SQLite format 3@ ~)9i~)- ~`D~~`i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) FxaF-regionPapua New Guinea'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalselanguageSalt-Yui)chapter_stringChapter$#9descriptionSalt-Yui New Testament }Yw]C)~~~~~~g~N~4~~}}}}}}u}Y#ff7c80RebRebelesen#00ff00YutYut#00ff003Yo3 Yon#00ff002Yo2 Yon#00ff001Yo1 Yon#00ff002Pi2 Pita#00ff001Pi1 Pita#00ff00YemYems#ffff00HibHibru#ffff00PilPilimon#ffff00vTaiTaitas#ffff00l2Ti2 Timoti#ffff00b1Ti1 Timoti'#ffff00X2Te2 Tesalonaika '#ffff00N1Te1 Tesalonaika #ffff00DKolKolosi #ffff00:PilPilipai #ffff000EpeEpesas #ffff00&GalGalesia#ffff002Ko2 Korin#ffff001Ko1 Korin#ffff00RomRom#00ffffApoAposel#ff6600YonYon#ff6600LukLuk#ff6600MarMak#ff6600MatMatyu/~5|vpjd^XRLF@:4.(" ~~~~~43w2m1g0e/O.;-z,K+*I)(V'!&k%=$#A"!b 7<YBfJl1r= %   q [L* 98   7 6  0) '}Z|n{zzyxwvv ubttssqrp[o>ml=kjihhg>fZeeac baN``_p^]s\r[ZZY9XWW VFTSSbRHQP^ONNDM6LqKJ#HH'FFEDmC%BAA@@?>>DNa omaga ari tau ha di teralia. Diralga ha iwe, God krehaman ha dikiralia, na nan piriga meri diralia piro. Yal ta Kraist pir tere monangure eumbi Kraist pir tekinamia. Yu onangure yal al suri siwaire u tani nabilua dinangwo yali eumbi aidolekinangwo pamua.  Ni wiing eung hobi memini pangwo meri krehaman di ni teralia. Na nan piriga meri pire ta dikia. God grang wine ole di ni teralia piro. Agr yal ta eumbi monangwiwe, wiimbi aidole u yal ta nangwo paikimua. Agr ta wiimbi aidole nin monan mo, hon winimbi kina gumana pule ire u tani nanga i wai pamia, yal hon onga i nigi domua. Te ni yalhobi iwe, eunbi erepo di tenanga i, nigi kara domua.  O Yu diiba, yal ta yon inaning girangure bin hamil bolala di pire nin nomani kene olekinanga nigi domia, al bring sire inanga pamua. Ya mole yon agal wunangure bin hamil bonanga u nigi kara denanua. Ena kumil ama al werai mol pai onanga mere di ni teralia piro. Na yamoni molga meri ni arihobi ere yu monanga wai panamua. V%Na molga meri ni yalhobi para yu monana dire na wai piriba, yal tan tani mol pai bli nin nin onama dire God yulang ni tomua. Tere tau temine monama dire yulang tomio, tau yal al monama dire yulang tomua.  Na ha homa di ni tega sirin bol na tengarai, krehaman ha ta dikiba, ni arihobi yu onanga pangwo ipire di ba bol ni teiwa. 4aPring taga pangwo i pire gaun iwe, ni yal al suri nin gaun dimia, pi gaun si bare monanga i wai pamua. Pamba, ni yal al hobi gin ta nomani tani ere sare su mo tani nan nan mole God ha di tenaminua dire, eunbi kina yon tani ere nin nin mole God ha ditenanga i wai pamua. Ni yal al suri ha homa di tani olekirere, tal yu onanga i nigi domua. Di bonanga haung i wai sinangwo irai, Seten ni kraun sinangwo pamia i pire u tani po. 2]Eungbi hobi nin gaung kene ole monangwo paikimia, wiimbi kene onangwo pamio, te wiimbi hobi ere nin gaung kene onangwo paikimba, eumbi hobi nin kene ol tenangwo pamua. gGWiimbi eumbi hobi yal al memini pangwo pring taga pamia. Yalhobi eungbi kina parabilua dinangwo eungbi nona panangwo i nigi domio, te eungbi hobi wiimbi kina parabilua dinangwo wiimbi nona panangwo i ere para nigi domua. =~sOnamba, yal al wou sire tal maing nigi dongwo i tibi olimia. Olungwo ipire yal tan tani al nin nin kene ole i wanangure, te alhobi ere yal tani tani heba bil tere monangwo pamua. &} GEna ni pasi ta bole sirin bol na tengiwe, na memini pangwo meri di tibi ol ni terala piro. Yal ta al ikire yal temine monangwo i, yal i tal wai mere onamua. A|{Molere Kraist ni bini sirala dire nin algi ya bole tobo bir God tomia. Tongwo iwe, ni yalhobi arihobi God haang a yuwo ole maa e tenama dire nomani gaun honagi wai weni ole molo.){KIngwo ipire nan gauna iwe, hobang nan ta molkiminia, God Kwiang oo kepangwo meri dimia, God nin Kwiang na tongure yona wu bilere, mol pai olere, hobang momua. LzYal al kuni wou si wanga i pisole hon olkio. Ena arihobi tal nigi dongwo maing maing ol ware nin gaung bani ol gogo dal ikimba, yal al wou sungwo tani iwe, ari gaung bani ol gogo dal imua. _y7Pamba, yal ta Kraist kina guwa sinangwo iwe, yasuri nomani u tani nangwo pamua. Wx'Yal ta pi yal wou si wangwo al ama hobi kina si daule monangwo, yal al suri u tani namia di pirikino? Ha maing buku God ha yu di emia. “Yal al suri gaung gwa sire u tani nangwo pamua.” Jen 2:24 QwNan gauna iwe, Kraist hobang momia di piro. Kraist ha maing piminga hobi kina u tani pire mominua. Mominga ipire nan gauna iwe, i pi yal wou si wangwo al ama hobi tenamno? Ta tekinaminga pamua. |vqKraist gongwo bani God uling yungure airimia. Airungwo meri nan para gonaminba, God ulna yunangure hon airaminua. Ou Homena nomingiwe, God yona ol engure te yona iwe, homena kunung i na to dire yona agal wungure tominia. Tominba homena ta ta para weni nenamna di pire ne i naminga paikimia. Yona homena kina taling su iwe, ganba baniya wai sinama dire God ol e na tomua. Gauna iwe, agal wu wara al ama wou sinama dire God ol ekimia. Ol ekirere, nan gauna Kraist ol wai ol na tere hobang monama dire God gauna ol emua. Ol engure Kraist gauna i hobang mole kene ol tomua. 4ta God mana di na tekimia talhan para weni olalga tamama di pinanga paikimia, gai golo. Oli onga i ni han holgi di mole yon agal wunamia oli nala di pirikio. Talhan para weni olere arihobi aki di terala di pinga i wai pamba, tal tau onga i ari hobi aki di tekire hol si pera di tenia, hon olkio. gsG Ni yalhobi monga sina i yal tau homa yu ol wania. Wanba, tal nigi dongwo ol wanga pring pai ni tongwo i God kri di ole ni tomio, te God kul engwo monana dire ni pare emio, te Yisas Kraist nin algi ya bole ol wai ol na tomia dire a i si wangere God Kwiang ni hanere ganba ari nigi denba, tal dime dire ol wana di ni hamua. Nan gauna God tenaminga ha >ru Tenga meri ol wanangwo hobi God kene ongwo bani ta pi hankinangwo pamia di pirikino? Yal al wou sungwo hobi mo, sogal bala hulu te kumoigi posin kumo gia para yulang pama di pir tongwo hobi mo, yagr su nin yong inaning girungure yal enin ta i al parungwo meri mongwo hobi mo, kuni nongwo hobi mo, yal ta taling han don gole na talna muru dinama di pungwo hobi mo, nir bia nere spak ongwo hobi mo, gaung ha si tongwo hobi, yal ta taling tol di irala dire kura kigi ol wangwo hobi mo, tal yu ol wangwo hobi God kene ongwo bani ta nu ke tekinangure ta pi hankinamua. q  jpMPanamba, ni yalhobi nin tal digan ole, bal tere, kuni nere, nin ening hobi ol gogo dal tengiwe. $oAEna ni ari ha maing pire monga sina i ha hol panangworai, nimni molkinia tal nigi dongwo pring hobi u ni au simia ari hobi hanere a ime ol ni tomua. Tal digan ol ni tenangwo mo, te talhan a nenanga yal ta kuni nenangwo mo, i tamamia dire pir uning si monanga wai weni panamua. n3Pamba, ni yalhobi ha hol ta pangwo gin i, Kraist pir tekungwo ari mongwo bani ogere ha hol ol na tenamua dingiwe, talongwo dine? I dinga paikimua. m}Onga i gai paikimo? Ni monga sina i yal taniga nomani bir paikimo? Pangwiwe. Pamia ha i dire a yo te ni tenangwo pamua. 2l]Pangwo ipire ha hol ta ni yalhobi monga sina i panangworai, nin ole di wai sinanga pamba, talongure ha maing pir tekire mena wangwo yal ta mongwo bani pire ha hol one? hkIEmgi nan ari ha maing piminga hobi kwia ensel para weni ere ha hol ol tere ha di kunung ol tenaminga pamia di pirikino? Ol tenaminga iwe, ganba baniya ta mangwo ha pangwo i, di kunung olekinamno? Di kunung olaminga pamua. `j9Emgi ari para weni ha hol ol tenangwo habang i, nan God kul engwo mominga hobi, ebir si tenaminga pamia di pirikino? Ari para weni ha hol ole ebir si tenanga pire talongwo omaga ha migi pangwo i di kunung olekine? Qi Ena ni yalhobi monga sina i yal sutani ha hol panangwo irai ha maing pinga hobi, u ku bol mole, ol wai si tenanga pamba, talongure gabman ha maing pirikungwo hobi mongwo bani one? Onga i gai golkino? 1h[ God tani ebir si tenangwo pamua. Pamba, ha maing pire monga hobi yal ta monangwo pare paikire onangwo irai ni ebir si tenanga pamia. Pangwo ipire ha maing buku ha yu di emia, “Ni monga sina i yal ta tal nigi dongwo onangwo hananga irai si hobale milin ta olo.” Diu 17:7; 22:21,24Pg Ha maing pirikire ya mongwo hobi nan ebir si tenaminga paikimia. f/ Tekiba ni ha maing pinga hobi monga sina i yal ta ha maing pinamba, wou sire, talhan para weni yong inaning girungure, so gal bala hulu pir tere, ha nigi dongwo dire, spak ole, yal ta taling tol di nere, yu onangwo yali pana gal tekire, u mala unangure homena ereho nekio. Qe Tega ha iwe, ganba ari ha i pirikire, mena mole, yal al wou sire, yong inaning girungure, talhan para weni na talna muru dinama di pire, lo isusu olere, so gal bala hulu maa e tere, ol wangwo hobi pana gal tekinanga, hol bangi u kel dinangwo guman yaure wananga wai paikinamia, yalhobi pana gal tekio dire hobang si ni tekiwa. }ds Pasi ta homa bol ni tega irawe, ha yu diiraya. Ha maing pire wou si wangwo yalhobi pana galkio di ni teirawa. cyYu omia nan nomani si kulu si pire homa tal nigi dongwo ol waminga tali hon olkire ha weni kara dire amane moli omno. ;boMarasin yis ongwo meri tal nigi dongwo ongwo yali ya monangwo pring para u ni au sinangwo pamia, yali doling i mena olo. Olanga pilaua marasin ekungwo wai dungwo meri monanua. Monanba, Kraist ol wai ol ni tongwo ipire wai molala di pire molo. Yuda ari kun sipi sipi sire algi yal bole God tongwo pring wai sungwo meri omaga Kraist para gol na tere algi ya bole God tomia prina wai simua. Simia wai moli naminga hol akun ol na tomua. aNi monga sina i yal ta yu ongwo ipire ni yalhobi nin han a yuwo ole demini si inanga pam mo? Ta paikimua di pirikino? Ha ta si aine aine dungwo pinga i hon nomani si piro. “Marasin yis wainta weniga ire homena pilaua kina imu dire nonere u bir omua.” 9`kNi yalhobi u ku bole monanga na ha digarai pinanga tal nigi dongwo ongwo yal irai ha di mole aule i pi Seten kene ongwo bani olo. Olanga Seten yali gaung isusu ol tenangure, Yisas hobang momia i tibi olangwo gin i yali nomani nin aki di inamua. Korin malgi wou sungwo yal al iwe dole i banta olungwo ha _ ]^3Na iwe, ni yalhobi kina molkiba, ni monga sinali yal ta tal ongwo i na yona ali u kura ongure nomani si pire di ni teiwa. Na ni yalhobi kina molalga mere Yisas haang pirere haya ebir sire krehaman di ni tegiwe. a];Ni monga sina i yal ta yu onga iwe, talongwo nin han dal yuwo ere demini ol ine? Ni yalhobi min bilere hai mere monanga pamba. Yu ongwo yali kina ereho monanga kara nigi denamia ere pi banta monama dire hobale olo. ^\ 7Ena ari ha wai ol i ungwo piriga. Ni yalhobi monga sina i yal ta pi nin irang al hon ingwo i kina pare tal maing nigi dongwo ta i ona dungwo piria. Tal yu onga i ha maing pirikungwo hobi ereyu olala di pirikimua. +[ONa uralgiwe, kura ha di ni terala dire ural mo, te yona milna ni tere a yo te ni terala dire ural mo, ha suri nomani si pire di na tenana dire sirin boliwa.Z5God kene ol na tongwo maing krehaman ha pangwo iwe, gran bani yamoni di olanga paikimia. Dire a i si ware i nomani sina ere nimni monanga ha dimua. YWanba God na ni monga bani unama di pinangwo haya uralua. Uralgiwe, klu si wanga hobi ha dire ol wanga maing pirere ebir si ni teralue. UX#Ena ni yal tau na hunama di pire nin pinga meri ol ware klu si wanua. SWTere egeranga pire yal Timoti bai nu si ni monga bani oliwa. Na ha maing honagi olga i yali mining aki dimia na wana tani mongure yona milna teiwa. Kraist sigare kul na tongure nan u wai pire moli ominga krehaman ha i na i ware ha maing oo hona hona i nir si tega meri yal Timoti si hon e ni tenama dire bai nu si olalga unamua. _V7Na ha maing hol egeriga meri ni arihobi ere yu egerana dire krehaman ha di ni teiwa. uUcOmaga ni yalhobi monga sina i ari miki weni aire ha maing nir si ni tenamba, nabin tani na molia. Homa Yisas Kraist algi ya bole ol wai ol na tongwo ha i, ure di tibi ol ni tegere pir tere a i si ware doling bonga i nabin tani moliwa. 3T_Ha mining bol ni tegiwe, gai gonana dire ta bol ni tekia. Wana auna monia, krehaman tani di ni teya pirere, ha maing a i si ware nimni monana di pire bol ni teiwa. jSM Yal ta talime kura bolimbani au si na tongure han uning sire mominua. Te yal ta gauna ha sire kura ha di na tongure ha wai pangwo di holo ol tominua. Tere homena keuru pia si mena olungwo meri mominua. Mole ari bali si yare mongwo meri mole kara u digan sire moma di na hangure moli uminua. Korin yalhobi Pol nin waga meri wanama dire awa di tongwo ha !R; Homena nenamna dire honagi nega dire olere nominua. Yal ta ha erin mongwo di na tongure na God yal i aki di tenama dire ha ura pangwo mong di tominua. Q Na yalhobi mena bir gole, nir gole moli uminga, uminga, omaga ere ya gol mominua. Gal goling meger sungwo pire gwi di yangwo a yuwo ere waminua. Ari hobi na hanere aling a bli dire na si yuwo ya olimua. Olungure ami di mama monaminga ai ta dikimua. EP Pire Kraist haang dal yuwo ere maa e tenaminga pire na aposel hobi ari du dungwo mominba, ni yalhobi Kraist kina pana gale mole nomani bir pangwo monirawa. Na yalhobi yulana ura dimba, ni yalhobi nona pare nimni monirawa. Te na aposel hobi hana ta pirikimba, ni yalhobi han awala gangure arihobi maa e ni tomirawa. aO; Molkire na piriga, nan aposel hobi yal bina yal monaminio, te arihobi na i talwo pare na sirala dire han honangwo monaminio, kwia ensel ya arihobi na wa gol na tenama dire God na aule pi maulung bani ema di piriwa. N!Ayo, ni yalhobi, ha maing para pir po siwa, memini para weni pir po sigere nomani bir pamua, ha maing singaba mole ha diga arihobi para pimua dinga iwe, eke, na wa kwiana umue. Umba, ni ha maing pir po sire singaba monanga, na para monaminga pamba, molkiminua. MYahuno hobo, ni ari tibi monana dire ara yulang ni tome? Nomani bir pare talhan ol wanga i God ni tekimo? Ni tongwo ol wangiwe. Ol wanga i talongure nin han a yuwo oline? Talhan i ni hobang mono? Ta molkinia, God hobang momua, hang a yuwo olanga pamua. zLmEna hobo, omaga ha bol ega i na Apolos kina ha maing honagi obilga bani di bole di ni teiwa. Di bole diga i ha nir si tongwo hobi nin memini pangwo meri wine ole di ni tongwo i, obil memini pir po sinana dire di bole di ni teiwa. Tega ipire ha maing nir si ni tongwo yal ta haang a yuwo ol tenan mo, yal ta haang a ime ol tenan mo, tal yu onanga paikimia pisolo. rK]Ena habang omaga olo kul ekungwo monga haung i, ni yalhobi enin ta ha maing honagi olere ha nir si tongwo maing hanere ni onga pamua, ni onga paikimua, dire, ebir si tenanga paikimua. Paikimba, Kraist ti hon unangwo haung, ari para weni talhan kul si ol waminio, te nomani sina ali nomani si piminga meri ari maulung bani i tibi olangure hanaminga pamua. I tibi olamia olere, ari nan ol waminga maing God hanere tobo kunung pire na tenangwo pamua. Korin arihobi nin haang awala gangwo ha (JITamamba, na honagi olga wai pamua di piriba, na nan nomani si pire diiwa. Diga i paikimia God tani na olga maing han po simia, ebir si na tenangwo wai pamua. I%Na honagi olga i wai pam mo, paikim mo? Ni yalhobi nomani sire ebir si na tenanga i tamama di pirio, te nan ebir si teralga i para tamamua. zHmHa maing honagi kene ominga hobi honagi hong yal God wine ol tere honagi wai ol tere siga wa tekinaminga pamua. 3G aNa yalhobi Kraist honagi yal mominia. God ha miling pangwo di kul si engwo i memini di tibi ol na tere, kene ole nir si tenama dire i na ana bani engwo pamia di na hano. YF+Ire monga iwe, ni arihobi hobani Kraist momio, te Kraist hobang God momua.UE#Na Pol ire, Apolos ire, Pita ire dire, grana para pir pisolinia. Mo pai hon ya, gonanga ya, tal omaga u tibi ongwo hanga ya, te emgi u tibi nangwo hananga ya, hobi para weni ni yalhobi talni dimia inua. DYu dimia pire ni arihobi ari tal yu omua dire haang awala galere pi tege enanga paikimia talhan para weni ire kunung bengwo monua. C9Te ha maing buku ha ta yu di emia. “Nomani bir pangwo yal i maing pir po siya di pimba, God hanere pir po sikima di hamua.” Sam 94:11 EBGanba ari hobi yal ta hanere nomani bir pamua dimba, God hanere du nomani pama di hamua. Hangwo ha iwe, ha maing buku ha yu di emia. “Yal ta na nomani bir pamia singaba moliwa di pire han gala mala dire wa i namba, nomani pangwo i God ire kwaling pera di engure, wabo sire gumang hol ya pamua.” Jop 5:13 ANin du nomani sinanga sire nomani siga i wai pai dimia di pire bol yakio. Ni yalta na nomani bir pamio, ganba talhan maing para weni pir po siwa dinangwo yal i hon nomani si kulu sire u talwo nala dire monangwo, God nomani bir tenangwo ire monangwo pamua. @#Oo kepangwo meri monia, oo i ol gogo dal tenangiwe, God ni ere ol gogo dal ni tenangwo pamua. God oo kepangwo i mama weni dinama dire kemia. Kengwo oo iwe, nan arihobi mominua. Molere amane monaminga pire God kene ol na tomua. Nan ari tau haang awala galkinaminga ha b?=God Kwiang ni yalhobi yon wu bimia, God oo ke pangwo meri molga pamua di pirikino? )>KTe yal tau ha maing gogo nir si tenangwo honagi iwe, endo de ulgi engwo meri honagi wai sinamua. Sinangure honagi ongwo i tobo ta ikinamua. Ikire yal i gul ire honagi ongwo i para endo de wai sinamba, God nin yali aki di inangwo pamua. God oo ke pangwo ha maing pungwo arihobi mongwo ha "==Te yal tau ha maing wai weni nir si tenangwo honagi iwe, endo de wai sikungwo meri wai ta sikinamua. Sikinangure tobo wai weni tenangure inangwo pamua. T<! Yu nir si tere mol i nanga maing iwe, emgi hamen ganba kul enangwo haung God i tibi ol tere tobo ebir si ni tenangwo pamua. Emgi ganba kul enangure ha hol onangwo bani oo kenga i endo denangwo pamua. Endo denangure nan ha maing nir si tominga maing tau wai i tibi olamio, te tau nigi dongwo i tibi olangure de wai sinangwo pamua. ;  Torari si engwo bani oo kenanga hol sutani pamio, oo daling hol bani er nona pangwo hobi kere egin wai gal tenanio, te oo daling hol bani er mebin dangwo hobi obil kenanua. Te er nona pangwo hobi oo kere egin wai gal tenua diga i memini ha maing memini di ba bole nir si tenga i han diiwa. Te er mebin dangwo hobi obil oo kenua diga i memini ha maing gogo nir si tenga i han diiwa. @:y Oo bring torari haya si pisoliwa diga i, Yisas Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo yal tani momia, yal ta ta molkimua. Oo keminua diga i memini ni ari Yisas pir tenga hobi monua. B9} God milna pir na tere nibil di na tongure oo kenama dire bring torari haya si pisoliwa. Solgere yal tau au tere airing ke wai simua. Simia oo kerala dire onga hobi kene ole keyo. 8 Na yasuri God honagi yal mobilia. Ni yalhobi God homena ya nongwo meri monia, na yasuri ya nobilga ta molkinua. Te ni yalhobi God oo ke pangwo monia, na yasuri oo ke pabilga ta molkinua. Ha maing pungwo ari honagi ol tongwo yali kamda mongwo meri mongwo ha '7GDi tibi ol ni tega yal i ire, nir si ni tongwo yal i ire dire, kunung kunung momia, tobo tenangwo haung yasuri honagi ongwo meri tobo kunung tenangwo pamua. :6mNa ha di tibi ol ni tega yal iwe, nir si ni tongwo yal i kina tamamua. God kene ol ni tere sigare kul ni tongure u wai nanga yal i pir tere maa e tere demini si tenanga pamua. 05YNa homa ha maing di tibi ol ni tegere pinio, te yal Apolos nimni monana dire ha tau nir si ni tongure pinio, te God kene ol ni tere sigare kul ni tongure u wai onua. /4WNi yalhobi nomani ogolo si pir kun ole dikinia. Apolos mongwo i talwa di pine? Te na Pol molga i ere talwa di pir na tene? Na yasuri God honagi yal mobilia. God honagi onama dire i tibi ol na tongwo meri obilua. Obilgere ni arihobi Yisas nin algi bole ol wai ol na tongwo ha i pir tenua. 53cMolkire Pol gamahobo mominua, Apolos gamahobo mominua di wanga i, ganba ari memini pangwo meri doling bole di wania. Ha maing hon pirala dire kebering holkino? Hongarawe. 2'Tegiwe, ni yalhobi ha maing pirala dire omaga kebering hongwo meri hole monia. Monga hobi kiang pai tere, yon ki ere poing paing sire, omin pege dungure nin olala di pinga meri ol wanua. Wangiwe, ganba bani memini pangwo meri ol ware ha maing pir tenga nimni molkinua. w1gTere na ha maing memini oun dongwo nir si ni teralba, nimni molkinia ha maing kulang pangwo nir si ni teiwa. 0 Ena girhobo, na God Kwiang yong wu bungwo ari hobi ha nir si tega meri ta si ni tekiwa. Ganba ari gaung tal pir tongwo hobi nir si tega meri si ni teyo, te ha maing pirala dire omaga kebering hongwo hobi ha tibi pangwo nir si tega meri si ni teiwa. c/?Pangwo ipire ha maing buku ha yu di emia, “God nomani si pungwo meri ara han po siname? Ara krehaman ha God pinama dire nir si tename? Ta nir si tekinangwo pamua.” Ais 40:13 Ta nir si tekinamba, Kraist nan yona wu bimia, Kraist nomani si pungwo meri nan yalhobi obil piminua. Piminga i pire talhan para weni ebir sinaminga pamua.B.}God Kwiang yong wu bungwo hobi obil maing pir po sinamua. Sire ebir sinangwo pamua. Pamba God Kwiang yong wu bilkungwo hobi God Kwiang yong wu bungwo hobi ha di mere sikinangwo pamua. -/Ena God Kwiang yong wu bilkungwo hobi God Kwiang tal ol tenangwo tal i ta ikinangwo pamua. Inamba, maing pir po sikimia i talwo pama di pinamua. u,c Molere ganba ari nomani si pire nibil di na tongwo meri ta di tibi ol tekiminia. God Kwiang nibil di na tongwo meri di tibi ol tominua. Tominga ha iwe, God Kwiang yong wu bungure pir tongwo hobi nin obil pinama dire nir si te mominua. +# God ganba ari nomani pangwo meri na tekimia, God tal ol na tongwo i, nan pir po sinama dire nin Kwiang na tongure ire pir po sire mominua. U*# Ni yalhobi ari enin ta tal ta olala dire nomani si pungwo i han pa din mo? ta han pa dikinia. Yali nin kwiang han pa dimua. Dungwo meri God nomani si pungwo i nan ta hankiminia. Nin Kwiang han pa dimua. Q) Dungwo ha i memini kul si pamba, God Kwiang yona wu bilere i tibi ol na tomia pir po siminua. Kwiang iwe, God mongwo maing para wa dure han pisolimua. Pisolere i tibi olungure nan para piminua. ](3 Ena ha maing buku yu di emia, “Ari hobi tal ta omeling hankimio, kraung pirikimio, u tibi nangwo nomani si pirikungwo tali ari yong miling God tongwo hobi inama dire God nin a kun ol tomua.” Ais 64:4 *'MTega ha i, ganba ari kene ole kemilungwo hobi pir po sikimia. Pir po sima, bling memini hobang yal Kraist er pera bani si golkinamba, pir po sikimia, si gomua. ~&uPamba na God ha memini kul si pangwo di tibi ol ni tega iwe, God ganba ol eikire ya mongwo gin i, ha i di kul si ere moli ungwo ungwo, nan u wai naminga pire, God nin nomani si pungwo meri i tibi ol na tomia nir si ni tere di tibi ol ni teiwa. %Ol ni teiba, ari God ha maing a i si ware nomani wai pare mongwo hobi ha maing memini oun dongwo nir si teiwa. Nir si tega ha i ganba ari singaba hobi ha miling wai pamua di ware ha dungwo meri ta dikiwa. Ganba ari singaba, wai sinangure u susu nangwo pamua. e$CNa yu ol ni tegiwe, ari nomani si pungwo meri wine ole u wai ominua di pirikinania, God nin ol na tongure sigare kule u wai ominua di pinana dire ol ni teiwa. God Kwiang nan yona wu bilere memini i tibi ol na tongwo ha )#KNungure ha pore ole ha maing di tibi ol ni tegiwe, ari hamil ha sungwo hobi ha dungwo meri ta dikiba, God Kwiang yona wu bilere aki di na tongure di ni teiwa. "yPirere homa ni monga bani u molere yona milna ura dire yulagi nimni molkirere kul pire grana oun dongure gauna numua. ,!QDikire ari mongwo bani mole talhan ta ta para nomani si pire Yisas ta ditekiralia, Kraist ol wai ol na tere gol na tongwo maing obil di tibi ol terala di piriwa. >  wEna girhobo, homa God ha maing memini kul si pangwo i, di tibi ol ni terala dire, ni yalhobi monga bani uga ha gobari diga i, nuguna don kenangure ari pir na tenama dire ta dikiwa. z oGod yu ol na tongwo ipire ha maing buku God ha ta yu di emia. “Yal ta haang a yuwo ole maa e terala di pinangiwe, hobang bling memini yal Kraist tal ol ni tongwo ipire yal i nin haang a yuwo ole maa e tenanga pamua.” Jer 9:24R Paikimba, Kraist Yisas gol na tere ol wai ol na tomia mol pai ominga i, hobang bling memini God tani momua. Molere, nan nomani gogo sinaminba, God molere Kraist Yisas nomani bir pangwo meri ni panua di na tongure God weni kara moma di piminua. Nan ganba ari digan mole God kiang pai tominba, God molere Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo hanere, nan tal dime dire ol wama di na hangure nan God kina gumana pule ire u tani ominua. Tal nigi dongwo ol waminba, Kraist nin algi ya bole ulbe hane a na tere God tongure, nan prina pangwo wai simua di na tomia, nan God kul engwo mominua. m UYu ongwo ipire nan arihobi singaba mominua dire God maulung bani hana moyu omua dinaminga paikimua.   Te arihobi gumang bani nigi de hanere isime e tongwo hobi, God igere singaba hobi a ime ol tenama dire haang a yuwo ol tomua. a =Molkinba, ganba ari ha i miling paikimua dungwo ha i, God ire miling panama dire a yuwo ol tomua. Te ari tau hanere kultaing yal bina momua di hangwo hobi, God igere singaba hobi gai gonama dire haang a yuwo olimua. ' IEna gamnahobo, ni God wang aung monga hobi God olo ni di ku bolkungure homa molpai onga i nomani si piro. Ni yalhobi ha maing pire monga sina i, ni ari nomani bir pangwo miki weni ta molkinio, te ari nimni mongwo miki ta molkinio, te ari singaba haang wangwo ere miki ta molkinua. ! =Ominga ipire God tal ongwo i du tal omua dire arihobi yu di pire dimba, God tal ongwo i, ari nomani si pungwo i, a ime ol tomua. Ol tere God tal ongwo i yulagi ura dimua dire arihobi yu di pire dimba, God tal ongwo i, ari yulang bongwo i, a ime ol tere God ongwo i mo hora kumua.  yTomba, nan ari God nu ke na tongwo ari nan tau Yuda ari mo, wiyol monga hobi, ha dungwo i Kraist ongwo ha dima di piminua. Kraist iwe, God yulang tomia, onama di pungwo meri oli pire nan arihobi aki di na tere sigare kul na tongure u wai ominua. n WDimba, na yalhobi iwe, Kraist er pera bani gol na tongwo ha i arihobi di tibi ol tominua. Tominba, Yuda ari ha i gauna ha tani sinua dire pir tekungure, te wiyol tau ha i miling paikimba, dagi dire di wanua dire wa gol na tomua. ; qTere Yuda ari hobi ni tal gumang hon dongwo onanga pir ni tenaminua dungure, te Griki arihobi talhan para weni u tibi nangwo han po sinaminga, ha dinga i pir ni tenaminua dimua. g IEna God tani nomani bir pamia. Pangwo i pare arihobi ol tongure nin nomani si pire God mongwo maing pir po sikinangwo pamua. Pamba, God yu dimia, yal tau ha maing di tenangwo pire yol e pir na tenangwo hobi obil sigare kul teralga u wai nama dimua. Dungure ha maing i na kere di ni tominba, ari tau ure ha miling paikungwo di wanua di na tomua.  #Yu dimia nomani bir pangwo hobi pi ma bename? Sikul dire buku kere pir po sungwo hobi pi ma bename? Ganba bani ha dungwo nugung don kengwo hobi pi ma bename? Benangwo ai ta dikimia, God tani ha dungwo i ha pangwo kara dimia, ganba ari nomani bir pangwo hobi ebir si tomia. Tongure ganba baniya ha miling pama di wangwo ha i, God pirere ha i miling paikimua dungwo maing nan han pa diminua.  /Ha i memini ha maing buku God yu di emia. “Ari mole na nomani bir pamua di wangwo hobi nomani bir pangwo i a wera di tegere hon du nomani pare memini pir po sikinamua. Te yal tau na maing pir po siminua dungwo hobi, na pir po sikinua diteralga pamua.” Ais 29:14  #Kraist er pera bani gol na tongwo ha boling kulga i, ari si dara kul tongure wa wa ire moli ongwo hobi ha gogo dima di pimba, nan God aki di na tongure sigare kule wai moli ominga hobi er pera bani gongwo ha dungwo i, God yulang nimni mongwo ha dima di piminua.  Kraist na ari nir bil tenama dire na bai nu sikimia. Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i arihobi di tibi ol tenama dire na bai nu simua. Sungwiwe, ari nomani bir pangwo ha dire tal ongwo meri na yu olalga God ta hankinamia, ari obil hanangwo pamua. Yu diralga, Kraist er pera bani gol na tongwo i, arihobi mobing hal wa tere i talwo parama di piriwa. Kraist iwe, God yulang mongwo ha  5Ayo, na hon nomani si pire, yal Stepanas wang aung hobi kina ere nir bil tegarai pirikiga omaga piria. Yal ta bil tei mo, teki mo, pir kun olekiwa. n WNir yu bil tega i, ni yalhobi mole na Pol gamahobo monamna dingere nir bil na tomua dikinanga pamua.  #Na iwe, yal Krispas, yal Gaias kina obil nir bil teya tau ta bil tekiwa. Omaga ni ha yu dinga i pire na yasu obil nir bil tega wai piriwa. 2  _ Dinga i tal memini pangwo dine? Kraist miki mongure dino? Ta molkimia. Na Pol molia er pera bani gol ni teyo? Ta tekiwa. Na ere hana dal yuwo ere nir bino? Ta bilkinua. (  K Tega i ni yalhobi ha yu di wania. Na Pol gamahobo moliwa, te na Apolos gamahobo moliwa, te na Pita gamahobo moliwa, te na Kraist gamahobo moliwa, yu di wania.   1 Al Klowi gamahobo tau u na molga bani ure, ni yalhobi ha bolbin dinua di na tongwo pirere, ni hon yu olkinana dire, kraun are hobang si ni teiwa. `  ; Ena ha maing pinga ari ena hobo, nan kene ol na tongwo yal Yisas Kraist yulang na tere ha dinama di pungwo meri, ni ari hobi nomani tani sire gran u tani pire molo. Guman nin nin dinama dire ha ta ta di wakio. #  A Tenangwo yal God iwe, ha pangwo kara dimia, pir tenaminga ha dimua. Dungwo yal i wang kene ol na tongwo yal Yisas Kraist nan kina u tani pire ha di yuwo ya ol pire pire monaminga pire nan na pare emua. Korin malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi nin poing paing sungwo ha w iEna ha maing a i si wanana dire a yo te ni te i nangwo nangwo, hamen ganba kul enangwo haung, Yisas Kraist hobang momia i tibi olangure, God molere, ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga prin haya tol di imia ha ta paikimua, di ni tenamua. O Ware, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist hon u pa dinamia dire, kwi ole ole moli onga haung i, God tal wai weni to bir hole a siribi si ni tongure inga kunung bengure moli onia, tal ta wa dukinua. q ]Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha di tibi ol ni tega i, i nomani sina bona si ere a i si wanua. & GKraist yon wu bilere tal wai ol ni tomia inga kunung bengure moli onua. Moli pire nomani bir pangure ha maing pir po sire ha nir si tengere nugun don kemua. O Ena God pirari pare Yisas Kraist ni tomia. Tongure algi ya bole ulbe hane a ni tere ol wai ol ni tomia, pi tege ere u tani pire monga ipire haung haung God onga wai piriwa di tere tere moliwa. i MNan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pirari pare ol wai ol na tongwo, te yon ure dinangure hamen tare au dungwo ni monga bani u tibi pire pai omo. Pol God onga wai piriwa dire maa e tongwo ha J Tega ha i ni God ha maing pir tere Korin malgi monga hobi kere pinana dire bol ni teiwa. Ni yalhobi Kraist Yisas doling bole amane dime dire monana dire God nu ke ni tere, nin gamahobo monana dire i ku bol ni tomua. Ni yalhobi nin kere pinana dire pasi ta bolkiwa. Wiyol banta banta ke pare Yisas Kriast haang dal yuwo enangwo hobi para weni kere pinama dire bol eiwa. Wiyol hobi nan kina kene ol na tongwo yal tani Yisas Kraist momua. Ap 18 V )Na Pol molia. Molere Kraist Yisas na bai nu sungure ari tau ha maing ditenama dire God na pare engure aposel honagi ol moliwa. Molere enambi ta Kraist pir tongwo yal Sostenis han mongure pasi bol ni teiwa. ~}}|{{vzEyxxNwwuu$t-sqrreqp'oBnnmlpjjihh|gff1eedcibbax__^^']i][ZZ YBXWVUT|SbRQPONM/LmKJ]IHGXF8F,ETDD-C%BeA@@?==<;::_987w655M4422Q1W00B/a..@-v-,,+*b)*((1''+&f%%!$|##"{!![ g/{fd@Q4Y   .*RmE*w Yu pangwo ipire ni ari hobi para weni Kraist gaung dungwo meri monia. Monga hobi honagi bling nin nin are onua. 9)k Gauna banta gul sungwo i, gauna para weni gul piminua. Gauna banta banta honagi wai ongwo hanere ari maa e na tongwo i, ongwo bani tani taman. Gauna para weni maa e na tomua. h(I Kebena ana gauna para weni kiang pare u nin nin ta homia. U tani pire aki di tere tere dimua. a'; Gauna banta gai golkinaminga pire gal yobile tominua. Tominba, gauna banta wai dima di piminga bani gal yobile tekiminua. Gauna banta haang paikungwo bani God haang panama dire i tibi ol na tongure haang e tominua. \&1 Gauna banta nimni molkungwo dima di piminga bani kene wai ol tere aki di tominua. v%e Yu dinamba, gauna ta honagi ogolo olkinangwo i, mebin damia di pire i olaminga nimni molkiminia tal onamne? $5 Dimia omena ana aki di na tekinanga tamamua dinangwo kunung paikinamia. Te bina kebena aki di na tekinanga tamamua dinangwo kunung paikinamia. 1#] Dikinamba, muru na ol emia gauna dimua. +"Q Muru na ol ekima gauna dikungure. i!K Ta pirekinaminga pamua. Pamba God nin nomani si pungwo meri para weni ol e pa dungure mominua. b = Ta honamia, ya di panangwo pamua. Nan gauna iwe, omena obil dinangwo krauna holkinaminga ha dinangwo makena pinamne? Ta pirekinaminga pamua. Te krauna obil dinangwo gumana holkinaminga kunung unangwo makena pinamne? |q Te krauna iwe, na omena honagi ongwo meri olkiminua dire nigi de pir tenangwo krauna i u nin bangi nangwo panamo? ,Q Kebena iwe, na ana honagi ongwo meri olkiminua dire nigi de pir tenangwo kebering i u nin bangi nangwo panamo? Ta honamia, gauna tani dimia ya di panangwo pamua. a; Ena nan gauna iwe, taniga dimba, kebena ana grana gumana haang nin nin e tominua. yk Pangwo meri, Kraist pir tominga hobi tabin tani mominba, Kraist kebering aling nin nin dungwo meri nan ari tani tani mominua. Mominga hobi Yuda tau momingere, wiyol tau mongure, han hongwo tau mongure, han holkungwo tau momba, God Kwiang nan na i ku bole nir taniga bil na tere, na i ku bongure tabin tani mole te, God Kwiang taniga na tomia yona wu bungure mominua. uc Ena nan ari gauna tani dimba, kebena nin dungure, ana nin dungure, grana gumana nin nin dungwo pamia. L Ena honagi i bling nin nin are onama dire nu ke tomba, tongwo yal i God Kwiang tani momua. Mole nin nomani si pungwo meri oli naminga pire yulang na tomua. Nan para weni gaung taniga mominga ha .U Te God Kwiang yal ta yulang tongure tal gumang hon dongwo maing maing i tibi olungure haminia. Te God Kwiang yal ta yulang tongure ha maing ditongwo nugung don kengwo haminia. Te God Kwiang yal ta yulang tongure ari tal ol wangwo memini kul si pangwo i, wa du hanere, hol bani God haang pangwo omio, hol bani kwia haang pangwo omio dire han po sungwo haminia. Te God Kwiang yal ta yulang tongure miling horo kungure ha howa ta yure dungwo piminia. Te God Kwiang yal ta yulang tongure ha howa ta yure dungwo i memini pangwo di tibi olungwo piminia. `9 Te God Kwiang yal ta yulang tongure Kraist aki di na tenangwo talhan para weni olalga pamia dire a i si wangwo haminio, te God Kwiang yal ta yulang tongure ari nibil ongwo hobi awai ol tongure u wai ongwo haminia. Z- God Kwiang yal ta yulang tongure nomani bir pare God tal ongwo maing para pir po sire i tibi olungwo haminua. Te God Kwiang yal ta yulang tongure ha maing memini kul si pangwo i di ba bol na tongure piminia.   Ari ha maing piminga hobi para weni u wai naminga pire God Kwiang yona wu bungure honagi bling nin nin ol ware han po siminua. lQ Arihobi God honagi mining hai nin nin ol ta ta ere oli omba, God tani yulang tongure ongwo pamua. iK Ha maing honagi oli ominga i honagi bling miki weni pamba, honagi hobang yal Yisas tani momua. ! Ena God Kwiang pirari pare God honagi bling nin nin are onana dire i tibi ol ni tomua. Tomba, ni tongwo yal i God Kwiang tani momua. 7g Yal tau ure God Kwiang na yona wu bungure ha di na teiwa dinangwo yal i, hasu dim mo, ha wo dim mo, pir po sinana dire ha di ni teralia piro. Yal ta Yisas digan momia mauna me si teiwa dinangwo yali, God Kwiang yong wu bungure dikinamia, hair mangwo ha dinamia, yol e pir tekio. Te yal ta Yisas talhan para weni hobang si tomua dinangwo yal iwe, yal i nin dikinamia, God Kwiang yong wu binangure dinamia yol e pir tenanga pamua. F Hongebe ha maing pirekinga haung kwia ya, so gal bala hulu kene ol ni tekimba, nin nomani kela kul ni tongure ni pir tere guru di pi gal bala hulu i miling pangwo tal dima dire pir tenua.  1 Ena yalhobo, God kwiang pirari pare God honagi bling nin nin i tibi ole oli nanga pire, ni tongwo maing i pinana dire di tibi ol ni teralia piro. O "Yal ta mena gonangarai, God isime e na tekinama dire nin oo kepanga ala homena nere emgi u ku bolo. Te Kraist homena nir nenanga ha sirin tau bongiwe, na emgi uralga ure di tibi ol ni teralua.zm !Ena yahuno hobo, Kraist nir homena nerala dire u ku bonangarai, tau emgi unangwo hankire nenania kwi molo. 9 Ena nan tal nigi dongwo olkinamingere God ha hol oun dongwo ol na tekinangwo pire gir migi tal nigi dongwo olkinama dire sire gale a yo te tongwo meri God nan na sire gale a yo te na tomua. Tongwo ipire God arihobi ha hol oun dongwo ol tenangwo meri nan ol na tekinangwo pamua. ~ u Kraist nir homena i nenamna dinamingarai, homa mol pai ominga maing pole i tibi olaminga, God isime e na tekinamba. ~ u Yu pangwo ipire ni yalhobi monga sina i ari yal al miki weni gogo nere, tau nibil ol tongure, te tau gol wai simua.  w Te yal ta Kraist miing nenangwo memini pangwo i pir po sikire gogo nenangwo yal i, God ha hol bir ol tenangwo pamua.   Yu panangwiwe, yal ta Kraist nir homena nerala dinangwo irai nin mol pai ongwo maing nomani si pir kunung olere emgi nenangwo pamua. 0Y Yu ongwo ipire Yal Kraist nir homena nomani ogolo si pir kun olekire gogo nenangwo, Kraist miing algi ol gogo dal tere nin ongwo ma panangure pring bir panamua. 4a Nenanga na algi ya bole ol wai ol ni tega i nomani si pir na tere nere nere moli pio.” Homena nir kina nenanga haung Kraist gol na tongwo maing di ba bole bole nenanua. Yu nere nere moli ongere ongere yal i hon u pa dinamua. Yal ta Yisas homena nir i gogo ole nenangwo yali nin haang panangwo ha .U Dire tomia ne wai sungure wain nir mulu hau ta ire yu dimia. “Nir iwe, God ni kina nomani gwa sinana dire na nan algi ni yalhobi aulung bai hau ni tere ni teiwa. F Are, God homena na tenga wai piriwa dire breti a du dire yu dimia. “Homena i na nan gauna miing dimia. Nenanga, nere na gol ni tere ol wai ol ni tega i nomani si pire nere nere molo.” / Ena homa na ha di ni tega i yol e pir na tenanga, omaga onga meri olkinanua. Yu olkinana dire hon di ni teralia piro. Homa ha di ni tegiwe, Kraist nin grang pire di ni teiwa. Tega ha i yu pamia. Yudas yal Yisas bai tal sungwo haung girungwo i Yisas breti ta ire amua. ' Yu nerala di pinanga nin oon malgi nir homena nenanga ai ta dikimo? God ha maing a i si wangwo hobi bal terala dire ono? Te nir homena wa dungwo hobi yu ol tegere gai gonama di pino? Mere tal wa di ni terale? Tal yu ongere na hani awala galalo? Ta galkiralga irawe. Yisas gamahobi homena nir tongwo ha (Mat 26:26-29; Mak 14:22-25; Luk 22:14-20) :m U ku bole homena nenga haung na nan homena dimia dire nin ne miin ole wangere, yal tau homena dikungwo hobi han olingere menan gomio, te tau nir wain miki weni nere spak omua. V% Ni yalhobi u ku bonga haung Kraist nir homena nerala dire u ku ta bolkinia. C Ni poing paing singa i nan poing paing sikinaminga ha suri ebir si na tekinamba, poing paing siminia ha pangwo i mo hora kulere, hasu a ime ol tomua dinga i paikimia poing paing sikio. 7 Ni ha maing pir tenga hobi u ku bonga haung ebir sire poing paing sire mona dungwo na piria. Yu ol wana dungwo piriga ha i ha pangwo dima di piriwa. r~] Ena ni ari Korin ha maing pire tabin tani monga sina i tal ta onga paikimia na hani awala galkiwa. e}C Tomba, yal ta ni ha dinga paikimua dire bolbin di na tenangwo yali, ha mong yu obil diteralia. God ha maing a i si wangwo ari mongwo sina i memini yu pamua diteralua. Korin arihobi Yisas nir homena i gogo ole nongwo ha !|; Pamba, agir breng eme arikri weni dinangwo wai pamia. God nin alhobi breng yu panama di pungwo meri pamua. Pare alhobi breng eme aulung bai hau tomua. `{9 Nan arihobi memini yu pamia. Yagir ta breng eme arikri weni dinangwo gai maing pamua. ^z5 Agir ta breng bani diir haukire molere, God ha ditenangwo wai panamo? I ta paikinama. Ni alhobi winambi kene ol na tomia dire diir haunangwo pamua. Pangwo ipire ni nin nomani si pire maing panangwo meri do. Ay{ Homa God yagir miing bare agir ol emia. Ol emba omaga u tibi uminga hobi iwe, agir yagir kul engure u tibi uminua. Tal yu ongwo iwe, God tani hobang momia, pungwo meri i tibi olimua. x Pamba, nan yal al Kraist pir tere mol pai ominga i yal hobi agir aki di tenangure, te alhobi yagir aki di tenangwo pamua. {wo Ena kwia ensel kwi han mongwo i pire winambi kene ol na tomia, i tibi olala dire agir hobi diir haunangwo pamua. dvA God agir mongwo ipire yagir ol emo? Ta ol ekimia. God yagir mongwo ipire agir ol e tomua. u Ha bol ega i maing yu pamia. God agir homa ol ere miing bare yagir ol emo? Ta ol ekimia. Yagir homa ol ere miing bare agir ol emua. 4ta God nomani pangwo ire, yulang ire dire, hankiminba, ninimni ala haminga meri yagir hobi hanere God nomani yulang pangwo i, i tibi olungure haminua. Haminga ipire yagir ha maing oo ala monangwo mangal haukinangwo pamua. Pamba, agir hobi yagir hobi ninimni haminga meri yagir yulang agir hobi momua. /sW Te al ta breng gal hau ire honangwo al i, breng eme bai pege dalo do. Ena agir ta breng eme bai pege danangwo gai bir panamia. Panangwo ipire diir hau yu di enamua. r Te agir hobi ha maing oo ala pire God ha ditenangwo mo, te ha maing kere memini pangwo i di tibi ole di ba bol tenangwo irai, breng gal hau ire honangwo, tal digan ole wiimbi gai gol tenamua. Yu onangwo al i breng eme bai ole breng yulang pege dangwo meri monamua. Xq) Tongwo ipire yagir hobi ha maing oo ala pire God ha ditenangwo mo, te ha maing kere memini pangwo i di tibi ole di ba bol tenangwo irai mangal hau ire nangwo i, tal digan ole Kraist gai gol tere yu onamua. kpO Ni agir hobi winimbi ni kene ongure, Kraist yagir hobi kene ongure, te God Kraist kene ol tomua. Fo Ena ni yalhobi haung haung na ha diga nomani si pire, te si aine aine di ni tega i a i si ware, doling bonga i pire, hani a yuwo ole demini ol ni teiwa. Ha ta diralga nomani si piro. Un % Kraist ol wangwo meri na giu dire olia. Olga meri ni ari hobi giu dire olo. Em !Arihobi wai pire monama dire na tal wai ol waga meri doling bole ol wayo. Na nan gauna aki diralga pire ta olkio. God ari hobi aki di tenangure sigare kule u wai nama dire olio oiwa.]l3 Mol pai oli nangiwe, Yuda mo, wiyol hobi mo, God ha maing a i si wangwo hobi nigi de hanangwo tal onanga i, wabo si tenanga hogal sire God pir tekinangwo pangwo ipire, na nigi de hankinama dire mol pai oli pio. ukc Ena nan homena nenaminga mo, nir nenaminga mo, tal ta onaminga, God haang ayuwo olamna dire oli omno. j+ Na God homena na tenga wai piriwa diralga talongwo yali homena nominga i hanere isime e na tename?” dire yal ta sirin bol na tenangwo pamua. vie Diga ha i ni nomani su su sinana dire ta dikiba, di tibi ol ni tongwo yal i wabo si tenanga nomani su su sinangwo pire nekio diiwa. Diiba, yal ta, “Talongwo yal i nomani su su sinangwo pire nekinamne? Yal i na nomani kene ol na tomo? #h? Te yal ta u hanere, hau i gal bala hulu algi ya bongwo dimua dinangworai, nekio. Nenanga nere, di ni tongwo yal i wabo si tenanga u nigi denangwo pamua. g  Ari Yisas pir tere doling bolkungwo yal ta kina ereho homena nenamna wo dire hau ta ni guman bani enangwo hanere hau i kwia ya, gal bala hulu algi ya bongwo dim mo, ya mone dim mo, dire nomani susu sire sirin bolkio. Nenana dire i ni tomia gogo no. >fu Pangwo ipire ha maing buku yu bol emia, “Ganba bani hau homena talhan para weni sini sire pai ongwo i hobang tani God momua. Mongwo ipire nan nenaminga pamua.” Sam 24:1 e Hau maket engwo i mai tenamin mo, nenamin mo, dire nomani susu sire sirin ta bolkinia, gogo bring si nenanga pamua. d Honangwo pangwo ipire nin gaun obil aki di tere u wai nanga ha pirekio. Ari para weni gaung aki di tengere u wai nangwo ha pire wayo. 4ca God mana di na tekimia talhan para weni olalga tamama di pimua. Di pimba, talhan para weni onangwo talhan hobi para weni aki di tenangure sigare kule u wai honamua. Zb- Ni kumo kwia mo hora kumia God bal terala di pino? Pinanga i paikimia. Bal terala di pinanba, God talhan i ol engwo dimia haya han po simia, bal tenanga paikimua. Nan haung haung God haang awala ganaminga ha qa[ Tegiwe, Kraist mulu hau ta dungure, te kwia nigi dongwo mulu hau ta dimia. Su nenanga paikimia. Kraist nir nenanga i tani nenanio, te kumo kwia nir nenanga i, ere tani nenanga pamua. Kraist homena bol ta dimio, te kumo kwia homena bol ta dimua. Su nenanga paikimia. Kraist homena nenanga i tani nenanio, te kumo kwia homena nenanga i, ere tani nenanga pamua. T`! So gal bala hulu ya, kwia hobi kun algi ya bonga i, God pir tere olkimia, kumo kwia hobi pire tere ol tenua. Tenga ipire ni yalhobi kumo kwia hobi kina pana gale u tani honana di pire ha i di ni teiwa. _' Na ha diga memini talwa dima di pine? So gal bala hulu yulang pam mo, kun algi ya bonga i yulang pame? Tal su ol wanga i yulang ta paikimua. ^ Israel ari mol pai ole tal ol wangwo i nomani si piro. God hau si ke tongwo ari hobi nin ebir si iriya ol nere pana gale u tani omua. ] Breti iwe, tani weniga dimia. Dungwo i nan ari para nominua. Nominga hobi yal al miki weni mominba, Kraist gamahobi tani mominua. %\C Nir wain mulu hau ala tulungure God maa e tominga i, Kraist algi garu dimia, nan nere Kraist yulang ire u tani homno? Ominua. Te homena breti a bigi dire nominga i, Kraist yulang gaung nominia, nan ari hobi Kraist yulang ire u tani naminga pire nekimno? Nominua. Mat 26:26-28 g[G Ni ari hobi nin nomani panga monia, ha di ni tega i wai pam mo, paikim mo, nin ebir si piro. vZe Ena na yolna hobo, gal bala hulu yong ba engwo i yulang pamia dire maa e tongwo hol i mobin hal wa to. Y Kraun sire, kela kul ni tongure kuni nomani tere wanga i, ni nin ta wakinia, ari para weni yu ol waminua. Ol waminba, Seten kraun si monangwo monangwo hogal sirala di onanga, na Seten erepo di teralua dire God ani kere e ni tongwo meri ol ni tenangwo pamia. Pangwo ipire kela kule, kraun si ni tenangwo mana dinanga hol i tibi ol ni tenamia. Kela kule, kraun si ni tenangwo gin i mana dinanga pire yulang ni tere, te nimni mole monanga pire hol ta i tibi ol ni tenamua. Nan God kwia kumo kina ereho pir tekinaminga ha kXO Yal ta nin yulang bole nimni moliwa di pinga hobi hogal sikirala di pire kene wai ole molo. bW= Ena Moses doling bongwo hobi tal ol wangwo i ari tau maing pinama dire i tibi ol tomio, nan olkinaminga pire awa tani dire mining bol e na tomua. Tongwo iwe, omaga male moli uminga haung i wai sinama di piriwa. 'VG Yal tau God tolo wa tere omeling pege dire, yong ki ha ditongwo mere nan y dikimno. Yu ditongwo hobi si gongwo kwia ensel ure yalhobi si gol wai simua. :Um Te nan yal tau God na sinam mo, na han uning si olam mo, nan suang i hanamna dire ongwo meri yu olkimno. Yalhobi yu ol wamia onba sungure gol wai simua. Nam 21:5-6 Te yal tau yong inaning girungure wou sire tal nigi dongwo ongwo meri olkimno. Yalhobi tal yu ongwo i olere ari miki weni twenti tri tausen gol wai simua. Nam 25:1-9 S Te yal tau so gal bala hulu yong ba engwo i yulang pamia dire pir tongwo meri pir tekinaminga pire awa di na tomua. Yalhobi tal yu ol wangwo ipire ha maing buku yu dimia. “Ari yal al hobi nir homena nere wai pire aire egin imua.” Eks 32:6 R Ena Moses doling bongwo hobi tal ongwo maing iwe, yalhobi tal nigi dongwo irala di pungwo mere nan ikinaminga pire awa di na tomua. Q Wamba, God yalhobi miki weni wai hankimia yalhobi gole yone ganba po engwo bani ya bangi bangi di ongwo ongwo ari para wai simua. TP! Te God tal gumang hon dongwo olere, yalhobi nir homena wa dungwo bani i tibi ol tongure nomua. Eks 17:6 Nere hulu bani nir nongwiwe, na ha di bole diralia. Hulu i Kraist momia, kina ereho wamua. O  N1 Pinga ha iwe, God nin muru kene ol tere kwahawa gule e tongwo ali molere, te nir sina wangwo i nir bil tongure Moses pir tere doling bongwo hobi moma dimua. Dungwo ha iwe, ha di bole dimia. Memini yalhobi Moses pir tere doling bongwo moma dungwo maing i tibi ol tomua. QM  Ena enambi hobo, kwiana moya Moses doling bongwo hobi oli ongwo maing hon nomani si piro. Yalhobi te ongwo bangi kwahawa u yobilungwo kiang hankima dungwo pinirawa. Eks 13:21-22 Te yalhobi te ere pi Nol nir bina pa dungure nir saala di u mibi yolibi ongure maker bani iri si hoibi oma dungwo pinirawa. Eks14:22-29 YL+ Na nan gauna pir tere tal nigi dongwo olkirala di pire ha maing hol gumana tega holi bli si oiwa. Ogiwe, homa yal tau bli si namna wo dire, emgi na nan kwaling ta pire hogal sikirala dire bli sire oiwa.OK Tobo i iralga pire hama bare bli si pire omeling han holo holo olere ongwo meri na God honagi yu ta ol tekiwa. Tekiba, yal ta aling a begi dire sungwo bol pa dungwo meri na God honagi yu ol teiwa. MJ Ari emgi hama bare bli sirala di pinangwo hobi gaung kene ole mole pire kenba kenba bli si wa wa ole kebering kulang pamua. Emgi hama bare pire er kuung wai sungwo gal irala di pire yu omua. Omba, breng gal i emgi bil yanamua. Bil yanamba, na yalhobi ha maing honagi ominga i, tobo inaminga ta bil yakinamia ya di panamua. ;Io Tal ta engwo irala dire ari miki hama bare bli si omba, yal taniga iri si homa ere imua. Ingwo meri, God tobo na tenangwo pangwo ipire ha maing hol i hama bare bli si pio. >Hu Na yu ol wagiwe, Kraist nin algi ya bole ol wai ol na tongwo ipire na para ol na tomia na arihobi kina wama di irala dire ebir si teiwa. Nan bli si pi pi ole tobo inaminga ha ^G5 Kraist pir tere nimni molkungwo hobi nimni monama dire yalhobi mongwo meri na mol tere moliwa. Wiyol para weni Yisas pir tenangwo aki di tere aule i pi Yisas kebering bani tabin si erala dire wiyol para weni memini pangwo mere meri na mol tere moli oiwa. Pirere tal maing wai ongwo meri ol teiwa. Tere tal nigi dongwo ongwo meri ta olkiwa. IF  Waga meri wiyol mongwo bani honagi ol tega i wiyol hobi Yisas pir tenama dire wiyol memini pangwo meri ol teiwa. Ol tere Lo krehaman ha ana holo holo kene ol na tekimia di pire ol waiwa. Yu ol wagiwe, God krehaman ha wine olkiwa diyo? Ta dikia. Kraist krehaman ha kene ol na tongwiwe, God krehaman ha kina u tani omua. Ey Molere Yuda ari mongwo bani honagi ol tega i, Yuda ari Yisas pir tenama dire Yuda ari nin memini pangwo meri ol teiwa. Lo krehaman ha ana holo holo kene ol na tekimba, Yuda ari Yisas pir tenama dire krehaman ha kene ol na tomia di pire ol waiwa. ?Dw Ena yal ta na han hongure ganba ari memini pangwo meri honagi ol tere ta molkiwa. Molkiba ari miki weni Yisas pir tenama dire ari para weni na han hongure honagi ol te moliwa. C9 Na honagi olga i pire tal tobo irale? Na tobo iralga yu pamia. Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol tegiwe, tobo iralga pamba, pirari pare ya moni di tibi ol teya. Tere milna pangwo i tobo omaga haya iya di piriwa. Pol ari para weni nir honagi ol tongwo ha B# Na honagi olga iwe, na nan pirega meri pire olalga tobo iralga pamue. Pamba, God honagi yal molia. Molere ya moni pirari pare ol ni teiwa. A% Na Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha arihobi yulang bole di tega pamia, na nan mo ere gun eralga paikimua. Paikimba, God grang wine ole di ni teiwa. Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol tekiralga, ayo God pring bir weni na tenangwo pangwe. k@O Di tibi olimba, ni yalhobi omaga tobo na tenana dire ta dikiwa. Te talhan na tenana dire pasi bol ni tekiwa. Yamoni pirari pare ha maing di ni teralga wai piria, menang gole golalga tamamia di pire tobo na to di ni tekiralua. Di ni tekiralga na nan ol waga maing arihobi hanere, yali pirari pare ya moni ol na tomua dire hana awala ganangwo pamua. C? Tal yu ongwo meri Kraist ol wai ol na tongwo ha i di tibi ol waminga hobi tobo inama dire God Lo krehaman ha di tibi olungwo iwe, ha maing pungwo ari hobi tenangwo pire di tibi olimua. ^>5 Yuda ha maing oo malgi honagi ongwo hobi ha maing oo homena iku bole God tongwo i, nere mongwo hangirawe. Te Yuda ha maing oo ala bol guma tongwo bani God hau si ke tere tau bol kene ongwo yali nongwo hangirawe. 4=a Ni yalhobi ari honagi aki di ni tongwo yal i tobo tengere imia. Ingwo meri na yasuri yu na tenanga pamue. Pamba ni yalhobi tal ta na tenana di pirekiwa. Na tekinanga Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i si pera dikimingere para pi kunung benama di pire gul honagi oun dongwo ire ol mobilue. s<_ Na yasuri ha maing miling ni yalhobi monga sina i yaminia. Yaminga i tobo na na tekinano? Tenanga pamua. D; I ta han dikimia. God honagi ol tongwo hobi di bole dimua. Yal ta ganba gula dungure yal ta homena yamua. Honagi yu ongwiwe, aang dere kul engure homena bule nerala dire honagi yu omua. o:W “Kun bilimahau homena witi miling gaang sinama dire i sina olanga egere nonere gaang sungwo i, sire miling tau nenangwo honagi ongwo meri pire nenamia mana ditekio.” Diu 25:4 God ha dungwo kun bilimahau weni han dimo? 9 Na ari nomani si pinga meri di ba bol ni teiwa. Teiba, tega ha iwe, God krehaman ha Moses bol engwo i ere yu dungwo pamua. 8 Soldia er kwi nu mongwo hobi nin moni ire homena nomo? Ta nekimia, Gabman aling bani kwi ole homena nomua. Nongwo meri na yasu ere yu kwi ole nekinamno? Nenaminio, te homena ya nongwo hobi homena aang denangwo bule nin nekinamo? Nenangwo pamua. Te yal tau kun bilimahau kul nere aming niring dirangwo nin nekinamo? Nenangwo pamua. Nenangwo meri na yasuri ha maing honagi ole nerabilue. P7 Te na Banabas kina obil ha maing honagi ole gaung honagi ole dinamno? :6m Te na aposel, enan tau Yisas ebering hobi, Pita kina ha maing a i sire pungwo al ta ire ha maing honagi ole a ire wangwo mere na ere yu eunambi a ire wanaminga paikimo? Pamua. m5S Na ha maing honagi olga i yalhobi yong miling na tere homena aki di na tenangwo paikimo? Pangwiwe. i4K Ena arihobi Pol mole ol wangwo maing nigi domua dire gauna ha sungwo i ha mong yu diteya. L3 Ari tau God bai nu sungwo yal aposel moma di na hankimba, ni yalhobi na aposel moma di na hangarai. Ni yalhobi Kraist kina pana gal tere u tani onga i pire na aposel moma dire na i tibi olinua. !2 = Na Pol molia. Molere na ari krehaman ha wine olgere kene ol na tongwo pamo? Ta paikimia. Paikimba, ari tau tal nigi dongwo olkinama dire ha tau kene ol na tomia wine olia di piriwa. God na bai nu sungure wine olere aposel honagi olkio? Oliwa. Nan ganba ari hobi hobana tani Yisas gumang hankio? Haniwa. Na honagi olga i ni yalhobi hol kwaling ta onga i pisole Yisas ongwo hol i doling bolkino? Doling bonua. 19 Yu onangwo ipire nan homena gogo nenamingere enan ta hogal sinangwo pamia, yal i tal nigi dongwo olkinama dire hau mai tere moli naminga naminua.%0C Sinangwiwe, ni tal nigi dongwo olere wabo si tenania yal i nomani bir paikinamia kwiang si gonanua. Gonanga yali tani ol tekinania Kraist para ol tenanua. /9 Nenamba, ha maing ogolo pir tekimia, Kraist algi ya bole gol tomba, yali nomani su su sinangure ni nomani bir pangwo i wabo si tenania hogal sinamua. $.A Ni nomani bir pangwo hobi gal bala hulu oo ala pire hau ke tongwo nenanga yal ta hanere nongwo i wai pam mo, nigi dom mo, dire nomani ebir si pinamia. Nomani si pire yal i gal bala hulu hau ke tongwo i obilga nerala na to dinamia. Dire nenamia. Nomani nekio di tomba, gogo nenamia. P- Ena yu pamba, tal ta na han holkimia gogo nerala di pire nenanga, yal ta ha maing ogolo pirekinangwo yal i nomia neralia dire ne i nangwo ni wabo si tenania hogal sinangwo pangwo i pire nekio. H, Homena gogo nenaminga i aki di na tenangure God na wai hanamo? Aki di na tekinamia na wai hankinamia. Homena gogo nekinaminga God tobo na tekinamio, nenaminga para tobo na tekinangwo pamua. 1+[Yu omba, yal tau tal ongwo tali ta yu nomani si ire olkimua. Olkire yalhobi homa kwia ya, so gal bala hulu yulang ama di pire omaga kun sire hau ke tongwo i nenaminba, so gal bala hulu hau ke tomia kwiana sina ali nona paikinangwo ol nigi de na tenamia di pire, nomani susu sire mai tomua. *Dimba, Nabe God tani weni molere, talhan para weni ol emua. Engwo i pire yal i tani maa e tere moli ominua. Te talhan hobi hobang tani Yisas Kraist momia. Mongwo i pire God talhan para weni ol emua. Engure Yisas bling memini mole yulang na tongure mol pai ominua. T)!Hamen ganba bani arihobi tal ta hanere kwia momia kene ol na tomua dimia. h(IYu ongwiwe, ari kun si kere kwia ya, so gal bala hulu hau ke tongwo maing yu pamia. So gal bala hulu yulang ta paikimia, God obil yulang pamia, weni kara momia, hobang su ta molkimia, God tani hobang moma di piminua. N'Wamba, yal ta yong miling God tongure God yali gumang han po simua. &yYal ta nin pirere na tal maing para weni haniwa dungwo yali ogolo ta han pa dikimba, gogo du nomani pangure di wamua. X% +Ena ari kun si kere kwia ya, so gal bala hulu hau ke tongwo ha i pirala dire sirin bonga i di ni teralia piro. Nan arihobi ganba maing pangwo i para pire hanere ominua di ware grana u tani ominua. Ari kun si kere so gal bala hulu hau ke tongwo maing ha piminia. Ha di waminga i ha pangwo diminua di piminua. Piminga ha i nan gauna aki di na tekimia nan gauna pir yuwo ere di waminga pamua. Pamba, ari para weni yona milna tenaminga nan ari nimni monaminga pamua. "$=(Pamba, na pirega ya moni monangwo miling panama di piriwa. Pirigiwe, na nan nomani si pire diya di piriba, God Kwiang aki di na tongure diga pamue.z#m'Al ta wiimbi hon mongwo haung gaung si bare mole yal ta nangwo paikimba, wiimbi gonangure yal ta nangwo pamua. Nangwiwe, yal ta ha maing pirekire mena wangwo yalhobi inangwo paikimba, ha maing pire yal temine monangwo ta inangwo wai pamua. ("I&Yu pangwo ipire yal ama nu kere bring sire ingwo i wai pamba, te yal ama nu kere aidole ya moni mole nomani tani ere God honagi ol tenangwo i wai weni pamua. !w%Olekinamba, yal ta ama nu kengwo yal i gaung tali pir yuwo ekire ama ikirala di pire han uning si olangwo wai pamua. a ;$Ena yal ta ama nu kengwo yal i, ama i irala dire gaung tal i pungwo mongure ama bi enama di pire nin nomani si pungwo meri onamua. Olere ama bring sire mongwo i para inangwo pamia tal nigi dongwo ta olkinamua. V%#Na ni yalhobi mol pai oli nanga yo tekinama dire aki di ni tere ene kwane galiwa. Galere ni yalhobi tal dime dire olere Kraist honagi ol tere pir hobo kul tere nomani gogo sikinana dire ha i di ni teiwa. `9"Ol ware Kraist honagi ol teral mo, eunambi ol teral mo, dire kraung aule God honagi ol bama dimua. Ena ama biame hobi ire, ama yal ikungwo hobi ire dire, Kraist honagi ol terala dire nomani gaung tani ere omua. Omba, al yal ingwo hobi kraung aule ganba tali pire tere honagi olgere winambi wai hanama di pimua. Pire God honagi ol bama dimua. Y+!Wamba, al ingwo yal i eunambi na wai hanama dire ganba tali pir tere ol wamua. ,Q Ni yalhobi kraun aule nin nomani si oun dekire monana di piriwa. Al ikungwo yalhobi kraung aulekire God na wai hanama dire Kraist tani honagi ol tere wamua. 8iBisnisi ole stua honagi onga hobi yal tau bisnisi honagi olkire mongwo meri molo. Nan ganba bane mominga ganba i omaga wai sinangure ganba hon i tibi ol na tenama di piriwa. s_Milni gul sungure tal olale di pinga hobi yong horega ongwo ari tau mongwo meri molo. Milni pangure gun ere monga hobi yal ta gumang yaure mongwo meri molo. Bona gana bring singa hobi yal tau bona gana bring sikire mongwo tali molo. V%Ena na enambi hobo, tal oun dongwo u ni au sinamba, haung obilga gul inangere wai sinamua. Sinangwo ipire al inga hobi al pir tekirere yal ta al ikire mongwo meri mole God honagi nega dire ole molo. Yu diiba, al inangiwe, tal nigi dongwo ta olekinanua. Ama hobi ere pi yal heba bil tenangiwe, ere tal nigi dongwo ta olekinanua. Yu onaniba, yal al ire u tani pire monanga bani ganba bania kura tal oun dongwo u ni au sikinama dire ha i di ni teiwa. xiYal ta al homa ingiwe, tal wo tani aidole nala di pirekio. Te al inga hobi iwe, al ta u na honama di pirekio. J Omaga Yisas pir tominga hobi kura tal oun dongwo u na au sinamia, kumil ta pi ama ta ikinamio, te ama ere pi kumil ta pi ikinangwo pamua. Pangwo i pire al ire kene onangwo haung ta dikinamua. )Ena kumil ama moli nangwo maing God krehaman ha ta dikimia, God milna pir na tere yulang na tomia ha i diralga ere pir na tenanga pamua. Z-Ena girhobo, God ni gala dungure doling bonga haung mol pai ebir si ni tongure mol pai onga tali omaga ere yu ol i pire God kina pana gale monanga aki di ni tenangwo pamua. Kumil ama biame hobi ol wananga ha zmMongiwe, Kraist ni bini sirala dire nin algi ya bole tobo bir God tomia ari talhan tau kulung pire maa e tekio. -SNi han hongure nir honagi yal monba, God ni gala dimia tal nigi dongwo ol wanga pring ni han hongwo i gule ole ni tomia. Tongure sigare kule u wai onia nir honagi onga i tamamia nigi de pirekio. Te nin oon malgi ya monga hobi monba, God ni gala dimia Kraist ni han hongure honagi ari monua. gGPirekire moli nanba, emgi God han gule ole nin hol i tibi ol ni tenangure malgi nanga pamua. FGod dolna bonana dire ni gala dungwo haung mol pai onga meri ole ole molo. God ni gala dungwo haung i, yal ta ni han hongure honagi ol monia. Monga i aidole pi honagi ta olala di pirekio. oWTau gaun bol olenio, tau gaun bol olekinga i ta mamia. God krehaman ha tani wine onanga i wai pamua. \1God dolna bonana dire ni yalhobi gala dungwo haung yal tau gaun bol olinio, te tau gaun bol olekinua. Gaun bol olinga bini pangwo hobi hon kri di olala di pirekio, te gaun ya dungwo hobi hon bolala di pirekio. - SEna na krehaman ha ta i ware ha maing oo hona hona nir si tei oga i maing yu pamia. God ni ari hobi mol pai onana di pire ebir si ni tongwo meri ire wa molo. O Al hobo, ni winimbi ha maing pirikungwo hobi, pana gale mole aki di tengere Yisas pir tenam mo, tekinam mo, maing pir po sikinua. Te ni yalhobi, eunbi Kraist pir tekungwo hobi pana gale mole aki di tengere Kraist pir tenam mo, tekinam mo, ni ere pir po sikinua. God tal wai onama dire eber si na tongwo meri ole monaminga ha }}*|l{{yxwtvv]tsXrrjq[p>o6mmlEkbiugqff[eedXcdbb,`___$^]\DZYXWV]UdTSSZRR0QzPOONeNMtLLNKmJtIILHHVGFE:DCCxBB9AA2@??!>[==;;<:9887A6b5R43822 11)0~/..-,j+}**=)(''?&D%$k##"u! twy> 6rEQX t C s \mk%xlLQ Te irang hobo, ni Yisas Kraist hamen haya mongwo yali haang pir po sinua. Singa ipire ha i mining bol ni teiwa. Te yagaling hobo, ni yalhobi kwia nigi dongwo singaba Seten a ime ol tenua. Tenga ipire ha i mining bol ni teiwa. +KO Na wana auna hobo, Kraist ol wai ol na tongwo ipirere tal nigi dongwo ol wanga prin i haya kri di ole ni tomua. Yu ongwo ipirere, ha i mining bol ni teiwa. )JK Paikimba, yal ta ha maing pungwo ari enin ta yong ki e tongwiwe, engwo yali si bongwo ali wa momua. Molere si bongwo ala momia, hol hankun olekire gogo wamua. 0IY Te yal ta ha maing pungwo ari enin hobi yong miling tongwo yali, nabile au dungwo bani wa momua. Mongwiwe, yal ta wabo si tenangure tal nigi dongwo onangwo paikimua. H Ena yal ta au dungwo bani wa moliwa dinamba, ha maing pungwo ari enin ta yong ki e tenangwo, hasu dire si bongwo ali ya momua. GDimba, pinga ha i, hon nomani si pinana dire si ainere bol ni teiwa. Si bongwo hol i wai si omia, au dungwo holi omaga u tibi pire pai namua. Nangwo ipire Kraist ol wangwo ire, ni ari ol wanga ire dire, ari hobi hanere pinga ha irai kara miling pamua di pinamua. eFCEnambi hobo, krehaman ha bol ega i ha hon ta dikimia. Hamen haya pinga ha irai dimua. dEAYal ta na God kina si daule mol dia dinanga yali, Yisas Kraist ol wangwo meri ol wananga pamua. Pangwo ipire God kina molga pamia di pinanua. Yal ta ari hobi yong miling tenangwo yali God amane mongwo meri monangwo ha D+Ekinamba, yal ta God grang wine onangwo yal iwe, yong miling God kara te giri gol inangwo pamua. Tal ole God na kina si daule molia di pinane? C Pinaminba, yal ta God haang piriwa di warere, krehaman ha wine olkinangwo, hasu di ware ha miling pangwo i pir sina ekinamua. `B9Nan God krehaman ha wine onaminga, yali haang para pinaminga pamua di pinaminia. ATenangwo yali nan tal nigi dongwo ol waminga prina i Kraist golere ulbe hane a na tomia, God hanere kri di ole na tomua. Kraist gol na tongwiwe, nan ari taniga gol na tekimba, ganba ari para weni tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i gol tere ulbe hane a tomua. L@ Ena wana auna hobo, tal nigi dongwo olkinana dire ha i bole ni teiwa. Teiba, yal ta tal nigi dongwo onangarai, amane mongwo yal Yisas Kraist mole, ni pauni bli bolala dire God sirin bol tenamua. ? + Te nan tal nigi dongwo olkiminua dinaminga, God ha dungwo i, i hasu pare dinaminia. Dire God ha dungwo i, a i si ware pir sina ekinaminua.S> ! Dinaminba, tal nigi dongwo ol waminga i para weni God di tibi ol tenaminga, God amane momia nan tal ol waminga prina i kri di ole na tere, nomani nigi dongwo siminga i ere para i ole na tenangwo pamua. := oEna nan tal nigi dongwo ta ol wakiminia prina ta paikimua dinaminga, God ha pangwo weni dungwo i nan a i si wakinaminia, kela kule nan ol waminga maing kul sire hasu dinaminua. < 5Molkinaminba, God nabile au dungwo bani wangwo tali wanaminga, ari enin tau ha di yuwo ya ole yona milna tere wanaminio, te nan tal nigi dongwo ol waminga prina pangwo i, God wang Yisas algi ulbe hane a na tere God tomia, prina wai simia nan amane dime dire moma di na hamua. ?; yMolkungwo ipire nan yalhobi God kina ha di yuwo ya ol pire pire mominua dinaminga, si bongwo ala mole tal nigi dongwo ol wanaminga, hasu dire ol wanaminia, God kina ta molkinaminua. u: eEna God Wang ha di na tongwo pire boling kul ni tominga ha i yu pamia. God amane mole nabile au dungwo hong yal momia, mongwo bani ta si bolkimia, tal nigi dongwo ta olkimio, pring ta paikimio, nomani hama sungwo meri ta molkimua. v9 gNi kre pinanga nan kina ereho milna panama dire pasi bol ni tominua. God amane mole wangwo meri wanaminga ha x8 kNan Nabe God Wang Yisas Kraist kina ha di yuwo ya ol pire pire mominga meri monana dire di tibi ol ni tominua. M7 Mol panaminga bani panaminga hong yal Yisas Kraist u tibi ungwo haminua. Haminga i hanere Nabe God mongwo bani pisolere u tibi uma di haminua. Hanere ni yalhobi pinana dire di tibi ol ni tominua. X6 -Ena hamen ganba ol ekungwo haung God grang yal Yisas Kraist hamen haya momua. Momba, u ari ongwo haung na nan gumang hanere, ha dungwo pirere gaung are diminua. Nan sigare kule u wai nama dire Yisas Kraist nomani hon na tere ol wai ol na tongwo ha i nin boling kul na tomua. Tongwo yali ol wangwo maing pinana dire pasi bol ni tominua. a5;Kraist Yisas mongwo i pir tere yona milna ni yalhobi kara ni te pisoliwa. Para we.]43Pi tege eminga yal Yisas pirari pare ol wai ol na tongwo i, ni monga bani pai omo. t3aYal tal Yal Kraist yong miling tekinangwo, God yal i tal nigi dongwo ol tenamue. Yal Kraist haya ya womo. E2Na Pol molia yahuno moldinio dire na nan bol ni teya hano. 31_Ha maing pungwo ari timiya mongwo hobi yahuno di ni tomua. Ni yalhobi ha maing pungwo ari ta kwaling u werigi dinangwo hanangarai, yahuno widinio dire, kule kewa di to. f0EEna ha maing pungwo ari Esia probins mongwo hobi yahuno di ni tomua. Yal Akwila eungbi Priska yal al suri iwe, oo ke pangwo ala ha maing pire u ku bongwo hobi ire dire yahuno dire Kraist nomani si pire di ni tomua. k/OA ura di na tenga meri yalhobi ereyu a ura di na tomua. Tongwo i pire yalhobi haang awala gamno. .Ni yalhobi na kina molkiga nigi de piriba, Stepanas ire, Potyunetas ire, Akaikas ire dire, na molga umia milna pangure wai piriwa. l-QAki di tongwo yalhobi ire, honagi ereho ol wangwo hobi ire dire, hol homa e ni tomia doling bolo. 1,[Yal Stepanas eungbi gir kungwo hobi ol wangwo guung haang para pinia. Griki ganba bani Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i yal Stepanas eungbi gir kungwo hobi homa weni kebering hole pir tere a i si wamua. A i si ware ha maing honagi olere, yal al God pir tongwo hobi aki di tomua. V+%Molere honagi para weni olala di pinanga i ari hobi yon milni tere oli pio. m*S Ni yalhobi han kun ole ha maing a i si ware, yon milni sina nimni monangure yulang bole molo. X)) Ena yal Apolos ol wangwo iwe, yal i enin hobo tau kina pi ni monga bani monama dire yulang bole di teiwa. Teiba, yal i omaga nangwo ha pirikimia, gin ta kwiang wine onangwo unamua. Ha tau ya dungwo ha ( Yal Timoti unangworai yagaling momia nomani ta paikimia dire pir gogo dalkio. Yal i hol bangi wa i nangwo kura talime ta i tibi olekinama dire aki di to. Tenanga yali yong ura dinangwo na molga bani unamua. Na yal i enan tau hobi kina unangwo pire kwi ole moliwa. }'s Ena yal Timoti iwe, na God honagi ol tega meri yal i yu ongwo yal momia, unangworai, pana gal tere aki di to. &- Timiya na kiana ari tau miki momba, na ha maing honagi olga i miling u tibi nama dire God maing ta i tibi ol na tomia, timiya molala di piriwa. ]%3Ena Epesas malgi ya molgere Pentikos erin i u pa dinangwo ere nala di piriwa. r$]Na ni yalhobi kina haung obilga molala di piriba, God na gobari molo di na tenangwo para molalga pamua. ?#wUralga ure ni yalhobi kina tau molalga meri piriwa. Molalga nimin sungwo haung muru molal mo pir kun olekia. Na banta nala di piralga, na aule bangi olere awai ol na tengere nalua. \"1Ena na homa Masedonia probins nala di piria. Pire emgi ni monga bani uralua. c!?Te na nala di piralga yalhobi kina ereho nalua. Pol Korin malgi pire harala di pungwo ha } sNa uralga yal tau ni yalhobi Yerusalem moni ire nangwo yal i tibi olingere pasi bole moni kina nusigere ire namua. ,QHonagi oli pire tobo inanga i Sarebil haung haung ebir sire tau banta ere ere molo. Na uralga haung ganulun dire tobo i ku bolkinanga i pire homa yu ol ere molo. w iEna God gamahobo Yerusalem ke pangwo hobi ni ha maing pinga hobi tobo moni terala dire sirin bol na tenga i, hol pangwo mere di tibi ol ni teralia piro. Galesia malgi ari ha maing pungwo hobi tal ongwo meri onana dire di ni teralia piro. R:Ena yu onangwo ipire ni yalhobi nimni mole sigine dire molo. Molere God honagi ol tenanga i yamoni ta olkinania God wai hangure bona si wanamia. Wanangwo ipire honagi nega dire ol tere molo.%9Tomba Yulang Hong Yisas Kraist yulang na tomia ire gauna hon i sigiu dinaminia hon golkinaminga pamua. Pangwo ipire Kraist wai pir tominua. 'G8God krehaman ha piminga i, tal nigi dongwo ominga maing i tibi ol na tomia. Tongure tal nigi dongwo ol ware na si gongwo maing yulang imingere gul na tomua. -S7“Ari sigongwo hong ye, mo hora kulkinia, gul na tekinanga pamua.” (Hos 13:14) Gauna hon i si giu dire, ta golkinaminga pamia kul ta pirikinaminua. /W6Nan ari hobi gauna gole bil yangwo i pisole gauna hon i sigiu dire ya mol panaminga bani panaminga pire, ha maing buku awa ha di engwo i ya pai momia. Emgi u nima namia. Nangwo ha iwe, yu pamia. “Ari gongwo maing God kara si doling i milin ta olamia, hon ta golkinamua.” (Ais 25:8) "=5Ganba gauna iwe, aidole, pol kule gauna hon i sigiu dire mol kung gare sinaminua. Gole bil yangwo hobi gaung hon i sigiu dire yal mol panangwo panamua. wg4Habang kul enangure bu bir dinangwo gin iwe, hon monaminga hobi gauna hon gintani omena kwime siminga meri u sigiu dinamua. Bu bir dinangwo gin i gonaminga hobi aire gauna hon i sigiu dire mol kung gare sire gobari moli naminga naminua. 3Ena na ha kul si pangwo ta di tibi ol ni teralia piro. Nan ari hobi tau ta golkinaminba, gauna hon i sigiu dinaminga pamua.  2Ena na ari gongwo hobi airamua diga ha iwe, memini yu pamia piro. Nan ganba ari gauna algi mominga hobi gauna algi hon i sigiu dikinaminga God kene ongwo bani ta pi hankinaminia. Gauna yone man wu enangure bil yanangwo sigare kule hon ta molkinamua. /W1Nan ari iwe, God ganba ire Adam ol engwo i kwiana moya tani momia, aine aine na kul engwo mominua. Mominga meri, yal ta hamen bani ya ime ure mongwo meri monaminua. +O0Ganba ari mongwo hobi iwe, Adam homa weni ol engwo mongwo meri moli umba, hamen bani nangwo hobi yal ta emgi u tibi ungwo yal Kraist mongwo meri mol tere momua. /Adam homa weni ol engwo yal iwe, God ganba ol engwo momua. Momba, yal ta emgi u tibi ungwo yal Kraist iwe, hamen bani ya ime ure momua. &E.Gauna hon i sigiu dinaminga hol i homa ta u tibi humia. Ganba gauna i homa u tibi ungure, te gauna hon i sigiu dire nimni monaminga hol i emgi u tibi umua. iK-Tal ol na tenangwo ipire ha maing buku ha ta yu di emia. Kwiana moya homa weni Adam u tibi ongwo iwe, grang miing ire wamba, yal ta emgi weni u tibi ongwo yal Kraist iwe, ari hobi kwiang hon tongure sigare kule u wai omua. ),Gaung yone man wu eminga i ganba dimia. Dimba aire gaung hon i sigiu dinangwo i, God Kwiang gaung hon tenangure i sigiu dire yali gaung dungwo maing nin pir po sinamua. Ganba gauna ta dimio, te God Kwiang hon na tenangure gauna i sigiu dinaminga i gauna hon ta dinamua. zm+Gaung yone man wu eminga i mebin dangwo nigi de haminba, aire gaung hon i sigiu dinangwo i, kara nima ki namua. q [*Dongwo meri ari gongwo aire gaung hon i sigiu dinamua, dungwo ha i ere yu pamia. Gaung yone man wu eminga i bil yare u nigi domba, aire gaung hon i sigiu dinangwo i gaung nimni monamia mol kung gare sire mol panangwo bani panamua.  3)Hamen bani egin tongwo tali, ari ta tomio, haba ta tomio, kulmoma ta tomia. Kulmoma hobi egin tongwo i kunung ta dekimia, han ta ta nin nin domua. a ;(Te hamen bani talhan dungwo hobi gaung ta hongure, te ganba bani talhan ari dua hau mongwo hobi gaung ta homua. Hamen bani talhan dungwo hobi hamen egin tomio, ganba talhan dungwo hobi ganba egin tongwo dimua. ' G'Te ari dua hau hon mongwo i, miing gaung tani ta hokimia. Ari gaung ta hongure, dua hua gaung ta hongure, hahoba gaung ta hongure, pisi gaung ta homua. e C&God homena miling ta ta para weni gaung nin nin honama di pungwo meri hol tongure haminua. ve%Paba pi sinangwo hon diire i pi banta yanaminga hon bolkinamia. Paba miling obil yanaminga pi sire bonamua. 5$Aye, ni du hauno? Paba miling yananga, miling i golere hon pi sire pol kule bongwo hania. Golere hon pol kulkinangwo pi sire bonamo? Ta bolkinamia.  #Teiba, yal ta ha yu sirin bol na tenamia. Ari gongwo hobi hon tal mere ole airame? Te tal gaung i sigiu dire hon airame? N"Pangwo ipire gongwo hobi hon airekinamua dungwo hobi yol e pir tekio. Ni yalhobi du nomani sire, gongwo hobi hon airekinamua di ping i pisolo. Ni yalhobi gai gonana dire di ni teya, ni yal tau God mol pai ongwo maing ta pir po sikinia dire na ha i nimni monana dire di tibi ol ni teiwa. Golere gaung hon wai weni inangwo ha D!Ena yal nigi dongwo tau mole ari gonwo hobi hon airekinamua dire pir tenangwo hobi kina ereho wananga, ni Kraist aki di na tenangure hon airalua di pir tenga i hon aidolanga pamua.  Nan ari gole hon airekinaminga, Epesas malgi talongure ari kun awi biing pangwo meri mongwo hobi kina bolbin dire kura bolie? Ari gole hon airekinaminga bolbin ta dikinaminia. Nir homena nere moli pire ongi golalua di pire kura bolkinaminia, pana ganaminua. [/Na kenbe kenbe na sirala garala di ongwo holi gauna kul pir tekire wara kere bina sin ole oiwa. Wara kere ogiwe, nan pi tege eminga yal Kraist Yisas nan kina pana gaminga i milna pangure wai pire di ni teiwa. OTe na arihobi mone mone na sirala garala di ongwo momingiwe, gole hon airekinaminga panangwo, gauna kul pir tere u kwaling ta naminba. Gole hon airaminga pamia di pire gauna kul ta pire tekiminua. Y+Ena ari gongwo hobi hon airekinangwo, talongure wang hobi irang gongwo hobi aki di tere kwiang si bole nir bil ime? Yalhobi nir ya moni ta bilkimia. Ari gongwo hobi hon airama di pire nir bile aki di tomua. 1[Ena talhan para weni Kraist kene ol tere hobang monangwo gin i, God wang momba, nin pi irang God kebering bani benangure, God talhan para weni hobang tani moli namua. ~3Yu onangwo ipire ha maing buku ha yu di emia. “God talhan para weni yal i breng a holo sire kene onama dire hobang monua ditomua.” (Sam 8:6) Tongwo ha i Kraist talhan para weni hobang mole kene omua dimba, Kraist God kene ol tenama dikimua. God nin mo hora kumua. r}]Kiang ta emgi weni si doling inangwo iwe, ari gominga maing irai si doling inangwo hon ta golkinaminua. |/Ena Kraist talhan hobi para kene oli nangwo nangwo, God kiang hobi para weni si doling i pi Kraist mongwo bani olangure isusu ol tenangwo pamua. 8{iAiramingere hamen gire tare ongwo i para wai sinamua. Sinamia, singaba nona pangwo ire, ari singaba hobang si mongwo hobi ire, kwia kumo ire dire, Kraist kina kura bonamba, Kraist yulang bir pamia yalhobi isusu ol tere Kraist talhan para weni kene ongwo tal i, i pi irang God aling bani enganwo pamua. zPamba, Kraist aire homa e na tomia, doling boli pi pi ole, Kraist hon siina dinangwo haung, nan ari para airaminga pamua. 8yiEna ha diga iwe, kwiana moya Adam mongwo bani gang ainere maliminga hobi gominua. Yu ominba Kraist mongwo bani ainere maliminga hobi gauna hon i si giu dire airaminga pamua. Bx}Ari gominga maing iwe, yal taniga tal ongwo i nan bling memini momia nan ari para gominua. Gominba, airaminga maing iwe, yal taniga homa e na tomia bling memini momia airaminga pamua. w3Pamba, Kraist gongure God nin uling yumia ha weni kara airimua. Airimia ari gongwo hobi yal i airungwo hol homa e tere nu ke tomia airangwo pamua. ]v3Nan Kraist gol na tere ol wai ol na tomia nan gole si hon enaminia di pirekinaminga, ari tau miling pir na tenamba, na yalhobi hasu ha i, a i si wanaminga hanere, ari hobi miling bir weni pir na tenangwo pamua. uTe tau Kraist gol na tere ol wai ol na tomia dire a i si ware gongwo hobi kwiang gaung kina kara gol ganba omia hon airekinamba. $tAGod Kraist uling yukinangwo ni yalhobi ha maing a i si ware doling bonga i miling ta paikinamio, te tal nigi dongwo ol wanga prin i wai sikinangwo pamba. \s1Ari gongwo God uling yukirala di pinangwo Kraist ere para uling yukinangwo pamba. r/Ena God ari gongwo uling yukirala di pinangwo Kraist ere uling yukinangwo pamba. Yu onangwo iwe, na hon airemua di waga i hasu di waralga pamba. q1Kraist airekima, na yalhobi ha ta boling kulimna we, ni yalhobi yol e pir tekingere. Tekinanba, gole airemia ha i boling kuminga yol e pir tenua. sp_ Kraist airekinangwo ari gongwo hobi airekinangwo pamba, Kraist airimia ari gongwo hobi hol homa e tomua. o- Ha bling tani iwe, Kraist gongure God nin uling yungure airimua. Airimia, talongwo ni ari gongwo hobi hon airekinamua dire ha nir si tene? *nM Yu ongure na ha maing di ni tega pinga mo, aposel yal ta di ni tongwo pinga i ha bling taniga dimia yol e pir tenga wai piriwa. Ari gongwo hobi hon airangwo ha Xm) Pamba, na omaga mol pai olga maing iwe, God pirari pare to bir hole a siribi si na tomia ire mol pai oliwa. Olgiwe, God ol wai ol na tongwo i, i talwo parekire honagi nega dire oliwa. Olere aposel hobi ongwo i, a ime olere na olga i mo hora kumua. Olga honagi iwe na nan ta olkia, God pirari pare aki di na tongure kina ereho obilua. {lo Molere aposel mongwo sina i na hana obil weniga pamua. Pamba, yalhobi na hana si manbi olala di pinangwo olangwo wai pamua. Pamba, na homa ari God ha dungwo a i si wangwo hobi sire gale ol gogo dal tega i, pire yu ol na tenangwo para pamua. =ksHangure emgi weni na molga bani Kraist u tibi engure haniwa. Agr ta awi miing ole gir gintani kul nongwo meri na God gintani na kul engure nomani si kulu sire aposel moliwa. ]j3Yu u tibi emia hangure emgi yal Yems ire, aposel para weni ire dire, Kraist hamua. iHangure emgi doling bongwo ari miki weni paib handret mongwo bani Kraist ongure hamua. Hangwo arihobi tau gol wai sungure tau ya momua. phYPinga yal i aire u yal Pita mongwo bani ungwo hangure, ti ere pi aposel tau mongwo bani ongure hamua. 1g[Kraist gonangure man wu enamua. Enangure hamen haung sui tai dire wai sinangure hon airamua dungwo pinga ha i, omaga God nin uling yungure Kraist airima dungwo pinua. ufcGod homa ha di na tongwo meri si aine di ni teiwa. Tega ha i memini yu pamia. Ha maing buku awa ha dire bol engwo meri, Kraist gol na tere, tal nigi dongwo ol waminga prina pangwo i, ulbe hane a na tere nin algi God tongure wai simua. ]e3Ha iwe, ha maing homa di ni tega ha i dimua. Dungwo ha i tani a i si ware doling bonanga ha i aki di ni tenangure sigare kule u wai nanua. Homa ha maing pir gogo olanga sigare kule u wai nano? Ta honanga pamua. d /Ena Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha maing homa di tibi ol ni tega pire a i si wanga ha i, hon nomani si pinana dire di ni teralia piro. c(Ha maing pirala dire u ku bonanga haung homa honagi ebir sire onanga wai panamua. Nin pinanga meri onanga nigi domua.&bE'Ena, ni yalhobi ha maing kere si ainere di tibi ol tenanga i nomani tere molio. Te yal ta miling horo kunangure ha howa yure dinangwo hobang si tekio. Da&Yu di pir na tekinangwo hobi ha dinangwo yol e pir tekio. )`K%Te yal ta God hana togu yal molia di pim mo, God honagi bling ta na tongure ole molia di pim mo, pungwo hobi na ha pangwo kara dimua di pir na tenangwo pamua. '_G$Na Pol ha bol ega i paikimua dinanga, ni God tal ol na tongwo maing pir po singa yal mono? God ha maing ni yal hobi monga bani obil u tibi ungure pino? T^!#Ena ha maing ta dungwo i ni al hobi pirala dinanga, oo ke panga ala pire winimbi hobi sirin bol tenanga dinangwo pinanua. Pinanba, ha maing ari u ku bole monangwo bani al ta aire ha dinangwo gai pamua. a];"Ha maing pirala dire u ku nonanga haung ni al hobi ha dikire ya molo. Monangiwe, Lo krehaman ha yagr mol homa engure agr emgi momua dungwo ipire u ku bonanga haung i al hobi aire ha di tibi ol tekinanga pamua. 2\]!God ni yalhobi u ku bole mining bolo mole dinanga pamia, ari para ha mu dire dinanga nigi de hanamua. Banta banta ha maing pungwo hobi mining bolo mole dinangwo pamua. [ Ami dire ya mongwo hobi ari para weni kraung anangwo paikimia, aire ha maing di tibi ol tongwo yali arihobi kraung anangwo pamua. Z%Ni yalhobi ari ha maing pungwo hobi ogolo weni pir po sire, nimni monama dire, yal tani tani aire ha di tibi ol tere a yo te tenanga pamua. Y-Monamba, God ami di mongwo yal ta ha di tenangure pire hon aire dinangwo ha homa dinangwo yal i hon ami di monangure yal i aire dinangwo pamua. ?XwGod ha ditongwo yal su mo yal sui tai dire di tibi olangwo pamua. Olangure ami di mole pir mongwo hobi nomani si piri kunung olere ha i pam mo, paikim mo, dire ebir si pir monamua. %WCTamba, memini di tibi olangwo yal ta molkinangwo ari ha maing pire u ku bongwo bani ha howa yure erakere dikire nin nomani honagi God ha ditenangwo pamua. uVcTe yal tau God ol wai ol na tomia dire miling horo kunangure yal su mo yal sui tai dire ha howa yure dinamua. Dinangwo yalhobi gin tani guru di dikinamia. Yal tan tani dinangwo pamua. Dinangure yal ta memini di tibi ol tenangwo pamua. U+Ena gamnahobo, na ha diga i memini pin mo? Diralga piro. Ni yalholbi God maa e terala dire u ku bonga haung, yal ta ul geral dungure, yal ta ha maing ta nir si tongure, yal ta God ha ta di tongwo pire ainere arihobi ditongure, yal ta miling horo kungure howa yure dungure, te yal ta howa yure dungwo i memini di tibi ol tomua. Tal yu ongiwe, arihobi ha maing pire nimni monangwo pire ol tenua. qT[Pirere nin nomani si pire ol wangwo i yong sina i ya dimba, dungwo ha i di ba bol tenanua. Tenania yal i ganulun dire, God maa e tere, “God nin kina monga pamua,” dinamua. Ha maing oo nala dire honagi ebir sire onangwo ha STenamba, ari God pir tenga hobi u ku bole para weni God ha maing di tibi olanga, yal ta pirere, owo, ha digan mole tal nigi dongwo ol waga irai ha dungwo i u na bani e dimua di pinamia. Pinangwo ipire God ha hol ol na tenangwo pai dimia di pinamua. 2R]Ena ni ari yal Yisas pir tenga hobi u ku bole para weni ha howa yure dinanga, ha maing pirikungwo yal ta ure ni hanere, nomani paikungure du haure dinua di ni tenamia. Q!Yu ongwo meri ha howa yure dinga i, God yulang nimni mongwo i tibi olania hanere, memini pirkinamia, ari Yisas pir tere doling bongwo hobi aki di tekinia. Ari ha maing pirekungwo hobi obil God yulang i tibi olungwo i wai hanangwo pamua. Te God ha maing memini di tibi ol tenangiwe, ari ha maing pirikungwo hobi wai pir tekinamba, ari Yisas pir tongwo hobi obil aki di tenanga wai pinamua. jPMYu monanga ipire ha maing buku ha ta yu di emia. God mole, “Na nan ari kul ega hobi omeling pege dire nona pare ha di teralgiwe pirikinamia. Pirikinangwo hobi nan ari ha howa yure dinangwo yali yong wu bilgere dinamba, yalhobi pir tekinamio, te wiyol ta grang bani ha di teralga dinamba, yalhobi ere yu pir tekinamua dungwe.” (Ais 28:11-12) POEna ni gamnahobi gir migi tal nigi dongwo olekire mongwo meri molo. Monanba, nomani si pinga iwe, gir nomani paikire mongwo meri molkio. Ha howa yure dinamba, ari nomani pangwo meri pare molo. N-Teiba, ari ha maing pungwo ari u ku bongwo bani na ha ana holulu obil nir si terala di piria. Ha howa yure ha miki weni di teralga ha pirekiwa. fMEEna na milna horo kungure haung haung ha howa yure mone diiba, diga i pire God maa e teiwa. mLSNi yu dinanga God ha wai weni di tenanba, yal tau memini pir po sikinamia aki di tenanga paikimua. MKNi God tal wai ol na tenga wai piriwa dire ha howa yure kwian obil ditenanga, di wai sinanga, ha maing pirkungwo yal i wai pamia dire ha weni dinamo? Memini pir po sikinamia ta dikinangwo pamua. ZJ-God ha di tega i memini nomani si pir kun ole dikiralga, tal olale? God ha di teralga gin i ha howa yure kwiana obil di teralga paikimia. Paikimba, nomani si pir kun ole di teralga pamua. Te ul geral diralga gin i, ha howa yure kwiana obil di teralga paikimua. Paikimba, kwiana ire, nan ha ire dire, memini i tibi ole di teralga pamua. iIKNa God ha di terala dire ha howa diga i, nomani si pir kun ole ta dikia, kwiana obil di teiwa. HH  Ena yal ta miling horo kungure ha howa yure ha dungwo yal i, ha maing oo ala mole, God aki di na tenangure ha howa yure diga i ari hobi memini di tibi ol terala dire, God sirin bol to. pGY Ha howa i wai dimba, ari aki di tekinanga pamia ha howa obil dirala dire nima sire molkio. God Kwiang ha maing honagi ta onaminga pire i tibi ol na tenangwo tal iwe, ari hobi u wai nangwo tal wai dimia irala dire nima sire molio. CF Pamba, yal ta ha howa ta yure di na tenangwo ha i pirekinaminga, ha dinangwo yal i nan arina ta molkinamia, wiyol ta moma di hanamingere yal i ere para nan wiyol ta moma di na hanamua. E) Ena ganba bania ha howa miki weni yure di wamua. Wamba, ha howa taniga memini muru ta paikimia. Ha howa ta ta para weni memini nin nin pamua. D1 Tal yu onangwo meri ni yalhobi ha howa yure dire ha ogolo dikinanga ara memini pir po siname? Ogolo dikinanga u ha yamoni hair mangwo meri namua. pCYTe ari kura bonamna dire wi sire gala ogolo dikinangwo yal ara kura tal akun ol ire name? Ta honamua. B7Ena pu pela mugu, tal suri ari nomani pangwo meri ta paikimba, gran miing tenanga be di wai olekinangwo ari hobi mining pinamo? Ta pirekinamua. AyEna gamnahobo, na ni monga bani ure milna horo kunangure ha howa yure diralga arihobo pirikinamia tal tani aki di terale? Ta aki di tekiralua. Uralgiwe, milna horo kunangure God tal ta ol na tongure ha howa yure hon aine di ni teralga mo, ha maing tau pinba, tau pirekinga ha i pir po sinana dire di ni teralga mo, God yona wu bungure ha maing ta nir si ni teralga mo, na ha ta yu di ni teralga, yal ta memini di tibi ol ni tenamia aki di ni teralga pamua. God ha maing nan hana tok plesi dinaminga ha i@KEna na pirega ni yalhobi milni horo kungure ha howa ta yunga i wai pamba, te God ha maing di tibi olinga i wai weni pamua. Yal ta God ol wai ol na tomia dire milni horo kungure ha howa ta yunga yal i ha wai dinba, yal ta ha i memini di tibi olekinangure ari ha maing pungwo hobi ta pir po sikinamia u wai honamua. Yu onangwo ipire ha howa ta yure di wanga yal i haang obilga panamba, God ha maing di tibi olanga yal iwe, ari ha maing pungwo hobi aki di tenania haang moya namua. _?7Ena God Kwiang yal ta yong wu bungure ha howa ta yungwo yal iwe, nin nimni monangwo ipire dimua. Dimba, yal ta God has maing ker di tibi olungwo yal iwe, ari ha maing pungwo hobi nimni monangwo pire nir si tomua. 9>kOmba yal ta God maing ker arihobi di tibi ol tongwo yal i nin u wai nangwo pire aki dikimia, arihobi u wai pire, nima sire yong ura dinangure monangwo ipire di tibi ol tomua. R=Yal ta miling horo kungure ha howa ta yungwo iwe, arihobi memini pirekimia, ta ditekima, God nin di tomua. Tongwo ha i, God Kwiang yong wu bungure ha kul si pangwo dungwo i, God kina nin ha wai omua. Z< /Ena ni arihobi yon milni God ari kina terala dire nimni mole a i si molio. God Kwiang pirari pare God honagi bling nin nin na tongwo i, iralga pai dimia dire nega dire oli pio. Honagi bling taniga onana dire ni pare engwo meri irala di pire molio. Bling taniga inanga honagi mo hora kungwo iwe, God ha maing kere are di tibi ol tenanua. ; God ha di na tongwo kara ha pangwo dima dire yol e pir tominga ire, God tal wai ol na tenamia dire gun gogo te pire dwi han mominga ire, are God kina yona milna tominga ire dire, ha sui tai dire i dimba, yona milna tomingiwe, kara mo hora kumua.:+ Waminba, omaga ganba bani wamingiwe, ninimni hanga meri God mongwo maing hanere ol waminba, emgi God mongwo bani pire mol pai onangwo maing han po sinaminua. Omaga memini pangwo i obil obilga pir po siminba, God na mominga maing pir po sungwo meri emgi pir po sinaminua. 9 Sinamba, hongebe nan gir migi mominga haung, gir ha dungwo meri diminio, te gir tal ol wangwo meri ol waminio, te nomani si pungwo meri piminua. Piminba, emgi ari mole gir nomani paminga i aidole, ari nomani pangwo meri pare tal ongwo mere ol waminua. 8 Oliminba emgi ganba kul enangwo habang wai u tibi nangwo gin i, nan talhan obil obilga pire hanere i waminga i para wai sinamua. \71 Omaga nan maing obil obilga pire, ta ha maing bangi obil obilga di tibi oliminua. x6i Yal ta yona milna tomingiwe, wai ta sikinamia ya te monaminga monaminua. God honagi bling nin nin na tongure God ha maing kere di tibi ole hana togu honagi ominga i, gin ta wai sinamio, te milna horo kungure ha howa yure God ditominga i gin ta wai sinamio, sikul miki weni dire nomani bir pangure talhan para weni maing pir po sinamna dire ominga i ere wai sinamua. 5 Yal tan tani yona milna tomingiwe, tal nigi dongwo ol na tenangwo i, gin tani weni tamamia yona milna ni tominua dinaminio, ha dungwo i pire ha pangwo dima dire pir tenaminio, ha maing hol ware gobari wabo simba, u wai nama dire yona milna tere kwi han monaminio, tal oun dongwo u kwaling pera dinamba, nan yona milna tominga hol i wara kere tei naminga naminga nimni monaminua. v4e Te yal ta tal gogo ol tenangwo hanere gun e tekinaminio, ha pangwo di tibi ol tenangwo i wai pir tenaminua. 3- Te yong ering monangwo ha ditekinaminio, te gintani yona ki e tekinaminio, tal nigi dongwo ol na tenangwo pring panangwo poleng si tekinaminua. 2# Ena nan yal tan tani yona milna tenaminga iwe, yu ol tenaminga pamia. Tenaminga yal i yona ura ditenaminio, miling pire ha ura panangwo dire aki di tenaminio, te yali haang awala ganangure nigi de pir tekinaminio, hamil ha si tekinaminio, te klu si tekinaminua. C1 Na talhan para a nega i yal bina hobi aki di tere teralio, te na gauna yulagi Kraist pir tere honagi olia, ari hobi nigi de na hanere endo ni ganaminua dinangwo hobi galo diralio, yu olalba, yal tani weniga yona milna tekiralga, olalga i na u wai nama dire aki di na tekinamia, na nan gauna di yuwo eralga pamua. D0 Te na ha maing aine kere hana togu honagi olere ha di tibi olere, te na nomani bir pangure talhan maing kul si pangwo i para pirere, te na ha diralga God tal ta onangure hamen hul ta krigi si banta nangwo pamia dire yol e pirere, yu olalba, yal tani weniga yona milna tekiralga, tal yu olga i haang ta paikinamua. X/ + Ena ari ha howa miki yurere, te ensel hobi ha dungwo nugung don kengwo meri diralba, yona milna yal taniga tekiralga na ha diga i blo tolo dire nin dela si gule giu dungwo meri diralia mining ta pirkinamua. q.[ Molkinba, God talhan ol ni tongwo hobi u gumang holi unangwo i, irala dire nega weni dire oli pio.:-m Te nibil pangwo awai ol tenga yal muru molkinio, te miling horo kungure ha howa yure dinga yal muru molkinio, te ha howa yure dungwo i memini di tibi olinga yal muru molkinua. 5,c Monga hobi aposel muru molkinio, ha maing di tibi ol tenga yal muru molkinio, te ha maing nir si tenga yal muru molkinio, te tal gumang hon dongwo onga yal muru molkinua. ++ God ha maing pire a i si wanga hobi honagi bling nin nin are onana dire ebir si ni tomua. Tongwo hobi iwe, hongebe God bai nu sungwo yal aposel mongere, sina ali ha maing di tibi olinga yal tau mongere, te ha maing nir si tenga yal tau mongere, te tal gumang hon dongwo onga yal tau mongere, te nibil ongwo awai ol tenga yal tau mongere, te aki ditenga yal tau mongere, te ha maing obilga pungwo hobi hogal sinamba, ha maing hol pangwo meri di ba bol tenga yal tau mongere, milni horo kungure ha howa yure dinga yal tau monua. ~m}|{zyy(xSwvWuyuts rTqpWoonLm}lkjihhqgjfee5dwcbbZaaN``_9^B]\9[ZzY$X(WZVUU T:SSRsQiPsOANMMsLKKtJ4IoH>&<<;>9g8&7[65322t10/..R--!+++*)(''&,%n$o##9!f9/f]r -    60.]J,[Q Tal nigi dongwo ol wangwo hol i aidole God memini pangwo meri wine ole tal dime dire ol wanamio, te yong ura dinangure amane molala di pire wara kere ol i namua. 4Za Yu onanga pire ha maing buku ha yu di emia, “Yal ta mol pai olalio, te tal wai i tibi ole harala di pinangwo yal i ha yong i tekire, hasu di tekinangwo hanangwo pamua. WY' Yal ta tal gogo ol ni tenangwo ni mong ol terala di pirikio. Te yal ta ha yong i ni tenangwo ni ha yong mong i terala di pirikio. Pirikire God aki di tenama dire sirin bol to. God nomani hon ni tongwo ipire aki di ni teralua dire ani kere e ni tomia, ha gogo di ni tongwo hobi nigi de pir tekire God aki di tenama dire sirin bol to. 5XcEna ni yalhobi pana gal tere yon tani ere, ari enin hobi para weni miling pir to. Tere ari para weni yon milni tere nin gaung pir yuwo ere yal wai moliwa di pirikio. W!Ni wimbi hobo, ni eunbi kina mol pai onanga, eunbi i gaung mebin damia kene wai ol to. Ni yal al suri, God nomani hon ni tomia inga ipire eunbi kene ol to. Yu ole wa monanga, God ha di tenanga gintani pir ni tenangwo pamua. Nan yalhobi yona tani ere moli naminga ha ~VuTongwo al ta al Sera momia. Al Sera iwe, wimbi Ebraham ha dungwo wine ole, na nabe moma di pimua. Pirere wine ongwo meri ni alhobi tal dime dire ol ware, winimbi tal gogo ol ni tenamba, kul pirikire wine ole monanga, al Sera gang hobo monanua. nUUHoma amane mole tal dime dire ol wangwo al hobi God memini pangwo meri wine ole wimbi aki di tomua. TPaikimba, omin haung gole amane mole tal dime dire ol wananga, nomani sina i u wai nangwo pire egin yu gal tenania God ni wai hanamua. XS)Ni eumbi hobi al wai monanga, egin wai gale ari na hanama hanama dire ol wananga ni wai hanangwo paikimia, tal dime dire ol wananga al wai mona di ni hanangwo pamua. Egin wai ganga han diga i yu gania. Bini eme egin gal tenio, te besi miki weni tolinio, gal apalapo arikri weni pire ari na hanama hanama dire wanua. Wanga i paikimua. zRmPir tenangwo i ya moni pir tekinamba, ni eumbi hobi tal dime dire ol wananga i hanere God ha maing pir tenamua. Q yEna ari hobang grang ha wine ongwo meri, ni alhobi winimbi hobani momia ha dinangwo wine olo. Wine onanga winimbi God ha maing pirikimia, ni ha ta dikinanba, ol wananga maing winimbi han po sire wai pire nomani si kulu sire ha maing pir tenamua. PyHoma ni yalhobi kun sipi sipi hol hankire gogo gogo wa i ongwo meri onba, omaga kun hong yal ma dungwo meri kene ole sigare kul ni tenangwo nomani hon inanga hong yal Kraist ni yalhobi gala dimia nugung pire nomani si kulu sire doling bonua.ONan yalhobi tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i gul inaminga meri, Kraist ire er pera bani gol pamua. Yu ongwo ipire nan yalhobi tal nigi dongwo hon olkinaminia, amane mole tal dime dire ol wanaminua. Ari hobi Kraist sungure gul ingwo ipire nan u wai ominua. eNCDikimba, ari hobi gaung ha si tongwo i gaung ha mong si tekimio, gul tongwo hobi na hon mong ni teralua dikimua. Dikire, amane mongwo yal God iwe, emgi ulbe hane a na tere ha hol ol tenama dire Kraist yu di pimua. YM+Yal Kraist tal nigi dongwo taniga olkimio, te hasu ta dikimua. Ais 53:9 gLGKraist tal nigi dongwo dolkimia gul inangwo paikimba, golere ni bini sirala dire gul bir weni imia. Ingwo i ni arihobi na dolna bonana dire hol homa e ni tomua. Tongwo ipire God mole gul ingwo hol i wa molio di ni tomua. KEna ni tal nigi dongwo olere gul inanga, pring panangwo i inania, ni nin hani pamia God aki di ni tekinangwo pamua. Pamba, tal nigi dongwo olkirere tal dime dire ol ware gul inanba, nigi de pire nugun be dikinanga, God aki di ni tenangwo wai pinanua. J5Kura talime oun dongwo ni au sungure gul inga i, God na tongwo pamia di pire molere nimni monanga, God hanere aki di ni tenangwo wai pinanga pamua. _I7Ni han hongure honagi ya moni ol tenga hobi, kene ol ni tongwo hobi wine olere nigi de pir tekio. Te kene ongwo yal wai mongwo hobi wine onanga wai pamba, yal digan mongwo hobi wine ol tenanga ere wai pamua. @HyGod gabman kina ereho Lo dungwo i wine onanga pamua. Ni ari para weni pana gal tere nigi de pir tekio. Kraist pir tongwo ari enin tau hobi yon milni to. God nigi de pir ni tekinama dire kulung pir to. Te gabman namba wan kene ongwo yal i, hang awala galo. Kraist gul ingwo meri inanga ta mamia dire wananga ha 8GiLo ni han holkungure monba, God grang ha tani wine onanga, gabman ha isusu olinga i kul si ere God ha obil wine olalga pamia gabman ha wine olalga paikimua dinanga paikimia. 'FGGod ni honagi onana dire yu nomani si pimia, “Ni tal dime dire ol wananga, tal gogo ol wangwo hobi hanere ha gogo dire ha di mere si ni tenangwo paikimua. DE Ena Kraist gabman krehaman ha wine ongwo ipire ni yalhobi gabman krehaman ha wine ol to. Gabman namba wan kene ongwo yali wine ol tere, te gabman honagi ol tongwo yal i wine ol to. Gabman honagi ol te mongwo hobi Lo isusu ol tongwo hobi gul terere, te wine ongwo hobi onga wai pamua diterala dire honagi ol momua. DKC Ni tal dime dire ol wananga, ari ha maing pirikungwo hobi, hanere hani awala ganamua. Ganangwo ipire God ari hobi ha hol ol tenangwo haung, ha di mere si ni tekinamia God maa e tenangwo pamua. Bw Enambi hobo, ganba baniya ari yolo monia, oon weni God mongwo bani dimia. Dungwo ipire na grana wine onana dire di ni teralia piro. Gaung tali pir yuwo ere yon inaning girangure wakio. Wananga nomani sina i kura bonangure u wai ta honanua. JA  Homa God gamahobo molkinba, omaga monua. Te homa God milni pir ni tongwo maing pir po sikinba, milni pir ni tere ol wai ol ni tongwo ire monua. God na han homia honagi ol tere moli naminga ha l@Q Ena ni yalhobi God na gamna hobo monana dire nu ke ni tongure monio, te ari u wai nama dire hau algi ya bole God tongwo yal mongwo meri ni ereyu monia. Mole ari hobi u wai nama dire God sirin bol tere ha maing kene ole arihobi di tibi ol te monua. Mole God honagi ol tenga i, God gamahobi aki di tenua. Tengere Kraist algi ni bini simia, God wang aung mole amane monua. Monga hobi God to bir hole ol wai ol ni tongwo i di tibi ol tenana dire God ni pare emua. Pare engwo yal God iwe, ni ari hobi tal gogo ol ware si bongwo bani monba, na au wai weni di ni teralga bani wo dire God gala dungure ure monua. ?Te ha maing buku ha ta yu di emia, “Bring torari iwe, ari hobi torari si ema di hankungwo hobi gogo pire wabo sinangure hogal sinamua.” Ais 8:14 Talongwo hogal siname? Kraist nin gol na tere sigare kul na tomia di pirkungwo hobi gogo gogo wa i pire hogal simua. Hogal sungwiwe, God hogal sinama dire nomani si pungwo meri hogal simua. Nan yalhobi God gamahobo weni mominga ha >9Bring torari wai weni pare eiwa, di bolga i Kraist momia. Mongwo yali pi tege enaminga hobi aki di na tenamia, u wai naminga pamia di pire maa e tominua. Tominba, Kraist gol na tenama dire God pare engwo yal noma di pirkungwo hobi ha maing buku ha ta yu di bomia. “Bring torari mebin damua dire ari hobi aidolungwo torari iwe, emgi mo hora kule torari para weni a ime ol tomua.” Sam 118:22 )=KYu ongwo ipire ha maing buku yu di emia, “Na bring torari wai weni pare eiwa. Ega torari i, na kene olga bani Saion si erere ha maing oo keralua. Keralga torari i sigare kul na tomia u wai oiya di pire pi tege enga hobi, emgi pirari guman hole guman meginekinanua.” Ais 28:16 )<KTe Kraist bring torari dungwo meri momio, te ni pir tenga hobi oo au daling dungwo meri monia, God Kwiang ni yon wu binangure Kraist ni yalhobi kina bli mining oo tani dungwo meri monanio, te gal bala hulu hong yal mole ari hobi nimni monama dire hau algi ya bongwo meri, ni yalhobi ari para weni God sigare kul tenangure u wai nama dire, God sirin bol tere tal nigi dongwo ongwo i mai tere, tal dime dire obil olere, nin nomani kara God te uning sire maa e tere molo. Monanga Yisas Kraist gol ni tere algi ya bongwo ipire God ni wai hanamua. ";=Te ari hobi torari ta hanere mebin damua dire aidolimba, God torari i haya pare emia wai hanere ire torari si emua. Engwo torari di bolga i, Kraist momia. Mongwo bani ni yalhobi u tege eyo. Enanga bring torari dungwo meri Kraist momia, ni arihobi au daling dungwo meri monua. Mongiwe, Kraist ni arihobi kina ha maing oo mama dungwo meri, ni Kraist pir tenga hobi kina tabin tani mole mama weni monanua. i:KMonanga ha maing buku yu di emia, “God miling pir ni tongwo i para hanua.” Sam 34:8 F9Aidolere gir hon kul nongwo aang aming ne ole molala di pungwo meri, ha maing miling pangwo ha i pir ole monanga, nimni mole God tal ta inana dire akun ol engwo tali ire God kina monanua. {8 qEna ha maing dungwo pinia tal nigi dongwo ol wanga i pisolo. Pisolanga hobi bal tenio, tal ta olalua dinba, dinga meri wine ole olkinio, yal ta hang awala gangwo hanere nigi de pir tenio, ari hobi gaung ha sinio, tal yu ol wanga hobi aidolo. :7 oSinamba, God ha di engwo i wai ta sikinamia ya di panangwo bani panamua.” Ais 40:6-8 Pangwo ha i Kraist gol na tere ol wai ol na tomua dungwo pinga ha i han dimua.X6 +Panangwo ipire ha maing buku God ha yu di emia, “Ari hobi para weni kul airing dungwo meri momua. Kul airing hon dire kuung simba, gole uli di yangwo meri, ari hobi ereyu gole yulang pangwo i wai sinamua. G5  God ha maing buku ha di engwo i, nomani bir pamia ya di panangwo panangwo ipire kere pirere sigare kule u wai onia, hon ni kul emua. Ni kul engwo yali ta golkinamia ya mol panangwo panamua. `4 ;Ena omaga ha maing ha weni meri wine onga i ole amane mole tal dime dire ole nomani hon ire monua. Molere ha maing a i si wangwo ari enan tau hobi yon milni tenua. Tenga i tere nomani tere yon milni tere molo. 3 +Haminga yal i gomba, God nin uling yungure airimia hobana momia i tibi olungwo ipire, God tani ulna yunangure airaminga pamia di pir tominua. Tominga ipire God tani kene ol na te monangwo monamia di pire pi tege eminua. God gamahobo enan tau hobi yona milna tenaminga ha ?2 yGod hamen ganba ol ekungwo haung Kraist algi ya bolere nin bina sinama dire God pare emua. Engwo yali kul engwo mominga haung u wai nana dire u pa dimia i tibi ol na tongwo haminua. 1 Kraist nin algi ya bole tobo tomua. Kraist iwe, kun sipi sipi giring gaung bining paikungwo meri mole tal gogo ongwo pring ta paikimua. F0 Kwiang moya krehaman ha pire monga haung i tal gogo ol wanua. Wanga i nigi domba, u wai nana dire God bini sire tobo tongwo hang para pinua. Pinga tobo i moni wai sinangwo tali ta tekimia. (/ KEna ni God ha ditenga haung “Nabe” dinia. Dinga yal i ari hobi para weni tal dime dire ol wanam mo, tal gogo ol wanangwo nin maing hanere ha hol ol tere ebir si tenangwo pamua. Pangwo ipire nin oon malgi aidole pi ganba uling holo holo monga hobi God hang awala gale gale molo. Q. Wananga ipire ha maing buku God yu di emia, “Na amane mole tal dime dire ol waga ipire ni yalhobi ereyu amane mole tal dime dire ol wayo.” Lev 11:44-45 God tobo bir weni nan bina sungwo ha Y- -Amane mongwo yal God na gamna hobo mole amane monana wo dimia, amane mole wayo. , Molere God grang wine ole molo. Homa nomani paikinga haung yon inaning girungure tal gogo ol wanua. Wanga meri hon ol wakio. %+ E Ena ni tal dime dire onanga nomani tere kwi han molo. Molere. Yisas Kraist ti hon u pa dinangwo ol wai na tenangwo pamia di pire nomani tani ere molo. *  God mole “Ni hana togu hobi honagi ol na tenga ni nin aki dikinia, emgi ari hon malungwo hobi aki di tenua,” dire di tibi ol ni tongwo pinua. Pinga ha i kwia ensel hobi memini pir po sirala di pimua. God nan yalhobi amane monaminga pire wayo di na tongwo ha ) y Olungwo ha i, nima nangwo tal haung name? dire wa dumio, te tal ol tename? dire wa dumua. Dungwo i, Kraist Kwiang bai nu sungure yong wu bilere Kraist gul ire golere, hon aire talhan para weni hobang mole kene ol tenangwo maing di tibi ol tomua. U( % God sigare kul ni tomia u wai onga ha i, homa God hana togu yalhobi, memini pir po sirala dire wa dumua. Dure memini i tibi olere God ol wai ol ni tenangwo sigare kunanua dire awa ha di tibi olimua. |' s Paikimba, God sigare kul ni tomia u wai oiya di pinga i, nomani hon ire u wai onia yon horega ongure miling panua. O& Yal i gumang hankinba, yon milni tenio, te gumang hankinba, aki di na tenangwo pamia di pir tenua. Tenga ipire yon horega ongure God gun e tenua. Tenga maing grang bani di tibi ol tenanga paikimua. 2% _Te Kraist aki di na tenangwo pamia dire pir tenga i nimni mon mo, molkin mo, suang i harala dire kura talime tal oun dongwo u ni au sinamia. Aiyulang gol nimni mom mo, molkim mo, harala dire endo gamia. Gangwo tal i emgi wai sinamia. Sinangwo meri ni Kraist pir tenga i wai ta sikinamba, a i si ware moli nanga nanga nimni monanua. Monanga ipire aiyulang endo gangwo meri ni kura talime oun dongwo ni au simua. Simba, nimni monanga, Yisas Kraist hobang tani momia hon u pa dire i tibi olangwo haung, God maa e ni tere yulang ni tere hani awala ganamua. 3$ aOmaga kura talime tal oun dongwo u ni au sinamia milni gul sinamba, ganba kul enangwo haung God to bir hole tal wai ol ni tenangwo inanga pangwo ipire gun ere molo. $# CNamingere hamen ganba kul enangwo haung, kara u wai naminga maing God i tibi olamia di pire mominga hobi, God kene ol na te momia naminga pama di piminua. G"  Molere God nin gamahobo to bir hole tal wai ol tenangwo u wai nangwo i, God haya han pisolimia, nan yalhobi u wai namna di pire kwi han mominua. Naminga God kene ol na tenamia kara naminua. =! uPi tege eminga yal Yisas Kraist, irang God mole nan nabe mole dimia maa e tomino. Nabe God iwe, nan milna pir na tere, Yisas Kraist gongwo bani uling yungure airimia, God sigare kul na tongure nomani hon ire mominua. Mominga i, God kene ol na te i nangwo nangwo emgi u wai naminga pire kwi han mominua. S  !Hongebe Nabe God Yisas Kraist grang wine ongere yali algi ya bole bigi si ni tenamia, a i si ware grang ha wine onana dire nin ni pare emua. Engure God Kwiang amane mole u wai nanga pire, yon wu bilere a yo te ni te momia, Yisas Kraist grang wine ole moli onua. Onga hobi God pirari pare to bir hole a siribi si na tongwo i, ingere yon ura dinangure ni monga bani pai omo. Mol pai wai weni na terala dire a non ol engwo inaminga ipire nan kwi han mominga ha F Ena na Pita molia. Molere Yisas Kraist grang ha di tibi ol tenama dire na bai nu si olungure aposel honagi ol moliwa. Molere ni God gamahobo nin oon malgi aidole pi ganba uling holo holo, Pontas ire, Galesia ire, Kapadosia dire, Esia ire, Bitinia ire dire, probins moli onga hobi, kere pinana dire, pasi bol ni teiwa. J Gamna hobo, hasu kwia wa diga i pir tekire mobin hal wa to.MEna God Wang haya u tibi umia di piminia. Ure maing i tibi olungure God haang pir po siminua. Sire mol pai omingiwe, hobana God momio, te God Wang Yisas Kraist momua. God iwe, hasu kwia ta molkimia, God weni kara momia. Te God nomani hon na tere mol pai gobari na te giri gol inamua diga i, maing di tibi ol ni teiwa. zmEna nan ari hobi God kungwo mominba, ganba ari Yisas pir tekungwo hobi kiang Seten kungwo moma di piminua. 5cGod kul engwo hobi tal nigi dongwo moni ol wakimia. God Wang kene ol tongure kiang Seten u gaung akinangwo pamia, yalhobi tal nigi dongwo ol wakinangwo mere piminua. Tal nigi dongwo ol waminga para weni pring pamba, tal ta ominga i pring bir weni pamia, endo de pangwo bani naminga pamua. V%Ena yal ta ha maing pungwo ari enin ta endo de pangwo bani honangwo tal i onangwo i hanere, God yali si hon e tenangure u wai nama dire God sirin bol tenangwo God yu ol tenangwo inangwo pamua. Tal nigi dongwo ongwo maing sutani pamia. Ta onangwo endo de pangwo bani nangwo pamio, te ta onangwo endo de pangwo bani honangwo pamua. Yu pangwo ipire ta onangwo endo de pangwo bani nangwo tal i onangwo God sirin bol to ta dikia, dinanga God pir ni tekinamua. Nan God sirin bol tenaminga haung i, God para weni pir na tenamia di pire sirin bonaminga tali na tenangwo inaminga pamua. -SGod na terala di pinangwo tali, nan sirin bol tenaminga na tenangwo pamia di pire God sirin bol tere gai ta golkire ne tenangwo ire yona imaulung wanaminga pamua. /W Ena na ha i mining bol ni tegiwe, God Wang haang pir tenga hobi mol pai gobari na te giri gol inangwo mol panaminga bani panaminua di pinana dire bol ni teiwa. % Mongwo ipire, yal ta God Wang na hobana momia dire pi tege enangwo yali, mol pai gobari na te giri gol inamua diminga i, inangwo pamua. Pamba, yal tau God Wang hobana momia dire pi tege ekinangwo yali, ta ikinangwo pamua. Nan nomani hon ire mol pai gobari inaminga ha ! God ha i mining aki di na tongwo i yu pamia. God mol pai gobari na te giri gol inangnwo mol pai onaminga i, hong yal God Wang tani momua. F Tongwo ipire God Wang tani ol wai ol na tongwo pamia dire pir sina enaminga, nomani gogo sikinaminia, ha pangwo dima di pire nomani si pir tenaminua. Ena yal ta God ha dungwo i ha pangwo dima di pirkinangwo yali, God mole na Wana ol wai ol tongwo yal momua dungwo ha i yol e pir tekinamia, God hasu dima di pinamua. gG Nan ari hobi mining aki dungwo i ha pangwo dima dire pir tominua. Tominba, God ha i mining aki dungwo i kara mo horo kumua. Kungwo ipire pir tenaminga pamua. God mining aki dungwiwe, Wang tal ongwo i, i tibi ol na tomua. iKGod Kwiang ire, nir ire, algi ire dire, ha sui tai dire i memini u tani omia mining aki dimua. :oPiminga ha i sui tai dire pangure i tibi olimua. /WEna Yisas Kraist iwe, ganba baniya u ari ongwo yal momia, Mole nir binangwo maing i tibi ol tere, golere nin algi aulung bai haumua. Nir tani ta ire humia, nir algi tal suri ereho ire umua. Ungwo ha i God Kwiang ha pangwo hong yal i, ha i nin mining aki dire di tibi ol na tongwo piminua A{Ara nimni mole ganba memini pangwo i aidolame? Yisas God wang momia dire pir tenangwo yal i tani ganba memini pangwo i aidolangwo pamua. God nin Wang onangwo maing di tibi olungwo ha < qGod kul engwo mongwo hobi ganba memini pangwo i haya aidolimia, hon nomani si pir tekimua. Tekungwo ipire God grang ha wine onangwo oun ta dekinamua. Ganba memini pangwo i aidolaminga tal irere nimni mole aidolamne? Kraist nin onangwo kunung pamia di pir tenaminga ganba memini pangwo i aidolaminga pamua. | qNan God yona milna tenaminga memini yu pamia. God grang ha i wine ole monaminua. Monaminga ha i oun ta dekinamua.  )Nan God kul engwo mominga hobi, tal ole monaminga yo tenama di pimne? God yona milna tere, grang ha i wine onaminga, God kul engwo monaminua. `  ;Ena yal ta yal Yisas ungwo i, God honagi yal Kraist momua dire pir tenangwo yali, God kul engwo monamua. Monangwona, Irang God yong miling tenangwo hobi irang tani taman, wang Yisas para yong miling tenangwo pamua.  Kraist krehaman ha i ungwo ha i yu pamia. Yal ta God yong miling tenangwo, ari hobi ereyu yong miling tenamua dimirawa.pYYal ta mole, “Na God yona milna teiwa,” dire, yal ta yong ki e tenangwo, yali hasu dungwo yal momia. God yong miling tekimua. Yal i ari ta gumang hanere yong miling tekima, yali God ereyu gumang hankire yong miling tekungure. MEna God homa yong miling na tomia nan ari hobi yona milna tominua. .UNaminga ipire God kulung pirekinaminua. God yong miling kara na te giri gol imia, na God kulung pire waminga i, i ole na tomua. Kul pire waminga i, God na sire gauna gul na tenangwo pire God kulung pire waminua. Waminba, God yong miling kara na te giri gol inangwo pamia kulung pir tekiinua. r]Omaga nan ganba baniya mol pai omingiwe, Kraist mol pai ongwo meri ominua. Ominga ipire, God ari para weni ha hol bir ol tenangwo gin i, gai golkinaminga pire, God yong miling na tongwo i, na te giri gol inangwo moli naminga pamua. Pangwo ipire God yong miling na tongwo i hanere pir po siminua. Ena yong miling tongwo maing hobang bling memini weni God tani momua. Mongwo ipire ari yong miling te wangwo yali, pi God tege engure, te God u yali yong wu bimia kina si daule moli omua. Ena yal ta Yisas God Wang momua dire di tibi ol tenangwo yali, God yal i yong wu binangure, yal i pi God tege ere monangwo pamua. Pinamingere, Irang ganba ari hobi sigare kule u wai nama dire, Wang nu simia ungwo i hanere, ari hobi boling kul tominua. +O Ena nan pi tege ere God kina ereho mol pai ominga i tal ole pinamne? God nin Kwiang yona wu bungure nan pi yal i tege erere moli ominga pamia di pinaminua. b= Yal ta God gumang hankimba, nan enan hobi yona milna tenamingiwe, God kina ereho mol pai omingere, yong miling na tongwo i, na te giri gol inangwo pamua. Pangwo ipire ari hobi God mongwo maing han po sinangwo pamua. { Enambi hobo, God yong miling yu na tongwo ipire nan ha maing pungwo enan hobi yona milna tere moli naminga pamua. ~} Yong miling tongwo maing yu pamia. Nan ari God yona milna tominga paikimba, God nan ari yong miling na tere, nan tal nigi dongwo ol waminga prina na tongwo i, kri di olama dire nin Wang nu si olungure ulbe hane a na tere prina kri di ole na tomua. +}O God yong miling na tongwo maing i tibi ol na tongwiwe, yu pamia. Yal i wang tani weniga momba, nan sigare kule u wai nama dire, nu si olungure, ganba bani umua. J| Wamba, ari ha maing pungwo enin tau yong miling tekungwo hobi God moma di pirekimua. Yona milna tenaminga i hobang bling memini tani God momia yong miling tekungwo hobi God moma di pirekimua. x{iEnambi hobo, God ari hobi yong miling tomia. Tongwo i nan tenaminga hol homa e na tomia di pire ari hobi yona milna tere tere moli naminga pamua. Ari yong miling tongwo hobi God kul engwo momia, molere God haang i pire a i si wamua. RzTomba, nan God kul engwo mominia. Mominga ipire God haang pire wangwo hobi obil pir na tomua. Tomba, God haang pirikungwo hobi pir na tekimua. Tekungwo ipire yal tau God Kwiang yong wu bungure dim mo, kwia nigi dongwo Seten yong wu bungure dim mo, ha suri memini wa dure pinaminua. God ari yong miling tongwo hong yal mongwo ha y!Hasu hana togu arihobi iwe, ganba memini pangwo meri i tibi olungure ari hobi ganba bani don pangwo i, obil doling bolala dire pir tomua. #x?Aye na wana auna hobo, ni yalhobi God kul engwo monia. Molere hasu ari hana togu u tibi pire di wangwo hobi, ni ha dinga mo yu ongure, yalhobi ha dungwo i ya ime simua. God Kwiang ni yon wu bungwo yali mo horo kule kwia nigi dongwo Seten ganba ari yong wu bungwo i a ime ol tomua. FwPinanba, yal tau Yisas ya ganba bani ure u ari homua dinangwo yal i, God Kwiang yong wu bilkungure dimia di pinanua. Yu dinangwo yal i Kraist Kiang pai tongwo yali yong wu bungure di wanamua. Homa Kraist Kiang pai tongure yal i ure ha yu dinamua dungwo pinga meri irai, omaga ganba bani u tibi pire di wangwo pinua. ;voGod Kwiang tongure dim mo, dikim mo, tal yu onangwo maing hananua. Yal ta Yisas Kraist ya ganba bani ure u ari omua dinangwo yal i, God Kwiang yong wu bungure dimia di pinanua. su aEna enambi hobo, omaga yal tau God hana togu yal moliwa di wangwo hobi tau hasu di wamua. Ware God Kwiang yona wu bungure diiwa dinamba, God Kwiang tongure dim mo, nin nomani si pungwo meri pire dim mo, dire, ni yalhobi suang i hano. bt=Nan ari yal ta God grang ha wine ole doling bonaminga God pana gal na tongure, nan God ere pana gal te i ominua. Tal ongure God yona wu bima di pimne? God Kwiang na tongure iminga i tani yona wu bima di piminua.-sSGod grang ha iwe, yu pamia. Nin Wang Yisas Kraist haang pir sina ere doling bonaminio, te ari hobi yona milna tenaminua. Ha iwe, Kraist grang ha para di na tomua. {roMolere God grang ha wine olere, yali wai pinama dire ol waminia, tal ta inamna dire sirin bominga tali na tomua. q{Ena yona yalhobo, nan nomani ta ta si oun dekinaminga i, God gumang bani mole yona imaulung ware nimni mole monaminua. pNomani ta ta i si oun denaminga i, God nomani si piminga a ime ol na tere yona sina maing yal God nin muru han po simua. o7Te i ominga iwe, ha miling pangwo i, a i si wamna di piminua. Piminga ipire pi God gumang bani mole nomani ta ta si oun dekire nimne mole monaminua. Ena ha maing hongebe pinga ha irai yu pamia. Ni enin tau hobi yon milni to dungwo pinirawa. wfg God kul engwo hobi ol wangwo memini ta pangure Seten kul engwo hobi ol wangwo memini ta pamua. Yal tau tal dime dire ol wakire enin hobi yong miling tekungwo hobi, God kul engwo ta molkimua. Ari ha maing pungwo hobi yon milni tenanga ha De Ena God gama hobo mongwo hobi God nin kul engure tal nigi dongwo ol wakimua. Wakungwo hobi God irang momia. Mongwo i mole yong wu bungwo ipire tal nigi dongwo ol wanangwo paikimua. {doMomba, Seten hongebe tal nigi dongwo kebering hole hol homa e tomua. Tongwo ipire tal nigi dongwo ol wa mongwo hobi, kwia nigi dongwo singaba Seten kul engwo momua. God Wang Kraist iwe, Seten honagi ongwo i isusu ol terala dire u tibi umua. fcEEna girhobo, yal ta tal nigi dongwo ol wanangwo tamamua dire, ha nir si tere yal ta bal ni tenangwo pangwo ipire kwi han molo. Yal ta tal dime dire ol wangwo yali, Kraist omeling haung gole amane mongwo meri momua. nbUPaikungwo i pire ari Kraist ha dungwo doling bole a i si wangwo hobi tal nigi dongwo ole ole wakimua. Wakimba, yal tau tal nigi dongwo ole ole wangwo yali, Kraist ta i tibi ol hankire, tal ol na tongwo maing ere pir po simimua. KaAri hobi tal nigi dongwo ol wangwo God pring tongwo i, Kraist tol di igere arihobi u wai nama dire u tibi umua. U tibi ungwo yal Kraist iwe, nin tal nigi dongwo ta olkungure pring ta paikimua. 4`aEna tal nigi dongwo ongwo maing iwe, yu pamia. God Lo krehaman ha isusu olungwo pamua. Pangwo ipire yal ta tal nigi dongwo onangwo God Lo krehaman ha isusu olangwo pamua a_;Sikiminba, Kraist hon u tibi unangwo gin i, yal i mongwo maing han po sire mongwo meri monaminia. Monaminga ha i a i si wanaminga hobi, Kraist pege au kula pari wai mongwo meri monaminga pire nega dire moli ominua. k^OEna enambi hobo, omaga God kul engwo mominba, emgi tal mere ole moli naminga i pir po sikiminua. a] =Ena Nabe God yong miling kara na tomia dire nomani si piro. Yong miling bir weni na tomia tere ari miing algi bani aine na kul emba, God nin kul ega moma di na hamua. Hangwo i nan na hangwo pamua. Ganba ari ha maing pirikungwo hobi God maing pir po sinangwo, na maing ere para pir po sinamba, God maing pirikimia, na maing para pir po sikimua. \!Kraist omeling haung gole amane momia di pinia. Pinga ipire yal tau amane mole tal dime dire ol wanangwo yal i God kul engwo monamua.3[_Ena wana gamna hobo, ni pi Kraist bani tege ere u tani pire molo. Monanga, Kraist hon siina di u memini unangwo gin i, gai gole kul si molala di pirikinanga pamua. ZYal tau yu ol wamba, Kraist nin Kwiang ni yalhobi monga bani yon wu bungure kina ereho monua. Kraist Kwiang yon wu binangwiwe, yal ta ha nir si ni tenangwo paikimba, Kraist Kwiang nin nir si ni tenangwo talhan maing para weni pir po sinanga pamua. Kwiang i hasu ta dikimia ha weni kara dimua. Dungwo i pire Kwiang di ni tongwo ha i wine ole a i si warena, pi Kraist tege ere u tani pire molo. pYYYal tau kela kule bal ni terala di ongwo i hanere, pir tekinana dire awa ha dire mining bol ni teiwa. aX;Kraist nan ari hobi mol pananga bani pananua dire ana kere e na tongwo i ya pai momua. ZW-Yu ongwo ipire ni yalhobi ha homa weni pinga i para pinia, pir sina ere a i si wayo. Ha homa pinga ha i pir sina ere a i si ware wine onanga, Irang God Wang Kraist kina u ni si daulangure monanga pamua. =VsEna yal tau Wang Yisas sigare kul na tongwo yal molkimua dire mobing hal wa tongwiwe, Wang tani ta wa tekimia Irang God kina ereho mobing hal wa tomua. Te ari tau Wang pir tere doling bonangwo hobi Wang tani taman. Irang God para pir tere doling bonamua. Ha weni pangwo i God Kwiang di tibi ol na tongwo ha 7UgHasu hong yal arawe? Yisas iwe, singaba Kraist molkimua dungwo yali hasu hong yal momua. Mongwo yali Kraist kiang momua. Mole Irang God Wang kina ereho mobing hal wa tomua. QTHa pangwo maing kara pir po sikinanga ha i mining bol ni tekiralba, pir po singa i pire ha i mining bol ni teiwa. Ha pangwo maing bani iwe, hasu ta i tibi olekungwo i pire ha ta mining bol ni teiwa. mSSYu omiba, Kraist God Kwiang ni yalhobi monga bani yon wu bimia, ha pangwo maing kara pir po sinua. AR{Kraist kiang ungwo hobi iwe, homa nan Kraist pir tere mominga sina i momba, aidole nin nomani si pungwo meri ol ware wine ole u kwaling ta omua. Yalhobi tani Kraist pir tenangwo nan gamna hobo mominga sina i ya monangwo pamua. Pamba, aidole u kwaling ta omia nan gamna hobi molkungwo pamia dire han po siminua. ]Q3Ena wana auna hobo, ganba kul enangwo habang u mala umua. Umia Kraist kiang bir u tibi unamua dungwo pingarai, Kraist kiang miki weni haya u pisolungwo haminia, kul enangwo habang u werigi dima, di piriwa. IP Ganba ya, ganba bani memini pangwo ebil dimo nere ol wangwo i wai sinamua. Sinamba, ari God grang wine ongwo hobi wai ta sikinamia, ya mol panangwo panamua. Kraist kiang haya u tibi ongwo ha /OWGanba bani talhan wa diga i yu pamia. Ta gaun tal hanere yong inaning gire miling piregi dimio, ta, al ama ta hanere ebil dimo nere omeling kwime simio, te ta nin talhan a nongwo hobi obil pir tomua. Ha diga hobi nabe God mongwo bani ta ya ime humia, ganba bani nin memini pangwo u tibi omua. +NOEna ganba bani talhan don pangwo i pinanga mo yu nangure nomani tere wakio. Ganba bani talhan nomani tere wananga, ware nabe God yon milni tekinanga pamua. MEna gir migi hobo, ni girhobi hamen Nabe haang pinua. Pinga i hanere ha i bol ni teiwa. Te irang hobo, ni Yisas Kraist hamen bani mole moli ungwo yal i haang pir po sinua. Singa i hanere ha i bol ni teiwa. Te yagaling hobo, ni yalhobi God ha i, a i si ware pir sina ere nimni molena, Seten a ime ol tenua. Tenga i hanere ha i dire bol ni teiwa. Nan ganba bani talhan nomani tekinaminga ha s~}|{{zxwvuDttsnrqnponnlmmhkkjAi_hgfeedc(ba`C__^4]r\_[ZZY4W.VU*TSsR8QPOFMMAKK IHH7GF7DD1CB@?>=U<<&;; :W9X8765.4Q3221~10I/l..}--,,m++-*)('',&\%[$$.#"!!Z Rf IvN)^ 1 l ^ S<As+q QbGod talhan para weni hobang momio, golkinamio, gumang hankiminio, kwia para a ime ol tere God tani mo hora kumua. Kungwo ipire haang awala gale, gumana te monaminga monaminue. Para yu. Timoti ha maing honagi nega dire ole tal nigi dongwo a ime ol ni tenangwo pire kwi han molo ditongwo ha. p 1bMoliba, God na nigi de hanangwo na sikimia talongwo milna pir na tome? Na nigi weni deiba, Kraist Yisas nin algi ya bole sigare kul na tongure u wai oiya, ari hobi na hanere yal i nigi weni domiraba, Kraist ol wai ol tongure u wai ongwo pamia di hanere, nan ari para u wai ongwo meri namna dire Kraist Yisas pir tere doling bonamina di pinamia. Pinangwo hobi nomani wai ire, mol panangwo bani panamua. wo ibHa ta ha weni mere dimia a i si ware pir tomno. Kraist Yisas, nan tal nigi dongwo ol waminga hobi sigare kul teralga u wai nama dire ganba bania u tibi emia. Ari hobi tal nigi dongwo obil ol wamba, na homa miki weni ol ware digan moliwa. pn [bSikire God pirari pare tol bir hole na tomia na Yisas doling bole yol e pir tere yona milna te moliwa. Qm b Homa Kraist ol wai ol na tomia di pirikire God gaung ha sire gamahobi sire gale ol gogo dal teiwa. Teiba, na tal gogo ol waiya di pirikia Kraist gamahobo ta molkiba, God milna pir na tere na sikimua. l !b Ena pi tege eminga yal Kraist Yisas na wai hanere na honagi onama dire nomani na tongure nimni mole honagi olga ipire wai pir teiwa. ck Ab Ena God grang ha iwe, Kraist gol na tere ol wai ol na tongure u wai ominga ha i yulang hong yal God di tibi ol to di na tomia di tibi ol teiwa. God milna pir na tere ol na tenga wai piriwa dire Pol God maa e tongwo ha Mj b Te amane mongwo hobi, tal dime dire ol wamia, Lo ana holo holo wine olo di tenangwo paikimua. Paikimba, Lo isusu ol tongwo hobi ire, God memini pangwo meri wine olkungwo hobi ire, irang aang nin si gole ari tau si gongwo hobi ire, yal al wou si wangwo hobi ire, yal enin ta i al parungwo hobi ire, yal ta kuni tol di ire kul nere hobang tobo na tere yal i inanua dungwo hobi ire, hasu di wangwo hobi ire, te hasu i ha weni ala ole di wangwo hobi ire, God grang ha pinangwo ha pirikire isime engwo hobi ire dire, yalhobi God Lo ana holo holo wine olo ditere nir si tenangwo pamua. i  b h bEna God Lo iwe, God memini pangwo meri wine onangwo wai pamia. Ari tal nigi dongwo ol wangwo hobi haang pamia. Pangwo ipire yal ta ari tal nigi dongwo ol wangwo hobi hon olkinama dire God Lo krehaman ha ana holo holo di tibi ol tongwo pama di piminua. Ag }bTongwo yal i God Lo krehaman ha nir si terala di omba, nin ha di wangwo i memini pirikimio, te God Lo krehaman di engwo i ere para memini pirikimua. Pirikimba, ha miki dun sire dimua. f {bHa sui tai dire mibi dire bol ega i, yalhobi aidolere ha diriyala ole bolbin dirala dire ha ta nega dire nir si tomua. e bNa krehaman ha di tega i, ari hobi nomani su su sikire nomani wai panamio, te tal nigi dongwo ol waga prina wai simua di pinamio, te Kraist taniga sigare kul na tomia di pinamua. Pinangwo ipire ari hobi God kina yong miling tenama dire, krehaman ha diteiwa. d /bYudari kwiang moya homa ainere ainere moli ungwo maing omaga ha pore ongwo i, ha bolbin miki dire God pir tekinanga pamia pisolo dito. Kraist obil gol na tere ol wai ol na tongwo ha i, obil pir tenaminga tere moli pire yona ura dinangure u wai nanga hol taniga dimua dito. Jc bHoma na Masedonia probins nala di oga haung, Epesas malgi molo di ni tegarai hon di ni teya molo. Epesas malgi iwe, hasu ha maing hon i sina sina ure nir si tomia, mana dire hobang si to. *b ObYal Timoti ye, homa yal tau ha maing nir si ni tongwo pire yol e pir tengere ni na kina yona tani ebilga i, na wana monangwo meri monia.Pasi i kere pinana dire bol ni teiwa. Ena nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Kraist Yisas ire dire, pirari pare ol wai ol ni tere, milni pir ni tere ni God kina guman pule ire u tani nanga ipire yon aura di ni tomue. Ari tau hasu ha maing nir si ni tenangwo pir tekinanga ha Ga bEna na Pol molia. Nan nabe God ire, emgi ure aki di na tenama di pire pi tege eminga yal Kraist Yisas ire dire, Kraist Yisas gamahobo aposel mole ha maing honagi olo di na tongure ol moliwa. `NNan pi tege eminga yal Yisas Kraist pirari pare to bolo i ure pule a siribi si na tongwo i ni monga bani u tibi pire pai omo._NEna pasi bominga i, Yisas pir tongwo hobi para weni kere di tengere, arihobi pinamia di tibi ol to. Tekinanga Yisas ni aidolamue. V^%NYisas pir tenga ari yal al hobi kulere, na gina yong miling ni tomua di to. K]NNi arihobi God sirin bol tengere aki di na tenamia sirin bol to. '\GNGod ni ha maing a i si ware Yisas doling bonanga, na kene ol ni teralgere hogal ta sikinanua dungwo i hasu ta dikimia, ol wai ol ni tenangure amane monanua. _[7NEna nan yona aura di na tongwo yal God ni u wai nanga pire si hon e ni tomo. Te hobana bling memini yal Yisas Kraist u pa dinangwo irai gaun nomani kwian para amane monana dire na gina God sirin bol tominua. @Z{NTal nigi dongwo ol wangwo maing iwe, para weni aidolo. ,YQNTe ha maing di ni tenangwo mo, tal gumang hon dongwo ol ni tenangwo, ha weni pam mo, hasu pam mo, dire, ebir si piro. Pinanga ha weni panangwo ha i, a i si wayo. tXaNTere ari tau God ha maing di tibi ol ni tenangwo irai, piralga ha pirikia di banta po dire isime e tekio. YW+NGod Kwiang a yo te ni tere yon wu binangwo irai, siga wa tekirere, wine ol to. =VsNMolere tal oun dongwo ni au sinam mo, nibil onan mo, ya monan mo, tamamia di pire God wai pir ni teiwa di tere tere molo. Ol ni tenangwo hobi, Kraist Yisas ol ware nimni mongwo meri, ni ereyu ol ware nimni monana dire God ol ni tere a yo te ni tenamia, God ol na tenga i wai pir ni teiwa di tere tere molo. :UoNMolere girungwo tangwo God ha di tere tere molo. LTNOl tere, tal gogo ol ni tenangwo tamamia dire wai pire pire molo. SNYal ta tal nigi dongwo ol ni tenangwo ni hol pai hol pai dire ol tekio. Haung haung ari para weni ha ura panangwo di tere tal wai ol to. ZR-NTe omeling pege dire siga wangwo hobi krehaman tere a yo te tenanio, te ha maing pimba, kul pirere nimni molkungwo hobi nimni monama dire, krehaman tere a yo te tenanio, te ha maing aidolala di pungwo hobi aki di tere a yo te to. Tere yu ol wanangwo hobi Yisas wine onama dire, di gon gan ole ha ura panangwo di tere nigi de pir tekio. QN Olere honagi ol ni tongwo i, nomani si pire yon milni tere wai pir to. Tere enin hobi kina kura bolkirere pana gale molo. |PqN Ena yahuna hobo, yal tau God ha maing nir si ni tere a yo te ni tere kene ol ni tongwo hobi hang a yuwo olo. 'OGN Naminga ipire, ni enin hobi tan tani ha maing hol wanama dire, yon milni tere a yo te tenga meri tere tere molio. Ha gumiling tau ya dungwo hon di tongwo ha %NCN Yisas Kraist gol na tere algi ya bole bina ole imia, Yisas u pa dinangwo haung gonamin mo, hon monaminga yali i tibi ole kina pana gale gale moli naminua. /MWN God yong ki e na tongwo bani monaminga pire na pare ekimia, pi tege eminga yal Yisas Kraist si hon e na tenangure sigare kule u wai naminga ipire, God na pare emua. ;LoNOmba, nan tal dime dire ole ba bongwo holi waminga hobi, spak olkire, Yisas tani ol wai ol na tongwo pamia di pirere, God yona milna tominga i, kuman mere dinangure kiana hobi na sinamba, wa kerulu di mena olaminua. Olere God tani aki di na tenangwo pamia di pire kwi mominga i, aiyulang mangal hauminga meri dimia kiana hobi bina bani sinamba, wa kerulu di manbi olere nimni monaminua. Monaminga i pire ha i, a i si ware oli omino. wKgNTe tal nigi dongwo ole ul pai mongwo hobi girungwo ul pamio, te bia nere spak ongwo hobi girungwo spak omua. JNTal nigi dongwo ol wangwo hobi ul pai momia. Mongwo meri molkio. Hamen ganba kul enangwo pamia di pire kwi ole ole molio. }IsNNi Yisas pir tenga hobi tal dime dire olere ba bongwo bani wania, tal nigi dongwo olere si bongwo holi ta wakinua. HNDikinamba, ni Yisas pir tenga hobi tal nigi dongwo ol ware si bongwo bani ta molkinia, unamia dire kwi monga ipire ganulun ta dikinanua. UG#NEna arihobi hamen wai tamia wai pire mominua dinamba, tal oun dongwo gintani u pa dinamua. Dinangure agr gir kulala dire gul ingwo meri arihobi gul oun dongwo inamua. Ire te pi benangwo ai ta dikinamua. GFNHamen ganba kul enangwo haung arihobi pir po sikinangure yali unangwo nomani si gogo danamua. Danangwo haung i, girungwo sinamo yal ta kuni nerala dire ungwo meri unamia, pir po sikinamua. E %NEna yahuna hobo, Yisas ti hon unamia. Unangwo haung tal ta ta onangwo maing para pir pisolinia, pasi bole hon nir si ni tenaminga paikimua. "D=NYu onaminga pangwo ipire, ni enin tau Yisas pir tongwo hobi enin ta gongwo i, ta mamia di pire, nimni monama dire ha i di tibi ol tere a ura di to.CNAirangure nan hon mominga hobi emgi aire kina u tani pire Yisas mongwo hamen bani pire hanere kina moli naminga naminua. }BsNTalhan para weni hobang yal Kraist hamen bani aidole ere ime unamua. Ure gala erakere dinamua. Dinangure ensel hobi kene ongwo singaba ta gala bir dinamio, te God bu mugu bu dinamua. Dinangure ari homa Yisas pir tere gongwo hobi homa airamua. LANEna bling memini yal ha di tibi ol tongwo meri di ni tenamina piro. Emgi Yisas hon unangwo haung, nan ari Yisas pir tere hon mominga hobi homa e tekinaminia, gongwo hobi aire homa e na tenamua. @)NTe Yisas gole hon airungwo meri ari Yisas pir tere gongwo hobi God uling yunangure ereyu airangwo pamua. Aire Yisas kina ereho unangwo pamua. 1?[N Ena yahuna hobo, ni ari tau Yisas pir tere moli pire gongwo i, hanere nomani susu sire, “ayo, Yisas haya humia, gongwo hobi airamo, airikinamo, tal oname?” di pire milni gul sungure God pir tekungwo hobi gole airikiralga pamia dire gogo wangwo meri wakio. Airaminga pamia di pire wayo. K>N Yu olere ari Yisas pir tekungwo hobi mongwo bani wananga talhan tau na to dikinanio, te menan golkinanio, te arihobi ni ari wai moma di hanamua. Gonaminba, Yisas hon u pa dire ulna yunangwo ha R=N Ni yalhobi yon tani eyo. Nin hani panangwo a biyame ere yal ta ol wanangwo maing ebir si tekio. Nin hani panangwo i, a i si ware nin honagi olo, di ni tominga i hon di ni tominia wine ole honagi olo. <N Masedonia Probins ari Yisas pir tongwo hobi yon milni tenga i wai pamia. Pamba, yon milni kara te monanga monana di piminua. +;ON Ena Yisas pir tongwo enin hobi yon milni tenga maing God haya nin nomani sina i, i tibi ol ni tongure pinua. Pinga ipire na ta hon pasi bol ni tekinaminua. :NKrehaman ha i wine olkinanga ari mobin hal wa tenano? Ta tekinania. God nin Kwiang ni tongwo yali tani mobin hal wa tenanga pamua. j9MNYon inaning girungure ol wanana dire ni pare ekimia, tal dime dire ol wanana dire ni pare emua. 38_NTe ari enin tau hobi al ingwo i ni wou sire bal tekio. Tenanga pring bir weni panangure, God tobo nigi dongwo ni tenangure inanga pangwo ipire, awa di ni tominga pinua. \71NAri God pir tekungwo hobi al yong inaning girungure al gogo gogo ingwo meri ikio. 6 NNi al irala di pinanga yon inaning girangure gogo ikio. God arihobi kina ni yal al suri na wai hanama di pinanga ire kene olo. c5?NGod ni u wai pire amane monana di pimia. Wou sire wai pama di pire ol wakinana di pimua. 4NTominga ha i, na nan nomani si piminga meri pire ta dikiminia, hobana Yisas di na tongwo pire boling kul ni tominga pinua. Y3 -NEna yahuna hobo, ha di wai si ni tenamina piro. God ni wai hanama dire krehaman di ni tominga pinua. Pire homa tau wine onba, omaga kara wine onana dire pi tege eminga yal Yisas hang dal waire di ni tominua. 62eN Nangure pi tege eminga yal Yisas ire, gamahobo ire dire ti hon u tibi unangwo haung, God maulung bani ha ta paikimia, amane dire dire mona dire, God sirin bol tominua.x1iN Na yona milna ni tominga meri, ni ening hobi yon milni ere yu tengere u bir nama dire, God sirin bol tominua. 0'N Ena nabe God ire, hobana Yisas ire dire, ni monga bani unaminga hol ta i tibi ol na tere, na aule ire unama dire God sirin bol tominua. U/#N Tere girungwo tangwo ni monga bani urere, ha maing tau pirikinga ha i, di tibi ol ni tenamna dire God sirin bol tere tere mominua. God Pol po di tenangwo Tesalonaika nala dire God sirin bol te mongwo ha /.WN Molere ni ol wanga maing pirere God wai piminua di tominga pamua. Ni tal wai ol wanga i na pimingere yona horega ongure, God ni arihobi tal wai ol tenua di tominua. (-INAulekiminga ha i memini yu pamia, ni Yisas ol wai ol na tongwo pamia dire a i si wakinanga, na nomani si gogo dale gonaminga pamba, a i si wania hon mominua. Y,+NPimingere yalhobi na sire gale tal oun dongwo ol na tomia milna si wai ole ayo tal onamne di piminba, tal ol wanga maing di tibi ol na tomia, tal oun dongwo ol na tongwo i tamama di pire krauna aulekiminua. S+NEna Timoti ni monga bani mole ure ni tal ol wanga maing di tibi ol na tongwo wai piminua. Piminga ha i yu di na tomia, “yalhobi God ha maing a i si ware pir tenio, te ening hobi aki di tere yon milni tenio, te na ni ni hanamna di pire wara ke mominga meri, ni gamna wai pir na tere na harala dire mona” dungure piminua. j*MNYu ongwo ipire na uning si molkiba, yal Timoti nu siga i, ni ha maing a i si wanga maing hanere, ure di tibi ol na tenangwo pirala dire nu siwa. Te Seten ni kraun sinangwo bol yare ha maing hol aidolanga, na homa gul honagi ol ni tega i, ol ya malgi olga pamia di piralua. Timoti pire ure yalhobi mol pai ongwo maing di tibi olungure Pol wai pungwo ha .)UNNa homa ni kina mole emgi arihobi nan ha maing hol wanaminga hanere, nigi de pire ni sire gale ol gogo dal ni tenamua diga meri irai, omaga yu ol ni tongure hanua. /(WNArihobi ni sire gale gul oun dongwo ni tongwo i, ha maing hol aidolekinana dire, yal Timoti bai nu si olebilua. God nan na pare ere arihobi gul ni tenamua dimiraya. {'oNYal Timoti iwe, God honagi yal mole Kraist ol wai ol na tongwo ha i di tibi olungwo yal momia. Ni yalhobi God ha maing a i si ware monga i, nimni monana dire, yal Timoti ni monga bani po dire bai nu si olere, na yasu Atens malgi ya mobilua. .& WNEna ni monga bani na yasu hobi unamna dire kwi ole ole mominba, unaminga hol dikimia dire, nomani si gogo dale gamna hobo ta, yal Timoti, na yasuri bai si olaminua. w%gNTe ni Yisas pir tere wine onga i na honagi ominga wai pama di pire nomani si pimingere yona horega omua.$7NPaikimba, emgi hobana Yisas hon siina di unangwo, na gina honagi omingere ni u wai onga i hanere, na honagi ominga wai pama di pirere milna pinamua. #NMolere na Pol ni monga bani urala di pire pire moliba, kwia nigi dongwo Seten kwaling pera di na tomia, uralga paikimua. $"ANEna gir hobo, ni monga bani aidole ere banta ominga i, pi mole haung obilga ni wa di pimingere milna gul simua. Simba, na nomani ni ni tere mominua. t!aNNa gina wiyol tau mongwo bani pire sigare kule u wai nangwo pire, ha maing di tibi ol tenamna dire ominba, Yuda arihobi wiyol hobi God sigare kul tekinamia, ha i ditekio dire, hol pera di na tomua. Yu oli ongwo ongwo omaga ongwo i, kara nigi weni domia pring bir pamia, God yong ki e tongure gul ire ire mongure para haminua. Pol yalhobi hon harala di pungwo ha v eNEna Yuda arihobi singaba Yisas si golere, God hana togu homa malungwo hobi si gole dimia. Si gole nan na dolna i mena olungure uminua. Te ol wangwo i God nigi de hamia. Hangure Yuda arihobi ari para weni kiang pai tere i kura ol tomua. {NEna girhobo, Yudia ganba Yuda arihobi enin tau Yisas pir tere ari tabin tani mongwo hobi sire gale ol gogo dal tomua. Tongwo meri ni eni hobi ni Yisas ol wangwo meri ware pir tenga i, hanere nigi de pir ni tere, ni sire gale ol gogo dal ni tomua. ON Ena na gina God ha maing di tibi ol ni tomingere, ari hang pangwo di wama di pirikinia, God hang pangwo dimia di pire a i si wanua. Wanga ipire na gina hobi haung haung God ha di tominga gin i, ni ha maing a i si ware ol wanga hani, God di tibi ol tere wai piminua di tere tere mominua. Te God ol wai ol na tongwo ha i pir tere monga hobi, nomani sinali ulgi sire ul panamba, ha i yol e pingere si hon e ni te momua. Mongure wine ole doling bonua. kON God kene ol ni te molere, egin wai gal ni tomia, kene ol ware nin wangwo meri wanana dire krehaman ni tere a yo te ni tominua. Tesalonaika yalhobi tal oun dongwo u au simba, ta mamia dire ha maing a i si ware nimni mongwo ha 7N Irang gir hobi krehaman tere a yo te tongwo mere na ni arihobi ha maing a i si ware, oine holgi di monana dire, krehaman ni tere a yo te ni tominua. *MN Ni Yisas pir tenga hobi na gina tal digan ta olkiminia, God nomani si pungwo meri wine ole tal dime dire ol waminga maing han po singere, te God para na hamua. T!N Gir hobo, na homa ha maing nir si ni tominga i, na gina hobi girungwo tangwo God ha maing nir si ni tere nan yona honagi ole diminua. Na ha maing nir si ni tominga i, tobo na tekinana dire, nan yona honagi nega dire ole ire nominua. Nominga i ni para hanere pir po sinua. Singa i sire ha maing di ni tega ha pangwo dima di pinua. Z-NTere na gina yona milna ni tere, God ol wai ol na tongwo ha di tibi ol ni tenamna dire wara keminua. Kere ni u wai nanga ipire ha nir si ni tominua. Na aki di ni te mole gonaminga i ta mamia, ni u wai nanua. 5NNa gamna aposel hobi God honagi ol tere ha maing nir si ni tominga ipire, na hana ware tobo na to dinaminba, ta dikiminua. Dikire na gina ni yalhobi kina mole hamil ha sikiminia, aang hobi gir kene ongwo meri na gina mining bole omena haung gole molere kene ol ni tominirawa. oWNNa nan hana awala gamingere, ni ari wiyol para weni hana wangere, singaba monamna dire ta dikiminua. oWNNa ha ura pangwo dire kraun sire yon a ura dimingere, pir tenana dire ta di ni tekiminua. Ni tal wai a nenga hobi na tenana dire yona inaning girungure ta dikiminua. Yu ominga i ni nin maing para pir po sinio, te God para hamua. lQNTe ha nir si ni tominga i, God ha maing dimia. God di tibi ol na tongwo pire di ni tominua. God na mominga maing han po sire na wai moma di hanere, nomani na tongure ha i nir si ni tominua. Arihobi na wai hanama dire ha nir si ni tekiminba, God na wai hanama dire ha maing di ni tominua. Tomingere God nin na nomani si piminga i, ebir sire han po simua. ONTominga ha i, a i si ware pir sina enua. Enga ha i kraun sire ha nigi dongwo ta di tibi olekiminio, te na wou sire tal gogo ol ware ha nir si ni tekiminio, te hasu kera kule bal ni tekiminua. ^5NHoma Pilipai malgi molere ni monga bani uminia. Ure mominga gin i, arihobi na sire gale ol gogo dal na tomua dungwo pinirawa. Arihobi na sire gale ol gogo dal na tomba, ni monga bani ure hon na sire gale ol gogo dal na tenama dire kul pirikire God nomani na tongure nimni mole God ha maing di tibi ol ni tominua. Ap 16:19-24; 17:1-9 " ?NEna yahuna hobo, na homa ni monga bani uminia. Ure ha maing di tibi ol ni tominga i, ni ari tau Yisas pir tekino? Pir tere nin han po sire a i si wanua. [ 1N Pirigere tal nigi dongwo ol waminga i, God na sinamba, nin wang Yisas aki di na terala dire golere algi ya bomia, God nin uling yungure aire ere hamen bani omua. Pire hon siina di ya ime unangwo ipire kwi mona dungwo piriwa. Pirigere ni ol wanga maing arihobi boleng kul na tongwo piria, na hon arihobi di tibi ol tenaminga paikimua.Q N Ena homa ni monga bani ugere pana gal na tere aki di na tenua. Tenga maing ari para weni pirere di tibi ol na tomua. Tongwo i pana gal na tenga i, maing obil di tibi ol na tekimia, so gal bala hulu, gia ongwo, kumoigi pangwo a i wanga i para pisole nomani si kulu sire mol pai hong yal God tani pir tere wine ona dungwo piriwa. h KNTe God ha maing di tibi olinga iwe, Masedonia Probins Akaia Probins ari tau obil pirikimia, ari wiyol banta banta ke pangwo hobi para pimua. Pungwo ipire, Yisas pir tere tal ol wanga maing hon boleng kul tekinaminga pamua. - UNDalkire tal ol wanga i Masedonia Probins Akaia Probins ari Yisas pir tongwo hobi han pirere dolni bomua. Bongwo ipire God ni kul ere ni pare engwo mona di haminua. 7  iNSinga i sire na gina tal ol waminga meri doling bole onua. Olere hobana Yisas ol wangwo meri ol wanua. Ware ha maing pir tere wine onga i arihobi nigi de hanere tal gogo ol ni tongure talime oun dongwo u ni au simba, God kwiang yon wu bilere aura di ni tomia yon horega ongure nomani si gogo dalkinua. E  NNa gina God ol wai ol na tongwo ha maing i ure di ni tominga i grana obil di ni tominga paikimia, God Kwiang yona wu bilere ol nimni mol na tongure ha maing di ni tominua. Yu ol na tongwo ipire ha diminga i ha pangwo dimia di pire pir tenua. Te na gina aki di ni tenamna dire ol waminga i maing hanere pir po sinua. k  QNEna yahuna hobo, God yong miling ni tomia. Tere yali nin wang aung monana dire ni pare emua. ]  5NTe Yisas ol wai ol na tongwo ipire God honagi ol tere monio, te Yisas arihobi kina yon milni tere honagi nega dire ol wanio, te nan hobana bling memini yal Yisas Kraist gauna hon na tere mol pai wai na tenangwo iralga pamia di pire a i si ware kwi monua. Monga ipire God ha di tominga haung ni tal ol wanga maing nomani si pire di tominua.   9NEna na God kina ha wai obilga haung ni arihobi Yisas pir tere grang ha wine onga i wai pirere aki di ni tenama dire God ha di tere tere mominua.  NEna na Pol molia. Molgere Sailas ire, Timoti ire dire han mongure na Tesalonaika malgi ke pare Yisas pir tere tabin tani monga hobi kere pinana dire pasi bol ni teiwa. Tegere, nan nabe God ire, pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, ol wai ol ni tere si hon e ni tongwo i pir tere yasuri gamahobo monua. Monia God pirari pare ol wai ol na tongwo te yon ura dinangure hamen tare au dungwo i ni monga bani u tibi pire pai omo. Tesalonaika arihobi Yisas pir tere tabin tani mole tal dime dire ol wangwo ha \1Ni yalhobi hol bangi wananga enin tau unangwo kule kewa dire yon tani ere ha wai panangwo di to. Ni Kraist gamahobo monga hobi yon ura dinangure hamen wai tangwo ni monga bani u tibi pire pai omo. Para yu.M Ena Rom oo malgi tal nigi dongwo bani yal tau God ni pare engwo meri pare engure Kraist pir tere tabin tani mongwo hobi yahuno di ni tomua. Tongwo meri na wana Mak ereyu yahuno di ni tomua. q[ Ena na ha obilga digere Silbenes pasi bol emia. Silbenes iwe, na kina yona tani ere pana galga yal momua. Ena God ol wai ol na tongwo maing pinga i, ha pangwo dima di pire ha i aki di tere di ni teya pir sina ere a i si wayo. { Monanga ipire God talhan para weni kene ongwo i ya ol te monangwo monamua. Ha weni pamua. Ha gumiling tau ya dungwo ha  Haung obilga gul ire monanga, pirari pare ol wai ol na tongwo hong yal God, Kraist ni kina si daule mol pananga panana dire ol wai ol ni tomia tere awai ol ni tenangwo kara u wai nanio, te aki di ni tongure nimni monanio, te yon wu binangure nima pire monanua. >u Kraist pir tongwo ari wiyol para weni ganba banta banta moli ongwo hobi kura talime gul inga meri para para imua. Yu ongwo ipire ni yalhobi Seten krauna sikinama dire nimni molio. X)Ena awi biing laion hau ta si nerala dire wa dungwo meri kwia nigi dongwo singaba Seten ni yalhobi kraun sire isusu ol ni terala dire ni wa dumia, isusu ol na tekinama di pire nimni mole kwi han molo. ykGod milni pir ni tomia nomani gogo sire tal olale di pinga i, God di tibi ol tenanga aki di ni tenangwo pamua. 3_God nimni mongwo ipire ni yalhobi nin olala dire nomani si pinga i aidole, God tani wine ol to. Tenanga God bai engwo haung werigi dinangwo gin i ni hani awala ganamua. u~cEna ni yagaling hobi ha mibi diga meri hon diralia ari hobi ha dinangwo wine ol to. Tenanga pire ha maing buku yu di emia. “God ari nin gaung pir yuwo engwo hobi kiang pai tomba, nin hani pinanga ya ime sinangwo hobi God ol wai ol ni tenamua.” Pro 3:34 Di engwo ipire ni yalhobi nin hani pinanga ya ime simo. Sinangure ari enin hobi honagi ol to. j}MTenanga kene ominga hobi hobana tani Kraist u pa dinangwo, nomani hon ni tenangwo ire Kraist kene ongwo meri wama dire ole ya mol pananga bani pananua. Nan hana pinaminga ya ime sinangure nomani ogolo si pir kun olaminga ha {|oNa nan nomani pamia yalhobi nomani ta paikima di pire kene ol tekio. Yalhobi na dolna bonama di pire kene ol to. T{!God ha maing ari tabin ta kene onana dire ni tongwo meri kene ol to. Tenanga siga ware nigi de pire ol tekio. Wai pire ol to. Ol tenanga honagi iwe, tobo obil nomani tere olkio. Honagi nomani tere olo. z Ena na ha maing kene ongwo yal ta molere Kraist gul ire gongwo i omena hanere, ti hon ure ari talhan para weni hobang mongwo maing i tibi olangwo i nan para wa ma di inaminua. Inaminga ipire na kene ongwo yal ta molia ni kene onga hobi, ha di ni teralia piro. by=Yu ongwo ipire gul ingwo hobi God nin nomani si pungwo meri inangwo, yalhobi nigi de pire nomani gogo sikinangwo pamua. God nin na ere aki di ni teralua dire ana kere engwo meri nima nama di pinangwo pamua.lxQPangwo ipire ha maing buku yu di emia, “Amane mole tal dime dire ol wangwo hobi God sigare kul tere aki di tenangwo oun domia, tal nigi dongwo ol ware God memini pangwo meri wine olkungwo hobi tal oname?” Pro 11:31 wEna God ari talhan para weni ebir si tere ha hol ol tenangwo haung, mala umia, God gamahobo mominga hobi homa ol na tenangwo pamua. Pamba, Kraist gol na tere ol wai ol tongwo ha pir tekungwo hobi, emgi tal tane ol tename? Oun weni dongwo ol tenangwo pamua. vPanba, ni Kraist gamahobo monga i mole gul inanga tamamia dire gai ta golkio. Golkire ni Kraist hang dal aire e ni tomia God maa e to. KuNi yal ta ari si gon mo, kuni nen mo, gabman Lo isusu olin mo, yal ta hang pangure a nere ol wangwo tali hawai teri kule ol wan mo, ol wanga i ware gul inga i nin hani pamia gai gonanga pamua. ^t5Ni Kraist gamahobo monga ipire yal ta nigi de pir ni tere gaun ha sinangwo gun ere molo. God Kwiang ni yon wu bilkinangwo gaun ha si ni tekinamba, gaun ha si ni tomia God Kwiang yon wu bungwo ipire gun ere molo. Qs Ol ni tongwo iwe, Kraist gul ingwo meri wa ma dire inia, tamamia dire gun ere molo. Monanga Kraist talhan para weni hobang mongwo maing i tibi olangwo haung, yon horega onangure wai pire gun enanua. 7rg Enambi hobo, Kraist pir tenga i ni nimni mon mo, molkin mo, suang i harala dire tal oun weni dongwo u ni au sungure gul bir inia, tal olale dire nomani si gogo dalkio. q Ha maing di tibi ol tenana dire nomani tongwo inga hobi, God nin ha di tibi ol to. Te tau awai honagi onana dire God nomani tongwo inga hobi, Yisas Kraist ol wai ol tomia ari hobi God hang awala ganama dire wara kere awai honagi ol te i pio. Te Kraist iwe, nomani ire yulang ire dire, ya di panangwo bani panangwo hobang momia. Ha weni pamua. Kraist gul ingwo i nan para wama dire inaminga ha p Ni yal tan tani God honagi onana dire pirari pare nomani wai ni tongwo inga i gogo gogo wakire, enin hobi u wai nama dire honagi ol to. koO Yisas gamahobo ta unangwo ni kina pana gale monanga, tolo ware omin pege dire yon ki ha ditekio. uncMonanga wai pamba, ari hobi yon milni tenanga, tal gogo ol ni tenangwo, tamamia di pinanga wai weni pamua. -mSGod ganba bani honagi ol na tongwo i pa dinangwo haung mala umia. Ungwo ipire God sirin bol te molala di pire du nomani paikire nomani si pir tere tere molo. 7lgPangwo ipire Kraist gol na tere pring pangwo i, bigi si na tongwo ha i, homa gongwo hobi hon mongwo haung, God yalhobi mongwo bani pire, ari momia ha hol ire gaung gonangwo pamba, nomani God kwia mongwo meri monama dire di tibi ol tomua. Kraist gamahobo God to bir hole na tongwo i ire ol wanangwo ha k-Simba, God ari gongwo hon mongwo hobi kina ha hol ol tere ebir sinamia, ni kraun sungwo hobi tal ol wangwo maing God di tibi ol tenangwo pamua. j3Yu ol wanga i para wai simia, hana ya mongwo hobi hon onana dire kraun simba, ni nona panga haung yalhobi ganulun dire nigi de pire gaun ha simua. [i/Homa haung gobari weni hana ya mongwo hobi ol wangwo meri ware pir tenia. Pir tenga i, memini yu pamia, yal al moni moni wou sinio, te al wou sirala dire yon inaning girimio, te spak ol wanio, homena ire, nir bia ire dire, miki weni ne go dalinio, te talhan tau yong bai enga i, God moma di pire guman tere hau algi ya bole maa e tenua. h#Gul inga ipire omaga monga haung i, God nin ol wanana di pungwo meri ware, tal nigi dongwo olala di pire yon inaning girangwo i pir tekio. g 1Ena Kraist gaung gul ingwo meri na iralga ta mamia di pire wara kere oli pio. Inanga yali tal nigi dongwo hon olkinanga pangwo ipire kul pirikio. f-Tongure Kraist aire pi hamen bani pire God kina si daule mole, ensel hobi ire, hamen ganba ari singaba ire dire, hobang mole kene ol tomua.$eANir aki di tongwo i, ha di bole diralga piro. Ni nir bil ni tongwo haung, tal nigi dongwo onga i, God bigi si ni tomua. Nir bil ni tongwo maing, gaun gama engwo i obil bigi simba, Yisas Kraist gol ni tere airungwo i, nomani hon ni tere sigare kul ni tongure u wai pire tal nigi dongwo hon olkirala di pire wanua. Wangere nir binga haung, Kraist algi bigi si na toma di pinga meri, God hanere bigi si ni tomua. _d7Ena hamen haya God ari para weni si gonama di pire yal Noa sipi bangwo haung ari miki weni God mobing hal wa tongure yal al ana hol pai muru hol pai sui tai dire obil sipi ala mongure nir aki di tongure golkimua. `c9Mole pi kwia nigi dongwo halabusi pai mongwo bani pire ni kwia hobi ari hobi tal nigi dongwo ol wanama dire kraung si wangere ol ware pring pamba, na gol tega wai simia, ni kwia hobi gul inanga pamua di tere omua. dbAEna ni tal nigi dongwo ol wanga pring pangwo i, Kraist kri di olala dire haung tani weniga gol ni tomia, hon ta gol ni tekinamua. Yal Kraist iwe, God memini pangwo meri kara wine ongwo yal momia ni yalhobi digan monba, God ni kina guman pule ire u tani nana dire gol ni tomua. Tongwo yal i gaung gomba, kwiang ta golkimia pol kule ya momua. wagGod gul inana dire nomani si pinangwo meri, tal dime dire olere gul inanga wai pamba, te nin tal nigi dongwo ol ware gul inanga nin hani pangwo inanua. Ni tal nigi dongwo ol wanga pring pangwo i Kraist kri di olala dire gol ni tongwo ha D`Tere Kraist memini pangwo meri wine olere amane molala dire tal nigi dongwo olkio. Olkinanga yal ta ni gaung ha sire nigi de pir ni tenangwo yal i, amane monga maing hanere gai gonamua. _Molere Kraist tani hobana momia di pir tere hang awala gal to. Te God Kraist kina ol wai ol ni tongwo maing pire a i si wanga i yal ta sirin bol ni tenamia, di tibi ol terala dire kwi han molo. Monanga i mole ha ura panangwo dire di tibi ol to. n^UPamba, God memini pangwo meri, wine ole tal dime dire onanga ole gul inanga, ta mamia di pire, gul ni tenangwo yalhobi kul pir tere ganulun dikire, milni panangwo molo. God kene ol ni te momia nomani susu sikio. Ais 8:12 7]g Ena ni yalhobi ari hobi aki di terala dire tal dime dire wara kere oli nanga, kura talime ni tenangwo hobi God han uning si olam mo? Ta olekinamia, gul tenangwo pamua. i\K God memini pangwo meri wine ole amane mole tal dime dire ol wangwo hobi, han molere, God sirin bongwo i pir te mole aki di te momua. Momba, tal nigi dongwo ol wangwo hobi God yalhobi mobing hal wa tere yong ki e tere gul tenangwo pamua.” Sam 34:12-16 Ni yalhobi God memini pangwo meri wine olere tal dime dire ol wananga i ware gul inanga ha ~}|{{zz)yxwvuuu0u$tisrrTq pdoo3n*lkk'jii"hKggeHddbb1a`{_}^H]\c\ YYmXWVUT~SRRBQQOoNLLLJII(GFE~DCB{A@}??8>V=7=&::&9~8847543 2,13/.S-5,,+&*S(('^&A%$w#"! [S+q$fEdUx*=M { b - "3k5-SGod Lo Krehaman ha ana holo holo i hulu bani mining bol ere nin yulang nabilungwo bolo tomua. Tomba, yulang nabilungwo i gule e tomua. Tomba, yal Moses hulu pepa ire ere ime ure gumang gaung bani nabilungwo i haya nol damba, Isrel ari hobi omeling yuyau engure tene ogolo hankimua. Ena Lo Krehaman ha ana holo holo i honagi yu pamia, ari gonaminga hol i tibi olungure God nabilungwo bolo umua. Eks 34:29-35 ]3God nomani na tongure nan Kraist bolo gwa siminga i a i si ware doling bonaminga pamua. Nan Kraist bolo gwa siminua diminga i, krehaman ha mining ta bolkimia, God Kwiang imingere nu ke na tongwo i han diminua. Lo Krehaman ha mining bongwo iwe, nan ari gonaminga hol i tibi olimba, God Kwiang imingiwe, ari hon monaminga hol i tibi olimua. V%Na honagi nan onaminga kunu paikinamba, God yulang na tongure ominga pamua. y~kNa ha yu diminga i, Kraist gol na tere ol wai ol na tomia pire God yol e pir tere ha maing honagi ominua. D}Pasi bongwo ha i Kraist nin bol ere nu sungure na gina hobi ire ominua. Ominga ha i bli ire hulu bani ta bolkimia, God Kwiang nin ure yong wu bilere arihobi nomani sina ali bol e tomua. k|ONa honagi olga i wai pamua dire hana awala gale pasi bonangwo meri ni yalhobi monua. Mole ol wanga maing ari hobi hanere, owo, Pol gamahobi ha maing di tongwo wai pamia Korin hobi amane mongwo pamua dire na hana awala gamua. g{ INa ha diga iwe, na nan nega dire honagi oli pire pir tere hana hon ayuwo olio? Mo yal tau yali honagi ongwo wai pamua dire pasi bol ni tongwo meri na yu bol ni tenaminga Pol honagi wai ongwo pamia dire pana gal na tenano? z1Stua tal mebin dangwo moni bol nerala dire engwo tali yal tau kela kule ha mebin dangwo di ni tomua. Tongwo tali na ha yu ta di ni tekiwa. Tekire God na nu sungure Kraist honagi ari molia yal i nin gumang bani mole kela kule ni tekire yona wai e ni tere ha di ni teiwa.1y[Mol pai wai inangwo hobi kunung wai ungwo tal i mole hon wai di tibi ol tominio, te gonangwo hol doling bongwo hobi kunung daling sungwo meri mole hol nigi dongwo doling bonama dire di tibi ol tominua. Ol tominga ipire nan ara honagi i onaminga paname? God nomani na tenangure onaminga panamua. Zx-Tal kunung wai ungwo ta gangwo dere kunung wai ungwo ari para weni pungwo meri, God nan arihobi tal ol na tongure Kraist haang di tibi ol tomingere ari para weni pimua. Kraist tal kunung wai ungwo a nongwo i nan mominia. Momingere God si hon e tongure sigare kule u wai ongwo hobi pungure, endo de pangwo bani ongwo hobi pungure dimua. jwMEna God ol wai ol na tomia wai pir tomno. Kraist kiang hobi hon mongwo meri han holi ungure nan ari hobi u howa di tere Kraist haang awala ganaminga pire God mole Kraist ari hobi sigare kul tomia dire Kraist wai hamua. Iv  Oiba, nan enambi Taitas wa duga molkimia, nomani gogo siiwa. Siga i sire Troas ari hobi monama dire ere Masedonia probins oiwa. Aposel hobi God yulang ire nimini mole kiang i manbi dungwo ha Nu Ena na Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i, boling kul terala dire, Troas malgi pi pa diga i, God Troas ari hobi a kulang pai tomia, ari hobi ha i pirala dire a non ole mongure oiwa. |tq Di tegiwe, kwia Seten yona wu binangwo pai dimia dire, wai simua di teiwa. Pol Troas mole nomani si oun dongwo ha vse Yal ta talime ol ni tenangwo ha hol ta paikimia, wai simua di tere, pana gal tenanga, na erepara yal i pana gal teralua. Teralga i yal ta talime ol na tongure Kraist gumang bani mole ni yalhobi monga i pire ta mamia wai simua di teiwa. tra Pasi homa bol ni tegarai, na krehaman ha di ni tega i wine onan mo, olkinan mo, pirala dire bol ni teiwa. Iq Ni yon milni tengere yal i pinama dire aki di tere awai ol to. p3Tenba omaga hon wai simua di tere pana gal to. Pana gal tekinanga yal i miling gul bir sinangure ha maing hol pisolangwo pangwo ipire pana gal to. KoTal ol tongwo ari hobi tobo nigi dongwo haya tenga i para tenia. Yn+Ena yal ta tal ta ol tongure kumil tere mongure gamahobi para miling gul simia. Sungwo i na ol na tekimia, ni yalhobi ol ni tongwo pamua. Tongwo ha i na yulang bole ta dikiba, yal tau obil di ni teiwa. mNa homa pasi bol ni tegarai, piriga oun dere milna gul sungure ni yalhobi haini mere bol ni teirawa. Milni gul sinama dire ta bol ni tekiraba, yona milna ni tega i maing pinana dire bol ni teirawa. Yal ta tal nigi dongwo ongure pring wai simua di tongwo ha Hl Paikungwo ipire ni yalhobi aura di na tenanba, tekinanga pangwo ipire huralua di pire pasi bol ni teirawa. Na pasi bolga i ni ire kerere owo na tal ol waminga Pol pirere miling gul sungwo pamia di pire nan milna gul ta sikinama dire nomani si kulu sinanua. Sinangere na milna panangwo ni ereyu milni panama di piriwa. kNa uralga ni yalhobi milni gul sinangwo, ara di gon gan ole aura di na tename? Milni gul sinangwo yal ta aura di ni tenangwo paikimua. j Na ni monga bani uralga, kura ha hon di ni tekiralgere milni gul sikinama di piriwa. Tal gogo ol wanga i aidole nomani si kulu so. i Na uralga ni yalhobi Kraist haang pire a i wanga i ni onga pamua, ni onga paikimua diralga paikimia, nin haya kene ole nimni mol pisolinua. Solinga ipire na uralga milni gul sinama dire ta huralia, milni panangure wai pinana dire urala dire oliwa.Zh /Ena ha diga i God mining aki dinama dire gala diiwa. Na hongebe kura e molga meri wiya, kura ha di ni teralga milni gul sinamba, ha i pir po sinanga emgi uralga milni gul sikinama dire tau kwi han molia. &g GGod nin kul engwo monaminga pire na nu kengure mominua. God tal han tau teralua dire ana kere engwo i ere nin Kwiang yona wu bilere nu ke na tongwo mominua. *f OGod nin yulang ni ni tere na na tere dungure nan ire Kraist kina u tani pire mol pai ominga pamia di piminua. God nin honagi ol tenaminga pire nan na pare emua. ^e 7God awa ha dire aling kere e tongwo ha i para weni Kraist hobang mole i tibi olimua. Yisas Kraist u tibi pire tal ol wangwo i hanere God aling kere e tongwo ha i u ha weni kara pamua dire God haang awala gaminua. *d OEna God Wang Yisas Kraist ongwo maing Silbens ire, Timoti ire, na ire dire, boling kul ni tominga pinga yal i “owo olalua” dire, “a, olkiralua” dire ha u su sua ongwo yal momo? Ta molkimia. Ha taniga dungwo yal momia. Molere Yisas iwe, God grang ha para weni wine ongwo yal momua. Jc Ta dikia. God ha taniga obil dungwo meri na ere ha taniga diiwa. 6b gNa gin sutani na hanana diga i na nomani su su sire dima di pino? Na uralga a non olgiwe, nan gauna pir tere, “uralua” dire, “huralua” dire, ha erin su gi dire dio? #a AMolere Masedonia probins nala di piralga u ni monga bani pare wiyala pire ware ere Yudia probins nala di uralga ere u ni monga bani pare urala di piriwa. ~` wYu onangwo ipire gin sutani uralga na hanere ni milni panama dire na ni monga bani urala dire a non ole moliwa. _ Piriba, omaga si gubu dire memini tibi pangwo i obil pinua. Pinba, pi tege eminga yal Yisas unangwo haung, ni yalhobi kara maing pir po sire, na mominga maing hanere wai pinangere, te na ni monga maing ere hanere milna panama di pire kwi han mominua. n^ W Ha bol ega i kere pir po sinana dire bol ni teiwa. Teiyana, kara maing pir po si pisolana di piriwa. ] ! Ena ganba ari hobi honagi talhan para weni ol tomingiwe, milna pangwo amane mole ol tominia di piminua. Ari wiyol tau ni Korin monga hobi kina nan piminga meri ta ol ni tekiminia, God pirari pare yulang na tongure omena haung gole mominga i mole ol ni tominua. \ ) Yal tani weniga Pol aki di to dire God sirin bol tenanga, aki di na tenangwo ari hobi hankinamba, ari para weni Pol aki di to dire God sirin bol tenanga, aki di na tenangure ari para weni hanere wai pire God haang awala ganangwo pamua. Pangwo ipire God sirin bol tomno. _[ 9 Tal oun dongwo u na au simia gonamna dire mominga bani God na aki di pi hon monaminga bani engure mominua. Mominga ipire emgi ere na aki di na te i nangwo nangwo, ta golkinaminia, ya moli naminga namna di piminua. AZ } Molena gonaminga mominia di pire mominua. Mominba, nan gauna aki di tenaminga paikimia, gongwo hobi uling yungwo yal God tani aki di na tenamia di pinaminga i pire tal yu ol na tomua. hY KEna yahuna hobo, Esia probins kura talime oun dongwo na au sungwo i ni ari hobi hon nomani si pinana dire di tibi ol ni teiwa. Kura talime oun weni dongwo na mominga bani umia hon monaminga paikimia di hanere mominua. aX =Dinangwo ipire ni mol pai onga i pir gogo dal olekiwa. Na gul iga meri ni ere yu u na si daulingere kina ereho irabilua. Irabilga God aki di na tongwo meri ni ereyu aki di ni tenangwo pire na ni pir gogo ta dalkiwa. W 5Gul ire ire molga i ni ari hobi aki di ni tegere God ni pare enangure sigare kule u wai nana dire gul iiwa. Te God aki di na tongwo i na tani taman. Ni para aki di ni tomia pire na gul honagi olga meri ni ari para gul ire wara kere oli nanga nanga nimni mole yon ura dinamua. %V EKraist gul bir weni ingwo i nan para wa ma dire ibilua. Ibilgere Kraist pirari pare miling pir na tongwo i, nan para wa ma dire ire ari hobi ol tei obilua. U -Tongwiwe, talime tal oun dongwo u na au sungwo haung nabe God di gon gan ole aura di na tomua. Tongwo ipire tal oun dongwo ari tau au sinangwo nan ereyu di gon gan ole aura di tenaminga pamua. Pangwiwe, God aki di na tongwo meri nan ereyu ari hobi aki di tenaminga pamua. 3T aEna yal Yisas Kraist irang God tal ol na tongwo i wai pir tere haang awala gamno. God iwe, nan Nabe momia. Mole miling pir na tere, aura di na tere aki di na tomua. @S {Na Nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pirari pare ol wai ol na tongwo, te yon ura dinangure hamen tare au dungwo ni Korin ari monga bani u tibi pire pai omo. vR iNa Pol molia. Molere Kraist Yisas na bai nu sungure, ari tau ha maing di tenama dire, God na pare engure aposel honagi ol moliwa. Molere enambi ta Kraist pir tongwo yal Timoti han mongure pasi bol ni teiwa. Tega ha i ni God ha maing pir tere a i si ware Korin malgi monga hobi iwe, Griki ganba oo tabil tabil monga hobi ire dire, pasi kere pinana dire bol ni teiwa. OQbWangwo hobi ha maing pir po siwa dimba, God arihobi sigare kul tongure u wai nangwo ha i pir tekimia, God si hon e tekimua. God pirari pare ol wai ol na tongwo i ni yalhobi monga bani pai omo.^P5bTimoti ye, God ha maing kene olo di ni tongwo meri ol te molo. Ari tau God ha maing aidole na nan nomani bir pamia di pire nin nomani si pungwo ha i, nir si tere a i si wamia. Wangwo hobi ni pana gal tekio. ObYu ol monangwo hamen bani tobo wai inangwo u bir namio, te nomani hon ire mol panangwo bani panamua. Timoti ha maing honagi onangwo ha N!bTe moni bir a nongwo hobi yu dito. Tal dime dire olere pirari pare tal tau ari talhan a nekungwo hobi tenamio, te awai honagi ol te molo. M-bEna ari talhan miki a nenangwo hobi, nin gaung pir yuwo ere wakio, dito. Talhan miki a nenga i wai sinamia, talhan hobi hon aki di ni tenangure sigare kule u wai nanga paikimua dito. God obil pirari pare aki di ni tere sigare kul ni tenangure u wai nanga pamua dito. L)bKulere yal i tani homa weni momio, omaga momio, emgi ere para moli nangwo pamua. Yal i mongwo bani nabile au bir weni dimia, nan ari hobi ta mala pire hanaminba, kunung paikimua. Ari para weni God gumang hankimio, emgi ere para hankinangwo pamua. Yali nomani bir pamio, ari kene ol te monangwo monamia, hang awala ganaminga pamua. Ha pangwo kara dimua. Ari talhan miki a nongwo hobi ol wanangwo ha @KybEmgi God bai engwo haung werigi dinangwo Kraist u pa dinamua. Dinangure haung bai engwo yal God iwe, amane mole talhan para weni hobang momio, te yulang bir pai tomia, hamen ganba ari singaba para weni a ime ol tere yal i tani mo hora kumio, te kene ongwo hobi para weni a ime ol tere yali tani mo hora kumua. uJcbAri Yisas pir tongwo hobi God ha maing honagi ol to di ni tomia. Di ni tongwo ha i, i bangi olekire wine olere ol te i po. Pirere pi tege eminga yal Yisas Kraist ti hon unamia, ha maing honagi wai onua di na tenama di pire ol te molo. YI+b Dinga ipire na Pol talhan para weni bling memini yal God ire, Kraist Yisas kiabo Pontias Pailat kul pir tekire ha di tibi ol tongwo yal ire dire, yasuri ha bolga han mongure honagi ha yu di ni teralia piro. -HSb Ena yal tau kiang hobi isusu ol terala dire kura nega dire hama bare boli omua. Ongwo meri kura bolkinanba, na God honagi wai olgere, God sigare kul na tongure u wai pire moli nalga nalia di pire God honagi nega ol te molo. Homa God ni sigare kule u wai pire amane monanua di emia ni ari mongwo maulung bani yu dinia, “Na nomani si kulu sire Kraist gol na tere ol wai ol na tomia dire pir tere a i si waiwa” dinia. +GOb Ena Timoti ye, ni God gamahobo monia, ari hobi tal gogo olere nomani tere wangwo meri doling bole wakio. Wakire tal dime dire ol warere, God memini pangwo meri wine olere, God tani aki di na tenangwo pamia di pirere, ari hobi yon milni tere, omin haung gole, bol haure oli pire molo. ,FQb Te ari tau moni irala dire nomani tere wangwo hobi galeng talime miki weni bol wamia. Ware moni irala dire yong inaning girungure God ha maing aidolimua. Aidolungwo i tal oun dongwo u au simia tal olale dire sigin tan pire gul imua. Timoti God honagi ol tenangwo maing di tibi ol tongwo ha E'b Pamba yal tau yong inaning girungure talhan miki weni a nerala di pungwo hobi hau kwir engwo hankire homena nerala dire u pa dimba, sungwo ganulun dungwo meri, yalhobi moni irala dire du nomani pare nega dire oli namba, God gul tenangwo i monangwo bani monangwo pamua. DbPangwo ipire homena ya, gal kul haung haung kunung benangwo ire nere monaminga i, wai panamia obil nere monaminga pamua. ?CwbNan yalhobi namine na kul mena olungwo haung bona gana para ire umin mo? Ta ire huminua. Ire huminga meri gonaminga haung bona gana para ire namin mo? I ere ta ire honaminga pamua. $BAbDomba, yal tau God memini pangwo meri wine ole honagi ol tongwo hobi na talhan obilga a nega i kunung bemia u wai oiwa di pinangwo i miling panamua. @AybHanere nomani nigi denangwo sire ha maing pinangwo ha pirikire du nomani sire ha bolbin di wamua. Ware God honagi ol teralga moni bir irere u wai nala di pimua. Pungwo i nigi domua. 8@ibTimoti ye, na ha maing bol ni tega i arihobi di tibi ol tere nir si to. Yal ta ha maing tau i sina ure nir si tenangwo mo, pi tege eminga yal Yisas Kraist ha dungwo i paikimua dinangwo mo, God memini pangwo hol si pera di tenangwo mo, yu di wanangwo hobi nin gaung pir yuwo erere nomani paikinamua. Paikirere nomani nigi denangwo sire, ha bolbin dire ha ta memini yu pamua, ha ta memini yu pamua dire, ha bolbin mone mone di wanamua. Wanangure, enin tau hobi yong ki e tere, poing paing sire gaung si tere, kiang holo holo i u nigi derala dire oma di hamua. ?b>/bKene ongwo hobi Kraist gamahobo monangwo, han hongwo hobi, enin ta momia honagi olo dinangwo siga wa teralua di pirikio. Kene ongwo yali na kina Kraist gamahobo mominia, yona milna tere honagi ereho nega dire ol tenaminua di piro. Moni bir irala dire nomani tongwo hobi ha ^= 7bEna han hongure tobo ikire honagi ya mone olere Yisas pir tongwo hobi, honagi kene ongwo hobi nigi de pir tekire wine onangwo pamua. Wine onangwo ari Yisas pir tekungwo hobi ha maing te God gaung ha si tekinamua. ~<ubTe tal dime dire ol wangwo hobi haya haminua. Haminba, te hankiminga tali emgi i tibi olangwo han po sinaminua.@;ybEna yal tau tal nigi dongwo ol wangwo omaga haminga i, God ha hol ol tere ebir si tenama di piminio, te tau kul si ol wangwo hankiminga i emgi God ha hol ol tenangwo hanaminua. :bEna Timoti ye, ni haung haung yon gul sire nibil onga ipire, homena nenga haung nir wo tani nenga i pisole wain nir kina ereho no. d9AbEna yal tau ha maing honagi onama di pinanga gogo gogo breng a tau si tekio. Yal i maing homa hani ongere ongere wai panangwo hanere breng a tau si tee ha maing honagi olo di tenangwo pamua. Gogo gogo breng a tau sire i tibi olanga, yal i tal nigi onangwo pring ni kina ereho inanga pamua. Pangwo ipire galeng bole tal gogo ol wakire amane molo. /8WbGod ire, Kraist Yisas ire, kwia ensel hobi ire dire, gumang bani mole ni honagi yu onana dire krehaman ni teiwa. Ha maing kene ongwo hobi a yo te terala di pinanga, yal tau miling pir tere han uning si olere, tau kura ha di terala di pirikio. Ari hobi kunung kunung moma di hanere a yo te to. Q7bTe ha maing kene ongwo yal ta tal nigi dongwo onangwo, ari ha maing pungwo hobi gumang bani di tibi ol tere a yo te to. Tenanga kene ongwo tau hanere ongwo meri ol na tenama dire kul pire olkinamua. w6gbYal ta ha maing kene ongwo yal i tal nigi dongwo omua dire ha di mere di tenangwo, ha pangwo dim mo, hasu dim mo, gin tani pir tekio. Yal su mo, yal sui tai dire ha i mining aki dire grang u tani nangwo ha pangwo dimia di pinanga pamua. ^55bPangwo ipire ha maing buku ha mining ta yu bol emia. “Bulamahau homena witi miling egerungwo i egere miling siru di ya manbi sungure ering oulang obil i mena olimua. Olungwo bulamahau i honagi ongwo i miling tau nenangwo pamia gumang bani han si ekio.” Diu 25:4 Te ha ta yu pamia, “Yal ta honagi ongwo i tobo inangwo pamua.” 84ibEna ha maing kene ongwo tau ha maing honagi nega dire ol tere ari hobi pinama dire ha maing nir si tongwo hobi, honagi wai oma di pire tobo tau bir tani tenangwo pamua. 3 bEna ari Yisas pir tere doling bongwo hobi gamahobo ta al werai monangwo, gamahobo i nin kene ol tenangwo pamua. Yu onangwo ha maing honagi kene ongwo hobi al werai i kene ol tekinamba, moni miki dikinamia honagi bir pamia ol wanangure gamahobi nin kene ol tenangwo pamua. Pangwo ipire al werai gamahobo ta molkinangwo al i nin monangure ha maing pungwo hobi kene ol tenangwo pamua. g2GbEna al werai tau Kraist ha maing hol aidole, Seten hol doling bongwo ipire ha i di ni teiwa. 11bYu ol wangwo ipire algaleng al werai hobi yal ta gal erere, gir kul ere molere, oo malgi homena honagi para kene ol tenama di piriwa. Algaling al werai hobi yu onangwo, Kraist kiang pai tongwo hobi nan Kraist gamahobi digan moma di hanere ha di mere si na tekinangwo pamua. Q0b Pangure al werai han diga hobi ya mone siga ware oo tabil tabil i kebe ere wamia. Wangwo i nigi domba, tal tau ol wangwo i nigi weni domia. Dongwo tal i yu omia. Ari hobi gaung ha si mena olere, yal al ta hang pangure ol wangwo tali hawai teri kule ol wamua. Ol ware ha dikinangwo mere dire yal ta ol wangwo i ha wai ol wamua. >/ub Tenanga pamba, algaleng al werai hobi yal ta gal erala di pire Kraist mobing hal wa tere al werai mole ha maing honagi olala dire God di tibi ol tongwo i aidolungwo i pring pamia. . b '-Gb Te al werai amane mole awai honagi ongwo hobi obil hang bol eyo. Amane mongwo al werai iwe, tal yu ol wamia. Gir kungwo hobi kene ol tomio, te ari yol banta ungwo i homena ke tere pana gal tomio, te ari Yisas pir tongwo hobi aki di tomio, ari nu nibil ole, talime oun dongwo u au sungure nomani susu sire mongwo hobi aki di tomio, awai honagi wai pire ol wamua. Wangwo al werai hobi obil hang bol ere kene ol to. k,Ob Ena ha maing hobi al werai kene ol tenama dire hang bol eyo. Enanga aldimani weni mongwo hobi hang bol enanga, te al werai yal ta hon gal ekungwo hobi obil hang bol eyo. Bol ere tobo tengere al i ha maing honagi onamua. +bTe ari Yisas pir tongwo hobi gamahobi para weni aki di tere kene ol tekinangwo, Yisas mobing hal wa tenamua. Tere irang aang, yaung aing, wang aung gamahobi kene ol tekinangwo, God ha maing aidolamia ari ha maing pirikungwo hobi u nigi domba, yali kara u nigi weni denamua. Denangwo meri Yisas pir tekungwo hobi yu ol ware u nigi dongwo meri domo? Ta dekimba, yal i kara u nigi weni denamua. ~*ubNi al werai krehaman ha di ni tega meri dito. Ditengere pinangwo ari hobi tal digan ol wangwo al moma di tekinamua. 8)ibTenamba, al werai nin nomani si pungwo meri wine ole tal nigi dongwo ol wangwo alhobi hon momba, gongwo hobi nomani paikire God honagi ol tekungwo meri al werai yu ol wamua. (bEna al werai kene ol tenangwo yal ta molkinangwo alhobi God kene ol na tenama di pire girungwo tangwo God sirin bol tenamua. .'UbPamba, wang aung ya, gang ta monangwo, God grang wine olala di pire aang aing al werai monangwo i, kene ol tenangwo pamua. Homa al werai wang aung gang hobi homena ke tere kene ol tomia. Emgi aldimani monangwo haung, wang aung gang hobi mong kene ol tenangwo pamua. Tenangwo God wai hanamua. |&qbEna al werai hobi tan tani kene ol tenangwo yal ta molkinangwo, ha maing pangwo hobi kene ol tenangwo pamua. %-bTe aralhobi a yo te terala dinanga, nin nimai ha mining bole di tenga meri dito. Te algaling ama hobi a yo te terala dinanga, nin keunumbi hobi ha ura pangwo di tenga meri di tere wou sirala dire nomani si pirikio. Ena al wiimbi gonangwo al werai hobi kene ol tenangwo ha $ bEna ni ari yal hobi a yo te terala di onanga i olere, ha ering monangwo di tekio. Nabin tal ta onama di pire ha mining bole di tenga meri ari yal hobi ere yu dito. Te yagaling gir hon malungwo hobi a yo te terala dinanga, ebin hobi ha ura pangwo ditenga meri dito. C#bNi ol wanga i gogo ol wananga, ha maing honagi isusu ol tenanga ipire kwi molo. Te ha maing nir si tenanga i gogo nir si tenanga, nigi denanga pangwo ipire ogolo pir kun ole nir si to. Yu olere ha maing aidolekinanga u wai nanua. Nanga ni nin ta honania. Ari ha nir si tenga pir tongwo hobi para u wai namua.")bNa ha bol ega i, arihobi ni onga wai pamua di hanama dire, wine ole honagi nomani tere ol ware molo. Monanga ha maing pinga i, nimni monanua. T!!bTe homa God hana togu yalhobi ire, ha maing kene ongwo hobi ire dire, God Kwiang yon wu binangure ha maing honagi onana dire bini a tau si ni tongwo God yulang ire honagi onga meri siga wakire ol molo.  b Na uralga pire kwi ole ole moli onga haung i, ari maulung bani ha maing buku awala gale kere memini di tibi ol tere, nir si to. b Ni yagaling monia, tal dime dire ole wayo. Ole wakire tal nigi dongwo onanga, yalhobi hanere, gir momia, nomani ta paikimua di ni tere ha nir si tenga i wine olkinamua. Olkinangwo pangwo ipire ha di dinanga ha wai panangwo meri di warere, tal dime dire obil ol warere, ari para weni yon milni tere, God obil aki di na tenangwo pamia di pir tere al ama wou sikio. Yu ol wananga, ari hobi hanere, owo, yali ari pauni eme sungwo meri monua di ni tere ha dinanga wine ole, ni homa e tenanga meri yalhobi dolni bonamua. T!b Timoti ye, ha bol ni tega i ari yal al hobi wine olo dire nir si to. T!b Panangwo yal i nan sigare kul na tomia u wai namna di pire, God memini pangwo meri nega dire ol waminua. God ari para weni sigare kul terala di pimba, God tani sigare kul na tenangure u wai nalga pamia di pir tongwo hobi obil sigare kul tomia u wai omua. Ongwo ipire God memini pangwo meri honagi oun dongwo nega dire ol waminua.  b Ha diga i ha weni kara pamia, ari para weni pir tere a i si wanangwo pamua. Ena God ta golkirere ya mol panangwo bani panamia. 1[bNi gaun honagi onga paikimba, oli onga onga emgi nimni monua. Monga i ganba baniya mol pai onga i, gaun obil aki di ni tomia gonanga pamba, God memini pangwo meri wine ol tere wa monanga gaun aki di ni tere emgi hamen bani mol pai gobari ire monanga nomani ere aki di ni tenangwo ta golkinanua. zmbPamba, yal al dimani hobi nin nomani si pire ha pore ol wangwo i, ni u wai nana dire dikimia, ha pangwo dima dire pir tekio. God memini pangwo meri wine olala dire oli nanga nanga, emgi nimni monania. Monanga pangwo ipire wara kere oli po.  bEna na ha maing pasi bol ni tega pir po singa i, sire Kraist gamahobo di tibi ol tenanga, Kraist Yisas honagi yal wai monanua. Te di tibi ol tenanga, Kraist ol wai ol na tongwo ha ire, God ha maing ire dire, pir sina ere wine ole nimni monanga pamua. $AbGod ha di engwo i ire, ni God maa e tenga i ire dire, God homena i u wai oma di hamia, nenanga pamua. Pol mole Timoti Kraist honagi wai ol to ditongwo ha }sbGod talhan ol engwo para weni kwari pamia nenana dire ol emia, mai tenanga paikimia, God maa e tere nenanga pamua. SbDungwo hobi ha yu nir si tenamia, ni u wai nala di pinanga, yal temini mole al mai to, homena tau mai to dinamua. Dinamba, homena para weni arihobi nenama dire God ol emia. Engwo ipire God ha maing pir po sire Yisas pir tongwo hobi homena mai tongwo i nerala di pinangwo, God homena na tenga i wai piriwa di tere nenangwo pamua. (IbSeten yong wu bungure hasu dungwo wai pire nega dire ol wamba, pring pangwo i nomani si pirikimua. Ari hobi na hanere hasu dima di hankinama dire hasu dimua.  bEna God Kwiang awa ha yu dimia. Emgi yal tau God ha maing pir tongwo i aidole kwia hasu kela kule di wanangwo i, pir tere wine onamua. NbEna God ha maing i tibi ol na tongure piminga ha i, yal tau pirere ha i mo hora kulkimia, ha gogo dimua dinangwo paikimua. Paikungwo ipire ul dire ha ta yu di emia, “Yal Yisas u ari ongure, God Kwiang Yisas God wang momia i tibi ol terala dire uling yungure airimia, ensel hobi hamua. Hangure gol na tere ol wai ol na tongwo maing ha i ari wiyol para weni di tibi ol tongure pimia. Pirere a i si wangure, God nin Yisas aki di hamen bani omua.”RbPiriba, gintani huralga ni pasi kere hanere, God gamahobo ol wangwo maing pir po sinanua. God gamahobo iwe, mol pai bling memini hong yal God tani doling bomua. Bole God ha maing mining aki di tomua. X)bNa pasi bol molga i molere, ni monga bani omaga ure ni harala di piriwa. Sb Ena ha maing aki di tongwo hobi honagi wai ol tenangwo, ari hobi haang awala ganangure Kraist Yisas pir tongwo maing di tibi ol terala dire gai golkinangwo pamua. God ha weni meri di tibi ol tongwo ha Pb Ena ha maing aki di tere honagi onangwo yalhobi al tani obil kene ole i wanangwo pamba, al su inangwo paikimua. Te yalhobi gir kungwo hobi a yo te tere kene wai ol tenangwo, ha maing honagi onamua. ;ob Tenanga yalhobi eumbi hobi tal ol wangwo i wai panamio, arihobi gaung ha si mena olekinamio, nir bia miki nekinamio, hasu bal tekire ha pangwo dire tal dime dire onangwo pamua. o Wb Homa yal tau ol wangwo maing i tibi ole hananga, wai panangwo hanere ha maing honagi olo di tenanua. k Ob Tekinangwo hobi ha maing i tibi olungwo i pirere nomani susu sikire a i si ware pir sina enamua. ybEna ari hobi yal ta gung hang pire yal wai momua di hanangwo yal i, ha maing aki di tere honagi olo dito. Onangwo yal hobi hasu grang dirani sikinamio, nir bia nere spak olkinamio, ha maing honagi ole moni irala dire ari hobi bal tekinamua. bTe ha maing kene olala di pinangwo yali, ari ha maing pirikungwo hobi yali ol wangwo maing para pimia, yali wai moma di pinangwo, ha maing pungwo hobi kene ol tenangwo pamua. Te ari hana hobi kene ongwo yali wai moma di hankinangwo, Seten gamahobo ha di mere si tenangwo pamua. Pangwo ipire Seten wabo si tenangure hogal sinangwo pamua. Ha maing honagi aki di tongwo hobi ol wanangwo ha  bOmaga nomani si kulu sire God pir tenangwo hobi ha maing pungwo hobi kene ol tenangwo paikimua. Kene ol tenamba, pir tongwo i nimni molkimia, Seten ongwo meri ol ware nin gaung pir yuwo ere, tal nigi dongwo onangwo pring panangwo ipire mana di teiwa. ,QbYal ta eumbi gir kungwo hobi kene ol tere yong miling tekinangwo, hon tal olere ari ha maing pire God pir tongwo hobi kene wai ol tename? Ta ol tekinangwo pamua. ~ubWakinangwo yali eumbi gir kungwo hobi kene wai ol tenangure gir hobi yal i yong miling tere wine ol tenangwo pamua. 8ibKenangwo yal i nir bia miki nere spak ol wakinamio, gintani yong ering mole kura bolkinamba, omeling yong ware ha ura panangwo ditenamio, te moni obil nomani tere wakinamua. 0YbHa maing kene ongwo yal i galeng talime ta i tibi olekire amane monamio, te eumbi tani obil monamio, du nomani paikinamio, nin gaung pir tere gin tani nega dire ol wakinamio, nomani wai panamio, ari gumang hanangwo hankinangwo pana wai gal tenamio, ha maing nir si tenangwo nugung don kenamua.  bHa weni dima di piminga i, ha ta yu pamia. Ni yal ta ha maing pungwo ari kene olala di pinanga, kene wai olala di pinga meri onua. PbEna al taniga homa God Lo isusu olimba, al hobi God tani aki di na tenangwo pamia, di pir tere, yong miling tere, nomani wai panangure, amane monangwo, gir kunangwo haung aki di tenangwo pamua.-SbGod Adam Ib ol engwo i, Seten kraung sungure yal Adam pir tekimba, al Ib pir tere God Lo isusu olimua. Olungwo ipire alhobi ha maing nir si tekio dire mana diiwa. 7gb God yal Adam ol erere emgi al Ib ol emua. Engwo ipire yal homa momia ha maing nir si tenangwo pamba, al hobi emgi momia ha maing nir si tenangwo paikungwo ipire mana diiwa.  b hIb U ku bole ha maing dinanga haung al hobi ya sime mole ha dinangwo i yol e pir monangwo pamua. N~b Pangure al hobi God pir tongwo ipire awai honagi wai onangwo pamua. n}Ub Ena ha maing a i si wangwo al hobi egin gobari weni gale panangwo paikinangwo akun ol mol mol ole, gwal miki weni i gaung bani ere ha maing pinangwo paikimba, gaung bigi sire gal tani pirere ha maing pinangwo i, wai pamua, p|YbNa ari wiyol oo hona hona i God kina ha wai ol te molo dire pasi bol ni teya, dito. Te ha maing pirala dire u ku bonanga, ha bolbin dikire ha wai panangwo dire amane molio, di teiwa. U ku bonanga gin i al hobi ol wanangwo ha g{GbGod ari para weni u wai nama dire na wiyol hobi ha maing nir si tere aposel honagi olo di na tongure God ol wai ol na tongwo, te nin moma di pinangwo maing di tibi ol te moliwa. Molga ha i hasu ta dikia, weni kara diiwa. dzAbMolere ari hobi para weni nigi dongwo ol wangure han homba, i ole tere breng ol irala dire gole nin algi ya bomua. Bongwo i God haung bai ere ari hobi para weni sigare kul tenama dire i tibi ol tongure han po siminua. yybGod taniga momio, te ari miki weni momba, sina yal taniga mole gumana pule na tomua. Tongwo yal i Kraist Yisas momua. pxYbGod iwe, ari para weni miling pir tere, sigare kul tegere u wai pire ha maing pir po sinama di pimua. iwKbYu wama dire God sirin bol tenanga, wai pamio, te sigare kul na tongwo yal God ni wai hanamua. Uv#bTengere gabman kene ol na tongwo hobi kene wai ol na tenangure, na ni tal dime dire onga meri ol ware, amane mole yona ura dinangure hamen wai tangwo na mominga bani u tibi namua dire, God sirin bol to. ~u wbNi yalhobi u ku bonanga haung, God ha di tenanga kara mo hora kumia, ni nin u wai nala dire di tenio, te ari hang pinga hobi God sigare kul tenangure u wai nama dire, sirin bol tenio, te God ni ari hobi ol wai ol tenga wai piriwa dire maa e to. Zt /bTongwo hobi Haimenias Aleksanda gamahobi kina momua. Yasuri God ha yong i tongure Seten kene ongwo bani molo di tega mole, Seten gul oun dongwo tenangure nomani si kulu sire God gaung ha hon si tekinamua.s 3bNi ha maing ari hobi wine onama dire ha nir si tenga meri nin wine ole a i si wayo. Wakinanga yalhobi hasu dinua dire God pir tekinamua. Ari tau God ha maing dungwo pire ha pangwo dima di pimba, a i si ware pir sina ekimua. Ekungwo i kire Yisas pir tongwo i, isusu ol tomua. r 1bEna Timoti gir waiye, ha ta wine onana dire di ni teralia piro. Hamen haya yal tau Timoti God honagi nega dire onamua dire awa ha dungwo meri na di ni teralia piro. Tal nigi dongwo hong yalhobi honagi nega dire onamia, ni nimni mole hobang si tere ha maing honagi olo. O~[}|{{!yyPx'w8v uvt5srYqponn/mm lYkjii(h]g.ffGedd!cnbbGa`E_^]M[ZZYNX VUTSzQQ;PONMLKJJ II GFE6DCBB> <:9876554433;210/.-,,b,V+A*")n((;'&s%$#g"! JQ4S"su?B  nJ  Tere aposel momua dire haang awala gal wanga na wa gol tega hobi ha nir si ni tongwo i, na ha nir si ni tega i a ime ta olekimua. Z- Talongwo nomani si gogo dalie? Yal tau ni monga ure, na Yisas wa di ni tega ha i pisole, yalhobi Yisas haang dalga meri dale ha ta nir si ni tongure yol e pire tenia. Tengere, na nomani si gogo daliwa. God Kwiang ire, Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha ire dire, ha suri pisole kwia ta ire, ha ta di wangwo i ire dire, pir tenua. B} Seten onba yong sina pire kwiana moya al Ib kraung sungure bol yangwo meri yal ta ni yalhobi kraung sungure bol yare Kraist mobin hal wa tenanga pangwo ipire na nomani si gogo daliwa. :m God ari kul engwo hobi kene ol tegere na wai hanama di pungwo meri ni yalhobi na ere yu ni kene ol ni teya nabin tani molia, na wai hanana di piriwa. Pirere, ama biame omeling haung gole mongwo yal ta nu ke tega meri ni yalhobi ereyu omin haung gole mongere Kraist nu ke ni tenama dire na yulang boliwa. K  Ena na nan hana awala gale ha gogo diralga pir na tenan mo, piro. *M Yal ta nin haang awala ganangwo God hanere wai moma di hankinangwo pamia, God yal ta haang awala ganangwo God yal i hanere wai moma di hanangwo pamua. y Pangwo ipire ha maing buku yu di emia. “Yal ta na nan honagi nega dire oli pire pir teiwa dinangwo yal i nin haang awala ganangwo paikimia, God tani yulang na tongwo honagi olga ipire God nin haang awala ganangwo pamua.” Jer 9:24 [ / Hanangure na pi ari wiyol mobin hol mongwo hobi Kraist ol wai ol na tongwo ha i nir si teralga pire wine onangwo pamua. Onangwo i yal ta onangwo na siker maule oliwa diralga paikimia, na nan ol i nalga pamua.  3 Yal tau ni monga bani ure ha nir si ni tongwo i, na nir si ni teiwa dire hana awala ta galkiwa. Galkiba, ni Kraist pir tenga i nimni monanga pire honagi olio, te nimni monanga, God na onama di pungwo meri ol ni tega i, ari hobi Pol God honagi yal mongwo pamia di na hanamua. . U Olere, ni yalhobi ni kene ole kemiliwa diga i, God na honagi onama di pungwo meri olkio? Oliwa. Olga i, hongebe ara ni monga ure Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i di tibi ol ni tongwo pine? Na nan di ni tega pinua. Pinga ipire, na nan kene ol ni teiwa diga i, ha pangwo kara diiwa. C  Momba, na iwe God na honagi onama dire yulang na tongwo meri wine olga i nan nomani si pire ebir si pirega obil wai pama di piriwa. Piriga ha i honagi hol bani ni monga bani ure oliwa. ve Yal tau nan nomani bir pangwo molia tal ta olgere ari hana awala gamia di pungwo hobi na kina kunung molia hano dikiwa. Yalhobi nin tal ol ware nomani si pungwo i ebir si pire wai pama di pire ol wamua. Ware du haungwo meri momua. uc Tomba, na pasi bol tega ha ire u mala mole di tega ha ire dire, ha suri u kunung omua dire yal hobi di to. /W Yal tau mole, Pol pasi bongwo i krehaman ha oun dongwo di na tomiba, nan mominga bani ure grabeling oun dom mo, nimni molkirere ha ta di na tekimirawa, di na tomua. R Na pasi bol ni tegiwe, ganulun dire bol na tomia di pirikina di piriwa. B} Na Kraist yulang na tongure ire honagi oliwa di waga i, moning di waiba, gai ta golkiwa. Ni yalhobi u susu nana dire yulang ta na tekimia. Sigare kule u wai nana dire yulang na tomua. :m Ena ha i para di ba bomia pirikino? Yal ta na Kraist grang wine ole diiwa dinangwo yali, na para Kraist grang wine ole diminia, na diminga ha i yal i nin ebir si piro do. / Ni yalhobi Kraist grang wine ol te pisolanga, tau grang wine olkinangwo hobi tobo nigi dongwo inangwo pire ebir si tenamna dire kwi han mominua. I  Ari tau mole ari hobi God mongwo maing pirikinama dire ha kuria miling pangwo ha dima dire di wangwo hobi, na God kura gwal na tongwo i, nin Kwiang ha maing buku kina dimia a i ware memini di ba bol tomingere gai gonangwo pamua. Ari nomani si pungwo ha para weni Kraist grang wine onama dire memini di tibi ol tominua. W' Kiana hobi hamen hul eri holo holo i u bobo sire nimni mole mongwo meri monamba, God kura gwal na tongwo i nin Kwiang ha maing buku kina dimia a ire naminga sire isusu ol tenaminua. Tere ari tau ha di wangwo i ari hobi pir tomba, na God kura gwal na tongwo i, a i ware hasu di wangwo i memini di ba bol tenaminga gai gonangwo pamua. Y+ Nan ganba ari mominba, ganba ari nomani si pungwo meri wine ole ha maing honagi ole God kiang hobi kina kura bolkiminua. Kura bominga gwal amingiwe, ganba ari memini pangwo kura gwal angwo meri ta akiminia. ~  Na ni monga bani ure kura hol si ni tenama dire wara kekio. Yal ta na ganba baniya memini pangwo meri wine ole honagi omua di na tongwo yali mongwo bani pire kulung pire han uning si olalo? Ta olkiralia. Ha dinangwo mong di tere kura hol si teralga pamua. f} G Ena na Pol molia. Molere na nan ha diga i pir tenana dire ni sirin bol ni teiwa. Tere, yal i u na mominga bani ure sime mole omba, pi banta pire pasi bole hamil ha si na tomua dinga i na di na tenia. Tenga i na molere sirin bol ni teiwa. Terere, Kraist nin haang awala galikire, milna pir na tere ha dungwo meri na ere yu sirin bol ni teralia piro. X|) God nin Wang na tongwo i to bir hole a siribi si na tomia, wai pir tomno.W{' Tere God pirari pare to bir hole a siribi si ni Korin hobi ni tomia, Yerusalem tenga hobi sine sire pai ongwo ipire, ni harala dire yong miling ni tere, God aki di ni tenama dire sirin bol tenangwo pamua. zzm Ni yalhobi moni aki di tere honagi onangiwe, mol pai onga maing wai pangure, Kraist ha dungwo pir sina ere awai honagi onanga i, ari hobi hanere God maa e tenamua. Te pirari pare moni ari hobi aki di tenanga i hanere God ere maa e tenamua. y5 Talhan tere honagi onanga i, God kul engwo hobi tani aki di tenanga taman. Inangwo hobi aki di tenanga ipire God maa e tere tere moli nangwo pamua. x  Tenanga God wai hanere tau ni te hobo kunangwo inanua. God habang habang talhan miki weni ni te hobo kunamia, tau nin nere tau ari tere nenanga pamua. Pangwo ipire moni na tenanga ari hobi tenaminga inangwo miki weni ni hani awala gale God maa e tenamua. -wS Ena God homena miling yangwo yal i miling tongure yamio, te homena nongwo yal i homena tongure nomua. Yu ongwo meri God ni yalhobi homena miling ni tenangure yarere aang denangwo bule nenanga, kunung pire ni tenangwo dinamio, te ni te hobo kunangwo pirari pare ari tau tenanga dinamua. ]v3 Yu onanga ipire ha maing buku ha ta yu di emia, “Ganba ari yal ta pirari pangwo yal momua. Mole ari talhan a nekungwo hobi aki di tere tomua. Tongwo tal i aine aine ya te monangwo monamua.” Sam 112:9 1u[ God ni yalhobi talhan tau a nenanga meri kunung pire ni tere tau ni te hobo kunamua. Hobo kunangwo i ari talhan dikinangwo wa dunangwo hobi aki di tere tenanga pamua. Ot Nenangwo ipire ni yal tan tani homa moni tal bir yu teralua di pinga meri to. Nigi de pire yon ki enangwo tekio. Milni panangwo wai pire to. Yu tenanga God ni hanere yong miling ni tenangwo pamua. s Ena piro. Yal ta homena yuung obilga yanangwo obilga bonangwo nenamua. Te yal ta homena miki yanangwo miki bonangwo bule nenamua. urc Pangwo ipire moni tenangere a non ol ere monama dire ya su hobi bai nu siwa. Sia na emgi u pa diralga gin i moni ana bani enanua. Enangiwe, ere ni yalhobi nin nomani si pinanga meri tenanga pamua. Na kura ha digere tenanga paikinamua. *qM Piriba, Masedonia ari tau na kina ereho ni monga bani unaminga moni a non ol ekinanga, ha diga i mining ya manbi sinangwo ni na kina ereho gai gonaminga pamua. #p? Ni yalhobi onanga ha diga i ya ime sinangwo gai golala dire yal sui tai dire hobi nu si oliwa. Olgere honagi i ol wai sinangure gai golkirala di piriwa. o Ni yalhobi tal yu onua digere Masedonia ari hobi hani awala gamua. Ni me erin taniga molere aki di teralua dire kwi ol monua dire Masedonia arihobi di tibi ol teiwa. Ni yalhobi moni i ku bonaminua dire yulang bonga ipire Masedonia ari miki moni haya i ku bomua. [n 1 Ena God kul engwo ari Yudia mongwo hobi aki di tenamna dingere i ku bolga i, hon nomani si pire moni i ku bonana dire na ha i gobari di ni teralga paikimba. Ni yalhobi nin aki di terala dire wara kenga piriwa. QmMomia ya su hobi u ni monga bani pa dinangwo pana gal to. Tenanga Yisas pir tongwo ari oo tabil tabil i, ni monga maing di tega pungwo i, owo, Pol ha dungworai ha pangwo dungwo pamua di pinamua.5lcEna yal Taitas iwe, na kina u tani pire ni yalhobi aki di ni terabila dire honagi tani obilga yal momua. Te Taitas kina ereho nama dire nu siga yal su i Yisas pir tongwo ari oo tabil tabil i para u ku bolere yasuri i tibi olungure momua. Molere, Kraist haang awala galala dire honagi ol momua. OkOlere yal su homa bai nu siga bani enambi ta ere hon bai nu sigere pi hol simua. Hon bai nu siga yal i mol pai ongwo wai pam mo, nigi dom mo, dire haniba, ari para weni aki di terala dire wara kengwo hanere nu si oliwa. Olga yal iwe, ni ol wanga maing di ba bol tega pirere wai monga pai dimia di pire nala dungure nu siiwa. }jsNa tal wai mere olga i, God nin maulung bani ta olkiba, ni ari monga mauna bani para ol walalga hanana dire oliwa. iTaitas yal i kina ware moni i ku bonangwo ni yalhobi Pol moni nin nomua dire nigi de pir na tekinana dire yasuri nu si oliwa. 3h_Olga yaliwe, na kina wanama dire, Yisas pir tongwo arihobi yal i i tibi olungwo momua. Mongwo yal i na kina God haang di tibi olimingere ari haang awala ganamio, te awai honagi olere Yerusalem ari menan gongwo hobi homena nenangwo pire moni i ku bonaminga i hanere pir po sinama dire wa i ominua. g'Yal Taitas tani ta nu si olekia, Yisas ha maing di tibi olungure Yisas pir tongwo ari hobi haang awala gangwo yal ta kina ereho nu si oliwa. f!Na yal Taitas sirin bol tega i honagi ha dinga i olalua dire wai pimua. Pire nin nomani si pungwo meri pire ni monga bani urala di pimua. 0eYNa yulang bole aki di ni terala di piriga meri God yal Taitas yong wu bungure ere yu aki di ni terala di pimua. Pungwo ipire na milna pangure God wai pir teiwa. d/Monanga ipire ha maing ha yu di engwo pamia, “Yal ta homena taporal ingwo yal i nere miing omba, ongwo meri homena obilga ingwo yal i ere nongure miing ongwo meri omia, menan gole homena ta wa dukimua.” Eks 16:18 God honagi ari tau Korin malgi unamua, dungwo ha c To di ni tegiwe, emgi oli nanga oun denama dire omaga moni hon ere wa dungwo haung monia tenana dire diiwa. Tenanga, ni yalhobi gin ta moni wa dunanga haung ere aki di ni tere ni tenangwo pangwo ipire diiwa. Tenangwo pring mong ni tenangwo wa ma di nere monanua. b ra] Ni yalhobi nin aning bani dinangwo mere meri tenanga, God nin anongwo meri tomua di hanere wai hanamua. T`! Tenaminia homa dinga meri omaga moni wine ole maule te pisolo. Homa yulang bole dinga meri omaga ereyu yulang bole moni maule te olingere uning si monaminue. Omaga moni tau ani bani dungwo meri te olo. _ Na ha gogo dinamna wai pinan mo, pirikinan mo, piro. Ni Korin yalhobi moni i ku bole ha maing pungwo ari menan gole Yerusalem kepangwo hobi tenaminua dire me erin ta ha bling i tibi oliniraya. Moni haya maule na tekinia, yulang bole maulingere tenaminue. ^ Yal Yisas Kraist pirari pare to bir hole a siribi si na tongwo maing para pir po sinia. Yal iwe, talhan para weni hobang yal momba, aidole ni yalhobi hamen tal para para a nere singaba para para monana dire ya ime u ari pire yal bina mongwo meri mol tere momua. h]IEna diga ha i krehaman ta di ni tekiba, ari ganba banta nega dire ari tau aki di terala dimua diga ha i, arihobi yona milna tominua dinga i, aki di ten mo, onanga hanere, ha pangwo dinua, di pirala dire, di ni teiwa. \9Ni yalhobi singaba muru monia. Molere nomani bir panio, God kara ongwo pamua dire pir tere a i si wanio, yon milni kara na te uning sinua. Singa i sire aki di terala dire yulang bonua. Bonga ipire menang gongwo hobi miling pir tere moni pirari pare aki di tenana di pire diiwa. )[KKengwo ipire yal Taitas moni i ku bongwo honagi homa kebering hole ni monga bani ongwo meri ure yu onangure wine ole moni i kul bol tenana dire yulang boliwa. %ZCTongwo i tani taman. Ari hobi homa nan aule i pi God aling bani erala dire wara kemio, te emgi God grang wine ole na ere aki di na terala dire wara kemua. nYUTere God kul engwo ari Yerusalem malgi mongwo hobi aki di terala dire moni yulang bole maule tomua. dXATongwo i tani ta tekimia. Nin aling bani dungwo meri tere, te tau pirari pare para tomua. SWKura talime tal oun dongwo u yalhobi mongwo bani au simba, sungwo i tamamia dire, moni talhan miki a nekimba, pirari pare moni tau i ku bole God kul engwo ari Yudia ke pangwo hobi a siribi sire tomua. V 'Ena God pirari pare Masedonia probins ha maing oo tabil tabil ol wai ol tongwo ha i pinana di piria, mol pai ongwo maing di ni teralia piro. lUQYu onga ha i na pir ba hole isine dire ha hon diralga wine onanga pamia dire wai pire moliwa.2T]Ongure Taitas u ni monga bani ungure ganulun dire pana gal tere diga ha yulang ki bole wine onga ipire Taitas yong miling ni te i ongwo ongwo omaga ere ya ni te momua. S#Na Taitas Korin yalhobi nin nega dire honagi oli pire pir tomua ditere hani ayuwo olga i pirari gumana homua. Hongure na haung haung ha pangwo weni kara di ni te moliwa. Molga meri na Taitas ni yalhobi mol pai wai onga maing di tega i ha weni kara diteya, nima omua. _R7 Bolgere kere pire tal nigi dongwo i aidole nomani si kulu singa i na wai pire yona imaulung waiwa. Na nan yona imaulung ta wakia. Ni yalhobi yal Taitas miling panama dire di gon gan ol tenga ipire na milna pamua. uQc Ena na pasi bol ni tegarai yal ta tal nigi dongwo ongwo i pire ta bolkirawa. Te tal nigi dongwo ol tongwo ingwo yal i pire ta bolkirawa. Bolkiraba, ni yalhobi yon milni na tenga maing God omeling bani pir po sinana dire bolirawa. EP God ni milni gul sungwo i mol pai wai onangwo hol i tibi ol ni tomia hangiwe. Hangere ni yalhobi amane monua di pinaminga pire ha nega dire di ba bol na tenua. Pasi bolga kere ganulun dire pir na tere tal nigi dongwo ongwo yal i gintani ha hol ol tere pring tenua. Tenga i ni yalhobi pring pai ni tekima di piriwa. %OC Na ari milna gul sungure God wai hangwo i nomani si kulu sinaminga God si hon e na tenangwo sigare kule u wai naminga pamua. Ayo, pangwo ipire ara nigi de piname? Nan nigi de pinaminga paikimua. Paikimba, ganba memini pangwo meri milni gul sungwo i gonaminga hol i tibi ol na tomua. xNiEna na pasi homa bol ni tegarai milni gul simba, na nomani si kulu sikiwa. Pasi bol ni tegarai ni yalhobi hanere, haung ta milni gul simua dungwo i pirere, na para milna gul sinamba, milna pangure moliwa. Ni milni gul sungwo ipire na milna ta paikiwa. Milni gul sungure tal nigi dongwo onga i aidole nomani si kulu singa ipire milna pamua. Milni gul sungure nomani si kulu singa i God hanere wai pimia. Na pasi bol ni tega i, ol gogo dal ni tere ta bol ni tekiba, a yo te ni tere bol ni teiwa. M mLSYal i nin ungwo taman. Ni ol wanga maing di tibi ol na tongure yona imaulung ware wai piminua. Yal i ni na gumana harala di pire mole milna pir na tenio, te ha diga mining aki di na terala dire monua di na tongure wai piminua. K)Gominba, God milna olba sire monaminga pire yona wu bilere a ura di na tomia. Tere yal Taitas bai nu si na mominga bani olungure wai piminua. nJUHongebe Masedonia probins pi pa dire kura talime u na au sungwo i wai sima di piriba, hon u na au simia gauna bugu ta dikimua. Talime oun dongwo miki weni u na mominga bani umia, ha bolbin di na tongure milna giri gominua. bI=Ni yalhobi nega dire God ha dungwo a i si ware doling bonana di piriwa. Di pire ni hani awala galiwa. Kura talime u na au simia sibil dinangwo pamba, ni monga pir ni tere yona imaulung ware, milna pangure ol moliwa. 6HeNekiba, ha i dire isime e ni tegere gai gonana dire ta dikiwa. Milna ala pania, ni na kina gonamin mo, hon monaminga i ta mamia, Kraist pir tominga ipire yona tani eminua. qG[Yon milni na to. Yal ta tal nigi dongwo ol tere, tal gogo ol tere, bal tere taling tol di nekiwa. JF Enambi hobo, God nan kina u tani pire pana galabilua dungwo ha i para muru ana kere e na tomia. Tongwo ipire tal nigi dongwo ol waminga kwiana gauna gama engwo i bigi si wai olimno. Olere, tal nigi dongwo hon olkire tal dime dire onamna dire, God kulung pir tomno. Korin ari hobi nomani si kulu sungure Pol wai pungwo ha ENabilgere na nabin molalio, te ni wana auna tani monanua.” Ais 52:11 God talhan para weni hobang momia. Mole ha yu di emua.D3Yu dire God ha ta yu dimia, “Tal nigi dongwo ol wangwo hobi pana galkire, aidole, u kwalin ta po. Nanga nan gumana pule ire u tani nabilua. CGod maa e terala dire bling mining oo kengwo i so gal bala hulu bling mining oo kina kunung kunung dimo? Ta dikimua. God bling mining oo iwe, nan pir tominga hobi gauna dimia yal i na yona wu bimua. Dungwo ipire God ha yu di emia. “Na yalhobi kina si daule molere pana galabilua. Gale yalhobi maa e tenangwo yal na nan molalio, te yalhobi na nan gamnahobo monamua.” Lev 26:12 eBCTe Kraist Seten kina u tani pire pana gamo? Ta galkimua. Te Yisas gol na tere ol wai ol na tomia dire a i si wangwo hobi ari yamoni mongwo hobi kina si daule mole, ha di yuwo ya ol pire pire monangwo pamo? Ta paikimua. WA'Ena Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha i pir sina ekungwo hobi nin memini ta pamia, honagi onanga i yalhobi kina guwa sire u tani hoyo. Au dungwo si bongwo kina i tani olangwo panamo? Ta paikinamia. Paikinangwo mere tal dime dire ongwo hobi, tal nigi dongwo ongwo hobi kina i tani ole pana ganangwo panamo? Ta paikinamua. '@G Na nan kul ega mona di pire di ni teiya, yon milni na tere pana gale na tengere yona tani erabilga pire yon milni na to. Nan ari God oo ke pangwo mominga ha g?G Na yona milna ni tominba, ni na kina pana gale yona tani erabilga pire yon milni na tekinua. ^>5 Korin enominga hobo, na yona milna ni tere ha memini di ba bole di ni tominua. <=q Yu ongure piminga oun domba, u wai ominia dire milna pangure wai pire mominua. Mole yal bina mongwo meri moma di na hamba, ha maing memini ari hobi di tibi olimingere a i si wangwo hobi u wai omua. Ha maing memini miki weni na mominga bani dimba, ari hobi na yal bina momia ha memini pirikima di na hamua. g<G Na kul taing moma di na hamba, tal ol waminga guna hana i ari para pimua. Te ari hobi na sungure goma di hamba, ya mominga hanua. Te God na nimni mole u wai naminga pire gauna gul na tomba, God na si gonama di pirikimua. S;Ari tau na hana awala gangure, ari tau na digan moma di na hamua. Te ari tau ha di mere si na tongure, ari tau demini ol na tomua. Ha pangwo kara di tibi oliminba, hasu hong yal moma dire ol na tomua. W:'Te ha weni mere di waminio, te God yulang na mominga bani ungure i tibi oliminga i, ari hobi na God honagi ari mongwo pamia di na hamua. Hangure amane dime dire mole ol waminga ipire, ari hobi na sire gale tal digan ol wanua di na tenangwo ana weni hol i God kula na tongure are, ana holo hol i God kuman na tongwo kine ire waminua. 9 Na nomani bir pangure amane mole, ari miling pir tere, honagi bol haure ominga i, God honagi ari mominga maing ari hobi na han pa dimua. Te God Kwiang na yona wu bimio, te ari hobi pirari pare yona milna tominga i, God honagi ari mongwo pamia di na hamua. "8=Ari hobi na sire, na i halabusi olere, mu dire kura ha di na tomio, te na honagi bir ominga i ul ogolo paikire homena ami di mole ne yona ala ekiminua. %7COl wamingiwe, ari hobi na God honagi ari momia di pinama dire honagi wine ole oli omingere kura talime tal oun dongwo na au sungwo i bol haure oli ominua. .6UArihobi na honagi ol waminga i ha maing a i si wanangwo nigi de pirikinama dire wai pire wine ole ol ware ari hobi ha maing hol ware wabo si tekinamna dire ominua. 5 God ha yu di emiraya hon kero. “Pirari pare ol wai ol ni terala dire nu ke ni tega haung sirin bonga piriwa. Te ari hobi sigare kule u wai nama diga haung aki di ni teiwa.” Ais 49:8 Dungwo ha i omaga weni God pirari pare ari hobi ol wai ol na tongwo inaminga haung mominio, te God ha di engwo i nima omia, omaga na aki di na tomia sigare kule u wai naminga haung mominge. 4 #Ena God pirari pare ol wai ol na tongwo ha pinga i i bangi olekio. Yu olekinana dire na God kina honagi obilga ipire sirin bol ni tominua. m3SKraist tal nigi dongwo ta ol wakimba, God nan yalhobi Kraist kina si daule mole amane moma di na hanangwo pire, nan ol waminga prina i ebir sire Kraist tongure tal nigi dongwo ol waminga i gul inaminga mere yali haya imua. 2 Ena na yalhobi Kraist grang molere, ha i na diminba, God grana a kulang pare ha i nomani sina i engure diminua. Dimingere ni yalhobi God kina guman pule ire u tani namna wo dire gala dimia, tal nigi dongwo ol wanga i aidole nomani si kulu sire wiyo. 1Na ha nir si tomingiwe, Kraist gol na tere ol wai ol na tere God kina gumana pule na tomia pire, God nan ari hobi kina kiana paminga aidole u tani ominga ipire, God a yo te na te momua. Mongwiwe, tal nigi dongwo ol waminga prina pangwo i God hamba, prina pangwo tobo i Kraist gol na tere ulbe hane a na tere nin algi God tomia, God hanere ari hobi ebir si teralga paikimia dire nan na han uning simua. Simiana, nan ari hobi God kina kiana paikire u tani naminga ha i boling kul tenaminga pire, i tibi ol na tomua. *0MTal ongwo i God nin omua. Omia homa nan ari God kina kiang pare mominba, omaga Kraist gol na tere pring pangwo i i ole na tere God kina gumana pule na tomia pire, God kina pana gale u tani ominua. Omingere ari para weni God kina kiang paikirere u tani nangwo pire honagi olo di na tomua. ./UEna yal ta Kraist kina guwa sire u tani nangwo, God mol pai hon i tibi ol tenangure moli namua. Nangure mol pai goling wai sinamia, mol pai hon i tibi ole monamua. R.Yu ongwo ipire ganba gauna memini pangwo meri ari hobi hanere ebir si tekiminua. Homa ganba memini pangwo meri wine ol ware Kraist hanere ebir si tominua. Tominba, omaga yu ta ebir si tekiminua. -3Ari para weni pring pangwo i tobo God tenangwo meri Kraist gol tere ulbe hane a tomia. Tongure tau pir tere sigare kul u wai ongwo hobi nin gaung pir tere mol pai olkinamba, gol tere airungwo yal Kraist tani pir tere mol pai oli naminga pire gol na tere hol homa e na tomua. R,Kraist tani weniga ari hobi miling pir tere gole pring pangwo i arihobi God tobo tenangwo meri yal i ulbe hane a tere tomio, te ari hobi tal nigi dongwo olere pring bir weni pamia gul ire gonangwo pamba, gul ire gonangwo meri Kraist gol tomua. Yu olere Kraist yong miling na tongwo ipire mol pai ominga i Kraist doling bominua. 1+[ Na krauna gi dimino? Dinaminga, God mongwo pire krauna gi dinaminua. Te ari hobi na nomani wai pama di pinangwo, ni yalhobi monga ipire na nomani wai pama di pinamua. *+ Pirega ha i na wai hanana dire di ni tekiwa. Ha mining bol ni tega i te mol pai olga maing u tani weniga oma di pinua. Pinga ipire yal ta mol pai ongwo maing hanere dikimia gumang hanere, yal wai momua dinangwo yal i ebir sire ha mong di tenana dire mining bol ni teiwa. ")= Ena na God kulung pir tere ari hobi nomani si kulu sire pir tenama dire honagi wara kere ol te mominua. Mominga i maing God haya han pisolimua. Pisolungwo meri ni yalhobi ere yu na nan mol pai olga maing pir po sina di piriwa. Piriba sin mo, sikin mo, ogolo pir kun olekiwa. ( Ena nan ari para weni Kraist mongwo bani omingere ha hol ol na tenangwo pamua. Ganba gauna hominga haung tal dime dire omin mo, tal nigi dongwo ol waminga i Kraist hanere ebir sire tobo kunung pire na tenangwo inaminga pamua. Pangwo ipire ha hol ol na tenangwo bani God na wai hanama dire omaga tal dime dire ol waminua. Arihobi aki di tere, honagi ol tengere God kina u tani nangwo ha o'W Piminba, ganba gauna homin mo, gauna hon honaminga i tamamia, God na wai hanama dire mol pai ominua. p&YOminga ipire yona imaulung waminua. Ware ganba gauna hominga aidole God mongwo bani namna di piminua. 0%YPire mol pai ominga i, omena haminga tal i obil inaminga pire mol pai olkiminia, omena hankiminga tali inaminga pire ha pir sina ere a i si waminga i mol pai ominua. /$WGod gauna hon na tenangwo ipire yona imaulung waminua. Omaga ganba gauna hole waminga i nigi de pirikiminia, God gauna hon pol kule na tenama dire wai piminua. P#God nan gauna hon pol kule mol pai onaminga pire na ol emia. Ere gauna hon wai weni na terala dire nin Kwiang na tere nu ke na tomua. Tongwo Kwiang iwe, nan u wai naminga pire si hon e na te momua. q"[Ena na ganba gauna hominga i gul ire milna pire pir oun dere mominua. Mominia gauna i aidolamna di pirikiminba, hamen gauna inaminga pire pir oun dere mominua. Molena gauna gonaminga i hon pol kulere mol pai onaminga pire diminua. Z!-Ari monaminga pire gauna hon na tenamio, gauna holkinaminga haung ta dikinamua. I  Yu inaminga ipire inamna dire milna pai hobai dongure mominua.  )Ena nan ganbana ya, oonan dimi ya gauna i aidolangwo haung God gauna hon na tenamia, hamen bani i tibi ole inaminga i ya di panangwo panamua. +OYu onangwo ipire nan omena hominga tali a i si ware doling bolkiminia, omena hankiminga tal i i tibi ole hanaminga i pire a i si ware doling bole kwi mominua. Nan omena haminga tali haung obilga ya dinamba, te omena hankiminga tali ya di panangwo bani panangwo pamia dire pir tominua.GKura talime oun dongwo u na au sungure gul iminga i haung obilga iminba, gul iminga ipire God yulang nabilungwo to bir hole a siribi si na tenangure inaminga i ya di panangwo bani panamua. (IYu pangwo ipire honagi ol waminga i siga ware ta olkiminua. Na gauna binin pare bil yarala dire omba, kwiana sina i haung haung si hon ere sigare kumua. 9Piminga ha i ni sigare kule u wai nana dire na gul i mole diminua. God pirari pare to bir hole a siribi sire ol wai ol na tongwo i ari mongwo bani pare pai wa dinangwo ari miki weni God haang awala gale maa e tenangwo pamua. Nimni monana dire gul oun dongwo u ni au sinangwo ha J Pi tege eminga yal Yisas gongure uling yungwo yal God nan ere para ulna yunangure Yisas airungwo meri airamingere God na aule i pi nin mongwo bani tabin si enangwo monaminga pamia di piminua.  Ena ha maing buku ha yu di emia, “Ha pir sina eiya di ba boliwa.” Dungwo meri na ha pir sina eminga i di ba bol ni tominua. ,Q Ha maing di tominga ipire gonama dire ol na tomba, ni ha maing a i si wanga i ware sigare kule u hon nanga hol ni yalhobi u ni au sungure tal dime dire ol wanua.   Yisas mol pai ongwo meri ominga i ari hobi hanama dire Yisas si gongwo ipire haung haung ari hobi na si golala dire wara kemua. ! Yisas mol pai ongwo meri onaminga i arihobi hanama dire Yisas gongwo gul ingwo meri haung haung na gauna bani tal oun dongwo na au simua.   Kiana miki weni momba, pauna bli bonangwo yal ta ere para momua. Gauna bani bani na sungure bining miki pamba, na si golkimua. Ganba ari memini pangwo meri ol wanaminga pire ari miki na ura dinama dire krauna simba, yalhobi pir tere tani doling bonaminga hol ta dikimia, hol ta para dimia doling bominua. Talime oun dongwo na au sungwo i wai sinangwo hol hankiminba, pir gogo olekiminua. W'Tongwo imingiwe, ari hobi God tani yulang pai tomia di pinama dire nan ari ganba mulu sin dungwo meri momingere a nabile au di na tongwo meri ari hobi ha maing di tibi ol teralga pire au di na tomua. dAGod molere, “si bongwo ala au di poira sinamua” dimia. Dungwo yal i nan yona sina i mol pai ole God yulang nabilungwo Kraist gumang bani nabile tomia. Tongwo meri nan pir po simingere nabilama dire au di na tomua. CNa nan mol pai ominga maing gauna pir yuwo enamina dire di ba bol ni tekiminua. Yisas Kraist nan ari hobana momio, te yal i mongwo ipire na honagi ol tere ni yalhobi aki di ni tominua. @yGanba baniya hong yal moliwa dire hasu dungwo yal Seten pir sina ekungwo hobi kraung simia ha i pir sina ekimua. God yalhobi mongwo bani au di tomba, kwia Seten omeling nambol tomia au di na toma di pirikimua. God au di tongwo iwe, Kraist God mongwo meri momia yulang ire ol wai ol na tongwo ha i au di tomua. !Tere Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha diminga iwe, memini kul si pamia pir sina ekungwo hobi hogal ai nala dire pir sina ekimua. =sNa nan nomani oun dongwo gai golkire honagi ominua. Ari bal tekire honagi olena, God ha dungwo i ta abiyame ere tau obil di tibi ol tekirere, para weni di tibi ol tominua. Yal tau nin nomani sina ebir si pire pire wanga hobi ha pangwo dimia di pinana dire na God maulung bani ha maing di ba bol ni tominua.   God miling pir na tere nin Kwiang si hon e na tongwo honagi onama dire na nu simua. Sungwo ipire honagi ominga i siga ware ta olkiminua. ( IPangwo ipire God au di na tere yulang na tongure nan yalhobi mol pai ominga i God au di na tere nomani na tongwo i i tibi oliminga ari hobi hamua. Te God iwe, kwia momia yulang au di na tongwo i si hon e na tongure sigare kule God Kwiang ol wangwo meri ol ware, u wai pire mominua.k OYulang Hong yal wa dungwo i ara mome? God Kwiang momia. God Kwiang i ure yal ta yong wu binangwo diir haure si bongwo ala mongwo i pisole wakula si ole tenangure God ha maing memini pir po sire ba bongwo bani monangwo pamua. % CSikimba, yal hobi Yulang Hong yal pir terala dinangwo gal yobile tongwo i wakula si ole tenangure ha maing pir po sinangwo pamua. Pangwo ipire ha maing buku yu bole emia, “Yulang Hong yal Moses mobing hol i momia, Moses si kulu si hangure, gal yobilungwo i wakula si ole tomua.” ] 3Omaga para Moses krehaman ha kerere, nomani gal yobile tere memini pir po sikimua. mSIsrel ari hobi kraung gi dungwo pamia Moses gumang gal yobilungwo meri yalhobi nomani yu yobile tere mole Lo Krehaman ha homa ungwo i kerimba, memini pangwo pir po sikimua. Sikimia Isrel yal tau Kraist pir tere si daule monangwo Lo krehaman ha homa a i ware nomani gal yobile tongwo i wakula si ole tenangure God ha maing para pir po sinangwo pamua. R Yal Moses iwe, Isrel ari hobi gumana bani au dungwo i nol danangwo hankinama dire gal gumang bani yobilimua. Nan Moses ongwo meri okiminia ha maing memini gintani i tibi oliminua. Eks 34:33-35  Tongwo i pire Kraist gol na tere ol wai ol na tongure sigare kule u wai ominua di piminga i pire u wai ominia gai ta golkinaminua. |q Te Lo Krehaman ha ana holo holo haung obilga weni ya di panama dimba, yulang pai tekimo? Ayo, pai tongwo ipire Kraist gol na tere ol wai ol na tomia God Kwiang honagi ol na tongwo i, ya di panangwo bani panama dire yulang bir weni pai tomua. J  Yu pangwo ipire Lo Krehaman ha ana holo holo i ungwo i au obilga dimba, Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo i au bir dimua. Dungwo ipire Lo krehaman ha ana holo holo au dungwo i nol damua. pY Ari gonaminga ha di tibi ol na tongwo i God nabilungwo bolo ungwo wai pamba, God ari Yisas pir tongwo hobi hanere tal dime dire oma di hangwo ha di tibi ol na tongwo ha i mo hora kumia, God nabilungwo bolo ungwo i wai weni pamua. -SUmba, God Kwiang honagi ongwo i God nabilungwo bir weni bolo ungure kara mo horo kulere homa Lo Krehaman ha nabilungwo i a ime ol tongure nol dangwo haminua. GF~}|{{KKII=<< ;8::)9H88,77E66"54)32E10/.--+**)N(M&&/$#"b! /P-K\ y + w  + fMI9SHG%  X Gul bir weni tenangwiwe, God kene ol tekirere yulang tekungure au dikungwo bani pi mole gul obil obil i monangwo bani monamua. q$ ]XPangure Yulang Hong Yisas kwia ensel nona pangwo hobi kina hamen bani aidole, endo bir ire unangwo haung, omaga ni nan gul ire ire mominga hobi, erin mol gwi sire monaminga bani i tibi ol na tenamio, te God talhan para weni hobang moma di pirikire nan pi tege eminga yal, Yisas, gol na tere ol wai ol na tomia di pire wine olkungwo hobi, gul bir weni tenamua. #  X" 3XMonangure tau ni sire gale ol gogo dal ni tongwo hobi, God pring hon aina di tenangwo gul bir inamua. Inangwiwe, nin ebir si tenangwo i wai pamua. ! 7XEna ol gogo dal ni tongure God hobang si tekimia. Tekungwo i God tal gogo ol ni tomo? Ta ol ni tekimia nin gamahobo monana dire tal oun dongwo u ni au sungwo i aki di ni tomua. Tongure ni yalhobi nimni mole u wai onia, pire God nin gamahobo mongere kene ol ni te monamua.  ;XTe ni ol wanga i, wiyol Kraist pir tere ari tabin mongwo hobi onga wai pamua dire han awala gaminua. Gaminga i, “ari hobi ni sire gale tal oun dongwo ol ni tongure gul inba, Kraist pir tenga i nimni mongure bol haure oli onua,” di tominua. God na ebir si wai weni olangwo ha  XEna yahuna hobo, God obil ol wai ol na tomia dire a i si wanga i, sipapa sire u bir omio, te yon milni tere u tani onga i, ere para sipapa sire u bir omua. Yu onga ipire Tesalonaika arihobi ol wangwo wai pamua dire haung haung God maa e tenaminga pamua.  {XTenia nabe God ire, yulang hong Yisas Kraist ire dire, pirari pare a siribi sire ol wai ol na tongwo, te yon ura dinangure hamen tare au dungwo i, ni monga bani u tibi pire pai omo. Pol God Tesalonaika ari ol tenga wai piriwa dire maa e tongwo ha  'XEna na Pol molia. Molgere Sailas ire, Timoti ire dire han mongure Tesalonaika malgi ke pare Yisas pir tenga hobi kere pinana dire pasi bol ni teiwa. Tegere nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire ol wai ol ni tere si hon e ni tongwo i pir tenua. A{Te nan hobana pi tege eminga yal Yisas Kraist pirari pare ol wai ol na tongwo maing ogolo pir po sirala dire oli pio. Yal Kraist hang awala gal te monangwo bani monamue. Para yu.oWYahuna hobo, na ha diga i ni haya pir pisolinia. God krehaman ha wine olkungwo yal tau ure hasu ha maing nir si ni tenamia yol e pir tekirala dire kwi han molo. Monanga ha maing hol ogolo weni wanga bani hogal ta sikinanua. U#Tongwo iwe, God tal onangwo ha i ere para di tibi olungwo pinua. Pinba, Pol pasi bongwo i ha tau memini oun domia, ari yal tau nomani paikungwo hobi ha i memini yu pamua, yu pamua dire gogo gogo nir si tomua. Tere ha maing buku ban tau kere gogo gogo nir si tomua. Tongwo ipire nin nomani isusu ol tomia. Tongwo yali u nigi domua. 0YMolere God ni u wai nana dire nin bai engwo haung i tibi olekimia dire yol e pir to. God nomani bir yal Pol tongure na ha diga meri Pol ereyu dire pasi bol ni tomua. QEnambi hobo, God bai engwo haung u tibi unama di pire kwi hane hane moli onga i, tal nigi dongwo olkirala di pire God kina gumana pule ire u tani nabila dire honagi nega dire ol te i pire molo. ! Enamba hamen ganba hon i tibi olalua dire ana kere engwo ipire kwi han mominua. Kraist unangwo pangwo ipire nan anon ole kwi monaminga ha ]3 Olere God talhan para weni kene onangwo haung omaga u tibi olangwo pamia di pire awai honagi nega dire oli pio. God bai engwo haung i u tibi nangwo gin i, hamen bani tal dungwo haminga hobi endo de ulgi enamua. #? Yu onangwo pangwo ipire ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanan mo, tal dime dire ol wanane? Tal dime dire ol ware God memini pangwo meri wine onanga pamua. 8i Ena yal ta kuni nerala dire ungwo hankire mole ganulun dinga meri Kraist ti hon unangwo pamua. Unangwo gin i, masiki sungwo gin tani sigala dungwo meri hamen gintani wai sinamua. Ari haba kulmoma gintani endo dere ususu namua. Nangure ganba baniya ari talhan ongwo hanga tali para de ulgi enamua. #? Kraist ti hon uralua dire ana kere e na tongwo i gintani humia, mining mining bole uma di pimua. Pungwo meri ni yalhobi yu di pirikio. God ganba endo deralua dire ana kere engwo i, ari para weni isusu ol tekinamio, te tal nigi dongwo ol wangwo i aidole nomani si kulu sinama dire kwi han momia, ganba endo denamua dire ana kere engwo i emgi nima nangwo pamua. Hamen ganba omaga dungwo hanga i wai sinangwo ha %Enambi hobo, me erin wan tausen yia i, God haung kenba tani dima di pimio, te kenba tani mominga i, God hanere wan tausen yia dima di pimia, Kraist olo u pa dikima di pire ni yalhobi nomani si gogo dalkio. Bai engwo haung u werigi dinangwo gintani unangwo pamua. *MSimba, hamen ganba omaga dungwo haminga i, emgi endo bir denama dire God nin hobang momia kene ol tomua. Tomia, emgi endo do dinangwo para denangwo pamua. Endo do dinangwo haung u mala unangwo, ari God mobing hal wa tongwo hobi ha hol ol tere isusu ol tenangwo pamua. Pamba, pir tekimua. RUngwo meri emgi nir ganba bolimbani ure ari para weni si gol wai simua.  Dungwo hobi iwe, hamen haya weni God hamen ganba u tibi po dungure u tibi umia. Ungwiwe, nir aki di tongure ganba u tibi umua. 7Tere yu di ni tenamia. “Kraist ti hon uralua dimba, makena mome? Monangwo haya hungwo timawe. Kwiana moya unama dire mongwo hobi haya gomia, moli uminga uminga omaga mominia, talhan hobi hamen haya God ol engwo nin dungwo bani dimia hon pol kunangwo yal Kraist olo humua.” [ /Ha ta yu pamia, Ha maing di tibi ol te i nangwo nangwo wai sinangwo haung, yal tau ure nin gaung pir tere yong inaning girungwo i han homia. Hongwo hobi ni Yisas pir tenga hobi gaun ha sire wa gol ni tenamua. : mHamen haya God hana togu hobi ha di engwo i ire, te hobana pi tege eminga yal grang ha aposel hobi di ni tongwo ha ire dire, nomani si pire pire monana dire pasi bol ni teiwa, &  GEnambi hobo, pasi bolga i, namba tu pasi bol ni teiwa. Pasi su bol ni tega i, tal dime dire onana dire a yo te ni tere bol ni teya nomani si pire pire molo. ` 9Yu onangwo ipire kun awi tal ongwo bani di bole yu di emia, “Awi mebil sulere nin nomio, te kun ganba hongwo ala i pire gaung ganba bimba, yal ta bigi si tenangwo kun i gintani ganba ali pire hon ganba binangwo pamua.” Pro 26:11 Yu ongwo meri yalhobi tal nigi dongwo homa ol ware aidolimba, hon mena pire ol ware u nigi domua.; oHoma ha maing pirikungwo haung gul inangwo kulang pamba, ha maing pirere a i si ware emgi nomani si kulu sire God grang ha aidolangwo gul oun weni dongwo tenamia inangwo pamua. =sEna yal ta hobana pi tege eminga yal Yisas Kraist ol wai ol na tomia di pir tenangwo, ganba ari tal nigi dongwo ol wangure han hongwo i, gule ole tenangure isine dinamua. Dinamba, tal nigi dongwo hon onangwo i han honangure kara u nigi weni denamia. Homa nigi domba, hon onangwo i kara u nigi weni denamua. %Hasu ha maing nir si tongwo hobi yong inaning girungwo i han hongure wine ol tomba, ha nir si tongwo pungwo hobi, “Ni ha i pir tenanga, tal nigi dongwo onga i aidole isine ta dikinanua,” di tomua. Tomba tal nigi dongwo olala di pungwo i obil han hongure wa momua. veYalhobi ha nir si tongwo haung, hasu i ha weni ala olere ha nir si tomia nugung don kemia ari hobi ha weni dima di pire pir tomua. Pir tongwo hobi hasu di wangwo bani pisolala di pimba, hasu ha maing nir si tongure pirere doling bomua. Ena hasu ha maing nir si tongwo hobi iwe, ha nir si tongwo i, nir oling dainungwo nekiminga meri, yalhobi ha nir si tongwo i pir tenaminga aki di na tekinangwo pamio, te kwahowa hamen hair ure a ire u holo holo ongwo meri momia. Mole ha maing a i sikimia, ha ta ha ta gogo gogo doling bole pir tomia, God yalhobi aki di ire pia si si bongwo ala i olangure monangwo pamua. Pirere tal nigi dongwo ongwo i, kun donki nomani paikirere ha dikimba, ha dire “Belamye, ni tal nigi dongwo onga i nigi domua” Nam 22:28-35 dire kura ha di tomua. Tongwo ipire hana togu yal Belam ganulun dire tal nigi dongwo ongwo i gin tani pisolimua. 2]Olere God ha maing hol aidole hol ta gogo wa i omua. Ongwo i yal Beo wang Belam ol wangwo meri wamua. Yal Belam iwe, na tal nigi dongwo olalga moni bir irala di pimua. H Golkire pasendia al ama hobi obil hanere ebil dimo nomua. Nere tal nigi dongwo tau olkungwo tali hon olala di pimua. Pirere ha maing hol hogal sinangwo bani ari hobi kraung sire aule ire omua. Pirere yal tau talhan a nongwo i na talna muru dinama dire nomani tomua. Tongwo hobi God yong ki e tongwo bani mol pai omua. C Yalhobi nin gaung pir tere yong inaning girungure tal nigi dongwo maing maing ol warere nin gaung isusu ol tomua. Te yalhobi hamen tangwo haung nin gaung pir tere yong inaning girungwo meri obil wine ole wamua. Ol wangwo i ni kina ha maing homena tani nere monga i, digan molia dire gai gonangwo pamba, golkimua. 6e Tekimba hasu ha nir si tongwo hobi nin gaung pir tere yong inaning girungwo meri obil wine ole wamua. Ware kun nomani paikungwo ari hanere sirala di ongwo meri, God yalhobi sinangwo pamua. Yalhobi iwe, ensel hobi ire, ha maing ire dire isime e tomia ari hau biing sungwo meri yalhobi sinangwo pamua. @y Tomba kwia ensel hobi nimni weni mole hasu ha nir si tongwo hobi win si tomua. Tomba ensel hobi hasu ha nir si tongwo hobi God maulung bani gauna ha sima dire ha di mere si tekimua. V~% Olere tal oun dongwo ol tenamba, ari tau nin gaung pir tere tal nigi dongwo olala di pimio, al wou sirala di pire, God grang ha pir tekimio, tekungwo hobi gul oun dongwo bir weni tenangwo pamua. Ena hasu ha maing nir si tongwo hobi kru di ware nin nomani si pungwo meri, ol ware kwia ensel hobi kulung pir tekire gaung ha si tomua. }}s God yal Lot aki di tongwo ipire ari amane mongwo hobi tal oun dongwo u au simba, God nin aki di tomua. Tongure tal nigi dongwo ol wangwo hobi God nin hanere gul oun dongwo tomia, ire ire moli nangwo nangwo, ha hol onangwo haung i tibi olamua. F|Amane mongwo yal Lot iwe, Sodom Gomoro oo malgi sina weni ke pai mole ari hobi tal nigi dongwo olere ha gogo di wangwo i, girungwo tangwo pirere ganulun dire miling gul sungure han momua. 1{[Tomba, amane mongwo yal Lot ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo i, hanere miling gul sungure tal olale dire nomani si gogo damia, God aki di mena olungure ta golkimua. Wz'Te Sodom Gomora malgi hobi tal nigi dongwo ol wangwo i, God nigi de pir tere endo bir gangure de wai simua. Sungwo i ari hobi hanere kul pire tal nigi dongwo olkire nomani si kulu sinama dire yu ol tomua. Ty!Te hamen haya yal Noa gamahobi kina mongwo haung, ari hobi tal nigi dongwo maing maing ol ware u nigi weni domia, God nigi de hanere nir bai nu si olungure ure ari si gol wai simua. Simba Noa ari hobi tal dime dire ole u wai nama dire ha nir si tomua. Tongwo yal Noa i gamahobo ana hol pai muru hol pai sutani kina ya moma dimua. bx=Ena homa ensel tau tal nigi dongwo ongwo hobi God han uning si olekimia, han sire endo de pangwo bani olungure maul si bongwo ala i moli omia, emgi God ha hol onangwo haung i tibi olangure gul ire moli nangwo pamua. Iw Hasu ha maing hana togu yalhobi moni miki irala dire yong inaning girere hasu ha pore ol wanamua. Wanamba, ha hol ole isusu ol tenangwo yal God iwe, isusu ol terala dire a non ole han momua. KvNamba, nin tal nigi dongwo olala di pungwo meri ol wamia, ha maing pungwo yal tau pir tere doling bonamua. Bonangwo ipire ha maing pirikungwo hobi hanere ha maing hol pangwo i isime e tenamua. _u 9Ena homa Yudari mongwo bani hasu ha maing hana togu yal tau u tibi umua. Ungwo meri omaga ni monga bani ereyu u tibi unamia kwi han molo. Unangwo yalhobi u nigi denana dire hasu ha maing nir si terere sigare kul na tongure u wai naminga yal i hang iwe nigi de pir tere isime e tenamia. Tere yalhobi nin u nigi weni denamia. Dere ususu namua. }t uTal ongwo pir po sikiname? Homa hana togu yal awa ha di engwo hobi nin pungwo meri pire ta dikimia. God Kwiang yong wu bungure ha di tibi olimua. Olungwo meri nan God Kwiang yona wu binangure ha maing buku memini pangwo i pir po sinaminua.\s 3Ha maing buku awa ha di engwo memini pangwo i, yal ta kerere nin pir po sikinamua. xr kPirere di tibi ol ni tominga ha i obil pir tere a i si wananga pamba, wakire God hana togu homa malungwo hobi ha di engwo ha i mining aki di tomua. Tongwo i kewa gale si bongwo ala enga au dongwo meri ha i para au di na tomua. Te i nangure hamen tangwo kewa au di na tekungwo meri, Yisas u pa dinangwo haung nin au di na tenangwo pamia, ha i au di na tekinamua. eq EHamen bani ha di ime olungwo i na gina hobi God pare engwo hamen hul i molere piminua. mp UEna homa Yisas Kraist na gina kina hamen hul mominga haung, irang God wang Yisas yulang bir tere hang awala galere hamen bani ha ta Yisas yu ditomia, “Yali na milna ala pamia, wana weni momia wai pir teiwa.” Mat 17:5 o Ena na yawo ha pore ol ware awa ha di engwo meri ta di ni tekiba, pi tege eminga yal Yisas Kraist u pa dinangwo maing ha weni pamia pir tenana dire di ni teiwa. Tega ha iwe, Yisas Kraist gaung pol kule nabalungwo haniga meri di tibi ol ni teiwa. n 1Golere ere nalga, ha i hon nomani si pirkinana dire haung haung di ni te moliwa. Na gina hobi Kraist yulang nabalungwo i tibi olungure haminga ha m {Molere pi tege eminga yal Yisas Kraist ni gonanua dire homa awa di na tongwo meri omaga nima nangure golala di piriwa. ol Y Molere na golalga di ni tekiralba, hon molia haung haung ha i a si wanana dire si hon e ni te moliwa. rk _ Pananga ha i ha pangwo dima dire pir tere a i si wanba, hon nomani si pinana dire si hon e ni te moliwa. bj ? Sikinanga pi tege eminga yal hobana Yisas Kraist kene ongwo bani pire mol pananga pamua. 3i a Gamnahobo, God ni na wana auna monana wo dire ni pare emia, ni yalhobi ha maing hol nega dire wayo. Wananga ha maing hol au dire dinamia ogolo hanere hogal ta sikinanua. ]h 5 Pamba yu ol wakinanga, omeling gi dungwo yal wangwo meri warere, nomani paikungwo yal wangwo meri ware tal nigi dongwo ol wangwo prin pangwo i, Kraist algi haya bigi si ni tomba, ni bigi si na toma di pirikinua. #g AYu ol wananga u bir nangwo pi tege eminga yal Kraist nin ol wangwo maing pirere ol wangwo meri ol wananua. Ware tal dime dire miki weni ol wananga pamua. ef EWananga wai pamba, ari Yisas pir tongwo enin hobi pana gal tere ari hobi para yon milni to. Oe Dunanga wai pamba, nin gaung aki di terala dire ol wakio. Wakinanga wai pamba, tal oun dongwo u ni au sinangwo ta mamia dire nimni mole molo. Monanga wai pamba, God ol wangwo meri doling bole wayo. 8d kYu ongwo ipire ni yalhobi nega dire ol ware Kraist pir tere ol wanga i, wai pamba, tal dime dire para olo. Olanga wai pamba, God ol wangwo maing para pir po sirala dire duyo. yc mKraist amane mole talhan para weni hobang molere, nomani hon ire moli nanga nanua dire ana kere e na tongwo ipire nan yalhobi God ol wangwo meri warere, ganba ari hobi tal nigi dongwo olala dire yong inaning girungwo meri ta girikinaminua. Bb God yulang na tere nomani na tomua. Tongwo ipire Kraist amane mole talhan para weni hobang mongwo i, han para wama di inaminga ire God memini pangwo meri wine ole wanaminga pamua. ~a wGod ire, hobana Yisas ire dire, ol wai ol na tongwo maing para pir po singa ipire, God pirari pare to bir hole a siribi si na tongwo i, ingere yon ura dinangure ni monga bani pai omo. Nan yalhobi God nin gamahobo monaminga pire na pare engwo ha ^` 9Na Saimon Pita molia. Molere Yisas Kraist honagi ol na to dire na bai nu si olungure aposel honagi ol te moliwa. Yal Yisas Kraist iwe, God momua. Mongwo yal i aki di na tenangwo u wai naminga pamia di pire pi tege eminua. Eminga yali amane mole tal dime dire ol na tongwo ipire, nan yalhobi pir tenaminga pire nomani na tere yona wu bimua. Bungure pir tere a i si waminua. Waminga meri yal tau Yisas Kraist pir tere a i si wanga hobi kere pinana dire pasi bol ni teiwa. g_ I Ena God pare engure pir tongwo oo tabil na mominga baniya mongwo hobi yahuno di ni tomua.^ + Ena na ha miki weni dire pasi bol ni teralba, bolalga ha pirikiwa. Na ni monga bani ure ni hanere kina ha wai olere milna go panama di piriwa. ] / Yahuna di tere pana gal tenanga yali, tal gogo ol wamia pring inangwo meri ni kina ereho inanga pamua. Pangwo ipire pana gal tekio, di ni teiwa. ~\ w Ena ha nir si tenangwo tisa ta ni monga bani ure Kraist ha maing di tibi olekinangwo, yahuno di tere pana gal tekio. [  Ena yal ta Kraist ha maing nin ha kina, i tani ole wai pamua dinangwo, God yali kina u tani pire yong wu bilkimua. Bilkimba, yal ta Kraist ha maing obil pir sina ere a i si wanangwo yali, nabe God wang Kraist kina yal i yong wu bungure mol pai omua. VZ 'Tere ni yalhobi ni banangwo i pir tekirala di pire kwi han molo. Pir tenanga na ha maing hol wanana dire honagi nega dire ol ni tega i, aidole u kwalin ta nanga pamua. Kwaling ta holala dire kwi han molo. ;Y qEna hasu ha maing di wangwo hobi ganba banta banta wamia. Wangwo hobi Yisas Kraist u ari homua dire ha nir si tomua. Tongwo yalhobi arihobi bal tere Kraist kiang pai tomua. AX }Yon milni tenanga God krehaman ha homa pinga i wine onanga pamua. God krehaman ha para weni wine onanga ari hobi yon milni tenanga pamua. Kraist ha di na tongwo i, a i si wanaminga ha ,W SHa maing pungwo ari oo tabil monga hobi yon milni to dire sirin bol ni teiya. Tega i, krehaman ha hon ta dikimia, homa di na tongwo haya pinia, wine onanga pamua. V Ena nabe God molere ha weni mere pangwo i, a i wayo dungwo meri, ni gamna hobo tau a i si wangwo na hanere milna pamua. U Ena hamen nabe God ire, wang Yisas Kraist ire dire, milna pir na tere, pirari pare ol wai ol na tere, yona aura di na tenamia. Yu onangwo ipire ha weni dungwo i, a i si ware ari hobi yona milna tomno. Nan yalhobi yona milna tenamna dire ol wanaminga ha nT WHa maing ha weni mere pangwo i pir sina eminia, ya di panangwo panangwo ipire yona milna ni tominua. nS YEna na ha maing pungwo ari tabin tau kene ol tega yal Yon molere pasi bol teiwa. Tega pasi i, God ni pare engure Esia probins ha maing pinga ari tabin tau monga hobi, kere pinana dire pasi bol ni teiwa. Ni yalhobi na milna ala pania yona milna ni teiwa. Tega i na tani taman. Ari tau God ha weni mere pangwo i, a i si wangwo hobi ereyu yong miling ni tomua. ER Yal Yisas Kraist pirari pare gol na tere ol wai ol na tongwo ire, God yong miling na tongwo ire, God Kwiang u ni si dalimia ire dire, kina ereho moli nanga mere piriwa. Para yu.SQ God pir tongwo ari na kina mominga hobi ni wai mon mo, dire sirin bomua. :Po God pir tongwo ari hobi unangwo kule kewa di to. O Ena enambi hobo, ha ta paikimia. Nomani si kulu sire ha di ni tega pinga i, pir sina ere yon tani ere, pana gale molio. Yong miling ura te, yon milni tenanga hong yal God tani momua. Mole u ni yalhobi kina ni si daulangure kina ereho moli nanga mere piriwa. |Nq Na ha maing pinga hobi isusu ol ni tekiralba, tal nigi dongwo ongwo hobi nomani si pirere nomani si kulu sinana dire God yulang na tomua. Tongwo ipire na u ni monga bani uralga ure kura hol si ni tekirala dire u banta mole pasi bol ni teiwa. UM# Pangure tal dime dire ol giri gol ire mol i nana dire God sirin bol teiwa. !L; God ha weni mere di na tongwo i nan si manbi olaminga kunu paikimba, mining aki dinaminga obil pamua. Na nimni molkigere ni nimni mongere milna pamua. |Kq Pirere ni yalhobi pire tal nigi dongwo olkinana dire God sirin bol teiwa. Na honagi olga i wai pamia di hanama dire God sirin bol tekiwa. Tekire na honagi olga paikimua di hanamba, ni yalhobi tal dime dire ol wanana dire God sirin bol teiwa. PJ Ekire, na ha i pir sina emia, suang i haminua di pinanga mere piriwa. 3I_ Kraist gol na tere ol wai ol na tomia dire pir tenga i, pir sina en mo, ekin mo, suang i hano. Kraist Yisas yona wu bimia di pirikino? Pirikinanga ha i pir sina ekinua. ]H3 Kraist gongwo haung iwe, yulang ire ari hobi isusu ol tekimia, mining bolo mole yal ta nimni molkungwo meri mongure si gomua. Gomba, hon airungwo haung i nimni mole yulang bir ire aire momua. Kraist nimni molkungwo meri na para nimni molkiba, ni honagi ol ni tegiwe, God yulang na tomia Kraist u na si daulungure nimni mole honagi obilua. SG Kraist na yona wu binangure diralga pirere, owo, Pol Kraist honagi ari mongwo pamia dire pir na tenanua. Kraist ni monga bani u tibi pi ni tere a yo te ni tongwo i yulang paikimo? Pangwo han po sinua. VF% Ha yu di engworai kina mole tal nigi dongwo ongwo hobi ire, ari tau para ire dire awa ha di ni tega pinga ha irai, omaga hon banta moliba uralga ure ni han uning si olekiralga gul inanga pamia piro. 4E c Na haung su homa ni monga bani uga hangarai omaga hon uralga gumana hananga mere piriwa. Ha maing buku yu di emia, “Yal ta tal nigi dongwo onangwo, ha di mere si tenangwo, yal su mo, yal sui tai dire ha mining aki dire, grang u tani nangwo ebir si tenangure gul inangwo pamua.” Diu 19:15 &DE Tere na hon ni monga bani uralga God ni guman bani na hana a ime olangwo mere piriwa. Pirere, homa tal nigi dongwo ol wanga hobi, yal ta eungbi wou sire, al ama irala dire yon inaning girungure ol wanga i aidole, hon olkirala di pire nomani si kulu sikinia, na piralga oun denangure haini meralga mere piriwa. Piriga ipire ni tal onga i aidole hon olkirala dire nomani si kulu sinana dire pasi bol ni teiwa.lCQ Na ni monga bani uralga tal ol wanana di piriga mere olkinanga tene han nigi de irala di piriwa. Te na ere onama di pinga meri olkiralga nigi de pir na tenana di piriwa. Na uralga, ni yalhobi bolbin dire yon ki ere, yon ering mole ha hagu sire dire, nin gaun obil milni pir tere, ha yong i tere enin ta gaung ha si mena olere, ari na hanama hanama dire, eang dire, kulu si ware, nomani tani ekire, sihonere ol go dal inanga haralua. Hanere ganulun diralga pangwo ipire di ni teiwa. B{ Na omaga ha diga i, na nan hana awala gale ha di olba bol na toma di pino? Yu di pinga i paikimia. Yahuna hobo, Kraist na yona wu bungure, ni yalhobi ha maing pir sina ere a i si wana dire, God maulung bani ha i di ni tere, a yo te ni teiwa. dAA Yal Taitas ni monga bani po dire yulang boliwa. Bolere yal ta Taitas kina ereho po dire bai nu sigere umua. Ure yal Taitas bal ni tomo? Tekimia hankino? Taitas na kina yona tani ere hol tani doling bolkibilo? Bobilua. v@e Tenanba, na tal ole ni moni iye? Na bal ni terala dire yal tau bai nu sigere ni monga bani ure bal ni tomo? f?E Diiba, yal tau yu di na tenania, “Pol na mominga bania ure, moni na to dire hong dikimba, homena ya, gal kul bring sungwo i moni makena ire bring sime? Nan bal na tere moni kuni ire bring simua,” di na tenanua. v>e Na ni yalhobi aki di ni tegere u wai nana dire na nan moni a siribi sire talhan tau bring siralua. Moni obil taman. Na nan nomani gauna para ni te uning sirala di piriwa. Pire, yona milna kara ni teiba, ni yon milni obilga na tekinano? 4=a Gin sutani ni monga bani uga haniraya, omaga hon uralga meri piriwa. Uralga moni na to dikiralua. Na moni na tenana dire ta huralia, nimni mole Kraist pir tenana dire uralua. Gir hobi moni homena wa dure irang aang aki di tongwo memini ta paikimua. Te irang aang hobi homena talhan wa dure gir hobi aki di tongwo pamua. Pamia na ni nabin tani molia, aki di ni teralga pamba, ni wana auna hobi aki di na tenanga paikimua. <w Ari Yisas pir tere oo tabil tau kepangwo hobi honagi wai ol tere ni yalhobi ni han uning si olio? Honagi wai para ol ni teiba, honagi taniga ni yahobi gaun bani talta aule nerala dire sirin bolkiwa. Sirin bolkiga i pring pamia kri di ole na to. m;S Aposel molga ipire ni monga bani honagi olga i, ni pir tenana dire na nimni mole kwi ole ole oli oiwa. Olga honagi iwe, tal gumang hon dongwo olga hanio, tal nimni mongwo olga hanio, God nu ke na tongure olga hanere bukuninua. ):K Ena ha yu diga i du haungwo ari du ha dungwo meri diiwa. Diiba, ni yalhobi hasu di wangwo ari pir tenga i na du ha dinama dire pir tenua. Tere na hana di yuwo olanga pamba, olekinua. Na kultaing molalba, aposel momua dire haang awala ganga hobi mo hora kule na hana a ime olekimua. V9% Kraist honagi ol tega ipire, nibil olio, ari gauna ha simio, tal oun dongwo u na au simio, arihobi na sire gale ol gogo dal na tomio, honagi olga i oun domia gauna gul iiwa. Iiba, milna pamia. Nimni molkire honagi olkiralga pamba, God yulang ire nimni mole oliwa. Pol Korin arihobi pir tongwo i nimni monama dire krehaman tongwo ha q8[ Teiba, God ha mong yu di na tomia, “Na pirari pare yulana ni tegere inga i para kunu bemia, hon sirin bol na tenga i paikimia. Ni nimni molkinba, honagi yulang bole ongiwe, ni hanere God yulang bir pama di hananua,” dire God nin di na tomua. Tongure Kraist yulang kene ol na tomia di pirala dire, nibil olga i pir oun dekire milna pangure gun ere moliwa. U7# Galkire gin sui tai dire, God nibil olga i i ole na to dire hong di teiwa. (6I Ena yal ta hamen bani omua digiwe, na moliwa. Molgere God tal bir weni i tibi ol na tongure hanere ari na hanama hanama dire ol waralba, God nibil ta na tongure ol moliwa. Molere na nan hana awala galalba, Seten gintani ure ni nibil onua di na tongure gai gole hana awala galkiwa. #5? Na nan hana awala galalga, du haungwo yal tau du ha dungwo meri ta dikiralia. Ha weni muru di tibi olalua. Olalba, ol waga maing ya, ha di tibi olga maing para pirere hana pinangwo i wai pamba, hana moyu omia di pinangwo paikimua. Hai kirane miling nongwo Pol gaung bani sungwo ha !4; Na hamen bani ongwo yal i haang awala galalba, na nan hana awala galkiralua. Galkiralba, na nimni molkire digan molga maing obil di ba bol ni teralua. M3 Ena pi molere ha ta ta dungwo pimba, di tibi ol tenangwo paikimua. /2W God yal i aule i pi hamen galeng sina Paradais ani engure momua. Mongwo iwe kuu hanere nomani sina i pi mom mo, gauna para pi mom mo, pir kun olekia, God nin pimua. b1= Kraist pir tongwo yal ta hongebe me erin ana holo holo kebena sui sui dire mongure, God aki di pi hamen galeng sina ta i engure momua. Mongwo iwe, kuu hanere wam mo, yamoni ware ham mo, pir kun olekia God nin pimua. &0 G Ena na hana di yuwo olalga aki di na tekinamba, olalia. God tal ol na tongure ha memini kul si pangwo i pir po sio, te kuu haniga i di tibi ol teralia piro. ~/u !Momba, yal tau na gal gire i pi u bangi mulere, na han hol are pia si mena olungure ere oiwa. Ap 9:24-25. Na Damaskas malgi molgiwe, king Aretas yal tau Damaskas kene olo ditongwo yal i na han sirala dire malgi u egere holo holo i nu momua. _-7 Yal Yisas irang God maa e tere tere mominga yal i hangure na hasu dima di pirikimua. Y,+ Ena na nan hana di yuwo eralga, nimni molkiga tal i di ba bol ni teralua. +! Te yal ta nimni molkinangwo, na para nimni molkiralio, te yal ta ari hobi kraung sungure tal nigi dongwo ongwo na hanega milna gul simua. w*g Tal olga han diga i obil taman. Na kenbe kenbe ari Yisas pir tongwo hobi nimni molkinama dire pir oun deiwa. .)U Na honagi oun dongwo miki weni ol waiyo, haung miki weni ul ogolo paikio, nir homena mena gole wa duiyo, na haung miki hol bangi oga oo ya, homena ya, gal dikimua. n(U Na ha maing nir si terala dire ire u holo holo waga i nir na sinangwo sikimio, nona pangwo tau hol bangi nu mole kura kigi ole na sinangwo sikimio, na gamnahobo Yuda ari hobi nin wi na sinangwo sikimio, ari wiyol hobi na sinangwo sikimio, te tau malgi hobi na sinangwo sikimio, te dimingul sina ering gobo waga i na sinangwo sikimio, te sipi bani waga i nir na sinangwo sikimio, te gamnahobo hasu dungwo hobi na sinangwo sikimua. Haung haung tal oun dongwo u na au sungure wa moliwa. h'I Yol Rom hobi haung gin sui tai dire han dulagi na simio, te gin taniga hulu kuba na simio, te hamen haung sui tai dire sipi bani ware sipi hulu sungure na nir ala oiyo, te hamen haung sutani na nir bani kuba si mena wiwa. & Hamen haung ana hol pai muru Yuda ari hobi ha hol ol na tere, na mobina bani kuba ten gin suitai dire ire, nain ire, bolo na simua. -%S Te yalhobi Kraist honagi ari momo? Na du haure diralia, na Kraist honagi yal mole honagi oun dongwo ire oliwa. Yalhobi halabusi gin taniga pamba, na haung miki paiwa. Arihobi yalhobi gin taniga simba, na gobari weni na simua. Yalhobi gin taniga golala di omba, na moni moni golala di oliwa. $/ Yalhobi Hibru yal mominua dimo? Na para moliwa. Te yalhobi yol Isrel yal momo? Na para moliwa. Te yalhobi Ebraham gang momo? Na ere para moliwa. c#? Ni ol wanga meri na nimni molalga ere yu ol waralba, nimni molkia gai goliwa. Yal ta na ganba tal ol waga i wai pamua dire, nin haang ayuwo olungwo meri na ereyu olalga paikinamo? Para panamia, du haure diralga piro. E" Pania, yal ta ni honagi olo dire nu si ni tomba, wai pir tenio, homena na to dungure gogo ala kule tenio, bal ni tomba, wai pir tenio, isime e ni tere pauni di dagi simba, wai pir tenue. F! Ni yalhobi du haungwo yal i wai pir tenia nomani bir pange. y Diiba, ari miki weni ganba tal olga wai pamua dire nin haang di yuwo engwo meri na para nan hana di yuwo eralia piro. \1 Na ha diga i Kraist grang wine ole dikia. Na hana di yuwo ega i du ha dire diiwa. E Ena na ha homa digarai hon diralia. Na du haure du ha di wama di hankio, diiwa. Diiba, na du haumua di pinanga, Seten honagi ari hobi du ha dungwo meri na du ha obilga diralga piro. 9 Tongwo ipire Seten honagi ari hobi pol kule u God honagi ari mongwo meri molkinamo? Monangwo kunung bemua. Bemia nin ol wangwo meri God tobo kunung pire tenangure gul bir inangwo pamua. Pamia nan ganulun dire ha i pir tekimno. Pol aposel honagi oli pire gul oun dongwo ingwo ha { Wangwo meri Seten hon pol kule u God kwia ensel nabilungwo gobere ongure ari tau ha weni dima dire bol yare pir tomua. &E Tal yu ol wangwo aposel hobi iwe, hasu ari momia aposel weni ta molkimua. Molkire honagi ongwo i kela kule ol ware Kraist na bai nu sungure oliwa di wamua. ) Ena na tal yu ol wagiwe, aposel momua dire haang awala ganba hobi Pol honagi ongwo meri oliwa di mere si na tenamba, yalhobi moni na to di wamia, na di mere si na tekinangwo pamua. Na nan nega dire honagi oli pire pir teiwa dire haang ayuwo olkinama dire ol waiwa. { Talongwo yu die? Yona milna ni tekire gai gonana dire dio? Ta dikia. Yona milna kara ni tega i God para han pisolimue. _7 Na hasu dima di pino? Kraist na ha pangwo dinama dire ha i nomani sina emia, Griki ari para weni pinamia. Emgi moni ta wa duralga haung ha maing nir si tega hobi hong dikiralga pangwo i pire ha kara di nima oiwa.  Nere ni monga bani moliba, moni wai sungwo gin i ni yalhobi moni na tenana dire hong di ni tekiya. Masedonia ari ha maing pungwo hobi haung haung moni i ure na tomua. Tomia ni yalhobi homa moni na to dire hong dikiga meri emgi ta ereyu hon dikiralua. yk Dikiba, ha maing nir si ni tere honagi ol ni tega i, tobo ari ganba banta ke pare Kraist pir tongwo hobi pirari pare aki di na tere na tomua. Na tongwo i, yalhobi gaubi honagi ta ol tekiba, ni yalhobi u wai nana dire moni kuni tani neiwa. ) Na nan hana a ime olere ni yalhobi u wai nana dire ha nir si ni tere tal ol waga i olga paikimo? Mo tobo na to dire hong dio? Ta dikiwa. 6e Na ha di kulang pare dikia, nuguna don kekimba, ha maing nir si tega i, ha weni meri pangure nir si ni teiwa. Ha maing memini ta ta para weni di ba bol ni tega pire hanua. @~t||,{zxwwvtss5r2qpoonmlkk9jjixhh>)=Ena habang gin ta Yisas nomani si pir tongwo ari miki weni wan handred twenti mongure, Pita aire yu dungwi, E: Ena haang daminga hobi iwe, yong tani ere God ha di terala dire pi mongwi. Mongure al hobo Yisas aang Maria ire, al tau ire, Yisas ebering hobo ire dire, pi mole, God ha wai ol te mongwi. 99 m Ena Aposel hobi ere malgi pire oo ta ke engwo werang ta mini bani pire mongwi. Ena ongwo yalhobi iwe, haang yu pamia, Pita ire, Yon ire, Yems ire, Endru ire, Philip ire, Tomas ire, Batolomyu ire, Matyu ire, Alpias wang Yems diing ire, Saimon hamil ha sungwo yal ire, Yems wang Yudas ire dire, pi mongwi. $8 C Ena ha dungwo i pire, aposel hobi hamen hul Olibi aidole ere Yerusalem malgi ongwi. Olibi hamen hul iwe, ulubi ta dikima, Yerusalem mala weni dungwi. >7 w Mole yu dungwi, “Galili yalhobo, ni yalhobi tal ongure hamen bani yuwo tene han mone? Yisas iwe, omaga God nin aule ire hamen bani omia. Emgi siina dire ya ime unangwo gin iwe, omaga mo ongwo hanga meri ereyu ya ime unangwo hananga pamua,” dungwi. Yal ta Yudas aibing maulung sinama dire itibi olungwo ha 6  Simia aposel hobi ya han gala di mongure, mongwo bani yal sutani gal pege sigiu dire ure yalhobi kina ereho si daule mongwi. 5   Ena Yisas ha i di te pisolungure, kwahawa ure Yisas yobilungure, gamahobi han momba, ere pi hamen ala yuwo terewa sungwi. 4 yPamiba, emgi God nin Kwiang ni yalhobi monga sina i ure yon wu binangure, yulang ire nimni monanua. Molere Yerusalem malgi na hana di tibi ole, Yudia te Sameria ganba bina holo holi para weni di te i nanga pamua.” Yisas ere hamen bani ongwo ha 43 cDimba Yisas yu ditongwi, “Onangwo gin iwe, ni yalhobi hani paikimia memini ta pir po sikinanua. Abe nin haang pamia. Tani kene ol momia grang wine ole yu onangwo pamua. '2 IDungwo gin iwe, aposel gamahobi mole Yisas yu sirin bol pungwi, “Yal Yisas ye, omaga ari wiyol ta Isrel ari kene ol mongwo hobi nu si memini olano?” 1 +Yal Yon ari nir bil ni tongwiwe, nir wo bil ni tomba, habang gobari ta molkinangere, God nin Kwiang ure ni yon wu binangure inanua,” dungwi. 20 _Tere aposel hobi u ku bongure, ha di nima pire yu ditongwi, “Hamen Abe tal ta ni terala dimua di ni tegarai, ni tenangwo inanga pamia, Yerusalem aidolekire kwi molio. (/ KEna Yisas homa gaung gul honagi oli pire gomia. Golere ere honagi onama dire nu si olungwo ari aposel hobi mongwo bani u tibi emia hangwi. Hangure hamen haung yasu kebering aling poti molere, u hon oga arihobi na hanama dire tal nimni mongwo mone ol tongwo hangwi. Hanere, “O, Yisas hon airungwo pamia hano,” dungwi. Ena Yisas tal nimni mongwo olere, God kene ongwo hol i doling bonama dire krehaman di tongwi. . yTe i pire emgi ere hamen bani ongwo i, para weni i mu dire, mining bole ni teiwa. Ena Yisas yu ol pisolungure, God Kwiang yong wu bimia, ere hamen bani nala dire aposel hobi honagi onama dire nu ke tongwo hobi ha di nima pire honagi ha ditongwi. 9- oEna Tiopilas, Homa na pepa ta mining bole ni tega meri irai, omaga ta hon bole ni teralia. Pepa homa mining bol ni tegiwe, Yisas honagi kebering hole ari ha maing nir si tomia. ,, SPamba bol ni tekia, uralga ure ni kina hawai olabilua. Ni yon ura dinangure gamna hobi yahuno di ni tomua. Ni gamnahobi yal tan tani Yon ni sirin bomua di to.8+ m Na ha miki weni dire pasi bol ni teralga pamua. O*  Ari para weni yal Demetrias tal dime dire ol wama dire hang awala gamua. Gangwo meri God Kwiang ere hang awala gamua. Gangure na ere yali hang awala galia. Galere ha diga i ha weni kara diga pinua. W) ) Enambiye, yal tau tal nigi dongwo ongwo meri doling bole olkio. Te tal dime dire ongwo meri doling bole olo. Onanga God gamahobo monania, te ari tal nigi dongwo ongwo hobi God hobana moma di pirkimua. -( U Na ni monga bani uralga, yal i ha kene sire ha yong i na tongwo maing di tibi ol teralua. Yali yu obil ol wakimia, ha maing pungwo ari gamahobo tau mongwo hobi ni ke panga malgi umba, pana gal tekimio, te ari tau pana gal terala di ongwo i, yali mana di tomua. Yal Demetrias tal wai ongwo ha ' 7 Ena na ha maing pungwo ari tabin ni kina ereho monga hobi pasi bol teiba, yal Daiotrepis singaba molia di pire na ha diga i, yol e pir tekimua. Q& Ditekungwo ipire ha maing honagi onama dire nan yalhobi tobo tere aki di tomno. Tenaminga yalhobi u na tege enangure ha maing honagi kina ereho oli naminga pamua. Yal Daiotrepis tal gogo ol wangwo ha o% YYalhobi Kraist hang pirere hol bangi warere ha maing di tibi ol tere wiyol hobi tobo na to ditekimua. $ Tenga yalhobiwe, nan ha maing piminga ari oo tabil tani mominga hobi mauna bani, “Yal Gaias yong miling na tomua”, dungwo piminua. # Enambiye, Kraist pir tongwo ari tau wiyol gumang hon dongwo momba, ni pana gal tere a wai ol tenga i wai weni pamua. " Na wana hobi ha maing ha weni pangwo i, a i si ware wine ona dungwo na pirere milna go pamua. Yal Gaias ha maing honagi wai ongwo ha ! ;Ha maing ha weni pangwo i, a i si wana di piriga meri a i si wania, yal tau hanere na molga bani ure boling kul na tongwo pirere wai pire milna pamua.   }Enambiye, nomani au dima di pire wai monangere hamen wai tangwo ni monga bani u tibi nama dire God sirin bol te moliwa.  Ena yal Gaiasiye, ha maing pungwo ari tabin tau kene ol tega yal Yon molia. Molere yona milna ni tere pasi bol ni teiwa. hIlYisas Kraist ni yon wu bimo. God pirari pare ol wai ol na tongwo i ni monga bani pai omo.H lNimin sire hair mu dinba onangwo haung mala umia haya wo. Yal Yubyulas ire, yal Pudens ire, yal Lainas ire, al Klodia ire, Yisas pir tere Rom mongwo hobi ire dire, yahuno di ni tomua, dito, \1lYal Erastas Korin malgi mol pamia, Tropimas nibil olere Mailitas malgi mol pamua. Y+lAl Prisila yal Akwila ire, yal Onesiporas gamahobi ire dire, yahuno dito. jMlKwia Seten ya, ari nigi dongwo hobi na sinamba, God kuman kire na tenamia, na sikinamua. God kuman kine na tere na aki di pi nin kene ongwo hamen bani olamua. Olangwo hobi God hang awala gal te monaminga monaminue. Para yu. |qlNa nan di waiba, singaba Kraist na han mole nomani na tere aki di na tomua. Na tongwo ipire na ha maing para weni di tibi ol tegere ari ha hol pungwo hobi para weni pimua. Pungure ari nigi dongwo hobi na sirala dire omba, God na tol di imua. H lEna homa Rom malgi ha hol ol na tongwo bani yal ta na aki dikimia na nan di waiwa. Wagere yalhobi na aidolimua. Aidolungwo hobi tal ol na tongwo i God pring tekio dire sirin bol teiwa. %lYal iwe, na ha maing nir si tega i hasu dinua di na tere kiang pai na tomia. Tongwo meri ni ereyu ol ni tenangwo pangwo ipire kwi han molo. lAiyulang honagi ongwo yal Aleksanda na ol gogo dal na tomia, tal ongwo i God hanere pring tobo nigi dongwo tenangure inangwo pamua. 2]l Na Troas malgi mole yal Kapas aki di eyo di tega gal i, enangwo i na tere wo. Te buku ta ega i ere para ire wo. Buku tau hau gang bani mining bongwo ega i ere i na to. <sl Na yal Tikikas bai nu si olgere Epesas malgi omua. a;l Yal Luk tani na kina mobilua. Mobilia, ni unanga, Mak ha maing honagi onamia a ire wo. l Yal Demas ganba tal irala dire na aidole Tesalonaika malgi omio, yal Kresens Galesia ganba omio, te yal Taitas Dalmesia probins omua. 7il Ena Timoti ye, ni haya na molga bani wo. /lWaga ipire God tobo wai na tenangure iralga tobo ya dimua. Dungwo tobo iwe, amane molalga tobo dimua. Ari para weni ha hol dime dire ongwo yal God, ari gongwo hon mongwo hobi para, airangwo haung tobo wai na tenangwo iralga pamua. Na tani na tenangwo paikimia, ari wiyol Yisas yong miling tere Yisas ure aki di na tenamia di pire kwi han mongwo hobi, para tenangwo pamua. Ha gumiling tau ya dungwo ha 9klEna ha maing honagi olga i wagu dimua. God ha maing honagi olo di na tongwo meri, kara ol te pisolia, hon olkiralga pamua. Ha maing ha weni pangwo i aidolekire, a i si waiwa. iKlEna na iwe, algi ya bole na sigonangwo haung molia. Golere ganba baniya aidole ere nalua. H  lPinamba, ni nin ha i nomani si pir kun ole, ha maing nir si tenanga i, gul inan mo, ikinan mo, tamamia dire, Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i nega dire ari hobi di tibi ol te molo. Molere God honagi ol na to di ni tongwo meri ol te molo. Pol na si gonama di pire na honagi olere para wai simua di tongwo ha 3 _lHa weni mere pangwo i piralga ha pirikiwa dire isime e tenamua. Terere yal al dimani ha pore ol wangwo i, ha pangwo dima di pirere obil pirere a i si warala di pinamua. ylHa maing ha weni mere pangwo i, ari hobi pir tekinama di onangwo haung u tibi namia. Nangure arihobi nin yong inaning girungure tal gogo ol ware nomani si pungwo meri wine onamio, te nin nomani si pungwo kulang pangwo meri wine olala di pinamua. j MlGod ha maing di tibi ol to. Tenanga yal tau pir tenamio, yal tau pir tekinangwo tamamia dire haung haung di tibi ol te molo. Ha maing nimni mongwo nir si tenanga ha i, ari hobi nomani sinali pire nomani si kulu sinama dire ha maing nir si to. Te yal tau tal gogo ol wangwo i, gai gole hon olkinama dire ha maing nir si to. Te yal tau nomani si pungwo oun dongwo hobi miling panangure wai pinama dire ha maing nir si to. Te ni haung haung ura ura dire wine ole ol tere a yo te to. |  slEmgi Kraist Yisas talhan para weni kene ol te monangwo bani molala dire ti hon urere, ari gongwo hobi hon mongwo hobi kina ha hol ole ebir si tenangwo pamua. Tenangwo yal Kraist God kina na han mongure wine onana dire ha i di ni teralia piro. *MlTongwo ipire nan God honagi ol tominga hobi, ha maing honagi awai honagi para weni onama dire, nibil di na tere sikul di na tongure pir po sire ol waminua.lHa maing buku ha para weni bol engwo yalhobi nin nomani si pungwo meri ta bolkimia, God Kwiang yong wu bungure bol emua. Engure ha maing buku i ha weni mere pangwo i, pir po sinaminga pire i tibi ol na tomio, te tal nigi dongwo ominga i, i tibi ol na tere kura ha di na tomio, te hon olkinaminga pire a yo te na tomio, tal dime dire ole mol pai onaminga hol i tibi ol na tomua. KlHoma weni ni gir migi monga haung, ha maing buku kere piri unga unga ari monia. Ha maing buku iwe, nomani wai ni tongure Kraist Yisas gol na tere sigare kul na tongure u wai oiwa di piri unua. %ClTenamba, Timoti ye, ni ha maing ha weni mere nir si ni tongwo pinga ha i, pir sina ere a i si wanua. Te yal al ha nir si ni tongwo hobi para gumang hanua. 3l Te yal digan hobi ire, hasu ari hana togu hobi ire dire, kara u nigi denamia, dere ari hobi yalhobi bal tenangure, te yalhobi arihobi bal tenamua. *Ml Yal ta Kraist Yisas kina si daule mole amane molala di pinangwo yal i, ya moni ta molkinamba, yal hobi nigi de pir tere gul tenangwo ire ire moli nangwo pamua. 3l Ena Timoti ye, homa na kina ereho wabilga haung arihobi ha maing nir si tega pinirayo, ha maing honagi ol waga maing hanirayo, God aki di na tenangure ha maing a i si ware pirala di olga hanirayo, ari hobi yona milna tere ha maing wine onama dire ura ura dire nir si tei oga hanirayo, ha maing honagi olga ipire tal oun dongwo u na au simba, tamamia dire nimni mole ol waga hanirayo, te ari na sire gale ol gogo dal na tongwo hanirayo, te gul miki weni iga hanirawa. Antiok malgi ire, Aikoniam malgi ire, Listra malgi ire dire, na sire gale tal oun weni dongwo ol na tongwo hanirawa. Haniraba, God kuman kine na tongure gul hobi ogolo ta u gauna bani ekimua. l T!l Ena yalhobi hasu ha maing honagi ol wamba, emgi ari para weni pirere hasu dima di pinamua. Homa Yanis Yambris kina hasu dungwo pungwo meri dimia di pinamua. Timoti God ha maing a i si wayo di tongwo ha nUlHamen haya Isip ganba Moses God grang ha di tibi olungure yal Yanis yal Yambris kina piralga ha pirikia pisolo dire, hasu ha kuria mule i ware kiang pai tomua. Tongwo meri omaga ha maing di tibi ol tomba, homa han diga yal hobi piralga ha pirikiwa dire hasu ha maing di tibi ol tomua. Tongwo hobi nomani sala mala olere ha maing hol wanangwo ha pirikimua. j~MlWare alhobi ha maing pirala dire nega dire ol wamba, memini pangwo i ogolo weni pir po sikimua. A}{lYu ol wangwo yal tau agr nomani paikungwo hobi wiimbi banta ongwo nin oo ke pangwo malgi pire hasu ha maing nir si tongure, al hobi ha pangwo dima dire pir tomua. Pir tongwo al hobi iwe, tal nigi dongwo ol waga pring bir weni pangwo pai dimia di pire, nomani si oun dere yalhobi na hanama hanama dire ol wamua. |+lHasu dire ha maing piriwa di wanamba, miling paikinamia God yona wu bima di pirikinamia. Pirikinangwo ipire yal i kina pana gale hawai olekio. D{lTe arihobi nigi de pir tere si gonama dire kiang hobi i tibi olamio, nan yalhobi yal wai mominua di pinamio, te God yong miling tekire nin gaung pir tere yong inaning girangure wanamua. 6zelNin gamahobi miling pir tekinamio, pana gal tekinamio, gaung ha si mena olamio, gintani aire kura bonangwo ha di homa enamio, tal dime dire onangwo holi yong ki e tenamua. Ay{lAri hobi nin gaung miling pir tenamio, moni miki irala dire yong inaning giramio, kuru di wanamio, nin gaung pir yuwo ere ari na hanama hanama dire wanamio, ari tau gaung ha si tenamio, irang aang hadagi di tenamio, arihobi tal wai ol tenangwo hanere ni onga wai piriwa dikinamio, ha maing nigi de pir tenamua. px [lHamen ganbawai sinangwo haung mala unangure tal oun dongwo u tibi unamia, nomani si pire kwi han molo. w5lDitenanga, Seten han hongwo bani mole Seten grang wine omba, nomani si kulu sire ha maing pinangwo, han si bil di ole God ha maing hol wanamua.9vklTere, dinga paikimua dinangwo hobi bolbin dikinamia, mining bolo molere ha memini di tibi ol tenangwo pamua. Mining bolo mole di tenangwo nin dinga paikimua dinangwo hobi, nomani si kulu sire ha maing a i si wanama dire God hol i tibi ol tenam mo, nomani si pirikinia, mining bolo ha ura panangwo dito. .uUlEna Kraist honagi ol tongwo hobi bolbin dikinangwo pamua. Dikire ari para weni miling pir tere u wai nama dire ha ura panangwo dire ha maing nir si tenangwo pamua. CtlNomani paikungwo hobi ha maing pirala dire u ku bongwo haung, du nomani sire ha bolbin miki dimia. Dungwo i dire kiang pare gumang nin nin dinangwo pamua. Pangwo ipire ni bolbin dikio. slYagaleng hobi yong inaning girungure tal gogo olala dire nomani si pungwo meri ol wakio. Tal dime dire olere, amane mole, ari para weni yon milni tere, yon tani eyo. Erere yal ta amane molala dire God sirin bol tenangwo yali, kina ereho pana gale wayo. r5lTimoti ye, yal ta tal nigi dongwo ol wangwo hol i aidolangwo, God amane mole tal dime dire olere ha maing honagi onama dire, nomani tere pare emua. q lEna taun malgi oo bir kengwo ala i, mulusin bli nin nin miki weni dimua. Mulusin tau ganba mulusin dungure, tau er mulusin dungure, tau tobo bir bongwo aiyulang mulusin dimua. Tobo bir bongwo mulusin i homena wai dungwo kemio te, ganba ya er mulusin i homena keuru obil ala emua. Engwo meri ari ha maing pir mongwo hobi tau aiyulang mulusin dungwo meri mole ha maing a i si ware tal dime dire omio te, ganba mulusin dungwo meri mongwo hobi ha maing gogo gogo pirere a i si wakire tal nigi dongwo ol wamua. 6pelAulimba, God ha maing kwahulu bir weni nimni mongwo meri dimia, yal tau anu sinamba, kunung paikinamua. Dungwo ha maing i mining yu bol emia, “God nin gamahobi haya han po simua.” Te ha ta mining yu bomia, “Yal ta God gamahobo moliwa dinangwo, tal nigi dongwo ol wangwo i, aidolangwo pamua.” moSlMongwo yasuri ha maing ha weni pangwo hol aidole “Nir biminga haung haya nomani hon ire airiminia, emgi gonaminga hon ta airikinaminua” dire ha nir si tomua. Tongwo ha i Yisas pir tongwo yal tau pirere kraung susu aulimua. CnlOlere ha nir si tongwo iwe, hakubi dere gaung u nigi dongwo meri ari pir tongwo hobi kara u nigi weni denamua. Denangwo han diga hobi gamahobo yal sutani Haimenias Pailitas kina momua. .mUlGogo ha maing ha kuria dungwo meri diriyala ol wangwo hobi pir tekire mobin hal wa to. Yu ol wangwo hobi arihobi God ha maing hol wakinama dire si di banta olimua. Il lNi ha maing honagi onanga i, God na wai hanama dire nega dire olo. Onanga God hanere isime e na tekinangwo gai golkirala dire yulang bole olo. Olere ha maing memini ogolo weni di tibi ol to. k!lEna ha memini yu pamua, yu pamua dire bolbin dire kura bolkio dire, ni Kraist pir tongwo ari kene ol tenga hobi nin ditengere pimo. Bolbin dinangwo, ha pire mongwo hobi kraung susu aulangwo pamua. Pangwo ipire bolbin dikio dito. God nin hanere nigi de pinamua. 1j[l Nan tal ta onaminua dire Kraist di tibi ol tominga meri olkinaminga pamba, Kraist tal ta olalua dire di tibi ol na tongwo meri weni kara ol na tenangwo pamue. Kraist amane hong yal mongwo ipire ha dungwo i weni kara onangwo pamua.” Ha maing honagi ongure God wai hangwo hobi hang bol engwo ha iyl Na ha maing hol waminga i, tal oun dongwo u na au sinamba, tamamia dire wara kere naminga naminga, Kraist talhan para weni kene ongwo bani kina ereho mole kene onaminue. Te Kraist mobina hal wa tenaminga yal i nan ereyu mobing hal wa na tenamue. ghGl Ha weni ta yu di emia, “Kraist gongwo haung nan tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i kina ereho gomia. Gongwo ipire Kraist hon airungwo mere nan para airere nomani hon ire yal i kina si daule moli naminga naminue. *gMl Nangwo ipire na God pare ongwo hobi Kraist Yisas sigare kul tenangure u wai pire nomani hon ire God kina mol panangwo bani panama dire gul oun dongwo i moliwa. 1f[l Di tibi ol tega ipire gul irere, gabman lo isusu ole han hongure halabusi pangwo meri pai moliwa. Molgere na han homba, God grang ha i han holkimia wa dire pai namua. Xe)lEna Yisas Kraist gole hon airimia God moma di pinanio, te ya singaba king Debit gang momia ari moma di pinanio, yu ongwo i pire Kraist ol wai ol na tongwo ha di tibi ol teya, nomani si pire pire molo. ddAlNa ha bangi biire bol ega i, God yon wu binangure nin ebir si pire memini pir po sinanua. clTe homena honagi ongwo hobi ari para weni omba, yal ta nega dire oli ongwo i pi pi olere homena homa aang dongure bule nongwo pamua. Zb-lTe ari tal ta engwo irala dire homa ha di kunung olkire hama bare bli sinangwo tal engwo i ta ikinamba, ha di kunung olere bli simia tal engwo i imua. Ingwo meri ni ha di kunung olere ha maing honagi oli po. 6aelYal nona pangwo i kura bolalga singaba kene ongwo yali na wai hanama dire kura nomani tere wangwo meri ni ha maing honagi kene ongwo yal Kraist na wai hanama dire ol wayo. z`mlEna ni Kraist honagi ol i nanga gul inanba, yal nona pangwo ta tamamia dire kul pirikire wangwo meri wayo. "_=lNa arihobi ha maing nir si tega pinga ha i, ari nomani wai pama di pinga hobi, ari tau nir si tenama dire di tibi ol tengere, pire di tenangwo pinamua. m^ UlEna wana gir wai ye, Kraist Yisas pirari pare to bir hole ol wai ol na tomia inga ipire nimni molo. G]  lHangwo ipire Kraist u pa dire ha hol ol tenangwo haung, God miling pir tere aki di tenama dire God sirin bol teiwa. Onesiporas na Epesas malgi molga haung gobari aki di na tongwo hanua.\ lOnesiporas iwe, Rom malgi u pa dungwo i dire Pol makena mome? dire ganulun dire na wa dumua. Dure emgi na i tibi ole hamua. [ lNa halabusi pai moliba, Onesiporas haung miki weni gai golkire na yona aura di na tomia, God yali gamahobi miling pir tere aki di tomo. gZ IlEna Esia ganba ari hobi na aidolimua. Piselas Hemosenis yasuri na aidolungwo hang pinua. mY UlGod Kwiang ni yon wu bil molere nomani ni tere ha maing kene olo di ni tongwo i, a i sire kene olo. X }l Ha maing nir si ni tega i, pir sina ere a i si wayo. Ware ha pangwo dimia di pire wine olo. Olere nan Kraist Yisas kina u tani pire si daule mominga ipire, Kraist Yisas God grang ha a i si ware God arihobi kina yong miling tongwo meri ni ereyu to. zW ol Molga ipire arihobi nigi de pir na tere na i halabusi olungure gul i moliwa. Moliba gai ta golkiwa. Golkiga i talongwo golkie? God aki di ni tere kene ol ni teralua di na tongwo i ha pangwo dimia dire, ha maing honagi ol te molere gai ta golkiwa. Golkire ol te i nalga God kene ol na te monangure Kraist ti hon unangwo haung kul enangure, honagi wagu dinama di piriwa. V %l Ena Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol tenama dire God na pare emua. Engure aposel mole ha i nir si te moliwa. #U Al Hamen haya ol na tomba, omaga sigare kul na tongwo yal Kraist Yisas u ari pire i tibi ol na tongure ha pangwo dima di piminua. Nan yalhobi tal nigi dongwo ol waminga prina bir pamia. Pangwo i tobo endo denaminia gul monaminga i monaminua. Monaminba, Kraist Yisas gol na tere prina pangwo i tobo ulbe hani a na tere God tomia. Tere nomani hon ire mol panaminga bani panaminga maing i tibi ol na tongwo piminua. (T Kl Nan tal nigi dongwo ol ware mominga bani, God na tol di ire sigare kul na tomia. Tere nan amane monaminga pire, na pare emua. Erere ari para weni hanere yal tan tani wai moma di hanere, pare ekimia, yamoni miling pir na tere pirari pare ebir sire nan na pare emua. Hamen ganba i tibi olekungwo haung God mole Kraist Yisas nan yalhobi gol na tere aki di na tenama di pire pirari pare to bir hole ol wai ol na tomua. qS ]lGod Kwiang yon wu bungwo ipire pi tege eminga yal Kraist ha maing ari hobi di tibi ol tenanga gai gole dikio. Te na Kraist hang di tibi ol tega ipire halabusi paiya, gai gol na tekio. Tekirere ha maing di tenanga ari hobi ni sire gale tal gogo ol ni tenamba, God Kwiang na yona wu bimia di pire nimni mole, Kraist ol wai ol na tongwo ha i, di tibi ol to. eR ElTe God nomani ni tongwo iwe, ari moma pama di pire kul pinaminga pire na tekimia, ha maing hol nimni mole warere, ari hobi yona milna tere yona inaning girangure nan gauna pir tekinaminga pire, God Kwiang yona wu bimua. HQ  lPangwo ipire na homa bini bani a tau si ni tegere ha maing honagi onana dire, God nomani ni tongwo i, ire ha maing honagi ol te i nanga nega dere ol i nana dire ha i hon di tibi ol ni teiwa. RP lNi aini al Lois ire, nimai Yunis ire dire, Kraist gol na tere ol wai ol na tomia u wai ominua di pire a i si wangwo meri, ni ere para yu di pirere a i si wana di piriwa. Di piriga i pire, milna pamua. ^O 7lNi na handere haina menga i, milna pangure na ni hanere yona horega onama di piriwa. 2N _lNa kwiana moya God honagi ol te wangwo i ware, kun emin nongwo meri gogo ta olkiwa di pungwo meri, na ere para God honagi gogo ol te wakire, honagi dime dire olia di piriwa. Pirere ni ol wanga maing nomani si pirere God Timoti aki di tenga i, wai piriwa dire girungwo tangwo God maa e teiwa. M lTimoti ye, ni homa Yisas pir tekinga haung na ha nir si ni tega pir tenia, nabin tani molia yona milna ni teiwa. Nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Kraist Yisas ire dire, pirari pare ol wai ol ni tere, milni pir ni tere, ni God kina guman pule ire u tani nanga ipire yon aura di ni tomo. Yisas nin algi ya bole ol wai ol na tongwo ha maing iwe, di tibi olala dire gai golkinanga ha FL lNa Pol molia. Molgere Kraist Yisas na kina si daule mobilga ipire God nomani hon ni teralua dire ana kere erere, Yisas Kraist honagi ol to dire na pare emia aposel mole honagi ol te moliwa. uKcXNan hobana bling memini yal Yisas Kraist pirari pare ol wai ol na tongwo i ni monga bani pare pai omo.>JuXNa nan Pol molia. Molere yahuna dire ana pera dire bol ni teya ana bini hano. Hanere owo Pol nin bongwo pamia, yal ta hasu na Pol moliwa dire bolkimia di pinana dire bol ni teiwa. I9XEna hamen wai tangure yona aura dungwo hong yal Kraist, haung haung ni yon aura di ni te monamue. Mole u ni si daulangure kina ereho moli nanue. H3XDiminga i kiani pai tenana dire dikiminia, enin ta monangwo ipire a yo te tengere nomani si kulu sinama dire diminua. Ha gumiling tau ya dungwo ha GXEna na ni siga wakire yon honagi olo dire pasi bol ni tominga ha i, yal ta wine olkinangwo yal i gai gonama dire pana gal tekio. fFEX Yahuna hobo, ni yalhobi arihobi awai ole homena tenga i, nigi de pirikire wine ole te molo. ,EQX Yong honagi olkire siga wangwo hobi, pi tege eminga yal Yisas Kraist haang pangwo ipire yu ditominia, “Ami di mole yon honagi ole ya nenana dire di ni tominua. ]D3X Yu diminga i talongwo dima di pine? Ni monga sina i yal tau Yisas omaga unamua dire kwi mole yong honagi olkimia, yal tau honagi olere talhan tau i tibi ole a nongwo i, hanere hawai ol wama dungwo pire diminua. CX Tekirere homa na gina u ni monga bani mole krehaman ha yu di ni tominiraya, “Yal tau yong honagi olkinangwo yal i homena tekio.” B3X Nere na ha maing honagi ol ni tominga i, tobo na to dinaminga pamba, na ominga mere ni ereyu yon honagi ol wanana dire tobo na to di ni tekiminua. jAMXMe heba na tongwo hobi ya nenaminga na tomia dire nekiminia, tobo tere nominua. Nere ha maing honagi ol ni tominga i, tobo na tenana dire olkiminia, girungwo tangwo nan yona honagi olere, moni ire homena bring sire nominua. e@CXNa yalhobi ni monga bani mole yona honagi nega dire oli ominga meri olalga pamia di pinua. P?XEna yahuna hobo, pi tege eminga yal Yisas Kraist haang pangwo meri wine onana dire, krehaman ha ditenamina piro. Yal ta ha diminga wine olkire, siga ware honagi olkinangwo yali pana gal tekio. >XKraist yon wu bilere yulang ni tere, God yon milni tere nimni monana dire, a yo te ni tomo. Ari para weni honagi olo ditongwo ha ={XKraist na gina yona wu bungure ni yalhobi tal tau olo di ni tominga meri, wine ole ol pisole sole oli nana di piminua. )<KXEna nan pi Kraist kina si daulaminga hogal ta sikinaminia. Seten ni tal gogo onana dire kraun sinamba, ni nimni monana dire Kraist kuman kine ni tenamua. );KXTe na gina hobi ha maing di te i omingere, ari tal digan ol wangwo hobi pir tekire na han honamia. Holkinama dire God sirin bol tengere na kene ol na tenamua. : XEna yahuna hobo, ha di wai si ni tenamina piro. Ha maing di ni tominga gintani pir tere ha pangwo dinua dire awala ganga meri, ari wiyol hobi ha maing di tenaminga ere yu gintani pir tere ha pangwo dinua dire, ha i awala ganama dire God sirin bol to. 93XSikiminga ipire Yisas Kraist God kina tal dime dire olere ha pangwo obil dire yon nimni monangure monana dire yon wu bilo dire God di tominua.m8SXEna nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire, nan nabe God ire dire, yong miling na tere pirari pare ol wai ol na tomia aki di na teralua dungwo ha i, a i sire hasu dikimua di pire, yon imaulung ware nomani susu sikiminua. 7XDungwo ipire enambi hobo, na ha maing nir si tere grana ha di ni tomin mo, pasi bol ni tominga i, a i si ware nimni molo. V6%XEna pi tege eminga yal Yisas Kraist talhan para weni hobang mole kene onangwo haung ni yalhobi kina ereho kene onana dire, nan Kraist gol na tomua di ni tominga ha i pir tenana wo dire God ni gala dimua. 5X Inamba, Yal Kraist yong miling ni tomia, God Kwiang ni yalhobi homa yon wu bilere si hon e ni te mongure, te God ha pangwo di engwo i pir tenia, sigare kule u wai nana dire God ni pare emua. Engwo ipire na God onga wai piminua dire maa e tominua. %4CX Ware God ha maing ha pangwo dima di pirkire tal nigi dongwo olga i wai pama dire ol wangwo hobi, God yong ki e tere tobo nigi dongwo tenangure gul inamua. 3+X Nangwo ipire kela kul tenangwo ha tau unangwo God han uning si olere bai nu si olamia. Olangure arihobi ha pangwo dima di pire a i si wanamua. 2wX Ware ari endo de pangwo bani nangwo hobi kraung sire kela kul te i nangure ha pangwo dima dire pir tenamua. Tere yalhobi God ha maing ha pangwo dima di pire a i si wanangwo God nin aki di inangwo pamba, a i si wakimia endo de pangwo bani namua. ;1oX Gonamba, homa golkungwo haung yal nigi dongwo iwe, Seten yong wu bilere yulang tenangure, tal nimni mongwo maing maing olere, tal gumang hon dongwo maing maing hasu ol wanamua. F0XUnangure yal nigi dongwo i unamua. Unangure pi tege eminga yal Yisas God yulang nabilungwo ire ti hon unangwo haung, grang ha dire yulang nabilungwo i sinangure yal nigi dongwo i gonamua. X/)XEna arihobi God talhan para weni hobang tani mole kene ol na toma di pirikire, isime e tere hasu ha maing di wangwo hobi tau omaga honagi kul si ol wanangure arihobi ol wama di hankimua. Hankimba, God isime e tongwo yal nigi dongwo i, kwaling pera ditongwo yal i, ai si tenangwo, yal nigi dongwo u tibi unamua diga pinga irai unamia. h.IXArihobi God isime e tenangure yal nigi dongwo i u tibi unamba, tal ta hol si pera dire dimua di ni tega para pir po siniraya. Emgi God ba engwo haung u tibi unangwo gin i, yal nigi dongwo i, i tibi olangwo para hanaminua. !-;XEna na homa u ni monga bani mole, arihobi God isime e tenangure yal nigi dongwo i, u tibi unamua di ni tega irai, nomani si pire kwi han molkino? ,XYal iwe, ganba arihobi tal tau maa e tongwo hobi hon e tekinama dire mana di tere God kiang pai tomia. Tere nin gaung pir yuwo ere, na nan hamen ganba singaba tani moliwa dire, God bling mining oo ala pi mole na nan God molia ni arihobi maa e na to dinamua. {+oXYu dungwo i, ni bal ni terala dire dimia. Na homa memini di tibi ol ni tega haya pinia, ganulun dire ha pangwo dima dire yol e pir tekio. Homa ari miki weni God talhan para weni hobang tani mole kene ol na tomia di pirikire, isime e tere nin gaung pir yuwo ere hasu ha maing nir si tere ol wanamio, te God grang ha para weni isusu ol tongwo yal i u tibi unamia, emgi weni Kraist unamua. Ena God isime e tere grang ha isusu olangwo yal nigi dongwo iwe, God endo de pangwo bani po ditenangwo pamua. Y*+XUnangwo haung nomani susu sikio. Yal tau “kwi monga yal irai omaga unamua” dimia. Yal i nin nomani si pire awa ha tani dire yu dim mo, ha maing di tibi ol tere dim mo, Pol pasi bol na tere dimua dim mo? ) XEna yahuno hobo, pi tege eminga yal Yisas Kraist ti hon unangwo, nan yalhobi pi ku bolere gumana tenaminga maing, di ni tenaminia piro. N( X Tal yu onanga i, nan pi tege eminga yal Yisas ti hon unangwo haung, God Kraist kina pirari pare to bir hole a siribi si ni tomia, Yisas ni hani awala ganangure, te ni yali haang awala gananua.r' _X Ena God yu ol tenangure ni yalhobi God gamahobo monania, God ni pare erere, sigare kul ni tenangure u wai pire amane monua di hanama dire, haung haung God sirin bol tominua. Tomingere God yulang ni tenangure, ni yalhobi amane molala di onga meri monangere te, God tani yulang na tomia dire, ha maing honagi onga i u bir nama dire God sirin bol te mominua. &  X Te gul bir weni tenangwo haung iwe, nan pi tege eminga yal Yisas pir tominga hobi, gumana tere maa e tenaminga pire unamia, nan wai pinamingere yalhobi gul tenamua. Tenangure na Yisas gol na tere ol wai ol na tomua diminga ha i, yol e pir tenia, Yisas unangwo na ebina hobo monua dinangure guman tere maa e tenanua. Tesalonaika arihobi God aki di tenama dire Pol sirin bol tongwo ha })|{{?zzmyy xwwvvuuwttyssrvqqpoannmlkjihh%gffceddUbbab``x_.^r]\\[[ ZYYXWtWVVDUU)TTSRRPP`ONNSMLLqKJJuIHCGrFFEEDDKCCBpB @@(?'>#=h=Moli nangure ari boi honagi ol tongwo hobi ha hol ol teralua. Teralgere ni galni hobi wiyol ganba ta aidolere, ere memini umia, ure na u na hole maa e na tenamua. Xq)Tere God yu dimia, ni galni ganba bani male siru dinangwo dire pi wiyol ganba banta molere, boi honagi yal molere, me erin miki weni po handred yia molere, gul bir pire pire moli namua. Jen 15:13-14 pUmba, God Ebraham ganba girin ta nin tenangure, ya nere ke paikimia. Ganba obil weni taga ere ya nekimia. Ya nekimba, God emgi Ebraham gang male siru dinangwo hobi ganba tegere ya nenamua, dimia. Ebraham wang ta kul ekungure ha i homa di tibi ol tomia. 2o]Dungure Kaldia aidole, pi Heran oo malgi ke pai momia. Mongure Ebraham irang gomia. Gongure God Ebraham aule ire, na yalhobi Yudia ganba ke pai mominga bani umua. n{‘Ebin abin hobi nin ganbani para aidole, ganba banta i tibi ol ni teralga bani ke pare monana po.’ Jen 12:1 emCDungure Stiben yu ditongwi, “Ni Yuda ari ena abina hobi pir molo. Kwiana moya Ebraham Heran ganba hore, Mesopotemia ganba ke pai mongwo gin iwe, God na hankinama dire nin u tibi pi na tere, ure, Ebraham yu di tongwi, pl [Ena Yuda ha maing oo singaba nambawan molere, Stiben yu sirin bol pungwi, “Ha i ha pangwo dim mo?” %kCDungure Kaunsil uku bongwo hobi Stiben gumang bani tene yuling bole hangure, Stiben gumang digan holkire ensel pirari gumang hongwo meri homia hangwi.)jKSire Nasaret hong yal Yisas ha maing oo bir aidolangure, Moses krehaman ha aine aine di na tongwo hobi pisolangure, ha maing ta hon ere aine di na tenamua.” i Pirere hasu dungwo yal tau aule ire pire yu dungwi, “Yal i mone mone Yuda ha maing oo bir te Moses krehaman ha gaung ha simua. /hW Dungure ari yal al hobi ire, ha maing oo singaba ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire dire, yong ki e tere, Stiben aule ire Yuda ha maing oo Kaunsil mongwo bani ongwi. kgO Simia yalhobi yal tau yong wu bungure hasu dire, “God yal Moses kina gaung ha simua” dungwi. yfk Dimba God nin Kwiang Stiben yong wu bungure, Stiben ha dungwo mo yuwo ongure, yalhobi ha dungwo ya ime sungwi. peY Hangure Yuda ha maing oo yal tau homa boi honagi yal momba, omaga aidole ya mongwi. Mongwo hobi iwe, Sairini hong yal tau ire, Aleksandria yal tau ire, Silisia tau ire, Esia tau ire dire, molere, yal Stiben kina ha bolbin dungwi. dEna yal Stiben iwe, God aki di tere yulang tere dimia, yal i tal guma hon nimni mongwo miki weni omia ari hobi hangwi. c'Ena God tal ol na tongwo ha maing i wa dire ganba ganba i pai i ongwi. Ongure Yerusalem malgi ari hobi miki weni Yisas pir tongure u bir ongwi. Ongwo hobi iwe, Yuda ha maing oo kene ongwo gamahobo miki weni para Yisas pir tongwi. Yudari hobi Stiben ha hol ol tongwo ha ybkEna haang dangwo hobi u aposel mongwo mala i mongure, aposel hobi God ha ditere yalhobi breng a tau si tongwi. xaiDungure ari hobi “Owa, para dinua” dire, ari ana hol pai muru hol pai sutani i tibi olungwi. Olungwo hobi haang yu pamia. Ta Stiben, yal i God Kwiang yong wu bungure God ogolo pir tongwo yal momia. Te ta Pilip, ta Prokoras, ta Naikena, ta Taimon, ta Pamenas, ta Antiok hong yal Nikolas homa wiyol ta momba, Yuda ha maing pire u Yuda ari mongwo sina i ure momia. ]`3Ditere nan yalhobi God ha ditere tere mole, te ari hobi ha maing di te monamna.” Y_+Gir hobo, ni yalhobi monga sina i yal ana hol pai muru hol pai sutani God Kwiang yong sina molere, yong wu bungure, tal dime dire ole nomani wai pangwo hobi, nu ke tere, ha maing moni honagi olo, ditenamna. C^Tomia aposel hobi pirere, Yisas doling bongwo hobi gala di ku bolere, yu ditongwi, “Nan aposel hobi God ha maing honagi pisole, homena honagi onaminga kunung panamo? I ta paikinamia. A] }Ena emgi haung ta Yisas doling bongwo hobi u bir ongwi. Ongure gamahobi tau yol Isrel momba, Griki howa yure yure mongwi. Mongwo hobi iwe, yol Isrel Hibru ha dungwo hobi kina ha bolbin dungwi. Griki ha dungwo hobi, “Hamen haung haung na al werai hobi moni ebir si na tenga kunung paikimua” dire, han tongwi. \w*Ena yalhobi Yuda ha maing oo ala te nin oo ala Yisas Kraist ol wai ol na tongwo ha maing nir si tere tere ongwi.3[_)Olungure Kaunsil oo malgi pisole ere mena ongwi. Ere mena pire God hon maa e tere “Yisas pir tere honagi ominga i pire gul iminia. Ire God wai pir tomimua,” dungwi. lZQ(Ena yu dungure ari singaba u ku bongwo hobi, “Owa, ha pangwo dinua” dungwi. Dire aposel hobi wo ditomia ungure, kewa kuba sire Yisas ol wai ol na tongwo ha i ari hobi ditekio dire hobang si tongwi. Tere gule olungwi. Y 'Nin haang panangwo di wanangwo i, ya ime sinamba, God haang panangwo di wanangwo i ya ime ta sikinangwo pamua. Ena ni yalhobi hadagi dire ol i nanga God kina kura bonanga pamua.” Aposel hobi Yisas haang awala gaminga ipire gul iminua dire gun engwo ha sX_&Yu ongwo meri irai omaga boling kul tibi olia. Yalhobi tal ta ol terala di pinanga i pisolo. Ya monamia. UW#%Te Gaman haang esa dungwo haung Galili yal ta Yudas u tibi pire dungure, ari tabin hobi sikira dire tau pir tomia. Tomba, ere yu si gongure, doling bongwo hobi ere yu u sutani pire honagi ta ol tekimia. &VE$Homa yal ta Tiudas u tibi pire singaba bir moliwa dungure, ari miki weni po handred doling bomia. Bomba, si gomia gamahobi u sutani pire honagi ol tekimia. U#Ditere singaba u ku bongwo hobi yu ditongwi, “Ni Isrel arihobi yalhobi tal ta ol terala di pinanga nomani si pir kun olo. _T7"Di pimba, Perisi yal ta Gameliel, Kaunsil yal Lo tisa molere, ari hobi ha nir si tomia, pirere nugun don kengwo wai piminua dungwo yal i, aire, aposel hobi aule ire, “Mena po. Haung obilga monamua,” ditongwi. dSA!Dimia Kaunsil singaba hobi nigi de pire yong golere aposel hobi si golala di pungwi. tRa Te na yalhobi Yisas honagi mining aki diminia. Na yalhobi tani taman. God nin Kwiang para aki dimia. Kwiang iwe, God grang wine ongwo arihobi tongure imua,” dungwi. Gameliel Kaunsel hobi hobang si tere aposel hobi han olo dungwo ha QAirungure God nin aule ire, ere hamen bani pire, Isrel ari tal nigi dongwo ol wangwo pisole nomani si kulu sire, hon olkirala di pinangure God pring i ole tenama dire God nin i aleng weni holi engure, molere, nan hobana molere, aki di na tenangwo yal momua. aP;Ni yalhobi Yisas er pera bani singa gomia. Gongure God nin uling yungure, hon airimua. ODimba Pita aposel hobi kina yu ditongwi, “God ha dungwo nima omia wine onaminga pamia. Ari ha ya ime sungwiwe, wine onaminga paikimua. _N7“Yisas tal ongwo i boling kul tekio dire hobang si ni tominiraya. Ni yalhobi warakere di te i ongere, Yerusalem malgi suwa dungwiwe, Ena Yisas gongure, na pring inama dire yulang bole ha di mere si na tenua.” vMeEna aule ire ure, u ku bongwo hobi mongwo bani u giu dungure, ha maing oo singaba yu sirin bol pungwi, xLiDungure sugul irang yal bir ire, polisman ta ire dire, aule ire urala dire ongwi. Pirere aule ire unaminba, ari hobi hulu na sinamua dire, kul pire aposel hobi mining mining bolo aule ire ungwi. Aposel hobi kaunsel kulung pir tekungwo ha K Dimba, yal ta u pa dire, “A, halabusi singa yal hobi irawe, ha maing oo ala molere, ari ha maing nir si te momua,” dungwi. RJDungure ha maing oo sugul irang bir ta ire, Yuda ha maing oo kene ongwo yal bir hobi ire dire, ha i pire nomani si gogo dalere yu di pungwi, “Ayo, molki dimia, hol makena u mena ome? Tal onamne?” TI!Molkungure, polisman siina di memini pire singaba hobi yu ditongwi, “Na pi pa dire haminba, hoiri mama dimio, te nona pangwo hobi girungwo u egere holo holi hon momia, yalhobi ala molkimua” dungwi. BHOlimba, polisman ta pirere hamba, aposel hobi molkungwi. )GKDungure aposel ha dungwo meri wine olere, honmil sinamo Yuda ha maing oo ala pire ari yal al ha nir si tongwi. Ena Yuda ha maing kene ongwo yal hobi Yuda ari singaba hobi para Yuda ari kaunsil hobi gala di ku bongwi. Bole aposel hobi aule i unama dire gala di halabusi oo malgi olungwi. F“Ni yalhobi ere Yuda ha maing bling mining oo ala pire, ha maing hol hon mol panangwo bani panangwo ha i di ba bole boling kul to.” sE_Olimba, ginangwo hamen singaba ensel ta ure, hoiri yaule tere, aposel hobi aule i mena pire yu ditongwi, BDPire aposel hobi a i si molere, halabusi oo ala olungwi. C5Ena yu ongwo Yuda ha maing oo singaba Sadyusi kina pirere, yal i talongwo ome, dire nigi de pire kiang bangwi. Bare talta ol terala di pungwi. gBGEna Yerusalem oo malgi ari bina holo holi pai ongwo i tau nibil pare te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi para aule ire ungwi. Ungwo hobi para weni u wai ongwi. Aposel halabusi pangure ensel ure auli mena olungwo ha 6AeEna aposel yalhobi tal ongwo i hanere, ari nibil pangwo hobi er ba hau ire, homaulung bangi engwi. Erere yal Pita wiyala nangwo guung mulangwo nibil wai sinamua di pungwi. @ Yu omba, ari yal al miki weni Yisas hamen singaba momia di pire, u Yisas grang wine ongwo hobi kina hole molere, u bir ongwi. h?I Mongure, ari hana ya mongwo hobi bolo pana gal molkinamba, hang a yuwo olere, wai pir tongwi. J>  Ena aposel hobi tal guma hon nimni mongwo miki weni omia, arihobi hane bukunungwi. Bukunungure, Yisas grang wine ole pir tongwo hobi pi Solomon honagrang oo ke maini olungwo bani mongwi. @=y Emia tal ongwo ha iwe, boling kungure, ha maing pire mongwo hobi ire, ari hobi para ire dire, pire miling si giri gongure, kul bir pungwi. Tal guma hon maing maing i tibi olungwo ha < Dungure al i gintani golia Pita kebering bani dungwi. Dungure yagaling hobo ungwo tali ure, ipire wimbi man wu engwo bani engwi. b;= Dungure Pita al i yu ditongwi, “Ni yal al suri moni nere ure talongwo God Kwiang kera kul tene? Han yuwo olo. Ni winimbi irai man wu engwo yalhobo ure hona mongwo yuwo hanega. Momia ni para ni pi man wu enamua.” :Pita al i yu ditongwi, “Ni yal al suri ganba moni bol inga i muru na ten mo?” Eumbi “Owa, muru ni tominua” dungwi. l9QEngure haung obilga mol goi si pire eumbi ere ala ongwi. Ongwiwe, wiimbi tal ol tongwo i hankima. H8 Gongure yagaling hobi ure gal yobile tere, i pi man wu engwi. 7-Dungure Ananaias pirere gintani u di ya manbi sire gongwi. Gongure ari tau para mole ha dungwo pire, mongwo hobi hanere, miling si giri gongwi. D6Ena homa ya dungwo haung, ni ganba dimia. Ganba yal ta tere moni inga i ni moni dimia. Yu onga i talongwo nomani si pire one? Yu ongi ari bal tekinia. God nin maulung bani bal tenua.” 75gYu ongwo i Pita hanere, Ananaias yu ditongwi, “Ananaiasiye, ni moni hol bane i kul si engiwe, enga paikimia, God nin Kwiang bal tengiwe. Seten ni kraun sungure bol yania. U4#Ingwo moni iwe, yasuri moni tau aposel hobi tomba, tau nin i kul si engwi. j3 OEna yu tomba, yal ta hang Ananaias eumbi Sapaira kina ganba ta ereyu yal ta tere moni bol ingwi. r2]%Molere ganba ya nongwo ta yal ta tere moni bol ingwi. Bol ingwo moni iwe, i ure aposel hobi tongwi.:1m$Ena yu ongwiwe, yol Yuda Libai yal ta Saipras malgi kul engwo yal, Yosep aposel hobo haang hon Banabas engwi. Engwo haang iwe, memini yu pamia di gon gan ongwo yal momia. v0e#Ingwo moni iwe, ire, aposel hobi tongwi. Tongure aposel hobi ire talhan a nekungwo hobi aki di tere tongwi. /"Gamia yalhobi mongwo sina i yal ta gal kul nir homena ta wa dukima. Yalhobi ganba ya, oo ke pangwo hobi yal tau tere moni bol ingwi. '.G!Ongure aposel hobi yulang ki bolere, Yisas golere hon airungwo ha i boling kul tongwi. Tomia God hanere, pirari pare aki di tongure u tani pire pana gangwi. --S Ena Yisas grang wine ongwo hobi yong miling tani ere mongwi. Molere, “I na talna dimua,” dikire, gol male a nongwo dimia hangwo hangwo i holo holo ongwi. d,ADi te pisolungure, oo i ememe ongwo tani hol wangure, God nin Kwiang ure ari hobi yong wu bungure, sipapa sire, nimni molere, ari moma ama di pirikire ha maing di tongwi. Yisas grang wine ongwo hobi yong tani engwo ha +3Tenamingere ari nibil ongwo i ni nin yulan to. Tere ni wani Yisas han dal yuwo ere tal nimni mongwo miki weni onama di pinga meri aki di na to.” *Nabe, yalhobi tal gogo ol na terala dire ongwo hania, ni aki di na tengere, nimni mole, ni ol wai ol tenga ha maing di tibi ol tenamna. )}Bolere nin pungwo mere pire tal yu ol wamiba, ongwiwe, ni homa yulan bole nomani pire tal yu olala dire onga meri omua. \(1Dire Debit ha yu dungwiwe, omaga nima omua. Singaba king Herot ire, Pontias Pailat ire, ari wiyol tau ire, Isrel ari ire dire, ni wani Yisas Kraist tal dime dire ongwo yal i a ime olala dire yulang bomua. 'Te ganba ganba singaba king para weni u ku bolere, God singaba Kraist kina a ime ol terala dire, yulung bomua.’ Sam 2:1,2 R&Homa ni Kwian ure kwiana moya ni honagi ol ni tongwo yal Debit yong wu bimia. Bungure Debit grang bani yu dinia, ‘Ari wiyol tau talongure yong ki eme? Te ari tau talongure nomani miki miki si pime? 2%]Tomia pirere, yalhobi kina yong tani ere mole, God ha yu ditongwi, “Yulang hong yal ye, ni hamen ganba ya, nir sol wara ya, talhan ganba bani pangwo hobi ni ol enua. r$]Ena Pita Yon kina ere gamahobo tau mongwo pirere, singaba hobi ha ditongwo meri boling kul tongwi. =#sEna kebir engwo awai ol tongwo yal iwe, yagaling ta molkimia, ari yal me erin yal su kebering aling poti mongwi. Yasuri ere ongure gamahobi kina yong tani ere God maa e tongwo ha f"EDungure u ku bongwo hobi yasuri kul pinama dire, han tere erepo ditongwi. Ditongure yasuri tal ongwo i ari hobi hanere, God haang dale maa e tomia, ari u ku bongwo hobi yasuri sinangwo paikungure, han olimia, ere ongwi. g!GNa yasu Yisas tal ongwo hanere, grang pirere dibilga i, pir uning si ole ta molkirabilua.” ! ;Ditomba, Pita Yon kina ha mong yu ditongwi, “Na yasuri God grang wine obilga i pisolere, ni gran wine olabilga wai panam mo? Nomani si pir kun olio.  Dire, “hon ala wo” ditongure ungure, “Yisas haang dal yuwo ere ha i ari hon nir si tekio,” dire mana giring ditongwi. Paikimba, guung haang i ari ganba bina holo holi pirikinama dire, Yisas haang dale honagi olkio dire mana ditenaminua,” dungwi. (IOlere, yu dungwi, “Nan gina yasuri tal ol tenamne? Tal guma hon dongwo ongwo i Yerusalem ari hobi para han po sire momia, nan aulu bai haunaminga paikimua. QMolere ere pi maini monana po ditere, yalhobi nin ha diriyala olungwi. 7gPirere kura ha di tenamba, kebir engwo awai ol tongwo yal i ure Yon Pita kina si daule aire mongwo hangwi. Hanere yalhobi ha ta ditenamba, grang oun dongure han ole mongwi. y Ena arihobi Yon Pita kina grang bani han momba, ha nimni mole dimia, ari hobi hanere, “ayo, yasuri sikul ta dikimiraya, ha i tal ole dime?” di hanere nomani si gogo dangwi. Damba, homa iwo yasuri Yisas kina wangwo hamingirawe di pungwi. }s Dinangwo meri iwe, Yisas ere yu nima pire momua. Molere yal i nin muru arihobi aki di tongure, sigare kule u wai ongure, te emgi tau u wai namua. Yal ta monangure, God yulang tenangwo awai onangure sigare kulkinamia. Yal i tani momua.” S Yisas haang pungwo mere ha maing buku yu di emiraya, Oo kengwo yalhobi torari ta ire mebin dama dire aidolamba, olangwo torari i God nin ire bring torari sinangure nima pire dinamua. Sam 118:22  Dinanga ni Isrel ari hobi kina para piro. Nasaret hong yal Yisas Kraist ni yalhobi er pera bani si gonga gongure, God nin uling yungure airimia. Airungwo yal iwe, yulang na tongure, haang dal yuwo ere awai ol tobilga kebir engwo yali u wai ongwo hania. c? Yalhobo, yal ta kebering kebir engwo na yasuri aki di tobilga u wai ongwo i hanere dino? Ditongwo gin iwe, God nin Kwiang ure Pita yong wu bilere, a kulang pai tongure, nimni mole yalhobi yu ditongwi, “Yuda ari yal bir ye, +OMolere aposel suri aule ire, sina ure, yu sirin bol pungwi, “Ni talmere ole yulang bole honagi one? Ara yulang ni tongure, haang dal yuwo erere, tal i one?” Mongure Yuda ha maing oo kene ongwo yal bir Anas ire, Kaiapas ire, Yon ire, Aleksanda ire, singaba tau ire dire, para u ku bole mongwi. %Ena hamen tangure, ha maing oo singaba ire, ha maing yal bir ire, Lo ha nir si tongwo tisa ire dire, Yerusalem malgi i ku bole mongwi. `9Pai momba, Pita Yon yasuri ha nir si tongwo i, ari miki weni wine olere, Yisas pir tongwi. Pir tongwo hobi iwe, yagir namba imu dire paib tausen mongwi. Yasuri aule ire pire kaunsel mongwo bani ha hol ol tongwo ha ykPirere yasuri han sire, tanangwo ha hol ol terala dire, hamen girimia, halabusi oo ala i olungure, pai mongwi. Dungure yasuri, Yisas golere hon airungwo mere ari tau yu onamua dire boling kul te momia, arihobi u hanere nigi de pungwi.  9Ena Pita Yon yasuri ha i di te mongure, ha maing oo singaba ire, ha maing oo bir er kwi nu mole kene ongwo yal ta ire, Sadyusi ire dire, u pa dungwi. M Yu dungure God honagi yal Yisas nu ke tere bai nu sungure, ure tal nigi dongwo ol wanga i, pisole, sigare kule ure God hol di ni tongwo i doling bonana di olere, awai ol ni tomua,” dungwi.^ 5Omaga malinga hobi iwe, God hana togu hobi gang monia. Homa God kwiana moya hobi ha wai ole gua sungwo meri irai omaga ni yalhobi ereyu gua sinanua. Homa God kwian moya Ebraham yu ditomiraya, Ni galni hon male siru dinamua. Dinangwo hobi God yulang tenangure, ari bina holo holo mol i ongwo hobi awai ol tenangure, sigare kule u wai namua. L Ena God hana togu yal Samyuel homa weni momia. Mongure emgi emgi tau ainere moli ongwo hobi iwe, para weni grang u tani pirere, omaga tal ongwo meri awa ha ere yu dimiraya, weni kara nima omua. p YTere wine olkinanga hobi ha maing pungwo hobi kina ereho monanba, God ni ai di mena olere ni sinamua. H  Tongwo meri iwe, yal Moses yu dimia, God na na bai nu sungure, hana togu yal molga meri ni yalhobi monga sina i ebin hobo ta yu monamia. Molere ha dinangwo grang bani ogolo wine ole pir to. 9kOlamba, omaga hamen bani monangure, God talhan para weni hon ol eralga gin i, singaba Kraist hon manbi unamia dire, awa dungwo i hana togu yal pirere, di tibi ol na tomiraya. _7Kunangere, God nu ke tongwo yal Yisas Kraist hon nu si ni yalhobi monga bani olamua. eCOmia ni yalhobi tal nigi dongwo onga prin pangwo i, God kri di ole ni tenama dire, tal nigi dongwo ol wanga pisole, nomani si kulu sire, God bolo pana galio. Gananga God ni arihobi si hon e ni tenangure sigare kunanua. Hamen haya God awa ha hana togu yal grang pirere, Kraist gaung gul ire gonamua dimiraya. Dungwo meri irai omaga yu ol tengere nima omua.  “Ena yalhobo, ni singaba hobi kina Yisas tal ki ol tenia. Tere pir kun olkinga mere ni yalhobi ere yu nin onga haminia. a;Airungwiwe, na yasu habilga yasu mobilua. Ena na yasu Yisas haang a i wabilua. Wabilgere Yisas yulang na tongure, awai ol tobilga hanua. Yisas nin yal i aki di tongure, ni yalhobi monga omin bani u wai ongwo hanua. 'Dire mol pai hong bling memini yali hol wai i tibi ol na tomba, si gonia. Si gonba, God nin uling yungure, yulagi engwo bani aidole airimua. 'Mama weni dime dire mongwo yal i mobin hal wa tenia. Tere Pailat pirere Yisas si golo dire, yal ta ari si gongwo yal i gule ole na to dinia.  Ebraham ya, Aisak ya, Yekop ya, kwiana moya para maa e tongwo yal God tani momia, honagi ari Yisas haang ayuwo olimua. Olimba, olungwo yal iwe, ni yalhobi aule i pire ha hol bani enua. Engere Pailat gule olangwo pamba, ni yalhobi yali sigonama dire nona panua. fE Momia Pita hanere, ari yal al hobi yu ditongwi, “Ni Isrel arihobi yawe, talongwo ganulun dire bukunere na yasu tene han na tene? Yal i nimni mole hol wangwo i na yasu nin yulana ire awai ol toma di hano? Yu di hankio. ~5 Ena awai ol tongwo yal i Yon Pita kina a i si mongure, ari hobi bukunere bli si pi Solomon honagrang oo ke maini olungwo bani tabin si mongwi. g}G “Ayo, yal i homa Honagrang Wai ami di molere, ari maini ala tongwo i moni na to dire hong di momiraya, omaga u wai omue,” dire, miling si giri golere bukunungwi. Yu Pita Yuda ha maing oo bir ala ha di tibi olungwo ha -|U Tomia ari hobi hanere ganulun dire, q{[Ware Yon Pita kina ereho ala pire, ha maing oo ala i iri si ware, God haang ayuwo olere, maa e tongwi. Yz+Ditere aling aki dungure, gintani kebering nimni mongure, iri sire hol wangwi. ;yoHangure Pita yu ditongwi, “Na yasuri moni ta dikimia. Tal ta a nobilga i ni terabilua. Yisas Kraist Nasaret hong yal iwe, yulang ire uminga ni tenaminia. Ni aire hol wayo.” :xoDungure tal ta na terala di dima di pire hangwi. w{Dimba, Pita Yon kina kebir engwo yal i teni yuling bole han tongwi. Tere Pita yu ditongwi, “Ni na yasuri na hano.” kvOMongure Pita Yon kina ala nala di ungure hanere, “moni na to” dire, hong dungwo tali dungwi. u Engwo bani iwe, yal ta aang yong miling sina kebering aling kebir engure, mena ure hol wakire honagrang ami di mongwi. Mongwo yal iwe, haung haung ari au si u olungwo molere, ari ha maing oo ala nala dire ungwo hobi “moni na to” dire, hong di mongwi. t Ena girungwo ta Pita Yon kina God ha diterala dire, Yuda ha maing oo bir ala ongwi. Ongwo honagrang i haang Honagrang Wai engwi. s}/Tongwo gin iwe, ari haung haung singaba God ari tau nu ke tere hon pare emia sigare kule u wai ongure u miki ongwi.frE.Ari haung haung Yisas grang wine ongwo hobi ere Yuda ha maing oo mone ongwi. Pirere oo dungwo dungwo meri homena gol male nere yong tani ere gun ere mongwi. Molere God maa e tongure, ari hobi para hanere wai pir tongwi. q-Dungure bona gana ganba ya nongwo hobi moni bol ire, ebir sire, talhan a nekungwo hobi aki di tongure kunung kunung mongwi. |pq,Hangure Yisas grang wine ongwo hobi bolo pana gale bona gana nin a ne i omba, i mu dire gol male a nongwo dungwi. voe+Ena God tal guma hon dongwo miki weni aposel hobi aling bani emia, ongure ari para weni kul de hangwi. n*Ena pire molere, aposel hobi ha maing nir si tongwo pire, te pana gale, homena tani nere, God ha di tere tere mongwi. umc)Dungure ari miki weni Pita ha dungwo ogolo a i si ware mongure nir bil tongwi. Tongure God ari tri tausen miki weni hon hon malere, Yisas pir tongwo hobi u bir weni ongwi. Ari omaga nomani si kulu sire nir bungwo hobi tal wai ongwo ha klO(Ena Pita Yisas talongwo hangwo i boling kul te mole ha di nima pire yu ditongwi, “Yalhobo, omaga malere tal nigi dongwo ol wangwo i pring bir pamia, ni yalhobi ongwo tali olkire i mobin hal wa tere u kwaling ta po.” 8ki'Ena God aling kere ere han dungwiwe, ni tere, te wana auna hobi tere, te ari ganba milin ta mongwo hobi tere, te God ari pare ere nu ke engwo hobi tenangwo pamua,” dungwi. Fj&Dungure Pita yu ditongwi, “Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo. Wananga tal nigi dongwo ol wanga prin pangwo i, God kri di olama dire Yisas Kraist haang dal yuwo ere nir bil ni tenaminua. Tenamingere, prin i ole ni tenamua. Tere nin Kwiang ni tenangure inanua. niU%Ena ari hobi ha i pire bukunere, Pita aposel hobi kina yu ditongwi, “Girhobo, tal onamne?” !h;$Dire Pita hon aine yu dungwi, “Nan Isrel arihobi talhan u tibi ongwo i ogolo pimino. Yisas er pera bani si enga yal iwe, God molere talhan para weni yulang hong yal molere, te Kraist mole dinama dire ol na tomua,” dungwi. Ari miki weni nomani si kulu sire nir bungwo ha Pg#Monangere kiani hobi unangwo u keben ali benamua.” Sam 110:1 f'"Singaba Debit hamen bani olo homba, ha homa yu dimia. Hamen ganba hong yal ure na pi tege ega yal yu ditomua, Ni ure ana weni hol i monania. Ue#!God yal i haang a yuwo olere, kina ereho si daule monama dire, i aling weni hol i olungure talhan para weni kene ol te momua. Mongure God homa aling kere ere, na nan Kwiana ni tegere inanua dimiraya, omaga tongure imua. Ingwo meri nan yalhobi God nin Kwiang nir kuung sungwo meri na tongure ire mole, tal maing maing ominga hanua. Pd Ena Yisas gongwiwe, God uling yungure airungwo nan para haminua. kcOMonangure Debit God grang ha pirere, singaba Kraist golere hon airamua di pimia. ‘Yal i kwiang kwia molkinama di olere, te gaung gonangwo ere bli yakinama di oma, dimua.’ Dimba nin omeling hankimua. Sam 16:10 Hb Debit God hana togu yal momia, God ha di yulang bongwo i Debit pimua. Di yulang bongwo ha iwe, yu dimia. Galni ta ni aibin maulung sire ni singaba king monga meri monamua. Sam 132:11 a)Ena yalhobo, na kwiana moya Debit ha dungwo i memini di tibi ol ni teralia piro. Kwiana moya Debit gongwo man wu engwo maul ya di pamia. ?`wEna gobari mol paralga bani paralga hol bala di na tenua. Tere ni na kina si daule moli nabilga yona milna horega onangwo dimua,’ dire Debit ha i di wai simua. Sam 16:8-11 `_9Olere, te gran wine ongwo yal gaung golere, yulagi engwo bani bli yakinama dire onua. ^Na ganba ari moliba, golere kwiana gauna kina hon airalga ipire, gun ere mining bolo moliwa. Ni na kwiana kwia molkinama di onia. ,]QAirungwiwe, kwiana moya yal Debit awa ha di engwo meri irai omaga nima omia. Debit ha iwe, yu dimia. ‘Na haniga hamen ganba hong yal gumana bani werigi werigi dimua. Yal i na kuman kine na tongure na kul pirkiwa. Yu ol na tongure, yona milna horega ongure, gun engwo tani ha di yau siwa. G\Kara si gonba, God hon uling yungure airimia. Gongwo engwo bani ta pai molkimia, God nin uling yungure hon ere omua. Man wu engwo bani halabusi pangwo meri pamiba, nin yulang bole airimua. }[sEna God tal emgi homa panangwo i para nomani si pir i kunung olere, Yisas er pera bani gonangwo dima dire, ni tongure si gonia. Si golkiwa dinba, wiyol tau Yisas si golala di onangwo hanere, mana ditekinia, dungwo ha i para bol yare si gonua. Z“Ena ni Isrel ari hobi ha dinaminga ogolo pirio. Nasaret hong yal Yisas iwe, mongwo maing yu pamia. God yal i yulang tongure ire urere, tal nima ongwo maing maing olere, tal guma hon dongwo maing maing monga sina i ol ni tongure, ni nan para haminua. @YyEnangwo gin iwe, yal tau hobang yali haang dal yu ere moli ongere, God si hon e ni tenangure sigare kule u wai nanua,’ dire God hana togu yal Yoel ha yu dimia. Joel 2:28-32 XOlalgere hamen bani ari si bonamio, haba algi mo enamia. Yu onangwo hananga gin i, emgi hamen ganba hobang unangwo habang kul enamua. 5WcNa urere, hamen bani tal nima nangwo olere, te ganba bani tal guma hon dongwo maing ta bole i tibi olalgere, hane bukunamua. Algi ya, endo ya, engi bir ya, i tibi olalua. VHanangwo gin iwe, na Kwiana nu sigere, nir kuung sungwo meri unangure, honagi yal al hobi inamua. Ire molere ha maing ditenamua. -US‘Haung ta emgi na Kwiana nu sigere, nir kuung sungwo meri ari hobi para muru mongwo bani ure, galni yal al malangwo hobi tan tani yulang tere, yong wu biralgere ha ditenamua. Te yagaling hobi omeling bani u tibi nangwo hanangure, te yal dimani hobi ul pare kuu ening bol tenangwo hanamua. TTal ominga hangiwe, homa God hana togu yal Yoel awa ha di engwo irai, omaga kara nima ongwo hanua. Ha iwe, God yu dimia, S}Na yalhobi nir bia nere spak ole du ha dimua di na tenba, nir nenaminga honmil nain klok mominga irai, omena malekimua. SREna yu dungure, Pita aposel gamahobo kebena sutani hobi kina aire, gala erakere dire, ari mongwo hobi yu ditongwi, “Ni Yuda ari ya, te Yerusalem ke pai monga hobi ha ta di ni terala ogolo piro. Q Dimba, yal tau gumang iger bole wa gol tere, “Ayo, yalhobi nir bia nere, spa ole, du ha dimua” dungwi. Pita di tibi olungwo ha P Dire ganulun dire nomani su su sire, yalhobi nin di wama tere yu dungwi, “Ayo, yalhobi nan hana i gintani pimia, talmere ole pime?” XO) Nan Yuda ari tau momingere, tau wiyol banta sini yare ungere mominba, Yuda ha maing pir tere momingere, tau Krit, Arabia nan para mominba, God tal nimni mongwo ol tongwo iwe, nan hana i dungure piminua.” wNg Esia Prisia ya, Pampilia, Isip ya, Sairini ari Libia ke paminga te, Rom ya, tan tani sini sini yare mominia. My Nan yalhobi ganba miling ta ke pare uminia. Pitia ya, Midia ya, Ilam ya, Mesopotemia ya, Yudia ya, Kapadosia, Pontas, 5LeTalongure yalhobi nan hana i dungure pimne? hKIYo yare ganulun dire yu dungwi, “Yalhobi Galili hong yal momba, ha howa nin nin yumia hano. 3J_Molere guru dungwo i pire u ku bongwi. Bole hamba, aposel hobi ha howa nin nin yungure, arihobi, “yalhobi Isrel ke pamba, na ha dimua, na ha dimua,” dire yo yangwi. 4IaEna Yuda ari tau God ha dungwo grang wine olere a i si wangwo hobi, ganba holo holo ke pare ha howa nin nin yungwo i pisolere, hon u Yerusalem malgi ke pare mongwi. oHWEna God nin Kwiang ure ari hobi yong wu bungure, ha mane bona di nin nin olungure wiyol howa yungwi. GMomia yalhobi hangure, endo dere gini bli bali dungwo meri dungwi. Dire pi gamahobi mongwo breng bane bani dongwo hangwi. F+Mongure hamen bani gintani guru dire, hamen hair mu dinba ongwo meri ongwi. Olere ya ime ure, gamahobi ami di mongwo oo ala i si di di mongwi. kE QEna erin habang ta haang Pentikos u tibi ongure, Yisas doling bongwo hobi banta u ku bole mongwi. [D 1Dire hulu sutani Yosep Mataias kina haang bol ere gal girungwi. Gire taniga i tibi olimba, Mataias haang i tibi olungwi. Olungure Mataias ari aposel ana holo holo kebena taniga kina honagi ereho ol wangwi.yC mNa yalhobi yal sutani nu ke tominba, ni Yudas aposel aibing maulung sinama di pinanga yali, i tibi ol na to.” SB !Olere God ha yu ditongwi, “O God, ni ari yong miling sina i para hania. `A ;Dungure ya sutani Yosep Basabas haang ta Yastas ire, Mataias ire dire, i tibi olungwi. k@ QHoma Yon nir bil tongwo haung moli uminga, Yisas hon aine kebering hongwo haung ere moli uminga, gole hon aire ere hamen bani ongwo haung moli uminga hobiwe, yal taniga i tibi olaminga Yudas aibing maulung sinamua,” dungwi. ? #“Ena yu ongwiwe, yal ta Yudas aibing maulung sinangure, honagi ereho onaminia. Olere singaba Yisas gomba, hon airimua di tenaminua. S> !Yal i oo i han olingere po dire dinangure, ari ta ala i pai molkinama. Sam 69:25 Te ul buku Sam ha mining ta yu pamia. “Yal i honagi ongwo bani iwe, yal ta hon maulung sire ol monamue.” Sam109:8 Ena ha iwe, nima namua dimiraya, omaga para nima omia. “Homa Yisas han holala dire ungwo hobi, Yudas homa engure Yisas mongwo bani omua. Yudas iwe, God nu ke tomia. Tongure na gina kina tani mole waminua. Ena Yudas tal nigi dongwo olere, moni tobo ire ganba bring simia. Ganba bring sungwo bani hogal sire, miing bol pu dire, yong gebe di mena ungure gomia. Gongure, ari Yerusalem mongwo hobi tal ongwo ha i pimia. Ena yalhobi u sina i haang Akeldama emua. (Haang i nan ha Algi Ganba wa dinaminua.) ~~!}|~{zzRz yYxx'wvvKuttfs}rr)qqpZoo6nmlk}ji{hhgredocbnara`c__)^'\\*[[(ZZmYYRXWW&V$UU)TSSSRGQQ$PgOOZNNvMM0LL%KNJJVIHHGoGFqEDCC(BBAd@@A??;>S==F<<[;;H::988J766544932|11$0//%--3,,*))((<'k&&%$#J""(! >]4F,6&Q2=:  k  e hp!6~!ZQ1 Hanigere gala ta, ‘Pitao, ni hau hobi kene ole si no’ di na tomia. S0 Ungure na ala i hanigere, dua hau, onba, hahoba miki weni mongwo haniwa. C/ “Na Yopa malgi molere, God ha di te moliba, molga bani ku haniwa. Hanga hamen bani gal apalapo bir weni dungwo meri a bigi holo hol sui sui dire angure mu sire ya na molga bani umua. Z.- Ena Pita wa i ongwo talhan u tibi ongwo hangwo meri ha di tibi ole yu ditongwi, - Pita yu ditongwi, “Ari wiyol ta gaung bol olekungwo hobi oo kepangwo ala i talongwo one? Talongwo homena ereho nene?” , Pire mongure Pita mo Yerusalem malgi ongwi. Ongure Yuda ari Yisas pir tongwo hobi wiyol tau gaung bol olo dire, han tere, +  Ena Yudia ganba bina holo holo i aposel hobo ari ha maing pungwo hobi wiyol ta ha maing pir tere wine ongwo ha i pungwi. *5 0Dire krehaman ha yu ditongwi, “Ni yalhobi Yisas Kraist haang dal yuwo ere nir bil ni teralua.” Dire nir bil tongwi. Tongure nir bil tongwo ari hobi, “Pitao, na ni kina ari habang tau momingere nanba?” dire sirin bongwi. Bongure Pita, “Owa, monaminua,” dungwi.) /Ena Pita yu dungwi, “God nin Kwiang na tongwo iminga meri yalhobi para ingwo hania. Nir bil tenaminga paikinamo? Para panamua.” V(% .Dungure yalhobi ha howa ta ta yure dire God maa e tongwo hanere bukunungwi. N' -Wu bimia Yuda ari tau Pita hol ire ungwo hobi ganulun dire yu dungwi, “Ayo nan Yuda mominia wiyol ta mongwo ure ha di te mongwo bani irai God Kwiang nu sungure ure yong wu bimia hano” dungwi. z&m ,Ena ha yu di te mongure, God Kwiang gintani ya ure ari ha dungwo pir mongwo hobi para weni yong wu bungwi. t%a +God hana togu yalhobi yal i haang di tibi olere, “ari tau yali ha dungwo i yol e pir tere grang wine onangwo hobi God yal i haang pire tal nigi dongwo ol wangwo God pring tongwo i, i ole tenamua.” Ari wiyol ta God Kwiang ingwo ha y$k *Momingere Yisas yu di na tongwi, ‘Na ol wai ol tega ha maing kere ari hobi di tibi ol to. God nu ke na tomia ha hol pungwo yal yas mongwo meri molere, ari gongwo hon mongwo hobi para i tani olere ha hol ol teralga pamua, di na tomua.’ )#K )Ongwo ari para ta hankimia. Na gina God nu ke na tongwo hobi nan haminua. Hanere God uling yungure airungwo haung yal i na gina kina homena tani nere mominua. V"% (Gomba haung sui tai dire pai mongure God nin uling yungure hon u tibi omua. !+ 'Yuda ari ganba te Yerusalem malgi Yisas tal ongwo i na gina hanere di tibi ol te i uminua. Yalhobi Yisas er pera bani bli nil si ere si gomua. a ; &Te God Nasaret hong yal Yisas nin Kwiang tere yulang tongwo haang pinia. Yisas iwe, ganba bina holo holo i pire tal dime dire ole Seten han hongwo hobi gule ole tomua. Tongwiwe, God kina nin si daule mole ol tomua. $A %Yon nir bil tere ha maing di tibi ol pisolungure, Galili ganba tal ta u tibi ongwo i ha si wa dire Yudia ganba holo holo i kunung bengwo irai para pinia. !; $God Isrel ari hobi ha maing ditongwo i yu pamia, Yisas Kraist ari Yulang Hong iwe, nan na i ku bongure, God kina yona tani ere si daule mominga hania. nU #Wiyol hobi para weni yal tan tani God kuling pir tere grang wine ongwo hobi God gumang yau tekimua. nU "Ena Pita yu dungwi, “God wiyol para weni kunung kunung momua di pimia, omaga na para haniwa. 9k !Olga ni ungiwe, tal wai mere onua. Omaga God kina ereho momingere do di ni tongwo mere dinanga pinaminga pamua,” dungwi. Pita Konilias ke pangwo ala mole di tibi olungwo ha X) Ni yal ta nu si olingere Yopa ganba malgi pire yal Saimon Pita Saimon diing kun gang mine hai ongwo yal i pil nir bina kepangwo ala momia aule ire unamua,’ di na tongure na gir hobi nu si ni monga oliwa.  Molere yu dimia, ‘Konilias God ha ditenga haya pimio, te ari talhan a nekungwo ni talhan tau aki di tenga i para hamia. - Dungure Konilias yu dungwi, “Na e pudungwo God ha ditominga haung omaga mominia. Di te momingere yal ta gal pege pire u na gumana holi momia. T! Na ni yalhobi na di aulingiwa dire wine ole wiwa. Talongwo na wo dine?” / Hanere Pita ari hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi Yuda ari memini pangwo nin para hania. Na Yuda ari ta wiyol ta kepangwo pire ha wai ole ta mol hankiminia. Hankiminba, God yu nibil di na tomia. Na Yuda ari nomani wai pamio, wiyol tau du haumua ditenga paikimua di na tomia. wg Ditomia Konilias kina ha wai ol mole, aule ire ala omia, pire hangure, ari miki weni u ku bole momia hangwi. X) Tomba Pita Konilias aling aki dire “Airo. Na ganba ari mominua” ditongwi. c? Mongure Pita pi malgi pa dimia Konilias ure Pita kebering bani i kwi bole, maa e tongwi. &E Ena pi bangi ongure hamen girimia pare tanangwo pi Sisaria malgi pa dungwi. Pa dungure Konilias gamahobo e nongwo hobo tau kina unangwo kwi ol mongwi. eC Dungure Pita yasu hobi ala wo dimia ongure homena nere kina ereho pangwi. Pare yalhobi kina ereho nala di ongure Yopa oo malgi God pir tongwo ari tau Pita kina ereho ongwi. Pita ere pi Konilias ke pangwo malgi ongwo ha   “Kepten Konilias na bai nu si olungwo uminua. Yal iwe, God kulung pire maa e tere wa momua. Mongure Yuda ari hobi hanere, wai pir tomua. Ni ha dinanga Konilias pinama dire God kwia ensel ta nu si olungure ku ha yu ditomia, Pita ni oon malgi wo dito.” a; Dungure Pita gintani ya ime pire, “Wa dunga yal i na molia, talongwo une?” dungwi. w Ungwiwe, na bai nu si olga umia, ere nangwo ni nomani gogo sikire kina ereho po. Omaga yal su hobi mongwo ime po.”  Dungure ku hangwo i memini ogolo pirekire nomani si ungure God Kwiang yu ditongwi, “Pino. Yal sui tai dire ni ni wa du i umia. L  Mole gala erakere dire, “Yal Saimon Pita ala i momo?” dungwi.  w Ena Pita ku hangwo i memini pir po sikire nomani si gogo dal mongwi. Mongure Konilias nu si olungwo yal su hobi, ari iriyala tongwo hobi sirin sirin bol pire, “yal Saimon oo makena ke pame?” dire dire u Pita mongwo hona grang i mongwi. P  Talhan i gin sui tai dire u tibi ongwo hangure, ere hamen bani ongwi. ~ u Dungure ha hon yu ditongwi, “Talhan hobi God nenana dire ol kuari pai ni tongwo iwe, nin mai tenanga paikimua.” jM Dimba Pita yu ditongwi, “God ye, Yuda ari molia memini pangwo hau hobi gogo ta nekigarawe.” N Ena ha ta yu ditongwi, “Pitao, ni dua hau hobi kene ole si no.” 9m Ungwo ala iwe, dua hau onba hahoba para mongwi. ) Hangure hamen hona grang saang dire tal ta gal apalapo bir weni dungwo meri a bigi holo holo sui sui dire angure mu sire ya ime ungwo hangwi. ~u Pi molere menan golere homena nerala dire ungwi. Umba homena omaga kere akun ol mongure Pita ul ime dire ku hangwi. .U Nu si olimia yal su hobi ongwo hamen girimia pi bangi pare tanangwo pi malgi giu dungwi. Giu dungwo haung Pita God ha di terala dire omare oo mini bani ongwi. uc Momia Konilias yal su hobi ku hangwo meri boling kul tere nu si Yopa malgi olungwi. Pita ku tane hangwo ha K Direre ensel Konilias ku ha di te pisole ere ongwi. Ongure Konilias honagi yal sutani soldia ta kina gala dimia ungwi. Soldia iwe, God ha maing yol e pire Konilias kina pana gangwo yal mongwi. dA Ena yal Pita iwe, Saimon kun gang mini hai ongwo yal i nir bina ke pangwo ala i momua”. U# Olingere pire yal Saimon haang hon Pita engwo yali aule ire timiya unamia. t~a Dimia Konilias tene hanere, ganulun dire, “Yahuno, tal ome?” dungwi. Dimba ensel yu ditongwi, “Ni God ha wai ol te mole, pirari pare yal tau tal a nekungwo aki di tengiwe, God hanere wai pire ni tomia, tau nu si Yopa ganba olo. [}/ Molere pudungwo tri klok God ensel ta ure ku ha dire “Konilias” gala dungwi. >|u Molere God ha maing agi di ware, gamahobi kina God yol e pir tongwi. Tere mole Yuda ari talhan a nekungwo hobi yamoni pirari pare aki di te molere, God kina ha wai ole ole mongwi. w{ i Ena yol Roman yal Konilias soldia kepten mole Itali soldia miki wan handret kene olere Sisaria ke pai mongwi. z +Ena Pita Yopa ganba bani habang gobari pai molere, kun bulamahau gang tal mini hai ongwo yal ta Saimon kina pana gal mongwi.y *Ena Pita tal ongwo ha iwe, Yopa ganba holo holo i wa dire kunung bengwi. Bemia ari miki weni hobana Yisas pir tere grang wine ongwi. 3x_ )Mongure Pita mala pire aling are aki dungure airungwi. Airungure Pita al werai hobi ire, Yisas pir tongwo hobi ire dire, di ku bole gala dire al irai umi imua ditongwi. ww (Bongure Pita ari yal al mongwo hobi ere maini po ditere Pita ikwi bole God ha ditongwi. Ditere gumang te al yone pai mongwo holi olere, “Tabitao, ni airo” ditongwi. Ditomia al i omeling pila dire Pita gumang bani hanere, aire ami di mongwi. v 'Dungure Pita u hongure aule ire ungwi. U pa dungure ari hobi Pita aule ire werang ta al yone engwo bani ongwi. Ongure al werai ure Pita mongwo bani yobile mole hai me mongwi. Molere Dokas mongwo haung galsina gal warungwo hobi i tibi ole Pita gumang bongwi. _u7 &Ena Yopa ganba iwe, Lida ganba mala weni dungwi. Dimia ari hobi mole pungure, yal Pita Lida malgi momua dungwo pungwi. Pirere yal sutani bai nu si olungure Pita mongwo bani pire, “Kwi molkio, omaga unana po.” qt[ %Moli pire habang ta nibil ole gongwi. Gomia ari hobi yone bigi si tere aki di werang ta ala i olungwi. Ms $Ena Yisas doling bongwo al ta haang Tabita al iwe, Yopa ganba ke pangwi. Airing iwe, haang ta Dokas engwi. Al i tal wai ole habang habang ari nir homena wa dungwo i aki di tere tere mongwi. r #Airungure Lida malgi Seron malgi ari hobi tal ongwo i hanere hobana Yisas pir tongwi. Pita al Tabita gongure uling yu hon engwo ha .qU "Hanere Pita yu ditongwi, “Inias, omaga Yisas Kraist ni hanere, milni pire awai ol ni tongure u wai onia. Ni aire homena ke no.” Dungure Inias gintani airungwi. |pq !Mole hangure, yal Inias nibil ole yulagi bona kere me erin et yia hol wakire, bol bani ul pare pare momia hangwi. 4oa Ena yal Pita Yisas grang wine ongwo hobi harala dire ganba bina holo holi wa i ongwi. Pirere ginta Lida ganba pire Yisas grang wine ongwo hobi kina pana gal mongwi. ]n3 Olungwo ongure Yudia ganba ya, Galili ganba ya, Sameria ganba Yisas pir tere ha maing pire mongwo hobi ari kura ha dire ha bil bal ta dikungure mama weni dime dire mongwi. Mongure God Kwiang aki di tongure, yalhobi hobana Yisas kebering ala bere, ha maing ogolo weni a i si ware mole ari male siru dungwi. Yal Pita Inias awai ol tongwo ha m Pungure Yisas grang wine ongwo hobi hanere, Sol aule ire Sisaria oo malgi pire, nin ganbani Tasas onana po dire, bai nu si olungwi. l Di tere Yuda Griki howa yungwo yal ta kina ha wai ole ha bolbin dungwi. Dimba yalhobi nigi de pire Sol si golala di pungwi. 2k] Di tibi ol tomia Sol yalhobi kina molere Yerusalem oo hona hona i wa molere Yisas ol wai ol na tongwo ha maing ari moma pama di pirekire yulang bole di tibi ol tongwi. 8ji Hankimba yal Banabas Sol aule ire aposel hobi mongwo bani ongwi. Omia Sol iwe, homa Damaskas nala dire, pi bangi pire, hobana Yisas u tibi umia hangure, ha di tongure, Sol Damaskas pire Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di nima pire di tibi ol tomiraya dire, ari hobi yu ongwo yal irai umua ditongwi. -iS Ena Sol pi Yerusalem pire Yisas grang wine ongwo hobi kina pana galala dire, ongwi. Omba, gamahobo iwe, Sol kulung pire yali na gamnahobo ta moma di hankima. 3h_ Momba girungwo ta gamahobo Sol aule ire hulu u sungwo mini bani mo pire gal bir ala ami di mongure han hole pia si mena holi olungure ere ongwi. Sol Yerusalem mongwo ha g Ha homba, Sol pirere Damaskas malgi ya mongwi. Momia Yuda ari hobi Sol mena unangwo sirala dire girungwo omare u egereng kwi han mongwi. ffE Ena habang miki tani wai sungure Yuda ari hobi Sol si golala dire u ku bole ha hongwi. keO Ena Sol yulang bole, “Yisas iwe, Kraist momua” ditongwo i, Yuda ari Damaskas mongwo hobi Sol kina ha bolbin dinamba, Sol ha dungwo i mo yuwo omia pire, ha ta mong ditekungwi. Yudari Sol i kura ol tongure te ongwo ha d5 Ditomia ari hobi ha dungwo i pire ganulun dire “Ayo, yal i Yerusalem mole, ari Yisas tal ol na tongwo ha maing pire wine ongwo hobi sirere, te nan mominga bani ure, Yisas doling bongwo hobi han sire aule ire ure Yerusalem ha maing oo singaba terala dungwo irawe,” dungwi. c' Ena molere gintani pi Yuda ha maing oo hona hona i pire, Yisas mongwo maing di tibi ol tere, “Yisas iwe, God wang momua,” ditongwi. 2b] Bil tongure Sol nir homena nere nimni mongwi. Molere habang tau Damaskas malgi Yisas doling bongwo hobi kina pana gale mongwi. Sol Damaskas ha maing di tibi olungwo ha Ya+ Olungwiwe, ni omin pila dinangure, God Kwiang yon wu binama dire na nu si olimua.” Dungure gintani Sol omeling bani gang kirebini para di dungwo woongure, omeling wai dimia talhan hangure, nir bil tongwi. C` Ena Ananaias pi Sol mongwo mala pire bring bani a tau sire yu ditongwi, “Enambi Sol ye, homaulung bangi unga hobana Yisas u tibi engwo hanga yal iwe, na bai nu si olungure wiwa. `_9 Na hana pinangwiwe, gul ire, tal oun dongwo inangwo nan i tibi ol teralua,” dungwi. A^{ Dungure hobana yu ditongwi, “Na hana iwe, a i ware, ari hana ya mongwo hobi ire, singaba king hobi ire, Isrel ari hobi ire dire, di tibi ol tenama dire, nu ke teya, mongwo bani po. ] Ol tongure Yerusalem Yuda ari ha maing oo singaba hobi haman tere ni hani wine ole Damaskas mongwo hobi han sinama dire umua.” ,\Q Dungure Ananaias pi tege eminga yali yu ditongwi, “God ye, yal i guung haang piriga. Yal i ni gaminahobo Yerusalem mongwo i tal ol gogo dal toma dungwo piriwa. [ Yal iwe, omaga na ha di na te mongure, na ku ha ditega, yal i ni ure omeling pila dinama dire, ani breng bani anga hamua.” Z Dungure yu ditongwi, “Ni aire homaulung hang Stret ongwo holi po. Pi Yudas oo pire, Tasas hong yal ta Sol mom mo? di pinana po. LY Ena Damaskas malgi iwe, Yisas ha dungwo a i si ware doling bongwo yal ta haang Ananaias mongwi. Molere ginangwo God ku ha ditere gala dimia hangwi. Hanere, “God ye, na moliwa,” dungwi. `X9 Ongure hamen haung sui tai dire, omeling ya si bol pangure, nir homena nekire mongwi. &WE Ena Sol aire omeling pila dire hamba, omeling si bomia, talhan ta ogolo han kun olekungwi. Han kun olekungure ari hobi aling a ire pi Damaskas malgi ongwi. fVE Dungure ari Sol kina ongwo hobi ira mole ha dungwo pimba, ari ta monangwo gumang hankungwi. lUQ Tenba, ni aire Damaskas malgi nanga, tal ta onanga maing yal ta di tibi ol ni tenamua.” dungwi. yTk Dungure Sol molere, “Yahuno, ni arawe?” dungwi. Dungure yal i, “Na Yisas molia, ni tal gogo ol na tenia. S  Bongure Sol gumang hol ya manbi pare pungure ha ta yu ditongwi, “Sol, Sol, ni talongure na ol gogo dal na terala dire one?” |Rq Ditongure tomia ire nala di ongwi. Pi bangi ongure hamen bani hamen nabilungwo gi di ya yal i mongwo bani bongwi. dQA Olere Yuda ha maing oo singaba mongwo bani pire, “Pasi bol na to. Na ire pire Damaskas ha maing oo singaba tegere hanere, ari Yisas doling bongwo hobi auli na tenangwo, halabusi si ire Yerusalem uralba?” ditongwi. bP ? Ena yal Sol ha di yulang bole yal Yisas grang wine ongwo hobi si gonama dire dire ongwi. O3(Ena Pilip u Asdot ganba pa dire u oo tabil tabil i pire ari Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di te i ongwi. Pire pi Sisaria malgi pa dungwi.8Ni'Bil tongure yasuri nir ala aidole mena ungure God Kwiang ure Pilip aule ire ongwi. Ongure ben kene ongwo yal i, Pilip ongwo hol i han kun olekimba, gun ere, ere malgi ongwi. dMA&Dire kun ausi han hol eyo dire yal i Pilip kina nir ala pire, Pilip yal i nir bil tongwi. L9%(Dungure Pilip yu ditongwi, “Ni God ogolo weni pir tenanga nir i binanga pamua” dungwi. “Na Yisas iwe, God wang weni moma di piriwa” dungwi.) K$Te i ongure pi nir nulu pa dungwi. Pa dire ben kene ongwo yal i yu dungwi, “Nir iwe, na bil na tenanga para panamo?” J##Maing di ba bol na to.” Dungure Pilip maing di ba bole, kerungwo hobi para maing di ba bol te i pire, Yisas maing para di ba bol tongwi. I"Ena moni ben kene ongwo yal i Pilip yu ditongwi, “Hana togu yal ha di engwo keriga i, yal i nin haang dim mo, yal ta haang dime? gHG!Yu ongure ari hobi gaung ha si tere han tere ha ta oun denangwo paikimba, ha di mere sire ha hol ol tomia. Mol pai ol wai simba, gang ta malekimua. Malekungwo ipire, ari hobi ta boling kul tekinamua.” Ais 53:7-8 G5 Ena God ha maing buku kerungwo i yu pamia, Ari kun sipi sipi aule ire ure sirala di ongure ge dikungwo meri yal i ha ta dikimua. Te kun sipi sipi giring eme bangwo ge dikungwo meri yal i ere ha ta dikimua. Yu ongwo meri iwe, yal i ere grang saang dire ha ta di mena olekimia. "F=Tongure yal i mole, “Yal ta di ba bol na tenangwo memini pir po siralga pamia. Na nan talmere ole pinama di dine?” dire Pilip hara ala wo ditongwi. E1Ditongure Pilip bli si mala pire pungure, yal i Aisaia buku i kerungwo pungwi. Pirere, “Buku keringa i memini pin mo?” dire sirin bol tongwi. [D/Ongure Pilip God Kwiang yong wu bungure, “ni hara ongwo mala i po” ditongwi. (CIOngure Itiopia ganba yal ta al singaba kwin moni ben kene ongwo yal i Yerusalem pire God u na hongwo pamua dire maa e tere ere memini nala dire, hara ta kun ausi nugung bani han holengure, aule pilu dungwo hara bani ami di mole, hana togu yal Aisaia ha di engwo buku i kere kere ongwi. =BuEna Pilip nala dire homena akun ole ere, ire ongwi. A9Ena God ensel ta ure, “Pilipo, ni aire homaulung Yerusalem pi Gesa ongwo hol i wayo,” ditongwi. Ditongwo hol iwe, ganba po engwo bani ongwi. S@Ena Pita Yon yasuri God ol wai ol na tongwo ha i kara di ba bol te pisole, ere Yerusalem ongwi. Nala di pire ha maing i, Sameria oo tabil tabil i di te i ongwi. Pilip Itiopia yal ha maing di tongwo ha ?Dungure Saimon mole, Pita Yon suri yu ditongwi, “Ni yasuri God sirin bol tengere, tal ol na tenangwo i pisole aki di na tename.” b>=Ena God tal ongwo i teni han nigi de ingiwe, pring ni han hongure ni hani pai monua.” S=Hamia ni omaga moni kina ure tal yu olalua dingiwe, moni tobo aidole, nomani si kulu sire tal nigi dongwo hon olkirala di pire wayo. Ware God sirin bol tengere pring pai ni tongwo i, i ole ni tenamua. _<7Ena tal i ni talni ta dikimia, ni nomani paikungure God kina guma pule ikinga hamua. %;CDimba Pita yu ditongwi, “God awai honagi pire yamoni tongwo tal iwe, ni moni bring siralua dinga paikimia, moni ni kina ereho endo de pangwo bani nanua. <:qUre, “Ni yasuri ari breng bani a tau singa God Kwiang ingwo meri na yu olala dire moni ire wiwe. Ni yulan na tengere ari breng bani a tau siralga God Kwiang inamue,” dungwi. 9}Ena imia Saimon aposel suri tal ongwo i hanere, God Kwiang ire ari hobi terala dire, moni ire yasuri mongwo bani ungwi. q8[Ena Pita Yon yasuri hanere, God Kwiang inama dire breng bani a tau sungure, ari hobi God Kwiang ingwi. m7SBol tongwiwe, yalhobi God Kwiang olo ikungure, hobana Yisas haang tani a yuwo olere nir bil tomia. ^65Pi pa dire, Yisas doling bongwo hobi God Kwiang inama dire God ha sirin bol tongwi. (5IEna aposel Yerusalem mongwo hobi, Sameria ari God gung hang pir tere wine omua dungwo pungwi. Pire Yon Pita kina bai nu si olungure Sameria ganba ongwi. 94k Bil tongure Saimon ere para pir tomia nir bil tongure Pilip kina ereho mongwi. Mongure yal Pilip tal guma hon dongwo maing maing i tibi olungure Saimon hanere grang dalungwi. E3 Tomba, Pilip emgi u pa dire God kene ongwo hol ha maing ire, Yisas Kraist ol wai ol na tongwo ha maing ire dire, di bole di tibi olungwiwe, yal al hobi ogolo pir tongure, nir bil tongwi. W2' Ena yal i kumo gia mone ol mongure, ari hobi bukunere ogolo weni pir tongwi. P1 Kunungure yal iwe, na nan singaba bir moliwa dungure, ari mongwo yangwo moli ongwo hobi para weni ogolo weni pungwi. Pirere, Yal i God Yulang nima ongwo imia, God Yulang nimaki ongwo yal wa dungwi. t0a Ena oo malgi i, yal ta haang Saimon ke pai molere, kumo gia ol mongure, Sameria ari hobi hane bukunungwi. U/#Wangure Pilip ha dire tal ongwo i ari hobi wai pire miling pangure mongwi. I. Hangwo yal al hobiwe, tau kwia nigi dongwo yong sina i mongure gala bir dire aidole ere mena ongwi. Te ari tau kebering aling kebir engwo, kebering ki sungwo hobi awai ol tongure hol wangwi. o-WOlungure ari miki weni Pilip ha dungwo ogolo weni pungwi. Pirere tal guma hon dongwo ongwo i hangwi. r,]Ditongure yal Pilip pi Sameria oo malgi pire singaba Kraist tal wai ol na tongwo maing di tibi olungwi. +}Ena Yisas doling bongwo hobi u sutani pire, ari holo holo pai ongwo i Yisas ol wai ol na tongwo ha maing ditongwi. ~*uEna yal Sol Yisas doling bongwo hobi para sire ol gogo dal terala di ongwi. Olere oo hona hona pirere, Yisas doling bongwo yal al hobi aule pilu dire i hani oo ala olungure halabusi pangwi. Yalhobi Sameria pire ha maing di tibi olungwo ha _)7Ena ari tau God pir tere wine ongwo hobi Stiben man wu ere aya maya dire hai mengwi. B( Gongure Sol hanere, Stiben krai mongwo gomia dire wai pungwi. Ena yu ongwo gin iwe, ari hobi yol Yuda Yisas ha maing pire Yerusalem ke pangwo hobi tal maing nigi dongwo ol tongwi. Ol tongure, Yisas doling bongwo hobi te pi Yudia ganba Sameria ganba holi u sutani ongwi. Ongure aposel yalhobi Yerusalem ya mongwi. 'y&{;Ena yalhobi hon Stiben hulu kuba sungure Stiben gala dire yu dungwi, “Yal Yisas ye, golalia na kwiana aki di iyo.” %:Pire Stiben auli mena pire, hulu kuba ire sungwi. Sungwo hobi galsina gul ire pire, yagaling ta Sol mongwo bani engure, kene ol mongwi. 7$i9Dungure yalhobi kraung agi dire, mu di ongwi. ~#u8Hanere, “Han ya olega. Hamen hona grang hoiri yaulungure God Ari Wang Weni kina si daule mongwo haniwe” dungwi. "7Hamba, God Kwiang ure Stiben yong wu bile yulang tomia hamen bani yuwo hanere, God nimni mongure Yisas kina si daule momia hangwi. n!U6Ena Stiben ha i di tomia ha maing Kaunsil hobi nigi de pire yong ere mongure grang kul hangwi. 5God Lo krehaman ha iwe, ensel ire ni yal hobi monga bani umba, a i si ware wine olkinua.” Arihobi Stiben hulu sire si gongwo ha iK4Tekingiwe, homa kwian moya God hana togu yal taniga tal gogo ol tekinangwo yali momua dire haang dalo. Hobi para weni tal gogo ol tomia. Tere God honagi yal bir tal dime dire ongwo yal i unamua di tibi ol tongwo hobi para si gol wai simua. Sungwo meri iwe, ni omaga God honagi yal bir nan mominga bani ungwo irawe, mobin hal wa tere si gongere gomua. ~u3“Ena hana togu yal yu dimba, ni yalhobi kere pir tekire, kuru dinua. God pir tekinga hobi ni nomani yu pania, pare God ha dungwo i pire a i si wakinua. Wakire kwiana moya hobi God nin Kwiang pir tekungwo meri ni ere para yu pir tekinua. \12Oo ya, bol ya, talhan hobi hobang na molkio? Na tani moliwa.’ Ais 66:1-2 W'1‘Nabe God yu dimia, God tani weniga momba, te hamen ganba moiring sina i para weni wa pa dimua. Ni oo talmere ole ke na tengere kunung bename? Ni bol taniga kul na tengere kunung benamo? I ta bekinamua. .U0Kemba, God iwe, ari ha maing oo kengwo ala i tani momo? I ta molkimia. Banta banta para weni momua. Mongwo ha iwe, God hana togu yal ta yu di tibi ol emiraya, Z-/Moli pire gongure wang Solomon aibing maulung sire oo i kemua. 1 King 6. xi.Ena God Debit tal dime dire ongwo hanere miling ala pamia. Pangure Debit God kina ha di te molere, gal oo nigi domia oo nimni mongwo ta kerala dire sirin bol pimua. Pungure God, ‘Owa, ni wani ke na tenamua’ dungure, Debit nin kekima. $A-Emgi kwiana moya gal oo i, wang kul nongwo hobi, Yosua kina mongwo gin i, si aine aine tongure, ari hobi gal oo i a pema ke engure, God ganba hong si doling i olungure, u banta ongure, ganba i na kwiana moya hobi imua. Ingure gal oo i, singaba Debit mongwo gin i, ya di pamua. U#,Ena homa nan kwiana moya ganba po engwo bani molere, gal oo kere God na kina si daule mominua dire, pir tomua. Gal oo iwe, God homa kenama dire, Moses nibil di tongwo meri kemua. Eks 25:9,40 b=+Tekire yong ba engwo gal haang Moloko gal oo kere i ala i ere a ire ire waniraya. Ware kulmoma ta haang kwia Repan momua dire pir tere a i si waniraya. Hulu iwe, ni yalhobi nin mining ganing wai ol ere i ware pir tenua. Yu ongiwe, na wai pima di pino? Ta pirikia. Ni bai nu si olgere Bebilon ganba hol bani monanua.’ Emos 5:25-27 +*Ena yu ol wangwo hobi, God hanere, mobing hal wa tongure ari hobi haba ya, kulmoma ya, ari ya hanere pir tongwo i, God pir tenangwo tenama aidolo dire han gogo dal olimia. Olungwo ha iwe, God hana togu yal ta ha yu dire mining bol emiraya, ‘Isrel yal al hobo, ni ganba po engwo bani me erin krismasi yal sutani kebering aling molere hau si gangarai, na ta si gal na tekiniraya. Eks 32:1-10 )Dire ari hobi bulamahau giring mongwo meri yong ba ere, hau si ke tere, nin talhan ol engwo i ere wai pire, homena si gal nomua. T!(Pirere yal Eron yu ditongwi, ‘Ni tal ta yong ba e na tengere, na yalhobi pir tenaminua.’ ‘Ena Moses iwe, na yalhobi Isip mominga na aule ire umia omaga banta om mo, gom mo, han kun olekiminua.’ 5'Ditomba, nan kwiana moya hobi wine olkima, pisolere Moses ni kene ol na tenga paikimua dire, aidole, yalhobi hon ere Isip nangwo ha wai pimua. 1[&Dimia emgi ari hobi pi ganba po engwo bani mongure Moses kina para momua. Mongure kwiana moya hobi Moses kina mongwo gin iwe, Sainai hamen hul ensel ha ditongwo i Moses nin pimua. Pungure God ha maing nona pangwo nan mominga bani aine aine pai nama dire, Moses ditomua. Diu 18:15,18 I %Hangure Moses iwe, Isrel ari hobi yu ditongwi, ‘God na nu si olungwo meri ni galne male monangwo bani yal ta ereyu nu si olangure, God hana togu yal molga meri monamua.’ Eks 14:21 ~u$Tongure Moses ari hobi Isip ganba aidolama dire aule re omia. Pire Isip ganba te pil nir digan Nol mongwo bani te, ganba po engwo bani me erin yal sutani kebering aling wa molere, tal guma hon dongwo ole, tal nimni mongwo moni omia hamua. 1[#Ena yal Moses iwe, ari hobi kene ol na tere ha hol pungwo yal monanga ara molo dire i tibi ol ni tome? di tere siga wa tomiraya. Wa tongwo yal iwe, God nu ke tere Isrel arihobi sigare kule u wai nama dire er bani endo bala sina ala i ensel ta mongwo hangwo yali, aki di tomia. Eks 3:1-22  "Na gamna hobi Isip ganba molere, gul bir weni i tibi ole mongwo haminge. Hamingere ari hobi hai mere ginga di mol dungwo i pirere aki di tegere u wai nama dire ya ime wiwa. Wiya ni airingere, ni bai nu si olgere, Isip ganba mole unga bani nanua.’ x i!Bongure God yu ditomia, ‘Ganba ire aire monga bani isra mana pangwo ai dimia, ni keben daing gule ole molo. ? w Omba, endo dongwo sina ala i God ha yu di mena, olimia, ‘Ni kwian moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, God na moliwa.’ Dungure Moses ganulun dire, kul pire, ikwi bomia. ^ 5Mongure Moses endo bala i hane bukunere, er bani endo dongwo i harala di mala omia. A {“Ena me erin yal sutani kebering aling mol i pirere, Moses hamen hul Sainai mala weni ganba po engwo bani mongure, kwia ensel er migiga ta endo bala sungwo sina ala i u momua. #?Ditongure Moses tal ongwo i, Pero ha wai ha pinama dire te omia. Te pirere ere pi Midian ganba momia. Moli pire wang sutani kul emua. Eks 2:11-15 `9Ongi ni Isip yal ta si goniraya, na yasuri ere yu na si golala di on mo?’ di tomia. Simba, tal gogo ole pring pangwo yal i Moses anu si ulubi olere, ‘Ara kene onanga yal mole yas ha hol ol na tenanga yu olo di ni tome? 9kPire parere, honmil hon u pa dire hamba, Isrel yal sutani nin kura bomia hanere, ‘A, ni yasuri nin holo holo kura bolala di ongiwe, paikimia, bolkio,’ dire a poira simia. eCSi golere yu nomani si pungwi, na arina Isrel ari hobi aki di tegiwe, God yulang na tongure, Isrel ari hobi u wai naminua di pinama di pimia. Di pimba, Isrel ari hobi Moses tal ongwo i nin hang pangwo ol wama di pimua. di pire hangure Isip ari ta ure Isrel ari ta ol gogo dal tongure hamia. Hanere yal i ure Isrel yal i aki di tere Isip ari si gomia. “Ena emgi Moses ari mole me erin yia yal sutani kebering aling molere, na nan arina Isrel ari hobi monangwo haralua di pimia. <qYu wangure Moses bir dale Isip ganba sikul di momia. Mongure, Isip ari hobi nin memini pangwo meri Moses krehaman tongure, yal i pire nona pare nimni momua. Eks 1:7, 2:10 .UWare emgi auli maini ongure, singaba Pero aung i ure hanere, gir i wai weni hanere, na kul nerala yuwo dire nin kul engwo tani kene hane ogolo weni olere yu wamua. %CGolere tal yu ol mongwo gin iwe, yal Moses aang kul engure, gumang grang wai weni homia. Hongure irang aang suri haba sui tai dire, gir i kene ol i wamia. ~~uOl molere, na kwiana moya hobi bal tomia. Tere wang aung hobi pia si maini olo ditongure, olungure, gir hobi gomua. i}KEmgi Isip yal bir king ta u tibi pire, Yosep tal ongwo i ha gung pirekire, Isip ari kene omia. B|}“Ena homa God Ebraham aling kere e tere tere ongwo meri irai omaga u tibi nangwo haung mala umua. Ungure na arina Isrel ari hobi Isip ganba molere, miki male siru di mena omua. ,{QGongure er ba hau ire pi Sikem ganba pire man wu emia. Engwo ganba iwe, homa yal Ebraham yol Hemo ganba ta moni bring si ingwo bani man wu emua. Jen 39-50 FzU molere Yekop gongure wang na kwiana moya hobi para gomua. yEna Yosep irang Yekop abing hobi kina unama dire gala di aulimia. Aulungwo hobi namba imu dire, 75 di aulungure Isip ganba umia. Mx Pire u mole, emgi hon omia. Ongure Yosep abimbi hobi nin tal ol tongwo maing di tibi olimia. Olere ‘ni yalhobi ebin Yosep na moliwa’ ditomia. Ditongure king Pero Yosep gamahobi han pa dimua. Hw  Nan kwiana moya homena wa dumba, Yekop mole pungure Isip ganba homena ya dimua dungwo pimia. Pirere Yekop wang kwiana moya hobi homa bai nu si olungure, kwiana moya hobi pi Isip malgi omia. vw “Ol mongure emgi menan bir u tibi pire Isip ganba ya, Kenan ganba menan bir gomia. Golere gul bir weni pimia. u3 Kina ereho mongure ari hobi talime oun dongwo Yosep ol tomiba, God aki di te momua. Mongure Yosep Isip singaba Pero mongwo bani pire nomani wai pangure tal wai mone omia Pero hamua. Hanere Pero Yosep nin oong te Isip ganba para imu dire kene ol monama dire, i tibi ol tomia. t “Ena kwiana moya homa malungwo hobi yal Yosep kiang pai tere Isip ari hobi tere, moni bol imia. Imba, God Yosep aidolekimia. Is Dire God Ebraham gang hobi gaung bol olama dire yu ditomia. Ditongure Ebraham wang Aisak kul nere hamen haung ana hol pai muru, hol pai sui tai dire molere, gaung bol olimia. Te Aisak wang Yekop ere yu ol tomia. Te Yekop wang ana holo holo kebena sutani kul engwo hobi ere para yu gaung bol olimua. Jen 17:10-14 ~~~@}n||Z{{*zCysx`wwvuu-tssrqqHppon mclZk~jjhihh gg6fKeddSccaaT``,__*^&]n\[[^Z{YY%XWVV0UTT%SSBRRQPiONNLL?JJ,IIHHFGFZEEKDDC}CHB=A@@M?>>==%Ena di na te mongwo mongwo na yalhobi kina omingi. Ena habang ta God kina ha wai ol mongwo bani ominga nir honagi ama ta kwia nigi dongwo yong sina mongure, amilgi sire so gale tal yu onamua, yu onamua, dire dire mongwi. Mongure honagi ol tongwo yal i ama grang bani kwi ole tobo nin ire ire ongwi. |iqPir tongure ening abing hobo para nir bil tongwi. Tongure al i na gina hobi ha ura pangwo di na tere, “Na Yisas wine ole pir tongwo al moma di hananga na oona malgi namna wo” di na tongwi. Pol Sailas kina Pilipai malgi halabusi pangwo ha h3Ditominga alhobi iwe, ta haang Lidia, Taiataira kul nongwo al molere, gal nobu homilgi tongure ari bring sungwi. Sungwo al iwe, God grang wine olere maa e tere tere mongwi. Mongure haung gin i Yulang Hong Yisas Kwiang ure, yong aura ditongure Pol ha maing dungwo pir tongwi. g Momingiwe, haung sutani pare mominga, Sabat habang u tibi ongure, ara te mena pire nir nulu bina momingi. Mominga gin iwe, Yuda ari tau God kina ha wai ole ole mom mo, maing hanamna dire omingi. Omingere agr tau u ku bongure, ami di mole ha maing ditomingi. xfi Pa dire aidole, pi Masedonia ganba yol Roman ganba diming hon i tibi ole kepangwo malgi Pilipai pire momingi. /eW Ena na gina hobi Troas aidole, sipi ala pire, iri si pil nir bina hoibi Samotres malgi pi pa dimingi. Dire paminga, hamen tangure Niapolis malgi pi pa dimingi. d7 Pol ku hangwo meri, Yisas ol wai ol na tongwo ha maing Masedonia ganba namna dire, talhan gintani akun ole momingi. Al Lidia nomani sikulu sungwo ha c Pi pare Pol ginangwo ku hangure, Masedonia hong yal ure, “Ni na oona Masedonia probins ure, aki di na tenana wo” dimia hangwi. EbDitongure Misia ganba pire, wi ime pire pi Troas ai ongwi. ra]Di tomia aidole Misia probins ganba gumiling aidole Bitinia nala dire omba, Yisas Kwiang mana ditongwi. `Ena Pol gamahobi kina pi Prisia Galesia probins ongwi. Pirere Esia probins pire, ha maing di tenamba, God Kwiang mana di tongwi. g_GDitomia arihobi ha i a i si ware Yisas pir tere ha maing pungwo tabin hobi nima ongure haung ta yal tau ure Yisas pir tongure haung ta yal tau ure Yisas pir tongure, u tabin bir weni ongwi. Pol Masedonia yal ta hangwo ha 1^[Olere ere pire oo hona hona i pire, Yerusalem Yisas ha maing kene ongwo hobi ire, aposel ire dire, “krehaman ha di tongwo irai, di tibi ole a i si wayo” ditongwi. 5]cOl mongure Pol Timoti aule ire nala dire, gaung bol ole tongwi. Gaung bol olungwiwe, Yuda ari para muru hanere, yal i irang Griki yal moma di hamiraya, gaung bol olungwi. f\EListra Aikoniam malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi Timoti haang ayuwo olungwi. J[ Ena Pol pi Debi malgi pire, pi Listra malgi pa dungwi. Pa dungure Yisas pir tere grang wine ongwo yal ta Timoti mongwi. Timoti iwe, aang Yuda al mole Yisas pir tongure, irang Griki yal mongwi. lZQ)Pi Siria probins Silisia probins pire Yisas pir tere ha maing pire mongwo hobi aki di tongwi.zYm(Ongure grang wine ongwo hobi God yalhobi kene ol tenama dire nu si olungwi. Olungure Pol Sailas aule ire ongwi. X'Dungure Banabas kina bolbin dire yasuri u kwaling nin nin ongwi. Ongure Banabas aule ire ere sipi ala pire pi Saipras malgi ongwi. W&Pimba Pol mole, “Homa Yon Mak ha maing honagi olere, Pampilia ai pisole siina di memini omiraya, omaga aidole naminua” dungwi. UV#%Ditongure Banabas yal Yon Mak haang su engwo yal i aule ire nala dipungwi. HU $Ena haung ta molere Pol Banabas yu ditongwi, “Nan yasu Yulang Hong Yisas ha maing oo tabil tabil i nir si te i pire Yisas pir tongwo hobi molpai onangwo maing hanamna wo” ditongwi. T #Ena Pol Banabas ari miki weni kina Antiok mole Yulang Hong Yisas ha maing nir si te mongwi. Pol Banabas kina u nin nin ongwo ha AS}"(Tomba Sailas ereho nangwo ha pirikire bani ya mongwi.) uRc!Yasuri haung tau mol pai ongure Yisas pir tongwo hobi hon ere nama dire nu si memini olere erepo ditongwi. zQm Ena Yudas ire, Sailas ire dire, God hana togu yal momia ha maing miki weni nir si tere aki di tomia wai pungwi. 1P]Tongure kere ha i pire wai weni pungwi. O}Ena nu si olungwo yasuri pasi ire, Antiok malgi pire, Yisas pir tongwo hobi gala dimia, u ku bongure, pasi tongwi. N7Ta so gal bala hau ke tere nekio, ta hau algi nekio, ta hau nugung a di dire algi i mena olekinangwo nekio, ta al ama wou sikio. Yu obil di ni tominia a i si wananga wai panamua. Para, we. Na aposel hobi ire, te ha maing kene ominga hobi ire dire, obil mole bol ni tominua.” _M7God Kwiang na yalhobi kina nomani tani sire krehaman ha sui dire obil di ni tominia. oLWNu si oliminga yasuri haang Yudas Sailas yasuri pasi bol tominga pinanga meri boling kul ni tenamua. .KUYasuri nin gaung pir tekire, Yulang Hong Yisas Kraist honagi ol i pire ari gaung si gonangwo kul pir tekima. Ena nu si oliminga yal i Pol Banabas kina ereho namua. ~JuDungwo pingiwe, na yalhobi u ku bole ha di tani ere yal tau bai nu si oleminia. Pol Banabas yasuri e nominga momia. vIeNa gamnahobo yal tau ni monga bani pire ha oun dongwo gogo di ni tongwo i piminba, na bai nu si olekiminua. YH+Ire pasi yu dire bol tongwi, “Ena wiyol Antiok, Siria, Silisia ari ena hobo, 0GYEna dimia aposel hobi ire, ha maing kene ongwo hobi ire, Yisas pir tere ha maing pungwo tabin hobi ire dire, ari tau Pol Banabas kina nu si Antiok olere, nu ke terala dire mongwi. Molere yong miling tongwo yalsu i tibi olungure yasuri ta haang Yuda Basabas, te ta Sailas i tibi ole ingwi. mFSKwiana moya Moses krehaman ha bol engwo i, Sabat haung haung Yuda ha maing oo ala kere i ungwo te omaga oo hona hona i para ha maing di te i ongwo piminua.” dungwi. Ari wiyol tau Yisas pir tongwo hobi pasi bol tongwo ha ?EwPaikimba, al ama wou sikio dire, te so gal bala hau ke tere nekio dire, te hau nugung a di dire algi i mena olekinangwo nekio dire, hau algi para nekio dire pasi yu bole tenaminua. RDDire Yems hon ainere yu ditongwi, “dungwo meri iwe, na yu nomani si piria. Wiyol tau nomani si kulu sire God ha maing hol doling bole pir tongwo hobi honagi nega dire ta ol tenaminga paikimua. ZC-Hamen haya yuwo Yulang Hong yal awa ha dire di tibi ol emua. Emo 9:11-12 ^B5Nangwo meri wiyol tau pare ere nu ke tegere hana dal yuwo erala dire na wa dunamua. AGod yu dimia, na hon siina dire, uralga yal Debit wang hobo mongwo paikungure emgi na hon a yo te teralgere u wai namua. r@]Di na tongwo meri hana togu yalhobo awa ha homa di engwo meri giu dire pamia. Ha mining i, yu bol emia, }?sSaimon omaga molere, “God wiyol hobi mongwo sina i tau nu ke tere nan hana ayuwo olama dire imua” di na tomia. h>I Boling kul te pisolungure, yal Yems yu ditongwi, “Enambi hobi, na ha obilga dinaminga piro. .=U Dimia u ku bongwo hobi sime mongwi. Mongure Pol Banabas kina molere, “God tal nimni mongwo i ana bani engure wiyol hobi ol teiwa,” dire boling kul tongwi. )<K Dinga paikimia, pisolo. Yulang Hong Yisas pirari pare tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i tol di ingure nan sigare kule isine diminua,” dungwi. );K God ha dungwo i talongwo ha bane? Tal oun dongwo kwiana moya ol wangwo i paikimia, omaga Yisas pir tere grang wine ongwo hobi talongwo ol wanama dire di tene? _:7 Nan Yuda ari momingere, wiyol tau hobi mongure dimba, God hanere, kunung kunung mona dimua. Dire yalhobi Yisas pir tomia, God hanere, tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i, kri di ole tongure, wigi sire momua. 9yGod ari nomani si pungwo maing han po sire nin Kwiang nu sungure, nan Yuda ari iminga tali irai wiyol hobi para imua. 8Pir mongure, ari miki weni ha diriya ol mongure, Pita aire yu dungwi, “Enambi hobo, homa nan yalhobi mominga sina i God na nan na nu ke na tere tal ta ol na tomirawa. Tongure wiyol tau Yisas ol wai ol na tongwo ha maing kere di tega pire a i si wamirawa. q7[Dungure aposel hobi ire, Yisas ha maing kene ongwo hobi ire dire, ha dungwo hobi nomani si pir mongwi. c6?Tomba, Perisi tau Yisas pir tere, Perisi nin pir tere, nomani su su sungwo hobi aire, “Yuda molkungwo hobi gaung bol olangwo i kunung panangwo te kwiana moya Moses krehaman ha wine onangwo i wai panamua,” dungwi. 53Pire pi Yerusalem malgi pa dungure, Yisas grang wine ole ha maing pire mongwo hobi ire, aposel hobi ire, Yisas ha maing kene ongwo hobi ire dire, aya maya dire kewa dire mongwi. Mongure ungwo hobi God wiyol tau oo tabil tabil i tal ole aki di tongwo maing boling kul tongwi. G4Ditongure yalhobi pi Pinisia Sameria probins pire malgi hobi, “Wiyol tau Yisas grang wine ole yol e pir tomua” dite i omia, arihobi pire miling pamia gun ere mongure, aidole ere ongwi. 53cDungure Pol Banabas yalhobi kina bolbin dungwi. Di di ole mongure arihobi hanere, “Bolbin dikio. Pol Banabas na gamnahobo tau kina para Yerusalem pire, aposel hobi ire, Yisas ha dungwo a i si ware ari kene ongwo hobi ire dire, mongwo bani pire, ha bolbin dinga i sirin bol pinana pio” ditongwi. P2 Ena ari tau Yudia probins aidole ere Antiok malgi pa dungwi. Pa dire “Yal Moses krehaman ha memini pangwo yal gir gaung bol olekinangwo God aki di tekinangure sigare kule u wai honamua,” dungwi. g1Gere habang gobari yasuri ari Yisas pir tere grang wine ongwo hobi kina pana gale mongwi.x0iUrere, ari u ku bongwo hobi, yasuri ha maing dite i ongwo ari wiyol tal ol tongwo meri ari boling kul tongwi. i/KPa dire pare, sipi a ire ere memini pire, Antiok malgi pa dungwi. Ena Antiok malgi iwe, homa mongure, ari Yisas ha dungwo doling bole a i si wangwo hobi nu ke tere, ha maing di tenana po dire nu si olungwo malgi hon ungwi. U.#Pa dire ha maing nir si tere pare, wi ime pire, pi Atelia malgi pa dungwi. q-[Ena yasuri ongwo, ongwo, Pisidia probins pire pi pi Pampilia distrikt pire, Pega malgi pa dungwi. m,SDitere God ha maing Yisas pir tongwo hobi tau ebir sire, kene ol monama dire, pai olungwi. Olere homena mai tere, God ha ditere, “God ni yalhobi ni kene ol monamua” ditere ere ongwi. Yasuri Siria pire Antiok malgi ongwo ha v+ePire Yisas yol e pire tongwo hobi ha maing ogolo weni a i si ware monama dire ha di nima pire ditongwi. Ditere, “God kene ongwo sina i nala di pinanga, ganba guliya galang talime kura gul bolimbani wa molere emgi inanua,” ditongwi. g*GEna Pol Banabas kina Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di tibi olungure, ari miki weni Yisas pir tongwi. Tongure Pol Banabas kina hon siina di memini pire, Listra pire, Aikoniam pire, Pisidia probins Antiok malgi ongwi. )#Olimba, Yisas yol e pir tongwo hobi u yobilungure, Pol aire hon ere malgi ongwi. Pi pare, hamen tangure Banabas kina ere Debi malgi ongwi. &(EEna Pisidia probins Antiok te Aikoniam malgi Yuda ari tau u pa dire, arihobi kraung sungure, Pol hulu kuba sire, para gomia dire, aule i mena olungwi. A'{Direre aposel suri ha dimia yalhobi pirere, kun bulamahau si ke terala di ongure, aposel suri mana dimia, arihobi kina bolbin di di ole pisole mongwi. Yalhobi Pol hulu kuba sungwo ha B&}Olimba, God nin arihobi na weni kara moma di pire, i tibi olere, tal wai ol na tomia. Tongure nimin sire, ari dere, homena u wai ongure, nere miina ongure, gun ere mominua,” dungwi. x%iGod hangure, ari homa malungwo hobi tal gogo nin nomani si pungwo meri ol wangwo hanere, han uning si olimia. $w“Na yasuri ari mobilia, kwia ta molkibilia, talongure kun i si na terala di one? Ni ari monga tali na yasuri ari mobilia. Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di ni terabila dire ubilua. Ubilgiwe, kwia wa dire tal ol wanga i pisole, God tani nomani si pir tere, haang a yuwo olana dire ubilua. God hamen ya, ganba ya, nir ya, nan ari dua hau hobi para weni ol engwo dimia. Q#Omba, Pol Banabas gal pungwo a dina dire pi sina weni pire, gala dire, H"  Dungure kwia Seus bling mining angwo yal pirere, kun bulamahau tau ire, er kuung miki we ire, Pol Banabas terala di ungwi. Ure kun bulamahau ta ari yuwo han molo dire, si terala dire ongwi. j!M Dire Banabas haang Seus momua dire, Pol ha di tibi olungwo yal i haang Hemis momia hano dungwi.   Wamia Pol tal ongwo i ari miki weni hanere, nin Likionia howa yure, “Kwia hon u ari gobere pire nan mominga bani umia hano” dungwi. L Pir tongure Pol hanere, u wai nama dire, teni yulin bole hanere, ha erakere dire, “kebin egere gi dire airo” ditongwi. Ditongure kebering keber engwo yal i gintani iri sire aire hol wangwi. ,S Molere Pol ha dungwo i pir tongwo. {oEna Listra malgi yal ta aang kungwo haung kebering pema kemia, moli pire ari mole hol wakima ami di mongwi. wgWa molere, Yisas ol wai ol na tongwo ha maing arihobi di tibi ol tongwi. Yasuri Listra malgi honagi ongwo ha  Homba, yasuri haya pir po sire, te ere Likionia probins pire, pi Lista Debi malgi pire, ganba bina holo holo i para wa mongwi. wgEna Yuda arihobi ire, wiyol tau hobi ire dire, aposel suri tal gogo ol tere hulu sirala dire ha hongwi. fEYu ongure malgi hobi ari si kra wara dire, tau Yuda pir tongure tau aposel hobi pir tongwi. )Ena aposel suri ganba ire gobari molere, Yulang Hong Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol tongwi. Tongure Yulang Hong Yisas aki di tongure, tal guma hon dongwo nimni mongwo omia hane bukunere, “O, ha dungwo irai ha pangwo kara dungwo pamua” di pungwi. +Tomba, Yuda ari tau Yisas yol e pir tekungwo hobi mole, ari wiyol tau hobi Yisas doling bongwo hobi siga wa tere aidolama dire, kraung sungwi. X +Ena Pol Banabas kina Antiok oo malgi tal ongwo meri Aikoniam malgi ereyu omia hangwi. Hangure yasuri Yuda ha maing oo ala pire, ha maing ditomia, Yuda Griki arihobi pirere, miki weni Yisas yol e pir tongwi. y 4Ongure Yisas pir tere ha dungwo a i si wangwo hobi wai pire yong horega ongure God Kwiang yong wu bungure mongwi.E 3Olimba yalhobi han gogo dal tere ere Aikoniam malgi ongwi. 'G 2Bemba Yuda ari hobi pire oo malgi singaba hobi ire, wiyol al God pir tongwo hobi ire dire, kraung sungure Pol Banabas kina ere po dire, anu si mena olungwi. `9 1Tongure Yisas tal ol na tongwo ha maing i ganba bina holo holi wa dire kunung bengwi. wg 0Ditomia wiyol hobi pirere, wai weni pire God yulang tere yong aura di tongure ha i wine ole pir tongwi. 8i /God krehaman yu di na tomia. “Kewa ganga meri hol i tibi ole, ari wiyol tau mongwo hobi tenanga, God aki di tenangure sigare kule u wai namua,” ditongwi. Ais 49:6 )K .Si tomba, Pol Banabas kina yasuri ha di tibi ole, “God ha maing homa di ni tongwo irai para pamba, ni yalhobi ha maing mobin hal wa tere, mol pai gobari ire mol pananga bani pananga ha pirikinua. Kingiwe, pisole na yalhobi Yuda ari pisole, wiyol tau mongwo hobi ha maing di tenaminua. _7 -Bongure Yuda ari hanere, nigi de pire Pol ha dungwo di gogo dale gaung ha si tongwi. d A ,Ena Sabat haung ta oo malgi hobi para weni God ha maing pirala dire hon u ku bongwi. } s +Pirere ha maing oo aidole ere ongure, Yuda ari taporal ire, te wiyol tau Yuda ha maing pir tongwo hobi ire dire, Pol Banabas kina doling bol ongwi. Ongure aposel suri yalhobi God tal wai ol tomia, a i si ware monama dire yu di nima pi tongwi.   *Ena Pol Banabas kina ere maini ongure, arihobi Sabat haung ta ha ditongwo meri hon dinangwo pirala dire sirin bol pungwi.   )Ena God ha maing guma iger bole wa gol tenga hobi, tal ominga i hanere, ganulun dire golo. Ni monga bani tal ominga i yal ta boling kul ni tomba, pir tekinua. Hab 1:5 Ha di engwo meri iwe, ni yalhobi monga bani umia, han kun ole molo,” dungwi. 2 _ (God hana togu yalhobi awa ha yu di emia,  'Olungwo ha i boling kul ni teiwa. Nan tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo i, kwiana moya Moses krehaman ha kri di ole na tenangwo paikimba, ari Yisas grang wine ole pir tenaminga hobi pring pai na tongwo i, God kri di ole na tenangwo pamua. r] &Ena hobo, nan tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo i, Yisas imia, God na han uning si olimia. L %Yamba yal ta gongure God uling yungure gaung bil yakimia airimua. ta $Ena God honagi kwiana moya Debit aling bani engure, oli pire gongure, man wu engure gaung bil yamua. ! #Te buku Sam ta yu pamia, God, haung sire amane dime dire mongwo yal i, kene ol tenangure, gaung i ta bil yakinamua. Sam 16:10 -S "Wana ye, kenba nabin molia, ni hani ayuwo oliwa. Sam 2:7 Ena awa ha di engwo meri, Yisas golere, hon airungwo God aki di tongure, gaung ta bil yakinamua. God awa ha i nomani si pire yu dimia, Na Debit ha wai weni di nima pire aling kere ega meri yu ol ni teralua. Ais55:3 7g !Ha maing iwe, God kwiana moya aling kere e tomia. Tongwo meri omaga Yisas gongwo uling yungure airungwo haminua. Haminga meri ul geral buku Sam namba tu mining yu bol emia, dA Ena na yalhobi iwe, Yisas ol wai ol na tongwo ha maing boling kul ni tenamna dire uminua. dA Airungure Galili yalhobi Yisas hol ire, Yerusalem ongwo hobi habang miki weni Yisas u tibi pire mol pangure hamua. Hanere moli pire hangwo yalhobi, Yisas airungwo ha mining aki dire, Isrel arihobi boling kul te momua. 4c Emba, God nin uling yungure Yisas airimua. ]~3 Ongure er pera bani si engwo gongure, i manbi olere, hulu grang ala i man wu emua. L} Ena yalhobi Yisas si golala dire ha hol omba, ha ta oun dekimia. Dekimba, gabman yal Pailat si golo ditomua. Yisas wa di pire awa ha muru di engwo meri irai, yalhobi Yisas ol tongure nima omua. ?|w Ungure Yerusalem ari hobi ire, singaba hobi ire dire, Yisas aki di na tenangwo sigare kunamna di pinangwo, obilga u werigi dinangwo gumang hankiwa. Te Sabat haung haung God hana togu yalhobi awa ha di engwo i kerimba, memini pir po sikimua. Sikire Yisas si gongwo i, hana togu awa ha di engwo meri nima omua. #{? Ena kwiana moya Ebraham gang ya, wiyol tau God pir tenga hobi, God aki di na tongure, nan sigare kule u wai naminga ha iwe, omaga nan mominga bani umua. z1 Ditongwiwe, Yon honagi ol waga i wai sinama di pire, ari hobi yu ditomia, ‘Ni ari hobi na molga i talwa di pine? Yal ta unangwo kwi han monga irai, na ta molkiwa. Molkiba, na homa e teiya, yal i emgi unamia. Unangwo yal iwe, na gal kino di teralba digan moliwa,’ dimia. Ay{ God maing i tibi olangwo haung mala ungure, hana togu yal Yon Isrel ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo aidole, nomani si kulu sire hon olkirala di pire ware, nir binama dire ditomua. Kx Ena hongebe God Isrel arihobi aling kere ere, ‘singaba Debit gang ta u tibi pire, ni Isrel ari hobi aki di ni tenangure, sigare kunana dire nu si olalua,’ dungwo irai, Yisas ungwo haminua. Kw Tongure God singaba king Sol aidolere, singaba Debit king monama dire, i tibi olimua. Olere God Debit hanere, ‘Na ha ditega hobi Debit wine omia, na nan ha dire tal olga meri omua,’ dimia. "v= Bol tongure yol Bensamin yal Kis wang Sol i tibi olimua. Olungure singaba king Sol me erin yal sutani kebering aling muru Isrel ari hobi kene ol tomua. }us Tongure Isrel ari me erin po handret pipti yia mol pamua. Mol pangure, singaba yas yalhobi Isrel ari kene ol tomua. Tongure moli pire, emgi yal Samyuel u tibi omia. Ongure Isrel ari singaba king na kene ol na tenama dire, God sirin bol tomua. rt] Mongure Kenan ganba ari wiyol ana hol pai muru hol pai sutani si gol wai sire, ganbani Isrel ari tomua. 9sk Emgi God yulang bolere, aule umua. Ungure yalhobi ganba po engwo bani molere, tal gogo ol wangwo God hanere, me erin yal sutani kebering aling muru han uning solungure momua. frE God nan kwiana moya Isrel ari hobi pare ere nu ke tongure, Isip ganba mole male siru dimua. wqg Dungure Pol aire mole aling diri bole yu ditongwi, “Isrel ari te wiyol tau God maa e tenga hobi, pir molo. Mp Mongure, ha maing oo kene ongwo hobi Moses krehaman ha, hana togu yal ha di engwo i kerere, ungwo hobi yu ditongwi, “Gir hobo, nan yalhobi miling panaminga ha maing ta i unanga di tibi olo.” o Ena yalhobi Pega aidole, pi Pisidia probins Antiok malgi ongwi. Pi molere, Sabat haung ta Yuda ha maing oo ala pire, ami di mongwi. $nA Ena Pol gamahobi kina Pepos malgi aidole, iri si sipi ala pire, Pampilia probins Pega malgi ongwi. Omba Yon Mak yalhobi aidole, ere Yerusalem ongwi. 7mg Yu ol tongure, nambawan gabman hanere, Yisas yol e pir tongwi. Tere Yulang Hong Yisas ha maing dungwo i pire bukunungwi. Yasuri Antiok probins Pisidia malgi honagi ongwo ha dlA Tengiwe, Yulang Hong Yisas ni sinangure, omin gi dire hamen tanangwo hankire, habang tau sime tame gogo moli nanua.” Ditongure, Ba Yisas omeling si bongure, sime tame gogo molere, ari aling a i nama dire, wa dungwi. kkO Tere yu ditongwi, “Ni Seten wang monia. Ha maing wai weni dungwo i, yol e pirikinga pamia. Nomani nigi dongwo ya, te talhan nigi dongwo ni bona si ware, Yulang Hong Yisas hol wai ari bala ditongwo i, si pera ditenga pamia. `j9 Ditomba, God Kwiang Sol Pol yong wu bungure ire nimni mole, Ba Yisas teni han tongwi. i  Ditongure ure ha dimba, kumo gia ongwo yal Ba Yisas molere, nambawan gabman yal ha maing yol e pirikinama dire, mana ditongwi. Eh Molere, nambawan gabman Sesias Polas e nongwo molere, yasuri kina pana gal mongwi. Ena Sesias Polas iwe, nomani wai pamia, God ha maing di na tenama dire, Sol Banabas yasuri wo ditongwi. _g7 Ena yalhobi nir mole ai hobing sina ol engwo bina hoibi Pepos malgi ongwi. Pire hangure, Yuda kumo gia ongwo yal Ba Yisas mongwo hangwi. Yal iwe, arihobi bal tere “Na God hana togu yal moliwa” di mongwi. zfm Pa dire, Yuda ha maing oo ala pire, ha nir si tongwi. Tongure Yon Mak haang su engwo yali yasuri aki di tongwi. Te! Ena God nin Kwiang yal Sol Banabas kina nu si olungure, ere Selusia malgi ongwi. Pire iri si sipi ala pire, pi nir mole ai hobing sina ol engwo haang Saipras ganba pire, u Salamis malgi pa dungwi. 7dg Ditongure ari hobi homena mai te molere, God ha di te mongwi. Molere yasuri aling bring bani are, nu si olungure ere ongwi. Yasuri Saipras malgi ha maing di tibi olungwo ha 4ca Molere, gin ta Yulang Hong Yisas maa e tere, homena mai tere mongure, God nin Kwiang molere, “Sol Banabas kina na honagi onama dire han molia, i tibi olo,” ditongwi. b { Ena Antiok malgi ari ha maing pire mongwo sina i tisa hana togu yal tau momia. Yalhobi iwe, haang Banabas ire, Simion Naisa haang su engwo yali ire, Sairini hong yal Lusias ire, nambawan gabman Herot gamahobo ta Meneyen ire, Sol ire dire, mongwi. 6ae Ena Banabas Sol kina u Yerusalem mole ha maing honagi ol te wai sire, ere Antiok malgi ongwi. Ongure, yal Yon Mak haang su engwo yali doling bongure, kina ereho ongwi.E` Ena God ha maing yulang bolere, ganba ganba pai wa dungwi. &_E Dungure Herot God pir tekire, haang a yuwo olekimia, Yulang Hong Yisas ensel bai nu sungure simia. Sungure onba migiga gaung bani bai nongure Herot gongwi. {^o Ditongure ari hobi gala bir dire, “Ari ha dungwo meri ta dikimia, yal i ha maing ta bole dimia piro” dungwi. ]} Ena gin ta Herot nin kulung galing i sigiu dire, ami di mole, ari hobi gala di ku bolere, ha gobari weni ditongwi. \ Ena gin ta Herot Taia Saidon ari hobi nigi de pir tere kiang pai tongwi. Tongure ari hobi Herot yong a ura di terala dire u ku bongwi. Bolere pi Herot oong kene ongwo yal Blastas mongwo bani pirere ha di kunung olungwi. Ena Taia Saidon yalhobi ganbani bani homena ta bolkun olekimia, singaba king Herot ganba homena bring si nominiraya dire, yong a ura diterala dire ongwi. l[Q Ena Herot Pita wa dumba, weniga hankungwi. Hankire soldia hobi “hankun ole molkino” dire ha hol ol tere ginangwo kene ol mongwo hobi si gongwi. Si golere Yudia probins aidolere pi Sisaria malgi pai mongwi. Herot gongwo ha mZS Ena honmil hamen tangure soldia hobi ganulun dire, “Pita molkimia, u makena ome?” dungwi. xYi Ena Pita ala pire ari hobi “ha weni dikio” dire a tau si tere, Yulang Hong Yal tal ol tongwo ha i boling kul tongwi. Tere, “Na tal ol na tongwo ha i yal Yems ari Yisas pir tongwo hobi boling kul tenana po” ditere ere banta ongwi. X  Dimba, Pita hoiri bani hon si giu dire gala dungure, ari hobi ure hoiri yaule hamba, Pita weni kara momia hanere bu kunungwi. gWG Dimba, ari hobi mole, “ni du haure di mono” dungwi. Dimba, ama i yulang bole, “ha weni kara dia, yali u mongwo nugung pire diwa” dungwi. Dimba, ari hobi mole, “A, Pita gaing u mole dungwo pire dinua,” dungwi. mVS Umba, ha dungwo Pita nugung pai dungwo pire hoiri aidole hon ala pire, “Pita wi dimua” dungwi. wUg Mongure Pita hoiri bani si giu giu dire, gala dungwi. Dungure, nir honagi ama Roda hoiri yaulala dire ungwi. T{ Pire ere pi Yon Mak aang al Maria oo kepangwo hona i ongwi. Ongure oo ala ari miki weni u ku bole God ha di te mongwi. cS? Hankirere, Pita ari nomani si pire, “O, Yulang Hong yal Yisas ensel bai nu sungure, ure Herot aling bani molga i na gule olere, te Yuda ari tal ol na terala di pir mongwo i kuman kine na tongwo pamua,” di pungwi. XR) Dale pire honagrang ta soldia mongwo i wiyala pire, ta wiyla pire, maini aiyulang hoiri i nin si ola te wiyala ongure ere mena ongwi. Pire ere bangi ongure, ensel gintani u banta nangwo hol omia hankungwi. lQQ Ditere ere ongure, Pita doling bol ongwi. Omba pire, ku hani mo, ensel um mo, di pir gogo dangwi. #P? Dungure ensel mole, “kun gang dere kebin to wayo” ditongwi. Ditongure Pita yu ongwi. Yu ongure ensel mole, “Ni hair gal ware namna wo” ditongwi. XO) Mongure sinamo kwia ensel ta u tibi engure oo ala i au dungwi. Dungure ensel Pita gaung a ho tere uling yure, “Haya airo” ditongwi. Ditongure kebering aling han waya i gintani nin gule ya manbi dungwi. N Ena erin wai simia Pita ha hol ol tenangwo habang mala weni ungure, girungwo soldia su bina holo holo mole Pita i sina olimia ul pangwi. Ena Pita iwe, kebering aling han waya si engure pai mongwi. Te soldia su u egereng molere, er kwi nu mongwi. #M? Mongure Yisas pir tere ha maing pire mongwo hobi girungwo tangwo God Pita i mena ol na to dire, sirin bol tere tere mongwi. Ensel Pita i mena olungwo ha TL! Ena mongwo gin iwe, Pita han holere, halabusi oo ala olungwi. Olere soldia ana holo holo kebena hol pai muru hol pai taniga, yal sui sui dire kene ol molo ditongure, kene ol nigi de pungwo yal i ya mongure, yal sui sui dire hon mongwo yal i pi aibing maulung sire kene ongwi. Ongure Herot molere, pasoba erin i wai sinangwo irai Pita aule i pi Yuda ari maulung bani pire ha hol ol teralua di pungwi. Pire omaga Pita i pi hani oo ala olungure kene ol mongwi. )KK Tal ongwo i Yuda ari wai han momia Herot hanere hon pire Pita han hongwi. Hongwo gin iwe, homena breti marasin yis ekirere plawa ya moni gal nere erin mongwi. @J{ Tere Yon abimbi Yems han sire di baina sire si gongwi. sI a Ena habang gin iwe, singaba king Herot molere, Yisas pir tere ha maing pire mongwo hobi i kura ol tongwi. UH# Tongure yasuri ire Yudia pire ari ha maing pungwo hobi ebir si tongwi. G  Awa ha i pirere, Antiok Yisas pir tongwo ari hobi moni iku bolere, “Yudia probins ari ha maing pungwo hobi tomingere homena bring si nere monamua” dire moni imu dire, “Ha maing oo kene ongwo yal hobi tenana po” dire, moni Banabas Sol kina tongwi. lFQ Ongwo hobi yal ta Agabas ha diterala dire airungure God Kwiang yong wu bungure awa ha dire “Ganba uling holo holi i para weni menan bir u tibi namua,” ditongwi. Ditongwo meri yal bir Klodias kene ongwo haung u tibi ongwi. ^E5 Ena habang gin i God hana togu yal tau Yerusalem aidolere, Antiok malgi ongwi. lDQ Pire Sol mongure aule ire Antiok ungwi. Ure yasuri malgi mole ha maing ari tabin hobi ha nir si te mongwo mongwo, me erin ta wai sungwi. Wai sungure Antiok malgi Yisas grang wine ongwo hobi para i mu dire haang Kristen engwi. Ena Yerusalem ari ha maing a i wangwo hobi tal ongwo ha i pirere, yal Banabas bai nu si Antiok malgi olungwi. w?g Dite wangwo gin iwe, singaba Yisas yulang tongure ire ware ditomia, ari miki weni Yisas pir tere wine ongwi. D> Momba, mongwo sina i tau Saipras yal tau ire, Sairini yal tau ire dire, Antiok malgi pire wiyol tau hana ya mongwo hobi Yulang Hong Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol tongwi. = Ena homa Stiben gongwo gin i, i kura bolimbani olungure, ari God pir tongwo hobi te u susu pire, tau Pinisia ke pangure, tau Saipras ke pangure, tau Antiok ke pai mongwi. Molere Yuda ari tani Yisas ol wai ol na tongwo ha maing boling kul pire pire mongwi. L< God maa e tere yu dungwi, “God aki di tongure ari wiyol tau tal nigi dongwo ol wangwo pisole, nomani si kulu sire, sigare kule u wai ongwo pamua,” dungwi. Antiok arihobi ure honagi ongwo ha c;? Homa na Yulang Hong Yisas Kraist pir tegere, God nin Kwiang na tongwo mere irai omaga tomia na God manaa di teralo? Yal digan molia ta diteralga paikimua,’ dungure yalhobi pirere homa ha di mere si tongwo i pisole, :+ Wu bungure pi tege eminga yal Yisas homa, ‘Yon nir wo bil ni tomba, God nin Kwiang ni tenangure inanua,’ dungwo irai hon nomani si piriwa. 9 Ena na Sisaria pire ha kebering hole di te molgere, God Kwiang ya ime ure nan yona wu bungwo mere irai yalhobi ere yu yong wu bimua. S8 Urere ha di ni tenangwo pire ni gaminahobi kina sigare kule u wai nanua. :7m Pi malgi pa digere yal Konilias ku hangwo meri boling kule yu di na tomia, Ensel ta oo ala ya ure yu di na tomia, yal tau bai nu si Yopa olingere, Saimon Pita aule ire unamia. N6 Dungure God Kwiang ‘nomani su su sikirere, ya su hobi kina ereho po,’ di na tomia. Di na tongwo Sisaria nala di ogere, gamna hobo i ana hol pai muru hol pai taniga u na hongure aule ire oiwa. c5? Ongure Sisaria hong yal ta yal su hobi bai nu sungure, gintani u na molga bani pa dimua. R4 Talhan hobi gin sui tai dire u tibi ongwo hanigere ere hamen bani omua. 3 Hamen bani gala ta ti hon dire, ‘Talhan hobi God nenana dire ol kuari pai ni tongwo iwe, ari nin mai tenanga paikimua,’ di na tomia. k2O Di na tomba, na ‘God ye, na Yuda ari molia memini pangwo hau hobi gogo ta nekiga irawe’ dia. L~~}}T||{Mzz4yyxrw=vvut8srrq;ponnmAlNl kgjii*h4gffeBccbaa/_^]]\\[[ Z)XXWW`VV0UUTMSRyQnQP>ONNcMMkMDLK_JJfIHHGAFHEYDC'BzAAe@x@-??d>=J<k{ )  Y D;mHT#?Omingere Sisaria ari Yisas pir tere doling bongwo hobi tau u na hongure kina ereho omingi. Pire Saipras hong yal Neson kepangwo ali panamna dire omingi. Ominga malgi hankiminia, na gina kina ereho uminga hobi na aule i pire olungwi. Ena Neson iwe, homa Yisas pir tongwo yal momia. hIEna ditere habang tau wai sungure, Yerusalem namna dire, talhan tau akun ole ere omingi. pYTongure na gina hobi Pol ha ta ta di tere kraung siyame ekinamna dire, han ole molere, “Para dinia. God nin haang pamia, ol ni tenangwo tenamua” ditomingi. Pol honagi ol wangwo meri Yerusalem singaba hobi di tibi ol tongwo ha !; Ditominba, Pol wara kere, “Hai mere yu dingere na miling kule timiya monama di pino? Na Yerusalem pire halabusi paralga paralio, te golalga i ere golalga pamio, te Yulang Hong Yisas haang a yuwo ol ware golalga golalio, tal ongwo ni yalhobi haina mene? Mekio,” di na tongwi. \1 Dungwo na gina arihobi kina pirere, Pol Yerusalem hoyo dire mana girin ditomingi. ^5 Ure Pol kun gang dongwo ire, nin kebering aling bani han si molere, “God Kwiang yu di na tomia, kun gang hong yal i Yerusalem nangure, Yuda arihobi na ana han siga meri sire wiyol tau tenangwo pamua” dungwi.   Ena na gina hobi haung su pai momingere, God hana togu yal Agabas Yudia probins aidole ere Sisaria na gina mominga bani ungwi. % Mongure aung sui sui dire mongwi. Momba, ama hobi yal tekima, ya mol pare God tal emgi u tibi nangwo i awa ha arihobi di tibi ol te mongwi. kOPare hamen tangure aidole, pi Sisaria malgi molere, pi Pilip oo kepangwo malgi pire, kina pana gale momingi. Pilip iwe, u holo holo ware, Yias ol wai ol na tongwo ha maing arihobi boling kul tere tere ongwo yal mongwi. Molere Yerusalem Yisas pir tere a i si wangwo hobi ana hol pai muru hol pai sutani nu ke tongwo komiti mongwo sina i Pilip ta mongwi. 5Ena na gina Taia aidole ere ominga ominga, Tolemes malgi omingi. Omingere Yisas pir tongwo hobi aya maya dire kewa dungure kina ereho pamingi. 'Tere “timi molo” ditere, na gina sipi ala omingere, yalhobi ere malgi ongwi. Sisaria malgi God hana togu yal Agabas Pol awa di tongwo ha T!Ditomba, gobari mominia ere naminua dire aidole ere omingi. Omingere arihobi eumbi gir kungwo para aule i pire, oo malgi mena pire, nir digan bina maker bani pire, kebena gulung bole, God ha ditomingi. :mHanere bani sare ta muru momingi. Momingere God Kwiang Yisas pir tere grang wine ongwo hobi ha yu i grang bani engure, yalhobi Pol “ni Yerusalem hoyo” dire, mana ditongwi. Nir bani pire omena han yuwo oliminga Saipras dimia hane aidole, Siria ganba pire, ere pi Taia malgi si gole ere mena omingere, sipi hong yal bona gana i mena olungure, na gina ere malgi pire, Yisas ha dungwo doling bole a i si wangwo ari tau mongure hamingi. 0YPire aidole ere pi Patara malgi pa dimingi. Pa dire hamingere, sipi ta ere Pinisia nala dire ungwo hamingi. Hanere na yalhobi iri si sipi ala pire kina ereho omingi.  /Ena ni arihobi “timi molo” ditere, na gina sipi ire ere pi nir digan bina hoibi Kos malgi pa dimingi. Dire tanangwo ere pi Ros malgi omingi. 9&Ditere “ni na gumana hon hankinanua dinga irai na yalhobi nan monaminga hair gonaminua” dire nigi de pungwi. Pire mongure Pol sipi ala ongwi.I  %Dite pisolungure arihobi ure kule hai me tere ere po ditongwi. N $Ena Pol ha i dite pisolere, arihobi kina ikwi bole God ha ditongwi.  #Na honagi nega dire olere, nimni molkungwo hobi aki di tega meri ni yalhobi ere yu onana dire nibil di ni teiwa. Yulang Hong Yisas, ni tal ta i a nenangiwe, wai pinanba, a nere yal ta tenangiwe, wai weni pinanua di na tongwo irai nomani si piminua.” u c"Na gamnahobo i homena bring si tega hangiwe, na nan ana pera dire honagi ole tobo ire bring si tega hanua. x i!Ni yalhobi monga sina i yal ta bona gana moni tobo galsina talhan enga hobi na irala dire han don ta golkiwa. /W Ena omaga na ni yalhobi ni aule i pire God aling bani olgere monanua. Mongere God pirari yong miling ura awai ni yalhobi monga bani pai monamua. Pai monangure ni yalhobi nimni mole God ol wai ol na tongwo ha i a i si ware monanua. Mole tal dime dire onama dire nu ke tongwo hobi kina monanua. 9Yu onana dire di ni teya ni yalhobi nin ogolo gaun kene ole molio. Me erin sui tai dire na ni yalhobi handere ha maing nir si tere haining me moliwa. {oTe ni monga sina i enin tau hasu dire ha maing hol aidole hol kwalin ta namna wo dinangure ari miki pir tenanua. )KNa nalgere kru di wangwo yalhobi tau ure, ari Yisas pir tere mongwo hobi ha maing hol si pera di tere na uga holi dolna bolo ditenangure ari miki pir tenanua. V%Ni yalhobi nin kwian kul pir tere molio. Yisas pir tere ha maing pungwo ari tau God Kwiang i ku bole ni yalhobi ani bani emia, ogolo kene wai ol te molio. God Wang golere algi nan bina simia. Sungure God hanere nan bina a holo simia. Sungwo hobi iwe, kun sipi sipi mongwo meri momia ta wu bonama di pirikia. Kene wai ol monana pio. U#Na God nin nomani si pungwo meri di tibi ol ni tega i, gai gole ta dikiwa. )KNa God tal onangwo i haya awa ha di ni tega pinba pire, a i si wakire hogal ai endo de pangwo bani pire gul inangiwe, nin hani panamia, na hana ta paikinamua. ;oNi yalhobi monga sina i ware God kene ol na tongwo hol nibil di ni tega pire hane onua. Oniba emgi na hon gumana hankinanga pamua. Hankinanga pire omaga ha di tibi ol ni teiwa. xiTomiraba, na ol na tenangwo i golalga kul ta pirikiwa. Yulang Hong Yisas honagi i na ana bani engwo meri wine ole ol wai si pisolala di pire waiya, tal gogo ol na tenangwo golalga kul ta pire wakiwa. Honagi i na ana bani engwiwe, God pirari pare, hamen ha kuria wai to bir hole i ure, pule a siribi si na tongwo meri, arihobi boling kul te molalga molala di piriwa. Sikiba God Kwiang awa ha yu di na tomia, ni ganba guliya galeng talime ni monga bolimbani u tibi nangure hani pananua di na tomiraya. ~)Omaga God Kwiang yona wu bungure na Yerusalem nalga kwiana wi dimia. Nalga arihobi na tal ta ol na tenam mo, tekinam mo, maing pir po sikiwa. d}ANa haung haung Yuda ari te Griki arihobi kraung are yu di teiraya, tal nigi dongwo ol wanga aidole, nomani si kulu sire, God tani i guman bani ere wa molere, Yulang Hong Yisas wa di pire pire molo dire, di ni teirawa. *|MNa ni yalhobi mona pana dire kulni pire ha maing ta di ni tekiwe. Na ni yalhobi oon malgi mole ha maing tani a nimni mole yu wanana dire para weni di ni teiwe. ){Kte Yuda arihobi na ol gogo dal na terala dire wara kengwo haniraba, na Yulang Hong Yisas honagi ol tere, nan hana a ime olere honagi nimni mole ol tega hanue. }zsAule ire u pa dungure Pol mole yu ditongwi, “Na homa Esia probins ure hongebe weni mol pai oli uminga, hanirayo, 4yaEna di pire yal ta bai nu si Epesas malgi olere, “Epesas malgi Yisas pir tere ha maing kene ongwo hobi wo ditenana po,” dire nu si olungure pire aule ire ungwi. x#Pi pare tanangwo hon ere Mailitas malgi omingi. Omingere Pol molere, “Esia probins Epesas malgi nalba, Pentikos erin haung mala umia, nalga meri gi dire, ere Yerusalem pire erin molalua” dipungwi. Pol Epesas ha maing oo kene ongwo hobi molo di tere, ere ongwo ha hwIPire pare tanangwo hon ere Kaios malgi omingi. Pire pare tanangwo hon ere Semos malgi omingi. PvMomingere Pol u pa dire sipi ala ungure ere pi Mitilini malgi omingi. 3u_ Ena na gina homa sipi ala pire, pi Asos malgi pa dimingi. Pa diminga malgi iwe, Pol, “manbi uralia, ni homa pire Asos malgi kwi molo”, di na tomia kwi momingi. 8ti Tangure, aidole Pol ere ongwi. Ere ongure yalhobi yagaling boi dungwo yali i aule ire ongure, si hon ere ya momia hanere, wai pungwi. Pol Troas pire aidole Mailitas ongwo ha s' Dire hon mo werang mibi pire homena breti bigi dire akun ol engwo i nongwi. Ne pisolere, emgi hon ainere ha maing dite mongure hamen tangwi. lrQ Hangure Pol emgi ya pire gongwo kumil i kulere, “Yal i ta golkimia, miling ya dimua,” dungwi. \q1 Momingere sinamo yagaling ta Yutikas hona windoa bani ami di molere, ulgi si gima dire ul pangwi. Ul pare boi di yangwi. Yangwiwe, oo mini bani weni dimia yangure arihobi guru di manbi pire bol goma di hangwi. QpDi na tongwo mominga oo ala i kewa lampi miki weni domia hane momingi. 5ocEna Sarebir haung ginangwo na yalhobi homena breti bigi di nenamna dire u ku bomingi. U ku bomingere Pol ongi ere nalga dimia dire ha maing gobari weni di na tongwi. =nsMongure na yalhobi homena breti u bir hongwo nere mongwo erin haung i wai sungure, Pilipai malgi aidole sipi ala pire nir bani hamen haung ana hol pai muru wai sungure ere pi Troas mominga i, hamen haung ana hol pai muru hol pai sutani momingi. Pol Troas malgi pire Yutikas gongwo uleng yungure airungwo ha PmOngwo hobi iwe, ere pi Troas malgi molere na unaminga kwi han mongwi. KlPungure Biria malgi yal Piras wang Sopata ire, Tesalonaika yal su Aristakas Sekandas ire, Debi yal Gaias ire, Esia probins yal Timoti, Tikikas, Tropimas ire dire, yalhobi Pol kina ereho ongwi. ;koPi Griki ganba molere haba sui tai dire si gongwi. Si golere Pol ere Siria nala di pimba, Yuda ari ha holere na si gonama di pire pisole, hon siina di Masedonia nala di pungwi. jwPi oo tabil tabil i Yisas pir tongwo hobi Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di tere krehaman ha di tere tere ongwi. Fi Ena Epesas arihobi u howa di pisolungure, Pol Yisas pir tere grang wine ongwo hobi di ku bole nimni monama dire krehaman tere, “Ni timi molo. Na ere Masedonia ominua” ditere ere ongwi. h;)ditomia ere ongwi.Hg (Kenba tal ominga i, polisman ure ni yalhobi si honere ol go dal inua di na tenangwo pamua. Yu di na tenangwo nan talwa di tenamne? Tal gogo ominia, nan yalhobi mining bolo ere namna pano” Sf'Malgi ha ta panangwo iwe, ari singaba hobi u ku bol mole pinangwo pamia. 8ei&Yal Dimitrias honagi arihobi kina yal ta ha hol ol terala di pinangwo i, ha hol ba enangwo haung ta pire gabman mongwo bani pire ha di mere si tere ha hol ol tenangwo pamia. d%Yal su aule i ungiwe, ya mone aule ire unia. Yasuri breng mining oo ala pire tal ta kuni nekimio, te kwia al i gaung ha ta sikimia. }cs$Yal ta ure, i ta dikungwo hasu dinua di na tenangwo paikimia. Ni yalhobi sime molere tal gogo ol tenanga paikimia. ybk#Ena emgi Epesas kaunsil president aire mole arihobi ha dikire pir molo ditere yu dungwi, “Epesas yalhobo, nan oona malgi kwia al singaba Atemis oo ke tominga irai dimia, te breng mining isra hulu hamen bani ya ime ungwo irai dimia. taa"Hangure Aleksanda aling hol wai ere ha ta dirala di omba, arihobi Yuda ari momia di hanere, hon u howa ditere grang u tani pire, “Kwia al singaba Atemis Epesas malgi ya haang kara mokene kumue” dire, gobari weni di di ole mongwi. z`m!Ena Yuda arihobi Aleksanda anu si sina olimia arihobi hanere, ayo yali sihonere ol go danangwo pamia di hangwi. ?_w Ena uku bongwo hobi nomani sala mala ole ha gogo gogo dire tau ha ta dungwi, tau ha ta dungwi. Yu di molere yal ta ha dungwo mining ogolo pirikere talongwo huhu emne dipungwi. {^oEna Esia kaunsil tau Pol yoling yal momia, ari maulung bani airikinama dire bai nu si olimia pire mana ditongwi. {]oOngure Pol para pi ari mongwo maulung bani airalua di pimba, Yisas pir tere grang wine ongwo hobi mana ditongwi. ?\wYu dungure arihobi gala auli ware u howa dungwi. Direre huhu e i pire Masedonia yalsu Gaias Aristakas Pol kina ereho ungwo yasuri aule ire bli si pi ai pene u ku bongwo bani ongwi. [Dungure u ku bongwo hobi yong ki ere gala bir dire, “Kwia al singaba Atemis Epesas malgi yal haang kara mokene kumue,” dungwi. MZNan yong ba ere kwia momua dire honagi ominga i, pir na tekinangwo pamia, tobo makena inamne? Tobo iminga tamamia, kwia al Atemis oo ke tominga i arihobi mobing ha wa tenangure mokene kulkinangwo pamia tal onamne? Omaga arihobi para weni kwia al i maa e tomia hankino? Emgi maa e tenangwo yal ara moname? Ta molkinamue”. XY)Haminba, Pol digan i ure aiyulang mining ganing ole yong bai eminga i kwia molkimia, hulu ya moni dimua dimia. dungwo ipire, Esia probins arihobi ire, te Epesas malgi arihobi ire dire, miki weni pir tomue. @XyDungure arihobi ure honagi ol tere tobo bir ingwi. Ingure gin ta yal Dimitrias honagi ol tongwo arihobi di ku bolere yu ditongwi, “Yalhobo, nan honagi ominga tobo imna di haminia. W3Tongure malgi hong yal Dimitrias aiyulang mining ganing ongwo yal mongwi. Molere aiyulang ire, ari yong ba ere “al kwia Atemis momua”, dungwi. lVQEna haung i Epesas malgi arihobi Yulang Hong Yisas ha maing di banta po dire tolo wa tongwi. UDirere Pol aki di tongwo ya su Timoti Erastas bai nu si Masedonia olungwi. Olere Pol nin Esia probins haung tau mol pangwi. NTEna yu ol wai sungure, God Kwiang Pol yong wu bungure, Pol Masedonia ganba pire aidole, pi Griki ganba pire aidole Yerusalem nala di ongwi. Pi molere, “emgi Rom malgi pi haralue” dungwi. BS}Bomia yu ol pisolere, Yulang Hong Yisas tal ol na tongwo ha maing nimni mole ganba ganba i ditongure, wa dire pai ongwi. Epesas arihobi Pol ongwo i hanere si honere ol go dal ingwo ha &REEna gia ongwo yal tau gia ongwo buku i ure ari mongwo maulung bani endo gangwi. Gia ongwo buku gangwo hobi tobo bir pipti tausen kina bonangwo meri bongwi. oQWYisas ha dungwo doling bongwo ari tau ure homa ha kuria marega dire a i wangwo hobi di tibi olungwi. oPWOmia Epesas malgi Yuda ari Griki arihobi para weni hanere, kul bir pire, Yisas haang a yuwo olungwi. ODungure kwia nigi dongwo yong sina mongwo yal i ure yalhobi sire galsina trausisi gule olungure oo ke pangwo malgi aidole te ongwi. gNGWamba, kwia yu ditongwi, “Yisas wa dire Pol wa dire dinga piminba, ni yalhobi ara mone?” aM;Ware kwia nigi dongwo yu ditongwi, “Pol Yisas haang dangwo meri daminia ere mena po.” Ditongwo hobi iwe, Yuda ha maing oo ya singaba bir haang Siba wang hobo ana hol pai muru hol pai sutani molere yu ol wangwi. L  Olimia hanere Yuda ari tau kwia nigi dongwo si doling i ole wangwo hobi Yisas haang dalere kwia si doling i olala dire wangwi. cK? Ena yalhobi Pol pir pan kli dungwo gal ire, honagi gal wangwo i ire dire, a i pire, ari nibil pangwo mongwo bani guung mulungure, nibil i wai simio, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i mena olungwi. cJ? Ena God yulang Pol tongure Pol tal guma hon dongwo maing maing omia arihobi hangwi. I Mongwiwe, me erin sutani Esia ganba ol mongure, Yuda ari Griki ari hobi kina ha maing dungwo pungwi. Yal Siba wang hobi tal ol wangwo ha {Ho Tomba, ari tau omeling pege dire, ari u ku bongwo maulung bani Yisas pir tenangwo hol i mana dire hobang tani si tongwi. Tomia Pol yalhobi mongwo bani aidole, Yisas pir tere grang wine ongwo hobi aule ire kina ereho ongwi. Pi molere nir si tongwo yal Tiranas ari u ku bonama dire, oo kengwo ala i haung haung pi molere, Pol arihobi kina ha maing diriya ole pir mongwi. G'Ena Pol Yuda ha maing oo pire nimni mole haba sui tai dire, God kene ongwo holi ware doling bonama dire, yulang bole di tibi ol tongwi. kFOIrere wiyol howa yure God ha ditongwi. Ditongwo hobi ana holo holo kebena sutani moma di haniwa. XE)Bil tongure Pol yalhobi God Kwiang inama dire breng bani a tau sungure ingwi. HD Dungure yalhobi Yisas haang pire a i wangure, nir bil tongwi. iCK“Arihobi tal nigi dongwo ol wangwo aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pire wangure yal Yon nir bil tere, ‘Isrel yalhobo na homa eminia yal ta emgi unamia pir to’ dimia. Unangwo yal iwe, Yisas momua” dungwi. B “Nir bil ni tongwo irai talwa pine?” dungwi. “Yal Yon ha maing dungwo pire a i si wamingere nir bil na tomua” dungwi. AHanere, “Yisas haang a i si ware pir tenga gin i God Kwiang ino?” dungwi. “God Kwiang moma di na tekimua”, dungwi. )@ MEna yal Apolos Korin malgi mol pangure, Pol mo hamen hul pire pi Epesas malgi pa dungwi. Pa dire hangure Yisas pir tere grang wine ongwo hobi tau momia hangwi. r?]Hanere ha maing ditere aki di tongwi. “Ena God bai nu si olangwo yal Kraist unamua dire kwi han monga irai, omaga Yisas ungwo haminua” dire, Yuda arihobi kina bolbin dungure, Apolos ha maing buku kere ha dungwo mo yu ongwi.8>iPir po sire ere pi Griki ganba nala di ongwi. Ongure Epesas malgi hong yal tau Yisas pir tere grang wine ongwo hobi pasi ta bolere, “Yal i unangwo pana gal to,” dire nu si olungwi. Olungure Apolos pi pa dire hangure God pirari pare to bir hole i ure pule a siribi sungure arihobi pir tomia hangwi. k=OHanere Yuda ha maing oo ala i Yisas ha maing nimni mole nir si tongwi. Tomia al Prisila iwe, yal Akwila kina pirere, na oona malgi namna wo dire, aule i pire God ha maing hol tau nibil ditomia memini para weni pir po sungwi. u<cSire Yulang Hong Yisas ol wai ol na tongwo ha maing nir si tomia para pir tongwi. Pir tere ha maing nega dire arihobi nir si tere, Yisas tal ongwo meri dime weni dire boling kul tongwi. Tomba tere yal Yon nir bil tongwo i tani hangwi. B;}Ena Yuda Aleksandria hong yal ta Epesas malgi pi pa dungwi. Pa dungwo yal iwe, haang Apolos ha dungwo nugung don kengwo yal momia, God ha maing buku para weni kere pir po sungwi. m:SEna pire habang gobari tau mole Antiok aidole ere ongwi. Pirere, Galesia Prisia probins oo tabil tabil i wa i pire, ari Yisas ha dungwo doling bole a i si wangwo hobi monangwo maing harala dire aki di te i pire ere ongwi. F9Pi Sisaria malgi pire aidole pi Yerusalem malgi pire, Yisas pir tere ha maing pire mongwo hobi “moldinio” ditere ere Antiok malgi ongwi. Pol honagi gin sui tai dire kebering hongwo ha 89“Ere nalua” ditere, “God na hon ere memini po di na tenangwo ere uralua” ditongwi. Ditere Epesas malgi aidole iri si sipi ala pire ere ongwi. b7=Mongure Yuda arihobi Pol timiya tau mole nanua dimba, Pol arihobi ha dungwo pir tekima. 6Olere ere pi Epesas malgi pa dire, yasuri ai di timi ole, Pol nin Yuda ha maing oo ala pirere, Yuda arihobi kina ha diriya ol mongwi. $5AEna Pol Korin malgi habang gobari mongure Yisas pir tongwo hobi pana gal tomia molere, molo ditere, al Prisila ire, yal Akwila ire dire, kina ereho Siria ganba nala di pire sipi ala ongwi. Omba homa Senkria malgi mole, God maulung bani ha di yulang bole breng eme bai olungwi. 94kOlungure arihobi nigi de pire Yuda ha maing oo singaba Sostenis a i sire opisi malgi simba, gabman yal Galio hanere, han uning si olungwi. Pol ere Antiok Siria malgi ongwo ha $3CDire anu si maini olungwi. {2onin ha te nin krehaman ha bolbin dingiwe, nin hani pamia, ere pio. Na yal i ha hol ol teralga paikungwo yawe.” w1gDitomia Pol ha dinamba, yal Galio aire, yal i talime onangwo ha oun denangwo ha dinga hobi na yol e piralba, 0  Pirere, “Arihobi God pir tere maa e tomba, yal iwe, ha maing hol ta bala dungure na Yuda ha maing ya ime simua,” ditongwi. S/ Ena yol Roman Griki ganba kene ol mongwo haung Griki ganba bani namba wan gabman Galio mongwi. Mongure Yuda ari u ku bolere, Pol ha hol ol terala dire, aule ire nambawan gabman mongwo bani ongwi. t.a Yu ditomia Pol wai pire me erin ta muru molere, ta i mala olere, ari hobi God ha maing hon nir si tongwi. \-1 “Na ni kina si daule mobilia ni kul pirkire na guna hana wai boleng kul tere tere mining bolo molo. Yal ta tal gogo ol ni tere ni sinangwo paikimia, malgi i na gamnahobi miki weni momia aki di ni tenamua.” M, Ena girungwo ta Pol ku hangure Yulang Hong Yisas yu ditongwi, +Ena Yuda ha maing oo singaba Krispas mongwi. Krispas iwe, irang aang ya, te wang aung hobi kina Yulang Hong Yisas haang a i si ware pir tongwi. Tongure Korin ari miki weni Pol ha maing dungwo pirere Yisas haang a i ware pir tomia hanere nir bil tongwi. *1Dire yalhobi pisole, wiyol God maa e tongwo yal Tisias Yastas oong malgi keparala dire ongwi. Ongwo malgi iwe, Yuda ha maing oo mala weni dungwi. 0)YOngure Yuda arihobi pir tekirere, Pol gaung ha sire mongwi. Momia Pol hanere gumang iger bol tere, “Hamen hol wai nanga na di ni tominba pirikinia. Hol nigi dongwo nala di pinanga nin hani pamia, na hana ta paikimia pio. Na iwe, Yuda ari pisole, ari wiyol tau di terala dire oiwa,” dungwi. ?(wEna haung ta Sailas Timoti kina Masedonia aidole, u Pol mongwo bani pa dungwi. Pa dungure Pol girungwo tangwo Yuda arihobi “Yisas singaba Kraist momua” di tere tere ongwi. '-Ware molere, Sabat haung haung Pol Yuda ha maing oo ala pire pire, Yuda ari tau Yisas pir tenama dire, wara wara kere di te mongwo bani mongwi. &wU mongure, Pol pi yal al su mongwo bani pi pana gal molere honagi bling tani are olere, gal oo kerala dire warungwi. C%Yal Akwila iwe, Pontus hong yal mongwi. Homa singaba Sisa Klodias yol Yuda Rom malgi kepangwo hobi ere po ditomia, Akwila eungbi Prisila kina Itali ganba aidole, ere Korin malgi ungwi. f$ GEna Pol Atens malgi aidole ere pi Korin malgi ongwi. Pi molere Yuda yal Akwila momia hangwi. ~#u"Tongwo yal ta Ariopagas kaunsil yal Daionisias mongure, al ta Damaris mongure, te ari tau para mole pir tongwi.8"k!Ari obilga Pol pana gal tere Yisas pir tongwi. +!O Ena Pol yal ta gole hon airimua dungwo iwe, arihobi tau wa gol tomba, tau mole, “hon dinanga piralua” dungwi. Dungure Pol mongwo bani pisole ere ongwi. Z -God iwe, yal ta yulang tere nu ke tere ba enangwo haung ta werigi dinangwo gin i, yal i nan ganba ari para weni ha hol bir ol na tenangwo God nin haung ba engwo pamia. Nu ke tongwo yal iwe, omaga moli pire gongure God uling yumia hon airungwo nan arihobi hanere o, nu ke tongwo han dungwo irai yal i mongwo pamua di haminua,” dungwi. `9Homa nan arihobi God molkima di pinga habang i God na sinamba, na han uning si olimia. Olimba, omaga God ari ganba ganba i tal nigi dongwo onga aidole, nomani si kulu sire, na pir na tenamua, dungwo haung mominia. %C“Momingiwe, kwahulu nol, pege, so gal bala hulu ol eminga hobi para God haang pangwo meri pamo? I ta paikimia. Nan ari nomani si piminga meri ol eminua. "=“God molkima nan yalhobi hol ware molkimingere.” Te ni yalhobi ul geral hong yal ta mole geral yu dinia, “nan yalhobi God gang giring mominua.” #?God yu ongwiwe, nan arihobi omeling si bongwo meri molere, God hanamna dire a a ei pirere hanamin mo? God ulubi ta molkimia nan mominga mala weni momua. a;God kwiana moya tani weniga ol emba, emgi moli ongwo ongwo, wiyol para weni male siru dire, ganba uling holo holo i para kunung bemua. Hamen haya yali nin nu ke tere wiyol hobi poing paing sire ganba bli bol tomia. T!Te yal i tal ta wa dunangure, nan ari ana bani tal ta i tenaminga paikimia. Yal i nin grang miing tongure, talhan hobi para weni nin u tibi pire pai omia, tal ta na to dire hong dinamo? I ta dikinamia. Yal iwe, haang God momia. Molere hamen ganba ol erere, talhan hobi para weni ol emua. Ena God iwe, hamen ganba hong yal momua. Mole yal tau ha maing oo taniga kengwo ala i ta molkimia. Kenba ari haung tani iwe, banta banta ganba uling holo holo i para weni momua. U#Homa na ni yalhobi oon hona hona i ware hanega, bling mining oo miki weni dungure, kun si ke tenga oo tau dungure haniwa. Hanga oo ta ala i ha mining ganing ta yu bol enia, “Kwia ta haang pirekiminga yal bol kul tominua” dire mining bol enia. Kwia haang pirikirere, ya moni ha maing ditenga yal i haang dal tibi ol ni teralia. FEna Ariopagas kaunsil mongwo maulung bani Pol aire yu ditongwi, “Atens yalhobo, ni yalhobi ha maing bling taniga a i si pirikinia, ha ta ta gogo hoba nir olungwo meri pinga haniwa. "=Yu dungwiwe, Atens malgi arihobi wiyol tau ha maing hon ire sina sina ure dungwo hobi wai piriwa muru di mongwi. Molere ha bling taniga a i si pirkima. eCHa ta nir si tengarai memini oun domia, ni nin maing di tibi olingere pir po sinaminua.” 6eDungure Pol aule i pi Ariopagas kaunsil mongwo bani olungwi. Olungure kaunsil hobi yu ditongwi, “Ni arihobi ha hon nir si tengarai omaga memini di tibi olanga pinaminua. }sMongure Epikurian ha maing nir si tongwo hobi ire, Stoik ha maing nir si tongwo hobi ire dire, Pol kina bolbin dungwi. Ena Pol Yisas ol wai ol na tere gole hon airungwo ha i di tibi ol tongwi. Tomia pire tau mole, “ha miling paikungwo di wangwo yal i memini talmere pame?” dungwi. Te tau mole, “Ari wiyol kumo gia pir tongwo irai, di tibi ol tomia hano,” dungwi. H Hanere Yuda ha maing oo ala pirere, Yuda ari ire, yol Griki God pir tongwo hobi ire dire, bolbin dungwi. Dire haung haung oo malgi sina u ku bongwo hobi ere yu bolbin mone dire dire mongwi. B}Ena Pol Atens malgi mole Sailas Timoti kina unangwo kwi han mongwi. Mole hamba, Atens malgi oo tabil tabil i gal bala hulu miki weni yong ba ere pir tomia hanere, nigi de hangwi. QEna arihobi Pol aule i i Atens malgi pire, iina dire ere pi Beria ongwi. Pirere Timoti Sailas kina “Pol haya wo dimia po” ditongure, yasuri ere ongwi. Pol Atens malgi ha maing di tibi olungwo ha Dangure Yisas pir tongwo arihobi Pol bai nu si nir digan bina olungwi. Olimba, Sailas Timoti kina Beria malgi ya mol pangwi. r] Yuda ari Tesalonaika kepangwo hobi mole pungure, Pol Beria malgi pire, God ha maing nir si tomua dungwo pungwi. Pirere pi Beria malgi pire, Beria yalhobi ha maing i nigi domia pirikio ditongure, Beria yalhobi nomani si gogo dangwi.  } Molere Yuda ari miki weni ire, Griki al singaba miki weni ire, Griki yal tau ire dire, Yisas haang a i ware pir tongwi.   Ena Yuda ari Beria malgi mongwo hobi iwe, ari nomani wai pangwo mone mongwi. Tesalonaika malgi ari mongwo meri ta molkima. Arihobi Pol ha maing nir si tongwo pire bukunere, hamen girungwo tangwo Pol hasu dim mo, ha wo dim mo, dire, ha maing buku kere kere mongwi.  3 Ena ari Yisas pir tongwo hobi ginangwo Pol Sailas kina bai nu si Beria malgi olungwi. Olungure pi pa dire, ere pi Yuda ha maing oo ala ongwi. ! ; Mongure gabman hobi Yeson gamahobi kina ha hol ol tere moni pai tongure, i ole ere mena ongwi. Pol Sailas kina Beria malgi arihobi honagi ol tongwo ha ? yDungure arihobi pire ganulun dire blo tolo di mongwi. oWKenba nan oona malgi umia. Ungure yal Yeson aule i oo kepangwo ala pire pana gal mole homena tomia hano. Yalhobi singaba king Sisa krehaman ha i susu ole, singaba king ta haang Yisas momia. Yisas tani wine ol to dimua” dungwi. >uDire hamba, yasuri molkimia hanere, Yeson ire, Yisas pir tongwo yal tau ire dire, aule i pire gabman tongwi. Terere, yu ditongwi, “Yalhobi oo hona hona i pire tal gogo ol wamia. mSPir tomia Yuda ari hanere Pol Sailas kina nigi de pir tongwi. Tere galing talime ari digan hobi di ku bongwi. Bongure arihobi blo tolo di pirere, Pol Sailas kina a i si monamna dire Yeson oo kepangwo hoiri di polo dungwi. =sDitongure ari tau Pol Sailas kina ha pangwo dimua dire, pir tongure, yol Griki yal ari tabin bir God pir tere maa e tongwo hobi ire, al singaba hobi ire dire, para yu pir tongwi. |qMolere God honagi onama dire nu ke tongwo yal Kraist gaung gul ire gongure, God nin uling yungure, hon airungwo ha i, ha maing buku kere memini di tibi ol tongwi, “Yal Yisas haang dal tibi ol ni tega iwe, singaba Kraist momua”, ditongwi. }Homa ongwo meri Pol hon Sabat haung sui tai dire ha maing oo ala i pire, ha maing buku kere ha bolbin diriya ol mongwi. B Ena Pol ire, Sailas ire, Timoti ire, ya su hobi Ampipolis malgi pire aidole, ere pi Apolonia malgi pire aidole, ere pi Tesalonaika malgi ongwi. Ongwo malgi iwe, Yuda ha maing oo dimia. a;'Ditongure Pol Sailas kina halabusi oo aidole, ere pi al Lidia oo kepangwo malgi ongwi. Pire Yisas pir tongwo hobi mongwo gumang hanere, “Kul pirekire nima sire mole, ha maing a i si molo,” ditere ere ongwi.)K&Pirere Pol Sailas kina mongwobani pire, ha ura pangwo dire, “Na tal ol ni tominga i paikimia, nigi de pir na tekire na oona malgi aidole ere po” ditongwi. !;%Dungure Pol ha dungwo meri polisman Roman gabman hobi boling kul tongwi. Tongure “Yasuri Roman yal mongwo pamua” dire ganulun dire kul bir pungwi. L~$Ditomba, Pol mole polisman yu ditongwi, “Na tal nigi dongwo tal olalga pring pai na tekimba, Roman gabman hobi ari mongwo maulung bani kuba na simia. Sungwiwe, na Roman ari molkimno? Momingiwe. Ena yalhobi kul si na aule i mena olangwo paikimia. Roman gabman hobi nin ure na yasuri aule i mena olangwo pamue,” dungwi. }#Ditomia olungure halabusi kene ongwo yal i mole, “Yol Roman gabman hobi ni Sailas kina ere po di ni tomia ere po”, ditongwi. |"Ena hamen tangure yol Roman gabman yalhobi polisman nu si olere, “Halabusi pangwo yasuri gule mena olo”, ditongwi. {)!Tongure yal i Pol Sailas kina aule ire malgi pire homena si gal tongwi. Tere God yol e pir tomia ening gamahobi kina wai pire gun ere mongwi. 1z[ Ditere yasuri Yisas ha maing yali boling kul tere, yali ening abing hobi nir si tomia pungwi. Ena haung gin i girungwo sinamo halabusi kene ongwo yali Pol Sailas kina aule ire pire, kuba sungwo bongwo bani bigi si tongwi. Tongure Pol Sailas kina halabusi kene ongwo yal gamahobi nir bil tongwi. y“Ni Yulang Hong Yisas grang wine ole pir tenanga aki di ni tenangure ebin hobi kina sigare kule u wai nanga pamua,” ditongwi. xMolere Pol Sailas kina aule ire mena pire, “Yahuno, God aki di na tenangwo sigare kulalga tal ole kulale?” ditongwi. 'wGDitongure halabusi oo kene onwo yali “kewa galo” dimia gangure ire bli si ala pire gaung nungure, Pol Sailas kina mongwo kebering bani ikwi bole mongwi. Yv+Omba, Pol gala bir dire, “Na yalhobi para mominia, ni yu olkio,” ditongwi. 9ukMongure halabusi oo kene ongwo yali aire hoiri yaulungwo hanere, halabusi pangwo hobi para mena omua di pire, di baina golau yaulungwo aki di ire nin wi sire golala di ongwi. NtMongure ememe bir gintani ure oo ya torari hobi a hoha tomia, hoiri hobi nin yaule tongure, halabusi pangwo hobi kebering aling ayulang han sungwo hobi nin kirime ole ya manbi dungure, ya mongwi. sPai molere ginangwo sinamo Pol Sailas kina God ha ditere, ul geral ditongwi. Ditongure halabusi pai mongwo hobi pir mongwi. 'rGOlere, woda “ogolo weni kene ol molo” ditomia, aule ire ala pire, oo ala wai weni ire olere, kebering er tibi albe ere bli nil si daulungure pai mongwi. 8qkSire aule pire pia si halabusi oo ala olungwi. pDungure ari tabin bir molere, yasuri kiang pai tere, ha hol pungwo yal homa galsina gule ole, “kuba so” ditomia sungwi. #o?Yasuri ha dungwo iwe, nan krehaman ha ya ime simia. Sungwo i paikimia. Nan yol Roman mominia, yasuri ha dungwo i ogolo a i wanaminga paikimua” dungwi. n Pire yol Roman gabman yalhobi mongwo bani ongwi, “Yasuri Yuda yal momia. Nan oona malgi ure si honere ol go danangwo pamue. 0mYOngure ama hong yal i moni hon ta i na tenangwo paikimia dire, Pol Sailas kina a i si mole han holere, aule piru di ire, ha hol pire u ku bole bole ongwo bani ongwi. g~}||{{yxvvtwsrqqpfonnImhllkjj.ih|ff;ee*dccYbbaT``+__^w]]\b\ZZYY X_WVUUaTT%SZRTQQRPSOFN%MM,LK^JJ3I?HHFEDDvD8CCGBB+A*@@U??[>=~FwDimba Pol “Yalkiabo Pestasye, na du ta haukiminia. !E;Ena Pol yu dungure Pestas gala bir dire, “Pol ni du hauno. Ni sikul bir dire maing ta ta para weni pire hane oniraya omaga du haunge” dungwi. 1D[Awa ha iwe, yu pamia, singaba Kraist gaung gul ire golere, nan airhobi homa e na tere airamua. Dungwo ha i Isrel ari wiyol tau ari para God aki di tenangure, sigare kule u wai pire nabile au dungwo bani ware monamua,” dungwi. Agripa Yisas pir tenangwo Pol aki di terala dire kwi han mongwo ha GCOmba, hamen haya omaga para God aki di na tongure na si golkimia. Golkungure ari singaba mongwo yangwo hobi mongwo maulung bani, ha di tibi ol tega omaga ere ya di moliwa. Ha maing hon diyo? Ta dikia. Hamen haya kwiana moya Moses God hana togu yalhobi kina awa ha di engwo meri irai, na omaga aine aine ya di moliwa. BDiga ha iwe, Yuda arihobi nigi de pir na tere, Yuda ha maing bling mining oo ala molga na si hane sire na si golala di omua. AOlere Damaskas malgi homa kebering hole di tibi ol tere, pi Yerusalem pire, ere di tibi ol tere, pi Yuda oo tabil tabil i di tere, wiyol tau kepangwo hona i para ware di teiwa. Ditere yu dia, ‘Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, nigi de pir tere nomani si kulu sire, God ha maing hol i doling bolere, tal dime dire ole monanga arihobi hanere, o nomani si kulu simia di hanamua,’ diwa. a@;“Ena yal Agripao, hamen bani ha di na tongwo i, si olalga paikimia, wine oliwa. 1Na ni nu si olalga, Isrel ari wiyol tau mongwo bani nanga, ni kene ol ni teralua. =Ni ari monia airo. Omaga na ni monga bani u tibi egiwe, na ni nu ke ni tegere honagi ta ol na tenana dire u tibi eiwa. Omaga na hanga meri oo tabil tabil i pire arihobi boling kul te i ongere, te emgi hon ha tau nibil di ni teralga ere para ainere di te i nanua. a<;Dungure na ‘Yahuno, ni ara mone?’ diiba, ‘Na Yisas molia, ni i kura ol na tenua. o;WBongwiwe, ari kulang gi dungwo meri ta dikima, bir weni ya na mominga bani bomua. Bongure na yalhobi yu yau ere ya manbi habalai siminua. Simingere ha ta Hibru ha dire, ‘Solye, ni talongwo na i kura ol na tene? Kun nona pare dirang pli sungure hong kuba galeng engwo sungwo meri ni pir na tekire yu nona pania, wai molala di pino? Ta molkinanua’ dimia. b:= Pi bangi ogere omare weni hamen bani nabilungwo gi di ya na yalhobi mominga bani bomua. 9 “Yuda ha maing singaba grang wine olere Damaskas malgi pire, ari Yisas pir tongwo hobi ol gogo tal tega tali terala dire oiwa. 8 Olere pire ha di kunung olere si goliwa. Hamen haung miki na ha maing oo ala pire, yalhobi tal gogo mone ol teiwa. Yalhobi Yisas gaung ha sire pir tekinama dire na nega dire sire gale oliwa. Na yalhobi yona ki obil e teyo? Yona ki bir e tere wiyol oo hona hona i ware, Yisas pir tongwo hobi hanere, tal gogo ol teiwa. Pol nomani sikulu sungwo i maing di tibi olungwo ha (Ap 9:3-19, 22:6-16) !7; Pire Yerusalem malgi para yu oliwa. Olere Yuda ha maing singaba grang wine olere, ari Yisas pir tongwo hobi miki si hani sire i halabusi oo ala oliwa. 6y “Homa na nan tal nimni mongwo miki weni olere, Nasaret hong yal Yisas haang isusu olala dire nomani si piriwa. 35_Mominga i tani pire Yuda arihobi ha di mere si na tomua. God ari gongwo hobi uling yunangure hon airikinama di pino? Talongwo yu di pine? God yulang ta paikima di pino? #4?Aling kere e tongwo iwe, Isrel wiyol tabil tabil ana holo holo kebena sutani God maa e tere tere molere, aling kere e tongwo i, pi tege ere kwi mominua. 3Te God nan kwiana moya aling kere e tongwo meri na nomani su su sikire pi tege ere molia. Molga hamba, hanere ha di mere si na tomua. ~2uMolere Perisi ha maing ogolo weni i ware molga hangwo dimba, homa omaga para hanere, di tibi olangwo mere olekimua. g1G“Ena Yuda arihobi para muru homa na gir migi molga na han i ungwo ungwo omaga na ari molia, ha dire tal olga maing han po simua. Yuda ganba te Yerusalem malgi gir migi molga ke pare moli uga uga, omaga ari moliwa. +0ONi Yuda ari memini pangwo ogolo weni pire dinia, ha di tibi ol ni teralga wai piriwa. Omaga na ha di ni teralga, ni singaba monia gin tani nigi de pir na tekio. / “Singaba king Agripaye, kenba na ni guman bani aire mole Yuda ari ha di mere si na tongwo i, di holo ol teralga wai piriwa. . 5Ena yal Agripa Pol yu ditongwi, “Ni nin ol wanga maing di na to.” Dungure Pol aling sine dire nin ol wangwo maing di tibi olala dire yu dungwi. |-qHalabusi pangwo yal ta nu si olalga Sisa mongwo bani nangwo ha ta oun dekimia ire nangwo paikimua,” dungwi.A,{Di teiba na Sisa pasi bol teralba, ha ta paikimua. Paikungure na yal i aule ire Agripa ya ni ari monga maun bani wiwa. Yal i ha ta dinangwo pinangarai pasi bolalga aki di na tenanua. E+Dimba na piriga, ‘ha di mere si tongwo hobi si gonamba, ha ta oun dekimua.’ Diiba yal i nin Sisa mongwo bani ogere ha hol pir na tenama dimua. Dungure, na o para dinia nanua diteiwa. *wUngure Pestas mole, yu dungwi, “Yal Agripa ya te nan ari mominga hobi yal i hano. Yuda ari timiya kepangwo ya, te Yerusalem kepangwo hobi para mu dire ure na molga bani Pol ha di mere si tomia. Tere gala bir dire, ‘yal i si golo,’ dungwi. ) Ena pare tanangwo yal Agripa al Benaisi kina egin gwal wai i sigiu dire opisi malgi ongwi. Pi ala ongure soldia kene ongwo hobi ire, malgi singaba hobi ire dire, para ala ongwi. Pi mongure Pestas ure Pol aule ire unana po ditongure, aule ire ungwi. ({Dungure Agripa Pestas yu ditongwi, “Na nan yal i dinangwo grang bani piralba?” dungwi. “Ongi pinanua,” dungwi. ['/Piriba Pol nona pare na halabusi pai mole singaba Sisa mongwo bani ogere ha hol pir na tenama dimua. Dungure na yali halabusi pai molere, emgi ere Sisa mongwo bani namua dire soldia aling bani eiwa” dungwi. v&eNa ha hobi wa duga memini pir po sikia, Pol ni Yerusalem ongere ha hol onamin mo?” dire sirin bol piriwa. %Piriba, ha ta Yuda nin ha maing memini pangwo bolbin dimio, te ha ta gongwo yal ta Yisas hon airimua dungwo i kina obil bolbin dimua. e$CUngure kiang pai tongwo hobi aire dimba, ha di mere si tongwo i ha ta oun dekungwo piriwa. [#/Ena yalhobi timiya ungwo hanere, pare tanangwo ha hol ol tere, Pol wo diga umia. ="sNa Roman memini pangwo yal ta yamoni going hane ebir sinaminga paikimia. Homa ha di mere si tongwo hobi ire, yal i ire dire, ha dinangwo pir kun olere, emgi ebir sinaminga pamua. M!Homa na pi Yerusalem molgere, Yuda ha maing oo singaba hobi ire, Yuda kene ongwo hobi ire dire, ha di mere si tere si hane sire si gonama di pire sirin bol na tomua. Bol na tongure na yu diteya. 3 _Ure hamen haung tau Pestas kina mongure Pol ha di mere si tere ha hol ol tongwo ha i di tibi ol tongwi, “Yal Piliks homa mongwo i, mole i halabusi olungure pai momua.  Ena hamen haung tau wai sungure Yuda ari singaba King Agripa, keunumbi Benaisi, kina Pestas harala dire Sisaria malgi ungwi. E Dungure singaba Pestas opisi mongwo hobi ha di wama tere, “Ni Sisa mongwo bani nalua dino? O para dinia, po” ditongwi. Pestas Pol onangwo maing pirala dire Agripa sirin bol tongwo ha 5c Na tal gogo ole Lo krehaman ha isusu olalga ha hol ol na tere na si gonanga i, te ta holalia, golalga pamua. Pamba, yalhobiya omaga ha di mere si na tongwo i, ha oun ta dekimia na aule i pi yalhobi aling bani ta olanga paikimua. Na Sisa mongwo bani nalga ha hol hon pinangwo mere piriwa,” dungwi. Z- Dimba Pol mole, “Omaga nan aire mole ha hol piminga baniya singaba Sisa ha hol pire pire onama dire oo i, i tibi olungwo irai dimua. Na Yuda arihobi talime tal gogo ol teralga ha ta oun denangwo pirikinua. ) Dimba Pestas Yuda arihobi yong wu bilala dire Pol yu ditongwi, “Ni Yerusalem nanga ha hol ol ni tenaminia. Ni nanga mere pin mo?” dungwi. 5cSikimba Pol aire, “Yuda ari krehaman ha isusu olekio, te Yuda ha maing bling mining oo i ta ol kirime si tekio, te singaba Sisa krehaman ha isusu ta olikiwa,” dungwi. 7gDitomia Pol u pa dungure te Yuda arihobi Yerusalem aidole ya ime ure ha oun dongwo di mere si tongwi. Tomba yalhobi ha wo dim mo, hasu dim mo, Pestas memini pir o sikungwi. >uEna Pestas Yerusalem malgi ari hamen haung ana holo holo mol wai sire ya Sisaria malgi ongwi. Pire pare tanangwo ha hol ongwo opisi malgi pire “Pol aule ire wo” ditongwi. Nalgere ni singaba hobi u na hongere kina ereho omingere, ha di mere si tenanga oun denangwo na wa du haralua” dungwi. SPestas mole, “Pol Sisaria malgi halabusi pamia, na emgi Sisaria nalua. 5Sitere, Pol unangwo hol bangi kul si mole, si golala di pire ha hol albe ere, Pestas “Pol wo dingere Yerusalem unangwo ha hol onaminua” dungwi. 1Ongure Yuda ha maing oo singaba hobi ire, Yuda ari kene ongwo hobi ire dire, Pestas mongwo bani pire, Pol ha di mere si tongwo tali hon sitongwi.  Ena hamen haung sui tai dire wai sungure Pestas probins malgi hobi kene ol mole, Sisaria malgi aidole ere Yerusalem ongwi. I Moli ongure me erin su wai sungure Piliks aibing iwe, Posias Pestas maulung sungwi. Maulung sungure Yuda arihobi na hana ayuwo olama dire, Piliks Pol i halabusi olungure pai mongwi.kODire moni na tenam mo? dire Pol haung haung wo ditere tere yasuri ha wai ole kwi ole ole mongwi. $AMomba, tal dime dire onaminio, ganulun dire tal gogo gogo olekinaminio, tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i emgi God ha hol bir ol na tenangwo pamua” dungwi. Dimia Piliks kul bir pire, “Para dinia aidole po. Emgi hon gala dinaminga ure dinanga pinaminua” dungwi. Y+Ena habang tau wai sungure, Piliks eumbi Yuda al Drusila kina halabusi oo malgi ongwi. Pirere Pol wo dimia ure, Yisas Kraist ol wai ol na tongwo ha maing boling kul tomia, Piliks eumbi kina pir mongwi. EDire soldia, “Pol aule ire halabusi oo ala ole kene ol molo. Monanga yal i gamahobi hanere aki di tenangwo wai pamua” dungwi. Piliks Pol i halabusi olungure me erin su hani pangwo ha 6 eEna nambawan gabman Piliks Yisas doling bongwo hol i para pimia, pire Yuda arihobi, “kwi mole han molo. Soldia kene ongwo yal Lisias unangwo ha i ebir sinaminua.” s _Homa na yalhobiya mongwo sina i mole yu gala dia, Ari gongwo hobi emgi God uling yunangure, hon airamua dungwo na pir tega ha i, tani yalhobi pungwo oun dongure ha hol ol na tom mo?” gala diga i ha tani i pamia, ha ta paikimua.” r ]Ena yalhobiya na kaunsil gumang bani aire mominga i tal ha oun denangwo di na tere ha hol ol na tename?  'Hankimba, Yuda ari tau Esia probins kepangwo hobi mu di na molga bani umua. Ungwo hobiwe, ni monga bani ure ha di mere si na tenangwo pamba. J  Yu olere God kina u tani pire pege au kula pari wai molala dire, akun ole Yuda bling mining oo ala molga haung na hamua. Hanere ari miki weni na kina molgere, u howa ta di na tongwo hankimua. KNa Yerusalem aidole ganba bina holo holi me erin tau wa i oga ipire, emgi hon siina di memini ugiwe, moni ya, gal kul tau ana bangwo ire ure, gamnahobo tere te, God hau si ke terala dire oiwa. wMolere hamen girungwo tangwo God maulung bani, te ari maulung bani nimni mole molgere, na nomani wai pama di piriwa. Te God ari digan wai goli ongwo hobi hon uling yunangure, airamua dungwo yalhobiya, na kina nomani susu sikire pi tege ere mominua. !;Ha di mere si na tongwo hobi ha tani weniga oun de pamia di tibi ol ni teralua. Sigare kunaminga hol tani weni yol e pir tere doling boliwa. Hol iwe, God kwiana moya krehaman ha di tongwo meri doling bole maa e tere, Yisas ha maing hasu pamua dungwo i, na a i si waiwa. Waiba, God hana togu yal ha di engwo hobi ire, kwiana moya Moses Lo krehaman ha di engwo i, ire dire, para bling i mu dire a i si waiwa. N Omaga yalhobi ha di mere si na tongwo i ha oun denangwo ta dikimia. ;o Simba, Yuda arihobi na hanangwo na kina God bling mining oo i kura bolabilga pamba, na hankungure ha maing oo ala ya, te ari u ku bongwo bani sihonere ol gogo dalalga hankimua.  Na mena i wa molere, haya God maa e terala dire Yerusalem pi pa diga hamen haung ana holo holo kebena sutani obil wai simua. {o Ena di wai sungure, nambawan gabman Pol ha dinangwo pirala dire yol engwi. Engure Pol yu dungwi, “Hamen haya me erin miki weni na arihobi na kene ol monia. Mongere omaga na ni maun bani na waga maing di tibi ol ni teralga wai piriwa. ' Dire Tetalas ha yu dungwo meri Yuda arihobi para are, “Owa, ha pangwo kara dimua” dungwi. Pol Piliks mongwo bani pire di tibi olungwo ha ^5Pire ha di mere si tominga yali aule ire ni monga pire, ha hol onana po di na tomua. Di na tomia yal i ni sirin bol pingere, na yalhobi ha hol ol tere ominga meri nin maing di tibi olangwo ni grang bani piro.” #~?Sire na yalhobi nan krehaman ha memini pangwo meri ha hol ol tenaminba, soldia kene ongwo yal Lisias ure dagi dire, na a poira sire yal i aule ire omua. Y}+Na yalhobi ha maing oo ala pire ol kirime si na tongure, mu di pire a i siiwa. O|Yal i kura talime moni i tibi olere, te na Yuda arihobi oona tabil tabil i ware sihonere ol gogo dal na tere, te ari Nasaret hong yal doling bongwo hobi yal i tani singaba mole kene ole kemilimua. y{kNin wine ole ha dire tal wai ongarai monia, na ha gobari diralga monanga nigi di pinania, obilga diralga piro. SzTal yu onga ipire ganba holo holo i para weni wai pire gun e ni tominua. yyTongure Tetalas aire ha di mere si tere yu dungwi, “Singaba Piliks yal waiye, ni nomani wai pare na kene wai onga mama moli uminga, kura talime ta u tibi homua. Krehaman ha hon i tibi olingere, na yalhobi nan ganbana bani u wai ongure mominua. x Ena hamen haung ana hol pai muru wai sungure, Yuda ha maing oo singaba Ananaias ire, kene ongwo hobi tau ire, ha pene ongwo yal ta haang Tetalas ire dire, Sisaria ongwi. Pi nambawan gabman Piliks mongwo bani pire Pol ha hol ol tongwo ha i di tibi ol tongwi. Jw #Dungure “O, para dinia, ha di mere si ni tongwo yalhobi unangwo dinanga piralua” dungwi. Dire, “Pol aule ire pi singaba king Herot oo bir kepangwo ala i olere kwi molo,” ditongwi.v'"Ongure nambawan gabman pasi kere wai sire, “Ni oo makena yal une?” ditongwi. Ditongure Pol, “Na Silisia probins yal moliwe,” dungwi. \u1!Pi pa dire pasi ingwo i nambawan gabman tere Pol para aule ire gumang bani ongwi. {to Dire pare tanangwo manbi ongwo hobi hon ere memini ongure kun au sungwo yalhobi obil Pol aule ire Sisaria ongwi. Ts!Ena ginangwo soldia hobi Pol aule ire pi Antipatris malgi pa dungwi. }rsDekimba arihobi kul si ha hol ware Pol si gonamna di pimia. Yu di pungwo hanere na gintani bai nu si ni monga bani oliwa. Olgere ha di mere si tongwo hobi ni monga bani pire ha hon di mere si tenana po diteiwa. Para na hana Klodias Lisias.” 2q]Ogere yalhobi nin kwiang moya krehaman ha i tani pire di mere si tomua. Ha ta oun denangwo Pol si gonamin mo, i halabusi olamin mo, dire wa duminba, ha ta oun dekimia. cp?Arihobi ha di mere si tongwo i maing pirala dire aule ire Yuda kaunsil mongwo bani oiwa. oNa yal tau grang bani pirega Pol Roman irang moma dimia. Dungure na soldia hobi kina pire Yuda aling bani mongure tol di iminua. _n7“Ena nambawan gabman Piliks yal waiye, Yuda arihobi Pol si golala dire ware kemia. ;mqDitere soldia kene ongwo yal i pasi ta yu bongwi, bl=Pol kun ausi ta tengere au sinangure aule ire nambawan gabman Piliks mongwo bani po.” kEna soldia kene ongwo yal soldia sutani gala dire yu ditongwi, “Ni yasuri soldia tu handred ire, ari ten ana hol pai muru hol pai sutani kun ausi au sungwo hobi ire, tu handred kula angwo hobi ire dire, aule ire, ginangwo nain klok Sisaria malgi nania. LjDungure soldia kene ongwo yal mole, “Na di na tenga mere yal ta ha wai ol tekio” ditere, “erepo” ditongwi. Soldia kene ongwo yali Pol nu si nambawan gabman Piliks mongwo bani olungwo ha Ui#Tenamba, pir tekio. Yalhobi hasu bai sule di ware sirin bol ni tenamua. Ari ten sui sui dire bangi kul si mole Pol unangwo si golala dungwo piriwa. Pirigere nir homena nekire, mai tere mole, Pol si gole emgi nerala di yulang bole mongwo haniwa. Omaga kwi mole ni ha ta gran bani u mena nangwo i han monangwo mere haniwa” dungwi. 0hYDungure gir i yu ditongwi, “Yuda arihobi ha hol i pi tani olere, ongi ha hol onangwo maing na kaunsil hobi pinamna, Pol aule ire u ku bongwo bani wo di ni tenamia. rg]Dungure kene ongwo yal i gir aling a ire u wera di nin bangi pire, “ha ta pinanga di na to” dungwi. pfYDungure soldia gir i a ire kene ongwo yal mongwo bani pirere, yu ditongwi, “Halabusi yal Pol na gala dungwo ogere yu di na tomia, gir i aule ire ni monga bani po dungure aule ire wiwa. Gir i ha i ungwo di ni tenamua,” dungwi. e+Ditongure Pol soldia ta gala dire, “Ni gir i aule ire kene ongwo yal mongwo bani nangere, gir i ha i ungwo i, ditenangwo pinamua,” dungwi. d Yu dimba Pol keunumbi wang arihobi Pol si golala dire ha hongwo i hanere, pi soldia oo kepangwo ala pire Pol di tibi ol tongwi. 0cYNi arihobi kaunsil hobi kina yal ta nu si olingere soldia kene ongwo yal monangwo pire ditere Pol auli timiya unangure, Pol wanangwo maing dinangwo pir po sinaminia di tenana po. Aule ire unanba, na gina hobi kara di kuba gumang bani hane mominia. Olo u mala hunangure si gonaminua,” dungwi. b%Molere ha maing singaba kene ongwo hobi yu ditongwi, “Na yalhobi ha kara di nima ominiraya, nir homena nekire moli pire Pol si gonaminua. Pa Mongwo hobi iwe, ari ten sui sui dire molere, ha di giri gole mongwi. "`= Ena hamen tangure, Yuda arihobi u ku bole ha holere, “Pol sigonaminua” dungwi. “Si golere emgi nir homena nenaminua” dire mai tere mongwi. _3 Ena hamen girungwo Yulang Hong Yisas ure Pol kina si daule mole, “Yon nimni monangure mining bolo molo. Molere Yerusalem malgiya, na guna hana ha mining aki dinga meri Rom malgi pire nimni mole yu aki di tenanua,” dungwi. Yudari hobi Pol si gorala dire ha hongwo ha ^  Dungure soldia kene ongwo yal i mole yasuri kiang pai molere Pol aling holo holo agi dinangwo sina soulu dire gonangwo pamia di pire, soldia tau nu si olere, Pol aule ire u soldia kepangwo ala i unama dire nu si olungwi. Olungure pire Pol aule ire ungwi. {]o Molere kiang holo holi i u howa di mongwi. Mongure Perisi lo ha nir si tongwo yal tau airere ha di yulang bole, “Na yalhobi haminga yal i ha oun dongwo ta paikungwo haminua. Kwia ha di tom mo, ensel ha di tom mo? na hankiminue,” dungwi. !\;Ena Sadyusi yalhobi mole, ari gongwo hon ta airikinamio, te ensel ta molkinamio, te kwia ta molkinamua di pimba, Perisi yalhobi ha hobi pirere mongwi. Z[-Dungure kaunsil hobi gintani nin ha bolbin di wama tere kiang holo holo mongwi. Z}Dire Pol kaunsil mongwo bani han wabo dire, hol bani Sadyusi mongure hol bani Perisi momia hangwi. Hanere gala dire, “Girhobo, na nabe kina Perisi mobilia. Ari gongwo hobi hon airamua dire ha maing nir si tega irai, ha hol ol na tenua” dungwi. GYDungure Pol, “Ayo, yal i God nu ke tongwo yal singaba moma di hankiwa. Ha maing buku mining ta yu bol emia, Ni kene ol ni tongwo yal i ha yong i tekio dimba, na diga paikimua,” dungwi. sX_Dungure ari mala mongwo hobi, “Ni God nu ke tongwo yal singaba irai ha nigi dongwo ditenio,” dungwi. BW}Pol ha maing oo singaba, “Ni yo yal mole gran dirani sinia. Singiwe, God para ni sinamua. Ni God krehaman ha ogolo pire ha hol onba, na singiwe, krehaman ha isusu olinua,” dungwi. jVMYu dungure ha maing oo singaba Ananaias ari mala mongwo hobi “Pol gumang bani so” ditongwi. :U oEna Pol Yuda kaunsil hobi teni han tere yu ditongwi, “Kaunsil hobo, na God gumang bani wa molga omaga ere para wa molgiwe, God na hangure kwiana sina i wai dima di piriwa.” T7Ena hamen tangure soldia kene ongwo yal Yuda ari Pol ha di mere si tongwo irai maing pirala dire Pol mongwo bani pire han sungwo i gul olungwi. Olere Yuda ha maing kene ongwo hobi ire, kaunsil hobi ire dire, para wo dimia u ku bongwi. Bongure Pol aule ire pi sina olungwi.,SQDungure soldia hobi kul pire isra dungwi. Dungure kene ongwo yali ganulun dire, “Na Roman irang Pol han siga i, Roman Lo isusu oliwa” dipire kul pire mongwi. )RK“Homa na moni bir gabman tere omaga Roman irang moliwa” dungwi. Dungure Pol molere, “na gir migi molga ali moli uga uga omaga kara ari moliwa” dungwi. wQgDungure kene ongwo yal Pol mongwo bani pire, “Ni Roman irang mono?” dungwi. “Owa, na moliwa” dungwi. PDungure soldia pire kene ongwo yal mongwo bani yu ditongwi, “Yal i Roman irang momia hankino? Tal ongwo gogo so di na tene?” dungwi. WO'Dungure Pol torari kina han si daule kuba sirala di omba, Pol soldia ta mala mongwo i yu ditongwi, “Na Roman irang molia ha ta oun de na tekinangwo na sinanga Lo para Roman yal si dim mo, sikio dime?” N Olungure yol Roman soldia kene ongwo yal ha nimni mole di soldia hobi tongure Pol aule ire oo ala ongwi. Ongure kene ongwo yal Pol homa kuba so. Sinanga bole Yuda arihobi giri howa di mongwo i, “Pol nin maing di tibi ol na tenangwo pinaminue” dungwi. ZM-Dire u howa dire, galsina akru hobo olere, ganba gula dire pia si yuwo olungwi. /LWEna yalhobi pir mongwo mongwo Pol yu dimia arihobi nigi de pire, “yali banta nala dungwo i si golo. Hon monangwo nangwo panamia, si golo” dire gala dungwi. UK#Yu digere yal Yisas molere, ‘Wiyol tau ganba milin ta mongwo hobi na tal ol tega maing di tenana dire ni nu si olia omaga po, di na tomua”, dungwi. Rom polisman kene ongwo yali Pol kene ol tongwo ha JTe ni ha mining aki dungwo yal Stiben si gongworai, na mole wai pire, yalhobi galsina gule olungwo bani kene ol moliwe.’ I9Di na tongure na ha mong yu di teya, ‘Yal Yisas ye, na Yuda ha maing oo ala ware ari tau ni pir ni tongwo hobi si hani sire ol gogo dal tega hamia. HHangere God yu di na tomia, ‘Na guna hana i arihobi boling kul tengere pir ni tekinangworai Yerusalem aidole bli si banta po.’ |Gq“Dimia na ere memini Yerusalem pire, pi Yuda bling mining oo ala mole God kina ha wai ol molere ku haniwa. DFTalongwo ya gogo mone? Ure nir bilere Yisas haang dananga tal nigi dongwo ol wanga God pring ni tongwo i, i ole ni tenamua,” dungwi. God Pol bai nu si wiyol tau mongwo bani olungwo ha ^E5Yal i ha mining ni aki dire ari para weni tal pire hananga meri boling kul tenanua. 7DgHangere yal i yu di na tomia, “Kwiana moya God wa dimia. Dungwo God iwe, ni grang pirere, te honagi ongwo yal Yisas gumang hanere, ha dinangwo pinana dire nu ke ni tomua. “Ena Damaskas malgi yal Ananaias mole, kwiana moya Moses krehaman ha wine olere, Yuda ha maing ogolo weni pir momia. A Tongure nabilungwo ya na molga bani bongwo i omena si bole yu yau emia ari na kina ereho uminga hobi ana a ire Damaskas malgi omua. D@ Na molere “Yal Yisas ye, tal olalga pire di na tene?” dia. “Ni aire ere Damaskas malgi po. Pi pa dinanga God honagi onana di pungwo meri yal ta nibil di ni tenamua” di na tomia. t?a Tongure ari na kina ereho uminga hobi au dia na mominga bani olungwo i hamba, ha di na tongwo i pirikima. >-Dungure na mong yu ditegi, “Yahuno, ni arawe?” diminia. “Na Nasaret hong yal Yisas moliba, ni tal gogo ol na tenga moliwa” di na tomia. p=YBongure na hogal sia pamingere ha ta yu di na tomia, “Solye, ni talongwo na ol gogo dal na tene?” <5Ena ominga ominga, omare weni pi Damaskas malgi mala pa diminia. Dimingere ari kulangi dungwo meri hamen bani yu gi dia na mominga bani bomia. ;/Ena Yuda ha maing oo kene ongwo hobi ire, kaunsil hobi ire dire, na diga i, ha mining aki di na tere ha pangwo dinua dinamia. Yalhobi pasi bole Damaskas malgi enin tau Yuda hobi tongwo pasi i, na ire, Yisas pir tere ha maing wine ol pungwo arihobi han sire aule ire, Yerusalem ure, ha hol ol tenama dire, Damaskas malgi ominua. Pol nomani sikulu sungwo imaing di tibi olungwo ha (Ap 9:3-19, 26:12-18) :Olere Yisas tal wai ol na tongwo ha i pire doling bongwo hobi, gonama dire ol gogo dal tere, i halabusi oo ala olga momua. %9C“Na Yuda yal molia, namine Silisia probins Tasas malgi na kul emia. Emba na ni yalhobi kina malgiya mole bir dalgere yal Gameliel sikul di na tomua. Tere kwiana moya krehaman ha para weni di na tomiraya. Tongure omaga ni arihobi God grang wine nima pire onga mere na ere yu oliwa. 8Dire Pol hibru ha dimia arihobi nan hana dimia dire ha dikire ogolo weni pir mongwi. Mongure Pol hon ainere yu ditongwi, g7 I“Ena nabe hobiya, te arina hobo monga hobi na waga maing di ba bol ni teralia pir molio.” e6C(Dungure soldia kene ongwo yali “O para dinia do” dungure, hona grang i Pol aire mole, arihobi ha dikio dire, a tau si tongwi. Tongure arihobi pir mongure, Pol nin howa yure hibru ha dire arihobi ha yu ditongwi.5'Dungure Pol yu dungwi, “Na Yuda yal Silisia probins malgi bir ta Tasas hong yal molia, yalhobi ha diteralba?” dungwi. T4!&“Owa, diwa” dungwi. “Na piriga yol Isip yal ta homa ure gabman kina kura bolala dire, ari miki weni po tausen aule ire ganba po engwo bani oma dungwo i mono? Molkinia Griki ha dingiwe,” dungwi. ]33%Dungure soldia hobi Pol aki di mini bani ole a hobo kule i ala nala di ongwi. Omba, Pol soldia kene ongwo yal yu sirin bol pire, “ha ta sirin bol pimingerewe?” dungwi. “Ni Griki ha dino?” ditongwi. 2$Omba yalhobi mole, “Yal i si golo, si golo” dire gala erakere dungwi. Pol nin ol wangwo maing Yudari hobi di tibi ol tongwo ha !1;#Pi malgi pa dire ala nala di omba, Yuda arihobi pi hona grang pera di mongwi. Mole Pol si golala mongwi di ongwi. Ongure soldia hobi Pol aki di ongwi. c0?"Ditongure arihobi tau ha ta dungure, tau ha ta dungure, ha nin nin di mongwi. Mongure soldia kene ongwo yal i ha dungwo hobi pir po sikungwi. Sikirere, “soldia hobi Pol aule ire oo kepanga ala po,” ditomia ongwi. //!Soldia u mala ure, Pol aling su a i sire ayulang han sungwi. Sire, arihobi sirin bol tere, “Yal i ara mome? Talime ongwo tal ome?” ditongwi. O. Dungure soldia yal bir ire, soldia tau ire, soldia kene ongwo yal tau ire dire, bli si ya ime pire, Yuda ari u ku bongwo bani ongwi. Ongure Yuda arihobi hangure, soldia umia hanere Pol hon sikima. G-Ena arihobi Pol si gonama di ongure yal ta bli si pi yol Roman soldia kene ongwo yal mongwo bani pire, “Yuda ari para muru u ku bole blo tolo dire kura bonangwo pamia wo”. dungwi. ,Ena Yerusalem yal al hobi nigi de pire ganulun dire blo tolo dire bli si u ku bole Pol Yuda bling mining oo ala aule pilu di maini olungwi. Olungure bling mining oo hona holo holo i hoiri gintani yolungwi. Rom soldia kene ongwo yal ta ure Pol auli ongwo ha A+{Homa Pol Epesas yal Tropimas kina si daule mole kina ereho wangwo hamia. Hanere, “O, yal i Pol kina mone guwa si wamia, ware aule ire bina mining oo ala omua di pire ha i ditongwi. *Di pire gala dire, “Isrel yalhobo, ni yalhobi aki di na tenana wo. Yal iwe, nan Isrel arihobi ire, kwiana moya Moses krehaman ha ire, nan bina mining oo ire dire, ari wiyol tau mongwo bani pire, i nigi domia pire tekio, di wama dungwo piminiraya. Yu ongwo i ta mamba, nan bina mining oo ala yal i wiyol ta aule ire ungure iriyala te wangwo i, oo ala i ol kirime si na tomua” dungwi. V)%Ena emgi hamen haung ana hol pai muru hol pai sutani wai sungure, Yuda ari Esia kepangwo hobi Pol ha maing oo ala hangwi. Hanere nigi de pire arihobi sihonere ol go dale Pol a i sinaminua di pungwi. P(Dungure Pol yal sui sui dire hobi kina molere, ha di nima pire di tibi olere, pege au kula pari wai monaminua di pungwi. Pirere yalhobi ere pi Yuda bling mining oo bir ala pire, ha maing oo singaba yu ditongwi, “na yalhobi haung tau molere, emgi pege au kula pari wai monaminga haung u tibi nangure, na yalhobi mominga meri kunung pire kun i uminga si kere na yalhobi u wai naminga pire God to,” dungwi. Yudari hobi Pol ha maing oo ala a i sungwo ha L'Ari wiyol tau Yisas pir tongwo hobi homa pasi bol tere, so gal bala hau ke tere nekio, hau algi nekio, hau nugung a di dire algi i mena olekinangwo nekio, al ama wou sikio, ha yu diminirawa”. x&iEna ni yalhobi kina ereho pi Yuda bling mining oo bir ala pire, Yuda ari tal ongwo maing doling boli pire, ha di nima pire di tibi ol tenanga pege au kula pari wai monanua. Molere ya sui sui dire hobi tobo tengere ni kina para bini bangere arihobi ni han pa dire, o yali ha dimua dungwo irai hasu hawai ol wamia yal i God Lo krehaman ha wine ongwo pamua di hanamua. =%sPirere tal ol ni tename? Na omaga ha di ni teralga i wine olo. Nan mominga baniya yal sui sui dire moma hano. Mongwiwe, God maulung bani ha di nima pire pire ongwo yalhobo momia. V$%Piminga meri airhobi para weni nigi de pir ni tere, ni unua dungwo pinamia. [#/Ni wiyol ganba banta banta pire Yuda ari mongwo hobi kwiana moya Moses krehaman ha aidole ari gir kul nongwo hobi gaung bol olekio, te nan Yuda ari memini pangwo i aidolo dinua dire, ha wai oli ungwo piminia. i"KEna pirere, “God ongwo wai pai dimua” ditere Pol yu ditongwi, “Yahuno. Ni para hania. Yuda ari tausen miki weni Yisas pir tomia. Tere molere God nan Yuda ari kwiana moya krehaman ha ditongwo i a i si ware momia. !Mongure Pol pi pa dire, “Yahuno moldinio” dire ha maing honagi ol wangwo God yulang tongure wiyol tau Yisas pir tongwo ha i boling kul tomia Yems singaba hobi kina pungwi. Pol Yisas ha maing kene ongwo hobi ha dungwo pirere ha maing oo ala ongwo ha  Ena pare tanangwo Pol Yems monangwo hanaminua dungure na gina kina omingi. Omingere Yisas pir tongwo singaba hobi Yems kina mongwi. xiEna na gina Yerusalem malgi pi pa dimingere, ari Yisas pir tongwo hobi ure na hanere, wai pir na tongwi. &m~~M}|{{=zz7y!xcwwvlut!ssIrqlpponsmmllklkrjjhhkggdgfwf"eeUd|ccNbbaa-`__v_]]4\z\[-ZVYYVXWWUUfTSRQP4OONMKLLKKbJIHZGFEDCBA@@1?>i=<;/:{9!87W65433-2100;/.r.-o,y, *o)q)e(H'%$x#"! SWz*c ` Z | `Xzi@&f 'DHonagi kene ongwo hobo, ni kene ongwo yal God hamen bani mole kwi han momia. Mongwo i pire ni ari honagi ol ni tongwo hobi tau nigi de hanere, tau wai hankio. Kunung kunung momia di hanere honagi kunung kunung ebir si to. God ha di tere tere amane dime dire monanga ha Ze-DHonagi nega dire ol tekire omin pege honagi onanga, nin ol tenanga meri tobo ereyu ni tenangwo pamua. God ari para weni kunung kunung moma di hamia, honagi ol tongwo meri tobo kunung pire tenangwo pamua. dDOl te monanga yal Kraist nin a nongwo ebir sire ha te ni tenangwo inanga pire nu ke ni tomua. Honagi hong yal Kraist tani momua. 8ciDHonagi ol tenga hobo, ni kene ongwo hobi honagi ha dinangwo wine ol to. Kene ongwo yal i, ni hanangwo bani na hanama hanama dire honagi nega dire olere, ni hankinangwo bani omin pege honagi olkio. Yu onangiwe, kene ongwo yal i honagi tani taman. Yal Yisas honagi ol tenanga pamia, nomani i pi honagi bani tani ere ol te molo. God obil na wai hanama dire honagi nega dire olo. Olere yon horega onangure honagi wine ole ol te molo. bDZa-DIrang aang hobo, ni gir kul nenga hobi aki di tere, a yo te to. Kela kule, di miling kule tenanga, nigi de pire, ha dinanga wine ol ni tekinamua. Honagi hong yal honagi kene ongwo yalhobi kina ol wanangwo ha ^`5DKumil ama hobo, ni gir hobi nimai nabin grang wine olo. Onanga, God ni wai hanamua. R_DYalhobo, ni yalhobi eunbi yon milni tere, pana gale, tal gogo ol tekio. ^DEna al hobo, winimbi grang wine ole molio. Monangiwe, ha maing pungwo ari memini pangwo meri wine ole moli nanga pamua. C]DEna ni yalhobi ha dire tal ta olala di pinanga i, yulang hong yal Yisas haang dal yuwo ere, nabe God ol na tenga wai piriwa di tere oli nanga pamua. Yal al gir hobi kina ol wanangwo ha \)DKraist ha maing di tibi olungwo pinga i, bona si ere a i si wayo. Ware arihobi ha nir si terala dinanga, memini pangwo i wa dure pir po sire ha nir si to. Tere God nin maa e tere yon milni terala dire ul sam ire, ul geral ire, ha maing ul nin ha dire nomani tere di to. 5[cDNi nomani su su sire tal olale, di pinanga, Kraist yon aura di ni tere di ba bol ni tenangure ha maing hol nala di pinanga meri wayo. Ni Kraist gamahobo monga hobi yol taniga monana dire God yon aura di ni tere nu ke ni tomua. Tongwo ipire God haung haung ol na tenga wai piriwa di tere tere molio. !Z;DTe arihobi para weni yon milni tenanga Kraist gamahobo tani mole nimni monanua. Yon milni tenanga, ni ha maing pir tenga hobi sipapa sire bir danamua. Y}D Arihobi aki di tere, ni yalhobi monga sina i tal nigi dongwo ol ni tenangworai, han uning si olere, ol na tengarai pring pamba, i ole ni teiwa di to. Kraist ni tal gogo ol wanga prin i ole ni tomia. Tongwo meri ni ere yal hobi i ole tenanga pamua. TX!D Ena ni yalhobi God kul engwo monia. God miling ala pania, nin wang aung monana dire nu ke ni tomua. Tomia pire arihobi miling pir tere, omin haung gole, yon ura dinangure, yon milni tere, nin hani pinanga ya ime sinangure, tal dime dire ol wanga i, tal oun dongwo u kwaling pera dinangworai, wara kere pi pi ole nimni molio. 'WGD Yu ol na tongwo iwe, God nan arihobi na hanere, i Simbu momua, i Papua momua, i Yuda momua, i kraung pungwo momua, i kraung pirikungwo momua, i memini pir po sungwo momua, i memini pir po sikungwo momua, singaba momua, yal bina momua, dire ebir sikimua. Sikimia Kraist nin kungwo monia, yon wu bungure Kraist kina u tani pire pana gale gale monua. Nan ari yong miling tongwo meri wine ole yona milna tenaminga ha 4VaD Aidole sigare kule nomani hon i sigiu dire wayo. Ware sigare kule nomani hon i sigiu dire wananga i, God nin sigare kul ni tomia wanua. God nin sigare kul ni tere nin mongwo meri mole wanana dire ni a yo te momua. Molere God nin mongwo maing pir po sinana dire yon wu bilere i tibi ol ni te momua. bU=D Ni arihobi hasu dire, bal tekio. Homa nomani goling nigi dongwo singa i haya aidolinia. "T=DMonba, omaga yon ki bir ere kiang pare moli hoyo. Yon ering mole ha hagu sire dikio. Nigi nagi di pinanga i bona si wakio. Gaung ha sire ha tiwi tekio. SyDHongebe ni yalhobi tal nigi dongwo hobi obil pir tere ol wanua. Ware God ha hol ol tenangwo hobi mongwo sina i monua. MRDOl wangwo hobi God hanere yong ki e tere ha hol ol tenangwo pamua. cQ?DGanba tal nigi dongwo pir tere ol wanga i kara pisolo. Pisolo diga tal i, yu pamia. Wou sire, tal nigi weni dongwo olere, bin hamil bolere, yal al tene hane ebil dimo nere, talhan hobi na talna muru dinama dire yong inaning girungure ol wamua. Yong inaning girungure ol wangwo iwe, kumo gia so gal bala hulu pir tere, ol wangwo meri wamua. }PsDNi nomani mol pai hon onga i, bling memini Kraist tani momua. Mole Kraist hon u pa dinangwo haung ni para u pa dire yulang nabilungwo i ni para ire unanua. Unangere ari para hanere ni hamen hul wana di hanamua. Nan sigare kule u wai ominga ha ODGongwo hobi ganba tali a i si wamo? Ta a i si wakimia. A i si wakungwo meri ni yalhobi a i si wakio. Nomani mol pai hon ire hamen memini pangwo ol wanga i, God Kraist kina mongwo bani ongere, ni han kul si olimua. Olungure ari hobi ni hamen hol wana di hankimua. (NIDTomia pire ni yalhobi hamen hol wananga memini pangwo i obil nomani si pir tere molo. Mole ari krehaman ha wine ole ganba tal ol wanga i nomani si pir tekio. 0M [DEna ari krehaman ha wine ole ganba tal ol wanga i, Kraist gongwo bani para gomia. God Kraist uling yungure aire nomani mol pai hon ni tekimo? Tomia, hamen hol wananga memini pangwo i obil nomani si pir tere molo. Hamen bani iwe, Kraist God kina talhan para weni hobang mole ereho kene ol tomua. @LyDHomena tal tau para wai dimia, nere are onanga pamua. Krehaman ha hobi a i si wananga, gaun bolimbani obil aki di ni tomia, wai pama di pinanba, nomani sinali ta aki di ni tekinamia, kara u nigi denanua. Homena tal ta mai tere ensel maa e tere tal ta olia, tal ta olkia, wi moliwa di pinanba, ta molkinua.9KmDDungwo ha i ari nin nomani si pire di ba bomia. 8JkDHomena tal tau mai to, ne pirikio, akio dimia. nIUDEna Kraist algi ya bole gol ni tomia. Tongwo bani ni krehaman ha wine ole u wai nalua di pinga ha i para gomia. Omaga ganba arihobi krehaman ha wine ongere han holgi di ni tomia. Tomba, Kraist tani sigare kul na tenangwo pamia di pir tengere, krehaman ha ni han hongwo i gule ole ni tomia sigare kule u kwaling ta wanua. Wangiwe, hon ari krehaman ha pire oli onga i talongwo one? Kraist gongwo bani golkinga mono? Gongarai monia talongwo ari krehaman ha ta wine ole doling bone? GHDWare nan hobana bling memini yal Kraist nan nomani si piminga meri mole ol wai ol na tomia dire obil pir tominga ha i, yalhobi aidolimua. Nomani paikinangwo ana kebena gauna i pera dire honagi onamno? Ta olkinaminga pamba, Kraist nomani si piminga meri momia, mole kene ol na tongure, kebering aling guling gorani han holgi dungure pi si daule mama weni dungwo meri, Kraist gamahobo mominga hobi mominua. Momingiwe, Kraist gaung seba bole bir danangwo meri nan pir tominga i nimni monaminua. Mole God nan ol wanama di pungwo meri, wine ole ol ware moli pire u wai naminua. GyDYal tau ure God kuu ha di na tomia singaba moliwa dinangwo mo, homena ya, al ya, tal ta mai to dinangwo mo, kwia ensel gumana tenaminga wai pamua dinangwo mo, dinangwo yal hobi ha maing muru piria, ni yalhobi pirikinua dire, gumang iger bol ni tenangworai, gai gole kul pir tekio. Yalhobi iwe, nin nomani si pungwo meri dire ari na hanama hanama dire, klu waya ha di wamua. iFKDTere krehaman ha i wine olkinanga kara u nigi denanua dire isime e ni tenangwo, tamamia di pire yol e pir tekio. Ha hobi gobari ya di panangwo ha dikimia, guung haung obilga hamingere wai sungwo meri ha i haung obilga pimingere wai simua. Simba, Kraist algi ya bole ol wai ol na tongwo yal i, weni kara mongure gumang haminia ya mol panangwo panamua. sE_DEna yal tau ha maing di terala dire unamia. Ure homena ta mai to, nir ta mai to, erin haung ta maa e tere erin molo, haba girenangwo maa e tere erin molo, sabat haung maa e tere erin molo dire, krehaman ha yu nir si ni tenamua. D DSeten arihobi tal nigi dongwo ol wayo dire han hongwo i Kraist er pera bani golere, han hongwo i si oulu di olere, Seten kwia kumo para weni win si tere han hole, aule ire, ari mongwo maulung bani umua. Nan Kraist gaung gongwo bani kina ereho gominga ha 1C[DGod Lo isusu oliminia, oliminga gin tan tani buku bol ere prina pangwo i ha hol ol na tenamba, Kraist gol na tere algi ya bole God tomia hanere wai simua di na tomua. 'BGD Homa ol wanga iwe, tal nigi dongwo maing maing ol ware nin nomani si pinga meri ol wanua. Ware tal dime dire onanga paikimua. Paikimba, God si hon e ni tongure Kraist kina gwa sire sigare kule nomani hon inua. Tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo i haya kri di ole na tomua. qA[D Te Yudari memini pangwo gaung bol olungwo meri omaga nir bil tomua. Nir bil ni tongwo haung iwe, tal nigi dongwo olala di pinga i, Kraist gongwo meri haya gomia, golere tal nigi dongwo ol wanga pring pangwo i man wu emua. Engure God Kraist aki di tere uling yungure hon airungwo meri aire God aki di na tomia, tal nigi dongwo hon olkirala dire, a i si wanua. ,@QD Yal i tani pir tere pi si daule monga i, gaun bol ole ni tongwo i han dikiminia, nomani sina i tal nigi dongwo olala di pinga olkinana dire Kraist nomani ni tongwo i han diminua. Han diminga i, gaun bani tal nigi dongwo ol wanga prin ni han hongure Kraist gule ole ni tongwo i han diminua. ?+D Kraist u ari ongwo i, God kara u momua. Kraist tani aki di na tongwo pamia dire yol e pir tengiwe, mol pai yulang kara i pisolinua. Solingere, Kraist ha maing kene ongwo ya, Lo kene ongwo ya, gabman kene ongwo ya, hobi para weni imu dire breng a holo sire kene ol tomua. > D z=mDMolere yal tau ha boi di yanangwo ha mo, hamen hair manangwo ha mo, kwiana moya krehaman ha miling paikungwo mo, kwia kumo ha di unangwo irai yol e pir tekio. Ha hobi iwe, Kraist krehaman ha i ure dikimua. Yalhobi nin pungwo meri di wamua. <+DKraist bling dimani momia, ni yalhobi doining pu dungwo meri monga hobi Kraist kene ol na tomia di pir tere molo. Molere yal i bring torari dungwo meri mongure, ni yalhobi oo au dungwo meri monia, pi tege ere molo. Molere Kraist gol na tere ol wai ol na tomia dire pir tenga i nimni monangure ha nir si ni tega meri, a i si ware doling bolo. Bolere God ol na tenga wai piriwa dire, maa e tere molo. j;MDEna ni yalhobi Kraist Yisas na kene onama dire pir tenia, yal i kene ol ni tenangure molo. r:]DNa ni yalhobi kina molkiba, aki di ni terala dire nomani si pire di ni te moliwa. Molere Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo i, a i si ware, nimni mona dungwo pire, wai piriwa. Nan pi Kraist si daulere nomani ha weni inaminga ha 99DPinga ipire ni yalhobi yal tau hasu di ware kraun sinangwo i bol yare pir tekinana dire di ni teiwa. Hasu di wangwo i wai pama di pinanba, pir tekio. \81DGod kul si nomani si pungwo i, Kraist u tibi umia grang abirungure ari tau pinua. 7!DNi yalhobi yon imaulung ware, yon tani e tere, ha maing pir po sire, yal ta bal ni tenangwo nomani su su sikire, nimni mole monana dire di ni teiwa. Tere God Kraist gole algi ya bole sigare kul ni tenangure u wai nanua di kul si engwo ha i pinana dire, di ni teiwa. -6 UDNi Kolosi malgi monga hobi ire, Leodisia malgi monga hobi ire, na gumana hankinga hobi ire dire, pir ni tere honagi nega dire olga i, hana pinana dire di ni teiwa. v5 gDKraist nin yulang nimni mongwo i, aki di na tomia ire ha maing honagi nega dire ol ware ha nir si teiwa.4  DYu ongwo ipire Kraist tal ongwo maing ari para weni di tibi ol tominua. Tere ari hobi Kraist kina si daule mole tal dime dire ol wanangwo, aule i pi God mongwo bani olalgere, ha maing memini pir po sinama dire, ari hobi krehaman ha ditere, nir si teiwa. _3 9DGod yu nomani si pimia. Ha wai weni di kul si engwo i, ari wiyol para weni i tibi ol tenangure hanamua. Ha di kul si engwo i yu pamia. Kraist Kwiang yon sina momia pire God yulang ire amane mongwo meri moli nanua. 2  DHa iwe, homa God i kul si ere ari hobi di tibi ol tekimba, omaga ari God kul engwo mominga hobi di ba bol na tongure piminua. 11 ]DGod na Pol nan onama dire nu ke na tongwo meri olere Kraist gamahobo monga hobi aki di ni teiwa. Tega honagi iwe, Kraist ol wai ol na tongwo ha i boling kul te moliwa. W0 )DOmaga na gul i molgiwe, ni yalhobi milni pir ni tere gul ire, God gun e teiwa. Gauna gul igiwe, ari Kraist nin gamahobo monga hobi, Kraist milni pir ni tere gul ingwo meri, na Kraist aki di tere iiwa. 8/ kDTongure Kraist ol wai ol ni tere bling memini yal mongwo ha i, a i si ware doling bolkinanga, hol nimni mole wanano? Ta wakinania, hogal sinanga pamua. Ha iwe, na Pol ni ari hobi pinana dire, nega dire di tibi ol ni teiwa. Tega ha i ganba ganba i siwa dire pai omua. Pol Kolosi arihobi aki di tongwo ha ^. 7DMonba, God nin Wang er pera bani gol ni tomia, God ni kina guman pule ire u tani onua. Onga i pire God ni ari hobi ni hanere, tal wai ol ni tere, tal dime dire ol ware na molga bani unama dire, pana gal ni tomua. y- mDOmingiwe, homa ni ari tal nigi dongwo ol ware nomani si pinga i nigi dongure God ni kina kiani pare monia. [, 1DGod ari talhan para weni kiang pai tomba, God mole, yalhobi nan kina gumana pule ire u tani naminia di pire nin Wang sina yal mole i tani ol na tenama dire bai nu si olimua. Olungure er pera bani gol na tere algi ya bole u sina i aire molere, mana gana dungure, hamen ya, ganba ya, ari talhan hobi God kina gumana pule ire u tani ominua. h+ KDGod nin nomani si pungure Wang wine ole, ola te imua. Ire Irang Wang kina kunung kunung momua. V* 'DKraist iwe, ari nomani pangwo meri momia, nan Kraist grang wine ole doling bominga hobi gaung dungwo meri mominua. Mominga hobi, yali bling memini hong yal mongure nan gamahobo mominua. Gole airungwo hobi Kraist homa e tere airimia, nan doling bonaminga airaminua. Ari ya, talhan para weni pai ongwo hobi, Kraist tani mo hora kumua. 0) [DTalhan para weni ol ekungure Kraist homa momia. Molere talhan para weni han uning si olere kene ol tongure pai omua. Han uning si olere kene ol tekima yanangwo pamba. ( }DYal i molkima, talhan hobi para weni ol e pa dikungure. Weni kara momia, hamen ya, ganba ya, omena haminga tal ya, hankiminga tal ya, kwia singaba hobi ire, ari singaba hobi ire, gabman kene ongwo hobi ire dire, para weni Kraist hobang monama dire God nin pungwo meri i tibi ol tongure moli omua. Moli ongwo hobi, Kraist nin hang ayuwo ole, grang wine onama dire God ol emua. k' QDEna God eming gaung ta dikimia, gumang hankiminua. Hankiminba, Kraist iwe, u ari pire tal ol wangwo gung hang pirere haminga i, God gung hang pire haminua. God ari talhan para weni olo ol ekungure Kraist homa weni momua. B& DGod Wang iwe, gole algi ya bongwo i, nan ulbe hane a na tomua. Tere, tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo i, kri di ole na tomia, prina wai simua. Kraist mole ol wangwo maing ,% SD Homa Seten ni han homia si bongwo ala monua. Monga i pisole God ni aki di pi ol wai ol ni tongwo bani olungure nin Wang yong miling tere kene ol ni tongure monua. $ #D Monangiwe, ni ganba ari nigi denia. Denba, God sigare kul ni tomia tere wai mona di ni hamia. Hangwo ipire God kul ere kene ol tere au di tongwo hobi ni ari hobi mole ha maing pinua. Pinga ipire, God ol na tenga i wai piriwa ditere yon horega onangure gun e te molo. ?# yD Pire God yulang nimaki ongwo ire, ha maing a i si ware nimni mole, tal oun dongwo u kwaling pera dinamba, wara kere moli nanga nanga, Kraist doling bonga i, nimni monana di pibilua. *" OD Sire yal Yisas nin ol wanana di pungwo meri ol wananga, God wai hanamia. Ol ware tal dime dire para weni oli pire, God mongwo maing pir po sire sire moli nanua. R! D Pibilga haung i, God aki di na tenama dire ha di te mobilga mobilga, omaga ya di te mobilua. Mobilgiwe, God ni yalhobi onana di pungwo meri pir po sire oli nana dire, God sirin bol tobilua. Tobilgere God Kwiang yon wu binangure, ni yalhobi nomani bir panangure ha maing memini pangwo i pir po sinana dire sirin bol tobilua. B  DPire God Kwiang yon wu bungure ari yon tani ere monga ha i Epapras boling kul na tongure pibilua. Kolosi arihobi pir tongwo i God ol nimni mol tenama dire, Pol God sirin bol tongwo ha.  DWangwo ha iwe, Kraist na yona wu bungwo meri yona milna tobilga yal Epapras yong wu bungure Kraist honagi ol te molere, ha maing nir si tomua. Tongwo iwe, na yasuri unaminga hol ta dikimia, yal i maulung sire u ni monga bani ure ha maing di ni tongure pinua. x kDGod pirari pare to bir hole ol wai ol na tongwo ha i, nir si ni tongure piri pi pi ole sigare kule tal dime dire ol wanua. Wanga ha i siwa dire ganba ganba i pai pire, ari wiyol miki weni aki di tongure sigare kule tal dime dire ol wamua.  9DEna God ol wai ol na tongwo ha pangwo i ni monga bani u pa dungure, na aki dinangwo pamia dire pir tenua. Tere, God sigare kul ni tegere moli pi pi ole hamen bani u wai nanua dire ani kere e ni tongwo tali God kwi han momia irala dire, Kraist pir tere ari hobi yon milni tenua. 4 cDNi yalhobi Kraist Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha i, a i si ware doling bonio, te ari God kul engwo hobi yon milni tena dungwo pirere, God wai piriwa di tobilua. 1 ]DEna na yasuri ni yalhobi monga maing ha wai oli ungwo pirere wai piriwa dire nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, ha di te mobilga mobilua. m UDMolere, ni ari God gamahobo Kolosi malgi mole, Kraist Yisas kene ol na tomia dire, grang wine ole moli onga hobi, pasi kere pinana dire Timoti han mongure bol ni teiwa. Nan nabe God pirari pare to bir hole ol wai ol na tomia, te yon aura dinangure hamen wai tangwo ni monga bani u tibi pire pai omo. Kolosi arihobi pir tongwo maing God i tibi ol tongwo ha V )DNa Pol molia. Molere Kraist Yisas grang wine olere aposel honagi ol moliwa. Ari ta na bai nu sungure olkiwa. God nin na honagi onama dire na bai nu sungure ol moliwa. Molere nan enambi Timoti kina mobilua. 9kMole God kene ongwo hol i ha ire, Yulang Hong Yisas Kraist ol wai ol na tongwo maing ire dire, nimni mole arihobi nir si tongwi. Te mongure yal ta hobang si tekima. Para.Ena me erin sutani Pol nin oo bring sire pangwo ala i molere, ari tau yal i mongwo bani ungure, kina ha wai ole pana wai gale mongwi. S(Di te wai sungure, Yuda ari hobi nin ha bolbin di wama tere ere ongwi.) {oHa di engwo i kere wai sire, Pol ainere yu ditongwi, “Ha maing iwe, God aki dinangure, sigare kule u wai nanga ha pirikinia. God na nu sinangwo ere wiyol para weni kepangwo hona hona i pire, ha i boling kul teralga pinangwo pamua.” H Te omeling hanangwo ha pirikire ereyu isime ere monamua. Yu molkinangwo ha maing pir po sire, han po sire, iina dire, sigare kule, na molga bani unangwo aki di teralba.” Ais 6:9-10 {oGod mole yu dimia, Ni ari mongwo bani pire yu dito. Ha pir pir ole monanba, memini pir po sikinanua. Omen han han ole monanba, ere ogolo han po sikinanua. Ari yal al hobi nomani wai paikinangure, ha i pinangwo ha pirikire isime ere monamua. PTekire nin di wama tere bolbin dire ere ongwi. Hongebe Pol ha ta kebering holala dire yu dungwi, “Ayo, God Kwiang kwiana moya hana togu yal Aisaia yong wu bilere, ha i grang bani engure yu dimia, GTomia, tau pir tomba, tau nomani si ala mala ole pir tekima. /WEna Pol yalhobi kina ha dirala dire haung ta ba engwi. Haung ba engwo gin i ari hobi miki weni Pol mongwo bani u ku bongwi. U ku bongure Pol honmil kebering hole God kene ongwo hol i, ha di tibi ol te mongwo mongwo hamen girungwi. Di te mongwo ha iwe, Moses Lo krehaman ha ire, God hana togu yalhobi ha di engwo i ire dire, yal ta unamua dungwo yal irai, Yisas haya uma dungwo piminua dire, wara wara kere ditongwi. 7gPirikiminba, ari ganba bina holo holo mongwo hobi ni gamnahobi ni a ime ol ni tongwo piminua. Pire ni nin maing nomani si pinanga unangwo meri dinanga pinaminua,” dungwi. oWDungure Yuda ari Rom ke pangwo hobi yu ditongwi, “Yudia yalhobi pasi haya bol na tenangwo hanere ha di ni tenaminba, Yudia yal ta na mominga baniya ure ha wai ol na tenangwo pirikiminua. Te ni digan monua dinangwo pirikiminua. p YNa ha i mone di tibi ol ni terala dire ni yalhobi gala diga ungere di ni teiwa. Na ana bani aiyulang han dimia hano. Nan Isrel ari hobi yal ta unangwo pi tege enaminua dire kwi mominga yal i, tani pire ana bani han simia hano.” Y +Tomba, Yuda ari hobi yulang bole dagi dungure, na aidole mena nalga paikimia dire, singaba Sisa mongwo bani ugere ha hol i ol na tenama dire wiwa. Wiiba, nan gamna hobi ha di mere si teralga ha ta paikimia. ` 9Na tongure ha hol olere, ‘gonanga ha ta oun dekimia, ere mena nanua’ di na tomua. ; oEna hamen haung sui tai dire wai sungure, Pol Rom malgi Yuda ari singaba mongwo hobi wo dungwi. Dimia ungure Pol yu ditongwi, “Yalhobo, na Yuda arihobi, te nan kwiana moya krehaman ha di na tongwo irai ta isusu olekia. Olekiba, Yerusalem malgi Yuda ari hobi na han sire Roman soldia hobi na tomua. + OEna na gina Rom malgi omingere gabman Pol wi dungwo i oo ta to. Tengere soldia ta kene ol monamua dungure tongwi. Pol Rom malgi ha maing di tibi olungwo ha )KMole aidole ere pi Rom malgi pa dimingi. Pa dire mena momingere, Yisas pir tongwo hobi na gina umua dungwo pungwi. Pire pi Apias maket e nongwo bani ure Stua Sui Tai Dire dungwo ganba bani ure na hangwi. Hangure Pol Yisas pir tongwo hobi hanere, God maa e tere gumang nimni mole mongwi. oWPa dire hamingere, Yisas pir tongwo ari tau momia hanere, sare taniga yalhobi kina pana gal momingi. 7 Pire pi Risiam malgi pa dimingi. Pa dire momingere boma hamen hair ungure ominga ominga, hamen haung sutani wai sungure, Piutiolai malgi pa dimingi. Z- Pire pi Sairakyus malgi pa dire hamen haung sui tai dire pai molere ere omingi. S Ena haba sui tai dire Molta ganba pai molere, Aleksandria aidole ungwo sipi ta hang Kwia Sutani wa dungwo sipi hamen hair ungwo haung si gol emia, kina ereho momingere, ere nala di ongure omingi. V% Tongure yalhobi na gina wai pire talhan miki weni na tongwi. Tongure sipi ala pire ere namna dire ominga haung i homena ya, gal kul ya, talhan tau wa duminga tali na tongwi. Pol Rom malgi pi pa dungwo ha pY Yu ongwo i hanere oo malgi ari nu nibil pangwo hobi aule ire u Pol mongwo bani ungure awai ol tongwi. 6eMomingere Pablias irang algi yo bilere, gaung nega dimia pai mongwi. Mongure Pol pi mala pire God ha ditere aling gaung bani angure, nibil i gintani wai sungure ya mongwi. 4aDungure ganba mongwo ganba i singaba Pablias ya nongwo dimia, yal i ure na aule ire malgi pire pana gal na tongwi. Tongure hamen haung sui tai dire Pablias kina momingi. Ena yalhobi Pol kwi han mole, gonam mo, gaun bani yaunam mo, omeling malangwo yanam mo, dire kwi han mongwi. Mol gobari pire hamba, gaung bani tal ta olkimia, arihobi hanere nomani miki sire, “Ayo, yal i ari monangwo gaung tal ta olkimia, kwia momue,” dungwi. q~[Dimba, Pol aling pera sungure onba ya endo ala sire de gongwi. Gongure Pol gaung bani ogolo ta sikima. }}sHamia hanere, “Ayo, yal i ari si gongwo yal momia, nir bani aidole mena umba, omaga gonamia han molo,” dungwi. | Momingere Pol er nobilang tau oun bolo i ure galala dire omba, onba ta er sina ala i mole endo dere ure Pol aling kul hangwi. '{GPimingere ganba hong yalhobi na yalhobi ol wai ol na tomia wai pir tomingi. Tomingere nimin yare hair omia er sulu gale na aule ire ongure endo pir momingi. Zz /Ena na yalhobi ere mena ure momingere, ganba i Molta ganba dimua dungwo pimingi. y,Te yal tau nir kuba sinanga paikungwo hobi pi er bani bani pio” ditongwi. Ditongure na yalhobi para ere mena pire ta golkimingi.Mx+Pimba soldia kene ongwo yal i Pol sinangwo paikimia dire mana ditongure han uning si olungwi. Olungure soldia kene ongwo yal i “yal tau nir kuba sinanga pangwo hobi nir ala pire maker bani po. [w/*Ongwo hanere soldia ari hani si ungwo hobi te nangwo pamia si golalua di pungwi. \v1)Olimba, hamen hul ta nir ali dire sipi sungure mobing hol i bigi dirala di ongwi. Ku(Dire anka han i oulu di olere, stia pul sungwo han hongwo i gule olungwi. Olere mini bani gal hon han hol engwi. Engure hamen hair hon ure gal sire sipi anu si maker ganba bina mena i olungwi. Ut#'Ena hamen tangure sipi honagi ongwo yalhobi han mena olere ganba bina i hanere, “Mominga ganba i homa hankiminua” dungwi. “Ganba bina maker wa dungwo bani pire sipi si gol enaminua” dungwi. sy&Mole ne miina ol imingere yal tau sipi oun domia dire homena witi miling siru di nir ala olungwi. Sipi ususu ongwo ha Fr%Mominga hobi iwe, tu handred sewenti siks sipi ala momingi. Rq$Nongure arihobi hanere yona imaulung ware homena nere uning si momingi. p5#Nenaminga ta golkinaminua.” Yu dire homena ta ire, arihobi mongwo maulung bani God homena i na tenga wai piriwa dire, a begi dire Pol nin nongwi. Ho "Nekinaminga yona si oulu dinangwo gonaminia homena tau nomno. ~nu!Ena homnil ari mo pa dungure, Pol arihobi yu ditongwi, “Sare sutani moli omgere homena ta yona ala paikimia. m} Dungure, soldia hobi gintani pire hanu migi sipi bani han hol engwo i di oulu di olungure, hanu migi nin u banta ongwi. lKumba, Pol soldia Kepten soldia tau yu ditongwi, “Sipi honagi ongwo hobi sipi ala i molkinangwo nan para gonaminga mominge.” k Ena sipi honagi ongwo yalhobi yu ol pisole hanu ala pire ere nala dipungwi. Di pire hanu migi han pule pia si nir bani olungwi. Olere, na yalhobi ya moni ya hanu migi ala pire anka gumang hol i pia si nir ala olaminua dire, ere nala di pire kela kungwi. =jsBengwo hanere yalhobi kul pire, “Ayo, hamen hul maker bani wi diminia sipi sinamua” dipungwi. Di pire anka sui sui dire pia si nir ala olere, “hamen haya tayomo”, dungwi. 'iGPire kwahulu han hole pia si ime ole hangure nir maka 3 pela ten paib mita dungwi. Emgi hon ole hangure nir maka ten su ire paib ta ire dire, kunung bengwi. h+Ena sare sutani mu dinba ya ol mongure mol pamingi. Pare ginangwo sinamo sipi honagi ongwo yalhobi Edria nir digan bina mala uminua di pungwi. Yg+Omaga hamen hair na anu sinangure ganba bani ta sikinaminia u bina naminua.” bf=Na God pir tegere, te na God ha di na tongwo meri wine ole yu onamia, mining bolo molo. Ze-Ure ‘Polye, ni kul pirikio. Mining bolo mole nanga pi singaba Sisa maulung bani pa dinanua. Ari para muru sipi ala mole ni kina ereho unga hobi, God para i u ni ani bani emia ta golkinamua,’ di na tomia. Jd Tega yali kwia ensel ta nu sungure ginangwo na molga bani umia. uccEna omaga nan ta golkinaminua. Sipi nin manala namia mining bolo momno. Na God honagi ol tere maa e teiwa. PbEna yalhobi hamen hair mu dinba ure nir bir simia, yalhobi gonaminga momin mo, di pire haung haung i honagi ol ware homena nekire mongwi. Momia Pol arihobi gumang bani aire mole yu dungwi, “Yalhobo, homa nan Krit ganba yal mol panaminua diminga i pir na tekiniraya, pir na tenanga tal tau aidolinga i olekinanga pamba. Ta!Ena hamen haung miki weni hamen ari dekimio, girungwo wai tare kulmoma holkimio, nir sire hamen hair mu dinba ya ol mongure, na yalhobi ere banta naminga paikimia gonaminga mol diminia di pire momingi. K`Olere talhan sipi honagi tal hobi pare ereyu pia si nir olungwi. |_qOminga ominga hamen hair mu dinba ya nir ya si pangure pare tanangwo bona gana oun dongwo tau pia si nir olungwi. 5^cOmingere yalhobi aki di mo sipi bir bolimbani erere, han a i sire si engwi. Erere ominga ominga, Libia ganba mala nir digan maker bani sinamin mo dire kul bir pungwi. Pire sipi nir bani bli erakere simia gal gule olaminua dire gule olungwi. Gule olungure hamen hair ure sipi nin anu sungure omingi. ]9Pire ai hobing ol engwo, haang Koda hol bani kirulu di boma hamen kuning holi omingi. Pire honagi nega dire hanu migi u mobina hongure a i si omingi. q\[Ure sipi sungure gumana tominga holi naminba, hamen hair ure sipi sungure, hon siina di memini omingi. a[;Ominba obilga ulibi omingere kuman hobil hamen kunung hol i hamen hair mu dinba ungwi. bZ= Ena emgi boma hamen kuning holi hamen hair obilga ungwi. Ungure yalhobi owa, omaga naminua dungwi. Dire anka ya pi nir manala bongwo i, agi di mo sipi ala erere, Krit ganba nir bina hol bani kirulu dire omingi. aY; Ena sipi u pare pare ongwo Ai Wai haang engwo bani iwe, hamen hair mu dinba ungwo haung i monaminga paikimia, arihobi hon ere sipi ala pire Piniks malgi pi monamna naminua dungwi. Krit ganba Piniks malgi iwe, sipi pi pare pare ongwo ai wai dimia, hamen hair mu dinba ungwo haung ure sinamba, wera dire dungwi. Hamen hair olere nir si ungwo ha !X; Dimba soldia kene ongwo yal i pir uning si molere sipi keptan ire, sipi a nongwo yal ire dire, ha dungwo i, yol e pir tere Pol ha dungwo i pir tekima. W  “Yalhobo, nan omaga naminba, sipi honagi nega dire oli omingere talhan tau sipi ya, ari tau ya bangi dinaminia han molo.” BV} Pa dire manbi gobari weni mominia, Yuda erin homena ke nere mongwo haung i haya mol wai simia, hon namna dire ominba, pil nir bir weni sungwi. Simiawe, Pol hanere yalhobi yu ditongwi, :UmPire nir bina weni kirulu dire sipi honagi nega dire ominga ominga sipi pi pare pare ongwo Ai Wai haang engwo bani omingi. Omingiwe, Lasia malgi mala weni dimia pi pa dimingi. TOmingere sipi mining mining bolo omia, hamen haung miki nir bani i ole ole omingi. Ominga ominga Naidas pa dimingi. Pa dimingere hamen hair omia hon iina di memini pire Krit ganba bina hol bani kirulu dire omingi. Pire Salmoni mala weni pire aidole wiyala omingi. S#Pa dire momingere, soldia kene ongwo yal i sipi ta Aleksandria hong yal a nongwo i, Itali nala dire ungwo hanere na gina hobi para omingi. jRMMolere hon ere pi Silisia Pampilia aidole wiyala pire, pi Lisia probins Maila malgi pa dimingi. 2Q]Ditongure pire ire ungwi. Ungure Saidon malgi aidole, ere pire hamen hair na sungure ere memini namna di ominba, aidole ere pi Saipras hair olkungwo bani pire momingi. :PmPi parere tanangwo pi Saidon malgi pa dimingi. Pa dimingere yal Yulias molere, “Pol ye, yone yal hobi tau monangwo wa du hanangarai, heba tau ni tenangwo ire wo” ditongwi. ]O3Pi sipi ta ala omingi. Ominga sipi iwe, homa Adramitiam malgi aidole Esia ganba pil nir bina oo malgi hobi nala di ongure na gina omingi. Pire Masedonia probins Tesalonaika hong yal Aristakas kina ereho omingi. 7N iEna Pestas haung ta na gina Itali ganba nanua di na tongwi. Tongure halabusi pangwo tau Pol kina aule ire singaba Sisa soldia kene ongwo yal Yulias aling bani engure omingi. M- Dire Agripa Pestas yu ditongwi, “Ni Pol gule mena olanba, Sisa mongwo bani ogere ha hol pir na tenamua dimiraya, ya monama do,” dungwi.LwPire yalhobi nin diriyala olere, “Pol ha ta oun denangure gonangwo paikimio, halabusi panangwo paikimua” dungwi. KEna Pol yu dungure singaba king ire, nambawan gabman ire, al Benaisi ire, ari kina ereho mongwo hobi ire dire, ere maini ongwi. a~}}:|h{ozz(yQxwvvCuttsrqp~onmlkk}jihgfdd>cbba}`__%]\ [;Z/Z#X|WVUU[TLS?QQ#P O,NLKK1JHGFFhEDD1BB?AB@>>=<<;;987765K4 3211H0//.-,,*+*.('&%%$##""#!!U 5XM #^(6  b6f8 ! d .?W $a^50Ari honagi ol tenga i ari ol teya di pirkio. Yal Kraist nin honagi ol teya di piro. ^50Kene ongwo yali monangwo bani na hanama hanama dire yong aura di tere honagi nega dire onanga taman. Molkinangwo haung i ere para honagi bani nomani tere nega dire oli nanga pamua. Ni arihobi Kraist honagi ol tere monia, God krehaman ha di ni tongwo i, wine ole nega dinga meri ganba ari kene ol ni tongwo yal i ereyu wine ol tere nega do. 0Ni honagi arihobi honagi kene ol ni tongwo yal i kul pir tere, Kraist yon wai e tenga meri yali ereyu yon wai e tere wine ol to. J~ 0Irang aang hobo, ni yal al hobi gir kul enga hobi yong ki e ni tekinama dire, God krehaman ha pangwo i nir si tengere ura dire moli omo. Honagi ari honagi kene ongwo yali kina onangwo ha }{0“Nimai nabin haang a yuwo ole aki di tenanga, ganba bani wai moli pire gobari mol pananga pamua.” Eks 20:12 |90God Lo krehaman ha ana holo holo ha ta yu di emia, “Nimai nabin haang a yuwo ole aki di to.” Tenanga ha i tani God ani kere e ni tere yu di emia, ${ C0Kumil ama hobo, ni girhobi nimai nabin grang wine olio. God molere nimai nabin ni kene onama dire nu ke tomia ha dinangwo wine ol to. Tenanga wai panamua. dzA0!Yu obil ta paikimia. Nan ari mominga sina i ere para pamua. Ni yalhobi nin gaun, miling pir tenga meri eunbi hobi miling pir tenanga pamio, te ni alhobi winambi hobi kene ol na tomia di pire wine ol tenanga pamua. y0 Ha di engwo iwe, memini wai weni sinali pamua. Memini pangwo iwe, Kraist ari yol e pir tongwo hobi kina mongwo sina i pamua. x}0Omingiwe, nan gauna yona milna tere kene ol tominga meri, eunambi hobi ereyu yona milna tere kene ol tenaminua. Tenaminga ipire ha maing buku ha ta yu di emia. “Yal ta irang aang pisole eumbi kina si daule u tani nangwo pamua.” Jen 2:24 Vw%0Nan mominga hobi iwe, Kraist gaung mominia, kunung kunung muru moli ominua. Yv+0Yal ta nin gaung i nigi de pir tere yong ki e tomo? Ta e tekimua. Tekirere homena wai dungwo tere kene ol tomua. Ol tongwo meri nan Kraist gaung hongwo meri mominga hobi Kraist ere para yu kene ol na tomua. uw0Kraist yu ol na tongwo ipire ni yalhobi nin gaun pir tere kene onga meri eunbi hobi ereyu yon milni tere kene ol to. St0Kraist nin ha dungwo yol e pir tominga hobi Kraist nin maulung bani nomani wai panangure amane dime dire monamingere, tal nigi dongwo ol waminga pring paikinama dire gol na tere algi bigi si na tomua. 9sk0Kraist gol na tongwiwe, nan arihobi na aule i pi God aling bani erala dire nu kengwo meri bigi si na tere ha maing boling kul na tomia pimingere nomani sinali au di na tomua. r+0Kraist nin ha dungwo a i si ware doling bominga hobi yong miling na tere gol na tomia. Tongwo meri ni yalhobi eunbi yon milni tere kene ol to. _q70Nan Kraist ha dungwo a i si ware doling bominga hobi Kraist ha dungwo meri wine ol tenaminga pamia. Tenaminga meri ni alhobi ereyu winimbi pir tenga i pire winimbi nin yong miling ni tomia ha dinangwo wine ol to. p/0Ha maing pire a i si wanga hobi Kraist bining a holo sire kene ol ni tongwo meri winimbi hobi alhobi ere yu kene ol ni tomua. Nan ha maing pir tominga hobi, Kraist gamahobo mominua. Momingere Kraist gole ulbe hane a na tere nin algi God tomia nan sigare kule u wai ominua. uoc0Ni alhobi Kraist wai mongwo pamua di pir tenga meri winimbi hobi ere para wai mongwo pamua di pir to. n{0Kraist haang a yuwo olingi olere, ha maing pungwo arihobi wai mongwo pamio, te kene ol na tongwo pamua di pir to. %mC0Ni yalhobi hamen haung haung yal Yisas Kraist haang dal waire God ol wai ol na tenga wai piriwa dire ha di tere tere molio. Yal al hobi mol pai onangwo ha -lS0Ni yalhobi u ku bole ha wai onanga haung God maa e terala dire yon horega onangure, pir hobo kul tere ul geral dire, ha maing ul nin pinanga meri ire dire, di to. \k10Nir wain miki nere spak ongwo meri olkio. Spak onanga i oli nanga, yon sinali kara nigi denangure ha maing wine ole a i si wakinanga pamua. Yu pangwo ipire God Kwiang yon wu bimia sipapa sire nimni mole molio. Ni yalhobi tal nigi dongwo olkirala di pire kene ole molio. Molere du nomani sikirere, nomani wai panangure pir po sire molio. %gC0Pangwo ipire ul geral ta yu dimia. “Ari gongwo meri mole ul pai monga hobi aire hon molo. Monanga Kraist yulang a nabile ni tenamua.” Ais 26:19 f0 Kul si mole tal ol wangwo i ha hol ole i tibi ol tongwo ari hobi para maing han po simua. Han po sungwo i para au dire nabilungwo pamua. neU0 Yalhobi kul si mole tal nigi dongwo ol wangwo i ari tau hanere ha wai onangwo nigi domia gai pamua. 2d]0 Si bongwo ala mongwo hobi tal digan ol wangwo i hanere doling bole pir tekire i tibi ol to. Tere nabilungwo hol i memini pangwo meri wine ole wanama dire i tibi ol to. Tc!0 Tal ta onanga God hanere wai pinangwo tal i pir po sinanga pire ole molo. qb[0 Nabilungwo bani wananga, ware ha pangwo meri dire, tal dime dire ole, tal wai mone ol ware moli nanua. a)0Hongebe ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga hamen si bongwo meri monirawa. Moniraba, omaga Kraist kul engwo monia. Mongere Kraist ni aule i pi nin yulang nabilungwo bani engure monua. Monga i pire nabile ni tongwo hong yal Yisas Kraist memini pangwo meri wine ole wayo. `}0Yu onangwo ipire yal tau tal nigi dongwo maing maing ol wanga ta mamua, yu di ni tenangwo i yol e pir tere pana galkio. n_U0Ena yal tau tal nigi dongwo maing maing ol wanga yal ta hanere i tamamua dinangwo i pir tere doling bolkio. Pir tere doling bole God grang wine ole wakinanga, God isime e ni tere guman bani nigi de ni han monangwo monamua. 2^]0Yal ta al wou sire, tal daling sungwo olkinanga tali ole ware, yon inaning girungure ol wananga hobi, God Kraist kina ereho mongwo bani hamen tal wai a nongwo i ha te ni tenangwo inano? Ta ikinanua. Yal al wou sire yon inaning girungure ol wanga iwe, nin yon agal wungure gaun pir tere ol wanua. A]{0Ni yalhobi God kul engwo monia, ha yong i tere ha gogo du ha di tenanga wai panamo? Ta paikinamua. Paikinamia God ol wai ol na tenga wai piriwa dire maa e tere tere moli nanga pamua. y\k0Ena ni yalhobi God kul engwo monia. Mongiwe, yal al wou sire, tal daling sungwo olkinanga tal i ol ware, talhan hobi na talna muru dinama dire yon inaning girungure ol wananga panamo? Ta paikinamia. Tal nigi dongwo hobi ha wai olkio. 4[a0Kraist yong miling na tere, gole algi ya bole sigare kul na tomia, God wai pir na tongure mominua. Momingiwe, nan God arihobi kina yona milna tekinamno? Tenaminga pamua. rZ _0Ena ni yalhobi God kul engwo monia, yali miling ala pania, God nin memini pangwo meri wine ol tere wayo. Y0 Ni arihobi ha ura panangwo dire yon milni to. God iwe, Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo i pire God tal nigi dongwo ol tenga prin wai simua dire kri di ole ni tomua. Tongwo meri ni arihobi tal gogo ol ni tenamba, pring wai simua dire i ole to.YX+0Ni yalhobi nigi nagi di pinanga i bona si wakio. Yon ering mole ha hagu sire dikio. Yon ki bir ere kiang pare moli hoyo. Ha egere egere dire enin ta a ime olala dire gaung ha sikio. Yon ki erala di pirikio. 9Wk0Ni yalhobi tal gogo ta onanga God Kwiang ni hanere miling gul sinangwo pamia olkio. God Kwiang yona wu bungwiwe, nan sigare kunaminga pire God nin Kwiang na tere na nu kemua. 'VG0Ari hobi kina ha wai onanga haung ha yong i tekio. Ari wai pinangwo ha mone di to. Ditenanga yalhobi nomani si kulu sire ha maing a i si ware nimni monamua. 4Ua0Homena kuni nenga hobi omaga ta hon nekinania. Mining bolo mole honagi oli pire, nin homena i tibi ole nenanua. Nere ari tau homena wa dunangwo hobi aki di tere tenanua. ;Tq0I wananga i Seten yon wu binangwo pamia, i wakio. S0Yal ta yon ki e tenanga tere moli pire, tal nigi dongwo onanga pamua. Pangwo ipire honmil omare pudinangwo yon ki e tere i wakio. R-0Yu ongwo ipire hasu di wanga i pisole, ha pangwo obil diriyala ol pire pire molio. Nan Kraist gamahobo mominga hobi kunung kunung mominua. `Q90Nan ganba ari God Kwiang hon na kul engwo haung i, God nin nomani pangwo meri ol e na tomia, nan God nomani si pungwo meri doling bomno. Bonaminga mol pai wai weni i tibi ole molere tal dime dire ole moli naminua. :Po0Ware sigare kule nomani hon i si giu dire molio. &OE0Homa tal digan ol wanga i wai pama di pire, hasu ole tal nigi dongwo don kengwo bani u nigi denga i, aidole, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo. qN[0Yisas nugung pirere, ha nir si ni tenangwo meri wine olere, a i si wananga, ere yu ol wakinanga pamua. M0Omba, ni yalhobi Kraist krehaman ni tongwo i yal al hobi yong inaning girungure bin hamil bole wayo di ni tomo? Ta di ni tekimua. L70Sikire hongebe tal nigi dongwo omia. Ole nigi de pire gintani nomani si kulu sire hon olkirala di pimba, tal nigi dongwo mone oli pi pi ole emgi hon olkirala di pire momba nimni molkimua. Molkungwiwe, gai ta golkire yal al hobi yong inaning girungure bin hamil bole moli omua. 7Kg0God ha maing pirkungwo hobi nomani gogo sire ol wamua. Ware nomani pamba, nomani wai si pirikire si bongwo ala i ya mol pamua. Pare du haure ware, er ho tomia hulu kire momua. Molere ha maing piralga ha pirkia di banta po dimua. Dire God mol pai wai onaminga hol i tibi ol na tongwo i han po sikimua. J+0Na Kraist grang ha pire krehaman ha di ni teralia, piro. Ni arihobi God ha maing pirkinga haung nomani gogo sire wania. Wanga meri wakio. I70Mongure nan Kraist pir tominga hobi, Kraist gaung ya, kebering aling hongwo meri mominua. Ena kebering aling gulung gaung para weni mama si daule dinangwo gaung si eba bole bir danamua. Danangwo meri nan Kraist gamahobo mominga hobi yona tani ere awai honagi ol tere tere moli pire si eba bole bir dale tabin tani mole nimni monaminua. Nir bil ni tongure hani Kristen engwo i hol hon itibi ole wananga ha kHO0Nan ari hobi yona milna tere ha pangwo mere di ba bol tenaminga pamua. Kraist nan yalhobi bina a holo simua. Sungure nan yalhobi Kraist gamahobo mominua. Mominga ipire Kraist pir tominga hobi imu dire bina tani Kraist momua. G 0Te nan monamingiwe, gir mongwo meri molere ha ta ha ta i gogo gogo pir tere er mining ho tongwo meri tere teri kule wakinaminua. Wakire, ari tau kela kul tere tal maing maing bal terala dire ongwo i hanere, yol e pir tere doling bongwo meri bolkinaminua. QF0 Moli naminga naminga, God Wang ol wai ol na tomia di pir tere yona tani ere monaminua. Moli naminga naminga Kraist tal nigi donwo olkire, tal dime dire ol wangwo meri ware ari nomani pare monaminua. -ES0 Nan ari God nu ke na tongwo hobi Kraist yulang na tere honagi yu nibil di na tongure oli ominua. Pirere nan ari Kraist gaung mominga hobi nimni mole moli naminua. :Dm0 Ongwo yal i ganba ari hobi pirari pare yamoni honagi bleng wai ebir si tongure omua. Ongwiwe, ari tau bli kebe yal mole aposel honagi omio, tau God hana togu honagi omio, tau homa God ol wai ol na tongwo ha i ure di tibi ol na tomio, te tau pasto ha maing pungwo hobi kene ole nir si tongwo honagi omua. C#0 Ongwo yal i tani mo hamen bani pire hamen ganba bani talhan pangwo i hobang mole kene ol tere kwiana sina i molere dime dire mol pai omua. _B70 Yal i mo yuwo ongwo ha i memini pir po sino? Yal i homa ya ganba sina ali omua. UA#0Omingiwe, ha maing buku ha ta yu pamia. “Yal i mo yuwo ongwo haung iwe, ari miki weni halabusi pai mongwo hobi aule ire omio, te pirari pare ya moni ganba arihobi tal wai ol tomua.” Sam 68:18 @}0Ena Kraist nomani bir pamia. Pangwo i pirari pare ebir si na tongure, honagi bling nin nin are han po sire ominua. ?70Dungure nan ari Nabe God tani weniga momia. Molere nan para weni bina a holo sire na kene ol molere nan kwiana sina i molere dime dire mol pai omua. +>O0Iwe, Yal Kraist tani momio, te Kraist nin algi ya bole tal wai ol na tomia dire pir tominga i ere taniga dimio, te ha maing nir biminga i ere para taniga dimua. z=m0Molere Kraist gaung tani weniga dimia. Dungwo meri ni Kraist pir tenga hobi tabin tani monua. Te God Kwiang yon wu bungure mol pai onga i ere para taniga monua. Te God sigare kul na tenangure hamen hol nala di pinga i kwaling taniga dimua. p<Y0God Kwiang ni yalhobi ni di ku bolere, nomani gwa si ni tongwo i mama dinama dire yon tani ere molio. <;q0Molere ni arihobi omin haung gole yon ura dinangure, nin hani pinanga ya ime sinangure, tal gogo ol ni tenangwo mong ol tenanga pamba, ta mamia di pire han uning si ole moli pio. Moli pi pi ole amane monanua. Yal ta tal digan ol wanangwo hanere isime e tekire u wai nangwo ipire yon milni tere a yo te to. I: 0Na Kraist honagi ol tega i hanere nigi de pir na tere na i halabusi olungure pai molia. Mole krehaman ha di ni teralia piro. God sigare kul ni tere a yo te ni tongwo hol i, doling bole molio. 90Ena nan tal dime dire ole mol pai wai onaminga pire, nomani na tere a yo te na tongwo yal God tal ol na tongwo iwe, tal ol na to dire nan sirin bol tere te, nomani si piminga i, a ime ole mo hora kumia dire, Yisas Kraist pir tere ha maing pire mominga bani ol wai ol na tongwo i, kwiana moya te gang giring aine aine male siru dinangwo bani pai wa dire, nima pire pai monamue. Para yu.80e7C0Kraist yong miling na tongwo memini i ari gogo pir pa dikinangwo pamba, ni yalhobi gogo pir pa dinanio, te God mongwo bani talhan sini sire pangwo i, nin Kwiang yon wu binangure, pir pa dinana dire God sirin bol teiwa. 6/0Te ari God ha dungwo doling bole a i si wangwo hobi ni yalhobi kina, Kraist yong miling na tongwo i, obil ta na toma di pirikinanio, bir weni hamen ganba, hobil, kuman, geral, bomai para weni ol na tomia di pire, ni yalhobi para pir pa dinana dire God sirin bol te moliwa. ]530Ena na God yu sirin bol teya. God yulang bir weni pangwo i pire nin Kwiang bai nu sungure yulang nimni mongwo i ire ure, ni yalhobi yon wu binamia, nomani bir danangure si papa sire nimni monanio, te Kraist talhan para weni onangwo pamia dire pir tenga i pire, Kraist ni yon sina i mol pai oli namua. Te ha ta God yu sirin bol teya. Ari para weni yon milni tenanga er tau dulung gi di ya bole mama dungwo meri yon milni tere tere monana dire God sirin bol te moliwa. 4 0h3I0Hamen Nabe iwe, wiyol hamen ganba bani moli ongwo hobi hana nin nin e na tongure moli ominua. 20Ena God pirari pare to bir hole a siribi sire ni wiyol hobi ni tegere u wai nanua dungwo i, wai pire hamen Nabe ha di te moliwa. 10 Na ni wiyol monga hobi God gamahobo monua di waga i, ware gul iwa. Iba, ni yalhobi ha maing a i si ware God na pisolekinama dire oine holgi di molio. Monanga u wai nanga pire monanua. Epesas arihobi Kraist milna pir na tongwo maing pir po sungwo ha M00 Tongwo i pire, God nin nomani si pungwo meri Kraist nan kina gwa siminio, te Kraist gol na tere sigare kul na tongwo i a i si waminia. Tal su omingiwe, God kina ha wai olere gai ta golkinaminua. n/U0 God yu ongwiwe, pi tege eminga yal Kraist Yisas bai nu sungure ure, gol na tere ol wai ol na tomua. .0 Mole hamen haya ha i di kul si ere moli ungwo ungwo, omaga ha maing a i si ware, doling bongwo hobi memini di tibi ol tere, nir si te i nama dire, u tibi umua. Umia yalhobi nir si tenangure, ensel hobi ire, hamen kene ongwo hobi ire dire, God ha maing memini para pir po sinamua. Yuda ari wiyol hobi kina, God nin gamnahobo monama dire, i ku bomia mongwo hanere, wai pir tomua. <-q0 Te ha memini di kul si engwo i, ari di tibi ol tegere pinama dire, God yulang nimni mongwo na tongure ire olga i wai piriwa. God iwe, talhan hobi para ol engwo hobang yal momua. y,k0Molere God gamahobo mongwo sina i na digan yal bina moliwa. Moliba, God molere Kraist pirari pare to bir hole a siribi sire ol wai ol na tongwo ha maing wiyol hobi nir si tenama dire, yulang nimni mongwo na tongure, ire olga i wai piriwa. |+q0Ena na ha maing honagi olgiwe, God pirari pare nibil di na tere yulang nimni mongwo na tongwo ire ol moliwa. o*W0Ha memini di kul si engwo i yu pamia. Kraist gole ol wai ol ni tomia, God sigare kul ni tongwo i, Yuda ari ni wiyol hobi kina ire u wai onua. Onga hobi Yuda ari kina Kraist gaung taniga dimia, dungwo meri mole u tani onua. Ongere Kraist Yisas moli pire gol ni tenangwo pire u wai nanua dire, God aling kere e tongwo meri omaga giu di pangwo ire u wai onua. I) 0Ari homa male moli ungwo hobi ha memini kul si pangwo i, God ha di tibi ol tekimua. Tekimba, omaga God Kwiang hana togu yal hobi ire, nan aposel hobi ire dire, di tibi ol na tongure piminua. /(W0Tega i ni wiyol hobi kere pirere, Kraist ol wai ol tere sigare kul tenangwo wiyol tau u wai namua dungwo ha i, memini kul si engwo Pol para pungwo pamia di pinanua. 3'_0Wiyol tau Kraist pir tenangwo hobi God kul engwo monamua dungwo ha i memini kul si dimba, God nin di tibi ol na tongure piriwa. Pirere ha obilga dire pasi bol ni teiwa. w&g0God pirari pare aki di na tomia, ni wiyol hobi sigare kule u wai nana dire honagi ol ni te molga hana pinua. w% i0Ena na Pol molia. Molere ni wiyol monga hobi pire Kraist Yisas handire halabusi pai moliwa. Ni wiyol hobi God gamahobo monua diga i, Yuda arihobi na nigi de hanere, wiyol tau kraung simia ha hol ol na terala dungure, halabusi pai moliwa. $#0Homa na Yuda ari hobi nan obil mugu hara ongwo meri mominba, omaga Kraist tal ol na tongure ni nan Kraist kina gwa sire, u tani omingere oo daling holo holo mugu hara ongwo meri ni nan ereho mominua. Momingere God Kwiang nan mominga sina i gal pare mol pai omua.#)0Kraist bring torari dungwo meri mongwiwe, molere oo i para weni aki di tongure oo au ya daling holo holo i nimni mole dungwo meri monua. Oo i hon ainingere u bir weni nangure, God oo ke pangwo mamaki dinama dire Kraist iwe, bring torari dungwo meri molere aki di tomua. "/0Monga ipire na ha bangi biire diralia piro. God oo kengwo iwe, Kraist bring torari dungwo meri mongure, aposel ya, hana togu yalhobi God grang pire di tibi ol tongwo i pire daling torari dungwo meri momua. Mongure ni yalhobi oo daling holo holo mugu hara ongwo meri monua. *!M0Ena yu ongwiwe, omaga ni wiyol hobi ari gumang hon dongwo ganba banta yal ta molkinia. God nu ke tongwo hobi mongwo sina i monia, God gamahobo weni monua.  /0Tongure Kraist nan Yuda ari wiyol hobi kina ol wai ol na tomia pire, nabe God nin Kwiang yona wu bilere God na kina ha wai onaminga pire i tibi ol na tongure God moma di pire ha wai ol tominua. Nan nir bil na tongure hana Kristen engwo iwe, nan God oo ke pangwo mominga ha }0Omingere, Kraist ure God ol wai ol na tongure u tani naminga ha maing pangwo i, di tibi ol na tomua. Tongwo ha i, ni wiyol God Lo krehaman ha olo pirikinga hobi di tibi ol ni tomio, te ni Yuda ari God Lo krehaman ha pinga hobi di tibi ol ni tomua. $A0Yuda ari wiyol hobi kina yona ki ere kiana pare mominba, Kraist er pera bani golere algi ya bole yona aura di na tomia, u tani ominua. Te God ire, Yuda ari ire, wiyol hobi ire dire, kiana pare gumana nin nin dungure mominba, Kraist gol na tere gumana pule na tongure u tani ominua. Y+0Lo ana holo holo taniga wine olkungwo i muru isusu olimia, pring bir pangure God yong ki e tongure wa momba, Kraist mole Yuda ari wiyol hobi kina gwa sigere u tani nama dire nin algi ya bomia u tani ominua. %0Na Yuda ari ni wiyol hobi kina kiana pare mominba, Kraist u sina i aire molere, mana gana dire er we pera dungure, na Yuda ni wiyol hobi kina u tani pire pana gale mominua. Homa kiana pare u bobo sire mominba, Kraist golere nin gaung i u gire olungure, u tani ominua. P0 Molkinba, omaga Kraist Yisas ni kina gwa sire u tani onua. Homa ulubi weni monba, Kraist gol ni tere algi ya bongwo i bole ni aule i mala ungure, God kina guman pule ire u tani pire si daule monua. D0 Homa ol wanga irawe, Kraist ni kina nin nin monio, wiyol monio, God kul engwo ari mongwo sina i molkinio, God mole ni na kina u tani naminua dire aling kere engwo meri ani kere ekimio, ni molpai ongiwe, gogo moli onia, God moma di pirkinua. Pirkire emgi God ol wai ol ni teralua dungwo i, irala dire kwi molkinua.  0 Ni wiyol Yuda memini pangwo meri wine olkinga hobi, Yuda ari ni hanere gaun bol olekinga monua di ni tomua. Tere yalhobi nin gauna bol olemina dimua. Dungwiwe, gaung bani tani pir tere dimua. Dungure ni yalhobi homa ol wanga meri hon nomani si piro. 0 Nan ari iwe, God tani na ol emia. Ol engwiwe, Kraist Yisas nan kina gwa sire u tani ominga i pire awai honagi onama dire na ol emua. Awai honagi onaminga i, God hongebe onama dire ari tau pare engwo meri oli naminua. Kraist ari tabin su i taning olungwo ha pY0 Pir tenga i, na nan nega dire honagi oli pire pir teiwa dire hani ayuwo olanga panamo? Ta paikinamia. 10Ena ni yalhobi nin tal dime dire ol wanga i ware sigare kule u wai ono? Ta honua. God pirari pare ol wai ol na tomia dire pir tengiwe, tere sigare kule u wai onua. Pir tenga i ni nin nega dire honagi oli pire pir tekinia. God yamoni pirari pare aki di ni tongure pir tenua. q[0Tongwiwe, tere God mole Kraist Yisas nan kina gwa sire u tani ominia dire, yong miling na tere, pirari pare to bir hole a siribi sire ol wai ol na tongwo i, emgi aine aine pai wa dinangure ari para hanama dire sigare kul na tomua. #0Pirere, Kraist nan kina gwa sire u tani ominue. Omingiwe, God mole nan Kraist kina hamen bani pire kene onaminga pire sigare kul na tomua. #?0Tongwiwe, nan tal nigi dongwo ol waminia, God pring pamua di na tongure God moma di pirkire maa e tenaminga paikimua. Paikungure God yong ki e na tomba, Kraist gol na tere algi ya bomia, God hanere sigare kul na tongure u wai ominue. Nan ol waminga ipire sigare kule u wai omno? Ta hominia. God na hanere miling gul sungure yong miling na tere pirari pare ol wai ol na tongwo ipire, sigare kule u wai ominua.  0 0Mongure nan Yuda wiyol para weni nomani si pire onamna di piminga meri ol waminua. Ware gauna tal pir tere ol waminio, te yona inaning girungure tal digan pir tere ol waminua. Yu ol wamingiwe, God ari para weni yong ki e tongure mongwo meri moli ominua. M0Ware hamen ganba sina kwia nigi dongwo kene ongwo yal Seten grang wine onua. Onga yal iwe, God grang wine olkungwo hobi han holgi di momua. Mongwo meri nan homa Seten para na han holgi di momua.  }0Homa ni yalhobi God grang wine olkire tal nigi dongwo maing maing ol wangere God pring han ole ni tongure, God moma di pirkire maa e tenga paikimua. Paikungure ganba bani memini pangwo yal ta taling i holo ol nerala dire dagi dungwo meri di wanua.  0Ha maing a i si ware doling bominga hobi iwe, ari nomani pangwo meri Kraist mongure te gaung hongwo meri nan arihobo mominia. Te gaung bling memini nomani dimia. Dungwo meri nan yalhobi bling memini yal Kraist momua. Kraist nan nomani mongwiwe, grang gumang ya, kebering aling honagi olala dire nomani si pungwo meri, nan arihobi ol te mominua. Kraist iwe, ari talhan para weni hobang bling memini weni momua. Molere moiring sina i molpai olere yulang tomua. Yulang tekima, ari talhan para molpai oma yo tekungure.8  k0Te God talhan para weni ol engwiwe, Kraist i aling kwang simua. Te Kraist talhan para weni hobang monama dire ha maing a i si ware doling bongwo hobi i tibi ol tongure momua. }  u0Tongure ari singaba ya, hamil ha sungwo ya, gabman ya, kwia ya, ensel ya, ari mongwo yangwo hobi para weni Yisas breng a holo simua. Te emgi ganba wai sinangwo haung ereyu a holo si te monangwo monamua. Monangure ari hobi Yisas gumang tenamua.   )0God yulang iwe, homa Kraist gongwo bani nin uling yungure airimio, te aki dire i pi nin mongwo bani pire kina si daule mole kene ol na tomua.    0Te God yulang bir weni nan Yisas pir tominga hobi na tongure yona sina nabile au dungwo ha i pinana dire God sirin bol teiwa. N  0Di tere sirin bol tegiwe, ni nomani bir panangure God a kulang pai ni tenangwo hanana dire sirin bol teyo, te God ha te ni teralga ire amane monana dungwo ha i, inana dire God sirin bol te moliwa. H  0Te pi tege eminga yal Yisas Kraist irang God bling memini hong yal momia, nin Kwiang yon wu bilere God mongwo maing di ba bol ni tenangwo pir po sire, hang a yuwo olana dire ha di te moliwa.  #0E ni tere onga i na wai piriwa dire, God ha di te molga moliwa. Molere God ni yalhobi ni aki di ni tenama dire ha di te molga bani moliwa. 2 _0Ni yalhobi pi tege eminga yal Yisas ol wai ol na tomia u wai ominia dire pir tenio, te God grang wine ongwo hobi yon milni tena dungwo na haya pire gun e ni teiwa. " ?0God nan na pare ere nu ke na tongwo taliwe, nin Kwiang na tomua. Na tongwiwe, yamoni ta na tekimia. Sigare kul na teralua dire ana kere emia, ere homa nin Kwiang na tomua. Tongure nan God kul engwo mominga hobi nibil nebona tal oun dongwo u na au sungure wa mominba, emgi God si hon e na tere sigare kul na tenangure isine dinaminua. Yu onamingere ari wiyol hobi God haang a yuwo, olamia dire wai pire momno. C 0 Ena Kraist ol wai ol na tongwiwe, ni wiyol hobi God aki di na tere sigare kul na tenangure u wai nanua dungwo ha i, a i si ware Kraist pir tenua. Tengere hongebe God sigare kul ni teralua dire aling kere engwo meri irai, omaga nin Kwiang bai nu sungure, ure ni wiyol hobi ni pare engure, God kul engwo monua.  '0 Tomia pire homa nan Yuda ari Kraist honagi kebering hongwo haung pir tominga hobi, Kraist God haang ayuwo olungwo i pire maa e tere moli omno. Moli pire Kraist kina si daule molere God gamahobo ol wangwo meri ol wanaminga i, wiyol tau hanere Kraist pir tenangwo pamua. ^ 70 Ena God talhan para weni olala di pungwo meri omua. Hongebe weni God nin yu olala di pimia. Nan Yuda arihobi Kraist kina si daule monaminga pire nu ke na tomio, te God gamahobo monaminga pire nu ke na tomua. ] 50 Hongebe God tal yu olala dire nin nomani si pungwo ha i yu pamia. God nin wang ganba baniya ure honagi oli ongwo haung hamen ganba talhan para weni a yo te i ogere ogere, Kraist bring a holo sinama di pire omua. ; q0 God haung haung para weni kene ol hanere nin nomani si pungwo meri Kraist gol na tenama dire nu si olungwo i memini kul si paikimia, God nin i tibi ol na tongure han po siminua. e E0God pirari pare ol wai ol na tongwo i, tal migi ta ol na tekimia, tal bir weni ol na tomua. A~ }0Kraist gongwo i kraing mongwo gomo? Ta golkimia. Gongwo iwe, nan ari tal nigi dongwo ol waminga pring ya dungwo i, Krait nin algi ya bole God tomia, God prina i wai simua di na tomua. u} e0Pungwo ipire God Wang iwe, God miling gul go simba, nan ari pir na tere yamoni pirari pare gol na tenama dire nu si olimua. Olungwo ipire nan arihobi God tal ol na tongwo i wai pir tekinamno? Wai weni pire, God pirari pamua di piminia. u| e0Ena God arihobi na milna ala pamia dire yong miling na tomia. Tere Yisas Kraist tal ol tenangure arihobi na wana auna monama di pimua. Di pungwiwe, yamoni di pirkimia. God nin nomani si pungwo meri wara kere ol na terala di pimua. ~{ w0God ganba olo ol ekungure, God molere Kraist gol na tere ol wai ol na tenangwo ipire nan amane mole tal dime dire ol wama di na harala dire na nu ke na tere na pare emua. Pol God nin maing Epesas arihobi itibi ol tenama dire sirin bol tongwo ha \z 30Ena pi tege eminga yal Yisas Kraist irang God momia pire wai pir tominua. Yamoni pir tekiminia. Kraist sigare kul na tomia u wai naminga pire hamen bani God pirari pare talhan para weni ol wai ol na tomia. y 0Nabe God ire, te pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pirari pare to bir hole ol wai ol na tomia, ni ari hobi yon ure dinangure hamen wai tangwo ni monga bani u tibi pire pai omo. Kraist tal ongwo ipire God pirari pare nan tal wai ol na tongwo ha @x }0Na hana Pol molere Yisas Kraist grang wine olere aposel honagi ol moliwa. Aposel honagi olgiwe, ari ta na bai nu sungure, olkia, God tani na honagi onama dire na bai nu sungure oliwa. Ni ari God gamahobo monia, Yisas Kraist kene ol na tomia dire grang wine ole moli onga hobi pasi kere pinana dire bol ni teiwa. \w1DNa Pol molia. Mole ha mining bol engwo i, na nan bolga ana bining dimia hano. Na halabusi pai molga i pire nomani si pir na to. God pirari pare ol wai ol na tongwo i ni monga bani u tibi pire pai omo.hvIDKere pire yal Akipas yu di to. “Ni yal Yisas honagi ni tongwo inga i nimni mole ol molo.” LuDNi Kolosi malgi monga hobi pasi i kere pinanga pirere, hon nu si Leodisia malgi ha maing pir mongwo hobi to. Te Leodisia malgi pasi bol tega i hon i unangure, ni Kolosi malgi arihobi kere piro. ct?DEna Leodisia malgi ha maing pir mongwo hobi Pol pasi bole wai pir ni teya dimua di to. Al Nimpa Pol wai pir ni teya dimua di tere, al i oo kepangwo ala u ku bole ha maing pungwo hobi para wai pir ni tomua di to. ss_DDokta yona milna tominga yal Luk wai piriwa di ni tongure, te Yal Dimas ere para wai piriwa di ni tomua. r1D Epapras iwe, ni Kolosi malgi hobi ire, Leodisia malgi hobi ire, Hirapolis malgi hobi ire dire, honagi ol ni terala dire, yulang bongwo na haniwa. rq]D Ni gamnahobi Kraist Yisas honagi ol tongwo yal Epapras ere wai piriwa di ni tomua. Yal i haung haung God aki di ni tenangure nimni mole God ha dungwo i, memini para weni pir po sire wine onana dire, yulang bole God sirin bol tomua. 4paD Yosua Yastas haang su engwo yali ere wai piriwa di ni tomua. Yasu i Yuda ari momia, God kene ongwo bani di ba bominga honagi Yuda ari yasuri obil mining aki di na tomua. Na halabusi ereho pai mobilga yal Aristakas wai piriwa di ni tomua. Yal Banabas yong yal Mak para wai piriwa di ni tomua. Pasi ta haya bol ni teya, Mak unangwo pana gal to. SnD Ni gamna hobo ta na yona milna tominga yal Onisimas kina ereho bai nu si oliwa. Unangwo ure na ol waminga maing di ba bol ni tenangure pirala dinanua. Pol Kolosi arihobi yahuno mol dinio, di tongwo ha m!DNa yalhobi mominga maing pir po sinanio, te nima sire monana dire yali bai nu si ni yalhobi monga bani oliwa. Yal i tani ta bai nu sikia. +lODNan enambi yona milna tegere yal Yisas honagi wai ol tere ha maing di tibi olungwo yal Tikikas, ni pir po sinana dire na molga maing di tibi ol ni tenamia. ukcDNi yalhobi ha wai panangwo mone dire nugun baneng enangure ha ura panangwo do. Yal ta ha maing memini pirikire ure sirin bonangworai, ni di tibi ol tenania, kwi ol molo. Pol Tikikas Onisimas kina bai nu si Kolosi malgi hobi olungwo ha NjDKraist pir tekinangwo ari monangwo bani pi monanga, molere tal wai ol to. Tenanga yal hobi yong ura dinangure ha maing boling kul tengere pirere u Kraist doling bole memini pangwo i pinamua. ^i5DTe ha i nir si teralga ari hobi memini gintani pir po sinama dire God sirin bol to. _h7DNa Pol molga i pire God aki di na tenama dire sirin bol to. God ha maing ari nir si teralga pire God hol bala di na tenama dire sirin bol to. Te Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha memini kul si pangwo i, di tibi ol teralga pire God sirin bol to. Te na Kraist ol wai ol na tongwo ha i memini di tibi ol tega ipire halabusi pai moliwa. ~guDEna ni God ha di te monanga, gin tani dire ya molkio. Haung haung di tere oine holgi di molo. Molere God ha di tenanga gran pera dire nomani te banta banta olekio. Olekire God tani pir tere ol wai ol na tenga wai piriwa di tere tere molo. Xq}}|{zuxwvtss rqfppBocn`mlkfjihggBeevddcvba``Y__}_=^^]] [[]YFXgWBVfUT SRQQ,O]NL\KxJpHFEDCBB+A?Q><;:#8n64321//,+*))('?&%%K${$o )8QTK K  KB+5g=Xa;& Sinba, na pirega Kraist ni yalhobi kina haya gwa sinia, hon nomani si kulu sire hol wai doling bonana di piriwa. Piriba, kraun sungure u hol ta onga yal i, haang pirikia, pring bir imia, emgi God ha hol ol tenamua. 4a& Homena kere pil obilga onga bengwo meri iwe, yal i ha obilga di ni yalhobi monga sina i olimba, ni yalhobi para weni bol yare guru di pi yal i kebering bani tabin sinua. 7&God mole na molga hol i dolna bole wo dire di ni tongwo yal i kwaling ta po di ni tongure ono? Ta honia, yal ta hasu di ware kraun sungwo pire onua. K&Ena homa ni arihobi God obil ol wai ol na tongure u wai naminua dungwo ha i doling bole wanga wai pamua. Pangure omaga ara ure ha maing hol i si pera di ni tongure aidole u kwalin ta one? J~ &Ena nan Kraist pir tominga hobi, gauna bol oliminga i ta mamio, te gauna bol olekiminga i ere tamamia. Kraist tal ol na tere sigare kul na tenangure u wai naminua di piminga i obil wai pamua. r}]&Tenba, nan yalhobi God ol wai ol na tere sigare kul na tomia u wai naminga God amane moma di na hanamua di pire kwi mominua. Kwi momingiwe, God Kwiang nan nimni monaminga pire yona wu bilere aki di na tongure kwi hane hane mominua. F|&Ni yalhobi Lo ana holo holo krehaman ha obil aki di na tenangure sigare kule u wai nalga God na wai hanamua di pinga hobi, God ol wai ol na tongwo i pire tekire Kraist mobin hal wa tenua. 9{k&Yal tau Lo krehaman ha memini pangwo wine olere, gaung bol olungwo hobi Lo para wine oli namba, taniga i bangi olangwiwe, Lo para weni isusu olangwo pangwo ipire di ni teiwa. z&Ena na Pol molia, ha ta di ni teralia piro. Ni yalhobi Lo krehaman ha wine olere gaun bol olena, Kraist aki di ni tekungure. y &Ena tal nigi dongwo ol waminga pring ya dimia halabusi pangwo meri paminba, Kraist prina tobo nin algi God tongure nan sigare kule u wai ominua. Omingiwe, Lo krehaman ha aki di na tenangure u wai naminua di piminga hol i halabusi panaminia, aidolimno. x1&Ena girhobo, ha maing buku yu di ba bol na tomia. Boi honagi ongwo al i kul engwo meri ta molkiminia, eumbi weni kul engwo meri mominue.w!&Yu ongwiwe, ha maing buku talwa dire bol eme? Yu dire bol emia. “Boi honagi ongwo al gir kul engwo i, irang ganba ya oo dimin talhan i ha te tekinamia. Eumbi weni gir kul engwo i ha te tongure ingwo pamua. Yu pangwiwe, boi honagi ongwo al ire kul engwiwe, Lo ana holo holo obil wine olalga u wai nalua dungwo hobi han dimia, ha i aki di na tenangwo paikimia di piro.” Jen 21:10 v&Monba, hamen haya ari memini pangwo meri kul engwo gir i, God Kwiang kul engwo hobi, i kura ol tere kiang pai tomua. Tongwo meri Lo ana holo holo obil wine olalga u wai nalua dungwo hobi, omaga nan Yisas pir tominga hobi ereyu kiang pai na te momua. u&Ena gir hobo, God al Sera wani ni teralua dire aling kere engwo meri tongure kul engwo Aisak mongwo meri ni arihobi monua. t&Di engwo ha i, eumbi al Sera, boi honagi ongwo al Hega kina al suri di bole ha yu di emia. “Ni al temini monga al i gir kule gul ikiwa dire gala dinba, omaga gir miki weni kulere milni panangure monanua. Molere boi honagi ongwo al i gir kul nenamba, ni miki weni kul ne win sinanua.” Ais 54:1 Ha iwe, Ebraham al su ingwo i gang maliminga hobi onaminga mere di tibi ol na tomua. #s?&Momba nan God ol wai ol na tomia u wai naminua di piminga hobi halabusi pai molkiminia, boi honagi ongwo al Hega nan kwiana moya ta molkimia, eumbi weni Sera nan kwiana moya momua. Yerusalem hon hamen bani i tibi ole monaminga ipire eumbi weni han dungwo i ha bangi biire di emua. krO&God Lo ana holo holo Moses tongwo bani Yuda ari haang hamen hul Sainai haang emba, na ha bangi biire diralia, hamen hul iwe, al Hega gang yol Areb mongwo meri dimua. Hega iwe, memini yu pamia. Ganba bling hongebe Yerusalem ke pare wou u mena omua. Ongwo hobi Lo krehaman ha ana holo holo aki di na tenangure u wai nalua di wamua. Di wangwo hobi u wai nala di pimba, Lo i haung taniga isusu olungwo i olere ak di tenangwo u wai nangwo hol ta dikimia halabusi pangwo meri pai momua. q &Kul engwiwe, ha bangi biire dimia memini sinali hol sutani pamia. Hol ta God krehaman ha aki di na tenangure u wai nalua di pungwo hol dimia. Hol i ari doling bole wangwo hobi gin tani u wai nala di pimba, Lo i haung taniga isusu olungwo i olere aki di tenangwo u wai nangwo hol ta dikimia, halabusi pangwo meri pai momua. Mongwo hobi kwiang moya tani boi honagi ongwo al Hega momia. 'pG&Ena boi honagi ongwo al ire kul engwiwe, ari memini pangwo meri kul emba, nin eumbi kul engwiwe, God wani ni teralua dire aling kere e tongwo meri kul emua. ,oQ&Lo krehaman ha ta yu pamia. Kwiana moya Ebraham eumbi weni al ta momba, boi honagi ongwo al ta ingwo i wang ta kul engure, eumbi wang ta kungure sutani kul emua. Yn+&Ni ari Lo krehaman ha aki di na tomua di pinga hobi, Lo kere pirkinua do. m&Ha maing hol a i si ware hol ta honanga, ha nega dire di ni tekiralba, hol ta onia, na nomani si gogo dale ha i nega dire mining bole ni tere ni monga bani kina ereho mole a yo te ni teralua di piriwa. Al Hega Sera kina mongwo bani di bole di engwo ha l+&Ena gir hobo, agr gir kulala dire gul ingwo meri na gul bir i moliwa. Igiwe, Kraist nin ol wangwo meri wanana dire gul honagi ol ni te moliwa. fkE&Tenga ari ha nir si ni tongwo hobi nigi domia tal yu ol ni tongwo i na nigi de piriwa. Na ni kina molkinaminga, yal tau ure milni pire ha maing nir si ni tenangwo wai pamba, hol ta nana dire kraun sinangwo i nigi domua. vje&Ena God ol wai ol na tere aki di na tongwo u wai nanua dire ha maing ditega hol i aidole, yal tau ni kraun sire Lo krehaman ha ana holo holo obil aki di na tenangwo u wai nanua dungwo ha i, wine onana dire yu ongure bol yare pir tenua. Qi&Omaga na ha maing kara gi dire di ni tega i, kiani molgere di na teno? ghG&Homa ni milna pir na tenga i omin pole na tenanga hanaminga pamba, pole na tenanga paikimua. *gM&Tegarai ni mobin hal wa na tere na aidolekinirawa. Kwia ensel mo Yisas nin unangwo pana gal tenanga meri gal na tenirawa. Pana gal na tengarai omaga u moi omo? Xf)& Homa na nibil ole mole Kraist ol wai ol na tongwo ha maing nir si ni teiraya. yek& Ena gamnahobo, Lo ana holo holo aki di na tekimia, Kraist gol na tongwo i obil aki di na tomia di pir tere doling bolga meri bolkinia dire haini me moliwa. Homa ha maing nir si ni tega haung irai wa gol na tere isime e na tekinirawa. cd?& Di pinga i paikimua. Yu ol wangiwe, na hanere Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha i di ni teiba, a i si ware doling bolkinia, i bangi olanga pamia hanere milna gul sungure talongwo ha i a i si wakine? di piriwa. {co& Sabat haung kene olalua, haba ta kene olalua, kun oo ta kene olalua di pire molalga God na wai hanamua di pinia. Ib & Monba omaga ni arihobi God moma di pinua. Di pingere God para ni hanere kene ol ni te momua. Mongwo ipire ni talongure Lo krehaman ha kumo gia gal bala hulu yong ba engwo i, hon maa e tere doling bolala di pine? Ni arihobi tal yu ol ware boi honagi ol mongwo meri yu ol molala di pino? Di pinga i paikimia gai golkino? a&Ena hongebe ni ari hobi God moma di pirkinua. Pirkire kwia kumo ya, so gal bala hulu yong ba ere pir tere maa e tere monua. {`o&Ena God yu ol na tongwiwe, omaga boi honagi ol tere mongwo meri ta molkiminia, wang aung weni mominua. Momingere God talhan tau ha te na terala dungwo meri na tongure ire mominua. Pol Galesia yalhobi mol pai wai om mo dire pir oun dongwo ha _!&Weni mominga maing nin han pa dinama dire God nin Wang Kwiang bai nu sungure nan yona sina molere, “Nabe, nabe” dima di pire mominua. B^ &Ena ha bol ega i memini yu pamia. Wang hobi gir migi mongwo haung ganba ya, kun ya, irang talhan a nongwo i ebir sire ha te tomba, olo ikimua. Ikire emgi inangwo ipire boi honagi ol tere mongwo meri moli ongure krehaman te i omua. Ongwo ongwo ari mongure al i tere talhan hobi para ha te tongwo ire kene ol tomua. Tongwo meri nan ari hobi para mominia. Kraist olo hungwo gin iwe, ari para weni gir mongwo meri momingere talhan inanua dire ha te tomba, olo ikungwo meri mominua. Mole kwiana moya Lo krehaman ha obil wine ole kene ominba, u wai naminga hol i tibi ol na tekimua. Tekungwo pamba, nomani si pir tekirere gogo wine ole moli uminua. Moli uminga uminga, God wang u ari po ditongwo haung i tere nin Wang bai nu si olungure agr ta kul emua. Kul engure gir i Lo krehaman ha gogo wine ole mominga haung u tibi pire momua. Molere nan ari Lo krehaman ha kene ol tere gogo wine ole mominga hobi sigare kunama dire ulbe hane a na tere, tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo nin algi i tobo God tomua. Tongure God na kul nerala yuwa dire na tol di ingure wang aung weni mominua. ] &L\&Molere Kraist gamahobo monangi, Ebraham gang para monua. Monia, God Ebraham ni galni miki weni ni teralua dire aling kere e tongwo meri ni yalhobi para Ebraham gang monia u tibi pire monua.)[K&Ena Yuda ari mo, yol Griki mo, yal bina nir honagi yal mo, ari tibi mo, yal mo, al mo, Kraist di waire ni ku bongwo bani u tani pire kunung kunung muru monua. 8Zi&Ni yalhobi Kraist pir tere nir binga i Kraist ulbe hane a na tomia dire di waire nir binua. Bilere Kraist kina guman pule ire u tani onua. Pire Kraist nin mongwo meri monua. Y&Tekungure Kraist Yisas haya ulbe hane a na tomia dire pir tenga i pire, God wang aung mongere God nin kene ol ni tomua. @Xy&Omaga Kraist pir tere moli uminga bani Lo krehaman ha obil mol pai onaminga pire kene ol na tekimua. God pir tere a i si wananga i tani ni aki dinangure God nin kul engwo monanga ha W&Moli ominga ominga, Lo krehaman ha nir si na tongure wine ominba, tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i kri di ole na tekimia. Emgi Kraist ure ol wai ol na tongwo ha i, i tibi ol na tomia a i si ware doling bomingere, God hanere tal dime dire oma di na hamua. 0VY&Homa Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i olo i tibi ol na tekungure, Lo krehaman ha kene ol na tongure na tal nigi dongwo ominia di pire moli ominirawa. U-&Ha maing hol naminga pire buku ha yu di emia. Ari hobi para weni tal nigi dongwo ol wangwo pring han hongwo meri homia. Homba, ari tau Yisas Kraist gule ole na tenangwo pamia dire pir tenangwo hobi, God aling kere e tongwo meri pring han hongwo i gule ole tenangwo pamua. T&Yu ongwiwe, God Lo krehaman ha ana holo holo ire, God aling kere e tongwo ha ire dire, ha suri ta wai pangure ta nigi domo? Ta dekimia, ha suri ereho wai pamua. Ena God Lo krehaman ha wine ole u wai nalga panangwo, talongwo God hol ta i tibi ol na tome? PS&Tomba aling kere e tongwo ha i yal ta i ure di tibi olekimia, God nin dire moli pire ti hon di tibi ol tomua. Tongwo meri na tenangwo pamua. Lo naben momia, ni aule ire Kraist mongwo bani nangwo ha 0RY&Yu ongwiwe, talongwo God Lo krehaman ha ana holo holo i tibi ol tongure ari mongwo bani ume? I tibi ol tekima, arihobi tal nigi dongwo ol wangwo i pir po sikinangwo pamba, i tibi ol tomia pir po simua. Sire moli pire emgi aling kere e tongwo meri Ebraham gang ta u tibi umua. Lo krehaman ha iwe, God ensel hobi ditongure ure sina yal ditongure ure arihobi di tibi ol tomua. Sina yal iwe, hol pai ari ta molkinangwo ha ta di tenangwo paikimia. Paikimba, hol bani ari ta mongure hol bani ari ta mongure yal i ha i holo holo ware di tibi ol tomua. XQ)&Lo krehaman ha wine onanga tal ta ni teralua dungwo ha i panangwo, aling kere e tongwo ha paikinamia. Paikinamba, God Ebraham tal ta ol ni teralua dire aling kere e tongwo ha i pirari pare weni kara tomua. P&Na ha di ni tega i memini yu pamia. God nin onangwo pamia dire pir na tenanga tal ta ol ni teralua dire aling kere e tongwo ha i homa u tibi umia. Emgi me erin po handret teti yia wai sungure Lo krehaman ha ana holo holo u tibi umia. Emgi u tibi ungwo ha i paba sire homa ungwo ha i wa kirulu di banta olimo? Ta olekimua. Ha sutani pamia. Lo ana holo holo krehaman ha wine onanga tal ta ni teralua dimio, te yamoni pirari pare ni teralua dire aling kere e tomia. Ha sutani i memini kunung kunung paikimua. ?Ow&Ena God tal ta ol ni teralua dire, Ebraham gang kina aling kere e tongwo i, gang para weni aling kere e tomo? Ta tekimia. Gang Kraist taniga obil tenangwo ipire aling kere e tomua. gNG&Ena gamnahobo, nan ari mominga gauna bani ha ta pangwo dinaminia piro. Yal ta wang aung mo ebering hobi, tal ta ni teralua dire aling kere enangwo tali hasu dinam mo? Ta dikinamia, weni kara tenangure inangwo pamua. M&Tongwiwe, God Ebraham awa ha ditere tal ol tongwo meri ari wiyol hobi ere yu ol tomua. Nan ol na tomia di pinaminga, God na Kwiana ni teralua di engwo meri irai na tenangwo inaminga pamua. God Lo mo yuwo pire aleng kere engwo i a ime olekinangwo ha _L7& Nan yalhobi God Lo krehaman muru wine olkimingiwe, God pring na tenangure gul inaminba, Kraist er pera bani golere ulbe hane a na tere God tongure God ni pring wai simua di na tomia. Ha mining ta yu di emiraya. “Ari tau er pera bani gongwiwe, God Lo krehaman ha muru wine olkire isusu olimia, God yong ki e tongwo ipire sigomua.” Diu 21:23 Yu di engwiwe, Kraist Lo muru wine olere isusu olekimba, golere nan Lo isusu oliminga hobi ulbe hane a na tomua. jKM& Hol sutani pamia. Ari tau Lo ana holo holo aki di na tenangure u wai nalua di pimio, te ari tau God tani aki di na tenangure u wai nalua di pimua. Pire ha su i hama bare wine oli omua. Omba ha mining ta yu pamia. “Yal ta Lo ana holo holo wine olalga aki di na tenangwo u wai nalua di pungwo yal i, ha taniga isusu olalga Lo para weni isusu olalua di pinangwo pamua. Olere Lo ha ana holo holo muru wine oma, Lo aki di tongure, ongwo paikimia, aki di tekimua.” Lev 18:15 1J[& Te ha mining ta yu di emia. “Yal ta God kina gumang pule ire u tani pire molala di pinangwo i, God obil tal ol na tenangure u wai nalua di pinangwo yal i, God hanere digan momba amane moma di hanangure, moli nangwo pamua.” Hab 2:4 Ha yu di engwiwe, yal ta Lo krehaman ha ana holo holo obil aki di na tenangure wine olere moli nalua di pinangwo yal i, God hanere wai pir tenam mo? I ta pir tekinangwo pamia. I & Ena yal tau Lo krehaman ha ana holo holo obil wine olalga u wai nalua dungwo hobi, ha i a i si wamba, nin wine ongwo paikimia God hanere yong ki e tenangure moli namua. Ha ta yu di emiraya. “Yal ta God Lo krehaman ha ana holo holo para weni wine oli namba pire, taniga isusu olangwiwe, Lo para weni isusu olamia, God hanere yong ki e tenangure moli namua.” Diu 27:26 xHi& Ena Ebraham God tani aki di na tenangwo pamia di pir tomia, God awai ol tomua. Te wiyol tau Ebraham pir tongwo meri pir tenangwo hobi God ereyu Ebraham awai ol tongwo meri ol tenamua. Tenangwo i pire wiyol hobi Ebraham gang monamua. G&Hongebe God Ebraham awa ha yu di e tomia, “God tani ol na tere sigare kul na tenangure u wai nalga pamua dungwo ha i, yol e pir tenga ipire ni galni ari wiyol bina holo holo mol i ongwo hobi God sigare kul tenangure u wai namua.” Di e tongwo hobiwe, Kraist tal ol na tenangwo maing God Ebraham awa ha di tibi ol tomua. Tongwo ha i memini yu pamia, wiyol hobi digan momba, God tani ol na tere sigare kul na tenangure u wai nalga pamia di pir tongwo i, God hanere tal dime dire ol wama di hamua. Jen 12:3 F&Yu di engwo ha iwe, ari tau God tani ol na tenangwo, sigare kule u wai nalga pamia dire pir tongwo hobi, Ebraham gang weni momua. ?Ew&Homa Yisas tani ol wai ol na tongure u wai oiya di pinia. Pinga i pisole omaga Lo ana holo holo tani aki di na tongure u wai oiya di pinia. Pinba ha maing buku kere pirkino? Keranga kere ha mibi dire bol ega i kere memini pinanua. God Ebraham awa ditongwo i a i wa molere, God tani ol na tere sigare kul na tenangure u wai nalga pamia dire moli ongwo i, God hanere, tal dime dire ol wama di hamua dire, ha yu di emirawa. Jen 15:6 D&Talongwo God Kwiang ni tere tal gumang hon dongwo maing maing ni monga sina i ol ni tome? Lo krehaman ha ana holo holo wine onga pire ol ni tom mo, Yisas ol wai ol na tomia dire pir tenga i pire ol ni tome? Yisas pir tenga i pire tal gumang hon dongwo ol ni tomue. C%&Haya tal ta ta i para weni ole hane moli unua. Ungiwe, kraing mongwo moli wiwa di pino? Pinba, na piriga kraing mongwo moli una di pirkiwa. [B/&Ni yalhobi nomani paikino? Homa God Kwiang honagi ol ni tongure wine ole moli onia. Ongiwe, omaga na nan gauna nomani si piriga meri wine ole moli nalga i, God ha maing hol i nimni mole doling bolala di pino? ;Ao&Na ha taniga sirin bol ni tenaminia. Ni Lo krehaman ha ana holo holo a i si ware honagi onga i hanere God nin Kwiang ni tom mo, Yisas Kraist tal ol ni tongwo ha i, a i si ware doling bonga pire God Kwiang ni tome? Yisas Kraist tal ol ni tongwo ha i, a i si ware doling bonga pire God nin Kwiang ni tomua. .@ W&Aye, Galesia yalhobo, du haunua do. Homa Yisas Kraist er pera bani gongwo maing i tibi ol ni tominga han po sinba, ara kumoigi pare ni sungure nomani sala mala one? :?m&Ena God pirari pare to bir hole tal ta ol na tongwo i, nan aidolekinaminua. Aidolaminga, Lo krehaman ha aki di na tenangwo, God na hanere tal dime dire ol wama di na hanangwo, Kraist gongwo i gol na tekimia ya mone gomua dinaminga pamba, Kraist gol na tomia God nan amane dime dire moma di na hamua.>&Kraist er pera bani gongwiwe, nan gol na tomia. Kraist gongwo bani nan gauna para gominia, Lo krehaman ha aki di na tenama di piminga ha i, aki di na tekima di piminua. Kraist nin gol na tere obil aki di na tenangwo pamia dire pir tere moli ominua. Na nan amane dime dire moli naminga paikimba, God Wang Kraist golere, algi ya bolere, God tobo tongwo God hanere, nan amane dime dire moli oma di na hamua. Hangwo pamia dire moli ominua. Moli omingiwe, na nan moli hominia. Kraist yona wu bungure moli ominua. =&Ena God Lo krehaman ha ana holo holo pir po siminia. Lo ana holo holo ha iwe, tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i obil i tibi ol na tomba, God tobo tere kli di ole na tekima di piminua. Piminga ipire Lo ana holo holo obil wine olere u wai namingere God na wai hanangwo paikimua. God tani aki di ni tere pring kli di ole na tenangwo pamua dungwo ha i, pir tere a i si waminua. <&Homa Lo krehaman ha ana holo holo wine onamingere u wai honaminia, God na wai hanangwo paikimua diminga i, aidole hon nomani si kulu sire, Lo ana holo holo wine onaminga God na wai hanangwo pamua dinaminga i u hasu panamia, God pring hon na tenamua. `;9&Ena nan Kraist haya tal ol na tongwo iwe, God hanere tal dime dire oma di na hamia dire pir tominua. Pir tominba, gin ta tal nigi dongwo omingiwe, Kraist na nu sungure omno? Ta olkiminia, nan wara kere oli ominua. |:q&Molkiminba, yu nomani si piminia. Lo krehaman ha ana holo holo obil wine olere, u wai alga God na wai hanamua di pinangwo hobi God hanere wai hankimia, Kraist haya gol na tere ol wai ol na tomia u wai nalga pamua di pinangwo hobi, God hanere wai hanamua. Hanangwo i pire na Yisas Kraist tani pir tere moliwa. Ena na ganba ari digan moliba, Yisas pir tega i God na hanere, amane dime dire moma di na hamua. Yal ta Lo krehaman ha wine olere, awai honagi onangwo God hanere ni amane monua di tenamo? Ta ditekinamua. Ditekinamba, Yisas Kraist gol na tere ol wai ol na tenangwo amane molalua di pinangwo i, God hanere wai hanamua. ~9u&Ena na Yuda ari hobi wiyol tau Lo krehaman ha wine olkungwo hobi mongwo ala i gogo ta ya sina sire molkiminua. K8&Omba, na iwe, Yisas ol wai ol na tongwo hol i aidole u kwaling ta omia hanere, aire Pita yu di teiwa. “Ni Yuda yal monia. Monba, Yisas pir tenga i tere Yuda memini pangwo i aidole wiyol hobi mol pai ongwo meri onia. Onga i wai pamba, ni wiyol hobi gaun bol olanga homena ereho nerabilua di pire homena nin bangi mole nenga, talongwo wiyol hobi Yuda memini pangwo i wine onama dire nibil tene?” Ari Yisas pir tenangwo amane dime dire monangwo ha "7=& Mongure Yuda ari tau Yisas pir tongwo hobi Pita tal gogo ongwo meri yu olere doling bole omia. Olere Banabas bal tongure Banabas para doling bole omua. c6?& Yal Yems yal tau bai nu si olungwo hobi olo hungure, Pita wiyol gaung bol olekungwo hobi kina homena ereho ne momia. Momba, Yems bai nu si olungwo hobi ungwo hanere, kuling ol tere, pi nin bangi mole homena ne momia. [5/& Ena Pita u Antiok malgi mongwo gin iwe, tal gogo ongure na kura ha diteiwa. n4U& Tere talhan a nekungwo hobi miling pir tere aki di tenana po di na tomia. Tongwo wai pire, “para dinia, haya onamina di piminga meri dinua,” diminua. Pita wiyol tau kina pana gale homena tani nongure Pol kura ha ditongwo ha 3& Ena Yems ire, Pita ire, Yon ire dire, ha maing honagi torari si ema di hangwo hobi, God pirari pare na Banabas kina aposel honagi onama dire ol wai ol na tongwo hanere, na yona tani ere na kulimua. Kulere yu dimia, na yasu hobi Yuda gaung bol olungwo hobi Yisas ha maing honagi ol tenaminia, ni yasu hobi wiyol tau gaung bol olekungwo hobi Yisas ha maing honagi ol tenana po di na tomua. G2&Ena God Pita Yuda arihobi ha maing nir si tenama dire nu ke tere aposel honagi olo dire yulang tongwo meri, na ere yu ol na tongure wiyol hobi aposel honagi ole aki di te moma di na hamua. X1)&Tekire hangure Pita Yuda wiyol gaung bol olungwo hobi, Yisas ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol tongwo meri, na wiyol gaung bol olekungwo hobi ere ha maing kene ole di tibi ol tongwo pama di na hamua. !0;&Arihobi yal tau ha maing hong yal momua ditongwo yal i gaung maini hane dimia. Nomani sina ala i hamo? I ta hankimia, God nin hanere haang a yuwo olam mo, aidolam mo, onangwo pamua. Ena ha maing hong yalhobi irai na ha diminga pire, “a, i dinga paikimua” di na tekimia. [//&Bal terala dire ha i nir si tomia na gina hobi ha i gintani ta pir tekiminua. Pir tenaminga ni yalhobi Yuda Lo krehaman ha wine olere, gauna bol olaminga sigare kule u wai naminua di pinania ta pir tekiminua. .&Tekimba, Yisas grang bani pir teiwa dire hasu di wangwo ari tau kiana momia. Molere bal terala dire Yisas ogolo weni doling bonanga Lo krehaman ha wine olere gaung bol olo dungwo ha i nir si tomua. Homa Lo ana holo holo krehaman ha para weni wine ole u wai naminua dungwo ha i na han homba, Yisas ure gule ole na tere sigare kul na tomia, u wai omina di piminua. Na han hongwo ha goling i yalhobi hon wine onama dire nir si tomua. Tomba, Yerusalem malgi Yisas ha maing kene ongwo hobi Taitas gaung bol olo di na tekimia. -5&Taitas na kina ereho Yerusalem obilga yal i yol Griki yal momba, Yisas ogolo weni doling bonanga Lo krehaman ha wine olere gaung bol olo ditekimua. , &God yona wu bungure grang wine olere oiwa. Pire ari wiyol ha maing pirkungwo hobi ha nir si tega i, Yerusalem Yisas ha maing kene ongwo hobi, hasu dim mo, ha wo dim mo, pinama dire oo ala kul si mole boling kul teiwa. Tega pire hasu dinua di na tekimua. ++ Q&Ena me erin ana holo holo kebena sui sui dire potin yia wai sungure, na ire, Banabas ire, Taitas ire dire, mo Yerusalem ominua. Na nan pirega meri pire ta hoiwa. G*  &Pire na hana pirere, God haang a yuwo olere, maa e tomua.I)  &Sikire, homa yal Pol nan na sire gale Kraist ha maing pisolaminga pire ol gogo dal na tomiraba, omaga yal i hon Yisas ol wai ol na tongwo ha maing nir si toma dungwo ha i Yudia arihobi pimua. i( M&Oiba, Yudia probins ari Yisas pir tere grang wine ongwo hobi hana pimba, gumana han po sikimua. =' w&Ena emgi na hon ere Siria Silisia probins suri oiwa. N& &Na ha diga i, God maulung bani dia, ha pangwo kara di ni teiwa. %  &Moliba, aposel hobi tau monangwo gumang hankiwa. Yisas ebering Yems Pita kina nin mongure haniwa. Ap 9:26-30; 11:29-30 $ 7&Moli oga oga, me erin sui tai dire tri yia wai sungure, ere Yerusalem pire hamen haung ana holo holo kebena hol pai muru yal Pita kina ereho moliwa. \# 3&Pirekire, te Yerusalem pire aposel homa mongwo hobi ere ha wo dim mo, hasu dim mo, dire sirin ta bol pirkiwa. Na sinering gobo ta Arebia wa dungwo bani pire moli oiwa. Moli pire emgi Damaskas malgi pire moliwa. " &Tere God ol wai ol na tongwo ha maing ari wiyol tau ha nir si tenama dire God nin wang i tibi ol na tomia. Tongure na wiyol mongwo bani pire ha i nir si tenama dire God na nu si olimia, na ari mongwo bani ha wo dim mo, hasu dim mo, dire sirin ta bol pirekiwa. ! }&Teiba, namine olo na kul ekungwo haung i, God haya pirari pare na nu ke na tere hana e na tongwo pamua. Ais 49:1   9&Na kekuni yalhobi a ime ol tere, na Yuda krehaman ha wine olere, moyu oiwa. Pire nimni molere, kwiana moya krehaman ha a i si mole nir si teiwa. L & Homa na Yuda ari hobi krehaman ha memini pangwo meri wine olere, moli oga hanirawa. Hangere homa Kraist grang wine ongwo hobi hon olkinama dire sire gale ol gogo dal tega hanirawa. Ap 8:3   & Te yal ta di na tekimio, te yal ta nir si na tongwo pire ta dikiwa. Yisas Kraist nin yona wu bilere do di na tongwo pire diiwa.  & Ena gamnahobo, Yisas ol wai ol na tongwo ha di ni tega i, yal ta nin nomani si pire di na tongwo pire dio? Ta dikiwa. @ {& Ena ha omaga di ni tominga i, ari hobi wai pir na tenama dire di ni tomin mo, God wai pir na tenama dire dimne? Na arihobi yong ura dinama dire kraung simno? Kraung si momina, Kraist honagi yal molkinaminba, sikiminia honagi yal mominua. Pol nomane sikulu sire aposel mongwo i nin maing di tibi olungwo ha 4 c& Hongebe ha i di ni teiraba, omaga hon di ni teiwa. Yal ta ha maing homa pinga ha i, abiyame ere ha ta nir si ni tenangwo yal i, God yong ki e tenangure moli nangwo namue. > w&Ena na mo, hamen kwia ensel mo, yal ta Kraist ol wai ol na tongwo ha maing nir si ni tominga i, abiyame ere ha ta di ni tenangwo yalhobi, God yong ki e tenangure moli nangwo namue. $ C&Ha maing hol su ta dikimia, tani weniga dimua. Dimba, ari tau hasu ha maing di ware kraun sungure bol yanua. Yangere yalhobi iwe, Kraist nin algi ya bolere tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i, God tobo tongure wai sungwo ha i, abiyame ere nin pungwo meri di wangure pir tenua. j O&Ena Yisas pirari pare to bir hole ol wai ol na tongwo hol i unana dire God ni gala dimba, ni yalhobi hol i gintani aidole hasu ha maing hol ta pir tere doling bonia. Bongiwe, na piriga oun dongure nomani si gogo daliwa.  &Ena Yisas yu ol na tongwo iwe, nan haung haung God maa e tere tere moli naminga naminua. Ha weni pamia. Ha maing buku taniga dungwo ha  !&Bling memini yal Yisas Kraist iwe, nan nabe God nin nomani si pungwo meri wine omia. Olere nin gaung pir tekire, nan tal nigi dongwo ol waminga pring pamia gul inaminga meri, Yisas nin ire God tobo tomua. Tongure tal nigi dongwo ol wangure pring ya di pangwo hobi, God hanere, yong ki ere sinamua. Sinamba, Yisas nan tau bina a holo sire nin algi ya bole ulbe hane a na tongwo hobi na sikimua. @ {&Nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pirari pare ol wai ol na tongwo bani monana di pirio, te yon ura dinangure hamen tare au dungwo bani monana di piriwa.  1&Ena na Yisas grang wine ongwo hobi kina molere, ni Galesia probins ari ha maing pire monga hobi wai mon mo, molkin mo, dire sirin bol ni tominua.  {&Na hana Pol aposel honagi yal molia. Aposel honagi iwe, ari hobi olo dire, na bai nu sungure ta olkiwa. Nabe God mole Yisas Kraist gongwo bani uling yungure airungwo yali ire, Yisas Kraist ire dire, aposel honagi olo dire na nu sungure ol moliwa. [/0Ena gamnahobo, God pirari pare ol wai ol na tongwo bani pi tege eminga yal Yisas Kraist yong miling tongwo hobi monama di piriwa. Yong miling tongwo iwe, wai ta sikinamia, ya te monangwo monamua. Para we.10Nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pir tenanio, te yon ura dinangure monanio, te yon tani ere monana di piriwa. y0Na yalhobi mol pai ominga maing pir po sinanio, te nima sire monana dire, yali bai nu si ni yalhobi monga bani oliwa. %0Na enambi yona milna tegere yal Yisas honagi wai ol tongwo yal Tikikas na mol pai olga maing pir po sinana dire di tibi ol ni tenamia.  0Na iwe, God na bai nu sungure ha nir si te waga i arihobi nigi de pir na tere na i halabusi olungure pai moliwa. Moliba, ari hobi kulung pirikire, ha maing boling kul teralga pire, Pol aki di to dire, God sirin bol tere molio. Ha gumiling ta ya dungwo ha a ;0Molere na ere para God aki di na tenangure Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i, God Kwiang di tibi ol na tomia, ari hobi kulung pirikire, boling kul teralga pire, Pol aki di to dire, God sirin bol te molio. m S0Ware hamen haung haung God aki di na to dire sirin bol tere tere molio. Mongere God Kwiang ha di ni tongwo mere God ha di tere tere molio. Molere kwi molere, ari yal al God kul engwo hobi aki di tenama dire God ha di te molio. D 0God si hon e ni tongure sigare kungiwe, aiyulang mangal haunga meri dimua. Dimia aiyulang maungal haunanga, kiani er ni sinamba, bining bani bolkinanua. Bolkinanga meri Seten u nigi denana dire kraun sinamba, God si hon e ni tongure sigare kunga i kule ha i yol e pir tekinanua. Te ha maing buku kere, pir po sire, di ba bol tengiwe, God Kwiang kula anga meri dimua. Galsina kebin daing ya, kuman mangal kula ya han diminga hobi a i si wayo.  '0Te God ol wai ol na tomia dire yol e pir tengiwe, kuman kininga meri dimua. Dimia kuman iwe, kinanga kiani er ni sinamba, wa kerulu di manbi olanua. Olanga meri Seten God molkimua dire kraun sinamba, God ol wai ol na tomia di pir tenga i tere Seten ha i pir tekinanua.  0Ni ha maing dire ha ura pangwo nir si tengiwe, keben daing wanga meri dimua. Dimia keben daing wananga hol ulubi nanba, hulu bolkinania, keben gul sikinamua. Sikinangwo meri banta banta pire ha maing dire ha ura panangwo nir si tenanga nigi de pirkinanua. 30Aire nimni mole ha maing a i si wanga iwe, kun gang a i si denga meri dimua. Te tal dime dire ol wanga i aiyulang galsina wanga meri dimua. Dimia yal ta er ni sinamba, aiyulang galsina wanga meri dimua. Dimia yal ta er ni sinamba, aiyulang gal bani bonangure er wa kerulu di manbi olanua. Olanga meri Seten ni u nigi denana dire kraun sinamba, tal dime dire ol wanga ipire ha i nomani si pir tekinanua. 70 Mongwo i pire nan God kuman kula na tongwo i nure ware, moli naminga kura talime u na au sinamba, wa kerulu di manbi ole aire nimni monaminga pamua. {o0 Ena nan yalhobi kiana kura bol tominga yal iwe, ari wo gauna miing algi pangwo tali ta paikimia kwia momua. Mongure nan kiana kura bol tominga kwia Seten i, yulang ya, eming gaung para hankiminia. Kiana iwe, si bongwo hong yal momio, te hamen ganba tal nigi dongwo maing maing pangwo i hobang bling memini momio, te kwia nigi dongwo para weni singaba tani Seten momua. {0 Kuman kula dungwo meri God momia kuman kine ni tomia, kiana Seten u pa dire kela kul ni tenangwo ipire kwi hane molio. 10 Ena na ha di wai si ni teralia piro. Ni yalhobi pi tege enga yal Kraist, kina si daulanga, yulang bir weni ni tenangure egere gi dire molio. 1[0 Honagi kene ongwo hobo, honagi ongwo hobi miling pir tere, honagi olkinanga tal gogo ol ni tenamua di miling kule tekio. Hamen bani kene ol na tongwo yali molere ganba baniya honagi kene onga yal i ire, honagi ari hobi ire dire, ereho bining a holo sire kene ol ni tomia. Tere kunung kunung mona di hangwo pamia, ni ebir sinanga paikimia piro. Nan nir bimingere hana Kristen engwo iwe, soldia mongwo meri monaminga ha 0Honagi ongwo ari ire, kene ongwo ari ire dire, honagi wai ongwo i, pi tege eminga yal Kraist hanere tobo ni tenangwo pamia piro. X~~q}}-|!{zzzx"vvsrrqpp ounFmm l,jxihh|ff*e=dccba`]][[PZYXX#WVV0U@SSIRQ1PxOO=NLKJJ$HHaGGYF0EDCBBWA@??y>f=<< ;`:9928b8V7 6+543 210//.k-B,*)(H'>&%$#""!% )$ ffL%e43 s 1 aunbX Engwo ipire Ebraham Melkisedek tobo tongwo i gang yol Libai hobi Melkisedek tekimba, er kene para imua. Ingure Melkisedek toma di hamua. Yol Libai nin tobo para imba, Melkisedek toma di hamua. Pris ta hon ure, pris homa mongwo aibing maulung sungwo ha   ,QEna yol Libai pris honagi ole tobo ingwo hobi ari wo momia gonangwo pamba, Melkisedek tobo ingwo yal i hon mol panangwo panamua dire ha maing buku ha yu di emia. b=Tongwo ipire Ebraham singaba momba, God mole Melkisedek singaba bir weni moma di hamua. jMEna Ebraham gang Melkisedek monangwo dimba molkimia, kwiana moya Ebraham talhan a nongwo hobi ebir sire ana holo holo tani tani i ku bole Melkisedek tomua. Tere mongure God ni galni miki weni male siru dinamua dire aleng kere e tongwo meri Melkisedek yu e tekimba, Ebraham talhan a nongwo i Melkisedek tomia. Tongure Melkisedek Ebraham kuria si tomua. yTe singaba Libai gang hobi tau pris honagi ol momua. Mongure Lo krehaman ha, Isrel ari hobi talhan ana holo holo a nongwo i, ebir sire tani tani i ku bole Libai ari tau pris honagi ongwo hobi to dimia. Dungwo meri Isrel arihobi wine ole tongure Libai gang pris honagi ongwo hobi imua. Ingwo hobi ire, tongwo hobi ire dire, yaung tani yal Ebraham momba, nin wa ma dire imua. h IEna yal Melkisedek yal bina kultaing moma di pino? Molkimia singaba bir weni momua. Mongwo ipire nan kwiana moya Ebraham kura bol ware wu tal ingwo hobi kerere ebir sire ana holo holo tani tani i ku bole Melkisedek tomua. | qMongwo yal i ha maing buku Melkisedek irang aang yaung ta monangwo hang dal tibi ol ekimio, te kul engwo ya, gonangwo haung ere di tibi ol ekimua. Ekungwo ipire God wang Yisas hamen haya momia, emgi weni moli nangwo meri Melkisedek ereyu mongwo pamua. Te Homa Melkisedek kun sipi sipi algi ya bole bling mining oo kene ole pris honagi ol momia, emgi ere para oli namua. L Hangure Melkisedek Ebraham kuria si tongure Ebraham kura bole wu tal ingwo hobi kerere ebir sire ana holo holo tani tani i ku bole Melkisedek tomua. Tongwo yal Melkisedek hang engwo iwe, memini yu pamia, “Tal dime dire ol wangwo hong yal king momio, te Selem malgi singaba molere yong ura dungwo hong yal king momua.” X  +Ena yal Melkisedek iwe, Selem oo ai bir malgi singaba king mole kene ol tomua. Tere ari hobi God kina guma pule ire u tani nama dire kun sipi sipi algi ya bolere God tongwo yal het pris momua. Momia kwiana moya yal Ebraham singaba king tau kina kura bolere si gol wai sire ere memini nala di umba, Melkisedek u bangi pa dungure hamua. b =Panangwo meri Yisas homa e na tere na yalhobi hana dal tibi ol terala dire God mongwo mala i omua. Ongwo ipire Melkisedek het pris honagi ongwo tali Yisas aibing maulung sire het pris honagi ol monangwo monamua. Monaminua dire God ana kere e na tongwo ha i pimingere yona ura dinangure ha i mo pi God mongwo mala i omia pungure ya di panamua. +OEna God aleng kere ere God u na honamua dungwo ha su i, God hon nomani si kulu sire ha a biyame ere ha ta hon dikinamia, ha i nima pire ya di pamua. Pangwo ipire yalhobi God na sigare kunangwo u wai naminua di piminga hobi gai ta golkinaminia, pir nomani sina i ere a i si ware monaminua. wTe God na nomani si kulu sikiralgere ana kere e tega hobi pinama dire aleng kere engwo i ere ha di yulang bol tomua. |qEna arihobi ha bolbin dire ha weni kara diiwa dinangwo God u na honangwo ha ta paikinamua di pire dinangwo pamua. .UDungure Ebraham omeling pege dikire God ha pangwo dimia na tenangwo pamia di pire kwi hane hane moli pire God aleng kere e tongwo meri i tibi ol tongure imua. |q“Na awai ol ni tegere galni hon miki weni weni male siru dire monania, ani kere e ni teiwa.” Jen 22:17 <q Ena God tal wai ol ni teralua dire yal Ebraham aleng kere emia. Engwo ha i kumo nolo u na holo dikimia, God nin u na holo dire na ha weni kara dia ni teralua dire yu dimia, #? Pirigere omen pege dinangure erin molkinania, te tal oun dongwo u kwaling pera dinamba, wara kere nangwo nangwo pi pa dinangure, God tal wai ol teralua dire, aleng kere e tongwo hobi ol wangwo meri ereyu ol wayo. God ana kere e na tongwo i ha pangwo dimia dire a i si wanaminga ha  Ni yalhobi God sigare kul na tenangure u wai nalua dire wara kere moli ongere kul enangwo haung u werigi dinama di piriwa. \1 Ena ni tal ol wanga maing gogo ebir si ni tenangwo paikimia, God nin hankun ole ebir sinangwo pamua. Ni yalhobi God yon milni tenga i tere Kristen ari hobi aki di te monua. Monga i God hanere ni aidolekinamua. -~S Ena yu diiba, ni yalhobi ha maing a i si ware God mobin hal wa tekinga haniwa. Hanigere God ni sigare kul ni tomia ni yalhobi tal tau dime dire ol wana di haniwa. |}qTomba, ganba tau homena bol wai olekire tul obil bonangwo God nigi de hanamia, ganba i endo gal olamua. Yal ta ha maing a i si wakire God mobing hal wa tenangwo yal i ganba homena bol wai olkire tul bongwo meri momia God endo ganangwo pamua. |-Ena nimin sungure ganba bani bemia. Bengure ganba hong yal homena yangwo i, ganba homena bol wai olungure God wai hanere ganba i awai ol tomua. Z{-Onba God ha maing hol wanga i hon aidolania, olanga i God wang er pera bani hon si engere ari hobi Yisas han gogo dal tenamua. Tenangwo ipire ni nomani si kulu sire God hon doling bonanga panamo? Paikinamua. 'zGTe God ha di na tongwo i pir tengere nomani sina i wai dimio, te God haung hon u tibi nangwo kene ol ni tenangwo meri omaga haya ol ni tongure mol pai onua. 4yaEna ni ari tau God pir tere doling bonga hobi, God kene ongwo hol wanga i, aidole ere kwalin ta nanga, hon nomani si kulu sire, God pir tenanga hol ta dinamo? Ta dikinamia. Homa ni God tal ol na tongwo maing pir po sinio, te God pirari pare tal wai ol na tongwo i ere inio, te God kwiang ere inua. Xx)Tekigere God aki di na tenangwo ha maing memini oun dongwo nir si ni teralua. wyTal nigi dongwo ol wanga irai hon olkirala di pire nomani si kulu singa maing haya pir pisolinio, te God tani aki di na tenangwo pamia di pinga maing ereyu pir pisolinio, te nir bil ni tongwo maing ere pir pisolinio, te yal tau gaung bani are God Kwiang ire, kene ongwo hol i warala di pinga maing ere pir pisolinio, te ari gongwo hobi uling yunangure airangwo maing ereyu pinio, te God ari para weni ha hol ol tere ebir sinangwo maing ereyu pir pisolinua. Solinga ipire na ha hon nir si ni tekiralua. *v OEna yu di ni tega ipire singaba Kraist ol wai ol na tongwo maing kulang pangwo haya pirere nimini molkino? Monia omaga memini oun dongwo nir si ni teralia piro. >uuTekinamba, ari mole ha maing memini pir po sungwo hobi nomani bir pangure tal nigi dongwo ol wangwo hol i, tal dime dire ol wangwo hol i kina, ebir sire pir kun olungwo pamua.~tu Ha maing oun dongwo pirikungwo hobi gir migi mongwo meri momia ha maing memini pir po sikire, te ebir si tekinamua. bs= Ni yalhobi God ha maing sikul di wa moniraya, omaga tisa mole ha nir si tenanba, molkinia ha kulang pangwo obil di ni tegere pinua. Ha maing oun dongwo i olo pirikinia, ha kulang pangwo obil nir si ni teralga pamua. r Ena yal Melkisedek tal ol wangwo maing memini miki weni di tibi ol ni tenaminba, ni yalhobi pir tere nimni molkinua. "q= Te God Yisas hanere, het pris Melkisedek mongwo aibing maulung sire moma di hanere di tibi ol tomua. Nan gir du nomani pare mongwo meri molkinaminga ha p Tongure amane weni momia, ari Yisas wine ol tongwo hobi hobang tani Yisas momia, arihobi pi yal i mongwo bani bere moli nangwo namua. eoCEna Yisas iwe, God wang momba, irang God nin grang ha wine onama dire God Yisas gul tomua. onWEna Yisas ganba bani u ari pire God aki di na tenangwo pamia di pire hai mere gala erakere dire God hong ditere ha wai ol te momua. Molere God tal ol na terala dungwo i nima nama di pimia, hong di tongwo i God pir po simua. m#Dire ha ta para yu di emia, “Ni yal Melkisedek het pris honagi ongwo aibing ni maulung sire ol monanga monanua.” Sam 110:4 dlAOngwo meri yal singaba Kraist nin nomani si pire honagi olkimia, God nin het pris honagi onama dire pare engure omua. Pare engwo yal God Kraist yu ditomia, “Ni na wana monia, kenba ni i tibi oliwa.” Sam 2:7 k{Tongwo yal i nin nomani si pire honagi olkimia, God yal Eron i tibi ol tongwo meri i tibi ol tongure mole honagi omua. Wj'Ena arihobi tal nigi dongwo ol wangwo meri het pris mongwo yal i ganba ari momia ere para yu ol wamua. Wangwo ipire nin pring pangwo i u wai nala di pire God homa hau si ke tomia, tere emgi ari tau pring pangwo i u wai namna dire kun sipi sipi ire ungure God si ke tomua. Yu ongwo ipire het pris hau si ke tongwo yal i arihobi tal nigi dongwo ongwo i hanere, na ari molia para yu ol waiwa di pire iling gul sungure kura ha ditekire krehaman tere a yo te tomua. i 5h eEna arihobi God kina guma pule ire u tani nama dire kun sipi sipi algi ya bolere God tongwo yal het pris momua. Momia yal ta het pris honagi ol molo di tongwo yalhobi ari tau tal nigi dongwo ol wangwo pring kri di olala dire God hau si ke tomua. Tongure God arihobi kina gumang pule ire u tani omua. gIngure God pirari pare ol wai ol na tongure nan God kina gumana pule ire u tani ominia, God kulung pirikirere ha wai ol tomingere krauna sinam mo, kela kul na tenam mo, tal oun dongwo u na au sinangwo i, milna pir na tere aki di na tenangwo pamua.Tf!Ena homa u ari pire algi ya bolere gol na tongwo yal Yisas iwe, talime nigi dongwo olo dire krauna sungwo i ire, te ari gauna gul iminga i ire dire, para ire han pisolimia, nan tal hobi u gauna bani enangwo gin iwe, aki di na tenangwo pamua. Ena yali para han pisolimba, tal nigi dongwo ol wakimia kraung simio, te gul obil imua. e+Ena God tani onangwo pamia dire yol e pir tominga i a i si ware momno. Monaminga iwe, God wang yal singaba Yisas het pris honagi ongwo memini yu pamia, nin gol na tere algi ya bolere homa e na tere ere pi God mongwo hamen bani omua. Ongwo ha i yol e pir tere momno. ?dw God talhan para weni hobang momia, tal ta kul si enangure God hankinamo? God nomani bir pamia, haya hanangwo pamua. Hanere te nan ari tal ol waminga maing ere para hamia, di tibi ol tekinamina di pinaminba, tenaminga pamia, pire ebir si na tenamua. Yisas iwe, het pris mongure nan sigare kule u wai ominga ha >cu Ena God ha di engwo i nimni ki mongwo dimia, ha i ari mongwo bani honagi nega weni dire ol tomua. Tongwo ha i di baina holo holo nungwo er bol go dal imba, ha i ari nomani kwiang sina weni nangwo pamio, te yong miling sina weni nangwo pamue. Nangure ari nomani si pungwo meri ebir sire i tibi ol tomua. %bC Pangwo ipire nan yalhobi God yong ura dinangwo bani naminua dire wara kere pi pi ole pi pa dimino. Nan wara kere honaminga Isrel ari homa malungwo hobi God grang ha wine olkire God yong ura dungwo bani pi hankungwo meri nan ereyu God grang ha wine olkinaminga pi hankinaminga pamua. a Ena God honagi ol wai sire erin mongwo meri, arihobi ereyu ol wai si pisole God yong ura dungwo bani pire mol goi sire monangwo pamua. H`  Engwo ha i ya dimia. God honagi ana hol pai muru hol pai taniga ol wai sire ana sina ta i ya momia. Mongwo meri God kul engwo hobi ereyu ya monangwo bani pire kara ha te ire monangwo pamua. l_QEna homa yal Yosua Isrel arihobi aule i pi God erin mol goi sungwo bani olungure monangwo, talongwo God erin hon mol goi sinamua dime? Yal Yosua Isrel arihobi aule i pi God erin mol goi sungwo bani olekimia ha i di emua. ^#Pangwo ipire God hamen haung ta ba emua. Engwo haung i hamen haya “kenba wa” dimia. Dungure moli ungwo ungwo me erin miki weni wai sungure God Kwiang singaba Debit yong wu bungure ha yu di emia, “Kenba God ha dinangwo pirere siga wa tekio.” Sam 95:7,8 M]Ena God ol wai ol na tongwo ha maing i homa pungwo hobi ogolo pir sina ere a i si wakimia, God erin mol goi sire yong ura dinangwo bani ta pi hankimua. Hankungwo ipire ari tau pi hanangwo pamua. a\;Dire ha ta yu pamia, “Erin mol goi sire yona ura diga bani ta pi molkinamua.” s[_Ena God hamen ganba talhan ol engwo i hamen haung ana hol pai muru hol pai taniga ol e mole ana sina ta i ya momua. Mongwo haung i pirere ha maing buku yu di emia, “Haung i God honagi ol wai sire erin momua.” Jen 2:2 }ZsEna nan God ol wai ol na tongwo pamia dire yol e pir tominga hobi, erin mol goi sire yona ura dinangwo bani naminga pamua. Pangure, God Isrel ari hobi ol wangwo maing pirere yu dimia, “Na yalhobi yona ki e teya, erin mol goi sire yona ura dinangwo bani ta pi hankinamua.” Sam 95:11 Dungwo iwe, God hamen ganba ol e wai sungwo haung ya momba, mole ha yu dimia. %YCTe God ol wai ol na tongwo ha maing i Isrel arihobi di tongure pungwo meri nan para piminua. Yalhobi pimba, yol e pir tekimia ha i yalhobi aki di tekimua. ZX /Ena God erin mol goi sire yon ura dinangwo monanua dire ana kere engwo ha i ya di pamia, nan yalhobi yu monamina dire nimni mole momino. Nimni mole molkinaminga God na aidolala dire ebir si na tenangwo pamua. IW Ari tau God na kene olgere yong ura dinangwo bani pire erin mol gwi sire molkinamua dungwo i, ara han dime? God grang ha wine olkungwo hobi han dimua. Dungwo ipire God tal wai ol na tenangwo paikimua di pimia hanere, God kene olgere yong ura dinangwo maing pir po sikinamia, erin mol goi sire molkinama di haminua. V LUTe God me erin poti yia tal oun dongwo ol tomua dungwo hobi ere ara han dime? Isrel ari tal nigi dongwo ol warere ganba po engwo bani moli pire gole, ari yone ya bangi bangi dungwo i han dimua. 9TkGod ha dungwo arihobi pinaminga ha pirikiminua dire nona pamua dungwo i, ara han dime? Yol Isrel arihobi Isip ganba bani mongure yal Moses auli ire ongwo hobi han dimua. ^S5Ena ha maing buku yu di emia, “Kenba God ha di ni tenangwo pire arihobi God ha dungwo pinaminga ha pirikiminua dire nona pangwo meri paikio. Isrel arihobi pir tekungwo meri pir tekio.” Sam 95:7,8 RGod pir tominga i, a i wa mole naminga naminga kul enangwo haung u tibi nangwo gin i, nan hobana Kraist gamahobo weni monaminua. &QE Tal nigi dongwo ol wangwo maing ha boi di yanangwo ha pir tekinamina dire ni yalhobi ginangwo tanangwo mana girin di tere God pir tenga i a i si ware molo. 9Pk Na enahobo, ni God nomani si pir tekirere, nona pare, God mongwo nala di pinanba, tal nigi dongwo olere kwalin pere dire u kwalin ta nanga pangwo ipire nin kwi han molo. mOS Dire nigi de pir tere yu diteya, ‘Isrel arihobi hamen tare yong ura dinangure mol gwi sire monaminga bani ta pi hankinamua.’ ” Sam 95:7-11 Isrel ari God grang wine olkungwo i aidole nan God grang wine onaminga ha *NM Tekungwo ipire na Isrel arihobi gul oun dongwo teiwa. Tere yu diteya, ‘Isrel arihobi haung haung nomani na na tekimia, na memini pangwo meri wine olkimua.’ M Tal nigi dongwo ol na tongwo i ara ol na tome? Ni kwian moya Isrel ari hobi ol na tomua. Tongwo ai makena mole ol na tome? Me erin poti yia na ol wai ol tega hamba, na siral mo, sikiral mo, yalhobi suang i harala dire tal nigi dongwo ol na tere pir na tekimua. vLeHoma Isrel arihobi ganba po engwo bani mole God ha dungwo piralga ha pirikiwa dire nona pangwo meri paikio. K/Ena God Kwiang di na tomia, pinamna, “Kenba God ha di ni tenangwo pirere piralga ha pirikia di banta po dire kraun a gi dire nona paikio. LJDi tongwo yal i God hana togu yal momba, Kraist God wang weni molere God oo kengwo i kene ol te momua. Nan ari God aki di na tenangwo pamia dire haung haung yol e pir tere monaminga hobi God oo kengwo i monaminua. Monaminga i Kraist kene ol na tenamua. Omaga grang ha ogolo pirere wine olere erin mol goi sire monangwo ha sI_Yal Moses hana togu yal mole God grang wine olere, tal emgi u tibi nangwo ipire yalhobi awa ha di tomua. nHUOo para weni ari aleng pera dire kengwo dimua. Dimba, talhan para weni ol engwo yal God tani momia. !G;Ena oo wai weni kengwo i ari hobi hanere hang guru wamba, oo kengwo yal iwe, hang guru wangure kara moyu omua. Oo wai kengwo hanere hang guru wangwo meri yal Moses ereyu hang guru wamba, oo kengwo yal i hang guru wangure kara moyu ongwo meri yal Yisas hang ereyu kara moyu omua. F/Homa yal Moses molere yol Isrel ari God pir tongwo hobi honagi ol tere kene wai ol tongwo meri omaga Yisas God grang ha wine ole ereyu ol tomua. E !Ena Kristen enambi hobo, ni hamen bani mol pai onana dire God gala dimia, ure pir tenua. Pir tenga hobi, Yisas pirari pare gol na tere ol wai ol na tongwo i nomani si pir to. Tenanga yal Yisas iwe, nan yalhobi gol na tere sigare kul na tenama dire God nu si olimua. D Seten Yisas kraung simba, Yisas pir tekimia, nan ari hobi krauna sinangwo haung aki di na tenangure pir tekinaminga pamua.%CCTongwo ipire God ari ol engwo maing Yisas ereyu ol tongure u ari omua. Pirere ari hobi miling pir tere nin gaung pir tekire, yakel dire gol tere, ari tal nigi dongwo ol wangwo i piring tobo gul inangwo pamba, Yisas nin gul muru imua. Ire Yisas tal yu ongwo iwe, God honagi ol tomua. BTe Yisas gol tere aki di tongwo iwe, ensel hobi aki di tekimia, yal Ebraham gang hobi sigare kule u wai nangwo ipire obil aki di tomua. oAWGolere ari gongwo hol i nangwo ha pirikire kul pungwo hobi gol tere aki di tomia kul ta pirikinamua. @!Dungure wang aung hobi ari wo momia. Mongwo meri Yisas ereyu u ari pirere, golere, gongwo hong yal Seten isusu ol terala dire gomua. '?G Dire hon yu dimia, “Na God tani onangwo pamia dire pi tege ere pir teralua.” Ais 8:17 Dire hon yu dimia, “Na molia hano. Molga baniwe, God ari na wana auna pare ere i na tongwo hobi kina ereho mobilua.” Ais8:18 Yisas nan aki di na terala dire u ari ongwo ha >/ Golkirere yu dimia, “God na ni han ebina hobi dal tibi ol tere ha maing pir tongwo hobi mongwo sina i ni maa e ni teralua.” Sam 22:22 \=1 Kungwo i wai pangure piminua. Piminga ipire amane monama dire a yo te tongwo yal i ari ingwo hobi kina bling memini taniga God momua. Mongwo ipire Yisas “yalhobi na gamina hobo momua” dire gai ta golkimua. <w Ena talhan para weni hobang yal God wang aung miki weni auli pi sigare kul tegere u wai pire hamen bani nangwo ipire bling memini weni yal Yisas God honagi ongwo meri ol wai sinama dire gul tongure imua. Ire arihobi aki di tongure sigare kumua. n;U Hankiminba, God nin wang yal Yisas haung obilga hang a ime ol tere kwia ensel hobi hang a ime ol tekungwo haminua. Haminba, yal Yisas u ari pire gomua. Gongwo i ya moni ta golkimia God yulang nimni mongwo tongure nan ari tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i, tol di ire gol na tomua. Tongwo ipire God yal Yisas hang awala gale a yuwo ol tomua. !:;Terere talhan para weni i pi arihobi kebering bani engere bring a holo sire kene ol te momua.” Sam 8:4-6 Mongwo ipire tal ta yamoni nin bangi bo sire dinangwo paikimua. Te omaga nan arihobi talhan para weni bring a holo sire kene ol tominga maing hamino? Ta hankiminua. 9'Tengiwe, haung obilga God ni arihobi hang a ime ol tere kwia ensel hang a yu ol tenua. Tenba, omaga arihobi hang awala gale a yuwo ol tenua. 81Tenangwo ipire yal ta awa ha yu di emia, “Ari mongwo maing tal wa di pire miling pir tene? Te ari wo mongwo hobi, talwa di pire yon milni tene? 57cEna God hon na kene onangwo haung u tibi nangwo ha nir si ni tegiwe, God kwia ensel hobi kene ol molo di tenamo? Ta ditekinamua. Nin wang kene olo di tenangwo pamua. a6;Tongure God para aki di tere tal gumang hon dongwo maing maing ol na terere, nan tau na ebir sire nin Kwiang nan tal ol wanama di pungwo meri na tongure ire ol waminua. Yisas nan bina a holo sire na tol di ingwo ha /5WYu ongwo ipire omaga God grang ha nin wang di tibi ol na tere ol wai ol na tomia nan yol e pir tere wine olkinaminga, God tal ol na tename? Gul bir weni na tenangwo pamua. God na sigare kungure u wai ominga ha iwe, Yisas Kraist di tibi ol tongure pir tongwo hobi ha i aki di tere di na tomua. !4;Ena homa God grang ha kwia ensel hobi di tongure i ha pangwo dimia, ari hobi yol e pir tere wine olkimia, pring tobo nigi dongwo tongure gul bir imua. N3 Ena God kwia ensel nan arihobi ha di na tenama dire nu si olekimba, God nin wang nu si olungure ha di na tomua. Tongwo ipire ha i a i si ware yol e pir tenaminga pamua. Yol e pir tekinaminga ha i aidole nigi de pir tere krigi si naminga, naminga pi ulubi monaminua. Mole ha i kara aidoliminia sigare kule u wai ta honaminua. l2 SDungwo meri God nin wang ol tenamba, God kwia ensel hobi grana wine ole honagi ol na tenana po di tere nu si olimua. Olere God ari pare ega hobi sigare kule u wai namua dungwo ipire kwia ensel arihobi aki di te momua.E1  Dire God kwia ensel hobi yu ditekimba, nin wang yu di tomia, “Na kene olga bani ni kina kene ol mobilgere, kiani hobi i u tabin siralgere egere kura pai olanua.” Sam 110:1 '0 I Te gal apalapo pere engwo meri hamen ganba yu pere engure pol kule u hon namba, ni pol kulkinio, te golkinia, ya mol pananga pananua.” Sam 102:25-27 |/ s Ol enga hobi emgi wai sinamba, ni ya mol pananga pananua. Ol enga hobi gal u goling ere migir sungwo meri sinamua. .  Dire God wang ha ta yu di tomia, “Hamen ganba, talhan para weni ol engwo i kwia ensel hobi han momba, ni nin muru ol enga pamua. -- U Molere talime tal nigi dongwo ol wangwo maing nigi de hanio, te amane dime dire ol wangwo maing wai hanere yon milni tenua. Yu onga ipire ni hobang God ni hanere milni panana dire aki di ni tomua. Tongure ni eni hobi miling pamba, ni aki di ni tongwo i milni kara pamua.” Sam 45:6,7 $, CDimba God wang i yu ditomia, “O God, ni kene onga i wai ta sikinamia, oli nanga nanua. Ni kene onga i gogo ta olkinia, amane dime dire ol te monua. ;+ qDitere ensel mongwo hobi pire God yu dimia, “Kwia ensel hobi God honagi ol tongwo i u hamen hair ongwo meri omio, te hamen yong anigi ongwo meri omua.” Sam 104:4 * !Dire God wang homini ganba baniya i tibi olungwo ipire yu dimia, “Na kwia ensel hobi wana i maa e to.” Diu 32:43; Sam97:7 ) 1Piminga ipire God kwia ensel hobi na wana monua dire yu di tekimia, nin wang obil di tomua. Di tongwo ha i God yu dimia, “Ni na wana monia, kenba, ni i tibi oliwa,” Sam 2:7 dire hon yu dimia, “Yali irang na molalio, te na wana yal i monamua.” 2Sam7:14 $( CMongwo yal i tal ol wangwo hang i kara moyu omua. Te kwia ensel hobi tal ol wangwo hang piminba, God wang tal ol wangwo hang kara moyu ongwo piminua. P' Mongwo yal iwe, irang God talhan para weni ol wai ol na tongwo meri yal i ereyu ol wai na tomio, te God gung hang mama pangure tal dime dire ol wangwo meri, yali ere yu ol wamio, te yal i ha dungure ari talhan para weni wine olere pai omua. Ha dikinangwo, wine ole paikinamba, dimia wine ole pai omua. Ongure hobang mole kene ol tomua. Tongure ari yal al hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tongwo i, yal i nin ire gul bir ire gol tere algi ya bongure pring wai simia. Sungure yali nin pi God mongwo bani pire God kina si daule momua. God nin wang ensel hobi a ime ol tongwo ha & 3Gin ta God yalhobi ku ha di tomio, gin ta ya moni ha ditongure pimua. Pirere emgi ari hon hon malungwo hobi di te umua. Ungwo, ungwo omaga ganba kul engwo mominga haung i, God nin wang yong wu bungure ure ha maing para weni di ba bol na tomua. Di na tongwo yal iwe, God yulang tongure, ire ganba talhan para weni ol emua. Ol engwo yal i, talhan para weni hobang monama dire God i tibi ol tongure momua. \% 5Ena hongebe God nan kwiana moya malungwo hobi ha maing tau di tomua. God ha di tongwo hol miki weni pamia, te God ha di tongwo haung miki weni ditongure hana togu yalhobi pirere nan kwiana moya di tibi ol tomua. $}&Ena gamnahobo, pi tege eminga yal Yisas Kraist pirari pare ol wai ol na tongwo bani monana di piriwa. Para yu.2#]&Ha taga yu pamia. Yal ta ol gogo dal na tekio. Na Yisas honagi ol tere molia, arihobi nigi de pir na tere na si yuwo ya olungwo gauna bani bining miki pamia hano. h"I&Na ha nir si tega doling bole a i si wanga hobi yon ura dinangure hamen wai tangure God ni wai hangwo bani moli nana di piriwa. Ni obil monana di pirkiwa. God kul engure grang wine onangwo hobi para weni monama di piriwa. !&Te gauna bol olamin mo, olekinamin mo, i ta mamia. God si hon e na tenangure sigare kule u wai naminga tani obil pir tere monaminua. i K&Na iwe, yal ta pir tere molkiwa. Yulang hong yal Yisas Kraist er pera bani gol pangwo i obil pir tere maa e te moliwa. Er pera bani gol na tongwiwe, ganba bani memini pangwo i na han holkimia a i si ware doling bolkiminua. P& Tenamba, yalhobi Yuda memini pangwo meri wine olere, gaung bol olimba, krehaman ha ogolo weni wine olekimia tau isusu olimua. Gaun bani tal ol tenga i obil pir tenana dire gaun bol olo di ni tomua. zm& Yal tau hadagi dire gaung maini obil pir tongwo hobi gaun bol olana dire yulang bongwo i talongwo yulang bome? Yalhobi Yuda memini pangwo meri wine ole gauna bol olgere arihobi hanere kura talime oun dongwo ta na tekinama di pire yulang bomua. Gaun bol olo dungwo ha i, Kraist er pera bani gongwo i mining aki di tekimua. Mining aki di toma Yuda ari kura bol tongure. X)& Girhobo, na ha ta ta na nan bolia. Bolga ana mining bir weni pamia hano. K& Inamingiwe, haung haung ari para weni awai honagi ol te momno. Yisas ol wai ol na tomia di pir tere mongwo hobi awai honagi nega dere ol te momno. Pol Kraist gol na tomia dire miling pangwo ha N& Yu onaminga pangwo ipire nan yalhobi awai honagi onaminga hol pangwo i siga wa tekire, nimni mole, oli omno. Oli omingere kul enangwo deginangwo gin i, God tal wai ol na tenangure inaminga pamua. 0Y&Penga meri iwe, ni nin gaun pir tere tal nigi dongwo memini pangwo meri wine ole nin pinga meri ol wanga i miling nigi dongwo honangere i tibi ol ni tenangure gonanio, te yal ta God Kwiang yon wu binangure grang wine onangiwe, God memini wai pangwo meri miling honangere mol pai gobari ni tenangure ire moli nanga nanua. Nanga ipire tal ol waga i kul si olia God hankimia bal teiwa di pinga i, du nomani sire yu di pinua. ]3&Ena God nomani bir pamia haya ni han po simia, ni God bal teiwa di pinanga, du nomani sinanua. Paba yanga i paba sungwo penio, te omil yanga i omil hongure penua. Miling nin gumang hanere yanga meri penua. {&Yal ta God tal wai ol na tongure u wai nanga ha maing nir si ni tenangwo yal i talhan a nenanga hobi ebir sire tau to. 0Y&Ni yal tan tani nin ol wanga maing au sinanga pamia, yal ta ol wangwo i para imu dire au sinanga paikimia. Nin ol wanga i wai pam mo, nigi dom mo, dire ebir si piro. +O&Ni ha maing hol pangwo meri wanangiwe, yal ta mobin hol unangwo i hanere na win si teiwa di pirkio. Yisas God ogolo weni pir tomia. Tongwo meri tere Yisas kina kunung monanga, Yisas pir tere nimni molia, yal ta nimni molkinua di pinanba, Yisas kina kunung molkinia yu di pinanga paikimua. &Yal ta ha maing hol pangwo meri gobari ta wine ole wakimba, na ha maing hol gobari waiwa di pinangwo yal i hasu du nomani sire dinamua. zm&Yal ta tal nigi dongwo olere pring u au sinangwo hanangarai, Kraist krehaman ha pangwo meri wine ole aki di to. J &Ena gamnahobo, ni yalhobi monga sina i yal ta wabo sire tal nigi dongwo onamia. Onangworai hanere God Kwiang yon wu bungwo hobi nomani si kulu sinama dire han gogo dal tekire, krehaman tere a yo te tere aki di to. Tere yal i tal nigi dongwo ongwo meri olkirala dire, gaun kene ole molere, Seten kraun sinangwo pir tekio. D&Ni nin pinga hana mo yu nama di pirkio. Arihobi ha ditegere yong ering monama dire dikio. Talhan bir a nenangwo, haang mo yu nangwo hanere, i na talna dinama dire nigi de pir tekio.J &Ena God Kwiang mol pai hon na tomia aang mol na tenangwo pamua. A{&Nan Yisas Kraist grang wine ominga hobi homa nan gauna pir tere yal ta gaung pir tekire, tal ta onamna di piminga meri ol waminga i, Kraist er pera bani gole tol di imia aidoliminua. *M&Molkimba God Kwiang yona wu bungwiwe, er miling hongwo meri honanga memini yu pamia. Yal ta tal wai ol ni tenam mo, tal nigi dongwo ol ni tenam mo, i ta mamia dire haung haung yon milni tere monanio, te God ol na tomia dire yon horega onangure moli nanio, God haung haung kene ol na tomia dire yon ura dinangure moli nanio, te ha maing hol wakinana dire tal oun dongwo u kwaling pera dinamba, u wai nala dire wara kere nanga nanga pi pa dinanio, te amane monanga mole tal nigi dongwo maing maing pir po sire onangwo yal i di ba bol tere aki di tenanio, te amane dime dire monanio, omin haung gole monanio, homa biing panba, God nimeng bongure nugung pire ura dinanio, te nin gaun pir tere yon inaning girungure ebil dimo nekire moli nanua. Yu ole moli nanga hobi iwe, Lo krehaman ha ta mana dikimua.  &4 a&Te yal ta haang mo yu ongwo hane nigi de pir tenio, nir bia nere spak onio, spak ole yal al ul keramo dire tal maing maing onia. Tal ol wanga hobi para weni nigi domua. Nigi dongure ha homa di ni tega ha irai hon di ni teiwa. Ari tal yu ol wangwo hobi iwe, God kene ol tekungure wai pire molkimua. b =&Nin gaun pir tere tal gogo ol wanga holi yu pamia. Yal al wou sinio, tal daling sungwo hanere wai pir tenio, al ta hanere yon inaning girungure ebil dimo nere nomani tenio, so gal bala hulu yong ba engwo i maa e tenio, kumoigi posin pir tenio, arihobi kiani pai tenio, kura bonio, arihobi nigi de pir tenio, arihobi yon ki e tenio, yal ta talhan a nongwo i na talna dinama di pinio, yon ereng mole tal gogo ol wanio, Nabin God tani momba, nin poing paing sire ebir sinia.  &Z -&Aulinba, God Kwiang di ni tongwo hol i doling bonania. Bonanga, Lo ana holo holo krehaman ha wine onanga pamua. Pangure Lo isusu olanba, God Kwiang doling bonga ipire God yong ki e tongwo bani ta molkinania. ! ;&God Kwiang yon wu bimia tal wai olala di pinga i, gaun nomani tere warala di pinga i, kina ni agi di holo holo engure ni sina mole kraun susu aulinua. {&Homa ni gaun pir tere tal gogo ol wanga i aidole God Kwiang yon wu bimia, tal wai olala di pinga meri olere wayo.  &Ni arihobi dua hau hobi ongwo tali olkio. Dua hau hobi iwe, nin kura bole si nomua. Si nongwo meri ni ha maing pinga arihobi nin kura bole, bolbin dire tal gogo onanga olere u susu nanua. God kwiang nomane goleng kina ni han honangure ol wananga ha &God Lo krehaman ha hobi para imu dire memini tani yu pamia. “Ni yon milni ni nin te inga meri arihobi para to.” Lev 19:18 -S& Ena gamnahobo, God ni amane mongere Lo ni han holkinama dire ni gala dungure monia. Monba Lo isusu olanga don ta omin hanere, nomani si pire gaun para tekio. Z-& Yal tau ni kraun sungwo hobi gaung obil bol olekinangwo, walga para pole olimo. .U& Ena gamnahobo, na Yuda ari memini pangwo meri wine ole gaun bol olo. Olekinanga God ni wai hankinamua ditomna, na sire gale ol gogo dal na tekinamba, di tekiminia na sire gale ol gogo dal na tomua. Yu ditenaminga Kraist gol na tomia u wai naminga ha i arihobi pirere nigi de pirkinamba. {~}}|E{LzpyyYxxwvzuuSt$rqpornnmPknihgfe#decbb``Z]O[ZYXPWUTStR@OMlLwLKJJ IGFDDgCKBAV?>>J=Ena Moses irang aang suri kul erere gir i wai moma di hamua. Hangure singaba Pero Isrel gir hobi si gol wai sinamua dungwo i, kul pirekire God kene ol na tenangwo pamia di pire gir i haba sui tai dire i kul si wamua. J   Ena yal Yosep God ganba wai galna hobi tenangwo pamia di pir tere moli pire golala di olere, awa ha yu ditomia, “Isrel arihobi Isip ganba i aidole God ganba hon tenangwo bani nanua. Nanga na gauna yone er ba hau ire pi ganba hon ni tenangwo bani man wu eyo,” ditomua. Moses God pir tere ol wangwo ha (Eks 2, Eks 12) } s Ena yal Yekop yaldimani mole golala di omia, God tal ol na teralua dire aleng kere engwo i, u nima nama dire Yekop nomani susu sikire, yol e pir tomua. Tere Yosep wang su God ol wai ol ni tenamua di tere, goliba are ikwi bole God maa e tomua. e C Ena yal Aisak molere, God wana suri ol wai ol tenangwo pamia di pire, wang su Yekop Iso kina emgi God tal ta ni tenamua dire awa ditomua. Ditere God ha pangwo kara dimia onangwo pamua di pire, nomani susu sikimua. wg Pire yu nomani si pimia, Wana i siralga tamamia, gonamba, God nin uling yunangure wana airangwo haung galna miki weni malama di pimua. Pungwo i pire na wana si golala di oliba, God mana dungure han olega ari gole hon airungwo meri moma di hamua. Aisak ire, Yekop ire, Yosep ire dire, God pir tere ol wangwo ha (Jen 27:27-29, 39-40; Jen 48:15-16; Jen 50:24-25) *M Ena homa God ni wani Aisak aibina maulung sinangure galni miki weni male siru dinamua dire aleng kere e tongwo ha i Ebraham pir tomia, God hanere pir tongwo i, nimni monam mo, molkinam mo, suang i harala dire nin wang Aisak algi ya bole na to ditomua. Ditongwo ha i Ebraham wana siralga galna miki malekinama dire nomani su su sikimia, nin wang Aisak han hol i pire sire algi ya bolala dire omua. Jen 22:1-14  s_ Pirikungwo iwe, ai wai weni ta hamen bani irala di pungwo i wai pire miling pangure momua. Mongure God oo ai wai akun ole ni teralua dungwo ipire yalhobi God nan hobana momua dungwo i God gai gol tekire na wana auna weni moma dimua.  Ena Ebraham irang ganba ya nongwo i, Ebraham gang hobi irala di pinangwo, siina di memini nangwo pamba, irala di pirikimua. \1 Dungwo yalhobi nin oong maning weni kara hamen bani dimia irala dire wa du momua. dA Ena ari tau hang dalga hobi God tal ta ol ni teralua dire aleng kere e tongwo tali hankire gomua. Gomba, hon mongwo haung God tenangwo tali omeling hankimia, nin mongwo bani u engure haya pimua. Pire arihobi yu ditomia, “Na ganba baniya mol pai ominga i, ari yolo pire mongwo tali mominia, ari ol dungwo mole bangi bangi pare pare wangwo meri waminua. Ware ganba baniya haung obilga molere, oona mana hon ta hamen bani i tibi ol na tenangwo ipire kwi han mominua.” O Engwo ipire Isrel arihobi kwiang moya taniga molere bi dimani emba, wang kul nomia gang miki weni malere kulmoma ya, te maker miki weni dungwo meri momia, ari ta kere kun olekimua. Jen 22:7  Molere eumbi Sera kina bi dimani emia gir kul nenangwo paikimba, Sera God ol na tenangure gir kulalga pamia di pir tongwo i, God hanere nomani tongure gir kumua. God gir kunanua dire aleng kere e tongwo i u nima namua di pir tere momia, gir i kul emua. $A Moli pire yal Ebraham ganba ya nekia dire nomani si gogo dalkimia, God hamen bani oo malgi bir ta ke na tenangure moli nalga nalua di pire kwi han momua. O~ Molere God ganba i ni teralua dungwo i, ha wo kara dimua di pimua. Pirere wiyol ta ganba bani pire ganba hong kina ereho momua. Momba ganba ta ya nekimua. Nekire wang Aisak yaung Yekop kina gal oo obil ke pare momua. Moli pire ganba ta ya nekimba, God ni teralua dungwo i, ha pangwo dimia di pire, a i si ware kwi han momua. }5 Ena hamen haya God yal Ebraham yu ditomia, “Ooni malgi aidole na ganba hon ni teralga bani pirere mol pai onanua.” Dungwo ha i Ebraham hasu dima di pirikimia ha weni kara dimia di pire nangwo bani pir po sikimba, God grang ha wine ole pi ganba han dungwo bani momua. |w Ena hamen haya yal Noa momia. Mongwo gin i God awa ha dire tal ta ganba bani ol teralua di tongwo ha i Noa hankimba, nomani su su sikire ha wo kara dimia di pimua. Pire nin gamahobi aki di terala dire sipi bai emua. Engure nir sire nimin bir sire nir mo mibi omua. Ongure arihobi hanere Noa ongwo wai pamia nan ol waminga nigi domua di pungure, nir si gol wai simua. Simba, Noa gamahobi kina golkimia, yal Noa God tal ta olalua dungwo i ha pangwo dimia di pir tomia God wai hanere, Noa ganba ari momba, tal dime dire ol wanangure na wana moma di hamua. Jen 6:13-22 Ebraham God pir tere ol wangwo ha (Jen 12:1-5; 18:11-14) { Ena yal ta mole God momio, te God ha dungwo ha weni kara dimio, aki di na teralua dungwo i, ere para aki di tenangwo pamia dire pir tekungwo hobi God wai hankimua. Hankungwo ipire yal ta God kina ha di yuwo ya ol pire pire molala di pungwo yal i, God momio, na wa duralga God na wai hanere hamen tobo wai na tenangwo pamia di pinangwo, God ha di tenangure pinangwo pamua. +zO Te Adam gang ta yal Inok iwe, God tani aki di na tenangwo pamia dire pir tomia, yal i hon mongwo haung God wai hanere aki di hamen bani ongure golkimua. Gonangwo arihobi yone harala dire wa dumba, hankimua. Inok hon mongwo haung God wai hama dire yal ta buku bol emua. Jen 5:4 y+ Ena kwiang moya Adam wang sutani kul engure wang homini Ken momia, wang emgi Ebel momua. Ena yal Ebel iwe, God tani aki di na tomia di pire, tal ta God tomua. Tongure abimbi Ken God tani aki di na tomia di pirekire tal ta gogo God tomua. Tomba, Ken tongwo i God pir tekungwo i hanere God wai hankimia, te Ebel tongwo i God pir tongwo i wai hanere, Ebel digan momba, God tal dime dire ol wama di hamua. Hangure Ebel haya gomua. Gomba, God pir tere tal ol wangwo i hon mongwo yal hang dangwo meri daminua. Jen 4:3-10 Nx Ena hamen haya God hamen ganba ol engwo i tal tau omena haminga tal hobi ire ta ol ekimia, yamoni grang pera dungure u tibi umua. Ungure omaga hamen ganba dungwo haminua. Haminba, maing pir po sikiminia, homa God nin grang pera dungure u tibi uma di piminua. Ebel ire, Inok ire, Noa ire dire, God pir tere ol wangwo ha :wm Ari homa malungwo hobi God nin tal wai ol na tere aki di na tenangwo pamia dire pir tomia, pir tongwo hobi digan momba, pir tongwo i God hanere tal dime dire ol wama di hamua. 4v c Ena God nin wang Yisas kina ol wai ol na te i nangwo pamia dire nan yol e pir tominga i, memini pir po sin mo? Sikinanga na di tibi ol ni teralia piro. God tal ta ol na teralua dungwo ha i omaga i tibi ol na tenangwo hankiminba, emgi u tibi unamia di pire nomani susu sikiminia, kwi hane hane moli uminua. Uminga i tal omena haminga tali unangwo pire kwi molkiminia, omena hankiminga tali unangwo hanaminga ipire, kwi mominua. ;uo 'Dimba, God ol wai ol na tongwo i, a i si wakungure isusu ol tongwo yalhobi ol wangwo meri ol wakiminia, God ol wai ol na tongwo i, a i si ware sigare kule moli ominua.t &Dinangwo nan tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i, God tol di ire amane dime dire moma di na hamia, yal i tal ol na tongwo ha i yol e pir tere moli nanga nanua. Nanba, yol e pir tenga i, a i si wakinanga na ni wai hankiralua.” Hab 2:3-4 s+ %Inanga ipire hamen haya God yu di emia, “Haung obilga monangere siina dire u pa dinangwo yal i mining bole ta hunamia, gintani u pa dinamua. r! $Ena God honagi olo di ni tongwo meri nega dire oli nanga, God tal wai ol ni teralua dire aleng kere engwo meri ni tenangure inanga pamua. Oq #Pinga ipire tal oun dongwo u ni au sinangwo irai ta mamia di pire, God ol wai ol na tomia dire a i si wanga i aidolekio. Aidolekinanga God aki di ni tere tal wai weni ol ni tenangure inanga pamua. xpi "Te Yisas pir tongwo ari enin tau halabusi pangwo i hanere, milni gul sungure aki di tenua. Tengere yal tau Kraist doling bonga i, hanere yong ki e ni tongwo hobi talhan a nenga tau kuni imba, pring na to dikire han uning si olinua. Olinga i olere, na tobo wai tau hamen bani dimia, iralga ya di panangwo bani panamia di pire kuni ingwo i, tamamia di pire aidolinua. poY !Te yu onga ipire nigi de pir ni tere ari maulung bani ol gogo dal ni tere guma iger bole wa gol ni tomio, ha yong i ni tere ni simua. Simba, yal tau ere yu ol tongwo i hanere, kul pirikire, na para na sinama di pire pi hol sinua. dnA Ena homa God ol wai ol na tongwo ha i yol e pir tenga i pege au damba, arihobi nigi de pire tal gogo ol ni tomua. Tomba, ha i aidolekinia, God nomani hon ni tongure nimni monia. Monga i pire hon nomani si pir to. Lm Ena yal God ta golkimia ya mol pangwo bani pamua. Pangwo ipire nan ol waminga maing ebir si na tenangwo ganulun dire kul bir piminua. Nan Yisas pir tominga i a i si ware nimni monaminga ha Yl+ Pangwo ipire God hamen haya ha di engwo i piminia. Piminga yal i yu dimia, “Yal ta mobing hal wa na tenangwo i na mong pring tere tal oun dongwo ol teralgere gul inamua.” Diu 32:35 Dire hon yu dimia, “God nin gamahobi yol e pir tere doling bongwo maing ebir si tere ha hol ol tenangwo pamua.” Diu32:36; Sam135:14 |kq Si gongwo ha i oun domba, yal ta Kraist nin algi ya bolere sigare kul tongure u wai ongwo yal i, God wang hon mobing hal wa tere, te algi ya bongwo i isime e tere, te God Kwiang pirari pare ol tongwo i brum bai tenangwo God tal ol tename? Krehaman ha wine olkungwo hobi si gole tal oun dongwo ol tomba, yal i tal oun weni dongwo ol tenangure gul bir inangwo pamua. Vj% Ena God krehaman ha yal Moses di tongwo ha i wine olkungwo hobi yal su mo, sui tai dire ha hol bani ha di mere si tenangwo ipire, ha hol pungwo hobi miling gul sikungure gintani si gomua. Diu 17:6 Hi  Dikungwo ipire God yong ki e na tere tal oun dongwo ol na tenamia kul pire pire monaminua. Te God kiang pai tere doling bolkungwo hobi God nigi de pir tere endo bir galere isusu ol tenamua. Jh  Nan Kraist ol wai ol na tongwo maing haya pir po sire mominia, emgi mobina hal wa tere tal nigi dongwo onaminga pring panangwo wai sinama dire Kraist algi hon ya bonangwo hol ta dikimua. lgQ Te Yisas pir tongwo ari u ku bongwo haung ari tau nigi de pire u ku bolkimia. Yu ongwo meri olkio. Haung haung u ku bole God doling bonga i, nimni monamina dire a yo te tere ha diria ol pire pire molo. Monanga i mole Kraist u pa dinangwo haung kul emia di hanere nin nimni monanga pire ha di wama te molio. God wang iwe, nan mobina hal wa tekinaminga ha Yf+ Molere nan enahobi awai honagi olere yong tani ere monama dire a yo te tomino. jeM Ena God ha ditongwo i hasu ta dikimia, ha pangwo kara dimua. Dire awa ha di engwo meri i tibi ol tomua. Tongwo meri God ni u wai nanua di na tere aleng kere e na tomia i tibi ol na tenangwo pamia di pire a i si ware momino. :dm Mongwo ipire nan God kina ha wai onaminga, Yisas gol na tongwo ipire kul ta pirikinaminua. God homa yong ki e na tongure pring pai na tongwo i, Yisas haya golere tobo tongure wai simia, nan sigare kul na tongure God tal oun dungwo hon ol na tekinangwo pamua. Nan gauna nir wai bigi siminga meri, nomani yona sina pring pai na tongwo i, Yisas nin algi bigi si ole na tomua. Tongwo ipire God mongwo bani naminga kul ta pirikinaminua. c Pangwo i God yong ki e na tongwo ipire yal ta golere nin algi ya bomia. Ya bole kene ol na tomua. Tongwo yal i Yisas momia. Rb God ha di tenaminga hol hon bala dimia. Ha di tenaminga grana oun dekinamia. Homa hetpris arihobi ha maing gal oo wai ala ongwo i gal hol engwo meri Kraist nin gol na tomia God ha di tenaminga pamua. !a; Ena enambi hobo, God ha di tenaminga pire mana dimba, Yisas gol na tere hol bala di na tomia, God ha ditenamna di pinaminga haung kul pirikimino. <`q Ena tal nigi dongwo ol waminga maing God hon nomani si pirikiralua dungwo ipire hau algi hon ya bonaminga paikimua. Ni pir tere a i si wananga God mongwo mala weni nanga ha ._U Dire hon yu dimia, “Yalhobi tal nigi dongwo ol wangwo maing hon nomani si pirikiralua” dire, talhan para weni hobang yal i ha yu di emua. Jer 31:34 y^k “Hamen haung kul enangwo gin i na arihobi hol wai wanangwo ipire ha hon di tibi ol teralua. Teralga ha i yu pamia, Na krehaman ha para weni yalhobi pir po sire bona si wanamio, te na ha diga meri wine ole moli namua.” Jer 31:33 6]g Nangwo ha i God Kwiang aki di tere yu dimia, h\I Tenangure yal i haung taniga gol na tongure ari tau sigare kule u wai pire moli nangwo namua. =[u Te i nangwo nangwo kiang hobi God isusu ol tenamua. QZ Pamba, Kraist mole nan arihobi tal nigi dongwo ol waminga prina pangwo i wai sinama dire, haung tani gol na tere nin algi ya bolere pi God mongwo bani kina si daule mole kina ereho kene ol na tomua. _Y7 Ena pris hobi God yong ki e na tomia wai sinangure, God kina u tani nala dire, haung haung hau algi ya bole bole omua. Omba, nan arihobi tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i wai sikinangwo pamua. AX{ Tal hon umua dungwo i, Yisas Kraist ure God grang wine olere, God arihobi yong ki e tongwo i, wai sinangure God kina gumang pule ire u tani nama dire haung tani weniga gole ulbe hane a na tere God tomua. Tongwo i pire wai hanere na yalhobi u wai oma di hamua. Kraist nin algi ya bongwo iwe, pring wai sungwo ha >Wu Ol wangwo ha i, krehaman ha wine olere ol wamua. Ena Kraist ha hon ainere yu dimia, “Yal God ye, ni honagi olo di na tenga meri na ni gran wine ole olala di piriwa.” Dungwo ha i talwa di pire dime? Arihobi homa tal ol wangwo wai simia, emgi tal hon ungwo i kara u nima pire pai monama dire, ha yu dimua. GV Ena Kraist ha yu di engwo i memini yu pamia, “God ye, ni arihobi yon ki e tenga i, wai sinama dire hau algi ya bolere hau homena endo bani gal ni tongwo i ni wai hankinua,” dimua. EU Ena yal God ye, ni honagi yu olo di na tenga meri ganba bani ure olala di piriwa. Piriga ha i homa ni hana togu yal ta awa ha di engwo na wine ole olgere nima namua.” Sam 40:6-8 Ty Pangwo ipire hau algi ya bolere hau homena tau endo bani gal ni tegere prina wai sinamua di pungwo i ni wai hankinua. QS Paikungwo ipire Kraist u ganba baniya mongwo gin i, mole God yu ditomia, “Ni arihobi yon ki e tenga i wai sinama dire, tal tau ni tere hau algi ya bongwo i paikimua. Paikimba, ni na ari gauna ol e na tenga i, arihobi yon ki e tenga i wai sinama dire, na nan algi ya bolalga ni wai hanere pring pangwo i, i ole tenanga pamua. R5 Mongwo ipire kun bilimahau, meme, algi ya bole God tongwo i, nomani yong sina i u wai homia, God arihobi kina guma pule ire u tani nangwo paikimua. rQ] Momba, me erin tan tani algi ya bongwo i, hanere tal nigi dongwo ol wangwo i nomani si pire pire momua. 6Pe Ol wangwo i, God ari kul engwo hobi u wai nangwo panangwo haung tani weniga algi ya bonangwo pamba, mone mone algi ya bole bole omua. Ongwo iwe, arihobi ta nigi dongwo ol wangwo pring haya wai sinangwo tal nigi dongwo ol wangwo pring God i ole na tenama di pirikinamba, ya nomani si pire pire momua. YO - Ena hamen haya Isrel ari hobi mole God na kina u tani naminua dire krehaman ha wine ongwo i, me erin tan tani God mongwo bani pire hau algi ya bole bole omia. Omba, nomani yong sina ala i u wai ta homua. Hongwo iwe, tal emgi u tibi pire miling panangwo ipire homa me erin tan tani hau algi ya bongwo i bolimbani obil tei kule ol wamua. zNm Arihobi haung taniga obil gongwo meri, nan tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i, ulbe hane a na tere God tobo terala dire, Kraist haung taniga obil golere algi ya bomua. Bolere moli omia, emgi ti hon u pa dinangwo tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i, hon gol na tere algi ya bolala dire ta hunamia, na kwi mominga hobi aki di i nala dire unangwo pamua.tMa Gongwo meri arihobi haung taniga obil gongure, God arihobi nin ol wangwo maing ebir sire ha hol ol tomua. L) Ongwo meri onangwo God ari ol engwo haung Kraist golere algi ya boli unangwo unangwo omaga ere algi ya bol monangwo pamba, yu ta olkimia, haung werigi dungwo mominga haung i, Kraist haung tani weni gole, tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i, God tobo tomua. K Ongwo i homa singaba hetpris gal oo kengwo wai ala i me erin tan tani hau algi ya bole bole omua. Ongwo meri Kraist yu ta olkimua. 7Jg Ena Isrel ari hobi homa ganba bani gal oo kengwo ala i pire God na wai hanama dire hau algi ya bomua. Bongwo i hamen bani onangwo ipire yalhobi bolimbani tei kule ol wamua. Wamba, Kraist God arihobi kina guma pule ire u tani nama dire ganba gal oo kengwo ala i pire algi ya bolkimia. God mongwo bani pire God yong ki e na tongwo i wai sinama dire Kraist nin algi ya bolere nan aki di to di tere hona God dal tere tere moli omua. =Is Homa hau algi ya bongwo wai pamba, Kraist algi ya bonangwo i pire bolimbani tei kule ol wamua. Ware ari ganba tal hobi u wai nangwo ipire hau algi ya bongure ganba tal u wai omua. Hau algi ya bongwo i Kraist algi ya bongwo i kina, kunung kunung dimba, Kraist algi ya bongwo i nimni mole kara mo hora kumua. H Ena Isrel arihobi homa talhan a nongwo hobi u wai nama dire gogo ta ol wakimia, hau algi ya bongure u wai oma di pimua. Di pire God krehaman ha dungwo i, wine olere hau algi ya bolere talhan hobi u wai oma di pimua. Pimba, arihobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tongwo i, i ole na tenama di pire ta gogo ol wakimia, God onangwo u wai nalga pamia di pire arihobi hau algi ya bomua. G Direre algi tau irere gal oo kengwo bani bil tere, te oo ala mulu hau tal tau God maa e tongwo bani dungwo hobi bil tomua. F Tere yu dimia, “Algi ya bolga i God krehaman ha wine olo di na tongwo aki di tomua. Tongure algi ya bolkiralga wine olkinanga pamua. E{ Ongure homa God krehaman ha para weni Moses di te pisolungure Moses pirere arihobi di tibi ol tomua. Tere meme ya, bilimahau giring sirere, algi nir kina i tani olere gal sulere tabilai sire, krehaman ha buku bani bil tere arihobi para bil tomua. sD_ Pangwo ipire God krehaman ha homa di tongwo i hau algi ya bolkima, u nima honamba, ya bomia u nima omua. WC' Pamba, yal i weni kara gonangwo ha di tongwo i u nima nangure inangwo pamua. qB[ Ena yal ta golala di molere na bona gana a nega hobi ebir sire ari tau terala di pungwo hobi hang dal tibi olimua. Olimba yali golkire ya monangwo tal a nongwo i yalhobi ta ikinangwo pamio, te ha di tongwo i u nima honangwo pamua. BA} Ena hamen haya God arihobi krehaman ha yu ditomia, “Ni yalhobi krehaman ha i para weni wine onanga u wai nanua” di tomia. Tomba arihobi a i si ware nimni molkimia, tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i God ulbe hane a tekimua. Tekungwo ipire Kraist ungure God krehaman ha hon arihobi di tomua. Di tongwo ha i arihobi u wai nama dire Kraist sina yal mole nin gol tere algi ya bolere arihobi ulbe hane a tomua. Tongure ari a i si wanana wo dire gala dungwo hobi a i si wanangwo, God homa aleng kere e tongwo meri ol wai ol tenangure u wai pire moli naminua. @  Domba singaba Kraist tal yu ol na tekimia nan gauna obil aki di na tekimba, nin algi ya bolere, nomani yona sina i kara aki di na tongure nan sigare kule u wai ominua. Ena mol panangwo bani panangwo hong yal i nin Kwiang Kraist yulang tongure nin algi ya bolere God tomua. Tongwo yali amane momia, nin algi ya bongure God wai hanere sigare kul na tomia. Tongwo ipire homa nan yalhobi u wai naminga pire tal tau yu onaminga God wai hanangure u wai naminua di waminga i, aidole omaga Kraist obil gol na tere ol wai ol na tomia u wai ominua di pir tominia, God tani honagi ol tenaminua. Kraist algi iwe, gwa hon sina tongwo i, u nima ongwo ha 0?Y Ena homa kun meme ya, bilimahau algi arihobi ya bongure bilimahau giring al kun si gangwo de ulgi engure ire arihobi bil tomua. Tomba, krehaman ha dungwo meri yalhobi nomani yong sina i u wai homia, gaung bani obil aki di tomua. Tomba gaung nigi dere hama sikimia, nomani sina obil nigi domua. e>C Tongwo algi iwe, pris honagi ole kun meme ya, bilimahau sire algi ya bongwo tali ta bolkimia, singaba Kraist God mongwo bani pire haung tani weniga nin algi ya bongure nan arihobi tal nigi dongwo ol waminga pring pangwo i, God nigi de pir na tere tal oun dongwo hon ol na tekinamia pring kara wai sinangure sigare kule amane moli naminga naminua. x=i Dimba omaga singaba Kraist sina yal mole God arihobi kina gumang pule ire u tani nama dire het pris honagi omua. Olere ganba ari bling mining oo kengwo ala i pire algi ya bolkimia, hamen oo kengwo bani pire algi ya bolere God tomua. ;<o Paikungure tal tau God tongwo i, homena mai tomio, nir mai tomio, nir tau bigi simua. Sirere ol wangwo hobi gaung bolimbani obil aki di tomia ganba tal dimua. Dungwo ha i homa wai pamba, omaga God ari sigare kunama dire krehaman ha hon i tibi olimia ha homa aidolangwo pamua. Kraist nin algi ya bongwo ha 4;a Ena homa God gal oo kere tal ol wangwo i memini yu pamia, Yisas olo u pa dikungwo haung emgi miling weni u tibi nangwo i pire bolimbani tei kule ol wamua. Ol wangwo meri yalhobi pring pangwo God kri di olama dire God tal tau tere hau si ke tomba, ari nomani yong sina i u wai nangwo mere paikimua. Q: Ena gal oo kere tal ol wangwo ha diga hobi homa God nin Kwiang di tibi ol tongwo meri wine ole ongwo han diiwa. Diga ha i wine ol monaminga ya di panangwo irai, God mongwo bani pire ha di terala di nalga hol pera dikinangure hol hon u tibi hunangwo pamba, pera dimia, hol hon haya u tibi ungure nan para pirere hanere diminua. 9w Homba, me erin tan tani bai engwo haung mala ungwo gin i, haung tani tani obil het pris singaba i ala omua. Pire yali arihobi kina tal nigi dongwo ol ware pirikungwo pring pai tongwo i, God tobo terala dire hau algi ire bol bani bole God tomua. r8] Ena arihobi ha maing gal oo kere talhan diga hobi ala emua. Engure God honagi ol tongwo ari pris hobi werang ta hona i mole, arihobi tal nigi dongwo ol wangwo i, kinbe kinbe God hau si ke tere tere momba, werang ta wai ala i homua. -7S Ena kesi bolimbani arihobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i, God tobo terala dire hau algi ya bomua. Bongure God hanere miling gul sungure pring kri di ole tomua. Te kesi bol kul engwo i hulu nol gol ire ensel mongwo meri, yong sutani bina holo holo i bai emua. Engure hong suala gale mongure sina weni hau algi ya bole God tongwo ai dimua. Dungure gal oo i ha tau pamba, omaga hon di ni teralga mere pirikiwa. 6 Dungwo ala i bol tebol ta dimia. Bol kungwo i hulu nol hang gol ire bol kumua. Kungwo bolbani i yal ta er nirin ta kunu wai ungwo ire girungwo tangwo gale God te mongwobani momua. Te yalhobi hulu nol gol ire kesi ta ol emua. Engwo kesi bani God nin Isrel arihobi awa ha mining bol emua. Engwo kesi ala i botol mugu ta emua. Engwo botol i yalhobi hulu nol i galere ol emua. Engwo botol i homena ta hang, mana, mugu ware emua. Hamen haya Isrel arihobi ganba po engwo bani pire menang gongure God nin homena tongwo nongwo i mana wa diminua. Diminga homena i tau botol ala wa emua. Engure te yal Eron goliba angure i haya gomba, hon doining pu dire bongwo goliba i ire kesi ala ere dimio, te hamen haya God krehaman ha hulu mining bol engwo hulu su para kesi ala emua. 5 Dungure werang ta gal hol ere mugu bol werang simua. Sungwo werang i ai wai weni dimia tal digan ta ala honamua dire mana dimua. )4K Tongwo oo i Isrel arihobi kerala dire gal oo kemua. Kere honagrang banta ere te werang ta banta emua. Engwo honagrang mala i arihobi ai wai hang emia tal digan ta ala i dikimua. Dikungure, kewa gal ere bol tebol kul emua. Engwo bolimbani God homena breti tongwo i bol bani engure dimua. F3  Ena homa God krehaman ha Isrel arihobi di tongwo i, God yong miling tongwo hobi pir tere maa e tongwo maing di tibi ol tomio, te ha maing oo ganba bani kengwo maing ereyu di tibi ol tomua. ,2Q Ena God tal hon ol teralua dire aleng kere engwo ipire homa di tongwo ha i haya bi emia, aidole ha hon aleng kere e tongwo i nimni momia a i si wanamua.Q1 Te yalhobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i na miling pir tere pirari pare i ole teralio, te tal nigi dongwo ol wangwo pring ya dima di pirikiralua,” dire God yu dimua. Jer 31:31-34 :0m Yu olalga ipire yasingaba hobi yal bina kultaing hobi kina na guna hana pir tere a i si wanamia, yalta ening hobo Yisas ol wai ol na tongwo ha i hon nibil di tekinangwo pamua. w/g Dire hon ainere yu dimia, “Emgi na Isrel arihobi tal ol teralga ipire aleng kere eralia piro, Homa krehaman ha hulu bani bol egere kerere pimba, omaga krehaman ha yalhobi ditegere pir i pi nomani sina erere pir po sinamio, te na yalhobi yong sina i ha i bol ere kene ol tegere a i si wanamua. Wanangure na yalhobi hobang molgere te yal alhobi na kul ega monamua. X.) Homa kwiang moya hobi na kina u tani naminua dire aleng kere ega meri hon ta ekiralua. Homa aleng kere ega haung i yalhobi Isip halabusi pai momba, na aule ire pi banta oligere momua. Mole na aleng kere ega i, aidole tal digan nin nomani si pungwo meri ol ware pir tomia. Pir tongwo ipire na han gogo dal oliwa.” dire God yu dimua. ?-wTongwo ipire God kul engwo hobi tal nigi dongwo ol wamia nigi de hanere ha yu dimia, Na yol Isrel yol Yuda hobi kina hon gumana pule ire u tani nabilga haung emgi u werigi dinamua. d,AEna homa sina yal mole arihobi God kina u tani nalua dire aleng kere e tongwo ha i kunung panangwo yal ta hon sina yal molkinangwo pamba, kunung paikimia. Yisas ure sina yal mole God arihobi kina i tani ol tomua. E+Dungwo meri oo kere het pris honagi ongwo i wai pamba, Yisas het pris honagi ongwo i wai weni pamua. Pangure God arihobi kina u tani nala dire aleng kere e tomia, Moses sina yal mole arihobi God kina i tani ol tongwo i wai pamba, te God arihobi kina u tani nala dire aleng kere e tomia, Yisas sina yal mole God ari kina i tani ole gumang pule tongwo i wai weni pamua. Gwa hon sina tongwo i moyu pire homa sina tongwo i a ime ol tongwo ha ^*5Ena hamen bani bling mining oo ala pris honagi ongwo i honagi weni kara omba, hamen bani pris honagi ongwo meri ganba baniya si ainere pris honagi omua. Ongwo meri hamen haya God hamen bani pris honagi onangwo maing yal Moses di tibi ol tongure Moses arihobi di tibi ol tomia pire pris honagi ol momua. Mongure yal Moses bling mining gal oo kerala di ongwo gin i God yu ditomia, “Ni hamen hul bani onga haung ha di ni tega meri wine ole oo keyo.” Eks 25:40 4)aPangure yal i ganba bani ya monangwo pris honagi olkinamia, pris honagi ongwo arihobi para mole Yudari krehaman ha kerere nin nomani si pungwo meri pris honagi ol momua. U(#Ena het pris honagi ongwo hobi honagi olo dungwo ipire kun algi ya bole God hau si ke tere tal tau para tomua. Tongwo meri nan singaba Yisas het pris honagi ongwo i ole tal ta ere para God tongwo pamua. 'Tongwo yal Yisas iwe, pi ari bling mining oo kengwo bani pris honagi olkimia, God nin hamen bani oo kengwo i pris honagi ol momua. `& ;Ena ha bol e ni tega i memini yu pamia, Yisas gole nin algi ya bolere het pris honagi ongure ari pir tongwo hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring i God kli di olimia, nan sigare kule God kina gumana pule ire u tani ominua. Ol na tongwo yal i ganba baniya molkimia, ere hamen bani pire God kina si daule mole yasuri kina ereho kene ol na tomua. f%EEna krehaman ha homa dungwo i ari tau nimni molkimba, het pris honagi onamua dungure ol momua. Momba, emgi God ha di yulang bole nin wang tal ol tongure ure amane weni mongwo ipire, het pris honagi oli nangwo namua.3$_Tongure ari homa pris honagi ol ware ari enin tau hobi kina nin tal nigi dongwo ol wangwo pring wai sinama dire kinbe kinbe sipi sipi algi ya bole God tomua. Tomba, Yisas ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring wai sinama dire nin gole algi ya bole haung taniga obil God tongwo i para wai simua. )#KEna Yisas yu ongwo ipire nan u wai naminga pire Yisas aki di na tenangwo pamua. Tenangwo yal i talime tal digan ta olkimba, amane dime dire momia. Mole hamen ganba ari a ime ol tere yal i kara mo kene kungure yal i hang kara mo mibi weni pire hamen bani mongwo hobi a ime ol tomua. +"OSikinangure Yisas mole God ari tau aki di tenama dire hong di tere tere moli nangwo namua. Nangwo ipire ari tau God mongwo bani nala di ongwo hobi Yisas mongwo bani nangure aki di tere sigare kul tenangure God kina u tani nangwo pamua. Yisas het pris mongwo i mole nan aki di na tongwo ha }!sYu omba, omaga Yisas tani momia, ta golkire pris honagi ol monangwo monangure, te yal ta aibing maulung sikinamua. # ?Ena pris homa mongwo hobi taniga monangwo gonangwo wai sinamia ara aibing maulung siname? Miki mongure hon hon aibing maulung sire honagi oli omua. -Yu ongwo ipire Yisas mole God arihobi kina guma pule ire u tani namua dungwo ha i mo omia, pris homa mongwo hobi ha dungwo i ya ime simua. ucTekimba, God Yisas pris honagi onama dire God di yulang bol tomua. Tongwo ha i yu di emia, God mole, “Ni pris honagi ol monanga monanua dire ha di yulang bol te pisolimia, hon nomani si kulu sire ha ta dikinamua.” Sam 110:4 Te God Yisas pris honagi olo dire di yulang bomua. Bomba, arihobi Libai gang pris honagi onama dire di yulang bol tekimua. ;oAidolungure Moses Lo krehaman ha arihobi aki di tenangure u wai weni namba, kunung bekimua. Bekimba, God nan kina u tani naminga hol i omaga u tibi umia, pir tere doling bomno. Dungwo ipire pris honagi krehaman ha homa dungwo i arihobi aki di tenangure God kina u tani namba, ha i nimni molkimia aidolimua. wOngwo ipire God ha yu di emia, “Ni Melkisedek aibing maulung sire pris honagi oli nanga nanua.” Sam 110:4 X)Olungure hon ungwo yal Kraist iwe, yal Libai gang hobi obil pris honagi onamua dungwo krehaman ha i wine ole pris honagi olkimia, ari sigare kule mol panangwo bani panangwo yulang ire ure pris honagi omua. ucEna Melkisedek pris honagi ol wangwo meri yal ta ol wangwo i maing na ha dire bol ega i, krehaman ha sanesi olere yal Libai gang obil pris honagi onamua di tibi ol ere para sanesi ongwo ha mining aki di tere memini i tibi olimua. REkungwo meri singaba Kraist yol Yuda yal momba, yal Moses Yuda ari hobi yal ta pris honagi ole kun sipi sipi algi ya bonama dikimua. Yisas Melkisedek het pris mongwo meri mole nan aki di na tongwo ha `9 Ungure Melkisedek aibing maulung sire pris honagi ongwo yal Kraist yal Libai gang ta molkimia, yal Yuda gang momua. Momba, yal Yuda gang kun sipi sipi algi ya bole pris honagi omua dire ha maing buku yu di ekimua.  Ena homa yal Eron gang pris honagi ongwo hobi krehaman ta a i wamba, omaga yal ta ure pris honagi omia krehaman ha hon u tibi umua. kO Ena yol Libai gang hobi obil pris honagi olere God Lo krehaman ha Isrel ari hobi tomua. Tongure yol Libai gang hobi pris honagi olere krehaman ha di tere honagi su i kunung panangwo, yal ta ure pris honagi olere krehaman hon ditekinangwo pamba, ta ure yal Melkisedek aibing maulung sire honagi omua. Ongwo yal i yal Eron aibing maulung ta sikimua. ~}|zywvvu1trrppnmkihgfeddbja`I_^^\[`YXXyWWUTRQOON2MFLL"K[JIHGGJos 2:1-21-SYu ongwo meri Yudari kura bolala dire yal sutani nu si olungure u malgi mongure ari sirala di omba, yal wou si wangwo al Rehep kene ol tere hol kwaling ta erepo ditongure omua. Yu ongwo ipire al Rehep yal wou si ware digan momba, yasuri aki di tongwo i God hanere al wai moma di hamua. #?Yu ongwo iwe, yal ta God pir tongwo i, God obil hanere wai moma di hankimia, God grang wine olere tal dime ol wangwo i hanere God ari wai moma di hamua. OTongwo maing ha maing buku yu di emia, “Ebraham God tani sigare kul na tenangwo pamia di pir tongure God hanere tal dime dire ol ware amane moma di hamua.” Jen 15:6 Hangwo i hanere, God Ebraham na gamnahobo momua di na tomua. Tongwo ha i Ebraham nin wang Aisak algi ya bole God terala di ongwo i, memini yu pamua. A{Ebraham ongwo ha bol engwo i, memini pir po sikino? Ebraham God tani sigare kul na tenangwo pamia dire pir tongwo i ire te, God grang ha wine olere tal dime dire ol wangwo i ire dire, Ebraham aki di tomio, te Ebraham God grang ha wine olere tal dime dire ol wangwo i, God pir tongwo maing i tibi ol tomua. {oKwiana moya Ebraham God kina gumang pule ire u tani pire mongure God Ebraham hanere wai moma di hangwo i, talongwo di hame? God pir tongwo i hanere wai moma di ham mo, tal dime dire ongwo i God hanere wai moma di hame? God grang ha wine olere nin wang Aisak algi ya bole God terala dire ongwo i, tal dime dire omia, God wai hangwo pamua di pirikino? Jen 22:1-14 4aNi nomani paikire du haunua do. Kraist pir tenba, tal dime dire olkinanga, pir tenga i u talwo namua. Nangwo ipire ha maing hon di tibi ol ni teralo? Ol ni teralia piro. yMo hora kungwo yal God tani moma di pino? Owo para wai dinia. Dinga meri Seten kwia nigi dongwo para yu di pirere God kuling pir tomua. Tomba, God grang ha wine olkimio, te tal dime dire ol wakimua. Wakungwo ipire God Seten wai moma di hankimua. [/Pamba, yal ta yu dinamia, “Yal ta, Kraist sigare kul na tomia u wai oiya di pimio, te yal ta tal dime dire ol wamua.” Dimba, Kraist sigare kul na tomia u wai oiya di pungwo yal i, tal dime dire onangwo hanere ha pangwo dima di piralia, te tal dime dire ol wakinangwo, talongwo Kraist pir toma di pirale? Pir tekima di piralga pamua. V~%Pangwo meri ni yalhobi Kraist sigare kul tomia u wai oiya di pinba, tal dime dire olkire tal gogo ol wanga i, ware Kraist sigare kul na tomia u wai oiya di pinga i paikimia, nigi denia, prin ya di pamua. ?}wDunangure ni hanere, “God kene ol ni tomo. Gal wayo. Homena no,” di tenanba, aki di tekinanga, nir homena ya gal kul ma dinangwo iname? Tal gogo ol tenania, pring inanga pamua. B|Ni gamnahobi yal al ta gal kul mo nir homena wa dunamua. j{MEna yahuna hobo, yal ta Kraist sigare kul na tomia, u wai oiya di piriwa dinangwo yal i, tal dime dire olkire gogo wanangwo, God hanere hasu di wama di hanamia. Hanere aki di tenamo? Aki di tekinamia, aidolangwo pamua. 'zG Te ni yal tau isime e tere miling pir tekinanga, God ha hol ol tenangwo bani, miling pir ni tekinamua. Te ari hobi miling pir tenangwo yali, ha hol onangwo haung, ni ha ta paikimua di tenangure miling panamua. Kraist pir teiwa dungwo hobi tal dime dire olkinangwo, hasu di wanangwo ha y U wai nana dire Kraist krehaman ha di ni tongwo i, wine onan mo, olkinan mo, ebir si ni tenangwo pangwo ipire omaga wine ole moli pio. Ax{ Pangwo iwe, God yu di emia, “Yal al wou sikio.” Dire ha ta ereyu di emia, “Yal ta si golkio.” Dungwo ipire ni al ta wou sikinanba, yal ta si gonanga, God Lo isusu ol tenanua. pwY Ena God Lo krehaman ha ana holo holo dimba, taniga isusu ol tenanga, Lo para weni isusu olanga pamua. SvEna yal singaba hang a yuwo olinga i, God krehaman ha ta, ni nin gaun yon milni tenga meri arihobi to dire mining bol engwo i, wine oliwa dinga i wai dinba, arihobi gaung maini hanere tau yal singaba momia tau yal bina momua dire ebir si tere isime e tenga i, tal nigi dongwo onia. Onga ipire Lo isusu ol tenia pring inga pamua. u ztmEnambi hobo, ni piro. Ari wiyol moli ongwo sina i yal bina tau mongwo hanga iwe, God hanere hamen tal miki weni irere, God sigare kul na tenama di pungwo i, si papa sire u bir nama dire God pare emua. Engwo yal bina hobi, God yong miling tongwo ipire, God kene ongwo bani pire ha te inama dire God aleng kere e tomua. Tomba, ni yalhobi yal bina hobi yon milni tekire isime e tenua. Ara ni sire gale tal gogo ol ni tere ha hol ol ni tome? Talhan miki a nongwo hobi ol ni tomua. Tongwo ipire ni yalhobi talongwo ganba ari singaba hobi hang a yuwo ol tere, yal bina hobi hang a ime ol tene? Tenga paikimia. Talhan miki a nongwo hobi Yisas Kraist hang dal yuwo ere nir bil ni tongwo yal i, gaung ha si tekimo? Si tomia, talongwo yalhobi hang a yuwo oline? s Ar{Yu di tenanga iwe, ni yalhobi nin nomani si pinga meri, yal tau yon milni tere, yal tau yon milni tekire ebir si tenanua. Tenanga iwe, ara nomani bir ni tere ebir so di ni tongwo sine? Ni nin pinga meri ebir sikino? Singa i paikimua. Gaung bani obil hania, nomani sinali hankinba, ebir singa i ni u nigi denua. :qmHanere gal wai pinangwo yal i, singaba umia dire bol gumang bani ami do ditenanio, te yal bina ungwo i hanere, aire molo, manbi ami do, di tenanga, ha sutani dinga i paikimua. NpTalhan miki weni a nongwo yal ta gal kul wai dungwo pirere, namba gal bani si erere ha maing oo ala nangwo hananio, te yal bina yal ta gal kul nigi denangwo pirere ha maing oo ala nangwo hananua. Ao }Ena yahuna hobo, pi tege eminga yal Yisas Kraist iwe, yulang hong mole God moma di pinga hobi, ari hobi gumang hanere, ebir si tere tau isime e tere, tau haang a yuwo olinga paikimua. Sn !Nan nabe God ha maing a i si ware amane mole tal dime dire onangwo hobi yu onama di pimia. Irang aang gongwo gir mua mongwo hobi ire, al werai mongwo hobi ire dire, tal oun dongwo u au sinangwo irai nan aki di tere kene ol tomno. Te ta ereyu pamia. Ganba tal nigi dongwo hobi olalga nomani hama sinamia olkirala di pire wayo.Km Ena yal ta ha maing piriyo, ha maing nir homena neyo, haung tau u ku bole ha maing piriwa di pin mo? Pinba, gran kene olkinanga, nin nomani kela kul ni tenangwo pir tenania, u wai honanua. l }Pinanba, yon inaning girungure ni han hongwo i ha maing krehaman ha i ole ni tenamia pir sina ere wine oli nanio, te yamoni kraun obil pire nomani si pir tekinanga, tal ol wananga i, God kene ol ni tere aki di ni tere sigare kul ni tenangwo pamua. Ek Ha maing kraun obil pinanga ninimni gumang hanere u banta pire “Ayo na gumana talmere dime?” di pungwo meri, ha maing i memini pir sina ekirere, “Memini talmere pame?” di pinanua. j  i Pangwo ipire ha maing kraun obil pinanga paikimia, kraun obil pinanga nin kela kul ni tomia, ha i pir sina ere wine olo. h 7Honangwo ipire nin nomani si pinga i, wai pama di pire tal nigi dongwo onga i, aidolo. Aidole ha dinga mo yu ongwo i paikimia, God nin ha maing ni nomani sina engwo ipire pir sina ere a i si wayo. Wananga ha i, nomani si hon e ni tere sigare kul ni tenangwo u wai nanga pamua. {g qHa maing kura ha dire di tenanga, God ha maing aki di tekinania, ari pungwo hobi tal dime dire ole u wai honamua. Wf )Ena yahuna hobo, ni yalhobi ha maing haung haung pirala di onanga pamba, homa ha i a i si ware emgi di tibi ol tenanga pamua. Te ha maing di tibi ol tenanga, ha maing kura ha dire di tenanga paikimua. \e 3Tere ha pangwo maing i tibi ol na tomia pirere nomani hon ire sigare kuminua. Kumingere talhan ol engwo hobi nan homa e tere mo hora kuminua. Ha maing pinaminga pamba, a i si ware doling bonaminga wai pangwo ha Md Tal wai para weni ganba bani ire nere are monga i, God pirari pare ya moni ni tomia, tal nigi dongwo onana dire kraun sikimua. Ya moni ni tongwo yal God iwe, ari haba kulmona au di ni tongwo hobi ol e ni tere hobang momia. Molere au di na tongwo hobi haung ta u terewa sire au di na tekimba, God haung haung au di na tomua. #c AEnambi hobo, ni nin nomani si pinga i, kela kul ni tenangwo ha pangwo dima dire bol yakio. God na krauna simia tal nigi dongwo oliwa dire bol yakio. Ub %Sungure yona inaning girimia tal nigi dongwo ominua. Omingere nan gonama dire God pring na tomia, gonaminua. Gonaminga ipire God nan krauna sikimia, nan yona inaning girungure tal nigi dongwo ol waminua. a  Nan yal tan tani krauna sinangwo haung, na nan nomani si piminga wai pangure tal nigi dongwo onamna di piminga i, krauna simua. `  Te yal ta tal oun dongwo u au sinangure nimni molkire, God hol aidole, hogal sinangwo yal i sire God na krauna simua di tenangwo paikimia. Yal ta tal nigi dongwo olo dire God kraung sinangwo paikimio, te God tal nigi dongwo olo dire yal ta kraung sikinamua. _  Yal ta tal oun dongwo suang i harala dire, u au sinangure nimni monangwo miling panamua. Talongwo miling paname? Nimni mongwo ipire miling panamia, ari yong miling God tongwo hobi God nomani hon ni teralua dire aling kere engwo meri tenangure inangwo pamua. ^  Ena ari mo sina ure nega dere dongure, er kuung sungwo i meginere uli di yamua. Yangwo meri, talhan miki a nongwo yal ta bisnisi oli pire ol kuung gare sikinamba, bangi si hala sire gonamua. Yal ta tal oun dongwo suang i harala dire u au sinangwo ha E]  Te Kraist gamahobo talhan miki a nongwo yal ta monangwo, er kuung sire uli di yare bil yangwo meri talhan anongwo i bil yare wai sinangwo gun ere monangwo pamua. Talongwo gun ere moname? Er kuung sire gobari dikimba, ari dongwo uli di yare wai sungwo meri, talhan miki a nongwo i, ganba bani egin tomia wai sinamua. \ 3 Ena Kraist gamahobo tal a nekungwo yal ta, God sigare kul na tere aki di na tenangure u wai naminua di pinangwo irai, gun ere monangwo pamua. O[ Kunanga iwe, kuru dungwo yal monania, nomani tani sikinia, God na tenangwo pamia di pinanga paikimia, ni tekinangwo pamua. Tal a nekungwo hobi ire, miki weni a nongwo hobi ire dire, ol wanangwo ha. Z  vY gSinanba, God sirin bol tenanga haung, nomani susu sinanga pir ni tekinamia, nomani susu sikire God tani aki di na tenangwo pamia di pire sirin bol to. God sirin bol tere nomani susu sinanga, er mining hair sire teri kungwo meri kunania. X %Ena amane mole tal dime dire olala di pinanba, maing pir po sikinanga, God di tibi ol na to dire sirin bol to. Tenanga, God pirari pare to bir hole ari para weni tomia, kura ha di ni tekinamia, ni tal dime dire onanga maing di tibi ol ni tenamia, pir po sinanua. W Tal oun dongwo maing maing u ni au sinangwo irai, tamamia dire bol haure oli nanga, ari nomani bir pare mongwo meri mole tal nigi dongwo taniga wabo si na tekinama dire kwi hanere amane mol i pio. Yal ta nomani bir paikinangwo God sirin bol tere inangwo ha 8V kKraist pir tere pi tege enga i, nimni mon mo, molkin mo, suang i harala dire ol ni tenamia, tamamia dire bol haure oli nanga nanga nimni monanua. Monanga ipire wai pire molo. dU CEnambi hobo, tal oun dongwo maing maing u ni au sinangwo, tamamia dire wai pire molo. |T uEna wiyol para weni God gamahobo molere, ganba banta banta ke pai onga hobi, na yahuno di ni teya. God ire, nan hobana Yisas Kraist ire dire, honagi ol tega yal Yems moliwa. Tal oun dongwo u ni au sinangwo i nimni monana dire ol ni tenangwo ha TS! God pirari pare ol wai ol na tongwo i ni monga bani pai omo. Para yu.FR Te kene ol ni tongwo hobi ire, ari Kraist pir tongwo hobi ire dire, monangwo hananga, pasi bole yahuno di ni tomua di to. Te yol Itali ari tau na molga bani ungwo hobi yahuno di ni tomua. Q Ni pir po sinana dire ebina Timoti halabusi pangwo yali ere mena pire na molga bani umia, yali na kina ni monga bani urabila di pibilua. Pw Ena girhobo, na mana girin di ni tega i nigi de pirikio. Na ha miki di ni tekia, obilga dire pasi bol ni teiwa. PO Bongwo ipire God wai pirere, grang wine onanga ipire kwian yon wu bungure onana dire God sirin bol teiwa. Te Yisas Kraist gamahobo monga i pire, God tal ol ni tenangure ol wananga God wai hanama dire ereyu God sirin bol teiwa. Te Yisas Kraist hang nima pire pai monangwo monamue. I ha weni pamue. Ha gumiling tau ya dungwo ha N Ena God tani tal ol na tongure yona ura dimio, te God tani uling yungure hobana Yisas airimua. Airungwo ipire yal i nin kene ol na terere, te God ha di ere moli ongwo ha i di tibi ol na tere, nan yalhobi u wai naminga pire gol na tere algi ya bomua. OM Tere na ni monga bani uralga pire God haung haung sirin bol te molo. L} Ena na yalhobi tal nigi dongwo olkire amane molala di piminga i pire ni God aki di na tenama dire ha sirin bol to. bK= Ena ha maing kene ole nir si ni tongwo hobi aki di ni terala dire haung haung ni kwi han momua. Mongwo ipire guman tere wine ol to. Te kene ol ni tongwo hobi honagi wai onam mo, onangwo i, Kraist nin hang pamia, emgi ebir si tenangwo pamua. Te wine onanga iwe, guman yaure onanga paikimia wai pire onanga, kene ol ni tongwo hobi yalhobi miling panamua. Miling panangure a yo te ni tenangwo u wai nanua. God ha di tenanga ari enin tau aki di tere sirin bol tenanga ha J/ Ena ari para weni awai honagi ol tere, talhan a nenga i yal ta talhan a nekinangwo yali ebir sire tau to. Tenanga God hanere wai pir ni tenamua. I3 Ena Yisas tal wai ol na tongwo ipire nan yalhobi God mong tenaminga tal ta kunung bekinamia, ni ol na tenga wai piminua di tere tere moli naminua. H# Bonaminga i Isrel oo malgi hobi guma iger bole siga wa na tenangwo i tamamia hamen bani oo ai hon i tibi ol na tenangwo ipire kwi mominua. TG! Bongwo ipire nan yalhobi Isrel ari memini pangwo meri wine olkinaminia. Isrel arihobi Kraist guma iger bol tongwo meri nan bol na tenamba, tamamia dire gai golkire Kraist hol pangwo i doling bonaminua. F% Sungwo meri arihobi Yisas oo malgi u daning mena holi aule ire pire sungure, Yisas arihobi u wai nama dire, gul ire gol tere algi ya bomua. )EK Ena hetpris ari tal nigi dongwo ol wangwo pring wai sinama dire hau ire gal oo ala i pire algi ya bolere hau ire oo malgi maini pire endo gangwo de wai simua. MD Ena homa Isrel arihobi God na wai hanama dire gal ha maing oo ala bol bani hau algi ya bomua. Bolere miing tau nekimia. Nekungwo meri nan Kraist pir tominga hobi, Kraist mole God yong ki e na tekinama dire, gol na tere nin algi ya bongure miin nekiminua. Yu ongwo ipire hau algi ya bongwo hobi Kraist pir tenangwo algi ya bolkinamba, pir tekimia algi ya bole bole omia. Ongwo ipire yalhobi God kina u tani ta homia, gumang nin nin dungure momua. jCM Monangwo ipire yal ta ni monga bani ure, “na ha maing hon ire uga” di ni teralua dinangwo irai, yol ere pir tekio. God ol wai ol na tongwo ha homa pinga i, a i si ware molo. Yal tau Lo krehaman ha wine olgere God wai hanama dire homena tau mai tere homena tau no dimua. Dimba, homena nenanga i gaun obil aki di ni tenamia nomani aki di ni tekinamua. Tau mai tere tau nenanga i para wai pamba, God ol wai ol na tongwo i wai weni pamua. Yisas algi ya bongwo i God wai hangwo ha $BA Bonanga nan hobana Yisas Kraist homa ha maing nir si ni tongwo hobi kene ole aki di tongwo meri ni doling bonanga ni ereyu aki di ni te monangwo monamua. .AU Ena homa yal tau ni monga bani ure God ha maing nir si ni tomia. Tongure ha i ni monga bani pai wa dungure moli pire gongwo i, nomani si pir tere doling bolo. @ God nin kene ol na teralua dungwo ipire nan yu nomani si pinaminia, “God haung haung aki di na te momia, yalta na sinam mo, tal gogo ol na tenam mo, dire kul ta pirikimino.” Sam 118:6 Nan ha maing kene ongwo ari homa mongwo meri mole wanaminga ha ?{ Te moni tobo bir irala dire nomani tere wakio. Omaga tal ta a nenga hobi para a neya dire obil nomani tere molo. Yu onanga God ni aidolekiralia kene ol ni te molalga molalua, dimia. Dungwo i nan pimingere nima nangure moni tobo nomani tere wakio. ,>Q Ena yal al kina ire u tani ongwo i memini wai pamua. Pangwo ipire yal al wou si ware ere po di tongwo i nigi kara domia, God ha hol oun dongwo ol tenangwo pamua. C= Ena Kraist gamahobo tau hani pamia nomani si pir to. Yal tau halabusi pangwo i na paga meri pamia di pire aki di to. Te yal tau gaung gul ingwo iwe, na iga meri imia di pire aki di to. R< Ari yol tau ni oon malgi unangwo i para pana gal to. Homa ari wiyol guma hon dongwo tau umia dire pana gal tomia, ungwo yal i God honagi ari ensel momba, kene ol tongwo yal i ensel momia di hankimua. K;  Ena gir hobo, Kraist gamahobo monga i, yon milni tere tere molio. h:I Te God yal kultaing ta molkimia, endo bir gangure talhan para weni de wai sungwo meri God talhan para weni hobang momia, isusu ol terala di pinangwo i para ol tenangwo pamua. Pangwo ipire yal i obil kuling pir tomino.c9? Yu ongwo ipire God kene ol na tongwo i ta ho tekimia ya di panamua. Panangwo ipire God tani hobang momia di pire maa e tere, grang ha wine oli pire honagi nin onama di pungwo meri ol tere yali tani kulung pir tomino. Z8- Ena, hamen haung tani weniga hamen ganba ememe onamua dungwo i memini yu pamia, hamen ganba omena haminga i wai sinangwo ipire dimua. Dimba, tal ta wai sikinangwo tali ememe ol tekinangure ho tekinamua. 75 Homa God ha dungwo i ememe omba, omaga God ana kere e na tere yu dimia, “Homa ha di tega haung i ganba baniya ememe ol teiba, emgi ha hon di teralga haung i hamen haung tani weniga diralgere ganba baniya obil ememe olkinamba, hamen ganba para weni onamua.” Heg 2:6 6w Ena God ha di na tongwo i, a i si ware aidolkirala di pire kwi han molio. Homa God ha di ganba baniya olungure pir tekungwo hobi God isusu ol tomua. Tongure omaga God ha di hamen bani olimia. Olungwo ha i pir tekinaminga tal ol na tename? Homa pir tekungwo hobi gul tere isusu ol tomba, omaga pir tekinaminga hobi gul bir weni na tere kara isusu ol na tenangwo pamua. |5q Pirere Yisas mongwo bani ereyu onua. Yisas iwe, sina yal mole God nan kina gumana pule inaminga ipire, i tani ol na tomua. Tere gol na tere algi ya bongwo iwe, tal nigi ol dongwo waminga pring pangwo i wai sinama dire tobo kunung God tomua. Homa yal Ken ebering, Ebel si gongure Ebel gongwo algi iwe mong so dimba, Yisas gongwo algi iwe, mong so dungwo meri dikimia, algi i ya bole God tongure ni tal nigi dongwo ol wanga tobo God tenanga meri tongure wai simua. Nan tal dime dire ole wanaminga ha d4A Gangure ari homa God gamahobo mole pir tomia, hamen buku ta God yalhobi hang bol emua. Engwo yali ari para weni ha hol ol tere ebir sinamua. Sinangure ari homa God amane dime dire moma di hangwo hobi mongwo bani onua. 3 Ena yalhobi God krehaman ha pirala dire pi Sainai hamen hul dimani pire tal ongwo i hanere miling si giri gomua. Gomba, ni Kraist gamahobo monia, Sainai hamen hul ongwo tali ta honia, hamen hul Saion te hamen oo ai Yerusalem, hon iwe, God mol pai omia. Ongwo bani krehaman pirala dire onua. Onga bani God honagi ongwo ensel tausen tausen miki weni molere gal wai pirere egin gamua. &2E Pire hamen hul minibani tal ongwo i hanere miling si giri gomua. Gongure yal Moses ereyu ganulun dire, “na milna si giri goliwa” dimua. Diu 9:19 61e Ha di tongwo i yu dimia, “Yal ta mo, hau ta hamen hul dimani bani unangwo irai hulu sire si golo,” dungwo pamua. Eks 19:12-13 Dungwo i arihobi pirere kul pimua. o0W Ongure bu mugu bu dungure God ha dungure, arihobi kul pire kraung agi dire ha hon di na tekio dimua. p/Y Ena hamen haya Isrel arihobi God krehaman ha pir po sirala dire Sainai hamen hul dimani bani pire momua. Molere hamen hul i omeling hamia, hamen hul endo bir dongure hamen hul dimani bani si bongure hamen hair mu dinba omua. }.s Ena emgi yal Iso God tal na terala dire ana kere enga i, omaga na to dimba, haya ebina teiraya di pire hai mere momia, mole God emgi na tenanua dimba, God siga wa tere tekimua. Tekungwo ipire God talta na tenangwo irala dipire yal Iso nomani si kulu sinamba, haya ebering tomia inangwo hol ta dikimua. God nan kina gumana pule ire u tani nama dire, Kraist u ari ongwo ha W-' Te hamen haya yal Aisak wang homini Iso mole God tal wai ol na tenangwo pamia di pire momia. Momba, hamen haung taniga mena gole ebering yu di tomia, “Ni homena ke na tenanga God tal wai ol na tenangwo i, na ya molgere ni inanua.” Dungwo yal i ha gogo dire God mobing hal wa tomua. Tongwo meri ni tekirala di pire kwi han molio. C, Te God pirari pare ol wai ol na tongwo i, yal ta ikire sigare kulkinangwo i nigi domia, kene wai ol tengere ire sigare kunamua. Ol tekinanga yal taniga tal nigi dongwo ol wanangwo i, ni arihobi hanere wai pama di pire, ol i nanga ni ari kara u nigi weni denanua. Denanga pangwo ipire olkinama dire kwi han molio. 3+_ Ena arihobi para weni yong ura dinangure monangwo ipire awai honagi ol tei pio. Pirere tal dime dire ol warala dire wara kere oli pio. Yu olkinanga God hankinanua. L* Mole God hol pangwo i doling bongere tal nigi dongwo u kwalin pera dinangwo irai, nimni molkungwo hobi pir tekinama dire a yo te tengere nimni mole God hol pangwo i, a i si ware doling bonamua. <)q Pinga ipire God ni sire gale a yo te ni tongure tal oun dongwo ni au simia, sungwo i nimni mole tal dime dire ol waralga pire, ol na tomia di pire wara kere oli pire molio. K( Te God ni sire gale a yo te ni tongwo gin i gul bir ire wai pirikinba, ha dungwo meri wine ole tal dime dire ol ware ware, moli pire yon ura dungure wai pinua. Nan nimni mole aire monaminga ha N' Ena homa gir migi mominga haung nabe hobi nomani bir paikimba, haung obilga nin nomani si pungwo meri krehaman na tere na sire gale yo te na tomua. Tomba, God nomani bir pamia haung haung galeng bolkire nimni monama dire, na sire gale a yo te na tei ongure, nimni mole God amane dime dire mongwo meri mol tere moli naminua. %&C Te ganba ari nabe hobimilna pirere galeng bolkinama dire na sire gale a yo te na tomia, wai pire gumana tere ha dungwo meri wine ol tominua. Tominga meri hamen nabe gumana tere wine ol tekinamino? Tenaminga pamua. Nan yalhobi nomani kwiana God nin kene ol na te monamia, mole galeng bolkinama dire na sire gale a yo te na tomua. Tomia wine ole momino. Monaminga mol pai wai i tibi ole ire moli naminga naminua. 8%i Ena God arihobi galeng bolkinama dire sire gale a yo te tongwo meri, ni sire gale a yo te ni tekinangwo God kul engwo molkinania, pasendia gir monangere nabin ta molkinamua. ${ Ena ganba baniya yal al hobi gir kungwo i, miling pirere galeng bolkire nimni monama dire sire gale a yo te tomia. Tongwo meri God kul engwo ni arihobi monia, milni pirere ni sire gale a yo te ni te momia, nigi de pirikire yon imaulung wayo. 8#i God miling ala panga hobi tal nigi dongwo onga i, hon olkinana dire gul ni tomio, te kul engwo hobi u wai nana dire ni sire gale a yo te ni te monamua.” Pro 3:11-12 ~"u God kul engwo hobi omeling pege dikire God hol pangwo i a i si wanama dire ha maing buku yu di emia, “Na wana auna hobo, tal nigi dongwo onga i, hon olkire nimni monana dire, gul ni tere a yo te ni teralia nigi de pirikire yon imaulung wayo. !7 Mongere Yisas arihobi tal nigi dongwo olkinama dire moli ongure arihobi tal oun weni dongwo ol tere si gomua. Si gongwo meri ereyu ni si golkimia. Yisas ol wangwo meri ware doling bolkinia ya monua. Monga i mole God hol pangwo i, gintani aidolala di pinia talongwo yu di pine? W ' Ena yal Yisas ganba baniya ol wangure arihobi nigi de hanere ol gogo dal tomba, Yisas tamamia dire nimni mole momua. Mongwo meri ni tal oun dongwo u ni au sinangwo irai tamamia dire nimni mole molio. - Ena Yisas tani gol na tere algi nan bina simia, God nan amane moma di na hamua. Hangure Yisas nan hobana bling memini tani momia, u wai naminga ipire omaga emgi para aki di na tei nangwo nama di pire pire mominua. Ena Yisas ganba baniya wangwo haung i ware, emgi ari sigare kul terere nan milna panamia, er pera bani golalga tamama di pimua. Di pire golere hon aire, ere God mongwo bani pire si daule mole kina ereho talhan para weni kene ol na tomua. God nu nibil gauna gul na tongwo iwe, ayo te na terala dire ol na tongwo ha d C Ena ari homa tal ongwo han diga hobi God tani aki di na tomia di pir tere momua. Mongwo hobi miki momia. Mongwo ipire nan yalhobi tal nomani si pire ol wanamine? God tani aki di na tomia dire nomani si pir tere tal dime dire ol wanaminga, tal digan bona si ere pir tere a i waminga hobi aidolaminua. Te tal nigi dongwo ol ware ware mominga i kara aidolimino. Aidolimingere God tal wai ol ni teralua dimia nan inaminga pire God hol pangwo i nega dire doling bol i pire imino. - (Ikire kwi moli ongwo tamangure gomua. Gongure nan emgi moli ominga hobi God ol wai ol na tongure u wai omina di haminua. Hamingere God yu nomani si pimia, Ari homa malungwo hobi omaga malungwo hobi kina u wai namua dire, aleng kere e tega i ereho u wai nama di pimua.N 'Moli ongwo hobi God hanere singaba moma di hamba, arihobi i kultaing pare ol tomua. Tomba, yalhobi mo hora kulere ganba arihobi a ime ol tomua. Tongwo han diga hobi God tani aki di na tenangwo pamia di pungwo i, God hanere wai pir tomua. Tomba, yalhobi God talta ni teralua dire aleng kere e tongwo tali olo tongure ikimua. O &Ire mongwo hobi, arihobi nigi de pir tere na oona mana pisole banta po ditomia. Ditongure oo ai ta dikimia, dimingul ware, ganba po engwo bani ware, hulu grang pare, man grang pare pare moli omua. )K %Te arihobi yal tau hulu kuba simio, te di so ire sina bire keulu simio, te tau di baina sire si gomua. Te yaltau God pir tongwo hobi gal wo a nekire hau gang kula sire kirau pimua. Pirere nir homena wa dure talhan a nekimia, arihobi sire gale ol gogo weni dal tongure gul bir weni imua. 7g $Te yal tau God pir tongwo i arihobi nigi de pir tere gaung ha sire guma iger bole wa gol tere, kuba sirere, aleng holo holo i han sen ire hol erere, halabusi payo di tomua. @y #Ena al hobi wang tau gomba, God si hon e tongure airangwo pamia di pungwo ipire airungure al hobi hon hamua. Te ari tau yalhobi han holere, ni God pir tenga i aidolanga ere mena nanua dire sire gale ol gogo dal tomba, yalhobi God aidolalga hamen bani mol pai hon ikiralga pamia dire, a i si ware gul bir imua. (I "Te ari tau endo bir gale God pir tongwo yal tau pia si ala olimba, endo si goberungure dekimio, ari tau di kula bonama dire simba, bolkimio, te nimni molkire megine momba, God nomani tongure yalhobi nimni momio, te tau kiang hobi kina kura bolere yalhobi sire isusu ol tongure te omua. A{ !Mongwo hobi God pir tongwo ipire kiang hobi kura bole isusu ol tomio, te ganba banta banta kene ol tere ha hol ol tere ebir si wai ol tomio, God tal ol ni teralua dire aleng kere engwo ha i pimio, te ari tau yalhobi pia si awi nona pangwo hang Laion mongwo bani olimba, God grang a kubu sungure, ta si nekimua. L Ena ari tau God ol wai ol na tenangwo pamia di pungwo hobi hang bol eiwa. Eiya tau ere hon bol eralo? Eralga ha miki weni bol eralga pangwo ipire pisoliwa. Yal Gidion ire, Berek ire, Samson ire, Yepta ire, Debit ire, Samyuel ire, God hana togu yalhobi ire dire, molere, God ol wai ol na tenangwo pamia di pire momua. G Yamba, pasendia al digan ta Rehab, God aki di na tenangure golkiralga pamua di pimia. Ena Isrel yal sutani kul si pire Yeriko malgi harala dire ongure Yeriko yalhobi Isrel yal su umua dire sirala dire wa dumua. Dumba, al Rehab yasuri aule ire nin oo kepangwo ala pire kul si emua. Engure arihobi wa dungwo hankimia. Hankungure Isrel arihobi ure Yeriko malgi ari si gomba, al Rehab han uning si olungure ya momua. Jos 2:1-21; 6:21-25 ve Ena Isrel arihobi God Yeriko malgi na tenangwo pamia di pire God grang ha wine ole hulu u sungwo bina i hamen haung ana hol pai muru hol pai sutani wabo dire wamua. Wangure hulu u sungwo i nin si gui dire yamua. Jos 6:12-21  Ena Isrel arihobi God aki di na tere ganba hon na tenangwo pamia dire, Isip ganba aidole ere pire nir digan hang Nol kwalin pera dimba, Moses Isrel arihobi aule ire mala ungure nir i sala di u holo holo omia, maker bani ere hoibi omua. Ongure Isip arihobi doling bol i mala pire iri si hoibi nala di omba, u sina weni ongure nir u terewa sire si gol wai simua. Eks 14:21-31  Molere God Isip wang homini sinamba, na Isrel wana homini hobi sikinama dire hau algi oo hoiri bani ya bomua. Bongure wang homini si gonangwo ensel i God bai nu si olimia ure hona hoiri bani wa dure algi bangwo i Isrel oo dimia dire aidolimia. Aidolungwo i God wai pir tere me erin tan tani Isrel arihobi erin monama dire haung bai tere Pasoba hang emua. Isrel ari miki weni God pir tongwo ha 3 Pirere God aki di na tenangwo pamia di pire Isip singaba i, yong ki ere na sinama dire kul pire tekimua. Tekirere Isip ganba aidole ere banta omua. Pire God gumang hankimba, nin u engure God aleng kere engwo ha i, nima namia di pire, a i si ware, pir tere, nimni mole momua. )K Pirere homa Pero aung namine momia emgi Isip singaba bir molere talhan miki weni a nerala di pimba, hamen bani God tal wai ol na tenangwo iralga pamia di pire Isip talhan i aidolimua. Aidolere Kraist emgi u tibi pire Isrel arihobi aki di tenangwo pamia di pire gul para irala dire omua. ~~}E|@{{zsxx w.v uYtrsrqLp_oomlljjQiiEhh:g7f9e;dbbIa`_e]]\b[PZ[YTX|XkWEVV7UU TTUSSRsQQ$PONMMLK~JJ===<;;`;:-9\877655L44F3372i1190b/7.,++1*))-(l''5&%%@$$t$#"!p yksqSCH6 o  l  CmhPBNa Sameria nabe hobi, pi hamen hul i molere, God maa e toma dimua.” oAWDungure al i Yisas yu ditongwi, “Yahuno, omaga na ni han pa dia. Ni God hana togu yal monga pamua. @yHoma ni yal ana hol bani muru gal enia. Te omaga yal ta kina monga i, ni winimbi ta molkimua. Ni ha wo kara dinua.” ?!Dimba al i yu ditongwi, “Na winambi ta molkimua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni winambi ta molkimua dingiwe, ha pangwo kara dinia. `>9Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni bli si malgi pire winimbi gala dire a ire unana po.” 3=_Dungure al i yu ditongwi, “Yahuno, nir i na na tengere nere, emgi nir hon ta golkiralua. Te nir mala i girungwo tangwo hol ne molga bani molga i pisole ya molalua.” v<eGonamba na nir ni teralga nenanga nere, emgi nir hon ta golkinania, yamoni mol pananga panania. Na nir i yal ta tegere, nomani sina i nir oleng erere ya panangwo yal i mol pai gobari inangure ari hobi pi nir digan bani bere monamua.” \;1 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ari hobi nir i nenangwiwe, nere emgi nir hon gonamia. m:S Nan yalhobi kwiana moya Yekop nir i man wu e na tongure hol ne mominia. Te homa weni Yekop wang aung hobi ire, kun bulamahau kul nongwo hobi ire dire, nir i hol nongwo nir dimia. Yekop yal bir momba, ni Yekop a ime ol teno?” 9% Dungure al i yu ditongwi, “Yahuno, nir man wu engwiwe, alba ala dimia. Ni mugu ta ere molkinia. Tal ire nir yangwo hol na terala di dine? g8G Ena Yisas al i yu ditongwi, “Ni nan God tobo pirari pare awai pire na tongwo irai maing, te nir honga na to di ni tega i na maing pinanba, ha sire wa dunua. Pir pa dina dama hong di na tenanga nir yangwo ni teralba.” R7 Ena yol Sameria al i Yisas yu ditongwi, “Ni Yuda yal irawe. Te na Sameria al irai molia. Talongwo na nir holga i nerala di dine?” Yuda arihobi Sameria ari hobi kina pana gale hawai ta di wakimia. U6#Di te mongwo i na gina hobi homena bring si nenamna dire ere malgi omingi. ~5uMol pangure yol Sameria al ta nir holala dire u pa dungwi. Dungure Yisas yu ditongwi, “Nir hongi ta nenaminba?” 34_Homa Yekop nir man wu ere hol nongwo iwe, ya di pangwi. Pangwo bani Yisas pi pa dire hol ongwo nigi de pire ami di mongwi. Ami di mongwo i hamen omare twel klok mongwi. 3#Sameria oo malgi ta haang Saika pi pa dimingi. Dimingere malgi iwe, kwiana moya yal Yekop u sina ta wang Yosep tongwo ganba i mala dungwi. *2OPirere Sameria ganba pi momingi. g1GDungwo i na gamnahobi Yisas kina pirere Yudia aidolere ere Galili probins namna dire omingi. 0Tomingere yal Yon ha dungwo ari tau doling bol pimba, Yisas ha dungwo i ari miki weni doling bomia dire Perisi yalhobi yu di han mongwi. W/ )Ena Yisas arihobi nir bil tekimia, na gamnahobi obil arihobi nir bil tomingi. U.#$Te yal ta Wang i ogolo pir tere a i si ware monanga, mol pai gobari inanua. Yal tau Wang grang wine olkinanga, mol pai gobari irala di pino? Ta ikinanga pamia. God yong ki ei ni te monangwo monamua.P-#Irang iwe, Wang yong miling tere, talhan para weni i aleng bani emua. J, "God yal ta bai nu sinangwo yal iwe, ha dinangwo i God grang pire dinamia. Dinangwo ipire, God Kwiang nu si olangure yong obilga wu binama di pino? Muru wu binanagure ha di tibi olangwo pamia. ~+u!Olamba yal taniga pir tere a i si ware molkimua. Yal ta pir tere a i si wa monangwo yali, God mongwo i tibi olimua. B* Dire talhan wai pire hanere onangwo hobi di tibi olamua. #)?Te yal ta mini bani ya unangwo yal i, ari talhan para weni bring mining a holo sinamua. Te yal ta ganba baniya u tibi nangwo yal i, ganba baniya talhan panangwo i di kunu olamua. Yal ta hamen bani ya unangwo yal i, ari talhan hobi para ya ime sinangure, yal i tani mo dui dinamua. B(Yal i haang iwe, mo yu namia. Na hana ya ime sinamua.” P'Ena yal ta al irala dire onangwiwe, inangwo al i yal i eumbi monamua. Te al ingwo yal i enin hobi aire mole ha dungwo i pire gun e tomua. Tongwo meri, na Yisas ha gung pire ere para yu gun e teiwa. &Na ha di tibi ol ni tega i, ni yalhobi nin hamen haya pinia. Na Singaba Kraist molkiwa. Molkiba, God na nu sungure, homa e teiwa. [%/Dungure Yon yu ditongwi, “God mongwiwe, yulang tekima yal ta honagi olkungure. j$MDi pisolere gamahobi pire Yon yu ditongwi. “Tisao, homa Yodan nulu hoibi yuwo molere, yal ta kina ereho mole yal i momua di na tengarai, yal i omaga arihobi nir bil tongure ari para muru pir tere doling bongwo haminua.” c#?Ungwo gin wie, yal Yon gamahobo Yuda yal ta kina, nir bil tongwo i, ha bolbin di mongwi. ."UOlere dina yal Yon Ino ganba Selim malgi mala ari hobi nir bil tongwi. Tongwo bani iwe, nir miki weni yangwi. Yangure ari hobi nir bil na tenama dire u sina ungwi. ]!3Habang gin i singaba Herot Yon olo hani sikungure honagi homa kebering hole ongwi. # ?Ena habang gin i wai sungure Yisas na gina hobi kina ere Yudia ganba omingi. Pi molere Yisas ari yal al hobi nir bil to di na tomia bil te momingi. RTe yal ta tal dime dire onangwo yal i, nabile ba bongwo hol i wanamua. Warere God wine ol tere, tal dime dire, ogolo weni olgere, ari hobi hanama dire, ole wanamua. Yon Yisas maing di tibi olungwo ha QTe ari hobi tal nigi dongwo ol warere, nabile ba bongwo hol iwe, nigi de hanere, wanangwo ha pirikimia. Nabale ba bongwo hol iwe, wanangwo, tal nigi dongwo olalga, u tibi nangwo gai golala di pimia. gGEna ha hol maing yu pamia. Ganba baniya nabile ba bongwo u tibi umba, arihobi iwe, tal nigi dongwo a i si wa molere, mining hole si bongwo ala i ya mol parala dire yulang bomua. Bole ba bongwo bani wanangwo ha pirikimua. :mYal ta God Wang ogolo pir tere wa monangwo yali, God ha hol oun dongwo ol tekinamia. Te yal ta God Wang ogolo pir tekire wa monangwo yali, God haya ha hol oun dongwo ol tomua. =sGod Wang Weni nu si olungure, hon siina di ganba bani ure, ari hobi ha hol oun dongwo ol tenama di pino? I ta ol tekinamia. Aki di tongure arihobi sigare kule u wai nangwo pamua. MEna God ganba ari miling ala pamia, yong miling ni tere Wang tani weni ni te olimia. Olungwo yal i gonamia, ni yalhobi para ereyu gonanba, doling bole a i si wananga, mol pai gobari weni inanua. {oEnangure ari tau na onangwo pamia dire pir na tere monangwo hobi, nomani wai ire mol pai gobari ha te inamua.” !;Homa yal Moses ganba po engwo bani onba er yolang bani si paru di emiraya. Di engwo meri irawe, Ari Wang Weni na, er yolang bani na si paru di enamua. ve Yal ta yamoni mo hamen bani namo? I ta honamia. Na Ari Wang Weni molia. Molere hamen bani mole ya ime wiwa. *M Na ganba baniya ha maing u tibi ongwo i, boling kul ni teiba, ni doling bole ogolo a i si wakinua. Te hamen bani ha oun domia di ni tegere, talmere ole pinane?   Na yalhobi tal pire hanere ominga i, i tibi ol ni tere nibil di ni tominua. Tominba, ni yalhobi a i si wakire, grana si olinua. gG Dimba Yisas yu ditongwi, “Ayo. Ni Isrel ari hobi Tisa irai monia, ha diga i pir po sikino? Y+ Dungure Nikodimas yu ditongwi, “Tal ha dinga i talmere onangwo pire dine?” taHamen hair gogo ongwo nugung pinba, u ongwo hol ni uling han mo? I ta hankinia. Ungwo hol ure u ongwo hol i omua. God Kwiang yal ta ol tenangure, pol kule hon kul enangwiwe, hamen hair ongwo meri onamia, ni uling hankinanga pamua.” gGNi yalhobi hon ni kul enamua di ni tega i, talmere na kul ename di pinba, nomani gogo sikio. 9Ari gir pare kule engwiwe, ari gumang homia. Te God Kwiang gir pare kul engwiwe, God Kwiang nin gumang homia, gir nomani hama sikima, wai weni dimua. s_Dimba Yisas yu ditongwi, “Na ha pangwo di ni teya. Yal ta nir te God Kwiang tal ta ol tenangure pol kule hon kul ekinangwo, God kene ongwo bani namo? I ta honama. Pol kule hon kule enangwo God kene ongwo bani gintani nangwo pamua. Dungure Nikodimas yu sirin bol tongwi, “Ayo, ari mongwo iwe, hon talongure aang yong miling sina nangure, kul mena olama di dine?” z mDimba Yisas yu ditongwi, “Ni ha weni kara dinba, na di ni teralga piro. Yal ta aang kul emiba, tal ta minibani ya ure hon kul ekinangwo God kene ongwo hol u tibi omia di hanamo? I ta hankinamua. Hon kul enangwo gintani hanangwo pamua.”  !Yal i girungwo ta Yisas mongwo bani u pa dire yu ditongwi, “Tisao, ni God ni bai nu sungure, ya ure ha maing nir si tenga piminua. Ni diu sire tal guma hon dongwo onga i, God yulang ni tekinangure tal yu onanga panamo? Paikinamia. Yulang ni tongure onga pamua.” V  'Ena Perisi yalhobi enin ta, Yuda ari singaba momia. Yaliwe, haang Nikodimas. s _Ari hobi yong miling sina i nomani si pungwo meri yal ta ha wai ol tenamba, Yisas nin han po sungwi.S Wamba Yisas ari hobi nomani si pungwo meri han po sire, han gogo dangwi. "=Ena erin habang i Yisas Yerusalem malgi molere, tal guma hon dongwo maing maing ongure, ari miki weni hangwi. Hanere pir tere haang a i si wangwi. iKBomia emgi God yulagi engwo bani nin aki di imia. Ingwo gin iwe, na gamna hobi han po sire, Yisas ha maing buku kina homa ha di tani engwo irai hon nomani si pimingi. Yisas ari para weni molpai ongwo maing han po sungwo ha _7Dimba Yisas ha maing oo han dungwo iwe, nin gaung yone i ha maing oo bani di bongwi. 5cDungure yalhobi yu ditongwi, “Ha maing oo iwe, me erin kun oo po pela ten sikis ke wai sungwo dimia, ni tule olere, ari habang sui tai dire gintani hon keralua dino?” {oDungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi God oong i tule olingere na ari habang sui tai dire gintani keralua.” =sEna Yuda ari hobi Yisas tal ongwo i hanere yu ditongwi, “Ni yulang na tongure honagi oliwa dingiwe, tal guma hon ta i tibi olanga hanere, o, ha pangwo dinua, dinaminba?” @yDungure na gamnahobo i ha maing buku ala i ta yu pamiraya dire nomani si pimingi, “O God ni oon i kene onangure mama weni dinama dire na nega dire ol moliwa.” ( Sam 69:9) /Olere bisnisi ongwo hobi yu ditongwi, “Hahoba maket enga hobi iwe, ire ere pio. Ni yalhobi Nabe oo ala i ongere, u stua meri omia yu olkio.” 3Hamingere Yisas han ta gwa sire hau hobi si doling i maini olungwi. Olere moni sanesi ongwo hobi bol a sinaa dire moni kina siru di manbi olungwi. /WPire hamingere ha maing oo bir ala i yal tau kun bulamahau, sipi sipi, hahoba maket ere moni bol ingure, te yal tau moni sanesi ongwo hobi bol bani mongure haminia. ~! Ena Yuda ari erin haung u mala ongwi. Erin iwe, hongebe Isrel arihobi Isip pai mongure, God wang homini para muru si gonamba, han uning sungwo i erin u tibi ongure nomani si pire erin momingi. ( Eks 12:1-27) Molere Yisas kina ere Yerusalem malgi omingi. } Ena habang gin i wai sungure, Yisas ire, aang ire, ebering hobo ire, gamahobo ire dire, ere Kapaneam omingi. Pire habang tau pare momingi. Ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha (Mat 21:12-13, Mak 11:15-17, Luk 19:45-46) #|? Ena Yisas gir migi mongwo haung ya moni mol i ungwo ungwo, ari molere, Galili probins Kena oo malgi yal ta al ingwo gin iwe, tal guma hon dongwo i hongebe weni ongure, arihobi hangwi. Hangure God Yisas yulang tongwo i, i tibi olungure, na gamna hobi hanere Yisas pir tomingi. '{G Homena ebir sungwo yal iwe, al ingwo yal i gala dire yu ditongwi, “Nir wain wai dungwo homa tomia, ari hobi ne pisole mongure emgi ari hobi gogo nongwo haung wain nigi dongwo tongwo nomia. Nomba, ni wain nir wai weni dungwo i kul si ere mole, emgi i tibi olinga nere wai piminge.” Sz Tongure homena ebir sungwo yal i obilga tima ne pimba, nir wain houng pangwi. Pamia yal i nir wain ta inangwo hankiraya, makena ime di pungwi. Pimba, honagi ari nir hongwo hobi nin haya han pa dungwi. }ysMulungure Yisas yalhobi yu ditongwi, “Tau tule ire pire, homena ebir si mongwo yal i to.” Dungure tule tongwi. ,xQDungure Yisas honagi yalhobi yu ditongwi, “Nir hol ire unana po.” Dungure arihobi mugu migi tau ire pire, hol i ure, garu di mugu bir ala olungure, mulungwi. Jw Ena Yuda arihobi iwe, krehaman ha dungwo wine ole bigi moni sire sire ongwo ganba mulu sin bir weni ana hol pai muru hol pai taniga ire, nir eti lita honangwo kunung benangwo mere dimia. zvmDungure aang honagi ari hobi yu ditongwi, “Yal i ha ta di ni tenangwo irai, ni arihobi wine ol to,” dungwi. uDimba Yisas yu ditongwi, “Alhuno, ni hani ta paikimia, na nan hana pamia. Talhan hobang molia i tibi olalga haung olo molkiwa.” tPi momingere, nir wain nominga wai sungwi. Simia al Maria Yisas aki di tenama dire yu ditongwi, “Nir wain para wai sungwo yawe.” psYIngwo gin iwe, Yisas ire, aang ire, gamahobo ire dire, al hon ingwo oo malgi di aulungure pi momingi. Zr /Ena hamen haung sutani molere, Galili probins Kena oo malgi yal ta al hon ingwi. q 3Dire Yisas hon aine yu ditongwi, “Emgi ni yalhobi hamen bani hananga, hamen hona grang hoiri yaulamia. Yaulangure God kwia ensel hobi ure na Ari Wang Weni molga bani na hanere, moyu pire, ya ime ure, moyu pire, ya ime ure dire wa monangwo hananua,” dungwi.Fp 2Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni kwasulu dimani monga han di ni tega i, ni hon nomani si kulu sire na tal han muru onangwo pamia dire pir na teno? Emgi ni tal bir weni ta hananga pamua.” jo O1Dimba Nataniel yu ditongwi, “Tisa, God wang ye. Nan Isrel ari hobi singaba king tani monge.” 7n i0Dungure Nateniel yu ditongwi, “Ni talongwo na gumana han pa dine?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Homa yal Pilip ni gala dikinangwo, ni kwasulu dimani ya monga haniwa.” 'm I/Dungure Nataniel mala ungure Yisas hanere yu ditongwi, “Yol Isrel yal weni ta umia hano. Yal i hasu hong yal ta molkimia, tal dime dire ongwo yal momua.” Ml .Yal i Yosep wang Yisas Nasaret hong yal momua.” Dungure Nataniel yu ditongwi, “Nasaret ganba nigi domia, omaga tal wai ta u tibi umua dino?” Dimba Pilip yu ditongwi, “Ni ure hanana wo.” ak =-Ena Pilip pirere, yal Nataniel mongwo hanere yu ditongwi, “Homa Moses God krehaman ha dire mining bol engure, hana togu yalhobi para awa ha mining grang u tani ongwo meri irawe, omaga giu dire pangwo haminue. Kj ,Ena Pilip ire, Pita ire, Endru ire dire, Betsaida hong yal momia. i +Ena tanangwo irawe, Yisas Galili probins nala dire ongwi. Pire Pilip mongwo hanere yu ditongwi, “Ni ure na dolna bolo.” h {*Dire aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Ongure Yisas Saimon hanere yu ditongwi, “Yon wang Saimon ye. Omaga ni hani iwe, Sipas eiwa.” Haang su Sipas, Pita dimba, haang su i memini iwe, hulu ye dinaminua. Yisas Pilip Nataniel kina wo ditongwo ha Hg  )Pirere yu ditongwi, “Na singaba Kraist mongwo hane ugiwe.” vf g(Ominga yal i ta Saimon Pita ebering Endru na kina momingi. Ena honmil maini pire abimbi Saimon mongwo ongwi. +e Q'“Ni yasuri ure hanana wo,” dungwi. Dungure na yasuri umingere Yisas oong nibil di na tongwi. Di na tongure na yasuri pudungwo poklok mole hamingi. Hanere pudimia Yisas kina ereho monaminua di pire ereho momingi. Ena na yasuri homa Yon dina ha dungwo pir molere Yisas kina ereho omingi. =d u&Omingere inaa dire hamba, na yasuri ominga hangwi. Hanere yu di na tongwi, “Ni yasuri tal holo une?” Dungure na yasuri yu ditomingi, “Tisao, ni oo makena monane?” dimingi. Qc %Dungure na yasuri aire mole pirere Yisas ongwo hol i doling bol omingi. b $Mole hamingere Yisas wiyala ongwi. Ongure Yon dina hanere yu di na tongwi, “Hanega. Yal iwe, God kun sipi sipi giring kungwo momua.” ga I#Ena tanangwo irawe, Yon aire mongwo bani hon mongure na gamnahobo su ereho aire momingi. ` }"Na nan han pisole, yal i God wang weni mongwo hanere di ni teiwa.” Yisas yal sui sui dire u hongure aule ire ongwo ha A_ }!Homa yal i ta han po sikiba, God nir bil tenana po di na tere ainere yu di na tomia, ‘Bil te monanga, God Kwiang ya ime ure yal ta kina si daule monangwo hanania. Hananga yal iwe, God Kwiang bai nu si olangure Kwiang nega dire ure, ari gongwo meri mongwo hobi yong wu bilere si hon e tenangure sigare kunamua. ^ 9 Ena Yon ha di tibi olere yu dungwi, “God Kwiang hamen bani aidole hahoba yumil mongwo meri mole ya ime ure, Yisas kina si daule momia, haniwa. ] Yali gumang haya han pa dikia. Dikiba, na ari nir bil ni tegere, Isrel ari hobi yal i gumang han pa dinana dire wiwa.” 3\ aNa homa yu di ni tega piniraya. Yal ta emgi unangwo yal iwe, na omaga wiiba, yal i hamen haya ya mol pangwo bani pamua. Na digan molia, unangwo yal i singaba weni momua. j[ OEna tanangwo Yisas u pa dungure Yon hanere yu di na tongwi, “Hanega. Yal i God kun sipi sipi giring kungwo momia. Mole ari para weni tal nigi dongwo ol wangure God pring tongwo i tol dire i momua. ( Ais 53:6-7) Z Yodan nulu hoibi Betani malgi iwe, Yon nir bil te mongure, yalhobi ha i sirin bol tongwi. Yisas iwe God kun sipi sipi giring mongwo ha fY GNa homa u tibi egere yal ta emgi unamua. Unangwo yali, na gal kine teralba, digan moliwa.” X Dungure Yon yu ditongwi, “Na ari hobi nir wo bil teiya. Teiba, ni yalhobi monga sina i yal ta u tibi ure aire momba, pir po sikinia. W  “Ni Kraist molkiwa dinirayo, te Ilaya molkiwa dinirayo, te God hana togu yal molkiwa diniraya, talongwo ari nir bil tene?” kV QEna Perisi homa yal tau bai nu si olungwo hobi pi Yon mongwo bani pire hon sirin bol tongwi. dU CDungure Yon yu ditongwi, “Na ganba po engwo gul i mole gala dia. Pi tege enaminga yal unamia hol i bala dire akun olo.” Dungwiwe, homa hana togu yal Aisaya awa ha di engwo meri di tibi ol tongwi. ( Ais 40:3) |T s“Na yalhobi ari na nu sungure ure sirin bominia, ni monanga maing di tibi ol na to. Ni nin tal ha di ime ene?” 4S c“Ara mone? Kwiana moya Ilaiya mono?” dungwi. “Ta molkiwa,” dungwi. “God hana togu yal unama dire kwi mominga irai ni un mo?” dungwi. “Ta molkiwa,” dungwi. vR gDungure Yon pir uning si molkima, maing di tibi ole yu ditongwi, “Na singaba Kraist ta molkiwa,” dungwi. EQ Ena Yerusalem malgi Yuda yalhobi ha maing oo singaba tau ire, yol Lebai tau ire dire, bai nu si Yon mongwo bani olungwi. Olungure ure yalhobi Yon sirin bol pungwi, “Ni ara mone?” P God ari eming gaung hamo? Weni ta hankimia. God Wang weni iwe, God nin mongwo meri molere, irang kina ereho si daule momia, irang tal ongwo maing di ba bol na tongwo piminua. Yon nir bil tongwo yali ha di tibi olungwo ha (Mat 3:1-12. Mak 1:7-8, Luk 3:15-17) O Homa God krehaman ha yal Moses di na tomiraba, Yisas Kraist iwe, pirari pare a siribi si na tere ha pangwo meri di na tomua. qN ]Yal i pirari pare to bir hole i ure tal wai miki weni a siribi si nan yalhobi mominga bani olimia. qM ]Ena yal Yon grang yal i guung haang di ba bole yu di tere tere ongwi. “Yal ta mobina hol unamua diga yal iwe, na omaga wiiba, yal i hamen haya ya mol pangwo pamua. Na digan molia, unangwo yal i singaba weni momua,” dungwi. jL OIwe, grang yal i u ari ongure, nan mominga bani kina ereho mol pai ominua. Grang yal i ure mongwo hanere, o, God na mominga bani ungwo kina ereho momna di piminua. Yal iwe, tal nigi dongwo olkirere pirari pare to bir hole i ure pule a siribi sire, ha pangwo meri kara dungwo hanere mominua. Grang yal i God wang tani kul emia yal i God moma di piminua. +K Q Ditongure yal hobi ari miing algi bolimbani kul engwo i, God wang aung monangwo taman. Arihobi nomani sina ali God tal ta ol tongure, God wang aung moma diminia. J  Te ari tau pana gal tongwo hobi ogolo pir tere wa mongure, grang yal i nu ke tongure, God hanere wana auna monua ditomia. 1I ] Ena yal i ya ime ure u tibi ongure, ganba ari hobi yal i gogo ta han po sikimia. Sikungure yal i nin ganbani u tibi umba, ening hobi pana gal tekirere, han gogo damia. H ' Ena grang yal i molere talhan i ol emia. Engwiwe, yal i tani taman. Ganba bani talhan i grang yal i God aling bani mole ol engwo dimia. #G A Nabile ba bongwo hong yal i ari ganba ganba a nabile tongure pai momua. Molere nabile ba bongwo hong weni mole habang gin i ganba bani u tibi pire momua. F  Yon iwe, nabile ba bongwo hong yal ta molkima. Nabile ba bongwo hong yal emgi unangwo i pire awa ha i homa di tibi ol tongwi. ,E SOlungure yal i ure mol pai nabile ba bongwo yal i haang i di tibi ol tongwi. Tere ari hobi nabile ba bongwo hong yal i maing ogolo pinama dire, di tibi ol tongwi. _D 9Ena God honagi yal ta, haang Yon, yali ha di tibi olama dire, bai nu si olungwi. PC Ena nabile te mongwo iwe, si bongwo u terewa sinamba, kunu paikinamua. B Dire mol pai iwe, bling memini hong ere yal i momua. Molere ari hobi a nabile te mongwo bani momua. Mongure ari hobi mongwo miing simua. A !Yal i molkima, talhan hobi ta ol e pa dikungure. Weni kara momia talhan hobi iwe, God yulang tongure grang yal i para weni ol e pa dimua. h@ KKebering hongwo haung, grang yal i God kina ereho molere, talhan hobi para weni ol e pa dimua. ? ;Hamen haya hamen ganba ol ekungwo haung, God grang yal ta momua. Molere God kina si daule momua. Ena grang ha yal iwe, ari ta molkimia, God nin momua. ">=Ena yahuna hobo, ni monga sina i yal ta ha maing aidole yamoni monangwo, ha maing hon wine onama dire aki di tenanga wine onangwo, aki di tenanga yal i, nomani homa ingwo i gonamba, God tal nigi dongwo ongwo pring bir pangwo i, kri di ole tenangwo nomani ingwo i, golkinamua.=T<!Sikungure yal Ilaiya nimin so dire God hon sirin bol tongure nimin yare homena bol wai olungure nere momua. 1 King 18,19 Yal ta ha maing hol aidolangwo hanere hon wanama dire aki di tenaminga ha ;Homa weni God hana togu yal Ilaiya nan ganba ari mominga meri momua. Molere God onangwo pamia di pir tere, nega dire God nimin na tekio dire sirin bol te mongwo mongwo, God pir tomia me erin sui tai dire ire, haba sikis mun ire dire, nimin sikimua. q:[Pangwo ipire tal nigi dongwo onanga, i kul sirala di pirikio. Ha maing ari enin tau di tibi ol to. Tenanga ni yasuri u wai nala dire God sirin bol to. Tere amane mole nega dire God sirin bol tenanga God gin tani aki di ni tenamua. 9Ha maing kene ongwo hobi God awai ol tenama dire pir tongwo maing hanere God si hon e tenangure u wai namua. Tal nigi dongwo olkinangwo ta manamba, onangwo pring nibil ol tenangwo i awai ol tenamio, te tal nigi dongwo pring pangwo i kri di ole tenangwo pamua. 58cTe yal ta nibil ongwo i ha maing kene ongwo yalhobi u ku bole nibil ongwo yal i, Kraist awai ol na tenangwo pamia di pinama dire God sirin bol tere wel gaung bani bil to. ]73 Ni monga sina i yal ta kura talime u ni au sungwo i, nomani si gogo dalkire God aki di na tenangwo pamia dire, God sirin bol to. Te yal ta miling pangure mongwo yal i, God maa e terala dire ul geral di to. e6C Ena yahuna hobo, ni tal ta olalua dire yal ta aleng kere enanga, hamen ganba tal ta di bole ha di yulang boliwa dikio. Olalua dinanga, onanga pamio, olkiralua dinanga meri olkinanga pamua. Olalua dire olkinanio, te olkiralua dire onanga, God nigi de pire gul ni tenangwo inanga pamua. Amane monangwo yal ta God sirin bonangwo pir tenangwo ha ]53 Ongwo ipire yalhobi miling pangure gun ema di piminua. Yal Yob ol wangwo maing nomani si piro. Kura talime gul oun dongwo u au simba, God hobana momia ol na tongwo i, nin hang pamia di pungwo i, aidolekire a i si wamua. Wangwo ipire God ol tongwo maing para pinua. Pingiwe, God arihobi u wai nama dire miling gul sungure miling pir tomua. T4! God hana togu homa mongwo hobi God hang dale di na tomia nomani si piro. Yalhobi kura talime oun dongwo u au simba, ha maing honagi aidolekire wara kere oli omua. Ongwo meri nan para oli naminga pamua. '3G Yahuna hobo, ni enin tau hobi ha di mere si tekio. Ha hol ol na tenangwo yal God a non ole momia, nin unangwo ure ha hol ole ebir si na tenangwo pamua. x2iDinangwo ipire olo hungwo monga haung i, nomani si gogo dalkio. Unangwo haung mala umia di pire kwi han molo. U1#Talhan miki a nongwo hobi God sinangwo pangwo ipire, God na han uning si olekungwo pamia di pire kwi han molo. Yal ta homena yare gin tani bulikimia, kwi hane moli ongwo ongwo nimin yare ari dere homena i aki di tongwo aang dongure bulimua. Bulungwo meri Kraist olo humba, tamamia dire kwi hane moli nanga nanga u pa dinamua. 0-Amane mole tal dime dire ol wangwo hobi ha hol ol tere ebir si wai ol tekinia, yal hobi ni ha hol ol na tere ebir singa paikimua dinamba, ya moni sime mongure si gonua. Nan ha maing hol wanaminga Kraist olo humia tamamia dire wara kene oli naminga Kraist u pa dinangwo ha z/mHangure ni ganba bani mol pai onga i, tal ta wa dukinia, miki weni a nenga kunung bengure monua. Mongiwe, kun homena miki tenga nere gaung yaure kulung bongure si ke nenga meri, ni talhan miki ire a nere nere moli onga hobi God ni sinamua. z.mTe ari honagi ol ni tongwo hobi pe tenanga kunung bengwo meri tekinua. Tekinga ipire honagi ol ni tongwo hobi ha di mere si ni tere siga wa ni tomia piro. Ha di mere si ni tere siga wa ni tongwo i, talhan para weni hong yal God para hamua. -wMoni miling bir a nenga i, mambol sire wai sinamua. Sinangwo ipire ni moni nomani tenga i, ha hol ol ni tenangwo haung, ha di mere si ni tere, moni bir irala di pire yon inaning girungwo i, endo gaun dongwo meri yon sina i dongure u nigi denua. o,WTalhan a nenga hobi, bil yare kunung unamio, te gal kul wai dungwo a nenga i simin male hau nenamua. + %Ena ni ari talhan miki weni a nenga hobi ha di ni teralga piro. Tal oun dongwo u ni au sinamia, milni gul sinangure aya maya dire hai meyo. $*ADongwo ipire yal ta u wai nalga pamia awai honagi yu olalua di pinamba, pinangwo meri yu olkinangwo tal nigi dongwo onamia, God pring tenangwo pamua.a);Pamba, ni yalhobi nin gaun pir yuwo ere na nan olalga pamua dinba, dinga i nigi domua. (#Sikinga i pire yu dinanga pamia, “God na yu onama di pinangwo olalga pamio, te olkinama di pinangwo olkiralga pamua” di tenanga pamua. /'WOngi ni mol pai onanga maing pir po sikinia. Kwahawa migiga kengwo hanba, gintani u susu ongure hanga bani hon ta dikimua. Dikungwo meri ni mol pai onga i ereyu haung obilga molere wai sinania, talongwo na ongi yu olalua dire nomani si pine? Ongi ya monan mo, gonan mo, ni nin pir po sikinua. & Ena kenba mo, ongi oo taun banta pire me erin taniga mole bisnisi honagi ole moni bir irala di pinia. Pinba na diralga piro. %/ Tenba God tani Lo i tibi ol na tere kene ol tomia, yal i nin na ebir sire tau sigare kul na tere aki di na tenamio, tau isusu ol tenangwo pamua. Pangwo ipire ni ara molia di pire enin tau hobi isime e tere ha di mere si tene? Nan God grang ha si ole kuru di wakinaminga ha K$ Ena yahuna hobo, ni ha maing oo tabil monga hobi enin ta isime e terala dire gaung ha si mena olekio. Yal ta enin tau gaung ha si mena ole ebir si tenangwo yali, God Lo ha i hasu pama di pire nigi de pir tomua. God Lo ha nigi de pir tenanga, Lo wine olkinia, ha i miling paikima di pire a ime ol tere ebir si tenua. # Mere na nan hana a ime ol terala dire wine onanga God ni hani awala ganamua. Ni ari hobi isime e tere gaung ha si mena olekinanga ha -"S Tal nigi dongwo ol wanga i, nigi de pir tere milni gul sinangure hai meyo. Tal nigi dongwo ol ware milni pangure gun enga i, aidole miling gul sinangure hai meyo. i!KNi pi God tege eyo. Enanga, God u ni ni si daulangure kina ereho pana gale monanua. Tal nigi dongwo ol wanga i aidolo. Nomani susu sire tal digan pir tenga hobi pege au kula pari wai molala di pire tal digan hon pir tekio. M Ena God yu ol terala dungwo ipire nin gaun pir yuwo enga i aidole, God grang ha wine ol to. Kwia nigi dongwo singaba Seten ni kraun sirala di onangwo mana dire pir tekinanga Seten te namua. fETekiminga ipire ha maing buku ha ta yu di emia, “God mole ha maing singaba moliwa di pungwo hobi a ime ol terala dimio, te ha maing yal bina moliwa di pungwo hobi aki di tere ol wai ol terala dimua.” Pro 3:34 gGMongwo ipire God ha maing buku ha ta di engwo i yamoni di ekimia, pir tenana dire yu di emia, “Tal nigi dongwo irala dire nomani si pire yona inaning girungwo i, girikinama dire God na nomani kuman kine na tomua.” God nomani kuman kine na tere kene ol na tongwo i, yona inaning girungwo i a ime ol tomia, ganba tal nigi dongwo nomani tekiminua. c?Al ta wiimbi pir tekirere yal wou sirala di pungwo meri mole yu ol wanua. Ware ganba tal nomani si pir tenga i, God kiani pai tenia pirikino? Te ganba ari memini pangwo meri wine olala di pungwo hobi God kiang momua. -SGin ta God tal ta na to dire sirin bol tenba, God arihobi kina aki di terala dire sirin bolkinia, ni nin gaun pir tere sirin bonga i, God pir ni tekungure ikinua. 9Ongiwe, yamoni olkinia, ganba tal ta irala di pinba, ikinga i nigi de pire yal ta si golala di onua. Ganba tal ta irala dire yon inaning girimba, girungwo tali ikinga i pire bolbin dire kura bonua. Bonga i aidole God sirin bolgere na tenama di pinanga pamba, sirin bol tekinua. [ 1Ena ni yalhobi bolbin dire kura bolala di onga i, tal memini pangwo one? Ni nin gaun pir yuwo ere yon inaning girungure tal ta irala di pinio, tal ta irala di pinga i pire nomani susu sire kura bolala di onua. PNan arihobi homena miling yare aang denangwo bulaminua. Bulaminga meri ganba ari hobi ha ura panangwo dire kuku anangwo, ari para weni yong tani ere hamen wai tanangwo u tibi nangure monaminua.Denamba God yong wu bilere nomani tenangwo yal i, nomani wai pinamio, ha ura panangwo denamio, ari para weni wai moma di hanere pana gal tenamio, te ari para weni miling pir tere awai honagi ol tenamio, ari hobi u wai nama dire tal dime dire ol tenamio, ari hobi tau digan momio, tau wai momio, dire ebir si tekinamio, te kul si mole tal digan ole, ari mongwo bani tal wai ole dikinamua. 9Yal ta hang moyu nangwo yal tau nigi de hanere kiang pai tenangwo bani, hana moyu nama di pire tal gogo maing maing ol ware kara u nigi weni denamua. yNigi de pinanga nomani si pinga i, God nomani ni tekimia, Seten yon wu bungure ganba ari nomani si pungwo meri pinua. !;Hanamba, yal ta hang moyu ongwo i hanere na hana moyu nangwo pamba, yali hang moyu omia dire nigi de pinanga, ni nomani bir ta paikinia hasu di wanua. { Ena ni yalhobi monga bani yal ara talhan maing pir po sire nomani bir pane? Pananga yal i, amane mole tal dime dire ol ware nin gaun pir yuwo ekinanga pamua. Ekinanga arihobi ni hanere ni nomani bir pare talhan maing pir po sinia di hanamua. P Gamnahobo, er kwasulu bongwo bani swit muli homo? Ta holkimua. Er swit muli bongwo bani kwasulu miling ere ta holkungwo haminua. Te pil gangwo nir yangwo bani nir don kengwo nenaminga paikimua. Paikungwo meri nan grana tani dinba, ha maa e tere ha yong i tere dinaminga paikimua. God nomani wai na tongure pire hane ominga ha \1 Ena nir oleng yangwo bani, nir gu kengwo don kengwo kina ereho yangwo hankiminua.   Te grana tani dungwo bani, maa e tere tere, ha yong i tere tere diminua. Gamnahobo, nan yu di waminga i nigi domia tal onamne? xi Grabena tani nabe God maa e tominio, enan tau God nin molga meri monama dire ol engwo hobi ha yong i tominua. 9d~x}||{zvz5yfyxx#wwv+u~u6tPss!rqqNppoGnn mm lkkjj(ihhggCfrf)eeRR^RQQPAONNN"MMYM LgLKK:JII HZGFEEEDD1CCiBB)A@@&?>>'=<<;;-:M99k8766k55443302223100/`/.-,,c++$*))+(9''"&p&'%$$2##0"b"!! Q9/^<{d{]) o l  P| Pcw{9}sDire ha holere Yisas ha di mere si tenamna di pungwi. Pimba Yisas ikwi bole aling miling ganba bani mining bongwi. >uNan krehaman ha memini pangwo yal Moses yu di emiraya, al ta yu onangwo kwahulu ire nugu sigu di olo dimiraya. ( Lev 20:10, Diu 22:22-24) Dimiraba, ni tal onama di pine?” Z-Ere Yisas yu ditongwi, “Tisao, al i yal ta wou sungwo hanere aule ire uminua. /Mongure God Lo krehaman ha nir si tongwo hobi ire, Perisi tau ire dire, al ta yal wou sungure, aule ire pire ari hobi mongwo maulung bani engwi. !Pi molere honmil sinamoki ere ya ime ure ha maing bling mining oo ala ongwi. Ongure ari hobi para u ku bongure ha maing nir si te mongwi. Q (Ena ari hobi para ere hona hona omba, Yisas ere hamen hul Olibe ongwi. 2 ]3Dimba ari hobi yu ditongwi, “Ni Galili yal mono? God hana togu yal ta Galili ganba u tibi hunamua dire ha maing buku di engwo pamia, ni kere pirikino?” dungwi.3 _2Ena Yuda ari kaunsil yal ta Nikodimas homa Yisas mongwo bani ure pir tongwo yal iwe, omaga mole yu ditongwi, “Nan krehaman ha iwe, yu pamiraya. Yal ta ha dinangwo pirekire, ha hol ya moni going hane ol tenaminga paikimia. Ha dinangwo homa pirere, oun denangwo emgi ha hol ol tenaminga pamua.” 8 i1Tekimba, ari tabin hobi Moses God krehaman ha i ogolo pirikimia, i bolimbani olimua. Olungure God yong ki ei tere gumang bani kun yo hau ire ungwo mere han monangwo monamua. m S0Na gamna hobo kaunsil yal ta mo, Perisi yal ta yal i ha dungwo nomani si pir tomo? Ta pir tekimia. X )/Dungure Perisi yu ditongwi, “Yal i ni yalhobi para kela kul ni tongwo time. ve.Dungure polisman yalhobi yu ditongwi, “Homa Yisas ha dungwo tal i yal ta yu dinangwo hankiminga irawe.” 1[-Yu ongure polisman hobi hon ere pi ha maing oo singaba, Perisi hobi kina mongwo bani ongwi. Ongure yu sirin bol tongwi, “Yal i aule ire hunia, talongwo one?” w,Tau Yisas han honamba, yal ta pire Yisas aling su a i si molkungwi. Yuda ha maing singaba hobi Yisas pir tekungwo ha N+Ari hobi sikira dire tau “momua”, tau “molkimua” di mongwi. *Ha mining ganing ta yu pamia, Kraist iwe, Debit gang momia. Molere Betelehem Debit oo malgi kul enamua dimiraya.” ( Mai 5:2) /)Dimba yal tau yu dungwi, “A, i ta molkima. Singaba Kraist momue.” Dimba yal tau yu dungwi, “A, singaba Kraist Galili ganba u tibi hunamia. (Ena ari tabin hobi Yisas ha dungwo i pirere yu dungwi, “God hana togu yal ta unama dungwo irai yal i weni momue.” W''Yal ta Yisas pir te wanangwo God Kwiang inangwo i pire Yisas ha yu di emia. Habang gin i, Yisas manbi mole God kina si daule molkimia, God Kwiang olo ya ime huma. Arihobi poing paing sire bolbin dungwo ha 6e&Te yal ta na ha diga i doling bole pir na tere monangwo i, yong sinali nir kung sungwo mere aine aine pai monangwo monamua. Ha maing mining ganing ha yu dire bole emua.” 'G%Ena erin i wai sinama dire ku bir weni bole mongwi. Mongwo gin iwe, Yisas u aire mole gala bir dungwi, “Yal ta nir gonangwo na molga bani ure nenama. ;~o$Ni yalhobi na wa dunanba, hon ta na hankinanua. Pi molalga bani ni yalhobi tal ole ure na hanane? dungwo irai memini pirkiminue,” dungwi. Nir iwe nomani mol pai nabilungwo ha F}#Dungure Yuda arihobi nin di wama tere yu dungwi, “Yal i u makena nangwo nan hankinaminga pire dime? Yal i yol Griki ganba Yuda ari tau pi mongwo bani pire ha maing nir si tenama nam mo? ||q"Nalgere emgi ni yalhobi na wa dunanba, hon ta na hankinanua. Pi molalga bani ni yalhobi tal ole ure na hanane?” {/!Ena Yisas ha yu dungwi, “Na haung obilga ni yalhobi kina mobilua. Molere ere na bai nu si olungwo yal i mongwo bani siina di nalga pamua. ezC Ena ari hobi haning hol wamia, Perisi yalhobi pirere ha maing oo kene ongwo hobi ditongwi. Ditere ha maing oo kene ongwo hobi ire, Perisi yalhobi ire dire, polisman tau nu si olungure, Yisas han sirala dire ongwi. yEna ari miki weni Yisas pir tere ha dungwo a i si mole yu dungwi, “Kraist emgi ure tal guma hon dongwo onangure, yal i tal ongwo i ya ime sinamo? Ta sikinamia. Kraist yal i para mongwo haniwa,” dungwi. Yalhobi plisman ta Yisas hane sinama dire nu si olungwo ha ^x5Dimiawe ari hobi han honamba, yal i habang olo werigi dikimia han uning si olungwi. ]w3Na yal i kina si daule mole na nu sungure wiya, yal i maing na nan han po siwa.” v5Ena Yisas ha maing oo ala ya molere ha nir si te mongwi. Mole gala bir dire yu dungwi, “Ni yalhobi na na hanere, oona mana han po siwa di pino? Pinba na nan piriga mere pire ta huya. Nabe na nu sungure wiwa. Yal God ha pangwo hong yal momba, ni yalhobi han po sikinua. wugSingaba Kraist monangwo oong maning han po sikinaminba, yal iya oong maning han po siminga irawe,” dungwi. %tCHanega. Yal i ari maulung bani molere ha dimia. Dimba ari hobi ha ta sikir maure diguane wa tekimia. Yuda ari singaba yal i singaba Kraist moma di ham mo? ~suEna Yisas yu dungure Yerusalem malgi ari tau yu dungwi, “Ari hobi yal ta si gonaminua dungwo yal irai momio? )rKOmin ya mone hangi hanere ebir sinanga paikimia. Nomani ogolo si piri kunung olere ebir sinanga pamua,” dungwi. Arihobi, “Yali Kraist mom mo?” dungwo ha _q7God Lo krehaman ha Moses wine olala di pire, Sabat habang kumil migi gaung bol olinia. Ole tenba, na nibil pangwo yal ta Sabat habang awai ol tega wigi sire u wai ongwo i, ni yalhobi talongwo nigi de pir na tene? p+Homa yal Moses wani hobi gaung banta bol olo di ni tomiraya. Tomiba, tal iwe, hongebe kwiana moiya memini pangwo ongwo meri omaga ya ol monua. _o7Dimba Yisas yu ditongwi, “Na tal nimni mongwo ta olga hanere nomani gogo siniraya. PnDimba ari hobi yu ditongwi, “Ni kumoigi pania, ara ni si goname?” Ym+Homa yal Moses God Lo krehaman ha para di ni tongwo pinia. Pinba, yal taniga wine olkinua. Wine oliwa dinba, krehaman ha mining ta yal ta sigolkio dimba, na na si golala di onia. Olere ha i wine olkinua.” l%Yal ta nin nomani sinangwo wai panangwo di tibi ol tenangwo i, nin gaung pir yuwo ere dinangwo pamua. Pamba, yal ta nu si olangwo yal i gaung pir yuwo erala di pinangwo yali, nin gaung pir yuwo enangwo paikimia. Hasu kuni talime gerai ta i tibi olekire amane monamia. &kEGod yulang na tomia pire ha pangwo di tibi oliwa. Yal ta God grang wine olala di pinangiwe, na ha pangwo dimin mo, hasu dimin mo, emgi nin ebir si pinanua. j Dungure Yisas yu ditongwi, “Na ha nir si ni tegiwe, na nan hana taman. Na nu sungwo yal God grang pire di tibi ol ni teiwa. i)Mongure Yuda ari hobi ha nir si tongwo pirere nomani si gogo dale yu dungwi, “Yal i sikul dikimiraya, ha maing makena i ure nir si tome?” h Ena erin i tau mol sina mugu sungure, Yisas ere Yuda ari bling mining ha maing oo ala pire ari hobi ha nir si te mongwi. Tg! Dire ha ta di tenamba, Yuda ari hobi kulung pire ha ta di tibi ol tekima. fy Ena ari hobi haning hol wangwi. Ware tau “yal wai momua” dimba, tau, “hasu kela kul wangwo yal momua” dungwi. e Ena Yuda ari hobi erin habang i Yisas unam mo dire kwi han mongwi. Mole, “makena mome?” dire sirin sirin bole wa du i ongwi. *dM Ena Yisas ya mongure ebering hobi erin habang erin mole homena si gal nerala dire ere ongwi. Ongure emgi Yisas u tibi engure ari ta hankima, kul si ongwi. Oc Ditere Galili ganba ya mongwi. Erin haung Yisas harala dire ongwo ha obWNi yalhobi nin pi erin molere homena nenana pio. Na nalga ha pirikiwa. Na nalga haung kul ekimua.” a}Ari para weni ni yalhobi ta yong ki e ni tekimba, na tal nigi dongwo ongwo di tibi ol waga i hanere yong ki e na tomua. v`eEna Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi habang girungwo tangwo moli unga moli nania, na habang olo mala humua. K_Ebering hobi Yisas ha dungwo doling bole a i si wakire yu dimia. J^ Ari tibi monangwo yali, tal kul si onamo? I ta olkinama. Yal ta guna hana ari hobi para pinama dire sina weni mole i tibi olungwo haminua. Yu ongwo meri onanga ari hobi ni gun han pinamua.” !];Ena Yisas ebering hobo Yisas yu ditongwi, “Timiya aidole Yudia ganba namna pano. Omingere gaminahobo irai ni tal guma hon dongwo ol tengere hanamia. Z\-Kire momba, homena aang domia Yuda ari hobi oo tabil sire gal mole erin mongwi. [ Ena habang ta Yisas Galili ganba wa mongwi. Molere Yuda ari hobi Yisas sirala di omia hanere emgi hon Yudia ganba nangwo ha pirikungwi. vZeGTeiba, ni monga sina i yal ta kumo pamua.” Ena kumo haang engwo yal iwe, yal Saimon wang Yudas momia. Yal iwe, Keriot ganba hong yal han dimia. Yal Yudas iwe, Yisas grang wine ongwo yal weni momia, bai tal sikinangwo mere sungwi.cY?FDungure Yisas yu di na tongwi, “Ni yalhobi ana holo holo kebena sutani nu ke ni teiwa. FXENi God mongwo bani kina si daule monia di piminga irawe.” .WUDDimba Saimon ha yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi ni aidole makena naminga han dine? Ni hani iwe, wine oli pire, mol pai gobari ire mol panaminga panaminua. }VsCYu omia Yisas na gamnahobo ana holo holo kebena sutani yu di na tongwi, “Ni yalhobi para na na pisole nan mo?” UBEna Yisas ha i ditomia doling bongwo ari miki weni pire Yisas mobing hal wa tere ere ongwi. Pire emgi hon ure Yisas doling bolkima. nTUAEna Yisas ha ainere yu ditongwi, “Nabe God yal tau yulang tere aki di tekinangure, na molga bani ure dolna bonamo? I ta bolkinamia. Homa God yulang tenangure na molga bani ure dolna bonangwo pamua. Ha wo kara diwa,” dungwi. ;So@Teiba, ni yalhobi monga sina i tau nomani si pir na tekinua.” Homa Yisas ari nomani si pir tekinangwo hobi haya pir po simua. Te bai tal sinangwo yal i ere haya pir po simua. ^R5?God Kwiang aki di na tongure, mol pai wai ominia. Te gauna iwe, aki di na tenangure mol pai wai inamno? I ta ikinaminia. Na grana ha di ni tega i, mol pai ire, God Kwiang ire mol pai wai onanga pire di ni teiwa. UQ#>Na Ari Wang Weni molia, inaa di ere hamen bani pi molalga talwa di pinane? P)=Yu dire momba, Yisas ha di tole wangwo i haya han po sungwi. Sire yu ditongwi, “Na ha di ni tegarai ni yalhobi pir oun denanga na pisolano? O7<Ena Yisas ha dungwo i doling bongwo ari miki weni pirere yu dungwi, “Ha dungwiwe, na yalhobi pir oun de iminia. Ara ogolo pire wine oname?” qN[;Dire Yisas Kapaneam ha maing oo ala i ha nir si tere ha i ditongwi. Yisas ha iwe nomani wai inangwo ha ]M3:Panangiwe, na homena molere hamen bani aidole ya ime ugere nenua. Homena nenga iwe, kwiana moya homena mana nere mol i pire, gongwo meri ta nekinua. Homena i nenaga mol pai gobari ire ya mol pananga pananua.” rL]9Nabe mol pai bling memini hong yal i na nu sungure wiwa. Ugere bling memini yal i yulang na tongure na ere mol pai bling memini yal moliwa. Molia yal ta na gauna miing nenangiwe, mol pai yulana ni tegere ire ya mol pananga pananua. gKG8Yal ta na gauna miing nere algi nere dinaga yali, ni na kina si daule mol i nabilga nabilua. EJ7Ena na gauna miing iwe, algi kina homena nima ongwo dimia. !I;6Te yal ta na gauna miing nere algi nere dinanga yali, mol pai gobari ire ya mol pananga pananua. Emgi habang kul enangwo gin iwe, ulni yugere airanua. H{5Dungure Yisas yu ditongwi, “Piro. Ari Wang Weni na gauna miing nekire, algi nekire dinanga, mol pai wai ta ikinanua. G4Ena yu dungure Yuda ari hobi nin ha bolbin dungwi, “Yal i gaung miing nan nenanua, dungwo i talongwo di na tome?” F13Na hamen homena molia, hamen bani aidole ya ime wiwa. Yal ta mol pai homena i nenangi, nere ya mol pananga pananua. Na homena breti ni tegiwe, na nan gauna miing ni teiwa. Teya ganba ari yal al hobi nere mol pai wai inamua. Na ha weni kara di ni teya ogolo piro,” dungwi. OE2Gomba, hamen homena ta ya ime umia. Yal ta nenangiwe, ta golkinanua. sD_1Homa weni kwiana moya hobi ganba po engwo bani mole homena haang mana nere moli pire emgi gol wai simua. 2C_0Na nan nomani mol pai wai homena moliwa. kBO/“Ena piro. Yal ta na pir na tere wa monanga yali, mol pai gobari ire mol pananga pananua. cA?.Yal ta Nabe gumang hankimia. Na nan tani Nabe God kina si daule mole gumang hanere wiwa. @@y-Hana togu yalhobi ha di buku ala engwo i, God nin arihobi nir si tenangure pinangwo pamua. Yal ta Nabe grang pire hanere wine oliwa dingiwe, na dolna bonanga ha wo dinua di hanamua. M?,Yal ta yamoni na dolna bonanga paikimia. Na Nabe yal ta ni aule i ure na molga bani olangwo yali, na dolna bonanga pamia. Bonangere emgi habang kul enangwo gin iwe, ni ulni yugere airanga pamua. E>+Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi ha di tole wakio. =*“Yisas iwe, yal Yosep wang irai momia, nan irang aang para han po siminga irawe. Talongwo hamen bani ya ime wiya dime?” <})Ena Yisas, “Na nan hamen homena molere ya ime wiwa,” dungure Yuda yalhobi para para ha di tole ware yu dungwi, W;'(Nabe iwe, yu nomani si pimia. Ari tau Wang na na hanere, pir na tere wine ol na tenangwo hobi, mol pai gobari ire mol panangwo panamua. Te habang kul enangwo gin i, uling yugere airangwo pamua,” dungwi. :!'Yal iwe, yu onama dire na bai nu sire honagi ana bani emia. Engwo i memini yu pamia. Ari yal al tau nu ke tere i na kebena bani tabin sinangwo hobi, na ta aidolalga paikimua. Te emgi habang kul enangure hamen ganba wai sinangwo gin iwe, uling yugere airangwo pamua. 9&Na nan piriga mere pire hamen bani ya ime ure tal yu ta olkiralua. Na bai nu si olungwo yal i grang wine ol tere olalua. 8 %Nabe ari tau i na terala di pinangwo hobi na pir na tere dolna bonamua. Bonangwo hobi na ere po di teral mo? I ta ditekiralua. R7$Ena ni yalhobi na haya na han po sinba, pir na tere wine ol na tekinua. \61#Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi yulan homena na tani molia. Te yal ta na dolna bonangwiwe, kwian nomani menan ta golkinamua. Te yal ta na pir na tere wa monangwiwe, nomani kwian nir ta gol molkinamua. [5/"Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni homena i mone na te monange.” x4i!Homena breti God ni tongwiwe, yal ta hamen bani pisole, ya ime ure, ganba ari mol pai i tibi ole ni tomua.” 37 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni ha weni kara dinba, na di ni teralga piro. Yal Moses iwe, homena ni tekungure, Na Nabe tani homena ni tongwo pamua. \21Na kwiana moya yalhobi ganba po engwo bani menan gol molere, homena ta haang mana God tongwo nomia. Nongwiwe, ha maing mining ta yu pamia, God homena ire pia si manbi ole yali toma dimua.” ( Eks 16:4) 1-Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ni tal guma hon dongwo tal onanga na yalhobi hanere pir ni tere gran wine onamne? Te tal honagi ongere hanamne? 0)Dungure Yisas yu ditongwi “God honagi ni yalhobi onanga yu pamia. God na nu si olungwo yal molga ipire, pir na tere grana wine ol na to.” Y/+Dungure yalhobi yu ditongwi, “Na yalhobi tal olere God honagi ol tenamne?” .Ni yalhobi homena wo nengiwe, yo te mena olinia, ipire honagi tani olkio. Nomani kwian honagi para i mu dire ol i pire sigare kule mol pai gobari inanga pamua. Te Nabe God yulang haya na te pisolimia homena iwe, na Ari Wang Weni molia, ni teiwa.” K-Dungure Yisas yu ditongwi, “Na ha pangwo di ni teralia piro. Ni yalhobi homena breti ni tega ne miin onga ipire na wa dunba, te na yulang ire tal guma hon dongwo olga i pirere na wa dukinua. ,Ena yalhobi wa du i pi nir digan bina pire hamba, Yisas momia hanere yu ditongwi, “Tisao, ni tal haung u timiya pa dine?” +7U pa dungure yalhobi Yisas gamnahobo kina umua dire han momba, hungure yalhobi hon wa du i Kapaneam ongwi. Yisas hamen homena breti moliwa dungwo ha i*KEna Taibirias sipi tau Yisas breti bigi dire gamahobo kina kuria sire nongwo bani u pa dungwi. P)Ena tanangwo ari yal al hobi Yisas hamen hul omiraya, unama dire nir digan bina i kwi han mongwi. Yisas na gamnahobo kina ereho sipi ala i oma di pirikimia, na gina hobi nin omiraya di hangwi. x(iDungure na yalhobi “ala wo” diminba, sipi gintani u nir bina pa dungwi. Ari yal al tau Yisas wa dungwo ha J' Gominba, Yisas yu di na tongwi, “Na nan wiya, kul pirikio.” &+Na yalhobi sipi pul si pi nir mini sina omingi. Omingere Yisas nir aulung bani bare u pa dungwi. Dimia na yalhobi hanere milna sigiri gomingi. B%Momingere hamen hair mu dinba ure nir sii bir weni umia. y$kPirere ere sipi ala pire Kapaneam namna dire omingi. Hamen hama sungure Yisas humia na yalhobi nan pi momingi. K#Ena hamen girungure na gamnahobi ere nir digan bina omingi. "+Dimia Yisas pungwi. Pungure ari hobi ure Yisas na nan singaba king monangure kiana ol gogo dal teralua di pire a i si mongwi. Mongwo sina i Yisas simeng bol tere haya ere hamen hul omia, ari hobi hankungwi. Yisas nir aulung bani hol wangwo ha (Mat 14:22-33, Mak 6:45-52) K!Ena ari hobi homena i nere tau egere olere, Yisas tal guma hon dongwo omia hangwi. Hanere yu dungwi, “Aye, God hana togu yal unama dungworai, omaga ganba baniya u tibi ungwo haminge.”  Dungure na yalhobi homena breti ana hol bani nere egere olungwo tal i, i ku bole gal basket ana holo holo kebena sutani girimingi. -S Tongure ari hobi nere miing ongwi. Ongure Yisas na gamnahobo yu di na tongwi, “Homena nere egere olungwo tal i, i ku bole gal giro. Tau aidolana di pirikiwe.” 0Y Ena Yisas homena breti ire, “God homena na tenga wai piriwa” dire du dire arihobi ebir si tongwi. Tere pisi su ire ongwo meri yu olere, ebir sire arihobi tongwi. >u Dimba Yisas yu di na tongwi, “ari hobi ami do di to.” Timiya kul miki weni bomia, bongwo bani ami di mongwi. Mongwo hobi iwe, yagr namba i mu dire miki weni paib tausen momia. 5c “Kumil ta mongwo ya, breti nigi dongwo ana hol bani ire, pisi su ire dire, dima dungwiyawe. Dimba ari hobi miki weni momia homena gi obil tomingere kunung bekinamua.” NDungure Yisas gamahobo ta Saimon Pita ebering Endru mole yu dungwi, Ena Pilip Yisas yu ditongwi, “Nan tu handred kina ipire homena bring simingere ari hobi obil nenangwo kunung benamua.” PYisas ha ta dinangwo pirala dire sirin bol tere Pilip kwi han mongwi. 5cEna Yisas ari mongwo bani han wabo dimba, ari miki weni u tabin simia hangwi. Hanere Pilip yu ditongwi, “Nan homena makena bring sire ari hobi tomingere nename?” 6gMominga gin i, Pasoba erin haung mala ungwi. EEna Yisas na gina kina hamen hul mo pirere ami di momingi. ~uOmingere ari tabin bir weni u ku bole tal guma hon dongwo ole nu nibil awai ongwo i hanere, Yisas doling bol ongwi. \ 3Ena Yisas ha i di te pisolungure ere nir digan Galili Taibirias bina hoibi omingi. s_/Dimba, ni yalhobi yal Moses ha dungwo meri pir tekinia, na diralga tal ole pir na tenane?” dungwi.!.Yal Moses ha dungwo ogolo pir tenanga na para pir na tenanba, pir tekinia, na para pir na tekinua. Moses na hana kuria ha di engwo dimia. .U-Nabe mongwo bani ni tal ongi na di mere si tenama di pino? I ta si tekiralia. Nan kwiana moya Moses pir tenga yal iwe, nin monga maing di ba bonangure gai gonanua. T!,Ni yalhobi enin abin nin wama dire maa e tenga i wai pinua. Pinba, God tani weni momia, ni tal onga wai piriwa, di na tenama di pirikinua. Pirikinga ipire, ni yalhobi tal ole God pir tengere nima name? ;o+Te na iwe, Nabe mongwo bani yulang ire ya ime wiiba, ni yalhobi ereyu pir na tekinua. Tekinba, yal ta nin gaung pir yuwo ere monga bani unangwo gin i, ganulun dire pir tenanua. B*Na ni yalhobi haya ni han po sia, yon milni God tekinua. > w)“Ena na iwe, ari maa e na tenama di pirikiwa. I  (Ni yalhobi na molga bani ure, mol pai wai inanga ha pirikinua.  'Mol pai gobari inanga ipire ha maing buku kere pir monia. Monba, ha maing buku i, na nan hana nibil di tibi ol ni tomba, pir tekinua. k O&Nabe na bai nu si olimba, grang wine olkinia, Nabe hakuria boling kul ni teiba, pir sina ekinua.  7%Te Nabe na bai nu si olungwo yal iwe, na ha diga mining aki ni na te mongwo bani momua. Momba, ni yalhobi grang pirikirere, te gumang hankire dinua. ^5$Yon na ha diga mining aki di na tomba, ta aki di na tongwiwe, mo yu omua. Ongwo meri, Nabe honagi na tongwo meri na ol pisolia. Olgere, hana mo mibi ongwo hangiwe, o God yali na bai nu si olungwo pamua di hania. -S#Yon iwe, kewa lampi dongwo meri momia dongure kurani si ari mongwo nomani gaung bani emua. Engwo i ni yalhobi yon horega onangure wai pire haung obilga pir tenua. w"Yal ta na ha diga mining aki dikinangwo tamamua. Na piriga God ni yalhobi ni aki di ni tenama di pire di tibi oliwa. zm!Homa ni yalhobi yal tau Yon mongwo bani nu si olingere, pirere Yon ha pangwo meri kara di tibi olungure, pinua. q[ Yal ta ere momia. Molere na ha diga mining aki dungwo pinua. Pinga i ere ha pangwo kara dungwo piriwa. J Ha iwe na nan hana tani diralga kunung panamo? I ta paikinamia. wg“Ena na tal olgiwe, na nan piriga mere pire ta olkiwa. God Nabe grang piriga mere i wine olere ari hobi ebir sire ha hol ol te moliwa. Na nan piriga mere pire ha hol ta olkia, na nu si olungwo yal i grang wine ole olga wai pamua. 1Urere tal wai ongwo hobi mol pai hol nangure, talime tal nigi dongwo ongwo hobi ha hol bolimbani monamua. Yal tau Yisas haang dal tibi olungwo ha )Ha i pirere nomani si gogo dalkio. Habang u tibi nangwo gin i, ari yulagi engwo bani yone pai mongwo hobi, na nuguna pirere, ere mena unamia. mSTe Nabe yulang wang na na tongure Ari Wang Weni na ari hobi kwi mol tere ebir si te molalga pamua. ~Nabe iwe, mol pai bling memini yal momia. Mongwo tal i Wang na ere yulang na tongure, mol pai bling memini yal ere moliwa. S}Ena habang ta u tibi namua diga i omaga u tibi umua. Habang i gongwo hobi God Wang na ha diga pirere, tau ogolo pir na tenamba, tau pir uning si monamua. Te pir na tenangwo hobi mol pai wai haya imua. ||q“Na ha weni kara di ni teralga piro. Yal ta na grana pirere, na bai nu si olungwo yal i ha dungwo doling bole a i si wanangwo i, mol pai gobari haya imua. Emgi ha hol bani ta ikinamua. Gongwo meri gomiba, omaga sigare kule u wai omua. ?{wMolia Nabe haang a yuwo olanga meri Wang na para hana ayuwo olanga pamua. Yal ta Wang na hana a yuwo olkinga i, na bai nu si olungwo yal Nabe ere para haang a yuwo olkinanga pamua. }zsNabe nin ari hobi ha hol ol tenama di pino? I ta ol tekinamia. Yulang na na tomia na ari hobi ha hol ol te moliwa. =ysEna Nabe ari gongwo hobi tau uling yungwo airungure mol pai hon tomua. Tongwo tal i Wang na ari talime tal nigi dongwo pring kina wangwo hobi tau nu ke teralgere, sigare kunamua. =xsNabe wang na iwe, yong miling na te molere, honagi para weni nibil di na te momua. Emgi honagi bir weni nibil di na tenamia. Tenangwo i olalga ni arihobi hanere, ganulun dinanua. GwEna Yisas yu dungwi, “Na ha weni di ni teralia. Hamen nabe Wang Weni na molia. Molere na nan piriga meri pire ta olkiwa. Nabe tal ongwo meri hanere oliwa. Nabe na kina ereho obilua. 7vgYu dungwo i Yuda ari hobi pire nega dire Yisas si gonamna dire ongwi. Ena Yisas Sabat haung Lo mana dungwo pir ole honagi omio, te God na nan nabe weni momua dimio, te yali ha dungwo hobi God na kina kunung mobilua dimia, nigi de pire si gonamna dire ongwi. God Wang honagi olala dire yulang ingwo ha |uqOmba Yisas Yuda ari hobi yu ditongwi, “Na nabe haung haung honagi ol momia. Ol mongure na kina ereho obilua.” ytkEna Yisas Sabat habang awai ol tomia, Yudari hobi hanere, tal nigi dongwo kebering hole ol tenamna dire ongwi. msSDungure yal i ere pire Yuda ari hobi yu ditongwi, “Na awai ol na tongwo yal iwe, haang Yisas.” _r7Ena emgi Yuda ha maing oo ala awai ol tongwo yal i momia, Yisas hanere yu ditongwi, “Pino, ni omaga u wai onia. Tal nigi dongwo hon olkio. Onanga God tal pring oun weni dongwo ni tenangure inanga pamua.” q} Dimba u wai ongwo yal i Yisas hang pirkimia nomani si mongwi. Ari yal al miki weni u yobile momia Yisas haya ere ongwi. ipK Dungure ari hobi hon sirin bol tongwi, “Kugal kri di wayo di ni tongwo yal i haang arawe?” o Dungure yal i yu ditongwi, “Na awai ol na tongwo yal iwe, yu di na tomia, kugal i nin kri di wayo dungwo meri waiwa.” onW Momia Yuda ari hobi u wai ongwo yal i yu ditongwi, “Omaga erin bir mominia, kugal kri di wakio.” xmi Ditomia yal i yulang gaung para nimni mole, kugal kri di ire hol wangwi. Wangwo gin iwe, Sabat habang mongwi. FlDungure Yisa yu ditongwi, “Ni aire kugal ire hol wayo.” MkDungure nibil ongwo yal i yu ditongwi, “Yahuno, nir ho tongwo gin i, na yal ta na aule i pi nir ali olangure u wai nalba? Na nan nalga pamiba, yal ta iri si homa pire na pia si emgi olimua.” jMongure Yisas pi hamba, hamen haya nibil omia ul pare pare momia hangwi. Hanere yu ditongwi, “Ni si hon erala di pino?” Ji Ena yal ta me erin tri pela ten et yia molere nibil pai mongwi. +hOKungwo gin iwe, ari hobi gintani nir ali namna dire han momba, yal taniga homa iri si nir ala pire u wai ongwi. Omia homa iri sungwo yali u wai omua di pungwi.) 8giOlungure mala i ari nibil ongwo miki weni ire, omeling gi dungwo ire, kebering aling ki sungwo ire dire, mongwi. (Mongure ensel ta nir digan ala pire nir i hone pera kungwi. f7Ena Yerusalem malgi bani kun sipi sipi hona grang ta mala nir digan mongwo, haang Betesda. Mala i hona grang ana hol bani muru ke aine mena olungwi. `e ;Ena moli pire Yuda ari hobi erin bir ta u mala ongure Yisas ere Yerusalem malgi ongwi. udc6Ena Yisas Yudia aidolere Galili pire tal guma hon dongwo sutani Galili ganba bani i tibi olungwi.ecC5Dungure irang i yu nomani si pungwi, “Ayo, Yisas ongi omare wan klok wani u wai omua di na tongwo mere irai, u wai omua,” dipungwi. Di pire irang tani kungwo hobi algi doling bole Yisas grang wine olere pir tongwi. b/4Dungure irang yu ditongwi, “Hamen haung talmere mongere gir i ya mome?” dungwi. “Ongi omare wan klok gaung nega dire wai simua,” dungwi. }as3Ere pi mongure honagi ari ta u bangi pa dungwi. Pa dire yu ditongwi, “Wani irai aire heba nere ya moni momua.” ` 2Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni wani i ya momia, ere po.” Dungure yal i Yisas ha dungwo i ha pangwo dimua di pire ere ongwi. o_W1Dimba gaman kene ongwo yal i yu ditongwi, “Yahuno, na wana omaga gonangwo pamia haya bli si wo.” y^k0Ongure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi tal guma hon dongwo olga hankinanga pir na tenano? Tekinanga pamua.” <]q/Omia irang ere mole pir momba, Yisas na gina kina Yudia pisolere, ere Galili umua dungwo pungwi. Pirere yal i doling bol ya pirere wana awai ol tenanba dire, hong di te i ongwi. N\.Ena Yisas na gina kina Galili probins Kena oo malgi pi molere homa nir wo i hon ongure u wain gobere ongwo bani pi pa dimingi. Ena Kapaneam oo malgi gaman kene ongwo yal ta wang nibil ongwi. [}-Ena Yisas Galili pi pa dungure ari hobi kina pana gangwi. Homa erin haung Yisas tal ta ongwo i hanere, pana gal tongwi. +ZO,Omingere, Yisas nin yu dungwi, “God hana togu yalhobi nin ganbani haang ta paikimia. Paikimba, ere Galili ongwo, o, God hana togu yal umua dungure waminua.” kYO+Ena hamen haung sutani wai sungure, Yisas na gina kina Sameria aidolere, ere Galili omingi. X%*Tere al i yu ditongwi, “Na yalhobi ni gran tani pirere, Yisas pir tekiminia. Yisas nin grang para pirere, omena hanere diminga yal i ari yal al para weni aki di na tongure sigare kuminga irawe,” dungwi. Yisas King honagi yal ta wang nibil pangwo awai ol tongwo ha HW )Mongure ari miki weni ure, Yisas grang wine olere pir tongwi. 6Ve(Ena Sameria arihobi, Yisas mongwo bani ure, “Yal Yisas ye, na kina tau mol pai omingere nanua,” ditongwi. Ditongure Yisas ari haung sutani Sameria arihobi kina mongwi. rU]'Ena Sameria ari hobi iwe, al i Yisas ha boling ari hobi di tibi ol tomia pirere, Yisas pir tongwi. bT=&Yal ta u sina ta homena miling yare tul haning dere i wanangwo bani ni bulana pio. Yalhobi homa honagi nega dire olere, homena miling yangwo aang domia. Dongwo bani ni yalhobi homena mebin dangwo bulanua,” dungwi. ES%Yal ta yangure yal ta bulimua, diga i ha pangwo kara diwa. )RK$Homena yananga yal i tobo i molere, bulanga hobi kina para mol pai gobari inanua. Yanangwo yal i bulangwo yal i kina ereho miling panangure yasuri gun enamua. XQ)#“Ena ni yalhobi krehaman ha yu dinia, Homena yare haba sui sui dire monaminga, homena aang denamua. Yu dinba, na di ni terala piro. U sina i han wabo dire hanega. Haya aang domia bulanga mere pamua. (PI"Diminba Yisas yu di na tongwi, “Na homena neralua digiwe, yu pamia. Na nu sungwo uga yal i, ha di na tongwo meri, wine olere, honagi ol te pisolalga pamua. mOS!Dungure na gamnahobi nan ha diriyala ole yu dimingi, “Yal ara homena tenangwo nerala di dime?” {No Diminba Yisas yu di na tongwi, “Na homena ta nerala dire oliba, neralga homena i ni yalhobi han po sikinua.” tMaUngwo gin iwe, na gamnahobi ha ura pangwo di tere, “Tisao, menan gongi homena nere molkino?” dimingi. KLDungure arihobi oo malgi aidole guru di Yisas mongwo bani ungwi. KKPirere arihobi yu ditongwi, “Na ari ta mongwo habal pire uminia. Para pinana wio. Yal iwe, na tal tau homa weni ol waga meri maing di tibi ol na tongure, ayo, Kraist mom mo, di hane wiwa.” >JwEna al i nir hongwo mugu aidole, bli si malgi ongwi. 4IaYu di te mongure, na gamnahobo u pa dimingi. Dire, “ayo Yisas al i kina ta tal ongwo ha wai ol mome?” di hamingi. Di haminba, “Yisas talongwo al i kina hawai one?” ditenaminba, gai golere han uning si olimingi. Te al i, “tal holo une?” di pinaminba, ere gai gole han uning si olimingi. bH=Dungure Yisas yu ditongwi, “Unamua dingiwe, na molere omaga ni kina ha di mobilua.” =GsDungure al i yu ditongwi, “Ni ha dinga i na haya piria. Mesaia ta unangwo mere piriwa. Unangwo i haang Kraist, molere talhan hobi para weni nibil di na tenangwo mere piriwa.” =FsGod iwe, ari gaung hongwo tali ta holkima, kwia tani momia. Ena yal ta maa e terala di pinanga i, gaun tani taman. Kwian para God tegi dire ha pangwo dire maa e tenanga pamua.” _E7Mominba, habang omaga u tibi umia ari para weni Nabe ha maing maa e terala di pinangwo i, gaung tani taman. Kwiang para God tegi dire ha pangwo dire maa e tenangwo pamua. Yu onangwo yal i Nabe wai hanangwo pamua. hDINa ha di ni tega i ogolo piro. Ni yol Sameria talhan ta hankirere, maa e te monia. Te God honagi i, Yuda ari yal ta aki di na tongure, nan yalhobi sigare kunaminua. Kunaminga i pirere na Yuda yalhobi God maa e te mominua. C)Dungure Yisas al i yu ditongwi, “Alhuno, hamen haung ta u tibi unangure, hamen hul ire, Yerusalem ire dire, hon ta maa e tekinaminga pamua. ~~}|{{}zfzy;xxJwvutt=sbrqqpConn[mllUkjjOimhhgWff d}d)cbb aa`_^^7]+\\W[[^ZZ XX9WWtVVUU5T:SSS*RRQKPOOJNMLL*JJJ,IIHGGFFOESDuDCC9B:A@@??>>8==%<;;:G9[88|7C6o544?332>11700K//.s.3-,,+-*))(^('&&%%a$###/""H!h! '|.ex'>Z4S`]q q J ` 8 nxe^zYm “Ayo, wel santa i yal ta bring sinangwo moni tri handret kina ire ari talhan anekungwo hobi tenanga pamba.” ?Xy Bengure Yisas bai tal sinangwo yal i, mole yu dungwi, PW Tongure ne momingere al Maria wel santa mugu tobo bir weni bongwo kunung wai ungwo ire, Yisas kebering bani bil tere, breng eme ire kli sungwi. Sungure santa kunung wai iwe, oo ala i kunung bengwi. 1V[ Omingere ari hobi Yisas homena si gangwi. Si gangure Lasaras Yisas na gina kina ami di mole homena nomingi. Nominga gin i, al Mata homena si gangwo i gwire na tongwi. U  Ena ari haung ana hol pai muru hol pai taniga wai sinangure han uning sungwo Pasoba erin haung u tibi unama dire kwi han mongwi. Mongwo gin iwe, Yisas na gina kina ere yal Lasaras gongwo hon uling yungure airungwo yal i kepangwo Betani malgi omingi. 1T[ 9Ena ha maing oo singaba hobi ire, Perisi ire dire, ha hol molere yu ditongwi, “Yisas monangwo hananga, bani momua di na to.” Dire han honama dire yu ditongwi.7Sg 8Yu ol molere Yisas wa du i ongwi. Wa du i pire ha maing oo ala mole yalhobi nin diriyala ole yu dungwi, “Yal i erin habang i Yerusalem unama di pin mo, hunama di pine?” qR[ 7Ena God Isrel arihobi han uning sungwo Pasoba erin haung u mala ongwi. Ongure ari ganba bina holo holi miki weni mo Yerusalem pire, Yudari memini pangwo meri wine ole talime pring i ole na tenama di pire God hau si ke tongwi. *QM 6Momia Yisas Yudia ganba bani hon ta gumang tekima, mena holo holi kul si ware mongwi. Molere Epraim oo malgi pi mongwi. Mongure na gamahobi kina ereho momingi. MP 5Dungwo gin iwe, Yisas kara si golala dire erin mole ha hol mongwi. "O= 4Yisas gonangure Yuda ari hobi tani taman. God ari nu ke tongwo mol i nangwo hobi breng sinangure u tabin tani sinamua,” dire, awa ha di tibi olungwi. FN 3Ha iwe yal i nin nomani si pungwo meri pire ta dikimia. Yal i me erin taniga ha maing oo singaba president mongwi. Molere yu dungwi, “Yisas golere Yuda ari hobi para weni breng sinamua. M 2Nan Yuda para weni gonaminga, wai ta paikinamia. Te yal taniga gonangwo i ari para weni breng ol inamia. Ol inangwo i, wai panamua.” L 1Ena ari mongwo sina i yal ta Kaiapas ha maing singaba nambawan molere yu ditongwi, “Ni yalhobi maing ogolo hanere, pir po sikinia. fKE 0Nan han uning si olimingere, yal i tal yu ol monangwo, ari hobi para pir tere grang wine ole doling bonamia. Bonangure yol Roman kene ol na tongwo yalhobi hanere ha maing bling mining oo si gale nan na i susu olamua.” =Js /Tongure Perisi yalhobi pirere, ha maing oo singaba mongwo bani pire Yuda ari Kaunsil hobi gala di ku bole yu ditongwi, “Yal i tal guma hon dongwo miki omia, nan tal ol tenamne? cI? .Tomba tau ere pi Perisi yalhobi mongwo bani pire Yisas tal ongwo ha i boling kul tongwi. cH? -Ena Yuda ari tau Maria hol ire ungwo hobi iwe, tal ongwo i hanere Yisas pir tongwi. G% ,Ditongure gongwo yal i aire maini ungwi. Maini umia kebering aling bani iwe, banisi han dale tongwi. Tere grang gumang bani para gal yobile han dale tongwi. Tongure Yisas hanere, “Han i gule ole to. Tengere hol wanamua,” ditongwi. Isrel singaba hobi kene ongwo hobi kina Yisas si golala dire ha hongwo ha (Mat 26:1-5, Mak 14:1-2, Luk 22:1-2) DF +Yu ditere gala dire, “Lasaras ni maini wo,” ditongwi. !E; *Habang habang na ha di ni tega pir monga bani monia. Ari yal al tabin mala mongwo hobi hanere, God bai nu sungure umia, di pinama dire di ni teiwa.” D{ )Dungure ari hobi hulu i mena olungwi. Olungure Yisas han gala dire yu dungwi, “Nabe, na ha diga pir mongi wai piria. {Co (Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni na onangwo pamia dire ogolo pir na tenanga, God yulang hananua, di ni tekimno?” oBW 'Engure Yisas hanere, “Hulu a krigi si mena olo,” dungwi. Dimba gongwo yal i keunimbi al Mata yu ditongwi, “Yal Yisas ye, yal iwe, hamen haya gongwo eminga hamen haung sui sui dire pai momia. Haya bil yare kunung unamua.” %AC &Ena Yisas miling gul go sungure na gina kina ere yulagi engwo bani omingi. Engwo bani iwe, hulu grang bir weni dungure hulu ta kwaling pera di engwi. U@# %Dimba tau yu dungwi, “Yal iwe, ari omeling gi dungwo a pila di tongwo yal momo? Monangwo Lasaras aki di tenangure golkinangwo pamba,” dungwi. Lasaras haya gongwo bani Yisas uleng yungure airungwo ha \?1 $Mengure Yuda ari hobi yu dungwi, “Yal i gongwo yal i yong miling tomia hano.” #>A #Dungure Yisas hai mengwi. f=E "Sirere, “Makena man wu ene?” dungwi. “Yal Yisas ye, eminga dima hanana wo,” dungwi. x<i !Dire hai mengure Yuda ari hobi para hai howa dire memia Yisas hangwi. Hanere miling pirere miling gul sungwi. 2;] Ena al Maria Yisas na gina kina mominga bani u pa dire hangwi. Hanere ya habilai sire yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni timiya mona, keunambi golkinangwo dimba.” ^:5 Hangure Yuda ari hobi oo ala molere, Maria yong aura di te mongwo hobi Maria aire gintani omia hanere doling bol ongwi. Pirere yu nomani si pungwi, Maria ari yulagi engwo bani pire hai merala dire oma di hangwi. N9 Yisas Mata di tongwo bani ya mol pare olo hungure Maria ure hangwi. N8 Dungure al Maria pi bangi pire Yisas na gina kina uminga na hangwi. 7+ Ena al Mata ha i di pisolere ere memini pire ebering al Maria gala di nin bangi ere yu ditongwi, “Tisa haya u molere ni sirin bomua.” 61 Dungure al Mata yu ditongwi, “Piminia. Ni singaba Kraist God Wang ya ganba bania unga na nomani si pir ni teiwa,” dungwi. Yisas hai mengwo ha ,5Q Te yal ta hon molere na pir na tere grana wine ol i nanga yal i, golala di pinanba, ta golkire ya mol pananga bani pananua. Ni ha i nomani si pin mo pirikine?” *4M Dungure Yisas yu ditongwi, “Airangwo ya, te mol pai iwe, hong bling memini na molia. Yal ta na grana wine ole moli pire gonangiwe, golere mol pai wai inanua. 3 Dungure al Mata yu dungwi, “Habang kul ere ganba wai sinangwo gin iwe, ari para weni airangwo gin i airama di piriwa.” N2 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni keunbi iwe, si hon ere airamua.” >1w God sirin bol tenanga tal ta ni tenama di piriwa.” l0Q Ena al Mata Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni timiya ya mona, na keunambi golkinangwo dimba. }/s Mongure al Mata Yisas umua dungwo pungwi. Pirere pi bangi pire uminga hangwi. Ena al Maria oo malgi ami di mongwi. u.c Dungure Yerusalem ari yal al hobi ure, hai mere, al Maria Mata kina keunimbi gomia yong aura di te mongwi. ;-q Ena Betani malgi iwe, Yerusalem mala weni dungwi. %,C Ena Yisas na gina kina pi malgi pa dimingi. Pa dire hamingere Lasaras ari yulagi engwo bani man wu emia, hamen haung sui sui dire pai mongwo hamingi. + Yisas gamahobi kwal gir kul engwo tal iwe, yu kul engwo yal ta haang Tomas mole na gamnahobo tau yu di na tongwi, “Nan para naminga i, gonaminga uminia pano,” dungwi. Yisas “Airangwo ya, te mol pai iwe, hong bling memini na moliwa,” dungwo ha *5 Na ni yalhobi wa di piriga yon horega onangure ogolo pir na tenana di pire na pi yali kina molkiga wai piriwa. Yal i pai mongwo bani namna pano.” Y)+ Pir po sikimingere Yisas di ba bolere, yu di na tongwi, “Lasaras haya gomia. ( Diminba, Yisas Lasaras gongwo hanere ha saa tere dimba, na yalhobi ha weni dima di pire bol yare memini pir po sikimingi. x'i Dungure na gamnahobi yu ditomingi, “Yal Yisas ye, Lasaras ul panangwo nibil wai sinamia aire ya monamua.” &w Direre Yisas ha hon aine yu di na tongwi, “Na enan ta Lasaras haya ul pamia. Na pire hon uling yuralga airamua.” ]%3 Hamen girungwo hol wangwiwe, au dungwo hane wamo? Ta hane wakimia. Hogal simua.” \$1 Diminba Yisas yu di na tongwi, “Ari haung taniga honmil obil tamo? I ta takimia. Honmil omare pudungwo para tamia. Tangure yal ta hamen tare au dikinangure hol ware hogal sinamo? Au dungwo han kun ole wamia. #  Dimba na gamnahobi yu ditomingi, “Tisao, naminba, Yudia ari hobi hulu ni sirala dimia. Ni hol i hon nala di dino?” dimingi. V"% Molere emgi Yisas na gamnahobi yu di na tongwi, “Ere Yudia namna pano.” c!? Tere “Lasaras nibil omua” dungwo ha i pirere mongwo bani ari haung sutani ya mongwi. b = Ena Yisas al Mata ire, ebering ire, keunimbi Lasaras ire dire, yong miling tongwi. Q Dungwo ha i Yisas pirere yu dungwi, “Nibil pangwo han dingi gonamo? Ta golkinamia. Nibil ongwo i God haang a yuwo olama dire omia. Olangwo meri, God Wang na ere para hana a yuwo olamua,” dungwi.  Ongure al suri yal ta bai nu si Yisas mongwo olere, “Yal Yisas ye, nin enin ta Lasaras irai nibil omua, ditenana po,” ditongwi. # Ena al Maria iwe, Yisas kebering bani wel santa garu di bil tere breng eme ire kli sungwo al mongwi. Al iwe, keunimbi Lasaras nibil ongwi.   Ena Betani oo malgi hong yal ta haang Lasaras nibil ongwi. Ena Betani oo malgi iwe, al Maria abimbi al Mata oo malgi dungwi. 5e *Dire ari miki weni pir tere wine ongwi.\1 )Momingere ari tabin bir weni u pa dungwi. U pa dire yu dungwi, “Yal Yon tal guma hon dongwo ta onangwo hankiminia. Hankiminba, Yon iwe, yal Yisas tal onangwo maing di tibi olungwo i, ha pangwo kara dimua.” ta (Ena Yisas na gina kina Yodan nir bare iri si hoibi omingi. Pire yal Yon homa nir bil tongwo bani momingi. H  'Ena ari hobi han holala dire pi abama dungure ere ongwi. 4a &Pamiba na Nabe honagi ol te molga haniba, ni yalhobi ogolo pir na tenanga mere tekinua. Ha nir si ni tega pir na tekinba, honagi olga hanga i pir na tekinanga pamba, pir na tekinua. Ena Nabe na kina si daule moli nabilga nabilia di pinangiwe, na tal olga i maing a i si ware ogolo piro,” dungwi. V% %Na Nabe honagi olkiralga, ni yalhobi pir na tenano? Pir na tekinanga pamia. 5c $Ena na iwe, Nabe na nu ke na tere na bai nu sungure ganba baniya wiwa. U molere na God Wang moliwa digarai ni yalhobi God gaung ha sinua di na tenia. Talongwo di na tene? { #Te God iwe, ha maing di tongwo hobi, ‘ni arihobi iwe, God ni ol engure God nin nomani pangwo meri panua,’ ditomia. fE "Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni nin krehaman ha mining ta yu pamia. ‘God haya yu di na tomia. Ni arihobi iwe, God ni ol engure God nomani pangwo meri panua.’ Sam 82:6 Dire ha di engwo i ya di panangwo pamua. b= !Dungure Yuda ari hobi yu ditongwi, “Awai honagi ongiwe, hulu kuba ni sirala di olkia. God kina si daule moliwa dingiwe, God gaung ha sinia, ni sirala di oliwa. Ni ari monba, God kina si daule molala di pingiwe.” ]3 Omba Yisas yu ditongwi, “Nabe na awai honagi para weni nibil di na tongwo mere ni yalhobi monga bani i tibi ol ni teiwa. Teiba honagi tau ta ol ni tekiwa. Tal honagi olga paikungwo pire na sirala dire one?” R Ena yu dungure Yuda ari hobi yong ki ere hulu ire sirala di ongwi. =u Nabe na kina tani mole si daule mobilua,” dungwi. %C Na Nabe modui dungwo yali, arihobi haya nu ke tere, i na ana bani e pisolimia. E pisolere nimni mole kene ol momia. Yal ta tol di inangwo kunu paikinamua. G  Sigere kun hobi na na dolna bomia. Bongwo hobi iwe, mol pai gobari teralga ire ta golkinamia, ya mol panangwo panamua. Mol panangwo bani yal ta ana bani tol di inamo? I ta ikinangwo pamua. a ; Na kun sipi sipi kulga hobi na nan grana wine omia. Ongure na nan kun hobi han po sia. ] 3 Haniba ni yalhobi na kun sipi sipi kulga mongwo meri molkire ogolo pir na tekinua.    Dimba Yisas yu ditongwi, “Na ha haya di ni tegarai, pir na tekingiwe. Na Nabe yulang na tongure irere tal ta ta olga hania. + O Wa mongure Yuda ari hobi u yobilere yu ditongwi, “Ha di na tekinga nomani si gogo daliminia, tal one? Ni singaba Kraist monanga ha kara di tibi ol na tomo.” U# Mongure ena Yisas ha maing oo ala oo ke ainungwo Solomon aibing wa mongwi. R Ena erin ta u tibi ungwi. Erin iwe, Yuda ari hobi Yerusalem ha maing oo hoiri yaule engwo hon nomani si pire erin mole God gun e tere tere mongwi. Molere Yuda ari ganba hair gongwo haung mongwi. U# Dimba te tau mole, “A, kwia du haure ha dikimia. Kumoigi pangwo hobi omeling gi dungwo yalhobi a pila di tenamo? Ditenangwo paikinamua,” dungwi. Yuda arihobi Yisas i kura ol tere kiang pai tongwo ha O Tau mole, “Kumoigi pamia. Pare du ha dimia. Pir tenano?” dungwi. V% Ena Yisas ha dungwo i pirere Yuda ari sikira dire ha bolbin di mongwi. % Na nan moli pire golalga haung mala unangwo pire golalga pamua. Na golala di olalga, na nan nimni mole golalga pamia. Gole ti hon airala di olalgiwe, na nan ereyu nimni mole airalga pamua. Ha diga i, na nan taman. Nabe di nima pire yulang na tomia yu olalga pamua.” 9k Na nan mol pai aidolalga pamia. Aidole emgi hon iralga pamua. Yu olala di olga ipire Nabe yong miling na tomia. Te yal ta na sigolala di onangwiwe, kunung ta paikinamia. P Ena kun sipi sipi kulga u taniya ta molkinia, u bantau ere para momua. Mongure na aule ire wiwa. Ure kene ol molgere na nuguna pinangwo i tani olalga pamua. Olere na nan muru kene ol molalga pamua. 5c Te Nabe na nomani si piriga meri pir po simba, te na Nabe nomani si pungwo meri ereyu pir po siwa. Siga meri iwe, kun sipi sipi kulga hobi nomani si pungwo meri pir po siiba, te na nomani si piriga meri kun hobi ere pir po simua. sungwo hobi iwe, miling pire yakel digere na sigonangwo meri piriwa. zm Ena kun sipi sipi hong wai molere kun kene wai oliwa. Olgere sipi sipi mongwo meri mongwo hobi na nuguna pimua. _~7 Tobo honagi ol wangwo yal iwe, kun hobi miling pir tekire, gintani te u banta namia. h}I Te yal ta tobo honagi ol ware kun sipi sipi kene ogolo olkimua. Ariwo kungwo momua di pimia. Di pire han momba, awi biing ungwo hanere kun hobi aidole te banta omia. Ongure awi biing ure tau si nongure, tau te ususu omua. P| Ena na kun sipi sipi kene waole moliwa. Molgere kun sipi sipi gamna hobi si gonamba, na gauna pir tekire yakel digere na sigonama di piriwa. Golere kun sipi sipi hobi emgi breng ol irala di piriwa. {# Ena kuni ongwo yal iwe, ala pire kuni ire, si gole, isusu olala dire umiwa. Umiba na iwe, ari hobi mol pai tegere kunung benama dire wiwa. `z9 Te na nan hona grang molia. Yal ta na molga ure ala nala hoiri yaule na to dinanga, yaule ni teralga, God si hon e ni tenangure sigare kule u wai nanua. Pirere maini ala tere wa molere mol pai homena nere monanua. y  Yal tau homa ongwo hobi homena kuni nere ariwo taling tol di nongwo momia. Mole pire ma dimba, kun sipi sipi nugung pirikimia. jxM Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Ena piro. Na nan kun sipi sipi u hona grang molia. "w= Ena Yisas ha iwe, kun sipi sipi bani di bole di emba, ari hobi memini ogolo pir po sikungwi. Yisas kun sipi sipi hobang wai mole kene wai ongwo ha v  Yal ta pire ma dinamba, kun hobi nugung pirikimia gone dinangwo paikimua. Nugung pirikimia te nulu di daang namua,” dungwi. Mu Pirere hong yal homa e tere gala dungwo kun hobi doling bole omua. )tK Hona grang kene ol mongwo yal i hoiri yaule tongure wamua. Ware kun sipi sipi tan tani haang dale ma dimua. Dire maini homa e tongure kun hobi gone dire omua. >sw Hona grang u sina ongwo yal iwe, kun hong yal momua. Br  Ena yal Yisas yu dungwi, “Ena piro. Yal ta kun sipi sipi u sina nala dinanga i, hona grang nanga pamba, iri sire onga pamia. Onga yali, talime homena kuni ari mole wangwo meri wanua. mqS )Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi omin gi dinangure monanga iwe, tal nigi dongwo ol wanga God pring ni tekinamia. Ni tekinamba, omena wai dimua diniraya monga bani tal nigi dongwo ol wanga pring ya dimua,” dungwi.~pu (Dungure Perisi yalhobi kina ereho molere ha dungwo i pire yu ditongwi, “Na yalhobi para omena gi dungure dino?” {oo 'Ena Yisas ha aine yu ditongwi, “Na ganba bania ugiwe, ari ebir sirala dire wiwa. Ebir sigere ari omeling gi dungwo hobi hon a pila di teralgere talhan para hanamua. Te omeling pila dungwo hobi omeling gi dungwo yal mongwo meri monamua.” Vn% &“Yisas ye, ni pir ni teiwa,” dungwi. Dire ikwi bole Yisas maa e tongwi. nmU %“Ni haya hangiwe. Pir tenanga yal i ni kina omaga ereho mole ha di yuwo ya ol mongiwe,” dungwi. olW $Dungure, “Yal Yisas ye, Ari Wang Weni ara han dine? Han dinanga yal i na pir tenaminba?” dungwi. Zk- #Ena Yisas pungure, Yuda ari omeling gi dungwo yal i si doling i maini olimua dungwo pungwi. Pire wa du i pire omeling gi dungwo yal i mongwo hanere yu ditongwi, “Ni Ari Wang Weni pir ten mo tekine?” xji "Dungure ari hobi yu ditongwi, “Ni nimai nabin kuni nere ni kul engwo monia. Talongwo ha di holo ol na tene?” Dire ha maing oo ala aule ire pire, pia si maini ole, “ere po” ditongwi. Omeleng gi dire nomani paikungwo meri mongwo ha Di !God yal i nu si olekima, omena a pila di na tekungure.” |hq Homa weni hamen ganba ol engwo mol i uminga haung i yal ta omeling gi dungwo a pila di tenangwo hankiminga irawe. 2g] Ena God iwe, talime ol wangwo yalhobi pire tekungwo nan haminua. Tekimba yal ta God maa e tere grang ha wine ole doling bonangwo yal iwe, God yal i pir tongwo haminia. Bf} Dungure omeling gi dungwo yal i ha pring yu ditongwi, “Ayo, yalhobiya, ha di ta ta olungwo tima pire. Ni yalhobi yali ungwo kwaling hankiwa dinba, ure na omena i a pila di na tomia. neU God Moses ha di tere tere ongwo haminga irawe. Haminiraba, yal i ungwo kwaling han po sikiminue.” d Dungure ari hobi ha nigi dongwo dire yu ditongwi, “Ayo ni nin yal i gamahobo monia. Na yalhobi yal Moses gamahobo mominga timawe. c! “Na haya di ni tega irai pirikinua do. Talongwo hon hon di ni teralga pirala di dine? Ni yalhobi yali doling bolala di dino?” dungwi. Ub# “Yal i tal ol ni tome? Omen pila dingi tal ol ni tongwo dine?” dungwi. kaO Sikiba, na homa omena gi dungworai hon pila dungure talhan para hanere wa molga yawe,” dungwi. 4`a Ena ari hobi omeling gi dungwo yal i hon gala dire yu ditongwi, “God maulung bani ha di nima pire ani apli di hole ha weni kara diralua, di na to. Yal irai tal nigi dongwo ongwo yal momia han po siminua.” Dungure omeling gi dungwo yu ditongwi, “Talime om mo, olkim mo, na han po sikiwa. r_] Yu di engwo ipire, irang aang suri kul pirere, “Yal i ari gir momia, nin sirin bol piro,” ditongwi. ^  Ena irang aang suri iwe, Yuda ari hobi kulung pirere ha yu ditongwi. Te Yuda ari hobi iwe, homa nin ha yu di ere momia. “Yal ta ha maing oo ala ure, Yisas singaba Kraist momua dinangwo yali, ha maing oo ala hon huyo” dire, hobang si tenamua di emia. y]k Momba omeling pila dire wai dungwiwe, na yasuri han po sikibilua. Sikibilio, te yal ta apila di tongwo yal iwe, ere para han po sikibilua. Sikibilia, ni yalhobi nin yal i sirin bol piro. Pinanga ari gir momia, nin hamia di tibi olamua.” \5 Dimba irang aang suri yu ditongwi, “Gir iwe, na yasu kul ebilga momia. Mena ungwiwe, na yona milna sina omeling gi dire mena ungure i waga momia. ,[Q Ena Yuda ari aang irang ha hol ol tere, “Ni yasuri wani momo? Kul nega haung omeling gi dire mena umua dino? Dinba omaga omeling wai dungwi hankino?” dungwi. Z! Dimba Yuda ari hobi yal i omeling gi dungwo apila di tongure moma di hane molkima. Molkimba, irang aang gala dungure ure di tibi olungwi. 5Yc Molere omeling gi dungwo yal i hon sirin bol tongwi, “Yal i omen apila di ni tongwo ni talwa di pir tene?” dungwi. “Yal iwe, God hana togu yal moma diwa,” dungwi. X Dungure Perisi yal tau mole, “Yal i Sabat habang ta wine olkimia, God yal i ta nu si olekimua,” dungwi. Te yal tau mole, “A, tal nigi dongwo ongwo yal i awai honagi ol tekinamba, omia hankino?” dungwi. Dire ari sikira dire bolbin di mongwi. TW! Ena Perisi yalhobi yal i hon sirin bol tongwi, “Ni omin pila dingi talmere ol ni tome?” dungwi. “Yal i ganba nonere omena bani aklu gale bil na tongure bigi si olega omena wai dimua,” ditongwi. ]V3 Ongwo gin iwe, Sabat habang Yisas banba dirin nonere yal i omeling apila ditongwi. OU Ena yal i omeling haya gi dungure aule ire Perisi mongwo ongwi. [T/ “Awai ol ni tongwo yal i makena mome?” dungwi. “Mongwo hankiwa,” dungwi. wSg “Yal ta haang Yisas wa dinga yal irawe, ganba nonere omena holo holi aklu gale bil na tomia. Tere, Siloam nir digan bigi sinana po di na tomia. Di na tongwo meri pire bigi sigere omena gumana wai dungure talhan para haniwa,” dungwi. oRW Dimba yal i nin mole, “na weni kara molge,” dungwi. “Tal ongere nin omin pila dime?” dungwi. pQY Dimba yal tau “momua” dungwi. Yal tau “gumang grang hongwo meri irai homba, molkimua” dungwi. -PS Hamiawe, eni hobi molere, “homa yal i homaulung ami di molere, moni na to dire hong di na te mongwo haminiraya, omaga yal i mom mo, ari wo mome?” dungwi. %OC Bil tere yu ditongwi, “Ni Siloam nir digan bigi sinana po.” Dungure ere pire grang gumang bigi sungwi. Sire ere memini ure omeling wai dungure hangwi. UN# Dire ebil si ganba bani ole nonere omeling holo holi aklu gale bil tongwi. jMM Na omaga ganba baniya ya molgiwe, ganba kewa lampi dongwo meri mole arihobi au di te moliwa.” 'LG Omaga ari ya dungwo meri na bai nu sungwo yal God honagi ol i naminga pamia. Te hamen kul engwo gin i, hamen si bonangwo honagi onaminga haung ta dikinamia. $KA Diminba Yisas yu di na tongwi, “Omeling gi dungwo yal i irang aang tal nigi dongwo ongure te nin tal nigi dongwo ongure omeling gi dimua dingiwe, memini yu paikimia. Omeling gi dikima God yulang tekinangwo pamba, omeling gi dimia God yulang tere a pila di tenangwo hananga pamua. 5Jc Ena na gamnahobo Yisas yu sirin bol tomingi, “Tisao, yal ara tal nigi dongwo ol tongure, aang yong miling sina omeling gi dire ume? Irang om mo, aang om mo, nin ome?” I % Ena Yisas na gina kina wiyala pire yal ta omeling gi dungwo mongwo hamingi. Yal iwe, homa aang yong miling sina omeling gi dire mena ungwi. {Ho;Dungwo i ari hobi nigi de pire Yisas hulu kuba sinamba, yal i ha maing oo ala kul si molere ere maini ongwi.xGi:Dimba Yisas ari hobi yu ditongwi, “Ebraham olo ta kul ekungure na homa moliwe. Ha weni kara di ni teiwa.” zFm9Dungure Yuda ari hobi Yisas yu ditongwi, “Ni me erin pipti ta i olekinga ipire talmere ole Ebraham hanane?” TE!8Ni yalhobi kwian moya Ebraham iwe, na unamua dire homa gun e na tomua.” D 7Ni yalhobi God haang dal tenga yal iwe, na Nabe momua. Momiba ni yalhobi han kun olekinia, na nan han po siwa. Te na yu di ni teralia, God na hankiwa di ni teralgiwe, hasu di wanga mere di ni teralba. Na kara han po sire ha dungwo meri ogolo wine oliwa. C6Dungure Yisas yu ditongwi, “Na nan hana dal yuwo emua dingiwe, eralga paikimia. Te yal ta na hana dal yuwo engwo yal iwe, Nabe momia. =Bs5Nabe Ebraham gomia, ni singaba Ebraham i ime olere, ni mokene kulala di dino? Te God hana togu yalhobi ere gomia. Ni talongure na nan singaba molalua di pire gaun di yuwo ene?” A'4Dungure Yuda ari hobi yu ditongwi, “Omaga na yalhobi haya ni han po siminia. Ni kumoigi panga time. Nabe Ebraham haya gongure, te God hana togu yal hobi haya gol i omia. Te ni, yal ta na grana wine olere ta golkinania, ya mol pananga pananua dinga i, tal ongwo dine? V@%3Yal ta na grana ha wine onangiwe, ta golkinania, ya mol pananga pananua.” ?2Singiwe, na nan hana dal yuwo erala di dima di pino? God na hana dal yuwo erala di olere ha hol ole ebir si na te momua. >w1Dimba Yisas yu ditongwi, “Na kumoigi payo? Ta paikia. Na Nabe haang a yuwo oliba, ni yalhobi na hana di kul sinua. =0Ena Yuda ari hobi Yisas yu ditongwi, “Ni kumoigi panua. Wiyol ta Sameria yal monua, di ni tegarai, ha pangwo kara di ni teiwa.” d<A/God kul engwo hobi iwe, God nin grang wine omia. Omba, ni yalhobi God ta kul engwo molkinia. Molkirere na ha diga a i si wananga ha pirikinua,” dungwi. “Yisas Ebraham kul ekungwo haung na homa moliwa,” dungwo ha ;/.Ni yalhobi monga sina i yal ara na tal haung tal nigi dongwo olgere di tibi olane? Na ha pangwo kara di teya, ni yalhobi talongwo pir na tekine? Q:-Na iwe, ha pangwo kara di ni teiba, ni yalhobi pir na tenanga tekinia. 9,Ni yalhobi nabin tani kela mala hong Seten momia. Yal iwe, yon wu bili nangwo haung ni yalhobi para pi kebering bani tabin si monanga monanua. Seten iwe, homa weni sigongwo hani bling memini momia. Molere du ha gogo di wa molere, ha miling kina pangwo hol i ta doling bolkimia. Bolkire hasu kela mala hong yal hani bling memini momia. Molere nin memini pangwo mere olere hasu di wamua. y8k+Ni yalhobi na ha diga tal ongwo memini pir po sikine? Na ha di ni tega irai ogolo a i si wananga ha pirikinia. J7 *Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni ha pangwo dinba, nabin God moma yon milni na tengere. Na iwe, God kina ereho si daule mole uge. Ure na nan piriga mere pire ta huya. God na bai nu sungure wiwe. 76g)Te ni yalhobi iwe, nabin talhan ongwo meri giu dire onua.” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ayo namine pasendia gir na kungwo momno? Ta molkiminia. Nabe tani God momua.” (5I(Na ha di ni tegiwe, God ha miling kina di na tongure di ni teiwa. Di ni teiba, ni yalhobi na si golala dire wara kenua. Kenga tali yal Ebraham ta yu olkimua. +4O'Dungure yalhobi Yisas yu ditongwi, “Na nabe tani Ebraham momua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni Ebraham gang mona, ongwo tali onanga pamba, molkinua. ^35&Na Nabe God mongwo bani talhan pire hane olga mere iwe, ni yalhobi di tibi ol ni teiba, ni yalhobi a i si wakinia. Nin nabin ha di ni tongwo i, a i si ware monua.” “Ni yalhobi nabin Seten momua,” dungwo ha 2%Ni Ebraham gang monga haminia. Haminba, na ha diga i, ni yalhobi pir sina ere a i si wakinia. Wakirere na si golala di onua. G1$Ni tal nigi dongwo ol wanga pring bani hani pai monanba, God Wang na iwe, ure gule ole a poira si ni teralga pamia. Teralgere hani ya pai monano? I ta molkinania. Amane weni monanga pamua. ,0Q#Singaba ta yal ta han holere honagi ol na to dinangwo gobari ol te monamo? I ta molkinamia. Wang i nin honagi ol na to dinangwo i, gobari ol te monangwo monamua. /"Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta tal nigi dongwo ole wa monangwo yali, God pring tongwo i yal i nin han honangure wa monamua. ].3!Dungure Yuda ari hobi ha pring yu siina ditongwi, “Na Ebraham gang mominge. Molere nir honagi ari ol ware han hongwo mere ta molkiminue. Han holkungwo mere monanua di na tenga i, tal ole molalga pire dine?” - Molere ha miling pangwo hobi muru di engwo i ogolo pinanua. Pirere han holkungwo mere molere tal nigi dongwo olkire, amane monanua.” ,}Ena Yisas pir tongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi na hana ogolo pire wine onangiwe, na gamna hobo weni monanua. "+=Ena Yisas ha i di te pisolungure Yuda ari tabin hobi tau yal i pir tere mongwi. Haweni miling pangwo ha i ol ni tenangure han holkungwo meri monanga ha 8*iTe na bai nu sungwo yal i na kina ereho si daule mole ubilga moli nabilua. Na honagi ol molgere yal i na wai hamia, mobing hal wa na tenangure na nan ta molkiralga pamua.” A){Sikungure Yisas arihobi yu ditongwi, “Na Ari Wang Weni molia. Molgere emgi na si gole a yuwo olanga gin iwe, na ha hongebe di tibi ol ni tega yal irai molga maing han po sinanga dimia. Sinanga gin i yal i nin pungwo mere pire tal ta olkungwo pamia. Irang yulang tongure ire ha nir si tongwo pamua di pinania. R(Ha iwe, Yisas hamen Irang di tibi olimba, ari hobi pir po sikimia. g'GNi yalhobi mole tal ol i onga maing iwe, na di tibi ole ebir si ni teralia. Teraliba, na bai nu si olungwo yal i ha pangwo mere ogolo weni di nima pire momia. Mongure na ha i, i ure ganba ari hobi di ni teiwa,” dungwi. &%Dungure arihobi Yisas sirin bol tongwi, “Ni ara mone?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Na ha hongebe di tibi ol ni tega yal irai molgiwe. W%'Na ha haya di ni te pisolga pinia. Tal nigi dongwo ol wanga prin i kina ereho gonanua. Na molga maing di ni tega ogolo pirikinangiwe, tal nigi dongwo ol wanga prin i ya di panangure kina ereho gonanua.” 8$iDimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi manbi timiya u tibi unia. Na God mongwo bani ya ime wiwa. Ni yalhobi ganba baniya hong monia. Te na iwe, ganba baniya hong ta molkiwa. (#IDungure Yuda ari hobi yu dungwi, “Na nalga hol i dolna bolala di pinanba, ta bolkinanua di na tomia, memini iwe, yal i nin wi sire gonangwo pire dim mo?” Y"+Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “Na ere nalia. Nalgere ni yalhobi na wa dunanba, tal nigi dongwo ol wanga pring pai ni tongwo bani gonanua. Na nalga hol i dolna bolala di pinanba, ta bolkinanua.” !Ha maing oo weran ta awai moni olungwo bol bani Yisas molere ari hobi ha yu ditongwi. Ditomba ari hobi ta han sikima. Han sinangwo habang werigi dinangwo sinamba, werigi dikimia han uning si olungwi. Yisas, “Na nalga holi ni yalhobi ta honanua,” dungwo ha 2 ]Dungure ari hobi yu ditongwi, “Nabin ma mome?” dungwi. “Na Nabe kina na hankinia. Na molga maing han po sinanga, Nabe maing para han po sinanga pamba,” dungwi. Te na ha diga i, na nan dima di pirikio. Nabe na bai nu si olungwo yal i kina ereho si daule mole grana u tani obilua.” fEEna ni yalhobi krehaman ha yu pamiraya. Yal sutani grang u tani nangwo i ha pangwo dinamia. `9Na iwe, yal ta yu ebir si tekiwa. Tekiba, gin ta yal ta ebir sire ha hol ol teralga hol wai ol teralga pamua. Na nan ol teralga taman. Nabe na nu si olungwo yal i kina ereho si daule moli pirere, ol teralga pamua. DNa ganba ari hobi nin memini pangwo ebir singa tal sinia. Dungure Yisas yu ditongwi, “Ogolo pir kun ole dikinia. Na nan molga maing di ni tega i ha pangwo kara di ni teiwa. Na kwaling ta ure kwaling ta nalga hol i para pir po sire molia. Moliba ni yalhobi na kwaling ta ure kwaling ta nalga hol i para pir po ta sikinia. oW Dungure Perisi yalhobi Yisas yu ditongwi, “Ni nin pinga meri pire dinia. Dingiwe, u hasu pamua.” c? Ena Yisas hon aine arihobi yu ditongwi, “Na iwe, ganba kewa lampi molia. Yal ta na na dolna bonanga yali, si bongwo ali molala di pino? I ta molkinana. Kewa dere kurani sungwo bani mol pai ol i nanga nanua.” A{ “Yal Yisas ye, para ere omua,” dungwi. “Na para ha hol ol ni tekia. Ni ere malgi pirere emgi tal onga tali hon olkio,” ditongwi.) Yisas “Na ganba kewa moliwa, “ dungwo ha y Mongure Yisas aire mole al i yu ditongwi, “Alhuno, yalhobi ni ha hol ol ni tongwo irai molkimia ere omo?” dungwi. 2] Ena yalhobi ha i pirere, gai gole tan tani yoro di maini ongwi. Pire singaba hobi homa engure gamahobi emgi ere ongwi. Ongure Yisas nin mongure al i kina ereho mongwi. 6gYu ditere hon ikwi bole ganba mining bongwi. nUBol mongure ari hobi sirin sirin bol tongure, Yisas hon han piga dire yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta tal nigi dongwo olkinanga prin paikinangure wigi sire monanga yali, homa al i hulu nugu sigu dinanga pamua.” j~~"}(|{zyyOxwwv~uu-t~tsrr qpHoo nmmWml!jii8hSgffZeddJccPbiaa'`t_s^^]]-\\[SZYYMXXMWWkVVUTBRQQQPPgOONyN0MLLGKJJ|I7HkGGFXEE[E)DCCtBBAu@??1>>2=[<“Ena na ha di ni tegiwe, ni arihobi aki di tenana di piriwa. Ari hobi gogo aki di tenana di pirikiwa. Tau ni nu ke tere i na ana bani enga hobi obil aki di tenana di piriwa. Tenanga hobi iwe, ni wani aun momua. DNi ha di na tengarai, boling kul tega ari nu ke tenga hobi para pimia. Pirere a i si wamia. Ware homa na ni kina mole ya ime uma di na hamia. Hanere ni na bai nu singa uga han pa dimua. mSOngure, na ha dire tal olga hobiwe, na nan oma di hankimia, Nabe ni yulan na tengere oma di hamia. i KGanba ari mongwo sina i tau ni nu ke tere i na ana bani enga hobi iwe, ni gun han i para boling kul tega pimia. Pirere ni wani aun weni molere na dolna bonama dire na tengere, dolna bomia. Bolere ni gran ha para wine omua. & ENabe, homa ganba olo u tibi hungure, ni na kina mobilga yulan na teniraya. Na tenga meri irawe, omaga ni monga bani uralga pangwo ipire yulan ere yu na to. Na ganba bani ni yulan hani kuria i tibi olga ari para hamua. Te na honagi onama dire i ana bani enga meri wine ole, ol pisoliwa. u cNabe, ni God taniga monia, su ta molkinua. Te na iwe, na bai nu si olinga ya ganba baniya ure, hana Yisas singaba Kraist engure moliwa. Molere ni na kina moli obilgere, ari hobi nan yasu pir na tere, mol pai gobari weni inangwo pamua. & ENa nan ari para weni breng a holo so di na tenua. Tengiwe, ari tau nu ke na tenga hobi, mol pai gobari ya mol panangwo bani panangwo teralga pire na tenua. g IEna Yisas ha i di te pisolere, hamen bani yuwo hanere, yu dungwi, “Nabe, tal ol na tenangwo habang omaga u mala umia, ni na hana a yuwo ol na tenania. Tenanga, na ni wani tani molia, na ere ni hani a yuwo ol ni teralua. S!Ni yalhobi monga sina i yon ura dinama dire ha i di ni teiwa. Ni ganba guliya, galeng talime bolimbani monanua. Na ganba grang hongwo a ura diga i pire ni yalhobi nin yulang bole molio,” dungwi.B} Tenba, tal ta ol na tenangwo habang omaga u mala umia, na aidolere u susu pire oon hona hona i moli nanua. Na pisolere ongere na nan muru ta molkiralba, Nabe kina ereho molalga pamua. `9Dimingere Yisas yu di na tongwi, “Owa para dinia. Haya pir na tekinba, pir na teno? #?Ari ta sirin bol ni tekungure tal han hobi para weni ni nin hanere pir po singiwe. Ni God mongwo bani ya ime unia di pire na omaga ni han pa diminua.” Dungure na gina hobi yu ditomingi, “Homa ha bangi biire dinga tal irai dikire omaga ha memini di ba bole di na tengiwe. Tengiwe, God ere yong miling ni tomua. Na Abe aidolere ya ganba bani wiya, omaga hon ganba baniya aidolere, Abe mongwo bani nalge.” c?Habang gin iwe, ni yalhobi na hana ire ware sirin bol tenanga, na ni yalhobi aki di ni tere Abe ditekiralia, Abe nin ni hanere yong miling ni tenangwo pamua. Na God mongwo bani ya ime umia di pire yon milni na tenia.  )“Ha di ni te i uga hobi ha bangi biire mone di ni teya. Moli pire gin ta ha bangi biire hon dikiralia, maing di ba bole di ni teralua. X~)Homa moli ungarai na hana a i ware tal ta irala dire God sirin bol tekiniraya. Omaga sirin bol tere inanga ire yon horega onangure wai pinanua. Yisas, “Na ganba grang hongwo bani a ura diwa,” dungwo ha S}Ena habang gin i tal ta irala di pirala olkire sirin bol na tenanua. Na ha weni di ni teralia. Ni yalhobi Abe tal ta na tenama di pire sirin bol tenangere, na hana bani aine ni tenangure inanga pamua. j|MPungwo meri iwe, ni yalhobi omaga al gir miing ala ya mongwo gul pungwo meri monangere guman meginamua. Meginamba, emgi hon na hanere, guman meginangwo i, pisolere gun enanua. Gun enangiwe, tal ta ure i susu ol ni tekinama. ({IAgir mindebe ongwo i gir nin kul nenangwo habang werigi dungure gaung gul pimia. Pimba kul mena olere gir hanere gul hon ta pirikimia, wai sungure wai pimua. gzGI dinba, ni yalhobi kere bare hai mengere, ari ha maing pirikungwo hobi gun enamua. Ena guman megine monana di onangure monanba, guman meginangwo i hon si kulu sinangure, guman nimni mole gun enanua. Ha weni di ni teiwa. DyDire sirin bol tenamna di omingere Yisas haya han pa dire yu di na tongwi, “Na haung obilga mole ogere, na wa dunanba, emgi hon u tibi egere na hananua, di ni tega i pire bolbin dino? ;xqYal i ha dungwo i nan memini pir po sikiminua.” ywkDungure na gina hobi nan bolbin dire, “Ha dungwo i tal memini pangwo pire dime? Haung obilga mole ogere, na wa dunanba, emgi hon u tibi egere na hananua, dire ha ta yu dungwi, Nabe mongwo bani nalua dungwo i tal memini pangwo pire dime? }vs“Ena haung obilga mole ere ogere na wa dunanba, haung gobari ta molkiralia, hon u tibi egere na hananua.” uwTenangure ari hobi pirere na hana ayuwo olamua. Abe grang ha wine ole pai ongwo i hong tani na moliwa. Mole yu di ni teya, God Kwiang na hana para weni ire di tibi ol ni tenama di pire diiwa. Haung obilga miling gul sinamba emgi wai pinangwo ha NtTere na homa ha di ni tega meri irai hon doling bole di ni tenamia. 4sa Pinanba, God Kwiang, ha pangwo hong yal i, urere, God krehaman ha bling hobi nibil di ni tenangure pinanua. Pinangere, yal i nin nomani si pinangwo meri di ni tenangwo taman. God ha di tibi ol tongwo meri giu dire di ni tenamua. Tere emgi tal u tibi nangwo i pire awa ha para di ba bol ni tenamua. Fr “Na ere nalga ha hon di ni teralba, nigi de pinanua. wqg Te God ha hol iwe, ere maing yu pamia. God ganba ari singaba Seten ha hol haya ol tere ebil si tongwo momua. p Tal dime dire ole mol pai oli nangwo iwe, ere maing yu pamia, na ere Nabe mongwo bani nalga ni yalhobi baniya hon ta na hankinanua. uoc Tal nigi dongwo ol wangwo pring maing yu pamia, ari hobi na pir na tere grana wine olkungwo i pring pamua. bn=Terere ganba ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring nin i tibi ol tere, te tal dime dire ole mol pai onangwo hol i tibi ol tere, te God ha hol bani enangwo maing ere i tibi ol tenangure, nin pir po sinangwo pamua. KmDinba ha weni di ni teya. Na ni aidole nalga wai pamua. Horalga di gon gan ol ni tenangwo yal i hunangwo pamba. Nalia, di gon gan ol ni tenangwo yal i ure yon wu bile aki di ni tenangwo pamua. >lwOmaga na di ni tega milni gul sungure ganulun dinua. ]k3“Ena homa nan ni yalhobi kina moli ubiliraba, ha i ta di ni tekirawa. Omaga na nu si olungwo yal i mongwo bani nala dire ha i di ni teiwa. Teiba ni yalhobi na makena nane? dire sirin bol na te pirikinua. j Monangwo ipire na homa awa ha tani di ni teiwa. Tegiwe, emgi ol ni tenangwo hanere hon nomani si pinanua. God Kwiang ongwo ha \i1Di pirere, yalhobi Nabe na kina ta na han po sikinamua. Sikire tal yu ol monamua. hYalhobi Yuda ari ha maing oo ala pire ni si dolni inamua. Ire ni si gonamia. Golere, owa, God aki di tega pamua di pinamia. ig M“Moli pirere tal ol ni tenangure pire mobin hal wa na tekinana di pire ha i homa di ni teiwa. |fqTenangure ni yalhobi na honagi kebering holga bani kina ereho moli ubilgarai pire na maing ereyu di ba bolio.geG“Ena di gon gan ole yon a ura dinangwo yal ta Nabe kina momia, na bai nu sigere, ure aang mol ni tenamua. Yal iwe, God Kwiang ha pangwo hong yal momia. Nabe mongwo bani pisole, ure na hana i di tibi ol ni tenamua. #d?Tongwiwe, na tani taman. Nabe para e tomua. E tongwo maing iwe, homa Lo awa ha ta omaga u nima ongwo yu pamia, ‘Yalhobi yong ki ya mone e na tomua.’ ?cwTe na tal wai olkia, ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tekungure. Tekinamba, na ari tal ongwo meri olkire, tal guma hon dongwo miki weni olga, hamba, yong ki e na tomua. Vb%Te yal tau yong ki e na tongwiwe, na tani taman. Nabe para yong ki e tomua. Xa)Te na u tibi pire ha maing di tekia, tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tekungure. Tekinamba, na u tibi pire ha maing di teya, pimba, pirikiwa dinangwo paikimia, tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tomua. `Pamba, Nabe na nu sungwo yal i maing pir po sikimia, na gamna hobo monia, ni hanere gran wine olkire tal gogo ol ni tenamua. $_ANa homa di ni tegarai yu pamia, Honagi ari hobi mo yu pire irang singaba a ime olangwo paikimia, ha i ogolo pirio. Ari tau na ol gogo dal na tongwo meri ni yalhobi ere para yu ol ni tenangwo pamua. Te yalhobi na grana ha wine onangwiwe, oli pire ni gran ha para wine onangwo pamua. %^CTe pir na tere wakina, God pir tekungwo hobi hanere yong ki e ni tekungure. Tekimba, na ni yalhobi ni pare egere, pir na tenga hanere, yong ki e ni tomua. *]M“Ena God molkimia dire pir tekungwo hobi, ni yalhobi yong ki e ni tenamia. Tenangwiwe, hanere, o, singaba Kraist homa yong ki e tongwo pamia di hananua. p\YGrana ha di ni teya, ari hobi para yon milni tere molio. Arihobi Yisas gamahobi kiang pai tenangwo ha [Ni yalhobi na ta na pare enanga paikimia. Na ni yalhobi ni pare ere igere, mol pai oli pire, tal wai dime dire onana dire di ni teiwa. Onangiwe, ya wine ole pai monangwo monamua. Yu olere, na hana a i si ware mole, Abe sirin bol tenanga meri, wine ole ni tenamua. ZHonagi ari hobi irang singaba tal ta olala dire nomani si pungwo i, honagi yal hobi ta han po sikimia. Yu ongwo i pire, na honagi ari ni yal hobi monua di ni tekiralia. Na Nabe grang bani piriga meri doling bole di tibi ol ni tere yona yal hobo di ni teya. SYNi yalhobi yu onana dire di ni teya, onangiwe, na yona yal weni monanua. xXi Yal ta enin tau hobi pring ire gol tenangwo yali, arihobi yong miling tere mongwo i, mo hora kumua dinaminue. uWc Na grana ha iwe, memini yu pamia, na yona milna ni tega meri iwe, ni ereyu ari enin tau hobi yon milni to. V% Na yona milna horega wai ni yalhobo monga bani kunung bere panama di pire, ha i di ni teya, ere ni yalhobi monga bani pai wa dire pai nama. @Uy Yona milna ni tega hobi molio. Na Nabe grang ha wine olere, yong miling tongwo bani molga meri iwe, ni yalhobi ere yu na grana ha wine onga i, yona milna ni tega bani monanga pamua. bT= Nabe yong miling na na tomia. Na tongwo meri, na ere yu yona milna ni yalhobi ni teiwa. S3Ni tal wai dime dire ol monanga, ari hobi ni hanere, God hang a yuwo olamua. Ena olangwiwe, na pir tere dolna boliwa, dinanga, ha wo kara dinanua. 1R[Ena ni yalhobi u na na tege erere, na ha diga a i si ware monanga, molere na tal ta ol na tenama di pire, sirin bol na tenanga meri, na wine ole, ol ni teralga pamua. SQTe yal ta na na tega ere molkinanga, er yolang bai olungwo meginungwo meri monania. Bai olungwo iwe, yal ta kri di pire endo dongwo bani olamua. Olangwo meri, God ni yalhobi ere para yu ol ni tenamua. PEna na iwe, hopi erin dungwo meri molgere, ni yalhobi yolang dungwo meri monua. Molere yal ta u na na tege ere monangere, na ni kene ol ni teralga yal iwe, tal dime dire ole mol i nanua. Te na yal ta aki di ni tekiralga yal iwe, tal dime dire ta onanga paikimua. O3Pire u na molga mala i na tege ere molo. Monanga, na ere u ni monga mala i molere, ni kene ol ni teralua. Ena er yolang ta di si olinga nin bangi dire miling hongwo hano? I ta holkimia. Te ni yalhobi u na na tege ere molkinanga er yolang miling holkungwo meri monanga pamua. HN Mongere ha di ni tega ogolo pire haya sigare kule u wai onua. FMMongure na gaminahobi er yolang sungwo meri monua. Monia Nabe grang wine olkinanga hobi, yolang tau miling holkungwo meri monanua. Monangere Nabe hopi yolang di si olungwo meri ni yalhobi ere yu ni aidolangwo pamua. Te Nabe grang wine onanga hobiwe, hopi yolang dining bai engwo, miling miki weni hongwo meri monia. xL kEna Yisas ha aine yu ditongwi, “Ena hopi erin dungwo meri na moliwa. Molgere te Nabe iwe, er hong yal momia. MKOmia ure na gauna sibala dire u dia sinamua. Te na Nabe yona milna terere grang wine ol i uga ganba bani ari ha maing pirikungwo hobi na han po sinama. Ni yalhobi aire namna pano,” dungwi.jJMNa omaga ni yalhobi ha miki ta di ni tekiralia. Ganba bani singaba Seten urala dire a non omua. /IWTal i olo u tibi hungure homa awa ha tani di ni teya. Di ni tega meri emgi u tibi nangure, ‘o, ha di na tongwo irai ha pangwo dungwo pamua’ dire pir na tenania. H Na ni aidole ere nalga pi mole hon siina diralga pamua, digiwe, ha gobari di ni te i uga pir pisolinua. Nabe obilga mo hora kungwo yali na molga pire ni yalhobi na nomani na te uni sina dama, Abe mongwo bani nala diga ipire yon milni wai pir na tenanba. @GyNi yon ura dinama dire na nan ol ni teiwa. Ganba ari ha maing pirikinangwo hobi yon ura dinama dire ongwo meri na ta olikiralua. Ni yalhobi nomani sala ole ganulun dire kul pirikio. mFSEna aki di ni tenangwo nimni mole mol pai onanga yal iwe, God Kwiang, Nabe na hana bani aine na tere nu sungure, ere ime ure, ha para weni nir si ni tenamua. Te na ha di ni te i uga hobi yal i ere hon ainere nir si ni tenamua. RE“Omaga na nan ni yalhobi kina molere ha yu dire nir si ni teiwa. ,DQYal ta yon milni na na tekinangiwe, grana ha i para wine olkinanga pamua. Ena ni yalhobi ha pingiwe, na nan ha taman. Nabe na nu si olungwo ya i grang pire diwa. wCgDungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta yong miling na na tere wa monanga yali, na grana ha wine onanue. Onangere Nabe yong miling ni tenamua. Ni tenangure na Nabe kina ereho ure, yal i kina si daule molere yong wu bil molabilga molabilua. lBQDungure Yudas, Yisas bai tal sinangwo yal i pisole, Yudas diing Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ganba ari ha maing pirikinangwo hobi u tibi pire unanga hankinamba, na yalhobi nin na hanamua, dinga i tal ole ni hanamne?” yAk“Yal ta na grana bani wine olere wanga yal i, yon milni na na tenua. Yal ta yon milni na na tere wa monanga yal iwe, Nabe yong miling ni ni tenamua. Te Nabe tani taman. Na para yona milna ni tere u tibi pi ni teralga na hananua.” @9Nabe na pir na tongure na ni yalhobi pir ni teiwa. Tegere te ni yalhobi na pir na tere moli nanga haung bir u tibi nangwo gin iwe, na han pa dinanua. 6?eHabang obilga ganba ari ha maing pirikinangwo hobi hon ta na hankinamua. Hankinamba, ni yalhobi na hananua. Na hon moli nalga mere ni yalhobi para yu hon moli nanga pamua. k>ONa ni aidoligere ni yalhobi gir mua mere mona di pire hon siina di ni yalhobi monga bani uralua. =Te ganba ari hobi Kwiang iwe, ta hankirere nimni mole ikinamua. Ikinamba, yal i ni monga sina i yon wu bilere wa momia, han po sinua. S<Tenanga Abe sirin bol teralga aki di ni tenangwo yal ta nu sinamua. Nu sinangwo yal iwe, Abe Kwiang ha pangwo hong yal i nu si olangure, ni yalhobi kina si daule moli pire yon wu bil monangwo monamua. b;=“Ena ni yalhobi yon milni na te monanga monangiwe, na krehaman ha wine ol na to. :%Te ni yalhobi na hana wine olere tal ta irala dire sirin bonanga tali ni teralga inanua. “Yisas God Kwiang nu si ime olalua,” dungwo ha -9S Ni yalhobi na hana wine olere tal ta irala dire sirin bonanga tali ni teralga inanua. Nabe Wang yona wu bilere tal ta onangwo i hanere, yal i haang awala gananua. h8I Ena na ha wo kara di ni teralia piro. Yal tau na nomani si pir na te monangiwe, na honagi nima ongwo olga meri ni ere para yu onanga pamia. Na Abe mongwo bani nalga pamia, ni yalhobi honagi nimni weni mongwo onanga pamua. #7? Na Abe yong wu bilgere, Abe na yona wu bungwo pamia di hano. Ena yal ta di hankinanga panangwo na honagi nibil di ni tega i hanere, nomani si pir na to. %6C Pilip, Nabe na kina si daule mol i ungwo umua di pirikino? Na ha di ni tegiwe, na nan piriga meri pire ta di ni tekiwa. Abe na yona wu bilere honagi omua. G5 Dungure Yisas Pilip yu ditongwi, “Pilipi, gobari weni na ni yalhobi kina mol i ubilgarai, ni na han po sikino? Yal ta na na hangiwe, Abe hania. Abe i tibi ol na to dinga i talongwo dine? 4Dungure yal Pilip Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni hamen Nabe maing di na tenanga, na yalhobi para han pisolaminue.” 3}Ni yalhobi na na han po singiwe, Nabe para hananua. Omaga ni yalhobi Nabe para han molere, maing para han pisolinua.” .2UDungure Yisas yu ditongwi, “Na nan hol ya, mol pai ya, te ha weni iwe, hong bling memini tani moliwa. Yal ta na a ime ole Abe mongwo bani pi pa dinanga paikimua. z1mDungure Tomas yu ditongwi, “Ni makena nane? Nanga hol hankiminia. Na yalhobi tal ole hol i hanama di dine?” /0YNi yalhobi ni nalga hol i honanua.” /'Na nalgiwe, pire ni yalhobi oon aibin akun olalua. Ol e pisolalga solere hon siina di ure ni yalhobi na aule inalga na kina ereho molabilua. _.7Nabe oo aibing oo miki weni dimia. I ta dikinangwo ni di tibi ol ni tekiralga pamba. >- wEna Yisas na gina hobi yu di na tongwi, “Ni yalhobi ganulun dire nomani si gogo dalkio. God talhan para weni onangwo pamia dire ogolo pir tere wine ol tere na para wine ol na to. H,  &Dimba Yisas yu ditongwi, “Na gauna pir tere ni yakel diralua dino? Ha wo dinba, na di ni teralia piro. Hoale olo be dikinangure, ni na hana gin sui tai dire di kul sinanua,” dungwi.+{ %Dungure Pita yu ditongwi, “Yahuno, omaga talongwo ni dolni bolkiralga pire dine? Ni pir ni tere na yakel diralue.” H*  $Dungure Saimon Pita yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni ma nane?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Na nalga hol iwe, omaga ni na dolna ta bolkinania. Emgi hol i hanere na dolna bonanua.” A){ #Na ni yalhobi yona milna ni tere tal olga mere iwe, yu ol to. Yon milni wama dire te monanga i, ari hobi ni hanere, o, yalhobi Yisas gamahobo mongwo pamua di hanamua.” Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha (Mat 26:31-35, Mak 14:27-31, Luk 22:31-34) ](3 "Ena omaga na ha hon di kunung e ni teralia, Ni yalhobi nin wama dire yon milni to. ['/ !Gir hobo, na ni yalhobi kina habang obilga molabilua. Molabilgere, emgi na wa dunanua. Na Yuda ari hobi haya di tega meri, omaga di ni teralia piro. Na ere nalga hol i ni yalhobi na dolna bole u pa dikinanua. &  Te God yulang ire haang a yuwo olalga meri, God na hana a yuwo olamua. Habang tau gobari moli nalgere, gintani i tibi olamua. /%W Ena Yudas ere maini ongure Yisas na gina hobi yu di na tongwi, “Na Ari Wang Weni molia. Molgere omaga hana awala ganamia. Galere God hang para awala ganamia. ?$w Pir po sikire hamingere, Yudas moni ben a mongure, Yisas erin homena bring sinana po di tom mo? te ari moni a nekungwo hobi tau tenana po di tom mo? di han momingi. Lo hon ungwo ha p#Y Ongure ena Yisas Yudas ha di tongwo i na gina homena nere ami di mominga hobi maing pir po sikimingi. F" Dungure Yudas i nere hamen girimia gin tani ere mena ongwi. !+ Homena i tongwo Yudas ingure Seten gin tani ure yong wu bungwi. Wu bungure Yisas Yudas yu ditongwi, “Ni tal ta olala di pinanga haya olo.” 4 a Digere Yisas yu di na tongwi, “Na yal ta kina homena pele tani nir bole nobilga yal irai han diiwa.” Dire homena nir bole Iskeriot hong yal Saimon wang Yudas tongwi. # Dungure na mala pire hani di Yisas kraung ala i olgi, “Yal Yisas ye, ni kiani hobi yal ta na bai tal sinamua dinga irai ara han dine?”  Momingere Saimon Pita hanere, gumang iger bol tere yu di na tongwi. “Ni kiani ara mole ni bai tal sinangwo han dine, di piro.” V% Di pimingere, Yisas yong miling na tongwo yal na kina ereho ami di momingi. gG Dungure na gina hobi nan gumana bani han iriyala olere, “ayo, ara han dime?” di pimingi. oW Ena Yisas ha i di te pisolungure yong miling sina enin bai tabile ho ho mo ungwi. Ungure Yisas ha yu di tibi ol na tongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta kiana hobi unangure na bai tal sinanua. Na ha weni di ni teiwa.”  Na ha weni kara di ni teralia piro. Yal ta na bai nu si olalga yal i pana gal tenanga i, yal i tani taman. Na para pana gal na tenanua. Na para pana gal na tenanga i, na tani taman. God na bai nu si olungwo yal i para pana gal tenanua,” dungwi. Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tenangwo ha (Mat 26:20-25, Mak 14:17-21, Luk 22:21-23) I  Talhan hobi olo u tibi hungure, homa awa ha tani di ni teiwa. Teya emgi u tibi nangwo hananua. Hanere, ha hongebe di tibi ol ni tega yal na molga maing pir po sire a i si wananga dimua.   Ha di ni tega pinga i, ni yalhobi para weni taman. Ari tau nu ke tega yal hobi obil pire diwa. Homa ha maing buku, na kina homena ereho ne monanga hobi yal ta na mobing hal wa na tenamua di engwo irawe, omaga weni kara nima nangwo pamua. Sam 41:9 ta Ni yalhobi ha miling bolo di ni tega pinia. Pinga meri yu olere, wine oli nanga i, miling ire gun enanua. U# Na ha weni kara di ni teralia. Honagi ari hobi iwe, mo yu pire irang a ime ta olangwo paikimua. Yal ta ha di tenana po dire nu si olangwo yali, nanga ni nu si olangwo yal i a ime ta ol tenanga paikimua. X) Na iwe, yu onana dire nibil di ni teya. Ni yalhobi na olga meri giu dire olo.  Na ni hobani molere, Tisa molere, keben bigi si ni teya. Si ni tega meri, ni yalhobi ebin hobi para kebering bigi si to. Q Tisao, Yal wai ye, di na te monia. Dinga mere iwe, na weni kara molia. (I Ena Yisas na yalhobi kebena bigi si wai sire nin galsina hon ware ami dungwi. Dire yu di na tongwi, “Na tal ol ni tega i ni yalhobi maing han po sino? {o Ena Yisas yal ta bai tal sinangwo yal iwe, haya han po sire, “yal ta talime pring ya dungure momua,” dungwi. pY Dungure Yisas yu di na tongwi, “Yal ta kebering aling gaung para bigi sungwiwe, sire mena ongwo i, gaung wai dimba, kebering tani ganba bamua. Ni yalhobi nomani hama sikungure monba, yal taniga talime pring ya dungure momua.”  Dungure Saimon Pita yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na kebena tani bigi si na tekinania. Kebena ana bina gauna para bigi si na tomo.” C Dungure Pita yu ditongwi, “Ni na kebena omaga te emgi para bigi si na tekinanue.” Dimba, Yisas yu ditongwi, “Na ni keben bigi si ni tekiralga, ni na na dolna bolkinanga pamua.”   Dungure Yisas yu ditongwi, “Omaga ni keben bigi si ni tega i, maing pir po sikire dinia. Dinba emgi pir po sinanua.”    Di na te i pire pi Saimon Pita mongwo bani dimba, Pita Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni na kebena bigi si na tenano?” t a Ere nir garu di pele ala engwi. Ere na gamnahobo i kebena bigi si na tere, gal taul ire kri di na tongwi. g G Pirere homena i pisolere, Yisas galsina gul olere, gal taul ta waling sina si paru di engwi. / W Te Yisas pungure Irang God talhan hobi para onama dire yulang tere i aling bani e tere, nu si olimiraya, omaga hon siina dire God mongwo bani nalga pamia di pungwi. .U Ena hamen pudungwo Yisas na gina kina homena ne momingi. Homa Seten ure Iskeriot hoong yal Saimon wang Yudas Yisas bai tal sinama dire yong wu bungure mongwi. } u Ena God Isrel ari si gonamba, han uning sungwo erin Pasoba olo u mala hungure, Yisas hanere, o, na ganba baniya pisole, Nabe mongwo nalga pamua di hangwi. Di hanere ganba baniya ari doling bominga hobi yong miling na tere tere moli pire gomia. /W 2Te na Nabe grang ha iwe, mol pai gobari mol panangwo panangwo i u tibi umia. Te na ha di ni tegiwe, Nabe yu do di na tongwo meri boling kul ni teiwa,” dungwi.}s 1Ha iwe, na nan piriga meri pire ta dikiwa. Nabe na bai nu si olungwo yal i yu dinana po di na tongure di ni teiwa. >u 0Te yal ta na mobing hal wa na tere ha diga wine olkinangwo i, yal ta ure ha hol ol tenangwo pamua. Na ha di ni tega i hamen ganba wai sinangwo haung ari hobi yu ol tenangwo pamua. c? /Yal ta na grana pinamia. Pirere wine olkinangwo i, na ha hol ole ebir si tekiralua. Na iwe, ganba ari hobi ha hol ole ebir sire isime e teralo? I ta tekiralia. Aki di tegere ari hobi sigare kule u wai nama dire wiwa. % .Na iwe, kewa lampi dongwo meri mole ganba ari hobi au di tegere, yal tau na pir na tere grana wine onanga hobi si bongwo bani ta wakinanua. ]3 -Te yal ta na na hananga i, na tani taman. Na bai nu si olungwo yal i para hananua. -S ,Ena Yisas gala bir dire yu dungwi, “Yal ta na pir na tere grana wine onanga i, na tani taman. God na bai nu si olungwo yal i para pir tere wine ol tenanua. % +Di pire ganba ari hobi na wai hanama di pire ware God na wai hanama di pirikungwi. Yisas ha di engwo i obil ari ha hol ol tenangwo ipire ha A~{ *Ena Yuda ari singaba miki weni Yisas pir tere wine ongwi. Omba, Perisi hobi kul pir tere, ha di ba bolkimia. Di ba bolalga ha maing oo ala nalga na dolna i mena olama di pungwi. N} )Ha iwe, Aisaya Yisas God kina si daule mongwo hanere ditongwi. 4|a (“God ari hobi omeling naang bol tomia. Ari hobi nomani pamba, God tal ta ol tongure nomani sala omia. Ongwiwe, yalhobi omeling hanangwo ha pirikimio, te nomani si pinangwo ha pirikimua. God ol tongure nomani si kulu sigere awai ol na tenama di pinamba, ere ol tekiralga pamua.” Ais 6:10 m{S 'Homa yal Aisaya awa ha di emiraba, omaga ari hobi Yisas ogolo pir tekungwi. Ha iwe, yu pamia. az; &Tekungwiwe, God hana togu yal Aisaya ha di engwo i nima namua dimiraya, omaga kara nima ongwi. Ha i yu pamia, “Yal God ye, ha di tominga irai ara pire wine ome? Ara God yulang ire i tibi olime?” Ais 53:1 myS %Ena Yisas tal guma hon nimni mongwo miki weni ol tomia. Tomba ari hobi pir tenangwo mere tekungwi. x' $Omaga kewa dongwo i na molia. Ni yalhobi kina ereho mol pai ol i nabilga pamia dire pir na to. Pir na tenanga ba bongwo bani mole wa monanua,” dungwi. Yuda ari miki weni Yisas pi tekungwo ha Yisas ha i di te pisolere, ari hobi han mongwo omeling bani u kul si ongwi. Zw- #Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi monga bani iwe, kewa elame haung obilga de dinamia. Denangwo habang iwe, ni yalhobi dongwo i hanere wa molo. Si bongwo u terewa sinangwo pamia. Pangwo i hanere kewa dongwo meri haya ware ba bongwo bani molo. Si bongwo ali wa monanga molere, ‘ba bonangwo ma nale?’ dire hol wa dunanga pamia. mvS "Tongure ari tabin hobi yu ditongwi, “Na yalhobi krehaman awa ha yu di engwo piminiraya. Ha iwe, Kraist golkirere ya mol panangwo bani panamua dimiraya. Ari Wang Weni er yolang bani si paru di enamua dingiwe, ara han dine?” Bu !Ha yu dungwo i gonangwo pangwo i pire di tibi ol tongwi. t Te na er yolang bani na si paru di enangwo hanania. Hangere, nu ke ni tere kri di ku bole tabin tani si egere monanua.” !s; Omaga iwe, God ganba ari hobi ha hol ole ebir si ni tenangwo pamua. Te God ganba ari hobi irang bir kene ol tongwo yal i breng kuba sire isusu olamua. r Dimba Yisas na yalhobi yu di na tongwi, “Ha iwe, na molga ipire ta dikimia. Ni yalhobi kina mominga i pinana dire dimua. q' Ari tabin mala mongwo hobi ha dungwo i pire, “Ayo, hamen guru dimua,” dungwi. Dimba tau, “Kwia ensel yal i ha ditomua,” dungwi. p1 Nabe, ni nin hani a yuwo olo.” Yu ditongure hamen bani ha ta ya ime ure, “Na hana a yuwo ol i oga, te emgi hon ol i nalga pamua,” ditongwi. Jo  “Ena omaga na yona milna ho ho mo wi dimia, talwa dirale? Nabe gaung gul iralga olo i tibi ol na tekio, diral mo, dikirale? Diralba, ganba baniya gul irala dire wiraya dikiralga pamua. onW Te yal ta na honagi olala di pinanga yali, na dolna bolo. Bonanga na mol pai olga bani iwe, honagi ari kina ereho mol pai olabilua. Na honagi onanga yal i, Nabe yal i haang a yuwo ol tenamua. Yisas nin golalua di tibi olungwo ha Im  Yal ta nin gaung pir yuwo ere gaung kene onangwo yal iwe, u talwo nangwo pamua. Te yal ta ganba baniya nin gaung pir tekirere wa monangwo yal iwe, mol pai gobari ire ya mol panangwo panamua. 9lk Ha weni kara di ni teralia piro. Paba miling taniga ulu kul ya ganba bani sikinangwo ya di panamia. Te taniga ya ganba bani sinangwo, pi sire bolere miling miki weni honamua. kw Ditomba Yisas yasuri yu ditongwi, “Na Ari Wang Weni molia. Molere God kina si daule molalga haung mala ungwo yawe. fjE Dungure Pilip pire Endru ditongwi. Ditongure Philip Endru kina ereho pirere Yisas ditongwi. +iO Ena Griki ari ungwo hobi, yal Philip Galili probins Betsaida hong yal mongwo bani pirere yu ditongwi, “Yahuno, Yisas monangwo bani di na tengere hanaminba.” h! Ena ari Yerusalem malgi erin haung u pa dungwo hobi mongwo sina i yol Griki ari tani tani ya sina sungure molere, God gumang tongwi. 5gc Hamia Perisi yalhobi nin di wama tere yu dungwi, “Ari para weni na mobing hal wa na tere yal i doling bomia hano,” dungwi. Yol Griki ari ta Yisas harala dire ungwo ha f! Dimia ari tabin bir weni hobi Yisas tal yu omua dungwo ha gung pungwi. Pire pi bangi pire Yisas na gina kina uminga na i tibi ole hangwi. e+ Ena homa Yal Lasaras gongwo man wu engure emgi Yisas pire uling yungwo airungwiwe, ari hobi hamia. Hanere tal ongwo i gung haang si wa dungwi. !d; Yisas gamahobo na gina iwe, ha maing buku di engwo i nima omba pir po sikiminia. Emgi Yisas golere hon aire God kina si daule mongwo gin i, na yalhobi nomani si pire, “Ayo, ha di engwo irai nima ongwo pamba, nan hankire gogo molere, omaga hane ganulun diminua” dimingi. tca Ni Isrel ari hobi, singaba king umia kul pirikio. Ungwiwe, kun donki giring au sire, umia. Sek 9:9 b  Ena Yisas kun donki ta han holere pi mobing bani au sungwi. Sungwiwe, homa ha maing buku di engwo meri irai giu dire yu ongwi. a+ Pirere ari hobi er yolang ba di ire pire homaulung kwaling molere na gina Yisas kina uminga hangwi. Hanere gala erakere yu dungwi, “God wai pir tominua. Yal i God mongwo bani ainere umia, God wai pir tominua. Yal i Isrel ari singaba king momia God yal i kene ol to.” `  Ena ari tabin bir weni erin molala dire ere Yerusalem ungwi. Tanangwo Yisas ere Yerusalem unamua dungure ari hobi pungwi. 5_c Ena Lasaras haya gomba, Yisas hon uling yungure airungwo i hanere, Yuda ari hobi para weni ha maing oo singaba pisolere Yisas ha dungwo doling bole a i si wamia. Yisas singaba king molere Yerusalem ongwo ha (Mat 21:1-11, Mak 11:1-11, Luk 19:28-40) f^E Umia ha maing oo singaba hobi kina ha holere, Yisas Lasaras kina ereho si gonaminua dungwi. v]e Ena Yuda ari tabin bir weni Yisas Betani malgi momua dungwo pirere u pa dungwi. U p dungwiwe, ya moni ure Yisas tani harala dire huma. Yisas Lasaras gongwo bani uling yungure hon airimua dungwo pire Lasaras para harala dire ungwi. @\y Te ari tal a nekungwo hobi ni yalhobi kina gobari moli nanga pamia. Te na iwe, ni yalhobi kina gobari go moli ubilua.” Ha maing oo singaba hobi Lasaras si golala dire ha hongwo ha [y Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni al i han tekio. Al i tal ol na tongwo i, ari yulagi engwo bani nalga pire ol na tomia. Z Yu dire ari tal anekungwo hobi miling pirkire gogo dungwi. Dire na gina moni ben dungwo bani kene ol molere kuni nerala dire yu dungwi. `~}}{{zz yxwvv$tss,rbqq$pQooonnTmmBlkkykiihWgffe;ddcwb~aa `*_ ^^ ]2\\/[[Z*XWVV>UUUTbSRQQQ>PxONNM!KK JJ-IHH GFE@DD8BBCAA4@??.>>"=X77:666Y55u44433221140S/w..-X,++Q*')B(( '&%%$X##"!! mPrCQD[ \  2;a` <  Ena yahuna hobo, pi tege eminga yal Yisas Kraist honagi ol tongwo aposel hobi ha di ni tongwo i pirere hon nomani si piro. p; [Yalhobi yu mone dimia, “Na tal nigi dongwo olala di pirikiba, yalhobi olo dire krauna simia na gul na tekire krauna sungwo hobi obil to” dimba, yal tau olo dire kraung sikimia, nin yong inanging girungure tal nigi dongwo omua. Olere nin hang awala galere, arihobi talhan a nongwo hobi irala dire kraung simua. Ni yalhobi Kraist pir tere a i si wananga ha : 3Ure ari para weni ha hol ol tenamio, God memini pangwo i wine olkire tal nigi dongwo ongwo hobi, tal nigi dongwo ongwo pring pangwo ipire God gul tenangwo pamio, te God mobing hal wa tongwo hobi, God gaung ha si tongwo pring pangwo ipire, God gul tenangure inangwo pamua.” 69 gYalhobi yu ongwo ipire, Adam gang aine aine kul engwo gang ta sikis Enok molere hamen haya awa ha yu di emia, “God ensel tausen tausen miki weni ya ime unamia, hano. s8 a Paikungure ari gai gonangwo tal i moni ol wamba, nin gai golkire ol wamio, te kulmoma hamen bani u holo holo wangwo meri momua. Mongwo yalhobi God si bongwo ala monama dire pare emua. Yalhobi tobo nigi dongwo tenangure gul inangwo ha 7 5 Ni gamna hobo u ku bole yon tani erala dire homena nenga haung, tal gogo ol wangwo hobi gai gonangwo pamba, golkirere nongwo i nigi domua. Dongure nin gaung pir tere yong obil aki di tomua. Tongwo yalhobi iwe, hamen hair ure kwahawa a i holo holo olungure ganba aki di tere nimin si tekungwo meri momua. Te er miling honangwo haung holkimia dire diire olungwo meri momua. Molere nomani ta paikimua. ;6 q Dongwo hobi gul bir inangwo pamue. Yal Ken God mobing hal wa tongwo meri tomio, te yal Belam moni bir iralia hasu dirala di ongwo meri omio, te Yal Kora God grang ha ta mama di pire God isime e tongwo meri tomua. Tongwo ipire God yal Kora isusu ol tongwo meri yu ol tenamua. Jen 4:1-8; Nam26; Nam16 Y5 - Di tomba, yal digan han diga hobi ha maing tau memini pirikungwo ha i, gaung ha si tomua. Te hau biing nin gaung pir tere nomani si pire ol wangwo meri yalhobi ol wamua. Wangwo i ware kara u nigi weni domua. 4  Tongwo meri kwia ensel hobi Maikel singaba bir weni momba, ensel hobi gaung ha si tenangwo paikimua. Kwia ensel Maikel iwe, Seten kina Moses yone irala dire bolbin dimia. Dimba Maikel Seten gaung ha si tekimia, God kura ha di ni tenamua dire ha yu obil di tomua. r3 _Yu ongwo meri ari tau ku haniga God tal nigi dongwo olo di na tomua dire, ari gumang hankungwo hobi ungure bangi nu pare wou sirala dire omua. Olere God hobana ta molkimia di pire isime e tere kwia ensel hobi gaung ha si tomua. _2 9Te Sodom malgi ya, Gomoro malgi ya, oo malgi tau mala dungwo hobi, ensel tau tal nigi dongwo ol wangwo meri ol ware wou sire yong inaning girungure yal al hobi bin hamil bol wamua. Wangwo ipire endo dongwo bani mol pai oli omia, emgi mol panangwo panamua. Panangwo ipire nan tal nigi dongwo olkinaminga pire i tibi ol na tomua. Jen 19 {1 qTe homa tau nin honagi onama dire tongwo bani aidole, ensel ta onama dire i tibi ol tongwo bani pire omia, God nigi de hanere, emgi ha hol ol terala dire han sire pia si si bongwo ala i olimia. Olere emgi gul tenangure inangwo pamia di piro. 20 _Tongwo ha i para pir po sinba, na hon nomani si pinana dire hon di ni teralia piro. Homa Isrel ari hobi Isip ganba halabusi pare singaba Pero honagi ol tomua. Tongure God Isrel ari hobi aki di tere aule ire mena omua. Omba, Isrel ari tau God aki di na tomia di pir tekungwo hobi si gol wai simua. // YGod memini pangwo meri wine olkungwo ari tau Kraist gamahobo mominga sina i ure kul si momba, moma di hankinua. Hankinga yalhobi unamua dire hamen haya ha maing buku, God yalhobi ha hol ol tenangure gul inamua dire awa ha dire bol ni tongwo kere pinua. Yalhobi God pirari pare ol wai ol na tongwo memini i kul si ere nin pungwo meri di tibi olimua. Olere hobana tani Yisas Kraist hobana molkimua dire mobing hal wa tomua. .  Enambi hobo, God sigare kul na tere ol wai ol na tongwo ire mominga ha i, boling kul ni terala di piriba, hon nomani si kulu sire, God ha maing di tibi ol na tongwo i, ha weni mere pama di pire a i si ware nimni monana dire pasi bol ni teralga pamua. 9- mEna God milni pir ni tere yon aura di ni tomia, God ari hobi kina yon milni tenga i, u bir pire pai omo. Hasu ha maing hana togu yalhobi Kraist ha maing kiang pai tenangwo ha. 1, _Ena na Yut molia. Molere Yisas Kraist honagi ol te moliwa. Na iwe, Yems ebering moliwa. God molere ganba ari hobi na wana auna monana wo dungure doling bonga hobi, ha i kere pinana dire pasi bol ni teiwa. Ni yalhobi iwe, nabe God yong miling ni tongwo monio, Yisas Kraist kene ol ni tongwo monua. %+CEna Yisas tal miki weni omia. Ongwo hobi iwe, buku miki weni bonaminga buku miki weni dinangwo pamba, bolkiminia. Si gubu dire obilga bol eminue.*}Ha dungwiwe, na nan maing pire di tibi olimia. Olungure na mining bol ega i ha pangwo kara dire bol eya, pinanga pamua. )/Dungure na golkiralga pamua dire Yisas gamahobi yu di wamba, “golkinanua” di na tekima. “Ni golkinana di piralga i tamamua” di na tomia. #(?Dungure Yisas yu ditongwi, “Yali na uralga haung ya monama di piralga i tamamia. Na nan hana pamia. Ni ure na na dolna bonanga tani nomani si piro.” ?'y“Yal Yisas ye, ni kina monga yali tal ol tename?” /&WEna Pita si kulu sire, homa homena ne mominga haung na Yisas kina si daule mole, “ara ni bai tal siname?” dire mominia na hanere Yisas yu sirin bol pungwi, j%MEna Yisas Pita emgi ari si gonangwo i pire awa ha tani ditongwi. Gonangwo maing iwe, emgi God haang ayuwo olamia di pire ditongwi. Emgi Yisas Pita “ni ure na dolna bolo,” ditongwi. Yisas yong miling tongwo yal na nan ha t$aHoma ni yagaling monga meri irai ni nin galni bala i kinere hol banta banta nala di pinga holi waniraya, emgi yal dimani monanga gin iwe, ani suala gangere yal ta ni han hole hol hon malgi dinangwo i si gulu dinangure nanga pamua.” #-Dire gin sui tai dire sirin bol tomia Pita miling gul sungure, eke dire, yu dungwi, “Yahuno, ni talhan hobi para pir po sinia, na yona milna ni tega meri irai han dinua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Na grana wine ole pir na tongwo hobi ha maing ditere kene ol molo. 1"[Dire Pita hon sirin bol tongwi, “Yon wang Saimon ye, yon milni na ten mo?” Dungure Pita “Owa, Yisas ye, ni na yu olga hanere dinua” dungwi. Dungure Yisas “Grana wine ole pir na tongwo hobi kene ol molo” dire, Pita hon sirin bol tongwi, “Yon wang Saimon ye, yon milni na ten mo?” f!EEna na gina hobi homena nomingere, Yisas Saimon Pita yu ditongwi, “Saimon Yon wang ye, ari hobi na wa dire yong miling na tomba, ni na yon milni na tenga mo hora kumo?” dungwi. Pita “Owa, Yal Yisas ye, ni na yu olga hanere dinua” dungwi. Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni para dinia, ha maing ire omaga pir na tongwo hobi nir si to.” D Ena Yisas gongwo bani haya aire homa gin su u tibi ongwo hamingere emgi hon u tibi pire tal yu ol na tomia hamingi. Yisas “na kun sipi sipi kulega hobi homena to,” di tongwo ha R Hamingere Yisas ure breti du dire pisi ire bolo na gina hobi na tongwi. 3 Ena Yisas na gina hobi “homena nenana wo”, dungwi. Dungure na gina hobi “ni ara mone?” dire sirin bol pinaminba, Yisas momia haya hamingi. /W Tongure Saimon Pita hon iri si sipi ala pire gal i aule ire mena ungwi. Umia haminba pisi bir bir wan handred pipti tri miki weni sungwi. Simba, gal soulu dikungwi. J  Hamingere Yisas, “pisi singa hobi tau ire wo” di na tongwi.  Pire iri si mena pire haminba, endo gal emia dongwo hamingi. Hamingere, pisi homena breti para endo bani Yisas gale a te mongwo hamingi. mSOngure na yalhobi nir bina ulubi molkiminia, sipi ala mole nir bare, gal aule ire nir bina omingi. 'GEna na Pita, “Pi tege eminga yal Yisas momua” ditegi. Ditegere Pita homa galsina gul olere honagi nega dire ongwiwe, galsina hon i ware u nir ala ongwi. lQDimba, “Ta sikiminua” dimingi. “Ni pisi gal ani weni holi pia si nir digan ala olanga tau sinanua,” dungwi. Dungure, na yalhobi dungwo meri yu olere pisi miki weni simingi. Sire gal aki dinaminba, gal oun weni dongwi. U#Sikiminba, Yisas, yu di na tongwi, “Wana hobo wa i unga pisi ta sino?” ~uSikire wa i omingere hamen ari sungwi. Sungure Yisas u nir bina aire momba, na gina hobi Yisas guma han po sikimna. KMomingere Saimon Pita, “Pisi sina nalua” dungwi. Dungure “Na yalhobi kina para naminua” dimingi. Dire pire iri si sipi ala omingi. Ominga girungwo iwe, na yalhobi pisi ta weni sikimna. 2]Engwiwe na gina yu mominia. Saimon Pita ire, Tomas ire, Galili probins Kena oo malgi hong yal Nataniel ire, Sebedi wang na abinambi kina gama hobo su ire dire momingi.  yEna emgi Taibirias nir digan bir bina i na gina hobi momingere Yisas unangwo hol hankiminba, omena bani u tibi engwi. xiYisas tal ongwo tau buku bol egere ni yalhobi hanere, Yisas God wang mongwo pamio, Yisas singaba Kraist mongwo pamio, di pire, haang a yuwo ole moli pire, yal i yulang ire, nomani hon ire, mol pananga panana dire, buku bole ni teiwa.yEna Yisas ganba baniya mongwo gin iwe, tal nimni mongwo miki weni ongwo omena haniba, buku bani mining bol ekia. xiDungure Yisas yu ditongwi, “Ni omaga na na hania, pir na teno? Tenba, ari tau na na hankinangwo hobi iwe, pir na tere gun ere mole yong miling horega onangure miling panamua,” dungwi. Buku i bongwo yal Yon nin maing i tibi olungwo ha pYDungure Tomas mole, “Na nan pi tege ega yal monio, na nan God mona di pire pir ni teiwa,” dungwi. ?wDire Yisas Tomas yu ditongwi, “Ni ani miling taniga na ana beni baniya are hano. Hanere ani dalna kula bolga baniya a piro. A pingiwe, na pir na tekinanga paikimia, pir na to.” a ;Ena sare ta wai sungure na gamnahobo para weni Tomas ire dire para momingi. Molere hoiri mama yole ere momingi. Mominba, Yisas hon ure sina mongwo tali mole yu di na tongwi, “Ni yalhobi mining bolo molio.” & EHankungure gamahobo tau Tomas “Pi tege eminga yal Yisas ungwo haminua” ditomingi. Tominba, Tomas na gina yu di na tongwi, “Na yal i bli nil sungwo aling beni hankio, te bli nil sungwo aling beni are te kula sungwo beni are diralga pir teralga pamba, akia pir tekiwa,” dungwi.  Ena Yisas u tibi ungwo haung na gina para mole haminba, kwal gir kul engwo tal i yu kul engwo yal taniga haang Tomas hankungwi.  {Binangure ari tal nigi dongwo ol wangure God pring pai tenangwo kri di ole tenanga meri God ere para kri di ole ni tenamua. Te kri di ole tekinanga meri God ere para kri di ole ni tekinangure ya iwa monanga pamua,” dungwi. Tomas Yisas hangwo ha l QYu ditere, grang miing pu di tere yu ditongwi, “God Kwiang Holi Spirit ni tegere yon wu binama. &EMongure Yisas hon yu ditongwi, “Ni yalhobi mining bolo molo. Na Nabe na bai nu sungure ya ime wiya. Uga meri na ere ni yalhobi ni bai nu sigere nanua.” 'Tere aling bli nil sungwo beni i tibi ol tere te kula bongwo beni i tibi ol tomia hangwi. Hanere yong horega ongure wai pire gun ere mongwi. V%Ena Yisas grang wine ongwo hobi Yuda ari kulung pire hoiri yole ala i mongwi. Momia Sarebir haung girungwo Yisas u gamahobo mongwo sina i molere, “Gir hobo moldinio. Mining bolo molo”, ditongwi. X)Dungure Magdala hong al Maria ha i pirere ere Yisas grang wine ongwo hobi mongwo bani pire ha dungwo meri boling kul tere, “Yisas pi tege eminga yal mongwo hanere wiwa” dungwi. Gamahobi Yisas hangwo ha ]3Dimba Yisas yu ditongwi, “Na Nabe mongwo hamen bani olo hoiya, ni na olo na kulekio. Ulubi mole bli si malgi pire na ena abina hobo yu ditenania. Na ere nalgiwe, ni nan Nabe, ni nan God mongwo nalga pamua.” b=Dimba Yisas Maria haang dale gala dungwi. Dimia Maria ganulun dire, “Tisao” dungwi. ~uSikungure Yisas Maria yu ditongwi, “Alhuno ni talongwo hai mene? Ara wa dune?” Dungure Maria yu di pungwi, Ayo, u sina ya hong yal mongwo pamia di hanere yu ditongwi, “Yahuno, gongwo yal irai i banta olanga nan di na tengere ire nale.” PDire si kulu si yaulo ole Yisas mongwo hamba, gumang han po sikungwi. A{ Hangure yasuri Maria yu ditongwi, “Alhuno, ni tal ongwo hai mene?” Dungure Maria yu ditongwi, “Yal ta na pi tege eminga yal irai yone i banta ongure na hankire wa du moliwa.” }s Olimba ensel sutani gal pege ware Yisas yone engwo bani yal ta breng hol mongure yal ta kebering hol momia hangwi. q~[ Ena Maria yone engwo hona grang aire mole hai me mongwi. Me molere ikwi bole han ala ire olungwi. K} Sikire ere malgi obilgi. Maria Magdala hong al i Yisas hangwo ha }|s Tega gin iwe, ha maing buku awa ha mining bole Yisas gole ti si hon ere airama dungwo i, na yasu pir po sikibilia. y{kHangure na homa ure ala ogi. Pirere talhan ongwo i hanere, Yisas airungwo pamia, di hanere nomani si pir tegi. ezCBreng bani yobilungwo gal iwe, gal tau dungwo mala i ta dikima, pi nin bangi dimia hangwi. Yy+Pire gal tau dungure gal han ta breng bani yobilungwo gal i para dimia hangwi. 7xiEna Saimon Pita emgi u pa dire ere ala ongwi. Hw Erere pi hona haminba, gal yamoni dimia hanere maini momingi. NvDungure Pita na kina bli hama bare si ominga na iri si homa eminia. /uWHanere bli si malgi pire Saimon Pita na kina yu di na tongwi, “Yasuro, pi tege eminga yal Yisas yone engwo bani irai dikimia i banta ongwo hankire uminga yawe.” .t WEna Sarebir haung honmil sinamo mibi manbi hamen tangure Maria Magdala Yisas yone engwo bani ongwi. Pirere hamba, hulu hona grang si pera di engwo i dikimia hangwi. }ss*Olungwo gin iwe, Prainde haung molere ongi Sareba erin habang u tibi namia dire hulu grang ala i man wu engwi. r )Ena Yisas er pera si engwo bani u sina ta mala dungwi. U sina iwe, hulu grang ari yone ta ere ere olkungwo ala i tibi olungwi. q9(Pire ya suri Yisas yone ire gal yobile er niring kunung ungwo yone bil tongwi. Togwo i Yuda ari man wu erala dire nin memini pangwo ongwo tali ongwi. ?pw'Ena homa weni yal Nikodimas ginangwo Yisas mongwo pire sirin bol pungwo yal i, er su bli yangwo niring kunung wai ungwo holere oun domia, boksi ala ere ire, Yosep kina ereho ongwi. |oq&Ena yu ol te pisolungure, Arimatia hong yal Yosep Yisas yone irala di pire Pailat sirin bol pungwi. Yosep iwe, Yisas grang wine omba, Yuda ari hobi kulung pire aunabo nure wangwi. Ena Pailat, yone inana po ditongure Yosep ire ere ongwi. pnY%Te awa ha ta yu pamiraya, “Yal i gonangwo kula sire para hanamua.” Sek 12:10 Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha (Mat 27:57-61, Mak 15:42-47, Luk 23:50-56) Fm$Ha maing buku awa ha di engwo meri irawe, omaga talhan hobi para u tibi pire nima pi pamua. Ha iwe, yal ta yal i yulang taniga di keru sikinamua dimiraya omaga nima omua. Eks 12:46 %lC#Tal ongwo hobi na nan hanere di tibi oliwa. Olgiwe, ha weni kara pamua. Pangwo ipire, ni ari hobi ha i doling bole a i si wanana dire di tibi ol ni teiwa. `k9"Olimba, soldia ta kula ire daling bani sungwi. Sungure algi nir wo kina ya ime ungwi. ojW!Sire Yisas ere yu sirala di hamba, haya gomia hanere kebering di keru sikirere han uning si olungwi. diA Pungure soldia tau pire yal su bina holo holo er pera si engwo i kebering di keru sungwi. )hKGongwo gin iwe, Prainde molere ongi Sabat habang erin bir u tibi namia, talhan akun olalua di pungwo habang gongwi. Gomba, Yuda ari hobi yone er pera bani ya di panangwo nigi denamua di pungwi. Pire Pailat mongwo pire, kebering di keru sire yone man wu enama dire sirin bol pungwi. gWangwo Yisas nere, “Talhan onangwo meri para ol pisolimua” dire nugung goli dire gongwi. Soldia ta Yisas kula daling bani sungwo ha vfeEna botol dungwo ala i nir gu kengwo mongwi. Momia gal ta nir bole bli ware nenama dire Yisas grang wangwi. -eSEna tal ol tongwo i para nima pi pisolimia, awa ha taniga di engwo irai ya dimia, omaga nir goliwa dinangwo, nima nangwo ipire Yisas “nir goliwa” dungwi. @dyHanere Yisas aang yu ditongwi, “Alhuno, yal i ni wani momua” dire na hon yu di na tongwi, “Yahuno, na namine iwe, omaga ni nimai momua.” Dungure na al i na namine monama dire kene ol moliwa. Yisas gongwo ha (Mat 27:45-56, Mak 15:33-41, Luk 23:44-49) DcMongure Yisas aang na kina molgere han ime ole na hangwi. =bsEna Yisas aang Maria ire, ebering ire, Maria diing Klopas eumbi ire, Maria diing Magdala hong al ire dire, al sui sui dire hobi, Yisas er pera si engwo dimani mala i mongwi. aEna soldia hobi, “Gal i a bali sikio. Nan santu simingere yal ta win sinangwo yal i inamua,” dungwi. Dire yu ole i holo holo omia. Ongwiwe, ha maing buku homa awa ha di emiraya omaga kara nima ongwi. Awa ha iwe, yu pamia, “Yalhobi na gal kul i ebir sire i holo holo namio, te gal arikri para santu sire inamua” Sam 22:18 di emiraya, omaga soldia hobi Yisas yu ol tongwi. U`#Ena soldia hobi Yisas er pera bani si e pisolere, galsina tau ire tabin sui sui dire ering si ere soldia hobi i holo holo ongwi. Pirere gal arikri ta para i ongwi. I omba gal iwe, banta sibirikima. __7Dimba Pailat yu ditongwi, “Na ha homa mining bol ega i para ya dinamua,” dungwi. M^Emia Yuda ari singaba hobi Pailat yu ditongwi, “Ni ha yu dire mining bol enga i paikimia, yal iwe, Yuda ari singaba king molkimia. Yal i na nan Yuda singaba king molia dimua dire bolo.” D]Engure Yisas er pera si engwiwe, oo malgi mala dimia, Yuda ari miki weni ware, kere hangwi. Ha iwe, ha howa sui tai dire Hibru ha ire, Latin ha ire, Griki ha ire dire, mining bol engwi. \Ena Pailat, “Yisas Nasaret hong yal mole, Yuda singaba king momua” dire, mining bole er pera gumiling bani engwi. ][3Pirere Yisas er pera bani si engwi. Ere yal su er pera su bina holo holi si engwi. |ZqEna ari hobi Yisas er pera nin haungure aule ire ongwi. Ere pi ganba ta haang Breng Yulang ganba bani ongwi. gYGDungure Pailat Yisas aule ire pire, ere pera bani si gonama dire, tongure a ire ongwi. Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha (Mat 27:32-44, Mak 15:21-32, Luk 23:26-43) &XEDungure yalhobi yu ditongwi, “So. So. Er pera bani si golo.” Dungure Pailat yu sirin bol pungwi, “Ni singaba king irai na er pera bani sinama di pino?” Dungure ha maing kene ongwo hobi yu ditongwi, “Singaba king Sisa tani moma di pir tominia. Yal ta moma di pirikiminue.” nWUMongwo gin iwe, God Yuda ari han uning sungwo erin u mala ongure homena han akun ongwo habang mongwi. Mongwiwe, omare weni twel klok molere Pailat Yuda ari hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi singaba king irai momia hanega.” |Vq Ena Pailat ha i pire Yisas aule ire maini ongwi. Pire ha hol ongwo bol hulu semen wigi sungwo bani ami di mongwi. vUe Ena Pailat ha i pire gule olala dire hol wa dumba, Yuda ari hobi gala erakere dire, “Ni yali gule olanga nambawan gabman Sisa enin ta molkinania. Yal ta singaba king moliwa dinangwiwe, Sisa kina kiang kiang monangwo pamua,” dungwi. hTI Dungure Yisas yu ditongwi, “God ni yulang ni tekinangwo tal yu ol na tekinanga pamba, yulang ni tomia. Ena ni prin pamba, te yal ta na na aule i ure ni tongwo yal iwe, tal nigi weni dongwo omia, pring bir weni pamua.” BS} Ena Pailat hon sirin bol pungwi, “Ni talongwo ha ta mong di na tekine? Na yulang bol i pire ni gule olalga pamio, te na yulang bol i pire er pera bani ni siralga pamia, pirikino?” gRG Pire Yisas hon sirin bol pungwi, “Ni ara ni kul eme?” Dimba Yisas ha ta mong ditekungwi. NQEna Pailat ha i pungwo oun dongure ere gabman opisi ala ongwi. ,PQDimba Yuda ari hobi Pailat yu ditongwi, “Na yalhobi nan Lo krehaman ha memini yu pamia, Yal ta na nan God wang moliwa dinangwo yali, gonangwo pamua,” dungwi. ODungure Yuda ha maing oo singaba tau ire, polisman tau ire dire, Yisas hanere gala dungwi, “Er pera bani so. Er pera bani so.” Dimba Pailat yu ditongwi, “Yal iya na maing wa duga ha ta oun dekimia, ni yalhobi nin aule ire pire er pera bani si gonana pio.” N7Ena Yisas breng bani han si tongwo i gal mori wa tongwo i kina ya dungure ere maini ongwi. Ongure Pailat arihobi yu ditongwi, “Yal tima hanega.” (MISungure Pailat hon maini pire Yuda ari hobi yu ditongwi, “Piro, na yal iya, maing wa duiba, ha ta oun dekimia, na aule ire ni monga bani uralga hananua.” rL]Wa tere iriyala tere hasu maa e tere, “Ni Yuda ari singaba king irawe” dungwi. Dire di dagi sungwi. qK[Sire han galeng engwo ta ire ama kere, breng bani sungwi. Sire galsina mori wai weni ta ire wa tongwi. DJ Ena Pailat dungure soldia hobi homa kuba ire Yisas sungwi. I)(Dungure ari hobi grang mu dire yu dungwi, “A, yal i pisole, Barabas na to.” Barabas yal ta taling tol di nere ari sigole hani pangwi.1H['Ena ni yalhobi nin memini yu pamiraya, God Yuda ari han uning sungwo erin haung hani pangwo tan taniga gule ole ole oliraya. Yuda singaba King gule ole ni tenamno?” NG&Dungure Pailat yu ditongwi, “Ha pangwo ha dinga i tal ha pire dine?” dungwi. Pailat Yisas er pera bani so ditongwo ha (Mat 27:15-31, Mak 15:6-20, Luk 23:13-25) Ena Pailat ere maini pire Yuda ari hobi yu ditongwi, “Yal i pring ta paikimia, ha hol ol teralga paikimua. EF%Dungure Pailat yu sirin bol pungwi, “Ite, ni singaba king mono?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ha i ni nin gran bani u mena ungwo timawe. Namine ganba baniya na kul nongwo molere, ha pangwo muru di tibi ol terala dire u molia. Molgere ha pangwo pirala dire doling bongwo hobi wine ole pir na tenangwo pamua.” bE=$Dungure Yisas yu ditongwi, “Na ganba baniya hong yal molkia. Baniya hong yal molalga na gamina hobo i na han uning si olangure Yuda ari na han honamo? Ta holekinamia, Yuda ari kina kura bonangwo dimba, molkiwa.” 1D[#Dungure Pailat yu ditongwi, “Na Yuda ari yal molio? Ta molkiba, ni nin gaminahobo ha maing oo singaba hobi ni aule ire na molga umia. Tal ongere ni aule ire ume?” gCG"Dimba Yisas yu ditongwi, “A, i ni nin pinga mere pire din mo, yal ta di ni tongwo dine?” B!Dungure Pailat ere opisi ala pire Yisas “wo” dungwi. Dimia ongure sirin bol pungwi. “Ni Yuda ari singaba king mono?” uAc Ena homa Yisas awa ha dire, “Yal tau er pera bani na sinangure golalua,” dimiraya, omaga u nima namua. W@'Dimba Pailat arihobi yu ditongwi, “Ni yalhobi nin aule i pire ha hol ol tere nin memini panangwo meri ol tenana pio.” Dungure Yuda ari yu ditongwi, “Na Yuda nan memini pangwo ari si golo dikimua.” v?eDungure aule ire ungwo yalhobi gabman Pailat yu ditongwi, “Yal i Lo ta si keru sikima, auli humingere.” >%Dire mena i mongure gabman Pailat u pa dire yu ditongwi, “Ni yalhobi yal i talongwo ha hol ole ha di mere si terala dire aule ire une?” =Ena arihobi Kaiapas oo malgi aidole honmil sinamoki Yisas aule ire, ere nambawan gabman mongwo ongwi. Pire ala namba, ongwo haung iwe, God han uning sungwo haung Pasoba erin momia. Mole ala i pire homena gogo neralga paikimua di pire isra dungwi. ]<3Dimba, Pita, “Na hankiga han dinua,” dungure hoale gintani be dungwi. Yisas aule ire Pailat mongwo bani ongwo ha (Mat 27:1-2, 11-14, Mak 15:1-5, Luk 23:1-5) 9;kDungure ha maing singaba honagi yal ta, Pita kraung di keru sungwo yal i ening ta mongwi. Molere Pita yu ditongwi, “Ni yal i kina er yuung gul ire ereho monga hangirawe.” 2:]Ena Saimon Pita endo dongwo bani mole pir mongure ari hobi yu ditongwi, “Ni yal i gamahobo para mono?” Dimba Pita di kul sire, “A, na ta hankiwa,” dungwi. u9cEna Yisas han hongwo mere i, yal Anas ha maing oo singaba haang Kaiapas oo malgi ongwi. Pita gin sutal Yisas na hankiwa di kirulu dungwo ha (Mat 26:71-75, Mak 14:69-72, Luk 22:58-62) 8Dungure Yisas yu ditongwi, “Na ha nigi dongwo diralga di tibi olanba. Na ha pangwo pinanga ha diiba, talongwo na sine?” 7Yu dungure polisman ta mobing hol i aire mole Yisas di dagi sire yu ditongwi, “Ni ha maing singaba ha di ni tongwo ha bano?” '6GTalongwo sirin bol na tene? Ari na ha ditega pungwo hobi sirin bol tekino? Yalhobi i na ha diga pir po simia, sirin bol tenanga di tibi olangwo pirikino?” Y5+Pungure Yisas yu ditongwi, “Na ari maulung bani nimni mole ha di tibi ol teya. Tere habang habang ha maing oo para weni ware, ha bling mining oo ware, Yuda ari hobi u ku bongwo bani ha ta di kul si tekia. 4yEna ha maing singaba bir i Yisas, “ni gamnahobi ara mome? Ha maing dinga talwa dine?” dire sirin bol pungwi. 3)Dire honagi ari tau, polisman tau ire dire, hamen hair gole endo gale pir mongwi. Mongwo bani Pita para pi mole endo pir mongwi. Ha maing oo singaba Yisas sirin bol pungwo ha (Mat 26:59-66, Mak 14:55-64, Luk 22:66-71) 2/Ala ongure u egere kene ongwo ama i Pita yu ditongwi, “Ni para yal Yisas gamahobo irai mongiwe.” Dimba Pita, “A, na ta molkiwa,” dungwi. 71gOiba, Pita malgi hore u egere mongwi. Momia na ala pire, hon siina di u egere pire, u egere kene ongwo ama ta yu ditegi, “yal ta i ala unamba,” ditegere Pita ala ongwi. I0 Ena Saimon Pita ire, na ire dire, Yisas aule ire ongwo hol i doling boli obilgi. Obilgere, Yuda ha maing oo singaba bir na gumana haya han pa dungure, ere singaba oo kepangwo malgi ogi. 6/eEna Kaiapas iwe, homa Yuda arihobi yu ditongwi, “Nan mominga baniya, yal taniga gonangwo i, ari para weni breng ol i namia. Ol inangwo i wai panamua,” dungwi. Pita Yisas na hankiwa di kirulu dungwo ha (Mat 26:69-70, Mak 14:66-68, Luk 22:55-57) ].3 Holere ire pi Yuda ha maing oo singaba Kaiapas imaumbi Anas ke pangwo malgi ongwi. m-S Ena soldia yalhobi ire, kene ongwo yal ta ire, Yuda soldia ire dire, Yisas pi are han hongwi. B,} Sungure Yisas Pita yu ditongwi, “A, ni yu olkire, di golaun yaulo. Nabe gauna gul na tongwo i na ikinama di pino? Iralua,” dungwi. Yalhobi Yisas aule ire Anas mongwo bani ongwo ha + Ena Saimon Pita di baina ere mongwi. Molere aki di ire ha maing singaba honagi yal ta haang Malkas kraung weni hol i di bali sungwi. *w Dungwiwe, homa awa ha di engwo irai yu dimiraya, “Nabe nu ke tere i na ana bani enga hobi na ta ai dolekiralua.” )“Wa dunga yal i na homa na moliwa di ni tegirawe. Na nan na wa dunga pamia, gamnahobo i han uning solanga ere namua,” dungwi. q([Sungure Yisas mole, “Ara wa du i une?”, dungwi. “Yisas Nasaret hong yal i wa duminua,” dungwi. #'?Dungure Yudas bai tal sinangwo yal i sina i mongwi. Mongure Yisas “na nan moliwa” dungure ari ungwo hobi kulung pire mobing hol yare habilai sungwi. c&?“Yisas Nasaret hong yal wa duminua,” dungwi. “Wa dunga yal i na moliwa,” dungwi. y%kEna Yisas tal ta ol tenangwo nin haya han po sungwi. Sire mala pire, “Ni yalhobi ara wa du i une?” dungwi. O$Di pirere, soldia tau ire, ha maing oo bir singaba Perisi para yal nona pangwo yal tau nu sungwo hobi ire dire, aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Ongwo hobi kewa lampi ire, di kuba ire dire ongwi. #Ena u sina i Yisas na gina gobari pire pare pare momingi. Momingere bai tal sinangwo yal Yudas, Yisas na gina kina moma di pungwi. )" MEna Yisas God ha i di te pisolungure na gina kina aule ire, iri si Kidron nir nulu pire ere hoibi omingi. Pirere pilawa sire er yuung kungwo sina i pi momingi. F!Na dolna bongwo hobi ni hani bani aine tere tere moli obilgere, nan yasu yona tani ere pana gale molbilga meri, ni nan arihobi para yu moli pire si daule monamna di piriwa,” dungwi.% CNabe, amane hong ye, ganba ari ha maing pirkungwo hobi ni maing pir po sikimia, na nan haniwa. Ena dolna bongwo hobi ni na bai nu singa uga pama di hamia. “Ena Nabe, na dolna bongwo hobi ni nu ke tere i na ana bani enia. Engiwe, na kina moli nabila di piriwa. Nabilgere homa ganba olo u tibi hungure, yon milni na tengere ni na kina si daule mobiliraya, omaga ere yu moli nabilgere arihobi hanama di piriwa. 9kNa yalhobi mongwo mala i molere kene ol tegere, te ni na molga mala i molere kene ol na tenua. Ni na kina kene ol tominga i, yalhobi yong tani ere monamua. Monangwo ari hobi hanere, ‘owa, God na bai nu si olungwo pamio, te God ha maing pungwo hobi wai hanere, na ere para na wai hamua,’ di hanamia. %CDi hanere, ni na milna pir na tenga meri, ari na dolna bongwo hobi ere yu miling pir tenaminga nan yasu yona tani ere mobilga meri yu moli nama di piriwa. pYNabe ni wani aun hobi para weni nan yasu yona tani ere mobilga meri nan ari hobi kina yona tani ere moli namna di piriwa. Yong tani ere monangwo hanere, ari hobi para weni, ‘owa God Yisas bai nu si olungwo pamua,’ di hanamia. CNabe, omaga na dolna bongwo hobi tani taman. Yalhobi hon banta banta pire, hani kuria wai boling kunangure, ari tau pinangwo pire na dolna bonangure, aki di tenana di pire di ni teiwa. Na gamnahobo i yona milna tere molgere, ni tal ta ol na tengere, ni wani aun molere, ni ol wai ol tenga ha maing pir tenama di piriwa. lQHoma ni na bai nu si olingarai, ya ime ure ganba ari hob mongwo sina i molere, hani kuria wai boling kul teiwa. Te na ere gamnahobo i nu si olgere, ganba ari mongwo sina i pi molere, ni hani kuria wai para boling kul tenamua. 2]Molkiga meri gamnahobi ere para yu ta molkimua. Nabe ni hani iwe, ha pangwo kara dinia. Digiwe, u gamnahobi yong sina pire a yo te tenangure, dime dire mol pai onamua. <sNa ha maing pirikungwo hobi mongwo meri ta molkia. =sEna ha maing pirikungwo hobi mongwo sina i na gamnahobo tau mongwo i aule ire nana di pirikiwa. Seten yal nigi dongwo unangure ni kene ol tengere, ol gogo dal tekinama di piriwa. NEna Nabe hani kuria boling kul tega ni wani aun hobi a i wangwo hanere, ha maing pir tekungwo hobi nigi de pir tere yong ki e tomia. Te na hol ta doling bolgere, ha maing pirikungwo hobi hol ta doling bomia. Bolere na na hanere, yong ki e na tomua. Te ha maing pungwo hobi na na dolna bongure hanere ere yu yong ki e tomua. B} Na omaga ni monga bani uralga pangwo ipire ganba baniya molere ari hobi di teiwa. Di tega ha i, na yona milna horega yalhobi teya, yalhobi ereyu yong horega mongwo bani pai wa dinama. jM Pirere na ni hani kuria ire ugarai, yalhobi kina molere, nibil di tere, kwi mol tega ire nimni momua. Molere ta hogal sikimba, nu ke tenga yal digan taniga ha maing buku hogal sinamua di engwo meri, nima omia hogal sinamua. 3_ Ena homa na ganba bani moli ugarai wai simia, hon siina di ure ni kina molabilga pamua. Molabilgere yalhobi nin ganba bani monangwo pamua. Nabe amane hong yal ye, ni ari tau i na ana bani enga hobi yulan tere aki di to. Ni nan yona tani ebilia. Ebilga meri iwe, yalhobi yong tani enama di piriwa. *~~Q}||{zyy&xx`wvvvAuuZtttxss rrpxpo|nn]mm{ml3kkjjziihhlggCffee^ddRdcc#bbgba```A_^^m]]U]\\)[[uZZYYYWXXGWW VV9UUUTT&SS@RzQQWPPOO}O=NHMMjLLKiKJJII HHH?GFEEoDCC1B+AAOA@@?>==< ;::9 8u77r7-6R5444I3A21U0/.--y,Z+9**L)e((B'G&}%K$o##G""U &zECREqsRAq/< 4  Tp3T*kO!Dungwo haung iwe, yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure, u ha maing oo ala molere gala dire, dA Si tongure arihobi ganulun dire, “Ayo, yali ha maing hong weni mongwo pamua,” dungwi.  #Ena Yisas ere Galili probins pi pa dire Kapaneam malgi ongwi. Pi molere Sabat habang ha maing oo ala pire ari ha maing nir si tongwi. 8 iPirere mo mibi pire pia si hogal ai olala di ongwi. Omba Yisas ari mongwo sina i wiyala pire ere ongwi. Yisas yal ta kwia nigi dongwo si doleng i ole tongwo ha (Mak 1:21-28) * OErere Yisas aule ire mena ongwi. < sDungure ha maing oo ala mongwo hobi yong ki engwi. B }Te hana togu yal Ilaisa mongwo gin iwe, nin gamahobi Isrel ari hakubi dongwo miki weni momia. Momba, ta u wai homua. Yol Siria yal ta Neaman tani u wai omua.” ( 2 Kin 5:1-14) )KMomba, God aki di tenama dire bai nu si Isrel al werai mongwo bani pisolere, nu si Saidon probins Sarepat al werai mongwo bani olemua. ( 1 Kin 17:8-16) QEna Ilaiya mongwo gin iwe, me erin sui tai dire haba siks mun nimin sikimua. Yu ongure homena haning gongure ari hobi menan bir weni gomua. Gongwo gin iwe, Isrel ganba bani al werai miki weni momia. eCGod hana togu yalhobi iwe, haang ganba ganba i pai i omba, nin ganbani, haang ta paikimua. #?Dungure Yisas yu ditongwi, “Dokta monanga ni nin gaun bani honagi olkinano? Homa Kapaneam tal ongirai nin ganbani timiya yu olkinan mo? Di na tenania. (IEna Yisas grang bani ha wai moni di tibi olimia, ari hobi pire bukunere, yali haang a yuwo olungwi. Olere ari hobi yu dungwi. “Aye, Yosep wang mongwiwe.” Ami di mongure ari hobi teni han tongwi. Tongure Yisas hon aine yu ditongwi, “Awa ha di engwo keriga pinga i omaga nima omua.” a;Dire buku akung si erere ha maing oo honagi ongwo yal ta tongwi. Terere ami di mongwi. a;Te omaga haung i God ari hobi miling pir tere awai ol tenamua.” ( Ais 61:1-2) ta“God Kwiang na yona wu bimia. Bungure ari yal bina mongwo hobi God tal ol na tongwo ha maing di tenana po dire nu ke na tomua. Tere na nu si olere yu ditenana po. Han hongwo hobi gule ole ni tenamua. Te omin gi dinga hobi apla di ni tenamua. Te ari hobi er wengwo ya kwir hole dungwo meri iwe, yu mole wa mongwo hobi oine hole a poira sinangure isine dinanua. 1Airungure God hana togu yal Aisaia awa ha mining bongwo buku i tongwi. Tongure awala gale wa dungwi. Wa dure ha mining ta i tibi olere yu dungwi, S~Ena homa Yisas gir migi mongwo haung Nasaret ke pangwo malgi omaga hon u pa dungwi. Ena Sabat haung ha maing oo ala moni moni ongwo tali omaga yu ongwi. Pirere ha maing buku kerala dire airungwi. Q}Pungure Yisas Yuda ha maing oo para muru wa pisolere ha maing nir si tomia, ari hobi pire bukunere, yali haang a yuwo olungwi. Nasaret arihobi Yisas mobeng hal wa tongwo ha (Mat 13:53-58, Mak 6:1-6) 2|]Ena God Kwiang Yisas yong wu bilere aule ire ere Galili probins ongwi. Ongure tal ongwo ha guung i si dina dire ganba bina holo holo i para kunu bemia ari pungwi. "{= Dungure Seten kela kul te i ongwo tamangure ere pire gin ta unangwo kwi mongwi. Yisas Galili malgi honagi kebering hongwo ha (Mat 4:12-17, Mak 1:14-15) ~zu Dimba, Yisas Seten yu ditongwi, “I dinba, ha mining ta yu pamia, Hobana God kela kul tekio.” ( Diu 6:16) oyW Te ha ta yu pamia, “Ure ni aki dinangwo, hulu kebin ta bolkinanga pamua.” ( Sam 91:11-12) x Iri sinanga, ta bolkinania. Ha mining ganing ta yu pamiraya, God kwia ensel hobi grang ha ditongwo meri wine olere ni kene ol momua.” (wI Dungure Seten Yisas aule ire Yerusalem malgi pire, ha maing bling mini oo bir bring bani ongwi. Pirere yu ditongwi, “Ni God wang kara weni monanga, iri so. LvDimba, Yisas yu ditongwi, “A, ha mining ta yu pamiraya, God tani weniga i kwi bol tere, gumana tenaminia. Terere honagi di na tongwo meri wine ole ol tenaminga pamua.” ( Diu 6:13-14) `u9Molala dinanga ikwi bol na tere, guman na tenanga talhan i ni teralga kene onanua.” *tM“Talhan hanga hobi na kene ol moliraba, yal ta terala di piralga teralga pamia. Talhan maing maing don miki weni hanga hobi yulang ni tegere kene ol monanba. sDungure Seten Yisas aule ire, mo mini bani ongwi. Pi molere ganba ganba ari tabin tabin i tibi olere, Yisas yu ditongwi, r%Dungure Yisas Seten yu ditongwi, “Ha mining ganing ta yu pamia, Ari homena tani nomani tere, molkun ta olekinaminua.” ( Diu 8:3) q)Gomia kwia nigi dongwo singaba Seten ure yu ditongwi. “Ni God wang weni monanga, kwahulu mala i dingere, u homena nangwo nenaminba.” Ap{Mongwo haung i, yal su kebering aling muru mongure, Seten ure, kraung sire, kela kul tenama dire, ongwi. Ongure Yisas homena nekirere, simo pare pare mongwi. Molere menan bir gongwi. o -Ena God Kwiang molere, Yisas yong wu bungure, Yisas Yodan nir nulu pisolungure, God Kwiang Yisas aule ire, ere ganba po engwo bani pire mongwi. nw&Kenan iwe, irang Inos momia. Inos iwe, irang Set momia. Set iwe, irang Adam momia. Te Adam iwe, irang God momua./mW%Lemek iwe, irang Metusala momia. Te Metusala iwe, irang Inok momia. Inok iwe, irang Yeret momia. Yeret iwe, irang Mahalalil momia. Mahalalil iwe, irang Kenan momia. l/$Sila iwe, irang Kenan momia. Kenan iwe, irang Apaksat momia. Apaksat iwe, irang Sem momia. Sem iwe, irang Noa momia. Noa iwe, irang Lemek momia. k/#Te Neho iwe, irang Serak momia. Serak iwe, irang Riyu momia. Riyu iwe, irang Pelek momia. Pelek iwe, irang Iba momia. Iba iwe, irang Sila momia. j9"Yuda iwe, irang Yekop momia. Yekop iwe, irang Aisak momia. Aisak iwe, irang Ebraham momia. Ebraham iwe, irang Tera momia. Tera iwe, irang Neho momia. Fi!Nason iwe, irang Aminadap momia. Aminadap iwe, irang Admin momia. Admin iwe, irang Anai momia. Te Anai iwe, irang Hesron momia. Hesron iwe, irang Peres momia. Peres iwe, irang Yuda momia. h1 Debit iwe, irang Yesi momia. Yesi iwe, irang Obet momia. Obet iwe, irang Boas momia. Boas iwe, irang Salmon momia. Salmon iwe, irang Nason momia. #g?Elaiakam iwe, irang Melia momia. Melia iwe, irang Mena momia. Mena iwe, irang Matata momia. Matata iwe, irang Netan momia. Netan iwe, irang Debit momia. &fELiwai iwe, irang Simion momia. Simion iwe, irang Yuda momia. Yuda iwe, irang Yosep momia. Yosep iwe, irang Yonam momia. Te Yonam iwe, irang Elaiakam momia. "e=Te Ea iwe, irang Yosua momia. Yosua iwe, irang Eliesa momia. Eliesa iwe, irang Yorim momia. Yorim iwe, irang Matat momia. Matat iwe, irang Liwai momia. $dANerai iwe, irang Melkai momia. Melkai iwe, irang Edai momia. Te Edai iwe, irang Kosam momia. Kosam iwe, irang Elmedam momia. Elmedam iwe, irang Ea momia. 0cYYoda iwe, irang Yoanan momia. Te Yoanan iwe, irang Resa momia. Resa iwe, irang Serababel momia. Serababel iwe, irang Sialtiel momia. Sialtiel iwe, irang Nerai momia. (bINagai iwe, irang Meat momia. Te Meat iwe, irang Matataias momia. Matataias iwe, irang Semen momia. Semen iwe, irang Yosek momia. Yosek iwe, irang Yoda momia. aMatataias iwe, irang Emos momia. Te Emos iwe, irang Neam momia. Neam iwe, irang Eslai momia. Eslai iwe, irang Nagai momia. (`IMatat iwe, irang Liwai momia. Liwai iwe irang Melkai momia. Melkai iwe, irang Yanai momia. Te Yanai iwe, irang Yosep momia. Yosep iwe, irang Matataias momia. K_Ena Yisas me erin teti yia molere ha maing kebering holere nir si te mongwi. Mongure ari hobi yal Yosep wang moma di hangwi. Yosep iwe, irang Hilai momia. Te Hilai iwe, irang Matat momia. \^1Nir bilere God ha ditongure, hamen hona grang saang dungure, God Kwiang hahoba yumil mongwo meri molere, ya ime ure, Yisas breng bani momia hangwi. Hangure hamen bani ha ta yu ya ime ungwi, “Ni na wana tani monia, milna ala pania, tal onga i wai pir ni teiwa,” dungwi. Yisas kwiang moya homa malungwo hobi haang yu pamia (Mat 1:1-17) \]1Ena Yon ari hobi nir bil te mongwo gin iwe, Yisas para u pa dire nir bungwi. \Ditongure Herot nigi de pire yal Yon halabusi sire i pi hani oo ala engwi. Yal Yon Yisas nir bil tongwo ha (Mat 3:13-17, Mak 1:9-11) *[MEna Yon king Herot kura ha di tere, “Ni ebin Pilip eumbi al Herotias tol dire wou si inga i nigi domio, te tal tau ol wanga i ere para onga paikimua.” wZgDire ha maing miki weni nir si tere, ari nomani si hon enama dire di tongwi. Herot Yon i halabusi olungwo ha XY)Te homena miling iwe, perere, i ku bol ere, miling panangwo tal iwe, kri di i pi oo ala i erere, te miling paikinangwo tal iwe, kri di pire endo dongwo bani ganangwo pamia. Ganangwo de wai ta sikinamua.” .XUTeiba yal ta emgi unamua. Unangwo yal iwe, yulang kunu panangwo na yulana kunu ta paikinamia. Te na gal bala kine teralba, digan ganba ari moliwa. Na nir wo bil ni teiba, yal iwe, God Kwiang bai nu sinangure, yal tau yon wu binangure, er gang ganga de bilo dire, gaun bani engwo meri enamua. FWEna ari hobi pirere, tal ta hon u tibi unama dire nomani si pungwi. Pirere Yon hanere, God nu ke tongwo yal Kraist mom mo? di hangwi. Hangure Yon yu ditongwi, “Na nir bil ni teiwa. wVgDungure polisman tau ure hon sirin bol tongwi, “Na yalhobi tal onamne?” Dungure Yon yu ditongwi, “Na polisman molia dire, hasu kela mala kule yal ta taling tol di nekio. Gabman tobo aling bani ni tenangwo meri obil iyo,” dungwi. U# Dungure Yon yu ditongwi, “Ni gabman moni takisi iyo dire bai ni tenangwo meri obil inana pio. Ni yalhobi hasu dire moni ta kuni ikio.” T Ena takisi ingwo yal tau Yon nir bil na tenama dire u pa dungwi. Dire yu ditongwi, “Tisao, na yalhobi tal onamne?” cS? Dungure Yon yu ditongwi, “Ni galsina sutani a nenangiwe, yal ta gal a nekinangwo yal i ta tere nin ta wayo. Te ni homena nenangiwe, yal tau homena dikinangwo menan gole monangwo hobi tau tere nin tau no,” dungwi. ^R5 Dungure ari hobi Yon hon sirin bol tongwi, “Na yalhobi tal onaminga pire dine?” Q  Di sire er dimani bani homa nu ke engwiwe, nima pire ya pai momia, er miling holkinangwo hobi werere, endo ganangwo pamua.” P3Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pire tere nomani si kulu sire, hon olkirala di pinanga, miling i tibi olan mo? Olangarai olere, nomani yu si pinania, na Ebraham gamahobo moliwa. Yu dinangiwe, God kwahulu i ire, Ebraham gang ol enangwo pamia. Ha weni kara diwa. O/Ena ari miki weni Yon nir bil na tenama dire ungwi. Umba Yon yu ditongwi, “Ni hasu ari onba giri mongwo meri mole unia, emgi hon siina di mena pire, tal nigi dongwo onanga pamia. Pring pai ni tongwiwe, God ni sinangure ti siina dinanga pamia, ara di ni tongure une? xNiOlangure ari para weni God ari hobi aki di tere sigare kul tenangwo i han pa dinamua.” ( Ais 40:3-5) M3Te ganba mongwo yangwo si sulere hamen hul i baning ol enamia. Hol gengwo bangwo iwe, a yo te enangure, hol mongwo yangwo si sule i baning olamia. LwDimia God hana togu yal Aisaia homa awa ha di engwo meri irawe, omaga nima omia. “Ganba po enangwo gul i, yal ta gala dire yu dinamia, hobana pi tege eminga yal unamia hol bala di to. Ditere akun ol enangere, u wai nangure, yal i unamia. tKaPirere Yodan nulu bina holo holi warere, ari hobi yu ditongwi, “Ni tal nigi dongwo ol wangiwe, nigi de pir tere, nomani si kulu sire, hon olkirala di pinanga, nir bil ni tegere God prin ni tongwo i kri di ole ni tenamua,” dungwi. AJ{Te Anas, Kaiapas kina hetpris molere, Yuda ha maing oo kene ol momia. Mongwo gin iwe, yal Sekaraia wang Yon ganba po engwo bani u tibi ongwi. U tibi pire gin ta God ha dungwo pungwi. cI AEna singaba Sisa Taibirias me erin piptin molere, ganba para muru kene ol mongwo gin iwe, Pontias Pailat Yudia probins nambawan gabman momia. Te yal Pilip singaba molere, Ituria probins ire, te Trekonaitis probins ire dire, i mu dire, kene ol momia. Te Galili probins ebering Herot kene ol momia. Te Aibilini probins yal Laisenias kene ol momia. H{4Mongure Yisas bir dale ari molere nomani wai pamia, God ari kina Yisas ol wangwo i hanere tal wai omua, di hangwi.G3Ena sikungure Yisas pi irang aang suri hongure aule ire ere Nasaret malgi ongwi. Pirere, Yisas irang aang suri grang wine olere wa mongwi. Ena aang iwe, wang Yisas tal olere ha dungwo i para weni i nomani sina ering si erere a i si pire mongwi. ;Fq2Ditongwo yal al suri ha i memini pir po sikungwi. uEc1Dungure Yisas yu ditongwi, “Hamen Nabe ha maing oo ala molgi hankino? Talongure ni yasuri na wa dune?” RD0Ena irang aang suri pi pa di hanere, ganulun dungwi. Aang pire yu ditongwi, “Wana ye. Na yal al suri tal gogo ol na tenia, talongwo ol na tene? Na nabin kina nomani si gogo dalere ni wa dubilua.” zCm/Ha sirin bol tongwo bani Yisas ha dungwo iwe, ari hobi pirere gir i nomani bir pamia dire grang dalimia mongwi. WB'.Pirere Yerusalem oo malgi holo holi haung sui tai dire wa dungwi. Wa dungwo hon ekungure pi ha maing oo ala pire hamba, ala momia hangwi. Molere ha maing tisa hobi kina ha sirin wire yala pi momia hangwi. BA-Wangwo hon ekungure siina dire wa du mo Yerusalem ongwi. @ ,Pirere irang aang suri nomani si pungwo ari ta kina hol ire uma di pungwi. Pirere girungwo ari hobi mongwo bani wa du wangwi. t?a+Pi mongure erin i wai sungure, irang aang suri ere bangi omba, Yisas nin Yerusalem mongure hankire ongwi. >*Ena yagaling Yisas me erin ana holo holo kebena sutani mongure erin haung u mala ongwi. Ongure irang aang suri aule ire Yerusalem ongwi. x=i)Ena Isrel ari erin Pasoba ta nomani si pire erin mongwi. Homa hamen singaba wang homini para muru si gonamba, Isrel ari hobi han uning sungwi. Erin haung iwe, haung haung i Yisas irang aang suri kina Yerusalem pi mongwo bani mongwi. w<g(Pi mongure gir i bir dale, ari nomani pangure, God kene ol tongwi. Kumil Yisas ha maing oo bir ala mongwo ha ;'Ena God ha di engwo meri irang aang suri wine olere, yu ol pisolere, gir i aule ire, ere Galili probins Nasaret oo malgi ongwi. :&Ena Maria gir aule ire ala u mongwo haung i, aldimani urere God “Wai onua” ditere, Yerusalem malgi ha maing panama dire kwi mongwo hobi, “Gir i Yerusalem malgi hobi aki di na tenamua” dire di tibi ol te mongwi. Yosep ere memini Nasaret ongwo ha k9O%Yal Panuel iwe, yol Asa yal momia. Te al i aldimani weni me erin eti po yia mongwi. Homa wiimbi kina me erin seben yia molere wiimbi gongure al werai mongwi. Molere ha maing oo ala wine ole pire ha maing pir mongwo bani mongwi. Molere God ha di terala dire, haung tau homena mai tere mongwi. Mongwiwe, hamen girungwo tangwo para yu ol tere tere mongwi. W8'$Ena God hana togu al ta momia. Al iwe, haang Ana yal Panuel aung momia. 77#Mariao, ni iwe, tal onangwo i hangere milni gul sinamua. Te tal onangwo iwe, gir i olere, ari hobi nomani si pinangwo meri i tibi olamua,” dungwi. ,6Q"Olimba, Simion aang irang gir para kuria si tere Maria yu ditongwi, “God gir i nu ke tongure molere, Isrel ari hobi ol tenangure tau nimni mole aire monangure tau yanamua. Te God nin gir i bai nu si olungure, God ha maing hol nibil di tere monangwo ari tau hanere aling diri bol tenamua. ]53!Ena yal Simion ha dungwo i Yisas irang aang suri pire nomani si gogo olungwi. 14[ Ni ha maing kewa galere ari hana ya mongwo hobi hol nibil di tenanua. Te na Isrel arihobi mominga bani ari kulang gi dire nabile poira sungwo meri mominua,” dungwi. ,3SGir i ari para weni au di tenamua. L2Ni arihobi aki di tere sigare kul tenama dire gir i tenga haniwa. z1m“O God ha maing hong u tibi ungwo hanere, ha i pire nomani si pire ha maing bani na engere moli pire golalua. \01Tongure yaldimani Simion gir i kulere, God di yuwo olere yu maa e tere yu dungwi, /}Ditongwo pire mongure, emgi God Kwiang yal Simion hon yong wu bungure ha maing oo bir ala ongwi. Ongure Maria Yosep kina ha maing wine olere, Yisas aule ire ha maing oo ala pire God tongwi. Tongwo i Yudari nin memini pangwo meri wine olere tongwi. .Mongure God Kwiang yal Simion yong wu bilere yu ditongwi, “Ni olo golkinangere hamen singaba Kraist u tibi nangure hananua.” P-Ongure Yerusalem yal ta haang Simion yal iwe, ha maing ogolo dime di pire mongwi. Molere Isrel ari mongwo bani ha maing hong weni u tibi pire sigare kul tenangure u wai nama di pire kwi han mongwi. W,'Tere ere hamen singaba pir tere, yumil su mo te hau gan giri su ha maing homena si gangwo bol bani ere God to.” ( Eks 13:2,12) Dungwo meri gir irang aang suri wine olere, yu ol terala dire ongwi. s+_God krehaman ha yu di engwo pamia, “Wani homa kul enanga aule ire ha maing oo pire God ni teiwa di to. ?*wEna God hana togu yal Moses ha di engwo i, Yuda ari memini pangwo meri aang oo maini ungure, Yosep gir aang kina aule ire pi Yerusalem malgi pire, God nu ke tenama dire ongwi. a);Ena Yisas gir u tibi pire hamen haung eit mongure, gaung bol olere haang Yisas engwi. Haang iwe, gir i olo ta kul ekungure, ensel homa awa ha dire haang i engwi. Simion Ana kina Yisas ha maing oo ala hangwo ha .(UEna kun kene ongwo yalhobi hon ere memini pire, kwia ensel ha ta ditongwo, te tal pire hane ongwo meri nomani si pire, God maa e te mongwi. Yisas haang e tongwo ha I' Damba, aang Maria ha i para weni nomani si pire a i si mongwi. :&oDitongure ari hobi pirere nomani si gogo dangwi. A%}Hanere ensel ha dungwo meri ari hobi di tibi ol tongwi. u$cDire gintani pi malgi pa dire Maria Yosep kina hanere, pi kun homena nongwo bol bani gir i pangure hangwi. B#}Kwia ensel hobi siina di hamen bani ongure kun sipi sipi kene ongwo yalhobi nin ha diriyala olere yu dungwi, “Nan ha di na tongwo irai, Betelehem malgi pire wa du hanaminua.” K"Molere yu dungwi, “Hamen bani yuwo God tani momia, hang awala gale maa e tomno. God ganba ari para weni wai pir tomia yong ura dimo.” Kun kene ongwo hobi malgi pire gir i tibi ol tongwo ha M! Yu ditongure gintani kwia ensel miki weni ure God maa e te mongwi. . U Na ha wo dimin mo? Ni yalhobi pi malgi pire kun bulamahau oo ala hanana pio. Pirere kun homena nongwo bol bani gir gal yobile enangure pai monangwo hanania pio.” $A Kenba kwian moya yal Debit oo malgi agr ta gir kul nomia. Gir iwe, singaba Kraist yal bir molere, ni yalhobi aki di ni tenangure sigare kule u wai nanua. #? Kul bir pungure ensel yu ditongwi, “Ni na kulna pirikio. Na ha wai ire uga di ni teralia, pinanga miling panangure ari hobi para weni gun ere monanua. } Mongure God kwia ensel ta ungure nabilere hamen tangwo meri dungwi. Dungure yalhobi hanere ganulun dire kul bir pungwi. U#Ena kun sipi sipi kene ongwo yal hobi girungwo mena i kene ol mongwi. q[Sungure wang kulere gal yobilungwi. Yobilere oo ala ta enamba, ari miki weni haang esa dire oo si di dimia, kun bulamahau oo ala pire gir i kun homena nongwo bol bani engwi. Ensel kun sipi sipi kene ongwo hobi di tibi ol tongwo ha =uDire mongure Maria gir kulala dire yong gul sungwi. MOmia gang Yosep nu ke tongwo ama Maria kina pi pa dire esa dungwi. SEna Galili probins Nasaret oo malgi yal Yosep molere, ere pire pi Yudia probins Betelehem oo malgi ongwi. Ena Betelehem oo malgi iwe, hamen haya Yosep kwiang moya singaba king Debit u tibi ongwi. OMongure yalhobi ure haang dangwo esa dirala dire pi malgi ku bongwi. ^5Haang bongwo gin iwe, Sairinius gabman nambawan molere, Siria ganba kene ol mongwi. u eEna habang gin iwe, singaba Sisa Ogastas ari haang bonama dire ganba bina holo holi gala dire di ku bongwi. ' IPEna emgi gir i bir dalere, ari nomani sire momua. Molere ganba po engwo bani mol pai ol i pire, emgi Isrel ari mongwo bani u tibi pi tongure hangwi.B OTenangwo haung iwe, ari si bongwo bani yone pai mongwo hobi para au di tenamua. Tenangure mol pai dirin monaminga hol wai u tibi nangure hanere, para egere doling bonaminua,” dungwi. ? {NTenangwiwe, hamen tangwo meri yu u tibi pi na tenamua.  ;MTere gaminahobi ha maing nir si tengere pir po sinangure, God hanere miling pir tere tal nigi dongwo ol wangure God pring tongwo i kri di ole tenamua. ~ wLEna wana ye, bir dalere, God hana togu yal monanua. Molere hamen singaba hol i a ga dire homa e tere bala ditenanua. o YKTenangure God honagi ol terere, mol i pire si hon e na tenangure pring paikinangwo moli pire gonamna. 5 eIomaga God nomani ura dinangure para yu ol na tenamua. Ena nan kwiana moya Ebraham mongwo bani, God di yulang bomiraya, omaga nan kiana mongwo sina i a poira si na tenamua.    JY  -HGod nan kwiana moya yalhobi kina ha di tani engwo i nima pire pangure pai omia, k  QGNan kiana pai na tere ol gogo dal na terala dire ongwo bani iwe, yal i ure a poira si na tenamua. c  AFHoma God hana togu yal hobi grang bani awa ha yu di emiraya, omaga u tibi ongure haminua. |  sETe God honagi ari Debit gang giri ta nan mominga bani urere, torari nimni mongwo ta a tan bongure aki di na tomua. 7 iD“Nan Isrel ari hobi God maa e tomno. Yal iwe, urere nin ari hobi aki di tere, tal nigi dongwo ongwo God pring tongwo i tobo tongure nan Isrel ari sigare kule u wai ominua. X +CEna God Kwiang Yon irang Sekaraia yong wu bungure, awa ha dire yu dungwi, 1 ]BPirere nomani si mole yu dungwi, “Gir i bir dale emgi tal oname?” Dungure ari hobi para hamia, God gir i kene ol tongure momia, hangwi. Sekaraia ul geral dungwo ha  -ATongure eni hobi para hanere, grang dalungwi. Grang dalungure tal ongwo ha i Yudia hamen hul kepangwo hobi ha wai ha i para weni pir pa dungwi. b ?@Mongure yal Sekaraia gintani aire grang kulang pangure ha dungwi. Dire God maa e tongwi.  )?Dungure irang pepa ire mining yu bongwi, “Yal i haang Yon, enanua” dire, mining bol engwi. Emia ari hobi hanere, nomani gogo sire mongwi. ~ w>Di di olere, irang Sekaraia ha dikire sime mongure, ari hobi aleng hol wai ere wani i ara haang enamne?” ditongwi. W )=Dungure ari hobi yu ditongwi, “Ni enin abin ta haang yu paikungwo irawe.” W )Ena ari habang eit wai sungure, ari hobi u ku bole gaung bol olere irang Sekaraia nin haang enamna dire dungwi. Z~ /:Kul engure God al i aki di tongure, ari eni abeng hobo gamahobi wai pire mongwi. K} 9Ena al Ilisabet moli pire haung mala ungure, wang kul engwi. q| ]8Maria Ilisabet kina ereho haba sui tai dire pai molere, ere malgi ongwi. Ilisabet Yon kul engwo ha { ;7Awa ha iwe, yu pamiraya. Yal Ebraham na miling pir tere te emgi gang hon malangwo hobi miling pir te molalga molalua,” dire Maria ha para wai simia. z  6God Isrel arihobi kene ol teralua di pire aki di tomia. Tongwiwe, hongebe God awa ha di kwiana moya tongworai, omaga nima omua. y 75Te menan gole wa mongwo hobi, God me heba tongure nomua. Nomba, bona gana miki a nere nimni mole wangwo hobi, God han gogo dal olungure yamoni omua. !x =4Te God yal bir mole hamil ha sungwo hobi hon a ime ol tenangure, yal bina kultaing mongwo hobi God yulang tongure hon aire singaba mole hamil ha simua. `w ;3God yal nona pare honagi nimni mole omia kuru dungwo yalhobi iwe, sire isusu ol tomua. Xv +2Yal tau God grang wine onangwiwe, miling pir tere awai ol te monangwo monamua. }u u1Ena God tani mokene kumia tal wai ol na te mongwo bani momua. Molere haang nima pire mamaki ya di panangwo panamua. t '0Na God honagi ol tere digan moliba, God na na wai hanere kene ol na tomua. Tomiawe, emgi gir hon malangwo hobi na hana a yuwo olangwo pamua. Ks /God na aki di na tomia sigare kule nomani kwiana God tere moliwa. Dr .Ena Maria yu dungwi, “Na God pir tere molga milna pamua. rq _-God awa ha di ni tongwo i nima namua di pinga pamia, milni pangure gun enua.” Maria ul geral dungwo ha `p ;,Ni “Alhuno” dire gala dingiwe, na gir miina ala molgi wai pirere, ibil simia hano. |o s+Terere gir miin ala mongwo i aki di tongwo pamua. Na nan hobana aang na molga bani unia, hanere God wai pir teiwa. Jn *“God al hobi kene ol tomba, ni ni kene ogolo weni ol ni tomua. %m E)Gala dungure gir miing ala mongwo i, pirere, ibil sungwi. Sungure God Kwiang, Ilisabet yong sina pire wu bungure, Ilisabet gala bir dire Maria yu ditongwi, `l ;(Pirere pi yal Sekaraia oo malgi ala pirere, al Ilisabet “Alhuno” dire gala dungwi. Uk %'Ena habang gin iwe, Maria mo hamen hul pirere, Yuda oo malgi ta ongwi. Gj  &God nin muru ongwo pamua.” Dungure Maria yu dungwi, “Na hamen singaba honagi ama molia, ni ha dinga meri yu ol na tomo.” Dungure ensel pirere, ere ongwi. Maria pire Ilisabet hangwo ha Ai %Te arihobi talhan ta onangwo kunu panamo? Ta paikinamua. {h q$Ena ni yon Ilisabet iwe, al dimani mole temini tomiraba, mindebe omia, wang ta miing ala haba siks mun pai momua. +g Q#Dimba ensel yu ditongwi, “Ena God Kwiang u ni yobilere yulang ni tenangure gir inanua. Inaniawe, gir i kul enanga ari wang ta molkinamia, God nin wang monamua. wf i"Dungure Maria ensel yu ditongwi, “Na amagir molia, yal ta heba bil tekia, talongwo gir paralga han dine?” e !Ena gir kul nenangarai kwian moya Yekob gang malungwo hobi para weni breng a holo sire kene ol te monangwo bani monamua.” d   Engere yal i yal bir monamia. Monangure God, “Na wana momua” dinamia. Yaung singaba king Debit aibing maulung sire monamia. uc eGod yong miling ni tere wai pir ni tomia. Pino. Ni gir parere wani ta kul enania. Erere haang Yisas enanua. }b uDalere yu di pungwi, “I tal ha di na tome?” di pungwi. Di pimba, ensel hon yu ditongwi, “Mariao, kul pirikio. 2a aDimba Maria pirere nomani si gogo dangwi. i` MPa dire yu ditongwi, “Amagirye. Ni God miling ala pania, God ni kina ereho mol pai onanua.” r_ _Pirere singaba Debit gang ta yal Yosep nu ke tongwo ama ta, haang Maria, ama i mongwo bani pi pa dungwi. ^ 9Ena Ilisabet mindebe olere, haba siks mun mongure, God kwia ensel Gebriel hon nu si olungwi. Nu si olungure Galili ganba Nasaret oo malgi ongwi. \] 3Molere yu dungwi, “Ari hobi na temini tomua dire wa gol na tomiraya, omaga hamen singaba gir i na tongure molia, ari mongwo maulung bani gai ta golkiralua.” Ensel Maria Yisas kul enama dire awa di tongwo ha e\ EEna emgi eumbi Ilisabet mindebe ongwi. Ongure haba ana hol pai muru oo ala pai mongwi. 2[ aErere honagi wai sungure ere malgi ongwi. )Z MDi pimba, Sekaraia emgi mena ure grang obe abe yamia hanere, o, tal ta ol tongwo pamua, di hangwi. Hangure Sekaraia yamoni grang pera dire aling hol wai engwi. qY ]Ena Sekaraia werang ta ala mongure ari hobi maini kwi molere, “Haya humia tal ome?” di pungwi. 'X ITeiba, ni ha i pir tekinia, hol ware ha di mena olekire sime monanua. Molere, na awa ha di ni tega i, emgi u tibi nangwo habang i, ha hon dinanua,” dungwi. W Dungure ensel yu ditongwi, “Na hana Gebriel, God kina si daule molgarai, na nu sungure, ure, ha weni mere di ni teiwa. sV aDungure Sekaraia ensel yu ditongwi, “Na yal al suri bi dimani mobilia, ni ha weni kara di na ten mo?” U  Ena God hana togu yal Ilaiya ha maing honagi nimni mole ol mongwo meri yu olere monamua. Molere singaba Kraist homa e te monamua. Molere onangwo ipire ari honagi irang wang hobi kina yong tani ere monamua. Monangure tal nigi dongwo oli ongwo hobi iwe, Yon ha nir si tenangure, pirere ha maing hol i doling bonamua. Bonangwo hobi iwe, Yon ari ire God kebering bani tabin si enamua.” T Te aang kul nenangwiwe, God Kwiang yong wu binangure, Isrel yal al tau ha maing ditenangure, pirere, God grang wine olere, wa monamua. oS YPinangure, gir i God honagi ari singaba bir monamua. Molere nir wain te nir nona pangwo ta nekinamua. R 9Kul ni tenangure, gir iwe, haang Yon enanua. Enania, milni panangure wai pire monania. Monangere kul nenanga habang ari hobi para hanere wai pinamua. FQ  Mongure Sekaraia hanere, ganulun dire kul bir pungwi. Pimba, ensel yu ditongwi, “Sekaraiao, na kulna pirikio. Ni sirin bol tengiwe, God para pimia, eunbi Ilisabet wang ta kul ni tenamia. P   yO m Di te mongure yal Sekaraia ala i molere han ire olimba, kwia ensel ta ure God engi ol tongwo bol mala i mongwi. XN + Te mongwo gin iwe, ari miki weni u maini ku bol molere, God ha di tongwi. }M u Mongure, yal Sekaraia ha maing oo ala weran ta pire, endo galere, God engi ol terala dire pire, endo gal te mongwi. dL CEna habang ta yal Sekaraia gamahobo para Yuda ha maing oo honagi ebir sire ol mongwi. RK Olkire molere, al Ilisabet gir ta kul tekungure, yasuri bi dimani engwi. cJ AEna yal al suri moli pirere, God grang wine olere, moli pire tal nigi dongwo ta olkungwi. PI Ena Yudia singaba king Herot moli ongwo haung iwe, ha maing oo kene ongwo ta, haang Sekaria mongwi. Molere yaliwe, wiyol Abaisa yal mongwi. Molere, kwiang moya yal Eron gang ama Ilisabet ingwi. H Bol eralga kerere, o, ha pangwo kara dire bol engwo pamua di pinanua. Ensel iwe Sekaraia wang Yon kul enama dire awa di tongwo ha. fG GUmba, na iwe, kerere sirin bolgere, dinangwo, memini ogolo pir po sire, bol erala di piriwa. ZF /Tongure, ari tau pirere, ha pangwo meri giu dire mining bolere, nu sungure umua. GE Ena Yal Tiopilas, God tal tau i tibi ol na tongwo, han mominia. Haminga iwe, Yisas yangure bomia. Bolere mo mo mibi pire kuung si mena olungere, gamahobo ari tau hanere, di tibi ol na tomia. uD ePinangwo ipire Yisas Kraist gol na tere sigare kul na tomia pire God aki di na tongwo pangwe. Pangwo ipire hang awala ganaminio, te yali tani hobana mole talhan para weni kene ol tenamio, te emgi ere para oli nangwo namue. Para yu.AC }God iwe, ha maing hol wanga i, hogal sikinanga ipire kene ol ni tomio, te ni aule i pi nin gumang bani erere amane mole pring paikima di ni hanangwo miling pinangure wai pinamua. !B =Ni yal tau God aki di na tenam mo, tekinam mo, dire nomani su su sungwo hobi, God aki di tenangure nimni monama dire ha ura panangwo di to. Tere tal nigi dongwo ongwo hobi miling pir tenanga pamba, tal nigi dongwo ongwo i nigi de pir to. God onga wai piriwa dire maa e tenanga ha A '@ IPi tege eminga yal Yisas Kraist miling pir na tere nomani hon na tomia, mol pai wai ire mol panaminga panaminga ipire, God yong miling na tomia di pire molo. >? wTenamba, na enambi hobo, haung haung ha maing ha weni meri pangwo i, boling kul pire nimni molala dire a i si wayo. God ha di tenanga, God Kwiang yon wu binangure di tenanga pamua. > %Ol wanangwo yalhobi ha maing pire tabin tani mongwo hobi poing paing si tenamio, God Kwiang yong wu bilkinamio, nin gaung obil pir tenamua. = Aposel hobi yu dimia, “Ha maing di tibi ol te i nangwo nangwo emgi wai sinangwo haung, yal tau ure ni Yisas pir tenga hobi gaun ha sire wa gol ni tenamio, te God memini pangwo meri wine olkire nin gaung pir tere yong inaning girangwo meri wine ole ol wanamua.” P~i}||*{'z+yTxww&vuttYssr!qqVponnAm likjiithggfeCdccba``5_)]]Y\[[ZZYYXpWWVUUfTSSR?QQ5Q$ONMM LqKnJJIICGG5FFFEcED`CBA@?L>`=<;::?9r8y8$776-554C33L2 100/U.--c,,b+**m)|((=&&i%[$##5"!! |?DQY/^/!1.m B 6 rh}@xs7_Mongure yal ta Yisas yu ditongwi, “Pino. Nimai ebinhobo irai u maini molere, ni gala dimia wiya po.” 6Ena ditongwo gin iwe, Yisas aang ebering hobo kina u maini molere, ala namba, ari miki weni hona grang si di di mongwi. 95kTe na ha di ni tega i ogolo pirere, hankun ole molio. Molere yal ta ha i, a i si ware monangere, God hon ni te hobo kunangwo pamua. Te yal ta ha i, a i si wakinangere, homa a monanga tal iwe, God nin tol di inamua,” dungwi. Yisas aang ebering hobi kina gala dungwo ha (Mat 12:46-50, Mak 3:31-35) 4Te ha ta di kul si enangwo iwe, emgi u tibi namua. Te ha ta di bii enangwo irai, emgi u tibi nangure nan para omena hanaminga pamua. &3E“Ena yal ta kewa gale ire, oo ala pire, mulu ali kul si enangwo paikimua. Te bol bera ala enangwo paikimua. Kewa bol bani enangwo au dinangwo pamia. g2GTe miling tau ya ganba wai dungwo bani sungwo meri, ari tau yu monamua. Molere, ha maing pirere, nomani sina bona si ere a i si ware ogolo wine ole moli nangure miling panamua. Kewa mulu ali kul si engwo ha (Mak 4:21-25) 1%Te miling tau ya tul galeng engwo ala sungwo meri, ari tau yu monamua. Monangwo yalhobi ha maing pinamua. Pinamiba ganba tal moni gal bona ya talhan hobi pinangwo mo yuwo nangure, ha maing nomani sina pai tekinamua. Tekinangwo yalhobi iwe, God honagi ta ol tekinamua. 40a Te miling tau ya hulu bolimbani sungwo meri ari tau yu monamua. Molere ha maing pirere, bukunere, monamua. Molere kraung pinamba, nomani sina ali bona si eikirere gintani pisolamua. Ena yalhobi iwe, ha maing gogo gogo i wa molere, emgi kura pare, te talime u tibi nangwo gin iwe, aidolangwo pamua. 4/a Miling tau ya homaulung sungwo meri, ari tau yu momua. Molere ha maing pimba, kwia Seten ure pir po sikire a i si wakinangure God aidolama dire ha maing i tol di inamia. ~.u “Ena ha di ni tega irai memini yu pamia. Homena miling bani di bole diga i, God ha maing bani di bole diiwa. - Bongure Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo bani di bole digiwe, ni nin pir po sinia, ari ya mongwo hobi ta pir po sikimua. Yu onama dire ha bangi biire diteiwa. Detega i, ari hobi omeling hamba, hanere ogolo han pa dikimua. Te kraung pimba, pirere ogolo pir po sikimua. ( Ais 6:9-10) Homena miling ha bangi biire di engwo i memini di tibi olungwo ha (Mat 13:18-23, Mak 4:13-20) r,] Ena Yisas ha bangi biire ditongwo iwe grang wine ongwo hobi memini pir po sikire hon sirin bongwi. 9+kSinangure pi sire tul kina ereho bonamba, tul si nenamua. Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sinamua. Sinangure pi sire bonamua. Bolere miling miki wan handret honamua. Yal ta nomani pamia ha i pir po sinamua,” dungwi. Yisas memini pangwo ha bangi biire moni dungwo ha (Mat 13:10-14, Mak 4:10-12) * )Te miling tau ya hulu bolimbani sinamua. Sinangure ganba giri gonangure meginere gonamua. Te miling tau ya tul galing engwo ali sinamua. (Pirere miling sigirangure miling tau ya homaulung sinamua. Sinangure ari iriyala tere egerangure, te hahoba u pa dire ne wai sinamua. ('IEna ari tabin bir weni tabil tabil Yisas mongwo bani u ku bongure, Yisas ha bangi biire yu ditongwi, “Yal ta homena miling sigirala dire u sina namua. &Te al ta Herot aibing kene ongwo yal ta Susa eumbi Yoana momia. Te al ta Susana momia. Te al tau para ire dire doling bol ongwi. Pirere, Yisas gamahobi kina aki di tere bona gana kene ol tere tere ongwi. Yal ta homena miling sigirungwo ha (Mat 13:1-9, Mak 4:1-9) %wWa i ongure agr tau homa kwia nigi dongwo yong sina mongwo i ole tere, te nibil ongwo awai ol tongwo al hobi iwe, kina para doling bol ongwi. Al hobi iwe, ta haang Maria homa kwia nigi dongwo sewen pela i ole tomia. Al i Magadala hong al momia. l$ SEna habang ta Yisas ha maing oo bling bir migi para wa pisolungwi. Pisolere God kene ongwo bani ha maing hol yu pamua, dire nir si te i ongwi. Ongure grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani hobi kina ereho wa i ongwi. :#m2Dimba Yisas al i yu ditongwi, “Ni God prina i olangwo pamia di pir tengiwe, prin kri di ole ni tomia, ere malgi pire mining bole yon ura dinangure, monana po,” dungwi.Q"1Dungure ari bol tani ami di mole homena ne mongwo hobi iwe, nin ha diriyala ole yu dungwi, “Pring pai ni tongwo i, haya kri di ole ni tomua, dungwiwe, paikimia, God nin hanere yu onangwo pamua.” x!i0Dire Yisas al i yu ditongwi, “Tal nigi dongwo ol wanga, God pring ni tongwiwe, haya kri di ole ni tomua.” + O/Tal yu ol na tongwo meri di ni teiwa. Al i tal nigi dongwo miki weni ol ware God pring tongwo i God nin kri di ole tomia. Tongure al i yong miling na na tere tal yu ol na tomua. God yal ta pring obilga kri di ole tenangure, tenangwo yal i, tamamua di pire, yal tau yong miling tenamua.” ta.Na bina bani wel ta bilalga i na tekinia, al iwe, wel santa ire kebena gauna bani para muru bil na tomia. W'-Ni na kule kewa dikinia, al iwe, kebena bani kule kewa di di ole momia hano. &E,Dire si kulu sire ama i guma bani hanere, Saimon yu ditongwi, “Al i hanega. Na ni oo kepanga ala uga, tal nigi dongwo memini bole onia. Ni nir ta na tenanga na kebena bigi sinaminba, na tekinua. Tekinba al iwe, omeling niri kebena bigi si na tere breng eme kri di wai ole na tomua. +Dungure Saimon yu ditongwi, “Moni bir inangwo yal i wai pir tenamua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni ha pangwo kara dinua.” 3*Yu onangure moni hong yal i tenangwo yal suri “Moni dina i hon na tekio” dire te uning sinamia. Sinangure yasuri ara pinangwo mo yuwo name?” A{)Dungure Yisas yu dungwi, “Yal ta moni a nenangwo, yasutani dina ol tenamia. Yal ta handred kina tere yal ta ten kina tenamia. Tenangure yasuri moni dina i olo te aibing olekinamua. oW(Dipungure Yisas Perisi yal i nomani si pungwo i haya han pa dire yu ditongwi, “Saimon, ha gwo oo malgi i yal nu sungwo al ta di ni terala dire han moliwa.” Dungure Saimon Yisas yu ditongwi, “Tisa para dinia, di na tomo.” 1['Tongure Perisi yal i, hanere, yu nomani si pungwi, “O, yali God hana togu yal kara molkimua. Monangwo al i, tal nigi dongwo ol wamia hanamba, hankimua,” dipungwi. hI&Pa dire Yisas debing bani molere, hai me mongwi. Mongure omiling niri ya Yisas kebering bani sungwi. Sungure breng eme ire kri dungwi. Kri dire, kebering bani guma mu dire, wel ingwo i garu dire, kebering bani bil tongwi. -S%Mongwo oo malgi i yal nu sungwo al ta, “Yisas ure Perisi yal i oo kepangwo ala homena ne momua,” dungwo pungwi. Pirere al i wel santa mugu ta ire u pa dungwi. %C$Ena habang ta Perisi yal ta Yisas “Homena nenana wo,” ditongwi. Ditongure Yisas pirere Perisi oo kepangwo ala i homena nerala dire ami di mongwi. 9#Dimba, God ha weni kara dim mo, dikime? Dinangwo ari pire u wai honamo? U wai ongwo hangiwe,” dungwi. Tal digan ongwo al ta Yisas wel bil tongwo ha "Dimba Na Ari Wang Weni molia ure, homena ya, nir wain negiwe, ari hobi na hanere, Aye, yal i tal ta omia hano. Homena miki weni nere, wain nir nere dimia hano. Takisi ingwo yal ire, hana ya mole ha maing pirkungwo hobi ire dire, pana gal tomia hano. !Ena Yon nir bil tongwo yal i urere, homena tau mai tere nir wain nekungwiwe, ari para hanere, Girhobo, Yon ungworai du dima dimua. 0Y Maket homena bring si nongwo bani gir migi gobere engwo ami di mongwo meri yu momua. Molere gir tau hol bani mongwo hobi iwe, gala dire, gir hol bane mongwo i yu ditongwi, “Na kir tere ul diminba, ni gir hobi egin ikinua. Na ari gongwo hobi hai me tominba, ni gir hobi ere hai me tekinua.” c?Ena Yisas yu dungwi, “Ari tabin malaya mongwo hobi iwe, di bolalga tal di bolale? 2]Tomba, Perisi hobi ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire dire, Yon nir bil na tenangwo paikimua, dire, God ha maing hol wai nibil di tongwo i, pir tekire aidole ya mongwi. @yEna ari hana ya mongwo hobi ire, takisi ingwo hobi ire dire, Yon ha dungwo pungwi. Pirere “Owa, God ha wo kara mongwo pamia nir binaminua,” dire, ongure Yon nir bil tongwi. ! ;Ari tau haang moyu omba, te Yon iwe, haang kara mo hora kumua. Kumba, te God kene ongwo sina i ari monangwo hobi iwe, Yon a ime ol tenamua,” dungwi. D Mongwiwe, ha maing buku homa di emiraya, omaga u tibi omua. God yu dimiraya, na hana togu yal momia hano. Yal iwe, nu si olalga homa e ni tere, hol bala di ni tenamua. ( Mal 3:1)  God hana togu yal harala dire ono? O, para dinia, hana togu yal tau mongwo meri ta molkima. Yon iwe, God hana togu yal bir weni momia. E Kul airing hair sire ho tongwo harala dire on mo, yal ta galsina wai weni si giu dinangwo harala dire one? Galsina wai weni si giu dinangwo yal iwe, oo bir kepangwo ala i mole pare omia.  Ena Yon gamahobi ha yu ditomia pirere, ere memini ongwi. Ongure Yisas Yon mole honagi ongwo maing arihobi yu ditongwi, “Ni ganba po engwo bani Yon momua dungwo pirere, harala di ongiwe, ari monangwo harala di on mo, tal u tibi nangwo harala di one? Yal ta na na hanere, na talhan i para weni onangwo kunu bemia di pire nomani su su sikinangwo yal iwe, yong horoga onamua,” dungwi. <qMolere Yon nu si olungwo yasuri yu ditongwi, “Omeling gi dungwo hobi pila dimio, kebering kebir engwo hobi hol wamio, hakubi dongwo hobi gaung wigi simio, kraung gi dungwo hobi pila dimio, gongwo hobi hon aire ya momio, yal bina hobi God tal ol na tongwo ha maing ditega pungwo hangiwe, Yon ditenana po. Dungwo gin iwe, Yisas nu nibil pangwo hobi, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi, te omeling gi dungwo hobi, awai ol te mongwi. (IDungure yasuri u Yisas mongwo bani ure yu ditongwi, “Yon na yasu na bai nu si olungure ubilia, Yon yu dimia, Ni unama diga yal irai un mo, yal ta uname?” mSOl tongure Yon gamahobi yal sutani wo dire yu ditongwi, “Ni yasuri pirere, yal Yisas ha ta dinangwo pire, ure di na tengere piralia. Pire yu sirin bol piro, Yon yal ta unamua dungwo irai, ni tani un mo, yal ta emgi uname?” hIEna Yisas tal ongwo i Yon nir bil tongwo yal iwe, gamahobo pirere Yon di tibi ol tongwi. 5cDire Yisas tal ongwo guung haang i Yudia ganba, te ganba bina holo holi para wa dire kunu bengwi. Yon gamahobo yal sutani nu si Yisas mongwo bani olungwo ha (Mat 11:2-19) MTongure ari hobi hanere, miling si giri golere, God wai pir tongwi. Tere yu dungwi, “Nan mominga baniya, God aki di na terala dire, hana togu yal bir i bai nu si olungure, omaga u pa dimua.” lQDungure gongwo yal i airere, ami di mole, ha di mongwi. Mongure Yisas a ire pire aang hol tongwi. Ditere mala pire, er kwiba gumuling angure, er ba haungwo yalhobi ira mongwi. Mongure Yisas yu ditongwi, “Gir wai ye, ni airo.” w~g Ungure pi tege eminga yal Yisas aang i hanere, miling go pungwi. Pirere aang i yu ditongwi, “Hai mekio.” I}  Pi u egere pa dungure, yal ta gongwo er ba hau ire ungwi. Gongwo yal iwe, irang hamen haya gongure aang gir mua i wangure gongwi. Gongure Nen oo malgi ari hobi miki weni er ba hau ire ungwi. '|G Ena habang ta Yisas ere pi oo malgi ta haang Nen wa dungwo bani ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi ire, ari tabin bir weni ire dire, kina ereho ongwi. -{S Dungure Kepten gamahobo pire, siina dire ere malgi ongwi. Pi pa dire hangure nibil ongwo yal i u wai omia hangwi. Yisas Nen oo malgi yagaling ta awai ol tongwo ha Vz% Dungure Yisas pire ganulun dire, mobing hol ungwo hobi yu ditongwi, “Yol Roman yal iwe, God ogolo nomani si pir te momba, te nan Isrel ari hobi iwe, ta ereyu God nomani si pir tere monangwo hankiwa.” Xy)Na sina weni molia, yal bir hobi na na kene omba, te na mol kebena ala olungwo hobi kene oliwa. Olere yal ta po, diralga namua. Te yal ta wo, diralga unamua. Te boi honagi yal ta yu olo, diralga onamua.” MxNi baniya molere, ha obil dingere, nibil pangwo yal i u wai namua. p 1uoc/Ena yal tau na guna hana pirere, wine onangwo yal iwe, oo hamen hul mini bani ke pare mongwo meri monamia. Rn.Ena na grana wine olkingiwe, talongwo yamoni yal waiye di na tene? umc-Ni yal wai mongwo hangiwe, tal wai onangwo moni nomani si pimia. Te yal digan mongwo hangiwe, tal digan moni olala di pimua. Ena ari para muru nomani si pungwo meri di tibi olimua. Yal sutani oo kenangwo memini pangwo ha (Mat 7:24-27) Il ,Er hobi para hanere, miling wai homio, digan homio dire han po sinia. Er digan dungwo bani iwe, amil sinam mo? I ta sikinama. Te kewa bongwo bani iwe, paba sinam mo? I ere ta sikungwo hanua. k9+“Ena er wai dungwo bani iwe, miling nigi dongwo hom mo? I ta holkimia. Er nigi dongwo bani iwe, miling wai dungwo hom mo? I ta ereyu holkimua. j!*Ni yahunanin ta omeling molo dimua dingiwe, ni grabin dirani sinia. Ni nin omin palan dulung bir ta si pera di dungwiwe, homa i olekino? I olere emgi ebin omeling molo ongwo i, i ole tenanga pamua. Er digan bongwo bani miling digan hongwo ha (Mat 7:17-20; 12:33-37) _i7)“Ena ni talongure ni nin omin molo ere dulung bir ta dungwo i kul sire enin ta omin molo dimua ditene? Er dulung bir omin bani si pera di dungwo i, omin gi dinia, i ole teralga kunu paikinamua di pirikino? 'hG(Te gir sikul dungwo hobi di wa molere, mo yuwo pire, irang tisa hobi iime olam mo? I ta olekinamia. Sikul gir hobi irang tisa kina kunu kunu monangwo pamua. Sg'Direre Yisas ha di bole yu ditongwi, “Yal su omiling gi dinangure, goliba arere, hogal dungwo bani pisole, ya malgi nam mo? I ta honamia. Yasu ereho hogal dungwo bani pire hogal sinangwo pamua. hfI&Talhan ta ari hobi tenanga God para ni tenamua. Obilga na tenama di pino? Miki weni ni tenangure gal taniga girano? Gal su giranga pamua. Te arihobi tal ol tenanga meri iwe, God ere siina dire yu ol ni tenamua,” dungwi. e)%Ena ni yalhobi ari tau hanere, nigi de pir tere isime e tekio. Isime e tenanga meri iwe, God hon siina dire yu ol ni tenangwo pamia. Ni tal nigi dongwo onua dire, ha di mere si tekio. Ha di mere si tenanga meri iwe, God para siina dire, yu ol ni tenamua. Yal ta tal gogo ol ni tenangwo ni han uning si ole monanga meri iwe, ni ere para tal gogo onanba, God para ni han uning si olangwo pamua. d%$Hamen Nabe ari para muru miling pir tongwo meri iwe, ni ere para yu arihobi miling pir to. Yas ebir si tongwo meri tekinanga ha (Mat 7:1-5) Zc-#Wamiba, ni yalhobi iwe, kiani yalhobi yon milni tere ha wai panangwo dito. Ditere tal ta tenangiwe, pring na tenama dire agi dikio. Ena ni tal wai onanga i pire emgi tobo bir weni irere, talhan para weni hobang yal God wang aung monanua. Yu onanga meri iwe, God yal wai obil aki di tere yal digan i aki di tekimo? I para awai ol tomia. b%"Ari hana ya mole ha maing pirkungwo hobi ere para yu ol wamua. Te ni yalhobi yal ta hanere, “O, tal ta tegere mong pring na tenamua,” di pire tenania. Tenangiwe, wai panam mo? I ta paikinama. Ari hana ya mongwo hobi tal ta tere pring iralua dire para yu ol wamua. ca?!Te yal ta tal wai ol ni tenangwo yali obil aki di tenangiwe, wai panamo? I ta paikinama. `3 Te yong miling ni tere wai pir ni tenangwo yali obil yon milni tenangiwe, wai panamo? I ta paikinama. Hana ya mongwo yalhobi ere para yu ol wamua. __7Ari hobi awai honagi tau ol na tenama di pinanga meri iwe, ni para arihobi yu ol to. _^7Te yal ta ni galsina kuni inangwiwe, galsina ta dinangwo para to. Te yal ta talhan ta na to dire hong dinangwo tal iwe, mining bole to. Yal ta ni talni ta irala dire agi dinangwiwe, ni emgi pring inanga ha dikio. P]Te yal ta paun bani di dagi ni sinangwo iwe, pauni hol bani ma di to. \)Te gaun ha si ni tere ha yong i ni tenangwo yalhobi ha wai di to. Te tal gogo ol ni tenangwo God aura di tenama dire sirin bol to, ditenanua. [1“Ena na ha ta di ni terala piro. Kiani yalhobi ha wai di tere yon milni to. Te yong ki e ni tere gumang yau ni tenangwo yalhobi aki di to. jZMEke, wa gol tenga hobi, omaga para wa gol teniba, emgi ni nin milni pirere hai menanua. Ni ari singaba mongere hani a yuwo olangwiwe, olamba kwian moya God hana togu yalhobi haang dalkima, hasu hana togu yal mole wangure ari haang a yuwo olungwo meri iwe, ni han para yu a yuwo olamua. Olangwo i wai pirkio. Kiang yong miling tenangwo ha (Mat 5:38-48) WY'Eke, homena nere miin ongwo monga hobi iwe, para neniba, emgi menan gonanua. gXG“Eke, bona gana miki weni a nenga hobi iwe, omaga para a neniba, emgi ta a nekinanua. UW#Tere tal yu ol ni tenangwiwe, miling pananua. Ni yalhobi gun ere milni panangure molo. Monangiwe, tobo bir hamen bani dimia inanua. Ol ni tongwo tal iwe, kwian moya God hana togu yalhobi ereyu ol tomua. V Te na Ari Wang Weni molia grana wine onga hobi ari hobi ni hanere, yong ki e ni tere, ere po di ni tere, gaun ha si ni tenamua. UwPanangure, God kene ol tenangure moli namua. Te yal ta menan gole nir gonangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God hon aine tenangure, inangwo kunu benamua. Te yal ta miling gul sinangure, hai me monangwo yal i, miling panangure wa gonamua. T%Ena Yisas grang wine ongwo hobi han wabo dire yu ditongwi, “Yal ta yal bina molia dire ya ime sire monangwo yal iwe, miling panamua. )SKYisas yulang kina nimni mole awai ol tomiraya, ari hobi pirere, mala ure gaung arala dire mongwi. Yisas ari miling panama dire di tibi olungwo ha (Mat 5:1-12) ^R5Te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi para ungure Yisas si doling i ole tongwi. cQ?Ena Yisas yalhobi haang e te pisolere, ere ya ime ure, ya baning ure mongure, grang wine ongwo hobi miki weni u yobile mongwi. Mongure ari tabin bir weni Yudia probins ire, Yerusalem ire, nir bina mala Taia Saidon ire dire, u ku bol mongwi. Molere Yisas ha dungwo pirala dire, nu nibil nebona dongwo hobi awai ol na tenama dire ure mongwi. P9Dal tere, “Aposel monua”, ditongwi. Ditongwo yalhobi ta Saimon, hang hon Pita, ta yal Saimon ebering Endru, ta Yems, ta Yon, ta Pilip, ta Batolomyu, ta Matyu, ta Tomas, ta yal Alpias wang Yems, ta miling olba sungwo yal Saimon momia, te ta yal Yems wang Yudas, te ta Yisas bai tal sungwo yal Yudas momia. Yal iwe, Keriot ganba hong yal momua. Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha (Mat 4:23-25) ON Tangure grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani gala di ku bole, ha maing di tenama dire, i tibi ole hang dangwi. ~Mu Ena Yisas God ha diterala dire hamen hul ta ongwi. Pi molere God kina ha wai ol te mongwo mongwo hamen tangwi. [L/ Dungure aling sine dire, u wai ongwi. U wai ongure yal hobi hanere, yong ki bir ere yalhobi nin ha diriyala olere yu dungwi, “Nan Yisas tal ol tenamne?” dungwi. Aposel hobi haang (Mat 10:1-4, Mak 3:13-19) lKQ Direre ari mongwo bani tene han wabo dire aling kebir engwo yal i yu ditongwi, “Ani sine do.” JJ  Dungure yal i aire u sina ungwi. Ure mongure, Yisas Perisi arihobi yu ditongwi, “Na ha ta sirin bol ni teralia piro. Ari nibil onangwo Sabat habang Lo awai ol to dim mo, tal nigi dongwo ol to dime? Te yal ta golala di ole pai monangure gonama dire han olamin mo, awai ol tenamne? Lo dinangwo meri di tibi ol na to.” IMomba, yalhobi nomani si pungwo i, Yisas haya hanere, aling kebir engwo yal i yu ditongwi, “Ni aire u gumana baniya wo.” HMomia Perisi te Lo tisa tau kwi han mongwi. Molere aling kebir engwo Yisas awai ol tenangwo irai, ha di mere si tenamna dire han mongwi. GEna Sare habang ta Yisas ha maing oo ala pire, ha nir si te mongwi. Mongure ala i yal ta aling weni hol i kebir engure mongwi. DFNongwo iwe, wai pamia. Te na Ari Wang Weni molere, Sabat habang para hobang molga pamua,” dungwi. Sabat haung Yisas yal ta aling kebir engwo awai ol tongwo ha (Mat 12:9-14, Mak 3:1-6) E#Yal Debit God ha maing oo bir ala werang ta i pirere, homena breti God maulung bani dungwo i nongwo irawe, homena i, yal i gamahobo nenama dire ta ekimia. Te ha maing oo kene ongwo yalhobi obil nenama dire di tibi ol tomirawa. Tomiraba Debit ire gamahobo tere nomia. D!Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi homa kwiana moya Debit gamahobo kina menan golere, talongwo irai ha maing buku kere pirikere dino? tCaNongure Perisi yal tau mole hane yu ditongwi, “Sabat habang na mana dimiraya, paba talongwo pe nene?” B Ena Sabat habang ta Yisas grang wine ongwo hobi kina paba ya nongwo sina wangwi. Ware gamahobi paba tau pere paule nongwi. A'Ena ari nir wain goling i nenangwo nere wain hon i wai hanamo? I ta wai hankinama. Goling i nega don kema dinamua,” dungwi.k@O&Ari han pa dire meme gang hon ire, nir wain hon tulangure, meme gang nir wain kina mama dinamua. )?K%Te ari nir wain hon holere, meme gang mugu goling ali garu dikinamia. Garu dinangure, miing ure, meme gang mugu i si gala dire, nir wain i u ganba bani namua. >$Ena Yisas ha bangi biire hon yu ditongwi, “Te ari gal goling bali sinangwo bani gal hon bol ere sibirangwo mama dinamo? I ta dikinamia. Sibirangwo iwe, bigi sinangwo kuung sire u mala dinangure, hon ere bali sire u mena nangure kunu paikinamua. =+#Te habang ta al inangwo yal i kiang hobi aule ire ere banta nangure, gamahobo miling gul sinangure, homena mai tere monangwo pamua,” dungwi. <"Dimba Yisas yu ditongwi, “Al inangwo yal i gamahobo kina ereho monangure, gumang yaure homena mai tere monam mo? I ta molkinama. ;;o!Ena habang ta ari tau ure Yisas yu sirin bol tongwi, “Yon grang wine ongwo hobi iwe, homena mai tere mole, haung miki weni God ha di te momia. Te Perisi yalhobi ere para yu ol momua. Mongure ni gran wine ongwo hobi nir homena nere nere momia, talongwo haung ta homena mai tere God ha di tekime?” :  Na iwe, ari tibi mongwo hobi, i ku bolalga taman. Ari hana ya mongwo hobi i ku bolalga tal nigi dongwo ol wangwo i aidole nomani si kulu sire hon olkinama dire ya ime wiwa,” dungwi. God ha di terala dire homena mai tongwo ha (Mat 9:14-17, Mak 2:18-22) 93Dimba Yisas yu ditongwi, “Nibil paikungwo yalhobi dokta mongwo bani om mo? I ta homia. Te nibil pangwo yalhobi iwe, obil dokta mongwo bani omua. p8YMongure Perisi tau ire, Lo tisa tau ire dire, hanere, Yisas grang wine ongwo hobi yu di tongwi, “Takisi ingwo yal ire, ari ha maing pirkungwo hobi tau ire dire, Yisas kina ereho mole, nir homena tani ne momia, talongwo nome?” u7cEna Libai Yisas doling bol ongwo i pirere, homena bir si gale Yisas tongwi. Tongure Libai oo ke pangwo ala mole nongwi. Ne mongwo gin iwe, moni takisi ingwo yal tau ire, ari tau ire dire, para ami di molere homena tani ne mongwi. R6Dungure Libai honagi ol mongwo i, aidolere, ure Yisas doling bol ongwi. (5IEna Yisas ere pirere, takisi ingwo yal ta, haang Libai, takisi ingwo oo ala ami di mongwo hangwi. Hanere yu ditongwi, “Libai, ni ure na dolna bolo.” 4Omia ari hobi hanere, grang dalungwi. Dalere God maa e tere, haang a yuwo olungwi. Olere yu dungwi, “Kenba yal i tal guma hon dongwo maing ta bole ongwo hane bukuneminua,” dungwi. Yisas yal Libai gala dire wo di tongwo ha (Mat 9:9-13, Mak 2:13-17) r3]Ditongure nibil ongwo yal i ari mongwo maulung bani aire er kwiba ire, God maa e tere, ere malgi ongwi. W2'Te Ari Wang Weni na molia. Molere God yulang na tongure, ganba bani tal nigi dongwo pring kri di olalga han pa dinanua.” Yu direre, nibil ongwo yal i yu ditongwi, “Aire, er kwiba ire, ere malgi po.” d1ANi nomani si pinga tal ha diralga oun dename? Tal nigi dongwo onga God pring kri di ole ni tomua, diteralga kulang panam mo? Te aire ere po diteralga kulang paname? Aire ere po diteralga kulang panamo? I ta paikinama. 0)Dungure Yisas yalhobi ha nomani si pungwo i yong sina i haya han pa dire yu ditongwi, “Talongure ni yalhobi nomani gogo sire ha yu di mone? q/[Yu dungure lo tisa ire, Perisi yalhobi ire dire, nin ha di wama tere yu dungwi, “Ayo, yal i God gaung ha simia, tal ongwo dime? Ara pring kri di ole tongure dime? Tal nigi dongwo ongwo pring iwe, God nin kri di olangwo pamua.” Y.+Olungure Yisas hamba, er ba hau ire ungwo hobi awai ol tenangwo u wai nama di pir tongwo maing hanere yu ditongwi, “Yahuno. Ni tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwo iwe, haya kri di ole ni tomua.” z-mHol ta dikungure iri si airing bani pire, oo airing tule er kwiba bolo pia si Yisas mongwo gumang bani olungwi. -,STe mongure yal ta kebering aling meginungwo er ba hau ire Yisas mongwo nala dire umba, ari miki weni u yobile si di di momia, aule ire ala nangwo hol ta dikungwi. r+]Ena habang ta Yisas ari hobi ha maing nir si te mongure Galili probins Yudia probins Yerusalem oo malgi Perisi tau ire, Lo tisa tau ire dire, ami di mongwi. Mongure God yulang tomia, Yisas ari nibil pangwo hobi awai ol tongwi. M*Dungwiwe, Yisas pi ganba sine ering gobo ta molere, God aki di na tenangwo honagi i olala dire God ha ditomiraya. Yisas yal ta kebering aleng meginungwo awai ol tongwo ha (Mat 9:1-8, Mak 2:1-12) 3)_Dimba Yisas tal ongwo i ha suwa dungure ari para weni pungwi. Pirere nibil pangwo hobi Yisas ha nir si tenangwo pirere, nibil nebona awai ol na tenama dire u pa dungwi. (3Mongure kraung are yu ditongwi, “Ni tal ol ni tega i, ari ta hawai ol tekio. Tekire, gaun i ha maing oo singaba nibil di tengere, hanamia. Hanangure yal Moses hamen haya krehaman ha dungwo i wine olere, homena si gal tengere, gaun wigi sungwo i ari para han po sinamua.” .'U Dungure Yisas aling sine dire, gaung bani are, yu ditongwi, “U wai nana di piria, gaun wigi sinangure ya molo.” Ditongure gintani gaung wigi sungure ya mongwi. ~&u Ena habang ta Yisas ere pi malgi ta mongwi. Mongure yal ta gaung bani para muru hakubi dere mongwi. Molere Yisas u pa dungwo hanere, ya habilai sire sirin bol tongwi, “Yal Yisas ye, ni nebona i awai ol na terala di pinanga, ol na to.” !%; Dungure yalhobi mena pire, talhan hobi para weni aidole, Yisas doling bol ongwi. Yisas yal ta hakubi dongwo awai ol tongwo ha (Mat 8:1-4, Mak 1:40-45) 8$i Hangure gamahobo tau Sebedi wang suri Yems Yon para yu kul di hangwi. Hangure Yisas Saimon yu ditongwi, “Kul ta pirikio. Omaga pisi singa meri iwe, emgi ari tau inanua.” 5#e Ditere pisi sungwo i hanere, kul di hangwi. "Pangure Saimon Pita hanere, ikwi bole Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na yal digan nigi dongwo molia, na aidole ere banta po.” q![Pangure enin tau sipi ta ala mongure, gala dire, “Pisi siminga gal si oulu dinangwo pamia, aki di na tenana wo,” dungwi. Dungure sipi ta mala ungure, pisi i sipi su ali ereho engure, pisi oun dere sipi i manala olangwo pangwi. r ]Dire gal pia si ime olungure, pisi bir bir ya ure gal ali si di dire dimia gal si oulu dinangwo pangwi. J Dimba Saimon yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni para dinba, na yalhobi ginangwo pisi sinamna dire nega dire oli uminga uminga, ta sikiminga dimia, ni dinga pamia gal hon pia si ime olaminua.”  Si te pisole Saimon yu ditongwi, “Sipi obilga anu si nir mini sina olo. Olere ni yalhobi gal pia si nir ala ole pisi so.” Ongure Yisas iri si sipi ta bani pire mongwo sipi iwe, yal Saimon sipi a nongwo dungwi. Dimia Yisas pi bolimbani molere hong yal yu ditongwi, “Saimon, sipi obilga anu si nir sina i olo.” Dire Yisas sipi ala ami di molere, arihobi ha nir si tongwi. 1Pir mongure Yisas hamba, sipi sutani nir bani dimia hangwi. Pisi sungwo yalhobi sipi i ure nir bina i si gol ere pisi gal bigi sirala dire ongwi.  !Ena habang ta Yisas Genesaret nir digan bina aire mongure, ari tabin miki weni u yobilungure, Yisas God ha maing nir si tomia pir mongwi. wg,Dire Yudia ganba holo holi, para wa pa dire, ha maing oo ala pire God kene ongwo maing ha nir si tongwi.[/+Dimba Yisas yu ditongwi, “Na ari ganba bina holo holo ke pai ongwo i, para wa pa di mena olalia. Olere God kene ongwo hol u tibi umua diteralga pamia. God na bai nu si olungure honagi i tani pire wirawa.” Q*Te honmil hamen tangure malgi aidolere ere pi sinere gobo ta pire mongwi. Mongure ari hobi, “Yisas molkimua” dire wa du i pi pa dungwi. Pi pa dire mongwo hanere, “banta hore timi molo.” S)Tongure kwia Yisas gumang hanere gala bir dire yu dungwi, “Ni God wang mongiwe.” Dimba yalhobi Yisas singaba Kraist momia dire mana ditongwi. Yisas Galili probins honagi ol wangwo ha (Mak 1:35-39) xi(Ena hamen hama sungure nibil ongwo yalhobi gamahobi aule ire Yisas mongwo bani u pa dungwi. U pa dungure Yisas aling yal tan tani gaung bani angure u wai ongwi. Ena kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i mena ole tongwi. w'Ditongure Yisas pi al i pangwo bani aire mole nibil u banta po dire kura ha ditongwi. Ditongure nibil i wai sungure al i yamoni molere ari ungwo hobi homena si gale tongwi. Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha (Mat 8:16-17, Mak 1:32-34) F&Ena Yisas ha maing oo aidole ere mena pire pi yal Saimon oo kepangwo ala ongwi. Pi mongure yal Saimon woumbi gaung nega dire nibil bir ongure, Yisas ure awai ol tenama dire ditongwi. 9k%Ena Yisas tal ongwo guung haang iwe, gintani wa dire, ganba bina holo holi para kunu bengwi. Yisas Pita woumbi gaung nega dungure awai ol tongwo ha (Mat 8:14-15, Mak 1:29-31) 4a$Dikungure ari hobi hanere bukunere nin ha diriyala olere yu dungwi, “Ayo, yal i tal ome? I ha maing maing ta yulang kina kwia ha ditongure, pirere, grang wine omua.” c?#Ditongure Yisas kura ha ditere, “Ni ha dikire, ari yong sina i aidolere, ere mena po,” dungwi. Dungure kwia yal i ol tongure maganba bani habilai sire ere mena ongwi. Ongure yal i gaung bani ta bol gebe dikungwi. ,Q"“Yisas, ni Nasarete yal irawe, na nan hana pamia, ni hani pamo? Ni na isusu olala dire uno? Ni God bai nu si olungwo yal monia, na ni han pa diwa,” ditongwi. !~}}'{{6z6yaxSwgwvTuu%tCssRrqlqpKonn?mvmlGkjj4iihhJgg(f\ee.ddcbau`p_^]\\[[ZYNX}WWUTSSKR,QTPP+ONNJM=LKJJIHH_GHF-ElDCCCFA}@??W>>]==E<( 1 Kin 10:1-10) Da God hana togu yal Yona mongwo bani u tibi ongwo meri iwe, yu nangwo hananua. Yal Yona Nineba hong yalhobi i tibi ol tongwo meri iwe, Ari Wang Weni na ere yu i tibi ol ni tegere hananua. @`y Ena ari miki weni kri di u tabin si mongure, Yisas yu ditongwi, “Ari yal al maing nigi denga monga hobi tal guma hon dongwo harala dire gala dinba, na ta i tibi ol ni tekiwa. J_  Dimba Yisas yu ditongwi, “A, i dinba, ari God grang wine ongwo hobi iwe, miling pamua,” dungwi. Yal tau tal guma hon dongwo harala dire gala dungwo ha (Mat 12:38-42, Mat 16:1-4, Mak 8:12) 6^e Ena Yisas ditongwo gin i, ari miki weni u tabin si mongwi. Mongwo sina i al ta gala bir dire yu dungwi, “Al ta ni kul nere aming ni tongwo al irai, miling pamua.” ]1 Dinangwo hanere, hon ere pirere, kwia nigi dongwo sewen pela monangwo bani aule ire unamua. Aule ire, ure, yal ta yong sina monamua. Homa yal iwe, kwia taniga yong sina mongwo nigi domiraba, omaga kwia miki weni yong sina monamia, nigi weni denamua. Wai pire gun enangwo ha O\ Pirere ere ure homa kepangwo ala i hanangure, bigi sire wai dinamua. X[) “Ena kwia nigi dongwo ari yong sina i aidole ere banta namua. Pi molere, oo ta wa dunangwo, dikinangwo hanere, Ayo na homa oo wai dungwo moliraya, omaga oona ta dikimia, ere memini nalua di pinamua. IZ  Yal ta pana gal na tekinangwo yal i kiang pai na tenamua. Te, yal ta na honagi pire hane ta olkinangwo yal iwe, honagi i isusu olamua. Kwia nigi dongwo hon ere memini ungwo ha (Mat 12:43-45) Y Yal nimni monangwo ta ure kura bolere, oo hong yal i si manbi olere, sugul er ya, di kuba i inamua. Irere ebir sire yal tau tenamua. CX “Ena yal nona panangwo ta oo ke panangwo malgi molere, bona gana yal ta kuni inama di pire, er kwi nu monamia. Monangure yal ta malgi pire, bona gana kuni inam mo? I ta ikinama. W God Kwiang aki di na tongure, kwia nigi dongwo si doling i olia. Olga hangiwe, God kene ol ni tongwo maing omaga u tibi ongwo hanua. "V= ni wani hobi kwia nigi dongwo si doling i olungwiwe, ara yulang tongwo ire honagi i ome? Bielsebul aki di tom mo? I ta aki di tekima. Ni ha gogo dinua. bU= Te Setan gamahobo nin sikira dire kura bolere nimni mole monamo? Ta molkinama. Ni kwia nigi dongwo si doling i olga i hanere, o, Bielsebul yulang tongwo ire kwia nigi dongwo si doling i olere du haunua di na teniba, Ty Dimba, Yisas yalhobi nomani si pungwo i haya han pa dire yu ditongwi, “Wiyol ta sina sikira dire kura bonamia. Bolere kiang kiang monangure ari para wai sinamua. Te oo tabil ta kura bole kiang pare monangwo iwe, oo i mama dinamo? Ta dikinamua. KS Dungure yal tau Yisas yong bai tal sire yu sirin bol tongwi, “Ni hamen bani tal guma hon dongwo ta i tibi olingere hanaminba? Olanga hanere, o, God yal i aki di tongwo pamua di hanaminua.” R Dalungure yal tau yu dungwi, “Gir hobo, yal i kwia nigi dongwo singaba Bielsebul timi mongwo yal aki di tongure honagi oma hano.” ,QQ Ena kwia nigi dongwo yong sina mongure, ha mining paikirere, du dire wa mongure, Yisas awai ol tomia ha mining pangwi. Pamia ari hobi hanere grang dalungwi. P Ni ari nigi denga wani aun homena gal kul wai tenia. Yu ongere Nabin hamen bani mongwiwe, sirin bonanga God nin Kwiang ni tekinamo? Para ni tenamua,” dungwi. Arihobi Yisas kwia singaba Bielsebul yulang ire honagi omua dungwo ha (Mat 12:22-30, Mak 3:20-27) XO) Te ni wani hoale miling i na to dinangwo er onba si tenan mo? I ta tekinania. ^N5 Ni wani hobi pisi na to dire monangwo ni onba degirime si tenan mo? I ta tekinania. NM Ari para weni God sirin bol tenangiwe, tal ta irala di pinanga tali ni tenangwo inanua. Te tal ta wa dunanga tali God i tibi olangwo ere omin hananua. Te hoiri yaulo dinanga God yaule ni tenamua. AL{ Na hon di ni teralia. Tal ta irala dire sirin bonanga God ni tenamia. Te tal ta irala dire wa dunanga tali inania. Te hoiri yaulo dire hona grang gala dinanga hoiri yaule ni tenamia. 0KY Dinamba, na di ni terala piro. Yu onangwiwe, yali na yolna wi dima di pire tal ta ni tenangwo paikimia. Paikimba ni gai golkirere, gala di di ole monanga ni tenamua. J  Dinangere yahunanin oo hong yali yu dinamia, Na hoiri yole gir hobi kina ul paya ni talongwo ulna yune? Na airalga ha pirikiwa. I Yahuno, yal ta omare u na molga bani pa dungwo homena terala dire wa duga dikimia, ni heba sui tai dire na tengere teralua dinania. {Ho Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta girungwo sinamo u pa dire ulni yure, LG Tal nigi dongwo ol waminga pring na tenga i, i ole na to. Na ere enan tau tal nigi dongwo ol na tongure pring pangwo i, i ole tominua. Kuni kura talime oun denangwo bani na aule i pi olekio.” 2F_ Homena kenba kunung benangwo meri na to. ?Ew Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi God ha diterala di pinangiwe, yu dio. “Nabe, Ni hani awala gale maa e ni tomo. Ni ure yona sina, te ganba sina ya kene ole kwi mol na to. D 5 Ena habang ta Yisas banta molere, God kina hawai ol te mongwi. Ol te pisolungure grang wine ongwo hobi ta u pa dire yu sirin bol tongwi, “Yal Yisas ye, yal Yon grang wine ongwo hobi God ha di terala di mongwo nibil di tomiraya. Tongwo meri ni ere yu nibil di na tenanba?” }Cs *Al Maria iwe, ha wai weni na kina boling kul pir mobilia. Maria tal ongwo i, hobang si tekinaminua,” dungwi.B )Dungure Yisas yu ditongwi, “Mataye, ni gala nega dire dingiwe, tal miki weni nomani sinba, tal taniga nomani si pirikinua. hAI (Mongure Mata honagi nega dire olere homena kere a kun ongwi. Ole Yisas mongwo bani pire yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na homena kere ol pan bolga ebina aki di na tekimia tal ome? Ni ditengere na aki di na tenamia dito.” o@W 'Ena al Mata ebering ta haang Maria urere Yisas kebering bani ami di mole ha maing dungwo pir mongwi. ? &Yisas grang wine ongwo hobi kina pirere oo malgi ta pi pa dungure al ta, haang Mata, ure Yisas aule ire oo ala pire awai ol tongwi. E> %Dungure Lo tisa yu ditongwi, “Awai ol tongwo yal i enin ta momua.” Dungure Yisas yu ditongwi. “Para dinia. Dinga meri ni ere yu onana po,” dungwi. Al Mata Maria kina ol wangwo ha h=I $Ena yal sui tai dire urere bongwo yal i hamia. Yal ara enin ta monangwo meri moma di pine?” N< #Pire awai ol tere pare, honmil oo hong yal i moni tu kina tenamia. Tere yu ditenamia, Ni yal i kene ogolo weni ol molo. Olere homena tere tal tau tenanga meri na emgi pring ni teralua, ditenamua. <;q "Pirere kebering aling bol kula hala sire nebona dongwo bani er niring bol terere han dale tenamua. Tere aki di kun donki mobing bani olere, aule ire, pasendia oo malgi ta namia. V:% !Nangure yol Sameria yal ta ure hanamia. Hanere kiang momba, miling pinamia. s9_ Te Yudari yal ta ere ure hanamia. Hanere yali pai monangwo han uning si olere homaulung hol bani kirulu dire ere namua. Libai yal ere ure hanamia. Hanere yal i pai mongure han uning si olere homaulung hol bani kirulu dire ere namua. 8 Ena pai monangwo gin iwe, ha maing oo singaba ta ure ya ime pire han uning si ole homaulung bina hol bani kirulu dire ere namua. +7O Dungure Yisas ha sitori yu ditongwi, “Ena yal ta Yerusalem aidolere Yeriko nala dire unamia. Unangure yal ta hol bangi hanere, talhan a nongwo i irala di pire kul si monamia. Molere yal i u pa dinangwo hanere, sire, ol gogo dal tere, gal gule olangure yal i golala di olere pai monamua. 63 Dimba Yisas ha pring gintani ditomia, Lo tisa gai golere ha hon sirin bol tongwi, “Nan mominga mala ara monangwo awai ol tenaminga pire dine?” k5O Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni ha pangwo kara dinia. Yu onanga mol pai gobari inanga pamua.” 4+ Dungure yali Yisas yu ditongwi, “Nan God yuwo, yal iwe, kwiana tere, nomani si pir tere, yona milna tere dinaminua. Nan ari hobi para muru yong miling na tere tal wai ol na tenama di pinaminga meri, nan para yona milna tere awai ol tere dinaminua.” ( Diu 6:5) p3Y Dungure Yisas yu ditongwi, “God Krehaman ha Lo talwa dime? Kere memini pinanga meri di tibi olo.” G2 Ena Lo ha nir si tongwo yal ta Yisas mongwo bani pi pa dire Yisas ha ta dinangwo pirala dire, kela kule yu sirin bol tongwi, “Tisao, na tal olere mol pai gobari iralga pire dine?” .1U Homa God hana togu yal miki ire, singaba king miki ire dire, tal omaga u tibi ongwo hanga meri harala dire momba, olo ta u tibi hongure hankimua. Te ha omaga u tibi ongwo pinga meri pirala dire momba, olo ta u tibi hungure pirikimua,” dungwi. Sameria yalhobi ari kiang miling pir tongwo ha l0Q Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina nin molere yu ditongwi, “Tal olga hanere milni pamia. t/a Nabe talhan para muru i na ana bani enua. God, ni wani na molia. Molga maing Nabe nin han po sinua. Te Nabe, ni monga maing na nan ni han po siwa. Sirere, ni ol wanga maing, ari tau di tibi ol teralga, para han po sinamua,” dungwi. '.G Ena habang gin iwe, God Kwiang Yisas yong wu bungure, Yisas yu dungwi, “Nabe, ni hamen ganba hong ni tani monia. Nomani bir pangwo kuru dungwo hobi ha di tibi ol tekinia. Pir po sikungwo yalhobi obil nibil di tenga wai piriwa. O, Nabe ni nin nomani si pinga meri yu onga pamua. i-K Ena kwia nigi dongwo ni gran wine onangwo hanere gun ekio. God hamen bani mol pai gobari inanga pire buku bani hani bol engwo i tani gun e to,” dungwi. Yisas irang God onga wai piriwa ditongwo ha (Mat 11:25-27, 13:16-17) , Pirio. Ni onba ya, hau grang hongwo Seten pire tal miling engwo bolimbani egeringere, ta ni si golkinama di pire yulana ni teirawa. v+e Dungure Yisas yu ditongwi, “Seten i hamen bani yong anigi gintani ongwo meri boi di ya ime ungure haniwa. V*% Ena ari sewenpela ten yalhobi wa i pire siina di memini ure Yisas ha yu boling kul tongwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi ni han dal yuwo ere kwia nigi dongwo si doling i olimingere grana wine omua.” )w Ena Yisas nin grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Yal tau ni yalhobi gran wine ole wa monangwo yalhobi iwe, ni tani taman. Na para grana wine onamua. Te yal tau ni mobing hal wa ni tenangwo yalhobi iwe, ni tani taman. Na para wa na tenamua. Na tani taman. Na bai nu si olungwo yal i para mobing hal wa tenamua,” dungwi. Nu si olungwo hobi ware ere memini ungwo ha !(; Ni Kapaneam yalhobi iwe, ari han a yuwo olimia hamen bani nala di pino? Ta honania. God ni irere, pia si endo de pangwo bani olangwo pamua,” dungwi. ' God ari para weni ha hol ol tenangwo haung iwe, Taia Saidon yalhobi ha hol ol tenamba, ni yalhobi ha hol nimaki nangwo ol ni tenamua. &&E “Aye Korasin yalhobo, ni Betsaida yalhobi kina gaun gul bir inanua. Tal guma hon dongwo ni monga bani ol ni tega meri Taia Saidon ganba ari hobi yu ol teralga, hanere, tal nigi dongwo ol wangwo gintani aidolere, nomani si kulu sire hon olkirala di pire homan yobilere monamua. %# Na di ni terala piro. God ha hol bir ol na tenangwo haung iwe, Sodom ha hol olere tal ol tongwiwe, obilga ol tomia. Tomba ni yalhobi iwe, ha hol bir weni ol ni tenangwo pamua. Yisas ari ganba ban tau nomani sikulu sikungwo hobi miling piriye dungwo ha (Mat 11:20-24) $  Molere yu do, ni yalhobi oo ke panga malgi iwe, ganba taporal ongwo na kebena bani bai go dal iminua. Iminba, ganba iwe, nin oo ke panga malgi tariba ke ole naminua. Naminga i, God kene ongwo hol u tibi pi ni tomba, ni yalhobi a i si ikingere ere naminua. V#% Ena ni yalhobi oo malgi ta ongere ni ala ekinangwiwe, homaulung bangi molo. " Nerere oo malgi ari nibil panangwo hobi awai ol to. Terere yu di to, “God kene ongwo hol ni monga bani u tibi omua dito. g!G Te ni yalhobi oo malgi ta ongere oo hong yali ni ala enangwiwe, ere homena ni tenangwo i no. > u Pana gananga wai panangwo bani mone mol pai olo. Olere nir homena ni tenangwo, gogo nere molo. Honagi bani molere tobo inanga pamua. Ni yalhobi oo ta pi ta pi dire kebe ere wakio. yk Ditenanga yal i oo ala monangwo, “Yahuno” ditere ha wai ol to. Te gumang yaure monangwo, ni hawai ditekio. H  Pirere ari hol maulung wanangwo, yahuno ditere hawai olkire haya bli si po. Ni yalhobi oo malgi ta nangiwe, pire yu dio, oo hong yal i ni monga bani hamen wai tanamia yon ura do, ditenania. K Ni yalhobi nanga, kesi ya, gal blasben, kebin daing ta ire hoyo. pY Na ni bai nu si olgiwe, kun sipi sipi giring awi biing nona pangwo kina ereho mongwo ipire diya, pio. Q Ditere ha ta ere yu ditongwi, “U sina i homena aang domia. Domba bulangwo ari molkimua. Molkimia, homena hong yal di to. Ditengere honagi ari tau inangure homena aang dongwo i bulere i ku bonamia.   Ena habang ta pi tege eminga Yisas ari ten ana hol pai muru hol pai sutani honagi onama dire nu ke tere yal su su bai nu si olungwi. Olungure homa e tongwi. Tere banta banta yal su su nu si olere, “Ni yalhobi homa pi mongere, na emgi uralua,” ditongwi. {o >Dimba Yisas yu ditongwi, “Yal ta honagi onangwiwe, omeling mobing hol dinangure honagi nomani pire oli nangure para wai panam mo? I ta paikinamia. Te God kene ongwo hol i nibil di na tongwiwe, nega dire oli wanaminga pamua,” dungwi.$A =Dungure yal ta ure yu ditongwi, “Yal Yisas ye, omaga na ni dolna bolalba, homa wana auna ya, gamnahobi di tibi ol tere emgi uralga ni dolni bolalua.”  Ena ongwo gin iwe, bangi pi mongure yal ta ure Yisas yu ditongwi, “Ni oo malgi tau onga bani na para doling bole wa pa diralge.” W' 8dire ere kwaling ta ongwi. Ari Yisas doleng bolala di ongwo ha (Mat 8:19-22) pY 7Dungure Yisas inaa dire, “Yu dikio. Na ari hobi si golala dire ta huya, sigare kunama dire wiwa,” !; 6Pangure Yems Yon tal ongwo i maing hanere, Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni pingere nan dibilgere hamen bani endo ya ime ure arihobi denamba.” _7 5Ena Yisas Yerusalem nala dire ongwo i pire, Sameria yalhobi oo a i sire nona pangwi. ! 4Bolere yal tau bai nu si olungure homa ongwi. Pirere Sameria malgi ta pi pa dire, Yisas panangwo oo wai ta i tibi olama di pire ditongwi.  3Ena God Yisas nin aki di inangure ere hamen bani nangwo habang u mala ongwi. Ongure Yisas ere Yerusalem nala dire yulang bongwi. > u 2Dungure Yisas yu ditongwi, “A, i mana ditekio. Yal ta kiang pai na tekinangwiwe, nan grana wine ole monamua,” dungwi. Sameria ari oo tabil tau Yisas hunama dire nona pangwo ha L  1Ena Yon Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, yal ta ni hani a i wa molere, kwia nigi dongwo si doling i olungwo haminia. Hanere, na gaminahobo ta molkinia, yu olkio dire, mana ditominua.” E  0Dire gir migi ta ire aling weni hol i ere yu ditongwi, “Ni yalhobi yal ta na pirere gir migi mala i aki di tenangiwe, gir i tani aki di teya di pinanba, na para aki di na tenanua. Na aki di na tenangiwe, na tani aki di teya di pinanba, na bai nu si olungwo yal i para aki di tenanua. Ni yalhobi monga sina i yal bina taga mongwo hanga i, singaba momua,” dungwi. Yal ta kiang pai na tekinangwo yali, nan gamnahobo monangwo ha (Mak 9:38-40) ? y /Mongure Yisas yalhobi nomani sina haya han pa dungwi. o W .Ena ginta Yisas grang wine ongwo hobi, “Yal ara singaba monamne?” dire ha bolbin di mongwi. q[ -Dimba, yalhobi ha i memini pir po sikungwi. Sikirere ha memini kul si pamia, yalhobi Yisas sirin bol pinamba, gai gole han mongwi. God kene ongwo bani yal ara singaba moname? dire gamahobi sirin bongwo ha (Mat 18:1-5, Mak 9:33-37) zm ,“Ni yalhobi ha ta di ni teralga pir sina eyo. Ari Wang Weni na irawe, na han holi pire ari tau na tenamua.” =s +Ena ari yal al hobi God tal guma hon ongwo i hanere bukunungwi. Ena Yisas tal ongwo hobi iwe, arihobi bukunere nomani si mongure Yisas nin grang wine ongwo hobi yu ditongwi, ' *Dungure gir i wa di u mongwo bani urala di omba, kwia nigi dongwo i ol tongure yare habilai sire pegare ol mongwi. Mongure Yisas kwia kura ha ditere, si doling i olere, gir i aki di ire irang kule tongwi. Yisas gole airalua gin su dungwo ha (Mat 17:22-23, Mak 9:30-32)  )Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi na ha diga wine ole a i si wakirere, i bangi olinga hobi iwe, emgi na molkiralga haung tal onane? Mol i pirere emgi na hon talongure aki di ni terale?” Dire gir irang yu ditongwi, “Ni wani aule ire na molga bania wo.” {o (Ni gran wine ongwo yalhobi kwia si doling i olama dire mongwo bani hai me waiba, yalhobi ongwo kunu paikimua.” ?w 'Momba kwia nigi dongwo ure ol tongure gala bir dire ol gogo dal tongure, gir i habilai sire, grang niri baregi dungure, gaung bani bol kula hala sire mongure, kwia i ya kule momia. ve &Hangure ari mongwo sina i yal ta gala bir dire yu dungwi, “Tisao, na wana iwe, tani weniga momia, haniga. yk %Ena ongi hamen hul aidole ya ime ongure, ari yal al tabin bir weni molere, Yisas hol bangi ungure hangwi. >u $Ha yu di te pisolungure, kwahawa gintani ala dungure yalhobi han holo holo olimba, ari ta molkungwi. Yisas tani momia hangwi. Hanere tal ongwo hangwo i yal ta ha wai ol tekima. Yalhobi nin agi di pire mongwi. Yisas gir ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si doleng i olungwo ha (Mat 17:14-21, Mak 9:14-29) 2~] #Pimba kwahawa sina ali ha ta yu di mena olungwi, “Yal i na nan wana tani momia, honagi onama dire nu ke teya. Ni yalhobi ha dinangwo grang wine olere ogolo pirio.” ,}Q "Dire Pita ha ogolo pir kun ole ta dikima. Ha i di mongure kwahawa ta ure yalhobi yobilungwi. Yobilungure Yisas grang wine ongwo hobi ganulun dire kul bir pungwi. |  !Hangure yasuri Yisas aidolere ere nala di pungwi. Di pungure Pita hanere Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, nan yalhobi baniya mominga wai pamia. Oo sui tai dire kenamna do. Kemingere ta Moses oo dinangure, ta Ilaiya oo dinangure, ta ni oo dinama do.” +{O Mongure Pita ening suri kina ulgi sire ul pangwi. Ul pamba, uling yumia airere hangure, Yisas gaung bani ba bongwo i hanere, yasuri kina para aire momia hangwi. "z= Molere hamen ba bongwo meri yasuri gaung bani yu ba bongure, emgi God Yisas nu si olangure, Yerusalem pire gonangwo ha i yasuri boling kule pir mongwi. y  Hangure gin ta Yisas mongwo bani ya su u pa dungure kina hawai ongwi. Ongwo ya suri iwe, haang Moses, Ilaiya kina ure mongwi. x Pi molere, God kina ha wai olere, ena Yisas grang gumang gaung bani hon pol kungwo galsina ba bolere talta gobere ongure hangwi. w% Ena Yisas ha di te pisolere, sare ta wai sungure, Yisas ire, Pita ire, Yon ire, Yems ire dire, hamen hul God ha di tenamna dire ongwi. Tv! Omaga malinga hobi tau gonamiba, tau olo golkinangure, God kene ongwo hol i u tibi nangwo hanere emgi gonangwo pamua. Ditega i ogolo piro,” dungwi. Yisas gaung pol kungwo ha (Mat 17:1-13, Mak 9:2-13) u/ Te yal ta na hana mo ha maing diga pire gai gol na tenangwo, yali Ari Wang Weni na moli pire na Abe te kwia ensel nabilungwo hobi hamen hobini na molga bani gi di ya bonangure, hamen grang gumang ba bongwo siina dire ari tal ole wa monangwo hobi ere gai gol teralga pamua. )tK Ena yal ta nin honagi ole ganba ganba i talhan para weni inamia. Inamba, emgi talhan hobi siina dire aki di tenangure nomani kwiang u wai nam mo? I ta honama. Ys+ Yal ta nin nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Te yal ta na pir na tere, ha maing nir si tega i nomani si pir tere, u talwo nangwo yal iwe, emgi gobari mol panangwo bani panamua. urc Dire Yisas ari hobi hon yu ditongwi, “Yal ta na pir na tere dolna bolala di pinangiwe, nin gaun nomani si pirikire, talhan galing enangwo mobin hal wa tere, na gul pire golalga meri, ni ere gul pire habang habang na dolna bolo. Dq Si tere yu dungwi, “Ari Wang Weni na tani molga irai gauna gul iralga pamua. Te Yuda ari ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo hobi ire, lo ha nir si tongwo hobi ire dire, na han uning si olere mobing hal wa na tenamia. Tere na si gonangure ari habang sutani pai molere emgi hon airalga pamua,” dungwi. ~pu Ena dungure Yisas yalhobi mana di tere arihobi, “Na Kraist momua, ditekio,” dire yalhobi hobang si tongwi. bo= Dungure Yisas yu ditongwi, “Para dinia. Te ni yalhobi nin na hana talwa dine?” Dungure Pita yu ditongwi, “Ni God bai nu sungwo yal Kraist monua.” Yisas gole hon airalua dungwo ha (Mat 16:21-28, Mak 8:31-9:1) Mn Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal tau Yon nir bil tongwo yal i mona dimua. Yal tau God hana togu yal Ilaiya mona dimua. Yal tau God hana togu yal hamen haya gongwo irai hon aire mona dimua.” Fm Ena habang ta Yisas nin molere, God kina ha wai ol mongwi. Mongure grang wine ongwo hobi u pa dungwi. Pa dungure Yisas yu sirin bol tongwi, “Ari hobi na hana pirere, talwa dime?” ylk Tongure yalhobi ire ebir sire arihobi tongwi. Tongure yalhobi ire nongure miing ongwi. Ongure tau ya dungwo tali gal basket ana holo holo kebena sutani girungwi. Pita Yisas iwe Kraist monua di tibi ol tongwo ha (Mat 16:13-20, Mak 8:27-30) ;ko Mongure Yisas breti ana hol bani muru ire, pisi migi su ire dire, are hamen bani yuwo hanere, “God homena na tenga wai piriwa,” dire bigi dire grang wine ongwo hobi tongwi. Aj} Di tongwo meri yalhobi arihobi ditongure ami di mongwi. 'iG Ena yalhobi miki weni paib tausen mongwi. Mongure Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ari hobi ganba bani pipti pipti hala sire ami di molo dito.” !h; Dimba Yisas yu ditongwi, “A, monamia, ni yalhobi nin homena ta i unanga tekino?” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Na yalhobi homena miki ta dikimia. Breti ana hol bani ire, te pisi sutani ire dire dimia. Ayo ari hobi miki weni momia, homena hon bring si teralga pire dino?” g Ena pudungure grang wine ongwo hobi ana holo holo kebena sutani yalhobi Yisas mongwo bani ure sirin bol tongwi, “Omaga ganba po engwo bani molala di ungarai, hamen ginangwo pamia, ari hobi ditengere, oo hona hona tau pi pare, homena inamia, nu si olo.” ;fo Ongure emgi ari hobi hanere doling bol pi pa dungwi. Pa dungure Yisas hanere, “Widinio” dire, God kene ongwo maing di tibi ol tongwi. Tere nibil pangwo hobi awai ol tongwi. 1e[ Ena Yisas gamahobo aposel ere urere, honagi ongwo meri Yisas ha di tibi ol tongwi. Tongure ena arihobi pisolere Yisas gamahobo kina nin ere Betsaida malgi ongwi. d{ Dungure Herot yu dungwi, “Yon hamen haya nugu biriga gongworawa, omaga tal i ara ole mongure haang guru ungure pirie?” Direre Yisas unangwo han molalua dimba, hankungwi. Yisas ari 5,000 homena tongwo ha (Mat 14:13-21, Mak 6:30-44, Yon 6:1-13) c  Yal tau, “Ilaiya u tibi umua,” dungwo, te yal tau “God hana togu yal hamen haya gongwo irai hon airima dimua” dungwi. b{ Ena, Yisas tal ol wangwo guung haang iwe, Galili probins kene ongwo yal Herot pungwi. Ena ari yal al tau, “Yon ari nir bil tongwo yal irawe, gongwo irai, God aki ditongure, si hon ere airima dimua” dimia, Herot pirere nomani gogo sungwi. a  Nangere yalhobi nin maing hanere, nomani si pinamua.” Ena yu dungure, yalhobi pirere, oo hona hona i God ol wai ol tongwo ha maing nir si te i pirere, nibil pangwo hobi awai ol tongwi. Yisas ol wangwo maing king Herot pungwo ha (Mat 14:1-2, Mak 6:14-16) `  Pai molere ere nanua. Pirere oo malgi ta ongere, oo hong yal i ha wai di ni tekinangwo, pisole guman yau tere, ere banta nanua. _  Ena ni yalhobi wa i oo malgi ta ala pire mongere oo hong yal i ha wai di ni tenangwo pana gananga bani iwe, tani pai monania. 8^i Olere yu ditongwi, “Ni yalhobi bona gana ta ire wakio. Goliba a ire wakio. Hol bangi wananga moni hong dire gal gire ire wakio. Heba ya, moni ya, galsina sutani ire wakio. o]W Terere, nibil pangwo hobi awai ol terere, God kene ongwo hol i di tibi ol tenama dire nu si olungwi. H\  Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi di ku bolere, kwia nigi dongwo si doling i olere, nebona nibil pangwo hobi awai ol tenama dire, nomani nimni mongwo tongwi. *[M8Ena irang aang suri airungwo hanere, ganulun dungwi. Dimba Yisas ha ering mole dire yu ditongwi, “Na tal ol ni tega i ari ta di tibi ol tekio,” dungwi.qZ[7Dungure ama i kwiang u hongure gintani airungwi. Airungure Yisas, “Homena tau gir i to”, ditongwi. TY!6Hamba Yisas pire ama i aling aki dire gala dungwi, “Amagir ye, airo.” ]X35Dungure ari hobi para wa gol tongwi. Gir i hamen haya gongwo ari hobi para hangwi. W#4Ongure ari hobi gir i handire hai me mongwi. Momba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi hai mekio. Gir i ta golkimia. Ya moni ul pai momua.” V%3Pi pa dire Yisas ari hobi “Ala huyo”, dire hobang si tere, Pita ire, Yon ire, Yems ire, gir irang aang suri ire dire, obil ala i ongwi. >Uu2Dimba Yisas ha i pirere Yairas yu ditongwi, “Ni nigi de pirikio. Yon ura dinangure na onangwo pamia di pir na tere molo. Aun i u wai namua.” Dire Yisas ere pi malgi pa dungwi. "T=1Ena Yisas ha i dite mongure, Yuda ha maing oo kene ongwo yal gamahobo ure yu ditongwi, “Ni aun haya gomia Tisa ha gobari talongwo di te mone?” 'SG0Tongure Yisas al i yu ditongwi, “Auna ye, na onangwo u wai nala di pir na tenga iwe, u wai onia, ni pirere, mining bole yon ura dinangure molo,” dungwi. TR!/Dungure al i gintani u kul sirala di pimba, ure gaung nurere, Yisas kebering bani i kwi bongwi. Bolere ari taporal mongwo maulung bani gal are nibil ongwo wai sungwo ha i Yisas maing di tibi ol tongwi. TQ!.Dimba, Yisas, “A i momiba, na yulana obilga ura di dungwo pire diwa.” EP-Mongure Yisas “Ara na ame?” dungwi. Dungure arihobi “Na hankiminua, na hankiminua,” di ongwi. Di ongure Pita yu dungwi, “Yal Yisas ye, ari taporal ure ni yobilimia, hankino?” O,Ena al i Yisas mobing hol urere, Yisas galsina ongwo gumiling obilga angwi. Angure algi gintani wai sungure ya moni mongwi. CN+Ongwo airing iwe, algi bilere mongwi. Algi iwe, omaga ta bilkima. Me erin ana holo holo kebena sutani bil mongwo bani mongwi. Ena dokta miki weni ure honagi ol tongure, kunu paikungwi. 7Mg*Molere golala dire omia ni na kina ereho malgi naminba?” Dungure Yisas Yairas kina ereho ongwi. Ongure ari miki weni u yobile mongwi. Mongure al ta kina doling bol ongwi. NL)Mongwo u pa dungure ari hobi wai pungwi. Ena ha maing oo kene ongwo yal Yairas u pa dire Yisas kebering bani ikwi bole, yu ditongwi, “Na auna ama migi me erin ana holo holo kebena sutani momia. LK(Ena ari tabin bir Yisas ere hoibi unama dire kwi han mongwi. iJK'Dimba, Yisas nu si nin oo malgi olere, yu ditongwi, “Ni ere malgi pire God awai ol ni tongwo i ari hobi ditenana po.” Dungure yal i ere malgi pire, Yisas tal ol tongwo meri ha di tibi olungure, ari hobi para weni pungwi. Yisas Ami kene ongwo yal ta aung si hon e tere te al ta Yisas gal sina are u wai ongwo ire dire ha (Mat 9:18-26, Mak 5:21-43) vIe&Ere omba, kwia yong sina mongwo i ole tongwo yal i sirin bol tere yu ditongwi, “Na kina ereho nabilba?” H %Tongure Gegesa arihobi kul bir pirere, Yisas, ere nama di pire sirin bol pungwi. Pungure Yisas iri si sipi ala pire ere ongwi. aG;$Ena Yisas yal du dungwo yal awai ol tongwo hangwiwe, ari ungwo hobi di tibi ol tongwi. ^F5#Tongure arihobi harala dire ongwi. Pi Yisas mongwo bani pa dire hamba, kwia nigi dongwo yong sina mongwo yal irai Yisas kebering bani ami di mole, krau pire momia hangwi. Hanere ganulun dire kul bir weni pungwi. E"Ena kun kene ol mongwo hobi tal ongwo i hanere, te ere malgi ongwi. Pire oo malgi mena ke pangwo hobi hawai ol tongwi. !D;!Ditongure kwia nigi dongwo i ari yong sina i aidolere, ere kun yong sina ongwi. Ongure kun hobi nulu di hogal pire nir digan sagu dire gol wai sungwi. /CW Dire hamba, kun tabin bir weni hamen hul ta emin ne mongwo hanere, “Ni na nu si olingere kun yong sina i naminba?” Dungure Yisas “Para dinia, po,” ditongwi. ]B3Dungure kwia Yisas sirin bol tere yu ditongwi, “Ni na bai nu si hogal olekio.” hAIEna Yisas yali hanere yu sirin bol tongwi, “Ni han dalo.” Dungure kwia i yu dungwi, “Na hana Ari Miki Weni molia, taniga ta molkiwa.” Dungwo i, kwia nigi dongwo miki weni yong sina omia yal i Yisas ha yu ditongwi. @ Ena homa Yisas kwia nigi dongwo ere mena po dire hobang si tomiraya, yal i Yisas yu ditongwi. Kwia nigi dongwo iwe, yal i yong sina mole yulang bongure kebering aling han waiya simba, kunu paikungure si oulu di olere, ere pi ganba po engwo gul pai mongwi. Q?Mongure Yisas u pa dungwo hanere, gala bir dire, yare manbi kebering bani habilai sire yu dungwi, “Ni singaba God wang irawe. Na nan hana pamia, ni hani pamo? Na gauna gul na terala dire un mo?” |>qPi pa dire sipi pisole ere mena ongure, oo malgi hong yal ta u pa dungwi. Dungwo yal iwe, kwia nigi dongwo yong sina mongure gobari weni krau pirikire mongwi. Molere oo malgi paikirere, hulu grang ari yulagi engwo bani moni pare pare mongwi. r=]Ena direre nir bare iri si hoibi pire, Galili ganba hoibi hol bani dungure, pi Gegesa ganba ongwi. x<iSungure Yisas yalhobi yu ditongwi, “Na momia golkiralua di pir na tekino?” Dungure yalhobi hanere, grang dalere, kul bir pirere, yalhobi nin di wama tere, yu dungwi, “Hamen hair ya, nir hobang si tongwo irai, grang wine omia, yal i ari mom mo, tal mome?” dungwi. Yisas yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si hobale olungwo ha (Mat 8:28-34, Mak 5:1-20) O;Pangure yalhobi Yisas uling yurere yu ditongwi, “Yal Yisas ye, Yisas ye, nan gonaminga pamia aki di na tekino?” Dungure Yisas aire nir ya, hamen hair hon olkio dire hobang si tomia wai sungwi. :'Pirere Yisas sipi ala ul pai mongwi. Mongure hamen hair bir mu dinba olere, nir hone pera kule sipi ala pirere sipi i manala olangwo pangwi. 9 Ena habang ta Yisas grang wine ongwo hobi kina sipi ala pirere, “Nir bina hoibi namna wo” dungwi. Dungure ere ongwi. [8/Dimba Yisas arihobi yu ditongwi, “God grang ogolo pirere, wine onanga yalhobi iwe, namine ebina monanua,” dungwi. Yisas hamen hair mu dinba hobang si tongure grang wine ongwo ha (Mat 8:23-27, Mak 4:35-41) ~O}||'{z~yy5xxcw&vbuvtss\rqqmp*o$mmllPk@jji8h/gmfeddGcvbaat``]_^]]\Y[IZZYFX WVUUkSSORQPPoOONMrLL6KJIJGGFFEUCC/BAAG??/>E=u<;c:d988d77C6b6V543211T0n//)..-k,o++q**)/('&%$##""I!!3  " jSJb W C `gRKSirere talhan a nenangwo hobi para moni bol ire, ere ne wai sinamia. Sinangure yali monangwo ganba i menan bir u tibi namia. Nangure yal i han holo holo olamba, talhan ta gaung bani dikinamia.   Tenangure wang emgi talhan hobi i pire moni bol ire, ere pi milin ta ke panamia. Ke pai molere, moni isusu ole ne wai sinamia. B} Monangure wang emgi irang ditere yu dinamia, ‘Nabe, ni moni talhan a nenga hobi ebir sire, na inama di pinanga tali nan na tenanba?’ Dinangure irang i ebir sire wang suri tenamia. R Yisas ha ta hon ainere yu ditongwi, “Yal ta wang sutani monamia. oW Direre yu ditongwi, “Hamen bani ensel hobi yal ta tal nigi dongwo ol wangwo i aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pungwo i hanere wai pire gun emua,” dungwi. Ha bangi biire yagalen ta irang aidole ere ban ta nangwo ha !; Wa du i pire i tibi olere, arin tau gala dinangwo, u ku bonangwo, yu ditenamia, Na moni ten toea yangwo irai i tibi ole wai piminia, gun enamna wo.” Q“Ena al ta moni ten toea ana holo holo a nenamia. A nenangwiwe, taniga hobo kul yanamia. Yanangwo aidolam mo? I ta aidolekinamia. Oo kepangwo ala i boni kri si maini ole kewa gale wa dunamua. 'GYu ongwo meri iwe, ari miki weni nainti nain ha maing wine ole monangwo hobi hamen bani God hanere gun enamba, te yal taniga tal nigi dongwo onangwo yal iwe, aidole nomani si kulu sire, hon olkirala di pinangwo i, God hanere, gun bir weni e tenamua. Ha di bole moni miling yanangwo ha c?‘Na kun sipi sipi u tibi albe ongwo wa dugarai i tibi olia, gun enamna wo,’ dinamia. eCWa du i pire, i tibi ole, gun ere, au sire, i malgi pire, arin tau gala dire yu ditenamia, 3~_“Ni yalhobi monga sina i yal ta kun sipi sipi miki weni wan handret kul nenamia. Kul nenangure, taniga u nin bangi nangwo hankinangwo aidolam mo? I ta aidolekinama. Wa dunangwo pamia. Kun tau nainti nain ya monangwo hobi kul airing ne monangwo pisolere, taniga u nin bangi nangwo i, wa dunamia. 0}[Dimba Yisas ha ta di bole yu ditongwi, H| Mongure Perisi yalhobi ire, ha maing Lo tisa ire dire, hanere tal ongwo i siga wa tere yu dungwi, “Ayo, yal i ari ha maing pirkungwo hobi kina pana galere, homena ereho ne momia, hano.” ){ MEna hamen haung ta moni takisi ingwo yal tau ire, hana ya mole ha maing pirkungwo yal tau ire dire, u Yisas mongwo bani ure, ha maing dungwo yol e pire mongwi. Bz}#Yu onangwo pil iwe, pia si manbi olimingere, ganba hama sinam mo? I ta sikinama. Pil iwe, ya moni pia si hogal ai olaminga pamua. Ari nomani pamia, ha i pir po sinamua,” dungwi.y"“Ena homena pil bemia hano. Pil gwiring mena pi wai sinangure, ire, tal omingere gwiring hon moname? I ta molkinama. @xy!Te ni yalhobi talhan para muru a nengiwe, pisolekinanga, na grana wine ole molkinanua. Pisolanga, na grana wine ole monanua. Pil gwiring mena pi wai sinangwo ha (Mat 5:13, Mak 9:50) -wS Win sikiralua dipinangwiwe, yal tau bai nu si olangure, pire singaba ta ditenamua. Na kina kura bonaminba, paikimia, ni tal ta irala di pinanga tal i, ni teralua. Vv%Ena ari singaba king ta singaba ta kina kura bolala dire onamia. Singaba ta iwe, soldia ten tausen aule ire namia. Namba, singaba ta iwe, soldia twenti tausen aule ire namua. Ena ten tausen aule ire nangwo yal iwe, homa nomani si pinamia. ‘Ayo, yalhobi soldia twenti tausen aule ire umia, kura bolalga win siral mo,’ dipinamia. cu?Tere yu di ni tenamia, yali oo i kemiraba, kunung bekungure ya dimia hano,” ditenamia. GtBekinangure ari hobi hanere, gaun ha sire wa gol ni tenamua. fsENi yalhobi oo kerala di pinangiwe, homa moni i ku bole nomani si pir i ongere, moni kunung benangwo mere pinanga i, oo kenanga pamua. Nomani homa si pirikire, gogo ol i nangiwe, oo kenanga kunung benamo? I ta bekinamua. r Yal ta na dolna bolala di pinangiwe, gaun gul ikirere, dolna bonan mo? I ta bolkinana. Gaun gul bir irere, dolna bonanga pamua. Ena ari miki weni Yisas doling bol ongwi. Ongure Yisas inaa dire ari hobi yu ditongwi, KoAri hobi homena nenama dire hamen haya gala digarai, emgi unangwo i homena nekinamua.’ Ha weni diiwa,” dungwi. Yal ta ha maing hol warala di onanga homa nomani si pinanga ha (Mat 10:37-38) MnDinangure singaba yal i yu ditenamia, ‘Ni bli si malgi pire, homena ya nenangwo ya, kun oo kepanangwo hobi wa dure, ari ta monangwo aule ire unana po. Unangere oo ala i si di dinama di piriwa. sm_Dinangure honagi ari hon ure yu ditenamia, ‘Yalhuno, na ni gran wine oliwa. Oliba, bol ta ya dimua.’ Al{Ditenangure yal i aidole, ere memini pire homena si gangwo yal i ha dungwo meri boling kul tenamia. Tenangure homena hong yal iwe, yong ki bir ere, honagi yal i yu ditenamia, ‘Ni bli si homaulung bangi pire, yal bina kultaing, omeling gi dungwo, kebering aling keber engwo monangwo hobi aule ire unana po.’ Yk+Te yal ta yu ditenamia, ‘Na al omaga iminga kene ol mominia ta hunaminua.’ }jsTe yal ta yu ditenamia, ‘Na ere para naminba, bulamahau ana holo holo bring siminga kene onamna dire mominua.’ i'Dinamba, arihobi omeling pege dinangure, yal tani tani aire, yu ditenamia, ‘Na ereho naminba, ganba bring siminga hanamna dire mominua.’ )hKAulangure homena nenangwo habang u mala weni nangwo hanere, homena a non ole ere, honagi ari ta bai nu si ole yu ditenamia. Homena irai para akun ole eminia, ni pire nenangwo ari aule ire unana po. Ditenangure yal i pire yu ditenamia, ‘homena para akun ol engwo uminia, nenana wio.’ kgODungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta homena bir weni si gale ari taporal nenama dire di aulamia. -fSEna yu dimia homena ereho ne mongwo sina i yal ta pirere, Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo sina i homena ne monangwo hobi miling panangure gun enamua.” MeNenangwo nere yalhobi homena mong ke ni tenangwo paikimua. Paikungwo ipire ke tenanga yali miling wai ire gun enanua. Emgi tal dime dire ongwo ari hobi golere, hon airangwo gin iwe, homena si gal tenga i tobo ni tekinamba, God tobo ni tenangure inanua,” dungwi. Ha di bole al irala dire homena si gangwo ha (Mat 22:1-10) +dO Ni homena si gananga gin iwe, ari yal bina kultaing hobi ire, kebering aling keber engwo hobi ire, omeling gi dungwo hobi ire dire, di aulingere nenangwo pamia. c  Ena Yisas homena si gangwo hong yal i yu ditongwi, “Ni homena si ganangiwe, nin enin abin hobo ya, arini hobo ya, gaminahobo tal miki weni a nongwo hobi, di aulanga paikimia. Di aulanga, yalhobi nere mole, emgi pring ke ni tenangwo nenanga pamua. bw Yal ta nin gaung di yuwo erere, wa monangwo yal iwe, God yal i haang a ime ol tenamua. Te yal ta nin gaung di yuwo eikirere, wa monangwo yal iwe, God yal i haang a yuwo ol tenamua,” dungwi. Yal ta homena si gale ari nenama dire di aulangwo ha 'aG Ena yal ta homena bir si gale gala dinangwo gin iwe, ni nangi pire, bol mobing hol i ami di molo. Monanga, homena hong yal i ure ni hanamua. Hanere ni bol guma holi monana wo di ni tenamia. Tenangwo, ari homena ne mongwo hobi ni hanere, o, yal i haang mo yuwo ongwo pamia, di hanamua. m`S Monanga, yal ta haang mo yu nangwo yal i unangure homena hong yal, “Ni ai si to” di ni tere, yal ta haang mo yu nangwo yal i bol guma bani ami do ditenamia. Ditenangure ni gai gonania. Golere pi mobing holi ami di monanua. *_MMongure Yisas mongwo hobi di bole yu ditongwi, “Yal ta ama yal terala dire homena bir si gale gala dinamia. Dinangure ni unanga, bol guma bani ami di molkio. ^Ena Yisas hangure ari hobi homena nerala dire ungwi. Ure bol guma bani molgere, ari na hanama di pire, ami di mongwi. q][Dimba, ha mong di tenamba, gai pangure pir uning si mongwi. Ari nin pinangure haang ya ime sinangwo ha \5Olere ha maing singaba hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i wani mo, kun mo, ta Sabat habang yo maul nangure, i mena olan mo, olekinane?” }[sDimba ha ta bai tekirere pir uning si mongwi. Ena Yisas nibil ongwo yal i awai ol tere, ere po dire nu si olungwi. SZPa dungure Yisas hanere, siina dire, ha maing Lo nir si tongwo hobi ire, Perisi hobi ire dire, sirin bol tere yu dungwi, “Ha maing Lo Sabat habang ari nibil onangwo awai ol to dim mo, tekio dime?” LYEna yal ta kebering aling yaungure Yisas mongwo bani u pa dungwi. )X MEna Sabat haung ta Yisas Perisi ari singaba ta oo ke pangwo ala homena nerala dire pi mongwi. Mongure ari hobi Yisas tal ta onangwo harala dire kwi han mongwi. W5 #Singiwe, oon aibin i God pisolangure po ere dinamua. Omaga ni yalhobi na haniba, emgi hon na hankinania. Te yal ta ure God ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol ni tenangwo pirere, wai piriwa, dinangiwe, na ti hon na hananua. Ha pangwo di ni teya ogolo piro,” dungwi.V3 "“Ena Yerusalem hong ye, Yerusalem hong ye, God hana togu yal para si gonia. Te na yal tau bai nu si olega hobi para hulu kuba sinia. Hoale aang giring di ku bol i hong ala ere kule pamia. Pangwo meri iwe, Yerusalem ari hobi di ku bolere iiba, ni yalhobi simane sinia. ?Uw !Nalba, haung obilga, para ere nalga pamua. Naliba ari na si golala dungwiwe, banta na si gonangwo paikimia. Yerusalem God hana togu yal tau si gongwo bani iwe, na sigonangwo pamua. mTS Dimba Yisas yu ditongwi, “Herot ari bal tongwo awi mongwo meri momia, ni pire awi i ditenana po. Na haung obilga kwia si doling i ole, nibil pangwo hobi awai ol te molalia. Ongi mole, tal irawe, honagi ol wai sire ere nalia. S) Ena dungwo gin iwe, Perisi tau u Yisas mongwo bani pa dire yu ditongwi, “Yal Heroti ni si golala dimia. Baniya pisole ere banta po.” ]R3 Bol hona mole hamil ha singa hobi hon u bisi nanua. Te, yal bina tau bol bisi mongwiwe, hon iri si bol hona mole hamil ha sinanua,” dungwi. Yisas Yerusalem sigale isusu olama dire hai mengwo ha (Mat 23:37-39) {Qo Monanba, ari hobil, kuman, geral, bomai tau God kene ongwo sina i pire, bol wai ami di mole homena nere monamua. _P7 Di ni tenangure yalhobi Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire, God hana togu yalhobi ire dire, God kene ongwo bani momba, ni yalhobi iwe, maini hara hara ware monanua. Molere aya maya dire sigin girimil nure monanua. {Oo Dinanba, yal i yu di ni tenamia, ‘Ni ara ure dine? Ni tal nigi dongwo onga ure dina ere pio,’ di ni tenamia. }Ns Dinangure yu ditenania, ‘Ni nan nir homena para tani nominirayo, te oona malgi mole ha maing di na tengirawe.’ xMi Paikinangure oo hong yali gintani ure hoiri yole nona panamua. Ni yalhobi pi maini pire ha sire, ‘Yahuno, ni hoiri yaule na tengere ala unaminba?’ dinania. Dinanba, yal i yu di ni tenamia, ‘Ni ara ure dine? Ni guman hankigirawe.’ L% Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nin yulang bolere hona grang migiga po. Ari miki weni ala nala di pinamba, nangwo kunu paikinamia. K7 Pungure yal ta ure Yisas yu sirin bol pungwi, “Yal Yisas ye, God ari aki di tere sigare kul tenamua dinga i, yal tani taniga sigare kul tenamo?” ~Ju Ena Yisas oo bir migi tau malgi wa pisolere, ari ha maing nir si tongwi. Te pisolere Yerusalem nala di pungwi. BI} Marasin ta haang Yis bani di bole diralua. Yis iwe, agr ire plaua gangwo ali olungwo u bir ongwo hanua,” dungwi. Ha maing hol wananga honagrang migiga dungwo ha (Mat 7:13-14, 21-23) |Hq Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “God ari ya, talhan para weni kene ol ni tongwo iwe, tal di bole dirale? bG= Iwe, er ta haang Mastet dungwo bani di bole diralua. Yal ta homena ya nenangwo sina er mastet para kunamua. Kunamba, er iwe, bole u bir weni namia. Nangure yolang bani hahoba oong ere bani mol pai onamua,” dungwi. wFg Ena Yisas yu dungwi, “God ari ya, talhan para weni kene ongwo iwe, di tibi olalga tal di bole dirale? WE' Yisas ha di holo ol tongure kiang hobi gai gongwi. Ena arihobi Yisas talhan para weni ongwo i wai pire gun e tongwi. Ha bangi biire er mastet marasin yis kina di bole dungwo ha (Mat 13:31-33; Mak 4:30-32) RD Tenga meri iwe, al i Ebraham gang momia, Seten ol tongure nibil pare me erin ana holo holo kebena hol pai muru hol pai sui tai dire pai momia. Nibil ongwo i Sabat haung awai ol tekinama dire dino?” C Dungure yal Yisas yal i yu ditongwi, “Ni hasu ari gran kwal sinia. Sabat haung ni yalhobi kun kunga u gire si di pire nir tengirawe. tBa Ena Yisas Sabat haung al i awai ol tongwo iwe, ha maing oo singaba ta hanere Yisas nigi de pir tongwi. Tere ari yal al ha maing oo ala mongwo hobi yu ditongwi, “Nan iwe, ari haung ana hol pai muru hol pai taniga honagi onaminga pamia. Hamen haung iwe, awai ol na tenama di pinanga i ta mamia. Te Sabat haung awai ol na tenama di pinangiwe, kunung paikimua.” FA Wakimia Yisas hanere yu ditongwi, “Alhuno, ni nibil onga i wai simua,” dire aling sine dire gaung bani angure, angwo meri gintani u wai omia, aire hol wangwi. Warere God maa e tongwi. @  ]?3 Tongwo ala iwe, al ta mongwi. Al i kwia nigi dongwo yong sina mongure, me erin ana holo holo kebena hol pai muru hol pai sui tai dire nibil ol tongwi. Ol tongure, al i kara u yuwa pire aire nimni mole wakungwi. Z>- Ena Sabat haung ta Yisas ha maing oo ala molere, arihobi ha nir si tongwi. @=y Na ganba dimani gula dire, marasin bolgere, wai bolere, miling honam mo, holkinam mo, hanere, emgi er i we olaminua,” dungwi. Sabat haung Yisas al ta nibil ongwo awai ol tongwo ha <y Dinamba, honagi yal yu ditenamia. Yahuno, i ta wekinaminia. Aidolimingere omaga me erin taniga ya dinangwo hanaminua. S; Holkinangure hong yal i honagi yal ta yu ditenamia, “Na me erin sui tai dire molere, er i miling ta honangwo nerala dire wiraba, holkungwo pamia, we olo. Talongwo ya moni ganba niri ne pire bome?” !:; Ena Yisas hon ainere, ha di bole yu ditongwi, “Homena ya nenangwo sina i er kwasulu ta bonamia. Bonangure miling honama di hanamba, holkinamia. {9o Yu di pinba, na memini ogolo di ni terala piro. I yu ta olkimia, ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, aidole nomani si kulu sikire, hon olala di pinanga, gongwo tali para gonanga monua,” dungwi. Ha di bole er miling holkinamua dungwo ha _87 Ena ari ana holo holo kebena hol pai muru kebena hol pai sui tai dire iwe, homa Siloam malgi oo arikri weni ke pai mongure oo i yare si gomia. Si gongwo hobi iwe, tal nigi dongwo miki weni ol wangure God pring oun dongwo tongwo ire gongure, te Yerusalem arihobi tal nigi dongwo obilga ol wangure God pring obilga tongwo ire ya moma di pino? +7O Di pinba, na ongwo maing ogolo weni di ni teralia. Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, nomani si kulu sikire, hon olala di pinanga, gongwo tali para gonanua. L6 Tomba, Yisas ari hobi yu ditongwi, “Pailat Galili ari tau tal ol tongwo i pirere, Galili ari tal nigi dongwo ol wamba, te Pailat si gongwo hobi iwe, tal nigi dongwo miki weni ol wama di pino? f5 G Ena Yisas ha yu dungwo gin iwe, yal tau molere, Galili ari tau God pir tere mole homena si gale tomba, Gabman nambawan Pailat ure tal ongwo i hanere, para si gol wai simia. Sungwo ha iwe, arihobi Yisas boling kul tongwi. )4K ;Yu onangwo pangwo ipire ni yal ta taling ni tenangwo nenangiwe, pring te wai si olere, sigare kule isine dinanga pamua. Na ha weni di ni teiwa,” dungwi.g3G :Na u tibi uga ha i, talongwo nomani si pir tekine? Ena yal ta ha hol ol ni tenamia. Ol ni tenangwo yal iwe, hol bangi u kel dinangwo irai gintani ha wai panangwo di to. Dikinanga yal i ni aule ire pire Yas ha hol pungwo yal mongwo aling bani enamia. Enangure yal i ni aule ire pire plisman tenamia. Tenangure yal i ni aule ire pire ni hani sinamia. P2 9“Ni yalhobi ha dinga giu di pangwo iwe, talongwo pama di pine? n1U 8Ni yalhobi hasu gran dirani sire di wanua. Ni yalhobi hamen ganba ari dere, nimin yare ongwo haung iwe, pir po sinia. Sinba, omaga na u tibi uga monga haung iwe, maing pir po sikinua. Nigi de pire yong ki engwo ha (Mat 5:25-26) 07 7Te gin ta hobil hamen hol iwe, hamen hair mu dinba ungwo hanere, ‘O, girhobo, kenba ari bir denamua’ dinia. Dingiwe, ari weni kara dongwo hanua. B/} 6Ena Yisas arihobi hon ainere yu ditongwi, “Ari ya bengwo bani iwe, kwahawa kengwo hanere, ‘O, girhobo, kenba nimin yanamua,’ dinia. Dinga iwe, nimin weni kara yangwo hanua. \.1 5Gin ta irang hobi wang kiang pai tenangure, te gin ta wanghobi irang kiang pai tenamua. Gin ta aang aung kiang pai tenangure, gin ta aung aang kiang pai tenamua. Te gin ta hoing aimbi kiang pai tenangure, gin ta aimbi hoing kiang pai tenamua,” dungwi. Hamen ganba bani tal ongwo i hanere maing pir po singa ha (Mat 16:2-3, Mak 8:11-13) ,-Q 4Omaga te emgi para ari ana hol pai muru oo tani ala i monamia. Monamba, yal sui tai dire yasu kiang pai tenamua. Te yasu i hon ya sui tai dire kiang pai tenamua. /,W 3Ni yalhobi pinga na ganba bani ya kura nigi dongwo kuku arala dire uma di pino? I ta huiwa. Na ugiwe, ha wai dire pana gale mongwo hobi a poira si terala dire wiwa. T+! 2Na gauna gul irere, nir bilala di piriba, olo bilkirere piriga oun domua. #*? 1“Na ugiwe, ha maing honagi olgere, ari wiyol ganba bina holo holo i kunung benama dire wiwa. Olere nega dire arihobi haya yol e pinama dire wiwa. ) 0Onangure singaba u pa dire hanere ogolo sinamba, singaba grang pirikinangwo i pirere ogolo ta sikinamua. Ari talhan miki weni a nenangwiwe, God hanere, na tega a nomia, pring mong ta tere tere nenama di pimua. Te arihobi yal ta tal miki weni tenangwo irai, nere uning si monam mo? I ta molkinamia. Pring hon na tenama di pinamua. Yisas ungwo i arihobi a poira si tenangwo ha (Mat 10:34-36) M( /“Ena honagi ari ta honagi hong yali grang bani pimba, pirere nin pungwo meri ol ware, singaba grang si olamua. Olangure hong yal i ure hanere, nigi de pire, honagi yal i sire ol gogo dal tenamua. Te honagi ari ta honagi hong yal i grang ha pirikinangwo iwe, tal mere olale di pire honagi gogo oli pi sin tan onamia. k'O .Monangure honagi hong yal i mining mining bolo tima ure hanamba, honagi ari hobi tal yu ol monangwo hanere, sire ol gogo dal tenamua. Terere ha maing a i si wakinangwo yalhobi, gonangwo kwiang aule i pi gul tenangure inamua. (&I -Te honagi yal i, Honagi hong yal i haya hunama di pire monamia. Molere honagi yal al hobi sire, homena miki nere nir bia nere, spak ole, hayul di wa monamua. % ,Ol monangwo wai panangwo i, hong yal hanere, ‘Homa tal obilga kene ol monia, omaga talhan hobi para weni kene ol molo,’ ditenamua. #$? +Pi molere, siina dire ere malgi ure hanamba, gamahobi honagi ditongwo mere ogolo a i si ol molere, gun enamua. Ol molkinangwo, ganulun dire kul pinamua. !#; *Dungure Yisas yu ditongwi, “Honagi ari hobi honagi wai ongwo yal iwe, singaba honagi para muru yal i aleng bani emia. ‘Honagi ari hobi homena nenangwo haung kene ole homena to. Na oona malgi kene ol molo,’ ditenamia. Yu ditere, singaba ganba hong yal i ere milin ta namua. x"i )Ena Pita Yisas yu ditongwi, “Ha bangi biire dinga irai, na tani han din mo, ari hobi para han dine?” 0!Y (Ena na Ari Wang Weni molia, uralga haung ni yalhobi pir po sikinia a non ole molio,” dungwi. Ha di bole honagi ari wai digan kina sutani monangwo ha (Mat 24:45-51) % C 'Kuni nenangwo yal ta unangwo haung oo hong yal i haya pir pa dinangwo, er kwi nu monamia. Monangure yal i oo ala pire, tal ta kuni inam mo? I ta ikinamia. oW &Singaba i girungwo sinamo unamba, honagi arihobi wai wai pire, hon monangwo hanere, wai pir tenamua. M %Hanangwiwe, honagi ari hobi nomani yu si pinamia, o, na hon molga irai, nabe umia na sikimua dire, gun ere monamua. Ena singaba i wai pire kun gang a i si dere, honagi arihobi homena ke tenamua. ' $Monanga, ari singaba al inangwo, homena si ganangwo ne pisolere, ere unamia dire, honagi ari hobi a non ole monamua. Monangure u hona pa dire gala dinangure, hoiri gintani yaule tenamua. Yaule tenangure, singaba i ala hanamba, yalhobi ul paikire, hon monangwo hanamua. w #“Ena tal ta u tibi unangwo haung pirikinia, gal goptani pire, kun gang a i si dere, kewa gale a non ole molo. ) "Pangwo ipire bona si ere a i si wananga, tal wai dungwo bani muru dinamia, nomani kwian para te bani olanua. Honagi ari a non ole monangwo ha |q !Ni tenangwo pangwo ipire ni, talhan a nenga hobi ebir sire, moni bol ire, yal tau talhan a nekinangwo hobi ya moro te uning si olo. Ganba baniya talhan dinangwo nomani tere bona si wakio. Tobo gobari ya di pangwo hol i wa dure molo. Hamen bani talhan wai dinangwo nomani tere bona si wayo. Wananga, hamen bani iwe, simin ta malekinamio, te ari ta kuni nekinangwo pamua.  “Ena girhobo, kun sipi sipi tabin obilga mongwo meri monia kul pirikio. Hamen Nabe kene ol ni teralga kul pirkinana dimia. b= Tenangwo pangwo ipire, ni pir gogo dalkio. Homa God grang wine olere, a i si wananga, emgi tal tau i tibi ol ni tenangwo pamua. Ganba baniya tal wai bona si wakire hamen bani tal wai bona si wananga ha (Mat 6:19-21) lQ Ari hana ya moni mole ha maing pirkungwo hobi iwe, yu di pire wa dunamia. God nomani paikimo? Nomani bir pamia, talhan tau irere, gaun dirin dinangwo molala di pinanga i, Nabe hamen bani mongwo i, nin pire, aki di ni tenamia. 7i Nir homena ma dinangwo nerale? yu di pirikio. 7g Homena yanga sina tul sungwiwe, kenba ya dinangwo hananiba, ongi tul dere kri di i pire endo dongwo bani ganamua. God er yung kene ol tomia. Tere ni ari para ni kene ol ni tekinamo? Ol ni tenamia. Galsina ya, talhan hobi ni para ni tenamia. Tenangwo pangwo ipire, ni ogolo nomani si pir tere molkino? U# Er kuung sungwo para hania. Sungwo erin bani iwe, galsina ta sibire ware, kebering gal wam mo? I ta wakima. Iwe, homa singaba king Solomon galsina wai a nere wamba, te er kuung sungwo i, wai weni dimia. 9 Sikinga ipire, tal migi ta onanga paikinangwo irawe, emgi tal bir ta olalga panama di pinanba, weni kara ta onanga paikinamia, nomani si gogo dalkio. } Ongwo ipire, omaga golal mo? emgi golal mo? dire nomani si gogo danangiwe, gonanga haung nin pir po sin mo? Ta sikinia.  Ena hau sipia wangwo i, ni yalhobi nin maing para han po sinia. Homena yare bule yu ala ere nom mo? I ta nekima. God hahoba kene ol terere, homena nin tongure nomua. Nongwo i, God hahoba kene ongwo wai pamba, te ni ari moli onga i God ni kene wai weni omua. A{ Te God ni yalhobi hon monana dire honagi bir weni ni tomia. Homena galsina ni terala dire God honagi obilga ol ni tenangwo pamia, ni tekinamo? Ni tenamia talongwo nomani si oun dene? I  Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Eno, ni yalhobi ha ta a i wanana dire di ni tominia piro. Ni homena ma dinangwo nerale? Galsina ma dinangwo irale? yu dire kraun aulekio. r] Ena ari hobi tau talhan miki weni a nenga i pingere, mo yu nangwiwe, i ganba tal dimia. Te God mongwo bani talhan ta dikimia. God wai pir ni tenam mo? I ta pir ni tekinamua. Nomani si oun dere tal olale di pinangwo ha (Mat 6:25-34) . U Pinamba, God yu ditenamia, “Ni nomani paikinga pamia. Kenba ginangwo gonanua. Gonanga talhan olala dire, nomani si pire akun ol engiwe, nin inan mo? Ta ikinanua. F  Yong sina iwe, yu nomani si pinamia, tal wai dungwo hobi miki weni bona si egere, me erin miki weni ya di panama di pinamia. Erin mole nir homena nere, gun ere wai pire molala di pinamua. n U Oo ke paga hobi tulere, hon bir weni kere, homena i para weni i ala i egere, kunu benama dipinamua. " = Ke pare molere, homena yanangwo i miling miki weni hole aang denangure, hong yal i yu nomani si pinamia, Ayo, na homena i miki weni dimia, oo ta mamia. r ] Dire Yisas ha bangi biire yu ditongwi, “Yal ta talhan miki weni a nere, ganba bir weni ire kepanamia.  Direre Yisas ainere yu ditongwi, “Hulu moni ya, bona gana tau nomani i bani tere wakio. Nomani i bani tere wananga, mol pai gobari inan mo? I ta ikinanua. Te bona gana miki weni a nenangiwe, mol pai gobari bring sinan mo. I ta sinanga paikimua.” { Dimba Yisas yu ditongwi, “Na yas ha hol pungwo yal molere, talhan i ebir sire ni teralo? Terala na gabman molimo?” M Ena ari tabin bir weni mongwo sina i yal ta aire Yisas yu ditongwi, “Tisao, nabe haya gongure, talhan hobi abinambi muru ha te imia, ni ure ditengere, ebir sire, na tau na tenama womo.” )K Ol ni tenangwo gin iwe, God Kwiang yon wu bilere, ha i gran bani enangure dinanua,” dungwi. Ha di bole bona gana miki a nenangwo yal i du nomani panangwo ha X) “Ena yal tau ni han hol ire, ha maing oo ala pire, ha hol ol ni tenangwo mo, gabman te kene ongwo hobi mongwo bani ha hol ol ni tenangwo mo, ni yalhobi kul pire tal ha dirale dire nomani gogo sikio. O “Na Ari Wang Weni molia, yal ta na gauna ha sinangwiwe, God pring i ole tenangwo pamua. Te yal ta God Kwiang gaung ha si tenangwiwe, pring God han uning si olangure, ya di panangwo panamua. F Te yal ta ari hobi maulung bani na gai gol na tere, hana dal tibi olekinangwiwe, Ari Wang Weni na ere yal i haang God kwia ensel hobi kina mongwo maulung bani dal tibi ol tekiralga pamua. >u “Ena yal ta ari mongwo maulung bani na hana dal tibi olangwiwe, olangwo yal i haang na Ari Wang Weni, ere God kwia ensel hobi kina mongwo maulung bani di tibi olalga pamua.  Ni yalhobi bini eme iwe, para weni God kerere, pir po simua. Simiawe, ni kul ta pirikinania. God, hahoba talwo iwe, kene omba, nan ari nomani bolo na ol engwiwe, na kene ogolo weni omua. Yisas haang dal tibi olangwo ha (Mat 10:32-33, 12:32, 10:19-20) V% Hahoba elamaila ana hol pai muru maket homena bring sinongwo bani engwo moni nol tu toea obil bomua. Bomiba, hau iwe, hamen Nabe pirikinangure, wala gal ware yanamo? I ta yakinama. Kene ol tongure wamua. /~W Ni yalhobi kul pire wangiwe, na nibil di ni teiya hano. God iwe, gaun si gonangwo, nomani kwian ire pia si endo denangwo bani olangwo pamia. God tani kulung pir to. x}i “Enambi hobo, yal ta ni sinangwiwe, gaun tani si gonamia. Nomani kwian para sigolkinamia, kul pirikio. | Ha di si bonangwo ala olangiwe, omare ari sungwo bani u tibi nangure pinaminua. Ni yalhobi oo ala molere, ha di manbi olangiwe, emgi oo bring bani mole gala bir dire dinangwo ari para pinangwo gai bir gonanua. Ari God tani kul pir tenangwo ha (Mat 10:28-31) {w Tal ta kul si dinangwiwe, emgi u tibi nangure hanaminua. Te ha ta di bii enangiwe, emgi ere u tibi nangwo pinaminua. hz K Ena habang ta, ari tausen tabin bir weni u yobilere, si di dire mongwi. Mongure Yisas grang wine ongwo hobi nin homa yu ditongwi, “Perisi yalhobi hasu dire grang dirani sungwo si dina dire, u bir ongwo namia, wine olkio. #x? 5Ena Yisas ha i di te pisolere, ere mena ongwi. Ongure, Lo ha nir si tongwo yalhobi ire, Perisi yalhobi ire dire, kina ereho ongwi. Pirere ha di mere si tenamna dire nega dire sirin bol pungwi. Sirin bol piregere yal i ha gogo ta grang bani u mena nam mo dire, kwi han mongwi. w} 4“Eke, ni Lo ha nir si tenga yalhobi iwe, milni pirie. Ni yalhobi ha maing pir nomani sina enanba, ha maing ki miling ni tega irai i bangi olere, arihobi nir si tekinua. Yal tau ha maing pinamba, ni hoiri yole tenia para pirkimua,” dungwi. ?vw 3Hamen haya yal Ken ebering Ebel si gomia. Si gongure moli pirere, emgi yal ta yal Sekaraia ha maing oo ala bol mala si gongwiwe, God tobo nigi dongwo ni tenangure gul inanua. Hamen haya si gongwiwe, pring ni omaga gang giri malinga hobi para weni inia. Irere gul bir weni inanua. Na ha weni kara di ni teiwa. vue 2Gomia homa malungwo hobi tal ongwo i pring iwe, omaga gang malinga hobi ere para inia, gaun gul bir inanua. t5 1God ha tani di engwo meri yal ta yu bol emirawa. Na hana togu yal tau ire, yal tau ire dire, nu si olgere, yal tau si doling ire, yal tau si gomua. Ps 0Kwian moya tal gogo ongwo i, boleng kul pire pire molere, a yuwo ole wanua. Kwian moya yalhobi God hana togu yal tau si gomba, ni yalhobi kwian moya man wu engwo bani egin wai ol tere, oo ke tenua. r7 /Ni yalhobi milni pirie. Kwian moya yalhobi God hana togu yal tau si gomiraya. Golere man wu engure, yulagi engwo bani egin wai ol tere, oo ke tenua. [q/ .Dimba Yisas yu ditongwi, “Aye, ha maing Lo nir si tongwo yalhobo, milni pirie. Ni yalhobi iwe, ari ha maing pungwo hobi honagi oun dongwo i au si tenua. Teniba, tenga meri ni yalhobi nin aki ditere olkinua. p! -Dimiawe, ha maing Lo nir si tongwo yal ta Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni ha dinga i na yalhobi ominga maing dire gauna ha sinua.” hoI ,Pinba milni pirie. Ari yulagi ere u sikungwo meri iwe, yu monia. Ari yone engwo i hankire, hol wai dima dire wamia. Wangwo meri iwe, ari ni gaun maini wai dungwo hamba, nomani kwian sinali nigi dongwo hankimua,” dungwi. @ny +“Aye, ni Perisi yalhobi milni pirie. Ha maing oo ala pire bol hona ami di molgere ari na hanama di pinua. Te homaulung bangi molgere, ari singaba momua di na tenama di pinua. 9mk *“Aye, ni Perisi yalhobi milni pirie. Ho gu kengwo tali, te kwasuli hawi tal wo i, tau ana holo holo irere, taniga God tenga i, wai pamua. Pamba, yon milni God tekirere, tal gogo onga pamua. Onga i, God ha maing a ime olinua. Olinga i pisole ha maing para weni a i si ware wine onanga pamia, olo. l{ )Ena nir homena pele bigi singa i tamamia yal bina hobi pirari pare tal dime dire ol tenanga, kwian sinali wai dinamua. Jk  (Ni yalhobi nomani ta paikinua. God gaun maini ala para ol emua. j' 'Pimba Yisas yu ditongwi, “Ni Perisi yalhobi mulu sin hau maini bolimbani bigi si wai olinba, talime yal monga yon milni sina i nigi domua. *iM &Molere aling bigi sikungure, Perisi yal i hanere yu nomani si pungwi, “Ayo, yali homa aling bigi sikimia, talongwo homena aling gama kina nome?” di pungwi. h %Ena Yisas ha i di pisolungure, Perisi yal ta homena nenama dire wo dungwi. Dungure oo ala pire homena nerala dire ami di mongwi. g $Hama si pangure kewa elame dere gaung bani kurani si engwo meri iwe, ni kene ogolo ole monanga, kwian nomani gaun para weni au di poira sinangure, obilga ta si bolkinamua,” dungwi. Lo Tisa Perisi hobi kina ol wangwo ha (Mat 23:1-36, Mak 12:38-40, Luk 20:45-47) ofW #Te ni kwian si bongwo ala i ya mol panangwo, mol pai oli nanga, yo tekinangwo pamia, kene ogolo olo. e "Omin iwe, gaun kewa dimia. Kewa dere au dungwo meri iwe, ni omin para pine di hania. Omin au dinangwo irawe, nomani gaung i para au dinangwo hol hankun ole wananga pamia. Te omin si bonangwo irawe, nomani gaung i para si bonangwo hol wakinanga pamia. )dK !“Ena ari kewa elame galere, mulu ali kul si enamo? I ta ekinamia. Bol bani enangure dere kurani sinangwo, ari oo ala monangwo hobi para hanangwo pamua. -cS Ena God ari para muru ha hol ol tenangwo gin irawe, Nineba ganba hong yalhobi, yal Yona ha maing ditongwo pirere, tal nigi dongwo ol wangwo i hon olkirala di pire nomani si kulu simia, ni tal ol wanga i aidole nomani si kulu sikinia, Nineba yalhobi ha di mere si ni tenamua. Yal Yona singaba bir momba, te yal ta timiya mongwo i singaba bir weni momua. ( Yna 3:5-10) Omin gaun kewa dongwo ha (Mat 5:15, 6:22-23) x~}}}<|w{{>o=<<;::9<665|443321[00L//1..;- ,o+_**i)(((O''Z&&.%%$$x##k""5! M\ A`gPzHdESq }  p  H#DjXJA “Hanki dingiwe, na yal ta yulang na tongwo ire honagi olga yal i, ere di tibi ol ni tekiralua,” dungwi. Ha bangi biire honagi ari digan er wain kene onangwo ha (Mat 21:33-46, Mak 12:1-12) @yDire yalhobi Yisas yu ditongwi, “Yon nir bil tongwo iwe, yulang ingwo hol hankiminua.” Dungure Yisas yu ditongwi, ? Te ari yulang ire bil tomua dinaminba, ari hobi Yon God hana togu yal weni kara mongwo pamua dire na sinamia. Talwa dinamne?” y>kDimba yalhobi nin bolbin dire yu dungwi, “God yulang ire bil tomua dinaminba, Yon pir tekino, di na tenamia. [=/Yal Yon nir bil tongwiwe, God yulang ire bil tom mo, ari yulang ire bil tome?” m<SDungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi sirin bol na tenia, na ha taniga sirin bol ni tenamna do. /;YNi tenangwo yal i haang dal na to.” 9: mEna haung ta Yisas Yudari ha maing oo ala ari hobi God tal ol na tongwo ha maing nir si te mongwi. Mongure ha maing oo singaba hobi ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire, Yuda kene ongwo hobi ire dire, u Yisas mongwo bani pa dire yu sirin bol tongwi, “Ni ara yulang ni tongwo ire ure, tal maing maing one? u9c0Dumba ari para weni Yisas ha dungwo hobi ogolo weni yole pir momia, si gonangwo hol ta i tibi olekima.b8=/Ena hamen haung haung Yisas ha maing oo ala arihobi ha maing nir si tongwi. Te mongure ha maing oo singaba ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire, Yudari kene ongwo hobi ire dire, Yisas si golala dire hol wa dungwi. C7.Olere, yu ditongwi, “God ha mining ganing ta yu pamia. Na ha maing oo ala i arihobi na kina hawai ole ole olabilua. Yu pamiba, ni yalhobi oo ala i onga u kuni gobere omua,” dungwi. }6s-Ena Yisas ere ha maing oo bir ala pire hamba, ari bisnisi honagi ol mongwo hanere, si doling i maini olungwi. N5,Monangere kiani hobi ure ni sire ol gogo dal ni tenamua. Tere oo para muru si galere, malgi isusu olangure, ni gol wai sinanua. God ni aki di ni tongwo haung pinanga pamba, pir po sikinua,” dungwi. Yudari ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha (Mat 21:12-17, Mak 11:15-19, Yon 2:13-22) n4U+Ena haung ta u tibi unangwiwe, ari kiani mena holo holo i u ni yobilangure, ni sina i muru monanua. 3*Mere yu dungwi, “Yerusalem hong yalhobo, tal ta onanga kura paikire ura dinamia, onanga meri ereyu ol monanba, pir po sikinua. S2)Ena Yisas ere u Yerusalem malgi mala ure hangwi. Hanere hai mengwi. 1(Dimba Yisas yu ditongwi, “Yalhobi sime monangwiwe, kwahulu i ere yu gala dinamua,” dungwi. Yisas Yerusalem han dire hai mengwo ha 0'Dimiawe, ari taporal mongwo sina i Perisi yal tau molere, Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni gran wine ongwo hobi sime molo ditomo.” ^/5&“Pi tege eminga yal iwe, God grang wine olere, u tibi pi na tomia, nan ari hobi wai piminia, God yal i kene ol to. God haang a yuwo ol tenaminue. God mongwo hamen bani iwe, kura paikire ura dinamue,” dungwi. p.Y%Ongure Yisas Olibi hul mole aidole, ere ya ime pi Yerusalem nala dire ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi miki weni molere, Yisas tal ongwo i hanere, yong miling horega ongure, God wai pir tere, maa e tere erakere dire yu dungwi, E-$Au sungure ari tau gal gulere, homaulung i e ya ime ongwi. ,%#Dire kun giring aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Pirere nin galsina gule kun mobing bani ere Yisas aki dungure, kun mobing bani au sungwi. f+E"Dungure yasuri yu ditongwi, “Yal Yisas kun i honagi ol terala dungure gule ire ominua.” *!Ena yasuri kun han i gule mongure, kun hong yal ure yu ditongwi, “Ni yasu tal ongure kun yal kun i hani gule ire one?” Q) Ena yasuri pi pa dire hangure, Yisas ha ditongwo meri giu dire pangwi. (Hanangiwe, yal tau au si wakimia, han i gule i unana po. I unanga, yal ta bani molere, ni ya su talongwo kun i han gule ire one? dire sirin bonangworai, yu ditenania, na yasu pi tege eminga yal kun i honagi ol terala dungure ire uminua, ditere wo.” >'uU pa dire Yisas grang wine ongwo ya sutani bai nu si olere yu ditongwi, “Oo malgi yuwo hane. Malgi i pirere hananba, kun donki giri yal kun ta han hol enangure monangwo hanania. G&Erere ere Betpasi, Betani malgi hamen hul Olibi u pa dungwi. I% Ena Yisas ha di pisolere, Yerusalem nala dire homa engwi. D$Na kiana hobi singaba ta molkiralga pamia dire dinamia, ni aule ire ure sire isusu olio,” dungwi. Yisas singaba king molere Yerusalem ongwo ha (Mat 21:1-11, Mak 11:1-11, Yon 12:12-19) j#MDinangure singaba yu ditenamia, ‘Na di ni teralga piro. Yal ta tal tegere kene ole i wanangwiwe, hon aine teralga pamia. Te yal ta tal tegere kene ole i wakinangwiwe, homa teralga i wanangwo tal i nan tol di iralga pamua. f"EDitenamba, yalhobi yu ditenamia, ‘A, Yahuno, yali tu handret kina haya para anongwiwe,’ !Yu dire ari mongwo hobi yu ditenamia, ‘Ni yalhobi moni a nongwo i, a tol di ire tu handret kina a nongwo yal i to,’ ditenamia.  -Ni iwe, talongure moni to mama hol ere mone? A siribi sire ari mongwo bani engere sina tai sire pai mena mena i nangure na ure iralga pamba.’ .UDungure singaba honagi ari yu ditenamia, ‘Ni honagi ari digan monia. Ni nin ha dinga meri, na ha pring di ni teralia. Na yal nigi dega molga han dinia. Na nan tal a nekire, yal ta taling tol di iga han dinia. Te na nan homena ol ya nekirere, ari tau ol yangwo nega han dingiwe, para dinia. RNi ari nigi denga monia kulni piriwa. Ni nin tal ta a nekire, ari tau a nongwo hobi tol dirala dire dinua. Ni nin honagi ta ol ya nekire, ari tau ol yangwo miling u tibi ongwo i nerala dire dinua.’ Ena honagi yal ta emgi u pa dire singaba yu ditenamia, ‘Yahuno, ni twenti kina na tengarai na gal yobilere, i kul si ega ya dimua. yDinangure singaba yu ditenamia, ‘O para onga wai pamia. Ni oo tabil ana hol pai muru kene ol monanua,’ ditenamia. +Honagi yal ta u pa dire yu ditenamia, ‘Yahuno, ni moni twenti kina na tengarai na hon honagi oli oga propet wan handret kina u tibi omua.’ 3_Dinangure singaba yu ditenamia, ‘Tal wai onia. Ni honagi ari wai monia. Ni talwo i honagi awai ole onga i pire na oo tabil ana holo holo ni tegere kene ol monanua.’ !;Di aulungwo honagi yal ta homa u pa dire yu ditenamia, ‘Yahuno ni moni twenti kina na tengarai na hon honagi oli oga tu handret kina u tibi omua.’ ]3Ena singaba bir weni ganba ta kene ol te mole hon siina dinamia. Siina dire honagi ari tobo moni tongwo hobi di ku bolere, yu ditenamia, ‘Moni tegarai, ni yalhobi honagi onga sini sire pai i om mo paikime?’ DDitere nangure arihobi tole wa tere i bolimbani ol tongwo ipire yal ta nu sungure, emgi pi pa dire singaba bir weni yu ditenamia, ‘Singaba i na ganbana kene ol molkinama di piriwa.’ [/ Nala dire honagi ari ana holo holo di aulere, moni tobo twenti kina twenti kina tere yu ditenamia, ‘Ni yalhobi moni i ire pire honagi ongere, mena mena i sina tai sire pai i nangure na siina dire uralua.’ ;o Pimba Yisas ari hobi yu ditongwi, “Ari singaba ta, ari singaba bir weni mongwo bani pire digere, ganba kene ol na tenangure, na pi milin ta mole emgi siina dirala dire namia. 1[ Ena Yisas Yerusalem malgi mala ongure, ari Yisas haang pungwo hobi yu dipungwi, “Mala i God ari kene ongwo hol u tibi nama” di pire haung u mala omia pungwi. mS Ni Ebraham gang weni monua. Ena na Ari Wang Weni mole uga iwe, ari u tibi albe pire, yone pai mongwo hobi, si hon e tegere, sigare kule u wai nama dire wiwa,” dungwi. Ha di bole honagi ari moni i kul sungwo ha (Mat 25:14-30) X) Dungure Yisas yu ditongwi, “Omaga iwe, ni arini hobi God kina mol pai onua. }sEna Sakias aire mole yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni piro. Omaga na talhan a nega hobi iwe, sina weni sikira dire ebir sire, ari talhan a nekungwo hobi tau teralua. Te na yal ta taling kuni negiwe, pring tal sui sui dire te aibing olalua.”  Ongure arihobi hanere, “Ayo, tal nigi dongwo ongwo yal i kina pana gal momia, talongwo mome?” dire nomani si gogo dangwi. pYDitongure Sakias gintani manbi ure yong miling horega ongure, Yisas aule ire oo kepangwo malgi ongwi. ?wHan mongure yal i mongwo bani Yisas ari hobi kina ongwi. Ongure pi Sakias mongwo dimani pa dire Yisas han yuwo ole, “Sakias ni manbi wo. Kenba na ni oo ke panga ala monaminua.” w gHankire, yong ere momia, bli si homa pire er bane ta mo pire, Yisas wiyala nangwo haralua dipire han mongwi.  Ena yal i Yisas gumang hanamba, ari miki weni yobile mongure, yali koptani momia, i dui dire harala dire ol wamba, weniga hankungwi. + QMolere talhan miki weni a nongwi. i  MEna Yisas Yeriko malgi wangwi. Wangure takisi ingwo hobi kene ongwo yal ta haang Sakias mongwi. 8 i+Ditongure gintani omeling a pila dungure u wai ongwi. Pirere Yisas doling bol pirere, God maa e tere tere ongwi. Ena ari hobi Yisas tal ongwo i hanere, God maa e tongwi.]3*“Ni na onangwo pamia di pingiwe, omin i pila dinangure u wai nanua,” ditongwi. %)“Na ni tal ol ni teralga pire di na tene?” dungwi. “Yal Yisas ye, na omena gi dungwo i a pila di na tenana di pire diwa,” ditongwi. (Dungure Yisas u aire molere, “Aule ire na molga baniya wo,” ditongwi. Ditongure u mala ungure, Yisas yal i yu sirin bol tongwi, )'Dimba ari homa engwo hobi kura ha ditere, “Sime molo” ditongwi. Dimba yal i gala bir dire, “Debit gang ye, ni milna pir na tenanbao.” V%&“Yisas, singaba Debit gang ye, ni milna pir na tomo,” dire gala dungwi. 8k%“Nasaret hong yal Yisas u omua,” ditongwi. fE$Mongure ari miki weni umua dungwo pire, “Ari hobi talongwo ume?” dire sirin bol tongwi. &E#Ena Yisas Yeriko malgi u pa dungwi. Pa dungure omeling gi dungwo yal ta homaulung ami di molere, ari iriyala tongwo i, moni na to dire hong di mongwi. H "Ditomba yalhobi pir po sikungwi. Ha iwe, memini kul si pamia, Yisas ha dungwo hobi para ogolo pir pa dikungwi. Yisas omeling gi dungwo yal ta apila di tongwo ha (Mat 20:29-34, Mak 10:46-52) ta!Terere, homa kuba na sire, na sigonamua. Golere, ari habang sui tai dire pai molere, emgi hon airalua.” |~q Ari hobi na aule ire pire wiyol ta na tenamia. Tenangure, gauna ha sire, ol gogo dal na tere, ebil si na tenamua. }Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani aule ire nin bangi pire yu ditongwi, “Pino. Nan omaga mo Yerusalem namna dire uminia. Pi pa dinamingere, God hana togu yal awa ha homa di engwo irai, Ari Wang Weni na u tibi wiya, nima namua. |)Te habang kul enangwo gin i, mol pai gobari inamua,” dungwi. Yisas gole hon airalua gin sui tai dire dungwo ha (Mat 20:17-19, Mak 10:32-34) ,{QDungure Yisas yu ditongwi, “Owa, ha pangwo dinia. Yal ta God kene ongwo ha maing hol i nomani si pir tere, oo ai ya, eumbi ya, ebiring ya, irang aang ya, gir kul nongwo ya, pisolere, nangwiwe, omaga malungwo haung, God mong pring hon siina di tenangure, miki weni inangwo kunung benamua. xziEna yal Pita Yisas yu ditongwi, “Hano. Na yalhobi oona aibina para pisolere, ni ni dolni bomingiwe.” xyiDungure Yisas yu ditongwi, “Ari nin inangwo kunung ta paikinamia. God nin tenangwo kunung bemua,” dungwi. uxcDungure arihobi pire Yisas yu sirin bol tongwi, “Yal ara nimni mole sigare kule mol pai gobari iname?” w7Kun hausi hai bun kiaing kuun engwo ala i, nangwo oun domba, te bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo hol i nangwo oun go domua.” !v;Mongure Yisas hanere arihobi yu ditongwi, “Yal ta bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo hol i nangwo kulang panamo? I ta paikinama. guGDitomia yal i bona gana miki weni a neiraya, tal olale di pire guman digan hole mongwi. Ht Dungure Yisas ha i pirere yu ditongwi, “Onga i para onba, tal taniga onangiwe, moli nanga yo tenamua. Talhan miki weni a nenga i, ari te mena olere, moni inangarai, ebir sire, talhan a nekinangwo hobi tenana po. Yu onangere ni tobo wai hamen bani dinamua. Yu ol pisolere, na guna hana pire na dolna bolo,” dungwi. hsIDimba, singaba i yu ditongwi, “Na gir migi molga ali wine oli uga uga, omaga ari moliwa.” rNi Lo krehaman ha para pinua. Wou sikio. Ari si golkio. Kuni nekio. Hasu ditekio. Nimai nabin aki di tere grang wine olo.” dqADimba Yisas yu ditongwi, “Ni talongwo na yal wai ye di na tene? God tani yal wai momia. p+Ena Yudari singaba ta u pa dire Yisas yu sirin bol tongwi, “Tisa yal wai ye, na tal mere olgere God kwiana mol pai gobari na tename?” Wo'Ni ari hobi yu warala di pinanga, gir migi nomani pangwo meri yu paikinanga, para yu wakirere, te God kene ongwo sina honanga pamua,” dungwi. Yagaleng ta tal miki anongwo ha (Mat 19:16-30, Mak 10:17-31) n7Si tomba, Yisas gir migi hobi di ku bole yu ditongwi, “Gir migima hobi na molga bani unamia, hobang si tekio. Gir iwe, God kene ongwo hol i wamia. mEna dungwo gin iwe, gir migi tau Yisas breng bani anama dire aule ire ungwi. Umba, grang wine ongwo hobi hanere hobang si tongwi. lDinamba, na di ni teralga piro. Moni takisi ingwo yal iwe, God hanere, o, na miling pire ol wai ol tegere, yal i na kina gumana pule irabilga pamia, digan momba, tal dime dire ol wama di hangure, ere malgi omua. Te Perisi nin gaung di yuwo engwo yal iwe, God, o, yal i na kina guma pule ikiralga pamia di hanamua. Ena yal ta nin di yuwo ere na singaba moliwa, te hamil ha siga yal moliwa, dire wa monangwiwe, haang ya ime sinamua. Te yal ta nin gaung di yuwo eikire, digan yal bina moliwa, di pire aunabo nure wa monangwo yal iwe, ari tibi monamua,” dungwi. Yisas gir migi kuria si tere nu ke tongwo ha (Mat 19:13-15, Mak 10:13-16) Bk} Yu dinamba, takis ingwo yal iwe, ulubi mole, gai gole, ikwi bole, yu ditenamia, ‘O God, na digan mole tal nigi dongwo ol waga ni pring bir weni na tenia milna pir na to,’ dinamia. j/ Sare tan tani hamen haung sutani ni pir ni tere homena mai tere tere moliwa. Te tobo ana holo holo igiwe, taniga ni moni ni tere tere moliwa.’ i! Ena Perisi yal iwe, homa nin bangi aire molere, ‘O God, na ari wo ta molkiwa. Yalhobi iwe, kela kule yal ta taling tol dire, Lo krehaman ha isusu ol tere, al wou sire ol wamia. Na yalhobi ongwo meri ta olkiwa. Te moni takis ingwo yal i ongwo meri ereyu ta olkiwa. Wh' Monangwo ya suri iwe, ta Perisi monangure, ta moni takisi ingwo yal monamia. Lg Ena ari tau na nan wai weni molia ari para weni digan momua dire, guma igere bol tenama dire, Yisas ha di bole ditongwi, “Yal sutani ha maing oo bir weni God ha diterala dire pi monamia. ufcGintani ha hol ol wai ol ni tere aki di ni tenangwo pamua. Aki di ni tenangwo gin iwe, Ari Wang Weni na uralga pamia. Pamiba, ari tau na grana wine ole monam mo?” dungwi. Perisi hobi ire, takis ingwo hobi ire dire, di bole dungwo ha eEna God ari nu ke tongwo hobi girungwo tangwo, aki di na to dire u giu giu di monangere, God ni han uning si olamo? I ta olekinamia. edCYu dire yal Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi yas digan ha dire tal ongwo i nomani si piro. Ac{Tekinamba, na God ari para kulung pirikiba, al werai i gai golkirere, u giu giu di mongwo tali monangwo, nigi di piralga pamia dire, nomani si kulu sire, ha hol ol wai ol tenamua.” FbDitenangure, yas iwe, al werai i gobari weni pir tekinamia. FaTekinangure oo malgi i agr ta wiimbi gonangure, al werai mole haung haung yas mongwo bani u giu giu dire, ‘Na kiana tal gogo ol na tongwo hobi ha hol ol wai ol na tenanba’, ditenamia. {`o“Ena oo malgi ta yas ha hol pungwo yal i ke pare monamia. Monangwo yal iwe, God ari para kulung pir tekinamua. _ 7Ena Yisas grang wine ongwo yal ta God sirin bol tenangure, God ha pring ditekinangure, pisolekire, oine holgi di monama dire ha di bole yu ditongwi, 7^g%Dungure grang wine ongwo hobi ha i pirere, yu sirin bol tongwi, “Yal Yisas ye, tal ha dinga hobi makena u tibi name?” Dimba Yisas ha mong di tekima obil yu ditongwi, “Ari golere yone pare monangwo bani hau sipia mubil hama hane mu sungwo meri iwe, sire gintani ne monangwo pamua,” dungwi.X])$Yagr sutani homena sina wa monangure, God hanere yal ta ire, ta aidolamua.” O\#Te agr sutani heba ke monangure, God hanere al ta ire, ta aidolamua. d[A"Na u tibi uralga gin iwe, yal sutani ul tani pai monangure, God yal ta ire, ta aidolamua. BZ}!Ena yal ta nin nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Te yal ta nin gaung pir tekirere gonangwo yal iwe, emgi sigare kule kwiang mol pai gobari inangwo pamua. QY Lot eumbi siina dire pire gongwiwe, ha i pinia. ( Jen 19:24-26) 7Xg“U tibi uralga gin iwe, yal ta oo airing bani molere, iri si ala pire bona gana ire nala di pirikio. Yal ta homena sina wa molere, hon inaa di malgi nala di pirikio. iWKEna sungwo meri iwe, Na Ari Wang Weni molere siina di u tibi uralga gin i, ere para yu onamua. )VKYu ol mongure, yal Lot Sodom malgi aidole ere ongure, hamen bani endo, te hulu de wa gongwo, nimin yangwo meri ya ime ure, oo ai te arihobi para de wai simia. $UATe Ebraham ebering wang Lot mongwo gin i ere para yu omua. Yal hobi hau homena soo wa ma di nere, tal te ire ya ole, honagi ol yamua. Yare oo kere dimua. QTArihobi hau homena nere, nir nere, al te iri ya ole ire momua. Uning sire mongure, Noa iri si sipi ala ongure, nir bir weni sire, si terewa sire, ari para weni si gol wai simua. ( Jen 7:6-24) S Homa yal Noa mongwo haung ari hobi tal ongwo meri iwe, Ari Wang Weni na siina diralga haung u mala nangure ere para yu onamua. {RoNa moli pire ganba hong arihobi na pisole mobing hal wa na tenangure, gul honagi bir olalia, emgi u tibi uralua. QAri Wang Weni na kul sire ta u pa dikiralua. Hamen yong anigi bina holo holo au di poira sungwo meri, na u tibi uralga, ere yu onamua. tPaHabang ta ari tau na pire yu di ni tenamia, u timi momua, u timiya momua dinangworai, pir tere pi hankio. *OMDire Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi moli pire, Ari Wang Weni na u tibi egere, na han pa diralua di pinanba, gogo ta na hankinania. N-God kene ongwo hol timi u tibi omua, timiya u tibi omua dinamba, omeling hankinamua. God kene ongwiwe, ari monga nomani sina i omua,” dungwi. ]M3Ena Perisi yal tau Yisas yu sirin bol tongwi, “God kene ol na tenangwo tal haung u tibi uname?” Dungure Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo hol u tibi ongwiwe, ari yal al para weni omin ta hankinanua. HL Dire Yisas Sameria yal i yu ditongwi, “Ni na onangwo pamia di pir na tengiwe, nibil i wai simia. Aire ere malgi po,” dungwi. God kene ongwo maing i tibi olangwo ha (Mat 24:23-28, 37-41) kKOMonangwo hobi para ure God gun e tere maa e tekungwo yawe. Wiyol yal taniga maa e tomia hano.” 8JiMongure Yisas tal ongwo i hanere yu ditongwi, “Na ari ana holo holo para u wai ona di piriwa. Di piria ni tani unba, ari ana hol pai muru hol pai sui sui dire makena mome? cI?Dire ikwi bole Yisas kebering kule gun e tongwi. Tongwo yal iwe, yol Sameria yal mongwi. QHEna yalhobi ongwo sina i yal taniga tima pire nin gaung bani naa ire hamba, gaung wai dungwo hangwi. Hanere siina di Yisas mongwo bani pire erakere yu dungwi, “Na God ol na tongwo i wai piriwa.” 8GiDungure Yisas yalhobi hanere yu ditongwi, “Ni yalhobi ha maing oo singaba monangwo pire gaun i nibil di tenana po.” Dungure yalhobi ere pirere gaung wigi sungure hangwi. {Fo Ere ulubi mole gala bir dire yu ditongwi, “Yisas ye, ni na yalhobi milna pir na tenanga awai ol na tenanba?” pEY Pirere oo malgi pi pa dungwi. Pa dungure hakubi dongwo yal ana holo holo ure Yisas kina u guma engwi. pDY Ena Yisas Yerusalem nala dire ere pi Sameria holo dungure, Galili holo dungure, sina weni ongwi. C Honagi ole tobo ikungwo hobi ongwo tali onanua. God ha di ni tenangwo wine olere yu dinania, na yalhobi honagi ari digan mominia, talhan na yalhobi ominga iwe, na nan hana pangwo ominua dio,” dungwi. Yisas ari ana holo holo hakubi dongwo awai ol tongwo ha B1 Ke tenangwo i, nerala dire ni onga wai piriwa dire ma e tenan mo? I ta tekinania. Honagi ari iwe, honagi ongwo singaba han gogo dal tongwo pamua. iAKHoma na homena kere awai ol na tengere neralga, emgi ni nin homena ke nenanga pamua ditenamia. @%“Ena ni yalhobi monga sina i yal ta honagi ol ni tere, tobo ikungwo yal ta mole, homena ya nenga sina ganba gula dinangwo mo, kun sipi sipi kene ol wanangwo mo, ware, ginangwo ere malgi unamia. Unangure ni hanere ni homena haya no ditenan mo? I ta ditekinania. s?_Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi er miling wainta weniga dungwo meri obil pir na tenan mo? Tenanga er malbere i, nin dulung bolo gula di yare nir digan sina i hon bonanua, ditenanga meri wine ole bonamua. Honagi ari onangwo ha >Ena aposel hobi Yisas yu ditongwi, “Na yalhobi wine ole pir ni tenaminba, nimni molkiminia, ni yulan na tenanue.” |=qEnin ta gin ana hol pai muru hol pai sutani tal nigi dongwo ol ni tenangwo yali, ure, na tal nigi dongwo olgarai, nigi de pire hon nomani si kulu siwa, dinangwo, pring panangwo i kri di ole to,” dungwi. Ha maing a i si ware pir tenangwo ha X<)Ena ni yalhobi yal ta kraun sire yon wu binangure, bol yare tal nigi dongwo onania, nin kene ole tal nigi dongwo olkirala dire molio. “Ena enin ta tal nigi dongwo onangwiwe, mana dire hobang si tenanua. Si tenangere, nomani si kulu sire tal nigi dongwo olga nigi domia hon olkiralua dinangwo, ha ta paikimua dire, han uning si olo. Y;+Pring bir weni inangwo pamia. Pangwo ipire yali nin kwahulu bir weni ta nugung bani han hol erere, u di nir man ala pirere, gonangwo i, kulang panamba, God tal ol tenangwo i, tal oun weni dongwo ol tenamua. : }Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta kraun sire yon wu binangwiwe, bol yare, wine olere, tal nigi dongwo onangere, God pring ni tenangwo inanga pamua. Eke, kraun sire yon wu binangwo yal iwe, miling pirie. <9qDimba, Ebraham yu ditomia, ‘Yalhobi Moses te hana togu yalhobi grang si ime olungwiwe, golere hon airangwo krehaman ha wine onam mo? I ta olkinangwo pamua,’ ” dungwi.r8]Dungure moni bir pai tongwo yal i yu ditomia, ‘A, nabe Ebraham, i dinga paikimia. Gongwo yalhobi hon airere, ere pi ebina hobi mongwo bani nangure, tal nigi dongwo ol wangwo aidole, nomani si kulu sire, hon olkirala di piname.’ 7 Dungure Ebraham yu ditomia, ‘Ni ebin hobi Moses krehaman ha ya, te God hana togu yal ha di engwo iwe, wine onangwo pamua.’ |6qPire ebina ana hol bani muru momia awa ha ditenamba? Yalhobi gogo ta wa i unangwo na molga bani ure gul iname.’ 5}Dungure moni bir pai tongwo yal i yu dimia, ‘Ayo, nabe, Lasaras bai nu si olangere, na nabe oo ke pangwo malgi namia. '4GTe ta yu pamia. Nan mominga sina iwe, hogal bir dimia, na ni monga bani unaminba, hol ta dikimia. Te ni ere na mominga baniya unanba, hol ta ere dikimua.’ 3yDimba Ebraham yu ditomia, ‘Wanaye, ni nomani si piro. Homa irawe, kwian gaun kina ereho moniraya, mole tal wai dungwo iniraya, te Lasaras tal nigi dongwo imirawa. Imiraba, omaga yal i yong miling horega ongwo wai pire mongure, ni gul bir inua. 2yMongure moni bir pai tongwo yal i gala dire yu dimia, ‘Nabe Ebraham, ni milna pir na tenanga, Lasaras nu si olingere, ure aling miling taniga nir sulere, grabina bani anangwo ura dinangwo piralba? Endo bir de pangwo bani molere gul bir iwa.’ 1Engure ari yulagi engwo gul molere, gul bir imia. Ire han yuwo olimba, Ebraham ulubi weni mongure, Lasaras kina ereho si daule momia. X0)Ena yal bina i gomia. Gongure kwia ensel hobi ure aule ire pire, kwiang moya Ebraham kina si daule engure, hamen homena wai ne momia. Ena emgi moni bir pai tongwo yal i ere para gomia. Gongure man wu emia. ;/oEna yal i moni bir pai tongwo yal i oo kepangwo hona grang ami di mole, homena keuru boi di yangwo nere nere momia. Mongure awi ure gaung nebona dongwo bani dol bole bole omia. . Mongwo oo kepangwo mala iwe, yal kultaing talhan a nekungwo ta momia. Yal iwe, haang Lasaras gaung bane bani iwe, nebona domia. !-;Ena hongebe moni bir pai tongwo yal ta gal wai weni pirere, galsina nol wai dungwo ware, hamen haung haung hau homena wai dungwo nere nere momia. ,“Ena yal ta eumbi ere po ditere al ta hon inangwo iwe, yal i al hon inangwo i wou sinamua. Te airing ere po ditenangwo i, pi aring giri oo monangure, yal ta hon pi inangwiwe, al i wou sinamua. Moni bir a nongwo yal ta Lasaras kina onangwo ha 3+_Bomba, hamen ganba iwe, wai sinangwo pamiba, God Lo krehaman ha mining obil weni taga wai ta sikinamua. Al ere po di tenangwo ha (Mat 5:31-32, Mat 19:3-12, Mak 10:1-12) `*9“Ena yal Moses krehaman ha ire, God hana togu yalhobi ha mining bol engwo i ire dire, wine ole pai ongwo ongwo, nir bil tongwo Yal Yon u tibi ongwo gin iwe, para yu pai omua. Ongure omaga God kene ongwo hol iwe, ha maing u tibi pire pai omua. Pai ongure arihobi para weni ha maing pire nega dire hol i doling bolala dire yulang bomua. -)STomba Yisas Perisi hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi tal wai olgere, ari na hanama hanama di pire onanba, yon sina ali wai dim mo? I ta dikimia, God nin hamia. Ganba ari hobi talhan para weni nomani tere a yuwo ole yu wananba, God hanere, talhan i para ere yu a yuwo olam mo? I ta olekinamua. ({Ena yu dimia Perisi yalhobi pirere, tobo moni pir tomia. Tere Yisas ha dungwo bani aling diri bole wa gol tongwi. '{ “Ena ari singaba sutani honagi yal taniga molere, honagi ol tenangwo, wai panam mo paikiname? Singaba ta i nigi de pir tere, ta i wai pir tenamua. Te singaba ta honagi gogo ol tere, ta honagi wai ol tenamua. God pir tere, moni tobo pir tere, dinanga, para panam mo? I ta paikinamia. God taniga pir tenanga pamua,” dungwi. Lo krehaman ha God kene ongwo maing kina ha q&[ Ni yalhobi, yal ta taling kene ol molo di ni tenangwo, kene ol molkinanga, ni nin talni ara ni tename? v%e Ganba baniya moni tobo a nenanga i, ebir sire awai honagi olkinanga, hamen bani tobo ara ni tenangwo inane? a$; “Ena yal ta talhan wainta weniga kene wai ol monangwiwe, oli pirere, tal bir para kene wai onangwo pamia. Te, yal ta talhan migiga kene wai olkinangwiwe, oli pire emgi tal bir para kene wai olkinangwo pamua. O# Ena Yisas ha ainere yu ditongwi, “Ganba baniya moni tobo a monangiwe, ebir sire awai honagi olere, ari tau tenania. Te wai sinangere, hamen bani mol pai gobari irere, God kina pana gananua. "Ena emgi bona gana hong yal u pa dire tal ongwo i hanere, wai pir tere, honagi yal i ‘ni tal onga na ure hanega nomani wai panua.’ Ganba ari hobi ganba bani bona gana honagi nega dire omba, te hamen bani nangwiwe, hamen hol honagi nega dire olkimua,” dungwi. !/Yal ta u pa dinangure, kene ongwo yal i yu ditenamia, ‘Ni dina talmere tene?’ Dinangure yal i yu ditenamia, ‘Paba miling gal handret gire teiwa,’ dinamia. Dinangure kene ongwo yal i yu ditenamia, ‘Pepa ire twenti pisolere, et pela ten obil bol eyo,’ ditenamia. z m‘Ni bona gana hong yal dina talmere tene?’ Dinangure yu dinamia, ‘Kerosin daram handret ta muru teiwa’. Dinangure kene ongwo yal i yu ditenamia, ‘Ni dina tenga buku ire ami di mole, pipt kli si olingere, pipti obil ya dinamua.’ vePirere yal tau dinau ol tenangwo hobi gala di ku bonamia. Bonangure yal ta homa u pa dinangwo yu ditenamia. #?Bona gana hong yal i ere po di na tenangwo, ere pi yal ta oo kepangwo ala molalga irai, molere pana gal molalia.’ Tal yu olala dire nomani si pinamia. V%Dungure honagi ongwo yal i yu nomani si pinamia, ‘Tal olale? Na honagi olga irai ere po di na tenangwo pamia. Na nimni mole homaulung honagi ganba ta gula dikiralia. Yal ta moni hong diralga gai golia. Ditenangure bona gana hong yal i kene ongwo yal gala dire yu ditenamia, ‘Ni bona gana isusu olena dungwo i talongwo olene? Bona gana te mena ole tobo inga i, i tibi olingere, kunung benam mo, hanaminua. Ni honagi onga paikimia, ere nanga pamua.’ V 'Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Moni bona gana a nenangwo yal ta molere, honagi ari ta haang e tere, ‘na talhan a nega hobi kene ol molo,’ ditenangure, ol monamia. Ol monamba, yal tau bona gana hong yal ure yu ditenamia, ‘Ni bona gana kene ol mongwo yal irawe, talhan hobi irai para isusu olemua,’ ditenamia. U# Dimba, ebin iwe, hamen haya goli oma di pire momingarai, ya momio, te banta oma di pire momingarai, ere memini umia, nan wai pire, gun ere, homena si gal tominga i, wai pamua di pirikino?” dungwi."=Dinamba, irang yu ditenamia, ‘Gir waiye, nan yasu ereho tani molere, homena tani nere, pana wai gale mobilua. Te talhan ega hobi iwe, ni talni dimua. *MPirikiba, wani iwe, talhan hobi irai para weni i pire, pasendia al tau te wai sire, hon ere memini umia, ni hanere, kun bulamahau bir weni irai si ke tenua.’ ^5Dinamba, wang i yu ditenamia, ‘Na me erin miki ni honagi ol ni te moliwa. Gin ta ni gran si olekiwa. Si olekiba, ni kun meme giri migima ta na tenanga na ire si kere gamnahobi kina wai pirio? Weni ta pirikiwa. #Ditenangure, wang homini yong ki bir ere oo ala horala dipinamia. Dipinamba, irang i u maini ure, ha ura pangwo dire, ala womo, ditenamia. )KDinangure yal i yu ditenamia, ‘ni ebin irai ungure, nabin i miling bole wai pire, kun bulamahau bir irai sire, homena ke nere gun ere mominua,’ ditenamia. T!Pirere honagi yal ta gala dire sirin bole, yalhobi talongwo ome? dinamia. b=Monamba, wang homini i honagi ol ware unamia. U malgi ure ta sire egin inangwo pinamia. NTalongwo gun enamne? Yal i hamen haya goma di piriga irai, hon mole ere ungwo pamio, te u banta oma di piriga irai, hon ere ungwo pamia. Nan gun ere wai pire tenaminue.’ Dire homena ne monamia. U#Kun bulamahau bir weni irai i ure si keyo. Nan nere wai pire gun enaminua. =sDinamba, irang iwe, honagi ari hobi di ku bolere, yu ditenamia, ‘Na gal wai egarai i ure pir tenana po. Ana digi wai egarai i ure wa to. Te kebena daing wai egarai sigiu di to. wgInangure wang i yu ditenamia, ‘Nabe ni God kina maun bani tal nigi dongwo olia, ni na wana momua dikio.’ A{Yu di pirere, pi irang monangwo bani nala dire namua. Pi ulubi ire monangure, irang hanamua. Hanere, ayo, na wana weni umia dire, miling gul sinangure, muma pire kule tol bai inamia. c ?Omaga ni na wanaye dikio. Ni honagi ari mongwo meri molere, honagi ol ni teralgarawa.’ R Pire yu diteralia, ‘Nabe, ni God kina maun bani tal nigi dongwo olia. [ /Mol i pirere, nomani si kulu si pinamia. ‘O, na nabe honagi ari hobi homena wai dungwo nere momiraba, na timiya mole menan gole, yona sibil dinangwo golalga pai dimia, nabe monangwo nalgarawa’ di pinamia.  5Ena yal i kene ol mole kun heba nenama dire tenangwiwe, yal i ire mena pire, i ta negere miina onama di pire, ari na ham mo, hankimo, dire monamia.  Dikinangure yali wa i pire, ganba hong yal ta honagi ol tenamia. Ol tenangure yal i kun kule kene ol monana po ditenamia. c%~a}}N|{{zqyMxwCuttssNruqpoo nnnUmmlllLkjj*iihhgMgMLL>KKJCIIHGG`FFF;E}DD#CC BxAAj@??B>==<<';8::9V847G654322100W//v..,,I++B**D)''&&O%%9$$1##""[!!^ ?,1? 'Ha_ G  % o s D; Ycw0Ena ari miki weni harala dire u ku bole mongwi. Momba, tal ongwo i hanere, miling pire, dini me sire ere ongwi. )/Gongure soldia kene ongwo yal keptin ta tal ongwo i hanere, God haang a yuwo olere yu dungwi, “Yal iwe, tal wai ongwo yal momua,” dungwi. eC.Ena Yisas gala bir dire yu dungwi, “Nabe, na kwiana ni ani bani eiwa,” yu dire gongwi. mS-Yu ongure ha maing oo bir ala gal hol engwo iwe, sina weni si dina di ya ime pire, u sutani ongwi. .U,Ena omare ari u sina weni ure dekungure, ganba uling holo holi hamen para si bol poira sungwi. Si ongwo ongwo hamen pudungwo ari kula pangure, ari hon dongwi. 1[+Dungure Yisas yu ditongwi, “Kenba ni na bolo gul ikinaminga ai u sina wai weni pire gun ere monaminua.” Yisas gongwo ha (Mat 27:45-56, Mak 15:33-41, Yon 19:28-30) xi*Dire Yisas yu ditongwi, “Yisas, ni emgi singaba king mole kene ol monanga haung na para milna pir na to.” ~)Nan yasuri tal gogo ominga pring pangwo meri gul iminia. Gul iminga meri yal i bolo para iminia. Ni God kulung pirikire, yu din mo?” F}(Dimba er pera daling hol bani sungwo yal i ha dungwo i pire han tere yu dungwi, “Nan yasuri pring oun dongwo ipire gul na tomba, yal iwe, pring ta paikungure, gogo nomani pire ol tomia. &|E'Tal nigi dongwo ongwo yasuri yal ta Yisas gaung ha sire yu ditongwi, “Ni Kraist mon mo? Weni monanga nin gaun aki dire, na yasuri para aki di na tomo.” d{A&Ena er pera gumiling mibi ha mining ta yu bol emia, YAL IWE, YUDA ARI SINGABA KING MOMUA. [z/%Ware yu ditongwi, “Ni Yuda ari singaba king irai monia, nin gaung aki domo.” gyG$Ena soldia hobi para gaung ha sire, u mala pire nir wain gu kengwo bli wa i pi grang wangwi. xxi#Ena ari hobi aire mole tene han mongwi. Mongure Yuda kene ongwo hobi guma bani aling diri bol tere yu dungwi, “Ari tau aki di tomiraya, nin gaung aki dinamo? Yal i Kraist God Nu Ke Tongwo Yal monangure, yu ole nin gaung aki do domo.” 2w]"Si engure Yisas ha yu dungwi, “Nabe, arihobi tal gogo ol na tongwo i pring i ole to.” Dungure soldia yalhobi Yisas gal gule santu sire aling bangwo yal i, i ongwi. v!Pirere ganba ta haang Breng Yulang ganba pi pa dire, Yisas er pera bani sirere, te tal gogo ongwo yal su bina holo holo i si engwi. Wu' Ena tal nigi dongwo ongwo yal su Yisas kina sirala dire aule ire ongwi. t Na er aulung hon dungwo molga na han olangwo pangwo yu ol na tomia, ni er aulung gongwo monia tal mere ol ni tename?” dungwi. $sATal yu onangwo gin iwe, ni yalhobi yu dinania, Hamen hul i guru di yare na biiro, te ganba si pu dinangwo sina ala i molgere hon terewa sinamba, dinania. {roPiro, moli pire emgi habang ta u tibi nangure yu dinania, Ayo, al temini tongwo meri yu molalgarayo, di pinania. q%Ongure Yisas kulu si hanere, yu ditongwi, “Yerusalem al hobo, na wa di pire hai me na tekio. Ni al hobi wani aun hobi pir tere hai me to. ppYEna ari yal al tabin bir weni doling bol pire, al hobi aya maya dire, pegare ole hai mere mere ongwi. 9okEna olungure yalhobi Yisas aule ire ongwi. Ongure Sairini hong yal Saimon malgi nala di ongure, soldia hobi a i si molere, Yisas er pera haungwo i tol di ire hau tongwi. nEna Pailat Barabas kura bole ari si gole hani pangwo yali gule mena olere, Yisas ari hobi ha dungwo meri grang wine olere, Yisas si gonama dire, soldia te aibing olungwi. Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha (Mat 27:32-44, Mak 15:21-32, Yon 19:17-27) BmSungure Pailat Yisas si gonama dire ha di ba bol tongwi. lwDimba, yalhobi grang mu dire, gala bir dire, “yali er pera bani si golo” dungure Pailat ha dungwo ya ime sungwi. *kMDitongure Pailat ti hon aire yu ditongwi, “Tal ha oun dongwo pire dine? Yal iya gonamba, ha ta di oun dekimia, homa kuba obil sire gule olgere monangwiwe.” pjYDungure ari hobi para weni grang mu dire, “Er pera bani si golo. Er pera bani si golo,” ditongwi. EiPailat hon aire yu ditongwi, “Na Yisas gule olalgiwe.” LhBarabas iwe, gabman kina kura bole yal tau si gole hani pamiraya. wggEna omaga iwe, ari yal al miki gala bir dire, “yal i si golo. Barabas gule olingere mena uname,” dungwi. kfO(Ena erin habang Pailat memini pangwo ari halabusi pangwo yal taniga gule ole ole omiraya.) Dehoma kuba sire han gule olimingere ya monamua,” dungwi. dTa mangwo meri iwe, Herot ere wa dungure ta mangwo pamia, hon nu si memini olimua. Piro, gonamba, ha oun dongwo ta i tibi olekinia, ecC“Ni yalhobi yu di ware, yal i aule i na molga bani unia, yal i ari hobi para weni kraung sire, auli holo holo emua dinga irawe. Ena na ni yalhobi monga bani ha ta dinangwo miling irala dire wa duiba, ta mangwo hanua. ab; Ena Pailat Yuda ha maing oo singaba, kene ongwo hobi para di ku bole yu ditongwi, aa; Ena homa Pailat Herot kina kiang pai mongwi. Momba, omaga Herot tal ongwo i Pailat wai pire, u tani pire, ha wai di mongwi. Pailat Yisas er pera bani si golo di tongwo ha (Mat 27:15-26, Mak 15:6-15, Yon 18:39-19:6) :`m Ena Herot soldia hobi para Yisas gaung ha sire grabalga ole brum bai tongwi. Tere gal mining ganing ungwo wai weni hau tere, nu si Pailat mongwo bani olungure, aule ire ongwi. r_] Di tekungure Yuda ha maing singaba ire, Lo tisa ire dire, u aire mole yulang bole ha di mere si tongwi. O^ Molere sirin miki weni bol tongwi. Tomba, Yisas ha ta mong ditekima. ]1Mongure Yisas u pa dungure hangwi. Hanere, Yisas umia tal guma hon tau onangwo homa hankiraya, omaga haralga molia dire, wai pire gun ere mongwi. Z\-“Singaba Herot arinhobo momua,” dungure Pailat pirere, yalhobi Yisas kina nu si olere, “Herot monangwo po,” ditongwi. Ditongure yalhobi Herot mongwo bani ongwi. Ena gin iwe, Herot u Yerusalem mongwi. s[_Ena Pailat yalhobi ha dungwo i pirere, yu sirin bol tongwi, “Yal iya, Galili yal momo?” dungwi. ZDimba arihobi yulang bole yu ditongwi, “Yali Galili ganba ha kebering hole di te i Yudia pire omaga baniya umia. Ungure arihobi para weni ha i pire ganulun dire kura bonangwo pamua,” dungwi. Yalhobi Yisas aule ire pi Herot mongwo bani pire hahol ol tongwo ha YDungure Pailat kene ongwo hobi ari tau para ditere yu dungwi, “Na yal i ha ta dinangwo miling irala dire wa duiba, ta dikimua.” XDungure Pailat Yisas sirin bol pungwi, “Ni Yuda ari singaba mono?” Dungure Yisas ha pring yu ditongwi, “Ni nin dingiwe.” wWgPi molere, yalhobi Yisas tal ongwo maing ha di mere si tongwi. Tere yu ditongwi, “Yal i ari hobi kraung sire, auli holo holo emirayo, te Singaba Sisa takis tekio dire hobang simirayo, te yal i nin na Kraist singaba moliwa dimiraya.” fV GEna yalhobi ha hol ol wai sire, Yisas aule ire ere gabman nambawan Pailat mongwo bani ongwi. U GDungure yalhobi yu dungwi, “Nan tal ha hon dinangwo pinamne? Yali grang bani ha para di mena olungwo piminua,” dungwi.TFDungure yalhobi yu ditongwi, “Ni God wang weni molia di pino?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nin pinga meri dinua.” gSGEEna omaga emgi na Ari Wang Weni molia. Molere yulang hong yal God kina kene ol molabilua.” IR DNa sirin bol ni tenaminba, ni yalhobi sime molo di na tenania. XQ)CMongure Yisas aule ire kaunsil mongwo bani ongwi. Ongure yalhobi yu ditongwi, “Ni singaba Kraist mon mo, domo.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi na ha diga gin i, yol e pirikinia, talwa dirale? P BEna honmil hamen tangure Yuda ari singaba hobi ire, kene ongwo hobi ire, Lo ana holo holo tisa ire dire, u ku bol mongwi. O)ADire ha yong miki i tongwi. Kiang hobi Yisas aule ire Kaunsil mongwo bani pire ha hol ol tongwo ha (Mat 26:59-66, Mak 14:55-64, Yon 18:19-24) ^N5@Sire omeling apalapo ire to si tere yu ditongwi, “Ni sungwo yal i haang arawe?” RM?Ena plisman Yisas kene ongwo hobi Yisas gaung ha sire kuba sungwi. pLY>ere mena pire, similo hai me mongwi. Ari hobi Yisas gaung ha sire sungwo ha (Mat 26:67-68, Mak 14:65) K =Dungure yal Yisas inaa dire, Pita tene han tongwi. Tongure Pita Yisas ha homa ditongwo irai, hon i kraung bani ere nomani si pungwi, “Girungwo ni homa gin sui tai dire na hana di kul sinangere, emgi hoale be dinamua,” ditomiraya, hon nomani si pirere, nJUEna yalhobi Yisas han holere aule irere, Yuda ha maing oo singaba ke pangwo malgi ongwi. Ongure yal Pita pirere, naa di mongwi. aC;5Ya monga haung iwe, nan yalhobi kinbe kinbe ha maing oo ala molere, ha nir si ni tega pir mongarai, na han holkingirawe. Holkiniraba, ni yalhobi nin pinga haung, te si bongwo yulang tongwo hobi para pungwo haung, omaga werigi dimua,” dungwi. Pita Yisas na hankiwa di kirulu dungwo ha (Mat 26:69-75, Mak 14:53-54, 66-72, Yon 18:12-18, 25-27) ,BQ4Ena Yisas inaa dire, ha maing oo singaba ire, ha maing oo plisman ire, ha maing oo kene ongwo hobi ire dire, han hol irala dire ungwo yalhobi yu ditongwi, “Ni yalhobi na na han sirala dire unia. Ungiwe, di baina ire, di sire ire ure, yal ta homena kuni nongwo han sirala dire un mo? qA[3Kungure Yisas hanere yu dungwi, “A, onga paikimia, hon olkio,” dire, kraung hon adagi si e tongwi. @2Dire grang wine ongwo yal ta di baina aki dire sungure, ha maing oo singaba honagi yal ta kraung weni hol i bol wal kungwi. ?1Ena grang wine ongwo hobi Yisas tal ol terala dire ongwo hanere, yu dungwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi tau di sinamne?” {>o0Umba, Yisas yu ditongwi, “Yal Yudas, Ari Wang Weni na ni gumana mu dinia. Talongwo mu dire na bai tal sine?” =/Yu dire mongure, Yisas kiang gintani u pa dungwi. Dire grang wine ongwo yal Yudas homa ere, Yisas gumang mu dirala dire ungwi. 7<g.Hanere yu ditongwi, “Ni yalhobi talongwo ul pane? Aire hon mole God ha di te molkino? Ul panangiwe, Seten ni kraun sire kela kul ni tenangwo ni bol yanana dire yu onamia. Aire hon mole God ha di tere tere molo. Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tongwo ha (Mat 26:47-56, Mak 14:43-50, Yon 18:3-11) 1;[-Di te pisolere, aire ere grang wine ongwo hobi mongwo bani ongwi. Pi hangure yalhobi Yisas tal ta ol tenangwo miling gul sungure, pole pole ul pai mongwo hangwi. ':G,Tomba, Yisas yong sina hoho mo ure erin bai tabilungure, ha hon erakere ditongwi. Dite mongwo bani, pir pan iwe, ari algi yangwo meri ya ganba bani sungwi.) E9+(Yu dungure hamen bani ensel ta ya ime ure, aki di tongwi. 8#*Tenanga, omaga gul iralga haung u tibi ta hunama di piriwa. Piriba, na hana ta paikima, ni nin hani pamia. Dinanga meri na wine olalua.” t7a)Dire obilga ulubi pire, ikwi bole God yu ditongwi, “Nabe, ni aki di na terala di pinanga, aki di na to. ?6w(Pi pa dire Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi monga bani tal nigi dongwo onanga pamua. Pamba, God gala dinangere, ni aki di ni tenangure, nimni mole monanua.” 5'Ena Yisas girungwo haung haung ongwo meri Yerusalem aidolere, ere Olibi hamen hul ongure, yalhobi doling bol ongwi. _47&Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi di baina sutani dimia hanega,” dungwi. “Owa, i para dimua,” dungwi. Yisas irang God ha di terala dire Getsemani ongwo ha (Mat 26:36-46, Mak 14:32-42) {3o%Ha maing buku awa ha yu pamiraya, ha hol ole halabusi pai mongwo hobi, yal i kina ereho si daule monamua. ( Ais 53:12) Ha di engwo iwe, omaga na molga bani nima namua. Te homa na pire awa ha di engwiwe, nima pire pai omua,” dungwi. f2E$“Yu oniba, omaga iwe, yal ta moni gal giranga meri kene ole ire nanga pamua. Te gal blasben ere para kine ire nanga pamua. Te di baina ta hol sikinanga, gal yal ta tere moni inangiwe, di baina hon bring sire a ire po. 1%#Ena yu dire Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Homa na ni ha maing honagi onana dire, ni bai nu si olga onga irawe, moni gal kebin to, blasben ta ire honirayo, onga gin iwe, pi mole mena gole banta paikin mo?” dungwi. “Mena ta golkiminua,” dungwi. 80i"Dimba Yisas Pita yu ditongwi, “Kenba ginangwo ni homa gin sui tai dire na hana di kul sinangere, emgi hoale be dinamua,” dungwi. Moni gal blasben di baina tal su hobi ha / !Dungure Pita yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni halabusi pananga mo, gonanga, na kina ereho golabila dire, ni kwi han moliwa.” i.K Yu onamiba, na haya God Saimon aki di tenanga, Saimon nimni monamua di te pisole moliwa. Te ni mobin hal wa na tenangiwe, tere enin tau mobin hal wa na tenamba, ni hon aki di tenangere, hon nimni mole na pir na tenamua.” -5“Ena Saimon, ni piro. Seten God sirin bol pimia. Pire urere, ni kela kul ni terala dire unamia. Yal ta hopi miling pere masin ongwo meri iwe, Seten ure kraun siralga pir na tenana dire yu ol ni tenamia. Tenamba miling dungwo meri ha maing a i si wananga nimni monanua. C,Molere Isrel wiyol ana holo holo kebena sutani hobi para weni bring aholo sire kene ol monanua. Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha (Mat 26:31-35, Mak 14:27-31, Yon 13:36-38) /+WMoli uminga Nabe ai ta na tongwo kene ol molalga meri, na ere ni yalhobi ai ta ni teralga kene yu ol monanua. Na kene olga bani iwe, nir nere homena nere monaminua. e*CNa gauna gul ire moli ogiwe, ni yalhobi na pia si nin bangi olekingere, ereho moli uminia. k)OYal ta nir hole yal ta tongwo nomia. Nongwo yal i singaba mom mo, te nir hongwo yal i singaba mome?” Dungure, yalhobi “Nir nongwo yal i singaba momua,” ditongwi. Ditomba, Yisas yu ditongwi, “Na nir honagi yal moliwa. 8(iPimba, ni yalhobi monga sina i yal ta yal bir molala di pinangiwe, yal kultaing mongwo meri monania. Te singaba molala di pinanga, nir honagi oli nanga pire singaba monanua. '1Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari singaba king ta molere, hamil ha sire honagi ha dungwo te kene ol tongwo hobi yal i na yahuna ta moma di pimia. t&aEna grang wine ongwo hobi molere, “Nan yal ara singaba molere, kene onamne?” dire bolbin dungwi. %Dungure yalhobi nin di wama tere, “Ara onama dire dime?” di mongwi. Yisas gamahobi ara singaba monamine dire bolbin dungwo ha 4$aEna God Ari Wang Weni gonama di pungwo meri, na golalga pamua. Pamiba na bai tal sinangwo yal i, miling pirie. Gaung gul obilga inama di pino? Bir weni inangwo pamua.” h#I“Hanega. Nan yalhobi homena tani nere ha wai dire mominga hobi, ta na bai tal sinania. O"Yu dire homena ne wai sungure, mulu hau nir holere tere yu ditongwi, “Mulu hau nir iwe, nomani hon gwa si ni teiya. Tegere God bolo guman puli ire u tani nana dire, na nan algi u mena namua.”) f!EYu dire homena breti ire, “God ni homena na tenga wai piriwa” dire, du dire yalhobi tongwi. Tere yu ditongwi, “Iwe, na yulana dimia. (Na yulana ni yalhobi miling pule ni teralia. Na pir na tere nere nere molio.”  Emgi nir i hon ta nekire moli ogere, God kene ongwo bani u tibi ure nima pire pai monangwo gin i, nir i hon nenaminua.” }Yu dire mulu hau are “God ni nir na tenga wai piriwa,” dire yu ditongwi, “Ni yalhobi nir i ebil sire ari hobi to. $AEmgi erin homena i hon nekire moli ogere, God kene ongwo bani u tibi ure nima pire pai monangwo gin i, erin homena hon yulang bonangure hon nenaminua.”  Mongure yalhobi yu ditongwi, “Na gauna gul bir iralga mala umba, homa ni yalhobi kina erin homena i nerala dire wai pirige. taEna haung mala weni ongure, pudungwo Yisas grang wine ongwo hobi kina homena bol bani ami di mongwi. Q Dungure yasuri pire, oo hong yal i ha dungwo meri boling kul tomia, oo weran ta tongure, homena akun ole mongwi. Yisas gamahobi breti wain kina tongwo ha (Mat 26:26-30, Mak 14:22-26, 1 Kor 11:23-25) { Dinangere oo hong yal i weran ta mini bani i tibi ol ni tenamia. Tenangure, ni yasuri pire bol homena akun ole eyo.” :m Hananga yal i, oo ala ta nangwo i doling bol i pire, oo hong yal i yu ditenania, Tisa yu dimia piro. Ni oo weran ta na tengere, erin homena nenamna i tibi olo, dungure uminua. {o Ditongure Yisas yu ditongwi, “Piro. Ni yasuri pi oo malgi pa dinanba, yal ta nir mugu hol ire unangwo hanania. )M “Oo makena akun ol enamne?” xiUngure Yisas Pita Yon kina nu si olere, “Ni yasuri pire erin homena akun ol engere nenamna po,” ditongwi. Z-Ena erin habang iwe, kun sipi sipi giring si ke nongwo haung u tibi ungwi. ykDitongure yal Yudas, “Para dinia, han molo,” ditere, ari ta hon ekinangwo gin i na Yisas bai tal siralga irawa dire, kwi han mongwi. Yon Pita kina erin homena akun onama dire nu si olungwo ha (Mat 26:17-25, Mak 14:12-21, Yon 13:21-30) SOlungure yal hobi wai pire, “Owa ni yu onanga moni tobo ni teralua”. Bungure yal i ha maing oo singaba ire, ha maing plisman ire dire, mongwo bani u pa dire, Yisas han holala dire ha di tibi olungwi. 5Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi mongwo sina i, yal ta Yudas Iskeriot mongwo bani, Seten ure yong wu bungwi. MPirere ha maing oo singaba ire, Lo ana holo holo ha nir si tongwo hobi ire dire, Yisas si golala dire, ha hole hol wa dungwi. Dumba, ari para weni Yisas pir tomia dire, han uning sire ya mongwi. 2 _Ena homa God Isrel ari hobi wang homini si gonamba, han uning si tomia dire, homena si gal nere, God wai pir tere, erin mongwo haung u mala ungure hon nomani si pungwi. q[&Te ari yal al hobi pare honmil Yisas ha maing dinangwo pirala dire, ha maing oo bir ala mone omua. %Hamen haung haung Yisas Yuda ha maing oo ware ha maing nir si tomia. Tere hamen girungwo, ere pi hamen hul Olibi pire mone pamia. \ 1$Ginangwo tanangwo haung haung na hana wai ole ole molio. Molere, talhan i u tibi unangwo nimni mole, Ari Wang Weni na gumana bani aire molala di pinanga iwe, God yulang na to dire, sirin bol tere tere molo.” #Hau kwir enga dirin wa i ure sungwo ganulun dungwo meri iwe, na uralga haung ari ganba uling holo holi para weni ganulun dinamua. S "“Ena hau homena miki weni nere, nir bia nere, te gaun tal pir yuwo ere wa monanga, Ari Wang Weni na uralga, tal onane? Na uralga haung pir po sikinia, gintani uralga pamia, a non ole kwi molio.  %!Hamen ganba wai sinamba, te na hana iwe, obil weniga ta i kul sikinamua. Ha weni kara di ni teiwa. Yisas gamahobi nin gaung kene onangwo ha Y+ Ari omaga malungwo hobi olo ta gol wai sikinangure, talhan hobi u tibi unamia. taPinga meri iwe, talhan onangwo hanere, o, God kene ol na tongwo hol irai omaga mala umua di pire monanua. lQMonangere yolang bani hon pu dire mini hon onangwo irai, nimin sinangwo haung mala umua di pinia. veEna Yisas ha ta er bani di bole yu ditongwi, “Ni yalhobi kwasulu ya, te er tau bani kwi han monania. jMEmgi talhan han diga meri u tibi unangure, ni yalhobi hanere, o, God aki di na tenangwo haung mala umua dire, aire nimni molo,” dungwi. Er Kwasulu mine hon ongwo iwe hamen haung ebil sungwo ha (Mat 24:32-35, Mak 13:28-31) B}Te Ari Wang Weni na kwahawa bolimbani molere, ere ime uralia. Uralgiwe, yulana bir pai na tenangure, nimni molere, hamen yong anigi ongwo meri uralga, ari para muru na hanangwo pamua. Wanangure ganba bani tal tau onangwo i ari hobi hanere, ha kwaling terewa sinamia yulang holkire, ari gongwo meri monamua. hI“Ena ari, haba, kulmoma iwe, tal ta onamio. Te pil nir digan mo mibi pire, sahala si yare sigune bir dinamio, ganba ari hobi ganulun dire kul pire omeling nol danamia. Danangure hamen yulang i, ho tere hol wanamia. ucAri wiyol hobi Isrel ari tau si gonangure, tau aule ire pire ganba bina holo holi olamua. Te wiyol hobi Yerusalem oo ai bani egere moli nangwo nangwo, hamen haung wai sinamua. Emgi Ari Wang Weni unangwo ha (Mat 24:29-31, Mak 13:24-27) ;oEke, agr gir panangwo ya, te gir aming ne monangwo hobi iwe, miling pirie. God ari tal gogo ongwo hobi yong ki bir e tere, tal oun dongwo ol ni tenangure, gaung gul bir inanua. m~SHoma awa ha di engwo meri iwe, tal nigi dongwo ol wanga i, God nin prin ni tenangure u tibi namia. ?}wDi pinanga gin iwe, ari Yudia monga hobi te ere pi hamen hul molio. Yerusalem oo malgi monanga hobi, aidole te ere banta po. Te ari mena monanga hobi hon ere malgi nala di pirikio. |+“Ena Yerusalem oo malgi ami kura i wangwo yalhobi bina holo holi yobile monamia, hanere, eke, Yerusalem sigale isusu olamua di pinania. {#Teralia ni yalhobi nimni mole moli pire, nomani mol pai gobari inanua. Yisas Yerusalem isusu olamua dungwo ha (Mat 24:15-21, Mak 13:14-19) KzTenamba, ni bini eme tani weniga malamba, na kene ol ni teralua. RyAri para weni na pir na tere monanga i, ni hanere yong ki e ni tenamia. x+Te nimai nabin hobi ire, ebin hobi ire, algi tani hobi ire, enin abin hobi ire dire, ni aule ire pire wiyol ta tenangure, ni sigonangwo pamua. ^w5Ha iwe, na nan yon wu bilgere dinanga pamua. Dinanga kiani hobi gai gonangwo pamua. QvEna yu ol ni tenangwo irai, nomani susu sire talwa dirale, di pirikio. 6ug Olangure ha maing di tenanga pinangwo pamia. t/ “Ena talhan hobi olo u tibi hunangure, ari ni aule ire pire ol gogo dal ni tenamua. Terere Yudari ha maing oo ala ha hol ol ni tere, ni si hani sinamua. Tal yu onangwiwe, na hana a ime olala di pire, ol ware ni aule ire pire, singaba king gabman mongwo bani olamua. s1 Te maganba i ememe bir onamio, menan bir u tibi namio, nibil bir u tibi namio, hamen yulang ho tere tal guma hon dongwo maing maing u tibi namua. r Te ari wiyol ta pirere, wiyol ta kina kura bonamia. Yasingaba ta gamahobi pirere, yasingaba ta gamahobi kina kura bonamia. zqm Dinangure ni yalhobi ha weni dima dire bol yakio. Emgi ni monga mala i kura u tibi namio, te ganba bantau kura bonamua. Yu onangwiwe, ni yalhobi ganulun dikio. Talhan hobi para u tibi namiba, ganba wai sinangwo haung u tibi ta olo hunamua. sp_Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi han kun ole molio. Yal tau ure kela kul ni tenamia. Terere na hana dal yuwo ere yu di ni tenamia, ‘Ha di ni tongwo doling bole a i si wanga yal irai wiwa. Hamen haung omaga werigi dimua.’ (oIEna yu dungure ari hobi yu sirin bol tongwi, “Tisao, ha di na tenga i, tal habang u tibi name? Tal guma hon tal u tibi unangure ha dinga i hanamne?” nDimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi talhan omaga dungwo hangiwe, para hanba, emgi hon ta hankinanua. Hulu sigwi dire isusu olamua. Olangure hulu dungwo hanga bani hon ta dikinamua.” Yisas gul oun dongwo u tibi unamua dungwo ha (Mat 24:3-14, Mak 13:3-13) }msEna ari hobi ha maing oo bir ala i ha di mole yu dungwi, “Ha maing oo i egin tere moni tobo God tominua.” l Te yal tau moni olungwo i, tau a bi ere obil olimia. Te al werai iwe, wiimbi gomiraya obilga pai tongwo meri kara ol pisolimia. Emgi homena bring si nenangwo moni ta dikimua,” dungwi. Yisas ha maing oo bir isusu olamua dungwo ha (Mat 24:1-2, Mak 13:1-2) kyHanere yu di tongwi, “Ni yalhobi pir molo. Al werai iwe, moni miki ta pai tekimia. Moni olungwo i, moni bir olimia. \j1Hamba, agr ta wiimbi gongwo al werai mole moni nol wan toea sutani olimia hangwi. i Ena Yisas ha maing oo ala mole han wabo dire, ari tal miki weni a nongwo hobi ha maing honagi aki dungwo moni olungwo hangwi. h7/Te ari gongwo eumbi al werai monangwo ala iwe, pire taling tol di ire bal tenamua. Te ari hobi maulung bani God ha diterala di monangwiwe, hasu ha miki weni di te monamua. Monamba, God ha hol bir ol na tenangwo gin iwe, yalhobi gaung gul bir weni inangwo pamua,” dungwi.=gs-Ena ari hobi para ya molere, Yisas ha dungwo pir mongwi. Mongure Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi, Lo ana holo holo ha nir si tongwo hobi tal ol wangwo meri. Ol wakinanga pire kwi han molo. Yalhobi ari na hanama hanama dire gal wai dinangwo pire homaulung iriyala tenamia. Tere wa i ogere ari hobi homaulung kwaling na hanere, ‘Nebare, widinio’ di na tenama dire yu onamua. Te ha maing oo ala pire, bol guma bani ami di molgere, ari na hanama di pinamua. Te homena bir ke nere monangwo bani iwe, yalhobi ere iri si homa enangwo hananua. f.7eg,Te Debit nin yal i ha dungwo doling bole a i si waiwa dimia, talongwo Debit gang momua, dine?” dungwi. Lo Tisa ol wangwo ha (Mat 23:1-36, Mak 12:38-40, Luk 11:37-54) +dO+Hamen yasingaba na grang wine ominga yali yu ditomia, “Ana weni holi ami di molo. Mongere kiana i unaminga doling i mena olanua,” dimia. ( Sam 110:1) Nc*Isrel ha maing ul geral buku Sam ala iwe, Debit nin ha yu bol emia, {bo)Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Yasingaba Kraist mongwiwe, Debit gang momua, dinga i talongwo dine? a9(Dire hon sirin bol tenamba, Yisas kulung pungwi. Yisas Perisi hobi sirin bol tere singaba Kraist ara gang mome dungwo ha (Mat 22:41-46, Mak 12:35-37) [`/'Yu dungure ha maing Lo tisa tau Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni ha wai dinua.” _&Ari hon mongwo hobi hobang mole kene ol tomua. Tongwo ipire kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, kwiang hon momua.” -^S%Ena yal Moses ari gongwo hon airamua dire ha nir si tongwo gin iwe, tere er aulung bani endo dongwo hangwo i para di tibi olimia. Singaba God iwe, kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, maa e tongwo yal momua. Ena yal God ari gongwo hobi hobang mole kene ol tom mo? Ta tekimia. (]I$Kwia ensel mongwo tali yu mole wanaminua. Ware hon ta golkinaminua. God ari yulagi engwo bani ulna yunangwo airaminga, aire God nin kul engwo weni monaminua. q\[#Mominba, emgi ari gongwo airangure God mol pai gobari na tenangwo gin iwe, yal al ta hon molkinaminia. f[E"Dimba Yisas yu ditongwi, “Omaga mominga habang iwe, ari yal al ire u tani ongere mominua. }Zs!Emgi ari gongwo hon airamua dingiwe, airangwo habang al i ara eumbi moname? Ebering hobi para weni gal engwiwe.” 'YI Gongure emgi al i para gomia. @X{Ebering hobi para weni yu gal emba, temini tere gomia. FWGongure ebering iwe, hon gal emba, ereyu temini tere gomia. |VqEna ebering hobo ana hol pai muru hol pai sutani momia. Abimbi homini iwe, al i kina moli pire temini tere gomia. jUMEna yalhobi, Yisas mongwo bani ure yu sirin bol tongwi, “Tisao, yal Moses krehaman ha yu mining bol e na tomiraya. Yal ta eumbi kina temine tere molere wiimbi gonamia. Gonangwo eumbi al werai, ebering ta gal enamia. Gal ere molere, al i na igere, gir kul enangwo, abinambi aibing maulung sinama di pinamua. Moses yu di embawe, na di ni tenamna piro. &TEEna gin ta Sadyusi yalhobi tau Yisas mongwo bani ungwi. Sadyusi yalhobi ha maing di tongwiwe, tere “Ari gongwo hobi hon ta airekinamua,” ditongwi. OSEna Yisas ha yu ditongure yalhobi gai golere, han holkima. Ganulun dire nomani si gogo dale sime mongwi. Yalhobi ari gongwo i hon airamo dire Yisas sirin bol tongwo ha (Mat 22:23-33, Mak 12:18-27) UR#Dungure yalhobi Yisas yu ditongwi, “I ari singaba Sisa haang dimua,” dungwi. “O, para dinia. Sisa nin taling dinangwiwe, Sisa tenana po. Te God nin taling dinangwiwe, God tenanga pamua,” dungwi. yQkSire yu ditongwi, “Moni takis olinga taniga i ya wo na hanamna. Moni piksa ya, te haang i ara haang dime?” GPDimba, yalhobi kela kule dungwo i, Yisas haya han po sungwi. lOQEna God krehaman ha mining bongwo iwe, moni takis yol Rom singaba Sisa to, dim mo, tekio dime?” :NmEna hasu kela kulala dungwo yalhobi u pa dire, Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni ha pangwo meri kara dinga piminia. Direre te God mongwo maing ari para weni di ba bol na tenga piminia. Ni ha ta abiyame ere dikinia. Ari singaba te yal bina hobi para kulung pir tere ta dikinia. Ha kara aru dire diteniraya. ~MuYisas tal gogo ta onangwo ha maing yal bir hobi ha di mere si terala dire, kwi han mongwi. Molere, yal tau Yisas mongwo bani pire, kela kule tenama dire yu ditongwi, “Yisas kraung singere bol yanangwo irai, moni tobo ni teralia po,” ditongwi. Ditere Yisas ha dinangwo bol yanangwo irai, aule ire gabman nambawan mongwo bani omingere ha hol ol tenamua, di pungwi. GLEna Yisas ha di bole dungwo i, ha maing Lo tisa hobi, te ha maing singaba hobi yu nomani si pungwi, “O, na yalhobi di na tomia Yisas han honaminua,” di pungwi. Di pimba ari hobi kulung pirere, han uning si olungwi. Arihobi moni takisi Sisa tenamno dire Yisas sirin bol tongwo ha (Mat 22:15-22, Mak 12:13-17) ;KoEna yal ta torari i gore mena olala dire onamba, nona pare yal i gumang holi yanamua. Te torari yal ta biirangwiwe, yal i biire dal dinangure u susu pire ganba danamua.” J9Dungure Yisas teni han wabo dire yu ditongwi, “Ni yalhobi ha maing buku kere memini pin mo? Oo kengwo yalhobi torari ta ire ‘mebin damua’ dire pisolamia. Pisolangwo torari iwe, God nin aki di ire torari sinangure bring torari nima ongwo meri dinamua. ( Sam 118:22) I+Ure si gol wai sire, oo ai ya, ganba i wiyol ta tenangwo pamua.” Dungure arihobi ha i pirere, ganulun dire yu dungwi, “Ayo, yu onam mo?” JH Yu dire wang i a pilu di mena pire si gonamua.” Dire Yisas yu ditongwi, “Si gonangure ganba hong yal ure, ganba te ole nangwo yalhobi tal ol tename? Han uning si olam mo? I ta olekinamia. JG Pire nin wang bai nu si olamba, ganba te ole nangwo hobi mole yu dinamia, Ganba hong yal irai wang weni umia hano. Haniba, wang weni si gonaminga, ganba oo ai nan para muru inaminua, dinamia. F9 Ena grep hani kungwo hong yal iwe, yu dinamia, Na tal olale? Na wana weni iwe, bai nu si olgere, yalhobi ha wai ditere han uning si olama di pinamua. hEI Ti hon honagi yal ta nu si olangure u pa dinamba, ereyu ol gogo dal tere, pia si mena olamua. $DA Yu onangure hong yal i boi honagi yal ta hon nu si olamia. Olamba, ganba te ole nangwo yalhobi sire, ol gogo dal terere, erepo, ditenangure yamoni namia. @Cy Molere, miling kul ema di pire, boi honagi yal tau wain niring diire enangwo tau inama dire nu si olamia. Olamba, ganba te ole nangwo yalhobi sirere, erepo ditenangure yamoni namia. WB' Ena Yisas ha ta di bole arihobi yu ditongwi, “Yal ta ganba bir weni dinamia. Dinangure u sire grep hani kunamia. Kulere ganba i yal tau kene ol molo di te olere, hong yal i ere pi milin ta monamia. 3~`}}||||%{jzzz*yxxfwwCvuu|tbssgs+rrqMp0oZnn7mm8ll@kkjiiBhmgg.f>eeAdd?cc=cbaaS`__;^&]o]7\\[[-ZNYXXCWWNVUURTT'SRR?ONN}MvLpKKKJJ[IHeGG(F|EED1CvC1B*A-@(?>=J<;;_::|988576u55t5 33j22-0//$.--,++`**)(('`&&+%s%$$1#A"! 4Not4;]' h l b]w$3d=A!Ena kwiana moiya ha ta homa yu di engwo piniraya. Ni God maulung bani ha di tibi olangiwe, nima namia emgi hon hasu di kul sikio. God maulung bani di yulang bongiwe, para bonia, dinga meri wine ongere nima namua. < Olamiba, na di ni teralia piro. Al i kuni ire wou sire ta olkinamba, “ere po”, di tenangwiwe, al i pi yal ta gal ere monamua. Monangwiwe, wou sinamia. Te sire monangwo pring iwe, wiimbi homa i inangwo pamua. Ha weni di yulang boliwa dikinangwo ha y;kEna ha ta yu di engwo piniraya. Yal ta eumbi aidolala di pinangwiwe, pepa bole aling wa ere nu si olamia. : Te, ani weni hol i, talime tal nigi dongwo olere, pring oun dongwo i ni terala di onangure, ani di keuru si olo. Ani ya dinangwo meri mol i pirere nigi dere endo de pangwo bani nanga pamua. Eunbi ere po di tenanga ha (Mat 19:1-12, Mak 10:1-12, Luk 16:18) F9Te omin weni hol iwe, talime tal nigi dongwo olere, pring oun dongwo i ni terala di onangure, sigi di olo. Omin ya dinangwo mol i pirere nigi derere, emgi endo de pangwo bani nanga pamua. !8;Dimba, na iwe, omaga di ni teralia piro. Yal ta al ta hanere, ebil dimo nenangwiwe, nin eumbi aidolere, nomani sina i haya pi al i wou sima di piriwa. k7OEna kwiana moiya ha yu di na tomia, “Ni wiing eung irere, pisole al ta wou sire olkio.” O6Tenangure yal i ni aule i pire ni halabusi sinamia. Yu onangwo pangwo ipire ni yal ta taling nenanga prin panangwo iwe, ni mong yu ol tenanga pamua. Na ha weni di ni teiwa. Al ama wou sikinanga ha 5{Ena yal ta ha hol ol ni tenamia. Ol ni tenangwo yal iwe, hol bangi u kel dinangworai gintani ha wai panangwo di to. Dikinanga yal i ni aule i pire Yas ha hol pungwo yal mongwo aling bani enamia. Enangure yal i ni aule i pire plisman tenamia. s4_Yu di pinangiwe, malgi pire ebin kina ha di wai sire, siina di unangarai, prin tobo i God tenanga pamua. 3Te pring tobo ire ha maing oo ala bol kul engwo bani monania. Mole yu nomani si pinangarai, O, na yahuna kina yona ki ere mobiliraya. L2Dimba na iwe, di ni teralia piro. Yal ta ebering nigi de hanere, yong ki e tenangwo yal i, ha hol inama di piriwa. Te yal ta ebering ha yong i tenangwo yal iwe, kaunsil hobi ku bolere, ha hol bir ol tenama, di piriwa. Te yal ta molere yong ki ere ‘Ni du dinua’ di tenangwo yal iwe, endo de pangwo bani nama di piriwa. (1IEna homa ni yalhobi kwian moiya krehaman ha para pinua. Ari si golkio, dungwo piniraya. Yal ta ari si gonanga yal iwe, ha hol boling bani nana dimirawa. F0Panangwo i pirere, di ni teralia piro. Lo krehaman ha nir si tongwo yalhobi ire, Perisi yalhobi ire dire, God krehaman ha wine olere, honagi ongwo haniba, ni yalhobi amane mole tal dime dire yulang ki bole olkinangiwe, God grang wine ongwo hobi mongwo sina i ta honanua. Nigi de pire yong ki engwo ha (Luk 12:57-59) g/GEna yal ta Lo krehaman mining obil weni taga i bangi olere, yal tau ereyu onama dire nir si tenamua. Tenangwo yal iwe, God grang wine ongwo hobi mongwo sina i, haang obil weniga panamua. Te yal ta God krehaman ha wine olere, yal tau ereyu onama dire nir si tenamua. Tenangwo yal iwe, God grang wine ongwo hobi mongwo sina i, haang bir weni panamua. .Ni piro. Hamen ganba ya dinangwo meri God Lo krehaman ha para ya dinamua. Te mining obil weni taga i bangi ta olekinanua. - Ni yalhobi na molga maing nomani si pinga talwa di pine? God krehaman ha di taning engwo te, hana togu yalhobi ha dungwo, si ime olala dire, u pa dikia. God krehaman ha wine olkio ditekiwa. Na ha maing bling memini weni di tibi olala dire u pa diiwa. 8,iKewa dongwo meri iwe, ni yalhobi monania. Te si bongwo meri iwe, ari ha maing pirkungwo hobi monamua. Ni ha maing pir sina ere tal dime dire ol i nangiwe, ari ha maing pirkungwo hobi au di tenania, arihobi hanere, Hamen Nabe maa e tere pir hobo kul tenamua. Yisas God Lo Krehaman ha di tibi olungwo ha (+ITe ari kewa galere, mulu ali kul si enamo? I ta ekinama. Bol bani enangure, dere kurani sinangwo ari oo ala monangwo hobi, grang gumang ogolo han pa dinamua. *#Ena ari dere maganba bani para au di peira simia hano. Ari dongwo meri iwe, ni yalhobi monia. Te maganba dungwo meri iwe, ari ha maing pirkungwo hobi momua. Te oo malgi bir weni ta hamen hul mini bani dinamia. Kul si dinangure, ari hobi hankinamo? Para hanamia. ()I Ena homena pil bemia hano. Pil dungwo meri iwe, ni yalhobi monia. Te homena dungwo meri iwe, ari ha maing pirkungwo hobi momua. Ena pil gwiring mena pi wai sinangure, ire tal omingere gwiring hon moname? I ta molkinama. Yu onangwo pil iwe, pia si manbi olere, ganba kina egiranua. 9(k Wai weni pire molere, emgi tobo hamen bani inanua. Te arihobi God hana togu yal homa ereyu ol tomua. Yisas ari pil kewa dungwo meri monamua dungwo ha (Mak 9:50, Luk 14:34-35) ' Na na tege erere, dolna bonangiwe, yal tau ni hanere, gaun ha sirere, ol gogo dal ni terere, ni sinangwiwe, miling panania. ,&Q Te yal ta God ha maing honagi ol i pirere, halabusi panangwo te, ari ol gogo dal tenangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God kene ongwo bani mol pai onamua. %} Te yal ta ha ura pangwo dire kuku anangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God hanere, “Wana auna ye” ditenamua. $Te yal ta nomani sina i pege au kula pari wai dinangwo yal iwe, miling panamua. Panangwo yal iwe, moli pirere, God i tibi ole hanamua. ##?Te yal ta aki di tere awai ol tere, miling pir tenangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God ereyu yal i aki di tere awai ol tere miling pir tenamua. "5Te yal ta God ha maing honagi ol i pirere, mena gole nir gonangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God hon aine tenangure, inangwo kunu benamua. {!oTe yal ta ha ura panangwo dire monangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God ganba para muru tenangwo inamua. x iTe yal ta miling gul sinangure, hai me monangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God yong a ura ditenamua. !;Ena Yisas yu ditongwi, “Yal ta yal bina molia dire ya ime sire monangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God kene ongwo bani mol pai onamua. 'Mongure, gamahobo grang wine ongwo hobi u yobilungure, Yisas ha nir si tongwi. Yisas ari miling panama dire di tibi olungwo ha (Luk 6:20-23) S !Ena Yisas ari tabin bir weni hanere, ere pi hul ta pirere, ami di mongwi. !;Ol tongure Galili ari ire, Dekapolis ari ire, Yerusalem ari ire, Yudia ari ire, Yodan hoibi hol bani iwo arihobi ire dire, Yisas doling bol ongwi.[/Ol tongwiwe, Yisas guung haang Siria ganba ongure, ari hobi pirere, nu nibil ya, nebona maing maing kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi ire, omeling male yadani sungwo hobi aule ire ungure, awai ol tongwi. b=Omia aule ire pirere, Galili ganba bina holo holi para wa pa di pisolungwi. Warere ha maing oo ala ari God kene ongwo hol u tibi ongwo ha maing i di tibi ol tongwi. Terere, nibil ole mongwo hobi awai ol tongwi. +Dungure yasuri sipi bani molere, irang Sebedi pisolere, ure Yisas kina ereho ongwi. Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha (Luk 6:17-19) X)Omia Yisas obilga wiyala pire hangure Sebedi wang Yems ebering Yon kina mongure hangwi. Yasuri sipi ala molere, irang kina pisi gal oulu dungwo guwa si mongure hangwi. Hanere Yisas yasuri gala dungwi. H Yu dungure pisi gal gintani pisolere, Yisas kina ereho ongwi. >uMongure Yisas yu ditongwi, “Ni yasuri ure na dolna bolo. Bonanga, honagi tau nibil di ni tegere, pisi honagi nega dire onga meri na honagi nega dire ole ari tau i na tenanua.” EEna Yisas Galili nir digan bina ware hangure, ebering su Saimon haang hon Pita engwo yaliwe, ebering Endru kina mongwo hangwi. Hangure pisi gal pia si nir ala olere, pisi si mongwi. 0YEna hongebe Kapaneam malgi, Yisas ha kebering holere nir si tongwi, “God kene ongwo maing omaga u tibi pi ni tomia, tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pir tere, nomani si kulu sire, hon olkirala di pire wayo,” dungwi. Yisas yal sui sui dire gala dungure doleng bongwo ha (Mak 1:16-20) Yal al si bongwo ali mol parere, gol wai sinamba, ari si yalhobi mongwo bani enangure, u wai namua. (Ais 9:1-2) lQSebyulan ganba, te Naptalai ganba homaulung nir bina ere u Yodan ongwo kuni yawe. Galili yamoni mongwo yalhobo, yal al ha maing nomani si pirkirere, si bongwo ala mongwo hobi gin ta ha maing pirere, u ari sungwo bani monamua. X)Momia homa God hana togu yal Aisaia awa ha di engwo nima namua dimiraya.  Pirere Nasaret i holia olere, pi Kapaneam malgi ongwi. Malgi iwe, Galili nir digan bina Sebyulan Naptalai kunu holi mongwi. Z- Ena gin ta “Yon halabusi pamua” dungwo Yisas pirere, ere Galili ongwi. 4a Yu dungure Seten Yisas aidolere, ere ongwi. Ongure kwia ensel tau urere, Yisas kene ol te mongwi. Yisas Galili malgi honagi kebering hongwo ha (Mak 1:14-15, Luk 4:14-15) 9 k Dimba Yisas Seten yu ditongwi, “Seten ni ere pa. Ha mining ta yu pamiraya, God tani weni maa e tenaminia. Terere honagi di na tongworai onaminga pamua.” (Diu 6:13) u c Yisas yu ditongwi, “Ni ikwi bol na tere, maa e na tenanga, talhan hanga hobi para muru ni ni teralua.” $ AYu dungure Seten Yisas hon aule ire, hamen hul mini bani ongwi. Pi molere, ganba ganba ari tabin tabin te, talhan maing maing don miki weni i tibi olere, t aDungure Yisas Seten yu ditongwi, “I te, ha mining ta yu pamia, God kera kul tekio.” (Diu 6:16)  #Pi molere, yu ditongwi, “Ni God wang kara weni monanga, iri so. Iri sinanga, ta bolkinania, ha mining ganing ta yu pamiraya, God kwia ensel hobi grang ha ditongwo pirere ni kene ol momia. Ure ni aki dinangwo hulu kebin ta bolkinanga pamua.” (Sam 91:11-12) jMDungure kwia nigi dongwo singaba Yisas aule irere, ha maing bling mini oo bir bring bani ongwi. 9kDungure, Yisas yu dungwi, “Ha mining ganing ta yu pamia, Ari homena tani pirere, molkun ta olekinaminua. God grang bani wine olere, ari molkun onaminua.” (Diu 8:3) -Mongure Seten kera hong yal i mala ungwi. Urere yu ditongwi, “Ni God wang weni monanga, kwahulu mala i dingere, u homena nangwo nenaminba”. lQMongwo hamen haung iwe, yal su kebering aling poti mongwi. Molere Yisas menan gobari gole mongwi. ; qEna God Kwiang Yisas aule ire ganba po engwo gul i ongwi. Ongwiwe, Seten ure, kraung sire, kera kul tenama dire, aule ongwi. Ongure Yisas homena nekirere, simo pare pare mongwi. wHangure hamen bani ha ta yu yaime ungwi, “Yal i na wana tani momia, milna ala pamia, wai pir teiwa,” dungwi.6eBil tongure Yisas nulu i aidolere, mena ungwi. Ungure hamen hona grang saang dungure, God Kwiang hahoba yumil mongwo meri molere, ya ime ure, Yisas breng bani amia hangwi. PDimba Yisas yu ditongwi, “Ite, God wine onama dire di na tongworai, homa e tere nir binaminga kunu pamia. Omaga ni nomani gogo sikio.” Yu dungure Yon, “Owa para dinua,” dire nir bil tongwi. }Omba, Yon Yisas manaa dire yu ditongwi, “Ni na nir bil na tenanga kunu panamia, te talongure ni nir bil ni terale?” ~u Ena dungwo habang gin iwe, Yisas Galili molere, ere Yodan nulu ongwi. Pirere Yon nir bil na tenama dire ongwi. ~ Homena miling iwe, perere, iku bol ere, miling panangwo tali, kri di i pi oo ala i erere, te miling paikinangwo taliwe, kri di i pire endo dongwo bani ganangwo pamia. Ganangwo de wai ta sikinamua.” Yal Yon Yisas nir bil tongwo ha (Mak 1:9-11, Luk 3:21-22) t}a Na nir bil ni tegiwe, arihobi nomani si kulu sire tal nigi dongwo hon olkirala di pinia hangure, bil ni teiwa. Te yal ta emgi na mobina holi unamia. Unangwo yal iwe, God Kwiang bai nu sinangure, ni yon wu binangure, endo gaun bani denama dire unamua. Unangwo yaliwe, singaba bir monangwo, na a ime ol teralga paikimia. Te na gal bala kine teralba, digan moliwa. |  Di sire er dimani bani God homa nu ke engwiwe, nima pire ya di pamia, er miling holkinangwo hobi werere, endo ganangwo pamia. -{S Olangarai olere, nomani yu si pinania, na Ebraham gang molia, God na sikinamua. Yu di pinba, God kwahulu i irere, Ebraham gang ol enangwo pamia. Ha weni kara dia. ~zuNi yalhobi tal nigi dongwo ol wanga aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pire monanga, miling i tibi olan mo? y3Ena Perisi, te Sadyusi yalhobi nir bilala dire, u pa dungure, Yon hanere, yu ditongwi, “Ni hasu ari onba giri mongwo meri monia, emgi hon sinaa di mena pire, tal nigi dongwo onanga pamia. Pring pai ni tongwiwe, God ni sinamia, ti siina dinanga pamia ara di ni tongure une? exCUrere tal nigi dongwo ongwo maing di tibi olungure, Yon Yodan nulu molere, nir bil tongwi. ewCMongwo gin iwe, Yerusalem ari ungure, Yudia ari ungure, Yodan nir bina hol bani ari ungwi. v#Ena Yon kun hamel eme galsina warere, oni bani kun gang dongwi. Te homena nongwiwe, hau guamoro denboma niring kina obil nere mongwi. uDimia, hana togu yal Aisaia homa ha di engwo meri irawe, Yon u tibi omia, Ganba po enangwo gul i, yal ta gala dire yu dinamia, yal ta hamen yasingaba momia unangwo hol bala di to. Ditere akun ol enangere, u wai nangure, yal i unamia. (Ais 40:3) -tSOlere, “God kene ol na tenangwo hol omaga u tibi umia, ni tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pir tere, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo,” dungwi. s Ena habang gin i Yon nir bil tongwo yal iwe, Yudia ganba sina i, ganba po engwo gul u pa dire, ha maing di tibi olungwi. lrQPirere Nasaret oo malgi molo.” Yu dungure Yosep pirere pi Nasaret mongwi. Homa hana togu yal Kraist unangwo pirere ha di engwiwe, kara nimaki namua dungwi. “Nasaret hong yal moma dinamua” dire mining yu bol emiraya.MqMole pungure, “Akeleas irang Herot aibing maulung sirere, Yudia singaba momua,” dungwo pungwi. Pirere holi monamba, kul pungwi. Pimba, God Yosep kuu ha di tongwi, “Ni Galili ganba po. Vp%Dungure Yosep gir ya, aang ya, para, aule irere, Isrel ganba pirere mongwi. o“Ni aire gir ire, aang ire dire, ere Isrel ganba bani pire molo. Gir si golala di ongwo hobi irai, haya gol wai simua.” _n7Ena Herot gongure, God kwia ensel ta bai nu sungure, Yosep kuu ha hon ditongwi. m-Rama oo malgi aya maya dire, hai mere, gala dire, miling pire, al Resel gang hobi “Gir irai molkungwo yawe”, dinamia. Dinangure miling pir tenamba, al i pirkinamia. Gir i obilga dirane ta wiya homa. (Yer 31:15) Yosep Maria kina gir aule ire ere memini ungwo ha hlISimia homa weni God ha dungwo hana togu yal Yeremaia di tibi olemiraya, kara nima ongwi. k!Ena ari kulmoma hanere, doling bol ungwo hobi ya singaba kera kul tere ere omia, Herot nigi weni de pungwi. Pirere ari tau bai nu si Betlehem oo malgi bina holo holi olungwi. Olemia yalhobi pirere, kumil migi tau me erin taniga te, sutani mongwo hobi wa dure, para si gol wai sungwi. Kulmoma hanere doling bol ungwo hobi Betlehem u tibi umua dimiraya, Betlehem gir para si gol wai sungwi. xjiPire mongure, Herot gongwi. Ena yu ongure homa hana togu yal ta God grang pirere, ha mining bol engwo nima namua, dimiraya. “Na wana Isip mongure, na gala diga umua.” (Hos 11:1) Herot dungure gir miki weni si gol wai sungwo ha GiDitongure girungwo Yosep gir aang para, aule ire Isip ongwi. h{ Ena ere ongure God kwia ensel nu si olungure, Yosep kuu ha ditongwi, “Ni aire gir ya, aang para, aule ire, te ere pi Isip ganba monana po. Mol i nangere, na ha hon di ni teralga pinania. Herot gir i wa dure si golala dimia po,” ditongwi. ygk Tere pangure ginangwo God kuu ha yu ditongwi, “Ni yalhobi unga memini hol i siina dire, Herot mongwo bani hoyo,” ditongwi. Yu ditomia, yalhobi ere u kwaling ta pirere, nin oo malgi ongwi. Yosep Maria kina gir aule ire te Isip ongwo ha f Pirere gir pai mongwo oo ala i ongwi. Pirere gir i aang kina mongwo hangwi. Hanere hoing baing sirere, maa e tongwi. Tere, gal a birere, gir i tobo ta terala dire, moni bir ta ire, paura kuning wai ungwo ta ire, wel sanda ta ire dire, gir i tongwi. Be Au di tongure, yalhobi hanere, gun ere doling bol ongwi. 7dg Dungwo pirere, yalhobi ere ongwi. Pirere kulmoma homa u tibi engwo hangwo i, hon u tibi ongwi. Pirere homa e tere pirere, gir pai mongwo oo bring bani derere, au di tongwi. RcYu direre bai nu si Betlehem oo malgi olungwi. Olere yu ditongwi, “Ni Betlehem malgi pire gir i wa duyo. Wa dure monangwo hanangarai, ure na di na to. Na para pirere, maa e tere awai ol teralua.” "b=Ena Herot ha i pirere, ari kulmoma hane ungwo yalhobi kul si gala di ku bolere, yu sirin bol pungwi, “Kulmoma i, tal habang u tibi pire dome?” KaYudia ganba Betlehem oo malgi yawe, ni Betlehem malgi i han ya ime sinangwo taman. Ni monga sina i, yasingaba ta u tibi pirere, Isrel ari para weni breng mining a holo sire kene ol tenamua.” (`IDungure yu ditongwi, “Yudia ganba Betlehem oo malgi u tibi pire moma dimua,” (Mai 5:2) dungwi. “Hana togu yal homa awa ha mining yu bol emiraya, H_ Direre Herot ha maing kene ongwo hobi te, God krehaman ha nir si tongwo yalhobi gala di ku bongwi. Bolere yu sirin bol tongwi, “Singaba ta Kraist oo malgi makena u tibi pire moma dime?” n^UDungure Herot ha i pirere ganulun dungwi. Ganulun dungure, Yerusalem ari hobi para, ganulun dungwi. ]3Dire yu sirin bol tongwi, “Gir ta u tibi pire Yuda ari singaba king monama dungwo i, malgi makena u tibi pire mome? Na yalhobi oona malgi molere, gir i kulmoma u tibi ungwo hanere, doling bole uminia. Makena pai mome? Pi hanere maa e tere, awai ol tenamna dire, uminua”. Q\ Ena Herot singaba king mongwo gin iwe, Yudia ganba sina i Betlehem oo malgi Maria Yisas kul nongwi. Kul nere mongure, ari mo ungwo holi ari wiyol ta nomani bir pangwo tau u Yerusalem malgi pa dungwi. g[ IWarere heba bungwo i nekimba, Maria wang kul nongwi. Kul nongure Yosep haang Yisas engwi.Z Ena Yosep kuu hanere, si pilo di aire, ensel dungwo meri wine olere, yu ongwi. Olere al Maria ire kene hane ol i wangwi. Y Ama ta gir parere, wang kul enangwo, ari hobi haang Emanyuel enamia. Haang iwe, memini yu pamia, God nan yalhobi kina mol pai onaminua. X Dimia talhan u tibi ongwo hobi iwe, hana togu yalhobi God grang pirere homa awa ha yu di emiraya, omaga giu dire u tibi umia. W Mol i pire emgi wang kul nenamia. Kul nenangure, ni haang Yisas eyo. Enanga gir iwe, mol i pire bir dalere, emgi ari hobi tal nigi dongwo ol wangure God pring tongwo i, yal i irere yalhobi aki di tenamia. Yalhobi sigare kule u wai namua,” dungwi. V Pirere kul si aidolala di pungwi. Pir mongure God ensel bai nu solungure, Yosep ul pangwo bani kuu ha di tongwi, “Yosep, Debit gang ye, ama Maria tal ongwo i nigi de pire aidolala di pirkio. Maria mindebe ongwo hangiwe, God Kwiang gir u tibi omia. kU QEna yal Yosep iwe, yal wai weni mongwi. Molere ama Maria gai maing i tibi ol tekiralua di pungwi. T Ena Yisas Kraist u tibi ongwiwe, maing yu pamia. Aang Maria amagir mongwo meri Yosep nu ke tongure, nin nin mongwi. Molere pana gale si daule wakima. Yu ongure ari hobi ama Maria hamba, God Kwiang gir Maria yong sina pire, mindebe ongwo hangwi. IS  Emia homa weni Ebraham mongwo bani gang ainere u tibi ongwiwe, guung ana holo holo kebena sui tai dire ongure, Debit emgi weni u tibi ongwi. Te Debit mongwo bani iwe, gang hon ainere malungwo guung i, ere ana holo holo kebena sui tai dire u tibi ongure, emgi Isrel ari pi Bebilon ganba halabusi pangwiwe, guung potin ongwi. Te Bebilon halabusi pangwo wai sungure, gang hon ainere male i ungwo guung i, ere ana holo holo kebena sui tai dire u tibi ongure, emgi weni singaba ta Kraist u tibi ongwo i, guung ere para potin ongwi. Maria Yisas Kraist kul engwo ha (Luk 2:1-7) /R YMole gongure, Yosep aibing maulung sire momia. Yosep iwe, al Maria wiimbi momia. Te al Maria iwe, Yisas kul engwi. Kul engure, ari hobi singaba i haang Kraist engwi. Q )Mole gongure, Eliesa aibing maulung sire momia. Mole gongure, Matan aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yekop aibing maulung sire momia. P 'Mole gongure, Sedok aibing maulung sire momia. Mole gongure, Ekim aibing maulung sire momia. Mole gongure, Elayat aibing maulung sire momia. O + Mole gongure, Abayat aibing maulung sire momia. Mole gongure, Elayakim aibing maulung sire momia. Mole gongure, Eso aibing maulung sire momia. N  Pangwo wai sungure, Yekonaia gongure, Sialtiel aibing maulung sire momia. Mole gongure, Serebabel aibing maulung sire momia. M  Mole gongure, Yekonaia ebering hobo kina, aibing maulung sire momia. Mongwo habang iwe, Isrel ari pi Bebilon ganba bani halabusi pangwi. L ) Mole gongure, Manasa aibing maulung sire momia. Mole gongure, Emos aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yosaia aibing maulung sire momia. GK   Mole gongure, Asaia aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yotam aibing maulung sire momia. Mole gongure, Ehas aibing maulung sire momia. Mole gongure, Hesekaia aibing maulung sire momia. WJ )Mole gongure, Yihosapat momia. Mole gongure, Yoram aibing maulung sire momia. I )Mole gongure, Riaboam aibing maulung sire momia. Mole gongure, Abaisa aibing maulung sire momia. Mole gongure, Esa aibing maulung sire momia. H +Mole gongure yasingaba Debit aibing maulung sire momia. Molere Yuraia eungbi wou si ire, kul erere gongure, Solomon aibing maulung sire momia. EG Molere, al Rehap ire kul erere gongure, Boas aibing maulung sire momia. Molere al Rut ire kul erere gongure, Obet aibing maulung sire, momia. Mole gongure, Yesi aibing maulung sire momia. "F ?Mole gongure, Aminadap aibing maulung sire, momia. Mole gongure, Nason aibing maulung sire, momia. Mole gongure, Salmon aibing maulung sire, momia. [E 1Molere, Yuda al Tema ire, gir kul erere gongure, Peres Sara kina aibing maulung sire momia. Peres iwe, gir kul erere gongure, Hesron aibing maulung sire momia. Mole gongure, Ram aibing maulung sire momia. FD Homa weni Ebraham momia. Mole gongure, Aisak aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yekop aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yuda ebiring hobo kina, aibing maulung sire momia. C Ebraham gang Debit momia. Debit gang Yisas Kraist momia. Te Yisas Kraist iwe, kwiang moya para muru haang bol enaminia, kere piro. aB;5Pire Yuda ha maing oo bir ala mone mol pai olere, God maa e te mongwo bani mongwi.JA 4Ongure yalhobi gun bir weni ere siina dire ere Yerusalem ongwi. 5@e3Kuria si tere aidole, ere hamen bani ongwi. 3?_2Ena Yisas Yerusalem aidolere, grang wine ongwo hobi aule ire pire, Betani malgi pi pa dire, aling sine dire “God ni yulan yalhobi to.” Di tere kuria si tongwi. >1Homa Nabe Kwiang ni teralua di engwo irawe, na bai nu si olalga inanga pamia. Inanba, ni yalhobi Yerusalem malgi kwi monanga, ure yon wu binangure, nimni mole ha maing honagi onanua,” dungwi. God Yisas aule ire ere hamen bani ongwo ha (Mak 16:19-20, Ap 1:9-12) M=0Ena ni yalhobi iwe, na hana pirere, tal olga hanga i di tibi olio. "<=/Airangwiwe, haang i pirere di tibi olamio, te ari hobi tal nigi dongwo ole wangwo i pisole, nomani si kulu sire hon olkirala di pinangwo pring pangwo i gul inanba, Kraist nin imua di tibi olamia. Te ha iwe, ni yalhobi Yerusalem malgi homa kebering holere, emgi banta banta nanua. ;5.Sungure Yisas hon yu ditongwi, “Ha maing buku mining ta yu pamiraya, yal Kraist gaung gul ire golere, ari habang sui tai dire pai molere airamua. `:9-Yu dire yalhobi nomani a kulang pai tongure, ha maing buku para memini pir po sungwi. 29],Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Moses krehaman ha ire, God hana togu yalhobi ire, Sam ul geral buku ire dire, na uralga pire awa ha di engwo meri irawe, omaga na molga bani nima pire panama dire, na di ni te molga irai, omaga gole hon airiga, kara nima pire pangwo hanua.” #8A+Tomia nongure han mongwi. (7K*Pungure pisi gangwo ta tongwi. 36_)Ena ari hobi yong miling horega ongure wai pungwi. Pimba pir tekire nomani miki sungwi. Simia Yisas yu ditongwi, “Na homena ta neralga dimo?” dire sirin bol pungwi. H5 ((Yu dire aling kebering sine dire hano dire nibil di tongwi.) 43'Na kebena ana bini i guma hankino? Gaing molalga na arala dire ol i nanga bukunania. Te ari molalga na ananga gaung yulana i a pinania a pirio.” ^35&Pimba Yisas yalhobi yu ditongwi, “Yalhobo, talongwo kulna pire nomani su su sine? G2%Ditongure “gongwo irai gaing umua” di hanere kul pungwi. /1W$Ena di te mongwo gin iwe, Yisas haya ure yalhobi mongwo sina i aire mongwi. Molere, “Gir hobo moldinio. Ni monga bani hamen wai tanamia, mining bolo molo”. l0Q#Dungure yasuri pir mole homaulung bangi ongwo Yisas tal ol te i pire breti a du ditongwo iwe, boling kul tibi ol tere yu ongwo habilua, dungwi. Gamahobi Yisas u tibi engure hangwo ha (Mat 28:16-20, Mak 16:14-18, Yon 20:19-23) /w"Ena ari hobi yasuri yu ditongwi, “Yasuro, pi tege eminga yal gongwo irai hon airungwo, yal Saimon haniwa dimua.” 9.k!Yu dire yasuri gintani hon siina di Yerusalem ongwi. Pi pa dire hangure, Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena taniga ire, ari tau ire dire, ku bole mongure hangwi. Q- Hankire yasuri nin ha di mole, “Nan yasu homaulung ubilga bani irai yal i u na hongure, ereho uminga yal i ha maing memini weni di tibi olungwo irai nan yona sina nabile horega ongwiwe,” dungwi. ,wTongure yasuri gintani Yisas gumang han pa dungwi. Dimba, yasuri mongwo omeling bani u holo holo omia hon hankungwi. <+qEna molere, emgi homena nerala di ongure, Yisas yasuri si daule mongwi. Molere Yisas aire breti ta ire, “O God, ni homena na tenga wai piriwa,” dire a du dire yasuri tongwi. *Omba, yasuri gala dire, “Hamen girimia, na kina pamingere honmil nana ya wo.” Dungure Yisas ere ala pire yasuri kina mongwi. y)kEna yalhobi pi Emeas malgi pa dire, yasuri iri si oo ala ta nala di ongure, Yisas mena hol nala di ongwi. -(SYu dire yal Moses ire, God hana togu tau ire dire, ha maing buku bol engwo meri irai memini pangwo yal i hon si kulu sire di tibi ol tomia yasuri pire bukunungwi. W''Kraist homa gaung gul ire, emgi kene ongwo ai inangwo pamia pirikinua do.” &-Dimba Yisas yasuri yu ditongwi, “Ayo, ni yasuri nomani paikinga pamia. God hana togu yalhobi ha dungwo meri irai memini pir po sikinga pamia. %{Te nan gamnahobi tau ere pi yulagi engwo bani pire, al hobo dungwo meri pire pi hamba, Yisas pai monangwo hankimua.” w$gTe al hobi iwe, kwia ensel mole gongwo irai hon airima di na tomua dungwo i, kuu hanere dima di pire uminua. h#IEna kenba al ama hobi tau ari yulagi engwo bani pi hanere, molkimua dungure, ganulun diminua. 4"aEna Isrel arihobi u tibi albe pire, yone pare mominga hobi si hon e na tongure, sigare kunama di piriga irai, pisole gomia. Gongure hamen haung sui tai dire mole uminua. R!Ena ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo hobi ire dire, Yisas aule i pire Pailat tomia. Tongure Pailat ha hol ole sigonama dire soldia tomia. Tongure soldia aule i pire er pera bani si gomia.  +“Tal u tibi ungwo han dine?” dungwi. “Nasaret hong yal Yisas irai, tal ol tongwo han diminia, yal iwe, God hana togu yal molere, ha miling bolo mone dire, te tal nimni mongwo mone olere, ari maulung bani God maulung bani kina tal yu ol mongwo yal irai han diminua. 5cDire yal ta haang Kliopas Yisas yu sirin bol tongwi, “Ari ganba bina holo holo irai Yerusalem tal oma dungwo i pire, pi ku bole momia, ni tani ha i pirikino?” dungwi. .UHangure Yisas yasuri yu ditongwi, “Ni yasuri hol bangi timi ha diriyala olinga i talwa dine?” Dungure yasuri pire ira mole miling pirere, gumang boregi dungwi. pYPirere yasuri omeling aklu gale hamba, Yisas gumang han po sikirere, o, ari ta ungwo pamua di hangwi. 9mOngure Yisas nin pi gaung bangure, ereho ongwi. MPirere yasuri talhan ongwo hangwo meri boling kul pire pire ongwi. 'G Ongwo gin iwe, grang wine ongwo hobi mongwo sina i yal su Yerusalem aidole, ere pi Emeas nala di ongwi. Ongwiwe, Kilau aidole Dirima nangwo meri ongwi. % Pir tekimba, yal Pita aire bli si ari yulagi engwo bani ongwi. Pi molere han ala i olimba, ari ta molkima, gal obil dimia hangwi. Hanere nomani si gogo dale, ere memini ongwi. Yal sutani Emeas nala dire bangi ongure Yisas u pa dimia kina ereho ongwo ha (Mak 16:12-13) W' Tomba, aposel hobi al hobi hamen hair mangwo ha duwama di pire pir tekungwi. ;o Ditongwo al hobi iwe, Magdala hong al Maria ire, te al Yoana ire, Yems aang Maria ire, al tau hobi ire dire, ha dungwo pungwo meri aposel yalhobi mongwo bani di tibi ol tongwi. *M Pirere ari yulagi gul pisolere, ere pi memini ongwi. Pirere grang wine ongwo ari ana holo holo kebena taniga mongwo hobi ditere ari tau para di tibi ol tongwi. A}Dungure al hobi awa ha di engwo i hon nomani si pungwi. [/Yu di ni tomiraya, Ari Wang Weni na irawe, na aule i pire, ari tal gogo ongwo hobi na tenangure, er pera bani na sinamua. Sinangure ari habang sui tai dire pai molere, hon airalua di ni tongwo pinga irawe.” X)Homa ya monga haung Galili mole, awa ha di ni tongwo irai nomani si pirikino? H Mongure alhobi gintani han ire ole, kul pire, ikwi bole mongwi. Mongure yasuri alhobi yu ditongwi, “Gongwo yal i haya si hon ere airimia, ni alhobi ari yulagi engwo bani talongwo wa dune? +Dikimia alhobi nomani si gogo dale, mongwi. Mongure gintani yal sutani gal ongwo bani, hamen yong anigi ongwo meri, pege au dale dimia mongwi. X)Hanere yone dinangwo harala dire, ala pire wa dumba, yal Yisas yone dikungwi. iKPirere kwahulu hona bol pera di engwo i, ya dinam mo di hamba, akrigi si mena olungure hangwi. v gEna Sarebir haung honmil al hobi marasin paura akun ol engwo hobi ire, ere pi Yisas man wu engwo bani ongwi. 7 g8Hanere ere malgi pire paura ya, marasin tau ire, Yisas gaung bani bil terala dire, akun ongwi. Akun ol erere, Sabat haung Lo erin molo dungwo meri iwe, wine ole mongwi. 7Ena agr tau Galili mole Yisas hol ire ungwo hobi iwe, yal Yosep Yisas yone ire ongwo hol i doling bol pire man wu engwo bani hangwi. : o6Engwo gin iwe, Prainde ongi Sabat u tibi unamia.  5Pire yone ire gal pege yobile tere, i pi ari yulagi gul hulu grang ari yone ta ere ere olkungwo ala i, Yisas i pi engwi. ` 94Molere ere pi Pailat mongwo bani pire, Yisas gongwo yone irala dire sirin bol pungwi. ~u3Yal i Yuda ha maing kaunsil yal momba, Yisas ha hol ol tere sigonaminua dungwo i, yal Yosep ha mining akire mongwi. 5c2Tal yu ongwo gin iwe, Yuda oo Arimatia malgi hong yal ta Yosep mongwi. Yal iwe, tal wai mone olere, God kene ol na tenangwo hol u tibi unamia di pire kwi han mongwi. c?1Ena Yisas ening abing hobo tau ire, Galili al doling bol ungwo hobi tau ire dire, ulubi aire molere, tal u tibi ongwo i han mongwi. Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha (Mat 27:57-61, Mak 15:42-47, Yon 19:38-42) @~}v||{Mzzfyuxx w)vuutrrqp@oVnmGll4kkjj=o<mUS Tongwo hobi haang yu pamia, ta Saimon, haang ta Pita momia, te ebering Endru momia, te Sebedi wang Yems te ebering Yon momia, te ta Pilip, ta Batolomeu, ta Tomas momia, te ta takisi ingwo yal Matyu na moliwa, te ta Alpias wang Yems momia, te ta Tadius momia, te ta miling olba sungwo yal Saimon momia, te ta Yisas bai tal sungwo yal Yudas momia. Yudas iwe, Keriot ganba hong yal momia. Yisas Aposel ana holo holo kebena sutani hobi honagi ebir sire tongwo ha (Mak 6:7-13, Luk 9:1-5) T  Ru &Yu omia ni homena hong yal, God irawe, sirin bol tere yu do. Ni homena hong yal monia, homena bulangwo ari tau i tibi ol na tengere, homena i bulangwo, kunu benamua, di to.” Q9 %Hanere grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Homena miling miki weni homia hano. Homiba, homena bulangwo yal ta molkimia, tamangwo, yal sutani momua. BP} $Te Yisas molere, nibil nebona dere mongwo hobi kul pire momia, hanere, miling gul simia aki di tenangwo yal ta molkima. Kun sipi sipi hong yal kene olkungwo mongwo meri momia, hangwi. ^O5 #Ena Yisas oo bir migi para weni wangwi. Warere Yudari ha maing oo ala pirere, “God kene ol ni tongwo monua,” dire ha maing nir si tongwi. Tere nibil nebona dere mongwo hobi awai ol tongure, u wai ongwi. 9Nk "Dimba, Perisi yalhobi iwe, Yisas tal ongwo i hanere yu ditongwi, “A. Iwe, kwia nigi dongwo singaba yulang tongure, yu omua,” dungwi. Yisas ari yal al miling pir tongwo ha [M/ !Pa dungure, Yisas kwia si doling i mena ol tongwi. Ol tomia yal i ha mini pangwi. Yu omiawe, ari miki weni hanere bukunungwi. Bukunere, “Ayo. Isrel ganba bani homa tal ta yu onangwo hankimgirawe,” dungwi. L+ Ena omeling gi dungwo yasuri ere ongure, yal ta kwia nigi dongwo yong sina momia ha mini paikungwo gintani u Yisas mongwo bani pa dungwi. yKk Yu ditomba, yasuri pirere, Yisas tal ongwo ha i ha wai ongure, ganba bina holo holi si dina dire, kunu bengwi. -JS Yu dungure gintani omeling pila dungure, talhan para weni hangwi. Hangure Yisas yasuri kraung are yu ditongwi, “Na tal ol ni tegiwe, ari tau ha wai ol tekio.” I  Dungure yasuri omeling arere, yu ditongwi, “Ni na onangwo pamia dire nomani si pir na tenanga meri na ereyu ol ni teralua.” TH! Dungure pisole, oo ala ongure, yasuri pi mongwo bani pa dungwi. Pa dungure Yisas yu ditongwi, “Na ni yasuri omin a pila di ni tenaminga panama, di pin mo?” Dimba, yasuri, “Owa, onanga panamua.” 7Gg Ena Yisas ganba i pisolere, ere banta nala dire ongwi. Ongure omeling gi dungwo yal sutani doling bol ongwi. Pirere gala bir dire, “Debit gangye, milna pir na to.” *FM Momia Yisas talongwo guung haang iwe, ganba bina holo holi wa dire kunu bengwi. Yisas omeling gi dungwo yal su te grabeling aa tongwo ta awai ol tongwo ha %EC Wa gol tongure, irang nigi de pirere, arihobi wa kirulu di maini olungwi. Olere Yisas ama pai mongwo bani pirere, aling aki dungure, ama i aire ya mongwi. D{ Hanere, “Ni yalhobi ere maini pio. Ama i ta golkima. Ul pai momia hankino.” Ditongure arihobi Yisas wa gol tongwi. BC} Ena Yisas pi Yudari kene ongwo yaliwe, oo kepangwo ala ongwi. Ongure arihobi u ku bole, hai mere, pegare ole, mugu ba pu dire yu ol mongwi. Yu ol mongure Yisas pi pa dire hangwi. CB Dipire angure, Yisas inaa dire, al i yu ditongwi, “Amagir ye, kulna pirkio. Ni na onangwo u wai nala di pir na tengiwe, u wai onua.” Ditongwo gin iwe, nibil i wai sungwo ya mongwi. A  Airing i are yu nomani si pungwi, “na nibil olgarai, yali galsina obil agarai, gintani wai sinangwo pai dimia,” dipungwi. $@A Ongure al ta, me erin ana holo holo kebena sutani, algi bil molere Yisas mobing holi doling bol ongwi. Pirere, u mobing hol i urere, Yisas galsina angwi. O? Yu ditere ongure, Yisas grang wine ongwo hobi kina doling bol ongwi. A>{ Ena Yisas ha i di te mongure, Yudari kene ongwo yal ta ure ikwi bole yu ditongwi, “Na auna omaga gomia, ni ure gaung bani anana namna wo. Ananga si hon ere aire ya monamua.” =9 Te ari nir wain hon holere, meme gang mugu goling ali garu dikinamia. Garu dinangure, miing ure, meme gang mugu i si gala dire, nir wain iwe, u ganba bani namia. Ari han pa dire meme gang hon irere, nir wain hon tulangure, meme gang iwe, nir wain i kina mama dinamua,” dungwi. Yisas Ami kene ongwo yal ta aung si hon e tere, te al ta Yisas gal sina are u wai ongwo ire dire ha (Mak 5:22-43, Luk 8:41-56) < “Te ari gal goling bali sinangwo bani gal hon bol ere sibirangwo kunu paikinama. Sibirangwo iwe, hon ere bali bir sinamia. z;m Dungure Yisas yu ditongwi, “Al hon inangwo yali gamahobo kina ereho monangure, homena mai tere gumang yaure monam mo? I ta molkinama. Al inangwo yali aule ire, ere banta nangure, gamahobo miling gul sinangure, homena mai tere monamua.” : Habang ta Yon, nir bil tongwo yali, grang wine ongwo hobi tau Yisas mongwo bani u pa dire yu sirin bol tongwi, “Na yalhobi Perisi yalhobi kina haung ta homena mai tere mominia, ni gran wine ongwo hobi homena mai tekirere, talongure gogo nome?” j9M Ha maing buku God yu di emiraya, Na homena si gal na tenanga taman. Awai honagi habang habang ol na tenangi wai pinaminua. (Hos 6:6) Yu di engworai kere memini pir pa dinana pio. Na iwe, ari tibi mongwo hobi i ku bolalga, taman. Ari ha maing pirkungwo hobi i ku bolala dire yaime wiwa,” dungwi. Homena mai tongwo ha (Mak 2:18-22, Luk 5:33-39) 89 Yu dungure Yisas pungwi. Pirere yu ditongwi, “Dokta iwe, ari yamoni mongwo i gaung bani honagi ta ol tekimia, nibil pangwo yalhobi honagi ol tomua. :7m Yu ominia Perisi yal tau hanere, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Takisi ingwo yal ire, hana yal ire dire, Yisas kina ereho mole, homena ne momia, talongwo nome?” Y6+ Ena gin ta na oo kepaga ala Yisas homena ne mongwi. Ne mongure, takisi ingwo yal miki ire dire, ha maing pirkungwo ari miki ire dire, urere, Yisas grang wine ongwo hobi kina, homena para tani ne momgi. _57 Ena Yisas ere pirere, takisi ingwo yal na hana, Matyu, takisi iga ala ami di molga hangwi. Hanere yu di na tongwi, “Ni urere, na hana wine olere, na dolna bolo.” Yu dungure na aire, Yisas doling bol ogi. ^45 Omia arihobi tal ongwo i hanere, miling si giri golere mongwi. Molere God ari yulang tomia, wai pire God haang a yuwo olere mongwi. Yisas yal Matyu na gala dire wo di na tongwo ha (Mak 2:13-17, Luk 5:27-32) 37 Yu direre, nibil ongwo yal i yu di tongwi, “Aire, er kwiba ire, ere malgi po”. Yu dungure nibil pangwo yal i aire er kwiba ire, ere malgi ongwi. 23 Te na Ari Wang weni molia. Molere God yulang na tongure, ganba bani ari tal nigi dongwo ongure God pring tongwo i kri di olalga han pa dinanua.” n1U Ni nomani si pinga tal ha oun dome? Tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwo i kri di ole ni tomua, ditega, kulang pam mo? Te, aire ere malgi po ditega, kulang pame? Aire ere malgi po diteralga kulang panamo? I ta paikinama. 0 Dungure Yisas yalhobi ha nomani si pungwo i yong sina i haya han pa dungwi. Dire yu ditongwi, “Talongure ha gogo dire nomani si mone? m/S Yu dungure Lo krehaman ha tisa tau nin diriala olere, “Ayo. Yal i God gaung ha si tomia hano.” A.{ U pa dungure yal ta nibil ole, kebering aling meginungwo aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. Ungure Yisas au si ungwo yalhobi God onangwo pamia di pir tongwo maing hanere, nibil ongwo yal i yu di tongwi, “Gir wai ye, kulna pirkio. Ni tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwiwe, haya kri di ole ni tomua.” x- k Ena Yisas pi sipi ala molere, nir digan bani ti hon pirere, iri si hoibi ure, yali nin oong malgi u pa dungwi. ",="Tomia ari miki weni Yisas monangwo harala dire kri di ungwi. Urere, tal ongwo i hanere kul pire, “Yal Yisas ye, ni banta nanba?” ditongwi.+5!Simiawe, ena kun kene ongwo yalhobi te pirere, oo malgi pi pa dire, kun kwia kina tal ongwo ha i ari hobi para weni boling kul tibi ol tongwi. $*A Dungure Yisas “Para po”, ditongwi. Ditomia kwia kun yong sina i ongure kun hobi daang nulu di yaime pire daang boi dire nir sagu dire gol wai sungwi. d)AHanere Yisas sirin bol tere yu ditongwi, “Na hobale olanga, kun yong sina i naminba?” U(#Yu dire hangure, kul airing gul banta kun miki weni emin ne momia, hangwi. /'WEna yasuri gala bir dire yu dungwi, “Ni God wang weni irawe, na nan hana pamia ni hani pamo? Na gauna gul i na tenanga habang olo mala humia, tal ol na tenane?” k&OEna yalhobi nir bare iri si hoibi pire Gadara ganba pi pa dungwi. Pa dungure yasu kwia nigi dongwo yong sina momia ungwi. Ungwo yal iwe, ari yulagi engwo hulu grang ala i pai momia, ari kul pirere, hol i gogo ta wakima. %-Wai sungure grang wine ongwo hobi hanere, “Ayo” dire, grang dalungure, “Hamen hair ya, nir hobang si tongworai grang wine omia, yal i ari mom mo, tal mome?” dungwi. Yisas yal sutani kwia nigi dongwo yong sina mongure si hobale olungwo ha (Mak 5:1-17, Luk 8:26-37) $Dungure Yisas, “Na momia di pir na tekino?” Dire, aire, “Nir ya hamen hair olkio” dire, hobang si tomia wai sungwi. #yMongure, grang wine ongwo hobi ganulun dire a ho tere uling yurere yu ditongwi, “Nan gonamga pamia aki di na to.” ~"uOngure hamen hair bir mudinba olere, nir hone pera kulere, sipi i manala olangwo pangwi. Pamba Yisas ul pai mongwi. P!Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina sipi ala pirere, ere ongwi. B }Dungure Yisas yu ditongwi, “Gonangwo yal i nin man wu ere gonamia, ni ure na dolna bolo.” Yisas hamen hair mudinba hobang si tongure grang wine ongwo ha (Mak 4:36-41, Luk 8:22-25) 5Ena grang wine ongwo yal ta aire yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni na nusolingere, nabe gonangwo homa man wu erere, emgi ure ni ni dolni bolalba?” H Dungure Yisas yali yu ditongwi, “Dua hau hobi oong nin nin ere pamio, te hahoba hobi ereyu oong ere pamio, te na Ari Wang Weni molere, oo ai ya, te bona gana timiya ta dikimua,” dungwi. (IYu dimba, lo ana holo holo kene ongwo tisa ta, Yisas mongwo bani pirere, yu ditongwi, “Tisao. Ni u banta banta nala dinanga holi, na ni dolni bolalgiwe.”  Ena ari miki weni u ku bolere, Yisas yobile sina olimia hanere, gamahobo yu ditongwi, “Nan nir bina hoibi namna pano.” [/Homa God hana togu yal Aisaia molere, “Yal ta unangwo yal iwe, na nibil nebona para kri di ole na tenamua,” (Ais 53:4) di emiraya, omaga nima omue. Ari Yisas doleng bolala di ongwo ha (Luk 9:57-60) kOEna hamen pudungure, kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi aule ire, Yisas mongwo bani u pa dungwi. U pa dungure, Yisas kwia ha taniga ditere, si hobale olungwi. Olere nibil pangwo hobi awai ol tomia, nibil wai sungwi. 7Hanere aling bani angure, nibil i wai simia, aire Yisas homena ke te mongwi. Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha (Mak 1:32-34, Luk 4:40-41) Ena Yisas Pita oo kepangwo ala i ongwi. Pirere, Pita wumbi nibil olere, gaung nega dungure, bol bani pai mongwo hangwi.  Yu di te pisolere, Yisas soldia yu ditongwi, “Ni honagi yal na onangwo u wai nama di pingiwe, haya u wai namia, ere malgi po.” Yu dungure nibil ongwo yal i gintani u wai ongwi. Yisas Pita wumbi gaung nega dungure awai ol tongwo ha (Mak 1:29-31, Luk 4:38-39)  Te Isrel ari tau hamen bani namba, God pia si, si bongwo ali olamua. Olangure, hai mere, siging girimil nure, anini sire monamua.” 8i Yu omiba ni piro. Ari ungwo te, ya bengwo holi ari wiyol miki weni God kene ongwo bani namua. Kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire, yalhobi kina hamen bani monamua. 5c Dungure Yisas pire ganulun dire mobing hol ungwo hobi yu ditongwi, “Yol Roman yal iwe, God ogolo nomani si pir te momba, Isrel ari hobi iwe, pir tongwo meri ta tekimua. O Na sina weni molia, yal bir hobi na na kene omba, te na mol kebena ala olungwo hobi kene oliwa. Olere yal ta po diralga namua. Te yal ta wo diralga unamua. Te honagi yal yu olo diralga, onamua.” Dimba, soldia molere, “A. Yal Yisas ye, na digan molia oona malgi huyo. Timiya molere, dingere, honagi yal i u wai namba? T!Dungure Yisas yu ditongwi, “Na omaga urere, awai ol teralua,” dungwi. 'Dire sirin bol tere yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na honagi yal ta gaung gul bir weni ol tongure nimni molkimia, du dale malgi pai momua.” }sEna, Yisas Kapaneam oo malgi ongwi. Ongure yol Roman soldia kene ongwo yal ta, Yisas mongwo bani u pa dungwi. Wai sungure, Yisas nebona dongwo yali kraung are yu di tongwi, “Piro. Ni awai ol ni tegi ari ta hawai ol tekio. Tekirere, gaun i ha maing oo singaba nibil di tengere, hanamia. Hanangure Moses grang wine olere, homena si gal tengere, gaun wigi sungwo i ari para han po sinamua,” dungwi. Yisas Ami kene ongwo yal ta nir honagi yal nibil ongure awai ol tongwo ha (Luk 7:1-10) > uDungure Yisas aling sine dire, gaung bani arere, yu ditongwi, “Na kri di ole ni teralga u wai nana di piria, gaun wigi sinangure ya molo.” Dungure nebona i gintani wai sungwi. 9Ongure yal ta hakubi dongwo Yisas mongwo bani u pa dire, ikwi bole yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni nebona i kri di olala di pinanga, i ole na to.” Z  /Yisas hamen hul mini bani molere, ya ime ungure, ari miki weni doling bol ongwi.  -Yisas iwe, lo ana holo holo kene ongwo yalhobi ha ditongwo meri ditekima. God yulang tongure ire ha maing ditomia, arihobi pire bukunungwi.c ?Ena Yisas ha yu di wai sungure arihobi ha maing dungwo i nomani si pire wai pire mongwi. s_Nimin bir weni sirere, hamen hair mu dinba olere, oo i i manbi olangure yanamua. Yarere u susu namua.” Ena yal tau na guna hana pirere, pisolangwo yal iwe, nomani bir paikinangure monamua. Molere, yal ta oo maker bani kengwo meri monamua. &ENimin bir weni sire, nir sire, hamen hair mu dinba olere, oo i i manbi olala di onangure, ta yakinamua. Oo iwe, hamen hul mini bani nona pare mama dinamua. !;“Ena yal tau na guna hana pirere wine onangwo yalhobi nomani bir panangure monamua. Molere, yal ta oo hamen hul ke pare mongwo meri yu monamua. *MDinangure “Ni yalhobi na guman ta hankigarawa, na bal na terala di dinia, digan monia ere pio,” diteralua. Oo memini sutani pamia kenangwo ha (Luk 6:47-49) B}Ari para muru God maulung bani pirere, ha hol bir weni pinamua. Pirere, “Yal Yisas ye, Yisas ye, na yalhobi ni hani pirere, gran wine olere, arihobi ha maing nir si tomingiawe. Ni hani pirere kwia nigi dongwo si hobale olimingiawe. Ni hani pirere arihobi tal gumang hon dongwo i tibi ol tomingiwe,” dinamia. %CYal Yisas ye, Yisas ye, yu di na tongwo yalhobi tau God kene ongwo bani ta honamua. Te hamen Nabe haang pirere, wine ongwo yalhobi obil nangwo pamua. xiNi yalhobi nomani sina pamia, ha maing hasu di wangwo tisa hobi iwe, tal gogo ol wanangwo nin han po sinanua. I Er ta miling wai holkinangwo iwe, werere, endo ganangwo pamua. {oEr wai dungwo bani iwe, miling digan honam mo? Te, er nigi dongwo bani iwe, miling wai honam mo? I ta holkinama. <~qTe kewa bongwo bani iwe, paba ta sinam mo? I ta sikinama. Er wai dungwo bani iwe, miling wai hongure, nenua. Nenba, er nigi dongwo bani iwe, miling digan hongure, ta pe nekinua. } Emgi tal gogo onangwo kara han po sire digan mongwo pamia di hananua. Er digan dungwo bani iwe, amil sinam mo? I ta sikinama. ,|QEna ha maing hasu di wangwo tisa hobi iwe, unangwo pir tekirala dire kwi han molo. Yalhobi gaung maini wai moma di hananba, emgi gaung ala i han pa dinanua. {Pangwo ipire ari miki weni hona grang bir weni dungwo hol i doling bomua. Bomba, u wai pire mol panangwo bani panangwo hol iwe, oun domia, ari tan tani wa du hanere, doling bonamua. Hasu hana togu ari unangwo kwi han monangwo ha (Luk 6:43-44, 13:25-27) z% Ni yalhobi iwe, hona grang migiga dungwo holi po. Honanga hogal ai endo de pangwo bani hona grang bir weni au dire dimia, nanga pamua. nyU Ari hobi tal wai ol na tenama di pinanga meri iwe, ni ere ari hobi yu ol tenanua. Iwe, lo ana holo holo hana togu yal para weni dungwiwe, na grana para u tani omua. U wai nanga molpai honagrang migiga dungwo ha (Luk 13:24) )xK Ni yalhobi digan moniba, te wani hobi tal yu wenin ta ol tekinia tal wai moni ol tenua. Ol tenga meri iwe, hamen Nabe ditenanga para weni ni te uning sinamua. aw; Te pisi nir hau golia dinangwo onba degirime si tenanga kunu panam mo? I ta paikinama. vve Ena ni yalhobi monga bani iwe, wani ta heba golia dinangwo kwahulu wo i tenanga wai panamo? I ta paikinama. -uSEna ari hobi tal ta na tenama dire sirin bonangwo taliwe, tenangwo, inamua. Te wa dunangwo taliwe, ere i tibi olamua. Te gala dinangwiwe, God hoiri yaule tenamua. ct?Ena tal ta irala dire God sirin bol pinangiwe, ni tenangwo inanua. Te wa dunanga tal iwe, ere i tibi ole ni tenangwo inanua. Te hona grang hoiri yole ere monangwiwe, gala dinanga God yaule ni tenangwo ala nanua. ;soEna God ha maing iwe, i pi awi di tenangi gau di ni tere ni sinamua. Te kun tenangiwe, i pi kun emin sungwo ali olamua. Yal tau God kina hawai ol tenangwo ha (Luk 11:9-13) orWNi omin bani er dulung bir ta dungwo i pia si kul si olere, enin ta omeling bani molo dungwo i talongwo i tibi ol tene? Er dulung bir omin bani si pera di dungwi, omin gi dinamia, i ole teralga kunu paikinamua di pirkino? Ni yahunanin ta omeling molo dimua dingiwe, ni hasu dinia, ni nin omin bani palan dulung bir ta si pera di dungwo i, homa i olekino? Yu olere, ebin molo dinangwo emgi i ole tenanga pamia. Homa ni nin isime enangiwe, emgi enin tau hobi para isime e tenanga pamua. q SpTe arihobi tal ol tenanga meri iwe, God ere siina dire yu ol ni tenamua. o “Ena ni yalhobi ari tau hanere, nigi de pir tere isime e tekio. Isime e tenanga meri iwe, God hon siina dire yu ol ni tenangwo pamua. nnU"Ni yalhobi ongi mol pai ol i nanga tal olale? dire, pir gogo dalkio.Pir gogo danangiwe, gul nin mobin hol i dimia emgi u guman holi unangwo hananua. Hamen haung haung honagi ol i nanga meri gaun gul inanga nomani si pirkio.cm?!Homa God grang wine olere, a i si wanangiwe, tal tau i tibi ol ni tenangwo inanga pamia. "l= Galsina ma dinangwo irale? yu di pirkio. Ari wiyol ha maing pirkungwo hobi iwe, nomani yu si pire talhan i wa dunamia. God nomani paikimo? Nomani bir pamia, talhan tau irere, gaun dirin dinangwo monangiwe, God nin pirere, aki di ni tenamia. Ni tenangwo ipire, ni pir gogo dalkio. Ena emgi galsina wanamin mo, ya monamin mo dire, nomani si gogo dalkio. Er kuung sungwo para hania. Sungwo ering bani iwe, galsina ta sibire ware, kebering gal wam mo? I ta wakima. Vg%Te omaga golal mo? emgi golal mo? dire nomani si gogo dalkio. Nomani si gogo dale moli nangiwe, emgi weni golalua di pinangi kunu panamo? I ta paikinama. Gonanga haung nin ta pirkinia, nomani gogo sikio. f)Te ni yalhobi hahoba wangwiwe, maing para hania. Homena yare bule yu ala ere nom mo? I ta nekima. Nabe hamen bani mongwiwe, hahoba kene ol tere, homena nin tongwo nomia. Te hahoba talwo i kene ol tomba, te ni arihobi nomani bolo ni ol emia ni kene wai weni ol ni tomua. Ye+Ena ni yalhobi mol pai onanga maing di ni tominia piro. Homena ma dinangwo nerale? Nir ma dinangwo nerale? Gal kul ma dinangwo irale? yu dire kraun aulekio. Te homena nenangiwe, wai panamba te, hon monangiwe, wai weni panamia. Te galsina wai dinangwo wanangiwe, para wai pamba te, gaun wigi sire wai dinangwiwe, wai weni panamia. ddAEna ari singaba sutani monamia. Monangure honagi yal taniga molere, yasuri i mu dire honagi ol tenangwo kunu panamo? I ta paikinama. Yu onangwiwe, honagi yal i yal ta i honagi ol teral mo? yal ta i honagi ol teral mo? dire nomani susu sinamua. Sirewe, ta i nigi de pir tere pisolere, taniga honagi ol tenamua. Te moni honagi iwe, para weni ol i nanga pamba, nomani kwian sina iwe, God tani tegi dinanga pamua. Nomani si oun dere tal olale di pinangwo ha (Luk 12:22-31) uccTe omin si bonangwo irawe, nomani gaun i para si bonangwo hol wakinanga pamua. Te ni kwian si bongwo ala i ya mol panangwo, mol pai oli nanga, yo tekinangwo pamua. Ari singaba sutani monangure honagi yal taniga monangwo ha (Luk 16:13) 6beEna kewa dere au dimia hano. Kewa dere au dungwo meri iwe, ni omin pine di hania. Omin au dinangwo irawe, nomani gaun i para au dinangwo hol hankun ole wananga pamia. "a=Bona si ere a i si wanangiwe, tal wai dungwo bani muru dinamia, nomani kwian para te bani olanua. Omina gauna kewa dongwo meri dungwo ha (Luk 11:34-36) `+I nomani si pirere, hamen bani tal wai dinangwo bona si ere a i si wayo. Hamen bani iwe, simin ta malkinamio, te ari ta kuni nekinangwo pamia. _Te ni yalhobi ganba baniya, tal wai dinangwo nomani tere bona si wakio. Bona si wananga, simin malangure, ari kuni nenangwo pamia. <^qYu onangiwe, ari hobi homena mai tere monia di hankinama, God nin ni hanamia. Hanere tobo wai ni tenangwo inanga pamua. Ganba baniya tal wai bona si wakinangwo ha (Luk 12:33-34) ]+Na ha weni kara di ni teiya. Te, ni yalhobi God pir tere, homena mai tere monangiwe, gaun bigi sire guman nimni monangure kir wa ha dire molo. )\KEna gin ta homena mai tere monangiwe, kuru dungwo ari homena mai tere mole onangwo meri olkio. Kuru dungwo yaliwe, mai te mole yu onangure, ari hanere, O yali homena mai tongwo pamua, di hanama dire gumang megine monamia. Molere ganba baniya hang awala ganangwo i tobo haya inamua. 3[_Te ari tau tal nigi dongwo ol ni tenangure pring panangwo i kri di ole tekinanga, God ni tal nigi dongwo ol wanga prin ere kri di ole ni tekinamua. Homena mai tongwo ha 2Z]Te ari tau tal nigi dongwo ol ni tenangure pring panangwo i kri di olanga meri iwe, Nabin hamen bani mongwi tal nigi dongwo onga prin ereyu kri di ole ni tenamua. Y Kuni kura talime oun denangwo bani na aule i pi olekio. Kwia nigi dongwo Seten krauna sire kera kul na tenamia ni ure kuman kine na to. tXa Yal ta tal nigi dongwo ol na tongwo pring i ole tominga meri na tal nigi dongwo ominga prina i ole na to. 2W_ Kenba homena kunung benangwo meri na to. +VO Ni ure, yona sina te, ganba sina ya, kene ole kwi mol na to. Hamen bani ni gran wine ole momia, te ganba bani na yalhobi mominga bani ereyu wine ole moli namna. aU; Di tenangiwe, yu dinania. Nabe, hamen bani monia ni hani awala gale maa e ni te i omo. 8TiNi yalhobi tal ongwo meri olkio. Nabe hamen bani mongwiwe, homena han ta wai sinangwo ma dinangwo i nerale, di pinangiwe, God homa hanangwo ni emgi hanere, God ha ditenanua. OSEna God ha di tenangiwe, gobari weni ditekio. Gobari weni ditenangiwe, ari hana ya mongwo hobi bring mini oo pire, bring mini hole tal ongwo meri onanga pamia. Yu onanga kunu panamo? I ta paikinama. Bring mini oo tal ongwo hobi iwe, ha miki weni dire tal olgi, God pir na tenama di pimua. Pimba, God yalhobi pir tekima. fRETe ni yalhobi God kina hawai olala di pinangiwe, God kina hawai ol tere tere onanga oo ala i pire onanga pamua. Kul si mole onangiwe, hamen Nabin gumang hankinga yali ni haya hamua. Hanere tobo ni tenangwo inanga pamua. bQ=Ena ni yalhobi God kina hawai olala di pinangiwe, hasu ari ongwo meri olkio. Yalhobiwe, ha maing oo ala i God ha ditere, homaulung bangi God ha di terere, yu olgere ari para weni na hanama hanama di pirere, nin gaung pir yuwo ere tal yu ol wamua. Wamiba ganba baniya hang awala gangwo i tobo para i pisolimua. Na ha weni kara di ni teiya. hPIOlanga, ni awai ol tengiwe, memini kul si ali pamia. Te Nabin hamen bani mongwiwe, talhan kul si onangi han pa dungwo hong yal momia, hanere tobo ni tenangwo inanga pamua. God kina hawai ole ha di tenangwo ha (Luk 11:2-4) cO?Te yal bina ta monangwo hanere, miling pirere, moni ya, talhan tau i pire kul si te olo. mNSTe ni ari tau awai ol tenangiwe, yal tau na hanama hanama di pire nin gaun pir yuwo ere nugun bol tekio. Nugun bol tenangiwe, nugun bol tere ari hobi wine onama dire nin wine olkungwo hobi ha maing oo ala te hol bangi ongwo tali onanua. Yalhobiwe, ha maing honagi olere tal dime dire olalga ari na hanere hana a yuwo olama di pire, hol bangi yu ol wanangwo hananua. Hananiba, yu onangwo yalhobiwe, ganba baniya hang awala gangwo i tobo haya i pisolamua. Na ha weni kara di ni teiya. :M oEna ni yalhobi ha maing honagi ol warere, ari na hanama hanama di pire nin gaun pir yuwo ere wakio. Pir yuwo ere wanangiwe, Nabin hamen bani mongwi tobo ta ni tekinangwo pamua. OL0Yu olere, ni yalhobi Hamen Nabe amane mongwo meri monanga pamua.K/Te ni enin tau hobi obil ha wai ol tenangiwe, kunu panamo? I ta paikinama. Hana ya moni mongwo yalhobi ere para yu onamia. #J?.Ni nin enin tau hobi obil yon milni tere awai ol tenangiwe, God tobo ni tenam mo? I ta ni tekinama. Te moni takis ingwo yalhobi iwe, ere para yu onamua. \I1-Yu onangiwe, Hamen Nabe wang aung weni monanua. Ari de ime ol na tongwiwe, yal wai digan mongwo bani para de na tomua. Te nimin, si ime na tongwiwe, si yal wai mongwo bani ere, yal digan mongwo bani ere dimua. HH ,Yu dimba te, na omaga, yu di ni teralia piro. Kiani pai tere monanga yalhobi iwe, yon milni para to. Tere tal gogo ol ni tenangwo yalhobi God yalhobi aki di to dire sirin bol tenanga pamua. G1+Ena homa kwian moiya ha ta yu di engwo piniraya. Ni yalhobi ari mala monangwo hobi yon milni para to. Tere te, kiani yalhobi nigi de pir to. mFS*Te yal ta talhan ta na to, dire, hong dinangworai mining bole to. Te yal ta talhan ta na to. Na nere emgi ere malgi uralga, hon ni te aibing olalua dinangworai mining bole to. Kiang yong miling tenangwo ha (Luk 6:27-28, 32-36) {Eo)Te plisman bona gana ire hol goptani dungwo holi nabilua dinangworai, ni hon aule ire, gobari dinangwo hol i po. fDE(Te yal ta ni ha hol ol ni tere galsina inangwiwe, galsina ta dinangwo para te uning si olo. 4Ca'Yu dimba te, na iwe, omaga di ni terala piro. Yal ta tal nigi dongwo ol ni tenangwiwe, ni mong ol tekio. Yal ta pauni bani didagi ni sinangwiwe, pauni hol bani ma di to. 4Ba&Te ha ta kwian moiya hobi homa di ni tongwo piniraya. Yal ta omin si gi dinangwiwe, omeling mong si gi do. Te yal ta sigin si piu dinangwiwe, siging mong si piu do. 5Ac%Ni yalhobi ha pangwo meri dinangiwe, wai panamua. I dikire pia si albe ole boling bani dinangiwe, nigi denamua. Tal digan hol pai hol pai dire olkinangwo ha (Luk 6:29-30) @/$Te ni nin ha di bini hul ere di yulang bominua dingiwe, ere para pisolo. Bini eme hama sungwiwe, talta ol hangere, hon toba sinamo? Ta sikinama. '?G#Hamen bani iwe, God nin kene ole, mol pai ongwo dimia. Te ganba hanere ha di erin bominua dingiwe, ere para pisolo. Ganba i, God kebering egere gi dungwo dimia. Te Yerusalem malgi wa di hanere, di erin bominua dingiwe, ere para pisolo. Yerusalem iwe, yasingaba king nin kene ol momia. <>q"Yu dimba te, na iwe, di ni teralia piro. Ni yalhobi God maulung bani pirere, ha di erin bominua dingiwe, para pisolo. Te hamen bani hanere ha di erin bominua di pingiwe, pisolo.  ~}r}(|{{zxxw=vvuBssMrrqqpVonnmsll,kjjzjPihhIfBeqccDaa`8__*^^]w\\V[[ZdYXX'WVVTUUYTT%SScRIQPOQNXMMdLL*K_JIIOH8G2FxEEHDCCBMA?>o>=8;::w:)99e88677I66~544n332Z10//.b--J,+*)!((''&&y%$$$##"! QNMoM09"Dp A G  *  [v=?bu1!%Na Yisas uminia ara uma di pine?” Ditongure Pita di holo ol tere, “Yal Yisas ye, ni nin unanga, na nir bare wo di na tenanga urale?”. A }Momba, Yisas hanere, “A, yu olkire, mining bole molo. }Dimia grang wine ongwo hobi hanere, kul pirere, “Aya, kwia ta umua,” dire, gala dungwo oba abe yangure mongwi. dAOngure, girungwo sinamoki grang wine ongwo hobi mongwo bani Yisas nir barere u pa dungwi. Y+Pi molere, hamen girimia, nin mongwi. Nin mongwo haung i, grang wine ongwo hobi sipi ala molere, ere pi nir digan sina weni pa dungwi. Pa dungure, hamen hair mu dinba urere, sipi si manala olala dire ongwi. Ongure Yisas ari hobi “ere po,” ditongwi. Ditere, Yisas hamen hul ta pire, irang God kina hawai olala di pire ongwi. taEna, Yisas grang wine ongwo hobi bai nu si olungure, sipi ala pirere, nir digan bina hol bani ongwi. (ITe ari homena ne mongwo hobi iwe, paib tausen miki weni ne momia, gir migi agr para kerekimna. Yisas nir aulung bani hol wangwo ha (Mak 6:45-52, Yon 6:15-21)  Tongure ari hobi nere miing ongwi. Ena homena tau ya dungwo tali i ku bolere, gal basket ana holo holo kebena sutani girungwi. 1Direre, ari hobi kul bongwo bani “ami dio.” Diterere, homena breti pisi kina ereho irere, hamen bani yuwo hanere, “O God homena na tengi wai piriwa” dungwi. Direre, breti a du dire grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure, yalhobi ire ebir sire ari mongwo hobi tongwi. SDimba, Yisas, “O dinangwo i, obil ire na mominga baniya wo,” dungwi. lQDungure grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Breti ana hol pai muru pisi sutani i umingirawe”. hIDimba, Yisas yu dungwi, “A, monamia. Ni yalhobi nin homena ta i unanga, obil tenana pio.” |qOl tere mongure, hamen pudungure, grang wine ongwo hobi Yisas mongwo bani ure yu ditongwi, “Omaga ganba po engwo bani molala di ungarai, hamen girangwo pamia, ari hobi ditengere, oo hona hona tau pirere, homena bring sinamia, nu si olo”. 5cPirere, nir bina doling bol ongwi. Ongure, Yisas sipi ala mole ere mena ure, arihobi miki weni hanere, miling pir tongwi. Pir terere, nu nibil pangwo hobi awai ol tongwi. 'G Ol tomia, Yisas pirere, mongwo bani aidolere, u sipi ala pirere, pi sina ering gobo ta nin muru molala dire ongwi. Ongure, ari hobi omua dungwo pungwi. hI Yu omia Yon grang wine ongwo tau halabusi oo ala pirere, Yon yone i ure man wu engwi. Wu erere pi Yisas mongwo bani pire ha i di tibi ol tongwi. Yisas ari 5,000 homena tongwo ha (Mak 6:31-44, Luk 9:10-17, Yon 6:1-13) .W Tongure ama i, i pirere aang tongwi. Q Olemia, pirere Yon breng biire i pera ali ere i ure ama i tongwi. "= Ditomia Herot nigi de pimba, ari mongwo bani ha weni kara diraya ama dungwo meri yu olalua dire, gamahobo tau bai nu si halabusi oo malgi olungwi. H  Dungure, aang ama i gala dire, “Yon halibusi pangworai, breng biire pera ali ere i na to ditenana po” ditongwi. Ditongwo ama i pirere Herot mongwo bani pirere aang dungwo meri ditongwi. ' GImiawe, Herot wai hanere, ama i yu ditongwi, “Ni egin ingi wai weni hania, tal ta irala di pinanga, na di na to. Di na tenangi ha weni kara ni teralua.” 4 aEna Herot aang kul nongwo kalanda si engwo haung u tibi omia, Herot hanere, homena ke ne mongwi. Ne mongure al Herotias aung pi arihobi mongwo bani egin gale ingwi. w gMongure, Herot yong ki ere Yon si golala di pimba, Yuda ari Yon God hana togu yal momiraya dire, kul pungwi. W 'Ingwo iwe, Yon hanere, “Ni al i inga i nigi domua,” di te te ole mongwi. KHoma yasingaba Herot ebering Pilip eumbi al Herotias ingwi. Pirere, gamahobo yu ditongwi, “Yon ha maing nir bil tongwo yal irai, gongworai, ti si hon ere aire tal yu oma dimua,” dungwi. \ 3Ena yu ongwo gin irawe, Galili ganba singaba Herot Yisas tal ongwo i haang pungwi. eC :Yu dungure nin oo malgi arihobi Yisas pir tekimia, nibil pangwo hobi awai ol tekungwi. 9Tal ongwo i, yulang makena i ure ome?” Yu dire siga wa tere mongwi. Siga wa tere momia Yisas nin hanere, yu ditongwi, “God hana togu yal ta wiyol ganba banta ha maing di tongwo ari hobi pirere hang awala gamba, nin oong malgi arihobi hang awala galkimua.” 9m 8Keunumbi hobirai nan yalhobi kina para mominua.  7Haminda yal wang molkimo? Aang Maria momiraya, te ebering hobi haang Yems ire, Yosep ire, Saimon ya Yuda yali ebering hobo mongwo irawe. D 6Pirere Yuda ha maing oo ala ha nir si tongwi. Tongure arihobi pirere bukunungwi. Bukunere, yu dungwi, “Yal i nomani bir weni pamia, hano. Tal guma hon i hol makena i ure i tibi olime? P 5Ena Yisas ha bangi biire di te pisolere, ere nin oo malgi ongwi. A{ 4Dimba, yalhobi “Owa, pir po siminua.” Dungure Yisas hon yu ditongwi, “Lo tisa ta ha maing diga i pir na tenangwiwe, maing yu pamia. Oo hong yal ta boksi ali talhan tau wa erere, di bonamia. Bolere tal golin tau ire, tal hon tau ire, i tibi olamua,” dungwi. Nasaret arihobi Yisas mobeng hal wa tongwo ha h~I 3Ena Yisas yu sirin bol tongwi, “Ni yalhobi ha di ni tega i para weni pir po sin mo?” o}W 2Ebir sinangwiwe, ari amane monangwo i holo olere, ari nigi denangwo endo de pangwo bani olamua. Olangure, aya maya dire, hai mere, gaung a i sinangure monamua.” Yal tau boksi ala i di bole tal goleng hon kina i tibi olangwo ha ;|o 1Yu onangwo meri iwe, ganba wai sinangwo habang u tibi nangure, ensel hobi urere, ari para muru i ku bonamua. I ku bolere, pisi ebir sungwo meri, ari ere yu ebir sinangwo pamua. {{o 0Olere ebir sire, nenamua. Ebir sinangwiwe, pisi wai dinangwo i holo pera ali erere, nigi denangwo i holo enamua. Tz! /Te, God kene ongwo bani iwe, maing ta ere yu pamia. Yal ta pisi nir hau gal pia si nir ala olamua. Olere, pisi nir hau han ta ta para muru sinamua. Sinangure, gal ala si di dinangwo i mena olamua. Hy  .Wa du i nangwiwe, kuri wai weni dinangwo hanere, talhan a nongwo i para weni yal tau tere moni inamua. Moni irere, kuri hong yal i bring si tenamua. Pisi sungwo gal bani di bole di engwo ha x -“Te, God kene ol na tongwo hol iwe, maing ere yu pamia. Yal ta kuri meule wai weni dinangwo irala dire wa du i namua. Ow ,“Te, God kene ol na tongwo hol iwe, maing yu pamia. Tal wai weni ta u sina man wure kul si enangwiwe, yal ta ure paine hanere hon kubu si enamua. Erere ere mena pire talhan a nongwiwe, para weni yal tau tere moni inamua. Moni irere u sina ganba hong yali bring si tenamua. Ha bangi biire kuri meule tobo bir bongwo ha }vs +Te God grang wine olere hol ditongwo meri doling bonangwo yalhobi iwe, hamen bani pire ari kulang gi dungwo meri yalhobi gaung bani ba bonangure monamua. Ni ari nomani pamia ha i ogolo piro. Ha di bole yal ta moni boksi u sina man wu engwo ha Vu% )Te tul diire endo ganamua digiwe, Ari Wang Weni na ensel bai nu si olalga urere, God kene ongwo bani mongwo hobi i ku bonamua. Bolere ebir sire talime olo dire, kraung si tongwo yalhobi iwe, tal nigi dongwo ongwo yalhobi kina pia si endo dongwo bani olama dire dirawa. Olangure aya maya dire, kul pire, gaung a i sinangure monamua. t  *Ds (Paba penangwo yalhobi wa digiwe, ensel hobi di bole diwa. r  'Kiang yal wa digiwe, Seten momua. Paba penangwo habang wa digiwe, hamen ganba wai sinangwo habang God ha hol bani di bole diwa. Dq &Te u sina wa digiwe, ganba uling holo holi para weni dimua. Miling wai wa digiwe, ha maing wine ole pir mongwo hobi momua. Tul wa digiwe, Seten grang wine ole mongwo hobi di bole diiwa. ipK %Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta homena miling yanamua, digarawe, Ari Wang Weni na moliwa. ioK $Ena Yisas arihobi mongwo bani aidolere ere oo ala ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi u Yisas mongwo bani urere, yu ditongwi, “Ni paba u sina tul kina ereho bomua dingiwe, omaga memini di tibi olingere pinaminba?” n #Hana togu yal ta ha homa yu di emiraya, omaga nima ongwo pamua. “Na ha maing di teralgiwe, ha bangi biire muru diteralua. Ha iwe, hamen haya ta ditekimiraya omaga diteralua.” (Sam 78:2) Homena tul kina di bongwo i memini di tibi olungwo ha mmS "Ena Yisas ha maing nir si tongwiwe, ha bangi biire muru ditomia, ha memini di tibi ol tekima. }ls !Ena ha bangi ta hon ainere yu ditongwi, “Ena God ari kene ol ni tongwo hol iwe, Yis dungwo meri dimua. Yis iwe, agr ire plaua gangwo ali olungwo u bir ongwo hanua,” dungwi. Yisas ha di bole ha bangi biire moni dungwo ha (Mak 4:33-34) k% Miling iwe, migiga dimba, kunanga bolere, er tau ime olamua. Er i bir weni bonangure yolang bani haboba oong ere mol pai onamua,” dungwi. >ju Ena Yisas ha ta hon di bole yu ditongwi, “God ari kene ol ni tongwo mol pai ongiwe, maing yu pamia. Er miling wainta weniga, haang mastet, dungwo bani iwe, di bole di emua. uic Pisolanga, emgi paba sire kul enangure penanga habang iwe, tul para diire manbi hobi olere endo gananua. Galere paba i ku bolere homena oo ala enanua,” dungwi. Ha bangi biire er mastet marasin yis kina ha (Mak 4:30-32, Luk 13:18-21) @h{ Tul diirangiwe, paba kina ereho diiranga pamia pisolo. ^g5 Dinangure homena hong yal i yu ditenamia, Na kiana yal ta ure tul miling sigirimia. 4fa Bonangure, honagi yal ta hanere, homena hong yal yu ditenamia. Yahuno, ni homena miling wai weni inga yaminiraba, tul miki weni pi sire homena kina ereho bomua, dinamia. ;eq Paba pi sire mo nangwiwe, tul kina ereho bonamua. kdO Paba miling yarere ginangwo ul panangure kiang yal ure tul miling sigire sina i olere, te namua. c1 Ena Yisas ha bangi biire hon ainere yu ditongwi, “Yal ta paba miling wai u sire yanamua. Yanangwo meri iwe, God kene ongwo hol i yu pamua. /bW Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sungwo meri, ari tau yu monamua. Molere, ha maing pirere, nomani sina bona si ere a i si ware monangwo, miling panamua. Miling panangwo meri iwe, ari tau yu monamua. Molere ari tau honagi obilga teti ol God tenamio, te ari tau honagi miki siksti ol tenamio, te ari tau honagi miki weni wan handret ol tenamua,” dungwi. Ha bangi biire tul nigi dongwo homena kina ereho bonangwo ha a1 Te miling tau ya tul galeng engwo ala sungwo meri iwe, ari tau yu monamua. Monangwo yalhobi ha maing pinamua. Pinamiba, ganba tal moni gal bona ya, talhan hobi pinangwo mo yuwo nangure, ha maing nomani sina pai tekinamua. Tekinangwo yalhobi iwe, God honagi ta ol tekinamua. `y Molere, ha maing pirere, bukunere, monamua. Molere, kraung pinamba, nomani sina ali bona si eikirere ha i gintani pisolamua. Pisolangwo yalhobi iwe, ha maing gogo gogo i wa molere, emgi kura pare, te talime u tibi nangwo gin i, aidolangwo pamua. O_ Te miling tau ya hulu bolimbani sungwo meri iwe, ari tau yu monamua. ,^Q Miling tau ya homaulung sungwo meri ari tau yu monamua. Molere God kene ol na tongwo ha maing pinamba, memini pir po sikinamia, Seten ure ha maing tol di inamua. e]C “Ena ha bangi biire di ni tominga irai, omaga memini di tibi ol ni tenaminia, piro. "\= Ena God hana togu yalhobi ire, God ha maing pungwo hobi ire dire, tal olga hangiwe, para harala di pire momba, ta hankimua. Te ha diga pingiwe, para yu pirala di pire momba, ta pirkimua. Homena miling ha bangi biire di engwo i memini di tibi olungwo ha (Mak 4:13-20, Luk 8:11-15) X[) “Dimba, ni yalhobi iwe, omen kraun gi ta dikinia, wai pire gun ere monanua. Z' Yu onangiwe, omeling gi yal ya, te kraung gi yal mongwo meri molere, nomani ta paikinangwo du dale monanua. God yu di ni tomia. Pinanga pirere, siina di na molga bani unangarai, tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwo i, i ole ni teralga pamua. (Ais 6:9-10) /YW God hana togu yal Aisaia homa ha di emiraya, omaga nima nangwo pamia. Ha iwe, mining yu bomia. Ni pir pir ole pir po sikinanua. Te han han ole ere han po sikinanua. %XC Yu onama dire ha bangi biire ditominua. Ditomingiwe, ari hobi omeling hamba hanere, ogolo han pa dikinama, te kraung pimba pirere, ogolo pir pa dikinamua. >Wu Tal ta ni tenangwo kene ole yu wanangiwe, emgi ti hon ni te au sinangwo pamua. Te tal ta ni tenangwo ogolo kene ole yu wakinangiwe, homa ni tenangwo tali nin tol di inangwo pamua. V Dungure Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo bani di bole dimingiwe, ni nin pir po sinia, ari ya mongwo hobi pir po sikimua. CU Ena ha bangi biire yu ditongure, Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena sutani yalhobi iwe, sirin bol tere yu ditongwi, “Ni ha bangi biire nir si tengiwe, talongwo dine?” T Honamia ari nomani pamia ha i pir po simo,” dungwi. Yisas memini pangwo ha bangi biire moni dungwo ha (Mak 4:10-12, Luk 8:9-10) uSc Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sinamua. Sinangure pi sire wai weni bonamua. Wai weni bolere miling honamua. Erin ta miling teti obil honamua. Erin ta miling miki siksti honamua. Te erin ta miling miki weni wan handret honamua. R Te miling tau ya tul galeng engwo ali sinamua. Sinangure pi sire bonamua. Bonamba, tul si nenangwo miling ta holkinamua. GQ Bonamba, ari sina unangure, dulung stei kule megine gonamua. ~Pu Te miling tau ya hulu bolimbani sinamua. Sinangure, ganba miki ta dikimia, obilga dinamba, pi sire gintani bonamua. pOY Pirere miling sigirangure miling tau ya homaulu i sinamua. Sinangure hahoba u pa dire ne wai sinamua. wNg Mongure Yisas ha bangi biire miki weni dire yu ditongwi. “Yal ta homena miling sigirala dire u sina namua. CM Molere ha maing nir si tongwi. Nir si tongure ari miki weni u yobilungwi. Yobilungure Yisas iri si sipi hanu bani pirere, ami di mongwi. Ami di mongure arihobi nir bina hala si mongwi. eL E Ena ha dungwo gin irawe, Yisas oo ala i pisolere, ere mena urere, pi nir digan bina mongwi. K 2Mongwo hobi iwe, namine ebina hobo momua. Hamen nabe grang wine onga hobi iwe, namine ebina keunambi muru weni monua,” dungwi..JW 1Na grana wine ongwo hobi momia hano. KI 0Dimba Yisas yu ditongwi, “Na namine ebina ara mongwo han dime? xHi /Gala dungure ari tau Yisas yu ditongwi, “Pino. Nimai ebinhobo irai u maini molere ni gala dimia wiya po.” G# .Ena di tongwo gin irawe, Yisas aang ebering hobo kina u maini mongwi. Molere, “Yisas ha ditenamna wo di to,” dire di gala dungwi. )FK -Dinangwo hanere hon ere pirere, kwia sewen-pela monangwo bani aule ire unamua. Aule ire, urere, yal ta yong sina monamua. Homa yal iwe, kwia nigi dongwo taniga yong sina mongwo nigi domiraba, omaga kwia miki weni yong sina monamia, nigi weni denamua. Yu ongwo meri iwe, ni yalhobi monga timiya yal nigi dinga, para yu ol ni tenamua,” dungwi. Yisas aang ebering hobi kina gala dungwo ha (Mak 3:31-35, Luk 8:19-21) _E7 ,Pi molere, oo ta wa dunangwo, dikinangwo hanere, “Ayo, na homa oo wai dungwo moliraya omaga oona ta dikimia ere memini nalua” di pinamua. Pirere ere urere homa kepangwo ala i hanangure, bigi sire wai dinamua. QD +“Ena kwia nigi dongwo ari yong sina i aidolere ere banta namua. OC *Te Siba ganba al singaba kwin Solomon ha maing dungwo pirala dire, nin ganbani pisolere, pi pi Solomon mongwo bani pa dimia, ni yalhobi ha maing mala dimba, pirkinia, al i ha di mere si ni tenamua. Solomon wai momba, te hana togu yal timiya mongwo i wai weni momua.” Kwia nigi dongwo hon ere memini ungwo ha (Luk 11:24-26) TB! )Ena God ari para muru ha hol ol tenangwo gin iwe, Nineba ganba hong yalhobi yal Yona ha maing ditongwo pirere, tal nigi dongwo ongwo i nigi de pir tere nomani si kulu sire hon olkirala di pimia. Ni nomani si kulu sikinia ha di mere si ni tenamua. Ena hana togu yal Yona wai momba, te hana togu yal timiya mongwo i wai weni momua. /AW (God hana togu yal Yona mongwo bani u tibi ongwo meri irawe, yu nangwo hananua. Hana togu yal Yona iwe, pisi nir hau bir weni yong sina i hamen haung sui tai dire pare mongwi. (Yna 1:17) Mongwo meri iwe, Ari Wang Weni na ari yulagi engwo bani ere hamen haung sui tai dire paralga pamua. @@y 'Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari yal al maing nigi denga monga hobi ya, tal guma hon dongwo maing ta i tibi ol na to, dingiwe, talongwo i tibi ol ni tegere hanane? I ta hankinanua. %?C &Ena Lo ana holo holo kene ongwo tisa tau ire, Perisi tau ire dire, “Tisao. Ni hamen bani tal guma hon dongwo maing ta i tibi olingere hanaminba?” >' %Ha gran bani dingiwe, ya direre emgi ha hol bani siina dire unangwo nin inanga pamua. Ha iwe, God hanere, a, ni pring pai ni tomua, te ni pring pai ni tekimua, yu di ni tenangwo pamua,” dungwi. Yal tau tal guma hon halala dire gala dungwo ha (Mak 8:12, Luk 11:29-32) p=Y $Emgi God ari para muru ha hol ol tenangwo bani, ari para ha nigi dongwo dungwiwe, di tibi ol tenamua. [</ #Yal wai monangwo yali ha wai dinamia, te yal digan monangwiwe, ha digan dinamua. N; "Ni yalhobi onba giri mongwo meri mole hasu gran dirane sire yu di wanua. Ni ha wai weni dinba, monga maing yo toma di pino? Yo ta tekimua. Ni ha yona ali mo wi dungwo meri wa dire di mena olinua. 6:e !“Ena er wai dinangwiwe, miling nigi dongwo pe nenan mo? I ta nekinanua. Te er nigi dongwo bani iwe, miling digan homia, te er wai dungwo bani iwe, miling wai homua. 9} Te yal ta Ari Wang Weni na irawe, gauna ha si na tenangworai, God pring kri di ole tenangwo pamia. Pamiba, God Kwiang gaung ha si tenangwo iwe, pring i ere hawo ya di panangwo bani panamua. Er digan bongwo bani miling digan hongwo ha (Luk 6:43-45) 8 “Olamia yal tau tal nigi dongwo maing maing olere, ha gogo dire onangure God pring tenangwo iwe, tere nin nomani si pinangwo meri kri di olangwo pamia. Pamiba, God Kwiang gaung ha si tenangwo iwe, God pring tere han olangwo hawo ya di panangwo bani panamua. 77 “Ena yal ta Yisas tal ongwo kunu paikmua, dinangwo yal iwe, na gamnahobo ta molkinamua. Molkirere God ha maing pungwo hobi i gogo ol tenamua. V6% “Te nona pangwo yal ta monangure, yal ta oo kepangwo ala pirere, bona gana kuni inamo? Ta ikinama. Homa pi nona pangwo yal i kulere, kebering aling han sire, emgi ala pire bona gana inangwo pamua. 5 God Kwiang aki di na tongure, kwia nigi dongwo si doling i olia. Olga hangiwe, God kene ol na tongwo maing omaga i tibi olga, hanua. G4 Na Bielsebul aki di na tongure, kwia nigi dongwo si doling i ole tomua, di na tengiwe, ni wanihobo Bielsebul aki di tongure, kwia para yu si doling i olem mo? Ta olekimia ni ha gogo dinua. {3o Te Seten gamahobo nin nin ebir sire, kura bonangwo i nimni monamo? I ta molkinama. I ere yu u susu nangwo pamua. 82i Dungure Yisas pirere, yu ditongwi, “Ena ari ganba banta sina sikira dire, kura bole, u susu namia. Te irang aang hobi kina kura bole, gumang nin nin dinangwo u susu namia. 1 Di hamia Perisi yalhobi pirere yu ditongwi, “Yali kwia nigi dongwo singaba, Bielsebul, aki di tongure, honagi ongwo i hankino?” Z0- Pamia ari miki weni mongwo hobi hanere, Aye. Yali Debit gang mom mo? di hangwi. u/c Ena ongwo gin irawe, yal ta kwia kumo yong sina molere, omeling a gi dire, grabeling a tomia ha mining paikungwi. Paikimia aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. Ungure Yisas yali awai ol tongure, omeling pila dire, ha mining pangwi. 1.[ Pai monangure, ari para muru yali pir tere, pi tege ere mol i namua.” (Ais 42:1-4) Homa Aisaia God grang pirere, ha yu di emiraya, omaga Yisas u tibi pire, honagi ongure nima omua. Arihobi Yisas kwia singaba Bielsebul yulang ire honagi omua dungwo ha (Mak 3:20-30, Luk 11:14-23, 12:10) _-7 Yal ta bo kura pangwo meri pare monangwiwe, yal i hanere a yo te tenamua. Te kewa lampi dere gobirala dire abangwo meri iwe, yal ta yu monamua. Monangwo yal iwe, yal i hanere, yulang tenangure, aire nimni monamua. Yal i honagi ol i nangure, memini wai weni pare nima namua. Nangure talhan para muru ol kunu olangure, u wai pire pai monamua. ],3 Ha erakere bolbin ta dikinamua. Te homaulung bir gala dire ha miki ta ditekinamua. +% God yu ditomia, Yal ta unangwo hananua. Unangwo yal iwe, na nan honagi ol na tenama dire pare ega unamia. Na yona milna yali tere, nomani para teiwa. Te na kwiana yali yong wu bilere kina mol pai onamua. Olere, na ha hol olalga maing ari para muru di tibi ol tenamua. D* Ena hamen haya God hana togu yal Aisaia ha yu di emiraya, x)i Ol te pisolere yu ditongwi, “Na tal ol ni tega i guna hana ari tau ha wai ol tekio,” dire manaa ditongwi. (7 Ena, Yisas pirere, ganba i aidolere, ere ganba banta ongwi. Omia ari miki weni doling bol ongwi. Ongure Yisas nibil pangwo hobi awai ol tongwi. ' Yu ongure Perisi arihobi hanere, yong ki erere, Yisas sirala dire ha hongwi. Yisas iwe, God honagi ol na tenama dire pare engwo ha k&O Direre nibil ongwo yal i yu ditongwi, “Ani sine do.” Dungure aling sine dungure u wai ongwi. %  Kun sipi sipi iwe, tobo bir pamiba, te ari tobo bir weni pamua. Pamia, awai ol tenamingiwe, Lo isusu ta olekinaminga pamua.” ${ Dimba Yisas yu ditongwi, “Sabat habang kun sipi sipi yo maul ala nangwo ni yalhobi i mena olekinan mo? Olanga pamua. V#% Momia, ari tau Yisas Sabat isusu ol tenangwo irai, ha di mere si tenamna di han mongwi. Molere Yisas yu ditongwi, “Yal ta Sabat habang nibil ongwo yali awai ol tenangwo, Lo isusu olam mo, olekiname?” q"[ Ena Yisas ai i pisolere, pi ha maing oo ala ongwi. Ongure, ala i yal ta aling kebir engwo mongwi. %!C Ari Wang Weni na iwe, Sabat haung para hobang molga pamua,” dungwi. Sabat haung Yisas yal ta aling kebir engwo awai ol tongwo ha (Mak 3:1-6, Luk 6:6-11)   Ha mining ganing ta yu pamiraya, Lo wine onangi para panamiba, te awai honagi onangi wai weni panamua. (Hos 6:6) Ha iwe, memini pangwo pir po sinanga, pring pai tekinangwo hobi, “Pring ni tomua,” di tekinanga pamba, pir po sikina, di tenua.  Ha maing oo i kene ongwo hobi Sabat haung honagi ongwo wai pamba, na ha maing oo i a ime ol teiya, olalga wai weni panamua. ,Q Lo ana holo holo Moses ha yu di emiraya, Sabat haung ha maing oo kene ongwo yalhobi Sabat lo isusu olemua. Olungwiwe, pring ta paikimua di emiraya, kere hankino? N Yalhobi God ha maing oo bir ala werang tai pirere, homena breti God maulung bani dungwo i nongwo irawe, homena i, yali gamahobo nenama dire taman. Te ha maing oo kene ongwo yalhobi obil nomiraya. mS Dimba, Yisas yu ditongwi, “Debit gamahobi mena golere, tal ongworai, ha maing buku kere pirkino?  Nomia, Perisi yalhobi hanere, Yisas yu ditongwi, “Sabat haung manaa dungworai, talongwo ni gran wine ongwo hobi paba pe nome?”   Ena Sabat haung ta Yisas grang wine ongwo hobi kina paba ya nongwo sina wangwi. Warere, tau menan golere, paba tau pe nongwi.  Na honagi ol ni teralga i, kulang panamia, tal ta ni au so diralga i, para kulang panamia, au sinanga pamua,” dungwi./ Na pirari te omena haung gole molga i pire ungere na nan gang were ni tegere na nan maing pir pa dinanua. Ena kwian mol pai goi sinangwo inanua.  Yal tau honagi oun dongwo ol i pirere, ku si mol pirere na molga bani wo. Unangiwe, erin i tibi ol ni teralga monanua. L “Nabe talhan para muru i na ana bani emua. God Wang na iwe, nabe nin na han po simua. Te nabe iwe, na nan han po siwa. Sirere, haang i, ari tau di tibi ol teralgiwe, para han po sinamua. ;q O nabe ni nin nomani si pinga meri yu onga pamua. c? Ena habang gin iwe, Yisas yu dungwi, “Nabe. Ni hamen ganba hong ni tani monia. Nomani bir pangwo sikul dungwo hobi ha di tibi ol tekinia. Sikul dikirere, pir po sikungwo yalhobi obil nibil di tenga wai piriwa. V% God ari para muru ha hol ol tenangwo haung, Sodom yalhobi ha hol ol tenamba, ni yalhobi ha hol nimaki nangwo ol ni tenamua,” dungwi. Ni yalhobi na molga bani urere erin monanua dungwo ha (Luk 10:21-22) G Kapaneam yalhobo, ni hamen bani nala di pinanba, God ni irere, pia si endo de pangwo bani olangwo pamua. Ni monga bani tal guma hon dongwo ol ni tega meri iwe, Sodom ari ganba bani yu ol teralga Sodom ganba omaga ya di panamba, yu ol tekia wai simua. Simba ni monga bani tal guma don hongwo ol teiba, pir na tekinua.  God ari para muru ha hol ol tenangwo haung iwe, Taia Saidon yalhobi ha hol ol tenamba, ni yalhobi ha hol nimaki nangwo ol ni tenamua. # “Aye, Korasin yalhobo, ni Betsaida yalhobi kina gaun gul bir inanua. Tal guma hon dongwo ni monga bani ol ni tega meri, Taia Saidon ganba arihobi yu ol teralga, hanere, tal gogo ongwo gintani aidole, nomani si kulu sinamua. Sirere ganba bilgere, ari para na han po sinama dire yu onamua. Onamba, tal guma hon dongwo ol tekia. Ni monga bani obil ol ni teiba nomani si kulu sire pir na tekinua. M Ena habang ta Yisas oo malgi tau tal guma hon dongwo i tibi ol tomba, ari hobi hanere tal digan ongwo i aidole nomani si kulu sinangwo ha pirkimia. Yu omia Yisas hanere kura ha yu ditongwi,  Na Ari Wang weni molia ugiwe, homena ya nir wain negiwe, ari hobi na hanere, “Aye. Yali talta omia hano. Homena miki weni nere, nir wain nere, dimia hano. Takisi ingwo yal ire, ha maing pirkungwo hobi ire dire, yahuno ditomia hano.” Dimba God ha weni kara dim mo, dikime? Dinangwo ari pirere, u wai homo? U wai ongwo hania. Hanga i Yon na kina ha nir si tobilga pire ereyu u wai omia pir na tekino” dungwi. Yisas ari ganba ban tau nomani si kulu sikungwo hobi miling piriye dungwo ha (Luk 10:13-16) { o Yon urere homena tau mai tere nir wain nekungwiwe, ari para hanere, “Gir hobo, Yon ungworai du dima,” dimua. R  Na ari gongwo hobi geral di tominba, ni gir hobi ere hai me tekinua.” 0 Y “Ena ari tabin malaya mongwo hobi iwe, ari tau mongwomeri kunu momua diral mo, talwa dirale? Maket homena bring si nongwo bani gir migi ami di mongwo meri momua. Gir tau hol bani mole kir te mongwo hobi iwe, gala dire gir hol bani mongwo i yu ditongwi, “Na ul diminba, ni egin ikinua. ' I Ari nomani pamia ogolo pirio. T ! Hana togu ha dungworai pinangiwe, Yon Ilaiya u tibi pire moma di pinanua. 0Y God hana togu yalhobi para weni, te lo ana holo holo Moses awa ha dire mining bol ere, God kene ongwo hol u tibi namua dimiraya, Yon omaga u tibi umua, dungwo pinua. #? Yon mole ha maing ditongwo haung iwe, ari tau God kene ongwo bani nala dire nega dire yulang bol i ungwo ungwo, omaga ere na mominga haung para yu omua.  Ari tau bir omba, Yon bir weni omua. Yon bir weni omba, God kene ongwo bani ari monangwo iwe, God kina si daule monamua. <q Ha maing buku homa di emiraya omaga yali u tibi omua. God yu dungwi, na hana togu yal momia hano. Yal iwe, nu si olaminga homa e ni tere hol bala di ni tenamua. (Mal 3:1)  God hana togu yal harala dire ono? Owa, para dinia, hana togu tau mongwo meri ta molkima. Yon iwe, God hana togu yal bir weni momua. D Kul airing hair sire ho tongwo harala di on mo, yal ta galsina wai weni si giu dinangwo harala dire one? Galsina wai weni si giu dinangwo yal iwe, oo bir ke pangwo ala i mole pare omia.  Ena Yon grang wine ongwo hobi ha yu ditomia pirere, ere memini ongwi. Ongure Yisas Yon guung haang arihobi yu ditongwi, “Ni ganba po engwobani Yon momua, dungwo pirere, harala di ongiwe, ari monangwo harala di pin mo, tal u tibi nangwo harala di pine? ta Yalta na na hanere, owa Kraist moma dipire nomani susu sikinangwo yal iwe, yong horoga onamua,” dungwi. .U Dungure Yisas yu ditongwi, “Omeling gi dungwo hobi pila dimio, kebering kebir engwo hobi u wai omio, hakubi dongwo hobi gaung wigi simio, kraung gi dungwo hobi pila dimio, gongwo hobi hon aire ya momio, yal bina hobi God tal ol na tongwo ha maing ditominga pungwo hangiwe, Yon ditenana po.   ~~u Olungure pi Yisas mongwo bani pa dire yu ditongwi, “Yon yal ta unamua dungworai, ni mon mo, yal ta emgi uname?” }5 Ena Kraist honagi ongwo i Yon nir bil tongwo yali halabusi pai molere pungwi. Pirere grang wine ongwo tau bai nu si Yisas mongwo bani olungwi. |  Ena Yisas grang wine ominga ana holo holo kebena sutani honagi ha di na te pisolere, ere pi oo tabil tau pirere, ha maing nir si tongwi. #{? *Na grana wine onangwo yal bina ta unangwo hanere, nir hon holere, tenangwiwe, God yal i tobo tenangwo pamua. Na ha weni kara di ni teiwa,” dungwi.Jz  )Te God hana togu yal ta honagi onangwo meri iwe, tobo inamua. Te God hana togu yal i unangwo hanere, pana gal tenangwiwe, hana togu yal i tobo inangwo meri kunu inamua. Te yal ta wai weni monangwo yal iwe, tobo ere inamua. Yal wai weni unangwo hanere, pana gal tenangwo iwe, yamoni gal tekinamia tobo ere inangwo pamua. >yu (“Te yal ta ni yalhobi kina pana gal ni tere awai ol ni tenangwo yal iwe, na para awai ol na tenamua. Na tani ol na tenangwo taman. God, na nusolangwo yali, para ol tenamua. 'xG 'Yal ta gobari ya mol parala di pinangiwe, gonanua. Te yal ta gauna gul iralga tamama di pinangiwe, mol pai gobari inanua. Ari tobo wai inangwo ha (Mak 9:41) w  &Yal ta na dolna bolala di pinangiwe, gaun gul ikirere, dolna bonan mo? I ta bolkinana. Gaun gul bir irere, dolna bonanga pamua. Vv% %Te ni nimai nabin pir tere awai ol tenanba, te na pir na tere awai ol na tenanga iwe, wai weni panamua. Te ni wani aun pir tere awai ol tenanba, na pir na tere awai ol na tenangiwe, ere wai weni panamua. u $Te yal ta na pir na tere dolna bonanga, ari tau kiang pai ni tenamba, te enin tau hobi iwe, kiang bir weni pai ni tenamua. etC #Irang na pir na tere grana wine onangi, wanihobi kiang pai ni tenamua. Te wang na pir na tere grana wine onangi, nabin hobi ereyu kiang pai ni tenamua. Te aang na pir na tere grana wine onangi, aun hobi ereyu kiang pai ni tenamua. Te aung na pir na tere grana wine onangi, nimai hobi ereyu kiang pai ni tenamua. Te aingbi ta na pir na tere grana wine onangi, hoin hobi kiang pai ni tenamua. Te hoing na pir na tere grana wine onangi, ainimbi hobi ereyu kiang pai ni tenamua. s "“Ena na uga hol iwe, dolna bole wine onangi, kulang panamo? I ta paikinama. Kura te tal oun dongwo u tibi pi ni tenamia hananua. Yr+ !Te yalta arihobi maulung bani, “na Yisas grang wine olkiwa” dire gai gonangwiwe, na ere yali haang God mongwo bani dal tibi ol tekiralua. Yisas ungwo habang kura panangwo ha (Luk 12:51-53, Luk 14:26-27) q “Yal ta arihobi maulung bani, na Yisas gamahobo moliwa, dinangwiwe, na ere yali haang God mongwo bani dal tibi ol teralga pamua. p God hahoba talwo i kene omba te ni arihobi ni kene wai weni omua. Ongwo ipire kul pirkio. Yisas haang dal tibi olangwo ha (Luk 12:8-12) Go Ni yalhobi bini eme iwe, para weni God kerere, pir po simua. )nK Hahoba elamaila sutani maket homena bring sinongwo bani wan toea obil bomua. Bomba, hamen nabe pirkinangure, hahoba taniga wala gal warere, yanangwo paikimua. hmI Di te i ongere yal ta ni sirala di unangure kul pirkio. Yal iwe, ni kwian para ta si golkinangwo pamia gaun tani si gonamua. God iwe, kwian gaun para endo de pangwo bani olere, si gonangwo pamia, yal i tani kulung pir to. ql[ Te ha ta kul si dinangwiwe, emgi ere u tibi nangwo pamua. Na ha diminga i, ni yalhobi tani pinia, emgi di tibi olangere ari miki weni pinamua. Na ha di ni tominga i, ni nin pinia, emgi ire oo hona hona i pire di tibi olanga pamua. \~~W}h||n{{^zzyXxwwLvvDuttfsrrDqq=pposo'n(mrllMkkj+ihgufyee dcc~cbaa$`_^]]%\[ZZIYCXkWW+VV.ULT`SRQPONNMSLKKVKJ3I=HHH2G(FwEEDCCBAA^@?>>=4G'Yal ta na guna hana nomani si pir na tere, oo ya, ebering ya, keuni ya, irang ya, aang ya, gir kul nongwo ya, homena ya nongwo para pisolere nangwiwe, omaga malungwo haung, God mong pring hon siina di tenangure miki weni inangwo kunu benamua. Te mol pai gobari inamua. "F=Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari Wang Weni na molia. Emgi mol pai ai wai kene ol molalga haung iwe, ni yalhobi Isrel ari para muru kene ol te monanua. EEna Pita molere yu dungwi, “Hano. Na yalhobi talhan para pisolere ni ni dolni bomgirawe. Tal ta hon inamin mo?” /DWDimba Yisas yalhobi gumang bani tene yulang bole hanere yu ditongwi, “Ari nin kunu ta paikinamia. God tani kunu bemua. Talhan hobi God nin ongwo dimua,” dungwi. CDungure yalhobi pire ganulun bir dire Yisas yu sirin bol tongwi, “God yal ara kene ol tenangure sigare kule u wai pire moname?” *BMI ta paikinama. Kun hausi hai bun kiaing kuun engwo ali, nangwo oun domba, bona gana miki weni a nenangwo yal i, God kene ongwo hol i wanangwo oun go domua.” A%Omia Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Yal ta bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo holi wahangwo kulang panamo? n@UYisas yu ditomia yali bona gana miki weni a neiraya, tal olale di pire, guman digan hole ere ongwi. F?Dungure Yisas yu ditongwi, “Onga i para onba, tal taniga onangiwe, monanga yo tenamua. Talhan miki weni a nenga i, ari te mena olere, moni inangarai, ebir sirere, talhan a nekinangwo hobi tenana po. Yu onangere ni tobo wai hamen bani dinamia pire ha te inanua. Yu ol pisolere na guna hana pirere na dolna bolo.” > Dimba, yal i yu dungwi, “Na gir migi molga ali krehaman ha i pirere yu oli uga uga, omaga ari molia. Molere tal ta olalba?” y=kNimai nabin aki di tere grang wine olo. Yal ta awai ol na tenama di pinanga meri iwe, ni ere para yu ol to.” ,<QDungure yali Yisas yu ditongwi, “Tal krehaman ha we?” Dimba Yisas yu dungwi, “God krehaman ha yu pamia. Ari si golkio. Wou sikio. Kuni nekio. Hasu ditekio. W;'Dungure Yisas yali yu ditongwi, “Tal ta wai dungwo iwe, talongwo sirin bol na tene? God tani weniga wai momia. Ni mol pananga bani parala di pinanga, God krehaman ha para weni wine olere a i si wayo.” j:MEna yal ta urere Yisas yu ditongwi, “Tisao, na talmere olere mol paralga bani parale?” 9{Yu direre Yisas gir hobi breng bani arere ere ongwi. Yagaleng tal miki anere ol wangwo ha (Mak 10:17-31, Luk 18:18-30) 8Ditomba, Yisas manaa dire yu ditongwi, “Gir migima hobi na molga bani unamia, manaa di tekio. Gir iwe, God kene ongwo bani ari mongwo meri mole wamia. Ari hobi warala di pinanga, gir migi nomani pangwo meri panangiwe, para ha maing hol wananua.” 97k Ena gin ta, gir miki tau aule ire ungure Yisas breng bani arere, God aki di to di tenama dire aule ire ungwi. Umba, Yisas grang wine ongwo hobi hanere, kura ha ditongwi. 56c Yal tau aang kul nongwo haung kun walga mongwo meri momia. Molere al ta ikiralua di pirere yaubi yamua. Te yal tau iwe, ari tau a i si molere, walga hai si olungure ya momua. Te yal tau God grang wine olala di pinangwo i ya monamua. Na ha diga oun domba, yal tau memini pinanba, yal tau pirekinania. Pinanga hobi iwe, a i si pire yu wananua,” dungwi. Yisas gir migi kuria si tere nu ke tongwo ha (Mak 10:13-16, Luk 18:15-17) 5 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ha digiwe, ari para weni pire i wanangwo taman. God nin yal al tan tani yulang tenangwo irere yu wanamia. 4+ Dungure grang wine ongwo hobi Yisas yu sirin bol tongwi, “Ni ha dinga i oun domia, al ta yal ta ikinangure, te yal ta al ikinangwo pamue.” .3U Tomiba, hamen haya God ol engwo haung yu ta onangwo paikimia, te ni yalhobi al ta inanga al iwe, yal wou sikinangwo aidolere al ta hon inanga, al i wou sinanua.” x2iDungure Yisas Perisi yu ditongwi, “Moses yu dimba, te ni yalhobi nomani ta paikinga hanere, yu di ni tomua. "1=Dungure Perisi Yisas yu ditongwi, “Moses al irere, aidolala di pinanga, pepa bol terere, aidolanga para pama dimua dungwiwe, talongwo dima dipine?” q0[Molere nomani gaung tani enama dire ol e ni tomia, ni yalhobi nin ha dire a poira sinanga paikimua.” ^/5Yu omiawe, yal ta irang aang pisolere, eungbi kina si daulere, u tani pire monamia. ~.uDungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi ha maing buku kere pirekino? Hamen haya God yal ol ere te al ol ere dimia. 8-iEna emgi Perisi yal tau doling bol pirere, kera kul terala dire yu ditongwi, “Nan krehaman ha lo memini panangwo al ta ire aidole onaminga wai panam mo, paikiname?” M,Ongure ari nibil pangwo miki weni doling bol omia, awai ol tongwi. }+ uEna Yisas ha hobi di wai si terere, Galili ai pisolere, ere memini pirere, Yodan nulu kin egere iri si Yudia ongwi. v*e#Ha i di wai sirere, Yisas ha memini di ba bolere yu ditongwi, “Ni enin ta tal gogo ol ni tenangwo pring panangwo i, i ole tekinangiwe, yasingaba honagi ari ol tongwo meri Hamen Nabe ereyu ol ni tenangwo gul bir inanua,” dungwi.)1"Yu dire talongwo i nigi de pirere honagi yal iwe, i halabusi olere gul bir tegere pai molere, emgi moni na te aibing olama di pinamua,” dungwi. t(a!Oliba, te ni enin ta miling pirkirere, talongwo moni na to dire gala dine? Han uning si olanga pamiba.” 7'g Ol tenangure singaba i honagi ari gala dire yu ditenamia, “Ni honagi ari digan maing nigi denga monia. Homa na moni ni tegarai, pring a gi dikia, ni han uning si olirawa. 7&gEna honagi ari ening tau hobi tal onangwo i hanere, nigi weni de pinamia. Pirere, ha dire tal onangwo hobi hanere pi singaba honagi hong yal mongwo bani di tibi ol tenamia. k%ODinamba, yali pirkirere, i halabusi olgere pai molere emgi pring na te aibing olamua di pinamia. $/Dinangwo yal i ikwi bole “Enambiyo, ni milna pinanga, na han uning si olingere, molere moni na tengarai, emgi ni te aibing olalue,” dinamia. S#Olangure honagi ari ere maini pirere han tema olamba, honagi ari ening ta moni tobo tu kina tongwo yal i u monamia. Monangure hanere, pi nugung kulere, “moni ni tega nengarai, mong na to” dinamia. p"YDinangure ya singaba honagi yali miling pir tere, han uning si terere, moni tongwo nongwi, aidolamua. I! Dinangure honagi yal i, ya manbi ikwi bole, gumang digan hole, singaba yu ditenamia, “Yahuno, ni milna pinanga, na han uning si olingere, molere moni na tengarai, emgi pring ni teralue.” b =Dinangure, singaba i, “O dikungwo pai dungwi ni ya, gir kunga ya, eunbi ya, wani aun ya, bona gana para weni ari tau terere, moni bol neralua. Bol neralgiwe, na moni tobo ni tegarai, nan i aibing oliwa” dinamia. 5Bolere honagi ari ta tobo miki weni ten milion kina tenangwo i, hon na te aibing olo, dinamua. Dinamba, honagi ari iwe, na moni ta dikimua dinamia. FYu olere God kene ongwo bani wananga hol iwe, ari singaba king tal ongwo meri, ha di bole diralga piro. Ena singaba i honagi ari tau tobo mong siina di na tenama dire, gala di ku bonamua. Dimba, Yisas yu ditongwi, “Ana hol pai muru hol pai sutani pisolo. Habang habang para weni i ole te monanga bani monanga pamua. lQEna dimia Pita Yisas yu sirin bol tongwi, “Yahuna, Yisas ye, na ebinambi tal nigi dongwo ol na tenangwo pring panangwo i kri di olaminga hamen haung talmere ol tenamne? Ana hol pai muru hol pai sutani ol tenamin mo?” {o“Te ha ta para yu pamia. Yal sutani mo yal sui tai dire na hana wine olere, banta u ku bonangiwe, ku bonanga bani na ere ure sina i molalga pamua. Yu pangwo ipire ni yalhobi monga sina i yal su yong tani ere God tal ta ol na to ditenangiwe, Nabe hamen bani mongwo i yu ol ni tenangwo pamua,” dungwi. Ha di bole honagi yalhobi tobo siina dire te aibing olekungwo ha  L“Ena ganba baniya arihobi tal ta onangwo wai pamua dire yu wanangiwe, God ere hamen bani wai pamua dinamia. Te arihobi tal ta onangwo wai paikimua dinangiwe, God ere wai paikima dinamua. dATe di tibi ol tenanga yali ere pirkinangwo, pi ha maing pungwo ari hobi monangwo bani pirere hon di tibi olo. Hon di tibi ol tenanga pirkinangwo, kara aidolangere, u hana pire ya molere, yal digan mongwo meri monamua. 3_Te di tibi ol tenanga yali pirkinangwo, yal su mo, yal sui tai dire monangwo bani pire ha dinanga meri hon di tibi olo. Di tibi ol tenanga yalhobi ha i kene ol monamua. s_“Ni enin ta tal nigi dongwo ol ni terere, pring ya dinangwo monamia. Monangwiwe, ni yasu pi nin bangi pirere, di tibi ol to. Di tibi ol tenanga yali, tal olga i pisole, hon olkiralua dinangwo irawe, ni kina pana gale monanua. 'Yu ongwo meri, Hamen Nabe gir hobi u gogo nama di pire kwi mole kene ol te momua. Enin ta talime tal nigi dongwo onangure a yo te tenanga ha y Kun tau ya monangwo hobi wai pinamba, te kun ta molkinangwo wa dunangwo kun iwe, i tibi ole hanere, wai weni pinamua.  “Yal ta kun sipi sipi miki weni wan handret kul nenamia. Nenangure, taniga u nin bangi nangwo aidolam mo? I ta aidolekinama. Wa dunangwo pamia. Kun tau ya monangwo hobi kul airing ne monangwo pisolere, taniga u nin bangi nangwo i, wa dunamua. Z- (Ari Wang Weni na irawe, ari tal gogo ole wa mongwo hobi u wai nama dire wiwa.) #? “Ena gir migi i nigi de pir tere mane bai tekio. Hamen bani ensel hobi iwe, God pai olungure, God omeling bani molere, gir hobi kene ol te momua. \1 Te omin hol bani, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangworai, omin si gi di olo. Yu olkinanga, omin su ereho ya dinangwo moli pirere, endo de pangwo bani nanga wai panamo? I ta paikinama. Si gi di olangiwe, olere omin taniga dinangwo mol pai oli nanga wai panamua. Ha di bole kun sipi sipi ta wou bonangwo ha (Luk 15:3-7) A{“Te kebin ani weni hol i, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangure, di keuru si olo. Yu olkinanga, kebin ani sutani ereho ya dinangure, moli pirere, endo de pangwo bani nanga wai panamo? I ta paikinama. Di keuru si olangiwe, olere kebin ani taniga dinangwo mol pai oli nanga wai panamua. ]3Eke, ha maing hol dinangwo bani tal ta si pera dinangwo iwe, yal ta hanere, u kwaling ta nangwo i, nigi denamua. Nigi denamba, te yal ta si pera di enangwo yaliwe, nigi weni denamia, gul bir weni inangwo pamua.  3Gir migi na hana wine olere, pir na tere monangwiwe, yal ta hanere, “Ni hasu onia, yu olkio” ditenamia. Ditenangure gir i pirere, na mobing hal wa na tere na aidolamia. Ha yu ditenangwo yaliwe, kwahulu bir weni ta nugung bani han hol erere, u di nir man ala pirere, gonangwiwe, oun denamo? Ta dekinamia, kulang panamia. Te na tal ol teralgiwe, tal oun dongwo ol teralgere, gul bir weni inamua. O Yal ta na hana wine olere, gir migi ta awai ol tenangiwe, gir migi obil awai ol tekinania, na para ol na tenanua. Ari pir tongwo hobi tal nigi dongwo isusu ol tenangwo ha (Mak 9:42-48, Luk 17:1-2) V %Te God kene ongwo bani, gir migi mongwo meri moli ongwo hobi singaba momua. A {Gir i hano. Yal ta God kene ongwo bani, pi molala di pinangiwe, gir migi galeng bolkirere, omeling haung gole, nomani wai pare mongwo meri molkinanga, God kene ongwo bani ta honanua. Q Dungure Yisas yu ditongwi, “Gir migi ta aule ire na molga baniya wo.  Ena, grang wine ongwo hobi Yisas mongwo bani pire, yu sirin bol tongwi, “God kene ongwo bani, ara yal bir mole kene oname?” H Pamba tekinaminga, ari nigi de pir na tenangwo pamia. Pitao, ni han ta irere nir digan bina ime pire pisi enana po. Engere ta homa weni sinangiwe, grang ali a paule hananga moni ta dinamia. Dinangwiwe, ire ure, ha maing takisi ingwo yali tenania. Tenanga moni iwe, ni nan takisi moni para kunu benamua,” dungwi.1[Dungure Pita yu dungwi, “A, i wiyol tau tomua”. Dungure Yisas Pita yu ditongwi, “Owo, para dinia. Ganba hong yal nan yalhobi iwe, takisi para tekinaminga pamua. [/Dimba, Pita, “Owo, para tenamua” dungwi. Direre oo ala pi mongure Yisas Pita yu sirin bol tongwi, “Ganba kene ongwo yalhobi moni takisi ingwo i, ara tongwo ime? Ganba hong yal tom mo, wiyol tau tome?” c?Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ereho Kapaneam oo malgi ongure, ha maing moni takisi ingwo yal tau u Pita mongwo bani pa dire yu ditongwi, “Tisa doling bonga yal iwe, ha maing moni takisi ere tenam mo?” MTenangure na si gonangwo hamen haung sui tai dire pai molgere, God na aki dinangwo, hon airalga pamua.” Yu dungure yalhobi pirere Yisas miling pir tongwi. Yisas ha maing moni takisi olungwo ha 5cEna Yisas grang wine ongwo hobi Galili ganba u ku bongwo haung iwe, Yisas yalhobi yu ditongwi, “Yal ta Ari Wang Weni na irawe, na aule ire pire ari tau na tenamia. A{(Hamen Nabe aki di na to dire sirin bol tenangi kwia si doling i olanga panamia. Panamba, tal ta onanga paikinamua.)” Yisas gole airalua gin su dungwo ha (Mak 9:30-32, Luk 9:43-45) ,QDungure Yisas yu ditongwi, “God nin onangwo pamia dire ogolo pir tere dikinia, onga paikimua. Er Mastet miling iwe, wainta weniga dimia, ni obil weniga ereyu pir na tenanga irawe, hamen hul i banta po dinanga ere namua. Te talhan para muru olala di pinanga meri iwe, para onanga panamua. 'GEna Yisas nin mongure grang wine ongwo hobi u pa dire yu sirin bol tongwi, “Na yalhobi kwia nigi dongwo si doling i oliminga paikimia, tal onamne?” q~[Direre Yisas kwia nigi dongwo kura ha ditongure gir i aidolere ere mena ongwi. Ongure gir i ya mongwi. T}!Dungure Yisas yu ditongwi, “God tani onangwo pamia di pire, a i si wakingiwe, na molkiralga haung tal onane? Moli pirere emgi talongure na hon aki di ni tenamne? Gir i aule ire na molga baniya wo.” h|INi gran wine ongwo hobi mongwo bani awai ol tenama dire oiba, yalhobi ongwo kunu paikimua.” 3{_Pa dungure yal ta ikwi bole Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na wana ya dani sire, u di nir ala pire, endo dongwo ali pire, momia, ni milna pinanga, awai ol tenanba? Jz Ena hamen hul mole ya ime ure u ari mongwo bani pa dungwi. hyI Yisas ha yu dungure yalhobi, “Owo, Ilaiya aibing Yon nir bil tongwo yali maulung sire momiraya di na tomua,” di pungwi. Yisas gir ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si doleng i olungwo ha (Mak 9:14-29, Luk 9:37-42) Dx Yu onamiba, yal ta Ilaiya aibing maulung sire haya umua. Umiba, ari hobi han po sikere momua. Molere, tal gogo ol te momua. Ol tongwo meri Ari Wang Weni na iwe, ere yu ol na tenamua.” &wE Dungure Yisas yu ditongwi, “Owo, yalhobi i ha weni kara dimia, Ilaiya homa u tibi pirere, talhan tau a kun ol enangwo bani iwe, yal ta emgi u tibi namua. -vS Si tomia grang wine ongwo hobi Yisas sirin bol tere yu dungwi, “Lo ana holo holo nir si tongwo yalhobi Ilaiya homa u tibi namua dungwo i, talongwo dime?” u Hanere ere ya ime urere, bangi Yisas ha di nima pire gamahobi yu ditongwi, “Talhan u tibi ongwo hangiwe, yal ta ha wai ol tekio. Ari Wang Weni na irawe, golalga, God na aki dinangwo airalga habang i, ari di tibi ol tenanua,” dire hobang si tongwi. [t/Ditongure yalhobi ari ta monangwo harala dire wa dumba, Yisas nin mongwo hangwi. PsMomia, Yisas u pa dire, gaung bani arere, “Aire kul pirkio.” Wr'Ena ha iwe, yalhobi pire, ganulun dire, kul bir weni pire, ikwi bole mongwi. rq]Yu di mongure, kwahawa pege weni ta ure yalhobi mongwo bani yobilungwi. Yobilungure kwahawa sina ali ha ta yu di mena olungwi, “Yali na wana weni momia, milna ala pamia, yona milna teiwa. Yal i ha dinangwo ogolo wine ole piro.” NpPita hanere, Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye. Nan yalhobi baniya mominga wai pamia, oo sui tai dire kenamina do. Kemingere ta Moses oo dinangure, ta Ilaiya oo dinangure, ta ni oo dinama do.” NoHan mongure Moses, Ilaiya kina urere, Yisas ha wai ol tomia hangwi. n9Pi mongure Yisas gaung pol kulere, u talta gobere ongure hangwi. Ena Yisas grang gumang gal bani ari kulang gi dungwo meri yu olere, ba bomia hangwi. @m {Ena emgi hamen haung ana hol pai muru hol pai taniga molere, Yisas ire, Pita ire, Yems ebering Yon kina ire dire, ere pi hamen hul bir ta mini bani pire, nin bangi molala dire ongwi. lAri Wang Weni na mole uralga haung, omaga malinga hobi tau na na hanere, gonanga pamia, ha di ni tega i ogolo pir molo,” dungwi.9kkEna Ari Wang Weni na molere, Nabe yulang irere, kwia ensel hobi kina ereho uralga pamia. Urere ari para muru tal ol na tongwo meri iwe, na hon ainaa dire yu ol teralga pamia. cj?Ena yal ta ganba bani talhan nomani tere wanamia. Wanamba, emgi talhan hobi hon siina dire aki di tenangwo nomani u wai nam mo? Ta honamua. Tal tobo tenangwo kunu benangure nomani hon i si giu diname? I ta dikinamua. Zi-Yal ta nin nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Yal ta na molga maing nomani si pir na tere grana wine ole moli pire, u talwo nangwo yal iwe, emgi gobari mol panangwo bani panamua. xhiEna Yisas hon ainere grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Yal ta na pir na tere, dolna bolala di pinangiwe, nin gaun nomani si pirkirere, talhan mobin hal wa tere, na gul pire, golalga meri ni ere gul pire golere, na dolna bonania. ,gQYu dungure Yisas inaa dire Pita yu ditongwi, “Seten, ni ere po. God ha dungwo meri dikinia, ari ha dungwo meri dinia. Na pauna bli bonga i paikimua,” dungwi. |fqTongure yal Pita Yisas auli nin bangi pire kura ha yu ditongwi, “Yahuno. Ni talongwo gonanga ha di homa ene?” e7Ena Yisas Yerusalem nala dire tal emgi u tibi nangwo awa ha i grang wine ongwo hobi di tibi ol tere yu dungwi, “Na Yerusalem nalgiwe, Yuda ari ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo yal bir hobi ire, ha maing nir si tongwo yalhobi ire dire, tal gogo ol na tere na sinangwo, golalga pamua. Golere emgi hamen haung sui tai dire pai molere, hon airalga pamua,” direre ha yu di tibi ol tongwi. 9dkDirere Yisas grang wine ongwo hobi ha di nima pire, yu ditongwi, “Na Kraist molia, yal ta na hana dal tekio.” Yisas gole hon airalua dungwo ha (Mak 8:31-9:1, Luk 9:22-27) hcIEna God kene ongwo hol hona grang hoiri ki miling ni teralua. Ganba bani molere, “Owa, tal ta i onanga pamua” dinangiwe, hamen bani para yu pamua dinamua. Te paikimua dinangiwe, hamen bani ere para paikima dinamua.” ^b5Ni ha dingi kara di hulu tenia, ni hulu dungwo meri monua. Te hulu bolimbani iwe, na ana mini hobi i ku bol eralga pamua. Egere nona pare monangure kwia ya ari tau ure isusu ol terala di onamba, kunu paikinamua. *aMDungure Yisas yu ditongwi, “Saimon ni yal Yona wang monia, milni pamua. Ha pangwo meri dingiwe, ari ta di ni tekimia, hamen nabe nin nomani ni tongure dinua. L`Dungure Pita yu ditongwi, “Ni God wang singaba Kraist monua.” [_/Dungure Yisas sirin bol tere yu dungwi, “Ni yalhobi nin na hana talwa dine?” ^^5Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal tau Yon nir bil tongwo yal i mona dimua. Yal tau God hana togu yal Ilaiya mona dimua. Yal tau God hana togu yal Yeremaia mona dimua. Te yal tau hana togu yal ta mona dimua.” T]! Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ganba i pisolere, pi Sisaria Pilipai mala ongwi. Pi molere, Yisas yalhobi yu sirin bol pungwi, “Ari Wang Weni na molia, arihobi na hana dangwo talwa dime?” \} Yu dungure yalhobi, “O, homena breti yis ere gangwiwe, ta han dikimia, Perisi Sadiusi kina ha nir si na tongwo i, a i si pire yu wakinama dire, di na tomua” di pungwi. Pita Yisas iwe Kraist monua di tibi ol tongwo ha (Mak 8:27-30, Luk 9:18-21) %[C Na homena breti ire hungi han dikiminia. Perisi Sadiusi ha dire tal ongwo sidina dire, u bir ongwo namia, pir tekire kwi han monana dire di ni tominua.” ?Zw Te, homena breti ana hol pai muru ana hol pai sutani ari po tausen tominga irai, ere pirkinga pamia. Homena ya dungwo gal basket ana hol pai muru hol pai sutani giringarai pirkino? NY Tal ominga irai maing han pa dikino? Na homena breti ana holulu ebir sire ari paib tausen tominga irai pirkinua do. Homena tau ya dungwo gal basket ana holo holo kebena sutani giringarai pirkino? X-Di pirere, yalhobi nin ha diriala ol mongure, Yisas yu ditongwi, “Breti ire hungarai han dikiminia, talongwo breti dikungwo ha diria ol mone? WYu dungure grang weni ongwo hobi nin ha diriala olere, yu dungwi, “Na breti ire huminiraya, di na tomua,” di pungwi. QVPi mongure Yisas yu ditongwi, “Homena breti yis ere gangwo dere, u bir ongwo meri, Perisi Sadiusi yalhobi kina ha dire tal ongwo sidina dire, u bir ongwo namia, pir tekirala dire kwi, han molo.” UEna grang wine ongwo hobiwe, breti tau ire, nala dire, akun ol engwo bani kraung gi dungwo, pisolere, nir digan bina hoibi ongwi. T7Ari omaga malinga hobi tal gogo ol wanua. Talongwo ni yalhobi tal guma hon dongwo harala dire gala dine? I pisolo. God hana togu yal Yona hamen haung sui tai dire manala pai molere, hon ere mena ongwo meri irawe, omaga para ere yal ta yu onangwo hananga pamua.” Direre Yisas arihobi aidolere, ere ongwi. Ha di bole Perisi Sadyusi yalhobi kina marasin yis plawa ala olungure u bir ongwo ha (Mak 8:14-21) hSIDingiwe, hamen egin ongwo i hanere, maing pir po sinba, tal ta u nima nangwo i pir po sikino? #R?Ditongure Yisas yu dungwi, “Girungwo hamen egin ongwo hanere, nimin sinamue, ari denamue, dinia, te honmil kwahawa kengwo hanere, nimin sinamue dinua. VQ 'Ena Perisi yal tau ire, Sadiusi tau ire dire, Yisas mongwo bani ungwi. Urere yu sirin bol tongwi, “tal gumang hon dongwo ta i tibi olanga hanamingiwe, owa, ni God honagi yal monga pamua di hanaminua.” jPM'Ena ari hobi ere omia, yali nin molere, iri si sipi ala pirere, pi Magadan ganba pa dungwi.iOK&Te ari homena ne mongwo hobi iwe, miki weni po tausen mole nomia, agr kumil ama para kerekima. lNQ%Omia homena ya dungwo hobi i ku bolere, gal basket ana hol pai muru hol pai sutani girungwi. `M9$Ditere Yisas breti pisi kina are, “O God homena i na tenga wai piminua” dungwi. Direre, a du dire grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure yalhobi ire ebir sire ari hobi tongwi. Tongure ari hobi nere miing ongwi. 9Lm#Dungure, Yisas arihobi “ami dio.” ditongwi. iKK"Yu dungure Yisas grang wine ongwo hobi yu sirin bol tongwi, “Ni nin homena breti talmere i une?” Dungure grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Breti ana hol pai muru hol pai sutani i uminio, te pisi sutani i uminua.” |Jq!Dungure grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Nan sinering gobo mominia homena ma dinangwo i tomingere nename?” xIi Ena Yisas grang wine ongwo hobi di ku bole yu ditongwi, “Ari mongwo hobi iwe, hamen haung sui tai dire ereho baniya mominga, homena dikungure, mena gomia, na miling piriwe. Bai nu si olalga, bangi pire omeling malama di piriwa.” eHCOl tomia arihobi hanere, ganulun dungwi. Omeling gi dungwo pila dimio, grabeling a tongwo ha mining pamio, kebering aling pema kengwo hobi u wai omio, kebering bigi dungwo hobi hol wamia, arihobi hanere, “O God Isrel ari kene ol na tere, awai ol na tengi wai piminua,” dire God gun e tongwi. Yisas ari 4,000 homena tongwo ha (Mak 8:1-10) TG!Mongure ari miki weni urere, omeling gi dungwo, grabeling a tongwo, kebering aling pema kengwo, nu nibil pangwo hobi para aule ire, Yisas mongwo bani u tabin sungwi. Tabin sungure Yisas awai ol tongwi. rF]Ena Yisas ganba i pisolere, ere Galili nir digan bina ongwi. Pirere pi hamen hul ta ami di mongwi. REDungure, Yisas yu ditongwi, “Ha weni kara dinga, wai piria tal ta ol na tenama di pinanga meri ol ni teralua.” Dungure aung gintani u wai ongwi. Ari miki weni nibil ongure Yisas awai ol tongwo ha nDUDungure al i, “O na awi mongwo meri mole, uga mere di na tomua,” dipungwi. Di pirere yu ditongwi, “A. Yahuno, ni para dinia. Gir hobi homena nongwo moiring boi di yangwo awi nongwo pamia, nongwo meri na obilga neralba?” WC'Dimba Yisas yu ditongwi, “Kumil ama homena tenamgiwe, awi hobi tenamno?” lBQDungure al i u Yisas mongwo bani pa dire ikwi bole yu dungwi, “Yahuno, ni gogo aki di na to.” 2A]Dungure Yisas yu ditongwi, “Isrel ari kun sipi sipi mongwo meri molere, simane sire, u gogo omia, God na nu si olungwo, Isrel ari hobi obil i ku bolala dire wiwa.” 2@]Dungure Yisas ha ta mong di tekima. Ditekungure, grang wine ongwo hobi hanere, Yisas yu ditongwi, “Al i dolni bol ure ha gobari di ni te i umia, ere po dito.” {?oPi mongure yol Kenan al ta bani ke pai molere, pi Yisas mongwo bani pire gala bir dire yu dungwi, “Yahuna, Yisas ye, ni Debit gang monia. Na auna kwia nigi dongwo yong sina molere, ol gogo dal tomia ni milna pinanga awai ol na tenanba?” I> Ena Yisas yu di te pisolere, ere Taia Saidon ganba ongwi. &=EEna ani bigi sikirere homena nenangiwe, nomani ta ol nigi de ni tekinamua,” dungwi. Kenan al ta Yisas tani onangwo pamia dire pir tongwo ha (Mak 7:24-30) 6<eAri nomani si pinua diminga iwe, ari si gole, wou sire, tal gogo ole, kuni nere, hasu dire, gaung ha si tere yu ol wanua. Yu ol warere, nin nomani sina i ol hama si tenua. c;?Te ari nomani si pinga gran bani u mena ongwiwe, ari nomani sina i ol gogo dal ni tomua. :)Ha i memini pir po sikino? Talhan tau mena direre, u gran bani nangwiwe, nomani sina i honamia, yon ala obil pirere emgi u yo maul ali namua. h9IDungure Yisas yu ditongwi, “Ayo, yal tau nomani ta paikimia ni yalhobi para nomani paikimo? m8SDungure Pita yu ditongwi, “Yisasye, ha dingarai memini pir po sikiminia nin di tibi ol na to.” 7Ha di yalhobi mongwo bani oleminia miling pir tekio. Perisi yalhobi iwe, ari omeling gi dungwo mongwo meri momia. Omeling gi dinangwo yal ta pire, omeling gi dinangwo yal ta aule ire unangwo hol hankun onam mo? I ta olkinama, yasuri ereho hogal sinangwo pamua.” 6) Dungure Yisas yu ditongwi, “Ha maing pir sina engwo hobi God er yung kungwo meri momia. Hamen Nabe er ta kulkinangwo irai we olangwo pamua. 5 Dimia grang wine ongwo hobi Yisas mongwo bani ure yu sirin bol tongwi, “Ni ha dingarai Perisi yalhobi nigi de pungwo i hano?” o4W “Talhan mena dire u grana bani ongwiwe, ari nomani sina ol nigi de na tomo? I ta tekimua. Te talhan nomani sina ali a bona dire, grana bani mena ongwiwe, ari ol nigi de na tomua. Ha weni kara di ni teiya ogolo piro,” dungwi. S3 Ena Yisas arihobi wo dungwo u ku bongwi. Bongure Yisas yu ditongwi, *2M Yalhobi iwe, ari grang ha direre God dima dire di wamua. Warere God maa e tongwo paikimua.” (Ais 29:13) Tal tau ari ol nigi de tongwo ha (Mak 7:14-23) W1'Ari mongwo hobi iwe, grang bani God pir teiwa dimba, pir nomani sina ekimua. #0?Homa God hana togu yal Aisaia awa ha dire, yal ta yu onamua, dimiraya, omaga ni yalhobi yu onga Aisaia dungwo meri nima omua. Aisaia iwe, ha yu di emia. @/yNimai nabin aki di tenanga para wai panamba, ni yalhobi nin ha wine olere, te God ha wine olkinanga pamua. God ha maing nir si tengiwe, ni nin wine olkire hasu gran dirane si wanua. .3Pamba, ni yalhobi iwe, yu diniraya. Yal ta tal ta a nenangiwe, nimai nabin aki di tenanga pamba, homa God tenga para tenua dinga i, i ta paikimua. *-MEna God yu di emiraya, Nimai, nabin aki di tere ha dinangwo wine olo, dimiraya. Te ha ta yu pamia. Yal ta irang aang gaung ha si tenangwiwe, si gonangwo pamua. z,mTomba, Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nin krehamen ha wine olere, te God krehamen ha talongwo si alibe oline? W+'Pa dire Yisas yu sirin bol tongwi, “Na yawo krehamen ha di engwiwe, ni gran wine ongwo hobi talongwo wine olkime? Homena nerala di ongwo habang i, homa aling bigi sire nekimua,” dire sirin bol tongwi. ~* wEna gin ta Yerusalem oo malgi iwe, Perisi hobi ire, lo ha nir si tongwo tau ire dire, u Yisas mongwo bani pa dungwi. )$Ure sirin bole yu ditongwi, “Nibil pangwo hobi ni galsina anamba?” Dungure nibil pangwo hobi galsina arere, u wai ongwi.d(A#Pa dire, bina holo holi nu nibil pare moli ongwo hobi, aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. '"Ena Yisas gamahobo kina hon ere pirere, pi Genesaret ganba pa dungwi. Pa dungure, Genesaret arihobi Yisas gumang han pa dungwi. k&O!Ongure hamen hair wai sungwi. Wai simia gamahobo Yisas maa e tere. “Ni onga wai piminua. Ni God wang weni monga pamua,” ditongwi. Yisas Genesaret ganba bani pire ari nibil pangwo miki weni awai ol tongwo ha (Mak 6:53-56) (%K Direre, iri si sipi ala ongwi. V$%Pirere gala bir dire, “Aki di na tekino”. Dungure Yisas gintani urere, Pita aki dungwi. Aki dire yu ditongwi, “Ni nir bare ungi na yulana ni teralga paikinama di pino? Talongwo na pir na tekine?” >#wOmba, hamen hair bir hon hanere, u di nir ali ongwi. `"9Dungure Yisas “Owa nir bare wo.” Ditongure Pita nir bare Yisas mongwo bani ongwi. \~}h|/{?zz?yxxbwwCvutt&sfsrqq+poown|n+mm&lnljji hXg}f0eeWdcbba"`i_C^]\\\ZYSXWW(ViUUTTXS>QQPWOLNNNMVLL_KK/JJDIHH&GHFEoDDDBCBB'Au@?^>>>_==%<;;!::5999A877s66E5544K33'2z11@00o0/.-,+p*2)8'&%%$|#!h wqb2-mK Ymg H FTVb3r]Ari para weni tal nigi dongwo olere, nomani kwian para si golere, yone pare monamba, Nabe kina mole uralga gin iwe, hau sipia mu sungwo meri sire gintani are siralga pamua. Emgi Ari Wang Weni unangwo ha (Mak 13:24-27, Luk 21:25-28) nUHamen yong anigi ongwo hania. Hanga meri iwe, Ari Wang Weni na molere gintani uralga hananga dimia. 3“Ena yal ta molere, Kraist u ganba po engwo timi momua dinangwo mo, yal i kul si mongwo timawe dinangwo mo, ni yalhobi yol e pir tere hoyo. +QI pirere nomani si pire molio.” \1Gin ta emgi, Kraist hasu dungwo tabin, te hana togu hasu dungwo tabin u tibi namia. Pirere, tal guma hon dongwo olere, diu sirere, tal maing maing onamia. Olere, ari nomani isusu ol tenamua. Olere God ari nu ke tongwo hobi kera kul ni terala dire honagi bir weni onamia. Onamba, na homa talhan i olo u tibi hungure, awa tani di ni teiwa. q[Yu onangwo gin iwe, yal tau urere, “Hanya olega. Kraist u timi momua,” dinangworai, yol e pirekio. X)Te God gul pinangwo haung haya si gubu diralua di pungwo pamia. Di pirekinangwo, ari para muru u susu nangwo pamia. Pamba, God ari nu ke tongwo hobi pir terere, gul pinangwo habang si gubu dirala di pimia. 9Onangwo habang i gul bir u tibi namia. Hamen haya God ari talhan i para ol engwo haung gul ere yu u tibi ta humia. Emgi gul ere yu u tibi ta hunamia. -God sirin bol tere tal onangwo te nanga haung i, nimin sire hair onangwo i tibi ol na tekio. Sabat haung para i tibi ol na tekio, di tere molo. ]3Al gir panangwo hobi, te gir aming ne monangwo hobi, tal oname? Kee, miling pirie. ~wYal ta homena ya nenanga gul i wa molere, hanere, galsina malgi dinangwo ire nala di pirikio. Gin tani hamen hul po. m}SYal ta malgi molere, hanere, bona gana oo ala dinangwo ire nala di pirikio. Gin tani hamen hul po. F|Onangwo gin iwe, Yudia molere, te pirere, hamen hul i molo. {w“Ena piro. God hana togu yal, Daniel, ha mining yu bol emiraya. Tal maing nigi weni dongwo ol terala dire u God ha maing oo hona airamua. Yu di engwo meri u tibi nangwo, hananua, dimia. Dungwo bominga i, memini pangwo kerere, ogolo piro. 2z]God kene ol na tongwo ha maing ganba uling holo holi pi kunu benangure, emgi ganba wai sinamua.” Tal nigi weni dongwo u hona airangwo ha (Mak 13:14-23, Luk 21:20-24) y  Olamba, yal ta God pir tere, yong miling tere, nima pire monangwo yal i, emgi ganba wai sinangwo haung God nin aki di inamua. )xK Te ari hobi monangwo maing nigi weni denamia. Denangure God yong miling tere wa monamiba, tal onangwo i hanere, God yong miling tere monangwo i, isusu olamua. sw_ Te hasu ari miki weni u tibi pirere “God hana togu yal moliwa,” dinangwo, ari miki weni pir tenamua. .vU Ari miki ha maing pire a i si ware monamba, tal yu onangwo gin iwe, ha maing aidolamua. Ha maing aidolere, tabin tani singa hobi bai tal sirere, yong ki e tenamua. :um “Ena yu onangwiwe, ari hobi ni aule ire pirere, ha hol oun denangwo ol ni tere ni si gonamia. Te ni yalhobi na pir na tere monanga, arihobi hanere yong ki e ni tenamua. st_Tal yu onangwiwe, agr gir kulala dire, gaung gul pungwo meri, ganba ya, talhan hobi gul yu u tibi namua. Xs)Ari wiyol ta pirere, wiyol ta kina kura bonamia. Yasingaba king ta gamahobi kina pirere, yasingaba king ta kina kura bonamua. Te ganba uling holo holi para weni menan bir u tibi namio, te ememe bir onamua. ryTe ni monga mala kura u tibi namio, ganba ban ta kura bonamua,” dinangwo pinania. Pinangiwe, ganulun dikio. Talhan i para yu u tibi nangwo hananiba, tal onangwo i hanere, hamen ganba wai sinangwo haung u tibi uma di pirekio. Emgi u tibi namia. ,qQAri miki weni u tibi pirere, na hana dalere, “na nan kraist mole wiwa” dinamia. Dinangwiwe, ari miki weni mole, “ha pangwo dimua” di pire doling bonamua. ppYDungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta ure kera kule ni bal ni tenamia, pir tekirala dire kwi han molo. oEna Yisas ere pi Olibi hamen hul mongwi. Mongure grang wine ongwo hobi nin obil u Yisas mongwo bani ure yu ditongwi, “Ni ha di na tengarai tal habang u tibi name? Hamen ganba wai sinangwo ni uralua dingiwe, ta tal u tibi nangwo hane momingere unane?” bn=Ditongure Yisas yu ditongwi, “Oo i mama kengwo haniba, emgi hulu sigwi dire isusu olamua. Hulu dungwo hanga bani hon ta dikinamua,” dungwi. Yisas gul oun dongwo u tibi unamua dungwo ha (Mak 13:3-13, Luk 21:7-19) ~m wEna Yisas Yudari ha maing oo pisole mena ongure grang wine ongwo hobi Yisas ha maing oo hanama dire nibil di tongwi. -lS'Omaga ni yalhobi na haniba, emgi hon na hankinania. Te, yal ta God haang pirere, wai piriwa dinangiwe, na ti hon na hananua. Di ni teya ogolo piro,” dungwi.>kw&Nona pangiwe, oon aibin i pisolgere, po ere dinamua. j5%“Ena Yerusalem hong ye, Yerusalem hong ye, God hana togu yal ire, God nu si olungwo yal ire dire, nu si ni monga bani olimia. Olungure si gonia. Hoale aang giring di ku bol i hong ala ere kule pamia. Pangwo meri iwe, Yerusalem ari hobi di ku bolere iminba, nona pania. Aye, krehaman ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran kwal si wania. God hana togu yal ire, ari tal dime dire ongwo yal ire dire, gongure, ari yulagi engwo gul i man wu ere oo wai ke tenia. 'aGAri hobi gaun bolimbani hamia. Hamiba, nomani sina iwe, hasu dire tal nigi dongwo ol wania. Yisas Tisa hobi tobo nigi dongwo inamua dungwo ha (Luk 11:47-51) `Aye, Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran kwal si wania. Ari gongwiwe, i pire man wu ere ganba maini er pera sire egin wai tere hania. Te ari gongwo enga manala iwe, wai dim mo? I ta dikima. Hau malere gaung bli yangure, yulang tani dungwo hania. Ni yalhobi ari gongwo man wu engwo meri monia. Gaun bani egin tenga wai dimba, te kwian sina iwe, hau malimua. 7_gNi Perisi yalhobi nomani pama di pino? Nomani pai ni tekungure, du tal ol wania. Nomani nigi dongwo sire nega dire don i mala ekinangiwe, kwian sina te gaun para nabilamua. ?^w“Aye, Lo ha nir si tongwo hobo, Perisi hobo, ni yalhobi gran kwal sinia. Gaun bigi sire gal pege wai sigiu dire wanba, nega dire don i mala engiwe, nomani sina i nigi domua. m]SNi yalhobi nomani pama di pino? Nomani ta pai ni tekungure, du ha dire ha maing nir si tenua. Ni yalhobi ha maing Lo migi migi iwe, gran bani u mena ongure wine onba, ha maing Lo bir iwe, yamoni homena tani ne dugu dire monua. H\ “Aye, Perisi yalhobo, Lo ha nir si tongwo hobo, ni yalhobi gran dirani sinia. Ho gu kengwo tali, te kwasuli hawi tal wo i, tau ana holo holo irere, taniga God tenga i, para wai pamba, God Lo ha moyu ongwo i, pir tere honagi para olkinia. Lo ha moyu ongwo i, yu pamia. Ari para muru awai ole a yo te tere, te tal nigi dongwo ol ni tongwo hobi iwe, yon milni tere, te ha panangwo meri ogolo weni dire tal panangwo meri ogolo wine ole moli nanga, ha maing Lo bir yu pamia. Pangwo ipire, wine oli pire ha migiga pangwo i, aidolanga paikimia. Para muru wine onanga pamua. D[Te yal ta hamen bani yuwo hanere, ha di yulang bonangiwe, hamen tani taman. God hamen bani mol pai omia, hamen bani di bole di yulang bonanga i, God maulung bani para di yulang bonanua. Z-Te yalta ha maing oo hanere, ani a pli di holere, ha di yulang bonangiwe, ha maing oo tani taman. God maulung bani kina para di yulang bonanua. Y“Ena yalta ha maing oo bol i hanere, ani a pli di hole ha di yulang bonangiwe, tal ta bol bani dinangwo i para di yulang bonania. =XsDinga i wai pama di pire dino? I ta paikima. Homena yamoni banta dinangwiwe, i ya moni dinamia. Te homena ta i pire ha maing oo ala bol bani enangiwe, bol i aki di tenangure God wai hanamua. Homena nima pire bol i aki di tenangwo panam mo? I ta paikinama. Bol i nima pire homena aki di tongwo i, wai pamua. WEna ni yalhobi ha yu nir si tenia. Ha maing oo ala bol pir tere di bole ani a pli di hongiwe, miling paikima dinia. Te ha maing oo ala bol talta God terala dire i bol bani enangiwe, pir tere ani a pli di holere, di yulang bonga i, miling pamua dinia. 9VkNi yalhobi nomani pama di pino? Nomani ta paikungure du tal onua. Aiyulang egin gwal ban ta dinangwo hanere talwo ta dima di hanania. Te ha maing oo ala dinangwo, “Owo, ha maing oo i aki di tomua,” di pinania. Pirere aiyulang egin gwal tani nomani si pir tenan mo, ha maing oo nomani si pir tenane? vUe“Aye, omin gi dino? Ha yu nir si tenia. Ha maing oo bir pir tere ani a pli di hole ha di yulang bonangiwe, miling ta paikima dinia. Te ha maing oo ala aiyulang egin gwal pir tere di bole ani a pli di hongiwe, miling pamua dinia. :Tm“Ena Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran dirani sire nin tal onga maing di kul sinua. Te yu olere, nega de wagere, ari tau na grana wine onama di pinia. Pirere ni digan monba, gran wine ongwo hobi iwe, digan weni momia. Ni gran wine ongwo hobi kina para endo de pangwo bani nanua. `S9(Ena Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran dirani sire nin ol wanga maing di kul sinia. Al werai tau mongwo hanere, oo kepangwo ala pi mole yulang a ura di tenia. Emgi oo ya, talhan a nongwo i yamoni inia. Irere God ha miki weni ditegere arihobi para na hanama di pinua. Yu ongiwe, God hanere tobo nigi dongwo ni tenamua.) ~Ru “Ena Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran dirani sinia. God kene ongwo hol iwe, ari hobi si pera di tenia. Tere u kwalin ta ongere, ari tau ha maing hol nala di omba, ni homa e tere u kwalin ta onga i hanere, dolni bomua. dQA Te yal ta nin gaung di yuwo eikire digan yal bina moliwa, di pire aunabo nure wa monangwo yaliwe, ari tibi monamua. Yisas Tisa hobi tal nigi dongwo ongwo maing di tongwo ha (Mak 12:40, Luk 11:39-42, 44, 52, Luk 20:47) hPI Ni yalhobi moli nanga bani iwe, yal ta ya ime sire awai honagi ole wa monangwo yal i, yal bir monamua. Yal ta nin gaung di yuwo ere na singaba moliwa, te hamil ha siga yal moliwa, dire wa monangwiwe, haang ya ime sinamua. [O/ Te yal ta “singabao” di ni tenangwo paikimia, na tani singaba Kraist moliwa. dNA Te ganba baniya yal ta pir tenanga paikimia, hamen bani Nabe tani momua di pinanga pamua. MyWai pimba, ni yalhobi kunu kunu moli nania, “Singaba Tisao” di ni tenangwo paikimia, na tani di na tenanga pamua. JL Te arihobi hanere, “O, Tisao, Yahuno,” ditongure wai pimua. K Te ari homena bir ke nenangwo haung iwe, iri si homa enangwo hanania. Te ha maing oo ala ere para iri si homa enangwo hanania. )JKTe ha maing buku yalhobi nin si ainere hon bolere, boksi bir ala ere maulung bani te aling kwang bani han si ere wangwo hania. Te galsina arikri wangwo hania. )IKYalhobi iwe, honagi oun dongwo ari hobi i au si tomia. Tomba, yalhobi nin aki dire ol tekimua. Talhan ongwiwe, arihobi para na hanama hanama di pire ol wamua. .HUMolere ha dungwiwe, ni yalhobi wine olere a i si wananua. Wananba, yalhobi nin ongwo meri olkio. God krehaman ha para weni di ni tomba, yalhobi nin a i si wakimia. oGW“Lo ha nir sitongwo yalhobi, Perisi yalhobi kina, Moses ha di engwo i, hana togu yal mongwo pamia. WF )Ena Yisas hon ainere, ari tau grang wine ongwo hobi kina mongure yu ditongwi, kEO.Sirin bol tenamba, ha dungwo bani gai golere mongwi. Molere emgi ha ta hon sirin bol tekima. D-“Te Debit nin ‘Na hobana monua’ ditomia, talongwo Debit gang momua dine?” Dungure yal tau ha pring mong ta ditekima. C5,Hamen ya singaba na hobana yu ditomia, “Ana weni holi ami di molo. Mongere kiani i unaminga doling i mena olanua,” ( Sam 110:1) ditomia. *BM+Dungure Yisas yu sirin bol tongwi, “God Kwiang Debit yong wu bungure molere, ‘Kraist na nan hobana momua’ di tibi olimia. Ena Debit yu di tibi olimiraya. }As*“Yasingaba Kraist mongwiwe, ara gang moma di pine?” Dungure Perisi hobi yu ditongwi, “Debit gang monamua.” b@=)Ena gin ta Perisi yalhobi hon u ku bol mongure, Yisas yalhobi yu sirin bol pungwi, K?(Te ha sutani iwe, dikima, God hana togu yal ha grang u tani ongwo i, ta honamua,” dungwi. Yisas Perisi hobi sirin bol tere singaba kraist ara gang mome dungwo ha (Mak 12:35-37, Luk 20:41-44) >%'Te ha ta sina ala, Ni nin ol na tenama di pinanga meri, enin tau para yu ol to. Ha sutani dikima, Moses krehaman ha Lo para muru dikungure. ?=y&Lo ha tani iwe, kara moyu pire ha tau i manbi olimua. l<Q%Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni God tani yon milni tere, nomani si pir tere, kwian tere monanua. @;{$“Tisao. Lo ana holo holo ha iwe, tal ha moyu ome?” :#Mongure Perisi yalhobi u tani pi molere Lo kene ole nir si tongwo yal ta Yisas kera kul terala dire yu sirin bol tongwi, b9="Ena Perisi yalhobi Yisas Sadyusi yu ditomia Sadyusi grang nir mongure sime mongwi. q8[!Dungure ari hobi ha dungwo i pirere bukunungwi. God Lo bir mo yu ongwo ha (Mak 12:28-31, Luk 10:25-28) A7{ God yu di engwo pamia. Ni kwian moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, maa e tongwo yal na tani God moliwa. Yal God ari gongwo hobi hobang mole kene ol tom mo? Ta tekimia. Ari hon mongwo hobi hobang mole kene ol tomua. Tongwo ipire kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, kwiang hon momua.” H6 Ena God ari gongwo hobi hon airamua di emiraya kere pirekino? h5IAri gongwo airangwo habang iwe, kwia ensel mongwo tali molere, yal al ta hon si daulekinamia. K4Ebering hobi para weni gal engwiwe.” Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni ha pir kun ole dikinia. Ha maing buku bol engworai kere pirkinga, te God yulang pai tongworai para pirkire du ha dinua do. t3aGongure emgi al i para gomia. Emgi ari gongwo hon airamua dingiwe, airangwo habang al i ara eumbi moname? 2 y1kEna ebering iwe, hon gal emba, ereyu temini tere gomia. Ebering hobi para weni yu gal emba, temini tere gomia. 10[Ena ebering hobo ana hol pai muru hol pai sutani kina mominia. Abimbi homini iwe, al i kina moli pire temini tere golala dire eumbi ebering ta i gal eyo ditere gomia. ^/5Ena yalhobi iwe, Yisas mongwo bani ure yu sirin bol tongwi, “Tisao, Moses ha yu nir si tomiraya, Yal ta eungbi kina temine tere wiimbi gonamia. Gonangwo eumbi iwe, al werai molere, ebering ta gal enamia. Gal ere molere, al i na igere, gir kul enangwo, abinambi aibing maulung sinama di pinamua. Moses yu di embawe, na di ni tenamna piro. ..UEna habang gin iwe, Sadyusi yalhobi tau Yisas mongwo bani ungwi. Sadyusi yalhobi ha maing ditongwo i, tere “Ari gongwo hobi hon ta airekinamua,” ditongwi. =-sYu ditomia yalhobi ha i pire ganulun dungwi. Dire Yisas mongwo bani han ole ere ongwi. Yalhobi ari gongwo i hon airamo dire Yisas sirin bol tongwo ha (Mak 12:18-27, Luk 20:27-40) Z,-Dimba yalhobi yu dungwi, “I yasingaba Sisa breng biire emua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “O para dinia. Sisa nin taling dinangwiwe, Sisa tenana po. Te God nin taling dinangwo iwe, God tenanga pamua.” y+kDungure moni ta i ure tongwi. Tongwo hanere, yalhobi sirin bol tongwi, “Moni piksa i ara breng biire eme?” p*Y“Ni ha gogo dina. Tal oma di pire kera kul na tene? Moni takis olinga taniga i ya wo na hanamna.” F)Dimba yalhobi kera kule dungwo i, Yisas haya han pa dungwi. n(UEna Lo ana holo holo mining bongwo iwe, moni takis yol Roman singaba Sisa to dim mo, tekio dime?” f'EDi pirere gamahobi tau ire, Herot gamahobi tau ire dire, nu si Yisas mongwo bani olungwi. Pirere yu dungwi, “Tisao, ni ha pangwo meri kara dinga piminia. Direre, te God mongwo maing ari para weni di ba bol na tengi piminia. Ni ha ta abiyame ere dikinia. Ari singaba te, yal bina hobi para kulung pir tere ta dikinia. Ha kara aru dire diteniraya. l&QEna yu dimia Perisi hobi pirere ha hongwi. Ha holere, Yisas ha di mere si tenamna di pungwi. Z%-Direre Yisas hon yu ditongwi, “God ari miki weni gala dimba, yal tani tani nu ke tenangure ala namua,” dungwi. Arihobi moni takisi Sisa tenamno dire Yisas sirin bol tongwo ha (Mak 12:13-17, Luk 20:20-26) J$  Ditekinangure singaba gamahobo tau yu ditenamia, “Yal i kebering aling han sire pia si maini si bongwo ali olo. Olanga yali molere, aya maya dire siging girimil nure gi boi dire monamua.” P# Pi hanamba, yal ta egin galkinangure hanamia. Hanere yu ditenamia, “Yahuno, na homena bir kere erin momingiwe, ni egin gale hunia, tal ongwo ya une?” Dinamba yal i gai golere ha ta ditekinamia. y"k Urere homena kenangwo oo ala si di dire monamua. Monangure singaba king i ari hobi harala dire oo ala i namia. b!= Dinangure pi homaulung kwaling kwaling pirere, ari wai digan i mu dire aule ire unamua.  } Ni yalhobi bli si homaulung holo holi pire yal tau monangwo hananga irai homena nenana wo ditere aule ire unana pio.” Si gal olere singaba king gamahobo yu ditenamia, “Homena a non ol eminga ya dimia, homena nenama diminga yalhobi tal ongwo paikimia. 'Si gonamia gonangure, singaba king yong ki ere soldia tau nu si olangwo pire, yalhobi para si gol wai sire, oo ke pangwo para si gal olamia. >wnu si olungwo yalhobi, a i si mole sire, si gonamua. 2]Dinamba yalhobi ha dungwo i yol e pirekirere, ususu pirere, yal ta bisnis honagi onangure, yal ta heba honagi onangure, yal ta stua honagi onangure, yal tau mu di ure, ,QPanangure yal tau hon nu si olere yu ditenamia, “Homena haya akun ol ere bulmahau yal kun ya giring tau para si kere anon ol ere uminia nenana wiyo” dinamia.  Si galere ari wiyol tau u nenama dire boi honagi ari tau bai nu si olamia. Olangure homena nenangwo yalhobi hure nona panamua. GAri singaba king ta wang al i terala dire homena si ganamia. l SEna Yisas ha bangi biire hon ainere yu ditongwi, “God kene ongwo bani wananga hol iwe, yu pamia. -Ena Yuda ha maing oo kene ongwo hobi ire, Perisi tau ire dire, Yisas ha bangi biire dungwo i, “nan yalhobi mominga bani umia” dire han honamba, arihobi Yisas God hana togu yal irai momua dire, nomani si pir tongwo yalhobi kul pirere aidolungwi.5c,Wanangure, yal ta torari i gore olala dire onamba, nona pare yali gumang hol yanamua. Te torari yal ta biirangwiwe, yali biire dal dinangure u susu pire ganba danamua.” /W+“Buku yu dimiawe, God kene ongwo ni monga gaun bani dimia. Dimba, God nin ire ari wiyol tenamia. Tenangure ari hobi iwe, ha maing wine olere, a i si wanamia. wg*Direre Yisas ha hon ainere yu di tongwi, “Ni yalhobi ha maing buku kere pin mo pirekine? Ha maing buku yu dimiraya. “OO kengwo yalhobi torari ta ire ‘mebin damua’ dire pisolamia. Pisolangwo torari iwe, God nin aki di ire torari sinangure bring torari nima ongwo meri dinamua. God yu onangwiwe, moli omingere miling pare nablimua.” ( Sam 118:22-23) %)Dungure arihobi yu ditongwi, “Hong yal iwe, ure, ganba te ole nangwo yalhobi para weni si gol wai sire, ganba nin ire yal tau tenamua. Terere yu ditenamia, ni er miling kene ole honagi ol mongere kul enangwo pinanga, na tau nan na tere ni tau nenanua, ditenamua.” Y+(“Gonangure ganba hong yal ure, ganba te ole nangwo yalhobi tal ol tename?” Q'Direre wang i a piru di mena pire si gonamua,” dire Yisas yu dungwi, ?w&Di pinamba, ganba te ole nangwo hobi ure yu dinamia, “Ganba hong yal irai wang weni umia hano. Haniba, wang weni si gonaminga irai, ganba oo ai nan para muru inaminua” dinamia. -%Emgi weni hong yal iwe, nin wang weni tani nu si olamia. Ganba tominga yalhobi na wana i tani gumang terere, grang wine ol tenamua, di pinamia. ;o$Yu onangure hong yal iwe, nir honagi yal tau miki tani hon nu si olere, ha homa dungwo meri ditenamia. Ditenamba, ganba te ole nangwo yalhobi homa ol tongwo mere yu ol tenamia. r ]#Nu si olamba, ganba te ole nangwo yalhobi a i si molere, ta sire, si gole, ta hulu si algi bil tenamua. u c"Pi molere, miling kul ema di pire, nir honagi yal tau wain niri dire enangwo tau inama dire, nu si olamia. : m!“Ena ha ta di ni teralga piro. Yal ta ganba bir weni dinamia. Dinangure u sire er wain kunamia. Kulere miling honangwo pere wain niri dirala dire maul ta wu enamia. Wu erere u si mo pire mini bani oo kere wain i kene ol monamia. Monangwo ganba i yal tau te olere, hong yali ere pi milin ta namia. t a Ongure, Yon nir bil tongwo yal iwe, God ha maing hol i nibil di ni tomia. Tomba, ni yalhobi wine ole pir tekinua. Tekingere, moni takis ingwo yal al nu nomane ol wangwo hobi wine ole pir tomua. Tongwo haniba, ni yalhobi nomani si kulu sire Yon ha pangwo dimia di pir tekinua.” Ha bangi biire honagi ari digan er wain kene onangwo ha (Mak 12:1-12, Luk 20:9-19) O Wanamia, irang iwe, ara kina tama ire molere honagi oname?” Dungure yalhobi pire mole, “Wang homini pi tege ere mole honagi onamua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Owo, para dinia. God kene ongwo bani nanba, ari moni takisi ingwo yal ya, te yal al nu nomane ol wangwo hobi iwe, God kene ongwo hol i homa e ni tere omua. {Pirere honagi onamua. Te wang emgi iwe, ere yu ditenamia. Ditenamba, yali para dinua dire, emgi hon kuru dire wanamua. =uNona panamba, emgi hon nomani si kulu sire pinamia. E“Eno, na ha ta di ni tenaminga piro. Yal ta wang sutani monamia. Wang homini iwe, “Grep hani honagi ol na tenana po” ditenamia. Ditenamba, yali omeling pege dire nona panamia. jMYisas yu ditongwi, “Na yalhobi ha ta pirkiminua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Pireki dingiwe, na yal ta yulang na tongwo ire honagi olga yali, ere di tibi ole ni tekiralua.” Ha di bole yal ta wang sutani monangwo ha %CTe ari yulang tongwo Yon irere, nir bil tomua, dinaminba, te arihobi Yon God hana togu yal mongwo hamiraya, kura ha di na tenama dire kul piminua” dire, "=Yon nir bil tongwiwe, God yulang ire bil tom mo, ari yulang ire bil tome? Ni yalhobi ha mong di na to.” Ditongure, yalhobi nin bolbin dire yu dungwi, “Tal ha ditenamne? God yulang tongwo Yon irere nir bil tomua, dinaminba, te Yon ha pangwo dimia di pir tekino, di na tenamia. 5cDimba Yisas yu ditongwi, “Na ha tani weniga sirin bol ni tenaminia, ha mong siina dire di na tenano? Tenanga na yulang na tongwo yal iwe, maing di tibi ol ni tenaminua. iKEna Yisas ha maing oo ala pi pa dire ha nir sitongwi. Si te mongure Isrel ari singaba ire, ha maing oo kene ongwo yal ire dire, u pa dire yu sirin bol tongwi, “Ni ara yulang ni tongwo ire ure tal maing maing one?” [/Te ni yalhobi God onangwo pamia di pir tere molere, tal ta na to dire sirin bonanga, God ni tenamua,” dungwi. Arihobi Yisas ara yulang ire tal maing maing ome dire sirin bongwo ha (Mak 11:27-33, Luk 20:1-8)  Dimba, Yisas yu ditongwi, “Ni nomani su su sikere, God tani onangwo pamia di pir tenanga, na er i ha ditega meri iwe, ni yalhobi para yu onanga kunu benamua. Benangure er i tani taman. Hamen hul i hane. Hul iwe, sahala sire nir digan po dinanga namua. ~)Dungure er i gintani gongwi. Gomia grang wine ongwo hobi hanere, para grang giri gongwi. Golere yu dungwi, “Er i, talongwo gintani gome?” =}sGolere er kwasulu ta homaulung bina i bomia hangwi. Hanere mala pire hamba, miling ta holkirere aulung yamoni dimia hangwi. Hanere, er i yu ditongwi, “Miling hon holkinanua.” @|{Ena honmil Yisas hon Yerusalem pire menan gongwi. {Ditere ere maini pirere, Yerusalem aidolere, pi Betani malgi molere pangwi. Yisas er kwasulu kura ha di tongwo ha (Mak 11:13-14, 20-24) Iz Yu dimia ari hobi yong ki bir erere yu ditongwi, “Gir hobi ha dungwo i pirkino?” Dimba Yisas “Owo i na piriwa,” dire yu ditongwi, “Ha maing buku ha di engworai kere pirekino? Ha iwe, yu dimiraya. Gir migi te, gir aming ne mongwo hobi God wai pir tenama dire nibil di tomia kere pirekino?” ( Sam 8:2) Wy'Omia ha maing oo kene ongwo hobi ire, Lo ana holo holo tisa hobi ire dire, talongwo i hanere yong ki ere pir momba, oo ala i gir migi tau gala bir dire Yisas yu ditongwi, “Singaba Debit gang ye.” -xSDitere ala i mongure omeling gi dungwo yalhobi ire, kebering aling keber engwo hobi ire dire, u Yisas mongwo bani ungwi. Ungure Yisas awai ol tongure u wai ongwi. ywk Olere yu ditongwi, “God ha yu di emiraya, Na ha maing oo ala i ari hobi na kina hawai ol na tere tere onamia. ( Ais 56:7) Onamba, ni yalhobi ol gogo danga, oo ala onga homena kuni ire, tal gogo ongwo meri para yu onua,” dungwi. evC Ena Yisas ere ha maing oo ala pire ha maing oo ala ari bisnis honagi ol mongwo hobi si doling i maini olere, moni sanisi ongwo hobi bol kina siru di olere, te hahoba maket engwo hobi bol se ere yu siru di olungwi. u Dungure ari ereho ungwo hobi yu ditongwi, “Yaliwe, God hana togu yal momia. Galili probins Nasaret hong yal irai ungwo hangiwe”, ditongwi. Ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Yon 2:13-22) jtM Ena Yisas Yerusalem ongure ari para weni hanere, ha mu dire yu dungwi, “Yali ara ume?” 4sa Erere ari ya emgi homa ere Yisas i sina olere gala yu dungwi, “Debit gang wai pir to. God nin haang pangure yulang ire umia wai pir to. God para wai pir to,” dungwi. r Au simia ari miki weni gal gulere homaulung i e ya ime ongure, te yal tau er yolang ba dire homaulung bangi bangi engwi. vqeOlere kun donki giri aang para ire ungwi. Urere galsina gulere kun mobing bani hau tongure Yisas au sungwi. NpYu dimiawe, yasuri homa ongure Yisas homa ditongwo meri ongwi. wogAwa ha iwe, “Saion oo malgi ari hobi yu dito. Ni yalhobi nin singaba irai umia, hano. Yaliwe, omeling haung gongwo yal momia, kun donki mobing bani au sire unamia. Te kun donki giri yal kun au sire unamua,” ( Sek 9:9) dungwi. onWEna tal omaga i tibi olangwiwe, God hana togu yal homa awa ha di engwo meri irai i tibi olamia. .mUI u nanga yal ta bani mole sirin bonangworai, “A, kun i yal Yisas honagi ol terala dungwo ire uminua, ditenanga, yali o, para dinia ire po dintenamua,” dungwi. l“Oo malgi yuwo hane. Malgi i pirere hananba, kun donki giri aang ta han hol enangwo hanania. Hanangiwe, haning gule i unana po. :k oEna Yisas grang wine ongwo hobi ere pi Yerusalem mala weni pirere, Betpasi malgi hamen hul Olibi u pa dungwi. U pa direre Yisas gamahobi ya sutani bai nu si olere, yu ditongwi, &jE"Dungure Yisas yasuri miling pirere omeling bani a to sungwi. Sungure yasuri gintani omeling wai dungure talhan para weni hanere Yisas doling bol ongwi.ri]!Dungure yasuri Yisas yu ditongwi, “Yahuno, na yasu omena gi dungwo a pila di na tenana di pibilua.” [h/ Dungure Yisas pirere ira mole yu ditongwi, “Na tal ol ni teralga meri pine?” Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Yeriko malgi u pa dungwi. Pa dire aidolere, ere ongure, ari miki weni u mobing engure ongwi. ?dwAri Wang Weni na molere, olga meri onanua. Na iwe, hamil ha sire, honagi ha diterala dire, ta huiwa. Awai honagi olala dire wiwa. Ganba ari para weni pring pangwo ipire na gol tegere, sigare kule u wai nama dire, wiwa,” dungwi. Yisas omeling gi dungwo yal su apila di tongwo ha (Mak 10:46-52, Luk 18:35-43) |cqYal ta eang dire bol hona molala di pinangiwe, ya ime sire gamnahobi yon bani enangure awai honagi ol te monanua. }bsYu omiba, ni yalhobi ongwo meri olkio. Yal ta singaba molala di pinangiwe, ya ime sire nir honagi oli nanga pamua. a/Tomba Yisas gamahobo ana holo holo hon i ku bole yu ditongwi, “Baniya yal tau singaba molere, hamil ha sire gamahobi honagi ha ditongwo hanua. b`=Ena Yisas grang wine ongwo ana holo holo iwe, ha dungwo i pirere yong ki e tongwi. H_ “Para dinia. Na gauna gul iralga meri inania. Inanba, yal ta u na dalna holo holi monangure nu ke tenaminga paikimia. Nabe God nin hanere, nu ke terere, a yo te tenangwo pamua,” dungwi. (^IDimba Yisas yu ditongwi, “Ni ha ogolo pir kun ole dikinia. Ni yasuri na gauna gul iralga meri inano?” Dungure yasuri, “Owo, para yu irabilua” dungwi. ]#Bomba, Yisas aang i yu ditongwi, “Na tal ol ni terale?” dungwi. “Kene ole kemilanga haung na wana suri u dalni holo holi monamba?” d\AEna Sebedi eungbi wang sutani aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Pirere sirin bongwi. l[QOlangure gauna ha sirere, homa kuba na sirere, er pera bani na si gonamua. Golere, ari habang sui tai dire pai molgere, emgi God hon ulna yunangure airalua” dungwi. Yems Yon kina singaba morabila di pungwo ha (Mak 10:35-45) 5Zc“Pino. Omaga nan yalhobi Yerusalem namna dire uminia. Pi pa dinaminga, Na Ari Wang Weni iwe, yal tau na han holere, ha maing ari singaba tau, lo ana holo holo kene ongwo yal tau na tenamia. Tenangure na ha hol ol na terere, ni sigolalua di na tere, na auli pire ari wiyol ta monangwo bani olamia. Y#Ena Yisas Yerusalem nala dire, grang wine ongwo hobi ana holo holo kebena sutani aule ire ongwi. Pi hol bangi pirere awa ha ditongwi, WX'Dire Yisas hon ainere yu ditongwi, “Eno. Ganba baniya singaba moliwa di pire, hamil ha sira, eang dire bol hona monangwo yaliwe, emgi hon u bisi namua. Te yal bina ta bol bisi ala monangwo yaliwe, emgi hon u bol hona i molere, eang dinamua,” dungwi. Yisas gole hon airalua gin sui tai dire dungwo ha (Mak 10:32-34, Luk 18:31-33) W9Tominga i, na nan hana paikimo? Na nan hana pamia. Na pirari pare tobo bir ni teya, ni nigi de pir na teno? dire wain hong yal yu dinamua,” dungwi. -}||8{{gzyyxxwwOvutss5rrUqqpoooUnnan mll=kkjjihhgg'ff4e_dKcqbsap`__^^4]p\b[[ZWZKY?Y3XVWW?VlV`UTSRRQqPPOO5NNMM1LKJIHHNGqFF#EE DCBBAeA@T?>===A<;::?988 7,6d6 5443!2r2 1g00c//2.,,*+k+*))J(g'&&/%%$:##""'! ^o-`Oy"q.aw;[h  E&Oj1I1Wamba, ari tau mole yu dungwi, “A, i tekirere, han molo. Ilaiya urere, aule i manbi olam mo, olekinam mo, hanaminue.” CH0Dungure yal ta gintani bli si ure, dimin baira me gu kengwo meri iwe, tal ta yu dungwo nir hol nongwo gal ali hongwi. Holere mugu homiri bli wa ki dire, Yisas nenama dire grang wangwi. oGW/Dimba ari tau mala mongwo hobi gala dungwo i pirere yu dungwi, “Yal iwe, Ilaiya gala dima pino.” +FO.Tangure, Yisas gala bir weni dire yu dungwi, “Eli, eli lema sabaktani?” Ha iwe, nan ha memini yu pamia, “Na God ye, na God ye, ni talongwo na aidoline?” E-Ena omare ari u sina weni umba, hamen si bongwi. Si bongure moli ongwo ongwo, pu dungwo ari pera wangure, hamen hon tangwi. #D?,Dungure tal gogo ongwo yal su er pera bina holo holi si engwo hobi ere yu gaung ha si tongwi. Yisas gongwo ha (Mak 15:33-41, Luk 23:44-49, Yon 19:28-30) |Cq+Yali God pir tere mole, ‘na God Wang weni moliwa’ dimiraya. God wai hanere aki di tenam mo? Han monaminue.” YB+*Tere yu ditongwi, “Ari tau gongwo aki di tomiraya, nin gaung aki di tenam mo? Te Isrel singaba Kraist ye. Ni er pera bani pisole manbi womo. Unanga hanere, na yalhobi ni hani wine olere, a i si wanaminba? eAC)Ditongure ha maing singaba ire, ha maing Lo ha nir si tongwo hobi para gaung ha si tongwi. )@K(Ol terere yu ditongwi, “Ni ha maing oo bir i tule olere, ari habang sui tai dire hon keralua, diniraya. Ni God wang monanga, nimni mole wa di manbi womo.” c??'Ena ari hobi wiriyala pire gaung ha sire, breng guma gama dire, grabalga ol tongwi. w>g&Erere bina holo holi iwe, kura bolere, homena kuni nongwo yal sutani daling holo holo er pera bani si engwi. !=;%Molere er gumiling bani iwe, ha di mere si tere ha hol ol tongwo meri mining yu bol engwi. “YISAS YUDA ARI SINGABA TANI MOMUE.” Dire yu bol engwi. 8<k$Ena er pera sungwo bani kwi molere han mongwi. ; #Pisolimia arihobi aule ire pire, er pera bani sungwi. Sirere, galsina wangwo gulere, santu sire, win sungwo yali i ongwi. :"Ganba i pirere, wain nir tulere nir gu kengwo ta i mu dire, Yisas nenama dire, tongwi. Tomba, Yisas obilga ne pirere pisolungwi. t9a!Haungure Yisas aule irere, pi Golgota ganba ongwi. Ganba iwe, nan hana Ari Breng Yulang hul wa dinaminia. +8O Ena pire hangure, Sairini ganba hong yal ta, haang Saimon, u guma erere yu ditongwi, “Yisas er pera haungwo i ni tol di haunana wo,” ditongwo, haungwi. r7]Sirere gaung ha si te pisolere, galsina wai gule nin i pire, yali nin galsina hon sigiu ditongwi. Ditere er pera bani si gonama dire, aule ire ongwi. Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha (Mak 15:21-32, Luk 23:26-43, Yon 19:17-27) X6)Ditere kewa goliba aleng weni hol i wa e tongwi. Tere hasu kewa dire, maa e tere, “Yuda ari singaba irai monua,” dire, ebil si tere, kewa kuba goliba nin angwo i a tol di ire, breng bani dulagi sungwi. R5Ditere han galeng engwo ta irere, ama kere breng bani wa siru ditongwi. |4qPirere soldia para muru u ku bole mongwi. Molere Yisas galsina gule ole, galsina mori wai weni ta sigui ditongwi. Y3+Ena tomia soldia hobi Yisas aule irere, nambawan gabman opis malgi ongwi. t2aDungure Pailat pirere, arihobi yong aura diterere, Barabas gule ole tongwi. Terere Yisas aule ire pire kuba sire, si gonama dire, soldia er kwi nu mongwo hobi tongwi. Soldia hobi Yisas gaung ha si tongwo ha (Mak 15:16-20, Yon 19:2-3) 1/Sungure arihobi yu ditongwi, “Sigonangwo pring iwe, nan yalhobi mominga bani unangure emgi galna hon mali nangwo bani pring para pai namua.” \01Ha yu dinangwo kura bir i tibi olangwo pamia dire, Pailat “Yisas si gonangwo i pring na molga bani hunamia. Ni yalhobi nin hani panamua,” di tibi ol tere, nir ire, arihobi omeling bani aleng biging sungwi. /9Ditomba Pailat yu ditongwi, “Yal ya tal ome? Tal ta ongwo hano?” Dimba ari hobi grang mu dire erakere dire yu dungwi, “Er pera bani si golo.” O.Dungure Pailat yu ditongwi, “Para dinia. Barabas gule ole ni tenaminia. Te Yisas haang Kraist enga yaliwe, tal ol tenamne?” Dungure arihobi para weni grang mu dire, “Er pera bani si golo.” A-{Ditere mongure nambawan gabman yu ditongwi, “Yal sutani momia, yal ta i gule ole ni tenamin mo, yal ta i gule ole ni tenamne?” Dungure arihobi mole, “Barabas gule ole na to.” ,9Ena Yuda ha maing singaba ire, kene ongwo hobi ire dire, ari hobi kraung are yu ditongwi, “Yisas aidolo. Sigonamia, Barabas gule ole na to.” \+1Dire ha hol ongwo bol se bani ami di mongure eungbi yal ta bai nu si olere yu ditongwi, “Yal wai mongwo yali ha ta di bani ol tekio. Na girungwo ul pare ku hanere, yali piriga milna gul bir simua,” dungwi. c*?Yu direre arihobi Yisas ha hol ol tere nigi de pir tongwiwe, Pailat maing han pa dungwi. I) Pangure arihobi u ku bongure, Pailat sirin bol tere yu ditongwi, “Ni ara gule ole na tenama di pine? Yisas Barabas gule ole na tenama di pin mo, Yisas Kraist gule ole na tenama di pine?” @({Ongwo haung i, yal ta haang, Barabas, halabusi pangwi. y'kEna erin habang homena bir si gale nere mongwo haung Pailat yal ta halabusi pangwo gule ole ole yu ongwi. L&Dimba, Yisas Pailat ha dungwo bani ere ha ta mong ditekima. Ditekungure Pailat nomani si gogo dangwi. Pailat Yisas er pera bani si golo di tongwo ha (Mak 15:6-15, Luk 23:13-25, Yon 18:39-19:16) b%= Ditekungure Pailat yu ditongwi, “Ni ari ha hol ol ni tongwo i ha ta mong ditekino?” $  Dungure Yuda ha maing singaba hobi ire, kene ongwo hobi ire dire, Yisas ha di mere si tongwi. Tomba Yisas ha ta mong ditekima. F# Ena Yisas Pailat gumang bani aire mongwi. Mongure Pailat sirin bol tere yu dungwi, “Ni Yuda singaba nambawan mono?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Owo, para molga hanere dinua.” R" Irere mulu sin ol enangwo yal ta ganba bring sinamia. Sinangwiwe, hamen yal bir God di na tongwo irai wine onaminua,” dungwi. Pailat Yisas sirin bol tongwo ha (Mak 15:2-5, Luk 23:3-5, Yon 18:33-38) 3!_ Homa God hana togu yal Yeremaia awa ha di emiraya, omaga u tibi pire nima omua. “Isrel ari yal ta bring sinama dire moni pai tongwo meri tripela ten kunu inamia. W 'Emiawe, ganba i haang Algi Ganba dimua dire, haang engure omaga ya di pamua. I Direre yalhobi ha hongwi. Holere moni irere, mulu sin honagi ongwo yal ta ganba ya nongwo bring sungwi. Sungwo i, wiyol miling ta ure gonangwo man wu enaminua dire, ganba i, i tibi ol engwi. :mEna ha maing oo singaba hobi moni i gana di irere yu dungwi, “Ari gongwo moni tobo iwe, nan ha maing oo moni kina i mu dire gal tani girimingere, kunu ta paikinamua.” yDungure Yudas miling gul sungure, moni i siru di ha maing oo ala olere ere ongwi. Pirere nin nugung han sire, gongwi. kOOlere yu ditongwi, “Na yali hasu kera kule di wagarai gonangwo pamia. Tal nigi dongwo olia God pring na tongwo igayawe.” Dungure yalhobi yu di tongwi, “Na yalhobi hana ta paikimia. Ni nin hani pangwo di wanga irawe.” OEna gonama dire yulang bongwo i Yisas bai tal sungwo yal Yudas hanere, “Na pring ta pai na tekungwo bani iwe, tal nigi dongwo ole, bai tal si waga i nigi domua” dire, hon nomani si kulu si pungwi. Pirere moni miling tripela ten tongwiwe, hon i pire Yuda ari kene ongwo hobi mongwo bani pirere nin te aibing olungwi. jMHolere, han sirere, aule ire pi nambawan gabman Pailat tongwi. Yudas nin gongwo ha (Ap 1:18-19) p [Ena honmil sinamoki Yuda ha maing oo singaba ya, kene ongwo hobi para, Yisas si gonama dire ha hongwi. KDungure gintani hoale be dungwi. Dungure Pita Yisas ha homa ditongworai nomani si pirere, “Hoale be dikinangure, ni gin sui tai dire na hana di kul sinanua,” ditomiraya, nomani si pungwi. Pirere Pita maini pirere, min bile yare simile hai me mongwi.}JDungure Pita God maulung bani di yulang bolere, “Na ha pangwo dikiralga God na sigonaamia, yali weni kara hankiwe.” IDungure emgi ari mala mongwo hobi Pita hon sirin bol tongwi, “Ni Galili ha howa tani pangwo timawe. Yisas gamahobo molkino?” c?HDungure hon di kul sire yu ditongwi, “A, haniraba dinga pirkia, ha weni kara diiwa.” 3_GDirere ere maini nala dire hona i ongwi. Ongure boi honagi ama ta Pita hanere, ari hobi yu ditongwi, “Yal ya, Nasaret hong yal, Yisas, gamahobo irai mongwo malawe.” dAFDitongure Pita ha di kirulu di mena olere, “Haniraba, dinga pir kun olekiwe,” dungwi. H EEna yu ol mongure Pita maini u sina i mongwi. Mongure ha maing oo kene ongwo yal boi honagi ama ta u pa dire, hanere, yu ditongwi, “Ni Galili hong yal Yisas gamahobo irai mongiwe.” SDSire yu ditongwi, “Kraist ye, ni God hana togu yal mon mo domo? Ni sungwo yali hang arawe?” dungwi. Pita Yisas na hankiwa dire di kirulu dungwo ha (Mak 14:66-72, Luk 22:56-62, Yon 18:15-18; 25-27) OCDirere yal tau ebil si gumang bani bilere, kuba sire, didagi sungwi. 1[BYal i ha gogo dungwo timawe. Gonam mo, Golkinam mo? Ni arihobi nin pinanga mere mere do.” Dungure yalhobi grang para muru, “Yal i pring bir pai tomia, gonamue.” lQAMoli pirere emgi kwahawa bolimbani mole uralga hananga pamua.” Dungure ha maing singaba i nigi de pirere, nin galsina ongwo aulu dire, yu ditongwi, “Eke. God gaung ha sungwo pingiwe. Yal ta hon aire sirin bol pirikinamia.  @Dungure Yisas yu ditongwi. “Owo, para molga hanere dinia. Dinba, Ari Wang Weni na iwe, God na i aleng weni hol i olangure molalia. _ 7?Dimba, Yisas pir uning si ole sime mongwi. Mongure Yuda ha maing singaba yu ditongwi, “God maulung bani sirin bol ni teralia, ha ta pinanga meri di na to. Ni maa e tominga yal God irawe, wang Kraist ni mono?”  >Dungure Yuda ha maing oo singaba nambawan sina aire molere, Yisas yu ditongwi, “Ha di mere si ni tongwo i ni mong di tere molkino?”. * M=Hongure hon yal sutani aire yu ditongwi, “A, yali yu dimiraya, Yuda ha maing oo bir na tule olere, ari habang sui tai dire gintani hon keralua dungworawe.” r ]Ena Yuda ha maing oo singaba, te uku bongwo hobi, Yisas si gonama dire ha hol ongwi. ;o:Momia yal Pita Yisas ongwo mobing hol i doling bol ongwi. Pirere ulibi naa di mongwi. Mongure er kwi nu mongwo yal tau mena hol i ami di mongure, Pita omeling gaini han mongwi. ?w9Ena yalhobi Yisas aule irere, Yuda ha maing oo singaba, yal Kaiapas ke pangwo malgi ongwi. Ongure ha maing Lo tisa ire, ha maing kene ongwo tau ire dire, haya u ku bol mongwi. !8Yu oniraba, God hana togu yal homa awa ha di engworawe, omaga u tibi ungwo hanua,” dungwi. Dimiawe, grang wine ongwo hobi Yisas aidolere te ongwi. Kiang hobi Yisas auli Kaunsil mongwo bani pire ha hol ol tongwo ha (Mak 14:53-65, Luk 22:66-71, Yon 18:13-14, 19-24) )K7Ditongwo gin iwe, Yisas inaa dire arihobi yu ditongwi, “Ni yalhobi na na han sirala dire, di kuba ire unia. Ungiwe, yal ta homena kuni nongwo han sirala dire un mo? Ya monga haung iwe, kinbe kinbe na kina ha maing oo ala ereho molere, ha di ni tega pinga irai, na han sikiniraya. 'G6Ensel hobi aki di na tenamba, ha maing mining ganing homa awa ha di engworai u tibi unamia, aki di na tekungure, tal han i u tibi ungwo, hangiwe,” dungwi. }5Hamen Nabe gala diralga, ensel tabin ana holo holo kebena sutani bai nu si olangure gintani aki di na tenamia, pirkino?  4Sungure Yisas yu ditongwi, “A, yu olkire di aibing eyo. Te yalta di sinanga pring mong ni sinangwo gonanga pamia, pirikino? uc3Homba, Yisas grang wine ongwo ta di baina ire Yuda singaba honagi yal ta di simia, kraung bol bali sungwi. !;2Dungure Yisas yu ditongwi, “Yahuno. Ni talta ol na terala dire unanga gintani ol na to.” Dungure arihobi para ure aling a i si molere, han hongwi. c~?1Ena Yudas homa Yisas mongwo bani u pa dire “Tisao, moldinio,” ditere guma mu dungwi. +}O0Ungure bai tal sinangwo yali homa yu ditongwi, “Ni yalhobi hangere, na homa pirere, yal ta guma mu diralga yali han honanga yal monamia, hole aule ire pio.” u|c/Ena di mongure Yisas grang wine ongwo yal ta Yudas u pa dungwi. Dungure ari miki weni kina ereho ungwi. Ungwo yal hobi iwe, di kuba para ire ungwi. Ungwo hobi, Yuda ha maing singaba ya, Yuda kene ongwo hobi nu si olungure, ungwi. {'.Na bai tal sinangwo yal omaga umia, hano,” dungwi. Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tongwo ha (Mak 14:43-50, Luk 22:47-53, Yon 18:1-11) zw-Ol pisolere ere gamahobo mongwo bani ure yu ditongwi, “Ni yalhobi ul pare erin mono? Hanega. Na si gonama digarai mala umia. Ari Wang Weni na irawe, na han holere ari ha maing pirkungwo hobi na tenangwo pamia, ni yalhobi airingere namna pano. Py,Hanere hon ere banta pire irang kina hawai homa ongwo meri hon ongwi. Vx%+Di te pisolere, hon ure yasu hobi omeling oun dongure ul pai mongwo hangwi. Dw*Ditere, hon ere mena pirere, irang kina hawai homa ol tongwo meri hon ol tongwi, “Nabe hol su dikimia, gul piralga hol obil dimua dingiwe, para dinia. Ni dinga meri na wine olalua.” Zv-)Seten ni kraun sire kera kul ni tenangwo manaa dinana dire yu onamia, ni ul paikirere, God tani pir tere, ha di tere tere molo. Nomani si pinga kulang pangwo yu olalua di pinba, te gaun oun dongwo timawe.” `u9(Ni dinanga pinaminua.” Di te pisolere, ere yasu hobi mongwo bani pire hangure, ul pai mongwo hangwi. Hanere Yisas Pita yu ditongwi, “Ni yasu hobi ulgi sire ul pai mongi tal ome? Hon molo di ni tegarai molkino? Pt'Direre obilga ulubu pire, ikwi bole, God yu ditongwi, “Nabe, ni aki di na terala di pinanga, aki di na to. Tenanga omaga gul piralga haung u tibi ta hunama, di piriwa. Piriba, na hana ta paikima. zsm&Olere yasu hobi yu ditongwi, “Na yona sina i erin bai tabile dimia, golalga mere piria, hon mole han molo.” r9%Direre Pita ire, Sebedi wang Yems Yon suri ire dire, aule ire ongwi. Pirere, Yisas yong sina ering bai tabile hoho mo ungure, nomani si gogo olungwi. Eq$Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina pi Getsemani u sina i ongwi. Pi pa dungure Yisas yalhobi yu ditongwi, “Ni yalhobi timi molo. Na ban ta pire nabe God ha wai ol terala oiwa.” p#Dimba Pita yulang bole yu dungwi, “A, ni gonangi na para golalua. Ni hani ta di kul sikiralua.” Dungure gamahobi para Pita dungwo mere doling bole yu dungwi. Yisas irang God ha di terala dire Getsemani u sina ongwo ha (Mak 14:32-42, Luk 22:39-46) o "Dungure Yisas Pita yu ditongwi, “Pitao, kenba, ginangwo na hana gin sui tai dire di kul sinangere hoale emgi be dinamua.” [n/!Dungure Pita Yisas yu ditongwi, “A, yalhobi te namba, na ni ai dolekiralua.” Wm' Nanba, na golere hon airalga iwe, homa e ni tere pi Galili ganba molalua.” vleEna pi mongure Yisas yu ditongwi, “Ha maing mining ta yu pamia. God kun sipi sipi kene ongwo yal i sigonangure, kun sipi sipi hobi te ususu namua.” ( Sek 13:7) Yu di emiraya, ni yalhobi iwe, na aidolere, te ususu nania. FkDitongure ul geral ta di wai sirere, Yisas grang wine ongwo hobi kina ere Olibi hamen hul i ongwi. Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha (Mak 14:27-31, Luk 22:31-34, Yon 13:36-38) jNa nir wain iwe, ni kina hon ta nekiralba, emgi nabe God kene ongwo bani pi molere, ni na kina hon nerabilua. Na ha weni di ni teiwa.” +iONir iwe, na algi dimia. Na nan algi ari miki weni tal nigi dongwo ongwo God pring tongwo i wai sinangure, God bolo gumang puli ire u tani nama dire, tobo teiwa. _h7Ditere, mulu hau wain nir ta irere, God hon ereyu ditere, yalhobi tongwi. “Ire no. 4gaEna homena ne mongure Yisas breti ta irere, God homena na tenga wai piriwa dire, a du dire, yalhobi tere yu ditongwi, “Homena i na nan yulana ni teiya, ire no.” \f1Dungure yal Yudas Yisas yu ditongwi, “Tisao. Na han dino?” Dungure Yisas Yudas yu ditongwi, “Ni nin dinua,” dungwi. Yisas gamahobi breti wain kina tongwo ha (Mak 14:22-26, Luk 22:15-20, I Kor 11:23-25) Ye+Ha maing mining ganing bol engwo meri irawe, Ari Wang Weni na golalga pamia. Te na bai tal sinanga yal iwe, emgi gul bir weni ikiralua di pino? Inanua. Nimai ta ni kul ekinangworai, na bai tal sikinanba.” 3d_Ditongure Yisas yu dungwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta na bai tal sinania. Sinanga yal iwe, nan ereho ami di molere, homena pere bala tani ereho nir bole nobilua. cDungure gamahobi miling gul sungure gumang bani nin han iriala olere, yal tani tani aire, “Na yo? Na yo? A, i ta olkiralua.” ~buNe mongure Yisas yu ditongwi, “Nan yalhobi mominga sina i yal ta na bai tal sinania. Ha weni kara di ni teiwa.” awEna hamen girungure Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena sutani kina ereho ami di mole homena ne mongwi. g`GDungure gamahobi pire oo hong yal i, i tibi ole hanere ha dungwo meri ditere akun ol mongwi. `_9Dungure Yisas yu ditongwi, “Yerusalem pire yal ta monangwo hanania. Hanangiwe, yu dito, “Tisa yu dimia piro. Na golalga habang mala umia ni oo ala gamina hobi kina homena nenaminia weran ta i tibi ol na to.” Y^+Ena homena breti u bir hongwo nere mongwo habang iwe, erin bir weni ta u tibi ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi Yisas yu sirin bol tongwi, “Na yalhobi pirere homena makena a kun ol e ni tenamne?” #]?Irere Yudas Yisas bai tal sirala dire kwi hane mongwi. Yisas gamahobi kina Pasoba erin homena nongwo ha (Mak 14:12-21, Luk 22:7-14, 21-23, Yon 13:21-30) !\;“Na Yisas bai tal siralga, ni yalhobi hulu moni talmere na tenane?” Sirin bol tongure, yalhobi moni miling tri pela ten kina ebir si tongwo ingwi. c[?Ena Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena sutani yalhobi mongwo sina i yal ta haang Iskeriot ganba hong Yudas iwe, Yuda ha maing oo singaba hobi mongwo bani pire, Yisas bai tal si terala dire, yu ditongwi. "Z= Ena God tal ol na tongwo ha maing i ganba ganba i para pi kunu benangure, al i tal ol na tongwiwe, ere yu di tibi olangure ari para nomani si pinamia. Na ha pangwo meri di ni teiwa,” dungwi. Yal Yudas Yisas bai tal sire singaba hobi teralua dungwo ha (Mak 14:10-11, Luk 22:3-6) kYO Omaga al i wel gauna bani bil na tongwiwe, golere ari yulagi engwo bani nalga ipire ol na tomua. X) Ongwiwe, tal wai weni ol na tongwo i hankino? Yal bina hobi iwe, ni yalhobi kina mol pai oli pirere emgi talhan tau aki di te monanga bani monania. Te na iwe, ni yalhobi kina gobari moli uminga irai para wai simia, emgi hon talta aki di na tenan mo? Ta tekinanga pamia. oWW Dimba, Yisas ha i haya pir po sire yu ditongwi, “Al i nin haang pangwo meri omia, hobang si tekio. pVY Tobo bir bomiraya, ari tau tere moni inaminga irai talhan a nekungwo hobi ebir si tenaminga irawe.” fUEBil tongure grang wine ongwo hobi yong ki ere yu ditongwi, “Wel i talongwo gogo bil tome? 2T]Mongure agr ta ala ungwi. Airing iwe, wel santa kunu wai ungwo, tobo bir weni bongwo ta i ungwi. Ire ure wel i garu dire Yisas homena ne mongure breng bani bil tongwi. SyEna Yisas ere Betani malgi pirere, Yal Saimon hakubi dongwo homa awai ol tongwo yal iwe, oo kepangwo ala mongwi. HR Ha hole yu dungwi, “Ayo, ari erin mongwo habang iwe, nan tal yu onaminga kura panamia, aidole emgi yu onaminua,” dungwi. Al ta wel garu dire Yisas bil tongwo ha (Mak 14:3-9, Yon 12:1-8) QQMolere Yisas kul si haning sire, sigolala dire, nomani sire ha hongwi. P!Ena dungwo habang i, God bling mining oo singaba tau ire, yol Isrel ari singaba tau ire dire, pi nambawan Kaiapas oo kepangwo ala mongwi. O9“Hamen haung sutani wai sinangure homa God Isrel arihobi wang homini para weni si gonamba, han uning si tomua dire, homena si gal nere, God wai pir tere erin monaminia. Monaminga gin iwe, Ari Wang Weni na molgere, ari hobi na aule ire pire er pera bani na sinamua,” dungwi. MN Ena Yisas ha i di te wai sirere, grang wine ongwo hobi yu ditongwi, M.I na para ol na tenua. Ha weni kara di ni teya. Direre tal gogo onangwo yal hobi, tobo nigi dongwo teralgere, gaung gul i panangwo bani panamia. Te God grang wine onangwo yalhobi God nin aki di ire mol pai gobari weni tenangure, ire gun ere monamua,” dungwi.L/-Dinangure na yu di teralia. “Na arina moli ongwo hobi yal bina kultaing mongwo hobi aki di tekinga pamia. Tekingiwe, yali nin ol teya di pino? hKI,Yu diralga yalhobi ha pring yu di na tenamia. “Ni makena ni homena gole monga na han uning simne? Te ganba banta yal unga te gal dikungwo ni han uning simne? Te nibil pare halabusi pare monga ni han gogo ol ni tomne?” UJ#*Na mena golga heba na tekinirawa, te nir golga nir na tekinirawa. Te na ganba banta yal uga ala wo dikinirawa, gal wa duga, gal na tekinirawa, te nibil pare halabusi pare diga na kene ol hankinirawa.” I +OH)Dire inaa dire ana holo hol monangwo hobi yu diteralia, “God hau kuria nigi dongwo haya ni tomia ere pio. God Setan ire, ensel tabin hobi ire, endo bir dongwo bani olangwo ni yalhobi para nanua. G+(Yu di na tenangwo na yu di teralia. “Na arina hobo moli ongwo hobi kultaing yal bina ta mongwo hanere, awai ol tengiwe, i na ol na tenua.” wFg'Te ni gal ta dikungwo na gal makena mole ni tomne? Te ni halabusi ya, te nibil makena panga ni kene omne?” YE+%Yu di teralba, yalhobi ha pring yu di na tenamia. “Tal haung ni mena gole monga homena ni tomne? Tal haung ni nir gole monga nir ni tomne? Tal haung ni ganba banta yal unga na makena mole ni ala wo dimne? D &C #Homa na menan gole molgarai, homena na tenirawa. Te na nir gole molga nir na tenirawa, te na oo banta yal uga na i ala enirawa, te na gal dikungwo gal na tenirawa, te na nibil pare molga na kene onirawa, te halabusi oo pai molga pire na kwi hanirawa.” B $/AW"Sirere ari tau i ana weni hol olere, te ari tau i ana holo hol olalua. Olere ana weni hol monangwo hobi iwe, yu di teralia. “Nabe ni yalhobi ni hanere, wai pir ni tere tal wai ol ni tomia, hamen haya God hamen ganba ol engwo haung iwe, mol pai nabilungwo ai akun ol engwo dimia, ure inanua. 6@g!Te na uralgiwe, ebir sungwo meri yu siralua. ?/ Molgere ari para weni u gumana bani tabin sinamia. Sinangure kun kene ongwo yal iwe, kun sipi sipi meme kina ereho kene olere ebir sungwo hania. > “Ena Ari Wang Weni na iwe, emgi siina dire uralia. Uralga ari para weni hanere, “O, hamen ganba singaba mol na tongwo yal irai umua” di pinamia. Te uralga habang iwe, ensel hobi kina ereho uralia. Urere ha hol ol ni teralga bani ami di molalua. @=yOmeling pege honagi ongwo yal iwe, pia si maini si bongwo ali olo. Olingere aya maya dire, maning bare, siging girimil nure, monamua.” Ari Wang Weni ari para weni ebir sinangwo ha ><uTe yal tau tal tenaminga a i si wanangwo yal iwe, emgi talhan miki weni tenamua. Te yal ta tal tegere a i si wakinangwo yal iwe, obilga teralga yu wa monangwo i nan tol di iralua. ;-Na gintani urere, moni hobi nan iralua di ni tegarawe. Moni ire pire moni paib tausen kina honagi olere ten tausen kina ingwo yal i, tenana po. T:!moni ni tominga irai ni honagi nega di olere moni propet ta i na tekinia. 9Moni iwe, hanere nin iyo.” Dinamba ya singaba iwe, honagi ari yu ditenamia, “Ni honagi onga paikimia, omin pege hong yal monga pamua. Na yal ta homena ya nongwo tol di nominga hanere dinio, te yal ta paba ya nongwo ereyu tol di nominga hanere di na teniba, o8WYu ol wangarai, na kulni pir ni tere moni wan tausen kina na tengarai, man wure kul si ega ya dimia. 7wTe yal ta wan tausen kina tenangwo yal i u pa dire yu ditenamia, “Yahuno, ni gaunbi haminga, nega dinga yal irai monia. Yal ta homena ya nongwiwe, ni dagi dire i holo ere bule neniraya. Te paba yalta ya nongwiwe, ni ereyu ol ware pe neniraya. z6mDitenangure singaba i, “Gir waiye, ni honagi onga wai pamia. Ni grana wine onga i homa bona gana obilga ni tega kene ol monia. Omaga bona gana miki weni kene ol monanua. Omaga ni ungere nan yasu yona tani ere wai parabilua,” ditenamia. V5%Te honagi yal ta tu tausen kina tenangwo yal iwe, u pa dire yu ditenamia, “Yahuno, ni moni tu tausen kina na tengarai, na honagi oli oga moni gumiling tu tausen iga u po tausen kina omua,” ditenamia. 4Ditenangure singaba honagi ari yu ditenamia, “Gir waiye, ni honagi ongi wai pamia. Ni grana wine onga i homa bona gana obilga ni tega kene ol monia. Omaga bona gana miki weni kene ol monanua. Omaga ni ungere nan yasu yona tani ere wai parabilua,” ditenamia. Q3Olangure paib tausen kina tongwo yal i u pa dire, Yahuno, ni moni paib tausen kina na tengarai, na honagi oli oga, moni gumiling paib tausen kina hol bani ungure, ten tausen kina omua.” ditenamia. 2“Ena mol i pirere gin ta honagi hong yal i u pa dinamia. U pa dire honagi ari hobi di ku bolere, moni tongwo i ha di kunu olamia. Y1+Te wan tausen kina inangwo yal iwe, i pirere man wure moni kul si ere monamia. 0Te honagi yal ta tu tausen kina inangwo iwe, ere honagi nega dire ol i pire, tu tausen kina hon inangure, u po tausen kina inamua. S/Te yal ta wan tausen kina tenamia. Yu te olere ere namia. Nangure moni paib tausen kina tenangwo yal iwe, gintani honagi nega dire ol i pirere propit paib tausen hon inangure, u ten tausen kina namua. d.ATerere kene ongwo yal ta hulu paib tausen kina tenamia. Te yal ta tu tausen kina tenamia. 6-e“Ena hamen hol wananga maing, yu pamia. Yal singaba ta ganba ulubi nala dire, honagi ari di ku bolere, honagi kun awi bona gana kene ol monama dire ebir si tenamia. g,G Dire Yisas ha yu dire gumuling timi yu ditongwi, “Na u tibi pi ni teralga habang ta pirekinia, girungwo ural mo, omare ural mo, pirekinia, kwi mole han molo.” Ha di bole honagi ari moni i kul sungwo ha (Luk 19:11-27) N+ Dinamba, singaba yu ditenamia, “Na ni ama hobi ni hankigarawe.” |*q Monangure emgi ama du dungwo hobi u pa dinamia. U pa dire, “Yahuno, Yahuno, ni hoiri yaule na tomo,” dinamia. N) Ditenangure amahobi wa du i namia. Nangure al inangwo yal i u pa dinamia. Dinangure ama ana hol pai kewa gale monangwo ama hobi al inangwo hobi kina ereho ala pire hoiri yole homena nere monamia. 5(c Dinamba, nomani wai panangwo hobi yu ditenamia, “Ayo, ni tenaminba, na lampi gobiramue,” dinamia. “Ni gine hobi nin situa pire hon bring si ganana pio” ditenamia. G'Nangure ama ana hol pai nomani wai paikirere du dungwo ama hobi yu dinamia. “Ama enambi hobo, ni amahobi kerosin tau na tenanba. Na ama hobi wigi bani obil gaminga gobirimua,” dinamia. I& Dinangure amahobi ganulun dire aire, lampi akun ole ire namia. Q%Panangure ginangwo sinamo “Omaga umia, haya wo” dire gala dinamia. $ Nangure al irala dire ongwo yali haya aule ire hunamia. Hunangure ama hobi ginangwo ulgi sire omeling oun denangwo ul panamia. d#ATe nomani wai pangwo ama hobi iwe, lampi kerosin tulere, botol mugu ta tulere, ire namia. S"Du dungwo ama iwe, lampi kerosin tulekire, wigi bani obil gal ire namia. P!Ama hobi iwe, ana hol pai du dinamia, ana hol pai nomani wai panamia. L  “Ena God kene ongwo bani wananga hol iwe, ama gir ana holo holo mongwo bani di bole di enamna piro. Yasingaba ta unangwo haung amahobi pirere, hol bangi i tibi olala dire kewa lampi ire namia. fE3Yu onangure singaba u pa dire, kene onangwo yal i gaung bani si go dal inamia. Irere pia si ha maing isusu olangwo yalhobi mongwo bani olamia. Olangure hai mere, maning bare, siging girimil nure, monamua,” dungwi.?y2Molere, singaba i unama di pire honagi ol molkinamia. X)1Molere honagi ari hobi sirere, nir bia nere, ha yul dire spak ole wa monamia. \10Te honagi a i si ol molkinangure, honagi hong yali haya hunama di pirere monamua. ~u/Na ha weni di ni teya. Talhan kene wai ongwo hanere hon bosbe bir haang enangure, talhan para muru kene ol monamua. .Yasingaba i hon urere hanangure, kene ongwo yal i honagi ditongwo meri, a i si ol molkima gai gongure, a i si ol monamia miling panamua. #-“Ena ari singaba ta honagi ari para weni di ku bonamia. Bolere, Na ha diga pir na tere nomani wai panangwo yal i hanere, yu ditenamia. “Na honagi ari hobi para weni ni ani bani e ni teya, kene ol molo. Te homena nenangwo haung homena to” ditere ere namia. @y,Yu onamia pire ni yalhobi a non ole molo. Ari Wang Weni na molere uralga haung ta pirkinania, hon molere kwi molio. Ha di bole honagi ari wai digan sutani monangwo ha (Luk 12:42-46) +“Ena yal ta oo ke pangwo kene ol monamia. Molere kuni inangwo yal ta unangwo haung pir po sire er kwi nu monamia. Molere ul paikirere, hon mole han monangure, kuni nerala dinangwo yali ala unamia. Unamba, oo hong yal hanere, hobang si tenamia. +*Yu onangwo pamia pirere, kwi mole han molio. Na uralga haung pir pa dikinua. Omaga ural mo, emgi ural mo, uralgiwe, pir po sikinia, kwi molio. dA)Al sutani gal maule homena bule monangure, God hanere, ta aki di inangure, ta ya monamua. b=(Ena yal sutani homena sina wa monangwiwe, God hanere ta aki di inangure, ta ya monamua. J 'Nimin bir sire, nir sire, omba, yal Noa gamahobi para pi sipi ala mongure, nimin sire, nir sire arihobi para si gol wai simia. Yu ongwo meri iwe, Ari Wang Weni na uralga haung para yu onamua. '&Homa nimin bir weni sire, nir sire, olkungwo gin iwe, arihobi homena nere, nir nere, al ire moli pirere, yal Noa iri si sipi ala pire momia. pY%Yal Noa mongwo haung arihobi ol wangwo meri iwe, Ari Wang Weni na uralga habang para yu onanga pamua. 5c$“Ena talhan diga hobi u tibi nangwo gin iwe, yal ta pir pa ta dikimia. Ensel hobi para pirkimio, te God Wang na moliba, para ta pirikio, Nabe tani weni muru pimua. 3_#Hamen ganba wai sinamba, na hana iwe, wai ta sikinamua. Ha weni kara di ni teya, ogolo piro. Unangwo haung yal ta pir po sikungwo ha (Mak 13:32-37, Luk 17:26-30, 34-36) yk"Monangere, ari omaga malungwo hobi ta gol wai sikinangure, talhan i para u tibi unangwo pamua di pire monanua. R !Hanere, “O, awa ha di engwo irai, omaga u tibi omia,” di pire molo.  / Ena er kwasulu ering bani kwi han monania. Mongere yolang bani hon pu dire, mini hon onangwiwe, nimin yanangwo haung u tibi nangwo hanania.  +Hanangure hamen bani bu mugu bu bir weni dinangwo, na ensel tabin hobi nu si olalgere, ganba uling holo holi pirere, God ari nu ke tongwo hobi i ku bolere, tabin tani si enangwo pamua. Er kwasulu mine hon ongwo iwe hamen haung ebil sungwo ha (Mak 13:28-31, Luk 21:29-33) 5 cHananga gin iwe, Ari Wang Weni na hamen bani deu mining tal guma hon dongwo u tibi nangwo ari wiyol para weni hanamua. Hanere aya maya dire hai menamua. Me monangure Ari Wang Weni na yulana bir ire nimni molere, ari kulang gi dungwo meri na gauna bani yu dinangure, uralga ari para weni na hanamua. O “Ena kura talime gul i u tibi pi wai sinangure, ari si bonamio, haba dekinamio, te hamen bani kulmoma yanamio, te hamen bani hamen yulang nimni mongwo hangiwe, ho tere hol wanangwo hananua. A~~}<|{zznz$yYxxNwv uttHssrr qipeoo nGmlll jjeiihggdffe*ccVbb-ay``&_^^%\\U[[dZYYSimia kun kene ongwo yalhobi iwe, te ongwi. Pire, tal ongwo ha i, ditongure, ari para weni pungwi. uc Dungure, Yisas “Owa, para dinia, po,” ditongwi. Ditongure, ari yong sina aidole, ere mena pire, kun yong sina ongwi. Ongure, kun hobi miki weni tu tausen mole, daang i nulu di wi ime pire, nir digan bir saagu dire, gol wai sungwi. a ; Hanere sirin bol tere yu dungwi, “Ni na hobale olingere, kun yong sina i naminba?” > w Dire hangure, kun miki weni emin ne mongure, hangwi. g G Direre Yisas di tere, “Na yalhobi ganba baniya ta u mena honaminia ni na hobale olekio.” y Mongure Yisas hon sirin bol tongwi, “Ni han dalo,” dungwi. “Na hana Kwia Miki Weni molia, taniga ta molkiwa.”  God mongwo ipire gauna gul honagi ol na tekio.” Dimia Yisas homa kwia nigi dongwo mena po ditomiraya ha i ya pai mongwi. ^5“Yisas, God wangye, ni tal ol na terala di pire une? Na hana pamia, ni hani pamo? }Ena yal i mole hamba, Yisas ulubi ire u pa dungwo hanere, bli si pire, ya manbi habilai sire, gala dire yu dungwi, H Molere girungwo tangwo yulagi engwo hulu grang ali pare pare, hamen hul i moni mole, hai mere, gala dire dire mongwi. Molere, pegare ole, hulu kebereng aling bol kula hala sire sire mongwi. EHamen haung haung han sungure, si oulu di ole ole, mongwi. ykYal iwe, ari yulagi engwo bani mol pai olere, nona pangure, kebereng aling han waiya sungure, kunu ta paikima. gGPirere Yisas ere mena ungure, yal ta kwia nigi dongwo yong sina momia, u pa dungure, hangwi. G Ena yalhobi sipi ala molere, hon ere Gerasa ganba bina ongwi. 1[)Dungure, yalhobi grang si molere, nin di wama tere, “Yal i ari mom mo, tal mome? Yali yal maing ta momia, hamen hair ya, nir ha ditongure, wine omua,” dungwi.}s(Ongure, Yisas yalhobi yu ditongwi, “Tal ongure ni yalhobi kul pine? Na aki di ni teralga pamia pir na tekino?” %'Dungure, Yisas aire hamen hair ya, nir ya hobi, “Yu olkio” dire, hobang si tongwi. Tongure, hamen hair nir para Yisas grang wine ongwi. ~+&Ungure, Yisas sipi mobing hol ul pai mongwi. Mongure, gamahobi gala dire yu ditongwi, “Tisao. Nir ala naminga pamia, ni aki di na tekino?” w}g%Ena sipi ta para ereho ongwi. Ongure, hamen hair mu dinba urere, sipi i albe olungure, nir pen di ala ungwi. s|_$Yu dire ari tabin bir mongwo bani pisolere, ongwi. Pi sipi ala Yisas mongwo bani ongure, aule ire ongwi. p{Y#Ena, ditongwo habang pu dungwo iwe, yalhobi yu ditongwi, “Nan ere nir bina holi namna pano.” >zu"Tere Yisas grang wine ongwo hobi nin mongwo haung i, ha hobi maing di ba bongure pungwi. Yisas hamen hair mu dinba hobang si tongure grang wine ongwo ha (Mat 8:23-27, Luk 8:22-25) y+!Ena Yisas ha nir si tongwo iwe, ha bangi biire muru ditongwi. Ha miki weni nir si tenamba, i bangi olama dire, obil obilga nir si tongwi. ;xo Homena tau miling dungwo tali ta dikima. Mastet miling wainta weniga dimia. Dimba, yal ta miling yanangwo pi sire bonamia. Bolere, er tau para i manbi olamia. Olere, yolang tau bir dinangwo hahoba ure, oong ere bani mol pai onamua,” dungwi. Yisas ha di bole ha bangi biire moni dungwo ha (Mat 13:34-35) >wwIwe, er ta haang Mastet dungwo bani di bole diralua. vEna Yisas hon ainere yu ditongwi, “God ari kene ongwo iwe, di tibi olalga talwa dirale? Na tal ha di kul si ere di terale? %uCTe kul enangwo habang u tibi nangure, di sire penamua,” dungwi. Ha bangi biire er mastet marasin yis kina di bole dungwo ha (Mat 13:31-33, Luk 13:18-21) {toBonamba, yal i maing ta pirkinamia. Ganba iwe, nin aki dinangure, pi sire, aulu sire, kung sire, miling honamia. \s1Yal ta homena miling sigirere, girungwo tangwo mol pai onangure, pi sire bonamia. _r7Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “God ari kene ongwo iwe, maing yu pamia. ^q5Te yal ta talhan a i si ware monangure, God hon te hobo kunangwo pamua. Te yal ta talhan tau a i si wakinangure, homa anangwo tal iwe, God nin tol di inamua,” dungwi. Ha di bole homena miling pi sire bongwo ha PpEna Yisas yalhobi yu ditongwi, “Ha ni yalhobi pinga iwe, a i sire i wa molo. Hau homena ya talhan pangwo ebir si tenga meri iwe, God mong pring ni tere, hon ni te hobo kunangwo inanga pamia. +oQAri nomani pamia ha i pinamua.” n5Ta ekinama. Kewa bol bani enangwo pamua. Te ha ta di kul si enangwo iwe, emgi u tibi namua. Te ha ta di bii enangwo irai, emgi u tibi nangwo pamia. m!Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Yal ta kewa gale ire, oo ala pire, mulu ali kul si enamo? Ta ekinama. Te bol bera ala enamo? lTe miling tau ya ganba wai dungwo bani sungwo meri ari tau yu monamia. Ha maing pirere, i nomani sina ere a i si ware monangure, miling panamua. Miling panangwo meri iwe, ari tau yu monamia. Molere, ari tau honagi obilga 30 God aki di tenangure, te, ari tau miki 60 aki di tenangure, ari tau miki weni 100 aki di tenamua,” dungwi. Kewa mulu ali kul si engwo ha (Luk 8:16-18) mkSPinamba, ganba tal moni gal bona ya talhan i pinangwo mo mibi nangure, ha maing pir sina ekinamua. xjiTe miling tau ya tul galeng engwo ala sungwo mere iwe, ari tau yu monamia. Monangwo yalhobi ha maing pinamia. 1i[Monamba, ha i pir sina ekire gintani pisolamia. Pisolangwo yalhobi, ha maing gogo gogo i wa molere, emgi kura pare te, talime u tibi nangwo gin iwe, aidolangwo pamua. OhTe miling tau ya hulu bolimbani sungwo meri iwe, ari tau yu monamia. gGin ta ha maing iwe, homaulung ari hobi nomani sina bona si ere i wanamia. Ware monamba, Seten gintani ure, ha maing a tol di inamia. Tf!Ena yal ta homena miling sigirungwo iwe, i God ha maing miling sigirimua. +eO Te Yisas grang wine ongwo hobi yu sirin bol tongwi, “Ha bangi biire di ni tega irai, maing pir pa dikino? Pirkingiwe, ha di ega hobi para tal ole pinane? $dA Hamba hanere, han pa dikimia. Te pimba pirere, ogolo pir pa dikimia. Pinangwo pirere nomani si kulu sinangwo irai, pring pangwo i God i ole tenangwo pamua,” ( Ais 6:9,10) dungwi. Homena miling ha bangi biire di engwo i memini di tibi olungwo ha (Mat 13:18-23, Luk 8:11-15) (cI Dungure, Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo maing di bole digiwe, ni nin pinia ari yamoni mongwo hobi pirkimia. Pinamba, ha bangi biire diga i, ta pirkima. Pb Ena ha bangi biire yu ditongure, Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi iwe, sirin bol tere yu dungwi, “Ha di enga i memini pir pa dikiminia, nin di tibi ol na to.” 5ac “Honamia, ari nomani pamia ha i pir pa dinama. Na ha weni kara di ni teiwa,” dungwi. Yisas memini pangwo ha bangi biire moni dungwo ha (Mat 13:10-14, Luk 8:9-10) P`Te miling tau ya ganba wai dinangwo bani sinamia. Ena pi sire bolere, miling miki weni honamia. Erin ta miling teti honamia. Te erin ta miling siksti honamia. Te erin ta miling wan handret honamua. _{Te miling tau ya tul galeng enangwo dimane ali sinamia. Ena pi sire bonangure, tul si nenangure, miling ta holkinamua. ^'Sinangure, ganba miki ta dikinamia. Obilga dinamba, pi sire gintani bonamia. Bonamba, ari sina unangure, dulung stei kulere, megine gonamua. 2]_Te miling tau ya hulu bolimbani sinamia. |\qPirere, homena miling sigirangure, miling tau ya homaulung i sinamia. Sinangure, hahoba u pa dire ne wai sinamua. k[OMolere, ha nir si tongwo i yu di engwi, “Ena yal ta homena miling sigirala dire, u sina namia. sZ_Mongure nir bina i ari tabin miki u yobile mongwi. Mongure, Yisas ha bangi biire miki weni di te mongwi. cY AEna gin ta Yisas Galili nir digan bina warere, ari ha maing hon nir si tongwi. Nir si tongure, ari tabin bir weni u ku bolere, ha dungwo i pir mongwi. Mongure, Yisas hon ere sipi ala pirere, pi nir sina ami di mongwi. aX;#God grang wine onga yalhobi iwe, namine ebina keunambi muru weni monua,” dungwi..WW"“Namine ebina ara mongwo han dine? JV !Dungure, yali aire, ari mongwo hobi han wabo dire, yu ditongwi. bU= Molere, “Yisas wo, dito,” dire gala dungwi. Gala dungure, ari taporal Yisas mongwo bani uku bole, yobile i sina olungwi. Olere yu ditongwi, “Pino. Nimai ebin hobi irai u maini molere, ni gala dimia wiya po.” TT!Ena ditongwo habang iwe, Yisas ebering ya, aang hobi u maini mongwi. S1Ena kwia nigi dongwo yong sina momua ditomiraya, ha bangi biire ditongwi. Yisas aang ebering hobi kina gala dungwo ha (Mat 12:46-50, Luk 8:19-21) RTe, God Kwiang gaung ha si tenangwo iwe, pring hawo ya di panangwo bani panamia. Na ha weni kara di ni teiya ogolo piro.” Q“Ena yal tau tal nigi dongwo maing maing olere, gaung ha sire, onangwo, pring panangwo iwe, God nin kri di olangwo pamia. RP“Te nona pangwo yal ta monangure, yal ta oo kepangwo ala pirere, bona gana kuni inamo? Ta ikinama. Homa pi nona pangwo yal i kulere, kebering aling han sire, emgi ala pire bona gana inamua.” .OWYal iwe, ere yu u susu nangwo pamua. N7Te irang aang hobi kina kura bole, gumang nin nin dinangwo, u susu namia. Te Seten nin nin ebir sire, si doling i ole tenangwo, nimni ta molkinamia. EMAri ganba banta sina sikira dire, kura bole, u susu namia. 2L]Yu dungure, Yisas pungwi. Pirere, “Ni yalhobi para wio” ditongwi. Ena ungure, Yisas ha bangi biire yu di engwi, “Seten nin molere, talongure nin si hobale olame? YK+Ena Lo krehaman ha kene ongwo yal tau Yerusalem molere, ya ungwi. Urere, yu ditongwi, “Kwia nigi dongwo singaba mol tongwo yali haang Bielsebul yulang tongure, irere, kwia si doling i mena olimua.” xJiEna yu ongure, algi tani yalhobi pungwi. Pirere, han holala dire urere, “Yali kraungi dima hano,” dungwi. {IoEna, Yisas grang wine ongwo hobi kina homena nerala dire omba, ari tabin bir weni u ku bongure ta nekungwi. bH=Te ta Yudas, Yisas bai tal sungwo yal yaliwe, Keriot ganba hong yal mongwi. Ena i tibi olere, Yisas ere malgi ongwi. Arihobi Yisas kwia singaba Bielsebul yulang ire honagi omua dungwo ha (Mat 12:22-32, Luk 11:14-23) pGYMongure, haang hon Boanesis, haang iwe. Yui ha hamen guru yal momia. Te ta Endru, ta Pilip, ta Batolomyu, ta Matyu, ta Tomas, ta Yems momia. Yems iwe, yal Alpias wang mongwi. Te ta Tadias, ta miling olba sungwo yal Saimon mongwi. 8FkTe ta Yems, ta Yon, yasuri Sebedi wang mongwi. KEEna i tibi olungwo yalhobi ta haang Saimon haang hon Pita engwi. DOlere, “Ni yalhobi na gamnahobo weni monia, ni bai nu si olgere, ha maing ditere, kwia nigi dongwo si doling i olanua,” ditongwi. CPi molere, honagi ari tau irala dire, gala di ku bongwi. Ena yalhobi u tabin sungure, ari ana holo holo kebena sutani i tibi olungwi. MB Ena Yisas sipi pisolere, ere mena pire pi hamen hul ta ongwi. iAK Urere, pi Yisas mongwo bani ongwi. Ongure, Yisas awai ol tongure, nibil pangwo hobi Yisas gaung arala dire wara kengwi. Te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi iwe, Yisas gumang hanere, nin yare habilai sire gala dire yu dungwi, “Ni God wang monua.” Yu dungure, Yisas ha di yulang bole yu ditongwi, “Na hana dal tibi olekio.” Ena ari taporal u yobilema dire, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ari tabin bir weni u molere, na egerangwo pamia, sipi bolimbani monamna, i mala wo.” Dungure, sipi i mala ungure, Yisas pi bolimbani ami di mongwi. Aposel hobi haang (Mat 10:1-4, Luk 6:12-16) @  C?Yudia ari ungure, Yerusalem ari ungure, Idumia ari ungure, Yodan nir bina hoibi holbani ari ungure, Taiya ari ungure, Saidon ari ungwi. Ena Yisas tal ongwo i ari hobi ha pirere, ungwi. >Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ere Galili nir digan ongwi. Ongure, ari tabin bir weni doling bol ongwi. Galili ari ungure, I= Ena yu ongure, Perisi yalhobi ere mena pirere, Herot gamahobo wa dungwi. Wa dure mongwo i tibi olere, Yisas si golala dire ha hol albe engwi. Ari tabin bir weni nir digan bina u ku bongwo ha V<%Yu dimba, arihobi pir uning si mongwi. Pir uning si mole nona pangure, Yisas yong ki engwi. Embawe, miling pungwi. Pirere, yu ditongwi, “Ni ani sine do.” Dungure, yali sine dungure, aling wai dungwi. =;sYu direre, ari hobi yu ditongwi, “Lo ana holo holo talwa dungwo pine? Sabat habang nibil panangwo awai ol to dim mo, ol gogo dal to dime? Ari aki di to dim mo, si golo dime?” `:9Mongure, Yisas aling kebir engwo yal i yu ditongwi, “Ni aire u gumana holiya wo.” 29]Ena ari tau Yisas Lo ana holo holo isusu olangwo irai ha di mere si tenamna di han mongwi. Molere, Yisas Sabat haung awai ol tenam mo, tekinam mo, dire kwi han mongwi. P8 Ena Yisas ha maing oo ala hon ongure, yal ta aling kebir engwo mongwi. X7)Ari Wang Weni na molere, Sabat habang para hobang molga pamua,” dungwi.j6MGod ari ol engwiwe, Sabat erin habang ba e tomia, te Sabat ol engwiwe, ari ba e tenangwo taman. ,5QAbayata ari singaba mongwo habang iwe, Debit menan golere, ha maing oo ala pire, homena breti tau God maulung bani dungure, ire nomia. Nongwo homena i mai tenama dire emia. Erere ha maing oo kene ongwo yalhobi nin muru nenama dire di tibi ol tomia. Ol tomba, Debit ire gamahobi tere nomia. _47“Ni yalhobi kwiana moya Debit tal ongwo maing mining bol engwo irai, kere pirkino? :3mNongure, Perisi yalhobi hanere, Yisas hawai ol tongwi, “Pino, yalhobi tal ongwo i Sabat na mana dungworai, ni gamnahobo du dire paba gogo pe nomo?” Dimba Yisas i ditongwi, 2Ena Sabat habang ta Yisas grang wine ongwo hobi tau aule ire, paba ya nongwo sina wangwi. Warere, yalhobi paba ta pe nongwi. )1KSibirangwo iwe, a i di sina pire hon ere bali bir sinamia. Te ari nir wain hon holere, meme gang mugu goling ali garu dikinamia. Garu dinangure, miing ure, meme gang i si gala dire, nir wain iwe, u ganba bani namia. Ari han pa dire meme gang hon irere, nir wain hon tulangure, meme gang iwe, nir wain i kina mama dinamua,” dungwi. Sabat honagi mana dungwo i Yisas memini i tibi olungwo ha (Mat 12:1-8, Luk 6:1-5) c0?“Te ari gal goling bali sinangwo bani gal hon bol ere sibirangwo kunu paikinamia. 1/[Yol e nongwo hobi bolo para molere, homena nenamua. Yu onamiba, emgi al inangwo yali pi banta monangure, yol e nongwo hobi miling gul sinangure homena mai te monamua. . Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta al hon inangwo habang iwe, ari yol e nongwo hobi homena mai tere monamo? I ta molkinama. L-Ena habang ta Yon grang wine ongwo hobi ire, Perisi gamahobi ire dire, homena hobi para mai tere ya mongwi. Mongure, yal tau urere, Yisas sirin bol tongwi, “Yon gamahobo te Perisi gamahobo haung ta homena hobi para mai tere ya mongure, ni gran wine ongwo hobi homena mai tekimia talongure homena nere nere mome?” X,)Dungure, Yisas pirere, Perisi yu ditongwi, “Dokta iwe, ari yamoni mongwo i gaung bani honagi ta ol tekimia, nibil pangwo yalhobi honagi ol tomia. Na iwe, ari tibi mongwo hobi i ku bolalga, taman. Ari hana ya mongwo hobi i ku bolala dire, ya ime wiwa,” dungwi. God maa e terala dire homena mai tongwo ha (Mat 9:14-17, Luk 5:33-39) "+=Ne mongure, Lo krehaman ha tisa ire, Perisi yal ire dire, hanere, gamahobo i sirin bol tongwi, “Talongure Yisas yalhobi kina homena ereho ne mome?” ?*wEna haung ta Yisas Libai oong ala mole homena ne mongwi. Mongure, ari moni takisi ingwo yal miki ire, hana yal miki ire, Yisas grang wine ongwo tau ire, para homena ne mongwi. g)GU pa dungure, Yisas ha nir si te i ongwi. Pirere, yal Alpias wang Libai mongure hangwi. Libai iwe, ami di mole, moni takisi i mongure hangwi. Hanere, yu ditongwi, “Ni ure na dolna bolo.” Yu dungure, doling bol ongwi. s(_ Ena, Yisas ere mena pire, Galili nir digan bina wa mongwi. Mongure, ari tabin bir weni u pa dungwi. w'g Ditongure, yali gintani aire, er kwiba ire, ere ongwo hanere, yalhobi ganulun dungwi. Dire God ma e tere, “Na homa talta yu u tibi nangwo hankiminga irawe,” dungwi. Yisas yal Libai gala dire wo di tongwo ha (Mat 9:9-13, Luk 5:27-32) @&{ “Ni di ni teiya, aire er kwiba ire, ere malgi po.” N% I ta paikinama. Te Ari Wang Weni na molia, God yulang na tongure, ganba bani tal nigi dongwo ol wangwo God pring tongwo i kri di olalga han pa dinanua.” Yu direre, nibil ongwo yali yu ditongwi, k$O Ni nomani si pinga tal ha oun dome? Tal nigi dongwo, ol wanga God pring ni tongwo i kri di ole ni tomua, ditega kulang pam mo? Te, er kwiba ire malgi po di tega kulang pame? Er kwiba ire ere malgi po diteralga kulang panamo? #Ena yalhobi nomani yu si pire mongure, Yisas haya han pa dungwi. Dire yu ditongwi, “Talongure ni yalhobi nomani yu si pir mone? "yGod gaung ha si tomia. God nin weni pring i ole tenangwo kunu panamia, ari wo ta yu olkinangworawa,” di han mongwi. {!oDungure, ari tau Lo krehaman ha kene ongwo nomani wai pangwo hobi ami di molere, “Yali talongwo ha yu di tome? L Olere, Yisas awai onangure yali wai monama di pungwo maing hanere, Yisas nibil ongwo yali yu ditongwi, “Wanaye, ni tal nigi dongwo ol wangere God prin ni tongwo i haya kri di ole ni tomua.” wgUmba, ari hona si di di mongure, iri si airing bani pire oo airing tulere, er kwiba bolo pia si ala olungwi. |qDi te mongure, yal ta nibil ole kebering aling meginungwo yal sui sui dire erba hau ire, Yisas mongwo bani ungwi. vePirere ari miki weni ungure, oo hona si di dungwi. Si di dungure, Yisas ala molere, ari ha maing di tongwi.  +Yisas habang tau gobari Galili molere, emgi hon ere Kapaneam ganba ongwi. Ongure, ari hobi molere, “Yisas ere malgi umua” dungure, pungwi.  1-Dire Yisas mana di tomba, yali pirkirere, ari para weni dite i ongure, ha i para weni u ganba bina holo holi ongwi. Ongure, Yisas oo bir malgi ta namba, ari huhu enama dire, angwo timi mongwi. Mongure, ari para muru Yisas tal ongwo ha i pirere, u mongwo bani pa dungwi.< s,Te ni gaun i, Yuda ha maing oo kene ongwo yali nibil di tengere, Moses ha dungwo meri grang wine olere, homena si gale God tenania. Tengere ari para ni han pa dinamua,” dungwi. _ 9+Ena Yisas ha ering mongwo ditere, “Haya po. Ni u wai ongiwe, ari ta hawai ol tekio. E *Yu dungure yali nebona gintani wai sungure, ya moni mongwi.  )Dungure, Yisas miling pir tere, aling sine dire, gaung bani are, yu ditongwi, “Na olalia, gaun wigi sinangure, u wai nanua.”  )(Ena, hakubi dongwo yal ta Yisas mongwo bani pire kebering gulu bole molere, “Ni nebona i kri di olala di pinanga, i ole na tenanba?” e E'Direre, Galili ganba bina holo holi para wa pa dire, ha maing oo ala ha nir sitere, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i ole tongwi. Yisas yal ta hakubi dongwo awai ol tongwo ha (Mat 8:1-4, Luk 5:12-14) < s&Ditongure, Yisas yu dungwi, “Na ari ganba bina holo holo kepai ongwo i, para wa pa di mena olalia. Yu olere, ha maing diteralga pamia. Na honagi iwe, tani pire wiwa,” dungwi. J %Pirere, mongwo i tibi ole hanere, “Ari para ni ni wa dumua.” c A$Mongure, Saimon oo kepangwo ala ari mongwohobi, “Yisas molkimua,” dire wa du i ongwi.  y#Ena honmil sinamo hamen hama sipangure, Yisas aire pi banta sina ering gobo ta molere, God kina ha di te mongwi.  }"Mongure, Yisas nibil ongwo hobi awai ol tere, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i ole tongwi. Tongure, kwia Yisas gumang hanere, ha diterala di omba, manaa ditongure, ha ta dikungwi. Yisas Galili honagi ol wangwo ha (Luk 4:42-44) : q!Ungure, ari tabin miki weni hona si di di mongwi.   Ena hamen hama sungure, ari nibil pangwo te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi aule ire, Yisas mongwo bani ungwi.  Ditongure, Yisas u werang ta pire, al i aling arere, aki di airungure, nibil i gintani wai sungure, yamoni mongwi. Molere, ari nibil ongwo harala dire ungwo hobi, homena si gale tongwi. Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha (Mat 8:16-17, Luk 4:40-41) O  Mongure, “Saimon woumbi gaung nega dungwo bol bani ul pai momua.” s  aEna Yisas ire, Yems ire, Yon ire dire, ha maing oo pisolere, pi Saimon Endru oo kepangwo ala mongwi. C  Ena Yisas tal ongwo guung haang iwe, gintani wa dire, Galili te, ganba bina holo holi para kunu bengwi. Yisas Pita woumbi gaung nega dungure awai ol tongwo ha (Mat 8:14-15, Luk 4:38-39) =  uOngure, yalhobi tal ongwo i hanere, grang dalungure, ha diria ole, “Ayo. Yali tal ol tome? I ha maing maing ta yulang kina kwia ha ditongure, pirere, grang wine omua,” dungwi. f GDungure, kwia nigi dongwo ya dani sungwo ol tomia, aya maya dungure, aidole, ere mena ongwi. d CDitongure, Yisas kura ha ditere, “Ni ha dikio. Ari yong sina i aidolere, ere mena po.” ) M“Yisas, ni Nasarete yal irawe, na nan hana pamia ni hani pamo? Ni na ol gogo dal na terala dire uno? Ni God ni bai nu sungwo yal monia, na ni han pa diwa.” o YDungwo haung iwe, yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure, u ha maing oo ala molere gala dire, ` ;Si tongure, yalhobi ha i pire ganulun dungwi. Ena Lo krehaman ha nir si tongwo yalhobi ha maing dungwo meri ta dikima. Yali ha maing hong weni momia, mole ha memini di tibi ole ditomia, arihobi pire ganulun dungwi.  #Ena omia, aule irere, Kapaneam malgi ongwi. Ongwo habang i Sabat haung u tibi ongure, Yisas ha maing oo ala pirere, ha nir si tongwi. d CHanere, “ni yasu namna wo,” di gala dungure, irang Sebedi nir honagi yal tau sipi ala mongwo hobi pisolere, gintani ure, Yisas doling bol ongwi. Yisas yal ta kwia nigi dongwo si doleng i ole tongwo ha (Luk 4:31-37) $ COmia, Yisas obilga ulubi pire hangure, yal Sebedi wang sutani ta Yems, ta Yon, yasuri sipi ala mole pisi gal soulu dungwo hon guwa si mongure hangwi. L Dungure, yasuri gintani pisi gal pisolere, Yisas doling bol ongwi.  7Hanere, yu ditongwi, “Ni yasuri ure na dolna bolo. Bonangiwe, na honagi tau nibil di ni tegere, nir hau singa meri ari yal al tau i na tenanua.” %~ ETe gin ta Yisas Galili nir digan bir bina warere, hangure, ebering Saimon Endru yasuri pisi nir hau gal pia si nir ala olere, pisi si mongure, hangwi. #} AOlere, “God kene ol na tongwo haung omaga mominia, ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, aidole, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo. Ware God tal ol na tongwo ha maing a i si wayo,” dungwi. Yisas yal sui sui dire na dolna bonana wo dire gala dungwo ha (Mat 4:18-22) | }Ena Yon halabusi oo ala engwo pai mongure, Yisas Galili pi pa dire, God tal ol na tongwo ha maing di tibi olungwi. {  Mongwo haung iwe, guung yalsu kebering aling poti ongwi. Ongure Seten ure, Yisas kraung sire, kela kul tongwi. Tongure, hau biing kina ereho mongure, ensel hobi urere, kene ol te mongwi. Yisas Galili malgi honagi kebering hongwo ha (Mat 4:12-17, Luk 4:14-15) iz M Ena God Kwiang iwe, Yisas gintani aule ire pi ganba pene engwo bani olungure, pire mongwi. 0y [ Mongure, hamen bani ha ta yu ya ime urere, “Na wana wai milna ala pania, yona milna ni teiwa,” dungwi. Seten ure Yisas kela kul tongwo ha (Mat 4:1-11, Luk 4:1-13) x 1 Tongure, Yisas ere mena ungure, hamen gintani sala du holo holo ongure, God Kwiang hahoba yumil mongwo meri mole, ya ure, Yisas brengbani mongwi. 0w [ Ena ditongwo habang iwe, Galili ganba sina i Nasaret oo malgi Yisas molere, pi Yon mongwo bani pa dungwi. Pa dungure Yon Yodan nulu molere, Yisas nir bil tongwi. /v YNa nir wo bil ni teiba, yaliwe, God Kwiang ni tenangure, ni yon wu binangure kina ereho mol pai onanua.” Yal Yon Yisas nir bil tongwo ha (Mat 3:13-17, Luk 3:21-22) su aUnangwo yaliwe, yal bir monamia na yal digan moliwa. Te na gal bala kine teralba, ganba ari digan moliwa. "t ?Ena Yon kun hamel eme galsina ware, onibani kun gang dere, hau guamoro, te denboma niring obil nere mongwi. Molere, “Yal ta na mobina hol unamia. *s OWananga na nir bil ni teralgere. God prin ni tongwo i, yole ni tenamua.” Dungure, yalhobi pirere, Yuda ari te Yerusalem ari para kri di u ku bol mole, Yon ha dungwo pire mongwi. Molere, tal nigi dongwo ol wangwo maing di tibi olungure yal Yon, Yodan nulu molere, arihobi nir bil tongwi. Vr 'Ena yu di engwo meri iwe, Yon ari nir bil tongwo yali, ganba po engwo bani u tibi pire mongwi. Molere, “Tal nigi dongwo ol wanga i, nigi de pir tere, nomani si kulu sire, hon olkirala di pire wayo. 0q [Bala di tenangure, ganba po engwo gul yal ta molere, “Talhan para weni hobang yal unamia hol bala ditere, akun onangere, u wai namua,” dire gala dinamua.(Mal.3:1) (p KTe ha maing i God hana togu yal Aisaia awa ha dire mining yu bol emia, God yu di emia. Na honagi ari ta bai nu sigere, yali homa ere hol bala di tenamia. lo UEna God wang Yisas Kraist iwe, ol wai ol na tongwo ha maing i kebereng holere, u tibi omia pinamna. xniTe na ha di ni tega i, ni yalhobi i pirere, nir si tengere ari hobi wine ol pa dinamua. Onangure na ari habang habang ni yalhobi kina si daule mol pai oli obilgere, habang pa dinangwo pamua. Na ha di ni tega i ogolo pirio,” dungwi.5mcI pirere ni yalhobi ari ganba ganba di aulere, i na kebena bani tabin si enania. Erere Abe ire, Wang na ire, Kwiang ire dire, haang aine ei tere ha maing nir bil tenania. nlUSimba Yisas mala ure yu ditongwi, “God yulang para weni hamen pire ganba pire nan na te pa dimia. ikKPi pa dire Yisas mongwo hangwi. Hanere pi tege ere mongwi. Momba, yal tau nomani su su sungwi. jEna Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena taniga yalhobi Yisas Galili po ditongwo meri wine olere, ere ongwi. i+Dungure soldia hobi moni tobo tongwo irere, ha dungwo meri wine ongwi. Ena yu ongure hasu hawai ha iwe, Yuda ari mongwo bani si dinaa dire pai ongwo omaga ya pai momua. Yisas gamahobi ha maing honagi onama dire nu si olungwo ha (Mak 16:14-18, Luk 24:36-49, Yon 20:19-23) hTe nambawan gabman ha i pinam mo, pirikinam mo, dire, kul pirikio. Pinangure nan yalhobi gintani pire a ura di tenaminua.” \g1 “Gongwo yal irai ul paminia, grang wine ongwo hobi ure yone ire te ongwo pamia. f% Tongure Yuda ha maing oo singaba, kene ongwo hobi ku bol molere, ha hongwi. Holere soldia kene ongwo hobi moni bir weni terere yu ditongwi, 6ee Ena al suri ere ongure, soldia Yisas man wu engwo bani kene ol mongwo hobi tau tal ongwo i hanere, bli si Yerusalem pire Yudari ha maing oo singaba di tibi ol tongwi. Ad{ Tongure Yisas al suri yu ditongwi. “Ni al suri na kulna pirikio. Ere malgi pire ebina hobi ditengere, pi Galili malgi ku bole molere na hanamua,” dungwi. Soldia hobi di wangwo ha c3 Omba Yisas gintani u pa dire yu ditongwi, “Al suro, widinio.” Dungure al suri Yisas gumang hanere, ya ami dire kebering bani are maa e tongwi. 4baEna al suri kul pimba, ha yu ditongwo bani iwe, hon wai pungwi. Wai pirere, yulagi engwo bani aidolere, bli si pi malgi pire, grang wine ongwo hobi di terala dire ongwi. ayHanere bli si pire Yisas grang wine ongwo hobi yu di to. Yisas gongworai si hon ere airimia. Yal i homa ere Galili omia, ni doling bol pire hanana po. Na ha di ni tominga i, i bangi olania, a i si ire pire, grang wine ongwo hobi di tenana po.” `3Wa dungiwe, baniya molkimia, haya aire si hon ere, ere omia. Homa ha di ni tongwo pinga meri irai yu omia. Ni al suri ure pangwo aibing hanana wo. _Ena ensel al suri yu ditongwi, “Ni al suri kul pirikio. Ni al suri Yisas er pera bani si gongworai wa dunga haminia. ~^uHangure soldia para hanere, ganulun dire kul bir pungwi. Pirere gaung nungure, ari gongwo meri ereme ire pai ongwi. ]{Mongure gaung bani hamen yong anigi ongwo meri gaung bani ba bomio, te gal pungwo bani iwe, pege au dale dimia hangwi. *\MPi han mongure ememe bir weni piga sungwi. Sungure God kwia ensel hamen bani ya ime ure kwahulu hona bol pera di engwo i, i mena olere bolimbani ami di mongwi. [ Ena Sareba haung wai sungure, Sarebir honmil Maria Magdala hong al ire, Maria diing ire, al suri Yisas engwo bani harala dire ongwi. EZBDungure Perisi ha maing singaba kina Pailat grang bani pirere ere ongwi. Pirere Yisas yone engwo bani kwahulu bir mama weni si pera di erere, yal ta er kwi nu mongure, tau ere ongwi.fYEADungure Pailat yu ditongwi, “Ni yalhobi soldia tau aule ire ongere kene ol monama pio.” X@Yu dungwiwe, grang wine ongwo hobo irai yone man wu engwo bani pire, kuni ire, te pirere, i kul si ere yal irai airimua dinangwo panamia. Dinangwiwe, ni soldia hobi di tengere, hona grang si pera mama di erere haung sui tai dire kene mama ol monamua. Molkinangwo, Yisas grang wine ongwo hobi emgi hasu dinangwo i, Yisas homa hasu ditongwo nigi domba, emgi dinangwo i nigi weni denamua.” +WO?Pire yu dungwi, “Yahuno. Na yalhobi nomani yu si piminia. Hasu hong yal iwe, hon molere yu dimiraya. Na golere ari habang sui tai dire pai molere hon airalua. Vw>Ena honmil Sareba, hamen tangure, ha maing singaba hobi ire, Perisi yalhobi ire dire, Pailat mongwo bani ongwi. U=Ere ongure Maria Magdala, Maria diing kina ami di molere, tene han mongwi. Soldia hobi yulagi engwo bani kwi han mongwo ha GTEna hamen girungure, Arimatia ke pare talhan miki a nongwo yal ta, haang Yosep, u pa dungwi. Yaliwe, Yisas ha dungwo wine ole gamahobo wangwo hobi yali para doling bongwo yal momia. `P98Doling bongwo al hobi iwe, Maria Magdala ke pangwo ire, Maria diing Yems Yosep aang ire, Sebedi wang suri aang ire dire, mongwi. Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha (Mak 15:42-47, Luk 23:50-55, Yon 19:38-42) O7Ena agr miki weni molere hamba, tal yu u tibi ungure han mongwi. Al hobi iwe, homa Galili molere, Yisas aki di terere, doling bongwi. CN6Ena soldia ya, te kepten kene ongwo yal ta Yisas kwi mole kene ongwo hobi tal ongwo i hanere, miling giri golere yu dungwi, “Yal iwe, God Wang weni kara mongwo pamua,” dungwi. M5Airungure Yisas emgi airere homa e terere Yerusalem ongwi. Ongure golere airungwo hobi para doling bole wangure, ari para hangwi. *LM4Ongure ememe bir weni piga sungwi. Sire kwahulu si du dimio, te ari yulagi engwo bani ganba grang hongure God grang wine olere gongwo hobi si hon ere airungwi. K3Gongwo gin iwe, Yuda ha maing oo ala gal apalapa bir han hol engwo iwe, sina si oulu di ya ime pirere, u sutani ongwi. 2J_2Dire mongure Yisas gala bir dire gongwi.  Y~}z||]{{kzzy$xxww vuu1tsserrnqq9poownmm'ljkrjjii3hgfedd/d#a`a_e^]]\[[~ZZbYY X{WVVUUTT:S%RR}QQlQPOOUNNAMM)LL&JJ`II'H>GtFEE|DD1CC:B0AA!@@"?r>>:=<;;W;:98e77-665W44432Y1100S/..--+**)x(''b'&0%0$## ""!< -VPgp|#}4G7E ? s pWW~? K Ena yu ditere, aidolere, ere Galili ganba sina ongwi. Pire Yisas kul si molere, grang wine ongwo hobi ha nir si terala di pungwi. XJ) Dungure, Yisas yu ditongwi, “God aki di na to dinanga kwia nigi dongwo si doling i olanga pamia. Tal ta onanga, kunu paikinamua,” dungwi. Yisas gole airalua gin su dungwo ha (Mat 17:22-27, Luk 9:43-45) *IM Ena emgi ere ala ongure, grang wine ongwo hobi nin mole, yu sirin bol pungwi, “Na yalhobi kwia nigi dongwo si doling i oliminga paikimia, tal onamne?” DH Dire han mongure, Yisas ure, aling aki dungure, airungwi. tGa Urere, hon siina dire, ari yong sina hoyo.” Dungure, kwia nigi dongwo i, gala bir weni dire, ere han ire gir i ol terere, ere mena ungwi. Yu ongure, gir i kara gol howa di ongwi. Omia arihobi hanere, “Gir i kara gomua,” dungwi. UF# Dungure Yisas hangure, ari para weni u yobilungwi. Yobilungure, kwia nigi dongwo kura ha ditongwi, “Ni kwia nigi denga ari yong sina ali monga, kraung gi dire, ha mining paikimia, aidole, ere mena wo. E Ditongure irang erakere ditongwi, “Ni onanga kunu benama di piminba, nomani susu sire a i si wanaminga paikimia, ni aki di na to.” hDI Dungure Yisas yu ditongwi, “Oa, na awai ol ni teralga pamia di pinga meri ol ni teralua.” C# Dungure irang yu ditongwi, “Hamen haya gir migi mongwo ali ya ol mongwo bani momua. Hamen haung haung kwia nigi dongwo i ol tongure, u dia enda ali sirere, u dia nir ali pirere, si golala dire omua. Ni milna pirere aki di na terala dipinanga, aki di na tenanba?” [B/ Mongure, Yisas gir irang yu sirin bol pungwi, “Gir i omaga om mo, haya ome?” NA Dungure, ari hobi gir aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Ongure, kwia nigi dongwo Yisas gumang hanere, gir i ere han ire pegare ol tongwi. Ol tongure, yare, habilai sire, grang niri u hole mongwi. O@ Ditongure, Yisas ha i pirere yu ditongwi, “Ha diga wine olere, a i si wakingiwe, na molkiralga tal onane? Mol i pire emgi talongwo na hon a ki di ni terale? Gir i aule ire na molga baniya wo.” $?A Hamen haung haung kwia i gir yong sina molere, nona pare, honagi ol tongure, gir i habilai simua.Habilai sire grang niri baregi dungure, siging girimil nure, aling kebering para si to sire dimua. Na ni gran wine ongwo hobi awai ol tenama dire diiba, yalhobi ongwo kunu paikimua.” >9 Yu dungure ari mongwo sina i yal ta aire, yu ditongwi, “Tisao. Na wana kwia nigi dongwo yong sina mongure, ha dikimia, aule ire ni monga bani wiwa. h=I Ditongure, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi kina tal ha bolbin dine?” B< Hanere, ganulun bir dire, bli si pirere, kewaa ditongwi. +;O Ena Yisas yasu hobi kina u bangi urere, u grang wine ongwo tau mongwo bani pa direre, ari tabin bir weni u ku bongure, hangwi. Ena Yuda krehaman ha kene ongwo yal tau Yisas grang wine ongwo hobi kina ha bolbin diriyala ol mongwi. Mongure, ari tabin bir hobi Yisas u pa dungwo hangwi. #:? Talongure yu di eme? Ilaiya haya umia, ari hobi nin nomani si pungwo meri yali yu ol tomia, ha mining ganing homa di engwo irai giu dire pamia. Na omaga di ni teiya piro.” dungwi. Yisas gir ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si doleng i olungwo ha (Mat 17:14-21, Luk 9:37-42) n9U Dungure Yisas yu ditongwi, “Owa, i ha weni kara dimua. Ilaiya homa u tibi pirere, talhan para muru akun ol enamia. Ha mining ganing ta yu pamiraya, “Yalhobi Ari Wang Weni ol gogo dal tenangwo gaung gul bir inangwo pamua.” z8m Direre hon sirin bol tongwi, “Talongure Yuda krehaman ha kene ongwo yalhobi Ilaiya homa u tibi namua dime?” 7 Dungure yalhobi pirere, a i si mongwi. Molere yalhobi nin yu dungwi, “Yal i golere hon airalua dungwo i, tal maing pangwo dime?” i6K Ena hamen hul i aidolere, ere ya ime ungure, Yisas yalhobi hobang si tere yu ditongwi, “Ni yalhobi tal hanga iwe, ari ta ha wai ol tekio. Ari Wang Weni na iwe, golere, emgi hon airalga habang ari ditenanga pamua.” t5a Dungure gin tani weni yalhobi han holo holo olungure, ari ta monangwo hankima. Yisas tani mongwo, hangwi. N4 Yu dungure, hamen kwahawa tau urere, yalhobi yobilungure, ha ta sina ali yu di mena olungwi, “Yal i na wana momia, na yona milna para teiwa. Ni yalhobi yal i ha dinangwo grang wine ole piro.” h3I Dungure, yal sui tai dire hobi kul bir pirere, mongure, Pita ha dungure grang obe abe yangwi. S2 Ena Pita i hanere, Yisas yu ditongwi, “Tisao, nan yalhobi baniya mominga wai pamua. Pamia oo sui tai dire kenamina do. Kemingere ta ni oo dinangure, ta Ilaiya oo dinangure, ta Moses oo dinama do.” a1; Hangure, Ilaiya Moses kina ure Yisas kina si daule molere, ha diria ol mongure hangwi. .0U Pirere, yalhobi nin mongwi. Mongure, ena Yisas gaung hon pol kungure hangwi. Kungwo iwe, yal ta gal pege bigi si wai ole, enamba, kunu paikinama. Yu ongure hangwi. #/? Ena ari habang ana holo muru ana holo taniga a ba dire, Yisas ire, Pita ire, Yems ire, Yon ire dire, aule irere, hamen hul ta mini weni bani ongwi. p. [ Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Yal tau malaya mongwohobi ta golkinamua. Homa God ari kene ongwo maing ire, nin yulang ire dire, u tibi nangwo hanere, emgi gonangwo pamua. Ha pangwo mere di ni teiya ogolo pirio,” dungwi. -+&Te ganba hong malaya yalhobi ha di tega pirkirere, tal gogo ol wamua. Ware mongwo sina i yal ta na gai gol na tenamua. Tenangwo yal i, emgi Hamen Nabe ire kwia ensel hobi ire, Ari Wang Weni na ire dire, ba bongwo bolo uralga, yal i han gogo daralga pamua,” dungwi.p,Y%Tal tobo tenangwo kunu benangure nomani hon ire gobari mol panangwo bani paname? I ta kunu bekinamua. +%$Ena yal ta ganba bani talhan nomani tere wanamia. Wanamba, emgi talhan hobi hon siina dire aki di tenangwo nomani u wai nam mo? Ta honamua. I* #Yal ta nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Yal ta na pir na tere, tal ol tega ha wai nomani si pire, u talwo nangwo yaliwe, emgi gobari mol panangwo bani panamua. )1"Ena Yisas ari tabin bir grang wine ongwo hobi kina gala di ku bongwi. Bole, yu ditongwi, “Yal ta na pir na tere, dolna bolala di pinanga iwe, nin gaung nomani si pirkirere, talhan mobin hal wa tere, na gul pire, golalga meri ni ere gul pire golere, na dolna bonania. E(!Mongure Yisas grang wine ongwo hobi mongwo bani han wabo dire, Pita kura ha ditere, “Seten. Ni ere ulubi po. Ni God ha dungwo meri di tibi olekinia ari ha dungwo meri dinua,” dungwi. '{ Direre tal ol tenangwo awa ha iwe, yu di tibi ol tongwi. Tongure yal Pita Yisas aule ire pirere, kura ha di te mongwi. }&sEna Yisas grang wine ongwo hobi ha hon ainere nir si tongwi, “Na Ari Wang Weni tani molga irai ari na sinamua. Te Yuda ari ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo yal bir hobi ire, ha maing nir si tongwo yalhobi ire dire, para weni na isime e na tenangwo na si gonamia golalga pamua. Golere emgi hamen haung sui tai dire molere, hon airalga pamua,” dungwi. "%=Dungure Yisas ha di nima pire yu ditongwi, “Yal ta na hana dal tibi ol tekio,” dungwi. Yisas gole hon airalua dungwo ha (Mat 16:21-28, Luk 9:22-27) $Yu dungure Yisas sirin bol tere, “Ni yalhobi nin na hana talwa dine?” Dungure Pita yu dungwi, “Ni han singaba Kraist monua.” #-Dungure gamahobi yu ditongwi, “Yal tau urere, Yon nir bil tongwo yal i mona dimua. Tau Ilaiya mona dimua. Tau God hana togu ta mona dimua.” "Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Betsaida malgi pisolere, pi Sisaria Pilipai malgi oo tabil tabil i para muru wa pisolungwi. Solere hol bangi grang wine ongwo hobi yu sirin bol pungwi, “Ari hobi na molga bani urere, na hana dangwo talwa dime?” B!}Dungure Yisas bai nu si olere, yu ditongwi, “Betsaida malgiya pisolere, ere nin oon malgi po,” dungwi. Pita Yisas iwe Kraist monua di tibi ol tongwo ha (Mat 16:13-20, Luk 9:18-21)  Dungure, Yisas aling hon omeling a to sungwi. Sungure tene yulang bole hangure, omeling wai dungure, talhan para muru han pa dungwi. ucDitongwo hanere yu dungwi, “Omena obilga pila dire, ari tau haniba, er dungwo meri molere, hol wamua.” 5Dungure, Yisas omeling gi dungwo yali aling arere, a ire, ere mena ongwi. Pirere ebil si omeling bani bilere, omeling a to sire, “Tal ta hano?” oWEna Yisas grang wine ongwo hobi kina pi Betsaida pa dungwi. Pa dungure, ari hobi yal ta omeling gi dungwo aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. Urere, sirin bol tere, yu dungwi, “Ni omeling gi dungwo yali awai ol tenanba?”  Dungure Yisas yu ditongwi, “Ayo. Irai nomani si pirkino?” dungwi. Yisas Betsaida yal ta omeling gi dungwo awai ol tongwo ha |qDungure yu ditongwi, “Na homena breti ana hol pai muru, ana hol pai sutani, ebir sire, ari po tausen tominga nongwo irai, homena ya dungwo gal talmere girine?” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ana hol pai muru hol pai sutani giriminua.” fENi omin hankino? Kraun gi dino? Na homena breti ana holulu ebir sire ari miki weni paib tausen tominga irai pirkino? Homena ya dungwo gal talmere girine?” Dungure, yalhobi, “Ana holo holo kebena sutani giriminua.” EHa bangi biire diya pirkino? Ni yalhobi han pa dikinua do. Di pirere yalhobi nin ha di wama tongure Yisas yu ditongwi, “Breti ire hungarai, han dikia. Talongwo breti dikungwo ha diria ol mone? Yu dungure Yisas grang wine ongwo hobi nin ha diriyala olere, yu dungwi, “Na breti ire huminia ha i di na tomua,” di pungwi. mSOngure, Yisas ha ering bongwo dire, yu ditongwi, “Ni piro. Perisi yalhobi Herot gamahobi kina homena breti yis ere gangwo dere, u bir ongwo mere, yalhobi ha dire talongwo sidina dire, u bir ongwo namia, naa ire, han molo.” Ena omia, gamahobo iwe, breti tau ire, nala dire, akun ol engwo bani kraung gi dungwo pisolere, taniga ire, sipi ala ongwi. Q Na ha weni kara diwa.” Yu direre, aidolere, iri si sipi ala pirere, pi nir digan bina holi ongwi. Ha di bole Perisi Sadyusi yalhobi kina marasin yis plawa ala olungure u bir ongwo ha (Mat 16:5-12) mS Momba, Yisas nin nomani si pungure, miling gul sungure, yu dungwi, “Talongure ni yalhobi tal guma hon dongwo harala dire, gala dine? I pisolo. Omaga iwe, ganba hong malaya yalhobi, tal guma hon dongwo ta i tibi ol tekiralia. 5c Ena ginta Perisi yal tau Yisas mongwo bani urere, ha bolbin diriyala olungwi. Olere, yong bai tal sire, yu ditongwi, “Ni hamen bani tal guma hon dongwo ta i tibi ol na tengere, hanaminba?” dungwi. Direre, yu nomani si pungwi, “Weni ta i tibi olam mo, olekinam mo,” dire kwi han mongwi. kO Gire ire ongure, Yisas grang wine ongwo hobi kina gintani sipi ala pirere, nir bani ongwi. Pirere pi Dalmanuta ganba pa dungwi. Yal tau tal guma hon onangwo harala dire gala dungwo ha (Mat 16:1-4, Mat 12:38-42, Luk 11:29-32) gGTongwo ari hobi nongure miing ongwi. Ari homena ne mongwo hobi iwe, miki weni po tausen mole nongwi. Ne mongure Yisas bai nu si olungure ere ongwi. Ongure homena ya dungwo tali gal ana holo muru ana holo sutani girungwi.   Te pisi migi sutani irere, God homa dungwo meri di tere, grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure yalhobi ebir sirere, ari hobi tongwi. P Dungure Yisas arihobi “Ami dio.” Ditere, breti sewen pela irere, “God homena na tenga wai piriwa,” ditere, breti a du dire grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure, ebir sire, ari hobi tongwi. $ ADungure Yisas yalhobi yu sirin bol tongwi, “Breti talmere dime?” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ana hol pai muru ana hol pai sutal dimua,” dungwi.  Dungure yalhobi yu ditongwi, “Hol bangi ari ta ke paikimia, nan me heba makena dinangwo bring sire, ari hobi tomingere, nename?” e CMenan gole momia bai nu si olgere, bangi pirere, omeling malamia, oo malgi ulubi dimua.” ` 9“Na arihobi hamen haung sui tai dire ereho molga homena wai sungure, miling piriwa. 3 aEna dungwo gin iwe, ari tabin bir weni u ku hon bole mongwi. Mol i ongure, emgi homena wai sungwi. Wai sungure, Yisas grang wine ongwo hobi gala di ku bole, yu ditongwi, zm%Ongure, ari para pirere, ganulun direre, yu dungwi, “Yal i talhan ongwiwe, tal wai moni omua. Ari kraung gi dungwo irai, a pila di tongure, ha hon pimio, te grabiling a tongwo irai, a kulang pai tongure, ha hon dimia hano,” dungwi.$Pamia, ha dire mongure, Yisas, “Tal olga i ari ha wai ol tekio,” hobang si tongwi. Tomba, ari hobi pirere, ha wai ol te i ongwi. H #Ditongure, gintani kraung pila dungure, ha mining wai pangwi. hI"Arere hamen bani yuwo hanere, eke dire, kraung gi dungwo yal i “Kraung pila do” ditongwi. (I!Dungure Yisas yali a ire, nin bangi ongwi. Pi molere, Yisas aling miling taniga kraung ali sin ongwi. Olere aling hol bani ebil sirere, grabiling bani angwi. 9 Ongure ari hobi yal ta kraung gi dire grabiling aa tongwo ha mining paikungure, a ire ungwi. Urere, Yisas sirin bol tere, “Yali awai ol tenanba?” }Ena Yisas Taia ganba bani aidolere, pi Saidon ongwi. Pirere pi Dekapolis pa direre, u Galili nir digan bina ongwi. 7Dimia ere malgi pire aung pangwo bani hamba, kwia ere ongure, ya moni mongwo hangwi. Yisas yal ta kraung gi dire ha mini paikungwo awai ol tongwo ha Dungure Yisas yu ditongwi, “Dinga wai piria, kwia nigi dongwo iwe, aun yong sina aidolere, haya ere mena ongwo wai momia, ere po.” 0~YPirere yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni ha pangwo meri dinia. Dinba, gir hobi homena nongwo moiring boi di yangwo awi nongwo pamia, nongwo meri na obilga neralba?” i}KDitongure, Yisas yu dungwi, “Na gir hobi homa homena tegere, nere miing onamia. Onangure, homena moiring yanangwo ire awi hobi tenamno?” Yu dungure al i “O, na awi mongwo meri mole uga meri di na tomua,” di pungwi. | Al i Pinisia al kul nongwo ha howa al momia, Griki ha dungwi. Ena al iwe, aung kwia nigi dongwo yong sina momia, Yisas mongwo bani urere, ya habilai sirere, yu ditongwi, “Na auna kwia nigi dongwo yong sina mongure, wiya, ni si doling i mena olanba?” B{Pimba ta molkima. Al ta Yisas umua dungwo pirere, ungwi. yzkEna Yisas ha di te pisolere, ere Taia ganba ongwi. Pirere, pi oo malgi ta pirere, kul si molia di pungwi. 2y]tal nigi dongwo hobi iwe, nomani sina i u tibi pirere, ari nomani ol hama si tomua,” dungwi. Pinisia al ta Yisas tani onangwo pamia dire pir tongwo ha (Mat 15:21-28) cx?Nomani nigi dongwo si pingiwe, yu pamia, yal al wou sinangwo nomani tere ware, kuni nere, ari si golere, yal al ire pisolere, yalta talhan a nongwo hanere nomani nigi dongwo sire irala di pire, tal gogo olere, hasu bal tere, kulu sire, nomani pir don kere, yong ki ere, gaung ha sire, nin gaung di yuwo erere, omeling pege dire, du nomani sire, GwTalhan tau nomani sina direre, u mena ungwiwe, di ni terala. vwEna Yisas hon yu ditongwi, “Tal ta ari nomani sina direre, grang bani u mena ongwo iwe, ari ol nigi de tomua. 2u]Nomani sina i honama. I nin hol pai tongwo hol i pirere, u mena namia. Pirere, emgi u yo maul ali namua.” Yisas ha di tibi ol tomiraya, homena para muru kuari pamua. ,tQDungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nomani paikimo? Ha i memini pir pa dikinia. Talhan tau mena direre, u gran bani nangwo iwe, ari ol nigi de ni tekinamua. 8siEna Yisas ari hobi ai dolere, ere malgi ongwi. Pire mongure, gamahobi u pa dire, yu sirin bol tongwi, “Ha dinga irai, memini pir pa dikiminia nin di tibi ol na to.” @r{Na ha weni di ni teiya ari nomani pamia ogolo piro.” Ena Yisas ari tabin hobi hon gala di ku bolere, yu ditongwi, o Direre Yisas hon yu ditongwi, “Ha di tengiwe, God ha i mobin hol olere, kwian moiya krehaman ha a i si ware, di tibi ol tenua. Te ni yalhobi tal miki weni ereyu moni ol wa monua,” dungwi. Tal tau ari nomani sina ol nigi de tongwo ha (Mat 15:10-20) Mn Yu direre namine nabe awai ol teralga paikima di pinua,” dungwi. #m? Yu dimba, te ni yalhobi yu ditenia. Yal ta talhan a nenangwo iwe, irang aang tenangwo pamba, yu ditomia, ni teralba, talhan i haya God te pisole moliwa. ( Eks 21:17) k Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “God Lo krehaman ha pisolere, ni nin ha a i warala dire oniba, ongiwe, wai pama di pino? {joEna Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi God Lo krehaman ha i pisolere, nin kwian moya ha iwe, a i si wanua.” iGod Lo krehaman ha di engwo dimba, te arihobi nin gaung bani di bole dimia. Direre maa e na tongwo paikimua.” ( Ais 29:13) dhAAling gama engure homena nomua.” Yu dungure Yisas yu ditongwi, “Hasu dire kuru dinga yalhobi Aisaia ha homa mining bol engwo yu pamiraya. God yu dimia, arihobi grang bani hana dal yuwo emba, pir nomani sina ekima. FgYu ongure, Perisi yalhobi ire, krehaman ha Lo kene ongwo yalhobi ire dire, Yisas yu sirin bol tongwi, “Ni gamnahobo aling bigi sikungwo iwe, talongwo kwiana moiya ha dungwo wine olkime? efCTe Maket homena bring si nongwo bani ware, ere urere, homena han bring sungwo hobi homa bigi si tongwi. Te kwiang moiya maing pangwo meri tau ere wine olere, mulu sin ya te pere ya, mulu hau ya, bol ya, nir bil tongwi. OeEna Perisi hobi ire, Yuda ari hobi ire dire, kwiang moiya yalhobi nin memini pangwo ongwo tali doling bole yu ongwi. Ena homena nerala di ongwo gin iwe, homa aleng bigi sirere, emgi homena nongwi. cd?Bolere hangure, Yisas gamahobi homena nerala di olere, aleng bigi homa sikungure hangwi. c Ena Perisi hobi tau ire, krehaman ha Lo kene ole nir si tongwo hobi tau ire dire, Yerusalem aidolere, Yisas mongwo bani u ku bongwi. 0bY8Omiawe, ganba bina holo holo i, te oo ai bir migi hobi Yisas para wa pa dungwi. Dungure, ari nibil pangwo a ire, maket homena bring si mongwo bani ungwi. Urere, Yisas sirin bol tere, yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni galsina anaminba?” Yu dire angure, nibil wai sungure, u wai ongwi.,aQ7Dire bli si mena holo holo i ongwi. Ongure ari hobi urere, “Yisas makena mome?” dungwi. Direre nibil pangwo yalhobi er ba hau irere, Yisas mongwo bani ongwi. P`6Ere sipi pisole, mena ongure, ari Yisas gumang gintani han pa dungwi. T_!5Ena nir bani hon ere pirere, pi Genesaret pirere, sipi si gol engwi. =^s4Ena Yisas homa breti ari miki weni ebir si tongwo i maing iwe, gamahobo pir pa dikima. Yisas Genesaret ganba bani pire ari nibil pangwo miki weni awai ol tongwo ha (Mat 14:34-36) y]k3Yu ditere, iri si sipi ala ongwi. Ongure, hamen hair wai simia, gamahobo ganulun dire nomani miki weni sungwi. \!2Hanere ganulun dire aya maya dire, kul pire mongwi. Mongure gintani Yisas ha yu ditongwi, “Mining bole molo. Na nan wiya kul pirkio”. q[[1Omba gamahobi hangwo nir aulung bani ongwo hanere, yu nomani si pungwi, “Kwia ta omia,” di hangwi. VZ%0Mole hangure, hamen hair mu dinba urere, sipi simia gamahobo puul sire nala di omba, kunu paikungwi. Paikungure yu ol mongure, hamen tarala di ongwi. Ongure Yisas nir aulung bani pi pa dire wiyala ongwi. \Y1/Ena hamen girungure sipi nir bani ya dungwi. Dungure Yisas nin bangi mongwi. gXG.Ditongwo yalhobi ere ongure, Yisas ere hamen hul ta pire mongwi. Molere God ha di te mongwi. W}-Ena nomia Yisas ari tabin i ere pio ditere, gamahobi sipi irere, “Na mominia. Ni homa pi Betsaida monana pio.” V,Te homena iwe, ari yagr miki weni paib tausen molere nongwi. Yisas nir aulung bani hol wangwo ha (Mat 14:22-33, Yon 6:16-21) wUg+Ongure tau ya dungwo tali pisi tau ire breti para homa yong gal basket ana holo holo kebena sutani girungwi. +TQ*Tongure yalhobi nere miing ongwi. S)Mongure Yisas breti te pisi sutani arere, han gala dire hamen bani hanere “God homena na tenga wai piminua” dungwi. Direre breti a du dire gamahobi tongwi. Tongure gamahobi irere, ebir sire ari hobi tongwi. Te pisi su i para a du dire arihobi ebir si tongwi. yRk(Ditongure ami dungwi. Ena ari tau miki weni wan handred hala si momio, te ari tau sutani pipti hala si mongwi. `Q9'Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari hobi kul pege bongwo bani hala sire ami di molo.” 3P_&Dungure Yisas yu ditongwi, “Breti talmere dime? Pi hanana po.” Dungure yalhobi pi hane urere, yu ditongwi, “Breti ana hol pai muru dimio, te pisi sutani dimua.” BO}%Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi homena nin inanga to.” Dungure, gamahobo yu ditongwi, “Na yalhobi moni miki weni tu handred kina homena bring sire ari hobi tenamin mo?” QN$Ere oo ta dungwo bani po ditengere pirere, homena bring si nenamua.” M/#Te mongure hamen girungure, gamahobi urere, yu ditongwi, “Hamen girimia, baniya ari oo ta kepare molkimia, homena ma dinangwo bring si nename? nLU"Engure Yisas emgi u pa dire sipi pisole, mena ure, ari tabin bir hanere, miling bir pir tongwi. Yalhobi kun sipi sipi mongwo meri mole, umia, kene onangwo yal ta molkimua di hangwi. Hanere bangi timi hon ha maing nir si tongwi. !K;!Omia, ari tabin bir hobi molere, hamba, yalhobi ongure, gumang han pa dungwi. Direre oo malgi pisolere, bli si pi hol bangi pirere, iri si homa engwi. gJG Pirere obilga mol pinamna pano.” Yu direre sipi irere, ere pi banta sime engwo bani ongwi. TI!Te mongure ari miki weni iriyala te mongwi. Mongure Yisas gamahobo kina homena nenamba haung ta dikungwi. Yu ongure Yisas gamahobo yu ditongwi, “Nan yalhobi obil ere banta sime enangwo bani namna po. _H7Ena Yisas grang wine ongwo hobi ere urere, honagi ongwo i ha di tibi ol tongwi. 6GeTomia, Yon gamahobo pirere, Yon yone nin irala dire, ongwi. Pirere, irere, ure, man wu engwi. Yisas ari 5,000 homena tongwo ha (Mat 14:13-21, Luk 9:10-17, Yon 6:1-13) mFSI ure Het tongwi. Tongure Herot pere boling bani erere, ama tongwi. Tongure ire pire, aang tongwi. Ena gin ta al Herotias Yon sirala di pungwo habang u tibi ongwi. Ena habang iwe, king Herot hamen haya aang kul nongwo haung u kalenda tibi ongure, homena kerala dire, ari di aulungwi. Di aulere, Gabman yal ire, Ami kene ongwo yal tau ire, Galili ari singaba tau ire dire, u ku bole mongwi. > Homa king Herot ebering Pilip eumbi Herotias wou si ingwi. Ingwo iwe, Yon hanere, “Ni ebin eumbi al Herotias si holo ole inga i krehaman ha yu ta paikimia, God Lo isusu ol tenua,” di tere tere mongwi. Di te momia al Herotias Yon nigi de pir tere mongwi. Molere, ta tal olere, sigolale di pire han mongwi. Momba, yal Herot mana ditongwi. Ditere yal tau bai nu si olungure yalhobi pirere, Yon han holere, aule ire pire, halabusi oo ala engwi. Embawe, king Herot Yon si gonama dire, kul pungwi. Pirere, Yon God honagi ari momia dire, halabusi oo ala engwi. Erere king Herot Yon ha dungwo pinangwo ha pirkimba, arewo pi pire pire mongwi. = =<sDimiawe, king Herot ha i pirere, yu dungwi, “Hamen haya na Yon nir bil tongwo yal irai, nugung birega gomiraya, omaga God aki ditongure, hon airima di dungwiwe,” dungwi. ;7Te ari tau yu dungwi, “A, God hana togu yal Ilaiya uma dimua,” dungwi. Te tau yu dungwi, “A, i hana togu yal irai u tibi uma dimua,” dungwi. 5:cEna, Yisas ol wangwo guung haang iwe, wa dire ganba bina holo holi kunu be pisolimia, king Herot pungwi. Ena ari yal al tau yu dungwi, “Yon ari nir bil tongwo yal irawe, gongworai, God aki ditongure, si hon ere airima dimua,” dungwi. “Airimia yulang pai tongure, yu oma dimua,” dungwi. m9S Ditere kwia nigi dongwo miki go si doling i ole tere, te ari nibil pangwo miki weni wel garu di bil tere, awai ol tongwi. Tongure, nibil wai sungwi. Yon ha maing nir bil tongwo yal i gongwo ha (Mat 14:1-12, Luk 3:19-20, 9:7-9) E8 Ena yu dungure, yalhobi pirere, oo hona hona i ha maing nir si te i pirere, yu ditongwi, “Tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pir tere, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo.” )7K Te oo malgi ta ongere, oo hong yal i ha wai di ni tekinangwo iwe, pisole guman yau tere, ere banta po. Nangere yalhobi nin maing hanere, nomani si pinamua.” 6  Ena ni yalhobi wa i oo malgi ta ala pire mongere, oo hong yal i ha wai di ni tenangwo pana gananga bani iwe, tani pai monania. D5 Kebering daing wananga pamibawe, galsina taniga ire wayo. 14[Terere, yu ditongwi, “Ni yalhobi bona gana ta ire wakio. Goliba tani a ire wayo. Heba gal gire ire wakio. Gal begi ta kine ire wakio. Te moni ta gal gire ire wakio. 23]Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi di ku bolere, ya su su bai nu si olere, kwia nigi dongwo si doling i olama dire, yulang tongwi. t2aTe Yisas ari hobi pir na tekimia di pire nomani miki weni sungwi. Simia Yisas wa i banta banta pirere, ari hobi ha maing nir si tongwi. Yisas Aposel ana holo holo kebena sutani hobi honagi ebir sire tongwo ha (Mat 10:5-15, Luk 9:1-5) 91kEna arihobi Yisas onangwo kunu pamia di pir tenangwo Yisas tal guma hon dongwo onangwo pamba, yol e pir tekimia, ol tekungwi. Tekimbawe, nibil pangwo tan tani awai ol tongwi. ?0wDirere, nigi de pir tongwi. Tongure, Yisas yu ditongwi, “God hana togu yalhobi iwe, haang ganba ganba i pai omia. Omba, nin ganbani ya, te algi tani yalhobi haang ta paikimua.” /#Yal iwe, hapenda yal molkimo? Maria wang Yems ya, Yoses ya, Yudas ya, Saimon ebering momia. Te keuni hobo irai, nan kina para molkimno?” p.YOngwo habang iwe, Sabat haung u tibi ongure, ha maing oo ala pire, ari ha maing nir si tongwi. Tongure, ari miki weni ha i pirere, ganulung dungwi. “Yal i ha makena i ure dime? Tal gumang hon dongwo i hol makena i ure ome? - }Ena Yisas Capernaum ganba i pisolere, ere nin oong malgi Nasaret ongwi. Ongure, grang wine ongwo hobi doling bol ongwi. ,}+Ena Yisas ha di nima pire yu ditongwi, “Na tal olga i, ari hawai ol tekio. Ama migi homena nenamia to,” dungwi.3+_*Ena yu dungure, ama i gintani aire, yamoni mole, hol wangwi. Wangure, me erin iwe, ana holo holo kebena sutani twelpela yia mongwi. Mongure, ari hobi hanere, yo yangwi. L*)Pirere, ama i aleng aki dire, yu ditongwi, “Amagir ye, airo.” b)=(Yu dungure, ari hobi wa gol tongwi. Tombawe, Yisas ala pire, ari mongwo hobi “Ere maini po,” ditongwi. Diterere, aang ire, irang ire, te gamahobo ya sui tai di ire dire, pi werang ta ama i pai mongwo bani ongwi. y(k'Ena Yisas hanere, yu ditongwi, “Ni yalhobi talongwo hai me mone? Ama i ta golkimia. Ya moni ul pai momua.” x'i&Pirere, pi ya singaba Yairas oo malgi pa dungwi. Pa dire, hangure, ari miki weni hai mere, pegare ole mongwi. &{%Yu dire, ari hobi molo dire, hobang si tongwi. Si tere, Pita ire, Yems ire, ebering Yon ire dire, obil aule ire ongwi. %+$Yu dimba Yisas ha dungwo i pir tekima. Tekire Yairas yu ditongwi, “Ni nigi de pirkio. Yon ura dire, na onangwo pamia di pir na tere molo.” &$E#Ena Yisas ha i di te mongure, Yuda ha maing oo kene ongwo yal Yairus gamahobo tau ure, yu ditongwi, “Ni aun haya gomia, ni Tisa talwe di te mone?” G#"Olungure, Yisas yu ditongwi, “Auna ye, ni na awai ol na tenangwo u wai nala di pire pir na tenga meri u wai pire monia. Ni kul pirikio. Nibil i kara wai simia, yon ura dinangure molo.” %"C!Dungure, al i u wai oiya di pirere, si pilo dire, gaung nungure, ure, Yisas mongwo bani ungwi. Urere, ya habilai sire, ha weni di ba bole di tibi olungwi. e!C Dungure, Yisas ari mongwo bane hobi han wabo dire, angwo yal gumang harala dire wa dungwi. v eDungure, gamahobi yu ditongwi, “Ari miki weni ure, ni yobile i sina olimia talongure galsina ama dine?” #Ena yu ongure, Yisas na yulana obilga ura di dimia di pire, inaa dire, sirin bol tere yu dungwi, “Na mobina holi ara ure galsina ame?” Ena yu ongure, nibil iwe, gintani wai sungwo ya moni mongwi. Mole, nin nomani si pungure, yong miling sina i para u wai ongure pungwi. mSArere, yu nomani si pungwi, “Na Yisas galsina ongwo bani aga i, nibil wai sinamia,” di pungwi. taHon u bir weni ongure mongwi. Molere, “Yisas gia ta yu omua,” dungwo pungwi. Pirere, u mongwo bani ungwi. Umba, ari taporal yobile sina ole mongwi. Mongure, al i haya u mobing hol urere, aling sine dire, galsina ongwo bani angwi. Ena ari dokta miki weni ure honagi ol tongure, airing i, moni bir kara pi dokta mongwo bani gongwi. Gombawe, nibil i wai ta sikima. 9kMongure, al ta kina doling bol ongwi. Ena airing iwe, algi bilere mongwi. Algi iwe, omaga ta bilkima. Me erin ana holo holo kebena sutani twelpela yia bil mongwo bani mongwi. wgDungure, Yisas yali kina ereho ongwi. Ongure, ari tabin bir hobi kri di u ku bolere, yobile sina ole mongwi. uc“Na auna migi irai nibil bir ole, golala di omia, ni ure gaung bani angere, si hon ere ya monamia wo.” Mongure, yal Yairas Yuda ari ha maing oo kene ongwo yali urere, Yisas gumang hanere, kebering gulung bolere sirin bol tere yu dungwi, Ena Yisas ere sipi bani hon pirere, pi nir bina hoibi hol bani ongwi. Pi mongure ari tabin bir weni u ku bole mongwi. 8iDitongure, yali ere pire, tal ol tongwo maing di tibi olere, Dikapolis ganba bani molere, boling kul tibi olungwi. Olungure ari hobi molere, tal ongwo ha i, pirere, yo yangwi. Yisas Ami kene ongwo yal ta aung si hon e tere te al ta Yisas gal sina are u wai ongwo ire dire ha (Mat 9:18-26, Luk 8:40-56) 7Dimba Yisas mana dire yu ditongwi, “Ni nin ere gaminahobo mongwo malgi po. Pirere, God tal ol ni tere miling pir ni tongwo i, di tibi olana po.” #?Ditongure, Yisas ere sipi ala nala di ungure, kwia yong sina mongure si doling i ole tongwo yali ure, sirin bol tere, “Na kina ereho namne?” dungwi. #~o}}*| {zyy$xwRvttssNrurqpnoonn,mmZlll kkSj5ihhXgffxee3ccNbaa`__>^]\Z~Y!X:WWVVIUU1TTSStR7PPIOO,NNMLLK[JJrJIIH^GFFEfDCBA@y??+>>|==<;F:X:9\88!7a6544N322B1W10//M.&-,1++ *)j(( 'J&&%%%#"!!H eaqzql-NxW EdU~NGz Hananga gin iwe, na Ari Wang Weni kwahawa bolimbani molere, ere ime uralua. Te yulana bir pai na tenangure nimni molere, hamen yong anigi ongwo meri uralga ari para muru na hanangwo pamua. myS Te hamen bani hamen yulang nimni mongwo hangiwe, ho tere hol wanangwo hananua. ( Ais 13:10) x “Ena kura talime gul oun dongwo pinangwo habang i wai sinangure, ari si bonamio, haba dekinamio, te hamen bani kulmoma yanamua. /wW Onamba na homa tal i ta u tibi hungure, awa ha tani di ni teiwa. Pir tekinanga pire nomani si pire molio. Emgi Ari Wang Weni unangwo ha (Mat 24:29-31, Luk 21:25-28) v/ Yu dinangwo hobi, Kraist hasu dungwo tabin, te hana togu hasu dungwo tabin u tibi namia. Pirere, tal guma hon dongwo olere, diu sirere, tal maing maing onamia. Olere, ari nomani isusu ol tenamua. Tere God ari nu ke tongwo hobi kela kul terala dire, honagi bir weni onamia. Eu Yu onangwo habang iwe, yal tau urere, “Kraist u timi momia hankino?” yu dinangworai, nomani si pir tekio. Te “Kraist u banta momia hankino?” dinangworai, ere nomani si pir tekio. St Te hamen yasingaba gul pinangwo haung si gubu dinamia. Dikinangwiwe, ari para muru u susu nangwo pamia. Pamba, hamen yasingaba nu ke tongwo hobi miling pir terere, gul pinangwo habang si gubu dinamua. +sO Onangwo habang i kura talime gul bir u tibi namua. Hamen haya God ari talhan i para ol engwo haung gul ere yu u tibi ta humua. Emgi gul ereyu u tibi ta hunamua. ]r3 God sirin bol terere, “Nimin sinangwo haung u tibi pi na tekio,” di tere molo. ]q3 Al gir panangwo hobi, te gir aming ne monangwo hobi, tal oname? Kee, miling pirie. ~pu Yal ta homena ya nenanga gul i wa molere, hanere, galsina malgi dinangwo ire nala di pirkio. Gin tani hamen hul po. koO Yal ta malgi molere, hanere, bona gana oo ala dinangwo ire nala di pirkio. Gintani hamen hul po. %nC “Ena piro. Tal maing nigi weni dongwo ol terala dire u ai mana dungwo sina i u tibi nangure hananua. ( Dan 9:27) Pirere sina i aire monamua,” dungwi. Dungwo bominga iwe, memini pangwo kerere, ogolo piro. “Onangwo gin iwe, Yudia molere, te pirere, hamen hul i molo. m Na tal ol tega ha maing pirere, a i si wanangiwe, ari ni hanere, yong ki ei ni tenamia. Tenamba, ni ha maing a gi di warere, monangiwe, God aki dire, a kulang pai ni tenamua. Tal nigi weni dongwo u ha maing oo airangwo ha (Mat 24:15-28, Luk 21:20-24) 2l] Ena si gonama dire, abimbi ta ebering hobi yong bai tal sinamua. Te irang hobi ereyu gamahobi ol tenamua. Te irang aang hobi si gonama dire, wang hobi bai tal sinamua. k# Ena ari para ni aule i pirere, ha hol ol ni tenamia. Tenamba, ni yalhobi nomani si pire talwa dirale, dire, kul pirkio. Ha dinanga iwe, God nin i gran bani enangwo dinanua. Ni yalhobi nin ta dikinanua. God Kwiang iwe, yon wu bilere, a kulang pai ni tenangwo dinanua. `j9 Ganba banta banta ari para muru ha maing i pir pa dinangure, hamen ganba wai sinamua. Ena Yisas ha maing oo aidolere, ere hoibi pirere, Olib hamen hul ami di molere, han ya olere, ha maing oo hangwi. Han mongure, Pita, Yems, Yon, Endru yalhobi Yisas mongwo bani ongwi. cb? Dungure Yisas yu ditongwi, “Owa, i mama kengwo haniba, emgi hulu sigwi dire isusu olamua. Hulu dungwo hanga bani hon ta dikinamua,” dungwi. Yisas gul oun dongwo u tibi unamua dungwo ha (Mat 24:15-28, Luk 21:7-19) a  Ena Yisas Yudari ha maing oo mena ongure grang wine ongwo hobi ta yu ditongwi, “Tisao. Hulu ya, te oo i, wai weni kemia hanega.” G` ,Te yal tau moni olungwiwe, tau a bi ere obil olimua. Te al werai iwe, wiimbi gomiraya obilga a nongwo mere kara ole pisolimua. Emgi homena bring si nenangwo moni ta dikimua,” dungwi.$_A +Olimia Yisas hanere grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi pir molo. Al werai iwe, moni miki ta a nekimia moni olungwo i, moni bir olimua. >^w *Ena al werai ta urere, moni nol sutani obil olungwi. D] )Ena Yisas ha maing honagi aki dungwo moni boksi dungwo bani ami di mongwi. Molere ari moni olungwo bani han mongwi. Han mongure ari tau moni miki weni pai tongwo hobi miki olungwi. N\ (Ari gongwo eung werai molere, oo ke pangwo ala iwe, pi molere, bal tere, tal a nongwo i tol di inamia. Inangwo yal iwe, God ha gobari weni di tenamua. Yu onamiba, emgi habang kul enangwo God ha hol u tibi nangwo habang iwe, yalhobi gul bir weni inangwo pamua,” dungwi. Al werai ta ha maing moni God tongwo ha (Luk 21:1-4) ![; 'Te, ha maing oo ala pirere, bol hona weni monangwo hananua. Te, ari homena ta bir ke nenangwo habang iwe, yal i hamil ha si holo holo olangwo hananua. uZc &Ena yu ditomia, ari hobi para weni wai pungwi. Yisas ha hon aine nir si tongwi, “Ni krehaman ha nir si tongwo yalhobi ol wangwo meri ol wakinanga pire kwi han molo. Yalhobi iwe, gal arikri weni ole warere, “Na singaba moliwa,” di pinamua. Te, homaulung maket homena bring si nongwo bani wagere, ari hobi na hanere, Singaba umua, di na tenama di pimua. BY} %Debit Kraist ‘Na nan hobana monia’ ditongworai Kraist iwe, Debit gang momo? Molkimua,” ditongwi. Lo Tisa Perisi hobi kina ol wangwo ha (Mat 23:1-36, Luk 11:37-54, 20:45-47) bX= $God Kwiang Debit yong wu bilere, di tibi ol tongwo pirere, yu di emia. Hamen ya singaba na hobana yu ditomia, “Ni na ana weni holi ami di molo. Mongere kiani i unaminga doling i mena olanua,” ditomia.(Sam 110:1) GW #Kul pir tongwo gin iwe, Yisas ha maing oo ala ha yu nir sitongwi, “God krehaman ha nir si tongwo yalhobi ya singaba Kraist Debit gang momua, di na tongwo i, ha weni kara di na tomo? V "Pamba, ha sutani iwe, wai weni pamua,” dungwi. Ha dungwiwe, Yisas pirere “O, yali nomani wai pangwo pamua,” di pungwi. Pire Yisas yali yu ditongwi, “Ni God kene ongwo hol ulibi molkinia, mala weni monua.” Ditongure ari hobi para emgi hon sirin bol tenamba, kul pir tongwi. Yisas arihobi sirin bol tere singaba Kraist ara gang mome dungwo ha (Mat 22:41-46, Luk 20:41-44) wUg !Te enambi tau yona milna to dingiwe, ha weni kara dinua. Ena God hau si ke tere, honagi ol tongwo wai pamia. 6Te “Tisao. Ni ha pangwo meri dinia. God tani hobana momia yal ta molkimua. Yu omia, nan God tani nomani si pir tere, yona milna tere, yulana para tenaminga meri para dinia. S Emgi nambatu ha iwe, ari para weni yon milni tenanua. Ha tau mo yu nangure, ha su i ya ime ta sikinamua,” ( Lev 19:18) dungwi. R Ni singaba God iwe, kwian tere nomani si pir tere, yulan tere, yon milni tere monanua. Ha iwe, nambawan ha dimia. ( Diu 6:30) kQO Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni Isrel ari hobi piro. God pir tomingiwe, hobana tani weni momia. ~Pu Ena dimiawe, God Lo krehaman ha nir si tongwo yal ta urere, yalhobi grang bani ha diria ol mongure, pungwi. Pimba, Yisas ha wai weni ta Sadiusi ditongure pungwi. Pirere, yu sirin bol tongwi, “God krehaman ha iwe, tal ha mo yu wo ome?” =Os Maa e tongwo yali ari gongwo hobi hobang mole kene ol tom mo? Ta tekimia. Ari hon mongwo hobi hobang mole kene ol tomua. Tongwo ipire i kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, kwiang hon momua. Ni yalhobi ha pir kun ole dikinua,” dungwi. God Lo bir mo yu ongwo ha (Mat 22:34-40, Luk 10:25-28) N Te ari gongwo hon airamua dungwiwe, Moses homa er bani endo dongwo hanere, ha mining bol engworai, kere pirkino? Ha iwe, God ha di Moses tongwo pire mining bol emiraya. Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, maa e tongwo yal God, na tani moliwa. ( Eks 3:6) +MO Yu olere ha gogo dingiwe. Ari golere hon airangwo habang iwe, yal al mongwo tali hon ta molkinamua. Ensel hamen bani mongwo meri molere, yal al hon ta ikinamua. cL? Ha maing mining ganing bol engworai pirkinga, te God yulang pai tongworai para pirkinua. VK% Te emgi weni al i gonamia. Ena emgi weni ari gongwo hobi hon airangwo habang i, al i ara wiimbi moname? Yalhobi para weni al tani wiimbi monamo?” Dimba, Yisas yu ditongwi, “Ni ha pir kun ole dikinia. HJ  Ena ebering hobi para yu gal enangwo gir kul ekirere gonamia. Ena Sadiusi yal tau ha maing nir si terere, “Ari gonangwo hon airikinamua,” dungwi. Dungwo yalhobi Yisas mongwo bani urere, yu ditongwi, “Tisao. rE] “O, para dinia. Sisa taling dungwo i, Sisa nin to. Te God taling dinangwo iwe, God nin tenanga pamua.” Dimia yalhobi pirere bukunungwi. Yalhobi ari gongwo i hon airamo dire Yisas sirin bol tongwo ha (Mat 22:23-33, Luk 20:27-40) D Dungure moni ta i urere tongwi. “Moni piksa i ara breng biire eme?” ditongwi. “A, i yasingaba Sisa breng biire emua,” dungwi. C Dimba yalhobi kela kule dungwo i, Yisas haya han pa dungwi. “Talwa di pire kela kul na tene? Moni miling ta ire wo. Na hanamna.” VB% Nu si olungure, pire yu ditongwi, “Tisao. Ni ha pangwo meri kara dinga haminua. Ni gin ta ari ha maing ditenga, yal ta wai pinam mo, nigi de pinam mo, dire, nomani si pire dikinua. Ha kara aru dire diteniraya. Ena God Lo krehaman ha moni takis ya singaba Sisa to dim mo, tekio dime? Tenaminga para panam mo, paikiname?” dungwi. A' Ena Perisi tau ire, Herot gamahobo tau ire dire, pi Yisas mongwo bani pirere, ha di mere si tere, sirin bol pinama dire, nu si olungwi. #@? Ena Yuda ha maing kene ongwo yalhobi Yisas ha bangi biire ditongwo i, “Na yalhobi mominga bani umia,” dire agi dinamia. Dinamba, Yisas pir tongwo yalhobi kul pir tere aidolungwi. Arihobi moni takisi Sisa tenamno dire Yisas sirin bol tongwo ha (Mat 22:15-22, Luk 20:20-26) K? Yu onangwo hanaminga wai weni panamua.”( Sam 118:22,23) d>A Sirere, ganba i hon yal tau tenamua. God homa yu di emiraya di pirkino? Oo kengwo yalhobi torari ire mebin damua dire pisolamia. Pisolangwo torari iwe, God hon ire torari sinangwo bring torari nima ongwo meri dinamua. =  “Ena yu onangwiwe, wain kunangwo yali tal oname? Er kungwo yal i pirere, er kene ongwo yalhobi kara si gol wai sinamia. D< Direre wang i si gonamia. Si golere, wai di maini olamua. g;G Ena yal i pi malgi pa dire ditenamba, er miling kene ongwo yali gamahobo kina molere, nin ha hol molere, “Er miling kungwo yal i wang umia hano. Yali si gonaminga, er kungwo ya, te ganba i nan para inaminua” dinamia. .:U Ena emgi weni yali nin wang weni yong miling terere, pana wai ganangwo yal iwe, nu si olere, yu ditenamia, ni pirere honagi kene ongwo yal i ditenana po ditenamia. @9y Ere unamba, yal ta hon bai nu si olamua. Ena yali pi pa dinamba, hon sirere, kara si gonamua. Ena emgi ari miki weni bai nu si olangwo namba, tau si golere, tau si algi bil tenamua. 8 “Ditenamia, ere unangure, yal ta hon bai nu si olamia. Olamba, kene onangwo yalhobi hon si algi bil terere, ol gogo dal tenamua. 7  Ditongure ere namia. Pi pa direre, ha dungwo meri ditongure, bisnis ongwo yali a i si molere, kuba sirere, ere po, ditenamua. N6 Pi molere, miling kul ema di pirere, honagi ari tau bai nu si olamia. Olere, yu di tenamia, nir wain i honagi ol i pirere, miling kul enangwo penangarai, tau ni nerere, tau na i na tenanua, dito. 5  Ena Yisas ha bangi biire yu ditongwi, “Yal ta u sirere, wain hani kunamia. Kulere niring dirala dire, maul ta wu enamia. Wu erere, kene ol molala dire, oo ta mini weni bani kenamua. Kerere, sina i yal tau kene ol molo di te olere, yali ere milin ta namua. "4= !Talwa dinamne?” direre, “na yalhobi pirkiminua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “O, para dinia, na ere para di tibi ol ni tekiralua,” dungwi.<3q Te yal ta yulang tongwo Yon irere, honagi omua, dinaminba, te ari hobi Yon pir tomia kura ha di na tenamia. Arihobi Yon God hana togu yal mongwo hamiraya, kura ha di na tenamia. =2s Ditongure, yalhobi nin bolbin dire, “Tal ha ditenamne? God yulang tongwo Yon irere, nir bil tomua, dinaminba, na yalhobi Yon pir tekiminia, Yisas Yon pir tekino, di na tenamia. w1g Yon nir bil tongwiwe, God yulang ire bil tom mo, yal ta yulang ire bil tome? Ni yalhobi ha mong di na to.” /0W Ditongure, Yisas yu dungwi, “Na ha tani weniga sirin bol ni tenaminia, ha mong di na tenan mo? Tenanga na yulang na tongwo yal iwe, maing di tibi ol ni tenaminua. F/ “Ni ara yulang ni tongwo ire ure, tal maing maing one?” j.M Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Yerusalem hon pi pa dungwi. Pa dire, Yuda ari ha maing oo ala ongwi. Ongure ha maing bli mining oo singaba ire, ha maing nir si tongwo hobi ire dire, u pa dire, yu sirin bol tongwi, O- Yon milni tekinangiwe, hamen Nabe prin i han uning sinangwo ya di panangwo bani panamua,” dungwi. Arihobi Yisas ara yulang ire tal maing maing ome dire sirin bongwo ha (Mat 21:23-27, Luk 20:1-8) ~,u Yu onana dire, ha pangwo kara diwa. Hamen haung haung God ha di te monangiwe, o, yal ta tal gogo ol na tomiraya di pirere, yon ki enga i aidole, yon milni wai e to. Tenanga, Nabin hamen bani mongwiwe, pring pai ni tenangwo i, i ole ni tenamua. +/ Te ni yalhobi God tani kunu bemia na tenangwo pamia di pire nomani tani sire tal ta irala dire sirin bonanga tali, ere ni tenangwo inanga pamua. >*u Ni yalhobi God grang wine olere, a i si wananga, ware nomani su su sikire God tani hobang momia di pir tere hamen hul i u dia nir digan ali po dinanga meri, wine ole nangwo pamua. :)o Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni nomani si piro. o(W Gongure, Pita hanere, “Tisao, yaulo hanega. Er kwasulu i ni ongi kura ha ditengarai gomia hano,” ' Ena honmil sinamoki Yisas yalhobi kina aire hol ongwi. Pirere er kwasulu i hon hangure, kara gongwi. Dulung ya, aulung para gongwi. 3&_ Ena hamen pu dungure, Yisas grang wine ongwo hobi kina Yerusalem ai dolere, ere mena ongwi. Ari tal ta irala dire God sirin bol tenangwo tal i inangwo ha (Mat 21:20-22) C% Ditomiawe, Yuda ha maing kene ongwo yalhobi te, ha maing nir si tongwo yalhobi Yisas si golala dire hol wa dungwi. Wa dumba Yisas kulung pir tongwi. Ena Yisas ha dungwo ari hobi wai pimiraya, kene ongwo yalhobi nin nigi de pire Yisas si gonamba, arihobi Yisas wai pir tere na si gonam mo di pire kul pungwi. d$A Ditere, “God ha yu di emiraya, Na ha maing oo ala i ari hobi ha di na tere tere onamia. ( Ais 56:7) Onamba, ni yalhobi ol gogo danga, u homena kuni ari mongwo meri gobere omua,” ( Jer 7:11) ditongwi. W#' Direre ari bona gana irere, God ha maing oo ala i wakio dire, mana ditongwi. "  Ena emgi Yisas grang wine ongwo hobi kina u Yerusalem malgi pa dungwi. Pa dire Yisas ere ha maing oo bir ala pirere, ari bona gana tobo ole i mongwo hobi si doling i maini olere, bol a siina manaa direre, moni tobo ole i mongwo hobi si doling i maini olere, bol a siina manaa direre, moni tobo ongwo hobi siru di olere, bol sia hahoba bring sungwo i para a siina manaa dungwi. T!! “Emgi miling honanga yal ta pe nekinamua,” ditongwi. Ditomia yalhobi pir mongwi. Ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha (Mat 21:12-17, Luk 19:45-48, Yon 2:13-22)  3 Ere bangi ungure, Yisas mena gongwi. Golere hangure, er kwasulu ta ulubi ire bongwo hangwi. Hanere, pi dimani pirere, miling ta honangwo pe nerala dire ongwi. Pire hamba, miling holkungwi. Holkungure aulung obil dungwo hangwi. Er miling hongwo haung ta molkimia, er i hanere B Ena parere honmil irai Betani ai dolere, ere ungwi. %C God wai pir to,” dungwi. Dungure Yisas ere Yerusalem ongwi. Pirere, pi Yuda ha maing oo bir ala pirere, han wabo dungwi. Dire mongure ari ya pi bengwi. Bengure hamen girimia Yisas grang wine ongwo hobi kina ere pi Betani pangwi. Yisas er kwasulu kura ha ditongwo ha (Mat 21:18-22) fE Nan kwiana moya Debit kene ongwo meri yali hon maulung sire ol na tongwo, wai weni piminua. 5 Erere, ari iri si emgi homa erere, “God wai pir to. Yasingaba iwe, God bai nu sungure, u tibi u na tomia, wai go piminua. ( Sam 118:25,26)   Au sungure, ari hobi galsina i homaulung bangi bangi engwi. Engure, yal tau er yolang ba dire, i homaulung bangi bangi engwi. ve Ditongure kun i ire Yisas mongwo bani ongwi. Pirere, galsina kun donki mobing bani engure, Yisas au sungwi. jM Dungure Yisas ha dungwo meri yal i ditongwi. Ditomia pirere, “O, para dinia, kun i ire po.”  Hanere han gulala dire ongwi. Omba, yal tau mala i molere, “Ni yasu kun donki giring yal kun i, han gulere, ire nano?” ]3 Dungure yasuri pirere, kun donki giring yal kun ta hona grang han hol emia hangwi. 3_ Nanga, yal ta mana di ni tenangworai, yu dito, pi tege eminga yal kun i honagi ol terala dire ire wo, dungwo uminia. Ol wai sinangwo, haya ire bli si unaminua, dito.” gG U pa direre, Yisas grang wine ongwo hobi ya sutani bai nu si olere, yu ditongwi, “Oo malgi yuwo hano. Hanga bani pirere, kun donki ta han hol engwo monamia. Kun donki iwe, yal ta au sikimia. Ni han hol irere, unana po.   Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ere pi Yerusalem mala weni pirere, Betpasi Betani malgi hamen hul Olibi u pa dungwi. {o 4“Tisao. Na omena pila dinama di piriwa,” dungwi. “Ni aire hol po. Ni na onangwo pamia di pir na tengiwe, u wai nanua.” Ditongure omeling gi dungwo yali gintani pila dimia talhan i para hanere, hol warere, Yisas doling bol ongwi.E 3Ungure Yisas “Na tal ol ni teralga mere pine?” dungwi. ^5 2Dungure yal i galsina gintani kula si olere, gintani aire, Yisas mongwo bani ungwi.  1Dungure Yisas pirere ure, “Mala wo dito.” Ditomia ari hobi gala dire, “Yisas gala dimia, ni aire nimni mole wo.”  0Dimba, ari hobi hanere kura ha ditere “sime molo,” ditongwi. Ditomba, yal i hon gala bir dire, “Debit gang ye, aki di na tomo?” %C /Mole pungure, “Yisas Nasarete hong yal irai u momua,” dungwo pungwi. Pirere, gala erakere yu dungwi, “Yisas, Debit gang ye, ni milna pir na tomo?” A { .Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina u Yeriko malgi pa dungwi. Pa dire, aidolere, ere ongure grang wine ongwo hobi ari tabin bir weni kina ereho ongwi. Ongure Timias wang omeling gi dungwo yal i, haang Batimias, homaulung bina i ami di mongwi. Molere ari ungwo hobi “Moni na to” dire hong dire mongwi. 9 k -Te na Ari Wang Weni molia. Na hamil ha sire, honagi ha diterala dire, ta huiwa. Nir honagi ol terala dire wiwa. Ganba ari miki weni pring pangwo i na ulbe hane a tere gol tegere sigare kule u wai nama dire, wiwa,” dungwi. Yisas omeling gi dungwo yal su apila di tongwo ha (Mat 20:29-34, Luk 18:35-43) L  ,Yal ta singaba molala di pinanga iwe, nir honagi oli nanga pamua. Y + +Yu omba, ni yalhobi iwe, enin hobi nir honagi ol te i pirere, singaba monanua.  # *Ditomba, Yisas yalhobi gala di ku bolere, yu ditongwi, “Baniya yal tau singaba molere, hamil ha sire, gamahobi honagi ha ditongwo hanua. ve )Ena Yisas grang wine ongwo yal ana holo holo ya molere, yal su i nigi de pir terere, kura ha ditongwi. w (Pamba, yal ta u na dalna holo holi monangwo nu ke teralga paikimua. God nin hanere, nu ke tenangwo pamua,” dungwi.  '“Owa, para yu orabilua,” dungwi. “Para dinia. Na gauna gul iralga meri inanio, te na golere, bina nir biralga meri binanga pamia. ) &“Ni yasuri ha ogolo pir kun ole dikinia. Ni na gauna gul iralga meri inan mo? Te, na golere, bina nir biralga meri para binano?” dungure, *M $“Tal ol ni teralga pire dine?” dungwi. “Hamen nabilungwo ai molere, talhan para weni kene ole kemilanga na yasuri u dalni holo holi molabilba?” dungwi.   %' #Ena Sebedi wang Yems ya, Yon, yasuri u Yisas mongwo bani urere, “Tisao, na sirin bol ni tenaminga ni talta ol na tenan mo?” dungwi. c? "Olangure yalhobi gauna ha sirere, ebil si na terere, homa kuba na sirere, na si gonamia. Golere, ari habang sui tai dire pai molere, emgi airalua,” dungwi. Yems Yon kina singaba molabila di pungwo ha (Mat 20:20-28) Y+ !“Pino. Omaga nan yalhobi Yerusalem namna dire uminia. Pi pa dinaminga yal tau na Ari Wang Weni na han holere, ha hol ol na terere, ha maing ari singaba tau, God krehaman ha kene ongwo yal tau na tenamia. Tenangure na aule pirere, na si golala dire, ha hol ol na tenamia. Terere, na aule ire pirere ari wiyol ta monangwo bani olamia.  Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Yerusalem nala dire ongwi. Yisas homa emia, grang wine ongwo hobi bangi pirere, nomani miki sungwi. Ari miki weni emgi engwo hobi kul pire pire ungwi. Ungure Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi ha diterala dire, “Mala wo” dungwi. Dimia ungure, Yisas emgi tal han ol tenangwo meri awa ha di tibi ol tongwi, ~y Ire monamba, yal tau ol gogo dal tenamia. Tenamba, emgi hamen bani iwe, mol pai gobari weni inamua. Ena ganba baniya ari tau singaba mole eang dire hamil ha sungwo hobi hon u mobing hol namua. Te yal bina kultaing hobi emgi hon singaba mole eang dinamua. Na ha pangwo weni kara diwa,” dungwi. Yisas gole hon airalua gin sui tai dire dungwo ha (Mat 20:17-19, Luk 18:31-33) 8}i keumbi ya, irang ya, aang ya, gir kul nongwo ya, homena ya nongwo pisolere, na honagi ol na terala dire dolna bonangwiwe, omaga malungwo haung, God mong pring hon siina di tenangure, inangwo kunu benamua. Oo ya, ebring ya, keuni ya, aang ya, gir ya, homena ya nongwo miki weni wan handret meri inamua. t|a “I para bonba, yal ta na ol wai ol tega guna hana i nomani si pir na tere, oo ya, ebring ya, abring ya, s{_ Ena Pita molere, “Ni piro. Na yalhobi talhan para ai dolere, ni ni dolni bominga yawe,” dungwi. Iz  Dungure, Yisas grang wine ongwo hobi mongwo bani tene han terere, yu ditongwi, “Ari nin onangwo kunu ta paikinamia. God tani onangwo kunu bemia. Talhan hobi God nin ongwo dimua,” dungwi. y Dungure grang wine ongwo hobi ganulun bir direre, nin diria ole yu dungwi, “God ara aki di tenangure sigare kule u wai namne?” +xO Te kun hausi hai bun kiaing kun engwo ala iwe, nangwo honagi nega dimba, bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo hol i nangwo nega weni dimua.” Cw I ta paikinamua.” Ena yalhobi ha i pirere, ganulun dungwi. Dimba Yisas hon ainere yu ditongwi, “Gir hobo, yal ta God kene ongwo bani ala nangwo hol i kulang panamo? I ta paikinama. Bv} Omia, Yisas grang wine ongwo hobi han wabo direre, yu ditongwi, “Ni piro. Yal ta bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo bani honagrang ala nangwo kulang panamo? u+ Yu ditongure, yal i nigi di pirere, gumang digan holere, ere ongwi. Ena yal iwe, bona gana miki weni a neiraya dire, miling pirere, ere ongwi. Dt Dungure, Yisas hanere, yong wai e tere yu ditongwi, “Onga i para onba, tal taniga olkinua. Talhan miki a nenga iwe, ari te mena olere, moni inanga, ebir sirere, ari talhan a nekinangwo yalhobi tenana po. Yu onangere, ni tobo wai hamen bani dinamua. Yu ol pisolere, na tal ol tega ha maing pire na dolna bolo.” Ks “Tisao, na gir migi molga ali yu oli uga, omaga ari moliwa.” sr_ Ni krehaman ha pinirawa. Ari si golkio. Wou sikirere, wi eun yasuri ire pisole olkio. Kuni ta nekio. Yal ta hasu ditekio. Hasu dire yal ta taling tol di nekio. Nimai nabin aki di to dungwo pingirawe” ( Eks 20:12-16) dungwi. dqA Dungure Yisas yu ditongwi, “Talongure na yal waiye, di na tene? God tani yal wai momua. :pm Ena Yisas hon aire ere ongure, yal ta bli si pirere, ikwi bolere, yu sirin bol tongwi, “Tisa yal waiye. Na talmere olgere, kwiana mol paralga bani paralga na tenane?” 7og Na ha weni kara di ni teiya piro.” dungwi. Direre, gir migi aki di kulere, breng bani arere, kuria si tongwi. Yagaleng ta tal miki anongwo ha (Mat 19:16-30, Luk 18:18-30) znm Gir migi hobi God kene ol na to, ditongwo meri ari hobi ere yu dikinanga, God kene ongwo bani ta honanga pamua. Hm  Ditongure Yisas hanere, yong ki erere, grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Gir migi hobi aule ire, na molga bani urala di omia mana di tekio. God gir migi hobi iwe, kene ol tongure momia. l Ena ginta ari gir kul nongwo hobi Yisas breng bani anama dire, i ku bongwi. Bomba, Yisas grang wine ongwo hobi kura ha ditongwi. k- Inangwo yal i, wou sire, eungbi homa monangwo al iwe, ol gogo dal tenamua. Te al ta wiimbi aidolere, yal ta namia. Nangwo al i, wou sirere, wiimbi homa inangwo yal iwe, ol gogo dal tenamua,” dungwi. Yisas gir migi kuria si tere nu ke tongwo (Mat 19:13-15, Luk 18:15-17) Wj' Pungure Yisas yu ditongwi, “Ena yal ta eungbi ai dolere, al ta hon inamia. [i/ Dimiawe, oo malgi hon pirere, grang wine ongwo hobi Yisas sirin bol pungwi. |hq God ol erere, si daule e na tomia, yal ta eumbi wiimbi aidole si poira sire, u nin nin nanga paikimua,” dungwi. Qg Molere, nin nin molkirere, yon tani erere, monania. ( Jen 2:24) yfk God yal al ol engwo iwe, irang aang pia si nin bangi olere, eunbi kina yon tani erere, si daule molo dimiraya. |eq Hamen haya God talhan para weni ol erere, ari yal al para ol erere, ( Jen 10:6) krehaman ha yu di emiraya, Pd “Owa, i dimba, ni nomani ta paikungwo ipire, Moses yu bol ni tomia. c  Dungure yalhobi yu ditongwi, “Moses al irere, ai dolala di pinangi, pepa bol terere, ai dolanga para pama dimua,” dungwi. Kb Dungure Yisas yu ditongwi, “Moses krehaman ha talwa di eme?” !a; Si tomia, Perisi yalhobi tau u pa dire, kela kul tere, yu ditongwi, “Nan krehaman ha memini panangwo al ta ire ai dolamin mo, aidolekinamne?” ?` y Ena Yisas ere pi Yudia ganba pirere, pi Yodan nir bina hoibi hol yuwo ongwi. Pi mongure ari miki weni hon u ku bongwi. Bongure, yal iwe, homa tal ongwo meri olere, yu nir si tongwi. >_u 2“Ena pil i tal wai dimia. Dimba, gwiring mena pi wai sinangure, irere, tal onamne? Tal ta omingere, gwiring hon monamo? Ta molkinama. Ni yalhobi homena pil ongwo mere iwe, kunu ganba sinaya monia. Molere, yon milni ura dinangure, ya ime sire, ari hobi kina yon tani erere, mol i nanua,” dungwi.f^E 1“Homena pil onga bengwo mere iwe, endo giini bli bali dire ari para muru denamua.” Y]+ 0Pirere gin tani ta golkinania. Te endo i wai ta sikinamua. ( Ais 66:24) U\# /Te omin weni hol i, tal nigi dongwo ol warere, pring au si ni terala di onangure, si gi di olo. Yu ongere, omin taniga dinangure, hamen bani nanga pamua. Te omin su dinangure, endo de pangwo bani nania. F[ .Pirere, gin tani ta golkinanua. Te endo i wai ta sikinamua. uZc -Te kebin weni hol i, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangure, di keuru si olo. Yu ongere, kebin taniga dinangure, hamen bani nanga pamua. Te kebin sutani ereho ya dinangwo moli pirere, endo de pangwo bani nanga pamia. FY ,Pirere, gin tani ta golkinanua. Te endo i wai ta sikinamua. (XI +I ta dekinamia. Na tal ol teralga iwe, tal oun dongwo ol teralua. Te ani weni hol iwe, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangure, di keuru si olo. Yu ongere ani taniga dinangure, moli pire hamen bani nanga pamua. Te ani sutani dinangure, endo de pangwo bani nanga pamia. IW  *Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “Ena gir migi ta na tal ol tega ha maing a i warere, na pir na tenangwo, yal ta hanere, a, i hasu onua, ditenangwo, gir i pirere, na mobing hal wa na tenamia. Ditenangwo yal iwe, kwahulu bir weni ta nugung bani han hol erere, u di nir digan man ali pirere, gonangwo oun denamo? lVQ )Ena yal ta ni yalhobi ni hanere, yu nomani si pinamia, O, na singaba Kraist grang wine ongwo hobi aki di teralua, di pire mulu hau nir holere ni tenangwo nenanua. Yu ol ni tenangwo yal iwe, emgi God siina dire tobo tenangwo pamua. Na ha weni kara di ni teiwa,” dungwi. Ari pir tongwo hobi tal nigi dongwo isusu ol tenangwo ha (Mat 18:6-9, Mak 9:42-48) _U7 (Ta si na tekinama. Te yal ta kiang pai na tekinangwo iwe, nan yol e nominga monamua. T+ 'Dungure Yisas yu ditongwi, “A, i mana ditekio. Te yal ta na hana a i wa molere, tal guma hon i tibi olamia, emgi na gauna ha si na tenam mo? PS &Ena Yon Yisas sirin bol tere yu dungwi, “Tisao, yal ta ni hani a i wa molere, kwia nigi dongwo si doling i olungwo haminia. Hanere, na gamnahobo ta molkinia yu olkio dire, mana ditominua.” DR %“Ni yalhobi yal ta, na hana pirere, gir migi mongwo i pana gal tenanga iwe, na pana gal na tenanua. Te na pana gal na tenanga iwe, na tani taman. Nabe hamen ya singaba pana gal tenanua. Nabe na bai nu sungure na ya ime wiwa” dungwi. Yal ta kiang pai na tekinangwo yali nan gamna hobo monangwo ha (Luk 9:49-50) @Q{ $Yu dire gir migi ta i sina erere, kulere, yu ditongwi, P #Dungure Yisas ami di molere, grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi gala dire, ere wio, dungwi. Direre, yu ditongwi, “Ni yalhobi singaba molala di pinanga iwe, ya ime sire, nir honagi ol tere, mol i nanga, singaba monanga pamua.” O "Yu dimba, yalhobi pir uning si mongwi. Momia, hol bangi iwe, urere “Nan yal ara singaba molere, kene onamne?” dire bolbin dungwi. -NS !Ena yalhobi hon pi Kapaneam pa dungwi. Pa dire pi ala molere, Yisas grang wine ongwo hobi yu sirin bol tongwi, “Ni yalhobi hol bangi tal ha bolbin dine?” 0MY Yu dungure yalhobi pir pa dikimia, sirin bol tenamba, kul pungwi. God kene ongwo bani yal ara singaba moname? dire gamahobi sirin bongwo ha (Mat 18:1-5, Luk 9:46-48) YL+ Pirere, yu ditongwi, “Ari Wang Weni, na iwe, ari na i kura bolimbani olamua. Yu olere na si gonangwo pamua. Golere ari habang sui tai di pai molere, God aki di na tere ulna yunangure hon airalga pamua.” ~~`}}'||@{zzfzyx9wVv)uu`tts~rtqponn#mm#ll=kk5jii2hCgffeeddccbb$a``7_s_ ^m]r\[[4ZZZYaXXRWWV7UUTTsSSRRbQQOPOaNNyMM`LL3K%JaIIkIHGGG1FFEEHDDuCBBfAAxA@6?[>>==<Ena yal tau na Kraist ol wai ol na tongwo maing di tibi ol teralga hana moyu nangure singaba monua di na tenama di pimio, te yal tau ari tau ha dungwo i bolbin dire, na nan ha diga i wai pama di pire Kraist ol na tongwo maing di tibi ol tomio, te yal tau Kraist aki di na tomia dire ha maing wai wai pire di tibi ol tomua. L7 :Na ya molalga, Yisas pir tongwo hobi gai gole ha maing nir si tekinamba, na halabusi pai molgere, ari miki Yisas yulang na tenama di pire, kul pirikire nimni mole, God ha maing di tibi ol tomua. ?6 y: Tal oun dongwo ol na tongwo i hanere singaba Sisa oo malgi soldia er kwi nu mongwo hobi ire, yal tau ire dire, na Kraist honagi ol tega ipire na i halabusi olungure pai molga hamua. 5 3: Ena yahuna hobo, na halabusi pagere tal oun dongwo ol na tongwo hangiwe, God ha maing aki di tongure pai omia pir po sinana dire di ni teiwa. j4 O: Mongere Yisas Kraist tani tal wai ol ni tere yon wu binangure tal dime dire ol wananga i, ari hobi hanere, God haang a yuwo olere, maa e tenangwo pamua. Pol i halabusi olungwo i ha maing honagi onangwo pire yong wu bungwo ha 3 5: Molgere ogolo nomani si pir kun olere, Kraist u pa dinangure galeng bolkinanio, te God prin ni tongwo i hon ni tekinangure amane dime dire monanua. :2 o: Ena God ari kina yon milni tenga i ya te monanga monanio, talhan maing maing pangwo i han po sinanio, te nomani si pire ebir singa i si wai olana dire, God sirin bol te moliwa. 1 :Kraist Yisas nin miling pir na tere tal ol na tomia milna gul sungure yona milna ni teiwa. Tega i, God pungure ha pangwo kara diiwa. ^0 7:Pirere ni yalhobi na milna ala pania dire ha hobi di ni teiwa. Na halabusi pare God ol wai ol na tongwo ha maing mining aki di molga i, God pirari pare tal tau ni tongure ebir sire na tau aki di na tere na tenua. 3/ a:God awai honagi ni onga bani kebering hole oli nangwo nangwo, emgi hamen ganba kul enangure Kraist Yisas u pa dinangwo haung honagi ol wai si ni tenangwo pama di piriwa. B. :Hongebe Yisas ol wai ol na tongwo ha maing kebering hole di tega i, aki di na te i unga unga, omaga ere para aki di na te monua. Monga i pire na yona horega ongure God ha di te moliwa. z- o:Tere na God ha di tega haung ni monga hobi pire na yona horega ongure ni kene ol ni tenama dire God ha di teiwa. U, %:Na ni yalhobi monga i pir ni tere tere, haung haung God wai pir teiwa. [+ 1:Nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pirari pare ol wai ol na tongwo bani monana di pibilio, te yon ura dinangure hamen tare au dungwo bani monana di pibilua. Pol God maa e tongwo ha (* M:Ena Kraist Yisas grang wine onga hobi ire, ha maing pungwo ari kene onga hobi ire, awai honagi ol tenga hobi ire dire, Pilipai malgi monga hobi God kul engwo monua. Monga hobi pasi kere pinana dire, na Pol molia, Timoti han mongure bol ni teiwa. Na yasuri Kraist Yisas honagi ol tobilua. ~) wNan pi tege eminga yal Yisas Kraist pirari pare to bir hole na tongwo i, ni yalhobo monga bani pai omo. Para we.( Tongwo meri na gamnahobo yal Mak ire, Aristakas ire, Luk ire dire, ha maing honagi ole mena ke pare mongwo hobi para yahuno di ni tomua. ' Yal Epapras Kraist Yisas ha maing di tongwo ipire na kina halabusi ereho pai mobilua. Mobilga yali yahuno di ni tomua. V& 'Te ni yalhobi Pol halabusi aidole mena unama di pire God sirin bol tenga meri God pirere, po di na tenangwo ni monga bani urala di piria, na paralga bol ta akun ol ere molo. Pol arihobi yahuno ditongwo ha % Na pasi bolere sirin bol ni tega meri onana di piriwa. Sirin bolga meri obil onana di pirikiba, tau ol hobo kunana di piriwa. 1$ ]Enambiye, ni Kraist nomani si pir tere Onisimas unangwo pana gal to. Ni na kina Kraist gamahobo mominia, ha di ni tega i wine olo. Olanga na wai pire maa e ni teralua. [# 1Na nan ulbe hane a ni teralua dire bolga ana bini hano. Na homa Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i, nir si ni tega pire Kristen monia. Monga iwe, ni nin gol na to di ni teralga pamba, di ni tekiralia. " 7Yali tal gogo ol ni tongwo pring ya dungwo i, yal i inangwo meri na na tengere iralue. Te yali tal ta pring panangwo na ulbe hane e tere ni teralue. f! GEna na yahuna ta moma di pinanga, na uralga pana gal na tenanga meri yal i pana gal to.   9Homa yali honagi ol na tenama dire han honba, omaga yali han honga meri obil ya molkinamia, ni kina Kraist gamahobo tani monanua. Yali milna ala pamia yona milna teiya. Omaga yali honagi ol ni tenamio, te Kraist gamahobo mongwo ipire ni milni ala pamia yon milni tenanga pamua. ( KEna Onisimas haung obliga ni ni aidolimba, yamoni ni aidolekimia, na molga bani ure Kraist pir tomia ni kina gobari moli nanga pangwo ipire ni aidolimua. , SPiriba, yal i na kina ereho molala dire a girin dikiwa. Ni nin hani pamia, ni kina ereho monama di pinanga i, molabilga pamua. Molkinama di pinanga, molkirabilua.  # Umba, na Kraist ha maing di tibi olga ipire halabusi pai molia, ni aki di na tenanga meri yal i na kina molgere aki di na tenama di piria. V ' Omaga yali nu si ni monga olgere umia. Ungwiwe, na nomani yal i tegere umua. u e Homa ni Onisimas honagi wai olkimia digan moma di pinba, omaga yali ni nan honagi aki di na tenangwo pamua. 8 k Krehaman ha di ni teralga pamba, di ni tekiralia, obil sirin bol ni teralua. Ni honagi onama dire han honga yal Onisimas iwe, tal gogo ol ni tere te omba, na halabusi pai molgere, yali Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha di tibi ol tega pire, nomani si kulu sire pir tomia, na wana moma di piria. C  Pamba, yona milna ni tega ipire obil sirin bol ni teralia, na Pol molere haya bi dimani eya. Erere Kraist Yisas honagi ol tega i pire, halabusi pai molia ha obilga sirin bol ni teralua.  ;Ena ari hobi miling pir tere ol wanga maing pirere, yona horega ongwo ipire, ni kulni pirkire Kraist hang dal waire krehaman di ni teralga pamua. [ 1Enambi Pilimon ye, ni Kraist pir tongwo hobi yon milni tenga i, God gamahobo para weni aura di tenia, na pirere yona horega omua. Pilimon, ni honagi onama dire han honga yal Onisimas unangwo wai pir tenanga ha % ENi nan Kraist pir tominga i, wama dire a i si waminga i, Kraist nan kina si daule monaminga memini pangwo i, ogolo pir po sinamna dire God sirin bol teiwa. ( KTalongwo maa e teye? Ni God gamahobo aki di tere yon milni tena dungwo pirio, te pi tege eminga yal Yisas hang pirere a i si wana dungwo pire God maa e teiwa. t cPilimon, na God ha di tega haung ni monga maing ya, te ol wanga maing nomani si pire God maa e teiwa. V 'Nan Nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, pirari pare ol wai ol na tomia ni monga bani pai namio, te hamen wai tanangure yon ura dinamue. Pilimon singaba Kraist yong miling tongwo ha c AAri Pilimon oo ke pangwo ala ha maing pirala dire u ku bongwo hobi kere pinama dire bolgere, Kraist pir tongwo al Apia ire, Kraist kiang hobi i manbi olere nimni mongwo yal Akipas ire dire, kere pinama dire bol teiwa. T %Na Pol molia. Molere Kraist Yisas pir tega i pire, na i halabusi olungure pai moliwa. Enambi Kraist ha maing honagi olga meri ongwo yal Pilimon pasi bol terala dire bolgere gamnahobo ta Timoti han momua. +OMomia grang wine ongwo hobi Yisas ha ditongwo meri iwe, wine olere, u ganba bina holo holi pirere, Yisas tal ongwo ha maing arihobi ditongwi. Di te i ongure, hamen singaba nin kene ol tomia, honagi ol i ongure, tal guma hon dongwo ya, te yulang para tere aki di tongwi. Ena para.ykEna Yisas ha i di pisolere, God nin aki di ingure, ere hamen bani ongwi. Pirere God kina si daule mongwi. mSTe onba aleng arere, ari sigonangwo nir ta nenania. Yu onaniba, golkinanua. Te nibil panangwo yalhobi gaung bani ananba, si hon ere u wai namua,” ditongwi. God Yisas aule ire ere hamen bani ongwo ha (Luk 24:50-53, Ap 1:9-11) : mTe God tal guma hon ongwo iwe, ari pir tongwo hobi aleng bani emia. Te na hana dalere, kwia nigi dongwo si doling i olania. Te gin ta nin ha pisolere, ha howa ta yure dinanua. 7 gDitengere na onangwo pamia di pir na tenangwo hobi iwe, nir bil tenanga God nin sigare kul tenangure u wai namua. Pir na tekinangwo yalhobi emgi si ha hol bolimbani olamua. j MNi yalhobi ganba uling holo holi pirere, na ol wai ol tega ha maing ari para weni ditenana pio. F Ena emgi Yisas grang wine ongwo hobi para weni homena ne mongwi. Momba, Yisas u pa dungwi. U pa dire kura ha ditere, “Ari tau na i tibi ole hanere, na airimua, dungwo i, pirkin mo? ] 3 Hanere ere pirere, grang wine ongwo hobi ditongwi. Ditomba, yalhobi iwe, yasuri ha dungwo ere yol e pirkima. Yisas gamahobi ha maing honagi onama dire nu si olungwo ha (Mat 28:16-20, Luk 24:36-49, Yon 20:19-23) jM Ena enin tau ya sutani Yerusalem aidolere, banta nala di pirere, Yisas u pa dungwo hangwi. ,Q Ditomia yalhobi hai mere, aya maya di mongure, Maria u pa direre, “Yisas gongwo irai, haya airungwo, na hanere wiwa,” dungwi. Dimba, yalhobi Maria ha dungwo i yol e pirkima. Yisas gamahobi yal sutani Emeas nala dire bangi ongure Yisas u pa dimia kina ereho ongwo ha (Luk 24:13-35) <s Hanere Maria pirere, Yisas enin tau hobi ditongwi. _7 Ena Yisas gongwo bani pai molere, Sarebir habang honmil sinamoki gaung hon si giu dire airungwi. Airungure Maria Magdala hong al i kwia nigi dongwo ana holo muru holo sutani i ole tongwo al iwe, homa hangwi. jMDungure, al hobi ere maini urere, kwia kulung pirere, te ongwi. Pirere miling si giri gomia ari ta ditekima. Ena para. Mak bongwo wai simia yal ta bongwo dimia. Maria Magdala hong al i Yisas i tibi olungwo ha (Yon 20:11-18) Z-Ni al hobi hon ere memini pirere, Yisas grang wine ongwo yal Pita ya, irai di tenana po. Yisas homa e ni terere, Galili omia. Ni nanga, pi Galili pirere, hanania. Homa ha di ni tongwo meri irawe, yu omua.” ;o“Ganulun dikio. Yisas Nasarete yal irai, er pera bani si gongwo irai, wa dunga haminia. Yal irawe, baniya molkimia, gaung hon si giu dire airimia. Engwo bani irai dimia hano. lQHanere, ala pire hamba, yagaling ta gal pege pirere, ami di momia hangwi. Hanere, ganulun dungwi. <sDirere, ure hamba, hulu haya i mena olimia hangwi. Pirere, al hobi nin ha di wa tere, “Kwahulu bir weni hona grang si pera di emiraya, ara urere, i ole na tename?” dungwi. U~#Sare bir habang honmil sinamoki al hobi ere Yisas man wu engwo bani ongwi. ^} 7Sabat habang wai sungure, al Maria Magdala hong al ire, Maria diing Yems aang ire, Salomi ire dire, wel paura kunung wai ungwo ta bring sire, ire ongwi. Pirere, Yisas gongwo gaung bani bil terala dire, ire ongwi. i|K/Emia Maria Magdala hong al iwe, Yosis aang Maria diing, kina al suri tene han mongwi.N{.Ditongure Yosep pirere, gal pege ta bring si ire pirere, Yisas yone nin ingwi. Irere gal pege yobilere, hulu grang ala i man wu engwi. Erere hulu bir weni ta i urere, grang bani si pera di engwi. Gz-Direre soldia kene ongwo yal ta gala dire, “Yisas omaga gom mo, haya gome?” Dungure soldia, “Haya gomua” dungwi. Dungwo pirere, “Yosep ni Yisas yone ni nin inana po,” ditongwi. Ry,Dimia Pailat nomani si pire molere, “Yisas haya gomo?” dungwi. x%*Ena hamen pudungure, Arimatia yal Yosep u pa dungwi. Yal i Yuda ari kaunsel singaba momia haang u bir ongwi. Pirere God kene ongwo hol u tibi unama dire, kwi mole han mongwi. Molere, “Ongi Sabat habang u tibi namia, kenba talhan hobi akun ol eralua” di pungwi. Di pire momba, Yosep ere pi Pailat mongwo bani pirere, kul pirkima, ha kara nubigi di direre, “Yisas yone nan iralba?” dungwi. w+kvO)Al hobi iwe, homa Galili mole warere, Yisas ungwo hanere, aki di tere tere ongwi. Te al tau Yerusalem mole, Yisas kina ereho urere, mongwi. Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha (Mat 27:57-61, Luk 23:50-55, Yon 19:38-42) Qu(Ena agr tau ulubi ire naa di molere, tene han mongwi. Mongwo sina i al ta Salomi mongwo, te al ta Maria, Magadala hong al mongwo, te Maria diing, Yems wang emgi ya, te Yosis yasuri aang mongwi. ty'Ena soldia kene ongwo yal ta urere, Yisas gongwo hanere, “Gir hobo. Yal i God wang weni kara momua”, dungwi. |sq&Gomia Yuda ha maing oo ala gal abalabo bir han hol engwo iwe, sina si oulu di ya ime pirere, u sutani ongwi. -rU%Mongure Yisas gala bir dire gongwi. q)$Dimba, yal ta bli si pirere, dimin baira me guu kengwo meri iwe, tal ta yu dungwo nir hol nongwo gal ali hongwi. Holere mugu homiri bli wa aki dire, Yisas nenama dire grang wangwi. Warere, “Ilaiya urere, auli manbi olam mo, olekinam mo, hanaminue,” dire han mongwi. `p9#Dimba, ari tau mala mongwo hobi pirere, “Gir hobo, Ilaiya gala dima pino” dungwi. 7og"Tangure, Yisas gala dire, “Eloi eloi lama sabaktani?” dungwi. Ha iwe, memini yu pamia, “Na God ye, Na God ye, ni talongwo na han uning si oline?” ( Sam 22:1) |nq!Ena ari u sina weni ungure hamen si bongwi. Si bongure moli ongwo ongwo, ari pera wangure, hamen hon tangwi. m! Te Isrel singaba Kraist ye. Ni er pera bani pisole, manbi unanga hanere, ni hani wine olere, pir ni tenaminba?” dungwi. Ditere, homena kuni nongwo yal su er pera bina holo holo sungwo i, para yu ditongwi. Yisas gongwo ha (Mat 27:45-56, Luk 23:44-49, Yon 19:28-30) "l=Ditongure ha maing singaba, te krehaman ha nir si tongwo hobi para gaung ha si tongwi, “Ari tau gongwo aki di tomiraya, ni nin gaung aki di tenam mo? 5keNi er pera bani monia, wa di manbi womo.” 2j]Ena ari hobi wiriyala pire gaung ha sire, breng guma gama dire, grabalga ol terere, “Ni ha maing oo bir i tule olere, ari habang sui tai dire keralua, diniraya. \i1“Kura bole homena kuni nongwo yal momua,” ditomiraya, ha mining yu bol engwi. hTe bina holo holi iwe, kura bolere, homena kuni nongwo yal sutani daling holo holo er pera bani si engwi. ( Ais 53:12) #g?Erere er gumiling mibi iwe, ha di mere si tongwo i mining bol engwi. Mining bol ere yu ditongwi, “YALI YUDA ARI SINGABA KING TANI MOMIRAYA,” dungwi. PfI ongwo habang omare nain klok i pirere, Yisas er pera bani si engwi. e5Nekimia er pera bani Yisas kebering aleng nilbli sungwi. Sirere galsina wangwo gulere, sina i erere, nin santu sire aleng bangwo yali i ongwi. Yd+Pirerewe, marasin ta wain nir kina i mu dire, Yisas nenama dire tomba, nekima. kcOHaungure Yisas aule irere, pi Golgota ganba ongwi. Ganba iwe, nan ha Ari Yulagi Engwo dinaminia. Wb'Ena omia Sairini yal ta Aleksanda te Rupus irang Saimon, Yerusalem malgi nala dire ungwi. Ungure yalhobi pi guma erere, yalhobi, “Yisas er pera haungwo i ni tol di haunana wo,” ditongwo, haungwi. Wa'Terere di gogo dal te pisolere, galsina wai gul olere, hon wa tongwi. Wa tere er pera bani si gonama dire, aule ire ongwi. Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha (Mat 27:32-44, Luk 23:26-43, Yon 19:17-27) d`ADire kewa kuba ta ire, breng bani sire, ebil si tongwi. Tere, ya manbi habilai si tongwi. U_#Ditere hasu kewa dire maa e tere, “Ni Yuda ari singaba irawe,” dungwi. ^Bongure, yalhobi urere, Yisas galsina mori wai weni ta wa tongwi. Tere han galeng engwo ta irere, ama kere breng bani wa siru ditongwi. t]aEna soldia hobi Yisas, aule irere gaman opisi sina ongwi. Pirere soldia para muru gala di ku bongwi. u\cDungure Pailat pirere, ari hobi yong aura di terere, Barabas gule ole tongwi. Terere Yisas aule ire pire kuba sire, si gonama dire soldia er kwi nu mongwo hobi tongwi. Soldia hobi Yisas gaung ha si tongwo ha (Mat 27:27-31, Yon 19:2-3) [/Ditongure Pailat pirere, “Yu onaminba yali talime ta om mo?” Dungure ari hobi pirere, gala erakere dire, “Er pera bani si golo,” dungwi. IZ  Dungure gala dire, “Yal i er pera bani si golo,” ditongwi. Y Dungure Pailat pirere, “Barabas gule ole ni tenaminia, te Yudari singaba bir weni aule i na tenga i tal ol tenamne?” fXE Dimba, ha maing singaba ari para weni yong ali bai wure, “Barabas obil gule ole na to.” ]W3 Pirere kela kule ditongwi. “Owa, ni nin singaba Yisas gule ole ni tenamin mo?” V1 Dungure, Pailat molere, yu nomani si pungwi, “Yuda ha maing singaba hobi para molere, Yisas nigi de pir tere, hani si na tomiraya” di pungwi. }UsEna Pailat mongwo bani ari miki weni u ku bole mongwi. Molere “Yal ta haning pangwo irai gule ole na to.” TOngwo haung i, yal ta haang, Barabas, haning pangwi. Pangwiwe, homa Yuda ari gaman kina kura bole yal ta si golere haning pangwi. S}Ena erin habang homena bir si gale nere mongwo haung Pailat yal ta haning pangwo gule olungwi. Moni moni yu ongwi. 5RcDimba, Yisas pir uning si momia, Pailat ganulun dire, nomani si gogo dangwi. Pailat Yisas er pera bani si golo di tongwo ha (Mat 27:15-26, Luk 23:13-25, Yon 18:38, 19:16) hQIPailat pirere hon sirin bol tongwi, “Ha di mere si ni tongwo i, ni ha ta mong di tekino?” >PwDungure Yuda singaba ha miki weni di mere si tongwi. 1O[Sire aule ire pire Pailat tongwi. Tongure Pailat molere, yu sirin bol tongwi. “Ni Yuda singaba king bir weni mon mo?” Dungure Yisas, “Ni nin yu dinua” dungwi. @N {Ena honmil sinamoki Yuda ha maing oo singaba ire, kene ongwo hobi ire, God krehaman ha nir si tongwo hobi ire, yal bir hobi para weni u ku bongwi. Bolere ha holere, Yisas han sungwi. M HDungure hoale ti be dungwi. Dungure Pita pirere, “Yal hoale gin sutani be dirala di onangwo, na hana gin sui tai dire di kul si na tenanua,” Yisas yu ditongwo irai i kraung bani ere nomani si pir mongwi. Molere, min bile yare simile hai me mongwi.L}GDungure Pita God maulung bani di yulang bolere, “Na ha pangwo dikiralga God na sigonaamia. Yali weni kara hankiwe.” #K?F“A. Haniraba dinga pirkiwe.” Dungure emgi ari mala mongwo hobi Pita hon sirin bol tongwi, “Ni Galili yal monia, Yisas gamahobi weni kara monua.” xJiEDungure ama i hon urere, Pita hanere, ari mala mongwo hobi ditongwi, “Yal ya yali gamahobo momua” dungwi. I-DDitongure Pita ha di kul sirere, “Haniraba dinga pir kun olekiwe,” dungwi. Direre ere maini nala dire hona i ongwi. Ongure hoale be dungwi. {HoCOmba, Pita endo pir mongwo hanere, tene han terere, “Ni Nasarete hong yal, Yisas, gamahobo monua,” ditongwi. gGGBEna Pita maini u sina i mongwi. Mongure ha maing oo singaba honagi ama ta wiyala ongwi. F1ADirere yal tau ebil si tere, apalapo ta irere, omeling bani to holere, “Na ni siminia, hana dalo” dungwi. Ena soldia er kwi nu mongwo hobi urere, gaung bane bani di dagi sungwi. Pita Yisas na hankiwa di kirulu dungwo ha (Mat 26:69-75, Luk 22:56-62, Yon 18:15-18, 25-27) JE @“God gaung ha sungwo pingiwe, para wai simia. Gonam mo, golkinam mo? Ni ari hobi nin pinanga meri do.” Dungure yalhobi grang para mu dire, “Yal i pring bir pai tomia, gonamua” dungwi. VD%?Dungure singaba i nigi de pirere, nin galsina ongwo aulu dire, yu ditongwi. 6Ce>Dungure Yisas yu dungwi, “Owa, na moliwa. Ari Wang Weni na irawe, God na i aleng weni hol i olangure molalia. Mol i pire emgi kwahawa bolimbani ya ime uralga hananua.” B)=Dimba, Yisas pir uning si ole mongwi. Mongure singaba i hon yu sirin bol tongwi, “Ni maa e tominga yal God irawe, wang Kraist ni mon mo?” A/<Yu ongure Yuda ha maing oo singaba bir weni u sina aire molere, Yisas yu ditongwi, “Ha di mere si ni tongwo i ni mong di tere molkino?” $@C;Dimba, ha ere u kunu homa. +?O:“Ena yali yu dimiraya, Yuda ha maing oo bir na gintani tulere, ari habang sui tai dire ari oo kengwo tali kekiralia. Hon keralua dungworai, na pir mominua.” 3>a9Homia yal tau aire ha gogo ditongwi, U=#8Kumia ari miki weni airere, hasu dire kela kul tongure, ha ta u kunu homa. <}7Ena Yuda ha maing oo singaba, te u ku bongwo hobi, Yisas si gonama dire ha hol ongwi. Omba, ha dungwo hobo kungwi. ,;Q6Momia Pita Yisas ongwo mobing hol i doling bol pirere, ulubi naa di mongwi. Molere soldia er kwi nu mongwo yal tau, endo pir mongwo bani Pita ami di mongwi. K:5Ena yalhobi Yisas aule irere, Yuda ha maing singaba ke pangwo malgi ongwi. Ongure krehaman ha nir si tongwo hobi ire, singaba tau ire, ha maing kene ongwo hobi ire dire, u ku bole mongwi. 49a4te omia, apalapo kula si ingure, yoluwai bolo ongwi. Kiang hobi Yisas auli Kaunsil mongwo bani pire ha hol ol tongwo ha (Mat 26:57-68, Luk 22:66-71, Yon 18:13-14, 19-24) 83Omia yagaling ta apalapo pege ta pirere, Yisas ongwo mobing holi doling bol ongwi. Ongure ari hobi pi arere, han sirala di omba, O72Yu dungure gamahobi Yisas aidolere, te ongwi. Yagalan ta te ongwo ha 96k1Homa ya monga habang na kina ha maing oo ala ereho molere, ha di ni tega pinga irawe, na han sikiniraya. Ha maing mining ganing homa di engwo irai, omaga u tibi omia hano.” 5/0Sungwo hanere Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi na na han sirala dire, di kuba ire unia. Ungiwe, yal ta homena kuni nongwo han sirala dire un mo? 4#/Sire aule ire nala di omba, Yisas grang wine ongwo yal ta di baina ire, Yuda singaba boi honagi yal ta di sungure, kraung bol bali sungwi. 93m.Dungure ari hobi para pirere, Yisas han sungwi. \21-Ena Yudas homa u Yisas mongwo bani pa dire, “Tisao” dire guma mu dungwi. 1%,Ungure bai tal sinangwo yali yu dungwi, “Na homa pirere, yal ta guma mu diralga yali han sinania. Sirere kene ole aule ire po,” dungwi. u0c+Ena dire mongure Yisas grang wine ongwo yal ta Yudas, u pa dungwi. Dungure ari miki weni kina ereho ungwi. Ungwo hobi ure, Yuda ha maing singaba ya, ha nir sitongwo ya, kene ongwo hobi nu si olungure, di baina ya, kuba ire ungwi. '/G*Aire namna pano. Na bai tal sinangwo yal omaga umia hano,” dungwi. Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tongwo ha (Mat 26:47-56, Luk 22:47-53, Yon 18:1-11) w.g)Mongure Yisas hon ere mena pire urere, “Ni yalhobi ul pare uning sire mono? Ena para monia. Na si gonama diga haung irai u mala umia. Ari Wang Weni na irawe, na haning sirere, ari hana yamoni mongwo hobi na tenangwo pamia, han molega. /-W(Di te pisole ure, hangure, yasu hobi omeling oun dongure, ul pai mongwo hangwi. Hangure Yisas wi dungwo pirere, gintani hon molere, gai golere, pir uning si mongwi. P,'Di tere, hon ere mena pirere, God ha homa ditongwo meri hon ditongwi. @+y&Seten ni kraun sire kela kul ni tenangwo pir tekinga pire, ni ul paikirere, God ha moni moni di te molo. Nomani si pinga kulang pangwo yu olalua di pinba, gaun oun dongwo timawe.” 7*g%Di pisolere, ere yalhobi mongwo bani pire hangure, ul pai mongwo hangwi. Hanere Yisas Pita yu ditongwi, “Saimon, ni ul talongwo pane? Hon molo di ni tegarai molkino? 4)a$Tenanga omaga gul piralga haung u tibi ta hunama di piriwa. Piriba talhan hobi para muru ni hobang monia. Na hana ta paikima. Ni hani pamia, gran wine olalua,” dungwi. w(g#Direre obilga ulubi pire, ikwi bole, God yu ditongwi, “Nabe, ni aki di na terala di pinanga, aki di na to. d'A"Olere, “Na yona sina i erin bai tabile dimia, golalga mere piria, hon mole han molo.” &!Direre, Pita, Yems, Yon ya su hobi aule ire ongwi. Pirere, Yisas yong sina ering bai tabile hoho mo ungure, nomani si gogo olungwi. %7 Ena yalhobi Getsemani ai u pa dungwi. Pa direre, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi timi molo. Na God ha di terala oiwa.” $Yu dimba, Pita nimni mole yu dungwi, “A, ni gonangi na para golalua. Ni hani ta di kul sikiralua,” dungwi. Dungure yalhobi Pita dungwo meri doling bole dungwi. Yisas irang God ha di terala dire Getsemani u sina ongwo ha (Mat 26:36-46, Luk 22:39-46) ##Dungure Yisas Pita yu ditongwi, “Omaga ginangwo i hoale gin sutani be dinangure, kul pirere, na hana gin sui tai dire di kul sinanua.” S"Dungure Pita yu dungwi, “A, yalhobi te namba, na ni ai dolekiralua.” X!)Nanba, te na golere hon airalgiwe, homa e ni tere, pi Galili molalua.” c ?Pi mongure Yisas gamahobi yu ditongwi, “Ha maing mining ta yu pamia. God kun sipi sipi kene ongwo yali sigonangure, kun sipi sipi hobi te ususu namua. Yu di emiraya, ni yalhobi iwe, na aidolere, te nania.(Sek 13:7) CDungure ul geral ta di wai sirere, Yisas grang wine ongwo hobi kina ere Olib hamen hul i ongwi. Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha (Mat 26:31-35, Luk 22:31-34, Yon 13:36-38) }sNa nir wain iwe, hon ta nekiralba, emgi God kene ongwo bani pi molere, hon neralua. Na haweni kara di ni teiwa.” kODirere wain nir ta irere, God ereyu ditere yalhobi tongwi. Tongure nongwi. Nongure, “Nir iwe, na nan algi dimia Na nomani guwa si ni teiya. Ari miki weni God bolo gumang puli ire u tani nama dire, na nan algi u mena namia. J Terere yu ditongwi, “Na gauna miing ni teiya neiyo” dungwi. }Ena homena ne mongure, Yisas breti ta irere, God homena na tenga wai pir ni teiwa dire, a du dire, yalhobi tongwi. ,QHa maing mining ganing bol engwo meri irawe, Ari Wang Weni na golalga pamia. Na Ari Wang Weni irawe, na bai tal sinanga yal i, emgi gul bir weni pinania. Aang ta kul ekinangworai, wai panamba,” dungwi. Yisas gamahobi breti wain kina tongwo ha (Mat 26:26-30, Luk 22:15-20, I Kor 11:23-25) Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta onania. Onanga yal iwe, pere bala tani homena ereho nir bole nobilua. taDungure yalhobi gumang bani nin han iriala olere, yal tani tani aire, “Na yo? Na yo? I ta olkiralua.” 3Urere bol bani ami di molere, homena ne momba, Yisas yu dungwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta na bai tal sinania. Ha weni kara di ni teiwa.” BMongure pudungwo Yisas grang wine ongwo hobi kina ungwi. +Yu ditongure yasuri ere pirere, pi malgi pa dungwi. Pa dungure Yisas ha ditongwo meri u tibi ongure, yasuri homena nenangwo a kun ol e mongwi. `9Oo hong yal i weran ta i tibi ol ni tenangwo irai, ala pirere, homena akun onanua.” ?wHanangiwe, doling bol po. Ongere yali oo ala nangwo irai oo hong yal sirin bol piro. “Tisa grang wine ongwo hobi kina homena nerala dimia, weran ta ya dim mo, dikime?” di piro. ) Dungure ena Yisas yal sutani bai nu si olere, yu ditongwi, “Ni yasuri oo malgi po. Pi pa dinanga, yal ta nir hol ire unangwo bangi hanania. {o Ena homena breti u bir hongwo nere mongwo habang iwe, erin bir weni ta u tibi ongwi. Ongure, kun sipi sipi yalkun ta si kere nongwi. Nomba grang wine ongwo hobi Yisas yu ditongwi, “Na yalhobi pirere homena makena a kun ole enamne?”   Dungure Yuda singaba hobi wai pirere, “Di tibi ol na tenanga, tobo moni ni teralua.” Dungure pirere, bai tal sirala dire, homaulung kwi mole han mongwi. Yisas gamahobi kina Pasoba erin homena nongwo ha (Mat 26:17-25, Luk 22:7-14,21-23, Yon 13:21-30) c? Ena Yisas grang wine ongwo yal ta Yudas Iskeriot ha i pirere, pi Yuda ha maing oo singaba yu di tongwi, “Na Yisas gamahobo molia, sigonanga haung mala unangwiwe, na yali monangwo bani di tibi ol ni teralua.”  Tal ol tega ha maing ganba ganba i para kunu benangure, al tal ol na tongwiwe, di tibi olangure, ari para nomani si pinamua. Na ha pangwo meri di ni teiwa” dungwi. Yal Yuda Yisas bai tal sire singaba hobi teralua dungwo ha (Mat 26:14-16, Luk 22:3-6)  Omaga al i wel bil na tongwiwe, golalga haung mala umia, na ari yulagi engwo bani na man wu enangwo ipire, yu ol na tomua. _ 7Ongwiwe, tal wai weni ol na tongwo i hankino? Yal bina hobi kina ereho moli pirere, emgi talta aki di te monanga bani monania. Na kina moli ubilgarai para wai simia, emgi hon tal ta aki di na tenan mo? Tekinania. s _Direre al i kura ha ditongwi. Tomba Yisas yu ditongwi, “A, kura ha ditekio. Al i nin hang pangwo omia. c ?Tobo bir teti kina inaminga irai, ari talhan a nekungwo hobi ebir si tenaminga irawe.” ` 9Tomba, ari hobi nigi de pire, ha diria olere, “Wel niring i talongwo gogo bil tome? )KHoma Saimon hakubi dongure Yisas awai ol tongwo yali Betani ke pangwi. Ke pangwo oo ala iwe, Yisas pi bol bani ami di molere, homena ne mongwi. Mongure al ta wel niring, kunu wai ungwo, tobo bir weni bongwo, i ungwi. Urere, grang si pa dire, garu dire, Yisas breng bani bil tongwi. _7“Erin habang iwe, ari miki weni homena ne monangure, nan Yisas haning sinaminba, ari hobi kura bir bol na tenamua,” dire han uning si olungwi. Al ta wel garu dire Yisas bil tongwo ha (Mat 26:6-13, Yon 12:1-8) e EEna hamen haung sutani wai sinangure erin bir u mala namia. Erin bir iwe, yal kun sipi sipi sikere, te breti u bir hongwo ne mongwo haung u pa dinangure, homena bir ke nenamia. Nenangwo haung u mala ongwi. Ena Yuda ha maing singaba God krehaman ha nir sitongwo hobi kina molere, Yisas kul si haning sire, sigolala dire, nomani sire, hol wa dungwi. ^5 %Na nan ha di ni tegiwe, ari para weni kwi ogolo weni molo, di teiwa,” dungwi.`9 $Uralgiwe, ni yalhobi pir pa dikinia, gintani weni uralga dimia, yamoni ul pai molkio. w #Na pudinangwo ural mo, ginangwo ural mo, hoale be dinangwo ural mo, honmil sinamoki ural mo, hamen tanangwo ural mo? Y+ "Yal ta oo ke panangwo aidolere, ere ari yol oo namia. Pirere, boi honagi ari hobi oo malgi kene ol molo dire, pai ole namia. Nangure kwi monangwo yali oo hong yali, na uralga kwi ogolo weni molo, ditenamia. xi !U tibi nangwo gin iwe, ni yalhobi para pirkinania, kwi mole han molo. Ha ya moni mere ta di ni tenamna pirio. / “U tibi nangwo gin iwe, yal ta pir pa dikinamua. Ensel hobi para ta pirkinamia, te Wang na para ta pirkiralia, Nabe tani weni muru pimua. E Hamen ganba wai sinamba, te na hana iwe, wai ta sikinamua. ~{ Ari omaga malungwo hobi ta gol wai sikinangure, talhan i u tibi unangwo hanere emgi gonamua. Ha weni kara di ni teiwa. 0}Y Hananga meri iwe, ha emgi homa di ni tega meri u tibi nangwo hanania. Hanere, “O, awa ha di engwo irai, omaga mala umia, hona grang a non ole momua,” di pinania. |- “Ena er kwasulu ering bani kwi han monanua. Yolang bani hon pu dire, mine hon onangwiwe, nimin hon yanangwo haung u tibi nangwo hanania. ~{u Hanangure ensel hobi bai nu siralgere, u geral bomai hobil kuman ganba uling holo holi namia. Pirere God ari nu ke tenangwo hobi aule i ku bolala dire namua. Er Kwasulu mine hon ongwo iwe hamen haung ebil sungwo ha (Mat 24:32-35, Luk 21:29-33) h~}||l|{{z9xwvvcuwussrqqqppvo,nm{m$l=kjjQi|hh`gg-fge(dccEba`_^]\[[ YXWsVUUT=SSXRQPONMM KKPJIHGFEEWDHCCWBFA@???>l==c<<:9B765l421U005//.f-k,++~*@('&&%%2##! gvhxq M&hO God Kwiang ha i di tibi olimia ari nomani bir pamia pir po sio. Leodisia malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi di tongwo ha &NE Yal ta ganba baniya talhan hobi obil nomani si pir tekire nimni monanga yal i God kene ongwo bani singaba molere moli nanga nanua. Nanga ipire God haang ire God oo ke pangwo ya ime unangwo haang Yerusalem hon ire, na nan hana hon ire dire, ni nomani sina i bol eralga pir po sinanua. $MA Haung obilga molere ni monga bani uralia, na hana obilga mol pai gobari inanga i pire aidole kwaling ta nana dire bal ni tenangwo ipire a i si ware molo. !L; Ni yalhobi tal oun dongwo u ni au sinamba, ha maing pisolekire, nimni molo di ni tega meri, ol monga ipire emgi arihobi pir na tenam mo, na han uning si onam mo, suang i harala dire tal oun dongwo gaung gul bir ari ganba uling holo holo i inangwo gin i na ni kene ol ni teralua. sK_ Seten gamahobo i tal ol teralga hano. Na Yuda moliwa dire du nomani pangure hasu di wangwo hobi u ni deben bani tabin sire i kwi bole maa e ni tenangwo gin i, na yong wu bilalgere ni nan kina yona milna tani ebilga i han po sinamua. aJ;Yu olalga yal na molia, ni tal ol wanga maing han po siiwa. Sire ni monga guman bani hoiri yaule e ni teya yal ta hon yolekinamua. Ni yalhobi nimni molkinba, na hana obilga awala galere grana ha i obilga wine onua. zImEna na ha diralga meri ni pasi bole Piladelpia ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. Na amane mole tal dime dire ongwo hong yal molia. Molere singaba Debit kene ongwo bani na hon maulung sire kene ol moliwa. Molgere nanga hona grang ki miling na a molia, hoiri yaulalga yal ta mana di na tekinamio, te hon yole eralga ere yu mana di na tekinangwo pamua. HGod Kwiang ha i di tibi olimia ari nomani bir pamia pir po sio. Piladelpia malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi di tongwo ha G+Amane moli nanga nanga na gal pege wai weni ni teralga pinanua. Pinanga hobi God sigare kul ni tenangure mol pai hon irere moli nanga nana dire han bol engwo buku i, ni hani kri si olekiralua. Olekirere ni hani iwe, Nabe ensel hobi kina maulung bani dal tibi ol teralua. %FCYu olalba ni Sadisi ari monga hobi yal tan tani tal nigi dongwo olkire amane monga haniwa. Monga ipire emgi ni u na molga bani ure amane moli nanga nanua. AE{Homa weni God ol wai ol na tongwo ha i ni pire milni go pania. Panga meri omaga nomani si kulu sire hon a i si ware milni panangure molo. Molkinanga, yal ta kuni nerala dire unangwo haung ni pir po sikinia, gintani ure nongwo hanere ganulun dinga meri na yu u pa diralga ganulun dinangere gul ni teralga pamua. eDCMonga i aidole aire Yisas pir tere nimni molo. Nimni molkinanga God honagi obilga ol tere mol pai onga i, wai sinangwo gonanga pangwo ipire nimni molo. Ni yalhobi tal ol wanga i tani weniga tal wai onanga God hankimua. \C 3Ena na ha diralga meri ni pasi bole Sadis ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. God Kwiang gumang hol, mobing hol, daling hol pai hol pai, breng kebering walaing sina para kunung kunung mongwo yal molia. Molere kulmoma ana hol pai muru hol pai sutani aiwa. Aga dongwo yal na ni yalhobi tal ol wanga maing nan kara han po siiwa. Ari tau ni yalhobi God grang ha wine ole wana di ni hamba, na hanega God honagi ol tekirere ulgi sire gongwo meri mona di haniwa. JB God Kwiang ha i di tibi olimia ari nomani pamia pir po sio.zAmMonamba honmil sinamo kulmoma homa meberi yong bona dungwo meri ni yalhobi gonanba, na yulana ire homa airanua. l@QYulana ni teralga i nabe God homa na na tomia ari wiyol na pir na tekungwo hobi honagi oun dongwo teralgere, ganba mulu hau yare bol sulere u susu ongwo meri yal al hobi u susu pire gumang nin nin dinangure kiang pai monamua. y?kDiralga haung i, a i si wanga hobi na yulana ni teralga ire ari wiyol Yisas pir tekungwo hobi kene ol tenanua. >Tekiba na ha diga homa wine ole a i si wanga meri omaga wara kere a i si ware molo. Mol i nanga nanga na u pa diralga pamua. =9Yu olaliba, ni ari yal al tau al Yesebel doling bolkire, te Seten tal ol wangwo maing pir po sire doling bolkinga hobi ha oun dongwo ta di ni tekiwa. N<Inangure gir kul nongwo hobi para si gol wai siralua. Siralgere ari ha maing pir tongwo hobi hanere, ari para weni tal ol wangwo irai God hanere pring kunung kunung tere ebir si tomia di hanamua. .;USikungure gumang bani nigi de hanere, doling bongwo hobi para nigi de haniwa. Hanere al i doling bongwo hobi kina nibil bir tere gul oun dongwo miki tegere inamua. D:Al i tal digan ongwo i, nigi de pir tere nomani sina si kulu sinama dire na hamen haung tau han gogo dal moliba, al i tal digan ongwo i pisolala di pirikimio, te nomani si kulu sikimua. '9GHaniba, tal taniga onga paikungwo hania, na di tibi ol ni teralga piro. Al Yesebel God hana togu al moliwa di wangure ni yalhobi ha weni dima dire aki di tenua. Al Yesebel iwe, ha yu nir si arihobi tomia. Yal al wou sinanga God nigi de pir ni tekinamua dire, te gal bala hulu yong ba engwo i hau ke tere yol e pir tenanga wai pamua di ni tomua. Tere hasu di wamba, ni yalhobi ha pangwo dima dire yol e pir tenua. _87Dungwo yal na iwe, ni ol wanga maing di tibi ol ni teralia piro. Ni yalhobi na grana ha tau wine olala dire mole pana gal na tenga hanio, yal bina hobi pirari pare aki di tenga haniwa. Te ari hobi tal gogo ol ni tomba, tamamia dire milni pangure moli onga hanio, te tal wai ole mol pai onba, omaga mol pai onga i kara mo hora kungwo haniwa. m7SEna na ha diralga meri ni pasi bole Taiataira ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. God Wang Na molia. Molere na omena endo balang sungwo meri dimio, aiyulang ta nabaling sire au dungwo meri kebena bani yu dimua. 6Ari nomani bir pamia God Kwiang ha maing pungwo ari mongwo sina i di tibi ol tenangure pimo. Tal nigi dongwo ure a ime ol ni terala di onamba, nimni monanga hobi na ol wai ol ni teralga pamio, te hulu pege wai weni ta ni hani hon bol erere teralga inangere yal ta hani hon bol eralga i hankinangure ni nin hananga pamua. Taiataira malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi di tongwo ha <5qTenga i ai dole nomani si kulu so. Sikinanga na gintani ure di kuwa pilagi grana bani dungwo i, Nikolas Belam kina doling bongwo hobi sire ha hol ol tere isusu ol teralga pamua. U4#Te yal tau yal digan Nikolas ha nir si ni tongwo i, a i si ware pir tenua. ?3wTal yu onga i wai pamba, tal tau onga paikungwo hanega meri di ni teralia piro. Ni monga sina i yal tau yal digan ta haang Belam ha dungwo wine ol tere doling bonua. Belam iwe, pi yal Beloke yong wu bilere yu ditomia. Ni Isrel arihobi u nigi denama dire gal bala hulu yong ba ere hau si ke tongwo i no ditongure nomio, al ama tau wou so ditomia simua. Ni monga sina i yal tau yal Belam ha dungwo wine ole doling bole tal digan ol wanua. 02Y Ari Seten hang a i si ware doling bongwo bani monba, na hana a i si ware molere na di kurulu di mena olekinua. Olekingere yal Antipas iwe, na ha diga mining aki dungwo yal momua. Mongure Seten doling bole oo tabil mongwo hobi si gomba, ni yalhobi kul pirere na hana di kirulu di mena olekinua. 01Y Ena na ha diralga meri ni pasi bole Pegamam ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. Tere yu di to. Na di kuwa pilagi holo holo nungwo angwo yal Na molia. 20] Ari kraung kun emia God Kwiang ha maing pungwo ari mongwo sina ha di tibi ol tenangure pimo. Tal nigi dongwo ure a ime ol ni terala di onamba, nimni monanga hobi emgi ha hol bir onangwo haung endo dongwo bani ta honanga pamua. Pegamam malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi di tongwo ha +/O Gul inanga pangwo ipire kul pirikio. Na awa tani di ni teralia piro. Seten ure ari tau yong wu binangure ni gamina hobi tau ni haning sire Yisas pir tenga i nimni mon mo, molkin mo, suang i harala dire ol gogo dal ni tenamua. Tenangwo iwe, hamen haung gobari ol ni tekinamba, ana holo holo obil gul inanua. Na hana a i si wa molere gonanga, na mol pai hon ni tegere ire mol pananga bani panana dire yu ol ni teralua. ].3 Ni monga bani galeng talime oun dongwo ni au sungwo hanio, te yal bina talhan a nekire mongwo meri monga haniba, yu monga hobi hamen bani God ol wai ol ni tenangure tal miki weni a nenanga pamua. Ari tau na Yuda yal moliwa di wamba, Yuda weni ta molkimia hasu dire Seten gamahobo mole di wamua. Di wangwo hobi gaun ha si ni tongwo haniwa. T-!Ena na diralga meri ni pasi bole Semena ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. Na homa molga te emgi ere moli nalga yal molia. Homa na golgarai si hon ere aire molia ha di ni teralia piro. P,Ari nomani bir pamia God Kwiang na yona wu bungure ha maing oo tabil tabil ha di tongwo meri pire a i si wayo. Tal nigi dongwo ure a ime ol ni tenamba, nimni monanga hobi na kene olga bani mole er miling kulga i, nere ta golkire ya mol pananga bani pananua. Semena malgi ari Yisas pir tere tabin tani mongwo hobi di tongwo ha +%Pamba ni tal ta onga wai pangwo maing di tibi ol ni teralia piro. Nikolas gamahobo tal digan ongwo yona ki e tega meri ni ere para e tenua. Z*-Homa yon milni kara na tengarai omaga obilga na tenga i, hon nomani si kulu sire homa na tenga meri irai yu na to. Yon milni kara na tekinanga na ni monga bani ure kewa gal ni tega i nan tol di iralga pamua. I) Haniba homa yon milni kara na teniraba, omaga obilga na tenua. #(?Na hana a i si wanga i, ari hobi hanere nigi de pir ni tere tal oun dongwo ol ni tomba, ni yalhobi tamamia dire nimni mole kwi ole ole moli onga haniwa. W''Molere ni Epesas tal onga maing na para ni han pisoliwa. Ni yalhobi honagi nega de onga hanio, te wara kere oli pire nimni monga hanio, te tal nigi dongwo ongwo hobi yon milni tekinga haniwa. Te yal tau ure God na nu sungure aposel moliwa dungwo hobi hasu dim mo, dire, tal ol wangwo i maing hanere, pir po sire hasu dimia di pinua. D& U tibi engwo yal i ha ta ainere yu di na tomia, “Ha ta di ni teralia. Diralga meri ni pasi bolere Epesas malgi ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. Na kulmoma ana hol pai muru hol pai sutani are galga dongwo hanga yal irai molio, te kewa ana hol pai muru hol pai sutani dongwo hanga yal irai Na moliwa. :% oAna weni hol i kulmoma ana hol pai muru hol pai sutani dongwo hanga i, memini yu pamia, Yisas pir tere oo tabil tabil moli ongwo hobi singaba tan tani mongwo hanua. Te kewa ana hol pai muru hol pai sutani dongwo hanga i, memini yu pamia, Yisas pir tongwo ari oo tabil yu mongwo hanua,” di na tomua.q$ ]Molga ipire, Na tal omaga i tibi olga hanga i, te emgi i tibi olalga hananga i, para buku bani bol eyo. # )Molere na golga haniraba aire ari hon ya mol panangwo bani panangwo hong yal Na molio, te gonangwo man wu enangwo haung hobang yal Na moliwa. Z" /Ena yu ongure na hanere, gumana hol ya pare kara golia di pire pai moliwa. Moliba, yali aling weni hol i gauna bani are yu di na tomia, “Ni kul pirikio. Na hamen haya te emgi weni hobang yal Na irai moliwa. w! iTe aling weni hol i kulmoma ana hol pai muru hol pai sutani dongwo hanio, te grang bani di kuwa piragi holo holo nungwo grabeling pene ole dungwo grang bani mena ungwo hanio, te grang gumang bani ari sungwo omena bolgi dungwo meri dimua.   5te aiyulang ta nabaling sire au dungwo meri kebering holo holo i yu dimio, te ha dungwo nugung piriga nir sungwo bol pen dungwo meri dungwo piriwa. { qDongwo yal i breng te breng eme kwahawa pege au dangwo meri dale dimio, te omeling endo balang sungwo meri dimio, , S Dongwo sina i yal ta momia. Mongwo yal iwe, ari wang weni mongwo tali mongwo haniwa. Hanigere galsina arikri weni ware kun gang nol wai weni walaing sina i domua. s a Tongure na si kulu sire hanigere aiyulang nol kewa ana hol pai muru hol pai sutani gangure dongwo haniwa. & G Olanga tabil i haang Epesas ya, Simena, Pegamam ya, Tayataira, Sadis ya, Piladelpia, Leodisia ya, ari oo tabil yu momia ha i mining bole to,” di na tomua. & G Ware Sarebir haung ta God Kwiang ure yona wu bungure mobina holi ha ta bu dungwo meri dire gala dungwo piriwa. Piriga ha i yu dimia, “Tal i tibi ol ni teralga hananga meri buku bani bol eyo. Bol ere ha maing pungwo ari oo tabil ana hol pai muru hol pai sutani mongwo bani nu si olo.   Ena na hana yal Yon ni gamna hobo molia. Molere Yisas ol wai ol na tomia, ni nan gul irere, God kene ongwo sina i molere, tal oun dongwo u na au simba, nimni mole kwi ole ole mominua. Yu mominga i mole yahuna huna mominua. Ena na God ha maing ditere Yisas tal ol na tongwo mining aki diga i, arihobi nigi de pir na tere na i halabusi olungure na ganba ailan ta haang Patmos mole waiwa. U %“Hamen haya talhan para weni kebering hole ol engwo yal God na molio, te emgi wai sinangwo hobang na ere para moliwa,” dire talhan breng a holo sungwo yal God ha yu dimua. Dungwo yal iwe, homa mongwo, te omaga momio, te emgi unangwo yal momua. Mongwo yal i nimni mole yulang bir pamua. Yon Ari Wang weni u tibi engure hangwo ha v gPiro. Yal Yisas kwahawa bolimbani mole unangure ari wiyol para weni omeling hanamua. Hanangure kiang pai tere si gongwo hobi ere para hanamua. Te ari wiyol para omeling hanangwo hobi tal nigi dongwo ol waminga prina kri di ole na tekimia tal onamne? di pire nin dini me sire hai min bile menamue. Ena tal maing yu u tibi namua diga i ha pangwo kara diiwa. Ha weni.  Tere nin irang God honagi ol tere God airhobi kina di gon gan onama dire sina yal monaminga pire ol wai ol na tongure nan ari tibi momna di piminua. Ol wai ol na tongwo yaliwe, haang a yuwo ol te monaminga monaminio, te yali kene ol na te i nangwo namua. Ha weni. C Tongwo yal Yisas Kraist iwe, God ha dungwo mining aki dungwo hong yal momio, te ari gole airungwo hobi hol homa e tomio, te ganba ari singaba hobi singaba bir weni momua. Molere nan milna pir na tere, tal nigi dongwo ol waminba, gol na tere nin algi bina sire tal nigi dongwo ol waminga prina kri di ole na tomua. % ENa Yon molia. Molere Esia ganba Yisas pir tere doling bole oo tabil ana hol pai muru hol pai sutani ke pare monga hobi na ha i mining bole ni teiwa. God hamen haya mongwo, te omaga momio, te emgi moli nangwo hong yali Kwiang kene ol na tomia, nan mominga bani tal wai pirari pare ol na tenamia, te hamen wai tanangure yon ura dinamue. Dinangwo ha i Kwiang obil ol na tekimba, Yisas Kraist para ol na tomua.  -Ena God ha weni kara yu olalua dimia onangwo pirere awa ha di na tongwo bol ega i, omaga nima namia, ari tau ha i kerere a i si ware monangwo hobi miling panangure yong ura dinamua. Yon Yisas pir tongwo ari oo tabil ana hol pai muru hol pai sutani pasi bol tongwo ha  )Ega ha iwe, God grang wine ole u pa dinangwo ha ire, Yisas Kraist mining aki dungwo ha ire dire, ha weni u pa dinangwo hananga pire bol eiwa. < uEna na Yon molia. Tal emgi i tibi olangwo maing God Yisas Kraist ditomia. Ditongure Yisas doling bominga hobi pinaminga pire Yisas ensel nu si olungure di na tongwo meri bol eiwa. wg:Ena nan pi tege eminga yal Yisas Kraist pirari pare ol wai ol na tongwo i ni yalhobi monga bani pai omo. :God kul engwo baniya mongwo hobi ere yu di ni tomua. Tau singaba Sisa oo malgi honagi ongwo hobi yulang bole yahuno di ni tomua. -S:Kraist bining a holo sungure God wang aung monga hobi na wai pir ni tere yahuno di ni teiwa. Na ena hobo kina ereho mominga hobi ere para yahuno di ni tomua. pY:Nan nabe God haang a yuwo olimingere mo yu pi monangwo monamua. Para yu. Ha gumiling tau ya dungwo ha l Q:Hamia Kraist tal wai a nongwo i gin ta wa dunanga haung, God mong pring ni tenangwo inanga pamua. m S:Ni tobo na tenga i kunung pire na tekinia, pirari pare aki di na tere na tenua. Tobo Epaprodaitas tenga i ure na tongwo para kunung bemua. Tobo na tengiwe, tau a biyame ere na tekinia, a nenga meri kara na tenga God wai hamua. > u:Na gala dire tobo na to diga na tekinia, ni yalhobi nin pirari pare na tenga i, tal wai mere ole na tenia, pring ya dimia. Dungwiwe, God yon wu bilere tal wai ni tenangure inanua.  :Na ginta Tesalonaika malgi molga haung ni yalhobi tobo aki di na tere na tenia. Tengiwe, gin taniga na tekinia, haung haung na tenua. :Na hongebe Kraist gol na tere ol wai ol na tongwo ha i, kebering hole nir si tere Masedonia probins aidole, pi ban ta molga haung, ni Pilipai malgi yal al ha maing pinga hobi obil aki di na tere tobo na tenua. Tere pirari pare na tengere nan wama di nobilua. y:Diiba, kura talime u na molga bani na au sungwo haung na aidolalga pamba, ni pir na tere aki di na tenga i wai pamua. jM: Hamen wai tangwo haung mo, hamen ki tangwo haung i, Kraist yulang na tongure nimni mole moliwa. : Talhan ana bani dikungure wa duga haung nan pir po sio, te ana bani dungwo haung ere para pir po siwa. Na miina ongwo haung mo, te menan golga haung mo, tal miki ana bani dungwo haung mo, dikungwo haung mo, haung para weni yona ura dungure wai pire moliwa. #?: Na tal ta wai sinangure wa dukiba, na talhan tau ana bani dinangwo mo, te gin ta tal ana bani dikinangwo i tamamia, na yona ura dungure wai pire moliwa. xi: Ena ni yalhobi hon aki di na tere tobo na tenga i wai pire milna pangure Kraist honagi ol tega i yona horega omua. Ni yalhobi tobo kenbe kenbe na tenanba, dikungwo haung ya moli pire omaga hon ani bangwo haung na tengere wai piriwa. lQ: Na ha nir si ni tega ya, amane molga hanga meri ni ereyu doling bole wine ole ole molio. Monanga yon aura di ni tongwo yal God u ni ni si daulangure moli nanua. Pilipai yalhobi tal tau pirari pare Pol tomia, Pol wai pungwo ha :Ena yona yal hobo, na ha di wai si ni teralia piro. Hamen ganba tal wai dungwo hobi obil nomani to. Tal wai wa digiwe, yu pamia. Ha pangwo ya, nomani wai ya, tal dime dire ya, pege au kula pari wai ya, tal mama ya, hani u wai ongwo ya, hobi obil nomani to. nU:Maa e tenanga God yon aura di ni tenangure monanua. God aura di ni tongwiwe, pir po sikinia. Sikinba, Kraist tal ol na tongwo i pir tere a i si wananga, God yon wu bilere aura di ni tenangwo nomani si pir po sire nimni monanua. G:Ena ni yalhobi kraun aulekire, homena ya, talhan tau kunung pir obil na to dire God sirin bol to. Sirin bol tenanga, tere talhan na tenga i, ire milna pangure wai piriwa dire God maa e to. :Singaba Yisas ni kina monia. Monga ipire omin yong ware mole ari hobi para weni miling pir tenanga, ari hobi hanere han awala ganamua. $~A:Pi tege enga yal Yisas pir tere doling bonga iwe, haung haung milni panangure gun e tere molo. Ha i hon di ni terala, niyalhobi ere gun e tere molo. }:Enambiyo, alsuri ha di wai ol tengere, yong tani ere monamia di to. Al suri ha maing di te i oga haung aki di na tongwo al momua. Mongure yal Klemen ire, na kina honagi ereho ominga hobi ire dire, mol pai gobari onangwo buku hamen bani dungwo i haang bol emua. |':Al Yuodia, al Sintikiye, ni al suri kiang pare yon ki enga i, aidole ni pi tege enga yal Yisas tani momia, yon tani ere pana gale molo. G{ :Ena yahuna hobo, ni yalhobi milna ala pania yona milna ni teiwa. Tere ni harala di pire moliwa. Molere na ha maing honagi olga iwe, yal ta honagi ole homena i tibi olungwo meri na honagi olga i miling ni yalhobi ni i tibi oliwa. Olere milna pamua. Yalhobo, pi tege eminga yal Yisas ha dungwo i nimni mole a i si molo. vze:Yal i ure nan ganba gauna i aidole Kraist nin gaung hongwo meri gauna hon i sigiu di na tenamua. Kraist talhan para weni breng a holo sungwo yulang haya imia, gauna hon i si giu di na tenangure inaminga pangwo ipire kwi ol mominua.Py:Ena nan mol pai ominga i ganba bani momna di piminba, God kene ol na tongure hamen bani mol pai onamna di pire mominua. Hamen bani aki di na tenangwo yal Yisas Kraist unangwo i pire kwi ol mominua. pxY:Tere hol nangwo hol i endo de pangwo bani nangwo hol dimia. Dungwo hol i ware nin yong gaung kulung pir tere ari mongwo maulung bani gai gonangwo tal mone ol wamba, ware gai golkimua. Golkire ganba tal i obil nomani si pir tomua. xwi:Na ha gobari di ni tei uga para pir pisolinia. Solinga ha i omaga na ni yalhobi handere haining me are hon di ni teya piro. Ari miki weni mol pai ongwiwe, Kraist er pera bani gol na tongwo i pir tekire mobing hal wa tere yong ki e tomua. %vC:Yona yalhobo, ni yalhobi na olga tali doling bole olio. Ha maing ditega i, a i si ware doling bongwo hobi kwi han mole hol egerungwo meri hane egero. Ku:U pa dinanga bani ami di molala di pirikio. Ere wine ole mo pio. t:Ena nan ha maing ogolo piminga hobi daang i mo namna dire pi momno. U pa diiwa dinga hobi hol ya dinangwo God i tibi ol ni tenamua. [s/:Kraist God grang wine ongwo meri oli naminga hol i daang bir weni dimia, Kraist ol wai ol na tongwo i pire God nan mo wo dire gala di momua. Mongwo i pire, nan wara kere mo pi mongwo bani naminga pire ominua. Er: Pire haya pi mala pa dio? Ta dikiwa. Dikiba, hongebe tal digan ole mol pai ol i uga i hon nomani si pirikia. Aidole tal dime dire ole molala dire gumana tega hol i bli sire nala di oiwa. \q1: Ena omaga na amane dime dire molala dire ha siwa. Siiba, emgi moli nalga nalga amane dime dire molalga pamua. Kraist aki di na tomia, Kraist na monama dire nomani si pungwo meri molala dire wara kei oiwa. *pM: Golalgiwe, yali man wu engwo bani aidole airungwo meri yu airala di pire Kraist aki di na tenama dire pi tege eiwa. Pol yulang bole bli si pi maka pa dungwo ha o: Ha miling paikungwo ganba talhan hobi pisole Kraist tani aki di na tenangwo pamia dire pir teralio, Kraist gole hon airungwo yulang i iralio, Kraist gul ingwo i na para iralio, Kraist nomani si pire nin gaung pir tekire gongwo meri na ere yu golala dire oliwa. ~nu: Olere Kraist na kina u tani pire Lo krehaman ha ana holo holo hon aki di na tekinama dire moliwa. Kraist tani aki di na tere ol wai ol na tomia sigare kule u wai oiwa di pir tega i, God na hanere digan moliba, amane dime dire moma di na hamua. ~mu:Ha homa pir tega i obil pisolga taman. Ha para weni miling ta paikimia, pi tege eminga yal Kraist Yisas oli ongwo maing obil miling pamia, pir po sirala dire nega dire ol moliwa. Kraist mongwo i pire ha miling paikungwo ya, ganba talhan para pisoliwa. Pisoliga tali homena keru talwo dungwo tali dima di piriwa. Pirere aidole, Kraist kina obil si daule molala dire oliwa. l!:Olga i God amane moma di na hanere tobo na tenama di piriba, omaga Kraist obil aki di na tenangwo pamia dire ha homa pir tega i pisoliwa. hkI:Molere Yudari krehaman ha nimni mole wine olere, Yisas pir tere ha maing pungwo hobi mongwo bani pirere, sire gale ol gogo dal teiwa. Ari hobi God Lo krehaman ha ana holo holo ogolo wine oli ongwo meri na para wine oliwa. zjm:Na hongebe na kul nongwo haung hamen haung ana hol pai muru hol pai sui tai dire wai sungure gauna bol olimio, te yol Isrel yal Bensamin gang molio, te Hibru algi moliwa. Molere Perisi yal mole Yudari krehaman ha para weni wine ole moliwa. i5:Yalhobi hasu ha nir si tongwo meri na yu dinaminga na gauna bolkimno? Para bol oliminia. Yal tau gauna bol ole sigare kule u wai ominga ipire God wang aung mominua, dungwo hobi ha pangwo dinangwo, na para sigare kule u wai pire God wang molkimno? Monaminga pamba, hasu dimua. h5:Nan gauna bol olaminga i tani pimingere moyu nangure sigare kumingere God wang aung monamno? Ta molkinaminia. God Kwiang tani yona wu bimia dire pir tere, Kraist Yisas grang wine olere mol pai olere pir hobo kul tenaminga pamia, gaung tani i pir hobo kul tenangwo nigi domua. ngU:Yal tau awi biing mongwo meri mole tal nigi dongwo ol wamia. Wangwo hobi ure gaun bol olekinanga sigare kulkinangere God ni wai hankinamia, bol olo di ni tenangwo irai pir tekio. Gaun bol olanga gaun gul obil inanga pamua. Uf %:Yona yalhobo, na ha di wai si ni teralia piro. Pi tege eminga yal Yisas yon horega onana dire tal wai ol ni tomo. Na Sapta wan tu, ha homa bol ni tega meri omaga hon wai pire aki di ni tere bol ni teiwa. -eS:Ni yalhobi ulubi weni monia, aki di na tenanga paikimia. Paikimba, yal i aki di na terala dire, Kraist honagi tongwo i pir tere, gonangwo gaung pir tekire, wai pire golala di omua. Omia yal Epaprodaitas tal ongwo meri ol wangwo hobi ni monga bani unangwo ha wai ol tere hang awala galo.vde:Unangwo hanere wai pire milni panangure pana gal to. Tere pi tege eminga yal Yisas ening ta umua di pir to. +cO:Golkire ya mongure ere para nega dere yal i bai nu si ni monga bani olalga mere piriwa. Olalga unangwo hanere milni panangure na milna gul sungwo i wai sinamua. b1:Yal i nibil ole kara gonangwo pamba, God yali miling pir tomia. Tere na ere para miling gul sinangwo paikinama dire miling pir na tomia golkimua. a:Pirigere yal i omaga ni ni harala urala dire wara kemua. Kemia yal i nibil omua dungwo pinga i pire Epaprodaitas nin pir oun de imia. ;`o:Omaga iwe, nan yona yal Epaprodaitas bai nu si ni monga bani olala di piriwa. Yal Epaprodaitas iwe, na kina si daule mole ha maing handere kura bole ha di waga i yal i para mining aki dimua. Dungwo yal i homa bai nu si na molga bani olingere aki di na tere ni monga maing di ba bol na tongwo piriwa. B_}:Olere pi tege eminga yal Yisas ni monga bani uralga pire hol bala di na tenamia. Di na tenangure na haung obilga molere ni monga bani uralga mere piriwa. Yal Epaprodaitas ol wangwo ha {^o:Hani pai molia ha hol ol na tenangwo maing ogolo han po sire, yal Timoti bai nu si ni yalhobi monga bani olalua. 1][:Tomba, yal Timoti tal wai ole mongwo maing pir po sinia. Yal i na kina irang wang moma di hangwo molere, Yisas gol na tere ol wai ol na tongwo ha maing honagi obilua. \:Tobilba, ari tau Yisas Kraist onama di pungwo meri a i si ware wine olkimia, nin olala di pungwo mere ol ware pir tomua. [:Yal Timoti na kina si daule mole nomani tani ebilia. Ere na yasuri obil ni yalhobi ha maing pire u wai nana dire milni pir ni tobilua. QZ:Ena pi tege eminga yal Yisas nomani si pinangwo meri, yal Timoti bai nu si ni monga bani olala di pire han moliwa. Olalgere ure ni mol pai onga i maing di tibi ol na tenangure wai weni piralba. [Y/:Molga meri ni yalhobi wai onua di na tere gun e tenanua. Yal Timoti ol wangwo ha mXS:Te God pir tenga i, God wai hanama dire tobo na algi u mena nangure golalga wai pire gun e moliwa. W-:Sinangure Kraist gol na tere ol wai ol na tongure sigare kuminga ha memini i, arihobi di tibi ol tengere doling bomo. Bonangwo, Kraist hon u pa dinangwo haung na honagi nega dire ol ni tega gauna gul ongwo i, tamamia di pire gai golkirere ni onga wai pamua di ni teralua. cV?:Dikire monanga, God arihobi kina pring ni tekinangure, nin wang aung weni mole wigi sire monanua. Monanga, kewa dongwo meri monania, si bongwo ala mongwo hobi au di tenangere God ha maing hol pangwo i han po sinamua. TU!:Bungwo ipire honagi oli nanga tolo ware, omin pege dire, yon ki ha dikio. T : Ena God yona wu bil mongwo bani momia. Mongwiwe, yal i nin nomani si pungwo meri nan wine ole oli naminga pire yona wu bimia. !S;: Ena yahuna hobo, tal yu ongwo i pire, na kina ereho mominga haung grana wine olere Yisas pir tenga meri omaga banta molga haung i ere para yu ol molio. Mongere God si hon e ni tongure sigare kunga i God ni aidolekinama di pire kulung pir tere tal dime dire ole amane molio. FR: Simia Yisas haang yu e tongure hamen bani mongwo hobi ire, maganba bani mongwo i ire, ganba manala pai mongwo hobi ire dire, Yisas haang dale, kebering kule, Nabe God haang dal yuwo ere maa e terala dire, Yisas Kraist hamen ganba hong yal tani momua ditenamua. Nan kewa dongwo meri molere arihobi au di tenaminga ha Q : P{: Yu ongure God wai hanere aki di mo mini bani yuwo omua. Pirere haang mo hora kungure ari para weni haang ya ime simua. %OC:God yali arihobi gol tenama dire ha di pa di tomia, nin haang a ime olere God grang wine olere moli pire gomua. Gongwiwe, er pera bani gole algi ya bomua. >Nw:Olere u ari pire ari grang gumang hongwo meri homua. M:Yal i God weni momba, God kina si daule kunung kunung molga i tamamia di pire nir honagi ari mole honagi ongwo meri doling bole omua. L :Kraist Yisas nomani si pir ni tongwo meri ni ha maing pinga hobi ereyu nomani si pir to. Kraist iwe, nomani yu si pimia. K9:Nin gaun tani aki di tenanga ha pirikio. Yal tau gaung para aki di tenanga ha pire wayo. Kraist nin haang a ime olimba, God nin haang awala gangwo ha VJ%:Piriba, ni yalhobi nin gaun pir yuwo ere ware kulu waiya sikio. Tisa miki molere ha nir si ni tenangworai, yal tau pi ha maing ta doling bonangure, yal tau pi ha maing ta doling bonangwo pamba, na ha maing doling bolga i obil wai pama dire bolbin dikio. Yon tani ere nin hani pinanga ya ime sinangure ari tau haang a yuwo ole wayo. eIC:Nomani tani si pire, yon tani ere u tani pire monua dinangwo piralga wai pirala di piriwa. hH K:Ena ni Kraist yon wu bungure moli pire nimni mono? Mo Kraist milni pir ni tongure yon ura dimo? Mo God Kwiang kina si daule molere, ha di yuwo ya ol pire pire mono? Mo ni monga hobi nin yon milni tere miling pir tere mono? G :Mongere homa na kura talime oun dongwo u na au sungure moli uga meri, omaga ni yalhobi ereyu u ni au sinangure moli nanga pamua.F /:God nomani ni tomia, Kraist gol na tere ol wai ol na tomia di pinanio, te Kraist doling bole gul inana dire God nomani si pungwo meri ire monua. yE m:Te ha maing pirikire kiang pai ni tongwo hobi tal ta ol ni tenangure kul pirikinana di piriwa. Kul pirikinanga, God yalhobi isusu ol tenamia. Tere, ni yalhobi si hon e ni tenangure sigare kule u wai nanga kiani hobi hanere ganulun dinamua. %D E:Ena na gonam mo, hon monam mo, dire ni yalhobi nomani su su sikio. Kraist ol wai ol tongwo maing a i si ware yon tani ere ni monga sina i aki di tere molio. Monanga ari hobi wai pir ni tenamua. Ni monga bani ural mo, hural mo, yu olalga i ta mamia. Ni yalhobi Kraist ol wai ol ni tongwo maing a i si ware doling bole, yon tani ere, nomani tani ere, aki di tere tere moli onua dinangwo wai pirala di piriwa. JC :Yu olalga ipire u ni monga bani molalga, hanere, Kraist yal i kene ol tomia di na hanere Kraist Yisas demini ol tere maa e tenanua. Pilipai arihobi u tani pire kiang hobi kina bolbin dungwo ha 0B [:Molalga i wai pire ganba baniya ya molala di piriwa. Molere ni yalhobi kina pana gal ni tere, ha maing pinga i aki di ni tegere nimni mole yon horega onama di piriwa. ^A 7:Piriba, ni ari hobi monga i pire na ganba bani ya molere aki di ni te molalga pamua. M@ :Na krauna su su auliwa. Na gole pi Kraist mongwo nalga meri piriwa. n? W:Pamba, na ganba bani hon molalga, God honagi ol te molalua. Yu olalga i pire nomani su su si moliwa. $> C:Na hon molalga, tal ole molale? Kraist yona wu binangure nin honagi ol tere molalua. Te golalga, tal ole golale? Gole mol pai wai i tibi ole iralga pamua. h= K:Na tal ta ole gai golalga tal i ta olkirala di piriwa. Te tal oun dongwo ol na tomba, wai pire Kraist ol wai ol tongwo maing arihobi di ba bol terala di piriwa. Kraist haang ayuwo olere hongebe ha di ba bolga meri omaga ereyu di ba bolala di piriwa. Hon molal mo, golal mo, tal ol na tenangwo i arihobi hanere Kraist haang ayuwo olama di pire moliwa. < :Ena te molalga molalua. Ni God aki di na tenama dire sirin bol tenga ya, te Yisas Kraist pir tega i, God Kwiang aki di na tenangwo, na halabusi pai molga i ha hol ol wai si na tenam mo, tekinam mo, ta mamia God nin si hon e na tenangwo pamia di piriwa. ~~(}x|{z=yx4wvv-u-tsr,q[ooOnmllekkjohhQfefddcaa\`__]\\[YXWWSWBVjUTpTdSmRQPP$OO"NMLKJIIIHGhFEDD7BBdA*@??"==i<;:99J8877)665/4332i110/..'-,+O**2)`('&%%-$#^"! 2<z?ew_Y ( C (  ?2yek Tongwo ipire onba digan i Yisas pir tongwo hobi kina kura bolala dire pil nir bina i mole a non ole momua. d  Mongure nir ali ongwo hanere, onba digan i al i nigi de pir tere, gir hon kunangwo si nerala dire, kwi han momua. Mongure al i gir hon kunamua dungwo i, kul nongwo ari God grang ha pire wine ongwo hobi momua. Mole Yisas hobana momua dire yol e pir tomua. Ic  God ganba a bona dungure nir u ganba ali ongure al i ya momua. wbg Momba, al ongwo hol i onba digan i doling bol pire, al i nir si hau i nama dire nir miki weni mebil sulimba, a Dumba God al i hau sipia hong bir hongwo meri hol tongure wala gale te omua. Ongure God ganba po engwo bani monama dire akun ol engwo bani pire momua. Moli pire me erin tri yia hap ganba po engwo bani mol pamua. Mol pangure God kene ol tere homena te momua. i`K Ena onba medugu bir i na manbi wiya di pire al wang kul nongwo al i sirala dire wa dumua. _ Ena enahobi Seten isusu ol tongwo ipire ni hamen bani monga hobi wai pire gun enanua. Enanba Seten ya manbi bani sire ganba bani wa momia, ni ganba ari pil nir hau monga hobi kina milni pir ni tominua. Tomingere Seten mole haung obilga ya dimia, God na sinangwo haung mala dimia di pire, ganba ari ol gogo dal tomia milni pir ni tominua,” dire, hamen bani mongwo hobi yu dimua. ]^3 Ena sipisipi giring yali algi ya bolere Kristen enahobi aki di tongure yalhobi Seten isusu ol tomio, te ha maing di tibi ol tomia, tere Seten isusu ol tomua. Tere Seten kul pir tekire ha maing di tibi ol tomua. ]3 Ena onba medugu gamahobi para weni ya manbi sungure ha ta gala erakere dire yu dimia, “Nan kene ol na tongwo yal i Seten na ol gogo ol na tenamba, aki di na tongwo haminua. Hamingere yal i nona pare mo hora kule singaba bir weni mongwo haminua. Hamingere God nu si ganba bani olungwo yal Kraist nona pamia, na kiana Seten ol nigi de na tomba, yal i onba pia si manbi olungure ya ganba bani umua. Ungwo yal Seten i homa girungwo tangwo God maulung bani mole arihobi tal digan ol wamua dire ha di mere si te momba, omaga molkimua. \' Omba Maikel ensel hobi iwe, onba medugu ire, gamahobi ire dire, a i si mole pia si ganba bani olimua. Olungwo onba medugu i homa kwia momba, onba wo gaung holere u tibi omua. Ongwo yal i hang Seten momia, mole ari para weni nigi de pir tere kraung sire kela kul tomua. [ Bomba Maikel gamahobo nona pare onba bir gamahobi sire i susu ol tomua. Tongure kul pire hamen bani aidole te pi banta omua. Z Te mongure hamen bani kura bir u tibi omia. God nu sungwo yal ensel singaba Maikel gamahobi onba medugu gamahobi kina kura bomua. aY; Mongure al i kul pire te pi ganba po engwo bani omua. Ongwo ai i God homa al i pi monama dire akun ol e tongwo bani pi mongure, God nin hamen haung wan tausen tu handret sikisti miki weni homena tere kene ol tomua. NX Mongure airing wang kul nomua. Kul nongwo gir i nona pare ari pare weni kene ol tenamua. Ena airing gir kul nongure gintani aki di ire hamen bani omua. Pire pi God kene ongwo bani olungure momua. lWQ Haungwo onba i eung kulmoma dongwo bani tabin ta uli di manbi olungure tabin sutani hamen bani ya de pamua. Pangure onba i agr gir kulala di ongwo mala i mole kwi han momua. Molere, airing gir kunangwo si nerala di han momua. V+ Mengwo hanigere tal gumang hon ta hamen bani hon u tibi omua. Ongwo tal i onba medugu nol bir weni momia. Molere breng yolang ana hol pai muru hol pai sutani hongure siging ana holo holo homua. Hongure breng bani kene ongwo mangal ana hol pai muru hol pai sutani haumua. OU Dongwo al i mindebe ole gir kulala dire yong gul bir sire hai memua. T  Ena tal gumang hon dongwo bir weni ta hamen bani u tibi omua. Ongwo tal i agr ta momia. Molere gal wangwo meri ari dongwo i obil wamua. Ware kebering haba dongwo bani egirimua. Egere breng gal haungwo bani kulmoma ana holo holo kebina sutani domua. 'SG Di wai sungure God oo hamen bani hoiri yaulungwo hangure sina weni God arihobi kina u tani nabilua dire awa ha dungwo ha boksi ala engwo i, i tibi olungure hamua. Hangure hamen guru dire hamen yong anigi ongure hamua. Hane pungure ememe bir ongure nimin nirimil bir yangure hamua.+RO Ganba ari ni pir ni tekungwo hobi talime oun dongwo tere nigi de pir ni tere i kura ol ni terala di omua. Omba ni haya yon ki e tere isusu ol tenua. Tengere gongwo hobi tal ol wangwo maing ha hol ole ebir si tenanua. Tenanga i hana togu yal ni gamnahobo honagi wai ol ni tongwo hobi tal wai ol tenanga pamia. Pangwo ipire ari singaba yal bina hobi kina tau gumang ni tere maa e ni tongwo hobi ere tal wai ol tenanga pamua. Pamba, ari maganba ol gogo dal tongwo hobi tal oun dongwo ol tenangere u susu namua” dire, kene ongwo hobi ha yu dimua. :Qm Ere yu dimia, “Nona pangwo hong yal God ye, ni hamen haya monga omaga ere para monia. Ni nona pare ol wanga i ware arihobi kene ol tenua. Tenga i wai pamia maa e ni tominua. vPe Dungure kene ongwo ari twenti po God gumang bani ami di mongwo hobi ya habilai sire God hang dal yuwo emua. O{ Ena ensel namba sewen bu mugu bu dungure hamen bani ari tau gala erakere dungwo piriwa. Piriga ha i yu dimia, “Ganba uling holo holo kene ongwo hobi wai simia. Nan hobana God nu sungwo yal Kraist kina kene ol na te monangwo monamua, dimia. N Ena talime oun dongwo ol tenangwo namba tu haya wai simia, namba tri omaga unamia kwi han molo. Ensel namba sewen bu mugu bu dungwo ha 1M[ Hanangwo gin i, ganba bani ememe bir weni onamua. Onangure oo ai bir malgi i, ebir si ana holo holo olangure taniga i susu ol tenangure nainpela ya dinamua. Ememe onangwo i ari yal al sewen tausen miki weni si gonamua. Gonangwo hanere si golkungwo hobi kul pirere God haang ayuwo ol te monamua. "L= Mole pinangure hamen bani ha ta ya ure yasuri gala dire “Ni yasuri mo wo” dinamua. Dinangure yasuri mo pi kwahawa sinali ongure kiang hobi hanamua. VK% Panamba, hamen haung sui tai dire tri hap wai sinangure God yasuri grang miing hon te aibing olangure aire hon monamua. Monangure ari hobi hanere ganulun dire kul pire “tal onamine?” di pire monamua. EJ Ena yasuri gonangure ganba arihobi wai pire ul dire egin ire miling parere kraing mongwo gomua dinamia. Direre miling panangure tal anongwo hobi nin te wa ma di inamua. Homa God honagi ol tongwo yasuri ganba ari tal nigi dongwo ol wakio dire, tal oun dongwo ol tongwo ipire, omaga gonangwo i hanere miling panamua. nIU Ena yasuri gongwo yone i arihobi hamen haung sui tai dire hap ya dinangure hanamua. Hanangwo hobi ari wiyol para weni yal hama tau, yal nol tau, ha howa nin nin pangwo hobi tau i mu dire, yasuri yone i man wu enamina di onamua. >Hu Gonangure yasuri yone i oo ai bir malgi hol maulung bani dinamua. Dinangwo oo ai bir i ha bangi biire Sodom, Isip wa diminua. Diminga malgi nan singaba er pera bani haya si gomua. ZG- Ena yasuri ha di tibi ol wai sinangure hau biing digan maul ala mongwo i aidole mena unamua. Ure God honagi ol tongwo yasuri kina kura bonamua. Bolere hau biing digan yasuri sire ol gogo dal tere si gonamua. |Fq Ena yasuri ure God hang di tibi ol tenangwo haung yasuri nimin sikinamua dinangure sikinamia. Sikinangwo i God yulang tenamia, yasuri nimin kene ol tenangwo pamua. Pangwo ipire God nomani bir yasuri tongure nir para weni algi nir yanamua dinangure yanamia. Te God nomani bir yasuri tongure ganba ari nu nibil nebona talime oun dongwo inamua dinangure ere inangwo pamua. E! Mongure yal tau yasuri nigi de hanere ol gogo dal tenamba, yasuri grang bani endo bir mena ure kiang pai tenangwo hobi denangure gonamua. .DU Tongwo yasuri iwe, homa er kwasulu sutani ganba hong yal God maulung bani bongwo hanga meri momio, te God maulung bani kewa sutani dere au dungwo hanga meri momua. bC= Ol tongwo ipire na grana ha digere hana di tibi ol tongwo yal sutani di tibi ol tenamua. Tere yasuri miling gul sire gal bege obil krau pire molere hamen haung wan tausen tu handret sikisti de hana di tibi ol tomua. hBI Di benanga i oo maini hol i di bekio. Oo maini hol i tal nigi dongwo ol wangwo hobi momua. Mongure oo maini hol i wai dimba, ari hobi ure me erin sui tai dire haba sikis mun u mole oo malgi tal gogo olere, isusu ol tomua. $A C Ena bli maga na tere yu di na tomia, “Ni bli ire, ganba bani God bling mining oo ya, bol i di beyo. Bere ari tau God gumang terala dire ungwo hobi kero. :@m Ungure yal ta yu di na tomia, “Emgi God grang ha di ni tenangure pirere tal emgi u tibi nangwo ipire arihobi awa di tenania. Di tenanga ha i ari wiyol para weni, gaung nol gaung hama, ha howa nin nin pangwo hobi ire, te ari singaba king hobi ire dire, emgi tal onangwo ipire awa ha dire ditenanua. ? Tere buku na tongure ire neiwa. Negere grana bani don go kemba, ne dugu digere yona ali pire yona aporomal dire mebil kwiana umua. K> Tongure na ensel mongwo bani pire, “ni buku i na to,” digere, ensel i “ni inanga ire no. Nenanga gran bani don kenamba, yon ali pire yon aporomal dire mebil kwian unamua,” di na tomia. =- Ena ha ta hamen bani ya ime ure di na tongwo ha i hon yu di na tomia, “Ensel pil nir egere ganba egere buku angwo i inana po,” di na tomua. d<A Ensel namba sewen bu mugu bu dinangure God tal ol terala dire di kul si engwo i, i tibi olamua. Olangwo ha i homa God hana togu yalhobi obil di tibi ol tongure pir po simia, ari wo ta pir po sikimua,” dungwo piriwa. ];3 Sire, mol panangwo bani panangwo hong yal God hang dal yu ere “ha di yulang bolalia piro,” dimua. Dire hang dal yu engwo yal God, hamen talhan para weni ol ere, ganba talhan para weni ol ere, pil nir talhan para weni ol emua. Engwo ipire ensel i God hang dalere, “Tal i tibi ol na tenangwo haung emgi ta molkinaminia, omaga mominua. z:m Tongure ensel pil nir bani egere ganba bani egere dungwo homa haniga yal iwe, ha dirala dire aleng a tau simia. N9 Dungure na haniga tal i buku bani bolala di oliba, hamen bani ha di ime ole, “Hamen guru ana hol pai muru hol pai sutani dungwo pinga i, ni nin obil pinania, buku bani bol ekio,” di na tomua. ~8u Mole awi biing laion gau dungwo meri dire gala bir dimia. Dungure hamen guru ana hol pai muru hol pai sutani dimia. 7) Dongwo ensel i buku migi ta are awala gal momua. Mole kebering weni hol i pil nir bani egerere, te kebering holo holi ganba bani egere momua. ?6 y Ena Yon mole hon hanigere ensel singaba ta hamen bani ya ime umua. Ungwo yal i kwahawa gurumil wangwo ta u gaung bani yobilimio, te hamen hobini gi dungwo meri dire breng bani yobilimio, te grang gumang ari kulangi dungwo meri dimio, te kebering bani er yoba torari sungwo meri dungure endo dongwo meri domua. 5w Tere ari si gole, posin olere, yal al wou sire, kuni nere tal maing nigi dongwo hobi aidolangwo pamba, ol wamua.4 Ena ari tau si golkungure ya mongwo hobi ari si gongwo hamba, tal nigi dongwo ol wangwo aidolekire ya ol momua. Ol wa molere gal bala hulu kwia yong bai engwo i kina obil pir tomua. Tongwo hobi pera ara dire, ha di tere hol wakimia aidolangwo pamba, pir tomua. %3C Sungwo kun ausi iwe, ari si gongwo maing grabeling bani ta pamio, te eung bani ta pamua. Pangure kun ausi eung bani onba grang hongwo meri hole ari simua. 32_ Ena soldia hobi ganba ari ebir si sui tai di olere, tabin ta si gol wai simua. Tau endo de wai simio, tau engi si gol wai simio, tau hulu de wa gongwo si gol wai simua. &1E Hanere omena bani i tibi olungwo haniga i, ari soldia hobi aiyulang mori homilgi nol ol erere, homa geruwa bon si dongwo meri domua. Te kun ausi grang gumang iwe, awi nona pangwo laion grang gumang hongwo meri homua. Holere grang bani endo dere, engi ole hulu de wa gongwo mena umua. `09 Sungwo yalhobi soldia tu handret miliyon kun ausi au sire ware, ari si gongwo haniwa. @/y Ensel sui sui dire han gule olungwo hobi ari si gonama dire aleng kere engwo haung i, u tibi ongure gule olimia. Olungure ganba ari hobi ebir si sui tai di olere, tabin ta si gomua. . Ha dungwo i ensel ta bu dire yu ditomia, “Nir Yupretis yangwo bani ensel sui sui dire homa han hol engwo i gule ole to” dimua. '-G Ena ensel ana hol pai muru bu di wai simia, omaga taniga ya mole bu dimua. Dungure God gumang bani bol kul tongwo bina holo holo i ha ta dungwo piriwa. ,3 Ena ari talime sui tai dire inangwo i, ta haya ingwo wai simba, su ya dimia, emgi u tibi namua. Ensel ta ana sikisi iwe, bu mugu bu dungwo ha + Guamoro hobi kene ongwo yal singaba ta momua. Mongwo yal i maul ala endo dongwo i hona grang kene ongwo yal momua. Mongwo yal i haang Yuda ari hobi Abadon emua. Te Griki ha Apoliyon wa dimua. Engwo haang sui nan ha isusu ol tongwo yal wa dinaminua. p*Y Te ari sungwiwe, denboma yong hol ni sungwo meri simua. Ari si mongwo mongwo haba paib mun wai simua. j)M Walaing sina aiyulang ol erere homa geruwa bon si dongwo meri domua. Hong tama erakere sungure krauna sigi dimua. Dungwo iwe, kun ausi er palan bol miki weni aulu piru dungwo gule giu dungure krauna si gi dungwo meri dimua. {(o Mole breng eme arikri al nol breng sungwo tali simio, te siging awi biing laion siging arikri hongwo meri homua. '  Ena hau guamoro hobi iwe, kun ausi bir mongwo meri momua. Mole aiyulang gal nol haure, ari grang gumang hongwo meri hole momua. & Yu onangwo haung ari hobi kara golia di pire pai monamba, ta golkinamio, te nin wi sire golala di pinamba, ta golkinamua. e%C Di tongwo hobi ari hobi gaung gul haba ana hol pai muru tongure, ire giboi dire moli omua. "$= Simba, er aulung ya, kul hobi sikinama dire mana di tomua. Ari tau God maka maulung bani e tekungwo hobi obil sinama dire yulang tere “so” ditomua. # Engure engi ongwo sina ala i hau guamoro miki weni mole u mena umua. Ure denboma bir ari ni sungwo meri hau i ari tau simua. ~"u Mole ki yaulungure maul ala i endo bir weni dere engi bir weni omua. Olere pi ari dongwo bani si bongure gule emua. k! Q Ena ensel sui sui dire mongwo hobi homa bu dungwo meri ensel ta hon dungure kulmoma ta a ulu di ingure ya ganba bani sungwo haniwa. Haniga kulmoma i yal ta momua. Molere maul bir weni wu engwo bani nangwo ki miling ere momua.   Ena na hanigere hau sipia bir weni hamen bani wala gale gala bir dimua. Dire yu dimia, “Eke, ni ganba ari hobi milni pirie. Ensel sui tai dire bu dirala dire a non ole mongwo hobi bu dinangwo ni ari hobi kura gul bir weni inanga pamua,” dungwi.R Ena ensel ta bu mugu bu dungure ari haba kulmoma hobi ebir si sui tai dire olere kulmoma tabin ta hama simio, te hamen tamba, ari banta hama simio, te girungwo haba domba, haba banta hama simua. J  Yangwo kulmoma i haang Nir Gu Kengwo emua. Ena nir yangwo para muru ebir si sui tai dire olere tabin su ya momba, tabin ta kara gu nigi dongwo kemua. Kengure ari hobi nere miki gol wai simua. hI Ena ensel ta bu mugu bu dungure kulmoma bir ta hamen bani dere ya nir yangwo bani simua. J  Ongure ensel i pil nir ebir sire i sui tai dire olimua. Olungure nir su ya dimba, ta algi mo ere nir nol momua. Mongure pisi nir hau ebir si sui tai dire olungure tabin su ya momba, ta kara gol wai simua. Te sipi nir bani wangwo hobi ebr si sui tai dire olungure tabin su ya momba, tabin ta si susu olungure ta dikimua. hIEna ensel ta bu mugu bu dungure hamen hul ta endo dere si hala sire ya pil nir ala omua. )KMole ensel ta bu dungure nimin nirimil ire, hulu endo dongwo ire, algi ire dire, si ganba bani olimua. Olere ensel i ganba para weni ebir sire i sui tai dire olungure, su ya dungure ganba ta isusu olungure kara wai simua. Sungure er ere yu de wai simua. Te kul airing kara de wai simua. mSEna ensel ana hol pai muru hol pai sutani bu mugu nin nin ire bu dirala dire a non ole momua. 6ePungure ensel i bol bani endo gangwo de pangwo meri ulgi kina honere mulu hau nol ali wangure mulimua. Mulungure mulu hau ire endo de pangwo meri garu di ganba ari mongwo bani olimua. Olungure hamen guru bir dire, hamen yong anigi ongure, ememe bir piga simua. Ensel ta ana po i bu mugu bu dungwo ha veTe ensel engi ongwo i ire, ari God ha ditongwo i ire dire, mo God mongwo bani ongure wai pire kraung pimua. V%Ingure ensel ta aiyulang nol mulu hau ire ure God kun si ke tongwo bol bani aire momua. Mongure bol bolimbani ulgi ala i endo dere kunung wai umua. Ungure ulgi kunung wai ungwo miki i ure tongure ensel ire bol bani endo gamua. Gangure engi God mongwo bani ongwo meri ari God ha di tongwo i ere para yu God mongwo bani ongure pimua. zmMoli ongwo wai sungure ensel ana hol pai muru hol pai sutani God maulung bani mongwo hobi bu mugu tongure imua. w iEna kun sipi sipi giring mongwo yal i buku han guwa ana hol pai muru hol pai taniga pulungwo han guwa taniga ya dungwo omaga pule wai sungwo haniwa. Hanigere hamen bani ari mongwo hobi ha dikere pera ara dikere ya moni sime su moli omua. God kene onwo sina i sipi sipi giring Yisas Kraist arihobi hobang molere han monamua. Molere aule i nangure nir wai i nenangwo God yulang tenamia ire ya moli nangwo namua. Nangure miling gul sungure hai me mongwo i God nin tol di inangure gun ere monamua.” 9Tongure yalhobi nir homena ta wa dukinamua. Te ari de yalhobi mongwo bani ekinamio, te yalhobi mongwo bani miing ta sikinangure mol gwi sire monamua. &E“Mongwo hobi iwe, God kene ongwo bani mole girungwo tangwo God honagi ol te momua. Mongure kene ongwo bol sia ami di mongwo yal i yalhobi aang mol tomua. 3_Dungure na “Ni nin gumang hania na hankiwa,” diteiwa. Digere ha yu di na tomia, “Ari gaung gul bir tongure ingwo hobi irai ure momua. Kun sipi sipi giring yal Yisas i gongure tal nigi dongwo ol wangwo pring i olala dire algi ya bolere gaung gal bigi sungure sigare kule u wai pire momua.” {o Ena kene ongwo hobi yal ta yu sirin bol na tongwi, “Gal pege sigiu dungwo hobi makena yal mome?” dimia. ) Hanigere ha yu ditomia, “Ha weni kara diminua,” dire, maa e tere, demini si tere, nomani si pir tere God ol na tenga wai piminua dire haang awala gale, God nimni monia moli nanga nanua dire ikwi bole gumang tongwo haniwa. Ari hobiwe, gaung gul ingwo i wai sungwo ha j M Dungure ensel para weni God kene ole ami di mongwo bol se ire, kene ongwo hobi ire, hau sui sui dire hobi ire dire, i sina ole mongwo haniwa. Hanigere u ku bongwo hobi para weni i kwi bole God maa e tere tere mongwo haniwa. + O Hanigere yalhobi molere gala dire yu dimia, “Na arihobi God kene ol na tere na sigare kungure u wai ominga yali sipi sipi giring yali kina obil mo hora kumua. g G Ena yu dungwo pire hanigere, ari miki weni God maulung bani u ku bole momia, kere kun olekiwa. Olekiga hobi gal pege arikri weni pire sugul nima aulung bai are God sipi sipi giring mongwo yali kina i sina olere momua. Mongwo hobi ha howa ta pangwo ure momio, wiyol para weni tau obil sine sine yare ure momio, gaung ta ta hongwo mongwo haniwa. B }te tau yol Sebiyulan twel tausen momio, tau yol Yosep twel tausen momio, te tau yol Bensamin twel tausen momua, dungwo piriwa. Ari tabin bir weni God gumang tere ha maing di tongwo ha n Utau yol Simion twel tausen momio, tau yol Liwai twel tausen momio, tau yol Isaka twel tausen momio, r]tau yol Asa twel tausen momio, tau yol Naptalai twel tausen momio, te tau yol Manasa twel tausen momio,  Pirigere tau God yol Yuda namba engwo twel tausen momio, te tau yol Rubin twel tausen momio, te tau yol Gat twel tausen momio, Pirigere God hau ke tere namba maulung bani engwo hobi kere i ku bongwo Isrel gang wan handret poti po tausen momua dungwo piriwa. wHanigere ensel ta i yu dimia, “Nan God honagi ol tongwo hobi i ku bolkiminia ganba ya, pil nir ya, hobi olo isusu olkirere han molo. Monanga aki di tenama dire maulung bani kultobane si tere i ku bonaminga sire isusu olanua,” dungwo piriwa. b=Hanigere ari mo pa dungwo holi ensel ta mole ungwo haniwa. Hanigere ensel ta i God haang maka ire ure, ganba ya, sol wara ya, isusu ol tenama dire God yulang tongwo ensel sui sui dire mongwo hobi gala dungwo haniwa. K Ena ganba uling holo holo i ensel sui sui dire aire mongwo haniwa. Hanigere ensel mole hamen hair a i si mol pangure hon olkimua. Olkire ganba ya, sol wara ya, er han hobi hair sikungwo haniwa. s_Molere, “hamen hul ya, hulu bir hobi ure na biiringere, kene ongwo bol sia ami di mongwo yal God ire, sipi sipi giring mongwo yali ire dire, gul na tere na sinamia ara nimni monamne? Hamen hul ya hulu i ure na biiro,” dimua.  /Te ganba ari kene ongwo hobi ire, ari tibi mongwo hobi ire, ari kene ongwo hobi ire, moni bir a nongwo hobi ire, yulang nimni mongwo hobi ire, yal bina mongwo hobi ire, yamoni mongwo hobi ire dire, te pi hamen hul hulu grang ala ya, te hulu bir dungwo bani kul si monamua. W'Yangure ari kugul yure gumiling imu dire holo sungwo meri hamen para weni pi holo simua. Sungure hamen hul para muru u di banta omio, te ailan ganba migi mongwo hobi pil nir bani aidole, u di ban ta omua. T~! Ena sipi sipi giring yali han guwa ta pulungwo haniwa. Hanigere ememe bir weni ongure, ari dongwo i si bomio, haba algi mo emio, hamen hair mu dinba ongure er aulu uli dungwo meri kulmoma uli di yamua. } | Dungure gal pege weni tere, “Ari hobi ni ni si gongwo meri tau si gonangwo God aki di wai sinamia, kwi mole han molo,” ditomia. ){K Hanigere kwiang hobi gala erakere dire, “Eke, yulang hong yal amane mongwo ganba ari hobi na na si gomia tal haung na sungwo hobi ni mong sinane?”, dimia. kzO Ena sipisipi giring yali han guwa ta pulungwo haniwa. Hanigere ganba ban tau ari God ha dungwo i mining aki di ware di tibi olungwo hobi nigi di pir tere si gongure kwiang Yisas golere algi breng ol ingwo bani mongwo haniwa. yDungwo hanigere kun ausi gaung kulina sungwo ta omena bani u tibi engure haniwa. Hanigere kun au sungwo yali haang Gongwo emia mongwo haniwa. Hanigere mobina hol i yal ta ungwo yal i haang Man Wu Engwo mongure haniwa. Hanigere ari para weni u ku bole tabin sui sui dire mongwo i Gongwo Man Wu Engwo yal su irai ari tabin ta mongwo i si gonama dire yulang tongure si gomua. Si gongwo i, di kuwa piragi simio, menan bir i tibi olungure gomio, nibil bir i tibi olungure omio, hau biing ure tau sungure gomua. xEna sipisipi giring yali han guwa ta hon pulungure haniwa. Hanigere hau sui sui dire mongwo hobi ta gala bir dire “wo” dimia. :wmHane pirigere hau sui sui dire mongwo sina i ha ta dire “Heba taniga twenti kina bomio, paba sui tai dire twenti kina bomio, te nir wain ire homena gangwo wel miki momua.” vEna sipisipi giring yali han guwa ta hon pulungure haniwa. Hanigere hau sui sui dire mongwo hobi ta gala bir dire “wo” dimia. Dungwo hanigere omena bani kun ausi hama ta u tibi engwo haniwa. Hanigere kun au sungwo yal i sikel oun dongwo a mongwo haniwa. 'uGDungwo hanigere kun ausi nol ta omena bani u tibi emua. Kun au sungwo yal i ol wanangure, hamen wai tangwo haung ari yong ura dungwo i, wai sinangwo kura bonama dire ol wanamua. Ol wanangure ari para weni nin nin kura bole si gomua. Ol wangwo yal i di kuwa piragi tongure a ire wamua. .tUEna sipisipi giring yali han guwa ta hon pulungwo haniwa. Hanigere hau sui sui dire mongwo hobi ta homa gala erakere dungwo meri ta ereyu dire “wo” dimia. Ws'Dungwo hanigere kun ausi pege ta omena bani u tibi engwo haniwa. Hanigere kun au sungwo yal i sugul hol angure mangal namba pangwo tongwo haumia. Haure nimni mole kiang hobi sire isusu ol tere tere momua. /r YEna hanigere kun sipisipi giring yali i han guwa ta pulungwo haniwa. Hanigere hau sui sui dire mongwo hobi ta ha erakere hamen guru dungwo meri dire, “wo” dimia. q Dungure hau hobi, “ha weni dinua” dungwo piriwa. Pirigere kene ongwo hobi yare ikwi bole yasuri gumang tongwo haniwa..pU Dungwo pirigere, hamen bani ire, ganba baniya ire, ganba manala ire, nir digan bir ire dire, ari dua hau para weni mole ha yu dimia, “sia sina weni ami di mongwo yal i ire, sipisipi giring yal i ire dire, obil gumana tere, nomani tere, haang awala gale gale moli naminga naminua,” dimia. xoi Hanigere ensel hobi ha erakere dire yu dimia, “Arihobi kun sipisipi giring si gongwo yal i obil amane dime dire momia. Mole God yulang ire, arihobi demini si tongwo ire, gumang tongwo ire, maa e tere haang awala gangwo pamua,” dimia. ny Dimia na hon hanigere, bol sia ya, hau hobi kene ongwo hobi ensel miki weni bina holo holi wenabo dire mongwo haniwa. Hm  Sungwo ipire, God ol wai ol na tongwo ha i kene ole ha di tibi olungwo pamua. Olere ganba uling holo holi emgi kene onamua.” Olere God arihobi kina di gon gan onama dire sina yal monamua. llQ Ena hau ya, kene ongwo hobi para yu olere sipisipi giring yali ul geral di tere yu ditomia, “Ni nin amane dime dire monia, buku han si engwo i pule hananga pamua. Ari hobi ni si gongwo ari miki weni breng ol ire ni nin algi breng singa pamia. Ari miki weni breng singa hobiwe, ari wiyol gaung nol hama hongwo, te ha howa ta ta pangwo hobi breng simua. wkgIngwo gin i hau sui sui dire mongwo hobi ire, ari miki weni kene ongwo hobi ire dire, sipisipi giring yali mongwo kebering bani ikwi bomua. Bongwo hobi tal ta gita dungwo meri dungwo are, ulgi kunu wai ungwo mulu hau nol ala i ware amia. Angwo i memini yu pamia, Yisas pir tongwo hobi God ha di tongwo para weni God pirere kunu wai ungwo meri di na tomua di pimia. Xj)Ena sipisipi giring mongwo yal i ure, ami di mongwo yal buku a mongwo i imua. ?iwEna tongwo hanigere bol sia sina weni dungwo bani yal Yisas kun sipi sipi giring mongwo meri mole si gongwo gaung bining ya dimia hon mole aire mongwo haniwa. Haniga sipisipi giring yal i, siging ana hol pai muru hol pai sutani ure yolang sire dimio, te omeling ana hol pai muru hol pai sutani homua. Hongwo haniga i memini yu pamia, God Kwiang yong wu bile momua. Mongwo Kwiang iwe, God nu si olungure, ganba uling holo holi omua. h!Meiba, sia bina holo ami di mongwo yal ta yu di na tomia, “Ni hai mekio. Yal singaba Debit gang ta Yudari para weni kene ongwo yal i ganba hon dungwo a ura dire amane momia buku han si engwo i pule hanangwo pamua,” di na tomia. Yon kun sipi sipi yal i hangwo ha ?gyPaikungwo i pire na tal oname? di pire hai bir meiwa. f)Dimba ari hamen bani mongwo hobi mo, ganba bani mongwo hobi mo, ganba manala mongwo hobi yal ta amane molkimia buku i pule hanangwo paikimua. eEngwo hanigere ensel nona pangwo ta ure ha erakere dire yu dimia, “Ara amane mole buku han si engwo i pule hanangwo kunung paname?” Hd Ena bol sina ami di mongwo yal i aling weni hol i buku angwo haniwa. Hanigere mining ala hol bole maini hol bole dimua. Bole han uling guwa mama weni ana hol pai muru hol pai sutani si emua. _c7 Erere ul geral dire yu dimia, “Ni talhan para weni ol erere, bring a holo sire kene ol monia. Monga i mole na hobana monia, te na God monia, maa e ni tere hani awala gale ni tani gumana ni teralga pamua.”!b; Tongwo gin i yal ta kebering aling muru yal ta aling sui sui dire mongwo hobi ya habilai sire mangal a kula sire moli nangwo yal i kebering bani emua. a Te hau sui sui dire mongwo hobi ami di mole moli nangwo yal i ul dire gumang tere, demini si tere, haang awala gale maa e tomua. t`aHau sui sui dire mongwo hobi hoong ana hol pai muru hol pai taniga homua. Holere, omeling gaung bane bani para weni homua. Holere girungwo tangwo geral di mongwo bani momua. Dungwo ul geral iwe, yu dimia, “God yulang bir weni pamio, yal i tani amane dime dire momio, amane dime dire momia. Homa mongwo, omaga momio, emgi ere unangwo pamua.” Ais 6:2-3 M_Hau ta hau hobi kene ole awi biing laion mongwo meri momio, te hau ta bulamahau yal kun mongwo meri momio, te hau ta ari gumang hongwo meri hole momio, te hau ta hau sipia bir mongwo meri momua. _^7Bol gumang hol i nir digan mongwo meri momia. Mongwo nir i hol ta wakimia, nimni mole au dire dimua. Sia bir dungwo mala weni hau sui sui dire mongwo haniwa. Hau mongwo i omeling mobing hol gumang hol para homua. u]cHanigere sia bir sina weni dungwo bani hamen yong anigi ongwo meri ole, hamen guru dungwo meri dire yu omua. Te bol sina weni dungwo gumang bani kewa ana hol pai muru hol pai sutani gal engure de pamua. Kewa dongwo i God Kwiang momua. !\;Hanigere bol sia bir i sina olere bina holo holo i bol sia yal ta kebering aling muru ire, yal ta aling sui sui dire wenabo dire dimua. Bol sia miki dungwo i kene ongwo hobi ami di mongwo hanigere, gal pege weni dangwo pire aiyulang nol breng gal wai dungwo haure mongwo haniwa. |[qHanigere yal ta ami di mongure haniwa. Hanga yal i were were hulu pege weni dale dungwo meri yal i gaung bani yu dungwo haniwa. Hanigere ami di mongwo bol bina holo holo i hamen hobini gi di wenabo dimia nabale au dire i sina olungwo haniwa. Z'Dungure God Kwiang na yona wu bungure nomani hamen bani pi moliwa. Mole hanigere yal ta kene ole ha hol ole ami di mongwo bol sia ta haniwa. Y )Ena Yisas ha yu di wai sungure, na hon hanigere, hamen bani hoiri yaule olungure haniwa. Hanigere homa ha di na tongwo piriga yal i mugu erakere bu dungwo meri dire yu di na tomia. Emgi tal u tibi unangwo ha i awa tani di ni teralia ni ere mo na molga baniya wo, dimia. NXGod Kwiang ha i di tibi olimia ari nomani bir pamia pir po sio.XW)Yal ta ganba baniya talhan hobi nomani si pir tekirere nimni monanga yal i, na kene olga bani ungere kina ereho mole kene olabilua. Na ganba baniya talhan hobi nomani si pir tekire nimni molga nabe God yu di na tomia, kene olga bani ungere kina ereho mole olabila wo dungure olga meri ni ungere na nabe kina ereho mole kene olabilua. )VKNa ni yon sina urala di pirere, kwi mole gala di moliwa. Molga ipire nuguna pirere, hoiri yaule na tenanga, na ala ugere homena ereho nere pana gal molabilue. ^U5Na yona milna tega hobi grana wine onama dire gul tere tal oun dongwo ol teiwa. Yu ol ni teralga ipire, omin pege honagi onga i pisole, tal digan onga i nigi de pir tere, hon olkirala di pire, nomani si kulu so. _T7Golkinga pamia na krehaman ha di ni teralia piro. Ni talhan a nere ari tibi molala dinanga, na aiyulang nol wai a nega i, endo galga domia bring sinana wo. Ni yorowai bolo monia, gai golkirala dinanga, gal pege wai a nega i bring si pinana wo. Te omin gi dingiwe, pila dirala di pinanga, na omin marasin ega dimia bring sire krai bonana wo. rS]Ni yalhobi molere, yu dinia, ‘na bona gana miki a neyo, hulu moni bir a neyo, talhan tau wa dukiwa dinba, yal bina ari miling pir ni tongwo mol, omin gi dinga tani mole, yorowai bolo mongwo meri monia, nin milni pire gai golkino? ,RQNi honagi nega de olkire te, omin pege dire olkire obilga nega dire onga ipire, ni yalhobi aidole homena dekungwo meri monia gogo ni nere mebil sule mena olalua. PQNi yalhobi ol wanga maing na kara han po siiwa. Ni God honagi nega dire olkire omin pege honagi ta ere olkinga haniwa. Honagi nega dire onan mo, omin pege honagi onan mo, yu ole monanga pire diiwa. PyEna na ha diralga meri ni pasi bole Leodisia ha maing pungwo ari kene ongwo yal ensel i to. Na ha weni hong yal mole, God grang ha wine olga yal mole, God talhan ol engwo hobi hobang bling memini na para molia. Molere ha di ni teralia piro. ~}||${zz xxwwvuLtcssr$qWpBonllXkXjmi0i$ffe0c'bVata(`_^]\CZY*XOWVUTTS5RbQPOO-NM|L{KJJI&HG_FEDDC`B|A(?>=<;:b9r8[766+432100&/9-,z+*(L&%$#"! sNVXsU@] v  ]l][g/Te kun ausi au sungure di baina grang bani mena ungwo yali, arihobi para si gol wai simia. Gole yone ya dungwo bani hahoba ure gaung miing ne wai simua. Gaung miing obilga nomo? Nekimia kara ne wai simua.Xf)Hanigere kun ausi au sungwo yal iwe, hau biing nigi dongwo hasu hana togu yali kina si hani simua. Sungwo yali hau biing gumang bani molere, tal guma hon dongwo maing maing olere, ari hau biing yong ba engwo i kina, maga maulung bani ere pir tongwo hobi kina bal tomua. Te hau biing nigi dongwo hasu hana togu yali kina ya momua. Mongwo yasuri halabusi sire pia si maul ala hulu de wa gole dungwo ala i olimua. Olimba, golkimia hon mole gul i mongwo bani momua. .eUDimia hanigere hau nigi dongwo ganba ari king hobi ami nona pangwo hobi kina u ku bomua. Bole kun ausi au sungwo yali gamahobi kina kura bolala dire mongwo haniwa. dNi hau hobi king gaung miing nere, soldia hobi gaung miing nere, tau nona pangwo hobi miing nere, kun ausi miing nere, au sungwo hobi miing nere, han hongwo hobi ire, han holkungwo hobi ire, ari singaba hang wangwo hobi ire dire, miing para nenana wiyo.” c)Dungwo hanigere, ensel ta ari dongwo bani molere, hahoba wala gal wangwo hobi gala dire yu di tomia, “God homena bir si gamia, nenana wiyo. EbTongwo yal i nin hang bole gal sina wangwo bani ere kebering bani ere dimua. Dungwo hang i yu bol emia, “KING PARA WENI KING TANI MOLIO, TE SINGABA PARA WENI SINGABA TANI NA MOLIWA.” daAPungure yal ta homa engwo yali, di baina bol go dal ingwo ta grang bani dire mena umua. Ungure aiyulang golba ta are arihobi kene omua. Ongwo yali God arihobi yong ki bir e tongwo ipire arihobi tobo nigi dongwo tomia. `9Yu dungure ami nona pangwo hamen bani mongwo hobi kun ausi pege nin nin au sire yali doleng bol omua. Ongwo hobi gal pege wai weni dungwo muru pimua. y_k Te gal arikri pungwo bani algi obil bigi si tomua. Tongure arihobi hang yu emia, “God grang yalye, dimua.” |^q Ebir sinangwo yali omeleng endo balang sungwo meri au dire dungure, te singaba king kene ongwo breng gal nol haungwo tali yali breng bani miki weni haumua. Te gaung bani yali nin hang bol emua. Emba, ari tau ta hankimia, yali nin obil hamua. *]M Ena yu di na tongure hamen hona grang hoiri yaulungure kun ausi pege ta momua. Mongure au sungwo yali hang “Honagi kene wai ongwo ere tal dime dire omua” dimia. Dungwo yali arihobi kura bol tere, te ha hol ol tere ebir sinangwo, ogolo weni dime dire ol tere ebir sinangwo pamua. k\O Dungure na ikwi bole ensel maa e terala dire oliwa. Oliba, ensel i yu di na tomia, “A, ni yu olkio. Na Yisas honagi ari ni gamnahobo kina monga tali moliwa. Ni na kina maa e tenaminga yal God tani weni momua.” Ena nan yalhobi Yisas mongwo maing di ba bominga tali homa God hana togu yalhobi ere yu di ba bol tomua. Yal ta kun ausi pege au sungwo ha [! Ena ensel ta aire yu di na tomia, “Ni ha i mining bolo. Sipi sipi giring yal i al iya, homena si gangwo i nenana wo di ku bonangwo hobi wai pinamua,” dire yu bolo di na tomia. Tere hon yu di na tomia “Ha iwe, hasu ta dikimia, God ha weni kara di emua.” KZTomingere God gal pege wai weni tongure gal i nabile au dire dungwo gaung bani pimua.” Pungwo gal iwe, memini yu pamia. Yalhobi tal wai dime dire ol wangwo i God hanere maga tani ol e tomua. _Y7Tongwo ipire nan wai pire gun ere yali maa e tomno. Sipi sipi giring yal i ama nu kengwo i inangwo haung mala umua. Yu ongure ama i winambi unangwo nalga dimia dire egin gale a non ole moma di pire maa e tominua. XEna yu dungure ari miki weni mongwo sina i ha dungwo pirigere, nir bol pen dire hamen guru dungwo meri dimua. Dire yu dimia, “God tal wai ongwo i hanere maa e tomno. Nan hobana God tani momia, yulang bir weni pamua. Pare omaga ari para weni kene ol tomua. W-Dungure God kene ongwo bol bani gala ta dire yu dimia. “Ni God honagi ari monga hobi God nin onangwo pamia dire hang awala galio. Gale yal bina hobi ire, singaba hobi ire, ni yalhobi para weni God maa e to.” Sipi sipi giring yali al irala dire homena bir si gangwo ha aV;Dungure singaba kene ongwo twenti po mongwo hobi ire, hau sui sui dire mongwo i ire dire, ya habilai sire, God kene ongwo bol bani mongure maa e tomua. Tere yu dimia, “God ni tal wai weni onia maa e ni tomino.” U9Ena gala hon dire, yu dimia, “Nan God hang awala gale maa e tomno. Endo dere engi oo ai bir irai u birimia, mo mibi pire ya di panangwo panamua.” VT%Yal God ye, ni yulan bir pamia, arihobi ha hol ol tere ebir singa wai weni pamua. Bebilon oo ai bir malgi hobi bling memini weni molere aho tongure ganba ari para weni u nigi domua. Dongwo i pire God tobo nigi dongwo tongure imua. Oo ai bir malgi hobi God honagi arihobi si gomia. Si gongwo i pire tobo nigi dongwo tongure imua.” (S KEna hon pirigere, hamen bani ari miki weni gala dire yu dimia. “God tal wai ol tomia nan maa e tomno. Yali tani yulang bir pangure hang mokene kungwo pamua. PREna God hangure, Bebilon yalhobi nin tal nigi dongwo olere, God hana togu yalhobi, ire, God ganba ari gamahobi ire dire, kiang pai tere si gomua. Yu ongwo ipire Bebilon oo malgi isusu ol tomua./QWTe kewa dongwo tali oo ai bir ke pangwo bani hon ta dekinamua. Te ari yal al wama dire inaminua dungwo tali oo ai bir ke pangwo bani hon ta yu dikinamua. Homa oo ai bir ke pangwo bani bisnisi honagi ongwo hobi ganba ari singaba weni momua. Mongure ni Bebilon malgi monga hobi kela kul tere posen maing maing tengere ari hobi wai hanere i wamua,” dire ensel ha yu di wai sungwi. Sungure na Yon molia di ni teralga piro. JP Hankinangure gita ire, musik para weni ire, ningi mugu ire dire, hon be dinangure ari ta pirkinanua. Te yal tau honagi memini para weni pir po sinangwo yal iwe, oo ai bir ke pangwo bani hon monangure hankinanua. Te ari homena witi nonungure gule giu dungwo tali, oo ai bir ke pangwo bani hon ta yu dinangure pirkinanua. O Ena ha i wai sungure, ensel nona pangwo ta pilaua nonungwo kwahulu miling bir aki di ire pia si pil nir bani olimua. Olere, yu dimia, “Na kwahulu olega hankungwo meri Bebilon oo malgi bir i, yu aki di ire erakere pia si olangure ususu nangwo hankinamua. eNC“Ena ni hamen arihobi ire, God honagi ol terala dire aposel honagi olo di tongwo hobi ire, God hana togu yalhobi ire dire, tal ol tenangwo i hanere, wai pinanua. God nin ha hol ol tere ebir sire tobo nigi dongwo tenamia. Tere ni yalhobi tal ol ni tongwo meri iwe, pring siina dire oo ai bir malgi ol tenangwo hanere wai pinanua,” dungwi. !M;Dire yalhobi nin ganba diring haure, tal onangwo i hanere, nomani si oun dere nin min bile hai menamua. Mere gala dire, “Eke, eke, oo malgi bir irawe. Sipi hong yalhobi nir bani wangwo i oo malgi ya dungure moni a nongwo yal bemiraya. Eke, ari haung tani wai simua,” dungwi. LMole oo i endo dongwo hanere yu gala dinamia. “Oo malgi i mokene kumia oo dungwo tali ban ta makena dinangwo hanamne?” K-Imiraba, kenba ari haung tani tal han hobirai, wai simua.” Dinangure sipi han gumang angwo hobi ire, yal tau sipi breng sire, ban ta nala dire nangwo hobi ire, sipi boskru hobi ire, nir bani bisnisi honagi ongwo hobi ire dire, Bebilon malgi aidole ulubi naa di monamua. *JMMere yu dinamia, “Eke, eke, oo ai bir irawe, homa gaung bani gal nol pege wai ya, aiyulang nol wai ya, bisi wai ya, tal wa dungwo hobi muru egin tongwo imia. AI{Ena bisnisi honagi ole moni bir ingwo yalhobiwe, oo bir malgi endo dere tal onangwo i hanere kul bir pinamua. Pire ulubi naa di mole nomani si oun dere nin min bile hai menamua. H}Sikinangure bisnisi honagi ongwo hobi yu dinamia. “Ni Bebilon malgi monga hobi tal han wai dungwo a nere bona si wanga i, u banta ongure hon ikinua. Te ni oon malgi bona gana tobo bir bongwo a nenga i wai simia, ni hon ta a nekinana” di hamua. G1 Te homena don kengwo ya, paola kunung wai ungwo ya, grisi kunung wai ungwo ya, wel sanda ya, wain ya, homena plaua ya, kun bilimahau ya, sipi sipi ya, kun ausi ya, hara ya, han hongure nir honagi ongwo hobo ya, tobo inangwo pamba, tal hobi para weni hon ta bring sikinamua. F1 Ena sikinangwo tal hobiwe, aiyulang gol ya, silba ya, kwahulu wai ya, bisi tobo bir bongwo ya, gal nol pege wai ya, gal nona pangwo ya, te er kunung wai ungwo ya, kun siging wai ya, er bare engwo tobo bir bongwo ya, aiyulang nabaleng sungwo ya, hulu mining ganing ongwo ya. wEg Te ganba ari bisnisi honagi ongwo hobi Bebilon oo ai tal ol tongwo engi ongwo i hanere, hai me tere nomani si oun dere monamua. Bona gana situa ala enangwo i Bebilon ari hobi hon ta bring sikinamia, moni makena inamne? dire hai menamua. tDa Tere Bebilon malgi ari hobi gul ingwo i, singaba king hobi ulubi naa di mole hanere kul pire yu dinamia, “Eke, eke, Bebilon oo ai bir irawe, kenba ari haung tani tal nigi dongwo onga irai piring tobo nigi dongwo ingiwe,” dinamua. {Co Ena ganba ari king hobi Bebilon malgi ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo meri ol wamua. Ware amane monangwo holi aidolere tal nigi dongwo ol wamua. Wangwo king hobi Bebilon oo ai endo dere engi onangwo i hanere, hai mere dini me si tenamua. BBebilon malgi hobi yu nomani si pungwo ipire, ari haung taniga gol wai sinamua. Te nibil maing maing u tibi nangure gonamua. Gonangure ari tau menan bir gonamio, ari tau nin miling gul sinangure hai menamua. Bebilon oo ai endo bir denangure oo ta dikinamua. Ena yu ol tenangwo yal iwe, yal bina ta molkinamia, bling memini hong yal God ha hol olere ebir si tere ol tenamua.” >AuHoma Bebilon malgi ari hobi yu nomani si pimia, “Nan hobi singaba mominia, yal ta ha maing dinangwo yol e pir tenaminga paikimua” dimia, yal God ye, ni hanere tobo kunung pire tengere, gul bir inamua. Ire hai mere mere moli nangwo pamua. Pangure nin nomani yu si pimia, Na oo malgi al kwin molere, kwin kene ongwo bol sia bani mominirawa. Al wimbi gongure al werai mongwo meri ta molkiminirawa. Gul ire hai menamno? Ta mekinaminua. @Ena yal hobo, Bebilon yalhobi tal nigi dongwo ol wangwo meri kunung pire gul bir weni to. Bebilon malgi ari hobi tal nigi dongwo para weni imu dire ol wamia. Ol wangwo iwe, tal nigi dongwo taniga omba, ni hanere gul oun dongwo sutani tenanga inamua. Bebilon malgi hobi ari para weni tal nigi dongwo ongwo i nibil di tongure omia, Bebilon malgi hobi gul bir weni tenanga pamua. a?;Bebilon malgi ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo i obilga ol wamo? Aye, kara tal nigi weni dongwo ol wamua. Wangwo i God hanere, nomani sina i han po simua. Sire u moi ta honamba, ya nomani si pir monangwo monamua. >Sungure hamen bani gala ta hon dire yu dimia, “Na grana ha wine onga wana auna hobo, Bebilon malgi ari hobi tal ol wangwo meri hon olkinanga pamia, aidole ere mena wo. Yalhobi kina yu ol wa monanga gulung para inanga pamio, te tobo nigi dongwo para inanga pamua. $=AEna Bebilon oo malgi ari yal al hobi wou sire tal nigi weni dongwo ol wamia. Wangwo i oo tabil tau hobi hanere ereyu ol wamua. Te ganba banta banta singaba king hobi amane monangwo hol i aidole, Babilon arihobi tal maing nigi weni dongwo hol i doling bole ol wamua. Te bisnisi honagi ongwo hobi Babilon ari hobi ongwo meri olere moni kuni nere, moni bir ire kuru di wamua.” Dire ensel i ha yu di wai sungwi. i<KSungwo ensel i gala bir dire yu dimia, “Eke, Bebilon oo ai bir irai si gale isusu olungwe. Eke isusu olungwe. Omaga kwia nigi dongwo ure, oo malgi irai mol pai omua. Kwia te, hahoba nigi dongwo ure oo malgi mol pai omua. ; 5Ena yu omia, hanigere emigi ensel ta hamen bani ai dole ya ime umua. Ungwo ensel iwe, yulang bir pangure nabilungwo i ganba bani au di poira simua. t:aTe al mongwo hangiwe, al wo ta molkimia, oo malgi taun bir ta ari hobi ha bangi biire di emia al tani mongure hanua. Hanga ari taun hobi ari oo malgi para weni singaba hobi a holo sire kene ol tomua” dire ensel yu di na tongwi.9'God homa yu u tibi namua dungwo i, ya pai momia, God arihobi yong wu binangure yu onamua. Ari singaba sebenpela monangwo hobi nomani tani panangure yulang ire king monangwo i ai dole hau biing muru tenamua. Tere tere moli nangure God awa ha di engwo meri u tibi namua. d8ATe siging ana holo holo hongwo hanga i ire, te hau biing hobi ire dire, yal wou si wangwo al i kiang pai tenamua. Tere sirere ol gogo dal tere gal pungwo kula si ole tenamua. Tere gaung miing nere enda gal de penamua. V7%Tere hon yu di na tomia, “Yal wou sungwo al ami di mongwo nir iwe, memini yu pamia, ari wiyol para weni tabin tabin uku bol mongure, te gaung ta ta hongwo ire, ha howa ta ta pangwo hobi ire dire momua. 6Tere sipi sipi giring yali yalhobi kina kura bonamua, Bonamba, sipi sipi giring yali nona pare yalhobi isusu ol tenamua. Tenangwo i tal wa di pine? Sipi sipi giring yali ari para weni hobang tani momia nin kemilimua. Hamen haya sipi sipi yal i ari tau, si daule monama dire, hang engwo hobi, u ku bonangwo haung yalhobi hon aidole ere kwalin ta honamua.” dire ensel yu di na tongwi. 5  Unangwo king hobi para weni nomani tani engwo panamua. Pare molere kene ongwo yulang bir ingwo i para hau biing muru tenamua. u4c Te hau i siging ana holo holo hongwo hangiwe, king ana holo holo monangwo mere piksa i tibi olungwo hanua. Hanga hobi olo ta u tibi humua. Humiba unangwo hau biing iwe, yulang ire ure hamen haung wan awa obel kene ongwo honagi onamua. '3G Hau biing iwe, homa mongwo omaga molkima, hau i namba eit king momua. Mongwo hau i, king sebenpela mongwo hobi enin ta molere kara u nigi dere u susu namua. 2 Te breng yolang ana hol pai muru hol pai sutani iwe, singaba king hobi para momua. Mongwo ana hol pai para ganba tau kene oli pire gomba, singaba king taniga omaga kene ol momia, ta olo u molkimia. Emigi u tibi pire king monangwo haung obelga obel kene ol monamua. l1Q Yal ta nomani wai panangwo ha i pir po sire ogolo ebir si pinamua. Hau biing breng ana hol pai muru hol pai sutani hongwiwe, hamen hul dungwo meri piksa i tibi olimua. Olungure hamen hul sebenpela bolembani al i ami di momua. k0ONi hau i para hania, homa momiraba omaga molkimua. Molkimba emigi maul ala i ai dolere mena unangure God isusu ol tenamua. God ganba ol ekungwo haung ganba ari tau mol pai wai gobari ikinama dire hang buku bol ekungwo hobi, hau biing hanere ganulun dire nomani si gogo danamua. Hau i homa mongwo, omaga molkimia, emigi unangwo pamua dire maa e tenamua. W/'Ena yu oliba, ensel i yu di na tomia, “Talongwo ni ganulun dire ira mone? Na al ya, hau biing breng sebenpela holere te, siging tenpela holere al au si ire ongwo irai memini i tibi ol ni tegere hananua. o.WEngwo al iwe, ari Yisas pir tere haang di tibi olungwo hobi ire, God pir tongwo hobi ire dire, miki weni si gol wai simirawa. Simiraba, sigongwo hobi algi nin hon a ina dire ne mole spak ongure na ganulun dire ira mol wai oliwa. -#Dungure al i nin haang bole mauling bani ere momia. Mongwo haang iwe, ha bangi biire bol emia, haang memini yu pamia, “Al i gana bania tal nigi dongwo ya, yal al wou sungwo ya, Bebilon oo ai bir kepangwo hobi tal ongwo i hobang bling memini momua dire bol emua.” ,7Hongure al i gal sina nol kala sutani wai pangure wamua. Ware ai yulang nol egin gwal wai dungwo i gaung bani emua. Erere aleng bani mulu hau nol wai dungwo ta amua. Angwo ala iwe, tal daleng sungwo ya, te al i yal wou si wangwo gama debigi engwo i mulu hau ali wa mule dimua. I+ Dungure God kwiang na yona wu bilere, na aule ire ganba po engwo bani omua. Omia pi mole hanegere al ta hau biing nol mobeng bani au sire momua. Mongure hang gaung bani mining miki weni bol emia. Engwo iwe, God gaung ha sungwo meri mining bol emua. Engwo hau i breng yolang si sebenpela olere, te siging tenpela homua. P*Al iwe, oo ai bir weni nir miki weni yangwo bani kengwo dimua. Oo ai bir weni i, yal wou sungwo al irai mongwo meri dimua. Oo ai dungwo i ganba ari singaba hobi tal nigi dongwo ol wangwo meri ol wamua. Wangure ganba arihobi nir bia nere spak ongwo meri oo ai kepangwo hobi tal ol wangwo i, hanere ere yu ol ware spak omua.” `) ;Ena pele bir ana hol pai muru hol pai sutani angwo ensel ta i ure na yu di na tomia, “Ena Bebilon oo ai malgi bir tobo nigi dongwo inangure nir bir bolembani ami di momia, God al i ol gogo dal tenamia hanania wo. /(WYu ongure nimin ais raisi bege tan tani dungwo meri yamua. Yare arihobi bol diri dire, nigi di pire God talongwo ol na tome dire, gaung ha sire ha yong i tomua.{'oTe hamen hul holo holi u ban ta ongure hamen hul ta dikimua. Te pil nir ganba ailan para weni ere yu banta omua. &9Olere Bebilon oo ai bir iwe, eber sire i sui tai dire olimua. Olungure ganba uling holo holo i oo malgi para weni yare bol diri dire ususu omua. Omba God Bebilon oo ai bir irawe, di pirere, yong ki e tere Bebilon ol gogo dal tongwo, wai ta sikimia. Haung obilga ta ya di pamia. V%%Yu dungure hamen yong anigi ongure hamen sigune dire, hamen guru dire, ememe bir weni piga simua. Sire ongwo ememe iwe, hongebe ari ganba bani mol pai oli umba, ta yu olkimia, ememe i bir weni kara omua. L$Ena namba seben ensel iwe, pele disi angwo i, garu di hamen hair bani olimia. Olungure God kene ongwo ala bol bani gala bir di maini olere yu dimia, “Ena tal gogo ol tega i para wai simua.” #7Ena kwia nigi dongwo sui tai dire ganba ari singaba hobi yong wu bimia, kura gire ire u hol bani wamua. Wangwo ai iwe, Hibru hang Amagedon wa dimua. "9Ena onangwo gin i yu pamia, “Pino, na uralga gin iwe, yal ta homena kuni nerala dire ungwo tal i gin tani uralga pamia. Pangwo ipire yal ta ul paikire, gal mama weni pire monangwo yal iwe, yal tau yorowaing bolo molere gai gongwo meri golkinamia, wai weni pire gun enamua.” t!aDungwo hobi kwia nigi dongwo Seten gamahobo momia, tal guma hon dongwo maing maing omua. Ongwo hobi ganba ari singaba king para weni yong wu bilere kura bolo dinamia. Dinangure God haung bir i tibi olangwo gin iwe, kura u tibi namua. H   Ena hon hanigere, kwia nigi dongwo sui tai dire hau du mongwo meri mole onba bir grang ali mole ure, hau nigi dongwo grang ali mole ure, te hasu hana togu ari grang ali mole ure bolo dimua. Y+ Ena namba sikis ensel pele disi bir angwo i, garu di nir nera bir Yupretis olimua. Olungure nir i kara dainere ganba maker giri gole dimia, singaba king ari mo pa dungwo holi unama dire hol han kun ol emua. 0Y Molere nebona dere gul ingwo ipire, God gaung ha sire ha yong i tomua. Yalhobi tal nigi dongwo ol wangwo i aidole, nomani si kulu sire, God pir tenangwo ha pirkimua. }s Te namba paip ensel pele disi angwo i, garu di hau biing nigi dongwo kene ongwo bani olimua. Olungure hau biing pir tere maa e tongwo hobi mongwo bani hamen sibole hama simua. Simia yalhobi gul bir ire aya maya dire siging girimil nure momua.  Dongwo hamen ari endo bir iwe, ari God gaung ha sungwo hobi dere bukunangwo pamua. God tal oun dongwo ol tongwo i, yulang bir pamia. Pamba, arihobi tal nigi dongwo ol wangwo aidole, nomani si kulu sire God maa e tekimua. Tekire God grang ha i wine olkimua. 5Dungure namba po ensel i pele disi angwo i, garu di hamen ari dongwo bani olungure, God ari han gogo dal olungure, ari endo bir dere arihobi domua. 'GDungure hon piregere, bol alta kungwo bani gala dire yu dimia, “Aye, God tani yulan bir pamia, ari digan hobi ha hol ol tere eber singa wai weni pamua.” 'Ena ganba ari hobi iwe, ni pir ni tongwo hobi si golere, te God hana togu yalhobi si golere algi i mena olimua. Olungwo algi dungwo meri algi ta ni hon a ina dire ari digan hobi nin grang wangere nomua. Yalhobi tobo nigi dongwo nin inangwo kunung pire tengere imua.” SYangure ensel nir kene ongwo i ha yu dimia, “Ni hamen haya monio, te omaga para monua. Molere tani amane monia. Ni arihobi tal oun dongwo ol tenga i, wai weni kara pamia, tal nigi dongwo ta olkinua. !Sungure ensel namba tri pele disi angwo i, garu di nir bir yangwo bani olere te nir oleng engwo bani olimua. Olungure algi nir nol yamua. OTe ensel namba tu pele disi angwo i garu di pil nir mongwo bani olimua. Olungure ari gongwo algi dungwo meri nir bani hama sire dimua. Dungure hau nir ala mongwo hobi nere para weni gol wai simua. I Dungure ensel ta homa pele disi garu di ganba bani olimua. Olungure ari hau nigi dongwo yong bai engwo pir tere maga mauling bani engwo hobiwe, gaung bani nebona nimini mongwo tongure domua. E Ena hon pirigere oo ala i yal ta gala dire ensel ana hol pai muru hol pai sutani mongwo hobi yu di tomia, “Ganba bani pire God yong ki engwo pele disi anga i, garu di ganba bani olo”, dAAngure engi God nimini mongwo i kina oo ala i si di dimua. Dimia ari ala i nangwo kunu paikimua. Ensel ana hol pai muru hol pai sutani tal nimini mongwo angwo i ol wai sinangwo hanere, nangwo i pire kwi han momua.}sDongure hau sui sui dire mongwo hobi, ta pele disi nol bir ana hol pai muru hol pai sutani ire ensel hobi nin nin tomua. Tongwo tal iwe, God nimni mongwo mol panangwo bani panangwo hong yali, yong ki bir e tongwo i pele disi ali dungure amua. zmEna hoiri yaulungure ensel ana hol pai muru hol pai sutani arihobi ol gogo dal terala dire tal nimini mongwo are iri si maini umua. Ungwo hobi gal wai weni nabile au dungwo pirere, te homa gerewa bon nol wai weni sire walaing sina i domua. +Ena ul i di wai sungure bling mining oo hoiri yaulungere oo ala i gal oo dungwo haniwa. Haniga oo i arihobi hanere God na kina momna di hamua. W'Yal ta ni kulni pirkinangwo paikimio, te maa e ni tekinangwo paikimia, tenangwo pamua. Ni tal wai ol na tenga i u tibi umia, ari wiyol para weni hanere ni tani ikwi bol ni tere maa e ni tenangwo pamua.” yMolere God honagi yal Moses ul dungwo ire, te sipi sipi giring yali ul dungwo i ire dire dimua. Dungwo ul i yu dimia: “Hobana God, ni yulan bir weni pamia. Pangure ni tal ol na tenga iwe, tal bir weni ol na tengere hanere nomani gogo siminua. Ni ari para weni hobang, bling memini tani monia. Molere tal miling wai i tibi olingere nima pire pai omua. Ni tani amane monia.  Na hon hanigere pil nir digan bir weni mongure haniwa. Haniga nir i nabaleng sire nabile au dungwo i endo dongwo meri dimua. Dungwo bani ari tau hau biing yong bai engwo i, ikwi bol tekire, maa e tekire, hau i haang maulung bane aleng weni holi ekire, God pir tere ya nimini mole mongwo hobi, nir nabile au dungwo meri mole nir bina i aire momua. Mongwo hobi God nin gita tongure are momua.   )Ena na hon hanigere tal gumang hon dongwo bir ta hamen bani u tibi ongwo na kul di hanere ira moliwa. Molga tali ensel ana hol pai muru hol pai sutani momua. Mongwo hobi tal nimini mongwo arere arihobi ol gogo dal terala dire momua. Momba, emigi tal oun dongwo angwo i wai sinangwo, hon ta u tibi honamua. Te tal oun dongwo ana hol pai muru hol pai sutani iwe, God yong ki engwo dimia wai sinamua.  )Egerangwo daram i oo malgi ta mena holi dimua. Dungure God ari mongwo bani egerungure daram ala algi miki weni ure nir yangwo meri yamua. Yangwo algi iwe, wu ongwo holi po handret kilomita gobari weni ongure, te bangi si mulanga gin sutani sigina dinanga meri omua.J  Dungure ensel i pirere grep di gubu dire pemua. Pere i ku bole egerala dire daram bir ala wa emua. Ena grep miling i ku bongwo i ari nigi dongwo hobi momua. Momia God yong ki e tere egeramua. r ]Mongure ensel ta God hau si ke tongwo bol bani mole u pa dimua. Dungwo ensel i endo bir dongwo i kene omua. Olere gala erakere dire di baina angwo ensel yu ditomia, “Homena grep miling kul emia, di baina ire di gubu dire peyo.” gGBulungure ensel ta God oong hamen bani aidole u pa dire di baina bol go dal ingwo are momua. I Ena kwahawa bolimbani mongwo yali di baina ire homena bulimua. ^5Mongwo hanigere ensel ta God oong bani aidole mena ure kwahawa bolimbani mongwo yali yu di tomia, “Homena aang dongwo haung mominia, homena haya kul emia, bulana po. Homena i, ari God pir tongwo hobi momua.” MEna ha i di wai simia hanigere, kwahawa pege kengwo bolimbani yal ta momua. Mongwo yali Ari wang weni mongwo meri momua. Mole kene ongwo breng gal haure di baina bol go dal ingwo are momua.  Ena na piregere hamen bani ha ta yu dimia, “Ari God pir tere molere homa goli ongwo mo, te emigi gonangwo hobi, wai pire gun enamua.” Dire buku bani bolo di na tomia. Tongure God Kwiang Holi Spirit mole, “yali ha dungwo i ha pangwo dimua”, di na tomia. Tere, “God pir tere gongwo hobi hol wai omua. Pirere honagi oun dongwo ta olkimia, ya mone wai pire erin momua. Homa yalhobi God honagi wai ol tongwo ipire God tobo wai tongure imua.” Ganba bania homena ang dere kul enangwo haung bulangwo ha _7 Ena na hana Yon mole, yu di ni teya piro. Tal yu u tibi nangwo gin iwe, God ari sigare kulala di ongure Yisas pir tere monga hobi Yisas pir tenga i, nimini mole God grang ha kina aidolekire a i si warala di piro. H  Hanangure denangwo engi ongwo i, yalhobi gul bir tongure i mongwo bani momua. Mongwo hobi hau biing yong ba engwo i, pir tere maga ta ingwo hobi girungwo tangwo mol gwi sire ta molkimua.” A{ Ena ensel ta su homa ongwo holi doleng bole omua. Pire gala erakere yu dimia, “Yal ta hau biing te yong ba engwo i maa e tere, te maga ta maulung bane aleng bani enangwo yali, nir gu kengwo i nenamua. Nenangwo nir iwe, God yong ki e tenamua. God nir gu kengwo i nir wo kina i mu dire ta tekinamua. Tekinangwo ipire arihobi nere yong sina i ongure endo dongwo meri denamia. Denangwo ha i memini yu pamia. Arihobi hau nigi dongwo gumang tongwo i hanere God yong ki e tere pia si endo bir dongwo bani olamia. Olangwo denangwo i sipi sipi yali ensel hobi kina hanamua.   9kDungure ensel ta homa ungwo mobeng holi ta umua. Ure yu dimia, “Eke, Bebilon ai bir irai si gale isusu olungwe. Eke isusu olungwe. Bebilon malgi tani arihobi nibil di tongure wu sire tal nigi weni dongwo ol wamua. Wangure nir gu kengwo tongwo nongwo meri tal nigi dongwo ol tongure, ire doling bomua. g~GTere yu dimia, “God arihobi ha hol ol tere eber sinangwo haung mala umia. Ni yalhobi God tani kulung pir tere haang awala galere molio. Yaliwe, hamen ganba ya, pil nir ya, nir yangwo i, hobang God tani mole ol emua.” |}qEna hon hanigere ensel ta wala gale u mini bani omua. Ongwo yali ha maing ya di panangwo bani panangwo ha i kerere ganba ari ha howa nin nin pangwo hobi ire, te gaung nol hama hongwo hobi ire, wiyol para weni ire dire, di tibi ol tomua. O|Tere hasu dire tal digan ta olkimua. Ensel sui tai dire ha dungwo ha c{?Te ul dungwo hobi wu sire tal nigi dongwo ta ol wakimua. Wakire amane dime dire momua. Molere sipi sipi giring yal i tal ol wangwo meri yalhobi doling bole ol wamua. Wangwo hobi homa ganba bani mongure God nin sigare kulala dire sipi sipi giring yal i kina ereho aki di ingure nin wang aung mole God sipi sipi giring yal i kina honagi ol tomua. zSire ari miki weni hobi ul geral hon ta God kene ongwo gumang bani mole dimua. Dungure hau sui sui dire mongwo hobi ire, singaba twenti po mongwo hobi ire dire, ul dungwo i pir momua. Te ari tausen miki weni hantret potipo tausen hobiwe, ganba ari mongwo sina i tau ul geral i obil pirere dimua. Dungwo hobi God si hon e tongure sigare kungwo hobi mole dimua. Ari tau gogo pire ta dikimua. y+Mongwo hanere pirigere ha ta hamen bani nir bol pen dungwo meri dire, te hamen guru dungwo mere ya, te musik gita miki weni sungwo meri simua. x Ena na hon hanigere sipi sipi giring yali Yerusalem oo malgi mala Saion hamen hul i aire momua. Mongure ari miki weni wan hantret potipo tausen, (144,000), kina ereho aire momua. Mongwo hobi sipi sipi giring yal i irang God kina haang bole maulung bani ere momua. Iw  Emia, nan arihobi nomani bir pare hau digan tal ongwo maing kerere namba i pir po sinaminia. Iwe, ari haang dale namba i tibi olimia, olungwo namba iwe, sikis hantret sikisti sikis umua.'vG Ena emigi ungwo hau digan i ari pir tongwo hobi kultobani maulung bani mo, aleng weni holi maga ta eyo di tongure, singaba hobi yal bina hobi ire, tal miki anongwo hobi kultaing hobi ire, han hongwo hobi han holkungwo hobi ire dire, hau digan maga i dikinangwo yal i homena tal ta breng sikinanua. Maga iwe, ari tau hau digan hang maga bol engure ari tau hau digan tal ongwo maing namba kerungwo i maga bol emua. u  t Dimia God yali yong ba engwo i, grang miing tongure pera ara dire ha dimua. Dungure yal tau maa e tekungwo hobi si gomua. esC Simba, God han uning si olungure, hau i tal guma hon dongwo maing maing olere, ganba arihobi bal tomua. Tere yu di tomia, “Ni yalhobi hau biing mongwo meri yong ba ere maa e to. Homa si gomiraba golkire hon momua.” Br} Ena emigi ungwo hau i, tal guma hon dongwo maing maing i tibi olimua. Olungwo tal iwe, ta arihobi mongwo gumang bani endo hamen bani ya ime wo dungure wine olere, ya ganba bani simua. q  Te hau biing emigi ungwo hau iwe, hau homa ungwo hau i, honagi ol tere yulang bir tongure imua. Ire nimini mole ganba arihobi hau homa ungwo i, tani ikwi bol tere guman to di tomua. Te homa ungwo hau i homa nebona bir dere golala di omiba, haya kirimua. /pW Ena hanigere hau biing ta ganba manala i mo pa dimua. Dungwo hau i God kun sipi sipi siging sutani hongwo tali homio, te ha dungwiwe, onba bir ha dungwo meri dimua. bo= Arihobi ni yalhobi ni hani sirala di pinangwo sinamio, te yal ta ari tau si golala di pinangwo yali sigonangwo meri yal i ere yu si gonangwo pamua. Tal yu onangwo habang i ni ari God pir tenga hobi nimni mole molio. 3na Ari nomani bir pamia ha i nomani si piro. m- Ena hamen haya God hamen ganba ol engwo haung God ari tau haang buku bani bol ekimua. Ekungwo ari hobi hau biing maa e tongure God kun sipi sipi kungure si gongwo yal i God buku i tomua. Tongwo buku bani ari haang si engwo hobi iwe, ta golkirere, ya mol panangwo panamua. glG Tere yulang hon irere God pir tongwo hobi kina kura bole hau i nona pare God gamahobi isusu ol tomua. Tere wiyol para weni ire, ha howa para weni dungwo hobi ire, te gaung ta ta hongwo hobi ire dire, hau i maa e tenamua. k  Olere God nigi de pir tere, God haang dale gaung ha si tomua. Tere God kene ongwo bani mongwo hobi kina para gaung ha si tomua. j1 Ena hau iwe, me erin sui tai dire haba sikis mun kene ol wa molere, God gaung ha sire, na nan nega dire, pir teiwa dire, haang ayuwo olimia. 'iG Bolere onba gumang bani ikwi bol tere onba hau yulang tongwo i pire maa e tomua. Tere “Hau i nona go pamia, yal ara si gonangwo kunung paname?”, dungwi. Wh' Ena hau i breng ta nebona bir domua. Nebona i migiga ta dekimia bir weni doma. Dongure hau i golala di omba, nebona kirungure golkimua. Golkungwo i hanere arihobi ganulun dire yol e pir tere doling bomua. +gO Engwo hau i hau kara sirala dire awi pusa bir haang Lepat mole kebering iwe, hau nugu bir kebering hongwo tali homba, kebering bir weni weni homua. Te grang iwe, awi biing Laion grang hongwo tali homua. Hongure onba bir i yulang tere ganba uling holo holo kene olga bani kene olo ditomua. #f A Ena na pil nir bina mole hanigere, hau biing ta nir ala mole u tibi emua. Engwo hau i breng ana hol pai muru hol pai sutani yolang simua. Te siging ana holo holo homua. Siging ana holo holo dungwo bani kene ongwo breng gal nol haumua. Breng bani God ha yong i tere mining bol emua. }|zdyxxvutasqppoUnmllZk=iDh.edd"cMb'a`[_^]]d\|ZYXWWVVGU)SRQQsPONMLKJJHGFED+CAA.@?s>>d=<<%::9T88%76k5431^0)/.s--,+*));(G&&V%$:# "! /MiuIKd>%4 Q y asqzmm Wamingiwe, ha maing mining ganig ta yu di emia, Yal tani weniga amane dime dire moma di pino? Weni ta molkimua. ?lw Ayo, nan Yuda ari hobi ol waminga maing iwe, wiyol hobi ol wangwo maing a ime olamno? I ta olekinaminia. Wiyol hobi nan Yuda ari kina tal nigi dongwo kunung kunung ol waminua. kYal ta molere, na tal nigi dongwo ol waralga tobo wai na molga bani unamua dungwo i, ha pangwo kara dimo? Hasu bir dimua. Dungwo i Pol yu dimua dire ha di mere si na tongwo hobi God ebir si tere gul bir tenangwo pamua. Ari para weni amane dime dire molkungwo ha yjkNan ari hasu di waminga i, God ha weni kara dungwo i, kina di benaminga God ha weni kara dungwo maing wai weni i tibi olangwo hanaminga pamua. Hamingere hasu di waminga i talongwo pring na tename? Na hasu di ware God haang aki di tekimno? i!Ayo, God amane dime dire molkinangwo, nan ari hobi ha hol ol na tere ebir si na tekinangwo pamba, mongwo ipire ebir si na tenangwo pamua. ah;Te na tal nigi dongwo ol waminga i, God tal wai amane dime dire ongwo i kina di benaminga, God mongwo maing wai weni i tibi olangwo hanaminga pamua. Hanere ari nomani si pungwo meri na yu diralia, God tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo meri gul na tekinamua dinamno? Yu dinaminga paikimia, na tenangwo gul bir inaminga pamua. xgiAri hobi para weni hasu di wamba, God hasu hong yal ta molkimua. Molkungwiwe, ha maing buku ha ta yu pamia, Ni ha dinga iwe, ha weni kara nima pire pai nama. Nangure ari hobi ha di mere si ni tenamba, ha ta oun dekinamua. Sam 51:4 f3Wamba, tau God mobing hal wa tere u kwaling ta omia, God aidolangwo pamba, na kul ega monua dire aling kere e tongwo meri dime dire tekimo? Tomua. FeGod Yuda ari homa ha maing ditongure pire kene ole i wamue. !d =Ena Yuda arihobi tal wai tal tani ole wiyol hobi a ime ol tome? Gaung bongwo i memini wai pama dipiminga i, tal tani wai pame? Ayo, i memini wai pamue. c}God Kwiang ure yal tau nomani sina tal ta ol tenangure, sigare kule u wai nangwo yal i, Yuda ari weni monangwo pamua. Te God Lo krehaman ha iwe, nomani bigi si ole tenangwo paikimba, God Kwiang tani nomani bigi si ole tenangwo pamua. Si ole tenangure sigare kunangwo yal i ari omeling hanere, haang a yuwo olamo? Ta olekinamia. God nin hanere, haang a yuwo olangwo pamua.bTe yal ta gaung bol olungwo i tani pir tere, na Yuda ari moliwa di wamba, krehaman ha wine olkimia Yuda ari weni momo? Ta molkimia. 2a]Ni Yuda ari gaun bol olinga hobi God Lo krehaman ha kere pinba, pinga meri wine ol tekinia. Te ari wiyol hobi God Lo krehaman ha kere pirikire gaung bol olekimba, wine omia. Ongwiwe, God ni wiyol hobi kina ni hanere, wiyol hobi haang awala ganamba, gaun bol olinga hobi ha di mere si ni tenamua. `5Te ari wiyol gaung bol olekungwo yal ta God Lo krehaman ha wine onangwiwe, God hanere, gaung bol ole mongwo meri moma di hankinamo? Hanangwo pamia. __7Ni God Lo krehaman ha wine onanga, gaun bol ole ni tongwo i wai panamba, te wine olkinanga gaun yamoni bol olangwo i memini yu ta paikimia, talongwo yamoni bolere krehaman ha pirkungwo hobi mongwo meri mone? m^SHa di engwiwe, yu pamia, “Ni Yuda ari hobi God kul engwo mominua dinba tal nigi dongwo ol wania, wiyol hobi ni hanere, God gaung ha si tomua.” Esi 36:20 Gaung bol olungwo i tani pire God kul engwo molkinua dungwo ha ]!Ni God Lo krehaman ha a i si waiwa dinba, krehaman ha i wine olkire, God gaung ha sinua. Singiwe, ha maing buku ha di engwo mere yu onua. y\kTe ni arihobi yal al wou sikio dire hobang si tenba, ni nin wou sikino? Para sinia. Te ni God pir teiwa dire yal ta kumo gia yong ba ere pir tongwo hanere nigi de pir tenba, kumo gia bling mining oo ala i pire talta dungwo kuni i nengiwe. U[#Ni arihobi kuni nekio dire hobang si tenba, ni nin kuni nekin mo? Nengiwe. (ZIHa maing pirikungwo hobi na hon nir si teralga pinamua dinio, te ha maing obilga pungwo hobi na hon aine di teralga para weni pinamua dinia. God Lo krehaman ha pir po sinaminga ha maing memini para pir po sinaminua dinia. Dinba, nir si tenga pungwo hobi wine omba, ni nin wine olkinue. AY{Dire nomani si bongwo hobi na nan ha maing di teralga pire sigare kule u wai namua dinia. Dire si bongwo ala mongwo hobi na nan kewa gale au ditegere u nabilungwo bani monamua dinia. KXGod na wa di pire nomani si pir na tongwo meri para piriwa dinia. Dire na God Lo krehaman ha para pirere, te tal nigi dongwo ol wangwo tal wai dime dire ol wangwo maing para pir po siwa dinia. WEna ni Yuda ari molere, God Lo krehaman ha para piria, God pring paikimua di na tenama di pire nin hani a yuwo olere yu dinia. KVEna yu onangwo meri God ha hol ol tenangwo bani para yu onangwo pamua. Onangwo gin iwe, God wang Kraist Yisas yulang tenangure, ire ari hobi para weni nin nomani si pire mol pai ongwo maing di ba bolere, ebir si tenamua. Tenangwo ha i na awa ha tani di ni teiwa. Yudari hobi Lo wine olgere aki di na tenamua di pungwo ha U)Hanangure, yalhobi gin ta tal nigi dongwo olere, gin ta tal wai dime dire olere, nomani si pire talongwo yu olie? di pinamua. Di pinangwo meri gin ta nin mongwo maing nomani si pire ha di mere si inamia, te gin ta nin mongwo maing ereyu nomani si pire demini ol inamia. xTiEna wiyol moli ongwo hobi God Lo krehaman ha ta pirikimia. Ya gogo molere, God Lo krehaman ha dungwo meri nin nomani sina ali bona dinangwo wine onangwiwe, God Lo krehaman ha kraung pirikimba, nin nomani bona dinangure, nin ha wine onangwo i para pinamua. Pire tal ol wanangwo i hanere, God Lo krehaman ha i nomani sina bona dinangure, para pungwo pamia di hanamua. zSm Ena ari tau God Lo krehaman ha pire pir gogo danangure, God yalhobi tal dime dire oma di hanamo? Ta hankinangwo pamia. Pamba ari tau God Lo krehaman ha pirere, yol e pir tere, wine onangwo hobi God kina gumang pule ire u tani nangwo pamua. (RI Ena wiyol tau God Lo krehaman ha pirikire, tal nigi dongwo ol wangwo hobi God ha hol ole ebir sire, krehaman ha memini pangwo pring tekinamba, pring ta tenamua. Te ari God Lo krehaman ha pire tal nigi dongwo ol wangwo hobi, God ebir sire krehaman ha memini pangwo i pring tenamua. TQ! Ol tere God hanere, Yuda ari wiyol hobi kina kunung kunung moma di pimua. TP! Pamba, ari tau tal dime dire ol monangwo hobi God hanere, wai pir tere, haang ayuwo olere, yong aura ditenangure miling panamua. Panangwiwe, Yuda arihobi homa ol tere, te wiyol hobi para yu ol tenamua. AO{ Gaung gul bir iwe, God tal oun weni dongwo ol tenangure ari tal nigi dongwo ol wangwo hobi inangwo pamia. Homa Yuda ari hobi inangure, te emgi ari wiyol hobi para weni inangwo pamua. `N9Te tobo nigi dongwo iwe, ari tau yong inaning girungure nin gaung pir yuwo ere ol ware, God grang ha i wine olkire, tal nigi dongwo hol i doling bol wanangure, God hanere nigi de pir tere gul bir tenangure inamua. ^M5Tobo wai iwe, ari tau nimni mole tal dime dire ol ware, God mongwo bani kina ereho molabila dire, God na hana a yuwo olama dire, mol pai gobari irala dinangwo, God mol pai wai tenangure ire mol panangwo panamua. KLGod ha hol ol na tenangwo gin iwe, nan arihobi mominga maing hanere, tau tal dime dire ol waminga hobi tobo wai na tere, tau tal nigi dongwo ol waminga hobi tobo nigi dongwo na tenangwo pamua. KOlimba, God ha maing di ni tongwo i pir tekinia. Tekire ni nin mol pai olga hol i wai pamia mone warala di pinua. Nomani si kulu sinanga hol iwe, u tibi omba, wananga ha pirikinua. Pirikire tal nigi dongwo ol ware pring oun dongwo miki weni i au sire wania, God ha hol ol ni tere ebir sinangwo gin iwe, tal nigi dongwo ol wanga pring pai ni tongwo meri gul bir ni tenangwo inanga pamua. ,JQNi arihobi tal ol wanga i God ebir si ni tenamba, ni han uning si olere gobari moli omia, gul na tekinama di pino? God ni han uning si olere milni pir ni tongwo iwe, ni tal nigi dongwo ol wanga i aidole, nomani si kulu sire, hon olkirala di pire pir na tenana dire, ni han uning si olimua. TI!Panamba, ni yalhobi ari tau isime e tenga i paikimia, hon siina dire nin monga bani hunama di pino? Unangure God ebir si ni tere gul ni tenamua. Tenangure te pi benanga ai ta dinama di pino? Dikinamua. oHWGod arihobi tal nigi dongwo onangwo hanere, ebir si tere gul tenangwo i wai paikinamo? Para panamua. -G UEna enambi hobo, ni yalhobi tal nigi dongwo ol waga pring pai na tekima di pino? Pai ni tomia. Yal ta tal nigi dongwo ongwo hanere, isime e tere nigi de pir tengiwe, ni nin ereyu olkin mo? Para ongiwe, di kul sinanga paikimua. Isime e tengiwe, hon siina dire nin monga bani umia gai golkino? CF  God krehaman ha memini yu pamia, yu ol wangwo hobi gul ai pire gaung gul inangwo pama dimua. Dungwo ha i, ari hobi haya pimba, kul pir tekire tal nigi dongwo ol wamua. Ware obilga ta olkima. Tal nigi dongwo para weni nega dire ol wamua. Ware nin ongwo i pisolere, yal ta ereyu ol wangwo i hanere, maa e tomua.QE Ha di wamba, memini pir po sikire du nomani pamua. Yalhobi grang bani tal ta olalua di wamba, dungwo meri wine ole olkire kela kumua. Nin aring hobi yong miling tekimua. Te yal ta miling pir tekimua. D !Gaung ha simua. God kiang pai tomua. Hadagi di wamua. Na nan singaba moliwa dimua. Nin gaung di yuwo emua. Irang aang grang wine olkimua. VC 'Ware tal digan bling mimini weni molere, talhan hobi para weni hanere, yong inaning girungure, na talna muru dinama dipimua. Pire ening hobi tal nigi dongwo ol terala di pimua. Ening hobi nigi de pir tomua. Ari tau si gomua. Ha bolbin mone mone dimua. Ari hobi bal tomua. Ari hobi para weni yong ki e tomua. Hasu kulu waya si tomua. pB [Ena ari hobi God grang ha wine ole a i si wakimia hanere, moli nangwo nama aidolo dire, God han uning si olungure, yalhobi nin memini pangwo mere a i si wa molere, nomani nigi dongwo sire, tal digan olkinangwo mere ole wamua. +A QTe yalgir hobi ere tal yu ol ware yong ali inaning gire yong agal wungure, yal ening tau hobi i al parimua. Pare nin gaung bani pring oun dongwo i tibi ole imua. [@ 1Yu ongwo iwe, kunung paikimia, mol i nangwo nama aidolo dire God aidolungure, yal al hobi bin hamil bole mol i omua. Te al hobi ere tal yu ol ware, yal al memini pangwo ire u tani pire mongwo tali ta molkimua. J? Tere God mongwo maing aidole hasu kela kule ol engwo i pir tomua. Tongwo i aidole God iwe, maa e tere tere moli naminga yal momba, tekire God tal ta ol engwo i obil pir tere a i si ware momua. o> YEna arihobi du nomani sire yu ongure God hanere, pir tenangwo tenama aidolo dire han gogo dal olimia. Olungure yalhobi nin tal nigi weni dongwo, olala dire yong inaning girungwo meri ol ware nin gaung bani ol gogo dal tomua. = {Talhan para weni bling memini hong yal God ya mol panangwo bani panangwo maing iwe, yalhobi nin aidole hahoba ya, onba ya, dua hau ari gongwo mere hobi yong ba ere maa e tere kene ol na tomia di pir tomua. Tal nigi dongwo maing maing ol wangwo ha J< Yalhobi nan nomani bir pama di pimba, moli pire du nomani simua. ; #Ari hobi God mongwo maing hamba hanere, haang dal yuwo ole, maa e tekimua. Du nomani sire kraungi yal mongwo mere momia yong wine olkimua. 5: eGod mol pai yulang iwe, ya pai monangwo monama di piminba, nan ari hobi hankiminua. Te God mongwo grang gumang ta hankiminua. Hankiminba, God talhan para muru ol emia hanere, God hobang molkima di pinaminga paikimua. Emgi God ha hol ol na tenangwo gin iwe, God haang pirikiminua, dinaminga paikimua. z9 oMole tal ol wangwo maing para han po sinaminga pamua. God nin u ari nomani sina i pire nibil di na tongwo pamua. 18 ]Ena ari hobi tal nigi dongwo ol ware God moma di pirikire mobing hal wa tomia. Tere ha maing si albe olimia God yong ki e tere, pring oun dongwo tomua. Tongwo ha i hamen bani ya ime ure nan ari mominga sina i u tibi ongure pir po siminua. Siminga ipire ari hobi God moma di pinaminga pamua. %7 EGod ari hobi kina nin nin momba, ha maing u tibi ungwo i, God nin ari tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i tol di imia, ire arihobi amane dime dire moma di hamua. Di hangwo hobi Yisas tal ongwo i pir tere tere momia. Yu pir tere molkima God wai hankungure. Ena ha maing buku ha yu di emia, “Yal ta God kina gumang pule ire u tani pire molala di pinangwo i, God obil tal ol na tongure u wai nalua di pinangwo yal i, digan momba, God hanere amane moma di hangure moli nangwo pamua.” Hab 2:4 Ari para weni God isime e tongwo ha l6 SEna God tal ol na tongwo ha maing iwe, hasu dikimia, ha pangwo kara dima di piriwa. Piriga ipire ha nir si tega haung ari moma pama di pire gai gole ta dikiwa. Ha maing iwe, God yulang nimni ki mongwo dimia. Dungwo ipire homa Yuda ari tau doling bole a i si wangure, te omaga wiyol tau para, doling bole a i si wanamua. Ware sigare kule u wai namua. 5 5Di piriga pire ni Rom malgi ari monga hobi Yisas tal wai ol na tongwo ha maing di ni terala dire yulang boliwa. Ha maing God yulang nimni mongwo ha O4 Molere ari malgi oo bir ke pangwo hobi ire, mena mena ke pangwo hobi ire, sikul dungwo dikungwo hobi ire dire, Yisas tal wai ol na tongwo ha maing ditekiralga, pring oun dongwo na tenama di piriwa. 73 i Gir hobo, na haung haung ni yalhobi monga bani unamna di piminba, ha ta ta pangure huminua. Wiyol tau mongwo bani pire ha maing ditega pire, tau Yisas ol wai ol na tongwo pamia dire pir tongwo meri, ni Rom malgi ari monga bani ugere, tau Yisas pir tenana di piriba, ha ta ta pangure malgi moliwa. |2 s Ni nin nimni monanga taman. Ni nan ha di yuwo ya ol pire, nan ereho God a i si molere, nimni monamna di pire diwa. B1  God Kwiang ha ta nir si na tongwo meri, na ni yalhobi monga bani ugere, ereyu nir si ni tenama dire, yulang bolia, nir si ni tenangwo i pire, God tani a i sire moli pire nimni monanua. f0 G Omaga ni monga bani uralga mere pire, God na han uning si olam mo dire, sirin bol te moliwa. 7/ i Na Kraist ol wai ol na tongwo ha maing ari hobi nega dire di te molga i, God na maing han pa dimua. Ni yalhobi aki di ni tenama dire God sirin bolga i, God nin han pa dimua. . yEna ni yalhobi Yisas Kraist yol e pir tenga hanere, ari wiyol hobi hani awala gangwo na pire, God wai pir teiwa. - Ni Rom malgi ari monga hobi, God yong miling ni tere, ni pare emia, God aring hobo monua. Monga hobi iwe, pasi i kere pinana dire, bol ni teiwa. Tega ha iwe, nan nabe God ire, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist ire dire, awai honagi pirari pare to bir hole na tere, te yona a ura dinangure, hamen wai tangwo ni monga bani u tibi pire pai omo. Pol Rom ke pangwo ari harala di pungwo ha , 9Ari wiyol wa diminga i, ni Rom malgi ari monga hobi para han diminua. Ena God ni yalhobi ni nu ke ni tere, i pi Yisas Kraist aling bani engure monua. + ;Piminga yali mongwo ipire, God pirari to bir hole i ure na tere ol wai ol na tomia. Tongwo i, nin honagi ol tenaminga pire, na tere na bai nu si olimua. Olungure wai pire, ari wiyol hobi Kraist haang awala galere, pir tere grang ha i wine onama dire, ha maing honagi ol mominua. u* eHaminba, Yisas gongure, God Kwiang nin uling yungure, aire hon momia hanere, God kul engwo moma di piminua. )  Engwo ha i, God wang Yisas Kraist ol wai ol na tongwo ha dimia. Yisas iwe, u ari pire kwiana moya Debit gang mongure haminua. ( {Ena God tal ol tongwo iwe, hamen haya God aling kere engure, hana togu yalhobi pirere, awa ha dire buku bol emia. X' -Na hana Pol molia, molere Rom malgi Yisas pir tere grang wine onga hobi pasi bol ni teiya kere piro. Na iwe, God nu ke na tongure, Yisas Kraist honagi ol tere, grang wine oliwa. Olgere, God tal ol na tongwo ha maing i na gina aposel hobi ha te na tere, na nu si olungure, ware di ni tegiwe, God na nu sungure honagi ol tega yal moliwa. \&1Yisas pirari pare ol wai ol na tongwo iwe, ni monga bani u tibi pire pai omo.@%yEna ha bol ega hobi hasu ta paikimia. Haweni kara pamia. Pangure Yisas mole omaga u tibi uralia, ha weni kara diwa di na tomia. Na pirere haya wo diteiwa. Aye, Yisas haya womo. $Ena yalta God ha di engwo bol ega i aidolangwo yal iwe, God ere yal i aidolangwo pamua. Olangure yali God er ari nere amane dime dire moli nangwo bani nangwo er kungwo i, ta nekinamua. Nekire te oo ai bir wai hon itibi olungwo bani ta mol pai olkinamua.” &#ETe na Yon molia, God grang ha di engwo buku ala dungwo i, arihobi pinama dire yulang bole di teiwa. Teiba, yal ta God grang ha i abiyame ere nin pinangwo meri di wanangwo yaliwe, God gul oun dongwo teralua dire awa ha di engwo hobi ya bi enangure gul oun dongwo ire bukunangwo pamua. n"UEna God Kwiang sipi sipi giring eumbi yali kina yu dimia, “Ni Yisas pir tenana wo.” Te yal ta ha i pinangwo yal i yu dinamia. “Ni Yisas pir tenana wo.” Te yal ta nir gonangwo yal iwe ure nenamue. Te nir nenangwo yal iwe, ure nir ari nere amane dime dire moli nangwo bani nangwo nir nenamue. Nenangwo iwe, God nir i pirari pare yamoni tenamua. V!%Ena Yisas yu di na tomia, “Na Yisas molia, ensel hobi nu si olgere ni monga bane hobi omua. Pire ari na hana a i si ware dolna bongwo hobi di tibi ol tengere pinamua. Na Debit yaung mole gang molere ha i di ni teiwa. Tega yal Na iwe, honmil kulmoma taniga mebiri yong bona dungwo meri ari hobi nomani sina i au di tere moliwa.” \ 1Te ari tau posin ol wangwo hobi ire, yal al wou si wangwo hobi ire, ari si gongwo hobi ire, gal bala hulu pir tongwo hobi ire, hasu di ware pir tongwo hobi ire dire, God oo ai bir hon kengwo sina i ta honamua. oWEna ari yal al hobi gal kul gama enangwo bigi si wai ole monangwo hobi gun ere wai pinamua. Pirere er miling nere nimni mole amane dime dire monangwo er kungwo i aulung nenamua. Nere God oo ai bir kengwo ala i pire monamua. 8i Uralga yal na iwe, hamen ganba talhan para weni ol ekungure na homa hobang moliwa. Mole moli uga uga omaga ere moliwa. Moli pire emgi ere para moli nalga pamua. Pangwo ipire tal han hobi para weni hobang na molia. Wai sinamua diralga grana wine onangwo pamua,” dungwo ha i ensel di tibi ol na tomua. 0Y Ena Yisas nin ha yu dimia, “Pino. Na omaga uralga haung mala umia. Uralgiwe, ari wiyol para weni tal nin ol wangwo meri ebir sire tobo kunung pire ire uralua. @y Ungwo ipire, yal ta tal nigi dongwo onangwo yal iwe, tal nigi dongwo ol monamue. Te yal ta tal daleng sungwo onangwo yal iwe, tal daleng sungwo ol monamue. Te yal ta tal wai onangwo yal iwe, ta wai muru nomani si pire ol monamue. Te yal ta amane dime dire monangwo yal iwe, amane dime dire mole ol monamue.” ' Dire hon yu di na tomia, “God grang ha awa di engwo iwe, ni i kul si ekio. Ha di engwo meri omaga u tibi pire nima nangwo haung mala umua. / Oliba ensel i yu di na tomia, “A, ni yu olkio. Na ni gamina hobo God hana togu yalhobi kina honagi ari tani mobilua. Mobilgere te ari ha maing buku i pir tere doleng bongwo hobi ni nan kina para honagi ari tani mominua. Ni nan kina maa e tenaminga yal God tani momua.” QNa yal Yon molia, onangwo han diga tali na krauna pirere omena hanere diwa. Hanere ensel tal hobiwe, itibi ol na tongwo yali ni onga wai piriwa, dire kebering bani ikwi bole maa e terala dire oliwa. s_Ena Yisas mole yu di tomia, “Piro. Na gin tani ni yalhobo monga bani uralua.” Ha yu dungwo ipire, yal ta God ha maing buku tal emgi u tibi nangwo ipire awa ha di engwo i, yal ta wine ole a i si wanangwo yali wai pire gun enamua. %CEna ensel hon yu di na tomia, “Ha di ni tega pinga i haweni kara pamia, ari para weni pir tenangwo pamua. Pangwo ha iwe, God hana togu yalhobi God nin kwiang yong wu bungure awa ha yu di tibi olimirawa. God honagi ari mongwo bani emgi u tibi nangwo maing di tibi ol tomua.” B}Tongure sibongwo ta u terewa sikimua. Sikire kewa ari kina ta dekimua. God nin au di tongure yalhobi singaba king mol panangwo bani panama dire kene ol tomua. Yisas gintani unangwo ha `9Molere arihobi God gumang hangure, te God haya arihobi hang maulung bani bol e tomua. mSEna ari tal digan ol wangwo tau God nigi di hanere aidolala di pinangwo tali hon ta dikinamua. Dikinangure God sipi sipi giring yali kina oo malgi ala i kene omua. Ongwo ipire honagi arihobi God maa e te monangwo bani monamua. !;Yare oo malgi homaulung bir i holo holo olere nir sina weni ya ime omua. Ongure er miling nere nimni mole amane dime dire monangwo er nir bina hoibi holiwo tau bongure holia tau bomua. Bolere miling haba gire engwo engwo meri homua. Hongure er aulung i ari hobi nere u wai omua. 9 mEna ensel ta homa oo malgir bir i tibi ol na tongwo yali omaga nir yangwo itibi ol na tongwo haniwa. Haniga nir ari nere amane dime dire moli nangwo bani nangwo nir iwe, kulegin ta olkimia mori du dire yamua. Yangwo nir oleng iwe, God sipi sipi giring yali kina ami di mongwo bol se bani nir bere yamua. -Omba, tal nigi dongwo ya, ari tal nigi dongwo maing maing ol wangwo ya, hasu di wangwo hobi oo ala i weni kara ta homua. Hongure ari tal dime dire ole amane moli nangwo bani nangwo hobi sipi sipi giring yal iwe, hang buku bani bol emua. Engwo hobi obil oo ala i omua.  Girekungure ganba ari para weni moni ya, te egin gwal wai a nongwo hobi i tibi olgere arihobi hanama dire a ire oo ala i omua. ;qOlungure hona i hoiri yolekimba, hamen girekimua. I Tongure ganba ari para weni u oo ai bir malgi mole tal wai ol wangwo i hanere wine ole doling bole wamua. Wangure ganba ari singaba king hobi egin gwal wai a nongwo i ire ure te bani olimua. e CHanigere oo malgi bir kengwo baniwe, ari haba kina dere au di tekimua. Tekimia si bonamba, God tal dime dire ol wangure nabilungwo i obil au di tomua. Tongure te sipi sipi giring yali kewa dongwo meri mole au di tomua. Z -Ena God kene ongwo oo malgi na haniga malgi i, ha maing oo ta dinangwo hankiwa. God yulang bir pangwo yaliwe, sipi sipi giring yali kina nin kene ongwo bani mol pai omia, ha maing oo ta dikungwo haniwa. j MTe u egere ana holo holo kebena sutani dungwo meri iwe, bisi pege wai tobo bir bongwo i, ana holo holo kebena sutani ire emua. Ere homaulung di mena ongwo holo holi aiyulang gol ire engure ninimni tani nabile au dire dimua. d ANamba paip hulu nol pege imu dire hang Sadonikis. Te namba sikis hulu nol Konilian. Namba seben hulu homilgi Krisolait. Te namba eit hulu kulina sire gaung ta hongwo hang Beril. Te namba nain hulu homilgi gaung ta hongwo hang Topas. Te namba ten hulu ta kulina sire homilgi sire dungwo hang Krisopres. Te namba eleben hulu mori gaung ta hongwo hang Haiasin. Te namba twelb hulu nol gaung ta hongwo hang Ametis emua. Engwo hulu hobi God ire u sungwo bani egin wai gal tomua. d ATe u dimani manbi holo holiwe, God kwahulu tobo bir bongwo hobi muru ire u sire egin wai gal tomua. Tongwo hulu hobiwe, namba wan Yaspa. Namba tu hulu mori Sapaia. Namba tri hulu pege Aget. Namba poa hulu mori Emeral. Ena sungwo u daning holo holo iwe, God kwahulu Yaspa ire u i simua. Sire aiyulang nol ire oo kengure ninimni tani nabile au dire dimua. !Dungure bli maga ire a tan bole di bengwo wan handret poti po mita omua. Di bengwo bli iwe, ari a nongwo dungwo tali dungwo ire di bemua. #?Are u daning holo holo i para di bemua. Bemba, kunu weni kara dimua. Ta mo yuwo pire ta ya ime sire ta dikimua. Dungure ensel i bli are di bemba, maga tu tausen po handret kilomita dinangwo mere dimua. Oo a tan bole di bengwo holo holo ya, te mibi yolbi para maga tani muru dimua. 5Ena ensel ta na ha di na tongwo yaliwe, oo malgi bina holo holo ire, u egere ire, u sungwo ire dire, i diberala dire aiyulang bli nol ta amua. &EDungure u sungwo i hulu torari ana holo holo kebena sutani dire aki di tomua. Tongwo hulu torari iwe, aposel ana holo holo kebena sutani hobi mongwo pamua. 5 Engure ari mo pa dungwo hobel hamen holi u egere sui tai dire dimua. Te oo daleng holo geral hamen holi, u egere sui tai dire dimua. Te oo daleng holo bomai hamen holi u egere sui tai dire dimua. Te oo daleng holo ari ya bengwo kuman hamen holiwe, u egere sui tai dire dimua. "= Dungwo oo malgi bir iwe, u bubu arikri weni si mo mini bani yuwo omua. Pirere u egering ana holo holo kebena sutani emua. Engwo egering i ensel ana holo holo kebena sutani aire mole kene omua. Ongwo egering i Isrel ari yaung ana holo holo kebena sutani mongwo meri hang bol emua. Q Tongwo oo malgi iwe, God mamaki mongwo meri oo i yu dire au dire dimua. Au dungwo i kwahulu ta hang Yaspa wa dungwo tobo bir bongwo au dungwo tali dimio, te ninimni guman hanga au dungwo tali dimua. T! Dire ensel i na kwiana aule ire mo hamen hul bir ta dungwo mini weni bani omua. Pire God oo malgi hon kere ai bai engwo i, Yerusalem dungwo meri kene ongwo bani dire ya ime ungwo i, i tibi ol na tomua. s_ Ena ensel ana hol pai muru hol pai sutani mole, arihobi talime oun dongwo ol tenangwo tal i, pele disi bir al i ware angwo hobi ta na molga bani umua. Ure yu di na tomia, “Sipisipi giring yali al hon ingwo momia hanana wo.” 9~kMolalba, ari tau nin ening hobi kul pir tere God di tibi olungwo hol i aidolangwo tal ta olalua dimba, dungwo meri olkire hasu di wangwo hobi tal nigi weni dongwo ol wanangwo hobi ire, ari enin ta si gonangwo yalhobi ire, yal al wou si wanangwo hobi ire, kumoigi posin tal nigi dongwo a i wanangwo hobi ire, gal bala hulu yong ba engwo i pir tenangwo hobi ire, hasu di wangwo hobi ire dire, maul ala endo dere hulu de wa gongwo bani olangure gul bir ire monamua. Monangwo bani gin sutani gongwo ai wa dimua” dire di na tomua. Yerusalem hon u tibi nangwo ha }Pangwo ipire yal ta nimini mole nin nomani digan si pungwo ire, Seten ire, tal nigi dongwo hobi para weni nigi de pir tere, hon olkinangwo yali na tal teralua dire, aleng kere ega tali irere yali na wana auna weni monangure, na irang weni mole kene ol te molalua. u|cTere hon yu di na tomia, “Na ha di ega meri talhan hobi u tibi umua. Ena hongebe hamen ganba dikungwo haung na moliwa. Moli uga uga hamen ganba wai sinangwo haung na ere para moli nalga pamua. Pangwo yal na iwe, tal han para weni hobang na molere, tal han hobi kunung kunung han po sire ol e pa diwa. Diga ipire yal ta nir gonangwo yal i, na nir yangwo ta teralgere nere amane dime moli nangwo namia, hon ta golkinamua. Teralga nir iwe, tobo ta ikiralia, yamoni pirari pare teralga pamua. {+Dungure kene ongwo bol sia ami di mongwo yali yu di na tomia, “Hano. Tal han hobi para weni wai simia na tal hon muru ol eiwa.” Dire ti hon yu dimia, “Ha iwe, haweni kara dia, emgi nima namia, ni buku bani bol engere arihobi kere yol e pir tenamua” di na tongwi. z/Molere arihobi hai mere, miling pire, miling gul sungure, nomani si oun dere, gaung gul sungwo tali doling i banta olangure hon ta sikinamua.” #y?Ongure God kene ongwo bol bani gala ta dire yu dimia, “Hanega. Omaga God ya ure arihobi mongwo sina i momua. Momia God nin wang aung kina ereho momua. ,xQMolkungure oo ai bir malgi hon God mongwo hamen bani i tibi olungure ya ganba bani umua. Oo malgi i Yerusalem malgi dungwo tali dimba, hon weni dimua. Dungwo oo malgi iwe, ama yal teralga wimbi mongwo bani nama dire egin wai gal tenga meri yu gal tomua. Tongwo oo malgi i God mol pai omua. w }Ena hanigere hamen ganba wai simia. Wai simba, hon i tibi olimua. Olungure ganba hon ol engwo bani pil nir ta molkimua. 7vgTe ari tal dime dire ol ware amane mongwo hobi buku ta bani hang bol emia. Engwo buku ala i yal al tau hang bol ekungwo hobi, ire pia si endo bir de pangwo bani olimua.u+Tere tal nigi dongwo ol ware gongwo hobi pia si maul ala endo bir dongwo ala i olimua. Olungwo iwe, gin sutani gonwo meri gul gin sutani imua. t- Sire Yisas pir tekire ari gongwo hobi mongwo bani pil nir ala gongwo hobi pil nir nin te aibing olere, te ganba bani ware gonwo hobi ganba para te aibing olimua. Olere, Yas ha hol pungwo yali ari yal tani tani tal nin ol wangwo maing hanere, ha hol ol tere ebir si tomua. 9sk Ami di mongwo bol guma baniwe, ganba ari singaba yal bina kina gongwo hobi pire aire momua. Mongure bol bani ami di mongwo yali buku tau awala gamua. Galere te buku ta ere awala gamua. Gangwo buku i ari hobi tal dime dire olere mol pai wai gobari inama dire buku hang bol engwo buku dimua. Dungure yali ari gonwo hobi ebir simua. Sungwiwe, yalhobi hon mongwo haung tal nin ol wangwo maing buku bani bol engwo i hanere, ebir simua. Ur# Ena God kene ongwo bol pege ta dungwo hanigere, yal ta gumang u kura ongure bol bani ami di momua. Mongwo i, hamen ganba ari talhan para weni gumang hanere, kul pire te u ban ta omia ai ta dikimua. Tq! Sinangure Seten arihobi yong wu bilere kela kul tomia, God Seten aki di pire pia si maul ala endo bir hulu de wa gole dungwo bani olimua. Olungwo bani hau biing digan hasu hana togu yal i kina homa pi mongure Seten emigi pi pa dimia, yasu hobi hamen girungwo tangwo meri gul i monangwo bani monamua. God ha hol bir ol tenangwo ha @py Monangwo hobi ganba uling holo holi para weni si di dire monamua. Ena ari God pir tongwo hobi u ku bolere God oo malgi ta wai hanagwo bani tabin si monamua. Monangwo malgi i Seten gamahobi kina kura bolala dire u yobilamua. Yobilangure endo bir hamen bani ya ime ure Seten ami nona pangwo hobi de wai sinamua. o'Pire u di hobil, kuman, geral, bomai, pire arihobi kraung sire kela kul tenamua. Tere te yol Gok gamahobi, yol Megok gamahobi kina ereyu God kiang pai tere kura bol tenama dire i ku bonamua. Bonangwo hobi namba kere kun olekinaminia, pil nir maker dungwo meri monamua. |nqEna emigi me erin wan tausen i wai sungure Seten halabusi pangwo i hoiri yaule olungure Seten ere mena omua. 6meTau ari homa e tere aire Yisas si daule mongwo hobi emigi gonangwo haung i ta golkinamba, endo de pangwo bani hore wai pire gun ere amane monamua. Monangwo hobi God Kraist kina honagi ol te monamua. Molere me erin wan tausen iwe, Kraist kina ereho kene ol te monamua. Seten kara isusu ol tenangwo ha lTe tau golere hon airikimia, me erin wan tausen yia yulagi engwo bani ya pai momua. Molere wan tausen yia wai sinangure hon airamua. LkEna hanigere, bol se bir tau dungwo bani ari tau ami di momua. Mongwo hobi God ha hol ol to ditongure arihobi ha hol ol tere eber si te momua. Mongure ari gongwo kwiang miki weni mongwo haniwa. Haniga hobi homa Yisas pir tere hang dal tibi olere, God ha maing di tongure arihobi hanere, kiang pai tere nugung di keuru sungure gomua. Gongwo hobi hau biing digan yong ba engwo i kina pir tekungure, te hang maga maulung bani ekimua. Ekungwo hobi golere hon aire Kraist kina si daule molere ari para weni kene ol te momua. Moli ongwo ongwo me erin wan tausen yia kene ol te momua. j-Mongure pia si maul arikri ali olere, hona hoiri mama weni yole engure pai momua. Momia Seten arihobi hon kela kule bal tekinamua. Tekinamba, emigi me erin wan tausen yia i wai sinangwo han gule olangue haung obilga u holo holo ware ari hobi kraung sire kela kul tenamua. 1i[Ena ensel ure Seten a i sire han simua. Sungwo Seten iwe, onba medugu bir weni mongwo meri momua. Mongwo yali hamen haya onba wo momua. Molere ari para weni nigi de pir tere kraung sire kela kul tongwo yal momua. Mongure ensel hobi han sen ire han hol olungure me erin wan tausen yia pai momua. uh eEna hanigere, ensel ta hamen bani aidole ya ime ungwo haniwa. Haniga ensel i aleng hol bani ki are, hol bani sen bir a ire umua. Angwo ki iwe, maul arikri dimani dikungwo honagrang hoiri ki amio, te sen i, Seten han honangwo sen dimia. 5~v}>|||\| {znyw}vNutqonlm|mkkjwimhwgfedd bza_^&\\ [7YXWWHVVBUUHTSRPOO9N$ML)KJ;I+H(GFnECB\A@?>=<<;::>9\8~77655I4k3 2s00/.w--y,i++*9)x('0%$6#2"W!!Q %DM2%1%Vu0 - ThRk* wMomingiwe, tal tau haminga tali kwi han momno? I ta molkiminua. Tal tau hankiminga tali emgi u tibi unangwo i pire kwi han mominua. Mominga meri God homa tal ol na tongure sigare kule u wai ominia, emgi hon yu ol na tenamia dire, pi tege ere kwi han mominua. wvgNangure nan ari hobi para gul iminia. Gul iwe, nir gole, nibil ole, hai mere, milna pire tal nigi dongwo u na au simia, “eke tal onamne” di pire mominua. Mominba, God Kwiang na tomia ire, emgi God wang aung monaminga i tibi ol na tenangure, nan gauna hon sigare kumingere nibil gul kina hon ikinaminga pamia dire nomani susu sikire pi tege ere kwi han mominua. FuHamen haya moli ungwo ungwo omaga para mominga haung i, God talhan ol engwo hobi para weni agir gir kulala dire gul ingwo meri imua. Ire moli pire emgi si hon ere sigare kule u wai namua. ttaSikimba, emgi nan si hon enaminga haung, God talhan hobi para si hon e tenangure sigare kule u wai namua. cs?Momiawe, me homena, dua hau, kun awi talhan hobi para weni tal nigi dongwo ta olkimba, me homena talhan hobi ta di kung gare sikimio, te dua hau hobi ta ere mol kung gare sikimua. Sikungwiwe, God pungwo meri sikimua. rr]Te God talhan ol engwo hobi, nan God wang aung molere si hon enaminga pire, a non ole na kwi han momua. q3Ena omaga nan ganba bani gauna gul ire tal oun dongwo u na au sinamua. Sinangwo i tamanamia, emgi God mol pai wai weni na tenangure inaminua. hpIEna yal ta talhan a nenangwo hobi ari wo monangwo i gogo tenamo? I ta tekinamia. Wang aung nin ha te tenangwo pamia. Tenangwo meri iwe, nan para God yu ha te na tenangwo inaminga pamua. Ha te na tere God talhan a nongwo hobi Yisas Kraist nan kina na tenangure inaminga pamua. Inaminga iwe, homa Kraist gaung gul ingwo tali nan ere para yu gul honagi oli pire, emgi God mol pai nabilungwo nu ke na tongwo bani, Yisas kina pi hane inaminga pamua. Emgi nan mol pai wai inaminga ha uocMomingere God Kwiang i nan kwiana kina hawai olere, God wang aung monua dire di tibi ol na tongwo piminua. dnAMolere God boi honagi yal ta molkiminia, wang aung weni kara mominua. Hongebe God kuling go piminba, omaga God Kwiang yona wu bilere aki di na tongure, God nan nabe moma di pire, “nabe, nabe” diminga mere mominua. vmeNamingere God Kwiang na aule ire nangwo holi doling bonaminga, boli pi pi ole God wang aung weni monaminua. Ll Nan wara kere oli naminga, pi pi ole gonaminga hol i tibi olaminga pamua. Pamba, God Kwiang yulang na tenangure, talime tal nigi dongwo ol waminga hobi aidole, sigare kule moli naminga naminua. ky Girhobo, nan tobo bir bina simia gauna tal ta onamna di pinaminga, onamin mo, olkinamne? Olkinaminga pamia piro. 7jg Ena God Yisas yulagi engwo bani nin uling yungure airimua. Uling yungwo yal God Kwiang iwe, nan gauna para gonamba, Yisas uling yungwo meri nan para ulna yure si hon e na tenamua. God Kwiang nan yona wu bimia, bilere si hon e na tenangwo pamua. God Kwiang i nan ol na tongure God wang aung mominga ha niU Molkimba, tal nigi dongwo ol waminga prina iwe, ol mole gauna i, ha weni kara si gomua. Gomba, Kraist yona wu bile bile moli ongure, God hanere, nan amane dime dire mongwo pamia di na hamia, si hon ere sigare kule u wai ominua. sh_ Hankinangwo ipire omaga nan tal nigi dongwo ol waminga pring na han hongwo bani ta molkiminia, God Kwiang yona wu bimia, grang wine olkimno? Ominua. Ominia nan yal ta God Kwiang yong wu bilkinangwo yal i Kraist gamahobo ta molkimua. gYal tau nan ganba ari hobi nomani si pinaminga meri ol wanaminga, God hanere tal wai ole wama di na hanamo? I ta hankinamua. ?fwNan ganba baniya talhan pir tere gauna pir yuwo ere wanaminga, God kiang pai na tenangwo pamia. Pangwo ipire, nan God krehaman ha i, a i si wakiminia wine onaminga kunung paikimia. Ze-Ena nan ganba bani talhan pir tere gaung pir yuwo ere wanaminga i, wa i pi pi ole, gonaminga pamia. Pamba, God Kwiang pir tere wanaminga i, wa i pi pi ole, mol pai hon ire yona ura dinangure monaminga pamua. d9Ena yal tau nin gaung pir yuwo ere tal nigi dongwo ol wangwo bani pir tere wamua. Wamba, yal tau God Kwiang hol homa e tongwo meri doling bole wamua. $cAMolere homa molpai ole gauna pir tominga i pisole, God Kwiang grang wine ominga i pire God Lo krehaman ha wine olere, amane dime dire moli naminga pamua. LbNan ganba ari mominia God Lo krehaman ha wine onaminga paikimua. Paikungure Lo aki di na tenangure sigare kule u wai naminga paikimua. Paikimba, God nin wang bai nu si olungure, nan ganba ari pring bolo mominga meri mol na tere momba, tal nigi dongwo ta olkire pring paikungwo moli pire gomua. Gongwiwe, nan prina pai na tongwo i Yisas gole God ulbe hane a tere na gule olemua. Olungwo nan tal nigi dongwo ol waminga pring na han holkungure mominua. eaCPangure tal nigi dongwo ominga prina pangwo meri gonaminga pamba, God Kwiang ure yona wu bilere, tal nigi dongwo ol waminga prina na han hongwo i, gule ole na tongure, si hon ere sigare kule u wai ominua. Pirere Kraist Yisas yol e pir tere tal nigi dongwo ol waminga i aidoleminia. Aidolekinaminga golere gul bir i monaminga bani monaminga pamua. K` Ena nan Kraist Yisas kina yona tani ere mominia. Momingiwe, tal nigi dongwo ol waminga prina tobo God tenaminga meri Yisas haya tomia, ha hol ol na tere tobo nigi dongwo ta na tekinangwo pamua. _ Nan pi tege eminga yal Yisas Kraist aki di na tenangwo pangwo ipire God tani maa e tenaminua. Tere molere krauna su su aulere, holbani nomani sina i God grang wine ominio, te holbani gauna tal nigi dongwo ol waminga pring na han hongure pir tominua.{^oPiminba, nan krauna su su aulere, holbani tal wai onamna di piminio, te holbani tal nigi dongwo u na au sungure, nomani su su i nomani sina i kura bomua. Bongure nomani sina i God grang wine onamna di piminba, ganba ari mominia gauna bani tal nigi dongwo onamna di piminua. Eke, nan wai pire milna pai hobai dere molkiminia, gonamna di onamingere ara aki di na tename? []/Waminba, nomani sina iwe, God krehaman ha i, a i si ware wine onamna di piminua. \Ol waminga maing iwe, omaga pir ba bominia, tal wai onamna di piminga haung i, prina i gintani u na au sungure ol waminua. [ Ol waminga maing nan piminga meri pire ta olkiminia, tal nigi dongwo homa ominga prina iwe, na han holgi di mongure ol waminua. ZNan tal wai amane dime dire onamna di piminga i, olkiminua. Olkiminba, tal nigi dongwo olkinamna di piminga tali hon ominua. YwOlere nan ganba ari talime hong mominia krauna su su aulere, tal wai dime dire onamna di piminba, onaminga paikimua. qX[Dire tal ol waminga i na nan olkiminia, tal nigi dongwo homa ol waminga pring na han hongwiwe, ominua. #W?Ware tal nigi dongwo olkinamna di piminba, ol ware God krehaman ha tal nigi dongwo olkio dire, hobang si na tongwo irai, nan ha i wai weni pama diminua. sV_Ware holbani nan tal wai ta onamna di piminga i, hon nomani sala mala olere ogolo olkiminua. Te tal digan weni ta olkinamna di piminga tal i, hon i gumana bani ere ol waminua. Ol wamingiwe, nan du hauminga tani gogo gogo ol waminua. ]U3Lo Krehaman ha iwe, God Kwiang ha i grang bani di engwo dimua. Dimba, nan iwe, ganba ari mominia krauna su su aulere, holbani tal nigi dongwo ominga pring u na han hongure, tal nigi dongwo mone ol waminua. BT} God Lo krehaman ha wai weni iwe, pring na tenangwo gonamno? I ta gonaminga paikimia. Talime tal nigi dongwo ominga i, pring pai na tomia gonaminga pamua. God Krehaman ha wai iwe, pring pai na tongwo i di tibi ol na tongure han po siminua. Tal nigi dongwo ol waminga prina iwe, krehaman ha di tibi ol na tongwo i obilga nigi doma di pino? Kara u nigi bir domua. Tal nigi dongwo pring u na yobile i sina olere na han hol gi di mongwo ha cS? Pamba, Lo krehaman ha i, God ha maing nan mol pai onaminga pire ha wai weni di na tomua. ~Ru Tal nigi dongwo ominga iwe, God krehaman ha i tibi ol na tere, kela kul na tere pring bir na tomia gonaminga pamua. Q{ Ena Lo krehaman ha wai dungwo i golkinaminga hol i tibi ol na tenangwo pamba, gonaminga hol i obil i tibi ol na tomua. WP' Homa God Lo krehaman ha olo pirikiminga gin iwe, nan nomani wai si pire mominua. Mominba, omaga Lo pir po sire tal nigi dongwo ol waminga prina, i ari sungure, eke, gonaminga hol waminga pamia di piminua. OyPamiawe, God Lo krehaman ha tal nigi dongwo maing i tibi ol na tongure, tal nigi dongwo onamna di pire waminua. Ware tal nigi dongwo miki weni ominua. Omingiwe, krehaman ha dikinangwo krehaman ha isusu olaminga paikimba, Lo dimia isusu oleminua. xNiAyo, God Lo krehaman ha dungwo i ha digan dimua dinamno? I ta dinaminga paikimia. Lo krehaman ha nan pirikimna, talime tal nigi dongwo ol waminga prina i pir po sikimingere. Sikinaminba, Lo haya umiraya, nan prina i pir po siminua. God Lo krehaman ha ni yal ta taling han don gole dagi dikio dungwo pirikinaminga, dagi diminga prina i pir po sikinaminga pamba. zMmOmingiwe, kara goli naminga hol i tibi oliminua. Oliminba, homa mol pai Lo gwa si na tongwiwe, Yisas gongwo bani gomingere, gule ole na tomua. Tomia krehaman ha yu olo, yu olkio, di na tongwo i, wine onaminga paikimua. Paikimba, omaga God Kwiang nan yona wu bungure sigare kule, God grang wine ominga i wai pamua. Talime tal nigi dongwo pring ol gogo dal na tongwo ha ]L3Ena hongebe ha maing pirkire ya mominga haung i, nan nomani si piminga meri ol waminua. Waminba, omaga God Lo ungwo pirere, eke, homa oli ominga irai God Lo isusu olere, tal nigi dongwo ominga pamia di piminua. cK?Ena, gir hobo, ongwo meri iwe, ni yalhobi monga sina i ereyu pamia. Homa God Lo krehaman ha gwa si ni tomia. Tomba, Kraist gaung gongwo bani para gol tenia, Lo ta hon ni gwa sikimua. Kraist aire hon mongwiwe, gwa hon si ni tongure monia. Molere er miling hongwo meri ni yalhobi ereyu miling holere, God pir tere amane dime dire moli nanua. =JsPamba, al ta wiimbi ya monangwo aidole, pi yal ta gal enangwiwe, al i yal wou sinangwo pamua. Pamba, wiimbi gonangwo, al i pi yal ta gal enangwiwe, Lo wou simua dinanga paikimua. RIHa bangi biire dinaminga piro. Al ta wiimbi hon mongwo haung iwe, yal al suri si daule pana gale wamba, emgi wiimbi gongure al i, ayo, winambi kina mobilgarai gomia dire, pi yal ta gal enangwo pamua. H Ena girhobo, nan hon mominga haung God Lo krehaman ha kene ol na tere na han homba, gonaminga kene ol na tekinamua di pirikino? IG Te tal nigi dongwo ol waminga tobo iwe, gonaminga hol dimia. Dimba, God pirari pare aki di na te mongwiwe, yal Kraist Yisas kina u tani pire ha di yuwo ya ol pire, mol i naminga naminua. FOl wanga iwe, gonanga hol i tibi ole ol wanua. Wanba, omaga tal nigi dongwo ni han hongwo i, God gule ole ni tere i pi nin aling bani emia. Engwiwe, nan pi yal i kebering ala i bere grang wine omingere, mol pai gobari e na tongwo i ire moli naminga naminua. pEYHoma yu ol ware tal nigi dongwo onga holi wai pama di pino? Ta paikimia, onga i omaga gai gole wania. DHongebe nan tal nigi dongwo ol waminga pring u na han hongwo gin i, amane dime dire monaminga hol i ta u na han holkimirawa. lCQEna na ha bling su digiwe, ha i ogolo pirikinga ipire ni ari hobi nin nomani si pinga meri di tibi ol ni teiwa. Tega ha i yu pamia. Homa ni arihobi Lo isusu olere, tal nigi dongwo ol wanga holi pir tere doling bonua. Bonga meri iwe, omaga aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pire amane dime dire monanga holi pir tere, God tani doling bole molio. "B=Ena tal nigi dongwo ol waminga pring na han hongwo bani mominba, God na tol di ire ari sungwo bani engure, amane dime dire monaminga pire na han homua. kAOMominba, omaga God ha maing a i si ware wine omingere, God na han homia, wai pire maa e tominua. t@aTe tal ta nan na han holgi di monangwo nan pir tere wine ol monaminga pamua. Pangwiwe, nan tal nigi dongwo onamingere, prina i na han honamia moli pire gonaminga pamua. Te God grang wine onamingere, God nan na han honangure, si daule moli pire gumana pule ire u tani naminga pamia di pirikino? Homa nan tal nigi dongwo ol waminga bani na han hongure wa mominia. )?KEna God Lo krehaman ha na han holkungure, God pirari pare ol wai ol na tongwo i na han homia. Hongwiwe, na tal nigi dongwo hon onamno? Olkinaminga pamua. G>Yu oli nanga tal nigi dongwo ol wanga bani hon ni han ta holkinamua. Homa nan God Lo krehaman ha pirere tal nigi dongwo ol waminga bani na han hongwo mominia. Mominba, omaga tal nigi dongwo ol waminga prina tol di ire God pirari pare a nabile na tongwo bani mominua. Nan tal wai u na han hongure honagi ol tominga ha Z=- Pangwo i pire gaun bani tal nigi dongwo olala di pinanga irai aidole, Kraist gole hon airungwo meri airirawa di pire God tani pir terere, grang wine olere gaun kene olere, tal dime dire ole moli nanga pamua. <3 Ena tal nigi dongwo ol wanga holi nomani gaung tere wakio. Wananga ware tal nigi dongwo ol wanga i ni han holgi dinangure, pir tenanga pamua. 8;i Mongwo meri iwe, ni yalhobi ereyu tal nigi dongwo ol wanga hol i mobin hal wa tere, God guman tere, Kraist Yisas kina ha di yuwo ya ol pire pire monga meri moli nanga pamua. f:E Kraist iwe, haung taniga gole, nan ari tal nigi dongwo ol waminga prina tobo tenaminga meri para tomia, emgi hon ta gole prina tobo hon tenangwo paikimia, aire God kina si daule molere, ha di yuwo ya ol pire pire momua. ^95 Ena Kraist golere airimia emgi hon ta golkinangwo pamua. Hon gonama tal ole goname? 8 Wakire nan Kraist gongwo bani gominia. Golere yali aire mol pai au dungwo ongwo bani nan para yu aire naminga pama di piminua. Z7-Molkimia homa tal nigi dongwo ol wamga pring bani na han homba, omaga gomingere nan tal nigi dongwo ol waminga pring bani ta na han holkimia, wigi yal mole tal nigi dongwo pring bani hon ta mole wakinaminua. ^65Te nan tal nigi dongwo pring homa i waminga i, Kraist er pera bani gol na tomia nan tal nigi dongwo ol wanaminga paikimia. Paikungwo ipire omaga tal nigi dongwo ol waminga pring bani ta na han holgi di molkimua. y5kEna, nan Yisas kina si daule monaminga pire gomia nan gominua. Golere hon airimia nan ere para airaminua. 4 Nan nir bil na tongwiwe, Kraist gongwo meri gominia. Gomingere Nabe God nimni mole ulung yungure, Kraist hon airimia. Airungwo meri nan tal nigi dongwo ol waminga hol i pisole, God mol pai au dungwo hol i moli ominua. Kraist kina ereho aire hon mominga ha 93kEna nan nir bilere, Kraist Yisas kina hon guwa sire u tani ominua. I pirere tal nigi dongwo na han hongwo i si bil di na tomua. Tere Yisas gomia nan para gominia di pirikino? d2ATal nigi dongwo pisoliminga hol iwe, kara pisoliminia hon onamno? I ta olkinaminga pamua. Y1 -Ena tal nigi dongwo olkinaminga God pirari pare honagi ol na te molkinamia, tal nigi dongwo onaminga God pring na tere honagi bir ol na tenamia, tal nigi dongwo miki weni onaminua di pinia. Pinga i paikimua. H0 Homa tal nigi dongwo ol waminga pring bani na kul engure gominba, God pirari pare milna pir na tomia, Yisas Kraist nin algi ya bole sigare kul na tomia, u wai pire moli naminga naminua. /Ena homa God Lo krehaman ha di na tongwiwe, tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i di ba bol na tomua. Te nan ari tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo iwe, pai wa dire u bir omba, God pirari pare tal wai ol na tongwiwe, u bir weni omua. |.qTe yal taniga God grang si olungwo pring iwe, u nan na au sungure tal nigi dongwo ol wa mominua. Mominba, yal taniga God grang wine olere, tal wai ongwo i God hanere, nan ari miki weni amane dime dire mongere pring pai ni tekima di na tomua. u-cEna yal taniga God mobing hal wa tongwo pring iwe, nan ari para weni iminua. Iminba, yal taniga Gd grang wine olere, tal wai ole amane mole gol na tongwo i nan ari para weni sigare kumingere, God amane dime dire mona di na tomua. ;,oEna yal taniga tal nigi dongwo omia. Ongwo pring pangwo iwe, nan ari para weni ire gominia. Gominba, Yisas Kraist gol na tongwo ipire God pirari pare prina kri di ole na tomua. D+Ena nan kwiana moya Adam yal tani weniga momba, tal nigi dongwo ongwo God pring tongwo iwe, nan para weni u na au sungure iminua. Imingere God ha hol oun dongwo ol na tomua. Tomba, Kraist pirari pare gol na tomia nan digan mominba, God na hanere tal nigi dongwo pring paikungure tal dime dire ol wama di na hamua. _*7Ena Adam ongwo i, God nan ari milna pir na tongwo i kina u kunung kunung ta homia. Adam tal nigi dongwo ongure ari para weni pring bani ainere kul emia gol wai simua. Simba, God nan ari milna pir na tere, Yisas Kraist bai nu si olungure, ure pirari pare gol na tere ol wai ol ol na tongure, nan ari wiyol miki weni sigare kule u wai ominua. c)?Paikimba, Adam mongwo bani ainere male i ungwo ungwo, emgi Lo tongwo yal Moses u tibi omia. Pire mongwo hobi Adam tal nigi dongwo ongwo tali ta olkimba, gonangwo ha kuria i yalhobi mongwo bani pai wa dungure para gomua. Adam tal ongwo ha ire, emgi ungwo yal Yisas tal ongwo ha ire dire, piri ominba, emgi ungwo yal i tal ongwo haang mo yu omua. )(K Homa God Lo krehaman ha olo u tibi hungure, ari hobi tal nigi dongwo bani wa momua. Momba, Lo pirikire talime ongwo hobi ha di mere si tenangwo paikimua. '  Ena nan kwiana moya tani weni Adam iwe, homa weni tal nigi dongwo ongure God pring tomia. Tongwo pring iwe, siwa dire u bir omua. Ongure nan ganba ari hobi gominia. Te omaga nan ere tal nigi dongwo ol waminga God pring na tomia gominua. Jen 3 &w Mominga i tani taman. Nan pi tege eminga Yal Yisas Kraist tal ol na tongwo i pire God kina u tani ominua. Omingiwe, yal i honagi ol na tongwo i nan God wai pir tominua. Adam gonaminga hol i tibi olimba, Yisas hon monaminga hol i tibi olungwo ha % Ena homa nan God kina kiana pare gumana kuleminba, omaga God wang bai nu si olungure, gol na tongwo i pire gumana pule ire u tani ominua. Omingiwe, Kraist mol pai ongwo i pire God aki di na tongure sigare kule u wai ominue. Pirere pi God aring hobo mominua. I$  Gol na tere algi nan tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo i tobo ole bina sungure, nan digan mominba, God na hanere tal dime dire ol wama di na hangure God kina u tani ominua. Ominga i tani taman. God na si pi ha hol bani olangwo pamba, Yisas tal ol na tongwo i pire nan na han uning si olungure moli uminua. #3Olekiminba, nan digan mole God mobina hal wa tominga hobi God yong miling na tere, wang Yisas bai nu si olungure, kuman kine na tere gol na tomua. i"KNan amane monaminga, yal ta kuman kine na tere gol na tenamo? Ta gol na tekinangwo pamua. Te nan pirari pare talhan anekungwo hobi te monaminga, yal ta ere para yu kuman kine na tere gol na tenam mo, ta pir kun olekiminua. ! Ena tal nigi dongwo ol wamingere God pring na tongwo i nan kri di olaminga kunung paikinamba, God habang ta ba ere Kraist bai nu sungure ure golere, nan God mobina hal wa tominga hobi u wai naminga pire nin algi ya bole ulbe hane a na tere God tomua.  Pi tege enaminua diminga iwe, gai ta golkinaminua. God yong miling na tere, nin Kwiang bai nu si olangure yona wu bilkinamo? Yong miling na tomia nin Kwiang pirari pare nu si nan monaminga bani olangure yona wu binamua. Binangwo pangwo ipire gai ta golkinaminua. /WOl na tenangwiwe, God grang wine ole wara kere dagi dire oli naminga pamua. Oli pire nomani susu sikire God aki di na tenangwo pamia dire, pi tege ere moli naminua. mSEna amane monaminga i tani wai pir tere moli naminga taman. Tal oun dongwo u na au sinangwiwe, para yu wai pir tere moli naminga pamua. Tal oun dongwo u na au sinangwo moli namingiwe, nimni monaminga pire ol na tenangwo pamua. #?Yisas iwe, nan pir tominga i pire na aule i pi God pirari pare a siribi sire ol wai ol na tongwo i, ire mominua. Molere God amane weni moma di piminua. Piminga meri iwe, nan emgi ereyu monaminga pire nomani su su sikire God tani onangwo pamia di pir tere pi tege ere moli naminua.  Ena nan Yisas tani ulbe hane a na tomia di pir tomingiwe, God hanere, amane dime dire monua di na tongure, God nan kina gumana pule ire u tani ominua. Omingere pi tege eminga Yal Yisas Kraist nin algi ya bongwo i hanere, God yong ki e na tekungwo pamua. yEna Yisas iwe, God bai nu si olungure, ya ganba bani ure golere, nan tal nigi dongwo ol waminga gul inaminga meri yali yakel dire ire gole hon airimia. Airungwiwe, nan digan mominba, God na hanere tal dime dire oma di na hamua. Jen 171[Nan Ebraham God pir tongwo meri yu pir tenaminga hobi para yu na hanangwo pamua. Yu pamia pi eminga yal Yisas gongwo God nin uling yungure airungwo pamia dire, pir tere moli naminga, tal dime dire ole molkinaminba, God nan pir tenaminga i hanere amane dime dire mongwo meri monua di na tenamia. lQEna Ebraham God pir tomia hanere, tal dime dire ongwo yal moma di hangwo ha i Ebraham tani taman. Mongwo i tal dime dire ole molkimba, God hanere, Ebraham na pir na tongwo pamia dire, tal dime dire ongwo yal moma di hamua. LMolere God awa ha dungwo i weni kara u tibi unamia di pire momua. 3_Ena God awa ha ditongwiwe, Ebraham nomani si gogo dalkima. God ha yu di na tomiraya hasu ta dikimia, emgi i tibi ol na tenamia dire, wai pire God maa e tere tere momua. /WPir tere Ebraham iwe, eungbi Sera kina temini tere kara bi dimani ere golba amia gir ta kul nenangwo paikimba, God ha dungwo i ha pangwo dimia dire yol e pir tomua. !;Haminga iwe, God Ebraham “Ni wani galni miki male siru dinamua” ditongwo i pir tekinamba, God ha pangwo dimia dire, nomani su su sikire pir tomua. "=Piminga meri iwe, ha maing buku ala i God Ebraham ha yu di e tomiraya, “Ni galni wiyol miki weni male siru dinamua,” dimia. Dungwo yal iwe, ari gongwo hobi uling yungure airimia. Te God krehaman ha di engwo meri talhan tau hankiminga tali grang wine ole u tibi ongwo haminua. mSEna ha memini yu pangwo i pire God ganba pirari pare Ebraham gang terala dungwo i, God pir tongwo hobi obil aling kere e tomua. God pir tere Krehaman ha Lo wine ongwo hobi obil tenangwo paikimia. Ebraham God pir tongwo meri ari tau yu pir tongwo hobi para tomua. Tongwiwe, nan ari wiyol God pir tominga hobi kwiana moya Ebraham tani moma di piminua. PGod Lo krehaman ha a i si wakire i bangi olangwo yalhobi, pring pai tenangure, gul bir inangwo pamua. God krehaman ha Lo yal tau mongwo bani uma, i bangi olam mo, olekinam mo, oli namba, olo humua. _7Krehaman ha Lo wine onangwo hobi God ganba terala dire aling kere e tongwo i inamo? Ta ikinamia. Inangwo God aling kere e tongwo i u hasu panamba. Hasu paikimia. God pir tongwo hobi obil i tibi ole inangwo pamua. 4a Ena God Ebraham gang hobi kina aling kere e tere, ganba para weni inama dire ha bling i tibi ol e tomua. Tongwiwe, Ebraham God Lo krehaman ha wine ongwo i pire aling kere e tekima. Ebraham God nin ol ni teralga u wai nanua dungwo ha i tani pir tere, si daule mongwo i pire aling kere e tomua. jM Te gaung bol olungwo hobi bongwo i God obil hanere tal dime dire ol wama di hankimia. Kwiana moya Ebraham gaung bol olekungwo haung i God nin ol wai ol na tongure na kina u tani ominua dire pir tongwo meri gaung bol olekungwo hobi ereyu pir tongure God hanere, tal dime dire ol wama di hamua. God aleng kere e tongwo iwe ari pir tongwo hobi inangwo ha  ) Hangure moli pire emgi gaung bol olimua. Olungwiwe, God kina si daule molga pamia dire, emgi gaung bol olimia, arihobi hanere, Ebraham God pir tongwo pamia di hamua. God nin ol wai ol na tongwo pamia dire Ebraham pir tomia. Tongwo i God hanere, Ebraham tal dime dire ol wama di hamua. Hangure ari wiyol God pir tongwo hobi gaung bol olekimba, kwiana moya Ebraham God tani aki di na tenangwo pamia dire pir tongwo meri doling bole pir tongwo pamua. Pir tongwo i, God hanere yalhobi digan momba, tal dime dire ol wama di hamua. F  Tal haung God Ebraham hanere tal dime dire ol wama di hame? Gaung homa bol olungure God yu di ham mo, gaung ya dungure God yu di hame? Gaung ya dungure God tal dime dire ol wama di hamue.  Ena Debit yu dungwiwe, Yuda ari gaung bol olungwo hobi obil han dimo? I ta han dikimia. Ari wiyol gaung bol olekungwo hobi para han dimua. Ha maing buku homa keriga meri hon keralia piro. “Ebraham God awa ditongwo i a i wa molere, God tani ol wai ol na tenangwo sigare kule u wai nalga pamia dire moli omia. Moli ongure God hanere digan momba, tal dime dire ol wama di hamua.” C Te yalhobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tongwo i, God para wai sungwo hanere, hon ha di mere si tekimia yalhobi moli pire miling panangure wai pire gun enamua. Sam 32:1-2 8 iYalhobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tongwo i God para wai simua dire, kri di ire pire kul si enamua. Enangure yalhobi moli pire miling panangure wai pire gun enamua. !;Pangwiwe, kwiana moya singaba Debit nomani yu si pimia, “Yal ta tal nigi dongwo ol waga pring nan i olalga paikinamia di pinangwo i, God hanere, pring pai ni tongwo i wai simua ditenangwo yal i miling panangure, gun ere monamua. Monangwo i pire Debit ha mining yu bol emiraya, 1Te yal ta nin nega dire oli pire, na nan tal nigi dongwo ol waga God pring na tongwo i, i olalga kunung paikinamia, God tani i ole na tenama di pinamua. Di pinangwo yal i God tani pir tere monangwo God wai hanere, yal i digan momba, tal dime dire ol wama di hanangwo pamua. !;Yal ta honagi ongure tobo tongwo hania. Hangiwe, pirari pare to bir hole a siribi sire tomo? I ta tekimia. Honagi ongwo i tobo kunung pire tomua. r]Ena ha maing mining ta yu di emia, Ebraham God awa ditongwo i a i wa molere, God tani ol na tenangwo sigare kule u wai nalga pamia dire moli ongwo i, God hanere tal dime dire ol wama di hamua dire, ha yu di emirawa. Jen 15:6 Ebraham nin tal wai ol wangwo i God hanere, tal dime dire ol wangwo yal moma di hamo? I ta yu di hankimia. Yu onangwiwe, Ebraham na nan ol waga God na wai hamua dire, nin gaung pir yuwo enamua. Enamba, God maulung bani gai panangure, ha ta mo hunamua.  !Ena nan kwiana moya Ebraham iwe, nan ari mominga tali momia, talwa dinamne? God yal Ebraham yal wai moma di hangwo i talongwo yu di hame? @yEna Yisas pir tongwo ipire, God Lo krehaman ha aidolo dinamno? I ta dinaminga paikimia. Omaga nan Yisas pir tominga ipire God Lo krehaman ha ering si ere a i si wanaminga pamua.8iMolere God miki ta molkimia tani weniga mongwe. Mongwiwe, Yuda arihobi Yisas tani aki di na tenamia dire pir tomia. Tere, digan momba, God pir tongwo i hanere tal dime dire ol wama di hamia. Hangwo mere iwe, wiyol hobi ere para Yisas pir tomia. Tere digan momba, God hanere tal dime dire oma di hamua. kOEna God iwe, Yuda ari tani kene ol tomo? I ta ol tekimia. Wiyol hobi para weni kene ol te momua. lQEna yal ta Lo krehaman ha tani aki di na tenamia dire pir tenangure, God hanere tal dime dire oma di hankinamua. Yisas tani aki di na tenamia dire yol e pir tenangure, God hanere tal dime dire oma di hanangwo pama di piminua. ~Ena God tal yu ol na tongwiwe, talongwo nan hana a yuwo olamne? A yuwo olaminga hol ta dikimua. Yal tau God Lo krehaman ha wine ongwo hobi nin haang a yuwo olangwo panamo? I ta kunung paikinama. Te yal ta Yisas pir tenangure, Yisas nin ure aki di tenangure yal i digan momba, God hanere tal dime dire ol wama di hanamua. Hanangwo yali, Yisas nin haang a yuwo olangwo pamua. n}UMomba, omaga ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tongwo i han uning si olekima. Ebir si te momua. Ebir si tongwiwe, Yisas hanere gaung gul tomua. Pring pai tongwo i God ari hobi kina sina i bon pare momua. Momba Yisas ure pring tol di ingure, nan arihobi digan mominba, God na hanere nan tal dime dire ol wama di na hamua. Hangwiwe, God pauna bli bomo? Ta bolkimia. Pring pai na tongwo i Yisas haya tobo tomia dire pir tominga i, God na hanere tal dime dire oma di na hamua. 9|kEna God mole Yisas yu ditomia, ni arihobi gol tere algi ya bonanua dire nu ke tere, bai nu si olimia. Nan ari para weni tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i, gul inaminga meri Kraist Yisas nin ire golere, nan bina simia. Sungwiwe, nan ari hobi yol e pir tere moli naminga, tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i, God kri di ole na tere para wai simua di na tenangwo pamua. Na tenangure nan ari hobi God tal ta pirari pare ol wai ol na tongure, kina gumana pule ire u tani naminga pamua. Pangwo ipire arihobi hanere God amane moma di hanamua. Ena homa ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo pring pai tongwo i, God hanere sinangwo pamba, han uning si olungure ya momua. {Ominba God pirari pare to bir hole i ure pule a siribi sire ol wai ol na tomia. Tongwiwe, nan tal nigi dongwo ol waminga God pring na tongwo i Yisas Kraist tol di imia. Ingwo ipire nan arihobi digan mominba, God na hanere nan tal dime dire ol wama di na hamua. zNan arihobi para weni tal nigi dongwo ol waminia. Wamingere God nin engwo bani engure, nan arihobi nan eminga bani emingere moli ominua. +yODimia ari hobi Yisas Kraist tal ongwo i yol e pir tere, doling bonangwo, tal dime dire ol wakimba, God hanere, tal dime dire ol wama di hanangwo pamua. Hanere Yuda ari wiyol hobi kina kunung kunung momia di hanere, God Yuda ari kina u tani ongwo meri wiyol hobi kina para yu u tani namua. x'Ena Lo krehaman ha obil wine onaminga God na hanere, tal nigi dongwo ol wanga pring paikima di hankinamio, te nan tal dime dire ol wama di hankinamia. Hankinamba, God haya pirari pare tal ta ol na tongwo i tere na hanere nan tal dime dire olkiminba, God na hanere, tal dime dire oma di na hanamua. Hanangwo iwe, Lo krehaman ha ire, te God hana togu yalhobi awa ha ire dire, mining aki dimua. RwYal ta God Lo krehaman ha para weni wine olia, God na hanere tal nigi dongwo ol waga pring paikimia, tal dime dire ol wama di na hamua dinangwo i hasu kara dinamua. Lo krehaman ha iwe, aki di na tenangwo paikimia, tal nigi dongwo ol waminga i obil i tibi ol na tomua. Ari Kraist pir tenangwo yal iwe amane dime dire monangwo ha Iv Ena God Lo krehaman ha iwe, nan Yuda ari a i si ware ari ogolo monaminga pire di na tomua. Tomba, a i si wanaminga paikimia pring oun dongwo pai na tomua. Tongwo ipire nan Yuda arihobi God yong ki e tongwo bani mominua. Nan yalhobi obil ta molkiminia. Wiyol Lo pirikungwo hobi na pring paikimua dinangwo paikimua. LuTe God kulung pir tere monangwo paikimua.” Sam 36:1 OtMolere mining bolo omeling hane monangwo paikimua. Ais 59:7-8 Vs%Golere ening abing hobi ol gogo dal tere gul oun dongwo i tibi ol te momua. 8rkMolere gintani muma pire yal ta si gomua. KqArihobi maulung me mone si tere tere momua. Sam 10:7 4pa Yalhobi grang bani iwe, ari gongwo man wu engwo maul grang saang di dire, ari yone bli yare kuning daling sungwo meri arihobi grang bani ha daling sungwo mone di wamua. Ware hasu ereyu di wamua. Te sipli onba sungure ari gongwo meri yal ta ha gwiring sungwo dungure yong gomua. Sam 5:9 ;oo Ari para weni God hol nibil di tongwo i mobing hal wa tere tal nigi dongwo bolimbani wa momua. Yal tani weniga amane mole tal dime dire ole wanangwo paikimua. Sam 14:1-3 Gn Te yal taniga ha maing pir po sima di pino? I ta ere para pir po sikimua. Te God ha maing hol i tibi olungwo i yal tani weniga i tibi ole hanere doling boma di pino? Weni kara ta bolkimua. Kx~8}p|r{Yz3yy xBw[vutsrrqpocn6mlkkKjjihhgfedcbb a`` _^J]\[ZZ!Y.WWhW VaU8SRjR#QPPO4NMXLKJoII H]FFED]C)BAA]A?>=<<;=99%87w65m44[2201R0/F-,,**S)((K'&&g%$#/"2! `J1p ]`j{,z[hM{m U M 9_kT+K\1 Yu dungwiwe, nan ari hobi tan tani molpai ole tal ol waminga maing God maulung bani di tibi ol tenaminga pamua. Nan tal nigi dongwo onaminga, enan tau hanere, omia, olala dire oli nangwo hogal sinangwo ha P Pangwo ipre, awa ha ta yu di emiraya, God molere, “Na hon mole ha pangwo kara diwa. Ni ganba ari hobi guman na tere na hana tani maa e na tere hana awala gananga pamua,” dimia. Ais 45:23 [ / Ena talongwo enin ta isime e tere ha di mere si tene? Te talongwo enin ta guman iger bole gaung ha sine? Ha maing pirere tal ol waminga maing iwe, God nin ha hol ol na tenangwo bani i tibi olangwo pamia. s _ Kraist ari gongwo hobi hon mongwo hobi kina breng mini a holo sire kene ol terala dire gole hon airimua. f EHon monamin mo, gonamin mo, di pinaminga i tamamia. God kul engwo mominia kene ol na tomua. * MNan ari God haang pir yuwo olere hon monaminio, te gonaminia, gauna ara kene ol na tename? dire pirala olkinaminia, God taniga kene ol na tomia han po siminua. p YYal ta haung ta pir tongwo i, God mongwo ipirere pir tomua. Te yal ta homena hau para weni mai tekire nongwo i, “God na tomia wai piriwa” dire nomua. Te yal ta hau homena mai tongwo i, God momia wai pir teiwa dire, mai tomua. V%Ena yal ta hamen haung ta pir tomio, te yal ta hamen haung ta pir tomio, te yal ta hamen haung para weni kunung kunung dimua dimia. Dungwo i ta mamia, ni nin pinanga wai panangwo meri pir tere molo. (IYasuri ereho God kul engwo momua. Momia God honagi ari ta monangwo hanere, na grana wine olo dinanga panamo? I ta kunung paikinamua. God nin talhan para weni hobang momia grang tani wine onaminga wai pamua. Grang wine olere olkire onangwo hobi, God nin haang pamia erepo ditenangwo yali nin dinangwo pamio, a yo te tenangwo yali nin ol tenangwo pamua. Pamia nin yulang tere a yo te tenangure nimni monangwo pamua. /WGogo nongwo yali mai tongwo yal i nigi de pir tere isime e tenangwo paikimio, te mai tongwo yal i gogo nongwo yali ereyu nigi de pir tere isime e tenangwo paikimia. 1[Ha maing pungwo hobi tau homena para muru gogo nomia. Nomba, tau Yisas obilga pir tongwo hobi hau nenaminga pring pai na tenamua dire, mai tere homena tau obil nomua. . WEna yal ta omaga weni Yisas pir tere doling boli bangi omia. Ongwo hobi Yisas ha maing ogolo weni pirikimba, pana gal to. Tere, nomani ta ta sire ha bolbin ditekio. / Nan gauna tal i aidole, pi tege eminga Yal Yisas Kraist yulang ire, hol wangwo meri wanaminga nabilungwo bani naminga honagi onaminga pamua.3_ Nir bia nere spak ole, al wou sire, galing bole, kura bole, yal ta gaung tal hanere nigi de pire ware monaminga i nabilungwo bani naminga honagi onamno? Ta olkinaminia. 2] Molere ganba si bongwo baniya mominga i wai sinamia hamen ai nabilungwo naminga pamia. Ganba bani talhan ol waminga i aidole, nabilungwo bani naminga pire honagi omno. @y Ena yu onga i tani taman, Yisas doling bole yol e pir tere moli naminga naminga gauna sigare kunangure, God mol pai hon na tenangwo haung mala umia, ul panga i aidole hon molo. - Enin abin hobi tal nigi dongwo ol tekingiwe, God krehaman ha kara wine onga pamua. Ari nin gaun kene ole nabile au dungwo holi wanangwo ha '~G God Krehaman ha yu pamia, wou sikio, yal ta sigolkio, yal ta tal a nongwo i kuni nekio, yal ta tal a nongwo i han don gole dagi dikio. Eks 20:13,17 God Krehaman ha dungwo i, imu dire memini yu pamia, “Ni nin gaun pir tenga meri enin abin hobi yon milni to.” Lev19:18 _}7 Ena ni tal ta ni tenangwo nenanga pring ya dinangwo i, gintani te bil di olo. Olere ari hobi yon milni tenanga prin ya dimia. Dungwo i ya te monanga molo. Te monangiwe, God krehaman ha para weni wine onanua. N| Gabman moni takisi tere, kaunsil takisi tere, singaba hobi pi guman tere, yal wai monangwo yal i hol bangi ha wai ol ware gaung ha sikio. Ari yon miling tenangwo yali Lo para weni wine onangwo ha n{U Yu ole molere, gabman iwe, God grang wine ole honagi tongwo i yulang bole omia moni takisi para to. &zE Galeng bonanga iwe, God yong ki e ni tenamio, te nin nomani si pinga i nigi denamia. Yu onangwo ipire gabman krehaman ha pir tere galeng bole talime olkio. oyW Yu ongiwe, God honagi ari hobi ni a yo te ni tongure onua. Te galeng bongiwe, gabman ha hol ol ni tongure kul pinua. Ha hol ol ni tongwiwe, gabman nin pungwo meri pire ta ol ni tekimia. God Lo krehaman ha yulang ire ol ni tomua. x/ Ena gabman mongwo iwe, ari tal dime dire onga hobi hanere, gaung nu ni tere tal ta ol ni tomo? I ta ol ni tekimia. Galeng bole talime onga hobi gaung nu ni tere ha hol ol ni tomua. Gabman ha hol ol na tekinama di pinanga pire, tal dime di ole wanangere, han a yuwo olamua. .wU Tomia gabman krehaman ha wine olkinangiwe, gabman tani taman. God krehaman ha para wine olekinanua. Wine olekinanga hobi iwe, God gul bir ni tenangwo inanga pamua. Mv  Ena nan ganba ari hobi gabman grang wine oli omno. Gabman Lo krehaman ha a i ware honagi ongwiwe, God yulang tongure ire omua. Gabman singaba kene ol na tongwiwe, God pare engwo mole ol na tomua. {uo Yal tau tal nigi dongwo ol ni tenangwo meri ol tekio. Tal wai ol to. Ol tenanga nomani si kulu sinamua.ktO Te ni kiani ta menan gonangworai, aki di tere homena to. Te nir gonangworai nir hol to. Ena yu onangiwe, kiani, “Ayo, na tal gogo ol tominiraba, yal i tal wai ol na tomia tal onamne?” di pinamua. Pro 25:21,22 rs] Yal ta tal gogo ol ni tenangworai, ni hol pai hol pai dire olkio. Han gogo dal olanba, God nin pring tenamua. Tenangwo ha iwe, God ha maing buku yu di emia, “Tal gogo ol tongwo hobi na nan pring teralga pamua.” Diu 32:35 _r7 Yal ta yong ki e ni tenangwo i, yal i nin haang panamia, ni yon ki e tere a i wakio. q' Na nomani bir pangwo moliwa, di pirikio. Yal ta tal nigi dongwo ol ni tenangwo i, ni mong ol tekio. Ari monangwo maulung bani tal wai ol to. ?pw Ni tal ta inanga i, yalhobi para kunung kunung inama di pir to. Ni mokene kulgere ari hana wanama di pirikio. Singaba yal bina hobi kina kunung kunung monia yahuna huna dire molio. o  Yal ta miling panangure monangwo i, ni para milni panangwo molio. Te yal ta hai me monangworai, ni ere para hai me tere molio. ?nw Ena yal tau ni kura bolimbani ol ni tenangwo, yali wai monama dire God aki di to di to. Yal ta maulung me si ni tenangwo yali wai monama dire, God aki di to dire sirin bol to. =ms Te God ha maing pungwo hobi homena mo, tal ta wa dunangwo tali aki di to. Te wiyol ganba milin ta yal ta ere u ni oon malgi unangwo irai, pana gale ha wai panangwo di tere molio. &lE Olere hamen bani nanga pire, nomani don sire kwi molo. Nibil onan mo, tal oun dongwo u gaun bani erala di onangworai, nimni mole, God ha ditere tere molio. lkQ God honagi ni tongwo i siga ware olkio. Yon horega onangure, God honagi tani nomani si pire olio. }js Ware arini hobi yon milni tere wai pir teyo. Tere yal ta haang a yuwo olangwo hananga i hanere, nigi de pir tekio. i Ena ari para weni nega dire yon milni tere molio. Tal nigi dongwo i nomani si pir tekio. Tal wai dungwo i nomani tere a i si wayo. Ih  te tau God yulang na tongwo meri nima sire mole, ha maing a i si molo ditomno, te tau God aki di na tongure talhan a nominga hobi pirari pare tomno, te tau God ha maing oo kwi molo di na tongwo meri mole kwi momno, te tau milna pir tenamna di pinaminga meri wai wai pire aki di tomno. Ari enin tau yon milni tenanga ha Xg) Onaminga honagi iwe, tau God ha maing a i waminga meri di tibi ol tomno, te tau God yulang na tongwo meri awai honagi oli omno, te tau God ha maing memini di tibi ol na tongwo meri di ba bole nir si tomno, lfQ God nan ari hobi yong miling na tere honagi maing maing yamoni pirari pare ebir si na tomia omno. e! Ongwo meri iwe, nan ari Kraist pir tominga hobi ha maing honagi nin nin are ol mominga wai pamba, ta olkinaminga i honagi yanangwo pamua. d5 Nan gauna tani dimua. Dimba kebena ana ya, grana gumana ya, gauna bani honagi nin nin omua. Ongwo hobi memini u tani ta homia, honagi nin nin omua. yck Ena God yamoni pirari pare ha maing honagi ol na tomia, ni yalhobi para weni ha di ni teiwa. Ni yalhobi ari na hanama hanama dire mokene kule wakio. God aki di na tongure ha maing honagi ta olga pamio, na nan olga paikimua dire wayo. vbe Molere ganba ari nin memini pangwo ongwo meri olkio. Olkire ni homa molpai onga nomani si pinga i, God si hon e ni tomia nomani si kulu singa meri wa molo. Molere God mol pai hon onana dire, nibil di ni tenangwo meri olere, wa molo. Molere God tani doling bonanga wai pamia, God ni hanere, wai pir ni tenamua. God pirari pare honagi wai bling nin nin na tongwo ha na W Ena gamnahobo, yu ongwo ipire, God ni sinamba, miling gul sungure ni han uning si olungwo hania. Hangiwe, ni kwian gaun para God to. Tenanga i wai panamia, God wai pir ni tenangure, ni yon milni tere nomani si pir tere wa molio. H`  $Yu ongwiwe, God talhan para muru ol emua. Ere para weni kene ol momua. Mole hobang ere mole dimua. Dungwo i, nan ganba ari hobi yali haang awala gale moli naminga naminua. Ha weni.g_G #Te yal ara talhan God tegere pring na tenama dire tome? Ta tekimua.” Job 41:11 1^[ "Ha maing buku ha ta yu pamia, “God nomani si pungwo i nan ari han po sikiminua. Te God talhan ongwo i ara di kraung ala olungwo pire ome? Ais 40:13; Jer23:18 A]{ !Ena God nomani bir weni pamio, te talhan i hobang yal i muru momio, te talhan maing maing pangwo hobi pir po simia. Te God nomani si pungwo i ara han po sime? Ta han po sikimua. \7 Tere God ari para weni pring pangwo bani ere honagi dimua dire, ari para weni miling pir tere, ol teralua di pimua. Nan God haang awala ganaminga ha [' Omaga Isrel ari hobi God grang wine olkimia, God ni wiyol hobi milni pir ni tomua. Tongwo meri iwe, Isrel ari hobi ereyu miling pir tenamua. FZ Hongebe ni wiyol hobi omeling pege dire God grang wine olkinba, omaga Isrel ari hobi mobing hal wa tongwo i hanere, God ni wiyol hobi ni sinamba, milni pir ni tere ni han uning si olimua. 'YG Yu ongwiwe, God nomani si kulu sikima. Homa tal ta teralua dungwo tali tenamio, te yal ta na gumana pule inana wo dire, gala di monangwo yali aidolekinamua. X Ena Isrel ari hobi Yisas ol wai ol na tongwo ha i pir tekimia God hanere kiang pai tomua. Tongwiwe, tere ni wiyol hobi aki di ni tomua. Tomba, Isrel ari kwiang moya homa malungwo hobi yong miling tongwo ipire, omaga malungwo hobi nu ke tere yong miling tomua. 9Wk Ena God yu dimia, Isrel ari tal nigi dongwo ol wangwo pring pangwo i tol di iralga gin i, homa ana kere ere gwa sinaminua diga meri u tibi namua.” Ais 59:20,21; 27:9 rV] Dungwo ha iwe, ha maing yu di emia, “Isrel gang ta Saion malgi kul enamua. Enangwo yal iwe, Yekop gang ari hobi tal nigi dongwo ol wangwo God pring tongwo i, tol di ire aki di tenangure, sigare kule tal nigi dongwo hon olkinamua. zUm Gamnahobo, ha ta homa God ganba ari hobi di tibi ol tekungwo ha iwe, omaga ni ari hobi na hanama hanama dire ol wakinanga pire, di ni tenamna piro. Omaga God Isrel ari omeling nambol tongure Yisas pir tekimua. Pir tekire gogo moli nangwo nangwo, God wiyol pare engwo hobi para weni imu dire sigare kule u wai nangwo gin i, Isrel ari hobi sigare kule u wai namua. T God yu i hol sinangwo paikimo? Sinangwo pamia, homa ni er yolang digan dungwo meri monia. Molere Isrel ari ta molkinba, God hon ba di i pire er gwiring wai dungwo bani ni han si daule engure bonga wai pamia. Pamba, er wai yolang tau homa di bigi di olungwo hobi hon i ure, gwiring bani han si daule enangure wai bolkinamo? Wai bonangwo pamua. God ari para weni ol wai ol tongwo ha ~Su Te Isrel ari nomani si kulu sire God hon pir tenangwo gin iwe, er yolang han si daule engwo bani hon u hol sinamua. ZR- God yong miling ganba ari hobi tere nega dere omua. Omba, gul holbani tekinamo? Ere yu tomua. Yu ongwiwe, ni yal hobi pir tere molkinanga, er yolang bani han si daule engwo meri ta molkinangere ni aidolamua. IQ  God tani pir tengere moyu nangure wa molio. Ena God er yolang wo han uning si olekire bigi di olimia. Olungwiwe, ni wiyol hobi para ni aidolekinamo? Pir tere molkinanga, ni aidolangwo pamua. ZP- Dinga i ha wo dinba, Isrel ari tau God pir tekimia er yolang bigi dungwo meri momua di pirikino? Te ni amane mole aibing maulung siga han si daule na tomua di pino? Di pinga i paikimia. God yamoni pirari pare han si daule na tomia pir tominua di pinanga pamua. Yu pangwiwe, ni wiyol hobi nomani si pire ari na hanama hanama dire olkio. UO# Tomba, ni wiyol hobi er yolang bigi dungwo i aibing maulung siminua dinia. 6Ne Bonba, er yolang dimani aki di tomo? Ta tekimia, er dimani ganba egere gi di mole aki di tongure er yolang bongwo meri, Isrel ari hobi ni wiyol hobi ereyu aki di ni tomua. M+ Pangwo mere iwe, Yuda ari hobi er ta haang olibi yolang dungwo meri momua. Molere tau God pir tekimia yolang tau bigi dire pisolimua. Pisole bigi dungwo goiring bani ni wiyol Yisas pir tenga hobi ni aule i pi bani adagi si ere han si daule engure, sigare kule wai bonua. iLK Ena ari plaua miki weni none gale taniga hongebe none ganangwo i God tenamia. Tenangwiwe, breti gale enangwo hobi para weni God homena muru dinamua. Te er dulung taniga God tenangwiwe, er yolang para tenamia inangwo pamua. K5 Ena omaga God Isrel ari hobi mobing hal wa tomia wiyol tau hobi na gamna hobo momua dimia. Dimba, emgi kul enangwo haung Isrel ari homa malungwo hobi tau ire, te wiyol tau ire dire, na gamna hobo momia ala wo dinamua. Dinangwo iwe, Isrel ari gole hon airungwo meri yu onamua. J  Olgiwe, nan gamna Yuda ari hobi hanere, nigi de pire, nomani si kulu sire sigare kule u wai nama dire, honagi yu ol ni teiwa. NI Ena na omaga wiyol monga hobi ha i pinana dire di ni teiwa. Di ni tega hobi God na nu sungure honagi ol tega yal aposel molia pinana dire, di ni teiwa. Tere na honagi olga i nega dire oliwa. BH} Te yu ongwiwe, Isrel ari hobi God mobing hal wa tomia, God hanere aidole, wiyol tau ol wai ol tere imua. Te Isrel ari hobi God pir tekimia God hanere aidole, wiyol tau aki di tongure sigare kumua. Sigare kungwo i wai pamba, emgi Isrel ari hobi hon nomani si kulu sire God pir tenangwo gin iwe, wai weni panamua. WG' Ena Isrel ari hobi hogal sungwo i ul pai monama di pino? Ul pai molkinama. Hogal sungure God wiyol tau aki di tomia sigare kule u wai omua. Ongwo meri iwe, Isrel ari hobi hanere, nigi de pir tenamua. 7Fg Monangure omeling nambol tenamio, te tal oun dongwo u au sinangure ikwi bole monangwo pamua.” Sam 69:22,23 God ari wiyol hobi obil pare ere aki di terala dungwo ha tEa Ena God hana togu yal Debit ha ta ere yu di emiraya, “Isrel ari hobi God homena si gal tongwo i hanere, aki di tenangwo paikimua. Paikimba, homena si gal tongwo i wabo sinangure, tobo nigi dongwo tenangwo ire gul ai monangwo pamua. D Hankungwo ha iwe, ha maing buku ha yu di emia, “God nin ari nomani sina i ol tongure du dale momio, te omeling nambol tongure hankimio, te si pera ditongure pirikirere, gogo moli ongwo ongwo omaga ere para ya mol pamua.” Diu 29:4, Ais29:10 C' Ena Isrel ari hobi mongwo maing yu pamia. Isrel ari para weni God wai pir na tere aki di na tenama dire hol wa dumba, hankimua. God Isrel ari tan tani pare engwo hobi obil wa dure hamua. Hamba, ya mongwo hobi God na hankinama dire omeling nambol tongure hankimua. B Ena nan ari awai honagi nega dire ole mominga ipire na pare ere aki di na tomo? I ta tekimia. Yu onangwo i pirari pare na tekinamia, honagi tobo obilga na tenangwo pamba, God yamone pirari pare to bir hole a siribi sire na pare ere aki di na tongwo i ya pai momua. TA! Ongwo meri iwe, God ari tau pirari pare ya mone pare engure mominua. `@9 Dimba, God ha mong di tongwo irai tal ha dime? Dungwo ha i yu pamia, “Na ari sewen tausen pare egere ya momua. Molere kwia Beal pir tekirer, na tani pir na tere grana wine omua,” dimia. 1 King19:18 d?A “God ye, Isrel ari ni hana togu yal hobi sigomio, te bol migi ta kulere, ni guman tongwo bol i sigui di olimua. Olungwo na hana togu taniga moliraba, yalhobi na wa dure na si golala di omua.” 1 King19:10-14 0>Y Mominga hobi God pare ere nu ke na tere, na gamna hobo momua dimia. Dire omaga aidolimo? Ta olekimua. Olekungwo ha iwe, God honagi yal Ilaiya mol pai ongwo maing pire hanere, ha maing buku bol emua. Engwo ha i Ilaiya molere, Isrel ari hobi mongwo maing hanere, God ha di mere si tere yu dimia, >= w Ena yu ongwiwe, God Isrel ari hobi hanere, nigi de pir tere mobing hal wa tomo? Ta tekimia. Na para Isrel yal irai mominia. Molere kwiana moya Ebraham ya, te Bensamin gang mominia. b<= Yu dimba, Isrel ari mongwo maing hanere yu dimia, “Gobari weni na Isrel ari hobi nomani si kulu sinama dire ana diri bole di te moliba, yalhobi kraung gi yal taning pir gogo dale momua.” Ais 65:2J;  Yu dungure Aisaia ari moma pama di pirkire yu dimia, “Wiyol ta na wa dukungwo hobi omaga na i tibi ole hamua. Te ari tau na hana pirikungwo hobi omaga na hana pimua.” Ais 65:1 : Ena na ha ta hon sirin bol ni tenaminia. Isrel ari hobi God haang pir po sikimo? Para pir po simia. Homa God honagi yal Moses ha yu dimia, “God yu dimia, Na God molia. Wiyol tau aki di teralua. Teralgere ni Isrel ari hobi hanere, nigi de pinanua. Te wiyol tau ha maing pir po sikimba, aki di teralgere pir po sinamua. Sinangwo hanere, yon ki e tenanua.” Diu 32:21 )9K Sikinaminga pamba, ha i haya pir po siminue. “God honagi ari ganba uling holo holo i pire nega dire ari hobi di tibi ol tongure pai omua.” Sam 19:4 8! Homa ha i pir po sire, emgi yol e pir tominua. Te homa Kraist ol wai ol na tongwo ha maing di na tekima, nan ari pir po sikimingere. I7  Dinaminba, ha ura pangwo i pir tekimia. Pir tekungwiwe, God hana togu yal Aisaia ha yu di emiraya, “Hamen Singaba monia, ha di tibi ol tominga ha i ara pir na tome?” Ais 53:1 M6 Te God honagi yal bai nu si olekinangwo, ara Yisas momua di tibi ol tenangwo piname? Ha maing buku ha ta yu dimia, “Yal ta grang hongwo bani ha ura pangwo ire u nan mominga bani di tibi ol na tenangwo pire, ha mining dinga wai piminua” Ais 52:7 dinaminua. Isrel arihobi ha maing buku ha wai iwe, pir tekungwo ha Z5- Pamia, ena yal ta Yisas pir tekinangwo tal ongwo gala dire sirin bol tename? Te Yisas moma di pirikinangwo, talongwo pir tename? Te yal ta Yisas momua di tibi ol tekinangwo, yal i ara ditenangwo piname? 64e Tongwo ha iwe, buku yu di emia, “Yal ta God aki di na tenama dire sirin bol tere gala dinangure, God aki di tenangure sigare kule u wai nangwo pamua.” Joel 2:32 #3? Ena Yuda ari God ta mongure, te wiyol hobi God ta mongure su momo? Ta molkimia, God tani weniga momua. Molere Yuda ari wiyol hobi kina ni hanega kunung kunung mona di hamua. Hanere Yuda ari mo, te wiyol hobi para gala dungwo meri pirari pare awai honagi aki di tere ol tomua. 12[ Ha maing buku ha ta yu di emia, “Yal ta yal i ol wai ol na tongwo pamia dire yol e pir tere pi tege ere moli nangiwe, pire gai ta gol tekinanua.” Ais 28:16 T1! Yu naminga, Yisas haang dal yuwo ere singaba Kraist momua dire nomani si pir tenaminga, tal nigi dongwo ol waminga pring pai na tongwo i, God para wai simua dire, haya kri di ole na tenamia, nan God kina gumana pule ire u tani naminia. Te nan pir tominga maing di tibi olaminga, God aki di na tenangure sigare kule u wai naminua. @0y Ena Yisas gongwo i God nin uling yungure hon airimia. Aire kene ol na tere hamen singaba momua dire, nomani si pir tere wanaminga, God aki di na tenangure sigare kule u wai naminua. O/ Ena ha maing yu dikimia, ha maing iwe, “nan mominga gauna bani dimia ebir si pire pire moli naminua.” Diu 30:14 Pire Yisas yol e pir tere grang wine onanga pire ha maing yu di ni teiwa. D. Dinangwo yal i nomani ta paikinangure du ha dinamua. - Pamba, ha maing yu pamia, Yal ta Kraist ol wai ol na tongwo pamia dire yol e pir tere wine onangwo yal i God hanere, haya amane dime dire moma di hangure, sigare kule u wai omua. Omba yal ta Kraist aki di na tenama dire mole, “ara mo hamen bani name?” Diu 30:12 dinamia. Te yal ta Kraist mongwo wa dulala dire mole, “ara ari yulagi engwo bani name?” dinamia. Diu30:13 8,i Ena hongebe weni yal Moses God honagi yal momua. Molere ha ta yu di emiraya, “Ari yal tau God krehaman ha para muru wine onaminga hanere, amane dime dire mona di na tomua dimirawa. Dimiraba, yal ta God krehaman ha para weni wine onangwo ari ta molkimia, ha hobi oun de pamua.” Lev 18:5 %+C Ena Kraist grang wine ole yol e pir tongwo hobi God krehaman ha wine oli omingere God kina gumana pule ire u tani namna di pirikimua. Nan digan mominba, Kraist tani gol na tomia dire pir tere, God kina gumana pule ire u tani namna di pimua. God ari para weni u wai nama di pungwo ha &*E Kungwiwe, God pirari pare amane dime dire mongwo hol i doling bolia dipimba, ta bolkima. Nin amane dime dire molala di pungwo meri pire wine ole moli omua. Z)- Molgere yalhobi God grang wine onamna dire oli omba, ongwo hobo kuma di haniwa. (  Ena girhobo, Isrel ari hobi piriga milna gul sungure God sigare kul tenama dire, na girungwo tangwo God ha di te moliwa. <'q !Sungwiwe, ha maing buku awa ha ta yu pamiraya, “Saion malgi yal ta eminua. Emingere ari wabo sungwo hulu dungwo meri momua. Momia yal tau wabo sinangure hogal bir sinamua. Sinamba, yal tau yal i aki di na tenangwo pamia dire pir tenangwo hobi wabo sikire gai ta golkinamua.” Ais 8:14, 28:16o&W Hankungwo i talongwo hankime? Isrel ari hobi Lo krehaman ha nega dire wine olere, amane dime dire momna di pimba, Kraist ol wai ol na tomia dire pir tekimia ta molkimua. Kraist mongwo hankire omba, pire wabo sungure hogal simua. m%S Omba, Isrel arihobi God krehaman ha pirere, amane dime dire moli nala dire hol wa dumba, hankimua. }$s Ena ha i memini u tal mere ome? Wiyol ha maing pi pa dikinangwo malgi ari hobi God grang wine olere amane dime dire molkinamba, yalhobi God ol wai ol na tomia dire pir tomia, God hanere pirari pare aki di tongure, sigare kule u wai omua. L# Tal yu onangwo ha iwe, Aisaia hongebe yu dimia, “Ena kwia ensel kene ongwo yal hamen singaba nan ganba ari miling pir na tekinangwo, Sodom Gomora malgi wai sungwo tali na oona malgi yu wai sinangure, galna ta malekinamba.” Ais 1:9 Isrel arihobi honagi yulang bole olere amane dime dire molala di pungwo ha "1 Nangure hamen singaba ha hol olere, ebir si wai olere, ganba ari tal nigi dongwo ol wangwo pring tobo kunung pire tenamua.” Ais 10:22,23 D! Ena hana togu yal ta Aisaia Isrel ari hobi mongwo pire yu dimia, “Isrel ari maker dungwo meri mole miki weni malemba, yal tan taniga God aki di tenangure sigare kule u wai namua. N  Dire buku mining ta yu di emiraya, “Homa God ari wiyol tau hanere, ni yalhobi pir na tekinga monua, dimia. Dire emgi hon aine, ni wiyol hobi na wana auna monua, dimua.” Hosia 1:10 mS Dungwiwe, God hana togu yal Hosia awa ha dire yu di emiraya, “Yal tau homa na maa e na tere pir na tekimba, omaga pir na tomua. Tongwo hobi homa mongwo yona milna tekiba, omaga yona milna teiwa, diteiwa.” Hosia 2:23  Inangwo iwe, inama dire gala dungwo hobi nan mominua. Momingiwe, nan Yuda ari tani ta gala dikimia. Wiyol hobi para weni gala dimua. mS God nu ke tongwo hobi miling pir tere mol pai nabilungwo inama dire, ari hobi han uning si olimua. wg Engwo meri God nan ganba ari mominga bani ere yu ol na te momua. Molere nan ari yal al tal nigi dongwo ol waminga hobi yong ki e na tomia na sinangwo pamba, yong ura dire na han uning si olimua. Na han uning si olungwo i talongwo olime? b= Ganba wure adagi sungwo yal i tal ta ol erala dire ol i nangwo paikinamo? Para panamia. Ganba tau wure gin ta tal wai ol enangwo i para onangwo pamio, te gin ta tal digan ta onangwo i ere para ol enangwo pamua. ?w Dinba, ni yal ara hadagi dire God mana di tenanga piname? Ganba mugu wure adagi sinia. Singa i ganba i talongwo na wure adagi sine? di ni tomo? I ta di ni tekimua. Ais 29:16 jM Ena God yu ongwo i olere, nan ha di mere si na tongwo i tal omingere di na tome? Te God tal ta ol terala di onangwo i, ara er we pera dire hobang si tenangwo han iname? God nin grang wine ole onangwo pamia, tal onamne? hI Yu dungwiwe, God yal tau milna pir na terala di onangwo yal i para tenamio, te yal ta tal ta ol tegere nomani du dinama di onangwo yal i ere ol tenangure nomani du dire wanamua. God yong ki ere yong wai ere dungwo ha 3_ Ena ha maing buku homa God Isip singaba Pero ha yu ditomua dire, mining bol engwo yu pamia, “Ni singaba molere, Isip ganba bani kene onana dire, i tibi ol ni tega monia. Mongiwe, na tal ta ol ni tegere, ari ganba uling holo holi na hana awala ganama dire, i tibi ol ni teiwa.” Eks 9:16  Yu ongwiwe, yal ta God miling pire na tenangwo irala dinangwo yal i gogo tenamo? Ta tekinamia. Te yal ta ha maing honagi olgere, God miling pir na tenamua di pinangwo yal i gogo tenamo? I ere ta tekinamua. God nin pinangwo mere nu ke tere tenangwo pamua. &E God tal yu ongwiwe, nigi domo? Ta dekimia. Wai pamia pire God Moses yu ditomia, “Nan ari tau milna pir tenamna di onaminga tenaminua.” Eks 33:19 Q Ena God ari para weni pirere, ari tau pare emia, tau pare ekimua. L Dungwiwe, God homa ya mongwo haung ebir si emia, “Ari tau tal wai ol na tenangwo hobi tamamia. Te ari tau pare ere nu ke tega hobi obil na wana auna monamua,” dipimua. Mal 1:2,3  Olo kul mena olkimia yasuri tal nigi dongwo ta olkimba, God nomani si piriga mere onama dire al Rebeka yu ditomia, “Wani su kul nenanba, wani emgi Yekop aki di tegere wani homini Iso i ya monamua. Molere wani emgi nir honagi ol tenamua.” Jen 25:23 +Q Ingwo wang su kwal gir kul nomua. dA Ditongwo ha iwe, Sera gir kunangwo i tani taman. Al Rebeka i kwiana moya Aisak imia.  God aling kere engwo ha i yu pamia, “Me erin taniga mol wai sinangere, eunbi Sera wang kul nenamua” ditomia. Jen 18:10,14 F Dungwo ha i memini yu pamia. Ebraham gang male siru dungwo hobi muru God wang aung ta molkimua. Nan God aling kere engwo pir tominga hobi obil God wana auna monamua dimiraya mominua. Z - Te kwiana moya Ebraham gang ere male siru dire moli ungwo bani Ebraham gang tani momo? Ere ta molkimua. Homa God Ebraham ha yu ditomiraya, “Aisak kul enangwo hobi ni galni obil monamua.” Jen 21:12 , Q Ena homa God awa ha di engwo i u tibi homo? Ongwo haminua. Isrel ari hobi male siru dire gir kul engwo hobi para weni gang momo? Tau momba, tau ta molkimua. ) K Pungure kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, mongwo bani aine aine male i ungwo ungwo, gang ta singaba Kraist u tibi emua. Engwo yal iwe, God yulang tongure, ari para weni breng a holo sire aki di te mongwo bani momua. I ha weni. God nan kul ega monama dire pare engwo ha w g Sire na arina hobi kwiana moya Isrel gang momia, hongebe God yulang i tibi ol tongure hamua. Hangure God aling kere ere nan gwa sire u tani naminua ditongwo ha i, gang hon malungwo hobi a i ware pimua. Pungwo i God kwiana moya Lo krehaman ha i tani ditongwo pimua. Pirere God awa ha para weni ditongwo pimua. Pire ha maing oo ala honagi pangwo i ere para yu pimua. Q  Dire na Kraist kina gwa sibilga i, Kraist ha di tegere kraing mongwo na a poira si olangwo olere, na arina Isrel ari hobi Kraist kina gumang pule ire u tani pire, na aibina maulung sinama di piriwa. a; Dire Isrel ari hobi Yisas pir tekimia na hanere, milna gul go sungure priga oun domua.  - Ena na Kraist pir tere molia, ha wo kara dia, hasu ta dikiwa. Dikiga i, God Kwiang yona wu bilere, ha i grana bani ere aki di na tongure diiwa. {'hamen tal mo, ganba tal mo, talhan tau dungwo hobi para weni pi tege eminga yal Kraist Yisas gol na tongwo i pire God yong miling na tongure, si daule mominia haang daminga hobi a poira si na tenangwo kunung panamo? I ta paikinama di piminua.[/&Tekimia, gonamin mo, hon monamin mo, kwia ensel ol na tenam mo, kwia nigi dongwo ol na tenam mo, singaba hobi ol na tenam mo, tal omaga dungwo haminga hobi mo, emgi u tibi nangwo mo, tal nimni mongwo hobi mo, yk%Yu ol na tomba, Kraist yong miling na tere aki di na tomia pirere, nimni momingere a poira si na tekimua. hI$Ena ha maing buku yal ta God ha yu ditomiraya, Nan ari hobi ni monga pire gamnahobi mominia ari tau nigi de pire girungwo tangwo na sigomia. Sigongwiwe, kun sipisipi mongwo mere mominia hanere na sigomua. Sam 44:22 W'#Kraist nan yong miling na tongure nan kina gwa sire mominia. Mominga bani ara ure na a poira siname? Tal oun dongwo u na au sinamio, te gul inaminio, mena gonaminio, te gal kul wa dunaminio, ha hol inaminio, te ganba banta pire kul pinaminio, ari tau na sinamio, tal yu ol na tenangwiwe, Yisas nan kina a poira sinamo? Ta sikinamia. c?"Te Yisas Kraist gongwo bani God uling yungure hon airere, God aling weni hol i molere, aki di na tenama dire ha di te momua. Momia tal nigi dongwo ol wanga prin i tobo tenanua di na tenangwo ara diname? Ta dikinamua. C!Nan digan mominba, Kraist gol na tongwo i hanere God nan tal dime dire ol wama di na hamia. Hanere na pare engwo mominia ara ha di mere si na tename? Ari ta ha di mere si na tekinamua. :m Yu ongure God nin Wang golere, nan tal nigi dongwo ol waminga prina tobo onama dire bai nu si olimia. Olungwo ipire, God talhan para muru na tekinamo? Pirari pamia na tenamua. i~KEna God u na hole kuman kine na tomia kiana ara unangwo kulung pinamne? Ta pirikinaminua. "}=Tere God moli naminga hol hongebe na pare engwo i pire nan gala dimua. Dungure nan ari digan mominba, Kraist gol na tomia God na hangure tal dime dire oma di na hamua. Hanere mol pai nabilungwo ereyu na tomia ire mominua. God nan milna bir weni pir na tomia, na aidolekinangwo ha |#Ena hamen haya nan ari na ol ekungwo haung God miling ala panaminga pire haya na pare emua. Ere nin wang mongwo meri monaminga pire yona wu bile sigare kul na tomua. Tongwiwe, abinambi homini yal Yisas momia, nan arihobi ebering emgi yal monaminga ipire ol na tomua. z{mEna nan God yona milna tere mominga hobi gin ta tal oun dongwo ol na tere, te gin ta tal kulang pangwo ol na tere dungwiwe, nan nimni monaminga pire God a yo te na tomua. Tere nan ari God na gala dungure mominga hobi a yo te na tomua. DzGod ari nomani si piminga meri haya han po simia. Sire God Kwiang ha dungwo God gintani pimua. Pungwiwe, God Kwiang ari hobi God grang wine onama dire ditomua. Ditongure God haya pimua. Ena na nan moli naminga kunung paikimua. Paikimba, God Kwiang yona wu bilere aki di na tomia. Nan God ha di te mominga mominga emgi talwa dinamne? dire nomani si piminga meri iwe, God Kwiang gintani i pire God di te momua. Mongwiwe, God nin Kwiang pir tekinamo? Pir tere nan aki di na tenangwo pamua. xMomingiwe, u tibi hunangwo hanere nigi de piregin tani pisolamno? I ta pisolekinaminia. Nimni mole kwi ole ole moli omno. u"Mg~}|{{;zyxx wH=<<;K:9T8T8H6.5433^2!10a/J.X--,+I+=))N('&%% $n##"MMvNa kina ereho mominga hobi yahuno di ni tomua. Te Kraist pir tongwo ari ni kina monga hobi Pol ni sirin bomua dito. God pirari pare ol wai ol na tongwo i, ni yalhobi monga bani pai omo.5vNan gamnahobo Krit malgi mongwo hobi awai honagi olere, talhan a nekungwo hobi aki di tere tere molio dito. Molere honagi nomani tere siga wakimue. *Mv Te Lo memini pire kene ongwo yal Sinas ire, yal Apolos ire dire, bangi nala dire umia, nangwo homena tal tau wa dunangwo ipire aki di to. Tenanga wa dukinamua. -v Na Atemas mo, Tikikas nu si ni monga bani olalga u pa dinangwo irai, na nimin sire mu dinba ongwo haung Nikapolis malgi mol paya, haya wo. ,Qv Ari ha maing pungwo poing paing sire ebir si tongwo yal i kara u nigi domio, te tal nigi dongwo ol wangwo i yal digan moma di hanua. Krehaman ha tau ya dungwo ha V%v Ha maing pungwo yal ta ha nir si tenangwo, ari pungwo hobi poing paing sire ebir si tenangwo yal i, haung sutani mana di tenanua. Ditenanga yal i pirikinangwo, ha maing pirikinama dire doling i mena olo. ~5v Pamba, du nomani sire bolbin di wangwo i pir tekinanio, te kwiang moya haang dangwo i pir tekinanio, ha diriyala ole bolbin dinangwo i pir tekinanio, God Lo krehaman ha memini yu pamua, yu pamua dire bolbin dungwo i pir tekio. Pir tenanga aki di ni tekinangure u wai honanua. f}EvHa dungwo i ha pangwo kara dimua. Ena krehaman ha di ni tega i, God pir tongwo hobi amane mole awai honagi nega dire oli nama dire haung haung nir si tenanua. Tenangere awai honagi onangwo arihobi aki di tenangwo pamua. (|IvYisas Kraist yu ol na tongwo ipire God nan amane moma di na hamua. Hangure mol pai gobari moli naminga naminga ha te na tomia, inaminga pire kwi han mominua. k{OvYisas Kraist aki di na tere sigare kul na tomia God nin Kwiang nir kung sungwo meri na te momua. }zsvTomba, God yong miling na tere miling pir na tongwo i, i tibi ol na tomua. Tere sigare kul na tongure u wai ominua. Nan yalhobi amane mole tal dime dire ol waminga ipire sigare kul na tekimia, God nin pirari pare miling gul sungure yamoni sigare kul na tomua. Tongwiwe, bigi si na tongure God Kwiang yona wu bilere nomani hon na tere hon na kul emia, mol pai hon ominua. y vCxvHoma nan yalhobi ha maing pirikiminga haung du nomani pre omena pege diminio, te tal gogo ol waminua. Ware tal nigi dongwo onamna dire yona inaning girungwo i, na han hongure ol waminua. Ware u nigi weni dere ari hobi para nigi de pir tominua. Tere nan ari hobi yona ki e tomingere te yalhobi yong ki e na tomua. ~wuvTe arihobi gaung ha si tekio dito. Te bolbin dikire, ari para weni yong ura dinama dire, ha ura panangwo dire dito. sv avEna gabman ya, gabman honagi ongwo hobi ha dinangwo wine ol terere, honagi wai ol to dire gamnahobi dito. MuvNa ha di ni tega i, arihobi nir si to. Tere ari hobi u wai nama dire, di gun gan ole, si hon e tere, krehaman tere kura ha di to. Tenangere yol Krit arihobi isime e ni tekinangwo pamua.ntUvYal Yisas Kraist iwe, nin gaung pir tekire gol na tomio, nan yalhobi tal nigi dongwo ol waminga na han hongwo i gule ole na tomua. Tongwo ipire amane monaminio, yal i nin gamahobo monaminio, tal dime dire wara kere oli naminue. sv Tongure tal dime dire ol ware moli naminga naminga, nan God u wai naminga pire sigare kul na tongwo yal Yisas Kraist yulang i tibi olangwo hanaminga pire, kwi mominua. Molere yal i aki di ni teralua dungwo i, ha pangwo dimia di pire pir hobo kul tere moli naminua. 3r_v Ol na tongwo i, tal nigi dongwo ol waminga i aidolaminio, ganba tal nigi dongwo inamna dire yona inaning girungwo i aidolaminio, tal nigi dongwo onamna dire yona inaning giramba, haung haung nimni mole olkinamna di pinaminio, ganba baniya amane mole tal dime dire onaminga pire krehaman na tomua. qv Ena ari para weni sigare kule u wai nama dire God pirari pare ol wai ol na tongwo i Kraist nin u pa dire ol na tomua. 9pkv Terere kene ongwo yali talhan anongwo i kuni nekio dito. Kene ongwo yali pir hobo kul na tenama di pire honagi wai ol to dito. Han hongwo hobi yu ol wanangwo ari hobi hanere God ire, pi tege eminga yal Yisas ire dire, ha maing wai pama di hanamua. Nan yalhobi amane molere Kraist unangwo kwi mominga ha o1v Ena han hongure honagi ol tongwo hobi kene ongwo yali wine ol tere honagi wai olgere na wai hanama dire ol te monamia, hadagi di tekio dito. Bn}vTere ha wai dire ari hobi u wai nama dire ha maing nir si to. Yu nir si tenanga kiani hobi ha di mere si ni tekinamia gai gonamua. Han hongure honagi ol tongwo hobi krehaman tongwo ha Im vNi nin tal wai olere amane monanga yagaling hobi hanere ni dolni bonamua. Ha nir si tenanga, ari hobi wa gole i ha gon ala olama dire nir si tekinania, pir tere a i si wanama dire nir si to. l+vYagaling hobi ereyu krehaman ha dito. Tal nigi dongwo olala dire yong inaning giramba, haung haung nimni mole olkirala di pire wayo dito. k%vTenangwo ha i yu ditenamia. Al galing hobi wiimbi gir kungwo hobi yong miling tenamio, te nomani wai panangure yal wou sirala dire yong inaning girikinamio, tal nigi dongwo olala dire yong inaning giramba, haung haung nimni mole olkirala di pinamio, honagi wai ole homena si gal nenamio, wiimbi wine ol tenama dire al dimani hobi tal dime dire ol wangwo maing i tibi ol tere krehaman tenamua. Tenangure alhobi ol wangwo i hanere ari hobi God ha maing ha digan dima di hankinamua. Yagaling u wai nama dire krehaman tongwo ha j v|iqvMonangwo meri al dimani hobi God memini pangwo meri wine olala dire, tal dime dire ol wanamua. Warere arihobi gaung ha si mena olkinamio, te nir bia nerala di pire yong inaning girikinamio, al galing hobi krehaman ha wai weni nir si tenamua. vhevPangwo ipire yal dimani nir bia nere spak olkinamio, te ol wangwo maing arihobi wai hanere hang awala ganama dire ol wanamio, ha oun dongwo ta panamba, ebir sinangwo wai weni sinamio, te Kraist ogolo weni pir tenamio, te ari hobi para weni yong miling tenamio, te ari hobi sire gale tal oun dongwo ol tenamba, Kraist pir tongwo i gintani aidolekire nimni monamua. zg ovEna ari han diga hobi ha gogo nir si tomba, ni ha nir si tenanga, ha maing miling pangwo i nir si tenanga pamua. of YvAmane monangwo hobi homena para weni nenangwo tamamba, tal gogo ol ware Kraist pir tekungwo hobi nomani hama simia homena tau mai tere nenangwo pamua. Tal gogo ol wangwo hobi iwe, God na kina si daule moliwa dimba, God mongwo maing pir po sikimua. Sikungure God yalhobi kara u nigi doma di hangure, Lo para weni isusu olere awai honagi onangwo paikimua.e  vQd vTe yalhobi Kristen nimni monama dire Yudari yal al dimani hobi ha pore ol tongwo ire, ha maing miling pangwo i pisolere nin krehaman ha miling paikungwo homena mai to dungwo ha ire dire, aidolo dito. &c Gv Dungwo i ha pangwo dimua. Dungwo ipire hasu ha maing di wangwo hobi Kraist memini pangwo meri wine ole yol e pir tenama dire, hon dikio, dire kura ha di to. Wb )v Ena homa yol Krit hana togu yal ta yu dimia, “Yol Krit arihobi hasu di ware, hau biing nomani ta paikire wangwo meri ware kara u nigi dere, honagi onangwo ha pirikire siga wamba, homena are are nomua.” 2a _v Wangwo hobi tal gogo ol ware ha maing nir si tere moni inangwo nomani tere ol wamua. Ware ari oo tabil ta ta ha i nir si tenangwo paikimba, wara kere nir si tomia, ari hobi pirere nomani susu simua. Yu ongwo ipire Taitas ye, hasu ha maing nir si tongwo hobi hon nir si tekinama dire hobang si to. ` 'v Ena ari hobi bal terala dire ha maing hasu di wangwo hobi miki momia. Mongwo hobi iwe, tau Yudari mole du haure hasu ha maing di wamua. _ yv Te ha maing ha weni mere pangwo nir si tongwo i, a i si ware wine onangwo pamua. Olere ha i nir si tenangwo, nin a i si ware wine ongwo maing ari hobi hanere wine onamua. Onangure yal tau ha maing hasu pama di pire pir tekungwo hobi, wara wara kere di te i nangwo nangwo yal tau nomani si kulu sire pir po sinamua. Krit ganba bani ha maing hasu di wangwo ari miki mongwo ha E^ vTenanga yal i ari wiyol banta unangwo pana gal tere ha wai di tenamio, nomani wai panangure tal dime dire moni ol warala di pinamio, tal nigi dongwo olala dire yong inaning giramba, haung haung nimni mole olkirala di pinamio, amane monamio, God memini pangwo meri wine onamio, nin u wai nangwo pire a yo te tenamua. ] vOlanga yal i God honagi yal molere arihobi kene ol tenamia, kura galeng talime i tibi olekinamio, nin gaung pir yuwo ere ari na hanama hanama dire ol wakinamio, yong ering mole ha hagu sire dikinamio, nir bia miki nere spak olkinamio, yong ering mole kura moni moni olkinamio, talhan miki irala dire yong inaning girikinangwo yal i ha maing pungwo ari kene onama dire haang e to. 5\ evYal ta ha maing kene onama dire i tibi olanga yal i, homa mol pai ongwo haung i, kura galeng talime ta i tibi olekinamio, te al tani obil inamio, gir kungwo hobi Kraist pir tongure, te irang aang ha dungwo pirikimua dire ha di mere di tekinamua. Yu onangwo yal i ha maing kene onama dire i tibi olo. {[ qvNi na kina Krit ganba bani mobilgere oo tabil tabil i ha maing kene onangwo tau i tibi olanio, te ari pir tongwo hobi ha maing hol doling bongwo paikungwo ipire a yo te tere yu olo, yu olkio di tenana dire molo di ni tere na ere wirawa. ZZ /vTaitas ye, ni na ha nir si ni tega pire doling bonga i na wana monangwo meri monia. Nan Nabe God ire, aki di na tere sigare kul na tongwo yal Kraist Yisas ire dire, pirari pare ol wai ol ni tenamio, ni God kina guman pule ire u tani nanga ipire yon aura di ni tomo. Ha maing pungwo ari hobi kene ol tenangwo yal tau i tibi ol tenanga ha Y vHabang kul enangwo gin i ana kere engwo ha i, ari hobi di tibi ol teralga pire sigare kul na tongwo yal God di na tomua. X /vGod ha maing iwe, nomani hon ire mol panangwo bani panamia di pinama dire i tibi ol na tomua. Tongwo yal God iwe, hamen ganba olo ol ekungwo haung nomani hon ire mol pananga bani pananua dire ana kere e na tongwo i hasu ta dikimia, ha weni kara na tenangwo inaminga pamua. {W svEna na Pol molia. Molgere ari God sigare kul terala dire pare engwo hobi Kraist pir tere nimni monamio, te God amane mongwo meri monangwo ha maing pir po sinama dire, Kraist Yisas na aposel mole ha maing honagi olo di na tongure ol te moliwa. &VEGod mol panangwo panamua. God tani nomani bir pamia. Yisas Kraist tal ol na tongwo i pir tere, God maa e tere tere moli naminga naminua. Ha weni pamua.oUWOlungwo ha iwe, ha maing buku ala dimia. Ha maing buku iwe, ari wiyol para weni pir po sire, God grang wine onama dire, hana togu yalhobi bomia. Bongwo ha i, ganba uling holo holo i para pi kunung benama dire, God kene ol tomua. 'TGEna God yulang ni tere tal ta ol ni tenangure nimni mole ha maing a i si monanga pamua. Ha maing iwe, Yisas Kraist algi ya bole ol wai ol na tongwo ha maing dimia, na homa nir si ni teiwa. Ha iwe, ganba ol engwo olo u tibi huma, kul si di ongwo ongwo omaga God nin i tibi olimua. S-Yisas Kraist pirari pare to bir hole a siribi sire ol wai ol na tongwo i, ni monga bani nima pire pai monamue. Nan God haang awala ganaminga ha 'RGEna na kina ereho paminga oo hong yal Gaias para yahuno, di ni tongwo bominua. Gaias iwe, nin oo ala ari u ku bongure ha maing nir si pire pire momua. Malgi gabman takisi moni kene ongwo yal Erastas yahuno, di ni tongure bominio, te ebina Kwotas ere yahuno di ni tongure bominua. +QOEna na hana Tetias molia. Molere Pol ha di mena olungwo meri aki di tere pasi boliwa. Ni yalhobi pasi hanere, Kraist gun e tenana dire, yahuno di ni teiwa. !P;Ena na honagi kina ereho obilga yal Timoti ire, na arina hobi yal Lusia, yal Yeson, yal Sesipata ire dire, pasi bole na hana bolo dungure boliwa. $OATega i pinanga God a ura ditongwo hong yal momia, Seten aule i u kebin ala olangure, egire kura pai olanua. Nan pi tege eminga yal Yisas Kraist awai honagi pirari pare to bir hole a siribi si na tongwo i, ni monga bani nima pire pai monamue. Ari tau Rom yalhobi yahuno di tongwo ha `N9Bonamia, ni yalhobi Kraist grang wine onga hani awala gamia na pire gun e ni teiwa. Teiba, kela mala kul ni tenangwo ha i olo u tibi hungure, emgi ni monga bani unangwo kwi mole nimni monana dire, awa di ni teiwa. M Yu onangwo yalhobi iwe, pi tege eminga yal Kraist honagi yal ta molkinamia, yalhobi nin yong ala i si pu di ungwo ha di wanamua. Ware kraun sire kela mala kul ni tenamia. Tenangure tau ha maing ogolo pirikungwo hobi ha pangwo dima di pire, doling bonamua. ZL-Ena yalhobo, yal tau ni yalhobo monga bani ure ha ta i ure sirin bol ni tenamia. Tenangure tau sikira dire u kwalin ta nana dire, na awa tani di ni teiwa. Ha nir si ni tenangwo i pir tere doling bolkio. KTe yal Olimpas ari tau Yisas pir tere kina ereho mongwo hobi Pol pasi umua di to. Ditere ari yal al Yisas pir tere monga hobi hol bangi wanangarai, gala dire kule kewa dire ha wai panangwo ditere wayo. Ena Kraist pir tere ha maing oo nin nin kene ongwo hobi ni yalhobi wai mon mo, molkin mo, di na tongwo pire pasi bol ni tominua. Ari tau ha maing ta i sina ure dinangwo bol yakinanga ha ZJ-Yal Pilologas eumbi Yulia ere yu di to. Te yal Nerias keumbi kina ere yu di to. 4IaYal Asinkritas ire, yal Plegon ire, yal Hemis ire, yal Patrobas ire, Hemas ire dire, Yisas pir tongwo ari tau kina ereho mongwo hobi, Pol pasi bole ni sirin bomua di to. H{ Yal Rupas Yisas pir tere yal wai momia, Pol pasi umua di to. Yal i aang iwe, na kina ereho namine tani moma di piriwa. G- Al Taipina Praiposa kina Kraist honagi al momia, al suri ere para di to. Te al Pesi Yisas honagi nega dire ongwo al momia, Pol pasi umua di to. }Fs Na gamna hobo Herodion ere yu di to. Tere yal Nasias oo malgi Yisas pir tongwo hobi Pol pasi ni sirin bomua di to. E# Yal Apelis Kraist ogolo weni pir tongwo yal momia, ere yu di to. Te yal Aristobulas oo malgi hobi, Pol ere pasi bole ni sirin bomua di to. UD# Yal Eban Kraist honagi ongwo yali, Pol ere pasi bole ni sirin bomua di to. aC;Na yona yal Amplietas Kraist pir tongwo yal i, Pol ere pasi bole ni sirin bomua di to. uBcNa gamna hobo Andronaikas Yunias kina ereho halabusi paminga yasuri monangworai, Pol pasi bole ni yasuri sirin bomua di to. Na Yisas olo pir tekiminga haung yasuri homa pir tere wangure, aposel mongwo sina i yasuri haang pangwo momua. bA=Awai ol ni tongwo al Maria monangwo hanangarai, Pol ere pasi bole ni sirin bomua di to. @Ha maing pirala dire u yasuri oo ala ku bongwo hobi, Pol pasi bole ni sirin bomua di to. Ditere Esia probins ari ha maing pire doling bolkungwo, yal Epinitas homa doling bole Kraist pir tongwo yal i monangwo irai, ni ere para Pol pasi bole ni sirin bomua di to. 9?kNa ari na sirala galala di ongwo i, yasuri kuman kine na tomua. Tongwiwe, na wiyol Yisas grang wine olere ha maing pungwo hobi kina yasuri tal ongwo i wai piminua di tominia. >+Ena al Priska wiimbi Akwila kina ereho Kraist Yisas honagi ari mobilga momia. Yasuri monangwo hanere, Pol ni sirin bole pasi bomua di to. =5Tere nir homena moni wa dunangworai aki di tere to. Al iwe, ari Yisas pir tongwo hobi awai honagi ol tere, na para aki di na tomia, al i aki di to. A< }Ena al Pibi ni monga bani unamia. Unangwo al i Senkria malgi ha maing oo honagi ongwo al momua. Momia unangwo, ni ari hobi yal Kraist yon milni tenga meri al i ere yu tere awai ol to. };s!God ol na tongure hamen wai tangure yona aura di na tongwo yal i, ni yalhobi kina monana di piriwa. I ha weni.y:k Te monanga God nomani si pinangwo meri ni nan kina ereho molere, gun ere milna panangure si hon ere monaminua. 9Yerusalem ari Yisas pir tekungwo hobi na sikinangure, na talhan iga i, ebir si wai ol tegere wai panama dire, God ha sirin bol te molo. /8WEna yalhobo, ni pi tege eminga yal Yisas Kraist kina guman pule ire u tani pire, God Kwiang yon wu bungure, yon milni na tenga hobi, na pire God ha di te molo. 7wU pa diralga i Kraist tal ol na tongwo i awai tobo na molga bani pangwo i, ni teralga miling panana dire ire uralua. f6ETomia tongwo honagi i na i pi ol pisole Spen nala diralgarai, ni Rom ari monga bani uralia. _57Wiyol talhan na tongwo hobi homa Yuda ari ha maing honagi ol na tomia sigare kule u wai ominia. Pirere u wai ominga i Yuda ari tobo ta tekiminia omaga Yuda arihobi talhan wa dungwo i aki di tenaminua dire tongwi. 49Ogiwe, Masedonia Akaia arihobi kina moni tobo i mu di na tere, Yerusalem ari God pir tere talhan wa dungwo hobi tenana po di na tomia, i terala oiwa. W3'Nalba, omaga weni Yerusalem ari Yisas pir tongwo hobi tobo terala dire oiwa. "2=Na Spen ganba nala dire uralgarai ure ni yalhobi ni hanere, haung su ni yalhobi kina molere, Spen nala di olalgarai, na aule i pi bangi olingere nalua. 11[Moliba, omaga sina hobi para pir i omia, aidole ni yalhobi monga bani uralua. Te me erin miki weni ni yalhobi monga bani urala di pire pire molga dimia, omaga uralua. 0wEna na Rom malgi ari monga bani uralba, ari ha maing pirikungwo hobi ha maing di tibi ol terala dire wa moliwa. P/Kire olgiwe, ha maing buku awa ha di engwo meri u tibi omua. Di engwo ha i yu pamia, “Wiyol tau yamoni gogo monangwo hobi yal i guung haang di tibi ol tenangure pinamio, te haang pirikungwo hobi haang dal tibi ol tenangure pir po sinamua.” Ais 52:15 Pol Spen nala dire uralga ni Rom malgi ni hanere nalua dungwo ha @.yTongwo meri iwe, Kraist ha maing pirikungwo hobi ha homa kebering hole pire nir si terala dire oiwa. Yal tau homa ha maing honagi kebering hongwo bani na nir si teralga ha pirikiwa. |-qOlga honagi iwe, God Kwiang yona wu bungure, tal gumang hon dongwo maing maing olio, Yerusalem oo tabil tabil i Kraist ol wai ol na tongwo ha maing nir si teyo, tei oga oga, Ilirikam probins pa diiwa. Digere wiyol tau Kraist yol e pir tomua. [,/Wiyol hobi Yisas grang wine onama dire ha ta ta dikiwa. Kraist yulang na tongwo olga meri obil di tibi oliwa. Olga honagi i na nan ta olkia. Kraist ha i grana bani engure dio, te honagi ana bani engure oliwa. b+=Olgiwe, Kraist Yisas yulang na tongure God honagi ol tega i wai paikimo? Para pamua do. -*SYulang na tongwiwe, Kraist Yisas honagi ari molia. Molere honagi olga i, God Kwiang wiyol hobi yong wu binangure, God kina gumang pule ire u tani nama dire oliwa. b)=Pamba, God yulang na tomia ire ha tau hon nomani si pinana dire nega dire bol ni teiwa. ,(QEna yalhobo, ni ari hobi amane dime dire mole ha maing memini tau pir po sina di piriwa. Singi sire, ha maing ebir sire nir si tere onga wai pama di piriwa. 2'] God Kraist nan na aki di inangwo kwi monama dire, God a kulang pai na tomua. Tere pir tominga i yona a ura di na tere, gun enaminga pire aki di na tomo. Tenangure nomani susu sikire pi tege enaminga pire God Kwiang yona wu bimo. Pol ha maing honagi ongwo i olere miling pangure gun engwo ha O& Te ha ta hana togu yal Aisaia yu di emia, “Na yawo Yesi gang ta u tibi pire wiyol hobi breng a holo sire kene ol tenamua. Tenangure yalhobi wai pire pi tege ere monamua.” Ais 11:10 u%c Te ha ta mining yu bol emia, “Wiyol monga hobi God mo hora kumua dire maa e to.” Sam 117:1 $ Te ha mining ta yu bol emia, “Ni wiyol hobi Yuda ari molkinba, Yuda ari miling para gun engwo meri ere molo.” Diu 32:43 #) Tomiawe, ari wiyol hobi molere, God miling pir na tomia yal i tani mo hora kungwo pamia di hanere, moli namua. Nangwo ha iwe, awa ha yu di emia, “Ari wiyol mongwo sina i pire, God tani mo hora kumua dire, maa e tenamna dire, God geral ditenaminua.” Sam 18:49 1"[Hanangure na yu di ni tenaminia piro. Kraist iwe, God Yuda ari kwian moya aling kere ere awa ha ditongwo meri u tibi unama dire, Yuda ari mongwo bani honagi ol tomua. !%Ena Kraist pana gal na tongwo meri nan hon ainere enan hobi pana gal tomno. Tenaminga ari hobi hanere, God ongwo wai pamia di hanamua. x iMoli pire Kraist nomani si pungwo meri pire, nan yalhobi grana u tani pirere, God iwe, nan pi tege eminga yal Yisas Kraist irang momia, haang mo kene kungwo pamia di pire pire monaminua. Kraist Yuda wiyol hobi kina ereho aki di tongwo ha veMonamingere God yulang na tenamia ire nimni molere, Kraist na aki di inangwo pire kwi ole ole moli naminua. Ha maing buku mining bol engwo i nan kerere, pir tere nimni monaminga pire bol na tomua. Tomia aang mol na tenangure, kere pire nimni mole, God doling bonaminga hol i bangi olekire, na aki di inangwo hamen bani naminga ha i, a i si ware, pire monaminua. EKraist nin gaung miling pir tere honagi omo? Ta olkimia. Honagi ongwiwe, Kraist Irang ha ta ditongwo i mining yu pamia, “Ni gaun ha si ni tongwo meri na si na tomua.” Sam 69:9 a;Tere yahuna tau hobi Yisas yol e pir tongwo i nimni monama, nan wine ole aki di tomno. C Ena nan Yisas pir tere ha maing ogolo piminga hobi na nan gauna milna pire monaminga paikimia, Yisas pir tere ha maing ogolo pirkungwo hobi gaung miling pir tere aki di tenaminga pamua. MEnba, homena mai tenga i gogo nere monanga i, God pir tenga i, hone isusu ole pring inanua. Inanga meri, tal ta olal mo, olkiral mo, di pinanga i, nomani susu sire onanga prin panamia olkio.9kEna ni ha ta pir terala di pinangiwe, God nin di tibi ol to. Yal ta tal ta olala di pingiwe, homa nomani si pir i pi kunung olere, emgi onga wai pangure hanere gun enua. OTe nan hau nenamin mo, nir bia nenamin mo, nir wain nenamin mo, te tal ta onaminga i yal ta hanere, nomia nerala dire, ne i nangwo ipire hogal sinangwo i kara nigi domia, homena tau mai tenaminua. -SNi homena mai tenangwo i nenanga nere Yisas pir tenangwo yal ta wabo si tenangere, hogal sire God doling bolkinangwo pamua. Te homena para weni God ol kwari pai na tongwo dimia. Dimba, gogo nenaminga nere ari enan ta Yisas pir tongwo i wabo si tenamingere, hogal sinangwo kara nigi denamua. jMTe ening hobo ha maing ari hobi aki ditere honagi ol tengere, yong tani ere nimni mole monamua.  Pir tere monaminga, Kraist honagi yal monamingere, God na wai hanangure ari hobi para yal i tal ongwo i wai pamia di hanamua. +OGod doling bonaminga hol iwe, yal tau homena gogo nere, yal tau mai tere pir tenaminga pamo? Ta paikimia. Amane dime dire moli naminio, yona ura dinangure moli naminio, te God Kwiang yona wu bungure yona horega ole moli naminio, ha hobi God doling bonaminga hol dimia pir tenaminga pamua. Ni nin tal ta olere, na olga i wai pamua dinanba, enin ta hanere, a, i nigi domua dinangwo yal i gumang bani hon ol tekio. !;Ni homena ta nenanga homena mai tenangwo yal ta hanere, ha maing hol aidole hogal sinangwo i ni wabo si tenanua. Tenanga i, enin ta i yon milni tekinua. Yon milni tenanga homena nekinanba. Gogo nengi nekio. Kraist gol ni tongwo i ni tani taman. Enan ta i para gol tomia di piro. ?wNa homena para weni pi tege ega yal Yisas ol kwari pai e na tongwo i pir tere nere moliwa. Moliba, yal ta na homena i mai teiwa dinangwo i, yal i nin nomani si pungwo meri dinamua. # Ena yu onangwo pire ari yal ta yal ta gumana iger bol tere gaung ha si tekimno. Tekire enan ta ha maing hol wanangwo wabo si tekimno. 2v}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~w~k~_~S~G~;~/~#~~ }}}}}}}}}}}}|}p}d}X}L}@}4}(}}}||||||||||||u|i|]|Q|E|9|-|!|| {{{{{{{{{{{{z{n{b{V{J{>{2{&{{{zzzzzzzzzzz~zrzfzZzNzBz6z*zzzyyyyyyyyyyyywyky_ySyGy;y/y#yy xxxxxxxxxxxx{xoxcxWxKx?x3x'xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvyvmvavUvIv=v1v%vv vuuuuuuuuuuu}uqueuYuMuAu5u)uuuttttttttttttvtjt^tRtFt:t.t"tt sssssssssssszsnsbsWsKs?s3s'sssrrrrrrrrrrrrsrgr[rOrCr7r+rrrqqqqqqqqqqqqwqlq`qTqHqk2k&kkkjjjjjjjjjjjjsjgj[jOjCj7j+jjjiiiiiiiiiiiiwiki_iSiHi^2^'^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\w\k\_\S\G\;\/\#\\ \[[[[[[[[[[[|[p[d[X[L[@[4[([[[ZZZZZZZZZZZZtZhZ\ZPZDZ8Z-Z!ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYIY=Y1Y%YY YXXXXXXXXXXX}XqXeXYXMXAX5X)XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW:W.W"WW VVVVVVVVVVVVzVnVbVVVJV>V2V&VVVUUUUUUUUUUUUsUgU[UOUCU7U+UUUTTTTTTTTTTTTwTkT_TSTGT;T/T#TT SSSSSSSSSSSS{SoScSWSKS?S3S'SSSRRRRRRRRRRRRsRgR[RORCR7R+R RRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGgG[GOGCG7G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE{EoEdEXELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDtDhD\DPDDD8D,D DDCCCCCCCCCCCCxClC`CTCHC@2@&@@@???????????~?r?f?[?O?C?7?+???>>>>>>>>>>>>w>k>_>S>G>;>/>#>> ============{=o=c=W=K=?=3='===<<<<<<<<<<<828&88877777777777~7r7f7Z7N7B767*777666666666666w6k6_6S6G6;6/6#66 555555555555{5o5c5W5K5@545(555444444444444t4h4\4P4D484,4 44333333333333x3l3`3T3H3<303$33 322222222222|2p2d2X2L2@242(222111111111111u1i1]1Q1E191-1!11 000000000000y0m0a0U0I0=010%00 0///////////~/r/f/Z/N/B/6/*///............~.s.h.].R.G.<.1.&...-------------v-k-`-U-J-?-4-)---,,,,,,,,,,,,,y,n,c,X,M,B,7,,,!,, ,++++++++++++|+q+f+[+P+D+8+,+ ++************x*l*`*T*H*<*0*$** *)))))))))))|)p)d)X)L)@)4)()))((((((((((((u(i(](Q(E(9(-(!(( ''''''''''''y'm'a'U'I'='1'%'''&&&&&&&&&&&~&r&f&Z&N&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%v%j%^%R%F%:%.%"%% $$$$$$$$$$$${$o$c$W$K$?$3$'$$$############s#g#[#O#C#8#,# ##""""""""""""x"l"`"T"H"<"0"$"" "!!!!!!!!!!!|!p!d!X!L!@!4!(!!! u i ] Q E 9 - !  ymaUI=1% ~rfZNB6*vj^RF:." znbVJ>2&sg[OC7+wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0% }qeYMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&~rfZNB6*v  /(  .'  -&  ,%  +$  *#  )"  (!  '  &  %  $  #  "  !                                                                   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #~  "}  !|  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]   \ 8[ 7Z 6Y 5X 4W 3V 2U 1T 0S /R .Q -P ,O +N *M )L (K 'J &I %H $G #F "E !D  C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1  0  /  .  -  , * + ) ( ' & %  $ 2# 1" 0! / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                       ' & % $ # " !                                        , + * ) ( ' & % $ # " !                  ~ } |  {  z  y  x  w v u t s r q p  o &n %m $l #k "j !i  h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V  U  T  S  R  Q P O N M L K J  I 4H 3G 2F 1E 0D /C .B -A ,@ +? *> )= (< '; &: %9 $8 #7 "6 !5  4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # "  !                   P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                         %  $  #  "  !      ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b   a  ,`  +_  *^  )]  (\  '[  &Z  %Y  $X  #W  "V  !U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6   5  !4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                             4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  & % $ # " !                                        % $ # " !      ~ } | { z y x w v u t s r q p  o  n  m  l  k j i h g f e d  c 8b 7a 6` 5_ 4^ 3] 2\ 1[ 0Z /Y .X -W ,V +U *T )S (R 'Q &P %O $N #M "L !K  J I H G F E D C B A @ ? = > < ; :  9  8  7  6  5 4 3 2 1 0 / .  - +, *+ )* () '( &' %& $% #$ "# !"  !                                      ) ( ' & % $ # " !                                        # " !                                                                       -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                   ~  }  |   {   z   y   x   w  v  u  t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g  f  e  d  c b a ` _ ^ ] \  [ BZ AY @X ?W >V =U <T ;S :R 9Q 8P 7O 6N 5M 4L 3K 2J 1I 0H /G .F -E ,D +C *B )A (@ '? &> %= $< #; ": !9  8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' &  %  $  #  "  !          K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                ~ } | { z  y  x  w  v  u t s r q p o n  m 'l &k %j $i #h "g !f  e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S  R  Q  P  O  N M L K J I H G  F .E -D ,C +B *A )@ (? '> &= %< $; #: "9 !8  7 6 5 4 2 3 1 0 / . - , + * ) ( ' & %  $  #  "  !            - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        " !                                                                            # " !                                                 ~ } | { z  y  x  w  v  u t s r q p o n  m l k j i h g f e d c b a ` _ ^  ]  \  [  Z  Y X W V U T S R  Q 'P &O %N $M #L "K !J  I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7  6  5  4  3  2 1 0 / . - , +  * $) #( "' !&  % $ # " !                                   :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                         ~  }   |  *{  )z  (y  'x  &w  %v  $u  #t  "s  !r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  d  e  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  V  W  T  U   S  &R  %Q  $P  #O  "N  !M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .   - ", !+  * ) ( ' & % $ # " !                                                               " !                                        0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                                              ~  }  |  { z y x w v u t  s r q p o n m l k j i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P   O   N   M   L   K  J  I  H  G  F  E  D  C -k|peYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y-y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww}wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuuzuoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttsssssssssssswsks_sSsGs;s0s$ss srrrrrrrrrrr|rprdrXrLr@r4r(rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qqppppppppppppypmpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoAo6o*ooonnnnnnnnnnnnvnjn^nRnFn:n.n"nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiisigi[iOiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHhe3e(eeedddddddddddddudid]dQdEd9d-d!dd ccccccccccccycncbcVcJc>c2c&cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb6b*bbbaaaaaaaaaaaawaka_aSaGa;a/a#aa ````````````{`o`c`W`K`?`3`'```____________s_g_[_O_C_8_,_ __^^^^^^^^^^^^x^l^`^T^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]d]X]L]@]4](]]]\\\\\\\\\\\\u\i\]\Q\E\9\-\!\\ [[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYvYjY^YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWW~WrWfWZWOWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T TTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSP2P&PPPOOOOOOOOOOO~OrOfOZONOBO6O*OOONNNNNNNNNNNNvNjN^NRNFN:N.N"NN MMMMMMMMMMMM{MoMcMWMKM?M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGNGBG6G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE|EpEdEXELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDtDiD]DQDED9D-D!DD CCCCCCCCCCCCyCmCaCUCIC=C1C%CC CBBBBBBBBBBB~BrBfBZBNBBB6B*BBBAAAAAAAAAAAAvAjA^ARAFA:A.A"AA @@@@@@@@@@@@{@o@c@W@K@?@3@'@@@????????????s?g?[?O?C?7?+? ??>>>>>>>>>>>>x>l>`>T>H><>0>$>> >============}=r=g=\=Q=F=;=0=%===<<<<<<<<<<<;2;&;;;::::::::::::s:g:[:O:C:7:+:::999999999999x9l9`9T9H9<909$99 988888888888|8p8d8X8L8@848(888777777777777u7i7]7Q7E797-7!77 666666666666y6m6a6U6I6=616%66 655555555555~5r5f5Z5N5B565*555444444444444w4k4_4S4G4;4/4#44 333333333333{3o3c3W3K3?333'333222222222222s2g2[2P2D282,2 22111111111111x1l1`1T1H1<101$11 100000000000|0q0e0Y0M0A050)000////////////u/i/]/Q/E/9/-/!// ............y.n.b.V.J.>.2.&...-----------~-r-f-Z-N-B-6-*---,,,,,,,,,,,,v,j,^,R,F,:,/,#,, ++++++++++++{+o+c+W+K+?+3+'+++************t*h*\*P*D*8*,* **))))))))))))y)m)a)U)I)=)1)%)) )(((((((((((}(q(e(Y(M(A(5()(((''''''''''''u'i']'Q'E'9'.'"'' &&&&&&&&&&&&z&n&b&V&J&>&2&&&&&%%%%%%%%%%%%s%g%[%O%C%7%+%%%$$$$$$$$$$$$w$k$_$S$G$;$/$#$$ ############|#p#d#X#L#@#4#(###""""""""""""t"h"\"P"D"8","!"" !!!!!!!!!!!!y!m!a!U!I!=!1!%!! ! ~ r f Z N B 6 *   vj^RF;/# {ocWK?3'sg[PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&~rfZNC7+wk_SG;/# |pdXL@4(th]QE9-! ymaUI=1%~rfZNB6*wk                                                                                                        ~ } | { z y  x #w "v !u  t s r q p o n m l k j i h g f e d c b  a  `  _  ^  ] \ [ Z Y X W V  U T S R Q P O N M L K J I H G F E D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9 8  7 (6 '5 &4 %3 $2 #1 "0 !/  . - , + * ) ( ' & % $ # " !                         & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                                                          " !                                        ' & % $~ #} "| !{  z y x w v u t s r q p o n m l k j i h  g  f  e  d  c b a ` _ ^ ] \  [ )Z (Y 'X &W %V $U #T "S !R  Q P O N M L K J I H G F E D C B A @ ?  >  =  <  ;  : 9 8 7 6 5 4 3  2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ #  "  !                 4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                          ~  }  |   {  +z  *y  )x  (w  'v  &u  %t  $s  #r  "q  !p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q   P (O 'N &M %L $K #J "I !H  G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5  4  3  2  1  0 / . - , + * )  ( <' ;& :% 9$ 8# 7" 6! 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                          ~  }  | { z y x w v u  t /s .r -q ,p +o *n )m (l 'k &j %i $h #g "f !e  d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R  Q  P  O  N  M L K J I H G F  E  D  C  B  A  @  ?  =  >  <  ;  :   9   8   7   6   5  4  3  2  1  0  /  .  -                                                       ~  }  | { z y x w v u  t *s )r (q 'p &o %n $m #l "k !j  i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W  V  U  T  S  R Q P O N M L K  J (I 'H &G %F $E #D "C !B  A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 /  .  -  ,  +  * ) ( ' & % $ #  " !                                !                                                                                                               &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *~  )}  (|  '{  &z  %y  $x  #w  "v  !u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V   U  9T  8S  7R  6Q  5P  4O  3N  2M  1L  0K  /J  .I  -H  ,G  +F  *E  )D  (C  'B  &A  %@  $?  #>  "=  !<  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !             *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                             )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                           ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & %  $ ~ # } " | ! {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \   [ G Z F Y E X D W C V B U A T @ S ? R > Q = P < O ; N : M 9 L 8 K 7 J 6 I 5 H 4 G 3 F 2 E 1 D 0 C / B . A - @ , ? + > * = ) < ( ; ' : & 9 % 8 $ 7 # 6 " 5 ! 4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                           /  .  -  ,  +  *  ) ( ' & % $  #  "  !                                       6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  $ # " !                                                ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s   r  3 q  2 p  1 o  0 n  / m  . l  - k  , j  + i  * h  ) g  ( f  ' e  & d  % c  $ b  # a  " `  ! _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ? 5B 4A 3@ 2? 1> 0= /< .; -: ,9 +8 *7 )6 (5 '4 &3 %2 $1 #0 "/ !.  - , + * ) ( ' & % $ # " !                          8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        & % $ # " !            ~ } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i /h .f -g ,e +d *c )b (a '` &_ %^ $] #\ "[ !Z  Y X W V U T S R Q P O N M L K J I H G  F  E  D  C  B A @ ? > = < ;  : 09 /8 .7 -6 ,5 +4 *3 )2 (1 '0 &/ %. $- #, "+ !*  ) ( ' & % $ # " !                              + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                                                               ~ } |  { #z "y !x  w v u t s r q p o n m l k j i h g f e  d  c  b  a  ` _ ^ ] \ [ Z Y  X  #W  "V  !U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  @  A  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6   5  ;4  :3  92  81  70  6/  5.  4-  3,  2+  1*   I|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~t~h~\~P~D~8~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}=}1}%}} }||||||||||||y|n|c|X|M|B|7|,|!|| |{{{{{{{{{{{{|{q{f{[{O{C{7{+{{{zzzzzzzzzzzzwzkz_zSzGz;z/z#zz zyyyyyyyyyyy|ypydyXyLy@y4y(yyyxxxxxxxxxxxxuxix]xQxEx9x-x!xx wwwwwwwwwwwwywmwbwVwJw>w2w&wwwvvvvvvvvvvv~vrvgv[vOvCv7v+vvvuuuuuuuuuuuuwuku_uTuHur2r&rrrqqqqqqqqqqq~qrqfqZqNqBq6q*qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p/p#pp oooooooooooo|opodoXoLo@o4o(ooonnnnnnnnnnnntnhn\nPnDn8n-n!nn mmmmmmmmmmmmymmmamUmIm=m2m&mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkxklk`kTkHk_2_&___^^^^^^^^^^^~^r^f^Z^N^B^7^+^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]#]] \\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[t[h[\[P[D[8[-[![[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY6Y*YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWWWWWWWWW{WoWcWWWKW?W3W'WWWVVVVVVVVVVVVsVgV[VOVCV7V+VVVUUUUUUUUUUUUxUlU`UTUHUP2P&PPPOOOOOOOOOOOOsOgO[OOOCO7O+OOONNNNNNNNNNNNxNlN`NTNHND2D&DDDCCCCCCCCCCC~CrCfCZCNCBC6C*CCCBBBBBBBBBBBBwBkB_BSBGB=B2B'BBBAAAAAAAAAAAAAwAlAaAVAKA@A4A(AAA@@@@@@@@@@@@t@h@\@P@D@9@-@!@@ ????????????y?m?a?U?I?>?2?&???>>>>>>>>>>>~>r>f>Z>N>B>6>*>>>============w=k=_=S=G=;=/=#== <<<<<<<<<<<<{(2(&(((''''''''''''s'g'['O'C'7'+'''&&&&&&&&&&&&{&p&e&Z&O&D&9&.&#&& &%%%%%%%%%%%%w%k%_%S%G%;%/%#%% $$$$$$$$$$$$|$p$d$X$L$@$4$($$$############u#i#]#Q#E#9#-#!## """""""""""""v"k"`"U"J"?"4")"""!!!!!!!!!!!!w!k!`!T!H!  =  <  ;   :   9   8   7   6   5   4   3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                            )  (  '  &  %  $  #  "  !                                      v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l bQ bP bO bN bM bL bK bJ b I b H b G b F b E bD bC bB bA b? b@ b>  b= b< b; b: b9 b8 b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b 0 b . b / b - b , b+ b* b) b( b' b& b%  b$ b# b" b! b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D w D v D u D t D s D r D q D p D o D n D m D l D k D j D i D h D g  D f D e D d D b D c D a D ` D _ D ^ D ] D \ D [ D Z D Y D X D W D V D U D T D S D R D Q D P D O D N  D M D L D K D J D I D H D G D F D E D D D C D B D A D @ D > D ? D = D < D ; D : D 9 D 8 D 7  D 6  D 5  D 4  D 3  D 2  D 1  D 0  D /  D .  D -  D ,  D +  D *  D )  D (  D '  D &  D %  D $  D #  D "  D !  D  D   D   D   D   D   D   D  : : : : : : : : : : :  :  :  :  :  : : : : :~ :} :|  :{ :z :y :x :w :v :u :t :s : r : q : p : o : n :m :l :k :j :i :h :g  :f :e :d :c :b :a :` :_ :^ :] :\ :[ :Z :Y :X :W :V :U : T : S : Q : R : P :O :N :M :L :K :J :I  :H  :G  :F  :E  :D  :C  :B  :A  :@  :?  :>  :=  :<  :;  ::  :9  :8  :7  : 6  : 5  : 4  : 3  : 2  :1  :0  :/  :.  :-  :,  :+  :* 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0 0 0 0 0  0 0! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0   0 ~  0 }  0 |  0 {  0 z  0 y  0 x & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &  & ~ & } & | & { & z  & y & x & w & v & u & t & s & r & q & p & o & n & m & l & k & j & i & h & g & f & e & d & c & b & a & ` & _ & ]  & ^ & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S & R & Q & P & O & N & M & L & K & J & I & H & G & F & E & D & C & B & A  & @ & ? & > & = & < & ; & : & 9 & 8 & 7 & 6 & 5 & 4 & 3 & 2 & 1 & 0 & / & . & - & ,  & +  & *  & )  & (  & '  & &  & %  & $  & #  & "  & !  &  &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F   E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1   0  !/  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                            ~ } |  { z y x w  v  u  t  s  r q p o n m l k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _   ^   ]   \   [   Z  Y  X  W  V  U  T  S  R                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !       ~ } | { z y x w v u t s r q  p  o  n  m  l k j i h g f e  d (c 'b &a %` $_ #^ "] !\  [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0   /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                     "  !                                                             !                                                                                                                          ( ' & % $ # " !                               ~  } | { z y x w v  u  t  s  q  r p o n m l k j  i  h  g  f  e  d c b a _ ` ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                 !                                                                                ~  }  |  {  z  y  x  w   v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b   a  $`  #_  "^  !]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >   =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )   (  !'  &  %  $  #  "  !                                                      ' & % $ # " !                                                                                                                                                                 ~ } | { z y x w v u t s r q  p  o  n  m  l k j i h g f e  d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G   F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4   3   2   1   0   /  .  -  ,  +  *  )  (  '                                                    , + * ) ( ' & % $ # " !                                YX|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~~u~j~_~T~I~>~3~(~~~}}}}}}}}}}}}}}q}e}Y}M}A}5})}}}||||||||||||v|j|^|R|F|:|.|"|| {{{{{{{{{{{{{{o{c{W{K{?{3{'{{{zzzzzzzzzzzztzhz\zPzDz8z,z zz yyyyyyyyyyyyy{ypyeyZyOyDy9y.y#yy yxxxxxxxxxxxxsxgx[xOxCx7x+xxxwwwwwwwwwwwwxwlw`wTwHwq2q&qqqppppppppppppspgp[pOpCp7p+pppooooooooooooxolo`oToHoj2j&jjjiiiiiiiiiii~irifiZiNiBi6i+iiihhhhhhhhhhhhwhkh_hShGh;h/h$hh hggggggggggg}gqgegYgMgAg5g)gggffffffffffffvfjf^fRfFf:f/f#ff eeeeeeeeeeee{eoedeXeLe@e4e(eeeddddddddddddudid]dQdEd9d-d!dd cccccccccccczcncbcVcKc?c3c'cccbbbbbbbbbbbbsbhb\bPbDb8b,b bbaaaaaaaaaaaayamaaaUaIa=a1a%aa a```````````~`r`f`Z`N`B`6`*```____________w_l_`_T_H_<_0_$__ _^^^^^^^^^^^|^q^e^Y^M^A^5^)^^^]]]]]]]]]]]]v]j]^]R]F]:].]"]] \\\\\\\\\\\\{\o\c\W\K\?\3\'\\\[[[[[[[[[[[[t[h[\[P[D[8[,[ [[ZZZZZZZZZZZZyZmZaZUZIZ=Z1Z%ZZ ZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY6Y*YYYXXXXXXXXX & % $ # " !                                                                                                                                                                                                                   ~ } | { z y  x  w  u  v  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g   f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U   T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B   A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "   !                                                                                                                                                                                                                                                                         ,   +   *   )   (   '  &  %  $  #  "  !       _   ^   ]   \   [  Z  Y  X  W  V  U  T  S                                                                                                                                                                                      ~  } | { z y x w v  u  t  s  r  q  p  o  n  m   l   k   j   i   h  g  f  e  d  c  b  a  `               ~ } | {  z y x w v u t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g f e d c b a ` _ ^  ]  \  [  Z  Y X W V U T S R  Q P O N M L K J I H G F D  E  C  B  A  @ ? > = < ; : 9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +   *   )   (   '  &  %  $  #  "  !      =  >  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !