsa tsitó yu tyin tata ra Abraham cuví ndo. Maa tyin yɨhɨ́ ndo cuñí ndo cahñi ndo tsi yu, tyin ña naquihín vaha ndo tsa caahán yu. &!$Yacan cuenda tatun yuhu tsa cuví yu Sehe Nyoo tan jacacu yu tsi ndo, tsa nditsa cuii tyin ña cua cundaca ñaha ca tsa ña vaha tsi ndo. y%k#Iin musu ña ndoo cuii ra vehe tsitoho ra. Maa tyin ra cuví sehe tsitoho vehe can, ndoo cuii ra vehe jutu ra. $+"Tan catyí ra Jesús: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ nyɨvɨ javahá tsa caquiñi, musu cuenda tsa caquiñi cuví ñi. c#?!Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Nyuhu nyɨvɨ tata ra Abraham cuví ndi. Ndi iin tsaha tan ñaha ca cuvi ndi musu nyɨvɨ. ¿Nacaa tsa catyí yooho tyin quita nuña ndi? ―catyí ra naha tsihin ra. _"7 Tan cua coto ndo tsa nditsa. Tan tsa nditsa can cua tava nuña tsi ndo ―catyí ra. l!QTacan tan catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ Israel, tsa quitsaha̱ tsinú iñi tsi ra: ―Tatun nyooho tan jañihi ca ndo tyaa yahvi ndo cuhva jacuahá yu tsi ndo, cua tsaa ndo cuvi ndo nyɨvɨ tsa nditsa yɨhɨ cuenda yu.  'Tsa caha̱n ra Jesús yacan, cuaha xaan ra naha quitsaha̱ tsinú iñi tsi ra. Nyɨvɨ cuví sehe Nyoo tan nyɨvɨ javahá tsa caquiñi 9kTyin Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, nyií ra tsihin yu. Tan ña nacoó ra tsi yu tsa maa ñi maa yu. Tyin yuhu javahá yu maa ñi maa cuhva cuñí ra ―catyí ra Jesús. DYacan cuenda catyi̱ ra tsihin ra naha: ―Cua tyaa ndo tsi yuhu, ra cuví Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, nu cruu. Tacan tan cua coto ndo tyin yuhu cuví yu tsa caahán yu tyin cuví yu, tan cua coto ndo tyin tyiñu jahá yu ñavin tsa cuenda maa yu javahá yu can, maa tyin caahán yu tsa janahá Jutu yu tsi yu. ykMaa tyin ra Israel naha ra ña cutuñi̱ iñi ra naha tatun tuhun Nyoo Jutu yo caha̱n ra tsihin ra naha. +Cuaha xaan ca tsa ndi cumañi cahan yu tsihin ndo, tan ndi cumañi cahan yu cuhva iyó ndo. Maa tyin tsa caahán yu tsihin nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, cuví tsi tsa tsiñi̱ yu tsa caahán ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. Tan maa ra caahán tsa nditsa ―catyí ra Jesús. GTacan tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿Yóo ra cuví yooho? Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa yaha caha̱n yu tsihin ndo nda quɨvɨ jihna. ~uYacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin cua cúu ndo tan cua ndoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo. Tyin tatun ña tsinú iñi ndo tsa yuhu cuví ra jatsiyó cuatyi ndo, cua ndoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo quɨvɨ cúu ndo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. nUTacan tan catyí ra Jesús: ―Nyooho ra cuenda nu ñuhu ihya cuví ndo. Maa tyin yuhu nda ityi sɨquɨ quee̱ yu. Nyooho cuenda ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví ndo. Maa tyin yuhu ñavin cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví yu. 7Tacan tan catyí ra Israel naha ra: ―¿A cua cahñi maa ra tsi ra? tyin catyí ra tyin ña cua cuvi cuhun yo nu cuahán ra ―catyí ra naha. +OTacan tan quitsaha̱ caahán nyico ra Jesús tsihin ra Israel naha ra tan catyí ra: ―Yuhu cua cuhun yu, tan cua nanducu ndo tsi yu, maa tyin cua cúu ndo tan cua ndoo cuatyi ndo sɨquɨ ndo. Tyin nu cua cuhun yuhu, nyooho ña cua cuvi cuhun ndo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. "=Tuhun ihya caha̱n ra Jesús tsitsi tsa jacuahá ra tsitsi vehe ñuhu cahnu, nu nyií caja nu tyihí nyɨvɨ xuhun. Maa tyin yoñi tyihi̱ tsi ra vehe caa, tyin ñaha ca tahan tsi quɨvɨ tsa taahán tsi cuhun ra. “Nu cuhun yuhu ña cua cuvi cuhun ndo”, catyí ra Cristo xiTacan tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra: ―¿Numaa nyií jutu un? Tan catyí ra Jesús: ―Nyooho ña tsitó ndo tsi yuhu. Tan ndi Jutu yu tan ña tsitó ndo. Tun tsatyin tsitó ndo tsi yu, coto ndɨhɨ ndo tsi Jutu yu ―catyí ra. 1[Tan vityin vaha tyin juvin ñi maa yu cuví tsa ndaa tsa cuenda maa yu. Tan Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, cuví inga tsa ndaa ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. pYNu ley nyooho nyaá tyin tatun uvi ra tsahá tsa ndaa, cuñí tsi tsinú iñi yo tsa caahán ra naha. PTyin tatun cahan yu tsa caa nyɨvɨ, tsa nditsa cua cahan yu. Tyin ñavin intuhun ñi maa yu nyehé tsa iyó añima ñi, tyin Jutu yu ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, ra ican nyehé iin caa ñi tsihin yu. dANyooho yatyi xaan caahán ndo tsa caa nyɨvɨ. Maa tyin yuhu, ña caahán yu tsa caa ñi. -SNacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Vasu juvin ñi maa yu caahán tumañi iñi tsa cuenda yu, maa tyin tsa caahán yu iyó yahvi tsi tyin yuhu tsitó yu numaa ityi quee̱ yu tan numaa ityi cua cuhun yu. Maa tyin nyooho ña tsitó ndo numaa ityi quee̱ yu tan numaa ityi cua cuhun yu. A{ Tacan tan ra cuví fariseo naha ra catyí ra naha tsihin ra: ―Yooho, caahán un tumañi iñi tsa cuenda maa un. Yacan cuenda nduve yahvi nyaá can ―catyí ra naha tsihin ra. >u Tacan tan caha̱n nyico ra Jesús tsihin nyɨvɨ inga tsaha, tan catyí ra tsihin ñi: ―Yuhu cuví ra tsa jandunditsín añima nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Yóo nyɨvɨ tsa nyicún tsi yu, cua coo ñi iin ñayɨvɨ nyito nu nditsin. Tan ña cua caca nuu ñi nu naa ―catyí ra Jesús tsihin ñi. / W Tan nacaha̱n ña tan catyí ña: ―Ndi intuhun ra, Tatta. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Ndi yuhu tan ña catyí yu tyin taahán tsi cúu un. Cu̱aahan vityin. Tan ña ja̱vaha ca un cuatyi ―catyí ra tsihin ña. Ra Jesús cuví tsa nditsin tsa jandunditsin añima nyɨvɨ 5 c Tacan tan nduvita̱ nyityi ra Jesús tan nyehe̱ ra tyin tsa cuahán ra naha tan ndoo̱ intuhun ña ñaha can. Tacan tan catyí ra tsihin ña: ―¿Numaa cuahán ra tsa tyaa̱ cuatyi sɨquɨ un naha ra vityin? ¿Yoñi, ndi intuhun ca ra tsa catyí tyin taahán tsi cúu un? ―catyí ra tsihin ña. ? w Tsa tsiñi̱ ra naha tsa caahán ra tacan, tuvi̱ iñi ra naha tyin iyó tucu cuatyi maa ra naha. Tan quitsaha̱ quitá intuhun intuhun ra naha, jihna ca ra tsahnu naha ra quita̱. Cuhva tsa ndɨhɨ̱ ra naha quita̱ cuahán tan ndoo̱ intuhun ña maa ra Jesús tsihin ñaha can mahñu nu nyecú nyɨvɨ can. f ETan tsinyaa̱ tyayɨɨ nyico ra tan quitsaha̱ jañihí ca ra tyaá ra letra nu ñuhu. Y +Maa tyin nducú tuhun ca ra naha tsi ra, tacan tan nduvita̱ nyityi ra tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho tsa nduve cuatyi jihna ca ndo qu̱ihin yuu tan ca̱ñi ndo tsi ña ―catyí ra tsihin ra naha. pYCaahán ra naha yacan tsihin ra Jesús tsa cuenda tsa nducú cuhva ra naha tsi ra tan tyaa ra naha cuatyi sɨquɨ ra. Tacan tan tsinyaa̱ tyayɨɨ ra Jesús nu ñuhu tan quitsaha̱ tyaá ra letra nu ñuhú tsihin nundaha ra. 9kTyin ley tsa tyaa̱ ra Moisés catyí tsi tyin ñiñaha tsa javahá tacan taahán tsi cahñi yo tsi ñi tsihin yuu. Tan yooho, ¿nácaa catyi un? ―catyí ra naha tsihin ra. Tan quitsaha̱ catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Maestro, tɨɨ̱n ndi tsi ñaha ihya nu tsicoo̱ cuatyi ña tsihin inga rayɨɨ. {oTacan tan ra jacuahá ley vehe ñuhu tan ra cuví fariseo naha ra tsaa̱ ra naha tsihin iin ñaha iyó yɨɨ tyin tɨɨ̱n ra naha tsi ña nu tsicoo̱ cuatyi ña tsihin inga rayɨɨ. Tan tyaa̱ ra naha tsi ña mahñu nyɨvɨ tsa nyecú can. CTsa cunditsin inga quɨvɨ, cuahán nyico ra Jesús inga tsaha vehe ñuhu cahnu. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ natuhva̱ ñi nu nyií ra. Tan tsinyaa̱ ra tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ñi. 2 aMaa tyin ra Jesús cuahán ra yucu Olivo. Q5Tacan tan cuanuhu intuhun intuhun ra naha nda yuvehe ra naha.K4Tacan tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿A juvin ñi ra Galilea cuví ndɨhɨ tucu yooho? Ca̱hvi nu tutu Nyoo tan nye̱he un, tyin ndi intuhun ra cuví ndusu yuhu Nyoo tan ña nyaá tsi tsa quitsi ra nda Galilea ―catyí ra naha. Ñaha tsa quituvi̱ tsihin rayɨɨ tsa ñavin yɨɨ ña cuví 3_3―Catyí ley tyin ña cuví tatsi tuñi yo tsi iin nyɨvɨ tatun ñaha ca cuñi jihna yo tsa caahán ra, tan coto yo náa javaha̱ ra ―catyí ra tsihin ra naha. 2Tacan tan ra Nicodemo, ra tsa tsaha̱n nu nyií ra Jesús tsa tsacuaa, cuví ndɨhɨ tucu ra fariseo, tan catyí ra tsihin ra naha: j~M1Maa ñi maa nyɨvɨ ña tsitó ley nyicún tsi ra. Tan ña vaha ñi nuu Nyoo ―catyí ra naha. }0Nye̱he ndo tyin ndi intuhun ra cuví ityi nuu tsihin ndi, tan ra cuví fariseo naha ra, tan ña tsinú iñi ra naha tsi ra can. |}/Tacan tan catyí ra fariseo naha ra tsihin ra vitya can naha ra: ―¿A jandavi̱ ñaha ndɨhɨ ra can tsi nyooho? { .Tan catyí ra vitya can naha ra: ―¡Ndi intuhun tsaha tan yoñi tuhva caahán tumaa caahán ra can! ―catyí ra naha. z-Tacan tan ra vitya tsa iyó vehe ñuhu cahnu can, cuanuhu ra naha nu yucú ra fariseo naha ra tsihin ra cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra vitya can naha ra tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda ña quihi̱n ndo tsi ra? Ey,Yɨhɨ́ ñi cuñí ñi quihin ñi tsi ra tan tyihi ñi tsi ra tsitsi vehe caa. Maa tyin yoñi tɨɨ̱n tsi ra. Ra cuví ityi nuu vehe ñuhu naha ra ña tsinú iñi ra naha tsi ra Jesús Nx+Tacan tan nyɨvɨ can natahvi̱ sava ñi tsa cuenda ra Jesús. 8wi*Tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyin ra Cristo cua cuvi ra nyɨvɨ tata ra rey David, tan ra ñuu Belén tsa canyií nu cuví Galilea cua cuvi ra, tumaa ra David ―catyí ñi. :vm)Tan inga ñi catyí ñi: ―Ra ican cuví ra Cristo ra tsa jaquitsi̱ Nyoo ―catyí ñi. Maa tyin inga nyɨvɨ catyí ñi: ―¿Nacaa tyin ra Galilea cua cuvi ra Cristo? u/(Juhva nyɨvɨ tsa tsiñi̱ yacan, catyí ñi: ―Nditsa tsa cuii tyin ra ihya cuví ndusu yuhu Nyoo tsa nyaá tsa cua quitsi ―catyí ñi. t1'Maa tyin tsihin yacan cuñí ra catyi ra tyin ñi tsinú iñi tsi ra cua ñihi ñi Tatyi Ii Nyoo, tyin quɨvɨ can ñaha ca quitsi Tatyi Ii Nyoo tyin ra Jesús, ñaha ca cunuhu ra nda gloria nu cua jacahnu Jutu ra tsi ra. Nu natahvi̱ sava nyɨvɨ tsa cuenda ra Jesús 1s[&Tyin nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsa caahán yu, cua cunu ndutya nyito tsitsi añima ñi tumaa tsinú ndutya iin yutya, tumaa catyí maa nu tutu Nyoo ―catyí ra Jesús. qr[%Quɨvɨ ndɨhɨ tsicoo̱ vico, yacan cuví quɨvɨ tsa ñiñi ca. Tan quɨvɨ can nduvita̱ ra Jesús tan ñihi caahán ra tan catyí ra: ―Tatun ndáa nyooho na ityi iñi ndo, na̱ha ndo tan tsi̱nu iñi ndo tsa caahán yu. -qS$¿Náa cuñí tsi catyi tsa caahán ra tsihin yo? Tyin catyi ra: “Cua nanducu ndo tsi yu maa tyin ña cua nañihi ca ndo tsi yu tyin ña cua cuvi cuhun ndo nu cua cunyaa yu” ―tacan caahán yuhu tahan ra naha tuhun ra Jesús. Nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo cua coo Tatyi Ii ra añima ñi py#Tacan tan quitsaha̱ natuhún tahan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra: ―¿Numaa cua cuhun ra ihya tsa ña cua nañihi yo tsi ra? ¿A cuhun ra nu iyó ra Israel ñuu Grecia naha ra tyin jacuaha ra tsi nyɨvɨ iyó Grecia can? o"Nyooho cua nanducu ndo tsi yu. Maa tyin ña cua nañihi ndo tsi yu. Tyin ña cua cuvi cuhun ndo nu cua cunyaa yu ―catyí ra Jesús. n+!Tacan tan catyí ra Jesús: ―Juhva cuii ña quɨvɨ cua cunyaa yu tsihin ndo. Yaha̱ can tan cuacunuhu yu nu nyaá ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. Zm- Tsa tsiñi̱ ra fariseo naha ra tsa caahán nyɨvɨ tuhun ra Jesús, maa ra naha tan ra cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra, jacuhu̱n ra naha vitya cuenda vehe ñuhu, na tɨɨn ra naha tsi ra Jesús. l+Maa tyin cuaha xaan nyɨvɨ tsinu̱ iñi tsi ra. Tan catyí ñi: ―Ra ihya cuví ra Cristo. ¿A cuaha ca tsa iyo cua javaha inga ra tatun quitsi ra tan ñavin ca ra ihya? ―catyi ñi. Nu jacuhu̱n ra cuví fariseo naha ra tsi ra vitya tyin tɨɨn ra naha tsi ra Jesús tkaTacan tan cuñí ra naha tyihi ra naha tsi ra tsitsi vehe caa. Maa tyin ndi intuhun ra naha tan ña caná iñi ra naha tɨɨ̱n ra naha tsi ra tsa cuenda tyin ñaha ca tahan tsi quɨvɨ tsa taahán maa tsi tɨɨn ra naha tsi ra. mjSYuhu nacotó yu tsi ra tyin cuenda ra vatsí yu, tan maa ra jaquitsi̱ tsi yu ―catyí ra Jesús. xiiRa Jesús nyií ra tsitsi vehe ñuhu jacuahá ra, tan tsitó ra tsa natuhún nyɨvɨ, yacan cuenda ñihi caha̱n ra tan catyí ra: ―¡Nyooho cuñí maa ndo tyin nacotó ndo tsi yu tan tsitó ndo numaa quee̱ yu! Maa tyin yuhu ña vatsí yu cuenda maa yu. Yuhu vatsí yu cuenda ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, ra tsa cuví tsa nditsa. Nyooho ña nacotó ndo tsi ra. h Yoo tsitó vaha yo nu quee̱ ra ihya, tan quɨvɨ quitsi ra Cristo yoñi maa cua coto numaa ityi cua quee̱ ra ―catyí ñi. Xg)Caahán nditsin ra tsihin nyɨvɨ. Tan yoñi caahán náa caahán tsihin ra. Vasɨquɨ tsinú ndɨhɨ maa iñi ra cuví ityi nuu naha ra tyin juvin ra ihya cuví ra Cristo ra cuví rey tsa jaquitsi̱ Nyoo. !f;Tacan tan juhva nyɨvɨ iyó Jerusalén, quitsaha̱ tsicá tuhun ñi: ―¿A ñavin ra ihya nanducú xaan ra naha tyin cua cahñi ra naha tsi ra? uecÑa tyaa ndo cuatyi sɨquɨ nyɨvɨ tatun ña tsitó vaha ndo náa javahá ñi. Cu̱atu ndo nda nyehe vaha ndo, tacan tan coto ndo nácaa tatsi tuñi ndo tsi ñi tsihin tsa ndaa tan tsihin tsa nditsa. Nu caha̱n ra Jesús tuhun maa ra dTan vityin, vaha tatun tsa cuenda tsa ña cuñí ndo cumañi ndo ley ra Moisés tan javahá ndo tuhun can vasu quɨvɨ quitatú yo cuví. Maa tyin tatun tacan javahá ndo, ¿nacuenda tyin cuxaan ndo tsi yu tsa janduvaha̱ yu tsi ra can quɨvɨ quitatú yo? *cMMaa tyin ra Moisés catyí ra tsihin ndo tyin coo ndo tsihin tsa cunyaa tuñi Nyoo tsi sehe yɨɨ ndo. Vasu ñavin ra quitsaha̱ tsihin tuhun can, maa tyin nyɨvɨ cuví nyɨvɨ ra ityi tsata, jihna ca ñi javaha̱ tacan. Yacan cuenda javahá ndo can vasu taahán tsi quɨvɨ quitatu yo. b Tan catyí ra Jesús: ―Tsacatyi tsa javaha̱ yu tsa iyo quɨvɨ quitatu yo, yacan ndasɨ cuñí ndo nyehé ndo tsi yu. a+Tan nacaha̱n nyɨvɨ tan catyí ñi tsihin ra: ―Tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi yooho. Yoñi cuñí cahñi tsi un ―catyí ñi tsihin ra. =`s’¿A ña nditsa tyin ra Moisés tsaha̱ ra ley tsi ndo? Maa tyin ndi intuhun nyooho tan ña tyaá yahvi ndo ley can. ¿Nacuenda cuñí ndo cahñi ndo tsi yu? ―catyí ra. i_KNyɨvɨ tsa caahán cuenda maa ñi, caahán ñi tyin cuñí ñi tsa jacahnu nyɨvɨ tsi ñi. Maa tyin ra nducú tsa jacahnu nyɨvɨ tsi Nyoo, ra tsa jaquitsi̱ tsi ra, ra ican caahán tsa nditsa. Tan ña jandaví ñaha ra. ^Tatun yɨhɨ́ nyooho tsa cuñí javaha cuhva cuñí Nyoo, cua coto ndo tyin cuenda Nyoo jacuahá yu tan ñavin tsa cuenda maa yu. (]ITan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tuhun tsa jacuahá yu, ñavin tsa cuenda maa yu cuví tsi, maa tyin cuenda ra tsa jaquitsi̱ tsi yu cuví tsi. $\ATan ra cuví ityi nuu can iyó cuñí ra naha tan quitsaha̱ natuhun tahan ra naha: ―¿Nacaa tyin tsitó ra ihya tan ña cahvi̱ ra? ―catyí ra naha. x[iTsa cusava iyó vico tan tsaa̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu tan quitsaha̱ jacuaha ra tsi nyɨvɨ. uZc Maa tyin yoñi caahán nditsin tuhun ra tsa cuenda tsa yuuhví ñi tsi ra cuví ityi nuu can naha ra. HY  Tan caahán nyɨvɨ yucú vico can tuhun ra. Yɨhɨ́ ñi catyí ñi: “Iin ra vaha cuví ra.” Tan inga ñi catyí ñi: “Ña vaha ra, jandaví ñaha ra tsi nyɨvɨ”, catyí ñi. 8Xi Tan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel nanducú ra naha tsi ra nu iyó vico can, tan nducú tuhun tahan ra naha tsi ra naha: ―¿Numaa nyií ra can? ―catyí ra naha. vWe Tsa yaha̱ cuahán yañi ra Jesús vico can, tsahan cuahán ndɨhɨ ra, maa tyin cuahán xeehe ñi ra. aV; Yaha̱ can tan ndoo̱ ra nu cuví Galilea. Nu nyií ra Jesús nu iyó vico Tyahva vUeCu̱aahan nyooho vico can. Yuhu ña cuhun yu tyin ñaha ca tsaa hora tsa taahán tsi cuhun yu ―catyí ra. 4TaTyin vaha cuñí nyɨvɨ nyehé ñi tsi ndo, maa tyin yuhu ndasɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi yu tsa cuenda tyin caahán catsi yu tsihin ñi tyin ña vaha tsa javahá ñi. STacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ñaha ca tsaa hora tsa cuhun yuhu. Maa tyin nyooho ndáa quɨvɨ ñi cuví cuhun ndo. lRQTacan catyí ra naha tyin ndi tsa cuví ra naha yañi ra tan ña tsinú iñi ra naha tsi ra. EQTyin tatun cuñí yo tsa coto nyɨvɨ tsi yo, ña javahá xeehe yo tsa javahá yo. Tan yooho tatun nditsa tsa javahá un, ja̱vaha can nuu tandɨhɨ nyɨvɨ ―catyí tandɨhɨ yañi ra. *PMYacan cuenda catyí ra yañi ra Jesús tsihin ra: ―Ña ndoo un ihya. Cu̱aahan Judea tyin nyɨvɨ nyicún tsi un tsa iyó ndacan nyehe ñi tyiñu javahá un. sO_Tan tsa cuyatyin quɨvɨ vico tsa jacahnú nyɨvɨ Israel ndɨhɨ ñi cuiya. Tan nañí tsi Vico Tyahva. TN #Tsa yaha̱ yacan, tan nyií ra Jesús tsicá nuu ra nu cuví Galilea. Ña cuñí ra cuhun ra nu cuví Judea tyin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel can naha ra cuñí ra naha cahñi ra naha tsi ra. ^M5GTuhun tsa caahán ra Jesús ihya, tuhun ra Judas Iscariote sehe ra Simón cuví can. Tyin ra Judas cuví ra cua cuhva cuenda tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra, vasu iin ra tsa utsi uvi can cuví ra.&LEFTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿A ñavin yuhu nacatsi̱ tsi tandɨhɨ tsa utsi uvi ndo? Tan intuhun ndo yɨhɨ́ nu ña vaha ―catyí ra. \K1ENyuhu tsinú iñi ndi, tan tsitó ndi tyin yooho cuví ra Cristo Sehe Nyoo nyito. 2J]DMaa tyin nacaha̱n ra Simón Pedro tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, ¿yóo cunyicun ndi? Tan intuhun ñi maa un caahán tuhun ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. +IOCTacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra: ―¿A cuñí ndɨhɨ tucu nyooho cuhun ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. H}BNda quɨvɨ can, tan cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra Jesús nacoo̱ ñi tsi ra. Tan ña tsicá ca ñi tsihin ra. -GSATan catyí ra: ―Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin yoñi nyɨvɨ cuví quitsi nyicun tsi yu tatun ñavin maa Nyoo Jutu yu caná tsi ñi ―catyí ra Jesús. 7Fg@Maa tyin yɨhɨ́ ndo ña tsinú iñi ndo tsi yu ―catyí ra Jesús. Tyin nda quɨvɨ jihna tan tsa tsitó maa ra yóo ña cua tsinú iñi tsi ra tan yóo cua xico tsi ra. QE?Tatyi Ii Nyoo tsahá ñayɨvɨ nyito. Tan cuñu ñuhu, ña jatyinyeé tsi tsa coo yo ñayɨvɨ can. Tan tsa caahán yuhu tsihin ndo, Tatyi Ii Nyoo cuví tsi tan tsahá tsi tsa coo nyitó añima ndo. D >Tan ¿náa cua javaha ndo tatun nyehe ndo tsi yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria nandaa nyico yu inga tsaha ityi nu quee̱ yu? ,CQ=Tacan tan tuvi̱ iñi ra Jesús tyin ña cuñí ñi naquihin ñi tsa caahán ra. Tan tsica̱ tuhun ra tsi ñi: ―¿A ndasɨ cuñí ndo tsa caahán yu ihya? ]B3<Cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra Jesús. Tan cuhva tsa tsiñi̱ ñi yacan catyí ñi: ―Tuhun tsa caahán ra ihya, yɨɨ xaan naquihin vaha yo itsi. Yoñi maa cua tsinu iñi tsa caahán ra ―catyí ñi. fAE;Juvin yacan jacuaha̱ ra Jesús nu ndu ii̱n nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu ñuu Capernaum. |@q:Tuhun paan tsa quee̱ andɨvɨ caahán yu. Paan ihya ñavin tumaa maná tsa tsatsi̱ tsii tsaahnu yo cuví tsi, tyin juvin ñi tsihi̱ ñi. Nyɨvɨ tsatsí paan tsa cuví cuñu ñuhu yu, ña cua cundɨhɨ maa tsa coo ñi ―catyí ra Jesús. S?9Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, Nyoo nyito cuví ra. Tan yuhu iyó yu tsihin tunyee iñi ra. Tan juvin ñi tacan tucu nyɨvɨ tsatsí cuñu ñuhu yu, cua coo ñi tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi yu. >}8Nyɨvɨ tsatsí cuñu ñuhu yu tan tsihí ñi nɨñɨ yu, iin ñi cuví ñi tsihin yu. Tan iin ñi cuví yu tsihin ñi. =!7Tyin cuñu ñuhu yu yacan cuví paan tsa nditsa tsa taahán tsi catsi ñi, tan nɨñɨ yu cuví vinu tsa nditsa tsa taahán tsi coho ñi. .<U6Nyɨvɨ tsatsí cuñu ñuhu yu tan tsihí ñi nɨñɨ yu, iyó ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Tan yuhu cua janandoto yu tsi ñi nu cua cundɨhɨ quɨvɨ. o;W5Tan catyí ra Jesús: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin yuhu cuví Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, tan tatun nyooho tan ña cua catsi ndo cuñu ñuhu yu, tan ña coho ndo nɨñɨ yu, ña cuvi coo ndo ñayɨvɨ nyitó. :4Tacan tan nyɨvɨ Israel can quitsaha̱ natuhún tahan ñi tan catyí ñi: ―¿Nacaa cua cuhva ra tsa catsi yo cuñu ñuhu ra? 49a3Juvin ñi maa yu cuví paan nyito tsa quee̱ andɨvɨ. Nyɨvɨ tsa cua catsi paan ihya ña cua cundɨhɨ tsa coo ñi, tyin paan tsa cua cuhva yu, yacan cuví cuñu ñuhu yu. Tan cua cuhva yu ñayɨvɨ tsa iyó yu tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 82Maa tyin yuhu, tuhun paan tsa quee̱ andɨvɨ caahán yu tsihin ndo, tyin nyɨvɨ tsa cua catsi paan can, ña cua cúu ñi. [7/1Tsii tsaahnu ndo tsatsi̱ ñi maná nu tsɨquɨ, maa tyin juvin ñi tsihi̱ ñi. >6w0Yuhu cuví paan tsa tsahá tsa coo nyito añima ñi. 5 /Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsa caahán yu tsa iyó ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. +4O.’Ñavin tsa tyin nyehe̱ ñi tsi Nyoo Jutu yu, tyin yoñi nyehe̱ tsi ra. Intuhun ñi maa yu nyehé tsi ra. Tan juvin yu cuví ra tsa quee̱ nu nyaá ra. 3-Nu libru tsa tyaa̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo caahán tsi tyehen: “Nyoo cua jacuaha ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ” catyí tsi. Yacan cuenda nyɨvɨ tsa tyaá soho tuhun tsa caahán Nyoo Jutu yu tan cutuhvá ñi tsa caahán ra, juvin ñi nyicún tsi yu. 52c,Yoñi maa nyɨvɨ cuví quitsi quitsi nyicún tsi yu tatun ñavin Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, caná tsi ñi. Tan cua janandoto yu tsi ñi nu cua cundɨhɨ quɨvɨ. _17+Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Ja̱ndɨhɨ ndo tsa caahán nyaa ndo. P0*Tacan tan quitsaha̱ catyí ñi: ―¿A ñavin ra Jesús sehe ra José cuví ra ihya? Yoo tsitó vaha yo tsi jutu ra tan tsi sɨhɨ ra. ¿Nacaa tsa catyí ra tyin andɨvɨ quee̱ ra? ―catyí ñi. //W)Tsa cuenda tsa caha̱n ra Jesús yacan, tan quitsaha̱ caahán nyaa nyɨvɨ Israel tsi ra tyin catyí ra: “Yuhu cuví paan tsa quee̱ andɨvɨ”, catyí ra. 0.Y(Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, cuñí ra tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cutuñi iñi tyin Sehe Nyoo cuví tsi yu, tan tsinu iñi ñi tsa caahán yu, cua coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa. Tan juvin ñi yu cua janandoto tsi ñi nu cua cundɨhɨ quɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 3-_'Tan cuhva cuñí ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, yacan cuví tsehe: tsa ña cunaa ndi intuhun nyɨvɨ tsa tsahá ra tsi yu, tan janandoto yu tsi ñi nu cua cundɨhɨ quɨvɨ. $,A&Tyin yuhu tsa quee̱ andɨvɨ; vatsí yu vatsí javahá yu cuhva cuñí ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. Ña vatsí yu vatsí javaha yu cuhva cuñí ñi maa yu. + %Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsaha̱ Nyoo Jutu yu tsi yu, nyicún ñi tsi yu, tan ñi tsa nyicún tsi yu, naquihín vaha yu tsi ñi. &*E$Maa tyin tumaa tsa caahán yu tsihin ndo, nyehé vaha ndo tsi yu, maa tyin ña cuñí ndo tsinu iñi ndo tyin juvin yu cuví ra tsa cuví jatyinyee tsi ndo d)A#Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ñi: ―Yuhu cuví paan tsa tsahá tsa coo nyito añima ndo. Nyɨvɨ nyicún tsi yu ña cua cusoco ca ñi, tan ñi tsinú iñi tsa caahán yu ña cua na ityi iñi ñi. (}"Tacan tan quitsaha̱ catyí ñi tsihin ra: ―Taa, cu̱hva paan can catsi ndi tandɨhɨ ñi quɨvɨ ―catyí ñi. /'W!Tyin paan tsa tsahá Nyoo, yacan cuví ra tsa quee̱ andɨvɨ. Tan juvin ra cuví ra tsahá ñayɨvɨ nyito coo nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ―catyí ra Jesús. c&? Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa caahán yu tsihin ndo. Ñavin ra Moisés tsaha̱ paan tsa quee̱ andɨvɨ tsatsi̱ ñi, tyin maa Nyoo Jutu yu cuví ra tsahá paan nditsa tsa quee̱ andɨvɨ. 7%gTsii tsahnu ndi tsatsi̱ ñi maná nu tsɨquɨ, tumaa tsa caahán tuhun Nyoo tyehen: “Andɨvɨ quee̱ paan tsatsi̱ nyɨvɨ jaha̱ Nyoo” ―catyí ñi tsihin ra Jesús. $Tan tsica̱ tuhun nyico ñi tsi ra, tan catyí ñi: ―¿Náa tsa iyo javaha un nyehe ndi tan tsinu iñi ndi tsa caahán un? 7#gTacan tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Tsa cuñí Nyoo javaha ndo, cuví tsa tsi̱nu iñi ndo tsa caahán yuhu, ra tsa jaquitsi̱ ra ―catyí ra Jesús tsihin ñi. $"ATacan tan quitsaha̱ tsicá tuhun ñi tsi ra tan catyí ñi: ―¿Náa taahán tsi javaha ndi tan cuví javaha ndi cuhva cuñí Nyoo? ―catyí ñi. !{Ña ja̱ha tyiñu ndo cuenda tunyee iñi tsa tsatsí ndo tsa cua ndɨhɨ ñi maa, ja̱ha tyiñu ndo cuenda tunyee iñi tsa catsi ndo tsa ña cua ndɨhɨ tan tsahá tsi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo ndo. Yacan cuví tsa catsi ndo tsa cua cuhva yuhu tsi ndo tyin Nyoo Jutu yu tava̱ tyiñu ra tsi yu tyin yuhu cuví Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria ―catyí ra Jesús. r ]Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nyooho nanducú ndo tsi yu maa tyin ñavin cuenda tsa nyehe̱ ndo tsa iyo tsa javaha̱ yu. Nanducú ndo tsi yu tyin tsatsi̱ ndo tan ndaha iñi ndo. 1[Tsa tsaa̱ ñi inga tsiyo miñi can, nañihi̱ ñi tsi ra Jesús. Tan tsica̱ tuhun ñi tsi ra: ―Maestro, ¿náa cuhva tsaa̱ un ihya? ―catyí ñi tsihin ra. xiTacan tan tsa nyehe̱ nyɨvɨ tyin nduve ra Jesús tan ndi ra tsicá tsihin ra, quɨhvɨ̱ ñi tsitsi yutun ndoo tsa tsaa̱ tan cuahán ñi nda ñuu Capernaum cua nanducu ñi tsi ra. Ra Jesús cuví paan tsa tsahá ñayɨvɨ nyito coo yo 5Maa tyin tsaa̱ taahan ca yutun ndoo tsa quee̱ ñuu Tiberias yatyin ñi nu nacuhva̱ Jutu Mañi yo tyahvi nyoo tsi Nyoo tan tsatsi̱ nyɨvɨ paan. Tsa tuvi inga quɨvɨ tan tsito̱ nyɨvɨ tsa ndoo̱ inga tsiyo miñi can tyin ra tsicá tsihin ra Jesús tsa cuahán ra naha tsihin iin yutun ndoo tsa iyó ican. Intuhun ñi maa can iyó. Tan tsito̱ ñi tyin ña cuahán ra Jesús tsihin ra naha. 4aTacan tan tsaha̱ ra naha quɨhvɨ ra Jesús tsitsi yutun ndoo can. Tan iin yaha ñi tsaa̱ ra naha yuhu miñi nu cuahán ra naha. Nu nanducú nyɨvɨ tsi ra Jesús Z-Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¡Maa yu cuví, ña na̱yuhvi ndo! hITsa tsa yaha̱ ra naha uhun a iñu kilómetro tsihin yutun ndoo can tan nyehe̱ ra naha vatsí ra Jesús tsicá ra nu ndutya. Tsa nyehe̱ ra naha tyin tsa cua cuyatyin ra nu cuahán yutun ndoo can, nayuhvi̱ xaan ra naha. LTacan tan tsaa̱ tatyi ñihi. Tan iyo nduvita̱ ndutya miñi can. 4aTan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi yutun ndoo tyin cua yaha sava ra naha mahñu miñi can tan cua tsaa ra naha ñuu Capernaum. Tsa cunaaha tan ra Jesús ñaha ca maa tsaa ra. MTsa cunaaha, nuu̱ ra tsicá tsihin ra Jesús yuhu miñi can. wgMaa tyin tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tyin cuñí ñi tsa quihin ñi tsi ra tsihin tsa ñiñi tyin cuvi ra rey cuenda ñi, tacan tan cuahán nyico ra jiñi yucu nu sucun ca tyin cunyii intuhun ñi maa ra. Nu tsicá ra Jesús nu ndutya _7Tacan tan tsa yaha̱ nyehe̱ nyɨvɨ can tsa iyo tsa javaha̱ ra Jesús, tan catyí ñi: ―Nditsa tsa cuii tyin ndusu yuhu Nyoo cuví ra ihya, juvin ra nyaá tsa quitsi maa nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ―catyí ñi.   Naquihi̱n vaha ra naha can, tan jacutu̱ ra naha utsi uvi tyica tsihin tsa ñahñu tsa ndoo̱ tsa uhun taahan paan can. A{ Tan cuhva tsa ndaha iñi ñi, ra Jesús catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Na̱quihin vaha ndo tsa ñahñu tsa ndoo̱ tyin tacan tan ña tɨvɨ tsi ―catyí ra tsihin ra naha. (I Tacan tan quihi̱n ra Jesús paan can tan tsa yaha̱ tsaha̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra. Tan ra can naha ra, tsaha̱ ra naha can tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyecú can. Juvin ñi tacan ica̱ nyico ra tsihin tyaca can. Tan tsatsi̱ ndaha iñi ñi. kO Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ca̱han ndo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ na cunyecu ñi ―catyí ra. Tan cuaha xaan itya ican tan tsinyecu̱ ñi, uhun mil rayɨɨ, [tan sɨɨn maa ñi ñaha tsihin tsa nyihi]. 5c ―Ihya nyií iin ra luhlu ndaha uhun taahan paan cebada tan uvi taahan tyaca. Maa tyin ndi nduve náa cuví yacan tyin cuaha xaan nyɨvɨ ihya ―catyí ra Andrés. ucTan inga ra tsa nyicún tsi ra Jesús, ra Andrés, yañi ra Simón Pedro, catyí ra tsihin ra Jesús: M Tacan tan nacaha̱n ra Felipe tan catyi̱ ra: ―Xuhun tsa quihin yo tsa jaha̱ tyiñu yo tsa uvi cientu quɨvɨ, ndi ña cua cutahan can jata yo luxu tsa catsi nyɨvɨ ihya ―catyí ra Felipe.  !Caahán ñi maa ra tsihin ra Felipe tyin nducú cuhva ra tsi ra náa cua cahan ra, tyin tsa tsitó maa ra Jesús náa cua javaha ra. G Tan nyehe̱ ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra, tacan tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Felipe: ―¿Numaa cua jata yo tsa catsi nyɨvɨ cuaha ihya? ―catyí ra tsihin ra. [ /Tan tsa cuyatyin cuii tahan tsi quɨvɨ vico pascua tsa jacahnú nyɨvɨ Israel. c ?Tacan tan ra Jesús ndaa̱ ra iin yucu tan tsinyaa̱ ra ican tsihin ra tsicá tsihin ra. }Cuaha xaan nyɨvɨ cuahán nyicun tsi ra tyin nyehé ñi tsa iyo tsa javahá ra tyin janduvahá ra tsi nyɨvɨ cuuhví.  )Tsa yaha̱ yacan, tan cuahán ra Jesús inga tsiyo miñi cahnu tsa nañí Ndutya Ñuhu Galilea. Tan juvin ñi nañí tucu tsi Miñi Tiberias. ~~B}||M{$z[y]xlwvv2u^tts,rr q`pSonn^mAlakkjigg(ffedccTbaaq`__A^]]G\\^[WZaYYOXW)VmUHT~T#S8RR;QzPOONaMLL$KKJIwHZGGFEiE CC5BB0A@@@?0==F<;;::988R773655Q44q3o221c00.//--}-,X++D**))('&&T%$$#"""7!\ (g Zu4.s J L)UX=%i]K Yucú tucu juhva ra Grecia mahñu nyɨvɨ tsa tsaha̱n tsijacahnu̱ vico ñuu Jerusalén. \  Tacan tan ra cuví fariseo catyí ra naha natuhun tahan ra naha: ―Tsa nyehé maa ndo tyin nduve maa náa cuví javahá yo, tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan cuahán ñi cuanyicún ñi tsi ra ―catyí ra naha. Nu nanducú juhva ra tsa quee Grecia tsi ra Jesús p[Y Yacan cuenda cuaha xaan nyɨvɨ tsijataha̱n tsi ra Jesús, tyin tsito̱ ñi tsa iyo tsa javaha̱ ra. !Z; Nyɨvɨ tsa nyehe̱ quɨvɨ tsa cana̱ ra Jesús tsi ra Lázaro tsitsi ñaña, quɨvɨ janandoto̱ ra tsi ra, nacatyí tuhun ñi tsa nyehe̱ ñi. Y' Quɨvɨ can ra tsicá tsihin ra Jesús, ña cutuñí iñi ra naha tsa nyaá nu tutu Nyoo. Maa tyin tsa yaha̱ cuanuhu ra Jesús nda gloria, nducuhu̱n iñi ra naha tyin tandɨhɨ yacan nyaá can nu tutu Nyoo tyin tacan cua tahan ra. Tan tacan tsa cuii taha̱n ra. X Ña na̱yuhvi ndo nyɨvɨ ñuu SiónNye̱he ndo, vatsí Rey ndo.Yosó ra iin burru ―catyí tsi nu tutu Nyoo. sW_ Tan ñihi̱ ra Jesús iin burru tan tsicoso̱ ra tsi tɨ tumaa catyí maa nu tutu Nyoo tyehen: 2V] Tacan tan tsahnya̱ ñi ndaha ndicaha tan cuahán ñi cua jatahan ñi tsi ra Jesús. Tan caná tsaa ñi, tan catyí ñi: ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ¡Nasoco xaan Nyoo tsi ra vatsí ihya tsihin tunyee iñi Nyoo! ¡Nasoco xaan Nyoo tsi Rey cuenda yo nyɨvɨ Israel! ―catyí ñi, caná tsaa ñi. U- Cuaha xaan nyɨvɨ tsaa̱ ñi ñuu Jerusalén tsa cuví vico pascua. Tan tsa inga quɨvɨ tsito̱ ñi tyin ra Jesús cua tsaa ra ñuu can. "T= Tyin tsa cuenda ra tan cuaha xaan nyɨvɨ Israel quitá tsiyo ñi tan quitsaha̱ tsinú iñi ñi tsi ra Jesús. Nu quɨhvɨ̱ ra Jesús ñuu Jerusalén zSm Tacan tan ra cuví ityi nuu tsihin jutu natuhu̱n tahan ra naha tyin cua cahñi ndɨhɨ ra naha tsi ra Lázaro. zRm Cuaha xaan nyɨvɨ Israel ñihi̱ tuhun ñi tyin ra Jesús nyií ra Betania, tan tsaha̱n ñi ican. Ñavin intuhun ñi ra Jesús cuñí ñi nyehe ñi tyin cuñí ndɨhɨ tucu ñi nyehe ñi tsi ra Lázaro, ra tsa janandoto̱ ra Jesús. RQ Nyɨvɨ ndaahvi tacan ñi nyecú maa ñi tsihin ndo, maa tyin yuhu ña cua cunyaa ca yu tsihin ndo tacan ―catyí ra Jesús tsihin ra Judas. Nu nducú cahñi ndɨhɨ ra Israel naha ra tsi ra Lázaro !P; Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Ja̱ña tsi ña, tyin ñaha ihya javaha̱ ña tyehen tsa cuenda tsa cua quɨhvɨ cuñu ñuhu yu tsitsi ñuhu. uOc Caahán ra Judas yacan tyin ra ñasuhu cuví ra, ñavin tsa cundaahví iñi ra nyehé ra tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tyin maa ra yɨhɨ́ ndaha yɨtɨn nu yɨhɨ́ xuhun ra naha, tan tuhvá ra suhu tsa tyihí ra naha tsitsi yɨtɨn can. FN ―¿Nacuenda ña xico̱ ndo ndutya tami ihya tsi nyɨvɨ, tan cuhva ñi cuenda mil tsi ndo tsa cuenda can, (uñi cientu denario) tan jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ ndaahvi? ―catyí ra. vMe Tan ican nyií tucu ra Judas Iscariote, sehe ra Simón. Cuví ra iin ra tsicá tsihin ra Jesús. Tan juvin ñi maa ra cuví ra tsa cua xico tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu. Tan quitsaha̱ catyí ra Judas can tsihin ñi can: BL} Tacan tan quihi̱n ña María tumaa sava litru ndutya tami tsa tsinu̱ tsihin maa ñi maa yucu tsa nañí nardo, iin tsa yahvi xaan nyaá. Tan tyiso̱ ña ndutya tami can tsaha ra Jesús. Yaha̱ can tan jana ityi ña tsaha ra tsihin ixi jiñi ña. Nanɨɨ cahnu maa tsitsi vehe can tsitu̱ xico ndutya tami can. 'KG Ican javaha̱ ñi tsa cuxiñi̱ ra Jesús. Ña Marta tyihi̱ ña coho nu mesa. Tan tsinyaa̱ ra Jesús nu mesa. Tan nyaá ndɨhɨ tucu ra Lázaro tsihin ra. J  Cumañi iñu quɨvɨ ca tsa tahan tsi vico pascua, tan tsaa̱ ra Jesús ñuu Betania nu iyó ra Lázaro, ra tsa janandoto̱ ra. ZI- 9Tan ra cuví fariseo tan ra cuví ityi nuu tsihin jutu, catyí ra naha tyin tatun ndáa nyɨvɨ tsitó nu nyií ra Jesús, na ca̱tyi tuhun ñi. Tyin cuquihin ra naha tsi ra tyin cunyii ra vehe caa.fHE 8Nanducú ñi tsi ra Jesús. Tan cuhva tsa nyecú ñi tsitsi vehe ñuhu cahnu can tan tsicá tuhun tahan ñi, tan catyí ñi: ―¿Nacaa cuñí nyooho? ¿A cua quitsi ra can vico ihya, o ña cua quitsi ra? ―catyí ñi. 2G] 7Ña cuaha ca quɨvɨ tan tahan tsi vico cuenda nyɨvɨ Israel, vico tsa nañí pascua. Tan cuaha xaan nyɨvɨ quee̱ ñi ñuu ñi tan cuahán ñi nda ñuu Jerusalén cua javaha ñi tsa tuhvá maa ñi javahá tsa janduvahá ñi tsi ñi nuu Nyoo tsa ndi cumañi ca tahan tsi quɨvɨ vico can. Fw 6Yacan cuenda ña tsicá nuu nditsin ca ra Jesús nu iyó nyɨvɨ Israel. Quee̱ ra Judea can. Tan cuahán ra iin ñuu tsa nañí Efraín tsa canyií yatyin ñi nu tsɨquɨ, nu cuví ñuhu ityi. Tan ndoó ra ican tsihin ra tsicá tsihin ra. E 5Tacan tan nda quɨvɨ can tan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel can naha ra, nducú ra naha cuhva cahñi ra naha tsi ra Jesús. D# 4Tan ñavin tsa cuenda maa ñi maa nyɨvɨ can, maa tyin cua jandu iin ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ cuví sehe Nyoo tsa iyó tandɨhɨ ca ñuu. C} 3Ra Caifás can ñavin tsa cuñí maa ra tan caahán ra, tyin ra cuví ityi nuu tsihin tandɨhɨ jutu cuví ra cuiya can, yacan cuenda maa Nyoo jacaha̱n tsi ra nu catyi̱ ra tyin ra Jesús cua cúu ra tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu Israel. +BO 2Ndi ña cutuñí iñi ndo tyin vaha ca tsa cúu intuhun ñi rayɨɨ tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu, tan ñavin ca tsa cúu tandɨhɨ yo ―catyí ra Caifás. 0AY 1Maa tyin ra Caifás ra tsahnu tsa cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra cuiya can, caha̱n ra tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho nduve maa náa tsitó ndo. Z@- 0Tatun cuhva yo tsa javaha ca ra tacan, tandɨhɨ nyɨvɨ tan cua tsinu iñi ñi tsi ra. Tan ra cumí tyiñu nda ñuu Roma cua quitsi ra naha tan cua canɨ ra naha vehe ñuhu yo tan ñuu yo ―catyí ra naha. a?; /Tacan tan ra fariseo can naha ra tan ra cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra jatitaha̱n ra naha tsi ra tuhvá ndu iín naha ra tan catyí ra naha: ―¿Nacaa cua javaha yo? Tyin cuaha xaan tsa iyo javahá ra can. u>c .Maa tyin juhva ra naha tsaha̱n ra naha tsijacoto̱ ra naha tsi ra fariseo naha ra tsa javaha̱ ra Jesús. 0=Y -Tan cuaha xaan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel tsa tsaha̱n tsihin ña María quitsaha̱ tsinú iñi ra naha tsa nyehe̱ ra naha tsa javaha̱ ra Jesús. <y ,Tan quita̱ ra tsa tsihi̱ can, cavá nuu iin jahma tsi ra, tan nuuhñi ndaha ra tan tsaha ra tsihin jahma. Tan nuuhñí nuu ra tsihin iin jahma tumaa javahá nyɨvɨ Israel tsihin ndɨyɨ. Tan catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ nyecú ican: ―Nda̱tsi ndo tsi ra. Tan ja̱ña ndo tsi ra na cuhun ra ―catyí ra Jesús tsihin ñi. Nu nducú cahñi ra naha tsi ra Jesús x;i +Tsa yaha̱ tsa caha̱n ra tacan, cana̱ tsaa ra, tan catyí ra: ―¡Lázaro, qui̱ta nu nyií un juvin! ^:5 *Yuhu tsitó yu tyin maa ñi maa tsiñí un tsa caahán yu. Maa tyin tyehen caahán yu tsa cuenda tsa vaha tsi nyɨvɨ nyecú ihya, na tsinu iñi ñi tyin maa un jaquitsi̱ tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin Nyoo. =9s )Tacan tan jatsiyo̱ ra naha yuu can. Tan nanyehe̱ ndaa ra Jesús ityi andɨvɨ, tan catyí ra: ―Tyatya, Jutu Mañi yu, tyahvi nyoo tsi un tyin tsiñi̱ un tsa caahán yu. ,8Q (Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ña: ―¿A ña caahán yu tsihin un tyin tatun tsinú iñi un, cua nyehe un tsa cahnu cuví Nyoo? ―catyí ra tsihin ña. \71 'Tan catyí ra Jesús: ―Ja̱tsiyo ndo yuu can ―catyí ra. Tan ña Marta, cuhva ndɨyɨ can, catyí ña: ―Maa tyin tsa caná xico iñi, Jutu Mañi yu, tyin tsa cumi quɨvɨ tsa nyií ra ican ―catyí ña. 69 &Nducuiihya xaan cuñí nyico ra Jesús inga tsaha tan natuhva̱ ra nu ñaña can. Tyin tsitsi yavi yuu cuví can. Tan ndasɨ́ iin yuu yuhu can. W5' %Maa tyin catyí juhva ra naha: ―Ra ihya jananyehe̱ ra tsi ra cuaa. ¿Nacuvi tyin ña cuví ica ra iin cuhva tan ña cúu ra Lázaro ihya? ―catyí ra naha. Nu janandoto̱ ra Jesús tsi ra Lázaro |4q $Tacan tan catyí ra Israel can naha ra: ―Nye̱he ndo tyin yaha̱ xaan cuñi̱ ra tsi ra ―catyí ra naha. %3E #Tan tsacu̱ ra Jesús. )2K "Tan tsica̱ tuhun ra tsi ñi: ―¿Nu maa tinyii̱ ndo tsi ra? ―catyí ra. Tan catyí ñi: ―Jutu Mañi yu, co̱hon tan nye̱he un ―catyí ñi tsihin ra. 1 !Tsa nyehe̱ ra Jesús tyin tsacú ña María tan tsacú ra Israel tsa cuahan tsihin ña, nducuiihya xaan cuñí ra. J0  Tan cuhva tsa tsaa̱ ña María nu nyií ra Jesús tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña tsaha ra, tan catyí ña: ―Jutu Mañi yu, tun tsatyin nyií un ihya, ña tsihi̱ ra cuhva yu ―catyí ña. /{ Tan nda yuvehe ña María, yucú ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel jatyinyeé ra naha tsi ñi. Tan nyehe̱ ra naha tyin numi quita̱ ña. Tan cuñí maa ra naha tyin cuahán ña nu ñaña cua vacu ña. Tan cuahán ndɨhɨ ra naha tsata ña. l.Q Tan ñaha ca quɨhvɨ ra Jesús tsitsi ñuu hora can, ndi nyií ra nu nañihi̱ ña Marta tsi ra. y-k Tsa tsiñi̱ ña María tsa caahán ña, numi xaan ña nduvita̱ ña, tan cuahán ña nu nyií ra Jesús. Z,- Tsa yaha̱ tsa caha̱n ña Marta tacan, tan tsaha̱n ña tsiquihi̱n ña tsi ña María tahan ña, tan xeehe ñi caha̱n ña tsihin ña: ―Tsa tsaa̱ Ra Maestro ihya. Tan caná ra tsi un ―catyí ña. P+ Tan catyí ña: ―Tsinú iñi yu, Jutu Mañi yu, tyin yooho cuví ra Cristo Sehe Nyoo, ra tsa nyaá tsa quitsi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ―catyí ña. Nu tsacu̱ ra Jesús nu ñaña ra Lázaro * Tan tandɨhɨ ñi nyitó tan tsinú iñi ñi tsi yu, ña cua cúu ñi. ¿A tsinú iñi un tsa caahán yu ihya? ―catyí ra tsihin ña. R) Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Yuhu cuví ra janandotó ndɨyɨ. Tan tsahá yu tsa coo nyitó nyɨvɨ. Nyɨvɨ tsinú iñi tsa caahán yu, vasu tsa tsihi̱ ñi maa tyin coo nyico ñi. ( Tan catyí ña Marta: ―Nditsa, tsitó yu tyin cua nandoto ra quɨvɨ nandoto ndɨyɨ nu cua cundɨhɨ quɨvɨ ―catyí ña. L' Tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Cuhva un cua nandoto ra. r&] Maa tyin yuhu tsitó yu tyin Nyoo cua javaha ra tandɨhɨ tsa ndacan un tsi ra ―catyí ña tsihin ra. {%o Tan catyí ña Marta tsihin ra Jesús: ―Jutu mañí yu, tun tsatyin ihya nyii̱ maa un, ña cua cúu cuhva yu. $ Tan ñihi̱ tuhun ña Marta tyin tsa cua tsaa ra Jesús. Tan cuahán ña cua jatahan ña tsi ra. Maa tyin ña María ndoo̱ ña yuvehe. %#C Tan cuaha ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel cuahan cua nyehe nu nyií ña Marta tan ña María cua jatyinyee ra naha tsi ñi tyin tsihi̱ cuhva ñi. y"k Ñuu Betania can canyií tsi yatyin ñi nu canyií ñuu Jerusalén, tumaa iin cuhva tsa uvi kilómetro sasava. t!a Tsa tsaa̱ ra Jesús Betania, ñihi̱ tuhun ra tyin tsa cumi quɨvɨ nyií ra Lázaro tsitsi ñuhú.   Tacan tan ra Tomás, tsa jacunañi̱ ra naha “tɨnɨhɨ”, catyí ra tsihin inga ra tsicá tsihin ra Jesús: ―Co̱hon ndɨhɨ yo tyin cúu yo iin caa ñi tsihin ra ―catyí ra. Ra Jesús cuví ra janandotó tsi yo tan tsahá ra ñayɨvɨ nyito coo yo E Tan cusɨɨ́ iñi yu tyin yoñi yu nyií ndacan. Tyin tacan vaha ca tsa cuenda nyooho na tsinu iñi ndo tsa caahán yu. Co̱hon ndo cunyehe yo tsi ra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Z- Tacan tan caha̱n catsi ra Jesús tsihin ra naha: ―Ra Lázaro tsa tsihi̱ ra. 1 Maa tyin ra Jesús cuñí ra catyi ra tyin ra Lázaro tsa tsihi̱ ra. Tan ra tsicá tsihin ra, cuñí maa ra naha tyin nditsa tsa quixí ra.  Tacan tan catyí nyico ra tsicá tsihin ra: ―Taa, tatun quixí ra, cuñí tsi catyí can tyin cua nduvaha ra ―catyí ra naha. ,Q Tacan tan quitsaha̱ catyí nyico ra Jesús: ―Ra vaha iñi tsi yo, ra Lázaro, quixí ra. Maa tyin cuhun yu jandoto yu tsi ra ―catyí ra tsihin ra naha. xi Maa tyin tatun tsacuaa tsicá nuu ra, cuvi nduva ihñi ra tyin nduve ñuhu̱ Nyoo jandunditsín nu cuahan ra. ]3 Tan catyí ra Jesús: ―¿A ñavin utsi uvi hora iyó tsa iin quɨvɨ? Tyin tatun tsinu cahñi tsicá nuu iin ra, ña cua nduva ra tyin nditsin nyehé ra ñuhu̱ tsa jandunditsín nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. ~u Tacan tan ra tsicá tsihin ra catyí ra naha tsihin ra: ―Maestro, ñaha ca ndunaha tsa cuñi̱ ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra cahñi ra naha tsi un tsihin yuu. Tan vityin, cuñí nyico un cuhun un inga tsaha ¿Nacuenda? pY Tacan tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Cohon nyico ndo inga tsaha nda Judea ―catyí ra. jM Maa tyin quɨvɨ tsa tsiñi̱ ra tyin cuuhví ra Lázaro, ndoo̱ ra uvi quɨvɨ ca nu nyií ra. `9 Cuñí xaan ra Jesús tsi ña Marta tan ña tahan ña, tan ra Lázaro cuhva ñi. _7 Tsa tsiñi̱ ra Jesús yacan tan catyí ra: ―Cuehe can ña cua cahñi can tsi ra. Cuuhví ra tyin quɨvɨ nduvaha ra cua nyehe nyɨvɨ tyin cahnu xaan cuví Nyoo tan tacan tucu Sehe ra ―catyí ra Jesús. ) Tacan tan nduvi taahan ñi, ña María tan ña tahan ña, jacoto̱ ñi tsi ra Jesús tan catyí ñi: ―Ra vaha iñi tsi un, cuuhví xaan ra. 5 Ña María, cuhva ra Lázaro, juvin ña cuví ñaha tsa tyoso̱ ndutya tami tsaha Jutu Mañi yo, tan jana ityi̱ ña tsaha ra tsihin ixi jiñi ña. z o Ñuu Betania tsicoo̱ iin ra cuuhvi tsa nañí Lázaro. Tan ñuu can iyó ña María tsihin ña Marta tahan ña. `9 *Tan cuaha xaan nyɨvɨ tsa iyó ityi can tsinu̱ iñi tsa caahán ra Jesús.I  )Cuaha nyɨvɨ tsaha̱n tsinyehe̱ tsi ra, tan catyí ñi: ―Nditsa, vasu ndi intuhun tsa iyo ña javaha̱ ra Juan, maa tyin tandɨhɨ tsa caha̱n ra cuenda ra ihya tan nditsa ―catyí ñi. # (Tacan tan cuanuhu̱ ra ityi nu caná ñicanyii inga tsiyo yutya cahnu Jordán nu jacoondutya̱ ra Juan tsa jihna, tan ndoo̱ ra ican. r ] 'Inga nyico tsaha cuñi̱ ra naha tyihi ra naha tsi ra vehe caa, maa tyin ra Jesús cuahán ñi ra. { o &Maa tyin tatun javahá yu, vasu ña cua tsinu iñi ndo tsi yu, maa tyin tsi̱nu iñi ndo tyiñu javahá yu. Tacan tan coto catsi ndo tyin Nyoo Jutu yu iin ñi cuví ra tsihin yu. Tan iin ñi cuví yu tsihin Nyoo Jutu yu ―catyí ra Jesús. Q  %Tatun ña javahá yu tsa javahá Jutu yu, ña tsi̱nu iñi ndo tsi yu. A { $Tatun maa Nyoo nacatsi̱ tsi yuhu tan jaquitsi̱ ra tsi yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ¿nácaa tsa catyí nyooho tyin iyó cuatyi yu nuu Nyoo tsa caahán yu tyin Sehe Nyoo cuví tsi yu?  - #Tsitó yo tyin tsa caahán tuhun Nyoo, ña cua cuvi catyi yo tyin ña nditsa. Tan Nyoo jacunañí ra nyoo tsi nyɨvɨ naquihín tsa caahán ra.  "Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Nu tutu Nyoo nyaá tyin Nyoo catyí ra: “Nyooho nyoo cuví ndo”, catyí Nyoo. S !Tan catyí ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel can naha ra: ―Ñavin tsa cuenda tsa vaha javaha̱ un cua cañi ndi tsi un tsihin yuu, cua cañi ndi tsi un tsa cuenda tyin tsicoo̱ cuatyi un nuu Nyoo tsihin tsa caahán un. Tyin iin rayɨɨ ñi cuví un, tan jahá un tumaa tsa Nyoo cuví un ―catyí ra naha tsihin ra. eC Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Cuaha xaan tsa vaha javaha̱ yu nuu ndo tsihin tunyee iñi Jutu yu. ¿Tan ndáa tsa ña taahán iñi ndo tyin cua cañi ndo tsi yu tsihin yuu? ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. {o Tacan tan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel can quihi̱n nyico ra naha yuu tyin cañi ra naha tsi ra. H  Yuhu tan Nyoo Jutu yu, iin ñi cuví ndi ―catyí ra Jesús. 'G Maa Jutu yu tsaha̱ tsi tɨ naha tɨ tsi yu. Tan cahnu ca cuví maa ra tan ñavin ca tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan yoñi cuví quihin nyaa tsi tɨ tsitsi ndaha ra. 7 Yuhu tsahá yu ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo tɨ. Tan ña cua cunaa tɨ. Tan ndi yoñi cuví quihin nyaa tsi tɨ naha tɨ tsitsi ndaha yu. ta Mbee jana yu nacotó tɨ naha tɨ ndusu yu, tan yuhu nacotó yu tsi tɨ naha tɨ. Tan nyicún tɨ tsi yu.   Maa tyin nyooho ña tsinú iñi ndo tsi yu tyin ñavin mbee jana yu cuví tsi ndo. Tumaa cuhva tsa caha̱n jihna yu tsihin ndo. 5c Tan catyí ra Jesús: ―Tsa yaha̱ caha̱n yu tsihin ndo, tan ña tsinu̱ iñi ndo tsa caha̱n yu. Tyiñu javahá yu nuu Jutu yu yacan cuví tsa ndaa tsa cuenda yu. ~/ Tan tsinu nduvi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra tsi ra Jesús. Tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra naha tsi ra: ―¿Ama cua cahan catsi un tsihin ndi tatun juvin un cuví ra Cristo ra tsa jaquitsi̱ Nyoo? Ca̱han catsi tsihin ndi vityin ihya ―catyí ra naha. Y}+ Tan ra Jesús tsicá nuu ra vehe ñuhu can ityi nu nañi corredor ra Salomón. |- Yoo vitsin cuví tan nyɨvɨ iyó ñuu Jerusalén jacahnú ñi vico tsa cuenda nu natsinú cuiya nu nacuhva̱ cuenda ñi vehe ñuhu cahnu. { Tan inga tucu ra naha catyí: ―Yoñi nyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha tan cuví cahan ñi tacan. ¿A cuví jananyehe tatyi ña vaha can tsi iin ra cuaa? ―catyí ra naha. Nu ña cuñí ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel tyaa yahvi ra naha tsi ra Jesús z) Tan cuaha xaan ra naha catyí: ―¿Nacuenda tyaá yahvi ndo tsi ra can? Tan tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi ra, sana jiñi ra ―catyí ra naha. y1 Tsa tsiñi̱ nyico ra tsa cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra tsa caahán ra Jesús tacan, natahvi̱ sava nyico ra naha inga tsaha. x+ Yoñi cuvi quihin nyaá ñayɨvɨ yu, tyin tsa iyó iñi maa yu tan tsahá yu can. Iyó ndatu tsi yu tsa cuhva yu ñayɨvɨ yu tan cúu yu, tan iyó tucu ndatu tsi yu tsa naquihin nyico yu can inga tsaha. Yacan cuví tyiñu tsa tyaa̱ Jutu yu tsi yu ―catyí ra Jesús. w ’Jutu yu cuñí ra tsi yu tyin tsahá yu ñayɨvɨ yu tsacatyi nyɨvɨ. Maa tyin yaha can, tan cua nacuhva nyico ra ñayɨvɨ yu. v Iyó tucu inga mbee jana yu tsa ña yɨhɨ́ tsitsi cora ihya. Cuñí tsi tsa cuhun yu cunaquihin yu tsi tɨ naha tɨ. Tan cua tyaa yahvi tɨ tsi yu. Tan iin ñi nu cua quɨhɨ tandɨhɨ tɨ. Tan cua coo intuhun ñi ra cua jaha cuenda tsi tɨ naha tɨ. yuk tumaa tsa nacotó Jutu yu tsi yu, tan yuhu nacotó yu tsi ra. Yuhu tsahá yu ñayɨvɨ yu cuenda mbee jana yu. t ’Yuhu cuví ra jahá cuenda vaha mbee jana yu. Tan nacotó yu tsi tɨ naha tɨ. Tan nacotó tucu maa tɨ naha tɨ tsi yu, s7 Musu can tsinú ra tyin jahá tyiñu ra tsa cuenda xuhun ñi. Tan ña jahá cuenda vaha ra tsi mbee can, tyin ñavin jana ra cuví tsi tɨ naha tɨ. r3 Maa tyin ra cuví musu, tatun nyehé ra vatsí lobo tsa cuví quɨtɨ xaan, nacoó ra mbee jana tsitoho ra. Tan tsinú ra. Tyin ñavin jana maa ra cuví tsi tɨ naha tɨ. Tacan tan cua tɨɨn quɨtɨ xaan can tsi mbee can. Tan jacunu tɨ tsi mbee can ityi can tan ityi ihya. vqe Yuhu cuví ra vaha jahá cuenda mbee. Tyin ra jahá cuenda mbee tsahá ra ñayɨvɨ ra tsa cuenda mbee can. 3p_ ’Iin ra ñasuhu, vatsí ra, vatsí suhu ra, vatsí cahñi ra, vatsí jatɨvɨ ra. Maa tyin yuhu vatsí yu tyin coo vaha ndo ñayɨvɨ nyitó tsa ña cua naa maa. ^o5 Yuhu cuví yuvehe gloria. Nyɨvɨ tsa cua quɨhvɨ̱ yuvehe can, cua cacu ñi tan ña cua cuhun ca ñi anyaya. Tan cuví ñi tumaa mbee tsa quɨhvɨ́ tan quitá tsitsi cora can. Tan ñihí tɨ cuhu tsatsí tɨ. n7 Tandɨhɨ ra tsa quitsi̱ tsa ndi cumañi quitsi yu, ra suhu cuví ra naha. Maa tyin mbee jana yu ña tyaa̱ yahvi tɨ naha tɨ tsa caha̱n ra naha. Ym+ Tacan tan catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ inga tsaha: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, yuhu cuví tumaa iin yuhu cora nu quɨhvɨ́ nyɨvɨ yɨhɨ cuenda yu tan cuví ñi tumaa mbee ticatyi jana yu. =ls Tyehen caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ. Maa tyin maa ñi ña cutuñí iñi ñi náa tuhun caahán ra tsa caahán ra tacan. Ra Jesús cuví ra jahá cuenda vaha mbee ticatyi {ko Maa tyin tatun nyɨvɨ tsa ña nacotó tɨ ndusu, tsinú tɨ nuu ñi tan ña cuahán tɨ cuanyicún tɨ tsi ñi. |jq Tsa yaha̱ tava̱ ra tsi tɨ, tan cuahán ra ityi nuu tan nyicún tɨ naha tɨ tsi ra, tyin nacotó tɨ ndusu ra. giG Ra nyií yuhu cora can nuña ra tyin quɨhvɨ ra jahá cuenda mbee can. Tan mbee can nacotó tɨ naha tɨ ndusu ra. Intuhun intuhun tɨ tan iyó sɨvɨ tɨ jahá ra, caná ra tsi tɨ tan tavá ra tsi tɨ ityi tsata cora. Xh) Maa tyin ra tsa quɨhvɨ́ ityi yuhu cora, ra jahá cuenda mbee can cuví ra. Fg  ’Caahán nyico ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tatun iin ra cua quɨhvɨ tsitsi cora mbee ticatyi, tan ñavin yuhu cora quɨhvɨ́ ra, ra ican cuví ñasuhu. !f; )Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tun tsatyin cuaa ndo cua coto ndo tyin tsiñí ñuhu tuhun Nyoo tsi ndo, tan ña cua coo cuatyi ndo. Maa tyin catyí ndo tyin nyehé ndo tan tsitó ndo, yacan cuenda ndoó cuatyi ndo sɨquɨ ndo ―catyí ra tsihin ra naha.8ei (Tacan tan juhva ra fariseo tsa nyecú tsihin ra Jesús tsiñi̱ ra naha tsa caahán ra, tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿A cuaa ndɨhɨ tucu nyuhu? ―catyí ra naha. |dq 'Tan catyí ra Jesús: ―Yuhu vatsí yu tyin catyi tuhun yu tsa iyó añima nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin nyɨvɨ cuaa, ñi ña tsitó tuhun Nyoo cua nanyehe ñi tyin coo tuhun Nyoo añima ñi. Tan nyɨvɨ cuñí tyin nditsin nyehe ñi, catyí ñi tyin tsitó ñi tuhun Nyoo, coto ñi tyin cuaa ñi tyin ña tsinú iñi ñi tsi yu ―catyí ra Jesús. "c= &Tacan tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra tsaha ra Jesús tan catyí ra tsihin ra: ―Tsinú iñi yu tsi un, Jutu Mañi yu ―catyí ra tsihin ra Jesús. wbg %Tan catyí ra Jesús: ―Tsa nyehe̱ un tsi ra. Tan juvin ra natuhún tsihin un ―catyí ra tsihin ra. a! $Tan nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Ca̱tyi tuhun tsihin yu, taa, yóo ra cuví ra tyin tsinú iñi yu tsi ra ―catyí ra tsihin ra. r`] #Tsitó ra Jesús tyin tava̱ ra naha tsi ra tsa janduvaha̱ ra vehe ñuhu. Tan tsa ñihi̱ tahan ra tsihin ra tan catyí ra tsihin ra: ―¿A tsinú iñi yooho tsa caahán Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria? ―catyí ra tsihin ra. _ "Tacan tan catyí ra naha tsihin ra: ―Yooho ra iyó cuatyi cuví un nda cacu̱ un. ¿Tan cuñí un jacuaha un tsi nyuhu? ―catyí ra naha. Tan tava̱ cuii ra naha tsi ra vehe ñuhu. Nyɨvɨ tsa nduve tuhun Nyoo iyó añima tumaa tsa cuaa ñi w^g !Tun tsatyin ra ihya tan ñavin cuenda Nyoo vatsí ra, nduve tsa cuví javaha ra ―catyí ra tsihin ra naha. l]Q Ndi iin tsaha tan ñaha ca cuñi yo tatun iyó iin ra jananyehe̱ tsi iin ra cuaá nda cacu̱ ra. )\K Tsitó vaha yo tyin Nyoo ña tyaá soho ra nu caahán ra iyó cuatyi. Maa tyin ra jacahnú tsi ra tan icá ra cuhva cuñí ra, tyaá soho Nyoo tsa caahán ra. -[S Tacan tan nacaha̱n ra tsa nduvaha̱ can tan catyí ra: ―¡Naa tsa iyo cahnu cuví tsehe! Nyooho ña tsitó ndo numaa quee̱ ra, tan jananyehe̱ ra tsi yu. Z) Nyuhu tsitó ndi tyin Nyoo caha̱n tsihin ra Moisés taha̱n tsa naha. Maa tyin ra can, ndi ña tsitó ndi numaa quee̱ ra ―catyí ra naha. 3Y_ Tacan tan nduxaa̱n ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―Yooho tsa yɨhɨ́ un cuenda ra, maa tyin nyuhu cuenda ra Moisés ra tsa tsicoo̱ tsa naha yɨhɨ́ ndi. >Xu Tan catyí ra: ―Tsa caha̱n yu tsihin ndo, tan ña tyaá yahvi ndo tsi yu. ¿Náa cuenda cuñí ndo tsa cahan yu inga tsaha? ¿A cuñí ndɨhɨ ndo cunyicun ndo tsi ra can? 3W_ Tan tsica̱ tuhun nyico ra naha tsi ra inga tsaha tan catyí ra naha: ―¿Náa ica̱ ra tsihin un? ¿Nacaa ica̱ ra tan nanyehe̱ un? ―catyí ra naha tsihin ra. lVQ Tacan tan nacaha̱n ra tsa nduvaha̱ can tan catyí ra: ―Yuhu ña tsitó yu tatun ra iyó cuatyi cuví ra, a ñavin. Intuhun ñi tsa tsitó yu tyin yuhu ra cuaa cuví yu, maa tyin vityin nditsin nyehé yu ―catyí ra. oUW Tacan tan cana̱ nyico ra naha tsi ra tsa nduvaha̱ can inga tsaha. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Nda nuu Nyoo ca̱han tsa nditsa tsihin ndi. Tyin nyuhu tsitó ndi tyin ra ican, ra iyó cuatyi cuví ra ―catyí ra naha. _T7 Yacan cuenda catyi̱ ñi: “Nda̱ca tuhun ndo tsi maa ra. Ra tsa ñihi cuví ra.” "S= Jutu ra tan sɨhɨ ra caahán ñi tacan tsa cuenda tyin yuuhví ñi tsi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra, tyin tsa natuhu̱n tahan ra naha tyin cua tava cuii ra naha tsi nyɨvɨ vehe ñuhu, tun cahan ñi tyin ra Jesús cuví ra Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo. yRk Maa tyin ña tsitó ndi nácaa tsa cuví nyehé ra vityin. Tan ndi ña tsitó ndi yóo janduvaha̱ tinuu ra. Nda̱ca tuhun maa ndo tsi ra. Tsa iyó tucu maa cuiya ra. Tan cuví nacatyi tuhun maa ra tsihin ndo ―catyí ñi tsihin ra naha. Q  Nacaha̱n jutu ra tan sɨhɨ ra tan catyí ñi: ―Tsitó ndi tyin ra ihya cuví sehe ndi. Tan cuaa ra quɨvɨ cacu̱ ra. >Pu Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ñi, tan catyí ra naha: ―¿A ra ihya cuví sehe ndo tsa catyí ndo tyin cuaá ra cacu̱ ra? ¿Nacaa tsa cuví nyehé ra vityin? ―catyí ra naha. CO Maa tyin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel ña cuñí ra naha tsinu iñi ra naha tsa cuaa̱ ra can tan nanyehe̱ ra. Nda cuanda cana̱ ra naha tsi jutu ra tan tsi sɨhɨ ra. %NC Tan tsica̱ tuhun nyico ra naha tsi ra nduvaha̱ can inga tsaha, tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿Tan yooho, náa catyí un tuhun ra tsa janduvaha̱ tinuu un? ―catyí ra naha. Tan nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Yuhu catyí yu tyin ra cuví ndusu yuhu Nyoo cuví ra ―catyí ra. oMW Tacan tan catyí juhva ra fariseo naha ra: ―Ra tsa javaha̱ yacan ñavin cuenda Nyoo cuví ra, tyin ña tyaá yahvi ra quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra naha. Maa tyin catyí inga ra naha ―¿Nacaa tsa cuví javaha̱ ra tsa iyo ihya tatun ra iyó cuatyi cuví ra? ―catyí ra naha. Tan sɨɨn sɨɨn tsa caahán ra naha. Tan natahvi̱ sava ra naha. uLc Yacan cuenda ra cuví fariseo naha ra tsica̱ tuhun nyico ra naha tsi ra nácaa tyin nyehé ra. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tyaa̱ ra nyahyu tinuu yu, tan nacatya̱ nuu yu tan vityin nditsin nyehé yu ―catyí ra tsihin ra naha. xKi Tyin quɨvɨ tsa jatyii̱ ra Jesús nyahyu tan janduvaha̱ ra tsi ra can, cuví tsi quɨvɨ quitatú nyɨvɨ. _J7 Tacan tan tsindaca̱ ñi tsi ra tsa nduvaha̱ can nuu ra cuví fariseo naha ra. \I1 Tacan tan quitsaha̱ tsicá tuhun ñi tsi ra: ―¿Tan numaa nyií ra can vityin? Tan catyí ra tsihin ñi: ―Ña tsitó yu ―catyí ra. Nu janahma̱ ra cuví fariseo naha ra tsi ra cuaa̱ tsa nduvaha̱ H+ Tan catyí ra: ―Ra tsa nañí Jesús, ra ican jatyii̱ nyahyu tan tyaa̱ ra tinuu yu tan catyí ra tsihin yu: “Cu̱aahan cua nacatya nuu un nda tanque Siloé.” Tacan tan tsaha̱n yu. Tan tsa yaha̱ nacatya̱ yu nuu yu tan nanyehe̱ yu ―catyí ra tsihin ñi. yGk Tacan tan quitsaha̱ tsicá tuhun ñi tsi ra: ―¿Tan nácaa tyin cuví nyehé un vityin? ―catyí ñi. 5Fc Tan yɨhɨ́ ñi catyí: ―Juvin ra. Inga ñi catyí ñi: ―Ñavin ra cuví can, maa tyin tacan caá ra. Maa tyin maa ra catyí ra: ―Juvin yu cuví ―catyí ra. Tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Jesús tacan, tan tɨvɨ̱ sɨɨ ra nu ñuhu̱. Tan jatyii̱ ra luxu nyahyu tsihin sɨɨ ra tan tyaa̱ ra tinuu ra cuaa can. B} Tsa ndi nyií yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ñuhu̱ jandunditsín [cuenda nyɨvɨ iyó] nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví yu. A) Tsa tsinu cahñi, cuñí tsi tsa javaha yu tyiñu ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. Tyin tsa yatyin cuii cua cuaa tan ña cua cuvi ca jaha tyiñu yo. m@S Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Ñavin tsa cuenda cuatyi maa ra, tan ndi ñavin tsa cuenda cuatyi jutu ra tan sɨhɨ ra. Cuaa maa ra tyin tacan tan cuví janaha Nyoo tunyee iñi ra tsi nyɨvɨ tsa cuenda ra can. Z?- Tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsicá tsihin ra tsi ra: ―Maestro, ¿nacuvi tyin cuaa ra ihya cacu̱ ra? ¿A tsa cuenda cuatyi jutu ra tan sɨhɨ ra, o tsa cuenda cuatyi maa ra? ―catyí ra naha tsihin ra. `> ; Cuhva tsa yaha̱ ra Jesús iin nu yaha̱ ra, nyehe̱ ra tsi iin ra cuaa nda cacu̱ ra. P=;Tacan tan quihi̱n ra naha yuu tyin cua cañi ra naha tsi ra Jesús. Maa tyin iin yaha ñi quɨhvɨ̱ xeehe ra tan yaha̱ ra mahñu ra naha tan quita̱ ra tsitsi vehe ñuhu can cuahán ra.:<m:Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nda ndi cumañi ca coo ra Abraham tan tsa iyó maa yuhu ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. &;E9Tacan tan catyí ra Israel can naha ra tsihin ra Jesús: ―Ndi ñaha ca quita uvi xico utsi cuiya un, ¡tan catyí un tyin nyehe̱ un tsi ra Abraham! N:8Ra Abraham tsii tsaahnu yo sɨɨ xaan cuñi̱ ra tyin cua nyehe ra quɨvɨ cua quitsi yuhu nu ñuhu ñayɨvɨ. Nyehe̱ ra quitsi̱ yu tan sɨɨ xaan cuñi̱ ra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. m9S7Maa tyin ña nacotó ndo tsi ra. Tan yuhu, nacotó yu tsi ra. Tun tsatyin catyí yu tyin ña nacotó yu tsi ra, cuví yu iin ra vatya tumaa nyooho. Maa tyin yuhu nditsa tsa nacotó yu tsi ra, tan tyaá yahvi yu tsa caahán ra. z8m6Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tatun juvin ñi maa yu jacahnú tsi yu, nduve yahvi nyaá yacan. Maa tyin ra jacahnú tsi yu, juvin ra cuví Jutu yu. Tan juvin ra cuví ra tsa caahán nyooho tuhun tyin Nyoo ndo cuví tsi ra. E75¿A cahnu ca ra cuví yooho tan ñavin ca ra Abraham jutu yo? Maa ra tsihi̱ ra tan tacan tucu ra cuví ndusu yuhu Nyoo. ¿Yóo ra cuví yooho cuñí maa un? ―catyí ra naha tsihin ra. %6C4Tacan tan nacaha̱n ra Israel can naha ra tan catyí ra naha: ―Vityin tsitó vaha ndi tyin yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi un. Tyin ra Abraham tan tandɨhɨ ca ra cuví ndusu yuhu Nyoo tsihi̱ ra naha. Tan yooho catyí un tyin nyɨvɨ tyaá yahvi tsa caahán un ña cua cúu ñi. 5#3Tsa nditsa catyí yu tyin nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tsa caahán yu ña cua tsaa tuhun tsiihí añima ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. /4W2Yuhu ña nducú yu tsa jacahnu nyɨvɨ tsi yu, maa tyin iyó iin ra nanducú tsa jacahnu ñi tsi yu. Tan maa ra cua jandaa cuatyi ndo tatun ña jacahnú ndo tsi yu. %3C1Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nduve tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi yuhu. Tsi Jutu yu jacahnú yu. Tan nyooho caahán ndo ndavaha ñi tsi yu. 52c0Tacan tan catyí ra Israel naha ra tsihin ra: ―¿A ña nditsa tyin yooho ra ñuu Samaria cuví un, tan yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi un? ―catyí ra naha tsihin ra. 1{/Nyɨvɨ cuenda Nyoo tyaá soho ñi tuhun caahán ra. Maa tyin nyooho ñavin nyɨvɨ cuenda Nyoo cuví ndo, yacan cuenda ña cuñí ndo tyaa soho ndo tsa caahán yu ―catyí ra Jesús. Ra Cristo, tsa iyó maa ra nda ndi cumañi ca coo ra Abraham,  ~A}|{zyxxwnvv!utBs'qqbpHonnGm*lkkjihhTgfed2ccbaa `X_@^]]d\\t[[?Z"YdX WVVUTSS%RQPPOyNuMMKK IIqHH(GGDFfEDCBAA@X??==X<;:: 9K8u8665433+2m11j0F/j.--B,, ++**M)c''<&%V$#""x! %,w w+Z H Y c .6)O2^5Vityin tsitó ra naha tyin tandɨhɨ tsa tsaha̱ un tsi yu, nu nyaá un quee̱ tsi. +’Tandɨhɨ ra tsa tsaha̱ un tsi yu naha ra, ra tsa natava̱ vaha un mahñu nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, jacoto̱ yu tsi ra naha yóo ra cuví yooho. Tsii maa un cuví tsi ra naha tan tsaha̱ un tsi ra naha tsi yu. Tan tyaá yahvi ra naha tsa caahán un. V%Tan vityin, Jutu Mañi yu, cua quitsi nuhu nyico yu nu nyaá un, tan cuñí yu tyin nacuhva un tsa cahnu cuví yu tsihin un tsi yu, tumaa tsa tsicoo̱ maa tsi yu nda ndi cumañi ca tsinu ñuhu ñayɨvɨ. ’Tsa jacahnu̱ yu tsi un nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan tyiñu tsa tava̱ tyiñu un tsi yu tsa ndɨhɨ tsi javaha̱ yu. M~Tatun nacotó ñi tsi un tyin intuhun ñi maa un cuví Nyoo tsa nditsa, tan nacotó ñi tsi yuhu ra Jesucristo ra tsa jaquitsi̱ un, tacan tan cuví coo ñi ñayɨvɨ nyitó tsa ña cua naa maa. .}UTyin tava̱ tyiñu un tsi yu tsa quɨhɨ ndaha yu tandɨhɨ nyɨvɨ, tan cuhva yu ñayɨvɨ nyitó tsa ña cua naa maa tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsaha̱ un tsi yu. X| +Tsa yaha̱ caha̱n ra Jesús yacan, nanyehe̱ ndaa ra ityi andɨvɨ tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, tsa tsaa̱ hora vityin. Ja̱cahnu tsi yu tsa cuví yu sehe un, tyin tacan tan jacahnu tucu maa yu tsi un. {)!Caahán yu tandɨhɨ tsehe tsihin ndo na coo tsa taxin añima ndo tsa cuenda tsa iin ñi cuví ndo tsihin yu. Nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cua nyehe ndo tundoho, maa tyin ja̱nyee ndo iñi ndo, tyin yuhu tsa jaha̱ canaa yu tsa ña vaha tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya._z7 Maa tyin caahán yu tsihin ndo tyin tsa vatsí hora. Tan vityin cuví hora tsa cua cuhun ndo sɨɨn sɨɨn ityi. Tan cua nacoo ndo tsi yu. Maa tyin ñavin intuhun ñi yu cua ndoo, tyin Jutu yu nyaá ra tsihin yu. OyTan catyí ra Jesús: ―Tan vityin ¿a tsinú iñi ndo tsi yu? rx]Vityin nyehé ndi tyin tsitó un tandɨhɨ cuii maa, tan ña tsiñí ñuhu ca tsa ndaca tuhun ndi tsi un tan coto un tsa tsicá iñi ndi. Yacan cuenda tsinú iñi ndi tyin nu nyaá Nyoo quee̱ un ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. wTacan tan catyí ra tsicá tsihin ra: ―Vityin nditsa, caahán catsi un tsihin ndi. Ñavin ca tsihin cuhva caahán un tsihin ndi. ;voNu nyaá Jutu yu quee̱ yu tyin quitsi̱ yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Maa tyin vityin cua nacoo yu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin cua cunuhu nyico yu nu nyaá ra ―catyí ra Jesús. u%Tyin maa Nyoo Jutu yu cuñí ra tsi ndo. Cuñí ra tsi ndo tyin nyooho cuñí ndo tsi yu, tan tsinú iñi ndo tyin nu nyaá Nyoo quee̱ yu. t-Quɨvɨ can tsihin sɨvɨ yu cua ndacan ndo tsa ndacan ndo tsi ra. Tan ña tsiñí ñuhu ca tsa cahan ndaahvi yu tsihin Jutu yu tsa cuenda ndo. `s9’Maa ñi maa tsihin tsa jandu inducú yu tuhun jacuahá yu tsi ndo. Maa tyin nu cuahán ca tsi, ñavin ca tsihin cuhva can cua jacuaha yu tsi ndo, maa tyin cua catyi tuhun catsi yu tuhun Jutu yu tsihin ndo. OrNda vityin tan ñaha ca ndacan ndo tsa ndacan ndo tsihin sɨvɨ yu. Nda̱can ndo tan cua ñihi ndo tan cusɨɨ xaan iñi ndo. Ra Jesucristo cuví jaha canaa ra tsa ña vaha iyó nu ñuhu ñayɨvɨ 9qk’Quɨvɨ can nduve ca tsa cua ndaca tuhun ndo tsi yu. Tsa nditsa caahán yu tsihin ndo tyin Nyoo Jutu yu cua cuhva ra tandɨhɨ tsa ndacan ndo tsi ra tsihin sɨvɨ yu. MpTacan tucu nyooho vityin, cuiihya xaan cuñí ndo. Maa tyin cua nyehe nyico yu tsi ndo inga tsaha. Tacan tan cua cusɨɨ nyico iñi añima ndo. Tan yoñi cuví quihin nyaa tsa sɨɨ can tsi ndo. FoCuhva tsa cua cacu sehe iin ñaha, nyehé ña tundoho. Maa tyin tsa yaha cacu lee can, ndi ña ñuhu ca iñi ña tsa uhvi can tsa cuenda tsa sɨɨ cuñí ña tyin cacu̱ iin lee sehe ña. pnYTsa nditsa caahán yu tsihin ndo tyin nyooho cua nducuiihya iñi ndo tan cua vacu ndo, maa tyin nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ cua cusɨɨ iñi ñi. Vasu cuiihya cuñí ndo vityin, tucuiihya iñi can cua nanduvi tsi tsa sɨɨ. #m?Tan tuvi̱ iñi ra Jesús tyin cuñí ra naha ndaca tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra: ―Yuhu caha̱n yu tsihin ndo tyin ña naha cuii ca tan ña cua nyehe ca ndo tsi yu, maa tyin yaha can tan cua nyehe nyico ndo tsi yu. ¿A yacan cuví tsa tsicá tuhun tahan ndo tsi ndo? ly¿Náa cuñí tsi catyi tsa “ña naha cuii ca” can? Ña cutuñí iñi yo náa tuhun caahán ra ―catyí ra naha. (kITacan tan juhva ra tsicá tsihin ra, tsicá tuhun tahan ra naha tan catyí ra naha: ―¿Náa cuñi tsi cahan yacan? Catyí ra tsihin yo tyin ña naha cuii ca tan ña cua nyehe ca yo tsi ra, tan yaha can tan cua nyehe nyico yo tsi ra inga tsaha tyin cua cuhun ra nu nyaá Jutu ra. 3j_’Ña naha cuii ca tan ña cua nyehe ca ndo tsi yu, maa tyin yaha can tan cua nyehe nyico ndo tsi yu, tyin yuhu cua cuhun yu nu nyaá Jutu yu ―catyí ra Jesús. .iUTandɨhɨ tsa iyó tsi Jutu yu, tsii maa yu cuví ndɨhɨ can. Yacan cuenda caahán yu tyin Tatyi Ii cua naquihin ra tuhun yu, tan cua janaha ra tsi nyooho. Ra tsicá tsihin ra Jesús cuiihyá xaan cuñí ra naha, maa tyin nu cuahán ca tsi quɨvɨ cua cusɨɨ iñi ra naha, catyí ra Jesús ^h5Cua jacahnu ra tsi yu, tyin cua naquihin ra tuhun yu tan cua janaha ra can tsi ndo. zgm Quɨvɨ quitsi Tatyi Ii tsa caahán tsa nditsa, maa ra cua janaha tandɨhɨ tsa nditsa tsi ndo. Tyin ñavin cuenda maa ra cua cahan ra, tyin cua cahan ra tandɨhɨ tsa tsiñí ra. Tan cua jacoto ra náa cua cuvi nu cuahán ca tsi ityi nuu. lfQ ’Tan cuaha ca tsa nyaá cahan yu tsihin ndo, maa tyin ña cua cutuñi iñi ndo can vityin. e# Tan cua coto ñi tyin cua jandaa Nyoo cuatyi ñi tyin tsa yaha̱ cundaa̱ cuatyi nu cuví cuihna, nu ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. d Cua jacoto ra tsi ñi tyin iyó ityi vaha, cuhva coo vaha ñi tyin yuhu cua cuhun yu nu nyaá Jutu yu tan ña cua nyehe ca ndo tsi yu. Vc% Cua jacoto ra tsi ñi tyin iyó cuatyi ñi tyin ña tsinú iñi ñi tsi yu. `b9Tan quɨvɨ quitsi ra, cua jacoto ra tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin iyó cuatyi ñi. Tan cua janaha ra ityi vaha tsi ñi, cuhva coo vaha ñi. Tan cua jacoto ra tsi ñi tyin cua cutuñi ñi nuu Nyoo. gaGCaahán yu tsa nditsa tsihin ndo tyin vaha ca tsa cuhun yu cuenda tsa vaha tsi maa ndo. Tyin tatun ña cuhun yu, ña cua quitsi Tatyi Ii tsa cua cuhva tunyee iñi tsi ndo. Maa tyin tatun cuhun yu, cua jaquitsi yu tsi ra. J` Tyin tsa nducuiihya cuñi ndo tsa caahán yu tyehen tsihin ndo. !_;Maa tyin vityin cua cuhun yu tyin cunyaa yu tsihin ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. Ndi intuhun ndo tan ña tsicá tuhun ndo tsi yu nu maa cua cuhun yu. ^%Caahán yu tsehe tsihin ndo tyin quɨvɨ tsa cua cuvi tumaa cuhva caahán yu tsihin ndo, cua nducuhun iñi ndo tyin tsa yaha̱ caha̱n yu tuhun ihya tsihin ndo. ’Ña caha̱n yu tyehen tsihin ndo nda jihna tyin ndi nyií maa yu tsihin ndo. Tyiñu jahá Tatyi Ii Nyoo P]Tacan cua ica ñi tyin ña nacoto ñi tsi Jutu yu tan ndi tsi maa yu. \Cua tava cuii nyɨvɨ tsi ndo vehe ñuhu. Tan coo quɨvɨ cua cahñi ñi tsi ndo, tan cua cuñi ñi tyin tyiñu Nyoo javahá ñi. f[ G’Caahán yu tyehen tsihin ndo tyin tacan tan ña jandɨhɨ ndo tsa tsinú iñi ndo tsi yu. Z Tan nyooho tucu cua cahan ndo tumañi iñi tsa cuenda yu, tyin yucú ndo tsihin yu nda quɨvɨ quitsaha̱ jahá tyiñu yu.}Ys’Maa tyin cua quitsi Tatyi Ii, ra tsa caahán tsa nditsa. Ra ican cuví ra tsa cua cuhva tunyee iñi tsi ndo. Quɨvɨ cua tsaa yu nu nyaá Jutu yu tan cua jaquitsi ndi Tatyi Ii nu yucú ndo. Tan cua cahan ra tumañi iñi tsa cuenda yu. YX+Maa tyin tandɨhɨ yacan cuvi̱, tyin cuñí tsi cundaa tumaa cuhva caahán nu tutu ley tsa jacuahá ñi tsa caahán tyehen: “Nduve vihi náa tsaha, tan ndasɨ cuñi̱ ñi nyehe ñi tsi yu”, catyí tsi. dWANduve cuatyi ñi, tun tsatyin ña javahá yu tsa ña cuví javaha inga nyɨvɨ. Maa tyin tsa nyehe̱ ñi tandɨhɨ yacan. Vasu ndi maa tsa nyehe̱ ñi can maa tyin ndasɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi yu, tan tsi Jutu yu. eVCNyɨvɨ tsa ndasɨ cuñí nyehé tsi yu, ndasɨ cuñí ndɨhɨ ñi nyehé ñi tsi Jutu yu. :Um’Tun tsatyin ña quitsi̱ yu caha̱n yu tsihin ñi, nduve cuatyi ñi. Maa tyin vityin nduve náa sɨquɨ cua tyaa ñi cuatyi ñi, tyin tsa yaha̱ caha̱n yu tsihin ñi. tTaTandɨhɨ yacan cua ica ñi tsihin ndo tsa catyi yuhu, tyin ña nacotó ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. =SsNdu̱cuhun iñi ndo tsa caha̱n yu tsihin ndo, tyin ndi iin musu tan ña cahnu ca cuví ra tan ñavin ca tsitoho ra. Tatun tyaá yahvi nyɨvɨ tsa caahán yu tsihin ñi, tacan cua tyaa yahvi ndɨhɨ ñi tsa jacuahá ndo tsi ñi. Tan tatun ndasɨ́ icá ñi tsihin yu, ndasɨ cua ica ndɨhɨ ñi tsihin ndo. 2R]Tun tsatyin nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví ndo, cua cuñi nyɨvɨ tsi ndo tumaa tsa cuñí tahan maa ñi tsi ñi. Maa tyin nyooho tsa nacatsi̱ yu tsi ndo mahñu ñi. Yacan cuenda ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi tsi ndo, tyin ñavin ca nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví ndo. ,QQ’Tatun ndasɨ cuñí nyɨvɨ taahán iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya nyehe ñi tsi ndo, co̱to ndo tyin jihna ca maa yu ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi. ?PwTyehen caahán yu tsihin ndo: Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo. Nyɨvɨ taahán iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, ndasɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi ra Jesús tan tsi nyɨvɨ nyicún tsi ra `O9Ñavin nyooho nacatsi̱ tsi yuhu tyin maa yu nacatsi̱ tsi ndo. Tan tavá tyiñu yu tsi ndo tsa cuhun ndo tan jaha tyiñu ndo. Tan tyiñu jahá ndo cua quita vaha tsi, tumaa iin itu tsa vaha xaan cuvaha. Tan cuaha xaan nɨñɨ cua coo, tan ña cua tɨvɨ maa tsi. Tacan tan cua cuhva Jutu yu tandɨhɨ tsa ndacan ndo tsi ra tsihin sɨvɨ yu. fNEÑa caahán ca yu tyin musu yu cuví tsi ndo, tyin iin musu ña tsitó ra náa javahá tsitoho ra. Caahán yu tyin ra vaha iñi tsi yu cuví ndo, tyin tandɨhɨ tsa caahán Jutu yu tsihin yu tan jacotó yu itsi tsi ndo. XM)Nyooho cuví ra vaha iñi tsi yu tatun javahá ndo tsa caahán yu tsihin ndo. rL] Tatun yaha xaan cuñí tahan yo tsi yo, cana maa iñi yo cuhva yo ñayɨvɨ iyó yo tsa cuenda inga yo. zKm Tuhun tsa caahán yu tsihin ndo, yacan cuví tsehe: cu̱ñi tahan ndo tsi ndo, tumaa tsa cuñí maa yu tsi ndo. lJQ ’Caahán yu tyehen tsihin ndo tyin na cusɨɨ iñi ndo tsihin yu. Tan cusɨɨ ca iñi ndo. EI Tatun tyaá yahvi ndo tsa caahán yu, ña cua naa iñi ndo tyin cuñi yu tsi ndo. Tumaa tsa javahá maa yu, tyaá yahvi yu tsa caahán Jutu yu. Ña naa iñi yu tsa cuñí xaan ra tsi yu. mHS Yuhu cuñí yu tsi ndo, tumaa tsa cuñí Jutu yu tsi yu. Ña naa iñi ndo cuhva cuñí yu tsi ndo. $GATatun cuaha tsa vaha javahá ndo, jacahnú xaan ndo tsi Jutu yu cuví can. Tan tsihin yacan janahá ndo tyin cuví ndo nyɨvɨ tsa nditsa nyicún tsi yu. KF’Tatun tacan ñi nyanaá maa ndo tsi yu, tan ña naa iñi ndo tsa jacuahá yu tsi ndo, tacan tan cuví nda̱can ndo náa cuñí maa ndo tsi yu, tan yuhu cua cuhva yu tsa cua ndacan ndo. -ESNyɨvɨ tsa ña nyanaá tsi yu, cua javita Jutu yu tsi ñi, tumaa javitá yo soco yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ. Na ityi can tan jatacá yo can, tsahan tsahmí yo. XD)’Yuhu cuví yoho cahnu. Tan nyooho cuví soco yoho can. Nyɨvɨ tsa nyanaá tsi yu, tan nyanaá yu tsi ñi, cuaha tsa vaha javahá ñi. Tyin nduve náa cuví javaha ñi tatun ña nyanaá ñi tsi yu. C9Ja̱ñihi ca ndo ndu iin ndo tsihin yu, tumaa tsa iin ñi cuví yu tsihin ndo. Tumaa iin soco yoho can ña cuvi cuhva tsi tsɨtɨ tsa maa ñi maa tsi, tun ña nyanaá tsi tsata yoho cahnu can, tacan nyooho, ña cua cuvi javaha ndo tsa vaha tatun ña iin ñi cuvi ndo tsihin yu. TB!Tsa yaha̱ janduvaha̱ Jutu yu tsi nyooho tsihin tsa jacuahá yu tsi ndo. (AITsaahnyá ra soco tsa ña tsahá tsɨtɨ. Tan nacahnya ra nuu yoho yucu tsa tsahá tsɨtɨ, tan janduvahá ra can, tyin tacan tan cuhva cuaha ca tsi tsɨtɨ. :@ o’Yuhu cuví yoho tsa cuví uvas tsa nditsa. [Tsa cuví uvas cuví tsi tumaa yoho nditsaahan ndɨvɨ maa tyin yucu vixi cuví tsi.] Tan Jutu yu cuví ra jahá cuenda yoho can. J? Tyin tacan tan coto nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tyin yuhu cuñí yu tsi Nyoo Jutu yu, tan javahá yu tyiñu tava̱ ra tsi yu. ’Ndu̱vita ndo, tan co̱hon ndo, na cua tsiyo yo ihya.>’Ña cuaha ca cua cahan yu tsihin ndo. Tyin vatsí nu ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Maa tyin ña ndacá ñaha nu tsi yu. v=eCaahán yu tyehen tsihin ndo tsa ndi cumañi ca cuhun yu, tyin quɨvɨ cuhun yu, cua tsinu iñi ndo tsi yu. |<qTsiñi̱ ndo tsa caha̱n yu nu catyi̱ yu tyin cua cuhun yu tan cua quitsi nyico yu nu yucú ndo. Tatun cuñí ndo tsi yu, cua cusɨɨ iñi ndo tyin catyí yu tyin cuahan yu nu nyaá Jutu yu. Tyin cahnu ca cuví Jutu yu tan ñavin ca maa yu. i;K’Jandoó yu iin tsa taxin coo añima ndo, tumaa tsa taxin cuñí añima maa yu. Yacan tsahá yu tsi ndo. Ñavin tumaa tsa taxin tsa ñihí ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Ña ca̱ca xaan iñi ndo tan ña na̱yuhvi ndo. :)Maa tyin nu cuahán ca tsi ityi nuu cua jaquitsi Jutu yu Tatyi Ii ra tsihin sɨvɨ yu. Tan cua jatyinyee ra ican tsi ndo, tan cua cuhva ra tunyee iñi tsi ndo, tan cua janaha ra tandɨhɨ tsi ndo. Tan cua janducuhun iñi ra tsi ndo tsa tsa yaha̱ caha̱n yu tsihin ndo. a9;’Caahán yu tandɨhɨ tuhun ihya tsihin ndo tsitsi tsa ndi nyií yu tsihin ndo. R8Nyɨvɨ ña cuñí tsi yu, ña javahá ñi tsa caahán yu. Tan tuhun tsa caahán yu tsa tyaá soho ndo, ñavin tuhun maa yu cuví tsi, tyin tuhun caahán Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, cuví tsi. :7mNacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nyɨvɨ cuñí tsi yu, javahá ñi tsa caahán yu. Tan Jutu yu cuñi ra tsi ñi. Tan quitsi ndi nu yucú ñi tan coo ndi tsihin ñi. A6{Tan catyí ra Judas, ñavin ra Judas Iscariote, inga ra. ―Jutu Mañi yu, ¿nácaa tsa nyuhu ñi cua janaha un tsi un, tan ñavin tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ? 5-Nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tsa caahán yu, tan javahá ñi cuhva caahán yu, ñi ican cuví ñi tsa cuñí tsi yu. Tan ñi tsa cuñí tsi yu, Jutu yu cua cuñi ra tsi ñi. Tan cuñí ndɨhɨ tucu maa yu tsi ñi tan cua janaha yu tsi ñi yóo ra cuví yu ―catyí ra Jesús. 41Quɨvɨ can cua coto ndo tyin yuhu iin ñi cuví yu tsihin Jutu yu. Tan nyooho iin ñi cuví ndo tsihin yu. Tan yuhu iin ñi cuví yu tsihin ndo. H3 Juhva cuii ña quɨvɨ, tan nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ña cua nyehe ca ñi tsi yu. Maa tyin nyooho cua nyehe ndo tsi yu. Tyin yuhu nyito yu, yacan cuenda nyooho cua coo ndɨhɨ ndo. K2Ña cua nacoo cuii yu tsi ndo. Cua quitsi nyico yu nu yucú ndo. ^15Tan ndacan tahvi maa yu tsi Nyoo Jutu yu na jaquitsi ra iin ra cua cuhva tunyee iñi tsi ndo. Tan ra ican cuví Tatyi Ii Nyoo, ra tsa caahán tsa nditsa. Tan iin nyita ñi maa cua cunyaa ra tsihin ndo. Maa tyin nyɨvɨ tsa taahán ca iñi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ña cua cuvi naquihin ñi Tatyi Ii Nyoo tyin ña nyehe ñi tsi ra. Tan ndi ña tsitó ñi tsi ra. Maa tyin nyooho tsitó ndo tsi ra tyin nyaá ra tsihin ndo tan tacan ñi cua ndoo ra tsihin ndo. L0’Tatun cuñí ndo tsi yu, tya̱a yahvi ndo tsa caahán yu. ~/uYuhu cua javaha yu náa ndɨhɨ tsa ndacan ndo tsa cuenda yu. Nu caahán ra Jesús tyin cuhva ra Tatyi Ii ra tsi yo :.m Tan tandɨhɨ tsa cua ndacan ndo tsi jutu yu tsihin sɨvɨ yu, cua ñihi ndo can tyin tacan tan jacahnu cuaha ca nyɨvɨ tsi Nyoo Jutu yu tsa cuenda yuhu tsa cuví yu Sehe ra. >-u Tsa nditsa caahán yu tsihin ndo tyin nyɨvɨ tsinú iñi tsi yu, cua javaha ndɨhɨ ñi tsa javahá yu. Tan cahnu ca tsa cua javaha ñi, tyin yuhu cuhun yu nu nyaá Nyoo Jutu yu. i,K Tsi̱nu iñi ndo tsi yu tyin iin ñi ra cuví yu tsihin Nyoo Jutu yu. Tan Nyoo Jutu yu iin ñi cuví ra tsihin yu. Tatun ña tsinú iñi ndo yacan, cuví tsinu iñi ndo tsi yu tsa cuenda tyiñu Nyoo Jutu yu tsa javahá yu. i+K ¿A ña tsinú iñi un tyin iin ñi cuví yu tsihin Nyoo Jutu yu? Tan maa ra iin ñi cuví ra tsihin yu. Tsa caahán yu tsihin ndo, ñavin yuhu caahán yacan. Jutu yu tsa iyó tsihin yu, maa ra javahá tyiñu ra tsihin yu. 9*k Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Yooho Felipe, tsa naha xaan nyií yu tsihin ndo, tan ¿nácaa tsa caahán un tsa ña nacotó un tsi yu? Nyɨvɨ tsa nyehé tsi yu, nyehé ndɨhɨ ñi tsi Nyoo Jutu yu. Tan ¿nácaa tsa caahán un tsihin yu: “Cu̱hva jihna nyehe ndi tsi Nyoo Jutu yo”? )+Tacan tan catyí ra Felipe tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, cu̱hva jihna nyehe ndi tsi Nyoo Jutu yo, tan tsihin yacan ñi tan ndoo ndi vaha. V(%Tan tsa nacotó ndo tsi yu, tan tsa cuenda yacan nacotó ndɨhɨ ndo tsi Jutu yu. Nda vityin tan nu cuahán ca tsi ityi nuu, cua nacoto ndɨhɨ ndo tsi ra, tyin tsa nyehé ndo tsi ra ―catyí ra Jesús. Z'-Tan catyí ra Jesús: ―Yuhu cuví ityi tsa cuahán gloria. Tan yuhu cuví tsa nditsa. Tan juvin ñi yuhu cuví ra tsahá ñayɨvɨ coo ndo. Tan tsa cuenda yuhu ñi, tan cuvi tsaa ndo nu nyaá Jutu yu. &Tan catyí ra Tomás tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, ña tsitó ndi nu maa cua cuhun un. Tan ¿nácaa coto ndi ityi? ―catyí ra. N%Nyooho tsa tsitó maa ndo nu maa cuhun yu, tan tsa tsitó ndo ityi. $1Tsa yaha̱ tsa cuhun yu janduvaha yu nu coo ndo, tan cua quitsi nyico yu inga tsaha, quitsi naquihin yu tsi ndo tyin cuyucu ndo nu cua cunyaa yu. %#CVehe Jutu yu cuaha xaan nu coo ndo iyó. Tun tsatyin ñavin tacan, tsa naha catyi̱ tuhun yu tsihin ndo. Tan cua cuhun yu cua janduvaha yu iin nu coo ndo. z" oTan catyí ra Jesús: ―Ña caca xaan iñi ndo. Tsi̱nu iñi ndo tsi Nyoo, tan tsi̱nu ndɨhɨ iñi ndo tsi yu. !/ &Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿A nditsa tsa cuhva un ñayɨvɨ un tsa cuenda yu? Tsa nditsa catyí yu tsihin un, tyin tsa ndi cumañi ca vacu tsaa tsitooho, yooho cua cahan un uñi tsaha tyin ña nacotó un tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro.K  %Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, ¿nácaa tsa ña cua cuvi cunyicun yu tsi un vityin? Tan tsa iyó vaha iñi yu tsa cuhva yu ñayɨvɨ yu tsa cuenda un ―catyí ra. 6e $Ra Simón Pedro tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, ¿nu maa cua cuhun un? ―catyí ra. Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nu cuhun yuhu, ña cua cuvi cunyicún un tsi yu vityin. Maa tyin nu cuahán ca tsi quɨvɨ, tan cunyicun un tsi yu ―catyí ra Jesús. ?w #Tatun cuñí tahan ndo tsi ndo, tandɨhɨ nyɨvɨ tan cua coto ñi tyin nyɨvɨ nyicún tsi yu cuví ndo. Nu caahán ra Jesús tyin ra Pedro cua cahan ra tyin ña nacotó ra tsi ra ) "Tsahá yu iin tyiñu tsaa tsi ndo: Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo. Tumaa tsa cuñí maa yu tsi ndo, tacan cuñí tsi tsa cuñí tahan ndo tsi ndo. y !Sehe yu, ña naha ca cua cunyii yu tsihin ndo. Nyooho cua nanducu ndo tsi yu, maa tyin tumaa tsa caha̱n yu tsihin ra cuví ityi nuu tsihin yo nyɨvɨ Israel can naha ra, caahán yu tsihin ndo vityin, tyin ña cua cuvi cuhun ndo nu cua cuhun yu. # Tatun Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria jacahnú ra tsi Nyoo, tacan tucu Nyoo cua jacahnu ra tsi ra. Tsa tsaa̱ quɨvɨ cua jacahnu ra tsi ra. L Tsa yaha̱ tsa cuahán ra Judas, tan catyí ra Jesús: ―Vityin cua nyehe nyɨvɨ tsa cahnu cuví yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Tan cua nyehe ñi tsa cahnu cuví Nyoo tsa cuenda yu. !; Tsa yaha̱ quihi̱n ra Judas paan can, tacan tan quita̱ ra. Tan tsacuaa cuví can. Tyiñu tsaa tsa tava̱ ra Jesús tsi yo: tsa cuñi tahan yo tsi yo ! Ra Judas cuví ra yɨhɨ́ ndaha yɨtɨn nu yɨhɨ́ xuhun, yacan cuenda yɨhɨ́ ra naha cuñi̱ maa ra naha tyin cuñí ra Jesús tsa cujata ra tsa tsiñí ñuhu tsi ra naha tsa cuenda vico can, a cuhva ra juhva xuhun can tsi nyɨvɨ ndaahvi, cuñi̱ maa ra naha. } Maa tyin ndi intuhun ra tsa nyecú nu mesa can, ña cutuñí iñi ra naha nacuenda caha̱n ra tacan tsihin ra can. T! Tsa quihi̱n ra Judas paan can tan quɨhvɨ̱ nu ña vaha añima ra. Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tsa tsicá iñi un javaha un, ja̱numi ja̱vaha can ―catyí ra Jesús tsihin ra Judas. wg Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Cua jatyii yu luxu paan, tan ra tsa cua cuhva yu itsi, ra ican cuví ra ―catyí ra. Tacan tan quihi̱n ra luxu paan tan jatyii̱ ra, tan tsaha̱ ra tsi ra Judas Iscariote, sehe ra Simón. % Tacan tan ra ican tsinyaá naa ca ra tsi ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra: ―Jutu Mañi yu, ¿yoó ra cuví ra tsa caahán un tuhun? lQ Tan ra Simón Pedro javaha̱ ra seña tsi ra can, na ndaca tuhun ra yoó tuhun caahán ra Jesús.  Iin ra tsicá tsihin ra Jesús nyanaá ra tsi ra nu nyaá ra cuxiñí ra. Tan ra ican cuví ra tsa cuñí xaan ra Jesús.   Tacan tan ra tsicá tsihin ra, quitsaha̱ nyehé nuu tahan ra naha, tan ña tsitó ra naha yóo tuhun caahán ra Jesús. r] Tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Jesús yacan, tan quitsaha̱ nducuiihyá xaan cuñi añima ra, tan catyí catsi ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin iin nyooho cua xico ndo tsi yu tsi nu xaan iñi tsi yu ―catyí ra Jesús. U# Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nyɨvɨ naquihin vaha tsi nyɨvɨ tsa jacuhún yu tsi ñi, maa yu naquihin vaha ñi cuví can. Tan nyɨvɨ tsa naquihín vaha tsi yuhu, naquihín vaha ndɨhɨ ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu ―catyí ra Jesús. Nu jacotó ra Jesús tyin cua xico ra Judas tsi ra tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu :m Caahán yu tyehen tsihin ndo tsa ndi cumañi ca cuvi can tyin quɨvɨ cua cuvi yacan, cua tsinu iñi ndo tyin yuhu cuví ra tsa iyó nda ndi cumañi ca coo tandɨhɨ tsa iyó.  + ’Ñavin tsa cuenda tandɨhɨ ndo caahán yu. Yuhu tsitó maa yu yóo nacatsi̱ yu. Maa tyin cuñí tsi tsa cuvi tumaa caahán tuhun Nyoo tyehen: “Ra tsa tsatsi̱ paan tsihin yu, juvin ra cua xico ñaha tsi yu tsi nu xaan iñi tsi yu”, catyí tsi nu tutu Nyoo. V % Tatun cutuñí iñi ndo yacan, tan javahá ndo can, sɨɨ xaan cua coo ndo. X ) Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin ndi iin musu tan ña cahnu ca cuví ra tan ñavin ca tsitoho ra. Tan ndi iin ra tsa cuahán tyiñu, tan ña cahnu ca cuví ra tan ñavin ca ra tsa tava̱ tyiñu tsi ra. [ / Yuhu tsaha̱ yu iin cuhva tsi ndo tyin ja̱vaha ndo tumaa cuhva javaha̱ maa yu.   Yuhu tsa cuví yu Ra Jacuahá tan Jutu Mañi ndo, nacatya̱ yu tsaha ndo, tan tacan cuñí tsi tsa nacatya tahan maa ndo tsaha ndo. jM Nyooho caahán ndo tsihin yu, “Maestro tan Jutu Mañí yu”, tan nditsa tyin yacan cuví yu. lQ Tsa yaha̱ nacatya̱ ra Jesús tsaha ra tsicá tsihin ra, tan tsinditsi̱ nyico ra jahma ra, tan tsinyaa̱ nyico ra inga tsaha nu mesa tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿A cutuñí iñi nyooho tsa javaha̱ yu tsihin ndo? |q Caha̱n ra tsa ña tandɨhɨ ra naha ndoo tyin tsitó ra yóo cua xico tsi ra tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu. ! Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ra: ―Nyɨvɨ tsa ndi tsityi̱, ña cuñí tsi tsa ndoo nanɨɨ cahnu cuñu ñuhu ñi. Tsaha ña ñi cuñí tsi ndoo, tyin tsa ndoo maa nanɨɨ ñi. Nyooho tsa ndoo̱ maa ndo, vasu ña tandɨhɨ ndo ndoo̱ ―catyí ra Jesús. 1[ Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra Jesús: ―Tun tacan, Jutu Mañi yu, ñavin tsaha ñi yu nacatya un. Na̱catya nda cuanda ndaha yu tan jiñi yu ―catyí ra. X) Maa tyin ra Pedro catyí ra tsihin ra: ―Ndi iin tsaha tan ña cua cuhva yu nacatya un tsaha yu. Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Tatun ña cua nacatya yu tsaha un, ñavin ca cuenda yu cua cuvi un.  Tacan tan catyí ra Jesús: ―Vityin ña cutuñí iñi un tsa javahá yu, maa tyin cutuñi iñi maa un nu cuahán ca tsi quɨvɨ.  Tan tsa cua nacatya ra tsaha ra Simón Pedro tan catyí ra Simón tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, ¿a yooho cua nacatya tsaha yu? #? Tacan tan tyihi̱ ra ndutya tsitsi iin tsicoho tan quitsaha̱ nacatyá ra tsaha ra tsicá tsihin ra. Tan jana ityi̱ ra tsaha ra naha tsihin toalla can. wg Tacan tan nduvita̱ ra tan tava̱ ra jahma tsa nditsí ra ityi tsata, tan tsahñi̱ ra iin toalla tsitsi ra. a~; Maa tyin ra Jesús tsitó ra tyin tsaha̱ Jutu ra tandɨhɨ tyiñu tsi ra tyin quɨhɨ ndaha ra. Tan tsitó ra tyin nu nyaá Nyoo quee̱ ra tan juvin ñi ndacan cua cunuhu nyico ra. Tan nyaá ra Jesús cuxiñí ra. s}_ Tan cuxiñi̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra. Tan quɨhvɨ̱ nu ña vaha añima ra Judas Iscariote sehe ra Simón tan natyuhu̱ nu tsi ra na xico ra tsi ra Jesús tan cuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra. o| Y Tsa ndi cumañi ca iin quɨvɨ tan tahan tsi vico pascua, tsa tsitó maa ra Jesús tyin tsa cua tsaa hora tsa cua quita ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan cunuhu ra nu nyaá Jutu ra. Tacan ñi maa cuñí xaan ra tsi nyɨvɨ cuenda ra tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan vityin cua janaha ra tsi ñi tyin cuñí xaan ra tsi ñi tyin cua cúu ra tsa cuenda ñi. O{ 2Tan tsitó yu tyin tyiñu tsa tsaha̱ ra, tsahá tsi ñayɨvɨ nyitó tsa ña cua naa maa coo nyɨvɨ. Yacan cuenda, tandɨhɨ tsa caahán yu, caahán yu cuhva catyí maa Jutu yu tsa cahan yu."z= 1Tyin ñavin cuenda maa yu caahán yu. Jutu yu, ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, tsaha̱ ra tyiñu tsi yu caahán ra náa cua cahan yu tan náa cua jacuaha yu. cy? 0Nyɨvɨ tsa ña cuñí naquihin vaha tsa caahán yu tan ña cuñí ñi javaha ñi tumaa cuhva cuñí yu, iyó tsa cua tatsi tuñi tsi ñi. Tuhun tsa caahán yu, yacan cua tatsi tuñi tsi ñi nu cua cundɨhɨ quɨvɨ. }xs /Maa tyin tatun yɨhɨ́ ndo tsiñí ndo tsa caahán yu, tan ña javahá ndo tsa caahán yu, ñavin yuhu tatsi tuñi tsi ndo. Tyin ña vatsí yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin tatsi tuñi yu tsi nyɨvɨ. Vatsí yu tyin vatsí jacacú yu tsi ñi. w1 .Yuhu cuví tumaa ñuhu̱ nditsin tan vatsí yu jandunditsín yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tyin nyɨvɨ tsinú iñi tsi yu ña cua ndoo ñi nu naa. Zv- -Tan nyɨvɨ tsa nyehé tsi yu, nyehé ndɨhɨ ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. @uy ,Ñihi caahán ra Jesús, tan catyí ra: ―Nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi yu, ñavin tsi maa ñi maa yu tsinú iñi ñi, tyin tsinú ndɨhɨ iñi ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. t +Tyin cuñí ra naha nduvaha ra naha nuu nyɨvɨ tan ñavin nuu Nyoo. Tuhun caha̱n ra Jesús cua tatsi tuñi tsi nyɨvɨ s+ *Cuaha xaan nyɨvɨ Israel tsinú iñi tsi ra Jesús. Tan nda cuanda juhva ra cuví ityi nuu naha ra. Maa tyin ña jandunditsi̱n ra naha tsi ra naha nuu nyɨvɨ tyin yuuhví ra naha tsi ra cuví fariseo naha ra. Coto tava cuii ra can naha ra tsi ra naha vehe ñuhu. vre )Ra Isaías caha̱n ra tyehen tyin nyehe̱ ra tsa cahnu cuví Jutu Mañi yo Jesús, tan caha̱n ra tuhun ra. tqa (Nyoo jacuaa̱ ra tsi ñi. Tan jandundava̱ ra añima ñi,
tan ña cua nyehe ñi tsihin tinuu ñi,
tan ña cua cutuñi iñi ñi tsihin añima ñi,
tan ndi ña cua nacuhva cuenda ñi tsi ñi tsi ra tan janduvaha ra tsi ñi. p 'Tsa cuenda tsa nyaá nu tutu, yacan cuenda ña cuví tsinu iñi ñi tyin juvin ñi tyaa̱ nyico tucu ra Isaías tyehen: o% &Tyin taahán tsi tsa cuvi tumaa tsa caha̱n ra Isaías ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, nu caha̱n ra tyehen:Jutu Mañi yu, yoñi cuñí tsinu iñi tsa caahán ndi.Yoñi cutuñí iñi tunyee iñi tsa iyó tsi un, Jutu Mañi yu, catyi̱ ra Isaías taha̱n tsanaha. ~nu %Vasu ndi maa cuaha xaan tsa iyo javahá ra Jesús nuu nyɨvɨ maa tyin ña tsinú maa iñi ñi tsa caahán ra. @my $Tsi̱nu iñi ndo tsi yuhu ra cuví ñuhu̱ nditsin, tsitsi tsa ndi nyií yu tsihin ndo. Tacan tan cuví ndo nyɨvɨ iyó nu nditsin. Tsa yaha̱ caha̱n ra Jesús tacan tan jatsiyo̱ ñi ra tsi ra nuu ñi. Nu caahán tsi náa cuenda ña tsinú iñi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra tsi ra Jesús l' #Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Ñuhu̱ tsa jandunditsín nu nyecú ndo, juhva ña quɨvɨ iyó tsi. Ca̱ca ndo ityi nu nditsin tsitsi tsa ndi iyó tsa nditsin. Coto sana iñi ndo tan ndunaa. Tyin nyɨvɨ tsicá nu naa ña tsitó ñi nu maa cuahán ñi. vke "Tan nacaha̱n nyɨvɨ tan catyí ñi tsihin ra: ―Tuhvá ndi tsiñí cahví ra naha nu libru ley yo tyin ra cuví Cristo cua coo nyitó ra tan ña cua cúu maa ra. ¿Nacaa tsa catyí yooho tyin cua ticaa nyɨvɨ tsi Rayɨɨ quee̱ nda gloria nu cruu? Tan ¿yóo ra cuví Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria tsa caahán un tuhun? ―catyí ñi, tsicá tuhun ñi tsi ra. bj= !Caahán ra tacan tsa cuenda tsa cuñí ra cutuñi iñi ñi tyin tacan cua cúu ra. i Tan cuhva tsa cua ticaa nyɨvɨ tsi yu nu cruu, yacan cuví cuhva cua ixta yu tandɨhɨ nyɨvɨ cuhun ñi tsihin yu ―catyí ra Jesús. 2h] Vityin cuví cuhva tsa cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan vityin cuví cuhva cua tava cuii Nyoo tsi nu ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. g9 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Ñavin tsa cuenda tsa vaha tsi yuhu caha̱n ndusu can, tyin tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo cuví can. f+ Tan nyɨvɨ nyecú ican, tsiñi̱ ñi ndusu can, tan catyí ñi tyin savi caha̱n. Tan inga ñi catyí tyin iin ángel caha̱n tsihin ra. e% Vaha ca cahan yu tsihin Jutu yu tan catyi yu: “Jutu Mañi yu, ja̱cahnu sɨvɨ un” ―catyí ra Jesús. Tacan tan caha̱n iin ndusu ityi andɨvɨ tan catyí tsi tyehen: ―Tsa yaha̱ jacahnu̱ yu sɨvɨ yu, tan cua jacahnu nyico yu inga tsaha ―catyí ndusu can. bd= ’Vityin tsicá xaan iñi yu. Tan ¿náa cua cahan yu? ¿A catyí yu tsihin Jutu yu na jatsiyo ra tundoho tsa nyaá cua nyehe yu? Ña cua cahan yu tacan tyin tsa cuenda yacan vatsí yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. c Ndáa nyooho nyɨvɨ cuñí javaha tyiñu nuu yu, naha ndo qu̱itsi nyicun ndo tsi yu. Tan nu cunyaa yu, cunyaa ndɨhɨ nyooho tsa jahá tyiñu tyiñu yu. Tyin nyɨvɨ jahá tyiñu tyiñu yu, cua jacahnu jutu yu tsi ñi. Nu caahán ra Jesús nácaa cua cúu ra Ib  Nyɨvɨ tsa cuñí xaan ñayɨvɨ iyó ñi, cua cunaa ñi. Maa tyin nyɨvɨ ña cuñí ñayɨvɨ iyó ñi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, cua ñihi ñi ñayɨvɨ nyitó tsa ña cua naa maa coo ñi. laQ Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tatun iin tsɨtɨ tan ña cua quɨhvɨ tsi ñuhu̱ tan ña tyahyu tsi, intuhun ñi tsɨtɨ cua cuvi tsi. Maa tyin tatun tyahyu tsi, ndutsaa tsi inga tsaha tan cua coo cuaha ca tsɨtɨ tsi. >`u Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Vityin tsa tsaa̱ hora tsa cunuhu nyico yu nda nu quee̱ yu, tan cua jacahnu jutu yu tsi yu, tsa cuví yu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. G_ Tan tsaha̱n ra Felipe tsicaha̱n ra tsihin ra Andrés. Tan tsaha̱n nduvi ra naha tsicatyi̱ tuhun ra naha tsihin ra Jesús tyin ra Grecia can cuñí ra naha cahan ra naha tsihin ra. p^Y Tacan tan natuhva̱ ra Grecia can naha ra nu nyaá ra Felipe, ra quee̱ ñuu Betsaida tsa canyií Galilea, tan caha̱n ndaahvi ra naha tsihin ra tan catyí ra naha: ―Taa, cuñí ndi cahan ndi tsihin ra Jesús ―catyí ra naha.  ~@}|z{zBy"xpwwCvgutsrqppo*nNmllk*jii,hpgfee d4cb3aO`1_^]\[ZYXXVUTSSRQPOXMLKJJ_IHGGEDDCBAn?>>=<;;h:f9877v644F3S2Q1g0n/-,,4++*)(O'?&E%$$V"""!Q B+wUz2[G  b {E$pY Tan ndaa̱ ra Simón Pedro nu yutun ndoo tan quitsaha̱ ixtá caa ra traya tyin tsitu cuii can yɨhɨ́ tyaca nahnu. Cientu uvi xico utsi uñi tɨ yɨhɨ́ tsitsi can. Tan vasu cuaha xaan tɨ, maa tyin ña tanɨ̱ traya can.  Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Nda̱ca ndo taahan tyaca tsa ndi tɨɨ̱n ndo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.   Tsa nuu̱ ra naha nu ñuhu, nyehe̱ ra naha iin nu cayú tuun ñuhu̱. Tan canyií iin tyaca tsihin paan nuu tuun ñuhu̱ can. jMTan inga ra tsa tsica̱ tsihin ra Jesús tsaa̱ ra naha nda yuhu miñi can tsihin yutun ndoo, ixtá ra naha traya can tyin tsitu cuii can tsihin tyaca, tyin yatyin ñi yuhu miñi can yucu ra naha tumaa iin cientu metru ñi. . UTan ra tsa cuñí xaan ra Jesús catyí ra tsihin ra Pedro: ―¡Jutu Mañi yo cuví ra! ―catyí ra tsihin ra Pedro. Tsa tsiñi̱ ra Simón Pedro tyin Jutu Mañi yo cuví ra, tsinditsi̱ ra jahma ra, tyin tava̱ ra can tsa cua tɨɨn ra tyaca, tan quɨhvɨ ra cuahán ra tsitsi ndutya can. 9 kTacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Cu̱axin ndo traya ndo tsiyo cuaha yutun ndoo juvin, tan cua ñihi ndo tyaca ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Tacan ica̱ ra naha. Yaha can tan ndacua ña cuvi̱ ca tava ra naha traya can nu ndutya, tsa cuenda tsa cuaha tyaca yɨhɨ́ tsitsi can. " =Tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho ra cuatyi, ¿a ñaha ca ñihi ndo tyaca? Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Ñaha ca ñihi ndi. Tsa cuñi cunditsin tan quituvi̱ ra Jesús nu nyɨtɨ yuhu miñi can. Maa tyin ra tsica̱ tsihin ra, ña nacoto̱ ra naha tsi ra. 2 ]Tan catyí ra Simón Pedro tsihin ra naha: ―Cuahan yu cua tɨɨn yu tyaca ―catyí ra. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Cuhun ndɨhɨ ndi tsihin un ―catyí ra naha. Cuahán ra naha tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi iin yutun ndoo, maa tyin tsacuaa can ndi intuhun maa tyaca ña ñihi̱ ra naha. c?Iin ñi nu yucú ra Simón Pedro tan ra Tomás tsa nañí: “ra tɨnɨhɨ”, tan ra Natanael, ra ñuu Caná nu cuví Galilea. Tan yucú ndɨhɨ sehe ra Zebedeo naha ra tan uvi taahan ca ra tsica̱ tsihin ra Jesús.  Tsa yaha̱ can tan quituvi̱ ra Jesús nuu ra tsica̱ tsihin ra inga tsaha. Tyehen quituvi̱ ra yatyin ñi yuhu miñi Tiberias: &ETsinyaa̱ tsa nyaá tyin tacan tan tsinu iñi ndo tyin ra Jesús cuví ra Cristo, ra cuví Sehe Nyoo, tan coo ndo ñayɨvɨ nyitó tsa ña cua naa maa.}sCuaha ca tsa iyo javaha̱ ra Jesús nuu ra tsica̱ tsihin ra, maa tyin ña tandɨhɨ tsi nyaá nu libru ihya. Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Yooho Tomás, vityin tsinú iñi un tyin nyehé un tsi yu. Sɨɨ ca cuñí nyɨvɨ tsa nduve tsa nyehe̱ tan tsinú iñi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra Tomás. Nu jacoto ra Juan nacuenda tsinu̱ libru ihya taTacan tan nacaha̱n ra Tomás tan catyí ra: ―¡Jutu Mañi yu! ¡Tan Nyoo yu! ―catyí ra Tomás. jMTacan tan quitsaha̱ catyí ra tsihin ra Tomás: ―Cu̱axin nundaha un nu caahví ndaha yu ihya. Tan cu̱axin ndaha un yɨquɨ naha yu. Tan ña cuvi un ra ndava iñi. Tsi̱nu iñi ―catyí ra Jesús tsihin ra Tomás. H Tsa yaha̱ una quɨvɨ yucú nyico ra tsica̱ tsihin ra Jesús tsitsi iin vehe. Tan nyií ra Tomás tsihin ra naha. Tacan tan vasu ndi maa ndasɨ vaha yuvehe, maa tyin ra Jesús quɨhvɨ̱ ra tan tsinyaa̱ nyityi ra mahñu ra naha. Tan tsaha̱ ra nacumi tsi ra naha tan catyí ra: ―Na coo tsa taxin añima ndo. r]Yaha̱ can tan nacatyi̱ tuhun ra tsica̱ tsihin ra Jesús tsihin ra: ―Nyehe̱ ndi tsi Jutu Mañi yo ―catyí ra naha tsihin ra. Maa tyin ra Tomás catyí ra: ―Tun ña nyehe yu ndaha ra nu caahví nu quɨhvɨ nduyu, tan ña cuaxin yu nundaha yu nu yɨhɨ̱ nduyu can, tan ña cuaxin yu ndaha yu yɨquɨ naha ra, ña cua tsinu iñi yu ―catyí ra Tomás. !;Maa tyin ra Tomás, iin rq tsica̱ tsihin ra Jesús, ra tsa catyí ñi: “ra tɨnɨhɨ”, yoñi ra nyií tsihin ra naha tsa tsaha̱n ra Jesús. x~iNyɨvɨ tsa jahá ndo tucahnu iñi, iyó tucahnu iñi tsi ñi. Tan nyɨvɨ tsa ña jahá ndo tucahnu iñi, nduve tucahnu iñi iyó tsi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu nyehe̱ ra Tomás tsi Jutu Mañi yo tsa yaha̱ nandoto̱ ra p}YTacan tan tɨvɨ̱ ra tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Na̱quihin ndo Tatyi Ii Nyoo. S|Tan catyí nyico ra Jesús inga tsaha tsihin ra naha: ―Na coo tsa taxin añima ndo. Tumaa tsa tava̱ Jutu yu tyiñu tsi yu, tacan tavá nyico tucu yuhu tyiñu tsi nyooho ―catyí ra tsihin ra naha. 6{eTsa yaha̱ tsa caha̱n ra yacan tan janaha̱ ra ndaha ra tan xiin ra tsi ra naha. Tan ra ican naha ra sɨɨ xaan cuñí ra naha tsa nyehe̱ ra naha tsi Jutu Mañi yo. z Juvin ñi maa quɨvɨ can nu quitsaha vitya, tsa cua cuaa tan ndu ii̱n ra tsica̱ tsihin ra Jesús. Tan ndasɨ vaha yuvehe nu yucú ra naha tsa cuenda tsa yuuhví ra naha tsi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel. Tan ra Jesús quituvi̱ ra tan tsinyaa̱ nyityi ra mahñu ra naha. Tan tsaha̱ ra nacumi tsi ra naha, tan catyí ra: ―Na coo tsa taxin añima ndo ―catyí ra. Wy'Tacan tan tsaha̱n ña María ñuu Magdala can tsijacoto̱ ña tsi ra tsica̱ tsihin ra Jesús tyin nyehe̱ ña tsi ra tan caha̱n ra yacan tsihin ña. Nu quituvi̱ ra Jesús nuu ra tsica̱ tsihin ra ^x5Tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Ña tɨ̱ɨn un tsi yu, tyin ñaha ca cuhun yu nu nyaá Jutu yu. Maa tyin cu̱aahan tan ca̱han un tsihin tandɨhɨ yañi yu tyin cuahan yu nu nyaá Jutu yu, tan juvin ñi Jutu ndɨhɨ ndo cuví tsi ra. Cuahan yu nu nyaá Nyoo yu, tan juvin ñi Nyoo ndo cuví tsi ra ―catyí ra Jesús tsihin ña. fwETacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―¡María! ―catyí ra tsihin ña. Tan nanyehe̱ ña tan caha̱n ña tsihin ra tsihin yuhu hebreo, tan catyí ña: ―¡Raboni! ―Tan cuñí tsi catyí can: “Maestro”. ]v3Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ña: ―¿Nacuenda tsacú un? ¿Yóo nanducú un? ―catyí ra tsihin ña. Cuñí maa ña tyin ra jahá cuenda cora yutun tata can cuví ra. Tan catyí ña: ―Tatta, tatun yooho quihi̱n tsi ra Jesús, ca̱han tsihin yu nu maa tsindaca̱ un tsi ra, tyin cunaquihin yu tsi ra ―catyí ña tsihin ra. uNdi caahán ca ña yacan, tan nanyico coo ña tan nyehe̱ ña tsi ra Jesús ican. Maa tyin ña tsitó ña tatun ra Jesús cuví ra. t{ Tan tsica̱ tuhun ra ángel can naha ra tsi ña tan catyí ra naha: ―¿Nacuvi tsacú xaan un? Tan catyí ña: ―Tsacú maa yu tyin quihi̱n nyɨvɨ tsi Jutu Mañi yu, tan ña tsitó yu nu maa tinyií ñi tsi ra ―catyí ña tsihin ángel can. Us# Tan nyehe̱ ña uvi taahan ángel nditsí ra naha jahma cuitsin, nyecú ra naha nu tsicava̱ cuñu ñuhu ra Jesús. Iin ra nyaá ityi nu tsicava̱ jiñi ra, tan inga ra nyaá ityi nu tsicava̱ tsaha ra. 0rY Maa tyin tsa tsaa̱ nyico ña María, ndoo̱ ña nyaá ña tsacú xaan ña ityi tsata ñaña can. Tan tsitsi tsa tsacú ña, nyehé ihñi ña tsitsi ñaña can. q Tacan tan cuanuhu ra tsica̱ tsihin ra Jesús nda yuvehe ra naha. Nu quituvi̱ ra Jesús nuu ña María quee̱ ñuu Magdala p  Tyin tsa jihna, ña cutuñí iñi ra naha tsa caahán nu tutu Nyoo, tyin ra Jesús cuñí tsi tsa nandoto ra tsa yaha cúu ra. (oITacan tan quɨhvɨ̱ ndɨhɨ inga ra tsica̱ tsihin ra Jesús can, ra tsa tsaa̱ tsa jihna nu ñaña can. Tan nyehe̱ ra tsa cuvi̱ can, tan tsinu̱ iñi ra. 4naTan juvin ñi nyehe̱ ndɨhɨ ra tyin jahma tsa tsindasɨ̱ jiñi ra Jesús, ña iin ñi nu canyií can tsihin inga jahma can, yɨhɨ́ tahnu can tan cayucú sɨɨn can. 'mGYaha̱ can tan tsaa̱ ndɨhɨ ra Simón Pedro tsata ra, tan ra ican quɨhvɨ̱ ra tsitsi ñaña can. Juvin ñi nyehe̱ ndɨhɨ ra can jahma can canyií tsi. /lWQuitsaha̱ nyehé ihñi ra tsitsi ñaña, tan nyehe̱ ra jahma cuɨñɨ tsa cava̱ nuu cuñu ñuhu ra Jesús, canyií can. Maa tyin ña quɨhvɨ̱ ra tsitsi ñaña. 'kGTan cuahán nduvi taahan ra naha iin caa ñi, tsinú ra naha. Maa tyin ñihi ca tsinú inga ra can tan ñavin ca ra Pedro, jihna ca ra can tsaa̱ nu ñaña. MjTacan tan ra Pedro tan inga ra can cuahán ra naha nu ñaña. SiTacan tan tsinú xaan ña cuahán ña nu nyií ra Simón Pedro tan inga ra tsica̱ tsihin ra Jesús, ra tsa cuñí xaan ra Jesús. Tan catyí ña tsihin ra naha: ―Quihi̱n nyɨvɨ cuñu ñuhu Jutu Mañi yo tsitsi ñaña, tan ña tsitó yo nu maa tsindaca̱ ñi itsi ―catyí ña María tsihin ra Pedro tan tsihin inga ra can. %h ETsa naa ca tsa cuvi̱ tumingu, ña María quee̱ ñuu Magdala tsaha̱n ña nu ñaña ra Jesús. Tan nyehe̱ ña tyin nduve ca yuu ndasɨ́ yuhu ñaña can. g%*Ican ñi tinyii̱ ra naha cuñu ñuhu ra Jesús tyin yatyin ñi nyaá ñaña can tan tsa cua tahan tsi quɨvɨ quitatú nyɨvɨ Israel.(fI)Yatyin nu tsahñi̱ ra naha tsi ra Jesús nu cruu iyó iin cora yutun tata. Tan tsitsi cora can nyaá iin ñaña tsaa nu ñaha ca cuyucu ndi intuhun ndɨyɨ. vee(Tacan tan ra José tsihin ra Nicodemo quihi̱n ra naha cuñu ñuhu ra Jesús tan cava̱ nuu ra naha tsi ra tsihin jahma cuɨñɨ tsa tyihi̱ ra naha ndutya tami can, tumaa iyó maa nyɨvɨ Israel tun cua cutsi ñi ndɨyɨ tsitsi ñuhu. d'Tsaha̱n ndɨhɨ tucu ra Nicodemo, ra tsa tsaha̱n tsicaha̱n tsihin ra Jesús tsa tsa cuaa. Tsaa̱ ra tsihin ndutya tami. Tan iin ndutya tami tsa nañí mirra nasaca̱ nuu tsihin inga tsa nañí áloe. Tan quita̱ tsi tumaa oco utsi kilu tsa tandɨhɨ tsi. c&Tsa yaha̱ yacan, ra José ra ñuu Arimatea tsica̱n ndatu ra tsi ra Pilato na cuhva ra tsa naquihin ra cuñu ñuhu ra Jesús. Tan ra José can cuví ra iin ra yɨhɨ́ cuenda ra Jesús vasu tsa xeehe ñi tsa cuenda tsa yuuhví ra tsi ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel. Tacan tan tsaha̱ ra Pilato ndatu tsi ra, tan tsaha̱n ra José tsinaquihi̱n ra cuñu ñuhu ra Jesús. b3%Tan iyó inga nyico nu catyí tsi nu tutu Nyoo tyehen: “Cua nyehe nyɨvɨ tsi ra tsa tutsi̱ ra naha yoco xaan.” Nu quɨhvɨ̱ ñuhu ra Jesús ~au$Tacan cuvi̱ tyin tacan tan cundaa tsa catyí tuhun Nyoo nu catyí tsi: “Ndi intuhun yɨquɨ ra tan ña tahnu.” 9`k#Ra tsa nacatyí tuhun yacan, ra tsa nyehe̱ vaha cuví ra. Tan tsa nditsa caahán ra, tyin maa ra tsitó tyin tsa nditsa caahán ra, tacan tan tsinu ndɨhɨ tucu iñi nyooho. t_a"Maa tyin iin andaru can tutsi̱ ra yoco xaan yɨquɨ naha ra Jesús. Tan quita̱ nɨñɨ tan ndutya. ^5!Maa tyin cuhva tsa natuhva̱ ra naha nu ticaá ra Jesús, nyehe̱ ra naha tyin tsa tsihi̱ maa ra. Yacan cuenda ña tsahnu̱ ca ra naha sɨhɨn ra. E] Tacan tan cuahán andaru nu nyecú cruu can. Tan tsahnu̱ ra naha sɨhɨn iin ra ticaá iin tsiyo xiin ra Jesús. Tan tsahnu̱ nyico ra naha sɨhɨn inga ra tsa ticaa inga tsiyo xiin ra. y\kTsa ndi cumañi intuhun ña quɨvɨ tan tahan tsi quɨvɨ vico cahnu pascua, tan ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel ña cuñí ra naha tsa ndoo cuñu ñuhu ra tsa tsihi̱ can naha ra nu cruu quɨvɨ quitatú, tyin quɨvɨ quitatú, quɨvɨ ii cuví tsi tsa cuenda ra naha. Yacan cuenda tsica̱n ra naha tumañi iñi tsi ra Pilato na tava tyiñu ra na cahnu andaru sɨhɨn ra tsa ticaa nu cruu can naha ra, tyin tacan tan numi ñi cúu ra naha, tan jatsiyo ra naha cuñu ñuhu ra naha. N[Tsihi̱ ra Jesús vinu can tan catyí ra: ―Tsa iyó vaha tandɨhɨ vityin ―catyí ra. Tacan tan nacañi̱ nuu ra jiñi ra tan tsihi̱ ra. Nu tutsi̱ ra andaru yoco xaan yɨquɨ naha ra Jesús uZcTan ican nyaá iin quɨyɨ nu yɨhɨ́ vinu iya. Tacan tan jatyii̱ ra naha tsa cuví yahma tumaa caa catyi tsihin vinu iya can. Tan tyaa̱ ra naha yacan nu iin yutun hisopo. Tan jandaa̱ ra naha tan tyanaa̱ ra naha can yuhu ra. fYETsa yaha̱ yacan, tsa nyehe̱ ra Jesús tyin tsa ndɨhɨ̱ tyiñu jaha̱ ra. Tacan tan catyí ra: ―Na ityi iñi yu ―catyí ra. Tan tsihin yacan cundaa̱ tsa nyaá nu tutu Nyoo nu caahán tsi nácaa cua cúu ra. ~XuTacan tan catyí ra tsihin ra tsa cuñí xaan ra: ―Tsaa, va sɨhɨ un nyáá tsihin un juvin ―catyí ra tsihin ra. Nda quɨvɨ can tan quihi̱n ra tsi ña, cuahan tsihin ra yuvehe ra. Tan jaha̱ cuenda ra tsi ña. Nu tsihi̱ ra Jesús oWWTan nanyehe̱ ra Jesús tsi sɨhɨ ra, nyáá ña yatyin ñi. Tan nanyehe̱ tucu ra tsi ra tsa tsica̱ tsihin ra, ra tsa cuñí xaan ra. Tan catyí ra tsihin sɨhɨ ra: ―Miya, va ra sehe un nyáá tsihin un juvin ―catyí ra. .VUTan nyáá sɨhɨ ra Jesús yatyin ñi nu nyaá cruu ra. Tan nyáá tucu tahan ña, tan ña María ñasɨɨhɨ ra Cleofas, tan ña María quee̱ ñuu Magdala. U)Tan andaru can natuhún tahan ra naha: ―Ña cua cahnya yo itsi. Jasɨquɨ suuhva jihna yo na nyehe yo yóo cua jaha canaa jahma can ―catyí ra naha. Tacan cuvi̱ tumaa caahán nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyehen: “Tsatsa̱ tahan ra naha luxu luxu jahma yu tan jasɨquɨ̱ suuhva ra naha tsihin tsi, nyehe̱ ra naha yóo ra jaha canaa itsi.” Tan yacan cuvi tsa javaha̱ ra andaru can naha ra. ^T5Tsa yaha̱ tyaa̱ ra andaru can naha ra tsi ra Jesús nu cruu, naquihi̱n ra naha jahma ra. Tsa cumi taahan ra naha quihi̱n luxu luxu jahma ra. Tan ndoo̱ jahma ra tsa quicu̱ cañi ñi tsa tsindasɨ̱ ra. ySkMaa tyin catyí ra Pilato: ―Tsa tsa yaha̱ tyaa̱ yu, nandoo maa tsi tacan ―catyí ra tsihin ra naha. vReYacan cuenda ra cuví ityi nuu tsihin jutu caha̱n ra naha tsihin ra Pilato: ―Ña tyaa un: “Rey cuenda nyɨvɨ ñuu Israel”, vaha ca tyaa un: “Ra ihya catyí ra tyin rey cuenda nyɨvɨ ñuu Israel cuví ra” ―catyí ra naha. TQ!Tan cuaha nyɨvɨ Israel cahvi̱ ñi tsa caahán can, tyin yatyin ñi ñuu ñi cuví nu tsaquinyaa̱ ra naha cruu ra Jesús. Tan nyaá letra can tsihin yuhu hebreo, tan yuhu griego, tsihin yuhu latín. P5Tan tava̱ tyiñu ra Pilato na cunyaa letra jiñi cruu can. Tan catyí tsi tyehen: “Ra Jesús ra ñuu Nazaret, Rey cuenda nyɨvɨ ñuu Israel.” ~OuNdacan tyaa̱ ra naha tsi ra nu cruu tsihin nduyu. Tan tyaa̱ ra naha uvi taahan ca ra naha xiin ra. Ticaa̱ ra naha iin ra nu cruu tsa nyaá tsiyo cuaha ra. Tan inga ra tyaa̱ ra naha tsiyo satyin ra. Tan ticaa̱ ra naha tsi ra Jesús mahñu. NTan nyisó ra Jesús cruu ra, cuahán ra iin nu nañí: “Yɨquɨ Jiñi Ndɨyɨ”. Tan tsihin yuhu hebreo nañí tsi Gólgota. DMTacan tan tsaha̱ cuenda ra Pilato tsi ra Jesús tsi ra naha na tyaa ra naha tsi ra nu cruu. Tan quihi̱n andaru tsi ra, cuahán ra tsihin ra naha. Nu tsihi̱ ra Jesucristo nu cruu uLcMaa tyin cana̱ tsaa ra Israel naha ra tan catyí ra naha: ―¡Na cúu ra! ¡Na cúu ra! ¡Tya̱a tsi ra nu cruu! ―catyí ra naha. Tan catyí ra Pilato tsihin ra naha: ―¿A tyaa yu tsi ra cuví rey ndo nu cruu? Maa tyin ra cuví ityi nuu tsihin jutu catyí ra naha: ―Yoñi ca rey iyó. Intuhun ñi maa ra César, ra cuví rey cahnu ―catyí ra naha. 4KaTan cuví tsi iin quɨvɨ tsa ndi cumañi ca coo vico pascua, cuhva tsa cua tahan hora. Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ra Israel can naha ra: ―¡Ihya nyaá rey ndo! zJm Tacan tan tsa tsiñi̱ ra Pilato yacan, tava̱ tyiñu ra na quita ra Jesús ityi tsata vehe. Tan tsinyaa̱ ra Pilato nu nañí Gabata nu tuhvá ra jandaá cuatyi nyɨvɨ. Tan tsihin yuhu hebreo cuñí tsi catyí: “Nu canyií yuu”. wIg Tsa ndɨhɨ caha̱n ra Jesús yacan, tan quitsaha̱ nducú ra Pilato cuhva jaña ra tsi ra, maa tyin ra Israel caná tsaa ra naha tsata ra, tan catyí ra naha: ―¡Tatun jaña un tsi ra, ñavin amigo ra César, ra cuví rey cahnu, cuví tsi un! Tyin tandɨhɨ ra tsa caahán tyin rey cuví ra naha, ra xaan iñi tsi rey cahnu cuví ra naha ―catyí ra naha. 0HY Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tun tsatyin ña tsaha̱ Nyoo tyiñu can tsi un, nduve ndatu cua coo tsi un tsa tatsi tuñi un tsi yu. Yacan cuenda, ra tsa quitsi ndaca tsi yu ndaha un, cahnu ca cuatyi ra can naha ra iyó tan ñavin ca yooho ―catyí ra Jesús tsihin ra Pilato. G7 Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ra: ―¿Nacuenda ña caahán un tsa caahán yu? ¿A ña tsitó un tyin ra cumí tyiñu cuví yu tan iyó ndatu tsi yu tsa tyaa yu tsi un nu cruu, tan iyó tucu ndatu tsi yu tsa tava nuña yu tsi un? ―catyí ra Pilato tsihin ra Jesús. @Fy Tan quɨhvɨ̱ nyico ra inga tsaha tsitsi vehe tyiñu, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús: ―¿Nu maa quee̱ yooho? ―catyí ra tsihin ra. Maa tyin ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. GETsa tsiñi̱ ra Pilato yacan, tan nayuhvi̱ xaan ca ra. RDMaa tyin nacaha̱n ra Israel can naha ra tan catyí ra naha: ―Iyó iin ley tsi ndi, tan cuhva catyí ley ndi, cuñí tsi tsa cúu ra tyin jahá ra tsa Sehe Nyoo cuví tsi ra ―catyí ra naha. kCOCuhva tsa nanyehé ra cuví ityi nuu tsihin jutu naha ra tan ra vitya naha ra tsi ra, quitsaha̱ caná tsaa ra naha tan catyí ra naha: ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! ―catyí ra naha. Maa tyin catyí ra Pilato tsihin ra naha: ―Qu̱ihin ndo tsi ra tan ca̱hñi maa ndo tsi ra nu cruu tyin yuhu ndi intuhun cuatyi ra tan ña nañihí yu. GBTan quita̱ ra Jesús yɨhɨ́ corona iñu jiñi ra, tan nditsí ra jahma tunduuhva can. Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ra naha: ―¡Ma ra nyaá ihya! ―catyí ra tsihin ra naha. hAITacan tan quita̱ nyico ra Pilato inga tsaha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nye̱he ndo tyin cua tava yu tsi ra ityi nuu ndo tyin nyehe ndo tyin ndi iin cuatyi ra ña nañihí yu ―catyí ra Pilato tsihin ra naha. J@ Tacan tan natuhva̱ ra naha nu nyáá ra tan caahán nyaa ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¡Nacumi tsi un yooho Rey cuenda nyɨvɨ Israel! ―catyí ra naha, tan cañí ra naha nuu ra. >?uTan andaru can javaha̱ ra naha iin corona iñu tan tyihi̱ ra naha jiñi ra Jesús. Tan jacunditsi̱ ra naha iin jahma tunduuhva tsi ra, tahan tsa tuhvá ra cuví rey tsinditsí. a> =Tacan tan quihi̱n ra Pilato tsi ra Jesús tan tava̱ tyiñu ra na cañi andaru tsi ra. O=(Tacan tan quitsaha̱ caná tsaa tandɨhɨ ra naha tan catyí ra naha: ―¡Ña tava un tsi ra can! ¡Ta̱va tsi ra Barrabás! ―catyí ra naha. Tan ra Barrabás can cuví ra iin ñasuhu.w<g'Maa tyin nyooho iyó ndo tuhun tsa tsicán ndo na tava yu tsi iin ra nyií vehe caa tsa iyó vico pascua ihya. ¿A cuñí ndo tava yu tsi ra tsa cuví rey cuenda ndo tsa cuví ndo nyɨvɨ Israel? ―catyí ra Pilato tsihin ra naha. 8;i&Tan catyí ra Pilato tsihin ra: ―¿Tan náa cuví tsa nditsa? ―catyí ra. Tsa yaha̱ tsa tsica̱ tuhun ra Pilato yacan, quita̱ ra tsicaha̱n nyico ra tsihin ra Israel naha ra inga tsaha tan catyí ra: ―Yuhu ña nañihi maa yu ndi intuhun cuatyi ra ihya. Nu cua cahñi ra naha tsi ra Jesús :%Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ra: ―¿Tun tacan, rey cuví maa un? ―catyí ra Pilato tsihin ra Jesús. Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Rey cuví yu tumaa tsa caahán maa un. Yacan cuenda cacu̱ yu tan vatsí yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tyin cahan yu tsa nditsa. Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tsa nditsa, tyaá soho ñi tsa caahán yu ―catyí ra Jesús. 9$Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nu ndacá ñaha yu ñavin cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ihya cuví tsi. Tun tsatyin ndacá ñaha yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ra nyicún tsi yu cañi tahan ra naha tyin tacan tan yoñi cua cuhva cuenda tsi yu ndaha ra Israel naha ra. Maa tyin nu ndacá ñaha yu, ñavin cuenda ihya cuví tsi ―catyí ra Jesús tsihin ra Pilato. w8g#Tan catyí ra Pilato: ―Ñavin ra ñuu Israel cuví yuhu. Juvin ñi maa ra ñuu maa un naha ra tan ra cuví ityi nuu tsihin jutu ñuu maa un cuví ra tsaha̱ cuenda tsi un tsi yu. ¿Náa javaha̱ un? ―catyí ra tsihin ra Jesús. F7"Tan catyí ra Jesús: ―¿A tsa cuñí ñi maa un tsicá tuhun un tsehe tsi yu o iyó inga nyɨvɨ natyuhu̱ tsi un cuhva caha̱n un tsihin yu? ―catyí ra Jesús tsihin ra Pilato. V6%!Yaha̱ can tan quɨhvɨ̱ nyico ra Pilato tsitsi vehe tyiñu can inga tsaha. Tan cana̱ ra tsi ra Jesús tan tsica̱ tuhun ra tsi ra: ―¿A yooho cuví rey cuenda nyɨvɨ Israel? ―catyí ra tsihin ra. H5  Tacan cundaa̱ tsa caha̱n ra Jesús nácaa cua cúu ra. )4KTacan tan catyí ra Pilato tsihin ra naha: ―Qu̱ihin ndo tsi ra, tan ta̱tsi tuñi ndo tsi ra tumaa catyí maa ley ndo. Tan nacaha̱n ra Israel can naha ra tan catyí ra naha: ―Maa tyin nyuhu nyɨvɨ Israel nduve ndatu iyó tsi ndi tsa cahñi ndi tsi nyɨvɨ ―catyí ra naha. A3{Tan nacaha̱n ra Israel naha ra tan catyí ra naha: ―Tun tsatyin ñavin iin ra iyó cuatyi cuví ra, ña cua cuhva cuenda ndi tsi ra tsi un ―catyí ra naha tsihin ra Pilato. M2Yacan cuenda quita̱ ra Pilato tyin cahan ra tsihin ra naha, tan catyi ra: ―¿Náa cuatyi tyaá ndo sɨquɨ ra ihya? ―catyí ra Pilato tsihin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra. q1[Yaha̱ can tan quita̱ ra naha tsihin ra Jesús yuvehe ra Caifás tan tsindaca̱ ra naha tsi ra vehe tyiñu ra ndacá ñaha. Tsa cua cunditsin tan ra Israel ña quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi vehe tyiñu can tyin ñavin vehe nyɨvɨ Israel cuví can. Tyin ica tsa quɨhvɨ̱ ñi Israel vehe ndavaha ñi tyin coto ña cua cuvi cuxiñi ñi quɨvɨ vico pascua. 0!Tan tyihi̱ xeehe nyico ra Pedro inga tsaha. Juvin ñi cuhva can tan navacu̱ ñi iin tsitooho. Nu cutuñi̱ ra Jesús nuu ra Pilato 1/[Tacan tan iin ra cuví musu ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsihin jutu, iin ra tsa cuví nyɨvɨ ra tsa tsahnya̱ ra Pedro soho, quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra tan catyí ra: ―¿Atu ñavin un cuví tsa nyehe̱ yu tsihin ra can tsitsi cora yutun tata can? ―catyí ra tsihin ra Pedro. .Tan nyaá nyityi ra Pedro tuñu ra ñuhu̱. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿A ñavin yooho cuví iin ra tsicá tsihin ra can? ―catyí ra naha tsihin ra. Tan ra Pedro tyihi̱ xeehe ra, tan catyí ra: ―Ñavin. Ñavin yu cuví ―catyí ra. c-?Yaha̱ can tan nuuhñi ra Jesús, tan jacuhu̱n ra Anás tsi ra nu nyaá ra Caifás, ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsihin jutu [cuiya can]. Nu caahán nyico ra Pedro inga tsaha tyin ña nacotó ra tsi ra Jesús b,=Tan catyí ra Jesús: ―Tatun caha̱n yu iin tsa ña vaha, ca̱han tsihin yu nda tsa ña vaha caha̱n yu. Maa tyin tatun caha̱n yu tsa vaha, ¿nacuvi tyin cañi̱ un tsi yu? ―catyí ra Jesús tsihin ra can. z+mCuhva tsa caahán ra Jesús yacan, tan iin vitya vehe ñuhu tsa yucu ican, cañi̱ ra iin tsiyo nuu ra Jesús tan catyí ra: ―¿A tacan taahán tsi nacahan un nu caahán ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu? ―catyí ra tsihin ra Jesús. k*O¿Nacuenda tsicá tuhun un tsi yuhu? Vaha ca nda̱ca tuhun un tsi nyɨvɨ tsa tsiñi̱ tsa caha̱n yu, tan maa ñi cua catyi tuhun náa caha̱n yu tsihin ñi tyin maa ñi tsitó náa caha̱n yu ―catyí ra Jesús tsihin ra. ~)uTan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Yuhu nuu tandɨhɨ nyɨvɨ caha̱n yu. Tan jacuaha̱ yu tsi ñi tsitsi vehe ñuhu ñuu tan ñuu tan tsitsi vehe ñuhu cahnu ñuu ihya nu tuhvá tandɨhɨ nyɨvɨ Israel ndu iin. Tan nduve nu caha̱n xeehe yu. (-Tacan tan ra jutu tsaahnu can quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra Jesús yoo ra cuví ra tsicá tsihin ra, tan náa jacuahá ra tsi nyɨvɨ. '-Tacan tan ra cuví musu tan ra vitya naha ra tsa yucú ican, jataha̱n ra naha ñuhu̱ tyin vitsin xaan. Tan nyecú nyityi ra naha tuñu ra naha ñuhu̱. Tan nyií ndɨhɨ tucu ra Pedro tuñu ra ñuhu̱ tsihin ra naha ican. Nu janahma̱ ra jutu tsaahnu tsi ra Jesús `&9Tacan tan ñaha tsa nyaá yuvehe can tsica̱ tuhun ña tsi ra Pedro, tan catyí ña: ―¿A ñavin yooho cuví iin ra tsica̱ tsihin ra can? Tan catyí ra Pedro: ―Ñavin. Ñavin yu cuví ―catyí ra tsihin ña. P%Maa tyin ra Pedro ndoo̱ ra ityi tsata vehe. Yacan cuenda quita̱ ra tsa nacotó ra jutu can, tan caha̱n ra tsihin ñaha tsa nyaá yuvehe can. Tan jayaha̱ ra tsi ra Pedro ityi tsitsi nuquehe can. )$KRa Simón Pedro tan inga ra tsa tsica̱ tsihin ra Jesús, nyicún ra naha tsi ra Jesús nu cuahán ra nuquehe yuvehe ra Anás, ra jutu tsaahnu cuvi̱ ityi nuu tsihin jutu. Tan nacotó ra jutu can tsi inga ra can. Yacan cuenda quɨhvɨ̱ ra can tsihin ra Jesús nuquehe ra jutu can. h#IRa Caifás can cuví ra tsa caha̱n tsihin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ Israel naha ra tyin vaha ca tsa cúu intuhun ñi rayɨɨ tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu. Nu caahán ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra Jesús ?"w tacan tan tsindaca̱ ra naha tsi ra yuvehe ra Anás, tyin ra Anás can tyiso ra Caifás cuví tsi ra. Tan cuiya can ra Caifás can cuví ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsihin jutu. !9 Tacan tan andaru can tsihin capitán ra naha, tan vitya cuenda vehe ñuhu naha ra, tɨɨ̱n ra naha tsi ra Jesús, tan tsahñi̱ ra naha tsi ra,  7 Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra Pedro: ―Na̱tyihi mityi un tsitsi vena un. Tatun Nyoo Jutu yu tan cuñí ra tsa nyehe yu tundoho, taahán tsi tsa nyehe yu can ―catyí ra Jesús tsihin ra. Nu tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús nuu ra cuví ityi nuu tsihin jutu naha ra B} Tacan tan tava̱ ra Simón Pedro mityi tsa ndahá ra tan tsahnya̱ ra soho cuaha iin ra tsa nañí Malco. Ra ican cuví musu ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra. 8i Yacan caha̱n ra Jesús tyin na cundaa tsa caha̱n ra nda ityi tsata ca nu catyi̱ ra: “Ra tsa tsaha̱ Jutu yu tsi yu, ndi intuhun ra naha tan ña tsinaá ra naha.” OTan catyí ra Jesús: ―Tsa caha̱n yu tsihin ndo tyin yuhu cuví. Tatun yuhu nanducú ndo, ja̱ña ndo tsi ra tsicá tsihin yu naha ra na cunuhun ra naha ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. #?Tacan tan tsica̱ tuhun nyico ra Jesús tsi ra naha inga tsaha, tan catyí ra: ―¿Yóo nanducú ndo? Tan catyí ra naha: ―Ra Jesús ra ñuu Nazaret. yCuhva tsa caha̱n ra Jesús: “Yuhu cuví”, tandɨhɨ ra naha nacaca̱ tsata ra naha tan nduva̱ ra naha nu ñuhu. gGTan catyí ra naha tsihin ra: ―Ra Jesús ra ñuu Nazaret. Tan catyí ra Jesús: ―Yuhu cuví ―catyí ra. Tan ra Judas, ra tsa xico̱ tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu, nyií ndɨhɨ ra tsihin ra naha. +Tan ra Jesús tsa tsitó maa ra tandɨhɨ tsa cua tahan ra. Quita̱ ra tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha: ―¿Yóo nanducú ndo? ―catyí ra. Tan ican tsaa̱ ra Judas tsihin andaru cuaha tan cuaha ra vitya cuenda vehe ñuhu tsa jacuhun ra cuví ityi nuu tsihin jutu naha ra tan ra cuví fariseo naha ra. Tsaa̱ ra naha ican, nyisó ra naha mityi, tan nyisó ra naha lámpara tan ñuhu̱ yɨtɨ. Tan ra Judas, ra tsa xico̱ tsi ra, tsitó ra nu cuahán ra Jesús tyin ican tuhvá ra Jesús tsaahán tsihin ra tsicá tsihin ra. X +Tsa yaha̱ tsa caha̱n ra Jesús yacan, tacan tan cuahán ra tsihin ra tsicá tsihin ra inga tsiyo yutya Cedrón. Tan ican iyó iin cora yutun tata. Tan ican quɨhvɨ̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra. W'Tsa caha̱n yu tsihin ra naha yóo ra cuví un, tan cua cahan nyico tucu yu inga tsaha, tyin tumaa cuhva cuñí un tsi yu, tacan cua cuñi tahan ra naha tsi ra naha. Tan yuhu cunyaa yu añima ra naha.QJutu Mañi yu, ra vaha cuví un, tan nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ña tsitó ñi tsi un, maa tyin yuhu tsitó yu tsi un. Tan ra nyicún tsi yo ihya tsitó ra naha tyin maa un jaquitsi̱ tsi yu. q[’Jutu Mañi yu, maa un tsaha̱ tsi ñi tsi yu. Tan cuñí yu tsa cunyaa ñi tsihin yu nu cua cunyaa yu, tan na nyehe ñi tsa cahnu cuví tsa tsaha̱ un tsi yu, tyin cuñí un tsi yu nda ndi cumañi ca tsinu ñuhu ñayɨvɨ. Yuhu nyií yu tsihin ñi. Tan yooho nyaá un tsihin yu tyin tacan tan iin ña nyɨvɨ cua cuvi ñi. Tan coto tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tyin maa un jaquitsi̱ tsi yu, tan cuñí xaan un tsi ñi nyicún tsi yo, tumaa tsa cuñí maa un tsi yu. OYuhu tsaha̱ yu tsa cahnu cuví un tsi ñi nyicún tsi yo. Juvin ñi maa tsa cahnu cuví un tsa tsaha̱ un tsi yu tyin tsihin yacan na iin ñi cuví ñi, tumaa yooho tsihin yuhu, iin ñi cuví yo. :mTsicán yu tsi un na iin ñi cuvi ñi tsihin inga ñi. Tan na iin ñi cuvi ñi tsihin yo, Jutu Mañi yu. Tumaa yooho nyaá un tsihin yu tan yuhu nyaá yu tsihin un, na iin ñi cuví ñi tsihin yo, tyin tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ cua tsinu iñi ñi tyin maa un jaquitsi̱ tsi yu. Z-’Ñavin tsa cuenda ra ihya ñi naha ra tsicán tahvi yu tsi un. Tsicán tahvi ndɨhɨ tucu yu tsi un tsa cuenda nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tsi yu, tsa cuenda tsa cua cahan ra ihya naha ra ityi nuu ca. %Tan tsa cuenda tsa vaha tsi maa ra naha, jacu ii maa yu tsi yu tyin tacan tan cuví jacu ii tucu maa ra naha tsi ra naha tsihin tsa nditsa. X )Tumaa tsa jaquitsi̱ un tsi yuhu nu yucú nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tacan cua jacuhun ndɨhɨ tucu yuhu tsi ra tsa nyicún tsi yo, nacahan ra naha tuhun yo tsihin nyɨvɨ tsa ñaha ca coto tuhun yo.  Ja̱cu ii tsi ra naha tsihin tsa nditsa, na javaha ra naha maa ñi maa cuhva cuñí maa un. Tyin tsa caahán un, yacan cuví tsa nditsa.  Tumaa yuhu ñavin ra cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ cuví yu, tacan tucu ra ihya naha ra, ñavin ra cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ cuví ra naha. . UÑa tsicán yu tsi un tsa tava un tsi ra nyicún tsi yo naha ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, maa tyin ja̱ha cuenda tsi ra naha coto náa jaha nu ña vaha tsi ra naha.  1Yuhu caha̱n yu tsihin ra naha tsa caahán un, maa tyin nyɨvɨ cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi tsi ra nyicún tsi yo naha ra, tsa cuenda tyin ñavin ra cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ cuví ra naha. Tumaa yuhu, ñavin ra cuenda nu ñuhu ñayɨvɨ cuví yu. A{ ’Vityin tsa cua quitsí yu nu nyaá un, maa tyin tsitsi tsa ndi nyií yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, caahán yu tsehe, tyin na cusɨɨ iñi ra naha tumaa tsa sɨɨ cuñí maa yu. oW Quɨvɨ tsinyii̱ yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsihin ra naha, jaha̱ cuenda yu tsi ra tsa tsaha̱ un tsi yu naha ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi un. Tan jaha̱ cuenda yu tsi ra naha. Tan ndi intuhun ra naha tan ña tsinaa̱ ra naha. Maa tyin ra tsa tsa nyaá maa tsa cunaa, ra ican ñi cuví ra cuanaa̱ tan quita̱ cuhva tumaa tsa catyí nu tutu maa un. I  ’Yuhu ña cua ndoo ca yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, maa tyin maa ra naha cua ndoo ra naha nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan yuhu cua cunyaa nyico yu tsihin un. Ja̱ha cuenda tsi ra tsa tsaha̱ un tsi yu tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi maa un, Jutu Mañi yu. Tan na iin ñi cuvi ra naha, tumaa tsa iin ñi cuví maa yo. ve Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuví tsii un, tsahá tucu un tsi ñi tsi yu. Tan maa ñi janahá tsa cahnu cuví yu. \1 ’Yuhu tsicán tahvi yu tsi un tsa cuenda ra naha. Ña tsicán tahvi yu tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ, maa tyin tsicán tahvi yu tsa cuenda ra tsa tsaha̱ un tsi yu naha ra, tyin tsi maa un cuví ra naha. \1Tyin catyi̱ tuhun yu tsihin ra naha tsa caha̱n un tsihin yu, tan naquihi̱n vaha ra naha itsi. Tan tsitó ra naha tyin nditsa tsa quee̱ yu nu nyaá un, tan tsinú iñi ra naha tyin maa un jaquitsi̱ tsi yu. ~~b}|,zywvu+tsrqq pomkjiqg%edkba^]\[Z0YXX8WV{V"TRR QPP NNUMMVLLKjKJ9IHHFEEDCBB*A@@)?>==a=!<;;_:d9958_7766O55{44443322100h//..-V-,~++:**)2(''e&&c%%s$$0#9""!e 74AWg=d#>x)_T , q %  "11!?= 29+Tan quɨvɨ ndɨhɨ̱ vico, tan vatsí nuhu ñi, maa tyin ra luhlu Jesús ndoo̱ ra ñuu Jerusalén can. Tan ña jaha̱ jutu ra tan sɨhɨ ra cuenda. 1*Tan tsa quita̱ tsa utsi uvi cuiya ra Jesús, tan tsaha̱n tandɨhɨ ñi nda ñuu Jerusalén, cuhva tuhun tsa iyó maa ñi. u0c)Ra José tsihin sɨhɨ ra Jesús tuhvá ñi tsicá vico pascua nda ñuu Jerusalén ndɨhɨ ñi cuiya. ^/5(Tan ra luhlu Jesús vatsí cuahnu ca ra. Tan cua ndunyee ca ra, tan tsihin tsa tsiñi tuñi tsi maa ra. Tan Nyoo nasocó xaan ra tsi ra. Nu caha̱n ra luhlu Jesús tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra K.'Tacan tan tsa yaha̱ tsa javaha̱ ñi tandɨhɨ maa tsa taahán tsi javaha ñi cuhva catyí ley Jutu yo Nyoo, tan cuanuhu̱ ñi nda ñuu Nazaret tsa canyií Galilea nu cuví ñuu maa ñi. =-s&Tan juvin ñi tsa ndi nyií ca ra José tan ña María tsihin lee ican, tan tsaa̱ ña Ana nu yucú ñi. Tan quitsaha̱ nacuhvá ña tyahvi nyoo tsi Nyoo. Tan caha̱n ña tuhun ra Jesús tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yucú ican, nyɨvɨ tsa ndatú tsa cacu ñuu Jerusalén. Nu cuanuhu̱ ñi nda ñuu Nazaret ?,w%Tan vityin tsa cumi xico cumi cuiya ña. Tan ña quitá maa ña tsitsi vehe ñuhu cahnu can, tyin nduvi tan ñiñu jacahnú ña tsi Nyoo, tan tsicán tahvi ña tan iyó nyitya ña. 9+k$Tan ican, tsitsi vehe ñuhu cahnu can, nyií tucu iin ñaha tsa cuví ndusu yuhu Nyoo. Nañí ña Ana, tan sehe ra Fanuel, iin ra cuvi̱ tata ra Aser, cuví tsi ña. Tan tsa tsahnu xaan ña. Tan nda luhlu ña tan tindaha̱ ña, maa tyin utsa cuiya ñi tsicoo̱ ña tsihin yɨɨ ña tan tsihi̱ ra. m*S#Tacan tan coto tandɨhɨ yo náa tsicá iñi nyɨvɨ tun tsinú iñi ñi o ña tsinú iñi ñi tsi ra. Maa tyin tsa cuenda yooho, María, tsehe cuví tumaa iin mityi xaan tsa cua yaha añima un ―catyí ra Simeón tsihin ña. a);"Tacan tan tsica̱n tahvi ra Simeón tsa cuenda ñi. Tan catyí ra tsihin ña María sɨhɨ ra Jesús: ―Nye̱he tsi lee ihya. Cuaha xaan nyɨvɨ Israel ñuu Nyoo cua tsinu iñi tsi ra quɨvɨ coto ñi tuhun ra, tan cua cacu ñi. Maa tyin cuaha ñi ña cua tsinu iñi ñi tsi ra. Nyoo tsaha̱ ra tsi ra tan cuví ra tumaa seña tsa cuenda yo. (!Tan ra José tsihin sɨhɨ ra Jesús, iyo xaan cuñí ñi tsa tsiñi̱ ñi tsa caha̱n ra Simeón tsa cuenda lee ican. R' Tan cua cuvi ra ñuhu̱ tsa cua jandunditsin añima nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví.Tan cahnu ca cua jaha ra tsi nyɨvɨ Israel, tsa cuví ndi nyɨvɨ cuenda maa un ―catyí ra Simeón. ;&qTsa iyó ra ihya ityi nuu tandɨhɨ nyɨvɨ. I% Tyin tsa nyehe̱ tsihin nuu yu tsi ra cua jacacu tsi ndi. 7$g―Jutu Mañi yu, vityin tsa cundaa̱ cuhva tsa catyi̱ maa un tsihin yu, tsa cuví yu musu un,
cuví jaña ndaha un tsi yu vityin, tan na cúu yu tsihin tsa vaha. @#yTan cuhva tsa tsaa̱ ñi nu nyaá ra Simeón tan quihi̱n ra Simeón tsi ra Jesús. Tan tyihi̱ jucun ndaha ra tsi ra. Tacan tan quitsaha̱ jacahnú ra tsi Nyoo, tan catyí ra: V"%Tan Tatyi Ii jacuhu̱n ra tsi ra Simeón can nda vehe ñuhu. Tan juvin ñi cuhva can tsaa̱ jutu ra tan sɨhɨ ra Jesús tsihin maa ra nu cuví vehe ñuhu cahnu can, tyin javaha ñi cuhva catyí maa ley. !Tan jacoto̱ Tatyi Ii tsi ra tyin ña cúu naha ra tsa ndi cumañi ca nyehe ra tsi ra Cristo, ra cua jaquitsi Jutu yo Nyoo.  Tan quɨvɨ can iyó iin ra ñuu Jerusalén nañí ra Simeón. Iin ra cuɨtɨ xaan cuví ra, tan jacahnú ra tsi Nyoo. Ndatú ra nda cacu ra cua jacacu tsi ra tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ ñuu Israel ican. Tan nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin ra Simeón. FTan tsaha̱n ñi tsijamañi̱ ñi uvi taahan quɨtɨ, tyin tacan catyí maa ley Jutu yo Nyoo, nu catyí tsi tyehen: “Cu̱hva ndo uvi taahan curuu a uvi taahan paloma”, catyí ley can. ,QTacan ñi javaha̱ ñi tyin catyí ley Nyoo tyin: “Tandɨhɨ sehe nuu ñi tsa cuví rayɨɨ, cua tyaa cuenda ñi tsi ra ndaha Jutu yo Nyoo”, catyí ley ican. lQTan tsa yaha̱ quɨvɨ cuhva catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés tsa cuenda tsa nduvaha ña nuu Nyoo tsa cacu̱ sehe ña; tacan tan cuahán ñi tsihin ra lee nda ñuu Jerusalén, tyin tyaa cuenda ñi tsi ra ndaha Nyoo. Tsa ndu una̱ quɨvɨ ra Jesús, tan tyaa̱ ñi tuñi Nyoo tsi ra tyin tacan catyí tuhun tsahnu maa ñi. Tan jacunañi̱ ñi Jesús tsi ra. Juvin ñi maa sɨvɨ tsa catyi̱ ángel tsihin ña María quɨvɨ tsa ndi cumañi ca cuhun ra Jesús tsitsi ña. #?Tan cuanuhu̱ ra jahá cuenda mbee ican naha ra. Tan jacahnú xaan ra naha tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ tsa nyehe̱ ra naha tan tsa tsiñi̱ ra naha. Tyin cundaa̱ cuhva tsa catyi̱ ángel ican tsihin ra naha. Nu tyaa̱ cuenda ñi tsi ra Jesús ndaha Nyoo tsitsi vehe ñuhu cahnu |qMaa tyin ña María naquihi̱n cuenda ña tuhun ican tsitsi añima ña, tan tandɨhɨ tuhun ican tsicá iñi ña. W'Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsiñi tuhun caahán ra naha, iyo xaan cuñí ñi. -Tan cuhva tsa nyehe̱ ra naha tsi ra, quitsaha̱ natuhún ra naha tandɨhɨ tuhun caha̱n ángel tsihin ra naha tsa cuenda lee ican tsihin ñi. B}Tacan tan numi xaan cuahán ra naha, tan nañihi̱ ra naha tsi ra lee can tsihin ña María tan tsihin ra José. Tan canyií ra lee can tsitsi iin canuva nu tsatsí quɨtɨ itya. a;Tacan tan tsa cuanuhu̱ ángel ican nda gloria. Tan catyí iin tan inga ra jahá cuenda mbee can naha ra: ―Co̱hon ndo Belén. Cunyehe yo náa cuvi̱. Tyin maa Jutu yo Nyoo jacoto̱ tsi yo ―catyí ra naha. %CCahnu xaan cuví Nyoo, ra nyaá gloria.Tan nu ñuhu ñayɨvɨ, na coo tsa vaha añima nyɨvɨ tsa ñihí tumañi iñi Nyoo, catyí ra ángel naha ra. ! Tan juvin ñi cuhva ican quituvi̱ cuaha xaan ángel tsihin ángel can, tan jacahnú xaan ra naha tsi Nyoo, tan catyí ra naha: U# Tan tsihin cuhva ihya cua nacoto ndo tsi ra: cua nañihi ndo tsi ra lee ican, cavá nuu ra jahma tan canyií ra tsitsi iin canuva nu tsatsí quɨtɨ ―catyí ángel can tsihin ra jahá cuenda mbee can. r] Vityin nda ñuu ra David cacu̱ iin ra cua jacacu tsi nyɨvɨ. Cuví ra Cristo, ra cuví Jutu Mañi yo. 1[ ―Ña na̱yuhvi ndo ―catyí ángel can―. Tyin vatsí cahan yu iin tsa vaha xaan tsihin ndo. Sɨɨ xaan cua cuñí tandɨhɨ cuii maa nyɨvɨ tsa cuenda tsi. ' Tan sana iñi ra naha quituvi̱ iin ángel Nyoo. Tan jandunditsi̱n Jutu yo Nyoo tanɨɨ cahnu nu yucú ra naha. Tan nayuhvi̱ xaan ra naha. RYatyin ñi ñuu Belén can yucú ra jahá cuenda mbee tsa tsacuaa. fETan ican cacu̱ sehe nuu ña. Tan cava̱ nuu ña jahma tsi ra. Tan nacaqui̱n ña tsi ra tsitsi iin canuva nu tsatsí quɨtɨ itya. Tyin ña ñihi̱ ñi iin vehe coo ñi. Cuhva caha̱n ángel tsihin ra jahá cuenda mbee r ]Tan tsa ndi yucú ca ñi ñuu Belén ican tan quitsaha̱ cuuhví tsitsi ña tyin tsa cua cacu sehe ña. { oCuahán ra cuandacá ra sɨvɨ ra tsihin ña María, tan tsa nyaá maa tsa cua tindaha ñi. Tan ñuhú sehe ña. % CYacan quee̱ ra José ñuu Nazaret tsa canyií Galilea. Tan cuahán ra ñuu Belén tsa canyií Judea, nu cacu̱ ra rey David, tyin tata ra David cuví ra. W 'Tan tandɨhɨ nyɨvɨ cuanuhu̱ ñi ñuu ñi, tyin cua ndaca ñi sɨvɨ ñi.  Ihya cuvi̱ tsa jihna ñi tsinyaa̱ sɨvɨ nyɨvɨ. Tan ra Cirenio cuví ra ra ndacá ñaha tandɨhɨ ñuu nu cuví Siria. P Quɨvɨ ican tsicoo̱ iin ra ndacá ñaha, ra cuví rey cahnu, nañí ra Augusto. Tava̱ tyiñu ra tsi ra nyisó tyiñu naha ra na tyaa ra naha sɨvɨ tandɨhɨ nyɨvɨ tanɨɨ cahnu ñuu ñayɨvɨ. M PTan ra luhlu can cua cuahnu ca ra. Ñihi xaan tsicoo̱ tunyee iñi tsi ra tsihin Tatyi Ii Nyoo. Tan tsicoo̱ ra iin tsɨquɨ ndɨɨ nda cuanda quɨvɨ tsa nacoto̱ nyɨvɨ Israel tsi ra.) MOTyin cua janaha ra ñuhu̱ nditsin nu iyó nyɨvɨ nu naa, nu ndatú tuhun tsiihí tsi ñi.Cua janaha ra ityi ra tsi yo, ityi vaha ―catyí ra Zacarías. , SNTyin Jutu yo Nyoo cuñí ra tsi yo. Tan cundaahví xaan iñi ra tsi yo.Tan cua jaquitsi ra iin ra jatyinyee tsi yo. Tan cuvi ra tumaa ñuhu̱ ñicanyii. t cMTan cua jacoto un tsi nyɨvɨ tyin cua jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ñi.Tacan tan cacu añima ñi. s aLTan catyí ra Zacarías tsihin lee can:―Sehe luhlu yu, yooho cua cuvi un ndusu yuhu Nyoo, ra nyaá gloria.Tyin cuhun un ityi nuu Jutu Mañi yo. Tan cua cahan un tuhun ra tsihin nyɨvɨ tyin tsa cuñí quitsi ra. 7 iKTan maa ra cua janaha ra cuhva coo yo.Tan vaha cua coo yo nuu ra tan coo yo maa ñi tsa cuenda maa ra tandɨhɨ quɨvɨ tsa cua coo yo ñayɨvɨ ―catyí ra Zacarías.  Jtan catyi̱ ra tyin cua jacacu ra tsi yo ndaha nu xaan iñi tsi yo.Tyin ña cua nayuhvi ca yo jacahnu yo tsi ra. C ICaha̱n maa Nyoo tsihin ra Abraham, tsii tsaahnu yo, & GHTan cua cundaahvi iñi ra nyehe ra tsi nyɨvɨ yo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha.Tan cua nducuhun iñi ra tsa caha̱n ra tsihin ñi taha̱n tsanaha. u~ eGCua jacacu Nyoo tsi yo ndaha nu xaan iñi tsi yo, tan nuu tandɨhɨ nu tsa ndasɨ cuñí nyehe tsi yo. } FTacan cua javaha ra, catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha, quɨvɨ caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu ra, tan catyi̱ ra naha tyehen: | ETan tsaha̱ ra iin ra tsa cahnu xaan cuví tsi yo, ra cua jacacu tsi yo.Tata ra David, ra tsa cuvi̱ musu Nyoo cuvi ra. '{ ID―Cahnu xaan ra cuví Jutu yo Nyoo cuenda yo nyɨvɨ Israel.Tyin quitsi̱ ra nu yucú yo, tsa cuví yo nyɨvɨ maa ra. Tan jacacú ra tsi yo. z CRa Zacarías jutu ra Juan, ñihi nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin ra. Tan tsaha̱ cuenda ra tsa caahán Nyoo tsihin ra, tan catyí ra: hy KBTan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa tsito̱ can, tsicá iñi ñi, tan tsicá tuhun tahan ñi tsi ñi: ―¿Yóo ra cua cuvi ra lee ihya? ―catyí ñi. Tyin nditsa, Nyoo nasocó xaan ra tsi ra. Nu jacahnu̱ ra Zacarías tsi Nyoo 8x kATan tandɨhɨ maa nyɨvɨ iyó yatyin yuvehe ñi, iyo xaan cuñí ñi cuvi̱. Tan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa iyó yucu iyó Judea ican nacatyí tuhun tahan ñi tsa cuvi̱ can. ]w 5@Juvin ñi maa hora can nacaha̱n ra Zacarías. Tan quitsaha̱ jacahnú ra tsi Nyoo. 0v [?Tan tsica̱n jutu ra iin vitu, tan nuu vitu ican tyaa̱ ra: “Juan cua cunañi ra”, tyaa̱ ra. Tan tandɨhɨ maa ra ican naha ra iyo xaan cuñí ra naha tsa tacan. u >Tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra naha tsihin ndaha ra naha tsi jutu ra. Tyin coto ra naha náa sɨvɨ cuñí ra tsa cunañi ra. t }=Tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda jacunañí un Juan tsi ra? Tan yoñi nyɨvɨ ndo nañí tacan ―catyí ra naha. Ps Tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa cacu̱ sehe ña Elisabet, jacacu̱ ña iin rayɨɨ. =o u8Tan ña María ndoo̱ ña tsihin ña Elisabet uñi yoo. Tan tsa yaha̱ uñi yoo can tan cuanuhu̱ ña nda yuvehe ña. Quɨvɨ cacu̱ ra Juan, ra tsa jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ n 7Tumaa cuhva catyi̱ Nyoo tsihin ra Abraham, tsii tsaahnu yo, tan tsihin sehe ra, tacan ñi javahá maa Nyoo ―catyí ña María. m 6Jatyinyeé ra tsi nyɨvɨ Israel tsa cuví ñi musu ra.Tan ña naá iñi ra tsi ñi. Nyehé ndaahvi ra tsi ñi. 9l m5Tsahá Nyoo tsa vaha tsi nyɨvɨ cuñí coto tsa vaha.Tan nyɨvɨ cuca tsa cuñí tyin nduve tsa tsiñí ñuhu tsi ñi, tsihin ndaha ndɨɨ ñi, jacuhún ra tsi ñi. mk U4Quinyaa̱ ra tunyee iñi iyó tsi nu cuví rey.Tan cua janducahnu ra tsi nyɨvɨ ndaahvi. j  3Cahnu xaan tsa javahá ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra.Jatsiyo̱ ra tsi nyɨvɨ tsa cahnu xaan tsicá iñi ñi. di C2Tan ndaahvi cuñí ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua coo tan tyaa yahvi ñi tsi ra. mh U1Tyin Nyoo, cahnu xaan cuví ra. Tan cahnu tsa javahá ra tsihin yu.Tan ii xaan sɨvɨ ra. 0g [0Tyin cuví yuhu iin ñaha ndaahvi tan Nyoo nyehe̱ ndaahvi ra tsi yu.Tan vityin tandɨhɨ quɨvɨ cua cahan nyɨvɨ tyin cahnu xaan tumañi iñi ñihi̱ yu. Mf /Tan sɨɨ xaan cuñí añima yu tsihin Nyoo ra jacacú tsi yu. be ?.Tan catyí ña María:―Jacahnú yu tsi Nyoo tsihin tandɨhɨ añima yu. d -Tan sɨɨ xaan cuñí tucu maa añima un tyin tsinú iñi un. Tyin cua cuvi cuhva tsa caha̱n Nyoo tsihin un ―catyí ña Elisabet. kc Q,Cuhva tsa tsiñi̱ yu tsa caha̱n un, tan natuñu̱ sehe yu tsitsi yu. Tyin sɨɨ xaan cuñí ra. cb A+¿Tan yóo cuví yuhu? Tyin quitsi̱ sɨhɨ Jutu Mañi yu quitsi̱ nyehe ña nu nyaá yu. !a =*Tan ñihi xaan nacaha̱n ña, tan catyí ña: ―Nyoo nasocó xaan ra tsi un, María, tan ñavin ca tandɨhɨ ca ñiñaha. Tan nasoco̱ ra tsi sehe un. ` )Tan tsa tsiñi̱ ña Elisabet tsa caha̱n ña María, tan natuñu̱ sehe ña tsitsi ña. Tan ñihi nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin ña. a_ =(Tan quɨhvɨ̱ ña tsitsi vehe ra Zacarías. Tan nacuhva̱ ña nacumi tsi ña Elisabet. t^ c'Tan iin quɨvɨ can, numi ñi cuahán ña María iin ñuu tsa canyií Judea nu maa ñi maa yucu iyó. R] &Tan catyí ña María: ―Yuhu cuví yu musu Jutu Mañi yo. Na javaha maa ra cuhva catyí un ―catyí ña. Tacan tan cuahán ángel can. Nu cuahán ña María cuanyehé ña nu nyií ña Elisabet L\ %Tyin Nyoo nduve tsa ña cuví jaha ra ―catyí ángel tsihin ña. \[ 3$Tacan tucu ña Elisabet ña tsatsin un cua cacu iin sehe ña vasu tsa tsahnu ña. Tan catyí nyɨvɨ tyin ñaha can ña cuví coo sehe ña. Maa tyin vityin tsa ñuhú sehe ña. Tsa iñu yoo tsa ñuhú sehe ña. wZ i#Tan nacaha̱n ángel tan catyí ra: ―Maa Tatyi Ii Nyoo cua quitsi sɨquɨ un. Tan tunyee iñi Nyoo, ra nyaá gloria, cua quitsi tan cua casɨ tsi sɨquɨ un tumaa iin vico. Yacan cuenda Ra Ii tsa cua cacu cua cunañi ra Sehe Nyoo. Y  "Tacan tan tsica̱ tuhun ña María tsi ángel, tan catyí ña: ―¿Nacaa cua cuvi can? Tyin yuhu, ñaha ca coo yɨɨ yu. X /!Tyin cua cundaca ñaha ra tsi nyɨvɨ Israel tandɨhɨ maa tyembu. Tan ña cua ndɨhɨ maa tsa cundaca ñaha ra ―catyí ángel can tsihin ña. W # Cahnu xaan ra cua cuvi ra. Tan Sehe Nyoo cahnu cua cuvi ra. Tan cua cuvi ra rey jaha Nyoo Jutu yo, tumaa cuvi̱ ra David, tsii tsaahnu ra. =V wVityin cua cuhun sehe un. Tan cua cunañi ra Jesús. eU ETan catyí ángel ican: ―Ña na̱yuhvi un, María, tyin ñihí un tumañi iñi Nyoo. 4T cTan tsa tsiñi̱ ña tsa caha̱n ra, iyo xaan cuñí ña tsa caha̱n ra. Tan tsica̱ iñi ña: “¿Nacuenda tacan caahán ra ihya nacumi tsi yo?” tsicá iñi ña. S Tan quɨhvɨ̱ ángel ican nu iyó ña María. Tan catyí ra tsihin ña: ―Nacumi tsi un, María. Ñihí un tumañi iñi nuu Nyoo. Maa ra iyó tsihin un. Tan nasocó xaan ca ra tsi un tan ñavin ca tandɨhɨ ca ñaha ―catyí ángel ican tsihin ña. R 1Tyin cahan ra tsihin iin ñaha yoco tsa nañí María. Tan tsa nyaa̱ maa tsa cua tindaha ña tsihin ra nañí José, ra cuví tata ra rey David. Q Tsa quita̱ iñu yoo tsa ñuhú sehe ña Elisabet, tan jacuhu̱n Nyoo tsi ra ángel Gabriel ñuu Nazaret tsa canyií Galilea. CP “Tyehen javaha̱ Jutu Mañi yu tsihin yu, tyin tacan tan ña cahan nyaa ca nyɨvɨ tsi yu”, cuñí ña tsicá iñi ña. Nu jacoto̱ iin ángel tsi ña María tyin cua cacu ra Jesús &O GTsa yaha̱ quɨvɨ can tan tsicuhu̱n sehe ñasɨɨhɨ ra, ña Elisabet. Tan ña quita̱ maa ña tsata vehe tsa tandɨhɨ tsa uhun yoo. Tan tsicá iñi ña: jN OTan quɨvɨ ndɨhɨ̱ tyiñu jahá ra Zacarías vehe ñuhu can, tan cuanuhu̱ ra yuvehe ra. iM MTan cuhva tsa quita̱ ra Zacarías, ña cuví maa cahan ra tsihin ñi. Tan tuvi̱ iñi ñi tyin iyó tsa nyehe̱ ra tsitsi vehe ñuhu can. Tacan tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ñi tsihin ndaha ra. Tyin ña cuví cahan ra. L Tan nyɨvɨ tsa ndatú tsi ra Zacarías ityi tsata vehe ñuhu, iyo xaan cuñí ñi tyin cucuee xaan ra tsitsi vehe ñuhu can. ~K wTan vityin cua nduñɨɨhɨ un. Tyin ña tsinú iñi un tsa caahán yu tsihin un. Tan ña cua cuvi cahan un nda cuanda tsa yaha cacu sehe ñasɨɨhɨ un. Tan nda quɨvɨ cundaa tandɨhɨ tsa caha̱n yu tsihin un ―catyí ángel ican tsihin ra. SJ !Tan ángel can nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Yuhu Gabriel nañí yu. Tan tsicá yu tyiñu Nyoo. Maa ra tava̱ tyiñu tsi yu tyin jacoto yu tyiñu ihya tsi un tan jacoto yu tuhun vaha ihya tsi un. ZI /Tan tsica̱ tuhun ra Zacarías tsi ángel can, tan catyí ra: ―¿Nacaa tan coto yu tyin nditsa tsa cua coo sehe ñasɨɨhɨ yu? Tyin yuhu tsa tsahnu xaan yu. Tan tacan tucu ñasɨɨhɨ yu ―catyí ra. SH !Juvin ra cua cuhun ityi nuu Jutu Mañi yo. Tan cua coo tunyee iñi Nyoo tsi ra. Tan cua quɨhɨ xaan Tatyi Ii Nyoo tsi ra. Tyin cua cuvi ra tumaa ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tan cua cuhva cuenda ra nácaa coo vaha nyɨvɨ iyó sehe tsihin sehe ñi. Tan cua janaha ra tsi nyɨvɨ caquiñi, na tyaa yahvi ñi tuhun caahán Nyoo. Tacan cua janduvaha ra tsi nyɨvɨ tan cua cuatu vaha ñi tsi Nyoo ―catyí ángel tsihin ra Zacarías. RG Tan cuaha xaan nyɨvɨ Israel cua cunyicun ñi tsi Jutu yo Nyoo jaha ra. TF #Tyin sehe un, cahnu xaan cua cuvi ra nuu Nyoo Jutu yo. Ña cua coho ra vinu tan ndi nyixi. Tan ñihi xaan cua quɨhɨ Tatyi Ii Nyoo tsi ra tsa ndi cumañi ca cacu ra tan tandɨhɨ tyembu tsa cua coo ra. gE ISɨɨ xaan cua cuñi un. Tan cuaha xaan nyɨvɨ cua cusɨɨ ndɨhɨ iñi quɨvɨ cua cacu ra. GD   Tan ángel ican catyí ra tsihin ra: ―Zacarías, ña nayuhvi un. Tyin Nyoo tsiñi̱ ra tsa caha̱n un tsihin ra. Tan cua coo iin sehe ña Elisabet ñasɨɨhɨ un. Tan cua cunañi ra Juan. cC A Tan tsa nyehe̱ ra Zacarías tsi ángel ican, iyo xaan cuñi̱ ra. Tan nayuhvi̱ xaan ra. )B M Tan tsitsi tsa ndi nyií ra ican tan quituvi̱ iin ángel Jutu Nyoo nu nyií ra. Tan nyaá nyityi ángel can ityi xiin cuaha nu nyaá altar nu tsahmí ra cutu. sA a Tan cuaha nyɨvɨ yucú ityi tsata vehe ñuhu tsicán tahvi ñi tsi Nyoo, tsitsi tsa tsahmí ra cutu can. E@  Tan cuhva iyó maa ra cuví jutu naha ra, tava̱ ra naha suerte, ndáa ra cua tahan tsi quɨhvɨ tsitsi vehe ñuhu Jutu Nyoo, tyin cahmi ra cutu. Quɨvɨ can taha̱n tsi tsi ra Zacarías. ~? wIin quɨvɨ taahán tsi tandɨhɨ ra jutu tsa cutahan tsihin ra Zacarías, tsa jaha tyiñu ra naha tyiñu Nyoo. {> qTan nduve maa sehe ñi tsicoo̱. Tyin ña Elisabet, ña cuví coo sehe ña. Tan tsa tsahnu xaan nduvi taahan ñi. = Tan nduve maa cuatyi ñi nuu Nyoo. Tyin vaha xaan tyaá yahvi ñi tuhun caahán Nyoo Jutu yo. Tan yoñi maa cuví tyaa cuatyi tsi ñi. < 9Quɨvɨ tsa cuví ra Herodes rey tanɨɨ cahnu cuenda Judea, tsicoo̱ iin ra cuví jutu, nañí ra Zacarías. Tan yɨhɨ́ ra cuenda ra cuví jutu naha ra tsa nañí Abías. Tan ñasɨɨhɨ ra nañí ña Elisabet. Tata ra Aarón, ra cuvi̱ jutu taha̱n tsanaha, cuví ña. '; ITyin tacan tan coto un tyin nditsa tsa jacuaha̱ nyɨvɨ tsi un. Nu jacoto̱ iin ángel tsi ra Zacarías ama cua cacu ra Juan, ra cua jacoondutya tsi nyɨvɨ `: ;Tan yuhu tucu tsa yaha̱ cahvi̱ yu tan nducu̱ tuhun vaha yu tandɨhɨ tsa cuvi̱ nda nu quitsaha̱. Yacan cuenda cuñí yu tyaa yu tuhun ihya tsa cuenda un, yooho Teófilo, nda nu quitsaha̱ tan nda nu ndɨhɨ̱. n9 Wnacatyí tuhun nyɨvɨ tsihin yo, ñi tsa nyehe̱ tan caha̱n tuhun ra Jesús nda quɨvɨ jihna ñi. w8 kCuaha ñi nyɨvɨ nducu̱ ñi cuhva tyaa ñi nuu tutu tandɨhɨ tsa cuvi̱ nu yucú ndi ihya. Tyaa̱ ñi cuhva U7 %Intuhun ñi Nyoo iyó, tan iyó xaan tsa tsiñi tuñi tsi ra. Ra ican cuví ra tsa jacacú tsi yo. Tan iyó xaan tunyee iñi tsi ra tsa jahá cuenda ra tsi yo tsa ña coo ca cuatyi yo quɨvɨ cua cuhun yo tsihin ra nu cahnu cuví nu nyaá ra. Tan sɨɨ xaan cua cuñi yo. Na coto yo tsa cahnu xaan cuví ra. Na jacahnu yo tsi intuhun ñi maa ra tyin cahnu xaan cuví ra. Tan iyó xaan tunyee iñi tsi ra. Na cundaca ñaha intuhun ñi maa ra tandɨhɨ. Tyin nda nu quitsi̱ tsi, tan vityin, juvin ra ndacá ñaha tan tacan ñi maa cua cundaca ñaha ra. Tan na cuvi tsi tacan ñi.?6 yNdu̱cu ndo cuhva cacu ñi tsa cua cayu. Cu̱ndaahvi tucu iñi ndo nyehe ndo tsi inga ñi tsa javahá tsa caquiñi. Maa tyin ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsa ña cua javaha ndo tsa caquiñi tsa javahá ñi, tyin nda cuanda jahma nditsí ñi tan ña vaha can. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Judas tan jacahnu̱ ra tsi Nyoo V5 'Ca̱han yuhu ndo tsihin nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi, na tsinu iñi ñi. 4 Ndu̱cu ndo cuhva cunyanaa vaha ca ndo tsi Nyoo, tyin tacan tan coto ndo tyin cuñí xaan ra tsi yo. Tan cu̱atu ndo quɨvɨ cuhun yo coo cuii yo tsihin ra. Tyin yacan cuví tsa cua cuhva Jutu Mañi yo Jesucristo tsi yo tsa cuenda tsa cundaahví iñi ra tsi yo. &3 GMaa tyin nyooho yañi, ja̱ndu iin ndo iñi ndo tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi ra Cristo. Nda̱can tahvi ndo tsi ra tsihin tunyee iñi Tatyi Ii maa ra. .2 WRa tsa caha̱n ra naha tuhun cuví ra cuñí jasɨɨn tsi yo. Tyin tyaá yahvi ra naha cuhva cuñí cuñu ñuhu ra naha tan nduve Tatyi Ii Nyoo iyó tsihin ra naha. "1 ?tyin catyi̱ ra naha tyehen: “Nu cua ndɨhɨ quɨvɨ cua coo ra vacu nducu tuhun Nyoo. Cua coo ra naha tsihin tsa ña vaha tsa tsicá iñi ra naha.” 0 3Yañi, ña tya̱a yahvi ndo tsi ra can naha ra. Maa tyin ndu̱cuhun iñi ndo tuhun tsa caha̱n ra tsa tava̱ tyiñu Jutu Mañi yo Jesucristo, G/  Ra tsa jatyañú tsi ndo naha ra, ña ndoó ra naha vaha tsihin tsa tsahá Nyoo tsi ra naha. Caahán ra naha tan catyí ra naha: “Yɨɨ xaan, cahnu xaan tundoho nyehé yo.” Javahá ra naha tsa cuñí cuñu ñuhu ra naha. Yaa xaan caahán ra naha. Tan tsa caahán ra naha tsa vaha tsihin nyɨvɨ, javahá ra naha can tyin cuñí ra naha tsa cahan nyɨvɨ tyin vaha xaan iñi ra naha. Nu tsahá cuenda ra Judas tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo H.  tyin vatsí ra vatsí tatsí tuñi ra tsi nyɨvɨ caquiñi tsa cuenda tandɨhɨ tsa ña vaha tsa javaha̱ ñi, tan nyɨvɨ caahán ndavaha ñi sɨquɨ ra”, catyi̱ ra Enoc taha̱n tsanaha. - Tuhun ra can naha ra caha̱n ra Enoc taha̱n tsanaha. Ra Enoc tsa tsinu utsa tsa cuví tata ra Adán. Caha̱n ra tuhun tsa tsaha̱ maa Nyoo tsi ra, tan catyi̱ ra: “Nyehe̱ yu nu vatsí Jutu Mañi yo tan cuenda mil ángel ra vatsí tsihin ra , 3 Tan juvin ñi cuví tucu ra can naha ra tumaa ndutya ñuhu xaan tsa nacoó tiñuu nu nyɨtɨ tyin tsahá ra naha ticanuu. Tan cuví tucu ra naha tumaa tiñuu tsa iyó andɨvɨ tsa tsinaa̱. Tsa nyaá maa tsa cua ndoo cuii ra naha nu naa. Tacan ñi maa tsa cua tahan ra naha. %+ E Ra tsa jatyañú tsi ndo naha ra tsahá ra naha ticanuu tsi ndo nu ndu iín ndo. Tyin tsatsí ra naha tan tsihí ra naha tsihin tsa sɨɨ cuñí ra naha, tan ña cahán nuu ra naha tsa ña jahá ra naha tsa ñayɨvɨ tsi Nyoo. Cuví ra naha tumaa ra tsa ña jahá cuenda vaha mbee, tyin juvin ñi tsi maa ra naha jahá cuenda ra naha. Cuví ra naha tumaa vico tsa yɨhɨ́ ityi sɨquɨ tun tsa cua cuun savi tan cuahán tsi tsihin tatyi tan ña cuun savi. Cuví ra naha tumaa yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ. Tyin yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ cuví tun tumaa yutun tsa tsa tsihi̱ vasu ndi nyitó tun. Tan tumaa tsa uvi tsaha cua cúu tun tyin cua tyahnya cuii yoho tun. \* 3 ¡Ndahvi ra ndaahvi can naha ra! tyin javahá ra naha tumaa javaha̱ ra Caín. Tan tsa cuenda tsa cuñí ra naha jaha canaa ra naha xuhun, nacoo̱ ra naha ityi Nyoo tumaa javaha̱ ra Balaam. Tan cua cunaa ra naha tumaa cunaa̱ ra Coré, tyin tsihi̱ ra can tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi ra tsa caha̱n ra cuvi̱ ityi nuu tsihin ra. q) ] Maa tyin ra tsa jatyañú tsi ndo can naha ra, caahán ra naha ndavaha ñí tyin ña tsitó ra naha. Tan javahá ra naha tumaa javahá quɨtɨ, tyin quɨtɨ ña cutuñí iñi tɨ. Icá ñi maa tɨ naha tɨ tsa cuñí cuñu ñuhu tɨ naha tɨ. Tan tacan tucu ra can naha ra. Tsihin tsa caquiñi tsa javahá ra naha jatɨvɨ́ ra naha juvin ñi tsi maa ra naha. f( G Tan ndi ángel Miguel tsa cahnu cuví nuu Nyoo, ña cana̱ iñi ra javahá ra tacan. Tyin quɨvɨ cañi̱ tahan ra tsihin nu ña vaha tsa cuenda cuñu ñuhu ra Moisés, ña cana̱ iñi ra caha̱n ra ndavaha ñi sɨquɨ nu. Intuhun ñi tsa catyi̱ ra tsihin nu: “Na tatsi tuñi Jutu Mañi yo tsi un” catyi̱ ángel Miguel can tsihin nu ña vaha. L' Vasu ndi maa tacan cuvi̱, vityin ndi iyó ra jandaví ñaha naha ra. Cuñí ra naha tyin vaha javahá ra naha. Maa tyin jatɨvɨ́ ra naha cuñu ñuhu ra naha tan ña tsahá ra naha tsa cundaca ñaha Jutu Mañi yo tsi ra naha. Caahán ra naha ndavaha ñi sɨquɨ ra iyó ca tunyee iñi tsi tan ñavin ca maa ra naha. H&  Tacan tucu nyɨvɨ ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra, tan nyɨvɨ ñuu nyihi tsa tsicoo̱ nɨcanduvi ñuu can. Janaa̱ Nyoo tsi ñi tsa cuenda tsa caquiñi tsa javaha̱ ñi. Tyin rayɨɨ can naha ra tsicoo̱ ra naha tsihin ñaha. Tan ñiñaha tsicoo̱ ñi tsihin iin rayɨɨ tan inga ra. Tan cuaha ca tsa caquiñi javaha̱ ñi tyin rayɨɨ tsicoo̱ ra naha tsihin ra ndusɨɨhɨ. Tan tsa cuenda yacan, nyehe̱ ñi tundoho nu cayu̱ ñi quɨvɨ tsahmi̱ Nyoo ñuu ñi. Tan yacan janahá tsi yo tyin nyɨvɨ javahá tsa caquiñi, cua cayu ñi tsihin ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa. % 'Tan juvin ñi tacan javaha̱ tucu Nyoo tsihin ángel tsa ña tyaa̱ yahvi tsi ra. Tsaha̱ ra tyiñu tsi nahnu, maa tyin nacoo̱ nahnu can. Tan yacan cuenda tsahñi̱ ra tsi nahnu tsihin cadena nu naa tan jahá cuenda ra tsi nahnu nda tahan tsi quɨvɨ cutuñi nyɨvɨ. =$ uVasu ndi maa tsa tsitó ndo tsa javaha̱ Nyoo taha̱n tsanaha, maa tyin cuñí yu janducuhun iñi yu tsi ndo tyin Jutu Mañi yo tava̱ ra tsi nyɨvɨ Israel ñuhu Egipto, jacacu̱ ra tsi ñi ndaha nyɨvɨ Egipto can. Maa tyin tsa yaha̱ can janaa̱ ra tsi tandɨhɨ maa ñi tsa ña tsinu̱ iñi tsi ra. 0# [Yacan cuenda ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ndo tyin quɨhvɨ́ xeehe juhva ra jandaví ñaha naha ra. Catyí ra naha tyin tsa yaha̱ jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi yo, tan yacan cuenda cuví ñi javaha maa yo tsa cuñí yo. Tan ña tsinú iñi ra naha tsi Nyoo, ra ndacá ñaha tsi yo, ndi ña tsinú iñi ra naha tsi Jutu Mañi yo Jesucristo. Maa tyin catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha tyin ra tsa javahá tacan, cua cunaa ra naha. " )Tyihi̱ yu cuhva tyaa yu iin carta tsa cuenda ndo yañi, tyin cuñí yu cahan yu tsihin ndo nácaa jacacú Nyoo tsi yo. Maa tyin vityin tyaá yu nu carta ihya tan jañiñí yu tsi ndo na ña cuhva ndo tsa sama cuhva tsinú iñi ndo tsa vaha tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. Tyin iin tsaha ñi janaha̱ ra nácaa tsinu iñi yo tsi ra tan ña cua nasama ra itsi. q! ]Na nyehe ndaahvi Nyoo tsi ndo. Tan na cutuñi ca iñi ndo nácaa tsa cuñí ra tsi yo. Tan na naquihin ca ndo tsa taxin tsahá ra tsi yo coo añima ndo. Nu caahán ra Judas tuhun nyɨvɨ tsa jacuahá tsa ña nditsa (2 Pedro 2.1-17) u  gYuhu ra Judas cuví yu musu ra Jesucristo. Tan cuví yu yañi ra Jacobo. Tyaá yu carta ihya tsa cuenda nyooho tsa cana̱ Nyoo Jutu yo. Cuñí xaan ra tsi ndo tan jahá cuenda vaha ra tsi ndo tyin iin ñi cuví ndo tsihin ra Jesucristo. RIyó cuaha ca tsa javaha̱ ra Jesús. Tun tsatyin tsicunyaa̱ tandɨhɨ can nu libru, tsicá iñi yu tyin ndi ña cua cutahan can nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan na cuvi tsi tacan ñi.QYuhu cuví ra can, ra tsa caha̱n ra Jesús tuhun. Tan nyehe̱ yu tandɨhɨ cuii maa tsa cuvi̱ tan tyaa̱ yu nu libru ihya. Yuhu tsitó yu tyin tandɨhɨ tsa tyaa̱ yu, tsa nditsa caahán tsi. Tacan tan iin yaha ñi tsinu̱ tuhun ihya nu nyecú yañi yo tyin ra ican, ña cua cúu ra. Maa tyin ña catyi̱ ra Jesús tsa ña cua cúu ra can. Tyin catyí ra: “Tatun cuñí yuhu tsa coo ra nda cuanda quitsi yu inga tsaha, ¿náa cuenda yooho?” FNacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tatun cuñí maa yu tsa coo ra nda cuanda quitsi yu inga tsaha, ¿náa cuenda yooho? Co̱hon yooho tsihin yu ―catyi ra Jesús tsihin ra Pedro. +Cuhva tsa nyehe̱ ra Pedro tsi ra, tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús: ―Jutu Mañi yu, tan ra ihya, ¿náa cua tahan ra? ―catyí ra tsihin ra. yTacan tan natsico̱ coo ra Pedro tan nyehe̱ ra tyin nyicún inga ra tsa tsica̱ tsihin ra Jesús tsi ra naha, ra tsa cuñí xaan ra Jesús. Juvin ra tsinyanaa̱ tsi ra Jesús tsa cuxiñi̱ ra quɨvɨ can. Tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tan catyí ra: “Jutu Mañi yu, ¿yóo ra cua xico tsi un?” catyi̱ ra, tsica̱ tuhun ra quɨvɨ tsa ndi cumañi ca cúu ra Jesús. Tsa caha̱n ra Jesús yacan, cuñí ra cahan ra nácaa cua cúu ra Pedro tan cua jacahnu ra tsi Nyoo tacan. Yaha̱ can tan catyí ra Jesús tsihin ra Pedro: ―¡Na̱ha qu̱itsi nyicun un tsi yu! ―catyí ra tsihin ra. Nu caahán ra Juan tuhun maa ra B}Tsa nditsa caahán yu tsihin un tyin tsa ndi tyuvaa un tsinditsi̱ maa un jahma un tan cuahán maa un nu cuñí un cuhun un. Maa tyin tatun tsa tsahnu un, cua janacaa un ndaha un tan inga ra cua jacunditsi jahma un tsi un. Tan cua cundaca ra tsi un nu ña cuñí un cuhun un ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro. ETan tsinu uñi tsaha tsica̱ tuhun nyico ra tsi ra: ―Simón, sehe ra Jonás, ¿a cuñí un tsi yu? ―catyí ra Jesús tsihin ra. Cuhva tsa tsica̱ tuhun ra tsi ra tsa tsinu uñi tsaha tatun cuñí ra tsi ra, ra Pedro nducuiihya xaan cuñí ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, maa un tsitó nácaa añima yu tan maa un tsitó tyin cuñí yu tsi un ―catyí ra. Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Ja̱ha cuenda mbee jana yu. [/Tsica̱ tuhun nyico ra Jesús tsi ra inga tsaha: ―Simón sehe ra Jonás, ¿a cuñí un tsi yu? ―catyí ra Jesús tsihin ra. Nacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, maa un tsitó tyin cuñí yu tsi un ―catyí ra Pedro tsihin ra. Tan catyí ra tsihin ra: ―Ja̱ha cuenda mbee jana yu ―catyí ra Jesús tsihin ra. Tsa yaha̱ tsa curumusa ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra Simón Pedro: ―Simón, sehe ra Jonás, ¿a cuñí ca un tsi yu tan ñavin ca ra ihya naha ra? Nacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Tacan Jutu Mañi yu, maa un tsitó tyin cuñí yu tsi un ―catyí ra Pedro. Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cu̱hva tsa catsi mbee nyihi jana yu ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro. !;Yacan cuví nu tsinu uñi tsaha quituvi̱ ra Jesús nuu ra tsica̱ tsihin ra tsa yaha̱ nandoto̱ ra. Nu caahán ra Jesús tsihin ra Simón Pedro   Tacan tan natuhva̱ ra Jesús tan quihi̱n ra paan can, tan tsaha̱ ra tsi ra naha. Tan juvin ñi tacan ica̱ ra tsihin tyaca.  Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Na̱ha ndo tyin curumusa ndo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Tan ndi intuhun ra tsica̱ tsihin ra, ña cana̱ iñi ra naha ndaca tuhun ra naha yóo ra cuví ra tyin tsitó ra naha tyin Jutu Mañi yo cuví ra. _8~}}5|5{{AzyxxvuuDtsrqq}poo4mmQkjji=Tacan tan nuu̱ ra Jesús yucu ican tsihin tsa utsi uvi ra naha. Tan ndu ii̱n nyɨvɨ tsa nyicún tsi ra tsaha yucu can. Tan tsaa̱ cuaha tucu nyɨvɨ quee̱ ñuu Jerusalén tsihin tandɨhɨ ca ñuu cayucú Judea, tsihin tucu nyɨvɨ quee̱ ityi yuhu ndutya ñuhu tsa cayucú yatyin ñi ñuu Tiro tsihin ñuu Sidón. Tan tsaa̱ ñi tyin tyaa soho ñi tuhun caahán ra Jesús. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ cuuhví cuñí ñi tsa janduvaha ra tsi ñi. Dtan ra Judas, yañi ra Jacobo; tan ra Judas Iscariote, ra tsa xico̱ tsi ra Jesús. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ cuaha .CUra Mateo; ra Tomás; ra Jacobo, sehe ra Alfeo; tan ra Simón ra nyanaá cuví ra cuenda partido tsa cuñí cuhun cuatyi sɨquɨ ñuu Roma tsa ndacá ñaha tsi ñi; AB{Tan ihya nyaá sɨvɨ tandɨhɨ tsa utsi uvi ra naha: ra Simón, ra tsa jacunañi̱ ra Cristo “Pedro”; tan yañi ra, ra Andrés; tan ra Jacobo; ra Juan; ra Felipe; ra Bartolomé; PA Tan tsa tuvi, cana̱ ra tsi tandɨhɨ ra nyicún tsi ra. Tan nacatsi̱ ra utsi uvi taahan ra naha. Tan jacunañi̱ ra tsi ra naha apóstol, tan cuñí tsi catyi tsi “ra tsa tava̱ tyiñu Nyoo”. b@= Quɨvɨ ican ndaa̱ ra Jesús iin yucu. Tan ñiñu maa tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo. ?  Maa tyin ra yucú ican naha ra, cuxaa̱n ra naha. Tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ra naha tsi ra naha: ―¿Nacaa javaha yo tan cuvi casɨ yo nu caahán ra Jesús ihya? ―catyí ra naha. Nu nacatsi̱ ra Jesús tsa utsi uvi taahan ra cua caca tyiñu ra j>M Tacan tan ra Jesús nyehé ra intuhun intuhun ra naha. Yaha̱ can tan catyí ra tsihin ra tsa na ityi̱ ndaha can: ―Ca̱ñihi ndaha un. Tacan tan ra na ityi̱ ndaha ican cañihi̱ ra ndaha ra. Tan nduvaha̱ ndaha ra. =' Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra nyecú ican naha ra: ―Cua nducu tuhun yu iin cuhva tsi ndo. ¿Náa taahán tsi javaha yo quɨvɨ quitatú yo? ¿A taahán tsi javaha yo tsa vaha, a tsa ña vaha? ¿A taahán tsi jacacu yo tsi nyɨvɨ, o cahñi ndɨhɨ yo tsi ñi? w<gMaa tyin ra Jesús tsitó ra tsa tsicá iñi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra na ityi̱ ndaha can: ―Ndu̱vita. Cu̱nyaa nyityi mahñu ra naha ihya. Tacan tan ra na ityi̱ ndaha can nduvita̱ ra. Tan tsinyaa̱ nyityi ra mahñu ra naha. z;mTan ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tsihin ra cuví fariseo naha ra, nducú cuhva ra naha tsi ra Jesús, tatun janduvaha ra tsi ra cuuhví ican quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, tyin tacan tan cuvi tyaa ra naha cuatyi tsi ra Jesús. 2:]Inga quɨvɨ quitatú nyɨvɨ quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu. Tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi nyɨvɨ. Tan nyehe̱ ra tsi iin ra tsa na ityi̱ ndaha cuaha. x9iTacan tan catyí ra Jesús: ―Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria iyó ndatu tsi ra tsa cahan ra tsihin intuhun intuhun ndo náa taahán tsi javaha ndo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra na ityi̱ ndaha 8yQuɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe Nyoo. Tan quihi̱n ra paan tsa tyiso̱ nyɨvɨ nuu altar Nyoo. Tan tsatsi̱ ra. Tan tsaha̱ ndɨhɨ ra tsi ra tsa cutahán tsihin ra. Tan maa ñi maa ra cuví jutu naha ra taahán tsi catsi paan can ―catyí ra Jesús. 07YTan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―¿A ñaha ca cahvi ndo nu tsahá cuenda tsi tsa javaha̱ ra David tan ra cutahán tsihin ra quɨvɨ tsa tsisoco̱ ra naha? 6%Tacan tan catyí ra fariseo naha ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda javahá ndo iin tyiñu tsa ña taahán tsi javaha yo quɨvɨ quitatú yo? W5 )Iin quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, yaha̱ ra Jesús mahñu tsa tatsi̱ nyɨvɨ. Tan ra tsicá tsihin ra tuhún ra naha yoco trigu. Tan joco̱n ra naha can tsihin ndaha ra naha. Tan tsatsi̱ ra naha tsɨtɨ can. <4q'Tan yoñi tsihí vinu tsahnu, tan cuñí ñi coho ñi vinu tsaa. Tyin catyí ñi, vaha ca vinu tsahnu. [Vinu tsahnu can cuñí tsi catyí tyin cuví tsi cuhva iyó maa ñi.]3&Yacan cuenda taahán tsi tyihi yo vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaa. Tyin tacan tan nduvi taahan tsi tan cua jaha cuenda tahan tsi itsi. N2%Tan tacan tucu, ña cuví tyihi nyɨvɨ vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaahnu. Tyin cua tyahnya ñɨɨ can tsihin vinu tsaa can. Tan cua tɨvɨ vinu can tan tɨvɨ ndɨhɨ tucu ñɨɨ tsaahnu can. 1$Tacan tan caha̱n tucu ra Jesús iin cuhva tsihin nyɨvɨ, tan catyí ra: ―Yoñi tsaahnyá iin jahma tsaa, tan naquicú ñi tsihin jahma tuuhu. Tyin tatun javaha ñi tacan, nandɨyɨ jahma tsaa can. Tan ña ndoo vaha tsi tsihin jahma tuuhu can. e0C#Maa tyin cua quita quɨvɨ tsa cua jatsiyo ra tindaha ican tsi ra nu yucú ñi. Tacan tan cua coonyitya ñi. Nu jacuahá ra Jesús tyin ña nacatsí tahan tuhun tsahnu tsa iyó nyɨvɨ tsihin tuhun tsaa tsa jacuahá ra Z/-"Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―¿A cuví coonyitya nyɨvɨ yucú vico tindaha jaha ndo tatun nyií ra tsa cua tindaha tsihin ñi? Ña cuvi. [Tyin sɨɨ cuñí ñi, tan cuñí ñi catsi ñi.] X.)!Tacan tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús, tan catyí ra naha: ―Ra tsicá tsihin ra Juan tsicoó nyitya ra naha, tan ña tsatsí ra naha tan nanducú ra naha tsi Nyoo, tan tacan tucu ra cuví fariseo naha ra. Maa tyin ra tsicá tsihin yooho, ndɨhɨ quɨvɨ tsatsí ra naha tan tsihí ra naha. ¿Nacuvi? ―catyí ra naha. 3-_ Yuhu ña vatsí yu jatyinyee yu tsi nyɨvɨ tsa tsicá iñi tyin vaha ñi, vatsí yu jatyinyee yu tsi nyɨvɨ tsitó tyin iyó cuatyi ñi, tan cuví nasama ñi cuhva iyó ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu janaha̱ ra Jesús tyin tatun tsa cuahán ra cua coo nyitya nyɨvɨ nyicún tsi ra ,%Tan ra Jesús nacaha̱n ra, tan catyí ra: ―Ña tsiñí ñuhu doctor tsi ra tsa vaha maa. Ra cuuhví, cuví ra tsiñí ñuhu doctor. +Tan ra fariseo naha ra tsihin ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, quitsaha̱ caahán nyaa ra naha tsi ra tsicá tsihin ra Jesús: ―¿Nacuvi tsatsí ndo tan tsihí ndo tsihin ra tavá xuhun naha ra tan tsihin ra iyó cuatyi naha ra? ―catyí ra naha. ?*wTacan tan javaha̱ ra Leví iin vico cahnu vehe ra cuenda ra Jesús. Tan cuaha xaan ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nyecú ra naha nu mesa. Tan nyecú tucu inga nyɨvɨ. x)iTacan tan nduvita̱ ra Leví. Tan nacoo̱ ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ra. Tan cuahán ra tsihin ra Jesús. ( Yaha̱ can tan quita̱ ra Jesús vehe can. Tan nanyehe̱ ra tsi iin ra tsa tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha iyó nda ñuu Roma. Tan nañí ra Leví. Tan nyaá ra nu tyahví nyɨvɨ. Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Co̱hon tsihin yu ―catyí ra. J' Tandɨhɨ nyɨvɨ iyo xaan cuñí ñi. Tan yuuhví xaan ñi. Tan jacahnú ñi tsi Nyoo, tan catyí ñi: ―Vityin nditsa nyehé yo tsa iyo xaan ―catyí ñi. Nu cana̱ ra Jesús tsi ra Leví }&sTan nduvita̱ ra can, tan naquihi̱n ra tsito ra. Tan cuanuhu̱ ra yuvehe ra, juvin ñi jacahnú ra tsi Nyoo. %5Maa tyin vityin cua janaha yu tsi ndo tyin yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria iyó ndatu tsi yu tsa jahá yu tucahnu iñi tsi ndo ―catyí ra Jesús. Tsa yaha̱ caha̱n ra tacan, tan catyí ra tsihin ra cuuhví can: ―Ndu̱vita. Na̱quihin tsito un tan cu̱anuhu yuvehe un. +$O¿Náa tsa yɨɨ ca catyí yo? ¿A yɨɨ catyi yo: “Cuatyi un tsa yaha̱ ndatsi”, a yɨɨ ca catyi yo tsihin iin nyɨvɨ xii: “Ndu̱vita tan ca̱ca un”? # Maa tyin ra Jesús tsitó ra tsa tsicá iñi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda tsicá iñi ndo tacan? `"9Tacan tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tsihin ra cuví fariseo, quitsaha̱ tsicá iñi ra naha: “¿Yóo ra cuví ra ihya? Tsicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo tsa cuenda tsa caahán ra. Tyin catyí ra tyin tsa tsicoo̱ tucahnu iñi tsi ra can, tan intuhun ñi maa Nyoo cuví jaha tucahnu iñi tsi yo”, cuñí ra naha tsicá iñi ra naha. H! Tan nyehe̱ ra Jesús tyin tsinú xaan iñi ra naha tsi ra. Tan catyí ra tsihin ra cuuhví can: ―Tsa tsicoo̱ tucahnu iñi tsi un, tsa cuenda cuatyi un ―catyí ra Jesús tsihin ra can. w gMaa tyin ña ñihi̱ ra naha nu quɨhvɨ ra naha tyin tuvi xaan nyɨvɨ. Tacan tan ndaa̱ ra naha ityi jiñi vehe. Tan jatsiyo̱ ra naha tyiyo. Tacan tan januu̱ ra naha tsi ra cuuhví can nuu nyií ra Jesús tyañu nu tuvi nyɨvɨ can. J Tacan tan tsaa̱ ra naha tan nyisó ra naha iin ra cuuhví tsihin cuehe xii nu tsito. Tan cuñí ra naha quɨhvɨ ra naha tsitsi vehe tan caquin ra naha tsi ra cuuhví can nu nyií ra Jesús. xiIin quɨvɨ jacuahá ra Jesús tsi nyɨvɨ. Tan yucú juhva ra fariseo, ra tyaá yahvi xaan ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés tsanaha. Tan yucú tucu juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu ican. Quita̱ ra naha ñuu Jerusalén, tan inga ñuu nyihi tanɨɨ cahnu Galilea tan Judea. Tan iyó xaan tunyee iñi Nyoo tsi ra Jesús tsa janduvaha ra tsi nyɨvɨ cuuhví. <qMaa tyin ra Jesús, jatsiyó, jatsiyó ñi ra tsi ra nu iyó nyɨvɨ. Tan cuahán ra nu taxin caá, cua ndacan tahvi ra tsi Nyoo Jutu ra. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra xii H Vasu ndi maa tsa ña cuñí ra Jesús tsa coto nyɨvɨ, ñihi ca quitá tuhun ra. Tan cuaha xaan nyɨvɨ ndu iín tyin cuñí ñi tyaa soho ñi tsa caahán ra tan janduvaha ra tsi ñi. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Coto catyi tuhun un tsihin nyɨvɨ. Intuhun ñi tsa cua cahan yu tsihin un, cu̱aahan nu nyaá ra cuví jutu. Tan ja̱naha tsi un tsi ra. Tan cu̱hva tsa taahán tsi jamañi un tumaa tsa caahán ley tsa tyaa̱ ra Moisés, tan cua cuvi tsi iin tsandaa tsi ra jutu can tan tsi nyɨvɨ tyin tsa nduvaha̱ un ―catyí ra Jesús tsihin ra. X) Tacan tan tyiso̱ ndaha ra Jesús jiñi ra cuuhví can, tan catyí ra: ―Cuñí yu janduvaha yu tsi un. Cua nduvaha un vityin ―catyí ra Jesús tsihin ra cuuhví can. Tan iin yaha ñi nduvaha̱ ra. X) Iin quɨvɨ nyií ra Jesús iin ñuu nu iyó iin ra ndohó cuehe tyaahyú. Tan tsa nyehe̱ ra tsi ra Jesús, tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra. Tan nacañi̱ nuu ra jiñi ra nda nu ñuhu. Tan caahán ndaahvi ra tsihin ra Jesús, tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, tun yooho tan cuñí un, cuví janduvaha un tsi yu ―catyí ra. ^5 Tacan tan tava̱ ra naha yutun ndoo can nda nu ñuhu ityi. Tan nacoo̱ ra naha tandɨhɨ tsa iyó tsi ra naha. Tan cuahán ra naha tsihin ra Jesús. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra ndohó cuehe tyaahyú 5 Tacan tucu ra cutahán tsihin ra Simón: ra Jacobo tan ra Juan, sehe ra Zebedeo, nayuhvi̱ xaan ra naha. Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra Simón: ―Ña na̱yuhvi un, tyin vityin tan nda nu cuahán ca tsi ityi nuu, tumaa tsa tɨɨ̱n ndo tyaca ihya, tacan cua ñihi un nyɨvɨ cua cuvi nyɨvɨ Nyoo, tan cua tava un tsi ñi nu caquiñi, na quɨhvɨ ñi cuenda Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra Simón.  Tyin ra Simón tsihin tandɨhɨ ra yucú tsihin ra, nayuhvi̱ xaan ra naha tsa cuenda tsa cuaha xaan tyaca ñihi̱ ra naha. _7Tsa nyehe̱ ra Simón Pedro tsa cuvi̱ tacan, tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―Ja̱tsiyo tsi un nuu yu, Jutu Mañi yu, tyin yuhu ra iyó cuatyi cuví yu ―catyí ra Simón. )Tacan tan jandaha̱ ra naha tsi ra tsa yucú inga yutun ndoo tyin quitsi ra naha cutahan ra naha tsihin ra naha. Tacan tan tsaa̱ ra can naha ra. Tan jacutu̱ ra naha nduvi taahan yutun ndoo can tsihin tyaca. Tan cuñi̱ nyee yutun ndoo ra naha tsihin tsa tsitú tyaca. &ECuhva tsa jacuhu̱n nyico ra naha traya ra, tan cuaha xaan tyaca ñihi̱ ra naha. Ndɨhɨ maa traya can quitsaha̱ tyaahnyá tsihin tsa vee tyaca can. NTan nacaha̱n ra Simón tan catyí ra: ―Maestro, tsa jaha̱ tyiñu xaan ndi ñiñu maa tan ndi intuhun maa tyaca ña ñihi̱ ndi. Maa tyin tatun maa un catyí, cua jacuhun nyico ndi traya. 2]Cuhva tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra tsihin ñi, tan catyí ra tsihin ra Simón: ―Ja̱cuhun yutun ndoo nda nu cunu ca. Tan ja̱cuhun traya tyin tacan tan tɨɨn ndo tyaca. Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi iin yutun ndoo tsa cuví tsii ra Simón. Tan catyí ra Jesús tsihin ra Simón tyin na jacuhun ra can nda mahñu miñi. Tacan tan tsinyaa̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo can. Tan quitsaha̱ caahán ra tsihin nyɨvɨ. -STan nyehe̱ ra uvi taahan yutun ndoo yatyin ñi yuhu miñi ican. Yoñi yucú tsitsi yutun ndoo can tyin tsa quita̱ ra tɨɨ́n tyaca. Tan nacatyá ra naha traya. : oIin quɨvɨ nyaá ra Jesús yuhu miñi nu cuví Genesaret. Tan tsaa̱ cuaha xaan nyɨvɨ, tyin cuñí ñi tyaa soho ñi tuhun Nyoo. Tan tɨhɨn xaan nyií ra Jesús tyañu ñi. { o,Tan tacan ñi tsicá ra Jesús caahán ra tuhun Nyoo vehe ñuhu tandɨhɨ ñi ñuu tsa cayucú Galilea.e C+Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Ndi cuñí ca tsi jacoto yu tsi nyɨvɨ tandɨhɨ ca ñuu nácaa tan quɨhvɨ Nyoo añima ñi tan cundaca ñaha ra tsi ñi. Tyin yacan cuenda vatsí yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Q *Tsa tuvi inga quɨvɨ, tan quee̱ ra Jesús ñuu can. Tan cuahán ra iin nu taxin caá. Tan nyɨvɨ nanducú ñi tsi ra. Tan tsaa̱ ñi nda nu nyií ra ican. Tan cuñí ñi tsa ña cuhun ca ra. A {)Tan cuaha xaan nyɨvɨ quita̱ tatyi ña vaha tan cana̱ tsaa nahnu, tan catyí nahnu: ―Yooho cuví Sehe Nyoo. Maa tyin ra Jesús nduxaa̱n ra tsi nahnu tan ña tsaha̱ ra tsa cahan nahnu, tyin tsitó nahnu tyin juvin ra cuví Cristo. Nu tsica̱ ra Jesús caha̱n ra tuhun Nyoo tandɨhɨ ñuu cayucú Galilea  w(Tan tsa tyiso̱ ñicanyii, tandɨhɨ nyɨvɨ tsa iyó ñi cuuhví vehe ñi tsihin sɨɨn sɨɨn nuu cuehe, quitsi̱ ndaca ñi tsi ñi can tsi ra Jesús. Tan tyiso̱ ndaha ra jiñi intuhun intuhun ñi cuuhví can tan janduvaha̱ ra tsi ñi. 9'Tacan tan natuhva̱ ra nu canyií ña tan nacañi̱ nuu ra jiñi ra tan caha̱n ra tsihin cahñi can na quita tsi. Tacan tan quita̱ cahñi can iin yaha ñi, tan nduvita̱ ña can, quitsaha̱ nanducú ña tsa catsi ra Jesús. Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuuhví janduvaha̱ ra Jesús  &Tacan tan quita̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu can. Tan cuahán ra vehe ra Simón. Tan nu tsaa̱ ra can, canyií ña tyiso ra Simón cuuhví ña tan ñihi xaan yɨhɨ́ cahñi tsi ña. Tacan tan caahán ndaahvi ñi tsihin ra na janduvaha ra tsi ña. %Tacan tan tandɨhɨ ñi ityi quita̱ natuhu̱n nyɨvɨ tuhun ra Jesús. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi ña tyiso ra Simón Pedro #$Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyehe̱ can, iyo xaan cuñí ñi tan yuuhví ñi cuvi̱. Tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ñi: ―¿Náa tuhun cuví tsa caahán ra ihya? Tyin nda cuanda tsihin tatyi ña vaha tan ñihi caahán ra, tan quitá tatyi ña vaha ican ―catyí ñi. I #Tacan tan nduxaa̱n ra Jesús tsi tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ tsi ra can tan catyí ra: ―Ta̱xin ñi coo yooho. Qu̱ita tsi ra ihya ―catyí ra Jesús tsihin nu. Tacan tan nyehé ñi nyɨvɨ nduva̱ ra can nu ñuhu jaha̱ tatyi ña vaha can, tan nduve ca náa javaha̱ nu tsi ra can. Tan quita̱ nu cuahán nu. N"―Yooho Jesús, ra ñuu Nazaret, ja̱ña tsi ndi. ¿Náa nducú un tyihí un tsi un tsihin ndi? ¿A vatsí un vatsí janaa un tsi ndi? Yuhu nacotó vaha yu tsi un. Yooho cuví Sehe Ii Nyoo. !Tan iin quɨvɨ nyií ra Jesús vehe ñuhu tan iin ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha catyí ra caná tsaa ra jaha̱ tatyi ña vaha can: zm Tan iyo xaan cuñí ñi tsihin tsa caha̱n ra. Tyin ñihi xaan caha̱n ra tumaa tuhvá ra cumí tyiñu caahán. )KTan cuahán ra Jesús ñuu Capernaum tsa canyií Galilea. Tan jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu tandɨhɨ sauru, quɨvɨ tuhvá nyɨvɨ quitatú. ykMaa tyin ra Jesús yaha̱ ra tyañu ñi tan cuahán ra. Nu quita̱ tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ tsi iin rayɨɨ ~ Tan nduvita̱ ñi. Tan tava̱ ñi tsi ra Jesús nda jiñi yucu sucun nda yuhu ñuu, tsa cuñi̱ ñi janacava ñi tsi ra ican. }Tsa yaha̱ tsiñi̱ ñi tandɨhɨ tuhun can, tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yucú tsitsi vehe ñuhu can xaan xaan cuñí ñi cuvi̱. .|U’Tacan tucu quɨvɨ tsica̱ inga ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo cuenda nyɨvɨ Israel, ra Eliseo. Cuaha xaan ra cuuhví tsihin cuehe tyaahyú tsicoo̱ Israel ihya, tan ndi intuhun ra naha tan ña nduvaha̱ ra naha. Nduvaha̱ intuhun ñi ra Naamán ra quee̱ ñuu Siria ―catyí ra Jesús. c{?Tan ñavin tsa cuenda ndi intuhun maa ñi Israel ihya tava̱ Nyoo tyiñu tsi ra Elías cuahán ra. Maa tyin tsaha̱n ra jatyinyee̱ ra tsi iin ñaha ndaahvi tsihi̱ yɨɨ tsa tsicoo̱ ñuu Sarepta tsa canyií Sidón. @zyTan tsa nditsa tyin cuaha xaan ñi ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ tsicoo̱ Israel ihya quɨvɨ tsa tava̱ Nyoo tyiñu tsi ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu ra, tan ra ican cuvi̱ iin ra Israel ihya tsica̱ ra caha̱n ra tuhun Nyoo. Tan quɨvɨ can ña cuu̱n maa savi uñi cuiya sasava. Tan tsicoo̱ tama cahnu xaan. /yWTan caha̱n ra Jesús inga tsaha, tan catyí ra: ―Tsa nditsa tyin ndi intuhun ra cuví ndusu yuhu Nyoo, tan ña tsinú iñi nyɨvɨ ñuu ra naha tsi ra naha. 1x[Tan nacaha̱n ra Jesús: ―Tsa nditsa tyin tyehen tsicá iñi ndo nyehé ndo tsi yu: “Yooho ra janduvahá tsi nyɨvɨ, ja̱nduvaha jihna tsi maa un.” Tan cuñí tucu ndo catyí ndo: “Tandɨhɨ tsa javaha̱ un ñuu Capernaum tsitó ndi, ja̱vaha ndɨhɨ tucu can ñuu maa un ihya.” owWTan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyecú can, vaha xaan caha̱n ñi tuhun ra. Tan iyo xaan cuñí ñi tsihin tandɨhɨ tsa vaha tsa caha̱n ra. Tacan tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ñi: ―¿A ñavin ra ihya cuví sehe ra José? "v=Tacan tan catyí ra tsihin ñi: ―Vityin quɨvɨ ihya tsa cundaa̱ cuhva catyí tuhun Nyoo tsa cahvi̱ yu tsiñi̱ ndo ―catyí ra Jesús tsihin ñi. uwTacan tan ndɨhɨ̱ cahvi̱ ra tan nacasɨ̱ ra nuu libru can. Tan nacuhva̱ ra tsi iin ra tsa jatyinyeé tsihin tyiñu vehe ñuhu can. Tan tsinyaa̱ ra Jesús. Tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyecú ican, ndoo̱ ñi tsa nyehé ñi tsi ra. etCTan jacoto yu tsi nyɨvɨ tyin tsa quita̱ quɨvɨ tsa nyaá Nyoo tumañi iñi tsihin ñi. +sOIyó Tatyi Ii Nyoo tsihin yu, tyin maa Nyoo tava̱ tyiñu tsi yu
cahan yu tuhun ra tsihin nyɨvɨ ndaahvi.Tan janduvaha yu tsi nyɨvɨ tsa uhvi añima.Tan maa ra tava̱ tyiñu tsi yu tyin jacoto yu tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ ndaha nu ña vaha, tyin tsa cua quita nuña ñi tan maa ra cua jacacu tsi ñi.Tan cua jananyehe yu tsi nyɨvɨ cuaa.Tan cua nacoo nuña yu tsi nyɨvɨ tsa iyó tundoho. r)Tan tsaha̱ ra naha iin libru tsa tyaa̱ ra Isaías ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo. Tan cuhva tsa nuña̱ ra, nañihi̱ ra iin nu catyí tsi: Zq-Tacan tan tsaa̱ nyico ra Jesús ñuu Nazaret nu tsahnu̱ ra. Tan iin quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe ñuhu, tumaa tsa tuhvá maa ra tsicá. Tan nduvita̱ ra cua cahvi ra tuhun Nyoo. .pUTan jacuaha̱ ra tsi nyɨvɨ nu cuví vehe ñuhu tandɨhɨ ñi ñuu. Tan tandɨhɨ ñi jacahnu̱ ñi tsi ra. Tsa tsaa̱ nyico ra Jesús ñuu Nazaret nu tsahnu̱ ra PoTan tsa yaha̱ tsa nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra Jesús tan cuanuhu̱ ra nda Galilea tsihin tsa tsitú tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo tsi ra. Tan tsitó nyɨvɨ tuhun ra nɨɨ cahnu Galilea can. #n? Tan tsa ndɨhɨ̱ nducu cuhva nu ña vaha tsi ra Jesús, tacan tan nacoo̱ nuu nu tsi ra. Nu quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ !m; Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tan juvin ñi catyí tuhun Nyoo: “Ña ndu̱cu cuhva xaan un tsi Nyoo un” ―catyí ra Jesús. Kl Cua janahndɨ ra naha tsi un. Tan ña cua nañi tsaha un nu yuu. |kq Tyin catyí tsi nu tutu Nyoo tyin:Nyoo cua tava tyiñu ra tsi ángel ra tan jaha cuenda ra naha tsi un. #j? Tacan tan quihi̱n nu ña vaha tsi ra Jesús inga tsaha. Tan cuahán nu tsihin ra nda ñuu Jerusalén. Tan jandaa̱ nu tsi ra iin nu sucun xaan nda jiñi vehe ñuhu cahnu. Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, nda̱va nu nyaá un ihya nda cuanda nu ñuhu. _i7Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Ja̱tsiyo nyaha tsi un nuu yu, cuihna. Tyin nu tutu Nyoo catyí: “Ja̱cahnu tsi intuhun ñi maa Jutu Nyoo. Tan tyiñu intuhun ñi maa ra taahán tsi javaha un.” h!Tatun yooho tan cuɨñɨ tsɨtɨ un nuu yu ihya tan jacahnu un tsi yu, tandɨhɨ can cua cuhva yu tsi un ―catyí nu ña vaha tsihin ra. Bg}Tan catyí nu tsihin ra: ―Cuhva yu tandɨhɨ tsa nyehé un tun cuñí un tyin maa Nyoo tsaha̱ tsa cundaca ñaha yu tandɨhɨ can, tan ndáa ra cuñí yu cuhva yu can, cuvi tsii ra. DfTacan tan quihi̱n nu ña vaha tsi ra Jesús, cuahán ra iin jiñi yucu sucun. Tan iin yaha ñi janaha̱ nu tandɨhɨ tsa cuca nu ndacá ñaha nu ñuu ñayɨvɨ ihya tsi ra Jesús. {eoTan ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tuhun Nyoo tsa nyaá nu tutu, catyí tsi tyin ña maa ñi tsihin tsa catsi nyɨvɨ coonyito ñi, tyin coonyito ñi tsihin tandɨhɨ tuhun caahán Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin nu ña vaha. d{Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun juvin Sehe Nyoo cuví tsi un, ca̱han tsihin yuu ihya, na nanduvi tsi paan catsi un. (cInu tsinyii̱ ra uvi xico nduvi. Tan ña tsatsi̱ maa ra tandɨhɨ quɨvɨ ican. Yaha̱ can tan quitsi̱ tsa tsisocó ra. Tan nducú cuhva nu ña vaha tsi ra. Mb Tan ñihi nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin ra Jesús tsa yaha̱ tsicoondutya̱ ra, quita̱ ra yutya Jordán tan cuanuhu̱ ra. Tan quihi̱n Tatyi Ii Nyoo tsi ra, tan tsaha̱n ra iin nu cuví nu tsɨquɨ 4aa&Tan ra Cainán, sehe ra Enós cuvi̱ tsi ra. Tan ra Enós, sehe ra Set cuvi̱ tsi ra. Tan ra Set, sehe ra Adán cuvi̱ tsi ra. Tan ra Adán, sehe Nyoo cuvi̱ tsi ra.u`c%Tan ra Lamec, sehe ra Matusalén cuvi̱ tsi ra. Tan ra Matusalén, sehe ra Enoc cuvi̱ tsi ra. Tan ra Enoc, sehe ra Jared cuvi̱ tsi ra. Tan ra Jared, sehe ra Mahalaleel cuvi̱ tsi ra. Tan ra Mahalaleel, sehe ra Cainán cuvi̱ tsi ra. b_=$Tan ra Sala, sehe ra Cainán cuvi̱ tsi ra. Tan ra Cainán, sehe ra Arfaxad cuvi̱ tsi ra. Tan ra Arfaxad, sehe ra Sem cuvi̱ tsi ra. Tan ra Sem, sehe ra Noé cuvi̱ tsi ra. Tan ra Noé, sehe ra Lamec cuvi̱ tsi ra. `^9#Tan ra Nacor, sehe ra Serug cuvi̱ tsi ra. Tan ra Serug, sehe ra Ragau cuvi̱ tsi ra. Tan ra Ragau, sehe ra Peleg cuvi̱ tsi ra. Tan ra Peleg, sehe ra Heber cuvi̱ tsi ra. Tan ra Heber, sehe ra Sala cuvi̱ tsi ra. e]C"Tan ra Judá, sehe ra Jacob cuvi̱ tsi ra. Tan ra Jacob, sehe ra Isaac cuvi̱ tsi ra. Tan ra Isaac, sehe ra Abraham cuvi̱ tsi ra. Tan ra Abraham, sehe ra Taré cuvi̱ tsi ra. Tan ra Taré, sehe ra Nacor cuvi̱ tsi ra. d\A!Tan ra Naasón, sehe ra Aminadab cuvi̱ tsi ra. Tan ra Aminadab, sehe ra Aram cuvi̱ tsi ra. Tan ra Aram, sehe ra Esrom cuvi̱ tsi ra. Tan Esrom, sehe ra Fares cuvi̱ tsi ra. Tan ra Fares, sehe ra Judá cuvi̱ tsi ra. [ Tan ra Natán, sehe ra David cuvi̱ tsi ra. Tan ra David, sehe ra Isaí cuvi̱ tsi ra. Tan ra Isaí, sehe ra Obed cuvi̱ tsi ra. Tan ra Obed, sehe ra Booz cuvi̱ tsi ra. Tan ra Booz, sehe ra Salmón cuvi̱ tsi ra. Tan ra Salmón, sehe ra Naasón cuvi̱ tsi ra. @ZyTan ra Eliaquim, sehe ra Melea cuvi̱ tsi ra. Tan ra Melea, sehe ra Mainán cuvi̱ tsi ra. Tan ra Mainán, sehe ra Matata cuvi̱ tsi ra. Tan ra Matata, sehe ra Natán cuvi̱ tsi ra. Y#Tan ra Matat, sehe ra Leví cuvi̱ tsi ra. Tan ra Leví, sehe ra Simeón cuvi̱ tsi ra. Tan ra Simeón, sehe ra Judá cuvi̱ tsi ra. Tan ra Judá, sehe ra José cuvi̱ tsi ra. Tan ra José, sehe ra Jonán cuvi̱ tsi ra. Tan ra Jonán, sehe ra Eliaquim cuvi̱ tsi ra. 9XkTan ra Er, sehe ra Josué cuvi̱ tsi ra. Tan ra Josué, sehe ra Eliezer cuvi̱ tsi ra. Tan ra Eliezer, sehe ra Jorim cuvi̱ tsi ra. Tan ra Jorim, sehe ra Matat cuvi̱ tsi ra. _W7Tan ra Neri, sehe ra Melqui cuvi̱ tsi ra. Tan ra Melqui, sehe ra Adi cuvi̱ tsi ra. Tan ra Adi, sehe ra Cosam cuvi̱ tsi ra. Tan ra Cosam, sehe ra Elmodam cuvi̱ tsi ra. Tan ra Elmodam, sehe ra Er cuvi̱ tsi ra. lVQTan ra Judá, sehe ra Joana cuvi̱ tsi ra. Tan ra Joana, sehe ra Resa cuvi̱ tsi ra. Tan ra Resa, sehe ra Zorobabel cuvi̱ tsi ra. Tan ra Zorobabel, sehe ra Salatiel cuvi̱ tsi ra. Tan ra Salatiel, sehe ra Neri cuvi̱ tsi ra. gUGTan ra Nagai, sehe ra Maat cuvi̱ tsi ra. Tan ra Maat, sehe ra Matatías cuvi̱ tsi ra. Tan ra Matatías, sehe ra Semei cuvi̱ tsi ra. Tan ra Semei, sehe ra José cuvi̱ tsi ra. Tan ra José, sehe ra Judá cuvi̱ tsi ra. gTGTan ra José, sehe ra Matatías cuvi̱ tsi ra. Tan ra Matatías, sehe ra Amós cuvi̱ tsi ra. Tan ra Amós, sehe ra Nahum cuvi̱ tsi ra. Tan ra Nahum, sehe ra Esli cuvi̱ tsi ra. Tan ra Esli, sehe ra Nagai cuvi̱ tsi ra. `S9Tan ra Elí, sehe ra Matat cuvi̱ tsi ra. Tan ra Matat, sehe ra Leví cuvi̱ tsi ra. Tan ra Leví, sehe ra Melqui cuvi̱ tsi ra. Tan ra Melqui, sehe ra Jana cuvi̱ tsi ra. Tan ra Jana, sehe ra José cuvi̱ tsi ra. YR+Tan tsa iyó maa tan oco utsi cuiya ra Jesús tan quitsaha̱ jahá tyiñu ra tyiñu Nyoo. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ cuñí maa ñi tyin sehe ra José cuví tsi ra. Tan ra José, sehe ra Elí cuvi̱ tsi ra. "Q=Tan nuu̱ Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ra tumaa iin paloma. Tan caha̱n iin ndusu ityi sɨquɨ andɨvɨ, tan catyí tsi tyehen: ―Yooho cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi un. Tan sɨɨ xaan cuñí yu nyehé yu tsi un ―catyí ndusu ican tsihin ra. Cuhva quitsi̱ tata ra Jesucristo gPGTsa ndi cumañi ca cuhun ra Juan vehe caa tan jacoondutya̱ ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Tan jacoondutya̱ ndɨhɨ ra tsi ra Jesús. Tsa yaha̱ tsicoondutya̱ ra, tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo, tacan tan nuña̱ andɨvɨ. /OWMaa tyin ña tyaa̱ yahvi maa ra Herodes tuhun caha̱n ra Juan. Nu ndɨhɨ tuhun tinyii̱ ra tsi ra Juan tsitsi vehe caa. Nu jacoondutya̱ ra Juan tsi ra Jesucristo ]N3Tacan tucu ñi nduxaa̱n ra Juan tsi ra Herodes, ra ndacá ñaha Galilea, tsa cuenda tsa naquihi̱n ra tsi ña Herodías, ñasɨɨhɨ ra Felipe, yañi ra, tsihin tsa cuenda náa ndɨhɨ tsa ña vaha javahá ra. M7Tan tacan caha̱n ra Juan tsihin nyɨvɨ can. Tan náa ndɨhɨ ca maa cuhva caha̱n ra tan jacoto̱ ra tsi ñi nácaa tsa cua quitsi Sehe Nyoo. |LqTan ra ican ndahá ra pala tyin cua jandava ra trigu. Cua natava sɨɨn ra trigu vaha tan cua naquɨhvɨ vaha tsi jaha ra. Tan cua cahmi ra tsahan tsa quita tsihin trigu can tsihin ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa ―catyí ra Juan tsihin ñi. KMaa tyin ra Juan catyí ra tsihin tandɨhɨ ñi: ―Tsa nditsa tyin jacoondutyá yu tsi ndo tsihin ndutya. Maa tyin vatsí inga ra tsa cahnu ca cuví, tan iyó ca tunyee iñi Nyoo tsi ra tan ñavin ca yuhu. Yacan cuenda ña taahán tsi tsi yu ndi tsa cuvi yu musu ra tan ndatsi yu ñɨɨ nditsan ra. Tan ra ican cua jacoondutya ra tsi ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo, tan tsihin ñuhu̱ ihñi. JwTan quɨvɨ can tandɨhɨ nyɨvɨ ndatú ñi tsi ra Cristo. Tan tsicá iñi ñi tun juvin ra Juan cuví Cristo. ]I3Tacan tan tsica̱ tuhun tucu andaru naha ra tsi ra: ―Tan nyuhu tucu, ¿nácaa javaha ndi? ―catyí ra naha. Tan nacaha̱n ra Juan tan catyí ra: ―Ña qu̱inyaa ca ndo tsa tsii nyɨvɨ. Tan ña ja̱yuhvi ca ndo tsi ñi. Ña tya̱a ndo cuatyi tsi ñi tatun nduve cuatyi ñi. Tan ndo̱o ndo vaha tsihin yahvi ndo ―catyí ra Juan. yHk Tan catyí ra Juan tsihin ra naha: ―Cuhva catyí ley ñi ta̱va ndo xuhun. Tan ña jandaa ca ndo yahvi. _G7 Tan tsaa̱ tucu ra tsa tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñuu Roma, tsa cuñí ra naha coondutya ra naha. Tan nducú tuhun ra naha tsi ra Juan: ―Maestro, ¿nácaa javaha tucu nyuhu? ―catyí ra naha. fFE Tacan tan nacaha̱n ra Juan: ―Ra tsa iyó uvi taahan jahma, taahán tsi cuhva ra intuhun tsi tsi ra tsa nduve jahma. Tan ra tsa iyó tsa catsi, taahán tsi cuhva ra luxu catsi ra tsa nduve tsa catsi ―catyí ra. mES Tacan tan nducu̱ tuhun ñi tsi ra tan catyí ñi: ―¿Tan nácaa javaha ndi? ―catyí ñi. @Dy Tsa ndatú yatsa Nyoo tsi tandɨhɨ ndo tyin cuví ndo tumaa yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ vaha, cua tyahnya tun tan cua cayu tun, tacan cua javaha Nyoo tsihin ndo ―catyí ra Juan. |CqYacan na̱sama ndo cuhva iyó ndo, na nyehe yo tyin tsa ndu uvi̱ iñi ndo cuatyi ndo nuu Nyoo. Tan ña nduyaa ndo cahan ndo tyin nyɨvɨ tata ra Abraham cuví ndo. Tyin cuanda tsihin yuu ihya, Nyoo cuví jananduvi ra iin nyɨvɨ ra Abraham. rB]Tan tsa cuahán nyɨvɨ tsa cuñí ñi jacoondutya ra tsi ñi, tan catyí ra tsihin ñi: ―¡Nyooho cuví ndo tumaa tata coo! ¿A cuñí ndo tyin tsihin tsa coondutya ñi ndo tan ña cua tatsi tuñi ca Nyoo tsi ndo? Ña cuvi. A+Tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ cua nyehe ñi tsi ra tsa cua jaquitsi Nyoo tyin jacacu ra tsi yo.”Tacan tan caha̱n ra Juan tsihin nyɨvɨ. @yTumaa tsa tahví ndo yucu tan jandutú ndo xahva cunu,
jandoó ndo ityi yacua, tan janduvahá ndo nu quiñi. 2?]Tumaa caahán tuhun tsa nyaá nu libru tsa tyaa̱ ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tan catyí ra:Cua tyaa soho yo ndusu ra nu caná tsaa ra nu tsɨquɨ tan catyí ra:“Nu̱ña ndo iin ityi cuɨtɨ tan na̱tyiso vaha ndo tsi ndo tyin tsa vatsi Jutu Mañi yo. >!Tan ra Juan tsicá nuu ra tandɨhɨ ñuu tsa cayucú yatyin ñi yutya cahnu Jordán, caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. Tan catyí ra tsihin ñi tyin na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi tan coondutya ñi. Tacan tan Nyoo cua jaha ra tucahnu iñi cuatyi ñi, catyí ra. #=?Tan ra Anás tsihin ra Caifás cuví ra naha jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. Quɨvɨ can caha̱n Nyoo tsihin ra Juan sehe ra Zacarías iin nu tsɨquɨ. < Tsa quita̱ tsahun cuiya tsa cuví ra Tiberio rey cahnu, tan ra Poncio Pilato ndacá ñaha Judea. Tan ra Herodes ndacá ñaha ra Galilea. Tan yañi ra, ra Felipe ndacá ñaha ra Iturea tsihin Traconite. Tan ra Lisanias ndacá ñaha ra Abilinia quɨvɨ can. 0;Y4Tan ra Jesús cua cuahnu ca ra tan tsaá ca tsa tsiñi tuñi jiñi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí Nyoo tsihin ra, tacan tucu nyɨvɨ, sɨɨ xaan cuñí ñi tsihin ra.>:u3Tacan tan cuanuhu̱ ra tsihin ñi nda ñuu Nazaret. Tan vaha javahá ra tyin tyaá yahvi ra tsi ñi. Tan sɨhɨ ra naquihi̱n vaha ña tandɨhɨ tuhun ihya tsitsi añima ña. J9 2Maa tyin ña cutuñi̱ iñi ñi tsa caahán ra tsihin ñi. #8?1Tacan tan catyí ra Jesús: ―¿Nacuenda nanducú ndo tsi yu? ¿A ña tsitó ndo tyin ñiñi ca cuñí tsi nyehé yu tyiñu Jutu yu? ―catyí ra. |7q0Cuhva tsa nyehe̱ jutu ra tan sɨhɨ ra tsi ra, iyo xaan cuñi̱ ñi, tan sɨhɨ ra catyí ña tsihin ra: ―Sehe luhlu yu. ¿Nacuvi tyin javaha̱ un tyehen? Jutu un tan yuhu tuñú xaan cuñí ndi tan nanducú xaan ndi tsi un ―catyí ña. 6'/Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsiñí tsa caahán ra, iyo xaan cuñí ñi tsihin tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi ra, tan tsihin tsa nacatyí tuhun ra. h5I.Tan tsa yaha̱ uñi quɨvɨ tan nañihi̱ ñi tsi ra tsitsi vehe ñuhu cahnu ican. Nyaá ra tyañu ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Tyaá soho ra tuhun caahán ra naha. Tan tsicá tuhun ra tsi ra naha. y4k-Maa tyin ña nañihí ñi tsi ra. Tacan tan cuahán ñi nda ñuu Jerusalén inga tsaha cuananducú ñi tsi ra. D3,Tsicá iñi maa ñi tyin vatsí maa ra tyañu tandɨhɨ nyɨvɨ ican. Tan ndɨhɨ̱ iin quɨvɨ tsicá ityi ñi. Tacan tan quitsaha̱ nanducú ñi tsi ra tyañu nyɨvɨ nacotó tsi ñi. ~~|{zyxww!vuuAtt1sWrpjonmllMkjihgfffIecc(ba`/^]\ ZYYBX6WVV"TT8SRQ]P|NNVMXLL2K.IIVHqGFFDCCB{A&@F?P>V=H<;8::98j77553311M0..L,,a+*O('&%%$#"! ix / I y FKM>"K=8Tan jutu ña tsihin sɨhɨ ña, iyo xaan cuñí ñi. Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ñi tyin yoñi maa tsihin cua cahan ñi tsa cuvi̱ ican.|Jq7Tacan tan nandoto̱ ña. Tan iin yaha ñi nduvita̱ ña. Tan catyí ra Jesús: ―Cu̱hva ndo tsa catsi ña. I 6Tacan tan tɨɨ̱n ra Jesús ndaha ña. Tan tsaa nacaha̱n ra tan catyí ra tsihin ña: ―Ndu̱vita, ñaha luhlu ―catyí ra. ~Hu5Maa tyin tsacú naaha ñi tsa caahán ra tacan. Tan ña tsinú iñi ñi, tyin tsitó ñi tyin tsa tsihi̱ ña. 7Gg4Tan tandɨhɨ ñi tsacú xaan ñi tsa cuenda tyin tsihi̱ ña. Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ñi: ―Ña va̱cu ca ndo. Tyin ña tsihi̱ ña. Quixí ña ―catyí ra. F3Tan cuhva tsa tsaa̱ ra Jesús vehe ra Jairo, ña tsaha̱ ra quɨhvɨ nyɨvɨ tsitsi vehe. Maa ñi maa ra Pedro tan ra Jacobo tan ra Juan tan jutu ñaha luhlu can tsihin sɨhɨ ña quɨhvɨ̱ ñi tsitsi vehe nu canyií ñaha luhlu tsa tsihi̱ can. 2E]2Maa tyin tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra ican, tan catyí ra tsihin ra Jairo: ―Ña nayuhvi un. Tsi̱nu iñi. Tan ña sehe un cua nduvaha ña ―catyí ra. qD[1Ndi caahán ca ra Jesús, tan tsaa̱ ñi iin ra quee̱ vehe ra Jairo, ra cuví ityi nuu vehe ñuhu. Tan catyí ra tsihin ra Jairo: ―Sehe un tsa yaha̱ tsihi̱ ña. Ña cuhva ca un tɨsɨhɨ tsi ra Maestro ihya ―catyí ra. C 0Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Tsa nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un tsi yu. Cu̱aahan tsihin tsa vaha ―catyí ra. @By/Tacan tan ñaha can nyehé ña tyin tsa tsitó ra. Tan quitsaha̱ nɨhɨ́ ña tsihin tsa yuuhví ña. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra. Tan nacatyi̱ tuhun ña tsihin ra nacuenda tɨɨ̱n ña jahma ra, tan nácaa nduvaha̱ ña iin yaha ñi ican. Tan tsiñí tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nacatyí tuhun ña. 3A_.Maa tyin ra Jesús catyí ra: ―Tsitó maa yu tyin iyó iin nyɨvɨ tɨɨ̱n jahma yu, tyin tuvi̱ iñi yu cuahán juhva tunyee iñi tsa iyó tsi yu ―catyí ra. @-Tacan tan catyí ra Jesús: ―¿Yóo tɨɨ̱n jahma yu? Tan tandɨhɨ ñi cuahán tsihin ra catyí ñi: ―Yoñi. Tan ra Pedro tsihin ra cutahan tsihin ra, catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Maestro, cuaha xaan nyɨvɨ cuahán tsihin un, tan tyañu xaan nu cuahán un. Tan juvin ñi maa ñi tyandahñí tsi un. Tan nducú tuhun ca un “¿Yóo tɨɨ̱n jahma yu?” ―catyí ra naha. ?+,Maa tyin tsaa̱ ña nu cuahán ra Jesús, ityi tsata ra. Tan tɨɨ̱n ña jahma ra. Tan iin yaha ñi, tan tsicuɨñɨ̱ tsa cuún nɨñɨ ña. L>+Tan tsihin nyɨvɨ ican cuahán iin ñaha cuuhví. Tsa iyó utsi uvi cuiya ndohó ña cuehe tsa cuún nɨñɨ ña. Tan tsa ndɨhɨ maa xuhun ña janaa̱ ña tsihin doctor tan ña nduvaha̱ ña. b==*Tyin iyó iin ñaha sehe ra, tan iyó utsi uvi cuiya ña. Tan tsa cuñí cúu ña jahá cuehe. Tacan tan cuahán ra Jesús vehe ra. Tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán tsihin ra, tan tyañu xaan nu cuahán ra tyañu ñi. ?<w)Tacan tan tsaa̱ iin ra tsa nañí Jairo, ra cuví ityi nuu vehe ñuhu, tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús. Tan quitsaha̱ caahán ndaahvi ra tsihin ra na cuhun ra vehe ra. /;W(Quɨvɨ tsa tsaa̱ ra Jesús inga tsaha tsa tsaha̱n ra inga tsiyo miñi can, cuaha xaan nyɨvɨ ndatú tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí ñi tyin tsaa̱ nyico ra. D:%Tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó Gadara can quitsaha̱ caahán ñi tsihin ra Jesús na cunuhu ra ityi nu quee̱ ra. Tyin nayuhvi̱ xaan ñi tsa javaha̱ ra tsihin nu tatyi ña vaha ican. Tacan tan ra tsa quita̱ nu tatyi ña vaha can nahnu, caha̱n ndaahvi ra tsihin ra Jesús, na cuhva ra cuhun ndɨhɨ ra tsihin ra. Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cu̱anuhu yuvehe un. Tan cu̱hva cuenda un tsi nyɨvɨ vehe un náa ndɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tsihin un ―catyí ra. Tacan tan ra Jesús quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo ican. Tan cuanuhu̱ ra tsihin ra tsicá tsihin ra. Tacan tan ra ndaahvi tsa nduvaha̱ ican, cuanuhu̱ ra nda ñuu ra. Tan ityi cuahán ra nacatyí tuhun ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu ican nácaa janduvaha̱ ra Jesús tsi ra. Nu nduvaha̱ ña sehe ra Jairo tan ñaha tsa tɨɨ̱n jahma ra Jesús 29]$Tacan tan tandɨhɨ ñi tsa nyehe̱ tsa cuvi̱ ican, nacatyí tuhun ñi tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ nácaa quita̱ tatyi ña vaha tsi ra ndaahvi can, tan nduvaha̱ ra. 81#Tacan tan tsaha̱n nyɨvɨ tsinyehe̱ ñi náa tsa cuvi̱, tan tsaa̱ ñi nu nyií ra Jesús. Tan nañihi̱ ñi tsi ra tsa tsa yaha̱ quita̱ tatyi ña vaha can. Nyaá ra tsaha ra Jesús. Tan tsa ñuhú ra jahma. Tan tsa vaha cuñí jiñi ra. Tan nayuhvi̱ xaan ñi cuvi̱. 71"Tacan tan ra jahá cuenda tsi quɨnɨ ican naha ra, nayuhvi̱ xaan ra naha. Tan tsinú ra naha cuahán ra naha cua nacatyi tuhun ra naha tsa cuvi̱ can tsihin nyɨvɨ nda ñuu. Tan tandɨhɨ ñi nyɨvɨ tsa nyehe̱ ra naha, tan nacatyi̱ tuhun ra naha tsa cuvi̱ ican. 6'!Tan quita̱ nahnu tsi ra ndaahvi can. Tan quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi quɨnɨ ican naha tɨ. Tacan tan tsinu̱ quɨnɨ can naha tɨ. Tan yatyin ican nyaá iin xahva cunu yuhu miñi ican. Ican cucoyo̱ tɨ naha tɨ tsitsi miñi ican. Tan tsihi̱ tɨ naha tɨ tsitsi ndutya. X5) Tan tsica̱n nahnu tsi ra Jesús na cuhva ra quɨhvɨ nahnu tsitsi quɨnɨ tsa yucú yuhu miñi ican tsatsí tɨ naha tɨ. Tacan tan tsaha̱ ra Jesús ndatu tsa quɨhvɨ nahnu tsitsi quɨnɨ ican naha tɨ. 4-Tacan tan catyí nahnu tsihin ra Jesús tyin ña jacuhun ra tsi nahnu tsitsi Yavi Cunu nu cua nyehe nahnu tundoho tan ña cuvi maa quita nahnu. *3MTan nducu̱ tuhun ra Jesús tsi tatyi ña vaha ican, tan catyí ra: ―¿Náa nañí un? Tan tatyi ña vaha ican jacaha̱n nu tsi ra can, tan catyí ra: ―Nyuhu nañí ndi, Legión. Tacan catyí ra tyin cuaha xaan tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi ra. [Cuenda mil nahnu yɨhɨ́ tsi ra.] ?2wTan tuhvá tatyi ña vaha ican jacunú sana nu tsi ra. Tan yacan cuenda tuhvá ñi tsaahñí ndaha ra tan tsaha ra tsihin cadena. Maa tyin tatyi ña vaha ican tsahá tunyee iñi tsi ra tsa cahnya ra can. Tan jacunú nu tsi ra. Tan tsindacá nu tsi ra iin nu nduve maa nyɨvɨ iyó. Ra ican tsaa̱ ra nu nyií ra Jesús. Tan cuhva tsa nyehe̱ ra can tsi ra Jesús, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra. Tan caná tsaa ra tan catyí ra: ―¿Nacuvi tyihí un tsi un tsihin yuhu, yooho Jesús, Sehe Nyoo nyaá gloria? Tsicán yu tsi un ña ja̱nyehe un tundoho tsi yu ―catyí ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha ican tsihin ra Jesús, tyin ra Jesús tava̱ tyiñu ra tsi nu tsa quita nu tsi ra ndaahvi ican. 1/Tan quita̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo ican. Tan ican tsaa̱ iin ra ñuu tsa canyií Gadara can tsijataha̱n ra tsi ra. Tan tsanaha xaan yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi ra, tan ña nditsí ca maa ra jahma. Tan ña iyó ra vehe ra. Tsicá nuu ñi maa ra nu ñaña cumí santu. }0sTacan tan tsaa̱ ra naha nda Gadara tsa canyií yuhu miñi ityi nuu Galilea tsa canyií inga tsiyo miñi can. )/KTacan tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―[¿Nacuvi yuuhví ndo?] ¿Numaa cuahán tsa tsinú iñi ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. Maa tyin ra ican naha ra, nayuhvi̱ xaan ra naha. Tan iyo xaan cuñí ra naha. Tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ra naha: ―¿Yóo ra cuví ra ihya? Tyin nda cuanda tatyi tan ndutya tan tyaá yahvi tsi tsa caahán ra. Nu nduvaha̱ iin ra yɨhɨ̱ tatyi ña vaha nda Gadara .+Tacan tan jandoto̱ ra naha tsi ra Jesús. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―¡Maestro! ¡Maestro! Tsa cuñí nyee yo tsitsi ndutya ―catyí ra naha. Tacan tan nduvita̱ ra Jesús. Tan caahán ra tsihin tatyi can tan tsihin ndutya can, na cutaxin tsi. Tan cutaxi̱n tsi. -}Tan tsa ndi cuahán ca ra naha mahñu miñi ican, quixí ra Jesús. Tacan tan sana iñi ra naha tan tsaa̱ tatyi ñihi xaan. Tan quitsaha̱ tyihí tsi ndutya tsitsi yutun ndoo ican. Tan cuñí nyee yutun ndoo can tyin cuaha xaan ndutya quɨhvɨ̱. b,=Cuví tsi iin quɨvɨ quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi iin yutun ndoo tsihin ra tsicá tsihin ra. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Co̱hon ndo inga tsiyo miñi ihya. Tacan tan cuahán ra naha tsihin yutun ndoo ican. +!Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa tyaá soho tuhun Nyoo tsa caahán yu tan tyaá yahvi ñi itsi, juvin ñi cuví sɨhɨ yu, tan juvin ñi cuví yañi yu ―catyí ra Jesús. Nu jacutaxi̱n ra Jesús tatyi ñihi nu miñi 3*_Tacan tan jacoto̱ nyɨvɨ nyecú ican tsi ra Jesús, tan catyí ñi: ―Sɨhɨ un tsihin ra yañi un naha ra nyecú ñi tsata vehe. Tan cuñí ñi cahan ñi tsihin un. )Tacan tan tsaa̱ sɨhɨ ra Jesús tsihin yañi ra nu nyií ra. Maa tyin ña cuvi̱ tsaa ñi tyin tuvi xaan nyɨvɨ. s(_Yacan cuenda tya̱a soho ndo tuhun caahán yu. Tyin tatun tyaá yahvi ndo tuhun caahán yu, cuaha ca cua janaha yu tsi ndo. Maa tyin tatun ña cua tyaa soho ndo, tacan tan cua quinyaa Nyoo nda cuanda tsa luxu ñi tsa cuñí maa ndo tyin cumí ndo. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús tyin tumaa yañi ra, tan tumaa sɨhɨ ra, tacan cuví nyɨvɨ tyaá yahvi tuhun Nyoo '%Tyin nduve iin tsa nyií xeehe, tan ña cua quituvi can. Tan ndi intuhun tsa xeehe, tan ña cua quita tsi nu nditsin, tan tsahan nacoto yo. i&K’Ndi intuhun yo ña tyaá yo ñuhu̱ tyuma tan tyihí xeehe yo xuu tsito a inga nu xeehe. Tyaá yo ñuhu̱ tyuma maa tyin tsaquín nyaa yo can iin nu sucun, tacan tan quɨhvɨ́ nyɨvɨ tsitsi vehe maa tyin nditsin. % Maa tyin nu cucoyo̱ tsɨtɨ nu ñuhu vaha, yacan cuví nyɨvɨ tsa tsiñi̱ tuhun Nyoo, tan vaha añima ñi tyin tsinú iñi ñi tsihin tanɨɨ añima ñi. Tan vaha tyaá soho ñi tuhun Nyoo, tan ña naá maa iñi ñi tuhun ra. Tan javahá ñi tandɨhɨ tuhun caahán ra. Nu caha̱n ra Jesús tyin ña cua tyihi xeehe yo ñuhu̱ tsa jandunditsín Nyoo añima yo coto quinyaa ra itsi +$OTan nu cucoyo̱ tsɨtɨ tyañu iñu, juvin ñi nyɨvɨ tsiñi̱ tuhun Nyoo cuví can. Tsiñi̱ ñi tuhun Nyoo maa tyin ña nasama̱ ñi cuhva iyó ñi. Tyin yɨhɨ́ ñi, tyaá ca iñi ñi tuhun tundoho tan ñavin ca tuhun Nyoo. Tan inga ñi, nyiyo ca iñi ñi tsa cuca. Tan inga tucu ñi sɨɨ ca cuñí ñi tsihin tsa sɨɨ caá tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan cuví ñi tumaa cuví yutun tsa ña tsaha̱ tsɨtɨ. ?#w Tan nu cucoyo̱ tsɨtɨ can tyañu yuu, juvin ñi nyɨvɨ tsa tsiñi̱ tuhun Nyoo cuví can. Sɨɨ xaan naquihi̱n vaha ñi itsi juhva ñi quɨvɨ. Maa tyin ña yɨhɨ́ vaha yoho ñi, juhva ñi quɨvɨ tsinu̱ iñi ñi, tan quɨvɨ tsa quitsaha̱ nyehé ñi tundoho, tan jandɨhɨ̱ ñi tsa tsinú iñi ñi. K" Tan nu cucoyo̱ tsɨtɨ trigu ican yuhu ityi, nyɨvɨ tsa tsiñi̱ tuhun Nyoo cuví can. Maa tyin quitsi̱ nu ña vaha tan quinyaa̱ nu tuhun Nyoo tsi ñi tan coto tsinu iñi ñi tan cacu ñi. p!Y ’Cuhva tsa tsaha̱ yu tsi ñi, cuñí tsi catyi tsi tyehen: tsɨtɨ can, tuhun Nyoo cuví tsi. t a Tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tsi nyooho jacotó Nyoo tuhun xeehe, nácaa ndacá ñaha ra. Maa tyin tandɨhɨ ca ñi ican, tsihin cuhva ñi caahán yu tsihin ñi. Tacan tan nyehé ñi tan cuví tsi tumaa tsa ña nditsin nyehé ñi, tan tsiñí ñi maa tyin ña cua cutuñi iñi ñi náa tuhun cuví can. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús cuenda ra tsa tatsí  Yaha̱ can tan ra tsicá tsihin ra, nducu̱ tuhun ra naha tsi ra náa cuñí tsi catyi cuhva tsa caha̱n ra tsihin nyɨvɨ. X)Maa tyin juhva ca tsɨtɨ cucoyo̱ nu ñuhu vaha. Tan quɨvɨ tsahnu̱ tsi, vaha xaan tsaha̱ tsi tsɨtɨ. Tyin tsa iin ñi tsɨtɨ ican, cientu tsɨtɨ quita̱ tsihin tsi ―catyí ra Jesús. Tan tsa yaha̱ tsaha̱ ra cuhva can, tan quitsaha̱ caná tsaa ra tyin na tyaa soho nyɨvɨ, tan catyí ra: ―Tatun iyó soho ndo, tya̱a soho ndo tuhun caahán yu ―catyí ra. Nu jacoto̱ ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsihin cuhva caahán ra tsihin ñi Tan juhva ca tsɨtɨ cucoyo̱ tyañu iñu. Maa tyin quɨvɨ cana̱ trigu iin caa ñi tsihin iñu can, iñu can tsahñi̱ tsi trigu can. #?Tan juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ tyañu yuu. Cana̱ tsɨtɨ ican. Maa tyin na ityi̱ tsi tyin luxu cuii ñi ñuhu yɨhɨ́ tsaha tsi. Tan nduve catsin. ―Quita̱ iin ra vehe ra. Cuahán ra nu iyó tyiñu jahá ra, tyin cua tatsi ra tsɨtɨ trigu nu ñuhu ra. Tan cuhva tsa tatsí ra quɨtɨ́ ra tsɨtɨ can, tan cucoyo̱ juhva yuhu ityi. Tan tsañi̱ nyɨvɨ tsata can. Tan quitsi̱ saa tan tsatsi̱ tɨ. eCTan cuaha xaan nyɨvɨ quee̱ ñi iin iin ñuu, tyin cua nyehe ñi nu caahán ra Jesús tuhun Nyoo. Tan tuvi xaan ñi nyecú, tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ñi tsihin iin cuhva tsaha̱ cuenda ra, tan catyí ra: Tan cuahán tucu ña Juana, ñasɨɨhɨ ra Chuza, ra cumí tyiñu cuenda ra Herodes, tan ña Susana tsihin tandɨhɨ ca ñiñaha tsa jatyinyeé tsi ra Jesús tsihin tsa iyó tsi ñi. Nu caahán ra Jesús tyin tumaa iin ra tatsí tacan cuví ra caahán tuhun Nyoo nUTan cuahán tucu juhva ñiñaha tsa janduvaha̱ ra: ñi cuhvi̱ tan ñi yɨhɨ̱ tatyi ña vaha. Tan tsihin ñi cuahán ña María tsa quee̱ ñuu Magdala, tan juvin ña cuví ña yɨhɨ̱ utsa tatyi ña vaha tan nduvaha̱ ña.  7Tsa yaha̱ can, tan cuahán ra Jesús tsicá ra iin iin ñuu nahnu tan iin iin ñuu nyihi. Tan caahán ra tsihin nyɨvɨ. Tan jacotó ra tsi ñi tuhun vaha nácaa cuñí Nyoo cundaca ñaha ra tsi ñi. Tan tsa utsi uvi taahan ra tsa tava̱ tyiñu ra, cuahán ra naha tsihin ra. 4a2Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ñaha ican: ―Cu̱aahan vityin, tsa cacu̱ un tyin tsinu̱ iñi un tsi yu. Cu̱aahan tsihin tsa vaha ―catyí ra tsihin ña.%1Tacan tan ra yucú tsihin ra quitsaha̱ tsicá iñi ra naha: “¿Yóo ra cuví ra ihya? tyin jahá ra tucahnu iñi cuatyi nyɨvɨ.” &E0Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña can: ―Cuatyi un tsa yaha̱ catsiyo̱, tyin tsa jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi un ―catyí ra Jesús tsihin ña. /Tan catyí yu tsihin un, yooho Simón, vasu cahnu xaan cuatyi ña, maa tyin jahá yu tucahnu iñi tsi ña. Yacan cuenda cuñí xaan ña tsi yu. Tan nyɨvɨ tsa jahá yu tucahnu iñi luxu ñi cuatyi ñi, luxu ñi cuñí ñi tsi yu ―catyí ra Jesús. jM.Tan yooho ña tyihi̱ un acetye jiñi yu, maa tyin ñaha ihya tyihi̱ ña ndutya tami tsaha yu. *M-Yooho ña tyayuhu̱ un ndaha yu, tumaa cuhva tsa iyó yo, maa tyin maa ña nda cuanda tsa quɨhvɨ̱ yu ihya tan ña jandɨhɨ́ ña tsa tyayuhú ña tsaha yu. M,Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús tsi ñaha ican, tan catyí ra tsihin ra Simón: ―¿A nyehé un tsi ñaha ihya? Yuhu quɨhvɨ̱ yu tsitsi vehe un, tan ña tsaha̱ un ndutya tsa ndoo tsaha yu tumaa cuhva tsa iyó yo. Tan ñaha ihya nacatya̱ ña tsaha yu tsihin ndutya nuu ña. Tan jana ityi̱ ña tsihin ixi jiñi ña. ;o+Tacan tan nacaha̱n ra Simón, tan catyí ra: ―Ra tsa cuaha ca jahá ra tucahnu iñi tsi ―catyí ra. Tacan tan catyí ra Jesús: ―Nditsa tsa caahán un ―catyí ra.  *Tan nduvi taahan ra, ña cuví tyahvi ra naha. Tan ra tuhvá tsahá nuu xuhun ican, jaha̱ ra tucahnu iñi tsi nduvi taahan ra naha. Tan vityin ca̱tyi tsihin yu, yooho Simón, ¿ndáa ra cua cuñi ca tsi ra tsa tsahá nuu xuhun ican? ―catyí ra Jesús. v e)Tan catyí ra Jesús tyehen tsihin ra: ―Uvi taahan rayɨɨ nyaá cuenda ra xuhun tsi iin ra tsa tuhvá tsahá nuu xuhun. Tan iin ra ican nyaá cuenda ra uhun cientu denario. Tan inga ra nyaá cuenda ra uvi xico utsi ñi denario. r ](Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra fariseo ican: ―Yooho Simón, iyó iin tsa cua cahan yu tsihin un ―catyí ra tsihin ra. Tacan tan nacaha̱n ra Simón, tan catyí ra: ―Vaha, ca̱han tsihin yu, Maestro ―catyí ra. \ 1'Tsa nyehe̱ ra fariseo can tsa tacan ica̱ ña, tan tsicá iñi ra: “Tatun nditsa tsa Nyoo jaquitsi̱ tsi ra ihya, cua nacoto ra yóo ñaha tɨɨ́n tsaha ra, tyin ñaha ican, ñaha iyó cuatyi cuví ña.” Q &Tan tsinyaa̱ ña yatyin ñi tsaha ra. Tan quitsaha̱ tsacú ña tyin ndu uví iñi ña cuatyi ña. Tan cuún ndutya nuu ña. Tan tsihin ndutya nuu ña nacatyá ña tsaha ra Jesús. Yaha̱ can tan jana ityi̱ ña tsaha ra tsihin ixi jiñi ña. Tan tyayuhu̱ ña tsaha ra. Tacan tan tyoso̱ ña ndutya tami ican tsata tsaha ra.  1%Tacan tan iin ñaha sɨɨ iñi ñuu ican tsito̱ ña tyin nyií ra Jesús ican. Tan tsaa̱ ña tsihin iin yutyi yuu xiñu tsitú tsi ndutya tami. ,Q$Iin ra fariseo tsa nañí Simón jacoto̱ ra tsi ra Jesús tyin cuhun ra cucatsi ra nda yuvehe ra. Tan tsaa̱ ra Jesús vehe ra, tan tsicunyaa̱ ra nu mesa. %#Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin tsa tsiñi tuñi Nyoo tsahá ra tsi nyɨvɨ naquihín tuhun caahán yu tan tuhun caahán ra Juan. Tan maa ñi cua janaha tsi ndo tyin vaha tsa tsiñi tuñi Nyoo ―catyí ra Jesús. Nu nyií ra Jesús vehe ra Simón ra cuví fariseo 1"Tan quitsi̱ tucu yuhu tan cuví yu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. [Tan tsatsí yu tan tsihí yu.] Tan nyooho catyí ndo tyin tsatsí xaan yu tan tsihí xaan yu vinu. Tan ña taahán iñi ndo tsa cutahán yu tsihin ra iyó cuatyi naha ra, tan tsihin ra tavá xuhun naha ra. "=!Tyin ra Juan, ra jacoondutyá, quitsi̱ ra tan ña tsatsí vaha ra. Tan ña tsihi̱ ra vinu. Tan nyooho catyí ndo tyin tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi ra. <q Tumaa ra nyihi cuví nyooho. Tyin ra nyihi jasɨquɨ́ nuyahvi. Tan caná tsaa tahan ra naha, tan catyí ra naha: “Tɨvɨ̱ ndi tiyoo tan ña tsañi̱ ndo yaa. Tan tsita̱ ndi yaa cuiihya, tan ña tsacu̱ ndo”. catyí ra nyihi. [Tan tacan ñi cuví nyooho tyin ndi intuhun cuhva ña taahán iñi ndo.] }Tan catyí tucu ra: ―¿Náa cua jandu inducu yu tsihin nyooho, nyɨvɨ iyó quɨvɨ ihya? ¿Yóo caá tumaa caá ndo? a;Maa tyin tandɨhɨ ra fariseo tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu, ña cuñí ra naha tsa jacoondutya ra Juan tsi ra naha, tyin ña cuñí ra naha quihin ra naha tsa tsahá Nyoo tsi ra naha ―catyí ra Jesús. /’Tandɨhɨ nyɨvɨ tan ra tavá xuhun naha ra, tsa tsicoondutya̱ jaha̱ ra Juan, nacoto̱ ñi tyin cuhva javahá Nyoo, cuɨtɨ xaan tsi. 5c’Tan catyí yu tsihin ndo tyin tsitsi tsa tandɨhɨ ra tsa cacu̱ jaha̱ ñiñaha, yoñi ra cuví ndusu yuhu Nyoo tsa cahnu ca tumaa ra Juan, ra jacoondutyá. Maa tyin ra tsa ndacá ñaha Nyoo añima vasu iin ra luhlu cuii ñi cuví ra, maa tyin cahnu xaan ca cuví ra tan ñavin ca ra Juan. yJuvin ñi tuhun ra Juan cuví tsa nyaá nuu tutu tsa tyaa̱ ra Isaías taha̱n tsanaha. Tan caahán Nyoo tuhun ra tyehen:Yuhu cua jacuhun yu iin ra cua cahan tuhun yu tsa ndi cumañi ca cuhun un.Na natyiso vaha ra ityi nu cua cuhun un. {~o¿A ña nyehe̱ ndo tsi iin ra cuví ndusu yuhu Nyoo? Juvin. Cahnu ca cuví ra tan ñavin ca ra ndusu yuhu Nyoo. $}A¿A iin ra tsa nditsí jahma vaha nyehe̱ ndo? Ñavin. Tyin tsitó ndo tyin ra nditsí jahma vaha, iyó ra tsihin tsa vaha tan iyó ra vehe ra cuví rey. z|mCuahán ra tsa jacuhu̱n ra Juan naha ra, tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun ra Juan tsihin nyɨvɨ. Tan catyí ra: ―¿Náa nyehe̱ ndo quɨvɨ tsaha̱n ndo nuu tsɨquɨ ndɨɨ ican? ¿A nyehe̱ ndo iin ndoo tsa janduva̱ tatyi? i{Ksɨɨ xaan cuñí ñi nyicún tsi yu tun ña ndu uví iñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 6zeTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsa jacuhu̱n ra Juan naha ra: ―Cu̱aahan ndo. Tan na̱catyi tuhun ndo tsihin ra Juan tandɨhɨ tsa nyehe̱ ndo, tan tandɨhɨ tsa tsiñi̱ ndo. Tan ca̱tyi ndo tsihin ra: ra cuaa nanyehe̱ ra, ra coxo nacaca̱ ra, ra ndoho̱ cuehe tyaahyú nduvaha̱ ra, ra soho nacuñi̱ ra, ndɨyɨ nandoto̱, tan caahán yu tuhun Nyoo tsihin ñi ndaahvi nácaa cacu ñi. Tan ca̱tyi ndo tsihin ra tyin ]y3Tan tsa ndi yucú ra tsa jacuhu̱n ra Juan naha ra tan cuaha xaan nyɨvɨ cuuhví janduvaha̱ ra Jesús. Tan tacan tucu nyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan cuaha tucu nyɨvɨ cuaa nanyehe̱ ñi jaha̱ ra. SxTacan tan ra tsa jacuhu̱n ra Juan, cuahán ra naha. Tan tsaa̱ ra naha nu nyií ra Jesús. Tan catyí ra naha: ―Ra Juan, ra jacoondutyá, tava̱ tyiñu ra tsi ndi tyin ndaca tuhun ndi tsi un tatun juvin un cuví Cristo, ra tsa cua jaquitsi Nyoo. Tyin tatun ñavin un, cuatu ndi tsi inga ra ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. gwGTan tava̱ tyiñu ra tsi ra naha na cuhun ra naha nu nyií ra Jesús, tan ndaca tuhun ra naha tsi ra tatun juvin ra cuví Cristo, ra tsa cua jaquitsi Nyoo. Tyin tatun ñavin ra Cristo cuví ra, cuatu ra naha tsi inga ra. v#Tan ra tsicá tsihin ra Juan naha ra nacatyi̱ tuhun ra naha tsa javaha̱ ra Jesús. Tacan tan cana̱ ra Juan tsi uvi taahan ra naha. -uSTan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tanɨɨ cahnu Judea, tsito̱ ñi tsa javaha̱ ra Jesús. Nu jacuhu̱n ra Juan uvi taahan ra tsa tsicá tsihin ra nu nyií ra Jesús 5tcTsa nyehe̱ ñi tsa tacan nandoto̱ ra jaha̱ ra Jesús tan yuuhví xaan ñi, tan quitsaha̱ jacahnú ñi tsi Nyoo. Tan catyí ñi: ―Cahnu xaan ra cuví ndusu yuhu Nyoo tsaa̱ nu yucú yo ihya. Tan catyí tucu ñi: ―Maa Nyoo cuví ra vatsí nu iyó yo, vatsí jatyinyee ra tsi yo ―catyí ñi. s1Tacan tan nduvita̱ ndɨyɨ can. Tan nacunyaa̱ ra. Tacan tan quitsaha̱ caahán ra. Tan ra Jesús nacuhva̱ cuenda ra tsi ra tsi sɨhɨ ra. irKTsahan natuhva̱ ra tan tɨɨ̱n ra tsatun tsa nyií ndɨyɨ can. Tacan tan ra nyisó tsi ndɨyɨ can naha ra tsicuɨñɨ̱ ra naha. Tan catyí ra Jesús tsihin ndɨyɨ can: ―Ndu̱vita, yooho ra tyuvaa ―catyí ra. q Tan tsa nyehe̱ ra Jesús tsi ña, tan cundaahvi̱ iñi ra nyehe̱ ra tsi ña. Tan catyí ra tsihin ña: ―Ña vacu un. p  Tacan tan cuhva tsa cua tsaa ra yatyin ñuu ican, nyehe̱ ra tyin cuaha xaan nyɨvɨ quitá ñi ñuu ican. Tan nyisó ra naha iin ndɨyɨ, cua cutsi ra naha sehe iin ñaha ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ. Tan intuhun ñi maa ra cuví sehe ña, tan tsihi̱ ra. $oA Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús iin ñuu tsa nañí Naín. Tan cuahán tucu ra tsicá tsihin ra. Tan cuahán ndɨhɨ tucu cuaha xaan nyɨvɨ. an; Tacan tan cuanuhu̱ ra vaha iñi tsi ra capitán can naha ra. Tan tsa tsaa̱ ra naha nda yuvehe, tan nyehe̱ ra naha tyin tsa nduvaha̱ musu ra. Nu janandotó ra Jesús tsi sehe iin ñaha ndaahvi tsihi̱ yɨɨ :mm Tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra can naha ra, tan iyo xaan cuñí ra. Tan nanyehe̱ ra tsi nyɨvɨ tsa nyecú tsihin ra, tan catyí ra: ―Nditsa nditsa tyin tsinú xaan iñi ra capitán can. Ñaha ca nañihi yu tsi ndi intuhun ra Israel tsa tsinú xaan iñi tumaa ra ican ―catyí ra Jesús. bl=Tyin maa ra, capitán cuví ra. Tan ndacá ñaha rey tsi ra. Tan maa ra ndacá ñaha ra tsi ra cuatyi cutahán tsihin ra. Tatun tavá tyiñu ra tsi iin ra cuatyi ican, na cuhun ra, cuahán ra. Tatun catyí ra tsihin inga ra, na quitsi ra, vatsí ra. Tatun jacuhún ra tsi inga ra, na jaha tyiñu ra, cua jaha tyiñu ra. Tan tacan tucu yooho, tatun catyí un na nduvaha musu ra, tacan tan cua nduvaha ra ―catyí ra vaha iñi tsi ra capitán can naha ra tsihin ra Jesús. k7Yacan ña cana iñi ra quitsi ra nu nyií un. ¿A ña jaha un tumañi iñi tsi ra, tyin ihya cahan un iin tuhun, tan cua nduvaha musu ra, catyí ra? j#Tacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra naha. Maa tyin tsa ndi cumañi ca tsaa ra nda vehe ra capitán can, tan ra capitán can tava̱ tyiñu ra tsi ra vaha iñi tsi ra. Tacan tan tsaa̱ ra naha nu nyií ra Jesús. Tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Taa, catyí ra capitán tyin ña jatyañu un tsi un tsa cuhun un nda yuvehe ra. Tyin ña cahnu cuví ra tan cuhun un vehe ra, catyí ra. i%Tacan tan tsaa̱ ra tsahnu ican naha ra nu nyií ra Jesús. Tan quitsaha̱ caahán ndaahvi ra naha tsihin ra tan catyí ra naha: ―Iyó iin ra capitán cuenda ñuu Roma. Tan vaha xaan nyɨvɨ cuví ra tsihin yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel. Nda cuanda javaha̱ ña ra iin vehe ñuhu yo. Tan taahán tsi tyin jatyinyee un tsi ra. Tyin cuuhví xaan musu ra. Tan cuñí ra tyin janduvaha un tsi ra. Uh#Tan tsa tsitó ra capitán can tuhun ra Jesús, tacan tan tava̱ tyiñu ra tsi juhva ra cuví ra tsahnu ñuu Israel naha ra na cahan ra naha tsihin ra Jesús, tyin na quitsi ra janduvaha ra tsi musu ra. g}Tan ñuu can iyó iin ra capitán. Tan iyó iin musu ra tsa cuñí xaan ra. Tan cuuhví ra can. Tan tsa cuñí cúu ra. kf QNdɨhɨ̱ caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ, tacan tan cuanuhu̱ ra inga tsaha nda ñuu Capernaum. heI1Maa tyin nyɨvɨ tsa tsiñí tsa caahán yu tan ña javahá ñi tsa caahán yu, cuví ñi tumaa iin ra javaha̱ vehe tan ña vaha javaha̱ ra itsi. Tyin nduve tyihyo tsaha tsi javaha̱ ra. Tan quɨvɨ tsaa̱ savi, tan cuñihi̱ cuún savi, tan yaha̱ ndutya cuaha tsaha vehe can. Tan vehe can, iin yaha ñi tanɨ̱ tsi ―tacan catyí ra Jesús.Cd0Cuví ndo tumaa cuví iin ra tsitó janduvita vehe. Tyin jihna ca tahvi̱ cunu xaan ra tan taha̱n ra yuu. Tan tyaa̱ ra tyihyo tsaha vehe can tsata yuu can. Tan quɨvɨ nduñihi̱ cuún savi, ndutya can tsatya̱ xaan tsi tsaha vehe, maa tyin vehe can ña tanɨ̱ maa tsi tyin vaha xaan quita̱ tyihyo tsaha tsi. c//Vityin cua catyi yu tsihin ndo yóo ndacú nyooho tsa vatsí ndo tsi maa yu, tan tyaá soho ndo tsa caahán yu, tan javahá ndo cuhva catyí yu. {bo.’¿Nacuenda catyí ndo tsihin yu, “Jutu Mañi yu, Jutu Mañi yu”, tan ña javahá ndo tsa caahán yu? a-Tan tacan tandɨhɨ nyɨvɨ vaha, vaha caahán ñi, tyin yɨhɨ́ tsa vaha añima ñi. Maa tyin nyɨvɨ ña vaha, maa ñi maa tsa ña vaha caahán ñi tyin yɨhɨ́ tsa caquiñi añima ñi. Tyin tsihin yuhu yo caahán yo tandɨhɨ tsa quitá tsitsi añima yo. Cua cacu nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tuhun caahán ra Jesús, tan nyɨvɨ ña tyaá yahvi tsa caahán ra, ña cua cacu ñi 3`_,Tandɨhɨ yutun nacotó yo tsi tun tsihin tsɨtɨ tun. Tyin tiñata, ña cua cuhva tun mangu. Tan ndi intuhun iñu nduuhva ña cua cuhva tun uvas [tsa cuví yucu vixi]. s__+’Iin yutun vaha tsahá tun yucu vixi, yucu vaha. Tan iin yutun ña vaha tsahá tun yucu ña vaha. ^3*Tatun tinuu maa un nyií iin yutun cahnu, ¿nácaa cua cuvi catyi un tsihin ra yañi un: “Na̱ha, na tava yu tsahan luhlu tsa nyií tinuu un.”? ¡Yooho tsa jahá tyin vaha xaan un! Ta̱va jihna yutun cahnu tsa nyií tinuu maa un. Tyin tacan tan cuvi nyehe vaha un tsahan luhlu tsa cua tava un tinuu yañi un. Tsihin tsa javahá nyɨvɨ tan nacoto yo tsi ñi tatun ñi vaha, a ñi ña vaha cuví ñi ])’¿Nacaa tyin nyehé un tsahan luhlu tsa nyií tinuu yañi un, tan ña jahá un cuenda yutun cahnu tsa nyií tinuu maa un? \'(Ndi intuhun ra cutuhvá ña cua cuvi coto ra tsa tsitó ra jacuahá tsi ra. Tyin ndi quitsaha̱ cahví ra. Cua coto ra nda ndɨhɨ cahvi ra. r[]'Tan tsaha̱ ra Jesús cuhva ihya tsi ñi, tan catyí ra: ―Iin ra cuaa ña cuví janaha ra ityi tsi inga ra cuaa. Tyin nduvi taahan ra naha ña nyehé ra naha ityi cuahán ra naha. Tan cuví canacava ra naha tsitsi iin xahva. vZe&Cu̱hva ndo tsa tsiñí ñuhu tsi nyɨvɨ. Tacan tan cua cuhva tucu maa Nyoo tsa tsiñí ñuhu tsi maa ndo. Cuaha cua cuhva ra tsi ndo. Tyin tumaa cuhva cua cuhva ndo tsi nyɨvɨ, tacan cuhva cua cuhva Nyoo tsi ndo ―catyí ra Jesús. Y%’Ña ca̱han nyaa ndo tsi nyɨvɨ, tacan tan Nyoo ña cua cahan nyaa ra tsi maa ndo. Ña catyi ndo tsa cuhun ñi anyaya, tacan tan ña cua jacuhun Nyoo tsi ndo anyaya. Ja̱ha ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ. Tan Nyoo cua jaha ra tucahnu iñi tsi maa ndo. ~Xu$Cu̱ uhvi iñi ndo tsi nyɨvɨ, tumaa uhvi cuñí Nyoo Jutu yo nyehé ra tsi yo. Ña cahan nyaa yo tsi inga nyɨvɨ 'WG#Maa tyin nyooho, cu̱ñi ndo tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo. Tan ja̱vaha ndo tsa vaha tsihin ñi. Tan cu̱hva nuu ndo náa nducú ñi. Maa tyin ña cuatu ndo náa tumañi iñi cua nacuhva ñi tsi ndo. Tacan tan cahnu xaan tsa cua ñihi ndo nuu Nyoo tan cua cuvi ndo sehe maa Nyoo, ra nyaá gloria. Tyin Nyoo vaha iñi ra nda cuanda tsihin nyɨvɨ tsa ña nacuhvá tyahvi nyoo tsi ra, tan tsihin nyɨvɨ caquiñi. >Vu"Tatun javahá ndo tumañi iñi tsi iin nyɨvɨ, tan nyitá iñi ndo tyin cua javaha tucu ñi can tumañi iñi tsi ndo, nduve tsa vaha icá ndo. Tyin nyɨvɨ caquiñi, tacan icá ñi. Tatun náa tumañi iñi javahá ñi tsi nyɨvɨ vaha iñi tsi ñi, ndatú ñi tsa nacuhva tucu ñi can tumañi iñi tsi ñi. VU%!Tan tatun tsihin nyɨvɨ tsa vaha icá tsihin ndo, tan icá ndo tsa vaha, tan ña icá ndo tsa vaha tsihin inga nyɨvɨ, nduve tsa vaha icá ndo cuví can, tyin nyɨvɨ caquiñi, tacan icá tucu ñi can. T# ’Tatun cuñí ndo tsi maa ñi maa nyɨvɨ tsa cuñí tsi ndo, nduve tsa vaha javahá ndo. Tyin tacan icá tucu nyɨvɨ quiñi iyó. tSaTumaa cuñí ndo tsa javaha nyɨvɨ tsa vaha tsihin ndo, tacan ja̱vaha tucu maa ndo tsa vaha tsihin ñi. RCu̱hva ndo náa ndɨhɨ tsicán nyɨvɨ tsi ndo. Tatun quinyaá ñi náa tsa iyó tsi ndo, ña ndacan ca ndo can tsi ñi. 7QgTatun iin ra cañí iin tsiyo nuu ndo, cu̱hva ndɨhɨ ndo inga tsiyo, nacañi ndɨhɨ maa ra. Tatun iin ra quinyaá tsaqueta nditsí ndo, cu̱hva ndɨhɨ ndo camiseta ndo. P)Ca̱han ndo tsa vaha tsihin nyɨvɨ tsa caahán ndavaha ñi tsi ndo. Tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda nyɨvɨ caahán nyaa tsi ndo. KO’Tandɨhɨ nyooho tsa tsiñí tsa caahán yu, catyí yu tsihin ndo tyin: Cu̱ñi ndo tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo. Ja̱vaha ndo tsa vaha tsihin nyɨvɨ tsa ndasɨ cuñí nyehe tsi ndo. ^N5Tan ndahvi nyooho tsa vaha caahán nyɨvɨ tuhun ndo. Tyin tacan caa tucu nyɨvɨ tsicoo̱ tsanaha, vaha xaan caha̱n ñi tuhun ra tsa caha̱n tsa ña nditsa tsihin ñi. Cu̱ñi ndo tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo vMe’Tan ndahvi nyooho tsa cuñí maa ndo tyin nduve tsa cumañi tsi ndo tsa vityin, tyin coo quɨvɨ cua cusoco ndo. Nyooho tsa sɨɨ cuñí vityin, ndahvi nyooho, tyin coo quɨvɨ cua coo ndo tucuiihya iñi. Tan cua vacu xaan ndo. ]L3’Maa tyin ndahvi nyooho, ñi cuca. Tyin vityin sɨɨ xaan cuñí ndo tsihin tandɨhɨ tsa cuca ndo. Maa tyin cua coo quɨvɨ maa ñi maa tundoho cua nyehe ndo. Tyin nduve tsa cua ñihi ndo nu nyaá Nyoo. !K;Sɨɨ cu̱ñi ndo quɨvɨ can tyin tacan tucu javaha̱ nyɨvɨ ñi taha̱n tsanaha. Cuxaa̱n ñi tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo. Nda̱va ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo. Tyin cahnu xaan ndatu cua ñihi ndo nda gloria. Tsehe caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ ña tsinú iñi tsi ra J’Cu̱sɨɨ iñi ndo, quɨvɨ ndasɨ cuñi nyɨvɨ nyehe ñi tsi ndo, quɨvɨ tava ñi tsi ndo nu iyó ñi, quɨvɨ nduxaan ñi tsi ndo, quɨvɨ catyi ñi tyin nyɨvɨ ña vaha cuví ndo tyin tsinú iñi ndo tsi maa yu tsa cuví yu Rayɨɨ quee̱ nda gloria. /IW’Tandɨhɨ nyooho tsa tsisocó vityin, sɨɨ xaan cua cuñi ndo. Tyin coo quɨvɨ ña cua cusoco ca maa ndo. Tan tandɨhɨ nyooho tsa tsacú tsa cuiihya cuñí ndo, sɨɨ xaan cua cuñi ndo tyin ña cua coo ca ndo tucuiihya iñi. Tan cua vacu naaha xaan ndo tsihin tsa sɨɨ cuñi ndo. LHTacan tan nanyehe̱ ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tandɨhɨ nyooho tsa ndaahvi, sɨɨ xaan cua cuñi ndo, tyin taahán tsi cundaca ñaha Nyoo tsi ndo. 9GkTan tandɨhɨ ñi cuñí ñi tɨɨn ñi tsi ra, tyin janduvaha ra tsi ñi tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Tsehe caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ tsa naquihi̱n ndaahvi ra TF!Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha janduvaha̱ ra tsi ñi. )~n}u}|"{ z*yx=w-vts~rrKq!p$omllGji>h]gfezdd=ccSba``-_6^]\\Z[ ZYXSW$VV7TeS^RGQPP!NNMLEK_JIKHGMFyExDCC$BuAC@@?><;$:s9765532v00.--+**1((Z''%$N#M"Tacan tan tsaa̱ ca nyɨvɨ nu nyií ra Jesús. Tan catyí ra tsihin ñi: ―Nyɨvɨ tsa iyó vityin quiñi xaan iyó ñi. Tan nyiyo xaan iñi ñi. Cuñí ñi nyehe jihna ñi tsa iyo. Maa tyin intuhun ñi tsa iyo cua nyehe ñi, yacan cuví tsa javaha̱ Nyoo tsihin ra Jonás, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsanaha. Nduve inga ca tsa iyo cua nyehe ñi. MO Maa tyin ra Jesús catyí ra: ―Sɨɨ xaan ca cuñi nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun caahán Nyoo tan tyaá yahvi ñi itsi ―catyí ra. Nyɨvɨ ña vaha, maa ñi maa tsa iyo cuñí ñi nyehe ñi dNA Tsitsi tsa ndi caahán ca ra Jesús yacan, tan cana̱ tsaa iin ñaha tsa nyií mahñu nyɨvɨ ican. Tan catyí ña: ―¡Náa tsa sɨɨ cuñí ñaha tsa jacacu̱ tsi un, ñaha tsa jacaxi̱n tsi un! ―catyí ña. 6Me Tacan tan cua quihin nu utsa taahan ca tatyi ña vaha tsa yaha ca caquiñi tan ñavin ca maa nu. Tacan tan iin caa ñi cua quɨhvɨ tandɨhɨ nahnu añima ñi ican. Yacan cuenda yaha ca caquiñi ñi tan ñavin ca tsa jihna ñi ―catyí ra Jesús. Nyɨvɨ tsa nditsa iyó vaha ñi nu ñuhu ñayɨvɨ mLS Tacan tan tsaa̱ nyico nu añima nu quee̱ nu. Tan nyehé nu tyin ndɨɨ xaan tan sɨɨ xaan caá. yKk ’Tatun iin nu tatyi ña vaha quita̱ nu tsi iin nyɨvɨ, tsicá nuu nu iin ñuhu ityi, nanducú nu nu quitatu nu. Maa tyin ña nañihí maa nu nu quitatu nu, tacan tan tsicá iñi nu: “Cunuhu nyico yu nda vehe yu nu quee̱ yu.” IJ  Nyɨvɨ ña jahá tyiñu tsihin yu, jatɨvɨ́ ñi tyiñu jahá yu. Tan tatun ña caahán ñi tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, tyin cunyicun ñi tsi yu; cuñí tsi catyi tsi tyin ña tsahá ñi tsa cunyicun nyɨvɨ tsi yu. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsi yo nácaa quɨhvɨ tatyi ña vaha tsi yo inga tsaha tatun naa iñi yo SI Maa tyin tatun quitsi iin ra tsa cuaha ca tunyee iñi iyó, tan cañí tahan ra tsihin ra, tan cuví jaha canaa ra tsi ra, tacan tan quinyaa ra ndaha tyiñu ra tan natsatsa ra tsi ra vaha iñi tsi ra. NH ’Tatun iin ra tan iyó xaan tunyee iñi tsi ra tan nyisó ra mityi ra, tan jahá cuenda ra vehe ra, nu yɨhɨ́ xeehe vaha ndaha tyiñu ra tsitsi vehe ra, tsa ña cua cuvi quinyaa ñasuhu. 7Gg Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin yuhu tavá yu tatyi ña vaha tsihin tunyee iñi Nyoo. Tan cuñí tsi catyi yacan tyin nditsa tyin Nyoo, ra taahán tsi cundaca ñaha tsi nyɨvɨ, tsa tsaa̱ ra nu yucú ndo. Nu jacuaha̱ ra Jesús tyin ñihi ca tunyee iñi Nyoo tan ñavin ca tunyee iñi nu ña vaha F  Maa tyin tun tsatyin tavá yu tsi nahnu tumaa cuhva catyí ndo, nda̱ca tuhun ndo tsi ra nyecú tsihin ndo yóo tsahá tunyee iñi tsi ra naha tan tavá ra naha tsi nahnu. Maa ra naha cua cahan tsa nditsa tsihin ndo tyin nyooho soho xaan tsicá iñi ndo. bE= Tan tacan tucu nu ña vaha, tatun natahvi nahnu, cua cundɨhɨ tunyee iñi tsa iyó tsi nahnu. Caahán yu tyehen tsihin ndo, tyin catyí ndo tyin tsihin tunyee iñi nu Beelzebú tavá yu tsi nu tatyi ña vaha nahnu. 6De Maa tyin ra Jesús tsitó ra tsa tsicá iñi ñi. Tan catyí ra tsihin ñi: ―Tatun ra ndacá ñaha naha ra tan natahvi ra naha, tan cañi tahan ra naha, tacan tan cundɨhɨ tyiñu tsa ndacá ñaha ra naha. Tan tatun iin vehe tan natahvi nyɨvɨ tsihin tahan ñi, tacan tan cua tɨvɨ nu yucú ñi. C Tan yɨhɨ́ ñi cuñí ñi nducu cuhva ñi tsi ra, tan tsicán ñi tsi ra Jesús na javaha ra iin tsa iyo tsa quita andɨvɨ. ,BQ Tan yɨhɨ́ ñi catyí ñi: ―Ra ihya, tavá ra tatyi ña vaha tsihin tunyee iñi nu Beelzebú nu cuví ityi nuu tsihin tandɨhɨ tatyi ña vaha ―catyí ñi. PA Ra Jesús tava̱ ra tatyi ña vaha tsa janduñɨɨhɨ̱ tsi iin rayɨɨ. Tsa quita̱ nu tatyi can tsi ra can, cuvi̱ nacaha̱n ra. Tacan tan iyo xaan cuñí nyɨvɨ tsa nyehe̱ ñi tsa cuvi̱. +@O Nyooho quiñi iyó ndo, maa tyin tsitó ndo nácaa cuhva ndo tsa vaha tsi sehe ndo. Tan vihi ca maa Jutu Mañi yo, ra nyaá gloria, cuhva ra Tatyi Ii ra cunyaa añima ndo tun ndacan ndo tsi ra. Nu xaan iñi tsi ra Jesús catyí nahnu tyin tsihin tunyee iñi nu ña vaha javahá ra tsa iyo ]?3 Tan ña tuhvá ndo cuhva tujuhma tsi sehe ndo tatun tsicán tsi ndɨvɨ catsi tsi. Q> ’Tacan tucu nyooho tsa iyó sehe. Tuhvá ndo tsahá tsa vaha tsi sehe ndo. Ña tuhvá ndo cuhva iin yuu itsi tun tsicán tsi paan. Tan ña tuhvá ndo cuhva iin coo itsi tun tsicán tsi tyaca. = Tyin tatun ndacan ndo, cua ñihi ndo. Tatun nanducu ndo, cua nañihi ndo. Tatun cua jandatsan ndo yuvehe, cua nuña tsi. #<? Tan tacan tucu nyooho tsihin Nyoo, nda̱can ndo tsi ra. Tan cua cuhva ra tsi ndo. Na̱nducu ndo tan cua ñihi ndo. Ja̱ndatsan ndo yuvehe tan cua nuña. c;? Tan catyí yu tsihin ndo. Vasu ra vaha iñi ndo cuví tsi ra can, ña cua nduvita ndo tan cuhva ndo tsa nducú ra tsa numi ñi. Maa tyin tatun caahán yuhu ra tsihin ndo, jandatsan ra yuvehe ndo tan caná tsaa ra tsi ndo tsa ña cua cuvi cusu ndo, tacan tan cua nduvita ndo tan cuhva ndo tsa nducú ra. Tacan tan ña cua jatyañu ca ra tsi ndo. :{ Tan nyooho cua nacahan ndo tan catyi ndo tsihin ra: “Ña jatyañu un tsi yu, xin. Tyin ndasɨ́ yuvehe yu. Tan ndi quixí yu tsihin sehe yu. Tan ña cuví nduvita yu tan cuhva yu tsa cuhva yu tsi un tsa vityin.” Tacan cua catyi ndo tsihin ra. ~9u Tyin iin ra vaha iñi tsi yu ndi tsaa̱ ra yuvehe yu. Tan cañi xaan quee̱ ra. Tan nduve tsa cuhva yu catsi ra.” f8E Tan catyí tucu ra: ―Na catyi yo tyin iin nyooho iyó iin ra vaha iñi tsi ndo, tan tsaa̱ ra vehe ndo tsa tsa cuaa tan catyí ra tsihin ndo: “Ja̱ha tumañi iñi tsi, xin. Cu̱hva nuu uñi taahán paan tsi yu. /7W Ja̱ha tucahnu iñi tsi ndi tsa cuenda cuatyi ndi. Tyin nyuhu jahá tucu maa ndi tucahnu iñi tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi ndi.Ña cua cuhva un tsa nducu cuhva nu ña vaha tsi ndi. Tan ja̱cacu tsi ndi tan ña cua cunyee nu ña vaha tsihin ndi. Tacan nda̱can tahvi ndo ―catyí ra Jesús. B6 Cu̱hva tsa catsi ndi tan yaha ndi iin iin quɨvɨ. ~5u Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cua cuhva yu cuhva tsi ndo nácaa. Tyehen nda̱can tahvi ndo, ca̱tyi ndo:Jutu Mañi ndi, yooho tsa nyaá un gloria. Jacahnú xaan ndi tsi un.Na quitsi quɨvɨ tsa ndaca ñaha un nu ñuhu ñayɨvɨ ihya.Na javaha nyɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tandɨhɨ cuhva cuñí maa un, tumaa cuhva cuví nda gloria. g4 I Cuví iin tsaha tsa tsicán tahvi ra Jesús. Tsa ndɨhɨ̱ tsica̱n tahvi ra, tan catyí iin ra tsicá tsihin ra: ―Ja̱naha nácaa ndacan tahvi ndi tsi Nyoo, tumaa janaha̱ ra Juan tsi ra tsica̱ tsihin ra ―catyí ra. T3! *Maa tyin iyó intuhun tsa ñiñi ca taahán tsi caca iñi yo. Tan ña María ihya nacatsi̱ ña tyiñu vaha ca javahá ña. Tan yoñi cuví quinyaa can tsi ña ―catyí ra Jesús tsihin ña Marta. 2  )Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ña: ―Marta, Marta, tsicá xaan iñi un tan tuñu xaan cuñí un tsihin tyiñu can. *1M (Tan ña Marta cuaha xaan tyiñu javahá ña. Tan tsaa̱ ña nu nyaá ra Jesús, tan catyí ña tsihin ra: ―Yooho tata. ¿A ña tsicá iñi yooho tyin ña tahan yu nacoo̱ ña tsi intuhun ñi maa yu tsihin tyiñu ihya? Ca̱han tsihin ña na jatyinyee ña tsi yu ―catyí ña tsihin ra. 0+ 'Tan ña Marta, iyó iin tahan ña nañí María. Tan ña María tsicunyaa̱ ña yatyin ñi tsaha ra Jesús, tyin tyaa soho ña tsa caahán ra. >/u &Tan quihi̱n ra Jesús ityi cuahán ra. Tan tsaa̱ ra iin ñuu. Tan ican iyó iin ñaha tsa nañí Marta. Tan tsaa̱ ra vehe ña. Tan tsaha̱ ña quɨhvɨ ra tsitsi vehe ña. . %Tacan tan catyí ra maestro ican: ―Ra tsa cundaahvi̱ iñi tsi ra ―catyí ra. Tacan tan catyí ra Jesús: ―Cu̱aahan tan i̱ca tucu yooho tacan tsihin nyɨvɨ tsa nyehé tundoho ―catyí ra. Nu tsinyaa̱ ra Jesús vehe ña Marta tsihin ña María }-s $Nu ndɨhɨ̱ nacatyi̱ tuhun ra Jesús, tan nducu̱ tuhun ra tsi ra maestro can, tan catyí ra: ―Vaha. ¿Tsa uñi taahan ra naha, tan ndáa ra cuví ra vaha iñi tsi ra ndaahvi tsa tsinyaa̱ ndaha nu ñasuhu nahnu? ―catyí ra Jesús. , #Tan tsa inga quɨvɨ tsa cuñí cuhun ra Samaria. Tan tava̱ ra uvi taahan xuhun. Tan tsaha̱ ra tsi ra jatsii vehe can. Tan catyí ra tsihin ra: “Ja̱ha cuenda vaha tsi ra ihya. Tan cu̱hva tsa catsi ra. Tan ja̱ta un numeri tsi ra na nduvaha ñi ra. Tatun cuñí ca tsi xuhun, tyahvi maa yu tsi un tsa quitsi nyico yu”, catyí ra. Tacan tan cuahán ra ―catyí ra Jesús. 7+g "Tan natuhva̱ ra nu canyií ra, tan quitsaha̱ tyaá ra numeri tsi ra, tyihi̱ ra acetye tsihin vinu nu uhvi can. Tan tyaa̱ ra iin jahma vita nu uhvi can. Yaha̱ can tan jandaa̱ ra tsi ra tsata burru jana ra, tan quihi̱n ra tsi ra, cuahán tsihin ra nu nyaá iin vehe. Tan jaha̱ cuenda ra tsi ra. */ !Tacan tucu iin ra Samaria yaha̱ ra juvin ñi ityi can. Tan nyehe̱ ra tsi ra canyií ican, tan quitsi̱ tsa ndaahvi cuñí ra nyehé ra tsi ra. %)C Tacan tan yaha̱ tucu iin ra yɨhɨ́ cuenda vehe ñuhu, ra cuví tata ra Leví. Maa tyin tsa nyehe̱ ra tsi ra canyií ican, juvin ñi ndasava yaha̱ ra. ({ Tacan tan yaha̱ iin ra cuví jutu ityi can. Maa tyin tsa nyehe̱ ra tsi ra canyií ican, ndasava ñi yaha̱ tsiyo ra. N' Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Iin ra quee̱ ñuu Jerusalén cuahán ra nda ñuu Jericó. Tan taha̱n ra tsi nu ñasuhu nahnu. Tan suhu̱ nahnu tandɨhɨ maa tsa nyisó ra, nda cuanda jahma ra. Tan cañi̱ nahnu tsi ra nda cuanda tsaqui̱n taxin ña nahnu tsi ra. Tan nacoo̱ ihñi nahnu tsi ra ican. "&= Maa tyin ra maestro cuenda ley can cuñí ra cuvi ra ra vaha nuu ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―¿Tan yóo nyɨvɨ cuñi yu? ―catyí ra. %%C Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Nditsa tsa caahán un. Tacan ja̱vaha un tan coo un ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa ―catyí ra Jesús. $y Tacan tan nacaha̱n ra maestro cuenda ley ican tan catyí ra: ―Catyí ley tyin cu̱ñi yo tsi Nyoo tsihin tanɨɨ añima yo tan tsihin tandɨhɨ cuhva tsicá iñi yo, tan tsihin tandɨhɨ tunyee iñi tsa iyó tsi yo, tan tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi yo. Tan cu̱ñi yo tsi nyɨvɨ tumaa tsa cuñí yo tsi maa yo. Tacan catyí ley ―catyí ra ican. #w Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―¿Náa catyí nu ley? ¿Nacaa catyí tsa cahvi̱ un? |"q Tacan tan tsaa̱ iin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu. Tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra Jesús, tyin nducú cuhva ra tsi ra. Tan catyí ra: ―Maestro, ¿nácaa cua javaha yu tan cuhun yu coo yu ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa? ! Tyin cuaha xaan rey tan ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, cuñi̱ ra naha nyehe ra naha tsa nyehé nyooho vityin. Maa tyin ña nyehe̱ ra naha. Tan cuñi̱ ra naha tyaa soho ra naha tsa tsiñí nyooho vityin. Maa tyin ña tsiñi̱ ra naha ―catyí ra Jesús tsihin ra tsa tsicá tsihin ra. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsi yo tyin taahán tsi jatyinyee yo tsi tandɨhɨ ñi maa nyɨvɨ B } Tacan tan nanyehe̱ ra nu nyecú ra tsicá tsihin ra. Tan caahán xeehe ra tsihin ra naha: ―Sɨɨ xaan cuñí nyooho tan nyɨvɨ tsa iyó vityin tyin nyehé ndo tsa javahá yu.  Tan catyí ra Jesús tsihin tandɨhɨ ra naha: ―Tandɨhɨ maa tsaha̱ Jutu yu tsi yu. Yoñi tsitó tsi yu, intuhun ñi maa Jutu yu tsitó tsi yu. Tan yoñi tsitó yóo ra cuví Sehe Nyoo, intuhun ñi maa Jutu ra tsitó tsi ra. Tan yoñi tsitó yóo ra cuví Nyoo Jutu, intuhun ñi Sehe ra tsitó tsi ra. Tan coto tucu nyɨvɨ tsa cuñí Sehe Nyoo jacoto ra tsi ñi ―catyí ra Jesús. {o Tacan tan sɨɨ xaan cuñí ra Jesús jahá Tatyi Ii Nyoo, tan catyí ra: ―Jacahnú yu tsi un, Jutu yu, tyin yooho cuví ra ndacá ñaha andɨvɨ tan nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin maa un janahá un tuhun maa un tsi nyɨvɨ ndaahvi ihya. Tan ña janahá un tsi un tsi ra tsitó tan ra nyityi. Tacan cuví tsi Jutu yu tyin tacan cuñí maa un ―catyí ra Jesús. 7 Maa tyin ña cusɨɨ xaan iñi ndo tyin cuví tava ndo tatyi ña vaha ican. Cusɨɨ ca iñi ndo tyin nyaá sɨvɨ ndo nu libru Nyoo nda gloria ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu jacahnú ra Jesús tsi Nyoo tsa sɨɨ cuñí ra tyin janahá Nyoo tsa vaha tsi nyɨvɨ ndaahvi <q Tan maa yuhu, tsaha̱ tunyee iñi tsi ndo tyin cuví cañi tahan ndo tsihin nu ña vaha. Tan cuví cuañi ndo tsata coo tan tujuhma, tan nduve tsa cua jaha tɨ naha tɨ tsi ndo. B} Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tacan tyin yuhu nyehe̱ yu andɨvɨ nu canacava̱ nu ña vaha, nu nañí Satanás. Tumaa cañí iin tatsa savi, tacan canacava̱ nu. 3_ Ihya cuví nu tsaa̱ nyico tsa uñi xico utsi ra tsa tsaha̱n tsicaha̱n tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. Tan sɨɨ xaan cuñí ra naha. Tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Jutu Mañi nyuhu, nda cuanda nu tatyi ña vaha tan tyaá yahvi nahnu tsa caha̱n ndi tsihin sɨvɨ un ―catyí ra naha. C Tan catyí ra tsihin tsa uñi xico utsi taahan ra can naha ra: ―Nyɨvɨ tsa tyaá soho tsa caahán nyooho, tsa caahán yuhu tyaá soho ñi. Tan nyɨvɨ ña tyaá soho tsa caahán nyooho, tsa caahán yuhu ña tyaá yahvi ñi. Tan ñi ña tyaá yahvi tsa caahán yuhu, tsa caahán ra tsa jaquitsi̱ tsi yu, ña tyaá yahvi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu tsaa̱ nyico tsa uñi xico utsi ra tsa tsaha̱n tsicaha̱n tuhun Nyoo S Tan nyooho nyɨvɨ ñuu Capernaum, cuñí maa ndo tyin cundaa ndo nda cuanda andɨvɨ. Maa tyin cua nuu ndo nda cuanda nu yucú ndɨyɨ anyaya, tyin ña tyaá yahvi ndo tuhun Nyoo ―catyí ra Jesús. -S Yacan cuenda, nyooho nyɨvɨ ñuu Corazin tsihin ñuu Betsaida, ñihi ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi ndo tan ñavin ca nyɨvɨ ñuu Tiro tan nyɨvɨ ñuu Sidón can. >u Tan catyí ra Jesús: ―¡Ndahvi nyooho, nyɨvɨ ñuu Corazin! Tan ¡ndahvi nyooho nyɨvɨ ñuu Betsaida! Tyin nyehé ndo tsa iyo javahá yu, tan ña cuñí ndo nasamá ndo cuhva iyó ndo. Maa tyin nyɨvɨ ñuu Tiro tan ñuu Sidón nduve tsa nyehe̱ ñi. Maa tyin tun tsatyin nyehe̱ ñi tsa nyehé nyooho vityin, numi xaan cua cunditsi ñi jahma tucuiihya iñi tan cunyecu ñi nu nyaa: tsa ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi cuví can. 'G Tan catyí tucu ra tsihin ra naha: ―Quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ, yaha ca cuhva cua nyehe nyɨvɨ ñuu ican tundoho tan ñavin ca nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha ñuu Sodoma, ―catyí ra Jesús. Nyɨvɨ ña tyaá soho tuhun caahán ra Jesús cua nyehe ñi tundoho q[ “Nda cuanda nyaca ñuhu ñuu ndo tsa iñí tsaha ndi, tan cua naquɨsɨ ndi. Tyin cuñí tsi catyi tyin cuatyi ndo ndoó can sɨquɨ ndo. Tyin Nyoo nyanaá yatyin ra tsihin ndo tan ña tyaá soho ndo tsa caahán ra nácaa cuñí tsi tsa cundaca ñaha ra tsi ndo.” Tacan ca̱tyi ndo tsihin ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra tsa uñi xico utsi can naha ra. # Maa tyin tatun tsaa ndo iin ñuu tan ña cuñí nyɨvɨ tyaa soho ñi tsa caahán ndo, qu̱ita ndo ityi cahnu. Tan ca̱tyi ndo tsihin ñi: ,Q Tan ja̱nduvaha ndo tsi ñi cuuhví ñuu ican. Tan ca̱tyi ndo tsihin ñi: “Tsa nyanaá yatyin Nyoo, ra cuñí quɨhvɨ añima ndo cundaca ñaha ra tsi ndo.” q[ Tan nu tsaa ndo iin ñuu tan vaha cahan ñi tsihin ndo, ca̱tsi ndo tandɨhɨ tsa cuhva ñi catsi ndo. .U Tan ndo̱o ndo juvin ñi maa vehe ican. Tatun tsahá ñi tsa catsi ndo, ca̱tsi ndo. Tatun tsahá ñi tsa coho ndo, co̱ho ndo itsi. Tyin ra jahá tyiñu, iyó ndatu tsi ra tsa catsi ra tsa jahá canaa ra. Iin ñi maa vehe ican cuyucu ndo nda cuanda tsa tsaa quɨvɨ tsa cuhun ndo inga ñuu. +O Tan tacan tucu tatun iyó nyɨvɨ vaha iñi vehe ican, cua ndoo tsa vaha can tsihin ñi. Maa tyin tatun yoñi ñi vaha añima, ña cua ndoo tsa vaha tsihin ñi. w Cuhva tsa quɨhvɨ ndo tsitsi vehe iin nyɨvɨ, ca̱han ndo tsihin ñi. Tan ca̱tyi ndo, na coo tsa vaha añima ñi. v e Tan ña cua cuiso ndo ndi marali tan ndi nu yɨhɨ xuhun ndo, tan ndi inga pari nditsan ndo ña cuiso ndo. Ja̱numi ndo. Tun taahán ndo nyɨvɨ ityi cuahán ndo cu̱hva ndo nacumi tsi ñi tan ña cucuɨñɨ ndo natuhun ndo tsihin ñi. T ! Tan cu̱aahan ndo tan nye̱he ndo tyin cua jacuhun yu tsi ndo tumaa mbee mahñu lobo tsa cuví quɨtɨ xaan. Tyin lobo tuhvá tɨ tsahñí tsi mbee. Tan tacan tucu cua cuñi nyɨvɨ cahñi ñi tsi ndo. } s Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tumaa iin itu cahnu xaan, tacan cuví tyiñu jahá yu. Maa tyin cumañi xaan musu. Yacan cuenda nda̱can ndo tsi Nyoo na jaquitsi ca ra musu, tyin jatyinyee ra naha tsi ndo cahan ndo tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. P   Tsa yaha̱ can tan nacatsi̱ Jutu Mañi yo Jesús tsi inga uñi xico utsi ca ra naha. Tan jacuhu̱n ra tsi ra naha tandɨhɨ ñi ñuu, uvi uvi ra cuahan tsa iin nu cuahán ra nu cua cuhun ra Jesús. B } >Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tumaa iin ra tahví ñuhu tsihin indɨquɨ, tatun nanyehe tsata ra, ña quita vaha yucun nu jahá tyiñu ra. Tan tacan cuví iin ra nyicún tsi yu, tatun cuñí nyico ra tsa tsa nacoo̱ ra, ña cuvi cuhva ra tsi ra cundaca ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra.4a =Tacan tan catyí inga ra tsihin ra Jesús: ―Cuñí yu cunyicun yu tsi un, tata. Maa tyin cu̱hva na cuhun jihna yu cucahan yu tsihin nyɨvɨ vehe yu ―catyí ra. =s <Tacan tan ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra tsihin ra: ―Na̱coo tsi nyɨvɨ ña iyó Nyoo añima na cucutsi tahan maa ñi tsi ñi tsitsi ñuhu tun tsihi ñi. Maa tyin yooho cu̱aahan cahan un tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ na cuhva cuenda ñi tsi ñi tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi ñi ―catyí ra. O ;Tacan tan catyí ra Jesús tsihin inga ra: ―Co̱hon tsihin yu. Tacan tan nacaha̱n ra ican, tan catyí ra: ―Taa, cu̱atu nuu tsi yu, na cuhun jihna yu cucutsi yu tsi jutu yu ―catyí ra. b= :Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―¿A nditsa un? Tyin ñicuii iyó vehe tɨ. Tan saa iyó taca tɨ. Maa tyin Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria ndi nu cava jiñi ra tan nduve iyó ―catyí ra tsihin ra ican. T! 9Tan tsitsi tsa tsicá ityi ra naha, quita̱ iin ra, tan catyí ra tsihin ra Jesús: ―Jutu Mañi yu, cuñí yu cunyicun yu tsi un. Tan cuhun yu tsihin un tandɨhɨ ñi ityi cuhun un ―catyí ra. a; 8Tyin Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, ña vatsí ra tyin janaa ra tsi nyɨvɨ, maa tyin vatsí ra tyin jacacu ra tsi ñi ―catyí ra. Tacan tan cuahán ra naha inga ñuu. Nyɨvɨ tsa cuñí quɨhvɨ cuenda ra Jesús D 7Tacan tan nyehe̱ ra Jesús nuu ra naha. Tan cuxaa̱n ra tsi ra naha tan catyí ra: ―Ta̱xin ñi ndo. Ña vaha tsicá iñi ndo tyin ña cutuñí iñi ndo náa tyiñu vatsí yuhu. S 6Tan tsa tsitó ra Jacobo tan ra Juan tsa ña tsahá ñi Samaria ican tsa ndoo ra ican, catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Jutu Mañi ndi, ¿A cuñí un tsa ica yo tumaa ica̱ ra Elías? Cua ndacan yo tsi Nyoo na jaquitsi ra ñuhu̱ andɨvɨ tyin cayu ñi Samaria ican tyin ña cuñí ñi tsa ndoo yo ñuu ñi ―catyí ra naha. I  5Maa tyin nyɨvɨ Samaria ican, ña cuñí ñi tsa ndoo ra ndacan, tyin tuví iñi ñi tyin Jerusalén cuahán ra, tan nyɨvɨ Samaria ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi tsi nyɨvɨ ñuu Jerusalén. $A 4Tan tava̱ tyiñu ra na cuhun ra tsicá tsihin ra ityi nuu ca. Tan cuahán ra naha nda iin ñuu cuenda Samaria, tyin nducú ra naha nu quitatu ra Jesús. -~S 3Tuvi̱ iñi ra Jesús tyin tsa nyaa naa yatyin quɨvɨ tsa cunuhu ra gloria. Tan jandu ii̱n ra iñi ra, tan quihi̱n ra ityi tan cuahán ra ñuu Jerusalén. } 2Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Ña casɨ ndo tsi ra. Tyin ra ican, ñavin ra xaan iñi tsi yo cuví ra, juvin ra cutahán tsihin yo cuví ra ―catyí ra. Nu caha̱n ra Jesús tsihin ra Juan tan tsihin ra Jacobo tyin ña vaha tsa tsicá iñi ra naha | 1Tacan tan ra Juan catyí ra tsihin ra Jesús: ―Maestro, nyehe̱ ndi tsi iin ra tavá tatyi ña vaha. Caahán ra sɨvɨ un tan tavá ra tatyi ña vaha. Maa tyin ña tsaha̱ ca ndi javaha ra tacan. Tyin ñavin tsihin yo tsicá ra ―catyí ra. N{ 0Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tatun tsihin sɨvɨ yu naquihín cuenda ndo tsi iin nyɨvɨ tsa ña cahnu jahá ñi tsi ñi tumaa ra luhlu ihya, tsi yuhu naquihín cuenda ndo cuví can. Tan tatun naquihín cuenda ndo tsi yu, tsi maa Nyoo tsa jaquitsi̱ tsi yu, naquihín cuenda ndo. Tyin nu yucú ndo, ra tsa ña cahnu cuví, juvin ra cuví ra cahnu cuví nuu Nyoo ―catyí ra Jesús. Nyɨvɨ tsa ña cuxaán tsi yo, juvin ñi ican jatyinyeé tsi yo Vz% /Tan tsitó ra Jesús tsa tsicá iñi ra naha, tan quihi̱n ra iin ra luhlu. y .Tacan tan ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha, ndáa ra cahnu ca cuví tsitsi tsa utsi uvi taahan ra naha. +xO -Maa tyin ra tsicá tsihin ra ña cutuñí iñi ra naha nacuenda caha̱n ra tacan. Tyin Nyoo ña tsaha̱ ra tsa cutuñi iñi ra naha. Tan yuuhví ra naha nducu tuhun ra naha tsi ra Jesús náa cuví tsa caahán ra. Nu janaha̱ ra Jesús yóo ra tsa cahnu ca cuví nu ndacá ñaha Nyoo @wy ,―Tya̱a soho vaha ndo tuhun caahán yu. Tan ña naa iñi ndo. Tyin Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua cuhva cuenda nyɨvɨ tsi ra tsi ra xaan iñi tsi ra ―catyí ra Jesús. ~vu +Tan tandɨhɨ nyɨvɨ, iyo xaan cuñí ñi tsa cahnu tsa javaha̱ Nyoo nu yucú ñi. Tsitsi tsa iyo cuñí nyɨvɨ tsa javaha̱ ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: Nu caha̱n ra Jesús inga tsaha tyin cua cahñi nyɨvɨ tsi ra u *Tan cuhva tsa natuhva̱ ra luhlu can nu nyaá ra Jesús, tan janduva̱ nu tatyi ña vaha ican tsi ra ndasava. Maa tyin ra Jesús tava̱ ra tsi nu tatyi ña vaha ican. Tan janduvaha̱ ra tsi ra. Tacan tan nacuhva̱ cuenda ra tsi ra tsi jutu ra. 6te )Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nyooho, nyɨvɨ ña tsinú vaha iñi. Tan caquiñi ndo. ¿Najava taahan ca quɨvɨ cunyaa yu tsihin ndo tan cunyee iñi yu nyehe yu tsi ndo nda cuanda cutuhva ndo tan tsinu iñi ndo tsi yu? Tan catyí ra tsihin ra ican: ―Nda̱ca sehe un tsi yu. s) (Tsa caha̱n yu tsihin ra tsicá tsihin un na tava ra naha tsi nu tatyi ña vaha ican, maa tyin ña cuvi̱ tava̱ ra naha tsi nu ―catyí ra. qr[ 'Tan tuhvá tatyi ña vaha quɨhvɨ́ tsi ra. Tan tuhvá ra caná tsaa jahá nu. Tan janduvá nu tsi ra ndasava. Tan quitá tiñuu yuhu ra. Quiñi xaan taahán ra jahá nu. Tan ña cuñí maa nu tatyi ña vaha ican jaña nu tsi ra. Yq+ &Tacan tan cana̱ tsaa iin ra cuahán tsihin nyɨvɨ cuaha tsa tsijataha̱n tsi ra Jesús, tan catyí ra: ―Maestro, ja̱ha tumañi iñi. Cu̱ndaahvi iñi tsi sehe yu. Tyin intuhun ñi maa ra cuví sehe yu. kpO %Tan tsa inga quɨvɨ tsa nuu̱ ra Jesús yucu ican, cuaha xaan nyɨvɨ tsijataha̱n tsi ra. so_ $Tan tsa yaha̱ caha̱n ndusu ican, tan nanyehe̱ ra naha tyin intuhun ña maa ra Jesús nyaá ican. Tan yoñi maa tsihin caha̱n ra naha tsa nyehe̱ ra naha. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra luhlu tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha Tan tsa ndi caahán ca ra tan quitsi̱ iin vico sɨquɨ ra naha. Tan nayuhvi̱ xaan ra naha tsa quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi vico ican. l !Cuhva tsa cuahán ra tsinyecu̱ tsihin ra Jesús, tan catyí ra Pedro: ―Maestro, vaha xaan tsa yucú ndi ihya. Na javaha ndi uñi taahan tyahva, iin tsi maa un, iin tsi ra Moisés, tan iin tsi ra Elías ―catyí ra Pedro, maa tyin ña tsitó ra tsa caahán ra. 4ka Tan vasu cuñí xaan ra Pedro naha ra cusu ra naha, maa tyin ña quixi̱ maa ra naha tyin nyehé ra naha tsa nditsin cuví nu nyaá ra Jesús tsihin ra nyecú tsihin ra. j  Tan nditsin xaan nu yucú ra naha. Tan caahán ra naha cuenda tsa cua nyehe ra Jesús tundoho ñuu Jerusalén tan cua cúu ra. Zi- Tacan tan quituvi̱ uvi taahan ra natuhún tsihin ra, ra Moisés tan ra Elías. h Tan tsa ndi tsicán tahvi ca ra Jesús, tan nasama̱ cuhva caá nuu ra tan jahma ra. Sɨɨ xaan cuitsin tsi tan xiñu tsi. 0gY Una quɨvɨ yaha̱ tsa caha̱n ra Jesús yacan, tan ndaa̱ ra iin yucu tyin cua ndacan tahvi ra tsi Nyoo. Tan cuahán ra Pedro, ra Jacobo tan ra Juan tsihin ra. f Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin yɨhɨ́ ndo tsa nyecú ndo ihya vityin, ña cua cúu ndo nda cuanda yaha nyehe ndo nácaa cuví nu ndacá ñaha Nyoo. Nu uñi taahan ra tsicá tsihin ra Jesús nyehé ra naha nácaa cuví nu ndacá ñaha Nyoo `e9 Tyin tatun cahan nuu ndo tsa xaan cuñí nyɨvɨ nyehé ñi tsi ndo tsacatyi yuhu, tan tsacatyi tuhun caahán yu, cua nducahan tucu nuu maa yu nyehe yu tsi ndo na tsaa quɨvɨ quitsi yu inga tsaha. Tyin cua quitsi nyico yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria tsihin tsa cahnu cuví yu, tan tsa cahnu cuví Nyoo Jutu yo, tan ángel tsa cuenda ra. sd_ Nduve yahvi nyaá cua ñihi ndo tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tun ña cua cacu añima ndo. ]c3 Tan nyooho tsa ña cuñí nyehe tundoho tan ña cuñí ndo cuhva ndo ñayɨvɨ iyó ndo tsa cuenda yu, cua nyehe ndo tundoho anyaya. Maa tyin nyooho tsa cua cuhva ñayɨvɨ iyó ndo tsa cuenda yu, cua cacu ndo. ebC Tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho tsa cuñí cunyicun tsi yu, ca̱hnya iñi ndo tsa cuñí maa ndo javaha ndo, tacan tan cuvi javaha ndo tsa cuñí Nyoo. Ña ndu uvi iñi ndo tsa yɨhɨ́ ndo cuenda yu vasu tandɨhɨ quɨvɨ nyehé ndo tundoho. Tyin yacan cuví tumaa cruu tsa taahán tsi cuiso ndo tatun cua cunyicun ndo tsi yu. a1 Tacan tan catyí ra tsihin ra naha inga tsaha: ―Yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cuví yu. Tan taahán tsi tyin cuaha xaan tundoho cua nyehe yu. Tan ra cuví mandoñi naha ra, tan ra cuví jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tsihin ra maestro cuenda ley naha ra ña cua tsinu iñi ra naha tsi yu. Tan cua cahñi ra naha tsi yu. Maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ cua nandoto yu ―catyí ra Jesús. `# Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha tyin ña cahan ra naha can tsihin nyɨvɨ. Nu jacoto̱ ra Jesús nácaa cua cahñi nyɨvɨ tsi ra `_9 Tacan tan nducu̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra: ―Tan nyooho, ¿yóo ra cuví yuhu, cuñí maa ndo? Tan nacaha̱n ra Pedro, tan catyí ra: ―Yooho cuví ra Cristo, ra tsa quee̱ nu nyaá Nyoo. 8^i Tan nacaha̱n ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra naha: ―Yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, cuví un. Tan yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin ra Elías cuví un. Tan yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin inga ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha cuví un ―catyí ra naha. ]9 Iin quɨvɨ quita̱ sɨɨn ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo. Tan nu ndɨhɨ̱ tsica̱n tahvi ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Náa catyí nyɨvɨ tuhun yu, yóo ra cuví yu, catyí ñi? y\k Tacan tan tandɨhɨ ñi tsatsi̱ ñi, tan ndaha vaha iñi ñi. Yaha̱ can tan ndoo̱ ca tsa ñahñu, tan jacutu̱ ra naha utsi uvi taahan tyica tsihin tsa ñahñu ican. Nu catyi̱ ra Pedro tyin ra Jesús cuví ra Cristo, ra jacacú tsi yo &[E Tan quihi̱n ra Jesús uhun taahan paan ican tsihin uvi taahan tyaca ican. Tan nanyehe̱ ndaa ra ityi andɨvɨ, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can. Tan tsahnya̱ sava ra paan tan tyaca ican. Tan tsaha̱ ra tsi ra tsicá tsihin ra, na tsatsa ra naha can tsi nyɨvɨ. DZ Tacan tan tsicunyecu̱ tandɨhɨ ñi jaha̱ ra naha. hYI Tyin vasɨquɨ quitá maa uhun mil rayɨɨ yucú ican. Tan sɨɨn maa ñiñaha tsihin sehe ñi. Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Na cunyecu nyɨvɨ tsa uvi xico utsi taahan ñi iin iin nu cunyecu ñi. rX] Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Cu̱hva nyooho tsa catsi ñi ―catyí ra. Tacan tan catyí ra naha: ―Nduve maa tsa iyó ihya. Uhun taahan ñi paan, tan uvi taahan ñi tyaca iyó. Maa tyin ña ñihi tsa catsi tandɨhɨ nyɨvɨ ihya. Ndi maa cuhun ndi cujata ndi, maa tyin ña cua ñihi tsa catsi ñi tyin cuaha xaan ñi ―catyí ra naha. 'WG Tan tsa tseñi cuii ña, tsa utsi uvi taahan ra tsicá tsihin ra Jesús catyí ra naha tsihin ra: ―Ca̱han tsihin nyɨvɨ ihya, na cunuhu ñi na quitatu ñi, na nanducu ñi tsa catsi ñi ñuu tsa canyií yatyin ñi ihya, tyin ihya nduve maa tsa catsi yo iyó ―catyí ra naha. V  Maa tyin cuhva tsa ñihi̱ tuhun nyɨvɨ tyin cuahán ra Jesús ndacan, tan cuahán ñi nda nu nyií ra. Tan naquihi̱n cuenda ra tsi ñi. Tacan tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ñi nácaa ndacá ñaha Nyoo tsi ñi. Tan janduvaha̱ ra tsi nyɨvɨ cuuhví. U Tan cuhva tsa tsaa̱ nyico ra tava̱ tyiñu ra Jesús, tan nacatyi̱ tuhun ra naha tsihin ra Jesús tandɨhɨ maa tsa cuvi̱ nu tsaha̱n ra naha. Tacan tan tava̱ sɨɨn ra Jesús tsi ra naha tan cuahán ra naha yatyin ñi iin ñuu tsa nañí Betsaida. LT Maa tyin catyí ra Herodes: ―Maa maa yu tyihi̱ tyiñu tsa tyahnya jucun ra Juan. Tun tacan, ¿yóo ra cuví ra tsa caahán xaan nyɨvɨ tuhun catyí ñi tsiñí yu tyin cuaha xaan tsa iyo javahá ra? ―catyí ra. Tan ra Herodes can nducú xaan ra cuhva nyehe ra tsi ra. Nu tsaha̱ ra Jesús tsa catsi uhun mil rayɨɨ S+ Tan yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin ra Elías quituvi̱ nyico. Tan yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin inga ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsanaha nandoto̱. ]R3 Ra Herodes, ra cuví ra ndacá ñaha [tanɨɨ cahnu Galilea], ñihi̱ tuhun ra tsa javahá ra Jesús. Tan ña ñihí vaha ra cuhva yóo ra cuví ra. Tyin yɨhɨ́ nyɨvɨ catyí ñi tyin ra Juan nandoto̱. Q Tacan tan cuahán ra naha tandɨhɨ maa ñuu. Tan caahán ra naha tuhun Nyoo tan nácaa cuñí tsi tan cacu ñi. Tan janduvaha̱ ra naha tsi nyɨvɨ cuuhví. Nu cuñí ra Herodes coto ra yóo ra cuví ra tsicá nuu caahán tuhun Nyoo tan janduvahá ra nyɨvɨ ]P3 Tan nu ña cuñí nyɨvɨ tyaa soho ñi tsa caahán ndo, qu̱ita ndo ñuu ican. Tan na̱quɨsɨ ndo nyaca ñuhu tsaha ndo. Tan yacan janahá tyin ndoó cuatyi ñi sɨquɨ ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. oOW Tan ndáa cuví ñi vehe tsaa ndo, ndo̱o ndo ican nda cuanda quita quɨvɨ tsa cuhun ndo inga ñuu. uNc Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nduve tsa cuiso ndo ityi cuhun ndo, ndi tatun ña cundaha ndo. Ndi marali tan ndi tsa catsi ndo tan ña cundaha ndo. Tan ndi xuhun ña cundaha ndo. Tan iin nditsi ñi jahma ñuhú ndo cuhun tsihin ndo. 7Mg Tan tava̱ tyiñu ra tsi ra naha na cahan ra naha nácaa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ. Tan tava̱ tucu ra tyiñu tsi ra naha na janduvaha ra naha tsi nyɨvɨ cuuhví. SL ! Cana̱ ra Jesús tsa utsi uvi taahan ra tsicá tsihin ra. Tan tsaha̱ ra tunyee iñi cahnu tsi ra naha tyin cuvi tava ra naha tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ, tan cuvi janduvaha ra naha tsi nyɨvɨ cuuhví. <~@}N|{z.y\xwzvv.tsr0qpEonmlkjqii+gffeFdzcbaa`8_^]]P\[[eZYYXTWVV"UU6TSRR,QrPONNMLjKJJ2I=HGFEEKCkBBRA@>>6=―Tandɨhɨ nyooho tsa nyicún tsi yu, tatun cuñí ca ndo tsi nyɨvɨ ndo tan ñavin ca tsi yuhu, ñavin cuenda yu yɨhɨ́ ndo. Tan tatun cuñí ca ndo tsi maa ndo tsa nuu yuhu, ñavin cuenda yu yɨhɨ́ ndo. s__Cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra Jesús. Tacan tan nanyehe̱ ra tsi ñi, tan catyí ra tsihin ñi: P^Tyin catyí yu tsihin un tyin ndi intuhun ñi tsa cana̱ yu tsa jihna, ña cua catsi ñi tsihin yu”, catyí ra ―catyí ra Jesús. Cuaha xaan tundoho nyehé yo tatun cuenda ra Jesús yɨhɨ́ yo 0]YTacan tan tsitoho ra catyí ra tsihin ra: “Cu̱aahan cua nducu ca nyɨvɨ tandɨhɨ maa ityi. Tan ja̱ñiñi un tsi ñi na quitsi ñi, tyin na cutu tsitsi vehe yu. 7\gTan tsa yaha̱ tsaa̱ nyico musu ican tan catyí ra tsihin ra tsitoho ra: “Tsa javaha̱ yu tandɨhɨ maa tsa caha̱n un tsihin yu. Tan nuña ca tsitsi vehe”, catyí ra. c[?Tacan tan musu ra ican cuanuhu̱ ra. Tan catyí tuhun ra tandɨhɨ tsa cuvi̱ ican tsihin ra tsitoho ra. Tsa tsiñi̱ tsitoho ra tsa tacan, tan cuxaa̱n xaan ra. Tan catyí ra tsihin musu ra: “Cu̱aahan vityin tandɨhɨ maa ityi. Tan qu̱itsi ndaca un tsi nyɨvɨ ndaahvi, nyɨvɨ cuuhví, nyɨvɨ coxo, tan tsihin nyɨvɨ cuaa”, catyí ra. xZiTacan tan inga tucu ra ican catyí ra: “Ndi tindaha̱ cuii ñi yu, tan ña cua cuvi cuhun yu”, catyí ra. iYKTacan tan inga ra ican catyí ra: “Ndi jata̱ ñi yu uhun taahan yunta. Tan cuhun yu cunyehe yu tatun vaha tɨ naha tɨ. Yacan tsicán yu tumañi iñi tsi ra na jaha ra tucahnu iñi tsi yu, tyin ña cua cuvi cuhun yu.” XwMaa tyin tandɨhɨ ñi ican quitsaha̱ caahán ñi tyin ña cua cuhun ñi. Tan iin ra ican catyí ra: “Ndi jata̱ yu iin ñuhu. Tan cuñí tsi cuhun yu cunyehe yu itsi. Yacan tsicán yu na jaha ra tucahnu iñi tsi yu tyin ña cua cuhun yu.” WTacan tan tsaa̱ cuhva tsa cua cuxiñi ñi, tan jacuhún ra tsi musu ra na cuquihin ra tsi ñi, tyin tsa taha̱n tsi cuhva cuxiñi ñi. VTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Iin ra ican jacoo̱ ra iin vico cahnu xaan vehe ra. Tan cana̱ ra cuaha xaan nyɨvɨ. =UsTan tsiñi̱ iin ra tsa nyaá yuhu mesa ican tsa caahán ra Jesús. Tan catyí ra tsihin ra: ―Sɨɨ xaan cua cuñi nyɨvɨ tsa cua catsi nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra. T Tacan tan sɨɨ cua cuñí un, tyin ñi ican ña cua cuvi natyahvi ñi tsi un. Maa tyin cua natyahvi Nyoo tsi un quɨvɨ cua nandoto un tsihin nyɨvɨ vaha. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva nácaa caná ra tsi yo na quɨhvɨ yo nu ndacá ñaha Nyoo S7 Maa tyin catyi yu tsihin un tyin ndáa quɨvɨ coo vico vehe un, ca̱na tsi nyɨvɨ ndaahvi, nyɨvɨ cuuhví, nyɨvɨ coxo, tan tsihin nyɨvɨ cuaa. R Tacan tan catyí tucu ra tsihin ra cana̱ tsi ra nu iyó vico can: ―Ndáa quɨvɨ coo vico vehe un, ña cua cana un tsi ra vaha iñi tsi un, ndi tsi ra yañi un, ndi tsi ra cuví nyɨvɨ un, ndi tsi nyɨvɨ nyecú yuvehe un, ñi cuca. Tyin ñi ican cuví cana tucu ñi tsi maa un, na coo tucu vico vehe maa ñi. Tacan tan nacahnya ñi cuenda tsa tsaha̱n ñi vico vehe un. Q Tyin ra tsa cahnu jahá tsi maa ra, cua tahan ra ticanuu. Tan ra tsa ndaahvi jahá tsi ra, cahnu ca cua cuvi ra ―catyí ra Jesús. UP# Maa tyin catyí yu tsihin ndo, tyin ndáa quɨvɨ cana ra tsi ndo, cu̱aahan ndo, tan ñavin nu vaha cunyecu ndo. Tyin tacan tan cua quitsi maa ra tsa cana̱ tsi ndo tan cua cahan ra tsihin ndo: “Amigos, na̱ha ndo, cu̱nyecu ndo nu tyayu vaha ihya.” Tan tacan cua jacahnu ca ra tsi ndo nu nyɨvɨ nyecú yuhu mesa tsihin ndo. iOK tan coto quitsi ra tsa cana̱ tsi ndo tan catyí ra tsihin ndo: “Cu̱hva tyayu can tyin cunyaa ra ihya.” Tacan tan nyooho tsihin tsa cahan nuu ndo, tan cua cuhva ndo tyayu can. Tacan tan cua cunyecu ndo nu ndɨhɨ ña. %NC―Ndáa quɨvɨ cuhun ndo vico tindaha, ña nanducu ndo tyayu vaha ca cunyecu ndo. Tyin coto quitsi inga ra tsa cahnu ca cuvi tan ñavin ca maa ndo, %MCNyehe̱ ra Jesús tyin tandɨhɨ ra nyecú vico ican nacatsi̱ ra naha tyayu vaha ca cunyecu ra naha. Tacan tan tsaha̱ cuenda ra tyehen tsi ra naha: 8LiTacan tan taxin ña tsinyecú ra fariseo naha ra. Tyin ña ñihi̱ ca ra naha náa nacahan ra naha. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsi yo tyin ña vaha tsa cahnu jaha yo tsi yo {KoTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra fariseo naha ra: ―Tatun nyooho tan canacava̱ iin burru jana ndo, a inga quɨtɨ jana ndo, tsitsi xahva, ¿a ña cua tava ndo tsi tɨ tsa numi ñi, vasu ndi maa quɨvɨ quitatú yo cuví? ―catyí ra. CJTacan tan tandɨhɨ ra naha, taxin ña tsinyecu̱ ra naha. Tacan tan tyiso̱ ndaha ra Jesús jiñi ra cuuhví can. Tan janduvaha̱ ra tsi ra. Tan catyí ra tsihin ra na cunuhu ra. RITan catyí ra Jesús tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tan tsihin ra fariseo naha ra: ―¿A vaha janduvaha yo nyɨvɨ cuuhví quɨvɨ quitatú yo? ¿Náa catyí ley Nyoo? ―catyí ra. SHTacan tan yatyin ñi nuu ra Jesús nyaá iin ra cuuhví tsa iyó cuiñu. vG gCuví tsi iin quɨvɨ quitatú nyɨvɨ. Tan ra Jesús cuahán ra cua catsi ra vehe iin ra cuví ityi nuu tsihin ra fariseo naha ra. Tan juhva ca ra fariseo ican ndatú ra naha nyehé ra naha náa cuatyi cuví tyaa ra naha tsi ra Jesús. mFS #Nye̱he ndo vityin tyin tsa nacoo̱ yu tsi ndo. Tan catyí yu tsihin ndo tyin ña cua nyehe ca ndo tsi yu nda cuanda quita quɨvɨ tsa cua catyi ndo tyin cahnu xaan ra vatsí tsihin sɨvɨ Nyoo Jutu yo ―catyí ra Jesús.tEa "¡Ndahvi nyooho nyɨvɨ Jerusalén! tyin tsahñí ndo tsi ra cuví ndusu yuhu Nyoo. Tan cañí ndo yuu tsi tandɨhɨ ra tsa jaquitsi̱ Nyoo nu yucú ndo. Tan yuhu cuaha xaan tsaha cuñí yu jaha cuenda yu tsi ndo, tumaa jahá cuenda iin ndɨvɨ sɨɨhɨ sehe tɨ, tan naquihín vaha tɨ tsi tɨ naha tɨ tsitsi nditsin tɨ. Maa tyin maa ndo ña cuñí ndo. ND !Maa tyin nda cuanda tahan tsi tsa ndɨhɨ maa tyiñu jahá yu, tacan tan cuhun maa yu cua cúu yu nda ñuu Jerusalén. Tyin ña cuví cúu iin ra cuví ndusu yuhu Nyoo ityi tsata ñuu Jerusalén. 5Cc Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo tan cahan ndo tsihin ra tsa cuví tumaa ñicuii, tyin nda cuanda quita quɨvɨ tsa ndɨhɨ tyiñu jahá yu tsa tavá yu tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ tan tsa janduvahá yu tsi nyɨvɨ cuuhví tsihin cuehe, tacan tan cundɨhɨ tyiñu jahá yu. 5Bc Juvin ñi maa quɨvɨ can tsaa̱ juhva ra fariseo. Tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Qu̱ita ihya tyin ra Herodes cuñí ra cahñi ra tsi un ―catyí ra naha. qA[ Tan juhva nyɨvɨ tsa cuahán ityi nuu vityin, ñi can cuhun nu ndɨhɨ. Tan juhva nyɨvɨ tsa cuahán nu ndɨhɨ ña, ñi can cua cuhun ityi nuu ―catyí ra. Nu cuiihya xaan cuñí ra Jesús nyehé ra tsi nyɨvɨ ñuu Jerusalén =@s Tan cua quitsi nyɨvɨ ityi ndutya ñuhu, tan ityi norte, tan ityi nu caná ñicanyii, tan ityi nu tyisó ñicanyii. Tan cua cunyecu ñi catsi ñi tsihin Nyoo nu ndacá ñaha ra. ?- Tacan tan cua vacu ndo tan catsan ña cua cuvi nuhu ndo tsa cua nyehe ndo tsi ra Abraham tsihin ra Isaac tan ra Jacob, tan tsihin tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha. Tyin nyecú ra naha nu ndacá ñaha Nyoo. Tan nyooho ndoo̱ ndo ityi tsata. _>7 Maa tyin ra ican cua nacahan ra tsihin ndo tan cua catyi ra: “Tsa catyi̱ yu tsihin ndo tyin ña tsitó yu ndáa ityi quee̱ ndo. Ca̱tsiyo nyaha ndo nu nyaá yu tandɨhɨ nyooho nyɨvɨ javahá tsa ña vaha” 7=g Tacan tan nyooho cua catyi ndo: “Nyuhu tsatsi̱ ndi tan tsihi̱ ndi tsihin un. Maa un jacuaha̱ un tuhun Nyoo tsi ndi ityi nu nyecú vehe ndi”, cua catyi ndo tsihin ra. '<G Tyin tumaa tsitoho iin vehe, tacan cuví Nyoo. Tan tsitoho vehe ican cua nacasɨ ra yuvehe. Tacan tan nyooho tsa nyecú ndo ityi tsata cua jandatsan ndo yuvehe, tan cua catyi ndo: “Nu̱ña yuvehe.” Tan ra ican cua catyi ra tsihin ndo: “Ña tsitó yu ndáa ityi quee̱ nyooho.” 9;k ―Na̱nducu ndo cuhva quɨhvɨ ndo yuvehe tɨhɨn. Tyin tacan cuví quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha Nyoo. Tyin cuaha xaan ndo cuñí ndo quɨhvɨ ndo ndacan, tan ña cuvi. :/ Tan iin ra tsicá tuhun ra tsi ra: ―Jutu Mañi yu, ¿a cuaha maa nyɨvɨ cua cacu? ―catyí ra. Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: {9o Ityi cuahán ra Jesús ñuu Jerusalén caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tandɨhɨ ñi ñuu nu yahá ra. 8 Cuví tsi tumaa yutsan iya tsa nasacá nuu iin ñaha tsihin uñi jahma yutyi paan. Tyin tumaa ndaá tanɨɨ yutsan paan ican jahá yutsan iya ican, tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo ―catyí ra. Yuvehe tɨhɨn tan ityi cuɨñɨ tsa cuahán nu nyaá Nyoo {7o Tacan tan catyí ra Jesús inga tsaha: ―¿Náa ca tsihin jandu inducu yu nácaa ndacá ñaha Nyoo tsi yo? c6? Tumaa iin tsɨtɨ mostaza, tacan cuví tsi. Tyin iin ra tatsi̱ ra iin tsɨtɨ ican nu ñuhu ra, tan cana̱ iin yutun luhlu, tan tsahnu̱ tun. Tan cuví tun iin yutun cahnu xaan. Tacan tan tsaa̱ saa naha tɨ nuu yutun ican. Tan javaha̱ tɨ taca tɨ nuu tun. Nu caha̱n ra Jesús tyin tumaa yutsan iya, tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo 5{ Tacan tan catyí ra Jesús: ―¿Náa cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo? ¿Tan náa tsihin jandu inducu yo itsi? .4U Tacan tan cuhva tsa caha̱n ra Jesús yacan, tandɨhɨ maa nu xaan iñi tsi ra nducahan nuu nahnu. Maa tyin tandɨhɨ ca maa nyɨvɨ sɨɨ xaan cuñí ñi tsihin tsa cahnu tsa iyo javaha̱ ra Jesús. Nu caha̱n ra Jesús tyin tumaa iin tsɨtɨ mostaza cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo 3) Tan tacan tucu ñaha ihya, tata ra Abraham cuví tsi ña. Tan tsa tsahun uñi cuiya tsa nuuhñí ña tsihin cuehe ihya jahá nu ña vaha. Tan yoñi ndatsi tsi ña. ¿A ña taahán tsi ndatsi yo tsi ña vasu ndi maa quɨvɨ quitatú yo cuví vityin? ―catyí ra Jesús. K2 Tacan tan Jutu Mañi yo Jesús catyí ra tsihin ra: ―Nyooho tsa jahá ndo tyin vaha ndo. ¿A ña ndatsí tucu nyooho quɨtɨ jana ndo tan jacohó ndo ndutya tsi tɨ quɨvɨ quitatú yo? ;1o Maa tyin ra cuví ityi nuu vehe ñuhu, cuxaa̱n xaan ra tsi ra. Tyin quɨvɨ quitatú janduvaha̱ ra tsi ña. Tan catyí ra tsihin nyɨvɨ nyecú ican: ―Iyó iñu taahan quɨvɨ taahán tsi jaha tyiñu yo. Tacan quɨvɨ qu̱itsi ndo cuvi ndo numeri. Tan ña quitsi ndo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra. 0 Tacan tan tyisó ra ndaha ra jiñi ña. Tan iin yaha ñi tan ndundoo̱ ña. Tacan tan quitsaha̱ jacahnú ña tsi Nyoo. B/} Tacan tan nyehe̱ ra Jesús tsi ña. Tan cana̱ ra tsi ña. Tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ña, tan catyí ra: ―Tsa nduvaha̱ un. Nduve ca cuehe ndohó un ―catyí ra tsihin ña. .+ Tan ican nyaá iin ñaha tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan tsa tsahun uñi cuiya cuuhví ña tsa tɨhɨ́ tsata ña. Tan ña cuví ndundoo ña. c-? Iin quɨvɨ tsa quitatú nyɨvɨ, jacuahá ra Jesús tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu. ,w Vasɨquɨ tacan tan cua cuhva tun tsɨtɨ. Maa tyin tatun ña cuhva tun tsɨtɨ, tacan tan cahnya yo tsi tun”, catyí ra tsa jahá cuenda ñuhu can ―catyí ra Jesús. Quɨvɨ quitatú nyɨvɨ janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ñaha tɨhɨ tsata V+% Maa tyin ra tsa jahá cuenda ñuhu ican catyí ra: “Taa, ña cua cahnya naha yo tsi tun vityin. Na cunyaá nuu maa tun inga cuiya ihya. Cua janduvita yu ñuhu tsaha tun tan cua tyihi yu ñuhu tyaahyú. * Tan catyí ra tsihin ra jahá cuenda tsi tun: “Tsa uñi cuiya tsa tyito ñi quitsi̱ nyehe̱ yu tatun iyó tsɨtɨ tun. Tan nduve maa tsɨtɨ tun iñi. Ca̱hnya tsi tun. Tyin nyaá cuatu ñi maa tun nu ñuhu ihya. Tyin nduve tsɨtɨ tsahá tun”, catyí ra. l)Q Tacan tan tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva ihya. Tan catyí ra: ―Iin ra iyó yutun tsa nañí higuera tsi ra. Tan nyaa tun nu ñuhu ra. Tan tsaha̱n ra tsinyehe̱ ra tatun iñi tsɨtɨ tun. Tan nyehe̱ ra tyin nduve. +(O Ñavin. Tyin tatun nyooho tan ña nasama ndo cuhva iyó ndo, cua cunaa ndo. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva nácaa ndatú Nyoo tsa nasama yo cuhva iyó yo L' Tan tsa tsahun uñi taahan ra tsihi̱ can naha ra tsa canacava̱ torre Siloé ican tsata ra naha, ¿a cuaha ca cuatyi ra naha tan ñavin ca inga ra tsa tsicoo̱ ñuu Jerusalén, cuñí maa ndo? \&1 Ñavin. Tyin tatun nyooho tan ña nasama ndo cuhva iyó ndo, tacan cua cunaa ndo. S% Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿A tsicá iñi nyooho tyin cahnu xaan ca cuatyi ra Galilea ican naha ra tan ñavin ca tandɨhɨ ca ra ñuu ra naha, tan yacan tsihi̱ ra naha? $ } Tacan tan juvin ñi quɨvɨ can nyecu juhva ra naha. Tan quitsaha̱ nacatyí tuhun ra naha tsihin ra Jesús tsa javaha̱ ra Pilato tsihin juhva ra Galilea naha ra. Tyin tava̱ ra tyiñu na cahñi andaru naha ra tsi ra Galilea tsa tsijamañi̱ quɨtɨ jana ra naha tsi Nyoo. Tan tacan saca̱ nuu nɨñɨ ra ican naha ra tsihin nɨñɨ quɨtɨ tsa tsijamañi̱ ra ican naha ra. #9 ;Tatun tacan cua cuvi, catyí yu tsihin ndo tyin ña cua quita ndo nda cuanda tyahvi ndo tandɨhɨ tsa taahán tsi tyahvi ndo ―catyí ra Jesús."w :Tatun iin ra tsicán cuatyi tsaha ndo tan cuahán ndo tsihin ra nu nyaá ra cumí tyiñu, ityi cuahán ndo ndu̱cu ndo cuhva coo vaha ndo tsihin ra tsa ndi cumañi ca tsaa ndo nu nyaá ra cumí tyiñu. Coto nacuhva cuenda ra tsi ndo tsi juez. Tan juez ican cua nacuhva cuenda ra tsi ndo tsi ra vitya naha ra. Tan ra vitya naha ra cua tyihi ra naha tsi ndo tsitsi vehe caa. Z!- 9’¿Nacuenda ña jahá ndo cuenda, ndáa tsa vaha tan ndáa tsa ña vaha? * M 8Nyooho jahá ndo tsa tsitó xaan ndo, tan nacotó ndo tandɨhɨ tsa cuví andɨvɨ, tan tandɨhɨ tsa cuví nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan ¿nacuenda tsa ña nacotó ndo náa tyembu iyó ndo vityin? Ndu̱cu yo cuhva nácaa coo vaha yo tsihin ra tsicán cuatyi tsaha yo coto cuhun yo anyaya ' 7Tatun tsa nyehé ndo tyin tsa yɨhɨ́ tatyi quee̱ ityi ndutya ñuhu, catyí ndo tyin tsa cua ndu ihñi. Tan quita tsa cuii nu caahán ndo. 3_ 6Catyí tucu ra Jesús tsihin nyɨvɨ cuaha tsa yucú ican: ―Tatun nyehé ndo tyin tsa yɨhɨ́ vico, catyí ndo tyin tsa cua cuun savi. Tan tacan tsa cuii cuví. zm 5Tan ra iyó sehe, cua cañi tahan ra tsihin sehe ra. Tan ra cuví sehe can cua cañi tahan ra tsihin jutu ra. Tan ñaha iyó sehe sɨɨhɨ cua cañi tahan ña tsihin sehe sɨɨhɨ ña. Tan ña cuví sehe sɨɨhɨ can cua cañi tahan ña tsihin sɨhɨ ña. Tan ñaha cuví tyiso cua cañi tahan ña tsihin tsanu ña. Tan ñaha cuví tsanu can cua cañi tahan ña tsihin tyiso ña ―catyí ra Jesús. Nu caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ tyin ña nacotó ñi tyin tsa tsaa̱ Sehe Nyoo nu yucú ñi P 4Tyin tsa vityin tan ityi nuu ca, uhun taahan nyɨvɨ iin vehe ñi cua cusɨɨn ñi. Uñi taahan ñi cua cañi tahan tsihin uvi taahan ñi. Tan uvi taahan ñi cua cañi tahan tsihin uñi taahan ñi.  3Cuñí maa ndo tyin tsa vatsí cuhva yu tsa taxin coo ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Maa tyin yuhu vatsí yu tyin jasɨɨn yu tsi ndo. wg 2Tyin nyaá cua yaha yu iin tundoho cahnu, tan cahnu xaan tundoho iyó yu nda cuanda ndɨhɨ tyiñu jahá yu. / 1’Tumaa tsa jatahán yu ñuhu̱ nu ñuhu ñayɨvɨ, tacan cuví tyiñu vatsí yu. ¡Tan cuñí xaan yu tsa nacayu catyin ña ñuhu̱ ihya! \1 0Maa tyin tatun iin musu tsa ña tsitó, tan javaha ra tsa ña vaha, cua tatsi tuñi tsitoho ra tsi ra, maa tyin luxu ñi. Tyin ña tsito̱ ra can, tan javaha̱ ra. Tatun iin musu tan cuaha tsa tsaha̱ tsitoho ra tsi ra, cuaha tyiñu taahán tsi nacuhva cuenda ra tsi tsitoho ra. Tan ra tsa cuaha xaan yɨhɨ́ ndaha can, cuaha xaan tyiñu taahán tsi nacuhva cuenda ra tsi tsitoho ra. Nu caha̱n ra Jesús tyin tsacatyi ra cua cañi tahan nyɨvɨ tsihin nyɨvɨ ñi  /’Tan iin musu tsa tsitó nácaa iyó tsitoho ra tan ña javahá ra cuhva cuñí tsitoho ra, cuaha xaan tundoho cua nyehe ra. yk .Tacan tan sana iñi ra cua tsaa tsitoho ra quɨvɨ tsa ña ndatú ra tsi ra, tan cuhva tsa ña tsitó ra. Tacan tan ñihi xaan cua tatsi tuñi tsitoho ra tsi ra, tumaa tuhvá maa ra icá tsihin nyɨvɨ tsa ña tsiñú iñi tsa caahán ra.  -Maa tyin tatun tsicá iñi musu ican tyin naha xaan cuahán tsitoho ra, tan quitsaha̱ cañí ra tsi inga musu tsa cutahán tsihin ra tan ñiñaha jahá tyiñu ican, tan ña cuñí ra jaha tyiñu ra. Tyiñu tsatsí ñi tan tyiñu tsiñí nyixi ñi iyó ra. 2] ,Tan catyí yu tsihin ndo tyin tsa nditsa. Tyin tsitoho ra cua nacuhva ra tandɨhɨ tsa cumí ra, cua quɨhɨ ndaha ra. Tyin vaha tyaá yahvi ra tsihin tyiñu jahá ra. - +Tan sɨɨ xaan cuñí musu ican tatun cuhva tsa jahá tyiñu ra, tan cua tsaa tsitoho ra. Tyin tyaá yahvi ra tandɨhɨ tsa taahán tsi ica ra. q[ *Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―Musu tsa tyaá soho tsa caahán tsitoho ra, juvin ra cuví musu vaha. Tyin jahá cuenda ra vehe tsitoho ra. Tan vaha cuhva tsahá ra tsa catsi tandɨhɨ ca musu ican. :m )Tacan tan quitsaha̱ nducú tuhun ra Pedro tsi ra Jesús: ―Jutu Mañi yu, ¿yóo cuenda caahan un yacan? ¿A tsa cuenda maa ñi maa ndi, a tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ? /W (Tan tacan cuví tucu nyooho, cu̱atu ndo. Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, sana iñi ndo tan cua quitsi yu ―catyí ra Jesús. Musu vaha tan musu ña vaha C 'Tan co̱to ndo tyin tatun tsitoho vehe, tan tsitó ra náa cuhva cua quɨhvɨ ñasuhu vehe ra, cua jaha ra cuenda vehe ra. Tan ña cua cuhva ra quɨhvɨ nu ñasuhu ican tsitsi vehe ra. 1[ %Tan sɨɨ xaan cua cuñi ra naha nyehe ra naha tsi ra cuví tsitoho ra naha. Tyin ndatú ra naha tsi ra nda cuanda tsa tsaa ra, vasu ñuu taxin, vasu tsa naha ca. Tan cua tyaa ra tsi ra musu ican naha ra yuhu mesa tan cuhva ra tsa catsi ra naha. Tacan tan sɨɨ xaan cua cuñi musu can naha ra. o W $Tan cu̱vi ndo tumaa musu tsa ndatú tsi tsitoho ra naha náa cuhva quitsi ra tsa cuahán ra iin vico tindaha. Tan ndatú ra naha, tyin tacan tan numi ñi cua nuña ra naha yuvehe cuhva tsa jandatsan tsitoho ra naha tsa tsaa ra. d A #’Cu̱atu vaha ndo tsi yu tsihin ñuhu̱ nditsin Nyoo quɨvɨ quitsi yu inga tsaha. I   "Tyin nuu iyó tsa cuca ndo, ican cuví nu nyita iñi ndo. Tan ndacan cua coo ndɨhɨ añima ndo ―catyí ra. Nu jacuahá ra Jesús tsi yo nácaa cuatu yo tsi ra quɨvɨ quitsi ra inga tsaha ~ u !Xi̱co ndo tsa iyó tsi ndo. Tan jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tatun javahá ndo tacan, jacayá ndo tsa vaha nuu nyaá Nyoo. Tyin nuu nyaá Nyoo ña ndɨhɨ tsa vaha. Tyin yoñi yóo jatɨvɨ́ can ndacan, ndi nu ñasuhu, tan ndi quɨtɨ. & E ’Ña nayuhvi nyooho, mbee jana yu. Ña cuaha ndo maa tyin Jutu yo Nyoo cuñí ra tsi ndo. Yacan cuenda cua cuhva ra quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha ra. 6e Vaha ca tsa nducu ndo nácaa cuhva cuenda ndo tsi ndo tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi ndo. Tan cuhva tucu ra tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ndo. Tsa vaha tsa iyó gloria  Tyin nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo tsicá iñi ñi yacan. Maa tyin Jutu yo Nyoo tsitó ra náa tsiñí ñuhu tsi ndo. G Ña caca xaan iñi ndo tuhun tsa catsi ndo tan tsa coho ndo.  Tatun tacan ñi jacunditsí Nyoo tsi yutun ita tsa iyó nu tsɨquɨ vityin, tan ityaan cua cayu tun tsitsi horno, tan nyooho cahnu ca cuví ndo nuu ra tan ñavin ca yutun ita. ¿A ña cua cuhva ra tsa cunditsi ndo? Maa tyin maa ndo ña tsinú vaha iñi ndo tsi ra. - ’Ja̱ha ndo cuenda nácaa iyó yutun ita tyin ña jahá tyiñu tun tan ndi ña taví tun yuhva. Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin ndi ra rey Salomón tsihin tandɨhɨ tsa cuca ra tan ña sɨɨ caá tsa tsinditsi̱ ra tumaa tsa jacunditsí Nyoo tsi yutun ita ican. } Tatun ndi luxu can tan ña cuví jahá ndo, ¿nacuenda tsa tsicá xaan iñi ndo tandɨhɨ ca tsa tsiñí ñuhu tsi ndo? c? Tan vasu ndi maa tsicá xaan iñi ndo maa tyin ña cuví jandusucun ndo luxu ca tsi ndo. U# Ja̱ha ndo cuenda saa tyin ña jahá tyiñu tɨ. Tan ndi ña tyihí vaha tɨ tsa catsi tɨ. Maa tyin tsatsí tɨ, tyin Nyoo tsahá ra tsa catsi tɨ. Tan nuu Nyoo nyaá yahvi ca nyooho tan ñavin ca saa.  Tyin nyaá yahvi ca ñayɨvɨ tsa nyito yo tan ñavin ca tsa catsi yo. Tan nyaá yahvi ca cuñu ñuhu yo tan ñavin ca tsa nditsí yo. @y Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Tacan ñi catyí yu tsihin ndo, ña caca xaan iñi ndo nácaa ñihi ndo tsa catsi ndo, tan ndi jahma tsa cunditsi ndo. D~ Tacan cuví iin ra tsa jatacá tan tyihí vaha ra tsa cuca tsi ra; maa tyin nuu Nyoo ra ndaahvi cuví ra ―catyí ra Jesús. Ña caca xaan iñi yo náa ndɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi yo *}M Tan Nyoo catyí ra tsihin ra can: “Ra soho, tsacuaa vityin cua cúu un, tan tsa naquihi̱n vaha un ¿Yóo tsii cua cuví yacan?” catyí Nyoo tsihin ra can. 3|_ Tacan tan cua catyi yu tsihin yu: Cuaha xaan ndaha tyiñu naquihi̱n vaha un, tan vityin cuahán maa cuiya, qu̱itatu, ca̱tsi vaha, co̱ho vaha, tan cu̱sɨɨ iñi.” `{9 Tan catyí ra: “Tsa tsitó yu nácaa cua javaha yu. Cua canɨ yu tandɨhɨ yaca nyihi yu, tan cua javaha yu tsa nahnu ca, tan natyihi yu tandɨhɨ ndaha tyiñu can tsihin tandɨhɨ ca tsa iyó tsi yu tsitsi can. kzO Tacan tan tsicá iñi ra: “¿Nacaa javaha yu? Nduve nu quɨhɨ tandɨhɨ ndaha tyiñu ihya.” 6ye Tacan tan tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, tan catyí ra: ―Tsicoo̱ iin ra cuca. Tan cuaha xaan ndaha tyiñu ñihí ra nu jaha̱ tyiñu ra. ?xw Tan yaha̱ can tan catyí ra nuu nyɨvɨ cuaha can: ―Ja̱ha xaan ndo cuenda tan ña nyiyo xaan iñi ndo tyin ña tsiñí ñuhu tsa coo cuaha ndaha tyiñu yo tan coonyito yo. w# Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―¿Tsaa, yóo tsaha̱ tsi yu tsa cuví yu juez tan natahvi yu ndaha tyiñu ndo? ―catyí ra. \v1 Iin ra tsa nyií tsihin nyɨvɨ cuaha tsa ndu ii̱n nu nyií ra Jesús, catyí ra tsihin ra Jesús: ―Maestro, ca̱han tsihin ra yañi yu na natahvi ra tsa tsii jutu ndi, cuhva ra tsa taahán tsi tsi yu. Du Tyin cuhva tsa cua nacahan ndo, cua cuhva maa Tatyi Ii Nyoo náa tuhun taahán tsi cahan ndo ―catyí ra Jesús. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús tyin ña taahán tsi nyiyo iñi yo tsa cuca #t? ’Quɨvɨ tsa cua cundaca nyɨvɨ tsi ndo tsitsi vehe ñuhu, nu juez, a nuu ra cumí tyiñu naha ra, ña caca iñi ndo náa tuhun cua nacahan ndo. `s9 Tan vasu cuxaan nyɨvɨ tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, Nyoo cua jaha ra tucahnu iñi tsi ñi. Maa tyin nyɨvɨ caahán tsa ndavaha ñi sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo ña cua coo tucahnu iñi tsi ñi cuenda yacan. $rA Maa tyin nyooho tsa janahá ndo tyin ña tsinú iñi ndo tsi yu, tacan tucu maa yu, cua cahan yu nuu ángel Nyoo tyin ñavin nyɨvɨ cuenda yu cuví ndo. dqA ’Catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ nyooho tsa janahá ndo tsi nyɨvɨ tyin tsinú iñi ndo tsi yu, tacan tucu maa yu, cua cahan yu tuhun ndo nuu ángel Nyoo nda gloria. Tyin yuhu Rayɨɨ nda gloria quee̱ yu. p7 Tan nyooho, nyaá yahvi ca ndo nu Nyoo tan ñavin ca tsa cuaha saa can, tan nda cuanda ixi jiñi ndo tan tsitó Nyoo najava taahan tsi iyó tyin tsa nacahvi̱ ra intuhun intuhun tsi. Yacan cuenda ña na̱yuhvi ndo. Na ña nayuhvi yo cahan yo tuhun ra Jesucristo tsihin nyɨvɨ 'oG ’Saa, ña yahvi nyaá tɨ. Cuví jata yo uhun taahan tɨ tsihin uvi ñi xuhun. Vasu ndi maa nyihi ñi tɨ, Nyoo ña naá iñi ra tsi ndi intuhun tɨ. Hn  Maa tyin cua catyi yu tsihin ndo yóo taahán tsi nayuhvi ndo. Na̱yuhvi ndo tan tya̱a yahvi ndo tsi Nyoo, ra cuví quinyaa tsa nyito ndo. Tan yaha yacan tan cuví tyihi ra tsi ndo anyaya. ’Tan catyí yu tsihin ndo tsa cuví ndo ra vaha iñi tsi yu, tyin ña na̱yuhvi ndo tsi nu tsahñí cuñu ñuhu yo. Tyin yaha can tan nduve ca tsa cuví javaha nu tsi yo. flE Yacan cuenda, náa ndɨhɨ tsa caahán ndo nu xeehe, cua quita tsi nu nditsin. Tan náa ndɨhɨ tsa caahán ndo tsitsi vehe ndo, cua cana tsaa nyɨvɨ jiñi vehe. ¿Yóo taahán tsi nayuhvi yo, a tsi nyɨvɨ a tsi Nyoo? k Tyin nduve iin tsa yɨhɨ́ xeehe tan cuñí yo, tyin ña cua quituvi. Tan nduve tsa xeehe tan cuñí yo, tyin ña cua coto nyɨvɨ. $j C Cuenda mil nyɨvɨ ndu ii̱n nda cuanda catyihí tahan ña ñi, tyin cuaha xaan ñi. Tacan tan ra Jesús caha̱n jihna ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ra fariseo naha ra tsihin cuatyi ra tsa cuví tumaa yutsan iya. Tyin ndaá paan jahá yutsan iya, tan tacan cuví cuatyi ra can naha ra. Tyin jahá ra naha tyin vaha ra. Maa tyin ña cuví tyihi xeehe ra naha cuatyi ra naha. xii 6Tyin cuñí ra naha tsa cahan ra Jesús iin tsa ña vaha, tyin tacan tan cuvi tyaa ra naha cuatyi tsi ra.Gh 5Ndɨhɨ caha̱n ra Jesús tacan. Tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tsihin ra fariseo naha ra, nduxaa̱n xaan ra naha tan quitsaha̱ nducú tuhun xaan ra naha tsi ra Jesús. $gA 4¡Ndahvi nyooho ra maestro cuenda ley vehe ñuhu! tyin tumaa tsa tyihí xeehe ndo ndaha tucu yuvehe nu quɨhvɨ́ nyɨvɨ ityi nu nyaá Nyoo. Tan ndi maa ndo ña quɨhvɨ́ ndo nu nyaá Nyoo. Tan ndi ña tsahá ndo tsa quɨhvɨ inga nyɨvɨ tsa cuñí quɨhvɨ ―catyí ra Jesús. Bf} 3Nda cuanda nɨñɨ ra Abel tsa tsatɨ̱ tsa tsahñi̱ ra Caín yañi ra tsi ra, tan nda cuanda nɨñɨ ra Zacarías tsa tsahñi̱ nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu yatyin nu nyaá altar. Yacan cuenda catyí Nyoo tyin cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsa iyó vityin tsa catyí cuatyi nyɨvɨ tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha. weg 2Tan nditsa tyin tacan javahá ndo. Nyoo cua tatsi tuñi ra tsi ndo tan tsi nyɨvɨ iyó vityin tsa cuenda tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu ra tsa tsahñi̱ tsii tsaahnu ndo naha ra nda cuanda tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ tan nda cuanda vityin. ndU 1Yacan cuenda catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha tsihin tsa tsiñi tuñi ra tyin cua jaquitsi ra tsi ra cua cuvi ndusu yuhu ra tan ra caca tyiñu ra nu iyó ndo. Tan cua cahñi ndo juhva ra naha tan inga ra cua jacunu ndo tsi ra naha. Pc 0Yacan cuñí tsi catyi tyin ndoó ndo vaha tsa javaha̱ tsii tsaahnu ndo naha ra. Tyin tsii tsaahnu ndo tsahñi̱ ra naha tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo. Tan nyooho janduvahá ca ndo ñaña ra naha. !b; /¡Ndahvi nyooho! tyin janduvahá vaha ndo ñaña nu ñuhú yɨquɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsa tsahñi̱ ra cuvi̱ tsii tsaahnu ndo taha̱n tsanaha. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¡Ndahvi tucu nyooho ra maestro cuenda ley vehe ñuhu! tyin jacuahá ca ndo ley tsa tsaha̱ Nyoo taha̱n tsanaha. Tan ña taahán tsi. Tan yoñi ndoyó carga can, tan jañiñi ca ndo na javaha nyɨvɨ can, tan maa ndo ndi luxu ña jatyinyeé ndo tsi ñi. '`G -Tacan tan nacaha̱n iin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu, tan catyí ra: ―Maestro, tsa catyí un tacan, caahán nyaa ndɨhɨ un tsi ndi ―catyí ra. &_E ,¡Ndahvi nyooho ra maestro cuenda ley, tan nyooho ra fariseo! Vaha xaan jahá ndo tsi ndo tan ña nditsa ndo. Cuví ndo tumaa iin ñaña ndɨyɨ tsa ña nditsin ca canyií. Tyin tsañí nyɨvɨ tsata can tan ña tsitó ñi tyin nyií ndɨyɨ tsitsi ñaña ican. Tyin nduve ca cuhva canyií nu nyií ndɨyɨ ican. Cuñí maa nyɨvɨ tyin vaha ndo, tan ña tsitó ñi tyin ña vaha añima ndo ―catyí ra Jesús. $^A +¡Ndahvi nyooho tsa cuví ndo fariseo! tyin cuñí ndo cunyaa ndo nu tyayu vaha tsitsi vehe ñuhu. Tan cuñí ndo tsa tyaa yahvi nyɨvɨ tsi ndo nuyahvi. (]I *’¡Ndahvi nyooho ra fariseo! tyin nyooho, cahví ndo ndaha menta tan ndaha lura tan náa ndɨhɨ ca yucu tsa tsatsí ndo, tan tavá ndo intuhun tsi tsa iin iin utsi tan tsahá ndo tsi Nyoo, maa tyin ña tyaá yahvi ndo tsa vaha tsa cuñí Nyoo javaha yo tan tsa cuñí yo tsi ra. Taahán tsi tsa cu̱ñi vaha ca ndo tsi Nyoo tan ja̱vaha ndo cuhva cuñí ra, tan ña jandɨhɨ ndo tsa cuhva ndo diezmo can. B\} )Taahán tsi javaha ndo tumañi iñi tsi nyɨvɨ ndaahvi, tan jatyinyee ndo tsi ñi tsihin tanɨɨ añima ndo. Ja̱vaha ndo tsa vaha tsihin ñi, tacan tan nduvaha tucu ityi tsitsi ndo. [} (Ndava xaan iñi ndo. ¿A ña tsitó ndo tyin ra tsa javaha̱ ityi tsata ndo, juvin ñi maa ra javaha̱ ityi tsitsi ndo? BZ} 'Maa tyin Jutu Mañi yo Jesús catyí ra tsihin ra: ―Nyooho, ra cuví fariseo, tumaa tsa tsata ñi vasu tan coho nacuhvá ndo. Maa tyin ityi tsitsi, quiñi xaan caá can tyin ña nacatyá ndo can. Tacan cuví nyooho. Tyin cuñí nyɨvɨ tyin vaha ndo. Maa tyin xeehe ñi suhú ndo tan javahá ndo tsa ña vaha. Y) &Tacan tan ra fariseo ican iyo cuñí ra tyin ña nacatya̱ ra Jesús ndaha ra tsa ndi cumañi ca catsi ra, tumaa cuhva iyó maa ra naha. NX %Tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ, iin ra fariseo, catyí ra tsihin ra, na cuhun ra cucatsi ra yuvehe ra. Tan tsaa̱ ra Jesús vehe ra. Tan quɨhvɨ̱ ra tsicunyaa̱ ra nu mesa. ZW- $Tatun tsitú añima ndo tsihin tsa nditsin jahá Nyoo, nduve ca maa tsa naa iyó tsihin ndo, tyin jandunditsín tsi tanɨɨ cahnu ndo. Tumaa tsa nyaá iin ñuhu̱ tyuma jandunditsín tsi tanɨɨ cahnu ndo cuví can ―catyí ra Jesús. Nu cuxaa̱n ra Jesús tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tan tsihin ra fariseo naha ra qV[ #Yacan cuenda ja̱ha ndo cuenda tsi ndo, na coo tsa nditsin jahá Nyoo añima ndo, tan ña coo tsa naa. JU  "Tinuu yo, iin ñuhu̱ nditsin cuví tsi tsa cuenda cuñu ñuhu yo. Tan tacan tucu tsa nditsin Nyoo, tsa cuenda añima yo. Tatun iyó tsa nditsin jahá Nyoo añima yo, vaha nyɨvɨ cuví yo. Tatun nduve tsa nditsin jahá Nyoo añima yo, tumaa iin ra cuaa cuví yo, ña cuví nyehe yo ityi vaha tsa cuahán nu nyaá Nyoo. nTU !’Ndi intuhun ndo tan ña tuhvá ndo tyaá ñuhu̱ tyuma tan tyihí xeehe ndo can, a tinyií ndo can tsitsi iin caja. Tyin ñuhu̱ can taahán tsi cunyii can nu sucun. Tyin tatun quɨhvɨ nyɨvɨ tsitsi vehe ndo, nditsin. ONNMLKJJ.IaHG~FjEED'BBI@?>>=<<,;::9;88U7s654422{210n//k..n--,+**j))('3&x%$X#"!n xz:yS_|Vd o  / k ?\puyC Tacan tan catyí ra Jesús: ―Vityin cacu̱ un, tan nyɨvɨ ra Abraham cuví tsi un. [Tyin nacuhva̱ cuenda un tsi un tsi Nyoo tumaa nacuhva̱ cuenda ra Abraham tsi ra tsi Nyoo.] QTan nu nyecú ra naha tsitsi vehe, ra Zaqueo tsinyaa̱ nyityi ra. Tan catyí ra tsihin ra Jesús: ―Jutu Mañi yu, yuhu cua cuhva yu sava tsa iyó tsi yu tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tan tatun jandavi̱ ñaha yu tsi nyɨvɨ tan suhu̱ yu tsa tsii ñi, vityin cua nacuhva cuenda yu cumi taahan ca tsaha tsi ñi ―catyí ra tsihin ra. #?Tan tsa nyehe̱ nyɨvɨ tsa tacan cuvi̱, tandɨhɨ ñi quitsaha̱ caahán nyaa ñi tsi ra Jesús. Tan catyí ñi tyin ndoó ra vehe iin ra iyó cuatyi. ~ Tacan tan numi xaan nuu̱ ra Zaqueo. Tan sɨɨ xaan cuñí ra. Tan quihi̱n ra tsi ra Jesús cuahán tsihin ra yuvehe ra. } Tan cuhva tsa quita̱ ra Jesús nu nyáá yutun can, nanyehe̱ ndaa ra ityi sɨquɨ tan nyehe̱ ra tsi ra Zaqueo. Tan catyí ra tsihin ra: ―Zaqueo, ja̱numi nu̱u un nu yutun juvin. Tyin vityin cuñí tsi tsa cuhun yu yuvehe un ―catyí ra tsihin ra. ;|oTacan tan tsinú xaan ra cuahán ra ityi nuu, tan ndaa̱ ra iin nu yutun cahnu tsa nañí sicómoro tsa nyaá yuhu ityi nu cua yaha ra Jesús, tan cuví nyehe ra tsi ra Jesús. {7Ra ihya cuñí xaan ra nacoto ra tsi ra Jesús. Tan ña cuví nyehe ra tsi ra tyin cuaha xaan nyɨvɨ cuahan tsihin ra. Tan maa ra ndɨquɨ xaan ra. zTan ñuu can iyó iin ra cuca xaan, nañí ra Zaqueo. Tan cuví ra ityi nuu tsihin ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñuu Roma. Sy !Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús ñuu Jericó. Tan cua yaha ra tsitsi ñuu. _x7+Tan iin yaha ñi, nanyehe̱ ra cuaa can. Tan cueta cuahán ra nyicún ra tsi ra Jesús. Tan jacahnú ra tsi Nyoo. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyehe̱ tsa cuvi̱ can, jacahnú ndɨhɨ tucu maa ñi tsi Nyoo.w*Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Na̱nyehe. Tsa nduvaha̱ tinuu un tyin tsinú iñi un tsi yu ―catyí ra. !v;)―¿Náa cuñí un javaha yu tsihin un? Tacan tan ra cuaa ican nacaha̱n ra, tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, cuñí yu nanyehe yu ―catyí ra. @uy(Tacan tan tsicuɨñɨ̱ ra Jesús. Tan tava̱ tyiñu ra na cuhun ra naha cuquihin ra naha tsi ra. Tan cuhva tsa tsaa̱ ra nu nyaá ra Jesús, tan nducú tuhun ra Jesús tsi ra: _t7'Tan ra tsa cuahán ityi nuu ican naha ra, catyí ra naha tsihin ra, nacasɨ ra yuhu ra. Maa tyin tsaa ca cana̱ tsaa ra, tan catyí ra: ―¡Yooho, tata ra rey David! ¡Cu̱ndaahvi iñi tsi yu! ―catyí ra. s&Tacan tan quitsaha̱ caná tsaa ra tan catyí ra: ―¡Yooho Jesús, tata ra rey David! ¡Cu̱ndaahvi iñi tsi yu! ―catyí ra. Vr%%Tan catyí tuhun nyɨvɨ tsihin ra tyin ra Jesús, ra ñuu Nazaret, vatsí. rq]$Tacan tan tsiñi̱ ra cuvaa tsa yahá cuaha nyɨvɨ. Tan tsica̱ tuhun ra náa cuenda ñihi xaan cuvaa. jpM#Cuhva tsa cua tsaa ra Jesús ñuu Jericó, tan yuhu ityi ican nyaá iin ra cuaa, cayá ra. foE"Maa tyin ña cutuñí iñi ra tsicá tsihin ra tsa caha̱n ra, tan ndi ña tsitó ra naha náa tuhun caha̱n ra tsihin ra naha. Tyin ña cuví cutuñi iñi ra naha. Nu janduvaha̱ ra Jesús iin ra cuaa ñuu Jericó n-!Tan cua cañi ra naha tsi yu, tan cua cahñi ra naha tsi yu, maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ tan cua nandoto yu inga tsaha ―catyí ra Jesús. nmU Tyin ra xaan iñi tsi yu naha ra cua nacuhva cuenda ra naha tsi yu tsi ra inga ñuu, ra tsa ñavin ra ñuu Israel cuví. Tan cua vacu nducu ra naha tsi yu. Tan cua cahan nyaa ra naha tsi yu. Tan cua tɨvɨ sɨɨ ra naha nuu yu. "l=Tan cana̱ sɨɨn ra Jesús tsi tsa utsi uvi taahan ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Vityin cuhun yo nda ñuu Jerusalén. Tyin ndacan cua cundaa tyiñu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria: tandɨhɨ tyiñu tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. _k7cuaha xaan tsa vaha cua ñihi ndo ñuu ñayɨvɨ ihya tan inga ñayɨvɨ tsa cua coo, cua ñihi ndo ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa ―catyí ra Jesús. Inga tsaha jacoto̱ ra Jesús cuhva cua cahñi nyɨvɨ tsi ra pjYTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ nyooho tsa nacoo̱ vehe, a ñasɨɨhɨ ndo, a yañi ndo, a jutu ndo, a sehe ndo tsacatyi tsa tsahá ndo tsa cundaca ñaha Nyoo tsi ndo, i%Tacan tan ra Pedro catyí ra: ―Jutu Mañi yu, nyuhu tandɨhɨ maa tsa iyó tsi ndi nacoo̱ ndi, tan nyicún ndi tsi un ―catyí ra. h Tacan tan ra Jesús catyí ra: ―Tandɨhɨ tsa ña cuví javahá nyɨvɨ, Nyoo cuví javahá ra tandɨhɨ ―catyí ra. xgiTan nyɨvɨ tsa tsiñi̱ tsa caha̱n ra catyí ñi: ―Tatun tacan, ¿yóo cua cuvi cacu? ―catyí ñi. fYatyi xaan ca cuvi yaha iin camellu xuu iin yɨquɨ tucu, tan ñavin ca tsa quɨhvɨ iin nyɨvɨ cuca nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra. +eOTan tsa nyehe̱ ra Jesús tyin nducuiihya̱ cuñí ra, tan catyí ra: ―Yɨɨ xaan tan cuví nacuhva cuenda nyɨvɨ cuca tsi ñi na cundaca ñaha Nyoo tsi ñi. mdSMaa tyin tsa tsiñi̱ ra tsa caha̱n ra Jesús, nducuiihya xaan cuñí ra, tyin cuca xaan ra. 9ckTsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra can, tacan tan catyí ra tsihin ra: ―Maa tyin cumañi javaha un inga tsa taahán tsi javaha yo. Xi̱co tandɨhɨ tsa iyó tsi un. Tan cuhva un xuhun can tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tan quitsi nyicun un tsi yu. Tacan tan coo tsa cuca tsi un nda gloria ―catyí ra. bTacan tan ra ican catyí ra: ―Tandɨhɨ maa yacan tan tyaá yahvi yu nda taha̱n luhlu yu tan nda cuanda vityin ―catyí ra. zamYooho tsitó un tandɨhɨ tuhun tsa tsaha̱ Nyoo tyin javaha yo: “Tsa ña coo inga ñaha tsi un. Ña cahñi un nyɨvɨ. Ña suhu un. Ña cahan un cuendu sɨquɨ nyɨvɨ. Tan tyaa yahvi un tsi jutu un tan sɨhɨ un” ―catyí ra Jesús. `Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―¿Nacuenda catyí un tyin ra vaha cuví yu? Tan intuhun ñi maa Nyoo cuví ra vaha. `_9Tacan tan iin ra tsa cuví ityi nuu cuenda vehe ñuhu tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús, tan catyí ra: ―Maestro, ra vaha cuví un. ¿Nacaa cua javaha yu tan coo yu ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa? ―catyí ra. ^Tan catyí yu tsihin ndo tyin tatun ña nyitá iñi ndo tsi Nyoo, tumaa nyitá iñi iin tsa luhlu ihya tsi jutu tsi, ña cua cuvi quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha Nyoo. Nu tsaha̱ ra Jesús cuhva tyin yɨɨ xaan nacuhva cuenda iin ra cuca tsi ra tsi Nyoo ^]5Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ja̱ña ndo na quitsi maa tsi naha tsi nu nyaá yu. Tan ña casɨ ndo. Tyin nyɨvɨ tsa ndacá ñaha Nyoo, cuví ñi tumaa tsa nyihi ihya. \Tacan tan quitsi̱ ndaca nyɨvɨ tsa nyihi tsi ra Jesús tyin tyiso ndaha ra jiñi tsi naha tsi. Maa tyin cuhva tsa nanyehe̱ ra tsicá tsihin ra tyin cuaha tsa nyihi tsaá nu nyaá ra, cuxaan ra naha tan ña tsaha̱ ra naha cuhun tsa nyihi can. <[qTan catyí nyico ra Jesús tyehen: ―Catyí yu tsihin ndo tyin Nyoo jaha̱ ra tucahnu iñi tsi ra tavá xuhun ican. Janaa̱ Nyoo cuatyi ra tan cuanuhu̱ ra nda yuvehe ra. Maa tyin ra fariseo ican, nduve tucahnu iñi tsicoo̱ tsi ra, tyin nyɨvɨ tsa cahnu xaan jahá ñi tsi ñi, ña cahnu cuví ñi jahá Nyoo, tan nyɨvɨ tsa ndaahvi jahá tsi, cua jacahnu Nyoo tsi ñi ―catyí ra Jesús. Nu nasocó ra Jesús tsi tsa nyihi 'ZG Tan ra tsa tavá xuhun can tsa cañi luxu nyaá ra. Tan ña cana̱ iñi ra nanyehe ndaa ra. Tan cañí ndaha ra yɨquɨ nyica ra tyin ndu uví iñi ra cuatyi ra. Tan catyí ra: “Jutu Mañi yu, cu̱ndaahvi iñi tsi yu tyin cuaha xaan cuatyi yu iyó”, catyí ra ―catyí ra Jesús. Y7 Tyin yuhu uvi tsaha tsicoó nyitya yu tsa iin vitya. Tan tsahá yu utsi taahan xuhun tsa iin iin cientu tsa jahá canaa yu tsi un”, catyí ra can. dXA Tan ra fariseo ican nduvita̱ nyityi ra, tan quitsaha̱ caahán ra tsihin Nyoo. Tan catyí ra: “Jutu Mañi yu, nacuhvá yu tyahvi nyoo tsi un tyin yuhu ñavin tumaa inga nyɨvɨ cuví yu. Tyin iyó ñi suhú ñi. Quiñi icá ñi. Tan yɨhɨ́ ra naha iyó ñasɨɨhɨ ra tan iyó inga ñaha ra naha. Tan ña cuví yu tumaa ra tavá xuhun ihya. JW  ―Iyó uvi taahan ra cuahán vehe ñuhu cua ndacan tahvi ra naha tsi Nyoo. Iin ra ican ra fariseo cuví ra. Tan inga ra can ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñuu Roma cuví ra. 0VY Tacan tan tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva cuenda ra tsa vaha xaan jahá tsi maa ra naha, tan ndasɨ cuñí ra naha nyehé ra tsi inga nyɨvɨ. Tan catyí ra: ^U5Catyí yu tsihin ndo, tyin numi ca cua jatyinyee ra tsi ñi. Maa tyin quɨvɨ tsa cua quitsi nyico yu tsa cuví yu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, tsitó Nyoo tun nañihi ca yu tsi nyɨvɨ tsa tsinú tsa cuii iñi tsi yu ―catyí ra Jesús. Iin cuhva cuenda ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñuu Roma tan cuenda ra fariseo naha ra :TmTan vihi ca cuví Nyoo tsihin yo, ¿a ña cua jatyinyee ra tsi nyɨvɨ tsa nacatsi̱ ra tsa tsicán ñi tsi ra nduvi tan ñiñu? ¿A cuatu xaan ca ra tan jatyinyee ra tsi ñi? 7SgTacan tan catyí Jutu Mañi yo, ra Jesús: ―Tacan catyi̱ ra juez caquiñi can. Ra juez can ra caquiñi xaan cuví ra maa tyin jatyinyee̱ ra tsi ñaha ndaahvi ican. XR)maa tyin ñaha ihya tsahá xaan ña tɨsɨhɨ tsi yu. Tan yacan cuenda vaha ca cua jacacu yu tsi ña. Tyin coto ña jaña ña tsa vatsí ña, tan cuhva ca ña tɨsɨhɨ tsi yu”, cuñí ra tsicá iñi ra. QTan juez ican ña tyaá yahvi nu tsa caahán ña. Ña jandaa̱ maa nu tyiñu tsicán ña. Tan tsanaha xaan tsicán ña. Tacan tan quitsaha̱ tsicá iñi nu juez can: “Vasu ndi maa ña tsinú iñi yu tsi Nyoo, tan nduve náa cuenda yu tsi nyɨvɨ, .PUTan juvin ñuu ican iyó iin ñaha ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ. Tan tsaahán ña tsicahán ña tsihin ra can, tyin tsicán ña cuatyi tsaha iin nu xaan iñi tsi ña. O5Tan catyí ra: ―Iyó iin ñuu tsa nyaá iin ra cuví juez. Tan juez ican ña tyaá yahvi maa ra tsi Nyoo. Tan ndi nyɨvɨ tan ña tyaá yahvi ra. N Tsahá cuenda ra Jesús iin cuhva ihya. Tyin iin nyita ñi cuñí tsi tsa ndacan tahvi ra naha tan ña cundɨhɨ iñi ra naha. M%Tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra Jesús tacan, tsica̱ tuhun ra naha tsi ra: ―¿Numaa tahan cua cuvi yacan, Jutu Mañi yu? ―catyí ra naha. Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Nu canyií ndɨyɨ, ican cua nataca nditsii.L$Tan catyí yu tsihin ndo tyin uvi taahan ra cua cuyucu tsicuhu. Intuhun ra cua naquihin yu, tan inga ra cua ndoo ra ―catyí ra Jesús. K}#Tan uvi taahan ñiñaha, iin caa ñi cua nyico ñi quɨvɨ can. Intuhun ña cua naquihin yu. Tan inga ña cua ndoo ña. J/"’Tan catyí yu tsihin ndo tyin tsacuaa can, uvi taahan nyɨvɨ cua cava iin nu tsito. Iin ñi cua naquihin yu. Tan inga ñi cua ndoo ñi. 0IY!Tandɨhɨ nyooho tsa cuñí tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, cua cunaa ndo. Tan tandɨhɨ nyooho tsa ña tyaá yahvi tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, cua cacu ndo. =Hu Ndu̱cuhun iñi ndo tsa taha̱n ñasɨɨhɨ ra Lot. 9Gk’Tatun nyecú ndo nuquehe quɨvɨ quitsi yu, ña quɨhvɨ ndo tsitsi vehe tan tava ndo ndaha tyiñu ndo. Tan tatun yucú ndo tsitsi cuhu, ña cunuhu ca ndo yuvehe ndo. YF+Tacan cua cuvi quɨvɨ quitsi nyico yu tsa cuví yu Rayɨɨ quee̱ nda gloria. #E?Tan quɨvɨ tsa quita̱ ra Lot ñuu Sodoma ican, cuu̱n ñuhu̱ tsihin azufre tsa quee̱ nda andɨvɨ. Tan tsahñi̱ ñuhu can tandɨhɨ nyɨvɨ Sodoma. DTacan tucu cuvi̱ quɨvɨ tsicoo̱ ra Lot. Tsatsí ñi. Tsihí ñi. Jatá ñi. Xicó ñi. Tatsí ñi itu. Tan javahá ñi vehe ñi. ~CuQuɨvɨ tsicoo̱ ra Noé, tsatsí nyɨvɨ. Tsihí ñi. Tindahá ñi. Tan tsaha̱ ñi sehe sɨɨhɨ ñi tindaha, nda cuanda quɨvɨ quɨhvɨ̱ ra Noé tsitsi yutun ndoo tan cuu̱n savi xaan. Tan tandɨhɨ ñi can tsihi̱ ñi jaha̱ ndutya. vBeTumaa quɨvɨ tsa tsicoo̱ ra Noé, tacan cua cuvi quɨvɨ cua quitsi nyico yuhu Rayɨɨ quee̱ nda gloria. AwMaa tyin cua nyehe jihna yu tundoho cahnu xaan. Tyin nyɨvɨ tsa iyó vityin, ndasɨ cua cuñi ñi nyehe ñi tsi yu. @-Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ cua nyehe tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, quɨvɨ cua quitsi nyico yu inga tsaha. Tumaa tsa nyehé tandɨhɨ nyɨvɨ nu cañi tatsa savi tan quituvi ñuhu̱ tatsa can nɨɨ canduvi andɨvɨ, tacan cua cuvi quɨvɨ cua quitsi yu inga tsaha. Q?Yɨhɨ ñi cua catyi ñi tsihin ndo: “Ihya nyií ra.” Inga ñi cua catyi ñi: “Ndacan nyií ra.” Maa tyin coto cuhun ndo cunyehe ndo. Tan ña cunyicun ndo tsi ra can tyin ñavin yu cuvi can. =>sYaha̱ yacan tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Cua tsaa quɨvɨ tsa cua cuñi ndo nyehe ndo tsi yuhu Rayɨɨ quee̱ nda gloria. Maa tyin ña cua nyehe ndo tsi yu. O=Ña cua cuvi catyi nyɨvɨ: “Juvin ra nyií ihya, juvin ra nyií ityi ican.” Tyin Nyoo tsa tsaa̱ ra mahñu ndo, tan ndacá ñaha ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra ―catyí ra tsihin ra naha. k<OTsica̱ tuhun ra fariseo naha ra tsi ra Jesús, tan catyí ra naha: ―¿Ama cua quitsi Nyoo cua cundaca ñaha ra? Tacan tan catyí ra Jesús: ―Ñavin tsa nyehé yo cuví tsa ndacá ñaha Nyoo ihya nu ñuhu ñayɨvɨ. ^;5Tacan tan catyí ra tsihin ra tsa nduvaha̱ ican: ―Ndu̱vita, cu̱aahan. Nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un tsi Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra. Cuhva cua quitsi Nyoo cua cundaca ñaha ra nu iyó yo ihya g:G¿A intuhun ñi maa ra inga ñuu ihya vatsí, vatsí jacahnú tsi Nyoo? ―catyí ra Jesús. y9kTacan tan catyí ra Jesús: ―¿A ñavin utsi taahan ndo nduvaha̱? ¿Náa inga ɨɨn taahan ca ra naha? U8#Tan tsa tsaa̱ ra nu nyií ra Jesús, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra, tan nacañi̱ nuu ra jiñi ra nda nu ñuhu nuu ra Jesús. Tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi ra. Ra tsa nduvaha̱ ihya, ra Samaria cuví ra. (7ITacan tan tsa nyehe̱ iin ra ican tyin tsa nduvaha̱ ra, vatsí tsihin tsata nyico ra nu nyií ra Jesús. Tan quitsaha̱ caná tsaa ra, jacahnú ra tsi Nyoo. i6KTan tsa nyehe̱ ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo, cujanaha ndo tsi ndo tsi ra jutu tyin tsa nduvaha̱ ndo. Tacan tan cuahán ra naha. Tan ityi cuahán ra naha tan nduvaha̱ ra naha. |5q Tan cana̱ tsaa ra naha tan catyí ra naha: ―Yooho, Maestro Jesús, cu̱ndaahvi iñi tsi ndi ―catyí ra naha. ~4u Tan nu tsaa̱ ra iin ñuu, quita̱ utsi taahan ra cuuhví tsihin cuehe tyaahyú. Tan tsicuɨñɨ̱ ra naha ndasava. l3Q Cuahán ra Jesús ityi ñuu Jerusalén tan yaha̱ ra nu cuví xahñu Samaria tsihin Galilea. _27 Tacan tucu maa ndo tsihin Nyoo. Quɨvɨ ndɨhɨ javaha ndo tandɨhɨ tsa caha̱n ra tsihin ndo, taahán tsi catyi ndo tsihin ra: “Nyuhu nduve náa ca tyiñu cuaha xaan javaha̱ ndi. Tyiñu tsa tava̱ ñi un tsi ndi, yacan ñi javaha̱ ndi. Tan ña yaha ca javaha̱ ndi.” Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi utsi taahan ra ndohó cuehe tyaahyú i1K Ndi ña tuhvá ndo nacuhvá tyahvi nyoo tsi ra tyin javaha̱ ra náa tyiñu tava̱ ndo tsi ra. L0Maa tyin tyehen tuhvá ndo caahán tsihin ra: “Ja̱vaha tsa cuxiñi yu. Tan tyi̱hi un tsa catsi yu. Tsa yaha tsa catsi yu, tacan tan catsi tucu maa un”, tacan tuhvá ndo caahán tsihin ra. /Tan catyí ra Jesús: ―Tatun iin nyooho tan iyó iin musu ndo, tan tsaa ra tsa tsaha̱n ra tsicuhu tsijaha̱ tyiñu ra, a tsijaha̱ cuenda ra quɨtɨ jana ndo, ¿a catyí ndo tsihin ra: “Cu̱nyaa tan catsi un”? Ña tuhvá ndo cahan tacan tsihin ra. x.iTan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tatun tsinú iñi ndo tsi yu vasu tumaa cuhva iin tsɨtɨ mostaza tsa luhlu cuii ñi tsi, cua cahan ndo tsihin yutun cahnu tsa nañí sicómoro tsa nyaá ihya: “Na tuhun tsi un, tan cunyaa un nda nu ndutya ñuhu.” Tan cua tyaa yahvi tun tsa cua cahan ndo ―catyí ra Jesús. Nacaa taahán tsi tyaa yahvi yo tsi Nyoo -{Tacan tan catyí ra tava̱ tyiñu ra Jesús tsihin ra: ―Cu̱hva tsa tsinu ca iñi ndi tsi un ―catyí ra naha. U,#Tan ndi maa javaha ra tsa ña vaha tsihin ndo utsa tsaha tsa iin quɨvɨ, tatun tandɨhɨ tsa utsa tsaha tan catyí ra tsihin ndo tyin ndu uvi iñi ra tsa javaha̱ ra; tandɨhɨ tsa utsa taahan tsaha can, ja̱ha ndo tucahnu iñi tsi ra. Nu jacuahá ra Jesús tsi yo tyin tatun tsinú iñi yo tsi ra, cuví javaha yo cuaha tsa vaha l+Q’Ja̱ha vaha ndo cuenda tsi ndo. Tatun iin ra cutahán tsihin ndo tan javaha ra tsa ña vaha tsihin ndo, ca̱han ndo tsihin ra tyin ña vaha tsa javaha̱ ra. Tun nasama ra cuhva iyó ra, ja̱ha ndo tucahnu iñi tsi ra. *+Vaha taxin ca na cunuhñi iin yuu jucun ra, tan jacuhun nyɨvɨ tsi ra nu ndutya ñuhu. Coto jatɨvɨ ca ra tsi nyɨvɨ ndi nasama cuhva iyó. 2) _Tyehen catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Tacan ñi iyó tsa quiñi caá tsa jatɨvɨ́ tsi nyɨvɨ. Maa tyin ndahvi ra ndaahvi tsa jatɨvɨ́ tsi nyɨvɨ. (Tan ra Abraham catyí ra: “Tatun ña cuñí ra naha tyaa yahvi ra naha tuhun tsa tyaa̱ ra Moisés tan tuhun tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, vasu ndi maa nandoto iin nyɨvɨ tan cahan ñi tsihin ra naha ña cua tsinu iñi ra naha.”'yTacan tan catyí ra cuca ican: “Tyatya Abraham. Ña cua tyaa yahvi ra naha. Maa tyin tatun yóo tsa nandoto̱, tan cuhun cucahan tsihin ra naha, tacan tan cua tyaa soho ra naha tan cua nasama ra naha cuhva iyó ra naha”, catyí ra cuca ican. [&/Tacan tan catyí ra Abraham: “Iyó ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan iyó tuhun tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Na tyaa yahvi ra yañi un naha ra, tun cuñi ra naha”, catyí ra Abraham. I% Tyin iyó uhun taahan ca ra yañi yu naha ra. Tan cuñí yu tyin catyi tuhun ra Lázaro tsihin ra naha nácaa nyií yu nyehé yu tundoho ihya, coto quitsi ndɨhɨ ra naha ihya”, catyí ra. $Tacan tan catyí ra cuca ican: “Tyatya Abraham, ja̱ha tumañi iñi tsi yu. Ja̱cuhun tsi ra Lázaro nda vehe jutu yu. l#QTan inga tucu tuhun, tyin mahñu nu yucú yo ihya cunu xaan xahva. Tan ra yucú nyehe ña cuví cuhun ra naha nu nyií un. Tan ndi ra yucú nu nyií un, ña cuví quitsi ra naha nyehe”, catyí ra Abraham tsihin ra cuca can. V"%Tan ra Abraham catyí ra tsihin ra: “Ndu̱cuhun iñi tyin vaha xaan tsicoo̱ un nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan ra Lázaro, tuhun ndaahvi tsicoo̱ ra. Tan vityin vaha iyó ra ihya, tan yooho nyehé un tundoho. !Tacan tan cana̱ tsaa ra cuca can tan catyí ra: “Tyatya Abraham, cu̱ndaahvi iñi tsi yu. Ja̱quitsi tsi ra Lázaro tan na jatyii ra luxu nundaha ra. Tan na jatoo ra ndutya nu yaa yu. Tyin nyehé xaan yu tundoho nu cayú ñuhu̱ ihya”, catyí ra.  Tacan tan ra cuca ican nyehé xaan ra tundoho nu nyií ra anyaya. Tan nanyehe̱ ra nu cañi xaan nu nyaá ra Abraham tsihin ra Lázaro. V%Tan iin quɨvɨ tsihi̱ ra ndaahvi can. Tan ángel maa Nyoo na quihi̱n tsi ra tan tsindaca̱ ra naha tsi ra nda nu nyaá ra Abraham gloria. Tacan tan tsihi̱ tucu ra cuca can. Tan tsicutsi̱ ñi tsi ra. *MRa ndaahvi can, cuñí ra catsi ra, vasu tsa cucoyó xuu mesa ra cuca can. Tan nda cuanda ina tan tsaá tɨ naha tɨ nu nyaá ra, tan tsacayaá tɨ nu uhvi ra. Tan tsicoo̱ tucu iin ra ndaahvi tsa tsinañi̱ Lázaro. Tan ra ihya cuaha xaan ndɨhyɨ iñí tsi ra. Tan nyaá ra yuvehe ra cuca ican.  ’Tsicoo̱ iin ra cuca. Tan vaha xaan jahma tsinditsi̱ ra. Tan tandɨhɨ quɨvɨ iyó vico jahá ra tan tsatsí vaha ra. 5c’Tatun iin rayɨɨ tan iyó ñasɨɨhɨ ra, tan nacoo ihñi ra tsi ña, tan tindaha ra tsihin inga ñaha, coo cuatyi ra nuu Nyoo. Tan tatun tindaha inga rayɨɨ tsihin ñaha tsa nacoo yɨɨ, coo tucu cuatyi ra can nuu Nyoo. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ cuenda ra cuca tsihin ra Lázaro ’Tan catyí yu tsihin ndo, tyin vasu cunaa andɨvɨ tan nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, maa tyin tsa cuví ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, ña cua cunaa tsi tyin cua cundaa tandɨhɨ tsi. Nu jacuaha̱ ra Jesús tyin ña vaha tsa nacoo ihñi rayɨɨ ñasɨɨhɨ ra ’Ley tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra Moisés tyin tyaa ra, tan tsihin tuhun tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, yacan cuví tsa janaha̱ ityi tsi nyɨvɨ nda cuanda quɨvɨ tsa quitsi̱ ra Juan. Tan ra Juan quitsaha̱ caahán ra tuhun vaha tyin tsa cuñí quitsi Nyoo tyin cua cundaca ñaha ra. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ nducú xaan ñi cuhva tsa quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha ra. +OTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Vaha xaan jahá maa ndo tsi ndo nuu nyɨvɨ. Maa tyin tsa tsitó Nyoo tyin ña vaha añima ndo. Tandɨhɨ tsa cahnu cuñí maa nyɨvɨ, Nyoo ña cuñí ra nyehe ra yacan. Ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, tan tsihin tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo 8iTan tsa tsiñi̱ ra fariseo naha ra tandɨhɨ tsa caha̱n ra Jesús, tacan tan quitsaha̱ tsacú nducu ra naha tsi ra. Tyin maa ra fariseo naha ra cuñí xaan ra naha xuhun. >u ’Iin musu ña cuví coo uvi taahan tsitoho ra. Tyin musu ican cua cuñi ca ra tsi iin ra, tan ñavin ca tsi inga ra. Tan vaha ca cua tyaa yahvi ra tsa cahan iin ra, tan inga ra, ña cua tyaa yahvi ra tsa cahan ra can. Ña cua cuvi cuñi ndo tsi Nyoo tatun cuñi tucu ndo tsa cuca ―catyí ra Jesús. %C Tyin tandɨhɨ tsa iyó tsi ndo, maa Nyoo tsaha̱ nuu itsi tsi ndo. Tan tatun ña javahá ndo tumañi iñi tsihin tsi, ña cua cuhva ra tsa cuvi tsii ndo. ,Q Tan catyí yu tsihin ndo, tatun ña javahá ndo tsa vaha tsihin tsa iyó tsi ndo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, Nyoo ña cua cuhva ra tsa vaha tsa iyó gloria tsi ndo. 7 ’Tatun tsitó ndo cuatyiñu vaha ndo tsa luxu ñi tsa iyó tsi ndo, tacan tucu tatun cuaha coo tsi ndo cua cuatyiñu vaha ndo itsi. Tyin tatun ña tsitó ndo cuatyiñu ndo tsa luxu ñi tsa iyó tsi ndo, tacan ña cua coto tucu ndo cuatyiñu ndo tatun cuaha coo tsi ndo. Y+ ’Tan catyí yu tsihin ndo, tyin cuatyiñu ndo tsa cuca tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, tan jatyinyee ndo tsi nyɨvɨ. Tan quɨvɨ tsa cua ndɨhɨ tsa cuca, cua ñihi ndo coo ndo nu ña cua naa maa. iKTacan tan tsito̱ tsitoho ra tsa ña vaha tsa javaha̱ ra. Tan iyo xaan cuñí ra cuca can, tyin yatyi xaan ñihi̱ ra cuhva ica ra ―catyí ra Jesús. Tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Nyɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsa ña tyaá yahvi tsi Nyoo yatyi xaan ca jahá ñi tsi ñi tan ñavin ca nyɨvɨ tsa iyó ñuhu̱ nditsin Nyoo añima. a;Tacan tan tsaa̱ inga ra. Tan tsicá tuhun tucu ra tsi ra ican: “¿Náa nyaá cuenda un tsi tsitoho yu?” Tan nacaha̱n ra ican: “Nyaá cuenda yu iin mil arroba trigu”, catyí ra. Tacan tan catyí ra yɨhɨ́ ndaha tyiñu ican: “Qu̱ihin inga tutu, tan tya̱a un una cientu ñi arroba. Tan ja̱vita un tutu tsaahnu can”, catyí ra. 3_Tacan tan nacaha̱n ra ican tan catyí ra: “Yuhu nyaá cuenda yu cumi mil litru acetye.” Tacan tan ra yɨhɨ́ ndaha tyiñu ican catyí ra tsihin ra: “Qu̱ihin un inga tutu ihya. Tan tya̱a un uvi mil ñi. Tan ja̱vita un tutu tsaahnu ican”, catyí ra. Tacan ica̱ ra can, tan cuahán ra. 0YTacan tan cana̱ ra tsi intuhun intuhun ra tsa nyaá cuenda tsi tsitoho ra. Tan catyí ra tsihin iin ra ican: “¿Náa nyaá cuenda un tsi tsitoho yu?” catyí ra. A {Maa tyin tsa tsitó yu nácaa cua javaha yu, tacan tan vaha cua cuñi nyɨvɨ tsihin yu quɨvɨ tsa nduve ca tyiñu cua jaha yu, tan vaha cua tsaa yu vehe ñi”, tsicá iñi ra can. Tacan tan ra yɨhɨ́ ndaha tyiñu can tsicá iñi ra: “¿Nacaa cua javaha yu vityin? Tsitoho yu ña cuñí ca ra tsa jaha tyiñu yu tsihin ra. Tan nduve tunyee iñi iyó tsi yu tsa jaha tyiñu yu tsihin ñuhu. Tan cahán xaan nuu yu caya yu tsitsi ñuu.  Tacan tan cana̱ ra cuca ican tsi ra tan catyí ra tsihin ra: “Tsa cuaha xaan cuatyi javahá un quitsi̱ nu nyaá yu. Vaha ca na̱cuhva cuenda un tandɨhɨ tyiñu tsa javahá un tsi yu. Tyin ña cua jaha tyiñu ca un tsihin yu”, catyí ra cuca can tsihin ra. ,  STacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Iyó iin ra, cuca xaan ra. Tan iyó iin ra yɨhɨ́ ndaha tandɨhɨ tyiñu jahá ra cuca can. Tan tsaha̱n iin musu ra tsicatyi̱ tuhun ra tsihin ra cuca ican, tyin ra yɨhɨ́ ndaha tyiñu ican, janaá ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ra. ! ; Tan vityin taahán tsi tyin javaha yo vico ihya, tan cusɨɨ iñi yo. Tyin tsaa̱ nuhu ra yañi un, ra tsa tsihi̱, cuñi̱ maa yu. Tumaa tsa nandoto̱ nyico ra cuví can, tyin tsinaa̱ ra, tan nañihi̱ yo tsi ra inga tsaha”, catyí ra tsihin sehe ra ―catyí ra Jesús.*MTacan tan nacaha̱n jutu ra tan catyí ra tsihin ra: “Sehe yu, yooho tsihin maa yu nyaá un tandɨhɨ quɨvɨ. Tan tandɨhɨ tsa cumí yu, tsii un cuví can. 4aMaa tyin vityin tsaa̱ nuhu nu sehe un ihya, nu tsa janaa̱ xuhun tsihin ñaha sɨɨ iñi. Tan tsaha̱ un iin becerru quɨtɨ xaahan tsi nu”, catyí ra tsihin jutu ra. Tacan tan nacaha̱n ra can tan catyí ra tsihin jutu ra: “¿Náa tsa cuaha cuiya jahá tyiñu yu tsihin un? Tan tyaá yahvi xaan yu tsa caahán un. Maa tyin ndi intuhun mbee luhlu ñaha ca cuhva un tsi yu tyin coo vico jaha yu tsihin ra vaha iñi tsi yu. 7gTacan tan nduxaa̱n xaan cuñí ra can. Tan ña cuñí ra quɨhvɨ ra tsitsi vehe. Tan jutu ra tsaha̱n ra tsicaha̱n ndaahvi ra tsihin ra, tyin na quɨhvɨ ra tsitsi vehe. iKTacan tan musu can catyí ra: “Ra yañi un tsaa̱ nuhu ra. Tan yacan tava̱ jutu un tyiñu tyin na cahñi ra naha iin becerru xaahan. Tyin vaha tsaa̱ ra yañi un, tan nduve náa taha̱n ra”, catyí musu can tsihin ra. Tacan tan tsa cuyatyin ra nda yuvehe ra tan cana̱ ra tsi iin musu ra. Tan tsica̱ tuhun ra tsi ra can náa cuví xaan can. ;o’Tacan tan inga sehe ra, ra tsa tsitsa, nyií ra tsicuhu. Tan tsa cua tsaa nuhu ra nda yuvehe ra, tan tsiñi̱ ra tyin iyó yaa. Tan tuvi̱ iñi ra tyin tsañí ñi yaa. Tyin ra sehe yu ihya tsa tsihi̱ ra cuñi̱ maa yu, tsica̱ iñi yu. Cuñí maa yu tyin ña cua nyehe ca yu tsi ra, tan tsaa̱ nyico ra”, catyí jutu ra can. Tacan tan quitsaha̱ tsicoo̱ ñi vico. Tan sɨɨ xaan cuñí ñi tyin tsaa̱ nuhu nyico ra. oWTan ca̱hñi ndo iin becerru tsa xaahan vaha ca, tyin catsi yo tsi tɨ. Tyin vityin cua coo yo vico. RMaa tyin jutu ra tava̱ tyiñu ra, tan catyí ra tsihin musu ra: “Ta̱va ndo jahma vaha tan ja̱cunditsi ndo tsi ra ihya. Tan tyi̱hi ndo iin xehe nundaha ra. Tan tyihi ndɨhɨ ndo zapatu tsaha ra. T~!Tacan tan catyí ra tsihin jutu ra: “Tyatya, tsicoo̱ cuatyi yu nuu Nyoo tan tsicoo̱ cuatyi yu nuu tucu maa un. Tan yacan ña taahán ca tsi tsi yu tsa cuví yu sehe un”, catyí ra tsihin jutu ra. v}e’Tacan tan quihi̱n ra ityi cuanuhu̱ ra nda vehe jutu ra. Tan cañi ca vatsí ra tan nyehe̱ jutu ra tsi ra, tan cundaahvi iñi ra nyehé ra tsi sehe ra. Tan tsinu̱ xaan ra tsijataha̱n ra tsi ra. Tan tsinumi̱ nyaa ra tsi ra. |Tan ña taahán ca tsi tsi yo tsa cuví yo sehe ra, tan na jaha ra tyin iin musu ña ra cuvi tsi yo” cuñí ra tsicá iñi ra. { Vityin cua cunuhu yo nu nyaá jutu yo. Tan cua catyi yo tsihin ra tyin tsicoo̱ cuatyi yo nuu Nyoo tan tacan tucu nuu maa ra. QzTacan tan nducuhu̱n iñi ra tsi jutu ra. Tan nacañí jiñi ra: “¿Náa tsa cuaha ra naha jahá tyiñu tsihin jutu yo? Tan nduve tsa cumañi tsi ra naha. Tan yoo vityin cuñí cúu yo jahá soco. :ymTan cuví tsi iin tsaha tsisocó xaan ra can. Tan nduve maa tsa catsi ra iyó, ndacua cuñí ra catsi ra tsa tsatsí quɨnɨ ican naha tɨ. Tan yoñi maa tsaha̱ tsa catsi ra. 6xeTacan tan tsaha̱n ra tsinducu̱ ra tyiñu jaha ra tsihin iin ra ñuu ican. Tan ra can jacuhun ra tsi ra iin nu iyó quɨnɨ jana ra, tyin jaha cuenda ra tsi tɨ naha tɨ. pwYTacan tan tsaa̱ tama ityi nu iyó ra. Tan quitsaha̱ tsisocó ra tyin tandɨhɨ xuhun ra janaa̱ ra. 6ve Tan ña cuaha ñi quɨvɨ tan ra luhlu ican xico̱ ra tandɨhɨ maa tsa tsaha̱ jutu ra tsi ra. Tan jandu ii̱n ra xuhun ra, tan quihi̱n ra ityi, cuahán ra iin ñuu cañi xaan. Tan ndacan tsicoo̱ ra tan janaa̱ ra tandɨhɨ maa xuhun ra tsihin tusɨɨ iñi. Tan quiñi xaan icá ra tsicá nuu ra. Tacan tan tsahá cuenda ra Jesús inga cuhva ihya tan catyí ra: ―Iin ra, iyó uvi taahan sehe ra. hsI Tan catyí yu tsihin ndo tyin tacan tucu sɨɨ cuñí ángel Nyoo tsacatyi intuhun ra iyó cuatyi tan ndu uvi iñi ra cuatyi ra ―catyí ra Jesús. Nu jacuaha̱ ra Jesús nácaa cuñí Nyoo tsi iin ra ndu uvi iñi cuatyi r Tan tsa yaha nañihi ña, cua cuhun ña cunanducu ña tsi ñi vaha iñi tsi ña, tsihin nyɨvɨ tsa iyó yatyin yuvehe ña, tan cua cahan ña tsihin ñi: “Cu̱sɨɨ ndɨhɨ iñi ndo tsihin yu tyin tsa nañihi̱ yu xuhun yu tsa tsinaa̱”, cua catyi ña. q{’Tan catyí yu tsihin ndo, tyin tatun iin ñaha tan iyó utsi taahan xuhun ña, tan cuanaá iin xuhun ña, cua tyaa ña iin candili. Tan cua tɨhvɨ ña tanɨɨ tsitsi vehe ña. Tan cua nanducu ña xuhun can nda cuanda tsa nañihi ña can. OpTan catyí yu tsihin ndo, tyin tacan tucu sɨɨ xaan ca cuñí ángel Nyoo tsa iyó gloria tsacatyi intuhun ra tsa iyó cuatyi tan nasamá ra cuhva iyó ra, tan ñavin ca tsa cumi xico tsahun cumi taahan nyɨvɨ tsa nduve cuatyi tan ña cuñí ca tsi tsa nasama ñi cuhva iyó ñi. Ñaha tsa tsinaa̱ xuhun tan nañihi̱ ña ~ouTan tsa tsaa nyico ndo vehe ndo, tan ndu iín ndo tsihin ra vaha iñi tsi ndo tan tsihin nyɨvɨ iyó yatyin yuvehe ndo, tacan tan catyí ndo tsihin ñi tyin na cusɨɨ ndɨhɨ iñi ñi tsihin ndo tyin nañihi̱ ndo mbee jana ndo tsa tsinaa̱. bn=Tan tsa yaha nañihi ndo tsi tɨ, tyiso soco ndo tsi tɨ. Tan sɨɨ xaan cua cuñi ndo. Hm ―Nyooho tsa iyó iin cientu mbee jana, tun cunaa intuhun tɨ, ¿a ña cua nacoo ndo tsi tandɨhɨ ca tɨ, tan cunanducu ndo tsi mbee tsa cunaa can nda cuanda tsa nañihi ndo tsi tɨ? PlTacan tan ra Jesús tsaha̱ cuenda ra cuhva ihya, tan catyí ra: k{Tacan tan ra fariseo naha ra tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra quitsaha̱ caahán nyaa ra naha tsi ra Jesús, tan catyí ra naha: ―Ra ihya, caahán ra tsihin ra iyó cuatyi naha ra. Tan tsatsí ra tsihin ra naha ―catyí ra naha. 0j [Tandɨhɨ ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñu Roma, tan ra iyó cuatyi naha ra, natuhva̱ ra naha nu nyií ra Jesús, tan tyaá soho ra naha tsa caahán ra. Mi#Nduve ca tyiñu cuví javaha tsi. Ndi ña cuví jatyinyee tsi tsi ñuhu. Tan javitá yo itsi tyin ña vaha ca tsi. Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tuhun caahán yu ―catyí ra Jesús.vhe"’Vaha ñɨɨ tyin jacu uhvá tsi tsa catsi yo. Maa tyin tatun ndɨhɨ tsa uhva tsi, ña vaha ca tsi. g%!Tan tacan cuví nyooho. Tatun ña cahnya iñi ndo tandɨhɨ maa tsa cuñí ndo tan tandɨhɨ tsa cumí ndo, ña cua cuvi cunyicun ndo tsi yu. Nu jacuaha̱ ra Jesús tyin tumaa ñɨɨ tsa ndɨhɨ tsa uhva, tacan cuví yo tatun ndu uvi iñi yo tsa tsinú iñi yo tsi ra ~!}T|f{tzyyxNwwMvu^ttsrxqq!pNoZnnm_ll kojuii)hggffe-dcbba`~`_^]]W\K[DZDYYXWVUTWSGRPONN9MLKJJHHGFFFEDD|C%B?A@@h?&>7=<4::B99.8765433;2^1"00m/..A---#,I+*)z(('_&&>%%1$$*""4!! 4=CVw:' E C l ],,!Q%Tyin catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ tuhun yu tsa nyaá nu tutu Nyoo cua cundaa tsi, tyehen catyí tsi: “Cua tatsi tuñi nyɨvɨ tsi ra tumaa tsa cuví ra iin ra caquiñi.” Tacan catyí tuhun yu nu tutu Nyoo. Tan tandɨhɨ tsa catyí tsi tsa cuenda yu cua cundaa tsi ―catyí ra. g G$Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Maa tyin vityin, tatun iyó marali ndo, cu̱ndaha ndo. Tan tatun iyó xuhun ndo, cu̱ndaha ndo. Tatun nduve mityi ndo, xi̱co ndo iin jahma ndo tan ja̱ta ndo mityi ndo. q[#Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ndu̱cuhun iñi ndo quɨvɨ tsa jacuhu̱n yu tsi ndo tsa caha̱n ndo tsihin nyɨvɨ, tan nduve tsa tsindaha̱ ndo, ndi marali, ndi xuhun, ndi inga pari nditsan ndo. ¿A cumañi̱ tsa cumañi̱ tsi ndo quɨvɨ can? ―catyí ra Jesús. ―Nduve ―catyí ra naha. 7"Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Pedro, catyí yu tsihin un tyin vityin tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho, yooho cua catyi un uñi tsaha tyin ña nacoto un tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra. Nu tsa cuñí tsaa cuhva tsa cua nacuhva cuenda ra Judas tsi ra Jesús *M!Tan ra Simón catyí ra tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, tsa ndu̱ iin vaha iñi yu tsa cuhun yu tsihin un vasu vehe caa, vasu cúu yu tsihin un ―catyí ra. E Maa tyin tsica̱n tahvi xaan yu tsi ra tsa cuenda un, na ña jandɨhɨ un tsa tsinú iñi un tsi yu. Tan tsa ndu uvi iñi un cuatyi un, tan natsinu vaha nyico iñi un tsi yu, cua jatyinyee un tsi ra yañi un naha ra tsa ña cua jandɨhɨ ra naha tsa tsinú iñi ra naha tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra Simón. jMTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra Pedro: ―Nye̱he vaha un, yooho Simón. Tyin nu ña vaha tsa tsica̱n ndatu nu tsi Nyoo tsa nducu cuhva nu tsi ndo tyin cuñí nu tsa ndu uvi iñi ndo tsa tsinú iñi ndo tsi Nyoo. |qTyin cua catsi ndo tan cua coho ndo nu mesa tsihin yu nda nu ndacá ñaha yu. Tan ndacan cua cunyecu ndo cundaca ñaha ndo nyɨvɨ cuví tata tsa utsi uvi sehe ra Israel. Nu caahán ra Jesús tyin cua catyi ra Pedro tyin ña nacoto ra tsi ra ucYacan cuenda, yuhu tsaha̱ yu iin nu cua cundaca ñaha ndo tumaa tsa tsaha̱ Jutu yu tsa cundaca ñaha yu. ]3’Tan nyooho cuví ndo tsa nyecú tsihin yu tandɨhɨ nu nyehe̱ yu tundoho. STyin nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ra cuví ityi nuu cuví ra tsa ña jahá tyiñu. Tan nyaá ra yuhu mesa tan musu ra tsahá tsa catsi ra. Maa tyin yuhu, ra cuví ityi nuu cuví yu, tan cuví yu musu ndo. ~uMaa tyin nyooho ña taahán tsi javaha ndo tumaa javahá ra ican naha ra. Tyin tatun cuñí ndo cuvi ndo ra cuví ityi nuu, taahán tsi janduluhlu ndo tsi ndo. Tan tatun cuñí ndo cundaca ñaha ndo, cuñí tsi tsa cuvi ndo musu tandɨhɨ ndo. ^5Tan ra Jesús catyí ra: ―Tsitó nyooho tyin ra ndacá ñaha tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, ñihi xaan ndacá ñaha ra naha tsi ñi. Tan cuñí ra naha tyin catyi nyɨvɨ tyin jatyinyeé ra naha tsi ñi. q[Yaha̱ can tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra tsicá tsihin ra Jesús, ndáa ra cahnu ca cuví. gGTacan tan ra tsicá tsihin ra Jesús quitsaha̱ nducú tuhun tahan ra naha, ndáa ra cua nacuhva cuenda tsi ra Jesús tsi ra xaan iñi tsi ra. Nu caha̱n yuhu tahan ra tsicá tsihin ra Jesús, yóo ra cahnu ca cuví 0YTyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua tahan yu tumaa tsa nyaá maa tsa cua tahan yu. Maa tyin ¡ndahvi ra tsa cua nacuhva cuenda tsi yu! ―catyí ra Jesús. #’Maa tyin vityin, ra tsa cua nacuhva cuenda tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu, iin ñi nu yosó ndaha ra tsihin ndaha yu nu mesa ihya. "=Tan tsa yaha̱ cuxiñi̱ ra naha, tacan tan quihi̱n ra vasu vinu, tan catyí ra: ―Tsihin vinu ihya ndoó Nyoo tyiñu tsihin ndo vityin. Tyin vinu tsa yɨhɨ́ tsitsi vasu ihya, tumaa nɨñɨ yu cuví tsi. Tan tsa vaha tsi nyooho tan cua catɨ nɨñɨ yu. Tan cua cúu yu. zmYaha̱ can tan quihi̱n ra paan, tan tsaha̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tan tsahnya̱ sava ra can. Tsahan tsaha̱ ra can tsi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Paan ihya cuví tumaa cuñu ñuhu yu. Tyin cua cuhva cuenda yu tsi yu tan cúu yu tsa cuenda tsa vaha tsi maa ndo. Tacan cuñí tsi ndu̱cuhun iñi ndo tsi yu tan cu̱xiñi ndo tyehen ―catyí ra. 1Tyin catyí yu tsihin ndo tyin ña cua coho ca yu vinu nda cuanda quitsi Nyoo tan quitsaha cundaca ñaha ra nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ―catyí ra. = sTacan tan quihi̱n ra iin vasu vinu. Nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo. Yaha̱ can tan catyí ra tsihin ra nyecú tsihin ra: ―Qu̱ihin ndo tsehe. Tan co̱ho ndo luxu luxu. $ ATan catyí yu tsihin ndo tyin ña cua catsi ca yu inga tsaha tsa cuenda vico ihya, nda cuanda tahan tsi inga tsaha nda nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra.  'Tacan tan catyí ra Jesús: ―Cuñí xaan yu cuxiñi yu tsihin ndo cuenda vico pascua ihya tsa ndi cumañi ca nyehe yu tundoho tan cúu yu.  Tacan tan tsa taha̱n tsi cuhva tsa cuxiñi ra Jesús tsihin tandɨhɨ ra tava̱ tyiñu ra, tsinyecu̱ ra naha yuhu mesa. * M Tacan tan cuahán ra naha. Tan nañihi̱ ra naha tandɨhɨ tumaa tsa caha̱n ra Jesús. Tacan tan na ica̱ vaha ra naha tsa cuxiñi ra naha cuenda vico pascua. =s Tacan tan cua janaha ra iin cuartu cahnu ityi sɨquɨ, nu tsinu uvi pisu tsi ndo. Tan tsa nduvaha̱ maa tsi. Tan ndacan cua javaha ndo tsa cuxiñi yo ―catyí ra tsihin ra naha. X) Tan ca̱tyi ndo tsihin tsitoho vehe can: “Ra cuví Maestro, cuñí ra coto ra numaa nyaá cuartu nu cua cuxiñi ra tsihin ra tsicá tsihin ra, tyin jacahnu ra vico pascua.” Tacan ca̱tyi ndo tsihin ra. P Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo tsitsi ñuu. Ican cua nañihi ndo tsi iin ra nyisó iin quɨyɨ ndutya. Cu̱aahan ndo tsata ra tan quɨhvɨ ndo vehe nu quɨhvɨ ra. yk Tacan tan nducú tuhun ra naha tsi ra: ―¿Numaa cuñí un javaha ndi tsa cuxiñi yo? ―catyí ra naha. :mTan ra Jesús jacuhu̱n ra tsi ra Pedro tsihin ra Juan, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo cujanduvaha ndo mbee tsa cua cuxiñi yo cuenda vico pascua ―catyí ra. STan tsaa̱ quɨvɨ tsa cuvi vico tsa tsatsí nyɨvɨ paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. Tan juvin ñi quɨvɨ ican tuhvá ñi tsahñí iin mbee luhlu tsa vico pascua can. Tyin catsi ñi tsi tɨ. dATan ra Judas ndoo̱ ra vaha. Tan quitsaha̱ nducú ra cuhva ama cua nacuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra can naha ra, cuhva tsa nduve nyɨvɨ yucú tsihin ra Jesús. Nu cuxiñi̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra zmTan ra ican naha ra sɨɨ xaan cuñí ra naha. Tan tyihi̱ ra naha cuhva tyin cuhva ra naha xuhun tsi ra Judas. s_Tan nu ihya, tsaha̱n nu tsicaha̱n nu tsihin jutu tsa cuví ityi nuu tan tsihin ra yɨhɨ́ ndaha tsi ra jahá cuenda vehe ñuhu cahnu naha ra. Tan natuhu̱n tahan ra naha nácaa cua cuhva cuenda nu Judas tsi ra Jesús tsi ra naha. Tacan tan quɨhvɨ̱ nu ña vaha tsi nu Judas Iscariote. Tan nu ihya cuví iin tsa utsi uvi taahan ra tsa nacatsi̱ ra Jesús. @~yTan ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, nducú xaan ra naha cuhva cahñi ra naha tsi ra Jesús. Maa tyin yuuhví ra naha tsi nyɨvɨ. } Tan tsa nyanaá yatyin quɨvɨ tsa cua coo vico pascua, vico nu tuhvá nyɨvɨ tsatsí paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. {|o&Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsaá ñi tsitsi vehe ñuhu cahnu ndɨhɨ tsa tuvi, tyin tyaa soho ñi tsa caahán ra. {%Tan tandɨhɨ quɨvɨ jacuahá ra Jesús tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu cahnu. Tan tsa tsacuaa tsicá ra yucu Olivo. z$Maa tyin nyooho cu̱atu ndo. Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tandɨhɨ quɨvɨ, na jacacu ra tsi ndo. Tan ña nyehe ndo tandɨhɨ tundoho tsa cua coo. Nda̱can tahvi ndo, tacan tan cua cuvi tsaa ndo nu nyaá yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria ―catyí ra Jesús. $yA#Tyin tacan cua cuvi, tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, sana iñi ñi tan tumaa iin tsa cua nacasɨ Nyoo nu yucú ñi tan ña cua cuvi quita ñi. Jx "’Tan ja̱ha ndo cuenda tsi ndo coto ndundava iñi ndo tsihin tsa cua javaha ndo tsa caquiñi, a tsa coho ndo nyixi, a tsa caca xaan iñi ndo tundoho ñayɨvɨ ihya. Ja̱ha ndo cuenda coto ndundava iñi ndo tsihin yacan. Tan coto sana iñi ndo tan quita quɨvɨ cua quitsi yu tan cua quitsi tundoho cua nyehe ndo. nwU!Coo quɨvɨ cua naa andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ, maa tyin tuhun caahán yu, ña cua cundɨhɨ tsi. v ’Maa tyin tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin yacan cua cuvi jihna tsa ndi cumañi ca cúu nyɨvɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Hu Tan tacan tucu nyooho, tatun tsa nyehe ndo tyin tsa quitsaha̱ cuví tandɨhɨ tsa caha̱n yu tsihin ndo, co̱to ndo tyin tsa nyanaá quɨvɨ tsa cundaca ñaha Nyoo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. >twTatun tsa nduyutyá numa tun tsa cuyatyin cuun savi. sTacan tan tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva ihya, tan catyí ra: ―Ja̱ha ndo cuenda yutun higuera, tsihin tandɨhɨ ca yutun. r Tan cuhva tsa cua quitsaha yacan tan ja̱ndu iin ndo iñi ndo tan cu̱sɨɨ iñi ndo tyin numi xaan cua cacu ndo ―catyí ra. q3Tacan tan cua nyehe ñi tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, vatsí nuu yu tsitsi vico tsihin tunyee iñi Nyoo, tan tsihin tsa cahnu cuví ra. 7pgTan cua cúu naaha ñi tsihin tsa yuuhví ñi tsa tsicá iñi ñi náa ndɨhɨ tsa cua cuvi ihya nu ñuhu ñayɨvɨ. Tyin nda cuanda tsa iyó andɨvɨ cua nacanda tan taan. ;oo’Tacan tan cuaha tsa iyo cua nyehe nyɨvɨ nu ñicanyii, tan nu yoo, tan nu tiñuu. Tan ihya nu ñuhu ñayɨvɨ cua nayuhvi ñi tsihin tsa iyo cua nacatyin ndutya ñuhu. @nyAndaru cua cahñi ra naha tsi juhva nyɨvɨ tsihin mityi. Tan cua tɨɨn ra naha juhva ñi tan cundaca ra naha tsi ñi ñuu nahnu. Tan nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, cua cuyucu ñi ñuu Jerusalén ihya nda cuanda quɨvɨ tsa catyí maa Nyoo. Nacaa cua quitsi Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria inga tsaha ymkTan ndahvi ñiñaha tsa ñuhú sehe quɨvɨ can. Tan ndahvi ñi tsa iyó sehe lee tsa ndi tyaxín. Tyin cuaha xaan tundoho cua nyehe ñi tan tandɨhɨ nyɨvɨ. Tyin cahnu xaan tsa uhvi cua nyehe nyɨvɨ ñuu Jerusalén ihya cua jaha Nyoo. l Tyin yacan cuví quɨvɨ tsa cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ ñuu ihya. Tyin tsa cua cuvi tandɨhɨ cuhva catyí nu tutu Nyoo. Vk%Tan nyɨvɨ iyó ñuu tsa cayucú Judea, cua cunu ñi tan cuhun xeehe ñi ityi yucu. Tan nyɨvɨ iyó ñuu Jerusalén ihya, cua quita ñi. Tan nyɨvɨ iyó tsitsi cuhu, ña cua quitsi nuhu ñi ñuu ihya. j’Quɨvɨ cua nyehe ndo tyin nɨɨ canduvi yuhu ñuu Jerusalén ihya nyecú andaru, coto ndo tyin tsa cuñi naa ñuu ihya. Ji Tatun ña ndu uvi iñi ndo tsa nyicun ndo tsi yu, cua cacu ndo. ?hyMaa tyin ndi intuhun ixi jiñi ndo tan ña cua cunaa. Vg%Tandɨhɨ nyɨvɨ tan ndasɨ cua cuñi ñi nyehe ñi tsi ndo tsacatyi yuhu. f/Maa tyin nyɨvɨ cua cuhva cuenda ñi tsi ndo tsi nu xaan iñi tsi ndo. Nda cuanda jutu ndo tan sɨhɨ ndo, ra cuví yañi ndo, nyɨvɨ ndo, tan ra vaha iñi tsi ndo cua cuhva cuenda ra naha tsi ndo tsi nu xaan iñi tsi ndo. Tan yɨhɨ́ nyooho cua cahñi nyɨvɨ tsi ndo. 0eYTyin yuhu cua cuhva yu tuhun cua cahan ndo. Tan cua cuhva yu tsa nyityi jiñi ndo nu cua cahan ndo. Ndi intuhun nu xaan iñi tsi ndo tan ña cuvi jaha nahnu tsi ndo. wdgMaa tyin ja̱ha ndo cuenda tan ña cua caca iñi ndo náa tuhun cua nacahan ndo tsihin ra ndacá ñaha ican. 8ck Tacan tan cuví cahan ndo tuhun yu tsihin ñi. 8bi Maa tyin tsa ndi cumañi ca cuvi yacan, cua cuxaan iñi nyɨvɨ tsi ndo. Tan cua ndacan ñi cuatyi tsaha ndo. Tyin cua cutuñi ndo tan cua cuhva cuenda ñi tsi ndo tsi ra jutu. Tan cua tyihi ñi tsi ndo tsitsi vehe caa. Tan cua cundaca ñi tsi ndo nuu rey tan nuu ra ndacá ñaha tsacatyi sɨvɨ yuhu. Ya+ Tan ñihi xaan cua taan. Tan cua coo tama. Tan cua coo cuehe tandɨhɨ ñi ityi. Tan cua nyehe nyɨvɨ tsa yuuhví ityi andɨvɨ. Tan cuaha xaan tsa iyo nahnu tsa ña tuhvá nyɨvɨ nyehe tan cua nyehe ñi. ~`u Tan catyí tucu ra: ―Nyɨvɨ iyó iin ñuu cua cañi tahan ñi tsihin nyɨvɨ inga ñuu. Tan cua coo cuatyi. a_; Tan quɨvɨ cua ñihi tuhun ndo tyin tsa iyó cuatyi tan ñihi cañí tahan nyɨvɨ, ña nayuhvi ndo. Tyin tandɨhɨ can taahán tsi cuvi tsa jihna ñi. Maa tyin cumañi ca tsaa quɨvɨ tsa cua naa ñuhu ñayɨvɨ. O^Tacan tan catyí ra Jesús: ―Ja̱ha vaha ndo cuenda, coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo. Tyin cuaha xaan ra cua quitsi, tan cua cuatyiñu ra naha sɨvɨ yu, tan cua catyi ra naha: “Yuhu cuví Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo. Tyin tsa cuñí naa ñuu ñayɨvɨ”, cua catyi ra. Maa tyin ña cunyicun ndo tsi ra naha. W]'Tacan tan nducú tuhun nyɨvɨ tsi ra Jesús, tan catyí ñi: ―Maestro, ¿ama cua cuvi tandɨhɨ tsa caahán un ihya? ¿Nacaa tan coto ndi tatun tsa cuyatyin tsa naa ñuhu ñayɨvɨ? ―catyí ñi. h\I―Coo quɨvɨ tan cua tanɨ tandɨhɨ tsa nyehé ndo ihya. Tan ndi intuhun ca yuu tan ña cua coso ca sɨquɨ inga tsi. Ndɨhɨ tsi cua canɨ nu xaan iñi tsi ndo. Tsa cua cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ H[ Tacan tan juhva nyɨvɨ natuhún ñi tuhun cuenda vehe ñuhu cahnu ican. Tan catyí ñi tyin sɨɨ xaan caá yuu. Tan sɨɨ xaan caá tsa jamañi̱ nyɨvɨ. Tacan tan catyí ra Jesús: #Z?Tyin tsa ndoo̱ ña tyihí ñi. Tan ñaha ihya tyihi̱ ña tandɨhɨ tsa iyó tsi ña ―catyí ra. Nu caha̱n ra Jesús tyin cua tanɨ vehe ñuhu cahnu Y-Tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nuu Nyoo cuaha ca xuhun tyihi̱ ñaha ndaahvi ihya tan ñavin ca tandɨhɨ ñi cuca can. sX_Tan nyehe̱ tucu ra tsi iin ñaha ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ. Tan tyihi̱ ña uvi taahan ñi xuhun nyihi. |W sTan nyehe̱ ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ cuca tyihí ñi xuhun tsitsi caja tsa nyií tsitsi vehe ñuhu cahnu. oVW/Tan naha tsicán tahvi ra naha tsi Nyoo nu tuví, tsa cuñí ra naha tsa nyehe nyɨvɨ tan catyi ñi tyin vaha xaan nyɨvɨ cuví ra naha. Maa tyin juvin ñi maa ra naha cuví ra quinyaá vehe ñi ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ tyin ña cuví tyahvi ñi xuhun tsa tavá ra naha tsi ñi. Yacan ñihi xaan cua tatsi tuñi Nyoo tsi ra naha ―catyí ra Jesús.U.―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Tyin taahán xaan iñi ra naha cunditsi ra naha jahma nañi. Tan cuahan ra naha nuyahvi, cuñí ra naha tsa cuhva nyɨvɨ yucú nuyahvi nacumi tsi ra naha tsihin tsa jaha ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra naha. Tan nanducú ra naha tyayu vaha cunyecu ra naha tsitsi vehe ñuhu, tan nu cuahán ra naha vico. uTc-Tandɨhɨ nyɨvɨ tsiñi̱ ñi tsa caha̱n ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra nu caha̱n ra tyehen: kSO,¿Nacaa tsa tata ra David cuví tucu ra Cristo, tan juvin ñi maa ra David catyí tyin Jutu Mañi ra cuví tsi ra Cristo? ―catyí ra Jesús. Nu caha̱n ra Jesús tyin cuaha xaan cuatyi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu iyó >Ru*Tyin juvin ñi maa ra David catyí ra nu libru Salmo:Caahán Nyoo Jutu yu tsihin Jutu Mañi yu, ra Cristo, tan catyí ra tsihin ra:“Cu̱nyaa xiin cuaha yu nda cuanda cuhva yu tsi nu xaan iñi tsi un tyin cuhvi tsaha un tsi nahnu”, catyi̱ Nyoo tsa tsatyiñu̱ ra yuhu ra David taha̱n tsanaha. Q{)Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha: ―¿Nacuenda catyí yo tyin ra Cristo tata ra David cuví tsi ra? Tacan tan ña caná ca maa iñi ra naha nducu tuhun ra naha náa inga ca nducu tuhun ra naha tsi ra. Ra Cristo cuví ra tata ra David, tan juvin ñi cuví tucu ra Sehe Nyoo O'Tacan tan juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra catyí ra naha: ―Vaha xaan nacaha̱n un, Maestro ―catyí ra naha. bN=&Tacan catyi̱ ra tyin Nyoo, ñavin Nyoo cuenda nyɨvɨ tsiihí cuví ra. Nyoo cuenda nyɨvɨ nyito cuví ra. Tyin tsa cuenda Nyoo tandɨhɨ yo tan nyito añima yo vasu tsa tsihi̱ cuñu ñuhu yo ―catyí ra Jesús. SM%Tan tsa cuenda tuhun tsa nandotó ndɨyɨ. Tsa nditsa cuví tsi tyin yacan jacoto̱ ra Moisés nu nacatyi̱ tuhun ra nácaa cayú taca iñu can. Tsihin can jacoto̱ ra tsi yo tyin nyɨvɨ tsiihí cua nandoto ñi. Tyin catyi̱ ra: “Jutu yo Nyoo cuenda ra Abraham, tan cuenda ra Isaac, tan cuenda ra Jacob”, catyí ra Moisés. }Ls$Tan nduve tuhun tsiihí iyó ndacan tyin cua cuvi ñi tumaa ángel. Tan cua cuvi ñi sehe Nyoo tyin nandoto̱ ñi. !K;#Maa tyin nyɨvɨ tsa nacatsi̱ Nyoo tyin nandoto ñi tan coo ñi nu ndacá ñaha ra, ña tindaha ca ñi tan ndi ña cua cuhva ca ñi sehe ñi tindaha. yJk"Tacan tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Ihya nu ñuhu ñayɨvɨ, rayɨɨ tan ñaha tindahá ñi. $IA!Tan cuñí ndi coto ndi yóo ra cua cuvi yɨɨ ña tsitsi tsa tandɨhɨ tsa utsa taahan ra naha quɨvɨ cua nandoto nyɨvɨ ―catyí ra saduceo naha ra. 7Hi Tan nu ndɨhɨ tuhun tsihi̱ ndɨhɨ maa ña. G#Tan juvin ñi tacan javaha̱ ra tsinu uñi. Tandɨhɨ tsa utsa ra naha javaha̱ tacan. Ndi intuhun ra tan ña tsicoo̱ sehe ra tsihin ña. xFiTacan tan naquihi̱n ra tsa tsinu uvi tsi ña can. Tan nduve tucu sehe ñi tsicoo̱. Tan tsihi̱ tucu ra can. >EuMaa tyin cuñí ndi coto ndi nácaa, tyin tsicoo̱ iin ra tan tsicoo̱ utsa sehe ra. Tan ra tsa ñihi ca tsicoo̱ ñasɨɨhɨ ra, maa tyin nduve sehe ñi tsicoo̱, tan tsihi̱ ra. /DWTacan tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Maestro, jandoo̱ ra Moisés tyiñu ihya tyin tatun iin ra tsihi̱ tan nandoo̱ ñasɨɨhɨ ra, tatun nduve sehe ra tsicoo̱ tsihin ña, taahán tsi tsa tindaha ra cuví yañi ra tsihin ña, tan coo sehe ra tsihin ña tsa cuenda ra yañi ra. "C=Tsa yaha̱ can tan tsaa̱ juhva ra cuví saduceo nu nyií ra Jesús. Maa ra naha cuví ra tsa catyí tyin ña nandoto nyɨvɨ tun tsa tsihi̱ ñi. BTan ña cuví maa jandavi ñaha ra naha tsi ra Jesús tsihin tsa caahán ra tacan tsihin nyɨvɨ. Tan iyo xaan cuñí ra naha tsa nacaha̱n ra. Tan taxin ña cuvi̱ ra naha. Nu cuñí ra cuví saduceo naha ra jandavi ñaha ra naha tsi ra Jesús SATacan tan catyí ra Jesús: ―Tun tacan, cu̱hva ndo xuhun can tsi ra ndacá ñaha tyin tsii maa ra cuví tsi. Tan cu̱hva ndo tsi Nyoo tsa taahán tsi tsi ra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. @ Ja̱naha jihna ndo iin xuhun tsi yu, na nyehe yu. ¿Yóo nuu nyaá xuhun can tan yóo sɨvɨ nyaá can? ―catyí ra. Tacan tan nacaha̱n ra naha: ―Nuu ra ndacá ñaha, ra cuví rey cahnu, nyaá can tan juvin ñi sɨvɨ ra nyaá can ―catyí ra naha. ?1Tan ra Jesús tuvi̱ iñi ra tyin nducu cuhva ra naha tsi ra. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda cuñí ndo nducu cuhva ndo tsi yu? >Ca̱tyi tsihin ndi ¿a vaha tsa tyahvi yo tsa tsicán ra ndacá ñaha nda ñuu Roma tsi yo, a ña vaha? ―catyí ra naha. =Yacan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús: ―Maestro, tsitó ndi tyin vaha tsa caahán un. Tan jacuahá un tsa vaha tsi nyɨvɨ. Tan ñavin cuhva iyó ñi nyehé un maa tyin nyehé un cuhva iyó añima ñi. Tan maa ñi maa tsa nditsa tyin ityi Nyoo janahá un. <-Tacan tan jacuhu̱n ra naha tsi juhva ra nducu cuhva tsi ra Jesús. Tan jaha̱ ra naha tyin ra vaha cuví ra naha. Tyin tacan tan coto ra naha náa tsa ña vaha cua cahan ra Jesús tan cuví tɨɨn ra naha tsi ra. Tan cuhva cuenda ra naha tsi ra tsi ra ndacá ñaha. 0;YTan ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tuvi̱ iñi ra naha tyin tsa caha̱n ra Jesús tacan, tsi maa ra naha nañi̱ can. Tan cuñí ra naha tɨɨn ra naha tsi ra tyin cahñi ra naha tsi ra. Maa tyin ña tsitó maa ra naha nácaa javaha ra naha, tyin nayuhvi̱ ra naha tsi nyɨvɨ. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsa cuenda tsa tyahvi nyɨvɨ xuhun tsi ra ndacá ñaha ñuu Roma :/Yóo nyɨvɨ cua canacava tsata yuu can, cua tahnu cuatyi ñi. Tan tatun maa yuu can canacava tsata ñi cua taxin nyihi ñi ―catyí ra Jesús. 9Maa tyin ra Jesús nanyehe̱ ra nuu ñi tan catyí ra: ―Tun tacan tsicá iñi ndo ¿náa cuñí tsi catyi tsa nyaá nu tutu Nyoo? Tyin catyí tsi tyehen:Yuu tsa ña cuñi̱ ra javaha̱ vehe cuatyiñu ra,
yacan cuví yuu tsa tsiñí ñuhu ca. /8WCatyí yu tsihin ndo tyin cua quitsi ra tan cua cahñi ra tsi ra jahá tyiñu ican naha ra. Tan cua cuhva ra ñuhu ican tsi inga ra naha ―catyí ra Jesús. Tan tsa tsiñi̱ nyɨvɨ tsa caahán ra, nayuhvi̱ xaan ñi cuvi̱. Tan catyí ñi: ―¡Ña cuñi Nyoo tahan yo tacan! ―catyí ñi. 7'Tacan tan tava̱ ra naha tsi sehe tsitoho ñuhu ican ityi tsata cora, tan tsahñi̱ ra naha tsi ra ―catyí ra Jesús. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ nyecú ican: ―¿Náa cua javaha tsitoho ñuhu ican tsihin ra can naha ra tyin tsahñi̱ ra naha sehe ra? |6qMaa tyin tsa nyehe̱ ra jahá tyiñu can naha ra tsi ra sehe ra, natuhún tahan ra naha: “Juvin ra ihya cua ndoo tsihin ñuhu ihya tatun cúu jutu ra. Vaha ca na cahñi yo tsi ra. Tacan tan ndoo maa yo tsihin ñuhu ihya”, catyí ra naha. f5E ’Yaha̱ can tan catyí tsitoho ñuhu ican: “¿Nacaa cua javaha yu vityin? Vaha ca cua jacuhun yu sehe yu, ra tsa cuñí xaan yu. Vasɨquɨ cua tyaa yahvi ra naha tsi ra, tyin sehe yu cuví tsi ra”, catyí ra. F4 Tacan tan ra cuví tsitoho yoho can jacuhu̱n nyico ra inga ra. Maa tyin juvin ñi tacan javaha̱ nyico ra naha tsihin ra can. Tan jañicueehe̱ ra naha tsi ra. Tan tava̱ ra naha tsi ra. g3G Tacan tan tsitoho yoho can jacuhu̱n ra inga musu. Juvin ñi cañi̱ xaan ra can naha ra tsi ra. Tan caha̱n nyaa ra naha tsi ra. Tan jacunuhu̱ ra naha tsi ra. Tan juvin ñi nduve tsa tsaha̱ ra naha cuiso ra cunuhu ra. |2q Tan quɨvɨ tsa iñí tsɨtɨ nu yoho can, tacan tan jacuhu̱n ra iin musu tyin naquihin ra juhva tsɨtɨ tsa taahán tsi tsi maa ra. Maa tyin cañi̱ xaan ra jahá tyiñu ican naha ra tsi musu can. Tan nundɨɨ ra jacunuhu̱ ra naha tsi ra. 1 Tacan tan tsaha̱ cuenda ra Jesús iin cuhva ihya tsi nyɨvɨ: ―Iin ra, tatsi̱ cuaha ra nu ñuhu ra yoho tsɨtɨ yucu tsa cua cuvi vinu. Yaha̱ can tan tsaha̱ nuu ra ñuhu can tsi juhva ra jahá tyiñu. Tacan tan naha cuahán ra inga ñuu. 0 Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Ndi yuhu, tan ña cua catyi tuhun yu tsihin ndo yóo tava̱ tyiñu tsi yu tsa javaha yu tyiñu ihya. Nu jacuaha̱ ra Jesús tyin tumaa cuví juhva ra caquiñi naha ra, tacan cuví ra tsa cua cahñi tsi ra /Tacan tan nacaha̱n ra naha tsihin ra Jesús tyin ña tsitó ra naha yóo tava̱ tyiñu tsi ra Juan jacoondutya ra tsi nyɨvɨ. K.Tun catyí tucu yo tyin nyɨvɨ jaquitsi̱ tsi ra, tandɨhɨ nyɨvɨ cua cahñi ñi tsi yo tsihin yuu. Tyin tandɨhɨ ñi, tan cuñí ñi tyin ndusu yuhu Nyoo cuvi̱ ra Juan ―catyí ra naha. _-7Tacan tan ra ican naha ra quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha tan catyí ra naha: ―Tun catyí yo tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra Juan, cua catyi ra tsihin yo nacuenda ña tsinu̱ iñi yo tsa caha̱n ra Juan. p,Y¿Yóo jaquitsi̱ tsi ra Juan tyin jacoondutya ra tsi nyɨvɨ? ¿A Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, a nyɨvɨ? l+QTacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Yuhu cuñí tucu yu nducu tuhun yu tsi ndo. *Tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Ca̱tyi tuhun tsihin ndi ¿yóo tava̱ tyiñu tsi un javaha un tyiñu ihya? ―catyí ra naha. ) Iin quɨvɨ jacuahá ra Jesús tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan caahán ra nácaa jacacú Nyoo tsi ñi. Tan tsaa̱ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan tsihin tucu ra cuví mandoñi naha ra. ( 0Maa tyin ña ñihí maa ra naha nácaa javaha ra naha tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan vaha tyaá soho ñi tsa caahán ra Jesús.#'?/Tan tandɨhɨ quɨvɨ tsaahán ra Jesús tsijacuaha̱ ra tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu cahnu can. Maa tyin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra cuví mandoñi ñuu Jerusalén can, nducú ra naha cuhva cahñi ra naha tsi ra. 4&a.Tan catyí ra tsihin nahnu: ―Nu tutu Nyoo catyí tyin vehe Nyoo, nu tsicán tahvi yo tsi ra cuví tsi. Tan nyooho jananduvi̱ ndo itsi vehe ñasuhu ―catyi ra Jesús. "%=-Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi cora vehe ñuhu cahnu. Tan quitsaha̱ tavá ra tandɨhɨ nyɨvɨ xicó tan nyɨvɨ jatá tsa yucú nu quehe. 5$c,Tan cua caquin nahnu tsi ndo nu ñuhu tan cua cahñi nahnu tsi ndo. Tan ndi intuhun ca yuu tsa yosó toto tan ña cua nacoo ca nahnu. Tacan cua cuvi tyin maa ndo ña cuñí ndo nacoto ndo tyin tsa vatsí Nyoo, vatsí jacacu ra tsi ndo. Nu tava̱ ra Jesús tsi nu xicó tsitsi vehe ñuhu cahnu nahnu '#G+Coo quɨvɨ cua nyehe ndo tundoho jaha nu xaan iñi tsi ndo cua tyihi cutu nahnu tsi ndo. Tandɨhɨ ityi cua quitsi nahnu. Tan cañi tahan nahnu tsihin ndo. W"'*Tan catyí ra: ―Vaha xaan tun tsatyin cuvi coto ndo tan cutuñí iñi ndo nácaa ñihi ndo tsa taxin coo añima ndo vityin ihya. Maa tyin xeehe xaan yɨhɨ́ tsa vaha can, tan ña cuví nañihi ndo can. !#)Tacan tan tsa tsaa̱ ra Jesús yatyin ñi yuhu ñuu Jerusalén, nanyehe̱ ra ñuu can tan quitsaha̱ tsacú ra tsa cuiihya cuñí ra. 9(Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tatun nyɨvɨ ihya tan cutaxin ñi, yuu cua cana tsaa, tan cua jacahnu tsi tsi yu ―catyí ra Jesús. 'Tacan tan juhva ra fariseo tsa cuahán tsihin ñi, catyí ra naha: ―Maestro, ja̱cutaxin tsi nyɨvɨ ihya ―catyí ra naha. 6e&Tan catyí ñi: ―¡Na jacahnu yo tsi ra Rey ihya tyin vatsí ra tsihin sɨvɨ Nyoo Jutu yo! ¡Tan na coo tsa taxin andɨvɨ! ¡Tan na jacahnu yo tsi Nyoo! ―catyí ñi. ve%Tsa tsa cua cuyatyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan ra Jesús nu iñi nuu yucu Olivo, quitsaha̱ caná tsaa tandɨhɨ ñi tsinú iñi tsi ra tsihin tsa sɨɨ cuñí ñi. Tan jacahnú ñi tsi Nyoo tyin cuaha xaan tsa iyo javaha̱ ra nyehe̱ ñi. -$Tacan tan cuahán ra Jesús. Tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán tsihin ra tsaquín ñi jahma ñi nu ñuhu ityi nu cua yaha ra, yosó ra burru ican. G#Tacan tan quihi̱n ra naha tsi tɨ. Tan tsindaca̱ ra naha tsi tɨ nu nyií ra Jesús. Tan tyiso̱ ra naha jahma ra naha tsata tɨ. Tacan tan jandaa̱ ra naha tsi ra Jesús tsata tɨ. "Tacan tan nacaha̱n ra can naha ra: ―Ndatsí ndi tsi tɨ tyin tsiñí ñuhu tɨ tsi ra ndacá ñaha ―catyí ra naha. :m!Tan cuhva tsa ndatsí ra naha tsi tɨ, tsaa̱ tsitoho tɨ. Tan nducu̱ tuhun ra can naha ra tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Nacuenda ndatsí ndo burru ihya? ―catyí ra naha.  Tacan tan ra tsicá tsihin ra, cuahán ra naha. Tan nañihi̱ ra naha tsi tɨ tumaa tsa caha̱n maa ra tsihin ra naha. /WTatun yóo tsicá tuhun tsi ndo: “¿Nacuenda ndatsí ndo tsi tɨ?” ca̱tyi ndo tsihin ñi: “Ndatsí ndi tsi tɨ tyin tsiñí ñuhu tɨ tsi ra ndacá ñaha.” pYTan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo ñuu tsa canyií yatyin ñi ihya. Ican cua nañihi ndo iin burru luhlu, quɨtɨ tsa ñaha ca quɨhɨ tyayu. Nuuhñí tɨ. Nda̱tsi ndo tsi tɨ. Tan qu̱itsi ndaca ndo tsi tɨ tsi yu. OTacan tan tsa cuñí tsaa ra ñuu Betfagé tsihin ñuu Betania, yatyin ñi iin yucu tsa nañí Olivo, [tyin maa ñi maa yutun olivo iyó ican]. Tava̱ tyiñu ra tsi uvi taahan ra tsicá tsihin ra. `9Tsa yaha̱ caha̱n ra Jesús yacan, tan jañihi̱ ra cuahán ra ñuu Jerusalén. pYTan tandɨhɨ nyɨvɨ xaan iñi tsi yu, ñi tsa ña cuñí tsa cundaca ñaha yu tsi ñi, nda̱ca ndo tsi ñi nyehe, tan cahñi ndo tsi ñi nuu yu ihya”, catyí ra rey can ―catyí ra Jesús. Nu tsaa̱ ra Jesús ñuu Jerusalén 3Tacan tan ra rey ican catyí ra: “Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin ra tsa vaha ca jaha̱ tyiñu tsihin tsa tsaha̱ yu tsi ra, cuaha ca cua cuhva yu tsi ra. Tan ra tsa tsaha̱ yu luxu ñi, tan ña cuñí ra jahá tyiñu ra tsihin tsi, cua quinyaa yu tandɨhɨ can tsi ra. {oTacan tan catyí ra naha tsihin ra rey can: “Maa tyin ra ican, tsa iyó utsi taahan tsi ra”, catyí ra naha. FTan catyí ra tsihin ra nyecú ican: “Qu̱inyaa ndo xuhun tsa tsaha̱ yu tsi ra ihya, tan cu̱hva ndo tsi ra tsa jaha̱ canaa utsi taahan ca sɨquɨ tsa tsaha̱ yu tsi ra”, catyí ra. zm¿nacuvi tyin ña tsityihi̱ un xuhun yu banco tyin tsaa yu maa tyin tsa nandaa xuhun yu?” catyí ra rey can. 3Tacan tan ra rey ican catyí ra tsihin ra: “Yooho musu ña vaha cuví un. Vityin juvin ñi tsihin tsa caha̱n un tsi yu, cua cahan yu tsi un. Tatun tsitó un tyin yuhu xaan yu, tan tsitó un tyin naquihín yu tsa ña tatsi̱ yu, tan naquihín yu ndaha tyiñu inga nyɨvɨ, J  Tyin yuuhví xaan yu tsi un, tyin yooho xaan xaan un. Tyin tuhvá un naquihin tsa ñavin tsa tatsi̱ un. Tan naquihín un ndaha tyiñu quita̱ nu jaha̱ tyiñu inga nyɨvɨ”, catyí ra can.  Tacan tan tsaa̱ tucu inga ra can. Tan catyí ra: “Ju̱hun xuhun tsa tsaha̱ un tsi yu. Yuhu naquihin vaha yu itsi tsitsi pañitu. k OTacan tan catyí ra rey tsihin ra: “Yooho cua cundaca ñaha un uhun taahan ñuu”, catyí ra. 6 eTacan tan tsaa̱ tucu inga ra tsa tsaha̱ ra xuhun. Tan catyí ra: “Ju̱hun xuhun ihya. Jaha̱ canaa yu uhun taahan ca sɨquɨ xuhun tsa nacoo̱ un tsi yu”, catyí ra. ^ 5Tacan tan catyí ra rey can tsihin ra: “Vaha xaan. Yooho cuví musu vaha. Tyin javaha̱ un ndɨhɨ tyiñu tsa tava̱ yu tsi un. Tan vityin cua cundaca ñaha un utsi taahan ñuu”, catyí ra rey can tsihin ra. Tan tsaa̱ iin ra ican. Tan catyí ra: “Yooho taa, jaha̱ canaa yu utsi taahan ca sɨquɨ xuhun tsa nacoo̱ un tsi yu”, catyí ra. q[Maa tyin ra ican cuvi̱ maa ra rey. Tacan tan tsaa̱ nyico ra nda ñuu ra. Tan quɨvɨ tsa tsaa̱ ra, cana̱ ra tsi musu ra, ra tsa nacoo̱ ra xuhun tsihin. Tyin cuñí ra coto ra nácaa xuhun jaha̱ canaa xuhun ra tsa nacoo̱ ra. nUMaa tyin nyɨvɨ ñuu ra, ndasɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi ra tan ña cuñí ñi tsa cundaca ñaha ra tsi ñi. Tan jacuhu̱n ñi tsi ra cuhun cunyicun tsi ra, tyin cahan ra naha tyin ña cuñí ñi tsa cundaca ñaha ra tsi ñi. jM Tsa ndi cumañi ca cuhun ra, cana̱ ra utsi taahan musu ra. Tan tsaha̱ cuenda ra iin xuhun tsi iin iin ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: “Ja̱ha tyiñu ndo tsihin xuhun ihya nda cuanda quitsi nyico yu”, catyí ra. I  Tacan tan catyí ra: ―Tsicoo̱ iin ra cuca tan tsa cuñí cuhun ra iin ñuu cañi. Tyin ndacan cua quihin cuenda ra tyiñu tsa cuvi ra rey, tyin tacan tan cua quitsi nuhu nyico ra ñuu ra. q[ Tan tsitsi tsa tsiñí nyɨvɨ tsa caahán ra Jesús, tan quitsaha̱ tsahá cuenda ra inga cuhva ihya tsi ñi. Tyin tsa cuñí tsaa ra ñuu Jerusalén. Tan nyɨvɨ cuñí maa ñi tyin tsa cua quitsaha cundaca ñaha ra ndacan. fE Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, vatsí yu vatsí nanducu yu tan vatsí jacacu yu tsi nyɨvɨ tsa cuanaa̱ maa ―catyí ra Jesús. Nu jacuaha̱ ra Jesús tsi yo na jaha tyiñu yo tsihin tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo 6~~}}#|V{{zyxBwbvv5ut=s1ryqppponnm8llkWjihh'gfeeYcc bl``_L^O]]7\([gZYXXXWfVV1UUT2SRQQPJO%NN#MLKKII2HGFFHEEJD8CCeBAA@F?>>=< pMYTacan tan cana̱ ra Herodes tsi tandɨhɨ ra jutu tsa cuví ityi nuu tsihin ra cuví jutu tan tsihin tandɨhɨ ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha numaa nda taahán tsi cacu ra Cristo. L3Quɨvɨ tsa tsito̱ ra rey Herodes tsa caha̱n ra can naha ra, tuñu xaan cuñí ra cuvi̱. Tacan tucu tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu Jerusalén can. KTsica̱ tuhun ra naha tsi nyɨvɨ tan catyí ra naha: ―¿Nu maa nyií ra cuví rey cuenda nyɨvɨ Israel? Tyin ityi nu caná ñicanyii nyehe̱ ndi tiñuu tsa tsahá cuenda tyin cacu̱ ra ityi ihya. Tan vatsí ndi vatsí jacahnu ndi tsi ra ―catyí ra naha. vJ gCacu̱ ra Jesús ñuu Belén tsa canyií nu cuví Judea. Tan quɨvɨ can ra cuví rey Judea nañí ra Herodes. Tacan tan tsaa̱ juhva ra naha nda ñuu Jerusalén. Quee̱ ra naha ityi nu caná ñicanyii. Tan ra tsitó xaan cuví ra naha. I yMaa tyin ña quixi̱ ra tsihin ña nda cuanda tsa yaha̱ cacu̱ sehe ña. Tan jacunañi̱ ra tsi lee can: Jesús.H Tan tsa ndoto̱ ra José, javaha̱ ra tumaa catyi̱ ángel can tsihin ra. Quihi̱n ra tsi ña María tyin cuvi ña ñasɨɨhɨ ra. ZG /Tan catyi̱ ra tyehen:Ñaha yoco tsa ñaha ca coo yɨɨ, cua cuhun sehe ña.Tan cua coo iin sehe ña. Tan cua cunañi ra: Emanuel. Tan sɨvɨ can cuñí tsi catyi: “Nyoo iyó ra tsihin yo.” qF ]Tacan cuvi̱ tyin tacan tan cundaa tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Jutu Mañi yo taha̱n tsanaha. AE }Tan tsa yaha cacu lee can, cua jacunañi un tsi ra: Jesús. Tacan cua cunañi ra tyin cua jacacu ra tsi nyɨvɨ ra tsa iyó cuatyi ñuu ñayɨvɨ ―catyí ángel can tsihin ra José. 9D mTan tsitsi tsa tsicá iñi ra yacan, quituvi̱ iin ángel Jutu Mañi yo nuu ra nu quixí ra. Tan nyehe̱ ra ñumaahna, tan catyí ángel can tsihin ra: ―José, tata ra David, ña ca̱ca iñi un quihin un tsi ña María cuvi ña ñasɨɨhɨ un, tyin sehe ña tsa cua cacu, sehe Tatyi Ii Nyoo cuví tsi. GC  Tan ra José, ra cua cuvi yɨɨ ña, vaha xaan iñi ra. Ña cuñí ra cuhva ra ticanuu tsi ña. Yacan cuenda tsica̱ iñi ra tsa nacoo xeehe ra tsi ña tan ña cua tindaha ca ra tsihin ña. TB #Tyehen cuvi̱ tan cacu̱ ra Jesucristo: tsa yaha̱ cundaa̱ tyiñu tsa cua tindaha ña María tsihin ra José. Tan tsa ndi cumañi ca naquihin ra tsi ña, ñihi̱ sehe ña tsa cuenda Tatyi Ii Nyoo. DA Tacan tsicoo̱ utsi cumi taahan tata ra Abraham nda cuanda cacu̱ ra David. Tan ra David, tsicoo̱ utsi cumi tata ra nda cuanda quɨvɨ tɨɨ̱n ra ñuu Babilonia naha ra tsi nyɨvɨ Israel. Tan nda cuanda quɨvɨ can tsicoo̱ utsi cumi ca tata ñi nda cuanda quɨvɨ cacu̱ ra Cristo. Nu cacu̱ ra Jesucristo 7@ iTan ra Jacob cuvi̱ jutu ra José, yɨɨ ña María. Juvin ña cuví sɨhɨ ra Jesús ra cuví Cristo, o cuñí tsi catyí, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo tyin quɨhɨ ndaha tsi yo. t? cTan sehe ra Eliud cuvi̱ tsi ra Eleazar, ra cuvi̱ jutu ra Matán. Tan sehe ra Matán cuvi̱ tsi ra Jacob. o> YTan sehe ra Azor cuvi̱ tsi ra Sadoc, ra cuvi̱ jutu ra Aquim. Tan sehe ra Aquim cuvi̱ tsi ra Eliud. y= m Tan sehe ra Zorobabel cuvi̱ tsi ra Abiud, ra cuvi̱ jutu ra Eliaquim. Tan sehe ra Eliaquim cuvi̱ tsi ra Azor. q< ] Tsa yaha̱ can, tan tsicoo̱ sehe ra Jeconías, tan ra ican cuvi̱ ra Salatiel, jutu ra Zorobabel. b; ? Tan sehe ra Josías cuvi̱ tsi ra Jeconías tsihin tandɨhɨ ra yañi ra. Tsicoo̱ ra naha quɨvɨ tɨɨ̱n ra ñuu Babilonia naha ra tsi nyɨvɨ Israel, tsa cua cuhun ñi cuvi ñi musu ra ñuu Babilonia can naha ra. y: m Tan sehe ra Ezequías cuvi̱ tsi ra Manasés, ra cuvi̱ jutu ra Amón. Tan sehe ra Amón cuvi̱ tsi ra Josías. s9 a Tan sehe ra Uzías cuvi̱ tsi ra Jotam, ra cuvi̱ jutu ra Acaz. Tan sehe ra Acaz cuvi̱ tsi ra Ezequías. q8 ]Tan sehe ra Aza cuvi̱ tsi ra Josafat, ra cuvi̱ jutu ra Joram. Tan sehe ra Joram cuvi̱ tsi ra Uzías. y7 mTan sehe ra Salomón cuvi̱ tsi ra Roboam, ra cuvi̱ jutu ra Abías. Tan sehe ra Abías cuvi̱ tsi ra Aza. 6 9Tan ra David, ra cuvi̱ rey, sehe ra Isaí cuvi̱ tsi ra. Tan sehe ra rey David tsihin ñaha tsa cuvi̱ ñasɨɨhɨ ra Urías cuvi̱ tsi ra Salomón. 5  Tan ra Booz, sehe ra Salmón tsihin ña Rahab cuvi̱ tsi ra. Tan sehe ra Booz tsihin ña Rut cuvi̱ tsi ra Obed, jutu ra Isaí. n4 WTan sehe ra Aram cuvi̱ tsi ra Aminadab, jutu ra Naasón. Tan sehe ra Naasón cuvi̱ tsi ra Salmón. 3 )Tan ra Fares tsihin ra Zara sehe ra Judá tsihin ña Tamar cuvi̱ tsi ra naha. Tan sehe ra Fares cuvi̱ tsi ra Esrom, ra cuvi̱ jutu ra Aram. 2 7Sehe ra Abraham cuvi̱ tsi ra Isaac, tan sehe ra Isaac cuvi̱ tsi ra Jacob. Tan sehe ra Jacob cuvi̱ tsi ra Judá tsihin tandɨhɨ ra yañi ra. 1 3Ihya nyecú tandɨhɨ sɨvɨ nyɨvɨ ra Jesucristo tsa tsicoo̱ tsa ndi cumañi ca cacu ra. Nyɨvɨ ra David tan nyɨvɨ ra Abraham cuvi̱ tsi ra. 0 5Tan tandɨhɨ quɨvɨ tsiyucu̱ ra naha tsitsi vehe ñuhu cahnu, jacahnú xaan ra naha tsi Nyoo. Tan na cuvi tsi tacan ñi./4Tacan tan tandɨhɨ ra naha quitsaha̱ jacahnú ra naha tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí ra naha, cuanuhu̱ ra naha nda ñuu Jerusalén. G.3Tan tsitsi tsa nasocó ra tsi ra naha, nandaa̱ ra andɨvɨ. -52Tacan tan ra Jesús cuahán ra tsihin tandɨhɨ ra tsica̱ tsihin ra nda ñuu Betania. Tan cañihi̱ ra ndaha ra. Tan nasoco̱ ra tsi ra naha. ,)1Tan cua jaquitsi maa yu Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ndo tumaa tsa catyi̱ Jutu yu tyin cuhva ra tsi ndo. Maa tyin ndo̱o ndo Jerusalén ihya. Tan ña qu̱ita ndo nda cuanda tsa ñihi ndo tunyee iñi Nyoo tsa cua quitsi tsi ndo ―catyí ra Jesús. Nu cuanuhu ra Jesús gloria q+[0Tan catyí tucu ra Jesús tsihin ra naha: ―Tan nyooho cuví tsandaa tsa cuenda tandɨhɨ tsehe. * /Tan taahán tsi coto nyɨvɨ tuhun ra Cristo, tyin tatun ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi, cua coo tucahnu iñi tsi ñi. Tan jihna ñi cua cahan ra naha tsihin sɨvɨ ra Cristo ñuu Jerusalén, yaha can tan tandɨhɨ ca ñuu tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. ")=.Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha tyin tacan nyaá nu tutu Nyoo tyin taahán tsi tsa cúu ra Cristo. Tan tsa tsinu uñi quɨvɨ cua nandoto ra. }(s-Tacan tan tsaha̱ cuenda ra Jesús cuhva catyí nu tutu Nyoo. Tan cutuñi̱ iñi tandɨhɨ ra naha jaha̱ ra. 4'a,Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tandɨhɨ tsa taha̱n yu, yacan cuví tsa catyi̱ yu tsihin ndo quɨvɨ can. Tan catyi̱ yu tsihin ndo tyin tacan cua cuvi, tumaa cuhva nyaá tuhun tsa tyaa̱ ra Moisés tan ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tan tsihin tsa nyaá nu libru salmo ―catyí ra tsihin ra naha. H& +Tan quihi̱n ra. Tan quitsaha̱ tsatsí ra nu nyecú ra naha. X%)*Tacan tan tsaha̱ ra naha luxu tyaca tyihyo tsihin ndutya ñuñu tsi ra. `$9)Maa tyin maa ra naha, tsa cuenda tsa iyo cuñí ra naha tan sɨɨ cuñí ra naha, nda cuanda ña cuví ca tsinú vaha iñi ra naha. Yacan nacaha̱n ra Jesús tsihin ra naha: ―¿A iyó tsa catsi yo? ―catyí ra. e#C(Tan cuhva tsa caha̱n ra yacan, tan janaha̱ ra ndaha ra tsihin tsaha ra tsi ra naha. s"_'Nye̱he ndo ndaha yu. Tan nye̱he ndo tsaha yu. Tyin juvin ñi maa yu cuví. Tɨ̱ɨn ndo tsi yu tan co̱to ndo. Tyin tatyi ndɨyɨ nduve cuñu ñuhu can iyó. Tan nduve yɨquɨ can tumaa tsa nyehé ndo tsi yuhu ―catyí ra Jesús. z!m&Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿Nacuenda yuuhví xaan ndo? ¿Tan nacuenda tsicá xaan iñi ndo? b =%Tacan tan nayuhvi̱ xaan ra naha. Tan cuñí ra naha tyin tatyi ndɨyɨ cuví can. &E$Ndi natuhún ca ra naha yacan tan quituvi̱ ra Jesús tyañu ra naha. Tan tsaha̱ ra nacumi tsi ra naha, tan catyí ra: ―Na coo tsa vaha añima ndo. #Tacan tan ra tsa ndi tsaa̱ can nacatyí tuhun ndɨhɨ ra naha nácaa natuhu̱n ra Jesús tsihin ra naha ityi cuahán ra naha ñuu Emaús, tan nácaa nacoto̱ ra naha tsi ra nu tsahnu̱ sava ra paan. Nu quituvi̱ ra Jesús nu yucú ra tsica̱ tsihin ra M"Tacan tan tsa utsi iin ra can naha ra nacatyi̱ tuhun ra naha tsihin ra tsa ndi tsaa̱ can naha ra: ―Nditsa tyin Jutu Mañi yo nandoto̱ ra. Tyin ra Simón nyehe̱ ra tsi ra ―catyí ra naha. Y+!Ña ndatu̱ ca ra naha, tan cuanuhu̱ ra naha nda ñuu Jerusalén. Tan ñihi̱ tahan ra naha tsihin tsa utsi iin ra tsa tava̱ tyiñu ra Jesús, ndu ii̱n ra naha tsihin juhva ra nyecú tsihin ra naha. _7 Tacan tan quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tan catyí ra naha: ―Yacan cuenda vaha xaan cuñí añima yo tsa vatsí ra tsihin yo, tan tsahá cuenda ra tuhun Nyoo tsa nyaá nu tutu Nyoo tsi yo ―catyí ra naha. zmTan iin yaha ñi nuña̱ nuu ra naha tan nacoto̱ ra naha tsi ra Jesús. Maa tyin ra Jesús naa̱ ihñi ñi ra. (ITan cuhva tsa tsinyaa̱ ra yuhu mesa tsihin ra naha, quihi̱n ra paan. Tan tsaha̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo. Tan tsahnu̱ sava ra, tan tsaha̱ ra tsi ra naha. MTacan tan catyí ra naha tsihin ra na ndoo ra tsihin ra naha. Tan catyí ra naha: ―Ndo̱o tsihin ndi tyin tsa cua cuiso ñicanyii ―catyí ra naha. Tacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra naha. wTan cuhva tsa tsaa̱ ra naha nda ñuu Emaús, nu cuahán ra naha, tan jahá ra Jesús tyin cañi ca cuahán ra. yTacan tan quitsaha̱ tsahá cuenda ra nácaa cuahán tuhun maa ra nu tutu Nyoo. Tan quitsaha̱ caahán ra tuhun tsa tyaa̱ ra Moisés taha̱n tsanaha. Tan yaha̱ can tan caha̱n ra tuhun tandɨhɨ libru tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo. ;o¿A ña tsitó ndo tyin taahán tsi tsa nyehe̱ jihna ra Cristo tundoho? Yaha can tan tahan tsi cua ñihi ra tyiñu tsa cua cundaca ñaha ra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 8iTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Luxu xaan cutuñí iñi ndo. Tan cuee xaan tan tsinu iñi ndo tuhun tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. wgYaha̱ yacan tan tsaha̱n tucu juhva ra cutahán tsihin ndi tsinyehe̱ ra naha nu ñaña. Tan nyehe̱ ra naha tyin tsa nditsa cuví tsa caha̱n ñiñaha can. Maa tyin ña nyehe̱ ra naha tsi ra Jesús ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. 5cTan nduve ca cuñu ñuhu ra canyií. Tan nacatyi̱ tuhun ndɨhɨ ñi tyin nyehe̱ ñi uvi taahan ángel. Tan catyí ángel can naha ra tsihin ñi tyin ra Jesús nyito ra.  Maa tyin vityin iyo xaan cuñí ndi tsa nacatyi̱ juhva ñiñaha tsihin ndi. Tyin maa ñi tsaha̱n ñi nu ñaña ra tsa tuvi̱. %Tan vityin tsa quita̱ uñi quɨvɨ tsa cuvi̱ yacan. Tan nyuhu cuñí maa ndi tyin juvin ra cua jacacu tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel. W'Maa tyin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra cumí tyiñu cuenda vehe ñuhu, tsaha̱ cuenda ra naha tsi ra tsi ra ndacá ñaha cuenda ñuu Roma. Tan tsahñi̱ ra naha tsi ra. Tan tsihi̱ ra nu cruu. 9kTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿Náa cuvi̱? Tan nacatyi̱ tuhun ra naha tsihin ra: ―Tuhun ra Jesús ra ñuu Nazaret. Tyin cuvi̱ ra iin ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo. Tan tsihin tunyee iñi cahnu Nyoo javaha̱ ra tsa cahnu tan caha̱n ra tsa vaha nuu Nyoo tan nuu tandɨhɨ nyɨvɨ. L Tan iin ra tsa nañí Cleofas nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tandɨhɨ nyɨvɨ tsitó tsa cuvi̱ ñuu Jerusalén. ¿A ra inga ñuu cuví yooho tyin ña tsito̱ un tsa cuvi̱? ―catyí ra.  'Tacan tan nducu̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha: ―¿Náa natuhún xaan ndo? ¿Nacuenda cuiihya xaan cuñí ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. 4 aMaa tyin vasu nyehé ra naha tsi ra Jesús, maa tyin ña nacotó ra naha tsi ra. Tyin tumaa iin tsa tyasɨ́ tsi nuu ra naha, tan ña cuví nacoto ra naha tsi ra Jesús. f ETan tsitsi tsa natuhún ra naha, tan ra Jesús taha̱n ra tsi ra naha ityi cuahán ra naha. R Tan cuahán ra naha tan natuhún tahan ra naha náa ndɨhɨ tsa cuvi̱. 'G Juvin ñi maa quɨvɨ can, uvi taahan ra tsinyicu̱n tsi ra Jesús cuahán ra naha ñuu Emaús, tumaa utsi iin kilómetro tsa queé yo ñuu Jerusalén. nU Maa tyin ra Pedro nduvita̱ ra tan tsinú xaan ra cuahán ra cua nyehe ra tsitsi ñaña nu tinyii̱ ra naha ra Jesús tatun nditsa. Tan nyehe̱ ra tsitsi yavi yuu can tyin jahma tsa tsindasɨ̱ ña ra canyií nda sava. Tacan tan cuanuhu̱ ra yuvehe nu yucú tandɨhɨ ca ra naha. Tan iyo xaan cuñí ra tsa cuvi̱. Tsa cuvi̱ ityi cuahán ñuu Emaús   Maa tyin ra tava̱ tyiñu ra Jesús cuñí maa ra naha tyin caahán ñi maa ñi. Tan ña tsinú iñi ra naha tsa caahán ñi. C Tan ñiñaha tsa tsicatyi̱ tuhun tsihin ra naha cuví ñi: ña María Magdalena, ñaha quee̱ Magdala, tan ña Juana, tsihin ña María sɨhɨ ra Jacobo, tan tsihin juhva ca ñiñaha. 9 Tan cuanuhu̱ ñi. Tan nacatyi̱ tuhun ñi tsihin tsa utsi iin ra tsa tava̱ tyiñu ra Jesús tan tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ tsa tsinyicu̱n tsi ra. PTacan tan nducuhu̱n iñi ñi tsa caha̱n ra Jesús quɨvɨ can. ?wCatyi̱ ra tyin taahán tsi nacuhva cuenda nyɨvɨ tsi ra ndaha ra iyó cuatyi naha ra. Tyin cuví ra Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Tan taahán tsi tyin cahñi ra can naha ra tsi ra nu cruu. Maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ cua nandoto ra. Tacan catyi̱ ra tsihin ndo ―catyí ángel can naha ra tsihin ñi. Nduve ca ra nyií ihya, tyin tsa nandoto̱ ra. Ndu̱cuhun iñi ndo tsa caha̱n ra tsihin ndo quɨvɨ tsica̱ ra Galilea. 6eTan tsihin tsa yuuhví ñi, tan tsaqui̱n ñi jiñi ñi nda nu ñuhu. Tacan tan catyí ra can naha ra tsihin ñi: ―¿Nacuenda nanducú ndo tsi ra nyito nu yucú ndɨyɨ? 6eTan yucú ñi tsihin tsa yuuhví ñi. Tan ña tsitó ñi náa cua javaha ñi. Tan sana iñi ñi quituvi̱ uvi taahan rayɨɨ nuu ñi. Tan xiñu xaan jahma nditsí ra naha. m~STan quɨhvɨ̱ ñi tsitsi ñaña can, maa tyin ña nañihi̱ ñi cuñu ñuhu Jutu Mañi yo Jesús. f}ETan cuhva tsa tsaa̱ ñi, nyehe̱ ñi tyin tsa cuatsiyo̱ yuu tsa ndasɨ́ yuhu ñaña can. | Tsa tuvi̱ tumingu quɨvɨ nu quitsahá vitya, cuahán ñiñaha can nu ñaña ra Jesús. Tan nyisó ñi ndutya tami tsa janduvaha̱ ñi. Z{-8Tan cuanuhu̱ ñi nda yuvehe ñi. Tan janduvaha̱ ñi ndutya tami tyin cua tyihi ñi cuñu ñuhu ra Jesús. Tacan tan quitatu̱ ñi inga quɨvɨ can tumaa catyí maa tuhun tsa tsaha̱ cuenda Nyoo tsi yo.(zI7Tan tandɨhɨ ñiñaha tsa quee̱ tsihin ra Jesús Galilea, cuahán ñi cua nyehe ñi tsitsi yavi yuu can. Tan nyehe̱ ñi cuhva canyií cuñu ñuhu ra. y6Tan viernes cuví can, quɨvɨ tsa janduvahá nyɨvɨ tsa catsi ñi tsa sabaru, quɨvɨ quitatú ñi. Tan tsa cua tahan tsi quɨvɨ can. yxk5Tan yaha̱ tsa januu̱ ra José can cuñu ñuhu ra Jesús nu cruu, cava̱ nuu ra iin jahma tsi ra. Tan cuahán ra cua cutsi ra tsi ra tsitsi iin ñaña tsaa tsa cuví yavi yuu tsa javaha̱ nyɨvɨ tan ñaha ca quɨhvɨ ndɨyɨ tsitsi can. ^w54Tacan tan tsaha̱n ra José can tsindaca̱n ra cuñu ñuhu ra Jesús tsi ra Pilato. 5vc3Tan ra José can ndatú ra quɨvɨ tsa cua cundaca ñaha Nyoo. Tan ña ndoo̱ ra vaha tsihin tsa javaha̱ ra cutahán tsihin ra, ra cuví jutu tsa cuví ityi nuu naha ra. u92Tan iyó iin ra vaha, nañí ra José. ra ñuu Arimatea tsa canyií Judea. Tan cuví ra iin ra cuví ityi nuu cuenda Junta Cahnu nyɨvɨ Israel. Mt1Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nacotó tsi ra Jesús, tan ñiñaha tsa tsinyicu̱n tsi ra nda Galilea, nyecú ñi ndasava. Tan nyehe̱ ñi tandɨhɨ tsa cuvi̱ can. Nu cua cutsi ra naha tsi ra Jesús Rs0Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nyecú ican, nyehe̱ ñi tsa cuvi̱. Tan cuahán ñi tan quitsaha̱ cañí ndaha ñi yɨquɨ nyica ñi. Tyin tsitó ñi tyin ña vaha tsa javaha̱ ñi tsihin ra Jesús. Cr/Tan ra cuví capitán cuenda andaru can naha ra, nyehe̱ ra tandɨhɨ tsa cuvi̱. Tan jacahnu̱ ra tsi Nyoo, tan catyí ra: ―Nduve tsa cuii cuatyi ra ihya tsicoo̱ ―catyí ra. -qS.Tacan tan cana̱ tsaa ra Jesús tan catyí ra: ―Tyatya, Jutu yu, tyaa cuenda yu añima yu ndaha un ―catyí ra. Tan cuhva tsa caha̱n ra tacan, tan tsihi̱ ra. cp?-Tyin ndunaa̱ ñicanyii. Tan jahma tsa ticaá tsitsi vehe ñuhu cahnu, ndata̱ sava tsi. joM,Tacan tan cuhva ora quitsaha̱ ndunaá nu ñuhu ñayɨvɨ, nda cuanda caa uñi tsa tseñi. n+Tacan tan ra Jesús nacaha̱n ra tsihin ra tan catyí ra: ―Tsa nditsa caahán yu tsihin un tyin juvin ñi vityin tan cua cunyaa un tsihin yu nda paraíso [nu yucú añima nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo] ―catyí ra Jesús tsihin ra. Nu tsihi̱ ra Jesús m *Tacan tan catyí ra can tsihin ra Jesús: ―Yooho Jesús, ndu̱cuhun iñi tsi yu quɨvɨ cundaca ñaha un ―catyí ra. olW)Maa yo nyehé yo tundoho maa tyin iyó cuatyi yo. Tan ra ihya nduve cuatyi ra iyó ―catyí ra can. k1(Maa tyin inga ra can catyí ra tsihin ra: ―¿A ña yuuhví un tsi Nyoo? Tyin juvin ñi tundoho tsa taahán ra ihya, tan taahán un vityin. Zj-'Tan iin ra tsa iyó cuatyi tsa nyaá nu cruu xiin ra Jesús, quitsaha̱ caahán nyaa ra tsi ra: ―Tatun nditsa tyin ra Cristo cuví un, ja̱cacu tsi un. Tan ja̱cacu ndɨhɨ tsi nyuhu ―catyí ra can. miS&Tan jiñi cruu nu nyaá ra Jesús nyaá iin tsa tyaa̱ ra Pilato tsihin sahan griego, sahan latín, tan sahan hebreo. Tyehen caahán letra can: “Juvin ra ihya cuví Rey cuenda nyɨvɨ ñuu Israel” ―catyí letra can. xhi%Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Tatun rey cuenda nyɨvɨ Israel cuví un, ja̱cacu tsi un ―catyí ra naha. g%$Tan juvin ñi caha̱n nyaá ra andaru can naha ra tsi ra. Tan natuhva̱ ra naha nu ticaá ra. Tan tsaha̱ ra naha vinu iya tsihi̱ ra. 8fi#Tan nyɨvɨ nyecú ñi nyehé ñi. Tan ra cumí tyiñu vehe ñuhu naha ra, tsacú nducu ra naha nyehé ra naha tsi ra Jesús. Tan catyí ra naha: ―Jacacu̱ ra tsi inga nyɨvɨ. Na jacacu ndɨhɨ tucu maa ra tsi ra vityin, tun nditsa tsa ra Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo, cuví ra ―catyí ra naha. ?ew"Tan cuhva tsa nyaá ra Jesús nu cruu can, tan catyí ra: ―Tyatya, Jutu yu, ja̱ha tucahnu iñi tsi ra naha. Tyin ña tsitó ra naha náa javahá ra naha tsihin yu ―catyí ra. Tacan tan andaru can naha ra tava̱ ra naha suerte tsihin jahma ra Jesús, tyin nyehe ra naha ndáa ra cua jaha canaa jahma can. 7dg!Tacan tan tsaa̱ ra naha iin nu nañí Yɨquɨ Jiñi Ndɨyɨ. Tan ican tyaa̱ ra naha tsi ra Jesús nu cruu. Tan tacan tyaa̱ ndɨhɨ tucu ra naha tsi nduvi taahan ra iyó cuatyi can naha ra. Iin ra tyaa̱ ra naha nuu cruu xiin cuaha ra Jesús. Tan inga ra can tyaa̱ ra naha nuu cruu xiin satyin ra. c+ Tan quihi̱n tucu andaru can naha ra tsi uvi taahan ra iyó cuatyi, tyin cahñi ndɨhɨ ra naha tsi ra naha iin caa ñi tsihin ra Jesús. %bCTyin tatun tyehen icá nyɨvɨ tsihin iin yutun vaha, yaha ca cuhva cua ica ñi tsihin yutun ityi ―catyí ra Jesús tsihin ñiñaha ñuu Jerusalén can. Va%Tyin quɨvɨ can cua cuñi ñi nduva yucu tsata ñi tan quɨhvɨ xeehe ñi. !`;Tyin cua quitsi quɨvɨ cua nyehe xaan ndo tundoho. Tan cua cahan nyɨvɨ tsi tandɨhɨ ndo tsa cuví ndo ñaha tsa ña cuví coo sehe. Tan cua cahan ñi tsihin ndo: “Vaha xaan tyin nduve sehe ndo tsicoo̱ tyin cuaha xaan tundoho nyehé yo vityin”, cua catyi ñi tsihin ndo. Q_Maa tyin ra Jesús nanyehe̱ ra nuu ñi. Tan catyí ra tsihin ñi: ―Tandɨhɨ nyooho, ñiñaha ñuu Jerusalén ihya, ña vacu ndo tsacatyi yuhu. Va̱cu ndo, tsacatyi maa ndo tan tsacatyi sehe ndo. ^9Tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán ityi tsata ra Jesús. Tan cuaha xaan ñiñaha tsacú xaan ñi tsa cuiihya cuñí ñi tsacatyi tundoho taha̱n ra. ]+Tacan tan quihi̱n andaru tsi ra Jesús. Tan cuahán ra tsihin ra naha. Tan tɨɨ̱n tucu ra naha tsi iin ra ñuu Cirene nañí Simón. Ra ican ndi vatsí nuhu ra quee̱ ra cuhu. Tan jañiñi̱ ra naha tsi ra tsa cuiso ra cruu ra Jesús. Tan cuhun ra ityi tsata ra. \Tan jaña̱ ra tsi ra Barrabás, ra tsa nyií vehe caa tsa cuenda tsa cañi̱ tahan ra tsihin ra cumí tyiñu tan tsa cuenda tsa tsahñi̱ ra nyɨvɨ. Tan nacuhva cuenda ra Pilato tsi ra Jesús tsi ñi cuhva cuñí maa ñi. Nu tyaa̱ ra naha tsi ra Jesús nu cruu 9[mTacan tan javaha̱ ra Pilato cuhva caha̱n ñi. \Z1Maa tyin nyɨvɨ cana̱ tsaa ca ñi, tan catyí ñi tyin nacahñi ra tsi ra Jesús nu cruu. Tan maa ñi tan tsihin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, ñihi̱ ñi tsa cuñí ñi tyin cana̱ tsaa xaan ñi. 4Ya―¿Náa tsa ña vaha javaha̱ ra ihya? Tan nyehé yu tyin ña taahán tsi tsa cúu ra. Cua tatsi tuñi ñi yu tsi ra, tan cua jaña yu tsi ra ―catyí ra Pilato. dXAMaa tyin nyɨvɨ tsaa ca cana̱ tsaa ñi: ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu. Na cúu ra nu cruu! WTan ra Pilato cuñí ra jaña ra tsi ra Jesús. Tan quitsaha̱ caahán ra tsihin nyɨvɨ can inga tsaha tyin cua jaña ra tsi ra. !V;Tan ra Barrabás can nyií ra vehe caa tsa cuenda tsa cañi̱ tahan ra tsihin ra cumí tyiñu ñuu can. Tan inga tuhun tyin tsahñi̱ ra nyɨvɨ. U)Maa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ iin caa ñi cana̱ tsaa ñi tan catyí ñi: ―Ca̱hñi tsi ra Jesús. Tan ja̱ña tsi ra Barrabás ―catyí ñi. TTacan catyí ra Pilato tyin tsitsi vico ican, taahán tsi tsa jaña ra iin ra yucú vehe caa, tumaa tuhvá maa ra icá. hSIYacan cuenda cua tatsi tuñi yu tsi ra. Yaha can tan cua jaña yu tsi ra ―catyí ra Pilato. KRTan ndi ra Herodes tan ña nañihi̱ ra ndi intuhun cuatyi ra. Yacan jaquitsi̱ nyico ra tsi ra inga tsaha nu nyaá yu. Nye̱he ndo tyin nduve cuatyi ra. Tan yacan ña taahán tsi tsa cúu ra. xQiTan catyí ra tsihin ñi: ―Nyooho quitsi̱ ndaca ndo tsi ra ihya nu nyaá yu. Tan catyí ndo tyin jatɨvɨ́ ra tsi nyɨvɨ. Maa tyin yuhu tsa jacutuñi̱ yu tsi ra nuu ndo. Tan nduve cuatyi ra tumaa cuhva caha̱n ndo can nañihi̱ yu. P9 Tacan tan ra Pilato jandu ii̱n ra tsi ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra cumí tyiñu vehe ñuhu naha ra, tan tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. =Os Tan quɨvɨ can ra Pilato tsihin ra Herodes nduvaha̱ iyó ra naha. Tyin nu quitsi̱ quɨvɨ, ña cuvi̱ nyehé tahan ra naha tsi ra naha. Nu cutuñi̱ ra Jesús tyin cua cúu ra N Tacan tan ra Herodes tsihin andaru cuenda ra, tsacu̱ nducu ra naha tsi ra. Tan jacunditsi̱ nuu ra naha iin jahma yahvi tan sɨɨ caá tsi ra Jesús, tumaa caá tsa tuhvá rey tsinditsí. Tacan tan jacuhu̱n nyico ra Herodes tsi ra nda nu nyaá ra Pilato. #M? Ican nyecú ndɨhɨ tucu ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Tan tyaa̱ xaan ra naha cuatyi tsi ra Jesús. nLU Tan cuaha xaan tsa nducu̱ tuhun ra Herodes tsi ra Jesús. Maa tyin ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. yKkTan cuhva tsa nyehe̱ ra Herodes tsi ra Jesús, sɨɨ xaan cuñí ra. Tyin tsanaha xaan cuñí ra nyehe ra tsi ra. Tyin ñihi̱ tuhun ra tyin cuaha xaan tsa iyo javahá ra. Tan cuñí xaan ra nyehe ra iin tsa iyo tsa cua javaha ra Jesús. NJTan catyí nyɨvɨ tsihin ra tyin juvin. Tacan tan jacuhu̱n ra Pilato tsi ra nda nu nyaá ra Herodes. Tyin ra Herodes cuví ra ndacá ñaha Galilea can. Tan quɨvɨ can nyií ra ñuu Jerusalén. jIMCuhva tsa tsiñi̱ ra Pilato yacan, tan nducu̱ tuhun ra tatun ra Galilea cuví ra Jesús. ]H3Maa tyin jañihi̱ ca ñi caahán ñi. Tan catyí nyico ñi: ―Cahnu xaan cuatyi ra. Tyin cuaha xaan tɨsɨhɨ tsahá ra, tyin jacuahá ra tsi nyɨvɨ. Tsa jihna ñi quitsaha̱ caahán ra tsihin nyɨvɨ iyó ñuu tsa cayucú Galilea. Tan nanɨɨ ityi vatsí ra, jacuahá ra tsi nyɨvɨ. Tan vityin tsa tsaa̱ ra Judea ihya tan juvin ñi yacan javahá ra ―catyí ñi. Nu jacuhu̱n ra Pilato tsi ra Jesús nu nyaá ra Herodes, ra cuví rey nyɨvɨ iyó Galilea G-Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan tsihin nyɨvɨ: ―Nduve cuatyi ra ihya ―catyí ra tsihin ñi. EFTacan tan ra Pilato tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús: ―¿A yooho cuví Rey cuenda nyɨvɨ Israel? ―catyí ra. Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Juvin, tumaa catyí maa un. E}Tacan tan quitsaha̱ tyaá ra naha cuatyi tsi ra Jesús nuu ra Pilato tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ra ihya, jatɨvɨ́ ra tsi nyɨvɨ tsihin tsa caahán ra tsihin ñi, tyin caahán ra tyin ña vaha tsa tyahvi ndi xuhun tsi ra ndacá ñaha nda ñuu Roma. Tan caahán tucu ra tyin cuví ra Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo tyin cuvi ra rey ―catyí ra naha tsihin ra Pilato. D %Tacan tan nduvita̱ tandɨhɨ ra naha. Tan tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús nda nu nyaá ra Pilato, [ra ndacá ñaha quee̱ nda ñuu Roma]. +COGTacan tan natuhu̱n tahan ra naha: ―Tsiñí ndo tsa caahán ra. Ña cuñí ca tsi tsandaa. Tyin tsa tsiñi̱ maa yo tsa caha̱n ra ―catyí ra naha._B7FTacan tan tandɨhɨ ra naha tsica̱ tuhun ra naha tsi ra: ―Tun tacan, Sehe Nyoo cuví tsi un ―catyí ra naha. Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Juvin, sehe Nyoo tsi yu tumaa catyí maa ndo. A7EMaa tyin vityin tan ityi nuu ca, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua cunyaa ra xiin cuaha Nyoo, ra tsa iyó tandɨhɨ tunyee iñi ―catyí ra Jesús. l@QDTan tatun nducu tuhun tucu maa yu tsi ndo, ña cua nacahan ndo, tan ndi ña cua jaña ndo tsi yu. f?EC―Ca̱tyi tuhun tsihin ndi tun juvin ra Cristo cuví un ―catyí ra naha tsihin ra. Tan ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tatun catyi yu tsihin ndo tyin juvin yu cuví, ña cua tsinu iñi ndo tsa cahan yu. <>qBTan tsa cunditsi̱n inga quɨvɨ, tan ndu ii̱n ra cuví mandoñi tsahnu ñuu can tsihin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Tan quihi̱n ra naha tsi ra Jesús, cuahán tsihin ra nda nu cua coo Junta Cahnu. Tan nducu̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús: =ATan cuaha xaan ca maa tsa caha̱n nyaa ra naha tsi ra. Nu tsica̱ tuhun mandoñi naha ra tsi ra Jesús tatun Sehe Nyoo cuví tsi ra -<S@Tsahñi̱ ra naha jahma nuu ra, tan quitsaha̱ cañí ra naha nuu ra. Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Na̱coto yóo ra cañí tsi un ―catyí ra naha tsihin ra. |;q?Tacan tan ra jahá cuenda tsi ra Jesús, quitsaha̱ tsacú nducu ra naha tsi ra. Tan cañi̱ ra naha tsi ra. -:S>Tacan tan quita̱ ra Pedro ityi tsata vehe. Tan tsacu̱ xaan ra tsa cuiihya cuñí ra. Nu tsacu̱ nducu nyaa ra naha tsi ra Jesús tan cañi̱ ra naha tsi ra c9?=Tacan tan ra Jesús nanyehe̱ ra nuu ra Pedro. Tan ra Pedro nducuhu̱n iñi ra tsa caha̱n ra Jesús tsihin ra: “Tsa ndi cumañi ca navacu tsitooho, yooho tsa cahan un uñi tsaha tyin ña nacotó un tsi yu.” 48a<Tacan tan catyí ra Pedro: ―Ña tsitó yu náa caahán un ―catyí ra. Tan juvin ñi cuhva can, tsitsi tsa ndi caahán ca ra Pedro tan navacu̱ ñi iin tsitooho. \71;Tan tsa yaha̱ iin hora, tan nyehe̱ tucu inga ra tsi ra Pedro tan catyí ra tsihin ra: ―Tsa nditsa tyin juvin ra ihya cuví iin ra tsa tsicá tsihin ra can. Tyin juvin ra Galilea cuví ra ―catyí ra. 56c:Tañi ñi tan nyehe̱ tucu inga nyɨvɨ tsi ra Pedro, tan catyí ñi tsihin ra: ―Yooho, cuenda ra ican cuví un ―catyí ra. Tan ra Pedro catyí ra: ―Ña nditsa O59Maa tyin ra Pedro catyí ra: ―Yuhu ña nacotó yu tsi ra can. D48Tan tsa ndunditsín tsa cayú ñuhu̱ ican, tacan tan iin ñaha tsa cuví musu jutu can, nyehe̱ ña tsi ra Pedro. Tan catyí ña: ―Ra ihya tsicá tucu ra tsihin ra can ―catyí ña. k3O7Tan tsa tsaa̱ ra naha vehe ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu, jataha̱n ra tsa cuví musu naha ra ñuhu̱ nuquehe. Tan tsinyecu̱ ra naha tanɨɨ canduvi nu cayú ñuhu̱ can. Tan tsinyaa̱ ndɨhɨ ra Pedro tyañu ra naha. 42a6Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra Jesús. Tan tsindaca̱ ra naha tsi ra nda vehe ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. Tan ra Pedro ndasava ñi cuahán ra nyicún ra. 1 5Ndɨhɨ quɨvɨ tsinyii̱ yu tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan ña tɨɨn ndo tsi yu ndacan. Maa tyin vityin tsaa̱ cuhva tsa ndunaa̱ tyin nu ña vaha ndacá ñaha. Yacan cuenda vatsí tɨɨn ndo tsi yu. Nu caha̱n ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra Jesús O04Tan ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tsihin ra yɨhɨ́ ndaha tsi ra jahá cuenda vehe ñuhu naha ra, tan ra cuví mandoñi naha ra, juvin ra naha cuví ra tsaha̱n tsitɨɨn tsi ra Jesús. Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿A vatsí tɨɨn ndo tsi yu tumaa tɨɨ́n ndo iin ñasuhu? tyin ndaha ndo mityi tan yutun. !/;3Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Ja̱ña ndo. Vaha ñi ―catyí ra. Tacan tan tɨɨ̱n ra Jesús soho ra ican tan janduvaha̱ ra itsi. }.s2Tacan tan iin ra can, tsahnya̱ ra soho tsiyo cuaha iin ra tsa cuví musu ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. )-K1Tan ra nyecú tsihin ra Jesús quitsaha̱ nducú tuhun ra naha tsi ra: ―Jutu Mañi ndi ¿a vaha cahnya ndi tsi ra naha tsihin mityi? ―catyí ra naha. \,10Tacan tan caha̱n ra Jesús tsihin nu: ―Yooho Judas, ¿a tsihin tsa cua tyayuhu un tsi yu, tan cua nacuhva cuenda un tsi yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria tsi nu xaan iñi tsi yu nahnu? ―catyí ra Jesús. H+ /Ndi caahán ca ra Jesús yacan, tan tsaa̱ cuaha ra catsaa̱. Tan ityi nuu, vatsí nu Judas, iin ra tsicá tsihin ra Jesús. Tan natuhva̱ nu nu nyaá ra Jesús tyin tyayuhu nu tsi ra. }*s.Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿Nacuenda quixí ndo? Ndu̱vita ndo. Tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo, tyin tacan tan ña cuvi jaha canaa nu ña vaha tsi ndo. Nu tsaha̱ cuenda ra Judas tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra ) -Tacan tan nduvita̱ ra tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra tsihin Nyoo. Tan cuahán nyico ra nu yucú ra tsicá tsihin ra. Tan nyehe̱ ra tyin quixí ra naha, tsa cuenda tsa cuiihya xaan cuñí ra naha, ña cunyee̱ iñi ra naha ñumaahna tan quixi̱ ra naha. W(',Tan tsitsi tsa nyehé xaan ra Jesús tundoho tsa cuiihya xaan cuñí ra, tan ñihi ca tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo. Tan cuaha xaan tyeen ra quitá tan tsatɨ́ tsi nu ñuhu, tan caá tsi tumaa caá nɨñɨ. ]'3+Tacan tan quituvi̱ iin ángel Nyoo, tyin cuhva ra tunyee iñi tsi ra Jesús. I& *tan catyí ra: ―Tyatya Jutu yu, tun yooho tan cuñí un, ja̱tsiyo tundoho tsa cua nyehe yu ihya. Maa tyin na ña cuvi cuhva cuñí maa yu. Na cuvi cuhva cuñí maa un ―catyí ra Jesús. 9%k)Tacan tan cuahán ra Jesús tsa cañi luxu ca, tumaa tsa cañi tsaá iin yuu tun cañi yo can. Tacan tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra. Tan quitsaha̱ caahán ra tsihin Nyoo, $-(Tan tsa tsaa̱ ra naha ndacan, catyí ra tsihin ra naha: ―Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tyin tacan tan ña cuvi jaha canaa nu ña vaha tsi ndo. 4#a'Tacan tan quita̱ ra Jesús vehe nu nyií ra. Tan cuahán ra yucu Olivo, cuhva tuhvá maa ra tsicá. Tan ra tsicá tsihin ra cuahán ra naha nyicún ra naha tsi ra. F"&Tacan tan catyí ra tsicá tsihin ra: ―Ihya nyecú uvi taahan mityi ―catyí ra naha. ―Tsa iyó vaha ñi ―catyí ra Jesús. Nu tsica̱n tahvi ra Jesús tsi Nyoo nda Getsemaní ~~2|{{tyxvvbu4srqNpooxnmllLjj7i{i gg>fed%cba`__ ^^!]1\#[ZJYXX WBVlVUZ<<$:9877694322+1$// -,++ *)u(u'h&&8%w$#"! Ru^8X\I7O ) 8 {CevTZ! Tyin nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo tsicá xaan iñi ñi yacan. Maa tyin nyooho ña ca̱ca iñi ndo yacan tyin iyó Jutu yo Nyoo, ra nyaá gloria. Tan tsitó ra náa ndɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ndo. Y)Yacan cuenda ña cua caca xaan iñi yo tan catyí yo: “¿Náa cua catsi yo, o náa cua coho yo, o nácaa cua ñihi yo jahma cunditsi yo?” !X;Tatun tacan ñi jacunditsí Nyoo tsi yutun ita tsa iyó tsitsi cuhu vityin, tan tyaan cua cuvi tun nducu tan cayu tun. ¿A ña cua jatyinyee cuaha ca ra tsi ndo? Tyin nyooho cahnu ca cuví ndo nuu ra tan ñavin ca yutun ita can. Maa tyin maa ndo ña tsinú vaha iñi ndo tsi ra. FWMaa tyin catyí yu tsihin ndo tyin ndi ra cuví rey Salomón tsihin tandɨhɨ tsa cuca ra, tan ña tsinditsi̱ ra jahma sɨɨ ca caá tan ñavin ca tsa jacunditsí Nyoo tsi yutun ita can. ZV-’Tan tatun ndi luxu can ña cuví tsi ndo, ¿nácaa tsa tsicá xaan iñi ndo tsa cuenda jahma ndo? Nye̱he ndo nácaa iyó yutun ita tsitsi cuhu, tyin ña jahá tyiñu tun tan ndi ña taví tun yuhva. mUSTan vasu ndi maa tsicá xaan iñi ndo maa tyin ña cua cuvi jandusucun ca ndo ndi luxu ca tsi ndo. T/Nye̱he ndo cuhva iyó saa. Ña tatsí tɨ itu. Tan ña jahá tyiñu tɨ. Tan ndi ña tyihí vaha tɨ tsa catsi tɨ. Maa tyin tsatsí tɨ tyin Jutu yo Nyoo ra nyaá gloria tsahá ra tsa catsi tɨ naha tɨ. Tan nuu Nyoo cahnu ca cuví nyooho tan ñavin ca saa can naha tɨ. %SC’Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo, tyin ña ca̱ca xaan iñi ndo nácaa ñihi ndo tsa catsi ndo tan tsa coho ndo. Ndi ña ca̱ca iñi ndo nácaa cua ñihi ndo jahma ndo. Tyin nu Nyoo nyaá yahvi ca ñayɨvɨ tsa iyó yo tan ñavin ca tsa catsi yo. Tan nyaá yahvi ca cuñu ñuhu yo tan ñavin ca jahma yo. [Tyin maa ra tsahá ra ñayɨvɨ iyó yo. Tan ña yɨɨ cuhva ra inga tsa tsiñí ñuhu tsi yo]. XR)’Iin musu ña cuvi coo uvi tsitoho ra. Tyin musu can cuñí ca ra tsi iin ra tan ñavin ca tsi inga ra. Tan tyaá yahvi ra tsi iin ra, tan ñavin ca tsi inga ra. Tan tacan tucu nyooho, ña cuví cuñi ndo tsi Nyoo, tan cuñi tucu ndo xuhun. Nu caahán ra Jesús tyin ña caca xaan iñi yo náa ndɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi yo ]Q3Maa tyin tatun ña vaha tinuu ndo, tandɨhɨ cuñu ñuhu ndo tan nyií tsi nu naa. Tan tacan tucu tatun nduve ñuhu̱ Nyoo iyó añima ndo, [cuví ndo tumaa iin ra cuaa. Nu naa cuahán ndo tan ña cuví nyehe ndo ityi vaha tsa cuahán nu nyaá Nyoo]. Nu caahán ra Jesús tyin ña cuvi tyaa yahvi yo tsi Nyoo tatun cuñí xaan ca yo xuhun mPS’Tinuu ndo cuví ñuhu̱ nditsin tsi ndo. Tatun vaha tinuu ndo, tanɨɨ cuñu ñuhu ndo tan iyó ñuhu̱ nditsin. [Tan tuhun ihya cuñí tsi catyi tyin tatun iyó ñuhu̱ nditsin Nyoo añima ndo cuví ndo nyɨvɨ vaha.] %OCTyin nu natyihí vaha ndo tsa cuca, ican cua cunyaa ndɨhɨ añima ndo. Nu caahán ra Jesús tyin na jaha yo cuenda ñuhu nditsin tsa tyihi̱ ra añima yo 5NcVaha ca ja̱caya ndo tsa cuca tsa iyó nda gloria. Tyin ña cua cundɨhɨ tsi ndacan. Tyin ña cuvi tɨvɨ tsi ndacan, tan nduve quɨtɨ jatɨvɨ itsi, ndi nduve ñasuhu. @My’Ña ja̱caya ndo tsa cuca tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tyin coto tɨvɨ tsi jaha tiquixin o jaha cuxi. O cuví quɨhvɨ ñasuhu, tan suhu nu tandɨhɨ tsa jacaya̱ ndo. dLATacan tan ña cua tuvi iñi nyɨvɨ tyin iyó nyitya ndo tan nanducú ndo tsi Nyoo. Tyin intuhun ñi maa Nyoo nyehé tsa javahá ndo tsa xeehe ñi. Tan cuaha tsa vaha cua cuhva ra tsi ndo. Tsa vaha tsa iyó nda gloria K Maa tyin nyooho quɨvɨ tsa iyó nyitya ndo tyin nanducú ndo tsi Nyoo, na̱catya ndo nuu ndo. Tan tyi̱hi ndo cuca jiñi ndo. J{Tan catyí tucu ra Jesús tsihin nyɨvɨ: ―Quɨvɨ tsa iyó nyitya ndo tyin nanducú ndo tsi Nyoo, ña cuiihya nyehe ndo, tumaa javahá nyɨvɨ jahá tyin vaha xaan ñi. Tyin cahyɨ́ ñi nyaa nuu ñi tyin cuñí ñi tsa nyehe nyɨvɨ tyin iyó nyitya ñi tan nanducú ñi tsi Nyoo. Catyí yu tsihin ndo tyin yacan ñi ñihí ñi. Nduve ca naa cua cuhva Nyoo tsi ñi. IMaa tyin tatun ña jaha ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsi ndo, tacan tucu Jutu yo, ña cua jaha ra tucahnu iñi cuatyi maa ndo ―catyí ra Jesús. Tatun cua coo nyitya yo tyin nanducú yo tsi Nyoo, ña cua jacoto yo tsi inga ca nyɨvɨ 7Hg’Tyin tatun nyooho tan jahá ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsi ndo, tacan tucu Jutu yo ra nyaá gloria, cua jaha ra tucahnu iñi tsi maa ndo. G/ Ña cuhva un tsa nducu cuhva nu ña vaha tsi ndi, coto javaha ndi cuatyi nuu un. Tyin maa un cuví ra jacacú tsi ndi ndaha nu ña vaha.Tan maa un cuví ra ndacá ñaha tsi ndi. Tan iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi un. Tan taahán tsi tyin jacahnu tandɨhɨ nyɨvɨ tsi maa ñi un tandɨhɨ maa quɨvɨ tan na ña cundɨhɨ tsi. Na cuvi tsi tacan ñi. Tyehen taahán tsi ndacan tahvi ndo tsi Nyoo. F5 Ja̱ha tucahnu iñi tsi ndi náa tsa ña vaha javaha̱ ndi, tumaa tsa jahá maa ndi tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsi ndi. 9Em Cu̱hva tsa catsi ndi tahan tahan quɨvɨ. D9 Na quitsi tsa ndaca ñaha un nu ñuhu ñayɨvɨ ihya,
tan na javaha tandɨhɨ nyɨvɨ tandɨhɨ cuhva cuñí maa un, tumaa cuví nda gloria. $CA Yacan cuenda nyooho, tatun cua ndacan tahvi ndo tsi Nyoo, tyehen ca̱tyi ndo:Jutu Mañi ndi, tsa nyaá un gloria.Jacahnú xaan ndi tsi un. {BoÑa ja̱vaha ndo tacan. Tyin Nyoo tsa tsitó ra náa tsiñí ñuhu tsi ndo tsa ndi cumañi ca ndacan ndo tsi ra. +AO’Tatun cua cahan ndo tsihin Nyoo, ñavin juvin ñi tuhun tsa nduve yahvi nyaa ca̱han ndo. Tacan javahá nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi Nyoo. Cuñí maa ñi tyin tacan tan cua tyaa soho Nyoo tsa caahán ñi, tyin cuaha xaan tsaha caahán ñi juvin ñi tuhun tsa tsa yaha̱ caha̱n ñi. @Maa tyin nyooho quɨvɨ tsa ndacan tahvi ndo tsi Nyoo, ña ndacan tahvi ndo tsi ra nu nyehe nyɨvɨ tsi ndo. Quɨ̱hvɨ ndo tsitsi vehe ndo tan na̱casɨ ndo yuvehe ndo tan nda̱can tahvi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. Tan intuhun ñi maa Nyoo Jutu yo cua nyehe ra tsa javahá ndo tacan tyin nuu maa ra tsicán tahvi ndo, tan ñavin nuu nyɨvɨ. Tan cua cuhva ra tsa vaha tsi ndo. ?’Tatun cua ndacan tahvi ndo tsi Nyoo, ña ja̱vaha ndo tumaa javahá ra tsa jahá tyin vaha xaan ra naha. Tyin ra ican naha ra tuhvá ra naha tsicán tahvi tsi Nyoo nu tuvi nyɨvɨ, tan nyecú nyityi ra naha tsitsi vehe ñuhu o ityi cahnu tyin taahán iñi ra naha tsa cahan nyɨvɨ tyin vaha xaan ra naha. Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin yacan ñi ñihi̱ ra naha. J> Xeehe ñi ja̱tyinyee ndo tsi ñi ndaahvi. Tan Jutu yo Nyoo cua nyehe ra tsa javahá ndo tacan. Tan cua cuhva ra tsa vaha tsi ndo. Nu caahán ra Jesús nácaa ndacan tahvi yo tsi Jutu yo Nyoo = Yacan cuenda quɨvɨ javahá ndo tumañi iñi tsi nyɨvɨ ndaahvi, ña ja̱coto ndo ndi tsi ra tsa vaha xaan ca iñi tsi ndo. |<qTun cua javaha ndo tumañi iñi, ña cua jacoto ndo tsi inga nyɨvɨ tyin javahá ndo tumañi iñi. Ña ja̱vaha ndo tumaa icá ra tsa jahá tyin vaha xaan ra tan tsicá nuu ra naha nuyahvi tan tsitsi vehe ñuhu. Javahá ra naha tumañi iñi tyin na catyi nyɨvɨ tyin vaha xaan iñi ra naha. Yacan ñi ñihi̱ ra can naha ra, tan nduve náa cua cuhva Nyoo tsi ra naha. M; ’Ja̱ha ndo cuenda tan ña nduyaa ndo náa tumañi iñi javaha ndo tsi nyɨvɨ. Tyin tatun javaha ndo tumañi iñi tyin nyehe nyɨvɨ, Jutu yo, ra nyaá gloria, nduve náa cua cuhva ra tsi ndo. f:E0Tumaa Jutu yo tsa nyaá gloria cuɨtɨ xaan iyó ra, tacan taahán tsi coo tucu nyooho.X9)/Tatun tsahá ndo nacumi tsi maa ñi ra tsa vaha iñi tsi ndo tan ña jacuu ndo tacan tsihin inga ca nyɨvɨ, nduve tsa vaha xaan javahá ndo. Tyin juvin ñi tacan javahá nyɨvɨ tsa ña tsitó tuhun Nyoo. 18[.Tatun nyooho tan cuñí ndo tsi nyɨvɨ vaha iñi tsi ndo tan ndasɨ cuñí ndo nyehe ndo tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo, nduve tsa vaha cua ñihi ndo. Tyin juvin ñi tacan javahá tucu ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñuu Roma. Tan cuñí maa ndo tyin quiñi xaan iyó ra can naha ra. 57c-Tatun javahá ndo tacan, cuví ndo sehe Jutu yo ra nyaá gloria. Tyin maa ra jacaná ra ñicanyii, tan jacuún ra savi nuu tyiñu jahá nyɨvɨ vaha tan nyɨvɨ ña vaha. :6m,Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo, cu̱ñi ndo tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo. Tan ja̱vaha ndo tsa vaha tsihin nyɨvɨ caahán tsi ndo, tan tsi nyɨvɨ ña cuñí nyehe tsi ndo. Tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda nyɨvɨ tsa caahán nyaa tsi ndo tan tsa cuenda ñi tsa jacuví tsa uhvi tsi ndo. 05Y+’Tan tsiñi̱ tucu ndo tyin catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha: “cu̱ñi ndo tsi ra vaha iñi tsi ndo. Tan xaan cu̱ñi ndo nyehe ndo tsi ra xaan iñi tsi ndo.” =4s*Tatun yóo nyɨvɨ tsicán tumañi iñi tsi ndo, cu̱hva ndo tsa nducu ñi. Ña ca̱tyi ndo tyin ña javaha ndo tumañi iñi can tsi ñi. Na cuñi yo tsi nyɨvɨ xaan iñi tsi yo w3g)O tatun yóo cuñí cundaca ndo ndaha tyiñu ñi iin kilómetro, taahán tsi cundaca ndo can uvi kilómetro. 22](O tatun tsicán ñi cuatyi tsaha ndo, tan cuñí ñi quihin nyaa ñi iin camisa ndo. Taahán tsi cuhva ndɨhɨ ndo chamarra ndo tsi ñi tan ña cua cuxaan ndo tsi ñi. 1 'Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo, tyin ña ja̱vaha ndo tsa ña vaha tsa javahá nyɨvɨ xaan cuñí nyehe tsi ndo. Tyin tun yóo cañí iin tsiyo nuu ndo, taahán tsi tsa cuhva ndɨhɨ ndo inga tsiyo na cañi ndɨhɨ ñi, tan ña cu̱xaan ndo tsi ñi. |0q&Tan tsiñi̱ tucu ndo tsa catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha: “Tatun cañí nyɨvɨ tsi ndo, tan tavá ñi iin nuhu ndo, o iin tinuu ndo, taahán tsi tyin javaha ndɨhɨ ra cumi tyiñu tacan tsihin ñi, tumaa tsa javaha̱ ñi tsihin ndo.” /1%Vaha ca ca̱han ndo iin ndaha ñi tun nditsa o tun ña nditsa tsa caahán ndo. Tyin tsa catyí ndo “naha Nyoo maa” nu ña vaha jacahán tsi ndo tsa cahan ndo tacan. Nu caahán ra Jesús tyin tatun javahá nyɨvɨ tsa ña vaha tsihin yo, na javaha yo tsa vaha tsihin ñi .$Tan ndi ña ca̱han ndo tuhun jiñi ndo, tyin ña cuvi janducuitsin ndo tan ndi tsa jandutuun ndo ndi intuhun ixi jiñi ndo. G-#Tan ndi tuhun ñuhu ñayɨvɨ ihya ña ca̱han ndo, tyin ihya cuví nu tsañí Nyoo. Tan ndi ña ca̱han ndo tuhun ñuu Jerusalén, tyin ican cuví ñuu maa Nyoo tsa cuví ra Rey cahnu ca. ,+"Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo tyin ña cahan ndo “naha Nyoo maa”. Tan ña ca̱han ndo tuhun andɨvɨ, tyin yacan cuví nu nyaá Nyoo. +!’Tan tsiñi̱ ndɨhɨ ndo, tyin catyi̱ tucu Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha: “Tatun catyí ndo ‘naha Nyoo maa’ tyin cua javaha ndo iin tsa cua javaha ndo nuu ra, taahán tsi tsa javaha ndo can tan ña jandavi ñaha ndo.” * Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin nduve ndatu iyó tsi rayɨɨ tsa nacoo ra ñasɨɨhɨ ra tatun ña quituvi̱ ña tsihin inga rayɨɨ. Tyin tatun nacoo ra tsi ña, tan ñavin tsa cuenda cuatyi can, cua coo cuatyi ra nuu Nyoo. Tan tatun quihin ña inga rayɨɨ cua coo ndɨhɨ cuatyi ña. Tan tacan ra tsa cua quihin tsi ña cua coo ndɨhɨ cuatyi ra. Ña cahan yo “naha Nyoo maa” 8)i’Tan juvin ñi catyi̱ Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha tyin yóo ra nacoo ihñi ñasɨɨhɨ ra, cuñí tsi tsa canɨ ra tutu tsa tindaha̱ ra tsihin ña. D(O tatun iin ndaha un janacavá tsi un tsitsi cuatyi, vaha taxin ca ca̱hnya un ndaha un tan ja̱vita un can. Tyin vaha ca tsa quɨhvɨ un nu ndacá ñaha Nyoo tsihin tsa lundu ndaha un, tan ñavin ca tsa nanɨɨ un tan cuhun un anyaya. Nu caahán ra Jesús tyin ña vaha tsa nacoo ihñi rayɨɨ tsi ñasɨɨhɨ ra '’Tatun tinuu cuaha un janacavá tsi un tsitsi cuatyi, vaha taxin ca ta̱va un tinuu un tan ja̱vita un can. Tyin vaha ca quɨhvɨ un nu ndacá ñaha Nyoo tsihin intuhun ñi tinuu un, tan ñavin ca tsa cuhun un anyaya tsihin nduvi taahan tsi. &Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo, nyooho tsa nyehé iin ñaha tan cuñí ndo coo ndo tsihin ña, tsa tsicoo̱ cuatyi ndo. Y%+’Nyooho tsa tsiñi̱ ndo tyin catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha tyin nyooho tsa iyó ñasɨɨhɨ, ña cua coo inga ñaha tsi ndo, tan ndi ñaha tsa iyó yɨɨ tan ña taahán tsi coo inga rayɨɨ tsi ña. $%Tan tsa nditsa catyí yu tsihin un tyin tun ña javaha un tacan ña cua tava ra naha tsi un vehe caa tun ña cua tyahvi un tandɨhɨ xuhun tsa cua ndacan ra naha. Nu caahán ra Jesús tyin ndi tsa tsicá iñi yo tsa coo inga ñaha, o inga rayɨɨ tsi yo, tan ña vaha # ’Tatun iin ra tsicán cuatyi tsaha un, tan cuahán un tsihin ra nda nu nyaá ra cumí tyiñu, ndu̱cu cuhva cahan un tsihin ra tyin tacan tan ña cundaca ra tsi un nu nyaá ra cumí tyiñu, tyin ra cumí tyiñu can cua nacuhva cuenda ra tsi un tsi ra juez. Tan ra juez can cua nacuhva cuenda ra tsi un tsi ra vitya naha ra. Tan ra vitya can cua tyihi ra naha tsi un vehe caa. ]"3na̱coo tsa cuahán tsihin un ityi nu altar vehe ñuhu. Tan cu̱hun jihna un ndacan un tucahnu iñi tsi yañi un. Tacan tan cuhun un nda vehe ñuhu inga tsaha, tan cu̱hva cuenda un tsa cua jamañi un tsi Nyoo. +!O’Tan yacan cuenda quɨvɨ cuahán un vehe ñuhu, tan ndahá un tsa cua jamañi un tsi Nyoo, tan nducuhún iñi un tyin iyó tsa javaha̱ un tsi yañi un,  %Maa tyin yuhu, catyí yu tsihin ndo, tyin vasu tsa cuxaán ñi ndo tsi iin nyɨvɨ, vasu tsa caahán nyaa ñi ndo tsi ñi, taahán tsi tsa cutuñi ndo nu ra cumi tyiñu. Tan tatun catyí ndo tyin soho xaan caá ñi, taahán tsi cuhun ndo anyaya tsa cuenda cuatyi can. Z-’Nyooho tsa cuaha tsaha tsiñi̱ ndo tsa catyi̱ Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha. Catyi̱ ra: “Ña cahñi ndo tsi nyɨvɨ, tyin tatun cahñi ndo nyɨvɨ, taahán tsi tsa cutuñi ndo.” ,QCatyí yu tsihin ndo tyin tun ña tyaá yahvi vaha ca ndo tsi Nyoo tan ñavin ca tumaa javahá ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra cuví fariseo naha ra, ña cuvi quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha Nyoo. Nu caahán ra Jesús tsihin yo tyin ña taahán tsi cahan yo tsi nyɨvɨ /WYacan cuenda, ra tsa ña tyaá yahvi cuhva catyí Nyoo, vasu iin tsa luhlu ñi; tan janahá ra tsi nyɨvɨ na javaha ñi tacan, luxu cuii ñi cua cuvi ra nu ndacá ñaha Nyoo. Maa tyin ra tsa tyaá yahvi tandɨhɨ, tan janahá ra tsi inga nyɨvɨ, cahnu xaan cua cuvi ra nu ndacá ñaha Nyoo. J Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tsitsi tsa ndi iyó ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ, ña cua naa ndi luxu ley tsa tyaa̱ ra Moisés tyin tandɨhɨ maa tsa tyaa̱ ra naha tan cua cundaa tsi. dA’Ña cu̱ñi ndo tyin yuhu vatsí janaa yu ley tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra Moisés tyin tyaa ra. Tan ndi ña vatsí janaa yu tuhun tsa tyaa̱ tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Ñavin tyiñu can vatsí yu. Yuhu vatsí yu vatsí tyaa yahvi yu tsa caahán ley can, tan catyi tuhun yu tsihin ndo náa cuñí tsi catyí ley can. OTan tacan taahán tsi jandunditsin tucu nyooho tsihin ñuhu̱ Nyoo tsa iyó añima ndo nu tsicá nyɨvɨ. Tacan tan nyehe ñi tsa vaha tsa javahá ndo, tan jacahnu ñi tsi Jutu yo Nyoo, ra nyaá gloria. Nu jacuaha̱ ra Jesús tyin ñiñi xaan javaha yo tandɨhɨ tuhun tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo tan jacuaha yo itsi tsi nyɨvɨ QÑa tuhvá yo tyaá ñuhu̱ tyuma, tan tyihí xeehe yo itsi tsitsi iin caja. Tyin tuhvá yo tyaá ñuhu̱ tan tinyií yo itsi iin nu sucun tyin tacan tan jandunditsin tsi nu yucú yo tsitsi vehe yo. /’Nyooho cuví ndo tumaa ñuhu̱ tsa jandunditsín nu tsicá nyɨvɨ. Iin ñuu tsa canyií jiñi iin yucu, ña cua cuvi quɨhɨ xeehe tsi. fE ’Nyooho tsa tsinú iñi tsi yu, tumaa ñɨɨ vaha cuví ndo. Maa tyin tatun ñɨɨ, tan ndɨhɨ tsa uhva tsi, ña cua jandu uhva ca tsi tsa catsi yo. Ña vaha ca ñɨɨ can. Tacan tan javita yo can, tan cuañi nyɨvɨ tsata can. Tatun tyaá yahvi vaha yo tuhun caahán Nyoo, cuví yo tumaa ñuhu̱ tsa jandunditsín nu tsicá nyɨvɨ nu naa a; Cu̱sɨɨ iñi ndo tun tacan javahá nyɨvɨ tsihin ndo; sɨɨ cu̱ñi ndo, tyin cahnu xaan tan sɨɨ xaan caá tsa cua ñihi ndo nda gloria. Tyin juvin ñi tacan javaha̱ nyɨvɨ tsa ña vaha tsihin tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tatun jandɨhɨ yo tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo cuví yo tumaa ñɨɨ tsa ndɨhɨ tsa uhva G ’Nasocó Nyoo tsi nyooho tsa caahán nyɨvɨ ndavaha ñi tsata, tan javahá ñi tsa uhvi tsi ndo, tan caahán ñi cuendu tsa ña nditsa sɨquɨ ndo tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi yu. 6e ’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí Nyoo tan ndasɨ cuñí nyɨvɨ nyehe ñi tsi ñi, nasocó Nyoo tsi ñi, tan tsa cuenda ñi cuví nu ndacá ñaha ra. )K ’Tan nyɨvɨ tsa nducú cuhva tsa coo vaha nyɨvɨ tsihin Nyoo tan tsihin inga nyɨvɨ, nasocó ra tsi ñi tan cua catyi ra tyin sehe ra cuví tsi ñi. s_’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa janduvaha̱ Nyoo añima, nasocó ra tsi ñi, tan cua nyehe ñi tsi ra. ’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cundaahví iñi tsi inga nyɨvɨ, nasocó Nyoo tsi ñi, tan cua cundaahvi iñi ra tsi ñi. 2]’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuñí xaan javaha cuhva catyí Nyoo, nasocó Nyoo tsi ñi, tan cua jatyinyee ra tsi ñi tan cua cuvi javaha ñi cuhva cuñí maa ra. 3_’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña cahnu jahá ñi tsi ñi, nasocó Nyoo tsi ñi, tan cua naquihin cuenda ñi ñuhu ñayɨvɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi ñi. ’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuiihya cuñí tsa cuenda cuatyi ñi, nasocó Nyoo tsi ñi tan ña cua coo ca ñi tucuiihya iñi.  Nasocó Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsitó tyin tsiñí ñuhu ra tsi ñi, tan tsa cuenda ñi cuví nu ndacá ñaha ra. A }Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi tan catyí ra: &  GNyehe̱ ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ, tan ndaa̱ ra iin nuu yucu. Tan tsicunyaa̱ ra ican. Tacan tan nyɨvɨ tsicá tsihin ra, tsinunduvi̱ ñi tsi ra.  !Cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra Jesús: nyɨvɨ iyó ñuu tsa cayucú Galilea, nyɨvɨ tsa quee̱ nu utsi taahan ñuu tsa nañí Decápolis, nyɨvɨ iyó ñuu Jerusalén tan tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucú Judea, tan nyɨvɨ iyó inga tsiyo yutya cahnu Jordán.! ;Tacan tan tsito̱ tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu cuenda Siria tuhun ra Jesús. Tan tsindaca̱ ñi tandɨhɨ nyɨvɨ cuuhví tsi ra: juhva ñi yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan yɨhɨ́ ñi tsiihí naaha ñi. Tan yɨhɨ́ ñi ndohó ñi cuehe xii. Tan janduvaha̱ ra Jesús tsi tandɨhɨ ñi. 1Cuahán ra Jesús tsicá ra tandɨhɨ ñuu cuenda Galilea jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu tan iin tan iin ñuu. Caahán ra tuhun vaha nácaa ndacá ñaha Nyoo tsi yo. Tan janduvaha̱ ra tsi nyɨvɨ cuuhví tsihin tandɨhɨ ñi nuu cuehe tsa yɨhɨ́ tsi ñi. 9Juvin ñi cuhva can tan nacoo̱ ra naha tsi jutu ra naha tan yutun ndoo can, tan cuahán ra naha tsihin ra. Nu cuaha xaan nyɨvɨ jacuaha̱ ra Jesús )Luxu ñi tsica̱ ra naha ityi nuu, tan nyehe̱ ra Jesús tsi inga uvi ca ra tsihin yañi ra: ra Jacobo tan ra Juan. Sehe ra Zebedeo cuví tsi ra naha. Yucú ra naha tsitsi iin yutun ndoo tsihin jutu ra naha naquicú ra naha traya. Tan cana̱ ra Jesús tsi ra naha. dAJuvin ñi cuhva can nacoo̱ ra naha traya can, tan cuahán ra naha tsihin ra Jesús. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin nduvi taahan ra naha: ―Na̱ha ndo, qu̱itsi nyicun ndo tsi yu. Tan yuhu cua jatyinyee tsi ndo tyin tumaa tsa tɨɨ́n ndo tyaca, tacan cua ñihi ndo nyɨvɨ cua cuvi nyɨvɨ Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. wRa Jesús tsicá ra yuhu miñi tsa nañí Ndutya Ñuhu Galilea. Tan nyehe̱ ra tsi uvi taahan ra tsihin yañi ra, ra Simón tsa nañí tucu Pedro, tan ra Andrés. Ra tɨɨ́n tyaca cuví ra naha. Tan cañí ra naha traya ra naha nu ndutya. 4aNda cuanda quɨvɨ can, tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, tan catyí ra tsihin ñi: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tyin tsa cuñí tsaa quɨvɨ cundaca ñaha Nyoo tsi ndo ―catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ. Nu cana̱ ra Jesús tsi cumi taahan ra tsa tɨɨ́n tyaca 5Nyɨvɨ iyó nu naa, ñi iyó nu iyó tixahñu tuhun tsiihi,
nyehé ñi iin ñuhu̱ nditsin tsa jandunditsín nu yucú ñi, catyi̱ ra Isaías. 9kÑuhu ra Zabulón tan ñuhu ra Neftalí
tsa cayucú yuhu miñi inga tsiyo yutya cahnu Jordán,
tsa cuví Galilea nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. ucTacan tan cundaa̱ tsa caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, taha̱n tsanaha. Tan catyí ra: D~ Maa tyin ña ndoo̱ ra ñuu Nazaret, nu tsahnu̱ ra. Cuahán ra cua coo ra nda ñuu Capernaum, iin ñuu tsa canyií yatyin ñi yuhu miñi, nu ñuhu ra Neftalí yatyin ñuhu ra Zabulón. e}C Quɨvɨ tsa tsito̱ ra Jesús tyin ra Juan nyií ra vehe caa, cuahán ra nda Galilea. R| Tacan tan cuahán nu ña vaha, tan ndoo̱ ra Jesús. Tan tsaa̱ ángel tan jatyinyee̱ ra naha tsi ra. Nu quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsa iyó ñuu tsa cayucú Galilea F{ Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin nu: ―Cu̱aahan, cuihna. Tyin nyaá tuhun Nyoo catyí: “Ja̱cahnu tsi intuhun ñi maa Jutu Nyoo, tan ja̱ha tyiñu tyiñu ra.” z1 Tan catyí nu tsihin ra: ―Yuhu cuhva yu tandɨhɨ maa tsa janaha̱ yu tsi un, tatun yooho tan cuɨñɨ tsɨtɨ un nuu yu tan jacahnu un tsi yu. oyWTacan tan quihi̱n nu ña vaha tsi ra inga tsaha, tan cuahán ra tsihin nu iin jiñi yucu sucun. Tan janaha̱ nu tandɨhɨ tsa cahnu cuví nu ndacá ñaha rey tan ra cumí tyiñu naha ra tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. 'xGTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tan juvin ñi catyí tuhun Nyoo: “Ña nducu cuhva un tsi Nyoo un” ―catyí ra Jesús tsihin nu ña vaha. ;woTan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, nda̱va nu nyaá un nu sucun ihya nda cuanda nu ñuhu. Tyin catyí tsi nuu tutu Nyoo tyehen:Nyoo cua tava tyiñu ra tsi ángel naha ra, cua jaha cuenda ra naha tsi un.Cua janahndɨ ra naha tsi un,
tan ña cua nañi tsaha un nuu yuu. v%Tacan tan quihi̱n nu ña vaha tsi ra. Tan cuahán ra tsihin nu nda ñuu ii Jerusalén. Tan jandaa̱ nu tsi ra jiñi vehe ñuhu cahnu. u Maa tyin ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tuhun Nyoo tsa nyaá nu tutu catyí tsi tyin: “Ña maa ñi tsihin tsa catsi nyɨvɨ tan coonyito ñi, tyin coonyito ñi tsihin tandɨhɨ tuhun caahán Nyoo” ―catyí ra Jesús tsihin nu ña vaha. ltQTacan tan natuhva̱ nu ña vaha nu nyaá ra, tyin cuñí nu nducu cuhva nu tsi ra. Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, ca̱han tsihin yuu ihya, na nanduvi tsi paan ―catyí nu ña vaha tsihin ra Jesús. qs[Tsicoo̱ nyitya ra uvi xico nduvi tan uvi xico tsacuaa. Tsa yaha̱ can tan quitsi̱ socó tsi ra. tr cTacan tan tsindaca̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra Jesús iin nu tsɨquɨ, tyin cua nducu cuhva nu ña vaha tsi ra. =qsTacan tan caha̱n iin ndusu ityi andɨvɨ, tan catyí tsi tyehen: ―Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ra ―catyí ndusu can.Hp Tsa yaha̱ tsicoondutya̱ ra Jesús tan quita̱ ra tsitsi ndutya. Tan nuña̱ andɨvɨ, tan ra Jesús nyehe̱ ra vatsí nuú Tatyi Ii Nyoo, tumaa iin paloma. Tan tsaa̱ tsi sɨquɨ ra. koOMaa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tsa vityin, na cuvi tsi cuhva catyi̱ yu tsihin un. Tyin cuñí tsi tsa javaha yo tandɨhɨ tsa vaha tsa cuñí Nyoo ―catyí ra tsihin ra Juan. Tacan tan ndoo̱ ra Juan vaha. vneTsa jihna ñi ña cuñí ra Juan jacoondutya ra tsi ra, tan quitsaha̱ catyí ra tsihin ra: ―Cuñí un tsa jacoondutya yu tsi un, maa tyin ña taahán tsi tsa jacoondutya yu tsi un. Maa un taahán tsi jacoondutya tsi yu ―catyí ra. m% Tacan tan quita̱ ra Jesús Galilea tan tsaa̱ ra yutya cahnu Jordán nu nyií ra Juan, tyin cuñí ra tsa jacoondutya ra Juan tsi ra. l Tan ra ican ndahá ra pala tyin cua jandava ra trigu. Cua tava sɨɨn ra trigu vaha, tan cua natyihi vaha ra itsi. Tan cua cahmi ra tsahan tsa quita tsihin trigu can tsihin ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa ―catyí ra Juan. Nu tsicoondutya̱ ra Jesús )kK Tsa nditsa tyin yuhu jacoondutyá yu tsi nyɨvɨ tsihin ndutya, tan cuví tsi iin seña tyin tsa ndu uvi̱ iñi ñi cuatyi ñi. Maa tyin tsa yaha jacoondutya yu tsi ñi tsihin ndutya, vatsí inga ra cua jacoondutya tsi ñi tsihin Tatyi Ii Nyoo tan tsihin ñuhu̱ ihñi. Iyó ca tunyee iñi Nyoo tsi maa ra tan ñavin ca yuhu. Tan ndi tsa cuiso yu nditsan ra tan nduve yahvi nyaá yu, tyin maa ra cahnu ca cuví ra. Bj} Tsa ndatú yatsa Nyoo tsi tandɨhɨ ndo tsa cuví ndo tumaa yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ vaha. Cua tyahnya tun tan cua cayu tun, tacan cua javaha Nyoo tsihin ndo ―catyí ra Juan―. "i= Maa tyin ña ndu̱yaa ndo tan catyí ndo tyin nyɨvɨ tata ra Abraham cuví ndo. Tyin vasu tsihin yuu ihya, Nyoo cuví jananduvi ra nyɨvɨ ra Abraham. dhANa̱sama ndo cuhva iyó ndo, na nyehe yo tyin tsa ndu uvi̱ iñi ndo cuatyi ndo nuu Nyoo. cg?Maa tyin nyehe̱ ra Juan tyin cuaha xaan ra fariseo, ra tsa tyaá yahvi xaan ley vehe ñuhu, tan cuaha xaan ra saduceo, quitsi̱ ra naha tyin coondutya ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―¡Nyooho, tumaa tata coo xaan cuví ndo! ¿A cuñí maa ndo tyin tsihin tsa coondutya ñi ndo tan ña cua tatsi tuñi ca Nyoo tsi ndo? Ña cuví. lfQTan tsa yaha̱ nahma̱ ñi cuatyi ñi, ra Juan jacoondutya̱ ra tsi ñi yutya cahnu Jordán ican. 8eiQuitsi̱ nyɨvɨ ñuu Jerusalén tan tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Judea, tan nyɨvɨ tsa iyó yatyin ñi ityi yutya cahnu Jordán can; quitsi̱ tyaa soho ñi tuhun caahán ra. "d=Tan ra Juan nditsí ra jahma tsinu̱ tsihin ixi camellu. Tan cinturón ra, ñɨɨ cuví tsi. Tan tica xama tsatsí ra tan tsihí ra ndutya ñuñu. kcOJuvin ra Juan cuví ra tsa caha̱n ra Isaías ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tan tyaa̱ ra tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra tyehen:Cua tyaa soho yo ndusu ra nu caná tsaa ra nu tsɨquɨ tan catyí ra:“Nu̱ña ndo iin ityi cuɨtɨ.Tan natyiso vaha ndo tsi ndo tyin tsa vatsi Jutu Mañi yo,” catyí tuhun tsa tyaa̱ ra Isaías. rb]Tan catyí ra: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tyin tsa cuñí tsaa quɨvɨ cundaca ñaha Nyoo tsi yo. Ha Quɨvɨ tsa ndi iyó ñi ñuu Nazaret, ra Juan, ra jacoondutyá tsi nyɨvɨ, cuahán ra nu tsɨquɨ tsa iyó Judea. Tan quitsaha̱ caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsa tsaá nu nyií ra. |`qTsa tsaa̱ ñi ican, tan cuahán ñi nda ñuu Nazaret, cua coo ñi. Tan ican tsicoo̱ ñi. Tacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tyin catyi̱ ra naha tyin ra Jesús ra ñuu Nazaret cua cuvi ra.g_GMaa tyin quɨvɨ tsito̱ ra José tyin ra Arquelao, sehe ra Herodes, cuví ra rey nda Judea, nayuhvi̱ ra tan ña cuñí ra cuhun ra ndacan. Tan cuanuhu̱ ñi nda Galilea tyin tacan jacoto̱ Nyoo tsi ra tsitsi ñumaahna. }^sTacan tan nduvita̱ ra José, tan quihi̱n ra tsi lee can tan tsihin sɨhɨ ra. Tan cuanuhu̱ ñi nda Israel. !];―Ndu̱vita, qu̱ihin tsi lee ihya tsihin sɨhɨ ra. Tan cu̱nuhu nyico ndo nda Israel, tyin tsa tsihi̱ nyɨvɨ nducu̱ cahñi tsi ra lee ihya. -\SMaa tyin tsa yaha̱ tsa tsihi̱ ra Herodes, tacan tan quituvi̱ nyico iin ángel Jutu Mañi yo nuu ra José nu quixí ra nda Egipto. Tan catyí ra tsihin ra: 7[gTsiñí yo iin ndusu ñuu Ramá,
tsacú tsaa nyɨvɨ, tan iyo taahán ñi.Juvin ñi nyɨvɨ cuví tata ña Raquel, nyɨvɨ Israel, tsacú tsaa ñi tsa cuenda sehe ñi.Maa tyin ña cuñí ñi tsa naquihin ndaahvi nyɨvɨ tsi ñi tyin tsa yaha̱ tsihi̱ sehe ñi, catyí tsi nu tutu Nyoo. ZTacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tsa caha̱n Nyoo tan tyaa̱ ra Jeremías, ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha. Tyaa̱ ra tyehen: Y![Tsa ndi cumañi ca cúu ra Herodes tan ndi ndatú ra tsa quitsi nyico ra tsitó xaan can naha ra] tan tsa tuvi̱ iñi ra Herodes tyin ra tsitó xaan can naha ra jandavi̱ ñaha ra naha tsi ra, tan nduxaa̱n xaan ra. Tan tava̱ tyiñu ra na cahñi andaru tsi tandɨhɨ ra nyihi tsa iyó ñuu Belén can tan inga ñuu tsa cayucú yatyin ñi, ra nyihi tsa ndi cacu̱ nda cuanda ra nyihi tsa uvi cuiya. Tacan javaha̱ ra tyin tsicá iñi ra tyin tacan cuiya ra Jesús tumaa catyi̱ ra tsitó xaan can naha ra tsihin ra. *XMNdacan tsicoo̱ ñi nda cuanda tsa tsihi̱ ra Herodes. Tacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Jutu Mañi yo taha̱n tsanaha jaha̱ Nyoo. Tyehen catyi̱ ra: “Nda Egipto cana̱ yu tsi Sehe yu”, catyi̱ ra. Nu tava̱ tyiñu ra Herodes na cahñi ra naha tsi ra nyihi WTacan tan nduvita̱ ra José tsacuaa can. Tan quihi̱n ra tsi lee can tsihin sɨhɨ tsi. Tan cuahán ñi nda Egipto. 4Va Tsa yaha̱ cuahán ra tsa tsitó xaan can naha ra, tacan tan iin ángel Jutu Mañi yo quituvi̱ nuu ra José tsitsi ñumaahna. Tan catyí ángel can tsihin ra: ―Ndu̱vita, qu̱ihin tsi lee ihya, tsihin sɨhɨ ra, tan cu̱hun ndo nda ñuhu Egipto. Ndo̱o ndo ndacan nda cuanda cahan nyico yu tsihin un. Tyin ra Herodes cua nanducu ra tsi ra lee ihya tyin cuñí ra cahñi ra tsi ra ―catyí ángel can tsihin ra José. QU Tsa yaha̱ tsa nyehe̱ ra naha tsi ra Jesús tan cuanuhu̱ ra naha. Tan tsa cuanuhu̱ ra naha nyehe̱ ra naha ñumaahna tan catyí tsi tyin ña taahán tsi cuhun ra naha cucatyi tuhun ra naha tsihin ra Herodes. Yacan cuenda sɨɨn ityi cuanuhu̱ ra naha. Nu tsinu̱ xeehe ra José tan ña María tsihin lee sehe ñi nda Egipto yTk Tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi vehe nu canyií lee can. Tan nyehe̱ ra naha tsi ra tsihin ña María, sɨhɨ ra. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha tyin jacahnu ra naha tsi lee can. Tacan tan nuña̱ ra naha yuhu caja tsa ndahá ra naha. Tan tava̱ ra naha regalo tsa cuví xuhun cuaan, tan cutu vixi, tan ndutya tami tsa nañí mirra. Tan tsaha̱ ra naha tsi lee can. oSW Tan tsa nyehe̱ ra tsitó xaan can naha ra tyin tsicuɨñɨ̱ tiñuu can, sɨɨ xaan cuñí ra naha. R# Tsa tsiñi̱ ra tsa tsitó xaan can naha ra tsa caha̱n ra Herodes, tan quihi̱n ra naha ityi cuahán ra naha. Tan tiñuu tsa nyehe̱ ra naha ityi nu caná ñicanyii can, cuahán tsi ityi nuu ra naha. Tan tsicuɨñɨ̱ tsi maa maa sɨquɨ nu canyií ra lee can. /QWTacan tan jacuhu̱n ra tsi ra naha nda ñuu Belén, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo, tan nda̱ca tuhun vaha ndo tsa cuenda ra lee can. Tatun nañihi ndo tsi ra, qu̱itsi ca̱tyi tuhun ndo tsihin yu, tyin cuhun ndɨhɨ yu cujacahnu yu tsi ra ―catyí ra Herodes tsihin ra naha. #P?Tacan tan cana̱ xeehe ra Herodes tsi ra tsitó xaan can naha ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha náa quɨvɨ tan náa hora quituvi̱ tiñuu can. #O?Tan yooho Belén ñavin iin ñuu luhlu ñi cuví un tsa nuu tandɨhɨ maa ñuu tsa cayucú Judá
tyin nuu yooho cua quita ra cua quɨhɨ ndaha tsi nyɨvɨ ñuu yu Israel. Maa ra cua jaha cuenda ra tsi ñi. Tacan catyí nu tutu Nyoo, ―catyí ra can naha ra tsihin ra Herodes. c~~8}} |{{Kyy%xnwwvujtsrqqpp8oan_m'kkj ihh gg=fbeccSbb8a`m_g^]~\u[[ZXX=/<}:99@8876H544M32100/.-,++e*))(w'l&&5%$$*#)"!! -Yx AY  Q  TC89cRu Juvin ñi tuhun ra Juan cuví tsa nyaá nuu tutu Nyoo. Tan catyí tsi tyehen:Yuhu cua jacuhun yu iin ra cahan tuhun yu tsa ndi cumañi ca cuhun yu.Tyin natyiso vaha ra ityi nu cua cuhun un. (tI ¿A ña tsaha̱n ndo tsinyehe̱ ndo tsi iin ra cuví ndusu yuhu Nyoo? Juvin. Tyin ra ican cahnu ca cuví ra tan ñavin ca tandɨhɨ ra cuví ndusu yuhu Nyoo. )sK ¿O náa cuví tsa tsinyehe̱ ndo? ¿A iin ra nditsí jahma vaha cua nyehe ndo? Ñavin. Tyin tsitó ndo tyin ra nditsí jahma vaha, iyó ra vehe ra cuví rey. }rs Tsa cuahán ra naha, tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun ra Juan tsihin nyɨvɨ, tan catyí ra: ―Quɨvɨ tsa tsaha̱n ndo tsinyehe̱ ndo nu tsɨquɨ, ¿náa cua nyehe ndo cuñí maa ndo? ¿A nyehe̱ ndo iin ndoo tsa janduva̱ tatyi? !q; ’Tan ca̱tyi ndo tsihin ra tyin sɨɨ xaan cua cuvi tsi nyɨvɨ tsa nyicún tsi yu tun ña ndu uvi iñi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. p Tan ca̱tyi ndo tsihin ra: nyɨvɨ cuaa nanyehé ñi, nyɨvɨ coxo nacacá ñi, nyɨvɨ ndohó cuehe tyaahyú nduvahá ñi, nyɨvɨ soho nacuñí ñi, tan nandotó nyɨvɨ tsa tsa tsihi̱, tan nyɨvɨ ndaahvi tsiñí ñi tuhun Nyoo nácaa cua cacu ñi. o' Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Cu̱aahan ndo tan ca̱tyi tuhun ndo tsihin ra Juan tandɨhɨ tsa nyehé ndo, tan tsa tsiñí ndo. Fn Tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿A juvin yooho cuví ra Cristo tsa nyaa tsa cua quitsi jacacu tsi ndi? O tatun ñavin un cuví, cuatu ndi tsi inga ra ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. gmG Tan ra Juan nyií ra vehe caa quɨvɨ can, tan ñihi̱ tuhun ra tsa javahá ra Cristo. Tacan tan jacuhu̱n ra tsi uvi taahan ra tsicá tsihin ra, na ndaca tuhun ra naha tsi ra Jesús. Tan cuahan ra naha nu nyií ra. =l u Tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra Jesús tsihin tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra, tacan tan quita̱ ra ican, tyin cua cahan ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsa iyó ñuu tsa cayucú ityi can. >ku *Tan yóo nyɨvɨ tsa cuhva intuhun vasu ndutya vitsin coho nyɨvɨ tsa nyicún tsi yu, cua ñihi ndɨhɨ ñi tsa cua cuhva Nyoo tsi ñi tsa nyicún tsi yu ―catyí ra Jesús.7jg )Nyɨvɨ naquihín cuenda tsi iin ra cuví ndusu yuhu Nyoo tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, cua ñihi ndɨhɨ ñi tsa vaha tsa cua ñihi ra cuví ndusu yuhu Nyoo can. Tan nyɨvɨ naquihín cuenda tsi iin ra vaha tsa cuenda tyin ra vaha cuví ra, juvin ñi tsa vaha tsa cua ñihi ra vaha can cua ñihi ñi. .iU (’Nyɨvɨ tsa naquihín cuenda tsi nyooho, tsi yuhu naquihín cuenda ñi, tan ñi naquihín cuenda tsi yuhu, quihín cuenda ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu. ch? 'Tyin nyɨvɨ cuñi xaan ca ñayɨvɨ iyó ñi, cua cunaa ñi. Maa tyin nyɨvɨ cua cuhva ñayɨvɨ iyó ñi tsa cuenda yu, cua ñihi ñi ñayɨvɨ nyito coo ñi. Nu caahán ra Jesús nácaa cua ñihi yo tsa vaha Nyoo "g= &Tan nyɨvɨ tsa ña cuñí nyehe tundoho tan ndi ña cuñí ñi cuhva ñi ñayɨvɨ iyó ñi tsa cuenda yu, ña taahán tsi cuvi ñi nyɨvɨ cuenda yu. fy %’Nyɨvɨ tsa cuñí ca tsi jutu ñi a tsi sɨhɨ ñi tan ñavin ca tsi yuhu, ña cuví cuvi ñi nyɨvɨ cuenda yu. Tan nyɨvɨ cuñí ca tsi sehe yɨɨ ñi a sehe sɨɨhɨ ñi, tan ñavin ca tsi yuhu, ña cuví cuvi ñi nyɨvɨ cuenda yu. Se $Tan yacan cuenda juvin ñi maa nyɨvɨ vehe ndo cua cuxaan iñi tsi ndo. d #Tyin yɨhɨ ñi cua tsinu iñi ñi tsi yu, maa tyin inga ñi ña cua tsinu iñi ñi. Tan yacan cuenda, iin ra cua cañi tahan ra tsihin jutu ra. Tan iin ñaha cua cañi tahan ña tsihin sɨhɨ ña. Tan inga ña cua cañi tahan ña tsihin tyiso ña. Gc "’Ña cu̱ñi ndo tyin yuhu vatsí cuhva yu tsa coo taxin nyɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Yuhu vatsí yu vatsí cahan yu tuhun Nyoo tsihin ñi, tan cua natahvi ñi tsa cuenda yacan. bb= !Maa tyin nyɨvɨ cua tyihi xeehe tsi yu nuu inga nyɨvɨ, tacan tucu yuhu cua tyihi xeehe yu tsi ñi nuu Jutu yu ra nyaá gloría. Nu caahán ra Jesús tyin tsa cuenda ra tan cua cañi tahan nyɨvɨ tsihin tahan ñi 3a_ ’Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa caahán catsi tsihin nyɨvɨ yóo ra cuví yu, tacan tucu yuhu cua cahan catsi yu tsihin Jutu yu ra nyaá gloría tyin nacotó yu tsi ñi. )`K Yacan cuenda ña na̱yuhvi ndo. Nyooho, nyaá yahvi ca ndo nu Nyoo tan ñavin ca tsa cuaha saa. Ña cua nayuhvi yo cahan yo tuhun ra Jesucristo tsihin nyɨvɨ {_o Tyin nda cuanda ixi jiñi ndo tan tsitó Nyoo najava taahan tsi iyó, tyin tsa nacahvi̱ ra intuhun intuhun tsi. 9^k ’Saa ña yahvi nyaá tɨ. Cuví jata yo uvi taahan tɨ tsihin intuhun xuhun luhlu. Maa tyin ndi intuhun tɨ ña canacava tɨ nu ñuhu tatun ña cuhva maa Nyoo Jutu yo. E] Ña na̱yuhvi ndo tsi nyɨvɨ tsahñí cuñu ñuhu yo, tyin ña cuví cahñi ñi añima yo. Vaha ca nayuhvi ndo tsi maa Nyoo, ra cuví janaa cuñu ñuhu ndo tan añima ndo tsitsi anyaya. J\  Tandɨhɨ tsa caahán yu tsihin ndo tsacuaa, ca̱han ndo can tsinu cahñi. Tan tandɨhɨ tsa caahán xeehe yu tsihin ndo, nda̱a ndo jiñi vehe ca̱na tsaa ndo can, na coto tandɨhɨ nyɨvɨ. [1 ’Yacan cuenda ña na̱yuhvi ndo tsi nyɨvɨ, tyin nduve tsa nyií xeehe tsa ña cua quituvi. Tan nduve tsa xeehe tsa ña cua coto nyɨvɨ. Z Ra tsicá escuela, ña cuví coto cuaha ca ra tan ñavin ca ra jacuahá tsi ra. Tan iin musu ña cuví cuu ra iin ra cahnu ca tan ñavin ca tsitoho ra. Yacan cuenda tatun maa yu, ra jatsii vehe, tan catyí nyɨvɨ tyin cuví yu Beelzebú, nu cuví ityi nuu tsihin nu ña vaha, tacan tucu cua catyi ñi tsihin nyɨvɨ cuenda yu. ¿Yóo tsii taahán tsi nayuhvi yo, a tsii nyɨvɨ o tsii Nyoo? &YE ’Iin ra luhlu tsa tsicá escuela, ña cahnu cuví ra tan ñavin ca ra jacuahá tsi ra. Tan iin musu, ña cahnu ca cuví ra tan ñavin ca tsitoho ra. oXW Tatun nyaa ndaha ñi tsi ndo iin ñuu, cu̱hun ndo inga ñuu. Tyin tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tsa ndi cumañi ca cuhun ndo tandɨhɨ ñuu nu iyó nyɨvɨ Israel tan cua quitsi nyico yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. *WM Tandɨhɨ nyɨvɨ, ndasɨ cua cuñi ñi nyehe ñi tsi ndo tsa cuenda yuhu. Maa tyin tatun ña jandɨhɨ ndo tsa tsinú iñi ndo tsi yu, tacan tan cua cacu ndo. -VS ’Yɨhɨ́ rayɨɨ cua xico ra naha juvin ñi tsi ra yañi ra naha na cahñi ra naha tsi ra. Tan yɨhɨ́ ra cua xico ra sehe ra. Tan yɨhɨ nyɨvɨ cua cuxaan ñi tsi jutu ñi tan sɨhɨ ñi, tan cua cuhva cuenda ñi jutu ñi tan sɨhɨ ñi tsi nyɨvɨ na cahñi nyɨvɨ can tsi ñi. xUi Tyin ñavin maa ndo cua cahan, tyin maa Tatyi Ii Jutu yo Nyoo tsa iyó añima ndo cua cuhva ra tsa cahan ndo. ET Maa tyin tatun nacuhva cuenda ñi tsi ndo tsi ra cumí tyiñu naha ra, ña caca iñi ndo nácaa cua cahan ndo, tyin tatun tsaa cuhva tsa cua cahan ndo, Nyoo cua cuhva ra tuhun cahan ndo. 8Si Tan tsa cuenda yuhu, cua cundaca ñi tsi ndo nuu ra ndacá ñaha tan nuu rey. Tacan tan cuví cahan ndo tuhun yu nuu ra naha tan nuu nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. R7 Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin nyɨvɨ tyin cua cuhva cuenda ñi tsi ndo tsi ra cumí tyiñu naha ra. Tan cua cañi ñi tsi ndo tsitsi vehe ñuhu. RQ ’¡Nye̱he ndo! Tumaa mbee ticatyi cuví ndo, tan jacuhún yu tsi ndo nu yucú quɨtɨ xaan. Nyityi ja̱ha ndo tsi ndo, tumaa coo. Maa tyin ja̱nduvita ndo iñi ndo tumaa paloma, ña xaan tɨ. P Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ, ñihi ca cua tatsi tuñi ra tsi ñi can tan ñavin ca nyɨvɨ ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra. Nu catyí tuhun tsi náa ndɨhɨ tundoho cua nyehe nyɨvɨ tsicá tyiñu Nyoo tOa Tan tatun ña cuñí nyɨvɨ quihin cuenda ñi tsi ndo, tan ndi ña cuñí ñi tyaa soho ñi tsa caahán ndo, tacan tan qu̱ita ndo yuvehe ñi, ñuu can, tan na̱quɨsɨ ndo nyaca ñuhu tsaha ndo tyin ndoo maa cuatyi ñi sɨquɨ ñi. _N7 Tan tatun nyɨvɨ iyó yuvehe can tan nacotó ñi tyin tsiñí ñuhu tsa vaha can tsi ñi, cua ndoo can tsihin ñi. Maa tyin tatun ña tsitó ñi tyin tsiñí ñuhu tsa vaha can tsi ñi, na̱quihin nyico ndo can. M5 Tatun cua quɨhvɨ ndo iin vehe, cu̱hva ndo nacumi tsi nyɨvɨ iyó yuvehe can. Tan ca̱tyi ndo tsihin ñi: “Na coo tsa vaha Nyoo añima ndo”. L5 ’Tatun tsaa ndo iin ñuu cahnu o iin ñuu luhlu, ndu̱cu ndo iin nyɨvɨ vaha iñi, tan ndo̱o ndo yuvehe ñi nda cuanda quita ndo ñuu can. }Ks Tan ña cu̱iso ndo ndi yunu tsa cuenda tsa caca ityi ndo. Intuhun ñi camisa tsa nditsín ndo cuhun tsihin ndo. Tan ña cu̱iso ndo inga pari nditsan. Tan ndi ña cu̱ndaha ndo yutun. Tyin ra jahá tyiñu, iyó ndatu tsi ra tsa coo yahvi ra. _J7 ’Ña cu̱iso ndo xuhun; ndi xuhun cuaan, ndi xuhun cuitsin, ndi xuhun cuaaha. Tan tava̱ tyiñu ra Jesús tsi tsa utsi uvi ra can naha ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ña cu̱hun ndo nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tan ndi ña qu̱ɨhvɨ ndo ñuu tsa cayucú Samaria. E tan ra Simón ra nyií cuenda partido tsa cuñí cuhun cuatyi sɨquɨ ñuu Roma tsa ndacá ñaha tsi ñi; tan ra Judas Iscariote, ra tsa xico̱ tsi ra Jesús. Nu tava̱ tyiñu ra Jesús tsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra tyin cahan ra naha tuhun Nyoo !D; tan ra Felipe; ra Bartolomé; ra Tomás; tan ra Mateo ra tava̱ xuhun cuenda ra ndacá ñaha; ra Jacobo sehe ra Alfeo; ra Lebeo tsa nañí tucu Tadeo; OC Ihya nyaá sɨvɨ tsa utsi uvi ra tsicá tyiñu ra: jihna ca, ra Simón, tsa nañí tucu Pedro, tan ra yañi ra, ra Andrés; ra Jacobo tan ra Juan yañi ra, sehe ra Zebedeo cuví tsi ra naha; zB o Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra tan tsaha̱ ra ndatu tsi ra naha na tava ra naha tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ añima nyɨvɨ, tan na janduvaha ra naha tsi nyɨvɨ cuuhví náa ndɨhɨ ca nu cuehe tan tsa uhvi. uAc &Yacan cuenda, nda̱can ndo tsi Ra Jatsii tyiñu ihya, na jaquitsi ca ra musu naquihin vaha cosecha ra.@ %Tacan tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Tsa nditsa, cuaha xaan tyiñu iyó, maa tyin ra jahá tyiñu, ña cuaha ra naha. 6?e $Tan tsa nyehé ra tsi nyɨvɨ, cundaahvi̱ xaan iñi ra nyehe̱ ra tsi ñi, tyin nyehé ñi tundoho tan iyó ñi tucuiihya iñi, tumaa mbee ticatyi tsa nduve tsitoho iyó. d>A #Ra Jesús tsaha̱n ra tandɨhɨ ñuu jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu intuhun intuhun ñuu. Caahán ra tuhun Nyoo nácaa ndacá ñaha ra tsi nyɨvɨ. Tan janduvahá ra tandɨhɨ nuu cuehe tsa ndohó ñi. = "Maa tyin ra cuví fariseo naha ra, catyí ra naha: ―Ra ihya tavá ra tatyi ña vaha tsihin tunyee iñi nu ña vaha tsa cuví ityi nuu tsihin nahnu ―catyí ra naha. Nu caahán ra Jesús tyin ña cuaha maa nyɨvɨ jahá tyiñu cuenda Nyoo iyó k<O !Tan tsa tava̱ ra Jesús tatyi ña vaha can, tacan tan nacaha̱n ra can. Tan iyo xaan cuñí nyɨvɨ, tan catyí ñi: ―Ñaha ca maa nyehe̱ yo ñuu Israel ihya ndi intuhun ra tavá tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ ―catyí ñi. ;  Tsa cuahán ra naha, juhva nyɨvɨ tsindaca̱ ñi tsi iin ra ñɨɨhɨ́ tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyií ra Jesús. O: Maa tyin cuahán ra naha tan quitsaha̱ catyí tuhun ra naha tsa javaha̱ ra Jesús tsihin ra naha tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ iyó ityi ñuu can. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra ñɨɨhɨ́ 9 Tan nduvaha̱ tinuu ra naha. Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Coto ñahñi catyi tuhun ndo tsihin ndi intuhun nyɨvɨ. 8- Tacan tan tyanaa̱ ra Jesús ndaha ra tinuu ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Na cuvi maa tumaa cuhva tsinú iñi ndo ―catyí ra. ^75 Tan tsa yaha̱ quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe, ra cuaa can, natuhva̱ ra naha nu nyaá ra, tan maa ra Jesús quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra naha tan catyí ra: ―¿A tsinú iñi ndo tyin cuví janduvaha yu tsi ndo? Tan nacaha̱n ra cuaa can naha ra tan catyí ra naha: ―Tsinú iñi ndi tsi un, Jutu Mañi yu ―catyí ra naha. H6  Tsa quita̱ ra Jesús ican, tan uvi taahan ra cuaa nyicún tsi ra, caná tsaa ra naha tan catyí ra naha: ―¡Cu̱ndahvi iñi tsi ndi, yooho ra cuví tata ra David! ―catyí ra naha. 5 Tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó ityi ñuu can tsito̱ ñi tsa nandoto̱ ñaha luhlu can. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi uvi taahan ra cuaa /4W Tan ra Jesús tava̱ ra tsi ñi ityi tsata vehe. Tacan tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe nu canyií ñaha can, tan tɨɨ̱n ra ndaha ñaha luhlu can, tan nduvita̱ ña. 23] Tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Qu̱ita ndo ihya. Ñaha luhlu ihya, ña tsihi̱ ña. Quixí ña ―catyí ra. Tan tsa caha̱n ra tacan quitsaha̱ tsacú naaha ñi. K2 Yaha̱ can tan tsaa̱ ra Jesús vehe ra cumí tyiñu can, tan nyehe̱ ra tyin ra música ndatú ra naha tsa cucutsi ra naha tsi ndɨyɨ can. Tan nyɨvɨ tsa yucú can iyo xaan tsacú ñi. y1k Maa tyin ra Jesús nanyico̱ coo ra tan nyehe̱ ra tsi ña, tan catyí ra tsihin ña: ―Ja̱ndunɨɨ iñi un, xihi, tsa nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un ―catyí ra. Tan juvin ñi cuhva can tan tsicuɨñɨ̱ tsa cuún ñɨñɨ ña. h0I tan cuñí ña tsicá iñi ña: “Tun nañi ndaha yu jahma ra cua nduvaha yu”, cuñí ña. =/s Tacan tan iin ñaha cuuhví natuhva̱ ña tsata ra Jesús. Tan ñaha can tsa iyó utsi uvi cuiya ndohó ña cuehe tsa cuún nɨñɨ ña. Tan tyanaa̱ ña ndaha ña jahma ra, ].3 Nduvita̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra tan cuahán ra naha tsihin ra. >-u Tsitsi tsa caahán ra Jesús tuhun ihya, tsaa̱ iin ra cumí tyiñu cuenda vehe ñuhu nyɨvɨ Judea tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús, tan catyí ra: ―Ndi tsihi̱ cuii ñi sehe yu, maa tyin tatun yooho tan cuhun un tan tyiso ndaha un jiñi ña, cua nandoto ña ―catyí ra tsihin ra Jesús. ,' Tan tacan tucu, ña cuví tyihí nyɨvɨ vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaahnu tyin tatun tacan javaha ñi, cua tyahnya ñɨɨ can, tan cua tɨvɨ vinu can tan cua tɨvɨ ndɨhɨ tucu ñɨɨ can. Yacan cuenda taahán tsi tyihi yo vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaa. Tyin tacan tan ña tyahnya ñɨɨ can tan ndi vinu can ña tɨvɨ tsi. Nu nduvaha̱ ñaha sehe ra Jairo tan ñaha tsa tɨɨ̱n jahma ra Jesús .+U ’Ña tuhvá nyɨvɨ naquicú iin jahma tuuhu tsihin iin jahma tsaa, tyin cua nandɨyɨ nu naquicu̱ ñi tsihin tsa tsaa can, tan cua tyahnya tsi inga tsaha. *} Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿A cuví cunyecu cuiihya nyɨvɨ yucú vico tindaha tun nyií ra cua tindaha tsihin ñi? Maa tyin coo quɨvɨ cua quita ra tindaha ican nu yucú ñi. Tacan tan cua coo ñi tucuiihya iñi tan cua coo nyitya ñi. Nu caahán ra Jesús tyin ña nacatsí tahan tuhun tsahnu tsa iyó nyɨvɨ tsihin tuhun tsaa tsa jacuahá ra tsi ñi 0)Y Tacan tan ra nyicún tsi ra Juan, ra jacoondutya tsi nyɨvɨ, natuhva̱ ra naha nu nyaá ra Jesús tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Nacuvi tyin nyuhu tan ra cuví fariseo naha ra, tuhvá ndi tsicoó nyitya tan ra tsicá tsihin yooho ña tuhvá ra naha coo nyitya? q([ Cu̱aahan ndo tan cu̱tuhva ndo cuhva catyí nu tutu Nyoo, nu catyí tsi tyehen: “Yuhu cuñí yu tsa cundaahvi iñi ndo tsi nyɨvɨ, tyin yacan cuví tsa ñiñi xaan ca tan ñavin ca tsa cahñi ndo quɨtɨ tan cuhva cuenda ndo tsi yu.” Yuhu ña vatsí yu jatyinyee yu tsi nyɨvɨ tsa tsicá iñi tyin vaha ñi, vatsí yu jatyinyee yu tsi nyɨvɨ tsitó tyin iyó cuatyi ñi, na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi. Nu tsica̱ tuhun nyɨvɨ tsi ra Jesús tatun taahán tsi tsa coo nyitya ñi T'! Tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caahán ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ña tsiñí ñuhu doctor tsi nyɨvɨ iyó vaha, ñi ña cuuhví. Maa tyin nyɨvɨ cuuhví tsiñí ñuhu doctor tsi ñi. .&U Tan tsa nyehe̱ ra fariseo naha ra tyin nyaá ra Jesús tsihin ra iyó cuatyi naha ra, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra naha tsihin ra naha: ―¿Nacuenda tyin tsatsí ra maestro ndo tsihin ra tavá xuhun naha ra tan ra iyó cuatyi naha ra? ―catyí ra naha. )%K Tacan tan cuvi̱ tsi iin tsaha, ra Jesús cuahán ra nda vehe ra Mateo, cua catsi ra ixta. Tan cuaha xaan ra tavá xuhun cuenda ra ndaca ñaha tsaa̱, tan tsihin inga ca ra iyó cuatyi naha ra. Tan tsinyecu̱ ra naha iin ñi nu mesa tsihin ra Jesús tan tsihin ra tsicá tsihin ra. $+ Yaha can tan quita̱ ra Jesús ican. Tan nyehe̱ ra tsi iin ra tsa nañí Mateo, nyaá ra naquihín ra xuhun tsa tyahví nyɨvɨ Israel tsi ra ndacá ñaha. Tan catyí ra tsihin ra: ―Co̱hon tsihin yu. Tacan tan nduvita̱ ra Mateo tan cuahán ra tsihin ra Jesús. 1#[ Tan nyɨvɨ tsa nyehe̱ tsa cuvi̱, nayuhvi̱ xaan ñi. Tan quitsaha̱ jacahnú ñi tsi Nyoo tyin tsaha̱ ra tunyee iñi tsi nyɨvɨ. Nu cana̱ ra Jesús tsi ra Mateo F" Tacan tan nduvita̱ ra tan cuanuhu̱ ra nda yuvehe ra. +!O Vityin cua janaha yu tsi ndo tyin yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin jaha yu tucahnu iñi cuatyi ndo ―catyí ra Jesús. Tacan tan catyí ra tsihin ra cuuhví can: ―Ndu̱vita, na̱quihin tsito un tan cu̱anuhu nda yuvehe un ―catyí ra.  - Tyin ¿ndáa tsa yɨɨ ca catyí yo: a yɨɨ ca catyí yo: “Cuatyi un tsa yaha ndatsi”, o yɨɨ ca catyi yo: “Ndu̱vita tan ca̱ca un”?  Maa tyin ra Jesús tsitó ra náa tsicá iñi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda tsicá iñi ndo tsa ña vaha? U# Tacan tan quitsaha̱ tsicá iñi juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tsa yucú ican naha ra: “Ra ihya tsicoo̱ cuatyi ra nu Nyoo tsihin tuhun caahán ra”, cuñí ra naha tsicá iñi ra naha. S Nu nyií ra ican, tsindaca̱ nyɨvɨ tsi iin ra cuuhví tsa ña cuví nacanda tyin nduxii̱ ra, tan canyií ra nu tsito. Tan tsa nyehe̱ ra Jesús tyin tsinú xaan iñi ñi tsi ra, quitsaha caahán ra tsihin ra cuuhví can: ―Ja̱ndu iin iñi un, sehe yu, tyin tsa tsicoo̱ tucahnu iñi cuatyi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. v g Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi iin yutun ndoo tan yaha̱ ra miñi, tan tsaa̱ ra nda ñuu nu iyó ra. '"Tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu can, tsaha̱n ñi tsinyehe̱ ñi tsi ra Jesús, tan caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra na quita ra ñuu can.F!Tan ra jahá cuenda tsi quɨnɨ can, tsinú xaan ra naha cuahán ra naha tsitsi ñuu, tan nacatyi̱ tuhun ra naha tandɨhɨ tsa cuvi̱ tsi ra tsa yɨhɨ̱ tatyi ña vaha can naha ra. 2] ―Vaha. Quɨ̱hvɨ ndo ―catyí ra Jesús. Tan quita̱ nu tatyi ña vaha can nahnu, tan quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi tandɨhɨ quɨnɨ tsa nyecú can. Tan tandɨhɨ quɨnɨ can tsinu̱ tɨ naha tɨ tan cucoyo̱ tɨ naha tɨ iin xahva yuhu miñi can, tan tsihi̱ tɨ naha tɨ tsihin ndutya can. 7gTan catyí nu tatyi ña vaha can tsihin ra Jesús: ―Tatun cua tava un tsi ndi, cu̱hva tsa quɨhvɨ ndi tsitsi quɨnɨ can naha tɨ ―catyí nu tatyi ña vaha can nahnu. LTan yatyin ñi can yucú cuaha quɨnɨ tsatsí tɨ naha tɨ. lQTan caná tsaa ra naha, tan catyí ra naha: ―¿Náa cuñí un tsihin ndi, yooho Jesús Sehe Nyoo? ¿A vatsí un vatsí janyehe un tundoho tsi ndi tsa ndi cumañi ca tsaa quɨvɨ? ―catyí ra naha jaha̱ tatyi ña vaha can. a;Tacan tan tsaa̱ ra naha inga tsiyo miñi nda nu ñuhu Gadara. Tan tsaa̱ uvi taahan ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan quita̱ ra naha nu ñaña cumí sandu. Xaan xaan ra naha, tan yoñi maa cuví yaha ityi can. oWTan iyo xaan cuñí ra naha tan catyí ra naha: ―¿Yóo ra cuví ra ihya? Tyin nda cuanda tatyi tan nda cuanda ndutya tan tyaá yahvi tsi ra ―catyí ra naha. Nu nduvaha̱ uvi ra ñuu Gadara ra yɨhɨ̱ tatyi ña vaha naha ra mSTan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿Nacuenda yuuhví xaan ndo? ¡Nyooho tsa luxu xaan tsinú iñi tsi yu! ―catyí ra Jesús. Tacan tan nduvita̱ ra tan caha̱n ra tsihin tatyi tan tsihin ndutya, tan cutaxi̱n tsi. Tan ra tsicá tsihin ra jandoto̱ ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¡Jutu Mañi yu, ja̱cacu tsi yo, tyin cuñí cunaa yo! /Tan ñihi xaan quitsaha̱ yɨhɨ́ tatyi nu miñi can, tan cuaha xaan ndutya quɨhvɨ̱ tsitsi yutun ndoo ra naha. Maa tyin ra Jesús quixí ra. lQTacan tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo tan ra tsicá tsihin ra cuahán ra naha tsihin ra. s_Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Na̱ha yooho qu̱itsi nyi̱cun un tsi yu. Tan nyɨvɨ ña iyó Nyoo añima na cucutsi tahan maa ñi tsi ñi tsitsi ñuhu tun tsihi ñi ―catyí ra. Nu jacutaxín ra Jesús tatyi xaan nu miñi Inga ra tsa tsicá tsihin ra nacaha̱n ra tsihin ra: ―Taa, cu̱hva na cuhun jihna yu cucutsi yu tsi jutu yu, ―catyí ra. G Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Ñacuii iyó vehe tɨ. Tan saa iyó taca tɨ. Maa tyin yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, nduve nu maa cunyanaa luxu jiñi yu iyó ―catyí ra. 1 [Tacan tan tsaa̱ iin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tan catyí ra tsihin ra: ―Maestro, cuñí yu cunyicun yu tsi un tandɨhɨ ñi ityi nu cuahán un ―catyí ra. ) KTan tsa nyehe̱ ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ tsinu̱ nduvi nu nyií ra, catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra tyin cua yaha ra naha inga tsiyo miñi. ( ITacan cuvi̱ tyin tacan tan cundaa̱ tsa caha̱n Jutu Mañi yo tsihin yuhu ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha. Tan catyi̱ ra tyehen: “Maa ra quihi̱n ra cuehe tsa yɨhɨ́ tsi yo, tan quihi̱n nyaa ra tsa uhvi tsi yo.” Nyɨvɨ tsa cuñí quɨhvɨ cuenda ra Jesús v eTan tsa cunaaha, cuaha xaan nyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsindaca̱ nyɨvɨ tsi ra Jesús. Tan tsihin intuhun ñi tuhun caha̱n ra Jesús tan quita̱ tatyi ña vaha tsi ñi. Tan tandɨhɨ ñi cuuhví iin yaha ñi nduvaha̱ ñi. DTan tɨɨ̱n ra ndaha ña, tan iin yaha ñi quita̱ cahñi tsi ña. Tan nduvita̱ ña, tan quitsaha̱ nanducú ña tsa catsi ra naha. Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuuhví janduvaha̱ ra Jesús -Tsa yaha̱ can, tan cuahán ra Jesús yuvehe ra Pedro. Tan nyehe̱ ra tsi ña tyiso ra, canyií ña nu tsito tyin yɨhɨ́ cahñi tsi ña.  Tacan tan catyí ra tsihin ra capitán can: ―Cu̱aahan, tan na nduvaha musu un tsa cuenda tyin tsinú iñi un tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra capitán. Tan juvin ñi cuhva can nduvaha̱ musu ra. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi tyiso ra Pedro } Tan nyɨvɨ tsa taahán tsi cuhun gloría, ña cua cuhun ñi, tyin cua cuhun ñi nu naa. Tan cua vacu tsaa ñi tan catsan ña cua cuvi nuhu ñi tsa cuenda tsa xaan cuñi ñi tyin nyehe ñi tundoho ―catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ nyicún tsi ra. _7 Tan catyí yu tsihin ndo tyin cuaha nyɨvɨ inga ñuu cua quitsi ityi nu caná ñicanyii, tan ityi nu tyisó ñicanyii, tan cua cunyecu ñi catsi ñi tsihin ra Abraham, ra Isaac tan ra Jacob nu ndacá ñaha Nyoo. } Tan tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra can, tan iyo xaan cuñí ra. Tan catyí ra tsihin nyɨvɨ tsa nyicún tsi ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin ñaha ca nañihi yu iin ra Israel tsa tsinú xaan iñi tumaa tsinú iñi ra ihya. % Tyin juvin ñi iyó ra yɨhɨ́ ndaha tsi yu. Tan iyó andaru tsa yɨhɨ́ ndaha tucu maa yu. Tan tatun cua tava tyiñu yu tsi iin ra can, cua cuhun ra. Tan tatun cana yu tsi inga ra, cua quitsi ra. Tan tatun tava tyiñu yu tsi musu yu, cua javaha ra cuhva cuñí yu. -SNacaha̱n ra capitán can tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, ña cahnu cuví yu tan cuhun un yuvehe yu; tsihin tuhun ca̱han ñi un tan musu yu cua nduvaha ra. q[Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cuhun maa yu tan cujanduvaha yu tsi ra ―catyí ra tsihin ra. #?tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, musu yu ñihi xaan cuuhví ra, canyií ra nu cama. Ña cuví nduvita ra tyin nduxii̱ ra, tan yaha xaan cuhva cuñi ra. ~9Quɨvɨ tsa tsaa̱ ra Jesús ñuu Capernaum, iin ra cuví capitán, ra ñuu Roma, tsaa̱ ra nu nyií ra Jesús tan caahán ndaahvi ra tsihin ra, }5Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Jihna, coto ñahñi ca̱tyi tuhun un tsihin nyɨvɨ. Maa tyin cu̱aahan nu nyaá ra cuví jutu, tan ja̱naha un tsi un tsi ra. Tan cu̱hva un tsa taahán tsi jamañi un nuu Nyoo tumaa catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan cua cuvi tsi iin tsa ndaa tsi ra jutu can tan tsi nyɨvɨ tyin tsa nduvaha̱ un. Nu janduvahá ra Jesús tsi musu iin ra cuví capitán E|Tacan tan tyiso̱ ndaha ra Jesús jiñi ra cuuhví can, tan catyí ra tsihin ra: ―Cuñí yu janduvaha yu tsi un. Cua nduvaha un vityin ―catyí ra. Tan iin yaha ñi nduvaha̱ ra. W{'Tan tsaa̱ iin ra ndohó cuehe tyaahyú, tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, tatun yooho tan cuñí un, cuví janduvaha un tsi yu ―catyí ra tsihin ra. Pz Cuhva tsa nuu̱ ra Jesús yucu can, cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra. ytyin caahán ra tumaa caahán iin ra ndacá ñaha. Tan ña caahán ra tumaa caahán ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra.mxSCuhva tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra Jesús tsihin ñi, iyo xaan cuñi̱ ñi tsihin tsa caahán ra, mwSTan quitsaha̱ cuún ñihi savi. Tan cuaha xaan ndutya ñuhu yaha̱ nu nyaá vehe ra. Tan ñihi xaan yɨhɨ̱ tatyi. Tan vehe can iin yaha cuii ñi nduva̱ tsi tan cunaa̱ tsi ―catyí ra Jesús tsihin ñi tsa nyicún tsi ra. v/Maa tyin nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun caahán yu, tan ña javahá ñi cuhva cuñi yu; cuví ñi tumaa iin ra soho, ra tsa javaha̱ vehe nu nyɨtɨ. ^u5Tan quitsaha̱ cuún ñihi savi. Tan cuaha xaan ndutya ñuhu yaha̱ tsata vehe can. Tan ñihi xaan quitsaha̱ yɨhɨ́ tatyi. Maa tyin ña cuvi̱ janduva tsi vehe can, tyin vaha sama tyihyo tsaha tsi tsata cava. Jt ’Tacan catyí yu tsihin ndo, tyin nyɨvɨ tsa tsiñí tsa caahán yu tan javahá ñi cuhva cuñí yu, cuví ñi tumaa iin ra tsiñi tuñi tsa janduvita tyihyo tsaha vehe ra tsata cava. SsTacan tan yuhu cua catyi yu tsihin ñi: “Ña nacotó yu tsi nyooho. Ca̱tsiyo nyaha ndo nu nyaá yu tandɨhɨ nyooho tsa javahá maa maa ñi tsa ña vaha”, cua catyi yu tsihin ñi. Nu caahán ra Jesús nácaa cua cacu nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tuhun caahán ra, tan nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tsa caahán ra, ña cua cacu ñi 4raQuɨvɨ tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ, cuaha xaan ñi cua catyi ñi tsihin yu tyehen: “Jutu Mañi yu, nyuhu caha̱n ndi tuhun cun tsihin nyɨvɨ. Tan tsihin sɨvɨ un tava̱ ndi tatyi ña vaha tsa yɨhɨ̱ tsi ñi. Tan cuaha xaan tsa iyo javaha̱ ndi tsihin sɨvɨ un”, cua catyi ñi tsihin yu. ~qu’Ña tandɨhɨ nyɨvɨ tsa catyí tsihin yu: “Jutu Mañi yu, Jutu Mañi yu”, cua quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo nda gloría. Maa tyin nyɨvɨ tsa javahá tsa catyí maa Nyoo Jutu yu, juvin ñi can cua quɨhvɨ nu ndacá ñaha ra. SpTan tacan tsihin tsa javahá nyɨvɨ, cuví nacoto ndo tsi ñi tatun nyɨvɨ vaha o nyɨvɨ ña vaha cuví ñi. Nu catyí ra Jesús tyin ña tandɨhɨ nyɨvɨ tan cua quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo \o1Tan tandɨhɨ yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ vaha, cahnya yo tsi tun. Tan cayu tun. znmTyin yutun vaha, ña cuví cuhva tun tsɨtɨ ña vaha. Tan ndi yutun ña vaha ña cuví cuhva tun tsɨtɨ vaha. mTan tacan tucu tandɨhɨ yutun vaha. Tsahá tun tsɨtɨ vaha. Tan tandɨhɨ yutun ña vaha, tsahá tun tsɨtɨ ña vaha. ql[Nyooho cuví nacoto ndo tsi ra naha tsihin tsa javahá ra naha. Tumaa iin yutun ña vaha ña tsahá tun tsɨtɨ vaha, tacan cuví ra naha. Tyin iin tinyata ña cua cuhva tun mangu, tan ndi iñu nduhva ña cuvi cuhva tsi yucu vixi. k!’Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ra vatya naha ra. Tyin catyí ra naha tyin ndusu yuhu Nyoo cuví ra naha, maa tyin ña nditsa. Tyin vatsí ra naha tumaa mbee nu yucú ndo, jahá ra naha tyin ra vaha cuví ra naha. Maa tyin tumaa quɨtɨ xaan cuví ra naha. j{Maa tyin tɨhɨn yuvehe tan cuɨñɨ ityi tsa cuahán nu cuahán nyɨvɨ tsa ñihí ñayɨvɨ nyito coo ñi. Maa tyin ña cuaha nyɨvɨ nañihí ityi can. Tsihin tsa javahá nyɨvɨ, tan nacotó yo tatun nyɨvɨ vaha, a nyɨvɨ ña vaha cuví ñi 9ik ’Ndu̱cu ndo cuhva quɨhvɨ ndo yuvehe tɨhɨn. Tyin quiihin yuvehe, tan quiihin ityi tsa cuahán nda nu cunaa nyɨvɨ anyaya. Tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán ityi can. Lh ’Tumaa cuñí ndo tsa javaha nyɨvɨ tsa vaha tsihin ndo, tacan ja̱vaha tucu maa ndo tsa vaha tsihin ñi. Tyin tacan caahán ley tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra Moisés tan tacan tucu nyaá nu tandɨhɨ libru tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Yuvehe tɨhɨn tan ityi cuɨñɨ tsa cuahán nu nyaá Nyoo Vg% Nyooho vasu ndi maa quiñi iyó ndo, maa tyin tsitó ndo nácaa cuhva ndo tsa vaha tsi sehe ndo. Tan vihi ca maa Jutu yo, ra nyaá gloría, cuaha ca tsa vaha cua cuhva ra tsi ndo tatun ndacan ndo tsi ra. Ef O tatun tsicán tsi tyaca, ¿a cua cuhva ndo iin coo itsi? e ’Tacan tucu nyooho tsihin sehe ndo. Tsahá ndo tsa vaha itsi naha tsi. Tun tsicán tsi paan, ¿a cua cuhva ndo iin yuu itsi? 3d_Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicán tsi ra, cua cuhva ra tsa tsicán ñi. Tan ra tsa cua nanducu, cua nañihi ra. Tan ra tsa cañi ndaha yuvehe, cua nuña yuvehe nuu ra. *cM’Nda̱can ndo tsa tsiñí ñuhu tsi ndo tsi Nyoo. Tan cua cuhva ra tsi ndo. Na̱nducu ndo, tan cua nañihi ndo. Ca̱ñi ndaha ndo yuvehe, tan cua nuña. tba’Ña jañihi ndo cahan ndo tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ ña cuñí coto tyin coto cañi ñi tsi ndo. Tyin cuví ñi tumaa ina tsa caán xaan tsi ndo, tan tumaa quɨnɨ tsa tsacá tsaha iin ndaha tyiñu tsa yahvi nyaá, tyin caahán ñi tsa ndavaha ñi sɨquɨ tuhun Nyoo. Ña cu jutsan yo ndacan yo tsa ndacan yo tsi Nyoo, tyin tacan tan cua cuhva ra tsi yo +aO¡Yooho tsa jahá tyin vaha xaan un! Ta̱va jihna yutun cahnu tsa nyií tinuu un. Tyin tacan tan cuvi nyehe vaha un tsahan luhlu tsa cua tava un tinuu yañi un. `-Tatun tinuu maa un nyií iin yutun cahnu, ¿nácaa cuví catyi un tsihin ra yañi un: “Na̱ha, na tava yu tsahan luhlu tsa nyií tinuu un”? _¿Nacaa tyin nyehé un tsahan luhlu tsa nyií tinuu yañi un, tan ña jahá un cuenda yutun cahnu tsa nyií tinuu maa un? 5^cTyin tumaa caahán ndo tsa caá inga nyɨvɨ, tacan cua javaha Nyoo tsihin ndo. Tan tumaa tsa javahá ndo tsihin inga nyɨvɨ, juvin ñi tacan cua javaha Nyoo tsihin ndo. \] 3Ña cahan ndo tsa caá inga nyɨvɨ, tacan tan Nyoo ña cua cahan ra tsa caá ndo. @\y"Jahá cuenda Nyoo tsi ndo vityin tan ityaan. Yacan ña caca iñi ndo tsa tsiñi ñuhu tsi ndo ityaan. Ca̱ca iñi ndo tan nye̱he ndo nácaa yahá ndo quɨvɨ vityin jahá Nyoo.[y!Yacan cuenda, ca̱ca iñi ndo maa ñi maa tuhun Nyoo. Tan na̱nducu jihna ndo nácaa nacuhva cuenda ndo tsi ndo tsi ra na cundaca ñaha ra tsi ndo, tan na coo tsa vaha ra tsi ndo. Tyin tacan tan cua ñihi ndo tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ndo. ~~!}2||q{zz6ww uytsrqqooUnn7mllkjjGihggZfe_ddc5bb0a``!_:^]]I\k[ ZZYXCWjVvUnSSRPQPPlONoMKJI5HFFEiDDRCC@BAAA@@?[>U=<;::*9 77W55J4T32^0/).m--Q,o++ )('&0%s#""*!k P'Mq2 s" p  P 5dU+ OTan tsa tandɨhɨ ñi tsa tsatsi̱ can, quita̱ maa tumaa uhun mil tsa maa ñi maa rayɨɨ. Tan sɨɨn maa ñiñaha tan tsa nyihi. Nu tsicá ra Jesús nu ndutya )KTan tandɨhɨ nyɨvɨ tsatsi̱ ñi tan ndaha vaha iñi ñi. Yaha̱ can tan ndoo̱ ca tsa ñahñu, tan jacutu̱ ra naha utsi uvi tyica tsihin tsa ñahñu ican. ^5Tacan tan catyí ra tsihin nyɨvɨ tyin na cunyecu ñi nu cuhu can. Yaha̱ tsa tsinyecu̱ ñi tan quihi̱n ra uhun taahan paan can, tan nduvi tyaca can. Tan nanyehe̱ ndaa ra ityi sɨquɨ, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tan tsahnu̱ cuatyi ra paan can. Tan tsaha̱ ra tsi ra tsicá tsihin ra, na tsatsa ra naha tsi nyɨvɨ can. ?yTan catyí ra Jesús: ―Nda̱ca ndo can tsi yu. Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Nduve maa náa iyó ihya. Uhun taahan ñi paan, tan uvi taahan ñi tyaca iyó. iKTan ra Jesús catyí ra: ―Nduve náa nducu ñi cuhun ñi. Cu̱hva nyooho tsa catsi ñi. ?wTan tsa cuñí cuaa̱, tacan tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús nu nyaá ra, tan catyí ra naha tsihin ra: ―Tsa cueñi xaan, tan yoñi nyɨvɨ iyó yatyin ñi ihya. Yacan cuenda vaha ca ca̱han un tsihin nyɨvɨ ihya na cunuhu ñi nda ñuu cujata ñi tsa catsi ñi ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. X)Tsa quita̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo can, tan nyehe̱ ra tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra. Tan cundaahvi̱ iñi ra nyehe̱ ra tsi ñi. Tan janduvaha̱ ra tsi nyɨvɨ cuuhví tsa tsaa̱ tsihin ñi. \1 Tsa tsito̱ ra Jesús tsa taha̱n ra Juan, quihi̱n ra iin yutun ndoo, tan cuahán intuhun ñi maa ra nu taxin caa. Tan tsa tsito̱ nyɨvɨ, quita̱ ñi ñuu ñi, tan cuahán tsihin tsaha ñi nu nyií ra. xi Tacan tan tsaa̱ ra nyicu̱n tsi ra Juan naha ra tan naquihi̱n ra naha cuñu ñuhu ra, tan tyihi̱ ra naha tsitsi ñuhu. Yaha̱ can tan tsaha̱n ra naha tsijacoto̱ ra naha tsi ra Jesús. Nu jacatsi̱ ra Jesús tsi uhun mil rayɨɨ 0Y Tacan tan tsindaca̱ ra naha jiñi ra Juan tsi ña, nyií tsi nu iin coho. Tan tsaha̱ ra naha tsi ñaha tyuvaa can. Tan maa ña nacuhva̱ cuenda ña tsi sɨhɨ ña. W~' Tan tava̱ tyiñu ra na cucahnya ra naha jucun ra Juan nu nyií ra vehe caa. l}Q Tsa tsiñi̱ ra rey Herodes tsa caha̱n ña, nducuiihya̱ cuñí ra. Maa tyin tsa cuenda tsa caha̱n ra tyin tandɨhɨ tsa cua ndacan ña tan cua cuhva ra, yacan cuenda ña cuvi jandaví ñaha ra tyin tandɨhɨ nyɨvɨ yucú vico can tan tsiñi̱ ñi tsa caha̱n ra. Yacan cuenda tava̱ tyiñu ra na cuhva ra naha jiñi ra Juan tsi ña nu iin coho. X|)Tacan tan natyuhu̱ sɨhɨ ña tsi ña, na cahan ña tsihin ra Herodes. Tacan tan catyí ña tyehen tsihin ra: ―Cu̱hva jiñi ra Juan, ra jacoondutyá tsi nyɨvɨ, tsi yu nu iin coho ―catyi̱ ña. w{gTan catyí ra: ―Naha Nyoo tyin cua cuhva yu náa cua ndacan ñaha tyuvaa ihya tsi yu ―catyí ra Herodes. z/Tan iin quɨvɨ iyó vico ra Herodes, tan sehe ña Herodías quitsaha̱ tsañí ña yaa nu yucú ñi vico can. Tan taha̱n xaan iñi ra Herodes. 5ycYacan cuenda ra Herodes cuñi̱ ra cahñi ra tsi ra Juan, maa tyin yuuhví ra tsi nyɨvɨ, tyin tandɨhɨ ñi tsinú iñi ñi tyin ra Juan, ndusu yuhu Nyoo cuví ra. Vx%Tacan catyi̱ ra tyin juvin ñi maa ra tava̱ tyiñu tyin tɨɨn ra naha tsi ra Juan. Tan cuhñi ra naha tsi ra tsihin cadena, tan tyihi ra naha tsi ra vehe caa. Tacan javaha̱ ra Herodes tyin xaan cuñí ra tyin catyi̱ ra Juan tyin ña vaha tsa cumí ra tsi ña Herodías tyin ña ican cuví ñasɨɨhɨ ra Felipe, yañi ra. Vw%Tan catyí ra tsihin ra yucú tsihin ra: ―Ra ican cuví ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, ra tsa tsihi̱ tan vityin nandoto̱ nyico ra. Yacan cuenda iyó tunyee iñi tsi ra tsa javahá ra tsa iyo. tv cQuɨvɨ can ra Herodes, ra ndacá ñaha nɨcahnu nu cuví Galilea, ñihi̱ tuhun ra tsa javahá ra Jesús. iuK :Tan ña cuaha tsa iyo javaha̱ ra ñuu ra tsa cuenda tyin ña tsinú iñi ñi tsi ra.(tI 9Tan yacan cuenda ña cuñí ñi tyaa yahvi ñi tsi ra. Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ñi: ―Tandɨhɨ nyɨvɨ tandɨhɨ ñi ityi jahá ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra ndusu yuhu Nyoo, maa tyin nyɨvɨ ñuu ra ña tyaá yahvi ñi tsi ra tan ndi nyɨvɨ vehe ra ―catyí ra Jesús. s 8Tan cuhva ra iyó tucu ñi ityi nu iyó yo. Tun tacan, ¿nu maa tahan cutuhva̱ ra tandɨhɨ tsa tsitó ra? ―catyí ñi. r- 7Tyin sehe ra tahví yutun can cuví tsi ra. Tan ña María cuví sɨhɨ ra. Tan yañi ra cuví tsi ra Jacobo, ra José, ra Simón tan ra Judas. cq? 6Tan tsaa̱ nyico ra ñuu ra. Tan quitsaha̱ jacuahá ra tsitsi vehe ñuhu ñuu can. Tan iyo cuñí nyɨvɨ tan catyí ñi: ―¿Nu maa tahan cutuhva̱ ra ihya tsa tsitó xaan ra? ¿Tan nácaa cuví javaha ra tsa iyo? Up# 5Tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra Jesús cuhva ihya tan quita̱ ra cuahán ra. o 4Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Iin ra cuví maestro cuenda ley tsa tsitó maa ra tuhun tsahnu tan tatun cua coto ndɨhɨ ra nácaa ndacá ñaha Nyoo tsihin tandɨhɨ tuhun tsaa tsa caahán yu, cua cuvi ra tumaa iin ra jatsii vehe tan cua jacuaha ra nduvi taahan tuhun vaha can tsi nyɨvɨ ―catyí ra Jesús. Nu tsinuhu̱ ra Jesús ñuu Nazaret nu tsahnu̱ ra onW 3Tacan tan ra Jesús tsica̱ tuhun ra tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿A cutuñi̱ iñi ndo tandɨhɨ tsa caha̱n yu? Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Cutuñi̱ iñi ndi, Jutu Mañi yu. Mm 2Tan cua tyihi ra naha tsi nyɨvɨ ña vaha can anyaya nu cayú ñuhu̱, nu cua vacu tsaa ñi tan cahyu ña cua cuvi nuhu ñi. Nu caahán ra Jesús tyin vaha tuhun tsahnu Nyoo tan tuhun tsaa Nyoo l  1Tan tacan cua cuvi quɨvɨ naa ñayɨvɨ, cua quitsi ángel, quitsi tava sɨɨn ra naha tsi nyɨvɨ vaha tan nyɨvɨ ña vaha. Vk% 0Tan tsa tsitu̱ traya can tsihin tyaca, tavá ra naha traya can nu ityi. Tan ican nacatsí ra naha tsi tɨ, naquihín vaha ra naha quɨtɨ vaha tsitsi iin tyica, tan javitá ra naha quɨtɨ ña vaha can. )jK /’Tan juvin ñi cuví tucu tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ tumaa iin traya tsa cañí ra naha nu ndutya ñuhu, tan ñihí ra naha tandɨhɨ nuu tyaca. -iS .tan tsa ñihi̱ ra iin tsa yahví xaan nyaá, xico̱ ra tandɨhɨ maa tsa cumi̱ ra, tan jata̱ ra yuu xiñu vaha can. Nu caahán ra Jesús iin cuhva cuenda traya }hs -’Tan tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ, cuví tucu tsi tumaa iin ra najatá yuu xiñu tan naxicó nyico ra, g# ,’Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa xuhun cuaan tsa yɨhɨ́ xeehe tsitsi ñuhu. Tan iin ra nañihi̱ ra xuhun cuaan can, tan tyihi̱ xeehe nyico ra inga tsaha, tan sɨɨ xaan cuñí ra cuanuhu ra tan xico̱ ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ra. Tacan tan jata̱ ra ñuhu nu yɨhɨ́ xeehe xuhun cuaan can. Iin cuhva tsa caha̱n ra Jesús cuenda iin yuu xiñu tsa yahvi xaan nyaá wfg +Nyooho tan nyɨvɨ javahá cuhva cuñí Nyoo cua quituvi ndo nuu Jutu yo. Tan cua cuvi ndo tumaa tsa nditsin ñuhu̱ ñicanyii, nu ndacá ñaha Jutu yo. Tatun iyó soho ndo, tya̱a soho ndo tsa caahán yu. Xuhun cuaan tsa yɨhɨ́ xeehe e{ *Tan cua tyihi ra naha tsi ñi tsitsi ono nu cayú ñuhu̱. Tan ican cua vacu tsaa ñi tan cahyu ña cua cuvi nuhu ñi. 9dk )Yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua jaquitsi yu ángel tan jataca ra naha tsi nyɨvɨ natyuhu tsi inga nyɨvɨ na javaha ñi tsa ña vaha tan inga nyɨvɨ tsa iyó cuatyi. rc] (Tumaa jataca̱ ra naha cuhu ña vaha can tyin cayu tsi, tacan cua cuvi quɨvɨ cua cundɨhɨ ñayɨvɨ. b' 'Tan nu tsa tatsi̱ cuhu ña vaha can, nu ican cuví nu ña vaha juvin ñi nu tsa xaan iñi tsi yu. Tan quɨvɨ cua naquihin yu tyiñu jahá yu, yacan cuñí tsi catyí quɨvɨ cua cundɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ. Tan ra tsa cua naquihin tsɨtɨ can, cuví ra ángel naha ra. ;ao &Tan ñuhu can cuví nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan tsɨtɨ trigu can cuví nyɨvɨ tsa ndacá ñaha Nyoo. Tan cuhu ña vaha can cuví nyɨvɨ tsa nyicún tsi nu ña vaha. ` %Tacan tan quitsaha̱ catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ra tsa tatsi̱ tsɨtɨ trigu can cuví yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. +_O $Tacan tan jacunuhu̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe nu nyií ra. Tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra nu nyaá ra, tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ca̱tyi tuhun tsihin ndi náa cuñí tsi catyi tsa caha̱n un tsihin nyɨvɨ tsa cuenda cuhu ña vaha tan trigu can. ^w #Tacan cuvi̱ tyin tacan tan cundaa tsa caha̱n Jutu Mañi yo tsihin yuhu ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha tan tyaa̱ ra tyehen:Tsihin cuhva cua cahan yu tsihin nyɨvɨ.Cua cahan yu tsihin ñi tuhun tsa yɨhɨ́ xeehe nda cuanda tsa javaha̱ Nyoo ñuhu ñayɨvɨ. Nu caahán ra Jesús náa cuñí tsi catyí cuhu ña vaha tsa caná tsihin tsɨtɨ trigu can 9]k "Tandɨhɨ tuhun can caha̱n ra Jesús tsihin nyɨvɨ tsihin cuhva. Tan tandɨhɨ tsa caha̱n ra tsihin ñi ña caha̱n catsi maa ra, maa ñi maa tsihin cuhva caha̱n ra. \! !Tan caha̱n ra Jesús inga cuhva ihya tsihin ñi tan catyí ra: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa yutsan iya tsa nasaca̱ nuu iin ñaha tsihin uñi jahma yutyi paan. Tyin tumaa ndaá tandɨhɨ yutsan paan can jahá tsa luxu ñi yutsan iya can, tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo ―catyí ra. Nu catyi tuhun ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsihin cuhva [3 Tyin tsɨtɨ can lihli ñi tsi tan ñavin ca tandɨhɨ ca tsɨtɨ. Maa tyin quɨvɨ tsahnu̱ tsi cuví tsi iin yutun. Tan quitsi̱ saa, tan javahá tɨ taca tɨ soco tun ―catyí ra Jesús. Nu caahán ra Jesús tyin tumaa yutsan iya tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo >Zu Tacan tan caha̱n ra Jesús inga cuhva ihya tsihin ñi tan catyí ra: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin tsɨtɨ mostaza tsa tatsi̱ iin ra nu ñuhu ra. qY[ Ja̱ña ndo, na cuahnu maa tsi iin caa ñi tsihin trigu can, tatun tsa tsitsa tsi, tacan tan cua tava tyiñu yu na tuhun jihna ra naha cuhu ña vaha can, tan cuhñi ra naha cuenda jucun, tan cahmi ra naha. Tan yaha can tan natyihi vaha ra naha tsa vaha can tsitsi yaca yu.” Nu caahán ra Jesús tyin tumaa tsɨtɨ mostaza cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo dXA Tan tsitoho ra naha catyí ra: “Ña tu̱hun ndo, tyin coto tuhun ndɨhɨ ndo trigu can. dWA Tan nacaha̱n ra can tan catyi ra: “Iyó iin ra xaan iñi tsi yu javaha̱ tsehe, tun cuvi.” Tacan tan musu can, catyí ra naha tsihin tsitoho ra: “¿A cuñí un tyin cuhun ndi tan tuhun ndi cuhu ña vaha can?” ^V5 Tacan tan ra cuví musu can naha ra, tsaha̱n ra naha tsicatyi̱ tuhun ra naha tsihin tsitoho ra naha: “Tata, maa ñi tsɨtɨ trigu tatsi̱ ndi, ¿tan nacuenda tyin cana̱ cuhu ña vaha can?” catyí ra naha. lUQ Tan quɨvɨ cana̱ tsɨtɨ trigu can, tan cana̱ yoco tsi, cana̱ ndɨhɨ tucu cuhu ña vaha can. )TK Tan cuhva tsa quixí tandɨhɨ ra jahá tyiñu naha ra, quɨhvɨ̱ iin ra xaan iñi tsi ra jatsii can, tan quɨtɨ̱ ra tsɨtɨ cuhu ña vaha, tan cuahán ra. 8Si Tan caha̱n tucu ra Jesús inga cuhva ihya tsihin ñi; tan catyí ra: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin ra tsa tatsi̱ tsɨtɨ trigu nu ñuhu ra. 4Ra Tan ñuhu vaha nu cucoyo̱ tsɨtɨ can, yacan cuví inga nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun Nyoo, tan cutuñí iñi ñi, tan javahá ñi tandɨhɨ tuhun caahán ra. Yɨhɨ́ ñi cuví ñi tumaa tsɨtɨ tsa cana̱ tan tsaha̱ tsi iin cientu tsɨtɨ, tan inga ñi cuví ñi tumaa tsɨtɨ tsa tsahá uñi xico, o tumaa tsɨtɨ tsa tsahá oco utsi tsɨtɨ intuhun intuhun. Nu caahán ra Jesús nácaa cuahán tuhun trigu tan cuhu ña vaha yQk Tan tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ can tsitsi iñu, juvin ñi nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun Nyoo cuví can. Tsiñí ñi, maa tyin ña cuñí ñi javaha ñi tumaa tsiñí ñi. Tyin tyaá xaan ca iñi ñi tundoho ñayɨvɨ tan ñavin ca tuhun Nyoo. Tan nyiyo ca iñi ñi tsa cuca. Tan tandɨhɨ tuhun can jatyañú tsi tsi ñi, tan cuví ñi tumaa yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ. GP Tyin nduve ñuhu cunu ican, yacan cuenda cana̱ tsɨtɨ can, maa tyin ña cuví cuhun yoho tsi. Tan tacan cuví nyɨvɨ can. Juhva ñi quɨvɨ tsinú iñi ñi. Maa tyin quɨvɨ tsa quitsahá nyehe ñi tundoho, tan caahán ndasɨ nyɨvɨ tsata ñi tsa cuenda tuhun Nyoo, tacan tan jandɨhɨ́ ñi tsa tsinú iñi ñi. 'OG Tan tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ can tyañu yuu, juvin ñi nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun Nyoo cuví can. Tan sɨɨ xaan naquihi̱n vaha ñi itsi juhva ñi quɨvɨ. rN] Nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun nácaa cuñí Nyoo cundaca ñaha ra añima ñi, tan ña cutuñí iñi ñi, cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ trigu yuhu ityi. Tan quitsi̱ nu ña vaha tan quihi̱n nyaa nu tuhun Nyoo tsa iyó añima ñi. xMi ’Tya̱a soho ndo tsa cuñí tsi catyi cuhva tsa caha̱n yu tsa cuenda ra tsa tatsí tsɨtɨ trigu can: L Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin cuaha xaan ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tan cuaha xaan nyɨvɨ vaha, cuñi̱ ñi nyehe ñi tsa nyehé nyooho tsa javahá yu, maa tyin ña nyehe̱ ñi. Tan cuñi̱ ñi tyaa soho ñi tandɨhɨ tsa tsiñí nyooho vityin, maa tyin ña tsiñi̱ ñi. Nu catyí tuhun ra Jesús tsa cuñí tsi catyí cuhva tsa caha̱n ra tsihin nyɨvɨ tsa cuenda ra tatsi can {Ko ’Maa tyin sɨɨ xaan cuví tsi nyooho, tyin nyehé ndo tsihin tinuu ndo, tan tsiñí ndo tsihin soho ndo. GJ Tyin tsa ndundava̱ xaan añima nyɨvɨ ihya,
tan ña catsi vaha tsiñí ñi.
tan ndasɨ́ tinuu ñi,
na ña cua nyehe ñi tsihin tinuu ñi,
tan ña cua cuñi ñi tsihin soho ñi.Tan ndi ña cua cutuñi iñi ñi tsihin añima ñi.Tan ndi ña cua nanducu ñi tsi yu, na janduvaha yu tsi ñi. I Tyin tacan tan cundaa tsa caha̱n ra Isaías ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, tan catyí ra:Tsa nditsa tyin nyooho tsiñí ndo tuhun yu, maa tyin ña cutuñí iñi ndo.Cua nyehe ndo tsa javahá yu, tan ña cua cutuñi iñi ndo. DH Yacan cuenda caahán yu tsihin ñi tsihin cuhva, tyin nyehé ñi tan cuví tsi tumaa tsa ña nyehé ñi. Tsiñí ñi maa tyin ña cutuñí iñi ñi, tumaa tsa ña tsiñí ñi cuví can. lGQ Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cutuñí iñi tsa caahán yu tan javahá ñi, cuaha ca cua cutuñi iñi ñi. Tan nyɨvɨ tsa ña cutuñí iñi, tan ña cuñí ñi javaha ñi, cua quihin nyaa ndɨhɨ yu tsa luxu ñi tsa tsitó ñi. ;Fo Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsi nyooho jacotó Nyoo tuhun xeehe, cuhva ndacá ñaha ra, maa tyin nyɨvɨ ihya ña cuví coto ñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi nyooho. oEW Tacan tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin tsihin cuhva ñi jacuahá un tsi nyɨvɨ, tan ña catyí tuhun catsi un tsihin ñi? ―catyí ra naha. =Ds ¡Tatun nyaá soho ndo, tya̱a soho ndo tuhun caahán yu! ―catyí ra Jesús. Nu catyí tuhun ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tan ña catyí tuhun catsi ra tsihin ñi C} Maa tyin juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ nu ñuhu vaha. Tan quɨvɨ tsahnu̱ tsi, vaha xaan tsaha̱ tsi tsɨtɨ. Tyin tsa iin tsɨtɨ can, cientu tsɨtɨ quita̱ tsihin tsi. Tan inga tsɨtɨ can, uñi xico, tan inga tsi oco utsi tsɨtɨ tsaha̱ tsi. @By Juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ tyañu iñu. Tan quɨvɨ cana̱ trigu can tsahnu̱ tsi iin caa ñi tsihin iñu can, tan iñu can numi xaan ca tsahnu̱ tsi tan tsahñi̱ tsi trigu can. nAU Maa tyin cuhva tsa cana̱ ñicanyii, numi ñi na ityi̱ tsi, tyin ña cunu yɨhɨ́ yoho tsaha tsi. -@S Tan juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ tyañu yuu nu ña cuaha nyahyu yɨhɨ́. Tan ican cana̱ tsɨtɨ can tsa numi ñi tyin ña cuaha nyahyu yɨhɨ́ tyañu yuu can. ?w Tan cuhva tsa quɨtɨ́ ra tsɨtɨ can, cucoyo̱ juhva tsi yuhu ityi. Tan quitsi̱ saa tan tsatsi̱ tɨ tsɨtɨ can. L> Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi tan caahán ra tsihin ñi tsihin iin cuhva, tan catyí ra: ―Quita̱ iin ra vehe ra. Cuahán ra nu iyó tyiñu jahá ra, cuatatsí ra tsɨtɨ trigu ra. )=K Tan cuaha xaan nyɨvɨ ndu ii̱n nu nyaá ra, yacan cuenda quɨhvɨ̱ ra tsitsi iin yutun ndoo tan tsinyaa̱ ra. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ ndoo̱ ñi yuhu ndutya. c< A Quɨvɨ can quita̱ ra Jesús vehe nu nyií ra tan cuahán ra, tsicunyaa̱ ra yuhu miñi. (;I 2Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí Jutu yu, ra nyaá gloría, juvin ñi can cuví yañi yu, tan cuhva yu, tan sɨhɨ yu ―catyí ra Jesús. :  1Tacan tan janaha̱ ndaha ra nu nyecú ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra: ―Ra ihya naha ra cuví sɨhɨ yu tan yañi yu. 9 0Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra can: ―¿Yóo cuví sɨhɨ yu tan yóo cuví yañi yu? ―catyí ra. %8C /Tacan tan jacoto̱ iin ra tsi ra Jesús, tan catyí ra: ―Sɨhɨ un tsihin ra yañi un naha ra nyecú ñi tsata vehe. Tan cuñí ñi cahan ñi tsihin un. 77 .Ndi caahán ca ra Jesús tsihin nyɨvɨ, tan tsaa̱ sɨhɨ ra tan yañi ra, tan nyecú ñi ityi tsata vehe, tan cuñí ñi cahan ñi tsihin ra. N6 -Tacan tan cua quihin nu utsa taahan ca tatyi ña vaha, tsa yaha ca caquiñi tan ñavin ca maa nu. Tacan tan iin caa ñi quɨhvɨ tandɨhɨ tatyi ña vaha can añima ñi can. Yacan cuenda, yaha ca ndasɨ cua coo ñi tan ñavin ca tsa ndi cumañi ca quita nu. Tan tacan cua cuvi tsi nyɨvɨ quiñi iyó ―catyí ra Jesús. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús tyin tumaa cuví yañi ra, tan tumaa cuví sɨhɨ ra, cuví tsi nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí Nyoo *5M ,“Cunuhu yu nda vehe yu nu quee̱ yu.” Tacan tan cuahán nyico nu añima nu quee̱ nu. Tan nyehe̱ nu tyin ndɨɨ xaan, tan yoñi iyó, tan sɨɨ xaan caá. M4 +’Tatun iin nu tatyi ña vaha quita̱ nu tsitsi añima iin nyɨvɨ, tsicá nuu nu ñuhu ityi, nanducú nu iin nu quitatu nu. Tan ña nañihi maa nu nu quitatu nu. Tacan tan tsicá iñi nu: S3 *Tan tacan tucu ñaha tsa tsindaca̱ ñaha ityi Sur, cua nduvita ña quɨvɨ cua cutuñi nyɨvɨ tan cua catyi ña tyin cua cunaa nyooho nyɨvɨ iyó vityin, tyin maa ña, vasu cañi ñuu ña maa tyin quitsi̱ ña, quitsi̱ tyaa̱ soho ña tsa nyityi tsa caha̱n ra Salomón. Tan vityin cahnu ca ra caahán tsihin ndo tan ñavin ca ra Salomón. Nu caahán ra Jesús tsihin yo nácaa quɨhvɨ nu tatyi ña vaha añima yo inga tsaha tatun naa iñi yo tsi Nyoo O2 )Tan quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, cua nduvita nyɨvɨ tsicoo̱ ñuu Nínive taha̱n tsanaha tan cua catyi ñi na tatsi tuñi Nyoo tsi nyooho nyɨvɨ tsa iyó vityin. Tan cua catyi ñi tyin cua cunaa ndo, tyin maa ñi tsa cuví ñi ñuu Nínive, nasama̱ ñi cuhva iyó ñi quɨvɨ caha̱n ra Jonás tuhun Nyoo tsihin ñi. Tan ihya nyií ra cahnu ca cuví tan ñavin ca ra Jonás. [Tan ña cuñí ndo tyaa soho ndo tsa caahán yu.] ;1o (Tyin tumaa tsinyii̱ ra Jonás tsitsi tyaca cahnu uñi quɨvɨ tan uñi tsacuaa, tacan cua cunyii yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria tsitsi ñuhu uñi quɨvɨ tan uñi tsacuaa. 07 'Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nyɨvɨ ña vaha tan nyɨvɨ tsa nyicún inga nyoo cuñí ñi nyehe ñi tsa iyo. Maa tyin ña cua nyehe ñi tsa iyo, intuhun ñi tsa cua nyehe ñi, tumaa tsa javaha̱ Nyoo tsihin ra Jonás ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha. V/% &Tacan tan juhva ra fariseo tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Maestro, cuñí ndi tyin javaha un iin tsa iyo tyin tacan tan coto ndi tun Sehe Nyoo cuví tsi un. . %Tyin tsa cuenda tsa caahán ndo, tan cua catyi Nyoo tun vaha ndo o ña vaha ndo. Nyɨvɨ ña vaha, tsa iyo ñi cuñí ñi nyehe ñi -9 $Tan yuhu catyí yu tsihin ndo tyin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ, cua cuhva cuenda ñi tandɨhɨ tuhun tsa ña vaha caha̱n ñi. *,M #Nyɨvɨ vaha, vaha caahán ñi tyin yɨhɨ́ tsa vaha añima ñi. Tan nyɨvɨ caquiñi, tsa caquiñi caahán ñi, tyin tsa caquiñi yɨhɨ́ tsitsi añima ñi. @+y "¡Nyooho, nyɨvɨ caquiñi tumaa tata coo xaan cuví ndo! ¿Nacaa cuví quitá tsa vaha yuhu ndo, tan nyɨvɨ caquiñi cuví ndo? Tyin tsa quitá tsitsi añima yo, yacan caahán yo. ,*Q !’Iin yutun vaha tsahá tun tsɨtɨ vaha. Tan iin yutun ña vaha tsahá tun tsɨtɨ ña vaha. Nacotó yo tatun yutun vaha cuví tun tsa cuenda tsɨtɨ tun. &)E Tan yóo nyɨvɨ tsa caahán tsa ndavaha ñi sɨquɨ yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, Nyoo cua jaha ra tucahnu iñi tsi ñi tsa cuenda can. Maa tyin nyɨvɨ tsa caahán tsa ndavaha ñi sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, ña cua coo tucahnu iñi tsi ñi tsa cuenda cuatyi can, ndi ñuu ñayɨvɨ ihya, tan ndi inga ñuu ñayɨvɨ tsa cua coo. Tsihin tsa javahá nyɨvɨ tan nacoto yo tsi ñi tatun vaha ñi a ña vaha ñi ( ’Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin Nyoo jahá ra tucahnu iñi cuatyi nyɨvɨ, tan tsihin náa tsa ña vaha caahán ñi, maa tyin tatun cua cahan ñi ndavaha ñi sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, yacan nditsa, ña cua jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ñi. p'Y ’Nyɨvɨ tsa ña nyaá tumañi iñi tsihin yu, ñi xaan iñi tsi yu cuví ñi. Ñi tsa ña jatyinyeé tsi yu tsa caahán yu tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, cuñí tsi catyi tyin ña tsahá ñi tsa coto nyɨvɨ tuhun caahán yu. U&# ’Tan ¿yóo cuví quɨhvɨ tsitsi vehe iin ra xaan, tan quihin nyaa ra ndaha tyiñu ra? Yoñi. Maa tyin tatun cuhñi jihna ra tsi ra can, tacan tan cuví quihin nyaa ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ra. N% Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo, tyin yuhu tavá yu tatyi ña vaha tsihin tunyee iñi Tatyi Ii Nyoo. Tan cuñí tsi catyi yacan tyin nditsa tyin tsa tsaa̱ cuhva ndacá ñaha Nyoo nu yucú ndo. A${ Tan nyooho catyí ndo tyin tsihin tunyee iñi nu Beelzebú tavá yu tsi nu tatyi ña vaha nahnu. Tun tsatyin tavá yu tsi nahnu tumaa cuhva catyí ndo, yóo tsahá tunyee iñi tsi ra nyicun tsi ndo tan tavá ra naha tsi nahnu. Maa ra naha cua cahan tsa nditsa tsihin ndo, tyin nyooho soho xaan tsicá iñi ndo. ,#Q Tan tacan tucu tatun nu ña vaha tan tava nu juvin ñi tahan maa nu, cuñí tsi catyi tyin ña iin ñi cuví nahnu, tan cundɨhɨ tunyee iñi tsa iyó tsi nahnu. ]"3 Maa tyin ra Jesús tsitó ra tsa tsicá iñi ra naha, yacan cuenda catyí ra tsihin ra naha: ―Tatun ra ndacá ñaha naha ra tan cua natahvi ra naha, tan cua cañi tahan ra naha, tacan tan cundɨhɨ tyiñu tsa ndacá ñaha ra naha. Tan tatun iin ñuu o tandɨhɨ nyɨvɨ iin vehe tan cusɨɨn ñi, tacan tan cua tɨvɨ nu yucú ñi. Z!- Tan cuhva tsa tsiñi̱ ra fariseo naha ra tsa caahán ñi, catyí ra naha: ―Tsihin tunyee iñi nu Beelzebú, nu cuví ityi nuu tsihin nu ña vaha nahnu, tavá ra ihya tatyi ña vaha ―catyí ra naha. { o Iyo xaan cuñí tandɨhɨ nyɨvɨ, tan catyí ñi: ―¿A ñavin ra ihya cuví tata ra rey David? ―catyí ñi. L Tacan tan tsindaca̱ nyɨvɨ tsi iin ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyií ra Jesús, cuaa ra tan ñɨɨhɨ ra. Tan ra Jesús janduvaha̱ ra tsi ra. Tacan tan nacaha̱n ra, tan nanyehe̱ ra. 7 Tan tandɨhɨ nyɨvɨ, tan cua cuita iñi ñi tsi ra. Nu xaan iñi tsi ra Jesús catyí nahnu tyin tsihin tunyee iñi nu ña vaha javahá ra tsa iyo c? Tan ndi intuhun ndoo yacua, tan ña cua cahnu ndɨhɨ ra.Tan ndi ña cua ndahva ndɨhɨ ra tiñuhu lihli nu caná luxu yuhma.Nda cuanda coto tandɨhɨ nyɨvɨ tyin maa ra cuví ra ndacá ñaha tsi ñi. nU Tan ña cua cahan yuhu ra tan ndi ña cua cana tsaa ra, tan ña cua cahan ñihi ra ityi cahnu.  Ra ihya cuví musu yu, ra tsa nacatsi̱ vaha yu.Cuñí xaan yu tsi ra, tan sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ra.Cua cuhva yu Tatyi Ii yu tsi ra.Tan cua jacoto ra tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, nácaa cua janduvaha yu tsi ñi nuu yu.  Tacan cuvi̱ tyin tacan caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tan tyehen tyaa̱ ra tuhun Nyoo: Q Tan catyí ra tsihin ñi tyin na ña catyi tuhun ñi yóo ra cuví ra. -S Tsa tsito̱ ra Jesús tyin nducú ra naha tsi ra, quita̱ ra ican. Tan cuaha nyɨvɨ tsinyicu̱n tsi ra. Tan maa ra janduvaha̱ ra tsi tandɨhɨ ñi cuuhví. J  Tacan tan quita̱ ra fariseo naha ra cua natuhun tahan ra naha nácaa cua cahñi ra naha tsi ra Jesús. Tsa caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, tsa cuenda ra Jesús taha̱n tsanaha A{ Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsa na ityi ndaha can: ―Ja̱nacaa ndaha un ―catyí ra. Tan cuhva tsa janacaa̱ ra ndaha ra, iin yaha ñi nduvaha̱ tsi tumaa inga tsiyo.  Tan ¿a ña nyaá yahvi ca iin nyɨvɨ tan ñavin ca mbee? Yacan cuenda taahán tsi javaha yo tsa vaha quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra. 9k Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿Ndáa nyooho, tatun canacava iin mbee jana ndo tsitsi iin yavi quɨvɨ quitatú yo, a ña cua cuhun ndo tan tava ndo tsi tɨ? :m Tan ican nyií iin ra tsa na ityi ndaha. Tan yucú tucu juhva ra nducú cuhva nácaa tan tyaa ra naha cuatyi tsi ra Jesús. Yacan cuenda tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿A catyí ley tyin vaha janduvaha yo tsi nyɨvɨ cuuhví quɨvɨ quitatú yo? ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. L Tacan tan quita̱ ra Jesús ican, tan cuahán ra vehe ñuhu. `9 Yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu tsa cahan yu tsihin intuhun intuhun ndo náa taahán tsi javaha ndo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra Jesús. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra na ityi ndaha O Nyooho, ñaha ca cutuñi iñi ndo nu catyí tsi nu tuhun Nyoo tyehen: “Tsa cuñí ca yu javaha ndo cuví tsa cundaahvi iñi ndo nyehe ndo tsi nyɨvɨ tahan ndo, tan ñavin ca tsa cahñi ndo quɨtɨ tan jamañi ndo nuu yu.” Tun tsatyin cutuñí iñi ndo tuhun ihya, ña cua tyaa ndo cuatyi tsata nyɨvɨ tsa nduve cuatyi. dA Tan catyí yu tsihin ndo, tyin ihya nyaá ra tsa cahnu ca cuví tan ñavin ca vehe ñuhu. +O ¿O ñaha ca cahvi ndo nu ley nu catyí tsi tyin ra cuví jutu naha ra, jahá tyiñu ra naha tsitsi vehe ñuhu quɨvɨ quitatú yo? Tan ñavin cuatyi cuví can. d A Quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe Nyoo, quihi̱n ra paan ii, tan tsatsi̱ ra naha. Tan ña taahán tsi catsi ra naha, ndi maa ra, tan ndi ra tsicá tsihin ra, tyin maa ñi maa ra cuví jutu naha ra taahán tsi catsi paan can. ( I Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―¿A ñaha ca cahvi ndo tsa javaha̱ ra David tsihin ra cutahan tsihin ra quɨvɨ tsa tsaa̱ soco tsi ra naha? ^ 5 Tan tsa nyehe̱ ra fariseo naha ra yacan, catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Jihna, ra tsicá tsihin un javahá ra naha iin tyiñu tsa ña taahán tsi javahá yo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra naha tsihin ra. G   Iin quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, yaha̱ ra Jesús mahñu nu iyó tsa tatsi̱ nyɨvɨ. Tan tsaa̱ soco tsi ra tsicá tsihin ra. Tan quitsaha̱ tuhún ra naha yoco trigu can tan tsatsí ra naha. l Q Ña yɨɨ tsa cuhva ndo tsi ndo tsa cundaca ñaha yu. Tyin tsa tsahá yu cuiso ndo, yama tsi.+O Cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha yu tsi ndo tan cu̱tuhva ndo cuhva iyó yu. Tyin yuhu ña xaan yu tan ña cahnu jahá yu tsi yu. Tacan tan cua quitatu añima ndo. 1 Tandɨhɨ nyooho tsa tatú tyin jahá tyiñu ndo, tan tsihin tundoho tsa iyó ndo, na̱ha ndo nu nyaá yu, tan yuhu cua cuhva yu tsa quitatu ndo.   Tacan tan catyí tucu ra tsihin nyɨvɨ: ―Jutu yu nacuhva̱ cuenda ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ra tsi yu. Yoñi maa nacotó tsi yu tsa nditsa, intuhun ñi maa Jutu yu nacotó vaha tsi yu. Tan Jutu yu yoñi nacotó tsi ra tsa nditsa. Intuhun ñi maa yu, tsa cuví Sehe ra tsi yu, tsitó yu tsi ra. Tan nyɨvɨ tsa cuñí yu tsa nacoto tsi Jutu yu, cua janaha yu tsi ra tsi ñi. D Tacan Tyaa, tyin tacan cuñí maa un ―catyí ra Jesús.  Quɨvɨ can catyí ra Jesús tsihin Nyoo: ―Jacahnú yu tsi un, Jutu yu, ra ndacá ñaha gloría tan ñuhu ñayɨvɨ. Tyin tyihi̱ xeehe un tuhun ihya nuu ra tsitó xaan tan ra nyityi xaan naha ra. Tan jandunditsí un tuhun ihya nuu ra nyihi. ve Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ, ñihi ca cua tatsi tuñi ra tsi nyooho tan ñavin ca nyɨvɨ ñuu Sodoma. “Cu̱hva ndo tsi ndo tsi yu, tan cuhva yu tsa quitatu ndo”, catyí ra Jesucristo $A Tan nyooho nyɨvɨ ñuu Capernaum, cuñí maa ndo tyin cundaa ndo nda gloría, maa tyin cua nuu ndo nda cuanda nu yucú nyɨvɨ tsihi̱ anyaya. Tun tsatyin tsicoo̱ tsa iyo nyehe̱ ñi ñuu Sodoma tumaa tsa nyehé ndo ihya, ñuu can ña tsinaa̱ tsi tan iyó tsi nda cuanda vityin.  Maa tyin catyí yu tsihin ndo tyin ñihi ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi ndo tan ñavin ca ñi ñuu Tiro tan ñi ñuu Sidón.  ―¡Ndahvi nyooho, nyɨvɨ ñuu Corazin! ¡Ndahvi nyooho nyɨvɨ ñuu Betsaida! Tyin nyehé ndo tsa iyo tsa javahá yu tan ña nasama̱ ndo cuhva iyó ndo. Tan ñuu Tiro tan ñuu Sidón nduve tsa nyehe̱ ñi. Maa tyin tun tsatyin nyehe̱ ñi tsa nyehé nyooho vityin, numi xaan cua cunditsi ñi jahma tucuiihya iñi tan cua coso ñi nyaa nuu ñi: tyin ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi. 'G Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tsihin nyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nu javaha̱ ra cuaha tsa iyo, tyin ña nasama̱ ñi cuhva iyó ñi, tan catyí ra: }~s Yaha̱ can tan tsaa̱ tucu yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Tan tsatsí yu tan tsihí yu. Tan catyí ndo tyin tsatsí xaan yu tan tsihí xaan yu vinu, catyí ndo. Tan ña taahán iñi ndo tsa cutahán yu tsihin ra iyó cuatyi naha ra tan tsihin ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha naha ra. Tan vasu ña naquihín cuenda ndo tuhun caahán ndi, maa tyin Nyoo tsahá ra tsa tsiñi tuñi ra tsi nyɨvɨ naquihín tuhun caahán yu tan tuhun caha̱n ra Juan, tan ñi ican cua janaha ñi tsi ndo tyin vaha tsa tsiñi tuñi Nyoo ―catyí ra Jesús. Nyɨvɨ ña cuñi naquihin cuenda tuhun caahán ra Jesús cua nyehe ñi tundoho #}? Tyin ra Juan, ra jacoondutyá, quitsi̱ ra tan ña tsatsi̱ vaha ra, tan ña tsihi̱ ra vinu. Tan nyooho catyí ndo tyin tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi ra. F| “Tɨvɨ̱ ndi tiyoo tan ña tsañi̱ ndo yaa. Tan tsita̱ ndi yaa cuiihya, tan ña tsacu̱ ndo”, catyí ra nyihi. [Tan tacan cuví nyooho tyin ndi intuhun cuhva ña taahán iñi ndo.] F{ ’¿Náa tsihin jandu inducu yu tsi nyooho, nyɨvɨ tsa iyó quɨvɨ ihya? Tumaa ra nyihi cuví nyooho. Tyin ra nyihi jasɨquɨ nuyahvi. Caná tsaa tahan ra naha tan catyí ra naha: ?zy Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu. |yq Tan ra Juan cuví ra Elías ra tsa nyaá tsa cua quitsi, tun nyooho tan cuñí ndo tsinu iñi ndo tsa caahán yu. kxO Ra Moisés caha̱n ra tuhun nácaa cua cundaca ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ, tan tacan tucu tandɨhɨ ra cuví ndusu yuhu Nyoo. Tacan tan quitsi̱ ra Juan jacoto̱ ra tsi nyɨvɨ tyin tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa cua cundaca ñaha Nyoo. w1 ’Nda cuanda quɨvɨ tsa tsaa̱ ra Juan tan nda vityin, nyɨvɨ ñihi iñi, nducú xaan ñi cuhva ñihi ñi tsa cundaca ñaha Nyoo tsi ñi. ;vo ’Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tsitsi tsa tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicoo̱ tan nyɨvɨ iyó vityin, tan ña cahnu ca cuví ñi tan ñavin ca ra Juan, ra jacoondutyá tsi nyɨvɨ. Maa tyin ra tsa ndaca ñaha Nyoo añima, vasu ra lihli ñi cuví ra, cahnu ca ra cuví ra tan ñavin ca ra Juan. ~~3}T|| {zz'yCxx#wvuu^tsjrqq!p*omnnmvllk{j~ii{ihf>e[ecbaa7`_^^Q][ZYYXWW3VVIUnTSRoQQ)PgONNM0LKBJII+HWGFED=CPBH@??>"=Y<;;:g98x77t6s55337211//?.- ,5+r*))''<%%?$$#"!!6 j!o"V  0 r | J hZEz3"_ Yuhu catyí yu tsihin ndo tyehen: Ra tsa nacoo̱ ñasɨɨhɨ, tan ñavin tsa cuenda tsa quituvi̱ ña tsihin inga rayɨɨ, tan tindaha̱ ra tsihin inga ñaha, tsicoó cuatyi ra nuu Nyoo. Tan ra tsa tindaha̱ tsihin ñaha tsa nacoo̱ rayɨɨ can, juvin ñi tsicoó tucu cuatyi ra can ―catyí ra. [!/Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Tsa cuenda tsa ndava añima ndo, yacan cuenda, tsaha̱ ra Moisés ndatu tsa nacoo ndo ñasɨɨhɨ ndo. Maa tyin quɨvɨ jihna ñi ñavin tacan tsicoo̱ nyɨvɨ. B }Tacan tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tsa tyaa̱ ra Moisés tyin cuví canɨ iin rayɨɨ tutu cuenda ley ra tan nacoo ra ñasɨɨhɨ ra? RYacan cuenda, ñavin ca uvi taahan ñi, maa tyin nduvi ñi intuhun ña nyɨvɨ cuví ñi. Yacan cuenda, ña taahán tsi tsa nacoo tahan ñi tsi ñi tyin maa Nyoo tsa jandu ii̱n tsi ñi ―catyí ra. GTan catyí tsi tyehen: “Taahán tsi nacoo rayɨɨ tsi jutu ra tan sɨhɨ ra, tan ndu iin ra tsihin ñasɨɨhɨ ra. Tan tsa nduvi taahan ñi cua cuvi ñi tumaa tsa intuhun ña nyɨvɨ.” :mTan nacaha̱n ra tan catyí ra: ―¿A ña tuhvá ndo cahví nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyin ra tsa javaha̱ tsi ndo nda quɨvɨ jihna ñi, javaha̱ ra rayɨɨ tan ñaha? STacan tan juhva ra fariseo naha ra natuhva̱ ra naha nu nyaá ra Jesús, tyin cuñí ra naha nducu cuhva ra naha tsi ra tyin tacan tan cuvi tyaa ra naha cuatyi sɨquɨ ra. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿A vaha tsa nacoo rayɨɨ tsi ñasɨɨhɨ ra tsa cuenda náa ñi tɨsɨhɨ tsaha̱ ña tsi ra? Y+Cuaha xaan nyɨvɨ tsinyicu̱n tsi ra, tan janduvaha̱ ra tsi nyɨvɨ cuuhví. . WTsa yaha̱ tsa caha̱n ra Jesús tuhun ihya, tan quita̱ ra cuenda Galilea can, tan cuahán ra cuenda Judea inga tsiyo yutya cahnu Jordán, ityi nu caná ñicanyii. ^5#Tan nu ndɨhɨ caha̱n ra Jesús, tan catyí ra tyehen: ―Tacan cua javaha tucu Jutu yu, ra nyaá gloria, tsihin nyooho tatun ña jaha ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo."Tan cuxaa̱n xaan tsitoho ra, tan tava̱ tyiñu ra na tatsi tuñi ra naha tsi ra nda cuanda tsa tyahvi ra tandɨhɨ tsa nyaá cuenda ra. '!Tacan cuñi̱ tsi tsa cundaahvi iñi un tsi ra vaha iñi tsi un tumaa tsa cundaahvi̱ iñi maa yu nyehe̱ yu tsi un”, catyí ra tsihin ra. r] Tacan tan tsitoho ra can tava̱ tyiñu ra na quitsi ra can. Tan tsa tsaa̱ ra, tan catyí ra tsihin ra: “Musu ña vaha cuví un. Yuhu jaha̱ yu tucahnu iñi tandɨhɨ tsa nyaá cuenda un tsi yu, tyin caha̱n ndaahvi un tsihin yu. :mTsa nyehe̱ inga ca musu tsa javaha̱ ra, cuiihya xaan cuñí ra naha, tan tsaha̱n ra naha tsinacatyi̱ tuhun ra naha tsihin tsitoho ra naha tsa ña vaha tsa javaha̱ ra can. 1Maa tyin maa ra ña cuñi̱ ra cuatu ra, tan tsaha̱n ra tsityihi̱ ra tsi ra can vehe caa nda cuanda tsa tyahvi̱ ra tsa nyaá cuenda ra tsi ra. V%Tacan tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra can nuu ra, tan caha̱n ndaahvi ra tsihin ra tan catyí ra: “Cu̱atu luxu tan nda ñihi yu xuhun tan cua tyahvi yu tandɨhɨ tsa nyaá cuenda yu tsi un”, catyí ra. 0YMaa tyin cuhva tsa quita̱ musu can, nañihi̱ ra tsi iin ra vaha iñi tsi ra tsa cuví musu tumaa maa ra. Tan ra vaha iñi can nyaá cuenda ra luxu ñi tsi ra. Tan tɨɨ̱n ra tsi ra can, tan quitsaha̱ tɨɨ́n ra jucun ra, tan catyí ra tsihin ra: “Tya̱hvi tsa nyaá cuenda un tsi yu.” 9Tan cundahvi̱ iñi tsitoho ra tsi ra, tan jaha̱ ra tucahnu iñi tsi ra, tan janaa̱ ra tandɨhɨ tsa nyaá cuenda ra, tan jandoo̱ nuña ra tsi ra. {oTacan tan musu can tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu tsitoho ra, tan caha̱n ndaahvi ra tsihin ra, tan catyí ra: “Tata, ja̱ha tumañi iñi, cu̱atu un luxu, tan tyahvi yu tandɨhɨ tsa nyaá cuenda yu tsi un nda ñihi yu xuhun”, catyí ra. %Tan musu can nduve náa tsihin tyahvi ra tsi tsitoho ra, yacan cuenda tsitoho ra catyí: “Xi̱co ndo tsi ra iin cahnu ñi tsihin ñasɨɨhɨ ra, tan tsihin sehe ra tan tandɨhɨ tsa iyó tsi ra tan tsihin xuhun quita can cua tyahvi ra tsa nyaá cuenda ra tsi yu.” {Tan cuhva tsa quitsaha̱ natavá ra cuenda, tan tsindaca̱ ra tsi iin musu tsa cuaha millón pesu nyaá cuenda tsi ra. 2 ]’Yacan cuenda tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin rey tsa nacana̱ tsi tandɨhɨ musu ra tyin cua nyehe ra nácaa nyaá cuenda ra naha tsi ra.  Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Catyí yu tsihin un tyin ñavin utsa taahan ñi tsaha; nda cumi cientu cumi xico utsi tsaha taahán tsi jaha un tucahnu iñi. Nu caha̱n ra Jesús iin cuhva cuenda iin ra tsa ña cuñi̱ jaha tucahnu iñi } sTacan tan tsaha̱n ra Pedro tsindaca̱ tuhun ra tsi ra Jesús tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, tatun ra yañi yu tan javahá ra tsa ña vaha tsihin yu, ¿najava taahan tsaha taahán tsi jaha yu tucahnu iñi tsi ra? ¿A utsa taahan tsaha? r ]Tyin nu yucú uvi o uñi nyɨvɨ tan jacahnú ñi tsi yu, ican nyaá yu mahñu ñi ―catyí ra Jesús. H  ’Tan juvin ñi catyí tucu yu tsihin ndo, tatun uvi ndo ihya nu ñuhu ñayɨvɨ, tan tsa natuhu̱n tahan ndo tan tsicán ndo tsi Jutu yu, ra nyaá gloria, cua cuhva ra yacan tsi ndo. lQ’Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ tsa cuhñi ndo ihya nu ñuhu ñayɨvɨ, tsa nuuhñi tsi jaha̱ maa Nyoo nda gloria. Tan tandɨhɨ tsa ndatsi ndo ihya nu ñuhu ñayɨvɨ, tsa ndatsi maa Nyoo nda gloria. Y+Tatun ña tyaa yahvi ra ndi maa tsi ra tsa tsaha̱n tsihin un naha ra, tacan tan ca̱han tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ yucú vehe ñuhu. Tan tatun ña tyaa yahvi ra tsi ñi vehe ñuhu, tacan tan ja̱ha ndo tumaa tsa ñavin ra yɨhɨ́ tuhun Nyoo cuví ra tan cuví ra tumaa ra caquiñi tsa tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha nda ñuu Roma. 5Maa tyin tatun ña tyaa yahvi ra tsi un, tacan tan ca̱na un tsi iin o uvi ra tyin cuvi ra naha tsa ndaa tsa cuenda tsa cua cahan un tsihin ra can. ’Tatun ra yañi un tan javaha̱ ra tsa ña vaha tsi un, ca̱han tsihin intuhun ñi maa ra tan ca̱tyi un tsihin ra tyin ña vaha cuhva javaha̱ ra. Tan tatun tyaa yahvi ra tuhun caahán un, tsa jaha̱ canaa un tsi ra inga tsaha cuenda Nyoo cuví can. 3_Tan tacan tucu, Jutu yo ra nyaá gloria, ña cuñí ra tsa cunaa ndi intuhun nyɨvɨ tsa cuví tumaa ra nyihi ihya. Nacaa taahán tsi jahá tahan yo tucahnu iñi tsi yo +O Tan tatun nañihi ra tsi tɨ, tsa nditsa tyin sɨɨ ca cua cuñi ra tsihin quɨtɨ can, tan ñavin ca tsihin tsa cumi xico tsahun cumi quɨtɨ tsa ña tsinaa̱. _7 ¿Nacaa cuñí nyooho? Tatun iin ra tan iyó iin cientu mbee jana ra, tan cunaa intuhun tɨ, ¿a ña nacoo ra tsa cumi xico tsahun cumi tɨ nu yucú tɨ, tan cuhun ra cunanducu ra tsi quɨtɨ tsa cuanaa can? ]3 Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, vatsí jacacu yu tsi nyɨvɨ tsa cuanaa.  ’Ña caca iñi ndo tyin ra nyihi cuenda yu ihya nduve yahvi nyaá ra naha nuu Nyoo, tyin yuhu catyí yu tsihin ndo tyin cahnu ca cuví ra naha tyin ángel jahá cuenda tsi ra naha nduvi tan niñu, nyecú ra naha nuu Jutu yu, ra nyaá gloria. 7g Tun javahá un tsa ña vaha jahá tinuu un, ta̱va can tan ja̱vita un. Tyin vaha ca quɨhvɨ un nu coo un tsihin Nyoo tsihin intuhun tinuu un, tan ñavin ca tsa jacuhun Nyoo tsi un tsihin nduvi tinuu un nu cayú ñuhu̱ tsitsi anyaya. Nu caha̱n ra Jesús tyin tumaa mbee tsa cunaa̱, tacan cuví yo &~E’Yacan cuenda tatun ndaha un o tsaha un javahá tsa ña vaha, ca̱hnya can tan ja̱vita un. Tyin vaha ca quɨhvɨ un nu coo un tsihin Nyoo tsihin tsa lundu ndaha un o lundu tsaha un, tan ñavin ca tsa nanɨɨ un tan jacuhun Nyoo tsi un nu cayú ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa. } ¡Ndahvi nyɨvɨ ñuu ñayɨvɨ, tyin tacan iyó tsa jatɨvɨ́ tsi ñi! ¡Tan ndahvi tucu ra ndaahvi tsa jatɨvɨ́ tsi ñi! s|_’Tatun yóo nyɨvɨ natyuhú tsi iin nyɨvɨ tsa ñaha ca tsinú vaha iñi tsi yu, na javaha ñi tsa caquiñi, vaha ca na cunuhñi iin yuu yoso vee jucun ñi natyuhu̱ can, tan cujanehñi nyɨvɨ tsi ñi nu cunu ndutya ñuhu. U{#Nyɨvɨ tsa naquihín tsi iin nyɨvɨ tumaa ra luhlu ihya, tyin tsinú iñi ñi tsi yu, yuhu naquihín cuenda ñi. Nu caahán ra Jesús tsihin yo nácaa jaha cuenda yo tsi yo coto javaha yo tsa ña vaha kzOTyin ra tsa cahnu ca cuví nuu Nyoo, juvin ra cuví ra tsa janduluhlú tsi, tumaa ra luhlu ihya. Ty!Tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tatun nyooho tan ña cua nasama ndo cuhva iyó ndo tan ña janduluhlu ndo tsi ndo tumaa ra nyihi, ña cua cuvi quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha Nyoo. dxATacan tan ra Jesús cana̱ ra tsi iin ra luhlu, tan tyaa̱ ra tsi ra mahñu ra naha. .w WQuɨvɨ can natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús nu nyaá ra, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Yóo ra cahnu ca cuví nu ndacá ñaha Nyoo? GvMaa tyin ña cuñí yo tsa cahan ra naha sɨquɨ yo, yacan cuenda vaha ca tsa cuhun un yuhu miñi can, tan jacuhun un yɨquɨ tucu un tsitsi ndutya. Tan tyaca tsa cua ñihi un tsa jihna ñi, tsitsi yuhu tɨ cua ñihi un xuhun. Tan tsihin yacan ñi cua tyahvi un tsa cuenda yo ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro.$uANacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Tsi inga nyɨvɨ. Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Tun tacan, nyɨvɨ ñuu maa ra ña taahán tsi tyahvi ñi. At{Tan nacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Tuhvá ra. Tan tsa quɨhvɨ̱ ra Pedro tsitsi vehe nu iyó ra naha, jihna ca ra Jesús nacaha̱n tan catyí ra: ―¿Nacaa cuñí yooho, Simón? ¿Yóo tsi quihín ra cuví rey tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya yahvi? ¿A tsi nyɨvɨ ñuu maa ra o tsi inga nyɨvɨ? [s/Cuhva tsa tsaa̱ ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra ñuu Capernaum, ra tavá xuhun cuenda vehe ñuhu naha ra, tsaha̱n ra naha tsinyehe̱ ra naha nu nyií ra Pedro tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿A ña tuhvá ra jacuahá tsi ndo tyahví xuhun tsa cuenda vehe ñuhu cahnu? ―catyí ra naha tsihin ra Pedro. frETan cua cahñi ra naha tsi yu. Maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ tan cua nandoto yu ―catyí ra. Tsa tsiñi̱ ra naha tuhun ihya, cuiihya xaan cuñí ra naha cuvi̱. Nu tyahví ra naha cuenda tsa nduvaha vehe ñuhu cahnu ?qwYucú ra naha Galilea can, tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, iin ra cua nacuhva cuenda ra tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu naha ra. RpMaa tyin tahan tatyi ña vaha can, quita nu maa ñi tsihin tsa coonyitya yo tan ndacan tahvi yo tsi Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Inga tsaha caha̱n ra Jesús tsa cua cahñi nyɨvɨ tsi ra ~ouTan ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tyin luxu cuii ñi tsinú iñi ndo tsi yu. Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tun tsinú iñi ndo tsi yu, tumaa iin tsɨtɨ mostaza, cuví catyi ndo tsihin yucu ihya na catsiyo tsi tan cuhun tsi inga ityi, tan yucu ihya cuhun tsi inga ityi. Tan nduve tsa ña cua cuvi javaha ndo tatun nditsa tsa tsinú iñi ndo tsi yu. .nUTsa yaha̱ can tan tsica̱ tuhun sɨɨn ra tsicá tsihin ra Jesús tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin nyuhu ña cuvi̱ tava ndi tatyi ña vaha can? mTacan tan tava̱ ra Jesús tsi nu tatyi ña vaha can, tan quita̱ nu tsi ra luhlu can. Tan juvin ñi cuhva can nduvaha̱ ra. DlTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¡Nyooho, nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi cuví ndo! ¡Tan caquiñi ndo! ¿Ndáa nda quɨvɨ cua cunyii yu tsihin ndo? ¿Tan ndáa nda quɨvɨ cua cunyee iñi yu tsihin ndo, tyin nyooho ña tsinú vaha maa iñi ndo tsi yu? Ti̱ndaca ndo tsi ra luhlu tsi yu ―catyí ra. ykkTan tsindaca̱ yu tsi ra tsi ra tsicá tsihin un, maa tyin ña cuvi̱ janduvaha̱ ra naha tsi ra ―catyí ra. j―Tata, cu̱ndaahvi iñi tsi sehe yu, tyin yɨhɨ́ cuehe tsiihí naaha tsi ra, tan tuhvá ra nduva ndasava, tan cuaha xaan tundoho nyehé ra jahá cuehe can. Tan yɨhɨ́ tsaha nduvá ra nu ñuhu̱ tan cayú ra, tan nduvá tucu ra nu yɨhɨ́ ndutya. iCuhva tsa tsaa̱ ra naha nu yucú nyɨvɨ, natuhva̱ iin ra tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: 8hi Tacan tan cutuñi̱ iñi ra naha tyin tuhun ra Juan, ra jacoondutya, caahán ra Jesús. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra luhlu tsa tsiihí naaha jahá tatyi ña vaha g5 Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo tyin tsa yaha̱ quitsi̱ ra Elías, tan ña nacoto̱ nyɨvɨ tsi ra, tan javaha̱ ñi tsihin ra tandɨhɨ cuhva cuñi̱ maa ñi. Tan tacan tucu yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua janyehe ñi tundoho tsi yu ―catyí ra tsihin ra naha. f Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa tyin jihna ca ra Elías cua quitsi tan cua janduvaha ra tandɨhɨ. Oe Tacan tan tsica̱ tuhun ra tsicá tsihin ra tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra caahán ra naha tyin jihna ca ra Elías taahán tsi quitsi? }ds Tan cuhva tsa vatsí nuu ra naha yucu can, catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ña ca̱han ndo tsa nyehe̱ ndo ihya tsihin nyɨvɨ. Tsa yaha tsa cúu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria tan nandoto ra, tacan tan cua cahan ndo can ―catyí ra. lcQTan cuhva tsa nanyehe̱ ra naha, intuhun ña ra Jesús nyaá, tan nduve inga uvi ca ra naha. bTacan tan natuhva̱ ra Jesús nu cayucú ra naha, tan tɨɨ̱n ra tsi ra naha, tan catyí ra: ―Ndu̱vita ndo, tan ña na̱yuhvi ndo. aTsa tsiñi̱ ra tsicá tsihin ra Jesús tuhun ihya, tsicava̱ tsihin nuu ra naha nda nu ñuhu, tyin nayuhvi̱ xaan ra naha. \`1Tsitsi tsa caahán ra Pedro, quitsi̱ iin vico tsa xiñu xaan sɨquɨ ra naha. Tan tyasɨ̱ tsi tsi ra naha. Tan tsiñi̱ ra naha iin ndusu tsa caahán tsitsi vico can tan catyí tsi tyehen: ―Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ra. Tya̱a yahvi ndo tsa caahán ra ―catyí ndusu can. _1Tan quitsaha̱ caahán ra Pedro tsihin ra Jesús, tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, vaha xaan tyin yucú ndi ihya. Tatun cuñí un, javaha ndi uñi taahan tyahva, iin tsi tsi maa un, tan inga tsi tsi ra Moisés, tan iin tsi tsi ra Elías ―catyí ra Pedro tsihin ra Jesús. e^CTacan tan nyehe̱ ra naha tsi ra Moisés tan ra Elías, natuhún ra naha tsihin ra Jesús. 9]kTan ican nasama̱ cuhva caá ra Jesús nuu ra yucú tsihin ra. Tan xiñu xaan nuu ra cuvi̱ tumaa xiñu ñicanyii. Tan jahma ra cuitsin xaan tsi cuvi̱ tumaa cuitsin ñuhu̱. )\ MTan tsa yaha̱ iñu quɨvɨ, tan quihi̱n ra Jesús tsi ra Pedro tan ra Jacobo, tan ra Juan yañi ra Jacobo. Tan cuahán ra iin yucu sucun xaan tsihin ra naha. E[Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin yɨhɨ́ nyooho tsa yucú ihya vityin, cua nyehe ndo nu vatsí yu tsa cua cundaca ñaha yu, tsa ndi cumañi ca cúu ndo ―catyí ra Jesús.kZOTyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua quitsi nyico yu inga tsaha, maa tyin tsihin tsa cahnu cuví Jutu yu, tan cua quitsi ángel tsihin yu. Tacan tan cua tyahvi yu tsi intuhun intuhun ndo tsa cuenda tsa javaha̱ ndo. KYTyin nduve yahvi nyaá tsa cua ñihi ndo tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tun añima ndo tan ña cua cacu tsi. Tyin nduve maa náa tsihin tan cuvi tyahvi ndo tan ña cua cunaa añima ndo. YX+Tan nyooho tsa ña cuñí nyehe tundoho, tan ña cuñí ndo cuhva ndo ñayɨvɨ iyó ndo tsa cuenda yu, cua nyehe ndo tundoho anyaya. Maa tyin nyooho tsa cua cuhva ñayɨvɨ ndo tsa cuenda yu, cua cacu ndo. WTacan tan ra Jesús catyi̱ ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Tatun ndáa nyooho cuñí cunyicun tsi yu, ca̱hnya iñi ndo tsa cuñí maa ndo javaha ndo, tacan tan cuvi javaha ndo tsa cuñí Nyoo. Tan ña cua ndu uvi iñi ndo tsa yɨhɨ́ ndo cuenda yu, vasu tandɨhɨ quɨvɨ nyehé ndo tundoho. Tyin yacan cuví cruu tsa taahán tsi cuiso ndo tatun cua cunyicun ndo tsi yu. VTan nanyico̱ coo ra Jesús, tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Pedro: ―¡Ja̱tsiyo nyaha tsi un, cuihna! Tyin cuñí un casɨ un tsi yu. Tyin yooho ña tsicá iñi un cuhva cuñí Nyoo, tyin cuhva cuñí nyɨvɨ tsicá iñi un ―catyí ra. iUKTacan tan quihi̱n ra Pedro tsi ra tan quita̱ sɨɨn ra tsihin ra tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Jesús tyin ña vaha tsa caahán ra tan catyí ra: ―Na ña cuhva Nyoo tsa tahan un tacan, Jutu Mañi yu ―catyí ra. TNda quɨvɨ can quitsaha̱ catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra, tyin cuñí tsi tsa cuhun ra ñuu Jerusalén. Tan ra cuví mandoñi naha ra, tan ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan cua janyehe xaan ra naha tundoho tsi ra. Tan catyí ra tyin cua cahñi ra naha tsi ra, maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ cua nandoto ra inga tsaha. ZS-Tacan tan catyi̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra tyin ña cahan ra naha tsihin nyɨvɨ tun juvin ra cuví ra Cristo ra tsa quee̱ nu nyaá Nyoo. Nu caahán ra Jesús tyin cua cahñi nyɨvɨ tsi ra RyYuhu cua cuhva yu ndaha tucu tsa cuenda nu ndacá ñaha Nyoo tsi un. Tan tandɨhɨ tsa cuhñi un ihya nu ñuhu ñayɨvɨ, tsa nuuhñí jaha̱ Nyoo nda gloria. Tan tandɨhɨ tsa ndatsi un ihya nu ñuhu ñayɨvɨ, tsa ndatsi̱ maa Nyoo nda gloria. Q9Tan yuhu catyí yu tsihin un tyin yooho cuví ra Pedro. Tan sɨquɨ cava ihya, cua javaha yu vehe ñuhu yu. Tan ña cua tanɨ tsi jaha tuhun tsiihí. PPTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Sɨɨ xaan cuví tsi yooho, Simón, sehe ra Jonás, tyin ñavin nyɨvɨ janaha̱ tuhun ihya tsi un, tyin maa Jutu yu, ra nyaá gloria janaha̱ tsi un. {OoTacan tan nacaha̱n ra Simón Pedro tan catyí ra: ―Yooho cuví ra Cristo, Sehe Nyoo nyitó ―catyí ra. bN=Tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tan nyooho, ¿yóo ra cuví yu, catyí ndo? 0MYTan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Yɨhɨ́ nyɨvɨ catyí ñi tyin ra Juan ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ cuví un. Tan inga nyɨvɨ catyí ñi tyin ra Elías cuví un, tan yɨhɨ́ tucu ñi catyí ñi tyin ra Jeremías, o inga ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha cuví un. WL' Cuhva tsa tsaa̱ ra Jesús ityi ñuu Cesarea Filipo, tsica̱ tuhun ra tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra: ―¿Náa catyí nyɨvɨ? ¿Yóo ra cuví yu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria? ―catyí ra. K Tacan tan cutuñi̱ iñi ra naha tyin ñavin tsa cuenda yutsan iya paan can caahán ra, maa tyin na jaha ra naha cuenda tsi ra naha tsihin tsa jacuahá ra fariseo tan ra saduceo naha ra. Nu catyí ra Pedro tyin ra Jesús cuví ra Cristo, ra jacacú tsi yo RJ ¿Nacuenda ña tuví iñi ndo tyin ñavin tuhun paan caahán yu tsa catyi̱ yu tyin na jaha ndo cuenda tsi ndo tsihin yutsan iya ra fariseo tan ra saduceo naha ra? ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. )IK ¿A tsa naá ndɨhɨ tucu iñi ndo quɨvɨ tsa jacatsi̱ yu cumi mil rayɨɨ, tan najava taahan tyica jacutu̱ ndo tsihin tsa ndoo̱ tsa utsa taahan ñi paan? WH' ¿A ñaha ca cutuñi iñi ndo? ¿A ña nducuhún iñi ndo quɨvɨ tsa jacatsi̱ yu tsi uhun mil rayɨɨ tsihin uhun taahan ñi paan, tan najava taahan tyica jacutu̱ ndo tsihin tsa ñahñu tsa ndoo̱ can? UG#Tan tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tsa tsicá iñi ra naha, catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho tsa luxu ñi tsinú iñi tsi yu, ¿nacuenda tyin tsicá xaan iñi ndo tyin nduve tsa catsi ndo ndahá ndo? >FuTacan tan quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tan catyí ra naha: ―¿A ñavin tyin nduve paan ndahá yo catsi yo, yacan cuenda caahán ra tyehen tsihin yo? ―catyí ra naha. #E?Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin yutsan iya ra fariseo tan ra saduceo naha ra ―catyí ra tsihin ra naha. D/Cuhva tsa yaha̱ ra tsicá tsihin ra Jesús inga tsiyo miñi can, nducuhu̱n iñi ra naha tyin nduve paan tsa catsi ra naha ndahá ra naha. cC?Nyɨvɨ tsa iyó vityin, quiñi xaan iyó ñi tan ña tsinú iñi ñi tsi Nyoo. Maa ñi tsa iyo cuñí ñi nyehe ñi. Maa tyin yuhu ña cua javaha yu tsa iyo nyehe ñi, tyin tumaa tsa cuvi̱ tsi ra Jonás, yacan ña cua nyehe ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha; tsahan cuahán ra. Tuhun caahán ra fariseo naha ra cuví tsi tumaa yutsan iya jBMTan tsa tuvi catyí tucu ndo tyin ña sɨɨ maa caa cua cuvi, tyin iñi naaha xaan tan cuaaha xaan vico, catyí ndo. ¿Nacuenda tyin tsitó tucu ndo yacan tan tsa cuví vityin ña cuví nacoto ndo, nyooho ra jandaví ñaha? &AEMaa tyin nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tsa cueñi, tuhvá ndo catyí: “Sɨɨ xaan caa ityaan cua cuvi tyin cuaaha xaan nu vico”. W@ )Tacan tan ra fariseo naha ra tan ra saduceo naha ra tsaha̱n ra naha nu nyií ra Jesús, tyin cuñí ra naha nducu cuhva ra naha tsi ra. Tan catyí ra naha na javaha ra iin tsa iyo tsihin tunyee iñi Nyoo. v?e'Yaha̱ can tan jacunuhu̱ ra tsi ñi, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo, tan cuahán ra ityi Magdala.n>U&Tan ra tsa tsatsi̱ can naha ra quita̱ maa cumi mil ra naha tan sɨɨn maa ñiñaha tan tsa nyihi. 5=c%Tandɨhɨ ñi tsatsi̱ ñi, tan ndaha̱ vaha iñi ñi. Tan tsa ndɨhɨ̱ tsatsi̱ ñi tan naquihi̱n ra naha tsa ñahñu tsa ndoo̱ can tan quita̱ utsa tyica cuvi̱ tsi. g<G$Tacan tan quihi̱n ra tsa utsa paan can tan tyaca can, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo. Tan quitsaha̱ tsahnú cuatyi ra paan tsihin tyaca, tan tsaha̱ ra tsi ra tsicá tsihin ra tyin na tsatsa ra naha tsi nyɨvɨ. E;#Tan catyí ra tsihin nyɨvɨ na cunyecu ñi nu ñuhu. ;:o"Tacan tan ra Jesús tsica̱ tuhun ra tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Najava taahan paan ndahá ndo? Tan catyí ra naha: ―Utsa taahan ñi, tan uvi taahan ñi tyaca nyihi. 97!Tacan tan ra tsicá tsihin ra catyí ra naha tsihin ra: ―¿Tan numaa cua ñihi yo tsa catsi nyɨvɨ cuaha ihya, tyin ihya nduve nyɨvɨ iyó? j8M Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ndaahvi xaan cuñí yu nyehé yu tsi nyɨvɨ ihya, tyin tsa uñi quɨvɨ yucú ñi ihya tsihin yo, tan nduve náa catsi ñi. Tan ña cuñí yu jacunuhu yu tsi ñi yuvehe ñi tyin ñaha ca catsi ñi, tan coto cúu naaha ñi ityi cuanuhú ñi ―catyí ra Jesús. 7Tan iyo xaan cuñí nyɨvɨ can nyehé ñi tyin nacaha̱n ñi ñɨɨhɨ tan nduvaha̱ ñi lundu, tan nacacá ñi coxo, tan nanyehé ñi cuaa. Tan quitsaha̱ jacahnu xaan ñi tsi Nyoo ñi, tsa cuví ñi nyɨvɨ Israel. Nu tsahá ra Jesús tsa catsi cumi mil rayɨɨ G6Tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán ñi nu nyaá ra cuandacá ñi nyɨvɨ cuuhví tyin janduvaha ra tsi ñi. Yɨhɨ́ ñi coxo ñi, cuaa ñi, ñɨɨhɨ ñi, lundu ñi. Tan yɨhɨ́ ñi yɨhɨ́ inga ca nu cuehe tsi ñi. Tan tsaqui̱n nyecu ñi tsi tandɨhɨ ñi cuuhví can nu nyaá ra Jesús. Tan janduvaha̱ ra tsi ñi. 5Tsa yaha̱ yacan tan ra Jesús cuahán ra ityi yuhu miñi Galilea, tan ndaa̱ ra iin jiñi yucu tan ican tsinyaa̱ ra. h4ITacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Yooho ñaha, tsinú xaan iñi un tsi yu. Na cuvi maa cuhva tsicá iñi un. Tan juvin ñi cuhva can tan nduvaha̱ sehe ña. Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuuhví janduvaha̱ ra Jesús S3Maa tyin ña ndasɨ cuñí ña tsa caha̱n ra, tan catyí ña tsihin ra: ―Nditsa, Jutu Mañi yu. Maa tyin nda cuanda ina tan tsatsí tɨ titsehe tsa cucoyo̱ xuu mesa tsitoho tɨ ―catyí ña. 2#Tan ra Jesús catyí ra tsihin ña: ―Ña vaha tsa quihin nyaa yo paan yuhu sehe yo, tan cuhva yo catsi ina ―catyí ra tsihin ña. 17Tan ñaha can natuhva̱ ña nu nyaá ra tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra, tan catyí ña tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, ¡ja̱tyinyee tsi yu! U0#Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Vatsí yu jaha̱ Nyoo ñuu Israel tyin naquihin ndaahvi yu nyɨvɨ ñuu can tsa cuví ñi tumaa mbee tsa cuanaá. Tan tsa cuenda nyɨvɨ can vatsí yu. /Maa tyin tumaa tsa ña tsiñi̱ ñi ra Jesús jahá ra tsi ra tan ña nacaha̱n ra tsa iin yaha ñi. Tacan tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ca̱han tsihin ña na cunuhu ña tyin utsan xaan yo tsa caná tsaa ña tsata yo. ;.oTan ityi can iyó iin ñaha Canaán. Tan tsa nyehe̱ ña tsi ra Jesús natuhva̱ ña nu nyaá ra tan caná tsaa ña tan catyí ña: ―Jutu Mañi yu, tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi yu, tyin sehe yu yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi ña, tan nyehé xaan ña tundoho jahá nu ―catyí ña tsihin ra Jesús. T-!Quita̱ ra Jesús ñuu can tan cuahán ra ityi ñuu Tiro tan Sidón. _,7Yacan cuví tsa jatɨvɨ́ tsi nyɨvɨ nuu Nyoo. Tyin tsa ña nacatyá ñi ndaha ñi tsa ndi cumañi ca catsi ñi, ña jatɨvɨ́ can tsi ñi ―catyí ra Jesús. Nu tsinu̱ iñi iin ñaha inga ñuu tsi ra Jesús =+sTyin tsa caquiñi tsicá iñi ñi tsitsi añima ñi quitá can, tan cuñí ñi cahñi ñi nyɨvɨ. Cuñi ñi suhu ñi. Yɨhɨ́ nyɨvɨ caahán ñi cuendu, o jacuñí nyaa ñi tsi inga ca nyɨvɨ. Yɨhɨ́ ra cuñí ra coo inga ñaha ra, o ñiñaha iyó yɨɨ tsicá nuu ñi tsihin inga rayɨɨ. Yɨhɨ́ ra tsicoó ra tsihin ñaha tan ña tindaha ra tsihin ña. Tan yɨhɨ́ rayɨɨ quixí ra tsihin juvin ñi maa rayɨɨ. Tan ñiñaha yɨhɨ́ ñi quixí ñi tsihin juvin ñi maa ñaha. Tan tandɨhɨ ca maa tsa caquiñi tsa javahá ñi tsihin cuñu ñuhu ñi. *{Maa tyin tuhun tsa quitá yuhu yo, tsitsi añima yo queé can tan nyɨvɨ tɨvɨ́ ñi nuu Nyoo jahá tsa caahán ñi. t)a¿A ña cutuñí iñi ndo tyin tsa tsatsí yo, tsitsi yo cuahán tsi? Yaha̱ can tan cua quita nyico tsi. n(UTacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Ndi nyooho tan ña cutuñí ndɨhɨ iñi ndo. 'Tacan tan quitsaha̱ catyí ra Pedro tsihin ra Jesús: ―Ca̱tyi tuhun tsihin ndi náa cuñí tsi catyi tsa caha̱n un nañi. y&kJa̱ña ndo tsi ra fariseo naha ra tyin ra cuaa cuví ra naha, tan janahá ra naha ityi tsi inga ra cuaa. Tan tatun iin ra cuaa tan janahá ra ityi tsi inga ra cuaa, nduvi taahan ra naha cua nacava ra naha tsitsi yavi ―catyí ra Jesús. %1 Tan maa ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tandɨhɨ yutun tsa ña tatsi̱ Jutu yu, ra nyaá gloria, cua tuhun ra nda cuanda yoho tun. E$ Tacan tan natuhva̱ ra tsa tsicá tsihin ra Jesús tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿A tsitó un? Ra fariseo naha ra ndasɨ xaan cuñí ra naha tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n un. # Tyin nyɨvɨ tsa tɨvɨ́ nuu Nyoo, ñavin tsa quɨhvɨ́ yuhu ñi jatɨvɨ́ tsi ñi. Tyin tɨvɨ́ ñi jahá tsa quitá yuhu ñi. "/ Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ tan catyí ra tsihin ñi: ―Tya̱a soho ndo tsa caahán yu, tan ndu̱cu ndo cuhva cutuñi iñi ndo. `!9 Yacan cuenda nduve yahvi nyaá jacahnú ñi tsi yu.Tyin maa ñi tuhun caahán jacuahá ñi, tan ñavin tuhun yu jacuahá ñi. Catyi̱ ra Isaías tuhun ndo jaha̱ Nyoo, catyí ra Jesús tsihin ra ican naha ra. q [Nyɨvɨ ihya, jacahnú ñi tsi yu tsihin yuhu ñi.Maa tyin ñavin tsihin tsa nɨɨ iñi ñi. 9k¡Nyooho cuñí ndo tyin vaha xaan ndo, maa tyin ña nditsa ndo! Nditsa tsa caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, sɨquɨ ndo jaha̱ Nyoo. Tan catyí ra tyehen: s_Tatun tsa catyi̱ ndo yacan, ña cuñí tsi tsa jatyinyee ndo tsi jutu ndo o tsi sɨhɨ ndo, catyí ndo. Tan yacan cuví tsa javahá ndo vityin, tyaá tsiyo ndo tsa caahán Nyoo tan tyaá yahvi xaan ca ndo tuhun tsahnu tsa iyó ndo. B}Maa tyin nyooho catyí ndo tyin cuví catyi ndo tsihin jutu ndo o tsihin sɨhɨ ndo tyehen: “Ña cuví jatyinyee yu tsi un tyin tsa tsaha̱ yu tandɨhɨ tsa iyó tsi yu tsi Nyoo.” @yTyin Nyoo catyí ra: “Tya̱a yahvi ndo tsi jutu ndo tan tsi sɨhɨ ndo, tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa caahán ndavaha ñi sɨquɨ jutu ñi o sɨhɨ ñi, cua cúu ñi”, catyí Nyoo. ;oTan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra: ―¿Nacuenda tyaá yahvi xaan ca ndo tuhun tsahnu tsa iyó ndo tan ña cuñí ndo tyaa yahvi ndo tsa caahán Nyoo? +―¿Nacuenda ña javahá ra tsicá tsihin un naha ra cuhva nacoo̱ tsii tsaahnu yo?, tyin catyi̱ ra ican naha ra tyin iyó iin cuhva ndoo ndaha yo tsa ndi cumañi ca catsi yo, maa tyin ra tsicá tsihin un ña tyaá yahvi ra naha tuhun tsahnu can ―catyi ra naha. S !Tacan tan juhva ra cuví fariseo tan ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu quee̱ ra naha ñuu Jerusalén. Tan tsaha̱n ra naha nu nyií ra Jesús tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: )$Tan caahán ndaahvi ñi tsihin ra, na cuhva ra tsa tɨɨn ñi vasu luxu jahma ra. Tan tandɨhɨ ñi tsa tɨɨ̱n jahma ra, nduvaha̱ ñi.K#Tan cuhva tsa nacoto̱ nyɨvɨ iyó ican tsi ra Jesús tyin juvin ra cuví, jacoto̱ ñi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó tanɨɨ cahnu can. Tan tsindaca̱ ñi tandɨhɨ nyɨvɨ cuuhví nu nyií ra. R"Tsa yaha̱ sava ra naha miñi can, tsaa̱ ra naha ñuhu Genesaret. {!Tacan tan ra yucú tsitsi yutun ndoo can tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha nuu ra Jesús, tan catyí ra naha tsihin ra: ―Nditsa nditsa tyin Sehe Nyoo cuví tsi yooho ―catyí ra naha. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ cuuhví tsa iyó Genesaret \1 Tan cuhva tsa quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi yutun ndoo can, cutaxi̱n tatyi can. =sTan iin yaha ñi tɨɨ̱n ra Jesús ndaha ra, tan catyí ra tsihin ra: ―¿Nacuenda tsa nayuhvi̱ un, yooho tsa luxu xaan tsinú iñi tsi yu? ―catyí ra Jesús tsihin ra. `9Maa tyin cuhva tsa tuvi̱ iñi ra tyin ñihi xaan quitsaha̱ yɨhɨ́ tatyi, nayuhvi̱ xaan ra, tacan tan quitsaha̱ cuñí nyee ra, tan quitsaha̱ caná tsaa ra tan catyí ra: ―¡Ja̱cacu tsi yu, Jutu Mañi yu! ?wTan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Na̱ha jiin. Tacan tan quita̱ ra Pedro tsitsi yutun ndoo can, tan quitsaha̱ tsicá ra nu ndutya tan cuahán ra nda nu vatsí ra Jesús. !Tacan tan nacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, tatun maa un vatsí juvin, cu̱hva tsa quitsi ndɨhɨ yu nu vatsí un. Maa tyin nacaha̱n ra Jesús tsihin ra naha, tan catyí ra: ―¡Ña na̱yuhvi ndo tyin maa yu cuví! ―catyí ra. 3_Tan cuhva tsa nyehe̱ ra naha tsi ra, tsicá ra nu ndutya can, nayuhvi̱ xaan ra naha. Tan caná tsaa ra naha, tan catyí ra naha: ―¡Jihna ndo xin. Tatyi vatsí can!  Tan tsa cua tuvi cuahán ndɨhɨ ra Jesús nu cuahán ra naha tsihin yutun ndoo can, tan tsicá tsihin tsaha ra cuahán ra nu ndutya. [ /Tan tsitsi tsa tsicán tahvi ra tsi Nyoo, yutun ndoo can tsa cuahán cuii tsi nda mahñu miñi. Tan ndutya miñi can cañí tsi tsi yutun ndoo can tsa cuenda tyin ñihi xaan yɨhɨ́ tatyi nu cuahán ra naha. " =Tsa yaha̱ tsa jacunuhu̱ ra tsi ñi, tan ndaa̱ ra yucu can cua ndacan tahvi intuhun ñi maa ra tsi Nyoo. Maa tyin tsitsi tsa nyií ra can tan cuaa̱. # ?Tsa yaha can tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra, na quɨhvɨ ra naha tsitsi yutun ndoo, tan na yaha sava ra naha nu miñi can tan cuhun ra naha inga tsiyo. Tan tsitsi tsa cuahán ra can naha ra, ra Jesús ndoo̱ ra tan catyí ra tsihin nyɨvɨ tyin na cuhun ñi.  ^~|{zz:ypxw)vv ttNsrqqPpnmll1kkj#ihg^f&eddScdbaa;`-_^r]-\X[RZ8XX[WPVVHUTSRRQPP,O2NMLL+KKIIHTGmFED^BBA@t?>C=-;987665%3k10 /K.--&,++*)('&&O%%U$$4#"!!= :=~0>X`n a 7 0 ' K  n8UJanducuahá ca ra naha ley tsa tsaha̱ Nyoo taha̱n tsanaha. Tan cuñí ra naha tsa javaha nyɨvɨ tandɨhɨ can. Maa tyin ña cunyee ñi javahá ñi tandɨhɨ can, tan ndi maa ra naha tan ña cuñí ra naha javaha ra naha can. t7aYacan cuenda tya̱a yahvi ndo tsa caahán ra naha tan ja̱vaha ndo tandɨhɨ cuhva caahán ra naha tsihin ndo. Maa tyin ña ja̱vaha ndo cuhva javahá ra naha, tyin maa ra naha, sɨɨn tsa jacuahá ra, tan sɨɨn tsa javahá ra naha. 61―Ra cuví maestro cuenda ley naha ra tan ra cuví fariseo naha ra taahán tsi tsa jacuahá ra naha cuhva catyí ley tsa tyaa̱ ra Moisés. a5 =Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ, tan tsihin ra tsicá tsihin ra: 4!.Tan yoñi maa cuvi̱ nacaha̱n nu caha̱n ra ndi intuhun maa tuhun. Tan nda quɨvɨ can, yoñi ca maa cuñí nducu tuhun tsi ra.!3;-¿Nacaa cuví cuú tucu ra Cristo tata ra David, tan juvin ñi maa ra David catyi̱ ra tyin ra Cristo Jutu Mañi ra cuví tsi ra? ―catyí ra Jesús. B2},Nyoo caha̱n tsihin Jutu Mañi yu, ra Cristo, tan catyí ra tsihin ra:“Cu̱nyaa xiin cuaha yu nda cuanda caquin yu tsi ra xaan iñi tsi un naha ra tsaha un”, catyí ra David. C1+Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Tun tacan, ¿nacuenda jacaha̱n Tatyi Ii Nyoo tsi ra David tyin ra ndacá ñaha tsi ra cuví ra Cristo tan catyí ra tyehen?: b0=*ra Jesús tsica̱ tuhun ra tsi ra naha, tan catyí ra: ―¿Nacaa tsicá iñi nyooho cuenda ra cuví Cristo? ¿Yóo tata cuví ra, cuñí maa ndo? Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Tata ra David cuví ra. M/)Tsitsi tsa ndi yucú ra fariseo naha ra nu ndu ii̱n ra naha, .#(Tatun tyaá yahvi ndo nduvi taahan ley ihya, tsa tyaá yahvi ndɨhɨ ndo tandɨhɨ ca ley tsa tyaa̱ ra Moisés jaha̱ Nyoo, tan tandɨhɨ tuhun tsa jacuaha̱ ra cuví ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Ra Cristo cuví ra Sehe Nyoo tan juvin ñi cuví ra tata ra David 1-['Tan tsa tsinu uvi, tsa yatyin inducu ñi caahán tsi tumaa caahán tsa jihna ñi tan catyí tsi tyehen: “Cu̱ñi tsi nyɨvɨ tahan un tumaa cuñí un tsi maa un.” Q,&Ley ihya cuví tsa ñiñi ca, tan tsa jihna ñi taahán tsi javaha yo. E+%Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―“Cu̱ñi tsi Jutu Mañi yo Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi un tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima un, tan tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi jiñi un.” ;*q$―Maestro, ¿ndáa ley cuví tsa ñiñi ca? .)U#Tan iin ra tsa nyií tsihin ra naha cuví ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tan cuñi̱ ra nducu cuhva ra tsi ra Jesús. Tan tsica̱ tuhun ra tsi ra, tan catyí ra: u(c"Tsa tsito̱ ra fariseo naha ra tyin ra Jesús tyasɨ̱ ra yuhu ra saduceo naha ra, ndu ii̱n ra naha. w'g!Tan tsa tsiñi̱ nyɨvɨ tsa caahán ra Jesús, iyo xaan cuñí ñi. Ley tsa ñiñi ca tsa tsaha̱ Nyoo & “Yuhu cuví Nyoo cuenda ra Abraham, tan ra Isaac tan ra Jacob.” Ihya nyehé yo tyin nyito añima ra can naha ra, vasu tsanaha tsihi̱ ra naha. Tyin Nyoo ñavin Nyoo cuenda nyɨvɨ tsihi̱ cuví ra, tyin Nyoo cuví ra Nyoo cuenda nyɨvɨ nyito ―catyí ra. @%yTyin tuhun Nyoo tsahá cuenda tsi nácaa cuví tuhun tsa cua nandoto nyɨvɨ tsa tsihi̱. ¿O ñaha ca cahvi ndo nu tsahá cuenda Nyoo tuhun can tsi ndo? tan catyí tsi tyehen: 8$iTyin quɨvɨ cua nandoto nyɨvɨ tsihi̱, ndi ña cua tindaha ñi, tan ndi ña cua cuhva ñi sehe sɨɨhɨ ñi tindaha, tyin cua cuvi ñi tumaa cuví ángel tsa iyó gloria. n#UTan nacaha̱n ra Jesús tsihin ra naha tan catyí ra: ―Nyooho, caahán soho ñi maa ndo, tsa cuenda tyin ña tsitó ndo tsa nyaá nu tutu Nyoo, tan ndi ña tsitó ndo nácaa tsa cahnu cuví tunyee iñi tsa iyó tsi Nyoo. 6"eTatun nditsa tsa cua nandoto nyɨvɨ tsihi̱, ¿ndáa tsa utsa taahan ra can naha ra cua cuvi yɨɨ ña? Tyin tandɨhɨ maa ra naha tindaha̱ tsihin ña ―catyí ra naha. ;!qTan nu ndɨhɨ ña tsihi̱ ndɨhɨ maa ñaha can. ? wTan juvin ñi tsihi̱ ndɨhɨ ra can. Tan ndoo̱ ñaha can tsihin ra tsa tsinu uñi, maa tyin juvin ñi tacan taha̱n ndɨhɨ ra. Tan inducu ñi taha̱n tandɨhɨ tsa utsa ra naha. NVaha. Tun iin ra tan iyó utsa sehe yɨɨ ra, tan ra tsa jihna ñi tindaha̱ ra. Tan nduve sehe ra tsicoo̱ tsihin ñasɨɨhɨ ra tan tsihi̱ ra. Ndoo̱ ñasɨɨhɨ ra tsi yañi ra tsa tsinu uvi. wg―Maestro, ra Moisés catyi̱ ra tyin tatun iin ra tindaha̱ tan tsihi̱ ra tan ña tsicoo̱ sehe ra, taahán tsi tsa tindaha yañi ra tsihin ñasɨɨhɨ ra. Tacan tan cua coo sehe ra tsihin ña tsa cuenda ra yañi ra tsa tsihi̱. 1Juvin ñi quɨvɨ can juhva ra cuví saduceo naha ra tsaha̱n ra naha nu nyií ra Jesús. Tan ra cuví saduceo can ña tsinú iñi ra naha tsa cua nandoto ndɨyɨ quɨvɨ tsa cua naa ñuu ñayɨvɨ. Yacan cuenda tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús, tan catyí ra naha: 2]Tsa tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra Jesús, iyo xaan cuñi̱ ra naha. Tan cuahán ra naha. Nu cuñi̱ ra cuví saduceo naha ra jandavi ñaha ra naha tsi ra Jesús s_Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Nuu ra ndacá ñaha. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tun tacan jiin, cu̱hva ndo tsa tsii ra ndacá ñaha tsi ra, tan cu̱hva ndo tsa tsii Nyoo tsi maa ra ―catyí ra. Tan tsa nyehe̱ ra Jesús xuhun can, tsica̱ tuhun ra tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Yóo nuu tan yóo sɨvɨ nyaá ihya? "=Ja̱naha jihna ndo iin xuhun tsa tuhvá yo tyahví tsi ra ndacá ñaha tsi yu ―catyí ra. Tan tsindaca̱ ra naha iin xuhun tsa nañí denario tsi ra. RTan ra Jesús tuvi̱ iñi ra tyin ña vaha cuhva tsicá iñi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho tsa jahá tyin vaha xaan ndo, tan ña nditsa. ¿Nacuvi tyin nducú cuhva ndo tsi yu? s_¿Nacaa tsicá tucu iñi yooho: A vaha tyahví yo tsa tsicán ra ndacá ñaha nda ñuu Roma, o ña vaha? J Tan jacuhu̱n ra naha tsi juhva ra yɨhɨ́ cuenda ra naha, iin caa ñi tsihin juhva ra yɨhɨ́ cuenda ra Herodes. Tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Maestro, tsitó ndi tyin tsa nditsa caahán un. Tan tsihin tsa nditsa janahá un ityi Nyoo. Tan inducu ñi cuñí un nyehe un tsi nyɨvɨ cuca tan nyɨvɨ ndaahvi. ;oTacan tan cuahán ra fariseo naha ra tan ndoo̱ ra naha tyiñu tyin cua jacahan ra naha tsi ra Jesús iin tsa ña vaha, tyin tacan tan cuvi tyaa ra naha cuatyi sɨquɨ ra. FTyin cuaha xaan nyɨvɨ nacana̱ Nyoo, maa tyin juhva ñi ñi nacatsi̱ ra ―catyí ra Jesús. Nu caahán ra Jesús tsa cuenda tsa tyahví nyɨvɨ xuhun tsi ra ndacá ñaha nda ñuu Roma _7 Tacan tan catyí ra rey can tsihin ra tyihí mesa can naha ra: “Cu̱hñi ndo tsaha ra tan ndaha ra, tan ta̱va ndo tsi ra nu naa ityi tsata vehe. Ican cua vacu ra, tan catsan ña cua cuvi nuhu ra”, catyí ra.  Tan catyí ra rey tsihin ra: “Tsaa, ¿nacuenda nyií un ihya tan nduve jahma vico tindaha nditsi un?” Tan ña nacaha̱n maa ra can. 6e ’Tacan tan quɨhvɨ̱ ra rey can cua nyehe ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa yucú vico yuvehe ra. Tan nyehe̱ ra tyin nyaá iin ra tsa nduve jahma vico tindaha nditsí. G Musu can cuahán ra naha tandɨhɨ ñi ityi, tan jandu ii̱n ra naha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ nañihi̱ ra naha: ñi caquiñi tan ñi vaha iñi. Tacan tan tsitu tsitsi vehe ra tsihin nyɨvɨ.   Cu̱aahan ndo ityi cahnu tan ca̱na ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa nañihi ndo na quitsi ñi vico tindaha”, catyí ra rey can. &ETacan tan catyí ra rey can tsihin musu ra: “Tandɨhɨ tan tsa iyó vaha tsa cuenda vico tindaha, maa tyin ñi cana̱ yu, ña taahán tsi tsa quitsi ñi. / WTacan tan ra rey can cuxaa̱n xaan ra, tan jacuhu̱n ra tsi andaru ra na cucahñi ra naha tsi ra tsa tsahñi̱ tsi musu can naha ra, tan cahmi ra naha ñuu ra naha.  !Tan inga ra naha tɨɨ̱n ra naha tsi musu rey can naha ra tan cañi̱ xaan ra naha tsi ra naha nda cuanda tsahñi̱ ra naha tsi ra naha. Maa tyin ñi ican ña tyaa̱ yahvi ñi tsa caha̱n ra. Iin ra tsaha̱n ra nu iyó cora ra, inga ra tsaha̱n ra nu jahá tyiñu ra.  'Tan jacuhu̱n nyico ra inga ca musu ra, tan catyi̱ ra tsihin ra naha: “Ca̱han ndo tsihin ñi na quitsi ñi, tyin tsa iyó vaha tsa cua catsi yo. Tan tsa tsahñi̱ yu indɨquɨ tan inga quɨtɨ xaahan. Tan tsa iyó vaha tandɨhɨ. Yacan na quitsi ñi”, catyí ra.  Tan jacuhu̱n ra tsi musu ra na cucana ra naha tsi nyɨvɨ tsa jacoto̱ ra tyin cuhun ñi, maa tyin ñi ican, ña cuñi̱ ñi cuhun ñi. ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin rey tsa javaha̱ iin vico tsa cuenda tsa cua tindaha sehe ra. ] 5Quitsaha̱ caahán ra Jesús tsihin nyɨvɨ inga tsaha tsihin cuhva, tan catyí ra: %.cuñi̱ ra naha tɨɨn ra naha tsi ra, maa tyin yuuhví ra naha tsi nyɨvɨ tyin tsinú iñi ñi tyin ra Jesús caahán ra cuenda Nyoo.+-Cuhva tsa tuvi̱ iñi ra jutu tsa cuví ityi nuu can naha ra tan ra fariseo naha ra tyin cuenda maa ra naha caha̱n ra Jesús cuhva ihya, >u,Tan tsa cuenda yuu can, yóo nyɨvɨ tsa nduva sɨquɨ tsi, cua tahnu cuatyi ñi. Tan tatun yuu can tan canacava tsi sɨquɨ yóo nyɨvɨ, cua taxin nyihi ñi ―catyí ra Jesús. T!+’Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin ña cua cuhva Nyoo cuhun ndo nu ndacá ñaha ra. Tan cua cuhva ra tsi nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí ra tyin nditsa tsahá ñi tsi ñi cundaca ñaha ra. 3_*Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿A ñaha ca cahvi̱ nyooho nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyehen?Yuu tsa javita̱ ihñi ra javahá vehe,Yacan cuví yuu tsa ñiñi ca.Jutu yo Nyoo cuví ra tsa javaha̱ tandɨhɨ can.Tan iyo xaan cuñí yo nyehé yo, catyí tsi. $A)Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Ña cua cuatu ra, tyin cua cahñi ra tsi ra caquiñi can naha ra. Tan cua cuhva nuu ra ñuhu can tsi inga ra jaha tyiñu naha ra, tan quɨvɨ coo uvas, cua nacuhva cuenda ra naha juhva tsa taahán tsi tsi ra cuví tsitoho cora can. 0Y(Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: ―Quɨvɨ cua quitsi ra jatsii ñuhu can, ¿náa cua javaha ra tsihin ra jahá tyiñu can naha ra? 'Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra, tan tava̱ ra naha tsi ra ityi tsata cora can, tan tsahñi̱ ra naha tsi ra ―catyí ra Jesús. w~g&Maa tyin cuhva tsa nyehe̱ ra jahá tyiñu can naha ra tsi sehe ra, natuhu̱n tahan ra naha tan catyí ra naha: “Ra ihya cua ndoo tsihin tandɨhɨ tsa iyó ihya. Na cahñi yo tsi ra tan ndoo maa yo tsihin cora ihya”, catyí ra naha. {}o%’Nu ndɨhɨ jacuhu̱n ra tsi maa maa sehe ra, tyin cuñí maa ra tyin cua tyaa yahvi ra naha tsi sehe ra. m|S$Tacan tan tsa inga tsaha, cuaha ca musu jacuhu̱n tsitoho cora can tan ñavin ca tsa jihna ñi. Maa tyin tumaa tsa javaha̱ ra naha tsihin ra tsa tsaha̱n jihna naha ra, tacan ñi javaha̱ nyico ra naha tsihin ra ihya naha ra. 2{]#Maa tyin ra jahá tyiñu can tɨɨ̱n ra naha tsi musu can naha ra, tan cañi̱ ra naha tsi iin ra. Tan inga ra tsahñi̱ ra naha, tan cañi̱ ra naha yuu tsi inga ra. ;zo"Tan tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa iyó uvas can, jacuhu̱n ra tsi juhva musu ra, na ndacan ra naha tsi ra jahá tyiñu can naha ra, na cuhva ra naha juhva uvas tsa taahán tsi tsi ra. y!’Tya̱a soho ndo inga cuhva ihya: Tsicoo̱ iin rayɨɨ, tan iyó ñuhu ra. Tan tatsi̱ ra yoho yucu vixi tsa nañí uvas, tan tyihi̱ ra cora. Tan javaha̱ ra iin nu cua tava ra ndutya uvas can. Tan javaha̱ tucu ra iin vehe sucun tyin cuvi jaha cuenda ra tandɨhɨ. ’Yaha̱ can tan tsaha̱ nuu ra ñuhu can tsi juhva ra cua jaha tyiñu naha ra, tan cuahán ra inga ñuu. Rx Tyin ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, quitsi̱ ra jacuaha̱ ra tsi ndo nácaa taahán tsi coo cuɨtɨ ndo, tan nyooho ña tsinu̱ iñi ndo tsi ra. Maa tyin ra tavá xuhun naha ra tan ñi sɨɨ iñi caca nuu tsinu̱ iñi ñi tsi ra. Tan nyooho vasu ndi maa nyehe̱ ndo yacan, maa tyin ña nasama̱ ndo cuhva iyó ndo, tan ña tsinu̱ iñi ndo tsi ra. Nu caahán ra Jesús tyin tumaa cuví juhva nu caquiñi nahnu, tacan cuví ra tsa cua cahñi tsi ra 6weTsitsi tsa nduvi taahan ra can naha ra, ¿ndáa ra javaha̱ tsa caha̱n jutu ra? ―catyí ra Jesús. Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Ra tsa caha̱n ra tsihin tsa jihna ñi. Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin nyɨvɨ caquiñi tumaa ra tsa tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha tan ñi sɨɨ iñi caca nuu, jihna ca ñi cua quɨhvɨ nu ndacá ñaha Nyoo tan ñavin ca nyooho. mvSYaha̱ can tan jutu ra caha̱n ra tsihin inga sehe ra. Tan catyí tucu ra tsihin ra na cuhun ra cujaha tyiñu ra. Tan ra ican numi ñi quihi̱n ra tyiñu tan catyí ra: “Vaha, tyaa, cuhun maa yu.” Maa tyin ña tsaha̱n ra. u9Tan nacaha̱n sehe ra tan catyí ra: “¡Ña cuhun yu!” Maa tyin yaha̱ can tan nasama̱ cuhva tsicá iñi ra tan tsaha̱n ra tsijaha̱ tyiñu ra. t}Ra Jesús catyí ra tsihin ra cumi tyiñu vehe ñuhu naha ra: ―¿Nacaa catyí ndo cuenda tsa cua cahan yu ihya? Iin rayɨɨ, iyó uvi taahan sehe ra. Tan catyí ra tsihin iin sehe ra: “Cu̱aahan cua jaha tyiñu nu iyó tyiñu jahá yu.” sTacan tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Ña tsitó ndi. Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Tan ndi yuhu, tan ña catyi tuhun yu tsihin ndo yóo tava̱ tyiñu tsi yu. Nu caahán ra Jesús iin cuhva cuenda uvi taahan sehe iin rayɨɨ ?rwTan tatun catyi yo tyin nyɨvɨ jaquitsi̱ tsi ra, yuuhví yo coto cuxaan nyɨvɨ tsi yo, tyin tandɨhɨ ñi tsinú iñi ñi tyin ra Juan, cuenda Nyoo caha̱n ra ―catyí ra naha. CqTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Yuhu tucu cuñí yu ndaca tuhun yu tsi nyooho. ¿Yóo jaquitsi̱ tsi ra Juan tyin jacoondutya ra tsi nyɨvɨ? ¿A Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, o nyɨvɨ? Tatun catyi tuhun ndo tsihin yu, cua catyi tuhun tucu yuhu tsihin ndo yóo tava̱ tyiñu tsi yu tsa javahá yu tyehen ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Tacan tan ra ican naha ra quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha, tan catyí ra naha: ―Tatun catyí yo tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra Juan, cua catyi ra tsihin yo: “Tun tacan, ¿nacuenda ña tsinu̱ iñi ndo tsi ra?” PpYaha̱ can tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan tsitsi tsa jacuahá ra ican, natuhva̱ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra nu nyaá ra, tan ra cuví mandoñi ñuu Israel naha ra. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Yóo tava̱ tyiñu tsi un tsa javahá un tyehen? ―catyí ra naha. oTan tandɨhɨ tsa cua ndacan ndo nu cua ndacan tahvi ndo tsi Nyoo, tatun tsinú iñi ndo tyin cua cuhva ra, cua ñihi ndo ―catyí ra Jesús. Nu tsica̱ tuhun ra cumí tyiñu vehe ñuhu naha ra tsi ra Jesús yóo tava̱ tyiñu tsi ra tyin cahan ra tsihin nyɨvɨ ^n5Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tatun tsinú iñi ndo tan ña ndu uvi iñi ndo, ñavin tsa javaha̱ yu tsihin yutun higo ihya ñi cuví javaha tucu nyooho, tyin cuví ndɨhɨ tucu catyi ndo tsihin yucu ihya: “Cu̱atsiyo ihya tan cuhun un nda tsitsi ndutya ñuhu.” Tan cua cuhun tsi. KmTan tsa nyehe̱ ra tsicá tsihin ra tsa javaha̱ ra tsi tun, iyo xaan cuñí ra naha, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tsa numi xaan na ityi̱ yutun higo can? %lCTan nyehe̱ ra nyaá iin yutun higo yatyin ñi yuhu ityi can. Tan natuhva̱ ra nu nyaá tun, maa tyin nduve maa náa nañihi̱ ra nuu tun. Maa ñi ndaha tun iñi. Tacan tan catyí ra tsihin tun: ―¡Ndi inga tsaha ña cua cuhva ca un tsɨtɨ! Tan juvin ñi cuhva can na ityi̱ tun. {koTan tsa tuvi cuii ñi inga quɨvɨ can, vatsí nyico ra Jesús nda ñuu Jerusalén, tan tsaa̱ soco tsi ra. =jsTacan tan nacoo̱ ra tsi ra naha, tan quita̱ ra ñuu can cuahán ra ñuu Betania. Tan ican ndoo̱ ra tsacuaa can. Nu caha̱n ra Jesús tsi yutun higo tsa ña tsahá tsɨtɨ ~iuTan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―¿A tsiñí un tsa caahán tsa nyihi can? Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsiñí yu. Maa tyin ¿a ñaha ca cahvi nyooho nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyehen?Jutu Mañi yu, tsa nyihi tan lee tsa ndi tyaxín sɨɨ xaan tsitá tsi naha tsi jahá un.Tan vaha xaan jacahnú tsi tsi un, catyí tsi, ―catyí ra Jesús. ~huTan nyehe̱ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu cahnu naha ra tyin javaha̱ ra Jesús tsa iyo. Tan tsiñi̱ ra naha tyin caná tsaa tsa nyihi tsitsi vehe ñuhu, tan catyí tsa nyihi can: ―¡Cahnu xaan cuví ra cuví tata ra rey David! ―catyí tsi naha tsi. Tacan tan cuxaa̱n ra naha tsa tsiñi̱ ra naha tsa caahán tsa nyihi can. )gKTan tsa tsito̱ juhva ra cuaa tan ra coxo naha ra tyin nyií ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu, quɨhvɨ̱ ra naha tan janduvaha̱ ra Jesús tsi ra naha. \f1 Tan catyí ra tsihin nyɨvɨ: ―Nu tutu Nyoo catyí tyin vehe Nyoo, nu tsicán tahvi yo tsi ra cuví tsi, tan tacan cua cunañi tsi. Tan nyooho jananduvi̱ ndo vehe ihya, vehe ñasuhu ―catyí ra tsihin ñi. ce? Yaha̱ can tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu Nyoo. Tan tava̱ ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ jatá tan xicó ican. Tan janduva̱ ra mesa nu nasamá ñi xuhun. Tan janduva̱ ra tyayu nu xicó ñi paloma. Ad{ Tan catyí ñi: ―Ra Jesús, ra cuví ndusu yuhu Nyoo, ra ñuu Nazaret tsa canyií Galilea cuví ra ―catyí ñi. Nu tava̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ xicó tsitsi vehe ñuhu cahnu Vc% Cuhva tsa tsaa̱ ra Jesús ñuu Jerusalén can, tandɨhɨ maa nyɨvɨ ñuu quitsaha̱ cuvaá jahá ñi, tan cuaha xaan ñi tsicá tuhun tahan ñi tsi ñi, tan catyí ñi: ―¿Yóo ra cuví ra ihya? b Tan nyɨvɨ tsa cuahán ityi nuu tan ityi tsata, quitsaha̱ caná tsaa ñi tan catyí ñi: ―¡Cahnu xaan cuví ra cuví tata ra rey David! ¡Cahnu xaan cuví ra tsa jaquitsi̱ Jutu Mañi yo Nyoo! ¡Tan na jacahnu yo tsi Nyoo ra nyaá gloria! ―catyí ñi. a)Tan cuaha xaan nyɨvɨ tsaqui̱n ñi jahma ñi nu ñuhu ityi nu cuahán ra, tan inga ñi tsahnya̱ ñi ndaha yutun tsaqui̱n ñi tsitsi ityi. `Quitsi̱ ndaca ra naha tsi tɨ tsihin sɨhɨ tɨ. Tan tyiso̱ ra naha jahma ra naha tsata tɨ, tan ndaa̱ ra Jesús tsi tɨ. w_gTacan tan cuahán ra tsicá tsihin ra Jesús, tan javaha̱ ra naha tumaa tsa caha̱n ra tsihin ra naha. h^ICa̱han ndo tsihin nyɨvɨ ñuu Sión:“Nye̱he ndo, vatsí rey ndo nu iyó ndo.Ndaahvi ñi vatsí ra yosó ra iin urru luhlu, sehe iin quɨtɨ tsa tuhvá nyisó carga”, catyi̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo can. ]}Tacan cuvi̱ tyin cundaa tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Jutu Mañi yo taha̱n tsanaha nu catyi̱ ra tyehen: \'Tan tatun yóo tsicá tuhun tsi ndo: “¿Náa cuú ndo tsi tɨ naha tɨ?”, tan ca̱tyi ndo tsihin ñi: “Tyin tsiñí ñuhu tɨ naha tɨ tsi maa ra ndacá ñaha, maa tyin numi ñi cua quitsi ndaca nyico ndi tsi tɨ naha tɨ”, ca̱tyi ndo tsihin ñi ―catyí ra. v[eTan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo ñuu tsa canyií ityi nuu ihya. Tan ican cua ñihi ndo iin urru sɨɨhɨ, nuuhñí tɨ. Tan ndacá tɨ iin urru luhlu. Nda̱tsi ndo tsi tɨ, tan quitsi̱ ndaca ndo tsi tɨ naha tɨ tsi yu. Yu"Tacan tan cundaahvi̱ iñi ra Jesús tsi ra naha, tan tɨɨ̱n ra tinuu ra naha. Tan iin yaha ñi nanyehe̱ ra naha, tan cuɨtɨ cuanyicún ndɨhɨ ra naha tsi ra Jesús.`X9!Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Jutu Mañi yu, ja̱nanyehe tsi ndi. 5Wc Tacan tan tsicuɨñɨ̱ ra Jesús tan cana̱ ra tsi nduvi taahan ra cuaa can, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Náa cuñí ndo javaha yu tsi ndo? DVTan nyɨvɨ quitsaha̱ caahán ñi tsihin ra naha na casɨ ra naha yuhu ra naha. Maa tyin ñihi ca cana̱ tsaa ra naha: ―¡Jutu Mañi yu, tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi ndi! rU]Tan yuhu ityi can nyecú uvi taahan ra cuaa. Tan cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tyin cua yaha ra Jesús, quitsaha̱ caná tsaa ra naha. Tan catyí ra naha: ―¡Jutu Mañi yu, tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi ndi! ―catyí ra naha. T Cuhva tsa cua quita ra Jesús ñuu Jericó tsihin ra tsicá tsihin ra, cuaha xaan nyɨvɨ cuahán cua nyicun tsi ra naha. /SWTumaa yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, ña vatsí yu tyin jatyinyee nyɨvɨ tsi yu. Maa tyin yuhu vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi maa ñi, tan cua cuhva yu ñayɨvɨ yu tsa cuenda ñi. Tyin tsihin yacan cua tyahvi yu cuatyi tandɨhɨ ñi. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi uvi taahan ra cuaa nRUTan ndáa nyooho tsa cuñí ndo cuví ndo ityi nuu, cuñí tsi cuví ndo musu tandɨhɨ ca ra naha. QMaa tyin ñavin tacan taahán tsi javaha nyooho. Tyin ra tsa cuñí nducahnu ca cuvi nu Nyoo, cuñí tsi cuví ra musu tandɨhɨ nyooho. PMaa tyin cana̱ ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tsa tsitó maa ndo, tyin ra ndacá ñaha tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ñihi xaan ndacá ñaha ra naha tsi ñi. Tan ra cuví ityi nuu tsihin ra naha nduyaa xaan ra naha. yOkTan tsa tsiñi̱ tsa utsi ca ra tsicá tsihin ra Jesús yacan, cuxaa̱n ra naha tsi nduvi ra can naha ra. ]N3Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tsa nditsa tyin cua nyehe ndo tundoho, tan cua cuhun ndo tuhun tsiihí tumaa cuhun yuhu tuhun tsiihí. Maa tyin tsa cunyaa ndo tsiyo cuaha yu tan tsiyo satyin yu, ñavin yuhu taahán tsi cuhva yacan tsi ndo, tyin tsa tsitó maa Jutu yu yóo cua cuhva ra can ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. M%Maa tyin nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nyooho ña tsitó ndo tsa tsicán ndo. ¿A cuví nyehe nyooho tundoho tsa cua nyehe yuhu? ¿A cuví cuhun ndo tuhun tsiihí tumaa cua cuhun yuhu? ―catyí ra. Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Cuví maa. L}Tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ña tan catyí ra: ―¿Náa cuñí un? Tan catyí ña: ―Quɨvɨ tsa cunyaa un nu ndacá ñaha un nda gloria, cu̱hva tsa cunyaa nduvi sehe yu xiin un. Na cunyaa iin ra tsiyo cuaha un, tan inga ra tsiyo satyin un. QKTacan tan ñasɨɨhɨ ra Zebedeo natuhva̱ ña nu nyií ra Jesús tsihin nduvi sehe ña, ra Jacobo tan ra Juan. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra tyin cua ndacan ña iin tumañi iñi tsi ra. AJ{Tan cua nacuhva cuenda ra naha tsi yu tsi ra ñuu Roma naha ra, tyin vacu nducu ra naha tsi yu. Tan cañi ra naha tsi yu. Tan cahñi ra naha tsi yu nu cruu. Maa tyin tsa tsinu uñi quɨvɨ cua nandoto yu ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu tsicán sɨhɨ ra Jacobo tan ra Juan iin tumañi iñi tsi ra Jesús I-―Nyehe̱ ndo tyin cuahán yo Jerusalén vityin. Tan ndacan cua nacuhva cuenda nyɨvɨ tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, tsi ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan tsi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan cua catyi ra naha tyin taahán tsi cúu yu. H+Cuhva tsa cuñí cuhun ra Jesús nda ñuu Jerusalén, cana̱ sɨɨn ra tsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra tsihin ra naha: G Tacan nyɨvɨ quɨhvɨ̱ nu ndɨhɨ, cuhun ñi ityi nuu. Tan nyɨvɨ cuahán ityi nuu, nda nu ndɨhɨ ña cua cuhun ñi. Tyin cuaha xaan nyɨvɨ nacaná Nyoo, maa tyin juhva ñi ñi nacatsí ra. Inga tsaha jacotó ra Jesús cuhva cua cahñi nyɨvɨ tsi ra )FK¿A nduve ndatu iyó tsi yu tsa javaha yu náa cuñí maa yu tsihin xuhun yu? ¿A ndasɨ cuñí un tyin vaha iñi yu tsihin inga ra can naha ra?” catyí ra. E9Qu̱ihin yahvi un, tan cu̱anuhu. ¿A nduve ndatu iyó tsi yu tsa tyahvi yu tsi ra tsa quɨhvɨ̱ nu ndɨhɨ iin ñi cuhva tsa tyahvi̱ yu tsi yooho? TD! Maa tyin nacaha̱n tsitoho tyiñu can, tan catyí ra tsihin iin ra can: “¡Tsaa!, nduve tsa ña vaha javaha̱ yu tsihin un. ¿A ñavin yahvi tsa iin quɨvɨ ndoo̱ yo tuhun tyin cua tyahvi yu tsi un? kCO Tan catyí ra naha: “Ra tsa tsaa̱ nu ndɨhɨ ihya naha ra, intuhun ñi hora jaha̱ tyiñu ra naha. Tan iin ñi yahvi tyahvi̱ un tsi ra naha tsihin tucu nyuhu tan nduvi nduvi jaha̱ tyiñu ndi nu ihñi”, catyí ra naha. ]B3 Tan cuhva tsa quihi̱n ra naha, quitsaha̱ caahán ra naha tsi tsitoho tyiñu can. UA# Yaha̱ can, tan cuhva tsa taha̱n tsi tsi ra tsa quɨhvɨ̱ tsa jihna ñi can naha ra, cuñí maa ra naha tyin cuaha ca cua tyahvi ra tsi ra naha. Maa tyin inducu ñi yahvi iin quɨvɨ quihi̱n ra naha. @% Tacan tan tsaa̱ ra tsa quɨhvɨ̱ caa uhun tsa tseñi can naha ra. Tan intuhun intuhun ra naha quihi̱n ra naha yahvi nanɨɨ iin quɨvɨ. 4?aTan cuhva tsa cua cuaa, tsitoho tyiñu can catyí ra tsihin ra yɨhɨ́ ndaha musu can: “Na cana un tsi musu, tan tya̱hvi un tsi ra naha. Qu̱itsaha tyahvi un tsi ra tsa quɨhvɨ̱ nu ndɨhɨ naha ra, tan nu cua ndɨhɨ tan tya̱hvi un tsi ra tsa quɨhvɨ̱ tsa jihna ñi naha ra”, catyí ra. 8>iTan nacaha̱n ra can naha ra tan catyí ra naha: “Yucú taxin maa ndi tyin nduve tyiñu jahá ndi tan yoñi tavá tyiñu tsi ndi.” Tacan tan catyí ra tsihin ra naha: “Cu̱aahan ndɨhɨ ndo ja̱ha tyiñu ndo nu tyiñu jahá yu. Tan tyahvi maa yu tsi ndo nácaa taahán tsi tsi ndo”, catyí ra. f=EYaha̱ can tan quita̱ nyico ra caa uhun tsa tseñi tan nyehe̱ ra yucú taxin juhva ca ra naha nuyahvi can. Tan catyí ra tsihin ra naha: “¿A nduve tyiñu jahá ndo? tyin nduvi nduvi yucú taxin ndo nuyahvi ihya.” </Tan tsitoho cora can quita̱ ra inga tsaha tsa ora. Tan juvin ñi musu nducú ra. Tan caa uñi tsa tseñi, quita̱ ra inga tsaha nducú ra musu. [;/Tan catyí ra tsihin ra naha: “Cu̱aahan ndɨhɨ tucu nyooho ja̱ha tyiñu ndo nu tyiñu jahá yu, tan cua tyahvi maa yu tsi ndo nácaa taahán tsi tsi ndo.” Tacan tan cuahán ndɨhɨ tucu ra can naha ra. :{Yaha̱ can tan cuahán ra inga tsaha cuhva caa ɨɨn tsa tuvi. Tan nyehe̱ ra tsi juhva ca ra yucú taxin nuyahvi can. &9ETan ndoo̱ ra tuhun tsihin musu can tyin cua tyahvi ra yahvi tsa iin quɨvɨ. Tan jacuhu̱n ra tsi ra naha cua jaha tyiñu ra naha nu iyó tyiñu jahá ra. +8 Q’Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ, cuví tsi tumaa iin ra iyó cora uvas. Tan tuvi ñi quita̱ ra cuahán ra cuanducú ra musu jaha tyiñu nu tyiñu jahá ra. ,7QCuaha xaan nyɨvɨ cuahán ityi nuu vityin, ñi ican cua cuhun nu ndɨhɨ ña. Tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán nu ndɨhɨ vityin, ñi ican cua cuhun ityi nuu.06YTan tandɨhɨ nyooho tan tandɨhɨ inga nyɨvɨ tsa nacoo̱ vehe, o yañi ñi, o cuhva ñi, o jutu ñi, o sɨhɨ ñi, o ñasɨɨhɨ ñi, o sehe ñi, o ñuhu ñi, tsa cuenda yuhu, cua ñihi ñi iin cientu ca tsaha sɨquɨ can, tan cua ñihi tucu ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo ñi. ;5oTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin quɨvɨ tsa cua ndutsaa tandɨhɨ tsa iyó, yacan cuví quɨvɨ cua cunyaa yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria nu tyayu sɨɨ xaan caá tan cua cundaca ñaha yu. Tan nyooho tsa nyicún tsi yu, cua cunyecu ndɨhɨ ndo nu utsi uvi taahan tyayu sɨɨ caá. Tan cua cundaca ñaha ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ cuví tata tsa utsi uvi taahan sehe ra Israel. I4 Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Pedro tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, nyuhu tandɨhɨ maa tsa iyó tsi ndi nacoo̱ ndi tan nyicún ndi tsi un. ¿Náa cua ñihi ndi? ―catyí ra tsihin ra. 35Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús nu nyecú ra naha tan catyí ra: ―Nyɨvɨ ña cuví javaha ñi yacan, maa tyin Nyoo cuví javaha ra tandɨhɨ. A2{Tsa tsiñi̱ ra tsicá tsihin ra Jesús tsa caha̱n ra, iyo xaan cuñí ra naha, tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ra naha, tan catyí ra naha: ―Tun tacan, yoñi cua cuvi cacu F1Catyí yu tsihin ndo inga tsaha, tyin vasu yɨɨ xaan yaha iin camellu xuu iin yɨquɨ tucu, maa tyin yɨɨ xaan ca tsa quɨhvɨ iin nyɨvɨ cuca nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús. I0 Tacan tan ra Jesús catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin yɨɨ xaan tan cuví nacuhva cuenda nyɨvɨ cuca tsi ñi na cundaca ñaha Nyoo tsi ñi. /1Maa tyin cuhva tsa tsiñi̱ ra tyuvaa can tsa caha̱n ra Jesús tsihin ra, cuiihya xaan cuñí ra cuvi̱ tan cuanuhu̱ ra tyin cuca xaan ra. ./Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tatun cuñí un tsa iin ndaha ñi cuvi un iin ra cuɨtɨ nuu Nyoo, cu̱aahan tan xi̱co un tsa iyó tsi un, tan cu̱hva un tsi nyɨvɨ ndaahvi, tan qu̱itsi nyicun un tsi yu. Tacan tan coo tsa cuca tsi un nda gloria ―catyí ra. &-ETan ra tyuvaa can, catyí ra tsihin ra: ―Tandɨhɨ maa yacan tan tyaá yahvi yu nda tahan luhlu yu tan nda cuanda vityin. ¿Náa ca cumañí tsi yu? o,WTya̱a yahvi tsi jutu un tan tsi sɨhɨ un. Tan cu̱ñi tsi nyɨvɨ, tumaa tsa cuñí un tsi maa un. i+KTan ra tyuvaa can catyí ra: ―¿Ndáa tsa cuví can? Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Ña ca̱hñi un nyɨvɨ. Ña co̱o inga ñaha tsi un. Ña su̱hu un tsa tsii nyɨvɨ. Ña ca̱han un cuendu sɨquɨ nyɨvɨ. V*%Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―¿Nacuenda catyí un tyin ra vaha cuví yu? Intuhun ñi maa Nyoo cuví ra vaha. [Tan tsa catyí un tyin vaha yu, nacotó un tyin Nyoo cuví yu.] Maa tyin tatun cuñí un coo un ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa, ja̱vaha tandɨhɨ tuhun tsa tsaha̱ Nyoo tyin javaha yo ―catyí ra tsihin ra. F)Iin ra tyuvaa tsaha̱n ra tsindaca̱ tuhun ra tsi ra Jesús tan catyí ra: ―Maestro, vaha xaan un. ¿Náa taahán tsi javaha yu tan cuvi coo yu ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa? /(WTacan tan tyiso̱ ndaha ra jiñi tsi naha tsi. Yaha̱ can tan cuahán ra. Nu tsaha̱ ra Jesús cuhva tyin yɨɨ xaan nacuhva cuenda iin ra cuca tsi ra tsi Nyoo L'Maa tyin ra Jesús catyí ra: ―Ja̱ña ndo tsi tsa nyihi na quitsi maa tsi naha tsi nu nyaá yu. Tan ña casɨ ndo. Tyin nyɨvɨ ndacá ñaha Nyoo cuví ñi tumaa tsa nyihi ihya ―catyí ra. & Tacan tan quitsi̱ ndaca nyɨvɨ juhva tsa nyihi tsi ra Jesús tyin na tyiso ndaha ra jiñi tsi naha tsi, tan ndacan tahvi ra tsa cuenda tsi. Maa tyin ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ caahán ra naha tsi nyɨvɨ tsa cuahán tsihin tsa nyihi can. _%7 Tsa ña tindaha nyɨvɨ, cuaha ñi cuenda cuví tsi. Yɨhɨ́ ñi ña cuñí ñi tindaha ñi tyin iin cuhva caa maa ñi nda cacu̱ ñi. Tan inga ñi ña cuñí ñi tindaha ñi tyin tsa nducapu̱n ñi jaha̱ nyɨvɨ. Tan yɨhɨ́ ñi ña tindaha̱ ñi tsa cuenda tsa cuñí ñi javaha ñi maa ñi maa tyiñu Nyoo, na nducuaha ca añima tsa ndacá ñaha Nyoo. Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuví javaha yacan na javaha ñi ―catyí ra Jesús. Nu nasocó ra Jesús tsi tsa nyihi 3$_ Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra naha: ―Ña tandɨhɨ nyɨvɨ cuví naquihin cuenda tuhun ihya. Maa tyin nyɨvɨ tsa tsaha̱ Nyoo cuví naquihin cuenda ñi can. #5 Tacan tan ra tsicá tsihin ra, catyí ra naha tsihin ra: ―Tatun tacan taahán tsi coo rayɨɨ tsihin ñasɨɨhɨ ra, vaha ca ña tindaha yo. ~~ }@|`{{`zz|y/wtutUsrwqq&peomjlGjjhh5gfjeexdcIba/__[^]\[ ZYYX=WVV9UU(TSSRRQQ5PP OcNMM1LHK|JIHGG FoEEDDD C:BBAA1@n??>r==i<Yaha̱ can tan quihi̱n tucu ra vasu vinu, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tan jayaha̱ ra tsi tandɨhɨ ra naha tan catyí ra: ―Co̱ho tandɨhɨ ndo vinu ihya. VwTsitsi tsa tsatsí ra naha, ra Jesús quihi̱n ra paan tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tan tsahnu̱ sava ra, tan tsaha̱ ra tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ca̱tsi ndo. Paan ihya cuví tumaa cuñu ñuhu yu. 'UGTacan tan nacaha̱n ra Judas, ra tsa xico̱ tsi ra, tan catyí ra: ―Maestro, ¿a yuhu cuví can? Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Juvin un. HT Yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua tahan yu tumaa tsa caahán nu tutu Nyoo. Maa tyin ndahvi ra ndaahvi tsa cua xico tsi yu. Vaha vihi ca tun tsatyin ña cacu̱ ra ―catyí ra Jesús. ySkTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Ra tsa tsatsí iin ñi coho tsihin yu, ra ican cua xico tsi yu. 0RYTan nducuihya̱ xaan cuñí ra naha, tan quitsaha̱ tsicá tuhun tan iin tan iin ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―Jutu Mañi yu, ¿a ñavin yuhu cuví can? +QOTan tsitsi tsa tsatsí ra naha, catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin iin nyooho cua xico ndo tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu. lPQTsa cunaaha tan tsicunyaa̱ ra Jesús nu mesa tsihin tandɨhɨ utsi uvi ra tsicá tsihin ra. OTacan tan javaha̱ ra naha cuhva caha̱n ra Jesús tsihin ra naha. Tan janduvaha̱ ra naha tsa cuxiñi ra naha vico pascua can. NTan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo tsitsi ñuu nda vehe rayɨɨ ihya. Tan ca̱tyi ndo tsihin ra: “Ra Maestro catyí ra tyin tsa yatyin cua cúu ra, tan vehe maa un cua jacahnu ndi vico pascua”, ca̱tyi ndo tsihin ra ―catyí ra Jesús. 5McQuɨvɨ jihna ñi tsa quitsaha̱ vico nu tsatsí nyɨvɨ paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́, ra tsicá tsihin ra Jesús natuhva̱ ra naha nu nyaá ra tan quitsaha̱ tsicá tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Numaa cuñí un tsa cujanduvaha ndi tsa cuxiñi un cuenda vico pascua ihya? 2L]Tan nda quɨvɨ can tan quitsaha̱ nducú ra Judas cuhva cua nacuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra jutu can naha ra. Nu cuxiñi̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra CKTan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacaa cua tyahvi ndo tsi yu tatun cuhva cuenda yu tsi ra Jesús tsi ndo? Tacan tan ra jutu can naha ra tsaha̱ ra naha oco utsi xuhun cuitsin tsi ra. J3Tacan tan iin ra tsicá tsihin ra Jesús, ra tsa nañí Judas Iscariote, tsaha̱n ra tsicaha̱n ra tsihin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra. I Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ ñi nu cua cahan nyɨvɨ tuhun Nyoo tanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ, cua nacatyi tuhun tucu ñi tsa javaha̱ ñaha ihya, na nducuhun iñi nyɨvɨ tsi ña ―catyí ra Jesús. Nu xico̱ ra Judas Iscariote tsi ra Jesús uHc Tyoso̱ ña ndutya tami sɨquɨ cuñu ñuhu yu, tyin janduvaha̱ ña itsi tyin cua cuhun tsi tsitsi ñuhu. G} Tyin nyɨvɨ ndaahvi tandɨhɨ ñi quɨvɨ cua coo ñi tsihin ndo, maa tyin yuhu, ña naha ca cua cunyii yu tsihin ndo. RF Tan tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caahán ra naha, tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda cuñí ndo jandu uvi iñi ndo tsi ñaha ihya? Tan tsa javahá ña tsihin yu, tsa vaha cuví tsi. #E? Vaha ca tun tsatyin xico̱ ña can, tan ñihi cuaha ña xuhun tsihin can. Tan cuvi jatyinyee ña tsi nyɨvɨ ndaahvi tsihin xuhun can ―catyí ra naha. DwTsa nyehe̱ ra tsicá tsihin ra, nduxaa̱n ra naha tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda jatɨvɨ̱ ña ndutya tami can? lCQTan natuhva̱ iin ñaha nu nyaá ra Jesús, ndahá ña iin yutyi yuu vaha tsitú can yɨhɨ́ ndutya tami. Tan yahvi xaan nyaá ndutya tami can. Tan ra Jesús nyaá ra yuhu mesa, tan ñaha can tyoso̱ ña ndutya can jiñi ra. _B7Ra Jesús nyií ra ñuu Betania, vehe ra Simón, ra tsa yɨhɨ̱ cuehe tyaahyu. (AITan catyí ra naha: ―Ña cua cahñi yo tsi ra quɨvɨ maa vico, coto nduvaa xaan nyɨvɨ ―catyí ra naha. Nu tyosó iin ñaha ndutya tami jiñi ra Jesús @ Tan jandaa̱ ra naha tyiñu nácaa cua jandavi ñaha ra naha tsi ra Jesús tan tɨɨn ra naha tsi ra tan cahñi ra naha tsi ra. ^?5Quɨvɨ can jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi ñuu naha ra, ndu ii̱n ra naha nuquehe vehe tyiñu ra Caifás, ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. \>1―Nyooho tsitó ndo tyin ndi cumañi uvi ca quɨvɨ tan tahan tsi vico pascua. Tan yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua cuhva cuenda nyɨvɨ tsi yu na tyaa ra cumi tyiñu tsi yu nu cruu ―catyí ra. y= mCuhva tsa ndɨhɨ̱ caha̱n ra Jesús tandɨhɨ tuhun can, tan quitsaha̱ catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: '<G.Tacan tan ñi can cua cuhun ñi nu cayú ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa. Tan nyɨvɨ vaha can cua cuhun ñi coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa.q;[-Tan yuhu tsa cuví yu Rey cua catyi yu tsihin ñi: “Tsa nditsa caahán yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ maa tsa ña javaha̱ ndo tsihin nyɨvɨ ndaahvi ihya, ña javaha̱ ndɨhɨ ndo tsihin yu, cuví can”, cua catyi yu tsihin ñi. : ,Tacan tan cua catyi ñi tsihin yu: “Jutu Mañi yu, ¿ama nyehe̱ ndi tsisoco̱ un, o na ityi̱ iñi un, o tsicá nuu un cuví un ra inga ñuu, o nduve jahma un, o nacuhvi̱ un, o tsinyii̱ un vehe caa, tan ña jatyinyee̱ ndi tsi un?” cua catyi ñi. 9+Tsica̱ nuu yu cuví yu iin ra inga ñuu, tan ña tsaha̱ ndo nu cusu yu. Cumañi̱ jahma yu tan ña tsaha̱ ndo jahma cunditsi yu. Nacuhvi̱ yu tan tsinyii̱ yu vehe caa, maa tyin ña tsaha̱n ndo tsinyehe̱ ndo tsi yu nu tsinyii̱ yu”, cua catyi yu tsihin ñi. {8o*Tyin tsisoco̱ yu tan nyooho ña tsaha̱ ndo tsa catsi yu. Na ityi̱ iñi yu tan ña tsaha̱ ndo ndutya coho yu. 07Y)’Tacan tan yuhu tsa cuví Rey cua cahan yu tsihin nyɨvɨ tsa yucú tsiyo satyin yu tyehen: “Ca̱tsiyo ndo nuu yu, nyooho, nyɨvɨ taahán tsi cuhun anyaya. Cu̱aahan ndo nu ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa. Tsinu̱ anyaya can tyin ican cua coo nu ña vaha tan tatyi ña vaha cuenda nu. h6I(Tan yuhu tsa cuví Rey cua catyi yu tsihin ñi: “Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ tumañi iñi tsa javaha̱ ndo tsi ra ndaahvi, ra yañi yu, tsi yuhu javaha̱ ndo tumañi iñi”, cua catyi yu tsihin ñi. {5o'¿Ama nyehe̱ ndi cuhvi̱ un, o tsinyii̱ un vehe caa, tan tsaha̱n ndi tsinyehe̱ ndi tsi un?” cua catyi ñi. ,4Q&¿Ama nyehe̱ ndi tsi un tsica̱ nuu un cuví un ra inga ñuu tan tsaha̱ ndi vehe nu quixi̱ un? ¿Ama cumañi̱ jahma un, tan tsaha̱ ndi jahma tsinditsi̱ un? f3E%Tan ñi tsa vaha iñi can cua ndaca tuhun ñi tsi yu, tan catyi ñi: “Jutu Mañi yu, ¿ama nyehe̱ ndi tsisoco̱ un, tan tsaha̱ ndi tsa tsatsi̱ un? ¿Ama nyehe̱ ndi na ityi̱ iñi un tan tsaha̱ ndi tsa tsihi̱ un? [2/$Quɨvɨ cumañi̱ jahma yu, tsaha̱ ndo jahma tsinditsi̱ yu. Quɨvɨ cuhvi̱ yu, tsinyehe̱ ndo nu canyií yu. Tan quɨvɨ tsinyii̱ yu vehe caa, tsinyehe̱ ndo nu nyií yu”. Tacan cua cahan yu tsihin ñi. P1#Tyin quɨvɨ tsisoco̱ yu, nyooho tsaha̱ ndo tsa tsatsi̱ yu. Quɨvɨ na ityi̱ iñi yu, tsaha̱ ndo ndutya tsihi̱ yu. Tan quɨvɨ tsica̱ nuu yu cuví yu ra inga ñuu, tsaha̱ ndo nu quixi̱ yu. 0-"Tacan tan yuhu tsa cuví yu Rey cua catyi yu tsihin nyɨvɨ nyecú tsiyo cuaha yu: “Na̱ha nyooho nyɨvɨ tsa nasoco̱ Jutu yu. Na qui̱hin cuenda ndo nu cua cunyecu ndo nu ndacá ñaha Nyoo, tyin tsa cuenda maa ndo javaha̱ ra ihya quɨvɨ javaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ. n/U!Tan cua tyaa yu tsi mbee ticatyi can tsiyo cuaha yu, tan inga mbee can cua tyaa yu tsiyo satyin yu. u.c Tandɨhɨ cuii nyɨvɨ iyó nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ cua nataca ñi nuu yu. Tan cua natava sɨɨn yu tsi intuhun intuhun ñi, tumaa ra jahá cuenda mbee tavá sɨɨn ra tsi mbee ticatyi tan tavá sɨɨn tucu ra tsi mbee chivo. 9-k’Quɨvɨ cua quitsi nyico yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua quitsi yu tsihin cuaha ángel cuenda yu. Tan cua cunyaa yu tyayu sɨɨ caá tan cua cundaca ñaha yu. {,oTan musu tsa ña tsiñí ñuhu tsi yu ihya, ta̱va ndo tsi ra nacuhun ra nu naa ityi tsata, tan ndacan cua vacu tsaa ra, tan cahyu ña cua cuvi nuhu ra tsihin tsa nyehé ra tundoho.” Nu caha̱n ra Jesús tyin cua cutuñi tandɨhɨ nyɨvɨ +Tyin nyɨvɨ jahá tyiñu vaha tsihin tsa iyó tsi ñi, cua cuhva ca yu tsi ñi, tan cua coo cuaha tsi ñi, nda cuanda ndoo ca. Maa tyin nyɨvɨ tsa ña cuñí jaha tyiñu tsihin tsa tsahá yu, nda cuanda tsa luxu tsa cumí ñi, cua quihin nyaa ndɨhɨ yu. '*GTacan tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra tsa yucú can naha ra: “Qu̱ihin nyaa ndo tsa iin mil tsa ndahá ra, tan cu̱hva ndo tsi ra tsa ndahá utsi mil. H) ¿nácaa tyin ña tsityihi̱ un xuhun yu nu banco? Tun tsatyin tacan javaha̱ un, tsa cua quitsi nyico yu cuvi naquihin yu xuhun can tsihin xuhun sɨquɨ tsa jaha̱ canaa tsi”, catyí ra. `(9Tacan tan nacaha̱n tsitoho ra, tan catyí ra tsihin ra: “Musu ña vaha cuví un, tan musu jutsan cuví yooho. Tatun tsitó un tyin naquihín yu nu ña jaha̱ tyiñu yu, tan quihín yu cosecha nu ña tatsi̱ yu, ')Yacan cuenda nayuhvi̱ yu tan tsaha̱n yu tan tyihi̱ xeehe yu xuhun un tsitsi ñuhu. Ju̱hun xuhun ihya tsa tsaha̱ un tsi yu”, catyí ra. &yTan cuhva tsa tsaa̱ musu tsa quihi̱n intuhun ñi mil xuhun can, catyí ra tsihin tsitoho ra: “Taa, yuhu tsitó yu tyin xaan xaan un tan cuñí un naquihín un xuhun nu ña jahá tyiñu un, tan cuñí un naquihin un cosecha nu ña tatsi̱ un. <%qTan catyí tsitoho ra tsihin ra: “Vaha. Iin musu vaha xaan cuví un, tan javaha̱ un tandɨhɨ tsa caha̱n yu tsihin un. Luxu ñi xuhun tsaha̱ yu tsi un tan vaha xaan tsatyiñu̱ un itsi. Vityin cuaha ca cua cuhva cuenda yu tsi un. Quɨ̱hvɨ nu vaha ihya, tan sɨɨ cu̱ñi un tsihin yu”, catyí ra. 7$gYaha̱ can tan tsaa̱ musu tsa quihi̱n uvi mil xuhun can, tan catyí ra: “Taa, uvi mil ñi tsaha̱ un tsi yu, ju̱hun uvi mil ca ihya tsa jaha̱ canaa yu sɨquɨ tsi.” 4#aTan tsitoho ra catyí ra tsihin ra: “Vaha. Iin musu vaha xaan cuví un. Tan javaha̱ un tandɨhɨ tsa caha̱n yu tsihin un. Luxu ñi xuhun tsaha̱ yu tsi un tan vaha xaan tsatyiñu̱ un itsi. Vityin cuaha ca cua cuhva cuenda yu tsi un. Qu̱ɨhvɨ nu vaha ihya, tan sɨɨ cu̱ñi un tsihin yu.” a";Jihna ca ra tsa quihi̱n uhun mil xuhun can tsaa̱, tan nacuhva̱ cuenda ra uhun mil ca sɨquɨ can, tan catyí ra: “Taa, uhun mil tsaha̱ un tsi yu, ju̱hun inga uhun mil ihya tsa jaha̱ canaa yu sɨquɨ tsi.” !’Cuaha quɨvɨ yaha̱ tan tsaa̱ nyico tsitoho musu can. Tan quitsaha̱ natavá cuenda ra tsihin intuhun intuhun ra naha.  Maa tyin ra tsa quihi̱n intuhun ñi mil can, tsaha̱n ra tan tsatya̱ ra iin yavi tsitsi ñuhu tan tyihi̱ xeehe ra xuhun tsitoho ra. mSTan juvin ñi tacan tucu ra tsa quihi̱n uvi mil can, jaha̱ canaa ra uvi mil ca tsihin xuhun can. Musu tsa quihi̱n uhun mil xuhun can, ñihi jaha̱ tyiñu ra tsihin xuhun can, tan jaha̱ canaa ra inga uhun mil ca sɨquɨ tsi. |qIin ra tsaha̱ ra uhun mil xuhun, tan inga ra tsaha̱ ra uvi mil xuhun, tan inga ra tsaha̱ ra iin mil. Tsaha̱ ra tsi intuhun intuhun ra nácaa cuhva tsitó ra jaha tyiñu ra naha tan cua nandaa sɨquɨ xuhun can. Tacan tan cuahán ra. ^5’Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin rayɨɨ tsa nyaá cua quita cuhun inga ñuu nu cañi. Tan cana̱ ra tsi musu ra, tan tsaha̱ cuenda ra xuhun ra tsi ra naha tyin jaha cuenda ra naha. { Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Jesús: ―Cu̱atu vaha ndo, tyin ña tsitó ndo ndáa quɨvɨ tan náa hora cua quitsi nyico yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Nu caahán ra Jesús tsihin yo na jaha tyiñu yo tsihin tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo zm Maa tyin maa ra nacaha̱n ra, tan catyí ra: “Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin ña nacotó yu tsi ndo.”  Yaha̱ can tan tsaa̱ nyico ñi soho ñuhú iñi can, tan catyí ñi: “¡Yooho tata! ¡Nu̱ña yuvehe na quɨhvɨ ndi!”, catyí ñi. }s Maa tyin tsitsi tsa cuahán tsa uhun ñi soho ñuhú iñi can cuajata ñi acetye, tan tsaa̱ ra tsa cua tindaha can. Tan ñi yoco tsa ndatú vaha can, quɨhvɨ̱ ñi tsihin ra tsitsi vehe nu cua coo vico tindaha. Tan tsicundasɨ̱ yuvehe can. ^5 Maa tyin ñi yoco tsa catsi tsicá iñi can nacaha̱n ñi tyehen: “Ña cua cuhva ndi tyin coto ña cua cutahan tsi tsa cuenda ndi tan ndi tsa cuenda nyooho. Vaha ca cuhun maa ndo cujata ndo nu cuyahví tsi.” RTacan tan quitsaha̱ caahán tsa uhun ñi soho ñuhú iñi can tsihin inga uhun ñi can tan catyí ñi: “Cu̱hva ndo juhva acetye ndahá ndo tsi ndi, tyin cuñí ndahva lámpara ndi”, catyí ñi. V%Tandɨhɨ ñi can nduvita̱ ñi tan quitsaha̱ janduvahá ñi lámpara ñi. Tacan tan maa ñuu tsiñi̱ ñi iin ndusu tsa catyí tyehen: “¡Tsa vatsí ra tsa cua tindaha! ¡Qu̱ita ndo, ja̱tahan ndo tsi ra!” wgTan ra tsa cua tindaha can cucueé xaan ra, tacan tan tɨɨ̱n ñumaahna tsi tandɨhɨ ñi, tan quixi̱ ñi. 0YTan ñi tsa catsi tsicá iñi can, nyisó sɨɨn ñi inga yutyi acetye tsa cua natyihi ñi tsitsi lámpara can tatun ndɨhɨ acetye tsa yɨhɨ́ tsitsi lámpara can. !;Ñi tsa soho ñuhú iñi can, nyisó ñi lámpara ñi maa tyin ña quihi̱n ñi juhva ca acetye tsa natyihi ñi tsitsi lámpara ñi tatun ndɨhɨ tsi. oWUhun taahan ñi, soho xaan ñuhú iñi ñi, tan inga uhun taahan ñi can catsi xaan tsicá iñi ñi. M ’Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa utsi taahan ñaha yoco tsa quihi̱n lámpara tsa yɨhɨ́ acetye tan cuahán ñi iin vico tindaha tyin cua jatahan ñi tsi ra tsa cua tindaha. 3Tacan tan tsitoho ra ñihi xaan cua tatsi tuñi ra tsi ra tumaa tuhvá maa ra icá tsihin nyɨvɨ tsa jahá tyin vaha xaan ñi tan ña icá ñi tsa vaha. Tacan tan cua vacu ra cuví musu ña vaha can tan cahyu ña cua cuvi nuhu ra tsa nyehé ra tundoho.w g2Tacan tan sana iñi ra tan cua tsaa tsitoho ra quɨvɨ tsa ña ndatú ra tsi ra, tan hora tsa ña tsitó ra. s _1Tacan tan quitsaha cañí ra tsi inga musu, tan tsatsí ra tan tsihí ra nyixi tsihin ra tsiñi naha ra. P 0Maa tyin iin musu ña vaha tsicá iñi ra tyin cua cucuee tsitoho ra. 2 ]/Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tsitoho ra cua nacuhva ra tandɨhɨ cuii tsa cumí ra, cua quɨhɨ ndaha ra, tyin vaha tyaá yahvi ra tsihin tyiñu jahá ra. # ?.Tan sɨɨ xaan cuñí ra cuví musu vaha can, tatun cuhva tsa jahá tyiñu ra tan tsaa tsitoho ra. Tyin tyaá yahvi ra tandɨhɨ tsa taahán tsi ica ra. 3_-’Musu tsa tyaá soho tsa caahán tsitoho ra, juvin ra cuví musu vaha. Tyin jahá cuenda ra vehe tsitoho ra. Tan vaha hora tsahá ra tsa catsi tandɨhɨ ca musu. -,Yacan cuenda nyooho, cu̱atu vaha ndo. Tyin sana iñi ndo, tan cua quitsi nyico yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Musu vaha tan musu ña vaha ?w+Tan co̱to ndo tuhun ihya tyin tatun iin tsitoho vehe tan tsitó ra náa cuhva cua quɨhvɨ ñasuhu tsitsi vehe ra, cua cuatu vaha ra tan ña cua cuhva ra tsa quɨhvɨ ñasuhu can. ]3*Cu̱atu vaha ndo tyin ña tsitó ndo náa hora cua quitsi ra ndacá ñaha tsi ndo. r])Tan quɨvɨ can uvi taahan ñaha cua nyico ñi. Intuhun ña cua naquihin yu, tan inga ña cua ndoo ña. }(Tan tatun yucú uvi taahan rayɨɨ tsitsi cuhu quɨvɨ can, intuhun ñi ra cua quihin yu, tan cua nacoo yu tsi inga ra. *M'Tan sana iñi ñi tan tsaa̱ savi tan tañi̱ tandɨhɨ ñi. Tan tacan sana iñi ñi tan cua tahan tsi quɨvɨ quitsi nyico yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. O&Quɨvɨ tsa ndi cumañi ca cuun savi xaan, nyɨvɨ can, tsatsí ñi, tsihí ñi, tindahá ñi, tan tsahá ñi tsi sehe sɨɨhɨ ñi tindaha nda cuanda quɨvɨ quɨhvɨ̱ ra Noé tsitsi yutun ndoo. %’Tumaa cuvi̱ quɨvɨ tsa tsicoo̱ ra Noé, tacan cua cuvi quɨvɨ tsa cua quitsi nyico yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. "=$’Maa tyin quɨvɨ tan hora tsa cua cuvi yacan, yoñi tsitó, ndi ángel iyó gloria tan ña tsitó ra naha. Intuhun ñi maa Nyoo Jutu yo tsitó. ~/#Tan coo quɨvɨ cua cunaa andɨvɨ tan tsihin ñuhu ñayɨvɨ, maa tyin tuhun caahán yuhu, ña cua cundɨhɨ tsi tyin cua cundaa tandɨhɨ tsi. } "Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ yacan cua cuvi jihna, tsa ndi cumañi ca cúu nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. |-!Tan juvin ñi tacan, tatun tsa cuví tandɨhɨ yacan nyehé ndo, cua coto ndo tyin tsa cuyatyin quitsi yu; tan tsa nyanaá yu yuvehe cuví tsi. 0{Y ’Cu̱tuñi iñi ndo iin cuhva yutun tsa nañí higo: Tatun tsa yutya soco tun, tan tsa cana̱ ndaha yutya tun, nyooho tsitó ndo tyin tsa cua coo tsɨtɨ tun. zTan cuaha ángel cuenda yu cua jaquitsi yu tyin ñihi cua tɨvɨ ra naha cutu tan cua jandu iin ra naha tsi nyɨvɨ nacatsi̱ maa Nyoo. Cua quita ñi tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, nda cuanda nu ndɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ tan nda cuanda nu ndɨhɨ andɨvɨ. "y=Tacan tan cua quituvi seña ityi andɨvɨ tyin vatsí yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Cua quitsi yu nu vico ityi andɨvɨ tsihin tunyee iñi cahnu tan tsihin tsa cahnu cuví Nyoo. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, cua vacu tsaa xaan ñi tsa cua nyehe ñi tsi yu. Dx’Tan tsa yaha tsa cua nyehe nyɨvɨ tundoho, ñicanyii cua ndunaa tsi, yoo ña cua jandunditsin ca tsi, tan tiñuu cua cucoyo tiñuu, tan tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ cua nacanda. 9wkTumaa natacá nditsii nu cayucú tsa iñi, tacan cua nataca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda yu quɨvɨ quitsi yu inga tsaha. Nacaa cua quitsi Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria inga tsaha Hv Tyin tumaa tsa cañí tatsa savi nyehé yo xiñu xaan nda ityi nu caná ñicanyii tan nda cuanda ityi nu tyisó ñicanyii, tacan cua cuvi quɨvɨ quitsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. euCYacan cuenda tatun catyí nyɨvɨ tsihin ndo: “Nye̱he ndo, va ra Cristo nyií nu tsɨquɨ can”, Ña cu̱hun ndo. O tatun catyí ñi tsihin ndo: “Nye̱he ndo, nyií ra tsitsi cuartu ihya”, ña tsi̱nu iñi ndo. Wt'Vaha tyin tsa tsitó ndo vityin ihya, ja̱ha ndo cuenda tsi ndo quɨvɨ can. 4saTyin cua quitsi ra jandavi ñaha naha ra tan cua catyi ra naha tyin ra Cristo cuví ra naha. Cua catyi ra naha tyin ndusu yuhu Nyoo cuví ra naha. Tan cua javaha ra naha seña tan tsa iyo nahnu tyin cua jandavi ñaha ra naha nda cuanda nyɨvɨ tsa nacatsi̱ maa Nyoo tun tsatyin cuvi jaha ra naha. r1’Tatun yóo cua cahan tsihin ndo: “Jihna ndo, ihya nyaá ra Cristo” o “Nye̱he ndo, ndacan nyaá ra Cristo”, ña tsi̱nu iñi ndo. $qATyin tatun ña cua janducuɨtɨ Nyoo quɨvɨ can, yoñi maa cua cacu. Maa tyin cua janducuɨtɨ ra tsa cuenda tsa cuñí ra tsi nyɨvɨ nacatsi̱ maa ra. ’Ra Daniel, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, tyaa̱ ra nu tutu Nyoo tyin coo tsa cua janducaquiñí, tsa cua jatɨvɨ. Quɨvɨ tsa cua nyehe ndo can tsitsi vehe ñuhu Nu Ii, (nyooho tsa cahví, na cutuñi iñi ndo). EiTan tanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ cua nacutya tuhun vaha tsa cuenda cuhva tsa ndacá ñaha Nyoo. Tan quɨvɨ cua coto nyɨvɨ tandɨhɨ ñuu tuhun vaha ihya, tacan tan cua naa ñayɨvɨ. uhc Maa tyin nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi yu nda cuanda nu ndɨhɨ, tan ña cua ndu uvi iñi ñi, cua cacu ñi. lgQ Tan cuaha xaan tsa caquiñi cua coo. Yacan cuenda cua jandɨhɨ ñi tsa cuñí tahan ñi tsi ñi. f5 Tan cuaha xaan ra caahán cuendu cua coo, tan cua catyi ra naha tyin cuenda Nyoo caahán ra naha. Tan cuaha xaan nyɨvɨ cua jandavi ñaha ra naha. -eS Quɨvɨ can cuaha xaan nyɨvɨ cua jaña ñi tsa tsinú iñi ñi tsi yu, tan ndasɨ cua cuñi ñi nyehe tahan ñi tsi ñi. Tan cua naxico ñaha tahan ñi tsi ñi. ~du ’Tacan tan cua cuhva cuenda nyɨvɨ tsi ndo tsi ra cumi tyiñu naha ra na tatsi tuñi ra naha tsi ndo. Tan cua cahñi ra naha tsi ndo. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ndasɨ cua cuñi ñi nyehe ñi tsi ndo tsa cuenda yuhu. NcTandɨhɨ yacan cua cuvi nu ndi cua quitsaha nyehe nyɨvɨ tundoho. DbTyin nyɨvɨ iin ñuu cua cañi tahan ñi tsihin nyɨvɨ inga ñuu. Tan cua coo cuatyi iin ñuu tsihin inga ñuu. Tan cua coo tama, tan cua coo cuehe, tan cuaha ñi ityi cua taan ñihi. LaTan cua ñihi tuhun ndo tyin iyó cuatyi tan cañí tahan nyɨvɨ ityi can tan ityi ihya. Maa tyin ña na̱yuhvi ndo, tyin tacan taahán maa tsi cua cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ. E`Tyin cuaha xaan ra cua quitsi, tan cua cutyiñu ra naha sɨvɨ yu, tan cua catyi ra naha: “Yuhu cuví ra Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo.” Tan cuaha nyɨvɨ cua jandavi ñaha ra naha. l_QTacan tan nacaha̱n ra Jesús: ―Ja̱ha vaha ndo cuenda coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo. ~^uTacan tan cuahán ra naha yucu Olivo. Tan cuhva tsa nyaá ra Jesús ican, ra tsicá tsihin ra tsaha̱n ra naha nu nyaá ra tan nducú tuhun xeehe ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―Cuñí ndi tsa catyi tuhun un tsihin ndi, ama cua cuvi tandɨhɨ tsa caha̱n un. ¿Nacaa tan coto ndi tatun tsa cuyatyin tsa cua quitsi un inga tsaha tan tsa cua naa ñuhu ñayɨvɨ? 8]iMaa tyin nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿A nyehé ndo tandɨhɨ tsa iyó ihya? Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin ihya ndi intuhun ca yuu tan ña cua coso tsata inga tsi. Tandɨhɨ maa can tan cua tanɨ ―catyí ra. Nu caahán ra Jesús náa cua cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ D\ Quita̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu can, tan tsa cuñí cuhun ra, tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra nu nyaá ra, tan quitsaha̱ caahán ra naha cuhva caá vehe ñuhu can tsihin ra. D['Tan catyí yu tsihin ndo, tyin ña cua nyehe ca ndo tsi yu nda cuanda quita quɨvɨ tsa cua catyi ndo tyin cahnu xaan cuví ra vatsí tsihin sɨvɨ Nyoo Jutu yo ―catyí ra Jesús.BZ&Nye̱he ndo vityin, tyin tsa nacoo̱ ihñi Nyoo tsi ndo. Y%’¡Ñuu Jerusalén! ¡Ndahvi nyooho nyɨvɨ ñuu Jerusalén! Tyin tsahñi̱ ndo tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo. Tan cañi̱ ndo yuu tsi tandɨhɨ ra tsa jaquitsi̱ Nyoo nu yucú ndo. Tan yuhu cuaha xaan tsaha cuñí yu jaha cuenda yu tsi ndo, tumaa iin ndɨvɨ sɨɨhɨ tsa jahá cuenda tsi sehe tɨ, tan naquihín vaha tɨ sehe tɨ tsitsi nditsin tɨ, maa tyin ña cuñi̱ ndo. aX;$Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ cuatyi can cua coso sɨquɨ nyooho, nyɨvɨ tsa iyó vityin ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu nducuiihya̱ cuñí ra Jesús nyehé ra tsi nyɨvɨ ñuu Jerusalén 1W[#Yacan cuenda, tsata nyooho cua cunyaa cuatyi tsa cuenda tandɨhɨ ra vaha tsa tsahñi̱ tsii tsaahnu ndo nda cuanda tsihi̱ ra Abel tan nda cuanda quɨvɨ tsihi̱ ra Zacarías, sehe ra Berequías, tsa tsahñi̱ ra naha tsitsi vehe ñuhu yatyin nu nyaá altar tsa yosó tsa jamañí yo tsi Nyoo. V"Yacan cuenda cua jaquitsi yu tsi ra cuví ndusu yuhu Nyoo nu yucú ndo, cua jaquitsi tucu yu tsi ra tsitó xaan naha ra nu yucú ndo, tan ra maestro naha ra cua tsaa ra naha nu yucú ndo. Maa tyin nyooho cua cahñi ndo tsi juhva ra, tan cua tyaa ndo tsi inga ra naha nu cruu. Tan inga ra naha cua cañi ndo tsi ra naha tsitsi vehe ñuhu. Tan cunyaa ndaha ndo tsi ra naha tan iin tan iin ñuu. U!!’¡Nyooho nyɨvɨ caquiñi cuví ndo, tan nyɨvɨ cuví tata coo! ¿Nacaa cua cacu ndo tan ña cua cuhun ndo anyaya? Ña cua cuvi. zTm ¡Yacan vityin nye̱he maa ndo na jaha ndo, ja̱vaha ndɨhɨ ndo tsa javaha̱ tsii tsaahnu ndo, tun cuñí ndo! rS]¡Tsihin yacan ñi tan nacotó ndo tyin cuví ndo tata nyɨvɨ tsahñi̱ tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo! 1R[Tacan tan catyí ndo: “Tun tsatyin tsicoo̱ yo quɨvɨ tsicoo̱ tsii tsaahnu yo, ña cua jatyinyee yo tsi ra tsahñi̱ tsi ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo”, catyí ndo. Q’¡Ndahvi nyooho ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu, tan nyooho ra cuví fariseo! ¡Jahá ndo tyin vaha xaan ndo, tan ña nditsa! Tyin jandutyaquɨ́ ndo ñaña ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, tan nacahyɨ́ ndo ñaña nyɨvɨ vaha tsicoo̱ taha̱n tsanaha. "P=Tacan cuví nyooho, tyin cuñí nyɨvɨ tyin vaha xaan iñi ndo, maa tyin añima ndo ican quitá tsa jandaví ñaha ndo tan tandɨhɨ tsa caquiñi ndo. :Om’¡Ndahvi nyooho ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu tan nyooho ra cuví fariseo! ¡Jahá ndo tyin vaha ndo, tan ña nditsa! Tyin cuví ndo tumaa iin ñaña ndɨyɨ tsa nacahyɨ̱, tyin ityi tsata tsi sɨɨ xaan caá, maa tyin ityi tsitsi tsitu yɨquɨ ndɨyɨ, tan tandɨhɨ nuu tsa caquiñi. zNm¡Nyooho ra fariseo cuaa! Na̱catya jihna ndo ityi tsitsi vasu tan coho, tacan tan cua ndoo ndɨhɨ ityi tsata. -MS’¡Ndahvi nyooho ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu tan nyooho ra cuví fariseo! ¡Jahá ndo tyin vaha xaan ndo, tan ña nditsa! Tyin tumaa nacatyá ndo vasu tan coho, tan ityi tsata ñi tsi nacatyá ndo tan ña nacatyá ndo ityi tsitsi, tyin ityi tsitsi can, nu ña nacatyá ndo, ican cuví añima ndo tan tsitu tsi tsihin tsa caquiñi: tsa suhú ndo tan tsa tsicá iñi ndo tsa coo cuaha ndaha tyiñu ndo. L7Nyooho ra cuaa, cuñí ndo jaquihin ityi ndo tsi nyɨvɨ, maa tyin ña cuví, tyin maa ndo ña jahá ndo cuenda cuatyi nahnu tsa javahá ndo, tan numi xaan nyehé ndo cuatyi nyihi ñi. Tan cuví tsi tumaa tsa tavá ndo tyucun luhlu nu tsa tsatsí ndo tan coco ndo iin camellu. 6Ke’¡Ndahvi nyooho ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu tan nyooho ra cuví fariseo! Jahá ndo tyin vaha xaan ndo tyin cahví ndo ndaha menta tan tsɨtɨ anis tsihin tsɨtɨ comino, tacan tan tavá ndo intuhun tsi tsa iin iin utsi, tan tsahá ndo tsi Nyoo. Maa tyin ña tyaá yahvi ndo ley nahnu ca tsa taahán tsi javaha yo: tsa javahá yo tsa vaha tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ, tsa cundaahvi iñi yo tsi ñi, tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo tan ña nacoo yo tsi ra. Cuñí tsi javaha ndo tandɨhɨ can, tan ña cua jandɨhɨ ndo tsa cuhva ndo diezmo can. =JsTan tacan tucu nyɨvɨ tsa caahán “Naha Nyoo” tsa cuenda gloria; nda cuanda tyayu Nyoo tan cuanda maa Nyoo caahán ñi tuhun, tyin maa ra cuví ra nyaá ndacá ñaha ndacan. =IsTan nyɨvɨ caahán “Naha Nyoo” tsa cuenda vehe ñuhu cahnu, ñavin cuenda vehe ñuhu ñi caahán ñi tuhun, tyin nda cuanda cuenda Nyoo caahán ñi tuhun, tyin iyó ra ican. 6HeTyin nyɨvɨ caahán “Naha Nyoo” tsa cuenda altar can, ñavin cuenda altar ñi caahán ñi tuhun, tyin caahán ndɨhɨ ñi tsa cuenda tandɨhɨ tsa yosó nu altar can. G¡Soho xaan ndo tan cuaa ndo! ¿Ndáa tsa cahnu ca cuví? ¿A tsa jamañí ndo nu altar can, o maa altar tsa jandu ií tsa jamañí ndo? MFTan juvin ñi catyí tucu ndo tyin yóo nyɨvɨ cua cahan “Naha Nyoo” tsa cuenda altar tsa iyó vehe ñuhu, nduve ñi náa cua cuvi tsi ñi tun ña tyaa yahvi ñi tsa cahan ñi. Maa tyin tun cua cahan ñi “Naha Nyoo” tsa cuenda tsa jamañí ñi nu altar, tacan tan taahán tsi javaha ñi tsa cahan ñi, catyí ndo. E ¡Soho xaan ndo tan cuaa ndo! ¿Ndáa tsa cahnu ca cuví? ¿A xuhun cuaan can, a vehe ñuhu tsa jandu ií tsi xuhun cuaan can? D-’¡Ndahvi nyooho ra ndaahvi! Tyin cuñí ndo jaquihin ityi ndo tsi nyɨvɨ, ¡maa tyin cuaa ndo! Caahán ndo tyin yóo nyɨvɨ cua cahan “Naha Nyoo” tsa cuenda vehe ñuhu, nduve ñi náa cua cuvi tsi ñi tun ña tyaa yahvi ñi tsa cahan ñi. Maa tyin tun cua cahan ñi “Naha Nyoo” tsa cuenda xuhun cuaan tsa iyó vehe ñuhu, tacan tan taahán tsi javaha ñi tsa cahan ñi, catyí ndo. }Cs’¡Ndahvi nyooho ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tan nyooho ra fariseo! ¡Jahá ndo tyin vaha xaan ndo, tan ña nditsa! Tyin nanducú ndo nɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ tyin cuñí ndo nañihi ndo vasu intuhun nyɨvɨ cunyicun tsi ndo. Tatun tsa quɨhvɨ̱ ñi cuenda ndo, quiñi ca iyó ñi jahá ndo, tan ñavin ca maa ndo. Tan cua cuhun ñi anyaya tsihin ndo. 7Bg’¡Ndahvi nyooho ra cuví maestro cuenda ley tan nyooho ra cuví fariseo. Jahá ndo tyin vaha xaan ndo, tan ña nditsa! Iyo ña cuahán tucu ndo cua ndacan tahvi ndo tsi Nyoo nu tuvi nyɨvɨ tyin jahá ndo tyin vaha xaan ndo. Maa tyin nduve náa catyí tyin quihín nyaa ndo vehe ñi ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ tyin ña cuví tyahvi ñi xuhun tsa tsicán ndo tsi ñi. Yacan cuenda cahnu ca tundoho cua nyehe ndo jaha Nyoo. IA  ’¡Ndahvi nyooho ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu tan nyooho ra cuví fariseo tyin jahá ndo tyin vaha xaan ndo, tan ña nditsa! Tyin tyasɨ́ ndo yuvehe nu ndacá ñaha Nyoo, tan ña cuvi quɨhvɨ nyɨvɨ. Tan ndi maa ndo ña quɨhvɨ ndo, tan ndi ña tsahá ndo tsa quɨhvɨ nyɨvɨ tsa cuñí quɨhvɨ. {@o Tyin ra cahnu jahá tsi ra, cua janduluhlu Nyoo tsi ra. Tan ra ña cahnu jahá tsi ra cua nducahnu ra jaha Nyoo. c?? Ra tsa jahá tyiñu tyiñu tandɨhɨ ca ra naha, ra ican cuví ra cahnu ca nu yucú ndo. s>_ Tan ña cahan ndo tyin ra cuví ityi nuu cuví ndo, tyin intuhun ñi maa ra Cristo cuví nuu tsihin ndo. = Tan ña cahan ndo Jutu ndo tsihin ndi intuhun rayɨɨ ñuu ñayɨvɨ ihya, tyin intuhun ñi ra nyaá gloria cuví Jutu ndo. \<1’Maa tyin nyooho, ña cu̱hva ndo tsa cahan nyɨvɨ “maestro” tsihin ndo. Tyin intuhun ñi maa ra Cristo cuví maestro tsa nyií tsihin ndo, tan tandɨhɨ ca maa ra naha yañi ndo cuví tsi ra naha. G;Tan nu tsicá nuu ra naha cuñí ra naha tyin cuhva nyɨvɨ nacumi tsi ra naha tyin jahá ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra naha. Tan cuñí tucu ra naha tsa catyi ñi “maestro” tsihin ra naha. :-Tan nu vaha ca, cuñí ra naha cunyecu ra naha nu iyó vico tan catsi ra naha. Tan nu vaha ca cuñí ra naha cunyecu ra naha tsitsi vehe ñuhu. S9Tyin maa ra naha tyaá ra naha caja ñɨɨ nu yɨhɨ́ tuhun Nyoo nutyaan ra naha tan soco ra naha, maa tyin nahnu ca can tan ñavin ca tsa nyecú tsi inga ca nyɨvɨ. Tan tsinditsí ra naha jahma nañi ca tan ñavin ca tsa iyó tsi inga ca nyɨvɨ. Javahá ra naha tandɨhɨ can tyin na nyehe nyɨvɨ tyin vaha xaan ca ra naha. ~}~}X|p{nzyy,ww vuJtsrr)q poznn=mll,kiih+gRfxedcbaC``8_^^]4\[ZYXX-W4VqUTSSdR|QPP6OO NuNM4LKuJIIHAGFEEDCCBA_@@Q>>y==-<;:99M88T7665{5+4S33M2_110//l.--5,s+*[)S(''z&&.%$## "!Z pj+'J K #{3| Tacan tan natuhva̱ ra Jesús yuhu tsito nu canyií ña, tɨɨ̱n ra ndaha ña, tan cañihi̱ ra tsi ña. Juvin ñi cuhva can, quita̱ cahñi tsi ña, tan quitsaha̱ nanducú ña tsa catsi ra naha. Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuuhví janduvaha̱ ra Jesús { Tan ña tyiso ra Simón cuuhví ña tsihin cahñi canyií ña nu tsito. Tan catyí tuhun nyɨvɨ ña tsihin ra Jesús tyin cuuhví ña. 9z mTsa ndɨhɨ̱ jacuaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu, quita̱ ra cuahán ra vehe ra Simón tan ra Andrés. Tan cuahán ndɨhɨ ra Jacobo tan ra Juan tsihin ra. y  Tan numi ñi tsito̱ nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Galilea tuhun ra Jesús. Nu nduvaha̱ tyiso ra Simón Pedro x Tandɨhɨ nyɨvɨ iyo xaan cuñí ñi tan tsicá tuhun tahan ñi tsi ñi, tan catyí ñi: ―¿Náa cuví tsa nyehé yo ihya? ¿Náa tuhun tsaa jacuahá ra ihya? ¡Tyin iyó vaha tunyee iñi tsi ra, nda cuanda tatyi ña vaha tan tyaá yahvi tsi ra! ―catyí ñi. w }Tacan tan quitsaha̱ nɨhɨ rayɨɨ can jaha̱ nu. Tan ñihi xaan cana̱ tsaa ra jaha̱ nu, tan quita̱ nu tsi ra. v !Tacan tan nduxaa̱n ra Jesús tsi nu tan catyí ra tsihin nu: ―¡Ña ca̱han ca un! ¡Qu̱ita tsi ra ihya! ―catyí ra tsihin nu. u ―¿Nacuvi tyihí un tsi un tsihin nyuhu, yooho Jesús, ra ñuu Nazaret? ¿A vatsí un vatsí janaa un tsi ndi? Yuhu nacotó vaha yu tsi un, tan tsitó yu tyin Sehe Ii Nyoo cuví un ―catyí ra can tsihin ra Jesús jaha̱ nu tatyi ña vaha can. kt QTan tsitsi vehe ñuhu can nyií iin ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan cana̱ tsaa ra tan catyí ra: 7s iTan iyo xaan cuñí ñi tsa tsiñí ñi tsa caahán ra, tyin jacuahá ra tumaa iin ra iyó vaha ndatu. Ña caahán ra cuhva caahán ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Hr  Tsa tsaa̱ ra Jesús ñuu Capernaum tsihin ra tsicá tsihin ra, quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu quɨvɨ quitatú nyɨvɨ. Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ. cq ACana̱ ra tsi nduvi taahan ra naha. Tan nacoo̱ ra naha tsi ra Zebedeo, jutu ra naha, tsitsi yutun ndoo can tsihin ra cuví musu ra naha. Tan cuahán ra naha tsihin ra Jesús. Nu quita̱ tatyi ña vaha tsi iin rayɨɨ 6p gÑa cuaha ñi tsica̱ ra naha, tan nyehe̱ ra Jesús tsi uvi taahan sehe ra Zebedeo, ra Jacobo tan ra Juan. Yucú ra naha tsitsi iin yutun ndoo naquicú ra naha traya. po [Juvin ñi cuhva can tan nacoo̱ ra naha traya can, tan cuahán ra naha cuanyicún ra naha tsi ra. n Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Na̱ha ndo, qu̱itsi nyicun ndo tsi yu, tan yuhu cua jatyinyee yu tsi ndo tyin tumaa tsa tɨɨ́n ndo tyaca ihya, tacan cua ñihi ndo nyɨvɨ cua cuvi nyɨvɨ Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra Simón tan tsihin ra Andrés. nm WIin quɨvɨ cuahán ra Jesús tsicá ra yuhu miñi tsa nañí Ndutya Ñuhu Galilea. Tan nyehe̱ ra tsi ra Simón tan ra Andrés, yañi ra Simón, cañí ra naha traya ra naha nu ndutya, tyin ra tɨɨ́n tyaca cuví ra naha. l 7Tan catyí ra: ―Tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa cua cundaca ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Yacan cuenda ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo, tan tsi̱nu iñi ndo tuhun tsa jacacú Nyoo tsi nyɨvɨ ―catyí ra Jesús. Nu cana̱ ra Jesús cumi taahan ra tɨɨ́n tyaca k 1Tsa yaha̱ tsa tyihi̱ nyɨvɨ tsi ra Juan vehe caa, tan tsinuhu̱ ra Jesús Galilea tan caahán ra tsihin nyɨvɨ nácaa ndacá ñaha Nyoo. j  Tan tsinyii̱ ra ican uvi xico quɨvɨ nu nduve nyɨvɨ iyó, maa ñi quɨtɨ xaan iyó. Tan nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra. Yaha̱ can tan tsaa̱ ángel Nyoo tan jatyinyee̱ ra naha tsi ra. Nu quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ iyó Galilea gi I Tsa yaha̱ tsa tsicoondutya̱ ra Jesús tan tsindaca̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra nu tsɨquɨ. lh S Tan nacaha̱n iin ndusu ityi andɨvɨ tan catyí tsi tsihin ra tyehen: ―Yooho cuví Sehe yu tan cuñí xaan yu tsi un. Tan sɨɨ xaan cuñí yu nyehé yu tsi un ―catyí ndusu can. Nu nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra Jesús 4g c Tsa quita̱ ra Jesús tsitsi ndutya tsa yaha̱ tsicoondutya̱ ra, nuña̱ andɨvɨ tan nyehe̱ ra vatsí nuú Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ra tan caá tsi tumaa caá iin paloma. f - Quɨvɨ can quita̱ ra Jesús ñuu Nazaret, tsa canyií Galilea, tan cuahán ra nu nyií ra Juan yutya Jordán tyin jacoondutya ra tsi ra. (e KYuhu jacoondutyá yu tsi ndo tsihin ndutya ñi. Maa tyin maa ra cua jacoondutya ra tsi ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo ―catyí ra Juan. Nu tsicoondutya̱ ra Jesús pd [Caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tan catyí ra: ―Tsa yatyin cuii quitsi ra tsa cahnu ca cuví tan ñavin ca yuhu. Tan ndi ña taahán tsi tsi yu tsa ndatsi yu ñɨɨ nditsan ra, tyin cahnu ca cuví maa ra tan ñavin ca yuhu. 3c aTan jahma ra Juan tsinu̱ tsi tsihin ixi camellu. Tan cinturón ra cuví ñɨɨ. Tan maa ñi tica xama tsatsí ra, tan tsihí ra ndutya ñuñu tsa iyó tsitsi cuhu. ,b STan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó ñuu tsa cayucú Judea tumaa ñuu Jerusalén tan inga ca ñuu tsaha̱n ñi tsityaa̱ soho ñi tuhun caahán ra Juan. Tsa tsiñi̱ ñi tsa caahán ra, ndu uvi̱ iñi ñi cuhva iyó ñi tan nahma̱ ñi cuatyi ñi nu Nyoo. Tacan tan tsicoondutya̱ ñi yutya Jordán. a Tacan cuvi̱; quitsi̱ ra Juan nu tsɨquɨ, tan javaha̱ ra cuhva tyaa̱ ra Isaías. Catyi̱ ra tsihin nyɨvɨ tyehen: “Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tan co̱ondutya ndo tyin tacan tan jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ndo tsa cuenda cuatyi ndo.” \` 3Cua tyaa soho yo ndusu ra nu cana tsaa ra nu tsɨquɨ, tan catyí ra:“Nu̱ña ndo iin ityi cuɨtɨ
tan na̱tyiso vaha ndo tsi ndo tyin tsa vatsí Jutu Mañi yo”, catyí tuhun tsa tyaa̱ ra Isaías. _ ;Tsanaha ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, tyaa̱ ra nácaa cua quitsi ra Jesucristo, Sehe Nyoo. Tan catyí tsi tyehen:Cua jacuhun yu iin ra cua jacoto tsi nyɨvɨ
na janduvaha ñi tsi ñi tsa ndi cumañi ca cuhun un nu yucú ñi, catyí Nyoo tsihin ra Cristo. 9^ qTyehen quitsaha̱ tuhun ra Jesucristo, Sehe Nyoo. ]Tan ja̱cuaha ndo tsi ñi na tyaa yahvi ñi tandɨhɨ tsa catyi̱ yu tyin javaha ndo. Tan co̱to ndo tyin yuhu cunyaa yu tsihin ndo tandɨhɨ quɨvɨ nda cuanda naa ñayɨvɨ ―catyí ra Jesucristo tsihin ra tava̱ tyiñu ra. Tan na cuvi tsi tacan ñi.\yYacan cuenda, cu̱aahan ndo tandɨhɨ nu iyó nyɨvɨ, tandɨhɨ ñi ñuu, tan ca̱tyi ndo tsihin ñi na cunyicun ñi tsi yu. Tan ja̱coondutya ndo tsi ñi tsihin sɨvɨ Jutu yo Nyoo tan tsihin sɨvɨ yuhu Sehe ra, tan tsihin sɨvɨ Tatyi Ii ra. 2[]Tacan tan natuhva̱ ra Jesús nu nyecú ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyoo tsaha̱ ra tsa cundaca ñaha yuhu tandɨhɨ andɨvɨ tan nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. ZTan cuhva tsa nyehe̱ ra naha tsi ra Jesús, jacahnu̱ ra naha tsi ra, maa tyin juhva ra naha uvi ñi tsicá iñi ra naha. (YITan tacan, tandɨhɨ tsa utsi iin ra tsica̱ tsihin ra, cuahán ra naha nda Galilea nda yucu nu catyi̱ maa ra Jesús tsihin ra naha tyin cuhun ra naha. tXaTacan tan quihi̱n ra andaru can xuhun can, tan cuahán ra naha cuajavahá ra naha cuhva catyi̱ ra naha tsihin ra naha. Tan nda quɨvɨ vityin tan tacan caahán nyɨvɨ ñuu Israel. Nu tava̱ tyiñu ra Jesús tsi ra tsicá tyiñu ra #W?Tan tatun cua coto ra ndacá ñaha tuhun ihya, cua nyehe maa ndi nácaa cua cahan ndi tsihin ra, tan nyooho ña caca iñi ndo. Nduve náa cua tahan ndo. 7Vg Tan catyí ra naha tsihin ra naha: ―Nyooho cua cahan ndo tyin tsa tsacuaa tsitsi tsa quixí ndo, tsaha̱n ra tsica̱ tsihin ra Jesús tan quihi̱n ra naha cuñu ñuhu ra. fUE Tacan tan ra jutu can naha ra tsaha̱n ra naha tsicaha̱n ra naha tsihin ra mandoñi ñuu naha ra na natuhun tahan ra naha nácaa cua javaha ra naha. Tacan tan cuaha xaan xuhun tsaha̱ ra naha tsi ra andaru can naha ra. >Tu Tsitsi tsa cuahán ñi can, juhva andaru tsa jaha̱ cuenda ican, cuahán ra naha nda ñuu, cua nacatyi tuhun ra naha tsa cuvi̱ can tsihin ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra. iSK Tan catyí ra tsihin ñi: ―Ña na̱yuhvi ndo. Cu̱aahan ndo cujacoto ndo tsi yañi yu tyin na cuhun ra naha nda Galilea, tan ndacan cua ñihi tahan ndi ―catyí ra tsihin ñi. Tuhun tsa nacatyi̱ tuhun ra andaru naha ra YR+ Tan cuhva can quituvi̱ ra Jesús nuu ñi tan tsaha̱ ra nacumi tsi ñi. Tacan tan natuhva̱ ñi nu nyaá ra tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ñi nuu ra tan jacahnu̱ ñi tsi ra, tan tsicunumi̱ nyaa ñi tsaha ra. BQ}Tacan tan numi ñi quita̱ ñi nu ñaña can. Yuuhví ñi, tan sɨɨ xaan cuñí tucu ñi. Tan tsinú xaan ñi cuahán ñi cua catyi tuhun ñi tsihin ra tsica̱ tsihin ra Jesús. xPiJa̱numi xaan ndo cuhun ndo cucatyi tuhun ndo tsihin ra tsica̱ tsihin ra tyin tsa nandoto̱ ra, tan tsa cuahán ra nda Galilea, cua cuatu ra tsi ra naha ndacan. Yacan cuví tsa catyí tuhun yu tsihin ndo ―catyí ángel can tsihin ñi. O}Yoñi ca ra nyií ihya, tyin tsa nandoto̱ ra, tumaa catyi̱ ra. Na̱ha ndo tan nye̱he ndo nu tinyii̱ ra naha tsi ra. NTacan tan catyí ángel can tsihin ñiñaha can: ―Ña na̱yuhvi ndo. Yuhu tsitó yu tyin ra Jesús tsa tsihi̱ nu cruu nanducú ndo. 3M_Cuhva tsa nyehe̱ ra andaru can naha ra tsi ra, nayuhvi̱ xaan ra naha tan quitsaha̱ nɨhɨ́ ra naha, tan nda cuanda tsihi̱ naaha ra naha tsihin tsa yuuhví ra naha. PLTan xiñu xaan ra, tumaa tsa cañí tatsa. Tan cuitsin xaan jahma ra. BK}Tan ñihi xaan taa̱n tyin quitsi̱ iin ángel Jutu Mañi yo quee̱ ra andɨvɨ, tan tsaa̱ ra nu ñaña can. Tan jatsiyo̱ ra yuu tsa ndasɨ́ yuhu can, tan tsicunyaa̱ ra tsata can. Tacan tan cuahán ra naha, tan jaha̱ cuenda vaha ra naha ñaña can, tan tyaa̱ ra naha iin tsa tyaa̱ ra naha tsata yuu tsa ndasɨ́ can tyin tatun nacanda yuu can coto ra naha. Tan nacoo̱ ra naha tsi ra andaru jahá cuenda ra naha ican./HWATan ra Pilato catyí ra: ―Qu̱ihin ndo andaru ihya. Cu̱aahan ndo, tan ja̱ha cuenda vaha ndo ñaña can, nácaa cunyee maa ndo jaha cuenda ndo ―catyí ra. aG;@Yacan cuenda ta̱va tyiñu na jaha cuenda vaha ra andaru naha ra ñaña can, nda yaha tsa uñi quɨvɨ, coto cuhun ra tsica̱ tsihin ra tsa tsacuaa, tan suhu ra naha cuñu ñuhu ra. Yaha can tan cua catyi ra naha tsihin nyɨvɨ tyin tsa nandoto̱ ra. Tatun tacan cua cuvi, yaha ca cuhva cua cuvi tan ñavin ca tsa jihna ñi ―catyí ra naha. >Fu?Tan catyí ra naha tsihin ra: ―Yooho taa, nducuhu̱n iñi ndi tyin ra vatya can, catyi̱ ra taha̱n nyito ra tyin tsa yaha̱ tsa uñi quɨvɨ tsa cua cúu ra tan cua nandoto ra. >Eu>Tan tsa inga quɨvɨ, quɨvɨ quitatú nyɨvɨ cuví can, tan ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra fariseo naha ra tsaha̱n ra naha tsicaha̱n ra naha tsihin ra Pilato. D=Tan ña María tsa quee̱ Magdala, tan inga ña María, ndoo̱ ñi yucú ñi yuhu ñaña can. Nu jahá cuenda ra andaru ñaña ra Jesús ZC-Cuhva tsa cuñí cuaa, quitsi̱ iin ra cuca tsa nañí José, ra ñuu Arimatea. Tan tsinú iñi ra tsi ra Jesús. :?m8Tan juhva ñi ican cuví ñi ihya: ña María tsa quee̱ Magdala, tan ña María sɨhɨ ra Jacobo tan ra José, tan ñasɨɨhɨ ra Zebedeo. Nu tsicutsi̱ ra naha tsi ra Jesús >}7Cuaha ñiñaha tsa tsinyicu̱n tsi ra Jesús nda Galilea tan jatyinyee̱ ñi tsi ra, yucú ñi nyehé ñi ndasava. j=M6Tacan tan ra capitán tan ra andaru tsa jahá cuenda tsi ra Jesús, nayuhvi̱ xaan ra naha tsa taa̱n, tan tsa nyehe̱ ra naha inga ca tsa cuvi̱. Tan catyí ra naha: ―Nditsa nditsa cuii, tyin Sehe Nyoo cuví tsi ra ihya. <5Tan tsa yaha̱ nandoto̱ ra Jesús quita̱ ñi nu ñaña tan quɨhvɨ̱ ñi tsitsi ñuu Jerusalén, tan cuaha nyɨvɨ nyehe̱ tsi ñi. n;U4Tan nuña̱ yuhu ñaña. Tan cuaha nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi Nyoo tan tsihi̱ ñi, nandoto̱ ñi. T:!3Tan juvin ñi cuhva can ndata̱ sava jahma tsa ticaá tsitsi vehe ñuhu cahnu tyasɨ Nu Ii Xaan, nda cuanda ityi sɨquɨ tan nda cuanda ityi tsaha. Tan ñihi xaan taa̱n. Tan tahvi̱ cuatyi cava nahnu. M92Inga tsaha cana̱ tsaa ñihi ra Jesús, tacan tan tsihi̱ ra. 81Maa tyin inga ra naha catyí ra naha: ―Ña cu̱hva naha un can tsi ra; na nyehe jihna yo tatun cua quitsi jacacu ra Elías tsi ra. K70Tan juvin ñi cuhva can, cuahán iin ra cua quihin ra iin yahma cuhva caá catyi, tan jatyii̱ ra tsihin vinu iya, tan tyaa̱ ra nu yutun, tan jatuhva̱ ra yuhu ra Jesús tyin na coho ra. 69/Juhva ra yucú can naha ra, tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra, tan catyí ra naha: ―Ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsanaha, caná tsaa ra. O5.Tan juvin ñi cuhva can, ñihi xaan cana̱ tsaa ra Jesús. Tan catyí ra: ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―tan cuñí tsi catyí: Nyoo Jutu yu, Nyoo Jutu yu, ¿nacuenda nacoo̱ ihñi un tsi yu? l4Q-Tacan tan ndunaa̱ tanɨɨ cahnu ñuhu ñayɨvɨ tsa ora tan nda cuanda caa uñi tsa tseñi. 3,Tan nda cuanda nu ñasuhu nahnu tsa nyaá nu cruu xiin ra tan tsacu̱ nducu ndɨhɨ nahnu tsi ra. Nu tsihi̱ ra Jesús !2;+Nditá xaan iñi ra tsi Nyoo, vityin na jacacu Nyoo tsi ra, tatun nditsa tyin cuñí ra tsi ra. Tyin catyi̱ ra tsihin yo tyin Sehe Nyoo cuví tsi ra. B1}*―Jacacu̱ ra tsi inga nyɨvɨ, maa tyin ña cuví jacacu ra tsi maa ra. Tun nditsa tyin Rey cuenda nyɨvɨ Israel cuví ra, na nuu ra nu cruu can, tan cua tsinu iñi yo tsi ra. m0S)Tan juvin ñi tacan tsacú nducu ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tsi ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tan ra fariseo naha ra, tan ra mandoñi ñuu naha ra. Tan natuhún tahan ra naha tan catyí ra naha: /(Tan catyí ñi tsihin ra: ―¡Yooho tsa caha̱n un tyin cua canɨ un vehe ñuhu cahnu, tan tsitsi tsa uñi quɨvɨ tan cua janduvaha nyico un itsi, ja̱cacu tsi maa un vityin nu cruu juvin, tatun nditsa tyin Sehe Nyoo cuví tsi un! ―catyí ñi tsihin ra. q.['Tan nyɨvɨ tsa yahá ican, caahán ñi tsi ra, tan javicó ñi jiñi ñi tsa tsacú nducu ñi tsi ra. -1&Tan tyaa̱ tucu ra naha uvi taahan ra suhu tsihin ra nu uvi taahan ca cruu. Iin ra tyaa̱ ra naha xiin cuaha ra, tan inga ra xiin satyin ra. (,I%Tan ityi jiñi ra tyaa̱ ra naha letra tsa catyí nacuenda cua cúu ra. Tan catyí tsi tyehen: “Ra ihya cuví ra Jesús, rey cuenda nyɨvɨ ñuu Israel.” M+$Tacan tan tsinyecu̱ ra naha ican tyin jaha cuenda ra naha tsi ra. *#Tan tsa yaha̱ tsa tyaa̱ ra naha tsi ra nu cruu, tacan tan ra andaru can quihi̱n ra naha jahma ra tan tava̱ cuenda ra naha tyin cua nyehe ra naha ndáa ra jaha canaa intuhun intuhun jahma ra. Tacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tuhun tsa tyaa̱ iin ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha nu catyí tsi tyehen: “Tava̱ cuenda ra naha tan tsatsa̱ ra naha jahma yu”, catyí tsi. )-"Tan ican tsaha̱ ra naha vinu nasaca̱ tsihin ndutya uva xaan coho ra Jesús. Tan tsa yaha̱ tsa tsihi̱ ra luxu can, ña cuñí ca ra coho ra. m(S!Tan tsaa̱ ra naha iin nu nañí Gólgota, tan cuñí tsi catyí “Yɨquɨ Jiñi Ndɨyɨ”. '5 Tsa quita̱ ra naha ican, taha̱n ra naha tsi iin ra ñuu Cirene, tsa nañí Simón. Tan jañiñi̱ ra naha tsi ra na cuiso ra cruu ra Jesús. & Tsa yaha̱ tsa tsacu̱ nducu ra naha tsi ra tan tava̱ ra naha jahma cuaaha tsa nditsí ra, tan jacunditsi̱ nyico ra naha jahma maa ra tsi ra. Tacan tan cuahán ra naha tsihin ra cua cahñi ra naha tsi ra nu cruu. Nu tyaa̱ ra naha tsi ra Jesús nu cruu u%cTan tɨvɨ̱ sɨɨ ra naha tsi ra. Tan quihi̱n ra naha yutun tatun can tan cañi̱ ra naha jiñi ra. .$UTan tyihi̱ ra naha iin corona tsa tsinu̱ tsihin iñu jiñi ra. Tan tsaha̱ ra naha iin yutun tatun na cundaha ra tsihin ndaha cuaha ra. Tacan tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha nuu ra, tan tsacu̱ nducu ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¡Nacumi tsi un, yooho Rey cuenda nyɨvɨ Israel! ^#5Tacan tan tava̱ ra naha jahma ra tan jacunditsi̱ ra naha iin jahma cuaaha tsi ra. B"}Tacan tan ra andaru cuenda ra Pilato, ra ndacá ñaha can tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús nda vehe tyiñu ra Pilato, tan jandu ii̱n ra naha tsi tandɨhɨ ca andaru nu nyaá ra. 2!]Tacan tan ra Pilato jaña̱ ra tsi ra Barrabás, tan tava̱ tyiñu ra na ndoho ra Jesús, tan nacuhva̱ cuenda ra tsi ra tsi ra andaru naha ra na cúu ra nu cruu. y kTan tandɨhɨ nyɨvɨ nacaha̱n ñi, tan catyí ñi: ―Na ndoo maa tsi sɨquɨ ndi tan sɨquɨ sehe ndi. ,QTsa nyehe̱ ra Pilato tyin ña cuvi̱ jaha ra tsi nyɨvɨ, tyin ñihi xaan cuvaá jahá ñi. Tacan tan tsica̱n ra ndutya, tan nacatya̱ ra ndaha ra nuu nyɨvɨ can, tan catyí ra: ―Ña cua ndoo cuatyi tsa cua cúu ra vaha ihya sɨquɨ yuhu, tyin sɨquɨ nyooho cua ndoo cuatyi can. A{Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ñi: ―Tan ¿náa tsa ña vaha javaha̱ ra? Maa tyin maa ñi cana̱ tsaa ñi inga tsaha tan catyí ñi: ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! ^5Tan ra Pilato tsica̱ tuhun ra tsi ñi, tan catyí ra: ―¿Tan náa cua javaha yu tsihin ra Jesús tsa nañí Cristo ihya? Tandɨhɨ ñi nacaha̱n ñi tan catyí ñi: ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! FTacan tan ra ndacá ñaha catyí ra tsihin ñi inga tsaha: ―Tsitsi tsa nduvi ra naha, ¿ndáa ra cuñí ndo tsa jaña yu? Tan nacaha̱n ñi, tan catyí ñi: ―Ja̱ña tsi ra Barrabás. ?wMaa tyin ra jutu can naha ra tan ra mandoñi naha ra, cuñihi̱ ra naha natyuhú ra naha tsi nyɨvɨ na ndacan ñi tsa jaña ra Pilato tsi ra Barrabás, tan na cúu ra Jesús. Tsitsi tsa nyaá ra Pilato nu tyayu ra, nu jahá tyiñu ra, jacuhu̱n ñasɨɨhɨ ra tyiñu tsi ra tan catyí ña: “Ña tyi̱hi un tsi un tsihin ra vaha can. Tyin cuñi nyehe̱ yu ñumaahna tsa cuenda ra. Tan jayuhvi̱ xaan tsi tsi yu”, catyí ña. +OTyin tsitó ra tyin tsa cuenda tsa ndasɨ cuñí ra jutu can naha ra nyehe ra naha tsi ra Jesús, yacan cuenda tsaha̱ cuenda ra naha tsi ra tsi ra Pilato. MTan cuhva tsa ndu ii̱n nyɨvɨ, ra Pilato tsica̱ tuhun ra tsi ñi, tan catyí ra: ―¿Ndáa ra cuñí ndo tsa tava nuña yu? ¿A ra Barrabás, o ra Jesús, ra tsa nañí Cristo? ―catyí ra. mSTan quɨvɨ can nyií iin ra tsa nañí Barrabás vehe caa. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsitó tuhun ra. !Tan vico pascua tuhvá ra ndacá ñaha jañá intuhun ra yucú vehe caa. Ndáa ra tsa nacatsi maa nyɨvɨ, juvin ra cua quita nuña. 2]Maa tyin ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. Tan iyo xaan cuñí ra ndacá ñaha can tyin ña nacaha̱n ra. Nu caha̱n ra cumí tyiñu tyin taahán tsi cúu ra Jesús pY Tacan tan catyí ra Pilato tsihin ra: ―¿A ña tsiñí un tandɨhɨ tsa caahán ra naha sɨquɨ un? yk Tan cuhva tsa tyaa̱ ra jutu can naha ra tan ra mandoñi naha ra cuatyi sɨquɨ ra, ña nacaha̱n maa ra. { Tsindaca̱ ra mandoñi can naha ra tsi ra Jesús nuu ra ndacá ñaha, tan ra can tsica̱ tuhun ra tsi ra, tan catyí ra: ―¿A yooho cuví rey cuenda nyɨvɨ Israel? Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Juvin yu, tumaa cuhva catyí maa un. A{ Tan tsihin can, jata̱ ra naha ñuhu tsa nañí ‘Ñuhu Ra Javahá Quɨsɨ’, tacan catyi̱ Jutu Mañi yo tsihin yu”, catyí tsi. Nu nyehe̱ ra Pilato tyin nduve cuatyi ra Jesús dA Tacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tsa tyaa̱ ra Jeremías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha nu catyí tsi tyehen: “Juvin ñi maa ra naha quihi̱n nyico tsa oco utsi xuhun cuitsin, tsa jata̱ ra naha tsi ra Cristo. kOYacan cuenda nañí ñuhu can nda cuanda vityin “Ñuhu Cuenda Tsa Tsatɨ̱ Nɨñɨ Nyɨvɨ”. T!Tacan tan ndoo̱ ra naha tyiñu, tyin cua jata ra naha ñuhu tsa nañí “Ñuhu Ra Javahá Quɨsɨ” tsihin xuhun can. Tyin coo nu cucutsi ra naha tsi nyɨvɨ inga ñuu tun tsiihí ñi ñuu can.  }Ra cuví ityi nuu tsihin jutu can naha ra naquihi̱n ra naha xuhun can tan catyí ra naha: ―Ña cuví tyihi yo xuhun ihya tsitsi caja nu yɨhɨ́ xuhun tsa tsahá nyɨvɨ tsi Nyoo tyin xuhun tsa cuyahvi̱ ra tsa cua catɨ nɨñɨ cuví can. = sTacan tan tyoso̱ ihñi ra Judas xuhun can tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan quita̱ ra cuahán ra tsityihi̱ ra yoho jucun ra tan ticaa̱ ra tsi ra iin nu yutun, tan tsihi̱ ra. ? wTan catyí ra: ―Tsicoo̱ cuatyi yu, tyin tsaha̱ cuenda yu tsi iin ra nduve cuatyi na cúu ra. Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda nyuhu? ¡Nye̱he maa yooho! u cTsa nyehe̱ ra Judas, ra tsa xico̱ tsi ra Jesús, tyin cua cúu ra, tan ndu uvi̱ iñi ra tsa javaha̱ ra, tan nacuhva̱ ra tsa oco utsi xuhun cuitsin can tsi ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan tsi ra mandoñi ñuu naha ra. 6 eTan nuuhñí ra jaha̱ ra naha. Tan tsaha̱n ra naha tsinacuhva̱ cuenda ra naha tsi ra nuu ra Poncio Pilato, ra ndacá ñaha tsa quee̱ nda ñuu Roma. Nu tsihi̱ ra Judas 1 ]Tan tsa tuvi̱ inga quɨvɨ, tandɨhɨ ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra mandoñi ñuu can naha ra, ndoo̱ ra naha tyiñu tsa cua cahñi ra naha tsi ra Jesús. @yKTacan tan nducuhu̱n iñi ra Pedro tsa caha̱n ra Jesús tsihin ra: “Tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho, yooho tsa yaha̱ caha̱n un uñi tsaha tyin ña nacotó un tsi yu”, catyi̱ ra Jesús, nducuhu̱n iñi ra. Tacan tan quita̱ ra ican, tan tsacu̱ xaan ra tsa cuiihya cuñí ra tsa javaha̱ ra tacan.gGJTacan tan iyo xaan caahán ra tan catyí ra: ―Tsitó vaha Nyoo tyin ña nacotó yu tsi ra can, tan na cahñi maa Nyoo tsi yu tatun ña nditsa tsa caahán yu ―catyí ra. Tan juvin ñi cuhva can navacu̱ tsitooho. X)ITañi cuii ca, tan ra yucú can natuhva̱ ra naha nu nyaá ra Pedro tan catyí ra naha tsihin ra: ―Nditsa tyin ra vaha iñi tsi ra can cuví yooho, tyin cuhva caahán ra Galilea naha ra, caahán un.  HTan inga tsaha tyihi̱ xeehe̱ ra Pedro tsa nacotó ra tsi ra tan catyí ra: ―Naha Nyoo tyin ña nacotó yu tsi ra can. fEGTacan tan cuahán ra Pedro ityi yuvehe nu cuví yuhu cora, tan nyehe̱ inga ña tsi ra, tan catyí ña tsihin ra yucú can: ―Juvin ñi tsica̱ ndɨhɨ tucu ra ihya tsihin ra Jesús, ra ñuu Nazaret ―catyí ña. FTan ra Pedro catyí ra nuu tandɨhɨ nyɨvɨ yucú can: ―Ña tsica̱ yu tsihin ra can. Ña tsitó yu náa caahán un. `9ETsitsi tsa ndi nyií ra Pedro nuquehe ityi tsata vehe can, tan iin ñaha tsa cuví musu jutu can, natuhva̱ ña nu nyaá ra tan catyí ña tsihin ra: ―Yooho tucu tsica̱ un tsihin ra Jesús, ra Galilea can. 'GDTan catyí ra naha tsihin ra: ―Tatun nditsa tyin ra Cristo cuví un, ¡na̱coto yóo cañi̱ tsi un! Nu caha̱n ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra Jesús CTacan tan tɨvɨ̱ sɨɨ ra naha nuu ra tan cañi̱ ra naha tsi ra. Inga ra cañi̱ ra naha nuu ra tsihin tsɨquɨ. ~yB¿Náa catyí ndo vityin? Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Iyó cuatyi ra, yacan taahán tsi tsa cúu ra. }{ATacan tan ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu can tsahnya̱ ra jahma ra tumaa iin seña tyin cuñí maa ra tyin ña vaha tsa caahán ra Jesús, tan catyí ra tsihin tandɨhɨ ca ra naha: ―Ra ihya tsicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo tsihin tsa caahán ra. ¡Nye̱he ndo vityin! Ña cuñí ca tsi tsa nducu yo inga tsa ndaa tyin tsa tsiñi̱ maa ndo tsa ña vaha tsa caha̱n ra. (|I@Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Juvin yu cuví. Tan catyí tucu yu tsihin ndo, tyin cua nyehe ndo tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cunyaa yu xiin cuaha Nyoo ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi, tan cua nyehe ndo nu cua quitsi yu nu vico ityi andɨvɨ inga tsaha ―catyí ra. z{m?Maa tyin ra Jesús ña nacaha̱n ra. Tacan tan catyí ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu tsihin ra: ―Tsihin sɨvɨ Nyoo nyitó, catyí yu tsihin un tyin ca̱tyi un tsa nditsa vaha. ¿A ra Cristo Sehe Nyoo cuví tsi un? ―catyí ra. Oz>Tacan tan ra jutu tsa cuví ityi nuu can, nduvita̱ ra, tan catyí ra tsihin ra Jesús: ―¿A ña nacahan un nu caahán ra ihya naha ra? ¿A nditsa tsa caahán ra ihya naha ra, o ña nditsa? /yW=Tan catyí ra naha: ―Ra ihya, catyi̱ ra tyin cuví canɨ ra vehe ñuhu cahnu Nyoo, tan tsitsi tsa uñi quɨvɨ cua janduvita ra tsi inga tsaha ―catyí ra naha. Vx%Ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra, tan ra mandoñi naha ra, tan tandɨhɨ ra cumí tyiñu naha ra, nducu̱ ra naha tsi ra cahan cuendu sɨquɨ ra Jesús. Tyin tacan tan cuvi cahñi ra naha tsi ra. Qv:Tan ra Pedro cuahán ra tsata ra naha, tan tsaa̱ ra nda nuquehe vehe ra Caifás can. Tan quɨhvɨ̱ ra tan ndoo̱ ra nyií ra tsihin vitya can naha ra, tyin cua nyehe ra nácaa cua quita tuhun can. _u79Tan ra tsa tɨɨ̱n tsi ra Jesús, tsindaca̱ ra naha tsi ra nuu ra Caifás, ra jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. Tan iin cahnu ñi yucú ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra ican tan ra mandoñi naha ra. .tU8Tandɨhɨ yacan cuví tyin tacan tan cundaa cuhva catyí tuhun Nyoo, tsa tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tacan tan tandɨhɨ ra tsicá tsihin ra, tsinu̱ ra naha. Tan ndoo̱ intuhun ña maa ra. Nu tsica̱ tuhun ra mandoñi naha ra tsi ra Jesús tatun Sehe Nyoo cuví tsi ra s7Tacan tan catyí ra Jesús tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ: ―¿A vatsí tɨɨ́n ndo tsi yu tumaa cua tɨɨn ndo iin ñasuhu? tyin ndahá ndo mityi tan yutun. Tandɨhɨ quɨvɨ tsinyii̱ yu jacuaha̱ yu tsi ndo tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan ña tɨɨ̱n ndo tsi yu. r/6Maa tyin tatun tacan javaha yu, ¿nácaa cua cundaa tsa nyaá nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyin taahán maa tsi tsa tahan yu tyehen? ―catyí ra. ?qw5¿A ña tsitó un tyin tatun yuhu tan cuñí yu, cuví ndacan yu tsi Jutu yu, tan maa ra cua jaquitsi ra vityin vityin yaha ca uñi xico utsi mil ángel, tan jacacu ra naha tsi yu? +pO4Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Na̱tyihi mityi un tsitsi vena un. Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cañí tahan tsihin mityi, juvin ñi tsihin mityi cua cúu ñi. o3Tacan tan iin ra cutahán tsihin ra Jesús, tava̱ ra mityi tan tsahnya̱ ra soho musu jutu tsaahnu tsa cuví ityi nuu. .nU2Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra: ―¿Náa tyiñu vatsí un ñih? Tacan tan natuhva̱ ra can naha ra tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra Jesús. m}1Tacan tan natuhva̱ ra Judas nu nyaá ra Jesús tan catyí ra: ―Nacumi tsi un, Maestro. Tan tyayuhu̱ ra tsi ra. l0Tan ra Judas, ra tsa tsahá cuenda tsi ra Jesús, tsa yaha̱ tsaha̱ ra iin seña tsi ra can naha ra, tyin coto ra naha yóo cua tɨɨn ra naha. Tyin tsa yaha̱ caha̱n ra tsihin ra naha: ―Ra tsa cua tyayuhu yu, ra ican cuví ra tsa cua tɨɨn ndo. k1/Ndi caahán ca ra Jesús yacan, tan tsaa̱ ra Judas, ra tsa cuví iin ra tsicá tsihin ra Jesús. Tan tsihin ra Judas tsaa̱ tucu cuaha xaan nyɨvɨ ndahá mityi tan yutun jacuhu̱n ra cuví jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra cuví mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra. 'jG.Ndu̱vita ndo, co̱hon ndo. Tyin tsa vatsí ra tsa xico̱ tsi yu ―catyí ra Jesús. Nu tsaha̱ cuenda ra Judas tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu zim-Tacan tan tsaa̱ nyico ra nu yucú ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Vityin cu̱su ndo tan qu̱itatu ndo. Tyin tsa tsaa̱ cuhva tsa cua nacuhva cuenda ra can tsi Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria tsi ra iyó cuatyi naha ra. :hm,Tacan tan nacoo̱ ra tsi ra naha, tan cuahán ra tsa tsinu uñi tsaha cua ndacan tahvi ra. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo juvin ñi maa tsihin tuhun tsa tsa yaha̱ caha̱n ra. 6ge+Tacan tan tsaa̱ ra inga tsaha tan nyehe̱ ra tyin quixí nyico ra tsicá tsihin ra, tyin tsicundasɨ̱ maa tinuu ra naha tsihin tsa cuñí xaan ra naha cusu ra naha. Bf}*Tan tsa tsaha̱n ra tsa tsinu uvi tsaha, tsica̱n tahvi ra tyehen: ―Tyaa, tatun ña cuvi tsa jatsiyo nyaha un tundoho ihya sɨquɨ yu, na cuvi cuhva cuñí maa un ―catyí ra. yek)Co̱o nyito ndo, tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo; tacan tan ña cua javaha ndo cuhva cuñí nu ña vaha. Tsa nditsa tyin añima ndo, cuñí xaan tsi nanducu tsi tsi Nyoo, maa tyin cuñu ñuhu ndo cuví tsa vita cuñí ―catyí ra Jesús. Dd(Tacan tan tsaa̱ ra nu yucú ra tsicá tsihin ra, tan nyehe̱ ra tyin quixí ra naha. Tan catyí ra tsihin ra Pedro: ―¿A ña cuví coo nyito ndo tsihin yu vasu tan intuhun hora? Sc'Tacan tan cuahán ra Jesús luxu ca ityi nuu tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra tan tsaqui̱n ra nuu ra nda nu ñuhu, tan tsicán tahvi ra tsi Nyoo tan catyí ra: ―Tyaa, tun tsatyin cuvi jatsiyo nyaha un tundoho ihya sɨquɨ yu, vaha xaan. Maa tyin na ña cuvi cuhva cuñí maa yu, tan na cuvi cuhva cuñí maa un ―catyí ra. Ab{&Tacan tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cahnu xaan tucuiihya iñi nyaá añima yu, nda cuanda cuñí cahñi ña can tsi yu. Ndo̱o ndo ihya tan co̱o nyito ndo tsihin yu ―catyí ra. a1%Tan quihi̱n ra tsi ra Pedro tan nduvi sehe ra Zebedeo cuahán tsihin ra. Tan quitsi̱ tucuiihya iñi cahnu tsi ra, tan tsa tuñu cuñí ra. Y`+$Tacan tan tsaa̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra iin nu iyó cuaha yutun nu nañí Getsemaní, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱nyecu ndo ihya tsitsi tsa cuahán yu ndacan cua ndacan tahvi yu. ~_u#Tan ra Pedro catyí ra: ―Vasu ndi maa cúu yu tsihin un, maa tyin ña cua catyi yu tyin ña nacotó yu tsi un ―catyí ra. Tan juvin ñi tacan catyí tandɨhɨ ca ra tsicá tsihin ra. Nu tsica̱n tahvi ra Jesús tsi Nyoo nda Getsemaní d^A"Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin un tyin juvin ñi maa tsacuaa vityin, tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho, uñi tsaha cua cahan un tyin ña nacotó un tsi yu ―catyí ra Jesús. 4]a!Tacan tan nacaha̱n ra Pedro tan catyí ra: ―Vasu ndi maa tandɨhɨ ra tan ndu uvi iñi ra naha tsa nyicún ra naha tsi un, maa tyin yuhu ña cua ndu uvi iñi yu. j\M Maa tyin tsa yaha̱ nandoto yu, jihna ca yu cua cuhun Galilea, tsa ndi cumañi ca cuhun nyooho. [9Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tsihin ra naha: ―Tandɨhɨ nyooho tan cua nacoo ihñi ndo tsi yu vityin tsacuaa ihya. Tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyehen: “Cua cahñi yu tsi ra jahá cuenda mbee ticatyi jana yu, tan mbee can cua natsatsa tɨ naha tɨ”, catyí tsi. \Z1Tsa yaha̱ tsa tsita̱ ra naha iin yaa Nyoo, tan cuahán ra naha yucu Olivo. K}}L||E{mz~yxxqwvu6ttsrCqmpoo[nmm>g==/<;:9980655442610.--,,+ *)j(''<&%%$[#""/!L |C(n ?=[ x  _|VH0Y*Juvin ñi cuhva can tan nduvita̱ ña, tan nacaca̱ ña. Utsi uvi cuiya ña. Tan tsa nyehe̱ nyɨvɨ tsa iyo tsa javaha̱ ra Jesús, iyo xaan cuñí ñi cuvi̱. $A)Tan tɨɨ̱n ra ndaha ña, tan catyí ra tsihin ña: ―Talita cumi ―tan cuñí tsi catyí tsi tyehen: Catyí yu tsihin yooho ñaha luhlu, ¡ndu̱vita! (Maa tyin ña tsinu̱ iñi ñi tan tsacu̱ naaha ñi nyehé ñi tsi ra. Tacan tan tava̱ ra tsi tandɨhɨ ñi nuquehe, tan quihi̱n ra tsi jutu ñaha luhlu tsa tsihi̱ can tan sɨhɨ ña tan ra tsa tsaa̱ tsihin ra, tan quɨhvɨ̱ tandɨhɨ ñi nu canyií ña. G'Quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe tan tsicá tuhun ra tsi ñi: ―¿Nacuvi tyin iyo xaan jacuvaá ndo, tan tsacú xaan ndo? Ñaha luhlu ihya quixí ña; ñavin tsihi̱ ña ―catyí ra tsihin ñi. y&Tsa tsaa̱ ra naha yuvehe ra nyisó tyiñu vehe ñuhu, nyehe̱ ra Jesús tyin tsacú xaan nyɨvɨ tan caná tsaa ñi. $A%Tan ña tsaha̱ ra cuhun cuaha nyɨvɨ tsihin ra. Tan quihi̱n ra tsi ra Pedro tan ra Jacobo tan ra Juan, yañi ra Jacobo cuahán ra naha tsihin ra. 9k$Maa tyin ra Jesús ña tyaa̱ yahvi ra tsa caahán ñi, tan catyí ra tsihin ra nyisó tyiñu vehe ñuhu: ―Ña na̱yuhvi un; tsi̱nu iñi yooho ―catyí ra tsihin ra. 9#Ndi caahán ca ra Jesús tan tsaa̱ nyɨvɨ quee̱ yuvehe nu cuahán ra, tan catyí ñi tsihin ra jatsii vehe can, ra nyisó tyiñu vehe ñuhu: ―Tsa tsihi̱ ñaha luhlu sehe un. Ña ca̱han yuhu ca un tan ña ja̱tyañu ca un tsi ra Maestro ihya ―catyí ñi tsihin ra. +"Tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un. Na cuhun vaha un, tan na ña cuhvi ca un ―catyí ra Jesús tsihin ña. _7!Tacan tan ñaha can tsaha̱n ña tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra Jesús tyin tsitó vaha ña tyin tsa nduvaha̱ ña. Yuuhví ña tan nɨhɨ́ ña tsaha̱n ña tsicatyi̱ tuhun ña tandɨhɨ tsa nditsa tsihin ra. jM Maa tyin ra Jesús nanyehe̱ ra nanɨɨ ñi tyin cuñí ra coto ra yóo tɨɨ̱n jahma ra. `9Tacan tan catyí ra tsicá tsihin ra: ―¿Nacuenda tsicá tuhun ca un: yóo tɨɨ̱n jahma un? tan nyehé vaha un tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi un tan tyañu xaan jahá ñi ―catyí ra naha tsihin ra. MTsa tuvi̱ iñi ra Jesús tyin nduvaha̱ iin nyɨvɨ tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Tacan tan nanyico̱ coo ra ityi tsata ra tan tsica̱ tuhun ra tan catyí ra: ―¿Yóo tɨɨ̱n jahma yu? Tsa tɨɨ̱n ña jahma ra iin yaha ñi cutaxi̱n tsa cuún nɨñɨ ña. Tan tuvi̱ iñi cuñu ñuhu ña tyin tsa janduvaha̱ ra tsi ña. ]3Tyin tsicá iñi maa ña: “Tatun tɨɨn yu vasu tan jahma ra, cua nduvaha yu”. y kTsa tsiñi̱ ña caahán nyɨvɨ tyin tsaa̱ ra Jesús, natuhva̱ ña ityi tsata ra tan tɨɨ̱n ña jahma ra. N Tan cuaha xaan tundoho nyehe̱ ña tsihin tsa cuaha doctor. Tandɨhɨ xuhun ña janaa̱ ña tsihin ra naha, maa tyin nduve maa náa catyi janaa̱ ña xuhun ña tyin vihi ca nduñihi̱ cuuhvi ña.  Tsihin nyɨvɨ can cuahán ndɨhɨ iin ñaha cuuhví. Ñaha ihya tsa quitá maa utsi uvi cuiya ndohó ña cuehe tsa cuún nɨñɨ ña.  Tacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra, tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán cuanyicún tsi ra, nda cuanda catyihí tahan ña maa ñi. 5 cTan caahán ndaahvi ra tsihin ra tan catyí ra: ―Co̱hon tsihin yu yuvehe yu tan tyi̱so ndaha un jiñi ñaha sehe yu, na nduvaha ña tyin tsa cuñí cúu cuii ña ña. Tacan tan tsaa̱ iin ra nyisó tyiñu vehe ñuhu, nañí ra Jairo. Cuhva tsa nyehe̱ ra tsi ra Jesús, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra. Tsa tsaa̱ ra Jesús tsihin yutun ndoo nda inga tsiyo miñi can, tsaa̱ cuaha nyɨvɨ nu tsaa̱ ra. Tan ndoo̱ ra yuhu miñi ican. Tacan tan cuanuhú ra tan quitsaha̱ catyí tuhun ra tsihin nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Decápolis tandɨhɨ tsa javaha̱ ra Jesús tsihin ra. Tan iyo xaan cuñí ñi. Nu nduvaha̱ sehe ra Jairo tan ñaha tsa tɨɨ̱n jahma ra Jesús zmMaa tyin ña tsaha̱ ra Jesús cuhun ra tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Cu̱anuhu yuvehe un nu iyó nyɨvɨ un, tan ca̱tyi tuhun tsihin ñi tandɨhɨ tsa javaha̱ Jutu Mañi yo Nyoo tsihin un, tan nácaa cundaahvi̱ iñi ra tsi un. 2]Tsa tsa cua quɨhvɨ nyico ra Jesús tsitsi yutun ndoo can, ra tsa yɨhɨ̱ tatyi ña vaha can caahán ndaahvi ra tsihin ra Jesús na cuhva ra cuhun ra tsihin ra. b=Tacan tan quitsaha̱ caahán ndaahvi ñi tsihin ra Jesús, na ña ndoo ra nu ñuhu ñi. Tan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa nyehe̱ tsa taha̱n ra can tan tsa taha̱n quɨnɨ can, catyi̱ tuhun ñi can tsihin inga ca nyɨvɨ. 4aCuhva tsa tsaa̱ ñi nu nyií ra Jesús, nayuhvi̱ xaan ñi tsa nyehe̱ ñi tsi ra tsa yɨhɨ̱ tatyi ña vaha can. Nyaá taxin ra, nditsí ra jahma, tan vaha cuñí ra. ^5Tacan tan ra jahá cuenda quɨnɨ can naha ra, nayuhvi̱ xaan ra naha tan tsinú xaan ra naha cuahán ra naha cuanuhú ra naha cuacatyí tuhun ra naha tsa cuvi̱ can tsihin nyɨvɨ ñuu can tan inga ca nyɨvɨ tsa taahán ra naha ityi cuhu. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa caha̱n ra naha tsihin, tsaha̱n ñi tsinyehe̱ ñi tsa cuvi̱ can. gG Tacan tan tsaha̱ ra Jesús ndatu tsi nahnu, tan quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi quɨnɨ can. Quita̱ nahnu tsi ra can tan quitá tumaa uvi mil quɨnɨ yucú can. Tsa quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi tɨ naha tɨ, quitsaha̱ tsinú tɨ naha tɨ, tan yaha̱ tɨ naha tɨ yuhu xahva tan cucoyo̱ tɨ naha tɨ tsitsi miñi, tan tsihi̱ tɨ naha tɨ tsitsi ndutya. 6~e Tacan tan catyí tandɨhɨ nahnu tsihin ra Jesús: ―Ja̱cuhun tsi ndi tsitsi quɨnɨ nyecú ican, tan cu̱hva ndatu tsa quɨhvɨ ndi tsitsi tɨ naha tɨ ―catyí nahnu. H}  Yatyin ñi yucu can yucú cuaha quɨnɨ tsatsí tɨ naha tɨ. Z|- Tan caahán ndaahvi nu tsihin ra Jesús na ña jacuhun cañi ra tsi nahnu. 6{e Tan ra Jesús tsica̱ tuhun ra tsi nu, tan catyí ra: ―¿Náa nañí un? Tan catyí nu tatyi ña vaha can tsihin ra: ―Yuhu nañí yu Legión, tyin cuaha xaan ndi. /zWTacan catyí nu tatyi ña vaha can tsihin ra Jesús tyin tsa yaha̱ caha̱n ra tsihin nu tyehen: ―¡Yooho tatyi ña vaha, ja̱ña tsi ra ihya! ―catyi̱ ra. QyTan cana̱ tsaa ra tan catyí ra: ―¿Nacuenda tyihí un tsi un tsihin yuhu, yooho Jesús, Sehe Nyoo, nyaá gloria? Tsihin sɨvɨ Nyoo caahán ndaahvi yu tsihin un, ña ja̱nyehe un tundoho tsi yu. xMaa tyin ndi cañi ca quita̱ ra Jesús, tan nyehe̱ ra can tsi ra, tan tsinú xaan ra tsaha̱n ra, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra. w-Tan tsicá nuu maa ra caná tsaa ra jiñi yucu tan nu ndaa cumi santu tsa tsa cuaa tan tsa tsinu cahñi. Tan jañicueehé ra tsi ra tsihin yuu. v'Cuaha xaan tsaha tsahñi̱ nyɨvɨ tsaha ra tan ndaha ra tsihin cadena, maa tyin tsaahnyá cuatyi ra can. Tan yoñi maa cuví cunyee tsi ra. u#Tan nu ndaa can iyó maa ra can. Tsaahñí ñi tsi ra, maa tyin ña cuví maa ndoo taxin ra. Ndi tsihin cadena tan ña cuví cunuhñí ra. tTsa quita̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo, tan quita̱ iin ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu ndaa cumi santu, tan tsaa̱ ra nu nyaá ra. Es Tsaa̱ ra naha inga tsiyo miñi nda nu ñuhu cuenda Gadara. wrg)Maa tyin iyo xaan cuñí ra naha tsa nyehe̱ ra naha tsa cuvi̱. Tan tsicá tuhun tahan ra naha tan catyí ra naha: ―¿Yóo ra cuví ra ihya? Tyin nda cuanda tatyi tan ndutya tyaá yahvi tsi naha tsi tsi ra ―catyí ra naha.q%(Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: ―¿Nacuenda yuuhví xaan ndo? ¿A ña tsinu iñi ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. Ep'Tacan tan nduvita̱ ra Jesús tan jacutaxi̱n ra tatyi xaan can. Tan catyí ra tsihin ndutya: ―¡Taxin ñi! Tan cutaxi̱n tatyi can tan ndutya can. Tacan tan taxin cuii ñi cuví. _o7&Tan ra Jesús canyií ra quixí ra tsa yatyin xuu yutun ndoo can, tan nyanaá iin jahma jiñi ra. Jandoto̱ ra naha tsi ra, tan catyí ra naha tsihin ra: ―¡Maestro! ¿a ña jahá un cuenda tyin cuñí nyee yo? "n=%Tan quitsaha̱ yɨhɨ́ tatyi xaan nu miñi can, tan jacuhún tsi ndutya tsitsi yutun ndoo nu yucú ra naha, tan quitsaha̱ cuñí cutu yutun ndoo can. {mo$Tacan tan ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra nacoo̱ ra naha tsi nyɨvɨ tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi yutun ndoo nu nyaá maa ra Jesús, tan cuahán ra naha. Tan cuanyicún tucu inga ca yutun ndoo nu yɨhɨ́ juhva nyɨvɨ tsi ra naha. l#Tsa tseñi juvin ñi maa quɨvɨ can, catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Co̱hon ndo inga tsiyo miñi. ?kw"Tan tandɨhɨ tsaha tsa caha̱n ra tsihin ñi maa ñi maa tsihin cuhva caha̱n ra. Maa tyin caha̱n catsi ra tsihin ra tsicá tsihin ra. Nu jacutaxín ra Jesús tatyi xaan nu miñi rj]!Tacan jacuaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ, tsihin cuaha cuhva, ndɨhɨ cuhva cuvi̱ cutuñí iñi ñi. {io Maa tyin tsa yaha tatsi tsi, caná tsi tan ndunahnú tsi, tan cuví tsi yutun tumaa nducuaya. Ndunahnú soco tun, tan cuahán saa cua quitatu tɨ naha tɨ nuu tun. Nu tsahá cuenda ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsihin cuhva ñi &hETyin cuví tsi tumaa iin tsɨtɨ mostaza tsa tatsí nyɨvɨ. Tsɨtɨ can cuví tsa nyihi ca tan ñavin ca tandɨhɨ ca tsɨtɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. g)Tan catyí tucu ra Jesús: ―¿Nacaa cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ? ¿A cuví jandu inducu yo itsi tsihin náa tsihin? Cuví. efCTan tatun tsa tsitsa tsɨtɨ tsi, tacan tan jocón ñi itsi tyin tsa taha̱n maa tsi quɨvɨ coyo tsi ―catyí ra Jesús. Nu caahán ra Jesús tyin tumaa cuví tsɨtɨ mostaza, tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo %eCtyin juvin ñi maa ñuhu jacuahnú itsi. Tsa jihna ñi caná nuu tsi, yaha can tan quitá yoco tsi. Tsa yaha quita yoco tsi, tacan tan tsahá tsi tsɨtɨ. d7Tyin nyɨvɨ tatsí ñi maa ñi tsɨtɨ can tan cuanuhú ñi yuvehe ñi. Tan tatun tsa yaha cuaha quɨvɨ tsa tatsi̱ ñi, tacan tan cuahán ñi cuanyehé ñi inga tsaha. Tsa tsaá ñi tsa cana̱ tsi, tsa tsahnu̱ tsi. Maa tyin ña tsitó ñi nácaa caná tsi tan tsahnú tsi, {coTan catyí tucu ra Jesús: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa tsɨtɨ tsa tatsí nyɨvɨ. bTyin nyɨvɨ tyaá soho tsa caahán yu, cuaha ca cua cuhva Nyoo tsi ñi. Maa tyin nyɨvɨ tsa ña tyaá soho, cua quihin nyaa ra nda cuanda tsa luxu tsa iyó tsi ñi tsa tsa yaha̱ ñihi̱ ñi. Nu tsahá ra Jesús iin cuhva nácaa tsahnú iin tsɨtɨ a/Tan catyí tucu ra: ―Tya̱a soho vaha ndo tsa caahán yu tyin tun tyaá yahvi ndo tuhun tsiñí ndo, cuaha ca tsa cua cuhva Nyoo tsi ndo. _`7Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu ―catyí ra Jesús tsihin ñi. &_ETyin nduve tsa yɨhɨ́ xeehe tan ña cua quituvi, tan ndi tsa xeehe tan ña cua coto nyɨvɨ. Tyin tandɨhɨ maa tan cua quita nu nditsin tan coto yo can. o^WTan catyí tucu ra tyehen tsihin ñi: ―¿A tsicán yo ñuhu̱ tyuma tan tyihí xeehe yo can tsitsi iin caja o xuu tsito? Ñavin. Tyin tyuma can tinyií yo can iin nu sucun tyin tacan tan janditsin can nanɨɨ tsitsi vehe. i]KMaa tyin nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun Nyoo tan naquihín vaha ñi itsi, tan javahá ñi tandɨhɨ tsa caahán tsi, juvin ñi cuví tumaa ñuhu vaha nu cucoyo̱ tsɨtɨ can tyin tsɨtɨ tsa cucoyo̱ can cana̱ vaha tsi, tsahnu̱ tsi, tan yɨhɨ tsi tsaha̱ tsi oco utsi tsɨtɨ. Inga tsi tsaha̱ tsi uñi xico tsɨtɨ, tan inga tsi tsaha̱ tsi cientu tsɨtɨ. Nu caha̱n ra Jesús tyin ña taahán tsi tyihi xeehe yo ñuhu̱ Nyoo tsa jandunditsín añima yo coto quihin nyaa ra itsi '\Gmaa tyin tsicá xaan iñi ñi tundoho ñayɨvɨ ihya tan ña tsicá iñi ñi tuhun Nyoo. Nyiyo iñi ñi tsa cuca, tan cuñí ñi coo tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsi ñi. Tan tandɨhɨ yacan jatyañú can tsi ñi, tan cuví ñi tumaa cuví yutun tsa ña tsaha̱ tsɨtɨ. i[KTan juhva nyɨvɨ cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ tyañu iñu tyin tsiñí ñi tuhun Nyoo, VZ%Maa tyin ña ndoó tsi añima ñi tan ña cuví cuahnu ñi tan juhva ñi quɨvɨ tsinú iñi ñi, yacan cuenda cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ tsata yuu tyin tsata yuu can luxu cuii ñi nyahyu yɨhɨ́. Yacan cuenda ña tsahnu̱ tsi tyin ña ñihi̱ tsi nu cuhun yoho tsi. Tacan cuví nyɨvɨ can, tyin quɨvɨ vatsí tundoho sɨquɨ ñi, tan caahán nyɨvɨ tsi ñi tsa cuenda tuhun Nyoo, ndu uví iñi ñi tan jandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi ñi tsi Nyoo. Y#Tan juhva nyɨvɨ cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ trigu tsata yuu tyin sɨɨ xaan cuñí ñi tsiñí ñi tuhun Nyoo juhva ñi quɨvɨ. XYɨhɨ́ nyɨvɨ cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ trigu yuhu ityi tyin tsiñí ñi tuhun Nyoo, maa tyin yaha̱ can, tan iin yaha ñi naá nyico iñi ñi tsa caahán Nyoo tsihin ñi tyin quihín nyaa nu ña vaha tuhun Nyoo tsa tatsi̱ ra añima ñi. :WoRa tatsí trigu can cuví ra caahán tuhun Nyoo. =Vs Tan catyí ndɨhɨ ra tsihin ñi: ―Tun ña cutuñí iñi ndo tuhun caha̱n yu nañi, ndi ña cua cutuñi iñi ndo tandɨhɨ ca tsa cua jacuaha yu tsi ndo tsihin cuhva ñi. {Uo Tyin vasu ndi maa nyehé ñi tsa javahá yu, cua cuví tsi tumaa tsa ña nditsin nyehé ñi; vasu ndi maa tsiñí ñi, ña cua cutuñí iñi ñi tsa caahán yu. Tan ndi ña cua nasama ñi cuhva iyó ñi tan ndi ña cua jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ñi tsa cuenda cuatyi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ñi. Nu tsahá cuenda ra Jesús tsa cuñí tsi catyí tuhun ra tatsí gTG Tan catyí ra tsihin ñi: ―Maa Nyoo catyí tyin jacotó yu tsi ndo tuhun xeehe nácaa ndacá ñaha ra. Maa tyin inga ca nyɨvɨ jacotó yu can tsi ñi tsihin cuhva ñi tyin ña cuñí ñi cunyicun vaha ñi tsi yu. =Ss Tsa yaha̱ yacan tan ndoo̱ maa ña ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra tan nyɨvɨ nyicún tsi ra. Tan tsica̱ tuhun ñi: ―¿Náa cuñí tsi catyí tsa caha̱n un nañi? 1R[ Tan catyí nyico ra tsihin ñi: ―Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu. Nu tsahá cuenda ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsihin cuhva ―Tya̱a soho ndo tsa cua cahan yu. Iin ra quita̱ ra yuvehe ra. Tan cuahán ra cua tatsi ra trigu nu ñuhu ra. KyTacan tan cuaha xaan tsa jacuaha̱ ra tsi ñi tsihin cuhva. Tan tsitsi tsa jacuahá ra tsi ñi, catyí ra tsihin ñi: &J GQuitsaha̱ jacuahá ra Jesús inga tsaha yuhu miñi. Tan cuaha xaan nyɨvɨ ndu ii̱n nu nyií ra. Tan tsa cuenda tsa cuaha xaan ñi cuvi̱, quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo tsa canyií nu ndutya yuhu miñi can, tan tsinyaa̱ ra tsitsi can. Tan ndoo̱ tandɨhɨ maa nyɨvɨ nu nyɨtɨ. I#Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ javahá cuhva cuñí Nyoo, juvin ñi cuví yañi yu, cuhva yu tan sɨhɨ yu ―catyí ra Jesús.H"Tacan tan nanyehe̱ ra nanɨɨ canduvi nu nyaá ra, tan catyí ra: ―Nyɨvɨ nyecú ihya cuví sɨhɨ yu, yañi yu tan cuhva yu. KG!Maa tyin catyí ra: ―¿Yóo cuví sɨhɨ yu tan yañi yu? 9Fk Tan catyí nyɨvɨ nyecú nanɨɨ canduvi xiin ra Jesús tsihin ra: ―Sɨhɨ un, yañi un tan cuhva un nanducú ñi tsi un nyecú ñi tsata vehe can ―catyí ñi tsihin ra. =EsTacan tan tsaa̱ sɨhɨ ra Jesús tan yañi ra nu nyií ra, maa tyin ndoo̱ ñi ityi tsata vehe, tan catyi ñi tsihin ra nyecú ican naha ra tyin cana ra naha tsi ra Jesús. rD]Tacan caha̱n ra Jesús tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tyin catyí ra naha tyin tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi ra. Nu catyí ra Jesús tyin nyɨvɨ tyaá yahvi tuhun Nyoo, juvin ñi cuví yañi ra, tan sɨhɨ ra ,CQMaa tyin tun cahan ñi ndavaha ñi sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, ña cua jaha maa Nyoo tucahnu iñi tsi ñi; cua coo cuatyi ñi yoso cuahan quɨvɨ ―catyí ra Jesús. 9Bk’Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin cuví coo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa cuenda tandɨhɨ nuu cuatyi javahá ñi, tan tsa cuenda tucu tsa caahán ñi tsa ña vaha. `A9’Yoñi cuví quɨhvɨ tsitsi vehe iin ra xaan tan suhu ra tsa iyó tsi ra, tun ña cuhñi jihna ra tsi ra. Maa ñi cuñí tsi cuhñi jihna ra tsi ra jatsii vehe can tan cuvi quɨhvɨ ra suhu ra tsa tsii ra. @)Tan tun nu ña vaha tan ndusɨɨn nu tan nduvita iin nu sɨquɨ inga nu, ¿náa cua tahan nahnu? Cua ndusɨɨn nahnu tan cua cundɨhɨ nahnu. ?Tacan tucu ñi tun nyɨvɨ iyó iin caa ñi iin vehe tan cañi tahan ñi, cua cusɨɨn ñi tan ña cua cuvi coo vaha ñi. >'Tyin tun ra ndacá ñaha naha ra tan cua natahvi sava ra naha, tan cua quitsaha cañi tahan ra naha, cua cundɨhɨ tsa ndacá ñaha ra naha. a=;Tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tyin tacan caahán ra naha, cana̱ ra tsi ra naha tan tsaha̱ ra iin cuhva tsi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿A cuví tavá nu ña vaha juvin ñi maa tahan nu? Ña cuví. 1<[Juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra quee̱ ra naha nda ñuu Jerusalén tan tsaa̱ ra naha nu nyií ra Jesús tan catyí ra naha: ―Ra ihya tavá ra tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ tsihin tunyee iñi nu Beelzebú, tsa cuví ityi nuu tsihin tandɨhɨ tatyi ña vaha ―catyí ra naha. 1;[Tsa tsito̱ nyɨvɨ ra Jesús tyin nyií ra ican, tsaha̱n ñi tsiquihi̱n ñi tsi ra tyin cunuhu ra tsihin ñi, tyin catyí nyɨvɨ tsihin ñi tyin ndusaná iñi ra. x:iTan nducuaha̱ nyɨvɨ nu yucú ra naha inga tsaha, tan nda cuanda ña cuyatyi ca ra naha catsi ra naha. m9Stan ra Judas Iscariote, tsa xico̱ tsi ra Jesús. Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús tsitsi iin vehe tsihin ra tsicá tsihin ra. Nu xaan iñi tsi ra Jesús catyi nahnu tyin tsihin tunyee iñi nu ña vaha javahá ra tsa iyo y8kTan tandɨhɨ ca ra naha nañí ra naha tyehen: Andrés; Felipe; Bartolomé; Mateo; Tomás; tan ra Jacobo, sehe ra Alfeo; ra Tadeo; tan inga ra nañí tucu Simón, iin ra tsa cuñí cuhun cuatyi sɨquɨ ñuu Roma tsa ndacá ñaha tsi ñi; 67etan nduvi sehe ra Zebedeo, ra Jacobo tan ra Juan. Juvin ra tsa jacunañi̱ ra Jesús Boanerges. Tan tuhun ihya cuñí tsi catyi: “ra caahán tumaa ñihi caahán savi”. W6'Ihya nyecú sɨvɨ ra naha: ra Simón, tsa jacunañi̱ tucu ra Jesús Pedro; 5Tan tsaha̱ ra ndatu tsi ra naha tsa janduvaha ra naha tsi nyɨvɨ cuuhví, tan tava ra naha tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi nyɨvɨ. 4/Tan tsitsi tsa tandɨhɨ ra tsa cana̱ ra, nacatsi̱ ra utsi uvi ra naha tyin caca ra naha tsihin ra, tan caca ra naha cahan ra naha tuhun Nyoo. 3% Tsa yaha̱ yacan tan ndaa̱ ra Jesús iin yucu tan cana̱ ra tsi ra tsa cuñi̱ maa ra cana ra. Tacan tan cuahán ra naha nu nyií ra. #2? Tan tandɨhɨ ñi cuhva tsa caahán tatyi ña vaha yóo ra cuví ra, tyasɨ́ ra nu cahan nu. Nu nacatsi̱ ra Jesús tsi utsi uvi ra caca tyiñu ra 1 Yɨhɨ ñi cuuhví can yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi ñi. Tan tsa natuhvá ñi tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyaá ra Jesús tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ñi, tan nu tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ tsi ñi cana̱ tsaa nu tan catyí nu tsihin ra: ―¡Yooho cuví Sehe Nyoo! <0q Tsa cuaha xaan nyɨvɨ janduvaha̱ ra, yacan cuenda tsaha̱n cuaha ca nyɨvɨ cuuhví nu nyií ra. Tsicá iñi maa ñi tyin tun nañí luxu ndaha ñi tsi ra tan cua nduvaha ñi. t/a Tsa nyehe̱ ra Jesús tsaá nyɨvɨ, catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra na caquin nyaa vaha ra naha iin yutun ndoo tyin tun cua ndutuvi ca nyɨvɨ, cuvi quɨhvɨ ra tsitsi yutun ndoo can tyin tacan tan ña cua tindahñi ñi tsi ra. .Tsa tsito̱ nyɨvɨ tyin nahnu xaan tsa iyo javahá ra, cuaha ñi tsaha̱n nu nyií ra tyin cuñí ñi nyehe ñi tsi ra. Quee̱ ñi ñuu tsa cayucú Judea tumaa ñuu Jerusalén tan inga ca ñuu, tan ñuu tsa cayucú Idumea, tan ñuu tsa cayucú inga tsiyo yutya Jordán. Tan quee̱ tucu juhva ñi ñuu Tiro tan ñuu Sidón tan tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucú yatyin nu cayucú nduvi ñuu can. -#Maa tyin ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra cuahán ra naha yuhu miñi, tan cuaha nyɨvɨ iyó Galilea cuahán cuanyicún tsi ra naha. o,WTacan tan quita̱ ra fariseo naha ra, tan quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tsihin ra yɨhɨ́ cuenda ra rey Herodes, nácaa cua cahñi ra naha tsi ra Jesús. Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuahán cuanyehé nu nyií ra Jesús yuhu miñi +Tacan tan nanyehe̱ xaan ra Jesús nuu ra naha, tan nducuiihya̱ cuñí ra tyin ña cuñí ra naha cutuñi iñi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra cuuhví can: ―Ja̱ndundoo ndaha un. Tacan tan jandundoo̱ ra can ndaha ra, tan iin yaha ñi nduvaha̱ ndaha ra. ?*wTacan tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tsa yucú ican naha ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Náa taahán tsi javaha yo quɨvɨ quitatú yo? ¿A taahán tsi javaha yo tsa vaha o tsa ña vaha? ¿A taahán tsi janduvaha yo nyɨvɨ, o cahñi yo tsi ñi? ―catyí ra Jesús. Maa tyin ña nacaha̱n ra naha. s)_Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra na ityi ndaha can: ―Ndu̱vita nyityi tan cu̱nyaa un mahñu ihya. "(=Tan ra cuví fariseo naha ra nducú cuhva ra naha tsi ra Jesús tan nducú ra naha cuhva nyehé ra naha tun cua janduvaha ra tsi ra na ityi ndaha can tyin cuví tsi quɨvɨ quitatú nyɨvɨ. Tyin tun cua janduvaha ra tsi ra can, tacan tan cua cuvi tyaa ra naha cuatyi sɨquɨ ra. e' ETsa quɨhvɨ̱ ra Jesús inga tsaha tsitsi vehe ñuhu, nyií iin ra na ityi iin ndaha ican. G&Yacan cuenda yuhu tsa cuví yu Rayɨɨ quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu tsa cahan yu tsihin intuhun intuhun ndo náa taahán tsi javaha ndo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra Jesús.I% Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Nyoo javaha̱ ra quɨvɨ quitatú yo tyin tacan tan cuví quitatu cuñu ñuhu yo; tan ñavin maa yo tsinu̱ tsa cuenda quɨvɨ quitatú yo. $Ra David quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe Nyoo quɨvɨ cuvi̱ ra Abiatar jutu tsaahnu cuví ityi nuu. Tan quihi̱n ra paan ii, tsa taahán tsi catsi maa ñi maa ra jutu naha ra. Maa ra tan tandɨhɨ ra cutahán tsihin ra tsatsi̱ ra naha paan can ―catyí ra Jesús. 9#kTan nacaha̱n ra Jesús tsihin ra naha: ―¿A ñaha ca cahvi ndo nu tutu nu tsahá cuenda tsi tsa javaha̱ ra David tan ra cutahán tsihin ra quɨvɨ tsisoco̱ ra naha? s"_Tacan tan tsa nyehe̱ ra fariseo naha ra can quitsaha̱ caahán ra naha tsihin ra Jesús: ―¡Nye̱he tsa javahá ra tsicá tsihin un naha ra! Jahá tyiñu ra naha tan ña taahán tsi jahá tyiñu yo quɨvɨ ihya ―catyí ra naha. 2!]Iin tsaha yaha̱ ra Jesús tsitsi tsa tatsi̱ nyɨvɨ tan cuví tsi quɨvɨ quitatú ñi. Tan tsa yaha̱ ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ tuhún ra naha yoco trigu. = sTacan tucu ñi ñɨɨ yɨhɨ́ vinu tun tyihí yo vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaahnu cua ndata ñɨɨ can, tan cua catɨ vinu can tan cua tɨvɨ can. Yacan cuenda cuñí tsi tsa tyihi yo vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaa ―catyí ra Jesús. Nu jocón ra tsicá tsihin ra Jesús yoco trigu quɨvɨ quitatú nyɨvɨ >uTan catyí ra Jesús: ―Ña tuhvá nyɨvɨ natyaá jahma tsaa iin jahma tuuhu, tyin jahma tsaa can cua nandɨyɨ can tan cua nducahnu ca nu ndata̱ jahma tuuhu can jaha can. q[Maa tyin coo quɨvɨ ña cua cunyii ca ra tsihin ñi. Tacan tan cua coo nyitya ñi ―catyí ra Jesús tsihin ñi. Nu caahán ra Jesús tyin ña nacatsi tahan tuhun tsahnu tsa iyó nyɨvɨ tsihin tuhun tsaa tsa jacuahá ra tsi ñi LNacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿A cuví coo nyitya nyɨvɨ yucú nu iyó vico tindaha tun ndi nyií ra cua tindaha tsihin ñi? Ña cuví coo nyitya ñi tun ndi nyií ra tsihin ñi. nUIin tsaha tsa iyó nyitya ra tsicá tsihin ra Juan tan ra tsicá tsihin ra fariseo naha ra, tsaha̱n juhva nyɨvɨ nu nyií ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ñi tsi ra, tan catyí ñi: ―¿Nacuenda tyin tsicoó nyitya ra tsicá tsihin ra Juan tan ra tsicá tsihin ra fariseo naha ra, tan ra tsicá tsihin yooho ña tsicoó nyitya ra naha? ―catyí ñi. STsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra naha tan catyí ra: ―Yuhu ña vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi nyɨvɨ cuñí tyin vaha iyó ñi; vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi nyɨvɨ tsitó tyin iyó cuatyi ñi tumaa nyɨvɨ cuuhví, tyin nyɨvɨ cuuhví tsiñí ñuhu doctor tsi ñi. Maa tyin nyɨvɨ vaha cuñí, ña tsiñí ñuhu doctor tsi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu tsica̱ tuhun nyɨvɨ tsi ra Jesús tun taahán tsi coo nyitya ñi .UMaa tyin tsa nyehe̱ ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu tan ra cuví fariseo naha ra tyin tsatsí ra Jesús tsihin ra tavá xuhun tan ra iyó cuatyi, catyí ra naha tsihin ra tsicá tsihin ra: ―¿Nacuenda tyin tsatsí tan tsihí ra maestro ndo tsihin ra tavá xuhun tan ra iyó cuatyi?  Yaha̱ can tan cuahán ra Jesús cuacatsí ra yuvehe ra Leví tsihin ra tsicá tsihin ra. Tsinyaa̱ ra nu mesa tan tsinyecu̱ ndɨhɨ tucu ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha tan inga ca nyɨvɨ iyó cuatyi. Tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra. mSTsa ndɨhɨ̱ jacuaha̱ ra tsi ñi, tan cuanuhú ra. Tan tsa cuahán ra yaha̱ ra nu nyaá vehe nu tyahví nyɨvɨ xuhun cuenda ra ndacá ñaha ñuu Roma, tan ican nyaá ra Leví, sehe ra Alfeo, naquihín cuenda ra xuhun can. Nyehe̱ ra Jesús tsi ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Co̱hon tsihin yu. Tacan tan nduvita̱ ra Leví, tan cuahán ra tsihin ra. 3 Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús yuhu miñi inga tsaha. Tacan tan tsaa̱ cuaha nyɨvɨ nu nyií ra, tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi. 6e Tan iin yaha ñi nduvita̱ ra cuuhví can, naquihi̱n ra tsito ra, tan cuanuhu̱ ra. Tan iyo xaan cuñí tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa nyehe̱ can, tan quitsaha̱ jacahnú ñi tsi Nyoo, tan catyí ñi: ―Ndi iin tsaha maa tan ñaha ca nyehe yo tsehe ―catyí ñi. Nu cana̱ ra Jesús tsi ra Leví ~u ―Catyí yu tsihin un; ndu̱vita, na̱quihin tsito un, tan cu̱anuhu yuvehe un ―catyí ra Jesús tsihin ra.  Vaha. Cua janaha yu tsi ndo tyin yuhu, tsa cuví yu Rayɨɨ quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsa jaha yu tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa cuenda cuatyi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Tacan tan nacaha̱n ra tsihin ra cuuhví can:  ¿Náa yɨɨ ca cahan yo; “Cuatyi un tsa yaha̱ ndatsi̱”, o catyi yo: “Ndu̱vita, na̱quihin tsito un tan ca̱ca”? 'Maa tyin ra Jesús iin yaha ñi tuvi̱ iñi ra cuhva tsicá iñi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda tsicá iñi ndo tacan? eC“¿Nacuenda tyin caná iñi ra ihya caahán ra tyehen? Tan intuhun ñi maa Nyoo cuví ra jahá tucahnu iñi tsi yo. Tsicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo tsa cuenda tsa caahán ra tacan”, cuñí ra naha, tsicá iñi ra naha.  Tan nyecú juhva ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra ican, tacan tan quitsaha̱ tsicá iñi ra naha tuhun ihya: RTsa nyehe̱ ra Jesús tyin tsinú xaan iñi ra can naha ra, catyí ra tsihin ra cuuhví can: ―Vityin, tsa jaha̱ yu tucahnu iñi tsi un tsa cuenda tandɨhɨ cuatyi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. DMaa tyin ña cuvi̱ yaha ra naha yuvehe tan cuhun ra naha nu nyaá ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyecú yuvehe can. Yacan cuenda ndaa̱ ra naha jiñi vehe, tan jatsiyo̱ ra naha juhva tyiyo ndɨhɨ cuhva nu nyaá ñi ra Jesús. Tacan tan januu̱ ra naha tsi ra cuuhví can nu nyaá ra Jesús tsihin iin tsito.  Tacan tan tsaa̱ cumi taahan rayɨɨ nyisó ra naha iin ra xii. Cuñí ra naha cuhun ra naha tsihin ra nda nu nyaá ra Jesús. iin yaha ñi ndu cuaha ñi yuvehe ra tan ña tsitaha̱n maa ñi tsitsi vehe tan ndi yuvehe. Tan caahán ra tuhun Nyoo tsihin ñi.  Tsa yaha̱ juhva quɨvɨ tan cuahán ra Jesús ñuu Capernaum inga tsaha. Tan tsa tsito̱ nyɨvɨ tyin tsaa̱ nuhu ra yuvehe ra, T  #-Maa tyin ra ican cuahán ra, tan quitsaha̱ catyí tuhun ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ nácaa nduvaha̱ ra. Yacan cuenda ña cuvi̱ ca quɨhvɨ nditsin ra Jesús tsitsi ndi intuhun maa ñuu. Tan tsicá ra ityi tsata ñuu ñi nu nduve nyɨvɨ iyó, maa tyin tandɨhɨ ñi ityi tan quita̱ nyɨvɨ, tan tsinyehe̱ ñi tsi ra.b  ?,―Coto ca̱tyi tuhun un tsihin nyɨvɨ yóo janduvaha̱ tsi un. Maa tyin cu̱aahan nu nyaá ra cuví jutu, tan ja̱naha un tsi un tsi ra. Tan cu̱hva tsa catyi̱ ra Moisés tyin cuhva ndo tsa cuenda tsa nduvaha̱ ndo tun cuhvi̱ ndo. Yacan cua cuvi tsa ndaa tsi ra jutu tan tsi nyɨvɨ tyin tsa nduvaha̱ un ―catyí ra Jesús tsihin ra. z o+Tacan tan catyí ra Jesús tyin tsa cuvi cunuhu ra, maa tyin caha̱n vaha xaan ra tsihin ra na javaha ra tyehen: [ 1*Tsa caha̱n ra Jesús tacan tsihin ra, juvin ñi cuhva can tan nduvaha̱ ra. N )Tan cundaahvi̱ iñi ra Jesús nyehe̱ ra tsi ra, tan tyiso̱ ndaha ra jiñi ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Cuñí yu janduvaha yu tsi un. Tan vityin tsa nduvaha̱ un ―catyí ra tsihin ra. Y -(Tsa ndi cuahán ra Jesús tsicá ra tan quita̱ iin ra ndohó cuehe tyaahyú tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Tun yooho tan cuñí un, cuví janduvaha un tsi yu ―catyí ra. k Q'Tan tacan tsica̱ ra Jesús caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu tan iin tan iin ñuu tsa cayucú Galilea. Tan tava̱ ra tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi ra ndohó cuehe tyaahyú T #&Maa tyin catyí ra tsihin ra naha: ―Co̱hon ndo ñuu tsa cayucú yatyin ñi ihya, tyin cuñí tsi cahan ndɨhɨ yu tuhun Nyoo ican, tyin yacan tyiñu vatsí yu ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.  %Tan tsa nañihi̱ ra naha tsi ra, catyí ra naha tsihin ra: ―Tandɨhɨ nyɨvɨ tan nanducú ñi tsi un ―catyí ra naha. { q$Tsa nyehe̱ ra Simón tyin nduve ra, tacan tan cuahán ra tsihin tandɨhɨ ca ra naha cuananducú ra naha tsi ra.  %#Ra Jesús nduvita̱ ra tsa ndi naa ca inga quɨvɨ, quita̱ ra ñuu can tan cuahán ra iin nu taxin caá cuandacán tahvi ra tsi Nyoo.  1"Tan janduvaha̱ ra tsi tandɨhɨ ñi tsa yɨhɨ́ sɨɨn sɨɨn cuehe, tan cuaha tatyi ña vaha tava̱ ra. Maa tyin ña tsaha̱ ra tsa cahan tatyi ña vaha can, tyin tsitó nahnu yóo ra cuví ra. Nu tsicá ra Jesús caahán ra tuhun Nyoo tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Galilea D~ !Tan ndu ii̱n tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu can nu yucú ra naha. 1} ] Tsa tsa cuñí cuaa tsa tsa yaha̱ tyiso̱ ñicanyii, tandɨhɨ nyɨvɨ cuuhví tan nyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsindaca̱ nyɨvɨ tsi ñi nu nyií ra Jesús. 5~}|${+zyxww-vttsNqqp]on~mlkjcihgff&eYdcbbIam`3_}^]\\C[ZzZAYYXXXWVVUgTSSIRQPPON=M)KJIIHGFFEBDDCBBTAA0?>K=<;::9+8`766,5n44p33 2O110J/.--1,+*)))(|''&%$#"! "v2H>+Ls11a3J W b _Pp%+3O Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¡Nyooho nyɨvɨ ña tsinú iñi tan caquiñi! ¿Ndáa nda quɨvɨ cua cunyii yu tsihin ndo? ¿Tan najava ca quɨvɨ cua cunyee iñi yu nyehe yu tsi ndo tyin ña tsinú vaha iñi ndo tsi yu? Nda̱ca ndo tsi ra luhlu can tsi yu ihya ―catyí ra. G2 Tyin tandɨhɨ ñi nu tɨɨ́n tatyi can tsi ra, janduvá nu tsi ra, tan quita tiñuu yuhu ra, tan jacahyú ra nuhu ra, tan janduyutún nu tsi ra. Tsa yaha̱ caha̱n yu tsihin ra tsicá tsihin un naha ra tyin tava ra naha tatyi ña vaha can, maa tyin ña cuvi̱ tava ra naha tsi nu ―catyí ra can tsihin ra Jesús. \11 Tacan tan nacaha̱n iin ra tsa nyaá tyañu tandɨhɨ nyɨvɨ can, tan catyí ra: ―Maestro, vatsí yu vatsí ndacá yu sehe yu tsi un tyin yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi ra tan nduñɨɨhɨ̱ ra jaha̱ nu. p0Y Tacan tan tsica̱ tuhun ra tsi ñi tan catyí ra: ―¿Nacuenda caahán yuhu tahan ndo? ―catyí ra. /) Tsa nyehe̱ nyɨvɨ can tsi ra Jesús, iyo xaan cuñí tandɨhɨ ñi cuvi̱. Tacan tan tsaha̱n ñi nu nyaá ra tsicuhva̱ ñi nacumi tsi ra. 2.] Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra naha nu yucú tandɨhɨ ca ra tsicá tsihin ra naha. Tsa tsaa̱ ra naha ican, nyehe̱ ra naha tyin yucú cuaha nyɨvɨ nanɨɨ canduvi. Tan yucú tucu ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan caahán yuhu tahan ra naha tsihin ra tsicá tsihin ra Jesús. -7 Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo tyin tsa yaha̱ quitsi̱ ra Elías. Tan nyɨvɨ javaha̱ ñi tsihin ra cuhva cuñi̱ maa ñi, tumaa catyí maa tutu Nyoo tyin cua tahan ra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu janduvaha̱ ra Jesús iin ra tyuvaa tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha 5,c Tan nacaha̱n ra, tan catyí ra: ―Nditsa tyin jihna ca ra Elías taahán tsi quitsi tsa ndi cumañi ca quitsi yuhu tyin janduvaha ra tandɨhɨ. ¿Tan náa catyí tuhun Nyoo cuenda yuhu Rayɨɨ quee nda gloria? Catyí tsi tyin cua nyehe yu tundoho, tan ña cua cuñi nyɨvɨ nyehe ñi tsi yu. d+A Tacan tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin catyí ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tyin jihna ca ra Elías taahán tsi quitsi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya inga tsaha? * Yacan cuenda ña caha̱n maa ra naha tuhun can, tan natuhún tahan ra naha náa cuñí tsi catyi tuhun tsa cua nandoto ra. q)[ Tan cuhva tsa vatsí nuu ra naha yucu can, catyí ra Jesús tsihin ra naha tyin ña cahan naha ra naha tsa nyehe̱ ra naha. Cuví cahan maa ra naha can nda yaha nandoto Rayɨɨ quee̱ nda gloria, tan rayɨɨ can cuví maa ra. z(m Tan cuhva tsa nanyehe̱ ra naha, nduve ca ra Elías tan ra Moisés nyaá, intuhun ña maa ra Jesús nyaá. x'i Tacan tan nuu̱ iin vico sɨquɨ ra naha tan tyasɨ̱ tsi tsi ra naha. Tan tsitsi vico can nacaha̱n iin ndusu tan catyí tsi: ―Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tya̱a yahvi ndo tsa caahán ra ―catyí ndusu can. w&g Caha̱n ra tacan tyin ña tsitó ra náa cahan ra tyin maa ra tan ra yucú tsihin ra nayuhvi̱ xaan ra naha. e%C Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra Jesús: ―Maestro, ¡vaha xaan tyin yucú ndi ihya! Cua javaha ndi uñi taahan tyahva; iin tsa cuenda un, iin tsa cuenda ra Moisés, tan iin tsa cuenda ra Elías ―catyí ra Pedro. i$K Tan nyehe̱ ra naha tyin nyaá ra Elías tan ra Moisés tsihin ra, natuhún ra naha tsihin ra. >#u Xiñu̱ xaan tan cuitsin xaan jahma ra cuvi̱ tumaa cuitsin vico. Ndi intuhun maa nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan ña cuví janducuitsin ñi jahma tumaa cuitsin jahma ra. L" Tsa yaha̱ iñu quɨvɨ, tacan tan quihi̱n ra Jesús tsi ra Pedro, ra Jacobo, tan ra Juan cuahán tsihin ra iin yucu sucun. Ican nasama̱ cuhva caá ra tan nyehe̱ ra yucú tsihin ra can. |! s ’Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin yɨhɨ́ nyooho tsa yucú ihya vityin, cua nyehe ndo nácaa ndacá ñaha Nyoo tsihin tunyee iñi ra tsa ndi cumañi ca cúu ndo. Nu nyehe̱ uñi ra tsicá tsihin ra Jesús nu nasama̱ cuhva caá ra > u&Tyin nyɨvɨ cua nducahan nuu tsa cuenda yu tan tsa cuenda tuhun caahán yu quɨvɨ cahan ñi tsihin nyɨvɨ caquiñi tsa ña tyaá yahvi tuhun Nyoo, yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua nducahan nuu yu nyehe yu tsi ñi quɨvɨ quitsi yu tsihin ángel cuenda Nyoo Jutu yu tan tsihin tsa sɨɨ caá ra.\1%Tyin nduve maa náa tsihin tyahvi ndo tan cuvi cacu añima ndo tan ña cunaa tsi. wg$Tyin nduve yahvi nyaá cua ñihi ndo tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tun ña cua cacu añima ndo. [/#Tyin nyooho tsa ña cuñí nyehe tundoho tan cuhva ndo ñayɨvɨ ndo tsa cuenda yu, cua nyehe ndo tundoho anyaya. Maa tyin nyooho tsa cua cuhva ñayɨvɨ tsa cuenda yu tan tsa cuenda tuhun Nyoo, cua cacu ndo. ?w"Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ tan tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra: ―Tatun ndáa nyooho cuñí cunyicun tsi yu, ca̱hnya iñi ndo nacoo ndo tsa cuñí maa ndo javaha ndo, tyin tacan tan cuvi javaha ndo cuhva cuñí Nyoo. Tan ña cua ndu uvi iñi ndo tsa yɨhɨ́ ndo cuenda yu, vasu ndi maa tandɨhɨ quɨvɨ nyehé ndo tundoho tsa cuenda yu. Tyin yacan cuví cruu tsa taahán tsi cuiso ndo tun cunyicun ndo tsi yu. L!Maa tyin ra Jesús nanyico̱ coo ra, tan nanyehe̱ ra nu nyecú inga ra tsicá tsihin ra. Tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Pedro, tan catyí ra: ―¡Cu̱atsiyo nuu yu ihya, cuihna! Tyin yooho ña tsicá iñi un tumaa tsicá iñi Nyoo, tyin tsicá iñi un tumaa tsicá iñi nyɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro. :m Tacan caha̱n catsi ra tsihin ra naha. Tacan tan quihi̱n ra Pedro tsi ra cuahán tsihin ra tsata vehe tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Jesús tyin ña vaha tsa caha̱n ra. 5Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tyin Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua nyehe xaan ra tundoho. Tan ña cua tsinu iñi ra mandoñi naha ra tan ra jutu cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra tsi ra tan ndi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tan ña cua naquihin cuenda ra naha tsi ra. Catyí ra Jesús tsihin ra naha tyin cua cahñi nyɨvɨ tsi ra maa tyin cua nandoto ra tsa tsinu uñi quɨvɨ. &EMaa tyin caha̱n ra Jesús tsihin tandɨhɨ ra naha tyin ña ca̱han ra naha can tsihin ndi intuhun maa nyɨvɨ. Nu caha̱n ra Jesús tyin cua cúu ra MTacan tan tsica̱ tuhun ra tsi maa ra naha, tan catyí ra: ―Tan nyooho, ¿yóo ra cuví yu, cuñí ndo? Tan nacaha̱n ra Pedro tsihin ra: ―Yooho cuví ra Cristo, ra jacacú tsi nyɨvɨ. #Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Yɨhɨ́ nyɨvɨ catyí ñi tyin ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, cuví un. Inga ñi catyí ñi tyin ra Elías. Yɨhɨ́ ñi catyí tucu ñi tyin inga ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo cuví un ―catyí ra naha tsihin ra. @yYaha̱ can tan cuahán ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra ñuu tsa cayucú yatyin ñi ñuu Cesarea tsa javaha̱ ra Felipe. Tsitsi tsa cuahán ra naha, tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra: ―¿Náa caahán nyɨvɨ tuhun yu? ¿Yóo ra cuví yu catyí ñi? ―catyí ra tsihin ra naha.  Tacan tan jacunuhu̱ ra Jesús tsi ra yuvehe ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Ña qu̱ɨhvɨ un tsitsi ñuu ihya tan ña na̱catyi tuhun tsehe tsihin nyɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra. Nu caha̱n ra Pedro tyin ra Jesús cuví Cristo, ra jacacú tsi yo /Tacan tan tɨɨ̱n nyico ra Jesús tinuu ra inga tsaha, tan nanyehe̱ vaha ra tan nduvaha̱ ra. Nanyehe̱ catsi vaha ra tandɨhɨ tsa iyó. Ra cuaa can nanyehe̱ ra tan catyí ra: ―Nyehé yu juhva nyɨvɨ, tan caá ñi tumaa caá yutun, maa tyin tsicá ñi ―catyí ra. Tacan tan tɨɨ̱n ra ndaha ra cuaa can, tan quihi̱n ra tsi ra cuahán tsihin ra ityi tsata ñuu. Tyaa̱ sɨɨ ra nu ndaha ra tan tɨɨ̱n ra tinuu ra can, tan tyiso̱ ra ndaha ra soco ra can, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tun nditsin nyehé ra luxu. )Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra nda ñuu Betsaida. Tsa tsaa̱ ra naha ican, tsindaca̱ nyɨvɨ ñuu can iin ra cuaa nu yucú ra naha. Tan caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra Jesús tyin tɨɨn ra tsi ra cuaa can tan janduvaha ra tsi ra. 0YTacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿A ñaha ca cutuñi iñi ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. Nu janduvaha̱ ra Jesús iin ra cuaa nda ñuu Betsaida oWTan catyí nyico ra Jesús tsihin ra naha: ―Tan quɨvɨ jacatsi̱ yu cumi mil nyɨvɨ tsihin utsa taahan ñi paan, ¿najava tyica jacutu̱ ndo tsihin tsa ndoo̱? Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Utsa taahan tyica.  quɨvɨ tsa jacatsi̱ yu uhun mil rayɨɨ tsihin uhun taahan ñi paan? ¿A ña ñuhú iñi ndo najava tyica jacutu̱ ndo tsihin tsa ndoo̱? ―catyí ra Jesús, tsica̱ tuhun ra tsi ra tsicá tsihin ra. Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Utsi uvi tyica.  {Nyecú tinuu ndo, tan ña nyehé ndo. Nyecú soho ndo, tan ña tsiñí ndo. ¿A ña nducuhún iñi ndo tsa javaha̱ yu  Tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tsa tsicá iñi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuenda tsicá xaan iñi ndo tyin nduve tsa catsi ndo ndahá ndo? ¿A ñaha ca cutuñi iñi ndo? ¿A ñaha ca coto ndo? ¿Nacuenda ndi ndava xaan añima ndo? 2 ]Tan ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tan catyí ra naha: ―Caahán ra tyehen tsihin yo tyin nduve paan ndahá yo catsi yo ―catyí ra naha. # ?Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin yutsan iya ra fariseo naha ra tan ra Herodes ―catyí ra tsihin ra naha. )KRa tsicá tsihin ra Jesús naa̱ iñi ra naha cundaha ra naha tsa catsi ra naha. Tan intuhun ñi paan ndahá ra naha yucú ra naha tsitsi yutun ndoo can. P Tacan tan nacoo̱ ra tsi ra naha, tan quɨhvɨ̱ nyico ra tsitsi yutun ndoo tan cuahán ra inga tsiyo miñi. Nu catyí ra Jesús tyin tsa jacuahá ra fariseo naha ra cuví can tumaa yutsan iya iK Tacan tan ra Jesús ñihi xaan ixta̱ tatyi ra, tan catyí ra: ―¿Nacuenda tyin tsicán nyɨvɨ iyó vityin tsa iyo? Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin ña cua nyehe ndo ndi intuhun tsa iyo ―catyí ra tsihin ra naha.  Tsaa̱ ra fariseo naha ra nu nyií ra Jesús, tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha tsihin ra. Nducú cuhva ra naha tsi ra tun nditsa tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, yacan cuenda catyí ra naha tsihin ra tyin javaha ra iin tsa iyo nyehe ra naha. W' Tsa yaha̱ cuanuhu ñi, tacan tan quɨhvɨ̱ ra tsihin ra tsicá tsihin ra tsitsi iin yutun ndoo. Tan cuahán ra naha ityi Dalmanuta. Nu tsicán ra fariseo naha ra tsi ra Jesús tyin javaha ra iin tsa iyo _7 Tan quita̱ maa cumi mil nyɨvɨ jacatsi̱ ra. Yaha̱ can tan jacunuhu̱ ra tsi ñi. Tandɨhɨ ñi tsatsi̱ ñi, tan ndaha̱ vaha iñi ñi. Tsa ndɨhɨ̱ tsatsi̱ ñi tan jacutu̱ ra naha utsa tyica tsihin tsa ndoo. :mTan ndahá tucu ra naha juhva tyaca nyihi. Tsaha̱ ndɨhɨ ra Jesús tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can, tacan tan tsaha̱ ra can tsi ra naha tyin tsatsa ra naha tsi nyɨvɨ. 6eTacan tan catyí ra tsihin nyɨvɨ na cunyecu ñi nu ñuhu. Tsa yaha̱ caha̱n ra yacan, tacan tan quihi̱n ra tsa utsa paan can, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can. Tsahan tsahnu̱ cuatyi ra can tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra, tyin tsatsa ra naha can tsi nyɨvɨ. Tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra: ―¿Najava paan ndahá ndo? Tan catyí ra naha: ―Utsa taahan ñi. 3~_Tan nacaha̱n ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra naha: ―¿Maa tyin nácaa cuhva yo tsa catsi nyɨvɨ ihya, tan nduve nyɨvɨ iyó ihya tan xico ñi tsa catsi yo? >}uTyin tun jacuhun yu tsi ñi yuvehe ñi tsa ndi cumañi ca catsi ñi, cua cúu naaha ñi ityi cuhun ñi, tyin yɨhɨ́ ñi cañi xaan quee̱ ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. | ―Ndaahvi xaan cuñí yu nyehé yu nyɨvɨ ihya, tyin tsa uñi quɨvɨ yucú ñi tsihin yo, tan nduve ca tsa catsi ñi. :{ oQuɨvɨ can nataca̱ cuaha nyico nyɨvɨ nu nyií ra Jesús. Tan nduve maa tsa catsi ñi iyó. Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: )zK%Iyo cuñí ñi tan catyí ñi: ―Tandɨhɨ tsa javahá ra tan vaha javahá ra itsi. Nyɨvɨ soho nacuñí ñi jahá ra tan nyɨvɨ ñɨɨhɨ nacahan ñi.2y]$Tan catyí ra Jesús tsihin ñi tyin ña cahan ñi can tsihin nyɨvɨ, maa tyin vasu ndi maa caahán ra tacan tsihin ñi, cuñihi̱ ca ñi caahán ñi tsa javaha̱ ra. bx=#Tan tsihin can nuña̱ soho ra can, tan nduvaha̱ yaa ra, tan cuvi̱ nacaha̱n ra. w#"Tacan tan nanyehe̱ ndaa ra ityi andɨvɨ. Tan ixta̱ tatyi ra, tan catyí ra: ―¡Efata! ―tan tuhun ihya cuñí tsi catyí: ¡Nu̱ña! :vm!Tacan tan quihi̱n ra tsi ra can cuahán tsiyo tsihin ra nu nduve nyɨvɨ. Tan tyaxi̱n ra nundaha ra tsitsi soho ra can, tan tɨvɨ̱ sɨɨ ra, tan tɨɨ̱n ra nu yaa ra can. 3u_ Tsa tsaa̱ ra Jesús ican, tsaha̱n nyɨvɨ tsindaca̱ ñi iin ra soho tsa ña cuví cahan nu nyií ra. Caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra na tyiso ra ndaha ra jiñi ra can. >tuQuita̱ nyico ra Jesús ñuhu nu canyií ñuu Tiro, tan yaha̱ ra ñuu Sidón, tan cuahán ra inga ca ñuu tsa cayucú Decápolis. Yaha̱ ra ican tan tsaa̱ ra miñi Galilea. 7sgTan cuhva tsa tsaa̱ ña yuvehe ña, canyií taxin sehe ña nu cama, tyin tsa yaha̱ quita̱ tatyi ña vaha tsi ña. Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi ra soho tan ñɨɨhɨ GrTacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: ―Vaha caahán un. Tan tsa cuenda tsa caahán un tacan tsa yaha̱ quita̱ tatyi ña vaha tsi sehe un. Cu̱anuhu vityin ―catyí ra tsihin ña. QqTan nacaha̱n ña tan catyí ña: ―Nditsa, Jutu Mañi yu, maa tyin nda cuanda ina cuví ndatú tɨ tan tsatsí tɨ titsehe tsa cucoyó xuu mesa jahá sehe tsitoho tɨ ―catyí ña tsihin ra. jpMMaa tyin catyí ra Jesús tsihin ña: ―Ña ca̱han yuhu ca un; na catsi jihna nyɨvɨ Israel, ñi cuví sehe Nyoo, tyin ña vaha quihin nyaa yo paan yuhu sehe yo tan cuhva yo itsi catsi ina ―catyí ra Jesús tsihin ña. QoÑaha can, ñavin ñaha Israel cuví ña, tyin ñaha ñuu Sirofenicia cuví ña. Tsaa̱ ña nu nyií ra Jesús tan caahán ndaahvi ña tsihin ra tyin na tava ra tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi sehe ña. ;notyin yatyi xaan tsito̱ sɨhɨ iin ñaha tyuvaa tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyií ra. Tacan tan cuahán ña nu nyií ra. Tsa tsaa̱ ña tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra. mTsa yaha̱ yacan tan quita̱ ra Jesús ñuu can, tan cuahán ra ñuhu nu canyií ñuu Tiro tan ñuu Sidón. Tsa tsaa̱ ra ican, quɨhvɨ̱ xeehe ra tsitsi iin vehe tyin ña cuñí ra coto nyɨvɨ numaa nyií ra. Maa tyin ña cuvi̱ cunyii xeehe ra :lmTandɨhɨ tsa ña vaha ihya, quitá can tsitsi añima nyɨvɨ, tan jatɨvɨ́ can tsi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu tsinu̱ iñi iin ñaha inga ñuu tsi ra Jesús Mko cuñí ñi suhu ñi. Yɨhɨ́ ñi cuñí ñi coo tsa tsii inga nyɨvɨ tsi ñi; yɨhɨ́ ñi javahá ñi tsa caquiñi; yɨhɨ́ ñi jandaví ñaha ñi; yɨhɨ́ ñi iyó inga viciu tsi ñi; yɨhɨ́ ñi nyiyo iñi ñi; yɨhɨ́ ñi caahán ñi cuendu; yɨhɨ́ ñi cahnu jahá ñi tsi ñi; yɨhɨ́ ñi soho javahá ñi. jTyin tsa caquiñi tsa tsicá iñi ñi tsitsi añima ñi quitá can, tacan tan rayɨɨ cuñí ra coo inga ñaha tsi ra, o ñiñaha cuñí ñi coo inga rayɨɨ tsi ñi. Yɨhɨ́ ra tsicoó ra tsihin inga ñaha tan ña tindaha̱ ra tsihin ña. Yɨhɨ rayɨɨ tsicoó ra tsihin ra ndusɨɨhɨ. Tan yɨhɨ ñiñaha tsicoó ñi tsihin ñi nduyɨɨ. Tan yɨhɨ́ ñi cuñi ñi cahñi ñi nyɨvɨ, Vi%Tan catyí tucu ra: ―Tsa quitá añima nyɨvɨ, yacan jatɨvɨ́ tsi ñi. GhTyin tsitsi yo quɨhvɨ́ tsi tan ñavin añima yo. Yaha can tan quitá tsi tsitsi cuñu ñuhu yo ―catyí ra Jesús. Tsihin tsehe janaha̱ ra tyin tandɨhɨ nyayu tan vaha catsi yo itsi. &gETan catyí ra tsihin ra naha: ―¿A ndi nyooho tan ña cutuñi̱ iñi ndo? ¿A ña tsitó ndo tyin tsa quɨhvɨ́ tsitsi yo ña cuví jatɨvɨ tsi tsi yo? *fMTsa yaha̱ nacoo̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe, tacan tan tsica̱ tuhun ra tsicá tsihin ra náa cuñí tsi catyi tsa caha̱n ra. _e7Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu ―catyí ra Jesús tsihin ñi. {doTsa quɨhvɨ́ yuhu nyɨvɨ, ña cuví jatɨvɨ tsi tsi ñi. Tsa jatɨvɨ́ tsi ñi cuví tsa quitá añima ñi. 2c]Tacan tan cana̱ nyico ra Jesús tsi nyɨvɨ tan catyí ra tsihin ñi: ―Tya̱a soho vaha tandɨhɨ ndo tsa cua cahan yu, tan ndu̱cu ndo cuhva cutuñi iñi ndo. Jb  Yacan cuví tsa javahá ndo vityin, tyaá tsiyo ndo tuhun caahán Nyoo, tsahan tyaá yahvi ca ndo tuhun tsahnu cuhva iyó maa ndo. Tan cuaha ca tsa tacan caá javahá ndo ―catyí ra Jesús. uac Tan tatun catyí nyɨvɨ tacan, ña cuñí ca tsi jatyinyee ñi tsi jutu ñi o tsi sɨhɨ ñi, catyí ndo. ` Maa tyin nyooho catyí ndo tyin cuví catyí iin nyɨvɨ tsihin jutu ñi o sɨhɨ ñi tyehen: “Ña cuvi jatyinyee yu tsi un tyin tandɨhɨ tsa iyó tsi yu cuví tsi Corbán.” (Tuhun ihya cuñí tsi catyí: “Tsa ndɨhɨ can tsaha̱ cuenda yu tsi Nyoo.”) j_M Tyin catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés: “Tya̱a yahvi ndo tsi jutu ndo tan tsi sɨhɨ ndo, tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua cahan ndavaha ñi tsi jutu o tsi sɨhɨ, cua cúu ñi” catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. w^g Nyooho tyaa̱ tsiyo ndo tuhun caahán Nyoo, tacan tan javahá ndo tuhun tsahnu tsa nacoo̱ tsii tsaahnu ndo. 0]YTyin nyooho nacoo̱ ndo cuhva caahán Nyoo, tan nyicún ndo cuhva caahán nyɨvɨ ñi, tumaa tuhvá ndo nacatya ndaha tyiñu ndo, tan inga ca tsa tuhvá ndo javahá. c\?Yacan cuenda nduve yahvi nyaá jacahnú ñi tsi yu,
tyin maa ñi maa tuhun caahán nyɨvɨ jacuahá ñi tan ñavin tuhun yu jacuahá ñi, catyi̱ ra Isaías tuhun ndo jaha̱ Nyoo, catyí ra Jesús tsihin ra naha. >[uTan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Nditsa tsa caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tuhun nyooho tsa jahá ndo tyin vaha xaan ndo tan ña nditsa ndo. Tyin catyi̱ ra tyehen:Nyɨvɨ ihya jacahnú ñi tsi yu tsihin yuhu ñi.Maa tyin ñavin tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi. EZTacan tan tsica̱ tuhun ra fariseo tan ra maestro cuenda ley naha ra tsi ra Jesús, tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin ña javahá ra tsicá tsihin un naha ra cuhva nacoo̱ tsii tsaahnu yo naha ra? Tyin ña nacatyá jihna ra naha ndaha ra naha tumaa iyó maa yo tan tsatsí ra naha ―catyí ra naha tsihin ra. YTan tatun ña nacatya ñi ndaha ñi tsa tsaá ñi quee ñi nuyahvi, ña cuvi catsi ñi. Iyó cuaha ca costumbre tsa tuhvá ñi javahá tumaa tsa nacatyá ñi vasu, jarra, tan tandɨhɨ ndaha tyiñu tsa tsinú tsihin caa tsa iyó tsi ñi tan nda cuanda cama ñi. \X1Tyin ra fariseo naha ra javahá ra naha tumaa catyí costumbre tsii tsaahnu ra naha tacan tucu ñi tandɨhɨ ca nyɨvɨ Israel ña cuví catsi ñi tun ña nacatyá ñi ndaha ñi cuaha tsaha tumaa iyó maa ñi. sW_Ra ihya naha ra nyehe̱ ra naha tyin juhva ra tsicá tsihin ra Jesús ña nacatya̱ ra naha ndaha ra naha tan tsatsí ra naha tumaa catyí maa costumbre ra naha. Tsa cuenda yacan catyí ra naha tyin ña vaha javaha̱ ra can naha ra. V Tacan tan tsaa̱ juhva ra fariseo tan juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tsa quee̱ ñuu Jerusalén naha ra nu nyií ra Jesús. AU{8Tan tandɨhɨ ñi ityi nu cuahán ra tsitsi ñuu nyihi o tsitsi ñuu nahnu, o tsitsi cuhu, tsaquín nyɨvɨ nyɨvɨ cuuhví yuhu ityi. Tan caahán ndaahvi ñi tsihin ra na cuhva ra tɨɨn ñi cuuhví can vasu tan yuhu jahma ra tan nduvaha ñi. Tan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa tɨɨ̱n jahma ra nduvaha̱ ñi.uTc7Tacan tan tsinú xaan ñi cuahán ñi cuajacotó ñi tsi nyɨvɨ iyó nanɨɨ cahnu ityi can tyin tsaa̱ ra Jesús. Tan tsaa̱ cuaha nyɨvɨ quee̱ tandɨhɨ ñi ñuu nu nyií ra, tan yucú nyɨvɨ cuuhví nu tsitó tsaa̱ tsihin ñi. cS?6Cuhva tsa quita̱ ñi ra naha tsitsi yutun ndoo can, tan nacoto̱ nyɨvɨ tsi ra Jesús. %RC5Yaha̱ sava ra naha nu miñi can tan tsaa̱ ra naha Genesaret inga tsiyo yuhu miñi can, tan tsahñi̱ ra naha yutun ndoo can yatyin ñi yuhu ndutya. ?Qw4tyin ñaha ca cutuñi iñi ra naha tsa iyo tsa javaha̱ ra tsihin paan, tyin ndi ndava añima ra naha. Nu janduvaha̱ ra Jesús nyɨvɨ cuuhví tsa iyó nduhva tsa nañí Genesaret .PU3Tacan tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo nu yucú ra naha, tan tsa yaha̱ quɨhvɨ̱ ra, iin yaha ñi cutaxi̱n tatyi can. Tan iyo xaan cuñí ra naha cuvi̱ -OS2tyin tandɨhɨ ra naha nyehe̱ ra naha tsi ra tan nayuhvi̱ ra naha. Maa tyin nacaha̱n ra tan catyí ra tsihin ra naha: ―¡Ña na̱yuhvi ndo tyin maa yu cuví! N1Maa tyin tsa nyehe̱ ra naha tsicá ra nu ndutya, tsica̱ iñi ra naha tyin tatyi cuví ra, tacan tan quitsaha̱ caná tsaa ra naha M0Tan tsa nyehe̱ ra tyin ña cuví jacacá vaha ra naha yutun ndoo jahá tatyi, tacan tan cuahán tsihin tsaha ra nu ndutya nu cuahán ra naha tsa tsa cuñí tuvi, nyicún tsicá nyicún tsicá ñi ra tsi ra naha. Tan tsa cua yaha tsiyo ra nu cuahán ra naha. L+/Tsa tsa cuñi cuaa, yutun ndoo nu cuahán ra tsicá tsihin ra Jesús tsa cuahán can nda mahñu miñi, tan maa ra ndi nyií ra yuhu miñi can. qK[.Tsa yaha̱ cuanuhu̱ nyɨvɨ, tacan tan cuahán ra Jesús cuandacán tahvi ra tsi Nyoo iin jiñi yucu. KJ-Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra na yaha sava ñi ra naha nu miñi can tan cuhun cuee ñi ra naha nda ñuu Betsaida tsitsi tsa ndi jacunuhu ra tsi nyɨvɨ yuvehe ñi. PI,Tan uhun mil rayɨɨ tsatsi̱ paan can. Nu tsicá ra Jesús nu ndutya PH+Tan jacutu̱ ra naha utsi uvi tyica tsihin paan tan tyaca tsa ndoo̱. 6Gg*Tsatsi̱ tandɨhɨ ñi tan ndaha̱ iñi ñi. `F9)Tacan tan quihi̱n ra Jesús tsa uhun paan can tan nduvi tyaca can. Tan nanyehe̱ ndaa ra ityi sɨquɨ, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tsa yaha̱ tan tsahnu̱ cuatyi ra paan can, tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra tyin tsatsa ra naha can tsi nyɨvɨ. Tsa ndɨhɨ tsatsa̱ ra naha paan can, tan tsatsa̱ ndɨhɨ ra naha tyaca. bE=(Tan tsinyecu̱ cuenda cientu tan cuenda uvi xico utsi ñi tsa iin cuhva tsinyecu̱ ñi. ND'Tacan tan catyí ra tsihin nyɨvɨ na cunyecu ñi nu cuhu can. C1&Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Nye̱he jihna ndo najava paan ndahá ndo ―catyí ra. Cuhva tsa tsito̱ ra naha najava paan ndahá ra naha, tacan tan tsicaha̱n ra naha tsihin ra tan catyí ra naha: ―Ndahá ndi uhun taahan ñi paan tan uvi taahan ñi tyaca. {Bo%Maa tyin nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Cu̱hva nyooho tsa catsi ñi. Tacan tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Vasu ndi maa jaha tyiñu ndi iñu yoo, ña cua ñihi ndi xuhun jata ndi paan catsi tandɨhɨ nyɨvɨ ihya. FA$Vaha ca jacunuhu un tsi nyɨvɨ tyin ihya nduve tsa catsi ñi. Tan na cujata ñi paan catsi ñi vehe tsa iyó tsitsi cuhu ihya tan ñuu tsa cayucú yatyin ñi ―catyí ra naha tsihin ra. 2@]#Tsa tsa cua cuiso ñicanyii, tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús xiin ra tan catyí ra naha tsihin ra: ―Tsa cueñi xaan, tan nduve nyɨvɨ iyó yatyin ñi ihya. 6?e"Cuhva tsa tsaa̱ ra naha, quita̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo tan nyehe̱ ra tyin cuaha xaan nyɨvɨ yucú ican. Tan cundaahvi̱ iñi ra nyehe̱ ra tsi ñi, tyin yucú ñi tumaa tsiyucú mbee tun nduve ra jahá cuenda tsi tɨ naha tɨ. Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra cuaha xaan tuhun vaha tsi ñi. X>)!Maa tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyehe̱ ñi cuahán ra naha. Tan nacotó ñi tsi ra Jesús. Tacan tan cuahán ñi tsihin tsaha ñi, quita̱ ñi tandɨhɨ ñi ñuu tan jihna ca ñi tsaa̱ nu cua tsaa ra Jesús. t=a Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsihin ra naha tsitsi iin yutun ndoo tan cuahán ra naha iin nu taxin caa. b<=Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Co̱hon ndo iin nu taxin caa, quitatu yo luxu. Tacan catyi̱ ra tsihin ra naha tyin cuaha xaan nyɨvɨ cuahán tan vatsí, tan ndi ña cuyatyi ra naha catsi ra naha jahá ñi. t;aTsa yaha̱ yacan tan ndu ii̱n ra tsicá tyiñu ra Jesús tsihin ra, tan catyi̱ tuhun ra naha tsihin ra tandɨhɨ tsa javaha̱ ra naha, tan tsa jacuaha̱ ra naha nu tsaha̱n ra naha tsicaha̱n ra naha tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. 7:gTsa tsito̱ ra nyicún tsi ra Juan tsa cuvi̱, tsaha̱n ra naha tsiquihi̱n ra naha cuñu ñuhu ra, tan tsicutsi̱ ra naha can. Nu jacatsi̱ ra Jesús uhun mil rayɨɨ I9 Tsaha̱n andaru can tsitsi vehe caa, tan tsahnya̱ ra jucun ra Juan. Tan tsindaca̱ ra jiñi ra Juan tsi ñaha tyuvaa can, nyií tsi nu iin coho. Tan nacuhva̱ cuenda ña can tsi sɨhɨ ña. Y8+Numi ñi tava̱ tyiñu ra rey can tsi iin andaru na cuquihin ra jiñi ra Juan. *7MTacan tan cuiihya xaan cuñí ra rey can cuvi̱. Maa tyin tsa cuenda tsa caha̱n ra tyin cua cuhva maa ra tsa cua ndacan ña, ña cuñí ra jandaví ñaha ra tsi ña tyin tandɨhɨ maa nyɨvɨ yucú vico can tan tsiñi̱ ñi tsa caha̱n ra, yacan cuenda tsaha̱ ra tsa tsica̱n ña. #6?Tacan tan numi ñi quɨhvɨ̱ nyico ñaha tyuvaa can nu nyií ra rey Herodes, tan catyí ña tsihin ra: ―Cuñí yu jiñi ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ. Ca̱hnya jucun ra tan tinyii un jiñi ra nuu iin coho, cuhva un tsi yu vityin vityin ñi ―catyí ña tsihin ra. f5ETacan tan quita̱ ña, cuahán ña cuandacá tuhun ña tsi sɨhɨ ña tan catyí ña: ―¿Náa ndacan yu tsi ra? Tan catyí sɨhɨ ña: ―Nda̱can jiñi ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ tsi ra ―catyí ña. 45Tsitó maa Nyoo tyin cua cuhva yu tsa cua ndacan un. Tun ndacan un sava ñuhu tsa ndacá ñaha yu, cua cuhva yu can tsi un ―catyí ra tsihin ña. E3Tyin ñaha sehe ña tsaha̱n ña tsicuañi̱ ña yaa nu iyó vico ra Herodes. Tan taha̱n xaan iñi ra Herodes tan ra nyecú cuxiñí tsihin ra cuhva tsañí ña. Tacan tan catyí ra Herodes tsihin ña: ―Nda̱can tsi yu náa cuñí maa un. Náa tahan ñi maa tsi cua ndacan un tsi yu cua cuhva maa yu can tsi un. 2Maa tyin tsa taha̱n tsi quɨvɨ cacu̱ ra Herodes javaha̱ ra iin vico. Tan cana̱ ra tsi ra cumí tyiñu naha ra, tan ra yɨhɨ́ ndaha andaru naha ra, tan nyɨvɨ cuca tsa iyó ityi Galilea. Quɨvɨ ihya tsica̱n ña Herodías tsa cuñí ña tsi ra Herodes. 51ctyin ña tsahá ra Herodes tyin tsitó ra tyin ra vaha cuví ra Juan tan cuɨtɨ iyó ra nuu Nyoo, tan yuuhví ra Herodes tsi ra. Yacan cuenda jahá cuenda vaha ra tsi ra. Vasu ndi maa ña cutuñí iñi ra Herodes tandɨhɨ tsa caahán ra Juan, maa tyin vaha cuñí ra tyaá soho ra tsa caahán ra. 0}Yacan cuenda ndasɨ cuñí ña Herodías nyehé ña tsi ra Juan. Cuñí ña cahñi ña tsi ra, maa tyin ña cuví, /!Tan tsa tacan javaha̱ ra, catyi̱ ra Juan tsihin ra tyin ña vaha tsa quihi̱n ra tsi ña Herodías tyin ñasɨɨhɨ yañi ra cuví ña. C.Tacan catyí ra tyin juvin ñi maa ra tava̱ tyiñu na tyihi ra naha tsi ra Juan vehe caa tan cuhñi ra naha tsi ra tsihin carena. Tacan javaha̱ ra Herodes tsihin ra Juan tsacatyi ña Herodías tsa cuvi̱ ñasɨɨhɨ ra Felipe yañi ra. Ra Herodes quihi̱n ra tsi ña Herodías tyin cuvi ña ñasɨɨhɨ ra <-qTsa tsiñi̱ ra Herodes tandɨhɨ tsa caahán nyɨvɨ, tan catyí ra: ―Ra ihya cuví ra Juan tsa tava̱ tyiñu yu tyahnya jucun. Vityin nandoto̱ ra ―catyí ra Herodes. ],3Yɨhɨ nyɨvɨ catyí ñi: ―Ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, cuví ra. Tan catyí tucu inga ñi: ―Ndusu yuhu Nyoo cuví ra, tumaa ra tsicoo̱ taha̱n tsanaha naha ra ―catyí ñi. L+Ra rey Herodes tsitó ra tsa javahá ra Jesús tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan caahán ñi tsa javahá ra, tan tsicá iñi ra tyehen: ―Ra ihya cuví ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, ra tsa tsihi̱. Vityin nandoto̱ ra. Juvin ra cuví can, yacan cuenda iyó tunyee iñi tsi ra ―cuñí ra Herodes, tsicá iñi ra. K* Tan cuaha ñi nyɨvɨ tava̱ ra naha tatyi ña vaha. Tan tyihi̱ ra naha acetye tsi nyɨvɨ cuuhví tan nduvaha̱ ñi. Nu tsahá cuenda tsi nácaa tsihi̱ ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ +)O Tacan tan cuahán ra naha cuacahán ra naha tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. Tan catyí ra naha tyin na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi, tan na nanducu ñi tsi Nyoo. G( Tan tatun tsaa ndo iin ñuu tan ña naquihin cuenda nyɨvɨ iyó ñuu can tsi ndo, tan ña cuñi ñi tyaa soho ñi tsa cua cahan ndo, qu̱ita ndo ican tan na̱quɨsɨ ndo nyaca tsaha ndo tan yacan janaha tyin ndoo cuatyi ñi sɨquɨ ñi. Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ, ñihi ca cua tatsi tuñi ra tsi ñi can tan ñavin ca nyɨvɨ ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. ' Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cuhva tsa tsaa ndo iin ñuu, quɨhvɨ ndo iin vehe, tan ndo̱o ndo ican nda cuanda quita ndo ñuu can. & Tan cunyaa nditsan tsaha ra naha. Tan ña cundaha ra naha inga nditsi jahma, na cuhun ra naha tsihin cuhva nditsi ñi maa ra naha. M%Tan catyí ra tsihin ra naha tyin ña cundaha ra naha tsa cundaha ra naha; ndi marali, ndi tsa catsi ra naha, tan ndi xuhun. Nduve náa cundaha ra naha; maa tyin cuví cundaha ra naha yutun ñi. $Tsa yaha̱ yacan tan cana̱ ra tsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra, tyin jacuhun ra tsi ra naha cucahan ra naha tuhun Nyoo. Tacan tan quitsaha̱ jacuhún ra uvi uvi ra naha. Tan tsaha̱ ra ndatu tsi ra naha tsa tava ra naha tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ. v#eTan iyo cuñí ra tyin ña tsinú iñi ñi tsi ra. Tacan tan cuahán ra cuajacuahá ra tsi nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñi ñuu nyihi tsa cayucú yatyin ñi ñuu can. Nu jacuhu̱n ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra cucahan ra naha tuhun Nyoo "Tan tyiso̱ ndaha ra jiñi juhva nyɨvɨ cuuhví, tan janduvaha̱ ra tsi ñi, maa tyin ña cuvi̱ javaha̱ ra inga ca tsa iyo. u!cMaa tyin catyí ra tsihin ñi: ―Tandɨhɨ ñi ityi tan jahá tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñayɨvɨ tsi ra cuví ndusu yuhu Nyoo, maa tyin nyɨvɨ ñuu ra, tan nyɨvɨ ra, tan nyɨvɨ vehe ra ña tyaá yahvi ñi tsi ra ―catyí ra Jesús. p YTan ra tahví yutun cuví ra. Tan sehe ña María cuví ra. Tan yañi ra cuví ra Jacobo, ra José, ra Judas, tan ra Simón, tan ñiñaha cuhva ra iyó ñi nu iyó yo ihya ―catyí ñi. Tan ña cuñi̱ ñi tyaa yahvi ñi tsi ra. Tan tsa taha̱n tsi quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, tacan tan cuahán ra naha vehe ñuhu tan quitsaha̱ jacuahá ra Jesús tsi nyɨvɨ. Tan cuaha ñi yucú tyaá soho ñi tsa caahán ra. Iyo cuñí ñi tsa tsiñí ñi tsa caahán ra, tan catyí ñi: ―¿Numaa tahan cutuhva̱ ra ihya tandɨhɨ tsa tsitó ra? ¿Yóo tsaha̱ tsa tsiñi tuñi iñi ra? ¿Tan nácaa cutuhva̱ ra javahá ra tsa iyo?  Tacan tan quita̱ ra Jesús ican, tan cuanuhu̱ ra nda ñuu ra. Tan ra tsicá tsihin ra cuahán ndɨhɨ ra naha tsihin ra. G+Maa tyin ra Jesús ñihi tsaha̱ cuenda ra tsi ñi tyin na ña cahan ñi tsa nyehe̱ ñi tsihin ndi intuhun maa nyɨvɨ. Tan tava̱ tyiñu ra tsi sɨhɨ ña na cuhva ña tsa catsi ña. D ~D}0|{zuyy>x}wtvutss qqJonnmlkjjQi-hggTfeeJdqcc:btaaU``M__Z^^]\[+Z'XWVVMTTS RQnPOONN LKJ7HGFF^EDDCHBBAnA?>=<;;p:98766(544q33 2m1,0/.-s-+**)j((K'H&~%$#{"!o ttGY Ud}+DcC? Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Ley tsa jihna ñi tan ñiñi ca cuñí tsi javaha yo tsa nuu tandɨhɨ ley, cuví ley ihya: “Nyooho nyɨvɨ Israel, tya̱a soho ndo: intuhun ñi maa Nyoo Jutu yo iyó. ZB- Ña naha ñi tan tsaa̱ iin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu, tan tsiñi̱ ra tsa caahán ra Jesús tsihin ra saduceo can naha ra. Tan cuhva tsa tsito̱ ra tyin ra Jesús vaha nacaha̱n ra tsihin ra naha, tsica̱ tuhun ra tsi ra tan catyí ra: ―Tsitsi tsa tandɨhɨ ley, ¿ndáa tsa ñiñi ca cuñí tsi javaha yo? ―catyí ra. 9Ak Ihya nyehé yo tyin nyito añima ra can naha ra vasu ndi maa tsanaha tsihi̱ ra naha tyin Nyoo ñavin Nyoo nyɨvɨ tsihi̱ cuví ra, tyin Nyoo cuví ra Nyoo nyɨvɨ nyito. Yacan cuenda catyí yu tyin nyooho caahán soho ñi maa ndo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Ley tsa ñiñi ca tsa tsaha̱ Nyoo "@= Tan tuhun tsa cua nandoto nyɨvɨ, ¿a ñaha ca cahvi̱ ndo nu libru tsa tyaa̱ ra Moisés nu catyí tsi nácaa caha̱n Nyoo tsihin ra nu cayú yutun iñu? Tyin catyi̱ ra tsihin ra tyehen: “Yuhu cuví Nyoo ra Abraham, ra Isaac, tan ra Jacob”, catyi̱ Nyoo tsihin ra Moisés. ? Quɨvɨ cua nandoto nyɨvɨ, ndi ña cua tindaha ñi tan ndi ña cua tindaha sehe ñi, tyin cua cuvi ñi tumaa ángel iyó gloria. c>? Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra naha: ―Caahán soho ñi maa nyooho, tyin ña tsitó ndo tsa catyí tuhun Nyoo, tan ndi ña tsitó ndo nácaa tsa cahnu cuví tunyee iñi tsa iyó tsi Nyoo. m=S Tan vityin, tun nditsa tsa cua nandoto nyɨvɨ, ¿ndáa tsa utsa taahan ra can naha ra cua cuvi yɨɨ ña quɨvɨ cua nandoto ñi? Tyin tandɨhɨ maa ra naha tan tindaha̱ ra naha tsihin ña ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. :<m Tandɨhɨ tsa utsa ra naha tindaha̱ ra naha tsihin ñaha can. Tan ndi intuhun ra naha tan ña tsicoo̱ sehe ra naha tsihin ña. Tan nu ndɨhɨ tuhun, tsihi̱ ndɨhɨ maa ña. H;  Tacan tan tindaha̱ ra yañi ra tsa tsinu uvi tsihin ñaha tsa ndoo̱ can. Maa tyin juvin ñi ña tsicoo̱ sehe ra tsihin ña tan tsihi̱ ra. Juvin ñi tacan taha̱n tucu ra tsa tsinu uñi. ):K Iin tsaha iin rayɨɨ tsicoo̱ utsa sehe yɨɨ ra. Ra tsa jihna ñi tindaha̱ ra tsihin iin ñaha, maa tyin nduve sehe ra tsicoo̱ tsihin ña, tan tsihi̱ ra. 49a ―Maestro, ra Moisés tyaa̱ ra nácaa taahán tsi javaha yo tatun iin rayɨɨ tsihi̱ tan ndoo̱ ñasɨɨhɨ ra tan nduve sehe ña tsicoo̱ tsihin ra. Catyí ra tyin taahán tsi tindaha yañi ra tsihin ñaha can. Tyin tacan tan cua coo sehe ra tsihin ña tsa cuenda ra yañi ra tsa tsihi̱. _87 Tacan tan cuahán juhva ra saduceo naha ra nu nyií ra Jesús. Tan ra saduceo can naha ra catyí ra naha tyin ña cua nandoto nyɨvɨ. Yacan cuenda caha̱n ra naha tyehen tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: 77g Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tun tacan, cu̱hva ndo tsa tsii ra ndacá ñaha tsi ra, tan cu̱hva ndo tsa tsii Nyoo tsi Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Tan iyo xaan cuñí ra naha tsihin tsa nacaha̱n ra. Nu cuñi̱ ra saduceo naha ra jandavi ñaha ra naha tsi ra Jesús 6' Tsindaca̱ ra naha xuhun can tsi ra. Tsa nyehe̱ ra can tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha, tan catyí ra: ―¿Yóo nuu tan yóo sɨvɨ nyaá tsata xuhun ihya? ―catyí ra tsihin ra naha. Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Nuu ra ndacá ñaha tan sɨvɨ ra. \51 Tan tsitó ra Jesús tyin ñavin tsa vaha tsicá iñi ra naha, yacan cuenda catyí ra tsihin ra naha: ―¿Nacuvi tyin nducú cuhva ndo tsi yu? Nda̱ca ndo iin xuhun tsi yu ihya, na nyehe yu ―catyí ra. o4W Tsa tsaa̱ ra can naha ra tan quitsaha̱ caahán ra naha tsihin ra Jesús tan catyí ra naha: ―Maestro, tsitó ndi tyin tsa nditsa caahán un. Tan inducu ñi cuñí un nyehe un nyɨvɨ cuca tan nyɨvɨ ndaahvi. Tan nditsa tyin ityi Nyoo janahá un. Yacan cuenda cuñí ndi ndaca tuhun ndi tsehe tsi un: ¿A vaha cuhva yo tsa tsicán ra ndacá ñaha tsi yo, ra tsa nyaá nda ñuu Roma, o ña vaha? ¿A taahán tsi tyahvi yo can, o ña taahán tsi? ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. g3G Tacan tan jacuhu̱n ra naha juhva ra yɨhɨ cuenda ra Herodes tan juhva ra fariseo naha ra nu nyií ra Jesús tyin nducu ra naha cuhva cahan ra Jesús iin tsa ña vaha tyin tacan tan cuvi tyaa ra naha cuatyi tsi ra. 2} Tacan tan ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi naha ra nducu̱ ra naha cuhva tyihi ra naha tsi ra Jesús vehe caa tyin tsitó ra naha tyin tuhun maa ra naha caahán ra tsa tsatyiñu̱ ra cuhva can. Maa tyin ña tɨɨ̱n ra naha tsi ra tyin yuuhví ra naha nyehe ra naha tsi nyɨvɨ. Nacoo̱ ra naha tsi ra, tan cuahán ra naha. Nu caahán ra Jesús sɨquɨ tuhun tsa tyahví nyɨvɨ xuhun tsi ra ñuu Roma tsa ndacá ñaha tsi nyɨvɨ Israel 1! Maa Nyoo Jutu yo jaha̱ tsa cahnu ca cuví yuu ihya. Tan iyo xaan cuñí yo nyehé yo can, catyí tsi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. "0= ¿A ñaha ca cahví ndo nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyehen?Yuu tsa javita̱ ra javahá vehe naha ra,
yacan cuví yuu tsa tsiñí ñuhu ca. / Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Náa cua javaha tsitoho ñuhu can? Cua cuhun ra tan cua cahñi ra tsi ra jahá tyiñu can naha ra. Tan cua cuhva nuu ra ñuhu can tsi inga ca ra naha tyin jaha tyiñu ra naha tsihin can. .# Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra tan tsahñi̱ ra naha tsi ra. Tan tava̱ ra naha cuñu ñuhu ra ityi tsata cora can ―catyí ra Jesús. i-K Maa tyin tsa nyehe̱ ra jahá tyiñu can naha ra tsi ra sehe ra, natuhu̱n tahan ra naha tan catyí ra naha: “Ra ihya cua naquihin cora ihya. Yacan vaha ca cahñi yo tsi ra, tan ndoo maa yo tsihin can”, catyí ra naha. ,) ’Tan cumañi intuhun ña ra tsa cuví jacuhun ra. Tan ra ican cuví sehe ra tsa cuñí xaan ra. Nu ndɨhɨ tuhun jacuhu̱n ra sehe ra tyin cuñí maa ra tsicá iñi ra: “Tun jacuhun yo sehe yo, cua tyaa yahvi ra naha tsi ra tyin sehe yo cuví ra”, cuñí ra. [+/ Tsitoho ñuhu can jacuhu̱n nyico ra inga musu. Tan tsahñi̱ ra naha tsi ra. Yaha̱ yacan tan cuaha ca ra naha jacuhu̱n ra. Maa tyin cañi̱ ra naha tsi juhva ra naha tan tsahñi̱ ra naha juhva ca ra naha. 3*_ Tacan tan tsitoho ñuhu can jacuhu̱n nyico ra inga musu, maa tyin cañi̱ ra naha tsi ra can tsihin yuu, tan tahvi̱ ra naha jiñi ra, tan caha̱n nyaa ra naha tsi ra. ) Maa tyin ra ican naha ra tɨɨ̱n ra naha tsi ra. Tan cañi̱ ra naha tsi ra. Tan jacunuhu̱ ra naha tsi ra tsihin ndaha ndɨɨ ra. (' Tsa taha̱n tsi quɨvɨ iyó uvas can, jacuhu̱n ra iin musu ra tyin ndacan ra juhva tsa taahán tsi tsi ra tsi ra jahá tyiñu can naha ra. ' ! Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tsihin ra naha tsihin cuhva ihya, tan catyí ra: ―Tsicoo̱ iin rayɨɨ tsa tatsi̱ yoho yucu vixi tsa nañí uva, ra ican tyasɨ̱ ra iin cora nanɨɨ canduvi nu tatsi̱ ra yucu vixi can. Tan javaha̱ ra iin nu cua tava ra ndutya uvas can. Tan javaha̱ tucu ra iin vehe sucun tyin tacan tan cuvi jaha cuenda ra nanɨɨ cahnu nu ndaha tyiñu ra. ’Tsa yaha̱ yacan tan tsaha̱ nuu ra ñuhu can tsi juhva rayɨɨ tyin jaha tyiñu ra naha tsihin tsi. Tacan tan cuahán ra inga ñuu. &1 !Tacan tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Ña tsitó ndi. Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Tun ña tsitó ndo, ndi yuhu tucu, tan ña cua catyi tuhun yu tsihin ndo yóo tava̱ tyiñu tsi yu tsa javahá yu tyehen ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.E% ¿A vaha tun catyi yo tyin nyɨvɨ jaquitsi̱ tsi ra? Ña cuvi ―catyí ra naha, tyin yuuhví ra naha tsi nyɨvɨ, tyin tandɨhɨ ñi tan tsinú iñi ñi tyin ndusu yuhu Nyoo cuvi̱ ra. w$g Tacan tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha, tan catyí ra naha: ―Tun catyi yo tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra Juan, cua catyi ra tsihin yo tyehen: “Tun Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, ¿nacuenda ña tsinu̱ iñi ndo tsa caha̱n ra?” |#q Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Cuñí tucu yuhu ndaca tuhun yu tsa ndaca tuhun yu tsi nyooho. ¿Yóo jaquitsi̱ tsi ra Juan tyin jacoondutya ra tsi nyɨvɨ? ¿A Nyoo o nyɨvɨ? Tatun catyi tuhun ndo tsihin yu yóo jaquitsi̱ tsi ra, cua catyi tuhun tucu yuhu tsihin nyooho yóo tava̱ tyiñu tsi yu javahá yu tyehen ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. "  Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Yóo tava̱ tyiñu tsi un tsa javahá un tyehen? ―catyí ra naha. ! Tacan tan tsaa̱ nyico ra naha ñuu Jerusalén. Tsa nyií ra Jesús tsicá nuu ra nuquehe vehe ñuhu cahnu, natuhva̱ ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra nu nyaá ra.   Maa tyin tun ña jaha ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ, ndi Jutu ndo, ra nyaá gloria, tan ña cua jaha ra tucahnu iñi tsi maa ndo. Nu tsica̱ tuhun ra cumí tyiñu vehe ñuhu naha ra tsi ra Jesús yóo tava̱ tyiñu tsi ra tsa cahan ra tsihin nyɨvɨ mS Tan tsa cua ndacan tahvi ndo tsi Nyoo, tun nducuhún iñi ndo tyin xaan cuñí ndo tsihin nyɨvɨ, ja̱ha ndo tucahnu iñi tsi ñi, tyin tacan tan jaha Jutu ndo, ra nyaá gloria, tucahnu iñi tsi maa ndo tsa cuenda cuatyi ndo. F Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ tsa cua ndacan ndo tsi Nyoo tsa cua ndacan tahvi ndo tsi ra, tun tsinú iñi ndo tyin tsa naquihi̱n cuenda ndo can, cua naquihin ndo can. w Tyin tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nyɨvɨ cua cahan tsihin yucu ihya tyehen: “Cu̱atsiyo ihya tan cu̱aahan tsitsi ndutya ñuhu”, tan tatun tsinú iñi ñi tyin cua cundaa tsa caha̱n ñi tan ña uvi tsicá iñi ñi, cua cundaa tsi. Q Nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: ―Tsi̱nu iñi ndo tsi Nyoo. G Tacan tan tsa nyehe ra Pedro yutun higo can, nducuhu̱n iñi ra tsa javaha̱ ra Jesús tan catyí ra tsihin ra Jesús: ―¡Maestro, jihna! Tsa na ityi̱ yutun tsa caha̱n un ―catyí ra. ,Q Tsa tuvi inga quɨvɨ, yaha̱ nyico ra naha nu nyaá yutun higo tsa caha̱n ra Jesús. Tan nyehe̱ ra naha tyin na ityi tun tan nda cuanda yoho tun na ityi. wg Maa tyin tsa tsa cuñí cuaa, quita̱ ra Jesús ñuu can tsihin ra tsicá tsihin ra. Nu na ityi̱ yutun higo G Tsa tsiñi̱ ra jutu cuví ityi nuu naha ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tsa caahán ra, tan quitsaha̱ nducú ra naha cuhva cahñi ra naha tsi ra tyin yuuhví ra naha nyehe ra naha tsi ra tsa cuenda tsa janahá ra tsi nyɨvɨ tan yuuhví tucu ra naha tyin tsa cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra. 3_ Tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi nyɨvɨ, tan catyí ra: ―¿A ña tsitó ndo tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyin vehe Nyoo cua cunañi tsi tyehen: “vehe nu cua ndacan tahvi nyɨvɨ queé nanɨɨ nu ñuhu ñayɨvɨ tsi Nyoo”? Tan nyooho jananduvi̱ ndo itsi vehe ñasuhu ―catyí ra tsihin ñi. Z- Tan ña tsaha̱ ca ra yaha sava ñi nuquehe vehe ñuhu can tsihin ndaha tyiñu. 'G Tsa tsaa̱ ra naha ñuu Jerusalén, cuahán nyico ra Jesús vehe ñuhu cahnu tan quitsaha̱ jacunú ra nyɨvɨ xicó tan jatá tsa yucú nuquehe yuvehe ñuhu can. Janduva̱ ra mesa nu nyecú nyɨvɨ samá xuhun nyɨvɨ. Tan janduva̱ tucu ra tyayu nu nyecú nyɨvɨ xicó paloma.  Tacan tan caha̱n ra Jesús tsi tun, tan catyí ra: ―Ndi iin sava ca quɨvɨ ña cua quee ca tsɨtɨ catsi nyɨvɨ nuu un ―catyí ra tsihin tun. Tan tsiñí ra tsicá tsihin ra tsa caahán ra. Nu jacunu̱ ra Jesús nyɨvɨ xicó nuquehe vehe ñuhu cahnu {o Tsa quita̱ ra naha ndasava nyehe̱ ra Jesús nu nyaá iin yutun higo tsa iyó numa. Tsaha̱n ra tsinyehe̱ ra tun iñi tsɨtɨ tun, maa tyin nduve tsɨtɨ tun, maa ñi maa ndaha tun iñí, tyin ñaha ca tahan tsi quɨvɨ cuhva tun tsɨtɨ. |q Tsa tuvi inga quɨvɨ tsa quita̱ ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra ñuu Betania, tsaa̱ soco tsi ra Jesús. =s Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi ñuu Jerusalén, tan cuahán ra vehe ñuhu cahnu. Tan tsa yaha̱ nyehe̱ ra tandɨhɨ tsa iyó nuquehe vehe ñuhu can, cuahán ra ñuu Betania tsihin tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra tyin tsa cueñi xaan. Nu caha̱n ra Jesús tsi yutun higo tsa ña tsahá tsɨtɨ / ¡Na jacahnu yo tsi ra vatsí cundaca ñaha tumaa tsindaca̱ ñaha ra David, tsii tsaahnu yo! ¡Cahnu xaan cuví ra nyaá gloria! ―catyí ñi. M Tacan tan nyɨvɨ tsa cuahán ityi nuu ra tan ityi tsata ra, quitsaha̱ caná tsaa ñi tan catyí ñi: ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ¡Na jacahnu yo tsi Jutu Mañi yo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo!  Tan tsaqui̱n cuaha nyɨvɨ jahma ñi tsitsi ityi nu yaha̱ ra, tan inga ñi tsahnya̱ ñi ndaha yutun tan tsaqui̱n ñi tsitsi ityi.   Tacan tan tsindaca̱ ra naha urru can tsi ra Jesús. Tyiso̱ ra naha jahma ra naha tsata tɨ, tan tsicoso̱ ra Jesús tsi tɨ.   Tacan tan nacaha̱n ra naha tumaa caha̱n ra Jesús tsihin ra naha. Tan tsaha̱ ra can naha ra quihin ra naha urru can.  / Tan catyí juhva ra yucú ican naha ra tsihin ra naha: ―¿Náa javahá ndo? ¿Nacuenda ndatsí ndo urru can? ―catyí ra naha tsihin ra naha. ) K Tacan tan cuahán ra naha, tan tsa tsaa̱ ra naha, nañihi̱ ra naha urru can nuuhñí tɨ tsitsi ityi tsata yuhu iin cora. Tan ndatsi̱ ra naha tsi tɨ.   Tatun cusana ndaca tuhun nyɨvɨ tsi ndo: “¿Nacuu ndo urru ihya?” Tacan tan ca̱tyi ndo tsihin ñi: “Tsiñí ñuhu tɨ tsi Jutu Mañi yo, maa tyin cua jaquitsi nyico ñi maa ra tsi tɨ”, ca̱tyi ndo tsihin ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.  ―Cu̱aahan ndo ñuu tsa canyií ityi nuu ihya. Tsa tsaa ndo ican cua nañihi ndo iin urru. Quɨtɨ yoco cuví tɨ, nyaá tɨ nuuhñí tɨ, tan ñaha ca quɨhɨ tyayu tɨ. Nda̱tsi ndo tsi tɨ, tan qu̱ihin ndo tsi tɨ quitsi ndaca ndo tsi yu. f G Tsa tsa cuñi tsaa ra Jesús tan nyɨvɨ nyicún tsi ra nda ñuu Jerusalén, yatyin nu canyií ñuu Betfagé tan ñuu Betania, tan yatyin ñi yucu nu iyó yutun Olivo, tan catyí ra Jesús tsihin uvi ra tsicá tsihin ra: J  4Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cu̱anuhu. Tsa nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un tsi yu. Juvin ñi cuhva can tan nanyehe̱ ra can. Tan cueta cuahán ra cuanyicún ra tsi ra Jesús.J  3Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra: ―¿Náa cuñí un javaha yu? Tan nacaha̱n ra cuaa can tan catyí ra: ―Maestro, cuñí yu janduvaha un tinuu yu na nanyehe nyico yu ―catyí ra. ta 2Tacan tan janehñi̱ ra jahma ndasɨ ra nda sava. Tan cuahan ra iin yaha ñi nda nu nyaá ra Jesús. ~u 1Tacan tan tsicuɨñɨ̱ ra Jesús tan catyí ra: ―Cu̱aquihin ndo tsi ra. Tan tsiquihi̱n ra naha tsi ra cuaa can tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ja̱ndu iin iñi un. Ndu̱vita, co̱hon tyin caná ra tsi un ―catyí ra naha tsihin ra. S 0Tacan tan quitsaha̱ cuxaan nyɨvɨ tsi ra tan catyí ñi tsihin ra na cutaxin ra, maa tyin cuñihi̱ ca ra caná tsaa ra tan catyí ra: ―¡Tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi yu! ―catyí ra. jM /Tan cuhva tsa tsito̱ ra cuaa can tyin tsa cua cuyatyin yaha ra Jesús, ra ñuu Nazaret, nu nyaá ra, quitsaha̱ caná tsaa ra, tan catyí ra: ―¡Jesús, tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi yu! ―catyí ra caná tsaa ra. (I .Tacan tan tsaa̱ ra naha ñuu Jericó. Tan yaha ñi ra naha ñuu can. Tan cuhva tsa cua quita ra Jesús ñuu can tsihin ra tsicá tsihin ra, cuaha nyɨvɨ cuahán cua nyicun tsi ra naha. Tan ityi yaha̱ ra naha nyaá iin ra cuaa nañí Bartimeo, sehe ra Timeo, tsicán ra caridaa. 1[ -Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, ña vatsí yu tyin cuñí yu jatyinyee nyɨvɨ tsi yu. Yuhu vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi maa ñi tan cuhva yu ñayɨvɨ yu tsa cuenda ñi tumaa iin tsa tyahvi yu tan jacacu yu cuaha ñi ―catyí ra Jesús. Nu jananyehe̱ ra Jesús tsi ra Bartimeo \~1 ,Tan nyooho tsa cuñí cuví ityi nuu, cuñí tsi cuví ndo musu tandɨhɨ ca ndo. } +Maa tyin ñavin tacan taahán tsi javaha nyooho tyin ra tsa cuñí cuvi ra cahnu ityi nuu Nyoo, cuñí tsi cuvi ra musu tandɨhɨ ndo. H|  *Maa tyin cana̱ ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tsa tsitó ndo tyin ra ndacá ñaha tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ñihi xaan ndacá ñaha ra naha tsi ñi. v{e )Tsa tsiñi̱ tsa utsi ca ra tsicá tsihin ra Jesús yacan, cuxaa̱n ra naha tsi ra Jacobo tan ra Juan. Dz (Maa tyin tsa cunyaa iin ndo xiin cuaha yu tan iin ndo xiin satyin yu, ñavin yuhu taahán tsi cuhva yacan, tyin maa Nyoo cua catyi yóo cua ñihi can ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. y# 'Tan nacaha̱n ra naha: ―Cuví maa. Tan catyí ra Jesús ―Nditsa tyin cua nyehe ndo tundoho tan cua cúu ndo tumaa cua tahan yuhu. Xx) &Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Nyooho ña tsitó ndo náa tsicán ndo. ¿A cuví nyehe ndo tundoho tsa cua nyehe yuhu? ¿A cuví cúu ndo tumaa cua cúu yu? ―catyí ra tsihin ra naha. Uw# %Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Cuñí ndi tsa cuhva un cunyecu ndi tsihin un nu ndacá ñaha un, iin ndi xiin cuaha un, tan inga ndi xiin satyin un ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. lvQ $Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Náa cuñí ndo javaha yu? `u9 #Tacan tan ra Jacobo tan ra Juan, sehe ra Zebedeo, natuhva̱ ra naha nu nyaá ra Jesús, tan catyí ra naha tsihin ra: ―Maestro, ja̱ha tumañi iñi tan javaha un tsa cua ndacan ndi tsi un ―catyí ra naha. t "Cua vacu nducu ra naha tsi yu, cua cañi ra naha tsi yu, cua tɨvɨ sɨɨ ra naha tsi yu. Tan cua cahñi ra naha tsi yu. Maa tyin cua nandoto yu tsa tsinu uñi quɨvɨ ―catyí ra Jesús. Nu tsicán ra Jacobo tan ra Juan iin tumañi iñi tsi ra Jesús wsg !Tan catyí ra: ―Vityin tsa cua cuyatyin yo ñuu Jerusalén nu cua nacuhva cuenda nyɨvɨ tsi yuhu, Rayɨɨ quee̱ nda gloria. Cua cuhva cuenda ñi tsi yu tsi ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan tsi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Ra ihya naha ra cua catyi ra naha tyin taahán tsi cúu yu tan cua nacuhva cuenda ra naha tsi yu tsi ra ñuu Roma naha ra. drA Tsa tsa cuñí cuhun ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra ñuu Jerusalén, cuahán ra Jesús ityi nuu tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuahán cuanyicún tsi ra. Iyo xaan cuñí ñi tan tsihin tsa yuuhví ñi cuahán ñi. Tacan tan tava̱ sɨɨn ra tsi tsa utsi uvi ra tsicá maa tsihin ra. Tan quitsaha̱ catyí tuhun ra tsihin ra naha tsa cua tahan ra. pqY Cuaha ñi nyɨvɨ cuahán ityi nuu vityin, cua cuhun ñi nda nu ndɨhɨ ña. Tan nyɨvɨ cuahán nu ndɨhɨ ña vityin, cuaha ñi cua cuhun ityi nuu ―catyí ra Jesús. Nu jacotó nyico ra Jesús nácaa cua cahñi nyɨvɨ tsi ra tpa cua ñihi ñi cientu ca tsaha sɨquɨ tsa nacoo̱ ñi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Cua ñihi ñi vehe, cua ñihi ñi nyɨvɨ cua cuvi yañi ñi, cuhva ñi, sɨhɨ ñi, sehe ñi, tan cua ñihi tucu ñi ñuhu ñi, vasu ndi maa cua janyehe nyɨvɨ tundoho tsi ñi. Tan nu inga ñuhu ñayɨvɨ tsaa tsa vatsí, cua ñihi ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo ñi. ?ow Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ nyooho tan tandɨhɨ inga ca nyɨvɨ tsa cua nacoo vehe, o yañi, o cuhva, o jutu, o sɨhɨ, o ñasɨɨhɨ, o sehe, o ñuhu, tsa cuenda yuhu tan tsa cuenda tsa jacoto ñi tsi nyɨvɨ tyin cuñí Nyoo jacacu ra tsi ñi, n Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, tandɨhɨ maa tsa iyó tsi ndi nacoo̱ ndi can tan nyicún ndi tsi un. Fm Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyɨvɨ ña cuví javaha ñi tsehe, maa tyin Nyoo cuví javaha ra tyin tsa cuenda Nyoo nduve maa tsa yɨɨ. Al{ Tsa tsiñi̱ ra naha tuhun ihya, iyo xaan cuñí ra naha cuvi̱, tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ra naha, tan catyí ra naha: ―Tun tacan, ¿yóo cua cacu? ―catyí ra naha. k# Yatyi ca cuvi yaha iin camellu xuu iin yɨquɨ tucu, tan ñavin ca tsa quɨhvɨ iin nyɨvɨ cuca nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús. jy Tsa tsiñi̱ ra tsicá tsihin ra tsa caahán ra, iyo xaan cuñí ra naha cuvi̱. Maa tyin catyí tucu ra tsihin ra naha inga tsaha: ―¡Sehe yu, nyɨvɨ tyaá xaan jiñi tandɨhɨ tsa cuca, yɨɨ xaan tan quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo! tia Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús nanɨɨ canduvi nu nyaá ra, tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―¡Yɨɨ xaan tan cuvi nacuhva cuenda nyɨvɨ cuca tsi ñi tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi ñi! ―catyí ra tsihin ra naha. *hM Tsa tsiñi̱ ra tyuvaa can tsa caha̱n ra Jesús tacan, cuiihya xaan cuñí ra cuvi̱, tan tsihin tucuiihya iñi cuanuhu̱ ra yuvehe ra tyin cuca xaan ra. g) Tacan tan sɨɨ cuñí ra Jesús nyehé ra tsi ra. Tan catyí ra tsihin ra: ―Intuhun ña tsa cumañi javaha un. Cu̱aahan yuvehe un tan xico un tandɨhɨ tsa iyó tsi un, tan cuhva un xuhun can tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tacan tan coo tsa cuca tsi un nda gloria. Yaha can tan quitsi un quitsi nyicun un tsi yu vasu ndi maa nyehe un tundoho tan cahñi nyɨvɨ tsi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. f+ Nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Maestro, tandɨhɨ tuhun ihya tan tyaá yahvi yu itsi nda ndi luhlu yu tan nda cuanda vityin ―catyí ra. ey Yooho tsitó un tsa catyí Nyoo tyin javaha yo: “Ña coo inga ñaha tsi un. Ña cahñi un nyɨvɨ. Ña suhu un. Ña cahan un cuendu. Ña jandavi ñaha un tsi nyɨvɨ. Tya̱a yahvi tsi jutu un tan tsi sɨhɨ un” ―catyí ra Jesús tsihin ra. Rd Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―¿Nacuenda catyí un tyin ra vaha cuví yu? Tan intuhun ñi ra vaha iyó tan ra ican cuví Nyoo. Tan tsa catyí un tyin vaha yu, nacotó un tyin Nyoo cuví yu. _c7 Yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús. Tan tsinú xaan iin rayɨɨ cuahán ra cuanyicún ra tsi ra. Tsa taha̱n ra tsi ra, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra, tan catyí ra: ―Maestro, vaha xaan un. ¿Náa taahán tsi javaha yu tan cuvi coo yu ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa? ―catyí ra tsihin ra Jesús. by Tacan tan quihi̱n ra intuhun intuhun tsa nyihi can tan tyiso̱ ndaha ra jiñi tsi naha tsi, tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo na nasoco̱ ra itsi naha tsi. Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús tyin yɨɨ xaan nacuhva cuenda iin ra cuca tsi ra tsi Nyoo Qa Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tun ña cuita iñi nyɨvɨ tsi Nyoo tumaa nyitá iñi iin ra luhlu tsi jutu ra, ña cua cuvi quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. `+ Maa tyin tsa nyehe̱ ra Jesús tsa javahá ra naha tacan, cuxaa̱n ra tsi ra naha, tan catyí ra: ―Cu̱hva ndo tsa quitsi tsa nyihi nu nyaá yu. Ña ca̱sɨ ndo itsi naha tsi tyin nyɨvɨ ndacá ñaha Nyoo cuví ñi tumaa cuví tsa nyihi tyin tsinú iñi ñi tsi Nyoo. q_[ Tacan tan tsindaca̱ nyɨvɨ juhva tsa nyihi tsi ra Jesús tyin tyiso ra ndaha ra jiñi tsi naha tsi tan nasoco ra tsi naha tsi. Maa tyin ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ cuxaán ra naha tsi nyɨvɨ cuahán cuandacá tsa nyihi. <^q Tacan tucu ñi ñaha: Tun nacoo ña tsi yɨɨ ña tan tindaha ña tsihin inga rayɨɨ, juvin ñi cua coo tucu cuatyi ña ―catyí ra Jesús. Nu nasoco̱ ra Jesús tsi tsa nyihi ] Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ra tsa cua nacoo ñasɨɨhɨ tan quihin ra inga ñaha, cua coo cuatyi ra nu Nyoo. \y Yaha̱ can tan cuanuhu̱ ra nda yuvehe, tan quitsaha̱ nducú tuhun nyico ra tsicá tsihin ra sɨquɨ tuhun can. l[Q Yacan cuenda, ña cuví jasɨɨn nyɨvɨ tsa jandu ii̱n Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Z Tan nduvi ñi cua cuvi ñi tumaa intuhun ña nyɨvɨ.” Yacan cuenda ñavin ca uvi taahan ñi, tyin intuhun ña nyɨvɨ cua cuvi ñi. pYY “Yacan cuenda taahán tsi nacoo rayɨɨ jutu ra tan sɨhɨ ra tan ndu iin ra tsihin ñasɨɨhɨ ra. X  Maa tyin quɨvɨ jihna ñi, quɨvɨ javaha̱ Nyoo tandɨhɨ maa tsa iyó, catyí nu tutu ra tyin javaha̱ ra rayɨɨ tan ñaha. W Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Catyi̱ ra Moisés tyin cuví javaha ndo tacan tsa cuenda tsa ndava añima ndo. BV} Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Ra Moisés catyi̱ ra tyin cuví canɨ ndi tutu cuenda ley ndi, tacan tan cuvi nacoo ndi ñasɨɨhɨ ndi ―catyí ra naha tsihin ra. fUE Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―¿Náa catyi̱ ra Moisés tyin javahá ndo? JT  Tacan tan natuhva̱ juhva ra fariseo naha ra nu nyaá ra Jesús, tan nducú ra naha cuhva tyaa ra naha cuatyi tsi ra. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tatun vaha nacoo rayɨɨ ñasɨɨhɨ ra. US % Quita̱ ra Jesús ñuu Capernaum tan cuahán ra cuenda Judea inga tsiyo yutya Jordán. Tan ndu ii̱n cuaha nyico nyɨvɨ nu nyií ra, tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi tumaa tuhvá maa ra javahá. R' 2Vaha xaan ñɨɨ. Maa tyin tun ndɨhɨ tsa uhva tsi, ña jandu uhva ca tsi tan ña cuvi ca cuatyiñu nyɨvɨ itsi. Yacan cuenda nyooho, ña jandɨhɨ ndo tsa coo tuhun Nyoo añima ndo tyin cuví tsi tumaa ñɨɨ. Tyin tacan tan cuvi coo taxin ndo tsihin tahan ndo.kQO 1’Maa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ nyicún tsi yuhu, ñi tsa nyehé tundoho tsa cuenda yu cuví tsi tumaa tsa cayú ñi tsihin ñuhu̱, tyin tsihin yacan cua nduvaha ñi jahá Nyoo, tumaa tuhvá nyayu nduvahá tsihin ñɨɨ. iPK 0Tyin tindacu tsa iyó ican ña cua cúu maa can, tan ña cua ndahva maa ñuhu̱ ndi iin tsaha. }Os /Tun tinuu un javahá tsa ña vaha, ca̱sɨ nu javahá can tacan. Tatun ña cuví, ta̱va can tan ja̱vita un tyin vaha ca quɨhvɨ un nu ndacá ñaha Nyoo tsihin iin tinuu un tan ñavin ca tsa jacuhun Nyoo tsi un anyaya tsihin nduvi tinuu un. iNK .Tyin tindacu tsa iyó ican ña cua cúu maa can, tan ña cua ndahva maa ñuhu̱ ndi iin tsaha. M9 -Tatun tsaha un tan javahá tsa ña vaha, ca̱sɨ nu javahá can tacan. Tatun ña cuví, ca̱hnya can tan ja̱vita un, tyin vaha ca cuhun un coo un tsihin Nyoo tsihin tsa intuhun ñi tsaha un tan ñavin ca tsa cuhun un tsihin nduvi tsaha un anyaya nu ña cua ndahva maa ñuhu̱. iLK ,Tyin tindacu tsa iyó ican ña cua cúu maa can, tan ña cua ndahva maa ñuhu̱ ndi iin tsaha. 'KG +Tatun ndaha un javahá tsa ña vaha, ca̱sɨ nu javahá can tacan. Tatun ña cuví, ca̱hnya can tan ja̱vita un, tyin vaha ca quɨhvɨ un coo un tsihin Nyoo tsihin tsa nduve iin ndaha un tan ñavin ca tsa cuhun un anyaya nu cayú ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa tsihin nduvi ndaha un. _J7 *’Nyɨvɨ cua natyuhu tsi iin nyɨvɨ tsa ñaha ca tsinú vaha iñi tsi yu tyin javaha ñi tsa caquiñi, vaha ca cuhñi nyɨvɨ yuu yoso vee jucun ñi tan cujanehñi ñi tsi ñi tsitsi nu cunu ndutya ñuhu. lIQ )Tan nyɨvɨ tsa cua cuhva vasu tan iin yatsin ndutya coho ndo tyin tsinú iñi ndo tsi yu, cua cuhva Nyoo tsa cua cuhva ra tsi ñi. Nu tsahá cuenda ra Jesús tsi yo nácaa jaha cuenda yo tsi yo tan ña javaha yo tsa ña vaha IH  (Tyin nyɨvɨ tsa ña xaan iñi tsi yo, tsihin yo cutahán ñi. QG 'Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ra: ―Ña ca̱sɨ ndo nu javaha nyɨvɨ tacan. Tyin ndi intuhun ñi tsa javaha tsa iyo tsihin sɨvɨ yu tan ña cua cana iñi ñi cahan ñi ndavaha ñi tsi yu. yFk &Tacan tan catyí ra Juan tsihin ra Jesús: ―Maestro, nyehe̱ ndi iin ra tavá tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ tsihin sɨvɨ un. Maa tyin tyasɨ̱ ndi nu javaha ra tacan tyin ñavin tsihin yo tsicá ra ―catyí ra Juan tsihin ra Jesús. mES %―Nyɨvɨ naquihin iin nyɨvɨ tumaa ra luhlu ihya, yuhu naquihin cuenda ñi. Tyin naquihin cuenda ñi tsi ñi tsa cuenda tsa cuñí ñi tsi yu. Tan nyɨvɨ naquihin cuenda tsi yuhu, naquihin cuenda tucu ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu tan ñavin maa ñi maa yu naquihin cuenda ñi. Nyɨvɨ tsa ña cuxaán tsi yo, juvin ñi ican jatyinyeé tsi yo D  $Tacan tan quihi̱n ra iin ra luhlu tyaa̱ ra mahñu ra naha. Tan tyihi̱ jucun ndaha ra tsi ra luhlu can, tan catyí ra: 3C_ #Tacan tan tsinyaa̱ ra Jesús tan cana̱ ra tsi tandɨhɨ tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Nyooho tsa cuñí cuvi ityi nuu, cuñí tsi cuví ndo nda nu ndɨhɨ ña tsa nuu tandɨhɨ ndo, tan jatyinyee ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. !B; "Tsa caha̱n ra Jesús tacan, taxin ña cuvi̱ ra naha, tyin ityi vatsí ra naha natuhun ra naha yóo ra cahnu ca cuví tsa nuu tandɨhɨ ra naha. uAc !Tan tsa tsaa̱ ra Jesús ñuu Capernaum tan ra tsicá tsihin ra, tsa tsa yucú ra naha tsitsi vehe, tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: ―¿Náa natuhún xaan ndo ityi vatsí yo? ―catyí ra tsica̱ tuhun ra. @ Maa tyin ra ican naha ra ña cutuñí iñi ra naha tsa caahán ra tsihin ra naha. Tan ña cuñí ra naha ndaca tuhun ra naha tsi ra tyin yuuhví ra naha. Nu janahá ra Jesús yóo ra cahnu ca cuví tsitsi tsa tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ndacá ñaha Nyoo ?{ Tyin jacuahá ra tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra tsihin ra naha: ―Yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua nacuhva cuenda nyɨvɨ tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu. Tan cua cahñi ra naha tsi yu. Maa tyin cua nandoto yu tsa tsinu uñi quɨvɨ. 9>k Quɨvɨ tsa quita̱ ra Jesús ican, tan ra tsicá tsihin ra yaha̱ ra naha ñuhú Galilea. Tan ña cuñí ra Jesús tsa coto nyɨvɨ iyó ican tyin nyií ra nu iyó ñi. = Tacan tan catyí ra Jesús: ―Tsa cuenda tyin tahan tatyi ña vaha ihya ña cuví quita nu jaha yo tun ña coonyitya yo tan ña ndacan tahvi yo tsi Nyoo ―catyí ra tsihin ra naha. Nu caha̱n ra Jesús inga tsaha tyin cua cahñi nyɨvɨ tsi ra =<s Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi iin vehe, tan tsica̱ tuhun ra tsicá tsihin ra tsi ra tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin ña cuvi̱ tava nyuhu tatyi ña vaha can? o;W Maa tyin ra Jesús tɨɨ̱n ra ndaha ra luhlu can, tan cañihi̱ ra tsi ra, tan tsinyaa̱ nyityi ra. A:{ Tacan tan quiñi xaan cana̱ tsaa nu tatyi can tan janduva̱ nu tsi ra inga tsaha, tan quita̱ nu tsi ra. Tan jacúu naaha nu tsi ra. Tan cuñí maa nyɨvɨ tyin tsa tsihi̱ ra. b9= Cuhva tsa nyehe̱ ra Jesús tyin cuaha nyɨvɨ ndu ii̱n nu nyaá ra, tacan tan tava̱ ra tatyi ña vaha can, tan catyí ra tsihin nu: ―Yooho tatyi ña vaha tsa janduñɨɨhɨ́ tan jasohó tsi ra ihya, qu̱ita tsi ra catyí yu tsihin un. Ja̱ña tsi ra, tan ña qu̱ɨhvɨ ca un tsi ra ―catyí ra Jesús tsihin nu tatyi ña vaha can. $8A Tacan tan cana̱ tsaa jutu ra tan catyí ra tsihin ra Jesús: ―¡Tsinú iñi yu! ¡Ja̱tyinyee tsi yu na tsinu ca iñi yu! ―catyí ra tsihin ra. )7K Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Tun tsinú iñi un, tandɨhɨ tan cua cuvi tyin tsa cuenda ra tsa tsinú iñi tandɨhɨ tan cuví ―catyí ra Jesús. 6 Tan cuaha tsaha tyihi̱ tatyi ña vaha can tsi ra nu cayú ñuhu̱, tan nu ndutya. Cuñí nu cahñi nu tsi ra. Maa tyin tun cuví javaha un náa javaha un tsihin ra, cu̱ndaahvi iñi tsi ndi, tan ja̱tyinyee tsi ndi ―catyí jutu ra luhlu can tsihin ra Jesús. B5} Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi jutu ra luhlu can tan catyí ra: ―¿Ama quitsaha̱ taahán ra tyehen? Tan nacaha̱n jutu ra luhlu can, tan catyí ra: ―Nda ndi luhlu xaan ra. r4] Tacan tan tsindaca̱ jutu ra luhlu can tsi ra tsi ra Jesús. Tan cuhva tsa nyehe̱ nu tatyi ña vaha can tsi ra Jesús, janduva̱ nu tsi ra luhlu can tan quitsaha̱ tsicó tuvi ra nu ñuhu jahá nu. Tan quita̱ tiñuu yuhu ra. ~}},{ryywvu}ts5r*qpp3o=mlkkRjih~gMfedcbaaa`_^^b])\H[[=ZYYXiWW V UKTPSjSRQhPNN?M}LLVKJhIDH"FEED?CdBA@@)?I> =<;;:9u88*7(65-43210/.-,+*p) (z(,''&%%%$#"!!B XMZQH`zs   < } l\@X{Tyaa̱ ra naha tsi ra nu cruu caa ɨɨn tsa tuvi. BW}Tsa yaha̱ tyaa̱ ra andaru naha ra tsi ra nu cruu, quihi̱n ra naha jahma ra tan tava̱ cuenda ra naha tyin cuñí ra naha coto ra naha yóo cua jaha canaa intuhun intuhun jahma can. V Tan ican jacoho̱ ra naha vinu saca̱ nuu tsihin numeri tsa nañí mirra tsi ra. Maa tyin ra Jesús ña cuñi̱ ra coho ra can. xUiTan tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús iin nu nañí Gólgota, tan cuñí tsi catyi Yɨquɨ Jiñi Ndɨyɨ. TyItyi cuahán ra naha taha̱n ra naha iin ra ñuu Cirene tsa nañí Simón. Tan cuví ra jutu ra Alejandro tan ra Rufo. Ndi vatsí nuhu ra quee̱ ra cuhu. Cuhva tsa cua yaha ra, jañiñi̱ ra andaru naha ra tsi ra na cuiso ra cruu ra Jesús. S'Tsa yaha̱ tsacu̱ nducu ra naha tsi ra, tava̱ ra naha jahma cuaaha tuun tsa jacunditsi̱ ra naha tsi ra. Tacan tan jacunditsi̱ nyico ra naha jahma maa ra tsi ra. Tan cuahán ra naha tsihin ra cuaticaá ra naha tsi ra nu cruu. Nu tyaa̱ ra naha tsi ra Jesús nu cruu 2R]Tan cañi̱ ra naha jiñi ra tsihin yutun, tan tɨvɨ̱ sɨɨ ra naha tsi ra. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha nuu ra jahá ra naha tyin jacahnú ra naha tsi ra. Tacan tan tsindaca̱ ra andaru can naha ra tsi ra nuquehe vehe tyiñu. Tan jandu ii̱n ra naha tandɨhɨ ca andaru. N-Tacan tan tsa cuñí ra Pilato ndoo vaha ra nuu nyɨvɨ, tava̱ ra tsi ra Barrabás vehe caa. Tsa yaha̱ tava̱ ra tsi ra can, tava̱ tyiñu ra na ndoho ra Jesús. Tsa yaha̱ ndoho̱ ra Jesús, tan tsaha̱ cuenda ra tsi ra tsi andaru na ticaa ra naha tsi ra nu cruu. [M/Tan catyí ra Pilato tsihin ñi: ―Maa tyin, ¿náa tsa ña vaha javaha̱ ra? ―catyí ra. Ñi ican quitsaha̱ caná tsaa nyico ñi tan catyí ñi: ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! ―catyí ñi. pLY Tacan tan cana̱ tsaa ñi, tan catyí ñi: ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! ―catyí ñi. 5Kc Tacan tan tsica̱ tuhun ra Pilato tsi ñi, tan catyí ra: ―¿Tun tacan, náa cuñí ndo javaha yu tsihin ra tsa jacunañi̱ ndo Rey cuenda ndo? ―catyí ra tsihin ñi. J Maa tyin ra jutu cuví ityi nuu can naha ra natyuhu̱ ra naha tsi nyɨvɨ tsa cahan ñi na tava ra Pilato tsi ra Barrabás vehe caa. XI) Tacan caha̱n ra tyin tuví iñi ra tyin tsaha̱ cuenda ra jutu cuví ityi nuu naha ra tsi ra Jesús tsi ra tsa cuenda tsa ndasɨ cuñí ra naha nyehe ra naha tsi ra tyin cuaha nyɨvɨ nyicún tsi ra. gHG Tan nacaha̱n ra Pilato, tan catyí ra: ―¿A cuñí ndo tsa jaña yu tsi ra cuví Rey ndo? ~GuTan tsaha̱n nyɨvɨ tsicaha̱n ñi tsihin ra Pilato na jaña ra iin ra yucú vehe can tumaa tuhvá maa ra javahá. FQuɨvɨ can nyií iin ra nañí Barrabás vehe caa, tsihin inga ca ra tsahñi̱ nyɨvɨ nu cuvaa̱ nyɨvɨ sɨquɨ ra ndacá ñaha. EVico pascua tuhvá ra Pilato nacoó nuña iin ra yucú vehe caa. Tan tavá ra ndáa ra cuñí maa nyɨvɨ tyin tava ra. D'Maa tyin ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. Yacan cuenda ña ñihi̱ ra Pilato náa cahan ra. Nu tsahá ra Pilato ndatu tsa cúu ra Jesús 4CaTacan tan tsicá tuhun nyico ra Pilato tsi ra inga tsaha, tan catyí ra: ―¿A ña cua nacahan maa un? Nye̱he, cuaha xaan cuatyi tyaá ra naha sɨquɨ un ―catyí ra. _B7Tan cuaha xaan cuendu caha̱n ra cuví jutu ityi nuu naha ra sɨquɨ ra Jesús. -ASTan tsica̱ tuhun ra Pilato tsi ra, tan catyí ra: ―¿A juvin un cuví rey nyɨvɨ Israel? Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Juvin yu, tumaa caahán maa un. *@ OTan tsa tuvi̱ inga quɨvɨ ndu ii̱n ra jutu cuví ityi nuu naha ra tsihin ra mandoñi naha ra tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan tandɨhɨ ca ra cumí tyiñu tsa yɨhɨ́ ndaha tsi nyɨvɨ Israel. Nuuhñí ñi maa ra Jesús tan tsindaca̱ ra naha tsi ra nuu ra Pilato. D?HJuvin ñi cuhva can navacu̱ tsitooho tsa tsinu uvi tsaha. Tacan tan nducuhu̱n iñi ra Pedro tsa caha̱n ra Jesús tsihin ra: “Tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho uvi tsaha, yooho tsa yaha̱ caha̱n un uñi tsaha tyin ña nacotó un tsi yu.” Tsa nducuhu̱n iñi ra Pedro tsehe, quitsaha̱ ra tsacú ra.[>/GTacan tan iyo xaan caahán ra Pedro, tan catyí ra: ―¡Tsitó vaha maa Nyoo tyin ña nacotó yu tsi ra tsa caahán ndo tuhun! ¡Na cahñi maa Nyoo tsi yu tun ña nditsa yu tsa caahán yu! ―catyí ra. =1FMaa tyin tyihi̱ xeehe nyico ra inga tsaha. Tacan tan ña naha ñi tan catyí ra yucú ican naha ra tsihin ra Pedro: ―Nditsa tyin ra vaha iñi tsi ra can cuví yooho, tyin ra Galilea cuví un, tan caahán un tumaa caahán nyɨvɨ Galilea ―catyí ra naha tsihin ra. /<WETacan tan ñaha can nanyehe̱ nyico ña nu nyaá ra inga tsaha tan catyí ña tsihin ra nyecú ican naha ra: ―Ra vaha iñi tsi ra can cuví ra ihya ―catyí ña. c;?DMaa tyin ra Pedro tyihi̱ xeehe ra, tan catyí ra: ―Yuhu ña nacotó yu tsi ra can, tan ndi ña tsitó yu náa caahán un ―catyí ra tsihin ña. Tacan tan quita̱ ra ityi yuhu cora. Tan tsacu̱ ñi tsitooho. a:;CCuhva tsa nyehe̱ ñaha can tsi ra Pedro nyaá ra tuñú ra ñuhu̱, quitsaha̱ nyehé xaan ña tsi ra, tan catyí ña tsihin ra: ―Tsica̱ tucu yooho tsihin ra Jesús, ra ñuu Nazaret can ―catyí ña tsihin ra. 9 BTsitsi tsa ndi nyií ra Pedro nuquehe tsata vehe ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu, tsaa̱ iin ñaha cuví musu ra jutu can. U8#ATacan tan quitsaha̱ tɨvɨ́ sɨɨ juhva ra naha tsi ra. Tyasɨ̱ ra naha nuu ra, tan cañi̱ ra naha tsi ra tsihin tsɨquɨ tan catyí ra naha tsihin ra: ―¡Ca̱han tsihin ndi yóo cañi̱ tsi un! ―catyí ra naha tsihin ra. Tan cañi̱ tucu ra vitya naha ra nuu ra. Nu caha̱n ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra Jesús d7A@Tyin tsa tsiñi̱ maa ndo tsa caha̱n ra. Tsicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo tsihin tuhun caha̱n ra. ¿Náa catyí ndo vityin? ―catyí ra. Tacan tan nacaha̱n tandɨhɨ ra naha tan catyí ra naha tyin taahán tsi cúu ra. 6?Tacan tan tsahnya̱ ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu jahma ra tumaa iin seña tyin ña taahán iñi ra tsa caahán ra Jesús tyin cuñí maa ra tyin ña vaha tsa caahán ra, tan catyí ra: ―Ña tsiñí ñuhu ca tsa nducu yo tsi ra cuvi tsa ndaa. 5>Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Juvin. Nyooho cua nyehe ndo tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, nyaá yu xiin cuaha Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi, tan cua nyehe tucu ndo nu quitsi yu nu vico ityi andɨvɨ ―catyí ra tsihin ra. o4W=Maa tyin ña nacaha̱n maa ra Jesús tan nduve maa náa caha̱n ra. Tacan tan ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsica̱ tuhun ra tsi ra inga tsaha, tan catyí ra: ―¿A yooho cuví ra Cristo, Sehe Nyoo ii tsa tsahá tsa vaha? 3<Tacan tan nduvita̱ ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu mahñu tandɨhɨ ra yucú ican naha ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús, tan catyí ra: ―¿A ña cua nacahan un nu caahán nyɨvɨ ihya? ¿A nditsa tsa caahán ñi, o ña nditsa? ―catyí ra a2;;Vasu ndi maa tacan caahán ñi, maa tyin ña nacatsi̱ tahan maa tsa caha̱n ñi. 1/:―Nyuhu tsiñi̱ ndi tsa caha̱n ra tan catyi̱ ra tyehen: “Yuhu cua canɨ yu vehe ñuhu cahnu tsa javaha̱ nyɨvɨ. Tan cua janduvita yu inga vehe ñuhu tsitsi tsa uñi quɨvɨ ñi. Maa tyin ñavin tahan vehe ñuhu tsa javahá nyɨvɨ” catyi̱ ra ―catyí ñi. d0A9Yɨhɨ́ ñi nduvita̱ ñi tan caha̱n ñi maa ñi maa cuendu sɨquɨ ra, tan catyí ñi: w/g8Cuaha xaan nyɨvɨ caha̱n cuendu sɨquɨ ra, maa tyin ña nacatsí tahan maa tuhun caahán ndi intuhun ñi. v.e7Ra cuví jutu ityi nuu naha ra, tan tandɨhɨ ca ra cumí tyiñu naha ra nducú ra naha cuatyi tyaa ra naha sɨquɨ ra Jesús, tyin tacan tan cuvi cahñi ra naha tsi ra. Maa tyin ña ñihi̱ maa ra naha cuatyi tyaa ra naha tsi ra. L-6Ra Pedro nyicún tsica nyicún tsica ñi ra tsi ra naha cuahán ra. Tan tsaa̱ ra nda nuquehe yuvehe ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu can. Tan ndoo̱ ra tuñú ra ñuhu̱ tsihin ra vitya naha ra. u,c5Tacan tan tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús tsi ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tan ndu ii̱n tucu tandɨhɨ ra jutu cuví ityi nuu naha ra tan ra cuví mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. +'4Maa tyin nacoo̱ ihñi ra ticatyi can tan tsinu̱ tandɨɨ ra. Nu tsica̱ tuhun ra mandoñi naha ra tsi ra Jesús tun juvin Sehe Nyoo tsi ra *%3Maa tyin ndoo̱ intuhun ca ra tyuvaa tan cuahán ra cuanyicún ra tsi ra, ndasɨ ra tsihin iin ticatyi tan tɨɨ̱n ndɨhɨ ra naha tsi ra. n)U2Tacan tan tsinu̱ tandɨhɨ ra tsicá tsihin ra, tan ndoo̱ intuhun ña maa ra jaha̱ ra naha. Z(-1Ndɨhɨ quɨvɨ tsinyii̱ yu jacuaha̱ yu tsi ndo tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan ña quihi̱n ndo tsi yu. Tandɨhɨ tsehe cuví tyin tacan tan cundaa tsa catyí nu tutu Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. '10Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra quihi̱n tsi ra: ―¿A ñasuhu cuví yuhu? tyin vatsí ndo vatsí quihin ndo tsi yu tsihin mityi tan yutun. &/Maa tyin iin ra nyií tsihin ra Jesús, tava̱ ra mityi ra tan tsahnya̱ ra soho musu ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu. K%.Tacan tan quihi̱n ra naha tsi ra Jesús cuahán tsihin ra naha. $-Tsa tsaa̱ ra Judas nu nyií ra Jesús natuhva̱ ra nu nyaá ra tan catyí ra tsihin ra: ―Maestro. Tan tyaa̱ yuhu ra tsi ra. _#7,Tsa ndi cumañi ca cuhun ra Judas, ra tsa xico̱ tsi ra Jesús, tsa catyi̱ maa ra tsihin nyɨvɨ náa cua javaha ra tan coto ñi ndáa ra cuvi ra Jesús. Tan caha̱n ra tyehen: ―Ra tsa cua tyaa yuhu yu, ra ican cuví ra Jesús tsa cua quihin ndo. Qu̱ihin ndo tsi ra tan ja̱ha cuenda vaha ndo coto cunu ra ―catyi̱ ra nu quitsi̱ tsi. }"s+Ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra; cuaha xaan nyɨvɨ jacuhu̱n ra naha tsihin ra Judas, iin ra tsicá tsihin ra Jesús, tyin tɨɨn ñi tsi ra Jesús. Juhva ñi ndahá mityi tan juhva ñi ndahá yutun. Ndi caahán ca ra Jesús nyaá ra tan tsaa̱ ra Judas tsihin nyɨvɨ cuaha can. 5!c*Ndu̱vita ndo, co̱hon ndo tyin tsa vatsí ra tsa xico̱ tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu tsaha̱ cuenda ra Judas tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu O )Tan cuahán nyico ra. Tsa tsaa̱ ra nu yucú ra naha tsa tsinu uñi tsaha, catyí ra: ―Cu̱su vaha ndo vityin, tan qu̱itatu ndo tyin tsa cundaa̱ tyiñu. Ra tsa cua cuhva cuenda tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu naha ra tsa vatsí ra tyin tsa taha̱n tsi hora tsa cua cuhva cuenda ra tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. yk(Tacan tan tsaa̱ nyico ra inga tsaha, nu yucú ra naha tan nyehe̱ ra tyin quixí nyico ra naha, tyin tsindasɨ̱ maa tinuu ra naha jaha̱ ñumaahna. Tan ña tsitó ra naha náa nacahan ra naha tsihin ra. Ndi maa ra tan ña caha̱n ca ra.  'Tacan tan cuahán nyico ra inga tsaha. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo juvin ñi tsihin tuhun tsa caha̱n ra tsa jihna ñi. &Ña cusu ndo; nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo, tyin tacan tan ña cua javaha ndo cuhva cuñí nu ña vaha. Tsa nditsa tyin añima ndo cuñí xaan tsi nanducu tsi tsi Nyoo, maa tyin cuñu ñuhu ndo cuví tsa vita cuñí ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. %Tacan tan cuahán ra nu nacoo̱ ra tsi uñi ra tsicá tsihin ra. Tsa tsaa̱ ra nu yucú ra naha, nyehe̱ ra tyin quixí ra naha. Tan catyí ra tsihin ra Pedro: ―Simón, ¿a quixí un? ¿Nacuenda ña cunyee̱ iñi un coo nyito un tsihin yu ndi intuhun hora? (I$Tan tsa tsicán tahvi ra, catyí ra: ―Jutu Mañi yu, tsa cuenda yooho nduve tsa ña cuví javaha un. Tun yooho tan cuñí un cuví jatsiyo un tundoho ihya sɨquɨ yu. Maa tyin na cuvi maa cuhva cuñí maa un, tan ñavin cuhva cuñí maa yu ―catyí ra Jesús tsica̱n tahvi ra. #Tacan tan cuahán ra luxu ca ityi nuu. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nu ñuhu tan tsaqui̱n ra nuu ra nda nu ñuhu. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo tan catyí ra: ―Tun tsatyin cuvi ña cuhva un nyehe yu tundoho tsa cua nyehe yu ―catyí ra tsica̱n tahvi ra. )K"Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cuiihya xaan cuñí yu; cahñi ña maa tucuiihya iñi ihya tsi yu, cuñí yu. Ndo̱o ndo ihya, tan ña cusu ndo ―catyí ra. !Tan quihi̱n ra tsi ra Pedro, ra Jacobo tan ra Juan cuahán tsihin ra. Tan tsaa̱ tucuiihya iñi cahnu tsi ra tan tuñu cuñí ra. c? Tacan tan tsaa̱ ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra iin nu nañí Getsemaní. Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ndo̱o ndo ihya tsitsi tsa cuahán yu ndacan cua ndacan tahvi yu tsi Nyoo ―catyí ra Jesús. Maa tyin jañiñi̱ ra Pedro tan catyí ra: ―Vasu ndi maa cúu yu tsihin un, maa tyin ña cua catyi yu tyin ña nacotó yu tsi un ―catyí ra Pedro. Tan juvin ñi tacan catyí tandɨhɨ ca ra naha. Nu nyií ra Jesús Getsemaní tsicán tahvi ra tsi Nyoo ~uMaa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin un, tyin tsa cuaa vityin, tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho tsa tsinu uvi tsaha, uñi tsaha cua cahan un tyin ña nacotó un tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro. 9kTacan tan catyí ra Pedro tsihin ra: ―Vasu ndi maa nacoo ihñi tandɨhɨ ra naha tsi un, maa tyin yuhu ña cua nacoo ihñi maa yu tsi un ―catyí ra tsihin ra Jesús.  Maa tyin tsa yaha nandoto yu, jihna ca yu cua cuhun Galilea tsa ndi cumañi ca cuhun nyooho ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. >uTacan tan catyí ra Jesús tsihin tandɨhɨ ra naha: ―Tandɨhɨ maa ndo tan cua nacoo ihñi ndo tsi yu tsa cuaa vityin tyin catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Tandɨhɨ mbee ticatyi jana yu cua cuhun tsiyo tɨ naha tɨ sɨɨn sɨɨn ityi tyin cua cahñi yu tsi ra jahá cuenda tsi tɨ naha tɨ”, catyí tsi. ]3Tsa ndɨhɨ̱ tsita̱ ra naha yaa Nyoo, tan cuahán ra naha yucu yutun Olivo. 9Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin ña cua coho ca yu vinu tsa cuví ndutya yucu vixi uva, nda cuanda coho yu vinu tsaa nda nu ndacá ñaha Nyoo quɨvɨ tsaa yu ndacan ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. Nu jacotó ra Jesús tyin cua cahan ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra `9Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Vinu ihya cuví tumaa nɨñɨ yu tyin tsihin nɨñɨ yu cua ndoo Nyoo tuhun tsaa tsihin ndo tyin cua catɨ nɨñɨ yu tsa cuenda tsa vaha tsi nyooho tan tsa vaha tsi cuaha nyɨvɨ. fETsa yaha̱ yacan quihi̱n ndɨhɨ ra vasu nu yɨhɨ́ vinu. Tsa yaha̱ tsaha̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tacan tan tsaha̱ ra can tsi ra naha. Tandɨhɨ ra naha tan tsihi̱ ra naha vinu tsa yɨhɨ́ tsitsi vasu can. < qTan tsitsi tsa tsatsí ra naha, tacan tan quihi̱n ra Jesús iin paan tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can, tan tsahnu̱ sava ra can, tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra: ―Ca̱tsi ndo paan ihya tyin tsehe cuví tumaa cuñu ñuhu yu ―catyí ra tsihin ra naha. \ 1Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua tahan yu tumaa caahán maa nu tutu Nyoo tyin cua tahan yu. Maa tyin ¡ndahvi ra ndaahvi tsa cua xico tsi yu! Vaha ca tun tsatyin ña cacu̱ ra ―catyí ra Jesús. 9 kTan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Ña tandɨhɨ ndo. Intuhun ñi ra tsitsi tsa utsi uvi ndo. Tan ra ican cuví ra tsa jatyií paan iin ñi tsitsi coho tsihin yu. X )Tacan tan nducuiihya̱ xaan cuñí ra naha, tan quitsaha̱ tsicá tuhun tan iin tan iin ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿A yuhu? Tacan tan tsicá tuhun tucu inga ra tan catyí ra: ―¿A yuhu? H  Tan cuhva tsa nyecú ra naha tsatsí ra naha nu mesa, tan catyí ra Jesús: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin iin nyooho tsa tsatsí tsihin yu cua xico tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu. RTsa ndɨhɨ̱ javaha̱ ra naha tsa cua cuxiñi ra naha, tacan tan cuahán nyico ra naha nu nyií ra Jesús. Tan tsa cunaaha, cuahán ra Jesús, cuacuxiñí ra tsihin tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra. W'Tacan tan cuahán ra naha. Tsa tsaa̱ ra naha tsitsi ñuu can, nañihi̱ ra naha tandɨhɨ maa cuhva catyi̱ ra Jesús tsihin ra naha. Tan javaha̱ ra naha tsa cua cuxiñi ra naha cuenda vico pascua. ?wTan cua janaha ra iin cuartu cahnu nu tsinu uvi pisu tsi ndo. Tsa nduvaha̱ maa tsitsi tsi jaha̱ ra, Ja̱vaha ndo tsa cuxiñi yo tsitsi vehe can―catyí ra Jesús tsihin ra naha. T!Tsa tsaa ndo yuvehe nu cua quɨhvɨ ra, ca̱tyi ndo tyehen tsihin tsitoho vehe can: “Ra Maestro cuñí ra coto ra numaa nyaá cuartu nu cua jacahnu ra vico tsihin ra tsicá tsihin ra”, ca̱tyi ndo. oW Tacan tan tava̱ tyiñu ra tsi uvi taahan ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo tsitsi ñuu, tan ican cua nañihi ndo iin rayɨɨ yosó soco iin quɨyɨ ndutya. Tsa nyehe ndo tsi ra, cu̱anyicun ndo tsi ra. Q Quɨvɨ jihna ñi tsa quitsaha̱ vico nu tsatsí nyɨvɨ paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́ tan quɨvɨ tuhvá ñi tsahñí mbee lee tan jamañí ñi tsi Nyoo, ra tsicá tsihin ra Jesús tsica̱ tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿Numaa cuñí un cuhun ndi janduvaha ndi tsa cuxiñi un cuenda vico pascua ihya? 5 Cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tsa caahán ra, sɨɨ xaan cuñí ra naha cuvi̱, tan catyi̱ ra naha tsihin ra tyin cuhva ra naha xuhun tsi ra. Tacan tan quitsaha̱ nducú ra Judas cuhva cuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra naha. Nu cuxiñi̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra 9 Tsa yaha̱ yacan tan quita̱ iin ra tsitsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra Jesús. Ra ihya cuví ra Judas Iscariote. Tsaha̱n ra tsicaha̱n ra tsihin ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan jandaa̱ ra tyiñu tsihin ra naha tyin cua cuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra naha. ) Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ ityi nu cua cahan nyɨvɨ tuhun Nyoo nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, cua cahan ñi tuhun ñaha ihya tan tsa javaha̱ ña, tyin tacan tan ña naa iñi nyɨvɨ tsi ña ―catyí ra Jesús. Nu xico̱ ra Judas tsi ra Jesús NÑaha ihya javaha̱ ña ndɨhɨ cuhva cuvi̱ ñi javahá ña. Tyihi̱ ña ndutya tami cuñu ñuhu yu, tumaa tuhvá maa yo javahá tsihin cuñu ñuhu nyɨvɨ tsa ndi cumañi ca quɨhvɨ ñuhu ñi. ~{Tyin nyɨvɨ ndaahvi tandɨhɨ ñi quɨvɨ cua cuyucu ñi tsihin ndo, maa tyin yuhu, ña naha ca cunyii yu tsihin ndo. }5Maa tyin ra Jesús catyi̱ ra: ―¡Ja̱ña ndo tsi ña! ¿Nacuenda cuñí ndo jandu uvi iñi ndo tsi ña? Tan tsa vaha javahá ña tsihin yu. >|uTun tsatyin xico̱ ña can, cuaha xaan xuhun cua ñihi ña tsihin can, tan cuvi jatyinyee ña tsi nyɨvɨ ndaahvi tsihin xuhun can ―catyí ra naha. Tan cuxaa̱n ra naha tsi ña. {Maa tyin juhva ra tsa yucú ican naha ra nduxaa̱n ra naha tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin jatɨvɨ̱ ñaha ihya ndutya tami can? 7zgTsa ndi cumañi ca tahan tsi vico can, nyií ra Jesús ñuu Betania, vehe ra Simón, ra tsa tsindoho̱ cuehe tyaahyu. Tsitsi tsa nyaá ra Jesús tsatsí ra, tsaa̱ iin ñaha ndahá ña iin yutyi tsa tsinu̱ tsihin yuu tsa nañí alabastro. Tsitu̱ can yɨhɨ́ ndutya tami tsa nañí nardo. Tan yahvi xaan nyaá ndutya tami can. Nuña̱ ña yuhu yutyi can tan tava̱ ña ndutya tami can tan tyihi̱ ña can jiñi ra Jesús. SyMaa tyin natuhu̱n tahan ra naha tan catyí ra naha: ―Ña cua tɨɨn naha yo tsi ra quɨvɨ maa vico tyin coto nduvaa xaan nyɨvɨ ―catyí ra naha. Nu tyihi̱ iin ñaha ndutya tami jiñi ra Jesús ,x STsa ndi cumañi uvi quɨvɨ ca tan tahan tsi vico pascua tan vico nu tuhvá nyɨvɨ tsatsí paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. Ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra nducú ra naha cuhva tɨɨn xeehe ra naha tsi ra Jesús tan cahñi ra naha tsi ra. jwM %Tsa caahán yu tsihin nyooho, caahán tucu yu tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ: Co̱o nyito ndo.bv= $Yacan cuenda co̱onyito vaha ndo tan ña cusu ndo tyin sana iñi ndo tan cua quitsi yu. bu= #Yacan cuenda nyooho co̱o nyito ndo tyin ña tsitó ndo náa cuhva cua quitsi yu tsa cuví yu tumaa tsitoho vehe can, tyin cuvi quitsi yu tsa cua cunaaha, maa ñuu, o cuhva tsacú tsitooho, o tsa cua cana ñicanyii. wtg "Tumaa iin rayɨɨ tsa cua cuhun nu cañi. Ra ican tsa ndi cumañi ca cuhun ra, tsahá cuenda ra vehe ra tsi musu ra. Tan tsahá ra tyiñu tsi intuhun intuhun ra naha. Tan tava tyiñu ra tsi ra jahá cuenda yuvehe na jaha cuenda vaha ra. :sm !’Yacan cuenda co̱o nyito vaha ndo, tan ja̱ha cuenda ndo tsi ndo, tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo, tyin ña tsitó ndo náa quɨvɨ tan náa cuhva cua quitsi nyico yu. ~ru ’Maa tyin quɨvɨ tan hora tsa cua cuvi tandɨhɨ yacan, yoñi maa tsitó can, ndi maa ca ángel tan ña tsitó ra naha, ndi yuhu tsa cuví yu Sehe Nyoo tan ña tsitó yu. Intuhun ñi maa Nyoo Jutu yo tsitó ama cua javaha ra tandɨhɨ. 2q] Tan coo quɨvɨ cua cundɨhɨ andɨvɨ tan cua cundɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ, maa tyin tuhun caahán yuhu, ña cua cundɨhɨ maa tsi tyin tandɨhɨ tsi tan cua cundaa tsi. $pA Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tsa ndi cumañi ca cúu nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan cua cuvi tandɨhɨ tsa caahán yu tuhun tsihin ndo. 1o[ Tan juvin ñi tacan, tatun tsa cuví tandɨhɨ tsa iyo tsa caahán yu tuhun tsihin ndo, cua coto ndo tyin tsa cuyatyin quitsi yu; tan tsa nyanaá yu yuvehe cuví tsi. (nI ’Cu̱tuñi iñi ndo cuhva iyó yutun tsa nañí higo: Tun tsa nduyutyá soco tun tan cana̱ ndaha yutya tun, tsitó ndo tyin tsa cua quee tsɨtɨ tun. Tm! Tan cuaha ángel cuenda yu cua jaquitsi yu tyin jandu iin ra naha nyɨvɨ nacatsi̱ maa Nyoo. Cua quita ñi nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, nda nu ndɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ tan nda nu ndɨhɨ andɨvɨ. l' Tacan tan cua nyehe ndo tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, vatsí yu nu vico tsihin tunyee iñi cahnu tan tsihin tsa cahnu cuví Nyoo. _k7 tan cua cucoyo tiñuu. Tan tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ tan cua nacanda tsi naha tsi. %jC Tan catyí nyico ra Jesús tyehen: ―Maa tyin tsa cua yaha nyehe nyɨvɨ tundoho quɨvɨ can, cua ndunaa ñicanyii, yoo ña cua jandunditsin ca tsi, ]i3 Maa tyin nyooho ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ndo vityin tsa tsa tsitó ndo tandɨhɨ yacan tsa ndi cumañi ca tahan tsi quɨvɨ can ―catyí ra Jesús. Nu jacoto̱ ra Jesús nácaa cua quitsi nyico ra inga tsaha 5hc Tyin cua quitsi nyɨvɨ jandavi ñaha tan cua catyi ñi tyin ra Cristo cuví ñi. Cua catyi ñi tyin ndusu yuhu Nyoo cuví ñi. Maa tyin ña nditsa ñi. Cua javaha ñi tsa nyityi, tan tsa iyo nahnu tyin cua jandavi ñaha ñi nda cuanda nyɨvɨ nacatsi̱ maa Nyoo, tatun cunyee ñi javaha ñi tacan. g' ’Tatun catyi nyɨvɨ tsihin ndo: “Jihna ndo, ihya nyaá ra Cristo” o “Nye̱he ndo, ican nyaá ra Cristo”, ña tsinu iñi ndo. gfG Tun tsatyin Jutu Mañi yo tan ña jandɨhɨ ra tsa cua nyehe yo tundoho quɨvɨ can, yoñi maa cua cacu. Maa tyin cua jandɨhɨ ra can tsa cuenda tsa cuñí ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ cuenda ra, nyɨvɨ nacatsi̱ vaha maa ra. Pe Tyin tundoho tsa cua nyehe nyɨvɨ quɨvɨ can, ñaha ca maa coo can ndaha tsinu̱ maa ñuhu ñayɨvɨ nda cuanda vityin. Tan ndi ityi nuu ca tan ña cua nyehe nyɨvɨ tahan tundoho can inga tsaha. Pd Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo na ña tahan tsi cunu ndo quɨvɨ vitsin. wcg ¡Ndahvi ñiñaha tsa ñuhú sehe quɨvɨ can! ¡Tan ndahvi ñi iyó sehe lee tsa ndi tyaxín! ¡Ndahvi ñi! ^b5 Nyooho tsa cua cuyucu tsitsi cuhu, ña cua cunuhu jihna ndo cuquihin ndo jahma ndo. a5 Nyooho tsa cua cuyucu jiñi vehe quɨvɨ can, cua nuu ndo, maa tyin ña cua nuu ndo tsa quɨhvɨ ndo tsitsi vehe ndo tan tava ndo tsa iyó tsi ndo. \`1 ’Tandɨhɨ nyooho tsa cahví nu tutu Nyoo nu tyaa̱ ra Daniel, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha, cu̱tuñi iñi ndo tyin iyó tsa janducaquiñi tan tsa jatɨvɨ. Quɨvɨ tsa nyehe ndo tyin tsa nyií yacan nu ña taahán tsi cunyii can, nyooho nyɨvɨ iyó Judea, qu̱ita ndo ñuu ndo tan cuhun ndo ityi yucu. ?_w Tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ndasɨ cua cuñi ñi nyehe ñi tsi ndo tsacatyi yuhu. Maa tyin nyooho tsa cua cunyee iñi tsinú iñi tsi yu nda nu ndɨhɨ, cua cacu ndo. ^- Yɨhɨ́ ra naha cua nacuhva cuenda ra naha juvin ñi maa yañi ra naha tan cua ndacan ra naha tsa cúu ra can naha ra. Yɨhɨ nyɨvɨ cua nacuhva cuenda ñi juvin ñi maa sehe ñi. Tan yɨhɨ́ ñi cua nacuhva cuenda ñi nda cuanda jutu ñi tan sɨhɨ ñi tyin cúu ñi. s]_ Tan cuhva tsa cua cundaca ñi tsi ndo nuu ra cumi tyiñu naha ra, ña ca̱ca iñi ndo náa cua cahan ndo. Tyin juvin ñi maa hora can tan cua cuhva Nyoo tsa cahan ndo. Tyin ñavin maa ndo cua cahan; tyin maa Tatyi Ii Nyoo cua cahan. \ Tyin tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ, cuñí tsi coto tandɨhɨ nyɨvɨ inga ñuu tyin Nyoo jacacú ra tsi nyɨvɨ. -[S ’Maa tyin ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tyin cua cuhva cuenda nyɨvɨ tsi ndo tsi ra cumí tyiñu naha ra. Tan cua cañi ñi tsi ndo tsitsi vehe ñuhu. Cua cuhva cuenda ñi tsi ndo tsi ra cumi tyiñu tan tsi ra cuví rey tsacatyi yuhu. Tyin tacan tan cuvi cahan ndo tuhun yu nuu ra naha. ;Zo Tyin nyɨvɨ iin ñuu cua cañi tahan ñi tsihin nyɨvɨ inga ñuu, tan cua coo cuatyi iin ñuu tsihin inga ñuu. Tan cuaha ñi ityi cua taan ñihi, tan cua coo tama, tan cua nduvaa nyɨvɨ. Vasu ndi maa nyehe nyɨvɨ tundoho ihya, ña cua naa naha ñuhu ñayɨvɨ tyin ndi nyaa ca cua nyehe ñi tundoho. IY  ’Maa tyin tun ñihi tuhun ndo tyin iyó cuatyi tan cañí tahan nyɨvɨ ityi can tan ityi ihya, ña nayuhvi ndo tyin tacan taahán maa tsi cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ. DX Tyin cuaha xaan nyɨvɨ cua quitsi, tan cua cuatyiñu ñi sɨvɨ yu, tan cua catyi ñi: “Yuhu cuví ra Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo.” Tan cuaha xaan nyɨvɨ cua jandavi ñaha ñi. sW_ Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo. 3V_ ―Cuñí ndi tsa catyi tuhun un tsihin ndi ama cua cuvi tandɨhɨ tsa caha̱n un. ¿Nacaa tan coto ndi tatun tsa cuyatyin cundaa tandɨhɨ can? ―catyí ra naha. U) Tacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra yucu yutun Olivo tsa canyií inga tsiyo nu nditsin nyehé tsi vehe ñuhu cahnu. Tsa tsinyaa̱ ra Jesús ican, ra Pedro, ra Jacobo, ra Juan, tan ra Andrés tsica̱ tuhun xeehe ra naha tsi ra tan catyí ra naha: T5 Maa tyin nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―Nditsa nahnu vehe ihya tan sɨɨ caá tsi nyehé yo vityin. Maa tyin catyí yu tsihin un tyin coo quɨvɨ nduve ca maa náa cua ndoo ihya. Ndi intuhun yuu tan ña cua coso tahan tsi tsihin inga tsi, tyin tandɨhɨ maa tsi tan cua tanɨ tsi ―catyí ra Jesús. Nu tsahá cuenda ra Jesús náa cua cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ rS _ Cuhva tsa cua quita ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu can, iin ra tsicá tsihin ra catyí ra tsihin ra: ―¡Maestro, nye̱he jihna tsa sɨɨ caá yuu yɨhɨ́ vehe ihya! ¡Nye̱he tsa nahnu vehe ihya! ―catyí ra tsihin ra Jesús. R ,Tyin tsahá ñi tsa ndoo̱ sɨquɨ xuhun ñi. Maa tyin ñaha ihya tyihi̱ ña tandɨhɨ tsa iyó tsi ña ―catyí ra Jesús.SQ +Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nuu Nyoo cuaha ca xuhun tsaha̱ ñaha ndaahvi ihya tan ñavin ca inga nyɨvɨ. P *Tsitsi tsa nyaá ra ican tsaa̱ iin ñaha ndaahvi tsihi̱ yɨɨ, tan tyihi̱ ña uvi taahan ñi xuhun nyihi tsa caaha xaan nyaá. O )Iin tsaha nyií ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu tan nyaá ra yatyin ñi nu nyií tsatun nu tyihí nyɨvɨ xuhun tsa tsahá ñi tsi Nyoo. Tan nyehé ra nu tyihí nyɨvɨ xuhun tsitsi tsatun can. Tan cuaha nyɨvɨ cuca tyihí ñi cuaha xaan xuhun. N/ (Tan quihín nyaá ra naha vehe ñi ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ tyin ña cuví tyahvi ñi xuhun tsa tsicán ra naha tsi ñi. Tan cuñí ra naha tsa vaha cahan nyɨvɨ tuhun ra naha. Yacan cuenda naha tsicán tahvi ra naha tsi Nyoo nu tuvi nyɨvɨ. Maa tyin nduve náa catyi javahá ra naha tacan tyin ñihi ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi ra naha ―catyí ra Jesús. Tsa tsaha̱ ñaha ndaahvi tsihi̱ yɨɨ %MC 'Tan nanducú ra naha tyayu vaha ca cunyecu ra naha tsitsi vehe ñuhu. Tan tsa cua catsi ra naha nu iyó vico, nanducú ra naha nu vaha ca cunyecu ra naha. 4La &Quitsaha̱ jacuahá ra Jesús tan catyí ra tyehen: ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tyin taahán xaan iñi ra naha cunditsí ra naha jahma nañi tan caca nuu ra naha nuyahvi na jaha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra naha, tan cuhva ndo nacumi tsi ra naha. 9Kk %¿Nacaa cuví cuú tucu ra Cristo tata ra David, tan juvin ñi maa ra David catyi̱ tyin ra Cristo cuví Jutu Mañi ra? ―catyí ra Jesús. Tan cuaha nyɨvɨ yucú tyaá soho tsa caahán ra tan sɨɨ xaan cuñí ñi. Nu caahán ra Jesús tyin iyó cuaha cuatyi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra J- $Tan juvin ñi maa ra David catyi̱ tuhun ra Cristo tyehen:Nyoo caha̱n ra tsihin Jutu Mañi yu, tan catyí ra:“Cu̱nyaa xiin cuaha yu ihya nda cuanda caquin yu tsi ra xaan iñi tsi un naha ra tsaha un”, catyi̱ ra David taha̱n tsanaha jaha̱ Tatyi Ii Nyoo. 1I[ #Jacuahá ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan catyí ra: ―¿Nacuenda tyin catyí ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tyin tata ra David cuví ra Cristo? )HK "Tsa nyehe̱ ra Jesús tyin vaha nacaha̱n ra tsihin tsa catsi jiñi ra, tan catyí ra tsihin ra: ―Luxu cuii ña tan ñihi un cuhva nácaa nacuhva cuenda un añima un tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. Ndi intuhun ca maa nyɨvɨ tan ña cana̱ ca iñi ñi ndaca tuhun ñi náa ndaca tuhun ñi tsi ra Jesús. Ra Cristo Sehe Nyoo tsi ra tan juvin ñi cuví tucu ra tata ra David 6Ge !Tan tsa cuñí yo tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi yo, tan tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi jiñi yo, tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo, tan tsihin tandɨhɨ tunyee iñi iyó tsi yo, tan tsa cuñí tahan yo tsi yo tumaa cuñí yo tsi maa yo, tandɨhɨ yacan tan cahnu ca cuví can tan ñavin ca tsa jamañí yo tsi Nyoo, tsa tsahñí yo quɨtɨ tan tsahmí yo can nu altar ―catyí ra maestro cuenda ley can tsihin ra Jesús. 7Fg Tacan tan ra maestro cuenda ley can catyí ra tsihin ra: ―Vaha xaan nacaha̱n un, Maestro. Nditsa tsa caahán un. Intuhun ñi Nyoo iyó, tan nduve inga ca Nyoo iyó. vEe Tan tsa tsinu uvi tsa yatyin inducu ñi caahán tsi tsihin tsa jihna ñi tan catyí tsi tyehen: “Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tumaa cuñí ndo tsi maa ndo.” Nduve ca ley tsa ñiñi ca javaha yo tsa nuu nduvi tsehe ―catyí ra Jesús. D/ Cu̱ñi ndo tsi Jutu Mañi yo Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi ndo, tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo, tan tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi jiñi ndo, tan tsihin tandɨhɨ tunyee iñi tsa iyó tsi ndo.” Ley ihya cuví tsa ñiñi ca tan tsa jihna ñi taahán tsi javaha yo. )f~~;}9|{zzXycxwLvvutssKrqWpo^nmm:llCkojriMhTggfqeecbb;a``^]E\x[[XZYYXyWVVUUT SRRQQ/PoOO!MMqLLKJEIIAH}GF\EE=DCCB]Av@u>u=O<; :9f88J7u6544"3Y201^0S//..- ,j+*^) (b'&%$$W#h""O! xorziE^5 P " J y4)q:Tan ña caca iñi ndo náa taahán ndo. Iin nyita ñi nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo náa ndɨhɨ tundoho tsa iyó ndo. Tan nda̱can ndo tsi ra nacuhva ra tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ndo. Tacan tan ña nacoo ndo tsa tsahá ndo tyahvi nyoo tsi ra. +pO:Co̱o vaha ndo tyin tacan tan nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ tyin nditsa tyin nyɨvɨ vaha cuví ndo. Tan ndu̱cuhun iñi ndo tyin tsa yatyin cua quitsi Jutu Mañi yo. o:Cu̱sɨɨ iñi ndo tsihin Jutu Mañi yo tandɨhɨ ñi quɨvɨ. Tan caahán yu tsihin ndo inga tsaha, cu̱sɨɨ iñi ndo tsihin ra. n:Tan yooho, yañi, tsa iin caa ñi jahá tyiñu tsihin yu, cuñí yu tyin jatyinyee un tsi ñi cuhva yo ihya. Tyin juvin ñi jatyinyee̱ xaan tsi yu nu caha̱n yu tuhun Nyoo, maa tyin ñavin intuhun ñi yu jatyinyee̱ ñi, tyin jatyinyee̱ ndɨhɨ ñi tsi ra Clemente tan tsi tandɨhɨ ca ra tsa cutahán tsihin ndi. Tan sɨvɨ tandɨhɨ ñi tsa nyaá nuu tutu Nyoo nda gloria. m:Tan vityin tsicán yu tsi ña Evodia, tan ña Síntique, na ña cahan yuhu tahan ñi, tan coo vaha ñi cuhva cuñí Jutu Mañi yo. l }:Yañi, cuñí yu tsi ndo. Tan cuñí xaan yu nyehe yu tsi ndo. Sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ndo. Tan tsitó yu tyin ña caha̱n cuatu yu tuhun Nyoo tsihin ndo. Tyin nɨɨ́ xaan iñi ndo nyicún ndo tsi ra. Tan ja̱ñihi ca ndo cunyicun ndo tsi ra. sk_:Tan cua quihin ra cuñu ñuhu ndaahvi yo, tan cua jananduvi ra tsi yo tumaa cuñu ñuhu maa ra. Tan cua javaha ra tacan tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Tan juvin ñi tsihin tunyee iñi can ndacá ñaha ra tandɨhɨ tsa iyó. j :Maa tyin yoo nda gloria cuví nu iyó ñuu yo. Tan ndatú yo quɨvɨ quitsi nyico Jutu Mañi yo Jesucristo, ra jacacú tsi yo. 'iG:Maa tyin quɨvɨ quitsi ra Cristo inga tsaha, ra ican naha ra cua cuhun anyaya. Tyin javahá ra naha cuhva cuñí cuñu ñuhu ra naha. Tan cahnu jahá ra naha tsi ra naha tsihin tsa taahán tsi coo ticanuu tsi ra naha. Tan nyitá iñi ra naha maa ñi maa tsa iyó ñuu ñayɨvɨ ihya. 3h_:Tyin cuaha xaan tsaha caahán yu tsihin ndo, tan vityin cua cahan yu inga tsaha tsihin tsa cuiihya cuñí yu tyin cuaha xaan ra naha janahá ra naha tsihin cuhva iyó ra naha tyin ra xaan iñi tsi ra Cristo cuví ra naha tyin tumaa tsa ña cahnu cuví tsa tsihi̱ ra Cristo nu cruu jahá ra naha. g3:Yañi, ja̱vaha ndo cuhva iyó yu tan cuhva caahán yu. Tan nye̱he vaha ndo cuhva iyó nyɨvɨ iyó cuhva janahá ndi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. nfU:Maa tyin iyó iin tsa cuñí tsi tsa tyaa yahvi vaha yo, tuhun tsa tsa yaha̱ jacoto̱ Nyoo tsi yo. 9ek:Tacan taahán tsi caca iñi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñihi nyaá tsihin Nyoo. Maa tyin tatun ñavin tacan tsicá iñi ndáa nyooho, Nyoo cua cuhva ra tsa cutuñí iñi ndo. ad;:Tyin tacan tan tsaá yu nu nyaá tsa taahán tsi tsi yu. Tyin caná Nyoo tsi yo nda gloria. Tyin naquihin yo tsa catyi̱ ra tsihin yo tyin cuhva ra tsi yo tsa cuenda tsa iin caa ñi iyó yo tsihin ra Cristo Jesús. Wc': Yañi, ña catyí yu tsihin ndo tyin tsa ñihi̱ yu tandɨhɨ tsa vaha can. Maa tyin iyó intuhun ñi tsa javahá yu; nacoó yu ityi tsata tandɨhɨ tsa javaha̱ yu, tan jañiñí yu cuhun yu ityi nuu ca. bb=: Ña catyí yu tyin nduve ca tsa cumañí tsi yu, tan vaha xaan yu. Maa tyin cuahán yu ityi nuu ca. Tyin cuñí yu naquihin yu tsa caha̱n ra Cristo tyin cuhva ra tsi yu. Tyin jihna ca maa ra caha̱n tsihin yu. eaC: Tyin nducú xaan yu cuhva nandoto yu tsa yaha cúu yu. Nacaa cunyicun ñihi ca yo tsi Nyoo m`S: Tsa coto vaha ca yu tsi ra Cristo, yacan cuví tsa cuñí yu. Tyin Nyoo janandoto̱ ra tsi ra Cristo tsihin tunyee iñi ra. Tan cuñí yu tyin coo ca tunyee iñi can tsi yu. Tan cuñí yu cunyeé iñi yu tundoho tsa taahán tsi nyehé yu tsa cuenda ra. Tan cuñí yu nacuhva cuenda yu tsi yu tumaa maa ra Cristo nacuhva̱ cuenda ra tsi ra tan tsihi̱ ra. r_]: Tan cuñí yu ndu iin ca yu tsihin ra. Tsinú iñi yu tyin jacacú ra tsi yu, yacan cuenda nduvaha̱ iyó yu nuu Nyoo. Ñavin tsa cuenda tsa tyaá yahvi yu ley Nyoo tan vaha iyó yu, maa tyin tsa cuenda tyin tsinú iñi yu tsa caahán ra, tyin jacacú ra tsi yo tan vaha iyó yu nuu ra. Tan tsa cuenda tsa tsinú iñi yo, ra Cristo naquihín cuenda ra tsi yo. ^:Tan inga tucu tuhun, tandɨhɨ tsa javaha̱ yu, tsitó maa yu tyin nduve ca yahvi nyaá yacan tyin tsa nacoto̱ yu tsi ra Cristo Jesús, Jutu Mañi yu. Tyin yacan cuví tsa cuca xaan ca. Tan tsa cuenda ra Cristo tandɨhɨ tsa javaha̱ yu quɨvɨ quitsi tsi ityi tsata, cuví tsi iin tsa cuatu ña vityin. Yacan cuenda tyaa tsiyo yu tandɨhɨ can. Tyin cuñí yu coto vaha ca yu tsi ra Cristo. ;]o:Maa tyin tandɨhɨ tsa cuñi̱ maa yu tyin cahnu xaan cuví quɨvɨ can, vityin nduve ca yahvi nyaá yacan tsa cuenda yu. Tyin vityin maa ra Cristo cuví ra tsa nyitá iñi yu. h\I:Tan tsa cuenda tsa cuñi̱ yu tyaa̱ yahvi yu ley, tan tsinyaa̱ ndaha xaan yu tsi ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Tan tyaa̱ yahvi yu tandɨhɨ maa ley tsahnu, tyin nducu̱ xaan yu cuhva tyaa yahvi yu tsa caahán ley can. P[:Tyin una quɨvɨ yu tan tsinyaa̱ tuñi Nyoo tsi yu. Tyin tata ra Israel cuví yu. Tan tata ra Benjamín sehe ra Israel cuví ndɨhɨ yu. Juvin ñi tata nyɨvɨ caahán yuhu hebreo cuví yu. Yacan cuenda nditsa tyin hebreo cuví yu. Tan inga tucu tuhun, tyaa̱ yahvi xaan yu ley tsahnu quɨvɨ can, tyin ra fariseo cuvi̱ yu. "Z=:Tun tsatyin nditsa tsa cuví cacu yo tsihin tsa javahá yo yacan, jihna ca yuhu tsa yaha̱ cacu̱ tan ñavin ca tandɨhɨ ra tsa javaha̱ yacan vityin. SY:Maa tyin yoo nyisó yo tuñi tsa nditsa tyin maa Nyoo tyaa̱ tuñi ra tsitsi añima yo quɨvɨ nacuhva̱ cuenda yo tsi yo tsi ra. Tan jacahnú yo tsi ra tsihin Tatyi Ii ra tsa iyó añima yo. Tan cusɨɨ iñi yo tyin cuenda maa ra Cristo Jesús yɨhɨ́ yo. Tan ña nyitá iñi yo tyin cacu yo tsihin náa cunyaa cuñu ñuhu yo. GX:Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ra icá tumaa icá ina, ra caquiñi naha ra. Javahá ra naha tsa ña vaha. Tyin catyí ra naha tyin cuñí tsi cunyaa tuñi Nyoo tsi yo, tacan tan cacu yo. BW :Tan vityin yañi, cu̱sɨɨ iñi ndo tsihin Jutu Mañi yo. Tsa cuenda yuhu nduve tɨsɨhɨ cuví tsi tsa cua tyaa yu inga tsaha tuhun ihya tsi ndo. Tyin tsa vaha tsi maa ndo cuví tsi. V:Tyin tsa yatyin maa cúu ra tsa cuenda tsa javahá ra tyiñu ra Cristo. Tyin vasu ndi maa cuuhví xaan ra, maa tyin ña cuñí ra jandɨhɨ ra tsa jatyinyeé ra tsi yu. Tyin maa ndo ña cuví quitsi ndo tan jatyinyee ndo tsi yu tyin cañi xaan yucú ndo.tUa:Yacan cuenda, na̱quihin ndo tsi ra tsihin tsa sɨɨ cuñí ndo, tyin yañi yo tsa cuenda maa Jutu Mañi yo cuví tsi ra. Tan tacan ñi taahán tucu tsi tsa jaha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra yañi yo naha ra tsa iyó tumaa cuhva iyó ra. yTk:Yacan cuenda, yuhu cuñí xaan yu tsa quitsi nuhu ra nu yucú ndo. Tyin tacan tan sɨɨ xaan cua cuñi ndo tsa cua nyehe ndo tsi ra inga tsaha. Tan yuhu ña cua coo ca yu tucuiihya iñi, tyin cua nyehe ndo tyin ra Epafrodito iyó vaha ra. )SK:Nditsa ñihi xaan nacuhvi̱ ra tan tsa cua cúu maa ra cuví. Maa tyin Nyoo cundahvi̱ iñi tsi ra, tan tsii tucu yuhu tyin na ña nducuiihya xaan ca iñi yu. rR]:Cuñí xaan ra quitsi nuhu ra nu yucú ndo, tyin tsicá xaan iñi ra tsa tsito̱ ndo tyin nacuhvi̱ ra. cQ?:Tan ra Epafrodito, yañi yo tsa jaquitsi̱ ndo tsa jatyinyee tsi yu tsihin tyiñu tsa javahá yu, iin caa ñi cuví ndi andaru ra Cristo tsihin ra. Tan vityin cua jaquitsi nuhu yu tsi ra inga tsaha nu yucú ndo. iPK:Tyin tsitó vaha yu tyin Jutu Mañi yo numi ñi cua cuhva ra tsa quitsi nyehe yu nu yucú ndo. O1:Tan nyaá tsa cua jaquitsi yu tsi ra nu yucú ndo. Maa tyin nda coto jihna yu nácaa cua cahan ra cumí tyiñu, tatun ña naha ca cunyii yu ihya. GN:Maa tyin tsitó ndo tyin ra Timoteo, vaha cuahán ra tsihin Nyoo, tan tsa cuenda yuhu, cuví ra tumaa sehe yu. Tan jatyinyeé xaan ra tsi yu tsa caahán ndi tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ. M%:Tyin tandɨhɨ ca ra naha, maa ñi maa tsa cuenda tsi maa ra naha nanducú ra naha. Tan ña nanducú ra naha cuhva cuñí ra Cristo Jesús. |Lq:Tyin intuhun ñi ra tsicá iñi tumaa tsa tsicá iñi yu tsa cuenda ndo. Tan yoñi inga ra tsa tsicá iñi tacan. kKO:Tatun Jutu Mañi yo tan cuñí ra, cua jaquitsi yu tsi ra Timoteo naquitsi nyehe ra nu yucú ndo. Tan quɨvɨ tsaa ra inga tsaha nu nyií yu sɨɨ xaan cua cuñi yu. Tyin cua nacatyi tuhun ra tsihin yu nácaa yucú ndo. J:Tan yacan cuenda taahán tsi tsa cusɨɨ iñi ndo tsihin yu. Nu jacuhu̱n ra Pablo tsi ra Timoteo tan ra Epafrodito ñuu Filipos GI:Tan vasu cahñi nyɨvɨ tsi yu tsa catyi tuhun Nyoo, maa tyin cua cuvi tsi iin tsa cua jamañi yu tsi Nyoo tan tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi ra. Tan iin caa ñi cusɨɨ iñi yo tsihin ra. nHU:Cahan yo tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tyin yacan tsahá ñayɨvɨ nyito tsa iyó yo. Ja̱vaha ndo tacan, tan quɨvɨ cua quitsi ra Cristo, yuhu nɨɨ vaha cua cuñi yu tsa cuenda ndo, tyin ña jacoto̱ cuatu yu tuhun Nyoo tsi ndo. +GO:Tacan tan ña cua coo cuatyi ndo. Taahán tsi cuvi ndo nyɨvɨ cuɨtɨ iyó, taahán tsi cuvi ndo nyɨvɨ nduve cuatyi, tumaa tsa taahán tsi coo nyɨvɨ cuenda Nyoo tyañu nyɨvɨ caquiñi ihya. Cuñí tsi tsa cuví ndo tumaa iin ñuhu̱ tsa jandunditsín nu naa nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. F:Tatun cua javaha ndo náa tsa cua javaha ndo, ndu̱cu jihna ndo cuhva tsa ña cahan yuhu tahan ndo. Tan ña cañi tahan ndo. &EE: Tyin maa Nyoo tyihi̱ tsa vaha añima ndo. Tan jatyinyeé ra tsi ndo tyin tacan tan cuví tyaa yahvi ca ndo tsa caahán ra tan javahá ndo cuhva cuñí ra. ND: Yacan cuenda, yañi tsa cuñí xaan yu, tumaa tsa tyaa̱ yahvi ndo tsi yu quɨvɨ tsa tsinyii̱ yu tsihin ndo, tacan ñi taahán tsi tyaa yahvi ndo tsi yu vasu ndi maa tsa cañi nyií yu vityin. Ndu̱cu ndo cuhva na nyehe nyɨvɨ tyin nditsa tsa jacacú Nyoo tsi yo. Tan ja̱ha vaha ndo cuenda cuhva coo ndo tsihin ra. 'CG: Tyin tandɨhɨ tsa iyó, cua nacoto tan cua cahan tyin ra Jesucristo cuví ra ndacá ñaha tsi tandɨhɨ maa tsa iyó. Tacan tan cua nyehe tsi tyin cahnu xaan ca cuví maa Nyoo Jutu yo. Nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo cuví ñi tumaa iin ñuhu̱ tsa jandunditsín nu ñuhu ñayɨvɨ ihya ]B3: Tyin tatun tsiñi yo sɨvɨ ra Jesucristo, tandɨhɨ yo tan cua cuɨñɨ tsɨtɨ yo. Tan tandɨhɨ tucu tsa iyó andɨvɨ, tan tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tan tsitsi ñuhú, tandɨhɨ yacan cua jacahnu tsi ra. A/: Yacan cuenda Nyoo jacahnú xaan ra tsi ra. Tan tsahá Nyoo iin sɨvɨ tsi ra, iin sɨvɨ tsa cahnu xaan ca cuví tan ñavin ca tandɨhɨ sɨvɨ. @:Tan tsa nanduvi̱ ra iin rayɨɨ, tan ndaahvi jaha̱ ra tsi ra tan tyaa̱ yahvi vaha ra tsi Nyoo nda cuanda tsaha̱ ra tsa cahñi nyɨvɨ tsi ra nu cruu. Tumaa iin ra caquiñi, tacan jaha̱ ñi tsi ra, tan taha̱n ra ticanuu tyin tsahñi̱ ñi tsi ra nu cruu. 2?]:Tan tyaa̱ tsiyo ra tandɨhɨ tunyee iñi ra tan tandɨhɨ tsa cuca ra. Tan quitsi̱ ra nanduvi̱ ra iin nyɨvɨ ndaahvi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya quɨvɨ tsa cacu̱ ra. ,>Q:Tyin nu quitsi̱ tsi tsanaha tsa ndi cumañi ca quitsi ra nu ñuhu ñayɨvɨ, cuví ra tahan ñi maa cuví Nyoo. Maa tyin ña tsica̱ iñi ra tsa nacoo ra yacan. F=:Ca̱ca iñi yo tumaa tsicá iñi maa ra Cristo Jesús. <:Tan intuhun intuhun yo caca iñi yo tsa cuenda tsa vaha tsi inga nyɨvɨ, tan ñavin tsa cua jatyinyee tsi maa ñi maa yo. ;:Ña ja̱vaha ndo maa ñi tsa jatyinyee tsi maa ndo, ja̱vaha ndo tsa vaha tsi inga nyɨvɨ. Tan náa javaha ndo, ña cahnu ja̱ha ndo tsi ndo. Ndaahvi ja̱ha yo tsi yo. Tan intuhun intuhun yo na ja̱ha yo tyin vaha ca inga nyɨvɨ tan ñavin ca maa yo. N::cu̱hva ndo tsa cusɨɨ ca iñi yu tsihin tsa vaha iyó ndo. Tan cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tumaa tsa cuñí ra Cristo tsi yo. Tan iin ñi cuhva ca̱ca iñi ndo. Tan iin ñi tsa vaha ja̱vaha ndo. %9 E:Nditsa tyin ra Cristo jandu iín xaan ra iñi yo tsa iin ñi cuví yo tsihin ra. Tan vaha cuñí yo tsa cuenda tsa cuñí ra tsi yo. Tan nditsa tucu tyin iyó Tatyi Ii Nyoo tsihin yo. Tan nditsa tucu tsa ndaahvi cuñí yo nyehé yo tsi nyɨvɨ tahan yo. Tatun nditsa tandɨhɨ yacan, E8 :Iin caa ñi nyehé yo tundoho tan jacotó yo tuhun ra Cristo. Tan tsa tsitó ndo nácaa nyehe̱ yu tundoho, tan vityin tsitó tucu ndo tyin ña jandɨhɨ yu tsa caahán yu tuhun Nyoo.7 1:Tyin tsahá ra ndatu tsa tsinú iñi tandɨhɨ yo tsi ra Cristo, tan tacan tucu tsahá Nyoo ndatu tsa nyehé yo tundoho tsa cuenda maa ra Cristo. a6 =:Maa tyin nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo, cuaha xaan tsa cua jacuu ñi tsi ndo maa tyin ña na̱yuhvi ndo. Tyin tsa tacan, catsi xaan janahá tsi tyin cunaa ñi can. Tan janaha tucu tsi tyin tsa cacu̱ nyooho jaha̱ Nyoo. :5 o:Cuñí tsi tsa coo yo cuhva taahán tsi coo nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. Vasu nyaá yu tsihin ndo, a cañi nyií yu, maa tyin cuñí yu coto yu tuhun ndo tyin nyooho vaha cuahán ndo tsihin Nyoo. Tan iin caa ñi jahá tyiñu tandɨhɨ ndo tyin tacan tan cua tsinu iñi nyɨvɨ tuhun ra Cristo. 4 :Tacan tan cua nyehe ndo tsi yu inga tsaha, tan sɨɨ xaan ca cua cuñi ndo tsa cuenda yu tyin iin caa ñi iyó yo tsihin ra Cristo. Q3 :Yacan cuenda tsitó yu tyin cua ndoo yu juhva ca quɨvɨ ihya. Tyin cuñí tsi tsa jatyinyeé ca yu tsi ndo tan cuvi cuhun ndo ityi nuu ca tan cusɨɨ ca iñi ndo tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi Nyoo. 2  :Maa tyin tsa cuenda nyooho, vaha ca tsa ña cúu naha yu tyin tacan tan cuví cunyaa yu tsihin ndo tan coto ca ndo tuhun Nyoo. 1 :Yɨɨ xaan cuñí yu tan quihin yu ndáa ityi cuhun yu tyin tsa cuñí yu cuhun yu cunyaa yu tsihin ra Cristo. Tyin vaha ca yacan. 0 ):Tan tatun coo ca yu, vaha xaan. Tyin tacan tan cuví jañihi ca yu jahá tyiñu yu tyiñu Jutu Mañi yo. Tan cua cuvi tsi tsa vaha tsa cuenda ra. Yacan cuenda ña tsitó yu nda ityi cuhun yu, a cúu yu, a cuhun yu cucahan ca yu tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, ña tsitó yu. / 1:Tyin tsa cuenda yuhu ñayɨvɨ tsa iyó yu vityin, ñayɨvɨ ra Cristo cuví. Maa tyin tatun cúu yu, cua ñihi yu tsa sɨɨ caa tsa iyó gloria. }. u:Tsitó vaha yu tyin Nyoo cua jatyinyee ra tsi yu tan ña cua nducahan nuu yu, tan ña cua nayuhvi yu cahan yu tuhun ra Cristo tsihin tsa nɨɨ iñi yu. Tan ña ndɨhɨ iñi yu, an coo ca yu ñayɨvɨ, o cúu yu, maa tyin cuñí yu cahan yu tuhun ra, tahan ñi cuhva tsa tuhvá yu caahán, na nyehe nyɨvɨ cuhva iyó yu tan coto ñi tyin ra Cristo cahnu xaan ra cuví ra. *- O:tyin tsitó yu tyin maa Nyoo cua jacacu tsi yu. Tyin tsicán tahvi xaan ndo tsi ra tsa cuenda yu, tan inga tuhun tyin jatyinyeé xaan Tatyi Ii ra Cristo tsi yu. ", ?:Tan ña ndɨhɨ iñi yuhu tatun juhva ra naha caahán ra naha tuhun ra Cristo tsihin tsa ña nɨɨ iñi ra naha. Maa tyin yuhu sɨɨ xaan cuñí yu tyin tuhun ra Cristo caahán tandɨhɨ ra naha, cuví ñi tsa nɨɨ iñi ra naha caahán ra naha o ñavin. Tan ndusɨɨ ca cuñí yu |+ s:Yɨhɨ́ ra caahán ra tuhun ra Cristo, tyin tsitó ra naha tyin maa Jutu Mañi yo jaquitsi̱ tsi yu ihya. Tyin cahan yu tuhun ra tan jacotó yu tsi nyɨvɨ tyin nditsa tsa jacacú ra tsi yo. Tan tsa cuenda tsa cuñí ra naha tsi ra Cristo, yacan caahán ra naha tuhun ra. Maa tyin inga ra can naha ra ñavin tsa nɨɨ iñi ra naha tan caahán ra naha tuhun ra Cristo, tyin cuñí ra naha na cunyicun cuaha nyɨvɨ tsi ra naha tan cuñí ra naha vacu nducu ra naha tsi yu nu nyií yu vehe caa ihya. }* u:Tan nditsa tyin yɨhɨ́ ra naha, caahán ra naha tuhun ra Cristo tsa cuenda tyin cuñí ra cunyicun nyɨvɨ tsi maa ra naha. Tan yɨhɨ́ tucu ra naha caahán ra naha tuhun ra Cristo tsihin nyɨvɨ maa tyin tsihin tsa nɨɨ iñi ra naha. c) A:Tan cuaha xaan ra yañi yo cuenda Jutu Mañi yo naá tsa yuuhví ra naha tsa nyehé ra naha tyin jatyinyeé Nyoo tsi yu nu nyií yu vehe caa. Yacan cuenda jañihí ca ra naha caahán ra naha tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. $( C: Tan tandɨhɨ andaru tsa iyó vehe ra cuví rey tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó ihya tsitó ñi tyin nyií yu vehe caa tsa cuenda tsa nyicún yu tsi ra Cristo. ' #: Yañi, cuñí yu tsa coto ndo tyin tandɨhɨ tundoho taahán yu, jatyinyeé xaan tsi tyin nducuaha ca nyɨvɨ tsinú iñi tuhun Nyoo. s& a: Maa ra cua jatyinyee tsi ndo. Tan tacan ñi cua javaha ndo maa ñi maa tsa vaha, tan tsa ndaa. Tacan tan cua jacahnu nyɨvɨ tsi Nyoo tyin cahnu xaan ra cuví ra. Maa ñi maa tyiñu Nyoo javahá ra Pablo tyin iyó ra Cristo añima ra %% E: tyin tacan tan cuvi ñihi ndo tsa vaha tsi Nyoo. Tan ña cua coo ca cuatyi ndo tan cuvi coo vaha ndo tsihin tuhun Nyoo nda cuanda quɨvɨ quitsi ra Cristo. +$ Q: Tan tsicán tahvi xaan yu tsi Nyoo na cuñi ca ndo tsi ra tan na cundahvi ca iñi ndo tsi nyɨvɨ. Tan nacoo ca tsa nyityi Nyoo tsi ndo, tan cutuñi ca iñi ndo, m# U:Nyoo tsitó ra tyin cuñí xaan yu tsi tandɨhɨ nyooho tumaa tsa cuñí maa ra Jesucristo tsi ndo. s" a:Taahán tsi tsa caca iñi yu tacan tsa cuenda ndo, tyin cuñí xaan yu tsi ndo. Tyin iin caa ñi nasocó Nyoo tsi yo. Vasu ndi maa tsa nyií yu vehe caa ihya, tan vasu ndi maa cuhun yu nuu ra cumí tyiñu naha ra, maa tyin jacotó yu tuhun Nyoo tsi ra yucú vehe caa ihya naha ra, tan tsihin ra cumí tyiñu naha ra, na coto ra naha tyin nditsa tuhun ra Cristo. &! G:Tsitó vaha yu tyin tumaa tsa quitsaha̱ javahá Nyoo tsa vaha tsitsi añima ndo, tacan cua javaha ca ra nda cuanda quɨvɨ quitsi ra Jesucristo inga tsaha. @  {:Tyin nda quɨvɨ jihna tsa tsiñi̱ ndo tuhun ra Cristo tan nda vityin tan ña jandɨhɨ́ ndo tsa jatyinyeé ndo tsi yu. Tyin iin caa ñi jacotó yo tuhun ra Jesucristo tsi nyɨvɨ.  :Tan tandɨhɨ tsa tsicán tahvi yu tsi Nyoo tan tsicán tahvi yu tsa cuenda tandɨhɨ ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí añima yu. w i:Tandɨhɨ ñi tsaha tsa nducuhún iñi yu tsi ndo, nacuhvá xaan yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ndo. ; q:Na̱quihin ndo tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo coo añima. Nu tsicán tahvi ra Pablo tsa cuenda ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Filipos | u:Yuhu ra Pablo tan ra Timoteo, cuví ndi musu ra Jesucristo. Tan javahá ndi carta ihya tsa cuenda tandɨhɨ ndo tsa yucú ndo ñuu Filipos tan cuví ndo nyɨvɨ cuenda Nyoo tan iin ñi cuvi ndo tsihin ra Cristo. Tan yacan jaquitsí ndi carta ihya tsi tandɨhɨ ndo tsihin ra cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu naha ra, tan tsihin ra jahá tyiñu vehe ñuhu naha ra. Y -Na nasoco xaan Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.  Ra Marcos, ra Aristarco, ra Demas, tan ra Lucas tsahá ra naha nacumi tsi un. Ra ihya naha ra jatyinyeé xaan tsi yu tsihin tyiñu. | sRa Epafras tsa nyií ndɨhɨ vehe caa ihya tyin caahán ra tuhun ra Cristo Jesús jaquitsí ra nacumi tsi un. - UTan cuñí tucu yu tyin janduvaha un nu cusu yu yuvehe un tyin nyitá iñi yu tyin Nyoo cua cuhva ra tsa quitsi nyehe yu tsi ndo, tyin tsicán tahvi ndo tsi ra. Nu ndɨhɨ̱ tyaa̱ ra Pablo carta tsa cuenda ra Filemón tan tsahá ra nacumi tsi ra tan jacuhún tucu inga ra naha nacumi tsi ra $ CJaquitsí yu carta ihya tsi un tyin tsitó yu tyin cua tyaa yahvi un tsa caahán yu tan cua javaha un tsa tsicán yu, tan cuaha ca tsa cua javaha un. " ?Yañi, ja̱vaha tumañi iñi ihya tsi yu, tumaa ra yɨhɨ́ cuenda ra Cristo; na cusɨɨ iñi yu tan na ndu iin iñi añima yu tsihin tsa cua javaha un. < sYuhu ra Pablo tyaá yu letra ihya tsihin ndaha yu tyin cua tyahvi maa yu tsi un, tan ña cua cahan yu tsihin un tyin nyaá tucu cuenda maa un nda cuanda ñayɨvɨ iyó un tsi yu. ` ;Tatun javaha̱ ra iin tsa ña vaha tsi un o nyaá cuenda ra tsi un, tyahvi maa yu can. < sTun nditsa un tsa cuñí un tsi yu tsa cuenda tsa yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo, na̱quihin cuenda tsi ra tumaa tsa cua naquihin cuenda un tsi maa yu tatun tsaa yu yuvehe un. ) MTan vityin na̱quihin cuenda tsi ra tumaa yañi un tsa cuenda ra Cristo; tan ñavin tumaa musu. Yuhu cuñí xaan yu tsi ra, yacan yooho taahán tsi tsa cuñi ca un tsi ra tan ñavin ca yuhu, tyin vityin ñavin musu ñi un cua cuvi tsi ra tyin cuví tucu ra yañi un tsa cuenda ra Cristo.  Vasɨquɨ maa Nyoo cuñí tsa cunu ra nuu un juhva quɨvɨ tan vityin cua tsaa nyico ra yuvehe un tan coo cuii ra tsihin un.  Maa tyin ña cuñí yu jandoo yu tsi ra tyin ña tsitó yu nácaa cua cahan un. Tan ña cuñí yu jañiñi yu tsi un tun ña cuhva un tsa cunyii ra. Vaha ca jaquitsi nyico maa un tsi ra tun cacu iñi un tsa cuhva un tsi ra tsa jaha tyiñu ra tsihin yu.   Tsicá tucu iñi yu tsa ndoo ra nu nyií yu vehe caa ihya tan jatyinyee ra tsi yu cahan yu tuhun Nyoo tsitsi tsa nduve un. z o Yacan jaquitsí nyico yu tsi ra yuvehe un tan cuñí yu tsa naquihin cuenda un tsi ra tumaa tsa maa yu cuví ra.  ; Taha̱n tsanaha cuvi̱ ra musu un tan ña jaha̱ tyiñu vaha ra. Maa tyin vityin vaha xaan cua jatyinyee ra tsi yo, tahan ñi tsi yooho tan yuhu. F   Tan yacan tsicán yu tumañi iñi tsi un tsa cuenda ra Onésimo, tyin vityin cuví ra tumaa iin sehe yu tsa cuenda Nyoo tyin caha̱n yu tuhun ra Cristo tsihin ra nu nyií yu vehe caa ihya. o  Y Maa tyin yuhu cuñí xaan yu tsi un, yacan cuenda ña cua tava tyiñu yu tsi un tyin cuñí yu ndacan yu iin tumañi iñi tsi un. Tan tsa tsitó maa un tyin yuhu tsa tsahnu xaan yu tan nyií yu vehe caa ihya tsa cuenda ra Cristo.   Yuhu iyó ndatu tsi yu tsa tava tyiñu yu tsi un javaha un cuhva taahán maa tsi tyin ra tsicá tyiñu ra Cristo cuví yu. j  OTan sɨɨ xaan cuñí yu tan iin xaan cuñí yu tsa cuenda tsa cuñí xaan un tsi nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tan jandu iín xaan un iñi ñi. Nu tsicán ra Pablo tumañi iñi tsi ra Filemón tsa cuenda ra Onésimo Z /Tan tsicán yu tsi Nyoo tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ tsa natsinu̱ iñi tsi ra Jesús jaha̱ un tsihin tsa tsinú iñi un, tyin na cutuñi iñi ñi tandɨhɨ tsa vaha tsa iyó tsi yo tsa cuenda ra Jesucristo.  tyin ñihí tuhun yu tyin tsinú xaan iñi un tsi ra Jesús tan cuñí xaan un tsi tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. ^ 7Tandɨhɨ ñi tsaha tsa tsicán tahvi yu tsi Nyoo tan nducuhún iñi yu tsi un, ; qNa nasoco xaan Nyoo tan Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo, na cuhva ra naha tsa taxin coo añima ndo. Ra Filemón tsinú xaan iñi ra tsi ra Jesús tan cuñí xaan ra tsi nyɨvɨ I  Tan tyaá yu carta ihya tsa cuenda ña Apia tan ra Arquipo tyin jatyinyeé xaan ñi tsi yo tsihin tyiñu jahá yo, tan tyaá tucu yu itsi tsa cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ ndu iín yuvehe un. q _Yuhu ra Pablo, nyií yu vehe caa tsa cuenda tsa caahán yu tuhun ra Cristo. Yooho Filemón tyaá yu carta ihya tsa cuenda un. Tan jaquitsí yu nacumi tsi un. Tan catyi̱ tucu ra Timoteo tyin jaquitsí ndɨhɨ ra nacumi tsi un. Cuñí xaan ndi tsi un tsa cuenda tsa iin ñi tyiñu ra Cristo jahá tyiñu yo. Nu quitsaha̱ tyaá ra Pablo carta cuenda ra Filemón `9Tacan tan ra tsica̱ tsihin ra quita̱ ra naha tan tsaha̱n ra naha tandɨhɨ ñi ityi tsicaha̱n ra naha tuhun Nyoo nácaa jacacú ra tsi yo. Juvin ñi maa Jutu Mañi yo jatyinyee̱ tsi ra naha tyin tsaha̱ ra tsa javaha ra naha cuaha tsa iyo. Tan tsihin yacan nyehe̱ nyɨvɨ tyin nditsa tsa caahán ra naha. Tan na cuvi tsi tacan ñi.  Tsa ndɨhɨ̱ caha̱n Jutu Mañi yo Jesús tsihin ra naha, tacan tan ndaa̱ ra andɨvɨ, tan tsinyaa̱ ra xiin cuaha Nyoo. PCua tɨɨn ñi coo, tan tatun coho ñi o catsi ñi tsa yɨhɨ́ venenu, ña cua jacuehe can tsi ñi. Cua tyiso ndaha ñi jiñi nyɨvɨ cuuhví, tan cua nduvaha nyɨvɨ. Nu ndaa̱ ra Jesús andɨvɨ 7gTan tandɨhɨ tsa iyo ihya cua javaha nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tsi yu: Tsihin sɨvɨ yu cua tava ñi tatyi ña vaha, tan cua cahan ñi inga yuhu tsa ña tuhvá ñi cahan. !~;Tan nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tan coondutya ñi, cua cacu ñi. Maa tyin ñi tsa ña cua tsinu iñi cua ndoo cuatyi ñi sɨquɨ ñi tan cua cunaa ñi. H} Tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, tan ca̱han ndo tuhun Nyoo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ, tan ca̱tyi ndo tsihin ñi nácaa jacacú Nyoo tsi ñi. X|)Yaha yacan tan quituvi̱ ra Jesús nuu tandɨhɨ tsa utsi iin ra tsa tsica̱ tsihin ra, tsitsi tsa nyecú ra naha nu mesa. Tan cuxaa̱n ra tsi ra naha tsa cuenda tsa ña tsinú iñi ra naha, tan tsa cuenda tucu tsa ndava añima ra naha tan ña tsinu̱ iñi ra naha tsa caha̱n nyɨvɨ tsa nyehe̱ tsi ra tsa yaha̱ nandoto̱ ra. O{ Tan tsinuhu̱ ra naha tsijacoto̱ ra naha tsi tandɨhɨ ca ra naha. Maa tyin juvin ñi ña tsinu̱ iñi ra naha tsa caha̱n ra can naha ra. Nu tsaha̱ ra Jesús tyiñu tsi ra tsa tsica̱ tsihin ra z Tsa yaha̱ yacan, tan quituvi̱ ra Jesús nuu uvi ra tsa cuahán ityi cuhu naha ra. Maa tyin sɨɨn cuhva caá ra nyehe̱ ra naha. )yK Maa tyin cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tyin nyito ra Jesús tan nyehe̱ ña tsi ra, ña tsinu̱ iñi ra naha. Nu quituvi̱ ra Jesús nuu uvi ra tsica̱ tsihin ra }xs Tsaha̱n ña tsijacoto̱ ña tsi ra tsicá tsihin ra, tyin yucú ra naha tsihin tucuiihya iñi tan tsacú ra naha. 2w] Ra Jesús nandoto̱ ra quɨvɨ quitsahá vitya. Tan quituvi̱ ra jihna cuii ca nuu ña María ñuu Magdala. Juvin ña cuví ña tsa tava̱ ra utsa tatyi ña vaha. uvcTacan tan tsinú xaan ñi cuahán ñi, tyin nɨhɨ́ ñi jahá tsa yuuhví ñi. Tan ña caha̱n maa ñi tsa cahan ñi tsihin ndi intuhun maa nyɨvɨ tyin yuuhví xaan ñi. Nu quituvi̱ ra Jesús nuu ña María quee̱ ñuu Magdala !u;Cu̱aahan ndo tan jacoto ndo tsi ra Pedro tan tsi inga ca ra tsica̱ tsihin ra Jesús. Tan ca̱tyi ndo tsihin ra naha tyin tsa cuahán ra Galilea tan cua cuatu ra tsi ra naha ndacan, tumaa catyi̱ maa ra tsihin ra naha tsa ndi cumañi ca cúu ra ―catyí ángel can tsihin ñi. ytkMaa tyin catyí ra tsihin ñi: ―Ña na̱yuhvi ndo. Tsitó yu tyin nanducú ndo tsi ra Jesús, ra ñuu Nazaret, ra tsa tsihi̱ nu cruu. Maa tyin nduve ca ra nyií ihya vityin tyin tsa nandoto̱ ra. Nye̱he ndo nu tinyii̱ ra naha tsi ra. PsTan cuhva tsa quɨhvɨ̱ ñi tsitsi cava nu nyaá ñaña can, nyehe̱ ñi nyaá iin ángel tsiyo cuaha. Tan caá ra tumaa caá iin ra tyuvaa. Nditsí ra jahma cuitsin cañi. Tan nayuhvi̱ xaan ñi. traMaa tyin cuhva tsa tsaa̱ ñi nyehe̱ ñi tyin tsa catsiyo̱ yuu cahnu tsa ndasɨ́ yuhu ñaña can. }qsTan ityi cuahán ñi natuhu̱n tahan ñi tan catyí ñi: ―¿Yóo cua jatsiyo yuu yuhu ñaña can? ―catyí ñi. #p?Tacan tan cuahán ñi nu nyaá ñaña ra tsa cunditsi̱n cuii ñi quɨvɨ quitsaha̱ vitya. Tan tsaa̱ ñi ican cuhva tsa cua cana̱ cuii ñi ñicanyii. Po Tsa yaha̱ quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, ña María ñuu Magdala, tan ña María sɨhɨ ra Jacobo, tan ña Salomé jata̱ ñi ndutya tami tyin cuñí ñi cuhun ñi cutyihi ñi can cuñu ñuhu ra Jesús. %nC/Tan ña María, tsa quee̱ ñuu Magdala, tan ña María, sɨhɨ ra José, tsaha̱n ñi, tsinyehe̱ ñi nu tinyii̱ ra José can cuñu ñuhu ra Jesús.\m1.Tacan tan tsijata̱ ra José iin jahma cuitsin tsa tsinu̱ tsihin jahma vaha tsa nañí linu, tan januu̱ ra cuñu ñuhu ra Jesús nu cruu. Yaha can tan cava̱ nuu ra jahma can cuñu ñuhu ra. Tacan tan tyihi̱ ra cuñu ñuhu ra tsitsi iin ñaña tsa nyaá nduvaha̱ tsitsi iin cava. Tan tyasɨ̱ ra yuhu ñaña can tsihin iin yuu cahnu. l#-Tan tsa tsito̱ vaha ra Pilato tyin tsa yaha̱ tsihi̱ ra Jesús, tava̱ tyiñu ra na cuhva ra andaru naha ra cuñu ñuhu ra tsi ra José. ?kw,Tsa tsito̱ ra Pilato tyin tsa yaha̱ tsihi̱ ra Jesús, iyo xaan cuñí ra. Tacan tan cana̱ ra tsi iin capitán tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tun nditsa tyin tsa tsihi̱ ra Jesús. -jS+tsaa̱ ra José ra ñuu Arimatea nu nyií ra Pilato. Ra José can cuví ra iin ra nyisó tyiñu cahnu vehe tyiñu, tan ndatú tucu maa ra tsi ra tsa cua jaquitsi Nyoo tyin cundaca ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ. Ña nayuhvi̱ ra tan tsaha̱n ra tsindaca̱n ra cuñu ñuhu ra Jesús tsi ra Pilato. iw*Quɨvɨ tsa tuhvá nyɨvɨ janduvaha tsa catsi ñi cuenda inga quɨvɨ tuhvá ñi quitatu, juvin ñi tseñi can nhU)Ñiñaha ihya tsinyicu̱n ñi tsi ra Jesús, tan jatyinyee̱ ñi tsi ra quɨvɨ tsica̱ nuu ra ityi Galilea. Tan yucú cuaha tucu ñiñaha inga ñuu tsa tsaa̱ tsihin ra ñuu Jerusalén ican. Nu tsicutsi̱ ra naha tsi ra Jesús Zg-(Tan ndasava ñi nyecú tucu juhva ñiñaha nyehé ñi. Tan mahñu ñi can nyií ña María tsa quee̱ ñuu Magdala, tan ña María sɨhɨ ra José tan ra Jacobo ra tyuvaa ca. Tan nyií tucu ña Salomé. jfM'Tan ra capitán tsa yɨhɨ́ ndaha andaru tsa nyaá yatyin ñi nu ticaá ra Jesús nyehe̱ ra nácaa cana̱ tsaa ra, tan nácaa tsihi̱ ra, tacan tan catyí ra: ―Nditsa nditsa cuii tyin Sehe Nyoo tsi ra ihya ―catyí ra. peY&Tan jahma tsa ticaá tsitsi vehe ñuhu cahnu ndata̱ sava tsi, nda sɨquɨ tan nda cuanda ityi tsaha. Kd%Tacan tan ñihi xaan cana̱ tsaa ra Jesús, tan tsihi̱ ra. Fc$Tacan tan tsinú xaan iin ra tsiquihi̱n ra iin yahma tsa caá tumaa caá catyi, tan jatyii̱ ra can tsihin vinu iya. Tan tyaa̱ ra can iin nu yutun tan jatuhva̱ ra yuhu ra Jesús tyin coho ra vinu can, tan catyí ra: ―Na cuatu nuu yo. Nyehe yo tun quitsi ra Elías januu ra tsi ra nu cruu can ―catyí ra. Ib #Juhva ra yucú ican naha ra tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra tan catyí ra naha: ―¡Jihna ndo! Caná tsaa ra tsi ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha ―catyí ra naha. qa["Tan juvin ñi cuhva can cana̱ tsaa ra Jesús tsihin tandɨhɨ tunyee iñi ra, tan catyí ra: ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―tan cuñí tsi catyí: Nyoo Jutu yu, Nyoo Jutu yu, ¿nacuenda nacoo̱ ihñi un tsi yu? ―catyí ra. ``9!Cuhva tsa cua tahan hora, ndunaa̱ nanɨɨ cahnu nda cuanda caa uñi tsa tseñi. $_A Tun nuu ra nu cruu vityin nyehe yo, tacan tan cua tsinu iñi yo tyin juvin ra cuví ra Cristo, Rey cuenda yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel ―catyí ra naha. Tan nda cuanda nu ñasuhu tsa ticaá nu cruu nduvi tsiyo xiin ra tan tsacu̱ nducu ndɨhɨ nahnu tsi ra. Nu tsihi̱ ra Jesús ^Tan juvin ñi tacan tsacú nducu tucu ra jutu cuví ityi nuu naha ra tsi ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan natuhun tahan ra naha tan catyí ra naha: ―¡Jacacu̱ ra tsi inga ca nyɨvɨ, maa tyin ña cuví jacacu ra tsi maa ra! I] ja̱cacu tsi un vityin tan nu̱u nu cruu juvin! ―catyí ñi. ~\uTan nyɨvɨ yahá ican jacuñí nyaa ñi tsi ra, tan javicó ñi jiñi ñi tsa tsacú nducu ñi tsi ra, tan catyí ñi: ―¡Jaan! ¡Yooho tsa caha̱n tyin cua canɨ un vehe ñuhu cahnu, tan tsitsi tsa uñi quɨvɨ cua janduvaha nyico un itsi, [Tacan cuvi̱ tan cundaa̱ cuhva catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Javaha̱ nyɨvɨ tsihin ra tumaa javahá ñi tsihin ra caquiñi.” Z%Tan tyaa̱ ndɨhɨ ra naha uvi taahan ñasuhu tsihin ra. Iin iin ra naha tsa iin nu cruu. Iin ra xiin cuaha ra, tan inga ra xiin satyin ra. Y%Tan letra tsa tyaa̱ ra naha jiñi cruu ra, catyí tsi nacuenda cua cúu ra. Tan catyí tsi tyehen: “Ra ihya cuví Rey nyɨvɨ Israel.” _~}|{czyyywwNvuutss/rqq(pnmqlkKihgfe{dd cDbraz``@_^\\A[Z1YIWVURTRQPNNMKOJ=IFF=<;:9w8'755j33.2 00\/J--,C+v*))(,'6&h%Y$""!4 KH)/lL ^ :  NR!n_;roTan catyí ñi tsihin yucu can tan tsihin yuu can: ―Cu̱coyo ndo tsata ndi, na ña nyehe ra nyaá nu tyayu can tsi ndi tan coto tatsi tuñi ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsi ndi. LqTan tandɨhɨ rey tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihin ra nahnu naha ra, tan ra cuca naha ra, tan ra cuví ityi nuu tsihin andaru naha ra, tan ra iyó xaan tunyee iñi tsi naha ra, tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuví musu, tan ñi tsa ñavin musu cuví, quɨhvɨ̱ xeehe ñi tsitsi yavi yuu tan tyañu cava tsa iyó yucu nahnu. /pWTan andɨvɨ tsiquɨhɨ̱ tuvi tsi tumaa tyihí tuví yo iin ndaha tutu. Tan tandɨhɨ yucu tan ñuhu nyihi tsa cayucú mahñu ndutya ñuhu nasama̱ nu cayucú tsi. poY Tan tiñuu cucoyo̱ tsi nu ñuhu ñayɨvɨ tumaa cucoyó tsɨtɨ yutya yutun tatun ñihi yahá tatyi. gnG Tan tsa joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsa tsinu iñu sellu can, nyehe̱ yu tyin ñihi xaan taán. Tan ndutuu̱n ñicanyii tumaa tuun jahma nyɨvɨ iyó tucuiihya iñi. Tan yoo nducuaaha tsi tumaa cuaaha nɨñɨ. $mA Tacan tan ñihi̱ intuhun intuhun ñi jahma cuitsin tsa cunditsi ñi. Tan catyí ra tsihin ñi na quitatu ñi tan cuatu ñi juhva ca quɨvɨ, nda cuanda cahñi nyɨvɨ tsi tandɨhɨ ca ñi tsa jahá tyiñu tyiñu ra Cristo, ñi tsa taahán tsi cúu tumaa tsihi̱ tucu maa ñi. hlI Tan caná tsaa ñi tan catyí ñi tyehen: ―Jutu Mañi ndi, ra ii cuví un, tan jandaá un tandɨhɨ tsa caahán un tyin javaha un. ¿Ama cua tatsi tuñi un tsi nyɨvɨ tsa tsahñi̱ tsi ndi tsa cuenda un? ―catyí ñi. ;ko Tan tsa joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsa tsinu uhun sellu can, nyehe̱ yu xuu altar. Tan ican yucú añima nyɨvɨ tsa tsihi̱ tsa cuenda tsa jacoto̱ ñi tuhun Nyoo. xjiTan nanyehe̱ yu, tan nyehe̱ yu iin cuayu cuaan. Tan ra yosó tsi tɨ nañí ra Tuhun Tsiihí. Tan tsata ra can vatsí inga ra tsa nañí Nu Yucú Añima Ndɨyɨ. Tan ñihi̱ ra naha tunyee iñi tsa cahñi ra naha tsa cuaha nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tyin tsitsi tsa sava nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, cua cahñi ra naha sava ñi. Tan cua cahñi ra naha tsi ñi tsihin tsa jacoo ra naha cuatyi, tan tsihin tama, tan tsihin cuehe, tan tsihin quɨtɨ xaan iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Ii Tan tsa joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsa tsinu cumi sellu can, tsiñi̱ yu tsa caahán intuhun ca tsa nyito can, tan catyí tsi: ―¡Na̱ha, tan nyehe un! ―catyí tsi tsihin yu. h/Tan tsiñi̱ yu caahán iin ndusu mahñu tsa cumi tsa nyito can, tan catyí tsi: ―Tumaa tyahví nyɨvɨ tsi iin musu tsa iin quɨvɨ, tacan yahvi tsa intuhun ñi kilu nuñi. Tacan tucu ñi tsa uñi kilu cebada. Tan ña ja̱tɨvɨ ndo acetye tan vinu ―catyí ndusu can. g9Tan tsa joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsa tsinu uñi sellu can, tsiñi̱ yu tsa caahán inga tsa nyito can tan catyí tsi: ―¡Na̱ha, tan nyehe un! ―catyí tsi tsihin yu. Tan nanyehe̱ yu, tan nyehe̱ yu iin cuayu tuun. Tan ra yosó tsi tɨ, ndahá ra iin ticatya. jfMTan quita̱ iin cuayu cuaaha. Tan ra tsa yosó tsi tɨ ñihi̱ ra ndatu tsa quinyaa ra tsa taxin iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tyin tacan tan cahñi tahan nyɨvɨ tsi ñi. Tan ñihi̱ ndɨhɨ ra iin mityi cahnu cundahá ra. Ae{Tan tsa joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsa tsinu uvi sellu can, tsiñi̱ yu tsa caahán inga tsa nyito can tan catyí tsi: ―¡Na̱ha, tan nyehe un! ―catyí tsi tsihin yu. ]d3Tacan tan nanyehe̱ yu tan nyehe̱ yu iin cuayu cuitsin, tan ra yosó tsi tɨ ndahá ra iin nduva. Tan ñihi̱ ra iin corona yɨhɨ́ jiñi ra, yacan jaha̱ canaa ra, tan ndi nyaá ca cua jaha canaa ca ra. c Tacan tan nyehe̱ yu nu joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu can sellu tsa jihna ñi tsitsi tsa utsa sellu can. Tan tsiñi̱ yu ndusu iin tsa nyito can tan ndusu tsi cuví tumaa nu caahán savi, tan catyí tsi: ―¡Na̱ha, tan nyehe un! ―catyí tsi tsihin yu. Zb-Tan catyí tsa cumi tsa nyito can: ―¡Na cuvi tsi tacan! ―catyí tsi naha tsi. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ tsa oco cumi ra tsahnu can naha ra tan jacahnú ra naha tsi ra tsa ña cua cundɨhɨ maa.aa; Tan tsiñi̱ tucu yu tsa caahán tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo; tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ, tan nu ñuhu ñayɨvɨ, tan tsitsi ñuhu, tan tsitsi ndutya ñuhu; tan catyí tsi naha tsi:Cahnu xaan cuví ra tsa nyaá nu tyayu.Cahnu xaan cuví ra Mbee Ticatyi Luhlu.Tan tunyee iñi tsa iyó tsi ra naha ña cua cundɨhɨ maa tsa iyó tsi.Tan taahán tsi tsa jacahnu yo tan tyaa yahvi yo tsi ra naha tacan ñi maa ―catyí tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo. &`E Tan ñihi caahán ángel can naha ra, tan catyí ra naha:Ra Mbee Ticatyi Luhlu tsa tsahñi̱ nyɨvɨ,
juvin ra taahán tsi cundaca ñaha, tan naquihin cuenda tsa cuca.Tan juvin ñi ra taahán tsi naquihin cuenda tsa tsiñi tuñi tan tandɨhɨ tunyee iñi.Na jacahnu yo tsi ra tan na jacahnu tandɨhɨ nyɨvɨ tan tandɨhɨ tsa iyó tsi ra, tyin cahnu xaan cuví ra, catyí ángel can naha ra. ?_w Yaha̱ can tan tsiñi̱ yu ndusu tan nyehe̱ yu nyecú cuenda millón ángel tanɨɨ canduvi nu nyecú ra tsahnu can naha ra, nu nyecú tsa cumi tsa nyito, tan xiin tyayu can. ,^Q Tsaha̱ un tsa cuví ndi rey tan jutu tsa cuenda Nyoo Jutu yo.Tan cua cundaca ñaha ndi tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, catyí ra naha, tsitá ra naha. 0]Y Tan tsitá ra naha iin yaa tsaa, tan catyí ra naha:Yooho cuví ra taahán tsi quihin tutu ihya tan jocon un tsa utsa sellu tsa ndasɨ́ itsi.Tyin tsahñi̱ nyɨvɨ tsi un. Tan tsihin nɨñɨ un jata̱ un tsi ndi tyin coo vaha ndi tsihin Nyoo.Tan cuví ndi nyɨvɨ ñuu nyihi tan ñuu nahnu tsa iyó tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, nyɨvɨ caahán sɨɨn sɨɨn yuhu, tan nyɨvɨ sɨɨn sɨɨn tata. \Cuhva tsa quihi̱n ra tutu can, tandɨhɨ tsa cumi tsa nyito can tan tandɨhɨ tsa oco cumi ra tsahnu can tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha nuu ra. Tan tsa intuhun intuhun ra tsahnu can naha ra ndahá ra naha arpa tsa iyó cuerda tumaa iyó cuerda nuu guitarra. Tan tsitu̱ cutu tsitsi copa xuhun cuaan ndahá ra naha. Tan cutu can cuví tandɨhɨ tsa tsicán tahvi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo. [Tan ra Mbee Ticatyi Luhlu can tsaha̱n ra nu nyaá ra nyaá nu tyayu can tan quihi̱n ra tutu tsa ndahá ra can nu ndaha cuaha ra. Z Tacan tan mahñu tyayu can tan mahñu tsa cumi tsa nyito can, tan mahñu ra tsahnu can naha ra, nyehe̱ yu nyaá nyityi iin Mbee Ticatyi Luhlu. Tan caá tɨ tumaa caá iin mbee tsa tsahñi̱ nyɨvɨ tan jamañi̱ ñi. Tacan caá tɨ. Tan iyó utsa ndɨquɨ tɨ tan nyecú utsa tinuu tɨ. Tan tinuu can cuví tsa utsa tatyi ii tsa jacuhu̱n Nyoo tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. 7YgTacan tan catyí iin ra tsahnu tsa nyaá can tsihin yu: ―Ña va̱cu ca un. Tyin ra cuví Ndicaha [o cuñí tsi catyi, ra ndacá ñaha], ra cuví tata ra Judá, tan tata ra rey David, ra ican jaha̱ canaa tan juvin ra cua nacanɨ tutu can tan jocon tsa utsa sellu tsa ndasɨ́ tutu can ―catyí ra. }XsTan tsacú xaan yu, tsa tsito̱ yu tyin yoñi maa cuví nacanɨ tutu can tan cuví cahvi, tan cuví nyehe nuu tsi. W9Maa tyin ndi intuhun tsa iyó andɨvɨ tan nu ñuhu ñayɨvɨ, tan tsitsi ñuhu, tan cuví nacanɨ tutu can. Nduve maa náa cuví nyehe nuu tsi. V9Tan nyehe̱ yu iin ángel tsa nyee xaan. Tan caná tsaa ra tan catyí ra: ―¿Yóo taahán tsi nacanɨ tutu ihya tan jocon sellu ihya? ―catyí ra. OU Tacan tan nyehe̱ yu tyin ra tsa nyaá nu tyayu can ndahá ra iin tutu tsihin ndaha cuaha ra. Tan yɨhɨ́ tuvi tutu can tan nyaá letra ityi nuu tan ityi tsata can. Ndasɨ́ tsi tsihin utsa sellu. T Jutu Mañi ndi, Nyoo ndi cuví un.Yooho taahán tsi jacahnú ndi.Tan taahán tsi tsi un tsa cundaca ñaha un.Tyin maa un javaha̱ tandɨhɨ tsa iyó.Tan tsa cuenda tsa iyó iñi maa un, tan tsicoo̱ tandɨhɨ tsa iyó, catyí ra naha.JS  tsa oco cumi ra tsahnu can naha ra tsicuɨñɨ́ tsɨtɨ ra naha tan jacahnú ra naha tsi ra iyó tandɨhɨ tyembu. Tan tsaquín ra naha corona ra naha nu nyaá tyayu can. Tan catyí ra naha: PR Tan jacahnú tsa cumi tsa nyito can tsi Nyoo, tan nacuhvá tsi naha tsi tyahvi nyoo tsi ra nyaá nu tyayu can, ra tsa iyó tandɨhɨ tyembu. Tan tahan ñi tsaha tsa javahá tsi naha tsi tacan, &QETan iyó iñu nditsin tsa intuhun intuhun tsa nyito can. Tan tanɨɨ cahnu tsi nyecú tinuu tsi, tahan ñi ityi tsata tan ityi tsitsi tsi. Tan ña jandɨhɨ́ tsi tsa caahán tsi tyehen nduvi tan ñiñu:Ra ii cuví un; ra ii cuví un; ra ii cuví un.Jutu Mañi yu, Nyoo, iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi un.Tacan ñi iyó maa un, juvin un cuví Nyoo nda tsanaha tan vityin, tan juvin un cua quitsi. UP#Iin tsa nyito can caá can tumaa caá ndicaha. Tan tsa tsinu uvi tumaa caá indɨquɨ lee. Tan tsa tsinu uñi, tumaa caá nuu rayɨɨ caá nuu can. Tan tsa tsinu cumi tumaa caá tasu tsa cuahán ndavá. OTan ityi nuu tyayu can iyó tucu iin tsa caá tumaa caá ndutya ñuhu, tan xiñu xaan can tumaa xiñu yutyi. Nɨɨ canduvi yuhu tyayu can tan mahñu tyayu can, nyecú cumi tsa nyito. Tan cuaha xaan tinuu tsa nyito can iyó, ityi nuu can tan ityi tsata can. JN Tan nu nyaá tyayu tsa nyaá mahñu can, quitá tatsa tan ñihi cuvaa tan ñihi caahán savi. Tan cayú utsa ñuhu̱ ityi nuu tyayu can, tan tsa utsa ñuhu̱ can cuví tsa utsa tatyi ii Nyoo. rM]Tan nyehe̱ yu nyecú oco cumi ca tyayu nu nyecú oco cumi ra tsahnu naha ra, tsinu̱ nduvi tyayu can nu nyaá tyayu tsa nyaá mahñu can. Nditsi ra naha jahma cuitsin. Tan yɨhɨ́ corona xuhun cuaan jiñi intuhun intuhun ra naha. nLUTan nuu ra tsa nyaá nu tyayu can, xiñu tsi tumaa xiñu yuu vaha tsa nañí jaspe tan tumaa xiñu yuu cornalina. Tan tanɨɨ cahnu yuhu tyayu can tsinú nduvi coo cuiya, tan xiñu tɨ tumaa xiñu yuu vaha tsa nañí esmeralda. -KSTan juvin ñi cuhva can tan tuvi̱ iñi yu tsa nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin yu. Tan nyehe̱ yu nyaá iin tyayu nda gloria. Tan nu tyayu can nyaá iin ra nyaá. J #Tsa yaha̱ can, tan nyehe̱ yu ticoho iin yuvehe nda andɨvɨ. Tan tsiñi̱ yu ndusu tsa caahán jihna tsihin yu, ndusu tumaa ndusu trompeta, tan catyí tsi tsihin yu: ―Nda̱a nyehe tan janaha yu tsi un tsa cua cuvi nu cuahán ca tsi ―catyí ndusu can tsihin yu. INyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu” ―catyí ra Jesucristo.IH Cua cuhva yu tsa cunyecu ndo tsihin yu nu ndacá ñaha yu tatun cuví jaha canaa ndo tsi nu ña vaha. Tumaa tsa jaha̱ canaa yu tsi nu, tan vityin nyaá yu tsihin Jutu yu nu ndacá ñaha ra. IG ¡Nye̱he jihna! Yuhu nyaá yu yuvehe tan cañí ndaha yu. Nyɨvɨ tsa cua cuñi ndusu yu, tan nuña ñi yuvehe, cua quɨhvɨ yu tan cuxiñi yu tsihin ñi. Tan maa ñi cuxiñi ñi tsihin yu. VF%Yuhu tsahá cuenda yu tan tatsí tuñi yu tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuñí xaan yu. Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo: Ja̱ndu iin ndo iñi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo tan ja̱vaha ndo tsa vaha. \E1Yacan cuenda tsahá cuenda yu tsi ndo tyin tsi maa yu ja̱ta ndo xuhun cuaan tsa cayu̱ tan naa̱ tsa nyahyu tsi, tyin tacan tan nducuca ndo. Tan ja̱ta ndo jahma cuitsin nu nyaá yu tyin cunditsi ndo, tyin tacan tan ña cua nducahan ca nuu ndo tsa tandɨɨ ndo. Tan ja̱ta ndo numeri quɨhvɨ́ tinuu ndo tyin tacan tan cuví nyehe ndo. DTyin nyooho catyí ndo tyehen: ‘Yuhu cuca xaan yu, vaha xaan iyó yu. Nduve náa cumañi tsi yu,’ catyí ndo. ¿A ña jahá ndo cuenda tyin cuiihya cuñí ndo nyehé ndo tundoho tsitsi añima ndo, ndaahvi ndo, cuaa ndo, tan tandɨɨ ndo tsitsi añima ndo? C{Maa tyin tsa cuenda tsa cuví ndo tumaa ndutya vixin ñi ndi ña vitsin tan ndi ña ihñi ndo, cua ndutsan yu tsi ndo. ;BoYuhu nyehé yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan cuví ndo tumaa ndutya tsa ña vitsin tan ndi ña ihñi, tyin ndi ña tsinú vaha iñi ndo tsi yu, tan ndi ña jandɨhɨ́ tucu ndo tsa tsinú iñi ndo tsi yu. Vaha ca tsa tsinu vaha iñi ndo tuhun caahán yu, o jandɨhɨ cuii ndo tsa tsinú iñi ndo tsi yu. A ’Ja̱cuhun tucu tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Laodicea. Tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí ra tsa nditsa, ra jandaá tsa caahán ra tyin javaha ra, tan tsihin ra javaha̱ Nyoo tandɨhɨ maa tsa iyó: <@q Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu.” Tsa tsaha̱ cuenda ra Jesucristo tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Laodicea x?i Nyooho tsa cua cuvi jaha canaa tsi nu ña vaha, cahnu tyiñu Nyoo cua jaha tyiñu ndo. Cua cuhva yu tsa cuví ndo tumaa ticoo tsa nyisó vehe ñuhu Nyoo yu. Tan ña cua quita maa ndo nu nyaá Nyoo. Tan cua tyaa yu sɨvɨ Nyoo yu tsi ndo, tan sɨvɨ ñuu Nyoo yu, ñuu Jerusalén tsaa tsa cua quee nda andɨvɨ, tan juvin ñi cua tyaa tucu yu sɨvɨ tsaa yu tsi ndo. >  Yatyi cua quitsi yu nu yucú ndo. Ja̱ha cuenda vaha ndo cuhva iyó ndo, tyin coto quinyaa nyɨvɨ tsa vaha tsa cua ñihi ndo. $=A Tyin cunyeé xaan iñi ndo tumaa catyi̱ yu tsihin ndo tyin cunyee iñi ndo. Tan yacan cuenda cua jaha cuenda yu tsi ndo tan nduve náa cua tahan ndo quɨvɨ cua jaquitsi yu tundoho cahnu sɨquɨ tandɨhɨ nyɨvɨ, tyin cua nducu cuhva yu tsi tandɨhɨ ñi iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. < Tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda nu ña vaha, ñi vatya, ñi catyí tyin nyɨvɨ Israel cuví ñi, maa tyin ñavin nyɨvɨ Israel cuví ñi tsitsi añima ñi; cua jacuɨñɨ tsɨtɨ yu tsi ñi nuu ndo, tyin tacan tan coto ñi tyin yuhu cuñí yu tsi ndo. L;Yuhu nyehé yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan nuña̱ yu iin yuvehe tsa cuenda ndo tan yoñi cuví nacasɨ itsi, [tyin tsaha̱ yu tsa cahan ndo tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, tan yoñi cuví casɨ tsi ndo]. Tan iyó luxu tunyee iñi tsi ndo, tan tyaá yahvi ndo tsa caahán yu, tan ña catyí ndo tyin ña nacotó ndo tsi yu. o:W’Ja̱cuhun tucu tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Filadelfia. Tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí ra ii, ra nditsa, ra yɨhɨ́ ndaha ndaha tucu ra rey David, ra tsa nuñá yuvehe tan ndi intuhun nyɨvɨ tan ña cuvi nacasɨ. Tan tatun nacasɨ ra, ndi intuhun ñi tan ña cuvi nuña ñi. Tyehen catyí ra: >9uNyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu.” Tsa tsaha̱ cuenda ra Jesucristo tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Filadelfia 8'Tan nyooho tsa cua cuvi jaha canaa tsi nu ña vaha, cua cunditsi ndo jahma cuitsin tsihin yu. Tan ña cua janaa yu sɨvɨ ndo nu libru nu nyecú sɨvɨ tandɨhɨ nyɨvɨ cua coo nyito tsihin Nyoo. Tan cua catyi yu tsihin Jutu yu, tan ángel ra tyin nacotó yu tsi ndo. k7OMaa tyin iyó juhva nyooho, nyɨvɨ Sardis, tsa ña janyahyu̱ jahma; ña javahá ndo tsa caquiñi cuví can. Tan juvin nyooho cua cunditsi jahma cuitsin tsihin yu, tan cua caca ndo tsihin yu, tyin tacan taahán tsi tsi ndo. Z6-Ndu̱cuhun iñi ndo tsa vaha tsa cutuhva̱ ndo. Cu̱anyicun ndo can, tan na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Tyin tun ña naquihin vaha ndo tsa vaha, sana iñi ndo tan cua quitsi yu nu yucú ndo, tumaa iin ñasuhu. +5OJa̱ha cuenda vaha ndo tsa vaha tsa iyó luxu ca tsi ndo. Tyin coto ndɨhɨ ndɨhɨ tuhun yu nu yucú ndo. Nyehé yu tyin nuu Nyoo ña vaha maa tsa javahá ndo. J4 ’Ja̱cuhun tucu tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Sardis. Tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí ra tsa iyó tsa utsa tatyi ii Nyoo tan tsa utsa tiñuu: Yuhu nyehé yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan vasu catyí nyɨvɨ tyin nyito ndo, maa tyin tsa cuenda yuhu, tsa tsihi̱ ndo. s3_Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu.”M2Tan cua cuhva yu tiñuu cahnu tsa caná tsa naa ca coo tsihin ndo. i1KTumaa tsaha̱ Jutu yu ndatu tsi yu tsa cundaca ñaha yu, tacan cua cundaca ñaha ndo. Tan tsihin iin tatun tsa cuví caa cua tatsi tuñi ndo tsi nyɨvɨ. Tan cua tahvi cuatyi ndo tsi ñi tumaa tsa tahví cuatyi yo quɨsɨ. M0Tan nyooho tsa jaha canaa tsi nu ña vaha, tan javahá ndo cuhva cuñí yu nda cuanda nu ndɨhɨ tuhun, cua cuhva yu ndatu tsi ndo tsa cundaca ñaha ndo tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Q/Maa tyin ja̱ñihi ndo javaha ndo tsa vaha nda cuanda quitsi nyico yu. n.UMaa tyin tandɨhɨ ca nyooho tsa iyó ñuu Tiatira, nyooho tsa ña naquihi̱n cuenda cuhva jacuahá ña, ndi ña javahá ndo tsa catyí nyɨvɨ tyin cuví tuhun xeehe cuenda nu ña vaha, ña tyaá yu inga tsa yɨɨ sɨquɨ ndo. -#Tan cua cahñi yu sehe ña. Tacan tan cua coto tandɨhɨ nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu, tyin yuhu tsitó yu tandɨhɨ tsa tsicá iñi ñi, tan tandɨhɨ tsa iyó añima ñi. Tan tsa intuhun intuhun nyooho cua cuhva yu tsa taahán tsi tsi ndo tsa cuenda tsa javaha̱ ndo. D,Tan vityin cua quihin cuehe tsi ña tan ña cua cuvi nduvita ña. Tan nyɨvɨ javahá tsa caquiñi tsihin ña, cua cuhva yu tundoho nyehe ñi tatun ña ndu uvi iñi ñi tsa javahá ñi. *+MYuhu tsa ndatu̱ xaan yu tsa nasama ña cuhva iyó ña, maa tyin ña cuñí ña javaha ña can. Ña cuñí ña jandɨhɨ ña tsa tsicá nuu ña tsihin rayɨɨ. &*EMaa tyin iyó juhva tsa cuñí yu cahan yu tsihin ndo: Nyehé yu tyin tsahá ndo ndatu tsi [ñaha tsa javahá tumaa javaha̱] ña Jezabel [tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha]. Ña ican jacuaha tsi ndo, catyí ña tyin Nyoo tsahá tuhun caahán ña, maa tyin jandaví ñaha ña tsi nyɨvɨ tsa jahá tyiñu tyiñu yu tsihin tuhun jacuahá ña. Tyin catyí ña tyin ñavin cuatyi cuví tsa coo iin rayɨɨ tsihin ñaha o iin ñaha tsihin rayɨɨ tun ña tindaha̱ ñi. Tan jacuahá ña tyin cuví catsi ñi nyayu tsa jamañi̱ nyɨvɨ tsi tsitoho. %)CYuhu nyehé yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan tsitó yu tsa cuñí xaan ndo tsi nyɨvɨ. Tan tsitó yu tyin tsinú xaan iñi ndo tsi yu, tan jatyinyeé ndo tsi nyɨvɨ, tan cunyeé xaan iñi ndo. Tan tsitó yu tyin cuaha ca tsa vaha javahá ndo vityin tan ñavin ca nu quitsi̱ tsi. (’Ja̱cuhun tucu tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Tiatira. Tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí Sehe Nyoo, ra tsa caá tinuu tumaa caá nu cayú ñuhu̱. Tan tsaha ra caá tumaa caá caa bronce tsa xiñu xaan. J' Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu: Tatun cuvi jaha canaa ndo tsi nu ña vaha, cua cuhva yu tsa catsi ndo paan tsa cuví maná tsa nyií xeehe. Tan cua cuhva yu iin yuu cuitsin tsi ndo. Tan nu yuu can nyaá iin sɨvɨ tsaa tsa yoñi tsitó; intuhun ñi nyɨvɨ tsa cua naquihin yuu can cua coto sɨvɨ can.” Tsa tsaha̱ cuenda ra Jesucristo tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Tiatira z&mYacan cuenda ja̱numi ndo na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Tyin tatun ña nasama ndo cuhva iyó ndo, cua quitsi yu nu yucú ndo tsa numi ñi tan cua cañi tahan yu tsihin nyɨvɨ tsa javahá tacan tsihin mityi [tsa cuví tuhun] quitá yuhu yu. 2%]Tan juvin ñi iyó tucu juhva nyɨvɨ tsa ña cuñí nacoo tsa jacuahá ra yɨhɨ́ cuenda ra Nicolás. Tan yuhu ndasɨ cuñí yu nyehe yu tsa jacuahá ra can naha ra. _$7Maa tyin quituví juhva tsa javahá ndo nuu yu: Tyin ñuu Pérgamo nu yucú ndo ihya, yɨhɨ́ ra tsa ña cuñí jandɨhɨ́ cuhva tsa javaha̱ ra Balaam, ra tsicoo̱ tsanaha. Tyin ra Balaam natyuhu̱ ra tsi ra Balac, na jacatsi ra cuñu quɨtɨ tsa jamañi̱ nyɨvɨ nu tsitoho tsi nyɨvɨ Israel. Tan natyuhu̱ ra tsi ra na catyi ra tsihin ñi tyin ñavin cuatyi cuví tun iin ñaha tan iyó ña tsihin iin rayɨɨ vasu ña tindaha̱ ñi, tan tacan tucu ñi rayɨɨ. ;#o Yuhu nyehé yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan tsitó yu tyin vaha javahá ndo tyin ña jandɨhɨ́ ndo tsa tsinú iñi ndo tsi yu. Tan tacan ñi tsinú maa iñi ndo tsi yu vasu ndi maa iyó ndo nu iyó nu Satanás, nu ndacá ñaha nu, nu tsahñi̱ nyɨvɨ tsi ra Antipas, ra tsa cuvi̱ tsandaa cuenda yu. L" ’Ja̱cuhun tucu tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Pérgamo. Tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí ra tsa ndahá mityi tsa xaan nduvi tsiyo yuhu: =!s Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu. Catyí ra tyehen: Tatun cuvi jaha canaa ndo tsi nu ña vaha, ña cua cuhun ndo anyaya, quɨvɨ cúu nyɨvɨ tsa tsinu uvi tsaha.” Tsa tsaha̱ cuenda ra Jesucristo tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Pérgamo J   Maa tyin ña na̱yuhvi ndo tsa nyehé ndo tundoho. Tyin nu ña vaha cua tyihi nu tsi juhva ndo vehe caa, tyin cua nducu cuhva nu tsi ndo tatun cua jaña ndo tsi Nyoo. Tan utsi quɨvɨ cua nyehe ndo tundoho. Maa tyin cu̱anyicun vaha ndo tsi Nyoo nda cuanda cúu ndo. Tan yuhu cua cuhva yu ñayɨvɨ coo ndo tsihin Nyoo. T! Yuhu nyehé yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan tsitó yu tyin nyehé xaan ndo tundoho. Tan tsitó yu tsa ndaahvi ndo, maa tyin tsihin tuhun Nyoo cuca ndo. Tan tsitó yu tsa caahán nyɨvɨ Israel ndavaha ñi sɨquɨ ndo. Tan ndi ñavin ñi Israel cuví ñi tsitsi añima ñi tyin cuenda nu ña vaha, nu nañí Satanás, cuví ñi. xi’Ja̱cuhun ndɨhɨ tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Esmirna, tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí ra cuví tsa jihna ñi, ra cua coo nu cua ndɨhɨ quɨvɨ, ra tsa tsihi̱ tan nandoto̱: 7Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán Tatyi Ii Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu. Catyí ra tyehen: Tatun cuvi jaha canaa ndo tsi nu ña vaha, cuhva yu tsa catsi ndo tsɨtɨ yutun tsa tsahá tsa coo nyito añima ndo. Tan yutun can nyaá tun nda nu iyó Nyoo nda gloria, tyin ndacan, maa ñi maa tsa vaha iyó.” Tsa tsaha̱ cuenda ra Jesucristo tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Esmirna dACuaha tsa ña vaha javahá ndo, maa tyin iyó tucu tsa vaha javahá ndo, tyin ña cuñí ndo nyehe ndo tsa caquiñi tsa javahá nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Nicolás. Tacan tucu yuhu ña taahán iñi yu nyehé yu yacan. ~uYacan cuenda ndu̱cuhun iñi ndo numaa nda nduva̱ ndo. Tan na̱sama ndo cuhva iyó ndo, tan ja̱vaha nyico ndo tumaa javaha̱ ndo quɨvɨ naquihi̱n cuenda ndo tsi Nyoo. Tatun ña nasama ndo cuhva iyó ndo, tsa nyaá tsa cua quitsi yu nu yucú ndo, tan quinyaa yu candileru ndo nu nyaá tsi. Maa tyin tatun ndu uvi iñi ndo cuatyi ndo, ña cua quitsi yu quinyaa yu itsi.  Maa tyin iyó iin tsa ña vaha javahá ndo, tyin ña cuñí ca ndo tsi yu vityin tumaa tsa cuñí ndo tsi yu quɨvɨ jihna ñi. Cunyeé xaan iñi ndo. Tan nyehé xaan ndo tundoho tan jahá tyiñu xaan ndo tsa cuenda yu tsihin tsa ña ndu uvi iñi ndo. PYuhu tsitó yu tandɨhɨ tsa javahá ndo. Tan nyehé yu tyin ñihi xaan jahá tyiñu ndo tan cunyeé xaan iñi ndo. Tan tsitó yu tyin ña cuñí ndo nyehé ndo tsi nyɨvɨ caquiñi. Tan tsitó yu tyin tuhvá ndo nducu cuhva tsi ra tsa catyí tyin ra tsicá tyiñu Nyoo cuví ra naha, tan tsito̱ ndo tyin ña nditsa ra naha. p [’Ja̱cuhun tutu tsi ra caahán tuhun yu tsihin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu ñuu Éfeso. Tan ca̱tyi tsihin ra tyehen: “Tyehen catyí ra tsa nyecú utsa tiñuu ndaha cuaha, tan tsicá nuu ra mahñu tsa utsa candileru xuhun cuaan: ) MTuhun ihya cuví tuhun xeehe cuenda tsa utsa tiñuu tsa nyecú ndaha cuaha yu, tan tsa cuenda tsa utsa candileru xuhun cuaan can: Tsa utsa tiñuu can caahán tsi cuenda tsa utsa ra caahán tuhun yu tsa utsa vehe ñuhu. Tan tsa utsa candileru can cuñí tsi catyi tsa utsa vehe ñuhu.k QTya̱a nu libru tandɨhɨ tsa nyehe̱ un, tan tsa iyó vityin, tan tsa cua coo nu cuahán ca tsi. H  Yuhu nyito yu vasu tsihi̱ yu, maa tyin vityin ña cua cundɨhɨ maa tsa iyó yu. Tan iyó ndatu tsi yu tsa catyi yu ama taahán tsi cúu nyɨvɨ, tan tatun cuhun ñi anyaya o ña cuhun ñi. t cCuhva tsa nyehe̱ yu tsi ra, nduva̱ yu tsaha ra tumaa tsa tsihi̱ yu. Maa tyin tyiso̱ ra ndaha cuaha ra sɨquɨ yu, tan catyí ra tsihin yu: ―Ña na̱yuhvi un. Yuhu cuví ra jihna ñi, tan yuhu cua coo nu cua ndɨhɨ quɨvɨ. N Tan ndaha cuaha ra nyecú utsa taahan tiñuu andɨvɨ. Tan tuhun quitá yuhu ra caá tsi tumaa caá mityi tsa xaan nduvi tsiyo yuhu. Tan nuu ra caá tsi tumaa caá tun ñihi xaan nyehé ñicanyii. B Tan xiñú xaan tsaha ra tumaa xiñú iin caa tsa nañí bronce tsa tuhvá yo nacuhvá tsa yaha quita can tsitsi ono nu cayú ñuhu̱. Tan ñihi xaan ndusu ra tumaa ndusu ndutya cuaha.  Tan ixi jiñi ra cuitsin tsi, tumaa cuitsin ixi mbee, tan tumaa cuitsin catyi. Tan tinuu ra caá tsi tumaa caá nu cayú ñuhu̱. ^ 7 Tan mahñu tsa utsa taahan candileru can, nyehe̱ yu nyaá iin ra tsa caá tumaa caá rayɨɨ ñuhu ñayɨvɨ ihya. Nditsí ra jahma cañi nda nu tsaha ra. Tan yɨhɨ́ iin cinturón xuhun cuaan yɨquɨ nyica ra.    Tacan tan nyico̱ coo yu tyin cuñí yu nyehe yu yóo caahán tsihin yu. Tan nyehe̱ yu utsa taahan candileru xuhun cuaan. B   Tan catyí tsi tsihin yu tyehen: ―Yooho, Juan. Yuhu cuví ra jihna ñi, tan yuhu cua coo nu cua ndɨhɨ quɨvɨ. Tya̱a nu iin tutu tandɨhɨ tsa cua nyehe un. Tan ja̱cuhun itsi vehe ñuhu tsa utsa ñuu tsa cayucú ityi Asia: vehe ñuhu ñuu Éfeso, vehe ñuhu ñuu Esmirna, vehe ñuhu ñuu Pérgamo, vehe ñuhu ñuu Tiatira, vehe ñuhu ñuu Sardis, vehe ñuhu ñuu Filadelfia, tan vehe ñuhu ñuu Laodicea ―catyí ndusu can tsihin yu. =  u Tan iin tumingu quɨvɨ jacahnú yo tsi Jutu Mañí yo, tuvi̱ iñi yu tsa nyaá Tatyi Ii Nyoo tsihin yu. Tan tsiñi̱ yu iin ndusu ñihi xaan ityi tsata yu, tumaa ndusu trompeta. k  Q Yuhu ra Juan cuví yu yañi ndo. Tan iin caa ñi nyehé yu tundoho tsihin ndo, tan ndacá ñaha Nyoo tsi yo, tan iin caa ñi cunyee xaan iñi yo náa cuví tsi yo tyin jatyinyeé ra Jesucristo tsi yo. Nyií yu vehe caa ñuhu Patmos tsa canyií mahñu ndutya ñuhu. Nyií yu vehe caa tsa cuenda tsa caahán yu tuhun Nyoo tsa jacuaha̱ ra Jesucristo. I   Catyí Jutu Mañi yo: ―Yuhu cuví ra jihna ñi, tan yuhu cuví ra cua coo nu cua ndɨhɨ quɨvɨ, tumaa letra A tan Z ―catyí Jutu Mañi yo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi. Tacan ñi iyó maa ra: Juvin ra cuví Nyoo nda tsanaha, tan vityin, tan juvin ra cua quitsi. Nu nyehe̱ ra Juan tsa iyo caá ra Cristo ^  7¡Nye̱he jihna ndo! ¡Tsa vatsí ra Cristo nu vico andɨvɨ! Tandɨhɨ nyɨvɨ cua nyehe ñi tsi ra nda cuanda nyɨvɨ tsa jañicueehe̱ tsi ra tan cua nyehe ñi tsi ra. Tan tandɨhɨ ñi cua vacu xaan ñi tyin cua nayuhvi ñi nyehe ñi tsi ra inga tsaha tyin juvin ñi maa ra cuví. Nditsa, tacan cua cuvi, tan na cuvi tsi tacan ñi. @ {Tan tsaha̱ ra tsa cuví yo rey tan cuví yo jutu tyin jahá tyiñu yo tyiñu Nyoo Jutu ra. ¡Na jacahnu yo tsi ra tan na ña cundɨhɨ maa tsa ndacá ñaha ra! Tan nacuvi tsi tacan. 1 ]Tan na̱quihin tucu ndo tsa vaha jahá ra Jesucristo. Tyin ra ican cuví ra tsandaa tan tsa nditsa. Juvin ra cuví ra tsa nandoto̱ tsa jihna ñi. Tan ndacá ñaha ra tsi ra cuví rey tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya naha ra. Tan cuñí xaan ra tsi yo, tan nacatya̱ ra tsi yo tsihin nɨñɨ ra. Z /Yuhu ra Juan jaquitsí yu tutu ihya tsi nyooho, nyɨvɨ tsicá tsa utsa vehe ñuhu tsa cayucú ityi Asia. Na nasoco Nyoo tsi ndo. Tan tacan tucu tsa utsa tatyi ii tsa iyó nu ndacá ñaha ra. Tan na coo tsa taxin añima ndo jahá ra. Nyoo tacan ñi iyó maa ra, juvin ra cuví Nyoo nda tsanaha, tan vityin, tan juvin ra cua quitsi.  ;Sɨɨ xaan cuví tsi nyɨvɨ tsa cua cahvi tuhun Nyoo tsa nyaá nu tutu ihya tan cuñí ñi tuhun caahán tsi tan tyaa yahvi ñi itsi, tyin tandɨhɨ tuhun tsa nyaá nuu tutu ihya, tsa yatyin cuii cundaa tsi. Nu jacuhu̱n ra Juan tutu tsi nyɨvɨ tsa utsa taahan vehe ñuhu  {Tan caahán yu tandɨhɨ tsa nyehe̱ yu. Tan cuví yu tsandaa tsa cuenda tuhun Nyoo tsa jacoto̱ ra Jesucristo tsi yu.  %Nyoo tava̱ tyiñu ra tsi ra Jesucristo tyin cuhva cuenda ra tsi ra jahá tyiñu tyiñu ra tyin tsa cuyatyin cuii javaha ra tsa cua javaha ra. Tan jaquitsi̱ ra Jesucristo iin ángel ra tan tsaha̱ cuenda ra tandɨhɨ tsa cua cuvi tsi yuhu, ra Juan, ra cuví musu ra. hI:Na nasoco maa Jutu Mañi yo Jesucristo tsi tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.'G:Tan nyɨvɨ cuenda Nyoo tsa yucú vehe ra ndacá ñaha ñuu Roma ihya, tan tandɨhɨ ca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu ihya jaquitsí ñi nacumi tsi ndo. )K:Tsahá yu nacumi tsi tandɨhɨ ndo tsa yɨhɨ́ ndo cuenda ra Cristo ñuu Filipo. Tan jaquitsí tucu ra yañi yo tsa yucú tsihin yu ihya nacumi tsi ndo.  :Na jacahnu yo tsi Nyoo Jutu yo tacan ñi maa. Tan na cuvi tsi tacan ñi. Nu jacuhún ra Pablo nacumi tsi nyɨvɨ ñuu Filipos (~I:Tan Nyoo cua cuhva ra tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ndo. Tan tandɨhɨ tsa cuca tsa iyó tsi ra Cristo nda gloria tandɨhɨ yacan tan cua cuhva ra tsi ndo. d}A:Tan vityin, nduve tsa cumañí tsi yu. Nda cua ndoó ca tsa jaquitsi̱ ndo tsi yu tsihin ra Epafrodito. Tan tsa tsaha̱ ndo can cuví tsi tumaa xico tami, xico vaha tsa tsaá nuu Nyoo. Yacan cuví tsa taahán iñi ra. #|?:Ñavin tsa tsicá iñi yu tsa jatyinyee ndo tsi yu, tyin tsa cuñí yu tsa jatyinyee ndo tsihin tyiñu Nyoo, tacan tan cuaha ca cua nasoco Nyoo tsi ndo. e{C:Tan tsitsi tsa nyií yu ñuu Tesalónica, ñavin intuhun ñi tsaha jatyinyee̱ ndo tsi yu. Nz:Tsa tsitó nyooho nyɨvɨ Filipos nácaa cuvi̱ quɨvɨ quitsaha̱ caahán yu tuhun Nyoo tsihin ndo. Tacan tan quee̱ yu Macedonia nu iyó ndo tan cuahán yu cua jacoto yu tuhun Nyoo inga ñuu. Tan nyooho cuvi nyɨvɨ tsa jatyinyee̱ tsi yu tsihin xuhun, tyin vaha xaan cuñí ndo tsa caha̱n yu tuhun Nyoo tsihin ndo. tya:Tan nyooho yañi, vaha xaan tsa javaha̱ ndo tyin jatyinyee̱ ndo tsi yu quɨvɨ tsa tsicoo̱ yu tundoho. Vx%: Tandɨhɨ tan cuví jaha yu tsihin tunyee iñi tsa tsahá ra Cristo tsi yu. dwA: Tyin yuhu tsa tsitó maa yu nácaa coo ndaahvi yu tan nácaa coo cuca yu. Tyin tsa caa̱n maa yu tun iyó tsa catsi yu a nduve, tyin tun ndoo ca tsa catsi yu, quɨvɨ tsa iyó, o nduve tsa catsi yu, ndoó maa yu vaha. v7: Ñavin tyin iyó tsa tsiñí ñuhu tsi yu tan caahán yu tsihin ndo, tyin yuhu tsa cutuhva̱ maa yu tsa cusɨɨ iñi yu tsihin náa tsa iyó tsi yu. u): Sɨɨ xaan cuñí yu. Tan jacahnú yu tsi Jutu Mañi yo tsa cuenda tsa jatyinyee̱ xaan ndo tsi yu inga tsaha. Tan tsitó yu tyin ndɨhɨ ñi tsaha tan cuñí ndo jatyinyee ndo tsi yu. Maa tyin tsicoo̱ juhva quɨvɨ ña tsaha̱ tsi cuhva tsa jatyinyee ndo tsi yu. (tI: Ja̱vaha ndo tsa jacuaha̱ yu tsi ndo. Tuhun tsa caha̱n yu tsiñi̱ ndo, tan tsa javaha̱ yu nyehe̱ ndo, yacan taahán tsi ja̱vaha ndo. Tan Nyoo ra tsahá tsa taxin coo añima yo, cua cunyaa ra tsihin ndo. Nu jatyinyeé nyɨvɨ ñuu Filipos tsi ra Pablo tsihin tsa iyó tsi ñi s:Nu cua ndɨhɨ tuhun, yañi, ca̱ca iñi ndo maa ñi tsa nditsa, maa ñi tsa ndaa, tsa cuɨtɨ iyó, tan tsa ndoo iyó. Ña caca iñi ndo tsa caquiñi. Ca̱ca iñi ndo tsa sɨɨ caa, maa ñi tsa vaha, tan maa ñi cuhva cuvi jacahnu ndo tsi Nyoo. Hr :Tan Nyoo cua cuhva ra tsa taxin coo añima ndo. Tan cahnu xaan tsa vaha cuví yacan. Tan yoñi cuví cutuñi iñi nácaa tsa cahnu tsi. Tan tsa taxin iyó tsi Nyoo cua jaha cuenda añima ndo tan tsihin tsa tsiñi tuñi jiñi ndo, tyin iin caa ñi iyó ndo tsihin ra Cristo Jesús. Na caca iñi yo maa ñi maa tsa vaha ~}||H{{,zyww8uttsr>qppoqnHmllFkj=iwhgfdccb.aT`q_^^e]][[ZZYFXWWWVTTSRR3Q^PJONMLKKIHH2GFFDiCfBiA??> <<9::086544u3210//,.,+**((x'&%$#""! U$+$7A?#T  kvg|| sNyehe̱ yu inga tsa iyo cahnu andɨvɨ tan nayuhvi̱ xaan yu, nyehe̱ yu utsa ángel tsa vatsí ndacá utsa taahan ña tundoho. Tsihin tundoho ihya cua cundɨhɨ tsa xaan cuñí Nyoo nyehé ra tsi nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tuhun caahán ra. {%Tan nacuhñi̱ ra uvas can ityi tsata ñuu, tan cuñí tsi catyi tyin cuaha xaan nyɨvɨ tsihi̱, tan nu cuvi̱ can, cuaha xaan cuaha xaan nɨñɨ ñi tsatɨ̱. Tan tsaa̱ tsi nda nu sucun nu yɨhɨ́ frenu yuhu cuayu, tan tsinú tsi tumaa uñi cientu kilómetro.sz_Tan jayaha̱ ángel can mityi ra nu ñuhu ñayɨvɨ tan tsahnya̱ ra uvas can. Tan tyihi̱ ra itsi iin nu tyihi̱ ra tyin cua cuhñi ra itsi tan quita ndutya tsi. Tan yacan cuñí tsi catyi tsa cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ. |yqTan quita̱ inga ángel nu nyaá altar, tan ra ihya iyó ndatu tsi ra tsa cundaca ñaha ra ñuhu̱ tsa cayú. Tan cana̱ tsaa ra tsi ra tsa ndahá mityi yacua tsa xaan can. Tan catyí ra tsihin ra: ―Ja̱ha tyiñu tsihin mityi xaan tsa ndahá un juvin, tan ca̱hnya cuenda ndoco yucu vixi tsa nañí uvas tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tyin tsa tsityí tsi ―catyí ra. x Tacan tan quita̱ inga ángel tsitsi vehe ñuhu tsa iyó andɨvɨ. Tan juvin ñi ndahá tucu ra iin mityi yacua tsa xaan. wwTacan tan ra tsa nyaá nu vico can jayaha̱ ra mityi ra nu ñuhu ñayɨvɨ, tan naquihi̱n ra tsa iyó nuu tsi. )vKTan quita̱ inga ángel tsitsi vehe ñuhu tan ñihi xaan cana̱ tsaa ra tsi ra nyaá nu vico can. Tan catyí ra: ―Vityin ja̱ha tyiñu tsihin mityi un, ja̱taca cosecha un tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tyin tsa tsaa̱ cuhva, tan tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsa tsityí tsi ―catyi ra. DuTacan tan nyehe̱ yu iin vico cuitsin. Tan nu vico can nyaá iin ra caá tumaa caá ra ñuu ñayɨvɨ. Yɨhɨ́ corona xuhun cuaan jiñi ra. Tan ndahá ra iin mityi yacua tan xaan. +tO Tacan tan tsiñi̱ yu iin ndusu tsa quee̱ nda andɨvɨ, tan catyí tsi tsihin yu: ―Tya̱a tuhun ihya: “Vityin tan ityi nuu, sɨɨ xaan cua cuvi tsi nyɨvɨ cua cúu tun tsinú iñi ñi tsi Jutu Mañi yo.” Tan catyí Tatyi Ii Nyoo: Nditsa, sɨɨ xaan cua cuvi tsi ñi tyin cua quitatu ñi tan ña cua jaha tyiñu ca ñi. Tan cua coo tsa vaha tsa javahá ñi tsihin ñi. Nu cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ Bs} Yacan cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tan tyaá yahvi ñi tuhun caahán ra, tan tsinú iñi ñi tsi ra Jesús, cuñí tsi tsa cunyee iñi ñi ―catyí ángel tsa tsinu uñi can. xri Tan ña cua cundɨhɨ maa tsa quita yuhma nu nyehé ñi tundoho, tan ña cua quitatu maa ñi nduvi tan ñiñu. Ñi ihya cuví ñi tsa jacahnú tsi quɨtɨ caquiñi can tan tsi tsitoho tɨ, tan tsaha̱ ñi tsi ñi cunyaa tuñi sɨvɨ tɨ. ?qw cua nyehe xaan ñi tundoho tyin cua tyihi Nyoo tsi ñi nu ñuhu̱, tan nu azufre. Tumaa tsa cua jacoho ra vinu xaan tsi ñi nuu ángel tan nuu ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu cuvi can. ^p5 Tacan tan vatsí tsa tsinu uñi ángel, tan ñihi caha̱n ra tan catyí ra: ―Tatun ndáa nyɨvɨ jacahnu tsi quɨtɨ caquiñi can tan tsitoho tɨ, o cuhva ñi tsa cunyaa tuñi tɨ nutyaan ñi o ndaha ñi, Xo)Tan catyí inga ángel tsa vatsí nyicún tsi ra: ―Tsa nduva̱ ñuu Babilonia tsa cuví ñuu cahnu, tsa tanɨ̱ tsi. Tyin nyɨvɨ iyó ñuu can jacuaha̱ ñi tsa caquiñi tsa javahá ñi tsi inga nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tumaa tsa tsiñi̱ ñi tsihin vinu ña vaha, jaha̱ ñi Babilonia cuví can ―catyí ángel can. n Tan ñihi xaan caha̱n ra tan catyí ra: ―Na̱yuhvi ndo tsi Nyoo, tan ja̱cahnu ndo tsi ra. Tyin tsa taha̱n tsi cuhva tsa cua cutuñi nyɨvɨ. Ja̱cahnu ndo tsi ra javaha̱ andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ, tan ndutya ñuhu tan ndohyo ―catyí ángel can. emCTacan tan nyehe̱ yu ndavá inga ángel ityi andɨvɨ. Tan nyisó ra tuhun Nyoo tsa ña cua cundɨhɨ maa, tan tuhun can cuví tsa jacacú ra Cristo tsi yo. Tyin jacoto ra tuhun can tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ; nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñi ñuu nahnu, tan ñuu nyihi, nyɨvɨ tandɨhɨ ñi tata, tan nyɨvɨ caahán sɨɨn sɨɨn yuhu. ,lQYoñi cuví catyi tyin vatya ra naha, tyin tsa cuenda Nyoo nduve ca cuatyi ra naha iyó tan yucú ra naha nu nyaá ra nu tyayu ra. Tuhun tsa jacoto̱ uñi ángel k/Ra ihya naha ra cuví ra tsa ña tsica̱ nuu tsihin ñaha, tyin ii ra naha. Tan nyicún ra naha tsi ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu tandɨhɨ ñi ityi cuahán ra. Cacu̱ ra naha tan juvin ra naha jamañí tsi ra naha nuu Nyoo tan nuu ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu tsa jihna ñi. j)Tan tsitá ra naha iin yaa tsaa nu nyaá Nyoo nu tyayu ra, tan nu nyecú tsa cumi tsa nyito, tan nu nyecú tandɨhɨ ra tsahnu naha ra. Tan yoñi maa cuví cutuhva yaa can, maa ñi maa tsa cientu uvi xico cumi mil rayɨɨ tsa cacu̱ nu ñuhu ñayɨvɨ cuví tsitá can. *iMTacan tan tsiñi̱ yu cucayú ityi andɨvɨ, tumaa cucayú yutya nahnu, tan tumaa caahán savi tsa ñihi xaan, o tumaa cuví nu javacú ra naha guitarra cuaha. eh EYaha̱ can tan nyehe̱ yu tsi ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu, nyaá nyityi ra jiñi yucu Sión. Tan yucú cientu uvi xico cumi mil rayɨɨ tsihin ra. Ra ihya naha ra cuví ra tsa nyaá sɨvɨ ra tan sɨvɨ Jutu ra nutyaan. Tg! Tuhun ihya cuñí xaan tsi tsa tsiñi tuñi. Nyɨvɨ cutuñi iñi, na jaha cuenda ñi número quɨtɨ caquiñi can. Tyin número rayɨɨ cuví can. Tan número can cuví iñu cientu uñi xico iñu.f Tan yoñi maa cuví jata tan xico tatun nduve tuñi can nyaá tsi ñi, o tatun nduve sɨvɨ tɨ, o número sɨvɨ tɨ nyaá tsi ñi. re] Tan sɨɨn tyin catyí tsi tyin cunyaa tuñi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ; nyɨvɨ nyihi, nyɨvɨ tsahnu, nyɨvɨ cuca, nyɨvɨ ndaahvi, nyɨvɨ iyó nuña, tan nyɨvɨ iyó tsitoho. Tan cua cunyaa tuñi can ndaha cuaha ñi a nutyaan ñi. idK Tan quɨtɨ caquiñi tsa tsinu uvi can tsicoo̱ ndatu tsi tɨ tsa cuhva tɨ tsa coo nyito tsitoho quɨtɨ caquiñi tsa jihna can tyin tacan tan cuvi cahan tsi tan cahñi tsi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña cua jacahnú itsi. c Tan jandavi̱ ñaha tɨ tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihin tsa iyo tsa cuví javaha tɨ nuu quɨtɨ caquiñi tsa jihna ñi. Tava̱ tyiñu tɨ na javaha ñi iin tsitoho quɨtɨ caquiñi tsa tyahnya̱ caahvi tsihin mityi, tan ña tsihi̱ tɨ. b Tan cuaha xaan tsa iyo javaha̱ tɨ nda cuanda quita̱ ñuhu̱ andɨvɨ tan janacava̱ tɨ can nu ñuhu ñayɨvɨ tyin nyehe nyɨvɨ. a7 Tan ndacá ñaha tɨ tumaa ndacá ñaha inga quɨtɨ caquiñi can. Tan nyehé inga quɨtɨ can tsa ndacá ñaha tɨ. Tan natyuhú tɨ tsi ñuhu ñayɨvɨ tan nyɨvɨ iyó nu tsi na jacahnu ñi tsi inga quɨtɨ caquiñi tsa cuñi̱ cúu jaha̱ tsa caahvi tsa tsinyaa̱ tsi tɨ. a`; Yaha̱ can tan nyehe̱ yu quita̱ inga quɨtɨ caquiñi tsitsi ñuhu. Tan iyó uvi ndɨquɨ tɨ, caá can tumaa caá ndɨquɨ mbee ticatyi luhlu. Maa tyin caahán tɨ tumaa caahán coo xaan tsa iyó ndaha can. _ Nyɨvɨ tyihí tsi inga nyɨvɨ vehe caa, cua cuhun tucu maa ñi vehe caa. Tan nyɨvɨ tsa tsahñí tsihin tsa xaan, juvin ñi maa tsihin can cua cúu ñi. Yacan cuenda nyooho tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo cuñí tsi cunyee iñi ndo tan tsi̱nu iñi ndo tsi ra. K^ Tatun yɨhɨ ndo iyó soho ndo, tya̱a soho ndo tuhun ihya: -]S Tan nyɨvɨ tsa ña cua coo ñayɨvɨ tsaa tsihin ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu, ra tsa tsihi̱, ña cua coo ñi ñayɨvɨ tsaa can tsa cuenda tyin ña tsinyaa̱ sɨvɨ ñi nu libru ra tsa ndi cumañi ca tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ. Tandɨhɨ maa ñi can cua jacahnu ñi tsi quɨtɨ caquiñi can. 4\a Tan tsicoo̱ tucu ndatu tsi tɨ tsa cañi tahan tɨ tsihin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo nda cuanda cuvi jaha canaa tɨ tsi ñi. Tan ñihi̱ ndatu tucu tɨ tsa quɨhɨ ndaha tɨ tsi nyɨvɨ ndɨhɨ ñi tata, nyɨvɨ caahán sɨɨn sɨɨn yuhu, nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñi ñuu nyihi, tan ñuu nahnu. ~[u Tacan javaha̱ tɨ: Caha̱n tɨ tsi Nyoo. Caha̱n tɨ ndavaha ñi nu iyó ra, tan sɨvɨ ra, tan tsa iyó andɨvɨ. Z/ Tan ñihi̱ tucu quɨtɨ can ndatu tsa cahan ndasɨ tɨ tan cahan tɨ ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo. Tan cua cundaca ñaha tɨ uvi xico uvi yoo. vYe Tan jacahnú ñi tsi nu coo xaan can, tyin tsaha̱ nu ndatu tsi quɨtɨ can. Tan jacahnú tucu ñi tsi quɨtɨ can, tan catyí ñi: ―¿Yoñi maa cuví tumaa cuví quɨtɨ ihya? ¿Tan yoñi cuví cañi tahan tsihin tɨ? ―catyí ñi. \X1 Tan nyaá iin nu caahvi̱ tsa cua cahñi tsi tɨ jiñi tɨ, maa tyin ndaha̱ nu caahvi̱ can. Tan tsa nyehe̱ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya can, iyo xaan cuñi̱ ñi. Tan quitsaha̱ nyicún ñi tsi tɨ. *WM Quɨtɨ caquiñi can caá tɨ tumaa caá cuɨñɨ. Tsaha tɨ caá tumaa caá tsaha oso. Tan yuhu tɨ caá tumaa caá yuhu ndicaha. Tan nu coo xaan tsa iyó ndaha can tsaha̱ nu ndatu tsi quɨtɨ caquiñi can tsa cunyaa tɨ nu tyayu nu. Tan tsaha̱ nu ndatu tsi tɨ tsa cundaca ñaha tɨ. /V Y Tan tsinyaa̱ nyityi yu nu nyɨtɨ yuhu ndutya ñuhu, nyehe̱ yu quita̱ iin quɨtɨ caquiñi nu ndutya ñuhu can. Tan iyó utsa jiñi tɨ, tan utsi ndɨquɨ tɨ. Tan iin tan iin ndɨquɨ tɨ yɨhɨ́ iin corona. Tan intuhun intuhun jiñi tɨ nyaá iin sɨvɨ tsa caahán ndavaha ñi tsi Nyoo. qU[ Tan tsa ña cuvi̱ jaha canaa nu tsi ña, quitsaha̱ cañí tahan nu tsihin nyɨvɨ cuví tata ña, ñi tsa tyaá yahvi tuhun caahán Nyoo, tan nyicún ñi tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi tsa nditsa tsa caahán ra Jesucristo.T' Maa tyin ñuhu ñayɨvɨ jatyinyee̱ tsi tsi ña, tyin ndata̱ tsi tan nanyee̱ yutya tsa javaha̱ nu coo tsihin ndutya tsa quita̱ yuhu nu. vSe Tan nu coo can tava̱ nu ndutya tsihin yuhu nu, tyin coo yutya cahnu, tan tañi ñaha can tsitsi yutya can. R7 Maa tyin tsicoo̱ uvi nditsin nahnu ñaha can tan caá can tumaa caá nditsin tasu. Tsicoo̱ can tyin tacan tan cuví ndava ña tan cuhun ña cunu xeehe ña nu tsɨquɨ nu ña cuví ñihi coo can tsi ña. Ican cuví nu cua ñihi ña tsa catsi ña tsitsi tsa uñi cuiya sasava. $QA Tan tsa nyehe̱ nu coo xaan tsa iyó ndaha can tyin nacava̱ nu nu ñuhu ñayɨvɨ, quitsaha̱ nyaá ndaha nu tsi ñaha tsa tsicoo̱ sehe yɨɨ can. 7Pg Yacan cuenda cu̱sɨɨ iñi nyooho tsa iyó andɨvɨ. Maa tyin ¡ndahvi nyɨvɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tan nu ndutya ñuhu! Tyin nu ña vaha nacava̱ nu nu ñuhu ñayɨvɨ nu yucú ñi. Tan xaan xaan cuñí nu tyin tsitó nu tyin ña cuaha ca quɨvɨ tan cundɨhɨ tsa jandaví ñaha nu tsi ñi. IO  Tan jaha canaa̱ ñi tsi nu tsihin nɨñɨ ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu, tan tsihin tuhun Nyoo tsa caha̱n ñi tsihin nyɨvɨ. Ña nayuhvi̱ ñi cúu ñi tan tsaha̱ cuenda ñi ñayɨvɨ ñi. KN Tacan tan tsiñi̱ yu iin ndusu ñihi xaan ityi andɨvɨ, tan catyí tsi: ―Vityin tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa jacacú Nyoo tsi nyɨvɨ. Tsa jaha̱ canaa tunyee iñi Nyoo. Maa ra tan ra Cristo, Sehe ra, ndacá ñaha ra naha tyin tsa tava̱ ra naha tsi nu tsa tyaa̱ xaan cuatyi sɨquɨ ñi nuu ra naha nduvi tan ñiñu. M# Tacan tan tava̱ Nyoo tsi nu coo xaan can, nu Coo Tsaahnu, tan juvin ñi nu cuví nu ña vaha tan Satanás, juvin nu jandaví ñaha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Maa nu tan tatyi ña vaha tsa cutahán tsihin nu cucoyo̱ nahnu nda nu ñuhu ñayɨvɨ. %LC Maa tyin ña cuvi̱ jaha̱ canaa tɨ tsa cañi̱ tahan tɨ. Tan ña ñihi̱ ca tɨ nu ndoo tɨ nda andɨvɨ tsihin tatyi ña vaha tsa cutahán tsihin tɨ. K Yaha̱ can tan tsicoo̱ cuatyi nda andɨvɨ, cañi̱ tahan ángel Miguel tan tandɨhɨ ángel tsa cutahán tsihin ra tsihin coo xaan can. Tan coo can tsihin tandɨhɨ tatyi ña vaha tsa cutahán tsihin tɨ, cañi tahan tɨ tsihin ángel Miguel. ,JQ Tan cuahán ñaha can tsinú xeehe ña ñuhu ityi, nu janduvaha̱ Nyoo coo ña, tyin ican cua cuhva ra tsa catsi ña tsitsi tsa mil uvi cientu uñi xico quɨvɨ. I/ Tan ñaha can jacacu̱ ña iin rayɨɨ. Tan juvin ra cua cundaca ñaha tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Ñihi xaan cua cundaca ñaha ra tumaa tsa tsihin iin tatun tsa cuví caa. Tan tsa yaha̱ cacu̱ ra, naquihi̱n Nyoo tsi ra cuahán ra nu nyaá ra nu tyayu ra. dHA Tan tsihin juhma tɨ jacoyo̱ tɨ tsa yatyin sava tiñuu tsa iyó andɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan coo can tsicuɨñɨ̱ tɨ nuu ñaha tsa cua cacu sehe, tyin cuñí tɨ catsi tɨ sehe ña náa cuhva cacu ñi maa tsi. ]G3 Tacan tan quita̱ inga tsa iyo ityi andɨvɨ. Tan nyehe̱ yu iin coo xaan tsa iyó ndaha. Cuaaha tɨ tan cahnu tɨ. Tan iyó utsa jiñi tɨ, tan utsi ndɨquɨ tɨ. Tan yɨhɨ́ corona intuhun intuhun jiñi tɨ. {Fo Tan ñaha ihya ñuhú sehe ña. Tan tsacú xaan ña tsihin tsa cuuhví tsitsi ña, tyin nyehé xaan ña tundoho. ME  Tacan tan quituvi̱ tsa iyo cahnu ityi andɨvɨ. Quita̱ iin ñaha tan nditsí ña ñicanyii tumaa nditsí yo jahma. Tan tsañí ña nu yoo. Tan yɨhɨ́ iin corona tsa utsi uvi tiñuu jiñi ña. D} Tacan tan nuña̱ yuvehe ñuhu Nyoo tsa iyó gloria, tan tsitsi vehe ñuhu can quituvi̱ tsatun cuenda tsa ndoo̱ ra tyiñu tsihin yo. Tan quɨhvɨ̱ tatsa. Tan ñihí cuvaá tan caahán savi. Tan taa̱n. Tan ñihi xaan cucoyo̱ yuu savi.C+ Tan vasu ndi maa cuxaán nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu nahnu.Maa tyin tsa tsaa̱ quɨvɨ tatsi tuñi un tsi ñi.Tan tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa jacutuñi un tsi ndɨyɨ.Tan cuhva un tsa vaha tsa taahán tsi tsi nyɨvɨ jaha̱ tyiñu tyiñu un, ñi tsaha̱ cuenda tuhun caahán un,ñi tsa nacuhva̱ cuenda añima ñi tsi un, tan jacahnú ñi sɨvɨ un.Vasu ndi maa cahnu cuví ñi o ndaahvi ñi.Tan tsa tsaa̱ cuhva tsa janaa un tsi nyɨvɨ jatɨvɨ́ tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, catyí ra naha. EB Tan catyí ra naha:Jutu Mañi ndi Nyoo ndi. Ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi.Tacan ñi iyó maa un. Juvin un cuví Nyoo nda tsanaha tan vityin, tan juvin un cua quitsi.Tsahá xaan ndi tyahvi nyoo tsi un,Tyin tsa naquihi̱n cuenda un tunyee iñi un.Tan tsa quitsaha̱ ndacá ñaha un. 7Ag Tacan tan tsa oco cumi ra tsahnu tsa nyecú nu nyaá Nyoo, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha tan tsaqui̱n ra naha nuu ra naha nda nu ñuhu. Tan jacahnú ra naha tsi Nyoo. J@  Tan tsa tɨvɨ̱ tsa tsinu utsa ángel can trompeta tsa ndahá ra, tsiñi̱ yu ndusu ñihi xaan ityi andɨvɨ, tan catyí tsi:Tandɨhɨ nu ndacá ñaha rey nu ñuhu ñayɨvɨ, tsa yaha̱ nanduvi̱ tsi tsa tsii Nyoo Jutu yo tan ra Cristo.Tan ña cua ndɨhɨ maa tsa ndacá ñaha ra naha, catyí ndusu can. #?? Yacan cuví tundoho tsa tsinu uvi tsa nyehe̱ nyɨvɨ, maa tyin tsa vatsí tsa tsinu uñi. Nu tɨvɨ́ tsa tsinu utsa ángel trompeta tsa ndahá ra (>I Tan ñihi xaan taa̱n cuhva can. Tan tsitsi ñuu can tanɨ̱ cuaha xaan vehe. Tsitsi tsa utsi utsi vehe, tanɨ̱ intuhun intuhun tsi. Tan tsihi̱ utsa mil nyɨvɨ jaha̱ tsa taa̱n can. Tan nyɨvɨ tsa ña tsihi̱, jacahnu̱ ñi tsi Nyoo, ra nyaá andɨvɨ, tsa cuenda tsa yuuhví ñi. = Tan tsa yaha̱ tsa tsihi̱ ra naha tan nyehe̱ yu nandoto̱ ra naha, tan catyí iin ndusu ityi andɨvɨ tsihin ra naha: ―Na̱ha ndo nyehe Tacan tan nandaa̱ ra naha ityi andɨvɨ tsitsi vico. Tan nyehe̱ nyɨvɨ xaan iñi tsi ra naha nu nandaa̱ ra naha. V<% Maa tyin tsa cua yaha tsa uñi quɨvɨ sasava, Nyoo cua janandoto ra tsi ra naha, tan nduvita nyico ra naha inga tsaha. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua nyehe tyin cua nandoto ra naha, cua nayuhvi xaan ñi. $;A Tan sɨɨ xaan cua cuñí ñi tsa cuenda tsa cua cúu ra can naha ra. Tan nda cuanda cua jacuhun ñi regalo tsi tahan ñi tsa cuenda tsa sɨɨ cuñi ñi tsa cua cúu nduvi taahan rayɨɨ tsa cahan tuhun Nyoo tsihin ñi. Tyin cuñi maa ñi tyin tsaha̱ xaan ra naha tundoho tsi ñi. H:  Tan tsitsi tsa uñi quɨvɨ sasava, cua nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ cuñu ñuhu ra naha; nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu nyihi, nyɨvɨ tandɨhɨ ñi tata, tan ñi caahán sɨɨn sɨɨn yuhu, tan ñi iyó ñuu nahnu, cua nyehe ñi cuñu ñuhu ra naha. Tan ña cua cuhva ñi tsa quɨhɨ xeehe cuñu ñuhu ra naha tsitsi ñuhu. y9k Tan cua cava cuñu ñuhu ra naha tsitsi calle ñuu nu tsahñi̱ nyɨvɨ tsi Jutu Mañi yo tan tyaa̱ ñi tsi ra nuu cruu. Tan cua cuvi ñuu can tumaa ñuu Sodoma tan ñuhu Egipto, [tsa cuenda tsa ña vaha tsa cua javaha nyɨvɨ ñuu can]. 8w Maa tyin tsa cua ndɨhɨ cuhva cuenda ra naha tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ, cua quita quɨtɨ xaan yavi cunu can, tan cua cañi tahan tɨ tsihin tsa nduvi taahan ra cuvi tsandaa can. Tan cua jaha canaa tɨ tsi ra naha. Tan cua cahñi tɨ tsi ra naha. #7? Tan iyó ndatu tsi ra naha tsa casɨ ra naha nu cuun savi tandɨhɨ quɨvɨ tsa cua cuhva cuenda ra naha tuhun caahán Nyoo tsihin ra naha tsi nyɨvɨ. Tan iyó tucu ndatu tsi ra naha tsa jananduvi ra naha nɨñɨ ndutya. Tan iyó tucu ndatu tsi ra naha tsa janyehe ra naha tundoho tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihin tandɨhɨ nuu cuehe. Tan cuví javaha ra naha yacan najava tsaha cuñi maa ra naha. [6/ Tan nyɨvɨ tsa cua cuñi jañicueehe tsi ra cuví tsandaa can naha ra, cua naa cuii nuu ñi. Tyin cua quita ñuhu̱ yuhu ra naha, tan tsihin can cua cahmi ra naha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ xaan iñi tsi ra naha. 5 Tan tsa nduvi tsandaa can cuví uvi yutun olivo tan uvi candileru tsa nyecú nu Jutu Mañi yo, ra ndacá ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ. )4K Tan yuhu cua jacuhun yu uvi ra tsa cua cuvi tsandaa tan cahan tuhun yu tsitsi tsa mil uvi cientu uñi xico quɨvɨ. Tan cunditsi ra naha jahma tucuiihya iñi. '3G Maa tyin ña tyihi cuhva un nuquehe vehe ñuhu can, tyin tsa cuenda nyɨvɨ inga ñuu cuví can. Cua vaca tsaha ñi nu ñuu ii tsitsi tsa uñi cuiya sasava. 2  Tacan tan tsaha̱ ra naha iin ndoo tsi yu. Caá tsi tumaa caá yutun tsa tuhvá yo tyihí cuhva tsihin. Tan catyí ra naha tsihin yu: ―Ndu̱vita tan tyi̱hi cuhva un vehe ñuhu Nyoo tan altar ra, tan ca̱hvi najava taahan nyɨvɨ jacahnú tsi ra tsitsi vehe can. 1  Tacan tan catyí ra naha tsihin yu: ―Cuñí tsi tsa cahan nyico un inga tsaha tuhun tsa caahán Nyoo sɨquɨ nyɨvɨ tsa iyó ñuu nyihi tan ñuu nahnu, tan nyɨvɨ caahán sɨɨn sɨɨn yuhu, tan sɨquɨ ra cuví rey naha ra ―catyí ra tsihin yu.M0 Tacan tan quihi̱n yu libru luhlu tsa ndahá ra, tsatsi̱ yu. Tsa ndi nyií tsi tsitsi yuhu yu, vixi xaan tsi tumaa vixi ndutya ñuñu. Maa tyin tsa coco̱ yu itsi, ndu uva̱ tsi tsitsi yu. / Tacan tan tsaha̱n yu nu nyaá ángel can tan tsica̱n yu libru luhlu can tsi ra, tan catyí ra tsihin yu: ―Ju̱hun, ca̱tsi itsi. Vixi xaan tsi cua cuvi tsitsi yuhu un, tumaa vixi ndutya ñuñu. Maa tyin cua ndu uva tsi tsitsi un ―catyí ra tsihin yu. z.m Tan ndusu tsa quita̱ andɨvɨ, tsa caha̱n jihna tsihin yu, juvin tsi caahán tsihin yu tyehen: ―Cu̱aahan cu̱aquihin libru luhlu tsa nandica̱ tsa ndahá ra ángel tsa tsañí nu ndutya ñuhu tan nu ñuhu ñayɨvɨ ―catyí tsi. - Tyin cuhva tsa cua quitsaha tɨvɨ tsa tsinu utsa ángel can trompeta tsa ndahá ra, cuhva can cua cundaa tuhun xeehe tsa catyi̱ Nyoo tyin javaha ra, tumaa caha̱n ra tsihin ra jaha̱ tyiñu tyiñu ra, ra cuvi̱ ndusu yuhu ra ―catyí ángel can. J,  Tan ángel can catyí ra: ―Na nyehe maa Nyoo ra ña cua cundɨhɨ maa, ra tsa javaha̱ andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ tan ndutya ñuhu tan tandɨhɨ tsa iyó nuu tsi tyin nduve ca tsa cucuee. + Tacan tan ángel tsa nyehe̱ yu tsa tsañí nu ndutya ñuhu tan nu ñuhu ñayɨvɨ, jandaa̱ ra ndaha cuaha ra ityi andɨvɨ. * Tsa yaha̱ tsa tsiñi̱ yu tsa utsa ndusu can, tan cua tyaa yu can nu tutu. Maa tyin tsiñi̱ yu caahán iin ndusu nda andɨvɨ, tan catyí tsi tsihin yu: ―Na̱quihin xeehe tuhun tsa caha̱n tsa utsa ndusu can. Tan ña tyaa un can nu tutu ―catyí ndusu can. Q) Tacan tan cana̱ tsaa ra, tumaa taná ndicaha tsa cuxaán tɨ. Tan cuhva tsa cana̱ tsaa ra, tsiñi̱ yu utsa ndusu tumaa cuví nu caahán savi, tan intuhun intuhun tsi caahán tsihin ndusu maa tsi. ( Tan ndahá ra iin libru luhlu nuñá nuu tsi. Tan tsañí tsaha cuaha ra nu ndutya ñuhu tan tsaha satyin ra nu ñuhu ñayɨvɨ. '  Tacan tan nyehe̱ yu inga ángel tsa iyó xaan tunyee iñi. Quee̱ ra ityi andɨvɨ tan vatsí nuú ra tsitsi vico. Tan nyaá coo cuiya jiñi ra. Tan nuu ra xiñu xaan can tumaa xiñu ñicanyii. Tan tsaha ra caá tumaa nyaá nyityi ñuhu̱ tsa cayú. .&U Ndi ña jandɨhɨ̱ ñi tsa tsahñí ñi nyɨvɨ, tan javahá ñi tsa tasɨ. Tan ñiñaha ña jandɨhɨ̱ ñi tsa tsicá nuu ñi tsihin rayɨɨ, tan rayɨɨ ña jandɨhɨ̱ ra naha tsa tsicá nuu ra naha tsihin ñaha vasu ndi maa ña tindaha̱ ñi. Tan ña jandɨhɨ̱ ñi tsa suhú ñi.T%! Maa tyin tandɨhɨ ca nyɨvɨ tsa ndoo̱, ñi tsa ña tsihi̱ tsihin tundoho can, ña jandɨhɨ̱ ñi tsa javahá ñi tsa ña vaha. Ndi tsa jacahnú ñi tatyi ña vaha tan ndi tsi tsitoho tsa tsinu̱ tsihin xuhun cuaan, xuhun cuitsin, bronce, yuu, tan yutun: tsitoho tsa ña cuví nyehe, ndi ña tsiñí, ndi ña cuví caca. $w Tyin iyó tunyee iñi tsi tɨ naha tɨ tsitsi yuhu tɨ naha tɨ tan nu juhma tɨ naha tɨ. Tyin juhma tɨ naha tɨ caá tumaa caá coo tan nuu juhma tɨ naha tɨ caá tumaa caá jiñi coo. Tan tsihin yacan jañicueehé tɨ naha tɨ tsi nyɨvɨ. #) Tan tsa yatyin sava nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihi̱ tsihin tsa uñi tsa quitá yuhu cuayu can naha tɨ: ñuhu̱ tan yuhma tan azufre. "} Tacan nyehe̱ yu cuayu jaha̱ Nyoo. Tan ra yosó cuayu can naha ra nyaá caa cuaaha, azu tan cuaan yɨquɨ nyica ra naha. Tan jiñi cuayu ra naha caá tumaa caá jiñi ndicaha. Tan tsitsi yuhu tɨ naha tɨ quitá ñuhu̱ tan yuhma tan azufre. J!  Tan tsiñi̱ yu tyin uvi cientu millón andaru tsa yosó cuayu. O  Tacan tan ndatsi̱ ra tsi tsa cumi ángel can, tyin tsa ndatu̱ xaan ra naha ora can, quɨvɨ can, yoo can, cuiya can, tyin cahñi ra naha tsi tsa yatyin sava nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. M Tan ndusu can caahán tsi tsihin tsa tsinu iñu ángel tsa ndahá trompeta can, tan catyí tsi: ―Nda̱tsi tsi tsa cumi ángel tsa nuuhñí yatyin yuhu yutya cahnu Eufrates ―catyí ndusu can. I  Tan tsa tɨvɨ̱ tsa tsinu iñu ángel can trompeta tsa ndahá ra, tsiñi̱ yu iin ndusu tsa quita̱ tsitsi tsa cumi ndɨquɨ tsa nyecú tutun altar xuhun cuaan tsa nyaá ityi nuu Nyoo. A} Tsa yaha̱ iin tundoho, tan cumañi uvi taahan ca. 1 Tan iyó iin nu cuví ityi nuu tsihin tica xama can naha tɨ. Tan nu ican cuví tatyi tsa ndacá ñaha yavi cahnu tan cunu tsa nduve maa nu tsindɨhɨ. Tan tsa tsihin yuhu hebreo nañí nu Abadón. Tan tsihin yuhu griego nañí nu Apolión, tan cuñí tsi catyi: Nu Janaá. 5 Tan juhma tɨ naha tɨ caá tumaa caá juhma tujuhma, tyin yɨhɨ́ iñu can. Tan tsihin can cua tyaa tɨ naha tɨ tsi nyɨvɨ tsitsi tsa uhun yoo. $A Tan soo tɨ naha tɨ caá tumaa caá caa. Tan ñihi xaan cundatsán nditsin tɨ naha tɨ, tumaa cundatsán carreta cuayu cuaha tsa tsinú nu iyó cuatyi. ~u Tan ixi jiñi tɨ naha tɨ caá tumaa caá ixi jiñi ñaha. Tan nuhu tɨ naha tɨ caá can tumaa caá nuhu ndicaha. D Tica xama can caá tɨ tumaa caá cuayu tsa tsicá cuatyi. Tan jiñi tɨ naha tɨ yɨhɨ́ tsa caá tumaa caá corona xuhun cuaan. Tan nuu tɨ naha tɨ caá tumaa caá nuu nyɨvɨ. ?w Quɨvɨ can nyɨvɨ cua nanducu ñi tuhun tsiihí. Maa tyin ña cua nañihi ñi can. Tan vasu ndi maa cuñí ñi cúu ñi, tuhun tsiihí cua cunu tsi nuu ñi tyin ña cua cúu ñi. _7 Ña ñihi̱ ndatu tɨ naha tɨ tsa cahñi tɨ naha tɨ tsi nyɨvɨ, tyin tyaa ñi maa tɨ naha tɨ tsi ñi. Tan quɨhɨ xico tɨ tsi ñi uhun yoo. Tan xico uhvi can uhvi tsi tumaa uhví nyɨvɨ tsa tyaá tujuhma. V% Quihi̱n tɨ naha tɨ tuhun tyin na ña jatɨvɨ tɨ naha tɨ cuhu tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, ndi cuhu cuii, tan ndi yutun. Maa tyin na tyaa tɨ naha tɨ tsi nyɨvɨ tsa nduve tuñi Nyoo nyaá nutyaan. Q Tan tsitsi yuhma can quita̱ tica xama. Tan ndava̱ tɨ naha tɨ nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan ñihi̱ tɨ naha tɨ ndatu tsa tyaa tɨ naha tɨ tsi nyɨvɨ tumaa tyaá tujuhma tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Y+ Tacan tan nuña̱ can yuhu yavi can. Tan quita̱ cuaha yuhma tumaa quitá yuhma tsitsi iin ono cahnu. Tan tyasɨ̱ yuhma can nuu ñicanyii tan nasaca̱ nuu can tsihin tatyi. Tan ndunaa̱ nu ñuhu ñayɨvɨ. y m Tacan tan tsa tɨvɨ̱ tsa tsinu uhun ángel can trompeta tsa ndahá ra, nyehe̱ yu quee̱ iin tiñuu ityi andɨvɨ. Tan nacava̱ can nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan quihi̱n cuenda can ndaha tucu tsa cuenda yavi cunu tsa nduve maa nuu tsindɨhɨ. "= Yaha̱ can tan nyehe̱ yu iin ángel ndavá ra mahñu andɨvɨ tan tsiñi̱ yu tsa caahán ra. Tsihin tsa ñihi ndusu ra catyí ra: ―¡Ndahvi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsa cua tɨvɨ tsa uñi ca ra ángel naha ra trompeta tsa ndaha ra naha! ―catyí ángel can.-S Tan tsa tɨvɨ̱ tsa tsinu cumi ángel can trompeta tsa ndahá ra, ndu naa̱ tsa yatyin ña sava ñicanyii, tan tsa yatyin ña sava yoo, tan tsa yatyin ña sava tiñuu ndunaa̱ tsi naha tsi. Tan tsa cuenda tsa ndunaa̱ juhva ñicanyii, ndunaa̱ nu ñuhu ñayɨvɨ cumi hora tsa iin iin nduvi. Tan tsa cuenda tsa tɨvɨ̱ juhva yoo tan tiñuu, ña ndunditsi̱n maa nu ñuhu ñayɨvɨ cumi hora tsa iin iin tsacuaa. T! Tan sɨvɨ tiñuu cahnu can cuví Ajenjo. Tan tsa yatyin ña sava ndutya tsa iyó, ndu uva̱ tsi tumaa tsa uva xaan ajenjo can. Tan cuaha xaan nyɨvɨ tsihi̱ tyin tsihi̱ ñi ndutya tsa ndu uva̱ can. gG Tan tsa tɨvɨ̱ tsa tsinu uñi ángel can trompeta tsa ndahá ra, nacava̱ iin tiñuu cahnu. Cayú tsi tumaa cayú yɨtɨ. Tan nacava̱ tsi sɨquɨ tsa yatyin ña sava yutya nahnu tan tsa yatyin ña sava nu ndohyo. B } Tan tsa tandɨhɨ quɨtɨ iyó tsitsi ndutya ñuhu can tsihi̱ tsa yatyin sava tɨ naha tɨ. Tan tahvi̱ cuatyi tucu tsa yatyin sava yutun ndoo cuaha tsa iyó tsitsi ndutya ñuhu can. Z -Tan tsa tɨvɨ̱ tsa tsinu uvi ángel can trompeta tsa ndahá ra, nyehe̱ yu cayú tumaa iin yucu cahnu. Tan nacava̱ can mahñu ndutya ñuhu. Tan tsa yatyin sava ndutya ñuhu can nanduvi̱ tsi nɨñɨ. ' GTsa tɨvɨ̱ iin ángel can trompeta tsa ndahá ra, quitsaha̱ cuún savi tan cucoyó yuu savi, ñihi cayú ñuhu̱ tan sacá nuu nɨñɨ tsihin can. Tan tsa yatyin cayu̱ sava ñuhu ñayɨvɨ, tan tsa yatyin tucu sava cuhva nyaá cuhu tsitsa tan tandɨhɨ cuhva nyaá cuhu cuii. i KTacan tan tsa utsa ángel tsa ndahá trompeta can, ndatú ra naha tsa tɨvɨ ra naha can.  Tacan tan ángel can quihi̱n ra cuu can tan jacutu̱ ra can tsihin tuun ñuhu̱ tsa quita̱ nu altar can. Tan tyoso̱ ra can nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan quitsaha̱ caahán savi, tan iyo cuví. Tan ñihi tatsa, tan quitsaha̱ taán. Nu tɨvɨ́ ángel naha ra trompeta |qTan quitá yuhma cutu tan yuhma tsa tsicán tahvi nyɨvɨ tsi Nyoo ndaha ra, tan cuahán yuhma can nu nyaá Nyoo. %CYaha̱ can tan tsaa̱ inga ángel tsa ndahá iin cuu xuhun cuaan. Tan tsinyaa̱ nyityi ra ityi nuu altar can. Tan quihi̱n cuenda ra cuaha xaan cutu, tyin cuhva cuenda ra itsi iin caa ñi tsihin tsa tsicán tahvi nyɨvɨ tsi Nyoo nuu altar xuhun cuaan tsa nyaá ityi nuu tyayu Nyoo. Yaha̱ can tan nyehe̱ yu nyecú utsa ángel ityi nuu Nyoo. Tan intuhun intuhun ra naha quihi̱n cuenda ra naha iin trompeta.  Tan tsa joco̱n ra Mbee Ticatyi Luhlu tsa tsinu utsa sellu tsa ndasɨ́ tutu can, ndutaxi̱n nda andɨvɨ tumaa sava hora. Tyin ra Mbee Ticatyi Luhlu tsa nyaá mahñu tyayu can cua jaha cuenda ra tsi ñi, tumaa jahá cuenda yo mbee. Tan cua cundaca ra tsi ñi nu coho ñi ndutya tsa tsahá tsa coo cuii ñi. Tan Nyoo cua nacuhva ra tandɨhɨ ndutya nuu ñi ―catyí ra tsihin yu.1Tan ña cua cusoco ca ñi, ndi ña cua na ityi ca iñi ñi. Ña cua cahmi ca ñicanyii tsi ñi. Tan ndi ña tuñu ca cuñí ñi tsihin tsa ihñi. \1Yacan cuenda nyecú ñi ityi nuu tyayu nu nyaá Nyoo. Tan jahá tyiñu ñi tyiñu ra nduvi tan ñiñu tsitsi vehe ñuhu ra. Tan ra tsa nyaá nu tyayu can jahá cuenda ra tsi ñi tsihin tsa nyaá ra tsihin ñi. fETan catyí yu tsihin ra: ―Maa un tsitó, tata. Tan catyí ra tsihin yu: ―Nyɨvɨ ihya cuví ñi nyehe̱ tundoho cahnu. Maa tyin nacatya̱ ñi jahma ñi tsihin nɨñɨ ra Mbee Ticatyi Luhlu tan nducuitsi̱n tsi. 2] Tacan tan tsica̱ tuhun iin ra tsahnu can tsi yu tan catyí ra: ―¿Yóo nyɨvɨ cuví ñi nditsí jahma cuitsin ihya? ¿Tan ndáa ityi quee̱ ñi? ―catyí ra. 5c Tan catyí ra naha:Tyehen taahán tsi jacahnu ndi tsi un, Jutu Mañi ndi tyin iyó xaan tsa tsiñí tuñi tsi un:Nacuhvá xaan ndi tyahvi nyoo tsi un.Tan jacahnú ndi tsi un tyin iyó xaan tunyee iñi tsi un, Nyoo Jutu ndi.Tan na cuvi tsi tacan tandɨhɨ tyembu, catyí ra naha. =~s Tan tandɨhɨ ángel naha ra nyecú ra naha tanɨɨ canduvi nu nyaá tyayu, nu nyecú ra tsahnu naha ra, nu nyecú tsa cumi tsa nyito. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha tan tsaqui̱n ra naha nuu ra naha nda nu ñuhu ityi nuu ra nyaá nu tyayu can. Tan jacahnú ra naha tsi ra tyin juvin ra cuví Nyoo. ;}o Tan tandɨhɨ ñi caná tsaa ñi tan catyí ñi:Nyoo Jutu yo, ra nyaá nu tyayu, tan ra Mbee Ticatyi Luhlu,
juvin ra naha jacacu̱ tsi yo ―catyí ñi caná tsaa ñi. 2|] Tsa yaha̱ can tan nyehe̱ yu yucú cuaha nyɨvɨ. Tan yoñi maa cuví nacahvi tsi ñi, tyin cuaha xaan ñi. Yucú nyɨvɨ quee̱ tandɨhɨ ñuu nyihi tan ñuu nahnu tsa iyó tanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan yucú nyɨvɨ caahán sɨɨn sɨɨn yuhu. Tan yucú nyɨvɨ sɨɨn sɨɨn tata. Tan nyecú ñi nuu ra nyaá nu tyayu, tan nuu ra Mbee Ticatyi Luhlu. Nditsí ñi jahma cuitsin. Tan ndahá ñi ndaha ndicaha. r{]tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Zabulón, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra José, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Benjamín. Tandɨhɨ ñi can tan tsinyaa̱ tuñi Nyoo tsi ñi. Nu nyehe̱ ra Juan tsi nyɨvɨ nditsí jahma cuitsin ztan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Simeón, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Leví, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Isacar, ytan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Aser, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Neftalí, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Manasés, xUtsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Judá tsinyaa̱ tuñi, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Rubén, tan utsi uvi mil nyɨvɨ tata ra Gad, uwcTan catyí ra tsiñi̱ yu tyin cientu uvi xico cumi mil cuví nyɨvɨ Israel tsa tsinyaa̱ tuñi can. jvM―Ña ja̱tɨvɨ naha ndo nu ñuhu ñayɨvɨ, ndi nu ndutya ñuhu, tan ndi nu yutun tsa ndi cumañi ca janaha ndi yóo nyɨvɨ cuví musu Nyoo, tyin cua tyaa ndi tuñi nutyaan intuhun intuhun ñi ―catyí ángel can. wugTan nyehe̱ tucu yu quee̱ inga ángel, ityi nu caná ñicanyii, tan ndahá ra tuñi Nyoo nyito. Tan cana̱ tsaa ra tsi tsa cumi ángel tsa ñihi̱ ndatu tsa jatɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ tan nu ndutya ñuhu. Tan catyí ra tsihin ra naha: St !Tsa yaha̱ can tan nyehe̱ yu nyecú cumi ángel tsa ndɨhɨ tsa cumi tutun ñuhu ñayɨvɨ ityi nu tuhvá tatyi queé tyin tacan tan ña yaha tatyi nu ñuhu ñayɨvɨ tan nu ndutya ñuhu tan nu yutun. }ss’Tyin tsa tsaa̱ quɨvɨ cahnu tsa cua tatsi tuñi ra tsi ndi, tan yoñi cunyee iñi can ―catyí ñi. ~e~x}{{ezyxgw2vOu]tsrqponnm?lBk8iizhgffOed c[ba1`_.^A\v[ZYXXVUTSS RcQmPNN`MOKJIHHFEWDbCEByAh@?q><<:987965z4B3(2(1d0X.;-/,,2+)('&]%l##,"x! ]YB LI  M  &fw:urGzeztan tsa tsinu uhun cuví ónice; tsa tsinu iñu cuví cornalina; tsa tsinu utsa cuví crisólito; tsa tsinu una cuví berilo; tsa tsinu ɨɨn cuví topacio; tsa tsinu utsi cuví crisoprasa; tsa tsinu utsi iin cuví jacinto; tan yuu nu ndɨhɨ ña cuví amatista. Iy Tan tsaha cora can sama̱ tsi tsihin tandɨhɨ ñi nuu yuu sɨɨ caá: yuu tsa jihna ñi cuví jaspe; tsa tsinu uvi cuví zafiro; tsa tsinu uñi cuví ágata; tsa tsinu cumi cuví esmeralda; x!Tsihin yuu jaspe sama̱ cora ñuu can. Tan maa ñi maa xuhun cuaan cuví ñuu can. Tan caá tsi tumaa caá yutyi tun ndoó vaha tsi. wTacan tan tyihi̱ cuhva ra cora ñuu can. Tan quita̱ uñi xico cumi metru tsa quiihin, tyihi̱ cuhva ra tumaa tyihí cuhva nyɨvɨ. vwIyó cumi taahan tutun ñuu can. Tan inducu ñi tsa quiihin tan tsa cañi tsi. Tan tyihi̱ cuhva ángel can ñuu can tsihin metru xuhun cuaan can. Tan quita̱ uvi mil uvi cientu kilómetro. Iin ñi cuhva tsa cañi tan tsa sucun tan tsa quiihin. Au{Tan ángel tsa caha̱n tsihin yu, ndahá ra iin metru tsa tsinu̱ tsihin xuhun cuaan, tsihin yacan tyihí cuhva ra ñuu can, tan yuhu cora can tan nanɨɨ canduvi cora ñuu can. tUtsi uvi yuu yɨhɨ́ nu cacu̱ tsaha tsi. Tan nuu yuu can nyecú sɨvɨ tsa utsi uvi ra tsa tava̱ tyiñu ra Mbee Ticatyi Luhlu. )sK Uñi yuhu cora can nyecú ityi nu caná ñicanyii. Tan uñi tsi nyecú ityi norte. Tan uñi tsi nyecú ityi sur. Tan uñi tsi nyecú ityi nu tyisó ñicanyii. krO Nɨɨ canduvi ñuu can nyaá iin cora sucun xaan. Tan iyó utsi uvi yuhu tsi. Tan nyaá nyityi iin ángel tsa intuhun intuhun yuhu can. Tan yuhu can nyecú sɨvɨ tsa utsi uvi sehe ra Israel ra cuví tsii tsaahnu yo naha ra. Tan janaha̱ Tatyi Ii Nyoo tsi yu tyin tsindaca̱ ángel can tsi yu iin yucu sucun tan cahnu. Tan janaha̱ ra ñuu ii, ñuu Jerusalén cahnu can tsi yu. Juvin ñi cuhva tsa vatsí nuu tsi tsa quee̱ tsi andɨvɨ nu nyaá Nyoo. -oS Tacan tan tsitsi tsa utsa ángel tsa ndahá coho tsitú tsihin tundoho, quita̱ iin ra tan natuhva̱ ra nu nyaá yu tan catyí ra: ―Co̱hon tsihin yu tan janaha yu nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsi un, ñi tsa cuví tumaa ñasɨɨhɨ ra Mbee Ticatyi Luhlu ―catyí ra tsihin yu. 3n_Maa tyin nyɨvɨ yuuhví xaan, ñi ña tsinú iñi, ñi quiñi iyó, ñi tsahñí, ñiñaha tsicá nuu tsihin rayɨɨ, tan rayɨɨ tsicá nuu tsihin ñaha, ñi tasɨ, ñi jacahnú tsitoho, ñi vatya; tandɨhɨ maa nyɨvɨ ihya taahán tsi cuhun ñi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱ tsihin azufre, nu cuví tsa tsinu uvi tuhun tsiihí, nu tatsí tuñi Nyoo añima ña vaha. Nu nyehé ra Juan nácaa cua cuvi ñuu Jerusalén tsaa ?mwNyɨvɨ jahá canaa tsi nu ña vaha, cua ñihi ñi tandɨhɨ tsa caahán yu tuhun ihya, tan cua ndoo ñi tsihin can. Tan yuhu cua cuvi yu Nyoo ñi tan maa ñi cua cuvi ñi sehe yu. KlTsa yaha̱ caha̱n ra yacan tan catyí tucu ra: ―Tsa iyó vaha tandɨhɨ vityin. Yuhu cuví ra jihna ñi, tan yuhu cuví ra cua coo nu cua ndɨhɨ quɨvɨ: tumaa letra A cuví tsi letra jihna ñi tan tumaa letra Z cuví tsi letra nu ndɨhɨ ña. Nyɨvɨ tsa na ityi iñi cua cuhva yu ndutya coho ñi; tuhun ihya cuñí tsi catyi: Ñi cuñí tyaa soho tuhun yu, cua cuhva yu ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa coo ñi, tan nduve yahvi tsi cua coo. k!Tacan tan ra nyaá nu tyayu cahnu can, catyí ra: ―Nye̱he jihna. Jandutsaa̱ yu tandɨhɨ maa tsa tsicoo̱. Tan catyí tucu ra: ―Tya̱a tuhun caahán yu ihya, tyin tuhun nditsa cuví tsi. Cu̱ita iñi tuhun ihya tyin cua cundaa tsi ―catyí ra tsihin yu. jJuvin ñi maa ra cua nacuhva ndutya nuu ñi. Ña cua coo ca tuhun tsiihí tan ndi tucuiihya iñi. Ña cua vacu ca nyɨvɨ tyin ña cua nyehe ca ñi tundoho. Tan ña cua nyehe ca ñi tsa uhvi. Tyin tandɨhɨ tsa tsicoo̱, tsa tsindɨhɨ̱ tsi ―catyí ndusu can. yikTan tsiñi̱ yu iin ndusu ñihi tsa quita̱ nda andɨvɨ, tan catyí tsi: ―¡Nye̱he jihna! Iyó Nyoo mahñu nyɨvɨ. Cua coo ra tsihin ñi. Maa ñi cua cuvi ñi nyɨvɨ ra. Tan cua cunyaa ra tsihin ñi, tan cua cuvi ra Nyoo cuenda ñi. GhYuhu ra Juan nyehe̱ yu ñuu ii tsa cuví Jerusalén tsaa tsa quee̱ nda nu nyaá Nyoo andɨvɨ, nyehe̱ yu nuu̱ tsi. Tan sɨɨ xaan caá cucutu̱ tsi tumaa cucutú iin ñaha cua tindaha. :g oYaha̱ can tan nyehe̱ yu iin andɨvɨ tsaa tan iin ñuhu ñayɨvɨ tsaa, tyin andɨvɨ tan ñuhu ñayɨvɨ tsa tsicoo̱ jihna naa̱ tsi. Tan tacan tucu ndutya ñuhu naa̱ tsi. f)Juvin ñi ican jacuhu̱n ra tsi nyɨvɨ tsa nduve sɨvɨ nyaá nu libru nu nyecú sɨvɨ nyɨvɨ cua coo nyito tsihin Nyoo tacan ñi maa.DeTacan tan Tuhun Tsiihí can tan nu yucú añima nyɨvɨ tsihi̱ can cua jacuhun ndɨhɨ Nyoo nduvi taahan can anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱. Tan tsehe cuví tuhun tsiihí tsa tsinu uvi. d  Tan ndutya ñuhu nacuhva̱ cuenda tsi añima nyɨvɨ tsa tsihi̱ tsa cumí tsi. Tan nu yucú añima nyɨvɨ tsihi̱ tan Tuhun Tsiihí, nacuhva̱ cuenda nahnu añima nyɨvɨ tsa yɨhɨ́ ndaha nahnu. Tan tandɨhɨ ñi cua tahan ñi nácaa javaha̱ maa ñi. c Tan nyehe̱ yu tandɨhɨ añima nyɨvɨ tsihi̱, tahan ñi nyɨvɨ tsahnu tan nyɨvɨ nyihi, nyecú nyityi ñi ityi nuu Nyoo. Tacan tan nuña̱ libru tsa nyaá tandɨhɨ tsa javaha̱ ñi quɨvɨ tsicoo̱ ñi. Tan nuña tucu inga libru nu nyecú sɨvɨ nyɨvɨ tsa cua coo nyito tsihin Nyoo. Ndɨyɨ can cua cutuñi ñi tsa cuenda náa ndɨhɨ ca tsa javaha̱ ñi tsa nyaá nu libru can. ;bo Tacan tan nyehe̱ yu iin tyayu cuitsin cahnu. Tan nyehe̱ yu tsi ra nyaá nuu can. Tan nyehé ra nu naa̱ ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ. Tan ña ñihi̱ tsi numaa cava tsi. 3a_ Tan nu ña vaha tsa jandavi̱ ñaha tsi ñi, jacuhu̱n Nyoo tsi nu anyaya nu cayú ñuhu̱ tsihin azufre, nu jacuhu̱n ra tsi quɨtɨ caquiñi can tan ndusu yuhu vatya can. Ican cua nyehe nahnu tundoho tacan ñi maa, nduvi tan ñiñu. Nu cutuñí nyɨvɨ ityi nu nyaá tyayu cuitsin nu nyaá Nyoo ` Tacan tan nyehe̱ yu quee̱ ra naha nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan tyasɨ̱ nduvi ra naha nu iyó nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Jerusalén tsa cuñí xaan Nyoo. Maa tyin Nyoo januu̱ ra ñuhu̱ tsa quee̱ andɨvɨ tan tsahmi̱ tsi tsi tandɨhɨ ra naha. _yCua quita nu, jandavi ñaha nu tsi nyɨvɨ Gog tan Magog, ñi xaan iñi tsi Nyoo tsa iyó nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ. Cua jandu iin nu tsi andaru ñi can tyin cuhun ra naha cuatyi. Cuaha xaan ra naha, tumaa cuaha nyɨtɨ yuhu ndutya ñuhu. T^!Tsa yaha mil cuiya can, cua ndatsi Satanás nu nyií nu nuuhñí nu. D]¡Sɨɨ xaan cuví tsi ñi tsa nandoto jihna tyin nacatsi̱ Nyoo tsi ñi! Tan ña cua cuhun ñi anyaya nu tatsi tuñi Nyoo añima ña vaha tsa cua cúu nyɨvɨ tsinu uvi tsaha. Tyin cua jaha tyiñu ñi cuenda Nyoo tan cuenda ra Cristo. Cua cuvi ñi tumaa jutu tan cua cundaca ñaha ñi tsihin ra Cristo mil cuiya. \Ñi ihya cuví ñi tsa nandoto̱ tsa jihna ñi. Maa tyin inga ndɨyɨ ña nandoto̱ ñi tyin cua nandoto ñi nda yaha mil cuiya can. [Yaha̱ can tan nyehe̱ yu nyecú cuaha tyayu. Tan nuu can nyecú nyɨvɨ tsa ñihi̱ ndatu tyin tatsi tuñi ñi tsi nyɨvɨ. Tan nyehe̱ tucu yu añima nyɨvɨ tsahnya̱ nyɨvɨ jiñi tsa cuenda tsa caha̱n ñi tuhun Nyoo tsa tsaha̱ cuenda ra Jesús tsi ñi. Nyɨvɨ ihya ña jacahnu̱ ñi tsi quɨtɨ caquiñi can, ndi tsi tsitoho tɨ, tan ndi ña tsaha̱ ñi cunyaa tuñi tɨ nutyaan ñi, tan ndaha ñi. Nyehe̱ yu nandoto̱ ñi can tan tsindaca̱ ñaha ñi tsihin ra Cristo tsitsi tsa mil cuiya can. Z)Tan jacuhu̱n ra tsi nu tsitsi yavi cunu xaan can. Nacasɨ̱ ra yuhu yavi can, tan tyaa̱ ra iin sellu yuhu can tyin tacan tan ña jandavi ñaha ca nu tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, nda yaha mil cuiya. Tsa yaha mil cuiya can, cua ndatsi nyico nu juhva ca quɨvɨ. >YuTɨɨ̱n ángel can tsi nu coo xaan tsa iyó ndaha, tsa cuví Coo Tsaahnu can, tan cuví tucu nu ña vaha, tan nañí nu Satanás. Tsahñi̱ ra tsi nu tsihin cadena iin mil cuiya. 0X [Tsa yaha̱ can tan nyehe̱ yu quee̱ iin ángel ityi andɨvɨ, ndahá ra ndaha tucu yuvehe yavi cunu tsa nduve maa nu tsindɨhɨ. Tan ndahá tucu ra iin cadena cahnu. *WMTan tandɨhɨ ca ñi tsihi̱ ñi tsihin mityi xaan tsa quitá yuhu ra yosó cuayu cuitsin can. Tan tandɨhɨ maa saa, tsatsi̱ xaan tɨ naha tɨ cuñu ñi.VTɨɨ̱n ra yosó cuayu cuitsin can tsi quɨtɨ caquiñi can iin caa ñi tsihin ra cuví ndusu yuhu vatya can, tyin nuu quɨtɨ caquiñi can javaha̱ ra vatya can tsa nyityi, tan tsihin yacan jandavi̱ ñaha ra tsi nyɨvɨ tsa tsaha̱ cunyaa tuñi quɨtɨ caquiñi can, tan tsi ñi jacahnú tsitoho tɨ. Tan jacuhu̱n nyito ra tsi nduvi taahan ra naha nu ñuhu̱ tsa cayú tsihin azufre. mUSTacan tan nyehe̱ yu quɨtɨ caquiñi can tsihin ra cuví rey tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihin andaru cuenda ra naha. Ndu ii̱n ra naha tsa cua cañi tahan ra naha tsihin ra yosó cuayu cuitsin can tan andaru cuenda ra. XT)Cua catsi ndo cuñu ra cuví rey naha ra tan ra cuví ityi nuu tsihin andaru naha ra tsihin tucu ra xaan naha ra. Tan catsi ndo cuñu cuayu tan cuñu ra tsicoso̱ tsi tɨ naha ra. Catsi ndo cuñu tandɨhɨ ra naha, ra iyó tsitoho tan ra nduve tsitoho, tahan ñi nyɨvɨ nyihi tan nyɨvɨ tsahnu ―catyí ra tsihin saa can naha tɨ. STacan tan nyehe̱ yu nyaá nyityi inga ángel nu ñicanyii. Tan ñihi xaan cana̱ tsaa ra tsi tandɨhɨ saa tsa ndavá ityi andɨvɨ, tan catyí ra tsihin tɨ naha tɨ: ―Nu̱u ndo tan ndu̱ iin ndo tan cuxiñi ndo tsa tsaha̱ Nyoo catsi ndo. HR Nu jahma ra tan nu sɨhɨn ra can nyaá letra tsa catyí tyehen: “Ra ihya cuví ityi nuu tsihin tandɨhɨ rey. Tan juvin ñi ra cuví ityi nuu tsihin tandɨhɨ ra ndacá ñaha naha ra.” QTan quitá iin mityi xaan yuhu ra, yacan cuví Tuhun Nyoo; tsihin yacan cua jañicueehe ra tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan ñihi cua cundaca ñaha ra tsi ñi tsihin tatun tsa cuví caa. Cua tatsi tuñi ra tsi ñi tumaa javahá ra tavá ndutya yucu vixi tsa cuví uva tsihin tsaha ra. Tan cua jacoho ra vinu tsa tsinú tsihin uva tsi ñi, tsehe cuñí tsi catyi tyin cuxaán Nyoo tsihin ñi tan cua tatsi tuñi ra tsi ñi tyin tsahá xaan ñi tɨsɨhɨ tsi Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi. P-Tan nyicún andaru andɨvɨ tsi ra, nditsí ra naha jahma vaha tsa cuví linu, cuitsin tsi tan ña nyahyu tsi. Tan yosó ra naha cuayu cuitsin. RO Tan nditsí ra jahma cahyɨ̱ tsihin nɨñɨ. Tan nañí ra Tuhun Nyoo. $NA Tan tumaa caá nu cayú ñuhu̱, tacan caá tinuu ra. Tan cuaha xaan corona yɨhɨ́ jiñi ra. Tan intuhun ñi maa ra tsitó iin sɨvɨ tsa nyaá tsi ra. M  Tacan tan nyehe̱ yu ticohó andɨvɨ. Tacan tan quituvi̱ iin cuayu cuitsin. Tan ra yosó tsi tɨ nañí ra Ra Nditsa Tsa Nɨɨ Iñi Jahá Tyiñu Tyiñu Nyoo. Tyin tsihin tsa ndaa jacutuñí ra tsi nyɨvɨ, tan ndaa javahá ra tsa cañí tahan ra. L+ Tacan tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ yu nuu ángel Nyoo can tsa cua jacahnu yu tsi ra. Maa tyin catyí ra tsihin yu: ―Ña ja̱cahnu un tsi yuhu, tyin yuhu musu Nyoo ñi cuví tucu yu tumaa yooho, tan tumaa tandɨhɨ ra yañi un tsa tsinú iñi tuhun nditsa tsa caha̱n ra Jesucristo. Tsi Nyoo taahán tsi jacahnu yo ―catyí ra tsihin yu. Tyin tsa caha̱n ra Jesús, yacan cuví tsa jandu iín iñi tsi ra cuví ndusu yuhu ra, ra tsahá cuenda tuhun caahán Nyoo tsihin yo. Nu nyehe̱ ra Juan tsi ra tsa yosó cuayu cuitsin K  Tacan tan quitsaha̱ catyí ángel can tsihin yu: ―Tya̱a tyehen nu tutu: “¡Sɨɨ xaan cuvi tsi nyɨvɨ tsa cua cuhun nu tindaha ra Mbee Ticatyi Luhlu!” Tan catyí tucu ra tyehen: ―Tuhun ihya cuví tuhun nditsa Nyoo ―catyí ra tsihin yu. @JyTyin tsa ñihi̱ ndatu yo tsa cunditsi yo jahma cuitsin tsa ña nyahyu ca tsa cuví jahma linu. Tyin jahma linu can cuñí tsi catyi tsa vaha tsa javahá nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra. |IqNa cusɨɨ iñi yo tan na cutu yo tsihin tsa sɨɨ. Na jacahnu yo tsi ra,Tyin tsa tsaa̱ cuhva tsa coo yo vico tindaha ra Mbee Ticatyi Luhlu.Tan yoo cua cuvi yo tumaa ñasɨɨhɨ ra, tan ndatú yo quɨvɨ tindaha yo tsihin ra. H%Tan tsiñi̱ tucu yu ndusu tumaa cuví nu cuaha xaan nyɨvɨ yucú, o tumaa ndusu nu cuaha xaan yutya o tsa ñihi xaan caahán savi. Tan catyí tsi:¡Cahnu xaan cuví Nyoo Jutu yo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi! Tyin tsa quitsaha̱ ndacá ñaha ra. 4GaTan nu nyaá tyayu Nyoo, nacaha̱n iin ndusu, tan catyí tsi:Ja̱cahnu ndo tsi Nyoo Jutu yo
tandɨhɨ nyooho tsa jahá tyiñu tyiñu ra,
tan tyaá yahvi ndo tsi ra, nyooho nyɨvɨ nyihi tan nyɨvɨ tsahnu. Nu iyó vico tindaha ra Mbee Ticatyi Luhlu tan nyɨvɨ tsinú iñi tsi ra F3Tan tsa oco cumi ra tsahnu tan tsa cumi tsa nyito tsa nyecú nu nyaá tyayu Nyoo, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha nda nu ñuhu. Tan jacahnu̱ ra naha tsi Nyoo nu nyaá ra nu tyayu ra. Tan catyí ra naha: ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ¡Na cuvi tsi tacan! ―catyí ra naha. E-Tan catyí ñi inga tsaha: ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! Yuhma tsa cayú ña, ña cua cundɨhɨ maa tsa ndaa tsi ityi sɨquɨ ―catyí ñi. [D/Tyin tsihin tsa vaha tan tsandaa tan tsa nditsa jacutuñí ra.Tatsi̱ tuñi ra tsi ñaha tsicá nuu tsa cuví ñuu Babilonia
tsa jatɨvɨ̱ xaan tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihin tsa caquiñi tsa javaha̱ ña tsihin ñi.Tan tatsi̱ tuñi ra tsi ña tsa cuenda tsa tsahñi̱ ña tsi nyɨvɨ jahá tyiñu tyiñu ra. zC oTsa yaha̱ yacan, tan tsiñi̱ yu ndusu nyɨvɨ cuaha ityi andɨvɨ. Tan catyí ñi:¡Cahnu xaan cuví Nyoo! Jutu Mañi yo, Nyoo cuví ra ra jacacú tsi yo. Tan tsi maa ra taahán tsi jacahnu yo, tyin iyó xaan tunyee iñi tsi ra. BTyin cuaha xaan nɨñɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo canyií tsitsi ñuu can tyin tsahñi̱ ñi tsi ra naha. Tan canyií tucu nɨñɨ inga ca nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tan nɨñɨ tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsahñi̱ nyɨvɨ nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ.eACTan ndi ñuhu̱ tyuma, tan ña cua cayu ca tsitsi ñuu can. Ndi ña cua cuñi ca yo ndusu nyɨvɨ nu iyó vico tindaha. Tacan cua cuvi vasu ndi maa ra xico̱ tsa tsicoo̱ ñuu can naha ra, cahnu xaan tunyee iñi tsicoo̱ tsi ra naha, tan jandavi̱ ñaha xaan nyɨvɨ iyó ñuu can tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsihin tuhun tasɨ. \@1Yoñi ca cua cata yaa tsitsi ñuu can, tan yoñi ca cua javacu arpa, tan yoñi ca cua tɨvɨ tiyoo, tan ndi caa. Tan ndi ña cua coo ca ra jahá tyiñu náa ndɨhɨ ca tyiñu. Tan ndi ña cua cucayu ca molino. ?9Tacan tan iin ángel tsa iyó xaan tunyee iñi tsi, cañihi̱ ra iin yuu tsa caá tumaa caá iin yoso cahnu xaan, tan jacuhu̱n ra can tsitsi ndutya ñuhu, tan catyí ra: ―Tyehen cua cundɨhɨ nuu ñuu Babilonia cahnu. Tan ndi iin tsaha ca tan ña cua nyehe ca ndo itsi. T>!Maa tyin nyooho cu̱sɨɨ iñi ndo nyehe ndo tsa taahán ñuu can, nyooho tsa iyó andɨvɨ, tan nyooho ra tsicá tyiñu ra Cristo tan nyooho ra cuví ndusu yuhu Nyoo, tan tandɨhɨ ca nyooho tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Cu̱sɨɨ iñi ndo tyin tsa cuenda tsa javaha̱ ñi tsa ña vaha tsihin ndo tan tatsí tuñi Nyoo tsi ñi. C=Tan cua coso ñi nyaca jiñi ñi, tan cua vacu xaan ñi. Tan cuiihya cua cuñi ñi, cua cana tsaa ñi, tan cua catyi ñi: ―¡Ndahvi ñuu cahnu can! Tyin tsihin tsa cuca tsi tan nducuca̱ tandɨhɨ yoo tsa tsicá nuu nu ndutya ñuhu tsihin yutun ndoo. ¡Tan vityin iin yaha ñi naa̱ tsi! ―cua catyi ñi. ,<QTan tsa cua nyehe ñi yuhma tsa cayú ñuu can, cua cana tsaa ñi, tan cua catyi ñi: ―¿Náa inga ñuu tsicoo̱ tumaa ñuu cahnu ihya? Nduve ―cua catyi ñi. ;¡Tan iin yaha ñi ndɨhɨ̱ tsa cuca xaan can! ―cua catyi ra xicó can naha ra. Tan tandɨhɨ ra cuví capitán tsa jacacá yutun ndoo nu ndutya, tsihin nyɨvɨ yucú tsitsi can tan tandɨhɨ ra jahá tyiñu nu ndutya ñuhu naha ra, nda sava cua ndoo ñi. H: Tan cua catyi ra naha: ―¡Ndahvi ñuu cahnu can! Cuvi̱ tsi tumaa iin ñaha tsa nditsí jahma linu, jahma tijinda cuaaha. Tan cucutú ña tsihin xuhun cuaan, tan yuu sɨɨ caá tan perla. 9+Ra tsa xicó tandɨhɨ can, nducuca̱ ra naha tsa cuenda tsa jata̱ nyɨvɨ ñuu Babilonia can tsa xicó ra naha. Nda sava cua cunyecu ra naha tsa cuenda tsa yuuhví ra naha tsa cua nyehe nyɨvɨ can tundoho. Tan cua vacu xaan ra naha tan cuiihya cua cuñi ra naha. q8[Tan catyi ra naha tsihin nyɨvɨ ñuu can tyehen: ―Nduve ca tsa sɨɨ caá tsa tsicoo̱ tsi un, tsa taahán xaan iñi un. Tan tsa tsindɨhɨ̱ tandɨhɨ tsa cuca un. Tan ña cua ñihi ca maa un tandɨhɨ yacan ―catyí ra naha. l7Q Tan xicó tucu ra naha canela, náa ndɨhɨ ca yucu tsa quɨhvɨ́ tsihin tsa tsatsí yo, tan tsa tami tumaa cutu, tumaa mirra, tan tumaa ndutya tami. Tan xicó tucu ra naha vinu, acetye, yutyi paan vaha, tan trigu. Tan juvin ñi xicó tucu ra naha quɨtɨ cuenda carga, tan mbee, cuayu, carreta, tan nda cuanda nyɨvɨ tsa cuví musu tan xicó ra naha. L6 Tyin xicó ra naha xuhun cuaan, xuhun cuitsin, yuu sɨɨ caá, perla, jahma linu, jahma seda, tan jahma tijinda cuaaha. Tan xicó tucu ra naha tandɨhɨ nuu vitu tami tan náa ndɨhɨ tsa tsinu̱ tsihin yɨquɨ nuu landa, tan vitu sɨɨ caá, tan caa tsa cuví bronce, tan caa tsa cuví hierro, tan yuu tsa cuví mármol. 25] Tan ra tsa xicó ndaha tyiñu naha ra, juvin ñi cua vacu xaan ra naha tan cuiihya cua cuñi ra naha tsa cuenda ñuu can. Tyin yoñi ca cua jata tsa xico ra naha. 4 Tan tsa cuenda tsa yuuhví ra naha tundoho can, nda sava ñi cua cunyecu ra naha. Tan cua catyi ra naha: ―¡Ndahvi yooho, ñuu cahnu Babilonia, ñuu tsa tsicoo̱ cuaha tunyee iñi tsi! Tyin iin yaha ñi tsaa̱ tundoho nyehé un ―cua catyi ra naha. O3 Ra cuví rey nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tumaa tsa tsicoo̱ ra naha tsihin ñaha tsa cuví ñuu can, cua vacu xaan ra naha, tan cuiihya cua cuñi ra naha na nyehe ra naha yuhma tsa cayu ñuu can. 29Yacan cuenda iin quɨvɨ ñi cua quitsi tundoho sɨquɨ ñuu can, cua quitsi tuhun tsiihí, tucuiihya iñi, tama, tan cua cayu tsi tsihin ñuhu̱. Tyin yuhu iyó xaan tunyee iñi tsi yu tsa cuví yu Nyoo, Jutu ndo tan maa yu cua tatsi tuñi tsi nyɨvɨ ñuu can ―catyí Nyoo. }1sYacan cuenda cu̱hva ndo tsa iyo xaan tahan ñi tsihin tundoho nyehe ñi jaha ndo. Tahan ñi cuhva tsa jacahnu̱ xaan ñi tsi ñi tan cusɨɨ̱ xaan iñi ñi juvin cuhva can janyehe ndo tundoho tsi ñi. Tyin tsicá iñi tsitsi añima ñi: “Ihya nyecú yo tumaa iin reina. Ñavin ñaha ndaahvi cuví yo, tan ndi ña cua nyehe yo tundoho”, cuñí ñi, tsicá iñi ñi. 0Cu̱hva ndo juvin ñi maa tsa tsaha̱ ñi tsi inga nyɨvɨ tsi ñi; cu̱hva ndo uvi ca tsaha sɨquɨ tsa javaha̱ ñi. Tacan janyehe ndo tundoho tsi ñi. Cu̱hva ndo tundoho nyehe ñi tsa ñihi uvi ca tsaha tan ñavin ca tsa tsaha̱ maa ñi tsi inga nyɨvɨ. /Tyin tsa canyií tucuɨtɨ cuatyi nyɨvɨ iyó ñuu can, nda cuanda tsaa̱ can nu nyaá yu. Tan ñuhú iñi yu tsa ña vaha javahá ñi. .+Tacan tan tsiñi̱ yu ndusu Nyoo ityi andɨvɨ, tan catyí tsi: ―Qui̱ta ndo ñuu ihya, nyooho tsa cuví nyɨvɨ yu, ña cutahan ndo tsihin nyɨvɨ ihya tan ña javaha ndo cuatyi tumaa javahá ñi cuatyi, tyin tacan tan ña nyehe ndo tundoho tumaa nyehé maa ñi. U-#Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tɨvɨ̱ ñi tsa cuenda cuatyi javahá ñuu Babilonia can. Ra cuví rey nu ñuhu ñayɨvɨ naha ra tumaa tsa tsicoo̱ ra naha tsihin ñaha tsa cuví ñuu Babilonia can. Javaha̱ ra naha cuatyi tsihin ña. Tan nyɨvɨ ñuhu ñayɨvɨ nducuca̱ ñi tsihin tsa cuaha xaan tsa yahvi tsa jata̱ nyɨvɨ ñuu can. r,]Tan cana̱ tsaa ra tsihin tsa ñihi ndusu ra, tan catyí ra: ―Tsa tsindɨhɨ̱ nuu ñuu Babilonia cahnu. Nanduvi̱ tsi nu iyó tatyi ña vaha, vehe tandɨhɨ nuu tatyi ña vaha, tan taca saa ña vaha tsa ña taahán iñi nyɨvɨ. $+ CTsa yaha̱ yacan tan nyehe̱ yu quee̱ inga ángel ityi andɨvɨ tan iyó xaan tunyee iñi tsi ra. Tan ndunditsi̱n ñuhu ñayɨvɨ jaha̱ tsa nditsin ra. *Ñaha tsa nyehe̱ un can, juvin ña cuví ñuu cahnu tsa ndacá ñaha tsi tandɨhɨ ra cuví rey nu ñuhu ñayɨvɨ.)Tyin Nyoo tsaha̱ ra tsa caca iñi rey can naha ra tyin javaha ra naha cuhva cuñí maa Nyoo. Tyin iin ñi cuhva cua caca iñi ra naha, tan cua cuhva ra naha ndatu tsi quɨtɨ caquiñi can tsa cundaca ñaha tɨ tumaa rey nda cuanda cundaa tuhun caahán maa Nyoo. (/Rey tsa cuví tsa utsi ndɨquɨ quɨtɨ caquiñi tsa nyehe̱ un can, ndasɨ cua cuñi ra naha nyehe ra naha tsi ñaha tsicá nuu can. Cua nacoo ihñi ra naha tsi ña. Tan cua jatandɨɨ ra naha tsi ña; tan cua catsi ra naha cuñu ñuhu ña. Tan cua cahmi ra naha tsi ña. V'%Tan catyí tucu ángel can tsihin yu: ―Ndutya cuaha tsa nyehe̱ un can, nu nyaá ñaha tsicá nuu can, yacan cuví nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu nyihi tan ñuu nahnu, ñi caahán sɨɨn sɨɨn yuhu. t&aTan cua cañi tahan ra naha tsihin ra Mbee Ticatyi Luhlu. Maa tyin ra Mbee can, cua jaha canaa ra tsi ra naha. Tyin juvin ra yɨhɨ́ ndaha tsi tandɨhɨ ra ndacá ñaha. Tan yɨhɨ́ ndaha tucu ra tsi tandɨhɨ ra cuví rey naha ra. Tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra, maa Nyoo cana̱ tsi ñi tan nacatsi̱ ra tsi ñi. Tan nɨɨ xaan cuñí ñi nyicún ñi tsi ra. V%% Tsa utsi rey can inducu ñi cua caca iñi ra naha. Tan cua nacuhva ra naha tunyee iñi tsa iyó tsi ra naha tsi quɨtɨ caquiñi can. Tan tandɨhɨ ndatu tsa iyó tsi ra naha cua nacuhva ra naha tsi tɨ. [$/ ’Tan tsa utsi ndɨquɨ tsa nyehe̱ un can, cuñí tsi catyi utsi rey tsa ndi cumañi cundaca ñaha. Cua coo ndatu tsi ra naha tsa cundaca ñaha ra naha iin ora, iin caa ñi tsihin quɨtɨ caquiñi can. #{ Tan quɨtɨ caquiñi tsa tsicoo̱ tan vityin nduve ca tɨ iyó, juvin tɨ cuvi̱ iin rey tsitsi tsa utsa taahan rey can, tan cua cuvi tucu tɨ rey tsa tsinu una. Tsa yaha cundaca ñaha nyico tɨ, tacan tan cua cuhun tɨ nu cua cundɨhɨ cuii tɨ. " Tan juvin ñi cuñí tucu tsi catyi can utsa rey. Uhun ra naha tsa yaha̱ tsindaca̱ ñaha ra naha. Tan tsa tsinu iñu rey ndacá ñaha ra vityin. Tan ra tsa tsinu utsa ndi cumañi cundaca ñaha ra. Quɨvɨ quitsi ra, ña naha cua cundaca ñaha ra. !# ’Tuhun ihya cuñí tsi tsa cutuñi iñi yo itsi: Tsa utsa jiñi quɨtɨ can cuñí tsi catyi tsa utsa yucu tsa nyaá ñaha can nuu. G Quɨtɨ caquiñi tsa nyehe̱ un can, juvin tɨ cuví quɨtɨ tsa tsicoo̱ tan vityin nduve ca tɨ iyó. Maa tyin cua quita tɨ tsitsi yavi cunu tsa nduve nu tsindɨhɨ. Ican nyií tɨ tsa ndi cumañi ca cuhun tɨ nu cua cundɨhɨ cuii tɨ. Nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, ñi tsa nduve sɨvɨ nyaá nu libru Nyoo nda quɨvɨ tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ, iyo xaan cua cuñi ñi nyehe ñi tsi quɨtɨ can. Libru can catyí yóo nyɨvɨ cua coo cuii. iKTacan tan catyí ángel can tsihin yu: ―¿Nacuenda iyo xaan cuñí un? Cua jacoto yu tsi un náa cuñí tsi catyí tuhun xeehe ñaha ihya tan quɨtɨ caquiñi tsa yosó ña, quɨtɨ tsa iyó utsa jiñi tan utsi ndɨquɨ. \1Tacan tan nyehe̱ yu tyin tsiñí ñaha can jaha̱ tsa tsihi̱ ña nɨñɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ñi tsa tsihi̱ tsa cuenda tsa caha̱n ñi tuhun ra Jesús. Tsa nyehe̱ yu tsi ña, iyo xaan cuñi̱ yu. 7Tan nyaá iin sɨvɨ tsa cuví iin tuhun xeehe tsa ña cutuñí iñi nyɨvɨ nutyaan ña. Tan catyí can tyehen: “Ñaha ihya cuví ñuu Babilonia cahnu, sɨhɨ tandɨhɨ ñiñaha tsa tsicá nuu tsihin rayɨɨ tan sɨhɨ tandɨhɨ tsa ña vaha tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ.” a;Tan ñaha can nditsí ña jahma tijinda tan cuaaha. Tan cuaha xaan xuhun cuaan iñi tsi ña, tan yuu vaha, tan perla. Tan ndahá ña iin taza xuhun cuaan tsitú tsihin tsa ña vaha tan tsa caquiñi tsa javahá ña. A{Tacan tan nyehe̱ yu iin tsa janaha̱ Tatyi Ii Nyoo tsi yu, tan tsindaca̱ ángel can tsi yu nu tsɨquɨ nu nduve maa nyɨvɨ iyó, tan juvin ñi ican nyehe̱ yu iin ñaha yosó iin quɨtɨ cuaaha caquiñi. Nyecú sɨvɨ tsa caahán ndavaha ñi tsi Nyoo tsi tɨ. Iyó utsa jiñi tɨ tan utsi ndɨquɨ tɨ. *MTyin ra cuví rey nu ñuhu ñayɨvɨ tsicoo̱ ra naha tsihin ña, tan tsa cuenda ña tɨvɨ̱ tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ―catyí ra tsihin yu.  Tacan tan quita̱ iin ángel tsitsi tsa utsa ra tsa ndahá coho can naha ra, natuhva̱ ra nu nyaá yu, tan catyí ra tsihin yu: ―Na̱ha tyin janaha yu tsi un nácaa cua cutuñi ñaha ña vaha tsa tsicá nuu tsihin rayɨɨ, ña tsa nyaá nu ndutya cuaha. 5cTan cucoyo̱ cuaha yuu savi nahnu xaan tsa quee̱ andɨvɨ sɨquɨ nyɨvɨ. Vee xaan tsi. Tumaa vee uvi xico kilu, tacan vee tsa intuhun intuhun yuu savi can. Tan nyɨvɨ caha̱n ñi ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo tsa cuenda tundoho yuu savi can, tyin cuví tsi iin tundoho cahnu xaan tsa cuenda ñi.kOTandɨhɨ maa ñuhu tsa iyó tsitsi ndutya ñuhu tan tandɨhɨ yucu, tandɨhɨ maa tsi tsinaa̱. ykTan uñi nu ndata̱ ñuu cahnu Babilonia can, jaha̱ tsa taa̱n. Tan tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucu̱ nu ñuhu ñayɨvɨ tanɨ̱ tsi. Nyoo ña naa̱ maa iñi ra tsa javaha̱ nyɨvɨ Babilonia. Yacan cuenda janyehe̱ xaan ra tundoho tsi ñi. KTacan tan vaa ña maa cuví tan caahán savi tan cañí tatsa. Tan ñihi xaan taa̱n nu ñuhu ñayɨvɨ. Tan ña tuhvá maa taán tacan tsa ndi quitsaha̱ iyó nyɨvɨ nu ñuhu ñayɨvɨ. mSTan coyo̱ tsa tsinu utsa ángel can tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra nu tatyi, tacan tan quita̱ iin ndusu nu nyaá tyayu Nyoo tsitsi vehe ñuhu tsa nyaá nda andɨvɨ. Cana̱ tsaa tsi tan catyí tsi: ―Tsa iyó vaha vityin. ]3Tan cua ndu iin ra cuví rey naha ra nu nañí Armagedón tsihin yuhu hebreo. Z-Tan catyí ra Cristo: ―Nye̱he ndo tyin tsa vatsí yu tumaa vatsí iin ñasuhu tyin iin ñasuhu sana iñi ndo tan quɨhvɨ́ ra tsitsi vehe ndo tacan yuhu. Sɨɨ xaan cua cuvi tsi nyɨvɨ ndatú quɨvɨ quitsi yu tan tsa iyó vaha jahma ñi tyin quɨvɨ cua tsaa yu ña cua nducahan nuu ñi tyin ña tandɨɨ ñi ―catyí ra Cristo. Tatyi ña vaha can cuví tatyi nu ña vaha, tan nahnu tsa nyityi javahá nahnu. Quitá nahnu, jandu iín nahnu tandɨhɨ rey tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tyin cañi tahan ra naha quɨvɨ tsaa quɨvɨ janaha Nyoo tyin iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi ra. yk Tacan tan nyehe̱ yu quita̱ tatyi ña vaha tsa caá tumaa caá sahva yuhu tsa intuhun intuhun quɨtɨ. Iin can quita̱ yuhu quɨtɨ caquiñi, inga can quita̱ yuhu coo xaan tsa iyó ndaha inga can quita̱ yuhu tsa cuví ndusu yuhu vatya. W' Tan coyo̱ tsa tsinu iñu ángel can tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra nu yutya Eufrates cahnu. Tan ndoco̱ ndutya can tyin tacan tan nuña ityi nu cua yaha ra rey tsa quee ityi nu caná ñicanyii naha ra. @y Maa tyin vasu ndi maa tacan cuvi̱, ña jandɨhɨ̱ ñi tsa javahá ñi tsa ña vaha. Tan caha̱n ñi ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo, ra nyaá andɨvɨ, tsa cuenda tsa uhvi nu caahvi ñi. ~ u Tan coyo̱ tsa tsinu uhun ángel can tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra sɨquɨ tyayu quɨtɨ caquiñi can. Tan ndunaa̱ nu ndacá ñaha tɨ. Tan nyɨvɨ cuenda tɨ, nda cuanda tsatsi̱ yɨhɨ ñi yaa ñi tsa cuenda tsa nyehé xaan ñi tsa uhvi.  ! Tan tandɨhɨ nyɨvɨ ndasɨ xaan cayu̱ ñi jaha̱ ñicanyii can. Maa tyin vasu ndi maa tacan taha̱n ñi, ña nasama̱ ñi cuhva tsicoo̱ ñi, tan ndi ña jacahnu̱ ñi tsi Nyoo. Tan caha̱n ñi ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo, ra tsa jaquitsi̱ tundoho can sɨquɨ ñi. 7 gTan coyo̱ tsa tsinu cumi ángel can tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra nu ñicanyii. Tacan tan tsicoo̱ ndatu tsi ñicanyii can tsa cahmi tsi tsi nyɨvɨ tsihin ñuhu̱ tsi. Tan tsiñi̱ tucu yu nacaha̱n inga ndusu ityi nu nyaá altar Nyoo tan catyí tsi tyehen: ―Nditsa, Nyoo, Jutu Mañi yu, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi, vityin tsa tatsí tuñi un tsi nyɨvɨ tsihin tsa nditsa tan tsihin tsandaa ―catyí ndusu can. s _Tatsí tuñi un tsi ñi tyin maa ñi tsatɨ̱ ñi nɨñɨ nyɨvɨ yɨhɨ̱ cuenda un tan nɨñɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu un. Tan vityin yooho tumaa tsa jacohó un nɨñɨ tsi ñi tyin tacan taahán maa tsi tsi ñi ―catyí ángel can. Tacan tan tsiñi̱ yu tsa caahán ángel cuenda ndutya tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, yooho vaha xaan un tyin tatsí tuñi un tsi nyɨvɨ tyehen. Jutu Mañi yu, Nyoo ii cuví un tyin nda nu quitsaha̱ tandɨhɨ tan nda cuenda vityin tacan ñi iyó maa un. Tacan tan coyo̱ tsa tsinu uñi ángel can tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra nu yutya nahnu tan nu ndohyo tan nanduvi̱ tsi nɨñɨ. nUTacan tan coyo̱ tsa tsinu uvi ángel can tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra nu ndutya ñuhu. Tan ndutya ñuhu can nanduvi̱ tsi nɨñɨ tumaa nɨñɨ ndɨyɨ, tan tandɨhɨ tsa nyito tsa iyó tsitsi ndutya ñuhu can tsihi̱ tsi. _7Tacan tan tsaha̱n iin ángel can tsicoyo̱ ra tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ra sɨquɨ nyɨvɨ tsa nyaá tuñi quɨtɨ caquiñi can tan jacahnú ñi tsitoho tɨ. Tan quita̱ nu caahvi xaan tan uhvi xaan tsi ñi. 1 ]Tacan tan tsiñi̱ yu iin ndusu ñihi xaan tsa quita̱ tsitsi vehe ñuhu nu nyaá Nyoo. Tan catyí tsi tyehen tsihin tsa utsa ángel can: ―Cu̱acoyo ndo tsa yɨhɨ́ tsitsi coho ndahá ndo juvin sɨquɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ, tyin Nyoo cua tatsi tuñi ra tsi ñi ―catyí ndusu can. 1Tan tsitu̱ maa tsitsi vehe ñuhu can tsihin yuhma tsa cuenda tsa cahnu xaan cuví Nyoo tan tsa cuenda tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Tan yoñi maa cuví quɨhvɨ tsitsi vehe ñuhu can tsitsi tsa ndi cumañi ndɨhɨ tsa utsa tundoho tsa vatsí ndacá tsa utsa ángel can.ykTacan tan iin tsa nyito can, tsaha̱ can intuhun intuhun coho xuhun cuaan tsi tsa intuhun intuhun tsa utsa ángel can. Tan tsitu̱ maa can tsihin tsa xaan Nyoo tsa cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ. Ra ican ña cua cundɨhɨ maa tsa iyó ra. ]3Tan quita̱ utsa ángel tsa vatsí ndacá tsa utsa tundoho can tsitsi vehe ñuhu can. Nditsí ra naha jahma vaha, cuitsin tan xiñu. Tan yɨhɨ́ cinturón xuhun cuaan yɨquɨ nyica tsa intuhun intuhun ra naha. }Tacan tan nyehe̱ yu nuña̱ yuvehe ñuhu tsa nyaá nda andɨvɨ nu yucú vaha nduvi tabla tsa nyaá ley Nyoo nuu. 9¿Yóo ña cua nayuhvi tsi un, yooho Jutu Mañi ndi?¿Yóo ña cua jacahnu tsi un?Tan intuhun ñi maa un cuví ra ii.Tan cua quitsi nyɨvɨ quee tandɨhɨ maa ñuu, tan cua jacahnu ñi tsi un,
tyin nyehe̱ ñi tsa vaha tsa javaha̱ un, catyí yaa tsitá ñi. e~CTan tsitá ñi yaa ra Moisés, ra jaha̱ tyiñu tyiñu Nyoo, tan yaa ra cuví Mbee Ticatyi Luhlu. Tan catyí yaa can tyehen:Cahnu tan iyo xaan caá tandɨhɨ maa tsa javaha̱ un,Nyoo, Jutu ndi, iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi un.Ndoo xaan tan nditsa xaan ityi un,Yooho Rey cuenda tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. }Tan nyehe̱ tucu yu iin tsa caá tumaa caá ndutya ñuhu tsa tsinú tsihin yutyi. Tan tumaa tsa nasaca̱ ñuhu̱ tsihin tsi. Tan nyɨvɨ tsa cunyee̱ jaha̱ canaa tsi quɨtɨ caquiñi can tan tsi tsitoho tɨ, tan ña tsinyaa̱ número sɨvɨ tɨ tsi ñi, tandɨhɨ ñi tan yucú ñi yuhu tsa nyehe̱ yu can. Tan ndahá ñi tsa caá tumaa guitarra tsa tsaha̱ Nyoo tsi ñi. ~~}R|}|!{zyxwwzvQttIssr=<<;;:g988F7655*43x3 2w10/=.-,++**')n)9)((E'&%$$.#"!X (RgO s(nry T   8g}=q%CTsanaha yoo ña ñihi̱ yo cuhva jacacu̱ maa yo tsi yo. Tacan tan quɨvɨ taha̱n maa tsi quitsi̱ ra Cristo, quitsi̱ cúu ra tsa cuenda cuatyi yo. H Tatun tsitó yo tyin cua quita vaha yo nuu ra, ña taahán tsi nducahan nuu yo nyehé yo tsi ra, tyin Tatyi Ii ra tsa tsaha̱ ra coo añima yo janahá tsi tsi yo tyin cuñí xaan ra tsi yo. 1Tatun cunyeé iñi yo yahá yo tandɨhɨ tundoho, sɨɨ cuñí Nyoo tsihin yo. Tan tsa cuenda yacan tsitó vaha yo tyin cua quita vaha yo nuu ra. Tan ñavin tsa cuenda yacan ñi taahán tsi cusɨɨ́ iñi yo, tyin taahán tucu tsi cusɨɨ́ iñi yo tun nyehé yo tundoho. Tyin tsitó yo tyin tun cunyee iñi yo nyehé yo tundoho, tacan cua cunyee iñi yo cuatu yo nda cuanda ñihi yo tsa cua cuhva Nyoo tsi yo. n UTyin tsa cuenda ra Cristo ñihí yo tsa vaha Nyoo tyin tsinú iñi yo tsi ra. Tan iin cuñí yo tyin tsa naquihi̱n yo can. Tan sɨɨ cuñí yo tyin cua cuhva ra tsa cahnu cuvi yo tan javaha yo tsa cuñí maa ra tyin javaha yo.   !Tsa yaha̱ nduvaha̱ yo nuu Nyoo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra. Tan vityin iyó vaha yo tsihin ra jaha̱ Jutu Mañi yo Jesucristo.  Ra Jesús quitsi̱ ra quitsi̱ cúu ra tsa cuenda cuatyi yo, tan nandoto̱ ra tyin tacan tan cuvi nduvaha yo nuu Nyoo.+ Otyin tsinyaa̱ tucu tsi tsa cuenda yoo. Tyin naquihín Nyoo tsi yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra, tyin juvin ra janandoto̱ tsi ra Jesús, Jutu Mañi yo. . UTuhun tsa nyaá nu tutu Nyoo tsa catyí tyin naquihi̱n Nyoo tsi ra Abraham tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra, ñavin tsa cuenda ra Abraham ñi cuví tsi, X)Yacan cuenda Nyoo naquihi̱n ra tsi ra tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. s_tsa cuenda tyin tsitó vaha ra tyin Nyoo iyó tunyee iñi tsi ra tsa javaha ra tsa catyi̱ ra tsihin ra. `9Maa tyin ña ndu uvi̱ iñi ra tsa cua ñihi ra tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi ra. Tsinu̱ iñi ra tsihin tsa nɨɨ iñi añima ra. Tan ña jandɨhɨ̱ ra tsa nyitá iñi ra tsi Nyoo. Tan jacahnú ra tsi Nyoo, hIVasu ndi maa tsa yatyin ña iin cientu cuiya ra Abraham, ña jandɨhɨ̱ ra tsa tsinú iñi ra. Tahan ñi maa ra tan ña Sara ñasɨɨhɨ ra, ña cuvi ca coo sehe ñi, tyin tsa cuyatyin cuii cúu ñi tyin tsahnu xaan ñi. H Ra Abraham tsa tsahnu xaan ra quɨvɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin cua coo sehe ñasɨɨhɨ ra, tan tsitó ra tyin ña cuví ca coo sehe ñi. Maa tyin tsinu̱ iñi ra tan ñihi̱ ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra. Tan cuví ra jutu nyɨvɨ cuaha, tumaa caha̱n maa Nyoo tsihin ra: “Tyehen cua nducuaha nyɨvɨ tata un”. gGTyin catyí ra nu tutu ra tyehen: “Yooho cua cuvi tumaa jutu nyɨvɨ cuaha tsa cua coo nu ñuhu ñayɨvɨ”, catyi̱ ra tsihin ra Abraham. Tan tsa catyi̱ ra tacan, cuñí tsi catyi tyin cuví yo tata ra Abraham nuu Nyoo. Tsinu̱ iñi ra tsi Nyoo, tyin Nyoo janandotó ra ndɨyɨ tan caahán ra tuhun tsa ñaha ca coo tumaa tsatyin tsa iyó tsi. Yacan cuenda ñihí yo tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra, tyin tacan tan cuví tsi tumañi iñi tsa tsahá ra tsi tandɨhɨ yoo tsa cuví tata ra Abraham. Ñavin maa ñi nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo tan tyaá yahvi ley tsa tyaa̱ ra Moisés cua ñihi tsa cua cuhva Nyoo, tyin cua ñihi ndɨhɨ tucu nyɨvɨ tsa ña nyitá iñi ley, tatun tsinú iñi ñi tsi ra tumaa tsa tsinu̱ iñi ra Abraham. Ra ihya cuví jutu tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi Nyoo. /WTyin ley can janahá tsi tyin taahán tsi tatsi tuñi Nyoo tsi yo tatun ña javahá yo cuhva catyí tsi. Maa tyin tun tsatyin nduve ley iyó, ña cua coo cuatyi yo. ucTun tsatyin maa ñi maa nyɨvɨ tsa javahá cuhva catyí ley, cua ñihi tsa cua cuhva Nyoo, nduve náa catyí tsinú iñi yo tsi ra, tan nduve yahvi nyaá tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsa cua cuhva ra tsi yo tun tsinú iñi yo tsi ra. M Nyoo catyi̱ ra tsihin ra Abraham tan tsihin tata ra tyin cua cuhva ra tsa cua cundaca ñaha ñi ñuhu ñayɨvɨ tsihin ra. Maa tyin tsa caha̱n Nyoo can tsihin ra, ñavin tsa cuenda tyin javahá ra tsa catyí ley, maa tyin tsa cuenda tyin tsinú iñi ra tsi Nyoo, tan Nyoo naquihi̱n ra tsi ra tumaa tsatyin vaha ra. *~M Nditsa tyin ra Abraham cuví tucu ra jutu nyɨvɨ Israel, tandɨhɨ ñi tsa nyisó tuñi Nyoo tan tsinú tucu iñi ñi tsi Nyoo tumaa tsa tsinu̱ iñi maa ra Abraham, tsii tsahnu yo, quɨvɨ tsa ñaha ca cunyaa tuñi can tsi ra. Tsihin tsa tsinú iñi yo ñihí yo tsa tsahá Nyoo tsi yo y}k Yaha̱ tsa naquihi̱n Nyoo tsi ra Abraham tumaa tsatyin vaha ra, tacan tan tsinyaa̱ tuñi can tsi ra tumaa iin seña tyin tsa yaha̱ nduvaha̱ ra nuu Nyoo tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. Tan tsa cuenda yacan cuví ra Abraham tumaa jutu tandɨhɨ yoo tsa tsinú iñi tsi Nyoo vasu ndi maa ña nyisó yo tuñi Nyoo. Tan yacan cuenda Nyoo jahá ra tyin vaha yo. )|K ¿Ama javaha̱ Nyoo yacan tsihin ra Abraham? ¿A tsa ndi cumañi ca cunyaa tuñi can tsi ra, o tsa tsa yaha̱? Ñavin tsa tsa yaha̱, tyin tsa ndi cumañi ca. {  ¿A cuñí maa ndo tyin tsa cuenda nyɨvɨ nyisó tuñi Nyoo ñi cuví tusɨɨ iñi ihya, o cuví tucu tsi tsa cuenda nyɨvɨ ña nyisó tuñi can? Tsa yaha̱ catyi̱ yo tyin Nyoo jaha̱ ra tyin vaha ra Abraham tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. Hz Sɨɨ xaan cuví tsi ñi tsa ña tɨɨ́n cuenda Nyoo cuatyi. yTyehen catyí ra David:Sɨɨ xaan cuví tsi nyɨvɨ tsa jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi
tan ña jaha̱ ra cuenda cuatyi ñi. 'xGRa David caha̱n ra sɨquɨ tsa sɨɨ cuví tsi nyɨvɨ tsa naquihín cuenda Nyoo tumaa tsatyin vaha ñi tan ña tɨɨ́n cuenda ra cuatyi tsa javaha̱ ñi. 2w]Maa tyin iin ra tsa ña jahá tyiñu tan ñihi ra tsa ñihi ra, ñihi ndaahvi ra itsi cuví can. Tacan cuví nyɨvɨ iyó cuatyi tsa ña nducú cacu tsihin tsa javahá ñi cuhva catyí ley, tan tsinú iñi ñi tyin Nyoo naquihín cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo tun tsinú iñi yo tsi ra. ;voVaha, vityin cua cuhva yu iin cuhva tsi ndo: Ra jahá tyiñu, quihín ra yahvi tsa cuenda tyiñu jahá ra tan ña tuhvá nyɨvɨ cuhva maa xuhun tsi ra tun ña jahá tyiñu ra. "u=¿Náa catyí nu tutu Nyoo? Catyí tsi tyin ra Abraham tsinu̱ iñi ra tsi Nyoo, tan tsa cuenda yacan, Nyoo naquihi̱n ra tsi ra tumaa tsatyin vaha ra. tTun tsatyin naquihi̱n cuenda Nyoo tsi ra tsa cuenda tsa javaha̱ ra tsa vaha, cuví nduyaa ra tsihin can, maa tyin ñavin nuu Nyoo. s }¿Náa catyí yo tsa cuenda ra Abraham, tsii tsaahnu yo? ¿Nacuenda naquihín cuenda Nyoo tsi ra tumaa tsatyin vaha ra? grGTatun tacan, ¿a cuñí tsi catyi tyin nduve ca yahvi nyaá ley tsahnu can? ¡Ñavin tsa nduve yahvi nyaá tsi! Cahnu cuví tsi, tan vityin tsihin tunyee iñi maa ra Cristo janahá yo tyin nditsa tsa cahnu cuví tsi.RqTyin intuhun ñi maa ra iyó. Tan naquihín cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra, a iyó tuñi ra cuñu ñuhu yo tumaa tsa iyó tsi tsi nyɨvɨ Israel, o nduve. 1p[¿A Nyoo cuenda nyɨvɨ Israel ñi cuví Nyoo? ¿A ñavin juvin ñi cuví tucu ra Nyoo nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví? Juvin ñi cuví tucu ra Nyoo ñi can. RoTsa tsitó yo vityin tyin Nyoo naquihín cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo, tan ñavin tsa cuenda tsa javahá yo tsa catyí ley o ña javahá yo itsi. nnU¿A cuví nduyaa yo vityin? Ña cuvi. ¿Nacuenda? Tsa cuenda tyin ña cuví catyi yo tyin javahá yo tandɨhɨ tsa catyí ley tan yacan cuenda vaha yo nuu Nyoo. Tyin nduvahá yo nuu ra tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra. /mWTan tacan cuvi̱ tyin vityin nyehé nyɨvɨ tyin Nyoo tacan ñi maa vaha ra, tan naquihi̱n ra tsi tandɨhɨ yo tsa tsinú iñi tsi ra Jesús tumaa tsatyin vaha yo. ulcNyoo jaquitsi̱ ra tsi ra Cristo tyin cúu ra nu cruu tan catɨ ra nɨñɨ ra tsa cuenda cuatyi yo. Tan vityin jaha Nyoo tucahnu iñi tsi yo tatun tsinú iñi yo tsi ra Cristo. Tacan cuvi̱, tyin nyehe nyɨvɨ tyin Nyoo javahá ra tsa vaha. Taha̱n tsanaha, Nyoo ña tɨɨ̱n cuenda ra cuatyi nyɨvɨ tsa cuenda tyin cua quitsi ra Cristo tan janaa ra cuatyi ñi. kkOMaa tyin tsahá maa ra tsa vaha ra tsi yo, tan yacan jahá tsa naquihin cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo, tyin tsa yaha̱ tyahvi̱ ra Cristo Jesús tsa cuenda cuatyi yo. Tan yacan cuenda ña tsicán ca ra yahvi tsi yo. kjOTandɨhɨ yo tan iyó cuatyi yo, tan tsa cuenda yacan ña cuvi quɨhvɨ yo nu ndacá ñaha Nyoo. 0iYTyin tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra Jesucristo tan naquihín Nyoo tsi yo tumaa tsatyin vaha yo. Tan ña nacatsí ra tsi yo an cuví yo nyɨvɨ Israel o ñavin. khOMaa tyin vityin Nyoo janahá ra tsi yo nácaa janduvahá ra tsi yo nuu ra. Tan janahá ra tsi yo tyin ñavin tsa cuenda ley tan nduvahá yo. Ley ihya tan ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo janahá nácaa coo vaha yo tsihin Nyoo. 9gkLey can ña cuví janduvaha tsi tsi ndi intuhun yo nuu Nyoo. Iyó tsi tyin tacan tan coto yo tyin iyó cuatyi yo. Tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo tan nduvaha yo nuu ra Tsitó yo tyin tandɨhɨ tsa caahán ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, cuví tsi tsa cuenda nyɨvɨ tsa yɨhɨ̱ ndaha ley can, tyin tacan tan ña cuvi catyi ñi tyin nduve cuatyi ñi iyó. Maa tyin coto tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tyin cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tsa cuenda cuatyi ñi. teaNdi ña tsicá iñi ñi tatun coo iin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi, catyí tuhun Nyoo nu tutu ra. \d1Tan ña tsitó ñi nácaa coo taxin ñi tsihin Nyoo, tan ndi tsihin nyɨvɨ. Zc-Janyehé ñi tundoho tan tucuiihya iñi tsi nyɨvɨ tsihin cuhva iyó ñi. 5beYatyi xaan tsahñí ñi tsi tahan ñi. 2a_Maa ñi tsa ndvaha ñi caahán ñi. 5`c Jucun ñi cuví tsi tumaa iin ñaña ndɨyɨ tsa ticohó.Tan tsihin yaa ñi caahán ñi cuendu.Yɨhɨ́ venenu coo yuhu ñi tyin caahán ñi tsi tahan ñi. _  Tandɨhɨ ñi nacoo̱ ñi tsi Nyoo, tan tandɨhɨ ñi tan cuanaa̱ ñi.Ndi intuhun ñi tan ña javahá ñi tsa vaha. ^^5 Nduve nyɨvɨ cuñí cutuñi iñi tuhun Nyoo.Yoñi cuñí nanducu tsi ra. i]K Tacan catyí nu tutu Nyoo, nu catyí tsi tyehen:Ndi intuhun nyɨvɨ vaha nduve iyó. \1 Tan nácaa ¿a vaha ca yoo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel tan ñavin ca inga nyɨvɨ? Ña vaha ca yo. Tyin tsa yaha̱ janaha̱ yu tsi ndo tyin tandɨhɨ yo tan iyó cuatyi yo. An cuví yo nyɨvɨ Israel, o ña cuví yo nyɨvɨ Israel, maa tyin ndacá ñaha cuatyi tsi yo. >[uTun tsatyin nditsa tsa caahán ñi can, vaha ca javaha yo maa ñi maa tsa caquiñi tacan tan nyehe nyɨvɨ tyin Nyoo vaha ra. Yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin tacan jacuahá ndi. Tan ñi tsa caahán tyehen cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tsacatyi tsa caahán ñi cuendu sɨquɨ ndi. Tandɨhɨ yo tan iyó cuatyi yo 5ZcTatun javahá nyɨvɨ tsa ña vaha tan yacan janahá tyin Nyoo vaha ra, ¿a taahán tsi tatsi tuñi ra tsi ñi? Catyí ñi tyin ña taahán tsi, maa tyin ña nditsa. Y3Nyɨvɨ catyí ñi tyin ña vaha tatsi tuñi Nyoo tsi yo. Maa tyin ña nditsa ñi tyin Nyoo iyó ndatu tsi ra tsa tatsi tuñi ra tsi tandɨhɨ yo. wXgTsa caquiñi tsa javahá tandɨhɨ yoo, tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, janahá tyin Nyoo vaha ra. [Tumaa iin jahma nyahyu tan iin jahma cuitsin; tsa nyahyu iin jahma can janahá tyin inga tsi ña nyahyu tsi. Tacan cuví yo tsihin Nyoo.] Tun tacan ¿a cua catyi yo tumaa catyí nyɨvɨ tyin ña vaha tsa tatsi tuñi Nyoo tsi yo tyin janahá yo tyin vaha ra? ,WQ¡Ña cua jandɨhɨ ra! Na cutuñi iñi yo tyin Nyoo ña vatya ra. Vasu ndi maa tandɨhɨ nyɨvɨ vatya ñi, ra ican javahá ra tandɨhɨ tsa caahán ra. Tyin catyí nu tutu ra tyehen:Jutu Mañi yu, cua nyehe nyɨvɨ tyin ña vatya un.Tan cua coto ñi tyin nditsa tsa caahán un. V¿Náa cua cuvi? ¿A cua jandɨhɨ Nyoo tsa javaha ra tsa catyi̱ ra tyin javaha ra tun juhva yoo tan ña tsinú iñi yo tsi ra? UCuaha cuhva jatyinyeé tsi tsi yo. Iin cuhva jatyinyeé tsi tsi yo tyin Nyoo tsaha̱ ra ley maa ra tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel. iT M¿Nacaa jatyinyeé tsa cuví yo nyɨvɨ Israel tsi yo? ¿O nácaa jatyinyeé tuñi Nyoo tsi yo? S9Tyin nyɨvɨ iyó ley Nyoo añima, ñi ican cuví nyɨvɨ Nyoo. Tyin maa Tatyi Ii Nyoo tyaa̱ tuñi ra añima ñi, tan ñavin cuñu ñuhu ñi. Tatyi Ii Nyoo javaha̱ can, ñavin ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Nyɨvɨ ihya cua cuvi nyɨvɨ vaha nuu Nyoo, tan ñavin nuu nyɨvɨ. R Vasu ndi maa cuví ndo nyɨvɨ Israel tan nyisó ndo tuñi ra, ña cuvi cuvi ndo nyɨvɨ Nyoo tun nduve ley ra iyó añima ndo. ;QoRa tsa ña nyisó tuñi can, tan tyaá yahvi ra ley Nyoo, cua jacutuñi ra tsi nyooho tsa tsitó ley tan ña tyaá yahvi ndo tsa catyí tsi, vasu ndi maa nyisó ndo tuñi Nyoo. P+Maa tyin rayɨɨ tsa nduve tuñi Nyoo nyisó, tan javahá ra cuhva catyí ley can, cua naquihin Nyoo tsi ra tumaa tsatyin nyisó ra tuñi can. !O;Nditsa tyin circuncición tsa cuví tuñi Nyoo, tsa janahá tyin cuví yo nyɨvɨ ra, cuví jatyinyee tsi tsi ndo. Jatyinyeé tsi tsi ndo tun tyaá yahvi ndo ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tun ña tyaá yahvi ndo tsa catyí ley can, nduve náa catyí nyisó ndo tuñi can. N'Yacan cuenda catyí tuhun Nyoo tyehen: “Nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo tsacatyi nyooho.”. tMaNduyaa ndo tsihin tsa tsitó ndo ley Nyoo, tan tsahá ndo ticanuu tsi ra tyin ña tyaá yahvi ndo ley ra. L}Juvin ñi catyí ndo tyin ña vaha coo inga ñaha tsi iin rayɨɨ, o inga rayɨɨ tsi iin ñaha, ¿nacuenda tyin maa ndo javahá ndo tacan? Ndasɨ cuñí ndo nyehe ndo tsitoho, ¿nacuenda tyin suhú ndo ndaha tyiñu tsa iyó tsitsi vehe ñuhu can? K9Tatun tsitó ndo jacuahá ndo tsi inga nyɨvɨ, ¿nacuenda ña jacuahá ndo tsi maa ndo? Catyí ndo tyin ña vaha suhu yo, ¿nacuenda tyin suhú ndo? J1Tan cuñí tucu ndo tyin tsitó ndo tandɨhɨ ley Nyoo tan jaquihín ityi ndo tsi nyɨvɨ tsa ña tsitó, ñi tsa ñaha ca caca vaha tsihin Nyoo. I9Tan cuñí tucu ndo tyin vaha jaquihín ityi ndo tsi nyɨvɨ cuaa, ñi tsa ña tsitó ley. Jandunditsín ndo nu yucú nyɨvɨ nu naa, cuñí maa ndo. fHETan tsitó ndo cuhva cuñí Nyoo tan ley can janahá tsi tsi ndo tsa nacatsí ndo tsa vaha. >GuMaa tyin nyooho nyɨvɨ Israel cuví ndo, catyí ndo. Tan nyitá iñi ndo ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan nduyaá ñi maa ndo tyin catyí ndo tyin nyɨvɨ Nyoo cuví ndo. F-Tacan cua cuvi quɨvɨ cua jacutuñi ra Jesucristo cuatyi tandɨhɨ nyɨvɨ jaha Nyoo. Cua cutuñi tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa javaha̱ xeehe cuhva tsicá iñi ñi. Tumaa catyí tuhun Nyoo tsa caahán yu tsihin ndo. Nyɨvɨ Israel nyicún ñi ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés OETyin tsihin cuhva iyó ñi, janahá ñi tyin iyó ley Nyoo tsitsi añima ñi. Tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi ñi cuví tsandaa tsa cuenda ñi, tyin tuví iñi ñi tatun vaha o ña vaha javahá ñi. D+Nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví ña tsitó ñi ley, maa tyin tun tacan ñi javaha maa ñi tsa catyí ley, juvin ñi maa ñi cuví ley ñi. @Cy Tyin nyɨvɨ tsa javahá cuhva catyí ley Nyoo, ñi ican cuví nyɨvɨ vaha nuu ra. Maa tyin nyɨvɨ tsa tsitó ñi maa ley tan ña javahá ñi tsa catyí ley can, ña cua cacu ñi. LB Tyin nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, ñi tsa ña tsitó ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, tan javahá ñi tsa ña vaha, cua cunaa ñi, maa tyin ñavin tsa cuenda tsa ña tyaá yahvi ñi ley can. Tan nyɨvɨ Israel tsa tsitó ley can, tan javahá ñi tsa ña vaha, cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tumaa catyí maa ley can. wAg Tyin Nyoo inducu ñi cuñí ra nyehé ra tsi iin yo tan tsi inga yo. Ña tavá tsiyo ra ndi intuhun yo. C@ Maa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá tsa vaha, cua cuhva Nyoo tsa cahnu cuví ra tsi ñi. Cua jacahnu ra tsi ñi tan cua cuhva ra tsa taxin coo añima ñi. Jihna ca nyɨvɨ Israel cua ñihi tandɨhɨ tsa caahán ra tuhun. Tan tsa tsinu uvi, ñi tsa ñavin ñi Israel cuví, cua ñihi ndɨhɨ ñi tandɨhɨ can. ~?u Cuaha xaan tundoho tan tsa uhvi cua nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha. Tsa jihna ñi cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ Israel, nyɨvɨ cuenda ra. Tan tsa tsinu uvi cua tatsi tuñi ndɨhɨ ra tsi nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. $>AMaa tyin cuaha ca tsa uhvi cua janyehe ra tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa cuñí maa ñi, ñi tsa ña tyaá yahvi tuhun nditsa, tan javahá ñi tsa ña vaha. |=qNyoo cua cuhva ra ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa coo nyɨvɨ tsa javahá tsa vaha tan nducú ñi tsa cahnu cuví ra tan nducú ñi jacahnu ñi tsi ra, tan cuñí ñi coo cuii ñi tsihin ra. Cua ñihi ñi tandɨhɨ yacan tyin nanducú ñi can. m<STan cua tyahvi ra tsi intuhun intuhun yo nácaa taahán maa tsi tsi yo tsa cuenda tsa javaha̱ yo. ;Maa tyin nyooho jandavá xaan ndo añima ndo. Tan ña cuñí ndo nasama ndo cuhva iyó ndo. Tan tsa javaha ndo tacan, Nyoo cuxaán ra tan ñihi ca cua tatsi tuñi ra tsi ndo tsa cuenda can quɨvɨ cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsihin tsa ndaa tan tsa nditsa. :7¿Nacuenda ña taahán iñi ndo tsa vaha iñi Nyoo? Tan cunyeé xaan iñi ra nyehe ra tsi yo tsa cuenda tsa cuñí ra tsa nasama ndo cuhva iyó ndo. u9cNyooho tsa jacutuñí tsi nyɨvɨ tan javahá ndo juvin ñi tsa javahá ñi, cua tatsi tuñi Nyoo tsi ndo. 8 Tsitó yo tyin Nyoo tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsa javahá tacan, maa tyin tsihin tsa ndaa tan tsa nditsa cua tatsi tuñi ra. 07 [Nyooho tsa nyehé cuatyi tsa javahá inga nyɨvɨ, iyó cuatyi ndo tyin jacutuñí ndo tsi ñi tsa cuenda cuatyi javahá ñi. Yoñi jaha ndáa nyooho cuví ndo. Tyin tsa jacutuñí ndo tsi ñi, juvin ñi tsi maa ndo jacunaá ndo. Tyin nda maa ndo tan javahá ndɨhɨ ndo cuatyi tsa javahá ñi. 6  Tsitó vaha ñi tyin Nyoo ña cuñí ra tsa javahá ñi tacan. Tan tsitó tucu ñi tyin nyɨvɨ tsa javahá tsa caquiñi can, taahán tsi cúu ñi. Maa tyin ña jandɨhɨ́ ñi tsa javahá ñi can, tan tatun inga nyɨvɨ javahá tacan, sɨɨ xaan cuñí ñi.d5 CÑa cuñí ñi cutuñi iñi ñi. Ña javahá ñi tsa catyi̱ ñi tyin cua javaha ñi. Ña cuñí maa ñi tsi ndi intuhun nyɨvɨ. Ña tsitó ñi jahá ñi tucahnu iñi tan ña cundaahví iñi ñi nyehe ñi tsi nyɨvɨ. 4 Caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ inga nyɨvɨ. Ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi tsi Nyoo. Caahán nyaa ñi tsi nyɨvɨ. Tan cahnu jahá ñi tsi ñi tan yaa xaan ñi. Janducuahá ca ñi tsa caquiñi. Ña tyaá yahvi ñi tsi jutu ñi, tan ndi tsi sɨhɨ ñi. 93 mTyin tandɨhɨ nuu tsa ña vaha javahá ñi. Ñiñaha tsicoo̱ ñi tsihin rayɨɨ tan ña tindaha̱ ñi. Rayɨɨ tsicoo̱ ra naha tsihin ñaha tan ña tindaha̱ ra naha. Maa ñi tsa caquiñi javahá ñi. Cuñi ñi coo cuaha ndaha tyiñu ñi. Javahá ñi tsa ndavaha ñi. Nyiyo iñi ñi tsa iyó tsi inga nyɨvɨ. Tsahñí ñi nyɨvɨ. Cañí tahan ñi tsihin nyɨvɨ ñi. Jandaví ñaha ñi. Quiñi iyó ñi tan caahán ñi cuendu. *2 OTan tsa cuenda tsa ña cuñí ca ra can naha ra tan ñi ican naha ñi nacoto ñi tsi Nyoo, nacoo̱ ra tsi ñi naha ñi na caca iñi ñi tsa cuñí maa ñi. ?1 yTan juvin ñi tacan javahá tucu rayɨɨ, nacoó ra naha tsa iyó ra naha tsihin ñasɨɨhɨ ra naha, tan iyó ra naha tsihin ra ndusɨɨhɨ naha ra tan tsahá ra naha ticanuu tsi yañi ra naha. Tan tsa cuenda can tatsí tuñi Nyoo tsi ra naha tan tɨvɨ́ ra naha tsa cuenda tsa caquiñi tsa javahá ra naha. 20 _Yacan cuenda jaña̱ ndaha Nyoo tsi ñi na javaha ñi tsa tsahá ticanuu tsi ñi. Tyin nda cuanda ñiñaha tan tsicoó ñi tsihin ñi nduyɨɨ, tan ña vaha tacan. / Ña cuñí ñi tsinú iñi ñi tuhun Nyoo tsa nditsa, maa tyin tsinú iñi ñi tsa ña nditsa. Tyaá yahvi ñi tsa javaha̱ Nyoo tan jacahnú ñi can, tan ña jacahnú ñi tsi maa ra. Tan intuhun ñi maa ra cuñí tsi jacahnu yo tacan ñi maa. Na cuvi tsi tacan. :. oYacan cuenda nacoo̱ Nyoo tsi ñi nu tsa caquiñi tsa javahá ñi. Tan javahá ndɨhɨ tucu ñi tsa caquiñi tsihin cuñu ñuhu iin ñi tan inga ñi tan cuví can ticanuu. d- CÑa jacahnú ñi tsi Nyoo nyito, ra vaha tsa ña cua cúu; maa tyin jacahnú ñi tsitoho tsa caá tumaa caá nyɨvɨ tuhvá tsiihí, tan nda cuanda tsitoho tsa caá tumaa caá saa, tan coo, tan quɨtɨ iyó cumi tsaha. g, IVasu ndi maa catyí ñi tyin tsitó xaan ñi, maa tyin ña nditsa tyin nduve náa tsitó ñi. 1+ ]Vasu ndi maa tsitó ñi tsa iyó Nyoo tsihin tsa nyehé ñi tandɨhɨ tsa javaha̱ ra, ña cuñí ñi jacahnu ñi tsi ra tumaa taahán maa tsi jacahnu yo tsi ra. Ña tsahá ñi tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin maa ñi maa tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tyaá jiñi ñi. Tan tsa cuenda yacan ndusoho̱ ñi. \* 3Ña cuví catyi yo tyin nduve Nyoo iyó tyin vasu ndi maa ña nyehé yo tsi ra, maa tyin cuví coto yo tsa iyó ra tsihin tsa nyehé yo tandɨhɨ tsa javaha̱ ra. Tsanaha javaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ tan yacan janahá tsi yo tyin iyó Nyoo tan iyó tunyee iñi tsi ra. Nyɨvɨ tsa ña cuñí coto tsi Nyoo ña cua coo tucahnu iñi tsi ñi. M) Tsitó ñi tsa iyó Nyoo tyin juvin ñi maa ra janahá can tsi ñi. L( Nyehé yo tyin Nyoo, ra nyaá gloria, tatsí tuñi ra tsi nyɨvɨ ña vaha tsa javahá tsa caquiñi, tyin tsa caquiñi tsa javahá ñi tyasɨ́ can nu tsinu iñi inga ca nyɨvɨ tsa nditsa. {' qTyin tuhun Nyoo ihya, janahá tsi tsi yo nácaa janduvahá Nyoo tsi yo. Tan juvin ñi tsahá cuenda tucu tsi tsi yo, tyin janduvahá ra tsi yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra tan ñavin náa inga ca cuenda. Catyí nu tutu ra: “Nyɨvɨ tsa janduvahá Nyoo añima, iyó ñi ñayɨvɨ tsaa tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi ra.” Tandɨhɨ nyɨvɨ tan iyó cuatyi ñi L& Yuhu ña cahán nuu yu caahán yu tuhun ra Cristo, tyin tunyee iñi Nyoo cuví tsi tan jacacú tsi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Cristo. Tsa jihna ñi maa ñi maa tsihin nyɨvɨ Israel caha̱n ndi tuhun ra Cristo, maa tyin vityin caahán ndɨhɨ tucu ndi tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. % Yacan cuenda, cuñí yu cahan yu tuhun ra Cristo tsihin nyooho tsa iyó ndo Roma ihya. Tuhun Nyoo iyó xaan tunyee iñi itsi 1$ ]Tyin tsa ñiñi cuñí tsi cahan yu tuhun tsa jacacú ra Cristo tsi yo tsihin nyɨvɨ Grecia tan nyɨvɨ inga ñuu; tahan ñi nyɨvɨ tsa tsitó xaan tan nyɨvɨ soho. f# G Yañi, cuñi yu tsa coto ndo tyin cuaha xaan tsaha cuñí yu quitsi yu quitsi nyehe yu nu yucú ndo, maa tyin nda cuanda vityin tan ñaha ca cuhva tsi cuhva tsi yu. Cuñí yu quitsi yu ñuu ndo tyin cuñí yu cahan ca yu tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tyin tacan tan nducuaha ca ñi tsinu iñi tsi ra, tumaa javaha̱ yu tsihin nyɨvɨ inga ca ñuu. ~" w Tsa cuñí yu cahan yu tsihin ndo cuví tuhun ihya: tsa jandu iin tahan yo iñi yo tsihin tsa tsinú iñi yo tsi ra. ! y Tyin cuñí yu jatyinyee yu tsi ndo, tan naquihin ndo tsa vaha tsa tsahá ra tsi yo tan cunyicun ñihi ca ndo tsi ra. {  q Tan tsicán yu tsi ra na cuvi cuhva cuñí ra, tan quitsi yu nu yucú ndo, tyin tsanaha xaan cuñí yu quitsi yu. ] 5 Jahá tyiñu yu tyiñu Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima yu. Tan caahán yu tsihin nyɨvɨ nácaa jacacú Sehe ra tsi yo. Tsandaa cuví maa Nyoo tyin tsa tsicán tahvi yu tsi ra, tsicán tahvi yu tsa cuenda ndo. I  Tsa jihna ñi, tsahá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tsihin sɨvɨ ra Jesucristo tsa cuenda tandɨhɨ nyooho tyin tandɨhɨ ñi ityi caahán nyɨvɨ tyin tsinú xaan iñi ndo tsi ra Jesucristo. Q Jaquitsí yu carta ihya tsi tandɨhɨ nyooho tsa iyó ñuu Roma. Nyoo cuñí xaan ra tsi ndo tan cana̱ ra tsi ndo tyin cuví ndo nyɨvɨ ra tan jacahnu ndo tsi ra. Na̱quihin ndo tsa vaha tan na coo tsa taxin añima ndo jahá Jutu yo Nyoo tan Jutu Mañi yo Jesucristo. Nu catyí ra Pablo tyin cuñí ra cuhun ra ñuu Roma x kTan juhva ñi ican cuví tucu nyooho tyin tsa nacatsi̱ ra Jesucristo tsi ndo tyin cuvi ndo nyɨvɨ cuenda ra. F Tan tsa cuenda ra Jesucristo tsaha̱ Nyoo tumañi iñi tsi ndi tsa caca ndi tyiñu ra, tyin na tsinu iñi nyɨvɨ iyó nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ tsi ra tan na tyaa yahvi ñi tsi ra.  1Tan Nyoo jacoto̱ ra tsi yo tsihin Tatyi Ii ra tyin Sehe ra cuví tsi ra tsa cuenda tsa janandoto̱ ra tsi ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. + QJuvin tuhun ihya caahán tyin Jutu Mañi yo Jesucristo, Sehe Nyoo, quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ tan nanduvi̱ ra tumaa maa yo. Tan cuvi̱ ra tata ra rey David. | sTan tuhun ihya cuví tsa caha̱n Nyoo tsihin ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha tyin tyaa ra naha nu tutu ra. 5 gYuhu ra Pablo cuví yu iin ra jahá tyiñu tyiñu ra Jesucristo. Cana̱ Nyoo tsi yu, tan nacatsi̱ ra tsi yu tyin caca yu jacoto yu tuhun tsa jacacú ra tsi yo tsi nyɨvɨ. }sNa naquihin tandɨhɨ ndo tsa vaha tsa tsahá Jutu Mañi yo Jesucristo tsi yo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.a;Tan Jutu Mañi yo, ra tsa tsahá cuenda tuhun ihya catyí ra tyehen: ―Tsa nditsa tyin tsa cuyatyin quitsi yu ―catyí ra. Tan yuhu catyí yu: ―Na cuvi tsi tacan. Na̱ha ñi, Jutu Mañi yu, Jesús ―catyí yu. 3Tan nyɨvɨ tsa cua quinyaa juhva tuhun Nyoo tsa nyaá nu libru ihya, Nyoo cua quinyaa ra tsa taahán tsi tsi ñi tsa nyaá nu libru tsa caahán yóo nyɨvɨ cua coo nyito, tan ña cua cuhva ca ra coo ñi ñuu ii. Tan ña cua ñihi ñi tsa vaha tsa caahán libru ihya tuhun. jMTan tandɨhɨ nyooho tsa tsiñí tuhun Nyoo tsa nyaá nu libru ihya, cuñí yu catyi yu tsehe tsihin ndo: Nyɨvɨ tsa cua janducuaha ca tuhun ihya, Nyoo cua janducuaha ca ra tundoho tsa nyaá nu libru ihya sɨquɨ ñi. /Tatyi Ii Nyoo tan nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra, ñi tsa cuví tumaa ñasɨɨhɨ ra Mbee Ticatyi Luhlu, catyí ñi tyehen: ―Na̱ha ñi, Jutu Mañi yu ―catyí ñi. Tan nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun ihya, na catyi ndɨhɨ ñi: ―Na̱ha. Tan nyɨvɨ na ityi iñi tan tandɨhɨ nyɨvɨ cuñí quitsi, na quitsi ñi tan coho ñi ndutya tsa tsahá tsa coo nyito añima yo, tan nduve náa cua tyahvi ñi. .UTan catyí tucu Jutu Mañi yo: ―Yuhu ra Jesús, jacuhun yu ángel yu tyin jacoto ra tandɨhɨ tuhun ihya tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu. Yuhu cuví nyɨvɨ tsahnu ra rey David. Tan cuví tucu yu tata ra. Tan cuví tucu yu tiñuu cahnu tsa xiñu xaan, tsa caná tsa naa ca ―catyí ra. ,QMaa tyin nyɨvɨ javahá tsa caquiñi, tumaa ñi tasɨ, rayɨɨ tsa tsicá nuu tsihin ñaha tan ñiñaha tsa tsicá nuu tsihin rayɨɨ, tan ñi tsahñí, tan ñi jacahnú tsitoho, tan tandɨhɨ ñi vatya, tan ñi jandaví ñaha; tandɨhɨ maa ñi can, ña cua quɨhvɨ ñi tsitsi ñuu can. X)Sɨɨ xaan cuvi tsi nyɨvɨ tsa nacatyá jahma, [ñi janduvahá añima], tyin cua ñihi ñi ndatu catsi ñi tsɨtɨ yutun tsa tsahá tsa coo nyito añima yo. Tan cuví quɨhvɨ ñi yuhu cora ñuu can. + Yuhu cuví ra jihna ñi, tan yuhu cuví ra cua coo nu cua ndɨhɨ quɨvɨ, tsa iyó maa yu nda nu quitsaha̱ tandɨhɨ tan tacan ñi maa cua coo yu nu cua ndɨhɨ tumaa letra A cuví tsi letra jihna ñi tan letra Z cuví tsi letra nu ndɨhɨ ña ―catyí Jutu Mañi yo. A { Tan Jutu Mañi yo catyí ra: ―Nye̱he ndo. Tsa cuyatyin quitsi yu. Tan tyahvi yu tsi intuhun intuhun nyɨvɨ tsa cuenda tsa javahá ñi, a javahá ñi tsa vaha o tsa ña vaha. / W Maa tyin ja̱ña ndaha tsi nyɨvɨ caquiñi, na javaha maa ñi cuhva cuñí maa ñi. Tan nyɨvɨ iyó cuatyi, na coo ca cuatyi ñi. Maa tyin nyɨvɨ javahá tsa vaha, na jañihi ca ñi javaha ñi tsa vaha. Tan nyɨvɨ tsa jandu ií Nyoo, na cunyicun vaha ca ñi tsi ra ―catyí ra tsihin yu.   Tan catyí tucu ra tsihin yu: ―Ña tyi̱hi xeehe un tuhun Nyoo tsa nyaá nu libru ihya, tyin tsa yatyin cuii cundaa tsi. 3 _ Maa tyin catyí ra tsihin yu: ―Ña ja̱cahnu un tsi yuhu, tyin yuhu, musu Nyoo ñi cuví yu, tumaa yooho tan tandɨhɨ ca ra yañi un tsa cuví ndusu yuhu Nyoo, tan tumaa tandɨhɨ ca nyɨvɨ tyaá yahvi tuhun nyaá nu libru ihya. Intuhun ñi Nyoo taahán tsi jacahnu yo ―catyí ra tsihin yu. R Yuhu ra Juan, tsiñi̱ yu tan nyehe̱ yu tandɨhɨ tuhun ihya. Tsa yaha̱ nyehe̱ yu tan tsiñi̱ yu itsi, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ yu tsaha ángel tsa janaha̱ itsi tsi yu, tyin jacahnu yu tsi ra. '―¡Tsa cuyatyin quitsi yu! ―catyí ra. ¡Sɨɨ xaan cuví tsi nyɨvɨ tsa javahá cuhva caahán tuhun Nyoo tsa nyaá nu libru ihya! iKTacan tan catyí ángel can tsihin yu: ―Tuhun ihya cuví tuhun nditsa, tan cuví cuita iñi un itsi tyin cua cundaa tsi. Maa Nyoo Jutu yo ra caha̱n tsihin ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha, juvin ra jacuhu̱n ángel ra, tyin janaha ra tsi nyɨvɨ jahá tyiñu tyiñu ra náa cua cuvi tsa numi ñi ―catyí ra. Tan catyí Jutu Mañi yo: %CÑa cua coo ca tsacuaa ican. Tan nyɨvɨ tsa cua coo ican ña tsiñi ñuhu ñuhu̱ candili tsi ñi, ndi ñuhu̱ ñicanyii, tyin Nyoo Jutu yo cua jandunditsin nu cua coo ñi. Tan maa ñi cua cundaca ñaha ñi tsihin ra tacan ñi maa. Nu janahá tsi tyin tsa cuyatyin quitsi ra Cristo U#Tan cua nyehe tsihin nuu ñi tsi ra. Tan cua cunyaa sɨvɨ ra nutyaan ñi. CNduve maa tsa ña vaha cua coo ñuu can tyin ican nyaá tyayu Nyoo nu nyaá ra tan cua cundaca ñaha ra tsihin ra Mbee Ticatyi Luhlu. Tan cua jacahnu nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra tsi ra. 7gMahñu tsitsi ityi cahnu ñuu can tan nduvi tsiyo xiin yutya can, nyecú yutun tsa tsahá tsa coo nyito yo. Tsahá tun naha tun tsɨtɨ tan iin tan iin yoo. Tan tsa iin cuiya tsahá tun naha tun tsɨtɨ utsi uvi tsaha. Tan ndaha numa tun vaha tsi cuví tsi numeri tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ. e ETacan tan janaha̱ ángel can iin yutya cuii xaan tsi yu. Ndutya tsa tsahá tsa coo nyito yo cuví. Cuii xaan tsi tumaa cuii iin yutyi vaha. Tan quitá ndutya can nuu nyaá tyayu Nyoo tan nu nyaá ra Mbee Ticatyi Luhlu. ykMaa tyin ña cua cuvi quɨhvɨ tsa caquiñi, ndi intuhun nyɨvɨ javahá tsa caquiñi, tan ndi ñi vatya. Intuhun ñi maa nyɨvɨ iyó sɨvɨ nu libru ra Mbee Ticatyi Luhlu cua cuvi quɨhvɨ, tan cua coo nyito tsihin ra tacan ñi maa.dATan tandɨhɨ tsa cuca, tan tsa cahnu, tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ cua tsaa tsi ñuu can. Y+Ña cua cundasɨ yuhu cora tsa tsinu cahñi, tan ña cua coo tsacuaa ñuu can. Q~Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cacu̱ añima, cua caca nuu ñi nu nditsin can. Tan ra cuví rey nu ñuhu ñayɨvɨ naha ra cua cundaca ra naha tsa cuca ra naha tan tandɨhɨ tsa cahnu cuví ra naha ñuu can. I} Ña tsiñí ñuhu tsa jandunditsín ñicanyii ñuu can tan ndi tsa jandunditsín yoo. Tyin juvin ñi maa tsa nditsin Nyoo tan tsa nditsin ra Mbee Ticatyi Luhlu jandunditsín tsitsi ñuu can. 8|iÑa nyehé maa yu ndi intuhun vehe ñuhu tsitsi ñuu can, tyin maa Nyoo Jutu yo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi tsi, tan ra Mbee Ticatyi Luhlu cuví vehe ñuhu ñuu can. !{;Tsa utsi uvi yuhu cora can tsinú tsi tsihin utsi uvi perla. Intuhun ñi perla cuví tsa intuhun intuhun tsi. Tan nu cuví ityi cahnu ñuu can, maa ñi maa xuhun cuaan cuví tsi, tumaa iin yutyi. Tyin iin yutyi cuví nyehe yo tsa nyaá inga tsiyo tsi tsihin tsi, tacan caá tsi. *~o}|{zz#xwLv tsr|qp9oonWml1kUjjiiOhVgfedcvbb*``_o^]]S[ZXWtV4UT,S!R~QP3=<< ::!9{8i7c6544*3 21X03/G.--#,N+*$)x(L'~&&\%##"+!# MR~Z{s4cD  <-s$_ Maa tyin ¿nácaa cua ndacan tahvi ñi tsi ra tatun ñaha ca tsinu iñi ñi tsi ra? Tan ¿nácaa cua tsinu iñi ñi tsi ra tatun ñaha ca cuñi ñi tuhun ra? Tan ¿nácaa cua cuñi ñi tuhun ra tatun yoñi cahan tuhun ra tsihin ñi? s#_ Tyin tyehen catyí tuhun Nyoo: “Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicán tahvi tsi Jutu Mañi yo cua cacu ñi.” S" Tyin Nyoo inducu ñi cuñí ra nyehé ra tsi nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ inga ñuu. Tyin intuhun ñi maa ra ndacá ñaha tsi tandɨhɨ yo. Tan nasocó ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicán tahvi tsi ra. x!i Tuhun Nyoo catyí tsi tyehen: “Ndi intuhun nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra tan ña cua tahan ñi ticanuu.” 9 k Tyin tsihin añima yo cuñí tsi tsinu iñi yo tsi ra Cristo tan cuvi nduvaha yo nuu Nyoo, tan tsihin yuhu yo cuñí tsi catyi yo tyin tsinú iñi yo, tyin tacan tan cacu yo. 0Y Tatun catyi un tsihin yuhu un tyin ra Jesús cuví Jutu Mañi yo, tan tsinu iñi un tsihin añima un tyin Nyoo janandoto̱ tsi ra tsa yaha̱ tsihi̱ ra, cua cacu un. dA Ña ca̱tyi un tacan tyin tyehen catyí nu tutu Nyoo: “Tuhun Nyoo yatyin iyó tsi tsihin ndo, iyó tsi yuhu ndo tan tsitsi añima ndo.” Tuhun ihya taahán tsi tsinu iñi ndo tyin juvin ñi tsi jacuahá tucu nyuhu. ?w Tan ndi ña catyi un: “Cuñí tsi tsa nuu iin ra nda nu yucú ndɨyɨ tsitsi ñuhú tan janandoto ra tsi ra Cristo”. Ña cahan un tacan, tyin ra Cristo tsa yaha̱ nandoto̱ ra. Q Maa tyin tsa cuenda tsa nduvahá yo nuu Nyoo tsihin tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo, catyí tutu ra tyehen: “Ña catyi un: ¿Yóo cundaa andɨvɨ? tyin tun cahan un tacan cuñí tsi catyi tyin januu un tsi ra Cristo nda nu ñuhu ñayɨvɨ tan jacacu ra tsi yo.” Ña ca̱han un tacan tyin ra Cristo tsa yaha̱ quitsi̱ ra. pY Catyí ra Moisés tyin cuví nduvaha nyɨvɨ nuu Nyoo, tatun tyaá yahvi ñi tandɨhɨ tsa catyí ley, tyin tyaa̱ ra tyehen: “Nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tandɨhɨ tsa catyí ley, cua coo ñi ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa.” D Tyin ra Cristo tsa quitsi̱ ra tan javaha̱ ra tandɨhɨ tsa catyí ley, tyin tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tsi ra, naquihin cuenda Nyoo tsi ñi tumaa tsatyin vaha ñi. uc Tyin ña tsitó ñi tyin juvin ñi maa Nyoo cuví ra janduvahá tsi nyɨvɨ nuu ra, tan tsa cuenda tsa ña tsitó ñi yacan, nducú ñi cuhva janduvaha ñi tsi ñi. Tan ña tsahá cuenda ñi tsi ñi tsi ra na janduvaha maa ra tsi ñi. q[ Tsandaa cuví yu tyin cuñí ñi jacahnú ñi tsi Nyoo, maa tyin ña ñihí ñi cuhva javahá ñi can. | s Yañi, tsihin tsa nɨɨ iñi añima yu tan tsicán tahvi yu tsa cuenda nyɨvɨ Israel tyin cuñí yu tsa cacu ñi. + !Yuu can caahán Nyoo tuhun nu tutu ra tan catyí ra:Tsaqui̱n nyaa yu iin yuu nda ñuu Sión, tan janduvá tsi tsi nyɨvɨ.Tan yuu can cuví ra Jesucristo.Tan nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra tsa cuví yuu can, ña cua nduva ñi, catyí Nyoo nu tutu ra.V% ¿Nacuenda? Tsa cuenda tyin cuñí ñi nduvaha ñi nuu Nyoo tsihin tsa javahá ñi, tan ñavin tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi ra. Yacan cuenda tumaa tsa catyihi̱ tsaha ñi yuu tan nduva̱ ñi cuví can.   Tan nyɨvɨ Israel tsa nducú coo vaha tsihin Nyoo tsihin tsa javahá ñi cuhva catyí ley, ña cuví coo vaha ñi tsihin ra. b= ¿Náa cua catyi yo? Nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, ña nducu̱ ñi cuhva coo vaha ñi tsihin Nyoo, maa tyin Nyoo naquihi̱n cuenda ra tsi ñi tumaa tsatyin vaha ñi tsa cuenda tsa tsinú iñi ñi tsi ra. ?w Tumaa catyi̱ tucu ra Isaías taha̱n tsanaha:Tun tsatyin Jutu Mañi yo, ra ndacá ñaha tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ, tan ña jacacu̱ ra tsi juhva yo, tsa naa̱ tandɨhɨ yo,Tumaa naa̱ nyɨvɨ ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra taha̱n tsanaha. Nyɨvɨ Israel ña ñihí ñi cuhva nduvaha ñi nuu Nyoo, + Tan tsa yatyin cuii cua jandaa Jutu Mañi yo tandɨhɨ tsa caha̱n ra tan cua tatsi tuñi ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ.” M Maa tyin ra Isaías catyí ra tyehen tsa cuenda nyɨvɨ Israel: “Vasu ndi maa cuaha xaan nyɨvɨ tata ra Israel cua coo, tumaa tsa cuaha nyɨtɨ iyó yuhu ndutya ñuhu, juhva ñi ñi cua cacu. -S Tan nu catyi̱ Nyoo: “Nyooho ñavin nyɨvɨ yu cuví ndo.” Juvin ñi ican cua catyi ra tsihin ñi: “Yuhu cuví Nyoo nyito, tan nyooho cuví sehe yu.” M Tumaa catyí Nyoo nu tutu tsa tyaa̱ ra Oseas:Nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ ñuu yu cuví cua catyi yu tyin nyɨvɨ yu cuví ñi.Ñi tsa ña cuñi̱ yu, cua cuñi yu tsi ñi, catyí Nyoo. ~ u Yacan cuenda nacatsi̱ ra tsi yo. Tan yɨhɨ́ yo cuví yo nyɨvɨ Israel, tan nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. : m Javahá ra tacan tyin tacan tan coto yoo tsa cuví yo nyɨvɨ tsa cundaahvi̱ iñi ra tyin nda tsanaha tan tsa nacatsi̱ maa ra tsi yo tyin cuhva ra tsa cahnu cuví ra tsi yo.   Ña cuví catyi yo tyin ña vaha Nyoo tsa cuenda tsa tsatyiñú ra tsi nyɨvɨ tsa cua cuhun anyaya tan cunyeé iñi ra nyehé ra tsi ñi, tyin tsihin ñi can janahá ra tunyee iñi tsa iyó tsi ra tan janahá ra tyin cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ caquiñi. n U Tyin nyɨvɨ tsa javahá ndaha tyiñu, iyó ndatu tsi ñi tsa javaha ñi náa cuñí maa ñi tsihin ñuhu quɨsɨ can. Tan iin ñi ñuhu quɨsɨ can tsatyiñú ñi juvin ñi tsihin can javaha ñi quɨsɨ vaha tan quɨsɨ peehe.  ' Maa tyin ña vaha tun tsicá iñi un tacan. Tyin yoñi cuví catyi tyin ña vaha tsa javahá Nyoo. ¿Yóo ra cuví yooho tan nacahan un nu caahán Nyoo? ¿A cuví catyi iin quɨsɨ tsihin ra javaha̱ itsi: “Ña taahán iñi yu cuhva javaha̱ un tsi yu”? Ña cuví. @y Tan vasɨquɨ yooho cua catyi un: “Yoñi cuví javaha tsa cuñí maa ñi javaha ñi tun ña tsaha Nyoo tyin javaha ñi can.” ¿Nacuenda tyin tyaa̱ Nyoo cuatyi sɨquɨ ñi? )K Tan tsihin tsehe tsitó yo tyin Nyoo cundaahví iñi ra tsi nyɨvɨ cuñí maa ra. Tan jandundavá tucu ra añima nyɨvɨ cuñí maa ra jandundavá ra añima. nU Tumaa catyí nu tutu ra, nu caahán ra tyehen tsihin ra rey ñuhu Egipto: “Tsaha̱ yu tsa cuví un rey tyin tacan tan coto un tyin iyó tunyee iñi tsi yu. Tan nacoto tucu tandɨhɨ nyɨvɨ yóo ra cuví yuhu”, catyí Nyoo.  Tacan javahá ra; cundaahví iñi ra tsi nyɨvɨ tsa cuñí maa ra cundaahví iñi ra. Tan ña cundaahví iñi ra tsi ñi tsa cuenda tsa javahá ñi tan ndi ñavin tsa cuenda tsa nducú ñi cuhva. Tyin maa ra cuví ra cundaahvi iñi yóo cuñí maa ra. wg Tyin catyi̱ ra tsihin ra Moisés: “Cua cundaahvi iñi yu yóo nyɨvɨ cuñí maa yu cundaahvi iñi yu.” gG ¿Tun tacan náa cua catyi yo? ¿A catyi yo tyin ña vaha tsa javahá Nyoo? ¡Ña cuvi! gG Tumaa catyí ra nu tutu ra tyehen: “Cuñi̱ ca yu tsi ra Jacob, tan ñavin ca ra Esaú.” H  Maa tyin tsa ndi cumañi ca cacu ra naha tan tsa ndi ñaha ca javaha ra naha tsa vaha, tan tsa ña vaha, catyi̱ Nyoo tsihin ña Rebeca tyin ra Esaú, sehe nuu ña, cua cuvi ra musu ra tsa tsinu uvi. Javaha̱ Nyoo tacan tyin nacatsí ra tsi nyɨvɨ tsa cuñí maa ra nacatsi ra, tan ñavin tsa cuenda tsa javahá ñi. +O Tan ñavin yacan ñi. Tyin caha̱n ndɨhɨ tucu ra tuhun ra Esaú tan ra Jacob, sehe ña Rebeca, iin ñi jutu ra naha, ra cuvi̱ tsii tsaahnu yo, ra Isaac. 0Y Tan tyehen caha̱n Nyoo tsihin ra: “Tyembu vityin inga cuiya, cua quitsi nyico yu nu yucú ndo tan ña Sara tsa iyó iin sehe ña tacan”, catyi̱ Nyoo tsihin ra. ~5 Tsehe janahá tsi yo tyin ñavin tsa cuenda tsa cuví ñi nyɨvɨ tata ra Israel tan cuví ñi nyɨvɨ Nyoo. Tyin nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsa caha̱n Nyoo tyin cua javaha ra, ñi ican cuví sehe ra. Tumaa ra Abraham, tyin ra Abraham tsinu̱ iñi ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra } Tan tacan tucu ña tandɨhɨ tata ra Abraham tan cuví ñi tata ra tsa nditsa. Tyin tsa caha̱n Nyoo tsihin ra, caha̱n tsi tuhun intuhun ñi sehe ra. Tyin catyi̱ Nyoo tsihin ra tyehen: “Tsa cuenda ra Isaac sehe un tan cua coo nyɨvɨ tata un.” X|) ¿A catyí yu tyin ña javaha̱ Nyoo tumaa cuhva catyi̱ ra tsihin nyɨvɨ Israel taha̱n tsanaha? Ñavin. Cuñí tsi coto yo tyin ña tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tan cuví ñi nyɨvɨ Israel tsa nditsa. c{? Tata tsii tsaahnu yo cuví tsi ñi, tan tacan tucu ra Cristo cuenda cuñu ñuhu ra. Ra ican cuví Nyoo. Tan juvin ra ndacá ñaha tandɨhɨ tsa iyó. ¡Na jacahnu yo tsi ra tacan ñi maa! ¡Tan na cuvi tsi tacan ñi! z9 Tata ra Israel cuví ñi. Tan Nyoo naquihi̱n cuenda ra tsi ñi tumaa tsa sehe ra tsi ñi. Tan janaha̱ ra tsa cahnu cuví ra tsi ñi, tyin tsinyaa̱ ra tsihin ñi. Tan ndoo̱ ra tuhun tsihin ñi, tan tsaha̱ ra ley ra tsi ra Moisés na cuhva ra tsi ñi. Tan janaha̱ ra tsi ñi nácaa cuñí ra tsa jacahnu ñi tsi ra. Tan catyi̱ ra tsihin ñi nácaa cua javaha ra tsa vaha tsihin ñi nu cuahán ca tsi. Fy tsa cuenda nyɨvɨ ñuu yu, ñi Israel. Cuñí xaan yu tsi ñi. Tan nda cuanda cuhva yu tsa cunaa añima yu tan cuhun tsi nu uhvi nu nduve ra Cristo tun tsatyin cuví cacu ñi tsihin can. ?xy cuiihya xaan cuñí yu tan uhvi xaan cuñí añima yu \w 3 Yuhu tsinú iñi yu tsi ra Cristo tan caahán yu tsa nditsa. Ña jandaví ñaha yu, tyin maa Tatyi Ii Nyoo jaquihín ityi tsa tsicá iñi yu. Yacan cuenda tsitó vaha yu tyin tsa nditsa caahán yu tun catyí yu Jv 'Ndi tsa iyó nu sucun, ndi tsa iyó nu cunu, ndi inga tsa javaha̱ Nyoo, ña cuví jandusɨɨn can tsi yo tsihin Nyoo, ra tsa cuñí xaan tsi yo tsa cuenda ra Cristo Jesús Jutu Mañi yo.(uI&Yacan cuenda tsitó vaha yo tyin nduve maa náa cuví quihin nyaa tsa cuñí xaan Nyoo tsi yo. Ndi tuhun tsiihí, ndi ñayɨvɨ iyó yo, ndi ángel, ndi tatyi ña vaha, ndi tsa cuví vityin, ndi tsa cua cuvi ityi nuu ca, ndi intuhun can tan ña cuvi jandusɨɨn can tsi yo tsihin Nyoo. (tI%Vasu ndi maa cuaha tundoho yahá yo, maa tyin tandɨhɨ ñi tsaha tsa nyehé yo tundoho tan jahá canaa yo, tyin ra tsa cuñí xaan tsi yo jatyinyeé tsi yo. jsM$Tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen:Jutu Mañi yu, tandɨhɨ ñi quɨvɨ tan cuñí nyɨvɨ cahñi ñi tsi ndi tsa cuenda un.Tumaa javahá ñi tsihin mbee tsa cua cahñi ñi, tacan javahá ñi tsihin ndi, catyí tsi. 8ri#Nduve náa cuví quihin nyaa tsa cuñí xaan ra Cristo tsi yo. ¿A cuví quihin nyaa tundoho itsi, a tɨsɨhɨ, a tsa caahán nyɨvɨ tsi yo tsa cuenda tuhun Nyoo, a tama, a tun nduve jahma yo, a tsa yuuhví, a tuhun tsiihí? Ndi intuhun tsehe tan ña cuvi quihin nyaa can tsa cuñí ra Cristo tsi yo. Qq"¿Yóo cuví catyi tyin cuhun yo anyaya? Yoñi. Tyin ra Cristo tsa tsihi̱ ra tsa cuenda cuatyi yo, tan nandoto̱ ra tan vityin nyaá ra xiin cuaha Nyoo, tan tsicán tahvi ra tsi Nyoo tsa cuenda yo. p%!¿Yóo cuví xico ñaha tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ nacatsi̱ Nyoo? Yoñi. Tyin Nyoo tsa naquihi̱n cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo. yok Nyoo ña catyi̱ ra tsa ña cua cuhva cuenda ra Sehe ra, tyin tsaha̱ cuenda ra tsi ra tyin cúu ra tsa cuenda tandɨhɨ yo. Tun tacan tsaha̱ ra Sehe ra tsa cuenda yo, ¿a ña cua cuhva ra tandɨhɨ ca tsa tsiñí ñuhu tsi yo? Cuhva ra. n Yacan cuenda, ¿náa cua catyi yo? Tatun Nyoo tan nyaá ra tumañi iñi tsihin yo, ¿yóo cuví jaha canaa tsi yo? Yoñi. hmITan ñi tsa tyaa̱ Nyoo cuhva tyin cuvi ñi sehe ra, cana̱ ra tsi ñi. Tan ñi tsa cana̱ ra, naquihi̱n cuenda ra tsi ñi tumaa tsatyin vaha ñi. Tan ñi tsa naquihi̱n cuenda ra tsaha̱ ra tsa cahnu cuvi ñi tsihin ra. !l;Tyin nda quɨvɨ jihna ñi, tan tsa tsitó Nyoo yóo nyɨvɨ cua cunyicun tsi ra. Tan tyaa̱ ra cuhva tyin cuvi ñi sehe ra tan coo ñi cuhva cuñí ra. Maa tyin ra Jesucristo cuví ra cua cuvi ra tsitsa tsa nuu tandɨhɨ ca yañi ra. Tan yañi ra cuví ñi yɨhɨ́ tuhun Nyoo. :kmTsitó yo tyin tandɨhɨ tundoho tsa nyehé nyɨvɨ tsa cuñí tsi Nyoo jatyinyeé can tsi ñi, tyin maa Nyoo cuví ra nacatsi̱ tsi ñi, tumaa cuhva tyaa̱ maa ra cuhva. rj]Tsitó maa Nyoo náa iyó añima yo, tan tsitó ra náa tsicán Tatyi Ii ra, tsa cuenda yoo tsa cuví yo nyɨvɨ ra tyin tsicán tsi cuhva cuñí maa ra ndacan yo tsi ra. Tsa cuenda ra Cristo tan cuví jaha canaa yo sɨquɨ tundoho i-Tan juvin ñi tacan jatyinyeé Tatyi Ii Nyoo tsi yo tun nduve tunyee iñi iyó tsi yo tan ña tsitó yo nácaa ndacan tahvi yo tsi Nyoo cuhva taahán maa tsi. Tatyi Ii tsa iyó añima yo tsicán tahvi tsi tsi Nyoo tsa cuenda yo tsihin tuhun tsa ña cutuñí iñi yo. phYMaa tyin ndita iñi yo tsa cua ñihi yo tsa ña nyehe yo, cuñí tsi tsa cunyee iñi yo cuatu yo can. gVasu ndi maa ñaha ca ñihi yo tandɨhɨ can maa tyin tsitó yo tyin cua ñihi yo can tyin tsinú iñi yo. Tyin juvin ñi tsihin tsa tsinú iñi yo tan cacú yo. Tatun tsa nyehé yo tsa ndatú yo, nduve yahvi nyaá cuatu ca yo can tyin tsa iyó maa can tsi yo. f)Tacan tucu yoó tsa naquihi̱n cuenda Tatyi Ii tsa tsaha̱ jihna ñi Nyoo tsi yo, nyehé ndɨhɨ yo tundoho, maa tyin tsa cuenda tsa cuñí yo tsa tahan ñi tsi quɨvɨ tsa nasama Nyoo cuhva iyó cuñu ñuhu yo tan nyehe tandɨhɨ tsa javaha̱ ra tyin cuví yo sehe ra. eTsitó yo tyin tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tan nyehé xaan tsi tundoho tumaa tsa nyehé ñaha ñuhú sehe tundoho tun cua cacu sehe ña. d}Tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tan cua ndutsaa tsi inga tsaha, cua quita nuña tsi tan ña cua tɨvɨ ca tsi, tyin cua nasama Nyoo cuhva caá tsi vityin. Tan sɨɨ xaan cua cuñí tsi iin caa ñi tsihin tandɨhɨ sehe Nyoo tyin ña cua tɨvɨ ca tsi. cTandɨhɨ tsa javaha̱ ra, tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ, tsa tɨvɨ̱ tsi. Vasu ña cuñi̱ tsi tɨvɨ tsi, maa tyin Nyoo tsaha̱ ra tsa tɨvɨ tsi tsa cuenda cuatyi tsa javaha̱ nyɨvɨ. Maa tyin catyi̱ ra tyin coo quɨvɨ cua ndutsaa nyico tsi. "b=Nyoo cua janaha ra tandɨhɨ sehe ra tsi tandɨhɨ tsa javaha̱ ra tyin ndatu tsi tan cuñí tsi naha tsi nyehe tsi naha tsi tsi nyɨvɨ cuví sehe ra. 2a]Tsitó yu tyin tundoho tsa nyehé yo vityin, luhlu cuii ñi cuví tsi tan ña cuví jandu inducu yo itsi tsihin tsa sɨɨ caá tsa cua nyehe yo quɨvɨ tahan tsi. /`WTan tsa cuenda tsa cuví yo sehe ra, iyó ndatu tsi yo tsa naquihín yo tsa vaha tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo iin caa ñi tsihin ra Cristo. Tyin tun nyehé yo tundoho tumaa tsa nyehe̱ ra Cristo tundoho, quɨvɨ cua tahan tsi, Nyoo cua jacahnu ra tsi yo iin caa ñi tsihin ra Cristo. _Tan Tatyi Ii ra tsa naquihi̱n yo ndu̱ iin tsi tsihin tsa nyito yo tan jacotó tsi naha tsi tsi yo tyin cuví yo sehe Nyoo. -^SNyooho ña naquihi̱n cuenda ndo Tatyi Ii Nyoo tsa cundaca ñaha tsi ndo tan cuvi ndo tumaa musu. Tyin naquihi̱n ndo Tatyi Ii Nyoo tsa tsahá tsa cuvi ndo sehe Nyoo. Tan juvin ñi Tatyi Ii Nyoo tsahá tsa cahan yo tyehen tsihin Nyoo: “Tyatya”. Yacan cuenda ña taahán tsi nayuhvi ndo. j]MTyin tandɨhɨ yoo tsa javahá cuhva jaquihín ityi Tatyi Ii Nyoo, sehe Nyoo cuví tsi yo. l\Q Tyin tatun maa ñi maa cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo iyó ndo, cua cunaa ndo nuu Nyoo. Maa tyin tatun tsihin Tatyi Ii Nyoo tan cuahán jandɨhɨ́ ndo tsa javahá ndo tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu ndo, cua coo nyito ndo. z[m Tan tacan yañi, nyaá javaha yo tsa javaha yo, maa tyin ñavin tsa javaha yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo. FZ Nyoo janandoto̱ ra tsi ra Jesús tsa yaha̱ tsihi̱ ra. Tan tacan tucu nyooho, tatun iyó Tatyi Ii ra añima ndo, cua janandoto ra cuñu ñuhu ndo tsihin Tatyi Ii ra tsa iyó añima ndo. (YI Maa tyin tun iyó ra Cristo añima ndo, nyitó añima ndo tyin janduvaha̱ Nyoo tsi ndo nuu ra. Maa tyin cuñu ñuhu ndo tumaa tsa tsihi̱ tsi jaha̱ cuatyi. X Maa tyin nyooho ña iyó ca ndo cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo, tyin iin ñi cuví ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo, tun nditsa tsa iyó Tatyi Ii Nyoo añima ndo. Nyɨvɨ tsa nduve Tatyi Ii ra Cristo iyó añima, ñavin nyɨvɨ cuenda ra Cristo cuví ñi. tWaYacan cuenda nyɨvɨ tsa nducú tsa cuñí cuñu ñuhu ñi, ña cuví javaha ñi cuhva taahán iñi Nyoo. Nyɨvɨ tsa iyó cuhva cuñí cuñu ñuhu, maa ñi cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi tsicá iñi ñi, maa tyin nyɨvɨ tsa iyó cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo tsicá iñi ñi cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. $SAJavaha̱ ra tyehen tyin tacan tan cuví javaha yo cuhva catyí ley tan ñavin cuhva cuñí cuñu ñuhu yo tyin vityin iyó yo cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. TR!Nyoo javaha̱ ra tsa ña cuvi javaha ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Ley tsa tyaa̱ ra Moisés ña cunyeé tsi jandɨhɨ tsi cuhva iyó nyɨvɨ. Yacan cuenda Nyoo jaquitsi̱ ra tsi Sehe ra. Cuvi̱ ra tumaa rayɨɨ ñuu ñayɨvɨ tan tyahvi̱ ra tsa cuenda cuatyi yo tyin tacan tan cundɨhɨ tsa javahá yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo. `Q9Tacan tucu yoo, ña ndacá ñaha ca cuatyi tan tuhun tsiihi tsi yo tyin vityin ndacá ñaha Tatyi Ii Nyoo tsi yo. Tan juvin tsi tsahá ñayɨvɨ tsaa coo yo tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo Jesús. FP Maa tyin vityin, Nyoo ña tatsi tuñi ca ra tsi nyɨvɨ tsa iín ñi cuví tsihin ra Cristo Jesús, ñi tsa ña iyó ca cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi tyin iyó ñi cuhva cuñí Tatyi Ii ra. AO{Tsahá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ra Jesucristo tyin intuhun ñi maa ra cuví jacacu tsi yu. Vityin cutuñí iñi yu tyin cuñí tsi tyaa yahvi yu ley Nyoo. Maa tyin tun ña tyaa yahvi yu tsi ra Jesucristo, tandɨhɨ tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yu javaha yu, yacan cua quɨhɨ ndaha tsi yu.N¡Ndahvi yuhu ra ndaahvi! ¿Yóo cua jacacu tsi yu ndaha tsa ña vahá tsa cuñí cuñu ñuhu yu tan ña cuhun yu anyaya? rM]Maa tyin iyó inga ley tan yacan yɨhɨ́ ndaha cuñu ñuhu yu tsihin añima yu. Ña tsahá can tsa javahá yu tsa taahán iñi añima yu. Tan ñihi yɨhɨ́ ndaha can tsi yu tumaa yɨhɨ́ ndaha ra vitya tsi iin ra nyií vehe caa. 9LmTsitsi añima yu taahán xaan iñi yu ley Nyoo. sK_Nacotó yu tsa taahán yu: tun cuñí yu javaha yu tsa vaha, yatyi xaan ca javahá yu tsa ña vaha. J!Tan tatun javahá yu tsa ña cuñí yu javaha yu, ñavin ca maa yu javahá can, tyin cuatyi tsa yɨhɨ́ ndaha tsi yu, yacan javahá can. ~IuÑa javahá yu tsa vaha tsa cuñí yu javaha yu, jañihí ca yu javaha yu tsa ña vaha tsa ña cuñí yu javaha yu. HYuhu tsitó yu tyin cuñu ñuhu yu nduve tsa vaha iyó. Vasu ndi maa cuñí yu javaha yu tsa vaha, ña cuví javaha yu can. GYacan cuñí tsi catyi tyin ñavin maa yu javahá tsa ña vaha, tyin cuatyi tsa iyó tsi yu, yacan javahá tsa ña vaha. jFMTan tsa javahá yu tsa ña cuñí yu javaha yu, tsihin yacan nacotó yu tyin ley Nyoo vaha tsi. )EKÑa cutuñí iñi yu náa taahán yu, tyin tsa vaha tsa cuñí yu javaha yu, ña javahá yu can. Maa tyin javahá yu tsa ña vaha tsa ña cuñí yu javaha yu. VD%Tan tsitó yo tyin maa Tatyi Ii Nyoo tsaha̱ ley can, yacan cuenda vaha tsi. Maa tyin yuhu iyó cuatyi yu tyin ra ñayɨvɨ cuví yu. Javahá yu tsa caquiñi tyin maa cuatyi can ndacá ñaha tsi yu. $CA Tan ñavin ley vaha ihya jacunaa̱ tsi yu. Tyin tsa ña vaha tsa javaha̱ yu, yacan jacunaa̱ tsi yu. Yacan cuenda cunaa̱ yu nuu Nyoo tyin ley vaha can janaha̱ tsi yu tyin cuatyi cuví tsa javaha̱ yu tsa ña vaha. Tacan tucu vityin ley can janahá tsi tsi yo tyin yaha xaan ña vaha cuvi cuatyi javahá yo. Nu tsahá cuenda ra Pablo tsi yo cuhva iyó yo tun ña tsahá yo cundaca ñaha ra Jesucristo tsi yo B% Ley can ii xaan tsi tyin tuhun tsaha̱ maa Nyoo cuví tsi, tan tandɨhɨ tsa catyí ra tyin javaha yo, vaha tsi, tan cuɨtɨ xaan tsi. A7 Cuatyi yu tsatyiñu̱ can ley can, tan jandavi̱ ñaha can tsi yu, tyin catyí ley tyin tatun ña tyaa yahvi yo itsi, taahán tsi cunaa yo nuu Nyoo. @ Catyí ley can tyin tatun tyaá yahvi nyɨvɨ itsi, cua coo cuii ñi ñayɨvɨ nyito. Maa tyin yuhu tsihi̱ yu nuu Nyoo jaha̱ ley can tyin ña tyaa̱ yahvi yu itsi. Tyin catyí tsi tyin nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi itsi, taahán tsi cunaa ñi nuu Nyoo. ^?5 Quɨvɨ tsa ña tsitó yu náa cuñí tsi catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, nyito yu. Maa tyin quɨvɨ cutuñi̱ iñi yu tsa caahán ley can, cutuñi̱ iñi yu tyin nuu Nyoo tsa tsihi̱ yu jaha̱ cuatyi yu. ">=Tun tsatyin nduve ley can iyó, ña cua coto yu náa cuví cuatyi, tan ña cua cuñi yu javaha yu tsa ña vaha. Maa tyin quɨvɨ tsa tsito̱ yu ley Nyoo, quɨvɨ can quitsaha̱ tsicá iñi yu javahá yu tsa ña vaha. Nu nduve ley iyó, ña tsitó nyɨvɨ náa cuví tsa ña vaha. <=q¿Náa cua catyi yo? ¿A catyi yo tyin ña vaha ley can? Ñavin tsa ña vaha tsi. Vaha tsi. Tyin tun tsa ña tsaha̱ Nyoo ley can, ña cua coto yu náa cuví cuatyi. Tan ndi ña cua coto yu tyin ña vaha nyiyo iñi yu tsa tsii inga nyɨvɨ, tun tsatyin ña catyí ley can tyin ña vaha nyiyo iñi yo. a<;Maa tyin vityin ña ndacá ñaha ca ley tsahnu can tsi yo, tyin tsa yaha̱ tsihi̱ cuñu ñuhu cuatyi yo tsihin ra Cristo. Tan vityin tsa iyó yo ñayɨvɨ nyito tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi yo, na jaha tyiñu yo tyiñu Nyoo tan ña javaha ca yo tumaa javaha̱ yo quɨvɨ yɨhɨ̱ ndaha ley tsahnu tsi yo. Ley Nyoo janahá tyin iyó cuatyi yo );KTaha̱n tsanaha tsicoo̱ yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo tan ley tsahnu tsa tyaa̱ ra Moisés catyí tsi tyin ña vaha javaha yo tsa caquiñi. Tan tsa caahán tsi tacan, yoo quitsaha̱ cuñí ca yo javaha yo tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu yo. Tan yacan tsaha̱ tuhun tsiihí tsi yo. :'Tan tacan tucu nyooho yañi. Tsanaha ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés yɨhɨ̱ ndaha tsi tsi ndo tumaa yɨhɨ́ ndaha iin rayɨɨ tsi ñasɨɨhɨ ra. Maa tyin vityin tsa yaha̱ tsihi̱ ndo tan ña ndacá ñaha ca ley can tsi ndo. Tyin vityin ndacá ñaha inga rayɨɨ tsi ndo tan juvin ra cuví ra Cristo, ra tsa nandoto̱ jaha̱ Nyoo. Tyehen cuvi̱ tsehe tyin tacan tan cuatyiñu Nyoo tsi yo. .9UTumaa iin ñaha tsa iyó yɨɨ, catyí ley tyin coo ña tsihin yɨɨ ña nda cuanda cúu ra. Maa tyin juvin ñi catyí tucu ley tun cúu yɨɨ ña tan nandoo ndaahvi ña, ña cua quɨhɨ ndaha ca ley can tsi ña. Tan cuvi tindaha ña tsihin inga rayɨɨ tan ña cua coo cuatyi ña. Maa tyin tsitsi tsa ndi iyó yɨɨ ña, ña cuvi coo ña tsihin inga rayɨɨ, tyin tun cua javaha ña tacan, cua coo cuatyi ña nuu Nyoo. p8 [Yañi, nyooho tsa tsitó ley, tsitó ndo tyin tsitsi tsa ndi nyito nyɨvɨ yɨhɨ́ ndaha ley tsi ñi. G7Nyɨvɨ tsa javahá tsa caquiñi, cua cúu ñi. Maa tyin Nyoo tsahá maa ra ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa coo yo tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo Jesús, Jutu Mañi yo.Z6-Maa tyin vityin ña ndacá ñaha ca cuatyi tsi ndo tyin tsa tsaha̱ cuenda ndo tsi ndo tsi Nyoo. Tan vaha xaan tyin maa ñi tsa cuñí Nyoo javahá ndo. Tan nu cua ndɨhɨ tuhun cua coo cuii ndo tsihin Nyoo. 51Maa tyin nduve náa ñihi̱ ndo tsihin can, tan vityin cahán nuu ndo tsa cuenda tsa javaha̱ ndo tsanaha, tyin maa ñi tuhun tsiihí tsahá can. 4Quɨvɨ tsiquɨhɨ̱ ndaha cuñu ñuhu cuatyi ndo tsi ndo, musu can cuvi̱ ndo, tan ña yɨhɨ̱ ndaha tsa vaha Nyoo tsi ndo. 3(Caahán yu tsihin ndo cuhva tsa ña yɨɨ ñi cutuñi iñi ndo tyin nyooho ñaha ca cutuñí vaha iñi ndo tuhun Nyoo.) Tumaa tsa tsaha̱ cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi tsa caquiñi taha̱n tsanaha tan javaha̱ ndo tsa ña vaha; tacan tucu vityin cu̱hva cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi Nyoo tyin tacan tan coo ndo ñayɨvɨ cuɨtɨ, tan ja̱vaha ndo maa ñi maa tsa vaha nuu ra. 2Tsa yaha̱ ndatsi̱ cuatyi ndo, tan vityin ña ndacá ñaha ca can tsi ndo, tyin vityin ndacá ñaha tsa vaha Nyoo tsi ndo. >1uTyahvi nyoo tsi Nyoo, tyin vasu ndi maa nu quitsi̱ tsi cuvi̱ ndo musu tsa caquiñi maa tyin vityin tyaá yahvi ndo tuhun Nyoo tsa cutuhva̱ ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. ]03Nyooho tsitó vaha ndo tyin iin musu, taahán tsi javaha ra tsa caahán tsitoho ra. Tan tacan cuví yo musu tsa tuhvá yo tyaá yahvi. Tun tyaá yahvi yo tsa caquiñi, musu tsa caquiñi can cuvi yo, tan cua cunaa yo jahá tsa caquiñi can tyin tyaá yahvi yo tsi can. Maa tyin tun tyaá yahvi yo tsi Nyoo, cua cuvi yo nyɨvɨ vaha nuu ra. 0/Y¿Náa cua javaha yo vityin? ¿A cua javaha ca yo cuatyi tsa cuenda tsa iyó yo tsihin tsa vaha Nyoo tan tsa cuenda tyin ña ndacá ñaha ca ley tsi yo? Ñavin. .Tyin nduve ca tunyee iñi iyó tsi cuñu ñuhu cuatyi yo tsa cundaca ñaha can tsi yo. Tyin ñavin ca ley tsa tyaa̱ ra Moisés yɨhɨ́ ndaha tsi yo; tyin vityin tsa vaha tsa tsahá Nyoo tsi yo, yacan yɨhɨ́ ndaha tsi yo. Musu tsa javahá tsa vaha u-c Ña cu̱hva ndo ndatu tsi cuñu ñuhu ndo tsa javaha ndo tsa caquiñi. Na̱cuhva cuenda ndo tsi ndo tsi Nyoo, tyin tsa yaha̱ tsihi̱ yo tan nandoto̱ yo. Cu̱hva cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi Nyoo tyin tacan tan javaha ndo tsa vaha. E, Yacan cuenda ña cu̱hva ca ndo tsa jaha canaa cuñu ñuhu cuatyi ndo tsi ndo. Ña cu̱hva ndo ndatu tsa jañiñi cuñu ñuhu ndo tsi ndo tan javaha ndo tsa ña vaha tsa cuñí tsi. u+c Tan tacan tucu nyooho, ña ja̱vaha ca ndo tsa caquiñi. Ña naa iñi ndo tyin tsa yaha̱ tsihi̱ ndo tan tsa tsindɨhɨ̱ cuatyi ndo. Tan co̱o ndo cuhva cuñí Nyoo tsihin tsa iin ñi cuví ndo tsihin ra Cristo Jesús Jutu Mañi yo. *1 Ra Cristo iin tsaha ñi tsihi̱ ra, tan tsihi̱ ra tsa cuenda cuatyi yo, tan ña cua cúu ca ra. Vityin iyó ra, tan iyó ra tsa cuenda maa Nyoo. ))K Tsitó yo tyin ra Cristo nandoto̱ ra tsa yaha̱ tsihi̱ ra, tan vityin ña cúu ca ra tyin nduve ca tunyee iñi iyó tsi tuhun tsiihí tsa cahñi can tsi ra. ^(5Tan yoo tsa tsa tsihi̱ tsihin ra Cristo, nyitá iñi yo tyin cua coo yo tsihin ra. U'#Tyin nyɨvɨ tsa tsa yaha̱ tsihi̱, ña cuví ca javaha ñi tsa caquiñi. X&)Tan tsitó yo tyin tandɨhɨ cuhva tsicoo̱ yo taha̱n tsanaha, tsa yaha tsihi̱ can nu cruu tsihin ra Cristo, tyin tacan tan ña cundaca ñaha ca cuñu ñuhu cuatyi yo tsi yo, tan ña javaha ca yo cuatyi. K%Tumaa tsa tsihi̱ ra Cristo, tacan tsihi̱ tucu cuatyi yo, tyin tacan tan ña javahá ca yo tsa caquiñi. Tan tumaa tsa tsihi̱ yo tsihin ra, tacan cua nandoto tucu yo tumaa nandoto̱ ra. S$Tsa quɨhvɨ́ yo tsitsi ndutya tsa tsicoó ndutya yo cuví tsi tumaa tsa tsihi̱ yo tan quɨhvɨ̱ ñuhu yo tsihin ra Cristo tsa tsihi̱ ra. Tan tumaa tsa nandoto̱ ra Cristo jaha̱ Nyoo tsihin tunyee iñi ra, tacan nandotó tucu yo tsa quitá yo tsitsi ndutya tsa tsicoondutyá yo. Tan vityin iyó yo ñayɨvɨ tsaa tsihin ra. +#O¿A ña tsitó ndo tyin tsa tsicoondutyá yo janahá tsi tyin ndu ii̱n yo tsihin ra Cristo Jesús? Yacan cuñí tsi catyi tyin tsa yaha̱ tsihi̱ yo tsihin ra. "9Ña vaha. Tyin yoo tsa tsa ndu uvi̱ iñi cuatyi tumaa tsa tsihi̱ cuatyi yo cuví can. Tan yacan cuenda, ña cuví ca javaha yo tsa caquiñi vityin. ! ¿Náa cua javaha yo vityin? ¿A cua javaha ca yo cuatyi tyin tacan tan janaha Nyoo tyin iyó xaan tucahnu iñi tsi ra tsihin yo? K Taha̱n tsanaha, cuatyi yo quitsi̱ ndaca tuhun tsiihí, tan yacan yɨhɨ̱ ndaha tsi yo. Maa tyin vityin tsa vaha Nyoo jahá tsa iyó vaha yo tsihin ra tan yɨhɨ́ ndaha tsi tsi yo. Tan tsa tacan yɨhɨ́ ndaha tsi tsi yo, tsahá Nyoo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo yo tsa cuenda Jutu Mañi yo Jesucristo.pYNyoo tsaha̱ ra ley tsi ra Moisés tyin tacan tan coto nyɨvɨ tyin iyó cuatyi ñi. Tan vasu ndi maa nducuahá ca cuatyi tsa cuenda ley can, tsa vaha Nyoo nducuahá tucu tsi tyin cahnu ca tucahnu iñi iyó tsi ra tsihin yo. %CCuñí tsi catyí tyehen: Tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi iin rayɨɨ tsa caha̱n Nyoo, cuaha xaan nyɨvɨ tsicoo̱ cuatyi. Ra ican cuvi̱ ra Adán. Tan vityin cuaha xaan nyɨvɨ cua nduvaha nuu Nyoo tsa cuenda tsa tyaa̱ yahvi inga ra tsa caha̱n Nyoo. Tan ra ican cuví ra Cristo. mSNyoo tatsí tuñi ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsa cuenda cuatyi ra Adán. Maa tyin vityin tsahá ra tsa coo vaha yo tsihin ra tan coo yo ñayɨvɨ nyito tsa cuenda tsa vaha tsa javaha̱ ra Jesucristo. oWNditsa tyin quitsaha̱ ndacá ñaha tuhun tsiihí tsi tandɨhɨ nyɨvɨ jaha̱ cuatyi tsa javaha̱ ra can, maa tyin vityin ña cuví ca quɨhɨ ndaha can tsi ñi tsa tsa nduvaha̱ nuu Nyoo, ñi tsa iin nyita ñi naquihín tsa vaha ra. Ñi ican iyó ñi ñayɨvɨ tsaa tan yɨhɨ́ ndaha ñi tsi ñi tan tsi nu ña vaha jahá intuhun rayɨɨ, ra Jesucristo. ?wCuatyi ra Adán ña cuví jandu inducu yo can tsihin tsa jacacú Nyoo tsi yo. Tyin tsa cuenda intuhun ñi cuatyi can, Nyoo tatsí tuñi ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Maa tyin vityin Nyoo ña cuñí ra yahvi tan jacacú ra tsi yo. Naquihi̱n ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo, vasu ndi maa cuaha cuatyi yo tsicoo̱. V%Maa tyin cuatyi ra Adán ña cuví jandu inducu yo can tsihin tsa tsahá Nyoo tsi yo. Tyin tsa cuenda cuatyi intuhun ra can, tan tsihi̱ cuaha nyɨvɨ. Tacan tucu vityin, Nyoo jacacú ra tsi yo tsa cuenda intuhun rayɨɨ, ra Jesucristo. Tan cahnu ca cuví tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo, tan tsa vaha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ cuví tsi. ykMaa tyin nda cuanda quɨvɨ tsicoo̱ ra Adán tan nda cuanda quɨvɨ tsicoo̱ ra Moisés, tsindaca̱ ñaha tuhun tsiihí tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tyin iyó cuatyi tandɨhɨ ñi, vasu ndi maa ña javahá ñi tumaa javaha̱ ra Adán tsa ña tyaa̱ yahvi ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra. Ra Adán quitsi̱ ra tsihin cuatyi, maa tyin ra Cristo quitsi̱ ra jacacu̱ ra tsi yo. 4a Tsanaha tsa ndi cumañi ca cuhva Nyoo ley ra tsi ra Moisés tan tsa iyó maa cuatyi nyɨvɨ, maa tyin ña tɨɨ́n cuenda Nyoo cuatyi ñi tsa cuenda tyin nduve ley iyó. ta Tsanaha intuhun ñi rayɨɨ tsicoo̱ cuatyi, tan tsa cuenda intuhun ñi ra can tsaa̱ cuatyi nanɨɨ ñuhu ñayɨvɨ tan tsicoo̱ tuhun tsiihí. Tan tuhun tsiihí can nacuña̱ can tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan tsicoo̱ cuatyi ñi. .U Tan ñavin yacan ñi, taahán tucu tsi cusɨɨ iñi yo tsihin Nyoo tyin tsa cuenda Jutu Mañi yo Jesucristo tan nduvaha̱ iyó yo tsihin ra. Ra Adán tan ra Cristo  Taha̱n tsanaha xaan iñi yo tsi Nyoo, maa tyin vityin iyó vaha yo tsihin ra tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo, Sehe ra. Yacan cuenda tsa nyitá vaha iñi yo tyin cua jacacu ra tsi yo tsa cuenda tsa iyó yo ñayɨvɨ Sehe ra, tyin tsa iyó vaha yo tsihin ra. U# Tan tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo, nacoo̱ vaha yo tsihin Nyoo. Tan vityin tsitó vaha yo tyin cua cacu yo tan ña cua cuhun yo anyaya quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ ña tsinú iñi tsi ra. 7gMaa tyin Nyoo jaquitsi̱ ra tsi ra Cristo, tan yacan janahá tsi yo tyin cuñí xaan ra tsi yo. Quitsi̱ ra quitsi̱ cúu ra tsa cuenda yo vasu ndi maa iyó xaan cuatyi yo. RTsitó yo tyin ndi intuhun yo tan ña cana iñi yo cúu yo tsa cuenda inga nyɨvɨ, vasu ndi maa vaha ñi. Maa tyin tun vaha xaan iñi nyɨvɨ can vasɨquɨ cahnya iñi iin yo cúu yo tsa cuenda ñi. D~~~|{,zmyjxw~vuut.srq:pXnmmlEk2j h^gjffeYdcMa``_^R]\\[DZXYYfXWnV}UTRS{RbQyONMM5L^KKJII!HGFEDCBA"@A?q>L={<;U:T9Q77065!4@342 //j.u--++2*j)p((/'W&& $#"!! TbgV8=;}z] U ~ d FC' ,Q0Cu̱hva ndo nacumi tsi ña María. Jahá tyiñu xaan ña nu yucú ndo. ]/3Cu̱hva tucu ndo nacumi tsi ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa ndú iin vehe ña Priscila tan ra Aquila. Vatsí tucu nacumi tsi ra Epeneto, yañi yu. Juvin ra cuví ra tsa tsinu̱ jihna iñi tsi ra Cristo ityi Acaya. .yTsahnya̱ iñi ñi ñayɨvɨ ñi quɨvɨ jacacu̱ ñi tsi yu. Yacan cuenda tsahá yu tyahvi nyoo tsi ñi. Tan ñavin yuhu ñi, tyin tandɨhɨ tucu nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, ñi tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tsahá ñi tyahvi nyoo tsi ñi. -Cu̱hva ndo nacumi tsi ña Priscila tan tsi ra Aquila, ñi tsa cutahan tsihin yu nu jahá tyiñu yu cuenda ra Cristo Jesús. , Na̱quihin vaha ndo tsi ña tumaa naquihín Jutu Mañi yo tsi yo, tumaa taahán tsi javaha ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ja̱tyinyee ndo tsi ña tsihin tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ña, tyin maa ña cuaha xaan nyɨvɨ jatyinyeé ña, tan nda cuanda maa yu. u+ eJacotó yu tsi ndo tyin ña hermana Febe jatyinyeé xaan ña tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Cencrea. u*c!Tan Nyoo, ra tsahá tsa taxin coo añima yo, na cunyaa ra tsihin tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan. )9 Tan nda̱can tahvi ndo na cuvi cuhva cuñi Nyoo tan cuvi quitsi yu quitsi nyehe yu nu yucú ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí yu tan cuví quitatu vaha yu. (wNda̱can tahvi ndo tsa cuenda yu, na jacacu Nyoo tsi yu ndaha nyɨvɨ Judea tsa ña tsinú iñi tsi ra Cristo. Tan nda̱can tahvi ndo tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén, na tɨɨn cuenda vaha ñi ofrenda tsa ndahá yu. N'Yañi, Tatyi Ii Nyoo tsaha̱ tsa cuñí ndo tsi yu tan tsi ra Jesucristo, yacan cuenda caahán ndaahvi yu tsihin ndo nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda yu tan tsa cuenda tyiñu jahá yu. &Tsitó vaha yu tyin quɨvɨ cua quitsi yu nu yucú ndo, cuaha tsa vaha cua cuhva Nyoo tsi yu tyin nacuhva cuenda yu tsi ndo. =%sYacan cuenda, tatun tsa yaha jandaa yu tyiñu ihya, tan tsa yaha nacuhva cuenda yu xuhun ihya tsi nyɨvɨ Jerusalén, tacan tan cuhun yu nda España tan cua yaha yu nu yucú ndo. $%Tyehen cuñi̱ ñi javaha̱ ñi. Tan nditsa tyin taahán tsi javaha ñi tacan. Tyin nyɨvɨ Israel, ñi tsinú iñi tsi ra Cristo, tsaha̱ ñi tuhun ra Cristo tsi ñi. Yacan cuenda taahán tucu tsi tsi maa ñi tsa jatyinyee ñi tsi ñi Israel tsihin tsa iyó tsi ñi. S#Tyin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu tsa iyó ityi Macedonia tan ityi Acaya natuhu̱n tahan ñi tan tava̱ ñi juhva xuhun jacuhun ñi tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa iyó Jerusalén, ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. " Maa tyin vityin cuahán yu ñuu Jerusalén tan nyisó yu ofrenda tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó ndacan. J! Nyehe jihna yo tatun cuvi yaha yu nu yucú ndo quɨvɨ cua cuhun yu España. Tsa yaha tsa cunyii yu juhva quɨvɨ tsihin ndo, nyehe yo tatun cuvi jatyinyee ndo tsi yu tan tsaa yu nu cuhun yu. ) KMaa tyin vityin tsa ndɨhɨ̱ jaha̱ tyiñu yu ityi ñuu ihya. Tan tsa cuaha xaan cuiya cuñí yu quitsi yu nu yucú ndo tan ndoo yu juhva quɨvɨ tsihin ndo.  Yacan cuenda ña cuvi̱ quitsi̱ yu quitsi̱ nyehe̱ yu nu yucú ndo, vasu ndi maa cuaha xaan tsaha cuñi̱ yu quitsi yu. NTumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen:Nu nduve maa tuhun Nyoo iyó, cua tsaa tuhun Nyoo
tan cua cutuñi iñi nyɨvɨ iyó can itsi, catyí tsi. Nu tyaá ra Pablo cuhva tyin cuhun ra ñuu Roma :mTacan nducú yu cuhva caahán yu tsa jacacú ra Cristo tsi yo nu ñaha ca coto nyɨvɨ tuhun ra, tyin ña cuñí yu jaha tyiñu yu nu tsa yaha caha̱n inga ra tuhun ra Cristo. /tsihin tunyee iñi seña tan tsa iyo tsa javaha̱ yu jaha̱ Tatyi Ii Nyoo. Tsihin tandɨhɨ yacan cunyee̱ caha̱n yu tuhun ra Cristo tan nácaa jacacú ra tsi yo tsihin nyɨvɨ. Quitsaha̱ yu nda Jerusalén tan inga ca ñuu nda cuanda tsaa̱ yu ñuu tsa cayucú Ilírico. GYuhu ña caná iñi yu cahan yu tsa ña javaha̱ ra Cristo tsihin yu. Maa tyin tsahá cuenda yu tsi ndo tyin nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, tsinú iñi ñi tsi Nyoo tyin Nyoo tsatyiñu̱ ra tsi yu tan vityin tyaá yahvi ñi tsi ra tsa cuenda tsa tsinú iñi ñi tuhun caha̱n yu tan nyehe̱ ñi tsa javaha̱ yu #Yuhu tsa tsinú iñi yu tsi ra Cristo Jesús, sɨɨ cuñí yu jahá tyiñu yu tyiñu Nyoo tyin tsitó yu tyin tyiñu vaha javahá yu. `9tsa jaha tyiñu yu tyiñu ra Jesucristo nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. Tan tyiñu tsa javahá yu cuví tsa caahán yu tuhun Nyoo nácaa jacacú ra tsi nyɨvɨ. Tyehen javahá yu tyin tacan tan cuví cuhva cuenda yu tsi ñi tsi Nyoo tan cuvi ñi iin ofrenda tsa taahán iñi ra, tyin tsa nduvaha̱ ñi nuu ra jaha̱ Tatyi Ii ra. =sMaa tyin nu carta ihya ñihi xaan caahán yu sɨquɨ juhva tsa tyaa̱ yu tyin tacan tan ña naa iñi ndo can. Tyehen javahá yu tsa cuenda tyin Nyoo tsaha̱ ra tsa vaha ra tsi yu #Yañi, tsitó vaha yu tyin nyooho vaha iñi ndo tan cutuñí vaha iñi ndo, tan tsitó vaha ndo cuhva cuhva cuenda tahan ndo tsi ndo. T! Juvin ñi maa Nyoo tsahá tunyee iñi tsi yo tan tsitó yo tyin cua cuhva ra tsa cuhva ra tsi yo. Na jacutu ra tsi ndo tsihin tusɨɨ iñi ra. Tan na coo taxin añima ndo tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi ra, tyin tacan tan tsihin tunyee iñi Tatyi Ii ra tan cuita vaha iñi ndo tyin cua ñihi ndo tsa cua cuhva ra tsi ndo. lQ Ra Isaías tyaa̱ tucu ra nu tutu Nyoo tyehen:Cua cacu iin ra tsa cuvi tata ra Isaí.Cua quitsi ra cua cundaca ñaha ra tsi nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví.Tan cua cuita iñi ñi tyin cua jacacu ra tsi ñi. 6e Tan inga tucu nu catyí tsi tyehen:Ja̱cahnu ndo tsi Jutu Mañi yo, nyooho nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví.Ca̱ta tandɨhɨ ndo yaa tan ja̱cahnu ndo tsi ra.  Tan inga tucu nu catyí tsi tyehen:Nyooho tsa ñavin ñi Israel cuví, sɨɨ cu̱ñi ndo tsihin ñi Israel, nyɨvɨ Nyoo. eC Quitsi̱ ra Cristo tyin tacan tan jacahnu tucu nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví tsi Nyoo, tsa cuenda tsa cundaahví iñí ra nyehe ra tsi ñi, tumaa catyí nu tutu ra tyehen:Yacan cuenda cua jacahnu yu tsi un tan cua nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví.Cua jacahnu yu tsi un tan cata yu yaa tsa cuenda un, catyí tsi. -Tan catyí yu tsihin ndo: ra Cristo quitsi̱ ra quitsi̱ jatyinyee ra tsi nyuhu tsa cuví nyɨvɨ Israel, tyin tacan catyi̱ Nyoo tsihin tsii tsaahnu ndi tyin cua javaha ra. Tan tacan janaha̱ ra Cristo tyin tandɨhɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin cua javaha ra, javahá ra itsi. +Yacan cuenda na̱quihin cuenda tahan ndo tsi ndo, tumaa naquihín cuenda ra Cristo tsi yo, tyin tun javaha yo tacan, jacahnu yo tsi Nyoo. 9Tacan tan tandɨhɨ yo iin caa ñi jacahnu yo tsi Nyoo Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo. Nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, cua coto ñi tuhun Nyoo LTan juvin ñi maa ra tsahá tsa cunyeé iñi yo cuatu yo, tan tsahá ra tsa vaha cuñí añima yo. Na jatyinyee ca ra tsi yo coo vaha yo tan iin ñi cuvi yo tumaa taahán iñi ra Cristo Jesús. w gTyin tandɨhɨ tsa tsinyaa̱ nu tutu Nyoo taha̱n tsanaha, tsinyaa̱ tsi tsa cuenda tsa cutuhva yo itsi. Tan juvin tsi jatyinyee tsi yo tsa cunyee iñi yo cuatu yo tsa cua cuhva Nyoo tsi yo. Tyin tun cahvi yo itsi jandu iin tsi iñi yo. n UTyin ndi ra Cristo tan ña javaha̱ ra cuhva taahán iñi maa ra, maa tyin taha̱n ra tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Tandɨhɨ tsa ndavaha ñi tsa caha̱n nyɨvɨ sɨquɨ Nyoo, sɨquɨ ra Cristo ndoo̱ can”, catyí tsi. 1 [Intuhun intuhun yo cuñí tsi tsa javaha yo cuhva taahán iñi inga nyɨvɨ tatun cuví tsi tsa vaha cuenda ñi, tyin tacan tan cuví cuahnu ca ñi tsihin tuhun Nyoo. ]  5Yoo tsa vaha cuanyicún tsi Nyoo, cuñí tsi tsa jatyinyee yo tsi nyɨvɨ tsa ñaha ca tsinú vaha iñi tsi ra. Jatyinyee yo tsi ñi na tsinu ca iñi ñi. Tan na ña nducu yo maa ñi maa tsa taahán iñi maa yo.  Maa tyin nyɨvɨ tsa tsatsí náa tsatsí, tan uvi tsicá iñi ñi, tsicoo̱ cuatyi ñi tyin ña tsinú vaha iñi ñi tyin cuví catsi ñi can. Tan tandɨhɨ tsa javahá yo tsihin tsa ña tsiñú iñi yo tyin tsahá Nyoo ndatu javaha yo can, cuatyi cuví.|qCuhva tsa tsinú iñi yo tsa cuenda tandɨhɨ yacan ña ca̱han yo tuhun can tsihin inga nyɨvɨ. Na coto intuhun ñi maa yo can tsihin Nyoo. Sɨɨ xaan cuñí yo tatun ña uvi tsicá iñi yo javahá yo tsa tsahá Nyoo ndatu tyin javahá yo. xiYacan cuenda, vaha tsa ña catsi yo cuñu, ndi ña coho yo vinu tatun ndasɨ cuñi yañi yo nyehe ra tyin javahá yo can. Na ña janacava yo tsi ra yañi yo nu cuatyi. Na ña casɨ yo nu tsinú iñi ra tsi Nyoo tsihin iin tsa javahá yo. Ndi intuhun ndo tan ña ja̱tɨvɨ ndo tyiñu jahá Nyoo tsitsi añima inga nyɨvɨ tsihin tsa tsatsí ndo. Nditsa tyin tandɨhɨ tsa tsatsí yo tan vaha tsi. Maa tyin ña vaha tsa catsi yo iin tsa tsatsí yo tatun tsihin can janacava yo tsi nyɨvɨ nu cuatyi. ,QYacan cuenda cuñí tsi jañiñi yo tsi yo tan coo vaha yo tsihin nyɨvɨ. Tyin tacan tan cuví jatyinyee tahan yo tsi yo na cuahnu ca yo tsihin tuhun Nyoo. )Nyɨvɨ jahá tyiñu tyiñu ra Cristo tacan, sɨɨ cuñí Nyoo nyehé ra tsi ñi, tan tacan tucu nyɨvɨ sɨɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi ñi. T!Tatun ndacá ñaha Nyoo tsi yo ña ñiñi xaan náa tsatsí yo o náa tsihí yo. Tsa ñiñi ca cuví tsa vaha iyó yo nuu ra, tan tsihin tsa sɨɨ cuñí yo, tan taxin iyó añima yo jahá Tatyi Ii ra. dAÑa cuhva ndo tsa cahan nyɨvɨ ndavaha ñi sɨquɨ tsa tsaha̱ Nyoo ndatu tyin catsi yo. V%Maa tyin tatun tsa cuenda tsa tsatsí ndo tan ndasɨ cuñí yañi yo, ña nditsa tsa cuñí ndo tsi ra. Ña cu̱hva ndo tsa tɨvɨ yañi yo tsihin tsa tsatsí ndo tyin ra Cristo tsihi̱ ra tsa cuenda ra. veYuhu tsitó yu tyin cuvi catsi yo tandɨhɨ tyin tsinú vaha iñi yu tsi Jutu Mañi yo Jesucristo, tan maa ra jacuahá tsi yu. Maa tyin ñi tsa tsicá iñi tyin ña cuví catsi ñi tandɨhɨ, tsa cuenda maa ñi ña cuví catsi ñi can. D Yacan cuenda, ña taahán tsi cahan nyaa ca ndo tsi nyɨvɨ. Maa tyin ndu̱cu ndo cuhva tsa ña janacava ndo tsi ñi nu cuatyi coto jandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi ñi tsi ra Cristo. ~ Yacan cuenda intuhun intuhun yo tan cua nacuhva cuenda yo tyiñu javaha̱ yo tsi Nyoo. Ña ja̱nacava ndo tsi yañi ndo nu cuatyi =}s Tumaa tsa catyí Nyoo nu tutu ra tyehen:Yuhu nditsa tsa nyito yu. Tan tumaa tsa nditsa tsa nyito yu, tacan nditsa tsa cuñí tsi cuɨñɨ tsɨtɨ tandɨhɨ nyɨvɨ nuu yu.Tandɨhɨ ñi tan cua nacoto ñi tsi yu tsa cuví yu Nyoo.Tan nuu tandɨhɨ nyɨvɨ cua jacahnu ñi tsi yu, catyí Nyoo. w|g Maa tyin yooho, ¿nacuenda nyehé nyaa un tsi ra yañi un? ¿O nacuenda ña naquihin cuenda un tsi ra?, tan tsitó vaha un tyin tandɨhɨ yo tan cua tahan tsi quɨvɨ cuhva cuenda yo tsi yo nuu ra Cristo tyin tatsi tuñi ra tsi yo. t{a Tyin ra Cristo tsihi̱ ra tan nandoto̱ ra tyin cundaca ñaha ra tsi nyɨvɨ nyito tan nyɨvɨ ña nyito. qz[Tyin tatun iyó yo, iyó yo tsa jaha tyiñu yo tyiñu Nyoo. Tan tatun tsiihí yo, tsiihí yo tsa cuenda Jutu Mañi yo tan naquihín ra añima yo. Yacan cuenda tsii maa Jutu Mañi yo cuví tsi yo vasu ndi maa nyito yo o tsiihí yo. {yoTyin ndi intuhun yo tan ña iyó yo tsihin tunyee iñi maa yo. Tan ndi ñavin tsa cuenda maa yo tsiihí yo. x7Ñi tsa naquihín vaha quɨvɨ, naquihín vaha ñi can tsa cuenda tsa jacahnú ñi tsi Jutu Mañi yo. Ñi tsa ña naquihín vaha can, juvin ñi jacahnú tucu ñi tsi Nyoo tyin ña naquihín vaha ñi can. Tan ñi tsa tsatsí tandɨhɨ can, juvin ñi tsatsí tucu ñi tsa cuenda tsa jacahnú ñi tsi Jutu Mañi yo, tan nacuhvá ñi tyahvi nyoo tsi ra tyin tsaha̱ ra tsa catsi ñi. Tan ñi tsa ña tsatsí tandɨhɨ, ña tsatsí ñi tsa cuenda tsa jacahnú ñi tsi Jutu Mañi yo tan juvin ñi nacuhvá tucu ñi can tyahvi nyoo tsi ra. %wCInga tucu cuhva: Yɨhɨ́ nyɨvɨ jacahnú ñi iin quɨvɨ tan ñavin ca inga quɨvɨ. Tan tsa cuenda inga nyɨvɨ nduve quɨvɨ cahnu cuví tan quɨvɨ ña cahnu cuví. Inducu ñi quɨvɨ cuñí ñi, yacan cuenda intuhun intuhun maa yo tan cuñí tsi tyihi tuñi vaha iñi yo. v Tan ¿yóo nyɨvɨ cuví yooho tan cahan nyaa un tsi musu inga ra? Tyin tun vaha o ña vaha javahá ñi, nyehe maa tsitoho ñi tsihin ñi. Tan vaha cua quita ñi tyin Jutu Mañi yo, iyó tunyee iñi tsi ra tan cua jatyinyee ra tsi ñi na quita vaha ñi. ]u3Maa tyin ñi tsa tsatsí tandɨhɨ can, taahán tsi naquihin cuenda ñi tsi ñi tsa tsatsí yucu ñi. Tan ñi tsa tsatsí yucu, na ña cahan nyaa ñi tsi inga ñi can. Tyin Nyoo naquihín cuenda ra tsi ñi can. xtiCua cuhva yu iin cuhva tsi ndo: Tsa cuenda juhva nyɨvɨ cuví catsi maa ñi tandɨhɨ maa nuu tsa iyó. Tan tsa cuenda tucu inga ñi, maa ñi maa yucu cuví catsi ñi, cuñí ñi. Ñi ihya cuví ñi tsa ña ñihi vaha nyaá tsihin Nyoo. s Tatun iin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan luxu ñi tsinú iñi ñi tsi ra, ña vaha tsa ña naquihin cuenda ndo tsi ñi. Na̱quihin cuenda ndo tsi ñi, maa tyin ña ca̱han ndo tsa luxu tuhun Nyoo tsa ña cutuñí vaha iñi yo tsihin ñi coto ndu uvi iñi ñi. :rm Maa tyin co̱o ndo tsihin Jutu Mañi yo Jesucristo, tumaa tsinditsí yo jahma tacan na cunditsi yo tsi ra. Tan ña ca̱ca iñi ndo javaha ndo cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo._q7 Cuñí tsi cuɨtɨ coo yo tyin nu nditsin Nyoo iyó yo. Tan ña co̱ho ndo nyixi, ña ja̱vaha ndo vico tan coho ndo nyixi. Nyooho rayɨɨ, ña ca̱ca nuu ndo tsihin ñaha. Tan nyooho ñaha ña ca̱ca nuu ndo tsihin rayɨɨ. Ña co̱o viciu tsi ndo. Tan ña ndasɨ cuñi ndo nyehe ndo tsi nyɨvɨ. Tan ña nyi̱yo iñi ndo tsa iyó tsi ñi. pw Tsa yaha̱ tsa tsacuaa, tan tsa cua tuvi. Yacan cuenda cuñí tsi jandɨhɨ ndo tsa javahá ndo tsa javahá nyɨvɨ iyó nu naa. Tan ja̱ha tyiñu ndo tsihin tsa vaha tsa tsaha̱ Nyoo tsi ndo; ja̱vaha ndo cuhva javahá nyɨvɨ iyó nu nditsin. }os Tsihin tuhun ihya ja̱ha ndo cuenda tsi ndo quɨvɨ iyó ndo vityin. Tyin tsa taha̱n tsi cuhva tsa taahán tsi ndoto yo. Tyin vityin tsa yatyin cuii ca cua cunuhu añima yo nu nyaá Nyoo tan ñavin ca quɨvɨ tsa quɨhvɨ̱ yo tuhun ra. 5nc Tatun cuñí ndo tsi tahan ndo, ña javaha ndo tsa ña vaha tsihin ñi. Tsihin tsa cuñí tahan yo tsi yo, javahá yo tandɨhɨ tsa catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. imK Catyí ley Nyoo tyehen: “Tun iyó ñasɨɨhɨ ndo o yɨɨ ndo ña co̱o inga ñaha o rayɨɨ tsi ndo. Ña ca̱hñi ndo. Ña su̱hu ndo. Ña ca̱han ndo cuendu sɨquɨ ndi intuhun nyɨvɨ. Ña nyi̱yo iñi ndo tsa tsii inga nyɨvɨ.” Tandɨhɨ tsehe tan inga ca ley javahá ndo itsi tatun cuñí ndo tsi tahan ndo tumaa tsa cuñí ndo tsi maa ndo. Ml Ña cunyaa cuenda ndo tsi ndi intuhun nyɨvɨ. Maa tyin cu̱ñi tahan ndo tsi ndo, tyin tsa cuñí tahan yo tsi yo, javahá yo tandɨhɨ tsa catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés tyin javaha yo. !k; Cu̱hva ndo tsa taahán tsi tsi intuhun intuhun nyɨvɨ. Tya̱hvi ndo náa taahán tsi tyahvi ndo tsa cuenda tsa vaha tsi ñuu ndo. Tya̱a yahvi ndo tsi nyɨvɨ tsa taahán tsi tyaa yahvi ndo. Ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi nyɨvɨ tsa taahán tsi jaha ndo tsa ñayɨvɨ tsi. Lj Tan inga tuhun tsa cuenda can tyahví ndo xuhun tsa tavá ra cumí tyiñu naha ra tsa cuenda tsa janduvahá ra naha ñuu ndo. Jahá tyiñu ra naha tyiñu Nyoo, tyin yacan tyiñu nyecú ra naha. ]i3 Yacan cuenda ñiñi cuñí tsi tsa tyaa yahvi ndo tsi ra cumí tyiñu naha ra, ñavin ñi tsa cuenda tsa cuví tatsi tuñi ra naha tsi ndo, maa tyin tsa cuenda tyin tsitó ndo tyin tacan taahán tsi javaha ndo. hhI Tyin ra cumí tyiñu naha ra iyó ra naha tsa javahá ra naha tyiñu Nyoo tsa cuenda tsa vaha tsi maa yo. Maa tyin tatun ña catsi iyó un, yacan nditsa cuvi nayuhvi un tsi ra naha. Tyin ñavin nyecú taxin ñi maa ra naha vehe tyiñu. Nyecú ra naha tsa tatsi tuñi ra naha tsi nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, tyin tyiñu can tyaa̱ Nyoo tsi ra naha. cg? Tyin ra ndacá ñaha naha ra, ña nyisó tyiñu ra naha tsa jayuhvi ra naha tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa vaha. Nyisó tyiñu ra naha tsa tatsi tuñi ra naha tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha. Tun ña cuñí un tsa jayuhvi ra cumi tyiñu naha ra tsi un, co̱o vaha, tyin tacan tan cua nyehe ra naha tyin vaha iyó un tan vaha nyɨvɨ cuví un. Mf Yacan cuenda, nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tsi ra naha, cuñí tsi catyi tyin ña tyaá yahvi ñi tsa caahán Nyoo. Ñi tsa javahá tacan, tsicoo̱ cuatyi ñi tsa cuenda can, tan cua cutuñi ñi. e  Tandɨhɨ nyɨvɨ cuñí tsi tsa tyaa yahvi ñi tsi ra cumi tyiñu cuenda ra ndacá ñaha naha ra. Tyin tandɨhɨ maa ra cumí tyiñu tan Nyoo tsaha̱ tyiñu can tsi ra naha. Ra cumí tyiñu tsa iyó, maa Nyoo tsaha̱ tsi ra naha tsa cuví ra naha tyiñu. 9dk Ña cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha tsa ña vaha tsi ndo, maa tyin ja̱ndu iin ndo iñi añima ndo. Ja̱vaha ndo tsa vaha tan ca̱sɨ ndo nu vatsí tsa ña vaha tsihin can.c Tan juvin ñi catyí tucu ra: “Tatun nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo tan tsisocó ñi, cu̱hva ndo tsa catsi ñi, tan tatun na ityi iñi ñi, cu̱hva ndo ndutya coho ñi. Tyin tsa javaha ndo tacan, cuaaha tacan ña nuu ñi cua cuví, tyin cua nducahan nuu ñi.” 4ba Yañi, cuñí yu tsi ndo. Tatun javahá nyɨvɨ tsa ña vaha tsihin ndo, ña ta̱tsi tuñi ndo tsi ñi; na̱tyaa cuenda ndo tsi ñi ndaha Nyoo na tatsi tuñi maa ra tsi ñi. Tyin nu tutu ra catyí tsi tyehen: “Yuhu taahán tsi tatsi tuñi tsi nyɨvɨ tan tyahvi tsi ñi”, catyí Jutu Mañi yo. Da Ndu̱cu ndo cuhva coo taxin ndo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. *`M Ña ja̱vaha ndo tsa ña vaha tsihin nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsihin ndo. Ja̱ñiñi ndo tsi ndo tan javaha ndo tsa vaha tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. B_} Ña ca̱ñi tahan ndo. Iin ñi cu̱vi ndo tsihin tahan ndo. Ña cahnu jaha ndo tsi ndo; ja̱ndundaahvi ndo tsi ndo tumaa iyó nyɨvɨ ndaahvi; ña ja̱ha ndo tsa tsitó xaan ndo. y^k Sɨɨ cu̱ñi ndo tsihin nyɨvɨ sɨɨ cuñí. Va̱cu ndo tsihin nyɨvɨ tsa tsacú jahá tucuiihya iñi. =]s Tatun caahán nyɨvɨ ndavaha ñi tsi ndo, vaha ca̱han ndo tsihin ñi, tan ña ca̱han ndasɨ ndo tsi ñi. Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda ñi, na nasoco ra tsi ñi. \  Cu̱hva ndo tsa tsiñí ñuhu tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin ndo. Vaha tya̱nuu ndo tsi nyɨvɨ tsaá vehe ndo. S[ Co̱o ndo ñayɨvɨ ihya tsihin tsa sɨɨ, tyin tsitó ndo tyin cua coo ndo tsihin Nyoo nu cuahán ca tsi. Ja̱nyee ndo iñi ndo nyehé ndo tundoho. Tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo iin nyita ñi. #Z? Ndu̱cu ndo tunyee iñi tsa iyó tsi Nyoo. Ña utsan jaha ndo tsi ndo. Tan ja̱ha tyiñu ndo tyiñu Jutu Mañi yo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. "Y= Cuñí tsi tsa cuñi tahan yo tsi yo tumaa tsa cuñí yo tsi nyɨvɨ yo. Tan tya̱a yahvi tahan ndo tsi ndo tan ja̱ha tahan ndo tsa ñayɨvɨ tsi ndo. X# Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. Ndasɨ cu̱ñi ndo nyehé ndo tsa ña vaha. Tan cu̱anyicun ndo tsa vaha. ZW- Tatun tsahá ra tsi inga yo tsa cuví jandu iin yo iñi nyɨvɨ, na jandu iin yo iñi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo. Tatun inga yo ñihí tsa jatyinyeé yo tsi nyɨvɨ tsihin xuhun, na jatyinyee yo tsi ñi, maa tyin ña cuita iñi yo tyin natyahvi ñi tsi yo. Tatun inga yo ñihí tsa jaquihín ityi yo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin yo, na jaha yo cuenda cuhva jaquihin ityi yo tsi ñi. Tatun inga yo ñihí tsa jatyinyeé yo tsi nyɨvɨ tsa iyó tsa tsiñí ñuhu, na jatyinyee yo tsi ñi tsihin tsa sɨɨ cuñí yo. Náa taahán tsi javaha nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo eVC Tatun tsahá ra ndatu tsi iin yo tsa jatyinyee yo tsi nyɨvɨ, na javaha yo itsi tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo. Tatun tsi inga yo tsahá ra tsa jacuahá yo tsi nyɨvɨ, na jacuaha yo tsi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi yo. U# Sɨɨn sɨɨn ndatu tsahá Nyoo tsi tsa intuhun intuhun yo, tsahá ra tsi yo ndáa tsa cuñí maa ra cuhva ra tsi yo, tan na cuatyiñu yo itsi. Tatun tsahá ra tsa cuvi yo ndusu yuhu ra, na tsinu iñi yo tyin tyiñu can tsaha̱ ra tsi yo, tan na javaha yo itsi. ST Tacan tucu yoo, cuaha xaan yo maa tyin iin ñi cuñu ñuhu cuví yo tyin iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo. Tan tsa tacan, iin ñi cuví tucu yo tsihin inga tahan yo tyin iin ñi cuñu ñuhu cuví yo. -SS Tumaa soho yo tan tinuu yo iin ñi cuví tsi tsihin tandɨhɨ ca tahan tsi tsa iyó iin cuñu ñuhu. Tan tsa intuhun intuhun tsi sɨɨn sɨɨn tyiñu javahá tsi. vRe Nyoo, tsa cuenda tsa vaha iñi ra, tan tava̱ tyiñu ra tsi yu tyin cuvi yu iin ra caca tyiñu ra Jesucristo. Yacan cuenda catyí yu tsihin tandɨhɨ nyooho tyin ndi intuhun ndo tan ña ca̱ca iñi ndo tyin vaha xaan ndo. Maa tyin ca̱ca iñi ndo nácaa iyó ndo tan náa cuví tsa vaha tsa tsaha̱ Nyoo tsi ndo iin caa ñi tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi ra. mQS Ña co̱o ca ndo cuhva iyó nyɨvɨ ñuu ñayɨvɨ ihya. Cu̱hva ndo tsa nasama Nyoo cuhva tsicá iñi ndo, tan cuhva iyó ndo, tyin tacan tan coto ndo javaha ndo tsa taahán iñi maa ra: náa ndɨhɨ tsa vaha tan tsa cuɨtɨ. RP  Yacan cuenda yañi, tsitó ndo tyin cundaahví xaan iñi Nyoo nyehé ra tsi yo, tan tsa cuenda yacan caahán ndaahvi yu tsihin ndo. Cu̱hva cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi Nyoo, tan cuví tsi iin tsa nyito tsa jamañi ndo, tyin tsa javahá yo tacan janahá tsi tyin nditsa tsa jacahnú yo tsi ra. Yacan cuví tsa taahán iñi ra. O5 $Tyin tandɨhɨ maa tsa iyó, maa Nyoo javaha̱ itsi, tan iyó tsi tsa cuenda ra. ¡Na jacahnu yo tsi Nyoo tacan ñi maa! Tan na cuvi tsi tacan. N  #Tyin yoñi cuví cuhva jihna iin tsa vaha tsi ra, tan tsa cuenda can tan cuita iñi ñi tyin cua naquihin ñi yahvi cuenda can. aM; "¿Yóo cutuñí iñi cuhva tsicá iñi Jutu Mañi yo? ¿O yóo jacuahá tsi ra? Yoñi. hLI !¡Cahnu xaan cuví tsa cuca tan tsa tsitó Nyoo tan tsa tsiñí tuñi tsa iyó tsi ra! Yoo ña cuví nacatyi tuhun yo cuhva tsicá iñi ra, tan ndi iin sava quɨvɨ ña cua cutuñi iñi yo tandɨhɨ cuhva javahá ra. MK Yɨhɨ tsaha tandɨhɨ nyɨvɨ tan nacoó ñi tsa tyaá yahvi ñi tsi Nyoo. Tsahá ra ndatu tsi ñi tsa javahá ñi tacan, tyin tacan tan iin caa ñi cua cuvi cundaahvi iñi ra tsi tandɨhɨ yo. ZJ- Nyɨvɨ Israel ña tyaá yahvi ñi tsi Nyoo vityin tumaa tsa ña tyaa̱ yahvi nyooho tsi ra taha̱n tsanaha. Maa tyin cua cundaahvi iñi ra nyehe ra tsi ñi tumaa tsa cundaahví iñi ra nyehé ra tsi nyooho. >Iu Tsanaha nyooho ña tyaa̱ yahvi ndo tsi Nyoo. Maa tyin vityin tyaá yahvi ndo tsi ra tan cundaahví iñi ra nyehé ra tsi ndo tsa cuenda tsa ña tyaá yahvi nyɨvɨ Israel tsi ra. H+ Tyin tsa tsa tsaha̱ Nyoo, ña quihin nyaa nyico ra can. Tyin yoo tsa cuví nyɨvɨ Nyoo, ña tuhvá ra cahan tyin ñavin nyɨvɨ ra cuví yo. CG Cuxaán xaan nyɨvɨ Israel tsihin Nyoo tsa cuenda tuhun vaha ra Cristo tsa cacú yo. Tyin tacan tan cuví tsinu iñi nyooho. Taha̱n tsanaha nacatsi̱ Nyoo tsi ra Abraham, tan ra Isaac, tan ra Jacob tyin tsinu̱ iñi ra naha tsi ra. Tan cuñí ndɨhɨ ra tsi nyɨvɨ Israel tyin tata ra naha cuví tsi ñi. yFk Tuhun ihya cuví tsa cua ndoo yu tsihin ñi
quɨvɨ cua quihin nyaa yu cuatyi ñi, catyí Nyoo nu tutu ra. ^E5 Tsa yaha cua cacu ñi, tacan tan cua cacu tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tyin catyí nu tutu Nyoo tyehen:Ra tsa jacacú tsi nyɨvɨ, nda Sión cua quee ra.Tan cua quihin nyaa ra cuatyi nyɨvɨ ra Jacob. uDc Yañi, cuñí yu tsa coto ndo iin tsa xeehe tsa javahá Nyoo, tyin tacan tan ña caca iñi ndo tyin tsitó xaan ndo. Cuaha xaan nyɨvɨ Israel ndundava̱ añima ñi, nda cuanda cacu tandɨhɨ nyɨvɨ inga ñuu tsa nyaa tyin cacu. YC+ Nyooho tsa ñavin Israel cuví, cuví ndo tumaa soco yutun olivo cuuhu, maa tyin Nyoo naquihi̱n ra tsi ndo tan tyaa̱ tahan ra tsi ndo tsihin yutun olivo vaha tsa cumí ra. Tacan cua javaha ra quɨvɨ cua cuñi ra iin yaha ñi cua tyaa tahan nyico ra soco yutun vaha nu tsinyaa̱ jihna maa tsi. Nyɨvɨ Israel cua cacu nda nu ndɨhɨ IB  Tyin tatun natsinu nyico iñi nyɨvɨ Israel inga tsaha, cua cunyaa nyico ñi tsaha yutun olivo nu coyo̱ ñi. Tyin Nyoo iyó tunyee iñi tsi ra tsa natyaa tahan nyico ra tsi ñi inga tsaha. ;Ao Nye̱he ndo tyin vaha xaan iñi Nyoo, maa tyin xaan tucu ra tsihin nyɨvɨ tsa ña naquihín cuenda tumañi iñi tsa tsahá ra tsi ñi. Vaha iñi ra tsihin nyooho yacan tya̱a yahvi ndo tsa vaha tsa tsahá ra tsi yo. Tyin tatun ña tyaá yahvi ndo itsi, cua jatsiyo nyico ra tsi ndo tsaha yutun olivo ra. &@E Tyin tatun ña jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi ñi tsa cuví soco vaha can, ndi nyooho tan ña cua jaha ra tucahnu iñi tatun ña tsinú vaha iñi ndo tsi ra. g?G Nditsa. Maa tyin jatsiyo̱ nuu ñi ra tsi nyɨvɨ Israel tsa cuenda tsa ña tsinu̱ iñi ñi tsi ra. Tan tyacu̱ ra tsi nyooho tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi ra. Yacan ja̱ha ndo cuenda tsa ña nduyaa ndo tsihin can. y>k Vasɨquɨ cua catyí ndo: “Juvin, maa tyin Nyoo tsahnya̱ ra soco yutun can tan natyaa ra tsi nyuhu.” p=Y Maa tyin na ña cu̱ñi ndo tyin vaha ca ndo tan ñavin ca ñi Israel tsa cuví soco yutun olivo vaha. Tatun tsicá iñi ndo tacan ndu̱cuhun iñi ndo tyin ñavin maa ndo nyisó yoho yutun can, tyin yoho yutun can nyisó tsi ndo. )<K Tan nyɨvɨ Israel cuví ñi tumaa soco yutun olivo. Tan nyooho cuví ndo tumaa soco yutun olivo cuuhu. Tumaa tuhvá nyɨvɨ tsaahnya iin soco yutun tan natyaá ñi inga soco yutun, tacan javaha̱ Nyoo tyin jatsiyo̱ ra tsi nyɨvɨ Israel tan tyaa̱ ra tsi nyooho tsa cuví ndo nyɨvɨ inga ñuu. Tacan cuvi̱ tan tsaa̱ ndo cuvi̱ ndo nyɨvɨ cuenda Nyoo tan naquihín ndo tandɨhɨ tsa vaha tsa iyó tsi ra. #;? Iin cuhva tatun vaha quitá paan tsa javaha̱ yo tsa jihna ñi tsihin yutsan paan, vaha tandɨhɨ ca yutsan can. Tan tatun iin yoho yutun tan vaha tun, vaha tandɨhɨ ca soco tun. Tacan tucu nyɨvɨ Israel nyaá yahvi ñi nuu Nyoo tyin tsii tsaahnu ñi yɨhɨ̱ ra naha cuenda ra. : Tyin tun tsa cuenda tsa ña natɨɨ̱n cuenda Nyoo tsi nyɨvɨ Israel tan nduvaha̱ iyó nyɨvɨ inga ñuu tsihin Nyoo, quɨvɨ cua naquihin cuenda ra tsi ñi cua cuvi tsi tumaa tsa cua nandoto ñi, tyin cuaha ca ñi cua tsinu iñi tan ñavin ca tsa jihna ñi. ;9o tan caahán yu tuhun Nyoo tsihin ndo tyin na nyehe nyɨvɨ ñuu yu, ñi Israel, nácaa tsinú iñi ndo tsi Nyoo, tyin vasɨquɨ tacan tan natsinu ndɨhɨ iñi ñi tan cacu ñi. w8g Cuñí yu cahan yu juhva tsihin nyooho tsa ñavin ñi Israel cuví. Ra Jesús tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa quitsi yu nu iyó ndo. Tan tsitó yu tyin cuñí tsi tsa javaha yu tyiñu ihya tyin cahnu xaan cuví tsi. Cahnu jahá yu itsi e7C Tatun cuaha nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví tan natsinu̱ iñi ñi tsi Nyoo tsa cuenda cuatyi tsa javaha̱ ñi Israel, cuaha ca ñi cua natsinu iñi quɨvɨ tsa cua cuvi nyico tandɨhɨ nyɨvɨ Israel nyɨvɨ Nyoo. l6Q Tan vityin tsicá tuhun yu: ¿A tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi nyɨvɨ Israel tsa caha̱n Nyoo, tan ndoó cuii ñi tsa ña cua cacu ñi? Ñavin tsa ndoo cuii ñi. Ndoo̱ nuu ñi maa ñi, tyin jacacú jihna Nyoo tsi nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. Tyin tacan tan tsa cua nyehe ñi yacan, ndasɨ cuñi ñi tan natsinu ndɨhɨ iñi ñi tsi Nyoo. ^55 Tan cua cuaa ñi na ña nyehe ca ñi tsa nditsa.Tan nacoso tsa vee sɨquɨ ñi, catyí ra David tuhun nyɨvɨ Israel tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo. Nacaa nduvahá nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví nuu Nyoo `49 Tan juvin ñi catyi̱ tucu ra David tyehen:Javahá ñi vico tan cusɨɨ iñi ñi, maa tyin yacan cua jatɨvɨ tsi ñi.Tan cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tyin cuví can tumaa iin trampa tsa cuenda ñi. |3q Tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Nyoo tsaha̱ ra tsa ña cutuñi iñi ñi. Tan vasu ndi maa iyó tinuu ñi, ña tsahá ra tsa nyehé ñi. Iyó soho ñi, maa tyin ña cutuñí iñi ñi tsa tsiñí ñi. Tacan iyó ñi nda cuanda vityin.” 2 Tan ¿nácaa? Nyɨvɨ Israel nducu̱ ñi cuhva nduvaha ñi nuu Nyoo, maa tyin ña ñihi̱ ñi cuhva. Juhva ñi ñihi̱ ñi cuhva. Tan ñi tsa ñihi̱ cuhva can cuví ñi tsa nacatsi̱ maa Nyoo. Tan ñi tsa ña ñihi̱ cuhva cacu, ndundava̱ añima ñi. g1G Tan ña jahá ra tucahnu iñi tsi yo tsa cuenda tsa javahá yo tsa vaha. Tyin tun tsatyin jahá Nyoo tucahnu iñi tsi yo tsa cuenda tsa javahá yo tsa vaha, cuñí tsi catyi tyin ña jacacú ra tsi yo tsihin tsa vaha ra. #0? Tan juvin ñi tacan vityin, ndoo̱ juhva nyɨvɨ jacahnú tsi Nyoo. Tan tsa cuenda tsa vaha Nyoo nacatsi̱ ra tsi ñi tyin jaha ra tucahnu iñi tsi ñi. Q/ Maa tyin nacaha̱n Nyoo tan catyí ra tsihin ra Elías: “Ñavin maa ñi maa un ndoo̱. Tyin utsa mil ca nyɨvɨ naquihi̱n vaha yu, ñi tsa ña jacahnú maa tsitoho Baal”, catyí Nyoo tsihin ra. e.C “Jutu Mañi yu, nyɨvɨ Israel tsahñi̱ ñi tsi ra cuví ndusu yuhu maa un naha ra, tan tsanɨ̱ ñi nu jacahnú nyɨvɨ tsi un. Tan intuhun ña maa yu ndoo̱, tan cuñí ndɨhɨ ñi cahñi ñi tsi yu”, catyí ra. ,-Q Taha̱n tsanaha nacatsi̱ Nyoo tsi ñi Israel tyin cuvi ñi nyɨvɨ ra. Tan vityin ñavin tsa jatsiyó cuii ra tsi ñi. ¿A ña ñuhú iñi ndo tyin catyí nu tutu Nyoo tyin ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, catyi̱ ra tyin ña vaha nyɨvɨ Israel tan tsicán tahvi ra tsi Nyoo tyehen? 8, k ¿A ña cuñí ca Nyoo tsi nyɨvɨ Israel? Ñavin tsa ña cuñí ca ra tsi ñi, tyin juvin ñi ra Israel cuví tucu yuhu. Tyin tata ra Abraham tan tata ra Benjamín cuví yu. +w Tan tyaa̱ tucu ra Isaías tuhun caha̱n Nyoo tsihin ñi Israel tyehen: “Tandɨhɨ ñi quɨvɨ cana̱ yu tsi nyɨvɨ yu, na nacuhva cuenda ñi tsi ñi tsi yu, maa tyin ña tyaa̱ yahvi ñi. Tan jandava̱ xaan ñi iñi ñi”, catyí Nyoo.;*o Tan ra Isaías cana̱ iñi ra caha̱n ra:“Nyɨvɨ tsa ña nanducu̱ tsi Nyoo, nañihi̱ ñi tsi ra.Tan janaha̱ ra tsi ra tsi ñi tsa ña tsica̱ tuhun tuhun ra.” )5 Tan tsicá nyico tucu iñi yu: ¿A ña cutuñí iñi nyɨvɨ Israel tyin cua cacu nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví? ¡Cutuñí iñi ñi! Tyin tsa jihna ñi ra Moisés tyaa̱ ra tuhun caha̱n Nyoo tsihin ñi Israel nu tutu tyehen:Nyooho, ndasɨ cua cuñi ndo tyin cua cuhva yu tsa vaha tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ ñuu yu cuví.Tan cua cúu ndo tɨsɨhɨ nyehé ndo tsi ñi, catyi̱ Nyoo. ?(w Maa tyin tsicá tucu iñi yu: ¿A ña tsiñi̱ nyɨvɨ Israel tuhun Nyoo? ¡Tsiñi̱ ñi! Tumaa catyí nu tutu Nyoo:Jutu Mañi yu, nyɨvɨ tsa jacotó tuhun un tsa jacoto̱ ñi tuhun un nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ,
tan ña nacoo̱ ihñi ñi ndi intuhun ñuu luhlu, catyí tsi nu tutu Nyoo. j'M Yacan cuenda cuñí tsi tsa tyaa soho jihna yo tuhun ra Cristo, tacan tan tsinu iñi yo tsi ra. B&} Maa tyin ña tandɨhɨ nyɨvɨ tan tyaá yahvi ñi tuhun tsa jacacú Nyoo tsi yo. Tumaa catyi̱ ra Isaías: “Jutu Mañi yu, yoñi cuñí tsinu iñi tuhun caahán ndi”, catyi̱ ra. 8%i Tan ¿nácaa cuhun nyɨvɨ cahan ñi nácaa coo taxin nyɨvɨ, tatun yoñi jacuhun tsi ñi? Tumaa catyí nu tutu Nyoo: “Sɨɨ xaan cuví nu tsaa ñi caahán tuhun vaha.” CE~~r}}O||{dzyyfxfwvvutqsrqkp6o~njmlk#jFhg]f/eIdxcbaa\`)_W^]\\^[>ZZ:Y[XvWW0V%U0TPSvRQOO[N=MM3LJIHGFFEosWvTandɨhɨ ra yucú tsihin yu, tsahá ra naha nacumi tsi un. Tan cuhva nacumi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ cuñí tsi yo tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo cuenda Nyoo. Tan Nyoo nasoco tsi tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.RrvNa cutuhva nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo javaha ñi tsa vaha tan ja̱tyinyee ñi tsi inga nyɨvɨ tatun iyó tsa cumañí tsi ñi. Tacan tan ña cuatu nyicún ñi tsi Nyoo. Nu ndɨhɨ caha̱n ra Pablo vqev Ndu̱cu cuhva jatyinyee un tsi ra Zenas ra tuhvá caahán ndaahvi tsaha nyɨvɨ, tan tsi ra Apolos. Tan cu̱hva tsa tsiñí ñuhu tsi ra naha nu tsicá ra naha caahán ra naha tuhun Nyoo. Tacan tan ña cumañi tsa cumañí tsi ra naha. cp?v Cua jaquitsi yu tsi ra Artemas, a ra Tíquico nu nyií un. Tan quɨvɨ tsaa ra, ndu̱cu cuhva tan cu̱hun un nda ñuu Nicópolis tyin ndacan cua ñihi tahan yo. Tyin tyaá yu cuhva tsa ndoo yu ndacan yoo vitsin. Oov Tyin tsihin tsa javahá ñi tacan, tsa tsitó un tyin ña vaha añima ñi tyin tsicoo̱ cuatyi ñi. Tan juvin ñi maa ñi jacunaá tsi ñi tsa tacan javahá ñi. Tyiñu tava̱ ra Pablo tsi ra Tito nv Tatun iyó nyɨvɨ cuñí natahvi sava tsi nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu, ca̱na tsi ñi iin tsaha a uvi tsaha tan cahan un tsihin ñi tyin ña vaha tsa javahá ñi tacan. Tan tatun ña tyaá yahvi ñi tsa caahán un, ca̱sɨ nu caca ñi vehe ñuhu. imKv Maa tyin ña tyaa soho un nu caahán yuhu tahan nyɨvɨ sɨquɨ tsa nduve yahvi nyaá. Ña tyaa soho un tsa caahán ñi tyin ñi ican cuñí ñi coto ñi nácaa vatsí tata nyɨvɨ. Ña tyi̱hi un tsi un tsihin nyɨvɨ cañí tahan tsa cuenda ley tsa tyaa̱ ra Moisés tsanaha. Tyin nduve náa jatyinyeé yacan. Tan nduve tsa tsiñi tuñi tsahá can. )lKvTandɨhɨ tuhun ihya tuhun nditsa cuví tsi. Tan cuñí yu tsa jañiñi xaan un cuhva cuenda un tuhun ihya tsi nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo tan na jaha cuenda ñi tsi ñi, tan javaha ñi tsa vaha. Vaha xaan tuhun ihya. Cua jatyinyee tsi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tatun tyaá yahvi ñi itsi. k)vTsihin tsa vaha maa ra tan janduvaha̱ ra tsi yo nuu ra. tyin tacan tan naquihin cuenda yo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa tsa ndatú yo. kjOvTan tsa cuenda ra Jesucristo, ra jacacú tsi yo, tsahá xaan Nyoo tsa coo Tatyi Ii ra añima yo. i-vÑavin tsa cuenda tsa vaha javahá yo tan jacacu̱ ra tsi yo, tyin jacacu̱ ra tsi yo tsa cuenda tsa cundaahvi̱ iñi ra nyehe̱ ra tsi yo. Tan tsihin nɨñɨ ra Jesús nacatya̱ ra cuatyi yo, tan nacacu̱ tsaa yo jaha̱ Tatyi Ii ra, tan tsahá ra ñayɨvɨ nyito coo yo. h vMaa tyin Nyoo vaha xaan iñi ra tan jacacu̱ ra tsi yo. Tsihin yacan janaha̱ ra tsi yo tyin cuñí ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. rg]vTyin nda cuanda maa yo tan ña vaha javaha̱ yo nu quitsi̱ tsi. Soho xaan tsicoo̱ yo. Ndava xaan iñi yo. Ña tsica̱ yo ityi vaha tyin jandavi̱ ñaha xaan nu ña vaha tsi yo. Tan tsindaca̱ ñaha tandɨhɨ tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yo tsi yo. Tan javaha̱ yo tandɨhɨ cuhva cuñí maa yo. Tan cuñi̱ yo coo tandɨhɨ tsa iyó tsi inga nyɨvɨ tsi yo. Ndasɨ tsica̱ iñi yo nyehe̱ yo tsi nyɨvɨ yo. Tan tacan tucu maa nyɨvɨ ndasɨ cuñi̱ ñi nyehe̱ ñi tsi yo. -fSvTan ña cahan ñi ndavaha ñi sɨquɨ nyɨvɨ. Ña cañi tahan ñi tsihin nyɨvɨ. Na cuvi ñi nyɨvɨ vaha. Na masu jaha ñi añima ñi tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. de CvJa̱nducuhun iñi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin yo na tyaa yahvi ñi tsi ra ndacá ñaha tan ra cumí tyiñu naha ra. Tan na javaha ñi tyiñu catyí ra cumí tyiñu tyin javaha ñi tsihin tsa nɨɨ iñi ñi. Vd%vYacan cuñí tsi jacuaha un tsi nyɨvɨ. Ja̱ndu iin iñi ñi. Tan ca̱han tsihin ñi tsihin sɨvɨ Nyoo. Tan ña javaha un tsa ña vaha tyin tacan tan ña ñihi nyɨvɨ nácaa cahan nyaa ñi tsi un.\c1vTsaha̱ ra ñayɨvɨ ra tsa cuenda yo tyin tacan tan jacacu ra tsi yo ndaha tandɨhɨ tsa caquiñi. Tan nacatya̱ ra tsi yo na cuvi yo nyɨvɨ vaha, tan cuvi yo tsii maa ra, tan javaha yo maa ñi maa tsa vaha. qb[v Tan janahá tucu ra tsi yo nácaa cuatu yo tsa vaha tsa cua ñihi yo quɨvɨ quitsi ra Jesucristo inga tsaha. Tyin sɨɨ xaan cua cuñi yo nyehe yo tsa sɨɨ caá quɨvɨ quitsi ra cuví Nyoo yo, ra cahnu cuví, ra jacacú tsi yo. av Tsihin yacan jacuahá Nyoo tsi yo tyin taahán tsi nacoo yo tsa caquiñi tsa javahá nyɨvɨ tsa ña tsitó tsi ra, tan nacoo tucu yo tsa cuñí ñi can. Tan cuɨtɨ coo yo nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, na cundaca ñaha vaha yo tsi yo tumaa cuñí maa Nyoo. t`av Tyin Nyoo janahá ra tsa vaha tsa iyó tsi ra tsi nyɨvɨ tan cuñí ra jacacu ra tsi tandɨhɨ ñi. K_v Tan na ña suhu ra naha tsa tsii tsitoho ra naha. Na jaha vaha ra naha cuenda tandɨhɨ ndaha tyiñu tsitoho ra naha, tyin tacan tan nyehe nyɨvɨ tyin vaha xaan tuhun Nyoo, ra jacacú tsi yo. a^;v Cu̱hva cuenda tsi ra yañi yo, ra cuví musu naha ra, na tyaa yahvi ra naha tsi tsitoho ra naha. Na javaha ra naha tandɨhɨ tsa caahán tsitoho ra naha. Tan na ña nacahan ra naha nu caahán tsitoho ra naha. []/vMaa ñi tuhun vaha ca̱han un tyin tacan tan yoñi cuvi tyaa cuatyi sɨquɨ un. Tan ra xaan iñi tsi ndo naha ra ña cua ñihi ra naha cuhva cahan ra naha ndavaha ñi sɨquɨ ndo tan cua nducahan nuu ra naha. \7vTan maa un cuñí tsi tsa janaha un maa ñi maa tsa vaha tsi ra naha tsihin cuhva iyó un. Ja̱cuaha tsi ra naha tsihin tsa vii tan tsihin tsa vaha. ^[5vTacan tucu ra cuatyi naha ra. Cu̱hva cuenda tsi ra naha na catsi coo ra naha. Z1vNa caca vaha iñi ñi. Tan jaha vaha ñi cuenda cuhva iyó ñi. Na jaha cuenda vaha ñi vehe ñi. Tan na cuvi ñi nyɨvɨ vaha. Na cuhva ñi tsa cundaca ñaha yɨɨ ñi tsi ñi, tyin tacan tan ña cuvi cahan nyɨvɨ ndavaha ñi sɨquɨ tuhun Nyoo tsa cuenda cuhva iyó ñi. |YqvTyin tacan, jacuahá vaha ñi tsi ñiñaha cuatyi tsa ndi tindaha̱, na cuñi ñi tsi yɨɨ ñi tan tsi sehe ñi. MXvTan tacan tucu ñiñaha tsahnu. Ca̱han tsihin ñi na coo ñi tumaa taahán iñi maa Nyoo. Tan ña cahan ñi cuendu. Ña coho ñi nyixi. Na janaha ñi tsa vaha tsi nyɨvɨ tsihin cuhva iyó ñi. BW}vJa̱cuaha tsi ra tsahnu naha ra, na catsi coo ra naha, tyin tacan tan cua jaha nyɨvɨ tsa ñayɨvɨ tsi ra naha. Tan tacan vaha caca iñi ra naha. Vaha cuhun ra naha tsihin tsa tsinú iñi ra. Cuñí tsi tsa cuñi ra naha tsi Nyoo tan tsi nyɨvɨ. Tan cunyee iñi ra naha tandɨhɨ náa tundoho nyehé ra naha. `V ;vMaa tyin yooho, ja̱cuaha tsa vaha tsa nacatsí tahan tsihin tsa jacuahá Nyoo tsi yo. NU vCatyí ñi tyin tsitó ñi tsi Nyoo, maa tyin tsihin tsa ña vaha javahá ñi, nyehé yo tyin ña nditsa ñi. Tyin ndasɨ tsicá iñi ñi tan ndava iñi ñi. Tan ña cuví javaha ñi tsa vaha./T YvTsa cuenda nyɨvɨ tsa vaha tsicá iñi ñi, tandɨhɨ maa náa tsa iyó tan vaha tsi cuñí ñi. Maa tyin tsa cuenda nyɨvɨ tsa ña tsinú iñi tan ña vaha tsicá iñi, nduve maa iin tsa vaha cuñí ñi, tyin nda cuanda cuhva tsicá iñi ñi tan tsa tsiñi tuñi iñi ñi tan ña vaha. S 'vTan ña tyaa soho ca ñi cuendu tsa caahán nyɨvɨ Israel. Tan ndi ña tyaa soho ca ñi tsa caahán nyɨvɨ tsa ña cuñí coto tsa nditsa. *R Ov Tan nditsa tsa caha̱n ra. Yacan cuenda cuñí tsi tsa cahan ñihi un tsihin ñi, na nasama ñi cuhva iyó ñi tyin tacan tan vaha tsinu iñi ñi tsi ra Cristo. vQ gv Tan juvin ñi maa iin ra Creta, iin ra tsitó xaan, caha̱n ra tuhun nyɨvɨ ñuu maa ra catyi̱ ra tyehen: “Nyɨvɨ Creta, vatya xaan ñi. Cuví ñi tumaa cuví quɨtɨ. Cuaha xaan tsatsí ñi tan jutsan xaan ñi”, catyi̱ ra. VP 'v Cuñí tsi tsa casɨ yo nu caahán ra naha, tyin cuaha xaan nyɨvɨ tan vehe tan vehe ñi jandoyó ñuhu ra naha. Tyin jacuahá ra naha iin tsa ña taahán tsi tsi ñi tsa cuenda tsa cuñí ra naha xuhun. MO v Tyin cuaha xaan ra ndava iñi iyó, cuaha ra caahán tsa nduve yahvi nyaá, cuaha ra jandaví ñaha. Tan vihi ca ra nyicún costumbre tsaahnu nyɨvɨ Israel, yaha ca cuhva caahán ra can naha ra. bN ?v Cuñí tsi cunyicun vaha ra tuhun nditsa tsa jacuahá yo tsi ra. Tacan tan coto ra jandu iin ra iñi nyɨvɨ tsihin tuhun vaha ihya, tan ñihi ra cuhva jacuaha ra tsi nyɨvɨ caahán tyin ña nditsa tuhun caahán yo. *M OvMaa tyin cuñí tsi cuví ra iin ra sɨɨ cuñí tatun tsaa nyɨvɨ yuvehe ra. Tan taahán tsi cuhva ra nu ndoo ñi cusu ñi. Cuñí tsi cuvi ra iin ra javahá tsa vaha, iin ra tsicá iñi tsa vaha, iin ra tsa nacuhva̱ cuenda vaha tsi ra tsi Nyoo, iin ra tsitó cundaca ñaha tsi maa ra. L vTyin ra cuví ityi nuu tsihin ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo, maa Nyoo tsaha̱ tyiñu can tsi ra. Yacan cuenda ñiñi cuñí tsi tsa cuví ra iin ra cuɨtɨ iyó nuu Nyoo. Iin ra cahnu jahá tsi ña cuví cuvi ra ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu, ndi iin ra ndɨhɨ iñi, ndi iin ra tuhvá tsihí, ndi iin ra nducú tɨsɨhɨ, ndi iin ra jaha canaa xuhun tsihin iin cuhva ña vaha. ^K 7vTyin ra tsahnu cuví ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu, cuñí tsi cuví ra iin ra iyó intuhun ñi ñasɨɨhɨ, tan tsinú iñi tandɨhɨ sehe ra tsi Nyoo, tan catsi iyó sehe ra tsihin ra, tan ña ndava iñi sehe ra, tan ña tuhvá nyɨvɨ tyaa cuatyi sɨquɨ sehe ra. Tun tacan iyó ra, cuví cuvi ra ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu. YJ -vNacoo̱ yu tsi un ñuhu Creta tyin jandaa un tyiñu Nyoo tsa nyaá cundaa. Tan na tyiso un tsi ra tsahnu cuvi ityi nuu tsihin nyɨvɨ vehe ñuhu intuhun intuhun ñuu, tumaa tsa catyi̱ maa yu tsihin un. $I CvJaquitsí yu carta ihya tsi un, Tito, tyin nditsa tyin cuví un tumaa sehe yu tsa cuenda tuhun Nyoo, tyin inducu ñi tsinú iñi yo tsi ra Jesucristo. Na̱quihin tsa vaha tan tsa taxin tsa tsahá Nyoo Jutu yo tan Jutu Mañi yo Jesucristo ra jacacú tsi yo, coo añima un. Tan na cundaahvi iñi ra nyehe ra tsi un. Tyiñu tsaha̱ ra Pablo tsi ra Tito tyin jaha tyiñu ra tyiñu Nyoo ñuu tsa cayucú ñuhu Creta ;H qvTan vityin tsa taha̱n tsi quɨvɨ tsa tyaa̱ Nyoo cuhva tyin coto yo tuhun ra. Maa ra cuví ra jacacú tsi yo, tan tava̱ ra tyiñu tsi yu tsa cahan yu tuhun ra tsihin nyɨvɨ. \G 3vTan cuita iñi ñi tsa cua coo ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa nda gloria. Tyin nda ndi cumañi ca tsinu ñuhu ñayɨvɨ tan catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra ñayɨvɨ nyito coo yo. Tan ña jandaví ñaha ra. F vYuhu ra Pablo jahá tyiñu yu tyiñu Nyoo. Tan tsicá yu tyiñu ra Jesucristo, tyin tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa jatyinyee yu tsi nyɨvɨ nacatsi̱ Nyoo, na tsinu iñi ñi tsi ra, tan nacoto ñi tsa nditsa, tan coto ñi nácaa taahán tsi coo yo cuhva cuñí Nyoo. 4EaIntuhun ñi maa Nyoo iyó, tan iyó xaan tsa tsiñi tuñi tsi ra. Tan na ña jandɨhɨ yo tsa jacahnú yo tsi ra tsa cuenda ra Jesucristo. Tan na cuvi tsi tacan ñi.1D[Maa tyin vityin jacuahá Nyoo tsi yo tsa cuenda tutu tsa nacoo̱ ra cuví ndusu yuhu ra, ra tsaha̱ cuenda tuhun ra taha̱n tsanaha. Catyí Nyoo, ra tsa ña cua cundɨhɨ maa, tyin vityin taahán tsi coto tandɨhɨ nyɨvɨ tyin tacan tan tsinu iñi ñi tsi ra tan tyaa yahvi ñi tsa caahán ra. ~CuTan vityin na jacahnu yo tsi Nyoo, tyin maa ra cuví ra cua cuhva tsa ndu iin iñi añima ndo, tyin tacan tan ña jandɨhɨ ndo tsa tsinú iñi ndo tuhun ra tsa jacacú tsi yo. Tsehe cuví tuhun caahán yu tan tuhun tsa jacuahá yu tsa cuenda ra Jesucristo. Iin ñi cuví tsi tsihin tuhun tsa ñuhu̱ xeehe taha̱n tsanaha nda ndi cumañi ca tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ. B)Na ndoo Jutu Mañi yo Jesucristo tsihin tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi. Nu ndɨhɨ̱ caahán ra Pablo tan jacahnú ra tsi Nyoo dAAJaquitsí tucu ra Gayo nacumi tsi ndo. Vehe ra iyó yu. Juvin ñi ihya ndú iin tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ra Erasto ra cuví tesorero ñuu ihya, jaquitsí ra nacumi tsi ndo, tan yañi yo ra Cuartu tucu. &@EYuhu ra Tercio javahá yu tutu ihya tsa cuenda ra Pablo, juvin ñi jaquitsí tucu yu nacumi tsi ndo tyin iin caa ñi yɨhɨ́ yo cuenda Jutu Mañi yo. d?ARa Timoteo ra cutahán tsihin yu nu jahá tyiñu ndi tyiñu Nyoo, jaquitsí ra nacumi tsi ndo. Tan tacan tucu ra Lucio, tan ra Jasón, tan ra Sosípater; tandɨhɨ ra ñuu yu can jaquitsí ra naha nacumi tsi ndo. D>Nyoo ra iyó tandɨhɨ tsa taxin añima, na cuhva ra tsa jaha canaa ndo tsi nu ña vaha tsa yatyi, tan na cuhva ra tsa cuañi ndo sɨquɨ nu. Na nasoco Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo. M=Tandɨhɨ nyɨvɨ tsitó ñi tyin tyaá yahvi ndo tsi Nyoo. Yacan cuenda sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ndo, tan cuñí yu tsa yatyi javaha ndo tsa vaha. Maa tyin ña yatyi javaha ndo tsa ña vaha. F<Tyin ñi can ñavin tyiñu Jutu Mañi yo Jesucristo jahá tyiñu ñi, maa ñi cuhva cuñí maa ñi javahá ñi. Tan jandahví ñaha ñi añima nyɨvɨ ndaahvi tsihin tsa vita caahán ñi. |;qYañi, caahán ndaahvi yu tsihin ndo, ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ñi cuñí jasɨɨn tsi ndo, tan nducú ñi cuhva tsa nduva ndo tsihin tuhun Nyoo, tyin ñavin tacan cutuhva̱ ndo tuhun ra Cristo. Ña cu̱tahan ndo tsihin ñi can. :Cu̱hva tahan ndo nacumi tsi ndo. Tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó ityi ihya jaquitsi̱ ñi nacumi tsi ndo. ;9oCu̱hva tucu ndo nacumi tsi ra Filólogo tan tsi ña Julia tan tsi ra Nereo tsihin cuhva ra, tan tsi ra Olimpas tan tsi tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa yucú tsihin ñi. (8ICu̱hva ndo nacumi tsi ra Asíncrito, tsi ra Flegonte tan tsi ra Hermas, tan tsi ra Patrobas, tan tsi ra Hermes, tan tsi ra hermano tsa yucú tsihin ra naha. 37_ Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Rufo, iin ra cahnu cuví nuu Nyoo. Tsinú vaha iñi ra tsi Jutu Mañi yo. Tan vatsí tucu nacumi tsi sɨhɨ ra, ña tsa cuví tumaa sɨhɨ yu. 46a Vatsí nacumi tsi ña Trifena tan tsi ña Trifosa, ñi tsa jahá tyiñu tyiñu Jutu Mañi yo. Tan ña hermana Pérsida, ñaha tsa jahá tyiñu xaan tyiñu Jutu Mañi yo. y5k Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Herodión ñuu yu tan tsi nyɨvɨ ra Narciso, ñi tsa tsinú iñi tsi Jutu Mañi yo. 4- Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Apeles. Nyehé yo tyin nditsa tsa tsinú iñi ra tsi ra Cristo. Tan tsahá tucu yu nacumi tsi nyɨvɨ ra Aristóbulo. 3{ Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Urbano, ra yañi yo cuenda tyiñu ra Cristo Jesús, tan tacan tucu ra Estaquis, ra yañi yu. [2/Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Amplias ra vaha iñi tsi yu cuenda Jutu Mañi yo. ,1QCu̱hva ndo nacumi tsi nyɨvɨ ñuu yu, ra Andrónico tan ra Junias, ra yañi yu tsa tsiyucu̱ tsihin yu vehe caa. Cahnu tyiñu jahá tyiñú ra naha cuenda Jutu Mañi yo tsihin tandɨhɨ ca ra jahá tyiñu cuenda Nyoo. Tan jihna ca ra naha natsinu̱ iñi tsi ra Cristo tan ñavin ca yuhu. 2v}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~w~k~_~S~G~;~/~#~~ }}}}}}}}}}}}|}p}d}X}L}@}4}(}}}||||||||||||u|i|]|Q|E|9|-|!|| {{{{{{{{{{{{z{n{b{V{J{>{2{&{{{zzzzzzzzzzz~zrzfzZzNzBz6z*zzzyyyyyyyyyyyywyky_ySyGy;y/y#yy xxxxxxxxxxxx{xoxcxWxKx?x3x'xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvyvmvavUvIv=v1v%vv vuuuuuuuuuuu}uqueuYuMuAu5u)uuuttttttttttttvtjt^tRtFt:t.t"tt sssssssssssszsnsbsVsKs?s3s'sssrrrrrrrrrrrrsrgr[rOrCr7r+rrrqqqqqqqqqqqqwqkq_qTqHqk2k&kkkjjjjjjjjjjjjsjgj[jOjCj7j+jjjiiiiiiiiiiiiwiki_iSiGi^2^&^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\w\k\_\S\G\;\/\#\\ [[[[[[[[[[[[|[p[d[X[L[@[4[([[[ZZZZZZZZZZZZtZhZ\ZPZDZ8Z,Z!ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYIY=Y1Y%YY YXXXXXXXXXXX}XqXeXYXMXAX5X)XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW:W.W"WW VVVVVVVVVVVVzVnVbVVVJV>V2V&VVVUUUUUUUUUUUUsUgU[UOUCU7U+UUUTTTTTTTTTTTTwTkT_TSTGT;T/T#TT SSSSSSSSSSSS{SoScSWSKS?S3S'SSSRRRRRRRRRRRRsRgR[RORCR7R+RRRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQM3M(MMMLLLLLLLLLLLLLxLmLbLWLLLAL6L+L LLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGNGCG7G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE{EoEcEWEKE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDtDhD\DPDDD8D,D DDCCCCCCCCCCCCxClC`CTCHC@2@&@@@???????????~?r?f?Z?N?B?6?*???>>>>>>>>>>>>w>k>_>S>G>;>/>#>> ============{=o=c=W=K=?=3='===<<<<<<<<<<<828&88877777777777~7r7f7Z7N7B767*777666666666666w6k6_6S6G6;6/6#66 555555555555{5o5c5W5K5?535'555444444444444t4h4\4P4D484,4 44333333333333x3l3`3T3H3<303$33 322222222222|2p2d2X2L2@242(222111111111111u1i1]1Q1E191-1!11 000000000000y0m0a0U0I0=010%00 0///////////~/r/f/Z/N/B/6/*///............z.o.d.Y.N.C.8.-.".. .------------}-r-g-\-Q-F-;-0-%---,,,,,,,,,,,,,u,j,_,T,I,>,3,(,,,+++++++++++++x+m+b+W+L+A+6+++ ++************x*l*`*T*H*<*0*$** *)))))))))))|)p)d)X)L)@)4)()))((((((((((((u(i(](Q(E(9(-(!(( ''''''''''''y'm'a'U'I'='1'%'' '&&&&&&&&&&&~&r&f&Z&N&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%v%j%^%R%F%:%.%"%% $$$$$$$$$$$${$o$c$W$K$?$3$'$$$############s#g#[#O#C#7#+###""""""""""""x"l"`"T"H"<"0"$"" "!!!!!!!!!!!|!p!d!X!L!@!4!(!!! u i ] Q E 9 - !  ymaUI=1% }rfZNB6*vj^RF:." znbVJ>2&sg[OC7+wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&~rfZNB6*v  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  %  $  #  "  !                                                                   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3~  2}  1|  0{  /z  .y  -x  ,w  +v  *u  )t  (s  'r  &q  %p  $o  #n  "m  !l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M   L 8K 7J 6I 5H 4G 3F 2E 1D 0C /B .A -@ ,? +> *= )< (; %: $9 #8 "7 !6  5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $  #  "  !              2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                       1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ' & % $ # " !                                        , + * ) ( ' & % $ # " !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b &a %` $_ #^ "] !\  [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  < 4; 3: 29 18 07 /6 .5 -4 ,3 +2 *1 )0 (/ '. &- %, $+ #* ") !(  ' & % $ # " !                                 P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                ~ } | { z y  x  %w  $v  #u  "t  !s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T   S  ,R  +Q  *P  )O  (N  'M  &L  %K  $J  #I  "H  !G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (   '  !&  %  $  #  "  !                                                       4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  & % $ # " !                                   ~ } |  { %z $y #x "w !v  u t s r q p o n m l k j i h g f e d c  b  a  `  _  ^ ] \ [ Z Y X W  V 8U 7T 6S 5R 4Q 3P 2O 1N 0M /L .K -J ,I +H *G )F (E 'D &C %B $A #@ "? !>  = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , +  *  )  (  '  & % $ # " !     + * ) ( ' & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                        # " !                                                                           -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !~   }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k   j   i   h   g   f  e  d  c  b  a  `  _  ^ ] \ [ Z Y X W  V  U  T  S  R Q P O N M L K  J BI AH @G ?F >E =D <C ;B :A 9@ 8? 7> 6= 5< 4; 3: 29 18 07 /6 .5 -4 ,3 +2 *1 )0 (/ '. &- %, $+ #* ") !(  ' & % $ # " !                                K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ #~ "} !|  { z y x w v u t s r q p o n m l k j i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ '[ &Z %Y $X #W "V !U  T S R Q P O N M L K J I H G F E D C B  A  @  ?  >  = < ; : 9 8 7 6  5 .4 -3 ,2 +1 *0 )/ (. '- &, %+ $* #) "( !'  & % $ # " !                                 . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                       " !                                                                            # " !                               ~ } | { z y x  w v u t s r q p o n m l k j i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M  L  K  J  I  H G F E D C B A  @ '? &> %= $< #; ": !9  8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' &  %  $  #  "  !          $ # " !                                        :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                         ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m   l  *k  )j  (i  'h  &g  %f  $e  #d  "c  !b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C   B  &A  %@  $?  #>  "=  !<  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !            " !                                                                           " !                                        0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                     ~  }  |  {  z y x w v u t s  r q p o n  m  l  k  j  i h g f e d c b  a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W  V  U  T  S  R Q P O N M L K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >   =   <   ;   :   9  8  7  6  5  4  3  2  1 -l|peYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y-y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww}wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuuzuoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttsssssssssssswsks_sSsGs;s0s$ss srrrrrrrrrrr|rprdrXrLr@r4r(rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qq ppppppppppppypmpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoBo6o*ooonnnnnnnnnnnnvnjn^nRnFn:n.n"nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiisigi[iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHhc2c&cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb6b*bbbaaaaaaaaaaaawaka_aSaGa;a/a#aa ````````````{`o`c`W`K`?`3`'```____________s_g_[_P_D_8_,_ __^^^^^^^^^^^^x^l^`^T^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]d]X]L]@]4](]]]\\\\\\\\\\\\u\i\]\Q\E\9\-\!\\ [[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYvYjY^YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWW~WrWfWZWOWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T TTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSP2P&PPPOOOOOOOOOOO~OrOfOZONOBO6O*OOONNNNNNNNNNNNvNjN^NRNFN:N.N"NN MMMMMMMMMMMM{MoMcMWMKM?M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGNGBG7G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE|EpEdEXELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDuDiD]DQDED9D-D!DD CCCCCCCCCCCCyCmCaCUCIC=C1C%CC CBBBBBBBBBBB~BrBfBZBNBBB6B*BBBAAAAAAAAAAAAvAjA^ARAFA:A.A"AA @@@@@@@@@@@@{@o@c@W@K@?@3@'@@@????????????s?g?[?O?C?7?,? ??>>>>>>>>>>>>x>l>`>T>H><>0>$>> >============~=s=h=]=R=G=<=1=&===<<<<<<<<<<<626&666555555555555s5g5[5O5C575+5 55444444444444x4l4`4T4H4<404$44 433333333333|3p3d3X3L3@343(333222222222222t2h2\2Q2E292-2!22 111111111111y1m1a1U1I1=111%11 100000000000}0r0f0Z0N0B060*000////////////v/j/^/R/F/:/./"// ............z.o.c.W.K.?.3.'...------------s-g-[-O-C-7-+---,,,,,,,,,,,,w,k,_,S,G,;,0,$,, ,+++++++++++|+p+d+X+L+@+4+(+++************u*i*]*Q*E*9*-*!** ))))))))))))z)n)b)V)J)>)2)&)))(((((((((((~(r(f(Z(N(B(6(*(((''''''''''''v'j'^'R'F':'/'#'' &&&&&&&&&&&&{&o&c&W&K&?&3&'&&&%%%%%%%%%%%%t%h%\%P%D%8%,% %%$$$$$$$$$$$$x$l$`$T$H$<$0$$$$ $###########}#q#e#Y#M#A#5#)###""""""""""""u"i"]"Q"E"9"-"""" !!!!!!!!!!!!z!n!b!V!J!>!2!&!!!  s g [ O C 7 +   wk_SG<0$ |pdXL@4(th\QE9-! ymaUI=1% ~rfZNB6*vj^RF:." {ocWK?3'sg[OD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." znbVJ>3'sg[OC7+xl                                                                                           ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n #m "l  k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M L K J I H G F E D C B A @ ? > = <  ;  :  9  8  7 6 5 4 3 2 1 0  / (. '- &, %+ $* #) "( !'  & % $ # " !                                 & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                                                          " !                                  ~ } | {  z (y 'x &w %v $u #t "s !r  q p o n m l k j i h g f e d c b a ` _  ^  ]  \  [  Z Y X W V U T S  R )Q (P 'O &N %M $L #K "J !I  H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6  5  4  3  2  1 0 / . - , +  * ) ( ' & % $ # " !                           4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                          ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s  +r  *q  )p  (o  'n  &m  %l  $k  #j  "i  !h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I   H (G 'F &E %D $C #B "A !@  ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !   < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                               ~ } | { z y  x  w  v  u  t s r q p o n m  l /k .j -i ,h +g *f )e (d 'c &b %a $` #_ "^ !]  \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J  I  H  G  F  E D C B A @ ? >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1   0   /   .   -   ,  +  *  )  (  '  &  %  $                                        ~ } | { z y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k j i  h *g )f (e 'd &c %b $a #` "_ !^  ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K  J  I  H  G  F E D C B A @ ?  > (= '< &; %: $9 #8 "7 !6  5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ #  "  !                                                !                                                                                                              &  %  $  #  "  !                                                            ~  }   |  2{  1z  0y  /x  .w  -v  ,u  +t  *s  )r  (q  'p  &o  %n  $m  #l  "k  !j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K   J  9I  8H  7G  6F  5E  4D  3C  2B  1A  0@  /?  .>  -=  ,<  +;  *:  )9  (8  '7  &6  %5  $4  #3  "2  !1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                             )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                           ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  5 4 3 2  1 ~ 0 } / | . { - z , y + x * w ) v ( u ' t & s % r $ q # p " o ! n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O   N G M F L E K D J C I B H A G @ F ? E > D = C < B ; A : @ 9 ? 8 > 7 = 6 < 5 ; 4 : 3 9 2 8 1 7 0 6 / 5 . 4 - 3 , 2 + 1 * 0 ) / ( . ' - & , % + $ * # ) " ( ! '  &  %  $  #  "  !                                                /  .  -  ,  +  *  ) ( ' & % $ # " !                                  6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                 $ # " !                                    ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g   f  3 e  2 d  1 c  0 b  / a  . `  - _  , ^  + ]  * \  ) [  ( Z  ' Y  & X  % W  $ V  # U  " T  ! S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6   5   4   3 50 4/ 3. 2- 1, 0+ /* .) -( ,' +& *% )$ (# '" &! % $ # " !                                        8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                     ~  } &| %{ $z #y "x !w  v u t s r q p o n m l k j i h g f e d  c  b  a  `  _ ^ ] \ [ Z Y X  W /V .U -T ,S *R )Q (P 'O &N %M $L #K "J !I  H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6  5  4  3  2  1 0 / . - , + *  ) 0( /' .& -% ,$ +# *" )! ( ' & % $ # " !                                        + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                                         ~ } | { z y x w  v  u  t  s  r q p o n m l k  j #i "h !g  f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G  #F  "E  !D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %   $  ;#  :"  9!  8  7  6  5  4  3  2  1   H|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~t~h~\~P~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}=}1}%}} }||||||||||||{|p|e|Z|O|D|9|.|#|| |{{{{{{{{{{{{~{s{g{[{O{C{7{+{{{zzzzzzzzzzzzwzkz_zSzGz;z/z#zz zyyyyyyyyyyy|ypydyXyLy@y4y(yyyxxxxxxxxxxxxuxix]xQxEx9x-x!xx wwwwwwwwwwwwzwnwbwVwJw>w2w&wwwvvvvvvvvvvvvsvgv[vOvCv7v+vvvuuuuuuuuuuuuwulu`uTuHur2r&rrrqqqqqqqqqqq~qrqfqZqNqBq6q*qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p/p#pp pooooooooooo|opodoXoLo@o4o(ooonnnnnnnnnnnntnhn\nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmymmmamVmJm>m2m&mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkxklk`kTkHk_2_&___^^^^^^^^^^^^s^g^[^O^C^7^+^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]#]] ]\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY6Y*YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWWWWWWWWW{WoWcWWWKW?W3W'WWWVVVVVVVVVVVVsVgV\VPVDV8V,V VVUUUUUUUUUUUUxUlU`UTUHU>U3U(UUUTTTTTTTTTTTTTxTmTbTWTLT@T4T(TTTSSSSSSSSSSSSuSiS]SQSES9S-S!SS RRRRRRRRRRRRzRnRbRVRJR>R2R&RRRQQQQQQQQQQQQsQgQ[QOQCQ7Q+QQQPPPPPPPPPPPPxPlP`PTPHPF2F&FFFEEEEEEEEEEEEsEgE[EOECE7E+EEEDDDDDDDDDDDDxDlD`DTDHD>>>>>>>>>>>{>o>c>W>K>?>4>(>>>============t=h=\=P=D=8=,= ==<<<<<<<<<<<121&111000000000000s0g0[0O0C070+000////////////x/l/`/T/H/2&~rg[OC7+                                                                                    (  '  &  %  $  #  "  !                         ~   }   |   {   z   y   x   w  v  u  t  s  r   q   p   o   n   m   l   k   j  ' i  & h  % g  $ f  # e  " d  ! c  b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R   Q   P  O  N  M  L  K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6   5   4  3  2  1  0  /   .   -   ,   +   *   )   (   '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                               v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l bK bJ bI bH bG bF bE bD b C b B b A b @ b ? b> b= b< b; b: b9 b8  b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b0 b/ b. b- b, b+ b * b ) b ( b ' b & b% b$ b# b" b! b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D k D j D i D h D g D f D e D d D c D b D a D ` D _ D ^ D ] D \ D [  D Z D Y D X D W D V D U D T D S D R D Q D P D O D N D M D L D K D J D I D H D G D F D E D D D C D B  D A D @ D ? D > D = D < D ; D : D 9 D 8 D 7 D 6 D 5 D 4 D 3 D 2 D 1 D 0 D / D . D - D , D +  D *  D )  D (  D '  D &  D %  D $  D #  D "  D !  D  D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D  : : : : :~ :} :| :{ :z :y : x : w : v : u : t :s :r :q :p :o :n :m  :l :k :j :i :h :g :f :e :d : c : b : a : ` : _ :^ :] :\ :[ :Z :Y :X  :W :V :U :T :S :R :Q :P :O :N :M :L :K :J :I :H :G :F : E : D : C : B : A :@ :? :> := :< :; ::  :9  :8  :7  :6  :5  :4  :3  :2  :1  :0  :/  :.  :-  :,  :+  :*  :)  : (  : '  : &  : %  : $  :#  :"  :!  :  :  :  :  : 0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0   0 ~  0 }  0 |  0 {  0 z  0 y  0 x  0 w  0 v  0 u  0 t  0 s  0 r  0 q  0 p  0 o  0 n  0 m  0 l & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & &  & ~ & } & | & { & z & y & x & w & v & u & t & s & r & q & p & o & n  & m & l & k & j & i & h & g & f & e & d & c & b & a & ` & _ & ^ & ] & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S & R & Q & P & O  & N & M & L & K & J & I & H & G & F & E & D & C & B & A & @ & ? & > & = & < & ; & : & 9 & 8 & 7 & 6 & 5 & 4 & 3 & 2  & 1 & 0 & / & . & - & , & + & * & ) & ( & ' & & & % & $ & # & " & ! & &  &  &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &  &  &  &  &  &   &   &   &   &   I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =   <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )   (  !'  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                                 ~  }  |  { z y x w v u t  s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y   X   W   V   U   T  S  R  Q  P  O  N  M  L                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !  ~ } | { z y x w v u t s r q p o n m l  k  j  i  h  g f e d c b a `  _ (^ '] &\ %[ $Z #Y "X !W  V U T S R Q P O N M L K J I H G F E D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9 8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                               "  !                                                             !                                                                                                                      ( ' & % $ # " !                            ~ } | {  z y x w v u t s  r  q  p  o n m l k j i h  g  f  e  d  c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                 !                                                     ~  }  |  { z y x w v u t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f   e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q   P  $O  #N  "M  !L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -   ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                       !                                                                ' & % $ # " !                                                                                                                                             ~  }  |  { z y x w v u t  s r q p o n m l k j i h g f e d c b a  `  _  ^  ]  \ [ Z Y X W V U  T S R Q P O N M L K J I H G F E D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9 8  7   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $   #   "   !                                                                     , + * ) ( ' & % $ # " !                             IYZvk`UJ?4)~~~~~~~~~~~~~y~m~a~U~I~=~1~%~~ ~}}}}}}}}}}}}}q}e}Y}N}B}6}*}}}||||||||||||w|k|_|S|G|;|/|#|| {{{{{{{{{{{{|{p{d{X{L{@{4{({{{zzzzzzzzzzzz|zqzfz[zPzEz:z/z$zzzyyyyyyyyyyyy{yoycyWyKy?y3y'yyyxxxxxxxxxxxxtxhx\xPxDx8x,x xxwwwwwwwwwwwwywmwawUwIw=w1w%ww wvvvvvvvvvvv~vrvfvZvNvBv6v*vvvuuuuuuuuuuuuuwuluauVuKu@u5u*uuu ttttttttttttytmtatUtIt=t1t%tt tsssssssssss~srsfsZsNsBs6s,s!ss srrrrrrrrrrrrvrjr^rRrFr:r.r"rr qqqqqqqqqqqqzqnqcqWqKq?q3q'qqqppppppppppppspgp[pOpDp8p,p ppooooooooooooxolo`oToIo=o1o%oo onnnnnnnnnnn}nqnenYnOnDn9n.n#nn nmmmmmmmmmmmmmtmim^mSmHm=m2m'mmmlllllllllllllxlmlblWlLlAl6l+l ll lkkkkkkkkkkkk|kqkfk[kPkEk:k.k"kk jjjjjjjjjjjjzjnjbjVjJj>j2j&jjjiiiiiiiiiiiisigi[iOiCi7i+iiihhhhhhhhhhhhxhlh`hUhIh=h1h%hh hggggggggggg~grgfgZgNgBg6g*gggffffffffffffwfkf_fSfGf;f/f#ff feeeeeeeeeee}eqeeeYeMeAe5e)eeeddddddddddddvdjd^dRdFd:d.d"dd cccccccccccc{cocccWcKc?c3c'cccbbbbbbbbbbbbtbhb\bQbEb9b-b!bb aaaaaaaaaaaazanabaVaJa>a2a&aaa````````````s`g`[`O`C`7`,` ``____________x_l_`_T_H_<_1_%__ _^^^^^^^^^^^}^q^e^Z^N^B^6^*^^^]]]]]]]]]]]]v]j]^]R]F];]/]#]] \\\\\\\\\\\\{\o\c\W\K\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZyZmZaZUZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZ                                                                                                                                                                                                   ~ }  | { z y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k j i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W   V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F   E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (   '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                                                                      #  "   !                               V   U   T   S   R  Q  P  O  N  M  L  K  J                                                                                                                                                                         ~ } | { z y  x  w  v  u  t s r q p o n m  l  k  j  i  h  g  f  e  d   c   b   a   `   _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W         ~  } | { z y x w v  u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b a ` _ ^ ] \ [ Z Y  X  W  V  U  T S R Q P O N M  L K J I H G F E D C B A @  ?  >  =  <  ; : 9 8 7 6 5 4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &   %   $   #   "  !                2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !