SQLite format 3@ y5y- |=~~H}}<|i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse)j'indexstories_indexstoriesCREATE UNIQUE INDEX stories_index on stories(book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT)zKtablestoriesstoriesCREATE TABLE "stories" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT)atablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" NUMERIC, "book_number" NUMERIC, "short_name" NUMERIC, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) .t.D'udetailed_infoAkuapem Twi New Testament and Psalm, 2000 by Biblica'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse languagetw)chapter_stringChapter#descriptionNkwa Asem }mN.~~~~~~~a~C~,~}}}}}}o}Q}:}!-#ff7c80YohYohane Adiyisɛm#ffff00YudYuda!#ffff003YohYohane III#ffff00v2YohYohane II#ffff00l1YohYohane I#ffff00b2PetPetro II#ffff00X1PetPetro I#ffff00NYakYakobo#ffff00DHebHebrifo#ffff00:FilFilemon#ffff000TitTito!#ffff00&2TimTimoteo II#ffff001TimTimoteo I!+#ffff002TesTesalonikafo II )#ffff001TesTesalonikafo I #00ff00KolKolosefo #00ff00FilFilipifo #00ff00EfeEfesofo #00ff00GalGalatifo%#00ff002KorKorintofo II##00ff001KorKorintofo I#00ff00RomRomafo#00ffffAsoAsomafo#ff6600YohYohane#ff6600LukLuka#ff6600MarMarko#ff6600MatMateo  mF/~~~~~v~_~H~.~ }}}}}n}P}(}|||||y|W|?||{{{{{e{F{'{zzzzzlzIz(zyyyyylyRy;y xxxxxx^xExwwwwwwswawMw1wvvvvcvAvuuuuuiuGu(utttttht7tssssss`s>ssrrrrrirQqqqzq]q3qpppppwp_pAp)pooooxoQo0o nnnnn\n-nmmmmzmUmi*ihhhhxhah?hgggggtgYgCg.gffffff[f=f!feeeeeqeVe5edddddjdCd dccccscMc4c bbbbb`bEb*baaaaana\aBa ````x`F`2`_____i_L_(_^^^^^u^[^3^]]]]]|]Z]A]\\\\m\H\"\[[[[[p[X[9[ZZZZfZ?Z&ZYYYYYqYWY6Y XXXXXX_X=XWWWWWiWEW+W VVVVV]V7VUUUUUUPU4UTTTTTcTFT*TSSSSSYS0RRRRRrRWR-R QQQQjQFQ&QPPPPP:POOOOOuOXO;ONNNNNNN'NMMMMMnM[MGM3LLLLLL`L?LLKKKKKzKaKDK!KJJJJxJVJ8JIIIIII^I?IIHHHH}HYH*HGGGGGxGMG6GFFFFFbFEFEEEEEwETE-EDDDDDD_D;DCCCCCCbCCCBBBBB|B^BIB#BAAAAAaAKA#A@@@@@d@B@-@????z?J?0?>>>>>x>W>8>======\=?="=<<<<<'%' &&&&&X&8& %%%%%%x%F%5%$%$$$$$a$G$1$#####y#b#I### """"""y"h"M"<"!!!!!m!F!1! t U D "~_L8'n?vK0~YA0w^4 Y7zi>!dL;oQ1 z_N3|iP;& aN' nK2j7yeJ1 fAsS4 uZD, z ^ 5  AwieiKristo ba+Nkwa asubɔnten3 Yerusalem foforo no&GƆsoro foforo ne asase foforo- Atemmu a etwa to+Mfe apem ahenni' Ahene mu Hene'INnipakuw a wɔwɔ soro ani gye7 iDɔnhwerew pɛ, na saa ahonya dodow yi asa.” )Babilon asehwe %Oguamanfo bi !Ɔyaredɔm +Abɔfo baasa no#Dwom foforo' Mmoa abien bi"? Ɔbea no ne ɔtweaseɛ no"? Torobɛnto a ɛto so ason/ Adansefo baanu no%E Onyankopɔn nhyehyɛe aba mu3 Ahohommɔne anan no5 Abun a ase nni awiei ;Nsɔwano a ɛto so ason Nnipakuw ~;Onyankopɔn asomfo kann}Nsɔwano|/Nsɔwano nhoma no{5Ɔsoro pon a wɔabue z;Laodikea asafo no nhoma"y?Filadelfia asafo no nhomax5Sardi asafo no nhomaw9Tiatira asafo no nhomav9 Pergamo asafo no nhomau7Smirna asafo no nhomat5Efeso asafo no nhomasNkyiarKɔkɔbɔq'Atoro adiyifop+ Nkyia a etwa too Diotrefen+ Nsɛm a etwa tom-Nokware ne ɔdɔl/ Nkwa a enni awiei k;Yesu Kristo ho adansedi#jASɛnea nhyehyɛe no bɛyɛi7Onyankopɔn yɛ ɔdɔ0h[Nkyerɛkyerɛ pa ne nkyerɛkyerɛ bɔneg) Monnodɔ mo hof+Onyankopɔn mmae'Kristo atamfod%Mmara foforoc1Kristo, yɛn boafob5Onyankopɔn yɛ hann!a=Awurade ba a ɔbɛba bio`'Atoro adiyifo _;Frɛ a Onyankopɔn frɛ^7Kɔkɔ a wɔbɔ adefo]3 Okristoni amanehunu\)Abrabɔ foforo[5Papayɛ so amanehunuZ7Ɔyerenom ne okununomY1 Onyankopɔn asomfo$XCOnyankopɔn ankasa nkurɔfoWAnidasoV3Boasetɔ ne mpaebɔU3Ahonya ho kɔkɔbɔT9 Ahohoahoa ne kɔkɔbɔS3 Atemmu ne kɔkɔbɔ&RGBrɛ wo ho ase ma OnyankopɔnQ/ Nyansa a efi soroPTɛkrɛmaOKɔkɔbɔN'Otie ne ɔyɛM SɔhwɛL) Ohia ne ahonyaK+Gyidi ne nyansaJ) Mmara ne nkyiaI5 Onyankopɔn anuonyam%HE Onyankopɔn asotwe fata yɛnG5 Yɛn agya NyankopɔnF+ Gyidi foforo biE GyidiD+ Dwen papayɛ ho#CA Momma yɛmmɛn Onyankopɔn,BS Nsonoe a ɛda foforo ne dedaw no muA3 Nhyehyɛe foforo no@1 Nhyehyɛe dedaw no"??Wɔde Kristo bɔɔ afɔre>5Ɔkɛseɛ Melkisedek=1 Abraham so nhwɛso</Ɔpo ho amanehunu;7Yesu yɛn Sɔfopanyin:)Homebea Foforo$9CKristofo yɛ Onyankopɔn fi-8UKristo kaa owu hwɛe maa yɛn nyinaa7/Onyankopɔn akasa6Nkyia5%vOkristoni su4-vNkyerɛkyerɛ pa31vAsɛmpakafo yiyedi2vNkyia1+lNkyia a etwa to 0;l Nkyerɛkyerɛ a etwa to/#lPaulo afotu./lAmanehunu wɔ hɔ-/lNnye akyinnyehunu(,KlMa Kristo ahoɔden nhyɛ wo den+lNkyia*)bAdwuma ne sika()KbHwɛ a wɔhwɛ asɛmpakafo yiye(7bFa wo dom akyɛde som'7bAtoro akyerɛkyerɛfo&+bAsafo mu aboafo%+bAsafo mpanyimfo$9bMpaebɔ ho akwankyerɛ$#CbMompo atoro akyerɛkyerɛfo"bNkyia!3XAnihaw ho kɔkɔbɔ 5XMommɔ mpae mma yɛn%EXNneɛma a edi Kristo ba animXAsedaXNkyia)N Afotu ne nkyia'INMunsiesie mo ho mma Awurade ba'N Awurade ba no(KNAsetena a ɛsɔ Onyankopɔn ani%ENAsɛmpa a efi Timoteo nkyɛn(KNPaulo pɛ sɛ ɔkɔsra wɔn bio'INPaulo adwumayɛ wɔ TesalonikaNAsedaDNkyia%DAyɔnkofa pa"?DNkwa dedaw ne nkwa foforo!=DMa ɔsoro nyɛ wo dadwen/DKristo mu asetena9DPaulo brɛ asafo no ho-DAseda ne mpaebɔ DNkyia :Nkyia : Aseda +: Botae no ho kɔ( K:Hwɛ atoro akyerɛkyerɛfo yiye&G:Wɔsoma Timoteo ne Epafrodito5: Nkwagye ho adwumayɛ/:Kristo ahobrɛase':Paulo mpaebɔ:Nkyia%0Mma ne awofo70Ɔyerenom ne okununom,S0Hwɛ sɛ wobɛfata Onyankopɔn anim$C0Tena ase ɔbra foforo no mu0Biakoyɛ*~O0Dwuma a Paulo di maa Amanamanmufo#}A0Kristo mu nkwagye yɛ adom(|K0Onyankopɔn da ne nhyehyɛe adi{0Nkyiaz&Papa yɛy&Ahofadix3& Hwammɔ a Paulo dii'wI&Onyankopɔn tɔɔ yɛn ahofadiv)&Mmara no botaeu3&Mmara ne bɔhyɛ not-&Mmara anaa gyidi"s?&Paulo ne asomafo a aka nor9& Onyankopɔn frɛ Pauloq&Nkyiap3 Kɔkɔbɔ a etwa too- Paulo anisoadehun1 Paulo hoahoa ne hom9 Paulo ne atoro asomafol1 Paulo yi ne ho ano.kW Mmoa a wɔde boa Onyankopɔn nkurɔfojAyamyeiKɔkɔbɔ$hC Yɛne Onyankopɔn ayɔnkofa,gSHonhom mu agyapade a ɛwɔ nkuku muf9Kristo anuonyam foforo e;Mo gyidi boa asɛnka nod%Bɔne fafiri c; Paulo sesa ne nhyehyɛeb5Onyankopɔn boa yɛnaNkyia`+Paulo nhyehyɛe_Towyi^/#Nipadua a ɛsɔre]% Yɛn wusɔre\)Kristo wusɔre[+Asafo no mu somZ#Kasa foforoY ƆdɔX% Nipadua koro#WA Honhom Kronkron no akyɛdeV' Awurade adidiU# Mmea Kyɛfa!T= Morentumi nhwɛ afanu noS1 Ahoni ho kɔkɔbɔR- Ɔsomafo dwumadiQ9Nnuan a wɔde ma ahoniP1Aware ho nsɛmmisaO)Nsamena wo nuaN!AguamammɔM)Kristo asomafoL1Onyankopɔn asomfoK1Onyankopɔn nyansa*JOKristo ho asɛnka wɔ asɛnnua so(IKKristo a ɔyɛ Onyankopɔn tumiH1 Asafo no mpaepaemuGAsedaFNkyiaENkyia/DYPaulo yɛ n’adwene sɛ ɔbɛkɔ RomaC'Paulo asɛnkaBMmu atɛnA Asɛde@9 Brɛ wo ho ase ma tumi?/ Okristoni abrabɔ> !Nhyira,=S Onyankopɔn hu nnipa nyinaa mmɔbɔ<5 Amanamanmufo nkwagye';I Onyankopɔn mpaa ne manfo akyi":? Nkwagye wɔ hɔ ma obiara9- Gyidi ne bɔneka 8; Onyankopɔn ne ne manfo!7=Onyankopɔn wɔ yɛn afa6+Daakye anuonyam5' Abɔde foforo41Honhom mu ahoɔden3-Aware mu nhwɛso2#Trenee nkoa13Kristo mu ayɔnkofa0) Adam ne Kristo/5Onyankopɔn asomdwoe.+Abraham nhwɛso-' Obiara di fɔ,)Asotwe wɔ hɔ+!Aseda mpae*9Paulo asɛnka wɔ Roma)3 Yefi Malta kɔ Roma(!Yedu Malta'%Hyɛn no bɔ &;Paulo kyekye wɔn werɛ%+ Ɛpo so ahum no$)Paulo kɔ Roma"#?Festo bu Paulo ɔbɔdamfo)"M Paulo ka n’adwensakra ho asɛm!1Paulo yi ne ho ano' IPaulo gyina Ɔhene Agripa anim3 Paulo ho nkɔmmɔdi5Festo di Paulo asɛm+QPaulo gyina Felike ne Drusila anim1 Paulo yi ne ho ano)MWodi Paulo asɛm wɔ Felike anim!=Wɔde Paulo kɔ Kaesarea5 Wɔbɔ Paulo ho pɔw3Paulo gyina asennii*OWɔsoma Paulo Amanamanmufo nkyɛn)MPaulo ka n’adwensakra ho asɛm1%Paulo yi ne ho ano)Wɔkyere Paulo3Paulo kɔsra Yakobo3Paulo kɔ Yerusalem- Paulo kɔ Mileto/Paulo nyan Eutiko)Paulo fi Efeso7Basabasa a esii Efeso 3 Skewa mma baason no) MHonhom Kronkron ba gyidifo bi so( KApolo kasa wɔ Efeso ne Korinto 9Paulo san kɔ Antiokia /Paulo kɔ Korinto#APaulo asɛnka wɔ Areopago+Paulo wɔ Atene&GPaulo ne Silas kɔ Tesalonika/#Wogyaa asomafo no!=Paulo ne Silas da afiase- Lidia adwensakra/Twa bra Makedonia(KTimoteo kɔka Paulo ne Silas ho$C$Paulo ne Barnaba ntam tetew&GWɔkyerɛw Amanamanmufo nhoma~5Yerusalem agyinatufo)}MPaulo ne Barnaba san ba Antiokia|3Obubuafo bi ayaresa{+Ikonium asɛnka+zQ ,Asomafo no kɔ Amanamanmufo nkyɛn!y= Asomafo no kodu Antiokia#xA Barnaba ne Saulo kɔ Kipro)wM Wɔsoma asɛmpatrɛw adwumayɛfo#vA Ɔbɔfo yi Petro fi afiaseu Ɔtaat) Antiokia asafos1 Petro yi ne ho ano)rM ,Amanamanmufo nya Honhom Kronkronq' "Petro asɛnkap7 Petro kɔ Kornelio fio/ Petro ne Kornelion- Petro sa nyarewam3 Saulo kɔ Yerusalem(lK Saulo ka Asɛmpa no wɔ Damaskok- Saulo adwensakraj9Filipo ne Etiopiani noi5 Simon nkonyaayifo no)hMFilipo ka Asɛmpa no wɔ Samariag/Wɔtaa gyidifo nof/6Wosiw Stefano aboe5Stefano yi ne ho anod-Wɔkyere Stefanoc/Asafo mu asomfoyib/Wɔtaa asomafo noa7 Asomafo no sa nyarewa`-Anania ne Safira_1 Gyidifo no asetena^1Gyidifo no mpaebɔ']IPetro ne Yohane gyina asɛnnii#\A Petro kasa kyerɛ nnipa no[3Obubuafo bi ayaresaZ-+Asafo no asetena"Y?Petro kasa kyerɛ dɔm noX'Pentekoste daW3 Woyi Yuda NanmusifoV%Yesu SorokɔU-Asafo no AsehyɛT3Petro kyerɛ ne dɔS7Yesu yi ne ho adi bio&RGYesu yi ne ho adi kyerɛ Toma,QSYesu yi ne ho adi kyerɛ n’asuafo1P] Yesu yi ne ho adi kyerɛ Maria MagdaleneO#Yesu asɔreN!&Wosie YesuMYesu wuL7Wɔbɔ Yesu asɛnnuam#KAWɔde Yesu kɔ Pilato animJ/Petro pa Yesu bio*IOƆsɔfo panyin no bisa Yesu nsɛmH'Petro pa YesuG3 Yesu gyina Ana animF'Wɔkyere Yesu$ECYesu bɔ mpae ma n’asuafoD/Wiase so nkonimdiC3Awerɛhow ne anigye B;Honhom Kronkron dwumadi*AOAwerɛhow ne anigye wɔ yɛn anim@3Wiase tan asuafo no&?GYesu na ɔyɛ nokware bobe no#>AHonhom Kronkron ho bɔhyɛ=/Yesu ne ɔkwan no!<= $Yesu hyɛ Petro ho nkɔm;) Ahyɛde foforo/:Y Yesu hyɛ nea obeyi no ama no ho nkɔm'9I Yesu hohoro n’asuafo nan ase"8? %Yudafo gu so gye akyinnye!7= Yesu hyɛ ne wu ho nkɔm61 Yesu kɔ Yerusalem$5C Wɔsra Yesu ngo wɔ Betania 4; -Yudafo bɔ Yesu ho pɔw%3E &Yesu nyan Lasaro fi awufo mu2) Yesu su Lasaro13 Lasaro wu ne ne sie0 Lasaro/5 Yudafo nnye Yesu nni./ Oguanhwɛfo pa no-1 #Honhom mu anifurae-,U Farisifo nsɛmmisa wɔ ayaresa no ho#+A Yesu sa onifuraefo bi yare*+0Yesu ne Abraham)-Yudafo ahohoahoa(- Yesu, wiase hann'/Ɔbea guamanfo no &;-Yudafo mpanyin akyinnye%+%Nsu a ɛma nkwa$3Yesu kyerɛ ne tumi#3Yesu ho akyinnyegye,"S5 Yesu anuonyam da adi!== Yesu hyɛ ne wu ho nkɔm)<M Petro kyerɛ onipa ko a Yesu yɛ$;C Yesu ma nnipa mpemnum aduan :; Herode pɛ sɛ ohu Yesu9) Dumien no soma8#(Yairo babea(7KYesu tu ɔbarima bi ahohommɔne61Yesu brɛ ahum ase 5;Yesu ne na ne ne nuanom4%Kanea ho bɛ31 Abebu no asekyerɛ2'Okuafo gu aba19Mmea a wodii Yesu akyi,0S$Ɔbea debɔneyɛfo sra Yesu aduhuam!/=Yesu di Yohane ho adanse.)Yohane Osuboni)-M Yesu nyan okunafo bi ba wɔ Nain!,=Ɔsraani panyin bi gyidi+-Monnɔ mo atamfo*+Yesu sa nyarewa)7 Yesu yi asuafo dumien(3Homeda ho asɛmmisa'7!Mmuadadi ho asɛmmisa&)Yesu frɛ Lewi%3Obubuafo bi ayaresa$5 Ɔkwatani bi ayaresa#)Asuafo no frɛ"9*Yesu asɛnka wɔ Yudea!!=&Petro n’asebea ayaresa 1Yesu tu hohommɔne9Wɔpo Yesu wɔ Nasaret7Yesu asɛnka mfitiase9Ɔbonsam sɔ Yesu hwɛ1]Awo ntoatoaso a efi Yesu so kosi Adam so#Yesu asubɔ+Yohane afiaseda ;Yesu fiti ne nnwuma ase/)Yesu wɔ asɔrefi'$Ana nkɔmhyɛ ;Wɔde Yesu kɔ asɔrefi!Yesu dintoYesu awo/CSakaria nkɔmhyɛ19Yohane Osuboni awo-.Maria Ayeyi dwom7'Maria kɔsra Elisabet7Yesu awo ho nkɔmhyɛ ;Yohane awo ho nkɔmhyɛ Nnianim %Yesu sorokɔ 5Asomafo no asɛmpaka. W Yesu yi ne ho adi kyerɛ asuafo baanu1 ] Yesu yi ne ho adi kyerɛ Maria MagdaleneOwusɔre*Yesu sie!Yesu wu7Wɔbɔ Yesu asɛnnuam)Yesu ho fɛwdi9Yesu gyina Pilato anim'BPetro pa Yesu'I5Yesu gyina ɔsɔfo panyin anim'+Wɔkyere Yesu$C Yesu bɔ mpae wɔ Getsemane4~cYesu hyɛ Petro pa a ɔbɛpa no no ho nkɔm}7Awurade adidi asehyɛ!|= Yesu ne n’asuafo adidi({K Yuda pene so sɛ obeyi Yesu ama$zCWɔsra Yesu ngo wɔ Betaniay3Wɔpam Yesu tiri sox/ Ahohia a ɛyɛ huw/ Asɔredan no sɛev7 )Ɔbea kunafo hiani biu9 &Kyerɛwfo no kɔkɔbɔ!t= #Onipa Ba no ho asɛmmisas7 Owusɔre ho asɛmmisar3 Towgye ho asɛmmisaq1 Abasɛm a Yesu kaeNp !Enti, wɔn mmuae a wɔmae ara ne sɛ, “Yɛrentumi mmua. Yennim.”o9 Yesu tumi ho nsɛmmisan3 Akutu dua a ewui nom/ Yesu kɔ asɔrefil3 Yesu dome akutu duak1 Yesu kɔ Yerusalemj5 .Onifuraefo bi ade hu!i= #Yakobo ne Yohane abisade;hq Yesu wu ne ne wusɔre ho nkɔmhyɛ a ɛto so abieng7 Yesu akyidi mu akatuaf1 Aberante sikani no!e= Yesu hyira mmofra nkumaad9 Awaregyae ho asɛmmisa'cI &Nea ontia yɛn no wɔ yɛn afab+ !Hena ne ɔkɛsea5 Yesu wu ho nkɔmhyɛ5`e Yesu sa abarimaa bi a ɔwɔ honhommɔne yare_5 Yesu anuonyam da adi^"Ahopakyi/]YYesu hyɛ ne wu ne ne wusɔre ho nkɔm&\GPetro ka se Yesu ne Kristo no+[QOnifuraefo bi ayaresa wɔ Betsaida#ZAHerode ne Farisifo mmɔkawY3 Soro nsɛnkyerɛnneX9Nnipa mpɛmnan aduanmaW9Mumu sotifo bi ayaresaV)Ɔbea bi gyidiU-Honhom mu ahotewT/5Genesaret ayaresaS3-Yesu nantew nsu ani$RCYesu ma nnipa mpemnum aduanQ7Yohane Osuboni no kum#PAYesu soma asuafo dumien no"O?Wɔannye Yesu wɔ NasaretN3#Yairo babea no nyanM-Ɔbea bi ayaresa4LcYesu sa ɔbarima bi a ɔwɔ hohommɔne yareK1#Yesu brɛ ahum aseJ-Onyaa aba ho bɛI9Aba a ɛno ankasa fifiH)Kanea ho mfasoG9Yesu kyerɛ bɛ no aseF%Ogufo ho bɛ#EAYesu ne ne na ne ne nuanom D;Yesu ka nyaatwomfo animC3 Asuafo dumien no yi"B?Nnipadɔm tu di Yesu akyi&AGYesu sa obi a ne nsa awu yare@/Homedadi ho asɛm?7Mmuadadi ho asɛmmisa>) Yesu frɛ Lewi!==Yesu sa obubuafo bi yare"<?(Yesu sa ɔkwatani bi yare!;=#Yesu asɛnka wɔ Galilea:+Yesu sa nyarewa93Yesu tu honhommɔne)8MAsuafo baanan a wodi kan no frɛ"7? Yesu asubɔ ne ne sɔhwɛ69Yohane Osuboni asɛnka/5YYesu yi ne ho adi kyerɛ n’asuafo no41 Nea awɛmfo no kae3Owusɔre2/>Wɔwɛn ɔboda no1!9Wosie Yesu0-Yesu wu*/O'Wodi Yesu a ɔsɛn hɔ no ho fɛw.7!Wɔbɔ Yesu asɛnnuam-)Yesu ho fɛwdi,-Wobu Yesu kumfɔ+9 Yesu gyina Pilato anim*!Yuda ahonu#)AWɔde Yesu kɔ Pilato anim('EPetro pa Yesu'99Yesu gyina Kaiafa anim&'/Wɔkyere Yesu$%C$Yesu bɔ mpae wɔ Getsemane4$cYesu hyɛ Petro pa a ɔbɛpa no no ho nkɔm#'Awurade adidi."WYesu ne n’asuafo adidi a edi akyiri(!KYuda pene so sɛ obeyi Yesu ama$ CWɔsra Yesu ngo wɔ Betania3Wɔbɔ Yesu ho pɔw%Atemmu da no9Apaafo baasa bi ho bɛ3Mmabaa du no ho bɛ ;-Akoa pa anaa akoa bɔne#Onipa Ba no/Ahohia a ɛyɛ hu)Ɔhaw ne ɔtaa#AAsɔredansɛe ho nkɔmhyɛ"? Yesu kasa tia nyaatwomyɛ:oYesu ka Mmara no Akyerɛkyerɛfo ne Farisifo anim/Y"Mmaransɛm no mu nea ɛkyɛn ne nyinaa7Owusɔre ho asɛmmisa1Towyi ho asɛmmisa#AAyeforohyia apontow ho bɛ'!Apaafo ho bɛ9Mmabarima baanu ho bɛ9Yesu tumi ho asɛmmisa 3Yesu dome aduaba bi / Yesu kɔ asɔrefi 1Yesu kɔ Yerusalem ;Anifuraefo baanu hu ade %Ɛna abisade%EYesu hyɛ ne wu ho nkɔm bio)Afum adwumayɛAhopakyi1Aberante sikani no!= Yesu hyira mmofra nkumaaAwaregyae ;Ɔpaani tirimɔdenfo no"?Onua fom wo a, w’asɛde!= Oguan a wayera no ho bɛ/Hena ne ɔkɛseɛ"~?Yesu tua asɔredan mu tow}9Yesu ka ne wu ho asɛm|'Gyidi mu tumi{/Otwafo bi ayaresa)zM Elia ba a ɛto so abien ho asɛmy5Yesu anuonyam da adixAhopakyi/wYYesu hyɛ ne wu ne ne wusɔre ho nkɔm)vM Petro kyerɛ onipa ko a Yesu yɛ%uEFarisifo ne Sadukifo mmɔkaw0t[Farisifo ne Sadukifo pɛ nsɛnkyerɛnnes7 Nnipa mpemnan aduanmar9Yesu sa nyarewa ahorowq)Ɔbea bi gyidipAhotewo/"Genesaret ayaresan3Yesu nantew nsu ani$mC Yesu ma nnipa mpemnum aduanl1Yohane Osuboni kumk9 5Wɔpo Yesu wɔ Nasaretj' /Asaugu ho bɛi+ -Ahene pa ho bɛh+ ,Agyapade ho bɛ+gQ $Wura ne aburow ho bɛ no asekyerɛf) !Mmɔkaw ho bɛe- Onyaa aba ho bɛd7 Wura ne aburow ho bɛ#cA Okuafo ho bɛ no asekyerɛ&bG Nea enti a Yesu kasa abebu mua' Okuafo ho bɛ#`A .Yesu ne ne na ne ne nuanom._W &Wɔpɛ sɛ Yesu yɛ nsɛnkyerɛnne bi^) !Dua ne n’aba)]M Farisifo ka se Yesu yɛ ɔbonsam\/ Homeda ho asɛnka[' Agya no ayeyi Z; Yohane Osuboni ahoyeraw$YC "Ɛnyɛ asomdwoe, ɛyɛ ɔkoX1 Ɔtaa ho nkɔmhyɛW- Asuafo dumien noV! #Ayamhyehye!U= Mumu bɔdamfo bi ayaresa$TC Anifuraefo baanu bi ayaresa-SU Ɔbea bi ayaresa ne ababaa bi wunyanR7 Mmuadadi ho asɛmmisaQ+ Yesu frɛ MateoP3 Obubuafo bi ayaresaO3Yesu tu ahohommɔneN1Yesu brɛ ahum aseM#Yesu akyidiL9Yesu sa Petro ase yareK+Yesu sa nyarewaJ- Ɔkwan hihiaa noI1Bisa, hwehwɛ, pem"H?Anyansafo a wofi apuei noG7Mmuadadi ho kɔkɔbɔF5Mpaebɔ ho kɔkɔbɔE5Papayɛ ho kɔkɔbɔD)+Dɔ w’atamfoC&AweretɔB3!Ɔkasa mu nokwarediAAwaregyae@!Aguamammɔ?+Abufuw ho mmara>3Mmara no mu denhyɛ=+ Nkyene ne kanea<%Nhyira nsɛm#;AGalilea asɛnka ne ayaresa :;Yesu frɛ asuafo baanan-9U Yesu fiti n’adwuma ase wɔ Galilea89Ɔbonsam sɔ Yesu hwɛ7# Yesu asubɔ69Yohane Osuboni asɛnka5/Wɔsan ba Nasaret49Betlehem mmofra no kum)3M Wɔbɔ wɔn ho aguaa kɔ Misraim"2?Anyansafo a wofi apuei no1Yesu awo0/Yesu Kristo asefo/'Kamfo Awurade.!Ayeyi dwom&-EBiribiara nkamfo Onyankopɔn$,AOnyankopɔn Tumfoɔ nkamfo#+?Kamfo Agyenkwa Nyankopɔn*!Ayeyi dwom/)WƆhene da Onyankopɔn ase nkonimdi ho(%Mmoa mpaebɔ'%Mmoa mpaebɔ&/Anwummere mpaebɔ%)Banbɔ mpaebɔ'$GOnyankopɔn nyansa ne ne hwɛ#'Aseda mpaebɔ"1Israelfo abooboodi!!Aseda dwom !Ayeyi dwom/Kamfo Onyankopɔn1Onuadɔ ayeyi dwom'GAhobrɛase mu ahotoso mpaebɔ1Ahotoso mu mpaebɔ%Mmoa mpaebɔ)KMpae a wɔbɔ tia Israel atamfo-Osetie ho akatua%EOnyankopɔn ayamye ho nkamfo%~Ogye mpaebɔ'I}Onyankopɔn nkurɔfo ho banbɔ+Q|Onyankopɔn bɔ ne nkurɔfo ho ban7{Mmɔborɔhunu mpaebɔ-zYerusalem nkamfo5yAwurade, yɛn hwɛfo%xMmoa mpaebɔ%wMmoa mpaebɔ"=wAwurade mmara mu ahofamawMmoa %wOgye mpaebɔ. UwAtɛntrenee a ɛwɔ Awurade mmara mu) KwPɛ a wɔpɛ Awurade mmara sodi) MwyOsetie a wɔyɛ ma Awurade mmara, SwqGuankɔbea a ɛwɔ Awurade mmara mu$CwiHann a efi Awurade mmara mu ;waAwurade mmara no ho dɔ9wYAwurade mmara mu gyidi%wQOgye mpaebɔ)MwINokware a ɛwɔ Awurade mmara mu!=wAAwurade mmara sodi mfaso7w9Awurade mmara no sodi$Cw1Awurade mmara no mu ahotoso$Cw)Awurade mmara no mu ahotoso/w!Ntease ho mpaebɔ$~CwAwurade mmara so di ho nsua };wAwurade mmara mu ahotɔ$|Cw Osetie wɔ Awurade mmara ho{'wAwurade mmaraz3vNkonimdi ho mpaebɔy'uAwurade ayeyi+xQtObi a wɔagye no afi owu mu nkamfo)wMsOnyankopɔn nokwafo baako pɛ novrTwam dwomu)qAwurade nkamfot+pOnipa pa ahotɔs1oAwurade ayeyi dwom(rKnAwurade ne ne hene a wayi no noq1mƆhaw mu anwiinwii!p=lMpae a wɔbɔ tia atamfoGokNKYƐM A ƐTO SO ANUM
NNWOM 107-150
Onyankopɔn adɔeinKj0Kamfo Awurade, Israel Nyankopɔn; kamfo no nnɛ ne daa nyinaa! Momma obiara nka se, “Amen!”m'jAwurade adɔe#lAiOnyankopɔn ne ne nkurɔfok-hƆbɔadeɛ ayeyij+gOnyankopɔn dɔ%iEfAberante mmɔborɔni mpaebɔh)eƆhene bɔhyɛg!dAyeyi dwom$fCcOnyankopɔn, Ɔhene Tumfoɔ e;bOnyankopɔn, wiase Hene"d?aOnyankopɔn, Ɔhene Kɛse"c?`Onyankopɔn, Ɔhene Kɛseb!_Ayeyi dwom$aC^Onyankopɔn, obiara temmufo`/]Ɔhene Nyankopɔn_!\Ayeyi dwom!^=[Onyankopɔn, yɛn hwɛfo/]YZNKYƐM A ƐTO SO ANAN
NNWOM 90-106\%Y.Ogye mpaebɔ*[OY&Nkogu a ɔhene dii ho agyaadwotwa-ZUYDwom a wɔto ɔman amanehunu bere muYXOsufrɛ#XAWKamfo a wɔkamfo YerusalemW%VMmoa mpaebɔV5UƆman yiyedi mpaebɔ U;TOnyankopɔn fi anigyina6TgSMpae a Israel bɔ pɛ sɛ wodi wɔn atamfo so"S?ROnyankopɔn, Ɔhene KɛseR'QDapɔnna Dwom Q;PƆman foforoyɛ mpaebɔP1OƆmannyina mpaebɔ#OANOnyankopɔn ne ne nkurɔfo N;MAmane mu awerɛkyekyereM7LNkonimdifo NyankopɔnL5KƆtemmufo NyankopɔnK1JƆmannyina mpaebɔNJINKYƐM A ƐTO SO ABIƐSA
NNWOM 73-89
Onyankopɔn atɛntrenee I;HMpae a wɔbɔ ma ɔheneH/GAkwakoraa mpaebɔGFMmoa mpaeFEOsufrɛE/DƆman nkonim dwomD!CAseda dwomC3BAyeyi ne aseda dwomB)AAyeyi ne asedaA+@Ogye ho mpaebɔ @;?Onyankopɔn ho anigyina,?S>Gyidi a ɛwɔ Onyankopɔn banbɔ mu>)=Banbɔ mpaebɔ=+<Ogye ho mpaebɔ<%;Ogye mpaebɔ9;m:Mpae a wɔbɔ ma Onyankopɔn twe amumɔyɛfo aso:%9Mmoa mpaebɔ'9I8Onyankopɔn mu ahotoso mpaebɔ/8Y7Adamfo a n’adamfo ayi no ama mpaebɔ7%6Ogye mpaebɔ6+5Nnipa amumɔyɛ#5A4Onyankopɔn Atemmu ne Adom453Bɔne fafiri mpaebɔ32Ɔsom pa*2O1Ahonya mu ahotoso yɛ nkwaseasɛm 1;0Sion, Onyankopɔn kurow0%/Ɔhene Tumfo/9.Onyankopɔn ka yɛn ho!.=-Ɔdehye Ayeforohyia Dwom-+,Ogye ho mpaebɔ',I+Onipa a wɔatwa no asu mpaebɔ/+Y*NKYƐM A ƐTO SO ABIEN
NNWOM 42-72*-)Ɔyarefo mpaebɔ)%( Mmoa mpaebɔ(!(Ayeyi Dwom'5'Ɔmanehunufo bɔneka&5&Ɔmanehunufo mpaebɔ.%W%Ɔdebɔneyɛfo ne ɔtreneeni hyɛbere$)$Onipa bɔne su#%#Mmoa mpaebɔ%"E"De kamfo Onyankopɔn papayɛ!!!Ayeyi Dwom % Bɔne fafiri%EOnyankopɔn mu gyidi mpaebɔ'Aseda mpaebɔ ;Awurade nne wɔ ahum mu%Mmoa mpaebɔ'Ayeyi mpaebɔ1Ɔtreneeni mpaebɔ$CAkwankyerɛ ne ogye mpaebɔ+Ɔhene kɛse no!=Awurade, yɛn Guanhwɛfo&GAwerɛhow mu su ne ayeyi dwom3Nkonimdi ayeyi dwom-Nkonimdi mpaebɔ+QOnyankopɔn anuonyam wɔ abɔde mu3Dawid nkonimdi dwom1Ɔtreneeni mpaebɔ-Gyidi mu mpaebɔ ;Nea Onyankopɔn hwehwɛ+Nnipa amumɔyɛ % Mmoa mpaebɔ % Mmoa mpaebɔ - Awurade mu gyidi / Atemmu ho mpaebɔ$ C Onyankopɔn atemmu ho aseda&GƆbɔadeɛ ne abɔde anuonyam)Atemmu mpaebɔ-Ɔhaw mu mpaebɔ%Ogye mpaebɔ%EAhohiabere mu anwummere mpae#AAhohia bere mu anɔpa mpae$CƆhene a Onyankopɔn ayi noFNKYƐM A EDI KAN NNWOM 1-41
Ɔtreneeni ne ɔdebɔneyɛfo'0|vpjd^XRLF@:4.("/F.y-,5+G*V)](q'l&%"$:#T"n! )6ATNJ:)-87/81'3-7H < N p ( [ BwqR6~~~~~i~F~&~}}}}}x}^}>}|||||~|^|;||{{{{{d{D{${zzzzzdzAzyyyyyxyRy2yxxxxzxTx.xwwwB 启启示录#ff7c80A% 来希伯来书#ffff00@% 门腓利门书#ffff00? v多提多书#ffff00$>+ l提后提摩太后书#ffff00$=+ b提前提摩太前书#ffff00*<7 X帖后帖撒罗尼迦后书#ffff00*;7 N帖前帖撒罗尼迦前书#ffff00:% D西歌罗西书#ffff009% :腓腓利比书#ffff008% 0弗以弗所书#ffff007% &加加拉太书#ffff00$6+ 林后哥林多后书#ffff00$5+ 林前哥林多前书#ffff004 罗罗马书#ffff003 犹犹大书#00ff00!2% 约三约翰参书#00ff00!1% 约二约翰贰书#00ff00!0% 约一约翰壹书#00ff00!/% 彼后彼得后书#00ff00!.% 彼前彼得前书#00ff00- 雅雅各书#00ff00,% 徒使徒行传#00ffff+% 约约翰福音#ff6600*% 路路加福音#ff6600)% 可马可福音#ff6600(% 太马太福音#ff6600'%玛玛拉基书#ffff99!&+亚撒迦利亚书#ffff99%该哈该书#ffff99$%番西番雅书#ffff99#%哈哈巴谷书#ffff99"鸿那鸿书#ffff99!弥弥迦书#ffff99 拿约拿书#ffff99!+|俄俄巴底亚书#ffff99%r摩阿摩司书#ffff99h珥约珥书#ffff99%^何何西阿书#ffff99%T但但以理书#ff9fb4%J结以西结书#ff9fb4!+6哀耶利米哀歌#ff9fb4%,耶耶利米书#ff9fb4%"赛以赛亚书#ff9fb4歌雅歌#66ff99传传道书#66ff99箴箴言#66ff99 诗诗篇#66ff99伯约伯记#66ff99%斯以斯帖记#ffcc99%尼尼希米记#ffcc99%拉以斯拉记#ffcc99!%代下历代志下#ffcc99! %代上历代志上#ffcc99 %x王下列王纪下#ffcc99 %n王上列王纪上#ffcc99# +d撒下撒母耳记下#ffcc99# +Z撒上撒母耳记上#ffcc99P得路得记#ffcc99F士士师记#ffcc99%<书约书亚记#ffcc992申申命记#ccccff(民民数记#ccccff利利未记#ccccff%出出埃及记#ccccff 创创世记#ccccff UZ|qf[PE:/$~~~~~~~~~~~~~t~i~^~S~H~=~2~'~~~}}}}}}}}}}}}}w}l}a}V}K}@}5}*}}} |||||||||||||z|o|d|Y|N|C|8|-|"|| |{{{{{{{{{{{{}{r{g{\{Q{F{;{0{%{{{zzzzzzzzzzzzzszgz[zOzCz7z+zzzyyyyyyyyyyy}yqyeyYyLy?y2y%yy xxxxxxxxxxx|xoxbxUxHx;x.x"xx wwwwwwwwwwwwzwnwbwVwJw>w2w&wwwvvvvvvvvvvv~vrvfvZvNvBv6v*vvvuuuuuuuuuuuuvuju^uRuFu:u.u"uu ttttttttttttztntbtVtJt>t2t&tttsssssssssss~srsfsZsNsBs6s*sssrrrrrrrrrrrrvrjr^rRrFr:r.r"rr qqqqqqqqqqqqzqnqbqVqJq>q2q&qqqppppppppppp~prpfpZpNpBp6p*pppoooooooooooovojo^oRoFo:o.o"oo nnnnnnnnnnnnznnnbnVnJn>n2n&nnnmmmmmmmmmmm~mrmfmZmNmBm6m*mmmllllllllllllvljl^lRlFl:l.l"ll kkkkkkkkkkkkzknkbkVkJk>k2k&kkkjjjjjjjjjjj~jrjfjZjNjBj6j*jjjiiiiiiiiiiiiviji^iRiFi:i.i"ii hhhhhhhhhhhhzhnhbhVhJh>h2h&hhhggggggggggg~grgfgZgNgBg6g*gggffffffffffffvfjf^fRfFf:f.f"ff eeeeeeeeeeeezenebeVeJe>e2e&eeeddddddddddd~drdfdZdNdBd6d*dddccccccccccccvcjc^cRcFc:c.c"cc bbbbbbbbbbbbzbnbbbVbJb>b2b&bbbaaaaaaaaaaa~arafaZaNaBa6a*aaa````````````v`j`^`R`F`:`.`"`` ____________z_n_b_V_J_>_2_&___^^^^^^^^^^^~^r^f^Z^N^B^6^*^^^]]]]]]]]]]]]v]j]^]R]F]:].]"]] \\\\\\\\\\\\z\n\b\V\J\>\2\&\\\[[[[[[[[[[[~[r[f[Z[N[B[6[*[[[ZZZZZZZZZZZZvZjZ^ZRZFZ:Z.Z"ZZ YYYYYYYYYYYYzYnYbYVYJY>Y2Y&YYYXXXXXXXXXXX~XrXfXZXNXBX6X*XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW:W.W"WW VVVVVVVVVVVVzVnVbVVVJV>V2V&VVVUUUUUUUUUUU~UrUfUZ                                    ~ } | { z y x w  v u t s r q  p  o  n m  l k j i h  g f e d c b a ` _ ^  ] \ [ Z  Y X W V U  T  S R  Q P O N  M  L K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @ ? >  = < ; : 9 8 7 6 v5 v4 v3 v2 l1 l 0 l/ l. l- l, l+ b* b) b( b' b& b% b$ b# b" X! X X X X N  N N  N N N N N D D D D D D D D : :  :  : : :  : : : 0 0 0 0 0 0 0 0 0 & & &  & & & & & &  &                           #                                              !                                                        %                  #      $  ~ } | {  ,z  y  x  w  v  u  t  s  ,r  "q  p  o  n  m  l  k j  i h g 6f e d c b  a `  _ ^ ]  \ [ +Z Y X  W V U T S R Q  P O &N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  $<  ;  :  9  %8  7  6  5  -4  &3  2  1  0  /  .  #-  ,  + 0* )  ( ' -& %% $ # <" !      . + '       + #    2 $    2 ,      B ? 6 / '      "       -      - )     #                             1  #            %  !          &            9  3  .  %             (         $           !      * &         ) $    C 9 . '           * !    B 5 +   ~ }  |  { z y  x  w  )v  &u  #t  s  r  q  !p  o  n  m  l  k  .j  #i  h  g  f  e  d  &c  !b  a  `  _ "^ ] \ [ Z  Y X W V U 5T -S R Q P O #N M L #K J I H G F E D  C B A @ ?  > = (< #; : 9 8  7 6 5  4 3 >2 91 -0 '/ !. - ,  + * ) E( 9' /& $% $ # " !      -        "    !                                    "     5  /  -  ,  $  !           .  &  !          "      #                      + & !                                           ~ } | { z y x w w w w w w wy wq wi wa wY wQ wI wA w9 w1 w) w! w~ w} w | w{ vz uy tx sw rv qu pt os nr mq lp ko j0n jm il hk gj fi eh dg cf be ad `c _b ^a ]` \_ [^ Z] Y.\ Y&[ YZ XY WX VW UV TU ST RS QR PQ OP NO MN LM KL JK IJ HI GH FG EF DE CD BC AB @A ?@ >? => <= ;< :; 9: 89 78 67 56 45 34 23 12 01 /0 ./ -. ,- +, *+ )* ( ) (( '' && %% $$ ## "" !!                                      54  $3 2  T1  ) [+~~Y~}}>|||6{{{zzpzyypyxxTwwwKvvpuuuu!ttt1ss{sHs rrYr#qqWppLonnngnmm`mllZlkkkjj$iiqhhhUgggFfff9eeeBddicccWbbbbGaaaJa``m`+___^^R]]Z]\\S[[[NZZvZ$YYfYXXfWWW3VVzUU{UTTeSSZSRRQQ?PPP7OO NNGMMLLL3KKJJJI|I-HH\GGG3FF8EEE'DD6CCC6BBBAA~A @@v@?z?8>>>{>8==<///g/..A---U-,,E+++0+**))>(([(''o&&&C&%%$$V##L"""\"!!!@ >o jZnS )t;Y">U;T?x$ 7 " i  z ( Rdp#[Blv[ gAwurade ne me hann ne me nkwagye; merensuro obiara. Awurade bɔ me ho ban fi amane mu ɛno nti, merensuro da.>Zw Amane mu, me ho nka; mekamfo Awurade wɔ ne manfo mu.?Yy Me de, meyɛ ade trenee; hu me mmɔbɔ na gye me nkwa.PX nnipa a daa wɔyɛ bɔne na daa wɔasiesie wɔn ho ama adanmudegye no.@W{ Nsɛe me mfra nnebɔneyɛfo no. Gye me fi awudifo nsam;RVM’ani gye ofi a wote mu no ho, O Awurade, baabi a w’anuonyam te hɔ.7UiMeto aseda nnwom na mepae mu ka w’anwonwade.mTSAwurade, mehohoro me nsa ma wuhu sɛ, menyɛ bɔne na meba mu betwa w’afɔremuka ho hyia, som wo.:SoMe ne nnebɔneyɛfo mmɔ, na mekwae mifi wɔn ho.;RqMe ne ahuhufo mmɔ. Me ne nyaatwomfo nni hwee yɛ.YQ+Wo dɔ a wodɔ me daa no yɛ m’akwankyerɛ; wo nokware no kyerɛ me kwan daa.0P[Sɔ me hwɛ, Awurade, na hu m’adwene.UO %Bu me bem, O Awurade, efisɛ, meyɛ ade trenee na mede me ho to wo so koraa.:NoO, Onyankopɔn, gye wo man Israel fi wɔn haw mu.JM Me trenee ne me nokware nhwɛ me so efisɛ, mewɔ wo mu ahotoso._L7Bɔ me ho ban na gye me nkwa. Yi me fi nkogu mu. Merebɛpɛ guankɔbea wɔ wo nkyɛn.;KqHwɛ atamfo dodow a mewɔ; hwɛ ɔtan a wɔtan me.QJDwen me mmɔborɔyɛ ne m’amanehunu ho na fa me bɔne nyinaa kyɛ me.1I]Yi me dadwene ne me haw nyinaa fi me so.cH?Dan w’ani hwɛ me, O Awurade, na hu me mmɔbɔ efisɛ, meyɛ ɔbaakofo a mayɛ mmerɛw.QGMede me ho to Awurade so sɛ ɔmmoa me daa nyinaa; ogye me fi amane mu.UF#Awurade fa wɔn a wotie no no nnamfo, na ɔne wɔn hyɛ n’apam no mu den.6Eg Wobenya nkɔso daa, na wɔn mma afa asase no.BD Wɔn a wotie Awurade no behu ɔkwan a ɛsɛ sɛ wɔfa so.OC Di wo bɔhyɛ so, Awurade, na fa me bɔne kyɛ me, efisɛ, ɛdɔɔso.OB Ɔde nokware ne ɔdɔ di wɔn a wodi n’apam ne ne mmara so no anim.7Ai Ɔkyerɛ ahobrɛasefo ɔkwan pa ne n’apɛde.`@9Esiane sɛ Awurade yɛ ɔtreneeni na oye nti, ɔkyerɛ nnebɔneyɛfo kwan a wɔmfa so._?7Fa me mmabun mu bɔne ne mfomso kyɛ me. Kae me wo dɔ a wode dɔ me daa no, Awurade!T>!Kae, O Awurade, w’adɔe ne wo dɔ a efi tete woada no adi akyerɛ me no.w=gKyerɛ me na mentena ase wo nokware mu; efisɛ, wo ne me Nyankopɔn a wugye me nkwa. Daa mede me ho to wo so.=<uKyerɛ me w’akwan, O Awurade; da no adi kyerɛ me.X;)Wɔn a wɔde wɔn ho to wo so no nni nkogu, na mmom wɔn a wɔsɔre tia wo no.l:Qwo mu, me Nyankopɔn, na mahotoso wɔ. Gye me fi nkogu animguase mu. Mma m’atamfo ani mmmere me.'9 KO, wo Awurade na mebɔ wo mpae;Q8 Hena ne saa ɔhene kɛse yi? Nkonimdi Awurade; ɔno ne ɔhene kɛse no!Q7 Mummue ɔpon no kɛse. Mummue tete apon no na ɔhene kɛse no bɛfa mu.p6YHena ne saa ɔhene kɛse yi? Ɔno ne Awurade, ɔhoɔdenfo ne otumfoɔ no; Awurade, ɔko mu nkonimdifo.Q5Mummue ɔpon no kɛse. Mummue tete apon no na ɔhene kɛse no bɛfa mu.X4)Saa nnipa no na wɔba Onyankopɔn nkyɛn. Wɔn na wɔba Yakob Nyankopɔn anim.M3Awurade behyira wɔn na wagye wɔn nkwa. Onyankopɔn bebu wɔn bem.g2GƐyɛ wɔn a wɔyɛ ade trenee na wodwen adwene pa na wɔnsom anyame na wɔnhyɛ bɔ hunu no.d1AHena na ɔwɔ tumi sɛ ɔkɔ Awurade bepɔw so? Hena na obetumi akɔ ne fi kronkron no mu?\01Osii wɔ nsu ase akyirikyiri wɔ asase ase, na ɔtoo ne fapem wɔ ɛpo no ase hɔ.e/ EWiase ne nea ɛwɔ mu nyinaa yɛ Awurade de. Asase ne wɔn a wɔte so nyinaa yɛ Awurade de.\.1Yiye ne adɔe nko na ebedi m’akyi me nkwa nna nyinaa; na mɛtena Awurade fi daa.W-'Wotow me pon m’atamfo anim. Wode ngo fɔw me tirim. Me kuruwa yɛ ma bu so.,Sɛ menam owu sum kabii mu mpo a, minsuro, Awurade, efisɛ, wo ne me na ɛwɔ hɔ. W’abaa ne wo poma na ɛkyerɛ me kwan.?+yOdwudwo me kra. Ɔde me fa akwantrenee so, ne din nti.L*Ɔma meda wura frɔmfrɔm adidibea. Ogya me kɔ nsu a ɛho dwo ho.-) WAwurade ne me hwɛfo, hwee renhia me.^(5Wɔbɛka akyerɛ wɔn a wonnya nwoo wɔn no se, “Awurade gyee ne nkurɔfo nkwa.”U'#Nkyirimma nyinaa bɛsom no. Nnipa bɛka Awurade ho asɛm akyerɛ nkyirimma.D&Ahantanfo nyinaa bɛkotow no. Adasamma nyinaa bɛkotow no.3%aAwurade yɛ ɔhene, na odi aman nyinaa so.d$AAman nyinaa bɛkae Awurade. Wɔn a wɔwɔ wiase afanan nyinaa bɛkɔ ne nkyɛn akɔsom no.m#SAhiafo bedi dodow biara a wɔpɛ. Wɔn a wɔba Awurade nkyɛn no bɛkamfo no. Wɔbɛkɔ so daa daa." Bagua no nyinaa anim na mɛkamfo wo wɔ nea woayɛ ama me no ho. Wɔn a wɔsom wo no anim na mɛbɔ afɔre a mahyɛ ho bɔ no.p!YƆnto ohiani anaa ɔmanehunufo agyaagyaamu. Onnyaw wɔn hɔ na mmom sɛ wɔfrɛ no a, ogye wɔn so.”q [“Monkamfo no, mo a moyɛ Awurade asomfo! Munni no ni, mo a moyɛ Yakob asefo! Monsom no, mo Israelfo!QMɛka nea woayɛ akyerɛ me nkurɔfo. Mɛkamfo wo wɔ wɔn aguabɔ ase.V%Gye me nkwa fi saa agyata yi mu. Minni mmoa biara wɔ saa anantwinini yi mu.A}Gye me fi nkrante ano; gye me nkwa fi saa akraman yi mu.BO Awurade, ntew wo ho mfi me ho! Bra ntɛm begye me nkwa!6gWɔbɔ me ntade so ntonto kyekyɛ ma wɔn ho.:oMe nnompe nyinaa apuepue. M’atamfo hwɛ me haa.ucNnebɔneyɛfo atwa me ho ahyia; wɔte sɛ akramankuw a wɔaka me ahyɛ wɔn ntam. Wɔkeka me nsa ne me nan.oWMe menewa mu ayow te sɛ mfutuma. Na me tɛkrɛma tare m’anom. Woagyaw me sɛ minwu wɔ mfutuma mu.nUM’ahoɔden asa; asa te sɛ nsu a wɔahwie agu fam. Me nnompe ahodwow. Me koma ayɛ sɛ nku a anan.D Wobuebue wɔn anom te sɛ agyata a wɔrepɔ so retetew me.|q M’atamfo atwa me ho ahyia sɛ anantwinini. Wɔatwa me ho ahyia te sɛ anantwinini a wɔn ho yɛ hu a wofi Basan.A} Ntew wo ho mfi me ho! Amane abɛn, na ɔboafo nni baabi.U# Efi bere a wɔwoo me na mede me ho metoo wo so, na woyɛ me Nyankopɔn daa.^5 Wo na wode me fi m’awo mu bae dwoodwoo. Na meyɛ akokoaa no, wo na wohwɛɛ me so.Wɔka se, “Wode wo ho too Awurade so na adɛn nti na onnye wo nkwa? Sɛ Awurade pɛ w’asɛm a, adɛn nti na ɔmmoa wo?”MObiara a ohu me di me ho fɛw. Wɔtwe wɔn tɛkrɛma wosow wɔn ti.W'Mprempren, menyɛ onipa bio. Meyɛ osunson a wommu no na obiara tiatia ne so.c?Wɔfrɛɛ wo, na wɔnam so fii amane mu. Wɔde wɔn ho too wo so, na woanni wɔn huammɔ.Z -Yɛn nenanom de wɔn ho too wo so; wɔde wɔn ho too wo so, na wugyee wɔn nkwa.A }Nanso wɔasi wo hene sɛ ɔkronkronni a Israel kamfo wo.a ;Mefrɛ wo awia, me Nyankopɔn, nanso wunnye me so. Mefrɛ wo anadwo, nanso minnya home.h  KMe Nyankopɔn, me Nyankopɔn, adɛn nti na woagyaw me? Masu mmɔborɔsu repɛ mmoa, nanso ennu.a ; Yɛkamfo wo, Awurade, wɔ w’ahoɔden kɛse no nti. Yɛbɛto nnwom akamfo wo mmaninne.F Ɔbɛtow ne bɛmma akyerɛ wɔn so na wɔadan wɔn ho aguan.?y Wɔyɛ nhyehyɛe, sɔre tia no nanso, wɔrenni nkonim.B Ɛrenka wɔn aseni biara; ɔhene no bekunkum wɔn nyinaa.wg Sɛ ɔba a, ɔbɛsɛe wɔn sɛ ogya a ɛredɛw. Awurade bɛsɛe wɔn wɔ n’abufuw mu na ogya abɛhyew wɔn.J Ɔhene bɛkyere n’atamfo nyinaa. Ɔbɛkyere obiara a ɔtan no.hIƆhene no gye Otumfoɔ Awurade di, na esiane Awurade dɔ a ɔdɔ no daa nti, ɔhwɛ ne so daa.KWo nhyira wɔ ne so daadaa; na ka a woka ne ho no ma odi ahurusi.DEsiane wo mmoa nti, n’anuonyam so. Woama no din ne tumi.7iObisaa wo nkwa, na womaa no nkwa a enni awiei.J Wode nhyira dodow brɛɛ no bɛhyɛɛ no sikakɔkɔɔ ahenkyɛw.6~gWoama no nea ne koma pɛ; woayɛ n’abisade.d} CO Awurade, ɔhene ani agye efisɛ, womaa no ahoɔden; odi ahurusi efisɛ, woma odii nkonim.M| Ma ɔhene nni nkonim, O Awurade; na sɛ yɛfrɛ nso a, gye yɛn so.O{Saa nnipa no hintiw, hwe ase, na yɛn de, yɛbɛsɔre agyina pintinn.4zaEbinom de wɔn ho to wɔn nteaseɛnam a wɔde kɔ ɔko so, na afoforo nso de wɔn ho to wɔn apɔnkɔ so, nanso yɛn de, yɛde yɛn ho to yɛn Awurade Nyankopɔn tumi so. yAfei minim sɛ Awurade ma ne hene a wayi no no di nkonim. Otie no wɔ ne soro kronkron na ɔnam ne tumi so ama wadi nkonim akɛse.x#Na yɛateɛm adi ahurusi wɔ wo nkonimdi no ho na yɛakamfo Onyankopɔn wɔ nea wayɛ ama wo no ho. Awurade nyɛ w’abisade nyinaa mma wo.>wwƆmma wo nea ehia wo, na wo nhyehyɛe nyinaa nyɛ ye.@v{Onnye w’afɔrebɔde nyinaa na ne nyinaa nsɔ n’ani.=uuƆmma wo ne mmoa mfi n’asɔrefi ne Sion Bepɔw so.Ht Awurade ntie wo wɔ wo haw mu! Yakob Nyankopɔn mmɔ wo ho ban!Vs%Me nsɛm ne m’adwene nyɛ nea wopɛ, O Awurade; me guankɔbea ne me gyefo.r Bɔ me ho ban fi ɔboayɛ mu, na mma ho kwan mma ennni me so. Ɛba saa a, mɛyɛ pɛ na made me ho wɔ bɔneyɛ nnadaa mu.Zq- Obiara ntumi nhu n’ankasa mfomso; Awurade, yi me fi me mfomso a ahintaw no mu!Ep Ɛma me, wo somfo, adwene. Manya di a midi so no ho akatua.Do Ɛho hia sen sikakɔkɔɔ amapa; ɛyɛ dɛ sen ɛwo amapa.gnG Ɔsom a wɔsom Awurade ye; ɛbɛkɔ so daa daa. Awurade atemmu yɛ trenee; ne nyinaa yɛ pɛ.vmeAwurade mmara yɛ trenee; wɔn a wodi so no ho tɔ wɔn. Awurade nsɛm no yɛ trenee; ɛma adwene ne ntease.ql[Awurade mmara yɛ pɛ; ɛma ahoɔden foforo. Awurade nsɛm hyɛ ma; ɛma wɔn a wonni nyansa no nyansa.hkIOfiti ase wɔ wim ano baabi twa mu kɔ fa. Biribiara rentumi nhintaw ne ho mfi ne hyew no ase.hjIepue anɔpa ahotɔ mu sɛ ayeforokunu; te sɛ mmirikatufo a ne ho pere no sɛ osi mmirikakane.xiinanso wɔn nne kɔ wiase mmaa nyinaa ma wɔte wɔ asase ano nyinaa. Onyankopɔn bɔɔ atenae wɔ wim maa owia;*hOƆkasa nni mu, na wɔnte nne nso,LgƐda biara ka kyerɛ da a edi so; saa ara na anadwo biara nso yɛ.Gf Ewim da Onyankopɔn anuonyam adi! Ɛkyerɛ nea wayɛ mu pefee!yek2Onyankopɔn ma ne hene di nkonim akɛse; daa ɔda ne dɔ adi kyerɛ nea wayi no, Dawid ne n’asefo daa nyinaa.Ad}1Ɛno nti, mekamfo wo wɔ aman so. Meto ayeyi dwom ma wo.wcg0Ogye me fi m’atamfo nsam. O Awurade, ma minni m’atamfo so nkonim, na bɔ me ho ban fi basabasayɛfo nsam.Ob/Ɔma midi m’atamfo so nkonim; ɔbrɛ aman a wɔhyɛ m’ase no ase.[a/.Awurade te ase! Kamfo me gyefo! Pae mu ka Onyankopɔn a ogye me nkwa no kɛseyɛ.D`-Wɔn akokoduru sa na wofi wɔn abankɛse mu ba ahopopo so.D_,Amanfrafo kotow m’anim; wɔte me nne a, wotie m’asɛm.i^K+Wugyee me fii adɔnyɛfo nsam ma midii amanaman so; nnipa a minnim wɔn mpo abɛyɛ m’asomfo.d]A*Meyam wɔn ma wɔyɛ sɛ mfutuma a mframa bɔ gu. Mitiatia wɔn so sɛ ɔkwan mu atɛkyɛ.P\)Wosu pɛ mmoa nanso obi mmegye wɔn. Wɔfrɛ Awurade nanso ommua wɔn.@[{(Woma m’atamfo guan fi me ho; mesɛe wɔn a wɔtan me.>Zw'Woma me ahoɔden de ko ɔko no ma midi m’atamfo so.PY&Mebɔ wɔn hwe fam na wontumi nsɔre. Wɔda hɔ nkogu mu wɔ m’anim.EX%Metaa m’atamfo kyere wɔn. Menhome kosi sɛ mɛsɛe wɔn.8Wk$Woabɔ me ho ban afi ɔkyere mu na menhwee ase.aV;#O Awurade, wobɔ me ho ban, gye me nkwa. Wo hwɛ ama mayɛ kɛse. Wo tumi agye me nkwa.BU"Ɔkyerɛ me akodi sɛnea metumi de agyan a ɛyɛ den ako.RT!Ɔkyerɛ me nan kwan sɛ ɔforote. Ɔma me tena dwoodwoo wɔ mmepɔw mu.KS Ɔno ne Onyankopɔn a ɔhyɛ me den na ɔma me kwan yɛ dwoodwoo.JR Awurade no nko ne Onyankopɔn, na Onyankopɔn nko ne yɛn gyefo.sQ_Onyankopɔn, wo nneyɛe yɛ pɛ! Wo nsɛm nni huammɔ. Ɔte sɛ kyɛm ma wɔn a wɔpɛ ne hɔ guankɔbea.SPWoma me ahoɔden de kɔ m’atamfo so, na wosan ma me tumi de di wɔn so./OYO Awurade, woma me hann; wopam me sum.9NmWugye ahobrɛasefo nkwa na wobrɛ ahantanfo ase.SMWoyɛ kronn ma wɔn a wɔyɛ kronn, na wo bo fuw wɔn a wɔyɛ amumɔyɛ.^L5O Awurade, wudi nokware kyerɛ wɔn a wodi wo nokware, na wuye ma wɔn a wɔyɛ pɛ.VK%Ɛno nti, otua me ka efisɛ, meyɛ ade trenee; na onim nso sɛ menyɛ bɔne.:JoOnim sɛ mfomso nni me ho; onim sɛ menyɛ bɔne.@I{Madi ne mmara nyinaa so. Menyɛɛ ne mmara ho asoɔden.EHMadi Awurade mmara so. Mentwee me ho mfii me Nyankopɔn ho.WG'Awurade tuaa me ka efisɛ, meyɛ nea ɛteɛ. Ohyiraa me efisɛ, menyɛ bɔne.BFOgyee me fii amane mu. Ogyee me efisɛ, n’ani sɔɔ me.MEBere a mewɔ ɔhaw mu, wɔbaa me so, nanso Awurade bɔɔ me ho ban.hDIOgyee me fi atamfo a wɔn ho yɛ hu ne wɔn a wɔtan me nsam efisɛ, na wɔyɛ den dodo ma me.JC Awurade fi soro bae besoo me mu; ɔtwee me fii nsu a emu dɔ mu.BƐpo no so daa hɔ na asase fapem so nso daa hɔ, bere a wokaa w’atamfo anim, Awurade, na wopɔɔ wɔn so abufuw mu no.UA#Ɔtow ne bɛmma no de bɔɔ n’atamfo hwetee; ɔpaee aprannaa ma woguanee.G@ Awurade paee aprannaa fi soro, na wɔtee Ɔsorosoroni no nne.[?/ Asukɔtwea ne ogya dɛw fi aprannaa a edi n’anim no mu pae faa omununkum no mu.Z>- Ɔde sum kataa ne ho. Omununkum a ɛyɛ duru na nsu a ahyɛ ma twaa ne ho hyiae.M= Otuu ntɛm so wɔ abɔde bi ntaban so; ɔnam mframa ntaban so kɔe.W<' Ɔpaee ɔsoro mu abien, na ɔnam mu baa fam a omununkum aduru ne nan ase sum.R;Wusiw fii ne hwene mu. Na ogyaframa ne gyabiriw a ɛredɛw fii n’anom.\:1Afei asase wosowee biribiri. Mmepɔw fapem wosowee efisɛ, na Onyankopɔn bo afuw.9Me haw mu, misu frɛɛ Awurade. Mefrɛɛ me Nyankopɔn pɛɛ mmoa. N’asɔrefi hɔ, ɔtee me nne. Otiee me sufrɛ boaa me.=8uOwu guu me nkɔnsɔnkɔnsɔn maa damoa sum me afiri.G7Owu guu me nkɔnsɔnkɔnsɔn. Ɔsɛe asorɔkye bɔ faa me so.J6 Mefrɛ Awurade, na ogye me fi m’atamfo nsam. Monkamfo Awurade!@5yAwurade ne me gyefo; ɔno ne m’abankɛse. Me Nyankopɔn ne me guankɔbea; enti sɛ mewɔ ne nkyɛn a, bɔne renka me. Ɔbɔ me ho ban sɛ kyɛm. Ɔbɔ me ho ban de me sie dwoodwoo.64 iSɛnea medɔ wo fa no, Awurade! Wone me gyefo.d3ANanso mehu wo efisɛ, menyɛɛ bɔne biara; na sɛ minyan a, hu a mihu wo no ma me anigye.*2MGye me fi wɔn a wɔanya nea wɔrehwehwɛ wɔ wiase yi mu nyinaa no nsam. Fa asotwe a woakora ama wɔn no twe wɔn aso. Ma ebi nka mma wɔn mma ne wɔn mma mma!n1U Bra, Awurade! Wo ne m’atamfo nni asi na di wɔn so! Fa wo nkrante no gye me fi nnebɔneyɛfo nsam.@0{ Wɔte sɛ agyata a wɔretwɛn me atetew me mu asinasin.D/ Baabiara a mɛfa no, wɔka me ho pɛ sɛ wotwa me hwe fam.1.] Wonni ahummɔbɔ, na wɔkasa ahantan so.?-y M’atamfo atwa me ho ahyia a awudi wɔ wɔn aniwa mu.?,yFa me hyɛ wo ntaban nwini no ase fi amumɔyɛfo nsam.+Da wo dɔ nwonwaso no adi na gye yɛn nkwa; wo nkyɛn mu de, atamfo rentumi nyɛ yɛn hwee. Bɔ me ho ban sɛnea wobɔ w’ani ho ban.e*CMebɔ mpae, O Onyankopɔn efisɛ, wugye me so; enti dan w’ani kyerɛ me, na tie me nsɛm..)WMenam wo kwan so daa, na mentoo kwan._(7Menka bɔne sɛnea afoforo yɛ no. Madi wo mmara so na mapae afi basabasayɛ kwan so.r']Wunim me koma mu. Woaba me nkyɛn anadwo; woahwehwɛ me mu nyinaa na woahu sɛ bɔnepɛ biara nni me mu.0&[Wubebu me bem efisɛ, wunim ade trenee.i% MO Awurade, tie me sufrɛ na bu atɛn; tie me su na boa me! Tie me mpaebɔ a efi adwene pa mu no.b$= Wobɛkyerɛ me kwan a ɛkɔ nkwa mu. Hu a mihu wo no hyɛ me anigye ne anika a ɛnsa da._#7 Efisɛ, wobɔ me ho ban fi owu tumi ase, na worennyaa nea wodɔ no mma ɔnkɔ asaman.O" Ɛno nti, mewɔ aseda ne anigye mu. Na mete nka sɛ mewɔ guankɔbea.T!!Minim sɛ Awurade ka me ho daa. Ɔbɛn me, na biribiara rentumi mpusuw me.] 3Mekamfo Awurade efisɛ, ɔkyerɛ me kwan, na edu anadwo a m’atiboa bɔ me kɔkɔ.FW’akyɛde a wode ma me yɛ nwonwa na ɛyɛ nneɛma pa nso.jMWo, Awurade, yɛ nea mewɔ nyinaa, na woma me nea ehia me nyinaa; me daakye asetena hyɛ wo nsa.yWɔn a wokodi anyame foforo akyi no twe ɔhaw brɛ wɔn ho. Merenkɔka wɔn afɔrebɔ ho, na merensom wɔn anyame nso.dAAwurade nkurɔfo a wɔyɛ pɛ wɔ gyidi mu no, wɔn na m’ani gye sɛ me ne wɔn bɛtena._7Meka kyerɛ Awurade se, “M’awurade ne wo; nneɛma a mewɔ nyinaa fi wo nkyɛn.”E Bɔ me ho ban, O Onyankopɔn; migye wo di sɛ me guankɔbea.xiƆma bosea a, onnye mfantom na wontumi nhyɛ n’afonom sɛ onni adansekurum. Nea ɔyɛ eyinom no tim hɔ daa.}sObu wɔn a Onyankopɔn apa wɔn no animtiaa, na odi wɔn a wotie Awurade no ni. Ɔkwan biara so, odi ne bɔhyɛ so.Rna ommu afoforo abomfiaa. Ɔnyɛ n’afɛfo bɔne na onni wɔn ho nseku.iKOnipa a otie Onyankopɔn wɔ biribiara mu no, na daa ɔyɛ ade trenee, na ne nsɛm yɛ nokware,e EAwurade, hena na ɔbɛkɔ w’asɔrefi? Hena na ɔbɛsom wɔ Sion, wo bepɔw kronkron no so?veMebɔ mpae sɛ, nkonim befi Sion aba Israel. Sɛ Awurade bɛsan agye Israel bio a, anka wɔn ani begye yiye.U#Nnebɔneyɛfo sɛe ɔhobrɛasefo nhyehyɛe, nanso Awurade ne ne guankɔbea.LNanso wɔbɛbɔ wɔn hu efisɛ, Onyankopɔn te wɔn a wotie no mu.7Awurade bisa se, “Enti wonnim? Saa nnebɔneyɛfo yi kyerɛ sɛ wonnim nea wɔreyɛ? Wɔbɔ me nkurɔfo korɔn na wɔtena ase nanso wɔmfɛre me.”taNanso wɔn nyinaa afom; wɔn nyinaa bɔne yɛ pɛ. Wɔn mu baako mpo nyɛ nea ɛteɛ; ɔbaako mpo nni hɔ.\1Awurade wɔ soro hwɛ adasamma mu sɛ obehu onyansafo a ɔsom no wɔ wɔn mu anaa. 9Nkwaseafo ka wɔ wɔn koma mu se, “Onyankopɔn bi nni hɔ.” Wɔn nyinaa yɛ atorofo na wɔayɛ bɔne akɛseakɛse; na wɔn mu baako mpo nyɛ papa.> w O Awurade, mɛto dwom ama wo efisɛ, woayɛ me adɔe.W ' Mede me ho to wo dɔ a ɛnsa da no so. M’ani begye efisɛ, wubegye me nkwa.] 3 Mma m’atamfo nka se, “Yɛadi ne so nkonim.” Mma wɔn ani nnnye m’asehwe ho._ 7 O Awurade, me Nyankopɔn, tew w’ani hwɛ me na bua me. Ma me ahoɔden; mma me nnwu.  Mentena ɔhaw mu nkosi da bɛn? Awerɛhow nhyɛ me koma ma awia ne anadwo nkosi da bɛn? M’atamfo nni me so nkonim nkosi da bɛn?l S Awurade, wo werɛ befi me akosi da bɛn? Daa nyinaa anaa? Wubehintaw wo ho afi me ho akosi da bɛn?O Efisɛ amumɔyɛfo nenam baabiara, na obiara kamfo wɔn amumɔyɛ no.W' O Awurade, bɔ yɛn ho ban daa, na kora yɛn so fi saa nnebɔneyɛfo no nsam.eC Awurade bɔhyɛ yɛ nokware. Ɛyɛ kronn sɛ dwetɛ a wɔahoa ho mpɛn ason wɔ fononoo mu.0Y Nanso, Awurade ka se, “Afei, mɛba efisɛ, wɔrehaw mmɔborɔfo, na wɔn a wɔakyere wɔn no nso repene wɔ wɔn yaw mu. Mɛbɔ wɔn ho ban sɛnea wɔhwehwɛ no.”wg “Yɛnam yɛn nsɛm so nya nea yɛhwehwɛ. Yɛbɛka nea yɛpɛ biara, na obiara rentumi nsiw yɛn ano” no.Z- O Awurade, ka tɛkrɛma a ɛdaadaa no nyinaa hyɛ. To ano a etu ne ho a ɛka se,Z- Wɔn nyinaa didi wɔn ho atoro. Wɔka nsɛm a ɛyɛ dɛ de sisi wɔn ho wɔn ho.K  Boa yɛn, Awurade! Ɛnkaa onipa pa baako mpo. Nokwafo nni hɔ bio.c? Awurade yɛ ɔtreneeni, na ɔdɔ nneyɛe pa enti, wɔn a wɔyɛ ade pa no, behu n’anim.u~c Ɔma gyabiriw a ɛredɛw, ne sufre a ɛrehyew ba nnebɔneyɛfo so, na ɔde mframa a emu wowɔ twe wɔn aso.n}U Ɔhwehwɛ nnipa pa ne nnebɔneyɛfo nyinaa mu pɛ, na asoɔdenfo de, ofi ne koma nyinaa mu kyi wɔn.|{ Awurade wɔ n’asɔrefi Kronkron no mu. N’ahengua wɔ soro. Ɔhwɛ nnipa fi baabiara, na onim nea wɔn nyinaa reyɛ.I{ Sɛ nneɛma mu kyekyɛ saa a, onipa pa rentumi nyɛ ho hwee.”z} efisɛ, nnebɔneyɛfo no afa wɔn tadua, na wɔde wɔn agyan no akyerɛ atreneefo so sɛ wɔbɛtow awɔ wɔn wɔ sum mu.y  Mewɔ gyidi wɔ Awurade mu sɛ obegye me nkwa. Ɛnyɛ nsɛnhunu sɛ moka kyerɛ me se, “Tu te sɛ anomaa kɔ mmepɔw so,nxU Wubetie mmɔborɔfo ne nyisaa su, na woabu wɔn bem sɛnea ɛbɛyɛ a ɔdasani renhunuhuna wɔn bio.Ew O Awurade, wubetie awiɛmfo mpaebɔ; wobɛhyɛ wɔn nkuran.]v3 Awurade yɛ ɔhene daa nyinaa. Wɔn a wɔsom anyame foforo no bɛyera n’asase so.wug Bubu nnebɔneyɛfo tumi wɔ wɔn bɔne mu. Twe wɔn aso wɔ wɔn bɔne a wɔayɛ no ho kosi sɛ wobegyae yɛ.t Nanso, wuhu; wuhu ɔhaw ne amanehunu na woasiesie wo ho sɛ wobɛboa. Onibie de ne ho hyɛ wo nsa. Woboa mmɔborɔfo daa.psY Adɛn nti na ɛsɛ sɛ ɔdebɔneyɛfo tia Onyankopɔn na ɔka kyerɛ ne ho se, “Ɔrentwe m’aso?”Er O Awurade, twe saa nne- bɔneyɛfo no aso! Kae amanehunufo.rq] Ɔdebɔneyɛfo no ka kyerɛ ne ho se, “Ɛmfa Onyankopɔn ho! Wabu n’ani agu so, na ɔrenhu me da!”Ap} Ɔde n’ahoɔden dodow no kyere ɔkrabirifo ka no hyɛ.zom Ɔtwɛn wɔ kokoam te sɛ gyata. Ɔda hɔ twɛn mmɔborɔfo. Ɔkyere wɔn n’afiri mu twe wɔn ase de wɔn kɔ.^n5 Ɔhintaw ne ho wɔ nkuraase pɛ sɛ okum atreneefo. Ɔtetɛw n’atamfo a wonni obi.Om Ne kasa yɛ nnome, atoro ne ahunahuna. Ɔtan ne bɔne wɔ ne kasa mu.Ml Ɔka kyerɛ ne ho se, “Merenni nkogu da; merentɔ ɔhaw mu da.”fkE Ɔdebɔneyɛfo di nkonim wɔ biribiara mu. Ɔnte Onyankopɔn atemmu ase. Ɔserew n’atamfo.Tj! Ɔdebɔneyɛfo mmu Awurade; n’ahantan mu, odwen sɛ Onyankopɔn ho nhia.Pi Ɔdebɔneyɛfo ani gye ne bɔne ho; oniberefo dome Awurade na ɔpo no.jhM Nnebɔneyɛfo yɛ ahantan na wɔtane mmɔborɔfo ani. Kyere wɔn wɔ wɔn mfiri a wɔasunsum mu.jg O O Awurade, adɛn nti na wowɔ akyirikyiri saa? Adɛn nti na wuhintaw wo ho mmere a yɛrehu amane?@f{ Ma wonsuro, O Awurade; na ma wonhu sɛ wɔyɛ adasamma.`e9 Bra, Awurade! Mma nnipa nnko nntia wo! Twe amanamanmufo bra w’anim na bu wɔn atɛn._d7 Ɛnyɛ daa na wobegyaw wɔn a ade ahia wɔn, na mmɔborɔfo anidaso renyera korakora.Jc Owu wɔ hɔ ma nnebɔneyɛfo ne wɔn a wɔpo Onyankopɔn nyinaa.dbA Awurade da ne ho adi sɛ ɔyɛ ɔtreneeni efisɛ, ɔma nnebɔneyɛfo no ara afiri yi wɔn.Sa Amanamanmufo atu amoa na wɔatɔ mu. Wɔn ara wɔn ankasa afiri ayi wɔn.` na matumi agyina nnipa a wɔwɔ Yerusalem anim, na maka nneɛma a mekamfo wo wɔ ho makyerɛ wɔn. M’ani begye efisɛ, woagye me nkwa.a_; O Awurade, hu me mmɔbɔ. Hwɛ amane a m’atamfo ma mihu. Gye me fi owu mu, O Awurade,`^9 Onyankopɔn kae amanehunufo. Ne werɛ mfi wɔn su, na ɔtwe wɔn a wɔhaw wɔn no aso.Z]- Monto ayeyi dwom mma Awurade a odi Sion so no. Monka nea wayɛ nkyerɛ amanaman.n\U Awurade, wɔn a wonim wo no de wɔn ho bɛto wo so. Na obiara a ɔba wo nkyɛn no nso, worennyaw no.R[ Awurade yɛ nea wɔretane n’ani guankɔbea ne amanehunu mu nkwagyebea.UZ# Ɔne atreneefo na edi wiase so; ɔnam atɛntrenee so na ebu amanaman atɛn.@Y{ Nanso Awurade di hene daa daa. Wasi n’atemmu ahengua.[X/ Woawie yɛn atamfo korakora; woasɛe wɔn nkurow, na wɔn ho nkae ayera korakora.QW Woabu amanamanmufo fɔ, na woasɛe nnebɔneyɛfo. Na worenkae wɔn bio.+VQ Wubu atɛntrenee, na woabu me bem.JU Sɛ m’atamfo hu wo a, wɔsan wɔn akyi. Wɔtetew hwehwe, wuwu.UT# Wo nti, mɛto dwom anigye so. Mɛto ayeyi dwom ama wo, Otumfoɔ Nyankopɔn.XS + Awurade, mifi me koma nyinaa mu makamfo wo. Mɛka anwonwade a woayɛ no nyinaa.JR  O Awurade, yɛn Awurade, wohu wo kɛseyɛ wɔ wiase mmaa nyinaa.:Qowim nnomaa ne ɛpo mu mpataa ne emu abɔde ka ho.*POa nguan ne anantwi ne wuram mmoa,ZO-Na wode no sii ade biara a wobɔe so panyin; wode no sii abɔde nyinaa so panyinONNa wobɔɔ no ɔketewa sen abɔfo, bɔɔ no anuonyam ne nidi abotiri.RMɔdasani ne hena a wokae no, na onipa ba nso ne hena a w’ani ku ne ho!kLOSɛ mehwɛ soro a wo ara woabɔ, ne sɛnea woatoto ɔsram ne nsoromma pɛpɛɛpɛ wɔ wɔn afa a,lKQMmofra ne nkokoaa kamfo wo. Woasiesie wo ho ama w’atamfo nyinaa; wusiw obiara a otia wo no kwan.iJ MO Awurade, yɛn Awurade, wo kɛseyɛ ada adi wiase mmaa nyinaa. Nkamfo a wɔkamfo wo no du soro.`I9Meda Awurade ase wɔ n’atɛntrenee ho. Meto ayeyi nnwom ma Awurade, Ɔsorosoroni no.WH'Enti wɔn ankasa wɔn bɔne na ɛtwe wɔn aso na wɔn basabasayɛ apira wɔn.:GoNa firi a wosum afoforo no, wɔn ara na eyi wɔn.UF#Sɛɛ na nnebɔneyɛfo dwen bɔne ho; wodwen ɔhaw ho na wɔaso nnaadaa mu.LE Ɔfa n’akode a ɛyɛ hu de ne bɛmma a ɛredɛw no sɔn wɔn so.fDE Na sɛ wɔansesa wɔn akwan a, Onyankopɔn bɛsew ne nkrante. Okuntun ne tadua mu siesie no.IC  Onyankopɔn yɛ ɔtemmufo treneeni a daa obu nnebɔneyɛfo fɔ.FB Onyankopɔn yɛ me hwɛfo. Ogye wɔn a wotie n’asɛm nkwa.zAm Woyɛ Onyankopɔn ɔtreneeni a wubu yɛn adwene ne yɛn apɛde atɛn. Siw nnebɔneyɛfo kwan na hyira atreneefo.S@Wone adasamma temmufo; enti O Awurade, di ma me efisɛ, wunim me mu fann.H? enti ma nnipa nyinaa mmetwa wo ho nhyia na fi soro di wɔn so.{>oSɔre wɔ w’abufuw mu, O Awurade! Sɔre tia m’atamfo abufuw. Ma wo ho so na boa me. Atɛntrenee na wohwehwɛ;i=Kma m’atamfo ntaa me nkyere me; ma wontwa me nhwe fam na wonkum me na wonnyaw me funu wɔ fam.F<anaa mebɔ me tamfo korɔn kwa a, anaa mayɛ eyinom mu bi a,z;mO Awurade me Nyankopɔn, sɛ mayɛ obi bɔne, anaasɛ mayi obi ama, anaasɛ mayɛ obi a ɔne me te yiye bɔne a,s:_Na wɔansoa me ankɔ sɛ obi a gyata akyere no a obiara rentumi nnye me nkwa na wɔatetew me mu asinasin.h9 KO Awurade, me Nyankopɔn, meba wo nkyɛn sɛ bɔ me ho ban. Gye me fi wɔn a wɔtaa me no nsam.Y8+ M’atamfo anim begu ase wɔ wɔn nkogu mu, na wɔapam wɔn wɔ basabasayɛ mu.67g Otie me su, boa me, na obetie me mpaebɔ nso.F6Mo nnebɔneyɛfo, montwe mo ho mfi me ho! Awurade tie me su.Y5+M’ani so yɛ me kusuu. Osu a m’atamfo ama masu nti, m’ani akyi ayɛ duru.^45Awerɛhow ama mayɛ mmerɛw. Daa anadwo me nusu fɔw me kɛtɛ ma me sumii nso fɔw.I3 Obi nkae wo wɔ asaman; hena na wofi asaman bɛba abɛkamfo wo?L2Bra na begye me nkwa, Awurade; w’ahummɔbɔ mu, yi me fi owu mu.a1;Na me nipadua nyinaa wɔ ɔhaw mu. O Awurade, mentwɛn nkosi da bɛn ansa na woaboa me?T0!O Awurade, mabrɛ; hu me mmɔbɔ. Ma me ahoɔden; m’ahoɔden nyinaa asa.4/ eAwurade, ntwe m’aso wɔ w’abufuwhyew mu.T.! Awurade, wuhyira wɔn a wotie w’asɛm. Wo dɔ bɔ wɔn ho ban sɛ kyɛm.-7 Nanso wɔn a wonya wo nkyɛn guankɔbea no ani gye; na daa wobetumi ato dwom anigye so. Bɔ wɔn a wɔdɔ wo no ho ban. Esiane wo nti, wɔwɔ anigye.4,a O Onyankopɔn, bu wɔn fɔ, na twe wɔn aso. Na ma wɔn adwemmɔne mfa wɔn nkɔ ɔsɛe mu. Esiane wɔn bɔne dodow ne tia a wɔsɔre tia wo no nti, pam wɔn fi w’anim.+ Nea m’atamfo ka no nnim. Ɔpɛ ara na wɔpɛ sɛ wɔsɛe me. Nnaadaa ne adɛfɛdɛfɛ wɔ wɔn nsɛm mu, nanso ne nyinaa yɛ awudisɛm.s*_Awurade, mewɔ atamfo bebree. Kyerɛ me kwan na menyɛ w’apɛde; kyerɛ me. Kyerɛ me kwan na memfa so.)Nanso esiane wo dɔ bebrebe nti, mitumi ba wo fi. Mitumi som wo wɔ w’asɔredan kronkron no mu, na mekotow wo wɔ nidi mu.A(}Wosɛe atorofo na wubu basabasayɛfo ne asisifo animtia.4'cWokyi ahantanfo na wukyi nnebɔneyɛfo nso.Y&+Wonyɛ Onyankopɔn a adebɔne sɔ w’ani, na womma bɔne ho kwan wɔ w’anim.U%#O, Awurade, wote me nne anɔpa. Owia pue a, mebɔ mpae na metwɛn wo mmuae.;$qMe Nyankopɔn ne me Hene, tie me sufrɛ na boa me.1# _O Awurade, tie me mpaebɔ ne m’ahomegu.L"Sɛ metɔ hɔ a, meda asomdwoe mu; O wo Awurade nko na hwɛ me so.f!ENanso anigye a woama me anya no dɔɔso sen wɔn aburow ne wɔn nsa a wobenya daakye nyinaa.O Nnipa bebree srɛ sɛ: “O Awurade, hyira yɛn na yɛ yɛn adɔe!”DBɔ afɔre a ɛfata ma Awurade, na fa wo werɛ hyɛ ne mu.W'Bɔ hu, na gyae bɔne yɛ; sɛ woda wo mpa so komm a, dwen eyi ho kɔ akyiri.RKae sɛ Awurade ayi atreneefo ama ne ho; na sɛ misu frɛ no a, otie me.`9Mobɛbɔ me ahohora akosi da bɛn? Mubedi nneɛma hunu ne nea enye akyi akosi da bɛn? 'O Onyankopɔn, woaka se meyɛ pɛ wɔ w’anim; daa wohwɛ me wɔ m’ahohia mu; enti mprempren tie me sufrɛ. Hu me mmɔbɔ. Tie me mpaebɔ.GEfisɛ, nkwagye fi Onyankopɔn. Na ohyira ne nkurɔfo nyinaa.Mesu mafrɛ no se, “Sɔre, O Awurade! Gye me nkwa, o me Nyankopɔn!” Na bobɔ m’atamfo nyinaa abogye. Na bubu nnebɔneyɛfo se.OƐwom sɛ mprempren atamfo ɔpedu atwa me ho ahyia de, nanso minsuro.Y+Metɔ hɔ da, na anadwo no nyinaa, Awurade bɔ me ho ban ma minyan asomdwoe mu.[/Misu mefrɛɛ Awurade, na ɔtee me nka wɔ n’asɔredan a ɛwɔ Yerusalem no mu.Nanso, Awurade, wone me kyɛm, m’anuonyam ne m’anidaso. Wo nko ara na wubetumi apagyaw me ti a masi no ase aniwu mu no.6gBebree no ara ka se Onyankopɔn remmoa me da.Z /O Awurade, nnipa bebree tia me. Nnipa pii pɛ sɛ wɔhaw me. Mewɔ atamfo bebree.{ Momma mo ho mpopo na monkotow no. Sɛ anyɛ saa a, ne bo befuw na moawu prɛko pɛ. Nhyira nka wɔn a woguan kɔtoa no.#A Mobɛsom Awurade osuro mu.U# Mo ahene, muntie saa kɔkɔbɔ yi. Mo a mudi aman so wɔ wiase, munsua sɛ:Q Wode dade poma bedi wɔn so, na woabobɔ wɔn sɛ ɔnwemfo nhina.’“W'Bisa me na mede wiase aman nyinaa bɛhyɛ wo nsa; asase nyinaa bɛyɛ wo dea. Nea wasi no hene no bua se, “Mɛka asɛm a Awurade apae mu aka no. Ɔka kyerɛɛ me se, ‘Woyɛ me babarima; ɛnnɛ mayɛ w’agya.E Ɔka se, “Masi me hene wɔ Sion bepɔw kronkron no so.”> wƆbɔ wɔn kɔkɔ abufuw so, yi wɔn hu abufuhyew mu.S Nanso Awurade te n’ahengua so serew, di wɔn nhyehyɛe hunu no ho fɛw.P Wɔka se, “Momma yɛntwe yɛn ho mfi wɔn mmara ne wɔn tumi ase.”_7Wɔn ahemfo asɔre, wɔn sodifo ka bom bɔ pɔw tia Awurade ne ɔhene a wɔayi no no.\ 3Adɛn nti na amanaman hyehyɛ adɔnyɛ ho? Adɛn nti na nnipa bɔ pɔw a ɛho nhia?i MAwurade kyerɛ atreneefo kwan, na ɔbɔ wɔn ho ban. Na nnebɔneyɛfo de, wɔrekɔ wɔn sɛe mu.P Onyankopɔn bebu nnebɔneyɛfo fɔ, na wɔatew wɔn afi ne nkurɔfo ho.H  Nanso nnebɔneyɛfo nte saa; wɔte sɛ ntɛtɛ a mframa bɔ gu. Ɔte sɛ nnua a enyin wɔ asuten ho, na ɛsow aba bere a ɛsɛ mu a ne nhaban no nguan. Odi nkonim wɔ biribiara a ɔyɛ mu.U %Na mmom, ɔde anigye di Awurade mmara so, na odwen ho awia ne anadwo nyinaa.| uNhyira nka onipa a ontie nnebɔneyɛfo afotu, na onni nnebɔneyɛfo nneyɛe akyi, na onni wɔn a wodi fɛw nso akyi. M8~~!}}N||o|({{d{zzYzyqxxrxGwwwvvXuuuu=uttStsscsrr;qqqpp[pooMnn_mmmNm llMkkxjjj:iiiNhhggzgffeeWdd@ccFbbZb a}a ``__d_^^e^ ]]p]"\\l\;[[[PZZZbZYYtYAAA2@@@G@??^>>>Y>==e<<<;;;;#::999t9688877C666L555w5444P4%333R22b2111!000n0///..<--],,,c,++S***5))7(''4&&t&%G$$###N#"o!! i -v(@]'/"')P~6^&$ U Y  g I 5x*Q6_(7.Onyankopɔn te saa kurow no mu, na obiara rensɛe no da; anɔpahema, ɔbɛba abɛboa.]'3.Asu bi wɔ hɔ a ɛde ahokeka ba Onyankopɔn kurow mu, Ɔsorosoroni kronkron no fi.N&.Sɛ ɛpo huru so anibere so na nkoko wosow nhuruso no mu a, saa ara.g%G.Enti sɛ asase rewosow koraa a, yensuro, na sɛ mmepɔw tutu kogu ɛpo bon mu nso a, saa ara.e$ E.Onyankopɔn ne yɛn guankɔbea ne yɛn ahoɔden a wasiesie ne ho sɛ ɔbɛboa ɔhaw bere mu.n#U-Me dwom yi bɛma din a woagye no atena hɔ daa daa, na obiara bɛkamfo wo nna a ɛreba no nyinaa mu.}"s-Wo, me hene, wobɛwo mma bebree a wobedi wɔn nenanom ade sɛ ahemfo, na wobɛyɛ wɔn adedifo wɔ asase so nyinaa.E!-Wɔde ahosɛpɛw ne anigye na ɛkɔɔ ɔhene no ahemfi hɔ. }-Ɔhyɛ n’atade pa yi na wɔde no kɔmaa ɔhene a n’ayeforo mmaawa di n’akyi a, wɔde wɔn nyinaa kɔmaa ɔhene no.nU- Ɔhene babea no wɔ ahemfi hɔ. Ne ho yɛ fɛ papa bi. Wɔde sikakɔkɔɔ asaawa na ɛpam n’atade.I - Nnipa a wofi Tiro bɛbrɛ wo akyɛde. Adefo bɛdɛfɛdɛfɛ wo.V%- W’ahoɔfɛ bɛma ɔhene adɔ wo; ɔno ne wo wura, enti ɛsɛ sɛ wutie no.]3- Ɔhene yere ayeforo, tie asɛm a meka; ma wo werɛ mfi wo nkurɔfo ne w’abusuafo.- Ahemfo mmabea na wɔka mmea a wɔwɔ wo fi ho, na w’ahengua nifa so na ɔhemmea gyina a ɔhyɛ sikakɔkɔɔ a ɛyɛ fɛ yiye agude.zm-Kurobow ne pɛperɛ hua wɔ wo ntade mu. Nnwomhyehyɛfo gye w’ani wɔ ahemfi a wɔde asonse asiesie hɔ no mu.-wodɔ ade trenee na wukyi ade bɔne. Ɛno nti na Onyankopɔn, wo Nyankopɔn ayi wo de ahotɔ ahyira wo asen ɔhene biara no.a;-Ahemman a Onyankopɔn de ama wo no bɛtena hɔ daa daa. Wode nokware di wo nkurɔfo so;Z--Wo bɛmma ano yɛ nnam; ɛwowɔ w’atamfo koma mu; aman hwe ase wɔ wo nan ase.q[-Kɔ w’anim tumi ne nkonimdi so fa bɔ nokware ne papa ho ban. W’ahoɔden bɛma woadi nkonim akɛse!K-Fa wo nkrante, ɔhene kɛse; w’anim yɛ nyam na woyɛ otumfoɔ.Y+-W’ahoɔfɛ twa mmarima nyinaa mu. Wo kasa yɛ dɛ. Onyankopɔn ahyira wo daa.# A-Nsɛm a ɛyɛ dɛ hyɛ m’adwene ma bere a merehyehyɛ saa dwom yi ama ɔhene no. Ɛte sɛ ɔkyerɛwfo pa kyerɛwdua, anwensɛm ayɛ pɛ me tɛkrɛma so.H ,Bɛboa yɛn! Esiane ɔdɔ a wodɔ yɛn daa nti, gye yɛn nkwa.D,Wɔapɛkyɛw yɛn wɔ fam. Yegu mfutuma mu a wodi yɛn so.]3,Adɛn nti na wode wo ho ahintaw yɛn? Mma wo werɛ mmfi yɛn amanehunu ne yɛn haw!R,Keka wo ho, Awurade! Adɛn nti na woada? Sɔre! Nnyaw yɛn afebɔɔ saa!<s,Nanso wo nti na daa nyinaa wokum yɛn sɛ nguan no.F ,anka nea ɛbɛyɛ biara wubehu. Efisɛ, wunim yɛn nsusuwii.D ,Sɛ yegyaee yɛn Nyankopɔn som kɔsom anyame foforo bi a,] 3,Nanso wugyaa yɛn wɔ nkekaboa mu a mmoa biara mfi baabi. Wugyaa yɛn sum kabii mu./ Y,Yennii wo huammɔ. Yemmuu wo mmara so.m S,Eyinom nyinaa aba yɛn so, nanso yɛn werɛ mfi wo, na yemmuu apam a wo ne yɛn hyehyɛe no nso so.5e,fi m’atamfo ne wɔn a wokyi me kasatia mu.2_,Daa na m’anim agu ase. Ahohora adura meP,Woama yɛn anim agu ase wɔ aman anim. Wɔwosow wɔn ti de serew yɛn.M, Yɛn afipamfo huu nea woyɛɛ yɛn, na wodii yɛn ho fɛw, serewee.P, Wotɔn wo ara wo nkurɔfo aboɔmmerɛw sɛnea wɔn ho nni mfaso biara.R, Woama kwan ama wɔakum yɛn sɛ nguan. Wopetee yɛn amanfrafo nkurow so.=u, Woama yɛaguan yɛn atamfo ama wɔafa yɛn agyapade.]3, Nanso afei woatwe wo ho sɛ wonni yɛn so. Afei wo ne yɛn asraafodɔm no nkɔ bio.5e,Yɛbɛkamfo wo daa na yɛada wo ase daa daa.K,Nanso woagye yɛn afi yɛn atamfo nsam adi wɔn a wɔtan yɛn so.I~ ,Memfa me ho nto m’agyan anaa me nkrante so sɛ ennye me nkwa.0}[,na yɛnam wo tumi so di yɛn atamfo so.F|,Woyɛ me hene ne me Nyankopɔn; wokyɛ wo nkurɔfo nkonimdi,>{u,Wo nkurɔfo amfa wɔn nkrante na edii asase no so. Ɛnyɛ wɔn tumi so na wɔnam dii so. Wo tumi ne w’ahoɔden, ɔka a wokae se wobɛba hɔ no na ɛdaa ɔdɔ a wodɔ wɔn no adi.z',sɛnea wopamoo abosonsomfo na wobɔɔ wo nkurɔfo atenase wɔ wɔn asase so no, sɛnea wotwee aman foforo aso, na womaa wo de nyaa nkɔso no.9y m,Yɛate wɔ yɛn ankasa yɛn asom, O Onyankopɔn. Yɛn nenanom aka ho asɛm akyerɛ yɛn; nneɛma akɛse a woyɛe wɔn bere so no nyinaa, wɔaka akyerɛ yɛn; saa tete mmere no:x5+Adɛn nti na me werɛ ahow saa? Adɛn nti na me ho yeraw me saa? Mede me ho bɛto Onyankopɔn so, na bio mɛkamfo no, m’agyenkwa ne me Nyankopɔn.w/+Afei mɛkɔ w’afɔremuka no anim, O Onyankopɔn; wo mu na m’ahotɔ fi. Mɛbɔ me sanku na mato dwom makamfo wo, O Onyankopɔn, me Nyankopɔn.zvm+Soma wo hann ne wo nokware na enni m’anim mfa me mmra Sion, wo bepɔw Kronkron no so ne wo fi a wote mu no mu.{uo+Wone me hwɛfo. Adɛn nti na woagyaw me? Adɛn nti na ɛsɛ sɛ mekɔ so hu amane wɔ m’atamfo atirimmɔden mu?kt Q+O Onyankopɔn, bu me bem na gye me fi nnebɔneyɛfo nsam; gye me fi atorofo ne nnebɔneyɛfo nsam!s/* Adɛn nti na me werɛ ahow saa? Adɛn nti na me ho yeraw me? Mede me ho bɛto Onyankopɔn so, na bio, mɛkamfo no, m’agyenkwa ne me Nyankopɔn.]r3* Wɔn kasatia abubu me; sɛ wɔkɔ so bisa me se, “Wo Nyankopɔn no wɔ he?” no.q!* Mibisa wo, Awurade, me gyefo se, “Adɛn nti na wo werɛ afi me? Adɛn nti na ɛsɛ sɛ mekɔ so hu amane wɔ m’atamfo atirimmɔden mu?upc*Awurade nkyerɛ ne daa dɔ no nnɛ sɛnea ɛbɛma mato dwom anadwo abɔ me kra ho mpae akyerɛ Onyankopɔn.co?*W’asorɔkye abu afa me so, na awerɛhow ahyɛ me so sɛ nsuyiri, sɛ nsuworo a egyigye.}ns*O’ me Nyankopɔn, awerɛhow ahyɛ me kra so, enti mefi Yordan asase so, Hermon Bepɔw ne Misar Bepɔw so akae wo.m*Adɛn na me werɛ ahow? Adɛn na nsɛm rehaw me? Mede m’ani bɛto Onyankopɔn so, na bio, mɛkamfo no, m’agyenkwa ne me Nyankopɔn.Fl*Sɛ mekae mmere bi a atwam no a, ɛhye me koma mu; bere a me ne nnipakuw kɔɔ Onyankopɔn fi na midii wɔn anim bere a yɛnam na wɔde anigye ne ahosɛpɛw to dwom yi Onyankopɔn ayɛ no.vke*Misu awia ne anadwo na nusu nko ne m’aduan. Bere nyinaa m’atamfo bisa me se, “Wo Nyankopɔn wɔ he?”djA*Wo ho sukɔm de me. Onyankopɔn teasefo, bere bɛn na metumi akɔ akɔsom wo wɔ w’anim?yi m*Onipa a wɔatwa no asu mpaebɔ Sɛnea ɔforote pere hwehwɛ nsu no, saa ara na mepere hwehwɛ wo, O Onyankopɔn.Th!) Kamfo Awurade, Israel Nyankopɔn. Kamfo no nnɛ ne daa nyinaa! Amen! Amen!Pg) Wobɛboa me efisɛ, meyɛ ade trenee. Wode me besie wo nkyɛn daa daa.;fq) Wɔrenni me so nkonim na minim sɛ w’ani sɔ me.Ke) Hu me mmɔbɔ, Awurade, na sa me yare, na metua m’atamfo so ka.cd?) Mpo, me yɔnko pa ara a mede me ho too ne so; nea me ne no too nsa didii, asɔre atia me.Nc)Wɔka se, “Ne yare no mu yɛ den. Ɔrensɔre mfi ne mpa so bio.”rb])Wɔn a wɔtan me no keka me ho asomsɛm kyerɛ wɔn ho wɔn ho. Wɔbɔ wɔn tirim ka nea ennim fa me ho.oaW)Wɔn a wobehu me no nyɛ nokwafo. Wɔboa nsɛm a ennim wɔ me ho no ano na wɔakɔka wɔ mmaa nyinaa.R`)M’atamfo ka atirimmɔdensɛm fa me ho. Wɔpɛ sɛ miwu na werɛ fi me.T_!)Mekae se, “Mayɛ bɔne atia wo, Awurade; hu me mmɔbɔ na sa me yare.”<^s)Awurade bɛboa wɔn wɔn yare mu na wasa wɔn yare. ] )Awurade bɛbɔ wɔn ne wɔn nkwa ho ban de wɔn asie. Ɔbɛma wɔn ahotɔ wɔ asase no so. Ɔrennyaa wɔn mma wɔn atamfo tumi._\ 9)Nhyira nka wɔn a ahiafo asɛm yɛ wɔn asɛnhia. Awurade bɛboa wɔn wɔ wɔn haw mu.~[u(Mayɛ mmerɛw, na ahia me, O Awurade, nanso wo werɛ mfi me. Wone m’agyenkwa ne me Nyankopɔn; yɛ ntɛm begye me!Z(Ma wɔn a wɔba wo nkyɛn no ani nnye na wonni ahurusi. Ma wɔn a wɔda wo nkwagye no so ase no nka daa se, “Awurade yɛ ɔkɛse!”HY (Wɔn a wodi me ho fɛw no, ma wɔn koma ntu wɔ wɔn nkogu ho.X5(Wɔn a wɔpɛ sɛ wokum me no, ma wonni wɔn so na wɔn adwene nyɛ basabasa. Ma wɔn a me haw nti wɔn ani agye no, ntew nsan na wɔn anim ngu ase.0W[( Gye me nkwa, Awurade! Boa me mprempren!,VQ( Ɔhaw bebree atwa me ho ahyia; ɛdɔɔso a merentumi nkan! Me bɔne adɔɔso, enti afei minhu ade bio. Ɛdɔɔso sen me tinhwi a ɛwɔ me tiri so; enti mapa abaw.qU[( Awurade, minim sɛ worennyae ahummɔbɔ a wuhu me no da. Wo dɔ ne wo nokware no begye me nkwa daa daa.6Te( Memfaa nkwagye ho asɛm no nsiei. Daa meka wo nokware ne boa a woboa ho asɛm. Wo nkurɔfo bɔ gua a, menka m’ano ntom wɔ wo nokware ne pɛ a daa wopɛ yɛn asɛm no ho.pSY( Wo nkurɔfo nyinaa bɔ gua a, Awurade, meka asɛmpa no se, wugye yɛn nkwa. Wunim sɛ merennyae ka da.cR?(M’ani gye sɛ meyɛ w’apɛde, me Nyankopɔn! Mede wo nkyerɛkyerɛ sie me koma mu.”WQ'(enti mibuae se, “Me ni; nsɛm a wokae se minni so no wɔ Mmara nhoma no mu. 'Mekae se, “Nea meyɛ biara, mɛhwɛ yiye na meremma me tɛkrɛma nyɛ bɔne; sɛ ɔdebɔneyɛfo bɛn me a, merenka hwee.”1=]&Boa me mprempren, Awurade, m’agyenkwa.;<q&Nnyaw me, O Awurade. Nkɔ akyiri, O me Nyankopɔn!Y;+&Wɔn a wɔde bɔne tua papa ka no tia me efisɛ, mebɔ mmɔden sɛ mɛyɛ papa.P:&M’atamfo wɔ apɔwmuden ne ahoɔden. Bebree wɔ hɔ a wɔtan me kwa.*9O&Meka me bɔne. Ɛma me werɛ how.08[&Mereyɛ ahwe ase enti mewɔ yaw mu daa.[7/&Mma m’atamfo ani nnye m’amanehunu ho. Mma wɔmmfa m’asehwe nhoahoa wɔn ho.[6/&Nanso mede me ho to wo so, O Awurade; na wo, O Awurade me Nyankopɔn, wubebua me.85k&Mete sɛ obi a ɔmma mmuae efisɛ, mente asɛm.G4& Mete sɛ ɔsotifo; mente asɛm. Mete sɛ mumu; mintumi nkasa.3& Wɔn a wɔpɛ sɛ wokum me no, sum me firi na wɔn a wɔpɛ sɛ wopira me no, hunahuna me; wonnyae sɛ wɔpɛ me bɔne da.e2C& Me nnamfo ne m’afipamfo remmɛn me; m’akuru nti, m’abusuafo mpo twe wɔn ho fi me ho.<1s& Me koma repere. M’ahoɔden asa na m’aniwa adum.D0& O Awurade, wunim nea me kɔn dɔ. Wote m’apinisi nyinaa.J/ &Mabrɛ a mapɛkyɛw koraa. Me koma redi yaw na yaw ama merepene.(.K&Atiridii rekum me. Mereyɛ awu.;-q&Makotow ma wɔabubu me. Mitwa agyaadwo daa nyinaa.>,w&Esiane sɛ magyimi nti, m’akuru bɔn na ɛreporɔw.?+y&Me bɔne reyiri fa me; ɛyɛ adesoa a emu yɛ me duru.c*?&W’abufuw no nti mewɔ yaw a ano yɛ den mu. Me bɔne nti, ɔyare adidi me honam nyinaa.5)e&Wode w’agyan apira me. Woabɔ me ahwe fam.2( a&O Awurade, ntwe m’aso wɔ w’abufuw mu!e'C%(Ɔboa wɔn, gye wɔn; ogye wɔn fi nnebɔneyɛfo nsam efisɛ, wɔde no yɛ wɔn guankɔbea.F&%'Awurade gye atreneefo nkwa na ɔbɔ wɔn ho ban fi amane mu.K%%&nanso nnebɔneyɛfo de, wɔsɛe wɔn koraa na wɔpopa wɔn asefo.]$3%%Hwɛ sɛnea onipa pa no brɛ n’ani ase hwɛ ɔtreneeni no. Ɔsomdwoeni wɔ asefo,N#%$Akyiri yi, mefaa hɔ nanso manhu no. Mehwehwɛɛ no, nanso manhu no.l"Q%#Bere bi na minim ɔdebɔneyɛfo bi a na ɔtane nnipa ani. Ɔkorɔn sen obiara te sɛ Lebanon sida.!%"Ma w’ani nna Awurade so na di ne mmara so; ɔde asase no bɛma wo de ahyɛ wo anuonyam, na wubehu sɛ wɔbɛpam ɔdebɔneyɛfo no.Y +%!nanso, Awurade nnyaa no mma ne tamfo tumi, anaa ɔmma wommu no fɔ wɔ asennii.B% Ɔdebɔneyɛfo dɛɛdɛɛ ɔtreneeni hwehwɛ sɛ okum no,;q%Ɔde ne Nyankopɔn mmara sie ne koma mu a ommu so.7i%Ɔtreneeni nsɛm mu wɔ aba, na daa ɔyɛ pɛ.<s%Atreneefo benya asase no na wɔatena so daa nyinaa.%Efisɛ, Awurade pɛ nea ɛteɛ, na onnyaw ne nkurɔfo a wogye no di. Ɔbɔ wɔn ho ban daa nyinaa. Nanso ɔbɛpam nnebɔneyɛfo asefo.U#%Twe wo ho fi bɔne ho na yɛ papa na w’asefo bɛtena asase no so daa daa.G%Bere biara ɔma kwa, na ɔfɛm afoforo; na ne mma yɛ nhyira.}s%Mabɔ akora mprempren. Matena ase akyɛ nanso minhuu ɔtreneeni a Awurade agyaa no da, anaasɛ ne mma resrɛ aduan.F%Sɛ wɔhwe ase a wɔrenka fam efisɛ, Awurade bɛma wɔn so.L%Awurade yɛ ɔkwankyerɛfo, na ɔbɔ wɔn a wɔsɔ n’ani ho ban.`9%Wɔn a Awurade ahyira wɔn no na wɔbɛfa asase no na wɔapam wɔn a wɔadome wɔn no.V%%Ɔdebɔneyɛfo bɔ bosea, nanso ontumi ntua da, nanso ɔtreneeni yɛ ayamye!kO%Nanso nnebɔneyɛfo bewuwu. Awurade atamfo bɛyera te sɛ wuram nhwiren; wɔbɛyera te sɛ wusiw.N%Wɔrenhu amane bere bɔne mu. Ɔkɔm kɛse mu wobedidi ama aso wɔn.L%Awurade hwɛ wɔn a wotie no, na asase no bɛyɛ wɔn dea daa daa.Q%efisɛ, Awurade begye nnebɔneyɛfo ahoɔden na wabɔ atreneefo ho ban.J %Kakra a ɔtreneeni wɔ no som bo sen nnebɔneyɛfo ahonya nyinaaM%Nanso wɔn ankasa nkrante ano na wobewuwu, na wubebu wɔn tadua mu.e C%Ɔdebɔneyɛfo twe ne nkrante na ɔkoa ne tadua mu de kum ahiafo, mmɔborɔfo ne atreneefo.X )% Nanso Awurade serew nnebɔneyɛfo efisɛ, onim sɛ ɛrenkyɛ na wɔasɛe wɔn.K % Ɔdebɔneyɛfo wowɔ ɔtreneeni ase, na ɔde ɔtan aniwa hwɛ no.= u% ahobrɛasefo nsa bɛka asase no na wɔanya asomdwoe.Q % Ɛrenkyɛ, nnebɔneyɛfo bɛyera. Wobɛhwehwɛ wɔn nanso worenhu wɔn;S% Wɔn a wogye Awurade di no benya asase no; na wɔbɛpam nnebɔneyɛfo no.>w%Nni awerɛhow na mma wo bo mmfuw; ɛde ɔhaw na ɛba.%Tɔ wo bo ase na twɛn nea Awurade bɛyɛ; mma obi a odi yiye anaa wɔn a wodi nkonim wɔ wɔn bɔne mu ho asɛm nnhaw wo.?y%ɔbɛma wo treneeyɛ ada adi te sɛ owigyinae mu awia.?y%Fa wo ho ma Awurade; fa wo ho to no so na ɔbɛboa wo;F%Hwehwɛ ahotɔ wɔ Awurade mu na ɔbɛma wo nea wo koma pɛ.S%Fa wo ho to Awurade so na yɛ papa. Tena asase no so na bɔne amma wo so.J %Wɔbɛhyew te sɛ sare a awo. Wobewu te sɛ afifide a atwintwam.Y -%Mma wo werɛ nnhow wɔ nnebɔneyɛfo ho; mma w’ani mmmere wɔn a wɔyɛ bɔne.Z-$ Hwɛ baabi a nnebɔneyɛfo atetew ahwe. Wɔn na wɔdeda hɔ a wontumi nsɔre no.H~ $ Mma ahantanfo mma me so; anaa mma nnebɔneyɛfo mma me nnguan.>}w$ Kɔ so dɔ wɔn a wonim wo no, na yɛ atreneefo papa.?|y$ Wone nkwa nyinaa ti, esiane wo hann nti, yehu hann no.Q{$Yedi nnuan bebree a wode ma yɛn no. Woma yɛnom w’adom asuten no mu.bz=$O Onyankopɔn, wo dɔ a ɛnsa da no som bo! Yenya guankɔbea wɔ wo ntaban nwini no ase.oyW$Wo trenee hɔre te sɛ mmepɔw. W’atɛntrenee mu dɔ sɛ ɛpo mu. Nnipa ne mmoa nyinaa hyɛ wo nsa.Lx$Awurade, wo dɔ a ɛnsa da no du sorosoro. Wo nokware du sorosoro.owW$Ɔda mpa so no, na ɔredwen bɔne ho. Biribiara nni hɔ a ɔyɛ a, eye. Na ɔmpɛ sɛ ogyaa bɔneyɛ.[v/$Ne kasa yɛ bɔne na atoro ahyɛ no ma; afei ɛnyɛ ade a nyansa wɔ mu na ɔyɛ._u7$Esiane sɛ odwen n’ankasa ho nti, osusuw sɛ Onyankopɔn renhu ne bɔne mmu no fɔ.bt ?$Bɔne kasa kyerɛ ɔdebɔneyɛfo ma edu ne koma mu pɛɛ; ɔpa Onyankopɔn na onni no ni.Bs#Na mɛpae mu maka wo treneeyɛ na mɛkamfo wo daa nyinaa.r#Ma wɔn a wɔpɛ sɛ wohu sɛ wɔagyaa me no nteɛteɛm ahosɛpɛw so se, “Awurade so! N’ani sɔ ne somfo nkonimdi.”!q;#Ma wɔn a wodi ahurusi wɔ m’amanehunu ho no nni nkogu koraa, na wɔn adwene nyɛ basabasa; ma aniwu ne animguase nka wɔn a wɔka se woye sen me no.[p/#Mma wonnsise wɔn ho se, “Yɛapam no afi yɛn ho, na saa na na yɛrehwehwɛ!”goG#Woyɛ ɔtreneeni; O Awurade, enti bu me bem. Mma m’atamfo nni ahurusi wɔ m’amanehunu ho.Un##Keka wo ho, O Awurade, na bɔ me ho ban. Sɔre, me Nyankopɔn, na ka ma me.Zm-#Nanso wo, O Awurade, woahu eyi. Enti nyɛ komm, Awurade; ntew wo ho nkɔ akyiri!^w#Wosum me firi kwa na wotuu amoa tenten sɛ mentɔ mu.\]1#Ma wɔn akwan nnuru sum na emu nyɛ toro bere a Awurade bɔfo bɔ wɔn hwe fam no!P\#Ma wɔnyɛ sɛ ntɛtɛ a mframa bɔ gu wɔ bere a Awurade taa wɔn no![-#Wɔn a wɔpɛ sɛ wokum me no, di wɔn so na gu wɔn anim ase! Na wɔn a wɔyɛ adwene tia me no ma wɔnsan wɔn akyi na wɔn adwene nyɛ basaa.XZ)#Ma wo peaw ne w’abonnua so tia wɔn a wɔtaa me. Ka kyerɛ me se wubegye me.,YS#Fa wo kyɛm ne wo nkatabo begye me.EX #Tia wɔn a wotia me, Awurade, na ko tia wɔn a wɔko tia me!PW"Awurade begye ne nkurɔfo nkwa. Wɔn a woguan toa no no wɔn ho renka.GV"Bɔne kum ɔdebɔneyɛfo. Wɔbɛtwe wɔn a wɔtan trenee aso.=Uu"Awurade kora ne so koraa a ne dompe baako mpo remmu.JT "Ɔhaw bebree to onipa pa; nanso, Awurade gye no fi ne nyinaa mu.MS"Awurade bɛn wɔn a wɔapa abaw. Ogye wɔn a wɔn anidaso asa nkwa.JR "Atreneefo frɛ Awurade na otie; ogye wɔn fi wɔn haw nyinaa mu.SQ"Nanso nnebɔneyɛfo de, otia wɔn; nti sɛ wowu a, ɛnkyɛ, wɔnkae wɔn.8Pk"Awurade hwɛ atreneefo na otie wɔn sufrɛ nso.TO!"Munnyae bɔne yɛ na monyɛ papa; momfa mo koma nyinaa ntiw asomdwoe akyi./NY" Ɛnne munnyae bɔne kasa ne atoro twa.AM}" Mopɛ sɛ motena anigye mu? Mopɛ nkwa tenten ne ahotɔ?^L5" Me nnamfonom nkumaa, mummetie me, na menkyerɛ mo sɛnea mobɛhyɛ Awurade anuonyam.gKG" Agyata mpo, sɛ wonnya aduan a, ɔkɔm de wɔn; nanso wɔn a wotie Awurade no hwee nhia wɔn.ZJ-" Awurade nkurɔfo nyinaa muntie no. Wɔn a wotie no no, nya nea ehia wɔn nyinaa.XI)"W’ankasa hwɛ ye a Awurade ye. Nhyira nka wɔn a wonya guankɔbea wɔ ne mu.PH"Wɔn a wotie Awurade no, ne bɔfo wɛn wɔn, na ogye wɔn fi amane mu.KG"Onnibie frɛ no na ogye wɔn so; ogye wɔn fi wɔn haw nyinaa mu.PF"Wɔn a wɔhyɛ wɔn so hwɛ no na wɔn ani gye; wɔrenni wɔn huammɔ.AE}"Mefrɛɛ Awurade na ogyee me so; oyii me fii me suro mu.HD "Mo ne me nkamfo Awurade kɛseyɛ; momma yɛmmom nkamfo ne din!fCE"Mɛkamfo no wɔ nea wayɛ ama me no ho. Wɔn a wɔhyɛ wɔn so nyinaa ntie na wɔn ani nnye!5B g"Mɛda Awurade ase daa! Merennyae no kamfo da.cA?!Ma wo dɔ a wodɔ yɛn daa no nka yɛn ho, Awurade, wɔ bere a yɛde yɛn ho to wo so yi.<@s!Ne nti, yɛn ani agye. Yegye ne din kronkron no di.F?!Yɛn ani da Awurade so. Ɔyɛ yɛn guankɔbea ne yɛn boafo.;>q!Ogye wɔn fi owu mu. Ɔkɔm kɛse mu, ɔhwɛ wɔn.S=!Awurade hwɛ wɔn a wotie no ne wɔn a wɔde wɔn ho to ne dɔ no so daa.W<'!Ɔsa mu apɔnkɔ ho nni mfaso wɔ nkonimdi mu. Wɔn ahoɔden ntumi nnye nkwa.k;O!Ɛnyɛ ɔhene asraafo tumi so na ɔnam di nkonim. Ɛnyɛ ɔsraani ahoɔden so na ɔnam di nkonim.3:a!Onim wɔn komam na onim nea wɔyɛ nyinaa.D9!Ofi baabi a odi hene no hwɛ wɔn a wɔte asase so nyinaa..8W! Awurade hwɛ adasamma nyinaa fi soro.`79! Asomdwoe nka kurow a ne Nyankopɔn ne Awurade. Nhyira nka nnipa a wayi wɔn sɛ ne de!P6! Nanso, ɔno de, ne nhyehyɛe wɔ hɔ daa. Ne botae wɔ hɔ daa nyinaa.K5! Awurade maa amanaman nsusuwii kae. Wamma wɔanyɛ wɔn nhyehyɛe.D4! Ɔkasae na wɔbɔɔ asase; na ne tumi mu na biribiara bae.R3!Asase sofo nyinaa, munsuro Awurade! Wiasefo nyinaa, monhyɛ no anuonyam.V2%!Ɔboaa ɛpo nyinaa ano koguu faako. Ɔtoo ɛpo hahanaa no mu wɔ n’akorae.c1?!Awurade nam ne tumi so na ɔbɔɔ soro, owia, ɔsram ne nsoromma a efi n’anom asɛm so.Q0!Awurade dɔ nea ɛyɛ trenee na ɛyɛ pɛ. Ne dɔ hyɛ asase so ma daa.B/!Awurade nsɛm yɛ nokware na ne nnwuma biara nni huammɔ.V.%!Monto dwom foforo mma no. Momfa nyansa mmɔ sanku no na monteɛm ahurusi so!Y-+!Monna Awurade ase wɔ asanku so na momfa asanku a nhama gu so nto nnwom mma no.f, G!Mo a moyɛ atreneefo, nea Awurade ayɛ nti, monteɛm nni ahurusi; mo a mutie no, monkamfo no.+ Mo a moyɛ atreneefo no, momma mo ani nnye na munni ahurusi wɔ nea Awurade ayɛ no ho. Mo a mutie no, monteɛm nni ahurusi!n*U Ɔdebɔneyɛfo behu amane, nanso wɔn a wɔde wɔn ho to Awurade so no benya ogye afi ne daa dɔ mu. ) Monnyɛ sɛ ɔpɔnkɔ anaa afurumpɔnkɔ a wonnim hwee nti, wɔnam nnareka ne hama so kyerɛ no kwan ma ɔbrɛ ne ho ase no.”M( Awurade se, “Mɛkyerɛ wo ɔkwan a ɛsɛ sɛ wofa so; metu wo fo.n'U Wone me guankɔbea; wubegye me afi ɔhaw mu. Meto wo nkwagye ho dwom dennen efisɛ, wobɔ me ho ban.x&i Enti ɛsɛ sɛ wɔn a wodi wo nokware no su frɛ wo ahohia mu. Sɛ ɔhaw ntoatoaso ba wɔn ba a, ɛrenka wɔn. % Afei mekaa me bɔne kyerɛɛ wo. Mamfa bɔne a mayɛ ansie. Meyɛɛ m’adwene sɛ mɛka akyerɛ wo, na wode ne nyinaa kyɛɛ me.h$I Awia ne anadwo, wotwee m’aso, Awurade; m’ahoɔden sae koraa te sɛ fonwini a owia ahye no.5#c Bere a manka me bɔne no, ɛma mebrɛe me su mu da no nyinaa. Wotwee m’aso awia ne anadwo, Awurade; m’ahoɔden so tewee koraa sɛ nea ɔhyew ka fonwini a owia ahye no.["/ Nhyira nka nea Awurade nka se wayɛ bɔne bi na ɔde ne ho wɔ nnaadaa nyinaa mu.W! ) Nhyira nka wɔn a wɔde wɔn bɔne firi wɔn, na wogyaa wɔn bɔne mu ma ɛka.L Mo a mowɔ anidaso wɔ Awurade mu no, monyɛ den. Mo bo nyɛ duru.Mo a mugye Awurade di no nyinaa monnɔ no. Awurade bɔ nea ogye no di no ho ban, na ɔtwe ahantanfo aso sɛnea ɛfata wɔn.wgMisuroe, na misusuwii sɛ wapam me afi n’anim. Nanso bere a misu frɛɛ no se ɔmmɛboa me no, ɔtee me su.taKamfo Awurade! Sɛ ɛba sɛ wɔatwa me ho ahyia aba me so no, ne dɔ a oyi no adi kyerɛ me no yɛ nwonwa.}sWode wɔn sie w’anim dwoodwoo fi nnipa nsusuw bɔne ho. Woka wɔn hyɛ wo nwini ase yi wɔn fi atamfo kasatia mu. Nnepa a woakora ama wɔn a wɔhyɛ wo anuonyam no yɛ nwonwa. Obiara nim sɛ wo ye, na wobɔ wɔn a wɔde wɔn ho to wo so ho ban.KBɔ atorofo ne ahantanfo ne wɔn a wɔka nsɛm tia atreneefo ano.s_Mefrɛ wo se, Awurade, mma m’anim nngu ase. Mmom ma nnebɔneyɛfo anim ngu ase; ma wɔnkɔ asaman komm.KFa ayamye hwɛ wo somfo. Gye me nkwa wɔ wo dɔ a ɛnsa da no mu.SDaa mehyɛ wo hwɛ ase. Gye me fi m’atamfo ne wɔn a wɔtaa me no nsam.ENanso mede me ho ato wo so, O Awurade; woyɛ me Nyankopɔn.gG Mete sɛ atamfo ka asomsɛm; ahunahuna atwa me ho ahyia. Wɔrepam me tiri so apɛ me akum me.P Obiara werɛ afi me te sɛ nea mawu. Mete sɛ biribi a wɔatow akyene.~u M’atamfo nyinaa ne m’afɛfo titiriw bɔ me ahohora; nnipa a wonim me suro me. Sɛ wohu me wɔ kwan so a, woguan.lQ Awerɛhow ama mahaw, na osu atew me nkwa nna so. Me haw ama mayɛ mmerɛw, na me nnompe mpo akisa.c? Hu me mmɔbɔ, Awurade, efisɛ, mewɔ ɔhaw mu; masu ama m’ani yɛ me yaw; mabrɛ dodo.J Woamma m’atamfo ankyere me; woama mitumi kɔ baabiara a mepɛ.lQM’ani begye na madi ahurusi esiane wo dɔ a wodɔ me daa nti. Wuhuu m’amanehunu; wunim me haw.BWukyi wɔn a wɔsom anyamehunu, enti mede me ho to wo so.^ 5Mede me ho hyɛ wo hwɛ pa ase. Wubegye me nkwa, Awurade,woyɛ ɔnokwafo Nyankopɔn.G Gye me fi firi a wɔasum me no mu. Bɔ me ho ban fi amane mu.c ?Woyɛ me guankɔbea ne me hwɛfo. Kyerɛ me kwan na di m’anim sɛnea woahyɛ me bɔ no.[ /Tie me! Gye me nkwa mprempren! Yɛ me guankɔbea na bɔ me ho ban na gye me nkwa.  Mereba wo nkyɛn, Awurade, ama woabɔ me ho ban, na mma wonnni me so nkonim. Woyɛ Onyankopɔn treneeni. Mesrɛ wo sɛ gye me nkwa!gG Enti merenyɛ komm. Mɛto dwom akamfo wo. Awurade, woyɛ me Nyankopɔn. Mɛda wo ase daa daa._7 Woama m’awerɛhow adan anigye asaw; woafa m’awerɛhow ma anigye atwa me ho ahyia.?y Tie me, Awurade, na hu me mmɔbɔ! Boa me, Awurade!”  Mfaso bɛn na wubenya wɔ me wu ho? Na sɛ mekɔ damoa mu a, wunya dɛn? Awufo betumi akamfo wo? Wobetumi apae mu aka wo papayɛ?.WMefrɛɛ wo, Awurade, srɛɛ wo mmoa.iKWoyɛɛ me yiye, Awurade; wobɔɔ me ho ban sɛ abankɛse, nanso wode wo ho siee me ma misuroe.;qMinyaa ogye nti mekae se, “Wɔrenni me so da.”s_N’abufuw nkyɛ, na ne papayɛ wɔ hɔ nkwa nna nyinaa. Nusu begu anadwo, nanso ahosɛpɛw bɛba anɔpa.ucMonto ayeyi nnwom mma Awurade; mo a mudi no nokware nyinaa! Monkae nea Kronkronni no ayɛ, na monna no ase![/yii me fii damoa no mu. Na anka meresian akɔ ase pɛɛ, nanso wosan maa me nkwa.O~Misu frɛɛ wo sɛ boa me, O Awurade, me Nyankopɔn, na wosaa me yare]} 5Mekamfo wo, Awurade, efisɛ, woagye me nkwa ayi me afi atamfo ani a ɛbere me no mu.L| Awurade ma ne nkurɔfo ahoɔden, hyira wɔn, ma wɔn asomdwoe nso.>{w Awurade di nsu a emu dɔ nyinaa so; odi hene daa daa.z Awurade nne wosow adum ma ɛso nhaban porow gu bere a obiara a ɔwɔ ne Fi no teɛm se, “Anuonyam nka Onyankopɔn!” no.6ygNe nne ma sare so wosow. Ɔwosow Kadeɛ sare.%xEAwurade nne ma aprannaa pae.KwƆma Lebanon ne Sirion mmepɔw nyinaa huruhuruw te sɛ nantwi ba.1v]Awurade nne bubu sida, Lebanon sida mpo.3uaWɔte Awurade nne wɔ tumi ne ahoɔden mu.`t9Wɔte Awurade nne wɔ ɛpo so. Anuonyam Nyankopɔn bɔ aprannaa ma ne nne tra ɛpo so.Zs-Monkamfo ne din a anuonyam ahyɛ no ma no. Sɛ Kronkronni no pue a, monkotow no.Mr Mo ɔsorosorofo, monkamfo Awurade; monkamfo n’anuonyam ne ne tumi.wqg Awurade, gye wo nkurɔfo nkwa, na hyira wɔn a wɔyɛ wo dea. Yɛ wɔn guanhwɛfo na hwɛ wɔn so daa nyinaa.Yp+Awurade bɔ ne nkurɔfo ho ban; ɔbɔ ne hene a wayi no no ho ban, gye no nkwa.ioKAwurade bɔ me ho ban; mewɔ ne mu ahotoso. Ɔboa me na m’ani gye. Mede ayeyi nnwom kamfo no.(nKKamfo Awurade; watie me sufrɛ.fmEWonhu nea Awurade ayɛ ne ne nsa ano nnwuma; enti ɔbɛtwe wɔn aso na wasɛe wɔn korakora.lTwe wɔn aso wɔ nea wɔayɛ no so; wɔn bɔne a wɔayɛ no so. Twe wɔn aso wɔ wɔn nneyɛe nyinaa so. Nea ɛfata wɔn no, fa ma wɔn!kMmu me fɔ mfa me mfra nnebɔneyɛfo, wɔn a wɔyɛ bɔne no; nnipa a wɔn anom nsɛm yɛ dɛ nanso wɔwɔ ɔtan wɔ wɔn koma mu no mu.OjSɛ misu frɛ se boa me na mema me nsa so kyerɛ wo fi hɔ a, tie me.ni WO Awurade, me gyefo, mefrɛ wo; tie me sufrɛ! Sɛ woannye me so a mɛfra wɔn a wɔkɔ asaman no mu.NhFa wo ho to Awurade so. Nya gyidi. Mpa abaw. Fa wo ho to Awurade so.Fg Minim sɛ mɛtena ase ahu Awurade papayɛ wɔ asetena yi mu.Of Nnyaw me mma m’atamfo, wɔn a wɔde atoro ne ahunahuna ba me so no.oeW Kyerɛ me, Awurade, nea wopɛ sɛ meyɛ, na di m’anim kyerɛ me kwan pa efisɛ, m’atamfo dɔɔso.Dd M’agya ne me na begyaw me hɔ, nanso Awurade bɛhwɛ me. c Mfa wo ho nhintaw me. Mma wo bo mmfuw me; mpam wo somfo. Woayɛ me boafo; nnyaw me hɔ; nkɔ nnya me, O Onyankopɔn, m’agyenkwa.LbWokae se, “Bra na bɛsom me.” Mibuae se, “Mɛba, Awurade.”GaAwurade, sɛ mefrɛ wo a, tie me! Hu me mmɔbɔ na gye me so!`Enti medi m’atamfo a wɔatwa me ho ahyia so nkonim. Mede anigye bɛbɔ no afɔre wɔ ne fi. Mɛto dwom; mɛkamfo Awurade.n_UƆhaw mu, ɔbɛma me guankɔbea; ɔbɛhwɛ me so wɔ ne fi na wabɔ me ho ban ɔbotan a ɛkorɔn so."^=Ade baako na mabisa Awurade; ade baako na mehwehwɛ; sɛ mɛtena Awurade fi me nkwa nna nyinaa, na mahu n’anwonwade nyinaa, na mabisa n’akwankyerɛ.y]kSɛ asraafodɔm mpo twa me ho hyia a, merensuro da; sɛ atamfo ba me so a, mede me ho bɛto Onyankopɔn so ara.I\ Sɛ nnebɔneyɛfo toa me pɛ sɛ wokum me a, wohintiw, hwe ase. H"[~~X~ }}K}||,{{{Yzz^yyyPyxxuwww4vvv9uuuNuttt>sssQrrHqqhppspoooonnfn'mmdlll4kkhk jjIjiiNhhhHhgg$ff>===p=<;;[;::#99a988Z77j76[555e544}4333X322S111200R///.m---:,,0+++W+***G* )[)((d''r&&&?%%c% $$i##""h!!V k !k3W",` 3L Y,>3QWnY!=I s  + < f  SYz<grAm"Hp E Wɔka me ho nsɛm wɔ mmorɔn so; akɔwensafo de me too nnwom.*oOE Mifura ayiasetam, na wɔserew me.An}E Menam akɔnkyen so brɛ me ho ase, na nnipa kasa tia me.`m9E Me ho a mede ama wo fi no hyehye me mu te sɛ ogya. Kasatia a wɔkasa tia wo no ka me.SlEMete sɛ ɔhɔho wɔ me nuanom mu. Mete sɛ ɔmanfrani wɔ m’abusua mu.9kmEWo nti na wɔkasa tia me, nti aniwu akata me so.j/EMma mennsoa aniwu mmmrɛ wɔn a wɔde wɔn ho to wo so. Otumfoɔ Awurade no so! Mma memmfa aniwu mmɛto wɔn a wɔsom wo so, O lsrael Nyankopɔn!NiEO Onyankopɔn, me bɔne so nkata wɔ w’anim. Wunim kwasea a mayɛ. h9EWɔn a wɔtan me kwa no dɔɔso sen me tiri so nhwi. M’atamfo twa atoro to me so; wɔyɛ den na wɔrepɛ akum me. Wɔma medan nneɛma a manwia mema._g7EMafrɛ mabrɛ. Me menem ayow. M’ani yɛ me yaw efisɛ, magyen no ara repɛ wo mmoa.pfYEMeremem wɔ atɛkyɛ mu, na asase a ɛso wo nni baabi. Madu subunu mu na asorɔkye no pɛ sɛ ɛfa me.;e sEGye me nkwa, O Onyankopɔn! Nsu no deda me kɔn mu.d D#Onyankopɔn ho yɛ hu wɔ ne tenabea kronkron mu hɔ; Israel Nyankopɔn! Ɔma ne nkurɔfo ahoɔden ne tumi. Kamfo Onyankopɔn.PcD"Monna Onyankopɔn tumi adi. Ne kɛseyɛ wɔ Israel na ne tumi wɔ wim.BbD!a ɔnam wim, tete wim no. Muntie no, na mompɔ so dennen.QaD Wiase ahemman, monto dwom mma Onyankopɔn. Monto ayeyi dwom mma Awurade^`5DAnanmusifo befi Misraim aba, na Sudanfo ama wɔn nsa so abɔ mpae afrɛ Onyankopɔn.:_mDKa Misraim ne mu mmoa a wɔhyɛ demmire mu ne aman ne emu anantwinini ne wɔn tɔte anim kosi sɛ wɔbɛkotow wo de wɔn dwetɛ ama wo. Bɔ wɔn a wɔn ani gye ɔko ho no pete.R^Dtumi a efi wo fi a ɛwɔ Yerusalem a ahene bɛkyɛ wo nneɛma wɔ mu no.E]DO Onyankopɔn, kyerɛ wo tumi, tumi a wode adi ama yɛn no, \ DOdikanfo a ɔba no ne Benyamin, abusua ketewaa koraa no; nea odi hɔ ne Yuda ne ne nkurɔfo, na Sebulon ne Naftali adikanfo aba.q[[D“Kamfo Onyankopɔn wɔ hyia a ɔne ne nkurɔfo ahyia no. Mo, Yakob asefo nyinaa, monkamfo Awurade!”xZiDNnwontofo no wɔ anim, ɛnna nnwomkyerɛfo no nso wɔ akyiri, na wɔn ntam na mmeawa a wɔrebɔ akyene no wɔ.YDO Onyankopɔn, obiara ahu wo nkonimdi santen a woreto no; Onyankopɔn, me hene, santen a ɔreto akɔ ne Kronkron mu Kronkron hɔ no.PXDna moanantew wɔn mogya mu na akraman ataforo dodow biara a wɔpɛ.”`W9DAwurade aka se, “Mede mo atamfo befi Basan asan aba; mɛsan ayi wɔn afi po bunu mu,gVGDAkyinnye biara nni ho sɛ ɔbɛpɛtɛw n’atamfo ne wɔn a bɔne ara na wɔkɔ so yɛ no ti.iUKDYɛn Nyankopɔn yɛ Onyankopɔn a ogye nkwa. Ɔyɛ Awurade, yɛn Awurade a ogye yɛn fi owu mu._T7DKamfo Awurade, nea ɔsoa yɛn nnosoa da biara no. Ɔyɛ Onyankopɔn a ogye yɛn nkwa.SDƆde nneduafo bebree ka ne ho kɔ atifi pɛɛ, na wogye akyɛde fi wɔn a wɔayɛ no dɔm no nkyɛn. Awurade Nyankopɔn bɛtena hɔ.bR=DAwurade bɛtena ne nteaseɛnam akɛse mpempem no mu afi Sinai akɔ kurow kronkron no mu.|QqDAdɛn nti na mo nkoko, mode ani bɔne hwɛ bepɔw a Onyankopɔn ayi sɛ ɔbɛtena so? Awurade bɛtena hɔ daa daa.5PeDBasan bepɔw yɛ kɛse a ɛwɔ nkoko bebree.uOcDBere a Otumfoɔ Nyankopɔn bɔɔ ahene a wɔwɔ Salmon Bepɔw so hwetee no, ɔmaa sukyerɛmma tɔe wɔ hɔ.N+D mmuruburu a wɔde dwetɛ afa wɔn ho a wɔanan sikakɔkɔɔ a ɛhyerɛn agu wɔn ntaban so. Adɛn nti na mo mu bi tenaa nguandan mu ɔko da no?[M/D “Ahemfo ne wɔn asraafo reguan!” Mmea a wɔwɔ fie no kyɛɛ asade no mu fae:1L]D Awurade hyɛɛ mmara maa mmea kɔkae se,TK!D Wo nkurɔfo kyekyeree wɔn afi wɔ hɔ; wɔnam w’adɔe so hwɛɛ ahiafo.>JwD Womaa osu tɔe bebree maa w’asasenini no yɛɛ yie.[I/Dasase wosowee na osu tɔe esiane Sinai Nyankopɔn ne Israel Nyankopɔn no ba nti.XH)DO Onyankopɔn, bere a wudii wo nkurɔfo anim, bere a wode wɔn faa sare so no,GDƆma onnibie ofi tena mu na wayi nneduafo ama wɔade wɔn ho ahotɔ mu. Nanso wɔn a wotia Onyankopɔn no bɛtena asase so akyirikyiri.JF DOnyankopɔn a ɔte ne fi kronkron mu no hwɛ nnyanka ne akunafo.E!DTo dwom ma Onyankopɔn; to dwom kamfo ne din. Siesie ɔkwan ma nea ɔnam omununkum mu no. Ne din de Awurade; ma w’ani nnye wɔ n’anim.pDYDNanso atreneefo ani gye na wɔn ho sɛpɛw wɔn wɔ n’anim. Wɔwɔ ahotɔ na wɔteɛm ahosɛpɛw so.CDSɛnea wɔbɔ wusiw gu no, saa ara na ɔpam wɔn. Sɛnea srade nan wɔ ogya so no, saa ara na amumɔyɛfo yera wɔ Onyankopɔn anim.YB -DOnyankopɔn ma ne ho so bɔ n’atamfo pete. Wɔn a wɔtan no guan wɔ nkogu mu.PACOnyankopɔn ahyira yɛn. Nnipa a wɔwɔ mmaa nyinaa nhyɛ no anuonyam.L@CAsase no abɔ n’aduan; Onyankopɔn, yɛn Nyankopɔn ahyira yɛn.K?CMa adasamma nkamfo wo, O, Onyankopɔn; ma nnipa nyinaa nkamfo wo!>wCMa aman ani nnye na wɔnto ahosɛpɛw nnwom efisɛ, wubuu nnipa atɛntrenee na wokyerɛɛ aman a ɛwɔ asase so kwan.J= CMa adasamma nkamfo wo, O Onyankopɔn; ma nnipa nyinaa nkamfo wo!k<OCna ama wiase nyinaa ahu wo pɛ; na ama aman nyinaa ahu wo pɛ; na ama aman nyinaa ahu wo nkwagye.L; COnyankopɔn, hu yɛn mmɔbɔ na hyira yɛn. Fa w’adɔe hwɛ yɛn,^:5BMekamfo Onyankopɔn efisɛ, wampo me mpaebɔ na wannyae ne dɔ a ɔde dɔ me daa no.@9{BNanso, nokwarem, Onyankopɔn atie me, watie me mpaebɔ.;8qBSɛ midii me bɔne akyi a, anka Awurade rentie me.=7uBMisu frɛɛ no sɛ ɔmmoa me; metoo nnwom kamfoo no.f6EBMo a mohyɛ Onyankopɔn anuonyam nyinaa mommra mmetie, na mɛka nea wayɛ ama me akyerɛ mo.5{BMɛma oguan, na wɔahyew no afɔremuka no so. Mede anantwinini ne mmirekyi bɛbɔ afɔre no, na wusiw no akɔ soro tee.P4BMede nea mekae se mede bɛma wo bere a na mewɔ ɔhaw mu no, bɛma wo.R3B Mede ɔhyew afɔre bɛba wo fi; mede nea mehyɛɛ wo ho bɔ no bɛma wo.~2uB Womaa yɛn atamfo twiw faa yɛn so. Yɛfaa ogya ne nsuyiri mu, nanso mprempren wode yɛn abedu baabi a asomdwoe wɔ.H1 B Womaa firi yii yɛn na wode nnosoa a ɛyɛ duru guu yɛn akyi.e0CB Onyankopɔn, woasɔ yɛn ahwɛ. Sɛnea ogya hoa dwetɛ ho no, saa ara na woasɔ yɛn ahwɛ.=/uB Wama yɛte nkwa mu na ɔmma ho kwan mma yɛnhwe ase.K.BAman nyinaa, monkamfo yɛn Nyankopɔn; momma wɔnte mo nkamfo no.e-CBNe tumi nti, odi hene daa daa, na ɔde n’ani nso hwɛ aman so. Mma dɔm nnsɔre nntia no.x,iBƆmaa ɛpo yɛɛ asase kesee; yɛn nenanom de wɔn nan twaa asu no. Ɛhɔ na nea ɔyɛe no nti, yɛn ani gyei.O+BMommra mmɛhwɛ nea Onyankopɔn ayɛ; anwonwade a wayɛ wɔ nnipa mu._*7BObiara a ɔwɔ asase so kotow wo. Wɔto dwom de kamfo wo; wɔto dwom de kamfo wo din.w)gBMunse Onyankopɔn se, “Wo nsa ano nnwuma yɛ nwonwa. Wo tumi so kosi sɛ w’atamfo de suro kotow w’anim.5(eBMonto, nkamfo ne din. Monkamfo n’anuonyam!G' BNnipa nyinaa, momfa ahosɛpɛw nto ayeyi dwom mma Onyankopɔn!i&KA Wura no mu yɛ nguan nko. Awi nso ayɛ ɔbon no mu ma tɔ. Biribiara teɛm, to ahosɛpɛw dwom.G%A Wura no mu nso, nguan wɔ hɔ. Anigye wɔ koko no nkyɛn hɔ.Q$A Nnɔbae a w’adɔe ma no dɔɔso! Baabiara a wobɛkɔ no, pii wɔ hɔ.#A Wotɔ osu bebree gu asase a wɔafuntum so ma nsu no fɔw no fɔkyee. Wopete nsu gu asase so ma ɛyɛ mmerɛw na ama afifide nkumaa anyin."A Woma osu tɔ gu asase so de kyerɛ wo hwɛ. Woma enya srade na ɛdɔ. Wohyɛ nsuwa nsu ma ma. Woma asase nnɔbae. Sɛnea woyɛ no ni.|!qAWiase nyinaa ho dwiriw no wɔ anwonwade a woayɛ no ho. Nneɛma a woayɛ de ahosɛpɛw fi asase ano kɔ asase ano.F AWudwo ɛpo nworoso ne asorɔkye nne. Wudwo nnipa mmobom nso.LAWonam w’ahoɔden so hyehyɛɛ mmepɔw de kyerɛɛ wo tumi kɛse.:mAWonam nkonim a woma yedi so bua yɛn, na woyɛ w’anwonwade de gye yɛn nkwa. Nnipa a wɔwɔ wiase mmaa nyinaa ne wɔn a wɔwɔ ɛpo so akyirikyiri nyinaa de wɔn ho to wo so.'GANhyira nka wɔn a wuyi wɔn ma wɔbɛtena wo Kronkron mu Kronkron hɔ. Nneɛma pa a ɛwɔ wo fi hɔ no bɛsɔ yɛn ani, nhyira a ɛwɔ wo fi kronkron hɔ no.PAwɔ wɔn bɔne ho. Yɛn bɔne di yɛn so nkonim, nanso wode kyɛ yɛn.KAefisɛ, wutie mpaebɔ. Nnipa a wɔwɔ mmaa nyinaa bɛba wo nkyɛnV 'AO Onyankopɔn, eye sɛ yɛkamfo wo wɔ Sion, na yedi bɔ a yɛhyɛɛ wo no soy@ Atreneefo nyinaa ho bɛsɛpɛw wɔn wɔ nea Awurade ayɛ ho. Wobenya nkwagye wɔ ne mu na nnipa pa nyinaa bɛkamfo no.U#@ Wɔn nyinaa besuro. Wobedwen nea Onyankopɔn ayɛ ho na wɔaka dwuma a odi.U#@Saa nsɛm no nti, ɔbɛsɛe wɔn. Wɔn a wohu wɔn nyinaa bɛwosow wɔn ti.S@Nanso Onyankopɔn tow n’agyan kyerɛ wɔn so, na prɛkopɛ, wopirapira.{@Wɔhyehyɛ amumɔyɛ ho ka se, “Bɔne nhyehyɛe a yɛayɛ yi ho nni asɛm.” Onipa koma ne n’adwene yɛ anwonwade.  @Wɔhyɛ wɔn ho nkuran wɔ wɔn amumɔyɛ nneyɛe ho. Wodwen baabi a wobesum wɔn firi ho na wɔka se, “Obiara renhu wɔn.”b=@Wɔnkyɛ atorosɛm a wɔn ani nwu ne ka ho. Wɔka nnipa pa ho nsɛm a enye de sopa wɔn.U#@Wɔsew wɔn tɛkrɛma sɛ nkrante na wɔpɛ atirimɔden nsɛm te sɛ agyan.A}@Bɔ me ho ban fi amumɔyɛfo ne nnebɔneyɛfo dɔm nsam.X +@Mewɔ ɔhaw mu, Onyankopɔn, na tie me mpaebɔ! Misuro m’atamfo; gye me nkwa.+O? Esiane sɛ Onyankopɔn ma no nkonim nti, ɔhene no benya ahosɛpɛw. Wɔn a wɔhyɛ bɔ wɔ Onyankopɔn din mu no bɛkamfo no, nanso atorofo ano de, wɔbɛto mu.:o? Wobekum wɔn wɔ ɔko mu na mpataku awe wɔn nam.? y? Wɔn a wɔpɛ sɛ wokum me no bɛkɔ asaman ase pɛɛ.1 ]?Me bata wo ho na wo nsa hwɛ me so yiye.R ?efisɛ, daa woyɛ me boafo. Wo ntaban ase nwini mu na mɛto anigye dwom.B ?Meda mpa so nyinaa, mekae wo. Anadwo nyinaa, midwen wo hoA }?Me kra bedidi na amee na mɛto anigye nnwom ayi wo ayɛ.F?Sɛ mete ase yi, mɛda wo ase. Mɛma me nsa so abɔ wo mpae.I ?Wo dɔ a wodɔ daa no ye sen nkwa ankasa mpo, enti mɛkamfo wo.]3?Ma minhu wo wɔ Kronkron mu Kronkron hɔ; ma minhu sɛ woyɛ ɔkɛse ne onuonyamfo.& G?O Onyankopɔn, woyɛ me Nyankopɔn na m’ani agyina wo. Me nipadua nyinaa hwehwɛ wo te sɛ asase a ɛso awo na srade ne nsu nni mu. Wo ho sukɔn de me kra.eC> enti ne dɔ so ntew. W’ankasa, O Awurade, tua obiara ka sɛnea ne nneyɛe te pɛpɛɛpɛ.=u> Mate mpɛn pii sɛ Onyankopɔn ka se, tumi yɛ ne de> Mfa wo ho nto basabasayɛ so; nnya anidaso sɛ korɔn bɛma woanya biribi. Na sɛ w’ahonya dɔɔso mpo a, mfa wo ho nto so. 9> Nnipa nyinaa te sɛ home mu tutuw; akɛse ne nkumaa nyinaa nka hwee. Fa wɔn gu nsania so, na wɔnkari hwee. Wɔn mu yɛ hare te sɛ ɔhome mu mframa.ta>Me nkurɔfo, daa momfa mo ho nto Onyankopɔn so. Ka wo haw nyinaa kyerɛ no efisɛ, ɔyɛ yɛn guankɔbea._7>Me nkwagye ne m’anuonyam gyina Onyankopɔn so; ɔyɛ me gyefo; ɔyɛ me guankɔbea.e~C>Ɔno nko na ɔbɔ me ho ban gye me nkwa; ɔyɛ me gyefo na obiara rentumi nni me so nkonim.L}>Onyankopɔn nko ara na mede me ho to ne so. M’anidaso wɔ ne mu. |>Pɛ ara na mopɛ sɛ motwe no fi n’anuonyam mu ba fam; mo ani gye atoro ho. Moka nhyira nsɛm mo ano a, mo koma mu de, modome no.Z{->Mobɛkɔ so akɔ onipa a n’ahoɔden nnu ɔfasuw a abu agu yi so akosi da bɛn?ezC>Ɔno nko ara na ɔbɔ me ho ban gye me nkwa; ɔyɛ me gyefo enti obiara renni me so nkonim.Yy ->Metwɛn boasetɔ mu sɛ Onyankopɔn nnye me nkwa. Mede me ho to ɔno nko ara so.Wx'=Enti daa mɛto ayeyi nnwom ama wo bere a daa mema wo nea mahyɛ wo ho bɔ no.lwQ=Ma onni hene daa daa wɔ w’anim. O Onyankopɔn, fa daa dɔ a wowɔ no ne wo gyidi bɔ ne ho ban.9vm=To ɔhene nna mu bebree; ma ɔntena ase daa daa.iuK=Woate me bɔhyɛ, O Onyankopɔn, na woama me nea ɛfata sɛ wode ma wɔn a wɔhyɛ wo anuonyam.ltQ=Ma mentena wo Kronkron mu Kronkron hɔ me nkwa nna nyinaa. Ma me guankɔbea wɔ wo ntaban ase hɔ.Gs=efisɛ, wone me gyefo, ogyefo dennen a ogyina tia m’atamfo.[r/=Abasamtu ne akyirikyiri a mifi na mede aba wo nkyɛn yi! Fa me, na fa me sie yiye5q g=Tie me sufrɛ, O Onyankopɔn; tie me mpaebɔ!Op< Sɛ Onyankopɔn wɔ yɛn afa yi, yebedi nkonim. Obedi yɛn atamfo so.8ok< Boa yɛn tia atamfo no. Ɔdasani mmoa nka hwee.Kn< Nokware sɛ woapo yɛn? Ɛnyɛ yɛn asraafo na wode wɔn betu sa?jmM< O Onyankopɔn, hena na ɔde me bɛkɔ kurow a wɔabɔ ho ban no mu? Hena na ɔde me bɛkɔ Edom?#l?<Moab bɛyɛ me guaresɛn na matow me mpaboa agu Edom so de akyerɛ sɛ ɛyɛ me de. Filistifo no susuwii sɛ wɔbɛteɛm sɛ wɔadi me so nkonim anaa?”ekC<Gilead ne Manase wɔ me, na Efraim yɛ me dade kyɛw, ɛnna Yuda yɛ m’ahenni akyeampoma.j<Onyankopɔn akasa afi Kronkron mu Kronkron se, “Nkonim mu, mɛkyɛ Sekem mu, na makyekyɛ Sukot bon no mu ama me nkurɔfo.ci?<Fa wo tumi gye yɛn. Gye yɛn mpaebɔ so sɛnea ɛbɛyɛ a wobegye nnipa a wodɔ wɔn no.Nh<Woabɔ wɔn a wosuro wo no kɔkɔ sɛnea ɛbɛyɛ a wobefi afobu mu.Tg!<Woama wo nkurɔfo ahu amane yiye; yɛtɔ ntintan sɛ wɔn a wɔabobow nsa.\f1<Woama asase no awosow na woapae mu; afei sa n’apirakuru no, efisɛ, emu retetew.ce A E9Hu me mmɔbɔ, O Onyankopɔn, hu me mmɔbɔ efisɛ, merebɛpɛ guankɔbea wo nkyɛn. Wo ntaban ase nwini bɔ me ho ban kosi sɛ asorɔkye a ɛrehuru no dwo.x=i8 efisɛ, woagye me afi owu ne nkogu mu. Enti menam Onyankopɔn anim wɔ hann a ɛhyerɛn wɔ ateasefo so no mu.V<%8 O Onyankopɔn, mede nea mahyɛ wo ho bɔ no bɛma wo. Mɛbɔ wo aseda afɔre[;/8 Ne mu na me gyidi wɔ enti merensuro. Ɛdɛn na ɔdasani teta betumi ayɛ ama me?):M8 Awurade a mekamfo ne bɔhyɛ no.s9_8 Ɛda a misu frɛ wo no, ɛda no na wobɛma m’atamfo asan wɔn akyi. Minim eyi; Onyankopɔn wɔ m’afa.W8'8Wunim ɔhaw a mewɔ mu. Woabu me nusu a agu ano. Wonhyehyɛɛ no wo nhoma mu?c7?8Twe wɔn aso, O Onyankopɔn, wɔ wɔn amumɔyɛ ho. Di saa nnipa no so wɔ w’abufuw mu.Q68Wɔboa wɔn ho ano wɔ nkokoam hwɛ biribiara a meyɛ pɛ sɛ wokum me.\518M’atamfo haw me da mu no nyinaa. Bere biara, wɔfa adwene a wɔnam so bepira me!4 8Mede me ho to Onyankopɔn so enti minsuro. Mekamfo no wɔ nea wahyɛ ho bɔ no ho. Ɛdɛn na ɔdasani teta betumi ayɛ ama me?@3{8Sɛ mebɔ hu a, O Awurade Tumfoɔ, mede me ho to wo so.W2'8Efi anɔpa kosi anadwofa nyinaa, m’atamfo ba me so. Dodow no ara ko tia me.^1 78Hu me mmɔbɔ, O Onyankopɔn, efisɛ, mewɔ ɔtaa ase; m’atamfo taa me bere nyinaa.07Nanso, wo, O Onyankopɔn, bɛma awudifo ne atorofo akɔ wɔn damoa mu ansa na wɔawie wɔn nkwa nna fa. Me de, mede me ho meto wo so.T/!7Gyaa wo haw mu ma Awurade na ɔbɛko agye wo. Ɔremma ɔnokwafo nni nkogu..7Na n’ano asɛm yɛ dɛ sen wo, nanso na ɔtan wɔ ne koma mu. Ne nsɛm yɛ brɛoo sɛ ngo, nanso etwa te sɛ nkrante a ɛyɛ nnam.I- 7Me yɔnko a odi kan kɔɔ ne nnamfonom so. Wanni ne bɔhyɛ so.v,e7Onyankopɔn a wadi hene fi tete no betie me na wadi wɔn so efisɛ, wɔmpɛ sɛ wɔsakra, na wonsuro no nso.Q+7Ɔde me befi ɔko a mereko atia m’atamfo dodow no mu no aba dwoodwoo.X*)7Anɔpa, awia, anadwo, me nsɛm ne m’apinisi kɔ ne nkyɛn na ɔbɛte me nne.Q)7Nanso misu frɛ Awurade Nyankopɔn sɛ ɔmmoa me na obegye me nkwa nso.o(W7M’atamfo nwuwu ansa na wɔn bere aso. Ma wɔnkɔ asaman anikan. Bɔne wɔ wɔn afi ne wɔn koma mu.;'q7Me ne wo aka atirimsɛm asom wɔ Hyiadan baako mu.'&I7 Nanso, ɛyɛ wo, me yɔnko pa.%/7 Sɛ ɛyɛɛ ɔtamfo na ɔreserew me a, anka metumi agyina ano; sɛ ɛyɛɛ ɔtamfo na ɔrehoahoa ne ho kyerɛ me a, anka metumi de me ho asie no.H$ 7 Amumɔyɛ wɔ baabiara. Nsisi ne nnaadaa ahyɛ mmɔnten so ma.7#i7 awia ne anadwo ama bɔne ne ɔhaw ahyɛ no ma.N"7 O Awurade! Toto m’atamfo kasa. Mihu basabasayɛ wɔ kuropɔn no muO!7Anka, ntɛm so, mɛpɛ hintabea afi mframa a ano yɛ den ne ahum ano.@ {7Anka metu akɔ akyirikyiri akɔkyekyere fi wɔ sare so.R7Sɛ mewɔ ntaban sɛ aburuburu a, anka metu akɔpɛ homebea akyirikyiri.5e7Ehu ne ahopopo akyekyere me. Ahohuru afa me.,S7Mabɔ hu na owu ahunahuna abubu me.}s7M’atamfo ahunahuna abɔ me hu na amumɔyɛfo nyadi abubu me. Wɔma ɔhaw ba me so; wɔn bo afuw me, na wɔtan me.1]7Tie me na bua me! Me dadwene ama mabrɛ.H 7O Onyankopɔn, tie me mpaebɔ. Nnan wo ho nkyerɛ me nkotosrɛ!J 6Woagye me afi me haw nyinaa mu, na mahu sɛ woadi m’atamfo so.M6Mede anigye bɛbɔ wo afɔre, O Awurade; mɛda wo ase efisɛ, wuye.c?6Awurade nnyina m’atamfo bɔne so ntwe wɔn aso. Ɔbɛsɛe wɔn efisɛ, ɔyɛ ɔnokwafo.=u6Nanso Onyankopɔn ne me boafo. Awurade ne me hwɛfo.[/6Ahantanfo reba me so. Atirimɔdenfo pɛ sɛ wokum me; wɔn a wonsuro Onyankopɔn.5e6Tie me mpaebɔ, O Onyankopɔn; tie me nsɛm!F 6Gye me wo tumi mu, O Onyankopɔn; ma menne me ho, wo tumi mu!yk5Me mpae ne sɛ, nkonimdi befi Israel aba Sion. Sɛ Onyankopɔn ma ahotɔ ba Israel a, dɛn ahotɔ na wɔrennya?4a5Nanso ahopopo bi a ebi nkaa wɔn da bɛka wɔn. Onyankopɔn bɛbɔ ne nkurɔfo atamfo nnompe apansam. Onyankopɔn apo wɔn, na saa ara na Israel bedi wɔn so pasaa ne no.5Onyankopɔn bisa se, “Wonnim anaa? Saa nnebɔneyɛfo yi nnim anaa? Wɔbɔ me nkurɔfo korɔn de tena ase nanso wɔmmɔ me mpae.”|q5Nanso wɔn nyinaa atwa wɔn ani; wɔn nyinaa yɛ bɔne pɛ. Wɔn mu baako po nyɛ ade trenee; ɔbaako mpo nni hɔ.lQ5Onyankopɔn hwɛ nnipa mma wɔ fam fi soro hwɛ sɛ obehu anyansafo bi wɔ wɔn mu a wɔbɛsom no.1  ]5Nkwaseafo ka wɔ wɔn koma mu se, “Onyankopɔn bi nni baabi.” Wɔn nyinaa yɛ amumɔyɛfo a wɔayɛ bɔne akɛseakɛse a wɔn mu baako koraa nni hɔ a ɔyɛ ade pa.u c4 Daa mɛda wo ase, Onyankopɔn, wɔ nea woayɛ no so wɔ nnipa nyinaa anim. Mɛpae mu maka se, woyɛ trenee.l Q4Nanso mete sɛ ngodua a ɛrenyin wɔ Onyankopɔn fi. Mede me ho to ne dɔ a ɔdɔ me daadaa no so.' G4“Hwɛ, oyi ne onipa a wamfa ne ho anto Onyankopɔn so ampɛ nkwagye no. Mmom, ɔde ne ho too n’ahonya dodow so na ɔpɛɛ guankɔbea wɔ amumɔyɛ mu.”B 4Atreneefo behu eyi na wɔasuro; na wɔbɛserew wo aka se,pY4Eyi nti, Onyankopɔn bɛsɛe wo pasaa; ɔbɛkyere wo, na watwe wo afi wo fi. Obeyi wo afi ateasefo mu.H 4W’ani gye sɛ wode w’anom nsɛm pira afoforo; wo ɔtorofo!U#4W’ani gye bɔne ho sen papa. Saa ara na w’ani gye atoro ho sen nokware.oW4Woyɛ nhyehyɛe de sɛe afoforo; wo tɛkrɛma yɛ nnam sɛ oyiwan. Bere biara wopɛ atoro foforo twa.] 54Ɔkɛseɛ, adɛn nti na wohoahoa wo ho wɔ wo bɔne ho? Onyankopɔn dɔ wɔ hɔ daa.}s3Na afei w’ani bɛsɔ afɔrebɔ a edi mu ne ɔhyew afɔre ne anantwinini afɔre a wɔbɛbɔ wɔ w’afɔremuka so.W'3O Onyankopɔn, ma Sion nhu w’ayamye na boa no na ɔnto Yerusalem afasuw no.eC3M’afɔrebɔ yɛ ahobrɛase honhom, O Onyankopɔn. Worempo ahobrɛase ne koma a anu ne ho.I 3Wompɛ afɔrebɔ anka mɛbɔ wo bi. Ɔhyew afɔre nsɔ w’ani.4c3Boa me na menkasa, Awurade, na mɛkamfo wo._~73Fa me nkwa kyɛ me, O Onyankopɔn, na gye me nkwa na mede anigye bɛda wo trenee adi.I} 3 Na mɛkyerɛ nnebɔneyɛfo wo mmara na wɔbɛsan aba wo nkyɛn.X|)3 Ma me ahosɛpɛw a efi wo nkwagye mu no bio. Na ma ɛnyɛ me pɛ sɛ metie wo.A{}3 Mpam me mfi w’anim. Nyi wo honhom kronkron, mfi me mu.Tz!3 Ma me koma mu ntew, O Onyankopɔn, na fa nokware honhom foforo hyɛ me mu.Dy3 Kata w’ani wɔ me bɔne ho na popa m’amumɔyɛ nyinaa._x73Ma mente ahosɛpɛw ne anigye. Ɛwom, woabubu me pasaa de; nanso me ho bɛtɔ me bio.Ow3Yi me bɔne na me ho bɛtew. Hohoro me ho na mɛhoa asen sukyerɛmma.?vy3Nokware na wohwehwɛ. Fa wo nyansa hyɛ m’adwene mu.Mu3Meyɛ bɔne fi m’awosu mu; efi da a wɔwoo me no, na meyɛ bɔne.t'3Mayɛ bɔne atia wo; atia wo nko. Na mayɛ nea woka se ɛyɛ amumɔyɛ. Enti sɛ wubu me atɛn a, na ɛfata. Na wudi bem nso sɛ wubu me fɔ.,sS3Mihu me mfomso; daa mekae me bɔne.Ar}3Hohoro m’amumɔyɛ nyinaa na tew me ho fi me bɔne mu!rq _3Hu me mmɔbɔ, O Onyankopɔn, wɔ dɔ a wodɔ me daa nti. Esiane w’ahummɔbɔ kɛse nti, popa me bɔne!~pu2“Aseda a mobɛda no yɛ afɔre a ɛhyɛ me anuonyam na akyinnye biara nni ho sɛ megye wɔn a wotie me no nkwa.”doA2Mo a moantie me, muntie asɛm yi, anyɛ saa a, mɛsɛe mo na obi nni hɔ a obegye mo nkwa.n2Moayɛ eyinom nyinaa; nanso manka hwee, enti mususuw sɛ mete sɛ mo. Nanso afei meka mo anim ma asɛm no mu da hɔ ma mo.Rm2Moasiesie mo ho sɛ moka asɛm to mo nuanom so na mopɛ mfomso tia wɔn.Dl2Daa musiesie mo ho sɛ mobɛka bɔne; monkyɛ atorotwa ho.Nk2Owifo biara a mubehu no no, mofa no yɔnko na mo ne awaresɛefo bɔ.6jg2Mompɛ sɛ mɛteɛteɛ mo so. Mopoo me mmara.yik2Nanso Onyankopɔn bisa nnebɔneyɛfo no se, “Adɛn nti na moka me mmara? Adɛn nti na moka m’apam ho asɛm?>hw2Amane mu, momfrɛ me na megye mo na mobɛkamfo me.”gy2Momma aseda a moda Onyankopɔn no nyɛ afɔre a mobɔ ma no, na momfa biribiara a mohyɛ Otumfoɔ no ho bɔ no mma no.3fa2 Mewe anantwinini, nom mmirekyi mogya anaa?jeM2 “Sɛ ɔkɔm dee me a, anka merenka nkyerɛ mo; efisɛ, wiase ne nea ɛwɔ mu nyinaa yɛ me de.Sd2 Wuram nnomaa nyinaa ne nneɛma a nkwa wɔ mu a wɔwɔ mfum nso yɛ me de.Yc+2 Kwae mu mmoa nyinaa yɛ me de. Anantwi a wɔwɔ mmepɔw mpempem so nso saa ara.gbG2 Merenhwehwɛ anantwinini mfi mo mfuw mu. Saa ara na merenhwehwɛ mmirekyi mfi mo nguankuw mu._a72Ɛnyɛ mo afɔrebɔ no anaa ɔhyew afɔre a mobɔ ma me daa no nti na mereka mo anim.h`I2Muntie, me nkurɔfo; mɛkasa. Medi adanse atia wo, Israel. Mene Onyankopɔn, mo Nyankopɔn no.X_)2Ɔsoro pae mu ka se, Onyankopɔn yɛ ɔtreneeni, na ɔno ankasa yɛ ɔtemmufo.g^G2Ɔka se, “Boaboa me gyidifo ano brɛ me; wɔn a wɔnam afɔrebɔ so ne me yɛɛ apam no.”U]#2Ɔfrɛ soro ne asase adansefo sɛ wɔmmɛhwɛ sɛ ɔrebu ne nkurɔfo atɛn.h\I2Yɛn Nyankopɔn reba nanso ɔremma komm; ogya frama di n’anim. Ahum dennen atwa ne ho ahyia.<[s2Onyankopɔn hyerɛn fi Sion, kurow a ne fɛ so nni.ZZ /2Otumfoɔ Awurade Nyankopɔn kasa; ɔkasa kyerɛ asase nyinaa fi apuei kosi atɔe.WY'1Onipa kɛseyɛ rentumi nnye no mfi owu mu; obewu te sɛ nea mmoa wu ara pɛ!.OX1ɔbɛkɔ akɔka n’asefo ho wɔ owu mu a esum wɔ hɔ daa nyinaa no.VW%1Mpo sɛ obi ani sɔ asetena yi na esiane sɛ odi yiye nti, nnipa kamfo no a,MV1Sɛ owu a, ɔrentumi mfa nkɔ. N’ahonya no ne no renkɔ damoa mu.XU)1Sɛ onipa nya ne ho a, mma ɛnhaw wo; na sɛ onya ma ɛboro so nso a, saa ara.@T{1Nanso Onyankopɔn begye me. Obegye me afi owu tumi ase..SU1Wɔadome wɔn sɛ wonwu sɛ nguan, na Owu na ɔbɛyɛ wɔn hwɛfo. Atreneefo bedi wɔn so nkonim bere a wɔn honam aporɔw wɔ asaman a ne kwan ne wɔn afi ware no.qR[1 Hwɛ nea ɛba wɔn a wɔde wɔn ho to wɔn ho so no so, nea ɛba wɔn a wɔn ani sɔ wɔn ahonya no so.iQK1 Onipa kɛseyɛ rentumi nnye no nkwa mfi owu mu. Ɛyɛ dɛn ara a, obewu te sɛ nea mmoa nso wu.vPe1 Wɔn adamoa yɛ wɔn fi afebɔɔ. Ɛwom sɛ na wɔwɔ wɔn ara wɔn nsase nanso ɛhɔ na wɔtena daa nyinaa. O1 Obiara nim pefee sɛ anyansafo mpo wu. Saa ara na nkwaseafo ne agyimifo nso wu. Wɔn nyinaa gyaw wɔn ahonya no hɔ ma wɔn asefo.BN1 rentumi ntwe no mfi damoa mu mma ɔntena nkwa mu daa daa.FM1Efisɛ, onipa nkwa so akatua bo yɛ den. Nea obetumi atua no\L11Onipa ntumi nnye ne ho mfi ɔhaw mu; ɔrentumi ntua ne nkwa ho ka mma Onyankopɔn.tKa1ne nnebɔneyɛfo a wɔde wɔn ho to ahonya so na wɔhoahoa wɔn ho wɔ wɔn ahonya mu no atwa me ho ahyia.'JI1Minsuro bɔne bi bere a atamfo:Io1Mebu bɛ na makyerɛ ase bere a merebɔ me sanku./HY1M’adwenem bɛdɔ. Mɛka anyansasɛm.3Ga1akɛse ne nketewa, adefo ne ahiafo nyinaa.EF 1Obiara ntie saa asɛm yi! Muntie, nnipa a mowɔ mmaa nyinaa,jEM0“Saa Onyankopɔn yi yɛ yɛn Nyankopɔn daa daa. Obedi yɛn anim nna a ɛreba no nyinaa mu.”^D50 Hwɛ n’afasuw na hwɛ n’aban akɛse no yiye na woaka ho asɛm akyerɛ nkyirimma.BC0 Onyankopɔn nkurɔfo twa Sion ho hyia kan n’abantenten.RB0 Ma Sionfo ani nnye. Wubu atɛntrenee. Ma ahosɛpɛw mmra Yuda nkurow mu!dAA0 Nnipa kamfo wo mmaa nyinaa, na wo din atrɛw wɔ asase so mmaa nyinaa. Wudi hene nokwarem.F@0 Wo fi no mu, O Onyankopɔn, na yedwen daa dɔ a wowɔ no ho. ?0Yɛate nea Onyankopɔn ayɛ na mprempren yɛahu wɔ yɛn Nyankopɔn, Awurade Tumfoɔ kurow no mu; ɔbɛbɔ kurow no ho ban daa daa.@>{0anaasɛ ɛhyɛn a ɛrebɔ mpata biribibiri wɔ ahum mu.L=0Ɛhɔ na ehu ne ɔhonam mu yaw kaa wɔn te sɛ ɔbea a awo aka no,F<0Nanso wohui no, ɛyɛɛ wɔn nwonwa. Wosuroe, enti woguanee.7;i0Ahemfo yi boaa wɔn ho ano kotuaa Sion bepɔw.W:'0Onyankopɔn ada no adi sɛ asomdwoe wɔ ne mu wɔ kurow no aban akɛse no mu.w9g0Sion, Onyankopɔn bepɔw no korɔn na ɛyɛ fɛ. Ɔhene kɛse no kurow no de ahosɛpɛw ba wiase mmaa nyinaa.{8 q0Awurade yɛ ɔkɛse enti ɛsɛ sɛ wɔkamfo no yiye wɔ yɛn Nyankopɔn kurow a ɛwɔ bepɔw kronkron no so no mu.z7m/ Aman so difo ne Onyankopɔn nkurɔfo a wɔyɛ Abraham asefo bɔ gua. Ne tumi sen asraafo Nyinaa. Ɔyɛ Otumfoɔ.B6/Onyankopɔn tena n’ahengua kronkron no so. Odi aman so.F5/Onyankopɔn yɛ wiase nyinaa hene. Momfa nnwom nyi n’ayɛ.B4/To ayeyi dwom ma Onyankopɔn. To ayeyi dwom ma yɛn hene!u3c/Onyankopɔn aforo n’ahengua. Ahosɛpɛw nteɛteɛm ne torobɛnto nne ba hɔ bere a Awurade rekɔ soro no.i2K/Oyii asase a yɛte so yi maa yɛn. Ɛyɛ agyapade a ne nkurɔfo a ɔdɔ wɔn de hoahoa wɔn ho.81k/Ɔma yedii nnipa so nkonim. Ɔma yedii aman so.^05/Ɛsɛ sɛ wosuro Awurade, ɔsorosoroni no. Ɔyɛ ɔhene kɛse a odi wiase nyinaa so.[/ 1/Nnipa nyinaa, mommɔ mo nsam ahosɛpɛw so! Monto nnwom dennen nkamfo Onyankopɔn.K.. Awurade Tumfoɔ ka yɛn ho. Yakob Nyankopɔn yɛ yɛn guankɔbea.j-M. Ɔka se, “Munnyae ɔko no na munhu sɛ me ne Onyankopɔn, aman so tumfoɔ ne wiase tumfoɔ.”H, . Ɔpata wiase ko nyinaa. Obubu agyan, sɛe mpeaw, hyew nkatabo.H+ .Bɛhwɛ nea Awurade ayɛ. Hwɛ anwonwade a wayɛ wɔ asase so.K*.Awurade Tumfoɔ ka yɛn ho. Yakob Nyankopɔn yɛ yɛn guankɔbea.T)!.Aman ho popo na ahemman nso wosow. Onyankopɔn pae aprannaa na asase mene. ^1[~~~A}}}B||R{{{p{zzfzyybxxx>www-vv@uuRttt*ss^srrKrqqyqpp/ooko nn mmEmllkukjjpjiiGhhh8ggg"ff}ee]dddccc}cAbbbYbaaM``t`#___.^^^O]]]l]%\\\T[[[=ZZ>>_>==X=<<<;;s;2;::i:999P88n877a76655l444x4;333F222$111C00V//f/ ..v.--u-,,g,$++z+1***))@(((6''v'&s&%%R$$]$##f# ""O!!!P 9+~$hb|QJos p&T{8x6p@c8~ x 7 e 0 S  Fr6}/DOu1AN}V Dɔ a wodɔ me daa no so. Woagye me afi damoa ankasa mu.eMCV Mede me koma nyinaa bɛkamfo wo, O Awurade me Nyankopɔn. Mɛda wo kɛseyɛ no adi daa daa.oLWV Awurade, kyerɛ me nea wopɛ sɛ meyɛ na medi so nkoware mu. Kyerɛ me na memfa m’adagyew nsom wo.GKV Woyɛ otumfoɔ a woyɛ nneɛma akɛse. Wo nko ne Onyankopɔn.PJV Aman a woakyekyere nyinaa bɛba abɛkotow wo; wɔbɛkamfo wo kɛseyɛ.UI#VOnyame bi nni hɔ a ɔte sɛ wo, O Awurade, obiara ntumi nyɛɛ nea woayɛ.8HkVMefrɛ wo hiada mu efisɛ, wugye me mpaebɔ so.:GoVAwurade, tie me mpaebɔ; tie me sufrɛ na boa me.pFYVWoyɛ yɛn adɔe na wode yɛn bɔne kyɛ, na wɔn a wɔbɔ wo mpae no nso, woma wɔn ɔdɔ a ɛnsa da.KEVMa wo somfo ani nnye, O Awurade, efisɛ me mpaebɔ kɔ wo nkyɛn.LDVWoyɛ me Nyankopɔn, enti hu me mmɔbɔ. Mebɔ wo mpae daa nyinaa.gCGVGye me fi owu mu efisɛ, migye wo di. Gye me nkwa efisɛ, meyɛ ɔsomfo na mewɔ wo mu gyidi.NB VTie me, Awurade, na gye me so efisɛ, minni ɔboafo na meyɛ mmerɛw.U Ɔdɔ ne nokware behyia, na trenee ne asomdwoee ayɛ atuu. = U akyinnye biara nni ho sɛ wasiesie ne ho sɛ wɔn a wodi no ni no, obegye wɔn nkwa, na ne nkwagye no bɛtena yɛn asase no so.< UMeretie nea Awurade Nyankopɔn reka. Ɔhyɛɛ yɛn a yɛyɛ ɔno ara ne nkurɔfo no bɔ se, sɛ yɛannan amfa akwammɔne so a,=;uUDɔ yɛn daa, O Awurade, na gye yɛn nkwa, boa yɛn.>:wUHyɛ yɛn den bio, na yɛn, wo nkurɔfo, bɛkamfo wo.E9UWo bo befuw yɛn akosi daa nyinaa? W’abufuw to rentwa da?[8/UFa yɛn san bra, O Onyankopɔn, yɛn agyenkwa na gyae sɔ a w’ani nsɔ yɛn no!47cUWugyaee w’abufuw a wode kɔɔ wɔn so no.26_UWode wo nkurɔfo bɔne nyinaa akyɛ wɔn.D5 UAwurade, woahu wo asase mmɔbɔ; woama Israel adi yiye bio.N4T Awurade Tumfoɔ, wɔn a wɔde wɔn ho to wo so wɔ ahotɔ pa ara mu.3T Awurade ne yɛn hwɛfo ne ɔhene onuonyamfo a ɔde adɔe ne anuonyam hyira yɛn. Ɔmpopo ne ti wɔ ade pa biara a ɔde ma atreneefo ho.!2;T Da koro pɛ a wodi wɔ wo fi no ye sen sɛ wobedi no baabi foforo biara mpɛn apem. Megyina me Nyankopɔn fi pon ano sen sɛ mɛtena amumɔyɛfo fi mu.>1wT Hyira yɛn hene, O Onyankopɔn; ɔhene a woayi no no.F0TTie me mpaebɔ, Awurade Nyankopɔn. Tie, O Yakob Nyankopɔn.Y/+TWɔrekɔ no nyinaa na wɔn ho reyɛ den; wobehu Onyankopɔn mu anyame wɔ Sion.^.5TWɔfa ɔtare bon a ayow kesee no mu a ɛdan asuten, na anɔpabosu hyɛ no nsu ma ma.k-OTWɔn a wonya ahoɔden fi wo nkyɛn no wɔ ahotɔ, na wɔpɛ sɛ wɔkɔfrɛ wo wɔ Sion Bepɔw so.I, TWɔn a wɔte wo fi hɔ no wɔ ahotɔ. Daa wɔto nnwom kamfo wo.+3TMpatiperɛw anwene wɔn birebuw na nsonfena nso wɔ wɔn afi. Wɔde wɔn mma sie wɔ w’afɔremuka ho, Otumfoɔ Awurade, me hene ne me Nyankopɔn.*TMepɛ sɛ meba hɔ. M’ani agyina sɛ meba Awurade fi. Mede me nipadua nyinaa to ahosɛpɛw dwom ma Onyankopɔn teasefo no.-) WTAwurade Tumfoɔ, medɔ wo fi no dodo.K(SMa wonhu sɛ, wo nko ara ne Awurade Otumfoɔ wɔ asase so nyinaa.\'1SMa wonni wɔn so nkonim na wɔmmɔ hu daa daa; ma wonwu wɔ animguase pɔtɔɔ mu.?&ySMa animguase nka wɔn, O Awurade, na ma wonhu wo tumi.R%Ssaa ara na fa ahum taa wɔn na fa wo mframa a ano yɛ den no yi wɔn hu.B$SSɛnea ogya hyew kwae, sɛnea ogyaframa ma nkoko hyew no,Q#S Bɔ wɔn hwete sɛ mfutuma, O Onyankopɔn; sɛ ntɛtɛ a mframa bɔ gu.I" S a wɔkae se, “Yɛbɛfa asase a ɛyɛ Onyankopɔn de no” no.w!gS Yɛ wɔn a wodi wɔn anim no sɛnea woyɛɛ Oreb ne Seeb no; di wɔn ahene so sɛnea woyɛɛ Sebah ne Salmuna? yS Wudii wɔn so wɔ Endor maa wɔn amu porɔwee wɔ fam.\1S Yɛ wɔn sɛnea woyɛɛ Midianfo ne Siserafo ne Yabinfo wɔ Kison subon mu hɔ no.^5SAsiriafo akɔka wɔn ho ama Amonfo ne Moabfo a wɔyɛ Lot asefo no dɔm no ayɛ den.@{SGebalfo ne Amonfo ne Amalekfo ne Filistifo ne Tirofo ne+QSEdomfo, Ismaelfo, Moabfo, Hagarfo,?ySWɔpenee wɔn apam no so kaa wɔn ho bɔɔ mu tiaa wo.fESWɔka se, “Bra na yɛnsɛe wɔn man sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn werɛ befi Israel kora kora.”U#SWɔrepam esum ase atia wo nkurɔfo; wɔrepam atia wɔn a wobɔ wɔn ho ban.U#SHwɛ! W’atamfo reyɛ basabasa, na wɔn a wɔmpɛ w’asɛm nso ayɛ dɔm. }SO Onyankopɔn, ntena hɔ komm; nyɛ komm! Nyɛ komm! Hwɛ! W’atamfo reyɛ basabasa, na wɔn a wɔtan wo no reyɛ dɔm.GRBra, O Onyankopɔn, na bedi wiase so; aman nyinaa yɛ wo dea.PRNanso mubewuwu sɛ nnipa; mo nkwa nna to betwa sɛ ɔhene ba biara.”GRMekae se, “Moyɛ anyame; mo nyinaa yɛ Ɔsorosoroni no mma.`9RNim a munnim ne nkwasea a moyɛ! Moadan nnebɔneyɛfo ama atɛntrenee ayera wɔ wiase!4cRMunnye wɔn mfi nnipa amumɔyɛfo tumi ase.fERMommɔ ahiafo ne akunafo yiyedi ho ban. Mummmu mo ani nngu ahiafo ne wɔn a wonni aboafo so.>wR“Munnyae atɛnkyewbu; mummmu amumɔyɛfo atɛnkyew.] 5ROnyankopɔn yɛ ɔsoro agyinatufo panyin. Anyame betwa hyia a, ɔno na obu atɛn se,X)QNanso mɛma mo esiam a ɛyɛ fɛ adi na mama mo ɛwo a ano yɛ mmerɛw aka ho.\ 1QWɔn a wɔtan me no de suro bɛkotow me osuro so; wɔn asotwe bɛtena hɔ daa daa./ YQAnka medi wɔn atamfo nyinaa so ntɛm.G Q “Mepɛ sɛ me nkurɔfo tie me. Mepɛ sɛ wodi m’asɛm so.[ /Q Enti ma wɔmfa wɔn kɔnsenee akwan no so na wɔnyɛ nea wɔpɛ sɛ wɔyɛ biara.7 iQ Nanso me nkurɔfo rentie me. Israel rentie me.lQQ Mene mo Awurade, mo Nyankopɔn a oyii mo fii Misraim asase so no. Mummue mo anom na mɛhyɛ mu ma.(KQ Ɛnsɛ sɛ mosom anyame foforo.GQMe nkurɔfo, muntie me kɔkɔbɔ yi. Mepɛ sɛ Israel tie me.)QBere a mowɔ ɔhaw mu no, mofrɛɛ me, na migyee mo nkwa. Mifii me hintabea a ɛwɔ ahum mu no gyee mo so. Mesɔɔ mo hwɛe wɔ Meriba nsu ho.EQ“Miyii nnosoa no fii mo akyi. Mema mosoɛɛ mo ntayaa no.*OQMetee nne bi a minnim na ɛka se, QEyi yɛ Israel mmara; ɛyɛ mmara a efi Yakob Nyankopɔn nkyɛn. Bere a okotuaa Misraim asase no na ɔhyɛɛ mmara no maa Israelfo.T!QMonhyɛn torobɛnto mma afahyɛ no bere a ɔsram apue foforo na wanyin no.b=QMumfi nnwonto no ase na mommɔ mpintin. Mommɔ nnwom a ɔyɛ dɛ wɔ sanku ne bɛnta so.W )QTo ahosɛpɛw dwom ma Awurade, yɛn hwɛfo. To ayeyi dwom ma Yakob Nyankopɔn.]~3POtumfoɔ Awurade Nyankopɔn, san fa yɛn bra. Hu yɛn mmɔbɔ na wobegye yɛn nkwa.J} PYɛrennan yɛn ho mfi wo ho bio. Ma yɛn nkwa na yɛbɛkamfo wo._|7PHwɛ nnipa a woayi wɔn no so na bɔ wɔn ho ban; ɔman a wugyinaa no ahoɔden so no.S{PYɛn atamfo ato mu gya atwa akyene; fa w’abufuw hwɛ wɔn na sɛe wɔn.SzPBegye bobe a wuduae na nkwa; saa bobe ketewa a woma enyin ahoɔden so no!kyOPOtumfoɔ Nyankopɔn, dan w’ani hwɛ yɛn. Hwɛ yɛn fi soro hɔ; bra na begye wo nkurɔfo nkwa!1x]P na kɔkɔte tiatia so na wuram mmom awe.rw]P Adɛn nti na wubuu ban a atwa ho ahyia no? Mprempren, obiara a ɔbɛfa hɔ no betumi awia n’aba no bi;GvP N’abaa dennanee koduu ɛpo so kɔe ara koduu asu Efrata so.Hu P Ɛde ne nhwini kata nkoko so na n’abaa no kata sida nnua so.gtGP Wusiesiee baabi sɛnea ebenyin. Ne ntini no kɔɔ asase mu na ɛtrɛtrɛw asase no so nyinaa._s7PWode bobe fi Misraim bae. Wopamoo aman foforo bi fii hɔ na wuduaa wɔ wɔn asase so.Ur#PSan fa yɛn bra, Otumfoɔ Nyankopɔn! Hu yɛn mmɔbɔ na wobegye yɛn nkwa.Zq-PMa aman a atwa yɛn ho ahyia no nko yɛn asase no so; yɛn atamfo kasa tia yɛn.MpPWoama yɛn awerɛhow sɛ yenni ne nusu kuruwa kɛse ma sɛ yɛnnom.Wo'PWo bo befuw wo nkurɔfo mpaebɔ akosi bere bɛn, Otumfoɔ Awurade Nyankopɔn?Jn PFa yɛn san bra, O Onyankopɔn! Hu yɛn mmɔbɔ na yebenya nkwa.pmYPda wo ho adi kyerɛ Efraim, Benyamin ne Manase mmusuakuw no. Da w’ahoɔden adi; bra begye yɛn nkwa.l yPTie yɛn, O Israel guanhwɛfo; tie yɛn, wo nguan sohwɛfo panyin. Wo a wote w’ahengua a esi atakraboa ntaban so no,ak;O Na yɛn a yɛyɛ wo manfo a yɛyɛ wo nguan nso no, bɛda wo ase, akamfo wo daa nyinaa.[j/O Awurade, tua aman a aka no so ka mpɛn ason wɔ kasatia a wɔakasa atia wo no so.\i1O Tie pene a nneduafo pene. Fa wo tumi kɛse no so gye wɔn a wɔabu wɔn kumfɔ no.hO Adɛn nti na ɛsɛ sɛ aman bisa yɛn se, “Mo Nyankopɔn wɔ he?” Ma yenhu sɛ woatwe aman a wohwiee w’asomfo mogya gui no aso.mgSO Boa yɛn, O Awurade, na gye yɛn nkwa. Gye yɛn na fa yɛn bɔne kyɛ yɛn wɔ w’anuonyam no nti.ifKOMfa yɛn agyanom bɔne so asotwe ntwe yɛn. Hu yɛn mmɔbɔ mprempren. Yɛn anidaso nyinaa asa.QeOEfisɛ, wɔn na wɔakum wo nkurɔfo. Wɔn na wɔama wo man adan amamfo.Ud#ODan w’abufuw kyerɛ aman a wɔnsom wo no ne wɔn a wɔmmɔ wo mpae no so.Wc'OAwurade, wo bo befuw yɛn akosi daa daa? W’abufuw bɛkɔ so adɛw sɛ ogya?Ub#OAman a atwa yɛn ho ahyia no kasa tia yɛn; wɔserew yɛn, di yɛn ho fɛw.taaOWohwiee wo nkurɔfo mogya gui sɛ nsu. Mogya hwie gui sɛ nsu wɔ Yerusalem na obi anka a obesie awufo no.Z`-OWogyaw wo nkurɔfo amu maa apete; wo nkoa amu, wogyaw maa wuram mmoa sɛ wɔnwe.r_ _OO Onyankopɔn, abosonsomfo akyɛ w’asase afa. Wɔagu wo fi kronkron no ho fi ama Yerusalem adan amamfo.:^oNHDawid de ne koma ne ne nyansa nyinaa hwɛɛ wɔn.h]INGɔno na ɔhwɛɛ ne nguan so na ɔyɛɛ no Israel hene ne Onyankopɔn nkurɔfo so oguanhwɛfo.F\NFOyii ne somfo Dawid a ɔfrɛɛ no fii nguan adidibea hɔ no;`[9NEƐhɔ na osii ne fi te sɛ ne soro fi. Ɔyɛɛ no den te sɛ asase pɛ a etim hɔ daa.DZNDNa mmom, oyii Yuda ne Sion Bepɔw a na ɔpɛ n’asɛm no.@Y{NCNanso ɔpoo Yosef asefo. Efraim abusua nso, wamfa wɔn.PXNBOdii wɔn so nea edi kan ne nea etwa to hyɛɛ wɔn aniwu, pamoo wɔn.bW=NAAkyiri yi, Awurade sɔree sɛnea ofi nna mu. Na ɔte sɛ ɔhoɔdenfo a nsa ahyɛ no den.SVN@Asɔfo wuwui basabasayɛ mu na wɔamma wɔn akunafo no kwan amma wɔansu.EUN?Wokum mmerante wɔ ɔsa mu, enti na mmabaa nnya kunu nware.WT'N>Ne bo fuwii ɔno ara ne nkurɔfo enti ɔmaa wɔn ara wɔn atamfo kunkum wɔn.\S1N=Ɔmaa yɛn atamfo faa Apam Adaka a ɛyɛ ne tumi ne n’anuonyam agyiraehyɛde no.ERNDwN.Ɔmaa mmoadabi bedii wɔn mfuduan de sɛee wɔn mfuw.VC%N-Ɔmaa nwansena baa wɔn so bɛhaw wɔn na mpɔtorɔ nso bɛsɛee wɔn asase.:BoN,Ɔmaa nsu dan mogya a na Misraimfo nnya nsu nnom./AYN+wɔ Soan tawtaw so a ɛwɔ Misraim no.R@N*Wɔn werɛ fii ne tumi kɛse no ne da a ogyee wɔn fii wɔn atamfo nsam,j?MN)Wɔsɔɔ Onyankopɔn hwɛe adekyee ne adesae nam so de yaw brɛɛ Israel Nyankopɔn Kronkron no.c>?N(Mpɛn ahe na wɔansɔre antia no wɔ sare so hɔ, na mpɛn ahe na wɔamma ne werɛ anhow!G=N'Ɔkaee sɛ wɔyɛ adasamma te sɛ mframa a ɛbɔ na etwam no. <9N&Nanso na Onyankopɔn wɔ ahummɔbɔ ma ne nkurɔfo. Ɔde wɔn bɔne kyɛɛ wɔn na wansɛe wɔn. Mpɛn pii ɔkoraa nabufuw so na wanna n’abufuw adi.A;}N%Na wonni no nokware; na wonni wɔne n’apam no nokware.Z:-N$Nanso na wɔn nsɛm no nyinaa yɛ atoro. Nsɛm a wɔka no mu biara nyɛ nokware.N9N#Wɔkaee sɛ Onyankopɔn yɛ wɔn hwɛfo, na Otumfoɔ no bɛboa wɔn.f8EN"Bere biara a obekum wɔn mu bi no, nkae no dan ba ne nkyɛn; wɔbɛsesa abɔ no mpae dennen.P7N!Enti otwaa wɔn nna so te sɛ ɔhome na wɔn nkwa yɛɛ sin prɛkopɛ.w6gN Eyinom nyinaa akyi, na bɔne ara na nnipa no reyɛ; n’anwonwade no nyinaa akyi, wɔamfa wɔn ho anto ne so.e5CNbere a Onyankopɔn ani beree wɔn so na okum mmarima ahoɔdenfo a na wodi mu wɔ Israel no.M4NNanso, wɔn ani ansɔ nea wɔhwehwɛ no nyinaa ho a na wogu so didi@3{NEnti nnipa we mee. Onyankopɔn maa wɔn nea wɔhwehwɛ.42cNWɔtetew guguu ntamadan no mu ne ho nyinaa.L1Nna ɔmaa ne nkurɔfo nnomaa a wɔn dodow bɛyɛ sɛ mpoano anhwea.Q0NBio, ɔmaa apuei mframa bɔe, na ne tumi mu, ɔhwanyanee anadwo mframa,P/NEnti wodii abɔfo aduan, na Onyankopɔn maa wɔn nea ehia wɔn nyinaa..9NƆtɔɔ mana ma wodii.>-wNNanso ɔkasa kyerɛɛ soro; ɔhyɛ maa n’apon buei.A,}Nefisɛ, na wonni ne mu gyidi sɛ obetumi agye wɔn nkwa.+{NEnti Onyankopɔn tee no, ne bo fuwii, na ɔde ogya kɔɔ ne nkurɔkfo so, na n’abufuw a ɛwɔ wɔn so no mu yɛɛ deny*kNƐwom sɛ ɔbɔɔ ɔbotan mu maa nsu pii sen fii mu, na obetumi ama yɛn abodoo na wama ne nkurɔfo nam nso?”X))NWɔkasa tiaa Onyankopɔn se, “Onyankopɔn betumi ama aduan wɔ sare so anaa?B(NWɔboapa bisaa aduan a wɔpɛ de sɔɔ Onyankopɔn hwɛe.h'INNanso wɔkɔɔ so yɛɛ bɔne tiaa Onyankopɔn na bepɔw no so, wɔsɔre tiaa ɔsorosoroni no.K&NƆmaa asuwa bɛtɔɔ ɔbotan no mu maa nsu sen fii mu sɛ asuten.K%NƆpaee ɔbotan mu wɔ bepɔw so, na onyaa nsu fii mu de maa wɔn.H$ NƆnam omununkum mu dii wɔn anim awia ne anadwo, kanea gya mu.O#N Ɔkyɛɛ ɛpo mu na ɔde wɔn faa mu. Ɔmaa nsu no gyinae sɛ afasuw.p"YN Bere a na wɔn nenanom rehwɛ Onyankopɔn no, na ɔno nso reyɛ anwonwade wɔ Soan a ɛwɔ Misraim no.7!iN Wɔn werɛ fii anwonwade a wohui sɛ wayɛ no.Q N Wɔanni wɔne Onyankopɔn apam no so; wɔampɛ sɛ wodi ne mmara no so.H N Efraimfo a wokitakita nnyan ne ne ntadua no guanee ɔko da no.7NWɔrenyɛ sɛ wɔn nenanom adɔnyɛfo ne asoɔdenfo a wɔn gyidi a na wɔwɔ wɔ Onyankopɔn mu no antim da, nanso wɔantena ase sɛ nokwafo amma no.}NƐba saa a, wɔn nso de wɔn ho bɛto Onyankopɔn so, na ɛremma wɔn werɛ mfi nea wayɛ, na daa wobedi ne mmara no so.ONsɛnea ɛbɛyɛ a nkyirimma besua na wɔn nso akyerɛkyerɛ wɔn mma. NƆmaa Israelfo mmara na ɔde ahyɛde nso maa Yakob asefo. Ɔka kyerɛɛ yɛn agyanom se wɔnkyerɛkyerɛ wɔn mma ne mmara no,eCNYɛremfa nkame yɛn mma; yɛbɛka Awurade tumideyɛ ne anwonwade a wayɛ akyerɛ nkyirimma.X)Nnneɛma a yɛate na yɛahu; nneɛma a yɛn agyanom kaa ho asɛm kyerɛɛ yɛn.?yNMede abebu rebɛkyerɛ mo anwonwade a esii tete no mu;P NMe nkurɔfo, muntie me nkyerɛkyerɛ na monyɛ aso mma asɛm a meka no.Y+MWudii wo nkurɔfo anim sɛ oguanhwɛfo a, na Mose ne Aaron na na wɔka wɔn ho.\1MWonantewee asorɔkye no mu; wutwaa ɛpo a ɛmu dɔ no, nanso wɔanhu w’anammɔn.kOMW’aprannaa a ɛpaapaee no bobɔe na anyinam a ɛtetewee no maa wiase sɔɔ hann. Asase wosowee.Z-MOmununkum tɔɔ nsu; aprannaa paapae fii soro na anyinam tetew fii mmeae nyinaa.]3MBere a ɛpo huu wo no, esuroe, O Onyankopɔn, na ɛpo mu donkudonku no mpo wosowee.QMWonam wo tumi so gye wo nkurɔfo a wɔyɛ Yakob ne Yosef asefo no nkwa.LMWoyɛ Onyankopɔn a woyɛ anwonwade; wokyerɛ wo tumi wɔ aman so.PM Biribiara a woyɛ no, O Onyankopɔn, yɛ kronn; onyame bi nso nsen wo.PM Medwen nea woayɛ no nyinaa ho. Medwen wo tumideyɛ no nyinaa ho komm.\ 1M Mɛkae nneɛma akɛse a woyɛe no, Awurade; mɛkae anwonwade a woyɛɛ no tete no.c ?M Afei mekae se, “Nea ɛhaw me titiriw koraa ne sɛ afei de, Onyankopɔn nni tumi bio.”^ 5M Onyankopɔn werɛ afi sɛ obehu mmɔbɔ? Abufuw abesi n’ahummɔbɔ ananmu anaa?”> wMWagyae dɔ a ɔdɔ yɛn no? Na ne bɔhyɛ no, wagyae?K M“Enti daa Awurade bɛpo yɛn saa? Afei n’ani rensɔ yɛn bio?X)MAnadwo mu no nyinaa midwenee yiye. Midwenee komm no, asɛm a mibisaa me ho ni,=uMMidwen nna a atwam no na mekae nna a atwam dedaw no.H MƆma me si pɛ anadwo nyinaa. Nsɛm haw me nti, mintumi nkasa.SMSɛ midwen Onyankopɔn ho a, migu ahome; sɛ midwen komm a, mabasa mu bu.iKMƆhaw mu, mebɔ Awurade mpae; anadwo mu nyinaa, mema me nsa so bɔ mpae nanso me werɛ nkyekye.? {MMisu dennen mefrɛ Onyankopɔn; misu dennen na otie me.`9L Onyankopɔn ma nnipa suro no; ɔbrɛ ahenemma ahantanfo ase, na ɔbɔ ahene akɛse hu.iKL Nea wode ahyɛ Awurade wo Nyankopɔn bɔ no, fa ma no. Aman a mobɛn nyinaa mommrɛ no akyɛde.pYL Nnipa abufuw de ayeyi a ɛdɔɔso brɛɛ wo. Wɔn a wɔanwu ɔko no mu no, bɛhyɛ wo fa no nyinaa bi.LL bere a wosɔre buu atɛn a wode gyee wɔn a wɔhyɛ wɔn so no no.9~mLWubu atɛn fi soro; wiase suroe na ɛyɛɛ dinn,W}'LNa wo Awurade de, obiara suro wo. Sɛ wo bo fuw a, obi ntumi nnyina w’anim.Z|-LWobɔɔ wɔn hu no, O Yakob Nyankopɔn, apɔnkɔ no ne wɔn sotefo nyinaa wuwui.{{LWoagye wɔn asraafo akokoduru no ho nneɛma nyinaa ama wɔada awufo nna. Wɔn ahoɔden ne wɔn nyansa nyinaa yɛɛ kwa.fzELO Onyankopɔn, w’anuonyam so! Wufi mmepɔw no a wudii w’atamfo so no so reba wo tumi so.Vy%LƐhɔ na obubuu atamfo agyan, wɔn kyɛm, wɔn nkrante ne wɔn akode nyinaa.6xgLƆwɔ ofi wɔ Yerusalem; ɔte Sion Bepɔw so.Hw LWonim Onyankopɔn wɔ Yuda. Wɔhyɛ ne din anuonyam wɔ Israel.LvK Obebubu amumɔyɛfo tumi mu, nanso ɔtreneeni tumi mu bɛhyɛ den.iuKK Nanso merennyae Yakob Nyankopɔn ho asɛnka da, na merennyae ayeyi dwom a meto ma no no nso da.t'KAwurade kita kuruwa a n’abufuw nsa a ano yɛ den wɔ mu wɔ ne nsam. Ohwie gu ma amumɔyɛfo nyinaa nom. Wnom ne nyinaa a sɔpɛ koraa nka.MsKOnyankopɔn ne ɔtemmufo no. Obebu ebinom fɔ na wagyaa ebinom nso.Ar}KAtemmu no remfi apuei anaa atɔe anaa atifi anaaa anafo.:qoKMeka kyerɛ wɔn se wonnyae wɔn ahohoahoa no.”9pmK“Meka kyerɛ amumɔyɛfo se, wɔnnyɛ ahantan.Zo-KƐwom, abɔde biara ho popo na asase ankasa wosow nanso mɛma ne fapem ayɛ den.RnKOnyankopɔn ka se, “Mahyɛ bere a mede bebu atɛn na mebu atɛntrenee.`m ;KYɛda wo ase, O Onyankopɔn, yɛda wo ase! Yɛda wo kɛseyɛ adi ka anwonwade a woayɛ.PlJMma wo werɛ mmfi abufuw nteɛteɛm ne gyegyeegye a w’atamfo yɛ no._k7JMa wo ho so, Onyankopɔn, na yi wo ho adi! Kae sɛ nnebɔneyɛfo serew wo daa nyinaa.Xj)JMa wɔn a wɔhyɛ wɔn so no anim ngu ase. Ma ahiafo ne mmɔborɔfo nkamfo wo._i7JKae apam a wo ne yɛn hyehyɛe no. Basabasayɛ wɔ asase no tweaa so sum mu baabiara.uhcJNyaw wo nkurɔfo a wonni boafo no mma wɔn atamfo atirimɔdenfo no. Mma wo werɛ mmfi nnipa a wɔtaa wo no!]g3JNanso kae, O Awurade, sɛ w’atamfo serew wo sɛ woyɛ kronn nam so bu wo animtia.NfJWokyerɛɛ nea ɛsɛ sɛ asase ano kɔpem. Wobɔɔ ahohuru ne awɔw.GeJWobɔɔ awia ne anadwo. Wode owia ne ɔsram sii wɔn tenabea.>dwJWomaa nsuwa ne nsuti teɛe na womaa nsu akɛse yoyoe.@c{JWopɛtɛw bonsu ti na wode ne nam maa sare so mmoa wee.Zb-J Wonam w’ahoɔden tumi so kyɛɛ po mu abien, na wopɛtɛw nsu mu atweaseɛ ti.Wa'J Nanso woyɛ yɛn hene fi mfitiase, O Onyankopɔn. Woagye yɛn nkwa mpɛn pii.U`#J Adɛn nti na wompɛ sɛ woboa yɛn? Adɛn na woabobɔw wo nsa agu w’akyi?d_AJ O Onyankopɔn, w’atamfo bɛserew wo akosi da bɛn? Wɔbɛkasa atia wo din akosi daa daa?i^KJ Yɛn agyiraehyɛde kronkron no nyinaa kɔ. Adiyifo nyinaa asa na obiara nnim nna ko a eyi bedi.`]9JWɔpɛe sɛ anka wɔtɔre yɛn ase; wɔhyew mmeae kronkron a ɛwɔ asase no so nyinaa.S\JWobubuu wo fi no, na wɔtoo mu gya. Woguu faako a wɔsom wo hɔ no ho fi.B[JWɔde wɔn mmonnua ne wɔn nname sɛee mpongua no nyinaa.BZJWɔte sɛ nnipa nnuabufo a wɔde wɔn mmonnua bu nnua gu.hYIJW’atamfo teɛm nkonim so wɔ wo fi hɔ. Wɔasisi wɔn mfrankaa a ɛkyerɛ sɛ wɔadi nkonim.]X3JNantew fa saa amamfo yi so; yɛn atamfo na wɔasɛe biribiara a ɛwɔ asɔrefi hɔ.#W?JKae wo nkurɔfo a wo ara wuyii wɔn mmere pii a atwam de wɔn fi nkoasom mu bɛyɛɛ w’ankasa w’abusua no. Kae Sion bepɔw a da bi hɔ na wote so no.dV CJO Onyankopɔn, adɛn nti na woagyaa yɛn mu saa? Wo bo befuw wo nkurɔfo akosi wiase awiei?U%INanso me de, minim sɛ wobɛn Onyankopɔn na wopɛ ogye wɔ Otumfoɔ Awurade no nkyɛn na wopae mu ka nea wayɛ nyinaa a, ɛyɛ anwonwasɛm.IT IWɔn a wogyae wo no bɛyera. Wobɛsɛe wɔn a wonni no nokware.hSIIM’adwene ne me nipadua begugow nanso, Onyankopɔn ne m’ahoɔden. Ɔno na ne ho hia me daa.]R3IƐdɛn na mewɔ wɔ soro ka wo ho? Manya wo yi, dɛn bio na mehwehwɛ wɔ asase so?^Q5IWonam w’akwankyerɛ so kyerɛɛ me kwan na ewiee akyiri no, woagye me anuonyam so.?PyINanso, na mete bɛn wo pɛɛ na wode wo nsa soo me mu.+OQIna magyimi sɛ aboa; mante wo ase.DNIBere a na m’adwene yɛ bɔne na me nkatede yɛ opira no,LMIWɔte sɛ ɔdae a etwam anɔpa; sɛ wosɔre a, O Awurade, wɔyera.9LmIWɔsɛe wɔn prɛkopɛ na wɔn awiei ayɛ pasaa.UK#IWode wɔn begu baabi a ɛhɔ yɛ toro, na woama wɔahwe ase akɔ ɔsɛe mu!SJIkosii sɛ mekɔɔ wofi hɔ. Ɛhɔ na metee nea ɛbɛba amumɔyɛfo no so.6IgIMidwen saa ɔhaw yi ho, nanso na ɛboro me soMHISɛ meka saa asɛm no bi a, anka merenyɛ sɛ wo nnipa no mu baako._G7IO Onyankopɔn, woama mahu amane fi anɔpa kosi anwummere. Anɔpa biara wotwe m’aso.NFI Tew a matew me ho kronn a menyɛɛ bɔne biara no ho nni mfaso anaa??EyI Saa na amumɔyɛfo te. Wɔwɔ pii, na wonya pii ka ho.NDI Wɔka se, “Onyankopɔn renhu. Ɔsorosoroni no renhwehwɛ mu da.”oCWI Ɛyɛ saa ma Onyankopɔn nkurɔfo dan kɔ wɔn afa, na wɔde ahopere gye wɔn nsɛm a wɔka biara di.dBAI Wɔka bɔne fa Onyankopɔn a ɔte soro ho, na wɔahyɛ nnipa a wɔwɔ asase so ahantan so.vAeIWɔserew afoforo na wɔka wɔn ho nsɛm a enye. Wɔyɛ ahantan na wodwen ɔkwan a wɔbɛfa so ahyɛ wɔn so.L@IWɔn koma hwie bɔne gu, na amumɔyɛ adwene ahyɛ wɔn adwene ma.A?}IEnti wɔhyɛ ahantan sɛ konmude, ne basabasa sɛ atade.R>IWonhu amane sɛnea afoforo hu no. Ɔhaw nto wɔn sɛnea ɛto afoforo no.+=QIWonhu honam mu yaw; wosi pi si ta.b<=Iefisɛ, sɛ mihu sɛ nneɛma rekɔ yiye ma ahantanfo ne amumɔyɛfo a, na m’ani abere.9;mINanso anka mereyɛ apa abaw; me gyidi sae koraa,F: IOnyankopɔn ye ma Israel ne wɔn a wɔn koma mu tew ampa ara.,9SHYisai ba Dawid mpaebɔ no awiei ni.l8QHMonkamfo ne din a anuonyam ahyɛ no ma no daa daa. N’anuonyam nhyɛ wiase nyinaa ma, Amen! Amen!V7%HMonkamfo Awurade, Israel Nyankopɔn! Ɔno nko ara na ɔyɛ saa anwonwade yi.61HDaa, wɔnkae ɔhene din na ne din ntena nkyɛ sɛ owia. Aman nyinaa nkamfo no. Wɔnsrɛ Onyankopɔn na onhyira wɔn na wɔnsrɛ ahotɔ mma ɔhene.5HAburow mmu so wɔ asase no so. Afuduan mmu so wɔ nkoko so, na aba mmra bebree sɛ Lebanon. Nnipa nhyɛ nkurow so ma te sɛ sare so sare.4HƆhene nkwa so! Wɔmfa sikakɔkɔɔ mfi Arabia mmrɛ no. Wɔmmɔ mpae mma no bere biara. Onyankopɔn nhyira nka no daa daa.E3HOgye wɔn fi ɔhyɛ ne basabasayɛ mu. Wɔn nkwa som no bo.Z2-H Ohu wɔn a wɔayɛ mmerɛw ne ahiafo mmɔbɔ. Ogye wɔn a ade ahia wɔn no nkwa.Z1-H Ahiafo a wɔfrɛ no no, ogye wɔn ne mmɔborɔfo ne wɔn a wonni ahwɛfo nyinaa.?0yH Ahene nyinaa bɛkotow n’anim; aman nyinaa bɛsom no.t/aH Sampanya ahene ne ɛhɔ supɔw no sofo bɛma no akyɛde. Arabia ahene ne Etiopia ahene bɛkyɛ no akyɛde.Y.+H Nnipa a wɔwɔ sare no so bɛkotow n’anim. N’atamfo bɛtow wɔn ho agu fam.D-HN’ahenni befi po akosi po na afi Efrata akosi asase ano.i,KHMa trenee mmu so ne nkwa nna mu, na nkɔso mmɔ atenaseɛ mmere dodow a ɔsram kɔ so haran yi.[+/HMa ɔhene no nyɛ sɛ osu a ɛtɔ wɔ afum, ɛnyɛ sɛ obosu a egugu asase no so.`*9HWo nkurɔfo nsom wo mmere dodow a owia bɔ yi, na ɔsram nso hyerɛn kɔsi daa daa yi.e)CHMa ɔhene mmu ahiafo atɛn pa. Ma ɔmmoa ahiafo na onni wɔn a womia wɔn afɛfo so nkonim.A(}HAsase no nkɔ so frɔmfrɔm. Ma trenee mmra asase no so.^'5Hsɛnea ɔde nokware bedi wo nkurɔfo so na wahwɛ wɔn a wɔremia wɔn no trenee mu.]& 5HKyerɛ ɔhene no na ommu w’atɛntrenee, O Onyankopɔn. Kyɛ no atemmu nyansa no bi!%;GFi anɔpa kosi anwummere nyinaa mɛka wo treneeyɛ ho asɛm akyerɛ efisɛ, wɔn a wɔpɛ sɛ wɔhaw me no, woadi wɔn so nkonim ama wɔn anim agu ase.i$KGMigu so rebɔ no, mɛteɛm anigye so. Mede me nipadua nyinaa bɛto dwom efisɛ, woagye me nkwa.{#oGMede sanku bɛkamfo wo. Me Nyankopɔn, mɛkamfo wo nokware. Me sanku so mɛbɔ nnwom ama wo, Israel ɔkronkronni.>"wGWobɛyɛ me kɛse asen daa. Wobɛkyekye me werɛ bio.l!QGWoama ɔhaw ne amanehunu aba me so de, nanso wobɛma manya ahoɔden bio; wobɛtwe me afi damoa ho.S GWo treneeyɛ, Onyankopɔn, du wim. Woayɛ nneɛma akɛse; obi nte sɛ wo.+OGAfei a mabɔ akwakoraa na me ti so afuw dwen yi, nnyaw me, O Onyankopɔn! Ka me ho bere a mepae mu ka wo tumi ne wo kɛseyɛ ho asɛm kyerɛ nkyirimma nyinaa no.OGWoakyerɛ me fi me mmofraase na mekɔ so ka w’anwonwasɛm ho asɛm.]3GMɛkamfo wo tumi, Otumfoɔ Awurade. Mɛpae mu aka w’adɔe ho asɛm; wo nkutoo de.zmGMɛka w’ayamye akyerɛ. Fi anɔpa kosi anwummere nyinaa mɛka wo nkwagye ho asɛm; emu yɛ duru sen me ntease.DGDaa mede m’ani bɛto wo so; mɛkɔ so akamfo wo daa daa.ykG Ma wɔn a wɔtaa me no nni nkogu na wɔnsɛe wɔn. Ma wɔn a wɔpɛ sɛ wopira me ani nwu na wɔn anim ngu ase.T!G Ntew wo ho ntena akyiri, O Onyankopɔn; me Nyankopɔn, yɛ ntɛm begye me.taG Wɔka se, “Onyankopɔn agyaw no hɔ; momma yenni n’akyi nkɔkyere no na obiara nni hɔ a obegye no.”BG M’atamfo pɛ sɛ wokum me. Wɔkasa kɔ me tiri so apam.BG Afei a magow yi, mpa me. Afei a mayɛ mmerɛw yi, mpa me.EGFi anɔpa kosi anwummere, mekamfo na meda w’anuonyam adi.T!GM’abrabɔ ayɛ nhwɛso ama nnipa pii efisɛ, woyɛ me gyefo a woyɛ den.lQGMe nkwa nna nyinaa, mede me ho ato wo so. Efi bere a wɔwoo me, woabɔ me ho ban. Mɛkamfo wo daa.J GAwurade, m’ani da wo so. Mede me ho too wo so bere a na misua.Z-GMe Nyankopɔn gye me fi amumɔyɛfo ne atirimɔdenfo tumi ne nnebɔneyɛfo nsam.lQGFa me sie wɔ wo nwini ase ne w’abankɛse mu, fa bɔ me ho ban; wone me guankɔbea ne me hwɛfo.SGEsiane sɛ woyɛ ɔtreneeni nti, boa me na gye me. Tie me na gye me nkwa!K GAwurade, maba wo nkyɛn sɛ ma me guankɔbea. Mma wonnni me so da! yFMayɛ mmerɛw na minni ɔboafo; bra me nkyɛn ntɛm, O Onyankopɔn. Wone m’agyenkwa, O Awurade; yɛ ntɛm bɛboa me. 1FMa wɔn a wɔba wo nkyɛn no ani nnye na wɔn ho nsɛpɛw wɔn. Ma wɔn a wɔda wo nkwagye no so ase no nka daa se, “Onyankopɔn yɛ ɔkɛse!”K FMa wɔn a wodi me ho fɛw no mfa wɔn nkogu so mma wɔn koma ntu.( IFMa wonni wɔn a wɔpɛ sɛ wokum me no so na ma wɔn adwene nyɛ basabasa. Ma wɔn a esiane me haw nti wɔatɔ wɔn no, nsan wɔn akyi na wongu wɔn anim ase.>  yFGye me nkwa, O Onyankopɔn! Awurade, boa me mprempren!T!E$N’asomfo asefo na wɔbɛfa hɔ, na wɔn a wɔpɛ n’asɛm no atena hɔ.eCE#Obegye Yerusalem, na wasan akyekye Yuda nkurow. Ne nkurɔfo bɛtena hɔ na wɔafa asase no.OE"Monkamfo Onyankopɔn, O ɔsoro ne asase, ɛpo ne nea ɛwɔ mu nyinaa.Z-E!Awurade tie wɔn a ade ahia wɔn, na ne werɛ mfi ne nkurɔfo a wɔyɛ nneduafo.a;E Sɛ mmɔborɔni hu eyi a, n’ani begye. Na wɔn a wɔsom Onyankopɔn benya nkuranhyɛ.`9EEyi bɛsɔ Awurade ani yiye sen nantwi afɔrebɔ; ɛsen nantwinini a wanyin afɔrebɔ.MEMɛto dwom akamfo Onyankopɔn; mɛda no ase de ada ne kɛseyɛ adi.Z-ENanso mewɔ yaw mu, na m’anidaso asa. Ma me so, O Onyankopɔn, na gye me nkwa!T!EPopa wɔn din fi ateasefo nhoma no mu. Mfa wɔn din nka wo nkurɔfo de ho.T!EKyerɛw wɔn bɔne a wɔayɛ gu hɔ. Mma wɔnnkɔka wo nkwagyedwuma no ho.Y~+EWɔtaa wɔn a woatwe wɔn aso. Wɔka wɔn a woapira wɔn no amanehunu ho asɛm.T}!EMa wɔn atenae nyɛ amamfo. Mma obiara ntena nkwa mu wɔ wɔn ntamadan mu.@|{EFa w’abufuw kɔ wɔn so, na ma w’abufuw mmene wɔn.={uEMa wɔn ani mfurafura. Na ma wɔn akyi nyɛ mmerɛw.\z1EWɔn apontow mfa wɔn nkɔ ɔsɛe mu. Ma wɔn adidi a wɔatew ho no mmɔ wɔn fam.\y1EƆkɔm dee me no, wɔmaa me awuduru. Osukɔm dee me no, wɔmaa me nsanyinyanyinya. xEKasatia hyɛ me koma so ama m’anidaso asa. Na minim sɛ obi bɛma me due, nanso mannya obi. Mepɛɛ awerɛkyekye nanso mannya bi.lwQEWunim sɛnea wɔkasa tia me ne sɛnea wogu m’anim ase sɛe m’anuonyam. Wuhu m’atamfo nyinaa.>vwEBra me nkyɛn na begye me. Gye me fi m’atamfo nsam.LuEMfa wo ho nhintaw wo somfo; mewɔ ɔhaw mu na gye me so mprempren!ltQEGye me so, Awurade, wɔ wo dɔ pa a wode dɔ me daa no mu. W’ahummɔbɔ mu, dan w’ani hwɛ me!EsEMma nsu nnyiri mmfa me. Mma memmmem wɔ bunu anaa damoa mu.`r9EMma memmmem wɔ atɛkyɛ mu. Gye me fi m’atamfo nsam, na gye me fi nsu a emu dɔ mu.!q;E Nanso me de, mɛbɔ wo mpae, Awurade; gye me so, Onyankopɔn, wɔ bere a wopɛ mu. Wo dɔ kɛse nti, gye me so efisɛ, woahyɛ bɔ sɛ wubegye me nkwa. n ~~}}}U||f|{{w{A{zz3yyy$xx}xwwpwvvv=uuu8ttt:sss+rrrBqqqMpp}p>>==h<<;;;:::{:!99u9*88d8 77466"55544]433G3 22 11B100T0////...b.!--u-,,{,4++\+**s*)))((b(''w'#&&}&%%%%6$$$###="""F!!!$ { s1;JXy)h&bi!]b7]KNX e  7 D e 3  G >GaedVR<j Afei ne nkurɔfo no gyee ne bɔhyɛ no dii, na wɔtoo ayeyi dwom maa no.F;j Nanso nsu no faa wɔn atamfo no a, wɔn mu baako koraa anka.X:)j Ogyee wɔn fii wɔn a na wɔtan wɔn no nsam; ogyee wɔn fii wɔn atamfo nsam.g9Gj Ɔkasa kyerɛɛ Po Kɔkɔɔ no ma ɛyowoe. Na odii ne nkurɔfo anim ma wɔfaa asase kesee so.W8'jNanso ogyee wɔn nkwa sɛnea ɔhyɛɛ wɔn bɔ sɛnea ɔbɛda ne tumi adi no.E7jYɛn nenanom a na wɔwɔ Misraim no ante Onyankopɔn anwonwade no ase; wɔn werɛ fii ne dɔ a ɔdaa no adi kyerɛɛ wɔn mpɛn pii no, na wɔsɔre tiaa Otumfoɔ no wɔ Po Kɔkɔɔ no so.W6'jYɛayɛ bɔne sɛnea yɛn nenanom yɛe no; yɛayɛ amumɔyɛ ne bɔne bebree.5yjMa minhu wo nkurɔfo nkɔso, na me ne wo man ntena ahotɔ mu wɔ anigye mu ahosɛpɛw a wɔn a wɔyɛ wo de no nya no.\41jAwurade, sɛ woboa wo nkurɔfo a, kae me; sɛ wogye wɔn nkwa a, fa me ka wɔn ho.G3jNhyira nka wɔn a wodi ne mmara so, na daa wɔyɛ ade trenee.P2jHena na obetumi aka nneɛma akɛse a wayɛ? Hena na obetumi akamfo no?I1 jKamfo Awurade! Monna Awurade ase efisɛ oye; ne dɔ wɔ hɔ daa.O0i-Sɛnea ɛbɛyɛ a ne nkurɔfo bedi ne mmara ne n’ahyɛde nyinaa so.E/i,Ɔde nnipa foforo bi nsase maa wɔn ma wɔfaa wɔn mfuw no.`.9i+Enti odii ne nkurɔfo no anim de wɔn puei, na wɔtoo nnwom teɛteɛɛm ahosɛpɛw so.6-gi*Ɔkaee bɔ kronkron bi a ɔhyɛɛ Abraham no.X,)i)Obuee ɔbotan mu maa nsu fii mu bae ma ɛfaa sare no so nyinaa sɛ asubɔnten.K+i(Wobisae na ɔmaa wɔn mmoko. Ɔmaa aduan fi soro bae na wodi mee.m*Si'Onyankopɔn maa omununkum kataa ne nkurɔfo so, na ogya maa wɔn hann de kyerɛɛ wɔn kwan anadwo.H) i&Na Misraimfo no suro wɔn nti, wotu fii hɔ no, wɔn ani gyei.~(ui%Afei odii Israelfo no anim de wɔn puei. Wɔsoaa dwetɛ ne sikakɔkɔɔ a na wɔn nyinaa wɔ apɔwmuden ne ahoɔden.7'ii$Okum Misraimfo mmarima a wɔyɛ mmakan nyinaa..&Wi#bɛsɛee asase no so mfumduan nyinaa./%Yi"Ɔhyɛe maa mmoadabi bae wɔn dodow muB$i!sɛee wɔn bobe ne wɔn borɔdɔma bubuu nnua nyinaa gui.E#i Ɔmaa asukɔtwea ne anyinam danee nsu tɔe wɔ asase no so,O"iOnyankopɔn hyɛe maa nwansena ne ntontom baa ɔman no mu bɔrebɔre.S!iMpɔtorɔ bu faa ɔman no so kosii sɛ ahemfi hɔ nyinaa danee mpɔtorɔ.A }iƆmaa wɔn nsu nyinaa danee mogya, kum mu mpataa nyinaa.V%iOnyankopɔn maa sum durui ɔman no mu, nanso Misraimfo no antie ne mmara no.EiWɔyɛɛ Onyankopɔn tumidwuma yɛɛ anwonwade wɔ Misraim.<siAfei ɔsomaa ne somfo Mose ne Aaron a wayi wɔn no.LiƆmaa Misraimfo no tanee ne nkurɔfo ani na wosisii n’asomfo no.U#iAwurade maa ne nkurɔfo woo mma bebree na ɔyɛɛ wɔn den sen wɔn atamfo.8kiAfei, Yakob kɔɔ Misraim kɔtenaa ɔman no mu.hIia na odi ɔhene no mpanyimfo nyinaa so, na ɔwɔ tumi sɛ ɔkyerɛ n’afotufo no nea wɔnyɛ.J iƆde no fraa n’amammufo mu yɛɛ no asase no nyinaa so panyin,=uiAfei Misraimhene ma wogyaa no; aman so hene gyaa no.c?ikosii sɛ nea ɔhyɛɛ ho nkɔm no baa mu. Awurade asɛm daa n’asɛm no mu nokware adi.MiWoguu ne nan nkɔnsɔnkɔnsɔn, na wɔde ne kɔn hyɛɛ dabedan mu,RiNanso ɔsomaa ɔbarima bi dii wɔn anim; Yosef a wɔtɔn no sɛ akoa no.SiAwurade maa ɔkɔm kɛse bae wɔn man mu hɔ, na ɔfaa wɔn nnuan nyinaa.Oi“Monnhaw m’asomfo a mayi wɔn; mommfa mo nsa nnka m’adiyifo.”oWiNanso Onyankopɔn amma obi anhyɛ wɔn so; ɔbɔɔ ahene no kɔkɔ sɛ wɔmmɔ wɔn ho ban. Ɔkae se,Ei Wofi aman so kɔɔ aman so; fi ahemman mu kɔɔ ahemman mu.U#i Na Onyankopɔn nkurɔfo a wɔwɔ Kanaan no sua, na na wɔyɛ amamfrafo nso.J i Ɔkae se, “Mede Kanaan asase no bɛma wo na ɛbɛyɛ wo de.”= ui Awurade ne Yakob yɛɛ apam a ɛbɛtena hɔ daa daa.J  i Obedi apam a ɔne Abraham pamee no ne bɔ a ɔhyɛɛ Isak no so.O iObedi n’apam so daa daa ne ne bɔhyɛ so kosi nkyirimma mpempem so.H  iAwurade yɛ yɛn Nyankopɔn. Ne mmara wɔ hɔ ma wiase nyinaa.= uimonkae anwonwade a Onyankopɔn yɛe ne atɛn a obui.KiMo Abraham asefo, n’asomfo; mo Yakob asefo, ɔbarima a oyii no,FiMonkɔ Awurade nkyɛn na ɔmmoa mo na monkɔ so nsom na daa.`9iMomma mo ani nnye sɛ yɛyɛ ne de. Momma wɔn a wɔsom no no nyinaa ho nsɛpɛw wɔn.LiMonto ayeyi nnwom mma Awurade! Monka anwonwade a wayɛ no nkyerɛ.L iMonna Awurade ase; monna ne kɛseyɛ adi. Ka nea wayɛ kyerɛ aman.r]h#Ma wɔnsɛe nnebɔneyɛfo asase so; ma amumɔyɛfo ase nhyew. Me kra, kamfo Awurade! Munyi Awurade ayɛ!Eh"N’ani nnye me dwom no ho efisɛ, m’anigye fi ne nkyɛn.a;h!Mete ase yi, mɛto dwom mama Awurade; mewɔ hɔ yi mɛto ayeyi dwom mama me Nynakopɔn.@{h Ɔhwɛ asase na ɛpopo; ɔka mmepɔw na wusiw fi mu ba.OhAwurade anuonyam ntena hɔ daa daa. Awurade ani nnye nea wayɛ no ho!I~ hSɛ woma wɔn ahome a, wɔba abɔde mu; woma asase nkwa foforo.u}chWodan w’akyi kyerɛ wɔn a, wɔbɔ hu. Sɛ wugye wɔn home a, wowuwu san kɔ mfutuma a wofi mu bae no mu.?|yhWode ma wɔn na wodi. Woma wɔn aduan na wɔn ani sɔ.E{hWɔn nyinaa dan wo sɛ woma wɔn aduan bebree a wɔhwehwɛ.,zShAhyɛn fa so, na bonsu nso goru mu.GyhƐpo da hɔ tɛtrɛɛ a abɔde akɛse ne nketewa ahyɛ no ma.gxGhAwurade, woayɛ nneɛma bebree! Nyansa mu na woyɛɛ ne nyinaa; w’abɔde ahyɛ asase so ma.Jw hAfei nnipa kɔ wɔn nnwuma so kɔyɛ aduwma ara kɔsi anwummere.;vqhNa sɛ owia pue a, wɔsan kɔhyehyɛ wɔn amoa mu.Xu)hGyata mma pɔ so bere a wɔreyɛ ha apɛ aduan a Onyankopɔn asiesie ama wɔn.;tqhWo na wobɔɔ anadwo na ne sum mu na nkekaboa pue.NshWobɔɔ ɔsram sɛ ɔnhyɛ abosom agyirae; owia nim bere a ɔkɔtɔ.MrhWuram mmirekyi tena mmepɔw atenten so, na amoakua atena abotan mu.cq?hƐso na nnomaa yɛ wɔn birebuw na asukɔnkɔn nso ayɛ wɔn birebuw wɔ ɔpopaw nnua so.Up#hSida a ɛwɔ Lebanon no nso nya nsu bebree. Awurade no ankasa nnua a oduae.moShna wayɛ nsa na ne ho atɔ no. Womaa no ngo nso, na wayɛ wɛwɛ ɛne abodoo a ɛbɛma no ahoɔden.pnYhWomaa sare nyinii maa anantwi, na afifide nso, wobɔ maa onipa sɛnea ɛbɛyɛ a obetumi adua nnɔbae,Nmh Wotɔɔ nsu fi soro guu mmepɔw so na wo nhyira buu so wɔ asase so.Il h Nnua a ɛbɛn hɔ no so na nnomaa yɛɛ wɔn birebuw too nnwom.Rkh Ɛyɛɛ beae a wuram mmoa kɔnom nsu; ɛhɔ na akwaku kokum wɔn sukɔm.Mjh Womaa nsuwa teɛ faa abon mu ɛnna nsubɔnten nso faa mmepɔw ntam.Ji h Wotoo ɔhye a na wontumi ntra na wɔammɛka asase so nyinaa bio.Th!hWɔteɛ faa mmepɔw so koguu abon mu kɔɔ baabi a na wɔasiesie ama wɔn.OghWokaa nsu no anim no, wɔyerae; wɔtee wo nne nteɛm so no, woguanee.?fyhWode ɛpo too so sɛ atade na nsu no kataa mmepɔw so.@e{hWode asase asi ne fapem so dennen na ɛrentwe ne ho da.SdhWode mframa yɛɛ w’asomafo, na anyinam gya a ɛpa no yɛɛ w’asomfo.lcQhna wusii wo fi wɔ nsu ani. Wode omununkum yɛɛ wo teaseɛnam na wotenaa mu wɔ mframa ntaban so.?byhWode hann akata wo ho. Wotrɛw ɔsoro mu te sɛ ntama,da ChMe kra, kamfo Awurade! O Awurade, me Nyankopɔn, woyɛ ɔkɛse! Wohyɛ tumi ne anuonyam mu.^`5gAbɔde a mowɔ baabiara a odi so no nyinaa, monkamfo Awurade. Me kra, kamfo Awurade!f_EgMo ɔsoro atumfoɔ nyinaa ne mo a moyɛ n’asomfo na moyɛ n’apɛde no, monkamfo Awurade.U^#gMo abɔfo atumfoɔ a mutie ne mmara na mutie nea ɔka no, monkamfo Awurade.E]gAwurade asi n’ahengua wɔ soro; ɔyɛ ade nyinaa so hene.D\gne wɔn a wodi n’apam no ho nokware na wodi ne mmara so.e[CgNa wɔn a wodi Awurade ni no, ne dɔ wɔ wɔn so daa daa na ne papayɛ wɔ hɔ ma nkyirimmaKZgSɛ mframa bɔ fa ne so a, na onni hɔ, na ne sibere nnim no bio.JY gƆdasani de, ne nna te sɛ sare, ɔyɛ frɔmm sɛ wuram nhwiren.=XugOnim nea wɔde yɛɛ yɛn; ɔkae sɛ yɛyɛ mfutuma.eWCg Sɛ agya yam hyehye no ne mma ho no, sɛ Awurade yam yɛ no wɔ wɔn a wodi no ni ho ne no.ZV-g Sɛ apuei ne atɔe ntam ware no, sɛ wama yɛn ne yɛn mmarato ntam aware ne no.VU%g Na sɛ ɔsoro ware sen asase no, sɛ n’adɔe so wɔn a wosuro no so ne no.ZT-g Ontua yɛn ka sɛnea ɛfata yɛn, anaasɛ ontua yɛn bɔne ne yɛn mfomso so ka.7Sig Ɔrenkɔ so nka anim na ne bo mfuw daa nyinaa.UR#gMmɔborɔhunufo ne ɔdomfo ne Awurade, ne bo kyɛ fuw na n’adɔe dɔɔso.UQ#gƆkyerɛɛ Mose ne nhyehyɛe, na ɔmaa Israelfo huu nneɛma akɛse a wayɛ.IP gAwurade bu wɔn a wɔhyɛ wɔn so bem na ɔma wɔn wɔn kyɛfa.WO'gƆma me m’asetena mu nnepa na matena ase frɔmm ne ahoɔden so sɛ ɔkɔre.QNgOgye me nkwa fi damoa mu na ɔde adɔe ne mmɔborɔhunu bɔ me abotiri.KMgƆno na ɔde me mfomso nyinaa firi me, na ɔsa me nyarewa nyinaa.JL gMe kra kamfo Awurade, na mma me werɛ mmfi ne nneyɛe pa nyinaa.MK gMe kra kamfo Awurade! Na me mu ade nyinaa nkamfo ne din kronkron no.fJEfYɛn mma bɛtena ase a hwee nyɛ wɔn wɔ wo banbɔ ase, na wɔn asefo nso benya guankɔbea.4IcfNanso wote sɛnea wote. Wo nkwa to ntwa da.H{fWɔn nyinaa bɛyera nanso ɛbɛka wo. Wɔn nyinaa bɛtetew te sɛ ntamagow. Wobɛtow wɔn agu sɛ ntamagow na wɔayera.Dwfbere a aman ne ahemman behyiam na wɔasom Awurade no.OCfEnti wɔbɛpae mu abɔ ne din wɔ Sion na wɔakamfo no wɔ Yerusalem,SBfƆtee ɔpene a nneduafo pene na ɔma wogyaa wɔn a wɔabu wɔn kumfɔ no.[A/fAwurade hwɛɛ fam fi ne kronkronbea wɔ soro hɔ; ɔhwɛ fi soro besii asase so.w@gfKyerɛw nhoma a Awurade ayɛ no gu hɔ ma nkyirimma sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn a wonnya nwoo wɔn no bɛkamfo no.D?fObetie ne nkurɔfo a wagyaw wɔn no na watie wɔn mpaebɔ.@>{fSɛ Awurade san kyekye Sion a, ɔbɛda ne kɛseyɛ adi.M=fAman besuro Awurade; ahene a wɔwɔ asase so nyinaa besuro ne tumi.d<AfW’asomfo dɔ no a ɛmfa ho sɛ wɔasɛe no; wohu no mmɔbɔ a ɛmfa ho sɛ wadan amamfo.X;)f Wobɛsɔre na woahu Sion mmɔbɔ; bere adu sɛ wuhu no mmɔbɔ; bere pa no ni.N:f nanso, wo Awurade, woyɛ ɔhene daa daa. Nkyirimma nyinaa bɛkae wo.>9wf Me nkwa te sɛ anwummere sunsuma; mete sɛ sare a awo#8Af Womaa me so tow me kyenee.N7f Esiane w’abufuw nti, nso ne m’aduan na me nusu fra nea menom mu.S6fDaa m’atamfo kasa tia me. Wɔn a wodi me ho fɛw bɔ me din de dome me.O5fMeda hɔ a, m’ani gu so. Mete sɛ anomaa koro a osi ɔdan bi atifi.Y4+fMete sɛ wuram anomaa a ɔwɔ sare so. Mete sɛ ɔpatu a wɔagyaw no amamfo so.83kfMepene dennen. Menyɛ hwee sɛ honam ne nnompe.92mfMeretwintwam sɛ sare a awo. Me kɔn nnɔ aduan.E1fMe nkwa reyera te sɛ wusiw; me nipadua rehyew te sɛ ogya.b0=fSɛ mewɔ ɔhaw mu a, nnan w’akyi nkyerɛ me! Tie me na sɛ mefrɛ a, gye me so ntɛm!>/ yfTie me mpaebɔ, O Awurade, na tie me sufrɛ na boa me.o.WeAdekyee biara, mɛsɛe amumɔyɛfo a wɔwɔ asase yi so, na mapam nnebɔneyɛfo afi Awurade kurow mu.T-!eƆtorofo biara rentena m’ahemfi. Na nyaatwomni biara nso remma m’anim.,eMegye wɔn a wodi Onyankopɔn nokware atom na me ne wɔn atena m’ahemfi. Wɔn a wodi nokware pa ara no na mɛma wɔasom me.q+[eMɛtwe me ho afi obi a odi ne yɔnko ho nseku no ho. Na me ne onipa a ɔyɛ ahantan ne atutupɛ remmɔ.:*oeMerenni atoro na me ne bɔne nnya biribiara nyɛ.p)Yena meremma bɔne kwan. Mekyi wɔn a wɔtwe wɔn ho fi Onyankopɔn ho no. Me ne wɔn nni biribiara yɛ.Y(+eMe suban bɛyɛ pɛ. Da bɛn na wobɛba me nkyɛn? Mɛtena ase kronn wɔ me fi,D' eMe dwom yi fa nokware ne trenee ho, na meto ma wo, Awurade.N&dAwurade ye; ne dɔ tim hɔ daa na ne nokware nso wɔ hɔ daa nyinaa.g%GdMomfa aseda nkɔ asɔrefi no pon mu. Momfa nkamfo nkɔ n’adiwo hɔ. Da no ase, na kamfo no. $ dMommma mo werɛ mmfi da sɛ Awurade yɛ Onyankopɔn. Ɔno na ɔbɔɔ yɛn na yɛyɛ ne de; yɛyɛ ne nkurɔfo; yɛyɛ ne nguan.J# dMomfa ahosɛpɛw nsom Awurade; momfa ahotɔ nnwom mmra n’anim.-" WdMonto dwom mma Awurade, wiase nyinaa!t!ac Kamfo Awurade, yɛn Nyankopɔn, na som wɔ ne Bepɔw kronkron no so! Awurade yɛn Nyankopɔn yɛ kronkron. 'cO Awurade, me Nyankopɔn, wugyee wo nkurɔfo so; woma wohui sɛ wo ne Onyankopɔn a wode bɔne kyɛ, nanso wotwee wɔn aso wɔ wɔn bɔne ho._7cƆkasa kyerɛɛ wɔn fii omununkum dum mu. Wodii mmara ne ahyɛde a ɔmaa wɔn no so.r]cMose ne Aaron yɛɛ n’asɔfo, na Samuel ne obi a ɔbɔɔ no mpae. Wɔfrɛɛ Awurade, na ogyee wɔn so.V%cKamfo Awurade, yɛn Nyankopɔn; som no n’ahengua anim. Ɔyɛ ɔkronkronni!jMcƆhene kɛse, wodɔ ade trenee. Woabɔ trenee atenaseɛ wɔ Israel. Woama trenee ne nokware aba.V%cObiara bɛkamfo ne kɛseyɛ ne ne tumi a ɛwɔ ne din mu no. Ɔyɛ kronkron!H cAwurade yɛ Otumfoɔ wɔ Sion; ɔyɛ kɛse wɔ aman nyinaa so.h KcAwurade yɛ ɔhene; nnipa ho popo. Ɔtena n’ahengua a esi abɔde bi ntaban so ma asase wosow.>wb efisɛ, ɔrebedi asase so. Obedi wiasefo so nokwarem.W'bNsu, mommɔ mo nsam; mmepɔw, mommom nto dwom ahosɛpɛw so wɔ Awurade anim,b=bƐpo ne abɔde a ɛwɔ mu nyinaa monworo so; asase ne biribiara a ɛwɔ so, monto nnwom.W'bMommɔ ntorobɛnto ne mmɛn na monteɛm ahosɛpɛw so mma Awurade, yɛn hene.DbMonto ayeyi nnwom mma Awurade! Mommɔ nnwom wɔ nsanku so!pYbTo dwom a ɛma ahosɛpɛw ma Awurade, mo asase nyinaa, momfa nnwom ne ahosɛpɛw nteɛteɛm nkamfo no.!bOdii bɔ a ɔhyɛɛ Israelfo no so wɔ ne nokware ne ɔdɔ a ɔdɔɔ wɔn daa no mu. Nnipa a wɔwɔ baabiara ahu yɛn Nyankopɔn nkonimdi.a;bAwurade bɔɔ ne nkonimdi ho nkae; ɔdaa tumi a ɔnam so gye nkwa no adi kyerɛɛ aman.u ebMonto dwom foforo mma Awurade. Wayɛ anwonwade bebree! Ɔnam ne tumi ne n’ahoɔden kronkron so adi nkonim.a Mo atreneefo nyinaa mo ani nnye wɔ nea Awurade ayɛ ama mo no nti! Monkae nea Onyankopɔn kronkron no ayɛ, na monna no ase.H a Hann hyerɛn atreneefo so, na anigye ba wɔn a wɔyɛ papa so.k Oa Awurade dɔ wɔn a wokyi bɔne; ɔbɔ ne nkurɔfo nkwa ho ban. Ogye wɔn fi amumɔyɛfo tumi ase.[ /a Awurade Tumfoɔ, wo na wudi asase nyinaa so; woso sen anyame nyinaa mpɛn bebree.q [aNnipa a wɔwɔ Sion ani agye, na Yuda nkurow nso ho sɛpɛw wɔn ma w’atɛn a worebebu no, O Awurade.R aWogu obiara a ɔsom ahoni no anim ase; anyame nyinaa kotow Awurade anim.D aƆsorofo da ne trenee adi, na aman nyinaa hu n’anuonyam.Y+aMmepɔw nan te sɛ nku wɔ Awurade anim, Awurade a asase nyinaa yɛ ne de anim.BaN’anyinam hyerɛn wiase nyinaa; asase hu ma ne ho popo.J aOgya di n’anim a ɛrehyew n’atamfo a wɔatwa ne ho ahyia no.QaOmununkum ne esum atwa ne ho ahyia; odi hene atɛntrenee ne nokware mu.d CaAwurade yɛ ɔhene! Asase, ma w’ani nnye! Nsupɔw a ɛwɔ po mu nyinaa, monsɛpɛw mo ho!G` bere a Awurade rebedi asase so no. Obedi wiasefo so nokwarem.^5` mfuw ne biribiara a ɛwɔ mu, mo ani nnye! Nnua a ɛwɔ kwaem de ahosɛpɛw bɛteɛmM` Asase ne wim, momma mo ani nnye. Ɛpo ne mu abɔde nyinaa nworo so;` Monka nkyerɛ aman nyinaa se, “Awurade ne hene! Wɔabɔ asase atim hɔ pintinn a ɛnka ne ho; obebu nnipa atɛntrenee.”_7` Sɛ ofiti na ɔreba a, kotow ɔkronkronni no. Asase nyinaa, mo ho mpopo wɔ n’anim!c~?`Monkamfo Awurade din a anuonyam wɔ mu no; momfa afɔrebɔde mmra na mommra n’asɔrefi.\}1`Monkamfo Awurade, nnipa a mowɔ asase so nyinaa; monkamfo n’anuonyam ne ne tumi.O|`Anuonyam ne kɛseyɛ atwa ne ho ahyia. Tumi ne ahotew ahyɛ ne fi ma.X{)`Anyame a wɔwɔ aman a aka so no nyinaa yɛ ahoni. Nanso Awurade bɔɔ ɔsoro.lzQ`Awurade yɛ ɔkɛseɛ enti ɔsɛ nkamfo. Ɛsɛ sɛ wɔhyɛ no anuonyam sen anyame a aka no nyinaa.^y5`Monka n’anuonyam ho asɛm ne nneɛma akɛse a wayɛ ama nnipa nyinaa nkyerɛ aman.\x1`Monto mma Awurade na monkamfo no! Daa mompae mu nka asɛmpa no se wagye yɛn nkwa.Fw `To dwom foforo ma Awurade! Monto mma Awurade, wiasefo nyinaa!qv[_ Me bo fuwii na mekaa ntam se, ‘Morenkɔ asase a anka mede bɛma mo ama moahome wɔ so no so da.’”luQ_ Mfe aduanan na wɔn ho yɛ me ahi. Mekae se, ‘Sɛ na wɔyɛ nkontompofo! Wɔanni me mmara so.’Jt _ Ɛhɔ na wɔsɔɔ me hwɛe a nso na wonim nea meyɛ maa wɔn no.isK_“Monnyɛ kɔnsenee sɛnea mo agyanom yɛe wɔ Meriba; sɛnea wɔyɛe wɔ Masa sare so hɔ no.xri_Ɔyɛ yɛn Nyankopɔn; yɛyɛ nnipa a ɔhwɛ yɛn; nguankuw a ɔhwɛ wɔn. Muntie asɛm a ɔka nnɛ a ɛka se,Qq_Mommra, momma yɛnkotow nsom no. Momma yɛnkotow Awurade yɛn yɛfo no!:po_Odi ɛpo a ɔbɔe so ne asase a ɔno ara yɛe so.Zo-_Odi asase nyinaa so hene fi ɔbodan a emu ware yi so kosi bepɔw a ɛware yi so.Wn'_Efisɛ, Awurade yɛ Otumfoɔ Nyankopɔn, ɔhene tumfoɔ wɔ anyame nyinaa so.Pm_Momma yɛmfa aseda mmra n’anim, na monto ahosɛpɛw nnwom nkamfo no.gl I_Bra na yɛnkamfo Awurade! Momma yɛnto ahosɛpɛw dwom mma Onyankopɔn a ɔbɔ yɛn ho ban no!{ko^Ɔbɛtwe wɔn aso wɔ wɔn amumɔyɛ no ho na wɔn bɔne nti, wasɛe wɔn; Awurade, yɛn Nyankopɔn bɛsɛe wɔn.Bj^Nanso Awurade bɔ me ho ban; me Nyankopɔn bɔ me ho ban.Ii ^na wɔpam tia nnipa pa na wobu wɔn kumfo no nni biribiara yɛ.Fh^Wo ne atemmufo a wobu atɛnkyew ma atɛnkyew yɛ atɛntreneeJg ^Bere biara a me ho ntɔ me no, wokyekye me werɛ ma m’ani gye.Yf+^Mekae se, “Meretew ahwe;” nanso, O Awurade, wo dɔ a ɛnsa da no soo me mu.8ek^Sɛ Awurade ammoa me a anka mekɔɔ kommyɛbea.fdE^Hena na osii m’ananmu, ko tiaa amumɔyɛfo? Hena na osii m’ananmu ko tiaa nnebɔneyɛfo?Dc^Wobebu atɛntrenee wɔ asennii bio, na atreneefo apene so.Qb^Awurade rennyaw ne nkurɔfo; ɔrentew ne ho mfi wɔn a wɔyɛ ne de ho.Xa)^ Woma ɔhome fi nna a ɔhaw wɔ mu mu kosi sɛ wotu amoa ma omumɔyɛfo tɔ mu._`7^ Awurade, ahotɔ bɛn na onipa a wokyerɛ no no nnya; onipa a wokyerɛ no wo mmara no.L_^ Awurade nim wɔn nsusuwii. Onim nyansa a enni wɔn nsusuwii mu no.l^Q^ Ɔno na aman hyɛ n’ase; ɔrentwe wɔn aso? Ɔno ne nnipa nyinaa kyerɛkyerɛfo; onni osuahu bi?R]^ Onyankopɔn a ɔbɔɔ yɛn aso; ɔnte asɛm? Ɔbɔɔ yɛn ani; onhu ade?\\1^Me nkurɔfo, adɛn nti na ɛsɛ sɛ moyɛ agyimifo saa? Da bɛn na mubesua nyansa?A[}^Wɔka se, “Awurade nhu yɛn; Israel Nyankopɔn nhu.”HZ ^Wokunkum akunafo ne nyisaa ne amanfrafo a wɔte yɛn asase so.=Yu^Wobubu wo nkurɔfo, Awurade, wɔka wo nkurɔfo hyɛ.QX^Awudifo bɛyɛ ahantan ahoahoa wɔn ho wɔ wɔn awudi mu akosi da bɛn?>Ww^Amumɔyɛfo ani begye akosi da bɛn? Da bɛn Awurade?OV^Woyɛ nnipa nyinaa temmufo. Sɔre na fa nea ɛfata ahantanfo ma wɔn!CU ^Awurade, woyɛ Onyankopɔn a wotwe aso, da w’abufuw adi!JT ]Wo mmara tim hɔ daa, Awurade, na wo fi yɛ kronkron daa nyinaa.XS)]Awurade yɛ Otumfoɔ wɔ soro sen ɛpo nworoso ne n’asorɔkye a ano yɛ den.LR]Ɛpo ase pɛɛ ma ne nne so, O Awurade; wɔma wɔn nne so woro so.^Q5]O Awurade, w’ahengua ase atim fi mfitiase na wowɔ hɔ ansa na wɔrehyɛ bere ase.bP ?]Awurade yɛ ɔhene. Ɔwɔ tumi ne ahoɔden. Wabɔ asase ma atim dennen na wɔrentumi ntu.YO+\Eyi kyerɛ sɛ, Awurade yɛ ɔnokwafo, enti nea ɛnteɛ biara nni me hwɛfo ho.>Nw\a, ɛsow aba ne nyin mu na daa eye na ɛwɔ ahoɔden.LM\ Wɔte sɛ nnua a wɔadua wɔ Awurade fi a enyin wɔ Onyankopɔn fiKL\ Atreneefo no bɛkɔ so sɛ abedua, wobenyin sɛ Lebanon sida dua.AK}\ Mahu nkogu a m’atamfo adi, ate osu a amumɔyɛfo resu.MJ\ Woama manya ahoɔden te sɛ torɔm na woahyira me ama manya ahotɔ.FI\ Yenim sɛ w’atamfo bewuwu na wɔadi amumɔyɛfo nyinaa so.4Hc\efisɛ, wo Awurade, woyɛ otumfoɔ daa daa.[G/\Amumɔyɛfo benyin sɛ wura, nnebɔneyɛfo bɛkɔ so nanso wɔbɛsɛe wɔn pasaa,FF\Eyi yɛ biribi a ɔkwasea ntumi nhu; ogyimifo ntumi nte ase.;Eq\Awurade, wo nneyɛe di mu na wo nyansa nso mu dɔ!pDY\Wo nneyɛe akɛse no, O Awurade, ma m’ani gye; esiane nea woayɛ nti, meto dwom ma me ho sɛpɛw me.1C]\wɔ sanku a hama gu so ne sanku dwom mu.kBO\na wɔpae mu ka wo dɔ a wowɔ daa no anɔpa biara na wɔaka wo nokware nso ho asɛm anadwo biaraaA =\Eye sɛ wɔda wo Awurade ase na wɔto dwom de hyɛ wo anuonyam, O Ɔsorosoro Nyankopɔn;7@i[Mɛma wɔn nkwa nna aware. Megye wɔn nkwa.”r?][Sɛ wɔfrɛ me a, megye wɔn so; sɛ ɔhaw to wɔn a, mɛka wɔn ho. Megye wɔn na mahyɛ wɔn anuonyam.l>Q[Onyankopɔn se, “Megye wɔn a wɔdɔ me no nkwa, na mabɔ wɔn a wonim me sɛ Awurade no ho ban.a=;[ Wubetiatia agyata ne awɔ, agyata a wɔn ho yɛ hu ne awɔ a wɔn ano bɔre yɛ den so.@<{[ Wobesuso wo mu wɔ soro sɛnea wo nan renhintiw, mpira.`;9[ Onyankopɔn bɛma n’abɔfo abɛwɛn wo na baabiara a wobɛkɔ no, wɔabɔ wo ho ban.O:[ enti asiane biara mma wo so, na basabasayɛ biara remmɛn w’atenae.@9{[ Woayɛ Awurade wo hwɛfo, ɔsorosoroni no wo guankɔbeaB8[W’ani nko na wode bɛhwɛ na wahu nnebɔneyɛfo asotwe.L7[Apem totɔ wo nkyɛn na ɔpedu totɔ wo nifa a, wo de, ɛrenka wo.Q6[anaa ɔyaredɔm a ɛba anadwo anaa amumɔyɛde a ɛsɛe ade awia ketee.A5}[Ɛnsɛ sɛ wusuro anadwo mu amanehunu anaa awia mu ɔtaaa4;[Ɔde ne ntaban bɛkɛta wo so; ne hwɛ mu, hwee renyɛ wo. Ne nokware bɛbɔ wo ho ban.H3 [Ɔbɛkora wo afi bɔne a ahintaw nyinaa ne ɔyarewu nyinaa ho.s2_[tumi ka kyerɛ no se, “Woyɛ me hwɛfo ne me guankɔbea. Woyɛ me Nyankopɔn na mewɔ wo mu ahotoso.”i1 M[Obiara a wobɛkɔ Awurade nkyɛn sɛ wo guankɔbea, obiara a ɔbɛhyɛ Otumfoɔ no banbɔ ase noZ0-ZAwurade yɛn Nyankopɔn, wo nhyira mmra yɛn so. Nea yɛyɛ biara, ma ɛnyɛ ye.t/aZMa yɛn a yɛyɛ w’asomfo nhu wo nneyɛe a tumi wɔ mu no, na ma yɛn asefo nhu w’anuonyam mu tumi no.g.GZMprempren, ma yɛn ahotɔ te sɛ nea mfe a yɛwɔ ahoyeraw mu no woma yedii awerɛhow no pɛ.-ZAnɔpa biara, fa wo dɔ a ɛwɔ hɔ daa no hyɛ yɛn mu sɛnea ɛbɛyɛ a yɛbɛto dwom na yɛn ani agye wɔ yɛn nkwanna nyinaa mu.O,Z W’abufuw bɛkyɛ akosi bere bɛn? O Awurade, hu w’asomfo mmɔbɔ!D+Z Ma yenhu yɛn nna kan sɛnea ɛte, na yɛanya nyansa koma.e*CZ Hena na waka w’abufuw mu tumi nyinaa ahwɛ da? Hena na onim ehu ko a ɛwɔ w’abufuw mu?+)OZ Yɛn mfirihyia mu nna, emu wɔ mfe aduɔson, na sɛ ɛboro so a, na ɛredu aduɔwɔtwe, na emu ahohoahoade yɛ ɔhaw ne awerɛhow. Ɛnkyɛ na nkwa asa na yɛkɔ.?(yZ W’abufuw twa yɛn nkwa nna so; ɛpa te sɛ asomsɛm.E'ZWode yɛn bɔne gu w’anim; wuhu yɛn kokoam bɔne nyinaa.8&kZW’abufuw asɛe yɛn. W’abufuw abɔ yɛn hu.;%qZna enyin na ɛyɛ fɛfɛ na ɛwo na ewu anwummere.r$]ZWosoaa yɛn kɔe sɛ nsuyiri; yɛntena hɔ nkyɛ sɛ ɔdae mpo. Yɛte sɛ afifide a yɛyɛ frɔmm anɔpah#IZMfe apem yɛ wo sɛ da koro. Wofa no sɛ nnera a etwaam no; anaa anadwo mu dɔnhwerew tiaa bi.Z"-ZWoka kyerɛ onipa se ɔnkɔ ne tebea dedaw mu. Wosesaa no ma ɔbɛyɛɛ mfutuma.q![ZAnsa na wɔrebɛbɔ nkoko anaa wiase no, na woyɛ Onyankopɔn teasefo, na wobɛyɛ Onyankopɔn daa daa.O  ZOnyankopoɔn ne onipa O Awurade, wo na daa nyinaa woayɛ yɛn tenabea.+QY4Kamfo Awurade daa daa! Amen! Amen!fEY3W’atamfo kasa tia wo hene a woayi no no, O Awurade! Baabiara a ɔbɛfa no, wɔkasa tia no.~uY2Mma wo werɛ mmfi kasatia a me a meyɛ wo somfo, wɔkasa tia me no ne sɛnea minya boasetɔ ma abosonsomfo nnome no.kOY1Awurade, wo dɔ a na wowɔ kan no ho nsɛnkyerɛnne bi wɔ he? Bɔ a wohyɛɛ Dawid no bi wɔ he?`9Y0Hena na ɔbɛtena ase a ɔrenwu da? Ɛbɛyɛ dɛn na ɔdasani atew ne ho afi damoa ho?OY/Kae tiaa a me nkwa nna yɛ. Kae sɛ wobɔɔ yɛn nyinaa sɛ adasamma!X)Y.Awurade, wode wo ho besie afebɔɔ? W’abufuw bɛhyew sɛ ogya akosi da bɛn?9mY-Woama wabɔ akwakoraa mono de aniwu akata ne ho.BY,Woagye n’adehye akyeampoma atow n’ahengua akyene fam.BY+Woama n’akode ayɛ ɔkwa, ama wobedi no so wɔ ɔko mu.GY*Wode nkonim no ama n’atamfo. Woama wɔn nyinaa anya ahotɔ.H Y)Wɔn a wotwam wɔ hɔ wia n’agyapade. N’afipamfo serew no.Y+Y(Woabubu ne kurow no afasuw nyinaa agu fam ama n’abankɛse nyinaa ayɛ amamfo.RY'Woagu apam a wo ne wo somfo pamee no atow n’ahenkyɛw ato atɛkyɛ mu.T!Y&Nanso wo bo afuw ɔhene a wuyii no no; woatew wo ho afi ne ho na woapa no.LY%Ɛbɛyɛ afebɔɔ sɛ ɔsram, ɔdansefo nokwafo a ɔwɔ wim no.”OY$Obenya asefo daa na mɛhwɛ n’ahemman so mmere dodow a owia bɔ yi.SY#Menam me din kronkron no so ahyɛ no bɔ prɛko. Merentwa Dawid atoro da.f EY"Apam a me ne no hyɛe no nso, meremmu so, na bɔ a mehyɛɛ no no nso, merenyi mu baako mpo.U #Y!Nanso merennyae dɔ a mede dɔ Dawid no na meremmu bɔ a mehyɛɛ no no so.\ 1Y ɛnne, mɛtwe wɔn aso wɔ wɔn bɔne ho na mɛma wɔahu amane wɔ wɔn mfomso ho.7 iYsɛ wobu me mmara so na wɔanni me mmara so a,W 'YNanso sɛ n’asefo anni me mmara so na sɛ wɔantena ase sɛnea me mmara te,V%YN’abusua bɛtena hɔ daa daa te sɛ wim. N’aseni na daa ɔbɛyɛ ɔhene._7YMedi bɔ a mɛhyɛ no no so daa. Na apam a me ne no apam no nso, bɛtena hɔ daa daa.<sYMɛyɛ no m’abakan, ahene no mu nyinaa ɔkɛseɛ.c?YƆbɛka akyerɛ me se, “Wone m’agya ne me Nyankopɔn; wone me hwɛfo ne m’agyenkwa.=uYMɛtrɛw n’ahemman mu fi po mu kosi Asu Efrata mu.?yYMɛdɔ no na madi no nokware. Mɛma no adi nkonim daa.6gYMebubu n’atamfo na makum obiara a ɔtan no.I YN’atamfo rentumi nni ne so da. Amumɔyɛfo rentumi nni ne so.A}YM’ahoɔden bɛka ne ho daa; me tumi bɛma no ahoɔden.V%YMede ngo kronkron asra m’akoa Dawid de akyerɛ sɛ ɔno na masi no ɔhene.~7YTete no, anisoadehu mu, woka kyerɛɛ wo somfo nokwafo no se, “M’aboa ɔsraani a wagye din no; mede ahengua no ama obi a mayi no afi nnipa no mu.k}OYO Awurade, wo na wuyii ɔhwɛfo maa yɛn. O, Israel Nyankopɔn Kronkron, na womaa yɛn yɛn hene.>|wYWoma yedi nkonim akɛse; wo dɔ mu na yedi nkonim no.W{'YEsiane wo nti, wɔn ani gye da mu no nyinaa na wɔkamfo wo wɔ wo papayɛ ho.sz_YWɔn a wɔto nnwom de som wo no ahotɔ yɛ bebree. Saa ara nso na ɛte wɔ wɔn a wɔte adɔe hann mu no!jyMYWokyekyeree w’aheman wɔ trenee ne nokware so. Ɔdɔ ne nokware da adi wɔ nea woyɛ biara mu.)xMY Wo tumi so! W’ahoɔden nso so!Yw+Y Wobɔɔ atifi ne anafo. Bepɔw Tabor ne Bepɔw Hermon to dwom ma wo di ahurusi.KvY Ɔsoro ne asase yɛ wo dea. Wobɔɔ wiase ne nea ɛwɔ mu nyinaa.OuY Wububu ɔtɔfo Rahab kum no. Wonam w’ahoɔden so dii w’atamfo so.FtY Wo na wudi ɛpo ne tumi nyinaa so. Wobrɛ n’asorɔkye ase.esCYAwurade Nyankopɔn Tumfoɔ, obi kɛseyɛ nsen wo. Biribiara mu, O Awurade, woyɛ ɔnokwafo.OrYWodi wo ni w’atreneefo agyinatufo mu, na wɔde suro gyina w’anim.RqYObi nni soro a ɔte sɛ wo, Awurade. Ɔsorofo no biara sɛso nte sɛ wo.SpYƆsorofo to anwonwade a woyɛ ho dwom; wɔto wo nokware ho dwom, Awurade.MoYDaa w’aseni na ɔbɛyɛ ɔhene. Mɛhwɛ w’abusua so daa daa.”Un#YWokae se, “Me ne onipa a mayi no no ayɛ apam; mahyɛ me somfo Dawid bɔ.Vm%YMinim sɛ wo dɔ no bɛtena daa nyinaa, na wo nokware no tim hɔ te sɛ wim.]l 5YO Awurade, daa mɛto wo dɔ a wowɔ daa no ho dwom; mɛda wo nokware no adi daa daa.Ik XWoama me nnamfobrɛbo apa me, na esum nko na abɛyɛ me hokafo.RjXDaa nyinaa, wotwa me ho hyia sɛ nsuyiri. Wofi afanan nyinaa ka me hyɛ.=iuXW’abufuwhyew bubu me. Ɔtaa a wotaa me no sɛe me.Jh XMahu amane fi me mmofraase na mebɛn owu. W’asotwe ama makisa.NgXAdɛn nti na wopo me, Awurade? Adɛn nti na woayi w’ani afi me so?DfX Awurade, mefrɛ wo sɛ boa me; anɔpa biara mebɔ wo mpae.Ze-X Wohu w’anwonwade no wɔ sum kurom, anaa wo papayɛ no wɔ awerɛfiri asase so?fdEX Wɔka wo dɔ a ɛnsa da no ho asɛm wɔ damoa mu, anaa wo nokware ho asɛm wɔ ɔsɛe kurom?9cmX Woyɛ anwonwade kyerɛ awufo? Wɔsɔre kamfo wo?hbIX M’aniwa yɛ mmerɛw ma amanehunu. Awurade, da biara mefrɛ wo na mema me nsa so bɔ wo mpae._a7XWoama m’afɛfo apa me na woama me nso makyi wɔn. Maka mfinimfini na mintumi nguan.^`5XW’abufuw wɔ me so denneenen, na abufuw no asorɔkye aka me ahyɛ n’ase ayam me.I_ XWoatow me akyene damoa ase ne amoa donkudonku a esum wɔ mu mu.^XWɔagyaa me ama awufo. Mete sɛ obi a wɔakum no na ɔda damoa mu; mete sɛ wɔn a wɔn werɛ afi wɔn koraa a woboa wɔn a ɛnyɛ ye no.F]XMete sɛ afoforo a wɔreyɛ awu no. M’ahoɔden nyinaa asa.+\QXƆhaw bebree ato me a mereyɛ awu.3[aXTie me mpaebɔ na tie me sufrɛ na boa me.]Z 5XAwurade Nyankopɔn, m’agyenkwa, misu da mu no nyinaa, na anadwo nso meba w’anim.@Y{WWɔto dwom saw, se, “Sion ne baabi a nhyira fi ba.”IX WAwurade bɛkyerɛw nnipa din na ɔde wɔn aka ho sɛ Yerusalem.OWWWɔka fa Sion ho se aman nyinaa yɛ ne de na Otumfoɔ bɛhyɛ no den.V+W“Sɛ merehyehyɛ nkurow a wotie me din a, mede Misraim ne Babilonia bɛka ho. Mɛkan wɔn afra Yerusalem ne Filisti ne Tiro ne Sudanfo mu.”AU}WTie, Onyankopɔn kurow, nsɛm nwonwa a ɔka fa wo ho se,7TiWIsrael baabiara nni hɔ a ɔpɛ sen Yerusalem.:S qWAwurade kyekyeree ne kurow wɔ bepɔw kronkron so;RyVDa papa a wuyi no adi kyerɛ me, Awurade; wɔn a wɔtan me no, sɛ wohu sɛ wokyekye me werɛ boa me a, wɔn ani bewu.tQaVDan w’ani bra me so na hu me mmɔbɔ. Hyɛ me den na gye me nkwa, efisɛ, mesom wo sɛnea me na yɛe no.PwVNanso wo, O Awurade, yɛ mmɔborɔhunufo ne ɔdɔ Nyankopɔn. Daa, wowɔ boasetɔ wɔ ayamye, na woyɛ ɔnokwafo nso.pOYVAhantanfo reba abɛyɛ me dɔm, O Onyankopɔn; atirimɔdenfo kuw pɛ sɛ wokum me; wɔn a wommu wo no. lG~~~E}}}o}||&{{{Ezzezyyvy xxxBwwwLvvvfv"uu^uttBt(ssss$rrr@qqq$ppdp ooXnnnnCmmmElllOl kkAjjjGGxG9FF\F&EEE>R> ===A<<HuwTumidifo bi taa me kwa, nanso mede nidi ma wo mmara.NGwWo mmara no koma yɛ nokware na w’atɛntrenee nyinaa wɔ hɔ daa.\F/wHwɛ sɛnea m’ani gye wo nkyerɛkyerɛ ho, Awurade. Wo dɔ nsakra, enti gye me!\E/wSɛ mehwɛ saa nkontompofo no a, wɔn ho yɛ me tan efisɛ, wonni w’ahyɛde so.PDwMewɔ atamfo ne wɔn a wɔhyɛ me so pii, nanso mimmu wo mmara no so.KC wNanso, Awurade, w’ahummɔbɔ so; hu me mmɔbɔ na gye me nkwa.?BwwWɔrennye amumɔyɛfo nkwa efisɛ, wonni wo mmara so.NAwBɔ me ho ban na menne me ho. Gye me nkwa sɛnea woahyɛ me bɔ no.I@ wHwɛ amane a merehu na gye me nkwa efisɛ, mempoo wo mmara no.R?wMmere bi a atwam no, misuaa wo nkyerɛkyerɛ; woma ɛtenaa hɔ daa daa.G>wNanso wobɛn me, Awurade, na w’ahyɛde nyinaa tim hɔ daa.U=!wAtirimɔdenfo a wɔtaa me no retwiw bɛn me; nnipa a wonni wo mmara so no.a<9wEsiane sɛ wo dɔ wɔ hɔ daa nti, tie me; O Awurade, hu me mmɔbɔ na fa me nkwa sie!?;wwAnadwo nyinaa menna na midwen wo nkyerɛkyerɛ no ho.Z:+wAnsa na owia bepue no, mɛfrɛ wo na woaboa me. Mede me ho to wo bɔhyɛ no so.09YwMefrɛ wo; gye me na medi wo mmara so.U8!wMede me koma nyinaa mefrɛ wo. Gye me so, Awurade, na medi w’ahyɛde so.K7 wWo nkyerɛkyerɛ yɛ nokware daa; kyɛ me ntease na mɛtena ase.K6 wƆhaw ne ahopere ahyɛ me ma nanso w’ahyɛde ma me ahosɛpɛw.I5 wWo treneeyɛ bɛtena hɔ daa daa. Wo mmara no yɛ nokware daa.C4wMenka hwee, na wommu me, nanso mempo wo nkyerɛkyerɛ no.53cwAkyinnye nni wo bɔhyɛ ho! M’ani gye ho!O2wM’abufuw hyehye me sɛ ogya efisɛ, m’atamfo mmu w’ahyɛde no.+1OwMmara a wode ama no ye na ɛteɛ.=0swWoyɛ ɔtreneeni, Awurade, na wo mmara nso yɛ pɛ.C/wMe nusu gu te sɛ asubɔnten efisɛ, nnipa ntie wo mmara.F.wMa ba a woba me nkyɛn no nhyira me, na kyerɛ me wo mmara.N-wGye me fi wɔn a wɔhyɛ me so no nsam, sɛnea medi w’ahyɛde so.J, wSɛnea woahyɛ me bɔ no, mma mennhwe ase. Mma bɔne nni me so.T+wDan w’ani hwɛ me na hu me mmɔbɔ sɛnea woyɛ ma wɔn a wɔdɔ wo no.;*owMede ahopere bue manom pɛ w’ahyɛde akyi kwan.J) wWo nkyerɛkyerɛ no kyerɛ me hann na ɛma nea onnim no nyansa.?(wwWo nkyerɛkyerɛ yɛ nwonwa. Mede me koma nyinaa tie.:'mwEnti midi wo nkyerɛkyerɛ so; mekyi akwammɔne.R&wMedɔ w’ahyɛde sen sikakɔkɔɔ, sikakɔkɔɔ a ɛyɛ fɛ pa ara mpo.I% w~Awurade, bere aso sɛ woyɛ biribi efisɛ, nnipa rebu mmara so.?$yw}Meyɛ wo somfo; ma me ntease na mahu wo nkyerɛkyerɛ.@#{w|Ma wo daa dɔ no nka me na kyerɛkyerɛ me w’ahyɛde.8"kw{Mahwɛ wo nkwagye, wo gye kwan ama m’ani abu.D!wzHyɛ bɔ sɛ wobɛboa wo somfo. Mma ahantanfo nhyɛ me so.@ {wyMayɛ nea ɛteɛ na ɛyɛ pɛ. Nnyaa me mma m’atamfo!?ywxEsiane wo nti, misuro; w’atemmu ama ehu ahyɛ me ma.H wwWo ne amumɔyɛfo di no sɛ wura, enti mepɛ wo nkyerɛkyerɛ.J wvWopo obiara a onni wo mmara so. Wɔn adwemmɔne no ho nni mfaso.;qwuSo me mu na menya nkwa na daa medi w’ahyɛde so.eCwtMa me ahoɔden sɛnea wohyɛɛ me bɔ no na mɛtena ase. Nni me huammɔ wɔ m’anidaso mu.T!wsMo, nnebɔneyɛfo nyinaa, mumfi me so nkɔ. Medi me Nyankopɔn ahyɛde so.LwrWone me guankɔbea, me hwɛfo. Mede m’anidaso hyɛ wo bɔ no mu.PwqMikyi wɔn a wɔmfa wɔn ho nyinaa nto wo so; nanso medɔ wo mmara no.0[wpMaka se medi wo mmara so kosi sɛ mewu.A}woW’ahyɛde yɛ m’agyapade daa; ɛhyɛ me koma anigye.>wwnAmumɔyɛfo sum me firi nanso, mimmuu w’ahyɛde so.FwmMasiesie me ho sɛ mɛhwere me nkwa; me werɛ mfii wo mmara.A}wlGye m’aseda mpae, O Awurade, na kyerɛ me w’ahyɛde._7wkAwurade, m’amanehunu mu yɛ den dodo; hyɛ me nkwa mu den sɛnea woahyɛ me bɔ no.8kwjMedi me bɔhyɛ so na madi wo nkyerɛkyerɛ so.KwiW’asɛm yɛ kanea a ɛkyerɛ me kwan na ɛyɛ me kwan so kanea.FwhMisua nyansa fi wo mmara no mu, ɛno nti, mikyi suban bɔne.>wwgWo nkyerɛkyerɛ no yɛ dɛ dodo. Ɛyɛ dɛ sen ɛwo.H  wfMinnyaa wo nkyerɛkyerɛ no mu efisɛ, wone me kyerɛkyerɛfo.B weMapa bɔne su nyinaa efisɛ, mepɛ sɛ midi w’asɛm so.@ {wdMewɔ nyansa sen nkwakoraa efisɛ, midi w’ahyɛde so.X )wcMete ase yiye sen m’akyerɛkyerɛfo efisɛ, midwen wo nkyerɛkyerɛ ho komm.K wbW’ahyɛde ka me ho bere biara. Ɛma m’ani tew sen m’atamfo.6gwaMedɔ wo mmara no dodo! Midwen ho bere biara.Qw`Mahu sɛ biribiara wɔ nea ɛkɔpem; nanso w’ahyɛde no ho nni asɛm.Ow_Amumɔyɛfo retwɛn pɛ sɛ wokum me nanso medwinnwen wo mmara no ho.J w^Meyɛ wo de; gye me nkwa! Mabɔ mmɔden sɛ medi w’ahyɛde so.I w]Meremmu wo nkyerɛkyerɛ no so da efisɛ, ɛno na ama mete ase.;qw\Sɛ wo mmara mma me anigye a, anka ɔhaw bekum me._7w[W’ahyɛde nti, nneɛma nyinaa wɔ hɔ besi nnɛ efisɛ, wɔn nyinaa yɛ w’asomfo.NwZWo nokwasɛm wɔ hɔ mfe nyinaa. Wode asase adua baabi, na etim hɔ.OwYO Awurade, w’asɛm no bɛtena hɔ daa daa; ɛwɔ ɔsoro daa nyinaa.QwXWo dɔ a ɛwɔ hɔ daa no nti, yɛ me adɔe sɛnea medi wo mmara no so.?~ywWWɔreyɛ anya me akum me, nanso mempoo w’ahyɛde no.L}wVW’ahyɛde nyinaa yɛ nokware; nnipa nam atoro so taa me; boa me!D|wUAhantanfo a wonni wo mmara so no atu amoa de asum me firi.N{wTMentwɛn nkosi da bɛn? Da bɛn na wobɛtwe wɔn a wɔtaa me no aso?Zz-wSMe ho mfaso asa sɛ akotokyiwa a wɔatow akyene, nanso me werɛ mfi wahyɛde no.qy[wRM’ani ahwɛ wo bɔ a wohyɛɛ me no kwan abrɛ, bere a mibisa se, “Bere bɛn na wobɛboa me?” no.QxwQMayɛ mmerɛw, Awurade; meretwɛn sɛ wubegye me. Migye w’asɛm midi.EwwPMa minni wo mmara so pɛpɛɛpɛ na nkogu aniwu amma me so.OvwOMa wɔn a wodi wo ni no mmra me nkyɛn; wɔn a wonim wo mmara nyinaa.iuKwNMa ahantanfo a wɔka nsɛm a enni mu gu me so no ani nwu. Me de, midwen wo nkyerɛkyerɛ no ho.KtwMHu me mmɔbɔ, na mɛtena ase efisɛ, m’ani gye wo mmara no ho.bs=wLMa wo dɔ a ɛwɔ hɔ daa no nkyekye me werɛ sɛnea woahyɛ me a meyɛ wo somfo bɔ no.Yr+wKMinim sɛ wubu atɛntrenee, Awurade, na wotwee m’aso efisɛ, woyɛ ɔnokwafo.Vq%wJWɔn a wodi wo ni no hu me a, wɔn ani begye efisɛ, migye wo bɔhyɛ no di.bp=wIWo na wobɔɔ me na wokoraa me asomdwoe mu; ma me ntease sɛnea metumi asua wo mmara no.DowHMmara a wode mae no ho baa me mfaso sen wiase sika nyinaa.BnwGNa m’asotwe no fata me efisɛ, ɛma misuaa wo mmara no.EmwFSaa nnipa yi nni ntease, nanso mewɔ anigye wo mmara no mu.Zl-wEAhantanfo adi atoro afa me ho, nanso mede me koma nyinaa di wo nkyerɛkyerɛ so.,kSwDWowɔ adɔe, kyerɛ me wo mmara no.Tj!wCBere a na wotwe m’aso no, na meyɛ mfomso nanso afei, medi w’asɛm so.=iuwBMa me nyansa ne adwene efisɛ, migye wo mmara no di.>hwwAWoadi wo bɔhyɛ so Awurade, na wuye ma me, wo somfo.Vg%w@Awurade, wo dɔ a ɛwɔ hɔ daa no ahyɛ asase so ma; kyerɛ me w’ahyɛde.Dfw?Wɔn a wɔsom wo ne wɔn a wodi wo mmara so yɛ me nnamfo.6egw>Ɔdasum, mesɔre kamfo wo w’atɛntrenee ho.Ad}w=Amumɔyɛfo asum me firi nanso me werɛ mfi wo mmara no.8ckwXww1Kae bɔ a woahyɛ me, wo somfo no; ama manya anidaso.DWw0Mibu wo mmara no, dɔ no. Mɛdwene wo nkyerɛkyerɛ no ho.EVw/M’ani gye sɛ midi wo mmara no so efisɛ, medɔ mmara no.BUw.Mɛbɔ wo mmara no dawuru akyerɛ ahene na m’ani renwu.UT#w-Mɛfa me ho adi kora kora efisɛ, mebɔ mmɔden sɛ metie wo nkyerɛkyerɛ.$SCw,Mɛkae wo mmara no daa daa.ERw+Ma menka nokware daa efisɛ, m’anidaso wɔ w’atemmu mu.UQ#w*Afei metumi mabua wɔn a wɔkasa tia me no efisɛ, migye w’asɛm no midi.RPw)Ma minhu dɔ a wodɔ me, Awurade, na gye me nkwa sɛnea wohyɛɛ bɔ no.MOw(Mepɛ sɛ midi wo mmara so; ma me nkwa foforo efisɛ, woyɛ trenee.>Nww'Gye me fi kasatia a misuro mu; w’atemmu yɛ nwonwa.FMw&Hyɛ me wo bɔ; wo somfo; ɛbɔ a wohyɛ wɔn a wotie wo no.ZL-w%Mma minnni nneɛma a ɛho nni mfaso akyi; yɛ me adɔe sɛnea woahyɛ me bɔ no.GKw$Ma me ɔpɛ pa na minni wo mmara no so sen sɛ mɛyɛ ɔdefo.GJw#Ma menyɛ osetie mma wo mmara no efisɛ, emu na menya ahotɔ.RIw"Kyerɛ wo mmara no mu kyerɛ me na medi so; mede me koma nyinaa bedi so.OHw!Kyerɛkyerɛ me wo mmara no ase, Awurade, na medi so mmere nyinaa mu.LGw Mede ahosɛpɛw bedi w’ahyɛde so efisɛ, wobɛma mate ase yiye.EFwAwurade, madi wo nkyerɛkyerɛ akyi; mma m’anim nngu ase.1E]wMaka se mɛyɛ osetie. Matie w’atemmu.ID wMma memmfa ɔkwan bɔne so na wo yiyedi mu, kyerɛ me wo mmara.FCwAwerɛhow ahyɛ me so; hyɛ me den sɛnea woahyɛ me bɔ no.UB#wBoa me na mente wo mmara no ase na mede wo nkyerɛkyerɛ no bɛkɔ adwenem.BAwMekaa nea mayɛ nyinaa ma wubuaa me; kyerɛ me w’akwan.N@wWɔadi me so ma meda mfutuma mu; kanyan me sɛnea woahyɛ me bɔ no.2?_wWo mmara ma m’ani gye; ɛyɛ me fotufo.A>}wAhene hyia pam me tiri so, nanso mesua wo nkyerɛkyerɛ.O=wGye me fi wɔn kasatia ne wɔn atwetwesi mu efisɛ, madi wo mmara so.A<}wWoka ahantanfo anim. Nnome nka wɔn a wobuu wo mmara so.=;uwMe koma ani agyina sɛ ebehu w’atemmu bere nyinaa.F:wMewɔ asase yi so mmere tiaa bi; mfa wo mmara no nhintaw me.I9 wBue m’ani na minhu nokware a ɛyɛ nwonwa wɔ wo mmara no mu.R8wYɛ me wo somfo yiye, sɛnea mɛtena ase na m’adi wo nkyerɛkyerɛ so.@7{wM’ani gye wo mmara ho; me werɛ remfi w’ahyɛde da.96mwMisua wo mmara na mehwehwɛ wo nkyerɛkyerɛ mu.@5{wM’ani gye sɛ medi wo mmara so sen sɛ mɛyɛ ɔdefo.<4sw Mɛpae mu mati mmara a woahyɛ ama me no nyinaa mu.43cw Mekamfo wo, O Awurade; kyerɛ me w’akwan.H2 w Mede wo mmara no sie me koma mu sɛnea merenyɛ bɔne ntia wo.a1;w Mifi me koma nyinaa mu pɛ sɛ mesom wo. Mma mennyɛ asoɔden wɔ wo mmara no so di ho.M0w Ɛbɛyɛ dɛn na aberante abɔ ɔbra pa? Ɛsɛ sɛ odi wo mmara so.$/CwMedi wo mmara so; nnyaw me.D.wMesua w’atɛntrenee yi; mede koma a emu tew bɛkamfo wo.<-swSɛ meyɛ aso ma w’ahyɛde a, m’anim rengu ase.2,_wMewɔ anidaso yiye sɛ medi w’asɛm so.P+wAwurade, wo na wohyɛɛ mmara maa yɛn na wokae se yɛnni so nokwarem.3*awWɔnyɛɛ mfomso. Wɔnam Awurade akwan so.G)wNhyira nka wɔn a wofi wɔn koma nyinaa mu di n’ahyɛde so.J( wNhyira nka wɔn a wɔn asetena yɛ pɛ, na wodi Awurade mmara so.='uvDa Awurade ase efisɛ, oye na n’adɔe wɔ hɔ daa.I& vWoyɛ me Nyankopɔn na meda wo ase. Mɛpae mu maka wo kɛseyɛ.%vAwurade yɛ Onyankopɔn. Wayɛ yɛn adɔe. Nnubaa kitakita mo yi, mumfiti afahyɛ no ase na muntwa afɔremuka no ho nhyia.P$vAwurade nhyira obiara a ɔba Awurade din mu. Yehyira mo fi Awurade fi.L#vGye yɛn nkwa, Awurade, gye yɛn nkwa! Ma yenni nkonim, O Awurade!O"vƐnnɛ yɛ Awurade nkonim da. Momma yɛn ani nnye. Momma yenni da no.4!cvAwurade na ɔyɛɛ eyi. Ɛyɛ nwonwa aniso!M vƆbo a adansifo poe sɛ ɛho nni mfaso no, na ɛho baa mfaso koraa.OvMekamfo wo, Awurade, efisɛ, wotee me nka, efisɛ, woama me nkonimdi.;qvAwurade pon ni; atreneefo nko ara na wotumi ba mu.@{vBue Fie hɔ pon ma me, na mɛkɔ mu akɔda Awurade ase.4cvWatwe m’aso dennen de, nanso wamma manwu.EvMerenwu; mmom mɛtena ase na mapae mu aka nea Awurade ayɛ.I vNe tumi abrɛ yɛn nkonim, n’ahoɔden tumi wɔ ɔko mu no!” vMuntie sɛ Onyankopɔn nkurɔfo a wɔwɔ ne ntamadan mu reteɛm anigye ne nkonimdi so se, “Awurade ahoɔden tumi no na ayɛ.8kvAwurade maa me tumi ne ahoɔden; wagye me nkwa.Lv Wɔbaa me so ahoɔden so a na wɔredi me so nanso Awurade boaa me.}sv Wɔbɛkyere guu me so sɛ nnowa nanso wɔhyewee ntɛm so sɛnea ogya atɔ nsɔe mu; Awurade tumi nti, mesɛee wɔn.V%v Baabiara na wɔatwa me ho ahyia nanso Awurade tumi nti, mesɛee wɔn nyinaa.Sv Atamfo pii twaa me ho hyiae, nanso Awurade tumi nti, mesɛee wɔn nyinaa.8kv Awurade mu ahotoso ye sen mpanyimfo mu ahotoso.4cvAwurade mu ahotoso ye sen nnipa mu ahotoso.A}vAwurade na ɔboa me na mɛhwɛ sɛ wobedi m’atamfo so.SvAwurade ne me wɔ hɔ enti minsuro biribiara. Dɛn na obi betumi ayɛ me?I vM’amanehunu mu, mefrɛɛ Awurade; ogyee me so ma medee me ho.EvWɔn a wɔsom no nyinaa nka se, “N’dɔe wɔ hɔ daa.”H  vOnyankopɔn asɔfo nyinaa nka se, “N’adɔe wɔ hɔ daa.”K vNnipa a wɔwɔ Israel nyinaa nka se, “N’adɔe wɔ hɔ daa.”@  }vDa Awurade ase efisɛ, oye na n’adɔe nso wɔ hɔ daa.R uNe dɔ a ɔdɔ yɛn mu yɛ den, na ne trenee wɔ hɔ daa. Kamfo Awurade!G  uAman nyinaa, monkamfo Awurade! Nnipa nyinaa, monkamfo Awurade.>wtmede nea mahyɛ wo ho bɔ no bɛma wo. Kamfo Awurade!_7tSɛ wo nkurɔfo nyinaa bɔ gua wɔ wo fi wɔ Yerusalem Kronkron mu Kronkron mu hɔ a,6gtMede aseda bɛbɔ wo afɔre na mabɔ wo mpae.T!tMeyɛ wo somfo, Awurade. Mesom wo sɛnea me na yɛe. Woagye me afi owu mu.<stSɛ Awurade nkurɔfo no bi wu a, ɛyɛ no yaw yiye.MtNe nkurɔfo aguabɔ ase na mede nea mede hyɛɛ no bɔ no bɛma no.8kt Mede nsa aseda bɛma Awurade sɛ wagye me nkwa.Dt Awurade papa a wayɛ me yi akyi, dɛn na metumi de ama no?jMt Me suro mu, sɛ meka se, “Obi nni hɔ a yɛde yɛn ho to no so” koraa a, mekɔ so gye no di.Lt Sɛ ɛba sɛ meka se, “Wabubu me koraa” a, mekɔ so gye no di.1~]t Enti menam Awurade anim wɔ ateasefo mu.L}tAwurade gyee me fii owu mu; otwaa me nusu so na wamma manni nkogu.:|otNya gyidi, me koma, efisɛ, Awurade ayɛ me yiye.Q{tAwurade bɔ wɔn a wonni bi ho ban. Bere a mewɔ ɔhaw mu no, ogyee me.Iz tAwurade hu mmɔbɔ na oye; yɛn Nyankopɔn yɛ mmɔborɔhunufo.Hy tNa mefrɛɛ Awurade se, “Mesrɛ wo, Awurade, gye me nkwa!”SxtOwu hama kyekyeree me na damoa ho ahometew twiw bɛn me. Ɛma mebɔɔ hu./wYtBere biara a mefrɛ no no, ogye me so.7v ktMedɔ Awurade efisɛ, otie me. Otie me mpaebɔ.MusNanso yɛn ateasefo bɛda no ase nnɛ ne daa nyinaa. Kamfo Awurade!at;sAwufo nkamfo Awurade. Saa ara nso na wɔn a wɔkɔ ase dinn beae hɔ no nkamfo Awurade.AnƆhene no bɛnom asuwa a ɛda kwankyɛn mu nsu, na wanya ahoɔden, na wagyina nkonimdi mu.k=OnObebu aman atɛn na ɔde afunu bɛpete akono hɔ; obedi ahene a wɔwɔ asase so nyinaa so nkonim.I< nAwurade wɔ wo nifa so; sɛ ne bo fuw a, obedi ahene so nkonim.i;KnAwurade hyɛɛ bɔ a ɔremmu so se, “Melkisedek akyi no, mo na mobɛyɛ asɔfo daa nyinaa.”(:InNa da a wobɛko atia w’atamfo no, wo nkurɔfo de wɔn ho bɛbɔ afɔre ako bi ama wo. Wo mmerante bɛba wo nkyɛn wɔ bepɔw kronkron no so sɛ anɔpa bɔw.]93nAwurade bɛtrɛw w’adehye tumi mu afi Sion. Ɔka se, “Di w’atamfo so hene.”w8 inAwurade ka kyerɛɛ me wura, ɔhene, no se, “Tena me nifa so kosi sɛ mede w’atamfo bɛhyɛ wo nan ase.”Q7mefisɛ, ɔbɔ ohiani ho ban na ogye no fi wɔn a wɔabu no kumfɔ nsam.;6qmMɛda Awurade ase. Mɛkamfo no wɔ ne baguafo animO5mMa animguase nnura m’atamfo ho; ma wɔnhyɛ animguase no sɛ atade.u4cmWɔbɛdome me, nanso wubehyira me. Ma wɔn a wɔtaa me no nni nkogu, na ma me a meyɛ wo somfo no ani nnye..3WmMa m’atamfo nhu sɛ wo ne me gyefo.L2mBoa me, O Awurade me Nyankopɔn; wo dɔ a ɛnsa da no nti, gye me!I1 mSɛ nnipa hu me a, wɔserew me; wɔwosow wɔn ti di me ho fɛw.]03mAduan a minnya nti, me kotodwe mu agugow; menyɛ hwee sɛ ɔhonam ne nnompe kɛkɛ.O/mMete sɛ anwummere sunsuma a ɛreyɛ ayera; mframa bɔ me sɛ aboawa.:.omAhia me na minni biribiara. Me koma mu hyehye me.r-]mNanso, wo Awurade me Nyankopɔn, boa me sɛnea woahyɛ me bɔ no na esiane wo dɔ mu ade pa nti, gye me.X,)mAwurade, twe m’atamfo aso saa kwan no so, wɔn a wɔka nsɛmmɔne tia me no.F+mMa wɔnkata ne ho sɛ ntade na entwa ne ho nhyia sɛ abɔso!*mNa ɔdome te sɛ nea ɔrehyɛ atade, enti ɔno ara ne nnome no nnonom nkɔ ne nipadua mu sɛ nsu, ne ne nnompe mu sɛ ngo!P)mƆpɛɛ nnome, enti wɔnnome no! Na onhyira, enti obi nso renhyira no!m(SmSaa onipa no annwene atirimɔmmerɛw ho; ɔtaa ahiafo, mmɔborɔfo ne wɔn a wonni aboafo kum wɔn.Y'+mAwurade nkae wɔn bɔne daa na wɔn de, ɛnsɛ sɛ obiara kae wɔn da biara da.O&mAwurade, nkae n’asefo na wɔmmfa ne na bɔne mmfiri no da biara da.^%5m Ma n’asefo nyinaa nwuwu na ma wɔn werɛ mfi ne din wɔ nkyirimma a wɔreba no mu.a$;m Mma obiara nnhu no mmɔbɔ. Mma obiara nnhu nnyanka a ogyaw wɔn akyiri no nso mmɔbɔ.j#Mm Ma n’adefirifo mmɛsesaw n’agyapade nyinaa, na ma amamfrafo nya dwuma biara a odii ho mfaso._"7m Ma ne mma nyɛ adesrɛfo a wonni baabi te; ma wɔmpam wɔn mfi amamfo a wɔte hɔ no.8!km Ma ne mma nyɛ nnyanka na ne yere nyɛ okunafo.= umMa ne nkwa nna to ntwa; ma ɔfoforo nyɛ n’adwuma![/mMa wonni n’asɛm na wommu no fɔ; ne mpaebɔ mpo, ma wɔmfa no sɛ ɛyɛ awudi!nUmHwehwɛ ɔtemmufo bɔne na onni me tamfo asɛm, na ma ɔno ara n’atamfo no mu baako nkasa ntia no.hImPapa a meyɛ no, wɔde bɔne tua me so ka, na ɔdɔ a medɔ wɔn no, wɔde ɔtan tua me so ka.@{mƐwom sɛ medɔ wɔn, bɔ mpae ma wɔn, nanso wotia me.0[mna wɔka bɔne fa me ho, taa me so kwa.EmAmumɔyɛfo ne atorofo aba me so. Wɔka atorosɛm fa me ho,+ SmMekamfo wo, Onyankopɔn; nyɛ komm!Ol Sɛ Onyankopɔn wɔ yɛn afa yi, yebedi nkonim; obedi yɛn atamfo so.Ll Boa yɛn na yentumi nnyina yɛn atamfo anim; ɔdasani mmoa nni mu.J l Nokware sɛ woapo yɛn anaa? Woremfa yɛn nsraadɔm ntu sa anaa?eCl O Onyankopɔn, hena na ɔde me bɛkɔ kurow a wɔrewɛn no mu? Hena na ɔde me bɛkɔ Edom?l Nanso mede Moab bɛyɛ me guasɛn na matow me mpaboa agu Edom so de akyerɛ sɛ ɔyɛ me de. Mɛteɛm ahurusi so magu Filistifo so.”s_lGilead yɛ me de; Manase nso saa ara; Efraim yɛ me dade kyɛw, ɛnna Yuda nso yɛ m’adehye akyeampoma. lOnyankopɔn aka wɔ ne kronkron mu kronkron hɔ se, “Ahurusi mu, mɛkyɛ Sekem mu na makyekyɛ Sukot Bon no mu ama me nkurɔfo.fElFa wo tumi gye yɛn nkwa; bua me mpaebɔ sɛnea ɛbɛyɛ a wubegye nkurɔfo a wodɔ wɔn no.Z-lKyerɛ wo kɛseyɛ wɔ soro, O Onyankopɔn, ne w’anuonyam wɔ asase so nyinaa.J lWo dɔ a wowɔ daa no adu ɔsoro atifi, na wo nokware kɔka wim.I lO Awurade, mɛda wo ase aka aman ho! Meyi wo ayɛ aka nnipa ho.G lMe sanku ne me bɛnta, monkeka mo ho! Mɛma owia akeka ne ho.O  lMewɔ gyidi, O Onyankopɔn! Mɛto dwom makamfo wo! Me kra, keka wo ho!d Ak+Momma wɔn a wɔyɛ anyansafo no nsusuw eyinom ho na wonhu Awurade dɔ a ɛwɔ hɔ daa no.P k*Atreneefo hu eyi ma wɔn ani gye na wɔma amumɔyɛfo nyinaa yɛ komm.g Gk)Nanso ogyee wɔn a ade ahia wɔn no fii wɔn ahokyere mu na ɔmaa wɔn abusua no ase trɛwee.Rk(ne bo fuw weretɔfo no ma wokyinkyinii sare a ɔkwan nna baabiara no so.T!k'Bere a wodii Onyankopɔn nkurɔfo so na wodii wɔn nya atirimmɔden so no,Y+k&Ohyiraa ne nkurɔfo ma wɔwoo mma bebree. Wamma wɔn anantwi dodow no so antew.Ek%Woduaa mfuw no mu nnɔbae ne bobe na wotwaa nnɔbae bebree.W'k$Ɔmaa wɔn a ɔkɔm de wɔn tenaa hɔ na wɔkyekyeree kurow tenaa mu wɔ hɔ.X)k#Ɔsesaa sare maa nsu twitwaa mmura wɔ hɔ maa nsuwa nso bɔɔ asase kesee so.mSk"Ɔmaa asase pa danee sare a nkyene wɔ mu esiane amumɔyɛsɛm a na wɔn a wɔte hɔ no yɛ no nti.Pk!Awurade maa nsubɔnten yoyowee koraa, na otwaa nsuwa teɛ a ɛteɛ so.pYk Ɛsɛ sɛ wɔpae mu ka ne kɛseyɛ wɔ nnipa nyinaa anim na wɔkamfo no wɔ agyinatufo mpanyimfo anim.c?kƐsɛ sɛ wɔda Awurade ase wɔ ne dɔ a ɛnsa da no ne anwonwade a ɔyɛ maa wɔn no ho.q~[kƐyɛɛ dinn no, wɔn ani gyei na ɔde wɔn baa hyɛngyinabea a na wɔpɛ sɛ wɔba hɔ no asomdwoe mu.9}mkƆbrɛɛ ahum no ase na asorɔkye no yɛɛ dinn.R|kAfei wɔn haw mu no, wɔfrɛɛ Awurade na ogyee wɔn fii wɔn haw no mu.O{kma wokyim tɔɔ ntintan sɛ asabofo. Wɔn suahu nyinaa ho amma mfaso.uzckAhyɛn no pagyaw kɔɔ soro na ɛsan bɔ wuraa po no mu, kɔɔ ase pɛɛ. Saa amanehunu yi maa nnipa bo tuiAy}kƆkasae mmaa ahum fii ase tui na ɛwosowoo asorɔkye no.jAkɔnnɔ bɛhyɛɛ wɔn mu wɔ sare so hɔ, na wɔsɔɔ Awurade hwɛe,c=?j Nanso ntɛm so, wɔn werɛ fii nea wayɛ, na wɔyɛɛ nea wɔn ara wɔpɛ a wɔammisa no. oh ~~~<}}}U}|||.{{{{4zzzVzyyymy4xxx{x3wwwGwvvfv1uuu@tttssfsrrrAr qqGqpp3oolonn3mm|m?llLk}kJjjqj.iidi&hhh+ggg^^']]]M\\\)[[[ZZdZ!YYYHXXXVWWW\W)VVV8UUU?TTTKTSSvS)RRR]RQQQNQPPtP5OOOLONNNmN)MMMWMLL}L>KKpKJJ=IIIDHH?GGG(FFIFEEiE%DDDMCCCmC!BBvAAe@@@(??u?>>>8===f<+ yAsor ba ne Sadok; Sadok ba ne Akim; Akim ba ne Elihud.H*   Serubabel woo Abihud; Abihud woo Eliakim; Eliakim nso woo Asor.k) Q Wofi Babilon nnomum mu bae no nso mu awo ntoatoaso ni: Yekonia woo Seatiel; Seatiel woo Serubabel.b( ? Yosia woo Yekonia ne ne nuanom. Wɔwoo wɔn bere a na Yudafo te nnomum mu wɔ Babilon no.G'   Hisikia ba ne Manase; Manase ba ne Amon; Amon nso ba ne Yosia.?& { Usia ba ne Yotam; Yotam ba ne Ahas; Ahas ba ne Hisikia.D% Asa woo Yehosafat; Yehosafat woo Yoram; Yoram nso woo Usia.=$ wSalomo woo Rehaboam; Rehaboam woo Abia; Abia woo Asa.w# iYisai ba ne ɔhene Dawid. Dawid ba ne Salomo. Dawid ne Bar-Seba a na anka ɔyɛ Uria yere no na wɔwoo Salomo.\" 3Salmon ne ne yere Rahab woo Boas; Boas ne ne yere Rut woo Obed; Obed nso woo Yisai.F! Ram woo Aminadab; Aminadab woo Nahson. Nahson nso woo Salmon.e  EYuda mma ne Peres ne Sera. Wɔn na ne Tamar. Peres ba ne Hesron, ɛnna Hesron nso ba ne Ram.R Abraham ba ne Isak; Isak ba ne Yakob; Yakob nso mma ne Yuda ne ne nuanom.\ 5Yesu Kristo a ofi ɔhene Dawid ne Abraham abusua mu no mpanyimfo din na edidi so yi:@yMomma nea ɛhome nyinaa nkamfo Awurade! Kamfo Awurade!LMomfa kyɛnkyɛnn nkamfo no. Mommɔ kyɛnkyɛnn dennen nkamfo no.K Momfa nkyene ne asaw nkamfo no. Momfa asanku ne mmɛn nkamfo no.I Momfa ntorobɛnto nkamfo no. Momfa asanku ne bɛnta nkamfo no.HKamfo no wɔ nneɛma akɛse a wayɛ no ho. Kamfo ne kɛseyɛ.I Kamfo Awurade! Kamfo Awurade wɔ ne fi! Kamfo ne tumi wɔ soro!pW na wɔatwe aman aso sɛnea Onyankopɔn ahyɛ no. Eyi ne Onyankopɔn nkurɔfo nkonimdi. Kamfo Awurade.eAna wɔakyekyere ahene wɔ nkɔnsɔnkɔnsɔn mu, wɔn mpanyimfo daban nkɔnsɔnkɔnsɔn mu,1[wɔde bedi aman so na wɔatwe nnipa aso`7Wɔrekamfo Onyankopɔn no, wɔnteɛm dennen bere a wokita wɔn nkrante nnamnnam no a,gEMomma Onyankopɔn ani nnye wɔ wɔn nkonimdi mu na wɔnto ahosɛpɛw nnwom anadwo mu nyinaa.\/Awurade ani gye ne nkurɔfo ho. Ɔma ɔhobrɛaseni di nkonim de hyɛ no anuonyam.K Momfa asaw nkamfo ne din. Mommɔ nkyene ne nsanku nkamfo ne din.`7Ma w’ani nnye, Israel, wo boafo nti. Momma mo ani nnye, Sionfo, esiane mo hene nti!U #Kamfo Awurade. To dwom foforo ma Awurade. Kamfo no wɔ ne gyidifo bagua mu.{mƆmaa ne man ahoɔden enti ne mamfo nyinaa kamfo no; nnipa a wɔwɔ Israel a ɔpɛ wɔn asɛm no. Kamfo Awurade!n S Ma wɔn nyinaa nkamfo Awurade din! Ne din so sen edin biara; n’anuonyam korɔn sen asase ne soro.6 e mmeawa ne mmerante, mmasiriwa ne mmofra nso.P  Kamfo no, ahene ne nnipa, ahenemmabarima ne wɔn a wodi ahene nyinaa,T  mmoa nyinaa, wɔn a wodwo ne wɔn a wɔkeka, wɔn a wɔwea fam ne nnomaa.? w Kamfo no, nkoko ne mmepɔw, nnua a ɛsow aba ne kwae,hGanyinam ne asukɔtweaa, sukyerɛmma ne omununkum, mframa a ano yɛ den a mutie ne nne nyinaa.<qKamfo Awurade fi asase so, nsuboa ne po ase pɛɛ,Y)ɔkasae na wɔde wɔn tuatuaa nea wɔwɔ hɔ yi afebɔɔ na wɔrentumi mmu so.J Momma wɔn nyinaa nkamfo Awurade din. Ɔkasae na wɔbɔɔ wɔn;6eKamfo no, ɔsorosoro ne nsu a ɛboro wim so.CKamfo no, owia ne ɔsram; kamfo no, nsoromma a mohyerɛn.CN’abɔfo ne ne soro asafodɔm nyinaa, monkamfo Awurade.I Kamfo Awurade! Mo a mote ɔsorosoro, monkamfo Awurade mfi soro!OƆnyɛɛ eyi mmaa aman foforo biara. Wonnim ne mmara. Kamfo Awurade!<qƆkasa kyerɛ ne nkurɔfo. Ɔhyɛ mmara ma Israel.K~ Na afei, ɔkasa ma sukyerɛmma no nan. Ɔbɔ mframa ma nsu teɛ.N}Ɔtɔ asukɔtweaa sɛ mmosea. Obi ntumi nnyina awɔw a ɔde ba ano!R|Ɔtɔ sukyerɛmma sɛ nnaso, na ɔtrɛw obosu nsukyenee mu sɛ mfutuma.F{Ɔkasa kyerɛ asase. Na nea ɔka biara, wɔyɛ no ntɛm so..zUƆkora mo ahye so na ɔma mo awi pa.7yg Ɔma w’apon mu yɛ den; ohyira mo nkurɔfo.Bx} Kamfo Awurade, O Yerusalem! Kamfo wo Nyankopɔn, O Sion!pwW Na mmom, n’ani gye wɔn a wodi no ni ne wɔn a wɔde wɔn ho to ne dɔ a ɛwɔ hɔ daa no so no ho.Pv N’anikade nni apɔnkɔ a wɔn ho yɛ den ne asraafo akokodurufo mu.Tu Ɔma mmoa aduan na sɛ kwaakwaadabi mma su frɛ no a, ɔma wɔn aduan di.Vt#Ɔma omununkum trɛw ɔsoro ani; ɔma asase osu. Ɔma sare nyin mmepɔw so.TsMonto ayeyi nnwom mma Awurade. Mommɔ nnwom wɔ sanku so mma Onyankopɔn.;roƆma ahobrɛasefo so na obubu amumɔyɛfo gu fam.Bq}Yɛn Awurade so na ɔyɛ ɔkɛse; obi nte ne nyansa ase.OpWadwen nsoromma dodow ne din a ɔde bɛma wɔn mu biara no ho dedaw.Bo}Ɔsa wɔn a wɔn koma atu yare na ɔkyekyere wɔn akuru.MnAwurade resesɛw Yerusalem. Ɔde wɔn a wotu fii hɔ no resan aba.Wm 'Eye sɛ wɔto ayeyi dwom de kamfo Onyankopɔn; eye na ɛfata sɛ wɔkamfo no.bl; Awurade yɛ ɔhene daa daa. Wo Nyankopɔn, O Sion, bedi hene daa nyinaa. Kamfo Awurade.rk[ Ɔbɔ ahɔho a wɔte yɛn asase so ho ban. Ɔboa akunafo ne nyisaa na mmom ɔsɛe amumɔyɛfo nsusuwii.Vj#na ɔma anifuraefo hu ade. Ɔma wɔn a wɔahwe ase so. Ɔdɔ n’atreneefo.hiGOdi ma wɔn a wɔhyɛ wɔn so, na ɔma wɔn a ɔkɔm de wɔn nso aduan. Awurade gyaa nneduafobh;nea ɔbɔɔ soro, asase ne ɛpo ne nea ɛwɔ mu nyinaa no so no. Odi ne bɔhyɛ so daa.mgQNhyira nka nea ɔwɔ Yakob Nyankopɔn sɛ ne boafo, na ɔde ne ho to n’awurade ne ne Nyankopɔn,Zf+Sɛ wowu a, wɔsan kɔ mfutuma mu; saa da no wɔn nsusuwii nyinaa ba n’awiei.EeMommfa mo ho nnto ahemfo so efisɛ, onipa rentumi nnye wo.Wd%Meda so te ase yi, mɛkamfo no. Mɛto me Nyankopɔn dwom me nkwa nna nyinaa..c WKamfo Awurade! Me kra, kamfo Awurade!TbMɛkamfo Awurade daa; ma abɔde nyinaa nkamfo ne din kronkron no daa daa.FaƆbɔ obiara a ɔdɔ no no ho ban na ɔbɛsɛe amumɔyɛfo.U`!Wɔn a wodii no ni no, ɔma wɔn nea ehia wɔn; otie wɔn sufrɛ gye wɔn.H_Ɔbɛn wɔn a wɔfrɛ no no, wɔn a wɔfrɛ no nokware mu no.T^Awurade yɛ trenee wɔ nea ɔyɛ biara mu; ohu mmɔbɔ wɔ ne nneyɛe mu.=]sWoma wɔn dodow, na nea ehia obiara no, wode ma no.E\Ani nyinaa hwɛ wo kwan na woma wɔn aduan wɔ ne bere mu.E[Ɔboa wɔn a wɔwɔ ɔhaw mu. Ɔpagyaw wɔn a wɔahwe ase.wZe W’ahenni to rentwa da, na woyɛ ɔhene daa daa. Awurade hyɛ bɔ a, odi so, na biribiara a ɔyɛ, yɛ pɛ.jYK sɛnea ɛbɛyɛ a obiara behu wo nnwuma akɛse no ne w’ahemman a, anuonyam ne tumi wɔ mu no.cX= Wɔbɛka anuonyam a ɛwɔ w’adehye tumi no ho asɛm na wɔaka wo tumi no ho asɛm nso,VW# Awurade, w’abɔde nyinaa bɛkamfo wo; na wo nkurɔfo nyinaa bɛda wo ase.:Vm Oye ma obiara na ɔwɔ ahummɔbɔ ma n’abɔde.UU!Awurade yɛ ɔdɔ ne mmɔborɔhunufo; ne bo kyɛ fuw na n’adɔe dɔɔso.JT Wɔbɛka wo papayɛ ho asɛm; na wɔato w’ayamye nso ho dwom.KS Nnipa bɛka wo nnwuma akɛse ho asɛm; na mɛda wo kɛseyɛ adi.WR%Wɔbɛka w’anuonyam ne wo tumi ho asɛm, na medwen w’anwonwadwuma no ho.bQ;Wɔbɛkamfo nea woayɛ fi nkyirimma so kosi nkyirimma so; wɔbɛka wo nnwuma akɛse no.RPAwurade yɛ kɛse na ɛsɛ sɛ wɔkamfo no. Ne kɛseyɛ boro adwene so.9OkDa biara, mɛda wo ase; mɛkamfo wo daa nyinaa.XN )Mɛpae mu maka wo kɛseyɛ, me Nyankopɔn ne me hene; mɛda wo ase daa nyinaa.cM=Nhyira nka ɔman a ɛbɛba mu saa ama no. Nhyira nka nnipa a wɔn Nyankopɔn ne Awurade!sL]Ma yɛn anantwi nwo bebree a wɔmpɔn na wɔn mu bi nso nyera. Mma osu ne awerɛhow mma yɛn aborɔn so.QK Ma yɛmfa afude nyinaa bi nhyɛ pata so ma. Ma yɛn nguan nwo mpempem.J5 Ma yɛn mma mmarima nnyin wɔ wɔn mmabun mu sɛ afifide a enyin ahoɔden so no. Ma yɛn mma mma nyɛ sɛ ɔman adum a wɔde asiesie ahemfi twea so. I Gye me fi m’atamfo atirimɔdenfo nsam; gye me fi ananafo tumi ase; wɔn a wɔnka nokware na mpo wotwa atoro wɔ ntanka akyi no.4Ha Ma ahene nni nkonim na gye wo somfo Dawid.VG# Mɛto dwom foforo ama wo, O Onyankopɔn; mɛbɔ sanku na mato dwom mama wo.GFwɔn a wɔnka nokware na mpo wotwa atoro wɔ ntanka akyi no.QEFi soro sian. Yi me fi subon mu na gye me. Gye me fi ananafo tumi ase,PDMa anyinam mpaapae na bɔ w’atamfo hwete; tow w’agyan na wonguan.YC)O Awurade, pae ɔsoro mu na sian bra fam. Fa wo nsa ka mmepɔw na ebefi wusiw.FBƆte sɛ mframa mu tutuw; ne nna te sɛ sunsuma a ɛretwam.NAAwurade, dɛn ne onipa a wuhu no yi? Onipa teta a w’ani ku ne ho?v@cƆyɛ me hwɛfo, me guankɔbea ne m’agyenkwa a mede me ho to ne so. Ɔbrɛ aman a wɔhyɛ m’ase no ase.I? Kamfo Awurade, me hwɛfo! Ɔkyerɛkyerɛ me, siesie me ma ɔko.r>[ Esiane ɔdɔ a wodɔ me nti, kum m’atamfo na sɛe wɔn a wɔhyɛ me so nyinaa efisɛ, meyɛ wo somfo.Z=+ Gye me, Awurade, sɛnea woahyɛ me bɔ no; fa wo papayɛ so gye me fi ɔhaw mu!m<Q Woyɛ me Nyankopɔn; kyerɛ me na menyɛ w’apɛde. Hwɛ me yiye na kyerɛ me kwan pa a memfa so.O; Awurade, mekɔ wo nkyɛn kɔpɛ hintabea, gye me fi m’atamfo nsam.:}Daa anɔpa, kae me wo dɔ a wodɔ me no efisɛ, mede me ho to wo so. Me mpaebɔ ba wo nkyɛn. Kyerɛ me kwan a memfa so.p9WAwurade, bua me mprempren ara! M’anidaso asa. Mfa wo ho nhintaw me anyɛ saa a, mɛfra nsamanfo mu._85Mepagyaw me nsa kyerɛ wo so wɔ mpaebɔ mu; wo ho sukɔm de me kra sɛ asase kesee.T7Mekae mmere a atwam no; midwen nea woayɛ nyinaa. Mekae wo nnwuma nyinaa.56cƐno nti, mereyɛ apa abaw. M’aba mu abu.{5mMe tamfo apɛ me anya me na wadi me so koraa. Ɔde me ato afiase sum mu na mayɛ sɛ wɔn a wowuwui dedaadaw no.=4sNsɔ me, w’akoa, nhwɛ! Obiara nyɛ pɛ w’anim.f3 EAwurade, tie me mpaebɔ! Wo trenee mu, tie m’adesrɛ. Gye me so wɔ wo nokware turodoo mu!r2[Yi m’awerɛhow fi me so na esiane papa a woayɛ me nti, mɛkamfo wo wɔ wo nkurɔfo gua a wɔabɔ mu.s1]Tie me sufrɛ na boa me efisɛ, m’aba mu abu. Gye me fi m’atamfo nsam efisɛ, wɔyɛ den ma me dodo.y0iAwurade, misu frɛ wo sɛ boa me; wo Awurade, wone me hwɛfo. Wone nea ne ho hia me wɔ m’asetena nyinaa mu.`/7Sɛ mehwɛ me ho a, minhu ɔboafo biara; ɔbanbɔfo nso nni hɔ. Obiara nso nhwɛ me.q.YSɛ mereyɛ apa abaw a, onim nea ɛsɛ sɛ meyɛ. Ɔkwan a menam so no m’atamfo asum me firi wɔ so.H-Meka me nsɛm nyinaa kyerɛ no; meka me haw nyinaa kyerɛ no.4, cMisu frɛ Awurade sɛ ɔmmoa me; mesrɛ no.P+ Ma nnebɔneyɛfo no ara firi nyi wɔn na menkɔ me baabi asomdwoe mu.Q* Bɔ me ho ban fi mfiri a wɔasunsum me no mu ne nnebɔneyɛfo firi mu.f)CNanso Awurade, me Nyankopɔn, mekɔ so de me ho to wo so. Mehwehwɛ wo banbɔ. Mma me nnwu!o(UWɔte sɛ dua a wɔapae mu na wɔatwitwa mu asinasin; saa na wɔn nnompe bɛbɔ ahwete wɔ damoa ho.x'gSɛ wɔtow wɔn ahemfo fi abotan mmepɔw so bɛhwe fam a, nnipa begye adi sɛ me nsɛm a meka no yɛ nokware. &7Onipa pa betumi atwe m’aso aka m’anim ayamye so, nanso menhwehwɛ nnebɔneyɛfo nkyɛn anuonyam efisɛ, daa mebɔ mpae tia wɔn nneyɛe bɔne no. %Twe me fi bɔne a mepɛ sɛ meyɛ ho na mma memmfa me ho mmmɔ nnebɔneyɛfo wɔ wɔn amumɔyɛ mu. Na mma mennkɔ wɔn adidi ase.A${Awurade, wɛn m’ano na ɔwɛmfo mmɛwɛn m’anofafa.S#Gye me mpaebɔ sɛ aduhuam ne me nsa a mapagyaw sɛ anwummere afɔrebɔ.M" Merefrɛ wo, Awurade, boa me mprempren! Sɛ mefrɛ wo a, gye me so.H! Atreneefo bɛkamfo wo ampa; wɔbɛtena nkwa mu wɔ wo nkyɛn.B } Awurade, minim sɛ woko gye ahiafo ma wonya wɔn kyɛfa.we Ma wɔn a wɔka nsɛmmɔne gu wɔn yɔnkonom so no nni nkogu. Ma bɔne nni basabasayɛfo so na ɛnsɛe wɔn.b; Ma nnyansrama ngu wɔn so. Ma wɔntow wɔn ngu amoa donkudonku a wɔrentumi mfi bio mu.[- Mma m’atamfo nnni nkonim. Ma ahunahuna a wɔrehunahuna me no ntew mfa wɔn so._5Awurade, mfa nea amumɔyɛfo hwehwɛ mma wɔn; mma wɔn nsusuw bɔne no nnni nkonim.QAwurade me Nyankopɔn, me hwɛfo dennen, woabɔ me ho ban wɔ ɔko mu.^3Meka kyerɛ Awurade se, “Wone me Nyankopɔn.” Tie me sufrɛ na boa me, Awurade!kMAhantanfo asum me firi; wɔasum wɔn mfiri na ɔkwan ho nyinaa wɔasunsum mfiri repɛ me ayi me.}qAwurade, bɔ me ho ban fi amumɔyɛfo tumi ase; gye me fi basabasayɛfo a wɔdwene tia me, pɛ m’asehwe no nsam.;oWɔn tɛkrɛma te sɛ awɔ a bɔre ahyɛ wɔn ma.6eDaa wɔdwene bɔne ho na wɔakɔka ntɔkwaw.X )Awurade, gye me fi nnebɔneyɛfo nsam; na bɔ me ho ban fi basabasayɛfo nsam.K Na hwɛ sɛ amane kwan bi wɔ me hɔ, na gya me kɔ daa kwan so!X'Hwehwɛ me mu, O Onyankopɔn, na hu m’adwene; sɔ me hwɛ na hu m’adwene.;oMikyi wɔn kɔkɔɔkɔ; mefa wɔn sɛ m’atamfo.SO Awurade, mikyi wɔn a wokyi wo na mimmu wɔn a wɔsɔre tia wo no nso.A{Wɔka amumɔyɛsɛm fa wo ho; wɔka bɔne fa wo din ho.lOO Onyankopɔn, me pɛ ne sɛ anka wubekum amumɔyɛfo! Me pɛ ne sɛ basabasayɛfo begyaa me haw!_5Sɛ mise mɛkan a, ne dodow bɛboro mpoano anhwea. Mesɔre a, meda so ne wo wɔ hɔ.O O Onyankopɔn, ɛyɛ den sɛ mehu wo nsusuwii; sɛ ne dodow yɛ ahe! wuhuu me ansa na wɔrewo me. Nna dodow a woatwa ama me no, ansa na ɛrebefiti ase no, na woakyerɛw wɔ wo nhoma mu dedaw. Bere a wɔreyɛ me nnompe no wɔkeka sisii anim brɛoo wɔ me na yafunu mu. Bere a merenyin dinn wɔ hɔ no, na wunim sɛ mewɔ hɔ;{ mMekamfo wo efisɛ, ɛsɛ sɛ wosuro wo; nea woyɛ nyinaa yɛ hu na ɛyɛ nwonwa. Minim ne nyinaa wɔ me koma mu.N  M’akwaa nyinaa wo na wobɔe; wokekaa me sisii anim wɔ me na yam.W% esum nso nnuru sum mma wo, na anadwo hran sɛ awia; esum ne hann yɛ wo pɛ.I Na sɛ mise, esum nko mmɛkata me so na me ho hann nnan sum a,F ɛhɔ nso na wo nsa bɛkɔ akogya me na wo nifa beso me mu.A{ Sɛ mefa adekyee ntaban mitu mekɔtena po akyi nohɔ a,PSɛ meforo soro a, wowɔ hɔ. Na mekɔsɛw me kɛtɛ asaman a, wo ni!PƐhe na metumi aguan wo mafa? Ɛhe na metumi aguan afi w’anim mafa?B}Me ho adwene a wowɔ no du akyiri. Ɛboro m’adwene so.=sWoatwa me ho ahyia. Wonam wo tumi so bɔ me ho ban.A{Ansa na mebue m’ano akasa no, na wunim asɛm a mɛka.]1Sɛ mereyɛ adwuma a, wuhu; sɛ merehome nso a, saa ara. Wunim m’ahokeka nyinaa.K~ Wunim biribiara a meyɛ; wuhu me nsusuwii nyinaa fi akyirikyiri./} YAwurade, woahwehwɛ me mu na woahu me.f|CƐbɔ biara a woahyɛ no, wubedi so; Awurade, wo dɔ wɔ hɔ daa. Wie adwuma a wafi ase no.s{]Sɛ ɔhaw twa me ho hyia a, wugye me. Woko tia m’atamfo a wɔn bo afuw no, na wonam wo tumi so gye me.vzcƐwom sɛ wokorɔn de, nanso wohwɛ wɔn a wɔwɔ fam pɛɛ no na ahantanfo rentumi mfa wɔn ho nhintaw wo.?ywWɔbɛto nea woayɛ ne w’anuonyam kɛse no ho dwom.Yx)Ahene a wɔwɔ wiase nyinaa bɛkamfo wo, Awurade efisɛ, wɔate wo bɔhyɛ no.QwBere a mefrɛɛ wo no, wubuaa me; wonam w’ahoɔden so hyɛɛ me den.-vQM’ani kyerɛ wo fi kronkron no, kotow, kamfo wo din esiane wo dɔ a ɛwɔ hɔ daa no ne wo nokware nti, efisɛ woada no adi sɛ, wo din ne w’ahyɛde yɛ tumi.]u 3Awurade, mifi me koma nyinaa mu meda wo ase. Meto wo ayeyi dwom wɔ anyame no anim.?tw nea ɔfaa mo nkokoaa na ɔpɛtɛw wɔn ɔbotan so no.TsBabilon, wɔbɛsɛe wo. Nhyira nka nea obetua mo nea moyɛ yɛn no so ka;~rsAwurade, kae nea Edomfo yɛe da a wɔfaa Yerusalem dommum no. Kae nea wɔka tii mu no se, “Bubu no gu fam!” no.^q3Sɛ mekae wo na mannwene wo ho sɛ m’ahosɛpɛw a, ɛnsɛ sɛ mitumi to dwom bio.NpSɛ me werɛ fi wo Yerusalem a, ɛnsɛ sɛ mitumi bɔ sanku no bio!OoƐbɛyɛ dɛn na yɛatumi ato dwom ama Awurade wɔ ananafo asase so?yniWɔn a wɔkyeree yɛn dommum no ka kyerɛɛ yɛn se, yɛnto nnwom mfa nnye wɔn ani. “Monto Sion ho dwom.”Muwɔwɔ aso, nanso wɔnte asɛm na wontumi nhome nso.BL}Wɔwɔ ano, nanso wɔnkasa; wɔwɔ ani, nanso wonhu ade,gKEWɔde dwetɛ ne sikakɔkɔɔ na ɛyɛɛ aman no mu anyame no; wɔde nnipa nsa nso na ɛyɛe.GJAwurade bɛbɔ ne nkurɔfo ho ban. Obehu n’asomfo mmɔbɔ.XI' Awurade, daa wɔbɔ wo din sɛ woyɛ Onyankopɔn. Nkyirimma nyinaa bɛkae wo.;Ho Ɔde wɔn nsase maa ne nkurɔfo. Ɔde maa Israel.UG! Okum Amorihene, Sihon. Okum Basanhene, Og ne ahene a wɔwɔ Kanaan nyinaa.0FY Ɔsɛee aman pii, kunkum ahene atumfo.IE Ɛhɔ na ɔyɛɛ anwonwade de twee ɔhene ne ne mpanyimfo aso.7DgOkum nnipa ne mmoa nyinaa mmakan wɔ Misraim.qCYƆma ahum mu mununkum fi asase ano ba; ɔma anyinam twa fi ahum no mu na watwe mframa afi ne hintabea.QBƆyɛ nea ɔpɛ biara wɔ soro ne asase so, ɛpo mu ne ɛpo ase pɛɛ.RAMinim sɛ yɛn Awurade yɛ ɔkɛse; Ɔyɛ ɔkɛse sen anyame no nyinaa.F@Oyii Yakob maa ne ho na oyii Israelfo sɛ n’ankasa ne de.[?-Monkamfo Awurade efisɛ, oye. Monto ayeyi nnwom wɔ ne din mu efisɛ, ne yam ye.>>ua, mugyina Awurade fi a ɛyɛ Onyankopɔn fi hɔ no.7= iKamfo Awurade! Monkamfo ne din, Awurade asomfo@<yAwurade a ɔbɔɔ soro ne asase no nhyira wo mfi Sion!:;mMomma mo nsa so wɔ fie hɔ na monkamfo Awurade!\: 1Awurade asomfo nyinaa, mommra mmɛkamfo no, mo a mosom wɔ ne fi anadwo no nyinaa. 9 Ɛte sɛ anɔpa bosu a egu fi Hermon Bepɔw so kɔ Sion Bepɔw so. Ɛhɔ na Awurade ahyɛ nhyira ho bɔ; nkwa a ɛto ntwa da no._85Ɛte sɛ ngohuam a esian fi Aaron tiri so gu ne bɔgyesɛ mu na ebi gu n’atade mu.57 eHwɛ fɛ a ɛyɛ sɛ anuanom bom tena faako!\6/Mede aniwu bɛkata n’atamfo ho nanso n’ahemman de, ɛbɛkɔ so frɔmfrɔm.”n5SƐha na mɛyɛ Dawid aseni baako Ɔhene kɛse; ɛha na m’ani beku me hene a meyi no no ahenni ho.Q4Mehyira n’asɔfo nea wɔyɛ biara mu, na nkurɔfo bɛto ahosan dwom.O3Biribiara a ɛho hia Sion no, mede bɛma no. Mɛma n’ahiafo aduan.F2“Ɛha na mɛtena daa nyinaa; ɛha na mepɛ sɛ midi hene.<1q Awurade ayi Sion sɛ ɔpɛ sɛ ɔde hɔ yɛ ne fi.0 Sɛ wo mma di m’apam no nokware na wodi ahyɛde a mede ma wɔn no so a, wɔn mma nso bedi w’ade sɛ ahene daa nyinaa.”/ Wohyɛɛ wo somfo Dawid bɔ; ɛbɔ a worennan ani se, “Mɛyɛ wo mma no mu baako ɔhene, na w’akyi no, ɔno na obedi ade.K. Wohyɛɛ wo somfo Dawid bɔ. Mpa wo hene a woayi no no, Awurade.V-# W’asefo nyinaa nyɛ nea ɛho tew; ma wo nkurɔfo nyinaa nteɛm anigye so.k,MAwurade, fa Apam Adaka a ɛyɛ wo tumi ho nsɛnkyerɛnne no bra wo fi ha, na tena ha daa nyinaa.\+/Yɛkae se, “Momma yɛnkɔ Awurade fi; momma yɛnsom wɔ n’ahengua no anim.”Q*Yɛtee Apam Adaka no ho asɛm wɔ Betlehem, na yehui wɔ Efrata kwaem.I) gye sɛ, mapɛ baabi ama Awurade, Yakob Nyankopɔn Tumfoɔ no.(7merenhome, na merenna&'EMerenkɔ fie, na merenkɔda;_&5Awurade, kae bɔ a ɔhyɛɛ wo no; ɛbɔ a ɔhyɛɛ wo, Yakob Nyankopɔn Tumfoɔ no.P% Awurade, mma wo werɛ mfi Dawid ne ɔhaw ahorow a otumi gyinaa ano no.?$wIsrael, fa wo ho to Awurade so, ɛnnɛ ne daa nyinaa.#yNa mmom m’ani sɔ, na mewɔ asomdwoe. Sɛnea akokoaa da ne na basa so dinn no, saa ara na me koma da dinn wɔ me mu.v" eAwurade, magyae m’ahantan ne m’ahomaso no. Memma nsɛm akɛse, anaa nea ɛyɛ den ma me, nyɛ m’asɛm.awyƆremma wo nan nwatiri. Nea ɔhwɛ wo no, rentɔ nko.6`gyMe mmoa fi Awurade, ɔsoro ne asase yɛfo no.H_ yMɛma m’ani so makyerɛ mmepɔw no, ɛhe na me mmoa fi bɛba?0^[xMeka asomdwoe ho asɛm a, wɔpere ɔko.1]]xMe ne wɔn a wokyi asomdwoe atena akyɛ!4\cxMo mu tena yɛ tan sɛ Mesek ne Kedar tena.M[xƆde asraafo agyan a ano yɛ hwirenhwiren ne gyabiriw a adɔ kɔɔ!RZxMo atorofo, munim nea Onyankopɔn bɛyɛ mo? Munim asotwe a ɔbɛtwe mo?6YgxAwurade, gye me fi atorofo ne nnaadaafo nsam.DX xBere a mewɔ ɔhaw mu no, mefrɛɛ Awurade, na ogyee me so.bW;wMikyinkyin sɛ oguan a wayera enti bɛhwehwɛ me, wo somfo, efisɛ, mempoo wo mmara no.KV wMa me nkwa sɛnea metumi akamfo wo. Wo nkyerɛkyerɛ no mmoa me.UU!wM’ani agyina wo nkwagye mmoa, O Awurade! Menya ahotɔ wɔ wo mmoa no mu.JT wDaa siesie wo ho sɛ wobɛboa me efisɛ, midi w’ahyɛde akyi.ESwMɛto wo mmara no ho dwom efisɛ, w’ahyɛde yɛ nokware.7RgwMɛkamfo wo daa efisɛ, wokyerɛ me wo mmara.?QwwTie me mpaebɔ na gye me sɛnea wo bɔhyɛ kyerɛ no.UP!wMa me sufrɛ nnu w’anim, Awurade! Ma me ntease sɛnea woahyɛ me bɔ no.JO wMidi w’ahyɛde ne wo nkyerɛkyerɛ so; wuhu nea meyɛ nyinaa.ENwMidi wo nkyerɛkyerɛ so. Me dɔ no wɔ me koma mu nyinaa.BM}wMetwɛn sɛ wubegye me, Awurade, na meyɛ nea wohyɛ me.TLwWɔn a wɔpɛ wo mmara no wɔ banbɔ a biribiara rentumi mma wɔnhwe ase.EKwMeda wo ase mpɛn ason da biara wɔ w’atɛntrenee no ho.?JwwMikyi nkontompo nyinaa na m’ani gye wo mmara no ho.SIwWo bɔhyɛ no ma me ahotɔ; me ho tɔ me sɛ obi a watu agyapade bi ahu. :~~}}C||K{w{8zzyxxIwvvEuuVutKssmsrr qq4pipo_nmmellkk'jjsjihhggGffJeeRed{dOcc`baaa9`[`_x^}]]~]P\\\5[[a[ZZJYYTXXdWW|VVVU9TT/S@RRQQ4PPOONMM=LLYKKnJJkJII[IHH?GG,FFLEE2DDCcBBB6AAAsA#@@J??+>==u=5<<5;o::99X88H77_666P6554433c3$22(100^/... --S,,7++t***))P)(''J&&e&&%$O##""!!P 4R,RZ:8q Aoc p  1 m  q AC+bNl-Q %Ɛha na Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Otwa adwuma no dɔɔso, na adwumayɛfo no de, wosua.E, $Bere a Yesu huu nnipadɔm no no, ne yam hyehyee no maa wɔn, efisɛ, ohui sɛ ɔhaw ahorow gu wɔn so a wonhu nea wɔnyɛ ne nea wɔmfa a wobenya mmoa nso. Wɔte sɛ nguan a wonni hwɛfo.+5 #Yesu kyinkyinii nkurow so ne nkuraa ase kaa Onyankopɔn Ahenni no ho asɛmpa wɔ wɔn hyiadan mu. Baabiara a ɔkɔe no, ɔsaa nyarewa ahorow bebree.o*W "Farisifo no de, wɔkae se, “Ɔbonsam de honhommɔne ahyɛ no ma nti na otumi tu ahonhommɔne no.”E) !Yesu tuu honhommɔne no, na prɛkopɛ, mumu no kasae. Saa honhommɔnetu yi yɛɛ nnipa a wɔwɔ hɔ no nyinaa nwonwa ma wɔkae se, “Yenhuu saa anwonwade yi bi da wɔ Israelman mu ha!”Z(- Yesu ne n’asuafo refi adi no, wɔde mumu bi a honhommɔne wɔ ne so brɛɛ no.='u Nanso nnipa no fi hɔ pɛ, wɔbɔɔ asɛm no dawuru.x&i Amonom hɔ ara na wɔn ani buei. Yesu bɔɔ wɔn ano se, “Monnka saa ayaresa yi ho asɛm nnkyerɛ obiara.”W%' Yesu de ne nsa kaa wɔn ani kae se, “Mo gyidi nyɛ nea mohwehwɛ mma mo!” $9 Yesu duu fie no, anifuraefo no baa ne nkyɛn. Yesu bisaa wɔn se, “Mugye di sɛ metumi ama moahu ade?” Wobuaa no se, “Yiw, Awurade, yegye di!”# Yesu fi nea onyanee ababaa no hɔ rekɔ no, anifuraefo baanu bi dii n’akyi teɛteɛɛm se, “Dawid ba, hu yɛn mmɔbɔ!”E" Saa anwonwade a Yesu yɛe yi trɛwee wɔ mpɔtam hɔ nyinaax!i Nnipa no nyinaa fii adi no, Yesu kɔɔ faako a ababaa no da hɔ no. Osoo ne nsa. Prɛko pɛ, ababaa no nyanee.o W ɔkae se, “Obiara mfi adi. Ababaa no nwui ɛ. Wada!” Yesu asɛm a ɔkae yi maa nnipa no serew no.mS Yesu duu ɔkyerɛkyerɛfo no fi hɔ a ohui sɛ nkurɔfo no bi resu, na ebinom reto ayiase nnwom no,+ Yesu danee n’ani ka kyerɛɛ no se, “Ɔbabea, ma wo bo ntɔ wo yam. Wo gyidi agye wo. Wo ho atɔ wo.” Efi saa bere no mu, ne ho tɔɔ no.\1 Ɔkae wɔ ne tirim se, “Sɛ mede me nsa ka no nko ara a, me ho bɛyɛ me den.”_7 Wɔrekɔ no, ɔbea bi a mogya atu no mfirihyia dumien faa n’akyi soo n’atade ano._7 Yesu ne n’suafo no ne ɔkyerɛkyerɛfo no siim sɛ wɔrekɔ ɔkyerɛkyerɛfo no fi.F Yesu gu so rekasa no, Yudafo panyin bi ba bɛkotow, sɔree no. Ɔde n’adesrɛde too Yesu anim se, “Me babea awu mprempren ara. Minim sɛ, sɛ woba de wo nsa bɛka no pɛ a, obenyan.” Hena na ɔde nsa foforo begu aboa nhoma nsa nkotoku dedaw mu? Sɛ ɔyɛ saa a, nsa no bɛpae nkotoku no ama nsa no ahwie agu na nkotoku no nso asɛe. Nsa nkotoku foforo mu nko ara na ɛsɛ sɛ wɔde nsa foforo gugu na amma nkotoku no ne nsa no mu biara ansɛe.”~u “Hena na ɔde ntama foforo bɛtare ntama dedaw mu? Saa ntaremu no besuane dedaw no mu ama tokuru kɛse abɛda hɔ.[/ Yesu buaa wɔn se, “Mugye di sɛ, sɛ ayeforokunu ne ne nnamfonom te hɔ a, ɛsɛ sɛ ne nnamfonom no werɛ how na wobua da anaa? Bere bi bɛba a wɔbɛfa me afi wɔn nkyɛn. Na saa bere no na wobedi mmuada.# Da bi, Yohane Osuboni asuafo baa Yesu nkyɛn bebisaa no se, “Adɛn nti na w’asuafo no nni mmuada sɛnea yɛne Farisifo di mmuada no?” Ɔsan kae bio se, “Monkɔhwehwɛ eyi ase wɔ Kyerɛw Kronkron no mu. Wɔakyerɛw se, ‘Ɛnyɛ mo afɔre ne ayɛyɛde na mepɛ, na mmom ahummɔbɔ.’ Mammɛfrɛ treneefo, na mmom, mebɛfrɛɛ nnebɔneyɛfo sɛ wɔnsakra mmra Onyankopɔn nkyɛn.”   Yesu tee no, obuaa wɔn se, “Nnipa a wɔnyare no, ɔyaresafo ho nhia wɔn, na nnipa a wɔyare no na ɔyaresafo ho hia wɔn.”@y Farisifo no hui sɛ ɔne nnebɔneyɛfo ato nsa redidi no, anyɛ wɔn dɛ. Wobisaa n’asuafo no se, “Adɛn nti na mo kyerɛkyerɛfo no de ne ho abɔ nnebɔneyɛfo a wɔte sɛɛ?”5 Ɛbae sɛ Yesu ne n’asuafo no kɔɔ Mateo fi kodidii. Wɔredidi no, towgyefo ne nnebɔneyɛfo bebree baa hɔ ne no ne n’asuafo no too nsa didii.dA Yesu fi nea ɔsaa obubuafo no yare hɔ rekɔ no, ohuu ɔbarima towgyeni bi a ɔte atowgyei. Wɔfrɛ saa ɔbarima no Mateo. Yesu huu no no, ɔka kyerɛɛ no se, “Bedi m’akyi.” Ɛhɔ ara, Mateo sɔre dii Yesu akyi.w Nnipadɔm no huu anwonwade yi no, wɔn ho dwiriw wɔn yiye. Wɔkamfoo Onyankopɔn sɛ ɔde tumi a ɛte saa ama onipa!N Amonom hɔ ara, obubuafo no sɔre bobɔw ne kɛtɛ siim kɔɔ ne fi!~u Afei ɔdanee n’ani ka kyerɛɛ obubuafo no se, “Sɔre, na bobɔw wo kɛtɛ, na kɔ fie, efisɛ, masa wo yare.”E  Me, Onipa Ba no, mewɔ tumi wɔ asase yi so sɛ mitumi de bɔne kyɛ. Nea ɛwɔ he na ɛyɛ den, sɛ obi bɛka se, ‘Mede wo bɔne akyɛ wo,’ anaasɛ ɔbɛka se, ‘Sɔre na nantew?”d A Yesu huu nea ɛwɔ wɔn adwene mu no, obisaa wɔn se, “Adɛn nti na mudwen bɔne ho saa?  Ɛhɔ ara na mmara no akyerɛkyerɛfo a na wɔwɔ hɔ no bi teɛɛm se, “Ɔbarima yi ka abususɛm. Ɔkyerɛ sɛ ɔyɛ Onyankopɔn!”^ 5 Oduu hɔ no, ankyɛ biara na nnipa bi de obubuafo bi brɛɛ no sɛ ɔnsa no yare. Na Yesu huu gyidi a wɔwɔ wɔ ne mu no, ɔka kyerɛɛ obubuafo no se, “Ɔba, ma w’ani nnye, mede wo bɔne nyinaa akyɛ wo.”M   Eyi akyi no, Yesu kɔtenaa ɔkorow bi mu kɔɔ Kapernaum, ne man mu. "Kurom hɔfo no tee nea aba no, wɔbɔɔ twi kɔɔ nea Yesu wɔ hɔ no. Wohuu Yesu no, wɔsrɛɛ no sɛ omfi wɔn man mu hɔ nkɔ.pY!Ntɛm ara, wɔn a wɔhwɛ mprako no so no tuu mmirika kɔɔ kurom kɔkaa nea asi no kyerɛɛ nkurɔfo.;o Yesu teɛɛ wɔn se, “Mumfi!” Ɛhɔ ara, ahonhommɔne no fii nnipa no mu kɔhyɛn mprako no mu. Mprakokuw no nyinaa de mmirika sianee bepɔw no koguu po no mu ma ɛfaa wɔn.^5Ahohommɔne no srɛɛ Yesu sɛ, “Sɛ wutu yɛn a, fa yɛn kɔhyɛ mprako yi mu.”ESaa bere koro no ara mu, na mprako redidi wɔ nkyɛn baabi.,QWohuu no pɛ, wofitii ase teɛteɛɛm se, “Onyankopɔn Ba, ɛdɛn na worehwehwɛ afi yɛn nkyɛn? Wunni ho kwan sɛ saa bere yi mu, woyɛ yɛn ayayade biara.”V%Yesu ne n’asuafo no duu asuogya wɔ Gadarafo asase so no, nnipa baanu bi a ahohommɔne wɔ wɔn so fi amusiei behyiaa no. Esiane sɛ na saa nnipa yi yɛ keka nti, na obiara ntumi mfa faako a wɔwɔ hɔ.zmAsuafo no ho dwiriw wɔn yiye. Wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Onipa bɛn mpo ni a ahum ne ɛpo tie no yi?”%CYesu nyanee no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Mo a mo gyidi sua. Adɛn na moabɔ hu saa?” Ɛhɔ ara, ɔsɔre teɛteɛɛ ahum ne asorɔkye no ma ɛyɛɛ dinn.s_N’asuafo no de nteɛteɛm kɔɔ ne nkyɛn konyanee no kae se, “Awurade! Gye yɛn na yɛreyɛ amem!”i~KPrɛko pɛ, ahum kɛse bi tui maa asorɔkye bu bɛkɛtaa ɔkorow no so. Nanso na Yesu de, wada.c}?Yesu saa nyarewa no wiei no, ɔtenaa ɔkorow mu ne n’asuafo no twa kɔɔ asuogya nohɔ.k|ONanso Yesu ka kyerɛɛ no se, “Di m’akyi. Wɔn a wɔawu wɔ honhom mu no, nsie wɔn awufo.”x{iAsuafo no mu baako bɛka kyerɛɛ no se, “Owura, ma me kwan na menkosie m’agya ansa na mabedi w’akyi.” z Yesu buaa no se, “Sakraman wɔ ntokuru, wim nnomaa nso wɔ birebuw, nanso me, Onipa Ba no de, minni baabi a mede me ti to!”y{Ɛhɔ ara, Yudani kyerɛkyerɛfo bi ka kyerɛɛ Yesu se, “Ɔkyerɛkyerɛfo, baabiara a wobɛkɔ no, medi w’akyi!”|xqYesu hui sɛ dɔm no redɔɔso no, ɔka kyerɛɛ n’asuafo no se, wonsiesie wɔn ho na wontwa nkɔ asuogya nohɔ.sw_Eyi maa nea Odiyifo Yesaia kae se, “Ɔfaa yɛn ahoɔmmerɛw na ɔsoaa yɛn nyarewa nyinaa” no baa mu.Bv}Saa da no anwummere no, wɔde wɔn a wɔwɔ ahohommɔne bebree brɛɛ Yesu. N’anom asɛm a ɔkae no maa ahohommɔne no nyinaa tu yerae, na wɔn a wɔyare no nyinaa nso ho tɔɔ wɔn.\u1Yesu soo ne nsa, na amonom, atiridii no tu fii ne so. Ɔsɔre noaa aduan maa wɔn.Tt!Yesu kɔɔ Petro fi. Ɔkɔtoo sɛ atiridii abɔ Petro ase bea ma ɔda hɔ.s Yesu ka kyerɛɛ asraafo panyin no se, “Kɔ fie. Nea wugye di no aba mu ama wo!” Saa bere koro no ara mu, abofra no ho tɔɔ no!yrk Na Israelfo a wosiesiee ɔsoro ahenni maa wɔn no mu pii wɔ hɔ a wɔbɛtow wɔn agu esum kabii mu ama yaw.” q  Na meka makyerɛ mo se, nnipa pii befi apuei ne atɔe aba, na wɔne Abraham, Isak ne Yakob abɛtena ase wɔ ɔsoro ahenni no mu.)pK Yesu tee saa asɛm yi no, ɛyɛɛ no nwonwa. Ɔdanee n’ani ka kyerɛɛ nnipadɔm a wodi n’akyi no se, “Israelman mu nyinaa, minhuu gyidi a ɛte sɛɛ da.=os Meyɛ ɔsraani a mehyɛ tumi ase, na mesan wɔ asraafo a wɔhyɛ m’ase. Meka kyerɛ wɔn mu bi se ɔnkɔ a, ɔkɔ. Meka kyerɛ ɔfoforo se ɔmmra a, ɔba. Saa ara nso na sɛ meka kyerɛ m’abofra se ɔnyɛ biribi a, ɔyɛ ara nen. Nanso minim sɛ, wowɔ tumi a wubetumi de apam ɔyare no ma afi ne so.”nAsraafo panyin no tee Yesu asɛm a ɔkae no, ɔkae se, “Awurade, memfata sɛ woba me fi. Ka biribi, na m’abofra no ho bɛyɛ no den.KwNea mode yɛ afoforo no, ɛno ara na wɔde bɛyɛ mo.2J a“Mummmu ntɛn, na afoforo ammu mo ntɛn.nIU"“Enti munnnwinnwen ɔkyena ho. Onyankopɔn no ara de nea ehia mo bɛma mo. Ɛda biara ne mu nsɛm.fHE!Enti monhwehwɛ Onyankopɔn ahenni ne ne trenee kan, na ɔde nea ehia mo nyinaa bɛka mo ho.LG Na mo de, mo agya a ɔwɔ soro no nim sɛ eyinom nyinaa ho hia mo.F%“Enti ɛnsɛ sɛ mudwinnwen aduan ne ntama ho, sɛ wɔn a wɔn gyidi sua. Wɔn a wɔn gyidi sua no na bere biara wodwen saa nneɛma no ho.E5Na sɛ Onyankopɔn tumi fura afifide a ɛwɔ hɔ nnɛ na ɔkyena enni hɔ ntama a, mo a mo gyidi sua, ɛbɛyɛ dɛn na ɔrentumi mma mo nea ehia mo?kDONanso, ɔhene Salomo ahonya ne n’anuonyam nyinaa akyi no, na n’ahoɔfɛ nnu wuram nhwiren yi.fCE“Adɛn nti na mudwinnwen ntama ho? Monhwɛ afifide bi sɛ wuram nhwiren. Wonnwen ntama ho.OBMo mu hena na adwene a odwen no betumi ato ne nkwanna so simma baako?A-Monhwɛ wim nnomaa, wonnua aba, ɛnna wontwa aba mmoaboa ano mfa nsie, nanso mo agya a ɔwɔ soro no ma wɔn aduan di. Monsom bo nsen wɔn anaa?:@m“Eyi nti na mitu mo fo sɛ, munnnwinnwen nea mubedi, anaa nea mobɛnom, anaa nea mubefura ho. Mowɔ ɔkra ne nipadua a ɛsom bo sen nea mubedi, nea mobɛnom, ne nea mubefura.B?}“Obiara ntumi nsom awuranom baanu; sɛ ɔyɛ saa a, ɔbɛtan ɔbaako na wadɔ ɔbaako; anaasɛ ɔde ne ho bɛfam ɔbaako na wabu ɔbaako animtia. Morentumi nsom Onyankopɔn ne ahode.>-Nanso, sɛ w’aniwa nye a, ɛma wo nipadua no nyinaa dan sum tumm. Enti sɛ hann a ɛwɔ wo mu no yɛ sum de a, na wo nipadua no yɛ sum kabii._=7“Aniwa yɛ onipa kanea. Ɛno nti sɛ w’aniwa ye a, na wo nipadua nyinaa yɛ hann.=<uNa nea w’ademude wɔ no, ɛhɔ na wo koma nso wɔ.;{Mmom, monhyehyɛ mo agyapade wɔ soro, nea ntɛferɛw ntumi nwe, na entumi nnye nkanare nsɛe, na akorɔmfo ntumi nwia.: “Monnhyehyɛ mo agyapade wɔ asase yi so nea ntɛferɛw betumi awe, na ebetumi agye nkanare asɛe, na akorɔmfo betumi awia.!9;na mma nnipa nnhu sɛ woredi mmuada, gye w’agya a ohu nea wɔyɛ wɔ kokoam nyinaa no; na w’agya a ohu nea wɔyɛ wɔ kokoam nyinaa no betua wo ka.Y8+Sɛ wudi mmuada a, srɛn wo ti, na hohoro w’anim, na ma w’anim nyɛ frɔmm,?7w“Sɛ mudi mmuada a, monnyɛ mo anim mmɔbɔmmɔbɔ, sɛnea nyaatwomfo di mmuada a wɔyɛ de pɛ nnipa anim anuonyam no. Merema mo ate ase sɛ, saa nnipa no anya wɔn akatua dedaw.p6YNanso, sɛ moamfa wɔn a wɔfom mo mfomso amfiri wɔn a, mo soro agya no nso remfa mo mfomso mfiri mo.c5?Sɛ mode wɔn a wɔfom mo mfomso firi wɔn a, mo nso mo soro agya de mo mfomso befiri mo.M4 Mfa yɛn nkɔ sɔhwɛ mu. Na yi yɛn fi ɔbɔnefo no nsam. Amen.”L3 na fa yɛn aka firi yɛn, sɛnea yɛde firi wɔn a wɔde yɛn aka.&2G Ma yɛn, yɛn daa aduan nnɛ,H1  W’ahenni mmra. Nea wopɛ nyɛ asase so, sɛnea ɛyɛ ɔsoro.a0; “Enti saa ɔkwan yi so na momfa mmɔ mpae: ‘Yɛn Agya a wowɔ soro, wo din ho ntew.F/Mo agya Nyankopɔn nim nea ehia mo nyinaa ansa na mubisa no.}.s“Sɛ mobɔ mpae a, monnkasakasa bebree, ntitititi nsɛm mu, nnsusuw sɛ, sɛ moyɛ saa a na Onyankopɔn betie mo.!-;Sɛ wopɛ sɛ wobɔ mpae a, kowura wo dan mu, na to wo pon mu, na bɔ w’agya a ɔwɔ kokoam no mpae, na w’agya a onim kokoam nsɛm no, betua wo ka.d,A“Ɛfa mpaebɔ ho nso, sɛ morebɔ mpae a, mommmɔ mpae sɛnea wɔn a wɔyɛ huuhuu gyina asɔredan mu ne mmɔnten so bɔ mpae de pɛ nnipa anim anuonyam no. Merema mo ate ase sɛ, saa nnipa no anya wɔn akatua dedaw.?+yna w’agya a onim kokoam nsɛm nyinaa no betua wo ka.i*KSɛ woyɛ papa a, mma obiara nnhu. Mpo sɛ wode wo nsa nifa yɛ papa a, mma wo nsa benkum nnhu,*)MSɛ woyɛ papa a, mmɔ no dawuru sɛnea wɔn a wɔyɛ huuhuu yɛ wɔ asɔredan mu ne mmɔnten so no. Merema mo ate ase sɛ, saa nnipa no anya wɔn akatua dedaw.( %“Monhwɛ yiye na moanyɛ papa ankyerɛ nnipa amfa ampɛ anuonyam. Sɛ moyɛ saa a, morenya mfaso biara mfi mo Agya a ɔwɔ soro no nkyɛn.D'0Enti monyɛ pɛ sɛnea mo Agya a ɔwɔ soro no yɛ pɛ no.&}/Sɛ mukyia wɔn a munim wɔn nko ara a, nsonoe bɛn na ɛda mo ne afoforo ntam? Ɛnyɛ saa ara na nnebɔneyɛfo nso yɛ? % .Sɛ modɔ wɔn a wɔdɔ mo no nko ara a, mfaso bɛn na mubenya afi Onyankopɔn nkyɛn? Ɛnyɛ saa ara na nnebɔneyɛfo nso yɛ?$-Eyi bɛma mo ayɛ mo Agya a ɔwɔ soro no mma, efisɛ, ɔma ne wia pue, ma ne su tɔ ma nnipa bɔne ne nnipa pa nyinaa pɛ.H# ,Na me de, nea mereka ne sɛ: Mommɔ mpae mma wɔn a wɔhaw mo.E"+“Moate sɛ wɔka se, ‘Dɔ wo yɔnko na tan wo tamfo.’]!3*Sɛ obi srɛ wo biribi a, fa ma no; obi pɛ sɛ ɔfɛm wo hɔ biribi a, fa fɛm no.\ 1)Sɛ obi hyɛ wo se wo ne no nnantew kwansin baako a, wo ne no nkɔ akwansin abien.N(Sɛ obi ne wo di asɛm gye wo ntama a, worɔw wo mpaboa ka ho ma no. 'Na me de, nea mereka ne sɛ: Mommfa bɔne nntua bɔne so ka! Sɛ obi bɔ w’aso nifa mu a, dan benkum no nso ma no na ɔmmɔ mu.q[&“Mose mmara no ka se, ‘Sɛ obi tu w’aniwa a, tu ne de bi. Sɛ obi tu wo se nso a, tu ne de bi.’{%Momma mo nsɛm nyɛ ‘Yiw’ anaa ‘Dabi’. Asɛm biara a wobɛka a ɛnyɛ ‘Yiw’ anaa ‘Dabi’ no fi ɔbonsam.c?$Mfa wo ti nka ntam, efisɛ, worentumi nnan tinhwi baako mpo mma ɛnyɛ fitaa anaa tuntum.jM#Monnnɔ fam, efisɛ, ɛyɛ Onyankopɔn nan ase agua. Monnnɔ Yerusalem, efisɛ, ɛyɛ ahenkurow.ta"Na me de, nea mereka ne sɛ: Monnka ntam mmfa nnhyɛ bɔ. Monnnɔ soro, efisɛ, ɛyɛ Onyankopɔn ahengua.ta!“Bio, Mose mmara no ka se, ‘Mmu bɔ a woahyɛ Onyankopɔn no so, na mmom di bɔ a woahyɛ no no so.’zm Na me de , nea mereka ne sɛ, sɛ ɔbarima bi gyaa ne yere a, ɛnyɛ sɛ ɔbea no abɔ aguaman, na ɔbea no san kɔware bio a, na ɔbarima a ogyaa no no ama ɔbea no asɛe aware. Ɔbarima foforo a ɔbɛware ɔbea no nso asɛe aware saa ara.\1“Mose mmara no ka se, ‘Obiara a obegyaa ne yere no mma no awaregyae krataa.’@ySaa ara nso na sɛ wo nsa a eye to wo hintidua a, eye sɛ wubetwa atow akyene, efisɛ, eye sɛ wobɛhwere w’akwaa fa bi sen sɛ wɔbɛtow wo nipadua nyinaa akyene amanehunu gya mu.:mSɛ w’ani baako a eye to wo hintidua a, eye sɛ wubetu atow akyene. Efisɛ, eye sɛ wobɛhwere w’akwaa fa bi sen sɛ wɔbɛtow wo nipadua no nyinaa akyene amanehunu gya mu.hINa me de, nea mereka ne sɛ: Obiara a ohu ɔbea na ne kɔn dɔ no ne koma mu no, abɔ aguaman.3a“Mose mmara no ka se, ‘Nsɛe aware.’Sɛ ɔde wo kɔ ɔtemmufo anim a, kae sɛ, ansa na wubefi asennii hɔ no, gye sɛ woatua sika biara a wɔregye afi wo hɔ no.CSɛ wo ne obi nya asɛm a, wo ne no mmɔ mu ntɛm na wamfa wo ankɔ asennii ankɔma ɔtemmufo na ɔtemmufo no amfa wo anhyɛ afiasehwɛfo nsa, na afiasehwɛfo no amfa wo ankɔto afiase.\1gyae afɔre no bɔ na kɔ, na wo ne wo nua no nkɔbom ansa na woakɔbɔ afɔre no.X)“Enti sɛ ɛba sɛ worekɔbɔ afɔre, na wokae sɛ wo ne wo nua wɔ asɛm a,k ONa me de, nea mereka ne sɛ, obiara a ne bo befuw ne nua no, wobebu no atɛn. Bio, obiara a ɔbɛyaw ne nua no, wɔbɛfrɛ no mpanyin anim. Afei obiara a ɔbɛka akyerɛ ne nua se ‘Ogyimifo’ no, ɔbɛkɔ amanehunu gya mu.W '“Mose mmara no ka se, ‘Nea odi awu no, ɔno nso ɛsɛ sɛ wokum no bi.’, Q“Enti merebɔ mo kɔkɔ sɛ, sɛ mopɛ sɛ mokɔ ɔsoro ahenni mu de a, gye sɛ moyɛ Onyankopɔn apɛde sen nea mmara no akyerɛkyerɛfo ne Farisifo no yɛ no. +Eyi nti, obiara a obebu mmara no mu fa bi so, na ɔbɛkyerɛkyerɛ afoforo ama wɔn nso abu mmara no mu fa bi so no, bɛyɛ akumaa ɔsoro ahenni mu. Na obiara a obedi mmara no so na ɔbɛkyerɛkyerɛ afoforo ama wɔn nso adi mmara no so no, bɛyɛ kɛse ɔsoro ahenni mu.u cMunhu sɛ, ɔsoro ne asase da so wɔ hɔ yi, mmara no mu biribiara rensakra da kosi sɛ ne nyinaa bɛba mu.*M“Munnsusuw sɛ maba sɛ merebɛsɛe Mose mmara no ne adiyifo no nkyerɛkyerɛ no. Na mmom, maba sɛ, merebɛhyɛ no ma, sɛnea ne nyinaa bɛba mu pɛpɛɛpɛ.s_Saa ara na momma mo nneyɛe pa nna adi mma nnipa nhu na wɔnam so ahyɛ mo Agya a ɔwɔ soro no anuonyam.oWWɔnsɔ kanea mfa nsie, na mmom, wɔde si petee mu na ahyerɛn ama wɔn a wɔwɔ ofi no mu no nyinaa.DMone wiase kanea. Kurow a ɛda bepɔw so no ntumi nhintaw.%C “Mone asase yi so nkyene. Sɛ nkyene dɛ yera a, ɔkwan bɛn so na wɔbɛfa ama ayɛ nkyene bio? Enye mma hwee bio, gye sɛ wohwie gu na nnipa tiatia so. Momma mo ani nnye na monsɛpɛw mo ho efisɛ, mowɔ akatua a ɛso wɔ ɔsoro. Munhu sɛ saa ara na wɔtaa adiyifo a wɔdii mo kan no.`9 “Nhyira ne mo a me din mu nti, wɔyaw mo, taa mo, twa atoro, ka asɛmmɔne to mo so.zm Nhyira ne wɔn a esiane sɛ wɔyɛ Onyankopɔn apɛde nti wɔtaa wɔn, na wɔn na ɔsoro ahenni no yɛ wɔn dea.H  Nhyira ne apatafo, na wɔn na Onyankopɔn bɛfrɛ wɔn ne mma.LNhyira ne wɔn a wɔn koma mu tew, na wɔn na wɔbehu Onyankopɔn.R~Nhyira ne wɔn a wohu mmɔbɔ, na wɔn na Onyankopɔn behu wɔn mmɔbɔ.|}q“Nhyira ne wɔn a wɔn pɛ ne sɛ wɔbɛyɛ Onyankopɔn apɛde, na wɔn na Onyankopɔn bɛma wɔn nea ehia wɔn.O|Nhyira ne ahobrɛasefo, na wɔn na Onyankopɔn bɛma wɔadi asase so.X{)Nhyira ne wɔn a wɔn werɛ ahow, na wɔn na Onyankopɔn bɛkyekye wɔn werɛ.kzO“Nhyira ne wɔn a wonim sɛ wɔyɛ ahiafo wɔ honhom mu, na wɔn na ɔsoro ahenni yɛ wɔn dea.+yQOfitii ase kyerɛkyerɛɛ wɔn se,jx OYesu huu nnipakuw no saa no, ɔkɔɔ bepɔw bi so. Ɔtenaa ase no, n’asuafo no kɔɔ ne nkyɛn.wAnwonwade a Yesu yɛe yi, maa nnipakuw a wofi Galilea ne Nkurow Du ‘Dekapoli’ no mu ne Yerusalem ne Yordan agya tu dii n’akyi.wvgYesu anwonwade a ɔyɛe yi trɛw koduu Siriaman mu nyinaa. Eyi ma wɔde wɔn a ahonhommɔne wɔ wɔn so, wɔn a wotwa, wɔn a wɔyare mmubui, ne wɔn a nyarewa ahorow haw wɔn no nyinaa fi Siriaman mu brɛɛ no ma ɔsaa wɔn nyinaa yare.u!Yesu kyinkyinii Galileaman mu nyinaa kaa ahenni no ho asɛmpa wɔ Yudafo hyiadan mu. Ɔsaa nyarewa ahorow a wɔde baa n’anim nyinaa nso.Ht Ntɛm ara, wogyaw wɔn agya ne ɔkorow no hɔ, bedii n’akyi.Zs-Ɔkɔɔ n’anim kakra no, ohuu Sebedeo mma baanu a wɔfrɛ ɔbaako Yohane, ɛnna ɔbaako nso din de Yakobo, sɛ wɔne wɔn agya te ɔkorow mu retuatua wɔn asau mu. Yesu frɛɛ wɔn nso sɛ wommedi n’akyi.KrƐhɔ ara, wogyaw wɔn asau no guu hɔ bedii n’akyi ne no kɔe.kqOYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mummedi m’akyi, na mɛkyerɛ mo ɔkwan a wɔfa so yi nnipa kra.”^p5Da bi a Yesu nam Galilea mpoano no, ohuu anuanom baanu bi a wɔn nyinaa yɛ apofofo sɛ wɔregu asau wɔ po no mu. Saa anuanom yi mu baako din de Simon, a ne din foforo nso de Petro. Ɔbaako no nso din de Andrea.oEfi saa bere no, Yesu fii n’asɛnka ase se, “Monsakra mo su, momfa mo ho mma Onyankopɔn, na ɔsoro ahenni no abɛn.”nnnipa a wɔtenaa sum mu no, Hann kɛse bi apue ama wɔn. Wɔtenaa owu asase so maa Hann no pue maa wɔn wɔ hɔ” no baa mu.am;“Sebulon asase ne Naftali asase, ɔkwan a ɛkɔ po mu, Yordan agya, amanaman Galilea,)lMEyi maa nea odiyifo Elia kae se,k# Oduu Galilea no, wantena Nasaret, na mmom, otwaam wɔ Nasaret hɔ kɔtenaa Kapernaum a ɛwɔ Galilea mpoano no, Sebulon ne Naftali ahye so.;jq Yesu tee sɛ wɔakyere Yohane no, ɔkɔɔ Galilea.bi= Yesu ano sii no, ɔbonsam gyaw no hɔ kɔe. Ɛno akyi, abɔfo baa Yesu nkyɛn bɛsom no.h Ɛhɔ ara na Yesu buae se, “Fi me so, Satan! Wɔakyerɛw sɛ, ‘Kotow som Awurade wo Nyankopɔn, na ɔno nko ara na som no.’ “egC Afei ɔka kyerɛ Yesu se, “Sɛ wobɛkotow asom me a, mede nea wuhu yi nyinaa bɛma wo.”fEyi akyi no, ɔbonsam de Yesu kɔɔ bepɔw tenten bi mpampam. Ɔde n’ani kari kyerɛɛ no wiase ahenni ahorow ne emu anuonyam nyinaa._e7Yesu buae bio se, “Wɔakyerɛw bio sɛ, ‘Nsɔ Awurade wo Nyankopɔn nhwɛ.’ “Td!na ɔka kyerɛɛ no se, “Sɛ wone Onyankopɔn ba no ampa ara a, huruw fi nea wugyinae hɔ si fam, efisɛ, wɔakyerɛw sɛ, ‘Onyankopɔn bɛsoma n’abɔfo abɛsɔw wo na woammɛhwe abotan so.’ “dcAAfei ɔbonsam de Yesu kɔɔ Yerusalem de no kogyinaa asɔredan a ɛwɔ hɔ no atifi pɛɛ,0bYYesu buaa no se, “Wɔakyerɛw sɛ, ‘Ɛnyɛ aduan nko ara na ɛho hia onipa wɔ n’asetena mu, na mmom nea ehia titiriw ne sɛ, obedi Onyankopɔn asɛm so.’ “yakƆbonsam baa Yesu nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Sɛ wone Onyankopɔn Ba no a, ka na saa abo yi nnan aduan.”X`)Saa bere no, Yesu dii mmuada adaduanan, awia ne anadwo. Eyi maa ɔkɔm dee no.[_ 1Eyi akyi no, Honhom Kronkron faa Yesu kɔɔ sare so sɛ ɔbonsam nkɔsɔ no nhwɛ.S^Ɛhɔ ara, nne bi fi soro kae se, “Oyi ne me dɔ Ba a ɔsɔ m’ani.”]Yohane asubɔ no akyi a ofi nsu no mu baa koko so pɛ, ɔsoro bue maa no. Ohuu Onyankopɔn Honhom sɛ ɛresian ba no so sɛ aborɔnoma.@\yƐnna Yesu nso ka kyerɛɛ no se, “Etwa ara na etwa sɛ wobɔ me asu sɛnea ɛbɛyɛ a nea Onyankopɔn ahyɛ ato hɔ no bɛba mu.” Yesu asɛm a ɔkae no nti, Yohane bɔɔ no asu.y[kYohane hui sɛ ɔmfata sɛ ɔbɔ Yesu asu. Eyi nti, ɔkae se, “Wo na ɛsɛ sɛ wobɔ me asu, na ɛnyɛ me.”fZE Yesu tee Yohane Osuboni nka no, ofi Galilea baa Asubɔnten Yordan ho sɛ Yohane mmɔ no asu.Y Obehuhuw aburow no so ayiyi mu aba pa no afi ntɛtɛ no mu, na ɔde aba pa no akosie, na ɔde ogya a ennum da ahyew ntɛtɛ no pasaa.”bX= “Me de, mede nsu na ɛrebɔ wɔn a wɔasakra wɔn su no asu. Nanso nea odi m’akyi reba no de, ɔso sen me, a ne mpaboa mpo, mensɛ sɛ mikita. Ɔno de, sɛ ɔba a, ɔde Honhom Kronkron ne ogya na ɛbɛbɔ mo asu.{Wo “Onyankopɔn de n’abonnua ato dua biara a ɛnsow aba pa ntini ho sɛ ɔde betwa, na ɔde agu gya mu ahyew no.3V_ Munsusuw sɛ moyɛ Abraham asefo nti, mubetumi aguan afi asotwe a ɛbɛba mo so no ho. Merema mo ate ase sɛ Onyankopɔn betumi ama abo a ɛwɔ ha yi adan Abraham asefo.PUAnsa na wɔbɛbɔ mo asu no, ɛsɛ sɛ mosakra mo su na mubu ɔbra pa.GTYohane hui sɛ Farisifo ne Sadukifo pii reba ne nkyɛn ma wɔabɔ wɔn asu no, ɔka kyerɛɛ wɔn se “Awɔ mma! Hena na ɔka kyerɛɛ mo se munguan mfi Onyankopɔn abufuw a ɛreba no ano?IS Wɔkaa wɔn bɔne ma ɔbɔɔ wɔn asu wɔ Asubɔnten Yordan mu.RYerusalemfo ne Yudeafo ne nnipa a wɔte Asubɔnten Yordan ho no nyinaa kɔɔ ne nkyɛn wɔ sare no so hɔ kotiee asɛm no bi.sQ_Saa bere no, na Yohane fura yoma ho nhwi ntama, bɔ aboa nhoma abɔso. Na n’aduan yɛ mmoadabi ne ɛwo.PYohane ne nea odiyifo Yesaia kaa ne ho asɛm se, “Obi nne reteɛm se, ‘Mommɔ kwan mma Awurade; momma n’atempɔn nteɛ!’ “WO'“Monsakra mo su; momfa mo ho mma Onyankopɔn, na ɔsoro ahenni no abɛn.”cN ABere a Yesu ne n’awofo wɔ Nasaret no, Yohane Osuboni bɛkaa asɛm wɔ Yudea sare so se,uMcEnti wɔkɔtenaa kurow Nasaret mu. Eyi nso maa nea odiyifo no kae se, “Wɔbɔfrɛ no Nasaretni no baa mu.?LwYosef tee sɛ Arkelao a ɔyɛ Herode ba na odi hene wɔ Yudea saa bere no mu no, osuroe sɛ ɔbɛkɔ hɔ. Awurade san soo no dae foforo bio se ɔnnkɔ Yudea na mmom, ɔnkɔ Galilea.EKYosef faa abofra no ne ne na san kɔɔ Israel asase so bio.xJi“Sɔre na fa abofra no ne ne na kɔ Israel asase so, efisɛ, wɔn a wɔpɛe sɛ wokum abofra no no awuwu.”qI[Herode wu akyi no, Awurade bɔfo yii ne ho adi kyerɛɛ Yosef wɔ dae mu wɔ Misraim ka kyerɛɛ no se, H “Wɔte nne bi wɔ Rama. Ɛyɛ osu ne agyaadwo; Rahel resu ne mma; ɔmpɛ awerɛkyekye bi, efisɛ, wɔnte ase bio” no baa mu.DGHerode atirimmɔdensɛm yi maa nea odiyifo Yeremia kae se,+FOHerode hui sɛ anyansafo no adaadaa no no, ne bo fuwii mmoroso. ɔsomaa n’asraafo sɛ wɔnkɔ Betlehem ne nkurow a atwa ho ahyia no nyinaa mu nkokunkum mmarimaa a wonnii mfe abien kosi wɔn a wɔadi mfe abien so, sɛnea anyansafo no bere a wɔkae se wɔwoo abofra no wɔ mu no kyerɛ no.Ena wɔtenaa hɔ kosii sɛ ɔhene Herode wui. Eyi na ɛmaa nea odiyifo no kae se, “Mafrɛ me ba afi Misraim” no baa mu.ID Anadwo no ara, Yosef faa abofra no ne Maria siim kɔɔ Misraim,eCC Anyansafo no kɔe akyi no, Awurade bɔfo soo Yosef dae se, “Sɔre fa abofra no ne ne na, na monkɔ Misraim nkɔtena hɔ nkosi sɛ mɛkyerɛ mo bere a mobɛsan aba. Efisɛ, ɔhene Herode rehwehwɛ abofra no akum no.”B' Onyankopɔn soo wɔn dae bɔɔ wɔn kɔkɔ sɛ wɔnnsan nnkɔ Herode nkyɛn bio wɔ Yerusalem. Enti wɔfaa ɔkwan foforo so kɔɔ wɔn kurom.A Woduu ofi a abofra no ne ne na Maria wɔ no, wɔkotow, som no. Wɔde wɔn akyɛde a ɛyɛ sikakɔkɔɔ, aduhuam ne kurobow yɛɛ no ayɛ.<@s Bere a wohuu nsoromma no no, wɔn ani gyee mmoroso.P? Anyansafo no tiee ɔhene no asɛm no wiei no, wɔkɔe. Wɔrekɔ no, nsoromma a wohuu wɔ apuei no san yii ne ho adi bio kyerɛɛ wɔn. Edii wɔn anim kosii faako a wɔawo abofra no wɔ Betlehem hɔ.u>c“Monkɔ Betlehem nkɔhwehwɛ abofra no. Sɛ muhu no a, mommɛka nkyerɛ me, na me nso menkɔsom no bi.”}=sƆhene Herode frɛɛ anyansafo no kokoam bisaa wɔn bere pɔtee a wohuu nsoromma no. Ɔtoaa so ka kyerɛɛ wɔn se,x<i“‘O, kurow Betlehem, wo a wonyɛ ketewaa Yudaman mu, wo mu na meyi nea obedi me man Israel anim afi.’“P;Wobuaa no se, “Betlehem a ɛwɔ Yudea. Na eyi ne nea adiyifo no kae:/:WƆhene Herode frɛɛ ɔman no mu asɔfo mpanyin ne kyerɛwsɛm no akyerɛkyerɛfo behyiae. Obisaa wɔn se, “Adiyifo no kyerɛɛ faako a wɔbɛwo Kristo no anaa?”s9_Ɔhene Herode tee saa asɛm yi no, ɛhaw n’adwene yiye. Saa ara nso na ɛhaw Yerusalemfo nyinaa adwene.B8}Saa bere no ara mu na anyansafo bi fi apuei baa Yerusalem bebisae se, “Ɛhe na Yudafo hene a wɔawo no no wɔ? Yehuu ne nsoromma wɔ apuei nohɔ, nti na yɛaba sɛ yɛrebɛsom no.” =~~-}}e}||0{{9z}z2yy,xxDwwSvvnuusttssarr(qqtq2ppFooGonbnmm9ll"kk)jjiihhrhgffDee]e9ddPdc9baa``o__i^^K]]M\\([[ZZZYYY]XzWWVVUUUkTTT1SSMRRIQQ5PP;OOMNNMM=LLTLKJJfIHH:G|FFAEExDDkD8CC`C BBjBAA{@@|??|?>'==5<$$l##)"D!!!R zzr( ga<B[to[ I ` ,G={3oYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monhwɛ mo ho so yiye wɔ Farisifo ne Sadukifo nyaatwom a ɛte sɛ mmɔkaw no ho.”W2'Asuafo no twa kɔɔ asuogya nohɔ no, wɔkaee sɛ anka ɛsɛ sɛ wɔfa aduan.d1ASaa ɔman nnebɔneyɛfo a wonnye hwee nni yi hwehwɛ sɛ wobehu ɔsoro nsɛnkyerɛnne bi, nanso wɔrenhu nsɛkyerɛnne foforo biara ka anwonwade a woyi kyerɛɛ Yona no ho.” Yesu kaa saa wiei no, ogyaw wɔn hɔ kɔe. 0Sɛ edu anɔpa na wim yɛ kɔkɔɔ a, moka se, wim rentew da mu no nyinaa. Nanso, muntumi nkyerɛ mmere mu nsɛnkyerɛnne no ase./Yesu buaa wɔn se, “Munim wim nsakrae ho nkyerɛase. Sɛ owia rekɔtɔ, na wim yɛ kɔkɔɔ a, moka se, ɔkyena wim bɛtew.G. Da koro bi, Farisifo ne Sadukifo baa Yesu nkyɛn bɛsɔɔ no hwɛe, wɔ ɔfrɛ a ɔfrɛ ne ho se Onyankopɔn Ba no ho. Wɔka kyerɛɛ no se, ɔnyɛ nsɛnkyerɛnne bi a efi soro nkyerɛ wɔn.b-='Eyi akyi, Yesu gyaa nkurɔfo no kwan maa ɔno nso kɔtenaa ɔkorow mu twa kɔɔ Magadan.0,Y&Wɔn a wodii saa aduan no, na wɔn dodow yɛ nnipa mpemnan a wɔankan mmea ne mmofra anka ho. Wodidi wiei no, akyiri mporoporowa a wɔtasee no yɛɛ nkɛntɛmma ason..+W%Wɔn nyinaa dii aduan no mee pintinn.{*o$Afei, ɔfaa abodoo ason no ne mpataa no hyiraa so, na obubuu mu de maa asuafo no sɛ wɔmfa mma nnipadɔm no nni.T)!#Yesu ka kyerɛɛ nnipadɔm no ma wɔn nyinaa tenatenaa ase wɔ sare no so.{(o"Yesu nso bisaa wɔn se, “Abodoo dodow ahe na mowɔ?’ Wobuae se, “Yɛwɔ abodoo ason ne mpataa kakraa bi.”e'C!N’asuafo no nso bisaa no se, “Sare so ha de, ɛhe na yebenya nnipadɔm yi ano aduan?”&! Afei, Yesu frɛɛ n’asuafo no nyinaa baa ne nkyɛn ka kyerɛɛ wɔn se, “Nnipa yi yɛ me mmɔbɔ. Wɔabedi me nkyɛn ha nnansa. Aduan a ɛwɔ ha nyinaa nso asa. Nanso, mempɛ sɛ mema wɔkɔ wɔn afi mu a wonnidii, anyɛ saa a, wɔbɛtotɔ berɛw wɔ kwan so.”h%IAnwonwasɛm bɛn ni! Wɔn a wɔnkasae da kasae; wɔn a wɔn nsa ne wɔn nan atwitwa nyaa nan ne nsa foforo; abubuafo nantewee, huruhuruwii, na anifuraefo huu ade. Nnipadɔm no ho dwiriw wɔn ma wɔkamfoo Israel Nyankopɔn.$+Nnipa bebree de mpakye, anifuraefo, apirafo, mumu ne wɔn a wɔyare nyarewa ahorow baa ne nkyɛn sɛ ɔnsa wɔn yare ma ɔsaa wɔn nyinaa yare.F#Yesu san baa Galilea po no ho. Ɔforo kɔtenaa bepɔw bi so. "Yesu ka kyerɛɛ ɔbea no se, “Maame, wo gyidi mu yɛ den. Mɛyɛ w’abisade no ama wo.” Ɛhɔ ara, ne babea no ho tɔɔ no.!{Ɔbea no nso buae se, “Ɛwom saa de, nanso akraman no nso tumi di mporoporowa a efi wɔn wura no pon so gu fam no.”a ;Yesu ka kyerɛɛ no se, “Enye sɛ wobegye abodoo afi mmofra nsam atow ama akraman.”H Ɔba bɛkotow no kɔɔ so srɛɛ no se, “Me wura, boa me!”Yesu ka kyerɛɛ ɔbea no se, “Wɔsomaa me sɛ memmɛboa Yudafo, Israel nguan a wɔayera no, na ɛnyɛ Amanamanmufo.”<qYesu anka hwee. N’asuafo no hyɛɛ no sɛ, ɔmpam ɔbea no mfi hɔ. Wotii mu ka kyerɛɛ no bio se, “Ka kyerɛ no na omfi ha nkɔ na ɔde n’adesrɛ no retuatua yɛn aso.”<qKanani bea bi a ɔte ɔman no mu hɔ de osu baa Yesu nkyɛn bɛkae se, “Awurade, Dawid Ba, hu me mmɔbɔ! Honhommɔne hyɛ me ba mu na sɛ ɛka ne ho a, ɛma ne ho yeraw no.”6gYesu fii ɔman no mu hɔ kɔɔ Tiro ne Sidon.Eyinom na egu onipa ho fi, nanso sɛ obi anhohoro ne nsa, sɛnea mo amanne te no, na odidi a, ne ho nguu fi honhom mu.”^5Koma mu na adwemmɔne, awudi, ayerefasɛm, aguamammɔ, korɔn, atoro ne ntwatoso fi.\1Asɛm a ɛho ntew biara fi koma a emu ntew mu ma egu nea ɔkaa saa asɛm no ho fi.QMunnim sɛ ade a ɛfa onipa anom no fa onipadua no mu, na asan aba bio?9mYesu nso bisaa no se, “Ampa ara sɛ monte ase?A}Petro ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛ yɛn bɛ no ase.”{Mummmua wɔn koraa. Na wɔyɛ anifuraefo a wɔrekyerɛ anifuraefo kwan nti, wɔn nyinaa bɛkɔ akɔtew ahwe amoa mu.”W' Yesu buaa wɔn se, “Dua biara a ɛnyɛ m’agya na oduae no, wobetu akyene.   Nsɛm a Yesu kae yi maa n’asuafo no ba bɛka kyerɛɛ no se, “Wunim sɛ wo nsɛm a wokae no ama Farisifo no bo afuw?’ “s_ Ɛnyɛ ade a ɛbɛkɔ onipa mu no na ɛmma ne ho ntew, na mmom nea ebefi ne mu aba no na egu ne ho fi.”nU Afei, Yesu frɛɛ nnipadɔm no ka kyerɛɛ wɔn se, “Muntie nea meka no na mommɔ mmɔden nte ase.s_ Wɔsom me ani so kɛkɛ, efisɛ, wɔkyerɛkyerɛ mmara a onipa ayɛ na ɛnyɛ nea efi Onyankopɔn.’ “E‘Saa nnipa yi ka se wodi me ni, nanso wɔn koma mmɛn me.9 mMo nyaatwomfo! Sɛ Yesaia hyɛɛ mo ho nkɔm se,s _Enti mo ara monam mo mmara a moahyɛ so bu Onyankopɔn mmara a ɔhyɛe sɛ di w’agya ne wo na ni no so.+ ONa mo de, nea moka ne sɛ, sɛ obi ka kyerɛ ne na anaa n’agya se, ‘Mewɔ ade bi a anka metumi de aboa mo, nanso mede rekɔma Onyankopɔn’ a, ɛnyɛ bɔne.0 YEbi ne sɛ, Onyankopɔn mmara no ka se, ‘Di w’agya ne wo na ni;’ na baako nso ne sɛ, ‘Obiara a ɔbɛka asɛmmɔne afa n’awofo ho no, ɛsɛ sɛ wokum no.’h IYesu nso bisaa wɔn se, “Adɛn nti na mo nso mode mo amanne no bu Onyankopɔn mmaransɛm so?“Adɛn nti na w’asuafo no nni Yudafo amanne so? Yɛn amanne a yɛhohoro yɛn nsa ho ansa na yɛadidi no, wonni so.”] 5Da bi, Farisifo ne Yudafo mpanyin no bi fii Yerusalem baa Yesu nkyɛn bebisaa no se, 9$Ayarefo no srɛɛ Yesu sɛ, ɔmma wɔmfa wɔn nsa nka n’atade ano kɛkɛ. Ayarefo dodow a wotumi de wɔn nsa kaa n’atade ano no ho yɛɛ wɔn den.y#Yesu duu hɔ no, ankyɛ na nkurow a atwa Genesaret ho ahyia no nyinaa tee ne nka. Wɔde wɔn ayarefo nyinaa brɛɛ no.%E"Wotwaa asu no baa Genesaret.nU!Asuafo a wɔwɔ ɔkorow no mu no de ahodwiriw bɛkotow Yesu kae se, “Onyankopɔn Ba ne wo ampa!”G Yesu ne Petro kɔtenaa ɔkorow no mu no, mframa no gyaee bɔ.wƐhɔ ara, Yesu teɛɛ ne nsa, twee no. Afei ɔka kyerɛɛ Petro se, “Wo a wo gyidi sua, adɛn na wunnye me nni?” Nanso, ohuu mframa a ɛrebɔ no, ne ho popoe. Afei na ɔremem. Ɔteɛteɛɛm frɛɛ Yesu se, “Awurade, gye me na meremem!”xiYesu ka kyerɛɛ Petro se, “Bra!” Petro fii ɔkorow no mu sii nsu no ani nantewee sɛ ɔrekɔ Yesu nkyɛn.|~qPetro ka kyerɛɛ no se, “Awurade, sɛ ɛyɛ wo de a, ka kyerɛ me na me nso memfa nsu no ani mmra wo nkyɛn.”a};Ntɛm ara, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛyɛ me. Munnsuro. Momma mo bo ntɔ mo yam!”|)Bere a asuafo no huu obi sɛ ɔnam nsu no ani reba wɔn nkyɛn no, wosuroe, efisɛ, na wosusuw sɛ wɔahu ɔsaman. Ɛma wɔde ehu teɛteɛɛm.X{)Ahemanakye bɛyɛ nnɔnan bere mu no, Yesu nam po no ani baa asuafo no nkyɛn.)zKSaa bere no, na ɔkorow a na asuafo no te mu no adu akyiri. Mframa fitii ase bɔe dennen maa po no bɔɔ asorɔkye dwiradwiraa ɔkorow a na asuafo no te mu no.}ysOgyaa wɔn kwan wiei no, ɔkɔɔ bepɔw bi so kɔbɔɔ mpae. Onwini dwoe no, na aka Yesu nko ara wɔ nea ɔwɔ hɔ.-xSNnipadɔm no didi wiei pɛ, Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, wɔntena ɔkorow no mu nni kan ntwa nkɔ asuogya nohɔ, na ɔno de, ɔretena hɔ agya nnipa no kwan.PwMmarima a wodii aduan no dodow bɛyɛ mpemnum a mmea ne mmofra nka ho.vObiara dii nea wɔde maa no no mee pintinn. Afei asuafo no boaboaa nea wodi ma ɛkae no ano no, ɛyɛɛ nkɛntɛmma dumien.?uwAfei ɔka kyerɛɛ nnipadɔm no ma wɔtenatenaa ase wɔ sare no so. Ɔhwɛɛ soro bɔɔ mpae, hyiraa aduan no so. Afei obubuu mu de maa n’asuafo no ma wɔkyekyɛ maa nnipadɔm no.8tkYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Momfa mmrɛ me.”cs?Asuafo no ka kyerɛɛ no se, “Nea yɛwɔ nyinaa yɛ abodoo anum ne mpataa abien pɛ.”NrYesu buaa wɔn se, “Ɛho nhia sɛ wɔkɔ; momma wɔn aduan nni!”aq;Anim rebiribiri no, Yesu asuafo no baa ne nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Ade resa. Aduan biara nso nni ha. Ɛha nso mmɛn kurow biara. Enti, gya nnipa no kwan na wɔnkɔhwehwɛ aduan ntɔ nni wɔ kurow no bi so.”p/Yesu fii ɔkorow no mu baa nea nnipa no wɔ hɔ no. Ohuu nnipadɔm no, ne yam hyehyee no maa wɔn. Eyi ma ɔsaa ayarefo a wɔwɔ wɔn mu no yare. o9 Yesu tee Yohane Osuboni wu no, ɔtew ne ho kɔtenaa baabi. Nnipa tee ne nka ma wɔnam fam fii wɔn nkurow ne wɔn nkuraase tiw no kɔɔ nea ɔwɔ hɔ.unc Yohane asuafo no bɛfaa n’amu no kosiee no. Eyi akyi, wɔkɔbɔɔ Yohane wu no ho amanneɛ kyerɛɛ Yesu.Wm' Wɔde ti a wɔatwa no too prɛte mu de brɛɛ ababaa no ma ɔde kɔmaa ne na.;lq Herode soma ma wɔkotwaa Yohane ti wɔ afiase hɔ.4ka Herode tee asɛm yi no, ɛyɛɛ no yaw ma ɛhaw no. Nanso, esiane ntam a waka wɔ nnipa a wɔahyia hɔ no anim no nti, ɔhyɛ ma wɔyɛɛ nea ababaa no hwehwɛ no maa no.hjIAbabaa yi ne na Herodia tuu no fo se, ommmisa biribiara sɛ Yohane ti a wɔatwa ato prɛte mu.]i3Eyi maa Herode kaa ntam, hyɛɛ no bɔ se, ommisa nea ɔpɛ biara na ɔde bɛma no.hhIƐbae sɛ na Herode redi n’awoda. Awoda no ase, Herodia babea besawee ma ɛyɛɛ Herode fɛ.g)Herode pɛe sɛ okum Yohane. Nanso, na osuro sɛ, sɛ okum no a, basabasa bɛba ɔman no mu. Efisɛ, na nnipa no nyinaa bu Yohane sɛ odiyifo.-fUse, Herode aware ne nua Filipo yere.{eoSaa bere no, na Herode ama wɔakyere Yohane Osuboni ato afiase, efisɛ, na wakasa atia Herodia ne Herode aware noK Aba a eguu nsɔe mu no gyina hɔ ma wɔn a wotie asɛm no, nanso wiase yi mu abrabɔ mu haw ne agyapade ho dwene nti, ɛmma asɛm no ntumi nyɛ wɔn mu adwuma.= Nanso asɛm no ntim wɔ wɔn mu. Eyi nti ɛnkyɛ na asɛm no awu. Esiane sɛ asɛm no awu nti, sɛ ɔhaw anaa ɔtaa bi ba a, wɔpa abaw.[</ Aba a eguu abotan so no gyina hɔ ma wɔn a wɔte asɛm no na wɔde anigye so mu.; Wɔn a wotie Onyankopɔn asɛm no, na wɔnte ase no te sɛ aba a eguu kwan mu no. Ɔbɔnefo no ba behwim nea wɔadua wɔ wɔn koma mu no.Y:+ “Afei muntie bɛ a ɛfa okuafo a ɔkoguu aba wɔ n’afum no ho no asekyerɛ.9' Na me de, mereka akyerɛ mo se, adiyifo ne atreneefo pii pɛe sɛ wohu nea muhu no, nanso wɔanhu. Wɔpɛe sɛ wɔte nea mote, nanso wɔante.T8! Na mo de, wɔahyira mo ani sɛ enhu ade; wɔahyira mo aso sɛ ɛnte asɛm.Z7- Efisɛ, ɔman yi koma apirim. Wɔyɛ asoɔden; wɔakatakata wɔn ani. Sɛ ɛnte saa a anka wɔn ani behu ade, na wɔn koma ate asɛm ase, na wɔanu wɔn ho, asan aba me nkyɛn, na masa wɔn yare’ no baa mu.t6a “Eyi maa Yesaia nkɔm a ɔhyɛe se, ‘Ɔte de mobɛte, nanso morente ase; ohu de mubehu, nanso morenhu.i5K Nea enti a ɛma mekasa kyerɛ wɔn abebu mu no ne sɛ, wohu, nanso wonhu. Wɔte, na wɔnte ase.4 “Nea ɔwɔ biribi no, wɔbɛma no bi aka ho na wanya ma abu no so. Na nea onni ahe bi no, kakra a ɔwɔ no mpo, wobegye afi ne nsam.q3[ Yesu buaa wɔn se, “Mo de, wɔde ɔsoro ahenni no ho ahintasɛm ama mo; na wɔn de, wɔmfa mmaa wɔn.2 Owiee ne nkyerɛkyerɛ no, n’asuafo no baa ne nkyɛn bebisaa no se, “Adɛn na daa wonam abebu so kasa kyerɛ nnipa no?”'1I Nea ɔwɔ aso no, ma ontie!”p0Y Nanso aba no bi guu asase pa mu. Enyinii, sow aba mmɔho aduasa; ebi aduosia, ɛnna afoforo nso, ɔha.O/ Aba no bi nso guu nsɔe mu. Efifii no, nsɔe no kyekyeree no ma ewui.d.A Esiane sɛ na dɔte a ɛwɔ abotan no so no sua no nti, owia bɔɔ so no ne nyinaa hyewee.9-m Ebi nso koguu abotan so. Ankyɛ na aba no fifii.P, Ogu so regu no, aba no bi guu ɔkwan mu ma nnomaa bɛsosɔw ne nyinaa.b+= Ofitii ase kyerɛkyerɛɛ wɔn abebu mu se, “Da bi okuafo bi kɔɔ n’afum koguu aba.p*Y Nnipakuw kɔɔ ne nkyɛn wɔ hɔ. Ɔkɔtenaa ɔkorow bi mu a na nnipakuw no nso gyinagyina mpoano hɔ.0) ] Da no ara, Yesu fii adi kɔtenaa mpoano.( 2Ɔsan kae bio se, “Obiara a ɔbɛyɛ m’agya a ɔwɔ soro no apɛde no, ɔno ne me nuabarima, ne me nuabea, ne me na.”'y 1Ɔkaa saa wiei no, ɔde ne nsa kyerɛɛ nnipadɔm no ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Eyinom ne me na ne me nuanom.”?&y 0Yesu kae se, “Hena ne me na? Ɛhefo ne me nuanom?”% /Nnipa a wɔwɔ hɔ no mu baako kɔka kyerɛɛ Yesu se, “Wo na ne wo nuanom gyina afikyiri hɔ pɛ sɛ wɔne wo kasa.”$ .Bere a Yesu reka asɛmpa akyerɛ nnipadɔm wɔ ofi bi mu no, ne na ne ne nuanom begyinaa afikyiri pɛe sɛ wɔne no kasa.0#Y -Afei ɔsan n’akyi kɔfa ahonhommɔne afoforo ason a wɔyɛ den kyɛn no ba ma wɔn nyinaa bɛtena ne mu. Eyi ma onipa no asetena no sɛe kyɛn ne kan asetena no.”:"m ,Sɛ ɛba saa a, nea honhommɔne no ka ne sɛ, ‘Mɛsan makɔ onipa a mifi ne mu bae no mu bio.’ Ɔsan kɔ onipa no mu a, ohu sɛ, ne mu da mpan, na wasiesie hɔ fɛfɛɛfɛ.!) +“Saa ɔman debɔneyɛfo yi te sɛ obi a honhommɔne wɔ ne so. Sɛ honhommɔne no tu fi ne mu a, ekyinkyin, hwehwɛ homebea nanso, ennya bi.J   *Atemmu da no, Sheba hemmea bɛsɔre atia ɔman yi, efisɛ, ofi asase ano nohɔ betiee ɔhene Solomo nyansa. Merema mo ate ase sɛ, nea ɔsen ɔhene Solomo no wɔ ha nanso, mompɛ sɛ mutie no.>u )Atemmu da no, Niniwe mmarima bɛsɔre atia nnɛɛmma yi na wɔabu mo fɔ, efisɛ, bere a Yona kaa asɛmpa no, wɔsakraa wɔn adwene. Nanso nea ɔsen Yona wɔ ha, nso munnye no nni.jM (Na sɛnea Yona kodii bonsu yam nnansa no, saa ara na ɛsɛ sɛ onipa Ba no kodi asase mu nnansa.,Q 'Yesu buaa wɔn se, “Ɔman a wɔyɛ nnebɔneyɛfo a wonni gyidi, na wɔpɛ sɛ wohu nsɛnkyerɛnne. Nanso wɔrenhu nsɛnkyerɛnne biara ka odiyifo Yona de no ho.  &Da bi, Yudafo mpanyimfo bi a Farisifo bi ka wɔn ho, baa Yesu nkyɛn, bɛka kyerɛɛ no se, ɔnyɛ nsɛnkyerɛnne bi nkyerɛ wɔn.>w %W’anom asɛm so, na wɔnam bebu wo bem anaa fɔ.”^5 $Mereka makyerɛ mo se, atemmu da no, asɛnhunu biara a obi aka no, obebu ho akontaa. #Onipa pa anom asɛm da nnepa a ɛwɔ ne mu no adi. Saa ara na onipa bɔne nso anom asɛm da nnebɔne a ɛwɔ ne mu no adi.{o "Awɔ mma! Ɛbɛyɛ dɛn na nnebɔneyɛfo sɛ mo atumi aka nea eye ho asɛm? Nea ayɛ koma ma abu so no na ano ka.`9 !“Dua biara aba na wɔde hu ne su. Dua pa sow aba pa, na dua bɔne nso sow aba bɔne.  Nea ɔbɛkasa atia Onipa Ba no, wɔde bɛkyɛ no. Nanso, nea ɔbɛkasa atia Honhom Kronkron no de, wɔremfa nkyɛ no da biara da.1 “Mereka akyerɛ mo se, wɔde bɔne ne abususɛm nyinaa bɛkyɛ nnipa, nanso nea ɔbɛka abususɛm atia Honhom Kronkron no de, wɔremfa nkyɛ no.`9 Obiara a onni m’afa no, tia me. Na nea ɔmmoa me mma me-mmoaboa ano no nso hwete mu. Obi ntumi nkɔ ɔbonsam ahemman mu nkowia no, gye sɛ, onipa ko no di kan de hama kyekyere no. Ɛno ansa na wubetumi awia no.c? Na sɛ mede Onyankopɔn honhom na etu ahonhommɔne de a, na Onyankopɔn Ahenni aba mo so. Sɛ muse menam ɔbonsam tumi so na etu ahonhommɔne a, tumi bɛn so na mo nkurɔfo gyina tu ahonhommɔne? Mo ara mo nkurɔfo mmua mfa.gG Na sɛ ɔbonsam retu ɔbonsam a, na ɛkyerɛ sɛ, ɔne ne ho na ɛreko, de asɛe n’ahemman.&E Yesu huu wɔn adwene maa wɔn mmuae se, “Ahemman biara a edi mpaapaemu no dan amamfo. Saa ara nso na kurow anaa ofi biara a edi mpaapaemu no ntumi nnyina./ Nanso Farisifo no tee anwonwade a Yesu yɛe no, wɔkae se, “Ɔnam ahonhommɔne nyinaa panyin, ɔbonsam, Beelsebul no so na etu ahonhommɔne.”b = Nnipadɔm a wɔwɔ hɔ no ho dwiriw wɔn. Wɔkae se, “Gyama Yesu yi ne Agyenkwa no!” 3 Afei wɔde obi a ɔyɛ mumu, yɛ onifuraefo, na honhommɔne nso wɔ ne so, brɛɛ Yesu sɛ ɔnsa no yare. Yesu saa no yare ma ɔkasae, san huu ade.@ { Na ne din bɛyɛ amanaman nyinaa anidaso” no, baa mu.n U Ɔrensɛe nea ɛyɛ mmerɛw. Ɔrempa anidaso a esua; ɔde ne nkonimdi betwa basabasayɛ nyinaa tiaa.F  Ɔrenko, na ɔrenteɛteɛm. Na obi rente ne nne abɔnten so!}s “Monhwɛ m’akoa a mayi no, nea medɔ no a me kra ani sɔ no; mede me honhom megu ne so. Na wabu amanaman atɛn.1] Eyi maa nkɔm a Odiyifo Yesaia hyɛe se,Q Nanso ɔbɔɔ wɔn ano sɛ wɔmmɔ n’anwonwade a ɔyɛe no ho dawuru. Esiane sɛ na onim pɔw a wɔrebɔ wɔ ne ho no nti, ofii hyiadan no mu maa nnipadɔm dii n’akyi. Ɔsaa wɔn mu ayarefo no nyinaa yare.^5 Farisifo no fii adi kotuu sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛkyere Yesu, akum no, no ho agyina. 9 Afei Yesu ka kyerɛɛ nea ne nsa awu no se, “Teɛ wo nsa!” Ɔyarefo no teɛɛ ne nsa. Ɔteɛɛ ne nsa no, ahoɔden baa mu ma ɛyɛɛ sɛ baako no.R Onipa som bo sen oguan! Eyi nti ɛwɔ ho kwan sɛ wɔyɛ papa Homeda.” Yesu buaa wɔn se, “Mo mu hena na ɔwɔ oguan baako, na sɛ ɔkɔtɔ amoa mu Homeda a, ɔrenyi no? Ɔkwan biara so, wobɛkɔ akoyi no._7 Ohuu ɔbarima bi wɔ ɔdan mu hɔ a ne nsa baako awu. Farisifo no bisaa Yesu se, “Enti mmara ma ho kwan sɛ obi sa yare Homeda anaa?” Wobisaa eyi sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya ɔkwan atoto n’ano na wɔakyere no!1] Yesu fii nea ɔwɔ hɔ kɔɔ hyiadan mu.5~e Na me, Onipa Ba no, meyɛ Homeda no wura.” } Sɛ moakan, ate asɛm a ese, ‘Mmɔborɔhunu na mepɛ, na ɛnyɛ afɔrebɔ’ no ase yiye a, anka moremmu wɔn a wonni fɔ no fɔ.D| Mereka ama mo ate ase sɛ, nea ɔkyɛn asɔrefi no wɔ ha!r{] Na monsan nkan mfii Mose mmara no mu sɛ, asɔfo a wɔyɛ asɔrefi adwuma no tumi yɛ adwuma Homeda nso?z Wɔkɔɔ Onyankopɔn fi kodii abodoo a wɔde abɔ afɔre a anka wonni ho kwan sɛ wodi, gye ɔsɔfo nko ara no. Ɛno nso yɛ mmara so bu.xyi Yesu nso bisaa wɔn se, “Monkenkanee nea ɔhene Dawid yɛe, bere a ɔkɔm dee ɔne wɔn a na wɔka ne ho no? x Farisifo bi huu nea asuafo no reyɛ no, anyɛ wɔn abodwo. Wobisaa Yesu se, “Woahu sɛ w’asuafo no abu Homeda mmara no so?”w  Homeda bi, Yesu ne n’asuafo no kɔfaa aburowfuw bi mu. Wɔnam aburowfuw no mu no, ɔkɔm dee asuafo no ma wɔpempanee aburow no bi wee.tva Efisɛ, nkyerɛkyerɛ a mɛkyerɛkyerɛ mo no sua yɛ mmerɛw, na dwuma a mɛma mo adi no nso nyɛ den.”u Muntie me nkyerɛkyerɛ na munsua nea mekyerɛ mo no nso, efisɛ, midwo, na mebrɛ me ho ase. Na mubenya home ama mo kra.dtA Mo a moayɛ adwuma abrɛ na wɔasoa mo nnosoa nyinaa, mommra me nkyɛn, na mɛma mo ahome.3s_ “M’agya no de nneɛma nyinaa ahyɛ me nsa. Agya no nim Ɔba no nko ara. Ɔba no nso nim Agya no. Wɔn a Ɔba no aka Agya no ho asɛm akyerɛ wɔn no nso nim Agya no.2r_ Nanso, Agya, wo pɛ mu na woma ɛbaa saa.Mq Asɛnka no akyi Yesu bɔɔ mpae se, “Agya, ɔsoro ne asase wura, meda wo ase sɛ woanna nokware no adi ankyerɛ wɔn a wosusuw sɛ wɔyɛ anyansafo, na mmom wodaa no adi kyerɛɛ mmofra nkumaa.ap; Mereka nokware akyerɛ mo se, atemmu da no, Tiro ne Sidon benya gyinabea pa asen mo!”Co Na wo, Kapernaum, wopɛ sɛ woma wo ho so, nanso wɔbɛbrɛ wo ase de wo akɔ amanehunu kurom. Anwonwade a meyɛe wɔ wo hɔ no, sɛ wɔyɛe wɔ Sodom a, anka ɛda so wɔ hɔ besi nnɛ.Qn Atemmu da no, asɛm a ɛbɛto wɔn no bɛsen nea ɛbɛto Tiro ne Sidon!+mO “Korasin, due! Betsaida, due! Anwonwade a meyɛe wɔ mo mu no, sɛ meyɛɛ wɔ Tiro ne Sidon a, anka ɛhɔfo no de awerɛhow ne ahonu asakra wɔn adwene dedaw.l) Korasin, Betsaida ne Kapernaum, munnue! Afei ofitii ase kaa nkurow a ɔyɛɛ anwonwade ahorow wɔ hɔ nanso wɔansakra wɔn adwene no anim se,Hk  Onipa Ba no bae a odidi na ɔnom no nso, wose, ‘Monhwɛ odidifo ne ɔsanomfo a ɔne towgyefo ne nnebɔneyɛfo fa nnamfo.” Nanso nea efi Onyankopɔn nyansa mu ba no, ma nokware da adi.”Hj  Yohane bae a onnidi na ɔnnom nsa no, wose, ɔwɔ honhommɔne.iiK ‘Yɛtoo anigye nnwom maa mo, nso moansaw. Yɛtoo awerɛhow nnwom nso maa mo, nanso moansu.’zhm “Dɛn ho na metumi de nnɛɛmmafo yi atoto? Wɔte sɛ mmofra a wɔte baabi redi agoru. Ɛfa ka kyerɛ ɛfa se,!g= Nea ɔwɔ aso no, ontie!|fq Sɛ mopɛ sɛ mote nea mereka no ase de a, Yohane no, ɔno ne Elia a adiyifo no hyɛɛ ne ho nkɔm sɛ ɔbɛba no.eeC Ansa na Yohane rebɛba no, na adiyifo ne Mose mmara no aka ɔsoro ahenni no ho asɛm dedaw./dW Na efi bere a Yohane Osuboni fii ase kaa asɛmpa no, bɔɔ nkurɔfo asu de besi nnɛ no, nnipa bebree a wɔaso asɛm no mu dennen no repere akɔ ɔsoro ahenni no mu.#c? “Nokware ni, nnipa nyinaa mu, obiara nni hɔ a wagye din sɛ Yohane Osuboni. Nanso, nea ɔyɛ aketewa koraa wɔ ɔsoro ahenni mu no yɛ ɔkɛse sen no!~bu Na Yohane ne onipa a wɔkaa ne ho asɛm se, ‘Mɛsoma me bɔfo adi w’anim, na ɔno na obesiesie w’anim kwan.’Pa Anaa Onyankopɔn odiyifo? Ɛnne, mereka makyerɛ mo se, ɔsen odiyifo.U`# Anaa na mususuw sɛ mubehu ɔbarima bi a wahyehyɛ sɛ ɔhene ba te ahemfi?9_k Yohane asuafo no kɔe no, Yesu fitii ase kaa Yohane ho asɛm kyerɛɛ nnipadɔm no. Obisaa wɔn se, “Mokɔɔ sare so no, dɛn na mokɔe sɛ morekɔhwɛ? Sare a mframa rebɔ?O^ Monsan nka nkyerɛ no bio se, ‘Nhyira ne wɔn a wogye me di.’ “#]? ‘Mema anifuraefo hu ade, mmubuafo nantew, akwatafo ho fi, asotifo te asɛm, na awufo nso nyan. Afei monka nkyerɛ no se, meka asɛmpa no kyerɛ ahiafo.d\A Yesu buaa wɔn se, “Monsan nkɔ nkɔka anwonwade a moahu ne nea moate nkyerɛ Yohane se,?[y “Wone nea ɔreba no, anaa yɛnhwɛ ɔfoforo anim?”yZk Yohane Osuboni a na saa bere no ɔda afiase no tee anwonwade a Yesu reyɛ no, ɔsomaa n’asuafo bebisaa no se,zY o Yesu wiee n’asuafo dumien no kasakyerɛ no, ofii hɔ kɔɔ nkurow a ɛbemmɛn no mu kɔkyerɛkyerɛɛ asɛm no.jXM *“Na obiara a ɔbɛma m’akyidifo yi mu akumaa bi nsu anom no, onii no akatua remmɔ no da.”&WE )Sɛ wugye odiyifo bi sɛ ɔyɛ Onyankopɔn nipa nti a, wobetua wo so ka sɛ odiyifo no ara pɛ. Na sɛ wugye nipa trenee a, wubenya akatua sɛ onipa trenee._V7 (“Obiara a ogye mo no gye me, na nea ogye me no nso gye Onyankopɔn a ɔsomaa me no.rU] '“Sɛ woma wo kra som wo bo a, wobɛhwere wo kra no, nanso sɛ wode wo kra no ma me a, wobegye no nkwa.OT &Sɛ obi amfa n’asennua na wammedi m’akyi a, ɔrentumi nyɛ me de. S9 %Nea ɔdɔ n’agya anaa ne na kyɛn me no, rentumi nyɛ me de. Saa ara na nea ɔdɔ ne babarima anaa ne babea kyɛn me no, rentumi nyɛ me de ara nen.>Rw $Obiara tamfo a ne ho yɛ hu no befi n’ankasa ne fi.Q #Maba sɛ mɛma ɔbabarima asɔre atia n’agya, na ɔbabea asɔre atia ne na, na ɔbea warefo nso asɔre atia n’asebea.uPc "“Munnsusuw sɛ mede asomdwoe na ɛbaa asase yi so! Ɛnyɛ asomdwoe na mede bae na mmom, ɔko na mede bae.wOg !Nanso, obiara a ɔbɛka se onnim me nnipa anim no, me nso mɛka se minnim no wɔ mágya a ɔwɔ soro no anim.oNW “Obiara a ɔbɛka se onim me nnipa anim no, me nso mɛka se minim no m’agya a ɔwɔ soro no anim.?My Enti, munnsuro! Mosom bo ma Onyankopɔn sen nkasanoma.*LO Mo tinhwi mpo, wɔakan ne nyinaa.K Wɔtɔn akasanoma gye ahe? Abien bo nyɛ pɛsewa pɛ? Nanso, akasanoma biara nni hɔ a obewu a mo Agya no nnim ho biribi.4Ja “Munnsuro wɔn a wobetumi akum mo nipadua, nanso wɔrentumi nkum mo kra no. Onyankopɔn a obetumi akum nipadua no ne ɔkra wɔ amanehunu kurom no nko ara na munsuro no.~Iu “Nea mereka makyerɛ mo wɔ sum mu yi, monka wɔ hann mu. Nea mereka agu mo asom yi, mompae mu nka wɔ adan atifi.{Ho Munnsuro wɔn a wobehunahuna mo. Mmere bi bɛba a nokware no bɛda adi. Nea wɔyɛ no kokoam no nyinaa bɛda adi.G5 Osuani sua ne kyerɛkyerɛfo, na akoa nso sua ne wura. Enti, sɛ me a meyɛ ofi no ti no wɔfrɛ me ‘Ɔbonsam’ a, dɛn din na wɔremfa mfrɛ mo!AF} Osuani nsen ne kyerɛkyerɛfo, na akoa nso nsen ne wura.*EM “Sɛ wɔtaa mo kurow bi mu a, munguan nkɔ kurow foforo mu. Mereka nokware akyerɛ mo sɛ, morenwie Israel nkurow nyinaa mu adwumayɛ ansa na Onipa Ba no aba.lDQ Me nti, nnipa nyinaa bɛtan mo. Nanso, nea obetumi agyina pintinn akosi awiei no, wobegye no nkwa.C  “Onua beyi onua ama, na wɔakum no. Saa ara na agyanom nso beyi wɔn mma ama. Mma bɛsɔre atia wɔn awofo ama wɔakum wɔn.^B5 Asɛm a mobɛka no remfi mo, na mmom, mo soro Agya no honhom na ɔnam mo so bɛkasa.Ay “Sɛ wɔkyere mo a, munnnwen asɛm a mobɛka de ayi mo ho ano ho. Wɔde asɛm a mobɛka no bɛma mo bere a ɛsɛ mu.~@u Me nti, wɔde mo bɛkɔ atumfo ne ahene anim. Eyi bɛma mo anya kwan aka asɛmpa no akyerɛ wɔn ne Amanamanmufo no.m?S Nanso, monhwɛ yiye wɔ nnipa ho! Wɔbɛkyere mo, adi mo asɛm, abɔ mo mmaa wɔ wɔn asɔredan mu.q>[ “Monkae sɛ, meresoma mo sɛ nguan akɔ mpataku mu. Monyɛ anifere sɛ awɔ na munnwo sɛ mmorɔnoma.q=[ Nokware ni, atemmu da no, Sodom ne Gomora mpo benya baabi agyina wɔ Onyankopɔn anim sen saa kurow no.<) Sɛ morefi ofi anaa kurow biara a wɔannye mo wɔ mu no mu akɔ a, momporoporow ofi no anaa kurow no mu mfuturu a ɛwɔ mo nan ase no ngu hɔ.g;G Sɛ saa ofi no mufo gye mo fɛw so a, munhyira wɔn, na sɛ wɔannye mo de a, munnhyira wɔn.H:  Sɛ mokɔ ofi bi mu a, munkyia wɔn se, ‘Asomdwoe nka mo!’89i Kurow biara a mobɛkɔ mu anaa akuraa biara a mobɛkɔ ase no, monhwehwɛ onipa a Onyamesuro wɔ ne mu akyi kwan, na montena ne nkyɛn kosi da a mubefi hɔ akɔ baabi foforo.#8? Mommfa akwantubɔtɔ biara a mode nneɛma bi sɛ ntama, ntade anaa mpaboa bɛhyɛ mu. Poma mpo, munnkita bi. Ɛsɛ sɛ wɔn a moboa wɔn no tumi hwɛ mo.M7 “Mommfa sikakɔkɔɔ, dwetɛ, anaa kɔbere sika biara mmɔ mo ho.6! Monsa ayarefo yare, munnyan awufo, momma akwatafo ho mfi, na muntu ahonhommɔne. Sɛnea munyaa no kwa no, saa ara na mo nso momfa mma kwa.F5 Monkɔka nkyerɛ wɔn se, ‘Onyankopɔn Ahenni no abɛn!’Q4 na mmom monkɔ Onyankopɔn nguan, a wɔwɔ Israel a wɔayera no nkyɛn.w3g Yesu somaa asomafo dumien no, hyɛɛ wɔn sɛ, “Monnkɔ nea Amanamanmufo wɔ anaa Samariafo kurow biara mu,K2 Simon a ofi Kana, ne Yuda Iskariot a akyiri yi, oyii Yesu mae no.T1! Filipo ne Bartolomeo, Toma ne towgyefo Mateo, Yakobo, Alfeo ba ɛne Tadeo,0  Yesu asuafo dumien no din ni: Simon a ne din baako ne Petro ne ne nua Andrea; Yakobo ne ne nua Yohane a wɔyɛ Sebedeo mma no; /  Yesu frɛɛ n’asuafo dumien no baa ne nkyɛn, na ɔmaa wɔn tumi sɛ wontu ahonhommɔne na wɔnsa nyarewa ne ahoɔmmerɛw nyinaa.].3 &Enti monsrɛ adwumawura no na ɔmma adwumayɛfo bebree mmra ne twa adwuma no mu.” 3~~Z}||{{{`zzByy-x)wvvmuu\ttt ssKrqqq>==S<WYesu frɛɛ wɔn nyinaa ka kyerɛɛ wɔn se, “Munim sɛ ahene ne atumfo di wɔn a wɔhyɛ wɔn ase no so. Saa ara nso na wɔn a wodi wɔn so no nso, di afoforo so.P=Asuafo du a aka no tee nea Yakobo ne Yohane akobisa no, wɔn bo fuwii.E<Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Me kuruwa ano de, mubetumi anom, nanso, minni tumi sɛ miyi wɔn a wɔbɛtena me nifa anaa me benkum so. Saa afa no wɔ hɔ ma wɔn a m’agya ayi wɔn no.”J; Nanso Yesu ka kyerɛɛ no se, “Wunnim nea worebisa no.” Afei, ɔdanee ne ho bisaa Yakobo ne Yohane se, “Mubetumi anom kuruwa a merebɛnom ano no bi anaa?” Wobuaa no se, “Yebetumi!”G:Yesu bisaa no se, “Dɛn na wopɛ sɛ menyɛ mma wo?” Obuaa no se, “Mepɛ sɛ, sɛ wokɔ w’ahenni mu a, me mma baanu yi mu baako tena wo nifa so, na ɔbaako nso tena wo benkum so.”m9SSebedeo mma Yakobo ne Yohane ne wɔn na baa Yesu nkyɛn. Ɔbea yi de adesrɛde bi bɛtoo Yesu anim.8{Wɔde me bɛhyɛ Roma aban nsa, na wɔadi me ho fɛw, abɔ me asennua mu, na ne nnansa so no, mɛsɔre afi awufo mu.”=7sWɔrekɔ no, ɔtwee n’asuafo no gyinaa nkyɛn baabi ka kyerɛɛ wɔn se, Yɛrekɔ Yerusalem. Wobeyi me ama asɔfo mpanyin ne kyerɛwsɛm no akyerɛkyerɛfo, na wɔabu me kumfɔ.K6Yesu siim sɛ ɔrekɔ Yerusalem no, ɔde n’asuafo no kaa ne ho.5{Asɛm a Yesu ka de wiei ne sɛ, “Saa ara na wɔn a wodi akyiri no bedi kan, na wɔn a wodi kan no nso bedi akyiri.”q4[Mmara bi siw me ho kwan sɛ mede me sika yɛ nea mepɛ? Anaasɛ, m’ayamye nti na w’ani abere yi?”3}Fa sika a wo nsa aka no, na kɔ. Efi me pɛ mu na meretua wɔn a wɔbaa kan ne wɔn a wɔbaa akyiri yi no nyinaa ka pɛ.2 ”Obuaa wɔn mu baako se, ‘Damfo, menyɛɛ wo bɔne biara. Me ne wo anni ano se, metua wo da koro adwuma so akatua anaa?L1 Wɔka kyerɛɛ afuw wura no se, ‘Nnipa a wɔbaa akyiri yi yɛɛ adwuma dɔnhwerew baako pɛ, nso yɛn a yɛyɛɛ adwuma fi anɔpa maa awia hyee yɛn no, woatua yɛne wɔn nyinaa akatua pɛ.’;0q “Wɔn nsa kaa wɔn apaabɔde no, anyɛ wɔn dɛ.I/  Wɔn a wɔfaa wɔn kan no nso bae. Wosusuwii sɛ wobenya sika a ɛboro wɔn a wɔfaa wɔn akyiri yi no de no so. Nanso, wɔn nso, wotuaa wɔn sɛnea wotuaa wɔn a wɔbaa akyiri yi no ara pɛ.S. Apaafo a ɔfrɛɛ wɔn akyiri yi no nyinaa, otuaa wɔn da koro apaabɔde.2-]“Eduu anwummere no, ɔfrɛɛ nea otua n’apaafo no ka no ka kyerɛɛ no se, ‘Hwɛ na tua wɔn ka fi wɔn a wɔbaa akyiri yi no so, kosi wɔn a wɔbaa kan no so.’,7“Woyii ano se, ‘Obi mmɛbɔɔ yɛn paa.’ Ɛhɔ ara na ɔka kyerɛɛ wɔn se, ‘Ɛnne, monkɔka apaafo a wɔreyɛ adwuma wɔ m’afum no ho.’(+I“Ɔsan fii adi bɛyɛ nnɔnum bere mu, kohui sɛ nnipa bi gyinagyina hɔ. Obisaa wɔn se, ‘Adɛn nti na da mu yi nyinaa, mugyinagyina ha a monyɛ hwee?’z*mƆsan kɔe owigyinae ne nnɔn abiɛsa bere mu kɔbɔɔ nnipa foforo paa, ne wɔn yɛɛ nhyehyɛe koro no ara bi.w)gƆfaa wɔn nso de wɔn kɔɔ n’afuw no mu. Ɔka kyerɛɛ wɔn nso se, obetua wɔn da koro adwuma so akatua.~(uAnkyɛ, ofii adi bio kohuu nnipa bi nso sɛ wogyinagyina hɔ a wɔnyɛ hwee, na wɔrehwehwɛ obi ama wabɔ wɔn paa.\'1Ne nsa kaa apaafo no, ɔne wɔn hyehyɛe sɛ obetua wɔn da koro adwuma so akatua. & Yesu san buu wɔn bɛ foforo bi se, “Ɔsoro ahenni te sɛ okuafo bi a ofii adi anɔpa bi sɛ ɔrekɔhwehwɛ nnipa abɔ wɔn paa.d%ANa wɔn a wodi kan no mu pii bedi akyiri, na wɔn a wodi akyiri no nso mu bi abedi kan.”B$}Na obiara a obegyaw ne fi, ne nuammarimanom ne nuammeanom, n’agya, ne na, ne yere, ne mma, anaa n’agyapade abedi m’akyi no, obenya no mmɔho ɔha, na wanya nkwa a enni awiei nso.=#sYesu buae se, “Me, Agyenkwa no, sɛ metena m’anuonyam ahengua no so a, nokwarem, mo m’asuafo yi nso, bɛtena ahengua dumien no so, na moabu Israel mmusuakuw dumien no atɛn.w"gPetro nso kae se, “Yɛagyaw biribiara hɔ abedi w’akyi: na dɛn mfaso na yebenya afi w’akyidi no mu?”h!IYesu hwɛɛ wɔn buae se, “Onipa fam de, ɛyɛ den; na Onyankopɔn fam de, ɛyɛ mmerɛw.” Asuafo no tee saa asɛm yi no, wɔn adwenem yɛɛ wɔn nnaa. Wobisae se, “Na ɛnne hena na wiase ha wobegye no nkwa?”}sMeka miti mu bio se, ɛyɛ mmerɛw sɛ nantwi bewura pane aniwa mu sen sɛ osikani bɛkɔ Onyankopɔn Ahenni mu!”lQAfei, Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Ɛyɛ den ma osikani sɛ ɔbɛkɔ ɔsoro ahenni no mu.Esiane sɛ na saa aberante yi wɔ ahonyade bebree nti, ɔtee saa asɛm yi no, anyɛ no dɛ ma ɔde awerɛhow fii hɔ kɔe.a;Yesu ka kyerɛɛ no se, “Sɛ wopɛ sɛ wuwie pɛyɛ a, kɔ na kɔtɔn biribiara a wowɔ, na fa sika a wubenya afi mu no ma ahiafo. Ɛno ansa na wubenya agyapade wɔ soro. Wuwie eyi a, afei bra na bedi m’akyi.”]3Aberante no nso kae se, “Midi eyinom nyinaa so pɛpɛɛpɛ. Afei, menyɛ dɛn?”@{Di w’agya ne wo na ni, na dɔ wo yɔnko sɛ wo ho!” Aberante no nso bisaa no se, “Mmaransɛm no mu nea ɛwɔ he?” Yesu buaa no se, “Nni awu. Nsɛe aware. Mmɔ korɔn. Nni atoro.]3Yesu buaa no se, “Sɛ wofrɛ me ɔpapa a, na ɛkyerɛ sɛ wofrɛ me Onyankopɔn, efisɛ, Onyankopɔn nko ara na oye. W’asɛmmisa no ho mmuae ara ne sɛ, sɛ wopɛ sɛ wokɔ soro de a, di mmaransɛm no so.”ykDa bi, aberante bi baa Yesu nkyɛn bebisaa no se, “Me wura pa, dɛn na menyɛ na manya nkwa a ɛnni awiei?”J Na ɔde ne nsa guu wɔn so, hyiraa wɔn ansa na ɔrefi hɔ akɔ.#Nanso Yesu kae se, “Momma mmofra no kwan na wɔmmra me nkyɛn, na munnsiw wɔn kwan, na eyinom sɛɛ na ɔsoro ahenni no yɛ wɔn dea.”@y Wɔde mmofra nkumaa brɛɛ Yesu sɛ ɔmfa ne nsa ngu wɔn so, na ɔmmɔ mpae mma wɔn. Nanso asuafo no tramtram wɔn a wɔde mmofra no bae no ka kyerɛɛ wɔn se, “Monnhaw Yesu.”;o Wɔwoo binom sɛ wommedi sigyaw; ebinom nso, esiane dɛm nti, wɔnware; ebinom nso, esiane ɔsoro ahenni no nti, wɔpo aware. Obiara a obetumi no, nni m’asɛm a maka yi so.”{ Yesu buaa wɔn se, “Ɛnyɛ obiara na obetumi agye saa asɛm yi atom, gye wɔn a Onyankopɔn hyɛ wɔn den no nko ara.W' Yesu asuafo no kae se, “Sɛ saa na ɛte de a, na ɛnsɛ sɛ obiara ware.”! Na mereka akyerɛ mo se, obiara a obegyaa ne yere, a ɛnyɛ sɛ, ɔbea no abɔ aguaman, na ɔbɛsan aware ɔbea foforo no, asɛe aware.”  Yesu buaa wɔn se, “Esiane sɛ na mo koma apirim no nti, na Mose maa awaregyae ho kwan, na ɛnyɛ ade a Onyankopɔn hyehyɛe.7Farisifo no kɔɔ so bisaa no se, “Adɛn nti na Mose kae se, sɛ ɔbarima bi pɛ sɛ ogyaa ne yere a, otumi kyerɛw no krataa kɛkɛ de gyaa no?”s _Na wɔn baanu no abɛyɛ ɔhonam koro. Enti nea Onyankopɔn aka abom no, ɛnsɛ sɛ onipa tetew mu’.”c ?Eyi nti na ɔbarima begyaw n’agya ne ne na hɔ de ne ho akɔbata ne yere ho daa nyinaa. #Yesu nso bisaa wɔn se, “Gyama monkenkan Kyerɛw Kronkron no? Wɔakyerɛw wɔ mu se, ‘Mfitiase no, Onyankopɔn bɔɔ ɔbarima ne ɔbea.0 YFarisifo bi ba bebisaa no nsɛm bi, pɛe sɛ wɔnam wɔn nsɛmmisa no so ma ɔka asɛm bi a, ɛde no bɛkɔ sɔhwɛ mu. Wobisaa no se, “Wopene awaregyae so anaa?”6 gNnipadɔm tu dii n’akyi ma ɔsaa wɔn yare.f GYesu wiee n’asɛnka no, ɔkɔɔ Galilea. Ofi Galilea no, otwaa asubɔnten Yordan baa Yudea.nU#Saa ara na sɛ moamfa mo nuanom mfomso ankyɛ wɔn a, me soro Agya nso, remfa mo mfomso nkyɛ mo.”  "“Ɔhene no de abufuw ma wɔde ɔpaani yi kɔtoo afiase kae se, gye sɛ watua ka a ɔde no no nyinaa ansa na ɔbɛma wɔayi no.Y+!ɛnsɛ wo sɛ wo nso wuhu wo yɔnko mmɔbɔ sɛnea mihuu wo mmɔbɔ no anaa?’K Ɔhene no tee no, ɔfrɛɛ saa ɔpaani a ɔde ne ho kyɛɛ no no baa n’anim. Ɔka kyerɛɛ no se, ‘Onipa bɔne ne otirimɔdenfo! Wosrɛɛ me no, mede ka kɛse a wode me no nyinaa kyɛɛ wo;N“Ɔkafo yi nnamfo kɔkaa asɛm a asi no nyinaa kyerɛɛ ɔhene no.“Nanso, ɔno de, wampene. Ɔma wɔde ɔkafo yi kɔtoo afiase sɛ gye sɛ watua no ka a ɔde no no nyinaa ansa na ɔbɛma wɔagyaa no.V%“Ɔkafo no kotow, paa no kyɛw se ɔntɔ ne bo ase mma no na obetua no ka.“Saa ɔpaani yi fi hɔ no, okohuu ɔpaani foforo bi a ɔde no ka sidi mpenu. Otim no amenewa sɛ ontua no ka a ɔde no no wɔ hɔ ara.oW“Ɔpaani yi asɛm a ɔkae yi yɛɛ ɔhene no mmɔbɔ, ma ogyaa no de ne ka no nyinaa nso kyɛɛ no.!~;“Ɔpaani no de n’anim butuw fam srɛɛ ne wura yi se, ‘Me wura, hu me mmɔbɔ, na tɔ wo bo ase ma me, na mɛba abetua ka a mede wo no nyinaa.’}-Esiane sɛ na onni sika a ɔde betua ka no nti, ɔhene no hyɛe sɛ wɔntɔn ɔne ne yere ne ne mma ne biribiara a ɔwɔ na wɔmfa mmetua ka no.V|%Nkontaabu no mu no, wɔde ɔpaani bi a ɔde no ka sidi ɔpepem du brɛɛ no.W{'“Ɔsoro ahenni no te sɛ ɔhene bi a ɔpɛe sɛ ɔne n’apaafo bu nkontaa.>zwYesu buaa no se, “Dabi! Mpɛn aduɔson ahorow ason!yyPetro baa Yesu nkyɛn bebisaa no se, “Awurade, mpɛn ahe na sɛ me nua fom me a, memfa nkyɛ no? Mpɛn ason anaa?”Vx%Na nea baanu anaa baasa ahyia wɔ me din mu no, na mewɔ wɔn mfinimfini.”*wM“Meresan aka akyerɛ mo bio se, sɛ mo mu baanu biara a wɔte asase yi so hwehwɛ biribi, na wɔde nokware bisa m’agya a ɔwɔ soro no a, ɔbɛyɛ ama wɔn.v%Mereka akyerɛ mo se, biribiara a mobɛkyekye wɔ asase so no, wɔakyekye wɔ soro; na biribiara a moasan wɔ asase so no, wɔasan wɔ soro. uSɛ wantie wo ara a, fa asɛm no kɔma asafo. Na sɛ wudi bem asafo no anim na ɔnte ne ho ase ara a, asafo no mpam no mfi wɔn mu.tyNa sɛ wantie nso a, san fa onipa baako anaa baanu ka wo ho kɔ ne nkyɛn na wɔadi nea ebesi hɔ no nyinaa ho adanse.&sE“Sɛ wo nua fom wo a, kɔ ne nkyɛn na wo ne no baanu no nka nea ɔyɛɛ wo a ɛnyɛ wo dɛ no. Sɛ otie nea woka no, na ɔte ne ho ase a, onua ayɛ onua.Wr'Saa ara nso na m’agya a ɔwɔ soro no mpɛ sɛ nketewa yi mu baako bɛyera.dqA Na sɛ ɛba sɛ ohu saa oguan no a, n’ani gye no ho sen aduɔkron akron a wɔwɔ fie no.;po “Sɛ onipa bi wɔ nguan ɔha, na wɔn mu baako kokyin na ɔyera a, dɛn na ɔbɛyɛ? Ɔrennyaw aduɔkron akron no hɔ nkokyinkyin mmepɔw so ne abon mu nhwehwɛ nea wayera no?Jo  Na me, Agyenkwa no, mebae sɛ merebegye wɔn a wɔayera no nkwa.n1 “Monhwɛ yiye, na moammu saa mmofra nketewa yi mu baako koraa animtia. Mereka akyerɛ mo se, ɔsoro hɔ no, wɔn abɔfo wɔ m’agya nkyɛn daa.m5 Na sɛ w’ani ma woyɛ bɔne a, tu na tow kyene. Eye ma wo sɛ wode ani koro bɛkɔ ɔsoro sen sɛ wowɔ ani abien na wɔde wo bɛto ogyatannaa mu.l1Enti, sɛ wo nsa anaa wo nan ma woyɛ bɔne a, twa na tow kyene. Eye ma wo sɛ wode dɛm bɛkɔ soro sen sɛ wɔde wo nipa mu bɛto ogyatannaa mu.ikK“Wiase nnue wɔ ne hintiduato ho! Hintiduato wɔ hɔ de, nanso nea ɛnam ne so bɛba no nnue.j!Enti sɛ obi to mmofra nketewa a wogye me di yi bi hintidua a, eye ma no sɛ anka wɔde ɔbotan bɛsɛn ne kɔn mu atow no akyene ɛpo mu.iiKNa mo mu biara a, me nti, obegye abofra ketewa biara te sɛ oyi no, wagye me nso aba ne nkyɛn.ghGEnti, obiara a ɔbɛbrɛ ne ho ase sɛ abofra yi no, ɔno ne kɛse koraa ɔsoro ahenni no mu.KgAfei, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Merema mo ate ase sɛ gye sɛ motwe mo ho fi mo bɔne ho, na moyɛ sɛ mmofra nketewa, na mode mo ho ma Onyankopɔn ansa na mobetumi akɔ ɔsoro ahenni no mu.”FfYesu frɛɛ abofra ketewa bi de no begyinaa wɔn mfinimfini. e Ɛbɛyɛ saa bere koro no ara mu, Yesu asuafo no baa ne nkyɛn bebisaa no se, wɔn mu hena na ɔbɛyɛ kɛse ɔsoro ahenni no mu.idKNa mmom, esiane sɛ, mempɛ sɛ wɔfa yɛn ho abufuw no nti, kɔ asu no mu kɔto daawa. Apataa a wubeyi no adi kan no, bue n’anom. Wubehu sika a ɛbɛso me ne wo tow no tua sɛ ɛhyɛ n’anom; yi, na fa kotua ma wɔn.” c Petro buae se, “Wotwa tow no ma ahɔho no.” Yesu nso buae se, “Petro, mo! Ɛnne na ɛnsɛ sɛ ɔman mma no tua tow biara.#b?Petro buaa no se, “Yiw, otua” Petro fi hɔ no, ɔkɔɔ fie kɔbɔɔ Yesu amanneɛ a ɛfa towtua no ho. Yesu amma n’ano ansi koraa na obisaa no se, “Na wo Petro, wo nso wudwen ho dɛn? Ahemfo twa tow ma wɔn ara wɔn manfo tua, anaasɛ, wotwa ma ahɔho a wodi wɔn so no?”a}Bere a wobeduu Kapernaum no nso, ɛhɔ asɔre no mu towgyefo baa Petro nkyɛn bebisaa no se, “Enti wo wura tua tow?”!`;wɔwɔ tumi no nsa, na wɔakum no, na ne nnansa so no, wanyan aba nkwa mu bio.” Asuafo no tee saa asɛm yi no, wɔn werɛ howee na wɔn koma nso tui.z_mDa bi a Yesu ne n’asuafo no wɔ Galilea no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Wɔrebeyi Onipa Ba no de no ahyɛ wɔn ai^KNa saa honhommɔne a ɛte sɛɛ de, ɛrentumi ntu da, gye sɛ, monam mpaebɔ ne mmuadadi so.”U]#Yesu buaa wɔn se, “Efisɛ, mo gyidi sua.” Ɔtoaa so se, “Sɛ mowɔ gyidi sɛ onyaa aba a esua koraa no a, anka mubetumi aka akyerɛ bepɔw yi se, ‘Tutu kɔ nohɔ!’ na ebetutu akɔ akyirikyiri.g\GƐkaa Yesu ne n’asuafo no, wobisaa no se, “Adɛn nti na yɛantumi antu honhommɔne no?”u[cYesu teɛteɛɛ honhommɔne a ɛwɔ abarimaa no mu no ma etu fii ne mu, maa amonom hɔ ara, ne ho tɔɔ no.qZ[Yesu kae se, “Mo asoɔdenfo a munni gyidi! Me ne mo ntena nkosi da bɛn? Momfa no mmrɛ me wɔ ha.”TY!Enti, mede no brɛɛ w’asuafo no sɛ wɔnsa no yare, nanso wɔantumi.”X}“Owura, hu me ba bi a otwa mmɔbɔ, efisɛ, ɔwɔ ɔhaw kɛse mu. Sɛ otwa no ba a, etumi twa no hwe ogya anaa nsu mu.sW_Bere a osian duu bepɔw no ase no, ohui sɛ nnipadɔm retwɛn no. Ɔbarima bi bebuu Yesu nkotodwe kae se,JV  Afei na asuafo no hui sɛ, Yohane Osuboni ho asɛm na ɔreka no.U' Na nokware ni, Elia aba dedaw na wɔanhu no, na dodow no ara ne no anni no yiye. Na me, Agyenkwa no nso, mehu amane wɔ wɔn nsam saa ara.”bT= Yesu buaa wɔn se, “Nea wɔreka no wom. Ɛsɛ sɛ Elia di kan ba bɛtoto nneɛma yiye.S Yesu asuafo no bisaa no se, “Adɛn nti na daa Yudafo mpanyin ka ti mu se, ɛsɛ sɛ Elia san ba ansa na Agyenkwa no aba?”R Ɛbae sɛ, wɔresian afi bepɔw no so no, Yesu bɔɔ wɔn ano se, wɔnnka nea wɔahu no nnkyerɛ obiara kosi sɛ obenyan afi awufo mu.AQ}Wɔmaa wɔn ani so, nso wɔanhu obiara sɛ Yesu nko ara.PPYesu baa wɔn nkyɛn besusoo wɔn mu kae se, “Monsɔre! Munnsuro!”KOAsuafo no tee ɛnne no, wosuroi ma wɔde wɔn anim butubutuw fam.#N?Petro gu so rekasa no, omununkum hrann bi bɛkɛtaa wɔn so; ɛnna ɛnne bi fi omununkum no mu kae se, “Oyi ne me dɔ Ba a ɔsɔ m’ani. Muntie no.”CMPetro kae se, “Awurade, ɛyɛ nwonwa sɛ yɛn nso yɛwɔ ha bi. Sɛ wobɛpene so a, anka mɛbɔ asese abiɛsa, na mede baako ama wo, na mede baako ama Mose, na mede baako ama Elia.”@L{Prɛko pɛ, Mose ne Elia befii hɔ a wɔne Yesu rekasa.yKkWɔwɔ hɔ no, wohui sɛ ne nipadua asesa ama n’anim ahyerɛn sɛ owia, ma n’atade ayɛ fitafita sɛ nwera.tJ cNnansia akyi, Yesu faa Petro, Yakobo ne ne nua Yohane de wɔn kɔɔ bepɔw tenten bi a ɛso yɛ dinn atifi.`I9Mo a mugyina ha yi mu binom wɔ hɔ a wɔbɛtena ase ahu me sɛ mereba anuonyam mu.”uHcNa me, Onipa Ba no, mɛba wɔ m’agya anuonyam mu a m’abɔfo ka me ho na mabebu obiara nneyɛe ho atɛn. GNa sɛ onipa nya wiase yi mu nneɛma nyinaa na ɔhwere ne kra a, mfaso bɛn na obenya? Dɛn na onipa betumi de asi ne kra ananmu?FwNa obiara a ɔpɛ sɛ ogye ne kra nkwa no, ebefi ne nsa, na obiara a me nti ne kra befi ne nsa no, ne nsa bɛsan aka. EYesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Sɛ obi pɛ sɛ odi m’akyi a, ɔmpa ne ho akyi, na ɔmma n’asennua so, na onni m’akyi.DYesu danee ne ho kaa Petro anim se, “Ɔbonsam, fi me so! Woyɛ me hintidua kɛse. Wudwen nnipa adwene na ɛnyɛ Onyankopɔn de.”C%Petro frɛɛ Yesu kɔɔ nkyɛn na ɔkaa n’anim se, “Adɛn nti na woka asɛm a ɛte saa? Onyame mpa ngu! Nea woreka yi remma wo so da!”ByEfi saa bere no, Yesu fitii ase kaa ɔkɔ a ɔbɛkɔ Yerusalem, ne amane a ɛbɛto no wɔ hɔ wɔ Yudafo mpanyin, asɔfo mpanyin ne mmara no akyerɛkyerɛfo no nsam, na wɔakum no, na nnansa so no, wanyan no ho asɛm pefee kyerɛɛ n’asuafo no.aA;Afei, Yesu bɔɔ n’asuafo no ano sɛ wɔnnka nnkyerɛ obiara sɛ ɔno ne Agyenkwa no.-@SMede ɔsoro ahenni no nsafe bɛma wo, na ɔpon biara a wobɛto mu asase so no, wɔbɛto mu wɔ soro! Na ɔpon biara a wubebue wɔ asase so no, wobebue wɔ soro!”}?sWone Petro, Ɔbotan, na ɔbotan yi so na mede m’asafo besi, na tumi a ɛwɔ ɔbonsam gyam no rentumi mmubu no da.>-Yesu ka kyerɛɛ no se, “Onyankopɔn ahyira wo, Yona ba Simon. Efisɛ, ɛnyɛ onipa na oyii eyi kyerɛɛ wo na mmom, m’agya a ɔwɔ soro no.U=#Simon Petro buaa no se, “Wone Kristo no, Onyankopɔn Teasefo no Ba no!”B<Afei Yesu bisaa wɔn se, “Na mo nso, muse mene hena?” ; Wobuaa no se, “Ebinom se, wone Yohane Osuboni. Ebinom nso se, Elia. Afoforo nso se, wone Yeremia anaa adiyifo no mu baako.”r:] Bere a Yesu baa Kaesarea Filipi fam no, obisaa n’asuafo no se, “Nnipa ka se, Onipa Ba no ne hena?”89i Afei asuafo no tee nea ɔkae no ase sɛ, Farisifo ne Sadukifo mmɔkaw ho asɛm a ɔreka akyerɛ wɔn no yɛ Farisifo ne Sadukifo nkyerɛkyerɛ bɔne bi no ho asɛm na ɔreka.8/ Adɛn nti na mudwen sɛ aduan ho asɛm na mereka akyerɛ mo? Meresan aka bio se, ‘Monhwɛ mo ho so yiye wɔ Farisifo ne Sadukifo mmɔkaw ho!”Q7 Mo werɛ asan afi abodoo ason a mede maa nnipa mpemnan ne nea ɛkae no?6{ Enti morente ase da? Mo werɛ afi abodoo anum a mibubuu mu maa nnipa mpemnum ne ase mporoporowa nkɛntɛmma a ɛkae no?v5eYesu huu nea wodwinnwen no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Mo a mo gyidi sua. Adɛn na ɛhaw mo sɛ moamfa aduan?Q4Asuafo no susuwii sɛ gyama wonkita aduan biara no nti na Yesu kaa saa.  pf~~`}}_|||{Lzyyxvww_wvv6ttssrrqqmq!ppoo nmmmll7kJkjjii]hhh]hggJffyfeee*ddvccSc1bvbaaH``_o^^^j]]] \\[[e[ZZ-YYY+XXX7WWWVVfVUUYTTISSSJRRQQ5PP_POwNNMOMLiLKKJJ/IIZHH&GGFF)EDDDCBBLBAA+@@J@??&>>F>===<Gk=ggd} M R P E A{}R} nSp01[;Yosef faa amu no de nwera kyekyeree ho,E0:kɔɔ Pilato hɔ kɔsrɛɛ no sɛ ɔmfa Yesu amu no mma no.e/C9Eduu anwummere no, osikani bi a wɔfrɛ no Yosef a ofi Arimatea a na ɔyɛ Yesu kyidini no,.8Mmea no bi ne Maria Magdalene ne Maria a ɔyɛ Yakobo, Yohane ne Yosef wɔn na. Na Sebedeo mma Yakobo ne Yohane nso wɔn na ka wɔn ho.-}7Saa bere no na mmea bebree a Yesu ho dɔ nti wodii n’akyi fi Galilea no gyinagyina akyiri baabi rehwɛ nea ɛrekɔ so.,)6Asraafo a wɔwɔ hɔ no huu asasewosow ne nsɛm a esisii hɔ no, wɔn koma tui yiye ma wɔkae se, “Ampa ara, onipa yi yɛ Onyankopɔn Ba.”p+Y5Yesu wusɔre akyi no, wofifii wɔn adamoa mu kɔɔ Yerusalem, koyii wɔn ho adi kyerɛɛ nnipa bebree.@*{4Adamoa so buebuei, maa atreneefo a wɔawuwu nyannyanee.)3Ɛhɔ ara, ntama a etwa asɔredan no mu Kronkron mu Kronkron no mu suanee abien fi soro kosii fam. Asase wosowee. Abotan mu paapaee.>(w2Afei, Yesu teɛɛm dennen bio, gyaa ne honhom mu wui.b'=1Nanso, nnipa no nkae no kae se, “Gyaa no na yɛnhwɛ sɛ Elia bɛba abegye no anaa.”&{0Wɔn mu baako tuu mmirika kɔfaa sapɔw bi de bɔɔ nsa nwenenwene bi mu, de tuaa dua bi ano de brɛɛ Yesu sɛ ɔnnom.F%/Wɔn a wogyina hɔ no bi ante ase susuwii sɛ ɔrefrɛ Elia.1$[.Ɛbɛyɛ nnɔn abiɛsa bere mu no, Yesu teɛɛm dennen se, “Eli, Eli, lama sabaktani?” Ase kyerɛ sɛ, “Me Nyankopɔn, me Nyankopɔn, adɛn nti na woagyaw me?”n#U-Bere a wɔbɔɔ Yesu asɛnnuam no, sum duruu asase so mmaa nyinaa fi owigyinae kɔpem nnɔn abiɛsa.R",Awudifo bi a wɔbɔɔ wɔne no asennuam no nso fitii ase dii ne ho fɛw.t!a+Ɔde ne ho too Onyankopɔn so. Afei, ma Onyankopɔn nnye no! Wanka nso se, ‘Meyɛ Onyankopɔn Ba?’ “  *“Ogye afoforo, nanso ontumi nnye ne ho! Sɛ wone Israelfo hene no ampa ara a, sian fi asɛnnua no so si fam na yennye wo nni.O)Saa ara nso na asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin bɛdii ne ho fɛw se,5c(“Ɛnyɛ wo na wuse wubetumi abubu asɔredan na wode nnansa asi no? Sɛ wo na wuse woyɛ Onyankopɔn Ba ampa ara a, ɛnne sian fi asɛnnua no so si fam na yɛnhwɛ ɛ!”oW'Nnipa a wotwaam faa faako a wɔbɔɔ Yesu asɛnnuam hɔ no nyinaa wosow wɔn ti, dii Yesu ho fɛw se, &Da no ara anɔpa, wɔbɔɔ awudifo baanu bi asɛnnuam kaa Yesu ho. Na ɔbaako sɛn ne nifa so ɛnna ɔbaako nso sɛn ne benkum so.c?%Wɔkyerɛw nsɛm a wɔka guu ne so no bi fam n’atifi se, “Yesu, Yudafo Hene no ni.”2_$Afei, wɔn nyinaa tenatenaa ase, wɛn no.]3#Afei wɔbɔɔ no asɛnnuam. Ɛno akyi, wɔbɔɔ n’atade no so ntonto kyekyɛ fae._7"Ɛhɔ na asraafo no maa no nsa nwenenwene bi sɛ ɔnnom. Yesu kaa n’ano no, wannom.]3!Wɔde Yesu kɔɔ baabi a wɔfrɛ hɔ se Golgota a n’asekyerɛ ne “Nitiri So.”2] Bere a wɔde no rekɔ faako a wɔbɔ asennuam hɔ no, wohyiaa ɔbarima bi a wɔfrɛɛ no Simon a ofi Kirene a ɛwɔ Abibirim. Wɔhyɛɛ no ma ɔsoaa Yesu asennua no bi.4aWodii ne ho fɛw wiei no, wɔworɔw batakari kɔkɔɔ a wɔde hyɛɛ no no, de n’ankasa n’atade no san hyɛɛ no bio. Afei, wɔde no kɔe sɛ wɔrekɔbɔ no asennuam.T!Wɔtetew ntasu guu ne so, na wogyee dua no fii ne nsam, de paa ne mpampam.]3ɛnna wɔde nsɔe atenten nwenee kyɛw hyɛɛ no, ɛnna wɔde dua bi hyɛɛ ne nsa nifa sɛ ahempoma, ɛnna wobubuu nkotodwe wɔ n’anim fitii ase, bɔ gyee so, dii ne ho fɛw se, “Yudafo Hene, wo nkwa so.”OWoyii Yesu atade a na ɛhyɛ no no de batakari kɔkɔɔ bi hyɛɛ no,Z-Asraafo no de Yesu kɔɔ amrado aban mu hɔ ɛnna wɔfrɛɛ asraafodɔm baa hɔ.7Afei, Pilato yii Baraba fii afiase hɔ de no maa wɔn. Ɔbɔɔ Yesu mmaa wiei no, ɔde no maa Roma asraafo no sɛ wɔmfa no nkɔ nkɔbɔ no asennuam.]3Nnipadɔm no san bɔ gyee so bio se, “Ne mogya mmegu yɛn ne yɛn mma tiri so.”|qAfei Pilato hui sɛ ɔyɛ asɛm no ho hwee a ɛnyɛ ye na basabasayɛ reba no, ɔma wɔsaw nsu guu ade mu brɛɛ no, ma ɔhohoroo ne nsa wɔ dɔm no anim kae se, “Minni saa onipa trenee yi mogya ho fɔ. Nea ɛbɛba biara no yɛ mo asɛm!” #Pilato bisaa wɔn se, “Adɛn nti? Bɔne bɛn na wayɛ?” Nanso, wɔkɔɔ so bɔ gyeee so ara se, “Bɔ no asennuam! Bɔ no asennuam!” +Pilato bisaa wɔn bio se, “Sɛ saa de a, ɛnne dɛn na menyɛ Yesu, mo Agyenkwa no?” Wɔn nyinaa bɔ gyee so bio se, “Bɔ no asennuam!” 1Enti, bere a amrado no san bisaa wɔn bio se, “Nnipa baanu yi mu hena na mopɛ sɛ migyaa no ma mo?” no, dɔm no bɔ gyee so se, “Baraba!”} sNanso asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin kasa kyerɛɛ dɔm no se, wommisa na wonnyaa Baraba mma wɔn na wonkum Yesu.H  Pilato gu so redi Yesu asɛm no, ne yere soma ma wɔbɛka kyerɛɛ no se, “Gyaa onipa trenee no na ɔnkɔ ne baabi, efisɛ, anadwo yi mesoo ne ho dae a ɛyɛ hu yiye maa me ho yeraw me.”_7Na onim pefee sɛ Yudafo mpanyin no de ɔtan na akyere Yesu, efisɛ, na w’agye din.)KAnɔpa no a nnipadɔm no hyiaa wɔ Pilato ahemfi anim hɔ no, Pilato bisaa wɔn se, “Hena na mopɛ sɛ migyaa no ma mo? Baraba, anaa Yesu, mo Agyenkwa no?”T!Saa afe no mu, na onipa debɔneyɛfo bi a wɔfrɛ no Baraba nso da afiase.ykNa ɛyɛ amrado no amanne sɛ afe biara, Twam Afahyɛ no mu, ogyaa odeduani baako a ɔman no pɛ sɛ wogyaa no.;qNanso, Yesu anka hwee ma ɛyɛɛ amrado no nwonwa.=u Pilato bisaa no se, “Wonte nea wɔreka no anaa?”[/ Nanso, bere a asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin reka nsɛm gu Yesu so no, wankasa. Afei wɔde Yesu begyinaa Pilato a ɔyɛ Roma Amrado no anim. Obisaa Yesu se, “Wone Yudafo Agyenkwa no anaa?” Yesu buae se, “Yiw.”]3 ɛnna wofi mu tɔɔ asase fii anwemfo nkyɛn sɛnea Awurade hyɛɛ me” no baa mu.gG Eyi maa nea odiyifo Yeremia kae se, “Wogyee nnwetɛbona aduasa, bo a Israelfo sesee sɛ odiS~Enti na wɔda so frɛ saa asase no se, “Mogya asase” de besi nnɛ no.*}MWodwinnwen ho sii no gyinae sɛ wɔde sika no bɛtɔ asase bi a wotu hɔ dɔte de nwene nkuku, na wɔde ɛhɔ ayɛ amusiei ama ahɔho a wobewu wɔ Yerusalem no.9|kAsɔfo mpanyin no sesaw sika no kae se, “Yɛrentumi mfa saa sika yi mfra yɛn tow a yɛagye mu. Efisɛ, yɛn mmara mma ho kwan sɛ yebegye sika a wɔde abɔ awudi ho paa.”B{Ɔtow sika no guu asɔredan no mu fii hɔ kɔhyɛɛ hama.z“Mayɛ bɔne, efisɛ, mayi onipa a ɔnyɛɛ bɔne biara ama.” Wɔn nso kae se, “Ɛmfa yɛn ho. Wo ara w’asɛm.”EySaa bere no ara mu, Yuda a oyii Yesu mae no hui sɛ wɔabu Yesu kumfɔ no, onuu ne ho yiye. Enti ɔsan de sika a ogye fii asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin no nkyɛn no brɛɛ wɔn kae se,^x5Afei wɔde nkɔnsɔnkɔnsɔn guu Yesu, de no baa Pilato a ɔyɛ Roma amrado no anim.w }Ade kyee no, asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin kɔɔ agyina hwehwɛɛ ɔkwan a wɔbɛfa so ama Roma aban abu Yesu kumfɔ.vKƐhɔ na Petro kaee asɛm a Yesu ka kyerɛɛ no se, “Akokɔ remmɔn na woapa me mpɛn abiɛsa” no. Na ofii adi kosui. u9JPetro fii ase dii nsew, kekaa ntam se, “Minnim onipa no. Sɛ nkontompo na meretwa a, Onyankopɔn ntua me so ka.” Amonom hɔ ara, na akokɔ bɔnee.,tQIƐkyɛɛ kakra no, mmarima a wogyina hɔ no mu bi bɛka kyerɛɛ no se, “Yenim sɛ woyɛ n’asuafo no mu baako na wo kasa nso yi wo adi sɛ woyɛ Galileani.”[s/HPetro de ntam san n’ano bio se, “Minnim saa onipa a moreka ne ho asɛm no.”!r;GAkyiri yi, abeawa foforo bi hyiaa no ɔpon bi ano ka kyerɛɛ wɔn a ɔne wɔn gyina hɔ no se, “Na saa ɔbarima yi ne Yesu Nasaretni no na ɛnam.”Tq!FNanso, Petro de abufuw san n’ano se, “Minnim nea woreka yi ho hwee.”pESaa bere no na Petro te adiwo. Abeawa bi baa ne nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Wo nso na wo ne Yesu na ɛnam. Mo nyinaa mufi Galilea.”EoDkae se, “Wone Agyenkwa no! Kyerɛ yɛn nea ɔbɔɔ wo?”jnMCAfei wɔtew ntasu guu n’ani so, ebinom bobɔɔ no akuturuku, na ebinom nso bobɔɔ no asotɔrecm?BAsɛm bɛn na mowɔ ka?” Wɔn nyinaa teɛɛm se, “Ɔsɛ owu! Ɔsɛ owu! Ɔsɛ owu!”l'AƆsɔfo panyin no sunsuanee n’atade mu teɛɛm se, “Abususɛm! Adansefo bɛn na wɔn ho hia yɛn bio? Mo nyinaa ate abususɛm a ɔkae no!k@Yesu ka kyerɛɛ no se, “Yiw, woaka. Na daakye mubehu me, Agyenkwa no, sɛ mete Onyankopɔn nifa, na menam omununkum mu resian aba.”&jE?Nanso, Yesu ammua no. Ɔsɔfo panyin no ka kyerɛɛ no se, “Meka Onyankopɔn teasefo no sɛ, sɛ wone Agyenkwa no, Onyankopɔn Ba no a, ka kyerɛ yɛn!”fiE>Ɔsɔfo panyin no sɔre bisaa Yesu se, “Dɛn na wowɔ ka? Wokaa saa anaasɛ woanka saa?”ehC=se, “Saa onipa yi kae se, ‘Metumi abubu Onyankopɔn Asɔredan na masi no nnansa!’ “g7JuWoduu nea wɔrekɔ hɔ no, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Anadwo yi, mo nyinaa beguan agya me. Na wɔakyerɛw sɛ, ‘Onyankopɔn bɛbɔ oguanhwɛfo no, na nguankuw no abɔ apete.’BINa wɔtoo dwom wiei no, wofii adi kɔɔ Ngo Bepɔw no so. HMontie nea mereka yi yiye. Merennom saa nsa yi bi bio da, de bɛkɔ akosi da a me ne mo bɛnom bi bio wɔ m’agya Ahenni no mu.”hGIna eyi ne me mogya a ɛhyɛ Apam Foforo no mu den. Wohwie gu ma nnipa bebree nya bɔne fafiri.sF_Na ɔfaa kuruwa a nsa dɔkɔdɔkɔ wɔ mu, na ɔdaa ase no, ɔde maa wɔn kae se, “Mo nyinaa monnom bi, E Bere a wɔredidi no, Yesu faa abodoo, na ɔhyiraa so bubuu mu, de maa n’asuafo no kae se, “Munnye nni, eyi ne me nipadua.”`D9Yuda nso bisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo, ɛyɛ me anaa?” Yesu buaa no se, “Yiw.”"C=Ɛsɛ sɛ Onipa Ba no wu sɛnea odiyifo no hyɛɛ ne ho nkɔm no; nanso onipa a obeyi Onipa Ba no ama no, nnue! Sɛ wɔanwo saa onipa no a, anka eye.”QBYesu buae se, “Nea medi kan de aduan ama no no, ɔno ne saa onipa no.tAaAsɛm yi maa wɔn werɛ howee yiye, na wofii ase bisabisae mmaako mmaako se, “Awurade, ɛyɛ me anaa?”1@]ɔkae se, “Mo mu baako beyi me ama.”6?gEduu anwummere a ɔne Dumien no te adidii no,o>WAsuafo no dii nea ɔka kyerɛɛ wɔn no so, yɛɛ Twam Afahyɛ aduan a wobedi wɔ ofi a wonyae no mu.1=[Ɔbuaa wɔn se, “Monkɔ kurow no mu nkohu ɔpanyin asomasi nka nkyerɛ no se, ‘Yɛn Wura se, ne bere abɛn, na wo fi na ɔne n’asuafo no bedi Twam Afahyɛ no.’<}Twam Afahyɛ da a edi kan no, asuafo no baa Yesu nkyɛn bebisaa no se, “Ɛhe na wopɛ sɛ yɛkodi Twam Afahyɛ no.?”N;Efi saa bere no, Yuda hwehwɛɛ ɔkwan a ɔbɛfa so ayi no ama wɔn.k:Okobisaa wɔn se, “Sɛ miyi Yesu ma mo a, ahe na mode bɛma me?” Wɔmaa no nnwetɛbona aduasa._97Afei, Yuda Iskariot a ɔyɛ asuafo dumien no mu baako kɔɔ asɔfo mpanyin no nkyɛn,o8W Wɔde nea wayɛ yi bɛkae no daa. Wɔbɛka nea ɔyɛe yi wɔ wiase baabiara a wɔbɛka Asɛmpa no.”P7 Wahwie ngo huahuamhuam yi agu me so, de asiesie me nipadua ama me sie.A6} Mo ne ahiafo wɔ ha daa, na me de, me ne mo nni hɔ daa.5 Yesu huu wɔn adwene, na ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Adɛn na moka nea ɔbea yi yɛɛ yi ho asɛm saa? Wayɛ ade pa ama me.V4% Anka wobetumi atɔn srade huamhuamhuam yi anya sika bebree de ama ahiafo.”[3/Bere a asuafo no huu eyi no anyɛ wɔn dɛ. Wɔkae se, “Adesɛe yi ase ne dɛn?2wƆwɔ hɔ redidi no, ɔbea bi a okita ngo huamhuamhuam bi a ne bo yɛ den yiye toa ma baa hɔ, behwie guu Yesu tirim.A1}Afei Yesu kɔɔ Betania, na ɔkɔɔ Simon, ɔkwatani fi.}0sNanso, wɔkae se, “Ɛnsɛ sɛ wɔkyere no Twam Afahyɛ no mu, anyɛ saa a, ɛde basabasayɛ bɛba ɔman no mu.”^/5retu agyina, ahwehwɛ ɔkwan a wɔbɛfa so akyere Yesu, akum no a obiara renhu akyi.g.GSaa bere no ara na asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin bi ahyia mu wɔ ɔsɔfo panyin Kaiafa fi,p-Y“Munim sɛ aka nnanu na Twam Afahyɛ no adu, na wobeyi Onipa Ba no ama, na wɔabɔ no asennua mu.”A, Yesu wiee nsɛm yi ka no, ɔka kyerɛɛ n’asuafo no se,`+9.“Na wɔbɛkɔ ahoyeraw a ɛto ntwa da mu, na atreneefo akɔ nkwa a enni awiei mu.”^*5-“Na mebua wɔn se, ‘Sɛ moanyɛ amma nkumaa yi mu baako nti, moanyɛ amma me.’n)U,“Wɔn nso bebua no se, ‘Awurade, da bɛn na yehuu wo sɛ ɔkɔm dee wo, anaasɛ osukɔm dee wo, anaasɛ woyɛɛ ɔhɔho, anaasɛ wodaa adagyaw, anaasɛ woyaree, anaasɛ wodaa afiase, na yɛanyɛ nea ɛsɛ sɛ yɛyɛ amma wo? (+Meyɛɛ ɔhɔho, moamfa me ankɔ mo fi. Medaa adagyaw, moamfura me ntama. Meyaree, moammɛsra me. Medaa afiase, moammɛhwɛ me.’U'#*Na ɔkɔm dee me, moamma me aduan anni. Osukɔm dee me,moamma me nsu annom.F&)“Afei, mɛdan m’ani akyerɛ wɔn a wogyina me benkum so no aka akyerɛ wɔn se, ‘Mo a wɔadome mo, wɔmfa mo nkogu ogyatanaa a, ennum da a, wɔasɔ ama ɔbonsam ne n’ahokafo no mu.r%](“Na me, Ɔhene no, bebua wɔn se, ‘Sɛ moayɛ ama me nuanom nkumaa yi mu baako yi, moayɛ ama me!’i$K'Afei, da bɛn na yehuu sɛ woyare a, yɛbɛsraa wo, anaasɛ wodaa afiase a, yɛbɛhwɛɛ wo?’z#m&Afei, da bɛn na yehuu sɛ woyɛɛ ɔhɔho a, yɛde wo kɔɔ yɛn fi, anaasɛ wodaa adagyaw a, yefuraa wo ntama?""=%“Saa bere no mu na atreneefo no bebisa se, ‘Owura, da bɛn na yehuu wo sɛ ɔkɔm de wo a, yɛmaa wo aduan, na osukɔm de wo a, yɛmaa wo nsu nomee?k!O$Medaa adagyaw, na mufuraa me ntama. Meyaree, na mobɛsraa me. Medaa afiase, na mobɛhwɛɛ me.’ w#Ɔkɔm dee me, na momaa me aduan dii. Osukɔm dee me, na momaa me nsu nomee. Meyɛɛ ɔhɔho, na mode me kɔɔ mo fi..U"“Ɛno na, Ɔhene no, bɛka akyerɛ wɔn a wogyina ne nifa so no se, ‘Mo a m’agya ahyira mo, mommra mmɛfa ahenni a wɔasiesie ama mo fi wiase mfitiase no nni!W'!na ɔde nguan no begyina ne nifa so, na ɔde mmirekyi no agyina ne benkum so.xi Na wɔbɛboaboa aman nyinaa ano n’anim. Na ɔbɛpaw nnipa no mu sɛnea oguanhwɛfo paw nguan fi mmirekyi mu;“Na sɛ, Onipa Ba no ba n’anuonyam mu a abɔfo nyinaa ka ne ho a, saa bere no na ɔbɛtena n’anuonyam ahengua no so.]3Montow akoa a ne ho nni mfaso yi nkyene sum kabii mu; ɛhɔ na osu ne agyaadwo wɔ.2]Obiara a ɔde nea wɔde ama no no bɛyɛ ade pa no, wɔde bi bɛka ne ho. Na obiara a wamfa nea wɔde ama no no anyɛ ade pa no, nea ɔwɔ no mpo, wɔbegye afi ne nsam.KMunnye ne nsam sika no, na momfa nkɔma nea onyaa sidi ɔpedu no.Kanka ɛsɛ sɛ wode sika no yɛ adwuma nya ho mfaso to hɔ ma me.“Ne wura no ka kyerɛɛ no se, ‘Akoa bɔne ne onihafo! Wunim sɛ mitumi twa wɔ nea minnuae, na mitumi boaboa ano wɔ nea mempetee a,Lenti misuroe na mede wo sika no kɔkyɛɛ fam, enti w’ade ni!’B}“Ɔpaani a onyaa sidi apem no nso bae. Ɔka kyerɛɛ ne wura no se, ‘Owura, minim sɛ woyɛ onipa a woyɛ den. Wutumi twa wɔ nea wunnuae, ɛnna wutumi boaboa ano wɔ nea wompetee;"=“Ne wura no ka kyerɛɛ no se, ‘Mo, akoa pa ne nokwafo, woadi kakraa yi ho nokware, mede wo besi nneɛma pii so panyin. Bra, na me ne wo nni dɛ!’8i“Ɔpaani a ɔmaa no sidi mpem abien no nso bae. Ɔka kyerɛɛ ne wura no se, ‘Worekɔ no, womaa me sidi mpem abien. Mede yɛɛ adwuma, na manya sidi mpem abien aka ho.’"=“Ne wura no ka kyerɛɛ no se, ‘Mo, akoa pa ne nokwafo, woadi kakraa yi ho nokware, mede wo besi nneɛma pii so panyin. Bra, na me ne wo nni dɛ!’?yNea ɔmaa no sidi mpem anum no brɛɛ no sidi mpem du.r]“Mmere bi akyi, wɔn wura no fi akwantum bae. Ɔfrɛɛ apaafo baasa yi sɛ wommebu nkontaa nkyerɛ no.^5“Nanso, ɔpaani a ne wura maa no sidi apem no de, ɔkotuu fam de sika no siee hɔ.ucNea onyaa sidi mpem abien no nso, de sika no kɔyɛɛ adwuma, nyaa mfaso sidi mpem abien kaa ne sika no ho.f EƆpaani a ɔmaa no sidi mpem anum no de sika no kodii gua, nyaa mfaso sidi mpem anum kaa ho.v e“Ɔmaa ɔbaako sidi mpem anum. Ɔmaa nea odi hɔ no sidi mpem abien, ɛnna ɔmaa nea otwa to no sidi apem.7 g“Bio, ɔsoro ahenni te sɛ ɔbarima bi a ɔretu kwan akɔ ɔman foforo bi so. Ɔrekɔ no, ɔfrɛɛ n’apaafo baasa maa wɔn mu biara sika a ɛfata sɛ wɔmfa nyɛ adwuma.D  “Enti, monwɛn, na munnim da anaa dɔn ko a, mɛsan aba.K  “Nanso, ɔka kyerɛɛ wɔn se, ‘Mumfi hɔ nkɔ. Minnim mo!’gG “Akyiri yi a baanum no san bae no, wogyinaa ɔpon no akyi frɛe se, ‘Owura, hiɛ yɛn!’$A “Wɔrekɔtɔ krasin no pɛ, na ayeforokunu no bae. Enti, wɔn a wɔasiesie wɔn ho no ne ayeforokunu no kɔɔ n’apontow no ase, na wɔtoo ɔpon no mu.eC “Anyansafo no ka kyerɛɛ wɔn se, ‘krasin a yɛwɔ no sua. Monkɔ kurom nkɔtɔ bi.’oWNkwaseafo no srɛɛ anyansafo no sɛ, ‘Momma yɛn mo krasin no bi ngu yɛn akanea mu na ɛredum.’:o“Mmabaa yi nyinaa sɔre buebuee wɔn akanea no.[/Ɔdasum na wɔtee nteɛteɛm se, ‘Ayeforokunu no reba! Mumfi adi nkohyia no!’L“Ayeforokunu no amma ntɛm, enti wofitii ase totɔɔ nko, dedae.`9Nanso, wɔn mu anyansafo no de, wɔrekɔ no, wɔfaa krasin kaa wɔn akanea ho de kɔe.iKWɔn mu nkwaseafo no rekɔ no, wɔamfa krasin a sɛ nea ɛwɔ akanea no mu sa a, wɔde begu mu.NNa mmabaa no mu baanum yɛ anyansafo ɛnna baanum nso yɛ nkwaseafo._~ 9“Ɔsoro ahenni te sɛ mmabaa du bi a wɔfaa wɔn akanea sɛ wɔrekohyia ayeforokunu.t}a3na wabetwa wo mmaa a ano yɛ den, na ɔde wo akɔ nea wobu nyaatwomfo atɛn; ɛhɔ na osu ne agyaadwo wɔ.3|a2wo wura no bɛba da a w’ani nna no kwan,D{1na wufiti ase haw wo mfɛfo nkoa no, na wudidi, bow nsa a,Wz'0“Na sɛ woyɛ akoa bɔne, na woka kyerɛ wo ho se, ‘Me wura nnya mmae,’My/Mede biribiara a mewɔ no bɛhyɛ saa nokwafo no nsa, na wahwɛ so!Ux#.Nhyira nka wo sɛ, mɛsan aba abɛto wo sɛ, wode nokware reyɛ w’adwuma.w-“Woyɛ Awurade akoa onyansafo nokwafo anaa? Mama wo adwuma sɛ hwɛ me fi so, na da biara ma m’asomfo aduan nni anaa?cv?,saa ara na mubetumi asiesie mo ho awɛn de atwɛn me ba a mɛba a obiara nnim bere ko no.Hu +“Sɛnea onipa tumi wɛn de bɔ ne ho ban fi akorɔmfo ho no,>tw*Enti, monwɛn, efisɛ, munnim da ko a, Awurade bɛba.jsM)Saa ara nso na mmea baanu a wɔwɔ fie renoa aduan no nso, wɔbɛfa ɔbaako agyaw ɔbaako ne no.rr](“Saa bere no, wɔbɛfa mmarima baanu a wɔreyɛ adwuma wɔ afum no mu baako akɔ, na wɔagyaw ɔbaako.qy'na nnipa annye nea ɛbɛba anni, kosi sɛ nsuyiri bɛfaa wɔn nyinaa kɔe no, saa ara na me ba a mɛsan aba no bɛyɛ.zpm&Na sɛnea nna a edi nsuyiri no anim no nnipa didii, na wɔnomee, warewaree, de kosii da a Noa kɔɔ hyɛn no mu,Vo%%“Onipa Ba no ba a ɔbɛba no, bɛyɛ sɛnea Noa bere so ɛyɛe no ara pɛ.n$Nanso, da anaa dɔn ko a awiei no bɛba de, obiara nnim. Ɔsoro abɔfo ne Onyankopɔn Ba no mpo nnim. Agya no nko na onim.Lm#“Ɔsoro ne asase betwam akɔ, na me nsɛm de, ɛbɛtena hɔ daa.*lO"Afei, saa awontoatoaso yi betwam.k!Saa ara nso na sɛ muhu sɛ saa nneɛma yi nyinaa afiti ase resisi a, mubehu sɛ me ba a mɛsan aba no abɛn, adu apon ano.j “Afei munsua biribi mfi borɔdɔma dua no ho asɛm no mu. Sɛ eyi nnubaa foforo, san yi ahaban foforo a, na ɛkyerɛ sɛ asusow atue.}isNa mɛsoma m’abɔfo a wɔrebɔ mmɛnson aba, na wɔbɛboaboa wɔn a mayi wɔn no ano fi soro ano kɔka asase ano.@hy“Afei, Onipa Ba no ba ho nsɛnkyerɛnne bɛda adi, na ɔsoro ne asase sofo nyinaa betwa agyaadwo. Na wiase amanaman behu me sɛ, mede tumi ne anuonyam nam ɔsoro omununkum mu reba.g“Ɔtaa no akyi pɛ, awia beduru sum, na ɔsram renhyerɛn, na nsoromma bɛtetew ahwe, na wɔbɛwosow tumi a ɛwɔ soro no.1f]Na nea efunu wɔ no, ɛhɔ na apete mpa.meSNa sɛnea anyinam twa fi apuei kɔ atɔe no, saa ara na sɛ Onipa Ba no reba a, ɛbɛyɛ ara ne no.7dg“Enti, sɛ obi ka kyerɛ mo se, Agyenkwa no asan aba, na ɔwɔ sare so a, monnhaw mo ho sɛ mobɛkɔ hɔ akɔhwehwɛ no. Anaasɛ nso ɔde ne ho asie baabi a, munnnye nnni!c9Mabɔ mo kɔkɔ dedaw.bAtoro Kristofo ne atoro adiyifo bɛsɔre, na wɔayɛ anwonwade ahorow, na sɛ ebetumi a, wɔadaadaa wɔn mpo a Onyankopɔn ayi wɔn no. a “Sɛ obi ka kyerɛ mo se, ‘Agyenkwa no wɔ ha anaa sɛ ɔwɔ nohɔ anaa wayi ne ho adi wɔ ha anaa ɛhɔ’ a, munnnye nnni.O`“Nokwarem, sɛ wɔantwa saa nna no so a, nnipa nyinaa ase bɛtɔre.__7Efisɛ, ɔtaa a ɛbɛba no, ebi nsii wɔ wiase abakɔsɛm mu da, na ebi nso rensi da.T^!Na mommɔ mpae, na bere a ɛsɛ sɛ muguan no anyɛ awɔwbere anaa Homeda.P]“Na wɔn a wɔafa afuru ne wɔn a woturu mma saa bere no mu no nnue.H\ Wɔn a wɔwɔ mfum no nso, nnsan wɔn akyi mmmɛfa wɔn ntama.W['Wɔn a wɔtete wɔn afi mu no nso, nguan a wɔmfa biribiara mfi wɔn adan mu.;ZqWɔn a wɔte Yudea no, nguan nkɔ Yuda mmepɔw so.Y“Enti sɛ muhu ‘Ade a Ɛyɛ Hu’ a, odiyifo Daniel kaa ho asɛm sɛ egyina Kronkronbea hɔ no a, ‘Nea ɔkan no nte eyi ase!’zXm“Na wɔbɛka asɛmpa a ɛfa Ahenni no ho no wɔ wiase mmaa nyinaa na wɔate. Ɛno akyi ansa na awiei no bɛba.GW Nanso, wɔn a wobegyina pintinn akodu awiei no, wobenya nkwa.IV  Bɔne bɛdɔɔso wɔ wiase, na abrɛ nnipa dɔ a wɔwɔ no ase.@U{ Atoro adiyifo bebree bɛsɔre, na wɔadaadaa mo mu pii.YT+ na mo mu pii bɛsan akɔ bɔne mu, na moayiyi mo ho mo ho ama, na moatan mo ho.^S5 “Sɛ moyɛ me de nti, wɔbɛyɛ mo ayayade, na wɔakum mo wɔ wiase afanan nyinaa,HR Eyinom nyinaa bɛyɛ nneɛma a ɛyɛ hu a ɛbɛba no mfitiase.fQEAman bɛsɔre aman so, na ahenni asɔre ahenni so, na ɔkɔm ne asasewosow bɛba mmeaemmeae.PSɛ mote sɛ wɔafi akodi ase a, ɛnkyerɛ me ba a mɛsan aba no ho nsɛnkyerɛnne. Ɛsɛ sɛ eyinom ba, nanso awiei no de, ennya mmae.]O3Nnipa bebree de me din bɛba abɛka se, wɔne Agyenkwa no, na wɔadaadaa mo mu pii.AN}Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monhwɛ na obi annaadaa mo.iMKYesu kɔɔ Ngo Bepɔw no so. Ɔte hɔ no, n’asuafo no baa ne nkyɛn bebisaa no se, “Bere bɛn na nea woreka yi bɛba? Na nsɛnkyerɛnne bɛn na ɛbɛma yɛahu wo ba a, wobɛsan aba bio no ne wiase awiei a ɛbɛba no?”PLNanso, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Wobedwiriw saa ɔdan yi agu pasaa!”K Yesu refi faako a asɔredan no si hɔ no, n’asuafo no baa ne nkyɛn pɛe sɛ wɔkyerɛkyerɛ no adan ahorow a ɛwɔ asɔredan no mu.J'Na mise mo sɛ, efi nnɛ de rekɔ, morenhu me bio kosi sɛ, mobɛka se, ‘Nhyira ne nea ɔnam Awurade din mu reba’ no.”%IE&Wobegyaw mo fi fituw ama mo.[H/%“O Yerusalem, Yerusalem, wo a wukum adiyifo, na wusiw wɔn a wɔasoma wɔn wo nkyɛn abo, mpɛn ahe na anka mepɛe sɛ meboaboa wo mma ano, sɛnea akokɔbeatan boaboa ne mma ano ne ntaban ase, nanso moampɛ!ZG-$Mereka makyerɛ mo se, atemmu a wɔaboaboa ano no nyinaa, bɛba nnɛɛmma yi so.F1#Na atreneefo mogya a moahwie agu asase so nyinaa, efi Habel so de kosi Barakia ba Sakaria a mukum no asɔredan ne afɔremuka ntam no, bɛba mo so.QE"“Mɛsoma adiyifo ne anyansafo ne akyerɛkyerɛfo aba mo nkyɛn. Mobɛbɔ wɔn mu bi asennua mu, akum wɔn. Mobɛbɔ ebinom akyi mmaa wɔ mo asɔredan mu, na moataa ebi afi nkurow so akɔ nkurow so.MD!Awɔ! Nhurutoa mma! Mobɛyɛ dɛn aguan amanehunu gya mu atemmu no?NC Na mudi wɔn anammɔn akyi yɛ saa bɔne koro no ara bi pɛpɛɛpɛ.IB “Sɛ moka saa a, mubu mo ho fɔ sɛ moyɛ atirimmɔdenfo mma.rA]na mutwa mo ho ka se, ‘Sɛ na yɛte ase saa bere no a, anka yɛrenyɛ bɔne a yɛn agyanom yɛe no.’?@w“Munnue! Mo Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo nyaatwomfo! Musisi ada akɛse ma adiyifo a mo ara mo agyanom kunkum wɔn, na mode nhwiren gugu atreneefo a wokunkum wɔn no da so,M?Moyɛ mo anim sɛ atreneefo, nanso bɔne ahorow ahyɛ mo mu ma tɔ.>'“Munnue! Mo Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo! Mote sɛ da a wɔasra ho fɛfɛɛfɛ, nanso awufo nnompe ne nneɛma funu ahyɛ mu ma tɔ.W='Farisifo anifuraefo! Muntwiw kuruwa no mu kan, na kuruwa no ho nyinaa bɛtew!/<W“Munnue! Mo Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo nyaatwomfo! Mutwiw mo nkuruwa ne mo ayowa ho fɛfɛɛfɛ, nanso emu de, asisi ne pɛsɛmenkominya ahyɛ no ma tɔ.^;5Anifuraefo akwankyerɛfo! Mosɔn nea morenom so yi mu nwansena, nanso momene nantwi!4:a“Munnue! Mo Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo nyaatwomfo! Muyi ntotoso du du wɔ afifide a ɛwɔ mo mfikyifuw mu no ho, nanso mugyaw nneɛma a ɛsom bo te sɛ atɛntrenee, ahummɔbɔ, ne nokwaredi. Ɛwom sɛ, ɛsɛ sɛ muyiyi ntotoso du du no de, nanso ɛnsɛ sɛ mugyaw nneɛma a ɛsom bo no.a9;Na sɛ woka ɔsoro ntam a, na woreka Onyankopɔn Ahengua ne Onyankopɔn no ankasa ntam.e8Cna sɛ woka asɔredan no ntam a, woka asɔredan no ne Onyankopɔn a ɔte mu no nyinaa ntam.Z7-Sɛ woka afɔremuka no ntam a, woka afɔremuka no ne ɛso ayɛyɛde nyinaa ntam,x6iAnifuraefo! Afɔremuka a ɛtew ayɛyɛde a egu so no ho no, ne ayɛde a egu so no mu nea ɛwɔ he na ɛsom bo?5)Na moka se, ‘Sɛ obi ka afɔremuka no ntam a, ɛnyɛ hwee. Na mmom, sɛ ɔka ayɛyɛde a egu afɔremuka no so ntam de a, ɛkyekyere onii!’!4;Anifuraefo nkwaseafo! Asɔredan no ne emu sikakɔkɔɔ no mu nea ɛwɔ he na ɛsom bo, sikakɔkɔɔ no anaa asɔredan no a ɛtew sikakɔkɔɔ no ho no?M3“Munnue! Akwankyerɛfo anifuraefo a moka se, sɛ obi de asɔredan ka ntam a, ɛno de, ɛnyɛ hwee. Na sɛ ɔde sikakɔkɔɔ a ɛwɔ asɔredan no mu ka ntam de a, ɛnne ntam no kyekyere onii no.T2!“Munnue! Mo Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo nyaatwomfo! Mokɔ wiase afanan nyinaa sɛ mubenya onipa baako abɛfra mo mu. Na sɛ munya obi saa a, mosɛe no ma ɔyɛ ɔbonsam ba sen sɛnea mote no.1“Nyaatwomfo! Mobɔ mpae atenten wɔ mmɔnten so de kyerɛ sɛ, moyɛ atreneefo, wɔ bere a, mutu akunafo fi wɔn afi mu.>0u “Munnue! Mo Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo nyaatwomfo, efisɛ, musiw afoforo ɔsoro ahenni ho kwan. Mo a, monkɔ mu. Mo nso a, momma afoforo a wɔpɛ sɛ wɔkɔ mu no kwan.}/s Na obiara a ɔbɛma ne ho so no, wɔbɛbrɛ no ase; saa ara nso na obiara a ɔbɛbrɛ ne ho ase no, wɔbɛma no so.d.A “Wobrɛ wo ho ase som afoforo a, wobɛyɛ ɔkɛse. Wopɛ sɛ woyɛ kɛse a, yɛ ɔsomfo.g-G Na mommma wɔmmfrɛ mo ‘Owura,’ efisɛ, ɔbaako pɛ na ɔyɛ mo wura, a ɔne Agyenkwa no.,{ Mommfrɛ obiara wɔ asase so ha se ‘Agya,’ efisɛ, Onyankopɔn a ɔwɔ soro no nko ara na ɛsɛ sɛ wɔfrɛ no saa.y+kMommma obiara mmfrɛ mo saa. Efisɛ, Onyankopɔn nko ara na ɔyɛ ‘Owura.’ Mo nyinaa moyɛ pɛ sɛ anuanom.k*OSɛ wode obu kyia wɔn abɔnten so, na wofrɛ wɔn ‘Rabi’ anaa ‘Owura’ a, ɛyɛ wɔn dɛ.)!Na sɛ wɔkɔ apontow ase nso a, wɔpɛ sɛ daa wɔtena mpanyin tenabea. Afei, wɔkɔ asɔre nso a, wɔpɛ sɛ wɔtena mpanyin tenabea pa.(%“Biribiara a wɔyɛ no yɛ ɔyɛkyerɛ. Wɔde sɛbɛ a kyerɛw nsɛm bi hyɛ mu sɛn wɔn nsa, hyɛ ntade yuu kyerɛ sɛ wɔyɛ atreneefo. ~$~~1}=||m| {{?zznzy]xxLww+vvWuuttSss|rrr qppoonn6mm\m ll0kk]k jj-ii3hh/ggTffpf!eeedd7ccPcbb1aasa``_^^&]y]m\\[[ZZYYLXX+WVUTTSORR7QbPPzPONN[MM?LL(KdJJIIMHHGHGG[G4FFFEESDD&CCC>BBBAAC@@l???5>>7===A< w*Amonom hɔ ara abeawa no sɔree na ofii ase nantewee.s _)Osoo abea no nsa na ɔka kyerɛɛ no se, “Talita kuum” a ase ne sɛ, “Abeawa, mise wo sɛ sɔre!”W '(Wɔn a wɔwɔ hɔ no tee asɛm a Yesu kae no, wɔserew no. Yesu ka kyerɛɛ wɔn a wɔwɔ fie hɔ no se, wɔn nyinaa mfi adi. Ɔne abofra no agya ne ne na ne n’asuafo baasa no kɔɔ nea abofra no da hɔ.)'Ɔkɔɔ ofi no mu ne wɔn a wɔwɔ hɔ no kɔkasae. Obisaa wɔn se, “Adɛn ne agyaadwotwa ne basabasayɛ yi? Abofra no nwui; nna na wada!”_7&Bere a Yesu duu hɔ no, ohui sɛ ɛhɔ nyinaa ayɛ manyamanya a nnipa retwa agyaadwo.uc%Afei, Yesu ka kyerɛɛ nnipakuw no se, obiara nnni m’akyi nnkɔ Yairo fi hɔ gye Petro, Yakobo ne Yohane.]3$Yesu antie nea wɔreka no koraa, na ɔka kyerɛɛ Yairo se, “Nsuro. Gye me di.” #Ogu so rekasa akyerɛ ɔbea no no, abɔfo fi Yairo fi bɛbɔɔ amanneɛ se, Yairo babea no awu, enti ɛho nhia sɛ Yesu bɛba bio.oW"Yesu ka kyerɛɛ no se, “Ɔbabea, wo gyidi ama wo ho atɔ wo; fa asomdwoe kɔ; wo yare no agyae.”mS!Bere a ɔbea no huu asɛm a asi no, ɔde ahopopo bebuu Yesu nkotodwe kaa nea ɔyɛe no kyerɛɛ no.?y Nanso, ɔpɛe sɛ ohu onipa ko a osoo n’atade mu no. N’asuafo no buae se, “Saa nnipakuw a obiara de ne ho twitwiw ne yɔnko yi na worebisa se, hena na ɔde ne nsa aka w’atade?”Amonom hɔ ara, Yesu tee nka sɛ ayaresa tumi afi ne mu. Ɔdanee ne ho kyerɛɛ nnipakuw no bisae se, “Hena na osoo m’atade mu no?”X~)Ampa ara, oso a osoo n’atade no mu pɛ, na mogya no twae maa ne ho tɔɔ no!r}]Odwenee ho kae se, “Sɛ mitumi nya ne ho kwan, de me nsa so n’atade mu kɛkɛ a, me ho bɛtɔ me.”|yNa wate anwonwade a Yesu ayɛ no nyinaa, na ɛno nti na ɔde ne ho fraa nnipakuw no, de ne nsa besoo Yesu atade mu no.r{]Ɔde ne yare no akyin ayaresafo bebree so atua sika bebree ama wayɛ ohiani, nanso na ne ho ntɔ no ara.?zyNa ɔbea bi a watu mogya mfe dumien ka nnipakuw no ho.4ycYesu ne no kɔe a nnipakuw no di wɔn akyi.$xAsrɛɛ no sɛ, ɔnsa ne babea yare mma no. Ofi ahoyeraw mu ka kyerɛɛ Yesu se, “Abofra no rewu, enti mesrɛ wo sɛ, fa wo nsa bɛka no na onya nkwa.”QwAsafopanyin bi a na ɔwɔ hɔ a wɔfrɛ no Yairo no, buu Yesu nkotodwe,cv?Yesu de ɔkorow no twa baa po no fa baabi no, nnipakuw betwaa ne ho hyiae wɔ mpoano hɔ.Ju Enti, ɔbarima no fii hɔ kɔɔ Dekapoli, ‘Nkurow Du’, no a ɛwɔ saa ɔmantam no mu no mu, kɔkaa anwonwade a Yesu ayɛ ama no no kyerɛɛ obiara. Wɔtee asɛm no no, wɔn ho dwiriw wɔn. t Nanso, Yesu kae se, “Dabi, kɔ na kɔka anwonwade a Onyankopɔn ayɛ ama wo yi ne n’ahummɔbɔ ho asɛm kyerɛ wo nnamfo.”swEnti ɔsan foro kɔtenaa ɔkorow no mu. Ɔbarima a na honhommɔne wɔ ne mu no srɛɛ Yesu sɛ ɔpɛ sɛ ɔne no kɔ.Wr'maa nnipakuw no srɛɛ Yesu sɛ, omfi wɔn nkyɛn nkɔ, na wɔn ho ntɔ wɔn!5qeWɔn a wohuu nea asi no ka kyerɛɛ afoforo,"p=Nnipakuw no duu faako a Yesu wɔ no, wohuu ɔbarima a na hohommɔne ahyɛ no ma no sɛ ɔte hɔ dinn a n’adwenem atew no. Eyi maa wɔn ho dwiriw wɔn. o Mprakohwɛfo no guan baa nkurow a ɛbemmɛn hɔ no mu bɛkaa nea wɔahu no kyerɛɛ wɔn. Wɔn a wɔtee no kɔhwɛɛ nea asi no.n Yesu maa wɔn ho kwan ma wɔkɔhyɛɛ mprako no mu. Mprako no de ahoɔhare sianee bepɔw no koguu po no mu ma ɛfaa wɔn.[m/ Enti, ahonhommɔne no srɛɛ Yesu sɛ, “Tu yɛn na yɛnkɔhyɛ mprako no mu.”Xl) Saa bere no, na mprakokuw bi redidi wɔ bepɔw no nkyɛn baabi a ɛbɛn po no.Lk Afei, ɔsrɛɛ Yesu anibere so sɛ ɔmmpam wɔn nnkɔ akyirikyiri.qj[ Yesu bisaa no se, “Wɔfrɛ wo dɛn?” Obuaa Yesu se, “Me din de ‘Dɔm’, efisɛ, yɛdɔɔso.”_i7Yesu teɛɛ honhommɔne a ɛwɔ ɔbarima no mu no se, “Honhommɔne, fi ne mu fi!”hwƆteɛteɛɛm se, “Yesu, Ɔsorosoro Nyankopɔn no Ba, dɛn na wowɔ ne me yɛ? Mesrɛ wo, nyɛ me ayayade biara!”RgƆbarima yi huu Yesu wɔ akyirikyiri no, otuu mmirika bebuu no nkotodwe.lfQAwia ne anadwo nyinaa na ɔnenam amusiei hɔ mmepɔw no mu a, ɔde abo a ano yɛ nam twitwa ne ho. e Ɔyɛ obi a na ne ho yɛ den yiye nti, sɛ wɔde nkɔnsɔnkɔnsɔn mpo gu ne nsa a, otumi bubu mu a obiara ntumi nkɔ n’anim.+dQNa saa ɔbarima yi te amusiei hɔ.lcQƆresi afi ɔkorow no mu no, ɔbarima bi a honhommɔne wɔ ne mu di mmirika fi amusiei behyiaa no.Gb Yesu ne n’asuafo beduu po no fa baabi wɔ Gerasefo asase so.vae)Na wɔn ho dwiriw wɔn yiye, bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Onipa bɛn ni a mframa ne po mpo tie no yi?”X`)(Yesu bisaa wɔn se, “Adɛn na moyɛ ahufo saa? Adɛn, munnye me nni anaa?”r_]'Ɔsɔre teɛteɛɛ mframa no ka kyerɛɛ po no se, “Yɛ komm!” Mframa no gyaee, na po no yɛɛ dinn!7^g&Saa bere no, na Yesu wɔ ɔkorow no to de ne ti ato sumii so ada. Asuafo no de ahopopo ne nteɛteɛm konyanee no kae se, “Kyerɛkyerɛfo, yɛreyɛ amem yi, ɛmfa wo ho?”j]M%Prɛko pɛ, ahum kɛse bi tui, maa asorɔkye bu bɛkɛtaa ɔkorow no so, ma ɛyɛɛ sɛ ɛremem._\7$Ɔkaa saa no, wogyaw nnipadɔm no hɔ na ɔne wɔn kɔe a akorow foforo di wɔn akyi.f[E#Eduu anwummere no, Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Momma yentwa nkɔ asuogya nohɔ.” Z"Ɔnam abebu so na ɔkasa kyerɛɛ wɔn a wobetiee no no nyinaa, na sɛ ɛka ɔne n’asuafo no nko a, ɔkyerɛ wɔn ne nyinaa ase.DY!Abebu a ɛtete sɛ eyinom na ɔde kaa asɛm kyerɛɛ wɔn.X Ɛwom, ɛyɛ aba ketewaa bi de, nanso sɛ enyin a, ɛka nnutan akɛse no ho. Eyiyi abaa atenten ma nnomaa yɛ wɔn birebuw wɔ so.”'WIƐte sɛ onyaa aba ketewaa bi.gVGYesu bisae se, “Dɛn ho na mede ɔsoro ahenni no bɛto? Dɛn na menka mfa nkyerɛkyerɛ mu?6Ugmaa okuafo no faa ne dade bebuu aburow no.”QTAsase no na ɛmaa aburow no fifii, yii ahaban, turuu mma, nyinii, hoae,tSa“Ogyaw n’aburowfuw no hɔ kɔe a wanhwɛ, nanso aburow no nyinyinnii a onnim ɔkwan a ɛnam so nyinii.wRgYesu san buu bɛ foforo faa Onyankopɔn ahenni no ho se, “Ɛte sɛ okuafo bi a okoduaa aburow wɔ n’afum.xQiNea ɔwɔ biribi no, wɔbɛma no bi aka ho; nea onni ahe bi no, kakraa a ɔwɔ no mpo, wobegye afi ne nsam.”cP?Momfa asɛm a mote no nyɛ adwuma. Moyɛ eyi ansa a na mobɛte nea meka kyerɛ mo no ase.-OUNea ɔwɔ aso a obetie no, ma ontie.?Ny“Da bi, nea ahintaw saa bere yi no nyinaa bɛda adi.gMGAfei Yesu bisaa wɔn se, “Moahu obi a ɔsɔ kanea na ɔde hyɛ mpa ase anaasɛ ɔde ahina butuw so? Dabida. Wɔrenhu kanea no hyerɛn anaa wɔrentumi mfa nyɛ hwee. Wɔde kanea si petee mu na ahyerɛn ma ɛho aba mfaso.yAnkyɛ na efifii, nanso esiane sɛ dɔte a ɛwɔ ɔbotan no so no nnɔɔso no nti, owia bɔɔ so no, ne nyinaa hyewee.K=Ebi nso koguu ɔbotan bi so. Nanso, dɔte a ɛwɔ so no nnɔɔso.E<aba no bi guu kwankyɛn maa nnomaa bɛsosɔw ne nyinaa dii.N;“Da bi, okuafo bi kɔɔ n’afum koguu aba. Ogu so regu aba no no,Z:-Na sɛnea ɔyɛ daa no, ɔnam mmebu so kasa kyerɛɛ wɔn. Baako a ɔkae ne sɛ,9 'Bere a ogu so rekyerɛkyerɛ no, nnipadɔm san betwaa ne ho hyiae wɔ mpoano hɔ. Eyi nti, ɔkɔtenaa ɔkorow mu toaa ne nkyerɛkyerɛ no so.a8;#Obiara a ɔbɛyɛ Onyankopɔn apɛde no, ɔno ne me nuabarima ne me nuabea ne me na.”N7"Ɔhwɛɛ nnipadɔm no hyiae kae se, “Eyinom ne me na ne me nuanom!G6!Yesu bisaa wɔn se, “Hena ne me na? Ɛhefo ne me nuanom?”5) Saa bere no na nnipadɔm no atwa ne ho ahyia. Nnipa no ka kyerɛɛ Yesu se, “Wo na ne wo nuanom gyina afikyiri hɔ pɛ sɛ wɔne wo kasa.” 4Ogu so rekyerɛkyerɛ no, ne na ne ne nuanom begyinaa nnipadɔm no mu baabi somaa obi sɛ, ɔnkɔfrɛ no mmra, na wɔne no nkasa.E3Ɔkaa saa asɛm yi, efisɛ, na wɔka se, ɔwɔ honhommɔne.r2]nanso nea ɔka abususɛm tia Honhom Kronkron no de, wɔremfa nkyɛ no da. Ɛyɛ bɔne a ɛrempopa da.”1“Mereka akyerɛ mo se, bɔne a onipa ayɛ biara no, wotumi de kyɛ no na mpo obi ka abususɛm tia me a, wotumi de kyɛ no;0Obiara ntumi nkɔ ɔhoɔdenfo fi nkɔfa ne nneɛma kwa, gye sɛ, onii no di kan kyekyere ɔhoɔdenfo no, ansa na watumi afa ne nneɛma.d/ANa sɛ Satan twa ne ho ne ne ho di asi a, ɛbɛyɛ dɛn na watumi adi nkonim? Obedi nkogu.G.Saa ara na ofi biara a ɛne ne ho di asi no nnyina ara ne no.2-_Ahenni biara a ɛne ne ho di asi no begu.f,EYesu frɛɛ wɔn kasa kyerɛɛ wɔn abebu mu se, “Ɛbɛyɛ dɛn na Satan betumi atu Satan?)+KMmara no akyerɛkyerɛfo a wofi Yerusalem bae no kae se, “Beelsebub a ɔyɛ ahonhommɔne panyin no afa no, na ɔnam saa tumi no so na etu ahonhommɔne no.”}*sNe fifo tee asɛm a aba no, wɔkɔɔ hɔ sɛ wɔrekɔfa no akɔ wɔn fi, efisɛ, wɔkae se, “Ne tiri mu ka no.” ) Ɔsan baa ofi a ɔte mu no mu no, nnipakuw bi san baa ne so bio. Ankyɛ koraa na ɛhɔ nyinaa ayɛ ma a onnya kwan koraa nnidi.-(Uɛne Yuda Iskariot a oyii no mae no.v'eWɔn a wɔka ho nso ni: Andrea, Filipo, Bartolomeo, Mateo, Toma, Yakobo Alfeo ba; Tadeo ne Simon ɔmanyɛfo,[&/Sebedeo mma Yakobo ne Yohane nso, ɔfrɛɛ wɔn Boanerges a, ase ne aprannaa mma.J% Dumien a oyii wɔn no din ni: Simon a ɔtoo no din foforo Petro.$$Cna wɔatu ahonhommɔne nso.P#Oyii wɔn mu dumien a daa wɔne no bɛnantew, na wɔakɔka Asɛmpa no,Q" Akyiri yi, ɔkɔɔ bepɔw so, frɛɛ wɔn a wayi wɔn no baa ne nkyɛn.B! Nanso, ɔbɔɔ wɔn ano se, wɔnnkyerɛ onipa ko a ɔyɛ.  Bere biara a wɔn a wɔwɔ ahonhommɔne no bi behu no no, wotwa hwe fam, wosow biribiri, ka se, “Woyɛ Onyankopɔn Ba.”zm Da no, na wasa nyarewa bebree. Nanso, na ayarefo no ba ara na wɔreba a wɔpɛe sɛ wɔde wɔn nsa ka n’atade. Ɔka kyerɛɛ n’asuafo no se, wɔmpɛ ɔkorow bi nsi nkyɛn baabi na sɛ nnipadɔm no kyere ne so wɔ mpoano hɔ a, watena mu akɔ.1[Idumea, asubɔnten Yordan agya, Tiro ne Sidon fam nyinaa tu dii Yesu akyi. Efisɛ, na n’anwonwade a ɔyɛ no atrɛw mmaa nyinaa enti na ebinom pɛ sɛ wɔbɛhwɛ no._7Yesu ne n’asuafo no fii hɔ kɔɔ mpoano. Nnipadɔm fifi Galilea, Yudea, Yerusalem,jMƐhɔ ara, Farisifo no kohyiaa Herodefo no ne wɔn susuwii ɔkwan a wɔbɛfa so akum Yesu no ho.@yƆde abufuw hwɛɛ wɔn hyiae. Ɛhaw no sɛ wonni ahummɔbɔ ma nnipa enti ɔka kyerɛɛ ɔbarima no se, “Teɛ wo nsa no mu.” Ɔteɛɛ mu, na amonom hɔ ara, ne nsa no yɛɛ yie.OƆdanee ne ho kyerɛɛ n’atamfo no bisaa wɔn se, “Eye sɛ obi yɛ papa Homeda? Anaasɛ ɛyɛ da a wɔde yɛ bɔne? Ɛyɛ da a wɔde gye nkwa anaa wɔma obi nkwa hwere no?” Nanso wɔammua no.A}Yesu ka kyerɛɛ ɔbarima no se ommegyina nnipa no anim.,QNa saa da no yɛ Homeda enti na Yesu atamfo no retetɛw no ahwɛ sɛ ɔbɛsa ɔbarima no yare anaa. Na wɔabɔ wɔn tirim sɛ, sɛ ɔsa no yare a, wɔbɛkyere no!i MYesu baa Kapernaum no, ɔkɔɔ hyiadan mu bio. Oduu hɔ no, ohuu ɔbarima bi a ne nsa baako awu.a;Na me, Onipa Ba no mpo, mewɔ tumi sɛ mekyerɛ nea ɛsɛ sɛ onipa tumi yɛ Homeda!”OOnipa nti na wɔyɛɛ Homeda, na ɛnyɛ Homeda nti na wɔbɔɔ onipa.lQne sɛnea ɔkɔɔ Onyankopɔn fi, ɔsɔfo panyin Abiata bere so, na ɔne wɔn a wɔka ne ho kodii abodoo a wɔde abɔ afɔre ama Onyankopɔn no, a obiara nni ho kwan sɛ odi, gye asɔfo nko ara, no pɛn? Na ɛno nso tia mmara.veYesu nso bisaa wɔn se, “Monkenkan nea ɔhene Dawid yɛɛ bere a ɔkɔm dee ɔne wɔn a na wɔka ne ho no,wFarisifo no bi ka kyerɛɛ Yesu se, “Enni ho kwan sɛ wɔyɛ saa! Yɛn mmara mma ho kwan sɛ wobu aburow Homeda.”c?Homeda bi a Yesu ne n’asuafo nam aburowfuw bi mu no, asuafo no pempan aburow no bi wee.QMunim sɛ wɔmfa nsa foforo ngu aboa nhoma nkotoku dedaw mu. Anyɛ saa a, ɛbɛpae. Nsa no behwie agu, na nkotoku a nsa no wɔ mu no nso bɛpaapae. Ɛsɛ sɛ wɔde nsa foforo gu nkotoku foforo mu.”,QƐte sɛ wode ntama foforo atare ntama dedaw mu. Dɛn na ɛba? Ntaremu no bɛtew ntama dedaw no mu, na ayi afi mu, na ama tokuru a ɛda hɔ no aso asen kan de no.e CNanso da bi bɛba a, wɔbɛfa ayeforokunu no afi wɔn nkyɛn. Saa bere no na wobedi mmuada.J  Yesu nso bisaa wɔn se, “Moahu ayeforokunu nnamfo a wɔbɛba ayeforo ase a wɔbɛka se, wɔredi mmuada enti wɔrennidi anaa? Mmere dodow a wɔne ayeforokunu no nam no de, wɔrenni mmuada da.P Da bi a Yohane Osuboni akyidifo ne Farisifo no redi mmuada no, nnipa bi kɔɔ Yesu nkyɛn kobisaa no se, “Adɛn nti na Yohane ne Farisifo no akyidifo di mmuada na w’akyidifo de, wonni mmuada?”n UYesu tee nea wɔkae no, obuaa wɔn se, “Wɔn a wɔwɔ ahoɔden no, ɔyaresafo ho nhia wɔn. Wɔn a wɔyare no na ɔyaresafo ho hia wɔn. Mamma sɛ merebɛka akyerɛ atreneefo se wɔnsakra wɔn adwene na mmom, nnebɔneyɛfo.”F Farisifo no hui sɛ ɔne nnebɔneyɛfo ne towgyefo ato nsa redidi no, anyɛ wɔn dɛ. Wobisaa n’asuafo no se, “Adɛn nti na ɔne towgyefo ne nnebɔneyɛfo te sɛ eyinom to nsa didi?”SSaa da no anadwofa, Lewi tow pon, too nsa frɛɛ n’afɛfo towgyefo ne nnebɔneyɛfo bi sɛ wɔmmra na ɔne wɔn ne Yesu ne n’asuafo nto nsa nnidi. Nnipa a wodii Yesu akyi no bi te sɛ Lewi ara pɛ.#?Bere a ɔnam mpoano hɔ no, ohuu Alfeo ba Lewi sɛ ɔte atowgyei. Ohuu no no, ɔka kyerɛɛ no se, “Di m’akyi.” Ɛhɔ ara, Lewi sɔre dii n’akyi.dA Yesu san kɔɔ mpoano hɔ bio na ɔkaa Asɛmpa no kyerɛɛ nnipakuw a wɔahyia wɔ hɔ no.6e Obubuafo yi sɔre bobɔw ne kɛtɛ, na ɔde anigye ne ahosɛpɛw faa nnipadɔm no mu kɔe. Nnipa no ho dwiriw wɔn, ma wɔkamfoo Onyankopɔn kae se, “Yenhuu eyi bi da!”H  “Mise wo sɛ, sɔre gyina hɔ. Fa wo kɛtɛ na kɔ wo fi.”|q Nanso sɛnea ɛbɛyɛ na mubehu sɛ Onipa Ba no wɔ tumi sɛ ɔde bɔne kyɛ nti,” ɔka kyerɛɛ obubuafo no se, Me, Onipa Ba no, mewɔ tumi wɔ asase so sɛ mede bɔne kyɛ. Sɛ obi bɛka asɛm bi no, nyɛ den. Obiara betumi aka asɛm a mekae yi.nUYesu huu wɔn adwene no, ɛhɔ ara, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Adɛn na moma asɛm a mekae yi haw mo?  se, “Asɛm bɛn na ɔreka yi! Abususɛm na ɔreka yi! Osusuw sɛ ɔyɛ Onyankopɔn? Onyankopɔn nko na otumi de bɔne kyɛ.”fENanso mmara no akyerɛkyerɛfo a wɔwɔ hɔ no tee nea Yesu kae no, wɔdwenee wɔ wɔn tirimw~gYesu huu wɔn gyidi a wɔwɔ wɔ ne mu no, ɔka kyerɛɛ ɔyarefo no se, “Ɔba, wɔde wo bɔne akyɛ wo!”]}3Esiane sɛ na wontumi mfa nnipadɔm no mu nkɔ Yesu nkyɛn no nti, wɔforoo ɔdan a Yesu wɔ mu no, kotuu tokuru wɔ atifi. Wɔde obubuafo a ɔda ne kɛtɛ so no faa mu gyaagyaa no brɛoo de no kɔtoo Yesu anim. | ){KAnkyɛ na nnipa bebree bɛhyɛɛ ofi a na ɔwɔ mu no mu ma tɔ. Ofitii ase kaa Asɛmpa no kyerɛɛ wɔn. 3Mmarima baanan bi de obubuafo bi a wɔso no baa hɔ.[z 1Nna bi akyi no, Yesu kɔɔ Kapernaum bio. Oduu hɔ no, nnipa pii tee sɛ waba hɔ.y -Nanso ɔrekɔ no nyinaa, na ɔde nteɛteɛm rebɔ n’ayaresa no ho dawuru. Esiane eyi nti, sɛ Yesu kɔ baabiara a, nnipadɔm betwa ne ho hyia. Ɛno nti, afei baabiara a ɔbɛkɔ no, onyi ne ho adi. Enti ɔtenaa sare so hɔ maa nnipa bebree baa ne nkyɛn wɔ hɔ.zx o,“Nka saa asɛm yi nkyerɛ obiara, na mmom fa wo ho kɔkyerɛ ɔsɔfo. Sɛ worekɔ a, fa w’afɔrebɔde a Mose ahyɛ sɛ akwatafo a wɔasa wɔn yare mfa nka wɔn ho nkɔ no, ka wo ho kɔ sɛnea ɛbɛma obiara ahu sɛ, wo ho atɔ wo bio.”(w M+Yesu bɔɔ n’ano denneenen se,>v y*Amonom hɔ ara, kwata no fii ne ho maa ne ho tɔɔ no!mu U)Ɔkwatani no yɛɛ Yesu mmɔbɔ, enti ɔde ne nsa kaa no kae se, “Mɛsa wo yare! Wo ho ntɔ wo!”Mt (Ɔkwatani bi bɛkotow no srɛɛ no sɛ, “Mesrɛ wo, sa me yare.”ks Q'Enti ɔkɔɔ Galileaman mu baabiara kɔkaa Asɛmpa no wɔ hyiadan mu, tuu ahonhommɔne bebree nso.r  &Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛsɛ sɛ yɛkɔ nkurow a aka no so, na mekɔka m’asɛm kyerɛ wɔn, efisɛ, ɛno nti na mebae.”Oq %na wohuu no no, wɔka kyerɛɛ no se, “Nnipa bebree rehwehwɛ wo.”?p {$Akyiri yi, Simon ne ebinom nso fii adi kɔhwehwɛɛ no,Mo #Ade kyee anɔpatutuutu no, Yesu nko ara kɔɔ sare so kɔbɔɔ mpae.n !"Saa anwummere no ara, Yesu saa ayarefo bebree yare. Otuu ahonhommɔne bebree nso. Nanso wamma ahonhommɔne no ankasa, efisɛ, na wonim no.Wm )!Nnipa bebree bɛboaa wɔn ho ano wɔ ofi no abobow ano, hwɛɛ nea ɛrekɔ so.nl W Eduu anwummere no, nnipa no de ayarefo ne wɔn a wɔwɔ ahonhommɔne brɛɛ Yesu sɛ ɔnsa wɔn yare. k Yesu kɔɔ faako a ɔda hɔ, kosoo ne nsa ma ɔsɔre tenaa ase. Ɛhɔ ara, atiridii no tu fii ne so. Ɔsɔre noaa aduan maa wɔn.=j wWɔkɔtoo sɛ atiridii abɔ Simon asebea ma ɔda hɔ.Ni Wofi asɔredan no mu no, ɔne n’asuafo no kɔɔ Simon ne Andrea fi.Lh Saa anwonwade a ɔyɛɛ yi ho asɛm trɛw faa Galileaman mu nyinaa. g Nnipa no nyinaa ho dwiriw wɔn ma wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Nkyerɛkyerɛ foforo bɛn ni? Ahonhommɔne mpo tie ne nne!”Rf Honhommɔne no wosow saa ɔbarima no ma ɔteɛteɛɛm dennen na etu kɔe.Le Yesu teɛteɛɛ honhommɔne no se, “Mua w’ano! Fi ne mu kɔ!”d  “Dɛn na wo Nasaretni Yesu wɔ ne yɛn yɛ? Woaba sɛ worebɛsɛe yɛn anaa? Minim wo sɛ wone Onyankopɔn Ba Kronkron no!”lc SAmonom hɔ ara, ɔbarima bi a honhommɔne bi hyɛ ne mu de nteɛteɛm puee wɔ Asɔredan mu hɔ se,b Nnipa no tee asɛm no no, wɔn ho dwiriw wɔn, efisɛ, ɔkasae te sɛ obi a ɔwɔ tumi, na mmom wankasa sɛ mmara no akyerɛkyerɛfo no.ka QYesu ne n’akyidifo yi beduu Kapernaum. Na Homeda dui no, ɔkɔɔ asɔredan mu kɔkaa Asɛmpa no.`  Ɔfrɛɛ wɔn nso sɛ wommedi n’akyi. Ntɛm ara, wogyaw wɔn agya Sebedeo ne n’apaafo hɔ wɔ ɔkorow no mu bedii n’akyi._ )Ɔkɔɔ n’anim kakra no, ohuu Sebedeo mma baanu a, wɔfrɛ ɔbaako Yohane, ɛnna ɔbaako nso Yakobo, sɛ wɔte ɔkorow mu renwene wɔn asau.>^ yƐhɔ ara, wogyaw wɔn asau no guu hɔ bedii n’akyi.Q] Yesu frɛɛ wɔn se, “Mummedi m’akyi! Na mɛma mo ayɛ nnipayifo.”Z\ /Da bi a Yesu nam Galilea mpoano no, ohuu Simon ne ne nua Andrea sɛ wɔregu asau.s[ aƆkae se, “Bere no awie du! Onyankopɔn Ahenni no abɛn. Monsakra mo adwene na munnye Asɛmpa no nni!”[Z 1Ɔhene Herode kyeree Yohane akyi no, Yesu kɔɔ Galilea kɔkaa Asɛmpa no wɔ hɔ.Y  Ɔtenaa hɔ adaduanan a, na obiara nka ne ho ka wuram mmoa nko ara. Ɛhɔ na ɔbonsam sɔɔ no hwɛe. Akyiri yi, abɔfo ba bɛsom no.9X o Ɛhɔ ara, Honhom Kronkron de Yesu kɔɔ sare so.GW   ɛnne bi fi soro kae se, “Wone me dɔ Ba a wosɔ m’ani.” V  Yesu fi nsu no mu sii koko so ara pɛ, ohui sɛ ɔsoro abue na Honhom Kronkron resian sɛ aborɔnoma aba ne so. Saa bere no ara mu,lU S Da bi, Yesu fii Nasaret a ɛwɔ Galileaman mu bae maa Yohane bɔɔ no asu wɔ asubɔnten Yordan mu.mT UMe de, mede nsu na ɛbɔ mo asu, na ɔno de, ɔde Onyankopɔn Honhom Kronkron na ɛbɛbɔ mo asu!”S {Ne nkyerɛkyerɛ no mu, ɔkae se, “Ɛrenkyɛ koraa, obi bɛba a ɔwɔ tumi sen me a, ne mpaboa mpo ɛnsɛ sɛ mikita.xR kNa Yohane hyɛ atade a wɔde aboa nhoma na apam a aboa nhoma abɔso nso bɔ mu. N’aduan yɛ mmoadabi ne ɛwo.Q )Nnipa fifi Yerusalem ne Yudea nkurow so kohuu Yohane, tiee no. Na wɔkaa wɔn bɔne kyerɛɛ no no, ɔbɔɔ wɔn asu wɔ asubɔnten Yordan mu.PP Saa ɔbɔfo no, ɔne Yohane Osuboni. Ɔtenaa sare so, na ɔkyerɛkyerɛɛ wɔn se, wonnu wɔn ho wɔ wɔn bɔne ho, na wɔmma wɔmmɔ wɔn asu sɛnea ɛbɛyɛ a Onyankopɔn de wɔn bɔne befiri wɔn.O Saa ɔbɔfo yi bɛtena sare so, na wateɛm se, “Munsiesie Awurade akwan. Obiara nsiesie ne ho mfa ntwɛn Awurade ba no.”N /Odiyifo Yesaia nhoma no mu no, Onyankopɔn kae se, ɔbɛsoma ne Ba aba asase so. Nanso ɔbɔfo bi bedi n’anim a, ɔno na obesiesie kwan ama no.EM Asɛmpa a ɛfa Yesu Kristo, Onyankopɔn Ba no ho mfitiase ni:Lna monkyerɛkyerɛ wɔn se, wonni nea mahyɛ mo no nyinaa so. Na me ne mo wɔ hɔ nna nyinaa de bɛkɔ akosi wiase awiei.”uKcEnti monkɔ nkɔyɛ amanaman nyinaa m’asuafo. Mommɔ wɔn asu nhyɛ Agya, Ɔba ne Honhom Kronkron din mu,\J1Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Wɔde ɔsoro ne asase so tumi nyinaa ama me.]I3Ɛhɔ na wohuu no, kotow, sɔree no. Nan so, na wɔn mu bi nnye nni sɛ ɛyɛ Yesu.aH;Afei, asuafo dubaako no siim kɔɔ Galilea bepɔw a Yesu kae se wobehu no wɔ so no so.(GIEyi nti, awɛmfo no gyee sika no kɔyɛɛ sɛnea wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔnyɛ no. Asɛm a wɔkae no trɛw faa Yudafo no mu nyinaa na wogye di de besi nnɛ.FWɔhyɛɛ awɛmfo no bɔ sɛ, “Sɛ ɛba sɛ amrado te ɛho asɛm a, yɛbɛkyerɛkyerɛ no mu sɛnea ɛbɛyɛ a, ɔrenyɛ mo hwee.”cE? se, “Monka se, ‘Anadwo a yɛdae no, na n’asuafo no ba bewiaa amu no de kɔe.’ “kDO Yudafo mpanyin no nyinaa hyiae, na wosii no gyinae sɛ, wɔbɛma awɛmfo no sika aka akyerɛ wɔnC# Bere a mmea no rekɔ kurow no mu no, awɛmfo a wɔwɛn ɛda no mu bi kɔɔ asɔfo mpanyin no nkyɛn kɔkaa nea asi no nyinaa kyerɛɛ wɔn.B Afei, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Munnsuro! Monkɔ nkɔka nkyerɛ me nuanom no se, wɔnkɔ Galilea nkohyia me wɔ hɔ.”}As Wɔrekɔ no, prɛko pɛ, Yesu begyinaa wɔn anim. Okyiaa wɔn se, “Asomdwoe nka mo.” Wobuu no nkotodwe, som no. @Mmea no de hu ne anigye a adi afra tutuu mmirika fii ɛda no so sɛ, wɔrekɔhwehwɛ asuafo no aka ɔbɔfo no nkra no akyerɛ wɔn.0?YAfei monkɔ ntɛm nkɔka nkyerɛ n’asuafo no se, ‘Wasɔre afi awufo mu, na ɔredi mo anim kan akɔ Galilea akohyia mo wɔ hɔ.’ Eyi ne nkra a mewɔ de ma mo.”Z>-nanso, onni ha. Wasɔre kɔ sɛnea ɔkae no. Mommra mmɛhwɛ nea na ɔda hɔ no.q=[Ɔbɔfo no ka kyerɛɛ mmea no se, “Munnsuro! Minim sɛ, morehwehwɛ Yesu a wɔbɔɔ no asɛnnuam no,Z<-Awɛmfo no huu no no, ehu maa wɔn ho popoe, na wɔhwehwee ase, danee sɛ awufo.L;N’anim hyerɛn te sɛ kanea na n’atade yɛ fitaa te sɛ nwera.z:mAmonom, asase wosowee dennen; na Awurade bɔfo sian fi soro bae, bepirew ɔbo no fii ɛda no ano, na ɔtenaa so._9 9Homeda a ɛyɛ Kwasida ahemadakye, Maria Magdalene ne Maria baako no kɔɔ ɛda no so.}8sBEnti, wɔkɔtaree ɔboda no ano, maa awɛmfo kɔwɛnee sɛnea ɛbɛyɛ a, obiara rentumi nkowura hɔ nkowia amu no.M7APilato ka kyerɛɛ wɔn se, “Mowɔ awɛmfo. Momma wɔnkɔwɛn.”p6Y@Eyi nti ma yɛn kwan na yɛnkɔtare ɔda no ano nkosi nnansa sɛnea ɛbɛyɛ a n’asuafo no rentwa wɔn ho nkowia amu no mmɔ no dawuru se wasɔre afi awufo mu. Na sɛ ɛkɔba saa de a, anka akyiri yi nnaadaa bɛsen kan de no.”s5_?kɔka kyerɛɛ no se, “Owura, ɔtorofo no kae bere bi se, ‘Nnansa akyi no, mɛsan aba nkwa mu bio.’z4m>Ade kyee a ɛyɛ da a edi Twam Afahyɛ no ahosieisie akyi no, asɔfo mpanyin ne Farisifo no kɔɔ Pilato nkyɛn,W3'=Maria Magdalene ne Maria baako no de, na wɔte nkyɛn baabi rewɛn ɔboda no.2weewddKdccUb[aaY``Q__^]]]V\\[ZZYY`XXXWpVUU`UTTSRRbR%QQZPPcOO+NNPMLLmL"KJJ%IHHGGGcFFEE3DDCCuBBHAA2@??b?/>>==n<<<;;::U9988=777=666-55$4Q3322n11p00/..c--y,,1+`+ *+)m((W('&&-%%2$$3##E"!!z )F}t5l6@cxt S%!A   n - 6 om}.s/_ Sɛ anuanom baason yi ne ɔbea no sɔre fi awufo mu a, wɔrenware; wɔbɛyɛ sɛ abɔfo a wɔwɔ soro no.r.] Yesu buaa wɔn se, “Mo mfomso a moyɛ no fi onim a munnim Kyerɛwsɛm no, ne Onyankopɔn tumi a ɔwɔ.w-g “Nea yɛpɛ sɛ yehu ne sɛ, owusɔre no mu, sɛ wonya sɔre a, wɔn mu hena na ɔbea no bɛyɛ ne yere?”W,' Eyi kɔɔ so kosii sɛ anuanom yi nyinaa waree ɔbea no, na ɔbea no nso wui."+= Na nea ɔto so abien no nso waree okunafo no, na ɔno nso ankyɛ na owui a ɔne no anwo. Na nea ɔto so abiɛsa no nso waree no a, ɔne no anwo na owui.Z*- Anuanom baason bi tenaa ase. Nea odi kan no waree yere, na ɔne no anwo na owui.)5 “Kyerɛkyerɛfo, Mose yɛɛ mmara maa yɛn se, sɛ ɔbarima bi anwo na owu a, ne nuabarima mfa ne yere no kunabea na ɔne no nwo mma mma owufo no.T(! Afei Sadukifo a wɔka se owusɔre nni hɔ no, baa ne nkyɛn bebisaa no se,' Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛnne momfa ne de mma no, na momfa Onyankopɔn de mma Oyankopɔn!” Ne mmuae no maa wɔn ho dwiriw wɔn.x&i Wɔde maa no no, obisaa wɔn se, “Hena mfonini ne nkyerɛw na ɛwɔ so?” Wobuae se, “Ɔhempɔn no de.”r%] Yesu huu wɔn adwemmɔne no kae se, “Momfa sika a wɔde yi tow no bi nkyerɛ me, na mɛma mo mmuae.”~$u Wobisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo, yenim sɛ woyɛ ɔnokwafo a, wotaa ka nokware. Nea onipa ka no ntumi nnan w’adwene. Afei wokyerɛkyerɛ nnipa Onyankopɔn akwan. Yɛpɛ sɛ yebisa wo se, eye sɛ woyi tow ma Roma Hempɔn Kaesare anaa enye?”#y Wɔsomaa Farisifo ne Herodefo bi baa Yesu nkyɛn sɛ wɔne no mmɛkasa, na wɔnam n’anom asɛm so anya no akyere no.q"[ Na esiane saa bɛ a obui no nti, Yudafo mpanyin no pɛe sɛ wɔkyere no, efisɛ, wohui sɛ wɔn ho asɛm na ɔreka no a ɛkyerɛ sɛ, wɔne saa akuafo atirimɔdenfo no. Nanso na wosuro dɔm no. Eyi ma wogyaa no, na wɔfii hɔ kɔe.K! Awurade na ɔmaa eyi bae, na ɛyɛ nwonwa wɔ yɛn ani so.’ “m S Monkan eyi wɔ Kyerɛwsɛm no mu pɛn sɛ: ‘Ɔbo a adansifo apo no, ɛno ara na abɛyɛ tweatibo. “Mugye di sɛ, sɛ afuw wura no ba a dɛn na ɔbɛyɛ akuafo no? Ɔbɛba abekum wɔn, na ɔde afuw no ama nnipa foforo.>w Wɔkyeree no, kum no, twee no kɔtow no kyenee baabi. “Nanso, bere a akuafo no huu no sɛ ɔreba no, wɔkae se, ‘Ɔdedifo no na ɔreba no. Momma yenkum no, na agyapade no ayɛ yɛn de!’  Nanso, na aka ɔbaako a ɔyɛ ne ba a ɔdɔ no. Ɔsomaa ɔno nso kɔɔ wɔn nkyɛn susuwii sɛ, wɔbɛfɛre no de nidi ama no.zm Onipa a ɔsomaa no bio no de, wokum no. Afoforo a akyiri yi wɔkɔe no nso, wɔhwee ebinom, na wokum ebinom nso.zm “Okuafo no san somaa onipa foforo kɔɔ wɔn nkyɛn, na ɔno nso, wɔboroo no pirapiraa no sen nea odi kan no.@{ Nanso, akuafo no boroo no, ma ɔde ne nsa pan san kɔe.pY Eduu bere a mmɛ no beree a ɛsɛ sɛ wonu no, ɔsomaa ne ho nnipa bi sɛ ɔnkogye ne kyɛfa mmrɛ no.\ 3 Yesu nam mmebu so kyerɛɛ nnipa no se: “Da bi, okuafo bi yɛɛ mmɛfuw, gyee ban faa ho, na otuu amoa bi a wokyi ngo wɔ mu, na osii dan maa nea ɔwɛn afuw no. Afei, ɔde afuw no gyaw akuafo bi na otuu kwan.ta !Ɛhɔ ara na Yesu nso ka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ munnim de a, me nso meremma mo asɛmmisa no ho mmuae!”   Na sɛ yɛka se ɛnyɛ Onyankopɔn na ɔsomaa no nso a, dɔm no bɛhaw yɛn. Efisɛ, wɔn nyinaa nim sɛ Yohane yɛ odiyifo.” Wodwinnwen ho kae se, “Sɛ yɛka se, Onyankopɔn na ɔsomaa no a, wobebisa yɛn nea enti a yɛannye nea Yohane kae no anni.O Onyankopɔn na ɔsomaa Yohane Osuboni anaa ɛnyɛ ɔno? Mummua me!”N Yesu nso buaa wɔn se, “Merebebisa mo asɛm baako bi na mummua me!:o “Tumi bɛn na wugyinaa so pamoo aguadifo no?”wg Wɔbaa Yerusalem bio. Wɔkɔɔ asɔrefi hɔ no, asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin baa ne nkyɛn bebisaa no se,gG Na sɛ moamfa bɔne ankyɛ a, saa ara na mo Agya a ɔwɔ soro no nso remfa mo bɔne nkyɛ mo.7 Na sɛ morebɔ mpae a, nea edi kan no, sɛ wowɔ obi ho asɛm a, fa kyɛ no sɛnea ɛbɛyɛ a w’agya a ɔwɔ soro no nso de wo bɔne bɛkyɛ wo.”^ 5 Muntie nea mereka yi. Biribiara a mode gyidi bebisa wɔ mpaebɔ mu no, mo nsa bɛka.  anka mubetumi aka akyerɛ Ngo Bepɔw yi se, ‘Tutu kogu po mu,’ na ebetutu akogu mu nso. Munnye nni; mommma mo gyidi nnhinhim.Y + Yesu nso ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Sɛ mowɔ gyidi wɔ Onyankopɔn mu a,} s Petro kaee nea Yesu ka de domee dua no no, ɔteɛɛm se, “Hwɛ, Kyerɛkyerɛfo! Akutu dua a wodomee no no awu!”Z - Anɔpa a asuafo no retwam wɔ akutu dua a Yesu domee no no ho no, wohui sɛ awu.F Sɛnea na wɔtaa yɛ no, anwummere no ara wofii kurow no mu.   Asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyimfo tee nea Yesu ayɛ no, wɔbɔɔ ne ho pɔw pɛɛ ɔkwan a wɔbɛfa so ayi no afi hɔ. Asɛm a na ɛhaw wɔn ne sɛ, sɛ wɔanhwɛ no yiye nso a, ɛde basabasa bɛba, efisɛ, na nnipa bebree agye Yesu nkyerɛkyerɛ no atom./ Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Kyerɛwsɛm no ka se, ‘M’asɔrefi yɛ beae a wɔbɔ mpae wɔ hɔ’ nanso mo de, mode hɔ ayɛ akorɔmfo atenae.”3a siw kwan sɛ obiara mmedi gua wɔ hɔ bio.E Yesu san baa Yerusalem no ɔkɔɔ asɔrefi hɔ. Oduu hɔ no, ɔpamoo aguadifo a wɔwɔ hɔ no nyinaa, kaa sikasesafo apon nyinaa guu fam, bubuu pata a wɔtɔn mmorɔnoma wɔ mu no nyinaa,nU Nanso, Yesu domee akutu dua no se, “Efi nnɛ, worensow aba bio!” Asuafo no tee asɛm a ɔkae no.gG Wɔkɔe kakra no, ohui sɛ akutu dua bi si hɔ a ayɛ kusuu. Ɔkɔɔ hɔ kɔhwɛe sɛ akutu no bi wɔ so anaa. Nanso oduu hɔ no, ohui sɛ ahaban nko ara na ɛwɔ so. Saa bere no nso, na ɛnyɛ bere a ɛsɛ sɛ akutu sow.A} Ade kyee anɔpa a wɔrefi Betania hɔ no, ɔkɔm dee no.5c Yesu koduu Yerusalem no, ɔkɔɔ asɔredan no mu. Ɔhwɛɛ biribiara a ɛwɔ hɔ dinn ansa na ɔrefi hɔ, efisɛ, na onwini redwo enti ɔne asuafo dumien no kɔɔ Betania.b= Anuonyam nka Onyankopɔn sɛ yɛn agya Dawid ahenni reba. Hosiana wɔ sorosoro nohɔ!”~~u Na Yesu di nnipakuw no mfinimfini a wɔn nyinaa reteɛteɛm se, “Hosiana! Nhyira ne nea ɔnam Awurade din mu reba!}' Nnipakuw a wɔwɔ hɔ no bi de wɔn ntama sesɛw ɔkwan a ɔde aboa no nam so no so. Ebinom nso pempan nnubaa de sesɛw ɔkwan no mu saa ara.k|O Wɔde afurum ba no brɛɛ Yesu, maa asuafo no de wɔn ntama guu aboa no so, maa Yesu tenaa no so.S{ Wɔkaa nea Yesu ka kyerɛɛ wɔn no kyerɛɛ nnipa no ma wɔtee wɔn ase.pzY Wogu so resan no no, nnipa bi a wogyina nkyɛn bisaa wɔn se, “Adɛn nti na moresan afurum ba no?”Zy- Asuafo baanu no siim. Wokohui sɛ aboa no sa ofi bi aboboano. Enti, wɔsanee no.x} Na sɛ obi bisa mo se dɛn na moreyɛ a, monka no tiaa se, ‘Ne ho hia Awurade, na ɔbɛsan de no aba mprempren ara.”3w_ Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monkɔ akuraa a ɛwɔ hɔ no ase. Sɛ mudu hɔ a, mubehu sɛ wɔasa afurum ba bi a wɔntenaa ne so da hama. Monsan no, na momfa no mmrɛ me.*v O Yesu ne n’asuafo no rebɛn Betfage ne Betania a ɛwɔ Yerusalem nkwantia no, wobeduu Ngo Bepɔw no so maa Yesu somaa n’asuafo no mu baanu, dii wɔn anim kan.xui 4Yesu ka kyerɛɛ no se, “Kɔ, na wo gyidi agye wo.” Na ntɛm ara onifuraefo no huu ade, na odii Yesu akyi.t 3Yesu bisaa no se, “Dɛn na wopɛ sɛ meyɛ mema wo?” Onifuraefo no buae se, “Kyerɛkyerɛfo, mepɛ sɛ mihu ade!”:so 2Bartimeo tow ne ntama gui, sɔre baa Yesu nkyɛn.)rK 1Bere a Yesu tee ne nne no, ogyina kae se, “Momfrɛ no mma me.” Wɔfrɛɛ onifuraefo no ka kyerɛɛ no se, “Ma wo bo ntɔ wo yam, sɔre na ɔrefrɛ wo!”q{ 0Nnipa no bi teɛteɛɛ no se, “Mua w’ano!” Nanso ɔkɔɔ so teɛteɛɛm dennen se, “Dawid ba, hu me mmɔbɔ!”pw /Bere a Bartimeo tee sɛ Yesu Nasaretni na ɔretwam no, ofitii ase teɛteɛɛm se, “Dawid Ba Yesu, hu me mmɔbɔ!”@oy .Yesu ne n’asuafo no beduu Yeriko. Wɔrefi kurow no mu no, nnipakuw tu dii wɔn akyi. Saa bere a Yesu retwam no, na Timoteo ba Bartimeo, onifuraefo no, te kwankyɛn, resrɛsrɛ ade. n  -Me a meyɛ Onipa Ba no, mamma sɛ wɔnsom me na mmom, mebae sɛ merebɛboa afoforo, na mede me kra ayɛ mpata ama nnipa pii.”^m5 ,Na obiara a ɔpɛ sɛ ɔyɛ ne nuanom so panyin no ɛsɛ sɛ ɔyɛ wɔn nyinaa akoa.rl] +nanso mo de, ɛnte saa wɔ mo ho. Obiara a ɔpɛ sɛ ɔyɛ kɛse wɔ mo mu no, ɛsɛ sɛ ɔyɛ mo somfo.k *Enti, Yesu frɛɛ wɔn ka kyerɛɛ wɔn se, “Munim sɛ ahene ne atumfo a wɔwɔ wiase no di wɔn a wɔhyɛ wɔn ase no so,Nj )Asuafo a aka no tee nea Yakobo ne Yohane kobisae no, anyɛ wɔn dɛ.&iE (nanso minni tumi sɛ miyi wɔn a wɔbɛtena me nifa anaa me benkum so no. Onyankopɔn nko ara na ɔde saa afa no bɛma wɔn a wɔasiesie hɔ ama wɔn no.”h' 'Wɔka kyerɛɛ no se, “Yebetumi!” Na Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mubetumi anom me kuruwa ano, na wɔde asubɔ a wɔde bɔ me no abɔ mo;Ng &Nanso, Yesu maa wɔn mmuae se, “Munnim nea mubisa no! Mubetumi anom awerɛhow kuruwa nwenenwene a ɛsɛ sɛ menom ano no ano anaa? Anaasɛ, mubetumi ama wɔde amanehunu asubɔ no abɔ mo asu?”vfe %Wobuae se, “Ma yɛn mu baako ntena wo nifa so, na ɔbaako nso ntena wo benkum so wɔ w’ahenni mu hɔ!”Ae} $Yesu bisaa wɔn se, “Dɛn na mopɛ sɛ meyɛ ma mo.”d #Afei Sebedeo mma Yakobo ne Yohane baa Yesu nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo, yɛpɛ sɛ woyɛ yɛn adɔe bi.”c "Wobedi me ho fɛw, na wɔatetew ntasu agu me so, na wɔde mpire atwa me mmaa, na wɔakum me; na nnansa so no, masɔre bio.”:bm !Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ yedu hɔ a, wobeyi me, Onipa Ba, no ama asɔfo mpanyin ne mmara no akyerɛkyerɛfo, na wɔabu me kumfɔ, na wɔde me ahyɛ Roma aban nsa, akum me.qa[ Afei, wosiim sɛ wɔrekɔ Yerusalem a na Yesu di wɔn kan; na bere a asuafo no di n’akyi no, ehu ne suro kaa wɔn. Yesu twee wɔn gyinaa nkyɛn, na ɔsan kaa nneɛma a, sɛ wodu Yerusalem a, ɛbɛba ne so no nyinaa kyerɛɛ wɔn.=`u Na adikanfo pii bedi akyi, na akyikafo abedi kan.”M_ na ɔrennya ofi, nuabarimanom, nuabeanom, ɛnanom, mma ne nsase mmɔho ɔha a ɔtaa nso ka ho! “Eyinom nyinaa bɛyɛ ne de wɔ asase yi so, na wiase a ɛreba no mu de, obenya nkwa a enni awiei.4^a Yesu nso buaa no se, “Merema mo ate ase sɛ, obi nni hɔ a, me nti wagyaw ofi, nuabarimanom, nuabeanom, ɛna, agya ne mma anaasɛ agyapade a ɔbɛkɔ akɔka Asɛmpa no, ] Afei, Petro fitii ase kenkan nneɛma a ɔne asuafo no agyaw abedi Yesu akyi no. Ɔkae se, “Yɛagyaw biribiara abedi w’akyi.”\w Yesu hwɛɛ wɔn dinn kae se, “Onipa fam de, eyi rentumi mma mu, na Onyankopɔn fam de, biribiara betumi aba mu.”e[C Asuafo no ho dwiriw wɔn mmoro so na wobisaa no se, “Ɛnne na hena na wobegye no nkwa?”lZQ Na ɛyɛ mmerɛw sɛ nantwi bɛfa paane tokuru me sen sɛ osikani bɛkɔ Onyankopɔn Ahenni mu.”-YS Asɛm a Yesu kae no maa asuafo no ho dwiriw wɔn. Yesu san kaa bio se, “Mma, sɛ moahu den a ɛyɛ ma wɔn a wɔwɔ ahonyade sɛ wɔbɛkɔ Onyankopɔn Ahenni mu?X% Ɔrekɔ no, Yesu hwɛɛ no, na ɔdanee ne ho ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Ɛyɛ den ma osikani sɛ ɔbɛkɔ Onyankopɔn Ahenni no mu!”tWa Aberante no tee saa asɛm yi no, n’anim sesae, na ɔde awerɛhow kɔe, efisɛ, na ɔwɔ ahonyade bebree.XV) Yesu hwɛɛ aberante yi dinn nyaa ɔdɔ bi maa no. Ɔka kyerɛɛ no se, “Aka wo ade baako. Kɔ na kɔtɔn biribiara a wowɔ, na fa sika no ma ahiafo, na wubenya agyapade wɔ soro, na bra bedi m’akyi.”kUO Aberante no ka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo, eyinom nyinaa mifi me mmofraase na midii so.” T Ɛfa w’asemmisa no ho nso, wunim mmaransɛm no: Nni awu, nsɛe aware, mmɔ korɔn, nni atoro, nsisi, di w’agya ne wo na ni.”oSW Yesu bisaa no se, “Adɛn na wofrɛ me onipa pa? Obiara nyɛ onipa pa gye ɔbaako; ɔne Onyankopɔn.;Ro Na osiim sɛ ɔrekɔ baabi foforo no, ɔbarima bi tutuu mmirika baa ne nkyɛn bebuu no nkotodwe, bisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo pa, dɛn na menyɛ na manya nkwa a enni awiei?”BQ Na ɔyɛɛ wɔn atuu, de ne nsa guu wɔn so, hyiraa wɔn.jPM Mereka akyerɛ mo se, obiara a ɔrennye Onyankopɔn Ahenni no sɛ abofra no, rentumi nkɔ mu.”OO Yesu huu nea n’asuafo no ayɛ no, anyɛ no dɛ ma ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Momma mmofra no kwan na wɔmmra me nkyɛn, na munnsiw wɔn kwan, na eyinom sɛɛ na Onyankopɔn Ahenni no yɛ wɔn dea.$NA Da bi, awofo bi de mmofra nkumaa brɛɛ Yesu sɛ onhyira wɔn, nanso n’asuafo no pampam wɔn a wɔde mmofra no bae no, ka kyerɛɛ wɔn se, wɔnnhaw no.^M5 Na sɛ ɔyere gyaa ne kunu aware, na ɔsan ware a, ɔno nso abɔ aguaman saa ara.”^L5 Obuaa wɔn se, “Sɛ obi gyaa ne yere na ɔsan ware obi foforo a, na wabɔ aguaman.bK= Akyiri yi a ɔne n’asuafo no wɔ fie no, asuafo no bisaa no saa asɛm koro no ara bio.GJ Na nea Onyankopɔn aka abom no, ɛnsɛ sɛ onipa tetew mu.”NI na ɔde ne ho akɔbata ne yere ho, na wɔn baanu no ayɛ honam koro.6Hg Eyi nti na ɔbarima begyaw n’agya ne ne na,sG_ Nanso, eyi mfi Onyankopɔn. Efi adebɔ mfitiase na Onyankopɔn bɔɔ ɔbarima ne ɔbea kaa wɔn bɔɔ mu.F) Yesu bisaa wɔn se, “Adɛn nti na ɔkaa saa? Merebɛkyerɛ mo nea enti a ɔkaa saa. Esiane mo koma a apirim no nti na ɔkaa saa kyerɛɛ mo.5Ec Wobuae se, “Mose kae se eye sɛ wogyae aware. N’asɛm a ɔkae ne sɛ, sɛ ɔbarima bi pɛ sɛ ogyaa ne yere aware a, ɔnkyerɛw awaregyae krataa mfa mma ne yere no.”ID  Yesu nso bisaa wɔn se, “Dɛn na Mose ka faa awaregyae ho?”tCa Farisifo bi baa ne nkyɛn bebisaa no se, “Wopene awaregyae so anaa?” Wobisaa no eyi de sɔɔ no hwɛe.B 1 Afei, Yesu fii Galilea twa baa Yudea fam nohɔ wɔ asubɔnten Yordan agya. Na sɛnea ɛtaa ba no, nnipakuw baa ne nkyɛn ma ɔkyerɛkyerɛɛ wɔn.*AM 2“Nkyene yɛ dɛ. Nanso, sɛ nkyene yera ne dɛ a, ɛho nni mfaso; wonte ne dɛ wɔ biribiara mu. Enti monnyera mo dɛ! Mo ne mo ho mo ho ntena asomdwoe mu.”2@_ 1Na wɔde ogya bɛhyɛ wɔn nyinaa nkyene.6?g 0a ennum da na ɛhɔ asonson nso nwu da no mu.,>Q /“Na sɛ w’ani ma woyɛ bɔne a, tu na tow kyene. Eye ma wo sɛ wode ani baako bɛkɔ Onyankopɔn Ahenni mu sen sɛ wowɔ ani abien na wɔde wo bɛto ogyatanaa=/ .a ennum da no mu. < -Na sɛ wo nan ma woyɛ bɔne a, twa na tow kyene. Eye ma wo sɛ wode nansin bɛkɔ nkwa mu sen sɛ, wode nan abien bɛkɔ ogyatanaa;/ ,a ennum da no mu. : +“Sɛ wo nsa ma woyɛ bɔne a, twa na tow kyene. Eye ma wo sɛ wode dɛm bɛkɔ nkwa mu sen sɛ wɔde wo nipadua bɛto ogyatanaa93 *Enti, sɛ obi to mmofra nketewa a wogye me di yi mu bi hintidua a, eye ma no sɛ anka wɔde ɔbo duruduru bɛsɛn ne kɔn mu, atow no akyene po mu.q8[ )Obiara a esiane sɛ, moyɛ Kristo de no nti, ɔbɛma mo nsu kuruwa ma anom no, n’akatua remmɔ no da.07[ (Na obiara a ontia yɛn no wɔ yɛn afa.{6o 'Yesu kae se, “Munnsiw no kwan. Efisɛ, obiara nni hɔ a ɔreyɛ anwowade wɔ me din mu na obetwa ne ho atia me.E5 &Yohane a ɔyɛ asuafo no mu baako no ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, yehuu ɔbarima bi a ɔde wo din retu ahonhommɔne; enti yɛka kyerɛɛ no se onnyae, efisɛ, ɔnka yɛn ho.”4 %“Mo mu biara a me nti obegye abofra ketewa sɛ oyi no, agye me, na nea obegye me no nso agye m’agya a ɔsomaa me no!”d3A $Afei, ɔde abofra ketewa bi begyinaa wɔn mfinimfini. Ɔde abofra no kyerɛɛ wɔn kae se,+2O #Ɔtenaa ase, frɛɛ wɔn baa ne nkyɛn, ka kyerɛɛ wɔn se, “Obiara a ɔpɛ sɛ ɔyɛ ɔpanyin wɔ mo mu no, ɛsɛ sɛ ɔyɛ abofra anaa ɔsomfo wɔ mo mu!”[1/ "Asuafo no antumi ammua efisɛ, na wɔredwinnwen nea ɔbɛyɛ wɔn mu kɛse no ho.K0 !Yesu ne n’asuafo no baa Kapernaum. Bere a woduu ofi a wɔbɛtena mu no mu na wɔregye wɔn ahome no, Yesu bisaa n’asuafo no se, “Yɛreba no, dɛn akyinnye na na moregye wɔ kwan so no?”S/ Asuafo no ante asɛm a ɔkae yi ase, nanso na wosuro sɛ wobebisa no ase.>.u Na ɔpɛ sɛ onya bere ma n’asuafo no de kyerɛkyerɛ wɔn. Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Wobeyi me a meyɛ Onipa Ba no ama, na wɔakum me, na nnansa so, mɛsɔre aba nkwa mu bio.”P- Yesu fii hɔ no, ɔfaa Galilea, efisɛ, na ɔmpɛ sɛ nnipa te ne nka.P, Yesu buaa wɔn se, “Mpaebɔ ho hia wɔ ɔyare a ɛte sɛɛ sa mu.” + Eyi akyi a Yesu ne n’asuafo no nko ara wɔ fie no, wobisaa no se, “Adɛn nti na yɛn de yɛantumi antu saa honhommɔne no?”Q* Nanso, Yesu soo ne nsa, pagyaw no ma ogyinaa ne nan so a ne ho atɔ no.)# Afei, ɔyare no bae denneenen ansa na ɛrefi ne mu, enti ɛmaa abarimaa no yɛɛ sɛ owufo. Enti, nnipakuw no kasae huhuhuhu se “wawu.”0(Y Yesu hui sɛ nnipa no dɔ ara na wɔredɔɔso no, ɔteɛɛ honhommɔne no se, “Honhommɔne sotifo ne mumu, mehyɛ wo sɛ, fi abofra yi mu fi. Nkɔhyɛ ne mu bio!”j'M Abarimaa no agya buae se, “Mewɔ gyidi no nanso esua, enti boa me, na hyɛ me gyidi mu den!”t&a Yesu bisaa no se, “Adɛn nti na woka se, sɛ metumi a? Obiara a ɔwɔ gyidi no betumi ayɛ biribiara.”-%S na ɛtɔ da bi koraa a, ɔyare no tumi twa no hwe ogya anaa nsu mu, pɛ sɛ ekum no. Enti sɛ wubetumi asa no yare de a, hu yɛn mmɔbɔ, na sa no yare ma yɛn.” $  Yesu bisaa abrimaa no agya se, “Nna ahe ni a ɔyare yi baa ne so?” Abarimaa no agya buaa Yesu se, “Efi ne mmofraase pɛɛ;#/ Wɔde abarimaa no brɛɛ Yesu. Bere a wɔde no duu Yesu anim pɛ no, ɔyare no bae denneenen, twaa no hwee fam, ma ɔperee a n’ano retwa ahuru.") Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “O, mo a mo gyidi sua, me ne mo ntena nkosi da bɛn ansa na mo gyidi atim? Momfa abarimaa no mmrɛ me.”Q! Sɛ honhommɔne no ka ne ho wɔ ne mu a, etwa no hwe fam, ma n’ano twa ahuru, ma ɔtwɛre ne se, ma osinsen. Ɛno nti, mesrɛɛ w’asuafo no sɛ wontu honhommɔne no mfi ne mu, nanso wɔantumi.”   Nnipa no mu baako kae se, “Kyerɛkyerɛfo, mede me ba aba ha sɛ sa no yare. Honhommɔne bi a ɛwɔ ne so nti, ontumi nkasa.H  Yesu bisaa wɔn se, “Akyinnye a na moregye no fa dɛn ho?”eC Bere a Yesu reba nnipakuw no nkyɛn no, wɔde ahodwiriw hwɛɛ no, tuu mmirika, kohyiaa no.+O Bere a wosian beduu bepɔw no ase hɔ no, wohui sɛ nnipakuw atwa asuafo baakron a wɔaka no ho ahyia, na wɔne Yudafo mpanyin no regye wɔn ho wɔn ho akyinnye.H  Na mpo, Elia aba dedaw! Na wɔne no anni no yiye sɛnea adiyifo no hyɛɛ ho nkɔm no. Afei, Yesu bisaa wɔn nkɔm a adiyifo no hyɛe se, Onipa Ba no behu amane, na wɔabu no animtia no ase.T! Yesu gye too mu sɛ, ɛsɛ sɛ Elia di kan ba bɛtoto nneɛma nyinaa yiye.y Afei, n’asuafo no bisaa no nea enti a daa Yudafo mpanyin no ka se, ɛsɛ sɛ Elia san ba ansa na Onipa Ba no aba no.(I Asuafo no anka ankyerɛ obiara, na mmom, ɛyɛ a, na wɔtaa bisabisa wɔn ho wɔn ho se, n’asɛm a ɔkae se, “Menyan afi awufo mu” no, na ɔkyerɛ dɛn?  Wɔresian afi bepɔw no so no, Yesu bɔɔ wɔn ano se wɔnnka nea wɔahu no nnkyerɛ obiara kosi sɛ, ɔbɛsɔre afi awufo mu.\1 Prɛko pɛ, wɔtotoo wɔn ani no, na Mose ne Elia kɔ, ama aka wɔne Yesu nko ara.! Petro gu so rekasa no, omununkum bɛkataa wɔn so. Ɛnne bi fii omununkum no mu kae se, “Oyi ne me Dɔ Ba a ɔsɔ m’ani. Muntie no.”<s Esiane sɛ na wɔabɔ hu no nti, na ɛma ɔkaa saa.  Petro ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, eye sɛ yɛwɔ ha. Yɛbɛbɔ asese abiɛsa wɔ ha, na mo mu biara anya baako.”:o Afei Elia ne Mose befii hɔ. Na wɔne Yesu kasae!fE N’atade hyerɛn yɛɛ fitafita sen sɛnea obi betumi ahoro saa atade no ama ayɛ fitaa no.2] Nnansia akyi, Yesu faa Petro, Yakobo ne Yohane de wɔn kɔɔ bepɔw tenten bi atifi. Saa bere no, na obiara nni hɔ ka wɔn ho. Amonom hɔ ara, Yesu sakrae anuonyam mu. - Yesu kɔɔ so ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Mo a mugyina ha yi mu bi bɛtena ase akosi sɛ mubehu sɛ, Onyankopɔn Ahenni no reba tumi mu!”=s&Na obiara a saa nna bɔne yi mu n’ani wu me ne me nsɛm ho no, ne ho bɛyɛ, me Onipa Ba, no aniwu bere a me ne m’abɔfo kronkron no bɛsan aba wɔ m’agya anuonyam mu no.”%E%Dɛn na ɛsom bo sen ne kra?V %$“Na sɛ onipa nya wiase nyinaa, na ɔhwere ne kra a, mfaso bɛn na obenya?  #Nea ɔma ne kra som no bo no, ebefi ne nsa. Na wɔn a me ne Asɛmpa no nti, wɔbɛhwere wɔn kra no, wɔn na wobenya asetena pa.a ;"Afei, ɔfrɛɛ n’asuafo no ne nnipakuw no baa ne nkyɛn, ka kyerɛɛ wɔn se wommetie no. Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ obi pɛ sɛ odi m’akyi a, ɛsɛ sɛ ɔpa ne ho akyi, na ɔsoa n’asennua, na odi m’akyi. +!Yesu danee ne ho hwɛɛ n’asuafo no, kaa Petro anim se, “Fi me so, ɔbonsam! W’adwene yɛ nea efi onipa na ɛnyɛ nea efi Onyankopɔn.”  Ɔkaa asɛm no pefee a, wamfa biribiara ansie wɔn. Petro twee no gyinaa nkyɛn bisaa no se, “Adɛn nti na woka asɛm a ɛte sɛɛ?”2]Afei, ofitii ase kaa wɔn amane a obehu ne mpanyimfo ne asɔfo mpanyin ne mmara no akyerɛkyerɛfo no po a wɔbɛpo no, na wɔakum no, na nnansa so wasɔre no ho asɛm.9mƆbɔɔ wɔn kɔkɔ se, wɔnnka nnkyerɛ obiara.eCNa obisaa wɔn se, “Na mo nso muse meyɛ hena?” Petro buaa no se, “Wone Kristo no.” Asuafo no buae se, “Ebinom se wone Yohane Osuboni no, na afoforo nso se woyɛ Elia anaasɛ tete adiyifo no mu bi a wasan aba.”)Yesu ne n’asuafo no fii Galilea kɔɔ Kaesarea ne Filipi nkuraa ase. Wɔnam ɔkwan so rekɔ no, obisaa wɔn se, “Nnipa ka se mene hena?”RYesu ma ɔkɔɔ fie, ka kyerɛɛ no se, ɔnnsan nnkɔ akuraa no ase bio.)KAfei, Yesu de ne nsa kataa n’ani no so bio. Onifuraefo no buee n’ani, na bere a ɔrehwɛ ade haa no, n’ani no yɛɛ yie a, afei de na ohu biribiara kann.Onifuraefo no twitwaa n’ani buae se, “Yiw, mihu nnipa! Nanso minhu wɔn yiye; mihu wɔn sɛ nnua bi na wɔnenam hɔ.”;oYesu soo onifuraefo yi nsa de no kɔɔ akuraa no kurotia. Ɔtew ntasu guu onifuraefo no ani so, de ne nsa kataa n’ani no so. Oyii ne nsa no, obisaa no se, “Wuhu ade anaa?”}sBere a woduu Betsaida no, nnipa bi de onifuraefo bi brɛɛ no, srɛɛ no sɛ ɔmfa ne nsa nka no, na ɔnsa no yare.1~]Obisaa wɔn bio se, “Monte ase ara?”o}W“Na mesan de abodoo ason maa nnipa mpemnan no nso, ahe na ɛkae? Wɔkae se, “Nkɛntɛmma ason.”|“Mo werɛ afi abodoo anum a mibubuu mu maa nnipa mpemnum no? Nnikae nkɛntɛmma ahe na motasee? Wɔkae se, “Dumien.”{{oMowɔ ani nso munhu ade? Mowɔ aso nso momfa nte asɛm? Adɛn na mummue mo asom mfa ntie asɛm? Monkae biribiara?z Yesu huu nea wodwinnwen no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛnyɛ ɛno ho asɛm na mereka! Monte eyi ase anaa? Mo koma da so pirim??ywAsuafo no bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Asɛm a ɔreka yi ase ne dɛn?” Nea wɔn adwene kyerɛɛ wɔn ne sɛ, ebia ɔreka aduan a wɔn werɛ fii sɛ wɔbɛfa akita no ho asɛm.}xsWɔretwa asu no no, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monhwɛ mo ho so yiye wɔ ɔhene Herode ne Farisifo mmɔkaw ho.”wAsuafo no werɛ fii sɛ wɔfa aduan bi kita ansa na wɔakɔ. Aduan a na wokurae wɔ ɔkorow no mu no yɛ abodoo baako pɛ.Kv Ɔsan kɔtenaa ɔkorow no mu, gyaw wɔn, twa kɔɔ asuogya nohɔ.0uY Yesu tee nea wɔkae no, oguu ahome ka kyerɛɛ wɔn se, “Nsɛnkyerɛnne biara nni hɔ a mɛyɛ akyerɛ mo. Mpɛn ahe na mopɛ sɛ meyɛ nsɛnkyerɛnne kyerɛ mo?”vte Farisifo no tee sɛ Yesu aba hɔ no, wɔbaa ne nkyɛn bebisabisaa no nsɛm de sɔɔ no hwɛe. Wɔka kyerɛɛ no se, “Yɛ nsɛnkyerɛnne bi kyerɛ yɛn. Ma nsɛnkyerɛnne bi nna adi wɔ wim nkyerɛ yɛn. ɛno ansa na yebegye wo adi.”Ps Eyi akyi no, ɔne n’asuafo no kɔtenaa ɔkorow mu baa Dalmanuta fam.krO Nnipa a wodii aduan no dodow bɛyɛ mpemnan. Na wɔtasee ase nnikae no, ɛyɛɛ nkɛntɛmma ason.2q_Nnipakuw no didi mee no, ogyaa wɔn kwan.xpiNa wɔwɔ mpataa kakra, wɔ hɔ, enti Yesu hyiraa ɛno nso so, de maa asuafo no se wɔnkyɛ ɛno nso mma wɔn.-oSYesu ka kyerɛɛ nnipakuw no se wɔntenatena ase, wɔ sare no so. Afei, ɔfaa abodoo ason no, na ohyiraa so, bubuu mu de maa n’asuafo no ma wɔkyɛ maa nnipa no.Un#Obisaa wɔn se, “Abodoo ahe na mowɔ?” Wobuaa no se, “Yɛwɔ ason.”lmQN’asuafo no bisaa no se, “Ɛhefa na yebenya aduan ama saa nnipa dodow yi wɔ sare yi so ha?”l'Sɛ migya wɔn kwan sɛ wɔnkɔ a wonnidii a, anhwɛ a na wɔn mu bi atotɔ piti wɔ kwan so, efisɛ, wɔn mu bi fi akyirikyiri na wɔbae.” kYesu frɛɛ n’asuafo ka kyerɛɛ wɔn se, “Nnipa yi yɛ me mmɔbɔ. Wɔabedi nnansa wɔ ha a, wonni aduan biara a wobedi bio.Jj Da koro bi a nnipakuw bi aba Yesu nkyɛn no, aduan a wodi no sae. i%Saa asɛm yi maa wɔn ho dwiriw wɔn yiye. Enti, wɔkae se, “Yesu yɛ biribiara yiye. ɔma asotifo te asɛm, na mumu nso kasa!”&hE$Yesu bɔɔ nnipakuw no ano se, wɔmmɔ asɛm no dawuru nkyerɛ obiara. Nanso, mpɛn dodow a ɔbraa wɔn no, na trɛw ara na wɔn nso wɔretrɛw asɛm no mu.;gq#Amonom hɔ ara, ɔbarima no tumi tee asɛm, kasae!Hf "Ɔhwɛɛ soro, guu ahome teɛɛm se, “Hefata!” Ase ne Bue.ey!Yesu soo ne mu de no fii nnipakuw no mu. Afei, ɔde ne nsateaa hyɛɛ ɔbarima no asom, tew ntasu de kaa ne tɛkrɛma.d! Wɔde ɔsotifo bi a ɔsan yɛ mumu brɛɛ no. Wɔn a wɔwɔ hɔ no nyinaa srɛɛ Yesu sɛ, ɔmfa ne nsa nka ɔyarefo no, na ɔnsa no yare.]c3Yesu fi Tiro no, ɔfaa Sidon mansin a emu nkurow yɛ du no so, beduu Galilea po so.`b9Oduu fie no, ohui sɛ ne babea no da mpa so dinn a, honhommɔne no afi ne mu ampa ara.xaiYesu ka kyerɛɛ no se, “Wo mmuae pa no nti, masa wo babea no yare. Kɔ fie. Hohommɔne no afi ne mu afi.”)`KƆbea no nso buaa no se, “Owura, ɛyɛ nokware de, nanso ɛyɛ a wɔde aduan a aka wɔ mmofra no prɛte mu no bi ma akraman a, wɔhyehyɛ ɔpon no ase no.”g_GYesu ka kyerɛɛ no se, “Ɛsɛ sɛ mma mee ansa. Na enye sɛ wɔde mma aduan ma akraman.”u^cƆbea no srɛɛ no sɛ ontu saa hohommɔne no mfi ne ba no mu mma no. Na saa ɔbea yi yɛ Siro - Foinikeni.]{Ɛhɔ ara na ɔbea bi a hohommɔne hyɛ ne babea ketewa bi mu baa ne nkyɛn. Na wate Yesu nka enti, obebuu no nkotodwe.1\[Yesu fi hɔ no, ɔkɔɔ Tiro ne Sidon fam pɛe sɛ ɔkɔhyɛ hɔ komm a, obiara nte ne nka, nanso anyɛ ye. Da a oduu hɔ ara pɛ, na nkurɔfo tee ne nka sɛ waba hɔ.[{Saa nnebɔne yi nyinaa fi onipa mu na ɛba, na ɛnonom na egu onipa ho fi a, enti ɛmma ɔmfata Onyankopɔn anim no.”^Z5adifudepɛ, amumɔyɛ, nsisi, ahohwi, anibere, abususɛm, ahantan ne nkwaseasɛm ba.XY)Afei, nea efi nnipa koma mu ba no, ɛde adwemmɔne, korɔn, awudi, aguamammɔ,:XoƆtoaa so se, “Nea mudwen no na ɛhaw ɔkra no.dWAEfisɛ, nea mudi biara no ne mo koma nni hwee yɛ, na mmom, ɛfa ɔyafunu no mu kɛkɛ.”iVKObisaa wɔn se, “Mo nso monte asɛm a mekae no ase? Munhu sɛ, nea mudi no ngu mo ho fi anaa?bU=Afei, Yesu fii nnipakuw no mu kɔɔ fie no, n’asuafo no bisaa no asɛm a ɔkae no ase.+TQNea ɔwɔ aso a obetie no ntie.”kSOAde biara a ɛkɔ onipa mu no, ngu ne ho fi. Na mmom, nea ebefi onipa mu aba no, na egu ne ho fi.RAfei, Yesu frɛɛ nnipakuw no baa ne nkyɛn, ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo nyinaa muntie asɛm a mereka yi yiye, na monte ase.;Qq Eyi yɛ nhwɛso baako pɛ. Nanso, bebree ka ho.”jPM Enti, mubu Onyankopɔn mmara a ɔhyɛɛ no so, sɛnea ɛbɛyɛ a mubetumi abɔ mo amanne ho ban.4Oa Nanso, muse, eye sɛ obi bɛka akyerɛ n’agya anaa ne na a ade bi hia no no se, ‘Merentumi mmoa mo! Efisɛ, mede nea anka ɛsɛ sɛ mede ma mo no, ama Onyankopɔn.’GN “Ɛho nhwɛso bi ne sɛ, Mose nam Onyankopɔn a ɔde mmara a ɛka se, ‘Di wo agya ne wo na ni’ no maa mo! Ɔkae se, obiara a ɔbɛkasa atia n’agya anaa ne na no, ɛsɛ sɛ wokum no.^M5 Moahyɛ da sɛ mobɛpo Onyankopɔn mmara no, na moatiatia so, ama mo amanne no atim.SLMugyaw Onyankopɔn mmara a wahyehyɛ no de mo ankasa mo amanne si ananmu.aK;Wɔsom me kwa, na wɔn nkyerɛkyerɛ yɛ nnipa nsa ano mmara’ no yɛ nokware turodoo!J3Yesu buaa wɔn se, “Mo nyaatwomfo! Asɛm a Yesaia ka faa mo ho se, ‘Saa nnipa yi de wɔn ano na edi me ni, nanso wɔn koma mmɛn me ho babiara.CIEnti, mmara no akyerɛkyerɛfo no bisaa Yesu se, “Adɛn nti na w’asuafo no nni yɛn amanne a efi tete no so? Efisɛ, wodidi a, wonni kan nhohoro wɔn nsa sɛnea amanne kyerɛ no.”9HkNa sɛ wofi gua so ba a, wɔhohoro wɔn nsa ansa na wɔadidi. Eyi yɛ mmara bebree a wofi tete adi so no mu baako. Na mmara no bi ne sɛ, wɔhohoro nkuruwa, asɛn ne nwowa mu.GNa Yudafo no, ne titiriw no, Farisifo no, nnidi da gye sɛ wɔahohoro wɔn nsa ho nyinaa, sɛnea wɔn amanne kyerɛ, ansa na wɔadidi.F+Woduu hɔ no, wohui sɛ n’asuafo no bi redidi a wɔanhohoro wɔn nsa, wɔ ɔkwan a Farisifo no fa so hohoro wɔn nsa, ansa na wɔadidi no so.oE YDa bi, Farisifo mpanyin bi ne mmara no akyerɛkyerɛfo fi Yerusalem baa Yesu nkyɛn bɛpɛɛ no asɛm.fDE8Na nkuraase anaa nkurow baabiara a ɔkɔɔ so no, wɔde ayarefo beguu mmɔnten so, srɛɛ no sɛ ɔmma wɔmfa wɔn nsa nka n’atade ano kɛkɛ. Ayarefo dodow a wotumi de wɔn nsa kaa n’atade ano no, ho yɛɛ wɔn den.)CK7Wotuu mmirika faa nkurow a atwa ho ahyia no nyinaa so, kae se waba hɔ. Afei, wofitii ase soaa nnipa a wɔyare da wɔn kɛtɛ so brɛɛ no sɛ ɔnsa wɔn yare.FB6Na wosi fii ɔkorow no mu no, nnipa a wogyina hɔ no huu no.SA5Wotwaa asu no baa Genesaret na woduu hɔ no, wɔde ɔkorow no baa mpoano. @4Anwonwade a na Yesu ayɛ akyerɛ wɔn no nyinaa akyi no, na wonhu onipa ko a ɔyɛ ara. Nea ɛwom ne sɛ, na wɔmpɛ sɛ wogye di.c??3Afei ɔkɔɔ wɔn nkyɛn wɔ ɔkorow no mu no, mframa no gyaee! Asuafo no ho dwiriw wɔn.u>c2Wɔn nyinaa huu no. Ɛhɔ ara, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Momma mo bo ntɔ mo yam. Ɛyɛ me! Munnsuro!”x=i1Bere a asuafo no huu obi sɛ ɔnam nsu no ani no, wɔde hu teɛteɛɛm, efisɛ, na wosusuw sɛ wɔahu ɔsaman. <0Ohui sɛ na wɔn ho akyere wɔn; ɛne sɛ, mframa a ano yɛ den ne asorɔkye bɔ dwiradwiraa ɔkorow no, enti na wɔrebrɛ ɔkorow no hare mu. Ahemanakye bɛyɛ sɛ nnɔn abiɛsa bere mu no, ɔnantewee nsu no ani baa wɔn nkyɛn. Ɔyɛe sɛ ɔretwa wɔn ho.h;I/Anadwo no a asuafo no te ɔkorow mu adu nsu no mfinimfini no, na Yesu nko ara na ɔwɔ mpoano.7:i.Akyiri yi, ɔkɔɔ bepɔw no so kɔbɔɔ mpae.!9;-Adidi no akyi pɛ, Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, wɔnkɔtena ɔkorow no mu, na wonni kan nkɔ Betsaida, na ɔregya nnipakuw no kwan na watiw wɔn. ]~6}w|||{zz,y}xxKwTvv uiut[ssrr6qqxqppnnmm.llkkVkjj>iiVhhchgglffBeeHedzdcDbbrb1asa`a___^^b]]J\\,[iZZ[YYYXXXWW;VV@UUmTTDSS_RR8QQqQPvOOpO;NN(MM5LL$KKkKJUJ+IIkHHHGG_G FFmEEtDDDC?BBdAA?@@??>|>==E= <<;;L::o99998H777366855(444I33N22F11:0{0*//3.f.--(,++**W))S((W'''&%%)$$1##""=!! 23/1hlFm<  iF W  6 [ ba2Y,5]F7 EƆde Agyenkwa Tumfo a ɔyɛ ne somfo Dawid aseni rebrɛ yɛn,J6 D“Nhyira nka Awurade Israel Nyankopɔn sɛ waba abegye ne manfo.?5 {CHonhom hyɛɛ n’agya Sakaria ma ma ɔhyɛɛ nkɔm se, 4 BObiara a ɔtee saa nsɛm yi bisaa ne ho se, “Ɛdɛn na abofra yi benyin ayɛ daakye? Ɛda adi pefee sɛ Awurade nsa wɔ ne so.”d3 CAWɔn a wɔtee nyinaa ho dwiriw wɔn, na saa asɛm yi trɛw faa Yudea mmepɔw so hɔ nyinaa.R2 @Amonom hɔ ara, Sakaria tumi kasae bio, na ofii ase yii Onyankopɔn ayɛ.t1 c?Sakaria ma wɔde krataa brɛɛ no na ɔkyerɛw so se, “Ne din de Yohane.” Eyi yɛɛ wɔn nyinaa nwonwa.^0 7>Eyi ma wɔde wɔn nsa yɛɛ nsɛnkyerɛnne bisaa n’agya din a wɔmfa nto abofra no.N/ =Wɔka kyerɛɛ no se, “Obiara nni abusua yi mu a wɔfrɛ no saa.”E. SAfei, Pilato hui sɛ ɔyɛ asɛm no hwee a, ɛrenyɛ ye. Afei, na osuro nso sɛ, sɛ anhwɛ a basabasayɛ bɛba nti, ogyaa Baraba maa wɔn. Ɔma wɔbɔɔ Yesu mmaa, na ɛno akyi no, ɔde no maa wɔn sɛ wɔnkɔbɔ no asɛnnuam.}=sPilato bisaa wɔn bio se, “Adɛn nti? Bɔne bɛn na wayɛ?” Wɔn nyinaa bɔ gyee so se, “Bɔ no asɛnnuam!”3<a Wɔteɛteɛɛm se, “Bɔ no asɛnnuam!”};s Enti Pilato bisaa wɔn se, “Na sɛ miyi Baraba ma mo a, dɛn na menyɛ saa ɔbarima yi a mofrɛ no mo hene no.”g:G Nanso asɔfo mpanyin no tuu dɔm no aso se, sɛ wɔde beyi Yesu de, wɔmpere ma wonyi Baraba.p9Y Efisɛ, na wahu sɛ asɔfo mpanyin no de ɔtan na atwa asɛm ato Yesu so esiane din a na wagye no nti.H8  Pilato bisae se, “Minyi ‘Yudafo Hene’ no mma mo anaa?”i7KDɔm no kɔɔ Pilato so kɔka kyerɛɛ no se, onyi odeduani baako mma wɔn sɛnea daa ɔyɛ no.6}Saa afe no mu, na onipa bi a wɔfrɛ no Baraba no ka nnipa bi a, wɔsɔre tiaa aban nam so dii awu no ho wɔ afiase hɔ.~5uNa ɛyɛ Pilato amanne sɛ, afe biara Twam Afahyɛ no mu, ogyaa odeduani baako a ɔman no pɛ sɛ wogyaa no ma wɔn.84kNanso, Yesu anka hwee ma ɛyɛɛ Pilato nwonwa.b3=Pilato bisaa no se, “Enti, nsɛm akɛseakɛse a wɔreka gu wo so yi, wonka ho hwee?”Z2-Ɛhɔ ara, asɔfo mpanyin no kaa nsɛm akɛseakɛse guu ne so, nanso wanka hwee.r1]Wɔde no duu hɔ no, Pilato bisaa no se, “Wone Yudafo hene no anaa?” Yesu buae se, “Mo na muse.”0 }Ade kyee anɔpatutuutu no, asɔfo mpanyin, Yudafo mpanyin, mmara no akyerɛkyerɛfo ne agyinatufo hyia, dwennwenee ɔkwan a wɔde Yesu bɛfa so ho. Wɔn nyinaa adwene hyiae sɛ wɔbɛma asraafo de atuo awɛn Yesu de no akɔ Roma Amrado Pilato anim.:/mHNa ɛhɔ ara, akokɔ bɔnee nea ɛto so abien. Na Petro kaee Yesu asɛm a ɔka kyerɛɛ no se, “Akokɔ remmɔn mpɛn abien na woapa me mpɛn abiɛsa” no. Na ofitii ase sui.a.;GPetro fitii ase kekaa ntam dii nsew se, “Minnim saa onipa a moreka ne ho asɛm yi.”-)FPetro sanee bio. Ɛkyɛɛ kakra no, nnipa a wogyina ogya no ho no fitii ase ka kyerɛɛ Petro se, “Woka wɔn ho, efisɛ, woyɛ Galileani!”,EAbeawa no san huu no, na ofitii ase ka kyerɛɛ wɔn a ɔne wɔn nam no se, “Oyi nso ka wɔn ho. Ɔyɛ Yesu asuafo no mu baako!”+DPetro sanee se, “Minnim nea woreka yi ho hwee!” Na ɛhɔ ara na ofii adi kɔtenaa nkyɛn baabi. Saa bere no ara na akokɔ bɔnee.}*sCna ohuu Petro sɛ ɔreto gya no, ɔhwɛɛ no haa, ka kyerɛɛ no se, “Wo nso wo ne Nasaretni Yesu no na ɛnam!”X))BBere a na Petro te adiwo hɔ no, ɔsɔfo panyin no mmaawa no mu baako baa hɔ;Y(+ANa ebinom tew ntasu guu no so, na wɔkyekyeree n’ani, na wɔbobɔɔ no akuturuku bisaa no se, “Wuse woyɛ odiyifo, kyerɛ yɛn onipa ko a ɔbɔɔ wo!” Na asomfo a wɔde no rekɔ no bobɔɔ no asotɔre.h'I@Mo nyinaa ate abususɛm a ɔkae no. Dɛn na mowɔ ka?” Wɔn nyinaa gye too mu se, ɔsɛ owu.l&Q?Eyi maa ɔsɔfo panyin no sunsuanee n’atade mu kae se, “Adansefo bɛn na wɔn ho hia yɛn bio?{%o>Yesu buaa no se, “Mene no, na mubehu me sɛ mete Onyankopɔn nifa, na menam omununkum mu resan aba asase so.”p$Y=Yesu ammua no. Afei ɔsɔfo panyin no bisaa no bio se, “Wone Agyenkwa no, Onyankopɔn Ba no anaa?”#}<Ɔsɔfo panyin no sɔre gyinaa bagua no mfinimfini bisaa Yesu se, “Eyi nso, wunni ho anoyi biara? Dɛn na wowɔ ka?”+"Q;Na eyi mpo, wɔn adanse no anhyia.!{:“Yɛtee sɛ ɔkae se, ‘Mebubu asɔredan a wɔde nsa na esii no, na mede nnansa asi foforo a wɔamfa nsa ansi!’”< s9Afei, nnipa no bi kekaa nsɛm a ennim too no so se,Z-8Nnipa pii bedii adansekurum tiaa Yesu, nanso wɔn nsɛm a wɔkae no bɔɔ abira. 7Asɔfo mpanyin ne baguafo no nyinaa hwehwɛe sɛ wobenya asɛm bi atia Yesu, na wɔagyina so abu no kumfɔ. Nanso wɔannya bi.,Q6Bere a wɔde Yesu rekɔ no, Petro tew ne ho dii wɔn akyi, na owiawiaa ne ho kɔhyɛɛ ɔsɔfo panyin no fi hɔ de ne ho kɔfraa asomfo bi a na wɔreto gya no mu.pY5Wɔde Yesu kɔɔ Ɔsɔfo Panyin no anim no, ankyɛ na asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin bi behyiaa hɔ.ve4Dɔm a wɔbɛkyeree Yesu no pɛe sɛ wɔkyere no, nanso ogyaw ne ntama no maa wɔn, de ne ho saa ara guanee.D3Aberante bi a ɔde ntama sin bi asi n’asen dii n’akyi.'I2Asuafo no nyinaa guan gyaa no.'G1Adɛn na bere a merekyerɛkyerɛ wɔ asɔredan mu hɔ no, moankyere me? Nanso, eyinom nyinaa aba sɛnea ɛbɛyɛ a nkɔm a wɔhyɛe wɔ me ho no bɛba mu.”hI0Yesu bisaa wɔn se, “Meyɛ owudifo nti na mode nkrante ne mmaa aba me so rebɛkyere me anaa?lQ/Wɔn a wɔka Yesu ho no mu baako twee ne nkrante de twaa ɔsɔfo panyin no akoa bi aso ma ɛtewee.G.Ɛhɔ ara, na dɔm a wɔne Yuda nam no soo Yesu mu kyeree no.mS-Ɛno nti, woduu hɔ pɛ, ɔkɔɔ Yesu nkyɛn kɔbam no kae se, “Me Wura.” Afei ɔyɛɛ no atuu.3,Na Yuda aka akyerɛ wɔn dedaw se, “Nea mɛbam no, ayɛ no atuu no, ɔno ne nea mohwehwɛ no no. Monkyere no, na munso ne mu yiye mfa no nkɔ.”%C+Ogu so rekasa no, Yuda a ɔyɛ n’asuafo no mu baako ne dɔm a asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin asoma wɔn ka ne ho a, wokitakita nkrante ne mmaa baa hɔ.G*Monsɔre na yɛnkɔ! Monhwɛ, nea ɔreyi me ama no wɔ ha!”1)Ɔsan bae ne mprɛnsa so no, obisaa wɔn se, “Mugu so adeda a morehome? Bere a ɛsɛ sɛ mode da no atwam. Wɔrebeyi me ahyɛ nnebɔneyɛfo nsa.pY(Ɔsan baa wɔn nkyɛn bio behui sɛ wɔadeda, efisɛ, na wɔabrɛbrɛ. Na wonhu nea wɔnka nkyerɛ no.2_'Ɔsan kɔe bio kɔbɔɔ mpae koro no ara.q [&Monwɛn na mommɔ mpae na ɔsɔhwɛfo no anni mo so. Honhom no pɛ de, na honam no na ɛyɛ mmerɛw.” %Ɔsan bae no, obehuu asuafo baasa no sɛ wɔadeda. Obisaa Petro se, “Simon, woada? Woantumi ne me anwɛn dɔnhwerew baako pɛ mpo?  $Ɔkae se, “Aba, Agya! Wutumi yɛ biribiara. Ma kuruwa yi ntwa me ho nkɔ. Nanso nea wopɛ na ɛnyɛ, na ɛnyɛ nea mepɛ.”l Q#Ɔkɔɔ n’anim kakra, kobutuw fam bɔɔ mpae se, sɛ ebetumi a, saa ahoyeraw no ntwa ne ho nkɔ.` 9"Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Awerɛhow ahyɛ me kra ma. Montena ha, na mo ne me nwɛn.”a;!Ɔfaa Petro, Yakobo ne Yohane kaa ne ho, na ne ho fitii ase yeraw no, na ɔyɛɛ basaa. Yesu ne n’asuafo no duu baabi a wɔfrɛ hɔ Getsemane no, ɔka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Montena ha, na merekɔbɔ mpae aba.”Petro de anibere kae se, “Merempa wo da! Sɛ ɛsɛ sɛ me ne wo wu mpo a, merempa wo da!” Saa ara na wɔn a aka no nyinaa nso kae.zmYesu ka kyerɛɛ no se, “Petro, ansa na anadwo yi akokɔ bɛbɔn mpɛn abien no, na woapa me mpɛn abiɛsa.”eCPetro ka kyerɛɛ no se, “Sɛ nnipa nyinaa beguan agya wo a, me de, merenguan nnya wo da!hINa sɛ wɔma me so na mesan ba nkwa mu bio a, medi mo anim akɔ Galilea akohyia mo wɔ hɔ.”:mWoduu nea wɔrekɔ no, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo nyinaa beguan agya me. Efisɛ, Onyankopɔn nam adiyifo no so kae se, “Mɛbɔ oguanhwɛfo no, na nguan no abɔ apete.’BWɔtoo dwom bi wiei no, wofii hɔ kɔɔ Ngo Bepɔw no so.  Mereka akyerɛ mo se, merennom saa nsa dɔkɔdɔkɔ yi bio da akosi da a me ne mo bɛnom bi bio wɔ Onyankopɔn Ahenni no mu.”Na ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Eyi ne me mogya a ɛyɛ apam no mogya a ɛhyɛ Apam Foforo no mu den a bebree nti wɔrehwie agu.m~SAfei ɔfaa kuruwa a nsa dɔkɔdɔkɔ wɔ mu, na ɔdaa ase no, ɔde maa wɔn, na wɔn nyinaa nom bi.}}Bere a wɔredidi no, Yesu faa abodoo, na ohyiraa so bubui, na ɔde maa wɔn kae se, “Munnye nni; eyi ne me nipadua.”|Ɛsɛ sɛ miwu sɛnea adiyifo no hyɛɛ me ho nkɔm no, nanso onipa a obeyi me ama no, nnue! Sɛ wɔanwo saa onipa no mpo a, anka eye!”R{Obuaa wɔn se, “Ɛyɛ mo dumien a mo ne me reto nsa adidi yi mu baako.^z5Wɔn nyinaa werɛ howee, na wofitii ase bisae mmaako mmaako se, “Ɛyɛ me anaa?”y{Na wɔte hɔ redidi no, Yesu kae se, “Merema mo ate ase sɛ, mo a me ne mo reto nsa adidi yi mu baako beyi me ama.”2x_Eduu anwummere no, Yesu ne dumien no bae.wAsuafo baanu no siim kɔɔ kurow no mu, na wohuu biribiara sɛnea Yesu ka kyerɛɛ wɔn no pɛpɛɛpɛ, na wosiesiee Twam no wɔ hɔ.gvGƆbɛkyerɛ mo abansoro asa kɛse bi a wɔasiesie mu. Ɛhɔ na munsiesie Twam no mma yɛn.” u9Baabiara a obewura no, monka nkyerɛ ofiwura no se, ‘Yɛn wura asoma yɛn sɛ, yɛmmɛhwɛ ɔdan a woasiesie ama yɛn a yebedi Twan no wɔ mu no.’?tw Ɔsomaa n’asuafo no mu baanu kɔɔ Yerusalem sɛ wonkosiesie baabi mma no. Nea ɔka kyerɛɛ wɔn ne sɛ, “Morekɔ kurow no mu a, mubehyia onipa bi a ɔso ahina. Munni n’akyi.qs[ Twam Afahyɛ no da a edi kan a wokum Twam guan no, n’asuafo bisaa no faako a wɔbɛkɔ akodi Twam no.&rE Asɔfo mpanyin no tee asɛm no, ɛyɛɛ wɔn anigye ma wɔhyɛɛ no bɔ. Efi saa bere no, ɔhwehwɛɛ sɛnea obenya Yesu ho kwan ayi no ama bere a ɛsɛ mu.q Afei, Yuda Iskariot, asuafo dumien no mu baako, kɔɔ asɔfo mpanyin no nkyɛn ne wɔn kɔhyehyɛɛ sɛnea obeyi Yesu ama wɔn no ho.p{ Mereka makyerɛ mo se, baabiara a wɔbɛka Asɛmpa no wɔ wiase no, wɔde nea ɔbea yi yɛe no bɛkae no, akamfo no.”Mo“Wayɛ nea obetumi. Wadi kan asra me nipadua ama da a wobesie me.enCMo ne ahiafo a mubetumi aboa wɔn bere biara mu na ɛte. Na me de, merenkyɛ wɔ mo nkyɛn.kmONanso Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Munnyaa no! Adɛn nti na morehaw no wɔ ade pa a ɔyɛe no ho?klOWɔkae bio nso se, “Anka obetumi atɔn ngo huamhuamhuam yi anya sika pii ma ɔde ama ahiafo.”hkINea ɔbea yi yɛe no anyɛ nnipa a wɔte adidii no mu bi dɛ. Na wɔkae se, wasɛe ngo no kwa.j7Yesu wɔ Betania na ɔne Simon kwatani redidi no, ɔbea bi a okita ngo huamhuamhuam bi a ne bo yɛ den toa ma baa hɔ. Otuu ano, hwie guu Yesu tirim.liQNanso, wɔkae se, “Yɛrenkyere no afahyɛ no mu, anyɛ saa a ɛde basabasa bɛba ɔman no mu.”:h oAka nnanu na Twam ne Apiti Afahyɛ a ɛyɛ Yudafo ahomegye nna no adu no, asɔfo mpanyin ne mmara no akyerɛkyerɛfo no hwehwɛɛ nyansa kwan a wɔbɛfa so akyere Yesu, akum no.>gw %Asɛm a mede agyaw mo ne nnipa nyinaa ni. Monwɛn.”m (Nanso ɛnyɛ wɔn aniwu sɛ wotu akunafo fi wɔn afi mu, na wɔyɛ eyi a, wɔbɔ mpae atenten wɔ guam de kyerɛ sɛ wɔyɛ atreneefo. Eyi nti wobenya asotwe a emu yɛ duru.”s=_ 'Sɛ wɔkɔ hyiadan mu a, wɔtenatena mpanyin agua so, na sɛ wɔkɔ adidi ase a, wɔtena mpanyin tenabea.s<_ &Bere bi a nnipakuw bi de anigye retie Yesu no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Monhwɛ mo ho yiye wɔ mmara no akyerɛkyerɛfo ho! Wɔhyɛ ntade akɛse sɛ asikafo na sɛ wɔnam gua so a, wɔpɛ sɛ obiara a ohyia wɔn no de obu kyia wɔn.;  %Sɛ Dawid frɛ no Awurade a, ɛbɛyɛ dɛn na watumi ayɛ ne ba?” Ɔkwan a ɔfaa so kasae no maa nnipa no de anigye tiee no.":= $Efisɛ Dawid ankasa nam Honhom Kronkron mu kae se, Onyankopɔn ka kyerɛɛ me wura se: Tena me nifa so kosi sɛ mede w’atamfo bɛyɛ wo nan ntiaso.’+9O #Bere bi a Yesu rekyerɛkyerɛ wɔ asɔredan mu no, obisaa nnipa no se, “Adɛn na mmara no akyerɛkyerɛfo no ka se, ɛsɛ sɛ Agyenkwa no yɛ ɔhene Dawid ba.?48a "Yesu hui sɛ wabua asɛm no nyansa mu no, ɔka kyerɛɛ no se, “Wo ne Onyankopɔn Ahenni ntam kwan nware.” Na saa asɛm yi akyi, obi antumi ammisa no asɛm biara bio.75 !na minim nso sɛ, sɛ mɛdɔ no afi me koma ne m’adwene ne m’ahoɔden nyinaa mu, na mɛdɔ me yɔnko sɛ me ho no, sen afɔre biara a wɔbɔ.” 6  Mmara no akyerɛkyerɛfo no buaa no se, “Owura, woaka nokware sɛ Onyankopɔn baako pɛ na ɔwɔ hɔ, na obi foforo nka ne ho,r5] “Na nea ɛto so abien no ne: ‘Dɔ wo yɔnko sɛ wo ho.’ Mmaransɛm bi nni hɔ a ɛkyɛn eyinom.”k4O na dɔ Awurade wo Nyankopɔn fi wo koma ne wo kra ne w’adwene ne w’ahoɔden nyinaa mu,’ no.}3s Yesu buaa no se, “Nea ɛkyɛn ne nyinaa ne nea ɛka se, ‘Israel, tie! Awurade yɛn Nyankopɔn yɛ Awurade koro;;2o Mmara no akyerɛkyerɛfo no mu baako a ogyina hɔ retie no no hui sɛ, wabua wɔn sɛnea ɛfata no, ɔbisaa no se, “Mose mmaransɛm no mu nea ɛwɔ he na ɛkyɛn ne nyinaa?”b1= “Na Onyankopɔn reka akyerɛ Mose se, ɛwom sɛ, saa nnipa yi awuwu mfe pii a atwam no de, nanso wɔte ase. Anyɛ saa a anka ɔrenka se ɔyɛ ateasefo Nyankopɔn, na ɔnyɛ awufo Nyankopɔn. Moayɛ mfomso kɛse.”`09 “Afei ɛfa awufo nyan no ho no nso, monkanee Mose nhoma no mu asɛm a ɛfa Mose ne wura a na ɛrehyew no ho da? Onyankopɔn ka kyerɛɛ Mose se, ‘Mene Abraham Nyankopɔn, Isak Nyankopɔn ne Yakob Nyankopɔn.’ 8U~~~N}}}4||O{{bzzz2yyy)xxSwwwvvMunttftssr|qqkpp(ooBnnnn[nmmlkkIjj/iii%hh%ggEfeeyeDddrdc%bsaaaR`__s_+^^-]]<\[[+ZZZSYYMXX?WW$VVU|TTeSS7RR*QQPPOOINNzNUMMiLLFL KKmJJJIHHyHGG1FjFEbDDBCCQC"BBiBA^@@%??P>>a=<<<;;m;:U99@88K77e66i55@4{332211^00/g..X--P-,++m+*V))9('''0&&_%%$$d##"B!!Y pILIc<V-}i1uYU  C 5 V 5%8Eg(858cYohane asuafo no fi Yesu nkyɛn kɔe no, Yesu dii Yohane ho adanse kyerɛɛ nnipakuw no. Obisaa wɔn se, “Mokɔɔ sare so no, dɛn na muhui? Sare a mframa rehim no anaa?47c’Nhyira ne nea merento no hintidua.’”T6!Yesu buaa wɔn se, “Monkɔka nea moahu na moate yi nkyerɛ Yohane se, mema anifuraefo hu ade, mmubuafo nantew, mesa akwatafo yare, asotifo te asɛm, awufo nyan na meka asɛmpa kyerɛ honhom mu ahiafo.d5ASaa bere no ara mu, Yesu saa nyarewa bebree; otuu ahohommɔne na ɔmaa anifuraefo huu ade..4UAsuafo no duu Yesu nkyɛn no, wɔka kyerɛɛ no se, “Yohane Osuboni asoma yɛn wo nkyɛn sɛ yemmebisa wo se, “Wone nea ɔreba na anaasɛ yɛntwɛn ɔfoforo?”3Yohane somaa n’asuafo no mu baanu kɔɔ Yesu nkyɛn kobisaa no se, “Wone nea ɔreba no, anaasɛ yɛntwɛn ɔfoforo?”A2}Yohane asuafo kɔbɔɔ no nea asi no nyinaa ho amanneɛ.]13Nea Yesu yɛe yi ho asɛm trɛw koduu Yudea ne nkurow a atwa ho ahyia no nyinaa mu. 09Nnipa no nyinaa ho dwiriw wɔn yiye na woyii Onyankopɔn ayɛ kae se, “Odiyifo kɛse bi asɔre wɔ yɛn mu, na Onyankopɔn asian aba ne manfo mu.”L/Aberante no sɔre tenaa ase na ɔkasae. Afei Yesu de no maa ne na..Yesu kosoo funnaka no mu maa wɔn a ɛyɛ wɔn de no gyinae. Ɔka kyerɛɛ owufo no se. “Aberante, mise wo sɛ, nyan!”b-= Na Awurade huu no no, n’asɛm yɛɛ no mmɔbɔ, na ɔka kyerɛɛ no se, “Gyae su!”,/ Woduu kurotia no, ohui sɛ wɔrekosie obi. Na owufo no yɛ ɔbea kunafo bi a ɔwɔ kurow no mu no babarima koro. Na adɔfo bebree di amu no akyi.n+U Eyi akyi no, Yesu ne n’asuafo ne nnipakuw bi a wɔka ne ho no kɔɔ kurow bi a wɔfrɛ no Nain mu.U*# Bere a abɔfo no san koduu fie hɔ no, wohui sɛ ɔsomfo no ho ayɛ no den.E) Yesu tee asɛm yi no, ne ho dwiriw no na ɔdanee n’ani ka kyerɛɛ nnipakuw a wodi n’akyi no se, “Anokwa, Israelman mu nyinaa, minhuu obiara a ɔwɔ gyidi sɛ saa ɔbarima yi da.”[(/Meyɛ obi a mehyɛ tumi ase, nanso mewɔ asraafo bebree hyɛ m’ase. Meka kyerɛ wɔn mu bi se, ‘Kɔ’ a, ɔkɔ. Meka kyerɛ ɔfoforo se, ‘Bra’a, ɔba. Na mehyɛ me somfo se, ‘Yɛ eyi’ a, ɔyɛ.”['/Saa ara na memfata sɛ meba baabi a wowɔ. Kasa, na me somfo no ho bɛyɛ no den.,&QYesu ne wɔn siim. Wɔreyɛ adu fie hɔ no, ɔsraani panyin no somaa ne nnamfo bi se, wɔnkɔka nkyerɛ Yesu se, “Awurade, nhaw wo ho, na mensɛ sɛ woba me fi.O%Wɔkae se, “Ɔyɛ obi a ɔdɔ yɛn man na wasi hyiadan ama yɛn.”}$sWoduu Yesu nkyɛn no, wɔde asɛm no too n’anim srɛɛ no sɛ, ɔmmoa ɔsraani panyin no, efisɛ, ɔyɛ onipa pa.#{Ɔsraani panyin no tee Yesu nka no, ɔsomaa Yudafo mpanyimfo bi sɛ wɔnkɔsrɛ no na ɔmmɛsa ne somfo no yare mma no.r"]Saa bere no ara mu na Roma ɔsraani panyin bi somfo a ɔpɛ n’asɛm yiye yare denneenen a ɔreyɛ awu.C! Yesu kasa kyerɛɛ nkurɔfo no wiei no, ɔkɔɔ Kapernaum.! ;1“Na nea ɔte m’asɛm na onni so no, te sɛ obi a ɔresi dan, na osii dan no sii anhwea so, na osu tɔe maa nsu no yiri bɛbɔ faa ase ma edwiriwii.6e0Ɔte sɛ obi a na ɔresi dan na otwaa ne dan no fapem ma esii ɔbotan so. Na osu tɔe maa nsu no yiri bɛbɔ faa ɔdan no ase nanso antumi ammu, efisɛ, osi sii ɔbotan so.Y+/Mekyerɛ mo sɛnea onipa biara a ɔba me nkyɛn, na otie m’asɛm di so no te.F.“Adɛn nti na mofrɛ me Awurade, nanso munni m’asɛm so?:m-Onipa pa fi nnepa a ɛwɔ ne koma mu yɛ ade pa. Saa ara nso na onipa bɔne nso fi ne nnebɔne a ɛwɔ ne koma mu yɛ ade bɔne. Nea ahyɛ onipa koma ma no, na epue fi n’ano.[/,Dua biara aba na wɔnam so hu dua ko a ɛyɛ. Worentumi ntew asɛ mfi akatewa so.@{+“Dua pa nsow aba bɔne, na dua bɔne nso nsow aba pa.y*Ɛbɛyɛ dɛn na woatumi aka akyerɛ wo nua se, ‘Ma minhuw anhwea a egu w’ani so no mma wo’ wɔ bere a ɔbo a ɛda w’ani so no wunhu. Nyaatwom, di kan yi ɔbo a ɛda w’ani so no ansa na woatumi ahuw anhwea a egu wo nua ani so no ama no.Z-)“Adɛn nti na woma anhwea a egu wo nua ani so haw wo, bere a ɔbo da wo de so?iK(Osuani nsen ne wura. Nanso sɛ ɔyere ne ho sua nea wɔrekyerɛ no no yiye a, ɔbɛsɛ ne wura.(I'Yesu nam abebu so kasa kyerɛɛ wɔn bio se, “Onifuraefo betumi akyerɛ onifuraefo kwan ama ayɛ yie anaa? Sɛ ɛba saa a, wɔn baanu nyinaa bɛtɔ amoa mu.F&Sɛ moma a, wɔbɛhyɛ mo ananmu. Nea mode ma no, wɔde susudua a wɔahyɛ no ma, amia so ama abu so na ebesusuw ama mo. Susudua a mode besusuw ama no, ɛno ara na wɔde besusuw ama mo.”kO%Mummmu ntɛn, na wɔammu mo ntɛn; mummmu fɔ, na wɔammu mo fɔ; momfa mfiri, na wɔde afiri mo.Z-$“Monyɛ mmɔborɔhunufo sɛnea mo Agya a ɔwɔ soro no yɛ mmɔborɔhunufo no.uc#“Monnɔ mo atamfo. Monyɛ wɔn papa. Momma wɔn nea ehia wɔn a, mo ani nni akyiri bio. Na sɛ moyɛ eyinom a, mo akatua bɛyɛ kɛse wɔ soro na moayɛ Onyankopɔn mma; efisɛ Onyankopɔn yɛ nnebɔneyɛfo adɔe dom bonniayɛfo nso.:m"Na sɛ mobɔ wɔn a mususuw sɛ wobetumi atua no nko ara bosea a, papa bɛn na moayɛ? Nnebɔneyɛfo nso bobɔbobɔ wɔn ho wɔn ho bosea hwɛ sɛ wɔn nsa bɛka wɔn sika bio.!Na sɛ moyɛ wɔn a wɔyɛ mo papa no nko ara yiye a, mfaso bɛn na mubenya? Nnebɔneyɛfo mpo yɛ wɔn a wɔyɛ wɔn papa no nso yiye.|q “Na sɛ modɔ wɔn a wɔdɔ mo no nko ara a, mfaso bɛn na mubenya? Nnebɔneyɛfo nso dɔ wɔn a wɔdɔ wɔn no.H Na nea mopɛ sɛ nnipa nyɛ mo no, mo nso monyɛ wɔn saa ara.N Sɛ obi srɛ wo biribi a, fa ma no. Obi gye w’ade a, mmisa no bio.m S“Sɛ obi bɔ w’asom a, dan baako a aka no ma no. Sɛ obi pa wo ntama a, worɔw w’atade ka ho.G Munhyira wɔn a wɔdome mo; mommɔ mpae mma wɔn a wɔtan mo.l Q“Mereka akyerɛ mo a moretie me no nyinaa se, monnɔ mo atamfo; monyɛ wɔn a wɔtan mo no papa._ 7Munnue, mo a nnipa kamfo mo, efisɛ, saa ara na wɔn nenanom kamfoo atoro adiyifo no.yMunnue, mo a moamee mprempren, na mo na ɔkɔm bɛde mo! Munnue, mo a moreserew mprempren, na mo na mubesi apini, asu.uc“Na mo adefo de, munnue efisɛ, nea ɛma mo ani gye no, mo nsa aka dedaw; eyi nti munni kyɛfa biara bio.+OSɛ ɛba saa a, momma mo ani nnye na munni ahurusi! Munni ahurusi, efisɛ, mo akatua retwɛn mo wɔ ɔsoro. Na saa ara nso na wɔn agyanom yɛɛ tete adiyifo no.b=Nhyira ne mo a me din nti nnipa tan mo, na wɔpa mo, na wɔyaw mo, na wogu mo din ho fi.~uNhyira ne mo a ɔkɔm de mo, na mo na wɔbɛma mo amee. Nhyira ne mo a mo werɛ ahow, na mo na wɔbɛma mo ani agye.Afei ɔdanee n’ani ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Nhyira ne mo a moyɛ ahiafo, na mo na Onyankopɔn Ahenni no yɛ mo dea!ucObiara bɔɔ mmɔden sɛ ɔde ne nsa bɛka Yesu. Ayarefo a wɔde wɔn nsa kaa Yesu no nyinaa ho tɔɔ wɔn.V%Wɔbae sɛ wɔrebetie no ama wasa wɔn nyarewa nso. Otuu ahohommɔne bebree. 9Yesu fi bepɔw no so sian baa fam maa n’akyidifo bebree ne nnipakuw a wofi Yudea, Yerusalem ne mpoano nkurow Tiro ne Sidon mu no betwaa ne ho hyiae.GYuda, a ɔyɛ Yakobo ba; ne Yuda Iskariot a oyii Yesu mae no.L~Mateo, Toma, Yakobo, a ɔyɛ Alfeo ba; Simon, a wɔfrɛ no Selote; } Dumien a oyii wɔn no din na edidi so yi: Simon, a ɔtoo ne din Petro; Andrea, Simon ne nua; Yakobo, Yohane, Filipo, Bartolomeo,| Ade kyee no, ɔfrɛɛ n’akyidifo no nyinaa baa ne nkyɛn na oyii wɔn mu dumien. Saa dumien yi na ɔfrɛɛ wɔn asomafo.^{5 Da bi Yesu kɔɔ bepɔw bi so sɛ ɔrekɔbɔ mpae. Ɔbɔɔ mpae anadwo mu no nyinaa.Uz# Nea Yesu yɛe yi hyɛɛ nnipa no abufuw yiye ma wofii ase bɔɔ ne ho pɔw. y Yesu hwɛɛ wɔn nyinaa hyiae na ɔka kyerɛɛ ɔbarima no se, “Teɛ wo nsa.” Na ɔteɛɛ ne nsa no emu yɛɛ den sɛ baako no.9"“Yesu Nasaretni, mmɛhaw yɛn. Yɛne wo nni hwee yɛ. Woaba sɛ worebɛsɛe yɛn anaa? Minim onipa ko a woyɛ. Wone Onyankopɔn Ba Kronkronni no.”d=A!Na ɔbarima bi wɔ hyiadan no mu hɔ a hohommɔne ahyɛ no ma. Ohuu Yesu no, ɔteɛɛm se,\<1 Ɛha nso ne nkyerɛkyerɛ no yɛɛ nkurɔfo no nwonwa efisɛ, ɔkasae wɔ tumi so.W;'Yesu kɔɔ Kapernaum a ɛwɔ Galilea. Ɔkyerɛkyerɛɛ nnipa no homeda biara.,:SNanso ɔfaa wɔn mu kɔɔ ne baabi.9!Wɔde abufuw piapiaa no fii kurow no mu de no kɔɔ bepɔw a wɔn kurow da so no ano sɛ wɔrekɔwɔ n’atiko ama wakɔhwe bepɔw no ase.V8%Nnipa a wɔwɔ hyiadan no mu tee ne nsɛm a ɔkae no, wɔn bo fuwii papaapa.7)Bio, saa bere no na akwatafo bebree wɔ Israelman mu nanso odiyifo Elisa ansa obiara yare sɛ ɔsahene Naaman a ofi Siriaman mu no nko ara.”6yNanso Onyankopɔn ansoma odiyifo Elia ankɔ obiara nkyɛn sɛ ɔbea kunafo a na ɔwɔ Sarepta a ɛwɔ Sidon no nkyɛn./5WNokware mu, Elia bere so no, na mmea akunafo bebree wɔ Israelman mu. Saa bere no osu antɔ mfe abiɛsa ne asram asia enti ɛmaa ɔkɔm kɛse baa ɔman no nyinaa mu.R4Nanso mereka ama moate ase sɛ, Odiyifo biara nni anuonyam wɔ ne kurom.C3Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Akyinnye biara nni ho sɛ mode bɛ yi bebu me se, ‘Ɔyaresafo, sa wo ho yare. Nea yɛate afa wo ho sɛ woyɛe wɔ Kapernaum no, yɛ bi wɔ wo kurom ha.”~2uNa kasa pa ne nsɛm ahorow a ɔkae no, yɛɛ wɔn a wɔtee nyinaa nwonwa ma wobisae se, “Ɛnyɛ Yosef ba no ni?”L1Afei ɔka kyerɛɛ wɔn se; “Ɛnnɛ na kyerɛwsɛm no aba mu.”u0cƆtoo nhoma no mu de maa ɔhwɛfo no na ɔtenaa ase; na obiara a ɔwɔ hyiadan no mu hɔ no hwɛɛ no dinn.U/#na Onyankopɔn asiesie ne ho sɛ obehyira wɔn a wɔba ne nkyɛn nyinaa.”U.#“Awurade Honhom wɔ me so, na wɔayi me sɛ memmɛka asɛmpa nkyerɛ ahiafo. Na menka nkyerɛ wɔn a wɔwɔ nnomum mu se, wobenya ahofadi, anifuraefo behu ade; wɔn a wobu wɔn animtiaa benya anuonyam,S-Wɔde odiyifo Yesaia nhoma hyɛɛ ne nsa na obuee baabi a wɔakyerɛw se:/,WYesu baa Nasaret, kurow a ne mmofraase wɔtetew no wɔ mu no mu. Na sɛnea ɔtaa yɛ no, ɔkɔɔ hyiadan mu homeda. Ɔsɔre kɔɔ anim sɛ ɔrekɔkenkan kyerɛwsɛm.D+Ɔkyerɛkyerɛɛ wɔ wɔn hyiadan mu maa obiara kamfoo no.p*YYesu san baa Galilea a na Honhom Kronkron ahyɛ no ma. Ankyɛ koraa ne din trɛwee ɔman no mu nyinaa.E) Ɔbonsam wiee sɔhwɛ no nyinaa no, ogyaw no hɔ kɔe ansa.R( Yesu buaa no se, wɔakyerɛw se, “Nsɔ Awurade wo Nyankopɔn nhwɛ.”9'm na wɔabɛsɔw wo na woammɛhwe abotan no so.”Q& Efisɛ wɔakyerɛw se, Onyankopɔn bɛsoma n’abɔfo abɛbɔ wo ho banK% Afei ɔbonsam de Yesu kɔɔ Yerusalem de no kogyinaa asɔredan a ɛwɔ hɔ no atifi pɛɛ na ɔka kyerɛɛ no se, “Sɛ wone Onyankopɔn Ba no ampa ara a, gyaa wo ho fi nea wugyina hɔ to fam!e$CYesu buaa no se, “Wɔakyerɛw se, som Awurade wo Nyankopɔn na ɔno nko ara na som no.”#y“Sɛ wobɛkotow, asom me a, mede ahenni ahorow yi ne mu tumi ne anuonyam nyinaa a wɔde ahyɛ me nsa yi bɛma wo.”""?Na ɔka kyerɛɛ Yesu se,^!5Ɔbonsam de Yesu kɔɔ bepɔw bi so kyerɛɛ no wiase ahenni nyinaa bere tiaa bi mu.k OYesu buaa no se, wɔakyerɛw se, “Ɛnyɛ aduan nko ara na ɛho hia onipa wɔ n’asetena mu.”hIƆbonsam ka kyerɛɛ Yesu se, “Sɛ wone Onyankopɔn Ba no a, ka na saa abo yi nnan aduan.”hIƐhɔ na ɔbonsam kɔsɔɔ no hwɛe adaduanan. Saa nna no mu no, wanni hwee. Na ɔkɔm dee no.u eAfei Yesu a Honhom Kronkron ahyɛ no ma no fii Asubɔnten Yordan ho maa Honhom no de no kɔɔ Yudea sare so.lQ&Kainan n’agya ne Enos; Enos n’agya ne Set; Set n’agya ne Adam; Adam n’agya ne Onyankopɔn.'%Lamek n’agya ne Metusala; Metusala n’agya ne Henok; Henok n’agya ne Yared; Yared n’agya ne Mahaleleel; Mahaleleel n’agya ne Kainan;$Sala n’agya ne Kainan; Kainan n’agya ne Arfaksad; Arfaksad n’agya ne Sem; Sem n’agya ne Noa; Noa n’agya ne Lamek;y#Nahor n’ agya ne Serug; Serug n’agya ne Reu; Reu n’agya ne Peleg; Peleg n’agya ne Eber; Eber n’agya ne Sala;"Yuda n’agya ne Yakob; Yakob n’agya ne Isak; Isak n’agya ne Abraham; Abraham n’agya ne Tera; Tera n’agya ne Nahor;%C!Nahson n’agya ne Aminadab; Aminadab n’agya ne Admin; Admin n’agya ne Arni; Arni n’agya ne Herson; Herson n’agya ne Peres; Peres n’agya ne Yuda;{ Dawid n’agya ne Yisai; Yisai n’agya ne Obed; Obed n’agya ne Boas; Boas n’agya ne Sala; Sala n’agya ne Nahson; Eliakim n’agya ne Melea; Melea n’agya ne Mena; Mena n’agya ne Matata; Matata n’agya ne Natan; Natan n’agya ne Dawid;Lewi n’agya ne Simeon; Simeon n’agya ne Yuda; Yuda n’agya ne Yosef; Yosef n’agya ne Yonam; Yonam n’agya ne Eliakim;Er n’agya ne Yosua; Yosua n’agya ne Elieser; Elieser n’agya ne Yorim; Yorim n’agya ne Matat; Matat n’agya ne Lewi;}Neri n’agya ne Melki; Melki n’agya ne Adi; Adi n’agya ne Kosam; Kosam n’agya ne Elmadam; Elmadam n’agya ne Er;!Yoda n’agya ne Yohanan; Yohanan n’agya ne Resa; Resa n’agya ne Sorobabel; Sorobabel n’agya ne Sealtiel; Sealtiel n’agya ne Neri; Nagai n’agya ne Mahat; Mahat n’agya ne Matatia; Matatia n’agya ne Semein; Semein n’agya ne Yosek; Yosek n’agya ne Yoda; Yosef n’agya ne Matatia; Matatia n’agya ne Amos; Amos n’agya ne Nahum; Nahum n’agya ne Hesli; Hesli n’agya ne Nagai;Eli n’agya ne Mattat; Mattat n’agya ne Lewi; Lewi n’agya ne Melki; Melki n’agya ne Yanai; Yanai n’agya ne Yosef; }Yesu fitii n’adwuma ase no, na wadi bɛyɛ mfe aduasa. Nkurɔfo susuwii sɛ, Yesu yɛ Yosef ba. Yosef n’agya ne Eli.~ uHonhom Kronkron sianee te sɛ aborɔnoma baa Yesu so na nne bi fi soro kae se, “Wone me dɔ Ba a wosɔ m’ani.” {Bere a Yohane bɔɔ nkurɔfo pii asu wiei no, ɔbɔɔ Yesu nso asu. Ɔbɔɔ no asu wiei a ɔrebɔ mpae no, ɔsoro buei.- UEyi maa Herode de Yohane too afiase.g GYohane kaa Herode anim wɔ ne nua yere Herodia a ɔwaree no ne bɔne ahorow a na ɔyɛ no ho.;qƆnam afotu horow so kaa asɛmpa no kyerɛɛ wɔn.7Ɔno na sɛ ɔba a, obehuw mo so sɛ ɛmo, ayiyi mu aba pa no afi ntɛtɛ no mu na ɔde aba pa no akosie na ɔde ogya a ennum da ahyew ntɛtɛ no.”q[Eyi maa Yohane ka kyerɛɛ wɔn se, “Me de mede nsu na ɛrebɔ mo asu. Nanso obi di m’akyi a ɔreba a, ɔwɔ tumi sen me na ne mpaboa mpo, mensɛ sɛ mikata. Ɔno de, sɛ ɔba a, ɔde Honhom Kronkron ne ogya na ɛbɛbɔ mo asu.veEsiane sɛ saa bere no na nnipa no nyinaa rehwɛ Agyenkwa no kwan nti, na wosusuw sɛ Yohane ne Agyenkwa no.-Asraafo bi nso bisae se, “Yɛn nso yɛnyɛ dɛn?” Yohane buaa wɔn se, “Mommmɔ apoo, monntoto obiara ano, momma mo akatua nsɔ mo ani!”P Obuaa wɔn se, “Munnnye mmmoro nea wɔatwa ato hɔ sɛ munnye no.”iK Towgyefo a wɔbaa hɔ sɛ wɔmmɔ wɔn asu no nso bisae se, “Kyerɛkyerɛfo, yɛnyɛ dɛn?” Yohane buaa wɔn se, “Sɛ wowɔ ntama abien a, ma nea onni bi no baako. Saa ara nso na sɛ wowɔ aduan a, ma nea onni bi no bi.”E Nnipakuw no bisaa no se, “Na ɛnne na dɛn na yɛnyɛ?”{o Sɛ moammu ɔbra pa a, ɛnne na mote sɛ dua a ɛnsow aba a wɔde abonnua ato ase rebetwa akyene, ahyew no no.”:~mMonkɔbɔ ɔbra pa mfa nkyerɛ sɛ moasakra ampa. Na monnhoahoa mo ho sɛ moyɛ Abraham asefo, efisɛ, Onyankopɔn betumi ama saa abo yi adan nnipa ma wɔabɛyɛ Abraham asefo.}7Yohane ka kyerɛɛ nkurɔfo a wɔbaa hɔ sɛ ɔmmɔ wɔn asu no se, “Awɔ mma! Hena na ɔbɔɔ mo kɔkɔ sɛ munguan mfi abufuwhyew a ɛreba no ho?9|mNa nnipa nyinaa behu Onyankopɔn nkwagye.’ “a{;Mmepɔw bedwiriw, abon nyinaa bɛyɛ ma. Nea akyea bɛteɛ; akwammɔne bɛyɛ akwan pa.~zuSɛnea odiyifo Yesaia kae se, “Ɛnne bi teɛm sare so se, ‘Munsiesie kwan mma Awurade; momma n’atempɔn nteɛ..yUYohane kyinkyinii asubɔnten Yordan ho nyinaa kyerɛɛ nnipa sɛ wɔmma wɔmmɔ wɔn asu mfa nkyerɛ sɛ wɔasakra afi wɔn bɔne ho na wɔde wɔn bɔne akyɛ wɔn.[x/Saa bere no na Pilato yɛ amrado wɔ Yudea, na Herode di Galilea mansinhene; ne nua Filipo di Iturea ne Trakoniti mansin so; na Lisania di Abilene mansinhene, ɛnna Hana ne Kaifa nso yɛ Yudafo asɔfo mpanyin.kw QKaesare Tiberio dii ade ne mfe dunum so na Onyankopɔn asɛm baa Sakaria ba Yohane so wɔ sare so.Uv#4Yesu nyinii nyansa mu ne honam fam na onyaa Onyankopɔn ne nnipa anim adom.wug3Yesu ne n’awofo kɔɔ Nasaret no, ɔyɛɛ osetie maa wɔn. Ne na de nsɛm a esisii no nyinaa siee ne tirim.2t_2Nanso n’awofo no ante nea ɔkae no ase.}ss1Yesu buaa wɔn se, “Adɛn nti na mohwehwɛ me? Munnim sɛ ɛyɛ m’asɛde sɛ metena m’agya fi som no anaa?”Lr0Wɔkɔtoo no sɛ ɔte akyerɛkyerɛfo no mfinimfini retie wɔn no, ɛyɛɛ wɔn nwonwa. Ne na frɛɛ no bisaa no se, “Me ba, adɛn na woyɛ yɛn saa? Woama me ne w’agya ahwehwɛ wo abrɛ.”yqk/Yesu nyansa ne ne nimdeɛ a ɛdaa adi wɔ ne mmuae nyinaa mu no, yɛɛ nnipa a na wɔretie no no nyinaa nwonwa.p+.Ne nnansa akyi no, wokohuu no Yerusalem asɔredan mu sɛ ɔte akyerɛkyerɛfo bi a wɔahyia mu ntam na ɔretie wɔn na ɔrebisabisa wɔn nsɛm.@o{-Na wɔanhu no no, wɔsan baa Yerusalem bɛhwehwɛɛ no.n!,Wotwaa da koro kwan a wɔn ani baa wɔn ho so sɛ Yesu nka wɔn ho no, wofitii ase bisabisaa n’ase fii wɔn abusuafo ne amannifo nkyɛn.emC+Wowiee afahyɛ no di a wɔresan akɔ wɔn kurom no, Yesu kaa Yerusalem a n’awofo no nnim.ulc*Sɛnea na wɔn amanne te no, Yesu dii mfe dumien no, n’awofo de no kɔɔ Yerusalem kodii Twam Afahyɛ no.Ek)Afe biara na Yesu awofo kɔ Yerusalem kodi Twam Afahyɛ no.Gj(Onyankopɔn hyiraa abofra no ma onyinii honhom ne nimdeɛ mu.hiI'Wowiee amanne sɛnea Awurade mmara kyerɛ no, wɔsan kɔɔ wɔn kurom Nasaret a ɛwɔ Galilea.+hO&Saa bere no ara mu, ɔno nso begyinaa hɔ bi yii Onyankopɔn ayɛ saa ara. Ɔkaa abofra no ho asɛm kyerɛɛ wɔn a wɔretwɛn ogye a obegye Yerusalem no nyinaa.g7%Ne kunu no wu akyi no, odii kuna kosii sɛ odii mfe aduɔwɔtwe anan, na bere biara nso na ɔwɔ asɔredan mu de mmuadadi ne mpaebɔ som Onyankopɔn.=fs$Saa bere no, na Fanuel babea odiyifo Ana a ofi Aser abusua mu no nso wɔ hɔ bi. Na Ana yɛ obi a wanyin. Ɔwaree ne mmabaabere mu ne ne kunu tenae mfe ason pɛ na ne kunu no wui.feE#Na ɔbɛma dodow no ara tirim ahintasɛm ada adi; na wo Maria de, wubesi apini wɔ wo mu.”d"Afei Simeon hyiraa wɔn na ɔka kyerɛɛ ne na Maria se, “Saa abofra yi so na Israelfo mu dodow no ara nkwagye ne wɔn asehwe begyina.Rc!Nsɛm a wɔka faa Yesu ho no yɛɛ n’agya Yosef ne ne na Maria nwonwa.Wb' Ɔno ne hann a ɛbɛhyerɛn wiase nyinaa na wahyɛ wo man Israel anuonyam!”$aCa wohyɛɛ me ne ho bɔ no.&`Gefisɛ, m’ani ahu Agyenkwa,5_e“Awurade, afei ma w’akoa nwu asomdwoe mu\^1wɔkɔtoo Simeon nso wɔ hɔ, na Simeon gyee abofra no hyɛɛ Awurade anuonyam se,s]_Enti bere a Maria ne Yosef duu asɔredan no mu sɛ wɔde abofra no rekɔma Awurade sɛnea mmara no te no,m\SƆno na na Honhom Kronkron ayi akyerɛ no sɛ ɔrenwu kosi sɛ obehu Agyenkwa a Awurade asra no no.K[Da no na ɔbarima bi a wɔfrɛ no Simeon a ɔte Yerusalem no nso wɔ asɔredan mu hɔ bi. Na Simeon yɛ onipa trenee, ɔhotefo a Honhom Kronkron ahyɛ no ma a na daa na ɔhwɛ Agyenkwa no kwan.qZ[Wɔkɔɔ asɔredan no mu hɔ no nso, wɔde mmorɔnoma mma abien bɔɔ afɔre sɛnea mmara no kyerɛ no.pYYSɛnea Mose mmara no kyerɛ no, “Sɛ ɔbea wo n’bakan na ɔyɛ ɔbarima a, wɔde no ma Awurade.”X-Bere dui sɛ Yosef ne Maria kodwira wɔn ho sɛnea Mose mmara kyerɛ no, wɔde abofra no kɔɔ Yerusalem sɛ wɔde no rekɔhyɛ Onyankopɔn nsa.WAbofra no dii nnawɔtwe no, wɔtoo ne din Yesu sɛnea ɔsoro bɔfo no kyerɛe ansa na wɔrenyinsɛn no no. Da no ara na wotwaa no twetia..VUNguanhwɛfo no kohuu nea abɔfo no ka kyerɛɛ wɔn no, wɔde anigye san wɔn akyi kɔɔ nea wɔn nguan no wɔ hɔ. Wɔrekɔ no nyinaa, na wɔreyi Onyankopɔn ayɛ.UU#Nanso Maria de, ɔde saa nsɛm a ɔtee no nyinaa siee ne tirim dwinnwen ho.FTWɔn a wɔtee nguanhwɛfo yi asɛm no nyinaa ho dwiriw wɔn.SNguanhwɛfo no huu abofra no no, wɔkaa ne ho asɛm a ɔsoro abɔfo no bɛka kyerɛɛ wɔn no nyinaa kyerɛɛ nnipa a wɔahyia hɔ no.qR[Wɔde ahoɔhare kɔɔ Betlehem kohuu Maria ne Yosef. Na wohuu abofra no nso sɛ ɔda mmoa adididaka mu.[Q/Bere a abɔfokuw yi san kɔɔ soro no, nguanhwɛfo no keka kyerɛkyerɛɛ wɔn ho wɔn ho se, “Momma yɛnkɔ Betlehem hɔ na yɛnkɔhwɛ saa anwonwasɛm a asi wɔ hɔ a Awurade ada no adi akyerɛ yɛn yi.”nPU“Anuonyam nka ɔsorosoro Nyankopɔn, na asomdwoe mmra wɔn a wɔsɔ n’ani wɔ asase so no so.”]O3 Amonom hɔ ara, abɔfokuw bɛkaa ɔbɔfo a ɔwɔ hɔ no ho ma wɔtoo ayeyi dwom se,sN_ Eyi ne nsɛnkyerɛnne a mubehu. Mubehu akokoaa a wɔde kuntu akyekyere ne ho a ɔda mmoa adididaka mu.”QM Ɛnnɛ wɔawo Agyenkwa a ɔne Kristo Awurade no ama mo wɔ Dawid kurom.hLI Ɔsoro bɔfo no ka kyerɛɛ wɔn se, “Munnsuro, mede anigyesɛm rebrɛ mo ne amansan nyinaa.}Ks Mpofirim, ɔsoro bɔfo baa wɔn nkyɛn, na Onyankopɔn anuonyam hyerɛn twaa wɔn ho hyiae maa wɔn ho dwiriw wɔn.SJAnadwo no ara, na nguanhwɛfo bi nso wɔ sare so baabi rewɛn wɔn nguan. Ina ɔwoo ɔbarima. Wɔde kuntu kyekyeree abofra no ho de no too mmoa adididaka mu, efisɛ, wɔannya baabi ansoɛ wɔ ahɔhobea hɔ.+HQWɔwɔ Betlehem no, awo kaa Maria,GGƆne ne yere Maria a saa bere no na wafa afuru no na wɔkɔe.FEsiane sɛ na Yosef yɛ Ɔhene Dawid busuani no nti, na ɛsɛ sɛ ofi Galilea kurow a wɔfrɛ no Nasaret kɔ Betlehem a ɛwɔ Yudea.4EcObiara kɔɔ ne kurom ma wɔkyerɛw ne din.dDASaa nnipakan yi ne nea edi kan a wɔkanee wɔ Kireneo a ɔyɛ Amrado wɔ Siria no bere no.zC oSaa bere no mu no, Kaesare Augusto a na ɔyɛ Roma hempɔn hyɛɛ mmara bi sɛ wɔnkan ne man no mu nnipa nyinaa.mB UPAbofra no nyinii na honhom hyɛɛ no ma; ɔtenaa sare so kosii bere a ofitii n’asɛnka adwuma ase. A Ona ɛbɛma hann a efi soro abepue yɛn so ahyerɛn wɔn a wɔte sum ne owu sum mu no so na akyerɛ yɛn kwan akɔ asomdwoe mu.”T@ #Nna eyinom nyinaa bɛba mu efisɛ, Onyankopɔn mmɔborɔhunu a ɛdɔɔso no,M? Mna wobɛkyerɛ ne manfo ɔkwan a wɔnam bɔnefafiri so nya daa nkwa;u> eL“Na wo, akokoaa yi, wɔbɛfrɛ wo ɔsorosoroni no odiyifo efisɛ, wo na wubesiesie ɔkwan ama Agyenkwa no,O= Kna yɛn nkwanna nyinaa mu, yɛayɛ kronkron ne atreneefo wɔ n’anim.U< %Jsɛ obegye yɛn afi yɛn atamfo nsam no, na yɛasom no a osuro biara nni mu,;; sIna wakae n’apam kronkron a ɔne Abraham pamee no,n: WH“Na wama bɔ a ɔhyɛɛ yɛn agyanom wɔ n’ahummɔbɔ ho no aba mu na wakae n’apam kronkron no,b9 ?Gsɛ, ɔbɛma yɛn Agyenkwa a obegye yɛn afi yɛn atamfo ne wɔn a wokyi yɛn no nsam no.C8 Fsɛnea ɔnam n’adiyifo kronkron so fi teteete hyɛɛ bɔ L8~~}g||{{zzzRyyl>"==T<<.;;=::c:99I988766Q55"4x4;33s22#11C009 )  . Ke0PGIxL0-Y Na mɛkyerɛ mo nea ɛsɛ sɛ musuro no. Munsuro nea wakum onipadua no awie no ɔwɔ tumi sɛ ɔtow kyene amanehunu kurom. Mereti mu akyerɛ mo se, oyi na munsuro no.u,c “Me nnamfonom, mereka akyerɛ mo se, munnsuro wɔn a wokum nipadua na ɛno akyi wontumi nyɛ hwee bio no.{+o Enti nea moaka wɔ sum mu no, wɔbɛte wɔ hann mu. Na nea moaka no asomsɛm wɔ adan mu no, wɔbɛbɔ no dawuru.P* Biribiara a wɔyɛ no kokoam no bɛda adi na nea ahintaw no nso bepue.8) k Nnipa mpempem kyeree so a wonnya baabi ntu wɔn nan nsi mpo no, Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no kan se, “Monhwɛ mo ho so yiye wɔ Farisifo nyaatwom a etɛ sɛ mmɔkaw no ho.?(y 6pɛe sɛ ɔka biribi a wobegyina so anya no akyere no.m'S 5Ofi Farisini no fi hɔ a ɔrekɔ no, mmaranimfo ne Farisifo no dii n’akyi de nsɛmmisa guan ne ho&# 4“Mo, mmaranimfo, munnue! Mode nokware hintaw mo nkurɔfo. Mo ankasa munni so, na momma wɔn a wɔpɛ sɛ wodi so no kwan mma wonni so.”% 3efi Habel kum so kosi Sakaria a, wokum no wɔ afɔremuka ne kronkronbea ntam hɔ no so, wobebisa ɛho asɛm afi mo nkyɛn.U$# 2“Mereka akyerɛ mo se, adiyifo no mogya a wɔka gui fi wiase mfitiase no, # 1“Eyi ne nea Onyankopɔn aka afa mo ho: “Mɛsoma adiyifo ne asomafo aba mo nkyɛn na mobekunkum bi na moataa wɔn a aka no.’""= 0Mo nneyɛe yi di adanse sɛ mopene nea mo agyanom yɛe no so. N’asekyerɛ ne sɛ, mo agyanom kunkum adiyifo no na mo nso mototoo wɔn ada so maa wɔn.Y!+ /Munnue! Efisɛ, moatoto adiyifo a mo ankasa anaa mo agyanom kum wɔn no ada so.  .Yesu buaa no se, “Mo mmaranimfo nso, munnue! Mohyɛ nnipa ma wodi mmara so pɛpɛɛpɛ nanso mo de, munni so sɛnea ɛsɛ.r] -Mmaranimfo no mu baako ka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo, sɛ woka saa a na woakasa atia yɛn nso.”kO ,Munnue! Efisɛ, mote sɛ adamoa a ɛso asram na nnipa nantew so a wonnim sɛ wɔnam adamoa so.”S +“Mo Farisifo, munnue! Sɛ mokɔ hyiadan mu a, mpanyin tenabea na mopɛ.zm *“Mo Farisifo, munnue! Moma mo nnɔbae so ntotoso du du nanso mototo adetreneeyɛ ne ɔdɔ a mode dɔ Onyankopɔn no ase. Sɛ mokɔ hyiadan mu a, mpanyin tenabea na mopɛ. Saa ara nso na sɛ mokɔ bagua mu a, mopɛ sɛ nnipa hu mo kyia mo.;q )Monyɛ ahiafo adɔe na biribiara ho bɛtew ama mo.L (Adweneharefo! Ɛnyɛ nea ɔyɛɛ akyiri no ara na ɔyɛɛ emu nso?- 'Yesu huu Farisini no adwene ka kyerɛɛ no se, “Mo Farisifo de, mohohoro nkuku ne nsanka ho nanso efi, anibere ne nnebɔne ahyɛ mo mu ma tɔ.yk &Farisini no hui sɛ Yesu anhohoro ne nsa ansa sɛnea wɔn amanne kyerɛ ansa na ɔredidi no, ɛyɛɛ no nwonwa.Y+ %Yesu kasa wiei no, Farisini bi hyiaa no adidi enti ɔkɔe sɛ ɔne no rekodidi.s_ $Sɛ wo nipadua yɛ hann a esum nni fa baabiara a, nipadua no bɛhyerɛn sɛnea kanea hyerɛn gu wo so.”;q #Enti hwɛ yiye na hann a ɛwɔ wo mu no annan sum. "W’ani yɛ wo nipadua kanea. Ɛno nti sɛ, w’ani ye a, na wo nipadua nso yɛ hann. Nanso sɛ enye a ɛma wo nipadua no dan sum tumm.mS !“Obiara nsɔ kanea mfa nsie, na mmom, ɔde si petee mu na ahyerɛn ama wɔn a wɔba mu no nyinaa.)K “Atemmuda no, Niniwe mmarima ne nnɛɛmma bɛsɔre ayi ɔman yi atɛn, efisɛ, bere a Yona kaa asɛmpa no wɔsakraa wɔn adwene. Nanso nea ɔsen Yona wɔ ha.+O “Atemmuda no, Sheba hemmea ne nnɛɛmma bɛsɔre ayi ɔman yi atɛn, efisɛ, ofi asase ano nohoɔ betiee Salomo nyansa nsɛm. Nanso nea ɔsen Salomo no wɔ ha. Na sɛnea Yona yɛe no yɛɛ nsɛnkyerɛnne maa Niniwefo a, saa ara na Kristo nso bɛyɛ nsɛnkyerɛnne ama nnɛɛmma yi.?w Nnipa no kyeree Yesu so no, ɔka kyerɛɛ wɔn se,”Nnɛɛmma yi yɛ nnebɔneyɛfo. Wɔhwehwɛ nsɛnkyerɛnne bi ahu nanso wɔrenhu nsɛnkyerɛnne biara sɛ Yona nsɛnkyerɛnne no.lQ Yesu ka kyerɛɛ no se, “Ɛwom de, nanso nhyira ne wɔn a wɔte Onyankopɔn asɛm na wodi so.”| q Yesu gu so rekasa no, ɔbea bi fi nnipakuw no mu kae se, “Nhyira nka yafunu a ɛwoo wo ne nufu a wunumuu ano!”/ W Afei ɔsan n’akyi kɔfa ahohommɔne afoforo ason a wɔyɛ den kyɛn no ba ma wɔn nyinaa bɛtena hɔ. Eyi ma onipa no sɛe koraa sen sɛnea anka na ɔte kan no.”n U Na sɛ ɔsan kɔ onipa no mu a, obehu sɛ ɛhɔ tew a efi biara nni mu na biribiara yɛ pɛpɛɛpɛ.3 _ “Sɛ wotu hohommɔne fi onipa bi mu a, ekyinkyin hwehwɛ homebea nanso ennya bi. Na sɛ wannya homebea a, ɔka se, ‘Mɛsan makɔ onipa a mifi ne mu bae no mu bio.’V % “Obiara a onni m’afa no tia me, na nea ɔne me mmoaboa ano no, hwete mu.%C nanso sɛ nea ne ho yɛ den na ɔwɔ akode pa sen no kɔ ne so a, odi ne so nkonim, gye n’akode a ɔde ne ho too so no, sesaw n’agyapade no nyinaa kɔ.T! Sɛ ɔhoɔdenfo de akode wɛn ne fi a, obiara rentumi nkowia n’agyapade;ve Nanso sɛ menam Onyankopɔn tumi so na etu hohommɔne de a, na ɛkyerɛ sɛ Onyankopɔn Ahenni no aba mo so.#? Na sɛ menam Beelsebul tumi so na mitu ahohommɔne a, hena so na mo nkurɔfo nam tu ahohommɔne? Saa na ɛte de a, mo nkurɔfo no ara na wobebu mo atɛn.*M Na sɛ ɔbonsam nso ko tia ne ho a, ɛbɛyɛ dɛn na n’ahenni agyina? Nea enti a mereka saa asɛm yi ne sɛ, muse menam Beelsebul tumi so na mitu ahohommɔne. Nanso ohuu wɔn adwene maa wɔn mmuae se, “Kurow biara a emu akyekyɛ no dan amamfo. Saa ara nso na ofi biara a emu kyekyɛ no gu.zm Afoforo nso pɛe sɛ wɔsɔ no hwɛ nti, wɔka kyerɛɛ no se, ɔnyɛ nsɛnkyerɛnne bi a efi soro nkyerɛ wɔn.c? Nanso ebinom kae se, “Ɔnam ahohommɔne panyin Beelsebul tumi so na etu ahohommɔne.”#? Bere bi Yesu tuu hohommɔne bi a ɛyɛ mumu fii onipa bi mu. Hohommɔne no tu fii ne mu no, ɔkasae ma ɛyɛɛ nnipa a na wɔwɔ hɔ no nyinaa ahodwiriw.+O Na sɛ mo a moyɛ nnebɔneyɛfo mpo nim sɛnea moma mo mma nnepa a, ɛbɛyɛ dɛn na mo Agya a ɔwɔ soro no remfa Honhom Kronkron no mma wɔn a wobisa no no!”d~A anaasɛ obisa no apataa a, ɔbɛma no ɔwɔ, anaasɛ obisa nkesua a ɔbɛma no ankaadweaa?P} “Agya bɛn na ɔwɔ mo mu na ne ba bisa no abodoo a ɔbɛma no ɔbo,c|? Na obiara a obisa no, wɔma no; na obiara a ɔhwehwɛ no, ohu; na nea ɔpem no, wobue no.p{Y ”Ɛno nti mereka akyerɛ mo se; Mommisa, na wɔbɛma mo; monhwehwɛ na mubehu; mompem na wobebue mo.:zm “Mereka akyerɛ mo se, na ade asa no nti, ɔyɛ ne yɔnko koraa mpo a, ɔrensɔre. Nanso esiane sɛ ɔkɔɔ so srɛɛ no no nti, ɛbɛma wasɔre ama no nea ehia no no nyinaa.yw na ɔbɛma no mmuae afi ne dan mu se, ‘Nhaw me! Mato me pon mu ne me mma ada. Merentumi nsɔre mma wo biribiara.’Rx efisɛ, ɔhɔho bi abefi me mu, na minni aduan biara a mede bɛma no,’w{ Yesu bisaa wɔn se, “Mo mu hena na ɔbɛkɔ ne yɔnko hɔ dasum akɔka akyerɛ no se, ‘Me nua, fɛm me aduan kakra, v Fa yɛn bɔne kyɛ yɛn sɛnea yɛn nso, yɛde wɔn a wɔfom yɛn no bɔne kyɛ wɔn no. Na nnyaa yɛn mma yɛnnkɔ sɔhwɛ mu.”$uC Ma yɛn yɛn ano aduan daa.ktO Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ morebɔ mpae a, monka se, ‘Agya, wo din ho ntew. W’ahenni mmra.1s ] Da bi na Yesu rebɔ mpae wɔ baabi. Owiei no, n’asuafo no mu baako ka kyerɛɛ no se, “Awurade, kyerɛ yɛn mpaebɔ sɛnea Yohane kyerɛɛ n’asuafo mpaebɔ no.”Sr *Ade baako pɛ na ehia; ɛno na Maria afa no; na wɔrennye mfi ne nsam.”Wq' )Awurade buaa no se, “Marta, Marta, wudwinnwen haw wo ho wɔ nneɛma pii ho.)pK (Saa bere no, Marta a n’ani abere reyɛ aduan no baa Yesu nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Awurade, mayɛ adwuma abrɛ enti ka kyerɛ Maria na ommeso me mu.”Oo 'Marta nuabea bi a wɔfrɛ no Maria tenaa fam wɔ Yesu nkyɛn tiee no.n &Ɛbae sɛ Yesu ne n’asuafo rekɔ Yerusalem no, wɔkoduu akuraa bi ase. Woduu hɔ no, ɔbea bi a wɔfrɛ no Marta de no kɔɔ ne fi.m %Mmaranimfo no buae se, “Nea ohuu opirafo no mmɔbɔ no.” Yesu ka kyerɛɛ no se, “Wo nso, kɔ na kɔyɛ saa ara.”El $“Afei saa nnipa baasa yi mu hena na ɔyɛɛ ne yɔnko?”4ka #Ade kyee no, ogyaw ahɔhobea sohwɛfo no sika a ɛbɛso no hwɛ sɛ ɔmfa nhwɛ no. Ɔsan hyɛɛ no bɔ se, ‘Ɛka foforo biara a wobɛbɔ wɔ ne ho no, mɛba abetua.’Rj "Ɔkɔkotow ne nkyɛn, hohoroo n’apirakuru no anim, de aduru guguu mu, kyekyeree. Afei ɔmaa no so de no tenaa n’afurum so dii aboa no nkyɛn de no kɔɔ ahɔhobea bi hwɛɛ no anadwo mu no nyinaa.Yi+ !“Ankyɛ biara na Samariani bi nso bepuee hɔ. Ohuu no no, ɔyɛɛ no mmɔbɔ.Bh Saa ara nso na Lewini bi nso bepuee ne so man faa nkyɛn.Tg! “Ankyɛ biara, Yudani sɔfo bi bepuee ne so nanso ɔman faa nkyɛn kɔe.xfi Yesu nso maa no mfatoho bi se, “Da bi na ɔbarima bi retu kwan fi Yerusalem akɔ Yeriko. Na ɔnam kwan so no, ɔkɔtɔɔ akwanmukafo mu na wogyee ne ho nneɛma nyinaa, hwee no, pirapiraa no ma ɔtɔɔ berɛw, gyaw no too kwankyɛn kɔe.vee Nanso ɔbarima no pɛe sɛ ɔkyerɛ sɛ odi mmara no nyinaa so nti, obisaa Yesu se, “Hena ne me yɔnko?”Sd Yesu ka kyerɛɛ no se, “Woabua no yiye. Yɛ eyinom na wubenya nkwa.”#c? Obuaa no se, “Mmara no ka se, ‘Fa wo koma, ne wo kra, ne w’ahoɔden, ne w’adwene nyinaa dɔ Awurade wo Nyankopɔn, na dɔ wo yɔnko sɛ wo ho!”ab; Yesu nso bisaa no se, “Dɛn na wɔakyerɛw wɔ Mose mmara no mu? Na wote ase dɛn?”a{ Mmaranimfo bi pɛe sɛ ɔsɔ Yesu hwɛ enti obisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo, menyɛ dɛn na manya nkwa a enni awiei?”z`m Efisɛ, adiyifo ne ahene pii pɛe sɛ anka wohu nea muhu yi, na wɔte nea mote yi, nanso, wɔanhu na wɔante.”]_3 Ɛkaa ɔne n’asuafo no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Nhyira ne aniwa a ehu nea muhu!?^w M’agya de nneɛma nyinaa ahyɛ me nsa; na obiara nnim Ɔba no, gye Agya no. Saa ara nso na obiara nnim Agya no, gye Ɔba no ne wɔn a Ɔba no bɛda Agya no adi akyerɛ wɔn no.”>]u Saa bere no ara mu, Yesu de Honhom Kronkron mu anigye bɔɔ mpae se, “Agya, ɔsoro ne asase wura, meda wo ase sɛ wode saa nneɛma yi ahintaw wɔn a wosusuw sɛ wɔyɛ anyansafo, na mmom woada nokware no adi akyerɛ wɔn a wɔde ahobrɛase gye wo di sɛ mmofra no. Nanso, Agya, wo pɛ mu na woma ɛbaa saa. \  Nanso mommma mo ani nnnye sɛ ahohommɔne brɛ wɔn ho ase ma mo, na mmom, momma mo ani nnye sɛ wɔakyerɛw mo din wɔ soro.”[  Mama mo tumi ne ahoɔden a mode betiatia awɔ ne nkekantwɛre ne ɔtamfo no tumi biara a ɔwɔ so na biribiara nso rentumi mo.aZ; Na ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Mihui sɛ ɔbonsam retew afi soro sɛ anyinam abɛhwe fam.Y Aduɔson no san de anigye bae bɛbɔɔ amanneɛ se, “Awurade, wo din nti, ahohommɔne mpo abrɛ wɔn ho ase ama yɛn.”pXY “Obiara a otie mo no tie me, na nea ɔpo mo no po me, na nea ɔpo me no nso po nea ɔsomaa me no.”ZW- Na wo Kapernaum, wugye di sɛ wubenya ɔsoro anuonyam.? Dabida, wobɛkɔ asaman.PV Atemmuda no, asɛm a ɛbɛto wɔn no bɛsen nea ɛbɛto Tiro ne Sidon.)UK Korasin, due! Betsaida, due! Anwonwade a meyɛɛ wɔ mo mu no, sɛ meyɛɛ wɔ Tiro ne Sidon a, anka ɛhɔfo no de awerɛhow ne ahonu asakra wɔn adwene dedaw.iTK Mereka akyerɛ mo se, saa kurow no, asɛm a ɛbɛto wɔn atemmuda no bɛsen nea ɛtoo Sodom no.S ‘Mo kurom ha mfuturu a ɛwɔ yɛn nan ase mpo, yɛreporoporow agu, de atia mo; na mmom munhu pefee sɛ Onyankopɔn Ahenni no abɛn.’nRU “Nanso sɛ mokɔ kurow biara mu na wɔannye mo fɛw so a, monkɔ ne mmɔnten so nkɔpae mu nka se,sQ_ Monsa kurow no mu ayarefo yare, na monka nkyerɛ ɛhɔfo nyinaa se, ‘Onyankopɔn Ahenni no abɛn mo.’gPG “Na sɛ mokɔ kurow biara mu na wogye mo fɛw so a, aduan biara a wɔde bɛma mo no, munni.BO} Ofi biara a mokɔ mu no, momma ɛhɔ nyɛ mo atenae; aduan biara a wɔde bɛma mo no, munni, efisɛ, ɛsɛ sɛ odwumayɛfo biara nya n’adwumayɛ so akatua; munnni atutena wɔ afi mu.N Na sɛ asomdwoe ba bi wɔ hɔ a, mo asomdwoe bɛba ne so; na sɛ obi a ɔte saa nni hɔ a, mo asomdwoe bɛsan aba mo nkyɛn._M7 “Sɛ mokɔ ofi biara mu a, munni kan nkyia ofie hɔfo no se, ‘Asomdwoe nka mo!’cL? Mommfa sika, akwantubɔtɔ anaa mpaboa; na munnkyia obiara nso a mubehyia no wɔ kwan so.:Ko Monkɔ, na meresoma mo sɛ nguan akɔ mpataku mu.&JE Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Otwa adwuma no dɔɔso, nanso adwumayɛfo no sua. Enti monsrɛ adwumawura no na ɔmma adwumayɛfo bebree mmra ne twa adwuma no mu.I  Eyi akyi, Yesu yii n’akyidifo no mu aduɔson somaa wɔn baanu baanu kɔɔ nkurow ne nkuraa a akyiri yi ɔbɛkɔ hɔ no so."H= >Nanso Yesu ka kyerɛɛ no se, “Obiara a ɔbɛma n’adwene ayɛ no ntanta wɔ dwumadi bi a mede ahyɛ ne nsa no ho no, mfata Onyankopɔn Ahenni on.”wGg =Na ɔfoforo nso kae se, “Awurade, medi w’akyi; nanso ma me kwan na me ne m’abusuafo nkodi nkra ansa.”1F[ a 4Ansa na ɔrebɛkɔ no, ɔsomaa nnipa bi dii kan kɔɔ Samaria akuraa bi ase sɛ wɔnkosiesie baabi mma no.`=9 3Na bere a ɛsɛ sɛ Yesu san kɔ soro no rebɛn no, osii ne bo sɛ ɔbɛkɔ Yerusalem.j<M 2Yesu ka kyerɛɛ no se, “Ɛnsɛ sɛ anka mobra no, efisɛ, nea ontia mo no na ɔwɔ mo afa.”;y 1Yohane nso ka kyerɛɛ no se, “Awurade, yehuu obi a ɔnka yɛn ho sɛ ɔde wo din tu ahohommɔne enti yɛbraa no.”H:  0na ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Obiara a obegye saa abofra yi wɔ me din mu no, gye me; na nea ogye me no nso, gye nea ɔsomaa me no. Nea ɔyɛ aketewaa wɔ mo nyinaa mu no, ɔno ne ɔkɛse.”W9' /Na Yesu huu wɔn adwene no, osoo abofra bi mu de no begyinaa ne nkyɛn pɛɛ,`89 .Asuafo no gyee akyinnye a ɛfa wɔn mu nea ɔbɛyɛ kɛse Onyankopɔn Ahenni mu no ho.h7I -Nea ɔkae yi na ɛyɛ ahintasɛm nti, asuafo no ante ase. Nanso na wosuro sɛ wobebisa no ase.G6 ,“Muntie asɛm a merebɛka yi yiye. Wobeyi Kristo no ama.”35_ +Onyankopɔn tumi ne ne kɛseyɛ a ɛdaa adi wɔ hohommɔne no tu mu no maa nnipa no ho dwiriw wɔn. Na wɔredwinnwen nea asi yi ho no, Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se,)4K *Ɔde abofra no reba no, hohommɔne no twaa no hwee fam ma osinsenii. Nanso Yesu teɛteɛɛ hohommɔne no maa abofra no ho yɛɛ no den na ɔde no maa n’agya.63e )Yesu kae se, “O! Mo a munni gyidi, mentena mo nkyɛn na minnya mo ho boasetɔ nkosi da bɛn!” Afei ɔdanee n’ani ka kyerɛɛ ɔbarima no se, “Fa wo ba no bra ha.”P2 (Na mesrɛɛ w’asuafo no sɛ wontu hohommɔne no, nanso wɔantumi.”1 'sɛ hohommɔne ba ne so a, amonom ɔteɛm, otwa hwe, osinsen, n’ano pu ahuru, na obu fa so, na ɛkyɛ ansa na afi ne so.|0q &Ɔbarima bi fi nnipakuw no mu teɛɛm se, “Kyerɛkyerɛfo, mesrɛ wo, bra bɛhwɛ me ba a midi no ba koro ma me;N/ %Ade kyee a wosian fii bepɔw no so bae no, nnipakuw bi behyiaa Yesu.z.m $Kasa yi akyi no, wohui sɛ aka Yesu nko ara na ogyina hɔ. Na mmere no mu, wɔanka nea wohui no ankyerɛ obiara.Y-+ #Na ɛnne bi fi omununkum no mu kae se, “Oyi ne me Ba a mayi no. Muntie no!”A,} "Ogu so rekasa no, omununkum bɛkataa wɔn so ma wosuroe.n+U !Na ɛbae sɛ nnipa no refi Yesu nkyɛn akɔ no, Petro ka kyerɛɛ Yesu se, “Awurade, eye sɛ yɛn nso yɛwɔ ha bi. Ma yɛmmɔ asese abiɛsa; wo de baako, Mose de baako na Elia nso de baako.” Na Petro nnim asɛm a ɔreka no.;*o Saa bere no na Petro ne nnipa a wɔka ne ho no adeda hatehatee na wonyannyanee a wɔn ani so tetew wɔn no, wohuu Yesu sɛ ɔwɔ n’anuonyam mu ne nnipa baanu bi a wɔka ne ho.l)Q Saa nnipa baanu yi bepuee hɔ anuonyam mu kaa ne wu a obewu wɔ Yerusalem no ho asɛm kyerɛɛ no.F( Prɛko pɛ, nnipa baanu a ɛyɛ Mose ne Elia ne no bɛkasae.U'# Na Yesu gu so rebɔ mpae no, n’animdua sesae, na n’atade nso hyerɛnee.& Yesu kaa ne nsɛm yi wiei no, ɛbɛyɛ nnawɔtwe akyi ɔne Petro, Yohane ne Yakobo kɔɔ bepɔw bi so sɛ wɔrekɔbɔ mpae.x%i Na mereka akyerɛ mo se, mo a mugyina ha yi mu bi wɔ hɔ a wɔrenwu kosi sɛ wobehu Onyankopɔn Ahenni no.”"$= “Na nea n’ani bewu me ne me nsɛm ho no, ɔno nso da a me, Kristo, bɛba wɔ me ne Agya no ne abɔfo kronkron no anuonyam mu no, m’ani bewu ne ho.`#9 Na sɛ onipa nya wiase yi mu nneɛma nyinaa na ɔhwere ne kra a, dɛn mfaso na obenya?}"s Na obiara a ɔma n’ani ku ne ho sen me no, ɔbɛhwere ne nkwa; na nea me nti ɔbɛhwere ne nkwa no, ne nsa bɛka. ! Afei ɔka kyerɛɛ wɔn nyinaa se, “Sɛ obi pɛ sɛ odi m’akyi a, ɔmpa ne ho akyi na daa ɔnsoa n’asɛnnua na onni m’akyi.; o Ɔtoaa so se, “Ɛsɛ sɛ Kristo no hu amane pii; Yudafo mpanyimfo ne asɔfo mpanyin ne mmara no akyerɛkyerɛfo nso bɛpo no. Akyiri yi wobekum no, na ne nnansa so wasɔre.”8k Yesu bɔɔ wɔn ano se wɔnnka nnkyerɛ obiara.w Yesu bisaa wɔn se, “Na mo nso muse mene hena?” Petro buaa no se, “Wone Kristo, nea Onyankopɔn asoma no no.”$A Wobuaa no se, “Ebinom ka se, woyɛ Yohane Osuboni, ebinom nso ka se Elia, na afoforo nso se, woyɛ tete adiyifo no baako na wasɔre afi awufo mu aba.”{o Da bi Yesu nko ara kɔhyɛɛ baabi bɔɔ mpae. Eyi akyi no, obisaa n’asuafo no se, “Nnipa ka se mene hena?”jM Obiara didi mee. Afei asuafo no boaboaa nea wodi ma ɛkae no ano no, ɛyɛɛ nkɛntɛmma dumien./ Afei Yesu faa abodoo anum no ne mpataa abien no na ɔhwɛɛ soro, daa so ase, hyiraa so, bubuu mu de maa n’asuafo no sɛ wɔnkyɛ mma nnipa no.%E Wɔyɛɛ sɛnea Yesu kae no. Na nnipa bɛyɛ mpemnum na ahyia wɔ hɔ. Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Monhwɛ na nnipa no ntenatena ase aduonum aduonum.”7g Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo ara momma wɔn biribi nni.” Wobuaa no se, “Yɛwɔ abodoo anum ne mpataa abien pɛ. Ɛno nti, gye sɛ yɛkɔtɔ aduan brɛ wɔn nyinaa.”fE Anim rebiribiri no, dumien no baa ne nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Ka kyerɛ nnipa no na wɔnkɔ nkurow ne nkuraa a atwa yɛn ho ahyia yi mu nkɔpɛ nea wobedi ne nea wɔbɛda, efisɛ, baabi a yɛwɔ yi yɛ sare so.”7 Nnipakuw no huu nea Yesu ne n’asomafo no wɔ no, wotiw wɔn ma ogyee wɔn fɛw so, kaa Onyankopɔn Ahenni ho asɛm kyerɛɛ wɔn, saa ayarefo yare.0Y Asomafo no fi wɔn akwantu mu bae no, wɔbɔɔ nsɛm a esisii hɔ nyinaa ho amanneɛ kyerɛɛ Yesu. Eyi akyi, Yesu ne wɔn twee wɔn ho kɔɔ baabi a ɛbɛn Betsaida.3 Herode kae se, “Yohane de, matwa ne ti, na hena koraa ne saa onipa yi a mete anwonwasɛm a ɛte sɛɛ fa ne ho yi?” Eyi nti, ɔpɛe sɛ ohu no.a; na afoforo nso se ɛyɛ Elia anaa tete adiyifo no mu baako na wasɔre afi awufo mu aba. Ɔmansinhene Herode tee nea Yesu ayɛ no nyinaa no, ɛhaw no yiye, efisɛ, na ebinom keka se Yohane Osuboni na wasɔre afi awufo mu,Z- Wofii hɔ no, wɔkɔɔ nkuraase nkuraase kɔkaa asɛmpa no, saa nyarewa pii nso.1 ”Sɛ mokɔ kurow biara mu na wɔannye mo, na morefi hɔ akɔ a, momporoporow mo nan ase mfuturu mfa nkyerɛ sɛ, mo ne wɔn nni hwee yɛ bio.”ta Na sɛ mokɔ kurow bi mu a, ofi biara a mobɛsoɛ mu no, ɛhɔ ara na montena kosi sɛ mubefi kurow no mu.( I Na ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Mo akwantu yi mu, mommfa biribiara nnkɔ, sɛ ɛyɛ poma anaa akwantubɔtɔ, anaa aduan biara, anaa sika, anaa ntade abien abien.X ) Afei ɔsomaa wɔn sɛ wɔnkɔka Onyankopɔn Ahenni ho asɛm na wɔnsa nyarewa.w  i Da bi Yesu frɛɛ Dumien no hyiae maa wɔn tumi ne ahoɔden a wɔde betu ahohommɔne na wɔde asa nyarewa nso.l Q8N’awofo no ho dwiriw wɔn yiye nanso Yesu bɔɔ wɔn ano se, wɔnnka nea asi no nnkyerɛ obiara.G 7Amonom hɔ ara, ɔsɔree na Yesu kae se wɔmma no biribi nni.?y6Yesu soo ne nsa ka kyerɛɛ no se, “Me ba, sɔre!”O5Wɔserew no dii ne ho fɛw, efisɛ, na wɔn de, wonim pefee sɛ wawu.ta4Na nnipa a wɔwɔ hɔ no nyinaa resu, di awerɛhow. Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Munnsu, onwui na wada.” 3Ɔduu fie hɔ no, wamma obiara anka ne ho ankɔ ɔdan a abofra no da mu no mu gye Petro, Yohane, Yakobo ne abofra no awofo nko ara.`92Yesu tee asɛm no, osee Yairo se, “Nsuro, gye di na wo babea no benyan anya nkwa.”1Yesu gu so rekasa no, obi fii Yairo fi bɛka kyerɛɛ Yairo se, “Wo babea no anya awu enti nhaw Kyerɛkyerɛfo no bio.”_70Yesu ka kyerɛɛ no se, “Me ba, wo gyidi ama wo ho ayɛ wo den. Fa asomdwoe kɔ.”:m/Ɔbea no hui sɛ ohintaw a ɛrenyɛ ye, ɛno nti, ɔde hu ne ahopopo bebuu Yesu nkotodwe wɔ nnipa no nyinaa anim, kyerɛɛ no nea enti a osoo ne mu ne sɛnea ne ho atɔ no no.c?.Yesu buaa no se, “Dabi, obi aso m’atade mu efisɛ, mete nka sɛ tumi bi afi me mu.”3-Yesu bisae se, “Hena na osoo m’atade ano no?” Obiara buae se, ɛnyɛ ɔno. Eyi maa Petro kae se, “Awurade, na sɛ nnipa no akyere wo so.”R~,fii Yesu akyi soo n’atade ano. Amonom hɔ ara, mogya a etu no no twae.Q}+Ɔbea bi a mogya atu no mfirihyia dumien a obiara ntumi nsa no yare no,p|Y*na ne babea koro a wadi bɛyɛ mfe dumien reyɛ awu. Bere a Yesu rekɔ no, na nnipakuw no kyere ne so.{)Ɔbarima bi a wɔfrɛ no Yairo a na ɔyɛ Yudafo hyiadan mu panyin baa ne nkyɛn, bebuu no nkotodwe, srɛɛ no sɛ, ɔne no nkɔ ne fifzE(Yesu duu asuogya hɔ no, nnipakuw no de anigye hyiaa no kwan, efisɛ, na wɔatwɛn no abrɛ.6ye'“Kɔ na kodi nea Onyankopɔn ayɛ ama wo no ho adanse kyerɛ wo manfo.” Ɔbarima no fii hɔ kodii anwonwade a Yesu ayɛ ama no no ho adanse kyerɛɛ kurom hɔfo nyinaa. x &Ansa na Yesu rebefi hɔ no, ɔbarima a otuu ahohommɔne fii ne mu no srɛɛ no sɛ ɔne no bɛkɔ. Nanso Yesu ka kyerɛɛ no se,3w_%Ehu hyɛɛ Gerasefo a na wɔahyia hɔ no nyinaa ma ma wɔsrɛɛ Yesu sɛ omfi wɔn nkyɛn hɔ nkɔ. Eyi nti, Yesu kɔtenaa ɔkorow no mu san twa kɔɔ asuogya hɔ nohɔ.kvO$Na wɔn a wohuu ɔkwan a Yesu faa so saa ɔbarima no yare no bɔɔ wɔn a wɔbaa hɔ no amanneɛ.7ug#Nnipa a wɔtee asɛm no bɔɔ twi kɔhwɛɛ nea asi. Woduu nea Yesu wɔ no, wohuu ɔbarima no sɛ ne ho atɔ no a ofura ntama te Yesu nkyɛn. Nnipa no nyinaa ho dwiriw wɔn.#t?"Wɔn a wɔhwɛ mprako no so no huu nea asi no, wɔde hu ne ahopopo tutuu mmirika kɔbɔɔ amanneɛ wɔ kurom maa asɛm no trɛwee wɔ mpɔtam hɔ nyinaa.s!Enti ahohommɔne no fii ɔbarima no mu kɔhyɛn mprako no mu ma wɔbɔɔ kiridi, sianee bepɔw no koguu ɔtare no mu wuwui.2r] Saa bere no mu na mprako bi redidi wɔ bepɔw no nkyɛn mu baabi. Ahohommɔne no srɛɛ Yesu sɛ ɔmma wɔn ho kwan na wɔnkɔhyɛn mprako no mu. Na ɔmaa wɔn ho kwan.Yq+Ahohommɔne no srɛɛ Yesu sɛ ɔnnhyɛ wɔn mmma wonnkogu amanehunu bon no mu.opWYesu bisaa no se, “Wo din de dɛn?” Obuaa no se, “Ɛdɔm.” Efisɛ na ahohommɔne ahyɛ no ma.Zo-Ɔkaa saa asɛm yi, efisɛ, na Yesu ateɛteɛ ahohommɔne no sɛ womfi ne mu. Saa ahohommɔne yi taa ka no na sɛ wɔde hama kyekyere ne nsa ne ne nan mpo a, otumi tetew mu ma ahohommɔne no pam no kɔ wuram.)nKOhuu Yesu no, ɔteɛɛm, kotow ne nan ase san teɛteɛɛm se, “Yesu, Ɔsorosoro Nyankopɔn Ba, dɛn na wo ne me wɔ yɛ? Mesrɛ wo, nyɛ me ayayade biara.”.mUYesu fi ɔkorow no mu sii fam pɛ, ɔbarima bi a ahohommɔne ahyɛ no ma akyɛ a ɔda adagyaw na ɔnte fie, na mmom ɔte amusiei a aboda mu na ɔdeda no behyiaa no.bl=Yesu ne n’asuafo no twaa po no beduu Gerasefo asase a ɛne Galilea di nhwɛanim no so..kUAfei obisaa wɔn se, “Adɛn na munni gyidi?” Wɔn nyinaa suroe de ahodwiriw bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Onipa bɛn ni a ahum ne asorɔkye mpo tie no yi?”#j?Asuafo no de hu ne nteɛteɛm nyanee no se, “Awurade, Awurade, yɛremem!” Amonom hɔ ara, Yesu sɔre teɛteɛɛ ahum ne asorɔkye no ma ɛyɛɛ dinn.i)Yesu dae. Saa bere no ara mu, ahum kɛse bi tui maa nsu bɛtaa ɔkorow no mu maa ɔkorow no yɛe sɛ ɛremem. Eyi maa asuafo no koma tui yiye. h Da bi a Yesu ne n’asuafo te ɔkorow mu no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Momma yentwa nkɔ asuogya nohɔ.” Wosiim a wɔrekɔ no,jgMYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Me na ne me nuanom ne wɔn a wotie Onyankopɔn asɛm na wodi so.”]f3Obi kɔka kyerɛɛ Yesu se, ne na ne ne nuanom gyina nkyɛn hɔ baabi rehwehwɛ no.eDa bi, Yesu ne na ne ne nuanom pɛe sɛ wɔne no kasa nanso esiane nnipakuw a na wɔatwa ne ho ahyia no nti, wɔantumi ne no ankasa.(dIEnti nea mutie no, muntie no yiye. Obiara a ɔwɔ no wɔbɛma no pii aka ho, na nea onni ahe bi no, nea osusuw sɛ ɛyɛ ne de no mpo, wobegye afi ne nsam.”GcNea ahintaw no bɛda adi, na nea ɛwɔ kokoam no nso ada gua.b“Obi nsɔ kanea na ɔmfa kɛntɛn mmutuw so, anaa ɔmfa nhyɛ mpa ase na mmom, ɔde si kaneadua so na ahyerɛn ama wɔn a wɔba mu no. aAba a eguu asase pa mu no gyina hɔ ma wɔn a wɔde koma pa tie asɛmpa no, na wodi so, gyina pintinn de abrabɔ pa di ho adanse.N`Aba a eguu nsɔe mu no gyina hɔ ma wɔn a wɔte Onyankopɔn asɛm, na wodi so, nanso asetena mu haw ne abɛbrɛsɛ, ahonya ne wiase afɛfɛde nti, asɛm no ntumi nyɛ wɔn mu adwuma sɛnea ɛsɛ.U_# Aba a eguu abotan so no gyina hɔ ma wɔn a wɔte asɛm no na wɔde anigye so mu nanso entim wɔn mu. Na esiane wɔn gyidi a esua no nti, ɛnkyɛ na asɛm no awu. Na sɛ sɔhwɛ ba wɔn so a, wɔpa abaw.)^K Aba a eguu kwan mu no gyina hɔ ma wɔn a wɔate Onyankopɔn asɛm no na ɔbonsam behwim fi wɔn koma mu, sɛnea ɛbɛyɛ a wɔrennye nni na wɔrennya nkwagye.E] “Afei abebu no asekyerɛ ni. Aba no ne Onyankopɔn asɛm.J\  obuaa wɔn se, “Mo de, wɔde Onyankopɔn Ahenni ho ahintasɛm ama mo, na afoforo de, wɔkasa kyerɛ wɔn abebu mu, sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛhwɛ nanso wɔrenhu na wɔbɛte nanso wɔrente ase.7[i Na n’asuafo no bisaa no saa abebu yi ase no,ZEbi nso koguu asase pa mu, enyinii, sow aba mmɔho ɔha.” Na ɔkaa eyi no, ɔka kaa ho se, “Nea ɔwɔ aso a obetie no, ontie.”QYAba no bi nso koguu nsɔe mu. Efifii no, nsɔe no kyekyeree no na ewui.aX;Ebi nso koguu abotan so, enti efifii no, ankyɛ na ne nyinaa hyewee, efisɛ, annya nsu.W“Da bi, okuafo bi kɔɔ n’afum koguu aba. Ogui no, aba no bi koguu kwan mu maa nnipa tiatiaa so na nnomaa bɛsosɔwee.jVMDa bi a nnipa bebree bi fi nkurow nkurow so baa ne nkyɛn no, ɔkyerɛkyerɛɛ wɔn abebu mu se,U+ne Yohana a ɔyɛ Kusa, Herode fi sohwɛfo panyin yere, ne Susana. Saa mmea yi ne afoforo bi na wofii wɔn ahonya mu hwɛɛ Yesu ne n’asuafo.mTSƆrekɔ no, nnipa a na wodi n’akyi no bi ne Maria Magdalene a otuu ahohommɔne ason fii ne mu no,S }Eyi akyi no, Yesu ne n’asuafo dumien no kyinkyinii Galilea nkurow ne nkuraa bi ase kaa Onyankopɔn ahenni no ho asɛm.UR#2Yesu ka kyerɛɛ ɔbea no se, “Wo gyidi agye wo nkwa. Fa asomdwoe kɔ.”wQg1Wɔn a ɔne wɔn te adidii no bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Hena ne saa onipa yi a otumi de bɔne kyɛ?”KP0Afei Yesu ka kyerɛɛ ɔbea no se, “Wɔde wo bɔne akyɛ wo.”LO/Eyi nti mereka akyerɛ wo se, nea ɔbea yi ayɛ nti, wɔde ne bɔne a ɛdɔɔso no akyɛ no, efisɛ, wayi ɔdɔ kɛse bi adi akyerɛ. Na nea wɔde ne bɔne a esua akyɛ no no, ne dɔ nso sua.”[N/.Woamfa ngo amfɔw me tirim; nanso ɔbea yi de aduhuam a ɛsom bo asra me nan ase.~Mu-Mebae yi, woanyɛ me atuu amfa amma me akwaaba; nanso efi bere a ɔbea yi bɛtoo me wɔ ha yi, onnyaee me nan mu so.UL#,Afei Yesu danee n’ani kyerɛɛ ɔbea no bisaa Simon se, “Woahu saa ɔbea yi? Mebaa wo fi, woamma me nsu anhohoro me nan ase; nanso saa ɔbea yi de ne nisu ahohoro me nan ase, asan de ne tinhwi apopa.qK[+Simon buae se, “Migye di sɛ nea ɔde ne ka kɛse kyɛɛ no no.” Yesu kae se, “Woabua no yiye.” J*Wɔn mu biara antumi antua ne ka a ɔde no no nti ɔde kyɛɛ wɔn. Wɔn mu hena na wugye di sɛ ɔbɛpɛ osikani no asɛm yiye?”I)Yesu ka kyerɛɛ no se, “Osikani bi bɔɔ nnipa baanu bi bosea. Ɔmaa ɔbaako sidi mpemnum; ɛnna ɔbaako no nso ɔmaa no sidi ahanum.#H?(Yesu huu Farisini no adwene ma ɔka kyerɛɛ no se, “Simon, mewɔ asɛm bi ka kyerɛ wo.” Simon nso ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, ka ɛ.”7Gg'Farisini a ɔfrɛɛ Yesu adidi no huu nea ɔbea no yɛe no, ɔkae wɔ ne tirim se, “Sɛ saa onipa yi yɛ odiyifo ampa ara a, anka obehu sɛ saa ɔbea yi bu ɔbra bɔne.” F &Ɔkotow Yesu nan ase sui maa ne nisu no fɔw Yesu nan ase. Afei ɔde ne tinhwi popaa nisu no, soo ne nan de aduhuam no sraa ho.E%Ɔte hɔ redidi no, ɔbea bi a obu bra bɔne wɔ kurow no mu tee ne nka no, ɔde aduhuam bi a ɛsom bo tumpan ma kɔɔ hɔ.:Do$Farisini bi frɛɛ Yesu adidi ma ɔpenee so kɔe.mCS#Nanso wɔn a wodi Onyankopɔn akyi nokware mu no de wɔn bra di adanse sɛ, n’akwan nyinaa ye.”B"Onipa Ba no nso aba a odidi na ɔnom a muse, ‘Monhwɛ odidifo ne ɔsanomfo a ɔyɛ towgyefo ne nnebɔneyɛfo adamfo!’VA%!Yohane Osuboni aba a onnidi na ɔnnom nsa, nso muse, ‘Ɔwɔ hohommɔne!’(@I Wɔte sɛ mmofra bi a wɔregoru wɔ agodibea na wɔn mu bi reka akyerɛ afoforo se, ‘Yɛbɔɔ akyene maa mo nanso moansaw! Yetwaa agyaadwo, nanso moansu!’a?;Yesu bisaa wɔn se, “Dɛn na menka mfa nnɛɛmma yi ho; na dɛn ho na memfa wɔn nto?u>cNa Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo no de, wɔpoo Onyankopɔn asɛm nti, wɔamma Yohane ammɔ wɔn asu.%=CNa wɔn a wɔtee nea ɔkae no nyinaa a towgyefo mpo ka ho bi gye too mu sɛ Onyankopɔn yɛ ɔtreneeni; na wɔsakraa wɔn adwene maa Yohane bɔɔ wɔn asu.<1Meka kyerɛ mo se, onipa biara nni hɔ a wɔawo no a ɔyɛ kɛse sen Yohane. Nanso nea ɔyɛ akumaa koraa wɔ Onyankopɔn ahemman mu no sen no.”;Na saa Yohane yi na Kyerɛwsɛm no ka fa ne ho se, ‘Mɛsoma me bɔfo adi w’anim kan. Ɔno na obesiesie kwan ama wo.’V:%Na ɛnne na dɛn na muhui? Odiyifo? Yiw, na nea muhuu no no sen odiyifo mpo.l9QƐnne dɛn na muhui? Obi a ofura sirikyi anaa? Ahemfi na yehu wɔn a wodi yiye na wofura ntama pa. @,~~G}}:||E{{Izz,yy%xzwwtw0vv'uu t\tssPrr7qqq7ppBooNnnFmmmll k3jjCiiHhhKggIgff-eedd)ccKbbaay```'_h^^m]]\h\#[[lZZYYXXX4WWeVV:UTTkSSS-RRRR.QQ PxOONMMLLLrLKbJJ]IIAHH,GG)FFdFEEDcDCCRCBsB:AAD@??p>>\===<^uƆbarima yi kɔn dɔe sɛ anka obenya aduan a ɔdefo no adi ama aka no bi adi. Saa bere koro no ara mu na akraman ba baabi a na ohiani no da hɔ no bɛtaforotaforo n’akuru no mu.[]/Na ɔbarima hiani bi a akuru atutu no a wɔfrɛ no Lasaro no nso da n’aboboano.g\GYesu toaa so kae se, “Ɔdefo bi tenaa ase a na daa ofura ntama pa na ogye n’ani yiye nso.[“Obiara a ogyaa ne yere aware na ɔware ɔfoforo no bɔ aguaman; na nea ɔware ɔbea biara a ne kunu agyaa no no nso, bɔ aguaman.”eZCƐnyɛ den sɛ ɔsoro ne asase betwam sen sɛ mmara no mu nsensan ketewa baako mpo bɛyera.]Y3Ansa na Yohane Osuboni bɛba no, na Mose mmara ne adiyifo no nsɛm no na mudi so. Na Yohane Osubɔni bae no, ɔbɛkaa Onyankopon Ahenni ho nsɛm kyerɛɛ mo, nti, nnipa da so pere sɛ wɔbɛkɔ saa Ahenni no mu.?XwYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Moyɛ nnipa a mubu mo ho atreneefo wɔ nnipa anim nanso Onyankopɔn nim mo koma mu. Na nea ɛsom bo wɔ nnipa ani so no yɛ akyide wɔ Onyankopɔn anim.IW Farisifo sikaniberefo no tee nea Yesu kae no, wodii ne ho fɛw.QV “Ɔsomfo biara rentumi nsom awuranom baanu, efisɛ, ɔyɛ saa a, ɔbɛdɔ ɔbaako na watan ɔbaako anaasɛ, ɔbɛsom ɔbaako yiye na wabu ɔbaako animtia. Morentumi nsom Onyankopɔn ne ahonyade.”U  Sɛ moanni nokware wɔ obi ade bi a wɔde ahyɛ mo nsa no ho a, ɛbɛyɛ dɛn na wɔde nea ɛsɛ sɛ ɛyɛ mo dea no bɛma mo?eTC Sɛ moantumi anni nokware wɔ wiase nneɛma ho a, hena na ɔde ɔsoro nnepa bɛhyɛ mo nsa?S Nea odi nokware wɔ kakraa bi ho no bedi nokware wɔ pii ho; na nea onni nokware wɔ kakraa bi ho no, rentumi nni nokware wɔ pii ho. R  Menka mfa nhyɛ mo nkuran sɛ momfa nsisi kwan so mfa nnamfo anaa? Mugye di sɛ eyi bɛma mo akɔ daa homebea hɔ anaa? Dabida._Q7“Ɔdefo no huu nea ofisohwɛfo no yɛɛ no akyi, nanso ɔnam fɛwdi so kamfoo no wɔ ne nnaadaa ne n’anifere no ho. Saa ara nso na wiase yi mma susuw sɛ wonim nyansa sen wɔn a wɔyɛ Onyankopɔn akyidifo no.xPi“Ɛno akyi no ɔfrɛɛ ɔfoforo bi nso bisaa no se, ‘Na wo nso, ɛka ahe na wode me wura?’ Ɔno nso buae se, ‘Mede aburow nkotoku ɔha ka’. Enti ɔka kyerɛɛ no se, ‘Tena ase na twam na kyerɛw se, wode nkotoku aduonum ka!’OObuae se, ‘Mede ngo nhina aduonu ka.’ Enti ɔka kyerɛɛ no se, ‘Yɛ ntɛm tena ase na twam na kyerɛw se, wode ngo nhina du ka.’N“Enti ɔfrɛfrɛɛ wɔn a wɔdede ne wura aka no mmaako mmaako. Obisaa nea odi kan no se, ‘Ɛka ahe na wode me wura?’VM%Minim nea mɛyɛ a ɛbɛma wɔn a wɔdede me wura aka no behu me mmɔbɔ.’=Ls“Ofi sohwɛfo no kae wɔ ne tirim se, ‘Menyɛ dɛn ni? Ɛnnɛ a wɔrepam me afi fie ha yi, ɛhe na mɛfa? Minni ahoɔden a mede bɛdɔw, ɛnna mefɛre nso sɛ mɛsrɛsrɛ ade.8Ki“Ɔtee saa asɛm yi no, ɔfrɛɛ ne fisohwɛfo no ka kyerɛɛ no se, ‘Ɛdɛn na mete fa wo ho yi? Bebu w’adwuma ho nkontaa kyerɛ me na merentumi ne wo nyɛ adwuma bio.J !Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Ɔdefo bi wɔ hɔ a na ɔwɔ ofisohwɛfo bi. Ɔdefo yi tetee sɛ ne fisohwɛfo no resɛe ne nneɛma.~Iu Ɛsɛ sɛ yegye yɛn ani, efisɛ, na misusuw sɛ wo nua yi awu, sɛ nso na ɔte ase; ɔyerae, nanso wasan aba.’“cH?“N’agya buaa no se, ‘Me ba, me ne wo na ɛte ha. Biribiara a mewɔ nso, yɛ wo dea.eGCNanso wo ba a ɔkɔbɔɔ ahwohwi no bae yi de, woakum nantwi ba a wadɔ srade no ama no.’DFNe ba no de awerɛhow buaa no se, ‘M’agya, masom wo mfe dodow yi nyinaa a nea wobɛka biara mitie, nanso wommaa me oguan ba mpo da sɛ minkum na me ne me nnamfonom mfa nnye yɛn ani.&EE“Ɔtee saa asɛm yi no, ne bo fuwii enti ɔyɛɛ n’adwene sɛ ɔrenkɔ fie hɔ. N’agya tee saa asɛm yi no, ofii adi baa ne nkyɛn bɛkorɔkorɔɔ no. DƆsomfo no ka kyerɛɛ no se, ‘Wo nua no asan aba a biribiara anyɛ no enti, w’agya akum nantwi ba a wadɔ srade no ama no.’SCƐno nti ɔfrɛɛ asomfo no mu baako bisaa no nea ɛrekɔ so wɔ fie hɔ.hBI“Ne ba panyin a na ofi afum reba no duu afikyiri no, ɔtee nnwonto ne ahurusidi wɔ fie hɔ.zAmefisɛ, na misusuw sɛ meba yi awu, sɛ nso na ɔte ase; ɔyerae, nanso wasan aba.’ Wofitii ase gyee wɔn ani.c@?Afei munkokum nantwi ba a wadɔ srade no mfa nyɛ aduan, na yennidi, nnom, nnye yɛn ani,+?O“N’ano ansi koraa na n’agya no frɛɛ n’asomfo ka kyerɛɛ wɔn se, ‘Monka mo ho nkɔfa ntama pa mmefura no na monhyɛ no pɛtea ne mpaboa a ɛyɛ fɛ.~>u“Aberante yi ka kyerɛɛ n’agya no se, ‘Agya, mayɛ ɔsoro ne wo bɔne, na memfata sɛ wofrɛ me wo ba bio.’.=U“Osiim sɛ ɔresan aba n’agya nkyɛn. Ɔnam kwan so akyirikyiri reba no, n’agya no huu no, enti ɔde ayamhyehye yɛɛ ntɛm kohyiaa no, bam no, yɛɛ no atuu.S<na memfata sɛ wɔfrɛ me wo ba bio; fa me yɛ w’apaafo no mu baako.’c;?Mɛsɔre makɔ m’agya nkyɛn na maka makyerɛ no se, ‘Agya, mayɛ ɔsoro ne wo bɔne,:)“N’ani baa ne ho so no, ɔkae se, ‘Apaafo a wɔwɔ m’agya fi didi, mee ma ebi ka ma wɔtow gu. Adɛn na mete ha na ɔkɔm rekum me yi!y9kƆwɔ hɔ no, ɔkɔm dee no maa ne kɔn dɔe sɛ anka obenya aduan a mprako no di no bi mpo adi, nanso, wannya.W8'Ɛbaa saa no, ɔde ne ho kɔdan kuromani bi a, ɔma ɔkɔhwɛɛ ne mprako so.L7Ɛno akyi no, ɔkɔm kɛse bi baa asase no so maa ne ho kyeree no.65 “Nna tiaa bi akyi no, ne ba kumaa yi boaboaa n’ahode nyinaa ano tuu kwan kɔɔ akyirikyiri asase bi so kɔbɔɔ ahohwi, hweree n’ahode nyinaa.55c Wɔn mu akumaa no ka kyerɛɛ n’agya se, ‘M’agya, fa me kyɛfa a mewɔ wɔ w’agyapade mu no ma me!’ Ɔbarima no kyɛɛ n’agyapade mu de ne ba no kyɛfa maa no.c4? Yesu san buu wɔn ɔyera ho bɛ bi se, “Ɔbarima bi wɔ hɔ a na ɔwɔ mmabarima baanu.n3U Saa ara nso na sɛ ɔdebɔneyɛfo baako sakra n’adwene a, Onyankopɔn abɔfo ani gye ara ne no.”27 Na sɛ ohu a, ɔremfrɛfrɛ ne nnamfo ne n’afipamfo nyinaa nka nkyerɛ wɔn se, ‘Momma yɛn ani nnye, efisɛ, mahu me sika mpɔw a ɛyerae no?’1“Anaasɛ ɔbea bɛn na sɛ ne sika mpɔw du mu baako yera a, ɔrensɔ kanea, mprapra ne dan mu, nhwehwɛ kosi sɛ obehu?+0O“Saa ara nso na sɛ ɔdebɔneyɛfo baako sakra n’adwene a, ɔsorofo nyinaa ani gye sen sɛ atreneefo aduɔkron akron wɔ hɔ a adwensakra ho nhia wɔn no’./+Na sɛ odu fie a, wafrɛfrɛ ne nnamfo ne n’afipamfo nyinaa aka akyerɛ wɔn se, ‘Momma yennye yɛn ani, efisɛ, mahu me guan a ɔyerae no.H. Na sɛ ohu no a, ɔde no abɔ ne kɔn ho, de anigye de no aba.'-G“Mo mu hena na sɛ ɔwɔ nguan ɔha na wɔn mu baako yera a, ɔrennyaw aduɔkron akron no hɔ nkokyinkyin sare so nhwehwɛ nea wayera no kosi sɛ obehu no?6,gSaa asɛm a wɔkae no ma obuu wɔn bɛ bi se,+Farisifo ne mmara no akyerɛkyerɛfo no huu eyi no, wonwiinwii kae se, “Saa ɔbarima yi gye nnebɔneyɛfo san ne wɔn to nsa didi.”G* Da bi towgyefo ne nnebɔneyɛfo pii baa Yesu nkyɛn betiee no.])3#Ɛho nni mfaso ma biribiara. Wɔbɛtow agu. Nea ɔwɔ aso a obetie no, ontie.’“a(;"“Nkyene yɛ dɛ. Na sɛ ɛyera ne dɛ a, ɔkwan bɛn so na wɔbɛfa ama ayɛ dɛ bio?J' !“Ɛno nti, obiara a wampa ne ho akyi no rentumi nyɛ me suani.(&I Na sɛ ɔhwɛ na ɔrentumi nso a, ansa koraa na ɔsahene foforo no bɛbɛn no no, otu abɔfo kohu no, srɛ no sɛ, ɔmma wonsiesie wɔn ntam na asomdwoe mmra.%/Anaasɛ ɔhene bɛn na okita asraafo ɔpedu na ɔrekohyia ɔsahene foforo a okita asraafo ɔpeduonu a, ɔrenkari ne ho nhwɛ ansa na wakɔ akono?O$aka se, ‘Onipa yi fitii ase sɛ ɔresi dan, nanso wantumi anwie’.a#;Anyɛ saa na ɔhyɛ ɔdan no ase na wantumi anwie a, wɔn a wohu no nyinaa bɛserew no,f"E“Mo mu hena na ɔpɛ sɛ osi aban a ɔrentena ase nsese nhwɛ sɛ ɔwɔ sika a ɔde bewie?Y!+Obiara a odi m’akyi na ontumi nnyina amanehunu ano no, rentumi nyɛ me suani.! ;“Sɛ obi pɛ sɛ odi m’akyi a, ɛsɛ sɛ ɔdɔ me sen n’awofo, ne yere, ne mma, ne nuanom ne n’ankasa ho, anyɛ saa a, ɔrentumi nyɛ me suani.[/Da bi a na nkurɔfo akuwakuw bi di Yesu akyi no, ɔdan ne ho ka kyerɛɛ wɔn se,Na merema woate ase sɛ, nnipa a metoo nsa hyiaa wɔn no mu biara nni hɔ a m’aduan yi bi bɛka n’ano da biara da.’”“Ɛno nti, owura no san somaa no se, ‘Kɔ akwan so ne mfikyiri na frɛ obiara a wubehu no no se, matow pon, enti wɔmmra.PƆsomfo no kɔfrɛfrɛɛ nnipa no bae, nanso na afa da so wɔ hɔ ara.E”Ɔsomfo no san bɛbɔɔ ne wura no amanneɛ no, ɔde abufuw somaa no bio se, ‘Ka wo ho kɔ mmɔnten so ne mmantam na kɔfrɛfrɛ ahiafo, mmubuafo, anifuraefo ne mpakye se wɔmmra.’U#Ɔfoforo bi nso yii ne ho ano se, ‘Afei na maware, enti merentumi mma.’)KNa ɔfoforo nso yii ne ho ano se, ‘Matɔ anantwi du a mede wɔn bɛyɛ m’afuw a ɛnnɛ na ɛsɛ sɛ mekɔsɔ wɔn hwɛ enti mesrɛ no sɛ merentumi mma.’+ONanso wɔn nyinaa yiyii wɔn ho wɔn ho ano. Nea odi kan no yii ne ho ano se, ‘Matɔ asase a ɛnnɛ na ɛsɛ sɛ mekɔhwɛ enti mesrɛ no sɛ merentumi mma.’^5Bere soe no, ɔsomaa ne somfo bi sɛ ɔnkɔfrɛ wɔn a wɔahyia wɔn no sɛ wɔmmra.QYesu buaa no se, “Da bi ɔbarima bi tow pon kɛse hyiaa nnipa bebree.}Wɔn a wɔte adidii no mu baako tee nea Yesu kae no, ɔkae se, “Nhyira ne nea obedidi wɔ Onyankopɔn Ahenni no mu.”}sEsiane sɛ wontumi nyɛ saa bi mma wo no nti, ɛda a atreneefo bɛsɔre afi awufo mu no, Onyankopɔn behyira wo.”J  Na sɛ wotow pon a, hyia ahiafo, mmubuafo, mpakye ne anifuraefo.}s Afei Yesu ka kyerɛɛ Farisini a ɔtoo nsa frɛɛ no no se, “Sɛ wotow pon a mfrɛ wo nnamfo, wo nuanom, w’abusuafo ne asikafo a wo ne wɔn bɔ fipam nko ara; sɛ woyɛ saa a, wɔn nso bɛto nsa afrɛ wo bi na ɛba saa a, na wonyɛɛ hwee.iK Na obiara a ɔma ne ho so no, wɔbɛbrɛ no ase, na nea ɔbrɛ ne ho ase no, wɔbɛma no so.”nU ”Enti sɛ obi hyia wo apontow ase a, kɔtena akyiri baabi na sɛ nea ohyiaa wo no behu wo a, waka akyerɛ wo se, ‘Onua, sɔre na kɔtena mpanyin tenabea.’ Ɛno bɛma woanya anuonyam wɔ nnipa a wɔahyia hɔ no nyinaa anim. Sɛ ɛba saa a, nea ɔtoo nsa frɛɛ wo no betu wo afi agua a wote so no so de ama nea ɔsen wo no na wode aniwu akɔtena akyiri baabi.!“Sɛ obi to nsa frɛ wo apontow ase a, mpere wo ho nkɔtena mpanyin tenabea, efisɛ, ebia na wato nsa afrɛ onipa titiriw bi a ɔsen wo. Afei Yesu hui sɛ, nnipa a wɔfrɛɛ wɔn adidi no ase no mu biara pɛe sɛ ɔtena mpanyin tenabea no, obuu wɔn bɛ bi se,! =Nanso wɔatumi ammua no. Yesu bisaa wɔn a wɔahyia hɔ no nyinaa se, “Mo mu hena na sɛ n’afurum tɔ abura mu homeda a ɔrennyi no da no ara?”N Wɔammua no. Enti Yesu soo ɔyarefo no mu saa no yare, gyaa no kwan.x iYesu bisaa Farisifo no ne mmaranimfo a na wɔwɔ hɔ no se, “Mmara ma ho kwan sɛ wɔsa yare homeda anaa?”1]Na ɔbarima bi wɔ hɔ a ɔyare ahonhon.  Homeda bi, Farisini panyin bi too nsa frɛɛ Yesu adidi. Adidi no ase hɔ no, na wɔn a wɔahyia no nyinaa rehwɛ nea Yesu bɛyɛ.ve #Na mo afi bɛdan afituw na morenhu me kosi sɛ mobɛka se, “Nhyira ne nea ɔnam Awurade din mu reba no!”X) "“Yerusalem, Yerusalem, wo a wukum adiyifo na wusiw wɔn a wɔsomaa wɔn wo nkyɛn no abo! Mpɛn ahe ni a mepɛe sɛ meboaboa wo mma ano sɛ akokɔbeatan boaboa ne mma ano ne ntaban ase, nanso moampene so.wg !Nanso ɛsɛ sɛ menantew ɛnnɛ ne ɔkyena ne n’adekyee na etwa ara na etwa sɛ odiyifo bewu wɔ Yerusalem!7 Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monkɔka nkyerɛ sakraman no se, metu ahohommɔne, na masa nyarewa ɛnnɛ ne ɔkyena na ne nnansa so no, medu Yerusalem. Saa bere no ara mu Farisifo bi baa Yesu nkyɛn bɛka kyerɛɛ no se, “Fi ha kɔ, efisɛ, Herode rehwehwɛ wo akum wo.”lQ Na monkae sɛ akyikafo bi wɔ hɔ a, wobedi kan, na adikanfo bi nso wɔ hɔ a, wɔbɛka akyiri.”]3 Nnipa fi wiase afanan nyinaa behyia wɔ Onyankopɔn Ahenni no mu hɔ ato nsa adidi.*M “Na sɛ muhu Abraham, Isak, Yakob ne nkɔmhyɛfo no nyinaa sɛ wɔwɔ Onyankopɔn Ahenni no mu na muntumi nkɔ hɔ bi a, mode mo nsa begu mo ti atwa agyaadwo.s~_ “Na ofiwura no nso bebisa mo bio se, ‘Mufi he? Minnim mo. Mumfi m’ani so nkɔ, mo nnebɔneyɛfo!’q}[ “Na mo nso moaka akyerɛ no se, ‘Yɛne wo too nsa didii na wokyerɛkyerɛɛ wɔ yɛn mmorɔn so.’1|[ Sɛ ɛba sɛ ofiwura no ato ɔpon no mu a, mobɛba abegyina akyi abɔ mu, aka se, ‘Owura, yɛsrɛ wo, bue yɛn.’ Na ɔno nso abisa mo se, ‘Mufi he? Minnim mo?’z{m Obuaa no se, “Mompere nhyɛn ɔpon teɛteaa no mu, efisɛ, nnipa pii bɛpere sɛ wobewura mu nanso wɔrentumi.kzO Ne nkyerɛkyerɛ no mu obi bisaa no se, “Awurade, nnipa kakraa bi na wobegye wɔn nkwa anaa?”jyM Bere a Yesu rekɔ Yerusalem no, ɔkyerɛkyerɛɛ wɔ nkurow so ne nkuraa ase ansa na ɔredu hɔ.Gx Ɛte sɛ mmɔkaw bi a abodootofo de fɔtɔw mmɔre ma etu.”Bw Obisaa bio se, “Dɛn bio na memfa ntoto ho nkyerɛ ase?v+ Onyankopɔn Ahenni no te sɛ onyaa aba ketewaa bi a obi dua wɔ n’afuw mu na enyin yɛ dutan kɛse ma nnomaa kɔnwene wɔn birebuw wɔ so.”1u[ Afei Yesu fitii ase kyerɛkyerɛɛ wɔn Onyankopɔn Ahenni no ho asɛm, na obisaa wɔn se, “Onyankopɔn Ahenni no te dɛn? Na dɛn na memfa nto ho nkyerɛkyerɛ ase?/tW Ɔkaa saa no, wɔn a na wɔne n’adwene nhyia no nyinaa ani wui. Nnipa no nso a na wɔwɔ hyiadan no mu nyinaa ani gyei n’anwonnwade ahorow a ɔyɛe no nyinaa ho.wsg Adɛn nti na Abraham aseni yi a ɔbonsam afa no dommum mfe dunwɔtwe ni no ɛnsɛ sɛ mesa no yare homeda?“~ru Na Awurade buaa no se, “Nyaatwomfo! Mo mu hena na ɔnsan ne nantwi anaa n’afurum na ɔnka no nkɔnom nsu homeda?;qo Hyiadan no so panyin a ohuu ɔbea no ayaresa no de abufuw kae se, “Nnansia na ɛsɛ sɛ mode yɛ adwuma a saa nna no mu na ɛsɛ sɛ moba na wɔsa mo yare na ɛnyɛ homeda.”hpI Ɔde ne nsa guu no so, na amonom hɔ ara otumi teɛɛ ne mu. Na ɔbea no yii Onyankopɔn ayɛ.ioK Yesu huu no no, ɔfrɛɛ no fii nnipa no mu ka kyerɛɛ no se, “Ɔbea, wo ho nyɛ wo dɛn.”xni na ɔbea bi wɔ hɔ a hohommɔne mu yare bi akyere no mfe dunwɔtwe ama ne mu akoa a ontumi nteɛ ne mu koraa.;mq Homeda bi a Yesu rekyerɛkyerɛ wɔ hyiadan mu no,Zl- sɛ ebia, ɛbɛsow aba bi anaa, na sɛ antumi ansow a, ɛnne metwa akyene.’”okW “Turo no so hwɛfo no srɛɛ no sɛ, ‘Me wura, ma ensi hɔ afe yi nso na mingugu ase sumina nhwɛAj{ Ɛno akyi, ɔfrɛɛ turo no so hwɛfo no ka kyerɛɛ no se, ‘Mfe abiɛsa ni, bere biara a mɛba sɛ merebɛtew akutu no bi no, minnya bi. Adɛn nti na ɛresɛe kwa yi? Twa kyene.’i5 Afei, Yesu buu wɔn bɛ yi se, “Ɔbarima bi duaa akutu wɔ ne turo mu. Da bi ɔkɔɔ turo no mu hɔ sɛ ɔrekɔtew ɛso aba no bi nanso wannya bi.9hm Dabida, mo nso moansakra a, mubewuwu saa ara.”g' “Anaasɛ mususuw sɛ nnipa dunwɔtwe a Siloa abantenten no bu guu wɔn so, kum wɔn no yɛ nnebɔneyɛfo sen nnipa a na wɔte Yerusalem no?Gf Dabida, sɛ mo nso moansakra mo adwene a, wobekum mo saa ara.~eu Yesu buaa wɔn se, “Mugye di sɛ saa Galileafo no yɛ nnebɔneyɛfo sen wɔn a aka no nyinaa nti na wokum wɔn no?d / Saa bere no ara mu, nnipa bi bɛka kyerɛɛ Yesu se, Pilato akum Galileafo bi a wɔrebɔ afɔre ama Onyankopɔn maa wɔn mogya fraa afɔrebɔ no.[c/ ;Sɛ woanyɛ no saa a, ɔbɛma woatua ka a wode no no nyinaa ansa na wagyaa wo.” b  :“Sɛ wode obi ka a, bɔ mmɔden kohu no na wone no nka ho asɛm na wamfa wo ankɔ asennii amma ɔtemmufo amfa wo anto afiase..aW 9Adɛn nti na munim nea eye na monyɛ?`  8Mo nyaatwomfo! Mutumi kyerɛ wim nsakrae ase, nanso nneɛma a ɛnnɛ yi atwa mo ho ahyia, ne nea ɛbɔ mo kɔkɔ no de, munhu.s__ 7“Saa ara nso na sɛ muhu sɛ mframa bɔ fi anafo reba a, moka se, ‘Ahohuru bɛba!’ Na ɛba mu ampa. ^ 6Na ɔka kyerɛɛ nnipakuw no nso se, “Sɛ muhu sɛ osu amuna wɔ atɔe a, ntɛm ara, moka se, ‘Osu bɛtɔ’! Na osu tɔ ampa.j]M 5Agya ne ne babarima renyɛ adwene, ɛna ne ne babea renyɛ adwene, ase ne ase adwene renhyia.”~\u 4Efi nnɛ, mpaapaemu bɛba afi mu, baasa bɛba m’afa na baanu atia me anaasɛ baanu bɛba m’afa na baasa atia me.w[g 3“Mususuw sɛ mebae sɛ mede asomdwoe reba asase yi so? Dabi! Ɛnyɛ asomdwoe na mede bae na mmom mpaapaemu.Z 2Asubɔ bi wɔ hɔ a wɔde bɛbɔ me a, ɛde me bɛkɔ amanehunu mu, na merennya ahotɔ gye sɛ wɔabɔ me saa asu no ansa.eYC 1“Maba sɛ merebɛsɔ ogya wɔ asase so na sɛ asɔ dedaw a, na nea merehwehwɛ ara ne no.iXK 0“Na ɔsomfo a onnim nea ne wura pɛ na enti ɔyɛɛ nea ne wura mpɛ no, wɔbɛbɔ no mmaa kakraa bi. Na obiara a wɔama no pii no, wobebisa pii afi ne nkyɛn; na nea wɔde bebree ahyɛ ne nsa no, obebu bebree ho nkontaa.^W5 /Ɔsomfo a onim nea ne wura pɛ na wanyɛ ne wura no apɛde no wɔbɛbɔ no mmaa pii.V' .ne wura no bɛba da a n’ani nna so sɛ ɔbɛba. Na sɛ ne wura no ba a, ɔbɛtwe n’aso dennen na wabu no sɛ obi a onnye Onyankopɔn nni. U -“Na sɛ ɛba sɛ saa ɔsomfo yi nso ka se, ‘Me wura nnya mmae’ na ɛno nti, ɔhwe asomfo a aka no, na odidi, nom nsa bow a,;Tq ,Nokwarem, ɔde n’agyapade nyinaa bɛhyɛ ne nsa.ZS- +Nhyira ne ɔsomfo a ne wura no bɛba abɛto no sɛ wayɛ n’adwuma pɛpɛɛpɛ.!R; *Yesu buaa no se, “Merekasa akyerɛ ɔsomfo nokwafo nyansafo biara a ne wura de ne fi sohwɛ bɛhyɛ ne nsa na wahwɛ ama obiara aduan wɔ ne bere mu.`Q9 )Petro bisaa Yesu se, “Awurade, worebu bɛ yi akyerɛ yɛn nko ara anaasɛ obiara?”gPG (Enti munsiesie mo ho ntwɛn Onipa Ba no ba a ɔbɛba no, efisɛ, munnim bere ko a ɔbɛba.”O '“Ɛsɛ sɛ muhu sɛ, sɛ ofiwura nim bere a owifo bɛba a, anka ɔbɛwɛn na owifo no annya ne ho kwan ammɛbɔ no korɔn.lNQ &Sɛ ɔba dasum anaa ahemanakye mpo a, asomfo a ɔbɛba abɛto wɔn sɛ wɔrewɛn no no, ani begye.M} %Wɔn a wɔn wura no ba a ɔbɛba abɛto wɔn sɛ wɔretwɛn no no ani begye. Ɔbɛtow wɔn pon na ɔno ankasa asom wɔn.L $na monyɛ sɛ wɔn a wɔretwɛn wɔn wura a ɔkɔ ayeforohyia ase a, sɛ ɔba na ɔbɔ pon mu pɛ a, wobebue no ntɛm no.6Kg #Munnyina pintinn na momma mo akanea nhyerɛn,=Ju "Na nea wo agyapade wɔ no, ɛhɔ na wo koma nso wɔ.4Ia !Montontɔn mo ahode na monkyɛ ahiafo ade. Eyi bɛma mo agyapade a ɛwɔ soro no ayɛ pii. Monhyehyɛ mo agyapade wɔ soro, nea owifo ntumi nkowia na mfɔte ntumi nkɔwe.^H5 “Ekuw ketewaa, munnsuro, efisɛ, ɛyɛ mo agya no pɛ sɛ ɔde ahenni no bɛma mo.PG Enti monhwehwɛ Onyankopɔn Ahenni kan na ɔde eyinom nyinaa bɛma mo.mFS Saa nneɛma yi na wiase amanaman pere hwehwɛ nanso mo de, mo agya nim sɛ eyinom nyinaa ho hia mo.FE Saa ara nso na munnnwinnwen nea mubedi anaa nea mobɛnom ho.,DQ Mo a mo gyidi hinhim, sɛ Onyankopɔn siesie wuram nhwiren a efifi nnɛ na ɔkyena awu no ho ma ɛyɛ fɛ a, adɛn nti na ɔrensiesie mo nso mo ho mma ɛnyɛ fɛ.0CY “Monhwɛ sɛnea sukooko nyin. Wɔnyɛ adwuma, ɛnna wɔnnwene ntama mfura. Nanso Salomo ahonya nyinaa mu, na onni ntama a ɛyɛ fɛ sɛ saa nhwiren no mu baako mpo.dBA Na sɛ muntumi nyɛ ade ketewaa a ɛte sɛɛ mpo a, adɛn na mudwinnwen nneɛma akɛse ho?UA# “Munnnwinnwen mo nkwa ho. Mo mu hena na obetumi de da koro ato ne nna so?-@S Monhwɛ kwaakwaadabi, wonnua aba ɛnna wontwa. Saa ara nso na wonni pata a wɔde wɔn nnɔbae sie so, nanso Onyankopɔn ma wɔn aduan di. Monsom bo nsen wɔn anaa?A?} Ɔkra som bo sen aduan na onipadua nso som bo sen ntama.>} Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Munnnwinnwen mo kra ho sɛ dɛn na mubedi anaa mo nipadua ho sɛ dɛn na mubefura.}=s “Ɛno nti, saa ara na obiara a ɔbɛboaboa agyapade ano de ne ho ato so no nyɛ ɔdefo Onyankopɔn anim ne no.”'<G “Nanso Onyankopɔn ka kyerɛɛ no se, ‘Ɔkwasea! Anadwo yi, wobegye wo kra afi wo nsam, na hena na nneɛma bebree a woapɛ agu hɔ yi, wode begyaw no?’; Na maka akyerɛ me kra se, ‘Ɔkra, ma w’ani nnye na didi, na nom efisɛ, wowɔ nneɛma pa pii a ɛbɛso wo mfe bebree!’y:k Afei ɔkae se, ‘Minim nea mɛyɛ. Mebubu m’apata yi nyinaa na mabɔ no akɛse de nea mewɔ nyinaa asie hɔ.29] Esiane sɛ na ne nnɔbae no nkɔ pata a wabɔ no so nti, ɛyɛɛ no dadwene ma obisaa ne ho se, ‘Minnya baabi a mede me nnɔbae bebrebe yi begu yi, menyɛ no dɛn?’d8A Afei obuu wɔn bɛ yi se, “Ɔdefo bi wɔ hɔ a na ɔwɔ asase pa a ɛmaa no nnɔbae pii.z7m Ɔtoaa so se, “Monhwɛ mo ho yiye wɔ adifudepɛ ho, efisɛ, onipa nkwa nnyina n’ahonya dodow a ɔwɔ so.”|6q Yesu buaa no se, “Damfo, hena na ɔyɛɛ me ɔtemmufo ne mo agyapadekyɛfo sɛ memmɛkyɛ mo agyapade mu mma mo?5 Obi fi nnipa no mu ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, ka kyerɛ me nua na ɔne me nkyɛ agyapade a yɛn agya de agyaw yɛn no mu.”[4/ efisɛ, saa bere no ara mu Honhom Kronkron no bɛkyerɛ mo nea ɛsɛ sɛ moka.”3{ “Sɛ wɔde mo ba mpanyin anim wɔ hyia adan mu a, munnnwinnwen nsɛm a mobɛka anaasɛ nea mode beyi mo ho ano no ho,2 Obiara a ɔbɛkasa atia Kristo no, wɔde bɛkyɛ no. Nanso nea ɔbɛkasa atia Honhom Kronkron no de, wɔremfa nkyɛ no da.T1! Na nea ɔbɛpa me nnipa anim no, me nso mɛpa no, Onyankopɔn abɔfo anim. 0  “Na mereka akyerɛ mo se, obiara a ɔbɛbɔ me din wɔ nnipa anim no, Kristo no nso bɛbɔ ne din wɔ Onyankopɔn abɔfo anim.f/E Mo tinhwi mpo, wɔakan ne nyinaa. Enti munnsuro, efisɛ, mosom bo sen mmuruburu dodow biara.h.I “Wɔntɔn mmuruburu anum nnye sidi abien? Nanso Onyankopɔn werɛ remfi wɔn mu baako po da. Z~~:}}};|||;{{Rzzwz%yy\xxXwwDwvuudutssErr+qpp^poo ndnmkmlXkkk*jj#iici/hhmgg?ffHeee>ddccc[bbZaaaQ``U`#__^^]]7\\R[[7ZYYXyX6WWWVVdUU`UTTT SS`RQQ$PPP*OOONMM LL?KJJ^JIHHAGGFFFyFEEEYEDD CCB5AA @@:???8>>===<Petro de awerɛhow fii adi kosui.2z]=Saa bere no ara mu na Yesu twaa n’ani hwɛɛ Petro anim. Ɛhɔ ara na Petro kaee asɛm a Yesu ka kyerɛɛ no se, “Ɛnnɛ, akokɔ remmɔn na woapa me mprɛnsa” no.zym CAfei na Yudafo afahyɛ a wodi abodoo a mmɔkaw mfra mu a wɔfrɛ no Twam Afahyɛ no, abɛn.J= &Na sɛ edu anwummere biara a, Yesu kɔ Ngo Bepɔw no so kɔhome.g<G%Da biara na Yesu kɔ asɔredan mu hɔ kɔkyerɛkyerɛ ma nnipa pii sɔre anɔpahema kotie no.;$Monwɛn. Bere biara mommɔ mpae na moanya ahoɔden de agyina saa nneɛma yi nyinaa ano na mesan ba bio a, moatumi agyina m’anim.”M:#Efisɛ, me ba a mɛba no befi nnipa a wɔte asase so nyinaa aworaw.9"”Monhwɛ mo ho so yiye! Mommma adiditraso ne asabow ne asetena mu dadwene nnni mo so, anyɛ saa a, me ba a mɛba bio no befi mo aworaw.@8{!Ɔsoro ne asase betwam nanso me nsɛm de, ɛrentwam da._77 “Merema moate ase sɛ, saa nsɛm yi nyinaa bɛba mu ansa na saa bere yi sofo awuwu.m6SSaa ara nso na sɛ muhu nsɛnkyerɛnne a moka ho asɛm yi a, munhu sɛ Onyankopɔn Ahenni no abɛn.D5sɛ eyiyi nhaban foforo a, na ɛkyerɛ sɛ osutɔbere adu.H4 Yesu buu wɔn bɛ bi se, “Monhwɛ nnuaba ne nnua afoforo bi,h3ISɛ saa asɛm yi fi ase sisi a, momfa gyidi nnyina pintinn efisɛ, na mo nkwagyebere abɛn.”c2?Saa bere no na wobehu Onipa Ba no sɛ ɔde tumi ne anuonyam a ɛso nam omununkum mu reba.1Esiane nneɛma a ɛyɛ hu a ɛbɛba asase so no nti, nnipa pii bɛtotɔ berɛw na abɔde a ɛwɔ wim nso awosow ahoɔden so.01“Nsɛnkyerɛnne bɛba owia, ɔsram ne nsoromma mu na ɛpo asorɔkye bɛbobom, aworo so ama ne nnyigyei dennen no de ahoyeraw aba aman nyinaa so.H/ Ebinom bɛtotɔ wɔ sekan ano na wɔafa ebinom nso nnomum de wɔn akɔ amanaman so na amanaman bɛsɛe Yerusalem, adi so akosi bere a Onyankopɔn ahyehyɛ sɛ amanaman nni wɔn so no betwam..'Wɔn a wɔafa afuru ne wɔn a wɔma mma nufu no nnue! Amanehunu a enni kabea bɛba ɔman no so na Onyankopɔn abufuwhyew nso aba nnipa no so.n-USaa bere yi mu na Onyankopɔn asotwe a adiyifo no hyɛɛ ho nkɔm wɔ Kyerɛwsɛm no mu no bɛba mu.%,CSaa bere no wɔn a wɔte Yudea nguan nkɔ mmepɔw no so; wɔn a wɔwɔ kurow no mu no nguan mfi mu, na wɔn nso a wɔwɔ nkuraase ne mfum no ntena hɔ ara.[+/“Sɛ muhu sɛ asraafo atwa Yerusalem ho ahyia a, na ɛkyerɛ sɛ ne sɛe abɛn.B*Na sɛ mutumi gyina pintinn a, mubenya nkwa a enni awiei..)WNanso mo tinhwi baako pɛ po renyera.$(CNa me nti, nnipa bɛtan mo.^'5”Mo awofo, mo nuanom, mo abusuafo ne mo nnamfonom beyi mo ama na wobekum mo mu bi.d&Aefisɛ, mɛma mo nsɛm ne nyansa a mode beyi mo ho ano a mo atamfo rentumi nnyina mo anim.?%yNanso munnnwen nsɛm a mobɛka de ayi mo ho ano no ho;0$[ Eyi bɛma moanya kwan adi me ho adanse.# “Nanso ansa na eyinom nyinaa besisi no, me din nti, wɔbɛtaa mo akyekyere mo de mo akɔ hyiadan mu ne afiase ne ahemfo ne atumfo anim.j"M Asasewosow a ɛyɛ hu bɛba, ɔkɔm besi, ɔyaredɔm bɛba na nneɛma a ɛyɛ hu befi wim asisi.L! Ɔkae bio se, “Aman bɛsɔre aman so na ahenni asɔre ahenni so. ' Sɛ mote akokoakoko ne sɛ wɔsɔre tia aman a, munnsuro efisɛ, ɛsɛ sɛ saa nneɛma yi di kan ba nanso na ɛnkyerɛ sɛ awiei no abɛn.”&EYesu buae se, “Monhwɛ mo ho so yiye na obi annaadaa mo, efisɛ, nnipa pii bɛsɔre aka se, ‘Mene Kristo no’ na bere no abɛn nanso munnnye wɔn nnni!wgWobisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo, bere bɛn na asɛm a woreka yi besi, na ɛho nsɛnkyerɛnne bɛyɛ dɛn?”[/“Bere bi bɛba a, wobedwiriw nneɛma a morekamfo yi nyinaa agu a hwee renka.” Yesu akyidifo no bi kamfoo abo fɛfɛ a wɔde sii asɔredan no ne adwinni ahorow a wɔayɛ agu ɔdan no ho no. Nanso Yesu kae se,Wɔn nyinaa de nea wɔanya ama aboro so no bi na ɛbɛbɔɔ afɔre, na oyi de, ofi ne hia mu de ne sika a ɔwɔ nyinaa na abegu mu yi.”7gYesu ka kyerɛɛ nnipa a na wɔwɔ asɔredan mu hɔ no se, “Nokware mu, afɔre a okunafo hiani yi bɛbɔe no som bo sen afɔre akɛseakɛse a asikafo no bɛbɔe no nyihaa.SOhuu okunafo hiani bi nso sɛ ɔde sika kakraa bi too afɔre adaka no mu.t cYesu te asɔredan mu hɔ no, ohuu asikafo bi a wɔde wɔn afɔrebɔde akɛseakɛse regu afɔre adaka no mu.}/Wɔbɔ mpae atenten ma nnipa hu sɛ wɔresom Onyankopɔn nanso wosisi akunafo. Eyi nti wobenya asotwe a emu yɛ duru.”&E.“Monhwɛ mo ho so yiye wɔ mmara no akyerɛkyerɛfo no ho. Bere biara wɔpɛ sɛ wɔhyɛ ntade pa, hwehwɛ sɛ nnipa hu wɔn bagua mu a, wɔde obu kyia wɔn, na sɛ wɔkɔ asɔredan mu nso a, wɔtena mpanyin tenabea. Saa ara nso na sɛ wɔkɔ apontow ase a, wɔtena mpanyin tenabea.W'-Bere a nnipa no retie no no, Yesu danee n’ani ka kyerɛɛ n’asuafo no se,kO,Sɛ Dawid frɛ Kristo no ‘Me wura’ a, ɛyɛ dɛn na Kristo no ayɛ ne ba ne ne Nyankopɔn?”:o+kosi sɛ mɛma woadi w’atamfo so nkonim.” ‘fE*Efisɛ Dawid ka wɔ ne Nnwom no mu se, ‘Awurade ka kyerɛɛ me wura se, “Tena me nifa sodA)Hena ba ne Kristo no? Yesu bisaa wɔn se, “Adɛn nti na wɔka se Kristo no yɛ Dawid ba?4c(Na obiara antumi ammisa no asɛm biara bio.Y+'Mmara no akyerɛkyerɛfo no mu bi kae se, “Kyerɛkyerɛfo, woabua no yiye.”7g&Eyi kyerɛ sɛ, Onyankopɔn yɛ ateasefo Nyankopɔn na ɔnyɛ awufo Nyankopɔn, efisɛ, obiara a ɔde ne ho to Onyankopɔn so no, sɛ owu mpo a, obenya nkwa a enni awiei.”h I%“Afei mo asɛmmisa a ɛfa owusɔre ho no nso, Mose ma yehuu no pefee sɛ, owusɔre wɔ hɔ. Efisɛ, n’asɛm a ɔkyerɛw faa wura a na ɛredɛw no ho no ɔbɔ Abrahan Nyankopɔn, Isak Nyankopɔn ne Yakob Nyankopɔn din. $Na owu nso nni hɔ mma wɔn bio, efisɛ, wɔbɛyɛ sɛ ɔsoro abɔfo. Esiane sɛ wɔasɔre afi awufo mu no nti, wɔyɛ Onyankopɔn mma.g G#Na wɔn a owusɔre da no wobenya kwan akɔ Onyankopɔn Ahenni no mu de, aware ho renhia wɔn.= u"Yesu buae se, “Asase yi so na nnipa dwen aware ho. !Yɛn asɛmmisa ne sɛ, esiane sɛ ɔbea yi waree anuanom yi nyinaa nti, owusɔre da no, wɔn mu hena na ɔbea yi bɛyɛ ne yere?”$C Akyiri yi ɔbea no nso wui.QAnuanom a wɔaka no nyinaa nso waree no a obiara ne no anwo na wowuwui.GNe nua a odi n’akyi no waree no nanso ɔne no anwo na owui.a;Anuanom baason bi tenaa ase. Ɔpanyin a ɔwɔ mu no waree ɔbea a ɔne no anwo na owui.1“Kyerɛkyerɛfo, Mose mmara no kyerɛ yɛn sɛ, sɛ ɔbarima bi wɔ yere na ɔne no anwo na owu a, ne nua tumi ware no ne no wo mma ma owufo no.J Sadukifo bi a wonnye owusɔre nni baa Yesu nkyɛn bebisaa no se,`9Yesu mmuae a ɔmaa wɔn no yɛɛ wɔn nwonwa na wɔn adwemmɔne no nso kaa wɔn tirim.ucYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛnne momfa Kaesare de mma Kaesare na momfa Onyankopɔn de mma Onyankopɔn.”hI“Momma me sika. Hena mfonini ne din na ɛwɔ so yi?” Wobuaa no se, “Ɛyɛ Kaesare de.”<sYesu huu wɔn adwemmɔne no, ɔka kyerɛɛ wɔn se,@~{Enti eye sɛ yetua tow ma Kaesare aban anaasɛ enye?”}7Saa nnipa yi bisaa Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, yenim sɛ woyɛ ɔnokwafo, wonyɛ nyiyimu na wokyerɛ nokware kwan a wɔnam so kɔ Onyankopɔn nkyɛn.L|Esiane sɛ ɔpɛ ara na na nnipa no pɛ sɛ wɔkyere Yesu nti, wɔtetɛw no maa nnipa bi kɔɔ ne nkyɛn sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya n’anom asɛm bi agyina so akyere no na wɔde no akɔ aban mu.^{5Esiane sɛ mmara no akyerɛkyerɛfo ne asɔfo mpanyin no hui sɛ Yesu buu bɛ no tiaa wɔn nti, wɔhwehwɛɛ ɔkwan a wɔbɛfa so akyere no saa bere no ara mu nanso esiane nnipa a na wɔwɔ hɔ no nti, na wosuro.fzEObiara a ɔbɛhwe ɔbo no so no, obebubu na nea ɔbo no bɛhwe ne so no, ɛbɛpɛtɛw no.”y+Yesu hwɛɛ wɔn dinn bisaa wɔn se, “Ɛnne na nea wɔakyerɛw se, ‘Ɔbo a adansifo apo no, ɛno ara na abɛyɛ tweatibo’ no ase ne dɛn?{xoƆbɛba abekum saa apaafo yi na ɔde afuw no ama afoforo.” Nnipa a wɔretie Yesu no kae se, “Ɛmpare yɛn!”ewCWɔtwee no fii afuw no mu kokum no. Mugye di sɛ dɛn na afuw wura no bɛyɛ saa apaafo yi?zvm“Nanso bere a apaafo no huu no no, wɔkae se, ‘Odiadefo no ni, momma yenkum no na yɛmfa n’agyapade no.’u “Eyi maa bobefuw wura no kae se, ‘Dɛn na menyɛ bio? Mɛsoma me ba a medɔ no no akɔ wɔn nkyɛn na ɔno de ebia wɔbɛfɛre no.’Mt Ɔsan somaa ɔsomfo foforo na ɔno mpo de, wopirapiraa no pamoo no.^s5 Ɔsomaa ɔsomfo foforo maa ɔno nso wɔboroo no, bɔɔ no adapaa, ma ɔkɔɔ nsapan. r Bobetew bere dui no, ɔbarima yi somaa ne somfo sɛ onkogye aduaba no bi mmrɛ no. Nanso apaafo no boroo no ma ɔsan kɔɔ nsapan..qU Yesu buu wɔn bɛ bi se, “Ɔbarima bi yɛɛ bobefuw de hyɛɛ apaafo bi nsa sɛ wɔnhwɛ so mma no. Eyi akyi otuu kwan kɔɔ akyirikyiri baabi kɔtenaa hɔ kyɛe._p7Yesu nso ka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛnne me nso meremma mo mo asɛmmisa no ho mmuae.”/oYEwiee ase no, wobuae se, “Yennim.”wng“Sɛ nso yɛka se, efi onipa a, ɔman mu no nyinaa besiw yɛn abo, efisɛ, wonim sɛ Yohane yɛ odiyifo.”mwWɔfaa ho adwene kae se, sɛ yɛka se, efi Onyankopɔn a, obebisa yɛn se, ‘ɛnne, adɛn nti na moannye no anni?’NlTumi bɛn na Yohane de bɔɔ asu; efi Onyankopɔn anaa efi nnipa?”PkYesu buaa wɔn se, “Me nso mewɔ asɛm bi bisa mo. Monka nkyerɛ me.bj=”Tumi bɛn na wowɔ a wode yɛ saa nneɛma yi; na hena nso na ɔmaa wo saa tumi no?”i Da bi a Yesu rekyerɛkyerɛ wɔ asɔredan mu no, asɔfo mpanyin, mmara no akyerɛkyerɛfo ne ɔman no mu mpanyin kobisaa no se,rh]0Nanso na wonhu ɔkwan biara a wɔbɛfa so akyere no, efisɛ, bere nyinaa na nnipa akyere ne so retie no.g7/Saa bere no nyinaa na asɔfo mpanyimfo, mmara no akyerɛkyerɛfo ne ɔman no mu mpanyimfo rehwehwɛ ɔkwan a wɔbɛfa so anya no, akyere no, akum no.bf=.“Wɔakyerɛw se, ‘M’asɔredan yɛ mpaebɔbea; nanso mode ayɛ akorɔmfo ahyiae!”heI-Yesu duu Yerusalem no, ɔkɔɔ asɔredan mu kɔpamoo nnipa a na wɔredi gua wɔ hɔ no kae se,mdS,atɔre mo ne mo mma ase asɛe mo kurow yi pasaa, efisɛ, moapo adom a Onyankopɔn de adom mo no.”Ac}+Nna bi bɛba a mo atamfo bɛba abɛtoa mo, aka mo ahyɛ,tba*“Mo a anka asomdwoe yɛ mo de nanso moampɛ no, mobɛhwehwɛ asomdwoe akyi kwan, nanso, mo nsa renka da!La)Yesu rebɛn Yerusalem a ohuu kurow no no, osu maa emu nnipa no se,_`7(Yesu buaa wɔn se, “Sɛ womua wɔn ano koraa a, abo mpo bɛkamfo me ayi me ayɛ.”_'Farisifo no bi a na wɔfra nnipakuw no mu no ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, kasa kyerɛ w’akyidifo no na wommua wɔn ano!”u^c&“Nhyira ne ɔhene a ɔreba Awurade din mu no! Asomdwoe ne anuonyam nka Onyankopɔn wɔ sorosoro nohɔ!”2]]%Oduu Ngo Bepɔw no so baabi a wɔrebesian akɔ Yerusalem no, n’akyidifo no nyinaa de osebɔ kamfoo Onyankopɔn yii no ayɛ wɔ Yesu anwonwade ahorow a wayɛ no ho se,`\9$Yesu te afurum ba no so rekɔ no, nnipa de wɔn ntama sesɛw ɔkwan no so ma ɔfaa so.\[1#Asuafo no de afurum ba no brɛɛ Yesu de wɔn ntama sesɛw ne so ma ɔtenaa ne so.1Z]"Wobuaa wɔn se, “Ne ho hia Awurade.”hYI!Bere a wɔresan afurum ba no no, ne wuranom bisaa wɔn se, “Adɛn nti na moresan aboa no?”RX Asuafo baanu a wɔkɔe no kohuu aboa no sɛ ɔsa hɔ sɛnea Yesu kae no.mWSNa sɛ obi bisa mo se, ‘Adɛn nti na moresan no’ a, monka se, ‘Aboa no ho hia Awurade!’ “V“Monkɔ akuraa a ɛbɛn ha no ase na mudu hɔ a, mubehu afurum ba bi a obiara ntenaa ne so da sɛ wɔasa no. Monsan no mfa no mmrɛ me.tUaƆrebɛn Belfage ne Betania a ɛbɛn Ngo Bepɔw no no, ɔsomaa n’asuafo no mu baanu ka kyerɛɛ wɔn se,LTYesu kaa nsɛm yi wiei no, odii n’asuafo no kan kɔɔ Yerusalem.eSCNa afei momfa m’atamfo a anka wɔmpɛ sɛ midi ade no mmra m’anim ha na munkum wɔn!”BR}“Owura no kae se, ‘Nea moreka no yɛ nokware. Nanso merema moate ase sɛ, nea ɔwɔ pii no, wɔbɛma no bi aka ho, na nea ɔwɔ kakraa bi no, nea ɔwɔ mpo no, wobegye afi ne nsam.JQ “Asomfo no kae se, ‘Yɛn wura, sɛ oyi de ɔwɔ sika pii!’P!“Ɔka kyerɛɛ n’asomfo a na wogyina hɔ no se ‘Munnye sika no mfi ne nsam mfa mma nea ɔde ne de yɛɛ adwuma nyaa mmɔho du no.’^O5Adɛn nti na woamfa me sika no ankɔto sikakorabea? Anka mebae yi menya ho nsiho.’$NANe wura no buaa no se, Akoa bɔne, wo anom asɛm so na megyina abu wo atɛn. Wunim sɛ me tirim yɛ den. Nea ɛnyɛ me de no migye; nea minnuae no, mitwa. M Na misuro sɛ mfaso a menya no, wubesisi me agye, efisɛ, wo tirim yɛ den. Nea ɛnyɛ wo de, wugye; nea wunnuae nso, wutwa.’fLE“Ɔfoforo nso bɛkae se, ‘Me wura, wo sika sidi ɔpedu a wode maa me no, mede siei, eni.YK+“Owura no ka kyerɛɛ no se, ‘Mede nkurow anum bɛhyɛ wase na woadi so.’JOdwumayɛfo a ɔto so abien no bae bɛka kyerɛɛ no se, ‘Me wura, wo sika sidi ɔpedu no, mede ayɛ adwuma anya ho mmɔho anum.’'IG“Owura no ka kyerɛɛ no se, ‘Mo, akoa pa, esiane sɛ woadi kakraa a mede hyɛɛ wo nsa no ho nokware nti, mede nkurow du bɛhyɛ w’ase na woadi so.’ H“Odwumayɛfo a odii kan bae no bɛka kyerɛɛ no se, ‘Me wura, wo sika sidi ɔpedu no, mede ayɛ adwuma anya ho mmɔho du.’.GU“Nanso wosii no hene ma ɔsan kɔɔ baabi a na ɔyɛ adwuma no. Odui no, ɔfrɛɛ n’adwumayɛfo du no se, wommebu sika a ɔde maa wɔn no ho nkontaa nkyerɛ no.eFCKurom hɔfo no tee n’ahenni no ho asɛm no, wotuu nnipa kohuu mpanyimfo no se wɔmpɛ no.3E_ Ansa na ɔrebefi n’akwantu no ase no, ɔfrɛɛ n’adwumayɛfo mu du maa wɔn mu biara sidi ɔpedu ka kyerɛɛ wɔn se, ‘Momfa sika yi nyɛ adwuma kosi sɛ mɛba.’D Ɔkae se, “Ɔdehye bi a watu kwan akɔ akyirikyiri asase bi so san kɔɔ ne kurom kohuu n’abusua mu mpanyimfo sɛ wonsi no hene.C Bere a Yesu ne nnipa no rebɛn Yerusalem no, ɔsan buu wɔn bɛ foforo de kyerɛɛ wɔn sɛ, Onyankopɔn Ahenni no abɛn.LB Na mebae sɛ merebɛhwehwɛ wɔn a wɔayera na magye wɔn nkwa.”eAC Yesu ka kyerɛɛ no se, “Ɛnnɛ na nkwagye aba ofi yi mu, efisɛ, oyi nso yɛ Abraham ba.A@{Bere a nnipa no renwiinwii no, Sakeo begyinaa Yesu nkyɛn kae se, “Awurade, ɛnnɛ, mede m’ahode mu fa kyɛ ahiafo, na sɛ masisi obi wɔ biribi mu a, metua mmɔho anan ama no.”p?YNnipa a wodi Yesu akyi no huu eyi no, wonwiinwii kae se, “Ɔdebɔneyɛfo yi na wakɔ akɔsoɛ no.”=>uSakeo yɛɛ ntɛm sii fam de anigye gyee no fɛw so.=!Bere a Yesu duu nnyedua no ase no, ɔmaa n’ani so huu no ka kyerɛɛ no se, “Sakeo, yɛ ntɛm na si fam na wo fi na ɛnnɛ mɛtena.”y<kEsiane sɛ na Sakeo nim sɛ Yesu bɛfa nnyedua bi a na esi hɔ no ase nti, ɔkaa ne ho kɔforoo saa nnyedua no.;Bere a Yesu retwam no, Sakeo pɛe sɛ anka ohu no nanso esiane sɛ na ɔyɛ onipa tiaa na wɔn a wodi Yesu akyi no dɔɔso nti, wanhu no.j:Mohuu ɔbarima bi wɔ hɔ a wɔfrɛ no Sakeo. Na Sakeo yɛ ɔtowgyeni panyin san yɛ osikani nso.-9 WDa bi a na Yesu retwam wɔ Yeriko no,8#+Amonom hɔ ara, onifuraefo yi huu ade, na odii Yesu akyi, yii Onyankopɔn ayɛ. Na wɔn a wohuu ayaresa no nyinaa nso yii Onyankopɔn ayɛ.O7*Yesu ka kyerɛɛ no se, “Hu ade, wo gyidi ama wo ho ayɛ wo den.”b6=)“Dɛn na wopɛ sɛ meyɛ ma wo?” Onifuraefo no buae se, “Awurade, ma minhu ade.”s5_(Yesu duu baabi a onifuraefo no te no, ɔma wɔde no brɛɛ no. Wɔde no duu Yesu nkyɛn no, obisaa no se,4!'Wɔn a wodi anim no tramtram no se ommua n’ano nanso wantie, na ɔkɔɔ so teɛteɛɛm denneenen se, “Yesu Dawid Ba, hu me mmɔbɔ!”N3&Ɔtee saa no, ɔteɛteɛɛm se, “Yesu, Dawid Ba, hu me mmɔbɔ!”D2%Wɔka kyerɛɛ no se, “Yesu Nasaretni no na ɔretwam!”M1$Onifuraefo no tee sɛ nkurɔfokuw bi retwam no, obisaa asɛm a asi.f0E#Yesu ne n’asuafo no rebɛn Yeriko no, wohuu onifuraefo bi a ɔte kwankyɛn resrɛsrɛ ade.\/1"Asuafo no ante nea Yesu kae no biara ase, efisɛ, na asɛm no boro wɔn adwene so.>.w!aka no mpire, akum no na ne nnansa so no, wasɔre.”\-1 Wobeyi no ama Amanamanmufo ama wɔadi ne ho fɛw, ayeyaw no, atew ntasu agu no so,(,IYesu frɛɛ asuafo dumien no gyinaa nkyɛn baabi ka kyerɛɛ wɔn se, “Yɛrekɔ Yerusalem, na biribiara a nkɔmhyɛfo no aka afa Onipa Ba no ho no bɛba mu.q+[na ɔrennya mma ɛmmoro nea wahwere no so saa bere yi mu, na daakye nso, ɔrennya nkwa a enni awiei.”"*=Yesu buaa Petro se, “Merema mo ate ase sɛ, obiara nni hɔ a, esiane Onyankopɔn Ahenni no nti, wagyaw ne fi anaa ne nuanom anaa n’awofo anaa ne mma rw~~e~ }}8||{{{-zzNywxxx*wwvv4uu?ttCssLrrlrqq:ppAooFnn#mmylll!kkjjjiihhah&ggg fffRfee|e#ddDccc:bb aaU``%__^k]]{]\\_[[^ZZ_YYXX]XWWVVUTTXTSORRqQQjPPYOOONN4MMLLK5JLIII*HfGG[FFE~E DD)CCuCB>AAP@@[@??E>>>==L= ..0--&,,V++i++**)(({''&&9%%%6$$$#""" !s 5Ww~Wc9r7r+y" q x , 9 I )o_#{ Xr.JWSaa bere no na Twam Afahyɛ no abɛn.FIYesu ne n’asuafo no kɔɔ bepɔw bi so kɔtenaa hɔ kakra.iHKEsiane sɛ nkurɔfo hui sɛ Yesu nam anwonwa kwan so asa nnipa pii yare no nti, wodii n’akyi.GG Eyi akyi, Yesu twaa Galilea po a wɔsan frɛ no Tiberia po no.gFG/Na esiane sɛ moannye nsɛm a ɔkyerɛwee no anni no nti, ɛnyɛ nwonwa sɛ munnye me nni.”lEQ.Sɛ mugyee Mose dii a, anka me nso mubegye me adi, efisɛ, nsɛm a ɔkyerɛwee no di me ho adanse.$DA-“Ɛnyɛ me na mɛka asɛm bi atia mo Agya no anim na mmom ɛyɛ Mose a mode mo ani too ne mmara so sɛ ɛno na monam so bɛkɔ Onyankopɔn Ahenni mu no.hCI,Mopɛ sɛ nnipa kamfo mo mmom sen sɛ Onyankopɔn bɛkamfo mo. Ɛbɛyɛ dɛn na moagye me adi?B+Mebaa m’agya din mu nanso moannye me. Nanso sɛ obi ba wɔ ɔno ara ne din mu na ɔbɛyɛ nea ɔpɛ a, ɛno de, mugye no.EA*Minim nnipa ko a moyɛ. Minim sɛ munni Onyankopɔn ho dɔ.+@Q)“Menhwehwɛ nnipa anim anuonyam.G?(Eyi nyinaa akyi no, mompɛ sɛ moba me nkyɛn na moanya nkwa!>!'“Musua Kyerɛwsɛm no efisɛ, mugye di sɛ ɛno na ɛbɛma mo anya nkwa a enni awiei. Nanso saa Kyerɛwsɛm koro no ara di me ho adanse!Y=+&Na n’asɛm no nso momfa nsie mo tirim, efisɛ, munnye me a ɔsomaa me no nni.[</%Ɛwom sɛ munhuu Agya no anim da na montee ne nne nso da nanso wadi me ho adanse.k;O$Me nnwuma a m’agya de ama me sɛ menyɛ no di me ho adanse sen adanse a Yohane di faa me ho no.Z:-#Yohane nsɛm a ɔkae a ɛte sɛ kanea a wɔasɔ na ɛhyerɛn no maa mo ani gyei. 99"Nnipa adansedi ho nhia me ansa na moahu onipa ko a meyɛ. Na mmom meka Yohane adanse a odii no kyerɛ mo sɛnea ɛbɛyɛ na Onyankopɔn begye mo nkwa.J8 !Moasoma nnipa akɔ Yohane nkyɛn na wadi adanse a ɛyɛ nokware.a7; Na obi wɔ hɔ a odi me ho adanse a minim sɛ n’adanse a odi fa me ho no yɛ nokware.D6“Sɛ me ara midi me ho adanse a, m’adansedi no nni mu.%5C“Merentumi mfi m’ankasa me tumi mu nyɛ biribiara; asɛm a Onyankopɔn aka akyerɛ me no so na migyina bu atɛn. Ɛno nti, atɛn a mibu no yɛ nokware.y4kna wɔasɔresɔre. Wɔn a wɔayɛ papa no benyan atena nkwa mu na wɔn a wɔayɛ bɔne no nso, wɔabu wɔn fɔ.t3aMommma saa asɛm yi nnyɛ mo nwonwa, efisɛ, bere bi reba a awufo a wɔwɔ wɔn damoa mu mpo bɛte me nne,I2 Wama Ɔba no tumi a ɔde bu atɛn, efisɛ, ɔno ne Onipa Ba no._17Sɛnea Agya no yɛ nkwamafo no, saa ara nso na wama ne Ba no tumi ama wayɛ nkwamafo.0Mereka nokware bio se, bere bi reba na mpo saa bere no anya aba a awufo bɛte Onyankopɔn Ba no nne na wɔn a wɔte ne nne no benya nkwa.-/S“Mereka nokware akyerɛ mo se: Obiara a otie me nsɛm na ogye nea ɔsomaa me no di no, wɔ nkwa a enni awiei. Wɔremmu no atɛn, efisɛ, wafi owu mu aba nkwa mu. .sɛnea ɛbɛyɛ a obiara bedi Ɔba no ni sɛnea wodi Agya no ni no. Obiara a onni Ɔba no ni no, nni Agya a ɔsomaa no no nso ni.[-/Afei koraa, m’agya mmu obiara atɛn. Ɔde saa atemmu tumi no ahyɛ Ɔba no nsa,g,GNa sɛnea Agya no nyan awufo no, saa ara nso na Ɔba no nyan awufo a ɔpɛ sɛ onyan wɔn no..+UEfisɛ, Agya no dɔ Ɔba no na biribiara a Agya no yɛ no, ɔma Ɔba no hu. Na Ɔba no bɛyɛ nnwuma akɛse a ɛsen saa ɔbarima yi ayaresa yi ama mo ho adwiriw mo.|*qYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Ɔba no ntumi mfi ne pɛ mu nyɛ biribi na mmom ɔyɛ nea ohu sɛ n’agya yɛ no bi.k)OSaa asɛm a Yesu kae yi maa Yudafo mpanyin no bo fuwii, na wɔyɛɛ wɔn adwene sɛ wobekum no, efisɛ, na ɛnyɛ homeda mmara no nko na wabu so, na bio, ɔfrɛ ne ho sɛ Onyankopɔn Ba de kyerɛ sɛ ɔne Onyankopɔn yɛ pɛ.x(iYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “M’agya yɛ adwuma bere biara, enti ɛsɛ sɛ me nso meyɛ adwuma bere biara.”['/Yudafo mpanyin yi fitii ase tanee Yesu ani, efisɛ, wabu wɔn homeda mmara no so.a&;Ɔbarima yi fii hɔ kɔka kyerɛɛ Yudafo mpanyin no se ɛyɛ Yesu na ɔsaa no yare no.:%mAkyiri yi Yesu hyiaa ɔbarima yi wɔ asɔredan mu tuu no fo se, “Afei a wo ho ayɛ wo den yi, hwɛ yiye na woankɔyɛ bɔne bio amma biribi a ɛsen kan yare no amma wo so.”[$/ Nso na nea ne ho yɛɛ no den no nnim Yesu. Afei nso na Yesu afi nnipa no mu kɔ.B# Wɔtee saa no, wobisaa no se, “Hena ne saa onipa yi?”" Ɔbarima yi de ahopopo yii ne ho ano se, “Onipa a ɔsaa me yare no na ɔka kyerɛɛ me se, mensoa me kɛtɛ na menkɔ.”.!U Yudafo mpanyin huu ɔbarima no sɛ ɔso ne kɛtɛ no, wɔn bo fuw yiye. Wobisaa no se, “Wunnim sɛ ɛnnɛ yɛ homeda na etia mmara sɛ wobɛsoa wo kɛtɛ anaa?”v e Amonom hɔ ara ɔbarima no ho yɛɛ no den; ɔbobɔw ne kɛtɛ, fitii ase nantewee. Na saa da no yɛ homeda.KYesu ka kyerɛɛ no se, “Sɔre! Bobɔw wo kɛtɛ na kɔ fie.”?wƆyarefo no buaa no se, “Me wura, sɛ ɔbɔfo no bɛfono nsu no a, minnya obi a ɔbɛma me so ato mu. Bere biara a mɛbɔ me ho mmɔden sɛ merekɔ nsu no mu no, obi di me kan.”dAYesu hui sɛ wayare ada hɔ akyɛ no, obisaa no se, “Wopɛ sɛ wo ho yɛ wo den anaa?”A}Na ɔbarima bi ayare ada ɔtare no ho mfe aduasa awotwe.pYNea ɛte ne sɛ, sɛ ɔbɔfo no fono nsu no wie a, ɔyarefo a obedi kan atɔ nsu no mu no nya ayaresa. Saa apata yi ase na na ayarefo pii sɛ, anifuraefo, mpakye ne mmubuafo wɔ retwɛn sɛ Awurade bɔfo fi soro bɛba abɛfono nsu no.(INa ɔtare bi wɔ kurow no mu a wɔfrɛ no Betesda a na ɛbɛn kurow no ano pon kɛse bi a wɔfrɛ no Nguan Pon no. Na wɔabɔ apata ahorow anum atwa ho ahyia.F Eyi akyi no, Yudafo afahyɛ bi nti, Yesu san kɔɔ Yerusalem.W'6Eyi ne nsɛnkyerɛnne a ɛto so abien a Yesu fii Yudea baa Galilea no ɔyɛe.H 5Ɔbarima no tee asɛm no pɛ na ɔkaee sɛ ɛyɛ saa bere koro no ara mu na Yesu ka kyerɛɛ no se, ɔnkɔ na ne ba no ho ayɛ no den no. Eyi maa ɔbarima no ne ne fifo nyinaa gyee Yesu dii.4a4Ɔbarima no bisaa n’asomfo no se, “Bere bɛn na ne ho yɛɛ no den?” Asomfo no buaa no se, “Nnɛra awia bɛyɛ dɔnkoro bere mu na atiridii a na abɔ no no gyaee.`93Ɔnam kwan so no, n’asomfo bi behyiaa no ka kyerɛɛ no se, ne ba no ho ayɛ no den.2Yesu ka kyerɛɛ no se, “Kɔ fie, wo ba no ho ayɛ no den!” Ɔsomfo panyin no gyee asɛm a Yesu kae no dii na osiim sɛ ɔrekɔ fie.y1Ɔsomfo panyin no de ahoyeraw ka kyerɛɛ no se, “Owura, mesrɛ wo, ma yɛnkɔ ntɛm, anyɛ saa a, me ba no bewu.”Y+0Yesu kae se, “Menyɛ nsɛnkyerɛnne nkyerɛ mo ansa na moagye me adi anaa?”9k/tee Yesu nka sɛ ofi Yudea aba Galilea hɔ. Saa ɔbarima yi kɔɔ Kana kohuu Yesu, srɛɛ no sɛ, ɔne no nkɔ Kapernaum nkɔsa ne ba a na ɔyare a ɔreyɛ awu no yare mma no.'.Ɔsan kɔɔ Kana a ɛwɔ Galilea, faako a ɔmaa nsu dan nsa hɔ no bio. Ɔwɔ hɔ no, ɔhene somfo panyin bi a na ne ba yare wɔ Kapernaum no}-esiane nea Galileafo a wɔwɔ Yerusalem Twam Afahyɛ bere no mu no huu nea Yesu yɛe no nti, oduu Galilea no, wogyee no.\ 1,Ɛwom sɛ na Yesu aka se, “Odiyifo biara nni anuonyam wɔ ne man mu” de, nanso; q+Nnanu akyi no, Yesu fii kurow no mu kɔɔ Galilea.R *Nnipa a wogyee no dii no ka kyerɛɛ ɔbea no se, “Ɛnyɛ adanse a wubedii no nti na yegye no di, na mmom nsɛm a yɛate sɛ ɔka no nti na yɛagye no adi. Na yenim sɛ ɔno ne wiase Agyenkwa no.”B )Nsɛm a Yesu kae no maa nnipa pii gyee no dii sen kan no. }(Enti bere a Samariafo no baa Yesu nkyɛn no, wɔsrɛɛ no sɛ ɔntena wɔn nkyɛn. Ɔpenee so dii nnanu wɔ wɔn nkyɛn.)K'Esiane adanse a Samariani bea no dii wɔ Yesu ho se, “Waka biribiara a mayɛ akyerɛ me” no nti, kurow no mu hɔfo pii gyee Yesu dii sɛ ɔno ne Mesaia no.&Mesomaa mo kɔɔ baabi sɛ monkotwa nea ɛnyɛ mo na muduae. Nnipa foforo na woduae na mo de, moanya mfaso afi adwuma a wɔyɛe no mu.”;q%Ɛyɛ nokware pefee sɛ, ‘Obi dua na obi twa.’  $Otwafo nya n’akatua a ɛsɛ no na ɔboaboa nea watwa no ano ma nkwa a ɛnsa da. Eyi ma nea odua ne nea otwa no nyinaa ani gye.#Moka se, ‘Abosom anan mu otwabere bedu.’ Mummue mo ani nhwɛ mo ho nhyia na mubehu sɛ aburow ahoa a ɛkyerɛ sɛ, otwabere adu!}s"Yesu buae se, “Nea ɛma memee ne sɛ, meyɛ nea ɔsomaa me no apɛde na miwie dwuma a ɔde maa me sɛ mimmedi no.Y+!Ɛmaa asuafo no bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Obi abrɛ no aduan bi anaa?”B Yesu buaa wɔn se, “Mewɔ aduan a medi nanso munnim.”I Afei asuafo no ka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, didi.”A}Nnipa a wɔtee asɛm yi nyinaa bɔɔ twi kɔhwɛɛ Yesu.p~Y“Mommra mmɛhwɛ ɔbarima bi a waka kokoam nneɛma a mayɛ akyerɛ me! Anaa, ɔno ne Agyenkwa no?”d}AAfei ɔbea yi gyaw n’asuhina no hɔ san kɔɔ kurow no mu kɔka kyerɛɛ kurom hɔfo se,p|YYesu ano sii pɛ na n’asuafo no san bae. Ɛyɛɛ asuafo no nwonwa sɛ wɔbɛtoo Yesu sɛ ɔne ɔbea bi redi nkɔmmɔ. Nanso wɔn mu biara ammisa ɔbea no nea ɔrehwehwɛ ne Yesu nso nea enti a ɔne saa ɔbea no redi nkɔmmɔ no.O{Yesu ka kyerɛɛ no se, “Me a mene wo rekasa yi, mene Kristo no.”zƆbea no ka kyerɛɛ no se, “Minim sɛ Mesaia no a wɔfrɛ no Kristo no bɛba, na sɛ ɔba a, ɔbɛkyerɛkyerɛ yɛn biribiara mu.”oyWOnyankopɔn yɛ Honhom, na wɔn a wɔsom no no, ɛsɛ sɛ wɔde Onyankopɔn Honhom ne nokware som no.x-Nna bi reba, na mpo aba dedaw sɛ, nnipa nam Onyankopɔn honhom tumi no so bɛsom Agya no nokwarem Eyinom ne asomfo a Agya no pɛ sɛ wɔsom no.ywkMo Samariafo nnim nea mosom no. Nanso yɛn Yudafo de, yenim nea yɛsom no, efisɛ, Yudafo so na nkwagye nam ba.vYesu ka kyerɛɛ no se, “Merema woate ase sɛ bere bi bɛba a nnipa rensom Agya no wɔ saa bepɔw yi so anaa Yerusalem.”u%Yɛn agyanom Samariafo som Onyankopɔn wɔ saa bepɔw yi so nanso mo Yudafo de, moka se Yerusalem nko ara na ɛsɛ sɛ yɛsom Nyankopɔn.”;tqƆbea no kae se, “Owura, mihu sɛ woyɛ odiyifo.jsMWoaware mmarima baanum agyae na ɔbarima a wo ne no wɔ hɔ mprempren no mpo, ɔnyɛ wo kunu.”}rsƆbea no buaa no se, “Me wura, minni kunu.” Yesu nso kae se, “Asɛm a woaka no yɛ nokware sɛ wunni kunu no.Iq Yesu ka kyerɛɛ no se, “Kɔfrɛ wo kunu na wo ne no mmra.”pyƆbea no srɛɛ no sɛ, “Owura, ma me saa nkwa nsu yi bi na osukɔm anne me bio, na daa mantwa kwan ammɛtow nsu.”2o]nanso nea ɔbɛnom nsu a mede bɛma no no, osukɔm renne no bio da. Nsu a mede bɛma no no, bɛyɛ sɛ asuti a ɛrenwow da wɔ ne mu na ɛbɛma no nkwa a ɛrensa da.”Qn Yesu buaa no se, “Obiara a ɔnom saa nsu yi bi no, osukɔm de no bio,m Woyɛ ɔkɛse sen yɛn agya Yakob a otuu abura yi maa yɛn na ɔne ne mma, ne nguan ne n’anantwi nom mu nsu bi no anaa?”ly Ɔbea no bisae se, “Owura, wunni hama, nni bokiti, abura yi mu nso dɔ yiye, na ɛhe na wubenya saa nkwa nsu no afi?k' Yesu buaa no se, “Sɛ wunim akyɛde a Onyankopɔn de ma onipa ne onipa ko a ɔresrɛ wo nsu yi a, anka wobɛsrɛ no na wama wo nkwa nsu.”,jQ Samariani bea no ka kyerɛɛ Yesu se, “Ɛyɛ me nwonwa sɛ wo a woyɛ Yudani rebisa nsu afi me a meyɛ Samariani nkyɛn.” Na Yudafo ne Samariafo nni hwee yɛ.GiSaa bere no, na Yesu asuafo no kɔ kurow no mu akɔtɔ aduan.ehCAnkyɛ, Samariani bea bi baa hɔ bɛtow nsu maa Yesu srɛɛ no sɛ ɔmma no nsu no bi nnom.g'Ɛhɔ na na Yakob abura wɔ. Esiane ɔbrɛ a na Yesu abrɛ nti, ɔtenaa abura no ho sɛ ɔregye n’ahome. Na saa bere no bɛyɛ awia dumien.~fuƐbɛyɛ owigyinae no, na Yesu abɛn kurow bi a wɔfrɛ no Sikar a ɛbɛn asase bi a Yakob de maa ne ba Yosef no ho./eYƆrekɔ no, na ɛsɛ sɛ ɔfa Samaria.@d{Yesu tee saa asɛm yi no, ofii Yudea san kɔɔ Galilea.QcNso na Yesu ankasa de, ɔmmɔ asu na mmom, n’asuafo no na wɔbɔ asu.ob YFarisifo no tee sɛ nnipa pii rekɔ Yesu nkyɛn ama wabɔ wɔn asu sen sɛnea nnipa kɔ Yohane nkyɛn.a$Nea ogye Ɔba no di no benya nkwa a ɛnsa da, na nea onnye no nni no, rennya nkwa a ɛnsa da na mmom Onyankopɔn asotwe da ne so.”H` #Agya no dɔ ne Ba no enti ɔde biribiara so tumi ahyɛ ne nsa.i_K"Nea Onyankopɔn asoma no no ka Onyankopɔn asɛm, efisɛ, Onyankopɔn de ne Honhom ahyɛ no ma.I^ !Wɔn a wogye no di no di adanse sɛ, Onyankopɔn yɛ ɔnokwafo.H]  Ɔsoroni no ka nea wahu ne nea wate nanso, obiara nnye no nni.l\QNea ofi soro aba no yɛ ɔkɛse sen obiara; nea ofi asase so no yɛ wiaseni na ɔkasa sɛ wiaseni.:[oƐsɛ sɛ ɔyɛ ɔkɛse na me nso meyɛ ɔketewa.ZAdamfo a ɔboa ayeforokunu no wɛn n’aso twɛn no, na sɛ ɔte ne nne a, n’ani gye. Ɛno nti na m’anigye wie pɛyɛ no.{YoMo ara mudi me adanse sɛ meka kyerɛɛ mo se, ‘Ɛnyɛ me ne Kristo no na mmom wɔasoma me adi n’anim kan.’XX)Yohane buae se, “Obi rentumi nni dwuma a ɛte sɛɛ gye sɛ Onyame ka ne ho.TW!Enti asuafo no kɔɔ Yohane nkyɛn kɔka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo, ɔbarima bi a na ɔwɔ wo nkyɛn wɔ Yordan fa nohɔ no a wudii ne ho adanse no nso rebɔ asu na nnipa pii rekɔ ne nkyɛn.”OVDa bi, Yohane akyidifo bi ne Yudani bi gyee akyinnye faa ahodwira ho.3UaSaa bere no na wɔmfaa Yohane ntoo afiase.T'Saa bere no ara na Yohane nso rebɔ asu wɔ Ainon a ɛbɛn Salim, efisɛ, na nsuwansuwa wɔ hɔ. Nnipa pii baa ne nkyɛn ma ɔbɔɔ wɔn asu.vSeEyi akyi, Yesu ne n’asuafo no fi Yerusalem kɔɔ Yudea akuraa bi ase kɔtenaa hɔ kakra bɔɔ asu wɔ hɔ._R7Na nea ɔyɛ Onyame apɛde no ba Hann no mu na obiara ahu sɛ ɔyɛ Onyame apɛde.”sQ_Ɔdebɔneyɛfo biara mpɛ Hann no, na ɔremmɛn Hann no, efisɛ, osuro sɛ ne nneyɛe bɔne no bɛda adi.P!Nea Onyankopɔn gyina so bu atɛn ne sɛ: Hann no aba wiase nanso nnipa ani gye sum ho sen Hann no, efisɛ, wɔn nneyɛe nyinaa yɛ bɔne.O'“Obiara a ogye Ɔba no di no, wɔremmu no atɛn; na nea onnye no nni no, wɔabu no atɛn dedaw, efisɛ, wannye Onyankopɔn Ba koro no anni.qN[Onyankopɔn ansoma ne Ba amma wiase sɛ ommebu wiase atɛn, na mmom ɔsomaa no sɛ, ommegye wiase nkwa.MNa sɛnea Onyankopɔn dɔɔ wiase ni, sɛ ɔde ne Ba a ɔwoo no koro no mae, na obiara a ogye no di no anyera na wanya nkwa a enni awiei.=Luna obiara a ogye me di no, obenya nkwa a enni awiei.|Kq“Sɛnea Mose maa ɔwɔ sɛso a wɔde kɔbere ayɛ asɛn dua so wɔ sare so no, saa ara na me nso wɔbɛma me so,FJ Obiara nkɔɔ soro da gye me Onipa Ba no a mifi soro bae no.Iy Sɛ meka asase yi so nsɛm kyerɛ mo na munnye nni a, ɛbɛyɛ dɛn na sɛ meka ɔsoro nsɛm kyerɛ mo a, mubegye adi?RH Nea yenim ne nea yɛahu na yɛreka akyerɛ mo yi, nanso munnye yɛn nni.UG# Yesu buaa no se, “Wo, ɔkyerɛkyerɛfo a wudi mu Israel na wonte eyi ase?@F{ Nikodemo bisaa no se, “Eyi ase ne dɛn? Mente ase.”ESɛnea wote mframa nka nanso wuntumi nkyerɛ faako a efi ba ne faako a ɛbɔ kɔ no, saa ara na Honhom mu awo no nso te.”GDMma ɛnnyɛ wo nwonwa sɛ maka se, ɛsɛ sɛ wɔwo wo foforo!`C9Nea wofi onipa mu awo no no, yɛ ɔhonam, na nea wofi Honhom mu awo no no, yɛ honhom.BYesu nso buaa no se, “Mereka nokware akyerɛ wo, sɛ wɔamfi nsu ne Honhom mu anwo obi a, ɔrentumi nkɔ Onyankopɔn Ahenni no mu.pAYNikodemo bisaa no se, “Ɛbɛyɛ dɛn na me abasiriwa yi, betumi akɔ me na yam ama wɔawo me bio?”x@iYesu buaa no se, “Merema woate ase sɛ, sɛ wɔanwo wo foforo a, worentumi nkɔ Onyankopɔn Ahenni no mu.”??wkɔɔ Yesu nkyɛn, kɔka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo, yenim sɛ Onyankopɔn na ɔsomaa wo, efisɛ, obiara ntumi nyɛ nsɛnkyerɛnne a woyɛ yi gye sɛ Onyankopɔn ka ne ho.”q> ]Anadwo bi, ɔbarima bi a ɔyɛ Yudafo mpanyin no mu baako a wɔfrɛ no Nikodemo a ɔsan yɛ Farisini no,Y=+Na onhia onipa adanse a obedi afa onipa ho, efisɛ, na onim nea ɛwɔ onipa mu.U<#Nanso, Yesu amfa ne ho anto wɔn so, efisɛ, na onim sɛnea nnipa suban te.t;aBere a Twam Afahyɛ no dui a na Yesu wɔ Yerusalem no, nsɛnkyerɛnne ahorow bebree maa nnipa gyee no dii.}:sYesu wusɔre no akyi ansa na asuafo no kaee asɛm a ɔkae no. Eyi ma wogyee Kyerɛwsɛm ne nsɛm a Yesu kae no dii.[9/Nanso Yesu de, na ɔde ɔno ankasa ne nipadua na ɛreyɛ asɔredan no ho mfataho.8Yudafo mpanyin no tee asɛm a Yesu kae no, wobisaa no se, “Asɔredan a wɔde mfe aduanan asia sii no, na wode nnansa betumi asi?”7#Yesu buaa wɔn se, “Mate nea moaka no. Nsɛnkyerɛnne a mede bedi adanse ara ne sɛ, mummubu asɔredan yi ngu na mede nnansa besi bio.”-6SAfei Yudafo mpanyin no bisaa Yesu se, “Tumi bɛn na wowɔ a enti wopamoo nnipa no? Yɛ nsɛnkyerɛnne bi fa di adanse sɛ Onyankopɔn na ɔmaa wo saa tumi no.”n5UAsuafo no kaee sɛ, wɔakyerɛw wɔ Kyerɛwsɛm no mu se, “Wo fi yiyedi ho dadwene ahyɛ me so.”4%Afei ɔkɔɔ wɔn a wɔtɔn mmorɔnoma no so ka kyerɛɛ wɔn se, “Monsesaw wɔn mfi ha nkɔ ntɛm! Mommfa m’agya fi nnyɛ aguadibea!”@3yYesu faa ntampehama, yɛɛ no mpire, de pamoo sikasesafo no ne wɔn nguan ne wɔn anantwi no fii asɔredan mu hɔ, kaa wɔn apon gui maa wɔn sika a wɔresesa no nyinaa bɔ pansamee.`29Oduu asɔredan no mu hɔ no, ohui sɛ aguadifo bi nso tete wɔn apon akyi resesa sika.S1 Esiane sɛ na Yudafo Twam Afahyɛ no rebedu no nti, Yesu kɔɔ Yerusalem.f0E Ayeforohyia no akyi, ɔne ne na ne ne nuanom ne n’asuafo no kodii nna kakra wɔ Kapernaum.e/C Saa nsɛnkyerɛnne a Yesu yɛe wɔ Kana a ɛwɔ Galilea asase so no ne nsɛnkyerɛnee a edi kan a ɔyɛe wɔ baguam de kyerɛe sɛ ne tumi fi soro. Ɛmaa n’asuafo no nso gyee no dii sɛ, ampa ara, ɔno ne Agyenkwa no.^.5 ka kyerɛɛ no se, “Saa nsa yi yɛ nsa pa. Wonte sɛ afoforo a wɔaka no. Obiara a ɔtow pon de nsa pa di kan ba wɔ n’apontow ase na akyiri yi, ɔde nsa a enni mu aba. Nanso wo de, wode nsa pa no atwa to!”-- Nea ayeforo no ho ntotoe hyɛ ne nsa no kaa nsu no a adan nsa a onnim baabi a efi a asomfo no de, na wonim no hwɛe no, ɔfrɛɛ ayeforokunu no,g,GYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monsaw bi nkɔma onipa a ayeforo no ho ntotoe hyɛ ne nsa no.”d+AYesu ka kyerɛɛ asomfo no se, “Monhyehyɛ nhina no ma ma.” Wɔde nsu hyɛɛ no ma ma.**MSaa bere no na nsuhina asia sisi hɔ; eyinom mu na na Yudafo de nsu gu de dwira wɔn ho afahyɛ ase. Na asuhina biara tumi fa nsu nkotokyiwa aduonu anaa aduasa.Y)+Ne na ka kyerɛɛ asomfo no se, “Biribiara a ɔbɛka se monyɛ no, monyɛ.”n(UYesu ka kyerɛɛ ne na se, “Mprempren de, merentumi nyɛ ho hwee, efisɛ, me bere nnya nnui ɛ.”'!Wogu so regye wɔn ani no, ayeforo no ase nsa sae maa Yesu ne na kɔɔ Yesu nkyɛn kɔka kyerɛɛ no se, “Wɔn nsa a wɔrenom no asa.”B&Wɔtoo nsa frɛɛ Yesu ne n’asuafo no nso kɔɔ hɔ bi.x% kNe nnansa so, nnipa bi hyiaa ayeforo wɔ Kana a ɛwɔ Galilea asase so. Yesu ne na kɔɔ saa ayeforohyia no bi.|$ s3Mereka nokware akyerɛ wo se, wubehu sɛ ɔsoro abue na Onyankopɔn abɔfo redi aforosian ba Onipa Ba no nkyɛn.”# 2Yesu bisaa no se, “Esiane sɛ meka kyerɛɛ wo se mihuu wo wɔ akutu dua no ase nti na wugye di anaa? Wubehu anwonwade a ɛsen eyi.S" !1Natanael kae se, “Kyerɛkyerɛfo, wone Onyankopɔn Ba, Israelhene no!”-! U0Natanael bisaa Yesu se, “Woyɛɛ dɛn huu sɛnea mete?” Yesu nso buaa no se, “Bere a wowɔ akutu dua no ase hɔ no na mihuu wo ansa na Filipo rebɛfrɛ wo.”Z  //Bere a Yesu huu Natanael sɛ ɔreba no, ɔkae se, “Israelni nokwafo ni ampa.”~ w.Natanael bisaa Filipo se, “Ade pa bi betumi afi Nasaret da.?” Filipo nso ka kyerɛɛ no se, “Bra na bɛhwɛ.”< s-Filipo fi hɔ kɔɔ Natanael nkyɛn kɔka kyerɛɛ no se, “Yɛahu Agyenkwa no a Mose ne adiyifo no hyɛɛ ne ho nkɔm no no. Wɔfrɛ no Yesu. Ɔyɛ Yosef a ofi Nasaret no ba.”F ,Filipo nso na ofi Betsaida a ɛhɔ na Petro ne Andrea nso fi.s a+Ade kyee no, Yesu yɛɛ n’adwene sɛ ɔbɛkɔ Galilea. Ohuu Filipo ka kyerɛɛ no se, “Di m’akyi.”P *Ɔde Petro kɔɔ Yesu nkyɛn. Yesu hwɛɛ Petro dinn ka kyerɛɛ no se, “Wone Simon, Yohane ba no. Nanso efi nnɛ rekɔ wɔbɛfrɛ wo Kefa.” Ɛno ara ne Petro a n’asekyerɛ ne “Ɔbotan” no.u e)Ade a edi kan a Andrea yɛe ne sɛ, ɔkɔhwehwɛɛ ne nua Petro ka kyerɛɛ no se, “Yɛahu Agyenkwa no.”r _(Nnipa baanu a wɔtee Yohane asɛm no nti ɛma wokodii Yesu akyi no mu baako ne Simon Petro ne nua Andrea.  'Obuaa wɔn se, “Mommra mmɛhwɛ.” Enti wɔne no kɔ kɔhwɛɛ faako a ɔte no ne no tenaa hɔ fi awia nnɔnan kosii anwummere.2 _&Yesu twaa n’ani hui sɛ wodi n’akyi no, obisaa wɔn se, “Dɛn na morehwehwɛ?” Wɔn nso bisaa no se, “Rabi, a ne nkyerɛase ne Kyerɛkyerɛfo, ɛhe na wote?”< u%Asuafo baanu no tee nea ɔkae no, wokodii Yesu akyi.G  $Yohane hwɛɛ no, kae se, “Oyi ne Onyankopɔn Guammaa no!”[ 1#Ade kyee a Yohane ne n’asuafo no mu baanu gyina baabi no, wohui sɛ Yesu retwam.Y -"Mahu eyinom nyinaa sɛ aba mu na midi ho adanse sɛ oyi ne Onyankopɔn Ba no.”V '!Na anka minnim no, nanso na Onyankopɔn a ɔsomaa me sɛ memfa nsu mmɔ asu no aka akyerɛ me se, ‘Onipa a wubehu sɛ Honhom no besian abesi ne so no, ɔno ne obi a ɔde Honhom Kronkron no bɛbɔ asu.’k Q Na Yohane dii adanse se, “Mihuu Honhom no sɛ asian aba ne so sɛ aborɔnoma a ɔresian fi soro.u eMe de, na minnim no, nanso mede nsu bɛbɔɔ asu sɛnea ɛbɛyɛ na mɛda oguammaa no adi akyerɛ Israel.” Oyi ne nea mekaa ne ho asɛm se, ‘Nea odi m’akyi reba no yɛ kɛse sen me, efisɛ, na ɔwɔ hɔ ansa na wɔrewo me.’ -Ade kyee a Yohane huu Yesu sɛ ɔreba ne nkyɛn no, ɔteɛɛm kae se, “Oyi ne Onyankopɔn Guammaa a ɔnam ne so de wiase bɔne nyinaa kyɛ no!a  =Saa asɛm yi sii Betania a ɛwɔ asubɔnten Yordan agya, faako a na Yohane rebɔ asu no.M  a ne mpaboa mpo memfata sɛ meworɔw; ɔno na obedi m’akyi aba.”g  IYohane nso buae se, “Me de, nsu na mede bɔ asu, nanso obi wɔ mo mfinimfini ha a munnim no,_  9“Sɛ ɛnyɛ wone Agyenkwa no anaa Elia anaa Odiyifo no a, adɛn nti na wobɔ asu?”C  Afei wɔn a Farisifo no somaa wɔn no bisaa Yohane bio se,& GYohane buaa wɔn se, “Mene ɛnne a efi sare so a ɛreteɛm sɛnea Odiyifo Yesaia hyɛɛ nkɔm se, ‘Munsiesie mo ho mma Awurade ba a ɔbɛba no no.’ “ )Wɔsan bisaa no se, “Ɛnne, na wone hena? Ka kyerɛ yɛn na yɛnkɔbɔ wɔn a wɔsomaa yɛn no amanneɛ. Asɛm bɛn na wowɔ ka fa wo ho?”! =Wobisaa no se, “Ɛnne, na wone hena, Elia anaa?” Obuaa wɔn se, “Dabi”. Wobisaa no bio se, “Wone Odiyifo no?” Ɔsan bua wɔn se, “Dabi”.w iYohane antwentwɛn asɛm no mmuae so. Ɔpaee mu ka kyerɛɛ wɔn prɛko pɛ se, “Ɛnyɛ mene Agyenkwa no.” }Yudafo mpanyin a wɔwɔ Yerusalem somaa asɔfo ne Lewifo kɔɔ Yohane nkyɛn kobisaa no se, “Wone Agyenkwa no anaa?”' IObi bi nhuu Onyankopɔn da gye ne Ba koro no a ɔte sɛ Onyankopɔn no, efisɛ, ɔne Agya no na ɛwɔ hɔ na wada Agya no ho nsɛm nyinaa adi akyerɛ yɛn.”b ?Onyankopɔn nam Mose so de mmara maa yɛn, nanso ɛnam Yesu so na yenyaa adom ne nokware.M Ofi ne mmɔborɔhunu a ɛto ntwa da no mu hyira yɛn nyinaa daa daa.  ;Yohane kaa ne ho asɛm se, “Oyi ne nea mekaa ne ho asɛm se, ‘Nea odi m’akyi reba no yɛ kɛse sen me, efisɛ, ɔwɔ hɔ ansa na wɔwoo me no.’  Asɛm no bɛyɛɛ onipa ne yɛn bɛtenae ma yehuu n’anuonyam sɛ ɔba koro a ofi Agya no nkyɛn a adom ne nokware ayɛ no ma.V~ ' wɔ honhom fam a emfi onipa anaa ɔhonam fam, na mmom efi Onyankopɔn ankasa.f} G Na wɔn a wogyee no, na wogyee ne din dii no, ɔmaa wɔn tumi ma wɔbɛyɛɛ Onyankopɔn mma,E|  Ɔbaa n’ankasa ne man mu, nanso ne manfo annye no anto mu.{  Saa bere no na Asɛm no wɔ wiase. Ɛwom sɛ Onyankopɔn nam ne so na ɔbɔɔ wiase de, nanso ɔbaa wiase no , wiase anhu no.Rz  Saa hann yi ne nokware hann a ɛba wiase ma ɛhyerɛn nnipa nyinaa so no.Vy 'Ɛnyɛ ɔno ankasa ne hann no, na mmom, ɔbae sɛ ɔrebedi hann no ho adanse.Rx Obedii hann no ho adanse sɛnea ɛbɛma nnipa nam ne so agye hann no adi.:w qOnyankopɔn somaa ɔbarima bi a wɔfrɛ no Yohane.Av Hann no hyerɛn wɔ sum mu a sum no ntumi nni hann no so.=u wNe mu na nkwa wɔ; na saa nkwa no na ɛma nnipa hann.Kt Ɛnam ne so na wɔbɔɔ ade nyinaa. Wɔankwati no anyɛ biribiara.=s wMfitiase no, na Asɛm no ne Onyankopɔn na ɛwɔ hɔ.r Ansa na wɔrebɛbɔ wiase no, na Asɛm no wɔ hɔ dedaw. Na Asɛm no ne Onyankopɔn na ɛwɔ hɔ. Na Asɛm no yɛ Onyankopɔn.?qy5Na daa wɔwɔ asɔredan no mu hɔ yi Onyankopɔn ayɛ.7pi4Na wɔsɔree no de anigye san kɔɔ Yerusalem.8ok3Ogu so rehyira wɔn no wɔmaa no so kɔɔ soro.\n12Yesu ne asuafo no bɔɔ anan koduu Betania kurotia na ɔmaa ne nsa so hyiraa wɔn.Cm1“Mɛsoma Honhom Kronkron no na waba mo so sɛnea m’agya hyɛɛ ho bɔ no. Na monnkɔ baabiara; montena ha nkosi sɛ Honhom Kronkron no de tumi a efi soro no bɛba abɛhyɛ mo ma.”(lK0Mone eyinom nyinaa ho adansefo.jkM/Na wobefi ase wɔ Yerusalem de ne din akɔka adwensakra ne bɔnefafiri ho nsɛm akyerɛ amansan.~ju.Ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Wɔakyerɛw se, ɛsɛ sɛ Kristo no hu amane na owu na ne nnansa so, wasɔre afi awufo mu.Ni-Afei obuee wɔn adwene mu ma wɔtee Kyerɛwsɛm a ɛfa ne ho no ase.Ph,Na ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Eyi ne me nsɛm a meka kyerɛɛ mo bere a na me ne mo wɔ hɔ no se, ɛsɛ sɛ biribiara a wɔakyerɛw afa me ho wɔ Mose Mmara ne Adiyifo nhoma ne Nnwom mu no ba mu.”+gQ+ma ogye wee wɔ wɔn anim hɔ ara.+fQ*Wɔmaa no apataa sin bi a wɔatotoe)Anigyetraso ne ahodwiriw nti, amma wɔannye anni sɛ ɛyɛ ɔno. Obisaa wɔn se, “Mowɔ biribi wɔ ha a mubedi anaa?”=du(Ɔkasa wiei no, ɔde ne nsa ne ne nan kyerɛɛ wɔn. c'Monhwɛ me nsam ne me nan. Ɛyɛ me! Momfa mo nsa nka me nhwɛ; efisɛ, ɔsaman nni honam ne nnompe sɛnea muhu sɛ mewɔ bi yi.”Sb&Obisaa wɔn se, “Adɛn na mo koma atutu na munnye nni nso sɛ ɛyɛ me?Qa%Wɔn nyinaa bobɔɔ birim, suroe efisɛ, na wosusuw sɛ wɔahu ɔsaman.g`G$Wogu so rebɔ amanneɛ no, prɛko pɛ, Yesu bepuee hɔ, kyiaa wɔn se, “Asomdwoe nka mo!”5_c#Baanu a wofi Emaus bae no nso bɔɔ wɔn amanneɛ sɛnea Yesu bɛtoo wɔn Emaus kwan so na wɔantumi anhu sɛ ɛyɛ ɔno kosii bere a obubuu abodoo mu de maa wɔn no ansa.}^s"Woduu hɔ no, wɔbɔɔ wɔn amanneɛ se, “Ampa ara, Awurade asɔre afi awufo mu. Wayi ne ho adi akyerɛ Simon.”x]i!Ntɛm ara, wɔsan wɔn akyi baa Yerusalem bɛtoo asuafo dubaako no ne wɔn a na wɔka wɔn ho no sɛ wɔahyia.\# Na afei wosisesisee wɔn ho wɔn ho sɛnea Kyerɛwsɛm no mu nsɛm a ɔka kyerɛɛ wɔn bere a na wɔnam kwan so no si fa kaa wɔn koma no.][3Amonom, wɔn ani so tetew wɔn maa afei wohui sɛ ɛyɛ Yesu. Ɛhɔ ara, otu yerae.hZIBere a wɔte adidii no, Yesu bɔɔ mpae, daa Onyankopɔn ase, faa abodoo bubuu mu de maa wɔn.tYaNanso wɔsrɛɛ no, san no sɛ ɔnna wɔn nkyɛn, efisɛ, na ade reyɛ asa nti, ɔsanee ne wɔn kɔɔ fie.MXWoduu Emaus kurotia no, Yesu pɛe sɛ anka ɔtoa n’akwantu no so.sW_Na ofii Mose ne adiyifo no so kyerɛkyerɛɛ wɔn nsɛm a ɛfa ne ho wɔ Kyerɛwsɛm no mu no nyinaa ase.gVGWɔanhyɛ ho nkɔm sɛ, ɛsɛ sɛ Kristo no behu amane ansa na wakɔ n’anuonyam mu anaa?”UwYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Adwenemuharefo a munni gyidi; ɛyɛ mo den sɛ mubegye nea adiyifo no aka no nyinaa adi.rT]Yɛn mu binom tuu mmirika kɔhwɛe na ampa ara, na Yesu amu no nni hɔ sɛnea mmea no kae no ara pɛ.”Swnanso wɔanhu n’amu no. Wɔsan bɛka kyerɛɛ yɛn se, wɔahu ɔsoro abɔfo ma wɔaka akyerɛ wɔn se, Yesu te ase.wRgNa mmea bi nso a wɔyɛ Yesu akyidifo sɛ yɛn ara ama yɛn ho adwiriw yɛn. Wotuaa nhema kɔɔ ɔboda no so,gQGYɛn de, na yɛn ani da so sɛ ɔno na ɔrebegye Israel, na bio nnansa ni a saa asɛm yi sii.Pne sɛnea asɔfo mpanyin ne yɛn mpanyimfo kyeree no de no kɔɔ aban mu sɛ wommu no kumfɔ a wɔbɔɔ no asɛnnua mu no ho.:OmObisaa wɔn se, “Nsɛm bɛn?” Wobuaa no se, “Nsɛm a ɛfa Nasaretni Yesu a ɔyɛ odiyifo a ɔwɔ tumi wɔ nneyɛe ne ɔkasa mu wɔ Onyankopɔn ne nnipa nyinaa anim no ho,NNa wɔn mu baako a wɔfrɛ no Kleopa bisaa no se, “Wo nko ara ne ɔhɔho a wowɔ Yerusalem a wontee nsɛm a asisi hɔ nnansa yi no?”QMObisaa wɔn se, “Nkɔmmɔ bɛn na moredi a mo werɛ ahow mo ho yi?”KLWohui sɛ obi ka wɔn ho de, nanso wɔantumi anhu sɛ ɛyɛ Yesu.mKSWogu so redi nkɔmmɔ na wɔregye wɔn ho akyinnye no, Yesu bɛkaa wɔn ho ne wɔn bɔɔ anan kɔe.JJ Wɔrekɔ no nyinaa na asɛm a asi no ho nkɔmmɔ ara na wɔredi. I Da no ara asuafo no mu baanu siim sɛ wɔrekɔ akuraa bi a wɔfrɛ no Emaus a efi Yerusalem rekɔ hɔ no bɛyɛ sɛ akwansin ason.SH Ɛwom sɛ nnipa no annye asɛm no anni de, nanso Petro de, otuu mmirika kɔɔ ɔboda no so, kotow hwɛɛ mu, hui sɛ nwera a wɔde kyekyeree Yesu ho no gu hɔ. Ɔsan baa fie a na ɔnte nea ohui no ase.TG! Wɔn nsɛm a wɔbɛkae no yɛɛ wɔn sɛ anansesɛm bi enti wɔannye anni.F Mmea a wɔkɔɔ ɔboda no so a wɔbɛkaa saa asɛm yi no ne Maria Magdalene ne Yohana ne Yakobo ne na Maria ne afoforo bi.Ey wɔde ahoɔhare fii ɔboda no so bɛkaa nea wohui no nyinaa kyerɛɛ asuafo dubaako no ne wɔn a wɔwɔ hɔ no nyinaa."D?Mmea no kaee asɛm no no,MCOnni ha. Wasɔre! Monnkae asɛm a ɔka kyerɛɛ mo bere a na ɔwɔ Galilea no se, ‘Etwa sɛ wɔde Kristo no hyɛ nnebɔneyɛfo nsa na wɔbɔ no asɛnnua mu na ne nnansa so wasɔre bio no?‘“ B,AyMmea yi koma tui na wɔkotokotow wɔn na mmarima no bisaa wɔn se, “Adɛn nti na morehwehwɛ ɔteasefo wɔ awufo mu?@Wɔde ahodwiriw gyina hɔ no, amonom hɔ ara, mmarima baanu bi a wɔhyehyɛ ntade fitafitaa a ani hyerɛn begyinagyinaa wɔn nkyɛn.=?uNa wɔkɔɔ ɔboda no mu no, na Yesu amu no nna hɔ.X>)Woduu hɔ no, wohui sɛ wɔapirew ɔbo a wɔde hinii ɔboda no ano no afi hɔ.M= Kwasida anɔpahema, mmea no de nnuhuam ne ngo no kɔɔ ɔboda no so.><u8Saa mmea yi san wɔn akyi kɔɔ fie kɔhwehwɛɛ nnuhuam ne ngo a wɔde besiesie Yesu amu no nanso esiane sɛ na Homeda no adu nti, wɔtenaa ase komm sɛnea Yudafo mmara kyerɛ no.;7Wosiee amu no wiei no, mmea a wodi Yesu akyi fi Galilea no ne Yosef kɔhwɛɛ faako a wɔde no toe ne sɛnea wosiee no fae. Cl~~_}}J||b|{{zzlzyyaxxZwwhvvUudutt4szrrqqFppp$onnnmm-ll7kkkk7jpii"hhSggZffXee`eddccbb:aa```G__H_^^9]]].\[[[RZZ7YYXX:WW.VV@UU'TSSrRR7QQPOORNNIMpM LLKKKJJtJ/IIKHH4GGGCFFnEE=DDsCC]BAAI@r@"??>>=M<<;::9988@777@66H5555443g32F1100T//P.../-k,,B++Z***))*('''3&p%%&$###U#"T!C }]:HAQUV|X;+DRC / n ) ) wA8%_WCTN! (Yesu san twa kɔɔ Yordan agya wɔ faako a Yohane bɔ asu no kɔtenaa hɔ.>Mw 'Nkurɔfo no pɛe sɛ wɔkyere no bio nanso wɔantumi.+LO &Nanso sɛ meyɛ m’agya no nnwuma na sɛ munnye me nni mpo a, munnye nnwuma no nni sɛnea ɛbɛyɛ a mubegye adi sɛ Agya no wɔ me mu na me nso mewɔ ne mu.”TK! %Sɛ menyɛ nnwuma a m’agya pɛ sɛ meyɛ no de a, ɛnne munnnye me nnni.sJ_ $ɛyɛ dɛn na sɛ nea Agya no somaa no baa wiase no ka se, mene Onyankopɔn Ba no a, muse waka abususɛm? I #”Ɛno nti, sɛ Onyankopɔn nam anyamesɛm a ɛyɛ nokware so frɛ wɔn a Onyankopɔn asɛm baa wɔn nkyɛn no se ‘anyame’ a,uHc "Yesu buaa wɔn se, “Wɔakyerɛw wɔ mo ara ankasa mo mmara mu se, Onyankopɔn kae se, ‘Moyɛ anyame.’BG} !Yudafo no buaa no se, “Ɛnyɛ wo nnwuma pa bi a woayɛ no nti na yɛpɛ sɛ yesiw wo abo, na mmom w’abususɛm a wokae no nti. Woyɛ onipa dasani nso woyɛ wo ho sɛ Onyankopɔn!”*FM Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mayɛ nnwuma pa pii a Agya no de hyɛɛ me nsa sɛ menyɛ no ama moahu, na emu nea ɛwɔ he ho nti na mopɛ sɛ musiw me abo yi?”;Eq Yudafo no san tasee abo sɛ anka wɔde rebesiw no.$DC Me ne Agya no yɛ baako.”fCE M’agya a ɔde wɔn maa me no wɔ tumi sen obiara, na obiara rentumi nnye wɔn mfi me nsam.ZB- Mema wɔn nkwa a enni awiei a wɔrenwu da, na obi rentumi nnye wɔn mfi me nsam.@A{ Me nguan te me nne, me nso minim wɔn na wodi m’akyi.3@a nanso munnye nni, efisɛ, monyɛ me nguan. ? Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Maka akyerɛ mo dedaw nanso munnye me nni. Me nnwuma a menam m’agya tumi mu yɛ no di me ho adanse,>} Yudafo no betwaa ne ho hyiae kae se, “Wobɛma yɛatwɛn akosi da bɛn? Sɛ wone Kristo no a, pae mu ka kyerɛ yɛn.”V=% Yesu kɔpasee asɔredan no mu baabi a wɔfrɛ no Solomon abrannaa no so hɔ.@<{ Ɔpɛ bere bi mu a Asɔredandwira dui wɔ Yerusalem no,;) Afoforo nso kae se, “Onipa a ɔwɔ hohommɔne rentumi nkasa sɛɛ! Ɛbɛyɛ dɛn na obi a ɔwɔ hohommɔne betumi ama anifuraefo ahu ade?”a:; Wɔn mu pii kae se, “Ɔwɔ hohommɔne! N’adwene mu ka no! Adɛn nti na mutie no?”B9 Asɛm a Yesu kae no nti ɛmaa mpaepaemu baa Yudafo no mu.=8s Obiara rentumi nnye me nkwa mfi me nsam. Me ara me pɛ mu na mede bɛma. Mewɔ tumi sɛ mede ma na mewɔ tumi nso sɛ mesan gye bio. Eyi ne nea m’agya ahyɛ me sɛ menyɛ no.”x7i “Agya no dɔ me efisɛ, masiesie me ho sɛ mede me nkwa bɛto hɔ sɛnea ɛbɛyɛ a daakye me nsa bɛka bio.b6= Nguan afoforo bi wɔ hɔ a wɔyɛ me de nanso wonnya mmɛkaa saa nguankuw yi ho. Ɛsɛ sɛ mede wɔn nso bɛka saa nguankuw yi ho. Wobetie me nne na wɔbɛyɛ nguankuw baako a oguanhwɛfo baako pɛ na ɔhwɛ wɔn so.b5= sɛnea Agya no nim me na me nso minim Agya no. Masiesie me ho nso sɛ mewu ama nguan no.K4 “Mene Oguanhwɛfo pa no. Minim me nguan na me nguan nso nim me,O3 Ɔpaani no guan efisɛ, wɔabɔ no paa, na nguan no yiyedi mfa ne ho.92k Obi a wɔabɔ no paa sɛ ɔnhwɛ nguan so no nyɛ nguan no wura ɛno nti, sɛ ohu sɛ pataku reba a, oguan gyaw nguan no hɔ na pataku no tow hyɛ nguan no so ma wɔbɔ apete.c1? “Mene Oguanhwɛfo pa no. Oguahwɛfo pa no ne obi a otumi de ne nkwa to hɔ ma ne nguan.0  Owifo ba a, obewia anaasɛ obedi awu anaasɛ ɔbɛsɛe ade. Me de, maba sɛnea ɛbɛyɛ a mubenya nkwa a ɛho nni asɛm biara.r/] Mene ɔpon no. Obiara a ɔnam me so bewura mu no benya nkwa; obewura mu asan afi adi na obenya adidibea.o.W Wɔn a wodii m’anim kan no yɛ awifo ne adwotwafo ɛno nti, nguan no ante wɔn nne, anni wɔn akyi.e-C Yesu ka kyerɛɛ wɔn bio se, “Mereka nokware akyerɛ mo se, mene nguandan no ano pon no.=,u Yesu buu wɔn saa bɛ yi nanso nnipa no ante no ase.e+C Wɔrenni onipa foforo biara akyi. Na sɛ ɔfrɛ wɔn a, wɔremma, efisɛ, wɔnte ne nne.”f*E Sɛ ɔde wɔn fi adi a, odi nguan no anim na nguan no nso di n’akyi, efisɛ, wɔte ne nne.q)[ Ɔpon no anohwɛfo no bue pon no ma no, na sɛ ɔfrɛ nguan no nso a, wɔte ne nne ma ɔde wɔn fi adi.=(u Onipa a ɔfa ɔkwan ano kɔ mu no ne oguanhwɛfo no.k' Q “Mereka nokware akyerɛ mo, onipa biara a ɔmfa nguandan kwan ano na ɔforo kɔ mu no yɛ owifo.2&] )Yesu bua wɔn se, “Sɛ mugye tom sɛ moyɛ anifuraefo a, ɛnne anka munni nea maka no ho fɔ. Esiane sɛ mugye tom sɛ nea moreyɛ no munim nti, na mudi ho fɔ no.”m%S (Farisifo a na wogyinagyina hɔ no bisaa no se, “Wopɛ sɛ wokyerɛ sɛ yɛyɛ anifuraefo anaa?”9$k 'Yesu kae se, “Mebaa wiase ha sɛ merebebu atɛn na mama wɔn a wɔyɛ honhom mu anifuraefo no ahu ade, na makyerɛ wɔn a wogye di sɛ wohu ade no sɛ, wɔyɛ anifuraefo.”U## &Aberante no de anigye kae se, “Awurade, migye midi.” Afei ɔkotow Yesu.R" %Yesu ka kyerɛɛ no se, “Woahu no dedaw; ɔno na ɔne wo rekasa yi.”j!M $Aberante no buaa no se, “Me wura, kyerɛ me saa Onipa Ba no sɛnea ɛbɛyɛ a megye no adi!”  #Bere a Yesu tee sɛ wosunsum aberante no fii asɔredan no mu hɔ no no, ɔhwehwɛɛ no bisaa no se, “Wugye Onipa Ba no di anaa?”% "Mpanyimfo no nso de abufuw buaa no se, “Ɔdebɔneyɛfo te sɛ wo na wopɛ sɛ wokyerɛkyerɛ yɛn?” Wosunsum no fii asɔredan no mu hɔ._7 !sɛ ɔbarima yi mfi Onyankopɔn hɔ a, anka ɔrentumi nyɛ anwonwade a ɛte sɛɛ.”I  Efi adebɔ mfiase yɛntee da sɛ obi ama onifuraefo ahu ade da;r] Yenim sɛ Onyankopɔn ntie nnebɔneyɛfo asɛm; na mmom otie nnipa a wodi no ni na wɔyɛ n’apɛde no.! Aberante yi ka kyerɛɛ mpanyimfo no se, “Ɛyɛ me nwonwa yiye sɛ obi a otumi ma onifuraefo hu ade no, mutumi ka se munnim faako a ofi.jM Yenim pefee sɛ Onyankopɔn kasa kyerɛɛ Mose nanso saa Yesu yi de, faako a ofi mpo, yennim!”r] Mpanyimfo no yeyaw no san kae se, “Wo mmom na woyɛ saa akoa no suani; na yɛn de, yɛyɛ Mose asuafo.1[ Aberante no de abufuw buaa wɔn se, “Maka nokware no akyerɛ mo nanso moantie. Dɛn bio na mopɛ sɛ meka kyerɛ mo? Anaasɛ mo nso mopɛ sɛ mobɛyɛ n’asuafo?”B Wobisaa no bio se, “Dɛn na ɔyɛɛ wo ma wuhuu ade?”>u Aberante no buaa wɔn se, “Me de, sɛ ɔyɛ ɔdebɔneyɛfo o, sɛ nso ɔyɛ onipa pa o, ɛno de, minnim. Nea minim ara ne sɛ, kan no na meyɛ anifuraefo na afei de, mihu ade.”N Wɔsan frɛɛ aberante a na ɔyɛ onifuraefo no ka kyerɛɛ no se, “Hyɛ bɔ wɔ Onyankopɔn din mu se, asɛm a yɛrebebisa wo yi wobedi nokware. Yenim sɛ saa ɔbarima yi yɛ ɔdebɔneyɛfo.”iK Eyi nti na n’awofo no kae se, “N’ani afi a obetumi akasa ama ne ho enti mummisa no” no.0Y Nea ɛmaa n’awofo no kaa saa ne sɛ, na wosuro Yudafo mpanyimfo no a wɔaka se, obiara a ɔbɛka se Yesu ne Agyenkwa no no, wɔbɛpam no afi asɔredan no mu hɔ no.3_ Nanso yennim nea enti a afei de ohu ade yi. Saa ara nso na yennim onipa ko a ɔma ohuu ade no. Ɔno ara ni, n’ani nso afi a obetumi akasa ama ne ho enti mummisa no.”iK N’awofo no buae se, “Yegye tom sɛ ɔyɛ yɛn ba, na yɛwoo no no nso, na ɔyɛ onifuraefo.   ma wobisaa wɔn se, “Mo ba ni anaa? Mokyerɛ sɛ mowoo no no, na ɔyɛ onifuraefo anaa? Ɛyɛɛ dɛn na afei de ohu ade yi?” Yudafo no annye anni ara da sɛ, na saa aberante no yɛ onifuraefo a afei de ohu ade, kosi sɛ wɔsoma ma wɔkɔfrɛɛ n’awofo baeB} Afei Farisifo yi san bisaa aberante no se, “Wo na wuse ɔma wuhuu ade, dɛn asɛm na woka fa ne ho?” Aberante yi buae se, “Migye di sɛ ɔyɛ odiyifo a ofi Onyankopɔn nkyɛn.”  Farisifo no mu bi kae se, “Onipa a ɔyɛɛ saa ade yi mfi Onyankopɔn hɔ, efisɛ, onni homeda mmara no so.” Afoforo nso kae se, “Ɛbɛyɛ dɛn na ɔdebɔneyɛfo a ɔte sɛɛ betumi ayɛ saa anwonwadwuma yi?” Saa akyinnye yi maa mpaepaemu baa wɔn mu.< q Farisifo no nso bisaa aberante no sɛnea ɛyɛe a afei de ohu ade. Abrante no ka kyerɛɛ wɔn sɛnea Yesu de dɔte a wɔafɔtɔw sraa n’ani so na ɔkɔhonhoroe na ohuu ade no.> w Da a Yesu saa onifuraefo no yare no, na ɛyɛ homeda.A } Wɔde aberante a na n’ani afura no brɛɛ Farisifo no.X ) Wɔsan bisaa no bio se, “Saa Yesu no wɔ he?” Obuaa wɔn se, “Minnim.”eC Obuaa wɔn se, “Ɔbarima bi a wɔfrɛ no Yesu no fɔtɔw dɔte na ɔde sraa m’ani so na ɔka kyerɛɛ me se, ‘Kɔ ɔtare Siloa mu na kɔhohoro w’anim’. Enti mekɔe. Mehohoroo m’anim wiei pɛ na mihuu ade.”F Nnipa no bisaa no se, “Eyɛɛ dɛn na afei wuhu ade yi?”- Ebinom kae se, “Ɛyɛ ɔno,” na afoforo nso kae se, “Dabi, ɛnyɛ ɔno, na mmom, ɔsɛ na ɔsɛ no.” Aberante yi kae se, “Ɛyɛ me.”(I Onifuraefo no afipamfo a wohuu no sɛ ɔte kwan ho srɛsrɛ ade no huu no no, wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Ɛnyɛ aberante a na ɔsrɛsrɛ ade no ni?”?w Na ɔka kyerɛɛ no se, “Kɔ ɔtare Siloa, a ne nkyerɛase ne ‘Nea Wɔasoma No’, no mu kɔhohoro w’anim.” Onifuraefo yi kɔe kɔhohoroo n’anim san bae a afei de ohu ade.hI Ɔkaa saa no, ɔtew ntasu guu fam de fɔtɔw dɔte na ɔde dɔte no sraa onifuraefo no ani so.9m Bere a mewɔ wiase yi de, mene wiase hann no.”#? Esiane sɛ adesae nkyɛ ba no nti, ɛsɛ sɛ yɛyɛ nea ɔsomaa me no adwuma a ɔde ahyɛ yɛn nsa no ntɛmntɛm. Sɛ ade sa a, obiara ntumi nyɛ adwuma.%C Yesu buae se, “Ɛnyɛ n’awofo anaa n’ankasa bɔne nti na n’ani afura. Na mmom n’ani afura sɛnea ɛbɛyɛ a Onyankopɔn tumi bɛyɛ ne ho adwuma.% N’asuafo no bisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo, saa onifuraefo yi awofo bɔne a wɔyɛe anaa ɔno ankasa bɔne nti na ama n’ani afura yi?”=~ w Yesu nam no, ohuu aberante bi a wɔwoo no onifuraefo.{}o;Yudafo no tasee abo sɛ anka wɔde rebesiw no, nanso Yesu kohintawee. Eyi akyi no, ofii asɔredan no mu hɔ kɔe.m|S:Yesu buae se, “Mereka nokware pefee akyerɛ mo se, ansa na wɔrebɛwo Abraham no, na mete ase.”e{C9Yudafo no nso bisaa no se, “Wunnii mfe aduonum koraa na ɛyɛɛ dɛn na wuhuu Abraham?”Wz'8Mo agya Abraham ani gyei sɛ obehu me ba a mɛba no. Ohui na n’ani gyei.” y 7Mo de, munnim no nanso me de, minim no. Sɛ meka se minnim no a na meyɛ ɔtorofo sɛ mo ara. Minim no na midi n’asɛm nso so./xW6Yesu buaa wɔn se, “Sɛ m’ankasa mehyɛ me ho anuonyam a, m’anuonyam no nka hwee. M’agya a mo nso moka se ɔyɛ mo Nyankopɔn no, ɔno na ɔhyɛ me anuonyam.sw_5Woyɛ kɛse sen yɛn agya Abraham anaa? Owui; saa ara nso na adiyifo no wuwui. Wususuw sɛ woyɛ hena?”@vy4Yudafo no nso ka kyerɛɛ no se, “Afei na yɛahu ampa ara sɛ wowɔ hohommɔne! Abraham wui. Adiyifo no nso wuwui. Nanso wo de woka se, ‘Obiara a odi m’asɛm so no renwu da.’Tu!3Meka nokware pefee kyerɛ mo se, obiara a odi m’asɛm so no renwu da.”qt[2Mempere nhwehwɛ anuonyam mma m’ankasa me ho. Obi wɔ hɔ a ɔhwehwɛ ma me na ɔno nso na odi ma me.Ss1Yesu buae se, “Minni hohommɔne. Midi m’agya ni na mo de munni no ni.qr[0Yudafo no bisaa Yesu se, “Sɛ yɛka se woyɛ Samariani a hohommɔne ahyɛ wo ma a, na yɛboa anaa?” q/Obiara a ofi Onyankopɔn mu no tie Onyankopɔn asɛm. Na mo de, esiane sɛ mumfi Onyankopɔn mu no nti, na muntie n’asɛm no.”opW.“Mo mu hena na obetumi aka se midi bɔne bi ho fɔ? Sɛ meka nokware a, adɛn nti na munnye me nni?Ho -Nanso me de, esiane sɛ meka nokware nti, na munnye me nni no.^n5,Mo de, ɔbonsam ne mo agya, na mopɛ sɛ moyɛ nneɛma a ɔyɛ no nso bi. Ɔyɛ owudifo fi mfitiase. Onni nokware da, efisɛ, ɔnyɛ ɔnokwafo. Sɛ odi atoro a, ɛnyɛ nwonwa efisɛ, ɔyɛ ɔtorofo ne atoro agya.Pm+Adɛn nti na monte nsɛm a mereka yi ase? Efisɛ, mompɛ sɛ mote ase.8li*Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ Onyankopɔn yɛ mo Agya ampa ara a anka mobɛdɔ me, efisɛ, ne nkyɛn na mifi bae na mewɔ ha. Mamfi me pɛ mu na mebae; ɔno na ɔsomaa me.bk=)Nnipa no san kae se, “Onyankopɔn nko ara ne Agya a yɛwɔ na yɛyɛ ne mma ankasa.”)jK(Nea mayɛ ne sɛ maka nokware a mete fi Agya no nkyɛn akyerɛ mo nanso mohwehwɛ me akum me. Abraham anyɛ biribi a ɛte sɛ eyi. Moreyɛ nea mo agya yɛe.”*iM'Nnipa no kae se, “Yɛn agya ne Abraham.” Yesu nso ka kyerɛɛ wɔn se, “Moyɛ Abraham asefo ampa a, anka ne nnwuma a ɔyɛe no bi pɛpɛɛpɛ na mobɛyɛ.phY&Nea m’agya ayi akyerɛ me no na meka ho asɛm na mo de, nea mo agya aka akyerɛ mo no na mudi so.”lgQ%Migye tom sɛ moyɛ Abraham asefo nanso morehwehwɛ me akum me, efisɛ, munni ne nkyerɛkyerɛ so.Bf$Ɛno nti, sɛ ɔba no ma mode mo ho a, mobɛde mo ho daa.\e1#Akoa biara nni kyɛfa wɔ abusua mu nanso ɔba de, daa ɔwɔ kyɛfa wɔ abusua mu.edC"Yesu buaa wɔn se, “Mereka nokware akyerɛ mo sɛ obiara a ɔyɛ bɔne no yɛ bɔne akoa. c!Nnipa no buaa no se, “Yɛn de yɛyɛ Abraham asefo a yɛnkɔɔ nkoasom mu da na ɛyɛ dɛn na woka se wobɛma yɛade yɛn ho?”Mb Ɛno ansa na mubehu nokware no na nokware no bɛma mo ade mo ho.”eaCYesu ka kyerɛɛ Yudafo a wogyee no dii no se, “Sɛ mudi me nsɛm so a, moyɛ m’asuafo.E`Nnipa a wɔtee nea Yesu kae no mu dodow no ara gyee no dii.[_/Nea ɔsomaa me no ka me ho daa. Onnyaw me da, efisɛ, meyɛ nea ɛsɔ n’ani.”y^kYesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ munya ma Onipa Ba no so wɔ asɛnnua no so a, na mubehu sɛ, ‘MENE NEA MENE’ no, na afei mubehu bio sɛ mimfi me ara me pɛ mu nyɛ biribiara, na mmom, nea Agya no somaa me sɛ menka no nko ara na meka.O]Nnipa no ante no ase sɛ n’agya ho asɛm na ɔreka akyerɛ wɔn no.\Mewɔ mo ho nsɛm pii a anka mɛka atia mo. Nanso, nea ɔsomaa me no yɛ ɔnokwafo na asɛm a meka no yɛ nea mate afi ne nkyɛn.”r[]Wobisaa no se, “Wo koraa, wone hena?” Yesu buaa wɔn se, “Mene nea daa meka kyerɛ mo se meyɛ no. ZƐno nti na meka kyerɛ mo se mubewu wɔ mo bɔne mu no. Na sɛ moannye anni sɛ, ‘MENE NEA MENE’ a, mubewu wɔ mo bɔne mu.” YYesu buaa wɔn se, “Mo de, mufi asase so ha, nanso me de, mifi soro na mebae. Mo de, mufi wi yi ase nanso me de, mimfi wi yi ase.X{Yudafo no bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Ɛhe na ɔrekɔ a ose obi rentumi nkɔ hɔ bi no? Gyama ɔrekɔkum ne ho?”.WUYesu san ka kyerɛɛ wɔn se, “Mefi mo nkyɛn makɔ; mobɛhwehwɛ me, na morenhu me. Na mo de, mubewu wɔ mo bɔne mu. Faako a merekɔ no morentumi mma hɔ bi.”=VsYesu kaa eyinom nyinaa bere a na ɔrekyerɛkyerɛ wɔ asɔredan no mu sikakorabea hɔ no. Obiara antumi amfa ne nsa anka no, efisɛ, na ne bere a ɛsɛ sɛ wɔkyere no no nnui ɛ.*UMNnipa no bisaa no se, “Ɛhe na w’agya no wɔ?” Yesu buaa wɔn se, “Munnim me, na munnim m’agya no nso. Sɛ munim me a, anka mubehu m’agya no nso.”OTMidi me ho adanse na m’agya a ɔsomaa me no nso di me ho adanse.”vSeWɔakyerɛw wɔ mo mmara mu se, sɛ adansefo baanu adanse hyia a na ɛkyerɛ sɛ wɔn adanse no yɛ nokware.R'Nanso sɛ ɛba sɛ ɛsɛ sɛ mibu atɛn a, m’atemmu bɛyɛ atɛntrenee, efisɛ, ɛnyɛ me nko na mebu atɛn; Agya a ɔsomaa me no ka me ho.MQMo ankasa mode mo adwene na ebu atɛn na me de, mimmu obiara atɛn.SPYesu nso buaa wɔn se, “Sɛ me ara meredi me ho adanse mpo a, asɛm a meka no yɛ nokware, efisɛ, minim faako a mifi bae ne faako a merekɔ. Na mo de, munnim faako a mifi bae ne faako nso a merekɔ.O% Farisifo no tee asɛm a Yesu kae no, wɔka kyerɛɛ no se, “Asɛm a woreka yi, yɛrennye nto mu, efisɛ, wo ara na woredi wo ho adanse.”=Ns Yesu san toaa ne kasa no so ka kyerɛɛ nnipa no se, “Mene wiase hann no. Obiara a odi m’akyi no rennantew sum mu da na obenya hann a ɛkyerɛ nnipa kwan ma wɔkɔ nkwa mu.”5Mc Ɔbea no buaa Yesu se, “Dabi, Owura.” Yesu ka kyerɛɛ no se, “Sɛ saa na ɛte de a, ɛnne me nso minni asɛm biara a mɛka de atia wo. Kɔ, na nkɔyɛ bɔne bio.”L Yesu maa ne mu so no, obisaa ɔbea no se, “Nnipa a wɔde wo bae no wɔ he? Wɔn mu baako mpo nni ha a ɔbɛka asɛm bi atia wo?”Ky Nnipa no tee asɛm a Yesu kae no, wofitii ase fii hɔ mmaako mmaako fii mpanyin no so. Ɛkaa Yesu ne ɔbea no nko ara.1J]Ɔsan bɔɔ ne mu ase kyerɛkyerɛw fam.IWogu so rebisabisa no nsɛm no, ɔmaa ne mu so ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo mu biara a ɔnyɛɛ bɔne da no, nni kan ntow ɔbo mmɔ no.” H9Wobisaa no eyi de sum no afiri sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya asɛm bi agyina so atoto n’ano. Nanso Yesu bɔɔ ne mu ase de ne nsateaa kyerɛkyerɛw fam. G nanso Mose mmara hyɛ yɛn sɛ, ɔbea biara a wɔbɛkyere no saa kwan no so no, ɛsɛ sɛ wosiw no abo. Dɛn na woka wɔ ho?”\F1Wɔka kyerɛɛ Yesu se, “Kyerɛkyerɛfo, yɛkyeree ɔbea yi sɛ ɔrebɔ aguaman,sE_Ogu so rekasa no, Yudafo mpanyin ne Farisifo de ɔbea bi a wɔkyeree no sɛ ɔrebɔ aguaman baa n’anim.oDWAde kyee anɔpa no, ɔsan baa asɔrefi. Nnipa bebree baa ne nkyɛn ma ofitii ase kyerɛkyerɛɛ wɔn.9C oYesu san kɔɔ Bepɔw a Ngo dua pii wɔ so no so.@B{5Afei obiara fii hɔ kɔe a wɔantumi ansi gyinae biara. A 4Wobuaa no se, “Wo nso wufi Galilea anaa? Hwehwɛ Kyerɛwsɛm no mu yiye na wobehu sɛ odiyifo biara rentumi mfi Galilea da.”@3Ɔno na obisae se, “Enti yɛn mmara ma ho kwan ma yebu obi fɔ wɔ bere a yɛntee n’anom asɛm, nhuu nea wayɛ anaa?”s?_2Saa bere no, na Nikodemo a ɔyɛ Farisini a da bi owiaa ne ho kɔɔ Yesu nkyɛn anadwo no nso wɔ hɔ bi.k>O1Dabi, ɛremma saa, na mmom ɛyɛ wɔn a wonnim mmara no na wɔadome wɔn no na wobegye no adi.”B=0Moahu sɛ mpanyimfo anaa Farisifo no bi agye no adi anaa?I< /Farisifo no san bisaa asomfo no se, “Mo nso wadaadaa mo anaa?Y;+.Asomfo no buae se, “Nsɛm a onipa no ka no, ɛyɛ nwonwa na yɛntee bi da.”p:Y-Asomfo no san kɔe no, asɔfo mpanyin ne Farisifo no bisaa wɔn se, “Adɛn nti na moamfa no amma?”H9 ,Ebinom pɛe sɛ wɔkyere no, nanso obiara amfa ne nsa anka no.(8K+Yesu nti, nnipa no mu kyekyɛe.7*Kyerɛwsɛm no anka se, saa Kristo no befi Dawid abusua mu, na wɔbɛwo no wɔ Betlehem kurow a Dawid tenaa mu no mu anaa?”x6i)Afoforo nso kae se, “Ɔno ne Kristo no!” Ebinom nso bisae se, “Ɛbɛyɛ dɛn na Kristo no abefi Galilea?b5=(Nnipa no tee asɛm a Yesu kae no, ebinom kae se, “Ampa ara, onipa yi ne odiyifo no!”U4#'Yesu kaa saa asɛm yi faa Honhom Kronkron a wɔn a wogyee no dii no nsa bɛka no ho. Saa bere no, na onnya mfaa Honhom Kronkron no mmaa wɔn, efisɛ, na wonnya mmaa ne so nkɔɔ soro nhyɛɛ no anuonyam.g3G&Na kyerɛwsɛm no ka se, ‘Obiara a ogye me di no, nsu a ɛma nkwa bɛteɛ afi ne mu.’ “2/%Afahyɛ no da a edi akyiri a ɛyɛ da titiriw no, Yesu sɔre gyinaa hɔ kasae dennen se, “Obiara a osukɔm de no no mmra me nkyɛn mmɛnom nsu.1$Sɛ ɔka se, ‘Mobɛhwehwɛ me nanso morenhu me, efisɛ, faako a merekɔ no morentumi nkɔ hɔ’ a, na ɔkyerɛ dɛn?”a0;#Bere a Yudafo mpanyin no tee asɛm a Yesu kae no, wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Ɛhefa na ose ɔrebɛkɔ a enti yɛrenhu no yi? Anaasɛ ɔpɛ sɛ ɔkɔ Helafo nkurow a Yudafo tete mu no mu kɔkyerɛkyerɛ wɔn?]/3"Mobɛhwehwɛ me nanso morenhu me, efisɛ, faako a merekɔ no morentumi nkɔ hɔ.”.w!Yesu ka kyerɛɛ nnipakuw no se, “Nna kakraabi na aka me a me ne mo bɛtena na masan akɔ nea ɔsomaa me no nkyɛn.- Farisifo no tee huhuhuhu no a nnipa no yɛ faa Yesu ho no, wɔne asɔfo mpanyin no somaa asɔrefi awɛmfo bi sɛ wɔnkɔkyere Yesu mmra.,3Nnipa no mu fa kɛse no ara gyee no dii, na wobisae se, “Sɛ Agyenkwa no ba a, obetumi ayɛ anwonwade bebree sen nea ɔbarima yi ayɛ no anaa?”+%N’ano sii no, wɔpɛe sɛ anka wɔkyere no nanso obiara antumi amfa ne nsa anka no, efisɛ, na ne bere a ɛsɛ sɛ wɔkyere no no nnui ɛ.V*%na me de, minim no efisɛ, mifi ne nkyɛn na mebae na ɔno na ɔsomaa me.”])3Yesu gu so rekyerɛkyerɛ wɔ asɔredan mu no, ɔkaa no dennen se, “Ɛwom sɛ munim me na munim faako nso a mifi bae, nanso ɛnyɛ me ara me pɛ na mede bae, na nea ɔsomaa me no yɛ ɔnokwafo nanso munnim no;x(iSɛ Agyenkwa no nya ba a, obiara rentumi nkyerɛ faako a ofi bae, nanso saa onipa yi de, yenim faako a ofi.”'Ɔno na ɔrekasa bagua mu a obiara nka hwee nkyerɛ no yi! Gyama afei de mpanyimfo no agye no ato mu sɛ ɔne Agyenkwa no. &Yesu ne Agyenkwa no anaa? Nnipa a na wɔwɔ Yerusalem no mu bi bisae se, “Ɛnyɛ saa onipa yi ne nea wɔpɛ sɛ wokum no no anaa?T%!Mummmu atɛn kwa. Monhwɛ biribiara a muhu no yiye ansa na moabu ho atɛn.$Esiane sɛ mompɛ sɛ mubu Mose mmara so nti na mutwa twetia homeda a, adɛn nti na sɛ masa obi yare homeda a ɛsɛ sɛ mo bo fuw me?”'#GEsiane sɛ Mose ka kyerɛɛ mo se montwitwa mo mma twetia, twetiatwa no mpo ɛnyɛ Mose na ɔhyɛɛ ho mmara no na ɛyɛ mo nenanom, nti mutwa twetia homeda.^"5Yesu buaa wɔn se, “Anwonwade baako pɛ a meyɛe nti na mo ho adwiriw mo sɛɛ yi.k!ONnipa no ka kyerɛɛ no se, “Gyama hohommɔne bi hyɛ wo so? Hena na ɔrehwehwɛ wo akum wo?”m SMose amma mo mmara anaa? Nanso mo mu biara nni saa mmara no so! Adɛn nti na mopɛ sɛ mukum me?”-Obiara a ɔde n’adwene kasa no pɛ anuonyam ma ne ho, na obiara a ɔpɛ anuonyam ma nea ɔsomaa no no yɛ ɔnokwafo a nnaadaa biara nni ne mu.~uSɛ obi pɛ sɛ ɔyɛ Onyankopɔn apɛde a, obehu sɛ me nkyerɛkyerɛ no fi Onyankopɔn nkyɛn anaa efi m’ankasa.hIYesu bua wɔn se, “Nea merekyerɛ no mfi m’ankasa na mmom efi Onyankopɔn a ɔsomaa me no.,QBere a Yudafo mpanyin no tee Yesu nkyerɛkyerɛ no, ɛyɛɛ wɔn nwonwa na wobisae se, “Onipa yi nsuaa nhoma da, na ɛyɛɛ dɛn na otumi kyerɛkyerɛ sɛɛ?”MAfahyɛ no mfinimfini no, Yesu kɔɔ asɔredan mu kɔkyerɛkyerɛe.S Nanso Yudafo mpanyin no ho hu nti obiara antumi ankasa antia no wɔ guam.1 Nnipa no kaa ne ho nsɛm huhuhuhu efisɛ, na wosuro Yudafo mpanyin no. Ebinom se, “Ɔyɛ onipa pa.” Na afoforo nso se, “Ɔyɛ ɔdaadaafo.” Yudafo mpanyin no hwehwɛɛ no afahyɛ no ase na wɔanhu no no, wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Onipa a yɛrehwehwɛ no no wɔ he?”_7 Yesu ne nuanom kɔe akyi no, ɔno nso kɔɔ afahyɛ no ase bi a wamma obiara anhu no.D Ɔkaa saa asɛm yi kyerɛɛ wɔn akyi no, ɔtenaa Galilea._7Mo de, munni kan nkɔ afahyɛ no, na me de, minnya nkɔe, efisɛ, me bere nnui ɛ.”wMo de, nnipa tan mo a, ɛnyɛ ye nanso me de, wɔtan me a, ɛyɛ yie, efisɛ, daa meka bɔne a wɔyɛ no kyerɛ wɔn.V%Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Me bere nnui ɛ; na mo de, bere biara ye ma mo.1]Na n’akansa ne nuanom mpo nnye no nni.jMSɛ obi pɛ sɛ ogye din a, ɔmfa ne nneyɛe nsie. Ɛsɛ sɛ ɔma nnipa nyinaa hu ne nneyɛe.”Yesu ne nuanom ka kyerɛɛ no se, “Ɛsɛ sɛ wufi ha san kɔ Yudea sɛnea ɛbɛyɛ na w’akyidifo behu nsɛnkyerɛnne a woyɛ no.8kBere a Yudafo Asesebɔ Afahyɛ no reyɛ adu no,u eEyi akyi no, Yesu tenaa Galilea a wampɛ sɛ ɔbɛsan akɔ Yudea, efisɛ, na Yudafo no rehwehwɛ no akum no. }GAsɛm a Yesu kae no na ɛfa Yuda a ɔyɛ Simon Iskariot ba no, a ɔyɛ asuafo dumien no mu baako a obeyi Yesu ama no ho.b =FYesu kɔɔ so kae se, “Me ara na miyii mo dumien yi nanso mo mu baako yɛ ɔbonsam.”R ENa yegye wo nsɛm no di na yenim sɛ wone Onyankopɔn Ba Kronkron no.”t aDSimon Petro buaa no se, “Awurade, hena nkyɛn na yɛbɛkɔ? Wo na wowɔ nsɛm a ɛwɔ nkwa a enni awiei.] 3CYesu huu saa no, obisaa asuafo dumien no se, “Mo nso mubegyae m’akyidi anaa?”taBEsiane saa nsɛm a Yesu kae no nti, n’akyidifo no mu pii twee wɔn ho fii ne ho na wɔanni n’akyi bio.}sAƆkɔɔ so kae se, “Eyi nti na meka kyerɛɛ mo se, obi ntumi mma me nkyɛn gye sɛ Agya no ama no ho kwan” no.}s@nanso mo mu bi nnye nni.” Efi mfitiase no na Yesu huu wɔn a wonnye no nni ne wɔn a wɔbɛtwe wɔn ho afi ne ho.ve?Onyankopɔn honhom na ɛma nkwa. Onipa ntumi mma nkwa. Nsɛm a maka akyerɛ mo yi yɛ honhom na nkwa wɔ mu,\1>Ɛnne ɛba sɛ Onipa Ba no resan akɔ soro faako a ofi bae no a, dɛn na mobɛyɛ?nU=Yesu hui sɛ n’akyidifo no renwiinwii no, obisaa wɔn se, “Asɛm a mekae yi to mo hintidua anaa?}w7Me honam ne aduan pa no na me mogya nso ne nsu pa no. | 6Obiara a odi me honam sɛ aduan na ɔnom me mogya no nya nkwa a enni awiei, na da a edi akyiri no, menyan no ama no nkwa foforo.{+5Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mereka nokwasɛm akyerɛ mo; moanni Onipa Ba no honam sɛ aduan na moannom ne mogya a, morennya nkwa a enni awiei.-zS4Asɛm a Yesu kae yi maa Yudafo no bo fuwii ma wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Ɛbɛyɛ dɛn na saa onipa yi betumi de ne honam ama yɛn sɛ aduan ama yɛadi?”Cy3Mene nkwa aduan a efi soro no; sɛ obi di saa aduan yi a, ɔbɛtena ase daa. Aduan a mede bɛma obiara a ɔba me nkyɛn no, ne me honam a mede ma sɛnea ɛbɛyɛ na wiase benya nkwa.”Gx2nanso aduan a efi soro ba no yɛ aduan a obi di a ɔrenwu da.5we1Mo nenanom dii mana wɔ sare so nso wowuwui,v30Mene nkwa aduan no.\u1/“Mereka nokwasɛm akyerɛ mo sɛ, obiara a ogye me di no, nya nkwa a enni awiei.]t3.Asɛm a maka yi nkyerɛ sɛ obi ahu Agya no pɛn gye onipa a ofi Agya no nkyɛn no.s-Adiyifo no kyerɛwee se, ‘Onyankopɔn ankasa bɛkyerɛkyerɛ ne mma.’ Ɛno nti, obiara a otie Agya no nkyerɛkyerɛ no ba me nkyɛn.-rS,Mommma ɛnnyɛ mo nwonwa sɛ maka saa, na obiara nni hɔ a obetumi aba me nkyɛn, gye sɛ Agya no a ɔsomaa me no twe no ba me ho na da a edi akyiri no, menyan no.4qc+Yesu buaa wɔn se, “Munnyae anwiinwii no.{po*Wɔkɔɔ so kae se, “Ɛnyɛ Yosef ne Maria ba ne saa Yesu yi? Ɛyɛɛ dɛn na otumi ka se ofi soro na ɔbae?”To!)Yudafo no tee sɛ Yesu aka se, “Mene aduan a efi soro” no, wonwiinwii.n-(M’agya apɛde ne sɛ, obiara a ɔba me nkyɛn na ogye me di no benya nkwa a enni awiei na da a edi akyiri no, manyan no ama no nkwa foforo.”m)'Na nea ɔsomaa me no apɛde ne sɛ, mɛhwɛ wɔn a ɔde wɔn ama me no nyinaa so yiye na da a edi akyiri no, manyan wɔn ama wɔn nkwa foforo.al;&Na mifi soro baa asase so sɛ merebɛyɛ nea ɔsomaa me no apɛde na ɛnyɛ m’apɛde.okW%Obiara a m’agya de no ama me no, bɛba me nkyɛn na obiara a ɔbɛba me nkyɛn nso no, merempam no.Ij $Sɛnea maka akyerɛ mo no, moahu me nnwuma nanso munnye me nni.yik#Yesu kae se, “Mene nkwa abodoo no. Obiara a ɔba me nkyɛn na ogye me di no, ɔkɔm anaa osukɔm renne no da.Sh"Nnipa no ka kyerɛɛ no se, “Owura, ma yɛn saa aduan no bi nni daa.”ngU!Saa aduan a efi Onyankopɔn nkyɛn no ne onipa a ofi soro ba asase so na ɔde nkwa brɛ wiase no.”mfS Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mereka nokware akyerɛ mo sɛ, ɛnyɛ Mose na ɔmaa mo nenanom aduan a efi soro no dii sare so hɔ no na mmom ɛyɛ m’agya. Na afei de, ɔma mo aduan a efi soro a ɛma nkwa a enni awiei no di daa.6eeSɛ wopɛ sɛ yegye wo di sɛ wone Agyenkwa no de a, ɛnne ma yɛn aduan nni daa sɛnea Kyerɛwsɛm no di ho adanse se, “Mose maa yɛn nenanom mana dii wɔ sare so no.”bd=Nnipa no bisaa no bio se, “Anwonwade bɛn na wobɛyɛ akyerɛ yɛn ama yɛagye wo adi?tcaYesu buaa wɔn se, “Nea mobɛyɛ na moasɔ Onyankopɔn ani ne sɛ, mubegye ne Ba a ɔsomaa no no adi.”QbNnipa no bisaa no se, “Dɛn na yɛnyɛ na yɛasɔ Onyankopɔn ani?”maSMonnsɛe mo bere nyinaa mmpere nnhwehwɛ aduan a etumi sɛe no akyi kwan, na mmom mompere nhwehwɛ aduan a ɛtena hɔ daa a ɛma nkwa a enni awiei a Onipa Ba no de bɛma mo no akyi kwan. Efisɛ, eyi nti na m’agya somaa me.”%`CYesu buaa wɔn se, “Mereka nokware akyerɛ mo sɛ, ɛnyɛ sɛ muhuuu anwonwade a meyɛe no nti na morehwehwɛ me, na mmom sɛ munyaa aduan di mee no nti.g_GWoduu Kapernaum na wohuu Yesu no, wobisaa no se, “Kyerɛkyerɛfo, bere bɛn na wobaa ha?”^Bere a nnipa no hui sɛ Yesu ne n’asuafo no nni hɔ no, wɔtenatenaa akorow no mu sɛ wɔrekɔ Kapernaum akɔhwehwɛ no.g]GAnkyɛ koraa na akorow foforo bi fi Tiberia baa faako a Awurade maa nnipakuw no aduan dii no.\3Ade kyee no, nnipa a na wɔwɔ Galilea po no agya no hui sɛ ɔkorow baako pɛ na na ɛwɔ hɔ nanso asuafo no tenaa mu kɔe a na Yesu nka wɔn ho.c[?Wohui sɛ ɛyɛ Yesu no, wɔma ɔbɛtenaa ɔkorow no mu. Ankyɛ koraa na woduu Kapernaum./ZYYesu kae se, “Ɛyɛ me. Munnsuro!”Y Wɔhare kɔɔ wɔn anim bɛyɛ akwansin abiɛsa anaa anan no, wohui sɛ obi nam po no so reba; eyi maa ehu kaa wɔn kosii sɛ,JX Saa bere no na ahum retu wɔ po so ama po no so ayɛ bagyabagya.`W9Wɔtwɛn kosii sɛ ade sae na ɔmma no, wɔkɔtenaa ɔkorow mu sɛ wɔrekɔ Kapernaum.=VuOnwini dwoe no, Yesu asuafo no kɔɔ Galilea mpoano.UYesu hui sɛ nnipa no ayɛ wɔn adwene sɛ wɔbɛkyere no asi no hene no, ɔtwee ne ho fii wɔn mu kɔɔ bepɔw no so bio.|TqNnipa no huu nsɛnkyerɛnne a Yesu ayɛ no, wɔkae se, “Ampa ara, onipa yi ne odiyifo a yɛrehwɛ no kwan no.”IS  Wɔboaboaa aduan a ɛkae no ano no, ɛyɛɛ nkɛntɛmma dumien.iRK Wodidi mee akyi no, Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mommoaboa aduan a aka no ano na ebi ansɛe.”yQk Yesu faa abodoo no bɔɔ mpae na ɔkyɛ maa wɔn. Ɔfaa saa kwan koro no ara so kyɛɛ nkyenam no nso maa wɔn.!P; Yesu hyɛɛ n’asuafo no sɛ, “Momma obiara ntena ase.” Asuafo no ma wɔtenatenaa sare no so. Na mmarima a wɔwɔ wɔn mu no dodow bɛyɛ mpemnum.mOS “Abarimaa bi wɔ ha a ɔwɔ abodoo anum ne nkyenam abien; na eyi betumi aso nnipa dodow yi di?”5NeAndrea a ɔyɛ Simon Petro ne nua no kae se,vMeFilipo buae se, “Ansa na yebetumi ama saa nnipa dodow yi aduan no, ɛsɛ sɛ yenya sika a emu yɛ duru.”YL+Yesu bisaa Filipo saa asɛm yi de sɔɔ no hwɛe, efisɛ, na onim nea ɔbɛyɛ.KBere a Yesu twaa n’ani, hui sɛ nnipakuw no reba ne nkyɛn no, obisaa Filipo se, “Ɛhe na yebenya aduan ama saa nnipa dodow yi?” \$~~}|||@{{NzzczyyQy xx www vvXuuuHttpssQsrrqq$pppJooTnn#mmll#kkojj$iiUhh ggKfeeydd}cczcbuba```-__4^^]]9\\S\[[CZZ:YYHXWWiW VVcV/U|TTSSRR%QQ4PPdP.OOHNN M`LL%KKDJJnJIUHH GFFEEE>DD+CC:BBHAAA8@@?>>>=w<<<1;;:\99S888477$655433b3%22a111300/}..e.#-,,++k***D*)]((H''{'&&/%%%]$$ ##""5!!P! 'LL5U|)u&29pTe4kH B m C !& jo4Ta“Agya, mepɛ sɛ wɔn a wode wɔn maa me no bɛka me ho wɔ faako a mewɔ no, na wɔahu m’anuonyam, anuonyam a wode maa me no, efisɛ, wodɔ me ansa na wobɔɔ wiase.S7Mewɔ wɔn mu na wo nso wowɔ me mu, sɛnea ɛbɛyɛ a, wɔn nyinaa bɛyɛ baako na wiase ahu sɛ, wo na wosomaa me na wodɔ wɔn sɛnea wodɔ me no.$RA“Mede anuonyam a wode hyɛɛ me a ɛmaa me ne wo yɛɛ baako no ahyɛ wɔn sɛnea ɛbɛyɛ a, wɔn nso, wɔbɛyɛ baako sɛnea yɛn nso yɛyɛ baako no.]Q3Mebɔ mpae sɛ wɔn nyinaa bɛyɛ baako. Agya, sɛnea wowɔ me mu na me nso mewɔ wo mu no, saa ara nso na ma wɔntena yɛn mu. Ma wɔn nyinaa nyɛ baako sɛnea ɛbɛyɛ a, wiase begye adi sɛ, wo na wosomaa me.oPW“Memmɔ mpae mma wɔn nko. Mebɔ mpae ma wɔn a wɔnam wɔn asɛm a wɔbɛka no so agye adi no nso.[O/Wɔn nti, mede me ho ma wo sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn nso de wɔn ho nyinaa bɛma wo.UN#Sɛnea wosomaa me baa wiase no, saa ara na me nso meresoma wɔn akɔ wiase.aM;Fa wo nsɛm a ɛyɛ nokware no kyerɛkyerɛ wɔn na ɛntew wɔn ho, nyɛ wɔn kronkron.;LqSɛnea mimfi wiase no, saa ara nso na womfi wiase.aK;Mimmisa wo sɛ yi wɔn fi wiase, na mmom, mesrɛ sɛ, bɔ wɔn ho ban fi ɔbonsam nsam.nJUMekaa w’asɛm kyerɛɛ wɔn na wiasefo tan wɔn, efisɛ, womfi wiase sɛnea me nso mimfi wiase no.I “Afei mereba wo nkyɛn. Maka saa nsɛm yi nyinaa bere a meda so wɔ wiase yi sɛnea ɛbɛyɛ a m’anigye bɛhyɛ wɔn ma.VH% Bere a me ne wɔn wɔ hɔ no, mede tumi a wode maa me no hwɛɛ wɔn so. Mebɔɔ wɔn ho ban, na wɔn mu biara annyera, gye onipa a ɛsɛ sɛ ɔyera no nko ara, sɛnea ɛbɛyɛ a, Kyerɛwsɛm no bɛba mu.NG Na afei merefi wiase, na magyaw wɔn wɔ akyiri reba wo nkyɛn. Agya kronkron, wɔn a wode wɔn maa me no, fa wo din a tumi wɔ mu no bɔ wɔn ho ban na wɔayɛ baako sɛnea wo ne me yɛ baako no.sF_ Biribiara a mewɔ no yɛ wo de na biribiara a wowɔ no nso yɛ me de. Ɛnam eyinom so ama manya anuonyam.E7 “Mebɔ mpae ma wɔn. Memmɔ mpae mma wɔn a wonnye w’asɛm nni, na mmom, nnipa a wode wɔn maa me no na mebɔ mpae ma wɔn, efisɛ, wɔyɛ wo de.1D[Mekaa asɛm a woka kyerɛɛ me se menka nkyerɛ wɔn no kyerɛɛ wɔn na wotiei. Wonim sɛ ɛyɛ nokware sɛ mifi wo nkyɛn na mebae. Na wogye di sɛ wo na wosomaa me.AC}Afei wɔahu sɛ biribiara a wode maa me no fi wo nkyɛn. B “Mama nnipa a na anka wɔte wiase a wode wɔn hyɛɛ me nsa no ahu wo. Na wɔyɛ wo de na wode wɔn maa me. Wɔatie w’asɛm.kAONa afei, Agya, fa anuonyam a mewɔ wɔ w’anim ansa na worebɔ wiase no hyɛ me wɔ w’anim ha.d@AMedaa w’anuonyam adi kyerɛɛ wɔ asase so na miwiee adwuma a wode hyɛɛ me nsa no yɛ.?Na ɔkwan a wɔnam so benya nkwa a enni awiei ne sɛ, wobehu Onyankopɔn koro nokwafo no, ne Yesu Kristo a wosomaa no baa asase so no!o>WWomaa no nnipa nyinaa so tumi sɛnea ɛbɛyɛ a ɔbɛma wɔn a wode wɔn maa no no nkwa a enni awiei.= #Yesu kaa saa nsɛm yi wiei no, ɔhwɛɛ soro bɔɔ mpae se, “Agya, bere no adu. Hyɛ wo Ba no anuonyam, na Ɔba no nso nhyɛ wo anuonyam.<!Maka eyinom akyerɛ mo na moanya asomdwoe wɔ me mu. Mubehu amane wɔ wiase. Nanso munnyina pintinn! Madi wiase so nkonim!”; Bere bi rebedu na mpo adu dedaw a mo nyinaa bɛhwete na obiara akɔ ne fi na aka me nko. Nanso ɛrenka me nko efisɛ, Agya no ka me ho.1:]Yesu buaa wɔn se. “Afei de, mugye di?z9mYɛahu sɛ wunim biribiara; ɛho nhia sɛ obi bisa wo nsɛm. Eyi ama yɛagye adi sɛ wufi Onyankopɔn nkyɛn.”T8!N’asuafo no ka kyerɛɛ no se, “Afei de, wokasa pefee ma yɛte wo ase.Z7-Mifi Agya no nkyɛn na mebaa wiase; na afei merefi wiase akɔ Agya no nkyɛn.”w6gefisɛ, Agya no ankasa dɔ mo. Ɔdɔ mo, efisɛ, modɔ me na moagye adi sɛ mifi Onyankopɔn nkyɛn na mebae.r5]Sɛ saa da no du a, mode me din bebisa no biribiara a ɛho hia mo. Menka se me na mebisa Agya no ama mo,"4=“Menam abebu mu na maka eyinom akyerɛ mo. Nanso bere bi bɛba a merenkasa abebu mu bio na mmom, mɛka biribiara a ɛfa Agya no ho no fann akyerɛ mo.s3_Ebesi saa bere yi, momfaa me din mmisaa biribiara da. Mummisa na wɔde bɛma mo na mo anigye awie pɛyɛ.2Sɛ saa da no du a, moremmisa me biribiara. Meka nokware akyerɛ mo, Agya no de biribiara a mode me din bebisa no bɛma mo.1Saa ara na ɛte wɔ mo ho. Mprempren de, mo werɛ ahow. Nanso mehu mo bio ama mo ani agye na obi rentumi nnye saa anigye no mfi mo nsam.&0ESɛ ɔbea rebɛwo a, na werɛ how, efisɛ, n’amanehunu bere adu so. Nanso sɛ onya wo a, ne werɛ fi ne yaw, efisɛ, n’ani gye sɛ wawo onipa aba wiase. / Meka nokware akyerɛ mo; mo werɛ bɛhow na moasu nanso wiasefo ani begye. Mubedi awerɛhow nanso mo awerɛhow no bɛdan anigye.{.oYesu hui sɛ wɔpɛ sɛ wobisa no asɛm a ɔkae no ase no nti, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Mekae se, ‘aka kakraa bi morenhu me nanso ɛno akyi no, ɛrenkyɛ koraa mubehu me bio’. Eyi ne asɛm a monte ase a enti morebisabisa mo ho mo ho yi?i-KWɔsan bisaa bio se, “Saa asɛm, ‘aka kakra’ yi ase ne dɛn? Yɛnte nea ɔreka yi ase.”p,YAsuafo no bi bisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Eyi ase ne dɛn? Ɔreka akyerɛ yɛn se, ‘Aka kakraa bi morenhu me nanso ɛno akyi no, ɛrenkyɛ koraa na moasan ahu me.’ Ɔsan ka bio se, ‘Efisɛ, merekɔ Agya no nkyɛn.’ “]+3“Aka kakraa bi morenhu me, nanso ɛno akyi no, ɛrenkyɛ koraa, mubehu me bio!” *Biribiara a m’agya wɔ no yɛ me de. Ɛno nti na mekae se, Honhom no betie biribiara a meka kyerɛ no, na wabɛka akyerɛ mo no.\)1Ɔbɛhyɛ me anuonyam, efisɛ, obetie asɛm biara a meka no na wabɛka akyerɛ mo.0(Y Sɛ nokware Honhom no ba a, ɔbɛma moahu nokware no nyinaa. Ɔrenkasa mma ne ho na mmom, nea ɔte no na ɔbɛka, na ɔbɛka nneɛma a ɛbɛba no ho nsɛm akyerɛ mo.P' “Mewɔ nsɛm pii ka kyerɛ mo nanso mprempren de, morentumi nte ase.p&Y Saa ara na nea wɔka fa atemmu ho no nso nyɛ nokware, efisɛ, wɔabu wiase yi temmufo no atɛn dedaw.c%? Nea wɔka fa trenee ho no nyɛ nokware, efisɛ, merekɔ Agya no nkyɛn na morenhu me bio.G$ Nea wɔka fa bɔne ho no nyɛ nokware, efisɛ, wonnye me nni.#“Nanso sɛ mekɔ a, mɛsoma no aba mo nkyɛn. Na sɛ ɔba a, ɔbɛma wiasefo ahu wɔn bɔne ne nea ɛyɛ trenee ne Onyankopɔn atemmu.o"WNanso meka nokware kyerɛ mo; eye ma mo sɛ mɛkɔ, efisɛ, sɛ mankɔ a, ɔboafo no remma mo nkyɛn.2!_Nea maka akyerɛ mo yi ama mo werɛ ahow.m S“Afei de merekɔ nea ɔsomaa me no nkyɛn. Nanso mo mu biara mmisaa me se, ‘Ɛhe na worekɔ?’$ANanso maka eyi akyerɛ mo sɛnea ɛbɛyɛ a, sɛ bere no du a, mobɛkae nea meka kyerɛɛ mo no. Mfitiase no, manka eyi ankyerɛ mo, efisɛ na meka mo ho.U#Wɔde saa nneɛma yi bɛyɛ mo, efisɛ, wonnim Agya no na me nso wonnim me. Wɔbɛpam mo afi wɔn asɔredan mu. Na bere bi bɛba a obiara a obekum mo no besusuw sɛ, sɛ ɔyɛ saa a, na ɔresom Onyankopɔn.H “Maka eyinom nyinaa akyerɛ mo na moatumi agyina hɔ pintinn.Y+Na mo nso mubedi me ho adanse, efisɛ, me ne mo na ɛwɔ hɔ fi mfitiase pɛɛ.|q“Mɛsoma ɔboafo a ɔyɛ nokware honhom a ofi Agya no nkyɛn no aba mo nkyɛn na wabedi me ho adanse akyerɛ mo.{Ɛsɛ sɛ eyi ba mu sɛnea ɛbɛyɛ a nea wɔakyerɛw wɔ wɔn Mmara no mu a ɛka se, ‘Wɔtan me kwa’ no, bɛba mu.Sɛ manyɛ nnwuma a obiara nyɛɛ bi da no wɔ wɔn mu a, anka wɔrenni bɔne ho fɔ; nanso wɔahu nea meyɛe, nso wɔtan me ne m’agya./YObiara a ɔtan me no tan m’agya nso.}s“Sɛ memmɛkaa asɛm biara nkyerɛɛ wɔn a, anka wɔrenni bɔne ho fɔ. Afei de wonni wɔn bɔne ho anoyi biara.b=Esiane sɛ moyɛ me de nti, na wɔbɛtaa mo, efisɛ, wonnim Onyankopɔn a ɔsomaa me no."=Monkae asɛm a meka kyerɛɛ mo no. ‘Akoa nsen ne wura.’ Sɛ wɔtan me a, mo nso, wɔbɛtan mo; sɛ wotie m’asɛm a meka no a, mo nso, wobetie mo.,QSɛ mote ase ma wiase a, ɛnne wiase bɛdɔ mo sɛ wɔn a wɔyɛ ne de. Nanso miyii mo fii wiasefo mu, ɛno nti, monyɛ wiasefo bio; eyi nti na wiasefo tan mo no.R“Sɛ wiase tan mo a, monkae sɛ me na ɛtan me kan ansa na ɛretan mo.*OEyi na mehyɛ mo; monnodɔ mo ho.)K“Ɛnyɛ mo na moyii me; me na miyii mo na memaa mo adwuma sɛ monkɔyɛ na monsow aba pa bebree. Na biribiara a mode me din bebisa Agya no no, ɔde bɛma mo.7“Memfrɛ mo nkoa bio, efisɛ, akoa nnim nea ne wura reyɛ. Mmom, mefrɛ mo nnamfo, efisɛ, maka birabiara a mete fii m’agya no nkyɛn akyerɛ mo.KSɛ mudi nea mehyɛ mo sɛ monyɛ no so a, na moyɛ me nnamfonom.8 k Ɔdɔ biara nsen sɛ obi bewu ama ne nnamfonom.F  M’ahyɛde ne sɛ, monnodɔ mo ho mo ho sɛnea medɔ mo no.s _ “Maka eyinom nyinaa akyerɛ mo sɛnea ɛbɛyɛ a mubenya m’anigye no bi na ama mo anigye awie pɛyɛ.w g Sɛ mudi m’ahyɛde so a, mobɛtena me dɔ mu sɛnea madi m’agya ahyɛde so na ɛno nti ɔda so dɔ me no.Y + “Sɛnea Agya no dɔ me no, saa ara nso na me nso medɔ mo. Montena me dɔ mu.Z-Wɔn a wɔyɛ m’asuafo nokware mu no sow aba bebree de hyɛ m’agya anuonyam.mSSɛ mote me mu na me nsɛm nso tena mo mu a, ɛnne biribiara a mopɛ a mubebisa no, wɔde bɛma mo.}Obiara a ɔntena me mu no, te sɛ dubaa a wɔatwa atow akyene a ɛho nni mfaso; ɛwo a, wɔboaboa ano de gu gya mu hyew. “Mene bobe no na mone dubaa no. Obiara a ɔte me mu na mete ne mu no, bɛsow aba bebree; sɛ mokwati me a, morentumi nyɛ hwee.%CMontena me mu na me nso mentena mo mu. Dubaa biara ankasa rentumi nsow aba gye sɛ ɛfam ne dutan ho. Saa ara nso na morentumi nsow aba gye sɛ mote me mu.;qMe nsɛm a maka akyerɛ mo no ama mo ho afi dedaw.jMDubaa biara a ɛnsow aba no, otwa kyene, na dubaa biara a ɛsow no, oyiyi ho na asow aba bebree.9 o“Mene nokware bobe no na m’agya ne okuafo no.{oNa ɛsɛ sɛ nnipa hu sɛ medɔ Agya no, ɛno nti na asɛm biara a ɔbɛka no, meyɛ no. Monsɔre mma yɛnkɔ.”hI“Merentumi nkɔ so nkasa pii nkyerɛ mo bio, efisɛ, ɔbonsam no reba nanso onni me so tumi.@~{Maka eyinom akyerɛ mo sɛnea ɛba mu a mubegye me adi.L}Monkae asɛm a meka kyerɛɛ mo se, ‘Merekɔ, nanso mɛsan aba mo nkyɛn bio’ no. Sɛ modɔ me ampa ara a, anka mo ani begye, efisɛ, afei de, metumi akɔ Agya a ɔwɔ tumi sen me no nkyɛn.|'“Asomdwoe na mede regyaw mo; m’asomdwoe na mede regyaw mo. Ɛnyɛ wiase asomdwoe na mede regyaw mo. Mommma mo koma nntu; na munnsuro nso.{/Honhom Kronkron no a ɔne ɔboafo a Agya no bɛsoma no me din mu no, bɛkyerɛkyerɛ mo biribiara, na wakaekae mo biribiara a maka akyerɛ mo no.?zyMewɔ mo nkyɛn yi na mereka eyinom nyinaa akyerɛ mo.yObiara a ɔnnɔ me no renni me nsɛm so. Nsɛm a moate no nyɛ me ara me nsɛm na mmom, efi m’agya a ɔsomaa me no nkyɛn. x Yesu buaa no se, “Obiara a ɔdɔ me no, bedi me nsɛm so. M’agya bɛdɔ no na me ne m’agya bɛba ne nkyɛn ne no abɛtena.wYuda, ɛnyɛ Iskariot, kae se, “Awurade, ɛbɛyɛ dɛn na wobɛda wo ho adi akyerɛ yɛn nko ara na ɛnyɛ nnipa nyinaa?”v+Obiara a odi m’ahyɛde so no ne obi a ɔdɔ me. Obiara a ɔdɔ me no m’agya bɛdɔ no, na me nso mɛdɔ no na mada me ho adi akyerɛ no.” u Na da a mɛsɔre afi awufo mu no du a, na mubehu sɛ, mewɔ m’agya no mu, na mo nso mowɔ me mu, sɛnea me nso mewɔ mo mu no.ztmƐrenkyɛ biara nnipa renhu me bio, nanso mo de, mubehu me; na esiane sɛ mete ase no nti, mo nso mobɛtena ase.;sqMerennyaw mo sɛ nyisaa; mɛsan aba mo nkyɛn bio.prYWiase rentumi nnye no, efisɛ, wonhu no, na wonnim no. Nanso mo de, munim no, efisɛ, ɔne mo na ɛte. qMebisa Agya no na wama mo ɔboafo foforo a ɔne Honhom Kronkron no a ɔda Onyankopɔn nokware nyinaa adi no na ɔne mo atena daa.2p_“Sɛ modɔ me a, mubedi m’ahyɛde so.:ooBiribiara a mode me din bebisa no, mɛyɛ ama mo.{no Na biribiara a mode me din bebisa no, mɛyɛ ama mo sɛnea ɛbɛyɛ a Agya no anuonyam nam ne Ba no so bɛda adi.$mA “Mereka nokware akyerɛ mo, obiara a ogye me di no, bɛyɛ nnwuma a meyɛ no bi na mpo ɔbɛyɛ nnwuma akɛseakɛse, efisɛ, merekɔ m’agya no nkyɛn. l Munnye me nni sɛ mewɔ Agya no mu na Agya no nso wɔ me mu. Sɛ munnye nsɛm a maka no nni a, nnwuma a mayɛ no nti, munnye nni.Wk' Filipo, wunnye nni sɛ mewɔ Agya no mu na Agya no nso wɔ me mu?” Yesu san ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Nsɛm a maka akyerɛ mo no mfi m’ankasa. Agya a ɔte me mu no na ɔnam me so yɛ n’adwuma.Fj Yesu buae no se, “Filipo, enti me ne mo nantewee dedaadaw yi, wunnim onipa ko a meyɛ? Obiara a onim onipa ko a meyɛ no nim m’agya no. Adɛn nti na woka se, ‘Kyerɛ yɛn Agya’ no?eiCFilipo bisaa no se, “Awurade, kyerɛ yɛn Agya no, efisɛ, nea yɛrehwehwɛ ara ne no.”h!Yesu kae bio se, “Afei a moahu onipa ko a meyɛ yi, saa ara nso na mubehu m’agya no, na efi saa bere yi munim no, efisɛ, moahu no!”ugcYesu buae se, “Mene kwan no, ne nokware no, ne nkwa no; obi ntumi nkɔ Agya no hɔ gye sɛ ɔfa me so.”hfIToma bisaa no se, “Awurade, yennim faako a worekɔ na yɛbɛyɛ dɛn ahu kwan aba hɔ bi.”KeMunim faako a merekɔ no ne ɔkwan ko a mobɛfa so aba hɔ bi.”cd?Na sɛ mekɔ na mekosiesie baabi ma mo a, mɛsan aba abɛfa mo akɔ na me ne mo akɔtena.cTenabea bebree wɔ m’agya fi, ɛno nti, merekɔ akosiesie baabi ama mo. Sɛ asɛm a mereka yi nyɛ nokware a, anka merenka nkyerɛ mo.pb [Yesu ka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Mommma mo koma nntu. Munnye Onyankopɔn nni na munnye me nso nni.&aE &Yesu bisaa no se, “Woasiesie wo ho ampa ara sɛ wubewu ama me anaa? Mereka nokware akyerɛ wo se, ansa na akokɔ bɛbɔn no, na woapa me mpɛn abiɛsa.”z`m %Petro bisaa no se, “Awurade, adɛn nti na merentumi nni w’akyi saa bere yi? Ɛyɛ owu mpo a, mewu ama wo.”*_M $Simon Petro bisaa Yesu se, “Awurade, ɛhe na worekɔ?” Yesu buaa no se, “Faako a merekɔ no de, worentumi nni m’akyi; daakye bi wobɛba abɛka me ho.”O^ #Na sɛ mododɔ mo ho mo ho a, obiara behu sɛ moyɛ m’asuafo.’”W]' "“Ahyɛde foforo na mede regyaw mo se, ‘Monnodɔ mo ho sɛnea medɔ mo no.\% !Me mma, ɛrenkyɛ biara, megyaw mo hɔ. Sɛnea meka kyerɛɛ Yudafo mpanyin no, mobɛhwehwɛ me nanso, morentumi mma faako a merekɔ hɔ no.[5 Na sɛ ɛnam Ɔba no so na Onyankopɔn anuonyam da adi a, ɛnne na Onyankopɔn nam ne tumi so bɛda Onipa Ba no anuonyam adi. Ɔbɛyɛ eyi ntɛm so.Z Yuda fii adi kɔe akyi no, Yesu kae se, “Afei na Onipa Ba no anuonyam ada adi; na Onyankopɔn nam Ɔba no so ada n’anuonyam adi.KY Yuda gyee abodoo no pɛ na ofii adi; saa bere no na ɛyɛ anadwo.-XS Esiane sɛ Yuda na ɔhwɛ asuafo no sika so nti, na wosusuw sɛ, Yesu reka akyerɛ no se, ɔnkɔtɔ biribi a ɛho hia ma afahyɛ no anaasɛ ɔnkɔma ahiafo biribi.UW# Wɔn a na wɔte adidii no mu biara ante asɛm a Yesu ka kyerɛɛ no no ase. V  Bere a Yuda gyee abodoo no pɛ na ɔbonsam bɛhyɛɛ ne mu. Yesu ka kyerɛɛ no se, “Nea wopɛ sɛ woyɛ no, yɛ no ntɛm!”%UC Yesu buae se, “Nea mede abodoo bɛbɔ nsa no mu ama no no, ɔno na obeyi me ama.” Na ɔde abodoo bɔɔ nsa mu de maa Yuda a ɔyɛ Simon Iskariot ba no.WT' Ɛno nti saa osuani no twiw bɛn Yesu bisaa no se, “Awurade, ɛyɛ hena?”eSC Simon Petro buu n’ani se, “Bisa no na ɔnkyerɛ wo onipa ko a ɔreka ne ho asɛm no.”KR Na asuafo no mu baako a Yesu pɛ n’asɛm no te ne nkyɛn pɛɛ.dQA Asuafo no de ahodwiriw hwehwɛhwehwɛɛ wɔn ho wɔn ho anim pɛe sɛ wohu nea ɔde no no.P Yesu kaa eyinom nyinaa wiei no, ne ho yeraw no ma ɔpaee mu kae se, “Mereka nokware akyerɛ mo, mo mu baako beyi me ama!”O “Mereka nokware akyerɛ mo se, obiara a obegye nea m’asoma no no, ogye me nso, na obiara a ogye me no nso, gye nea ɔsomaa me no.”XN) Mereka eyinom nyinaa akyerɛ mo ansa na aba mu sɛnea ɛbɛyɛ a, mubegye adi.o Yesu nim sɛ n’agya de tumi nyinaa ahyɛ ne nsa, na ofi Onyankopɔn nkyɛn na ɔbae, na ɔresan akɔ ne nkyɛn.=w Bere a na Yesu ne n’asuafo te adidii no, ɔbonsam kɔhyɛɛ Yuda Iskariot a ɔyɛ Simon ba no mu sɛ onyi Yesu mma.5< e Ade rebɛkye ama Twam Afahyɛ no adu no, Yesu hui sɛ afei bere aso sɛ ofi wiase kɔ n’agya nkyɛn. Yesu yɛ obi a na ɔdɔ n’akyidifo, na ɔdɔɔ wɔn kosii sɛ owui.);K 2“Minim sɛ asɛm biara a Agya no ahyɛ me sɛ menka no de nnipa kɔ nkwa a enni awiei mu; enti asɛm a ɔbɛka akyerɛ me se menka biara no, ɛno na meka!”:/ 1Nsɛm a maka no nyinaa, ɛnyɛ me ara ankasa m’adwene na mede ka kyerɛɛ mo, na mmom ɛyɛ nea Agya no ka kyerɛɛ me sɛ menka nkyerɛ mo no.9) 0Obiara a ɔpo me na onnye másɛm nni no, ɔtemmufo bi wɔ hɔ a obebu no atɛn. Me nsɛm a maka akyerɛ mo no na atemmu da no ebebu mo atɛn.8 /Obiara a ɔte másɛm na onni so no, meremmu no atɛn. Efisɛ, mamma sɛ merebebu nnipa atɛn, na mmom mebae sɛ merebegye wɔn nkwa.P7 .Maba wiase sɛ hann, na obiara a ogye me di no ankɔ so antena sum mu.36a -Na nea ohu me no hu nea ɔsomaa me no nso.t5a ,Yesu teɛɛm se, “Obiara a ogye me di no, ɛnyɛ me nko na ogye me di, na ogye nea ɔsomaa me no nso di.V4% +Na wɔpɛ sɛ nnipa bɛkamfo wɔn sen sɛ Onyankopɔn bɛhyɛ wɔn anuonyam. 3 *Mpo, na Yudafo mpanyin no mu pii gye Yesu di, nanso na wosuro sɛ, sɛ Farisifo no hu wɔn a, wɔremma wɔmma asɔredan no mu bio.^25 )Yesaia kaa eyi faa Yesu anuonyam a daakye obenya a Onyankopɔn yi kyerɛɛ no no ho.-1S (“Onyankopɔn afura wɔn ani, na wapirim wɔn koma sɛnea ɛbɛyɛ a wɔrenhu ade na wɔrente biribiara ase, anaasɛ wɔbɛdan aba me nkyɛn na masa wɔn yare.”E0 'Yudafo no annye anni efisɛ, na odiyifo Yesaia asan aka se,/ &Eyi ne odiyifo Yesaia asɛm a ɔkae se, “Awurade, hena na obegye yɛn adi? Na hena nso na obegye wánwonwadwuma no adi sɛ adansedi?”c.? %Ɛwom sɛ na Yesu ayɛ anwonwade ahorow ama Yudafo no ahu de, nanso na wonnye no nni ara.-  $Bere a mowɔ hann mu yi, munnye hann no nni na moayɛ hann no mma.” Yesu kaa nsɛm yi wiei no, ofii hɔ de ne ho kohintawee.Q, #Yesu buaa wɔn se, “Me hann no bɛhyerɛn ama mo mmere tiaa bi mu. Ɛno nti, monnantew mu bere a mowɔ saa hann no mu yi nkɔ baabiara a mopɛ sɛ mokɔ ansa na sum aduru; anyɛ saa a morenhu kwan./+W "Nnipa no kae se, “Kyerɛwsɛm no di adanse sɛ, Agyenkwa no renwu da. Adɛn nti na woka kyerɛ yɛn se, ɛsɛ sɛ wɔma Onipa Ba no so? Hena ne saa Onipa Ba no?”1*] !Ɔkaa eyi de kyerɛɛ owu ko a obewu no.Q) Sɛ wonya ma me so fi asase mu a, mɛtwe nnipa nyinaa aba me nkyɛn.”S( Afei bere adu sɛ wobu wiase atɛn na wotu ɔbonsam a odi wiase so no gu.Y'+ Nanso Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo nti na saa nne yi kasae na ɛnyɛ me nti. & Nnipakuw a na wɔwɔ hɔ no tee nne no, wɔkae se aprannaa na ɛrebobɔ mu. Ebinom nso kae se, ɔsoro bɔfo na ɔkasa kyerɛɛ no.% Agya, hyɛ wo din anuonyam!” Ɔkasa wiei no, nne bi fi soro kae se, “Mahyɛ no anuonyam dedaw na mɛsan mahyɛ no bio.”@$y Yesu kae se, “Afei de, me kra ho yeraw no na asɛm bɛn na menka? Menka se, ‘Agya, gye me fi saa amanehunu yi mu anaa?’ Nanso eyi nti na wosomaa me baa wiase sɛ mimmehu amane.# ”Obiara a ɔpɛ sɛ ɔsom me no, ɛsɛ sɛ odi m’akyi; na baabiara a mewɔ no, ɛsɛ sɛ m’asomfo nso wɔ hɔ bi.”g"G Obiara a ɔdɔ ne kra no, bɛhwere ne nkwa, na nea ɔnnɔ ne kra no, benya nkwa a enni awiei.+!O Mereka nokware akyerɛ mo se, sɛ wɔamfa burofua anhyɛ fam amma amporɔw na amfifi a, ɛda so yɛ burofua no ara, nanso sɛ ɛporɔw na efifi a, ɛsow aba pii.W ' Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Bere no aso sɛ wɔbɛhyɛ Onipa ba no anuonyam.M Filipo kɔbɔɔ Andrea amanneɛ maa wɔn baanu kɔka kyerɛɛ Yesu.kO Wɔkɔɔ Filipo a ofi Betsaida no nkyɛn kɔka kyerɛɛ no se, “Owura, yɛpɛ sɛ yehu Yesu.”O Afahyɛ bere no mu no, Helafo bi nso kɔɔ Yerusalem sɛ wɔrekɔsom.uc Farisifo no huu nea ɛrekɔ so no, wɔkae se, “Anyɛ ye! Monhwɛ sɛ nnipa no nyinaa atu adi n’akyi!”kO Eyi nti na nnipa bebree kɔe sɛ wɔrekohyia Yesu kwan no, efisɛ, na wɔate sɛ wayɛ anwonwade.uc Nnipa a na wɔwɔ hɔ a wɔhui sɛ Yesu nyanee Lasaro fii awufo mu no kaa asɛm a esii no kyerɛɛ afoforo.O Mfitiase no, asuafo no ante eyinom nyinaa ase kosii sɛ wɔhyɛɛ Yesu anuonyam no ansa na wɔrekae sɛ, Kyerɛwsɛm no aka saa asɛm yi nyinaa afa no ho dedaw na ɛno ara ne nea wɔayɛ ama no no.S “Nsuro, Sion babea! Hwɛ sɛ wo hene te afurum ba so reba wo nkyɛn.”W' Yesu rekɔ no, na ɔte afurum ba bi so sɛnea Kyerɛwsɛm hyɛɛ ho nkɔm se,+ wobubuu berɛw de kohyiaa no kwan de ahurusi teɛteɛɛm se, “Hosiana! Nhyira nka nea ɔreba wɔ Awurade din mu no. Nhyira nka Israelhene!”Y+ Ade kyee no, nnipadɔm a wɔaba Twam Afahyɛ no tee sɛ Yesu reba Yerusalem no,wg efisɛ, esiane Lasaro wusɔre no nti, na nnipa bebree retwe wɔn ho afi Yudafo mpanyin no ho abedi Yesu akyi.D Afei, asɔfo mpanyin no bɔɔ pɔw sɛ wobekum Lasaro nso,G Bere a Yudafo no tee sɛ Yesu wɔ Betania no, wɔn mu pii kɔɔ hɔ; ɛnyɛ Yesu nko nti na wɔkɔɔ hɔ, na mmom, wɔkɔɔ hɔ sɛ wɔrekɔhwɛ Lasaro a Yesu nyanee no fii awufo mu no nso.V% Mo ne ahiafo na ɛwɔ hɔ bere biara, na me de, me ne mo rentena hɔ daa.”`9 Yesu kae se, “Munnyaa ɔbea yi haw! Nea ɔbea yi ayɛ yi, ɔde asiesie me ama me wu.1 Ɛnyɛ sɛ na odwen ahiafo ho nti na ɔkaa saa asɛm yi, na mmom na ɔyɛ ɔkorɔmfo na esiane sɛ na ɔhwɛ asuafo no sika so nti, na owiawia bi.b= enti ɔkae se, “Adɛn nti na wantɔn saa ngohuam yi na yɛamfa sika no amma ahiafo?”s _ Yuda Iskariot a ɔyɛ asuafo no mu baako a akyiri yi obeyi Yesu ama no ani annye nea ɔbea yi yɛe no ho,   Wɔredidi no, Maria faa ngohuam bi a ne bo yɛ den behwie guu Yesu nan ase de ne tinhwi popae. Ngo no hua gyee ofie hɔ nyinaa.s _ Wɔtow Yesu pon. Marta na ɔsomee wɔ saa opontow yi ase. Lasaro tenaa Yesu nkyɛn pɛɛ wɔ ɔpon no ho.   Aka nnansia na Twam Afahyɛ no adu no, Yesu kɔɔ Betania, kurow a na Lasaro a Yesu nyanee no fi awufo mu no te mu no mu. w 9Saa bere yi na asɔfo mpanyin ne Farisifo no ahyɛ sɛ, sɛ obi nim baabi a Yesu wɔ a, ɔnkyerɛ na wɔnkɔkyere no.>u 8Na wɔrehwehwɛ Yesu ahu no, ɛno nti, woduu asɔredan mu hɔ no, wobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Mugye di sɛ Yesu bɛba afahyɛ yi bi anaa?” Ebinom kae se, “Yennye nni.”   7Na Yudafo Twam Afahyɛ no rebɛn nti nnipa pii fifi wɔn nkuraase kɔɔ Yerusalem sɛ wɔrekodwira wɔn ho de atwɛn afahyɛ no. 6Eyi nti, Yesu anyi ne ho adi wɔ Yudea na ofi hɔ kɔɔ sare so kurow bi a wɔfrɛ no Efraim ne n’asuafo no kɔtenaa hɔ.I  5Efi saa bere no, Yudafo mpanyin no faa adwene sɛ wobekum Yesu. 4na ɛnyɛ wɔn nko na mmom ɛnam eyi so bɛma Onyankopɔn mma a wɔabɔ ahwete no nyinaa ano aboa, na wɔayɛ ɔman baako.)K 3Emfi ɔno ankasa ne tumi mu na ɔkaa saa asɛm yi. Efisɛ, esiane sɛ na ɔyɛ ɔsɔfo panyin saa bere no nti, na ɔhyɛɛ nkɔm sɛ Yesu bewu de agye mo nkwa;q[ 2Munnim sɛ eye ma mo sɛ onipa baako bewu ama nnipa no nyinaa sen sɛ wɔbɛsɛe ɔman mu no nyinaa?”X) 1Kaiafa a saa bere no na ɔyɛ ɔsɔfo panyin no kae se, “Mo de, munnim hwee!?w 0Sɛ yɛma ɔkɔ so yɛ nea ɔreyɛ yi a, nnipa nyinaa begye no adi na wɔadi n’akyi. Sɛ ɛba saa a, Roma aban bebisa yɛn asɛm na wasɛe yɛn asɔredan ne ɔman mu yi nyinaa.” /Enti Farisifo no ne asɔfo mpanyin no hyiaa baguafo no kae se, “Dɛn na yɛnyɛ? Monhwɛ anwonwade a saa onipa yi reyɛ!Z~- .Na wɔn mu bi nso kɔɔ Farisifo no hɔ kɔkaa nea esii no nyinaa kyerɛɛ wɔn.T}! -Yudafo a wɔbɛsraa Maria na wohuu nea Yesu yɛe no mu bebree gyee no dii.(|I ,Lasaro sɔre bae a ntama a wɔde kyekyeree ne nsa ne ne nan ne n’anim no da so kyekyere no. Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Monsan ne ho ntama no na ɔnkɔ.”J{  +Ɔkaa eyi wiei no, ɔteɛɛm dennen se, “Lasaro, sɔre bra!”z *Minim sɛ wutie me daa nyinaa nanso esiane nnipa a wɔwɔ ha nti na mereka eyi sɛnea ɛbɛyɛ a wobegye adi sɛ wo na wosomaa me.”qy[ )Woyii ɔbo no fii ɛda no ano. Afei Yesu hwɛɛ soro, bɔɔ mpae se, “Agya, meda wo ase sɛ wutie me.lxQ (Yesu ka kyerɛɛ Marta se, “Manka ankyerɛ wo se, sɛ wugye di a wubehu Onyankopɔn anuonyam?”>wu 'Yesu hyɛɛ wɔn sɛ, “Munyi ɔbo a ehini ɛda no ano no.” Marta a ɔyɛ owufo no nuabea no kae se, “Awurade, ɛbɛyɛ nnanan ni a yebesiee no enti saa bere yi de, ɛbɔn.”vve &Asɛm a nkurɔfo no kae no hyee Yesu maa ne werɛ san howee. Afei ɔkɔɔ ɛda a wɔde ɔbo ahini ano no so.zum %Wɔn mu bi kae se, “Onipa a ɔmaa onifuraefo huu ade no, munnye nni sɛ anka obetumi agye Lasaro nkwa anaa?”Wt' $Yudafo no hui sɛ ɔresu no, wɔkae se, “Eyi kyerɛ ɔdɔ a ɔde dɔ no.”s #Yesu sui.hrI "Obisaa wɔn se, “Ɛhe na musiee no?” Wobuaa no se, “Awurade, bra na yɛnkɔkyerɛ wo.”aq; !Yesu hui sɛ Maria ne Yudafo a wɔka ne ho no resu no, ɛhaw no yiye na ne werɛ howee.zpm Maria duu faako a Yesu wɔ no, ɔkotow ne nan ase kae se, “Ao Awurade, sɛ wowɔ ha, a anka me nua no anwu.”o5 Bere a Yudafo a wɔwɔ fie hɔ regyam Maria no hui sɛ wasɔre ɔhare so refi adi no, wodii n’akyi, efisɛ, na wosusuw sɛ ɔrekɔ da no so akosu.enC Saa bere no na Yesu mmeduu akuraa no ase hɔ. Na ɔda so wɔ faako a Marta hyiaa no hɔ no.?my Maria tee saa asɛm yi no, ɔyɛɛ ntɛm kohyiaa Yesu.l' Marta kaa saa asɛm yi wiei no, ɔkɔfrɛɛ ne nua Maria de no kɔɔ kokoam ka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo no aba na wabisa w’ase.”ky Marta buae se, “Awurade, migye midi. Migye midi sɛ wone Kristo Agyenkwa a ɔne Onyankopɔn Ba a ɔreba wiase no.”Pj Na obiara a ɔte ase na ogye me di no, renwu da. Wugye eyi di anaa?”i{ Yesu ka kyerɛɛ no se, “Me na minyan awufo ma wɔn nkwa. Obiara a ogye me di no, sɛ wawu mpo a, ɔbɛsan anya nkwa.Vh% Marta buaa no se, “Awurade, minim sɛ owusɔre da no ɔno nso bɛsɔre.”Gg Yesu ka kyerɛɛ no se, “Wo nua no bɛsan anya nkwa bio.”jfM Minim mpo sɛ saa bere yi mu biribiara a wubebisa Onyankopɔn sɛ ɔnyɛ mma wo no, ɔbɛyɛ.”Xe) Marta ka kyerɛɛ Yesu se, “Ao Awurade, sɛ wowɔ ha a, anka me nua no anwu!Td! Marta tee sɛ Yesu reba no, ofii adi kohyiaa no, na Maria de, ɔtenaa fie.sc_ na saa bere no, na Yudafo bebree aba Marta ne Maria nkyɛn sɛ wɔrebegyam wɔn wɔ wɔn nua no wu no ho.;bq Efi Betania rekɔ Yerusalem no nnu akwansin abien,Ia  Yesu duu Betania no, na Lasaro awu ma wɔasie no ma adi nnanan. `  Toma a wɔfrɛ no Ata no ka kyerɛɛ ne mfɛfo asuafo no se, “Momma yɛne Kyerɛkyerɛfo no nyinaa nkɔ na yɛne no nkowu.”s__ nanso mo nti, ɛyɛ me anigye sɛ na minni hɔ sɛnea ɛbɛyɛ a mubegye adi. Momma yɛnkɔ ne nkyɛn.”A^} Ɛno nti, Yesu ka kyerɛɛ wɔn pefee se, “Lasaro awu;[]/ Na Yesu kyerɛ sɛ Lasaro awu nanso asuafo no de, na wosusuw sɛ nna ara na wada.`\9 Asuafo no ka kyerɛɛ Yesu se, “Awurade, sɛ wada de a, ɛnne na ne ho bɛtɔ no.”N[ Yesu san kae se, “Yɛn adamfo Lasaro ada na merekɔ akonyan no.”NZ Nanso sɛ ɔnam anadwo sum mu a, obehintiw, efisɛ, ɔnam sum mu.”Y% Yesu kae se, “Nnɔnhwere dumien na ɛwɔ da koro mu, meboa anaa? Ɛno nti sɛ obi nam hann mu a, ɔrenhintiw, efisɛ, ɔnam wiase hann mu.X3 Nanso asuafo no ka kyerɛɛ no se, “Kyerɛkyerɛfo, ɛnkyɛe biara na Yudafo no pɛe sɛ wosiw wo abo ɛnna afei wuse yɛnsan nkɔ hɔ bio yi?”NW Afei ɔka kyerɛɛ n’asuafo no se, “Momma yɛnsan nkɔ Yudea.”jVM Bere a Yesu tee nkra sɛ Lasaro yare denneenen no, wankɔ saa bere no ara mu; ɔtenaa hɔ nnanu.@U{ Na Yesu pɛ Marta ne ne nuabea no ne Lasaro asɛm yiye.==<Sɛnea Onyankopɔn nam n’adiyifo Kronkron so aka dedaw no, ɛsɛ sɛ ɔtena ɔsoro kosi sɛ nneɛma nyinaa bɛyɛ foforo.w=gsɛnea ɛbɛyɛ a Awurade Honhom mu ahoɔden bɛba na wasoma Yesu a ɔyɛ Mesia no a wayi no ama mo dedaw no.V<%Monsakra mo adwene na momfa mo ho mma Onyankopɔn na ɔde mo bɔne afiri mo,t;aTete no Onyankopɔn nam n’adiyifo so kae se Agyenkwa no behu amane. Na ɔnam saa kwan yi so ma ɛbaa mu.^:5“Afei me nuanom, minim sɛ nea mo ne mo mpanyimfo yɛɛ Yesu no na onim na munnim.r9]“Tumi a ɛwɔ ne din mu no na ɛmaa saa obubuafo yi nyaa ahoɔden. Gyidi a yɛwɔ wɔ ne din mu no na ɛma yetumi yɛɛ saa anwonwade a muhu yi. Gyidi a yɛwɔ wɔ Yesu din mu no na ama ne ho atɔ no a ogyina mo anim mprempren yi.v8eEnti mukum obi a ogye nnipa kɔ nkwa mu. Nanso Onyankopɔn nyanee no fii awufo mu na yɛyɛ eyi ho adansefo.b7=Na ɔyɛ Kronkron, ɔteɛ; nanso mopoo no na mosrɛɛ Pilato sɛ ɔmfa odwotwafo mma mo.C6 Abraham, Isak ne Yakob Nyankopɔn ne yɛn nenanom Nyankopɔn ama ne somfo Yesu ɔsoro anuonyam. Mode no maa atumfo; na bere a Pilato yɛɛ sɛ ɔbegyaa no no mpo, mopoo no wɔ n’anim.L5 Bere a Petro huu nnipadɔm no no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Israelfo, adɛn na eyi yɛ mo nwonwa? Adɛn nti na mohwɛ yɛn susuw sɛ yɛnam yɛn tumi anaa yɛn som pa so na asa ɔbarima yi yare?44a Bere a nnipa no hui sɛ ɔbarima no ne Petro ne Yohane nam no, wɔn ho dwiriw wɔn; enti wotuu mmirika kɔɔ wɔn nkyɛn, wɔ baabi a wɔfrɛ no Salomo Abranna no so hɔ.3 Wohuu no no, wohui sɛ ɔno ne ɔsrɛsrɛfo a na ɔda asɔredan pon a wɔfrɛ no Pon Fɛfɛ no ano no. Wɔn ho dwiriw wɔn.@2{ Nnipa no nyinaa huu no sɛ ɔnam reyi Onyankopɔn ayɛ. 1 Ohuruw gyinaa ne nan so na ofii ase nantewee. Afei ɔne wɔn nyinaa kɔɔ asɔredan no mu a ɔrehuruhuruw, rekamfo Onyankopɔn.g0GAfei Petro de ne nsa nifa soo no mu maa no so gyinaa hɔ. Prɛko pɛ, ne nan no mu yɛɛ den./Nanso Petro ka kyerɛɛ no se, “Sika de, minni bi; na nea mewɔ a mede bɛma wo ne sɛ, Yesu Kritso Nasaretni din mu, sɔre nantew!”6.gƆhwɛɛ wɔn susuwii sɛ wɔbɛma no biribi.N-Wɔhwɛɛ n’anim dinn na Petro ka kyerɛɛ no se, “Hwɛ yɛn!”Z,-Bere a ohui sɛ Petro ne Yohane rekɔ mu no, ɔsrɛɛ wɔn sɛ wɔmma no biribi._+7Wɔreyɛ adu asɔredan pon a wɔfrɛ no Pon Fɛfɛ ano no, wohuu obubuafo bi sɛ ɔda hɔ. Na wɔsoa saa obubuafo yi de no bɛto pon yi ano da biara ma ɔsrɛsrɛ sika fi wɔn a wɔrekɔ asɔredan no mu no nkyɛn.c* ADa bi Petro ne Yohane kɔɔ asɔredan mu awia nnɔn abiɛsa a ɛyɛ bere a wɔde bɔ mpae.H) /Da biara na Awurade de wɔn a ogye wɔn nkwa no bɛka wɔn ho.(.Daa na wɔbɔ mu hyia wɔ asɔredan mu de anigye ne koma pa bɔ mu didi wɔ wɔn afi mu, kamfo Onyakopɔn, nya anuonyam wɔ nnipa anim.i'K-Wɔtɔn wɔn ahode kyekyɛɛ sika a wonya fii mu no maa wɔn ho wɔn ho sɛnea ɛho hia obiara.r&],Gyidifo no nyinaa kɔɔ so tenaa ase sɛ nnipa koro na wɔkyekyɛɛ wɔn ahode mu momaa wɔn ho wɔn ho.U%#+Asomafo no yɛɛ anwonwade ahorow bebree maa obiara a ohui no ho dwiriw no. $ *Daa na wɔde wɔn adagyew nyinaa sua asomafo no nkyerɛkyerɛ. Wɔne wɔn nyaa ayɔnkofa, hyia bubuu abodoo ne wɔn bɔɔ mpae.#{)Wɔn mu dodow no ara gyee asɛm no dii ma wɔbɔɔ wɔn asu. Saa da no, nnipa bɛyɛ mpensa na wɔbɛkaa gyidifo no ho.x"i(Petro kaa nsɛm bebree kyerɛɛ wɔn se, “Munnye mo ho mfi asotwe a ɛreba saa nnebɔneyɛfo yi so no mu.”1!['Onyankopɔn hyɛɛ Honhom Kronkron yi ho bɔ maa mo ne mo mma ne wɔn a wɔtete akyirikyiri ne wɔn a Awurade, yɛn Nyankopɔn bɛfrɛ wɔn aba ne nkyɛn no nyinaa.”N &Petro ka kyerɛɛ wɔn se, “Monsakra mo adwene na momma wɔmmɔ mo asu wɔ Yesu Kristo din mu sɛnea ɛbɛyɛ a wɔde mo bɔne befiri mo na moanya Onyankopɔn akyɛde a ɛyɛ Honhom Kronkron no.  %Bere a nnipa no tee saa asɛm yi no ɛhaw wɔn yiye. Enti wobisaa Petro ne asomafo a aka no se, “Anuanom, dɛn na yɛnyɛ?”$“Ɛsɛ sɛ nnipa a wɔwɔ Israel nyinaa hu sɛ, mo na mobɔɔ saa Yesu yi a Onyankopɔn ayɛ no Awurade ne Agyenkwa no asɛnnua mu.”:o#kosi sɛ mede w’atamfo bɛyɛ wo nan ntiaso.’uc"“Dawid ankasa de, wankɔ soro na mmom ɔkae se, ‘Awurade ka kyerɛɛ me wura se tena me nsa nifa so ha,K!“Wɔahyɛ no anuonyam de no akɔtena Onyankopɔn nifa so ma ne nsa aka Honhom Kronkron no a Agya no hyɛɛ no ɛho bɔ no; ɛno na wahwie agu yɛn so a ɛho nsɛnkyerɛnne na muhu na mote yi.`9 Onyankopɔn anyan saa Yesu yi afi owu mu, na yɛn nyinaa yɛ saa asɛm yi ho adansefo.Dawid huu nea Onyankopɔn rebɛyɛ no, ɔkasa faa owusɔre a ɛfa Agyenkwa no ho se, ‘Wɔannyaw no amma asaman, ne honam amporɔw.’$ANa ɔyɛ odiyifo a onim bɔ bi a Onyankopɔn ahyɛ no no. Onyankopɔn hyɛɛ bɔ bi sɛ ɔbɛyɛ Dawid aseni bi ɔhene sɛnea Dawid yɛ ɔhene no ara pɛ. “Anuanom, ɛsɛ sɛ meda m’adwene adi pefee wɔ yɛn panyin Dawid ho. Owui na wosiee no, na ne da da so wɔ hɔ besi nnɛ.O“Woakyerɛ me nkwagye kwan na wobɛma m’ani agye wɔ w’anim’.Z-“Efisɛ, wo Nyankopɔn, wurennyaw me awufo mu. Na woremma wo somfo pa mporɔw.^5“Eyi nti, me kra ani gye na anigye hyɛ me nsɛm ma. Na anidaso mu na mɛtena ase.“Asɛm a Dawid ka faa ne ho ne sɛ, ‘Mihu Awurade wɔ m’ani so daa nyinaa; ɔwɔ me nifa nti biribiara ntumi nhaw me.iKNanso Onyankopɔn nyanee no fii owu mu ma oyii no fii owuyaw mu, efisɛ, owu antumi anni ne so./Onyakopɔn ankasa fi ne pɛ ne ne nhumu mu sii no gyinae se wobeyi Yesu ama mo nanso mode no maa nnebɔneyɛfo ma wɔbɔɔ no asɛnnua mu kum no.N“Israelfo, muntie! Yesu Nasaretni no yɛ ɔbarima bi a ne dwuma kronkron a obedii no daa adi wɔ tumi ne anwonwade ne nsɛnkyerɛnne a Onyannkopɔn nam no so yɛe a mo ankasa di ho adanse no mu.;qNa obiara a ɔbɛbɔ Awurade din no benya nkwa.’]3Ansa na Awurade da kɛse no bɛba no, owia beduru sum na ɔsram nso ayɛ sɛ mogya.h IMede mogya ne ogya ne wusiw kumɔnn bɛyɛ anwonwade ne nsɛnkyerɛnne wɔ ɔsoro ne asase so.n USaa mmere no mu no, mehwie me Honhom Kronkron no agu me nkoa ne me mfenaa mpo so ama wɔahyɛ nkɔm.S ‘Onyankopɔn kae se, nna a edi akyiri no, mehwie me Honhom Kronkron no magu nnipa nyinaa so. Mo mmammarima ne mo mmammea bɛhyɛ nkɔm, ama mo mmerante nso ahu anisoade. Na mo mpanyin nso asoso adae.; qAsɛm a asi yi na odiyifo Yoel hyɛɛ ho nkɔm se,h ISaa nnipa yi mmobow nsa sɛnea mususuw no, efisɛ, ade nnya nkyee a ɛsɛ sɛ obi nom nsa bow..UPetro ne asomafo dubaako no sɔre gyinaa hɔ na ɔkasaa denneenen kyerɛɛ nnipa no se, “Me nuanom Yudafo ne mo a mote Yerusalem nyinaa, muntie asɛm a mereka yi.I  Afoforo nso dii wɔn ho fɛw se, “Saa nnipa yi abobow nsa.”9m Wɔde ahodwiriw bisae se, “Eyi ase ne dɛn?”3a Kretafo ne Arabifo mu biara kasa mu yi?”} Frigia ne Pamfilia, Misraim ne Libia fa a ɛfa Kirene ne ahɔho a wɔfi Roma, Yudafo ne wɔn a wɔasakra aba Yudasom mu,dA Partifo, Medifo ne Elamfo, ne wɔn a wɔte Mesopotamia ne Yudea ne Kapadokia, Ponto, Asia,_7Na adɛn nti na yɛte sɛ wɔreka Onyankopɔn anwonwadwuma ho asɛm wɔ yɛn a yɛyɛQEnti wobisae se, “Na saa nnipa yi a wɔrekasa yi nyɛ Galileafo anaa?Wɔtee nea ɛrekɔ so no, wɔbɔɔ twi behyiae, na ɛyɛɛ wɔn nwonwa ne ahodwiriw, efisɛ, obiara tee sɛ wɔreka ne kasa.PSaa bere no na Yudafo bi a wɔfɛre Nyame fi mmeaemmeae aba Yerusalem.I~ Honhom Kronkron no hyɛɛ wɔn nyinaa ma ma wɔkaa kasa foforo.M}Ogya a ɛredɛw a ɛte sɛ tɛkrɛma besisii wɔn so mmaako mmaako.e|CAmonom hɔ ara, nne bi te sɛ ahum a ɛretu fi soro bae bɛhyɛɛ ofi a na wɔwɔ mu no ma.F{ Petenkoste da no dui no, na asuafo no nyinaa ahyia wɔ faako.hz KAfei asuafo no bɔɔ wɔn so ntonto ma ɛbɔɔ Matia. Enti wɔfaa no kaa asomafo dubaako no ho.Ty #sɛ ommesi Yuda a wanya ne baabi kɔ no anan mu mmɛyɛ asomafodwuma no.”~x wAfei asuafo no bɔɔ mpae se, “Awurade, wunim obiara koma mu. Ɛno nti kyerɛ yɛn nnipa baanu yi mu nea woapaw no, w Woyii nnipa baanu. Ɔbaako din de Yosef a na wɔfrɛ no Barsaba, na wɔtaa nso frɛ no Yusto. Nea na ɔka ho no nso din de Matia.Eyi akyi ɔhome guu wɔn so kae se, “Honhom kronkron no mmra mo so.=+Yesu san kyiaa wɔn bio se, “Asomdwoe nka mo.” Afei ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛnea Agya no somaa me no, saa ara na me nso meresoma mo.”s<_Okyiaa wɔn wiei no, ɔde ne nsam ne ne mfem kyerɛɛ wɔn. Asuafo no huu Awurade no, wɔn ani gyei yiye.);KSaa da no ara anwummere a na esiane Yudafo mpanyin no ho hu nti asuafo no ato wɔn ho pon mu no, Yesu baa ɔdan no mu hɔ kyiaa wɔn se, “Asomdwoe nka mo.”:Maria Magdalene fii hɔ kɔbɔɔ asuafo no amanneɛ se wahu Awurade na ɔkaa asɛm a Yesu ka kyerɛɛ no no kyerɛɛ wɔn.[9/Yesu ka kyerɛɛ no se, “Nso me mu, efisɛ, minnya nkɔɔ m’agya nkyɛn ɛ; kɔka kyerɛ m’asuafo no se, meresan akɔ m’agya a ɔyɛ wɔn agya ne me Nyankopɔn a ɔyɛ wɔn nso Nyankopɔn no nkyɛn.”8#Yesu frɛɛ no se, “Maria!” Maria twaa n’ani hwɛɛ no na ogyee so wɔ Hebri kasa mu se, “Rabuni!” a ase ne “Kyerɛkyerɛfo.”7Yesu bisaa no se, “Ɔbea, adɛn nti na woresu sɛɛ yi? Hena na worehwehwɛ no?” Na Maria de osusuw sɛ ɛyɛ turom hɔ hwɛfo nti, obisaa no se, “Owura, sɛ wo na wofaa no fii ha a, mesrɛ wo, kyerɛ me faako a wode no akɔto na menkɔfa no.”u6cAfei otwaa n’ani hwɛɛ n’akyi na ohui sɛ na obi gyina hɔ a ɛyɛ Yesu nanso na onnim sɛ ɛyɛ ɔno.!5; Wobisaa no se, “Ɔbea, adɛn na wɔresu sɛɛ yi?” Maria de awerɛhow buae se, “Nnipa bi abɛfa m’Awurade na minnim faako a wɔde no akɔto.”4 na ohuu ɔsoro abɔfo baanu a wɔhyehyɛ ntade fitafitaa a ɔbaako te atifi na ɔbaako nso te anaafo wɔ faako a na Yesu amu no da no.t3a nanso Maria de, na ɔda so gyina ɔboda no ho resu. Ogu so resu no, ɔbɔɔ ne mu ase hwɛɛ ɔboda no mu,*2O Afei asuafo no fii hɔ kɔɔ fie,i1K Saa bere no nyinaa na asuafo baanu yi nnya ntee nea Kyerɛwsɛm aka afa Yesu wusɔre ho no ase.]03Afei osuani a oduu ɔboda no ho kan no nso wuraa mu huu saa nneɛma no ma ogye dii.5/ea dukuu a wɔde bɔɔ ne ti no nso gu baabi.s._Simon Petro de, obeduu hɔ no, owuraa ɔboda no mu. Ohuu nwera a wɔde kyekyeree Yesu amu no sɛ egu hɔ,|-qOduu ɔboda no ano no, wanwura mu. Ɔbɔɔ ne mu ase hwɛɛ mu hui sɛ nwera a wɔde kyekyeree Yesu amu no gu hɔ.V,%Nanso saa osuani yi maa ne mmirika mu yɛɛ den twaa Petro ho koduu hɔ kan.Q+Petro ne saa osuani yi tee asɛm no no, wotuu mmirika kɔɔ ɔda no so.H* Ohuu saa no, ɔde ahoɔhare kɔɔ Simon Petro ne osuani a Yesu dɔ no no nkyɛn kɔka kyerɛɛ wɔn se, “Nnipa bi akɔfa Awurade amu no afi ɔda no mu na minnim faako a wɔde no akɔto!”q) ]Kwasida anɔpahema, Maria Magdalene sɔre kɔɔ da no so kohui sɛ obi apirew ɔbo no afi ɔboda no ano.N(*Esiane sɛ na saa ɔboda no bɛn no nti, wosiee Yesu amu no wɔ hɔ.m'S)Na ɔboda foforo bi a wonsiee obi wɔ mu da wɔ turo bi a ɛwɔ baabi a wɔbɔɔ Yesu asɛnnuam no.&}(Wɔn baanu no de nwera ne aduhuam mfrafrae no kyekyeree Yesu amu no sɛnea Yudafo kwan a wɔfa so sie wɔn amu no te no.s%_'Nikodemo a da bi anadwo ɔkɔɔ Yesu nkyɛn no nso de krobow ne aduhuam mfrafrae bɛyɛ nkaribo ɔha bae._$7&Eyi akyi no, Yosef a ofi Arimatea a esiane Yudafo ho hu nti, na ɔyɛ Yesu suani wɔ kokoam no kɔsrɛɛ Pilato se ɔmma no kwan na onkoyi Yesu amu no. Pilato penee n’adesrɛ no so, ɛno nti, okoyii Yesu amu no.##?%Eyinom nyinaa sii sɛnea ɛbɛyɛ a Kyerɛwsɛm a ɛka se, “Wɔremmu ne dompe bi” ne “Nnipa bɛhwɛ onipa a wɔwɔɔ ne mfe mu peaw” no bɛba mu. "$,'!G#Onipa a ohuu nea esii yi no, na wadi ho adanse. N’adanse no yɛ nokware. Onim sɛ nea ɔka no yɛ nokware. Odi adanse sɛnea ɛbɛyɛ a mo nso mubegye adi.U #"Asraafo no mu baako de ne peaw wɔɔ ne mfe maa mogyasufi fi ne mfe mu bae.\1!Nanso woduu Yesu so no, wohui sɛ ɔno de, na wawu dedaw enti wɔammubu ne nan bi.'G Asraafo no kobubuu ɔbarima a odi kan a ɔka nnipa baanu a wɔbɔɔ wɔne Yesu asɛnnuam ho no nan; wowiei no, wokobubuu ɔbarima a ɔto so abien no nso nan./WNa ahosiesie da no adu a n’adekyee so wobedi Twam Afahyɛ no. Saa da no ara nso ɛyɛ Homeda. Esiane sɛ na Yudafo no mpɛ sɛ wɔma amu no sensɛn asɛnnua no so nti, wɔkɔka kyerɛɛ Pilato se wɔpɛ sɛ wobubu nnipa no nan sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi ayiyi wɔn amu no afi asɛnnua no so.a;Yesu nom wiei no, ɔkae se, “Mawie!” Ɔkaa eyi wiei no, osii ne ti ase na ogyaa mu.PWɔde sapɔw a etua hisope ano bɔɔ nsa a emu keka mu de kaa n’ano.)Saa bere no, Yesu hui sɛ afei de biribiara aba n’awiei, na sɛnea ɛbɛyɛ a Kyerɛwsɛm no bɛba mu no nti, ɔkae se, “Osukɔm de me.”lQAfei ɔka kyerɛɛ osuani no se, “Wo na ni.” Efi saa bere no, osuani no faa no ne no kɔtenae.r]Yesu huu ne na ne osuani a ɔdɔ no no sɛ ogyina hɔ no, ɔka kyerɛɛ ne na se, “Ɔbea, wo ba ni.”wNnipa a na wogyina Yesu asɛnnua no ho pɛɛ no ne ne na, ne na nuabea, Maria, a ɔyɛ Klopa yere ne Maria Magdalene.  Asraafo no nyinaa kae se, “Mommma yɛnntetew mu. Momma yɛmmɔ so ntonto na yenhu onipa a obenya.” Ade a wɔyɛe yi sii sɛnea ɛbɛyɛ a Kyerɛwsɛm a ɛka se, ‘Wɔkyekyɛɛ me ntade mu, bɔɔ so ntonto fae’ no bɛba mu. Nea asraafo no yɛe ne no.U#Asraafo no bɔɔ Yesu asɛnnuam wiei no, wɔkyɛɛ ne ntade mu maa ɔsraani biara faa mu baako ma ɛkaa n’atade nhyɛase. Na saa atade no yɛ atade bi a, wɔanwene fi ne soro kosi ne fam a enni mpamee.:oPilato kae se, “Nea makyerɛw no, makyerɛw.”(IYudafo asɔfo mpanyin no ka kyerɛɛ Pilato se, “Nkyerɛw se, ‘Yudafo hene’ na mmom kyerɛw se, ‘Saa ɔbarima yi na ɔkae se, mene Yudafo hene!’ “-SEsiane sɛ faako a wɔbɔɔ Yesu asɛnnuam ne kurow no mu kwan nware, na bio wɔakyerɛw nsɛm no wɔ Hebri, Roma ne Hela kasa mu no nti, nnipa bebree hu kenkanee.gGPilato kyerɛwee se, “YESU NASARETNI, YUDAFO HENE,” ma wɔde taree n’asɛnnua no atifi.8iƐhɔ na wɔbɔɔ Yesu asɛnnuam. Wɔbɔɔ nnipa baanu bi nso asɛnnuam kaa ne ho. Na ɔbaako sɛn ne benkum so ɛnna ɔbaako nso sɛn ne nifa so a Yesu sɛn wɔn mfinimfini."=Enti wɔde Yesu a n’asɛnnua da ne kɔn ho no kɔɔ kurow no mfikyiri baabi a wɔfrɛ hɔ se, “Nitiriso” hɔ, a Hebri kasa mu ɛyɛ “Golgota.”H Afei Pilato de Yesu maa Yudafo no sɛ wɔnkɔbɔ no asɛnnuam.] 3Ɛdɔm no nso teɛteɛɛm bio se, “Kum no! Kum no! Bɔ no asɛnnuam!” Pilato bisaa wɔn se, “Mopɛ sɛ mebɔ mo hene no asɛnnuam anaa?” Asɔfo mpanyin no kae se, “Yɛn hene a yɛwɔ ara ne Kaesare!” }Ade rebɛkye ama Twam Afahyɛ no adu so no, ɛbɛyɛ owigyinae no, Pilato ka kyerɛɛ Yudafo no se, “Mo hene no ni!”* M Bere a Pilato tee asɛm a Yudafo no kae no, ɔde Yesu fii adi na ɔkɔtenaa n’ahengua so wɔ faako a wɔfrɛ hɔ Abo Sɛ, a Hebri kasa mu, ɛyɛ “Gabata.”f E Bere a Pilato tee asɛm a Yesu kae no, ɔhwehwɛɛ ɔkwan bi a ɔbɛfa so agyaa no. Nanso Yudafo no teɛteɛɛm se, “Sɛ wugyaa no a, na wonyɛ Kaesare adamfo! Obiara a ɔbɛka se ɔyɛ ɔhene no, yɛ Kaesare tamfo!”" = Yesu buaa no se, “Sɛ Onyankopɔn amfa saa tumi no amma wo a, anka wunni me so tumi biara. Enti onipa a ɔde me brɛɛ wo no na wayɛ bɔne a ɛso.” Pilato bisaa no se, “Woremmua me anaa? Ɛsɛ sɛ wuhu sɛ, mewɔ tumi sɛ migyaa wo na mewɔ tumi nso sɛ mema wɔbɔ wo asɛnnuam!”Z- Ɔsan kɔɔ ahemfi hɔ kobisaa Yesu se, “Ɛhe na wufi?” Nanso Yesu ammua no.>wBere a Pilato tee asɛm a wɔkae no, ɔbɔɔ hu yiye.veYudafo no buae se, “Yɛwɔ mmara a ɛkyerɛ sɛ, ɛsɛ sɛ owu, efisɛ, ɔkae se, ɔyɛ Onyankopɔn Ba.”}sBere a asɔfo mpanyin ne awɛmfo no huu Yesu no, wɔteɛteɛɛm se, “Bɔ no asɛnnua! Bɔ no asɛnnuam!” Pilato ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo ara ankasa momfa no nkɔ nkɔbɔ no asɛnnuam, efisɛ, minni asɛm biara a megyina so abu no fɔ.”Bere a Yesu fii adi bae no, na ɔhyɛ ahenkyɛw a wɔde nsɔe anwene ne atade kɔkɔɔ. Pilato ka kyerɛɛ dɔm no se, “Onipa no ni!” Pilato fii adi kɔka kyerɛɛ dɔm no bio se, “Mɛsan de no abrɛ mo ama moahu sɛ minni asɛm biara a megyina so abu no fɔ.”W'Wodii ne ho fɛw, bobɔɔ no asotɔre, kae se, “Yudafo hene, wo nkwa so!”gGAsraafo no de nsɔe nwenee ahenkyɛw de hyɛɛ Yesu; afei wɔde atade kɔkɔɔ nso hyɛɛ no.% GPilato ma wɔbɔɔ Yesu mmaa.y~k(Yudafo no teɛteɛɛm se, “Dabi! Ɛnyɛ saa onipa yi. Gyaa Baraba ma yɛn!” Na saa Baraba yi yɛ odwotwafo.}'Nanso sɛnea mo Twam Afahyɛ amanne te no, afe biara moma migyaa odeduani baako ma mo. Mopɛ sɛ migyaa Yudafo hene no ma mo anaa?”.|U&Pilato bisaa no se, “Ɛdɛn ne saa nokware no?” Afei Pilato fii adi kɔɔ Yudafo no nkyɛn kɔka kyerɛɛ wɔn se, “Minni asɛm biara a megyina so abu no fɔ.]{3%Pilato bisaa no se, “Ɛnne na woyɛ ɔhene ne no?” Yesu buaa no se, “Wo na wuse meyɛ ɔhene. Ade baako pɛ nti na wɔwoo me baa wiase ha sɛ memmedi nokware ho adanse. Obiara a ɔpɛ nokware no tie me.”Uz#$Yesu buaa no se, “M’ahenni nyɛ asase so ahenni; sɛ m’ahenni yɛ asase so ahenni a, anka m’akyidifo bɛko agye me afi Yudafo mpanyimfo no nsam. Mereka bio se, m’ahenni nyɛ asase so ahenni.”y!#Pilato buaa Yesu se, “Wususuw sɛ meyɛ Yudani anaa? Wo ara wo nkurɔfo ne wɔn asɔfo mpanyin na wɔde wo brɛɛ me. Dɛn na woayɛ?”x"Yesu nso bisaa no se, “Wo ara w’adwene na wode rebisa me saa asɛm yi, anaasɛ nnipa bi na aka me ho asɛm akyerɛ wo?”Zw-!Pilato san kɔɔ n’ahemfi hɔ kobisaa Yesu se, “Wone Yudafo hene no anaa?”Vv% Nea esii yi maa nsɛm a Yesu ka de kyerɛɛ owu ko a obewu no daa adi pefee.u-Pilato ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo ara momfa no nkɔ na momfa mo mmara so nni n’asɛm.” Yudafo no nso kae se, “Yenni tumi sɛ yekum obi.”at;Nnipa no buaa no se, “Sɛ ɔnyɛɛ bɔne biara a anka yɛamfa no amma w’anim ha.”osWPilato fii adi baa faako a na nnipa no wɔ no bebisaa wɔn se, “Bɔne bɛn na saa onipa yi ayɛ?”Ir Wɔde Yesu fi Kaiafa fi de no kɔɔ Pilato ahemfi. Saa bere no na ɛyɛ anɔpahema. Esiane sɛ na Yudafo no mpɛ sɛ efi ka wɔn na wɔatumi adi Twam Afahyɛ aduan no bi nti, wɔankɔ hɔ bi.SqPetro san sanee bio se, “Dabi.” N’ano sii ara pɛ na akokɔ bɔnee.!p;Ɔsɔfo panyin no asomfo no mu baako a na ɔyɛ nea Petro twaa n’aso no busuani no bisaa no se, “Ɛnyɛ wo na na wo ne no wɔ turo no mu hɔ no?”MoBere a Petro da so gyina hɔ reto gya no bi no, wɔn a na wogyina hɔ no mu bi bisaa no se, “Wo nso wonyɛ ɔbarima no asuafo no mu baako anaa?” Petro sanee bio se, “Dabi, menka wɔn ho.”[n/Afei Ana ma wɔde Yesu a wɔakyekyere ne nsa no kɔɔ ɔsɔfo panyin Kaiafa anim.0mYYesu buaa no se, “Sɛ maka asɛmmɔne bi a, ka asɛm a mekae no na obiara a ɔwɔ ha nte bi. Na sɛ asɛm a mekae no nso yɛ nokware de a, adɛn nti na wobɔ me?”lYesu kaa saa no, awɛmfo no mu baako bɔɔ no sotɔre kae se, “Wo sɛɛ ne hena a wutumi kasa ɔsofo panyin anim saa.”ekCAdɛn nti na wubisa saa asɛm yi? Bisa wɔn a wotiee me no. Wɔn na wonim asɛm a mekae.”$jAYesu buae se, “Mekaa me nsɛm nyinaa wɔ guam na mekyerɛkyerɛɛ wɔ asɔredan ne hyiadan mu a nnipa nyinaa hyia hɔ no. Menkaa asɛm biara wɔ kokoam.Vi%Ɔsɔfo panyin no bisaa Yesu nsɛm faa n’asuafo no ne ne nkyerɛkyerɛ ho.hSaa bere no na ɛyɛ awɔw bere, nti na asomfo no ne asraafo no asɔ gya a wɔreto. Petro nso kogyinaa hɔ too gya no bi.gAbeawa a ogyina ɔpon ano no bisaa Petro se, “Wonyɛ saa onipa no asuafo no mu baako anaa?” Petro buae se, “Dabi.”,fQPetro de ɔkaa ɔpon no akyi. Saa osuani a na onim ɔsɔfo panyin no yiye no, san bae ne abeawa a na ɔhwɛ ɔpon no ano no bɛkasae maa Petro nyaa kwan kɔɔ mu.,eQSimon Petro ne osuani baako dii Yesu akyi. Na osuani baako no yɛ obi a ɔsɔfo panyin no nim no yiye. Saa osuani no na onyaa kwan kɔɔ ɔsɔfo panyin no fi hɔ.SdKaiafa na otuu Yudafo no fo se, eye sɛ onipa baako bewu ama ɔman no no.cc? de no dii kan kɔmaa Ana a na n’ase ne Kaiafa a saa bere no na ɔyɛ ɔsɔfo panyin no.]b3 Asraafo no ne wɔn panyin ne asɔredan mu awɛmfo no kyeree Yesu, kyekyeree ne nsa,a Yesu ka kyerɛɛ Petro se, “Fa wo sekan no san hyɛ faako a wotwe fii. Ɛnsɛ sɛ menom kuruwa a m’agya de ama me no ano anaa?”` Saa bere no, Petro a na okita sekan no twee, de twaa ɔsɔfo panyin no asomfo no mu baako aso nifa. Saa akoa no din de Malko._  Ɔkaa eyi nyinaa sɛnea ɛbɛyɛ a nsɛm a waka se, “Agya, wɔn a wode wɔn maa me no mu baako koraa nyerae” no, bɛba mu.^wYesu buaa wɔn se, “Maka akyerɛ mo dedaw se me ni. Sɛ me na mohwehwɛ me de a, ɛnne momma m’asuafo no nkɔ.”c]?Ɔsan bisaa wɔn bio se, “Mohwehwɛ hena?” Na wobuae se, “Yesu a ofi Nasaret no.”N\Yesu kae se, “Me ni” no, wopimpinii wɔn akyi na wɔhwehwee ase.[}Wobuaa no se, “Yesu a ofi Nasaret no.” Yesu ka kyerɛɛ wɔn se, “Me ni!” Na Yuda a oyii no mae no gyina hɔ bi.lZQYesu a na onim nea ɛbɛba ne so nyinaa no kohyiaa wɔn bisaa wɔn se. “Hena na mohwehwɛ no?” YAsɔfo mpanyin ne Farisifo no somaa Yuda ne asraafo ne asɔredan mu awɛmfo a wokitakita akode ne akanea kɔɔ faako a wɔwɔ no.cX?Esiane sɛ na Yesu ne n’asuafo no taa kɔ hɔ no nti, na Yuda a oyii no mae no nim hɔ.uW eYesu bɔɔ saa mpae yi wiei no, ɔne n’asuafo no fii baabi a wɔwɔ no kotwaa asu Kidron kɔɔ turo bi mu.V1Mama wɔahu sɛnea wo te na mɛkɔ so ayɛ saa daa, sɛnea ɛbɛyɛ a ɔdɔ a wodɔ me no bɛtena wɔn nso mu na me nso, matena wɔn nso mu bi.”hUI“Agya kronkron, wiase nnim wo, nanso me de, minim wo; na asuafo yi nim sɛ wo na wosomaa me. q~}}U|||){{7zzwyy8xxwwUvuuVttssxrrHqqDpp>>=y= <<3;~:|99K8Y77W66"54433s322T11 00f//^..h--,,~+++>**a*9)((('v&&|&%%$$$##V# ""7!! A(vKO/xAm H  _  " '< bv6qf6E Ɔte ɔbarima bi a wɔfrɛ no Simon a ɔhyɛ mmoa nhoma aduru a ne fi bɛn mpoano no nkyɛn.Y5+ Soma nnipa na wɔnkɔ Yopa nkɔfa ɔbarima bi a wɔfrɛ no Simon Petro no mmra./4W Kornelio de hu hwɛɛ no dinn. Obisae se, “Asɛm bɛn, Awurade?” Ɔbɔfo no buae se, “Wo mpae ne w’adɔe a woyɛ ahiafo no adu Onyankopɔn anim sɛ nkae ade. 3  Da bi awia bɛyɛ nnɔn abiɛsa no, ohuu Onyankopɔn bɔfo wɔ anisoadehu mu sɛ waba ne nkyɛn abɛfrɛ no se, “Kornelio!”d2A Na ɔne ne fifo nyinaa yɛ Nyamesurofo. Ɔyɛ obi nso a na ɔboa ahiafo na daa ɔbɔ mpae.1 } Ɔbarima bi tenaa Kaesarea a ne din de Kornelio. Na ɔyɛ Roma asraafo bi a wɔn din de Italia asraafodɔm no so panyin.U0# +Petro tenaa Simon a ɔhyɛ mmoa nhoma aduru no nkyɛn wɔ Yopa kyɛe kakra.N/ *Saa asɛm yi trɛwee wɔ Yopa nyinaa maa nnipa pii gyee Awurade dii.s._ )Petro soo ne nsa ma ɔsɔre gyinaa hɔ. Afei Petro frɛɛ gyidifo no ne akunafo no nyinaa de no maa wɔn.7-g (Petro maa wɔn nyinaa fii adi. Afei obuu nkotodwe bɔɔ mpae dan n’ani kyerɛɛ amu no kae se, “Tabita, sɔre!” Tabita tew n’ani na ohuu Petro no, ɔsɔre tenaa ase.],3 '“Petro yɛɛ ntɛm ne wɔn kɔe. Oduu hɔ no, wɔde no kɔɔ abansoro dan no mu. Akunafo a na wɔwɔ hɔ no nyinaa begyinagyinaa Petro ho sui de ntade ne ntama a Tabita te ase no ɔpam maa wɔn no kyerɛɛ no.++ &Esiane sɛ Lida bɛn Yopa no nti, asuafo a wɔwɔ Yopa no tee sɛ Petro wɔ Lida no, wɔsomaa mmarima baanu kɔsrɛɛ no sɛ ɔnyɛ ntɛm mmra.j*M %Saa bere koro yi ara mu na ɔyare bɔɔ no ma owui. Woguaree no de no kɔtoo abansoro dan bi mu.)7 $Na ɔbea gyidini bi te Yopa a ne din de Tabita a ne nkyerɛase ne Dorka a ase ne ɔwansan. Saa ɔbea yi de n’adagyew nyinaa yɛɛ papa boaa ahiafo.U(# #Nnipa a wɔte Lida ne Saron no nyinaa huu no no, wɔde wɔn ho maa Awurade.' "Petro ka kyerɛɛ no se, “Enia, Awurade Yesu Kristo nsa wo yare. Sɔre na yi wo kɛtɛ!” Amonom hɔ ara, Enia sɔree.X&) !ohyiaa ɔbarima bi a ne din de Enia a wabubu agu kɛtɛ so mfe awotwe wɔ hɔ.X%) Petro tutuu akwan kɔɔ mmeaemmeae. Da bi, ɔkɔsraa gyidifo a wɔwɔ Lida no,6$e Afei asafo a wɔwɔ Yudea, Samaria ne Galilea no nyinaa asom dwoo wɔn. Asafo no nam Honhom Kronkron so timii. Nnipa pii bɛkaa wɔn ho na wɔtenaa ase wɔ Awurade suro mu.#w Bere a gyidifo no tee pɔw a Helenifo no bɔe wɔ Saulo ho no, wɔde no kɔɔ Kaesarea gyaa no kwan ma ɔkɔɔ Tarso.M" Saulo ne Helenifo nyaa akasakasa enti wɔbɔɔ pɔw sɛ wobekum no.Z!- Saulo ne wɔn tenae na ɔde akokoduru kaa Awurade asɛm no wɔ Yerusalem nyinaa.R  Barnaba kɔfaa no kɔɔ asuafo no nkyɛn. Ɔkaa wɔn sɛnea Awurade yii ne ho adi kyerɛɛ Saulo na ɔkasa kyerɛɛ no wɔ Damasko kwan so no ne sɛnea ɔde akokoduru kaa Yesu ho asɛm wɔ Damasko no. Saulo kɔɔ Yerusalem no, ɔpɛe sɛ ɔde ne ho kɔbɔ asuafo no ho nanso wosuroo no, efisɛ, na wonnye nni sɛ wasakra abɛyɛ osuani.eC Anadwo bi Saulo akyidifo de no sii kɛntɛn bi mu twetwee no faa ɔfasu so gyaa no sii fam.|q nanso Saulo tee pɔw a wɔbɔe wɔ ne ho no. Na wɔtetɛw no wɔ kurow no apon ano awia ne anadwo apɛ no akum no.F Nna bi akyi no, Yudafo no bɔɔ Saulo ho pɔw sɛ wobekum no,Q Saulo asɛnka no mu yɛɛ den; nnipa no gyee nsɛm a ɔka faa Yesu ho sɛ ɔno ne Agyenkwa no dii. Yudafo a wɔte Damasko no antumi anka nsɛm a ɔkae no ho hwee.  Nnipa a wɔtee asɛm a ɔkae no nyinaa ho dwiriw wɔn ma wobisae se, “Ɛnyɛ saa ɔbarima yi na na okum wɔn a wɔbɔ saa din yi wɔ Yerusalem no anaa? Na yɛate sɛ ɔbaa ha sɛ ɔrebɛkyere wɔn a wɔbɔ saa din yi nyinaa de wɔn akɔma asɔfo mpanyin.”R Ofii ase kaa Asɛmpa no wɔ hyiadan mu se, Yesu yɛ Onyankopɔn Ba ampa.q[ Onyaa aduan bi di mee no, ne ho sanee no. Saulo dii nna kakra wɔ asuafo a na wɔwɔ Damasko no nkyɛn.iK Amonom hɔ ara, biribi a ɛte sɛ abon fii n’ani so na ohuu ade. Ɔsɔre maa wɔbɔɔ no asu.hI Afei, Anania kɔɔ fie hɔ de ne nsa guu Saulo so kae se, “Onua Saulo, Awurade Yesu no ankasa a oyii ne ho adi kyerɛɛ wo kwan so bere a woreba no asoma me se, memmebue w’ani na hu ade, na Honhom Kronkron nhyɛ wo ma.<s Na mɛkyerɛ no amane a esiane me din nti obehu.” Awurade ka kyerɛɛ Anania se, “Kɔ! Efisɛ, ɔno na mayi no a menam ne so bɛma Amanamanmufo ne ahemfo ne Israelfo nyinaa ate me din.{ Wakɔ asɔfo mpanyin nkyɛn akogye adansedi krataa a ɛbɛma no tumi na ɔde akyere obiara a ɔbɔ wo din wɔ ha no.”{o Anania buae se, “Awurade, mate saa ɔbarima yi ho nsɛm bebree, ne ɔhaw a ɔhaw w’akyidifo wɔ Yerusalem no.|q Anisoadehu mu, ohuu ɔbarima bi a wɔfrɛ no Anania a ɔde ne nsa too no so sɛnea ɛbɛyɛ a ɔbɛsan ahu ade.”) Awurade ka kyerɛɛ no se, “Kɔ Yuda fi a ɛwɔ Tempɔn Tee no so na kobisa ɔbarima bi a wɔfrɛ no Saulo a ofi Tarso no ase; ɔrebɔ mpae. Na osuani bi wɔ Damasko a wɔfrɛ no Anania. Awurade frɛɛ no anisoadehu mu se, “Anania!” Ogyee so se, “Awurade!”M Nnansa a odii wɔ Damasko no na onhu hwee. Na onnidi na ɔnnom nso.{ o Afei Saulo sɔre fii fam hɔ buee n’ani nanso na onhu ade. Enti wokitakita no nkakrankakra de no kɔɔ Damasko.f E Nnipa a wɔne Saulo nam no gyinae a wɔantumi anka hwee; wɔtee nne no nanso wɔanhu obiara.} s Nne no buae se, “Ɛyɛ me Yesu a wotaa me no. Sɔre na kɔ kurow no mu na wɔbɛkyerɛ wo nea ɛsɛ sɛ woyɛ.”4 c Saulo bisae se, “Ɛyɛ wo hena, Awura?”U # ma otwa hwee fam. Afei ɔtee nne bi se, “Saulo! Adɛn nti na wotaa me?”N Ɔreyɛ abɛn Damasko no, prɛko pɛ, hann bi fi soro twa faa ne ho,>u Ɔkɔɔ ɔsɔfo panyin no nkyɛn kogyee adansedi krataa a ɛbɛma no tumi ama wakɔ hyiadan mu wɔ Damasko akɔkyekyere Yesu akyidifo, mmea ne mmarima, na ɔde wɔn akɔ Yerusalem.N  Saa bere no na Saulo ani abere sɛ ɔbɛtɔre Kristo akyidifo no ase.a;(Filipo kopuee Asoto kɔɔ so kaa Asɛmpa no wɔ nkurow no mu kosii sɛ okoduu Kaesarea.!'Wofi nsu no mu no, Onyankopɔn Honhom hwim Filipo fii dabeni no nkyɛn kɔe. Wanhu Filipo bio de nanso ɔde anigye toaa n’akwantu no so.a;&Dabeni no hyɛ maa teaseɛnam no gyinae. Ɔne Filipo kɔɔ nsu no ho ma ɔbɔɔ no asu.'G%Filipo ka kyerɛ no se, “Sɛ wufi wo koma mu gye di a, mɛbɔ wo asu.” Dabeni no buaa no se, “Migye di. Migye di sɛ Yesu Kristo yɛ Onyankopɔn Ba.”}s$Wɔrekɔ no, woduu asu bi ho. Dabeni no ka kyerɛɛ Filipo se, “Nsu ni. Dɛn na esiw wo kwan sɛ wobɔ me asu?”L#Filipo nam saa asɛm no so kaa nsɛmpa a ɛfa Yesu ho kyerɛɛ no.`9"Dabeni no bisaa Filipo se, “Odiyifo no reka ne ho asɛm anaa obi foforo ho asɛm?”v~e!N’animguase mu wannya odimafo. Obi ntumi nkyerɛ n’ase, efisɛ, ne nkwanna wɔ asase yi so atwa tiaa.”}1 Na dabeni no rekan saa kyerɛwsɛm yi. “Ɔte sɛ oguan a wɔde no rekɔ akokum no ne oguammaa a wɔreyi ne ho nwi a watɛm dinn; wammue n’ano.)|KDabeni no buaa no se, “Mɛyɛ dɛn na mate ase? Gye sɛ obi kyerɛ me ase.” Afei ɔka kyerɛɛ Filipo se ɔmforo mmɛtra ne nkyɛn wɔ ne teaseɛnam no mu.{+Filipo yɛɛ ntɛm kɔɔ teaseɛnam no ho na ɔtee sɛ ɔrekenkan odiyifo Yesaia nhoma no no, obisae se, “Wote nea worekenkan yi ase anaa?”DzHonhom Kronkron ka kyerɛɛ Filipo se, “Twiw bɛn no.”/yYNa ɔrekenkan odiyifo Yesaia nhoma no.6xeBere a Filipo rekɔ no, ohyiaa Etiopiani bi a ɔyɛ Etiopiahemmea Kandake dabeni. Na saa onipa yi akɔ asɔre wɔ Yerusalem a ɔte ne teaseɛnam mu resan n’akyi akɔ fie.vweAwurade bɔfo ka kyerɛɛ Filipo se, “Sɔre siesie wo ho kɔ anafo kwan a efi Yerusalem kɔ Gasa no so.”evCAnsa na Petro ne Yohane redu Yerusalem no, wɔkaa Asɛmpa no wɔ Samaria nkuraa bebree ase.huISimon srɛɛ Petro ne Yohane se, “Mommɔ mpae mma me na saa nnome yi mu biara amma me so.”It Mihu sɛ anibere bɔne ahyɛ wo koma mu ama bɔne afa wo domum.fsESakra w’adwene fi wo bɔne yi ho na bɔ mpae srɛ Onyankopɔn sɛ ɔmfa wo bɔne mfiri wo.br=Wunni kyɛfa biara wɔ yɛn dwumadi yi mu, efisɛ, wo koma mu ntew wɔ Onyankopɔn anim.qPetro ka kyerɛɛ no se, “Nnome nka wo ne wo sika nyinaa, efisɛ, wususuw sɛ wubetumi de sika atɔ Onyankopɔn akyɛde no.ipK“Momma me saa tumi yi bi na obiara a mede me nsa begu no so no anya Honhom Kronkron no bi.” o Simon hui sɛ asomafo no nsa a wɔde guguu wɔn so no na ɛma wonyaa Honhom Kronkron no, ɔmaa Petro ne Yohane sika srɛɛ sɛ,Yn+Afei Petro ne Yohane de wɔn nsa guguu wɔn so maa Honhom Kronkron baa wɔn so.umcEfisɛ, saa bere no na asu kɛkɛ na wɔnam Awurade Yesu din so abɔ. Na Honhom Kronkron nnya mmaa wɔn so.elCWoduu hɔ no, wɔbɔɔ mpae maa gyidifo no sɛnea ɛbɛyɛ a Honhom Kronkron bɛba wɔn so.kBere a asomafo a wɔwɔ Yerusalem no tee sɛ Samariafo agye Onyankopɔn asɛm no adi no, wɔsomaa Petro ne Yohane kɔɔ wɔn nkyɛn.j Simon nso gye dii ma wɔbɔɔ no asu. Baabiara a Filipo kɔe no, Simon dii n’akyi. Anwonwade a ohui no maa ne ho dwiriw no.i Bere a saa nnipa yi gyee Asɛmpa a Filipo ka faa Onyankopɔn ahenni ne Yesu Kristo din no ho dii no, wɔbɔɔ mmarima ne mmea nyinaa asu.Sh Esiane ne nkonyaa a na oyi no nti, ɛmaa nnipa no nyinaa tu dii n’akyi.g Eyi maa nnipa a wɔwɔ kurow no mu no nyinaa gyee no too mu kae se, “Saa onipa yi ne Onyankopɔn tumi a wɔfrɛ no ‘Ɔkɛse’ no?3f_ Na ɔbarima bi te saa kurow yi mu a wɔfrɛ no Simon a ɔyɛ nkonyaayifo a esiane ne nkonyaayi no nti, Samariafo pii gye no di. Na ɔyɛ obi a ɔhoahoa ne ho sɛ odi mu.%eEEyi nti, anigye baa Samaria.ndUAhohommɔne de nteɛteɛm fii nnipa bebree mu. Saa ara nso na mmubuafo ne mpakye nso sɔre nantewee.icKBere a nnipakuw no tee asɛm a Filipo reka na wohuu anwonwade a ɔyɛe no, wɔn nyinaa tiee no.ibKFilipo kɔɔ Samaria kurow bi mu kɔkaa Agyenkwa no ho asɛm kyerɛɛ nnipa a na wɔwɔ hɔ no.OaGyidifo a na wɔabɔ ahwete no kaa Asɛmpa no wɔ baabiara a wɔkɔe.`wEsiane sɛ na Saulo pɛ sɛ ogu asafo no nti, ɔkɔɔ afi mu kɔkyekyeree gyidifo mmarima ne mmea de wɔn guu afiase.A_}Nyamesurofo bi kɔfaa Stefano kosiee no. Wosuu no yiyie.:^ oSaulo penee okum a wokum Stefano no so. Saa da no ara wɔtaa gyidifo a wɔwɔ Yerusalem no maa wɔn nyinaa bɔ hwete kɔɔ Yudea ne Samaria nsase so ma ɛkaa asomafo no nko ara.p]Yg“Bere a Mose tee saa asɛm yi no, otu fii Misraim kɔtenaa Midian asase so. Ɛhɔ na ɔwoo mmabarima baanu.E=Wopɛ sɛ wukum me sɛnea nnera wukum Misraimni no anaa?’p<Y“Nea ɔresisi ne yɔnko no sum Mose bisaa no se, ‘Hena na ɔyɛɛ wo yɛn so panyin ne ɔtemmufo.?0;Y“Ade kyee no, ohui sɛ Israelfo baanu bi reko enti ɔkɔɔ hɔ sɛ ɔrekɔpata. Obisaa wɔn se, ‘Adɛn nti na moatwa mo ho reko? Munnim sɛ moyɛ anuanom anaa?’u:cMose susuwii sɛ n’ankasa nkurɔfo behu sɛ Onyankopɔn nam no so bɛma wɔade wɔn ho nanso wɔante ase.|9qOduu hɔ no, ohui sɛ Misraimni bi resisi ne nuanom mu baako bi. Mose kɔboaa ne nua no maa Mose kum Misraimni no.[8/“Mose dii mfe aduanan no, ɔyɛɛ n’adwene sɛ ɔrekɔsra ne nuanom Israelfo.S7Wɔtetew no Misraimfo nimdeɛ mu ma ɔyɛɛ den wɔ ɔkasa ne nneyɛe mu.g6Gna woyii no fii hɔ no, Farao babea kɔfaa no de no baa ne fi hwɛɛ no sɛ n’ankasa ne ba.z5m“Saa bere yi mu na wɔwoo Mose a na okita Onyankopɔn anuonyam no. Wɔhwɛɛ no wɔ n’agya fi asram abiɛsa,{4oSaa ɔhene yi de atirimɔden dii yɛn agyanom so hyɛɛ wɔn ma wɔtotow wɔn mma gui sɛnea ɛbɛyɛ a wobewuwu.93mAkyiri yi, ɔhene bi a na onnim Yosef bedii ade.o2W“Bɔ a Onyankopɔn hyɛɛ Abraham no bere redu no, na yɛn nkurɔfo a wɔwɔ Misraim no ase atrɛw.k1OWɔde wɔn amu no kɔɔ Sekem kosiee wɔn wɔ Abraham asiei bi a ɔtɔ fii Hamor abusua mu no mu.Q0Afei Yakob kɔtenaa Misraim na ɛhɔ na ɔne yɛn agyanom nyinaa wuwui.w/gYosef kraa n’agya Yakob sɛ ɔne n’abusuafo nyinaa mmra Misraim. Na wɔn nyinaa dodow yɛ aduɔsɔn anum.u.c Wɔkɔɔ ne mprenu so no, Yosef daa ne ho adi kyerɛɛ ne nuanom, na ɛnam so maa Farao huu Yosef abusuafo.{-o Enti bere a Yakob tee sɛ aduan wɔ Misraim no, ɔsomaa ne mma a wɔyɛ yɛn agyanom ma wɔkɔɔ hɔ nea edi kan.|,q “Saa bere no mu,ɔkɔm kɛse ne ahohia sii Misraim ne Kana asase nyinaa so a na yɛn agyanom nnya aduan mpo nni.D+ oyii no fii ne haw nyinaa mu. Bere a Yosef bepuee Misraimhene Farao anim no, Onyankopɔn dom no ahobrɛase ne nyansa. Eyi maa Farao yɛɛ Yosef ɔman no so amrado ne ahemfi hɔ sohwɛfo.* “Agyanom mpanyin no ani beree Yosef enti wɔtɔn no ma ɔkɔyɛɛ akoa wɔ Misraim. Nanso esiane sɛ na Onyankopɔn wɔ n’afa nti,w)g“Onyankopɔn ne Abraham yɛɛ apam na wɔde twetiatwa yɛɛ apam no ho nsɛnkyerɛnne. Eyi nti, wɔwoo Isak nnawɔtwe akyi no, wotwaa no twetia; Isak nso twaa Yakob twetia, saa ara nso na Yakob twitwaa agyanom mpanyin dumiem no twetia.l(QNa mɛtwe nnipa a wɔbɛsom wɔn no aso; na ɛno akyi wobefi saa ɔman no mu abɛsom me wɔ ha.’ ' Onyankopɔn ka kyerɛɛ Abraham se, ‘W’asefo bɛtena ananafo asase so ayɛ nkoa wɔ hɔ na wɔayɛ wɔn ayayade mfe ahanan.Q&Onyankopɔn amfa asase no fa babiara ankyɛ Abraham sɛ n’ankasa de. Nanso Onyankopɔn hyɛɛ no bɔ sɛ ɛbɛyɛ ɔne n’asefo nyinaa de. Bere a Onyankopɔn hyɛɛ Abraham bɔ yi no, na onni mma. %Enti ofii Kaldea asase so kɔtenaa Haran. Abraham n’agya wu akyi no, Onyankopɔn ma ɔbɛtenaa asase a mote so mprempren yi so.f$Eka kyerɛɛ no se, ‘Fi w’abusuafo nkyɛn ne w’asase so kɔ baabi a mɛkyerɛ wo no.’*#MStefano buae se, “Anuanom ne agyanom, muntie me! Ansa na yɛn agya Abraham rebefi Mesopotamia akɔtena Haran no, Onyankopɔn daa n’anuonyam adi kyerɛɛ no,g" IƆsɔfo panyin no bisaa Stefano se, “Nsɛm a wɔaka agu wo so no nyinaa yɛ nokware anaa?”p!YNnipa a na wɔte bagua mu hɔ no nyinaa hwɛɛ Stefano anim na wohui sɛ n’anim hyerɛn sɛ ɔbɔfo. “Yɛtee mpo sɛ ɔreka se, saa Yesu Nasaretni no bedwiriw yɛn asɔredan no agu na wasesa yɛn amanne a Mose de maa yɛn no!” Afei wɔde nnipa ba bedii adansekurum tiaa Stefano se, “Daa, saa onipa yi ka abususɛm tia yɛn asɔredan Kronkron no ne Mose Mmara no.1 Wɔnam saa kwan yi so maa nnipa no ne mpanyin no ne mmara no akyerɛkyerɛfo no sɔre tiaa Stefano. Wɔbɛkyeree Stefano de no kɔɔ baguafo anim.oW Ɛno nti wɔka hyɛɛ nkurɔfo bi ano se, “Yɛtee sɛ ɔreka abususɛm atia Mose ne Onyankopɔn.”V% Nanso, Honhom no maa Stefano nyansa ma ɔde kasae a obiara antumi anka hwee.P Nanso da koro bi nnipa bi a wofi Yudafo hyiadan bi a wɔfrɛ no ‘Ahofadifo Hyiadan’ no mu a wɔyɛ Yudafo a wofi Kirene ne Aleksandria ne wɔn a wofi Kilikia ne Asia no ne Stefano gyee akyinnye.jMStefano a Onyankopɔn adom ne tumi ahyɛ no ma no yɛɛ anwonwade ahorow bebree wɔ asafo no mu.Nnipa pii gyee asɛm no dii maa wɔn mu dodow no ara bɛkaa wɔn ho. Yudafo no mu pii nso gyee wɔn nkyerɛkyerɛ no dii.Y+Wɔde saa nnipa yi kyerɛɛ asuafo no ma wɔbɔɔ mpae de wɔn nsa guu wɔn so.]3Nnipa no nyinaa penee adwene a asomafo no de bae no so. Enti woyii Stefano a na gyidi ne Honhom Kronkron ahyɛ no ma no, ne Filipo, Prokoro, Nikanor, Timon, Pamina ne Nikolao a ofi Antiokia a waso Yudasom mu no.RYɛn ankasa de, yɛde yɛn adagyew nyinaa bɛbɔ mpae aka Asɛmpa no.”~uEnti anuanom, munyi mo mu nnipa baason a Honhom Kronkron ahyɛ wɔn ma na wonim nyansa na wɔahwɛ aka saa asɛm no.Enti asomafo dumien no frɛɛ asuafo no nyinaa ka kyerɛɛ wɔn se, “Ɛnsɛ sɛ yegyae Onyankopɔn asɛnka kɔkyɛ aduan.$ CBere bi akyi a na asuafo no redɔɔso no, akasakasa sii Helenifo ne Hebrifo no ntam. Na Helenifo no asɛm ne sɛ, Yudafo no nhwɛ Helenifo no akunafo yiye.]3*Wɔannyae Yesu Kristo ho asɛm pa no ka ne nkyerɛkyerɛ wɔ asɔrefi ne afi mu da.)Esiane sɛ asomafo no hui sɛ ɛyɛ Onyankopɔn pɛ sɛ ɛsɛ sɛ wohu amane wɔ Yesu din mu no nti, wɔde anigye na efii asɛnnii hɔ.,Q(Agyinatufo no tiee Gamaliel afotu no. Wɔma wɔde asomafo no bae ma wɔbɔɔ wɔn mma hyɛɛ wɔn sɛ wɔmmmɔ Yesu din mmfa nnkyerɛkyerɛ bio. Afei wogyaa wɔn.fE'Nanso sɛ efi Onyankopɔn a morentumi nsiw wɔn kwan. Mubehu sɛ moreko atia Onyankopɔn.”&“Ɛno nti mitu mo fo sɛ, munnyaa saa nnipa yi mma wɔnkɔ wɔn baabi. Sɛ wɔn nkyerɛkyerɛ ne wɔn nnwuma yi fi onipa a, ebegu.* M%“N’akyi no, Yuda a ofi Galilea nso sɔree nnipakan bere no mu. Ɔno nso nnipa pii dii n’akyi. Saa ara na ɔno nso wokum no maa n’akyidifo no bɔ hwetee.? w$Ɛnkyɛe biara na ɔbarima bi a wɔfrɛ no Teuda sɔree, kae se ɔyɛ onipa titiriw bi maa nnipa bɛyɛ ahanan tu dii n’akyi. Nanso wokum no maa n’akyidifo no nyinaa bɔ hwetee. }#Afei ɔkasa kyerɛɛ agyinatufo no se, “Me nuanom Israel mmarima, munnwen nea mopɛ sɛ moyɛ saa nnipa yi no ho yiye./ W"Nanso wɔn mu baako a wɔfrɛ no Gamaliel a ɔyɛ Farasini na ɔsan yɛ mmara no kyerɛkyerɛfo a na nnipa bu no no, sɔre gyina hyɛe sɛ wɔmfa asomafo no mfi adi.[ /!Agyinatufo no tee saa asɛm yi no, wɔn bo fuwii na wɔkae se wobekum asomafo no.gG Yɛne Honhom Kronkron a ɛyɛ akyɛde a Awurade de ma wɔn a wotie no no di eyi ho adanse.”'GOnyankopɔn hyɛɛ no anuonyam de no tenaa ne nsa nifa so sɛ ɔhene ne Agyenkwa a ɛnam so bɛma Israelfo asakra wɔn adwene na wɔde wɔn bɔne akyɛ wɔn.c?efisɛ, mobɔɔ Yesu asɛnnua mu kum no no, yɛn agyanom Nyankopɔn nyanee no fii owu mu.iKPetro ne asomafo a wɔka ne ho no buaa wɔn se, “Ɛsɛ sɛ yetie Onyankopɔn na ɛnyɛ nnipa,9k“Yɛhyɛɛ mo se monnkyerɛkyerɛ wɔ Yesu din mu nanso moantie. Mode mo nkyerɛkyerɛ yi afa Yerusalem baabiara na mopɛ sɛ mokyerɛ sɛ, yɛn na yekum saa ɔbarima no!”a;Wɔde asomafo no begyinaa agyinatufo no anim maa ɔsɔfo panyin no ka kyerɛɛ wɔn se,oWAwɛmfo no so panyin no tee asɛm yi no, ɔne ne nkurɔfo no kɔkyeree asomafo no de wɔn bae. Awɛmfo no so panyin no ne awɛmfo no amfa asomafo no amma ɔhyɛ so, efisɛ, na wonim sɛ, sɛ wɔyɛ saa a, nnipa no besiw wɔn abo.7Ankyɛ koraa na ɔbarima bi baa hɔ bɛka kyerɛɛ wɔn se, “Nnipa a mode wɔn guu afiase no gyinagyina asɔredan no mu rekyerɛkyerɛ nnipa no.”$ABere a ɔpanyin a ɔhwɛ asɔredan mu awɛmfo no so ne asɔfo mpanyin no tee saa asɛm yi no wɔn adwene mu yɛɛ wɔn nnaa, efisɛ, na wonhu asɛm a asi.-S“Bere a yeduu afiase hɔ no, yehui sɛ wɔatoto afiase apon no nyinaa mu petee a awɛmfo no gyinagyina ano. Nanso yebuebuee apon no no, yɛanhu obiara wɔ mu.”p~YNanso bere a nnipa no duu afiase hɔ no, wɔanhu asomafo no; enti wɔsan ba bɛbɔɔ wɔn amanneɛ se,.}UAsomafo no dii asɛm a ɔbɔfo no ka kyerɛɛ wɔn no so; enti, anɔpahema no wɔkɔɔ asɔredan mu hɔ fitii ase kyerɛkyerɛe. Ɔsɔfo panyin no ne n’ahokafo no frɛɛ Yudafo mpanyin ma wɔyɛɛ nhyiam kɛse bi; afei wɔsoma ma wɔkɔɔ afiase hɔ sɛ wɔnkɔfa asomafo no mmra wɔn anim.T|!“Monkɔ asɔredan mu nkɔka nkwa foforo yi ho asɛm nkyerɛ nnipa no.”g{GDa no ara anadwo Awurade bɔfo bebuee afiase apon no dii asomafo no anim ka kyerɛɛ wɔn se,=zuƐno nti, wɔkyeree asomafo no de wɔn koguu afiase.yyƆsɔfo panyin ne n’ahokafo ne Sadukifo no ani beree asomafo no so yiye enti wɔyɛɛ adwene sɛ wɔbɛtwe wɔn aso.x!Nkurɔfo a wofifi nkurow a atwa Yerusalem ho ahyia no de wɔn ayarefo ne wɔn a ahohommɔne wɔ wɔn mu no bae na wɔsaa wɔn nyinaa yare.4waEsiane anwonwade a na asomafo no reyɛ no nti, wɔsoaa ayarefo baa mmɔnten so de wɔn totoo mpa ne kɛtɛ so sɛnea ɛbɛyɛ a Petro sunsuma bɛtɔ wɔn mu bi so kɛkɛ.BvNnipa dodow a wogyee Awurade dii no bɛkaa gyidifo no ho. u  Ɛwom sɛ na nnipa a wɔnka wɔn ho no di wɔn ho adanse pa de, nanso wɔn mu biara antumi amfa wɔn ho ankɔbɔ asomafo no ho.t1 Na asomafo no taa hyia wɔ asɔredan no fa baabi a wɔfrɛ no “Salomo Abrannaa” so hɔ. Sɛ wohyia wɔ hɔ saa a, wɔyɛ anwonwade ahorow pii.Gs Asafo no mu nnipa foforo a wɔtee saa asɛm yi no suroe yiye.{ro Amonom hɔ ara otwa hwee Petro anim wui. Mmerante no behuu sɛ wawu no, wɔsoaa no, kosiee no wɔ ne kunu nkyɛn.Lq Petro bisaa no se, “Adɛn nti na wo ne wo kunu penee so sɛ mobɛsɔ Onyankopɔn Honhom ahwɛ? Nnipa a wokosiee wo kunu no gyina ɔpon yi akyi, na saa ara na wo nso, wɔbɛsoa wo akosie wo.”p3Petro ka kyerɛɛ no se, “Sika a wo ne wo kunu tɔn mo agyapade no munyae no nyinaa ni a, ka kyerɛ me.” Obuaa no se, “Yiw, ne nyinaa nen.”Yo+Ɛbɛyɛ nnɔhwerew abiɛsa akyi no, ne yere a na onnim asɛm a asi no baa hɔ.Hn Wɔn mu mmerante no bae bɛkyekyeree amu no fii adi kosiee no.hmIAnania tee saa asɛm yi ara pɛ, otwa hwee fam wui; na ehu kaa obiara a ɔtee saa asɛm yi no. lAnsa na worebɛtɔn agyapade no na ɛyɛ w’ankasa de; wotɔn wiei no nso, sika a wunyae no, na ɛyɛ wo de; na adɛn nti na woyɛɛ w’adwene sɛ wobɛyɛ nea woayɛ yi? Ɛnyɛ nnipa na woadi atoro akyerɛ wɔn na mmom woadi atoro akyerɛ Onyankopɔn.”+kOPetro bisaa no se, “Anania, adɛn nti na woama ɔbonsam ho kwan ama wabɛhyɛ wo mu na woadi atoro akyerɛ Honhom Kronkron no na wode sika a wunyae no bi asie?fjEƆne ne yere yi yɛɛ adwene de sika a wonyae no bi siei na wɔde nkae no brɛɛ asomafo no.Ti #Ɔbarima bi a wɔfrɛ no Anania ne ne yere Safira kɔtɔn wɔn agyapade bi.=hu%tɔn n’asase de sika a onyae no brɛɛ asomafo no.vge$Yosef a na ɔyɛ Lewini a ofi Kipro, a na asomafo no frɛ no Barnaba, a asekyerɛ ne “Nkuranhyɛ Ba” no,Af}#brɛɛ asomafo no ma wɔkyekyɛe sɛnea ɛho hia obiara.e"Biribiara ho anhia obiara a ɔfra kuw no mu, efisɛ, wɔn a na wɔwɔ nsase ne afi no tontɔnee de sika a wonya fii mu nowdg!Asomafo no nam tumi a emu yɛ den so dii Awurade Yesu wusɔre no ho adanse na Onyankopɔn hyiraa wɔn nyinaa.'cG Gyidifo no nyinaa tenaa ase sɛ nnipa koro. Wɔn mu bi anka se n’ankasa ahode bi yɛ ne nkutoo de; biribiara a wɔwɔ no, wɔn nyinaa kyekyɛɛ mu pɛ fae.b+Wɔbɔɔ mpae wiei no, faako a wohyiae hɔ wosowee. Honhom Kronkron bɛhyɛɛ wɔn nyinaa mama na wofii ase de akokoduru kaa Onyankopɔn asɛm.taaMa wo nsa so fa sa nyarewa, na fa wo somfo Kronkron Yesu Kristo din so yɛ nsɛnkyerɛnne ne anwonwade.”`{Afei, Awurade, hwɛ ahunahuna a wɔrehunahuna yɛn yi na ma yɛn a yɛyɛ w’asomfo yi mfa akokoduru nka w’asɛm yi.^_5Wohyia yɛɛ biribiara a wonam wo tumi ne wo pɛ so ahyɛ ato hɔ sɛ ɛbɛba mu no.#^?“Ampa ara Herode ne Pontio Pilato ne Amanamanmufo ne Israel fo hyiae wɔ kurow kɛse yi mu sɔre tiaa Yesu a ɔyɛ Ɔsomfo Kronkron a wɔatew ne ho no.\]1Asase so ahemfo sɔre gyina na atumfo bom tu agyina tia Awurade ne Agyenkwa no.’!\;wonam Honhom Kronkron so nam yɛn nena Dawid a ɔyɛ w’akoa no so ma ɔkae se, ‘Adɛn nti na Amanamanmufo bo fuw, adɛn nti na nnipa bɔ apoo hunu?[#Bere a wɔtee saa asɛm no, wɔn nyinaa bɔɔ mu bɔɔ mpae se, “Owura, Ɔbɔadeɛ a wobɔɔ ɔsoro, asase ne po ne biribiara a ɛwɔ mu,ZWogyaa Petro ne Yohane pɛ, wɔkɔɔ gyidifo a aka no nkyɛn kɔkaa nea asɔfo mpanyin ne mpanyimfo no ka kyerɛɛ wɔn no kyerɛɛ wɔn.SYNa ɔbarima a wɔnam anwonwa kwan so saa no yare no adi boro mfe aduanan.5XcAgyinatufo no bɔɔ wɔn kɔkɔ bio gyaa wɔn, efisɛ, wɔannya biribiara annyina so antwe wɔn aso; afei nso na nnipa no nyinaa rekamfo Onyankopɔn wɔ asɛm a asi no ho.FWNea yɛahu ne nea yeate de, yɛren tumi nnyaa ho asɛnka.”V}Petro ne Yohane buaa wɔn se, “Sɛ yebetie Onyankopɔn anaa yebetie mo no, emu nea ɛwɔ he na eye? Mo ara mummua mfa. UWɔfrɛɛ asomafo baanu yi bae, hyɛɛ wɔn sɛ wonni ho kwan biara sɛ wɔbɔ Yesu Kristo din anaa wɔkyerɛkyerɛ wɔ ne din mu.=TsSɛnea ɛbɛyɛ a saa nnipa yi remma saa asɛm yi ntrɛw nkɔ afoforo nkyɛn no, momma yɛmfrɛ wɔn, mmɔ wɔn kɔkɔ, sɛnea ɛbɛyɛ a wɔremmɔ Yesu din nkyerɛ obiara bio.”*SMWobisabisaa wɔn ho wɔn ho se, “Dɛn na yɛnyɛ saa nnipa yi? Obiara a ɔwɔ Yerusalem ha ate sɛ saa nnipa yi ayɛ anwonwade a yɛrentumi ntwa ho nkontompo.?RyWɔma wofii asɛnnii hɔ ma wɔdwennwenee asɛm no ho.QwNnipa no antumi anka asɛm biara bio, efisɛ, wɔhui sɛ ɔbarima a na ne ho atɔ no no ne Petro ne Yohane gyina hɔ./PW Ɛyɛɛ agyinatufo no ahodwiriw sɛ Petro ne Yohane a wonsuaa nhoma da na wɔyɛ nnipa teta no tumi kasa akokoduru so saa. Wohui sɛ saa asomafo yi ne Yesu nantewee.iOK Ɔno nkutoo mu na nkwagye wɔ; efisɛ, edin biara nni wiase ha a nnipa nam so benya nkwagye.”gNG Yesu ne onipa a Kyerɛwsɛm ka fa ne ho se, ‘Ɔbo a mo adansifo poe no abɛyɛ tweatibo’.QM ɛnne ɛsɛ sɛ mo ne Israelfo nyinaa hu sɛ, saa onipa a ogyina ha yi, ɛnam Yesu Kristo a ofi Nasaret a mobɔɔ no asɛnnua mu na Onyankopɔn nyanee no fii awufo mu no tumi mu na ne ho ayɛ no den.aL; sɛ nnɛ mugyina ha bisa yɛn ade pa a yɛyɛ maa obubuafo no maa ne hɔ tɔɔ no no a,YK+Petro a Honhom Kronkron ahyɛ no ma no buae se, “Ɔman mpanyimfo ne atitiriw,uJcWɔma wɔde asomafo baanu yii baa wɔn anim bisaa wɔn se, “Tumi bɛn anaa hena din na mode yɛɛ eyi?”wIgWɔhyiaa ɔsɔfo panyin Hana ne Kaiafa ne Yohane ne Aleksandro ne afoforo a wofi ɔsɔfo panyin no abusua mu.aH;Ade kyee no, Yudafo mpanyin, mpanyimfo ne mmara no akyerɛkyerɛfo hyiae wɔ Yerusalem.]G3Nanso nnipa a wɔtee asɛm no mu dodow no ara bɛyɛ sɛ mpemnum gyee asɛm no dii.eFCWɔkyeree asomafo no, nanso esiane sɛ na ade asa nti, wɔde wɔn guu afiase kosii adekyee.EWɔn bo fuw yiye, efisɛ, na saa asomafo yi rekyerɛkyerɛ nnipa no sɛ Yesu asɔre afi owu mu a ɛkyerɛ sɛ awufo tumi nyan ba nkwa mu.D 9Bere a Petro ne Yohane gu so rekasa akyerɛ nkurɔfo no, asɔfo ne ɔpanyin a ɔhwɛ awɛmfo a wɔhwɛ asɔredan no so no ne Sadukifo baa wɔn nkyɛn.CEnti Onyankopɔn dii kan yii ne somfo somaa no baa mo nkyɛn sɛ ɔmmɛdom mo na mo nyinaa nnan mfi mo akwammɔne no so.”dBAOnyankopɔn bɔ a ɔnam adiyifo so hyɛɛ no yɛ mo de. Saa ara nso na mowɔ kyɛfa wɔ apam a Onyankopɔn ne mo agyanom pamoe no mu. Sɛnea ɔka kyerɛɛ Abraham se, ‘W’asefo so na menam mehyira wiasefo nyinaa.’ _~~&}}Z}||U| {{Hzzayy xx%wwxw"vHuu(tssArrrqppyponnbnmfm l~lkkBjjj iilihhnhgHff[eeLdccFbbOaaA``w__^^Y]]]V\\[ZYY?XWVV`VUTTSSPRQPPP6OOmNMMM,LLKMJJIIHHoGGSFzEE8EDD0CBBSA@@.?V>>{>B=<M 'Ɛsɛ sɛ mote ase sɛ, obiara a ogye no di no, wɔabu no bem a anka Mose mmara ntumi mmu no no.m=S &”Anuanom, ɛsɛ sɛ mo nyinaa te ase sɛ, ɛnam Yesu so na wɔka bɔne fafiri ho asɛm kyerɛ mo.B< %Nanso nea Onyankopɔn nyanee no fii awufo mu no amporɔw.m;S $Dawid bere so, ɔsom Onyankopɔn kosii sɛ owui ma wosiee no ne nenanom nkyɛn pɛɛ na ɔporɔwee.J:  #Wɔaka no baabi nso se, ‘Woremma wo ba kronkron no mporɔw.’39_ "“Asɛm a Onyankopɔn ka faa sɔre a ɔmaa no sɔre fii awufo mu na ɔrensan nkɔ porɔw mu no ne sɛ, ‘Mede nhyira kronkron a mehyɛɛ Dawid ho bɔ no behyira wo.’r8] !Eyi ne nea wɔakyerɛw wɔ Nnwom a ɛto so abien mu no se, ‘Woyɛ me ba; ɛnnɛ, mabɛyɛ w’agya.’27] “Afei yɛwɔ ha sɛ yɛrebɛka Asɛmpa no akyerɛ mo se, Onyankopɔn nam sɔre a ɔmaa Yesu Kristo sɔre fii awufo mu no so ama bɔ a ɔhyɛɛ yɛn nenanom no aba mu.(6I Ne wusɔre akyi no, na ɔtaa yi ne ho adi kyerɛ wɔn a na wɔne no tu kwan fi Galilea kɔ Yerusalem no. Wɔn ne nnipa a wodi ne ho adanse kyerɛ Israelfo no.65g “Nanso Onyankopɔn ma ɔsɔre fii awufo mu.i4K Wɔyɛɛ biribiara a Kyerɛwsɛm no ka fa ne ho wiei no, woyii no fii asɛnnua no so kosiee no.l3Q Ɛwom sɛ wɔannya afobusɛm bi annyina so ammu no kumfɔ de, nanso wɔsrɛɛ Pilato sɛ onkum no.T2! Esiane sɛ na nnipa a na wɔte Yerusalem ne wɔn mpanyimfo nnim sɛ ɔno ne Agyenkwa no, na wɔnte adiyifo no nsɛm a wɔkenkan no Homeda no ase no nti, wobuu Yesu kumfɔ maa adiyifo no nsɛm no baa mu.1+ “Me nuanom Abraham asefo ne Amanamanmufo a mosom Onyankopɔn a mowɔ ha, yɛn nti na Onyankopɔn soma ma wɔde saa nkwagyesɛm yi abrɛ yɛn.c0? Ansa na Yohane rebewie n’asɛnka no, obisaa nnipa no se, ‘Mususuw sɛ meyɛ hena? Ɛnyɛ me ne onipa a moretwɛn no no. Ɛrenkyɛ biara, nea moretwɛn no no bɛba, na mensɛ sɛ mɛworɔw ne mpaboa mafi ne nan.’/3 Ansa na Yesu rebefi n’adwuma ase no, Yohane kaa adwensakra ho asɛm kyerɛɛ Israelfo se, wɔnsakra mfi wɔn bɔne ho na wɔmma wɔmmɔ wɔn asu.k.O Sɛnea Onyankopɔn hyɛɛ ho bɔ no, Yesu a ɔyɛ Dawid aseni no na ɔyɛɛ no Israelfo Agyenkwa.M- Onyankopɔn tuu Saulo ade so na ɔde Dawid sii n’anan mu. Asɛm a Onyankopɔn ka faa Dawid ho ne sɛ, ‘Mahu sɛ Yisai ba Dawid ne onipa a mepɛ no; ɔyɛ onipa a ɔbɛyɛ nea mepɛ nyinaa.’,- Bere a wɔpɛe sɛ wonya ɔhene ma odi wɔn so no, Onyankopɔn de Kis ba Saulo a ofi Benyamin abusua mu no maa wɔn ma odii wɔn so mfe aduanan.u+c ma wɔtenaa so mfe ahanan ne aduonum. Eyi akyi no, ɔmaa atemmufo dii wɔn so kosii sɛ odiyifo Samuel bae.U*# Ɔsɛee amanaman ason wɔ Kanaan asase so na ɔde asase no maa ne nkurɔfo,5)e na ɔhwɛɛ wɔn so wɔ sare so mfe aduanan.#(? “Israel Nyankopɔn yii yɛn nenanom ma wɔyɛɛ ɔman kɛse bere a na wɔte Misraim asase so no. Onyankopɔn nam ne tumi kɛse so yii wɔn fii Misraim,'' Afei, Paulo sɔre gyinae, nyam ne nsa fitii ase kasae se, “Me nuanom Israelfo ne Amanamanmufo a mowɔ ha a mosom Onyankopɔn no, muntie me!U&# Wɔkenkan Mose Mmara no ne Adiyifo no nsɛm wiei no, hyiadan no mu mpanyimfo no soma kɔka kyerɛɛ wɔn se, “Anuanom, sɛ mowɔ asɛm bi a mobɛka de ahyɛ nnipa no nkuran a mowɔ ho kwan sɛ moka.”i%K Wofi Perge no, wɔkɔɔ Antiokia a ɛwɔ Pisidia. Eduu Homeda no, wɔkɔɔ hyiadan mu kɔsomee.,$Q Paulo ne n’ahokafo no tenaa hyɛn mu fii Pafo kɔɔ Perge a ɛwɔ Pamfilia no; ɛhɔ na Yohane a ne din baako nso ne Marko no gyaw wɔn hɔ san kɔɔ Yerusalem.t#a Amrado no huu asɛm a asi no, ogyee Awurade asɛm no dii. Awurade ho asɛm a ɔtee no maa ne ho dwiriw no.4"a Awurade bɛtwe w’aso ama w’ani afura a worenhu ade fi saa bere yi de kosi bere bi.” Ɛhɔ ara Elima ani furae a na ɔde ne nsa rekeka sɛ obenya obi aso no mu anaa.'!G “Ɔbonsam ba a ɔte sɛ wo! Wompɛ ade pa biara yiye. Nnaadaa ahorow ahyɛ wo ma. Bere biara, wopɛ sɛ wodan Awurade nokwasɛm ani ma ɛyɛ nkontomposɛm!q [ Afei Honhom Kronkron bɛhyɛɛ Saulo a ne din de Paulo no ma ma ɔhwɛɛ nkonyaayifo Elima dinn kae se,  Nanso nkonyaayifo Bar-Yesu a, Hela kasa mu wɔfrɛ no Elima no ampene so, efisɛ, na ɔmpɛ sɛ amrado yi betie Onyankopɔn asɛm.I  Na n’adamfo ne amrado a ɔwɔ supɔw no so a ne din de Sergio Paulo no. Saa amrado a na onim nyansa yiye no soma ma wɔkɔfrɛɛ Barnaba ne Saulo, efisɛ, na ɔrepɛ Onyankopɔn asɛm atie.  Wotwaam wɔ supɔw no so koduu Pafo, na ɛhɔ na wohyiaa Yudani nkonyaayifo bi a ɔfrɛ ne ho sɛ odiyifo a na ne din de Bar-Yesu.w Woduu Salami no, wɔkaa Onyankopɔn asɛm wɔ Yudafo hyiadan mu. Saa bere no, na Yohane Marko ka wɔn ho sɛ ɔsomfo.pY Honhom Kronkron somaa wɔn no, wɔkɔɔ Seleukia. Wofi hɔ no, wɔtoaa wɔn akwantu no so koduu Kipro.H  Wodii mmuada, bɔɔ mpae, de wɔn nsa guu wɔn so, somaa wɔn./W Bere a wɔresom Awurade na wɔredi mmuada no, Honhom Kronkron no ka kyerɛɛ wɔn se, “Munyi Barnaba ne Saulo na wonkodi dwuma a ɛno nti mafrɛ wɔn no mma me.”L  Adiyifo ne akyerɛkyerɛfo a na wɔwɔ Antiokia asafo no mu no bi ne: Barnaba ne Simon, a na wɔfrɛ no “Onipa Tuntum,” ne Kireneni Lukio ne Manaen a wɔtetew no ne ɔhene Herode no ne Saulo.}s Barnaba ne Saulo wiee wɔn dwumadi no, wɔsan wɔn akyi fii Yerusalem a na Yohane a wɔfrɛ no Marko no ka wɔn ho.F Onyankopɔn asɛm kɔɔ so trɛwee maa nnipa bebree gye dii.wg Ɛhɔ ara Onyankopɔn bɔfo bɛbɔɔ no ma ɔyaree. Ɔdɔɔ mmoa ma owui, efisɛ, wamfa obu amma Onyankopɔn.K Herode kasa wiei no, nnipa no kae se, “Ɔkasa sɛ onyame bi.”} Wotuu da bi sii hɔ maa Herode penee so. Ɛda no dui no, ɔhyɛɛ n’ahentade tenaa n’ahengua so, kasa kyerɛɛ wɔn.7 Bere a Herode wɔ Kaesarea no, abɔfo bi a wɔasoma wɔn fi Tiro ne Sidon behuu no. Na Herode bo afuw Tirofo ne Sidonfo. Nanso abɔfo yi guan toaa Blasto a na ɔyɛ dabehene no sɛnea ɛbɛyɛ a asomdwoe bɛba, efisɛ, na saa nkurow yi nya wɔn nnuan nyinaa fi Herode asase so.%C Herode hyɛe sɛ wɔnhwehwɛ no nanso wɔanhu no. Wodii awɛmfo no asɛm, buu wɔn kumfɔ. Eyi akyi no, Herode fii Yudea kɔɔ Kaesarea kɔtenaa hɔ kakra.Q Ade kyee no, awɛmfo no ho yeraw wɔn yiye sɛ wonhu faako a Petro afa.ta Ɔde ne nsa nyamaa wɔn se wɔnyɛ komm. Ɔkaa ɔkwan a Awurade nam so yii no fii afiase no kyerɛɛ wɔn. Afei ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Monka asɛm a asi yi nkyerɛ Yakobo ne anuanom a wɔaka no.” Afei ofii hɔ kɔɔ baabi foforo.[/ Petro kɔɔ so bɔɔ ɔpon no akyi. Wobuei a wohuu Petro no, wɔn ho dwiriw wɔn.  Wɔka kyerɛɛ no se, “Gyama worebɔ dam.” Nanso ɔkɔɔ so kae se ɛyɛ nokware. Wɔn nso ka kyerɛɛ no se, “Gyama ne saman.” w Bere a ɔtee nne no, anigye nti, wammue pon no. Ɔsan n’akyi kɔbɔɔ amanneɛ se, “Petro gyina ɔpon no akyi.”L  Petro bɔɔ abɔntenpon no, na abeawa bi a wɔfrɛ no Roda betiei. - Petro huu nea asi no, ɔkɔɔ Yohane a na wɔfrɛ no Marko no na a ne din de Maria no fi. Saa bere no, na nnipa bebree ahyia wɔ hɔ rebɔ mpae.B } Petro ani baa ne ho so ma ɔkae se, “Afei mahu sɛ nea esii no nyinaa yɛ nokware! Awurade somaa ne bɔfo na obegyee me fii Herode nsam ne nea Yudafo hwehwɛe sɛ wɔyɛ me no mu.”lQ Wotwaa awɛmfo a wodi kan no ne wɔn a wɔto so abien no ho beduu dadepon a ɛda kurow no ano no ho. Woduu hɔ no ɔpon no ankasa buei ma wɔfaa mu kɔe. Wɔfaa borɔn bi so kɔɔ anim kakra, na afei ɔbɔfo no gyaw Petro hɔ. Petro dii n’akyi fii adi. Wɔrekɔ no, na ɛyɛ no sɛ adaeso anaa anisoadehu, efisɛ, na onnye nni sɛ ɛyɛ asɛm pa ara.$A Afei ɔbɔfo no ka kyerɛɛ Petro se, “Hyɛ w’atade ne wo mpaboa. Petro wiei no, ɔbɔfo no san ka kyerɛɛ no se, “Fura wo ntama na di m’akyi.”R Amonom hɔ ara, Onyankopɔn bɔfo begyinaa afiase hɔ maa ɛhɔ hyerɛnee. Ɔbɔfo no wosow Petro, nyanee no, ka kyerɛɛ no se, “Sɔre ntɛm!” Ɛhɔ ara, nkɔnsɔnkɔnsɔn no tetew fii Petro nsa.lQ Anadwo a ade rebɛkye ama Herode adi Petro asɛm wɔ ɔman no anim no, na Petro da asraafo baanu ntam a wɔde nkɔnsɔnkɔnsɔn abien agugu no asesa asraafo baanu a wɔwɛn no no. Na asraafo baanu nso rewɛn afiase pon no ano.nU Bere a na Petro da afiase no nyinaa, na asafo no bɔ mpae dennen srɛ Onyankopɔn sɛ ɔnhwɛ no so.5c Wɔkyeree Petro no, wɔde no too afiase a na asraafo baanan na wɔwɛn no bere biara. Herode yɛɛ n’adwene sɛ, Twam Afahyɛ no akyi, obedi n’asɛm wɔ ɔman no anim.|q Ohui sɛ Yudafo no ani gye nea ɔyɛe no ho no, ɔma wɔkɔkyeree Petro nso. Asɛm yi sii Apiti Nna Afahyɛ no mu./Y Ɔde nkrante kum Yohane ne nua Yakobo.c A Saa bere yi mu ara na ɔhene Herode kyekyeree asafomma no bi fitii ase yɛɛ wɔn ayayade.h~I Akyɛde a wɔn nsa kae no, wɔde somaa Barnaba ne Saulo ma wɔde kɔmaa asafo no mu mpanyimfo.s}_ Asuafo no yɛɛ adwene sɛ biribiara a obi wɔ no wɔde bɛba na wɔde akɔboa anuanom a wɔwɔ Yudea no.;|o Wɔn mu baako a wɔfrɛ no Agabo a Honhom Kronkron ahyɛ no ma no sɔre gyina hyɛɛ nkɔm se, ɔkɔm kɛse bɛba asase nyinaa so. Saa ɔkɔm yi sii bere a na Klaudia di ade no.J{  Saa bere koro yi ara mu, adiyifo bi fi Yerusalem kɔɔ Antiokia.z) Ohuu no no, ɔde no baa Antiokia. Wɔn baanu tenaa hɔ afe kyerɛkyerɛɛ nnipa bebree. Antiokia ha na wɔtoo asuafo no din se “Kristofo.”0y[ Barnaba kɔɔ Tarso kɔhwehwɛɛ Saulo.x Esiane sɛ na Barnaba yɛ onipa pa a Honhom Kronkron ahyɛ no ma na ɔwɔ gyidi nti, ɛmaa nnipa bebree nam ne so de wɔn ho maa Awurade.)wK Oduu hɔ a ohui sɛnea Onyankopɔn ahyira wɔn no, n’ani gyei ma ɔhyɛɛ wɔn nkuran se, womfi wɔn koma nyinaa mu nnye Awurade nni na wonni no nokware nso.^v5 Saa asɛm yi trɛw koduu Yerusalem asafo no mu nti, wɔsomaa Barnaba kɔɔ Antiokia.luQ Esiane sɛ na Awurade ka wɔn ho no nti, nnipa pii gyee asɛm no dii ma wɔdan baa Awurade nkyɛn.t Gyidifo bi a wofi Kipro ne Kirene kɔɔ Antiokia kɔkaa Asɛmpa a ɛfa Awurade Yesu Kristo ho no kyerɛɛ Amanamanmufo no.'sG Wokum Stefano no, wɔtaa gyidifo no ma wɔbɔ hwetee. Wɔn mu bi kyinkyini koduu Foinike, ne Kipro, ne Antiokia a na wɔreka Asɛmpa no kyerɛ Yudafo nkutoo.6re Wɔtee saa asɛm yi no, wogyaee wɔn nsɛmmisa no yii Awurade ayɛ se, “Afei de Onyankopɔn ama ho kwan ama Amanamanmufo anya adwensakra a ɛde wɔn bɛkɔ nkwagye mu.”q3 Sɛ Onyankopɔn ama wɔn akyɛde a bere a yegyee Awurade Yesu Kristo dii no ɔmaa yɛn bi no a, ɛnne me sɛɛ ne hena a mesiw Onyankopɔn kwan.” p Ɛhɔ ara mekaee asɛm a Awurade kae se, ‘Yohane de nsu na ɛbɔɔ asu na mo de, wɔde Honhom Kronkron na ɛbɛbɔ mo asu’ no.|oq “Bere a mifitii ase kasae no, Honhom Kronkron baa wɔn so sɛnea yɛn nso mfitiase no, ɛbaa yɛn so no ara pɛ.Qn Ɔno na ɔbɛka nsɛm a ebegye wo ne wo fifo nyinaa nkwa akyerɛ mo.’m# Ɔkaa sɛnea ohuu ɔsoro bɔfo wɔ ne fi maa ɔbɔfo no ka kyerɛɛ no se, ‘Soma kɔ Yopa kɔfrɛ ɔbarima bi a ne din de Simon Petro no.9lk Honhom Kronkron ka kyerɛɛ me se, menntwentwɛn me nan ase na me ne wɔn nkɔ. Saa gyidifo baasa yi a wofi Yopa no kaa me ho kɔɔ Kaesarea maa yɛn nyinaa kɔɔ Kornelio fi.fkE Saa bere no ara mu, nnipa baasa a wɔasoma wɔn fi Kaesarea no beduu ofi a na mete mu no mu.@j{ “Saa anisoadehu yi bae mprɛnsa, na ɛsan kɔɔ soro.fiE “Nne no ka kyerɛɛ me bio se, ‘Biribiara a Onyankopɔn atew ho no, nka se ɛho ntew.’Oh “Mibuae se, ‘Dabida, Awurade! Minnii biribiara a ɛho ntew da.’Gg Afei nne bi ka kyerɛɛ me se, ‘Petro! Sɔre! Kum na di!’Pf Mehwɛɛ mu no, mihuu ntɔteboa ahorow, mmoa a wɔwea ne wuram nnomaa.&eE “Na merebɔ mpae wɔ Yopa na minyaa anisoadehu. Mihuu biribi a ɛte sɛ ntama kɛse a wɔakyekyere n’afanan sɛ efi soro resian ba fam reba abesi me ho.=du Petro bɔɔ wɔn biribiara a esii no ho amanneɛ se,Lc “Woakɔ wɔn a wɔnyɛ twetiatwafo no nkyɛn ne wɔn akodidi.”Rb Petro kɔɔ Yerusalem no, Yudafo gyidifo no ne no nyaa akasakasa kae se,la S Asomafo ne gyidifo a wɔwɔ Yudea nyinaa tee sɛ Amanamanmufo no nso agye Onyankopɔn asɛm no adi.u`c 0Petro hyɛɛ sɛ wɔmmɔ wɔn asu Yesu Kristo din mu. Afei wɔsrɛɛ no sɛ onni nna kakra wɔ wɔn nkyɛn._ /Petro kae se, “Saa nnipa yi anya Honhom Kronkron sɛnea yɛn nso yenyaa bi no. Obi betumi asiw wɔn asubɔ ho kwan anaa?”Z^- .Efisɛ, wɔtee sɛ wɔreka kasa foforo reyi Onyankopɔn ayɛ wɔ ne kɛseyɛ ho.]3 -Yudafo gyidifo a wɔne Petro fi Yopa bae no ho dwiriw wɔn sɛ Onyankopɔn ahwie n’akyɛde a ɛyɛ Honhom Kronkron no agu Amanamanmufo no nso so.X\) ,Petro gu so rekasa no, Honhom Kronkron baa wɔn a wɔretie asɛm no nyinaa so.k[O +Adiyifo nyinaa kaa ne ho asɛm se, wɔnam ne din so de obiara a ogye no di no bɔne befiri no.”.ZU *Na ɔhyɛɛ yɛn sɛ, yɛnka Asɛmpa no nkyerɛ nnipa nyinaa, na yenni ne ho adanse sɛ, ɔno ne nea Onyankopɔn ayi no asi hɔ sɛ ommu ateasefo ne awufo atɛn no.Y+ )Wanyi ne ho adi ankyerɛ nnipa nyinaa sɛ yɛn a yɛyɛ adansefo a Onyankopɔn ayi yɛn dedaw no. Ɔsɔre fii awufo mu no, yɛne no didi nomee.WX' (Nanso ne nnansa so no, Onyankopɔn ma ɔsɔre fii awufo mu ma oyii ne ho adi.hWI 'Yɛyɛ dwuma a odii wɔ Yudaman mu ne Yerusalem no ho adansefo. Wɔbɔɔ no asɛnnuam, kum no.BV} &Munim sɛnea Onyankopɔn de Honhom Kronkron ne tumi maa Yesu Nasaretni no. Esiane sɛ Onyankopɔn ka ne ho no nti, ɔkɔɔ mmeaemmeae, yɛɛ papa, saa wɔn a ɔbonsam afa wɔn no yare.cU? %Munim nsɛm a esisii wɔ Yudea, a efii ase wɔ Galilea, Yohane asubɔ ho asɛnka no akyi.T $Munim asɛmpa a ɛfa asomdwoe ho a ɛnam yɛn Awurade Yesu Kristo a ɔyɛ nnipa nyinaa Awurade no so de brɛɛ Israelfo no.DS #na mmom, ɔman biara mu, nea ɔyɛ ade trenee no, ogye no.^R5 "Petro fii ase kasae se, “Afei mahu sɛ ɛyɛ nokware sɛ Onyankopɔn nyɛ nyiyimu,9Qk !Mesoma ma wɔbɛfrɛɛ wo, na wo nso woayɛ ade sɛ woaba. Mprempren, yɛn nyinaa ahyia wɔ Onyankopɔn din mu rebetie asɛm biara a Awurade ahyɛ wo sɛ ka kyerɛ yɛn no.”6Pe Soma nnipa na wɔnkɔ Yopa nkɔfa ɔbarima bi a wɔfrɛ no Simon Petro mmra. Ɔte ɔbarima bi a wɔfrɛ no Simon a ɔhyɛ mmoa nhoma aduru a ne fi bɛn mpoano no nkyɛn’.mOS Ɔkae se, ‘Kornelio, wo mpaebɔ ne w’adɔe a woyɛ ahiafo no adu Onyankopɔn anim sɛ nkae ade.N3 Kornelio kae se, “Nnɛ ne nnanan awia nnɔn abiɛsa a merebɔ mpae wɔ me fi no, mihui sɛ ɔbarima bi a ɔhyɛ atade a ɛhyerɛn gyina m’anim.|Mq Eyi nti na mosoma bɛfrɛɛ me no mantwentwɛn me nan ase no. Afei kyerɛ me nea enti a wosoma bɛfrɛɛ me no.”VL% Petro ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo ara munim pefee sɛ Yudafo mmara mma Yudani kwan sɛ ɔkɔsra Amanamamuni anaasɛ ɔde ne ho bɔ no. Nanso Onyankopɔn akyerɛ me sɛ, ɛnsɛ sɛ meka se onipa bi ho ntew.SK Petro ne Kornelio gu so rekasa no, wowuraa ofi no mu kɔtoo nnipa bebree.\J1 Nanso Petro ka kyerɛɛ no se, “Sɔre, efisɛ, me nso meyɛ onipa sɛ wo ara.”KI Petro reyɛ awura ofie hɔ no, Kornelio hyiaa no buu no nkotodwe.kHO Ade kyee a oduu Kaesarea no, na Kornelio afrɛfrɛ n’abusuafo ne ne nnamfonom ahyia retwɛn no.wGg Petro gyee nnipa no som wɔn hɔho. Ade kyee no, Petro ne nnipa no ne gyidifo bi a wofi Yopa bɔɔ anan kɔe.bF= Nnipa no buaa no se, “Yefi asraafo panyin Kornelio nkyɛn. Ɔyɛ ɔtreneeni ne Onyamesuroni a Yudafo nyinaa bu no. Onyankopɔn bɔfo ka kyerɛɛ no se ɔnsoma mfrɛ wo mmra ne fi na ontie asɛm bi mfi wo nkyɛn.”kEO Petro sian kɔɔ fam kɔka kyerɛɛ wɔn se, “Mene onipa a morehwehwɛ no no na mo amanneɛ?”^D5 Sian si fam. Ntwentwɛn wo nan ase na wo ne wɔn nkɔ, efisɛ, me na masoma wɔn.”C} Petro gu so redwennwene anisoadehu no ho no, Honhom Kronkron ka kyerɛɛ no se, “Simon, mmarima baasa bi rehwehwɛ wo.GB Wɔfrɛ bisae se, “Saa ofi yi mu na Simon Petro te anaa?”vAe Saa bere a na Petro redwennwene anisoadehu no ho no, nnipa a Kornelio somaa wɔn no kɔduu Petro abobow ano.G@ Saa anisoadehu yi bae mprɛnsa. Afei ntama no san kɔɔ soro.c?? Nne no ka kyerɛɛ no bio se, “Biribiara a Onyankopɔn atew ho no, nka se ɛho ntew.”P> Petro buae se, “Dabida, Awurade, minnii biribiara a ɛho ntew da.”I=  Afei nne bi ka kyerɛɛ no se, “Petro, sɔre na kum bi we!”U<# Na ntɔteboa ahorow ne mmoa a wɔwea ne wuram nnomaa ahyɛ saa ntama no ma.q;[ Ohui sɛ ɔsoro abue, na biribi a ɛte sɛ ntama kɛse a wɔakyekyere n’afanan fi soro resian ba fam.n:U Saa bere no, ɔkɔm dee no; na wogu so reyɛ aduan ama no no, ɔkɔɔ tebea bi a ɛte sɛ adaeso mu.9{ Ade kyee a wɔrekɔ no, ɛbɛyɛ owigyinae a wɔrebɛn kurow no no, Petro kɔɔ ɔdan a ɔte mu no atifi kɔbɔɔ mpae.@8{ kaa biribiara a wahu no kyerɛɛ wɔn, somaa wɔn Yopa.73 Ɔbɔfo no kasa kyerɛɛ no wiei a ɔkɔe no, Kornelio frɛɛ n’asomfo baanu, san frɛɛ n’asraafo no mu baako a ɔyɛ Nyamesuroni kaa wɔn ho,  `~~M}}q}||={{zyyxx7ww[vuu>twssys rvqq8pp/oo n:mll'kkjihhgffGeddOdc\c#b`>8==><;;;.::?9{988=77w76G55p44a33V2211M1 0\//.._.!-,,,x++[+*}))(('e'#&%%V$m$##K"""!!B 2\e"Ge \#?0X4 v ]  +v/ 4aPaulo ka kyerɛɛ no se, “Wo a wote sɛ ɔfasu a wɔasra ho fitaa, Onyankopɔn bɛbɔ wo. Wote ha de mmara rebu me atɛn, nanso wubu mmara no so hyɛ sɛ wɔmmɔ me!”k OAnania a na ɔyɛ ɔsɔfo panyin no hyɛɛ nnipa a na wogyina Paulo ho no sɛ wɔmmɔ n’ano so.  {Paulo hwɛɛ agyinatufo no dinn, kae se, “Anuanom, ahonim pa na mede mayɛ Onyankopɔn adwuma de abesi nnɛ da yi.” Esiane sɛ na ɔsafohene no pɛ sɛ ohu nea enti a Yudafo no asɔre atia Paulo no nti, ade kyee no, ɔhyɛ ma woyii Paulo fii nkɔnsɔnkɔnsɔn mu. Ɔmaa asɔfo mpanyin ne agyinatufo no nyinaa hyiae. Afei ɔde Paulo kɔe sɛ wɔnhwehwɛ n’asɛm no mu.4 aNtɛm ara, nnipa a na wɔrebebisa Paulo nsɛm no twee wɔn ho fii ne nkyɛn. Ɔsafohene no tee sɛ Paulo yɛ Romani no, ɔsuroe sɛ wɔama wɔagu Paulo nkɔnsɔnkɔnsɔn. Ɔsafohene no kae se, “Mituaa sika bebree na mede tɔɔ me Roma man bayɛ.” Paulo nso kae se, “Me de wɔwoo me sɛ Romani.”{Afei ɔsafohene no kɔɔ Paulo nkyɛn kobisaa no se, “Woyɛ Romani anaa?” Paulo buaa no se, “Yiw meyɛ Romani.”/Bere a ɔsraani panyin no tee saa asɛm yi no, ɔkɔɔ ɔsafohene no nkyɛn kobisaa no se, “Dɛn na wopɛ sɛ woyɛ yi? Onipa no yɛ Romani!”FBere a wɔkyekyeree no wiei a wɔrebɛbɔ no mmaa no, Paulo bisaa ɔsraani panyin a na ogyina hɔ no se, “Mowɔ ho kwan sɛ mobɔ Romani a wonnii n’asɛm, mmuu no fɔ no mmaa anaa?”.!;Roma safohene no hyɛe sɛ wɔmfa Paulo nkɔ aban mu, nkɔbɔ no mmaa sɛnea ɛbɛyɛ a ɔbɛka nea enti a nnipa no nyinaa mpɛ sɛ wotie n’asɛm no.W'Nnipa no kɔɔ so teɛteɛɛm, hugyaa wɔn ntama, saw mfutuma, tow petee wim.%Bere a Paulo kae se wɔasoma no Amanamanmufo nkyɛn pɛ, dɔm no fitii ase teɛteɛɛm dennen se, “Munkum no! Ɔmfata sɛ ɔtena wiase!”zm“Awurade ka kyerɛɛ me se, ‘Sɔre na kɔ, efisɛ, mɛsoma wo makɔ akyirikyiri, Amanamanmufo nkyɛn!’ “}Saa ara nso na bere a wokum wo danseni Stefano no, na mewɔ hɔ bi. Mepenee ne kum no so, hwɛɛ awudifo no ntama so.’pY“Mekae se, ‘Awurade, wɔn nyinaa nim pefee sɛ mekɔɔ hyiadan mu kɔkyekyeree asuafo, boroo wɔn.!;mihuu Awurade wɔ anisoadehu mu na ɔka kyerɛɛ me se, ‘Yɛ ntɛm fi Yerusalem ha, efisɛ, nnipa a wɔwɔ ha no rentie adanse a wudi fa me ho no.’I~ “Mesan mekɔɔ Yerusalem na merebɔ mpae wɔ asɔredan mu no,e}CAfei dɛn na woretwɛn bio? Sɔre na ma wɔmmɔ wo asu nhohoro wo bɔne wɔ Yesu din mu.’^|5Wubedi adanse afa biribiara a woahu na woate wɔ Awurade ho no akyerɛ nnipa nyinaa.4{a“Ɔka kyerɛɛ me se, ‘Yɛn nenanom Nyankopɔn ayi wo sɛnea ɛbɛyɛ a wobɛyɛ n’apɛde na woahu ɔtreneeni no, na wobɛte n’ankasa ne nne sɛ ɛkasa kyerɛ wo.Az} Ɔbaa me nkyɛn bɛkae se, ‘Onua Saulo, hu ade bio!’wyg “Na Onyamefɛrefo bi a wɔfrɛ no Anania a odi Mose mmara so a na Yudafo nyinaa di no ni no te Damasko hɔ.yxk Hann no hyerɛn ano den maa m’ani furae enti nnipa a na me ne wɔn rekɔ no susoo me nsa de me kɔɔ Damasko.$wA “Mibisae se, ‘Dɛn na menyɛ, Awurade?’ Awurade ka kyerɛɛ me se, ‘Sɔre na kɔ Damasko, na ɛhɔ na mɛkyerɛ wo biribiara a mepɛ sɛ woyɛ.’_v7 Nnipa a na wɔne me nam no huu hann no de, nanso wɔante nne a ɛkasa kyerɛɛ me no.su_Mibisae se, ‘Ɛyɛ wo hena, Awura?’ Ɛnne no buaa me se, ‘Ɛyɛ me Naseretni Yesu a wotaa me no.’ct?Mitwa hwee fam, na metee nne bi a ɛrebisa me se, ‘Saulo! Saulo! Adɛn nti na wotaa me?Ts!“Owigyinae a mereyɛ madu Damasko no, prɛko pɛ, hann bi twa faa me ho.NrƆsɔfo panyin ne agyinatufo no nyinaa di me adanse sɛ, asɛm a mereka yi yɛ nokware. Wɔn nkyɛn mpo na migyee tumi nhoma sɛ mede rekɔma anuanom Yudafo a wɔwɔ Damasko no. Saa nhoma no na anka megyina so makyekyere nnipa a wodi Awurade asɛm so no agu wɔn nkɔnsɔnkɔnsɔn, de wɔn aba Yerusalem na wɔatwe wɔn aso.qq[Metaa nnipa a wodi Awurade asɛm so no nyinaa kunkum wɔn. Mekyeree mmea ne mmarima de wɔn guu afiase.p7“Meyɛ Yudani a wɔwoo me wɔ Tarso a ɛwɔ Kilikia. Wɔtetew me wɔ Yerusalem wɔ Gamaliel nan ase. Misuaa sɛnea wodi Yudafo mmara ne wɔn amanne so pɛpɛɛpɛ. Mebɔɔ mmɔden sɛ biribiara a meyɛ no, mede bɛhyɛ Onyankopɔn anuonyam sɛnea mo nyinaa nso reyɛ nnɛ yi.Jo Wɔtee sɛ ɔka Hebri no, wɔyɛɛ komm koraa. Paulo toaa so se,6n i“Anuanom ne agyanom, muntie m’anoyi yi.”m(Ɔsafohene no maa Paulo kwan ma ogyinaa atrapoe no so nyamaa nnipa no. Wɔyɛɛ komm no, Paulo kasa kyerɛɛ wɔn wɔ Hebri kasa mu se:"l='Paulo buaa no se, “Meyɛ Yudani a wɔwoo me wɔ Tarso; Kilikia kurow a agye din no mu nipa ne me. Mesrɛ wo, ma me ho kwan na me ne nnipa no nkasa.”sk_&Ɛnyɛ wo ne Misraimni a da bi ofii basabasayɛ ase dii mmarima awudifo mpemnan anim kɔɔ sare so no?”/jW%Wɔde Paulo rekɔ aban mu no, obisaa ɔsafohene no se, “Mesrɛ wo, metumi maka asɛm bi makyerɛ wo anaa?” Ɔsafohene no nso bisaa no se, “Enti wote Hela kasa?Bi$Dɔm no tu dii wɔn akyi teɛteɛɛm se, “Munkum no!”]h3#Wɔde Paulo duu atrapoe no ano no, dɔm no bɔ toaa no enti asraafo no tam no kɔe.^g5"Nnipa no ano antumi ankɔ bɛnkoro; ebinom ka sɛɛ a, na afoforo nso aka sɛɛ. Saa basabasa yi amma ɔsafohene no antumi anhu asɛm pɔtee a asi. Ɛno nti, ɔhyɛɛ n’asraafo no sɛ wɔmfa Paulo nkɔ aban mu.f5!Ɔsafohene no kosoo Paulo mu, kyerɛe sɛ wɔmfa nkɔnsɔnkɔnsɔn abien ngu no. Afei obisae se, “Hena ne saa ɔbarima yi? Bɔne bɛn na wayɛ?”1e[ Amonom hɔ ara, ɔsafohene no ne asraafo mpanyin bi ne asraafo bi de ahoɔhare kɔɔ nea dɔm no ahyia hɔ. Bere a nnipa no huu no ne asraafo no no, wogyaee Paulo hwe.dyBere a dɔm no pɛe sɛ wokum Paulo no obi kɔka kyerɛɛ Roma asraafo apem so safohene no se, basabasa asi Yerusalem.%cCWɔtee saa asɛm yi no, kurow mu no nyinaa bɔɔ twi, kɔkyeree Paulo, twee no fii asɔredan no mu hɔ. Ɛhɔ ara, wɔtotoo asɔredan no apon no nyinaa mu.b%Nea ɛma wɔkaa saa asɛm yi ne sɛ, na wɔahu Paulo ne Efesoni Trofimo wɔ kurom hɔ enti na wosusuw sɛ Paulo de no akɔ asɔredan mu hɔ.sa_Wɔteɛteɛɛm se, “Israel mmarima, monsɔre mmɛboa yɛn! Oyi ne ɔbarima a baabiara a ɔbɛkɔ no ɔnam ne nkyerɛkyerɛ so tia Israelfo, Mose mmara ne asɔredan yi. Mpo ɔde Amanamanmufo bi aba ha de agu Kronkrommea ha ho fi.”`Nnanson no reyɛ atwam no, Yudafo bi a wofi Asia huu Paulo wɔ asɔredan mu hɔ, hwanyan nnipa a wɔwɔ hɔ no nyinaa ma wɔkyeree Paulo.5_cAde kyee no, Paulo ne mmarima no kodwiraa wɔn ho. Ɔne wɔn kɔɔ asɔredan mu kɔkyerɛɛ da a wɔbewie wɔn ahodwira no ne da a wɔbɛbɔ afɔre ama wɔn mmaako mmaako. ^Amanamanmufo a wɔabɛyɛ asuafo no de, yɛakyerɛw akɔma wɔn akyerɛ gyinae a yɛasi sɛ, wonnni aduan biara a wɔde abɔ afɔre ama abosom; wonnni mogya; wonnni aboa biara a wɔantwa ne mene ansa na owui; na afei nso wɔntwe wɔn ho mfi aguamammɔ ho.”m]SWo ne wɔn nkɔ na monkodwira mo ho na tua ho ka ma wɔn sɛnea ɛbɛyɛ a, wobetumi atwitwa wɔn ti nwi. Eyi bɛma obiara ahu sɛ nsɛm a wɔte faa wo ho no mu biara nyɛ nokware, efisɛ, w’ankasa mpo, wudi Mose mmara no so.\{“Yɛ nea yɛrebɛka akyerɛ wo yi. Mmarima baanan bi wɔ yɛn nkyɛn ha a, wɔresiesie wɔn ho ama amanne ho bɔhyɛ.P[Nea ɛbɛyɛ biara wɔbɛte sɛ woaba ha. Enti afei yɛbɛyɛ no dɛn?9ZkSaa nnipa yi ate sɛ wutia Mose mmara no ne Yudafo amanne; ɛne sɛ, wokyerɛkyerɛ Yudafo a wɔte Amanamanmufo no mu sɛ wonntwa wɔn mma twetia na wonnni yɛn amanne nso so.[Y/Wotiee Paulo amanneɛbɔ no wiei no, wɔhyɛɛ Onyankopɔn anuonyam. Afei wɔka kyerɛɛ no se, “Onua, w’ankasa wudi adanse sɛ Yudafo mpempem na na wɔabɛyɛ asuafo a wɔn nyinaa nso di yɛn mmara no so.|XqNkyia no akyi no, Paulo kaa biribiara a Onyankopɔn nam ne som no so ayɛ wɔ Amanamanmufo no mu no kyerɛɛ wɔn.WW'Ade kyee no, Paulo ne yɛn kokyiaa Yakobo ne Yerusalem asafo no mu mpanyimfo.NVYeduu Yerusalem no, asuafo a wɔwɔ hɔ no nyinaa gyee yɛn fɛw so.UyKaesarea asuafo no bi ne yɛn kɔe. Yeduu hɔ no, yɛkɔsoɛɛ Mnason a ofi Kipro a ogyee Yesu Kristo dii akyɛ no fi.ETNna bi akyi no, yɛboaboaa yɛn ho fii hɔ kɔɔ Yerusalem.SSYɛkae, kae a wampene no, yegyae kae se, “Nea Awurade pɛ na ɛnyɛ.”eRC Nanso ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Osu a moresu de hyɛ me awerɛhow yi ase ne dɛn? Me de masiesie me ho sɛ ɛnyɛ kyekye a wɔbɛkyekyere me wɔ Yerusalem no na misuro, na sɛ etwa sɛ miwu mema Awurade Yesu a, mewu.”qQ[ Yɛtee saa asɛm yi no, yɛne wɔn a na yɛne wɔn wɔ hɔ no nyinaa srɛɛ Paulo se ɔnnkɔ Yerusalem.|Pq Ɔbaa faako a yɛwɔ no, ɔfaa Paulo abɔso de kyekyeree ne nan ne ne nsa kae se, “Asɛm a Honhom Kronkron ka ni, ‘Sɛnea Yudafo a wɔwɔ Yerusalem no bɛkyekyere onipa a abɔso yi yɛ ne de no na wɔde no ahyɛ Amanamanmufo no nsa ni!”VO% Yɛtenaa hɔ kyɛe kakra no, odiyifo bi a wɔfrɛ no Agabo fi Yudea baa hɔ.?Ny Na Filipo wɔ mma mmabun baanan bi a na wɔhyɛ nkɔm./MWAde kyee no, yefii hɔ kɔɔ Kaesarea. Yeduu hɔ no, yɛkɔɔ ɔsɛmpakafo Filipo a na ɔka mmarima baason a woyii wɔn wɔ Yerusalem no ho no fi kɔtenaa ne nkyɛn.L%Yefi Tiro no, yɛtoaa yɛn akwantu no so faa nsu ani koduu Ptolemai. Yeduu hɔ no, yekokyiaa asuafo a wɔwɔ hɔ no dii wɔn nkyɛn da koro.fKEAfei yɛkrakraa yɛn ho yɛn ho wiei no, yɛkɔtenaa hyɛn no mu maa wɔn nso san kɔɔ fie.HJ Nanso bere dui sɛ ɛsɛ sɛ yefi hɔ no, yegyaw wɔn hɔ kɔe. Asuafo no nyinaa ne wɔn yerenom ne wɔn mma kogyaa yɛn kwan koduu mpoano. Yeduu hɔ no, yɛn nyinaa buu nkotodwe bɔɔ mpae.IYehuu asuafo bi wɔ hɔ tenaa wɔn nkyɛn dii nnawɔtwe. Asuafo no nam Honhom Kronkron adiyi so bɔɔ Paulo kɔkɔ se ɔnnkɔ Yerusalem.H/Yeduu baabi a yɛn ani tua Kipro no, yetwaa ho wɔ benkum fam kɔɔ Siria. Yesii fam wɔ Tiro, efisɛ, na ɛhɔ na wɔrekoyi hyɛn no mu nneɛma.Ɛno nti, monna mo ho so! Monkae sɛ, mfirihyia abiɛsa a midii wɔ mo nkyɛn no, menam amanehunu ne yaw mu tuu mo fo awia ne anadwo.a=;Bere bi bɛba a, mo mu binom bɛsɔre, nam atoro so atwe asuafo no mu bi adi wɔn akyi.p<YMinim sɛ me kɔ akyi no, atoro akyerɛkyerɛfo a wɔn ho yɛ hu sɛ mpataku bewura mo mu abɛsɛe mo.);KMonhwɛ mo ho so ne nguankuw a Honhom Kronkron de wɔn ahyɛ mo nsa sɛ ahwɛfo no yiye. Monhwɛ wɔn yiye, efisɛ, Onyankopɔn de ne Ba no mogya na agye wɔn.A:}Efisɛ, mamfa Onyankopɔn asɛm no mu biara anhintaw mo.\91Ɛno nti, ɛnnɛ, mereka makyerɛ mo se, sɛ ɛba sɛ mo mu bi yera a, na emfi me.e8C“Minim sɛ mo a maka Onyankopɔn Ahenni no ho asɛm makyerɛ mo no mu biara renhu me bio.87iSɛnea ɛbɛyɛ a metumi madu botae a esi m’anim no ho na mawie dwuma a Awurade Yesu de maa me sɛ menka Onyankopɔn dom ho asɛmpa no nti, mammu me kra sɛ ade a ɛsom bo.6}Nea minim ara ne sɛ, Honhom Kronkron abɔ me kɔkɔ se kurow biara a mɛkɔ mu no, wɔde me bɛto afiase na mahu amane.t5a“Afei esiane sɛ Honhom Kronkron ahyɛ me no nti, merekɔ Yerusalem a minnim asɛm a ɛbɛto me wɔ hɔ.4Mebɔɔ Yudafo ne Amanamanmufo no kɔkɔ se wɔntwe wɔn ho mfi wɔn bɔne ho, mfa wɔn ho mma Onyankopɔn, na wonnye Yesu Kristo nni.~3uMunim sɛ bere a na merekyerɛkyerɛ mo wɔ guam ne afi mu no, mamfa biribiara a ɛho bɛba mo mfaso no anhintaw mo. 2 Ɛwom sɛ ɛnam Yudafo no pɔwbɔ so ma mihuu amane bebree de, nanso mede ahobrɛase ne nisu yɛɛ m’adwuma sɛ Awurade somfo.u1cWɔbae no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Efi da a edi kan a mebaa Asia no, munim ɔkwan a mefaa so ne mo tenae.\01Paulo soma fii Mileto kɔɔ Efeso kɔka kyerɛɛ asafo mpanyimfo no se wonhyia no.E/Esiane sɛ na Paulo ho pere no sɛ, sɛ ebetumi a obedu Yerusalem akodi Pentekoste Afahyɛ no wɔ hɔ no nti, ɔyɛɛ n’adwene sɛ ɔrennyina Efeso sɛnea ɛbɛyɛ a ɔrenkyɛ wɔ Asia.d.AAde kyee no, yekoduu Kio. Ne nnanu so no, yebeduu Samo; na n’adekyee no, yebeduu Mileto.F-Ɔbɛkaa yɛn ho wɔ Aso na yɛne no toaa so kɔɔ Mitilene.z,m Yɛde hyɛn dii kan kɔɔ Aso sɛ yɛrekɔfa Paulo wɔ hɔ, efisɛ, na waka akyerɛ yɛn se ɔrefa fam akɔ hɔ.F+ Anuanom no de anigye de aberante a wonyanee no no kɔɔ fie.* Afei ɔsan foro kɔɔ abansoro no so kobubuu abodoo ne asuafo no dii. Paulo toaa ne kasa no so kosii adekyee ansa na ɔregyaw wɔn hɔ.])3 Paulo sian baa fam, kobutuw ne so, maa no so kae se, “Munnsuro, efisɛ, onwui!”@(y Bere a Paulo rekasa no, na aberante bi a wɔfrɛ no Eutiko te mfɛnsere ano retɔ nko. Ɔdae hatee ma ofii abansoro dan a ɛto so abiɛsa no so bɛhwee fam. Wɔmaa ne so no, na wawu.A'}Na akanea pii wɔ abansoro dan a yɛahyia wɔ hɔ no mu.'&GNnawɔtwe no mu da a edi kan no, yehyiaam sɛ anuanom didii. Esiane sɛ na ade kye a Paulo befi kurow no mu no nti, ɔkasa kyerɛɛ anuanom no kosii ɔdasum.z%mYedii Apiti Afahyɛ no wiei no, yefii Filipi, na nnanum akyi no, yɛkɔtoo wɔn wɔ Troa, dii nnawɔtwe wɔ hɔ.5$eSaa nnipa yi dii kan kɔtwɛn yɛn wɔ Troa.S#Piro a ofi Beroia no ba Sopater ne Paulo na ɛkɔe. Wɔn a wɔka ne ho kɔe no nso bi ne Aristarko ne Sekundo a wofi Tesalonika ne Gaio a ofi Derbe ne Timoteo ne Tihito ne Trofimo a wofi Asiaman mu no."yBere a ɔresiesie ne ho akɔ Siria no, ɔtee sɛ Yudafo no abɔ ne ho pɔw; enti ɔsan n’akyi kɔfaa Makedonia kɔe.y!kOkyinkyin saa amantam no mu tuu asuafo no fo de hyɛɛ wɔn nkuran. Afei, obeduu Hela. Odii hɔ abosom abiɛsa.{  qBasabasayɛ yi akyi no, Paulo frɛɛ asuafo no kaa nsɛm de hyɛɛ wɔn nkuran, kraa wɔn fii hɔ kɔɔ Makedonia.%E)Ɔkasa wiei no, otuu gua no.5(Sɛ yɛanhwɛ yiye a, wɔbɛka se saa nnɛ basabasayɛ yi fi yɛn. Saa basabasayɛ yi ho nhia. Sɛ wobisa yɛn ho asɛm a, yɛrennya anoyi biara.”fE'Nanso sɛ mowɔ biribi foforo bi ka a, ɛsɛ sɛ ɔmanfo hyia, fa mmara kwan so ka ho asɛm.&Sɛ Demetrio ne adwimfo a wɔka ne ho no wɔ obi ho asɛm bi a, nna bi wɔ hɔ a mpanyin hyia di asɛm, wɔmfa mmɛto gua.~u%Mode saa nnipa yi aba ha wɔ bere a wonwiaa biribiara mfii yɛn asɔrefi, nkaa asɛmmɔne biara ntiaa yɛn nyame no.W'$Obiara rentumi nnye eyi ho akyinnye enti monyɛ komm, monnyɛ basabasa biara.N#Kurow no sohwɛfo no bɔɔ mmɔden maa dɔm no tɛm dinn. Afei ɔkasa kyerɛɛ wɔn se, “Efeso mmarima, obiara nim sɛ Efeso kurow yi na ɛhwɛ Artemi asɔrefi ne ohoni a efi soro bedurui no so.zm"Dɔm no hui sɛ Aleksandro yɛ Yudani no pɛ, wɔteɛteɛɛm nnɔnhwerew abien se, “Efeso Artemi yɛ kɛse!”R!Yudafo no piapiaa Aleksandro kogyinaa dɔm no anim sɛ ɔnkasa. Eyi maa nnipa no bi susuwii sɛ Aleksandro nti na wɔahyia hɔ. Afei Aleksandro nyamaa dɔm no pɛe sɛ ɔkasa, yi ɔne ne nkurɔfo ano.=s Nhyiam yi yɛɛ basabasa; nnipa no mu bi teɛteɛɛm kaa nsɛm bi, na ebinom nso teɛɛm kaa nsɛm foforo bi, efisɛ, na wɔn mu dodow no ara nnim asɛm ko a ɛde wɔn abehyia mu.q[Ɔmantam no mu mpanyin no mu bi a na wɔyɛ Paulo nnamfo no soma kɔsrɛɛ no sɛ ɔnnkɔ aguabɔe hɔ.^5Paulo pɛe sɛ anka ɔkɔ aguabɔe hɔ kohyia dɔm no, nanso asuafo no amma no kwan./WBasabasayɛ no trɛwee wɔ kurow no mu nyinaa. Dɔm no kyeree Makedoniafo baanu a wɔn din de Gaio ne Aristarko a na wɔne Paulo retu kwan no de wɔn kɔɔ aguabɔe.Nnipadɔm no tee saa asɛm a Demetrio kae no, wɔn bo fuwii, fitii ase yɛɛ basabasa, teɛteɛɛm se, “Efeso Artemi yɛ kɛse!”:mSɛ yɛanhwɛ no yiye a, yɛn adwuma yi begye dimmɔne. Saa ara nso na obiara remfa ɔbosom Artemi a wɔsom no wɔ Asia ne wiase nyinaa no nyɛ hwee bio na n’anim agu ase.”FMo ara moahu, na moate dwuma a saa Paulo yi redi. Ɔka se, anyame a nnipa de wɔn nsa ayɛ no nyɛ anyame biara. Ɔnam saa asɛm yi so adan nnipa bebree adwene wɔ Efeso ha ne Asia nyinaa.,QƆfrɛfrɛɛ n’adwumayɛfo no ne wɔn a wodi saa dwuma horow no ara bi no ka kyerɛɛ wɔn se, “Anuanom, munim sɛ yɛn ahonya nyinaa gyina saa dwumadi yi so.Dwetɛdwumfo bi a wɔfrɛ no Demetrio yɛɛ Artemi abosonnan sɛso. N’adwuma no maa n’adwumayɛfo nyaa wɔn ho sɛɛ tam.c ?Saa bere yi ara mu na basabasa a emu yɛ den a ɛfa Awurade asɛm no ho no sii wɔ Efeso.  Paulo somaa Timoteo ne Erasto a wɔyɛ n’aboafo no dii n’anim kan kɔɔ Makedonia, nanso ɔno de, ɔtenaa Asia kyɛe kakra.# ?Eyinom nyinaa akyi no, Paulo yɛɛ n’adwene sɛ ɔbɛfa Makedonia ne Akaia akɔ Yerusalem. Ɔkae se, “Midu Yerusalem a, akyiri yi mɛkɔ Roma nso.”K Saa anwonwade ahorow yi maa Onyankopɔn asɛm no trɛwee tumi so. /Wɔn mu nkonyaayifo pii de wɔn nkonyaayi nhoma bae ma wɔhyewee wɔ nnipa no nyinaa anim. Wobuu nhoma a wɔhyewee no bo no na ɛyɛ sika bebree.QGyidifo no mu bebree baa bagua mu bɛkaa wɔn bɔne ne wɔn kokoamsɛm.jMYudafo ne Amanamanmufo a wɔte Efeso no tee asɛm yi no, wɔbɔɔ hu na woyii Awurade Yesu ayɛ.ykAfei ɔbarima a hohommɔne ahyɛ no ma yi tow hyɛɛ wɔn so, pirapiraa wɔn ma wɔde adagyaw guan fii fie hɔ.W'Hohommɔne no buae se, “Minim Yesu, na minim Paulo; na mo nso mone hefo?”U#Yudafo sɔfo panyin bi a na ne din de Skewa no mma baason na na wɔyɛ eyi.N Yudafo bi a wɔnam asumansɛm so tu ahohommɔne pɛe sɛ wɔde Awurade Yesu din tu ahohommɔne. Wɔkankye kyerɛɛ ahohommɔne no se, “Meka Yesu a Paulo ka ne ho asɛm no se, muntu mfi ne mu!”q[ maa mpo ne nnukuu ne n’atade nsɛwanim a wɔde guu nnipa so no tumi saa nyarewa, tuu ahohommɔne nso.?y Onyankopɔn nam Paulo so yɛɛ anwonwade akɛseakɛse, Saa kyerɛkyerɛ yi kɔɔ so mfe abien; enti ɛmaa nnipa a na wɔwɔ Asia mantam mu, a Yudafo ne Helafo ka ho, no tee Awurade asɛm no.T! Nanso nnipa no mu bi pirim wɔn koma, annye anni, kasa tiaa Asɛm no wɔ atiefo no anim. Enti Paulo fii hɔ de gyidifo no kaa ne ho kɔe. Na Paulo kyerɛkyerɛ wɔ obi a wɔfrɛ no Tirano suadan mu daa.~Paulo de nnam kyerɛkyerɛɛ Onyankopɔn Ahenni no ho asɛm wɔ hyiadan mu abosom abiɛsa pɛe sɛ ɔsakra nnipa no adwene.-}UNa wɔn dodow bɛyɛ mmarima dumien.q|[Bere a Paulo de ne nsa guu wɔn so no, Honhom Kronkron baa wɔn so ma wɔkaa kasa foforo, hyɛɛ nkɔm.R{Wɔtee saa asɛm yi no, wɔma wɔbɔɔ wɔn asu wɔ Awurade Yesu din mu.@zyPaulo ka kyerɛɛ wɔn se, “Yohane asubɔ no yɛ asu a wɔbɔ wɔn a wɔsakra wɔn adwene. Ɔka kyerɛɛ Israelfo no se, wonnye onipa a odi n’akyi a ɔreba a ɔne Yesu no nni.”ywPaulo bisaa wɔn bio se, “Ɛnne na asubɔ bɛn na wɔbɔɔ mo?” Wobuae se, “Asubɔ a Yohane kaa ho asɛm no.”x#bisaa wɔn se, “Bere a mugye dii no, Honhom Kronkron baa mo so anaa? Wobuaa no se, “Yɛntee mpo da sɛ Honhom Kronkron bi wɔ baabi.”pw [Bere a Apolo wɔ Korinto no, Paulo tuu kwan faa ɔmantam no atifi koduu Efeso. Ɛhɔ na ohuu gyidifo biv+Ɔde ne nimdeɛ kyerɛɛ Onyankopɔn asɛm mu de tuu Yudafo no gui wɔ baguam, nam Kyerɛwsɛm no so daa no adi pefee sɛ, Yesu ne Agyenkwa no.iuKBere a Apolo pɛe sɛ ɔkɔ Akaia no, gyidifo a wɔwɔ Efeso no hyɛɛ no nkuran, kyerɛw krataa kɔmaa gyidifo a wɔwɔ hɔ no se wonnye no. Bere a okodui no, ɔboaa wɔn a Onyankopɔn adom nti, wɔabɛyɛ gyidifo no yiye.)tKOfii ase de nnam kasae wɔ hyiadan no mu. Bere a Priskila ne Akwila tee asɛm a ɔreka no wɔde no kɔɔ fie kɔkyerɛkyerɛɛ no Onyankopɔn asɛm no mu yiye.,sQEsiane sɛ na wɔnam Awurade kwan so akyerɛkyerɛ no nti, na ɔde nnam kasa, kyerɛkyerɛ nokwasɛm a ɛfa Yesu ho no. Nanso na Yohane asubɔ no nko ara na onim.r7Saa bere no ara mu, Yudani bi a wɔfrɛ no Apolo a wɔwoo no wɔ Aleksandria no kɔɔ Efeso. Ɔyɛ obi a na n’ano atew na onim Kyerɛwsɛm no yiye.kqOOdii nna kakra wɔ hɔ no, ofii hɔ kɔɔ Galati ne Frigia kɔhyɛɛ gyidifo a wɔwɔ hɔ no den.Vp%Oduu Kaesarea no, ɔkɔɔ Yerusalem kokyiaa asafo no fii hɔ kɔɔ Antiokia.o}Mmom ɔrebefi hɔ no, ɔka kyerɛɛ wɔn se, “Sɛ Onyankopɔn pɛ a, mɛsan maba bio.” Na afei ofii hɔ kɔɔ Efeso.bn=Wɔsrɛɛ no sɛ, sɛ obetumi a, anka ɔntena wɔn nkyɛn nkyɛ kakra, nanso wampene so.cm?Woduu Efeso no, Paulo gyaw Priskila ne Akwila hɔ kɔɔ hyiadan mu ne Yudafo no kɔkasae.Il Paulo tenaa Korinto kyɛe kakra ansa na ɔrekra anuanom no ma ɔne Priskila ne Akwila refi hɔ akɔ Siria. Esiane bɔ a na wahyɛ wɔ Kenkeria no nti, ansa na ɔrebɛkɔ no, ɔma woyii ne ti. kAfei dɔm no tow hyɛɛ Sostene a ɔyɛ hyiadan mu panyin no so, twee no kɔɔ asennii hɔ kɔboroo no, nanso Galio anka ho hwee.)jMNa ɔpamoo wɔn fii asennii hɔ.iNanso esiane sɛ ɛyɛ akyinnyegye a ɛfa nsɛm, edin ne mo mmara ho nti, mo ara monkɔhwɛ nka. Merenyɛ saa asɛm yi mu ɔtemmufo.”>huPaulo yɛe sɛ ɔrebue n’ano akasa pɛ na Galio ka kyerɛɛ Yudafo no se, “Yudafo, sɛ mode asɛm foforo bi a ɛfa nsɛmmɔnedi anaa abususɛm ho na ɛbae a, anka mɛhwɛ maka.zgm kae se, “Saa onipa yi retu nkurɔfo aso se wɔnkwati Yudafo mmara no mfa ɔkwan foforo so nsom Onyankopɔn.”kfO Bere a Galio yɛ amrado wɔ Akaia no, Yudafo no sɔre tiaa Paulo, kyeree no, de no kɔɔ asennii,Te! Paulo tenaa hɔ afe ne fa kyerɛkyerɛɛ Onyankopɔn asɛm no wɔ wɔn mu.vde efisɛ, meka wo ho. Obiara rentumi nyɛ wo hwee, efisɛ, nnipa pii wɔ kurow yi mu a wɔyɛ m’akyidifo.”wcg Da bi anadwo, Awurade ka kyerɛɛ Paulo wɔ anisoadehu mu se, “Nsuro! Mpa abaw! Kɔ so ara ka m’asɛm no,EbKrispo a na ɔyɛ hyiadan mu panyin no ne ne fifo nyinaa gyee Awurade dii ma wɔbɔɔ wɔn asu. Saa ara nso na Korintofo bebree a wɔtee Awurade asɛm no nso gye dii ma wɔbɔɔ wɔn asu.ra]Ofi hɔ kɔtenaa Amanamanmuni Nyamefɛrefo bi a wɔfrɛ no Tito Yusto a ne fi bata hyiadan ho no nkyɛn.q`[Bere a Yudafo no ampɛ sɛ wotie Paulo asɛnka, na wɔyeyaw no no, ɔde abufuw poroporow n’atade mu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mo mmusu ngu mo atifi. Mo afobu nna me so. Efi nnɛ de rekɔ merekɔka asɛm no makyerɛ Amanamanmufo.”_7Bere a Silas ne Timoteo fi Makedonia bae no, Paulo de n’adagyew nyinaa kaa Awurade asɛm no, dii adanse kyerɛɛ Yudafo no sɛ Yesu ne Agyenkwa no.y^kHomeda biara na Paulo kɔ hyiadan mu kɔka asɛm no pɛe sɛ anka ɔdan Yudafo ne Helafo no adwene ma wogye di.a];Paulo kɔtenaa wɔn nkyɛn ne wɔn yɛɛ adwuma, efisɛ, na wɔn nyinaa nwene ntamadan.c\?Ɛhɔ na ohyiaa Yudani bi a wɔfrɛ no Akwila, a wɔwoo no wɔ Ponto na ofi Italia baa hɔ nkyɛe no ne ne yere, Priskila. Wofii Italia, efisɛ, na Roma hempɔn Klaudio ahyɛ mmara sɛ Yudafo nyinaa mfi Roma asase so.6[ iEyinom akyi no, Paulo fii Atene kɔɔ Korinto.#Z?"Nanso nnipa kakraa bi gyee no dii de wɔn ho bɔɔ no. Saa nnipa no mu bi ne Dionisio a ɔfra Areopagofo mu ne ɔbea bi a ne din de Damari ne afoforo bi.IY !Saa nsɛm a ɛkɔɔ so yi maa Paulo fii nhyiam no ase hɔ kɔe.X1 Bere a nnipa no tee sɛ Paulo reka owusɔre ho asɛm no, ebinom dii ne ho fɛw, na afoforo nso kae se, “Yɛpɛ sɛ wosan ka saa asɛm no bio.”BW}Efisɛ, wayi da bi ato hɔ a ɔnam onipa bi a wayi no no so bebu nnipa nyinaa atɛntrenee. Ɔnam sɔre a ɔmaa saa onipa yi sɔre fii awufo mu no so adi adanse akyerɛ nnipa nyinaa.”VOnyankopɔn buu n’ani guu bere a na nnipa nnim no no so, nanso afei de, ɔhyɛ nnipa nyinaa sɛ wɔntwe wɔn ho mfi akwammɔne so.U#Ɛnne sɛ yɛyɛ Onyankopɔn mma de a, ɛnsɛ sɛ yesusuw sɛ Onyankopɔn tebea te sɛ ohoni bi a onipa de dwetɛ anaa sika anaa ɔbo ayɛ.T/sɛnea obi ka se, ‘Ne mu na yɛte ase na yɛkeka yɛn ho’ no no. Saa ara nso na mo nnwontofo bi nso aka se, ‘Yɛn nso yɛyɛ ne mma’ nen.S{“Ɛwom sɛ Onyankopɔn bɛn yɛn de, nanso ɔyɛ eyi sɛnea ɛbɛyɛ a nnipa bɛhwehwɛ n’akyi kwan atwiw abɛn no;iRKƆnam onipa biako so na ɔbɔɔ nnipa ahorow nyinaa de wɔn tenaa asase so. Ɔno ankasa na ansa na ɔrebɛbɔ nnipa no, ɔhyehyɛɛ amanaman bere a wɔbɛsɔre ne bere a wobegu. Saa ara nso na ɔhyehyɛɛ wɔn tenabea ahye.Q'Saa ara nso na biribiara a nnipa nam wɔn dwumadi so de bɛma no no nso ho nhia no, efisɛ, ɔno na ɔma nnipa nkwa ne biribiara a ehia wɔn. P“Onyankopɔn a ɔbɔɔ wiase ne nneɛma a ɛwɔ mu nyinaa no na ɔyɛɛ ɔsoro ne asase. Awurade no nte asɔredan a nnipa asi mu.gOGEfisɛ, mituu mpase faa mo kurow yi mu, na mihuu mmeae ahorow a mosom no, mihuu afɔremuka bi a wɔakyerɛw ho se, ‘Onyame a wonnim no no de.’ Enti ade a munnim na mosɔre no no, ɔno ho asɛm na mereka akyerɛ mo yi.tNaPaulo sɔre gyinaa Areopago nhyiam no anim kae se, “Atenefo, mihu sɛ moyɛ nnipa a mopɛ nyamesom yiye.$MANa Atenefo ne ahɔho a wɔwɔ hɔ no nni hwee yɛ sɛ wɔde wɔn adagyew nyinaa betie nsɛm foforo anaa wɔbɛka nsɛm foforo a wɔate no akyerɛ afoforo.oLWefisɛ, nsɛm a woka no bi yɛ yɛn asom asɛm foforo enti yɛpɛ sɛ wokyerɛkyerɛ yɛn mu yiye.”|KqWɔde Paulo kɔɔ Areopago nhyiam anim kae se, “Yɛpɛ sɛ yɛte nkyerɛkyerɛ foforo a worekyerɛkyerɛ yi ase,J5Afei ɔne Epikurofo ne Stoafo anyansafo bi nso gyee akyinnye. Ebinom kae se, “Dɛn na ɔtoatoafo yi pɛ sɛ ɔkyerɛ yi?” Afoforo nso kae se, “Ɛsɛ nea ɔreka anyame afoforo bi ho asɛm.” Nea enti a wɔkaa eyi ne sɛ, na Paulo reka Yesu Kristo ne ne wusɔre ho asɛm.NIEnti na ɔne Yudafo ne Amanamanmufo a wɔsom Onyankopɔn no taa hyia wɔ hyiadan mu ma ɔkyerɛkyerɛ wɔn Onyankopɔn asɛm. Saa ara nso na daa na ɔne nkurɔfo gye akyinnye wɔ aguabɔe ara nen.zHmBere a Paulo retwɛn Silas ne Timoteo wɔ Atene no, ohuu ahoni pii wɔ kurow no mu. Eyi maa ne werɛ howee yiye."G=Nnipa a wokogyaa Paulo kwan no de no koduu Atene. Wɔresan akɔ Beroia no, Paulo kraa wɔn sɛ wɔnka nkyerɛ Silas ne Timoteo se wɔmmɛka ne ho ntɛm.rF]Enti ntɛm ara, anuanom no gyaa Paulo kwan sɛ ɔnkɔ mpoano nanso Silas ne Timoteo de, wɔtenaa Beroia.E Bere a Yudafo a wɔwɔ Tesalonika no tee sɛ Paulo akɔka Onyankopɔn asɛm no wɔ Beroia no, wɔkɔɔ hɔ nso kɔhwanyan ɛhɔfo nso.aD; Nnipa no mu bebree a Helafo mmea atitiriw ne mmarima ka ho no gyee kyerɛkyerɛ no dii.VC% Na nnipa a wɔwɔ hɔ no nyɛ akyinnyegyefo te sɛ Tesalonikafo no. Wɔde ahosɛpɛw gyee asɛm no dii a daa na wosua Kyerɛwsɛm no pɛ sɛ wohu sɛ kyerɛkyerɛ a Paulo kyerɛkyerɛ no yɛ nokware anaa.B Paulo ne Silas kɔ Beroia. Ade sae ara pɛ, anuanom yi gyaa Paulo ne Silas kwan ma wɔkɔɔ Beroia. Wodui no, wɔkɔɔ Yudafo hyiadan mu.iAK Kurow no mu mpanyin no maa Yason ne anuanom no tuaa sika bi de dii wɔn agyinam ma wogyaa wɔn.@@{Saa asɛm yi hwanyan dɔm no ne kurow no mu mpanyin no.7?gama Yason agye wɔn atena ne fi. Wɔn nyinaa abu ɔhempɔn Kaesare mmara a ɔde ama yɛn sɛ yenni so no so, efisɛ, wɔka se, ɔhene foforo bi wɔ hɔ a wɔfrɛ no Yesu.”C>Esiane sɛ wɔn nsa anka wɔn no nti, wɔtwee Yason ne anuanom bi de wɔn baa mpanyin no anim teɛteɛɛm se, “Saa nnipa a wɔma basabasa ba baabiara a wɔkɔ no aba yɛn kurow yi mu,:=mYudafo mpanyin no ani beree enti wɔboaboaa ahuhufo bi ano ma wɔbɔɔ twi faa kurow no mu kotwaa Yason fi ho hyiae pɛe sɛ wɔn nsa ka Paulo ne Silas de wɔn brɛ mpanyin no.+<ONnipa no bi gye dii ma wodii Paulo ne Silas akyi. Saa ara nso na Helafo bebree a wɔsom Onyankopɔn ne mmea mpanyin bi nso gye dii de wɔn ho bɔɔ wɔn ara nen.,;Qkyerɛɛ mu, dii adanse sɛ ɛsɛ sɛ Agyenkwa no hu amane na ɔsɔre fi awufo mu. Paulo kae se, “Saa Yesu a mereka ne ho asɛm akyerɛ mo yi ne Agyenkwa no.”o:WSɛnea Paulo taa yɛ no, ɔkɔɔ hyiadan mu mprɛnsa ne nnipa no gyee akyinnye wɔ Kyerɛwsɛm no ho,g9 IWɔtoaa wɔn akwantu no so fii Ampifoli ne Apolonia baa Tesalonika a na Yudafo hyiadan wɔ no.{8o(Paulo ne Silas fi afiase hɔ kɔɔ Lidia fi. Wɔkɔtoo anuanom no wɔ hɔ hyɛɛ wɔn nkuran. Afei wofii hɔ kɔeb7='enti wɔkɔmaa wɔn dibem yii wɔn fii afiase hɔ ka kyerɛɛ wɔn se womfi kurow no mu.l6Q&Asraafo no san kɔbɔɔ Roma mpanyin no amanneɛ. Wɔtee sɛ Paulo ne Silas yɛ Romafo no, wosuroe5}%Nanso Paulo ka kyerɛɛ asraafo no se, “Yɛyɛ Romafo. Wɔammu yɛn fɔ wɔ bɔne biara ho na wɔde yɛn baa aguabɔe bɛbɔɔ yɛn mmaa de yɛn guu afiase. Afei na mopɛ sɛ mugyaa yɛn sum ase? Dabida! Mpanyin no ankasa mmra ha mmegyaa yɛn.” 4$Afiase sohwɛfo no ka kyerɛɛ Paulo se, “Mpanyin no asoma abɛka se minnyaa wo ne Silas ma monkɔ. Enti monkɔ asomdwoee mu.”y3k#Ade kyee no, mpanyin no somaa asraafo kɔka kyerɛɛ afiase sohwɛfo no se, “Gyaa saa nnipa no ma wɔnkɔ.”25"Afiase sohwɛfo yi de Paulo ne Silas kɔɔ fie kɔmaa wɔn aduan dii na ɔne ne fifo nyinaa ho sanee wɔn, efisɛ, afei de, wɔagye Onyankopɔn adi.1}!Anadwo no ara, afiase sohwɛfo yi hohoroo Paulo ne Silas mmaa akuru no anim. Afei ɔma wɔbɔɔ ɔne ne fifo nyinaa asu.U0# Afei wɔkaa Awurade ho asɛm kyerɛɛ afiase sohwɛfo no ne ne fifo nyinaa.S/Wobuae se, “Gye Awurade Yesu di na obegye wo ne wo fifo nyinaa nkwa.”].3Afei ɔde wɔn fii adi bisaa wɔn se, “Awuranom, dɛn na menyɛ na manya nkwa?”y-kƐhɔ ara afiase sohwɛfo no frɛ ma wɔde kanea brɛɛ no na ɔde ahopopo ne suro bɛhwee Paulo ne Silas anim.U,#Nanso Paulo kaw mu ka kyerɛɛ no se, “Nkum wo ho! Yɛn nyinaa wɔ ha!”7+gBere a afiase sohwɛfo no fi nna mu nyanee na ohui sɛ afiase no apon no abuebue no, osusuwii sɛ nneduafo no nyinaa aguan enti ɔtwee ne sekan pɛe sɛ anka ɔde kum ne ho.*1prɛko pɛ, asase wosowee denneenen maa afiase no nnyinaso nso wosowee maa apon no nyinaa buebuei, na nneduafo no nyinaa nkɔsɔnkɔnsɔn tetewee. i~}}} |0{azz>z ymxx!wvv%uct}ss5rrrmllkk#jjiiGhh>==+<<+;;i:::99/8866)554f3322V11G00A//s..8--,,9++A***0)(''Q&&)%%<$$E#v#4"w!!8 JuAC1>^\bw- vq N  w Z~qi\n 3Na wonni suban; na wonni wɔn bɔhyɛ so; na wonni ayamye ne ahummɔbɔ ma afoforo.%m Ekaa nsɛm a ɛmfata faa afoforo ho; wokyii Onyankopɔn; wɔyɛɛ atutupɛ, ahantan ne ahomaso. Na daa wodwen sɛ wɔbɛyɛ bɔne. Wɔantie wɔn awofo asɛm.l Amumɔyɛ ahorow nyinaa, bɔne, anibere ne nnebɔne hyɛɛ wɔn ma. Nitan, awudi, akasakasa, nsisi ne ɔbra bɔne nso ka ho. Wodii nseku,~k wEsiane sɛ nnipa poo Onyankopɔn ho nokware no nti, ɔma wɔfaa wɔn adwemmɔne so yɛɛ nneɛma a ɛnsɛ sɛ wɔyɛ.j Saa ara nso na na mmarima ne mmea nna na mmom, bɔne akɔnnɔ hyɛɛ wɔn ma wɔne wɔn ho wɔn ho dae nam so nyaa akatua a ɛsɛ wɔn._i 9Esiane saa nti, Onyankopɔn ma wɔyɛɛ aniwude ma mpo na mmea fa wɔn yɔnkonom mmea.~h wWɔde Onyankopɔn ho nokwasɛm no sesaa atorosɛm na wɔsom abɔde twaa Ɔbɔadeɛ a daa wɔkamfo no no gyawee. Amen.g Ɛno nti, Onyankopɔn ama wɔn ho kwan sɛ, wɔnyɛ afide a efi wɔn koma mu na afei, wɔne wɔn ho wɔn ho yɛ aniwude nso.f Ɛsɛ sɛ wɔsom Onyankopɔn nuonyamfo a ɔte hɔ daa no, wɔfaa nnua ne abo yɛɛ ahoni te sɛ nnomaa, mmoadoma, awɔ ne nnipa som wɔn.9e oWɔka se wɔyɛ anyansafo nanso wɔyɛ nkwaseafo. d Wonim Onyankopɔn nanso wɔmfa ne nidi a ɛfata no no mma no na wɔnna no ase nso. Ayɛ saa ma wɔn adwene mu nnɔ na esum aduru mu.4c cEfi bere a Onyankopɔn bɔɔ wiase no, ne tumi a ɛwɔ hɔ daa no ne ne nyamesu no ada adi. Nnipa nam Onyankopɔn abɔde so tumi hu saa nneɛma yi, enti wonni anoyi biara.ib MOnyankopɔn ho nokwasɛm no da adi wɔ wɔn mu; Onyankopɔn de ne ho nimdeɛ ahyɛ wɔn koma mu.ya mOnyankopɔn da n’abufuw adi fi soro de tia nnebɔneyɛfo nyinaa ne nnipa a wɔde nokware no hintaw afoforo no.j` OSaa Asɛmpa yi kyerɛ yɛn sɛ, Onyankopɔn asiesie yɛn ama ɔsorokɔ. Asiesie yɛn pɛ wɔ Onyankopɔn anim sɛ yɛde yɛn gyidi hyɛ Kristo mu sɛ ɔno ne yɛn nkwagyefo no. Esiane gyidi nti, efi mfitiase kosi awiei no, biribiara awie pɛyɛ. Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka no, “Sɛ obi benya nkwa a, na egyina to a ɔde ne ho bɛto Onyankopɔn so” no.{_ qƐyɛ Onyankopɔn tumi sɛ ogye wɔn a wogye no di no nkwa; wɔn a wodi kan no ne Yudafo ɛne Amanamanmufo no nso.^ Ɛno nti, mede m’ahoɔden a mewɔ nyinaa aboa me ho sɛ mɛba mo nkyɛn wɔ Roma abɛka Onyankopɔn Asɛmpa no makyerɛ mo.] Mo ne obiara, wɔn a wɔn ani atew ne wɔn a wɔn ani ntewee, wɔn a wɔasua ade ne wɔn a wonsuaa ade nyinaa ho asɛm yɛ m’asodi.7\ i Me nuanom, monkae sɛ bere biara a mɛyɛ m’adwene sɛ merebɛsra mo no, na biribi abɛbɔ mu. Mepɛ sɛ mesakra nnipa adwene wɔ mo mu sɛnea mayɛ wɔ Amanamanmufo mu no.)[ M Nea mekyerɛ ne sɛ, me ne mo nyinaa benya honhom mu ahoɔden bere koro mu a mo de gyina me gyidi a mewɔ no so na me nso me de gyina mo gyidi a mowɔ no so no.sZ a Efisɛ, mepere mehwehwɛ sɛ, mehu mo na maboa mo ama moanya Onyankopɔn honhom mu nhyira na ahyɛ mo den.`Y ; Bere biara a mebɔ mpae no, mesrɛ Awurade sɛ ɔmmoa mma mintumi mmɛsra mo mprempren.X 7 Onyankopɔn a mede me koma nyinaa som no, na menam Asɛmpa a menam ne Ba so ka no nim sɛ, nea meka no yɛ nokware. Onyankopɔn nim sɛ mekae no daa.W Ansa na mɛka biribiara no, menam Yesu Kristo so da me Nyankopɔn ase ma mo nyinaa, efisɛ, mo gyidi a mowɔ no adu wiase mmaa nyinaa.wƐha na yehyiaa gyidifo bi a wɔsrɛɛ yɛn sɛ, yɛntena wɔn nkyɛn nnawɔtwe. Ɛno akyi no, yɛtoaa so koduu Roma.y=k Yefi hɔ no, yɛtoaa so koduu Regio. Ade kyee no, mframa bi bɔ fi anafo fam ma nnanu akyi no, yekoduu Puteoli.1<] Yeduu Sirakusa no, yedii nnansa wɔ hɔ.Q; Yedii abosom abiɛsa wɔ supɔw no so ansa na yenyaa hyɛn bi a efi Aleksandria a ne nsɛnkyerɛnne yɛ ti abien a egyina hɔ ma anyame baanu bi. Na saa hyɛn no abedi awɔw bere no wɔ supɔw no so.:w Wɔmaa yɛn akyɛde bebree. Yɛrebefi hɔ akɔ no nso, wɔde biribiara a ɛho hia yɛn no beguu hyɛn no mu maa yɛn.i9K Nea Paulo yɛe no maa ayarefo a wɔwɔ supɔw no so no nyinaa baa ne nkyɛn ma ɔsaa wɔn yare.68eSaa bere no ara na Publio n’agya yaree atridii ne konkoruwa a aka no ato hɔ. Paulo kɔɔ ɔdan a na ɔda mu no mu de ne nsa guu no so, bɔɔ mpae maa ne ho yɛɛ no den.7{Na ɔpanyin a ɔhwɛ supɔw no so a wɔfrɛ no Publio no fi bɛn mpoano hɔ; ogyee yɛn fɛw so, som yɛn hɔho nnansa.96kNa nkurɔfo no nyinaa ani da so sɛ Paulo bɛhonhon anaasɛ obetwa ahwe awu. Nanso wɔtwɛnee ara a biribiara anyɛ no no, wɔsakraa wɔn adwene kae se, “Ɔyɛ onyame bi.”?5yPaulo petee ɔwɔ no too ogya no mu a wantumi anka no.K4Supɔw no sofo no huu ɔwɔ no sɛ ɔbobare ne nsa ho no, wɔkae se, “Saa onipa yi yɛ owudifo a wanya ne ti adidi mu wɔ po akwanhyia mu nanso ɛnam ne bɔne nti, owu ara na etwa sɛ owu.”3yPaulo bubuu mmabaa sɛ ɔde regu ogya no mu. Ɔde regu mu no, ahurutoa bi a ogya no hyew aka no no, bobaree ne nsa ho.p2YSupɔw no sofo no gyee yɛn fɛw so. Esiane sɛ na osu atɔ ama awɔw aba nti, wɔsɔɔ gya ma yɛtoe.I1 Yeduu mpoano hɔ no, ankyɛ na yehui sɛ yɛwɔ supɔw Malta so.03,Wɔn a aka no nso ntetare mmerɛte ne nnua asinasin a abubu fi hyɛn no mu no so nkɔ mpoano. Saa kwan yi so na yɛnam beduu mpoano nohɔ dwoodwoo.-/S+Nanso esiane sɛ na asraafo panyin no pɛ sɛ ogye Paulo nkwa no nti, wamma wɔn ho kwan. Mmom, ɔhyɛe sɛ wɔn a wobetumi aguare no mfiti ase nguare nkɔ mpoano.t.a*Asraafo no yɛɛ wɔn adwene sɛ wobekunkum nneduafo no nyinaa sɛnea ɛbɛyɛ a obiara rennya kwan nguan.-!)Nanso hyɛn no kɔpem anhweatam bi ma etimii. Hyɛn no anim timii denneenen ɛnna n’akyi no nso, asorɔkye a na ɛrebɔ no no ma ebubui.p,Y(Ɛno nti wotwitwaa hyɛn no asɛkyɛ ahama mu maa asɛkyɛ no guu po mu. Afei wɔsansanee hama a ekita akyerɛkyerɛkwan no mu na afei wosii ntama a ɛwɔ hyɛn no anim no sɛnea ɛbɛyɛ a mframa betumi abɔ hyɛn no akɔ mpoano.H+ 'Ade kyee no, hyɛn no mu adwumayɛfo no anhu sɛ wɔadu mpoano. Wohuu baabi a po no adidi akɔ asase no mu a nsu taa hɔ. Enti wɔyɛɛ wɔn adwene sɛ wɔbɛka hyɛn no akɔ hɔ ama akotim.*&Obiara didi mee no, hyɛn no mu adwumayɛfo no tow aburow a ɛwɔ hyɛn no mu no guu po no mu maa hyɛn no mu yɛɛ hare.M)%Nnipa a na yɛwɔ hyɛn no mu no dodow yɛ ahanu ne aduɔsɔn asia.L($Amonom hɔ ara wɔn nyinaa bo tɔɔ wɔn yam ma wofitii ase didii.o'W#Paulo kasa wiei no, ɔfaa abodoo bɔɔ mpae, daa Onyankopɔn ase wɔ wɔn nyinaa anim na obuu bi dii.a&;"Mesrɛ mo, obiara nnidi sɛnea ɛbɛyɛ a mobenya ahoɔden. Biribiara renyɛ obiara.”%!Ade reyɛ akye no, Paulo srɛɛ wɔn nyinaa sɛ wonnidi. Nea ɔkae ne sɛ, “Nnawɔtwe abien ni, mo mu biara mfaa aduan nkaa n’ano.W$' Eyi nti, asraafo no twaa hama a ɛkyekyere hyɛn no korow no mu no ma ɛkɔe.#Paulo ka kyerɛɛ asraafo panyin no ne asraafo a wɔka ne ho no se, “Sɛ hyɛn yi mu adwumayɛfo no guan a, mubewuwu.”"'Hyɛn no mu adwumayɛfo pɛe sɛ woguan. Enti wogyaa hyɛn no korow no sii po no ani boapa yɛe sɛnea wɔrekɔtow sɛkyɛ wɔ hyɛn no anim.!wEsiane sɛ na wosuro sɛ anyɛ a hyɛn no bɛpem abotan bi nti, wɔtow asɛkyɛ anan wɔ hyɛn no akyi twɛn adekyee. Wɔtow susuhama hui sɛ nsu no mu tenten yɛ anamɔn ɔha ne aduonu. Ɛyɛɛ kakra a wosusuw bio no, wohui sɛ ɛyɛ anammɔn aduɔkron.!;Ne nnawɔtwe abien anadwo no a na ahum no nti hyɛn no redi akɔneaba wɔ Adria po so no, ɔdasu mu na hyɛn no mu adwumayɛfo hui sɛ yɛrebɛn asase.LNanso nea ɛbɛyɛ biara, hyɛn no bɛbɔ wɔ supɔw bi mpoano.”|qAnuanom, momma mo bo ntɔ mo yam, efisɛ, migye Onyankopɔn di na asɛm a waka akyerɛ me no bɛba mu pɛpɛɛpɛ.6ebɛka kyerɛɛ me se, ‘Paulo, nsuro! Nea ɛbɛyɛ biara wubedu Kaesare anim ama wadi w’asɛm. Wɔn a wɔka wo ho yi nso, Onyankopɔn adom nti, biribiara renyɛ wɔn.’I “Nnɛra anadwo, Onyankopɔn a mesom no no bɔfo baa me nkyɛn`9Nanso momma mo bo ntɔ mo yam, efisɛ, mo mu biara renwu na mmom hyɛn no na ɛbɛbɔ.(INnafua bebree twaa mu a na obiara nnidii no, Paulo ka kyerɛɛ wɔn se, “Anuanom, sɛ mutiee me na yɛantu amfi Kreta a, anka ɛnyɛ ɛne yɛn amanehunu yi.wgNnafua bebree twaa mu a na yenhu awia anaa nsoromma a na ahum no gu so retu. Eyi maa yɛn anidaso nyinaa sae.FNe nnansa so no, wɔsesaw hyɛn no ho nneɛma no bi tow gui.iKAhum no kɔɔ so tui; ɛno nti ade kyee no, woyiyii hyɛn no mu nneɛma no bi tow guu po no mu.]3Hyɛn no mu adwumayɛfo maa so baa hyɛn no mu, kyekyeree no denneenen. Esiane sɛ na wosuro sɛ wɔbɛkɔ akotim anhwea mu nti, woyiyii hyɛn dua no so ntama maa mframa no bɔɔ hyɛn no kɔɔ baabiara a ɛpɛ.&EYeduu supɔw ketewa bi a wɔfrɛ no Klauda ho a na ɛhɔ mframa ano nyɛ den mpo no, yɛbrɛe ansa na yɛretumi atwe hyɛn no korow a ɛsɛn akyi no aba mu.,QMframa no bɔ bunkam faa yɛn hyɛn no so twee no kɔɔ po no mu. Yɛbɔɔ mmɔden sɛ yɛbɛdan hyɛn no ani na anyɛ yiye no, yegyae maa mframa no twee no kɔe.fEAnkyɛ koraa na mframa kɛse bi a wɔfrɛ no “Atifi Apuei Mfarama” bɔ fii supɔw no so.;o Mframa a ano nyɛ den bɔ fii anafo fam. Eyi maa nnipa no susuwii sɛ wobetumi atoa wɔn akwantu no so sɛnea wɔahyehyɛ no. Enti wotuu sɛkyɛ no de hyɛn no faa Kreta mpoano.)K Esiane sɛ na hyɛngyinabea hɔ nye mma sɛ wɔbɛtena hɔ awɔw bere mu no nti nnipa no pii pɛe sɛ, sɛ ebetumi a, anka hyɛn no betu afi hɔ akɔ Foenike. Foenike yɛ hyɛngyinabea a ɛwɔ Kreta a ɛda atifi ne anafo ntam wɔ atɔe fam. Ɛyɛ baabi a wobetumi atena hɔ awɔwbere mu.zm Nanso asraafo panyin no antie fo a Paulo tuu wɔn no na mmom otiee nsɛm a hyɛnkafo no ne hyɛn no wura kae no.+ “Anuanom, mihu sɛ, sɛ yɛtoa yɛn akwantu yi so a, yebehu amane ama ebia hyɛn no abɔ ama emu nneɛma asɛe ama nnipa ahwere wɔn nkwa.”  Esiane sɛ na afe no rekɔ n’awiei na saa bere no nso po no so fa yɛ hu no nti, yɛtenaa hɔ kyɛe. Paulo tuu wɔn fo se,~ uYɛka kɔɔ mpoano nkakrankakra kosii sɛ yɛde ɔbrɛ beduu baabi a wɔfrɛ hɔ Hyɛn Agyinae a ɛbɛn kurow Lasea.; oHyɛn no kɔɔ brɛoo ma yedii nna wɔ po no so. Yɛbrɛe ansa na yɛredu Knido. Esiane sɛ na mframa bɔ hyia yɛn no nti, yɛfaa Salmoni hyɛngyinabea ka kɔɔ Kreta nifa fam.m SƐhɔ na asraafo panyin no huu hyɛn bi a efi Aleksandria rekɔ Italia. Enti ɔde yɛn kɔtenaa mu.[ /Yɛnam po so kɔfaa Kilikia ne Pamfilia koduu Mira a ɛwɔ Likia mantam mu no mu.a;Esiane sɛ yetuu wɔ hɔ no na mframa bɔ hyia yɛn no nti, yɛka kɔɔ Kipro nifa fam.{oAde kyee no, yekoduu Sidon. Yulio yɛɛ Paulo adɔe ma ɔkɔsraa ne nnamfo ma wɔmaa no nneɛma a ɛho hia no no.wYɛkɔtenaa hyɛn bi a ɛrekɔ Asia fam no mu wɔ Adramitio. Na Makedoniani Aristarko a ofi Tesalonika no ka yɛn ho.} uWosii gyinae wiei sɛ yɛnkɔ Italia no, wɔde Paulo ne nneduafo bi hyɛɛ Yulio a ɔyɛ Roma asraafo panyin no nsa.nU Ɔhene Agripa ka kyerɛɛ Festo se, “Sɛ onipa yi nguan ntoaa Kaesare a anka yebetumi agyaa no.”7Wɔrekɔ no, wɔkeka kyerɛɛ wɔn ho wɔn ho se, “Saa onipa yi nyɛɛ biribiara a ɛsɛ sɛ wogyina so bu no kumfɔ anaasɛ wɔde no to afiase.”W'Afei ɔhene no ne Amrado ne Berenike ne wɔn a wɔahyia hɔ no nyinaa sɔree.a;Paulo buae se, “Sɛ nsɛm a mereka no ho hia anaa ɛho nhia no me mpaebɔ ara ne sɛ, Onyankopɔn bɛma wo ne wɔn a wɔretie me nnɛ yi nyinaa bɛsakra abɛyɛ sɛ me, gye nkɔnsɔnkɔnsɔn a egu me yi nkutoo.”ykAgripa bisaa Paulo se, “Wugye di sɛ wubetumi adan m’adwene ama mayɛ Kristoni saa bere tiaa yi mu anaa?”NƆhene Agripa, wugye adiyifo no di anaa? Minim sɛ wugye wɔn di.”J~ Ɔhene Agripa, esiane sɛ wunim saa nsɛm yi nyinaa nti no, metumi magyina w’anim mede akokoduru makasa. Migye di sɛ biribiara a esii no wunim, efisɛ, emu biara nni hɔ a ɛyɛ kokoamsɛm.f}ENanso Paulo buae se, “Daasebrɛ, memmɔɔ dam. Nsɛm a mereka no yɛ nokware a aba wɔ mu.r|]Paulo gu so rekasa no, Festo teɛɛ no kae se, “Paulo, woabɔ dam. W’adesua dodow no abɔ wo dam.”{“Ɛsɛ sɛ Agyenkwa no hu amane na ɔyɛ awufo mu abakan, na ɔka nkwagye ho asɛm no kyerɛ Yudafo ne Amanamanmufo’ no bɛba mu.”zNanso ebesi nnɛ, Onyankopɔn abɔ me ho ban nti na migyina ha redi adanse akyerɛ obiara yi. Asɛm koro a Mose ne adiyifo no kae se,hyISaa asɛm yi ara nti na mewɔ asɔredan mu resom no, Yudafo no bɛkyeree me sɛ wɔrekokum me.Yx+Mifii ase kaa Asɛmpa no wɔ Damasko ne Yerusalem ne Yudafo aman nyinaa so ne Amanamanmufo mu, sɛ ɛsɛ sɛ wɔsakra wɔn adwene na wɔde wɔn ho ma Onyankopɔn na wɔmma wɔn nneyɛe nkyerɛ sɛ wɔasakra.Kw“Ɛno nti, ɔhene Agripa, meyɛɛ osetie maa nne a efi soro no.\v1Wubebue wɔn ani na woatwe wɔn afi sum mu aba hann mu, na woayi wɔn afi ɔbonsam tumi ase aba Onyankopɔn nkyɛn. Na wɔnam wɔn gyidi a wɔwɔ wɔ me mu no so anya bɔne fafiri na wɔayɛ Onyankopɔn mma.’Yu+Megye wo mafi Israelfo ne Amanamanmufo a wɔresoma wo akɔ wɔn nkyɛn no nsam.t1Sɔre gyina hɔ. Ɛnnɛ mayi me ho adi akyerɛ wo; mɛma woayɛ me somfo na woadi adanse wɔ nea woahu afa me ho yi ne nea mɛkyerɛ wo nyinaa ho.hsI“Mibisae se, ‘Ɛyɛ wo hena, Awura?’ “Awurade buae se, ‘Ɛyɛ me Yesu a wotaa me no.KrYɛn nyinaa twitwa hwehwee fam na metee nne bi wɔ Hebri kasa mu se, ‘Saulo! Saulo! Adɛn nti na wotaa me? Nea woyɛ yi nyinaa wode rehaw wo ho sɛnea nantwi tu ne nan wɔ ɔkafo poma ano.’ q  Daasebrɛ, da bi owigyinae a merekɔ Damasko no, hann bi a ɛkyɛn owia hyerɛn fii soro betwaa me ne wɔn a yɛnam no ho hyiae.ipK “Saa ɔtaa yi nti na mikogyee tumi nhoma fii asɔfo mpanyin nkyɛn sɛ mede rekɔ Damasko no.o5 Mema wɔtwee wɔn aso mmere pii wɔ hyiadan mu sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛpa wɔn gyidi. M’ani beree wɔn so yiye ma metaa wɔn koduu aman foforo so.6ne Saa ara na meyɛe wɔ Yerusalem. Migyee tumi nhoma fii asɔfo mpanyin nkyɛn gyinaa so kyekyeree Onyankopɔn akyidifo guu afiase; na sɛ wobu wɔn kumfɔ a, midi mu akoten.zmm “Mmere bi a atwam no, na m’adwene nyinaa ne sɛ mɛyɛ biribiara a metumi de atia Yesu a ofi Nasaret no din.ElAdɛn nti na mo Yudafo nnye nni sɛ Onyankopɔn nyan awufo?LkOnuonyamfo, saa anidaso yi nti na Yudafo nyinaa asɔre atia me yi.]j3Nea enti a migyina ha yi yɛ asɛm foforo koraa, efisɛ, merehwɛ bɔ a Onyankopɔn hyɛɛ yɛn nenanom no kwan. Saa bɔhyɛ yi a na wɔhwɛ kwan sɛ ɛbɛba mu no nti na na wɔsom Onyankopɔn awia ne anadwo no.jiMSɛ wɔbɛka nokware a, wonim sɛ meyɛ Farisini a midi Yudafo mmara ne wɔn som so pɛpɛɛpɛ.}hsYudafo no nim m’asetra mu nsɛm nyinaa fi me mmofraase. Wonim m’asetena mu nsɛm wɔ me kurom ne Yerusalem nso.ygkNea ɛma meka saa ne sɛ, wunim Yudafo mmara ne wɔn amanne nyinaa pefee. Enti mesrɛ wo, tɔ wo bo ase tie me. f“Ɔhene Agripa! Ɛyɛ me anigye sɛ ɛnnɛ manya mu kwan gyina w’anim ha reyi me ho ano wɔ asɛm a Yudafo aka atia me no ho.ye mƆhene Agripa ka kyerɛɛ Paulo se, “Afei mema wo ho kwan sɛ wuyi wo ho ano.” Paulo maa ne nsa so kasae se,qd[Minnye nni sɛ ntease wom sɛ mede odeduani bɛkɔ n’anim a menkyerɛw biribi pɔtee bi a etia no!”Hc Esiane sɛ minni asɛm pɔtee bi a mɛkyerɛw akɔma ɔhempɔn Kaesare nti, na mede no aba wo ɔhene Agripa anim sɛ, sɛ wuwie wo nhwehwɛmu a, manya biribi agyina so makyerɛw ne ho asɛm.-bSnanso mannya asɛm biara annyina so a mede bebu no kumfɔ. Esiane sɛ ɔno ankasa guan toaa ɔhempɔn Kaesare no nti, mayɛ m’adwene sɛ mede no bɛkɔ n’anim.3a_Festo kae se, “Ɔhene Agripa ne mo a moahyia ha nyinaa, saa ɔbarima yi na Yudafo a wɔwɔ ha ne Yerusalem no aka nsɛm atia no, de no abrɛ me sɛ mimmu no kumfɔ no,;`oAde kyee no, Ɔhene Agripa ne Berenike de ahyehyɛ ne ahokeka de asraafo mpanyimfo ne kurow no mu mpanyin kaa ne ho kɔɔ asennii hɔ. Festo hyɛ ma wɔde Paulo baa asennii hɔ.+_OƆhene Agripa ka kyerɛɛ Festo se, “Mepɛ sɛ m’ankasa mitie n’ano asɛm.” Festo ka kyerɛɛ no se, “Ɔkyena mede no bɛba na woatie n’ano asɛm.”^Nanso Paulo guan toaa ɔhempɔn Kaesare. Enti mesan ma wɔde no kɔtoo afiase kosi bere a metumi de no akɔ ɔhempɔn Kaesare anim.”y]kEsiane sɛ na asɛm no kyere m’adwene no nti, mibisaa Paulo se ɔpɛ sɛ mikodi n’asɛm wɔ Yerusalem anaa?v\eNsɛm a wɔkae no fa wɔn nyamesom ne ɔbarima bi a wɔfrɛ no Yesu a owui nanso Paulo ka se ɔte ase no ho.@[{Nanso wɔanka nsɛm a misusuwii no mu biara anto no so.iZK“Wɔbae no mansɛe bere koraa na ade kyee no, mehyɛɛ sɛ wɔmfa no mmra na minni n’asɛm.-YSNanso meka mekyerɛɛ wɔn se, Roma mmara mma ho kwan sɛ wobu obi fɔ bere a wonnii n’asɛm; wɔmma no ho kwan na onyi ne ho ano wɔ asɛm a wɔka tia no no ho.vXena mekɔɔ Yerusalem no, Yudafo asɔfo mpanyin ne mpanyin kaa nsɛm bi tiaa no se minnyina so mmu no kumfɔ. W9Wɔwɔ hɔ no, Festo ne ɔhene Agripa dii Paulo asɛm no ho nkɔmmɔ. Festo ka kyerɛɛ ɔhene no se, “Ɔbarima bi wɔ ha a Felike gyaw no odeduani;VV% Nna bi akyi no, ɔhene Agripa ne Berenike baa Kaesarea bɛmaa Festo akwaaba.U3 Festo ne ne mpanyimfo tuu agyina wiei no, ɔka kyerɛɛ Paulo se, “Esiane sɛ woaguan atoa ɔhempɔn Kaesare no nti, yɛde wo bɛkɔ n’anim.”`T9 Sɛ mabu mmara so anaa mayɛ biribiara a ɛno nti ɛsɛ sɛ wobu me kumfɔ a, minsuro. Nanso sɛ nsɛm a saa Yudafo yi ka tia me no nyɛ nokware a, obiara rentumi mfa me mma wɔn. Miguan metoa ɔhempɔn Kaesare.”>Su Paulo buae se, “Esiane sɛ ɔhempɔn Kaesare asennii na migyina nti, ɛha ara na ɛsɛ sɛ wodi m’asɛm, bu me atɛn, efisɛ menyɛɛ Yudafo bɔne biara sɛnea wo ara wunim no.R Esiane sɛ na Festo pɛ sɛ ɔsɔ Yudafo no ani nti, obisaa Paulo se, “Wopɛ sɛ mede wo kɔ Yerusalem kodi w’asɛm wɔ hɔ anaa?”Q5Paulo yii ne ho ano se, “Minni biribiara ho fɔ, efisɛ, menkasa ntiaa Yudafo mmara; minguu asɔredan ho fi, ɛnna menkasa ntiaa Roma aban nso.”P Bere a Paulo beduu asennii hɔ no, Yudafo a wofi Yerusalem no twaa ne ho hyiae fii ase kekaa nsɛm a ɛnyɛ nokware too no so.OyFesto dii bɛyɛ nnawɔtwe anaa dadu ansa na ɔresan aba Kaesarea. Obedui adekyee no, ɔtenaa agua mu dii Paulo asɛm.IN wɔn a wodi asɛm no anim no ne no nkɔ nkodi asɛm no wɔ hɔ.zMmNanso Festo buaa wɔn se, esiane sɛ Paulo da afiase wɔ Kaesarea na ɛrenkyɛ biara ɔno ankasa bɛkɔ hɔ nti,LEsiane sɛ na wɔabɔ Paulo ho pɔw sɛ wɔbɛtɛw no kwan so akum no nti, wɔsrɛɛ no sɛ wɔmma wɔmfa no mmra Yerusalem.]K3Asɔfo mpanyin ne Yudafo mpanyin no de nsɛm a wɔwɔ tia Paulo no bɛtoo n’anim.^J 7Festo besii Felike ananmu sɛ amrado wɔ Kaesarea no, ne nnansa so ɔkɔɔ Yerusalem.I5Mfe abien akyi no, Porkio Festo besii Felike ananmu sɛ amrado. Esiane sɛ na Felike pɛ sɛ ɔsɔ Yudafo no ani no nti, ogyaw Paulo wɔ afiase hɔ.H!Na Felike ani da so sɛ Paulo bɛma no sika na wagyaa no, ɛno nti, na ɔma wɔtaa kɔfrɛ no ntiantia mu ba ne nkyɛn ne no bɔ nkɔmmɔ.G'Paulo reka trenee, ahosohyɛ ne atemmuda ho asɛm no Felike suroe enti ɔkae se, “Kɔ! Akyiri yi, sɛ minya adagyew a mɛsoma mabɛfrɛ wo.0FYNna bi akyi no, Felike ne ne yere Drusila a ɔyɛ Yudani no bae. Ɔsoma ma wɔkɔfrɛɛ Paulo brɛɛ no ma ɔbɛkaa gyidi a ɔwɔ wɔ Kristo Yesu mu no kyerɛɛ wɔn.=EsƆhyɛɛ ɔsraani panyin a na ɔhwɛ Paulo so no sɛ ɔmma wɔnwɛn no nanso wɔmma no ahotɔ kakra. Na sɛ ne nnamfonom de biribiara a ɛho hia no no rebrɛ no a, wɔmma ho kwan.DFelike a na onim saa Awurade asɛm no yiye no tuu asɛm no hyɛɛ da, kae se, “Sɛ ɔsafohene Lisia ba a, na medi w’asɛm no.”!C;Asɛm baako pɛ na migyina wɔn anim no, mekae. Saa asɛm no ne sɛ, ‘Gyidi a mewɔ wɔ awufosɔre no mu nti na migye di sɛ morebu me atɛn nnɛ.’qB[Sɛ saa nnipa a wɔwɔ ha yi nso nim asɛm bi a wogyina so buu me fɔ wɔ agyinatufo no anim a, wɔnka.}AsSaa bere no, na Yudafo bi a wofi Asiaman mu wɔ hɔ. Wɔn na sɛ anka wɔwɔ asɛm bi ka tia me a, ɛsɛ sɛ wɔka.p@YBere a madwira me ho awie na migu so rebɔ aseda afɔre wɔ asɔredan no mu no, na nnipa a wɔde me baa ha yi huu me. Na matwitwa me ti nhwi sɛnea mmara no kyerɛ no. Saa bere no nso na dɔm biara nka me ho na basabasayɛ bi aba.w?g“Mfe bebree akyi a mifii Yerusalem no, mesan mebaa hɔ sɛ mede ayɛyɛde rebrɛ me nuanom na mabɔ afɔre.e>CEyi nti, da biara mebɔ mmɔden sɛ mede ahonim pa bɛbɔ me bra Onyankopɔn ne nnipa anim. = Mewɔ anidaso a saa nnipa yi nso wɔ wɔ Onyankopɔn mu sɛ da bi nnipa pa ne nnipa bɔne nyinaa bɛsɔre afi owu mu no nso di.?<w“Nanso migye tom sɛ menam Awurade asɛm a Yudafo yi kasa tia no so som yɛn agyanom Nyankopɔn. Na migye nsɛm a wɔakyerɛw wɔ Mose mmara no ne adiyifo nhoma no mu no nso midi.a;; Saa ara nso na wɔrentumi nkyerɛ sɛ, nsɛm a wɔreka ato me so yi nyinaa yɛ nokware.":= Yudafo a wɔde me baa ha yi anhu me sɛ me ne obi regye akyinnye wɔ asɔredan mu hɔ anaasɛ meretu nnipa aso wɔ hyiadan mu anaa ɔman no mu baabiara.q9[ Sɛnea ebia woate no, ɛbɛyɛ nnafua dumien ni a mekɔɔ Yerusalem, kɔɔ asɔredan mu sɛ merekɔsom.?8w Afei Amrado no maa Paulo kwan sɛ onyi ne ho ano. Paulo yii ne ho ano se, “Minim sɛ woyɛɛ ɔman yi so ɔtemmufo akyɛ, ɛno nti, sɛ migyina w’anim reyi me ho ano a, minsuro.E7 Yudafo no nso foaa nsɛm a wɔkae no so, sɛ ɛyɛ nokware.6hyɛe sɛ wommedi n’asɛm wɔ w’anim. Sɛ wubisa no a, wo ara ankasa wubehu sɛ nsɛm a yɛreka afa ne ho no nyinaa yɛ nokware.A5}Nanso ɔsafohene Lisia begyee no fii yɛn nsam abra nso,4Ɔpɛe sɛ ogu asɔredan no ho fi. Ɛno nti, yɛkyeree no yɛɛ yɛn adwene sɛ anka yɛbɛfa yɛn mmara so abu no atɛn.|3qYɛahu sɛ saa ɔbarima yi yɛ ɔmammɔfo a ɔde basabasayɛ ba Yudafo nyinaa mu. Ɔyɛ Nasiri fekuw no mu panyin.2{Mempɛ sɛ mesɛe wo bere enti mesrɛ wo sɛ nya bere tiaa bi ma me na tie asɛm a merebɛka afa saa ɔbarima yi ho no.k1OBaabiara a yɛwɔ no yɛka eyi ho asɛm na yɛn ani sɔ nea woayɛ ama yɛn no da wo ase papaapa.=0sWɔfrɛɛ Tertulo ma ɔbɔɔ ne nkuro se, “Onuonyamfo! Esiane wo nimdeɛ ne w’akwankyerɛ pa nti, efi bere a wobae yi, nsakrae pa pii aba yɛn man yi mu ama yɛn ho atɔ yɛn.L/ Nnanum akyi no, ɔsɔfo panyin Anania ne mpanyimfo bi ne mmaranimfo bi a ne din de Tertulo kɔɔ Kaesarea. Woduu hɔ no, wɔkɔɔ Amrado Felike nkyɛn de nsɛm a wɔwɔ tia Paulo no too n’anim..#“Wɔn a wɔwɔ asɛm bi ka tia wo no ba a na metie w’asɛm.” Afei ɔhyɛɛ sɛ wɔmfa Paulo nkɔ Herode ahemfi na asraafo nwɛn no.w-g"Amrado no kan nhoma no wiei no obisaa Paulo ɔman ko a ofi mu. Ɔtee sɛ ofi Kilikia no, ɔka kyerɛɛ no se,H, !Wodui no, wɔde nhoma no maa Amrado no de Paulo hyɛɛ ne nsa.s+_ Ade kyee no, asraafo a wɔnam fam no san wɔn akyi na wɔn a wɔte apɔnkɔ so no toaa so kɔɔ Kaesarea.p*YAsraafo no yɛɛ biribiara a wɔhyɛɛ wɔn sɛ wɔnyɛ no. Anadwo no ara wɔde Paulo kɔɔ Antipatri.Y)+Ɛno nti, bere a metee sɛ Yudafo bi abɔ ne ho pɔw sɛ wɔbɛtɛw no akum no no, meyɛɛ m’adwene sɛ mede no bɛbrɛ wo. Maka makyerɛ wɔn a wɔwɔ asɛm bi ka tia no no se, wɔmmra w’anim mmɛka.” (Mihui sɛ ɔnyɛɛ biribiara a ɛsɛ sɛ wogyina so kum no anasɛ wɔde no to afiase. Asɛm a wɔka too no so no fa wɔn mmara ho.R'Mepɛe sɛ mihu bɔne ko a wayɛ enti mede no kɔmaa wɔn agyinatufo no. & “Yudafo kyeree saa ɔbarima yi a anka wɔrekum no, nanso metee sɛ ɔyɛ Romani no, me ne m’asraafo kogyee no fii wɔn nsam.b%=“Me Klaudio Lisia na merekyerɛw wo Onuonyamfo Amrado Felike saa nhoma yi. Mikyia wo!.<$sAfei ɔsafohene no kyerɛw nhoma a emu nsɛm ka se:R#Mompɛ ɔpɔnkɔ mma Paulo na momfa no nkɔma Amrado Felike dwoodwoo.”C"Ɔsafohene no frɛɛ n’asraafo mpanyimfo baanu ka kyerɛɛ wɔn se, “Mompɛ asraafo ahanu ne apɔnkɔsotenafo ne mpeawkurafo ahanu na mumfi ha anadwo nnɔnkron yi ara nkɔ Kaesarea.~!uƆsafohene no gyaa aberante no kwan ka kyerɛɛ no se, “Nka nkyerɛ obiara sɛ woabɛka asɛm biara akyerɛ me.”b =Nanso mma wɔnnaadaa wo. Efisɛ, mmarima bɛboro aduanan bi a wɔaka ntam, adi nsew sɛ wɔremfa hwee nka wɔn ano kosi sɛ wobenya Paulo akum no no betetɛw no wɔ kwan so. Nea wɔretwɛn ara ne sɛ wobɛma ho kwan.>uAberante no ka kyerɛɛ no se, “Yudafo mpanyin no abɔ pɔw sɛ ɔkyena wɔbɛhyɛ da abɛsrɛ wo na woama wɔde Paulo abrɛ agyinatufo no sɛ wɔrebebisa no ne nsɛm no mu yiye.|qƆsafohene no soo aberante no nsa de no kogyinaa nkyɛn baabi bisaa no se, “Asɛm bɛn na wowɔ ka kyerɛ me?”[/Ɔsraani panyin no ne aberante no kɔɔ ɔsafohene no nkyɛn. Wɔduu hɔ no, ɔka kyerɛɛ ɔsafohene no se, “Paulo a ɔda afiase no asoma me sɛ memfa aberante yi mmehu wo na ɔwɔ asɛm bi ka kyerɛ wo.”-Paulo frɛɛ asraafo mpanyin no mu baako ka kyerɛɛ no se, “Wo ne aberante yi nkɔ ɔsafohene no nkyɛn, efisɛ, ɔwɔ asɛm bi ka kyerɛ no.hINanso Paulo wɔfase bi tee pɔw a wɔabɔ no nti, ɔkɔɔ aban mu hɔ kɔbɔɔ Paulo amanneɛ.]3Mo ne agyinatufo no nsoma nkɔ Roma ɔsafohene no nkyɛn nhyɛ da nka se, mopɛ sɛ mubisa Paulo nea wayɛ no mu yiye enti ɔmma wɔmfa no mmra mo anim. Nanso ansa na wɔde no bedu ha no, na yɛakum no dedaw.”/Afei wɔkɔɔ asɔfo mpanyin ne mpanyin no nkyɛn kɔka kyerɛɛ wɔn se, “Yɛaka ntam, adi nsew se hwee renka yɛn ano kosi sɛ yebekum Paulo./Y Na saa nnipa no dodow bɛboro aduanan.pY Ade kyee no, Yudafo bi hyia kaa ntam, dii nsew sɛ wɔrennidi na wɔrennom nso kosi sɛ wobekum Paulo.,Q Anadwo no, Awurade begyinaa Paulo nkyɛn ka kyerɛɛ no se, “Nsuro! Sɛnea woadi me ho adanse wɔ Yerusalem ha no, saa ara nso na kodi me ho adanse wɔ Roma.”K Akasakasa no mu yɛɛ den maa ɔsafohene no suroe sɛ anhwɛ a wɔbɛtetew Paulo mu; ɛno nti, ɔhyɛɛ n’asraafo sɛ, wɔnkɔ nnipa no mu na wonkogye Paulo mfi wɔn nsam mfa no nkɔ aban mu.W' Nteɛteɛm no kɔɔ so kosii sɛ mmara no akyerɛkyerɛfo no mu bi a wɔyɛ Farisifo no sɔre gyinaa hɔ kae se, “Yenhu bɔne biara a saa onipa yi ayɛ! Ebia honhom anaa ɔbɔfo na ɔkasa kyerɛɛ no!”|qefisɛ, na Sadukifo no nnye owusɔre, abɔfo ne honhom nni. Nanso Farisifo no de, wogye saa nneɛma abiɛsa no di.fEAsɛm a Paulo kae yi maa ntawntaw sii Farisifo ne Sadukifo no ntam maa wɔn mu kyɛɛ abien,zmBere a Paulo hui sɛ nnipa no bi yɛ Sadukifo na ebi yɛ Farisifo no, ɔteɛɛm wɔ agyinatufo no anim se, “Me nuanom, meyɛ Farisini. M’awofo yɛ Farisifo. Gyidi a mewɔ wɔ awufosɔre mu no nti na migyina ha ma woredi m’asɛm yi.”Paulo buaa wɔn se, “Anuanom, minnim sɛ ɔyɛ ɔsɔfo panyin. Kyerɛwsɛm no ka se, ‘Nka asɛmmɔne mfa wo man panyin ho.’“zmNnipa a na wogyina Paulo nkyɛn no bisaa no se, “Sɛɛ na ɛsɛ sɛ wokasa kyerɛ Onyankopɔn sɔfo panyin?” '~4}}||{{{3zz=yydxx%wrvv)ufu tt srrrr:qqpaonnMmmlbkkKjjiSihhEggggg-g fee_ddcc6bb aoa`[__0^^=]] \w\ [[rZgYXWVV]VTTSeRR`RQQ^PPIOO6NNMMMLLKPJJ)IHGFEE/DDCbBBB A<@@??v?>>9=<<< ;:[9888#7i66 5433S21100=//w.f---C,,u,++ **.))((e''+&&<%%g$$9#{#"""\!!% 4vtZs$*V}{1RCGg a  V hL!<(6Te Wɔammu trenee a efi Onyankopɔn no na mmom wɔpɛe sɛ wɔfa wɔn ankasa nimdeɛ so. Eyi amma wɔamfa wɔn ho anhyɛ Onyankopɔn pɛ a ɔnam so ma onipa wie pɛyɛ no ase.S  Metumi madi wɔn ho adanse sɛ wɔyɛ nnipa a wɔde mmɔdenbɔ som Onyankopɔn sɛnea ɛsɛ. Nanso wɔn som no mfi nimdeɛ mu.pR [ Anuanom, nea me koma pere hwehwɛ yɛ me mpae a mebɔ srɛ Onyankopɔn ma Israelfo sɛ wobenya nkwagye.Q3 !a Kyerɛwsɛm no ka fa ho se, “Mede hintibo ne amanehunubo a ɛbɛma nnipa ahwe ase reto Sion na obiara a obegye no adi no, anim rengu ase da.”tPa Adɛn nti na ɛbaa saa? Efisɛ nea wɔyɛe no mfi gyidi mu na mmom efi nnwuma mu. Wohintiwii “hintibo”kOO wɔ bere a wɔn a wɔayi wɔn no pɛe sɛ wɔnam mmara bi so fata Onyankopɔn anim no, wɔantumi. N9 Afei asɛm bɛn na yɛbɛka bio? Yɛbɛka se Amanamanmufo a wɔampɛ sɛ wɔde wɔn ho bɛta Onyankopɔn no nam gyidi so ma wɔfataa Onyankopɔn anim,M Sɛnea Yesaia kae se, “Sɛ Awurade tumfoɔ no annyaw yɛn akyifo bi a, anka yɛayɛ sɛ Sodom na yɛadan sɛ Gomora”.BL Efisɛ, Awurade bebu ntɛn asase so de awie biribiara.”K Na Yesaia dii Israelfo ho yaw se, “Sɛ Israelfo dɔɔso sɛ mpoano nhwea mpo a, wɔn mu kakraa bi na wɔbegye wɔn nkwa.Jw Na beae koro no ara a ɔkae se, ‘Monyɛ me man’ no, ɛhɔ ara na ɔbɛfrɛ wɔn se Onyankopɔn teasefo no mma.”tIa Wɔka wɔ Hosea nwoma mu se, “Mɛfrɛ wɔn a wɔnyɛ me man no me man, ne ɔman a mannɔ no no me dɔfo.SH Ɛnyɛ wɔn a wɔfrɛɛ wɔn fii Yudafo mu nko na mmom, Amanamanmufo nso.oGW Na ɔnam n’ahummɔbɔ so pɛe sɛ yenya n’anuonyam kɛse a wɔasiesie ama wɔn a wɔyɛ ne de no.0FY Saa ara na ade biara a Onyankopɔn ayɛ no te. Ɔpɛ sɛ ɔda n’abufuw ne ne tumi adi. Enti ɔtɔɔ ne bo ase maa wɔn a anka ɔrebɛsɛe wɔn wɔ n’abufuw mu no.DE Ɔnwemfo no wɔ ho kwan sɛ ɔde ɔbo no nwene nea ɔpɛ biara. Otumi nwene nkuku abien fi ɔbo tɔw mu, na ɔde mu baaka adi dwuma titiriw bi, na ɔde baako no nso ayɛ nea ɔpɛ biara.~Du Onua, wone hena a wubetumi akasa akyerɛ Onyankopɔn? Kuku mmisa ne nwemfo se, “Adɛn nti na wonwenee me sɛɛ?”.CU Afei, mo mu baako bebisa me se, “Sɛ saa na ɛte de a, ɛbɛyɛ dɛn na Onyankopɔn benya nnipa ho mfomso? Hena na obetumi asiw Onyankopɔn kwan n’apɛde ho?”B Eyi kyerɛ sɛ, Onyankopɔn hu nea ɔpɛ sɛ ohu no mmɔbɔ biara no mmɔbɔ, na nea ɔpɛ sɛ ɔyɛ den wɔ ne so no nso, ɔyɛ saa..AU Kyerɛwsɛm no mu, Onyankopɔn ka kyerɛɛ Farao se, “Eyi ara nti na misii wo hene nam so daa me tumi adi sɛnea ɛbɛyɛ a, me tumi bɛda adi wɔ mmaa nyinaa.”@ Eyi kyerɛ sɛ Onyankopɔn ahummɔbɔ no nnyina ɔpɛ a obi pɛ sɛ onya anaa ne nnwuma so, na mmom egyina Onyankopɔn ahummɔbɔ so.^?5 Efisɛ, ɔka kyerɛɛ Mose se, “Nea mepɛ no no na m’ahummɔbɔ bɛkɔ ne so.”S> Afei asɛm bɛn na yɛbɛka? Sɛ Onyankopɔn nyɛ ɔnokwafo anaa? Dabida!L= sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Medɔɔ Yakob na metan Esau” no.\<1 ɔka kyerɛɛ Rebeka se, “Ɔpanyin no bɛsom akumaa no.” Ɔkaa eyi ansa na ɔrewo wɔn ama wɔayɛ papa anaa bɔne. Enti na Onyankopɔn pɛ no gyina ne frɛ a ɔfrɛɛ wɔn no so, na ɛnyɛ wɔn nneyɛe so,Y;+ Na sɛnea ɛbɛyɛ a Onyankopɔn nam ɔba baako so bɛma ne pɛ ada adi no nti,X:) Ɛnyɛ eyi nko. Rebeka mma baanu no nyinaa fi agya koro a ɔne yɛn agya Isak.*9M Onyankopɔn nam saa bɔhyɛ nsɛm a ɛka se, “Ampa ara, mɛsan aba wo nkyɛn bio bere a ɛsɛ mu no, na wo yere Sara awo ɔba” no so na ɛhyɛɛ saa bɔ no.8 Eyi kyerɛ sɛ ɛnyɛ wɔn a wɔyɛ Abraham mma na mmom wɔn a wɔnam Onyankopɔn bɔhyɛ so woo wɔn no na wɔyɛ Abraham asefo turodoo.7 Saa ara nso na ɛnyɛ Abraham asefo nyinaa na wɔyɛ Onyankopɔn mma. Onyankopɔn ka kyerɛɛ Abraham se, “Wo manfo befi Isak ase.”w6g Menka se Onyankopɔn bɔhyɛ no amma mu, efisɛ, ɛnyɛ Israelfo nyinaa na Onyankopɔn ayi wɔn sɛ ne manfo.!5; Wɔyɛ tete agyanom asefo na esiane sɛ Kristo bae onipasu so nti, ɔyɛ wɔn aseni. Ayeyi nka Onyankopɔn a ɔyɛ ade nyinaa so tumfo no daadaa. Amen.]43 Wɔyɛ Onyankopɔn manfo a wɔayi wɔn de wɔn ayɛ ne mma de wɔn asan atena n’anuonyam mu. Ɔne wɔn hyɛɛ apam no na ɔde mmara no maa wɔn; ɔkyerɛɛ ɔkwan pa a wɔfa so som maa wɔn nsa kaa bɔhyɛ no.V3% Wɔn nti anka mepɛ sɛ Onyankopɔn nnome ba me so na ɔtew me fi Kristo ho.G2 Midi awerɛhow na mete daa yaw wɔ me koma mu ma me nkurɔfo.m1 U Mereka nokware sɛ Kristoni, na m’ahonim a Honhom Kronkron di no adanse kyerɛ me sɛ minni atoro.0'anaa ɔsoro anaa ɛfam anaa abɔde foforo biara rentumi ntetew yɛne Onyankopɔn dɔ a ɛwɔ Kristo Yesu, yɛn Awurade, mu no mu da./w&Migye midi ampa sɛ owu anaa nkwa anaa abɔfo anaa atumfo anaa nneɛma a ɛwɔ hɔ anaa nneɛma a ɛrebɛba anaa tumiT.!%Nanso eyinom nyinaa mu no,yɛnam nea ɔdɔɔ yɛn no so di nkonim boro so.w-g$Dabida! Sɛnea wɔakyerɛw se, “Wo nti, wokum yɛn daa nyinaa; wobu yɛn sɛ nguanten a wɔrebekum wɔn”.V,%#Hena na obetumi atetew ɔdɔ a ɛda yɛne Kristo ntam no mu? Ahohia anaa ahometew anaa ɔtaa anaa ɔkɔm anaa adagyaw anaa amanenya anaa owu na ebetumi atetew ɔdɔ a ɛda yɛne Kristo ntam no mu no anaa?}+s"Hena na obu fɔ? Kristo Yesu ne nea owui na wonyanee no na ɔte Onyankopɔn nifa so di ma yɛn Onyankopɔn anim no.Y*+!Hena na obebu wɔn a Onyankopɔn ayi wɔn no atɛn? Onyankopɔn nko na obu bem. ) Nea wankame n’ankasa ne Ba na mmom yɛn nyinaa nti, oyii no mae no, ɛbɛyɛ dɛn na ɔmfa ade nyinaa nso nka ne ho mmɛdom yɛn?f(EAfei dɛn na yɛbɛka afa eyinom ho? Onyankopɔn wɔ yɛn afa a, hena na ɔne yɛn bedi asi?'+Onyankopɔn frɛɛ wɔn a oyii wɔn sii hɔ no, na wɔn a ɔyii wɔn no, obuu wɔn bem. Na wɔn a obuu wɔn bem no, ɔhyɛɛ wɔn anuonyam nso.&Wɔn a Onyankopɔn ayi wɔn dedaw no, ɔde wɔn asi hɔ sɛ wɔnyɛ sɛ ne Ba no, na ne Ba no ayɛ anuanom pii mu abakan.}%sYenim sɛ wɔ a wɔdɔ Onyankopɔn na ɔnam n’adom no so afrɛ wɔn no, ade nyinaa di boa wɔn ma ewie wɔn yiye.$Onyankopɔn a ohu nnipa koma mu no nim Honhom no nsusuwii, efisɛ, Honhom no nam Onyankopɔn pɛ so di ma Onyankopɔn mma wɔn n’anim.5#cSaa ara na Honhom no boa yɛn wɔ yɛn mmerɛwyɛ mu, efisɛ, yennim ɔkwan a wɔfa so bɔ mpae sɛnea ɛsɛ. Honhom no ankasa de apinisi de nsɛm a enni kabea di ma yɛn.D"Na sɛ yɛn ani da ade a yenhu so a, yɛde boasetɔ twɛn.!1Na wɔnam saa anidaso yi so na agye yɛn nkwa. Sɛ yehu nea yɛn ani da so no de a, na ɛnyɛ anidaso pa. Na hena na n’ani tumi da ade a ohu so.A {Nanso ɛnyɛ abɔde nko, na yɛn a yɛwɔ Onyankopɔn Honhom sɛ Onyankopɔn akyɛde no nso si apini bere a yɛretwɛn sɛ Onyankopɔn de yɛn bɛyɛ ne mma na wama yɛade yɛn ho no.RYenim sɛ ebesi saa bere yi abɔde nyinaa pene sɛ ɔpemfo a awo aka no.vesɛ da bi abɔde no bɛde ne ho afi nkoayɛ ne porɔwee mu na ɛne Onyankopɔn mma anya ahofadi mu anuonyam.Na wɔnam Onyankopɔn tumi mu buu abɔde fɔ sɛ ɛnnan ade hunu a emfi abɔde no tumi mu, nanso na saa anidaso yi wɔ hɔ,Z-Abɔde nyinaa de anigyina rehwɛ da a Onyankopɔn mma bɛda wɔn ho adi no kwan.^5Minim sɛ anuonyam a yebenya daakye no bɛso asen amane a yɛrehu saa bere yi mu no.mSEsiane sɛ yɛyɛ Onyankopɔn mma nti, yebenya ne nhyira a ɔde hyira ne nkurɔfo no bi. Saa ara nso na yebenya nhyira a Onyankopɔn de asie ama Kristo no bi; efisɛ, sɛ yɛne Kristo hu amane a, yebenya n’anuonyam no nso bi._7Onyankopɔn Honhom ka yɛne ne Honhom no bom de da no adi sɛ yɛyɛ Onyankopɔn mma.QEfisɛ, Honhom a Onyankopɔn de ama mo no mma monyɛ nkoa na ɛmma munsuro nso. Na mmom Honhom no ma moyɛ Onyankopɔn mma na yɛnam Honhom no tumi no so su frɛ Onyankopɔn se, “Agya! M’agya!”FWɔn a Onyankopɔn Honhom di wɔn so no yɛ Onyankopɔn mma.zm Sɛ motena ase ma mo nipadua no a, mobewu. Nanso sɛ moma Honhom no kum bɔne a nipadua no yɛ a, mobɛtena ase.V% Enti anuanom, yɛwɔ asɛde bi nanso ɛnsɛ sɛ yɛma nipadua no di yɛn so.:m Sɛ Onyankopɔn Honhom a enyanee Yesu fii owu mu no te mo mu a, ɛnne nea onyanee Kristo fii owu mu no nso nam ne Honhom a ɛwɔ mo mu no so bɛma mo nipadua a ewu yi nso nkwa.nU Ɛwom sɛ bɔne ama mo nipadua yi awu de, nanso sɛ Kristo te mo mu a, trenee nti, mo honhom te ase.9k Monte ase mma ɔhonam; na mmom mote ase ma Honhom no; nanso sɛ Onyankopɔn Honhom te mo mu a, ɛnne na moyɛ Honhom no de. Obiara a Kristo Honhom nte ne mu no nyɛ Kristo de.LWɔn a wɔn nipasu di wɔn so no rennya Onyankopɔn anim anuonyam.}Sɛ ɔhonam di onipa so a, ɛma no dan Onyankopɔn tamfo, efisɛ, onni Onyankopɔn mmara so; na ɔrentumi nni so nso da.r]Wɔn a ɔhonam di wɔn so no ewie wɔn owu. Wɔn nso a Honhom di wɔn so no, ewie wɔn nkwa ne asomdwoe.wgWɔn a wɔte ase ma bɔne no, bɔne na edi wɔn so. Wɔn nso a wɔte ase ma Honhom no, Honhom na edi wɔn so.} sOnyankopɔn yɛɛ eyi sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn a wɔte ase Honhom mu na ɛnyɛ ɔhonam mu no benya mmara no mu nnepa.6 eNea esiane ɔhonam mmerɛw nti mmara no antumi anyɛ no, Onyankopɔn yɛe. Ɔnam n’ankasa ne Ba a ɔsomaa no wɔ onipa bɔne su so no ba bebuu bɔne atɛn de popaa bɔne.p YNa honhom mu mmara a ɛma me nkwa na ɛma me ne Kristo yɛ baako no agye me afi bɔne ne owu mmara mu.7  kAtemmu nni hɔ ma wɔn a wɔyɛ Kristo Yesu de.A {Menam yɛn Awurade Yesu Kristo so meda Onyankopɔn ase. Enti sɛnea mete ni. M’ankasa metumi de m’adwene a menam mmara so masom me Nyankopɔn wɔ bere a me nipadua de ɛsom bɔne.T!Minni ahotɔ! Hena na obegye me afi saa ɔhonam a ɛde me rekɔ owu mu yi?>uNanso mihu mmara foforo sɛ ɛreyɛ adwuma wɔ me nipadua mu; mmara a ɛko tia mmara a m’adwene pene so no. Ɛma meyɛ bɔne mmara no deduani a ɛyɛ adwuma wɔ me nipadua mu no.-UMe kra ani gye Onyankopɔn mmara ho.zmEnti mihu sɛ saa mmara yi reyɛ n’adwuma. Sɛ mepɛ sɛ meyɛ nea eye a, nea enye no na eye ma me nti, meyɛ.zmSɛ meyɛ nea mempɛ sɛ meyɛ a, na ɛkyerɛ sɛ ɛnyɛ me na meyɛe anaa; na mmom ɛyɛ bɔne a ɛte me mu no.X)Papa a mepɛ sɛ meyɛ no, menyɛ; mmom bɔne a mempɛ sɛ meyɛ no, na meyɛ.~uMinim sɛ ade pa biara nte me nipa su no mu; efisɛ, ɔpɛ a mepɛ sɛ meyɛ ade pa no wɔ me mu nanso mintumi nyɛ.J Enti ɛnyɛ m’ankasa na meyɛ eyi; mmom bɔne a ɛte me mu no.W'Sɛ meyɛ nea mempɛ sɛ meyɛ a, na ɛkyerɛ sɛ, mepene so sɛ mmara no ye.Z-Mente nea meyɛ ase; efisɛ, menyɛ nea ɛsɛ sɛ meyɛ na mmom meyɛ nea mikyi.i~KYenim sɛ mmara no yɛ honhom mu ade nanso meyɛ ɔhonam muni a wɔatɔn no sɛ akoa ama bɔne. } Eyi kyerɛ sɛ ade a eye no na ɛde owu brɛɛ me anaa? Dabida! Bɔne na ɛyɛɛ saa! Mede nea eye yɛɛ me ho ade no, bɔne de owu brɛɛ me sɛnea ɛbɛyɛ a, ne bɔne su no bɛda ne ho adi. Enti ɛnam mmara nsɛm so ma wohui sɛ bɔne yɛ amumɔyɛ ankasa.V|% Enti mmara no yɛ kronn; na mmara nsɛm no nso yɛ kronn, ɛteɛ na eye nso.j{M Bɔne nam mmara nsɛm no so nyaa me ho kwan daadaa me; ɛnam mmara nsɛm no so maa bɔne kum me.lzQ na miwui. Na ɛyɛɛ saa maa mmara nsɛm a ɛbae sɛ ɛrebegye nkwa no, me de, ɛde owu brɛɛ me.`y9 Mmara no akyi no na m’ankasa mete ase. Nanso mmara nsɛm no bae no, bɔne gyee ntinixBɔne nyaa kwan nam mmara nsɛm no so kekaa ne ho wɔ me mu maa m’ani beree nneɛma ahorow bebree. Mmara akyi no, bɔne yɛ awude.[w/Enti, afei yɛbɛka dɛn? So mmara no ankasa yɛ bɔne? Dabida! Efisɛ, ɛnam mmara no so na ɛma mihuu sɛnea bɔne te. Sɛ ɛnyɛ mmara no na ɛkae se, “Mma w’ani mmere obi ade” a, anka minnim anibere.OvAfei de, yɛnhyɛ mmara biara ase efisɛ, yewu maa nea ɛkyekyeree yɛn sɛ nneduafo no. Afei de, yɛnhyɛ mmara biara a wɔakyerɛw no dedaw ase bio, na mmom yɛnam Honhom foforo kwan so na ɛsom.uyBere a na yɛte ase ma yɛn ho no, yɛn bɔne su nam mmara no so kanyanee yɛn wɔ yɛn mu ma yɛyɛɛ adwuma maa owu.Zt-Me nuanom, saa ara na ɛte wɔ mo ho. Mo nso, esiane mmara no nti, moawu, efisɛ, moyɛ Kristo honam fa bi. Enti moyɛ nea wonyanee no fii awufo mu no de sɛnea ɛbɛyɛ a yɛn ho bɛba mfaso ama Onyankopɔn.Ws'Ɛno nti, sɛ ɔkɔ ɔbarima foforo ho bere a ne kunu te ase a, wɔfrɛ no ɔwaresɛefo; na sɛ ne kunu no wu a, na ɔnhyɛ saa mmara no ase bio, ɛno nti sɛ ɔware ɔbarima foforo a, ɔnyɛ ɔwaresɛefo. rƆbea warefo sɛɛ, sɛ ɔte ase nkutoo de a, ɔhyɛ ne kunu mmara ase; na sɛ okunu no wu de a, na ɔnhyɛ ne kunu mmara ase bio.q !Nokwarem, me nuanom, esiane sɛ mo nyinaa nim Mmara no nti, mote nea mepɛ sɛ meka no ase; mmere dodow a onipa te ase no, Mmara di ne so..pUBɔne tua ne ho ka a ɛyɛ owu. Na Onyankopɔn akyɛde a ɔde ma kwa no yɛ nkwa a enni awiei a, ɛnam so ma mo ne Kristo Yesu a ɔyɛ yɛn Awurade no yɛ baako no.6oeNanso, mprempren wɔagye mo afi owu mu ama moabɛyɛ Onyankopɔn nkoa. Mfaso a ɛwɔ mu ne sɛ, mode mo abrabɔ nyinaa ato ne so no. Na nea edi akyiri ne nkwa a enni awiei._n7Moyɛɛ nneɛma a afei de mo ani wu ho no, mfaso bɛn na munyae? Nea etwaa so ne owu.EmBere a na moyɛ bɔne nkoa no, na mode mo ho wɔ trenee ho.l!Na afei mo honam mmerɛw a moyɛ nti, mekasa nipa su mu kyerɛ mo. Mmere bi mode mo ho nyinaa mae sɛ afide ne amumɔyɛsɛm nkoa nam so yɛɛ amumɔyɛ. Saa kwan koro no ara so na ɛsɛ sɛ mofa gyaa mo ho nyinaa ma sɛ trenee nkoa, gyina so yɛ nneɛma a ɛho tew.sk_Wogyee mo fii bɔne mu ma mobɛyɛɛ trenee nkoa. Esiane mmerɛw a moyɛ nti, meka mo nsɛm a ɛnyɛ den.0jYNanso yɛda Onyankopɔn ase! Efisɛ, bere ɛbi a atwam no, na moyɛ bɔne nkoa na mode mo koma nyinaa tiee nokware a ɛwɔ nkyerɛkyerɛ a wɔkyerɛkyerɛɛ mo no mu.vieƐyɛ asɛm a ɛda hɔ pefee sɛ, sɛ mode mo ho ma obi sɛ ne nkoa na mutie no a, ɛyɛ nokware pefee sɛ moyɛ saa onipa a mutie no no nkoa, ebia na ɛyɛ bɔne a ɛde owu ba anaasɛ ɛyɛ osetie a ɛnam so ma mofata Onyankopɔn anim.h Dɛn ade bio? Esiane sɛ yɛnhyɛ Mmara ase na yɛhyɛ Onyankopɔn adom mu no nti, ɛsɛ sɛ yɛkɔ so yɛ bɔne anaa? Dabida![g/Ɛnsɛ sɛ bɔne di mo so. Monhyɛ Mmara ase na mmom mohyɛ Onyankopɔn adom ase.rf] Saa ara nso na ɛnsɛ sɛ mugyaa mo ho baabiara ma bɔne ma wogyina so de yɛ amumɔyɛde. Na mmom, momfa mo ho mma Onyankopɔn sɛ nnipa a wɔanyan mo afi owu mu aba nkwa mu, na momfa mo ho nyinaa mma no na ɔmfa mo nyɛ nnwuma pa.Me Ɛnsɛ sɛ bɔne di mo nipadua a ewui no so na amma mo anyɛ bɔne.ydk Ɛsɛ sɛ mofa mo ho sɛ moawu ama bɔne saa kwan koro no ara so na mote ase ma Onyankopɔn wɔ Kristo Yesu mu.]c3 Owu a owui no yɛ owuprɛko a owu maa bɔne, na ase a ɔte yi, ɔte ma Onyankopɔn.^b5 Efisɛ, yenim sɛ wɔanyan Kristo afi owu mu na ɔrenwu bio. Owu nni ne so tumi bio.DaSɛ yɛne Kristo awu a, yɛwɔ gyidi sɛ yɛne no bɛtena.B`Efisɛ, sɛ onipa wu a, na wɔatew no afi bɔne tumi ase._3Na yenim eyi; wɔakum Kristo ne yɛn nipa dedaw no wɔ asennua no so sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛsɛe bɔne tumi no, na bɔne nkoa a yɛyɛ no to atwa.^#Na sɛ yɛne no ayɛ baako wɔ ne wu mu sɛnea ɔyɛe no a, wɔbɛfa saa kwan koro no ara so anyan yɛn aba nkwa mu na yɛne no ayɛ baako.J] Enti yɛn asubɔ no kyerɛ sɛ, wosiesiee yɛne no na yɛne no na ewui sɛnea ɛbɛyɛ a wɔnam agya no tumi a anuonyam wɔ mu no so nyanee no fii awufu mu no bɛma yɛatena asetena foforo mu.|\qƐyɛ nokware sɛ munim eyi. Bere a wɔbɔɔ yɛn asu hyɛɛ Kristo Yesu mu no, wɔbɔɔ yɛn asu hyɛɛ ne wu mu.^[5Ɛnte saa koraa! Yɛawu ama bɔne na adɛn nti na ɛsɛ sɛ yɛkɔ so tena bɔne mu?uZ eAfei asɛm bɛn na yɛbɛka? Yɛbɛkɔ so atena bɔne mu sɛnea ɛbɛyɛ a Onyankopɔn adom bɛdɔɔso anaa?5YcEnti sɛnea ɛnam owu so nti bɔne dii nim no, saa ara nso na ɛnam trenee so Onyankopɔn adom di nim nam Yesu Kristo, yɛn Awurade so, de yɛn kɔ nkwa a ɛnsa da mu nen.wXgWɔhyɛɛ mmara sɛnea ɛbɛyɛ a bɔne bɛkɔ so; nanso sɛ bɔne kɔ so a, Onyankopɔn adom kɔ so mmoroso.W%Na sɛnea ɛnam ɔbaakofo asoɔden so nti nnipa nyinaa yɛ bɔne no, saa ara nso na onipa baako setie nti, nnipa pii bɛsɔ Onyankopɔn ani.V/Enti sɛnea onipa baako pɛ bɔna a ɔyɛe no ma wobvu nnipa nyinaa fɔ no, saa ara nso na trenee adeyɛ baako ma nnipa de wɔn ho, nya nkwa nso.UEsiane saa onipa baako no nti, ɛyɛ nokware sɛ ɛnam ne bɔne no so na owu bae. Na ade kɛse bɛn na ɛbaa ade a onipa baako a ɔyɛ Yesu Kristo no yɛe no akyi! Wɔn a wɔanya Onyankopɔn adom bebrebe ne ne trenee kwa no nam Yesu Kristo so bedi hene.ZT-Na nsonoe da Onyankopɔn akyɛde ne bɔne a onipa baako bi yɛ ntam. Bɔne baako akyi no na atemmu a ɛkyerɛ “Afobu” bae; nanso bɔne bebree akyi no na akyɛde a ɛmfata a wɔfrɛ no “Bembu” nso bae.2S]Nanso wɔn baanu no nyinaa nyɛ pɛ, efisɛ, Onyankopɔn akyɛde a ɔde kyɛ kwa no nte sɛ Adam bɔne no. Ɛyɛ nokware sɛ esiane saa onipa baakofo no bɔne nti nnipa pii wuwui. Nanso Onyankopɔn adom no dɔɔso; ɛno nti na ɔnam onipa baako a ɔne Yesu Kristo adom so dom nnipa bebree kwa no.JR Nanso efi Adam bere so kosi Mose bere so no, owu dii nnipa nyinaa so kosii wɔn mpo a wɔanyɛ bɔne sɛnea Adam de ɔyɛɛ asoɔden kyerɛɛ Onyankopɔn no. Na Adam yɛ obi a ɔreba no sɛso.kQO Na bɔne wɔ hɔ ansa na wɔde Mmara no reba. Nanso faako a Mmara nni no, wommu bɔne ho akontaa.P# Bɔne nam onipa baako so na ɛbaa wiase na ne bɔne no de owu bae. Ɛno nti owu trɛw baa nnipa nyinaa so, efisɛ, wɔn nyinaa yɛɛ bɔne. O  Ɛnyɛ ne nyinaa ni; yɛnam yɛn Awurade Yesu Kristo a afei wayɛ yɛn Onyankopɔn nnamfo no so gye yɛn ani wɔ Onyankopɔn mu.HN  Na yɛyɛ Onyankopɔn atamfo nanso ɔnam ne Ba no wu so ama yɛayɛ ne nnamfo. Afei a yɛyɛ Onyankopɔn nnamfo yi, akyinnye biara nni ho sɛ ɔnam ne Ba no ase a ɔte no so begye yɛn nkwa!|Mq Ɛnam ne wu no so ama yɛasɔ Onyankopɔn ani; ɛbɛyɛ dɛn na wɔatumi agye yɛn nkwa afi Onyankopɔn abufuw mu.{LoNanso Onyankopɔn akyerɛ yɛn ɔdɔ a ɔde dɔ yɛn; bere a yɛda so yɛ nnebɔneyɛfo no na Kristo wu maa yɛn.K}Na ɛbɛyɛ den sɛ obi bewu ama nea ɔyɛ onipa trenee po; na nea ɔyɛ onipa pa no de, ebia obi besi ne bo awu ama no.[J/Efisɛ, bere a yenni mmoa biara no, Kristo wu maa amumɔyɛfo Onyankopɔn pɛ mu.I3Saa anidaso yi renni yɛn hwammɔ, efisɛ, Onyankopɔn nam Honhom Kronkron a ɛyɛ n’akyɛde a ɔde ama yɛn no so ahwie ne dɔ agu yɛn koma mu.=Huna boasetɔ de osuahu ba, ɛna osuahu de anidaso ba.UG#Afei yɛn haw mu nso, yɛn ani gye, efisɛ, yenim sɛ ɔhaw de boasetɔ ba,F!Ɔnam gyidi so de yɛn aba Onyankopɔn adom a yɛte mu mprempren no mu. Yɛn ani gye wɔ anidaso mu sɛ yebenya Onyankopɔn anim anuonyam.xE kAfei a wɔnam gyidi so ama yɛasɔ Onyankopɔn ani no, yɛnam Awurade Yesu Kristo so anya Onyankopɔn asomdwoe.DwEsiane yɛn bɔne nti, wɔde no maa yɛn sɛ ommewu na wonyanee no baa nkwa mu sɛ ommesiesie yɛne Onyankopɔn ntam.CWɔkyerɛw maa yɛn nso a ɛsɛ sɛ wogye yɛn sɛ atreneefo a yɛwɔ gyidi wɔ nea onyanee yɛn Awurade Yesu fii awufo mu no mu nso.QBWɔankyerɛw nsɛm, “Wogyee no sɛ ɔtreneeni” no amma ɔno nkutoo.[A/Ɛno nti na Abraham nam gyidi so maa “Onyankopɔn gyee no sɛ ɔtreneeni no.”M@Na ogye di yiye sɛ Onyankopɔn betumi adi ɛbɔ a wahyɛ no no so.t?aWampa ne gyidi na wannye Onyankopɔn bɔhyɛ no ho akyinnye. Ne gyidi maa no tumi na ɔkamfoo Onyankopɔn. > Na ɔreyɛ adi mfe ɔha a ɔdwene ne nipadua a ɛreyɛ awu anaa Sara a na ontumi nwo mma no ho no a, na enhinhim ne gyidi koraa..=UAbraham gye dii na onyaa anidaso bere a na anidaso nni hɔ enti ɔbɛyɛɛ “aman bebree so agya”, sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “W’asefo bɛdɔɔso no” no.R<sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Mayɛ wo aman bebree so agya no.” Enti na bɔhyɛ no teɛ wɔ Onyankopɔn a na Abraham gye no di a, na onyan awufo ba nkwa mu, na ɔhyɛ ma nea enni hɔ ba no ani so.;!Wɔnam gyidi so na ɛhyɛɛ saa bɔ no sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛhyɛ Mmara no mu den sɛ Onyankopɔn akyɛde a ɔde maa Abraham asefo a ɛnyɛ sɛ wɔn a wodi Mmara no so nko, na mmom wɔn a wɔwɔ gyidi sɛ Abraham no, efisɛ, Abraham yɛ yɛn nyinaa honhom mu agya;U:#Mmara no de Onyankopɔn abufuw ba; na sɛ Mmara nni hɔ a, mmarato nni hɔ.9%Na sɛ nea Onyankopɔn hyɛ ho bɔ no, ɔde ma wɔn a wodi Mmara no so a, ɛnne na onipa gyidi nka hwee na Onyankopɔn bɔhyɛ no yɛ ohunu._87 Onyankopɔn hyɛɛ Abraham ne n’asefo bɔ sɛ ɔde wiase nyinaa bɛma wɔn. Ɛnyɛ sɛ odi a Abraham di Mmara no so nti na ɔhyɛɛ no saa bɔ no, na mmom esiane ne gyidi nti, Onyankopɔn gyee no sɛ ɔtreneeni.@7y Afei, ɔsan yɛ twetiatwafo no agya a ɛnyɛ sɛ wɔatwitwa twetia kɛkɛ na mmom, wɔn nyinaa tenaa gyidi mu wɔ wɔn abrabɔ mu sɛ wɔn agya Abraham ansa na wɔretwa no twetia no.61 Akyiri yi na wotwaa no twetia na ne twetiatwa no yɛ nsɛnkyerɛnne a ɛkyerɛ sɛ, na Onyankopɔn agye no sɛ ɔtreneeni ansa na wɔretwa no twetia. Enti Abraham yɛ Honhom mu agya ma wɔn a wogye Onyankopɔn di nyinaa na wagye wɔn sɛ atreneefo a nso wontwaa wɔn twetia.%5C Bere bɛn na saa asɛm yi sii? Esii ansa na wɔretwa Abraham twetia anaa Abraham twetiatwa no akyi na esii? Esii ansa, na ɛnyɛ twetiatwa no akyi na esii.4 Saa anigye a Dawid ka ho asɛm no wɔ hɔ ma twetiatwafo nko anaa? Dabi. Ɛwɔ hɔ ma wɔn nso a wontwaa twetia no. Efisɛ, yɛakan afi Kyerɛwsɛm no mu se, “Abraham gyee Onyankopɔn dii, na esiane ne gyidi nti, Onyankopɔn gyee no sɛ ɔtreneeni.”53eNhyira nka onipa a Awurade nkae ne bɔne!”^25“Nhyira nka wɔn a wɔde wɔn bɔne akyɛ wɔn, na wɔn na wɔakata wɔn bɔne so.i1KSɛ Dawid kaa onipa bi a Onyankopɔn agye no sɛ ɔtreneeni a nnwuma nka ho a, na ɔkyerɛ sɛ,%0CNanso onipa a ɔwɔ gyidi na ɔnyɛ nnwuma, na ogye Onyankopɔn di, bu wɔn a wodi fɔ bem no, ne gyidi na Onyankopɔn gyina so hwɛ ho ma ɔfata n’anim. / Onipa a ɔyɛ adwuma no fata n’akatua; ɛnsɛ sɛ wobu n’akatua no sɛ akyɛde na mmom ɛyɛ biribi a wayɛ ho adwuma anya. .Kyerɛwsɛm no kyerɛ yɛn sɛ, “Abraham gyee Onyankopɔn dii; na ɛno so na ɛnam maa Onyankopɔn gyee no sɛ ɔtreneeni no.”#-?Sɛ ɔnam nneɛma a ɔyɛe so nyaa Onyankopɔn anim anuonyam a, anka ɔwɔ biribi a ɔde bɛhoahoa ne ho. Nanso ɔrentumi nhoahoa ne ho Onyankopɔn anim.I, Dɛn na yɛbɛka afa yɛn agya Abraham ho? Osuahu bɛn na onyae?+{Enti eyi kyerɛ sɛ, ɛsɛ sɛ yɛnam saa gyidi no so gyae Mmara no so di anaa? Dabida, ɛsɛ sɛ yedi Mmara no nso so."*=Onyankopɔn yɛ baako na ɔnam gyidi a Yudafo wɔ so bɛma wɔafata n’anim. Na saa ara nso na Amanamanmufo nam wɔn gyidi so bɛfata n’anim ara nen.")=Onyankopɔn yɛ Yudafo nkutoo Nyankopɔn anaa? Ɔnyɛ Amanamanmufo nso Nyankopɔn bi anaa? Ɛyɛ nokware turodoo sɛ ɔyɛ Amanamanmufo nso Nynankopɔn.k(ONe tiaatwa ne sɛ, onipa nam gyidi so na ɔfata Onyankopɔn anim na ɛnyɛ Mmara a odi so no nti.''Ɛnne dɛn na yɛde bɛhoahoa yɛn ho? Biribiara nni hɔ! Na adɛn nti? Mmara no a yedi so no nti anaa? Dabi, na mmom ogye a yegye di no nti..&UNanso mprempren de, Onyankopɔn boa nnipa de di ne trenee ho adanse. Ɔnam saa kwan no so kyerɛ sɛ ɔyɛ ɔtreneeni na ɔde obiara a ogye Kristo di no si nea eye.w%gOnyankopɔn de no mae sɛnea ɛbɛyɛ a nnipa bɛfa ne wu, ne ogye a wogye no di no so no benya bɔne fafiri.$Nanso esiane Onyankopɔn adom a ɔde kyɛ kwa no nti, ɔnam Yesu Kristo so ama wɔanya n’anim anuonyam nam Kristo Yesu so ade wɔn ho.G#Na nnipa nyinaa ayɛ bɔne ama Onyankopɔn nkwagye abɔ wɔn.)"KOnyankopɔn nam ogye a nnipa gye Yesu Kristo di no so ma wɔyɛ atreneefo. Onyankopɔn yɛ eyi ma wɔn a wogye no di nyinaa, efisɛ, nsonoe biara nni mu koraa.!)Mprempren Onyankopɔn ada ɔkwan a nnipa nam so yɛ n’apɛde no adi. Saa kwan no ne Mmara nni hwee yɛ. Na Mmara no ne adiyifo di ho adanse. 1Efisɛ, obiara nni hɔ a sɛ ɔyɛ nea Mmara no hyɛ sɛ ɔnyɛ a, Onyankopɔn bebu no bem. Nea Mmara no ka ne sɛ, ɛma onipa hu sɛ wayɛ bɔne.OSɛnea ɛbɛyɛ a nnipa rennya anoyi na ɛnam so ama wiase nyinaa ahyɛ Onyankopɔn atemmu no ase nti, ama yehu mprempren sɛ, biribiara a ɛwɔ Mmara no mu no fa wɔn a wɔhyɛ Mmara no ase no ho.4c“Na wonsuaa sɛnea wosuro Onyankopɔn.”!=Na wonnim asomdwoe kwan.7i“Baabiara a wɔbɛkɔ no, wɔsɛe hɔ pasaa.'I“Wɔnkyɛ opira ne awudi ho.1]“Nnome a ɛyɛ hu na efi wɔn anom ba.}s “Wɔn anom te sɛ damoa a abue; na wɔn tɛkrɛma ka atorosɛm; wɔn anofafa ka nsɛm a ɛte sɛ ɔwɔ ano bɔre.oW “Nnipa nyinaa atwe wɔn ho afi Onyankopɔn ho; wɔn nyinaa ayɛ bɔne. Obiara nni hɔ a ɔyɛ papa.V% obiara nyɛ ɔbadwemma; na obiara nni hɔ a ɔhwehwɛ Onyankopɔn akyi kwan.@{ Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Obiara nyɛ ɔtreneeni;)K Ɛnne dɛn na yɛnka? Yɛn Yudafo yɛ nnipa sen Amanamanmufo no anaa? Ɛnte saa! Makyerɛ mu dedaw se Yudafo ne Amanamanmufo nyinaa yɛ pɛ wɔ bɔne tumi ase.PAdɛn nti na yɛnka se, “Momma yɛnyɛ bɔne na papa mfi mu mmra?” Nokwarem, nnipa bi nam saa asɛm koro yi ara so ayi me ntɛn nam so akasa atia me. Wobebu saa nnipa yi atɛn sɛnea ɛsɛ wɔn.taSɛ mitwa atoro na ɔda no adi kyerɛ me de nya anuonyam a, ɛnne na ɔrentumi mmu me atɛn ntua me so ka.eCOnyame mpa ngu! Sɛ Onyankopɔn nyɛ ɔtreneeni a, ɛbɛyɛ dɛn na watumi abu wiase atɛn?+ONa sɛ yɛn bɔne a yɛyɛ no da Onyankopɔn trenee adi kann a, yɛbɛka dɛn? Sɛ Onyankopɔn twe yɛn aso a, yɛbɛka se wayɛ bɔne?‘Mekasa sɛnea nnipa ka.8iDabida! ɛwom sɛ obiara yɛ ɔtorofo de, nanso Onyankopɔn nyɛ ɔtorofo. Wokae nea oyi fii Israel Nnwom mu a ɛfa eyi ho a ɛka se, Onyankopɔn nsɛm bɛyɛ nokware daa no?Ɛyɛ nokware sɛ na wɔn mu bi nni no nokware. Na di a na wonni Onyankopɔn nokware no kyerɛ sɛ obebu ne bɔ a wahyɛ wɔn no so anaa?!Yiw, sɛ woyɛ Yudani a, ɛho wɔ mfaso bebree. Nea edi kan no, Onyankopɔn de ne mmara hyɛɛ wɔn nsa sɛnea ɛbɛma wɔayɛ n’apɛde.  Na sɛ saa na ɛte de a, na Yudaniyɛ no ho mfaso ne dɛn? Onyankopɔn dom wɔn biribi sononko anaa? Biribi wɔ Yudafo twetiatwa no mu? Yudani kann no ne onipa a ne koma mu tew wɔ Onyankopɔn anim. Onyankopɔn nhwɛ twetiatwa ho na mmom ɔhwɛ wɔn a wɔn adwene ne wɔn koma asesa. Obiara a ɔwɔ saa adwensakra abrabɔ mu no, sɛ moankamfo no koraa a, Onyankopɔn bɛhyɛ no anuonyam.t aFa a wɔde mo afa Yudasom mu atwa mo twetia, anaasɛ Yudafo na wɔwoo mo no nkyerɛ sɛ moyɛ Yudafo kann. 7Sɛ ɛba saa a, abosonsomfo no bɛkasa atia mo, agu mo, Yudafo a munim Onyankopɔn ho nsɛm no na wahyɛ mo bɔ nanso munni ne Mmara so no anim ase . 5Sɛ abosonsomfo di Onyankopɔn Mmara so a, munnye nni sɛ ɔde nea ɛfata ne anuonyam a ɛfata a wabɔ ne tirim sɛ ɔde bɛma Yudafo no bɛma wɔn?Sɛ woyɛ Yudani na wudi Onyankopɔn Mmara no so a, ɛyɛ ade a ɛsom bo. Na sɛ moanni so a, nsonoe biara nni mo ne abosonsomfo ntam.V%Ɛnyɛ nwonwa sɛ Kyerɛwsɛm no ka se mo nti, wiasefo kasa tia Onyankopɔn.iKMohoahoa mo ho yiye se munim Onyankopɔn Mmara no nanso monam Mmara no so bu so, bu no animtia.pYMoka se aguamammɔ nye. Mobɔ aguaman no bi anaa? Moka se, monnsom ahoni, na momfa ahoni ho mpɛ sika?!Mokyerɛkyerɛ afoforo na adɛn nti na muntumi nkyerɛkyerɛ mo ho mo ho? Moka kyerɛ afoforo se wɔmmmɔ korɔn. Mobɔ korɔn no bi anaa?'Mugye di sɛ mubetumi akyerɛ adwenemharefo ne mmofra Onyankopɔn akwan, efisɛ, nokwarem, munim ne Mmara a osuahu ne nokware ahyɛ no ma no.eCMofa mo ho sɛ moyɛ akwankyerɛfo ma anifuraefo, na moyɛ hann nso ma wɔn a wɔte sum mu.V%Munim nea Onyankopɔn hwehwɛ sɛ moyɛ. Moasua afi Mmara no mu ahu nea eye.?wMo Yudafo de, mususuw sɛ mo ne Onyankopɔn te no yiye so, efisɛ, ɔde ne Mmara a monam so benya nkwagye no maa mo. Na moka no mo ano fafa so nso se, moyɛ ne nnamfonom sononko bi.wEnti Asɛmpa a meka no kyerɛ sɛ, sɛ da no du a, saa na Onyankopɔn nam Yesu Kristo so bebu nnipa kokoamsɛm atɛn.C~Wɔn abrabɔ kyerɛ sɛ, nea Mmara no hwehwɛ no, wɔ wɔn koma mu. Esiane sɛ ɛtɔ da bi a wɔn adwene tia wɔn na ɛtɔ da bi nso a egye wɔn no nti, ɛma ɛda adi sɛ ɛyɛ nokware./}WAmanamanmufo no nni Mmara nanso wofi wɔn pɛ mu yɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ wɔyɛ; ɛwom sɛ wonni Mmara no so de, nanso wɔn ankasa fa wɔn ho wɔn ho sɛ Mmara.| Ɛnyɛ sɛ wotee Mmara no ara no, na woyɛ pɛ wɔ Onyankopɔn anim, na mmom, ɛsɛ sɛ woyɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ woyɛ.0{Y Wɔn a wonnim Mmara no na wɔyɛ bɔne no, bewu a wɔnkae Mmara no nka wɔn ho asɛm, na wɔn a wonim Mmara no na wɔyɛ bɔne no, wɔnam Mmara no so bebu wɔn atɛn.Lz Onyankopɔn nyɛ nyiyimu na ɔnyɛ animhwɛ nso wɔ n’atemmu mu.y Nanso wɔn a wotie no no, sɛ wɔyɛ Yudafo anaa Amanamanmufo no, wobenya anuonyam, nidi ne asomdwoe afi Onyankopɔn nkyɛn.exC Yudafo ne Amanamanmufo a wɔkɔ so yɛ bɔne no nyinaa behu amane na wɔn werɛ nso bɛhow. w Nnipa bi yɛ pɛsɛmenkominya a wɔpo ade trenee kodi ade bɔne akyi; saa nnipa no, Onyankopɔn de n’abufuwhyew bɛba wɔn so.Zv-Wɔn a wɔde boasetɔ yɛ Onyankopɔn apɛde no, ɔbɛma wɔn nkwa a enni awiei.GuNea obiara ayɛ no, ɛso akatua na Onyankopɔn bɛma no anya.t5Nanso wowɔ koma a apirim. Ɛno nti, da a Onyankopɔn bɛda n’abufuw ne n’atemmu adi no, wo ara wobɛma asotwe a wɔde bɛtwe wo no mu ayɛ den.s{Ɛyɛ nokware sɛ wunim sɛ Onyankopɔn yɛ mmɔborɔhunufo. Efisɛ, ɔpɛ sɛ ɔkyerɛ wo kwan a wobɛfa so anu wo ho.NrNa wo, m’adamfo, wo nso wubu afoforo atɛn wɔ nneɛma koro no ara a woyɛ bi no ho. Wususuw sɛ Onyankopɔn remmu wo atɛn anaa? Anaasɛ ebia, wummu n’ayamye, n’abodwokyɛre ne ne boasetɔ.^q5Yenim sɛ, sɛ Onyankopɔn bu wɔn a wɔte saa ara no atɛn a na ne kwan so ara nen.op YMo a mubu afoforo atɛn no, munni anoyi biara. Ɔkwan biara a mobɛfa so abu afoforo atɛn no, ɛnam saa kwan no ara so ma mode atemmu ba mo ho so. Efisɛ, bɔne a ɛma mubu afoforo atɛn no, mo nso moyɛ saa bɔne koro no ara bi.Uo % Na wonim sɛ Onyankopɔn mmara kyerɛ sɛ nnipa a wɔtena ase saa kwan so no sɛ owu. Nanso ɛnyɛ sɛ wɔn ara yɛɛ saa afide no nko, na mmom, wɔpenee afoforo a wɔyɛɛ saa bɔne koro no ara bi no so. "~~m}}T||{{pzzyy$xiww"vvu|utt&szrrVqqpooMnnmjlVkkWjj i'hgfbeenddiccbbaad``<_Z^b^]`\z\[ZZXZYY]XXWW~W V`UUjTT-SgRpQQcPPSOO)NsMMPM LLCKJJ IHH(GG%FFFEE DDQCCsBB_AAV@@ ??>U==L<o@4m:S Efisɛ, Onyankopɔn ayɛ Yesu Kristo nko ɔdan no fapem enti wɔrentumi nto fapem foforo biara bio.19[ Menam adom a Onyankopɔn de maa me no so meyɛɛ ɔdansifo pa adwuma. Metoo fapem ɛnna onipa foforo nso resi ato so. Nanso ɛsɛ sɛ wɔn mu biara fa ɔkwan pa so si.~8u Yɛn de yɛyɛ aboafo a yɛne Onyankopɔn reyɛ adwuma na mo nso moyɛ Onyankopɔn afuw. Bio, moyɛ Onyankopɔn dan.7Nsonoe biara nni onipa a odua ne nea ogugu so nsu ntam. Onyankopɔn bɛhwɛ dwuma a wɔn mu biara dii so na wama wɔn so ade.{6oObi a oduae ne obi a oguguu so nsu no ho nhia. Onyankopɔn na ne ho hia, efisɛ, ɔno na ɔmaa afifide no nyinii.[5/Miduaa aba no na Apolo guguu so nsu nanso Onyankopɔn na ɔmaa afifide no nyinii.=4sMibisa se, Apolo yɛ hena? Na Paulo nso yɛ hena? Yɛyɛ Onyankopɔn asomfo kwa a ɛnam yɛn so na munya gyidi. Adwuma a Onyankopɔn de ama yɛn mu biara sɛ yɛnyɛ no na yɛyɛ.3Sɛ obi ka se, “Me de, midi Paulo akyi” na ɔfoforo nso ka se, “Me nso mewɔ Apolo afa” a, ɛnkyerɛ sɛ moyɛ wiasefo anaa?&2Eefisɛ, moda so te hɔ sɛ wiasefo. Sɛ anibere wɔ mo mu na mutwa mo ho ne mo ho mo ho nya akasakasa a, ɛnna no adi sɛ moyɛ wiasefo a mote hɔ ma wiase?q1[Memaa mo nufusu. Mamma mo aduan a ɛyɛ den, efisɛ, na enye mma mo. Na mprempren ara mpo, enye mma mo,-0 UNokwarem, anuanom, mantumi mankasa mankyerɛ mo sɛ nnipa a wɔwɔ Honhom no. Na ɛsɛ sɛ mekasa kyerɛ mo sɛ wiasefo a wɔte sɛ mmofra a wɔwɔ Kristo mu gyidi. / Kyerɛwsɛm no ka se, “Hena na onim Awurade adwene? Hena na obetumi atu no fo?” Nanso, yɛn de, yɛwɔ Kristo adwene no bi.^.5Onipa a Honhom no te ne mu no tumi sese biribiara nanso obiara rentumi mmu no atɛn.J- Nanso obi a onni Honhom no rentumi nnya akyɛde a efi Onyankopɔn Honhom no mu. Ɔrente wɔn ase da; ɔfa no sɛ nsɛm a aba nni mu, efisɛ, wogyina Honhom no nko so na wobetumi ahu mu a wodi.K, Enti ɛnyɛ nsɛm a nnipa de wɔn nyansa akyerɛ yɛn no na yɛka na mmom nsɛm a Honhom no akyerɛ yɛn no na yɛnam Honhom no mu nokware ada saa Honhom no adi akyerɛ wɔn a wɔwɔ Honhom no.!+; Ɛnyɛ wiase yi mu honhom na yɛanya; Honhom Kronkron a Onyankopɔn somaa no no na yɛanya sɛnea ɛbɛma yɛahu nea Onyankopɔn de ama yɛn no nyinaa.$*A Onipa de, ɔno ara ne honhom a ɛte ne mu no na enim ne ho nsɛm nyinaa; saa ara nso na Onyankopɔn Honhom no nko ara na enim Onyankopɔn ho nsɛm nyinaa.1)[ Na yɛn na Onyankopɔn nam ne Honhom Kronkron no so ada n’ahintasɛm adi akyerɛ yɛn. Honhom no pɛɛpɛɛ biribiara mu kosi Onyankopɔn ahintasɛm a emu dɔ no so..(U Kyerɛwsɛm no ka se, “Nea onipa biara anhu na wante da, nea onipa biara annwen ho sɛ ɛbɛba da no ne ade a Onyankopɔn no ara siesie ma wɔn a wɔdɔ no no.”z'mAman sodifo biara nnim saa nyansa no. Sɛ wonim a, anka wɔremmɔ Awurade a anuonyam ahyɛ no ma no asɛnnua mu.0&YNyansasɛm a meka no yɛ Onyankopɔn nyansa a wɔde ahintaw nnipa a Onyankopɔn no ankasa ayi ato hɔ ama yɛn dedaw sɛ yɛn anuonyam ahyɛde ansa na wɔrebɔ wiase.%'Mekasa nyansa mu kyerɛ wɔn a wɔanyin wɔ Honhom mu. Nanso saa nyansa no nyɛ wiase nyansa anaa wiase yi mu tumi horow a wɔn tumi resa no.R$Enti mo gyidi nnyina onipa nyansa so na mmom egyina Onyankopɔn tumi so.E#Na me nkyerɛkyerɛ a mekyerɛkyerɛe no nso mannyina anyansasɛm ne nnipa adwene so na mekyerɛkyerɛe na mmom menam kasa pa so daa tumi a ɛwɔ Onyankopɔn Honhom Kronkron no mu no adi.P"Enti bere a mebaa mo hɔ no, na meyɛ mmerɛw a ehu ne ahopopo aka me.!1Meyɛɛ m’adwene sɛ bere a me ne mo wɔ hɔ no, mɛma me werɛ afi biribiara gye Yesu Kristo nko na ne titiriw no, ne wu wɔ asɛnnua no so no.!  =Anuanom, bere a mebaa mo nkyɛn bɛkaa Onyankopɔn ho ahintasɛm a ɛyɛ nokware kyerɛɛ mo no, manka asɛm a ɛkyere adwene anaa nyansa a ɛtra so mu. yEnti sɛnea Kyerɛwsɛm no ka no, “Obiara a ɔpɛ sɛ ɔhoahoa ne ho no, ɔnhoahoa ne ho wɔ nea Awurade ayɛ mu.”B Nanso Onyankopɔn aka mo abata Kristo Yesu ho na Onyankopɔn ama Kristo ayɛ yɛn nyansa; ɛnam no so ma yɛateɛ wɔ Onyankopɔn anim. Yɛyɛ Onyankopɔn ahotefo a wama yɛade yɛn ho.@ }Eyi kyerɛ sɛ obi ntumi nhoahoa ne ho Onyankopɔn anim.] 5Ɔfaa nea wiase mmu na wɔmfa nyɛ hwee no de sɛee nea wiase susuw sɛ ɛho hia no.3 aNanso Onyankopɔn faa wiase yi mu nsɛm a aba nni mu no nam so guu anyansafo anim ase. Onyankopɔn faa nneɛma a ɛyɛ mmerɛw wɔ wiase, nam so de guu ahoɔden anim ase.& GAfei, anuanom, monkae bere a Onyankopɔn frɛɛ mo no tebea a na mowɔ mu. Na mo mu bi yɛ anyansafo a wɔwɔ tumi a nnipa fam no nso na wɔn dibea kɔ soro.) MOnyankopɔn asɛm a ɛyɛ sɛ aba nni mu no, aba wɔ mu sen nnipa nyansa, na saa ara nso na nea ɛyɛ mmerɛw wɔ Onyankopɔn fam no yɛ den sen nnipa ahoɔden. nanso Yudafo ne Amanamanmufo a Onyankopɔn afrɛ wɔn no saa asɛm yi yɛ Kristo a ɔyɛ Onyankopɔn tumi ne ne nyansa no. 5Nanso yɛn de, yɛka Kristo wu a owui wɔ asɛnnua no so no ho asɛm. Saa asɛm no yɛ Yudafo abufuw ɛnna ɛyɛ asɛm a aba nni mu ma Amanamanmufo;Q Yudafo hwehwɛ sɛ wohu nsɛnkyerɛnne, ɛnna Helafo nso hwehwɛ nyansa.y mEnti Onyankopɔn nam ɔno ara ne nyansa so yɛɛ sɛ, nnipa a wɔpɛ sɛ wɔfa wɔn ara wɔn nyansa so hu no no, renhu no da. Na mmom Onyankopɔn yɛɛ n’adwene sɛ wɔn a wogye asɛm a “aba nni mu” a yɛka no di no, obegye wɔn nkwa.  Enti onyansafo wɔ he? Onimdefo nso wɔ he? Wiase yi mu akyinnegyefo wɔ he? Onyankopɔn akyerɛ sɛ wiase yi mu nyansa yɛ ohunu.b ?Kyerɛwsɛm no ka se, “Mɛsɛe anyansafo nyansa, na mɛma nimdefo adenim ayɛ ɔkwa.” 5Asɛnka a ɛkyerɛ Kristo asɛnnuambɔ no yɛ nsɛm a aba nni mu ma wɔn a wɔreyera. Nanso yɛn a wɔregye yɛn nkwa no de, ɛyɛ Onyankopɔn tumi.@ {Kristo ansoma me sɛ memmɛbɔ asu na mmom ɔsomaa me sɛ memmɛka Asɛmpa a emfi nnipa nyansa mu na obi antumi annyina so amma Kristo wu a owuu asɛnnua no so no mu tumi anyɛ ohunu.\ 3Mekae sɛ mebɔɔ Stefana ne ne fifo asu. Na menkae sɛ mebɔɔ obi foforo asu bio.= wObiara rentumi nka se wɔbɔɔ mo asu sɛ m’asuafo.N Meda Onyankopɔn ase sɛ mammɔ mo mu biara asu ka Krispo ne Gaio ho.}  u Wɔakyekyɛ Kristo mu akuwakuw! Paulo na owui wɔ asɛnnua no so maa mo anaa? Wɔbɔɔ mo asu sɛ Paulo asuafo anaa?b  ? Asɛm a mepɛ sɛ meka ne sɛ, wɔn mu biara ka asɛm a ɔpɛ. Oyi ka se, “Mewɔ Paulo afa” a, ɔfoforo se, “Mewɔ Apolo afa.” Obi sɔre na ose, “Mewɔ Petro afa” a, ɔbaako nso se, “Mewɔ Kristo afa.”b  ? Anuanom, nnipa bi a wofi Kloe fi apae mu aka akyerɛ me se, akasakasa wɔ mo asafo yi mu.7  i Anuanom, menam yɛn Awurade Yesu Kristo tumi so mitu mo fo sɛ, asɛm biara a mobɛka no, monyɛ adwene na mo mu ampaepae. Munso adwene ne botae baako mu na ama moayɛ baako.T  # Onyankopɔn a wafrɛ mo ne ne Ba Yesu Kristo ayɔnkofa mu no yɛ ɔnokwafo.l SƆbɛhyɛ mo den akosi awiei sɛnea ɛbɛyɛ a da a Awurade bɛba no, wɔrennya mo ho mfomso biara.o Yɛno nti, esiane sɛ moretwɛn ama wɔada yɛn Awurade Yesu Kristo adi no nti, nhyira biara, munya bi.' KKristo ho asɛm atim wɔ mo mu,E Ɛnam no so ama moayɛ ma biribiara mu, ɔkasa ne adwene mu.d CEsiane adom a Onyankopɔn nam Kristo Yesu so dom mo no nti, daa meda Onyankopɔn ase ma mo.Z /Ɔdom ne asomdwoe a efi yɛn Agya Onyankopɔn ne yɛn Awurade Yesu Kristo nka mo._ 9Yɛde rekɔma Onyankopɔn asafo a ɛwɔ Korinto no ne wɔn a wɔafrɛ wɔn sɛ wɔmmɛyɛ Onyankopɔn akyidifo kronkron no ne wɔn a wɔwɔ baabiara a wɔbɔ yɛn Awurade Yesu din sɛ ɔyɛ wɔn ne yɛn Awurade no. Saa krataa yi fi me, Paulo, a ɛnam Onyankopɔn pɛ so nti, wɔafrɛ me sɛ menyɛ Kristo Yesu somafo no ne onua Sostene nkyɛn.r]Onyankopɔn a ɔno nko na nyansa nyinaa wɔ no no, anuonyam a ɛnam Yesu Kristo so nka no daa daa! Amen. Mprempren, ɛnam nsɛm a adiyifo no kyerɛwee so ama nokware ada adi na ɛnam Onyankopɔn tumi so ama aman nyinaa atie, agye adi.o~WMomma yenyi Onyankopɔn ayɛ! Ɔno na otumi ma mugyina pintinn wɔ mo gyidi mu sɛnea mekae wɔ asɛmpa a ɛfa Yesu Kristo ho no mu kyerɛɛ mo no. Me kasa mu no, medaa nokware ahintasɛm a ahintaw afi teteete no adi kyerɛɛ mo.5}eYɛn Awurade Yesu Kristo adom nka mo nyinaa.||qGaio a asafo no hyia wɔ ne fi no nso kyia mo. Erasto a ɔyɛ kurom ha sikakorafo ne yɛn nua Kwarto se wokyia mo.N{Me Tertio a mekyerɛw saa krataa yi nso, mede Awurade din mikyia mo.{zoMe yɔnko Timoteo se okyia mo. Saa ara nso na Lukio, Yason ne Sosipatro a wɔyɛ me nuanom Yudafo no nso kyia mo.xyiNa Onyankopɔn a ɔbrɛ yɛn asomdwoe no bɛpɛtɛw Satan wɔ mo nan ase. Yɛn Awurade Yesu Kristo dom nka mo.x3Obiara ate gyidi a mowɔ wɔ Asɛmpa no mu. Ɛno nti, ɛma m’ani gye mo ho. Mepɛ sɛ mo ani tew wɔ nneɛma pa ho na mokata mo ani wɔ bɔne ho.w/Efisɛ, wɔn a wɔyɛ saa no nsom Kristo, yɛn Awurade no; na mmom, wɔsom biribiara a wɔpɛ na eye ma wɔn. Wɔdɛfɛdɛfɛ wɔn a wonnim hwee.$vAAnuanom, mitu mo fo sɛ, monhwɛ wɔn a wɔde mpaepaemu ne wɔn a wɔsɛe afoforo gyidi na wotia nkyerɛkyerɛ a moanya no yiye; montwe mo ho mfi wɔn ho.EuMikyia wɔn nyinaa papaapa. Kristo asafo no nyinaa kyia mo.st_Mikyia Filologo ne Yulea, Nereo ne ne nuabea ne Olimpa ne Onyankopɔn manfo a wɔne no wɔ hɔ no nyinaa.fsEMikyia Asinkrito, Flegon, Herme, Patroba, Herma, ne anuanom Kristofo a wɔka wɔn ho nyinaa.jrM Mikyia Rufo a wadi dwuma kɛse Awurade som mu no. Mikyia Rufo ne na a ɔfaa me sɛ ne ba no nso.q! Mikyia Trifaina ne Trifosa a wɔbɔ Awurade som mu mmɔden no. Saa ara nso na mikyia m’adamfo Persi a wabɔ mmɔden aboa Awurade som no.Tp! Mikyia me kuromni Yudani Herodion ne ne nuanom Kristofo a wofi Narkiso fi._o7 Mikyia Apele a ne Kristosom mu nokware ada adi no. Mikyia Aristobulo abusuafo nyinaa.an; Mikyia Ubano a yɛne no somee wɔ Kristo mu. Saa ara nso na mikyia m’adamfo pa Staki.,mSMikyia m’Awurade mu dɔfo Amplia.lMikyia Androniko ne Yunia, me nuanom Yudafo a me ne wɔn daa afiase a wɔagye din yiye wɔ asomafo no mu na wodii me kan Kristo mu no.Ak}Afei mikyia Maria a ɔyɛɛ adwuma dennen maa me no nso."j=Asafo a wohyia wɔ wɔn fi no nso, mikyia wɔn. Munkyia m’adamfo pa Epaineto a ɔno ne onipa a ɔdii kan gyee Kristo dii wɔ Asia mantam mu no mma me.viea wɔpaa wɔn nkwa akyi maa me no. Meda wɔn ase bebree, ɛnyɛ me nko na mmom Amanamanmufo asafo no nyinaa.ShMikyia Priska ne Akwila a wɔyɛ me nuanom adwumayɛfo wɔ Kristo Yesu muAg{Munnye no Awurade din mu sɛnea ɛsɛ sɛ Onyankopɔn manfo yɛ na mmoa biara a ɛho hia no wɔ mo nkyɛn no, momfa mmoa no. Efisɛ, ɔno ara ankasa faa nnipa bebree ne me nso adamfo.Ef Mede yɛn nuabea Foibe a ɔsom Kenkrea asafo no hyɛ mo nsa.9em!Asomdwoe Nyankopɔn no ne mo nyinaa ntena. Amen.Sd Sɛ ɛyɛ Onyankopɔn pɛ a, mede ahosɛpɛw bɛba mo nkyɛn mabɛsra mo.EcMommɔ mpae sɛnea ɛbɛyɛ a asɛm bi rento me wɔ wɔn a wonnye Onyankopɔn nsɛm no nni no mu wɔ Yudea, na mesom a mesom wɔ Yerusalem no, Onyankopɔn manfo a wɔwɔ hɔ no agye atom.b)Anuanom, menam yɛn Awurade Yesu Kristo ne ɔdɔ a Honhom no de ma me no so hyɛ mo sɛ, mo ne me mmɔ mu mmɔ Onyankopɔn mpae dennen mma me.RaSɛ meba mo nkyɛn a, minim sɛ mede Kristo nhyira a ɛboro so no bɛba.%`CSɛ miwie saa dwumadi yi na mekɔ wɔn nkyɛn na mede sika a wɔapɛ no nyinaa ma wɔn a, mefi hɔ makɔ Spania. Na sɛ merekɔ a, medu mo hɔ mabɛsra mo.f_EWɔn ara na wosii wɔn adwene pi saa, nanso, nokwarem, ɛyɛ wɔn asɛde sɛ wɔboa saa ahiafo no. Amanamanmufo no nyaa Yudafo Honhom no mu nhyira no bi. Ɛno nti na ɛsɛ sɛ Amanamanmufo no de wɔn ahode som Yudafo no.^Efisɛ, asafo a ɛwɔ Makedonia ne Akaia no asi wɔn adwene pi sɛ wɔbɛboa ahiafo a wɔfra Onyankopɔn manfo a wɔwɔ Yerusalem no mu.V]%Mprempren ara, merekɔ Yerusalem makɔsom Onyankopɔn manfo a wɔwɔ hɔ no.\+mepɛ sɛ meba mprempren ara. Sɛ merekɔ Spania a, mɛpɛ sɛ mehu mo na moaboa me ama makɔ hɔ bere a me ne mo atena anigye so kakraa bi no.z[mNanso mprempren a mawie m’adwuma wɔ saa amantam yi mu no, na afei mfe pii ni a meperee sɛ mɛba abehu mo no,SZEsiane saa asɛm yi nti, nneɛma pii siw me kwan a ɛmma memma mo nkyɛn.Ysɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Wɔn a wɔnkaa ne ho asɛm nkyerɛɛ wɔn no behu, na wɔn a wɔntee no nso bɛte ase.”X!Na me botae ne sɛ, daa mɛka asɛmpa no wɔ mmeaemmeae a wɔntee Kristo ho asɛm da no, sɛnea ɛbɛyɛ a merento me fapem wɔ obi de so,:Wmnam nsɛnkyerɛnne tumi ne Honhom no tumi so ama wɔatie Onyankopɔn nkutoo. Enti m’akwantu a mitu mifii Yerusalem baa Iliriko no ama maka asɛmpa a ɛfa Kristo ho no nyinaa.]V3Mesi me bo aka nea Kristo nam me so de nsɛm ne nneyɛe ama madi Amanamanmufo anim,WU'Me ne Kristo ayɛ baako yi, afei, mitumi hoahoa me ho wɔ Onyankopɔn som mu.iTKsɛ meyɛ Kristo Yesu somfo a ɛsɛ sɛ meyɛ adwuma ma Amanamanmufo no. Mesom sɛ ɔsɔfo, ka Onyankopɔn Asɛmpa no sɛnea ɛbɛyɛ a Amanamanmufo bɛyɛ afɔrebɔde a ɛsɔ Onyankopɔn ani a Honhom Kronkron no de ama no.-SSNanso saa krataa yi mu no, masi me bo wɔ nneɛma bi a mabɔ mo ho kɔkɔ wɔ ho pɛn no ho. Esiane adom bi a Onyankopɔn de adom me no nti na ama me bo ayɛ duru,tRaMe nuanom, m’ankasa mete nka sɛ, ade payɛ ne osuahu a ɛma mutumi kyerɛkyerɛ afoforo no ahyɛ mo ma.CQ Esiane gyidi a mowɔ wɔ ne mu no nti, Onyankopɔn a anidaso fi no no, bɛma mo ani agye na moanya asomdwoe sɛnea ɛbɛyɛ a Honhom Kronkron tumi mu no nti, mo anidaso bɛkɔ so anyin.mPS Na bio Yesaia ka se, “Yisai aseni bɛsɔre abedi Amanmanmufo so; ɔno na wɔn ani bɛda no so.”TO! Na bio, “Amanamanmufo nyinaa nyi Awurade ayɛ; aman nyinaa nkamfo no!”LN Na ɛka bio se, “Mo Amanamanmufo, mo ne me manfo nni ahurisi!”-MS na wama Amanamanmufo nso akamfo no wɔ ne mmɔborɔhunu ho, sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Eyi nti, mɛkamfo wo wɔ Amanamanmufo mu na mato dwom akamfo wo din.” L9Efisɛ, meka kyerɛɛ mo se, Kristo Yesu bɛyɛɛ Yudafo somfo de kyerɛe sɛ Onyankopɔn yɛ ɔnokwafo a ɔbɛma ne bɔ a ɔhyɛɛ agyanom no aba mu,^K5Momma mo ho nka mo ho mo ho mfa nhyɛ Onyankopɔn anuonyam sɛnea Kristo agye mo no.lJQsɛnea ɛbɛyɛ a, mo nyinaa de nne koro bɛkamfo Onyankopɔn ne yɛn Awurade Yesu Kristo Agya no.I%Onyankopɔn a yenya boasetɔ ne nkuranhyɛ fi ne nkyɛn no, mmoa mo mma munni Kristo Yesu nhwɛso no so na moatumi anya saa nsusuw pa no bi,;HoBiribiara a wɔakyerɛw wɔ Kyerɛwsɛm no mu no, wɔakyerɛw de kyerɛkyerɛ yɛn sɛnea ɛbɛyɛ a yɛnam boasetɔ, nkuranhyɛ a Kyerɛwsɛm no de ma yɛn no so benya anidaso.GEfisɛ, Kristo anyɛ amma ne ho. Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Nsɛm a wɔkae bere a wɔrebɔ wo adapaa no aba me so.”mFSMmom, ɛsɛ sɛ yɛn mu biara boa ne nua wɔ ne yiyedi mu sɛnea ɛbɛyɛ a ɛbɛhyɛ ne gyidi den.E 9Ɛsɛ sɛ yɛn a yɛyɛ den wɔ gyidi mu no tumi boa wɔn a wɔn gyidi sua no na wɔatumi agyina wɔn haw ano. Ɛnsɛ sɛ yɛyɛ biribi de ma yɛn ho.#D?Na sɛ ne tirim nteɛ no nea odi ho a, sɛ odi a, Onyankopɔn bu no atɛn, efisɛ, nea ɔyɛ no mfi gyidi mu. Biribiara a emfi gyidi mu no nso yɛ bɔne.CNea wugye di wɔ saa asɛm yi ho no ma ɛnka wo ne Onyankopɔn ntam. Nhyira ne nea ɔyɛ n’apɛde a ɔnte nka sɛ wɔabu no atɛn.tBaAde trenee a ɛsɛ sɛ woyɛ ne sɛ, wonwe nam, nnom bobe anaasɛ wonyɛ biribi a ɛbɛto wo nua hintidua.ANnyina aduan so nsɛe nea Onyankopɔn ayɛ. Aduan biara yɛ aduan nanso sɛ wudi aduan a ɛde ɔfoforo bɛkɔ bɔne mu a, ɛyɛ bɔne.}@sƐno nti, ɛsɛ sɛ bere biara, yedwene nneɛma a ɛde asomdwoe ba ho na ɛnam ɛnonom so hyɛ wɔn ho wɔn ho den.V?%Obiara a ɔsom Kristo saa kwan yi so no, Onyankopɔn ani sɔ na nnipa bu no.>{Efisɛ, Onyankopɔn ahenni no nyɛ adidi ne ɔnom na mmom ɛyɛ trenee, asomdwoe ne ahosɛpɛw a Honhom Kronkron no ma.2=_Mma ade a wubu sɛ eye no nnye din bɔne.<{Sɛ biribiara a wudi haw wo nua a, ɛnne na wonte hɔ ɔdɔ mu. Mma aduan a wudi no nsɛe onipa a ne nti Kristo wui no.%;CNkabom a me ne Awurade Yesu ayɛ no ma mihu sɛ biribiara nni hɔ a ɛho ntew. Na sɛ obi gye di sɛ biribi ho ntew a, na saa onipa no na ɛho ntew mma no.: Ɛno nti, momma yennyae yɛn ho yɛn ho atemmu. Mmom, nea ɛsɛ sɛ mudwen ne sɛ, monnyɛ biribiara a ɛbɛma mo nua akɔ bɔne mu.>9w Yɛn mu biara bebu ne ho akontaa akyerɛ Onyankopɔn.8- Efisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Awurade ka se, mete ase yi, obiara bebu nkotodwe wɔ m’anim. Na obiara bɛpae mu aka se, mene Onyankopɔn.”7+ Na wo, afei, adɛn nti na wubu wo nua atɛn? Na wo, adɛn nti na wubu wo nua animtia? Yɛn nyinaa begyina Onyankopɔn anim ama wabu yɛn atɛn.c6? Na eyi nti na Kristo wui, na ɔsɔree, na onyaa nkwa sɛ ɔbɛyɛ awufo ne ateasefo wura.5{sɛ yɛte ase a, yɛte ase ma Awurade; na sɛ yewu a, yewu ma Awurade. Enti sɛ yɛte ase o, yewu o, yɛyɛ Awurade de.P4Yɛn mu biara nte ase mma ne nkutoo ho na obiara nwu mma ne nkutoo ho;31Obiara a obebu da bi kɛse no yɛ saa de hyɛ Awurade anuonyam; obiara a odi biribi no yɛ saa de hyɛ Awurade anuonyam, efisɛ, ɔda Onyankopɔn ase wɔ saa aduan no ho. Obiara a ɔmpɛ sɛ odi nneɛma bi no yɛ saa de hyɛ Awurade anuonyam, na ɔda Onyankopɔn ase wɔ so.(2IObi dwen sɛ da bi wɔ hɔ a ɛho hia sen nna a aka no. Saa ara nso na onipa foforo nso dwen sɛ nna nyinaa yɛ pɛ. Ɛsɛ sɛ wɔn mu biara si n’adwene pi.01YWo ne hena a wubu obi somfo atɛn? Ɛyɛ ɔno ankasa ne wura na ɔbɛka se wadi nkonim anaasɛ wadi nkogu. Na obedi nkonim no, efisɛ, Awurade betumi ama wadi nkonim.?0wƐnsɛ sɛ nea odi biribiara no bu nea onni biribiara no animtia; saa ara nso na ɛnsɛ sɛ obi a odi afumduan nko ara no bu nea odi biribiara no atɛn; efisɛ, Onyankopɔn agye no.Z/-Obi gyidi ma otumi di biribiara, nanso obi a ne gyidi sua no di afumduan nkutoo.f. GMunnye obi a ne gyidi sua mfra mo mu; mo ne no nnnye nea n’adwene kyerɛ no no ho akyinnye.D- Fa Awurade Yesu Kristo akode no na munnyae mo su bɔne no., Momma yɛmmɔ yɛn bra yiye te sɛ nnipa a wɔte hann no mu a agobɔne anaa asabow, aguamammɔ anaa ahohwi, ɔko anaa anibere nni mu. + Adesae retwam, na adekyee reyɛ abɛn yɛn. Enti momma yennyae nneɛma a ɛyɛ sum de no yɛ na momfa akode a wɔde ko hann mu no.2*] Ɛsɛ sɛ woyɛ eyi, efisɛ, wunim dɔn ko a wowɔ mu. Bere adu sɛ wosɔre fi wo nna mu. Efisɛ, bere a ɛsɛ sɛ wogye yɛn nkwa no abɛn sen bere a yegye dii kan no.v)e Obiara a ɔdɔ ne yɔnko no, nyɛ no bɔne. Sɛ wodɔ wo yɔnko a, na ɛkyerɛ sɛ woadi mmara no nyinaa so.-(S Mmaransɛm a ɛka se, “Nsɛe aware, nni awu, mmɔ korɔn, mma w’ani mmere,” eyinom ne nea ɛkeka ho nyinaa tiaatwa ara ne sɛ, “Dɔ wo yɔnko sɛ wo ho.”'w Nne obiara ka. Ɛka a ɛsɛ sɛ wode ara ne sɛ wobɛdɔ afoforo. Obiara a ɔdɔ ne yɔnko nnipa no, adi mmara no so. &  Enti tua ka a wode wɔn; tua ka a wode; sɛ ɛyɛ wo honam mu ka anaasɛ ɛyɛ agyapade ho ka, na fa obu ne nidi ma wɔn nyinaa.i%K Eyi nti na ɛsɛ sɛ wutua tow, efisɛ, sɛ atumfo no yɛ wɔn adwuma a, wɔyɛ ma Onyankopɔn.$3 Esiane saa nti, ɛsɛ sɛ wobrɛ wo ho ase ma tumi a ɛnyɛ sɛ Onyankopɔn abufuw no nti, na mmom, esiane onim a wunim sɛ ɛsɛ sɛ woyɛ no nti.s#_ Efisɛ, ɔyɛ Onyankopɔn somfo a wo yiyedi mu nti na ɔyɛ adwuma. Na sɛ woyɛ bɔne a, suro no efisɛ, ne tumi a ɔde twe aso no da hɔ fann. Ɔyɛ Onyankopɔn somfo enti ɔnam Onyankopɔn abufuw so twe wɔn a wɔyɛ bɔne no aso.B"} Wɔn a wɔyɛ papa no nsuro atumfo na mmom wɔn a wɔyɛ amumɔyɛ no na wosuro atumfo. Wopɛ sɛ woyɛ obi a nea tumi wɔ ne nsam no suro wo anaa? Ɛnne di asɛm pa na wɔbɛkamfo wo.! Obiara a ɔne tumi a ɛwɔ hɔ no di asi no, tia nea Onyankopɔn ahyehyɛ. Na obiara a ɔbɛyɛ saa no de atemmu ba n’ankasa ara so.%  E Ɛsɛ sɛ obiara brɛ ne ho ase ma tumi a ɛwɔ ɔman no mu, efisɛ, tumi biara nni hɔ a emfi Onyankopɔn pɛ mu. Tumi biara a ɛwɔ hɔ no fi Onyankopɔn.=u Mommma bɔne nnni mo so. Mmom, momma papa nni mo so.2] Na Kyerɛwsɛm no ka se, “Sɛ ɔkɔm de wo tamfo a, ma no aduan nni. Sɛ osukɔm de no a, ma no nsu nnom. Na sɛ woyɛ saa a, woboaboa nnyansrama ano gu n’atifi.”(I Me nnamfonom, munntua bɔne so ka. Na mmom momma Onyankopɔn abufuw nyɛ saa. Efisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Metua bɔne so ka, metua ka, Awurade na ose.”oW Biribiara a mugye di sɛ moyɛ a ɛbɛma mo ne nnipa nyinaa atena ase asomdwoe mu no, ɛno na monyɛ.q[ Sɛ obi yɛ mo bɔne a, mommfa bɔne nntua no so ka. Nea nnipa nyinaa susuw sɛ eye no, ɛno na monyɛ.!; Munhu mma mo ho mo ho. Monnyɛ ahantan. Afei mommpɛ animhwɛ wɔ nnipa atitiriw mu na mmom momfa mo ho mfra mpapahwekwa. Munnnwen sɛ moyɛ anyansafo.A} Mo ne anigyefo ani nnye na mo ne awerɛhowfo werɛ nhow.w Monsrɛ Onyankopɔn na onhyira wɔn a wɔtaa mo no; yiw, monsrɛ no na onhyira wɔn na monnsrɛ no mma ɔnnnome wɔn.W' Momma mo nuanom ahiafo mo ahode a mowɔ no bi na munnye ahɔho wɔ mo afi mu.Y+ Momma mo anidaso nkanyan mo. Amane mu monyɛ komm na bere biara mu mommɔ mpae.B Monyɛ nsi na monnyɛ anihaw. Momfa koma pa nsom Awurade.Q Monnodɔ mo ho mo ho sɛ anuanom wɔ Kristo mu na munni mo ho mo ho ni.U# Ɛsɛ sɛ ɔdɔ yɛ nokware turodoo. Munkyi amumɔyɛ. Munso ade pa yɛ mu.  Sɛ ɛsɛ sɛ yɛhyɛ afoforo nkuran a, ɛsɛ sɛ yɛyɛ saa. Nea obiara wɔ a ɛsɛ sɛ ɔma afoforo nya bi no ɛsɛ sɛ ofi koma pa mu yɛ saa; obiara a ɔwɔ tumi no, ɛsɛ sɛ ɔyɛ nsi; obiara a ɔyɛ ayamye ma afoforo no, ɛsɛ sɛ ɔyɛ no anigye so.dA Sɛ ɛyɛ ɔsom a, ɛsɛ sɛ yɛsom. Sɛ ɛyɛ nkyerɛkyerɛ a, ɛsɛ sɛ yɛkyerɛkyerɛ.b= Enti ɛsɛ sɛ yɛnam adom a Onyankopɔn de adom yɛn no so de yɛn akyɛde ahorow no di dwuma. Sɛ yɛn adom no kyerɛ sɛ, ɛsɛ sɛ yɛka Onyankopɔn asɛm a, ɛsɛ sɛ yɛnam gyidi a yɛwɔ no so di saa dwuma no."= Saa ara na ɛte. Ɛwom sɛ yɛdɔɔso de nanso yɛyɛ honam koro a yɛne Kristo ayɛ baako na yɛn nyinaa keka yɛn ho bobom sɛ nipadua baako ho akwaa.Y+ Yɛwɔ akwaa bebree wɔ nnipa dua baako ho. Saa akwaa yi biara wɔ dwuma a edi.t a Na esiane Onyankopɔn adom a ɔde ama me no nti, meka mekyerɛ mo nyinaa se, munnnwen mo ho mma ɛmmmoro sɛnea ɛsɛ sɛ mudwen, na mmom munnwen ahobrɛase mu na mo mu biara nnyina gyidi a Onyankopɔn de ama mo no so mmu ne ho atɛn.^ 5 Monnyɛ mo ho sɛ wiasefo wɔ mo abrabɔ mu, na mmom momma Onyankopɔn nsakra mo adwene wɔ mo mu na moanya adwene foforo, na ɛnam so ama moahu Onyankopɔn apɛde, nea eye, nea ɛsɔ n’ani, ne nea ewie pɛyɛ.3  a Ɛno nti, anuanom, esiane Onyankopɔn ahummɔbɔ nti, mehyɛ mo sɛ momfa mo ho mmɔ afɔre a ɛyɛ kronkron na ɛsɔ Onyankopɔn ani. Eyi ne nokwasɛm a ɛsɛ sɛ musom.n U $Efisɛ, ade nyinaa fi ne mu na ɛnam ne so ba na ɛkɔ ne mu; ɔno na anuonyam wɔ no daa daa. Amen.B  #Anaasɛ hena na ɔmaa no biribi kan na watua no so ka?”eC "Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Hena na onim Awuade adwene anaasɛ hena na ɔyɛ ne fotufo? !O Onyankopɔn, ahonya ne nyansa ne nimdeɛ bun a emu dɔ! Wɔrenhu n’atemmu mu pɛɛpɛɛ, na wɔrenhu n’akwan akyihwehwɛ nwie da.s_ Onyankopɔn aka nnipa nyinaa ahyɛ bɔne ase sɛnea ɛbɛyɛ a ɔnam so bɛma wɔn nyinaa nsa aka ne dom.!; Saa ara nso na esiane adom a moanya no nti, mprempren, Yudafo no nso ayɛ asoɔden atia Onyankopɔn sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn nso Onyankopɔn bɛdom wɔn.$A Na mo Amanamanmufo de, bere a atwam no mu, moyɛɛ asoɔden tiaa Onyankopɔn nanso afei de, moanya Onyankopɔn adom, efisɛ, Yudafo no nso yɛɛ asoɔden.J  Sɛ Onyankopɔn yi obi hyira no a, ɔnsesa n’adwene wɔ ne ho.4a Esiane sɛ Yudafo apo Asɛmpa no nti, mo Amanamanmufo nti, wɔayɛ Onyankopɔn atamfo. Esiane agyanom ho dɔ a Onyankopɔn nam so de yii wɔn no nti, wɔyɛ ne nnamfonom.E Sɛ mepopa wɔn bɔne a, apam a me ne wɔn bɛpam no ni.”(I Na saa kwan yi so na Israelfo nam benya nkwagye. Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Agyenkwa no befi Sion aba, na wobeyi amumɔyɛsɛm nyinaa afi Yakob asefo mu.#? Me nuanom, ahintasɛm bi wɔ hɔ a mepɛ sɛ muhu. Ɛbɛma mo ani ada mo ho so na moannaadaa mo ho sɛ moyɛ anyansafo. Saa ahintasɛm no ni. Israelfo koma pirim no nyɛ ade a ɛbɛtena hɔ daa, na mmom ɛbɛtena hɔ akosi sɛ Amanamanmufo nyinaa bɛdan de wɔn ho ama Onyankopɔn.}~s Mo Amanamanmufo no te sɛ ngo dua a wɔanhyɛ da annua a wɔapan na wɔde akɔfam ngo dua a wɔahyɛ da adua no dutan ho. Yudafo te sɛ ngo dua a wɔahyɛ da adua. Na ɛrenyɛ Onyankopɔn den sɛ ɔde abaa a wɔapan no bɛsan afam ne dutan ho.}+ Na sɛ Yudafo no gyae wɔn gye a wonnye nni no a, ɔbɛsan de wɔn asi wɔn dedaw mu, efisɛ, Onyankopɔn betumi de wɔn akosi wɔn sibere bio.a|; Ɛha na yehu Onyankopɔn ayamye ne ne den a ɔyɛ. Ɔyɛ den wɔ wɔn a wɔahwe ase no so, nanso sɛ mokɔ so tena ase wɔ n’ayamye mu de a, obehu mo mmɔbɔ. Na sɛ moantena n’ayamye mu de a, ɛnne ɔbɛpan mo.{} Na sɛ Onyankopɔn amfa Yudafo a wɔte sɛ ngo dua pa abaa no bɔne ankyɛ wɔn a, mususuw sɛ ɔde mo bɔne bɛkyɛ mo?Az{ Ɛyɛ nokware, wobubuu wɔn ma wɔde mo sii wɔn ananmu, efisɛ, na wonnye nni, nanso mo de, mugye di nti na mowɔ hɔ. Nanso munnnwen ho ahantan mu, mmom munsuro na montɔ mo bo ase.Ry Na mobɛka se, “Yiw, wobubuu abaa no sɛ wɔmfa me nsi wɔn ananmu.”&xE Ɛno nti, ɛnsɛ sɛ mubu abaa a wɔapompan no animtia. Ɛbɛyɛ dɛn na moatumi ahoahoa mo ho? Moyɛ abaa kɛkɛ; ntini no nnan mo na mo na modan ntini no.w Wɔapompan ngo dua a wɔahyɛ da adua no abaa no bi agu, na wɔde ngo dua a wɔanhyɛ da annua no abaa abɛhyɛ n’ananmu. Mo Amanamanmufo no te sɛ ngo dua a wɔanhyɛ da annua nanso afei de mo ne Yudafo no nyinaa nyaa Onyankopɔn dom a wɔde adom wɔn no pɛ."v= Sɛ wɔde paanoo sin ma Onyankopɔn a, ɛnne na ne mu nyinaa yɛ ne dea. Saa ara nso na sɛ wɔde dua ntini ma Onyankopɔn a, na n’abaa no yɛ ne dea.%uC Na sɛ wɔn po a wɔpoo wɔn no ama Onyankopɔn ne wiasefo aka abom a, ɛnne sɛ Onyankopɔn twe wɔn bata ne ho a, ɛbɛyɛ dɛn? Ɛbɛyɛ nkwa ama awufo.t Sɛ ebetumi a, mɛma wɔn a wɔyɛ me nuanom Yudafo no kɔn adɔ nea mo Amanamanmufo nsa aka yi bi, na wɔnam so agye wɔn mu bi nkwa.s Afei merekasa akyerɛ mo Amanamanmufo: Esiane sɛ meyɛ Amanamanmufo somafo nti, mehoahoa me ho wɔ adwuma a wɔde ahyɛ me nsa no ho.Qr Yudafo no bɔne a wɔyɛe no de nnepa brɛɛ wiase na wɔn honhom mu hia a wodii no nso de ahonya brɛɛ Amanamanmufo. Na ɛba sɛ Yudafo no mu bebree bɛka wɔn ho a, nhyira mmoroso bɛn na ɛremma.Eq Afei, mibisa se, bere a Yudafo yɛɛ bɔne no, ɛde wɔn kɔɔ ɔsɛe mu anaa? Dabi! Amanamanmufo nam Yudafo no bɔne a wɔyɛe no so nyaa nkwagye. Eyi maa Yudafo no twee wɔn so ninkunu.[p/ Ma wɔn aniwa nnuru sum na wɔanhu ade; na wɔn bɔne nti, ma wonhu amane daa.”voe Na Dawid ka se, “Ma wɔn didipon a esi wɔn anim nyi wɔn sɛ afiri na wɔnhwehwe ase na wɔntwe wɔn aso!onW Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Onyankopɔn maa wɔn koma pirimii na wɔn adwenem yɛɛ wɔn nnaa.”.mU Ɛnne na ɛne dɛn? Nea Israelfo tiw akyiri hwehwɛe no, wɔn nsa anka, na mmom kakraa a Onyankopɔn ayi wɔn no de, wɔn nsa kae. Wɔn a wɔaka no pirim wɔn koma.(lI Oyi a wayi wɔn no gyina n’adom so na ɛnyɛ wɔn nnwuma so. Na sɛ Onyankopɔn yi a oyi nnipa no gyina wɔn nwuma so a, ɛnne na adom no nyɛ adom turodoo.ak; Saa ara nso na ɛte nnɛ. Nnipa kakraa bi wɔ hɔ a Onyankopɔn nam ne dom so ayi wɔn.vje Mmuae bɛn na Onyankopɔn de maa no? Onyankopɔn kae se, “Mewɔ nnipa mpemnsɔn a wɔnsom ɔbosom Baal.”vie “Awurade, wɔakum w’adiyifo na wɔadwiriw w’afɔremuka, na me nko na maka a wɔpɛ sɛ wokum me” no.h) Onyankopɔn mpoo ne manfo a oyii wɔn mfitiase no. Munim nea Kyerɛwsɛm no ka fa Elia ho sɛ ogyina Onyankopɔn anim kasa tia Israelfo no se,g  Afei mibisa se Onyankopɔn atow ne man akyene anaa? Dabida. M’ankasa meyɛ Israelni na meyɛ Abraham aseni a mifi Benyamin abusua mu.sf_ Na nea ɔka faa Israelfo ho ne sɛ, “Daa nyinaa meteɛ me nsa ma nnipa asoɔdenfo a wɔsɔre tia me.”e Na Yesaia si ne bo ka se, “Wɔn a na wɔnhwehwɛ me no huu me. Medaa me ho adi wɔ wɔn a na wommisaa m’ase no anim.”:dm Mibisa bio se, na Israelfo nnim anaa? Mose ankasa na odii kan maa ho mmuae se, “Mɛma moatwe wɔn a wɔnyɛ ɔman mpo no ho ninkunu. Mɛma mo bo afuw ɔman a wonni ntease.”7cg Nanso mibisa se, ɛyɛ nokware sɛ wɔante asɛnka no? Nokwarem, wɔtee, sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Wɔn nne duu wiase mmaa nyinaa, na afei wɔn nsɛm duu asase ano.”fbE Ɛnne na gyidi no fi asɛnka no tie mu, ɛnna asɛnka no nso nam Kristo ho asɛnka no so ba.a} Nanso ɛnyɛ wɔn nyinaa na wɔagye Asɛmpa no adi, sɛnea Yesaia kae se, “Awurade, hena na wagye yɛn asɛnka adi?”`' Na sɛ wɔansoma wɔn nso a, wɔbɛyɛ dɛn na wɔaka Asɛmpa no? Sɛnea wɔakyerɛw se, “Asɛmpakafo no ba a wɔreba no yɛ anigyesɛm.”>_u Ɛbɛyɛ dɛn na wubetumi afrɛ obi a wunnye no nni? Ɛbɛyɛ dɛn nso na wubegye obi a wontee ne ho asɛm adi? Ɛbɛyɛ dɛn na sɛ obi nkaa Asɛmpa no nkyerɛɛ wɔn a, wɔbɛte?_^7 sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Obiara a ɔbɔ Awurade din no, wobegye no nkwa” no..]U Saa asɛm yi fa obiara ho, efisɛ, nsonsonoe biara nni Yudani ne Amanamanmuni ntam. Onyankopɔn yɛ Awurade koro ma nnipa nyinaa na ohyira wɔn a wɔfrɛ no nyinaa,O\ Na Kyerɛwsɛm no ka se, “Obiara a ogye no di no anim rengu ase.”{[o Na yɛnam koma so gye di na wɔabu yɛn bem wɔ Onyankopɔn anim, na yɛde yɛn ano pae mu ka na yɛanya nkwagye.Zw Sɛ wopae mu ka se, “Yesu ne Awurade”, na wugye di sɛ Onyankopɔn na onyanee no fii awufo mu a, wobegye wo nkwa.Y Nea Kyerɛwsɛm no ka ni, “Onyankopɔn asɛm no abɛn wo, ɛda w’ano na ɛwɔ wo koma mu.” Eyi ne asɛm a ɛfa gyidi ho a yɛka no.]X3 Nka nso se hena na obesian akɔ asaman? Ɛkyerɛ sɛ wobenyan Kristo afi asaman.”RW Mmisa wo ho se hena na ɔbɛkɔ soro? Ɛkyerɛ sɛ ɔbɛma Kristo asian.V Asɛm a Mose ka faa mmara no ho se, sɛ obi di so a, ɔbɛdan ɔtreneeni no ni: “Obiara a odi me mmara so no benya nkwa.”PU Kristo abesi mmara no ananmu na obiara a ogye no di no dan ɔtreneeni. q~~~}}||\{{t{zzuzyy$xwvv"ubtt6ssdrr]qqnpop3oo]nnWmmllAkjj6ii9h>gg)fyeee+dd1ccCbaa`G_9^^(]j]\\[[ZZZSYXXWWqVVpUUTS?RTQPP8OOgNNCMMLLLKJJJ*IIHGG"FE>DD*CBBBEAA7@c?s>>==6<<-;;::`99g88A766Y5g44T332Y11]0a/..Q--,,+G***G))I((>''|&&%s%7$$ ##)""!U /hf1[Q%D"tK* %$od ; . " w 8+/4vx7N" Sɛ nipadua no nyinaa yɛ akwaa koro a, anka nipadua no bɛyɛ dɛn?>!w Sɛnea Onyankopɔn pɛ no no na ɔde akwaa biara sii.| q Na sɛ nipadua no nyinaa yɛ aniwa a, anka ɛbɛyɛ dɛn ate asɛm? Na sɛ ɛyɛ aso a anka ɛbɛyɛ dɛn ahu ade?|q Na sɛ aso ka se, “Esiane sɛ menyɛ aniwa nti, menka nipadua no ho” a, ɛnkyerɛ sɛ ɔnyɛ nipadua no fa bi.wg Sɛ nan ka se, “Esiane sɛ menyɛ nsa nti, menka nipadua no ho” a, ɛnkyerɛ sɛ ɔnyɛ nipadua no fa bi.A} Onipadua no ankasa nyɛ akwaa baako; ɛyɛ akwaa bebree.wg Wɔnam saa kwan koro no ara so abɔ yɛn Yudafo ne Amanamanmufo ne nkoa ne yɛn a yɛde yɛn ho no asu. Wɔnam Honhom Kronkron koro no so abɔ yɛn asu ahyɛ saa onipa koro no ara mu. Na wɔde saa Honhom Kronkron no ama yɛn sɛ yɛnnom.zm Kristo te sɛ onipadua baako a ɛwɔ akwaa bebree; ɛwom sɛ ɛwɔ akwaa bebree nanso ɛyɛ nipadua koro no ara.|q Ɛyɛ Honhom Kronkron koro no ara na ɛyɛ eyinom nyinaa; akyɛde horow a ɔpɛ sɛ ɔde ma obiara no, ɔde ma no.R Honhom Kronkron no ma obi tumi ma ɔyɛ anwonwade; obi nso, ɛma otumi ka Onyankopɔn asɛm; na ɔfoforo nso ɛma no tumi ma otumi kyerɛ nsonoe a ɛda akyɛde a efi Honhom Kronkron no ne nea emfi Honhom Kronkron no mu. Honhom Kronkron no ma obi tumi ma ɔka kasa foforo na ɛma ɔfoforo nso tumi ma ɔkyerɛ kasa foforo no ase.Y+ Saa Honhom Kronkron no ara ma obi gyidi na ɛma obi nso tumi a ɔde sa nyarewa.X) Honhom Kronkron no ma obi nyansa na Honhom Kronkron no ara nso ama obi osuahu.fE Honhom Kronkron no nam yɛn mmaako mmaako so da ne ho adi ɔkwan bi so ma ɛboa yɛn nyinaa.uc Tumi ahorow bebree wɔ hɔ a wɔnam so som nanso Onyankopɔbn koro no ara na ɔma obiara tumi ma wɔde som.[/ Akwan horow bebree wɔ hɔ a wɔfa so som nanso Awurade koro no ara na wɔsom no.`9 Ɛwom sɛ Honhom Kronkron no ara na ɛkyɛ akyɛde no, nanso saa akyɛde no gu ahorow.]3 Nea ɛsɛ sɛ mote ase ne sɛ, obiara a Onyankopɔn Honhom nkyerɛ no kwan no ka se, “Nnome nka Yesu!” Na wɔn mu biara ntumi nsi no pi sɛ, “Yesu yɛ Awurade,” gye sɛ Honhom Kronkron no kyerɛ no kwan.dA Munim sɛ bere a na moyɛ abosonsomfo no na ahoni a awuwu na edi mo so de mo kɔ bɔne mu.w i Me nuanom, merebɛkyerɛ mo nsɛm a ɛfa Honhom Kronkron no akyɛde no mu. Anuanom, mepɛ sɛ muhu nokware no. "Sɛ ɔkɔm de obi a, onnidi wɔ fie na Onyankopɔn ammu no atɛn wɔ wɔn nhyiam no ase. Nsɛm a aka no, sɛ meba a, mɛka ho asɛm._7 !Ɛno nti, me nuanom, sɛ muhyia sɛ morekɔ Awurade adidi no a, montwɛn mo ho mo ho.Z - Nanso Awurade bu yɛn atɛn, twe yɛn aso sɛnea ɔremmu yɛne wiase nyinaa fɔ.K  Sɛ yɛkari yɛn ho hwɛ ansa a, yerɛnkɔ Onyankopɔn atemmu mu.S  Ɛno nti na mo mu bebree yareyare na moyɛ mmerɛw na mo mu pii awuwu no.l Q Na sɛ wammu Awurade Honhom no na odi, nom fi kuruwa no mu a, odi, nom de atemmu ba n’ankasa so.a ; Enti ansa na obiara bedi abodoo no, anom kuruwa no ano no, ɛsɛ sɛ ɔkari ne ho hwɛ. Ɛkyerɛ sɛ sɛ obi di Awurade abodoo no na ɔnom kuruwa no ano wɔ ɔkwan a ɛmfata so a, odi Awurade nipadua ne ne mogya no ho fɔ.ta Bere biara a mobedi abodoo no na mobɛnom kuruwa no ano no, monka Awurade wu no ho asɛm kosi sɛ ɔbɛba.1[ Saa ara na adidi no akyi no, ɔfaa kuruwa na ɔkae se, “Saa kuruwa yi yɛ Onyankopɔn apam foforo a wɔde me mogya asɔw ano. Bere biara a mobɛnom no, monkae me.”ta na ɔdaa Onyankopɔn ase no, obuu mu kae se, “Eyi ne me nipadua a mede ma mo. Monyɛ eyi mfa nkae me.”y Awurade nkyɛn na minya nkyerɛkyerɛ a mekyerɛkyerɛ mo no sɛ, Awurade Yesu, anadwo a woyii no mae no, ɔfaa abodoove Mo ara munni afi a mudidi, nom wɔ mu? Anaasɛ mopɛ sɛ mugu Onyankopɔn asafo no ne wɔn a ade ahia wɔn no anim ase? Dɛn na mohwehwɛ sɛ meka fa saa asɛm yi ho kyerɛ mo? Menkamfo mo anaa? Ɛsɛ sɛ muhu sɛ ɛnsɛ sɛ mekamfo mo!jM Na mugu so redidi no, obiara di n’aduan wɔ bere a ɔkɔm de ebinom na afoforo nso abobow nsa.D Sɛ muhyia sɛ kuw a, momma sɛ morebedi Awurade adidi no.U# Akyinnye biara nni ho sɛ ɛsɛ sɛ mo mu kyekyɛ sɛnea nokware bɛda adi.r] Nea edi kan no, mate sɛ mo ne mo ho mo ho di asi wɔ mo nhyiam mu na migye di sɛ nokware kakra wɔ mu.~} Mmara a edidi so yi a mereka akyerɛ mo yi, menkamfo mo, efisɛ, mo asafo nhyiam sɛe nneɛma sen sɛnea wɔyɛ no yiye.}1 Nanso sɛ obi pɛ sɛ ogye ho akyinnye a, asɛm a mewɔ ka wɔ ho ara ne sɛ, yɛn anaa Onyankopɔn asafo no nni kwan foforo biara a wɔfa so som.g|G Nanso sɛ ɔbea de, ne ti fuw pii a, ɛyɛ anuonyam ma no no? Wɔama no nhwi pii sɛ akataso.h{I Ɛnyɛ saa abɔde koro no ara na ɛka se, sɛ ɔbarima ti fuw pii a, ɛyɛ animguase ma no no?xzi Eye sɛ ɔbea bɛbɔ mpae afrɛ Onyankopɔn wɔ bagua mu a biribiara nkata ne tiri so anaa? Mo ara mummua mfa.zym Na sɛnea wɔbɔɔ ɔbea fii ɔbarima mu no, saa ara nso na ɔbea woo ɔbarima, na biribiara nso fi Onyankopɔn.]x3 Yɛn asetena wɔ Awurade mu no, ɔbea nte ne baabi ɛnna ɔbarima nso nte ne baabi.[w/ Esiane saa asɛm yi ne abɔfo nti, ɛsɛ sɛ ɔbea nya nkataso bi wɔ ne tiri so.kvO Saa ara nso na ɛnyɛ ɔbea nti na wɔbɔɔ ɔbarima nanso ɔbea de, ɔbarima nti na wɔbɔɔ no.Tu! na wɔammɔ ɔbarima amfi ɔbea mu na mmom wɔbɔɔ ɔbea fii ɔbarima mu.at; Ɛho nhia sɛ ɔbarima bɛkata ne ti so, efisɛ, ɔyɛ Onyankopɔn anuonyam ne ne sɛso*sM Sɛ ɔbea no nkata ne ti so a, ɛsɛ sɛ otwitwa ne tinwi gu. Esiane sɛ ɛyɛ animguase sɛ ɔbea beyi ne tinwi anaa obetwitwa agu no nti, ɛsɛ sɛ ɔkata so.%rC Na ɔbea a ɔnkata ne ti so na ɔbɔ mpae ka Onyankopɔn asɛm wɔ baguam no nso gu ne kunu anim ase. Nsonoe biara nna ɔne ɔbea a wayi ne tinhwi no ntam.vqe Enti ɔbarima biara a ɔkata ne ti so bɔ mpae anaa ɔka Onyankopɔn asɛm wɔ baguam no gu Kristo anim ase.~pu Na mepɛ sɛ mote ase sɛ, Kristo korɔn sen onipa biara. Okunu korɔn sen ɔyere. Na Onyankopɔn korɔn sen Kristo.]o3 Mekamfo mo, efisɛ, bere biara, mokae me di me nkyerɛkyerɛ a mekyerɛɛ mo no so.)n O Munsua me sɛnea misua Kristo no.,mQ !Monyɛ sɛnea meyɛ no. Mema obiara ani gye nea meyɛ ho a minnwen mankasa me yiyedi ho na mmom, midwen yɛn nyinaa yiyedi ho sɛnea ɛbɛyɛ a wobegye wɔn nkwa.Wl' Monnyɛ biribiara mmfa nnhaw Yudafo anaa Amanamanmufo anaa Onyankopɔn asafo.fkE Biribiara a mobɛyɛ no, sɛ moredidi o, sɛ monom o, monyɛ mfa nhyɛ Onyankopɔn anuonyam.jjM Sɛ meda Awurade ase wɔ m’aduan ho a, adɛn nti na aduan a mada ho ase no obi ka ho asɛm?”i# Ɛno nyɛ w’adwene na ɛyɛ onipa a ɔbɔɔ wo saa amanneɛ no adwene. Obi bebisa se, “Adɛn nti na obi adwene siw m’ahofadi ho kwan?h) Nanso sɛ obi ka kyerɛ wo se, “Wɔde saa aduan yi maa ahoni” a, esiane nea ɔbɔɔ wo saa amanneɛ ne adwenemdahɔ nti, nni saa aduan no.g/ Obi a ɔnyɛ gyidini frɛ wo adidi na woyɛ w’adwene sɛ wobɛkɔ a, adwenemdahɔ nti, aduan a ɔde bɛma wo biara di a wummisa ho asɛm biara.`f9 Efisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Asase ne nneɛma a ɛwɔ so nyinaa yɛ Awurade de.”ae; Adwenemdahɔ nti mutumi tɔ biribiara a wɔtɔn wɔ gua so di a mummisa ho asɛm biara.`d9 Ɛnsɛ sɛ obiara pɛ ne nko ne yiyedi na mmom ɛsɛ sɛ ɔhwehwɛ afoforo nso yiyedi.Gc Wɔka se, “Wɔama yɛn ho kwan sɛ yɛnyɛ biribiara a yɛpɛ.” Nanso ɛnyɛ biribiara na eye. “Wɔama yɛn ho kwan sɛ yɛnyɛ biribiara.” Nanso ɛnyɛ biribiara na etumi boa yɛn.Xb) Anaa mopɛ sɛ yɛma Awurade twe ninkunu? Yegye di sɛ yɛyɛ den sen no anaa?,aQ Morentumi nnom Awurade kuruwa ano na monsan nnom ahohommɔne kuruwa ano. Saa ara na morentumi nnidi wɔ Awurade pon so na monsan nnidi wɔ ahohommɔne pon nso so.>`u Dabi, asɛm a mereka ne sɛ, nea wɔde abɔ afɔre wɔ ɔbosonsomni afɔremuka so no, wɔde ama ahohommɔne na ɛnyɛ Onyankopɔn. Mɛmpɛ sɛ mode mo ho bɛhyɛnhyɛn ahohommɔne.__7 Mibisa se, afɔrebɔde a wɔde ama ohoni no yɛ biribi anaa ohoni no na ɔyɛ biribi?g^G Monhwɛ Helafo: Wɔn a wodi afɔrebɔde no di afɔrebɔde a wɔde abɔ Onyankopɔn afɔre no?v]e Esiane sɛ abodoo no yɛ baako na yɛn a yedi no dɔɔso wɔ honam koro mu nti, yɛn nyinaa yɛ nnipa baako._\7 Sɛ yɛrenom kuruwa no ano na yebisa Awurade nkyɛn nhyira a, Kristo mogya nhyira no renka wɔn a wɔnom kuruwa no ano nyinaa bi anaa? Abodoo a yebubu mu no nso, sɛ yedi a, ɛnyɛ Kristo nipadua na yɛkyekyɛ di?E[ Mekasa kyerɛ mo sɛ anyansafo. Asɛm a meka no mummua mfa.9Zm Enti me nnamfo pa, montwe mo ho mfi ahonisom ho.Y Sɔhwɛ biara a aba w’akwan mu no, yɛ nea ɛba nnipa akwan mu. Esiane sɛ Onyankopɔn di ne bɔhyɛ so nti, ɔremma ho kwan mma sɔhwɛ a ɛboro w’ahoɔden so nto wo. Sɛ sɔhwɛ ba wo so a, ɔbɛma wo ahoɔden ama woatumi agyina ano, na woanya ho nyansa nso.GX Obiara a odwen sɛ ogyina hɔ no, ɔnhwɛ yiye na wanhwe ase.%WC Eyinom nyinaa baa wɔn so de yɛɛ nhwɛso maa afoforo. Na wɔkyerɛw guu hɔ sɛ kɔkɔbɔ maa yɛn. Efisɛ, yɛte hɔ sɛ ɛrenkyɛ na bere no aba awiei.VV% Ɛnsɛ sɛ munwiinwii sɛnea wɔn mu bi yɛe maa ɔsɛe bɔfo sɛee wɔn no.fUE Ɛnsɛ sɛ yɛsɔ Awurade hwɛ sɛnea wɔn mu bi yɛe no maa awɔ kekaa wɔn kunkum wɔn no.lTQ Ɛnsɛ sɛ yɛbɔ aguaman sɛnea wɔn mu bi yɛe no na da koro wɔn mu ɔpeduonu abiɛsa wuwui no.S) ɛnna ɛnsɛ sɛ yɛsom ahoni sɛnea wɔn mu bi yɛe no. Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Nnipa no tenaa ase, didi, nomee na wɔsɔre sawee.”Rw Mprempren, eyinom nyinaa yɛ nhwɛso ma yɛn na ɛbɔ yɛn kɔkɔ nso sɛ, ɛnsɛ sɛ yɛpɛ bɔne sɛnea wɔyɛe no,yQk Eyinom nyinaa akyi no, na Onyankopɔn ani nsɔ wɔn mu pii, enti na wɔn amu guguu basaa wɔ sare no so hɔ no.Pw na wɔnom honhom mu bobesa. Wɔnom honhom botan a na ɔne wɔn nam no mu nsu; na saa ɔbotan no yɛ Kristo no ankasa.)OM Wɔn nyinaa dii honhom mu abodooON Omununkum no ne po no mu, wɔbɔɔ wɔn nyinaa asu sɛ Mose akyidifo.8M k Anuanom, mepɛ sɛ metwe mo adwene ba nsɛm a ɛtoo yɛn nenanom a wodii Mose akyi no so. Omununkum bɔɔ wɔn nyinaa ho ban maa wɔn nyinaa faa Po Kɔkɔɔ no mu asomdwoe mu.Lw Mede akuturuku ahyɛ me honhom den sɛnea ɛbɛyɛ a, sɛ mefrɛ afoforo sɛ wommesi akane no a, wɔrennyi me mfi mu.zKm Ɛno nti na meretu mmirika kɔ m’anim tee akowie no. Ɛno nti na mete sɛ okuturukubɔni a ne kuturuku fom no.J5 Ɔkansifo biara a ɔresiesie ne ho no di mmara so. Ɔyɛ saa sɛnea obenya ahenkyɛw a ɛrenkyɛ nanso yɛn de yi de, ɛbɛkyɛ akosi daapem nyinaa.)IK Munim sɛ mmirika akansi mu, mmirikatufo no nyinaa tu mmirika no bi, nanso wɔn mu baako pɛ na onya akrade no. Enti tu mmirika no kwan bi so na nya akrade no.HH  Asɛmpa no nti na meyɛɛ eyinom nyinaa na manya mu nhyira bi.`G9 Wɔn a wɔn gyidi yɛ mmerɛw no, meyɛɛ sɛ wɔn ara sɛnea mɛtwetwe wɔn aba me nkyɛn. Meyɛɛ me ho sɛnea ɛfata biara maa nnipa nyinaa sɛnea metumi mafa ɔkwan biara a ɛbɛyɛ ye so magye wɔn mu bi nkwa.]F3 Saa ara na mekɔfraa Amanamanmufo no nso meyɛɛ me ho sɛ wɔn pɛ, a ɛne Yudafo mmara bɔ abira, sɛnea metumi matwetwe wɔn aba me nkyɛn. Eyi nkyerɛ sɛ minni Onyankopɔn Mmara so; mehyɛ Kristo Mmara ase.xEi Bere a me ne Yudafo te no, meyɛɛ me ho sɛ Yudani sɛnea mɛtwetwe wɔn aba me nkyɛn. M’ankasa nso na menhyɛ Mose Mmara ase nanso metenaa ase sɛnea Mose Mmara di me so sɛnea mɛtwetwe wɔn a wɔhyɛ saa Mmara no ase aba me nkyɛn.nDU Mede me ho; menyɛ obi akoa. Nanso meyɛ me ho obiara akoa sɛnea mɛsesa akra dodow biara a metumi.C Ɛnne na akatua bɛn na ɛsɛ sɛ minya? Ɛyɛ ahohoahoade sɛ wobɛka Asɛmpa no na wunnye hwee na wummisa asɛde biara nso.'BG Sɛ meyɛ adwuma no sɛnea efi m’ankasa me pɛ mu a, na ɛsɛ sɛ mehwɛ akatua anim. Nanso meyɛ no sɛ m’adwuma, efisɛ, Onyankopɔn na ɔde ato me so.A# Minni tumi sɛ, esiane sɛ meka Asɛmpa no nti, mehoahoa me ho. Mehyɛ mmara ase na meka Asɛmpa no. Na sɛ manka Asɛmpa no a, mehu amane.3@_ Nanso menkaa saa asɛde yi ho hwee. Ɛnyɛ sɛ merekyerɛw mprempren sɛ meregye saa asɛde no afa. Ɛnne anka medi kan mawu. Obiara rentumi mfa m’asɛde no nni agoru.e?C Saa ara nso na Awurade ahyɛ sɛ, ɛsɛ sɛ wɔn a wɔka Asɛmpa no nya wɔn asetena fi mu.'>G Munim sɛ wɔn a wɔyɛ adwuma wɔ asɔredan mu no nya wɔn aduan fi asɔredan mu, na wɔn nso a wɔbɔ afɔre wɔ afɔremuka so no nso nya wɔn afɔrebɔde.n=U Na sɛ afoforo wɔ tumi sɛ wɔhwɛ eyinom anim fi mo nkyɛn a, yɛn de, yenni tumi a ɛboro saa? Nanso yenni saa tumi yi ho dwuma biara. Mmom, yɛatena ase saa ara sɛnea yɛremfa hintidua biara nto Asɛmpa a ɛfa Kristo ho no.d<A Yɛadua honhom aba wɔ mo mu na sɛ yenya wiase nnepa fi mo nkyɛn a, ɛdɔɔso dodo anaa?f;E Anaasɛ na asɛm a ɔreka no fa yɛn ho? Nokwarem wɔkyerɛw eyi de maa yɛn. Onipa a ofuntum ne nea otwa aba no nyinaa, ɛsɛ sɛ wɔn nyinaa yɛ wɔn adwuma sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya wɔn kyɛfa wɔ wɔn dwumadi no mu.: Yɛkan wɔ Mose Mmara no mu sɛ, “Sɛ wode nantwi retiatia aburow so a, nkyekyere n’ano.” Nantwi ho asɛm na ehia Onyankopɔn anaa?i9K Ɛnsɛ sɛ miti nhwɛso a ɛwɔ yɛn abrabɔ dedaw no mu efisɛ, Mmara no ka asɛm koro no ara.68e Ɔsraani bɛn na otua ɔno ankasa ne ho aka wɔ bere a odi sraa? Okuafo bɛn na onni n’afuw mu nnɔbae bi? Oguanhwɛfo bɛn na ɔnnom ne nguan a ɔyɛn wɔn no nufusu bi?[7/ Anaasɛ Barnaba ne me nko ara na ɛsɛ sɛ yɛyɛ adwuma de bɔ yɛn ho akwahoma?6' Minni ho kwan sɛ meyɛ nea asomafo a aka no bi, sɛnea Awurade nuanom ne Petro yɛe, na meware okristoni bea de no ka me ho tu m’akwan yi?Q5 Minni ho kwan sɛ m’adwuma nti, wɔma me aduan di ma me nsu nom anaa?J4  Sɛ nnipa ka me ho asɛm a, saa kwan yi so na mefa yi me ho ano.$3A Na sɛ afoforo mpo nnye me ntom sɛ ɔsomafo a, mo de, mugye me tom saa. Sɛnea mo ankasa mo abrabɔ te wɔ Awurade mu no di ho adanse sɛ meyɛ ɔsomafo.2 { Menne me ho anaa? Menyɛ ɔsomafo anaa? Minhuu Yesu yɛn Awurade anaa? Na monyɛ me nsa ano adwuma wɔ Awurade mu anaa?o1W Enti sɛ aduan ma me nua yɛ bɔne a, merenwe nam bio sɛnea ɛbɛyɛ a ɛremma me nua nkɔ bɔne mu.0 Na ɛnam saa kwan yi so bɛma woayɛ bɔne atia wo nuanom ma saa bɔne no atia Kristo nso sɛ wonam wɔn adwenem mmerɛw so adaadaa wɔn.x/i Enti saa onipa a ɔyɛ mmerɛw yi a ɔyɛ wo nua a Kristo wu maa no yi, esiane wo “nimdeɛ” nti ɔbɛyera!N. Sɛ ɛba sɛ obi a ɔyɛ adwenem mmerɛwfo wɔ saa asɛm yi mu hu sɛ wo a wowɔ “nimdeɛ” redidi wɔ ohoni dan mu a, ɛrenhyɛ no nkuran mma ɔno nso nkodi aduan a wɔde ama ahoni no bi anaa?m-S Monhwɛ yiye na moamma mo ahofadi no antwetwe wɔn a wɔyɛ mmerɛw wɔ gyidi mu no ankɔ bɔne mu.},sAduan rentumi nsiesie yɛne Onyankopɔn ntam. Sɛ yɛannidi a, yɛnhwere hwee, ɛnna sɛ yedidi nso a, yennya hwee.l+QNanso ɛnyɛ obiara na onim saa nokwasɛm yi. Nnipa bi de wɔn ho ama ahoni no ara kosi sɛ, sɛ wodi saa nnuan no a, wonim pefee sɛ ohoni aduan na wɔredi. Wɔyɛ adwenem mmerɛwfo na wogye di nso sɛ aduan no gu wɔn ho fi.P*Onyankopɔn baako pɛ na ɔwɔ hɔ ma yɛn a ɔyɛ Agya a ɔbɔɔ ade nyinaa a yɛte ase ma no no; na Awurade Yesu Kristo baako pɛ a wɔnam no so bɔɔ ade nyinaa a yɛte ase ma no no na ɔwɔ hɔ.z)mNa sɛ “anyame” no te ase a, sɛ wɔwɔ soro anaa asase so sɛnea “anyame” ne “awuranom” wɔ hɔ no, (Enti nnuan a wɔde ma ahoni a wodi no, yenim sɛ ohoni wɔ hɔ ma biribi a ɛnte ase. Yenim sɛ Onyankopɔn baako pɛ na ɔwɔ hɔ.@'{Nanso onipa a ɔdɔ Onyankopɔn no, Onyankopɔn nim no.R&Onipa a ogye ne ho di sɛ onim biribi no nnim sɛnea anka ɛsɛ sɛ ohu.;% qAsɛm a ɛfa nnuan a wɔde ma ahoni ho nso ni: Ɛyɛ nokware pefee sɛ nea wɔka no se, “Yɛn nyinaa wɔ nimdeɛ.” Saa nimdeɛ no ma onipa yɛ ahantan; nanso ɔdɔ ma nkɔso. $ (Na sɛ otumi tena ase sɛnea ɔte no nso a, ne ho bɛtɔ no yiye. M’adwene ni, na migye di sɛ me nso Onyame Honhom wɔ me so.#7'Sɛ ɔbea warefo kunu te ase a, ɔnne ne ho na sɛ ne kunu no wu de a, ɔwɔ ho kwan sɛ ɔware ɔforofo a ɔpɛ; nanso ɛsɛ sɛ ɛyɛ Kristo aware.n"U&Enti ɔbarima a ɔware ne ɔbea no ayɛ ade de nanso ɔbarima a wanware ne ɔbea no ayɛ ade sen no.C!%Na sɛ nso ɔbarima bi ayɛ n’adwene denneenen sɛ obegyae aware a obi nhyɛ no a, sɛ ɛba sɛ obi hyɛ no sɛ ɔnware nanso wayɛ nádwene dedaw a, eye ma no sɛ ɔrenware ɔbea no. +$Wɔn a wɔpɛ sɛ wɔde wɔn ho hyɛ aware mu na afei wɔayɛ wɔn adwene sɛ wɔrenware bio no, sɛ ɔbarima no hu sɛ ɔnyɛ n’asɛde mma ɔbea no na sɛ ne dɔ mu yɛ den nti afei sɛ ɔpɛ sɛ ɔware a, ɛsɛ sɛ wɔware sɛnea ɔhwehwɛ no. Bɔne biara nni eyi ho.+O#Mereka saa asɛm yi, efisɛ, mepɛ sɛ meboa mo. Merenhyehyɛ mmara bi mma mo. Na mmom, mepɛ sɛ moyɛ nea eye na ɛteɛ na mode mo ho nyinaa ma Awurade adwuma.W'"enti wɔtwe no afanu no nyinaa. Ɔbea a ɔnwaree anaa ɔbaabun de ne ho ma Awurade adwuma wɔ honam ne honhom fam; nanso ɔbea a waware no de ne ho to wiase nneɛma so, efisɛ, ɔpɛ sɛ ɔsɔ ne kunu ani.b=!nanso ɔbarima warefo de ne ho to wiase nneɛma so, efisɛ, ɔpɛ sɛ ɔsɔ ne yere ani,- Mempɛ sɛ biribiara haw mo. Ɔbarima a ɔnwaree no, ɛsɛ sɛ ɔde ne ho ma Awurade adwumayɛ, efisɛ, ɔbɔ mmɔden sɛ Awurade ani bɛsɔ no;xiwɔn a wɔde wiase abɔ wɔn bo yɛ sɛnea wonhuu bi da. Na sɛnea wiase yi te mprempren yi rentena saa nkyɛ.wɔn a wosu yɛ sɛnea wɔn werɛ nhowee; wɔn a wɔserew yɛ sɛnea wonni ahotɔ; wɔn a wɔtɔ yɛ sɛnea nea wɔtɔe no nyɛ wɔn de;Nea mekyerɛ ne sɛ, anuanom, bere a aka sua. Efi saa bere yi ɛsɛ sɛ mmarima a wɔawareware tena ase sɛnea wɔnwaree da;4aNanso sɛ woware a, wonyɛɛ bɔne. Sɛ ɔbaabun ware a, ɔnyɛɛ bɔne. Nanso ɔhaw a saa aware no de ba no, sɛ ɛkaa me nko a anka mempɛ sɛ saa ɔhaw no bɛba mo so.{oWowɔ ɔyere? Sɛ wowɔ ɔyere a, nyɛ w’adwene sɛ woregyaa no. Wonwaree anaa? Sɛ wonwaree a nhwehwɛ ɔyere._7Wudwen mprempren ɔhaw yi ho a, midwen sɛ, eye sɛ onipa tena ase sɛnea ɔte biara.%CNea ɛfa asigyafo nso ho no ni: Minnyaa mmara biara mimfii Awurade nkyɛn, nanso meka m’adwene sɛ obi a Onyankopɔn adom no ahummɔbɔ a ahotoso wɔ mu.lQAnuanom, ɛsɛ sɛ mo mu biara tena ase wɔ Onyankopɔn mu sɛnea na mote ansa na wɔrefrɛ mo no.FOnyankopɔn tɔɔ wo ɛbo bi, ɛno nti, monyɛ nnipa asomfo.#Efisɛ, ɔsomfo a Awurade afrɛ no no yɛ Awurade nipa a ɔde ne ho. Saa ara nso na obi a ɔde ne ho a Kristo afrɛ no no yɛ Kristo somfo.Onyankopɔn frɛɛ wo no na woyɛ ɔsomfo anaa? Mma ɛno nhaw wo na sɛ wowɔ ɔkwan bi a wubetumi afa so ade wo ho a, fa so.J Sɛnea obiara te a Onyankopɔn frɛɛ no no, ɔntena no saa ara.yEfisɛ, sɛ obi atwa twetia na ɔfoforo nso ntwaa twetia no nka hwee. Nea ɛho hia ne sɛ wobedi Onyankopɔn mmara so.?wSɛ twetiatwani bi ate Onyankopɔn frɛ a, ɛnsɛ sɛ ɔpopa twetia no ho nsɛnkyerɛnnede biara. Sɛ ɔbarima nso a ontwaa twetia bi ate Onyankopɔn frɛ a, ɛnsɛ sɛ otwa twetia. 5Mo mu biara ntena ase wɔ akyɛde a Awurade de akyɛ no no so sɛnea na ɔte a Onyankopɔn frɛɛ no no. Eyi ne mmara a mekyerɛ wɔ asafo biara mu.3 _Ɔyere a woyɛ okristoni, ɛbɛyɛ dɛn na woahu sɛ worentumi nnye wo kunu nkwa? Na okunu a woyɛ okristoni nso, ɛbɛyɛ dɛn na woahu sɛ worentumi nnye wo yere nkwa?g GNa sɛ nso wɔn mu nea ɔnyɛ okristoni no pɛ sɛ ɔtew ne ho fi okristoni no ho a, momma no kwan. Sɛ ɛba saa a, okristoni no, sɛ ɛyɛ okunu anaa ɔyere no, de ne ho. Onyankopɔn afrɛ mo sɛ montena ase asomdwoe mu.> uEsiane bɔ a ɔbarima a ɔnyɛ okristoni de ne ho abɔ ɔbea no nti, Onyankopɔn begye no na ɔbea a ɔnyɛ okristoni no nso, esiane bɔ a ɔde ne ho abɔ ɔbarima no nti, Onyankopɔn begye no saa ara. Sɛ anyɛ saa a, wɔn mma bɛyɛ sɛ abosonsomfo mma nanso sɛnea ɛte yi de, Onyankopɔn begye wɔn atom.  Saa ara nso na sɛ okristoni bea wɔ okunu a ɔnyɛ okristoni na ɔbarima no pene so sɛ ɔne no bɛtena a, ɛnsɛ sɛ ɔbea no gyaa no.H  Mo a moaka no, meka mekyerɛ mo m’ankasa, ɛnyɛ Awurade, se sɛ okristoni barima wɔ yere a ɔnyɛ okristoni na ɔbea no pene so sɛ ɔne no bɛtena ase a, ɛnsɛ sɛ ɔbarima no gyaa no.   Sɛ ɔyɛ saa a, ɛsɛ sɛ ɔno nko tena; sɛ ɛnte saa a, ɛsɛ sɛ wɔka ɔne ne kunu bom; ɛnsɛ sɛ okunu nso gyaa ne yere. Mo awarefo nso, mewɔ asɛm bi a ɛyɛ ɔhyɛ a emfi me na efi Awurade nkyɛn se: Ɔyere nni ho kwan sɛ ofi ne kunu nkyɛn.ta Na sɛ morentumi nhyɛ mo ho so nso a, monkɔwareware. Eye sɛ mobɛware sen sɛ mobɛhyɛ mo ho ahometew.ykAfei, asɛm a mereka akyerɛ asigyafo ne akunafo ne sɛ: Ebeye sɛ mo nko ara mobɛtena ase sɛnea mete hɔ yi.)KƐkaa me nko a na anka mo nyinaa te sɛ me. Nanso obiara wɔ ɔdomakyɛde sononko bi a Onyankopɔn de ama no. Ɔde akyɛde yi ama oyi na ɔde eyi ama ɔfoforo.RMenka saa asɛm yi sɛ ɔhyɛ so na mmom, mereka no sɛ mama mo ho kwan.B}Mommfa mo ho nnkame mo ho mo ho. Gye sɛ mo nyinaa pene so bere tiaa bi a morebɔ mpae; na sɛ muwie mpaebɔ no a, munhyia mu, na moankɔ ɔbonsam nkyɛn, efisɛ, muntumi nni mo ho so.-Ɔyere no nni n’ankasa ne ho so na mmom okunu no na odi ne so. Saa ara nso na okunu no nni n’ankasa ne ho so na mmom ɔyere no na odi no so.|qƐsɛ sɛ ɔbarima yɛ n’asɛde sɛ okunu na ɔbea nso yɛ n’asɛde sɛ ɔyere na wɔn mu biara boa ne yɔnko.~Nanso esiane aguamammɔ nti, ɛsɛ sɛ ɔbarima biara nya ɔno ankasa ne yere, na ɔbea biara nso nya ɔno ankasa ne kunu.W} )Afei nea ɛfa nsɛm a mokyerɛw de brɛɛ me no ho ni: Eye sɛ ɔbarima nware.L|ɔtɔɔ wo bo bi. Enti fa wo nipadua no hyɛ Onyankopɔn anuonyam.{Munnim sɛ mo nipadua no yɛ Honhom Kronkron no asɔredan a ɔte wo mu a Onyankopɔn na ɔde maa wo? Woyɛ Onyankopɔn dea;zMommmɔ aguaman. Bɔne biara a onipa bɛyɛ no nka ne nipadua no, nanso onipa a ɔbɔ aguaman no sɛe ɔno ankasa ne nipadua.PyNanso onipa a ɔde ne ho bata Awurade ho no ne no yɛ baako honhom mu.:xmAnaa ebia na munnim sɛ onipa a ɔde ne nipadua fa bi si oguamanfo de anan mu no nso bɛyɛ oguamanfo? Kyerɛwsɛm no da no adi se, “Wɔn baanu no nyinaa yɛ nipadua koro.”w'Munim sɛ mo nipadua no yɛ Kristo nipadua no fafa bi. Memfa Kristo nipadua fa bi minsi obi a ɔbɔ aguaman nipadua ananmu anaa? Ɛrenyɛ ye.sv_Onyankopɔn maa Awurade sɔre fii awufo mu na ɔno nso nam ne tumi so bɛma yɛn nso asɔre afi awufo mu. u  Obi foforo nso bɛka se, “Aduan wɔ hɔ ma yafunu na yafunu nso wɔ hɔ ma aduan.” Ɛyɛ nokware; nanso Onyankopɔn bɛma ne nyinaa aba awiei. Ɛnsɛ sɛ onipa de ne nipadua yɛ bɔne, na mmom, ɛsɛ sɛ ɔde som Awurade, na Awurade nso som nipadua no.Tt! Obi se, “Mewɔ ho kwan sɛ meyɛ nea mepɛ.” Ɛwom saa; nanso ɛnyɛ biribiara na eye ma wo. Metumi aka se, “Mewɔ ho kwan sɛ meyɛ biribiara.” Nanso meremma biribiara ho kwan ma ɛmfa me akoa.1s[ Na mo mu bi te saa. Nanso wɔahohoro mo bɔne. Wɔde mo ama Onyankopɔn. Ɛnam Honhom Kronkron no ne Awurade Yesu Kristo din mu nti, wɔasiesie mo ne Onyankopɔn ntam.'rG anaa asisifo, anaa aniberefo, anaa akɔwensafo, anaa mo a mosɛe afoforo din, anaa akorɔmfo no mu biara no rennya kyɛfa biara wɔ Onyankopɔn ahenni no mu.@qy Mo ara munim sɛ ɔdebɔneyɛfo no renkɔ Onyankopɔn ahenni no mu. Munnsisi mo ho mo ho; mo a mo suban nye, anaa mo a mosom ahoni, anaa aguamammɔfo anaa mmarima a wɔne mmarima da,Vp%Nanso mo ara mutwa mo ho yɛ mo ho mo ho bɔne, sisi mo ho ne mo nuanom mpo.oSɛ mutumi de mo ho mo ho kɔ asennii a, na ɛkyerɛ sɛ moadi nkogu. Adɛn nti na mompɛ sɛ obi yɛ mo bɔne? Enye sɛ obi besisi mo?mnSƐsɛ sɛ wɔfa saa kwan yi so no, onua de onua kɔ asennii ma wɔn a wonni gyidi di, bua asɛm no.mƐyɛ animguase ma mo! Minim yiye sɛ ɛnyɛ dɛn ara a, onyansafo baako bi wɔ mo mu a obetumi adi onua ne onua ntam asɛm.bl=Na sɛ nsɛm a ɛte saa ba a, nnipa a wonni dibea wɔ asafo no mu na mobɛma wɔasiesie?Vk%Munnim sɛ yebebu abɔfo atɛn? Mpɛn ahe na yemmu asetena mu nneɛma atɛn? jMunnim sɛ Onyankopɔn nkurɔfo na wobebu wiase atɛn? Na sɛ, ɛsɛ sɛ mubu wiase atɛn a, morentumi mmu nsɛm nketenkete atɛn?,i SSɛ akasakasa ba onua ne onua ntam a, adɛn nti na mokɔ abosonsomfo atemmufo anim ma wobu mo atɛn bere a anka ɛsɛ sɛ moma Onyankopɔn nkurɔfo siesie mo ntam?h Onyankopɔn na obebu wɔn a wonni asafo no mu atɛn, sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Munyi onipa bɔnefo no mfi mo mu.” g  Adɛn nti na ɛsɛ sɛ mibu wɔn a wɔnka asafo no ho atɛn? Ɛnyɛ wɔn a wɔwɔ asafo no mu mmom na ɛsɛ sɛ mubu wɔn atɛn?wfg Nea mekyerɛ ne sɛ, mommfa mo ho mmmɔ onipa a ɔfrɛ ne ho se onua nanso ɔyɛ bɔne anaa ɔyɛ oniberefo anaa ɔsom ahoni anaa ɔkɔnkɔnsani anaa ɔkɔwensani anaa ɔkorɔmfo. Onipa a ɔte saa no, mo ne no nntena ase nnto nsa nnnidi.e7 Menkyerɛ abosonsomfo a wonye anaa aniberefo anaa akorɔmfo anaa wɔn a wɔsom ahoni. Sɛ wompɛ sɛ wo ne wɔn bɔ a, na ɛsɛ sɛ wufi wiase koraa.Wd' Krataa a mekyerɛw mo no, mekaa wɔ mu se mommfa mo ho mmmɔ aguamammɔfo ho.c3Eyi nti, mommma yɛmmfa mmɔkaw dedaw a ɛyɛ bɔne no nnni afahyɛ no na mmom yɛmfa abodoo a mmɔkaw nni mu na ɛyɛ kronn no na enni afahyɛ no.bƐsɛ sɛ muyi saa bɔne mmɔkaw dedaw yi fi mo mu na moayɛ kronn. Ɛba saa a, mobɛyɛ sɛ mmɔre foforo a mmɔkaw nni mu sɛnea minim mo sɛ mote dedaw no. Afei a wɔde Kristo a ɔyɛ yɛn Twam Guammaa no abɔ afɔre no, yɛn Twam Afahyɛ no adu so.]a3Ɛnsɛ sɛ mohoahoa mo ho. Munim sɛ, ‘mmɔkaw kakraa bi na ɛma mmɔre no tu.’v`eɛsɛ sɛ mode saa onipa no ma ɔbonsam na ɔsɛe ne nipadua no na Awurade da no du a, wagye ne honhom nkwa.X_)Muhyia na meka mo ho wɔ honhom mu a, Awurade Yesu tumi a ɛka yɛn ho no nti,8^iƐwom, me de, me ne mo ntam kwan ware nanso mewɔ mo nkyɛn honhom mu. Yɛn Awurade Yesu din mu, mabu onipa a ɔyɛɛ afide yi atɛn dedaw te sɛ nea mewɔ mo nkyɛn ara pɛ.]}Na ɛbɛyɛ dɛn na moatumi ahoahoa mo ho? Adɛn nti na ɛnsɛ sɛ mo werɛ how wɔ ho na mompam saa onipa no mfi mo mu. \ Nnansa yi, wɔkeka se aguaman a morebɔ wɔ asafo no mu no yɛ hu a abosonsomfo mpo renyɛ saa. Mate mpo sɛ obi afa n’agya yere.s[_Emu nea ɛwɔ he na mopɛ? Memmɛbɔ mo mmaa anaa koma a ɔdɔ wɔ mu na ebu ade na memfa mmra mo nkyɛn?8ZkOnyankopɔn ahenni no nyɛ nsɛm na ɛyɛ tumi.Y'Sɛ Awurade pɛ a, ɛrenkyɛ biara mɛba mo nkyɛn na m’ankasa mabɛhwɛ dwuma a saa ahantanfo yi betumi adi na ɛnyɛ asɛm a wɔbɛka no.9XmMo mu bi ayɛ ahantan, susuw sɛ meremmɛsra mo.{WoƐnam eyi so nti, meresoma Timoteo na waba mo nkyɛn. Ɔyɛ m’ankasa me dɔ ba a odi me nokware wɔ Awurade mu. Ɔbɛkaekae mo m’akwan foforo a menam so di Kristo Yesu akyi ne nkyerɛkyerɛ a mekyerɛkyerɛ wɔ asafo biara a mekɔ mu no.$VCMesrɛ mo sɛ munsuasua me.DUNa sɛ mowɔ ahwɛfo ɔpedu mpo wɔ mo asetena mu wɔ Kristo mu a, mowɔ agya baako pɛ. Na mo nkwa a ɛwɔ Kristo Yesu mu no nti, menam Asɛmpa a meka kyerɛɛ mo no so abɛyɛ mo agya.T/Ɛnyɛ sɛ mepɛ sɛ migu mo anim ase nti na mekyerɛw saa nhoma yi brɛɛ mo. Na mmom mepɛ sɛ mekyerɛ mo kwan sɛ me ara me mma a medɔ wɔn.eSC Wɔyaw yɛn a, yɛde kasa pa bua. Yɛte sɛ wiase yi mu wura bi a yɛnka hwee de besi nnɛ.hRI yɛyɛ adwuma a ɛyɛ den de hwɛ yɛn ho. Wɔdome yɛn a, yehyira; wɔhwe yɛn a yegyina ano.dQA Ebesi saa bere yi mu ɔkɔm ne sukɔm de yɛn. Yefura ntamagow; wɔhwe yɛn; yedi atutena;P Kristo nti, yɛyɛ nkwaseafo, nanso moyɛ anyansafo wɔ Kristo mu. Yɛyɛ mmerɛw, nanso moyɛ den. Wommu yɛn nanso wobu mo.O3 Ɛyɛ me sɛ yɛn asomafo yi de, Onyankopɔn de yɛn atwa to sɛ nnipa bi a wɔabu wɔn kumfɔ wɔ bagua mu sɛ nnipa ne wiase abɔfo nyinaa nhwɛ.yNa sɛ obi adwuma hyew wɔ ogya no ano a, akatua no bɛbɔ no nanso ɔno de, obenya nkwa sɛnea waguan afi ogya no mu.\=1Sɛ nea onipa ko no de sii fapem no so no tumi gyina ogya no ano a, obenya akatua.< Obiara dwuma a odii no, ɛda no bɛda no adi; ɛda no gya no bɛda obiara adwuma adi. Ogya no bɛsɔ, ahwɛ, ahu dwuma ko no ye a eye. ; Ebinom de sikakɔkɔɔ, anaa dwetɛ anaa aboɔden abo na ebesi wɔn dan wɔ fapem no so; afoforo nso de nnua anaa sare anaa daha. )~~=}}3||^{4zz\zyxx"wwGwvvuuutBss_rr/qponnmmmlnkkjj$iiChhgiffHe}dcc2baaa``!_x^^]]]F]\\ [[ZZJZYY&X)WW7VVQU}UATT|SS_SRkQQXPPONNMM)LJLKK!JJUII;HHGG FEEE-DD?CC)BB@AAbA@@(??>>A==h<< e Yɛtee nka sɛ wɔabu yɛn kumfɔ. Saa asɛm yi sii sɛnea ɛbɛyɛ a yɛremfa yɛn ho nto yɛn ankasa so na mmom, yɛde yɛn ho bɛto Onyankopɔn a ɔma awufo sɔre no so.4= cAnuanom, yɛpɛ sɛ yɛtwe mo adwene ba ɔhaw a ɛtoo yɛn wɔ Asia mantam mu no so. Amane a yɛfaa mu no so, na na emu yɛ duru enti yɛn asetena mu anidaso nyinaa yerae.< Enti gyidi a yɛwɔ wɔ mo mu no nhinhim. Yenim sɛ, sɛnea mo ne yɛn hu amane no, saa ara nso na mmoa a yenya no, munya bi.?; ySɛ yehu amane a, efi mo mmoa ne mo nkwagye nti. Sɛ wɔboa yɛn a, na mo nso wɔaboa mo ama mo ahoɔden a monam boasetɔ so betumi agyina amane a yehu na yetumi gyina ano no ano bi.f: GSɛnea yɛwɔ Kristo amanehunu mu kyɛfa no, saa ara nso na yenya Kristo mmoa a ɛdɔɔso no.9 1Ɔboa yɛn wɔ yɛn amane nyinaa mu na yɛnam mmoa a yɛn ankasa anya afi Onyankopɔn nkyɛn no so atumi aboa afoforo a wɔwɔ amane ahorow mu no. 8 Momma yɛnna Onyankopɔn a ɔyɛ yɛn Awurade Yesu Kristo Agya no a ɔyɛ adom Agya na ɔyɛ Onyankopɔn a mmoa nyinaa fi no no ase.T7 #Adom ne asomdwoe a efi yɛn Agya Onyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo nka mo.Z6 1Efi Paulo a Onyankopɔn ayi no sɛ ɔyɛ Kristo Yesu somafo no ne Timoteo a ɔyɛ yɛn nuanom no baako a wɔde rekɔto Onyankopɔn asafo a ɛwɔ Korinto ne ahotefo a wɔwɔ Akaiaman mu no nyinaa anim no nkyɛn.15]Me dɔ nka mo nyinaa wɔ Kristo Yesu mu.&4GAwurade Yesu adom mmra mo so.Y3+Obiara a ɔnnɔ Awurade no, nnome mmra ne so. Maranata “Yɛn Awurade, bra!”>2wMe ara me nsa ano nkyerɛwee ni: Me Paulo, mikyia mo.L1Anuanom a wɔwɔ ha no kyia mo. Momfa ɔdɔ nkyiakyia mo ho mo ho.f0EAsafo a wɔwɔ Asia no kyia mo. Akwila ne Priskila ne asafo a wohyia wɔn fi no nso kyia mo.m/Sna wɔama m’ani agye sɛnea wɔmaa mo ani gyei no ara pɛ. Ɛsɛ sɛ yɛkae nnipa a wɔte saa no.W.'M’ani gye Stefana, Fortunato ne Akaiko ba a wɔbae no ho. Wobesii mo ananmu_-7sɛ munni nnipa a wɔte saa ne wɔn a wodi saa dwuma no bi na wɔne wɔn som no akyi.%,CMunim Stefana ne ne fifo ho asɛm. Wɔyɛ nnipa a wɔdan bɛyɛɛ Kristofo kan wɔ Hela na wɔde wɔn ho ama Onyankopɔn adwumayɛfo. Mesrɛ mo, me nuanom,++QMomfa ɔdɔ nyɛ mo nnwuma nyinaa.S* Monnwɛn, momma mo gyidi mu nyɛ den; mo bo nyɛ duru na munnya ahoɔden.2)] Ɛfa onua Apolo ho nso, metaa hyɛ no nkuran sɛ ɔne anuanom a aka no ntaa nsra mo, nanso ɔnyɛɛ n’adwene sɛ ɔbɛkɔ mprempren ara. Sɛ onya kwan de a, ɔbɛkɔ.(' Obiara mmu no abomfiaa na mmom, mommoa no na ontu ne kwan yi asomdwoe mu na watumi asan abɛka me nsa, efisɛ, merehwɛ ɔne anuanom no anim.p'Y Sɛ Timoteo ba mo kyɛn wɔ ha a, monsom no hɔho, efisɛ, ɔreyɛ Awurade adwuma sɛnea meyɛ yi ara.m&S Ɛwom sɛ wɔn a wɔasɔre tia me dɔɔso de, nanso akwan pa a metumi mafa so madi dwuma pa wɔ ha.:%oNanso mɛtena Efeso ha yi akosi Pentekoste da no.w$gMempɛ sɛ medi nna tiaa bi mo nkyɛn. Na mmom mewɔ anidaso sɛ, sɛ Awurade pɛ a, mɛtena mo nkyɛn akyɛ. #Ebia medi nna kakra wɔ mo nkyɛn. Ebia medi awɔw bere no wɔ mo nkyɛn. Ɛno akyi moaboa me ama makɔ baabiara a mepɛ sɛ mekɔ.E"Sɛ mifi Makedonia a na mɛba mo nkyɛn, efisɛ, mɛfa hɔ._Nanso onipa a ɔka Onyankopɔn asɛm no kasa kyerɛ nnipa, boa wɔn, hyɛ wɔn nkuran, kyekye wɔn werɛ.6=eOnipa a ɔka kasa foforo no nkasa nkyerɛ nnipa na mmom ɔkasa kyerɛ Onyankopɔn, efisɛ, obiara nte asɛm a ɔka no ase. Ɔnam Honhom no tumi so ka nokware mu ahintasɛm.< }Ɔdɔ na ɛsɛ sɛ mohwehwɛ akyi kwan. Momma mo koma nni Honhom no akyɛde akyi, ne titiriw no, Onyankopɔn ho asɛnka.[;/ Na afei ade abiɛsa yi na ɛwɔ hɔ: gyidi, anidaso, ɔdɔ; na ɔdɔ ne mu kɛse.U:# Nea yehu no mprempren no te sɛ su bi a ɛyɛ kusuu wɔ ahwehwɛ mu. Ɛno akyi, yebehu no kann. Nea minim mprempren no yɛ ɛho fa bi; akyiri yi, ebedi mu te sɛ Onyankopɔn nimdeɛ a ɔwɔ wɔ me ho no.9 Meyɛ abofra no mekasae sɛ abofra, medwenee sɛ abofra, misusuwii sɛ abofra, na meyɛɛ ɔpanyin yi, magu mmofrasɛm no.>8w nanso nea edi mu no ba a, nea ɛyɛ fa bi no tu yera.67g Nea yenim no ne nkɔm a yɛhyɛ no yɛ fa bi;!6; Ɔdɔ wɔ hɔ daa. Nkɔmhyɛ wɔ hɔ nanso ɛnte hɔ daa; akyɛde a ɛma wɔka kasa foforo wɔ hɔ nanso ɛwɔ n’awiei; osuahu wɔ hɔ nanso ebetwam.N5 Ɔdɔ basa mu mmu; ne gyidi, n’anidaso ne ne boasetɔ nni hwammɔ.14] ɔdɔ mpɛ bɔne na mmom, ɔpɛ nokware.a3; ɔdɔ mmu ɔbra bɔne; ɔnyɛ pɛsɛmenkominya; ne bo nhaw no; ɔmfa bɔne nhyɛ ne mu;t2a Ɔdɔ wɔ boasetɔ na ne tirim yɛ mmerɛw; ɔdɔ nyɛ ahoɔyaw anaa ɛnkyerɛ ne ho anaa onni ahomaso su;1 Metumi de nea mewɔ nyinaa makyɛ na mpo matu me nipadua asi hɔ sɛ wɔnhyew nanso sɛ minni ɔdɔ a, ɛnyɛ me papa biara.X0) Ebia na mewɔ akyɛde a mitumi ka Asɛmpa no ma ɛka nnipa koma; ebia na mewɔ osuahu ne ntease ma mete ahintasɛm nyinaa; ebia na mewɔ gyidi a ɛma mitumi tutu mmepɔw nanso sɛ minni ɔdɔ a, menka hwee.x/ k Sɛ mede nnipa ne abɔfo tɛkrɛma kasa na minni dɔ a, na mete sɛ ayowa a ɛregyigye anaa akasae a ɛrewosow.V.% Monhwehwɛ akyɛde akɛse akyi kwan. Mɛkyerɛ mo kwan foforo aka eyinom ho.U-# anaa wɔsa nyarewa, anaa wɔka kasa foforo anaa wɔkyerɛ nea wɔka no ase.},s Wɔn nyinaa nyɛ asomafo anaa adiyifo anaa akyerɛkyerɛfo. Ɛnyɛ wɔn nyinaa na wɔwɔ tumi a wɔde yɛ anwonwade&+E Onyankopɔn ahyehyɛ biribira pɛpɛɛpɛ wɔ asafo no mu: Nea edi kan, asomafo; nea ɛto so abien,adiyifo; nea ɛto so abiɛsa, akyerɛkyerɛfo; afei wɔn a wɔyɛ anwonwade ɛnna wɔn a wɔama wɔn tumi de sa yare anaa wɔboa afoforo anaa wɔkyerɛ wɔn kwan anaa wɔka kasa foforo.L* Enti mo nyinaa moyɛ Kristo nipadua. Na mo mu biara yɛ n’akwaa.)} Sɛ akwaa baako ho ka a, akwaa a aka no nyinaa ho ka bi. Na sɛ wɔkamfo akwaa no bi a, anigye ka akwaa a aka no nyinaa.\(1 Enti nkyekyɛmu biara nni nipadua no mu. Akwaa no nyinaa keka wɔn ho wɔn ho bom.''G Na akwaa a ɛsom bo no, saa ɔhwɛ no ho nhia no. Onyankopɔn ankasa nam kwan bi so akeka nipadua no asisi anim de ahyɛ akwaa a ɛnna adi kɛse no anuonyam.& Akwaa a yesusuw sɛ ɛho nhia pii no mmom na yɛhwɛ no yiye na nea ɛnyɛ fɛ wɔ nipadua ho no nso yɛhwɛ no yiye pa ara._%7 Saa ara na yɛrentumi nyɛ biribiara a akwaa a ɛyɛ mmerɛw no nka ho mma ɛnyɛ ye.$ Eyi nti, aniwa ntumi nka nkyerɛ nsa se, “Wo ho nhia me!” Saa ara na eti rentumi nka nkyerɛ nan se, “Wo ho nhia me!”I#  Sɛnea ɛte no, akwaa gu ahorow nanso nipadua no yɛ baako pɛ.  J~~>}||D{{zz yxx-wwvmvuutgsrrsrqWppaooeommMlkjj&ihhIhgfff?ee:dcc?bbaa `` _^^]]n]"\Q[[)ZYY,XgW[VVPUUTTT%SRRRTQPPPOO2NrMMMLLKxJJsIIHGGFFNEuE*DDCBBGAA;@@H??>>;==z<<%;[;!:9888?77j66p554i43o22100/G..F-O,,;++F*g)W(('4&%$$###"R!!l!8 p0n!i(O;/oT W w E s-B olW& Abraham gye dii, na wohyiraa no, na wɔn a wogye di nyinaa nso, wɔahyira wɔn sɛnea wohyiraa no no.rk]&Kyerɛwsɛm no dii kan hui sɛ Onyankopɔn nam gyidi so bɛma Amanamanmufo adan aba ne nkyɛn. Eyi nti, Kyerɛwsɛm no dii kan kaa Asɛmpa no kyerɛɛ Abraham se, “Ɛnam wo so Onyankopɔn behyira nnipa a wɔwɔ asase so nyinaa.”_j7&Enti ɛsɛ sɛ mote ase sɛ, nnipa a wɔwɔ gyidi no na wɔyɛ Abraham asefo turodoo.i1&Ɛte sɛ nea Kyerɛwsɛm no ka faa Abraham ho no pɛ se, “Ogyee Onyankopɔn dii na esiane ne gyidi nti, Onyankopɔn gyee no sɛ onipa trenee.”4ha&Esiane sɛ moyɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ monyɛ no nti na Onyankopɔn hwiee ne Honhom no guu mo so ma moyɛɛ anwonwade no anaasɛ mutiee Asɛmpa no na mugye dii no nti?@g{&Mo suahu yi nyinaa ho amma mfaso biara? Minnye nni saa.pfY&Saa na mo adwene mu yɛ hare? Mode Onyankopɔn Honhom fii ase; afei mopɛ sɛ mode mo ara mo tumi wie?e/&Mummua me saa asɛm yi: Moyɛɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ monyɛ ansa na Onyankopɔn Honhom no reba mo so anaasɛ mutiee Asɛmpa no, gye dii ansa?d &Mo Galatifo adwenemharefo! Hena na ɔdan mo adwene saa? Mo ara mo anim na wɔkyerɛkyerɛɛ bɔ a wɔbɔɔ Yesu asɛnnuam no kyerɛɛ mo.c&Mempo Onyankopɔn adom no. Sɛ onipa nam Mmara so fata Onyankopɔn anim a, na ɛkyerɛ sɛ Kristo wu a owui no yɛ ɔkwa.;bo&enti ɛnyɛ me na mete ase bio na mmom Kristo no na ɔte me mu. Saa asetena a mete mu mprempren yi, mete ase wɔ Onyankopɔn Ba no a ɔdɔ me na ɔde ne nkwa maa me no gyidi mu. a &Na Mmara no nti, mawu. Mmara no ankasa akum me sɛnea ɛbɛyɛ a mɛtena ase mama Onyankopɔn. Wɔabɔ me ne Kristo asɛnnua muB`&Sɛ mifiti si nea mabubu no a ɛkyerɛ sɛ mebu Mmara so._&Sɛ yɛpɛ sɛ wobu yɛn bem wɔ Kristo mu na sɛ ɛda adi sɛ yɛyɛ nnebɔneyɛfo a, na ɛkyerɛ sɛ Kristo pɛ bɔne? Ɛnte saa koraa.^'&Yenim sɛ ansa na obi bɛfata Onyankopɔn anim no, na gye sɛ wagye Yesu Kristo adi a ɛnyɛ sɛ ɔbɛyɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ ɔnyɛ no. Yɛn nso, yɛagye Kristo Yesu adi sɛnea ɛbɛyɛ a yɛnam ogye a yegye Kristo di no so na ɛnyɛ Mmara no apɛde a yɛyɛ so na yɛnam bɛfata Onyankopɔn anim. Onipa biara nni hɔ a ɔbɛyɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ ɔnyɛ na ɔbɛfata Onyankopɔn anim.`]9&Ɛyɛ nokware sɛ yɛyɛ Yudafo fi yɛn awo mu. Yɛnyɛ Amanamanmufo nnebɔneyɛfo no.\&Mihui sɛ nsɛm a wɔreka no ne Asɛmpa no bɔ abira no, mekaa no wɔ Petro ne bagua no anim se, “Woyɛ Yudani nanso woyɛ wo ho sɛ Amanamanmuni. Wonyɛ wo ho sɛ Yudani. Ɛbɛyɛ dɛn na woatumi ahyɛ Amanamanmufo ama wɔatena ase sɛ Yudafo?”s[_& Anuanom Yudafo a aka no yɛɛ sɛ ahufo de wɔn ho bɔɔ Petro maa Barnaba nso de ne ho kɔbataa wɔn ho.yZk& Ansa na mmarima bi a Yakobo somaa wɔn no beduu hɔ no, na Petro ne anuanom Amanamanmufo no ato nsa adidi. Nanso nnipa no bedui akyi no, ɔtwee ne ho sɛ ɔne wɔn nnidi bio, efisɛ, na osuro wɔn a wɔpɛ sɛ wotwa Amanamanmufo twetia no.iYK& Bere a Petro baa Antiokia no, mitiaa nea ɔreyɛ no mu wɔ bagua mu, efisɛ, na ɔreyɛ mfomso.RX& Wobisae sɛ yɛnkae ahiafo wɔ wɔn kuw no mu sɛnea mepɛ sɛ meyɛ no.W& Yakobo, Petro ne Yohane a na wɔfa no sɛ wɔyɛ mpanyimfo no, gye too mu sɛ, Onyankopɔn ama me dwuma sononko bi sɛ minni, enti wokyiaa me ne Barnaba. Wɔpenee so sɛ yɛnyɛ adwuma wɔ Amanamanmufo no mu na wɔn nso wɔnyɛ adwuma wɔ Yudafo no mu.(VI&Na Onyankopɔn a ɔnam Petro so yɛ adwuma sɛ Yudafo mu somafo no ara na ɔnam me so yɛ adwuma wɔ Amanamanmufo mu sɛnea Petro yɛ Yudafo mu adwuma no pɛ.@Uy&Na mmom wohui sɛ Onyankopɔn de dwuma no ahyɛ me nsa sɛ menka Asɛmpa no nkyerɛ Amanamanmufo sɛnea ɔde dwuma no hyɛɛ Petro nsa sɛ ɔnka Asɛmpa no nkyerɛ Yudafo no ara pɛ.\T1&Wɔn a wɔfa wɔn ho sɛ wɔyɛ atitiriw no, sɛnea wɔte biara no meka se, minhu wɔn ntam nsonoe biara. Onyankopɔn nhwɛ nnipa ho mmu atɛn; saa mpanyimfo no mfaa adwene foforo biara mmɛkaa m’asɛm no ho.VS%&Sɛnea ɛbɛyɛ a Asɛmpa no bɛtena mo nkyɛn nti, yɛamma wɔn kwan koraa. R &na mmom, nnipa bi a wɔboapa yɛɛ wɔn ho sɛ anuanom no bi a wɔde wɔn ho abɔ kuw no pɛe sɛ wotwa no twetia. Saa nnipa yi baa yɛn mu sɛ akwansrafo bɛhwɛɛ ahofadi a yɛnam yɛn a yɛne Kristo ayɛ baako so anya no, na wɔnam so adan yɛn nkoa no.VQ%&Ɛwom sɛ me hokafo Tito yɛ Helani de, nanso wɔanhyɛ no sɛ ontwa twetia,P &Mekɔe efisɛ, Onyankopɔn na ɔdaa no adi kyerɛɛ me sɛ menkɔ. Me ne mpanyimfo no yɛɛ nhyiam kokoam kyerɛkyerɛɛ asɛmpa a meka mekyerɛɛ Amanamanmufo no mu kyerɛɛ wɔn. Na mempɛ sɛ m’adwuma a mayɛ dedaw ne nea migu so reyɛ no yɛ ɔkwa.TO #&Mfe dunan akyi, me ne Barnaba san kɔɔ Yerusalem. Mede Tito nso kaa me ho.2N a&Na me nti, wɔhyɛɛ Onyankopɔn anuonyam.M &Nsɛm a na wɔaka afa me ho se, “Afei de ɔbarima no a na ɔtaa yɛn no ka gyidi a na ɔpɛ sɛ ɔsɛe no no ho asɛm.”NL &Saa bere no na Kristo asafo horow a wɔwɔ Yudea no mu nnipa nnim me.)K O&Ɛno akyi mebaa Siria ne Kilikia.YJ -&Nsɛm a merekyerɛw yi yɛ nokware. Merentwa nkontompo enti Onyankopɔn mmoa me.>I y&Manhu ɔsomafo biara wɔ hɔ ka Awurade nua Yakobo ho.|H s&Mfirihyia abiɛsa akyi na mekɔɔ Petro nkyɛn wɔ Yerusalem ne no kodii nkɔmmɔ. Midii ne nkyɛn nnawɔtwe abien.G %&saa ara nso na mankɔ Yerusalem mankohu asomafo a na wodi m’anim kan no. Mmom, mekɔɔ Arabia prɛko pɛ ɛnna mesan m’akyi baa Damasko.F -&sɛ ɔbɛda ne Ba no adi akyerɛ me sɛnea ɛbɛyɛ a mɛka Asɛmpa a ɛfa ne ho akyerɛ Amanamanmufo no, mankɔ obiara nkyɛn amma wantu me fo;uE e&Nanso Onyankopɔn nam n’adom so frɛɛ me ansa na ɔrewo me sɛ memmɛsom no. Na bere a osii n’adwene piD  &M’afɛfo Yudafo no de, na m’adwene mu abue wɔ Yudasom ho sen wɔn nyinaa. Na mikita yɛn nenanom amanne nso mu denneenen.  &Na sɛ yɛn anaa ɔbɔfo fi soro bɛka asɛmpa a nsonoe da ɛno ne yɛn Asɛmpa no ntam a, onii no bɛka afobu a enni awiei mu.= &Nokwarem, asɛmpa foforo biara nni baabi, nanso meka efisɛ, nnipa bi wɔ hɔ a wɔredan mo adwene pɛ sɛ wɔsesa Kristo Asɛmpa no.s< a&Mo ho yɛ me nwonwa! Ɛnkyɛɛ koraa, morepa nea ɔnam Kristo adom so frɛɛ mo no akɔ asɛmpa foforo ho.2; a&Anuonyam nka Onyankopɔn daa nyinaa. Amen.: &Yɛn bɔne nti, Kristo yɛɛ osetie maa yɛn Agya Nyankopɔn nam so de ne ho bɔɔ afɔre de gyee yɛn fii bɔne a yɛwɔ mu nnɛ yi mu.S9 !&Adom ne asomdwoe a efi yɛn Agya Nyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo nka mo.Q8 &Me ne anuanom a wɔwɔ ha nyinaa bom kyia Galati asafo ahorow no nyinaa./7 [&Saa krataa yi fi me Paulo a ɔfrɛ a wɔfrɛɛ me sɛ memmɛyɛ ɔsomafo no mfi onipa na mmom efi Yesu Kristo ne Agya Nyankopɔn a ɔma ɔsɔre fii awufo mu no nkyɛn.h6I Yɛn Awurade Yesu Kristo adom ne Nyankopɔn dɔ ne Honhom Kronkron no ayɔnkofa nka mo nyinaa.15] Onyankopɔn nkurɔfo nyinaa kyiakyia mo.-4U Momfa onuadɔ nkyiakyia mo ho mo ho.23] Enti, anuanom, makra mo! Mompere nhwehwɛ ade pa; muntie m’afotu; mo ne mo ho mo ho nka na montena ase asomdwoee mu. Na ɔdɔ ne asomdwoe Nyankopɔn no ne mo bɛtena.G2 Ɛno nti na merekyerɛw saa krataa yi abrɛ mo sɛnea ɛbɛyɛ a sɛ meba a, merennyina tumi a Awurade de ama me sɛ memfa mmoa mo na munnyin na mo mu antetew no so ne mo anni no dennen so.u1c Sɛ yehu sɛ yɛyɛ mmerɛw na moyɛ den a, na yɛn ani agye. Enti yɛn nso yɛrebɔ mpae sɛ mobɛyɛ pɛ.Y0+ Yɛrentumi nsɔre ntia nokware na mmom, nokware nko na ɛsɛ sɛ yegyina ma no.Nanso wɔyɛ ma ɛboroo so. Nea edi kan no, wɔde wɔn ho maa Awurade. Afei, wofi Onyankopɔn pɛ mu de wɔn ho maa yɛn nso.[=/srɛɛ yɛn sɛ yɛmma wɔmfa sika no na wɔnkɔma Kristofo a wɔwɔ Yudea no bi.[</Midi ho adanse sɛ wɔmaa nea wobetumi ma ɛboroo so mpo. Wɔn ara fi wɔn pɛ mu+;OWɔnam sɔhwɛ ahorow a ɛtoo wɔn a wodii saa sɔhwɛ no so no asɔ wɔn ahwɛ pa ara. Nanso na wɔn ani gye wɔn ho tumi fi wɔn hia mu yɛ adɔe ma ɛboro so.[: 1Anuanom, yɛpɛ sɛ muhu nea Onyankopɔn adom ayɛ wɔ Makedonia asɔre ahorow mu.>9wƐyɛ me anigye sɛ metumi de me ho nyinaa ato mo so.87Enti sɛ ɔkae sɛnea mo nyinaa pɛe sɛ moyɛ osetie ma no na mode obu ne nidi gyee no fɛw so no a, ɛma ɔdɔ a ɔdɔ mo no mu den ara na ɛreyɛ.7#Mede mo ahoahoa me ho akyerɛ no na moanni me hwammɔ. Daa yɛka nokware kyerɛ mo na hoa a mede mo hoahoa me ho kyerɛ Tito no nso aba mu.63 Ɛno na ɛhyɛ yɛn nkuran no. Ɛnyɛ nkuranhyɛ a ɛhyɛɛ yɛn no nko. Tito nso nam gye a mugyee no maa n’ani gyei no so maa yɛn nso ani gyei.Q5 Ɛwom sɛ mekyerɛw saa krataa no de, nanso ɛnyɛ obi a ɔyɛ bɔne anaa obi a wɔyɛ no bɔne nti na mekyerɛwee. Mekyerɛw bɛkyerɛɛ mo mu sɛnea Onyankopɔn anim, mode mo ho nyinaa ama yɛn no.Z4- Hwɛ nea Onyankopɔn nam mo awerɛhow no so ayɛ: moayɛ nsiyɛfo ne nokwafo. Na nea ɛmfata, ehu, ɔtema, ahofama ne twe a wɔtwe wɔn a wɔyɛ bɔne aso no nyinaa, moakyerɛ sɛ asɛm biara nni mo ho koraa.(3I Awerɛhow a Onyankopɔn de baa mo so no nti, moanya ahonu bi a ɛnam so de mo bɛkɔ nkwagye mu enti ɛnsɛ sɛ ɛyɛ mo yaw. Nanso wiase awerɛhow de owu ba.D2 Nanso mprempren de, m’ani agye, ɛnyɛ sɛ memaa mo werɛ howee no nti, na mmom sɛ mo awerɛhow no ama moasesa mo akwan. Onyankopɔn na ɔmaa mo werɛ howee enti yɛn de, yɛanhaw mo.)1KSɛ me krataa a mekyerɛw mo no hyɛɛ mo awerɛhow a, ɛnyɛ me yaw sɛ mekyerɛwee. Sɛ mihui sɛ ɛhow mo werɛ a, anka me nso me werɛ bɛhow bere tiaa bi.0}Ɛnyɛ ne ba a ɔbae no nko na mmom ka a ɔbɛkae se mohyɛɛ no nkuran no no. Ɔkaa sɛnea mopɛ sɛ muhu me no kyerɛɛ me. Ɔkaa sɛnea mudii yaw ne sɛnea na moasiesie mo ho sɛ mobɛbɔ me ho ban no enti mprempren, ama m’ani agye sen kan no.b/=Onyankopɔn a ɔhyɛ wɔn a wɔpa abaw den no nam Tito ba a ɔbae no so hyɛɛ yɛn den..{Mpo yeduu Makedonia no, yɛanhome. Na ɔhaw wɔ hɔ baabiara. Na akasakasa wɔ wɔn ntam. Afei na ehu wɔ yɛn koma mu.t-aMigye mo di nti mede mo hoahoa me ho. Yɛn haw nyinaa mu no, mempaa abaw. Mede ahosɛpɛw retu mmirika no.,Merenka saa asɛm yi mfa ngu mo anim ase. Sɛnea madi kan aka no, yɛdɔ mo nti daa sɛ yewu o, yɛte ase o, yɛbata mo ho.j+MMummue mo koma mu mma yɛn. Yɛnyɛɛ obiara bɔne. Yensisii obiara na yemmuu obiara kwasea nso.:* oMe nnamfo pa, wɔahyɛ yɛn saa bɔ yi nyinaa. Enti momma yɛntew yɛn ho mfi biribiara a egu honam anaa ɔkra no ho fi ho na yɛntena ase Onyankopɔn mu mfa ntew yɛn ho kronn.[)/Mɛyɛ mo Agya na mobɛyɛ me mmammarima ne me mmammea, Otumfo Awurade na ose.”x(iAwurade se, “Ɛsɛ sɛ mugyaw wɔn na motew mo ho fi wɔn ho. Montew mo ho mfi nea ɛho ntew ho na megye mo.' Ɛbɛyɛ dɛn na Onyankopɔn asɔredan ne ɔbonsam ahoni ayɛ nhyehyɛe? Yɛyɛ Onyankopɔn a ɔte ase no asɔredan sɛnea Onyankopɔn no ankasa aka se, “Mede me nkurɔfo bɛyɛ me fi na matena wɔn mu; mɛyɛ wɔn Nyankopɔn na wɔayɛ me nkurɔfo.”j&MƐbɛyɛ dɛn na Kristo ne ɔbonsam adwene ahyia? Dɛn na gyidini ne nea ɔnyɛ gyidini wɔ yɛ?#%?Munnnyaa mo ho mmma abosonsomfo, efisɛ, moyɛ no saa a, ɛnyɛ ye. Ɛbɛyɛ dɛn na nea eye ne nea enye ahyia? Ɛbɛyɛ dɛn na hann ne sum atena faako?$5 Mprempren, mekasa mekyerɛ mo sɛ me mma: sɛnea yedwen mo ho no, mo nso munnwen yɛn ho saa ara bi. Mommfa biribiara nnsie yɛn. Mummue mo koma mu!c#? Yɛmfaa biribiara nsiee mo wɔ yɛn koma mu na mo na mode nsɛm asie yɛn wɔ mo koma mu.T"! Me nnamfonom a mowɔ Korinto, yɛabue yɛn koma mu aka nokware akyerɛ mo."!= Wɔmaa yɛn werɛ howee nanso yɛn ani gye daa. Yɛsɛ ahiafo nanso yɛma nnipa bebree nya wɔn ho. Ɛyɛ sɛ yɛn nsam nni hwee nanso yɛwɔ biribiara. - Wɔyɛ wɔn ho sɛnea wonnim yɛn nanso obiara nim yɛn. Yewui, sɛnea muhu no, nanso yɛte ase. Ɛwom sɛ wɔtwee yɛn aso nanso wɔankum yɛn.ykWɔhoahoa yɛn na wogu yɛn anim ase. Wɔyaw yɛn na wɔakamfo yɛn. Wobu yɛn sɛ atorofo nanso yɛka nokware.*Myɛn nokwasɛm a yɛka ne Onyankopɔn tumi so kyerɛ sɛ yɛyɛ Onyankopɔn asomfo. Trenee ne yɛn akokyɛm a yɛde kɔ ɔtamfo so na yɛde bɔ yɛn ho ban nso.'GNanso yɛnam yɛn kronnyɛ, osuahu, boasetɔ ne ayamye so ada yɛn ho adi sɛ yɛyɛ Onyankopɔn asomfo. Afei yɛnam Honhom Kronkron no so, yɛn nokware dɔ,}Wɔahwe yɛn, wɔde yɛn ato afiase, ɛdɔm baa yɛn so, wɔama yɛayɛ adwuma a ɛboro yɛn so, yɛasi pɛ, akyen kɔm. Biribiara a yɛbɛyɛ no, ɛsɛ sɛ yɛda yɛn ho adi sɛ Onyankopɔn nkoa na yɛde boasetɔ tumi gyina ɔhaw ne amane nyinaa ano.taYɛmpɛ sɛ obiara benya yɛn adwuma ho asɛm bɔne aka enti yɛmpɛ sɛ yɛde hintidua to obiara kwan mu.H Onyankopɔn se, “Mitiee wo bere a ɛsɛ sɛ meyɛ wo adɔe, meboaa wo da no nam so gyee wo nkwa.” Muntie! Dɔnhwerew yi mu na ɛsɛ sɛ munya Onyankopɔn adom na ɛnnɛ ne nkwagye da no.b ?Anuanom a moyɛ Onyankopɔn adwumayɛfo, yɛsrɛ mo sɛ, munnnye Onyankopɔn adom no kwa. Na Kristo nni bɔne nanso yɛn nti, Onyankopɔn ma ɔfaa yɛn bɔne sɛnea ɛbɛyɛ a, yɛne no nyinaa benya Onyankopɔn trenee no.(IƐha yi, yɛkasa ma Kristo sɛnea Onyankopɔn nam yɛn so kasa kyerɛ mo se: Kristo nti, yɛsrɛ mo, momma Onyankopɔn nsakra mo mfi atamfo mu mmɛyɛ nnamfo.9kAsɛm a wɔde brɛ yɛn ne sɛ, Onyankopɔn nam Kristo so fa nnipa nyinaa adamfo. Onyankopɔn ankan wɔn bɔne antia wɔn na wɔakyerɛ yɛn ɔkwan a ɔfaa so faa wɔn nnamfo./Onyankopɔn a ɔnam Kristo so sesaa yɛn sɛ atamfo bɛyɛɛ ne nnamfo na ɔhyɛ yɛn sɛ yɛmfa afoforo nnamfo no so na ɔnam yɛ eyinom nyinaa.jMSɛ wɔka obi ne Kristo bom a, na ɔyɛ onipa foforo na onipa dedaw no kɔ ama onipa foforo aba.2]Enti ɛnsɛ sɛ yegyina onipa abrabɔ so bu no atɛn bio. Na sɛ mpo bere bi a atwam no na yegyina nnipa abrabɔ so na yebuu Kristo atɛn a, afei de, yɛrenyɛ saa bio. /Z~~}:|{{z8yxxUwvvvuuOttessYrrKqqgpp=oonnnEmmKllkkmkj{jii)hqgggffecedccbbYaaRa``_T^^N]]])\l\+[[tZZjZ,YYYXoXWW>W VVIUUITTWSS ReQQkPPOOqNMMFLL~LKJJ IHGGdGFLEE"DD"CC8BBJAAV@@h??s?%>=<<>;::9\88^77}76655X433s2211:00p0B0//=..}--r,,,]++***J))((S''&&6%%W$$$J###6""A"#!!U 'gtYQ?Nu=l4i 7 C9 u b 1 Un+3Z/|q s: Nneɛma pa a Yesu Kristo no nko betumi de ama mo no bɛhyɛ mo abrabɔ ma de ahyɛ Onyankopɔn anuonyam, akamfo no.kp Q: sɛnea ɛbɛyɛ a mubehu nea eye na da a Kristo bɛba no, moayɛ kronn a obi nka asɛm bi ntia mo.|o s: Me mpae a mebɔ ma mo ne sɛ, ɔdɔ a mode dodɔ mo ho mo ho no mu bɛyɛ den, na mubenyin wɔ nimdeɛ ne ntease muVn ':Onyankopɔn ankasa di me adanse sɛ m’ani agyina mo wɔ Yesu Kristo dɔ mu.Om :Sɛnea mo ho adwene pa wɔ me tirim no nti, sɛ daa mekae mo a, na ne kwan so ara nen. Efisɛ, sɛ meda mpokyerɛ mu anaasɛ mede me ho na mereka Asɛmpa no no, mo nyinaa ne me nya Onyankopɔn adom.l :Eyi nti, migye di yiye sɛ: Onyankopɔn a ofitii ase yɛɛ saa adwuma pa yi wɔ mo mu no bɛkɔ so de akosi da a Yesu Kristo bɛba no.^k 7:efisɛ, efi da a edi kan de besi sesɛɛ no, moaboa me wɔ asɛmpaka no adwumayɛ mu.;j s:Saa ara nso na da biara mede anigye bɔ mpae ma mo,7i k:Bere biara a mekae mo no, meda Onyankopɔn ase.Sh !:Adom ne asomdwoe a efi yɛn Agya Nyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo nka mo.g 9:Saa nhoma yi fi Paulo ne Timoteo a wɔyɛ Kristo Yesu nkoa nkyɛn. Wɔde kɔma Yesu Kristo mu ahotefo ne ahwɛfo ne asomafo a wɔwɔ Filipi no nyinaa.@f{0Adom nka wɔn a daa wɔdɔ yɛn Awurade Yesu Kristo no.keO0Yɛn Agya Onyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo mma anuanom nyinaa asomdwoe ne ɔdɔ a gyidi wɔ mu.vde0Eyi nti na meresoma no mo nkyɛn, ama wabɛka sɛnea yɛresi kɔ so akyerɛ mo na wasan ahyɛ mo nkuran nso.c+0Yɛn nua pa, Tihiko, a ɔyɛ Awurade adwumayɛ mu somfo gyidini no bɛka me ho nsɛm nyinaa akyerɛ mo sɛnea ɛbɛyɛ a mubehu dwuma a meredi."b=0Ɛwom sɛ mprempren meyɛ odeduani de, nanso Asɛmpa yi nti, meyɛ ɔnanmusifo. Mommɔ mpae mma me na matumi de akokoduru akasa sɛnea ɛsɛ sɛ mekasa.a#0Mommɔ mpae mma me na sɛ mepɛ sɛ mekasa a, Onyankopɔn ama me asɛm aka, na matumi akasa akokoduru so mada Asɛmpa no mu ahintasɛm adi.U`#0Monyɛ eyi nyinaa wɔ mpaebɔ mu na mummisa Onyankopɔn hɔ mmoa. Bere biara, momma Honhom no nni mo kan wɔ mpaebɔ mu. Eyi nti munnyina pintinn na mommpa abaw. Daa mommɔ mpae mma Onyankopɔn nkurɔfo.U_#0Momfa nkwagye kyɛw ne Onyankopɔn asɛm sɛ nkrante a Honhom no de ama mo.o^W0Bere biara, momfa gyidi nyɛ mo kyɛm. Na ɛno na mode bedum ɔbonsam bɛma a ɛredɛw a ɔbɛtow no.I] 0na momfa Asɛmpa a ɛma asomdwoe no sɛ mpaboa nhyehyɛ mo nan.R\0Enti munnyina hɔ; momfa nokware mmɔ mo asen, na monhyɛ trenee nkatabo[!0 Eyi nti, momfa Onyankopɔn akode no mprempren! Na sɛ da bɔne no ba a, moatumi agyina atamfo no anim na moko wie nso a, moagyina pintinn.Z10 Efisɛ, ɛnyɛ yɛne mogya ne honam na anya, na mmom, yɛne mpanyinni ne tumidi ne wiase yi sum mu atumfo ne ahohommɔne a ɛwɔ soro hɔ na anya.Y 0 Momfa akode a Onyankopɔn de ama mo no nyinaa nhyehyɛ mo ho sɛnea ɛbɛyɛ a mubetumi asɔre atia ɔbonsam ne ne nnaadaa no.PX0 Nea etwa to ne sɛ, momfa mo ahoɔden nhyɛ Awurade mu wɔ ne tumi mu.3W_0 Awuranom, saa ara na mo nso monyɛ mo asomfo na munnyae wɔn ahunahuna. Monkae sɛ mo ne mo asomfo nyinaa wɔ wura baako a ɔwɔ soro; na ɔno de ɔnhwɛ anim mmu atɛn.pVY0Monkae sɛ adwuma pa biara a obi yɛ no, sɛ ɔyɛ ɔsomfo anaa ɔde ne ho no, Awurade betua no so ka.RU0Momfa anigye nyɛ mo adwuma sɛ asomfo a moresom Awurade a ɛnyɛ nnipa.T/0Ɛnyɛ bere a wɔrehwɛ mo nko na monyɛ saa sɛnea mubenya wɔn anim nyam, na mmom, momfa mo koma nyinaa nyɛ Onyankopɔn apɛde sɛ n’asomfo. S 0Asomfo, momfa ehu ne ahopopo ntie mo wuranom a mo ne wɔn wɔ asase so ha, na momfa koma pa nsom wɔn sɛnea moresom Kristo no.RR0Awofo, monnhyɛ mo mma abufuw. Na mmom montetew wɔn Awurade kwan pa so.;Qq0na asi wo yiye na wo nna nso aware asase yi so.”SP0“Di w’agya ne wo na ni” no ne mmaransɛm a edi kan a bɔhyɛ ka ho!FO 0Mma, muntie mo awofo asɛm wɔ Awurade mu efisɛ, saa na eye.wNg0!Na ɛfa wo nso wo ho. Ɛsɛ sɛ okunu biara dɔ ne yere sɛ n’ankasa ne ho, na ɔyere biara nso bu ne kunu.NM0 Saa asɛm yi yɛ nokware na mete ase sɛ ɛfa Kristo ne asafo no ho.L10Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Eyi nti na ɔbarima begyaw n’agya ne ne na na ɔde ne ho akɔbata ne yere na wɔn baanu no nyinaa ayɛ biako.”0K[0yɛn nso yɛyɛ ne nipadua ho akwaa bi.bJ=0Obiara ntan ne ho. Mmom, ɔma no aduan di, hwɛ no yiye sɛnea Kristo hwɛ asafo no pɛ;}Is0Ɛsɛ sɛ mmarima dɔ wɔn yerenom sɛnea wɔdɔ wɔn nipadua no. Ɔbarima a ɔdɔ ne yere no dɔ n’ankasa ne ho.NH0de ama ne ho wɔ ne fɛ ne ne kronnyɛ mu a ɛho ntɔɔ kyima bi no.5Ge0nam asubɔ ne Onyankopɔn asɛm so de tew ho]F30Okununom, monnodɔ mo yerenom sɛnea Kristo dɔɔ asafo no nti ɔde ne kra too hɔ,vEe0Enti ɛsɛ sɛ ɔyerenom brɛ wɔn ho ase koraa ma wɔn kununom sɛnea asafo no brɛ ne ho ase ma Kristo no.D0efisɛ, okunu wɔ tumi wɔ ne yere so sɛnea Kristo nso wɔ tumi wɔ asafo no so no. Kristo ankasa nipadua no yɛ asafo no Agyenkwa.\C10Ɔyerenom, mommrɛ mo ho ase mma mo kununom sɛnea mobrɛ mo ho ase ma Awurade no,=Bu0Esiane obu a mubu Kristo nti, mommrɛbrɛ mo ho ase.`A90Bere biara monna Agya Onyankopɔn ase wɔ biribiara mu wɔ Awurade Yesu Kristo din mu.l@Q0Momfa nnwom mu nsɛm nkasa nkyerɛ mo ho mo ho. Monto dwom mma Awurade na monkamfo no wɔ koma mu.e?C0Monnnom nsa mmmow na amfa mo ankɔ ɔsɛe mu. Na mmom momma Honhom Kronkron no nhyɛ mo ma.I> 0Monnyɛ adwenem harefo na monhwehwɛ nea Awurade pɛ sɛ moyɛ.Q=0Bere biara a mubenya no, monhwere no yiye efisɛ, nna yi yɛ nna bɔne.y<k0Enti monhwɛ mo asetena so yiye pa ara. Monntena ase sɛ wɔn a wonnim hwee, na mmom montena ase sɛ anyansafo.;/0Efisɛ, biribiara a wɔda no adi no bɛyɛ hann. Enti na wɔaka se, “Nyan, wo a woada, na sɔre fi awufo mu! Na Kristo bɛhyerɛn wɔ wo so.”U:#0 Na sɛ wɔda nneɛma no nyinaa adi wɔ hann mu a, na wobehu wɔn su ankasa.H9 0 Ɛyɛ aniwu sɛ wɔka nneɛma a wɔyɛ no esum mu no ho asɛm?m8S0 Montwe mo ho mfi nneɛma hunu a nnipa yɛ a ɛwɔ esum mu no ho. Na mmom, monna no adi wɔ hann mu.*7O0 Munsua nea ɛsɔ Awurade ani yɛ.N60 Efisɛ, hann no na wotwa mu aba pa biara, a ɛyɛ trenee ne nokware.550Na mo ankasa mowɔ esum mu nanso esiane sɛ moabɛyɛ Awurade nkurɔfo no nti, moaba hann mu. Enti ɛsɛ sɛ motena ase sɛ nnipa a wɔyɛ hann mma.14]0Enti mo ne saa nnipa no nnyɛ biribiara.3 0Mommma obiara mmfa nsɛm a aba nni mu nnaadaa mo. Efisɛ, saa nneɛma no na ɛma Onyankopɔn bo fuw wɔn a wɔyɛ asoɔden no.<2q0Munnya ntease sɛ, obiara a ɔbɔ aguaman na ɔyɛ afide, na ɔyɛ oniberefo, ‘anibere yɛ abosonsom no bi’ no, rennya kyɛfa biara wɔ Kristo ne Onyankopɔn ahenni no mu bi.W1'0Saa ara nso na ɛmfata sɛ moka kasa fi. Mmom ɛsɛ sɛ moda Onyankopɔn ase.0}0Esiane sɛ moyɛ Onyankopɔn nkurɔfo no nti, ɛnsɛ sɛ wɔbɔ aguamammɔ anaa afide anaa anibere so de bata mo din ho.#/?0Ɛsɛ sɛ ɔdɔ di mo abrabɔ so sɛnea Kristo dɔɔ yɛn no nti, ɔde ne nkwa too hɔ maa yɛn sɛ afɔrebɔde a ɛyɛ huam na ɛsɔ Onyankopɔn ani no.Y. -0Esiane sɛ moyɛ Onyankopɔn mma pa no nti, ɛsɛ sɛ mobɔ mmɔden na mosɛ no. -0 Monyɛ mo ho mo ho adɔe na momfa mo mfomso nkyekyɛkyekyɛ mo ho mo ho sɛnea Onyankopɔn nam Kristo so de mo bɔne kyɛɛ mo no.U,#0Munnyae anoɔyaw, bo bɔne, abufuw, ateɛteɛ, ayeyawyeyaw ne ɔtan nyinaa.`+90Monnhyɛ Onyankopɔn Honhom Kronkron a wɔnam so ahyɛ mo nkwagye ho bɔ no awerɛhow.t*a0Mma kasa bɔne mfi w’anom na mmom ka kasa pa na aboa afoforo wɔ nea ehia wɔn mu ne wɔn a wotie mo no.T)!0Ɛsɛ sɛ obi a ɔbɔ korɔn no gyae korɔnbɔ no na ɔnam so aboa ahiafo.(10Mma ɔbonsam kwan.a';0Sɛ wo bo fuw a, mma w’abufuw no mfa wo nkɔ bɔne mu na mma ade nnkye w’abufuw so. &0Munntwitwa atoro nkyerɛ mo ho mo ho. Obiara nni nokware nkyerɛ ne nua, efisɛ, yɛn nyinaa yɛ nnipa baako wɔ Kristo nipadua mu.}%s0na montena ase wɔ suban foforo a wɔbɔɔ no Onyankopɔn sɛso a ɛda abrabɔ pa a ɛteɛ na ɛyɛ kronn no mu no.;$q0Ɛsɛ sɛ wɔyɛ mo koma ne mo adwene foforo koraaS#0Enti montew mo ho mfi mo suban dedaw no a ɛde mo kɔɔ nnaadaa mu no ho.p"Y0Ɛyɛ nokware sɛ motee ne nka, na sɛ moyɛ n’akyidifo nti, wɔkyerɛɛ mo nokware a ɛwɔ Yesu mu.+!Q0Ɛnyɛ saa na musua faa Kristo ho.i K0Wɔn ani nwu hwee. Wɔagyaa wɔn ho ama bɔne na wɔyɛ afide ahorow nyinaa bi a wonnu wɔn ho.ta0na esum aduru wɔn adwene no. Wonni kyɛfa wɔ asetena a Onyankopɔn ma no mu efisɛ, wɔapirim wɔn koma.eC0Mede Awurade din bɔ mo kɔkɔ sɛ, monntena ase bio sɛ Amanamanmufo a wonni adwene pa bi,s_0Ne nti na honam no akwaa horow suso ne ho ne ho mu nam ɔdɔ mu nyin bere a wɔn mu biara di ne dwuma no.iK0Mmom, sɛ yɛtena ase nokware ne ɔdɔ honhom mu a, yebenyin wɔ Kristo a ɔyɛ asafo no Ti mu.}0Yɛrenyɛ mmofra a nnipa bi nam wɔn nkyerɛkyerɛ so kyerɛkyerɛ afoforo, daadaa wɔn de wɔn kɔ mfomso mu no bi bio.1[0 Enti yɛnam yɛn gyidi ne yɛn nimdeɛ a yɛwɔ wɔ Onyankopɔn Ba no ho no bɛyɛ baako. Yɛbɛyɛ nnipa a wɔn adwenem abue na wobehu pɛ a Kristo yɛ no bi yɛn mu.|q0 Ɔyɛɛ eyi de siesiee Onyankopɔn nkurɔfo nyinaa maa Kristo adwumayɛ na wɔnam so ama Kristo nipadua no agyina.3_0 Ɔno na “ɔmaa nnipa akyɛde” no; oyii ebinom ma wɔbɛyɛɛ asomafo, afoforo bɛyɛɛ adiyifo, afoforo bɛyɛɛ asɛmpakafo. Ebi bɛyɛɛ asɔfo ne akyerɛkyerɛfo.I 0 Enti nea ɔbaa fam no ara na ɔkɔɔ soro kɔhyɛɛ wim nyinaa.r]0 Afei, “ɔkɔɔ soro” no ase kyerɛ dɛn? Ase kyerɛ sɛ, nea edi kan no, ɔbaa fam, asase ase pɛɛ.s_0Kyerɛwsɛm no ka se, “Bere a ɔkɔɔ soro no, ɔfaa nneduafo bebree kaa ne ho; ɔmaa nnipa akyɛde.”;q0Yɛn mu biara wɔ akyɛde bi a Kristo de ama yɛn.!;0Onyankopɔn a ɔyɛ nnipa nyinaa Agya no a ɔsan yɛ yɛn nyinaa Awurade no, na ɔnam yɛn nyinaa so di dwuma na ɔwɔ yɛn nyinaa mu no, na ɔwɔ hɔ.A}0Awurade baako, gyidi baako ne asubɔ baako na ɛwɔ hɔ.s_0Nipadua baako ne Honhom baako na ɛwɔ hɔ sɛnea anidaso baako a Onyankopɔn nam so afrɛ mo wɔ hɔ no.T!0Daa momma Honhom no nni mo kan na mo ne mo ho mo ho ntena ase asomdwoe mu.<s0Bere biara munnwo, monyɛ dinn na montɔ mo bo ase.| s0Me a esiane sɛ mesom Awurade nti meyɛ odediani no hyɛ mo sɛ montena ase mma ɛmfata ɔfrɛ a wɔafrɛ mo mu no.z m0ɔno na Kristo Yesu mu, anuonyam nka no asafo no mu mfa nkɔ beresanten a ɛbɛba awo ntoatoaso nyinaa mu. Amen.  0Na nea otumi yɛ ma ɛtra ade nyinaa ma ɛboro so kyɛn nea yɛsrɛ anaasɛ yesusuw sɛnea tumi a ɛyɛ yɛn mu adwuma no te no,Q 0na moahu Kristo dɔ a ɛtra adwene no, na moayɛ ma wɔ Onyankopɔn mu.i K0sɛnea ɛbɛyɛ a mo ne Onyankopɔn nkurɔfo nyinaa benya tumi ate Kristo dɔ a ɛkorɔn no asef E0sɛnea ɛbɛyɛ a Kristo nam gyidi so bɛtena mo koma mu. Mebɔ mpae sɛ mobɛto ɔdɔ fapemW'0Mibisa sɛ omfi n’anuonyam dodow no mu mfa ne Honhom no so nhyɛ mo mu den,?y0a ɔsoro ne fam abusua biara nya ne din fi no no anim.+Q0Eyi nti, mibu nkotowde wɔ Agya no[/0 Mesrɛ mo, mommma mo bo nntu, efisɛ, merehu amane ma mo. Mo na mubenya ho mfaso.iK0 Yɛne no ka bom a, yɛnam gyidi a yɛwɔ wɔ Onyankopɔn mu no so betumi asi yɛn bo akɔ anim.kO0 Onyankopɔn nam yɛn Awurade Kristo Yesu so fi ne botae a enni awiei no mu na edii dwuma no wiei.pY0 sɛnea ɛbɛyɛ a ɛnnɛ yi wɔnam asafo, abɔfo, ɔsoro atumfo so behu Onyankopɔn nimdeɛ no nyinaa.%C0 na yɛmma nnipa nyinaa nhu ɔkwan a wɔbɛfa so de Onyankopɔn ahintasɛm no adi dwuma. Onyankopɔn a ɔyɛ ɔbɔadeɛ no koraa ahintasɛm no so mfe bebree+O0Ɛwom sɛ me ne aketewa pa ara wɔ nkumaa no mu nanso Onyankopɔn yɛɛ me adom sɛ menkɔka Asɛmpa a ɛfa Kristo ahonya a enni awiei no ho nkyerɛ Amanamanmufo]30Onyankopɔn nam n’adom akyɛde bi so yɛɛ me Asɛm no ho somfo a efi ne tumi mu.G~0Saa ahintasɛm yi kyerɛ sɛ Amanamanmufo wɔ kyɛfa wɔ adedi koro no mu te sɛ Yudafo a wɔyɛ nipadua koro de no na wɔnam Asɛmpa no so ahyɛ wɔn bɔ koro no ara bi wɔ Kristo Yesu mu.6}e0Mmere bi a atwam no, na wɔnka saa ahintasɛm yi nkyerɛ nnipa nanso afei Onyankopɔn nam Honhom no so ada ahintasɛm no adi akyerɛ n’asomafo ne n’adiyifo kronkron no.R|0na sɛ mokenkan nea makyerɛw no a, mobɛte me Kristo ahintasɛm no ase.`{90Onyankopɔn daa n’ahintasɛm no adi kyerɛɛ me. Makyerɛw asɛm tiaa bi afa eyi ho,z}0Akyinnye biara nni ho sɛ moate sɛ mo yiyeyɛ nti na Onyankopɔn nam n’adom so de saa adwuma yi ama me sɛ menyɛ no.jy O0Eyi nti, me Paulo a mo Amanamanmufo nti, meyɛ Kristo Yesu deduani no, bɔ mpae srɛ Onyankopɔn.wxg0Mo ne no aka abom nti, wɔasi mo ne afoforo nyinaa afra sɛ ɔdan baako a Onyankopɔn nam ne Honhom so te mu.jwM0Ɔno na okita ɔdan no afaafa nyinaa mu na ɔhwɛ ma enyin bɛyɛ Awurade asɔredan kronkron no.qv[0Mo nso wɔde mo asi fapem a asomafo no ne adiyifo no toe a Kristo Yesu no ankasa yɛ ne tweatibo no so.u0Enti mprempren, mo Amanamanmufo no, monyɛ ahɔho bio; mo ne Onyankopɔn nkurɔfo no yɛ nnipa koro na mofra Onyankopɔn abusuafo no mu.etC0Kristo nti na yɛn nyinaa, Yudafo ne Amanamanmufo, nam Honhom koro so tumi ba Agya no anim.=ss0Enti Kristo ba bɛkaa Asɛmpa a ɛfa asomdwoe ho no kyerɛɛ wɔn nyinaa. Ɔka kyerɛɛ mo Amanamanmufo a na mommɛn Onyankopɔn no ne mo Yudafo a na mobɛn Onyankopɔn no nyinaa.5rc0Kristo nam ne wu a owui asɛnnua no so no tɔree ɔtan ase. Ɔnam asɛnnua no so kaa aman abien no bɔɔ mu ma wɔbɛyɛɛ nipadua koro san de wɔn baa Onyankopɔn nkyɛn.%qC0Ɔnam ne mmara so atwa Yuda Mmara no mu sɛnea ɛbɛyɛ a obefi nnipa horow abien no mu anya nnipa foforo a wɔne no yɛ baako na ɛnam so de asomdwoe aba.;po0Efisɛ, Kristo no ankasa nam baako a wama Yudafo ne Amanamanmufo ayɛ no so de asomdwoe aba. Ɔnam ɔno ankasa ne honam so bubuu ɔfasuw a na etwa wɔn ntam ma wɔyɛ atamfo no.~ou0 Nanso, afei, mo a na anka mowɔ akyirikyiri no nam baako a mo ne Kristo Yesu ayɛ no ne Kristo wu no so atwiw abɛn.n}0 Saa bere no, na moatew mo ho afi Kristo ho. Na moyɛ ahɔho a monka wɔn a Onyankopɔn ayi wɔn no ho. Na munni apam a ne fapem gyina ɛbɔ a Onyankopɔn hyɛɛ ne nkurɔfo no mu kyɛfa biara. Na mote wiase ha a munni anidaso na munnim Onyankopɔn.Im 0 Mo a wɔwoo mo Amanamanmufo a Yudafo, wɔn a wɔfrɛ wɔn ho twetiatwafo, na wɔfrɛ mo wɔn a wontwaa twetia a ɛkyerɛ nea na nnipa yɛ wɔn honam no, monkae sɛnea na mote bere a atwam no.l0 Onyankopɔn ne yɛn Yɛfo na yɛne Kristo Yesu baakoyɛ mu, wabɔ yɛn sɛ yɛmmɛyɛ nnwuma pa a wasiesie agu hɔ sɛ yɛmmɛyɛ no.Kk0 Biribiara a aba no mfi mo nneyɛe mu nti morentumi nhoahoa mo ho.yjk0Onyankopɔn adom nti na monam gyidi mu anya nkwa. Emfi mo ara mo nneyɛe mu na mmom efi Onyankopɔn akyɛde mu.vie0Ɔyɛɛ eyi de daa ne dɔ a ɔbɛda no adi akyerɛ yɛn wɔ Yesu Kristo mu wɔ nna a ɛrebɛba no mu no adi._h70Baako a yɛne Kristo Yesu yɛe no nti, ɔma yɛne no sɔree sɛ yɛne no nni soro so.g 0efisɛ, yɛn asoɔden nti, yewuwuu wɔ honhom mu no, ɔde yɛn ne Kristo baa nkwa mu. Onyankopɔn adom nti na wɔagye mo nkwa.Bf0Nanso Onyankopɔn ahummɔbɔ ne ne dɔ a ɔdɔ yɛn no so+eO0Nokwarem, na yɛn nyinaa te sɛ wɔn na yɛtenaa ase maa yɛn ho, yɛɛ nea yɛpɛ sɛ yɛyɛ biara. Yɛn nso na ɛsɛ sɛ Onyankopɔn abufuw ba yɛn so saa ara.d+0Saa bere no na mudi bɔne a ɛwɔ wiase no akyi. Mutiee nea odi wim atumfo so a ɛnnɛ yi ɔno na odi wɔn a wontie Onyankopɔn asɛm no so no.Nc 0Kan no, esiane mo asoɔden ne mo bɔne nti, na moawuwu wɔ honhom mu.hb K0Asafo no yɛ Kristo nipadua a ɔno ankasa hyɛ mu na ɔma biribiara wie pɛyɛ wɔ baabiara no.|a s0Onyankopɔn de biribiara hyɛɛ Kristo nan ase na ɔde no maa asafo no sɛ otumfo Awurade a ɔkorɔn sen biribiara.` 10Kristo di biribiara so wɔ soro hɔ. Odi soro atumfo ne awuranom so na ɔkorɔn sen dibea biara a ɛwɔ tumi a ɛwɔ wiase ha ne nea ɛreba no mu.^_ 70a ɔnam so maa Kristo sɔre fii awufo mu na wɔde no tenaa nifa so wɔ ɔsoro hɔ no.t^ c0ne sɛnea ne tumi yɛ adwuma fa wɔ yɛn a yegye no di no mu. Saa tumi a ɛwɔ yɛn mu yi te sɛ tumi kɛse/] Y0Mesrɛ sɛ mo adwene mu mmue na munhu ne hann no sɛnea ɛbɛyɛ a mubehu anidasoade a ɛno nti ɔfrɛɛ mo no ne ne nhyira nwonwaso a ɔhyɛɛ ne nkurɔfo ho bɔ no,>\ w0na mibisa yɛn Awurade Yesu Kristo Nyankopɔn, anuonyam Agya no sɛ, ɔmma mo Honhom Kronkron no a ɔbɛma mo nyansa na wada Onyankopɔn adi akyerɛ mo, sɛnea ɛbɛyɛ a mubehu no.S[ !0minnyaee aseda a meda Onyankopɔn ma mo no da. Mekae mo wɔ me mpaebɔ mu,uZ e0Esiane eyi nti, efi bere a metee gyidi a mowɔ wɔ Awurade Yesu mu ne ɔdɔ a modɔ Onyankopɔn nkurɔfo no,QY 0Honhom no yɛ akyigyinade a ɛkyerɛ sɛ yɛn nsa bɛka nea Onyankopɔn ahyɛ ne nkurɔfo ho bɔ no, na ɔhyɛ yɛn bɔ bio sɛ Onyankopɔn bɛma wɔn a wɔyɛ ne de no ahofadi de akamfo n’anuonyam.tX c0 Saa ara na na ɛte wɔ mo ho nso. Bere a motee nokwasɛm a ɛyɛ Asɛmpa no a ɛmaa mo nkwagye no, mugyee Kristo dii maa Onyankopɔn penee so nam so hwiee Honhom Kronkron no a ɔhyɛɛ mo ho bɔ no guu mo so de kyerɛe sɛ moyɛ ne de.^W 70 Ne saa nti, momma yɛn a yenyaa Kristo mu anidaso kan no nkamfo Onyankopɔn anuonyam.AV }0 Onyankopɔn nhyehyɛe ne n’adwene so na wɔnam yɛ biribiara. Onyankopɔn botae a wasi so dua fi mfitiase pɛɛ no so na wɔnam ayi yɛn sɛ ne nkurɔfo a wɔne Kristo ayɛ baako no.-U U0 Sɛ bere no so a, Onyankopɔn nhyehyɛe a ɔde bewie ne sɛ, ɔbɛboaboa abɔde nyinaa ano, nea ɛwɔ soro ne nea ɛwɔ asase so ahyɛ ɔbaako a ɔne Kristo no ase.T 0 Onyankopɔn yɛɛ nea ɔpɛe sɛ ɔyɛ na ɔnam Kristo so daa ne nhyehyɛe a wahyɛ sɛ ɔbɛyɛ a wanna no adi no adi kyerɛɛ yɛn.iS M0wahu yɛn mmɔbɔ a enni kabea, efisɛ, ɔte yɛn ase na onim nea eye ma yɛn bere biara mu nso.ZR /0Kristo wu a owui no ama yɛade yɛn ho. Ɛkyerɛ sɛ wɔde yɛn bɔne akyɛ yɛn;hQ K0Momma yɛnkamfo Onyankopɔn wɔ n’anuonyam adom ne ne dɔ Ba a ɔde no kyɛɛ yɛn kwa no ho.P 0na wayɛ n’adwene dedaw sɛ ɔnam Yesu Kristo so bɛka yɛn abata ne ho sɛ ne mma. Eyi ne Onyankopɔn pɛ ne ne botae.fO G0Ansa na wɔrebɔ wiase no, na Onyankopɔn ayi yɛn dedaw sɛ yɛmmɛyɛ ne de wɔ Kristo mu sɛnea ɛbɛyɛ a yɛbɛyɛ kronn na yɛayɛ pɛ wɔ n’anim a mfomso biara nni yɛn ho. Onyankopɔn dɔ a ɔde dɔ yɛn no nti,7N i0Momma yɛnna Onyankopɔn a ɔyɛ yɛn Awurade Yesu Kristo n’Agya no ase. Efisɛ, ɔnam ma a wama yɛn ɔsoro Honhom mu akyɛde no so ahyira baako a yɛne Kristo ayɛ no so.[M 10Adom ne asomdwoe a efi yɛn Agya Onyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo no mmra mo so.IL 0Saa krataa yi fi me Paulo a Onyankopɔn fi ne pɛ mu ayɛ me Kristo Yesu somafo no nkyɛn kɔ Onyankopɔn nkurɔfo a wɔte Efeso a wɔwɔ Kristo Yesu mu gyidi wɔ wɔn asetena mu no nso nkyɛn.EK&Me nuanom, Awurade Yesu Kristo adom no nka mo nyinaa. Amen.J&Asɛm a mede rewie ne sɛ: Obiara nhaw m’adwene bio, efisɛ, atwa a ɛwɔ me honam ani no kyerɛ sɛ, meyɛ Yesu somfo. I &Wɔn a wodi saa mmara yi so wɔ wɔn asetena mu no, asomdwoe ne mmɔborɔhunu nka wɔn; nka wɔn ne Onyankopɔn nkurɔfo nyinaa.iHK&Sɛ obi atwa twetia anaa ontwaa twetia no nka hwee. Nea ɛho hia ne sɛ wobɛyɛ abɔde foforo. G9&Nanso, me de, Awurade Yesu Kristo asɛnnua no nko ara na mede bɛhoahoa me ho, efisɛ, n’asɛnnua no nti, wiase awu ama me na me nso mawu ama wiase.F3& Wɔn a wotwa twetia no mpo nni Mmara no so. Pɛ ara na wɔpɛ sɛ wotwa wɔn twetia sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi ahoahoa wɔn ho wɔ twetiatwa no ho.)EK& Wɔn a wɔpɛ sɛ wɔhoahoa wɔn ho no ara na wɔpɛ sɛ wɔhyɛ mo ma mutwitwa twetia. Wɔyɛ saa sɛnea ɛbɛyɛ a wɔrentaa wɔne Kristo wɔ asɛnnua no ho.XD)& Monhwɛ nsɛm mmaako mmaako akɛse a mede m’ankasa me nsa akyerɛw abrɛ mo.C& Enti mmere dodow a bere no wɔ hɔ ma yɛn no, ɛsɛ sɛ yɛyɛ obiara papa, ne titiriw no, wɔn a yɛne wɔn bɔ abusua wɔ gyidi mu no.oBW& Ne saa nti, mommma yɛmmmrɛ papayɛ ho, efisɛ, sɛ yɛammrɛ a, bere bi bɛba a yebetwa nnɔbae no. A &Nea odua ma ɛsɔ ɔhonam ani no betwa no owu mu; na nea odua ma ɛsɔ Honhom no ani no fi Honhom no mu benya nkwa a enni awiei.g@G&Monnnaadaa mo ho; obiara rentumi nsi Onyankopɔn atwetwe. Nea onipa dua no, ɛno ara na otwa.T?!&Ɛsɛ sɛ wɔn a wɔkyerɛ wɔn Asɛmpa no tua wɔn akyerɛkyerɛfo no ka.1>]&Efisɛ, ɛsɛ sɛ obiara soa n’adesoa.=&Ɛsɛ sɛ obiara bu ne ho atɛn ansa na watumi de nea wayɛ no aka asɛm a ɛho nhia sɛ ɔde ne ho bɛto nea obi ayɛ ho.P<&Sɛ obi fa ne ho sɛ ɔyɛ biribi nanso onse hwee a, obu ne ho kwasea.S;&Monsoa mo ho mo ho nnesoa abia. Sɛ moyɛ saa a, mudi Kristo mmara no so.(: K&Anuanom, sɛ obi yɛ bɔne na mokyere no a, mo a moyɛ honhom mu nnipa no monka n’asɛm no honhom mu. Nanso ɛyɛ a monhwɛ mo ho yiye na wɔansɔ mo anhwɛ.j9M&Ɛnsɛ sɛ yɛyɛ ahantan, yiyi yɛn ho yɛn ho abufuw anaa yɛma yɛn ani bere yɛn ho yɛn ho.D8&Honhom no ama yɛn nkwa. Ɛsɛ sɛ ɔhwɛ yɛn abrabɔ so.Z7-&Na wɔn a wɔyɛ Kristo de no abɔ wɔn nipasu no ne honam akɔnnɔ asɛnnua mu.;6q&odwo, anidahɔ. Mmara biara nni hɔ a etia eyinom.\51&Na Honhom no aba ne ɔdɔ, anigye, asomdwoe, abodwokyɛre, ayamye, papayɛ, gyidi,'4G&nitan, nsabow, agobɔne, ne nneɛma a ɛtete saa. Mebɔ mo kɔkɔ sɛnea mabɔ mo bi dedaw no se, wɔn a wɔtena ase saa no, renkɔ Onyankopɔn ahenni no mu.`39&abosonsom, aduto, ɔtan, akayɛ, ahoɔyaw, abufuw, aperepere, kunsunkunsun, mpaapaemu,Q2&Dwuma a bɔne su di no da adi pefee. Eyinom ne aguamammɔ, efi, ahohwi,>1w&Sɛ Honhom no kyerɛ wo kwan a, na wonhyɛ Mmara ase.90k&Efisɛ, nea honam pɛ no tia nea Honhom no pɛ; saa ara nso na nea Honhom no pɛ no, honam no tia. Wɔn baanu no yɛ atamfo. Eyi kyerɛ sɛ worentumi nyɛ nea wopɛ sɛ woyɛ.d/A&Asɛm a meka ne sɛ, momma Honhom no nni mo abrabɔ so, Mommma honam akɔnnɔ nnni mo so .d.A&Na sɛ mokeka na mopirapira mo ho mo ho a, ɛnne monhwɛ yiye na moansɛesɛe mo ho mo ho.T-!&Efisɛ, Mmara no nyinaa tiaatwa kyerɛ sɛ, “Dɔ wo yɔnko sɛ wo ho.”+,O& Me nuanom, mo de, wɔfrɛɛ mo sɛ mommɛde mo ho. Nanso mommma saa ahofadi yi nnyɛ anoyi a ɛbɛma mo nipadua no adi mo so. Mmom, momfa ɔdɔ nsom mo ho mo ho.T+!& Sɛ ɛkaa me nko a, anka wɔn a wɔhaw mo no atwa wɔn ho atwitwa wɔn ho.6*e& Anuanom, sɛ migu so ka twetiatwa ho asɛm a, adɛn nti na wɔda so taa me? Na sɛ ɛno na ɛyɛ nokware a, anka m’asɛm a meka fa Kristo asɛnnua ho no nkɔfa ɔhaw mma.;)o& Meda so wɔ mo mu anidaso. Bata a yɛde yɛn ho abata Awurade no, ma minya gyidi sɛ, meremfa adwene foforo na nea ɔredaadaa mo no, ɔte dɛn ara a, Onyankopɔn bɛtwe n’aso.H( & Wɔka se, “Mmɔkaw kakraa bi na ɛma mmɔre no nyinaa tu.”7'i&Saa nnaadaa no mfi Onyankopɔn a ɔfrɛ mo no.s&_&Na anka moretu mmirika no yiye! Na hena na ɔma mugyaee nokware no tie? Ɔkwan bɛn so na ɔfa daadaa mo? %&Sɛ yɛne Kristo Yesu yɛ baako a, nsonoe biara nna twetiatwa ne momonotoyɛ ntam. Nea ɛho hia ne gyidi a ɛnam ɔdɔ so di dwuma.$!&Yɛn de, yɛn anidaso ne sɛ Onyankopɔn bɛka yɛn abata ne ho. Eyi ne gyidi a ɛnam tumi a ɛwɔ Onyankopɔn Honhom no mu no yɛretwɛn. #&Mo a mopɛ sɛ wɔka mo bata Onyankopɔn ho nti mudi Mmara no so no, atew mo ho afi Kristo ho. Onyankopɔn adom no nni mo so bio.y"k&Mebɔ mo kɔkɔ bio sɛ obiara a ɔbɛma ho kwan ama wɔatwa no twetia no, na ɛsɛ sɛ odi Mmara no nyinaa so.!&Muntie! Me Paulo, meka mekyerɛ mo se, sɛ moma ho kwan ma wotwa mo twetia a, na ɛkyerɛ sɛ Kristo ho amma mfaso biara amma mo koraa.t  c&Ahofadi nti na Kristo ama yɛde yɛn ho no. Munnyina pintinn. Mommma ho kwan mma wɔmmfa mo nnyɛ nkoa bio.X)&Enti, anuanom, yɛnyɛ afenaa no mma na mmom yɛyɛ ɔbea a ɔde ne ho no mma.1[&Na Kyerɛwsɛm no ka dɛn? Ɛka se, “Tow afenaa no ne ne ba no kyene; efisɛ, afenaa ba no rennya kyɛfa wɔ n’agya agyapade mu sɛ ɔbea a ɔde ne ho no ba no.”&Saa bere no na ɔba a wɔnam honam kwan so woo no no taa nea wɔnam Onyankopɔn Honhom mu woo no no. Na ɛnnɛ yi ɛte saa.a;&Afei, me nuanom, esiane Onyankopɔn bɔ a ɔhyɛe no nti, moyɛ ne mma te sɛ Isak pɛ.&E&Efisɛ wɔakyerɛw se, “Di ahurusi, obonin. Wo a wonkoo awo da, di ahurusi, efisɛ, ɔbea a woguan gyaa no no bɛwo pii akyɛn ɔbea a ɔne ne kunu te.”J &Nanso Yerusalem a ɛwɔ soro no de, ɛde ne ho na ɔyɛ yɛn na.r]&Hagar wɔ hɔ ma bepɔw Sinai a ɛwɔ Arabia a ogyina hɔ ma Yerusalem a ɔne n’asefo nyinaa yɛ nkoa.4a&Saa asɛm yi yɛ mfatoho efisɛ, saa mmea baanu yi gyinaa hɔ ma apam abien. Mmea no mu baako a ne din de Hagar a ofi bepɔw Sinai so no woo ne mma nyinaa wɔ nkoasom mu.zm&Afenaa ba no, wɔwoo no honam kwan so, ɛnna ɔbea a ɔde ne ho no nso, nam Onyankopɔn bɔhyɛ so woo ne ba no.ve&Mmara no se, na Abraham wɔ mma baanu. Ɔne afenaa bi woo baako na ɔne ɔbea bi a ɔde ne ho nso woo baako.Y+&Mibisa mo a mopɛ sɛ mohyɛ Mmara no ase no se, monte nea Mmara no ka no anaa?%&ɛyɛ me pɛ sɛ anka mewɔ mo nkyɛn na me ne mo dwennwene nsɛm bi ho nanso, esiane yɛn ntam kwan ware a ɛware no nti, minhu nea menyɛ.U#&Me mma pa, mo a mo nti merehu awo yaw bio kosi sɛ Kristo bɛtena mo mu no,oW&Eye sɛ mubenya saa adwene no ama dwuma pa di a ɛbɛkɔ so saa daa na ɛnyɛ bere a mewɔ mo nkyɛn..U&Saa nnipa no pɛ sɛ wɔtwe mo ba wɔn nkyɛn nanso wonni adwene pa. Wɔhwehwɛ sɛ wɔbɛtetew me ne mo ntam na ama mo ani aku wɔn ho sɛnea wɔn ani ku mo ho no.D&Nokware a meka kyerɛ mo nti na afei mabɛyɛ mo tamfo yi?pY&Mo ani gyei na saa anigye no wiee dɛn? Metumi aka se, sɛ mubetumi a, anka mubetutu mo ani de ama me.#?&Ɛwom sɛ na me nipadua no yɛ sɔhwɛ ma mo de, nanso moampo me. Mmom, mugyee me sɛnea mubegye Onyankopɔn bɔfo; mugyee me sɛnea mubegye Kristo Yesu.P & Sɛnea munim no, na meyare nti na mekaa Asɛmpa no kyerɛɛ mo kan no.\ 1& Mesrɛ mo, me nuanom, monyɛ sɛ me, efisɛ, mete sɛ mo. Monyɛɛ me bɔne biara.< s& Misuro ma mo sɛ masɛe m’ahoɔden wɔ mo ho kwa.0 [& Mudi nna, abosome, nnapɔnna ne mfe bi.: m& Nanso afei a moahu Onyankopɔn anaasɛ Onyankopɔn ahu mo yi, adɛn nti na mopɛ sɛ modan mo ho ma nkyerɛkyerɛ a aba nni mu no? Adɛn nti na mopɛ sɛ moyɛ wɔn asomfo bio?fE&Mmere bi a atwam no, na munnim Onyankopɔn, enti mosom wɔn a na wɔnyɛ anyame no sɛ nkoa.}s&Enti, wonyɛ akoa bio na mmom woyɛ ɔba. Esiane sɛ woyɛ ne ba nti, Onyankopɔn de nea ɔwɔ nyinaa bɛma ne mma.&E&Sɛnea ɛbɛyɛ a wobehu sɛ moyɛ ne mma nti, Onyankopɔn somaa ne Ba no Honhom, Honhom a ɛteɛm se, “Agya, m’agya no,” ma ɛbɛhyɛɛ yɛn koma mu.`9&de gyee wɔn a na wɔhyɛ Mmara no ase no sɛnea ɛbɛyɛ a yɛbɛyɛ Onyankopɔn mma.~u&Nanso mmere pa no dui no, Onyankopɔn somaa ɔno ankasa ne Ba. Ɔbae sɛ ɔba a ɛna awo no bɛhyɛɛ Yuda Mmara aseuc&Saa ara na yɛn nso bere a yɛyɛ mmofra no, wiase ahonhom dii yɛn so ara kosii sɛ yenyinii honhom mu no.&Eisane sɛ onnyinii no nti, nnipa bi wɔ hɔ a wɔhwɛ, toto nneɛma ma no kosi bere a n’agya ahyɛ sɛ wɔnnan agyapade no mma no no. 9&Asɛm a mereka ne sɛ, mpɛn dodow a ɔdedifo no yɛ abofra no, ɛwom sɛ agyapade no nyinaa hyɛ ne nsa de, nanso nsonoe biara nna ɔno ne akoa ntam.fE&Sɛ moyɛ Kristo de a, na moyɛ Abraham asefo na mo nsa bɛka bɔ a Onyankopɔn ahyɛ mo no.&Enti nsonoe nna Yudafo ne Amanamanmufo, ne nkoa ne wɔn a wɔde wɔn ho, ne mmarima ne mmea ntam. Mo nyinaa mo ne Kristo ayɛ baako.U~#&Wɔbɔɔ mo asu hyɛɛ Kristo mu nti moafa Kristo mu nnepa no ato mo ho so.^}5&Ɛnam gyidi so nti na mo nyinaa yɛ Onyankopɔn mma a mo ne Kristo Yesu aka abom no.M|&Afei a bere adu sɛ yegye Kristo di no, Mmara nni yɛn so tumi bio.{&Enti Mmara no na na ɛhyɛ yɛn so kosii sɛ Kristo bae sɛnea ɛbɛyɛ a wɔnam gyidi so bɛka yɛn abata Onyankopɔn ho._z7&Ansa na gyidi no reba no, Mmara no too yɛn mpokyerɛ kosi sɛ wɔbɛda gyidi no adi.+yO&Nanso Kyerɛwsɛm no aka se, wiase nyinaa hyɛ bɔne tumi ase sɛnea ɛbɛyɛ a akyɛde a wɔnam Yesu Kristo so hyɛɛ ho bɔ no, wɔde bɛma wɔn a wogye di no.8xi&Eyi kyerɛ sɛ Mmara no tia Onyankopɔn bɔhyɛ no anaa? Dabida! Sɛ mmara bi wɔ hɔ a etumi ma nnipa nkwa a, ɛnne na onipa nam mmara so betumi aka ne ho abata Onyankopɔn.w)&Abɔfo na wɔnam onipa so de Mmara no ma. Nanso sɛ onipa baako na ɔwɔ hɔ de a, nea odi ntam no ho nhia. Saa onipa baako no ne Onyankopɔn.v3&Ɛnne na Mmara no botae ne dɛn? Wɔde kaa ho sɛnea ɛbɛda bɔne adi na ɛbɛtena hɔ kosi sɛ Abraham aseni a ne nti wɔhyɛɛ saa bɔ no bɛba."u=&Na sɛ nea Onyankopɔn de ma no gyina Mmara so a, ɛnne na emfi ne bɔhyɛ no bio. Na esiane sɛ Onyankopɔn ahyɛ ho bɔ no nti na ɔde maa Abraham no.Kt&Mekyerɛ sɛ: Onyankopɔn yɛɛ apam na ɔhyɛɛ bɔ sɛ obedi so. Mmara a wɔhyɛɛ no mfirihyia ahanan ne aduasa ni no rentumi ngu apam no na ɛrentumi ntwa bɔ a Onyankopɔn hyɛe no nso mu.Ks&Onyankopɔn hyɛɛ Abraham ne n’aseni bɔ. Kyerɛwsɛm no nka se, “Wo ne w’asefo” a ɛkyerɛ nnipa bebree. Ɛka se, “Wo ne w’aseni” a ɛkyerɛ sɛ onipa baako a ɔno ne Kristo no.8ri&Anuanom, mede yɛn asetena mu asɛm bi bɛyɛ nhwɛso: Sɛ nnipa baanu bi pene asɛm bi so na wɔyɛ ho apam a, obiara rentumi mmu apam no so na wɔrentumi mfa biribi nka ho.$qA&Kristo gyee yɛn sɛnea ɛbɛyɛ a nhyira a wohyiraa Abraham no nam Kristo so bɛba Amanamanmufo so na yɛnam gyidi so anya bɔ a Honhom no ahyɛ yɛn no.Hp & Nanso Kristo agye yɛn afi nnome a Mmara no de brɛɛ yɛn no mu, efisɛ, wayɛ nnome ama yɛn sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Obiara a wɔbɛsɛn no dua so no hyɛ Onyankopɔn nnome ase.”o& Nanso Mmara no nnyina gyidi so. Mmom Kyerɛwsɛm no ka se, “Onipa a ɔyɛ nea Mmara no hwehwɛ sɛ ɔnyɛ no, te hɔ ma Mmara no.”Q>=<<<#;;u;:p988g77654433^227111=00U//Z/.]--,j,+**Q*))g)+(n''w'&&]%%V$$$ ##"f! G_{tY|9f 3x+^ 9 > 9 ( ^i#'LL]NMonntena ase akɔnnɔ anibere so te sɛ wɔn a wonnim Onyankopɔn.j\MNƐsɛ sɛ musua sɛnea mohyɛ mo ho so na obiara atumi ne ne yere atena kronnyɛ ne anuonyam so.j[MNEyi yɛ Onyankopɔn pɛ a ɔwɔ ma mo. Ɔpɛ sɛ moyɛ kronkron na motwe mo ho fi aguamammɔ ho.VZ%NMunim nkyerɛkyerɛ a ɛnam Awurade Yesu tumi nti, yetumi kyerɛkyerɛɛ mo.}Y uNAnuanom, asɛm a etwa to ne sɛ, musuaa ɔkwan pa a ɛsɛ sɛ mofa so tena ase a ɛbɛsɔ Onyankopɔn ani. Na saa pɛpɛɛpɛ na morebɔ mo bra. Enti yɛde yɛn Awurade Yesu din srɛ, hyɛ mo sɛ, monyɛ mma ɛmmoro nea moreyɛ mprempren no mu.X1N Ɔnhyɛ mo koma den a mo ho nni asɛm wɔ kronkronyɛ mu yɛn Nyankopɔn ne Agya no anim wɔ yɛn Awurade Yesu Kristo ne n’ahotefo nyinaa ba mu.qW[N Awurade mma mo dɔ mu nyɛ den mmoro so wɔ mo ho mo ho mu ne afoforo mu, sɛnea yɛn nso yɛdɔ mo no.sV_N Ɔno ara yɛn Nyankopɔn ne Agya no ankasa ne yɛn Awurade Yesu Kristo nsiesie kwan na yɛmmra mo nkyɛn.U}N Daa awia ne anadwo, yefi yɛn koma nyinaa mu srɛ no sɛ, ɔmma yɛne mo nhyia na yɛmma mo nea ehia mo wɔ mo gyidi mu.}TsN Ɛsɛ sɛ yɛda Onyankopɔn ase ma mo. Mo nti, yɛda Onyankopɔn ase sɛ moama yɛn ho asɛpɛww yɛn wɔ n’anim.xSiNefisɛ, sɛ mugyina pintinn wɔ Awurade mu a, na ɛma yɛn nso yetumi gyina biribiara ano wɔ yɛn asetena mu.HR NEnti yɛn haw ne yɛn amanehunu no mu no, moahyɛ yɛn nkuran,qQ[NAfei Timoteo afi mo nkyɛn aba yɛn nkyɛn abɛka anigyesɛm a ɛfa mo gyidi ne mo dɔ ho asɛm akyerɛ yɛn. Waka akyerɛ yɛn se daa modwene yɛn ho adwene pa na mopɛ sɛ muhu yɛn sɛnea yɛn nso yɛpɛ sɛ yɛhu mo no ara pɛ.FPNƐno nti na mesomaa Timoteo. Esiane sɛ na asɛm no hyɛ me so nti, mesomaa no sɛ ɔmmɛhwɛ mo gyidi mu. Na misuro sɛ ɔbonsam na wasɔ mo ahwɛ ama dwuma a yɛadi no nyinaa ayɛ ɔkwa.ONBere a na yɛne mo wɔ hɔ no, yedii kan ka kyerɛɛ mo se, wɔbɛtaa yɛn na sɛnea munim no, saa pɛpɛɛpɛ na aba yi.NNsɛnea ɛbɛyɛ a ɔtaa no nti, mo mu biara mmɔ hu. Mo ara munim sɛ saa ɔtaa no yɛ Onyankopɔn pɛ a wahyehyɛ ama yɛn.MNEnti yɛsomaa yɛn nua Timoteo a yɛne no yɛ Onyankopɔn adwuma no sɛ ɔnkɔka Asɛmpa a ɛfa Kristo ho mfa mmoa, nhyɛ mo gyidi den,mL UNAkyiri yi a mihui sɛ meyɛ ho hwee a ɛnyɛ ye no, meyɛɛ m’adwene sɛ me nko ara mɛtena Atene.AK}NNokwarem, yɛn ahohoahoa ne yɛn ahosɛpɛw gyina mo so.3J_NNanso ne nyinaa akyi no, mo nko ara ne yɛn anidaso ne yɛn ahosɛpɛw na sɛ yebetumi ahoahoa yɛn ho nkonimdi mu wɔ Awurade Yesu anim wɔ ne ba no mu a, egyina mo so.I{NYɛpɛe sɛ yɛbɛsan aba mo nkyɛn. Me Paulo de, na mepɛ sɛ meba hɔ boro pɛnkoro nanso ɔbonsam amma yɛn ho kwan.H1NYɛn de, anuanom, tetew a yɛtetew mu kakraa a emfi yɛn no nanso ɛyɛ honam fam no, yɛn ani gyinaa mo na yɛbɔɔ ho mmɔden sɛ yebehu mo bio.IG NWɔbɔ mmɔden sɛ wobesiw yɛn kwan sɛnea ɛbɛyɛ a yɛrentumi nkɔka asɛm a ɛbɛma Amanamanmufo no nkwagye nkyerɛ wɔn. Eyi ma daa wɔn bɔne kɔ so. Na Onyankopɔn abufuw wɔ wɔn so.fFENkum Awurade Yesu ne adiyifo no taa yɛn nso. Onyankopɔn ani nsɔ wɔn na nnipa bo fuw wɔn.`E9NAnuanom, nsɛm a ɛtotoo Onyankopɔn asafo a na ɛwowɔ Yudea ne nnipa a wɔwɔ hɔ a na wɔyɛ Kristo Yesu nkurɔfo no bi ara na ato mo yi. Ɔtaa a mo ara mo manfo taa mo no, saa ara na Yudafo no nso taa asafo no,DN Daa yɛbɛda Onyankopɔn ase wɔ saa asɛm yi ho. Bere a yɛkaa Onyankopɔn asɛm kyerɛɛ mo no, mutiei, gye dii sɛ ɛnyɛ asɛm a efi onipa nkyɛn na mmom, ampa ara sɛ, efi Onyankopɔn nkyɛn. Mo a moagye adi no, Onyankopɔn yɛ adwuma wɔ mo mu./CWN Yɛhyɛɛ mo nkuran; yɛkyekyee mo werɛ na yɛkɔɔ so tuu mo fo sɛ montena ase wɔ ɔkwan a ɛsɔ Onyankopɔn a ɔfrɛ mo wɔ n’ahenni ne n’anuonyam mu no so.MBN Mo ara munim sɛ yɛne mo tenae sɛnea agya ne n’ankasa mma tena.A)N Mo ne Onyankopɔn yɛ yɛn adansefo. Yɛn suban a yɛdaa no adi kyerɛɛ mo a mugyee Asɛmpa no dii no yɛ kronn a eye na mfomso biara nni ho.?@wN Anuanom, minim sɛ mokae adwuma a yɛyɛe ne brɛ a yɛbrɛe. Yɛyɛɛ adwuma awia ne anadwo sɛnea Onyankopɔn Asɛmpa no ka a yɛka kyerɛɛ mo no, yɛremfa ɔhaw bi mmɛto mo so. ?9NEsiane sɛ na yɛdɔ mo no nti, na ɛnyɛ Asɛmpa no nko ara na na mowɔ mu kyɛfa na mmom yɛn ankasa yɛn abrabɔ nso ka ho bi. Na yɛdɔ mo pa ara.Z>-NNa yɛwɔ mo nkyɛn no na yɛne mo te odwo so sɛnea ɔbeatan korɔkorɔ ne mma.=7NSɛ moyɛ Kristo asomafo no nti, anka yɛwɔ ho kwan sɛ yɛpɛ anuonyam fi mo nkyɛn nanso yemmisaa anuonyam mfii mo anaasɛ onipa foforo bi nkyɛn.<NMunim pefee sɛ yɛamma ha sɛ yɛrebɛka nnaadaasɛm akyeerɛ mo anaasɛ yɛrebɛka nsɛm sikanibere so. Onyankopɔn ne yɛn adanse.o;WNDaa yɛka nokware sɛnea Onyankopɔn hwehwɛ yɛn sɛ yɛnka no, efisɛ, ɔpene so na ɔde Asɛmpa no nso ama yɛn sɛ yɛnka. Yɛmpɛ sɛ yɛsɔ nnipa ani na mmom Onyankopɔn a ɔsɔ yɛn adwene hwɛ no ani na yɛpɛ sɛ yɛsɔ.s:_NAsɛmpa a yɛka kyerɛɛ mo no mfi adwemmɔne anaa nnaadaa mu na mmom, nea yɛkae no yɛ nokware turodoo.`99NMunim ayaayaade a wɔyɛɛ yɛn ne ɔyaw a wɔyaw yɛn wɔ Filipi ansa na yɛreba mo nkyɛn wɔ Tesalonika. Ɛwom sɛ na nnipa bi tia yɛn de, nanso yɛn Nyankopɔn hyɛɛ yɛn den ma yɛkaa Asɛmpa a efi ne mu no.J8 NAnuanom, mo ankasa munim sɛ nsra a yɛbɛsraa mo no anyɛ ɔkwa.7 N na moatwɛn ne Ba a ofi soro no; ne Ba Yesu a onyanee no fi awufo mu a ogye yɛn fi Onyankopɔn abufuw a ɛreba no mu no.,6 SN Saa nnipa no nyinaa ka gye a yɛbɛsraa mo no, mugyee yɛn ne twe a motwee mo ho fii ahoni ho na mode mo ho maa Onyankopɔn, som nokware ne ɔteasefo Nyankopɔn no35 aNNsɛm a moka faa Awurade ho no ankɔ Makedonia ne Hela nko, na mmom, gyidi a mowɔ wɔ Onyankopɔn mu no ho asɛm adu baabiara. Asɛm biara nni hɔ a ɛsɛ sɛ yɛka bio.Y4 -NƐnam so ma mobɛyɛɛ nhwɛso maa gyidifo a wɔwɔ Makedonia ne Hela no nyinaa.}3 uNMusuasuaa yɛn ne Awurade; na ɛwom sɛ muhuu amane de, nanso mode anigye a efi Honhom Kronkron no mu gyee asɛm no.Y2 -NSɛ yɛbɛkaa Asɛmpa no kyerɛ mo a, ɛnyɛ nsɛm bi kwa na mmom yegyina tumi ne Honhom Kronkron ne mu nokware mu gyidi so. Munim sɛnea bere a na yɛne mo wɔ ha no mo yiyedi mu nti na ɛmaa yɛne mo tenae.W1 )NAnuanom, yenim sɛ Onyankopɔn dɔ mo nti na wayi mo sɛ ɔno ankasa ne de no.=0 uNEfisɛ, yɛkae mo gyidi a mode di dwuma, mo dɔ a ɛma mutumi de nsi yɛ adwuma ne mo anidaso dennen a mowɔ wɔ yɛn Awurade Yesu Kristo mu no wɔ yɛn Nyankopɔn ne Agya no anim.Z/ /NDaa yesi mo ananmu da Onyankopɔn ase ma mo na yɛkae mo wɔ yɛn mpaebɔ mu nso.&. INSaa nhoma yi fi Paulo, Silas ne Timoteo nkyɛn. Wɔde kɔma Tesalonika asafo a wɔyɛ Agya Onyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo mma no: Adom ne asomdwoe nka mo.l-QDMe, Paulo, me nsa ano nkyerɛw a mede kyia mo ni: Monkae me mpokyerɛ no. Onyankopɔn adom nka mo.r,]DMonka nkyerɛ Arkipo se, “Bɔ mmɔden sɛ wubewie ɔsom a wɔde ahyɛ wo nsa wɔ Awurade din mu no.”+DSɛ mokan saa nhoma yi wie a, monhwɛ sɛ mobɛkan akyerɛ asafo a wɔwɔ Laodikea no saa ara nso na monkan nhoma a efi Laodikea no.S*DYekyia anuanom a wɔwɔ Laodikea ne Nimfa ne asafo a wohyia wɔ ne fi no.:)oDLuka a ɔyɛ yɛn yaresafo pa no ne Dema kyia mo._(7D Metumi adi ne nsiyɛ ho adanse akyerɛ mo ne nnipa a wɔwɔ Laodikea ne Hierapoli no.C'D Kristo Yesu somfo a wɔfrɛ no Epafra a ɔfra mo kuw mu no nso kyia mo. Daa ɔbɔ mpae dennen srɛ Onyankopɔn sɛ ɔnhyɛ mo den na ɔmma mo nyansa na mommrɛ mo ho ase mma n’apɛde.5&cD Yosua a wɔfrɛ no Yusto no nso kyia mo. Saa nnipa baasa yi nko ara ne Yudafo a wɔasakra wɔn adwene a me ne wɔn reyɛ Onyankopɔn ahenni no ho adwuma a wɔaboa me yiye.(%ID Me yɔnko Aristarko a ɔne me da afiase no kyia mo. Saa ara na Barnaba ne nua Marko nso kyia mo. Wɔaka akyerɛ mo se sɛ ɔba mo nkyɛn a, munnye no fɛw so. $D Onua Onesimo a ɔyɛ nokwafo ɔdɔfo na ɔsan fra mo kuw mu no ne no na ɛreba. Wɔbɛka biribiara a ɛrekɔ so wɔ ha akyerɛ mo.g#GDƐno nti na meresoma no wɔ mo nkyɛn sɛ ɔmmɛka sɛnea yɛrekɔ so fa mfa nhyɛ mo den no."}DYɛn nuabarima pa Tihiko a ɔyɛ odwumayɛfo pa na ɔsan yɛ Awurade adwumayɛ mu somfo no bɛka me ho asɛm akyerɛ mo.X!)DDaa monka kasa pa a ɛyɛ anigye nkyerɛ wɔn na momma wɔn mu biara mmuae pa.f EDBere biara a mubenya kwan ne wɔn a wɔnyɛ gyidifo no ahyia no, mo ne wɔn nkasa nyansa mu.PDMommɔ mpae na matumi akasa ama ntease aba mu sɛnea ɛsɛ sɛ mekasa.0YDBere koro no ara mu, mommɔ mpae mma yɛn nso na Onyankopɔn ama yɛn mu kwan ama yɛatumi aka Asɛmpa no ne Kristo ho ahintasɛm. Efisɛ, ɛno nti na meda afiase no.ODMommɔ mpae daa. Mo mpaebɔ mu, monyɛ nnam na monna Onyankopɔn ase.] 5DAwuranom, momma mo asomfo nea eye na ɛteɛ. Monkae sɛ mo nso mowɔ Owura wɔ soro.eCDƆdebɔneyɛfo te dɛn ara a, bɔne a ɔyɛ no so akatua na obenya a animhwɛ biara nni mu.wDMonkae sɛ Awurade bɛkyɛ mo so ade. Mo nsa bɛka ade a ɔde asie ama ne nkurɔfo no bi. Kristo ne Owura a mosom no.r]DBiribiara a moyɛ no, momfa mo koma nyinaa nyɛ na momfa no sɛ moreyɛ ama Awurade na monyɛ mma nnipa.9kDAsomfo, ade nyinaa mu, muntie mo wuranom asɛm. Ɛnyɛ sɛ wɔn ani tua mo nti na ɛsɛ sɛ moyɛ na wɔpene mo na mmom, esiane sɛ mudi Awurade ni no nti, momfa koma pa nyɛ.9mDAwofo, munnyi mo mma abufuw na ammu wɔn aba mu.T!DMma, ade nyinaa mu, muntie mo awofo asɛm na eyi na ɛsɔ Onyankopɔn ani.?yDOkununom, monnɔ mo yerenom na monnhyɛ wɔn ahometew.NDƆyerenom, mommrɛ mo ho ase mma mo kununom sɛnea ɛsɛ Awurade mu.q[DBiribiara a moyɛ anaa moka no, monyɛ wɔ Awurade Yesu din mu na momfa ne so nna Agya Onyankopɔn ase.EDKristo asɛm no ne mu nnepa nyinaa ntena mo koma mu. Momfa nyansa nkyerɛkyerɛ. Monto asanku so nnwom ne ayeyi nnwom ne honhom mu nnwom. Mumfi mo koma mu nto aseda nnwom mma Onyankopɔn.DMomma Kristo asomdwoe no ntena mo koma mu. Saa asomdwoe yi ho na wɔafrɛ mo nyinaa sɛ nnipa koro no. Momma mo ani nsɔ.RDEyi nyinaa akyi no, momfa ɔdɔ a ɛde biakoyɛ ba no nka mo abrabɔ ho.-D Mommoaboa mo ho mo ho na obi fom ne yɔnko a, momfa nkyekyɛ mo ho. Sɛnea Awurade de akyɛ mo no, saa ara na mo nso momfa nkyekyɛ mo ho mo ho.7D Moyɛ Onyankopɔn nkurɔfo. Ɔpɛ mo asɛm nti na oyii mo sɛ ne de. Enti monyɛ timmɔbɔ, ayamye, mommrɛ mo ho ase, munnwo na monyɛ abodwokyɛre.. UD Esiane saa nti, Amanamanmufo ne Yudafo, twetiatwafo ne momonotoyɛ, awudifo, nkoa ne wɔn a wɔde wɔn ho nni hɔ bio. Kristo ne ne nyinaa. Kristo wɔ biribiara mu. 7D de nipadua foforo asi ananmu. Oyi ne onipa foforo a daa Onyankopɔn a ɔbɔɔ no no sesa no wɔ ne suban so nam so ma muhu nsɛm a ɛfa ne ho nyinaa.W 'D Munnnidi atoro nkyerɛ mo ho, efisɛ, moatow nipadua dedaw ne ne su no akyene }DAfei munnyae saa nneɛma yi nyinaa: abufuw, bɔnepɛ, ne ɔtan. Monnyeyaw obi anaa mommma kasa a ɛho ntew mmfi mo anom.r ]DBere bi a atwam no, esiane sɛ na akɔnnɔsɛm di mo abrabɔ so nti, na mo ankasa mudi mo akɔnnɔ akyi._7DWɔn a wɔbɛyɛ asoɔden wɔ saa nneɛma no ho no, Onyankopɔn abufuw bɛba wɔn so.}DWiase akɔnnɔde te sɛ aguamammɔ, afideyɛ, bɔne ne anibere a ɛyɛ abosonsomsɛm no nyinaa, munyi mfi mo abrabɔ mu.Y+DNa sɛ Kristo a ɔyɛ mo nkwa no ba a, mo ne no na ɛbɛba wɔ n’anuonyam mu.NDEfisɛ, moawu na wɔde mo nkwa asie mo ne Kristo wɔ Onyankopɔn mu.J DSaa nneɛma no na momma mo adwene nkɔ so na ɛnyɛ fam nneɛma. /DWɔanyan mo ne Kristo aba nkwa mu. Ne saa nti, nneɛma a ɛwɔ soro a ɛno nti Kristo te n’ahengua so wɔ Onyankopɔn nifa so no na monhwehwɛ.DMmara a ɛte saa a wɔhyɛ wɔ ɔsom mu, boa pa kyerɛ ahobrɛase su, hyɛ nnipa ketee no ho nni mfaso biara ma nipadua no.hIDNso sɛ wɔde eyinom nyinaa di dwuma a, ne nyinaa sɛe. Ɛyɛ onipa mmara ne ne nkyerɛkyerɛ.QD“Munnso eyi mu,” “Munnni eyi,” “Mommfa mo nsa nka afoforo?”4aDMo ne Kristo awu nti moatew mo ho afi ahonhom a wodi wiase so no ho. Adɛn nti na mobɔ mo bra sɛ nnipa a wɔhyɛ saa wiase no ase? Adɛn nti na mudi saa mmara no so se,~yDSaa nnipa no ne Kristo no a ɔyɛ Ti na yɛn nyinaa yɛ nipadua a wɔaka abom no nni ayɔnkofa. Kristo tumi nti, nipadua no nyinaa nya n’apɛde, na apɔw so ne ntini akɛse suso mu ma ɛbɔ mu baako na enyin sɛnea Onyankopɔn pɛ sɛ enyin no.R}DMommma obiara a esiane sɛ ɔfa no sɛ wanya anisoadehu nti ɔka ahobrɛase a enni mu ne abɔfosom ho asɛm no mmu mo atɛn. Saa ahantanfo yi, ɛwom sɛ wɔfa wɔn ho sɛ ahobrɛasefo, wɔ anifere su.P|DSaa nneɛma no nyinaa yɛ daakye mu nsɛm sunsum. Kristo ne ɔpapa no."{=DEnti mommma obiara nnhyehyɛ mmara a ɛfa nea mudi anaa monom, nea ɛfa nna kronkron anaa nea ɛfa asram foforo afahyɛ anaa nea ɛfa Homeda ho mmma mo.;zoDSaa asɛnnua no so na Kristo gyee ne ho fii honhom mu atumfo nsam. Bere a Onyankopɔn maa Kristo dii nkonim wɔ asɛnnua a ɛpataa yɛn bɔne no so no, ɔmaa wiasefo nyinaa hui.^y5DƆnam ne mmara so atwa yɛn bɔne mu afi ne nhoma mu abɔ yɛn bɔne no asɛnnua mu.dxAD Esiane mo bɔne nti, bere bi a atwam no, na moyɛ honhom mu awufo na afei ɛma moyɛɛ Amanamanmufo a munni Mmara. Nanso afei Onyankopɔn agye mo nkwa de mo abata Kristo ho. Onyankopɔn de yɛn nyinaa bɔne akyɛ yɛn.Fu:Mo Filipifo no ankasa nim pefee sɛ bere a mifii Makedonia a na merefiti Asɛmpa no ka no ase no, mo nko ara ne asafo a moboaa me. Mo nko ara na moka nea minyae ne nea mehweree ho.0E[:Eye sɛ moboaa me wɔ m’amanehunu mu.JD : Ahoɔden a Kristo de ma me no nti, mitumi gyina tebea biara ano.&CE: Minim ohia, nim ahonya. Masua saa ahintasɛm yi enti baabiara ne bere biara, sɛ ɔkɔm de me anaa mamee, sɛ mewɔ pii anaa kakraa bi no, mepɛ no saa ara.uBc: Menka saa asɛm yi nkyerɛ sɛ moapa me, efisɛ, masua ama akokwaw me sɛ tebea biara a mewɔ mu no, mepɛ.A: M’ani gye wɔ Awurade mu sɛ afei de moakyerɛ ɔdɔ a mode dɔ me. Ɛyɛ nokware sɛ modɔ me de, nanso na munnya ho kwan nkyerɛ saa.@: Nea moasua na moanya afi me nkyɛn wɔ nsɛm ne nneyɛe mu no na monyɛ. Na Onyankopɔn a ɔma yɛn asomdwoe no bɛka mo ho.b?=:Anuanom, asɛm a mede rewie ne sɛ, nea ɛyɛ nokware, nea ɛwɔ anuonyam, nea ɛteɛ, nea ɛho tew, nea ɛwɔ ɔdɔ, nea ɛwɔ din pa, sɛ ɔbra pa bi wɔ hɔ a, sɛ ayeyi bi wɔ hɔ a, saa nneɛma yi ho na munnwen.k>O:Na Onyankopɔn asomdwoe a ɛtra ade nyinaa so no, bɛhwɛ mo koma ne mo adwene so Kristo Yesu mu.k=O:Mommma biribiara nnhaw mo. Daa mo mpaebɔ nyinaa mu, momfa koma pa mmisa Onyankopɔn nea ehia mo.G<:Mommrɛ mo ho ase mma nnipa nyinaa. Ɛrenkyɛ, Awurade bɛba.U;#:Meka ti mu bio sɛ daa munnya ahosɛpɛw wɔ Awurade mu; mo ho nsɛpɛw mo!j:M:Na wo nso a woka me ho a migye wo di no, mepɛ sɛ woboa saa mmea yi, efisɛ, wɔde wɔn ahoɔden nyinaa aboa me ama Asɛmpa no mu atrɛw a Klemens ne m’ahokafo bi a wɔn din hyɛ Onyankopɔn nkwa nhoma no mu no nso ka ho.O9:Euodia ne Sintike, mesrɛ mo, montena ase sɛ anuanom wɔ Awurade mu.'8 I:Enti anuanom, medɔ mo na m’ani agyina mo. Moama me ho asan me enti me nso mede mo hoahoa me ho. Adɔfonom, saa na ɛsɛ sɛ mugyina pintinn wɔ Awurade mu.7):Ɔnam tumi a etumi ma biribiara hyɛ n’ase no so bɛsakra yɛn nipadua a ɛyɛ mmerɛw na ewu no, na wayɛ no sɛ ne de a ɛwɔ anuonyam no.6}:Yɛn de, yɛyɛ ɔsoro mma na yɛde ahosɛpɛw twɛn yɛn Agyenkwa a ɔyɛ yɛn Awurade Yesu Kristo a ofi soro bɛba no.<5q:Saa nnipa no bɛkɔ ɔsɛe mu, efisɛ, wɔn nyame ara ne wɔn honam mu nneɛma. Wɔma wɔn ho so wɔ nneɛma a ɛsɛ sɛ wɔn ani wu ho no ho, na wodwen wiase nneɛma nko ara ho.4 :Maka saa asɛm yi akyerɛ mo sɛ, nnipa bebree wɔ hɔ a wɔn abrabɔ ma wɔyɛ Kristo wu a owui wɔ asɛnnua no ho no atamfo.i3K:Anuanom, monkɔ so nsuasua me. Yɛama mo nhwɛso pa nti muntie wɔn a wɔwɔ saa nhwɛso pa no.P2:Momma yɛnkɔ so nni mmara a yɛnam so abɔ yɛn bra abesi nnɛ no so.1:Ɛsɛ sɛ yɛn a yenyin wɔ Honhom mu no nyinaa dwen saa. Sɛ mo mu bi nso wɔ adwene foforo a, Onyankopɔn bɛda no adi akyerɛ mo.w0g:Eyi nti, mitu mmirika kɔ m’anim tee na madu soro botae no a Onyankopɔn nam Kristo Yesu so afrɛ me no ho.?/w: Nanso anuanom, minnye nni sɛ madi saa nkonim no. Ade baako a ɛsɛ sɛ meyɛ ne sɛ, ɛsɛ sɛ me werɛ fi m’akyi na meyere me ho sɛnea ɛbɛyɛ a medu nea ɛwɔ m’anim no ho. .: Menka se madi nkonim anaasɛ meyɛ pɛ. Merebɔ ho mmɔden sɛ medi nkonim a ka a Kristo aka me abata ne ho no nti, wadi ama me no.P-: a mewɔ anidaso sɛ, me nso me wu akyi, wɔbɛma me asɔre afi owu mu.,: Nea merehwehwɛ ara ne sɛ, mehu Kristo na menya ne wusɔre no mu suahu, na mahu n’amane no bi, na mayɛ sɛ ɔno wɔ ne wu no mu,J+ : na wo ne no ayɛ baako. Afei meremfa m’ahoɔden mpere sɛ mɛyɛ pɛ, pɛyɛ a efi Mmara no mu no. Na mmom mehwehwɛ pɛyɛ a efi Kristo mu gyidi ne Onyankopɔn mu a gyidi na ɛyɛ ne fapem.g*G:Ɛnyɛ ɛno nko, na migye midi nso sɛ biribiara nkyɛn sɛ wode wo ho bɛto Kristo Yesu a ɔyɛ m’awurade no so. Ne nti matow biribiara akyene. Mefa ne nyinaa sɛ nneɛma hunu bi, sɛnea ɛbɛyɛ a me nsa bɛka Kristo,`)9:Nanso nneɛma a na mefa no sɛ ɛyɛ mfaso nyinaa no esiane Kristo nti, ayɛ adehwere.(:a na me ho pere me sɛ mɛtaa Kristo. Sɛ Mmara no sodi nko na ɛma obi yɛ ɔtreneeni a, ɛnne na me ho nni mfomso biara.G':Bere a midii nnawɔtwe pɛ na wotwaa me twetia. Meyɛ Israelni fi m’awosu mu. Mifi Benyamin abusua a wɔyɛ Hebrifo kronn no mu. Sɛ wɔka Yudafo mmara sodi ho asɛm nso a, meyɛ FarisiniZ&-:Sɛ obi wɔ hɔ a odwen sɛ sɛ ɔde ne ho to amanne so na eye a, anka ɛyɛ me.Q%:Ɛyɛ yɛn na ɛnyɛ wɔn na yɛagye twetiatwa ato mu, efisɛ, yɛnam Onyankopɔn Honhom so som no na hyɛ a yɛde yɛn ho ahyɛ Kristo Yesu mu no nti, yenya ahosɛpɛw. Yɛmfa yɛn ho nto amanne so.o$W:Monhwɛ nnebɔneyɛfo no a wɔte sɛ akraman a wɔka se twa na ɛsɛ sɛ onipa twa ne ho sie no yiye.# ):Anuanom, asɛm a mede rewie ne sɛ, momma mo ani nnye wɔ Awurade mu. Ɛnhaw me sɛ meti nsɛm a makyerɛw dedaw no mu. Eye ma mo akwankyerɛ."{:efisɛ, ɔde ne nkwa bɔɔ afɔre a ɛnam so maa anka ɔrewu ama Kristo adwuma de aboa me a anka morentumi mmoa saa no.p!Y:Momfa ahosɛpɛw nnye no sɛ onua wɔ Awurade mu. Momfa obu ne nidi mma nnipa a wɔte sɛ ɔno nyinaa,z m:Me ho peree me yiye sɛ mɛsoma no mo nkyɛn na muhu no a, mo ani asan agye bio na me nso m’awerɛhow to atwa.|q:Ampa ara, na ɔyare a anka ɔreyɛ awu. Nanso Onyankopɔn huu no ne me nso mmɔbɔ, efisɛ, wamma manni awerɛhow.X):Ne ho pere no sɛ obehu mo nyinaa na ɛhaw no nso sɛ motee ne nka sɛ ɔyare.#:M’adwene ho sɛ, mɛsoma yɛn nua Epafrodito a wayɛ adwuma, na wadi me nkyɛn mu ako na wasom mo sɛ somafo de aboa me no wɔ mo nkyɛn.b=:Na Awurade mu anidaso a mewɔ nti, minim sɛ ɛrenkyɛ biara m’ankasa mɛba mo nkyɛn.]3:Sɛ mihu sɛnea nneɛma rekɔ so ma me a, ɛrenkyɛ biara mɛsoma no wɔ mo nkyɛn.:Mo ankasa mudi ho adanse sɛ, wakyerɛ mu a odi; wakyerɛ nso sɛ, ɔne me te sɛ ɔba ne n’agya a wɔaka abom adi Asɛmpa no ho dwuma.N:Mo mu biara pɛ ɔno ara ne yiyedi a Yesu Kristo ho asɛm mfa ne ho.I :Ɔno nko ne obi a ɔwɔ ɔtema ma me na mo ho asɛm nso hia no.:Anidaso a mewɔ Awurade Yesu mu no nti, metumi asoma Timoteo ma waba mo nkyɛn na mo ho nsɛm a mɛte no ahyɛ me nkuran.\1:Saa kwan koro no ara so na ɛsɛ sɛ mo nso mo ani gye na mo ne me nya ahosɛpɛw.,Q:Ebia na ɛsɛ sɛ wohwie me mogya gu sɛ afɔrebɔde ne ɔsom a efi mo gyidi mu. Sɛ ɛba saa a, ɛbɛyɛ anigyesɛm na me ne mo nyinaa na enya saa ahosɛpɛw no.>u:wɔ nkwa no ho asɛm a moka kyerɛ wɔn no mu. Sɛ moyɛ saa na Kristo Da no mede mo hoahoa me ho a, na ne kwan so ara nen, efisɛ, ɛbɛda no adi sɛ dwuma a mibedii no anyɛ kwa.U#:sɛnea ɛbɛyɛ a wɔnka biribi ntia mo na mobɛyɛ kronn sɛ Onyankopɔn mma pa a wɔte wiase a nkontonpofo ne nnebɔneyɛfo ahyɛ ma tɔ no mu. Ɛsɛ sɛ mohyerɛn wɔ wɔn mu sɛ nsoromma a ɛwɔ soroF:Dwuma biara a mubedi no, munnnwiinwii na munnnye ho akyinnyeN: efisɛ, Onyankopɔn na ɔma mufi mo pɛ mu di dwuma a ɛsɔ n’ani.dA: Enti me nnamfo pa, sɛnea na me ne mo te hɔ a na mutie me no, saa ara nso na bere a minni mo nkyɛn mprempren yi, ɛsɛ sɛ mutie me ara nen. Monkɔ so mfa ahopopo ne suro nyɛ adwuma mfa nwie mo nkwagye ho adwumayɛ,iK: Na tɛkrɛma nyinaa apae mu aka se, Yesu Kristo ne Awurade, de ahyɛ Agya Onyankopɔn anuonyam.pY: Na ɛno nti, sɛ wɔbɔ Yesu din a, ɔsorofo ne asase sofo ne asase asefo nkotodwe nyinaa bɛkotow no.d A: Eyi nti Onyankopɔn maa ne so kɔɔ beae a ɛkorɔn koraa, maa no din a edi din nyinaa so.S :Ɔbrɛɛ ne ho ase, yɛɛ osetie, de koduu owu mu, asɛnnua ho wu mu mpo. -:Ɔdanee ne tumi kɛse ne n’anuonyam too nkyɛn. Mmom, ofii ne pɛ mu faa akoa tebea de too ne ho so, bae sɛ onipa bɛyɛɛ n’ade sɛ onipa.e C:Ɔno na ɔwɔ Onyankopɔn tebea mu de, nanso wanhyɛ ne ho sɛ ɔne Onyankopɔn bɛyɛ pɛ.? y:Momma mo abrabɔ nyinaa nyɛ sɛ Yesu Kristo de no bi.]3:Mommma obiara nnnwen ne nko ara n’ade ho na mmom, onnwen n’afɛfo nso de ho bi.-:Monnyɛ pɛsɛmenkominya; monnhoahoa mo ho mfa mpɛ anuonyam hunu. Mommrɛ mo ho ase mma mo ho mo ho na mummu mo yɔnkonom nsen mo ankasa mo ho.uc:Sɛ ɛte saa de a, ɛnne munnya adwene koro wɔ ɔdɔ ne Honhom ne botae koro mu na m’anigye awie pɛyɛ./ Y:Mo nkwa a mowɔ wɔ Kristo mu no hyɛ mo den anaa? Ne dɔ kyekye mo werɛ anaa? Mo ne Honhom no wɔ ayɔnkofa bi anaa? Mowɔ ayamye ne ayamhyehye ma mo ho mo ho anaa? :Afei mubetumi ne me abom ako ɔko a mereko no. Saa ɔko yi na bere a atwam no, mekoe no, na migu so reko sɛnea mote no no.b ?:Na mo de, ɛnyɛ sɛ wɔadom mo sɛ munni Kristo akyi nko, na mmom, sɛ mubehu amane nso.( K:Munnsuro mo atamfo. Biribiara a mobɛyɛ no, momfa akokoduru nnyina pintinn. Na eyi bedi adanse sɛ wobedi nkogu na moadi nkonim, efisɛ, Onyankopɔn ka mo ho.   :Mprempren, ade a ɛho hia me ne sɛ, biribiara a ɛbɛto mo no, momma mo abrabɔ mfata sɛ Kristo Asɛmpa no nko sɛnea ɛbɛyɛ a sɛ yehyia o, sɛ yɛanhyia o, mɛte mo ho asɛm pa sɛ mugyina pintinn na mukita botae koro ne gyidi koro wɔ Asɛmpa no ho.  :M’asetena yi bɛma mo ani agye na sɛ mesan bɛsra mo bio a, mubenya biribi agyina so ahyɛ Kristo anuonyam sɛ ɔbɔɔ me ho ban.} u:Minim sɛ me ho hia wɔ asase yi so ha; ɛno nti, mɛtena ha kakra na maboa mo ama moanyin wɔ gyidi mu anya anigye.3~ c:nanso mo nti, sɛ mete ase nso a, anka eye.f} G:Eyi adi me aniani; ɔpɛ na mepɛ sɛ mitu wiase ne Kristo kɔtena, efisɛ, ɛno mmom na eye;| }:Na sɛ m’ase a mete yi na ɛbɛma matumi matwetwe afoforo abrɛ Kristo a, ɛnne na asetena ne owu, minhu mu nea memfa.={ w:Me de, m’ase a mete ne Kristo; na owu yɛ me mfaso.6~~N}||i{{Tzz0yxxxUww>vvv,uuZttdtss#rqqqq9q pppoooyo=nnnmm#lkkjjj/iihggefee0dddcc)bba``*__^^6]]3\\P[[.ZZYYXXnWWqWVVZUUFTSShSRmR"Q6POOaNNMpLKKFJJAII1HHH,GFFZEE1DDDRCCC*BUAAe@@a??P>>>)==R<<7;E::G9k88877"66,55,44h43_22n221i00w05//.7--w,,O,+`**8))i((L''B&&@%e$$#|#"""!n ;+1F<))mpy$PuK  X C < 7LYuM>V!lwɔbɛyɛ atirimmɔdenfo, wɔrenhu mmɔbɔ, wɔbɛyɛ nnipa dinsɛefo basabasa ne abufuwpɛfo, wɔbɛtan wɔn afɛfo a wɔyɛ nnipa pa no,6UelNnipa bi bɛyɛ pɛsɛmenkominya, aniberefo, ahohiahiafo ne ahantanfo; wɔbɛyɛ abususɛmkafo, asoɔdenfo wɔ wɔn awofo so; wɔbɛyɛ bonniayɛ na wɔrempɛ nyamesom nso;IT lKae saa asɛm yi. Nna a edi akyiri no mu mmere no mu bɛyɛ den.nSUlNa wɔn adwene mu ada hɔ na wɔaguan afi ɔbonsam a wakyere wɔn ama wɔyɛ n’apɛde no afiri mu. Rla sɛ wɔn a wɔne no di asi fom a, ɔtɔ ne bo ase teɛ wɔn so, sɛ ebia, Onyankopɔn bɛsakra wɔn adwene na wɔahu nokware no.Q!lƐnsɛ sɛ Awurade somfo ne obi nya akasakasa. Ɛsɛ sɛ ɔyɛ ayamye ma obiara. Ɛsɛ sɛ ɔyɛ ɔkyerɛkyerɛfo pa a ɔwɔ boasetɔ nso,_P7lMfa wo ho nhyehyɛ nkwasea akyinnye a ɛmfa hwee mma no mu efisɛ, ɛde akasakasa ba.>OulTew wo ho fi mmerantebere mu nneɛma ho na tiw nneɛma a ɛho tew akyi na di trenee, gyidi, ɔdɔ ne asomdwoe a ɛka wo ne wɔn a wofi koma pa mu bom frɛ Awurade ma ɔboa no akyi.]lSaa ara nso na obi a ɔfra akansi mu a otu mmirika no rentumi nni nkonim gye sɛ odi akansi no mmara so.a=;lObi a odi sraa no mfa ne ho nhyehyɛ afisɛm mu, efisɛ, ɔpɛ sɛ ɔsɔ ne panyin ani.O<lSɛ amanehunu ba wo so a, mia w’ani tena sɛ Kristo Yesu sraani pa.;lFa nsɛm a wotee sɛ mereka akyerɛ adansedifo bebree no, na fa hyɛ nnipa a wugye wɔn di na wobetumi akyerɛ afoforo nso.U: %lNa wo, me ba, ɛnam adom a ama yɛne Kristo Yesu ayɛ baako no nti, yɛ den.y9 mlAwurade mmoa no na da no onnya ahummɔbɔ mfi Awurade no nkyɛn! Wunim akwan horow a ɔfaa so boaa me wɔ Efeso.R8 lna oduu Roma ara pɛ, ɔbɔɔ mmɔden hwehwɛɛ me ara kosii sɛ ohuu me.~7 wlAwurade nhu Onisiforo fifo mmɔbɔ efisɛ, ɔhyɛɛ me nkuran mpɛn pii. N’ani anwu wɔ me ho sɛ mada afiase pɛn,s6 alSɛnea wunim no, Kristofo a wofii Asia baa ha no nyinaa aguan agya me. Figelo ne Hermogene nso ka wɔn ho.b5 ?lHwɛ nneɛma pa a wɔnam Honhom Kronkron tumi a ɛte yɛn mu so de agyaw yɛn no so yiye.4 #l So nokwasɛm a mekyerɛɛ wo no mu, na fa yɛ nhwɛsode di akyi, na tena gyidi ne ɔdɔ a ɛyɛ yɛn de a aka yɛne Kristo Yesu abom no mu.83 kl Ɛnam eyinom so nti na mihu saa amane yi. Nanso meda so wɔ gyidi, efisɛ, minim nea mede me ho ato no so no na minim nso sɛ ɔbɛkora nea mede ahyɛ ne nsa no ama da no nso.V2 'l Onyankopɔn ayi me sɛ menna Asɛmpa no adi sɛ ɔsomafo ne ɔkyerɛkyerɛfo.#1 Al nanso mprempren, wɔnam Agyenkwa Kristo Yesu no ba a ɔbɛba so ada no adi akyerɛ yɛn. Watwa owu tumi so nam Asɛmpa no so ama yɛahu nkwa a enni awiei.F0 l Ogyee yɛn nkwa frɛɛ yɛn sɛ yɛmmɛyɛ ne de. Ɛnyɛ biribi pa bi a yɛyɛ nti, na mmom n’adom ara kwa. Ansa na wɔrehyɛ wiase ase no, na ɔnam Kristo Yesu so kyɛɛ yɛn saa adom noF/ lMfɛre sɛ wubedi Awurade ho adanse; saa ara nso na mma me odeduani nso ho nyɛ wo fɛre. Na sɛ ɔhaw bi to wo Asɛmpa no ka ho a, gyina pintinn wɔ ahoɔden a Onyankopɔn de ama wo no mu.|. slEfisɛ, Honhom a Onyankopɔn de maa yɛn no mma yɛnyɛ ahufo; na mmom, Honhom no ma yɛn tumi, ɔdɔ ne ahohyɛso.l- SlEyi nti merebɔ wo nkae sɛ kae akyɛde a bere a mede me nsa guu wo so no Onyankopɔn de maa wo no., )lMekae gyidi a emu yɛ den a wowɔ. Saa ara nso na mekae gyidi a na wo nena Lois ne wo na Eunike nso wɔ. Migye di sɛ wo nso wowɔ bi saa ara.@+ }lMekae su a wusu na mepɛ sɛ mihu wo a, na m’ani agye.*  lMeda Onyankopɔn a mede adwene mu fann som no sɛnea me mpanyimfo yɛe no ase. Daa, anadwo ne awia, mekae wo wɔ me mpaebɔ mu.{) qlDe kɔma me ba pa Timoteo: Adom, mmɔborɔhunu ne asomdwoe mfi Agya Nyankopɔn ne yɛn Awurade Kristo Yesu nka wo.( 1lSaa nhoma yi fi Kristo Yesu somafo Paulo a Onyankopɔn pɛ nti, ɔde rebɛkyerɛ baako a yɛne Kristo Yesu ayɛ nti wahyɛ yɛn asetena ho bɔ no.j'MbNnipa bi gye tom sɛ wɔwɔ saa nimdeɛ no nam so ahwere gyidi kwan no. Onyankopɔn adom nka mo. & bTimoteo, hwɛ nea wɔde ahyɛ wo nsa no so yiye. Twe wo ho fi ahuhusɛm ne akyinnyehunu a nnipa bi frɛ no “Nimdeɛ” no ho.l%QbSɛ wɔyɛ saa a, wɔbɛto fapem pa ama wɔn daakye. Na wɔnam so anya asetena a ɛyɛ asetena pa.r$]bHyɛ wɔn se, wɔnyɛ papa na wɔnyɛ adefo wɔ nnwuma pa yɛ mu. Wɔnyɛ ayamye na wɔne afoforo nkyɛ.|#qbBɔ wiase yi mu ahonyafo kɔkɔ se, wɔmmfa wɔn ahonya nnhoahoa wɔn ho, na wɔmmfa wɔn anidaso nso nnhyɛ adehunu te sɛ ahonya mu, na mmom wɔmfa wɔn ho nto Onyankopɔn a ɛnam n’adɔe so, ɔmaa yɛn asetena mu nneɛma pa nyinaa no so.*"MbƆno nko na ɔwɔ hɔ daa. ɔte hann a obi ntumi mmɛn ho mu. Obiara nhuu no da na obiara nso rentumi nhu no da. Ɔno na nidi ne tumi a enni awiei wɔ no. Amen.{!obOnyankopɔn a wɔahyira no na ɔno yɛ Hene, Ahene mu Hene ne Awurade mu Awurade no bɛma no aba bere a ɛsɛ mu.X )btie mmara a mahyɛ ama wo no na di so pɛpɛɛpɛ kosi da a Yesu Kristo bɛba.wb Meka no Onyankopɔn a ɔma nneɛma nyinaa nkwa no ne Kristo Yesu a ɔkaa nokware wɔ Pontio Pilato anim, hyɛ wo sɛ,Eb Bɔ gyidi mu mmirikatu no ho mmɔden na pere nya nkwa a enni awiei no ma wo ho, efisɛ, saa abrabɔ yi nti na bere a wodaa wo gyidi adi wɔ adansefo bebree anim no, Onyankopɔn frɛɛ wo.  b Enti, wo a woyɛ Onyankopɔn nipa, twe wo ho fi eyinom nyinaa ho. Di trenee, onyamesom pa, gyidi, ɔdɔ, boasetɔ ne odwo akyi.7b Na sikanibere yɛ bɔne nyinaa ntini. Nnipa bi de sikanibere asi wɔn ani so denneenen nam so ama wɔapa wɔn gyidi ama awerɛhow ahyɛ wɔn koma ma.r]b Wɔn a wɔpɛ sɛ wonya wɔn ho no kɔtɔ sɔhwɛ mu na ɛdan ɔhaw ma wɔn ma ɛtwe wɔn kɔ ɔsɛe mu.J bƐno nti, sɛ yɛwɔ aduan ne ntama a, ɛno nko dɔɔso ma yɛn.EbYɛamfa hwee amma wiase. Saa ara nso na yɛremfa hwee nkɔ.^5bƐyɛ nokware sɛ, sɛ obi ani sɔ nea ɔwɔ a, nyamesom ma saa onipa no yɛ ɔdefo.{bne mansotwe a efi adwene a emu nnɔ mu na nokware nni mu ba mu. Wodwen sɛ nyamesom yɛ ɔkwan bi a wɔnam so pɛ sika.(Ibyɛ ɔhantani a onnim hwee. Ɔyɛ obi a ofi adwene bɔne mu gye akyinnye na ɔko nsɛm so a, ɛnam so de anibere, akasakasa, ayeyawayeyaw, nnipa ho adwemmɔne4abƐsɛ sɛ mokyerɛkyerɛ na moka eyinom nyinaa. Obiara a ɔbɛkyerɛkyerɛ nkyerɛkyerɛ foforo na ɔrenka nokware a ɛfa yɛn Awurade Yesu Kristo ne yɛn nyamesom ho no,W'bƐnsɛ sɛ asomfo a wɔn wuranom yɛ gyidifo bu wɔn abomfiaa efisɛ, wɔn nyinaa yɛ anuanom. Mmom, ɛsɛ sɛ wɔsom wɔn som pa efisɛ, wɔn a wobenya wɔn som no ho mfaso no ne gyidifo a wɔdɔ wɔn no. 'bƐsɛ sɛ wɔn a wɔyɛ asomfo no nyinaa de nidi ma wɔn wuranom sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn mu bi nkasa ntia Onyankopɔn ne yɛn nkyerɛyerɛ no.eCbSaa ara nso na nneyɛe pa yɛ no da adi pefee. Na nea ɛnna adi pefee no mpo ntumi nhintaw.3bNnipa bi bɔne a wɔyɛ no da adi pefee na saa bɔne no di wɔn anim de wɔn kɔ atemmu mu; nanso afoforo bi wɔ hɔ a wɔn bɔne da adi akyiri yi.fEbNnom nsu nko ara na mmom ɛyɛ wo yafunu ne wo yare a wotaa yare nti, ɛyɛ a nom nsa kakra. bSɛ ehia sɛ wode wo nsa gu obi so wɔ Awurade dwumadi no mu a, mpepere ho. Twe wo ho fi bɔne a afoforo yɛ ho na ma wo ho ntew.  bMigyina Onyankopɔn ne Kristo Yesu ne abɔfo kronkron anim ka se di saa mmara a mahyɛ wo yi nyinaa so a nhwɛanim biara nni mu.P bWɔn a wɔyɛ bɔne nyinaa no, ka wɔn anim baguam na abɔ afoforo hu.y kbNtie asɛmmɔne a obi ka to ɔpanyin bi so no gye sɛ adansefo baanu anaa baasa de saa asɛm no bɛto w’anim.{ obEfisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Nkyekyere nantwi a osiw aburow no ano!” Bio, “Odwumayɛfo akatua fata no!”& EbMpanyimfo a wɔyɛ nnwuma pa sɛ akannifo no, ɛsɛ sɛ wodwen wɔn ho ma wɔn akatua abien; ne titiriw no wɔn a wɔka asɛm no na wɔsan kyerɛkyerɛ nso.6 ebSɛ ɔbea gyidifo bi wɔ akunafo wɔ n’abusua mu a, ɛsɛ sɛ ɔhwɛ wɔn yiye na wɔamfa adesoa bi ammɛto asafo no so na asafo no atumi ahwɛ akunafo a aka wɔn nko no.2_bAkunafo bi de wɔn ho ama ɔbonsam dedaw.#bEnti me pɛ ne sɛ, akunafo nkumaa no bɛware, awo mma na wɔahwɛ wɔn afi sɛnea ɛbɛyɛ a atamfo nnya wɔn ho kwan nka nsɛm ntia wɔn. b Ɛno akyi, wɔsɛe wɔn bere kɔ afi afi mu na nea enye koraa ne sɛ, wodi nseku yɛ pɛrepɛre ka nsɛm a anka ɛnsɛ sɛ wɔka.?yb na ɛma wodi fɔ sɛ wɔabu wɔn bɔhyɛ a edi kan so.{ob Mfa akunafo nkumaa no din nka wɔn ho. Efisɛ, sɛ ɛba sɛ wɔpɛ sɛ wɔsan ware a, wɔtew wɔn ho fi Kristo hoY+b na afei wagye din wɔ nneyɛe pa ho. Ɛsɛ sɛ ɔyɛ ɔbea a watetew ne mma yiye na ogyee ahɔho wɔ ne fi na ɔhohoroo Onyankopɔn nan ase na ɔboaa ahokyerefo na ɔde ne ho maa nnwuma pa ahorow nyinaa yɛ.}b Mfa okunafo biara a onni mmoroo mfe aduosia din nka akunafo din ho. Asɛm a ɛka ho ne sɛ, ɛsɛ sɛ waware prɛko pɛ,'bNa sɛ obi nhwɛ ne fifo ne titiriw no, ɔno ara n’abusuafo a, na wabu ne gyidi so. Sɛ ɛba saa a, ɔyɛ onipa bɔne sen nea onnye nni no.?ybKa saa mmara yi kyerɛ wɔn na obi annya wo ho mfomso.FbNanso sɛ okunafo bi de ne ho ma wiase a, na ɔyɛ teaseawu.%~CbƆbea a ɔyɛ okunafo ampa ara no a onni obi a ɔhwɛ no no de n’anidaso nyinaa ahyɛ Onyankopɔn mu enti anadwo ne awia, ɔkɔ so bɔ mpae srɛ ne mmoa.E}bSɛ okunafo bi wɔ mma anaa mmanana a, nea edi kan no, ɛsɛ sɛ wɔfa nyamesom pa so de som wɔn abusua de tua wɔn awofo ne nananom ka efisɛ, sɛ wɔyɛ saa a na ɛsɔ Onyankopɔn ani.9|mbDi mmea akunafo a wɔyɛ akunafo ampa ara no ni.b{=bna fa mmea mpanyimfo sɛ ɛnanom na mmabaa nso, fa wɔn sɛ wo nnuammea wɔ kronnyɛ mu.z bNkasa ntia akwakoraa na mmom kɔka w’ahiasɛm kyerɛ no sɛ w’agya. Fa kronnyɛ ne mmabun ntena sɛ wo nnuammarima nkummaa,!y;bHwɛ wo ho so yiye na hwɛ wo nkyerɛkyerɛ nso so. Kɔ so yɛ saa nneɛma yi nyinaa, efisɛ, sɛ woyɛ saa a wubegye wo ho ne wɔn a wotie wo no nkwa.ax;bSo saa nneɛma no mu yiye. Fa wo ho nyinaa ma wɔn sɛnea ɛbɛma obiara ahu wo nkɔso.dwAbHonhom mu akyɛde a mpanyimfo nam nkɔmhyɛ so de wɔn nsa guu so a wonnyaee no, nnyaa mu.Zv-b Nya adagyew kenkan Kyerɛwsɛm no na ka Asɛmpa no na kyerɛkyerɛ ansa na maba.2u]b Mma obiara ho kwan mma ɔmmfa wo sɛ wunnyinii enti obebu wo abomfiaa. Wo kasa mu, wo suban mu, wo dɔ mu, wo gyidi mu ne wo kronnyɛ mu no, ɛsɛ sɛ woyɛ nhwɛso pa.Gtb Eyinom na ɛsɛ sɛ moka ho asɛm wɔ mo nkyerɛkyerɛ no mu.2s]b Ɛno nti na ɛsɛ sɛ yɛpere na yɛyɛ adwuma dennen, efisɛ, yɛde yɛn anidaso ahyɛ Onyankopɔn teasefo a ɔyɛ nnipa nyinaa, ne titiriw no, gyidifo Agyenkwa no mu.=rub Eyi yɛ nokwasɛm a ɛsɛ sɛ wogye tom na wogye di. q9bƐwom sɛ honam mu mmɔdenbɔ ho hia de, nanso honhom mu mmɔdenbɔ ho hia akwan nyinaa mu, efisɛ, ɛhyɛ yɛn nnɛ asetena ne daakye asetena ho bɔ.Hp bNsɛe wo bere wɔ atorosɛm ho. Mmom hyɛ wo ho, na yɛ kronn.!o;bSɛ wokyerɛkyerɛ anuanom no saa nkyerɛkyerɛ yi a, na ɛkyerɛ sɛ woyɛ Kristo somfo pa a wɔnam nokware ne gyidi ne nkyerɛkyerɛ pa so atetew wo.8nkbEfisɛ, Onyankopɔn asɛm no ne mpaebɔ tew ho.wmgbBiribiara a Onyankopɔn abɔ no ye. Ɛnsɛ sɛ wɔpo biribiara na mmom ɛsɛ sɛ wɔbɔ mpae gu ne nyinaa so.Xl)bSaa nnipa no kyerɛkyerɛ sɛ enye sɛ obi ware na nnuan bi nso wɔ hɔ a, enye sɛ onipa di. Nanso Onyankopɔn bɔɔ saa nnuan no sɛ, sɛ gyidifo a wɔahu nokware no nsa ka na wɔbɔ so mpae a, wotumi di.hkIbSaa nkyerɛkyerɛ yi fi atorofo nnaadaa a wɔyɛ adwenewuifo sɛ dade a wɔato wɔ ogya mu no.j bHonhom no si no pi sɛ, akyiri yi, nnipa bi begyaa gyidi no mu so. Wobedi atoro ahonhom akyi na wɔadi ahohommɔne nkyerɛkyerɛ akyi.niUbƐyɛ nokware pefee sɛ ɔkwan a wɔfa so tena ase kronn no nyɛ mmerɛw. “Ɔbae sɛ onipa tebea, Honhon no kyerɛɛ no kwan pa maa abɔfo huu no. Ɔkaa Asɛmpa no amanaman so, maa wiase gyee no dii na wɔfaa no kɔɔ soro.”4habNa sɛ mannu wo nkyɛn ntɛm a, saa nhoma yi bɛma woahu sɛnea yɛbɔ yɛn bra wɔ Onyankopɔn fi a ɛyɛ Onyankopɔn a ɔte ase no asafo a ɛyɛ nokware nnyinaso no mu.`g9bSaa nhoma a mede rebrɛ wo yi akyi, mewɔ anidaso sɛ ɛrenkyɛ biara mɛba wo nkyɛn.ofWb Wɔn a wɔyɛ adwuma pa no nya din pa na wɔde nnam ka gyidi a wɔwɔ wɔ Kristo Yesu mu no ho asɛm.be=b Ɛsɛ sɛ asafo no mu boafo no wɔ yere baako na afei otumi hwɛ ne mma ne ne fifo yiye.xdib Ɛsɛ sɛ wɔn yerenom nso wɔ suban pa a wonni nseku. Biribiara mu, ɛsɛ sɛ wɔbrɛ wɔn ho ase di nokware.Wc'b Ɛsɛ sɛ wɔsɔ wɔn hwɛ ansa, na sɛ wodi sɔhwɛ no so nkonim a, wɔasom.Obb Ɛsɛ sɛ wɔde adwenem fann gyina pintinn ma nokware no ne gyidi no.a bƐsɛ sɛ asafo mu aboafo nso yɛ nnipa a wɔwɔ suban pa na wodi nokware. Ɛnsɛ sɛ wɔnom nsa pii anaasɛ wɔyɛ aniberefo.`{bƐsɛ sɛ ɔyɛ obi a asafo mma no akyi no, wobu no sɛnea ɛbɛyɛ a wɔrengu n’anim ase na ɔbonsam afiri renyi no._bƐnsɛ sɛ ɔyɛ obi a afei na wahu Awurade; sɛ ɛba saa a, ne tirim bɛyɛ no dɛ ma wɔabu no atɛn sɛnea wobuu ɔbonsam atɛn no.m^SbNa sɛ obi nnim sɛnea ɔhwɛ ne fi so yiye a, ɛbɛyɛ dɛn na obetumi ahwɛ Onyankopɔn asafo so?b]=bƐsɛ sɛ otumi hwɛ ne fifo so yiye na otumi ma ne mma yɛ osetie de obu ne nidi ma no.\bƐnsɛ sɛ ɔyɛ ɔsadweam anaa basabasa na mmom ɛsɛ sɛ ɔbrɛ ne ho ase na ɔpɛ asomdwoe. Ɛnsɛ sɛ ɔyɛ sikaniberefo.Q[bAsafopanyin yɛ obi a mfomso nni ne ho. Ɛsɛ sɛ ne yere yɛ baako. Ɛsɛ sɛ ɔbrɛ ne ho ase na ɔhyɛ ne ho so yɛ ne biribiara pɛpɛɛpɛ. Ɛsɛ sɛ ogye ahɔho wɔ ne fi na ɔkyerɛkyerɛ nso.UZ %bƐyɛ sɛnnahɔ sɛ, sɛ obi pɛ sɛ ɔyɛ asafopanyin a, na wafa adwuma pa.^Y5bNa sɛ ɔbea tena ase gyidi, ɔdɔ, kronnyɛ ne ahobrɛase mu a ɔbɛwo asomdwoe mu.lXQbNa ɛnyɛ Adam na wɔdaadaa no. Ɔbea no na wɔdaadaa no ma ɛnam so ma obuu Onyankopɔn mmara so.5Web Efisɛ, wɔbɔɔ Adam ansa na wɔrebɔ Hawa.hVIb Memma mmea ho kwan sɛ wɔnkyerɛkyerɛ anaasɛ wonnya mmarima so tumi. Ɛsɛ sɛ wɔyɛ komm.9Umb Ɛsɛ sɛ mmea de kommyɛ ne ahobrɛase sua ade.[T/b Na mmom ɛsɛ sɛ wɔda adwuma pa a ɛfata mmea adi sɛ mmea a wɔyɛ nyamesomfo.GSb Afei mehwehwɛ sɛ mmea brɛ wɔn ho ase na wɔfa kwan pa so hyehyɛ wɔn ho. Ɛnsɛ sɛ wɔbɔ wɔn ti de sika anaa adwinne a ne bo yɛ den siesie wɔn ho na wɔhyɛ ntade a ne bo yɛ den.RbMehwehwɛ sɛ nnipa a wɔwɔ mmaa nyinaa a wɔde wɔn ho ama Onyankopɔn a wotumi ma wɔn nsa so a abufuw ne akyinnye nni mu bɔ mpae.Q#bƐno nti na wɔsomaa me sɛ ɔsomafo ne Amanamanmufo kyerɛkyerɛfo sɛ minni gyidi ne nokware no ho adanse. Merenni atoro; mereka nokware!!P;bƆno na ɔde ne ho bɔɔ afɔre de gyee nnipa nyinaa nkwa no. Eyi yɛ adansedi a ɛbae bere a ɛsɛ mu sɛ Onyankopɔn pɛ sɛ wogye nnipa nyinaa nkwa.O{bEfisɛ, Onyankopɔn baako ne ntamgyinafo baako a ɔka Onyankopɔn ne nnipa bom no, ɔwɔ hɔ na ɔno ne Kristo Yesu no.BNbɔpɛ sɛ wogye nnipa nyinaa nkwa na wohu nokware no ani.8MkbEyi ye na ɛsɔ Onyankopɔn a ɔyɛ Agyenkwa a,Lbmonyɛ saa ara mma ahemfo ne wɔn a tumi hyɛ wɔn nsa nyinaa na yɛatumi atena ase asomdwoe mu wɔ onyamesom ne suban pa mu.K }bM’afotu ne sɛ, nea edi kan no, mehyɛ mo sɛ monsrɛ, mommɔ mpae, mommisa na monna Onyankopɔn ase mma nnipa nyinaa;J bSaa nnipa no bi ne Himeneo ne Aleksandro a mayi wɔn ama Satan na wakyerɛ wɔn sɛnea wɔnnka abususɛm nntia Onyankopɔn.zI obna so wo gyidi mu dennen na ma w’adwene mu nyɛ fann. Nnipa bi ntie wɔn atiboa nam saayɛ so asɛe wɔn gyidi.H )bAfei, me ba Timoteo, mede saa dwumadi a wɔhyɛɛ ho nkɔm fi tete no hyɛ wo nsa. Wugu so reko ɔko pa no no, ma saa nsɛm no nyɛ w’akode,$G CbAnuonyam ne nnidi nka Onyankopɔn daadaa. Ɔno ne mmeresantenhene. Ɔno na wonhu no na onwu da nso. Ɔno nkutoo ne Onyankopɔn a nimdeɛ ahyɛ no ma. Amen.cF AbNanso esiane saa nti, wahu me mmɔbɔ sɛnea ɛbɛyɛ a me a meyɛ ɔdebɔneyɛfo a odi kan no, Kristo Yesu nam me so bɛda ne boasetɔ a enni awiei no adi akyerɛ wɔn a wobegye no adi no na wɔanya nkwa a enni awiei.E 7bEyi yɛ nokwasɛm a ɛsɛ sɛ yegye tom na yegye di koraa sɛ: Kristo Yesu baa wiase begyee nnebɔneyɛfo nkwa. Meyɛ ɔdebɔneyɛfo a odi kan koraa.D +bYɛn Awurade hwiee n’adom a ɛdɔɔso no guu me so maa me gyidi ne ɔdɔ a esiane sɛ yɛne Kristo Yesu aka abom no nti, abɛyɛ yɛn dea no./C Yb Nanso mmere bi a atwam no, na mekasa tia no, taa no, kaa nsɛm a ɛmfata faa ne ho. Onyankopɔn ahu me mmɔbɔ na esiane sɛ na minnye nni nti, na minnim nea mereyɛ.B #b Meda yɛn Awurade Yesu Kristo a wama me ahoɔden ma midi me dwuma no ase. Meda no ase sɛ wadwen me ho sɛ mefata na wayi me sɛ mensom no.(A Kb Saa nkyerɛkyerɛ no wɔ Asɛmpa a wɔde ama me sɛ menka ho asɛm nkyerɛ no mu. Ɛyɛ Asɛmpa a efi Onyankopɔn a ɔyɛ onuonyamfo na wɔahyira no no nkyɛn. @ b afideyɛfo, aguamammɔfo, nnipawiafo, atorofo a wɔka nkontomposɛm anaa wɔyɛ biribi a ɛne nokware nkyerɛkyerɛ no bɔ abira no.h? Kb Ɛsɛ sɛ yɛkae hu sɛ, wɔnyɛ mmara mma atreneefo na mmom wɔyɛ ma mmaratofo, nnebɔneyɛfo, wɔn a wonsuro Nyame ne abɔnefo, wɔn a wɔnyɛ kronkron anaa wɔn ho ntew, wɔn a wokum wɔn agyanom ne wɔn nanom, awudifo,H>  bYenim sɛ, sɛ wɔnam mmara kwan so de Mmara no di dwuma a eye.$= CbWɔpɛ sɛ wɔyɛ Onyankopɔn mmara no akyerɛkyerɛfo nanso wɔn ara wɔn nsɛm a wɔka no wɔnte ase. Saa ara nso na wonni gyidi wɔ nsɛm a wɔka no mu.P< bNnipa bi atwe wɔn ho afi ɔkwan pa no so de wɔn ho ama akyinnye hunu.f; GbSaa ɔhyɛ yi botae ara ne sɛ, ɛbɛkanyan ɔdɔ a efi koma pa, adwenem fann ne gyidi pa mu.A: }bMonka nkyerɛ wɔn na wonnyae atorosɛm ne wɔn nenanom din bebrebe a wɔbobɔ no, efisɛ, saa nneyɛe no de akyinnye ba. Ɛmmoa Onyankopɔn nhyehyɛe a wɔnam gyidi nko so na wohu no.,9 SbMepɛ sɛ motena Efeso sɛnea merekɔ Makedonia no meka kyerɛɛ mo no. Nnipa bi wɔ hɔ a wɔrekyerɛkyerɛ nkyerɛkyerɛ bɔne a ɛsɛ sɛ mohyɛ wɔn na wogyae.!8 =bkɔma Timoteo a ɔyɛ me ba kann wɔ gyidi no mu nkyɛn. Agya Onyankopɔn ne Kristo Yesu a ɔyɛ yɛn Awurade no adom, mmɔborɔhunu ne asomdwoe nka mo.l7 UbSaa nhoma yi fi Yesu Kristo somafo Paulo a ɔnam Onyankopɔn a ɔyɛ yɛn anidaso no hyɛ so nkyɛn,56eXYɛn Awurade Yesu Kristo adom nka mo nyinaa.q5[XMe ara me Paulo, me nsa ano nkyerɛw a menam so rekyia mo ni. Saa kwan yi ara so na mefa kyerɛw nhoma.h4IXNa ɔno asomdwoe Awurade no ara mma mo asomdwoe daa ade nyinaa mu. Awurade ne mo nyinaa ntena.[3/XNanso mommfa saa onipa no sɛ ɔyɛ ɔtamfo na mmom, mommɔ no kɔkɔ sɛ mo nua.2/XObi wɔ hɔ a ɔrentie nhoma a makyerɛw abrɛ mo yi mu nsɛm. Sɛ muhu obi saa a, monhwɛ no yiye na montwe mo ho mfi ne ho na n’anim ngu ase.%1EX Anuanom munnnyae papayɛ da.0}X Yɛde Awurade Yesu Kristo din hyɛ wɔn, bɔ wɔn kɔkɔ se, wɔmmɔ bra pa na wɔnyɛ adwuma mfa mmɔ wɔn ho akɔhoma.u/cX Yɛka saa asɛm yi, efisɛ, yɛte sɛ mo mu bi yɛ anihafo a wɔnyɛ hwee sɛ wɔnenam nkurɔfo nnwuma ase.w.gX Yɛwɔ mo nkyɛn no, yɛka kyerɛɛ mo se, “Obiara a ɔmpɛ sɛ ɔyɛ adwuma no, ɛnsɛ sɛ wɔma odidi.”z-mX Eyi nkyerɛ sɛ na yenni ho kwan sɛ yebisa mo biribi de boa yɛn asetena. Yɛyɛɛ saa de yɛɛ nhwɛso maa mo.,7XObi ammoa yɛn a yɛantua onii no ka. Yɛyɛɛ adwuma denneenen. Awia ne anadwo nyinaa yɛyɛɛ adwuma sɛnea yɛremfa sikasɛm biara nhaw mo adwene.+}XMo ankasa munim pefee sɛ ɛsɛ sɛ moyɛ nea yɛyɛe no bi pɛpɛɛpɛ. Bere a na yɛwɔ mo nkyɛn no, yɛanyɛ anihaw.*)XAnuanom, yɛhyɛ mo wɔ Awurade Yesu Kristo din mu sɛ, montwe mo ho mfi anuanom a wodi anihaw na wonni mmara a yɛahyɛ ama wɔn no so no ho.Y)+XAwurade nka mo ho na munnya ɔdɔ koma mma Onyankopɔn ne Kristo nkuranhyɛ no.(XAwurade mma yɛn mo mu anidaso. Yɛwɔ anidaso sɛ moreyɛ na mobɛkɔ so ayɛ biribiara a yɛbɛkyerɛ mo sɛ monyɛ no.Z'-XNanso Awurade yɛ ɔnokwafo. Ɔbɛhyɛ mo den na wagye mo afi ɔbɔnefo no nsam."&=XAfei mommɔ mpae mma yɛn sɛnea ɛbɛyɛ a Onyankopɔn beyi yɛn afi abɔnefo ne nsɛmmɔnedifo nsam. Efisɛ, ɛnyɛ nnipa nyinaa na wogye asɛm no di.% XAnuanom, asɛm a etwa to ne sɛ, mommɔ mpae mma yɛn sɛnea ɛbɛyɛ a Awurade asɛm bɛkɔ so atrɛw ntɛm sɛnea ɛyɛe wɔ mo mu no.K$Xnkyekye mo werɛ, na ɔnhyɛ mo den asɛm ne adwuma pa nyinaa mu.#XYɛn Awurade Yesu Kristo no ankasa ne yɛn Agya Onyankopɔn a ɔdɔ yɛn na ɔnam n’adom mu ahyɛ yɛn daa nkuran ne anidaso pa no,{"oXEnti, anuanom, munnyina pintinn na monka mo ho mmata nokware a yɛkyerɛɛ mo wɔ asɛnka ne yɛn nhoma no mu no.n!UXOnyankopɔn nam Asɛmpa no so frɛɛ mo sɛnea mo ne Awurade Yesu Kristo bɛtena n’anuonyam no mu. X Anuanom, ɛsɛ sɛ bere biara yɛda Onyankopɔn ase ma mo a Awurade dɔ mo no. Efisɛ, ɛnam Honhom no tumi so na Onyankopɔn yii mo sɛ nnipa a mudi kan a wobegye mo nkwa na wɔayɛ mo Onyankopɔn nkurɔfo kronkron wɔ mo gyidi a mowɔ wɔ nokware mu no mu.kOX Awiei no ara ne sɛ, wɔn a wonnye nokware no nni na wɔn ani gye bɔne ho no, wobebu wɔn atɛn.xiX Eyi nti, Onyankopɔn soma mfomso tumi ma ɛkɔhyɛ wɔn mu na ɛnam so ama wɔagye nsɛm a ɛnyɛ nokware adi.X na ɔnam bɔne so adaadaa wɔn a wɔbɛyera no. Wɔbɛyera, efisɛ, wɔannye nokware no antom, annɔ nokware no na wɔnam so anya nkwa.^5X Ɔbɔnefo no nam ɔbonsam tumi so na ɛbɛba na wabɛyɛ anwonwade ne nsɛnkyerɛnne XƐno ansa na ɔbɔnefo no bɛba, na Awurade Yesu nam n’anom home so betu no agu na ɔde ne ba a ɔbɛba no mu anuonyam asɛe no.iKXƆbɔnefo no di ne dwuma dedaw na nea ɛbɛba no remma da gye sɛ wayi nea okita mu no afi hɔ.OXNanso biribi na atwe no asɛn na sɛ bere no du a, ne ho asɛm bɛba.U#XMonkae sɛ bere a me ne mo wɔ hɔ no, na metaa ka eyinom nyinaa kyerɛ mo.*MXBiribiara a nnipa som na wobu no kronkron no obetia mu. Ɔbɛkorɔn ne ho wɔ ne nyinaa so na wakɔtena Onyankopɔn asɔredan mu na waka se ɔno ne Onyankopɔn."=XMommma obiara nnaadaa mo saa kwan yi so. Saa Da no remma da gye sɛ Adɔnyɛ a etwa to no aba ama ɔbɔnefo no a ɔbɛka daa ɔsɛe mu no ada ne ho adi.]3Xmommma mo adwene mu nnyɛ mo nnaa sɛ da a Awurade reba no adu. Ebia na obi rehyɛ saa nkɔm no anaa obi foforo nso gyina so reka asɛm. Anaasɛ nso wɔka se yɛn nhoma a yɛkyerɛw no bi mu na saa asɛm no wɔ.y mXƐfa yɛn Awurade Yesu Kristo ba a ɔrebɛba ne boa a wɔbɛboaboa yɛn ano akɔka ne ho no, mesrɛ mo, anuanom,( KX Yɛbɔ mpae sɛnea wɔnam yɛn Nyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo adom so bɛhyɛ Awurade Yesu din anuonyam wɔ mo mu na mo nso, wɔahyɛ mo anuonyam wɔ ne mu.v gX Onnyina ne tumi so mma mo tumi, nyɛ mo apɛde ne biribiara a mo gyidi bɛka akyerɛ mo sɛ monyɛ no nyinaa. X Eyi nti na daa yɛbɔ mpae ma mo no. Yɛsrɛ Onyankopɔn sɛ ɔmma mo ntumi ntena ase mma asetena a ɛno nti ɔfrɛɛ mo no. 3X da a ɔbɛma n’akyidifo ne n’asuafo ahyɛ no anuonyam no. Mo nso, mobɛfra saa nkurɔfo no mu, efisɛ, moagye asɛm a yɛka kyerɛɛ mo no adi.S !X Wɔbɛkɔ daa ɔsɛe mu na wɔayi wɔn afi Awurade anim ne n’anuonyam muV 'Xabɛtwe wɔn a wonnim Onyankopɔn na wontie yɛn Awurade Yesu Asɛmpa no aso.%  EXna mo a morehu amane no ne yɛn nso, wama yɛahome. Saa asɛm yi besi wɔ bere a Awurade Yesu nam ogyaframa mu fi soro reba a n’abɔfo atumfo ka ne ho no,e  EXOnyankopɔn bɛyɛ nea ɛteɛ. Wɔn a wɔbɛma mo ahu amane no, ɔno nso bɛma wɔahu amane,  XEyinom nyinaa di adanse sɛ, Onyankopɔn bu atɛntrenee ɛno nti, wɔbɛkan mo afra wɔn a wɔbɛkɔ n’ahenni a morehu ho amane no mu.  1XSaa nti na yɛn ankasa yɛde mo hoahoa yɛn ho wɔ Onyankopɔn asafo horow mu no. Yɛde ɔtaa ne amanehunu a mokɔ so gyina ano no hoahoa yɛn ho.  +XAnuanom, ɛsɛ sɛ da biara yɛda Onyankopɔn ase ma mo. Ɛsɛ sɛ yɛyɛ saa, efisɛ, mo gyidi ne ɔdɔ a modɔ afoforo no den ara na ɛreyɛ.T #XAdom ne asomdwoe a efi Agya Onyankopɔn ne yɛn Awurade Yesu Kristo nka mo. !XSaa nhoma yi fi Paulo, Silas ne Timoteo nkyɛn. Wɔde kɔma Tesalonika asafo a wɔyɛ Agya Onyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo nkurɔfo no:.WNYɛn Awurade Yesu Kristo adom nka mo.]3NMehyɛ mo wɔ Awurade tumi mu sɛ monkenkan saa nhoma yi nkyerɛ anuanom no nyinaa.9mNMomfa mfewano kronkron nkyiakyia anuanom nyinaa.'INAnuanom, mommɔ mpae mma yɛn.?yNƆnokwafo ne nea ɔfrɛɛ mo no, ɔno nso na ɔbɛyɛ.*MNNa ɔno asomdwoe Nyankopɔn no ara ntew mo ho koraa, na ɔnhwɛ mo honhom ne mo kra ne mo nipadua so mu a ɛho remma asɛm biara yɛn Awurade Yesu Kristo ba mu.9Nna munkyi bɔne biara./YNMonsɔ biribiara nhwɛ; momfa nea eye,"~?Nmunnsi adiyisɛm atwetwe.*}ONMonnka Honhom Kronkron no nnhyɛ;^|5Nbiribiara mu monna ase. Eyi na Onyankopɔn hwehwɛ afi mo nkyɛn wɔ Kristo Yesu mu.({KNna bere biara nso, mommɔ mpae;#zANMomma mo ani nnye da biarayNMonhwɛ sɛ obi mfa bɔne a obi ayɛ no no ho ka ntua no. Bere biara, momma ɛnyɛ mo botae sɛ mobɛyɛ papa ama mo ho mo ho ne obiara.x5NAnuanom, yɛhyɛ mo sɛ, monkasa nkyerɛ anihafo, monka wɔn a wɔnyɛ hyew no hyew; mommoa wɔn a wɔyɛ mmerɛw; montɔ mo bo ase mma wɔn nyinaa.aw;N Esiane adwuma a wɔyɛ no nti, mummu wɔn na monnɔ wɔn yiye. Montena ase asomdwoe mu.wvgN Anuanom, yɛsrɛ mo sɛ, momfa obu ne nidi mma wɔn a Awurade ayi wɔn sɛ wonni mo anim nkyerɛkyerɛ mo no.`u9N Esiane saa nti, monhyɛ mo ho nkuran na mommoaboa mo ho mo ho sɛnea mugu so reyɛ yi.ztmN a owu maa yɛn no sɛnea ɛbɛyɛ a, sɛ ɔba na sɛ yɛawu o sɛ yɛte ase o, yɛne no bɛtena ase wɔ nkwa mu.vseN Onyankopɔn anyi yɛn sɛ yemmehu amane wɔ n’abufuw ano na mmom, oyii yɛn sɛ yɛmfa Awurade Yesu Kristor%NNanso yɛyɛ adekyee mma nti ɛsɛ sɛ yɛbrɛ yɛn ho ase. Ɛsɛ sɛ yɛhyɛ gyidi ne ɔdɔ nkatabo ne yɛn nkwagye anidaso sɛ dade kyɛw.5qeNAnadwo na nnipa da. Anadwo na nnipa bow nsa.`p9NƐno nti, ɛnsɛ sɛ yɛdeda sɛ afoforo no. Ɛsɛ sɛ yɛwɛn na yɛbrɛ yɛn ho ase.Io NMo nyinaa moyɛ hann ne adekyee mma. Yɛnyɛ anadwo ne sum mma.`n9NNanso mo anuanom yi de, monte sum mu nti ɛnsɛ sɛ saa da no fi mo mu sɛ ɔkorɔmfo.)mKNBere a nnipa bɛka se, “Biribiara yɛ asomdwoe” no, saa bere no na adesɛe bɛba wɔn so. Na wɔrenguan. Ɛbɛyɛ te sɛ yaw a ɛba ɔpemfo a ɔrewo so no.glGNEfisɛ, mo ankasa munim yiye sɛ da a Awurade bɛba no bɛyɛ sɛ ɔkorɔmfo a ɔreba anadwo.Xk +NAnuanom, ɛho nhia sɛ mɛkyerɛw akyerɛ mo nna ne bere a saa nsɛm yi besisi.7jiNEnti, momfa saa asɛm yi nkyekye obiara werɛ.i)Nna wɔaboaboa yɛn a yɛte ase bere no ne wɔn a wɔasɔre no ano wɔ omununkum mu ahyia Awurade wɔ wim. Na saa na yɛne Awurade bɛtena daa.&hENAwurade no ankasa de nteɛm a ɔbɔfo panyin no nso nne a Onyankopɔn torobɛnto nne ka ho fi soro bɛba fam. Wɔn a wɔawuwu wɔ Kristo mu no bɛsɔre kan,gNAwurade nkyerɛkyerɛ a yɛreka akyerɛ mo no ne sɛ, ɛda a Awurade bɛba no, yɛn a yɛte ase yi renni awufo no anim kan.f'NYegye di sɛ Yesu wui, na ɔsɔree bio enti yɛwɔ gyidi sɛ wɔn a wogyee Yesu dii na wowuwui no, Onyankopɔn de saa nnipa no bɛka Yesu ho.e+N Anuanom, yɛpɛ sɛ yɛka nokware a ɛfa wɔn a wɔawuwu no ho kyerɛ mo sɛnea ɛbɛyɛ a morenni ho awerɛhow te sɛ wɔn a wonni anidaso no.udcN Sɛ moyɛ saa a, ɛbɛma wɔn a wɔnyɛ asuafo no afɛre mo na moremmisa nea ehia mo nso mfi obiara nkyɛn. cN Momma ɛnyɛ mo botae sɛ mobɛtena ase dinn na moahwɛ so adi mo dwuma de abɔ mo ho akɔhoma sɛnea yɛaka akyerɛ mo dedaw no.)bKN Na moada saa ɔdɔ no adi pɛpɛɛpɛ akyerɛ anuanom a wɔwɔ Makedonia no nyinaa. Nanso anuanom, yɛsrɛ mo sɛ monkɔ so nnodɔ mo ho mo ho mma ɛmmoro saa.%aCN Ɛho nhia sɛ mɛkyerɛw mo afa ɔdɔ a ɛsɛ sɛ modɔ mo nuanom asuafo no ho. Onyankopɔn akyerɛ mo ankasa ɔkwan a ɛsɛ sɛ mofa so dodɔ mo ho mo ho.x`iNƐno nti, obiara a ɔbɛpo nkyerɛkyerɛ no ntia onipa na mmom, otia Onyankopɔn a ɔma mo Honhom Kronkron no.j_MNOnyankopɔn amfrɛ yɛn sɛ yɛmmɛbɔ aguaman na mmom ɔfrɛɛ yɛn sɛ yɛntena ase ahotew mu.F^NOnyankopɔn akyide no bi nso ne sɛ, ɛnsɛ sɛ mo mu biara sisi ne yɔnko gye ne yere, efisɛ, sɛ obi yɛ saa a, Onyankopɔn bɛtwe n’aso denneenen sɛnea yɛadi kan abɔ mo kɔkɔ no. @+~~V}}V||${{hzz:yyIxxCw|wAvvHvu;uttssQrrr"qq ppuoonnOmmlkkjiiJhh@gg`ffee&ddAccpbb|ba``3__:^^6]\\[[kZZYYDXXPWWWVsVUU[UTtTSRRjRQQ%PPEOO NNbMMM)LLLwLK?JNIIHH GFFyF(EE)DD&CBBeAATA@A?e>f==B<<;;:>99*88o77t66|55{544 3d22e11n000/w.--,,++*))'(''C&&%$$9#z""!!!j t>c.@wb oyDXj G 9 " M /z"\_5@qG[Dwuma a wodi sɛ asɔfo no yɛ ɔsoro nsusuwso bi kwa. Ɛte sɛ Mose bere so de no ara pɛ. Bere a ɔpɛe sɛ osi ntamadan no, Onyankopɔn ka kyerɛɛ no se, “Si no sɛnea wɔkyerɛɛ wo bepɔw no so sɛ yɛ no no pɛpɛɛpɛ.”FSɛ ɔwɔ asase so a, anka ɔrenyɛ ɔsɔfo koraa efisɛ, asɔfo wɔ hɔ a wɔde akyɛde ma sɛnea Yudafo mmara kyerɛ no.E5Woyi ɔsɔfo panyin biara sɛ ɔmfa akyerɛde ne mmoa mmɔ Onyankopɔn afɔre. Ɛno nti ɛsɛ sɛ yɛn sɔfo panyin nya biribi a ɔde bɛbɔ afɔre.DƆsom sɛ ɔsɔfo panyin wɔ Kronkron mu Kronkron hɔ a ɛkyerɛ ntamadan a Awurade no ankasa sii a ɛnyɛ onipa na osii.sC aAsɛm a yegyina so kasa no ne sɛ: Yɛwɔ ɔsɔfo panyin a ɔte Otumfo a ɔwɔ soro no ahengua no nifa so.2B]Mose Mmara no yi nnipa a wɔmfata ma wɔyɛ asɔfo mpanyin, nanso Onyankopɔn bɔ a ɔde ntam kaa ho no a ɛbae Mmara no akyi no, yii Ɔba no a ɔyɛ pɛ daa nyinaa no.?AwƆnte sɛ asɔfo mpanyin a aka no a, daa afɔrebɔ a ɔbɔ no kan no ɔbɔ wɔ ne bɔne a wayɛ ho ansa na afei wabɔ afoforo de no. Ɔbɔɔ afɔre baako pɛ a ɔde ne ho na ɛbɔe.B@}Yesu ne ɔsɔfo panyin a ɔboa yɛn wɔ yɛn ahiasɛm mu. Ɔyɛ kronkron. Onni mfomso biara wɔ ne mu na ɔnyɛ bɔne. Wɔatew no afi nnebɔneyɛfo ho na wɔapagyaw no aboro ɔsoro so.?Enti otumi gye wɔn a wɔnam ne so ba Onyankopɔn nkyɛn no ɛnnɛ ne daa, efisɛ, ɔte hɔ daa srɛ Onyankopɔn ma wɔn.U>#Nanso Yesu de, ɔwɔ hɔ daa na n’asɔfodwuma no nso, obi ntoa so mma no.r=]Nsonoe foforo bi nso wɔ hɔ. Na saa asɔfo no dɔɔso, efisɛ, na wowuwu a wontumi ntoa wɔn adwuma so.=<uSaa nsonoe yi na ɛma Yesu gyina pintinn ma apam no.%;CYesu nam ntam so bɛyɛɛ ɔsɔfo bere a Onyankopɔn ka kyerɛɛ no se, “Awurade aka ntam; na ɔrensesa n’adwene: ‘Wobɛyɛ ɔsɔfo daa nyinaa.’“r:]Ɛno akyi, Onyankopɔn ntam abɛka ho. Bere a wɔhyɛɛ afoforo bi asɔfo no na ntam a ɛte saa nni hɔ.u9cNa Mose Mmara no nso antumi amma biribiara anyɛ pɛ. Wɔde anidaso pa bi a yɛnam so bɛn Onyankopɔn aba.Z8-Wɔatow mmara dedaw no akyene, efisɛ, na emu yɛ mmerɛw na ɛho nni mfaso nso.s7_Kyerɛwsɛm no ka se, ‘Wobɛyɛ ɔsɔfo daa nyinaa sɛnea Melkisedek asɔfo kwan nhyehyɛe te no.’”@6{Ɔno de, ɛnnam onipa mmara so na wɔhyɛɛ no ɔsɔfo.[5/Asɛm no da ne ho adi pefee, efisɛ, ɔsɔfo foforo bi aba a ɔte sɛ Melkisedek.y4kƐyɛ sɛnnahɔ sɛ wɔwoo no too Yuda abusua mu, na Mose kaa asɔfo ho asɛm no nso, wammɔ n’abusua din da.3 Nanso yɛn Awurade a wɔka saa asɛm yi nyinaa fa ne ho no fi abuasua foforo mu. Ne busuani biara nnii ɔsɔfo wɔ afɔremuka so da.A2} Sɛ ɛba sɛ asɔfodi no sesa a, ɛma mmara no nso sesa.[1/ Ɛnam Lewi asɔfodi so nti na wɔde Mmara no maa Israelfo. Ɛno nti sɛ Lewifo asɔfo no yɛɛ wɔn adwuma yiye a, anka ɛho nhia sɛ wɔbɛfa ɔsɔfo foforo bi afi Melkisedek abusua mu a omfi Aaron abusua mu.{0o Na wɔnwoo Lewi, nanso esiane sɛ na ɔhyɛ ne nena Abraham mu saa bere no a Melkisedek hyiaa no no nti na otuae.m/S Enti nokwarem, Abraham tuaa nkyɛm du no Lewi a n’asefo gye nkyɛm du no nso nam Abraham so tuae..-Asɔfo mu no, nnipa a wowu no na wogye nkyɛm du no, nanso Melkisedek fam de, nea ɔte ase no na ogyee nkyɛm du no sɛnea Kyerɛwsɛm no ka no.K-Akyinnye biara nni ho sɛ nea ɔma nhyira so sen nea ogye nhyira.,{Melkisedek nyɛ Lewi aseni nanso ogyee nkyɛm du mu baako fii Abraham nkyɛn hyiraa no ma onyaa Onyankopɔn bɔhyɛ no.,+QNanso Lewi asefo a wɔyɛ asɔfo no Mmara na ɛhyɛ wɔn sɛ wonnye nkyɛm du mu baako mfi wɔn ara wɔn nkurɔfo Israelfo nkyɛn a wɔn nso yɛ Abraham asefo no.q*[Eyi di ho adanse sɛ na ɔyɛ onipa kɛse a agya Abraham po tumi ma no n’asade mu nkyɛm du mu baako.4)aObi nnim Melkisedek n’agya, ne na, ne ne mpanyimfo ho asɛm. Saa ara nso na obi nnim n’awo ne ne wu nso ho asɛm. Ɔsɛ Onyankopɔn Ba, na ɔda so yɛ ɔsɔfo daadaa.F(Abraham maa no n’asade no mu nkyɛm du mu baako. Melkisedek din no nkyerɛase a edi kan no ne Treneehene. Esiane sɛ na ɔyɛ Salemhene no nti, wɔkyerɛɛ ne din no ase se Asomdwoehene.*' ONa saa Melkisedek yi yɛ Salemhene, ɛna ɔsan yɛ Ɔsorosoro Nyankopɔnn sɔfo. Bere a Abraham fi ɔko a okum ahemfo ano reba no, Melkisedek hyiaa no hyiraa no.&{Yesu asi yɛn ananmu adi yɛn kan kɔ hɔ. Wayɛ ɔsɔfo panyin afebɔɔ sɛnea Melkisedek asɔfo kwan nhyehyɛe te no.l%QYɛwɔ saa anidaso yi sɛ sɛkyɛ wɔ yɛn koma mu. Etim hɔ na ɛhyɛn mu de kosi ntwamtam no mu.W$'Saa nneɛma abien yi na ɛrentumi nsesa a Onyankopɔn ntumi nni ho atoro. Enti yɛn a yɛnam ne so anya nkwa no, wɔhyɛ yɛn nkuran sɛ yenkita yɛn anidaso no mu dennen na yɛatumi adu saa anidaso no ho.1#[Onyankopɔn pɛe sɛ ɔda no adi pefee kyerɛ wɔn a na ɛsɛ wɔn sɛ wɔn nsa ka ne bɔhyɛ no sɛ ɔrensesa n’atirimsɛm nti, ɔkaa ntam de hyɛɛ bɔhyɛ no den.g"GSɛ onipa ka ntam a, ɔde obi a ɔkorɔn sen no din na ɛka saa ntam no de siesie nnipa ntam.T!!Na Abraham wɔ boasetɔ nti, ɛbɔ a Onyankopɔn hyɛɛ no no, ne nsa kae.U #Ɔkaa ntam no se, “Mehyɛ wo bɔ sɛ, mehyira wo na mama w’ase adɔ.”9k Bere a Onyankopɔn hyɛɛ Abraham bɔ no, ɔkaa nea wahyɛ ho bɔ no ho ntam. Esiane sɛ na obiara nni hɔ a ɔkorɔn sen no no nti, ɔde ɔno ara ne din na ɛkaa saa ntam no.   Yɛmpɛ sɛ moyɛ anihaw. Na mmom, yɛpɛ sɛ yehu mo sɛ gyidifo a mowɔ boasetɔ na mo nsa aka bɔ a Onyankopɔn ahyɛ mo no.   Nea yɛrehwehwɛ ne sɛ mo mu biara bɛtoa ne mmɔdemmɔ so de akosi awiei sɛnea ɛbɛyɛ a mo nsa bɛka ade a mo ani da so no.*M Onyankopɔn nyɛ nea ɔnteɛ. Ne werɛ remfi adwuma a woyɛe anaa ɔdɔ a wodaa no adi maa no ne mmoa a wode boaa w’afɛfo Kristofo na wugu so de boa wɔn no.|q Nanso, me nnamfonom, nsɛm a yɛaka yi nyinaa akyi no, yenim pefee sɛ ade pa bi a nkwagye bata ho befi mo mu aba.lQNa sɛ nsɔe ne wura hunu fifi so a, enye mma hwee. Onyankopɔn bɛdome no na wɔde ogya asɛe no.veOnyankopɔn hyira asase a ɛnom nsu a ɛtɔ gu so na ɛma ɛso afifide yɛ yie ma wɔn a wɔn nti woduae no.8iƐno akyi, wɔhwee ase. Enti ɛyɛ den sɛ wɔde wɔn bɛsan aba bio sɛ wommenu wɔn ho, efisɛ, wɔresan abɔ Onyankopɔn Ba no asɛnnua mu nam so agu n’anim ase akyerɛ.Y+Wofi osuahu mu ahu sɛ Onyankopɔn asɛm ye, na wɔahu mfe a ɛreba no mu tumi.GƐbɛyɛ dɛn na wɔbɛsan de wɔn a wɔahwe ase aba ama wɔanu wɔn ho bio? Na anka wɔwɔ Onyankopɔn hann mu. Wɔkaa ɔsoro akyɛde hwɛe na wonyaa wɔn kyɛfa wɔ Honhom Kronkron no mu.QMomma yɛnkɔ anim. Na sɛ Onyankopɔn ma kwan a, saa ara na yɛbɛyɛ.]3ne asubɔ ne nsa a wɔde gu nnipa so ne awufo sɔre ne daa atemmu no fapem no nngu.. WMomma yennyae Kristo ho nsɛm mfitase no, na yensua ne ho nsɛm a ɛkɔ anim no. Mommma yɛnntow ahonu a efi nneyɛe a ɛde kɔ owu mu ne Onyankopɔn mu gyidi no ho,yAduan a ɛyɛ den nso ye ma mpanyimfo a wɔatetew wɔn ma wɔnam nea ɛka wɔn ano no so hu papa ne bɔne ntam nsonoe.P Obiara a nufusu ye ma no da so yɛ abofra a onnim nea eye ne nea enye.O Moayɛ nkyerɛkyerɛ adwuma no akyɛ nanso ɛsɛ sɛ munya obi ma ɔkyerɛkyerɛ mo Onyankopɔn ho asɛm fi ne mfitiase. Anka ɛsɛ sɛ saa bere yi mudi aduan a ɛyɛ den nanso nufusu na eye ma mo._7 Yɛwɔ eyi ho nsɛm pii ka nanso emu kyerɛkyerɛ yɛ den, efisɛ, mo ntease yɛ den.kO na Onyankopɔn ada no adi sɛ ɔyɛ ɔsɔfo panyin sɛnea Melkisedek asɔfo kwan nhyehyɛe te no.T ! Na owiee pɛyɛ no, wɔn a wotie no no nam ne so nya nkwagye a enni awiei,] 3Ɛwom sɛ na ɔyɛ Onyankopɔn Ba de, nanso ɔnam n’amanehunu so suaa ahobrɛase.Z -Yesu baa ɔhonam mu wɔ asase so no, ɔbɔɔ mpae nam nkotosrɛ so de n’abisade too Onyankopɔn a obetumi agye no afi owu mu no anim. Esiane sɛ odwo na ɔde ne ho nyinaa som no no nti, Onyankopɔn tiee no.x iƆsan kaa wɔ baabi foforo se, “Wobɛyɛ ɔsɔfo akosi daa sɛnea Melkisedek asɔfo kwan nhyehyɛe te no.”; oSaa ara nso na Kristo annye anto ne ho so sɛ ɔyɛ ɔsɔfo panyin amfa anhyɛ ne ho anuonyam. Na mmom, Onyankopɔn ka kyerɛɛ no se, “Woyɛ me Ba: ɛnnɛ, mayɛ w’agya.”)KObiara ntumi nyi ne ho mfa nhyɛ ne ho anuonyam sɛ ɔyɛ ɔsɔfo panyin. Onyankopɔn frɛ nko na onipa nam so bɛyɛ ɔsɔfo panyin sɛnea wɔfrɛɛ Aaron no.#?Na esiane sɛ ɔno ankasa yɛ mmerɛw nti, sɛ ɔrebɔ bɔne ho afɔre a, ɛnsɛ sɛ ɔbɔ ma nnipa a wɔayɛ bɔne nko na mmom ɔno ankasa ne bɔne nti.yEsiane sɛ n’ankasa yɛ mmerɛw akwan horow pii so no nti, otumi tɔ ne bo ase ma wɔn a wonnim na wɔyɛ mfomso no.z oWoyi ɔsɔfo panyin biara fi nnipa bi mu na wasi wɔn ananmu akyɛ ade, abɔ bɔne ho afɔre de asom Onyankopɔn.1[Momma yensi yɛn bo na yɛmmra Onyankopɔn ahengua a adom wɔ mu no ho, na ɛno na ɛbɛma yɛanya ahummɔbɔ ne adom a ɛbɛboa yɛn bere a yɛn ho akyere yɛn no mu..UYɛn Sɔfo panyin no nyɛ obi a ontumi nte nka mma yɛn wɔ yɛn mmerɛwyɛ ho. Yɛwɔ obi a wɔasɔ no ahwɛ akwan horow nyinaa so sɛ yɛn ara nanso wanyɛ bɔne.!Ɛno nti, momma yenso gyidi a yɛka ho asɛm no mu dennen. Efisɛ yɛwɔ Ɔsɔfopanyin kɛse Onyankopɔn Ba Yesu a wakɔ Onyankopɔn anim.% Biribiara nni hɔ a wɔde sie Onyankopɔn ma ɛyɛ yie. Abɔde mu biribiara da n’anim na ɔno na ɛsɛ sɛ yebu yɛn ho akontaa kyerɛ no.L Onyankopɔn asɛm te ase nnam so. Ɛyɛ nnam sen sekan anofanu. Etwa kosi baabi a honhom ne ɔkra hyia. Etwa kɔ baabi a apɔw ne dompe kyim hyia. Ebu nea nnipa adwene ne wɔn koma pɛ ho atɛn.%C Enti momma yɛmmɔ yɛn ho mmɔden na yɛatumi akɔ Onyankopɔn home mu. Ɛnsɛ sɛ yɛn mu bi yɛ asoɔden sɛnea wɔyɛɛ asoɔden a enti wɔankɔ mu no.|~q Obiara a ɔhome wɔ Onyankopɔn mu no home fi n’ankasa ne nnwuma mu sɛnea Onyankopɔn home fii ne nnwuma mu no.u}c Sɛnea ɛte yi, ɔhome da so wɔ hɔ ma Onyankopɔn nkurɔfo sɛnea Onyankopɔn homee da a ɛto so ason no.~|uSɛ Yosua dii nnipa no anim de wɔn kɔɔ Onyankopɔn home mu a, anka akyiri yi Onyankopɔn anka da foforo ho asɛm.`{9Wogyina nokwasɛm a Onyankopɔn aka se wayi da bi ato hɔ a wɔfrɛ no “Ɛnnɛ,” no so. Mfe pii akyi no, ɔnam Dawid so kae wɔ Kyerɛwsɛm no mu se, “Ɛnnɛ, sɛ mote Onyankopɔn nne a, mummpirim mo koma.”'zGWɔn a wodii kan tee Asɛmpa no anhome wɔ Onyankopɔn mu, efisɛ, wɔannye anni. Afoforo bi nso wɔ hɔ a wɔma wɔn kwan na wɔhome wɔ Onyankopɔn nkyɛn.LyWɔkaa saa asɛm koro yi ara bio se, “Wɔremma me home mu da.”x#Na Kyerɛwsɛm no mu baabi wɔka biribi fa da a ɛto so ason no ho se, “Da a ɛto so ason no, Onyankopɔn homee a wanyɛ adwuma biara.”dwANa yɛn a yɛagye adi no kɔ saa home no mu sɛnea Onyankopɔn aka se, “Enti mifi m’abufuw mu ka ntam se, ‘Wɔrenkɔ me home mu da.’“ Ɔkaa saa asɛm yi de, nanso bere a ɔbɔɔ wiase no, na owiee n’adwuma."v=Efisɛ, wɔaka Asɛmpa no akyerɛ yɛn sɛnea wɔaka akyerɛ wɔn no. Nanso wɔammu asɛm a wɔka kyerɛɛ wɔn no, efisɛ, wɔn a wotiee no annye anni.xu kAfei, esiane sɛ bɔhyɛ a ɛfa ne mu home da so wɔ hɔ nti, momma yɛnhwɛ yiye na mo mu bi antɔ sin wɔ mu.At}Afei yehu sɛ wɔantumi ankɔ mu, efisɛ, wɔannye anni.sBere a Onyankopɔn kaa ntam, “Wɔremma me home mu da no,” na ɔreka akyerɛ ɛhefo? Na ɔreka akyerɛ wɔn a wɔayɛ no dɔm no.~ruƐhefo na Onyankopɔn bo fuw wɔn mferehyia aduanan no? Nnipa a wɔyɛɛ bɔne na wɔtetew hwe wuwui wɔ sare so no.sq_Ɛhefo na wɔtee Onyankopɔn nne na wɔsɔre tiaa no no? Nnipa a Mose dii wɔn anim fi Misraim no nyinaa.pKyerɛwsɛm no ka se, “Sɛ ɛnnɛ mote Onyankopɔn nne a, monnyɛ asoɔden te sɛ nea moayɛ bere a mosɔre tiaa Onyankopɔn no.”ioKNa sɛ yeso gyidi a yɛwɔ no mu dennen sɛnea yɛde fi mfitiase no a, na yɛyɛ Kristo fafafo.8ni Na mmom, sɛnea ɛbɛyɛ a bɔne rennaadaa mo mu bi na wɔnyɛ asoɔden nti, da biara mommoaboa mo ho mo ho bere a asɛm “Ɛnnɛ” a ɛwɔ Kyerɛwsɛm mu no fa yɛn ho no.m Me nnuanom, monhwɛ yiye na mo mu bi annya koma bɔne a ɔrennye Onyankopɔn nni na ɛbɛma watwe ne ho afi Onyankopɔn teasefo no ho.Ll “Me bo fuwii na mekaa ntam se, ‘Wɔremma me home mu da.’ “ukc Esiane saa nti, me bo fuw saa nnipa no kae se, ‘Wɔfom daa wɔ wɔn koma mu, na wontie me mmara nsɛm.’ojW Ɛmaa mo mpanyimfo sɔɔ no hwɛe, sɛnea Onyankopɔn ka ni, ɛwom, wohuu nea meyɛɛ no mfe aduanan. imonnyɛ asoɔden te sɛ nea moyɛe bere a mosɔre tiaa Onyankopɔn no; sɛnea moyɛe da a na mowɔ sare so a mosɔɔ no hwɛe no.LhEnti Honhom Kronkron no ka se, “Sɛ nnɛ mote Onyankopɔn nne a,%gCNanso Kristo de, odi nokware sɛ Ɔba a ɔhwɛ Onyankopɔn fi so. Sɛ yɛma yɛn bo yɛ duru na yɛwɔ gyidi wɔ yɛn mu wɔ anidaso mu a, na yɛyɛ ne fi.pfYMose di Onyankopɔn nokware sɛ ɔsomfo wɔ ne fi na ɔkaa nsɛm a Onyankopɔn bɛka daakye no nyinaa.eSaa ara na ɛte; ɛsɛ sɛ Yesu nya anuonyam sen Mose. Ofi biara, obi na osii. Na Onyankopɔn nso na wabɔ nneɛma nyinaa.8dkOnipa a osi ofi nya anuonyam sen ofi no ankasa.}csNa odi Onyankopɔn a oyii no sɛ ɔnyɛ saa adwuma yi no nokware sɛnea Mose nso dii nokware wɔ Onyankopɔn fi no.b 1Me nuanom wɔ Kristo mu a Onyankopɔn afrɛ mo, munnwen Yesu a Onyankopɔn somaa no ma ɔbɛyɛɛ ɔsɔfo Panyin wɔ gyidi a yɛka ho asɛm no ho.ra]Enti afei obetumi aboa wɔn a wɔasɔ wɔn ho ahwɛ efisɛ, ɔno ankasa wɔsɔɔ no hwɛe ma ohuu amane.U`#Eyi kyerɛ sɛ, ɔkwan biara so no, ɛsɛ sɛ ɔyɛ sɛ ne nuanom sɛnea ɛbɛyɛ a ɔbɛyɛ wɔn nokwafo ne mmɔborɔhunufo ɔsɔfo Panyin wɔ ne Nyamesom mu na ɛnam so ma wɔde nnipa bɔne akyɛ wɔn._{Ɛyɛ nokware turodoo sɛ ɛnyɛ abɔfo na ɔboa wɔn. Na mmom, sɛnea Kyerɛwsɛm no ka no, “Ɔboa Abraham asefo.”e^CNa ɔnam so agye wɔn a esiane sɛ wosuro owu nti, wɔn asetena mu nyinaa, wɔayɛ nkoa no."]=Esiane sɛ mma no wɔ honam ne mogya nti, Yesu nso bae onipa tebea mu sɛnea ɛbɛyɛ a ɔnam ne wu no so bɛsɛe ɔbonsam a okita owu tumi no ahoɔden.\! Ɔsan ka bio se, “Mede me ho bɛto Onyankopɔn so.” Na ɔno nso ka se, “Mma a Onyankopɔn de wɔn ama me, na me ne wɔn ahyia yi.”[w Ɔka se, “Onyankopɔn, mɛka wo ho asɛm makyerɛ me nuanom; mɛkamfo wo wɔ wɔn a wɔahyia hɔ no nyinaa anim.”Z5 Ɔma nnipa yɛ kronn fi wɔn bɔne mu. Na ɔne wɔn a wayɛ wɔn kronn no nyinaa wɔ Agya baako. Ɛno nti na Yesu mfɛre sɛ ɔfrɛ wɔn anuanom no.{Yo Eye sɛ Onyankopɔn a ɔbɔ nneɛma nyinaa na ɔhwɛ so no bɛma Yesu nam n’amanehunu no mu ayɛ pɛ sɛnea ɛbɛyɛ a ɔbɛma ne mma nyinaa akɔ saa anuonyam no mu bi. Efisɛ, Yesu no nko ara ne Onipa a obedi wɔn anim akɔ nkwagye no mu.XX) Nanso yehu Yesu! Mmere tiaa bi wɔbɔɔ no hyɛɛ abɔfo ase sɛnea ɛbɛyɛ a ɛnam Onyankopɔn ahummɔbɔ nti, ɛsɛ sɛ owu ma nnipa nyinaa no. Yehu no sɛ esiane owu a owui no nti, wɔahyɛ no anuonyam.>Wusɛ onni nneɛma nyinaa so.” Ɛka se Onyankopɔn bɔɔ onipa “Nneɛma nyinaa sodifo;” eyi da no adi sɛ biribiara ka ho. Nanso yenhu sɛ mprempren onipa di nneɛma nyinaa so.NVWobɔɔ no ma ɔyɛɛ akumaa kakra sen abɔfo; wohyɛɛ no anuonyam,UNa mmom, wɔaka no Kyerɛwsɛm no mu baabi se; “Onyankopɔn, onipa yɛ dɛn a ɛsɛ sɛ wudwen ne ho; onipa teta a ɛsɛ sɛ wohwɛ no?wTgOnyankopɔn amma abɔfo anni wiase a na wayɛ n’adwene sɛ ɔrebɛbɔ no so; saa wiase a yɛka ho asɛm no.S#Saa bere koro no ara mu Onyankopɔn nam ne tumi adeyɛ ne n’anwonwadwuma so dii ho adanse. Bio, ɔkyɛɛ Honhom Kronkron no sɛnea ɔpɛ.@RyNa sɛ yɛantie saa nkwagyesɛm yi a, ɛbɛyɛ dɛn na yɛatumi aguan? Awurade no ankasa na odii kan kaa saa nkwagye yi ho asɛm na wɔn a wotiee no no, ama yɛahu sɛ ɛyɛ nokware.aQ;Nsɛm a abɔfo no kae no yɛ nokware enti obiara a wanni so no nyaa asotwe a ɛfata no.iP MEyi nti na ɛsɛ sɛ yeso nokware a yɛate no mu dennen sɛnea ɛbɛyɛ a biribi rentu yɛn aso.O !Sɛ saa a, na abɔfo no yɛ dɛn? Wɔn nyinaa yɛ ahonhom a wɔsom Onyankopɔn na ɔsoma wɔn ma wɔkɔboa wɔn a wɔrehwehwɛ nkwagye no.N y Onyankopɔn anka ankyerɛ n’abɔfo no se, “Montena me nifa so kosi sɛ mede mo atamfo bɛyɛ mo nan ase ntiaso.”zM o Wɔbɛbobɔw no sɛ atade, na wɔbɛsesa no sɛ ntade. Nanso wo de, daa wote sɛ nea wote; na wo mfe renhi da.”NL  Ne nyinaa betwam na wo de wobɛtena hɔ; ne nyinaa behi sɛ ntamagow.sK a Onyankopɔn san kae se, “Wo, Awurade, na mfitiase no wobɔɔ asase na wode w’ankasa wo nsa bɔɔ soro.J  Wodɔ trenee, na wukyi bɔne; ɛno nti na Onyankopɔn a ɔyɛ wo Nyankopɔn no yii wo hyɛɛ wo anuonyam a ɛso sen w’ahokafo no.”I  Na ɛfa Ɔba no ho no, Onyankopɔn kae sɛ, “O, Onyankopɔn, w’ahengua bɛtena hɔ daa nyinaa; w’ahenni yɛ atɛntrenee.yH mAsɛm a Onyankopɔn ka faa abɔfo no ho ne sɛ, “Onyankopɔn yɛ n’abɔfo mframa ne n’asomfo gyadɛwee.”G Bere a Onyankopɔn pɛe sɛ ɔsoma n’abakan no ba wiase no, ɔsan kae se, “Ɛsɛ sɛ Onyankopɔn abɔfo nyinaa som no.”DF Efisɛ, Onyankopɔn nso anka ankyerɛ n’abɔfo no mu biara se, “Woyɛ me Ba na nnɛ, mabɛyɛ w’agya.” Ɛnna wanka ankyerɛ ɔbɔfo biara se, “Mɛyɛ w’agya na wayɛ me Ba.”pE [Ɛno nti, ɔyɛɛ kɛse sen abɔfo no, efisɛ edin a Onyankopɔn de too no no yɛ kɛse sen wɔn de no.mD UƆnam Onyankopɔn anuonyam hyerɛn a ɔhyerɛn no so hran. Ɔyɛ Onyankopɔn sɛso pɛpɛɛpɛ, na ɔde n’asɛm a tumi wɔ mu no so wiase mu. Ɔtew nnipa ho fi wɔn bɔne mu wiei no, ɔtenaa Otumfo Nyankopɔn nifa so wɔ soro.EC Mmom mmere a edi akyiri yi de, ɔnam ne Ba no so akasa akyerɛ yɛn. Ɔyɛ obi a Onyankopɔn nam ne so bɔɔ wiase. Na ɔno na Onyankopɔn ayi no sɛ awiei no, nneɛma nyinaa bɛyɛ ne de.lB UMmere a atwam no, na Onyankopɔn nam akwan horow bebree so fa adiyifo so kasa kyerɛ yɛn mpanyimfo.*A QAwurade Kristo adom nka mo nyinaa.A@ Saa ara nso na Marko, Aristako, Dema ne Luka nso kyia wo.>? yEpafra a Kristo Yesu nti ɔne me da afiase no kyia wo.c> AAfei pɛ ɔdan ma me efisɛ, minim sɛ Onyankopɔn betie mo mpaebɔ ama mabɛka mo ho bio.\= 3Mewɔ anidaso sɛ, nea merekyerɛw wo yi, wobɛyɛ ama aboro nea merebisa wo yi so.q< ]Enti, me nua, mesrɛ wo sɛ, Awurade nti, yɛ me saa adɔe yi; ka me koma hyew sɛ wo nua wɔ Kristo mu.y; mƐha de, me ara mede me nsa bɛhyɛ ase sɛ: Me Paulo, metua wo ka. Ɛnsɛ sɛ mekae wo sɛ wo nkwa gyina me so.?: {Sɛ wayɛ wo biribi anaasɛ ɔde wo ka bi a, dan ma me.j9 OEnti sɛ wudwen me ho sɛ wo fafafo a, saa ara nso na gye no awaawaatuu sɛnea wubegye me no ara.48 cMprempren ɔnyɛ ɔsomfo kɛkɛ efisɛ, ɔkyɛn ɔsomfo. Ɔyɛ onua pa wɔ Kristo mu. Ɔsom bo ma me. Saa ara nso na ɔbɛsom bo ama wo sɛ ɔsomfo ne onua wɔ Awurade mu.L7 Ebia na Onesimo twee ne ho kakra na akyiri yi wabedi nna wo nkyɛn. 6 Nanso mempɛ sɛ mehyɛ wo sɛ boa me. Mmom, mepɛ sɛ wo ara wufi wo pɛ mu boa me. Ɛno nti, merenyɛ biribiara gye sɛ wopene so.|5 s Esiane Asɛmpa no nti, mepɛ sɛ ɔtena me nkyɛn bere a meda afiase yi sɛnea ɛbɛyɛ a obesi w’ananmu aboa me.[4 1 Merema no asan n’akyi aba wo nkyɛn mprempren ara. Me koma ka ba a ɔreba no ho.e3 E Bere bi a atwam no na ne ho nni mfaso ma wo nanso mprempren de, ne ho wɔ mfaso ma me ne wo.2 y Enti migyina Onesimo a ɔyɛ me ba wɔ Kristo mu ananmu bisa, efisɛ, bere a meda afiase no, na ɔyɛ me ba honhom mu.)1 M Ɔdɔ so na menam de saa asɛm yi to w’anim. Ɛwom sɛ me Paulo a meyɛ Kristo Yesu nanmusini na mprempren, ne nti meyɛ odeduani no, na meyɛ nea mereyɛ yi.t0 cEyi nti, mitumi de akokoduru kasa kyerɛ wo sɛ wo nua wɔ Kristo mu, hyɛ wo ma woyɛ nea ɛsɛ sɛ woyɛ.a/ =Onua pa, wo dɔ no ama me anigye na ahyɛ me nkuran nso. Woakanyan Onyankopɔn nkurɔfo. .  Me mpaebɔ ne sɛ, baako a yɛne wo ayɛ sɛ gyidifo no bɛma yɛn ntease a emu dɔ wɔ nhyira biara a yenya fi Kristo mu no mu.W- )Mete dɔ a wodɔ Onyankopɔn nkurɔfo ne gyidi a wowɔ wɔ Awurade Yesu mu no.`, ;Onua Filemon, bere biara a mebɔ mpae no, mebɔ bi ma wo na meda me Nyankopɔn nso ase.S+ !Adom ne asomdwoe a efi yɛn Agya Nyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo nka mo.\* 3ne asafo a wohyia wɔ wo fi no ne yɛn nuabea Apia ne yɛn yɔnko sraani Arkipo no.) 1Saa nhoma yi fi Paulo a esiane Kristo Yesu nti, ɔyɛ odeduani no ne yɛn nuabarima Timoteo nkyɛn. Yɛde kɔma yɛn adamfo ne yɛn yɔnko Filemonv(evWɔn a wɔne me wɔ ha nyinaa kyiakyia wo. Kyia wɔn a wɔdɔ yɛn wɔ gyidi mu ma yɛn. Adom nka mo nyinaa.n'UvMa yɛn nkurɔfo no nsua sɛnea wɔde wɔn adagyew yɛ nnwuma pa de boa. Ɛnsɛ sɛ wɔtena ase kwa.R&v Bɔ mmɔden gya ɔmmaranimfo Sena ne Apolo kwan yiye na anhia wɔn hwee.%v Sɛ mesoma Artema anaa Tihiko wo nkyɛn a, bɔ mmɔden bra me nkyɛn wɔ Nikopoli, na ɛhɔ na mabɔ me tirim sɛ mɛtena awɔw bere no.[$/v Ɛsɛ sɛ wuhu sɛ obi a ɔte saa no asɛe, na bɔne a ɔyɛ no da adi wɔ ne ho.T#!v Obi a ɔde mpaepaemu ba no, bɔ no kɔkɔ na ɛno akyi tew wo ho fi ne ho.w"gv Nanso munnnye nkwasea akyinnye. Saa ara nso na monnto ana, nkasakasa, nko wɔ mmara so. Ɛho nni mfaso biara.C!vEyi yɛ nokwasɛm. Mepɛ sɛ wuti saa asɛm yi mu yiye na ama wɔn a wogye Onyankopɔn di no ahu sɛ, ɛsɛ sɛ wɔde wɔn bere di dwuma pa. Eyinom nyinaa ye na ɛho wɔ mfaso ma nnipa. vsɛnea ɛbɛyɛ a’ n’adom nti, ɔbɛka yɛn ne Onyankopɔn abom na ɛnam so ma yɛanya nkwa a enni awiei a yɛn ani da so no.fEvOnyankopɔn nam Yesu Kristo a ɔyɛ yɛn Agyenkwa no so ahwie Honhom Kronkron no agu yɛn so<qvogyee yɛn nkwa. Ɛnyɛ nnwuma pa bi a yɛayɛ nti, na mmom, ɔnam n’ahummɔbɔ mu ahohoro yɛn ho, agye yɛn nkwa, ama Honhom Kronkron no awo yɛn foforo ama yɛn nkwa foforo.MvNanso bere a yɛn Agyenkwa Onyankopɔn ayamye ne ne dɔ daa adi no,NvKan no, na yɛn ankasa yɛyɛ nkwaseafo, asoɔdenfo, ne abɔnefo. Na yɛyɛ akɔnnɔ ne anigye horow nkoa. Yɛsɛee yɛn abrabɔ wɔ bɔne ne anibere ho. Afoforo tan yɛn maa yɛn nso yɛtan wɔn.}svKa kyerɛ wɔn se wɔnnka asɛmmɔne mmfa obi ho na mmom wonnwo brɛoo na daa wonyi ɔdɔ adi nkyerɛ nnipa nyinaa.} uvKae wo nkurɔfo na wɔmmrɛ wɔn ho ase nhyɛ mpanyin ne tumi ase na wontie wɔn na wonsiesie wɔn ho mma adepa yɛ.yvKyerɛkyerɛ saa nneɛma yi na gyina wo tumi so hyɛ w’atiefo nkuran, ka wɔn anim. Mma wɔn mu bi mmnu wo abomfiaa.nUvƆde ne ho maa yɛn de gyee yɛn fii bɔne mu ama yɛayɛ kronn a yɛyɛ ne nko de a yɛpɛ papayɛ.v bere a yɛretwɛn adom da a yɛn ani da so a yɛn tumfo Onyankopɔn ne yɛn Agyenkwa Yesu Kristo no anuonyam bɛda adi no./v Na adom no kyerɛ yɛn sɛ, yɛmpa asetena a ɛho ntew no ne wiase akɔnnɔ akyi na yɛntena ase ahohyɛso, kronnyɛ, onyamesuro mu wɔ wiase ha,Bv Onyankopɔn ada n’adom a egye nnipa nyinaa nkwa no adi.lQv anaa wɔbɔ wɔn korɔn. Nea ɛsɛ sɛ wɔyɛ ne sɛ, bere nyinaa mu, ɛsɛ sɛ wɔyɛ papa na wodi nokware na ɛnam so ma biribiara a wɔyɛ no de anuonyamhyɛ aba nkyerɛkyerɛ a ɛfa Onyankopɔn a ɔyɛ yɛn Agyenkwa no ho.r]v Ɛsɛ sɛ asomfo tie wɔn wuranom na ade nyinaa mu, wɔsɔ wɔn wuranom ani. Ɛnsɛ sɛ woyiyi nsɛm anor]vKa nsɛm a ɛho tew na obi antumi antia mu na ama atamfo ani awu sɛ wonnya asɛm bɔne nka mfa yɛn ho.|qvNneɛma nyinaa mu, fa wo ho yɛ nhwɛso pa wɔ nnwuma pa yɛ mu. Di nokware na ma w’ani nku wo nkyerɛkyerɛ ho.5evSaa ara na hyɛ mmerante na wonya ahohyɛso.#vama wɔatumi ahyɛ wɔn ho so, ayɛ kronn na wɔayɛ awarefo pa a wotie wɔn kununom asɛm, na obi anka bɔne amfa Onyankopɔn asɛm no ho.V%vsɛnea ɛbɛyɛ a wɔnam so betumi ama mmabaa adɔ wɔn kununom ne wɔn mma,  vSaa ara nso na ka kyerɛ mmerewa na wɔmmɔ ɔbra a ɛyɛ kronn. Wonnni nseku na wɔnnyɛ asadweam nso. Wɔnkyerɛ akyerɛ pa, 5vKa kyerɛ nkwakoraa na wɔmma wɔn ho nwo, wɔnyɛ anyansafo, na wɔnhyɛ wɔn ho so; wɔn gyidi mu nyɛ den, wonya ɔdɔ na wontumi ntena ɔhaw mu.S  !vNkyerɛkyerɛ a wɔbɛkyerɛkyerɛ biara no, ɛsɛ sɛ efi ɔkyerɛ pa mu.  vWɔka se wonim Onyankopɔn, nanso wɔn nneyɛe nkyerɛ saa. Wokyi wɔn, na wɔyɛ asoɔdenfo a wɔde wɔn yɛ ade pa biara a ɛnyɛ ye.*  OvBiribiara yɛ kronn ma wɔn a wɔyɛ kronn no, nanso biribiara nyɛ kronn mma wɔn a wɔn ho agu fi na wonni gyidi, efisɛ, wɔn adwene ne wɔn atiboa ho agu fi._ 9vna wɔantena ase amma twetiatwa atorosɛm ne nhyɛ a efi nnipa a wɔapo nokware no no.{ qv Na asɛm a ɔkae no yɛ nokware. Esiane saa nti, ɛsɛ sɛ moka wɔn anim yiye sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya gyidi pa,y mv Kreta no ankasa a na ɔyɛ wɔn diyifo na ɔkae se, “Kretafo no yɛ atorofo, mmoa bɔne ne anihafo adidifo.”  v Ɛsɛ sɛ wosiw wɔn nkyerɛkyerɛ no ano efisɛ, wɔnam wɔn nkyerɛkyerɛ bɔne no so ma ntoto ba mmusua mu nam so de pɛ sika.~ wv Nnipa pii wɔ hɔ a wotia na wɔnam wɔ nkwaseasɛm so daadaa afoforo, ne titiriw no, wɔn a wofi twetiatwasom no mu.@ {v Ɛsɛ sɛ oso asɛm no mu dennen sɛnea wɔkyerɛɛ no no. Sɛ ɛba saa a, obetumi ahyɛ afoforo den wɔ saa nkyerɛkyerɛ pa no mu na wada wɔn a wotia asɛm no mu no nso mfomso adi.  vƐsɛ sɛ ɔyɛ obi a ɔpɛ ahɔhoyɛ na n’ani gye nea eye ho na n’adwenem da hɔ na ɔteɛ na ɔyɛ kronn na ɔwɔ ahohyɛso.A }vƐnsɛ sɛ mfomso biara ba ɔpanyin no ho efisɛ, Onyame adwuma hyɛ ne nsa. Ɛnsɛ sɛ ɔyɛ ɔhopɛfo, anaa obi a ne bo nkyɛ fuw anaa ɔkɔwensani anaa basabasayɛfo anaa oniberefo. 7vKae mmara a mehyɛ maa wo no. Ɔpanyin yɛ obi a ne ho nni asɛm na ɔwɔ yere baako na ne mma yɛ gyidifo a wɔmmɔ ahohwi, na wɔnyɛ asoɔden nso. vMigyaw wo Kreta sɛnea ɛbɛyɛ a wobɛtoto nnɛama a aka no pɛpɛɛpɛ na wayi mpanyimfo atuatua asafo a ɛwɔ kurow biara mu no ano.~ 'vMekyerɛw me ba Tito wɔ gyidi baako a yɛn nyinaa kita mu mu. Adom ne asomdwoe a efi Agya Nyankopɔn ne Kristo Yesu yɛn Agyenkwa no nka wo!} +vna bere a ɛsɛ mu, ɔdaa no adi wɔ n’asɛnka no mu. Wɔde eyi hyɛɛ me nsa na migyina Onyankopɔn a ɔyɛ yɛn Agyenkwa hyɛ so da no adi.| 'va ne nnyinaso gyina nkwa a enni awiei no kyerɛ no so no. Onyankopɔn a onni atoro no hyɛɛ yɛn asetena yi ho bɔ ansa na ɔrefi wiase ase;U{ 'vSaa nhoma yi fi Onyankopɔn somfo ne Yesu Kristo somafo Paulo nkyɛn. Woyii me na wɔsomaa me sɛ memmɛboa nhyɛ nnipa a Onyankopɔn ayi wɔn no gyidi den na menkyerɛkyerɛ wɔn nokwasɛm a yɛn nyamesom8zklAwurade ne wo honhom ntena. Adom nka mo nyinaa.uyclBɔ mmɔden bra ansa na awɔw bere adu. Eubulo ne Pude ne Lino ne Klaudia ne anuanom no nyinaa kyiakyia wo.PxlErasto kaa Korinto ɛnna migyaw Trofimo wɔ Mileto, efisɛ, na ɔyare.>wwlKyia Priska ne Akwila ne Onesiforo fifo nyinaa ma me.vlNa Awurade begye me afi bɔne nyinaa mu na ɔde me akɔ soro ahenni no mu asomdwoe mu. Ɔno na anuonyam nka no daadaa. Amen. ulNanso Awurade ne me tenae maa me ahoɔden ma mitumi kaa asɛm no kyerɛɛ A=manamanmufo ma wotiei. Enti wogyee me fii gyata anom.mtSlBere a mereyi me ho ano no, obiara ammoa me. Wɔn nyinaa guan gyaa me. Onyankopɔn mmfa nntia wɔn.[s/lƐyɛ a hwɛ wo ho yiye wɔ ne ho, efisɛ, na otia nsɛm a yɛka no mu denneenen.^r5lAleksandro, kɔbere dwumfo no, haw me papaapa; nea ɔyɛe no Awurade betua no so ka."q=l Sɛ woreba a fa m’atade a migyaw wɔ Karpo nkyɛn wɔ Troia no brɛ me. Ɛyɛ a fa me nhoma no nso ka ho, ne titiriw no, nea wɔde aboa nhoma yɛe no.p7l Mesomaa Tihiko Efeso.toal Luka nko ara na ɔne me wɔ ha. Fa Marko ka wo ho na wo ne no mmra, efisɛ, obetumi aboa me adwuma no yɛ.}nsl Dema dɔɔ nnɛ wiase yi ma ɔyɛɛ saa guan gyaw me kɔɔ Tesalonika. Kreste kɔ Galatia. Tito nso kɔɔ Dalmatia.)mMl Bɔ mmɔden bra me nkyɛn ntɛm.EllAde a ɛretwɛn me mprempren ne nkonim akyɛde, trenee abotiri a Awurade a ɔyɛ trenee temmufo no de bɛma me da no; ɛnyɛ me nko na mmom wɔn a wɔtena ase ɔdɔ mu twɛn no no nyinaa.Ak}lƆko pa no, mako; mmirika no, mawie tu; gyidi no makora.RjlMe de, bere adu sɛ wɔde me bɔ afɔre. Bere aso sɛ migyaw asetena yi. i9lNanso mmere nyinaa mu, ɛsɛ sɛ wohwɛ wo ho so yiye. Amanehunu mu, mia w’ani. Yɛ ɔsɛmpakafo adwuma na di wo dwuma nyinaa sɛ Onyankopɔn somfo.8hklWɔbɛpo nokware no tie, na wɔatie anansesɛm.CglBere bi bɛba a nnipa rentie nkyerɛkyerɛ pa no, na mmom wobedi wɔn ara wɔn apɛde akyi na wɔaboaboa akyerɛkyerɛfo a wɔbɛka nsɛm a wɔrepɛ atie no ano, na wɔaka akyerɛ wɔn.pfYlka asɛm no, na bere biara gyina ne ka mu dennen yi atɛn, ka anim, tu fo na kyerɛkyerɛ boasetɔ mu.e lMigyina Onyankopɔn ne Kristo Yesu a obebu ateasefo ne awufo atɛn, nam ne ba a ɔbɛba no ne n’ahenni no a abɛn no so hyɛ wo sɛ,Wd'lsɛnea ɛbɛyɛ a, obi a ɔsom Onyankopɔn bɛyɛ pɛ na watumi adi dwuma pa.clKyerɛwsɛm nyinaa fi Onyankopɔn adwenemhyɛ so na eye ma nokwarekyerɛ, bɔne ho animka, mfomso soteɛ, na ɛkyerɛ asetena pa ho akwan b9lna wokae nso sɛ, efi wo mmofraase, woahu Kyerɛwsɛm no a etumi ma wo nyansa a, ɛnam gyidi a wowɔ wɔ Kristo Yesu mu no, kyerɛ wo nkwagye kwan no.alNanso, wo de, kɔ so tena ase nokware mu sɛnea wɔkyerɛ wo no, na gye di yiye. Wunim wɔn a na w’akyerɛkyerɛfo no yɛ,]`3l nanso nnipa bɔne bɛkɔ so asɛe daa na wɔadaadaa afoforo ne wɔn ankasa wɔn ho.Y_+l Wɔn a wɔpɛ sɛ wɔne Kristo Yesu bom wɔ wɔn abrabɔ mu no, wɔbɛtaa wɔn;;^ol taa a wɔtaa me ne m’amanehunu nyinaa. Wunim nsɛm a ɛtotoo me wɔ Antiokia, Ikoniom ne Listra, ne ɔtaa dennen a mitumi gyinaa ano no. Nanso Awurade yii me fii ne nyinaa mu.p]Yl Na wo de, woadi me nkyerɛkyerɛ, me suban ne me botae so. Woahu gyidi a mewɔ ne me boasetɔ, me dɔ,a\;l Wonnya nkɔso biara efisɛ, obiara behu nkwasea a wɔyɛ te sɛ Yane ne Yambre ara pɛ.[)lSɛnea Yane ne Yambre ne Mose dii asi no saa ara nso na saa nnipa yi ne nokware di asi, nnipa a wɔn adwene asɛe na wɔnka hwee wɔ gyidi mu.[Z/lsaa mmea no yɛ nnipa a wɔpɛ sɛ wosua biribi nanso wonhu nokware no akyi kwan.tYalWɔn mu bi kɔ afi mu kɔhyɛ mmea a wɔn bɔne ama wodi fɔ na akɔnnɔ ahorow bebree hyɛ wɔn so no so;gXGlWɔbɛyɛ aniani asomfo a wɔbɛpo tumi a ɛwɔ ɔsom no mu no. Twe wo ho fi saa nnipa no ho.hWIlwɔbɛyɛ afatwafo, aniɔdenfo, wɔn a wɔhoran; wɔbɛpɛ anikade sen sɛ wɔdɔ Onyankopɔn.  Z~~X}|||{{Ezz;yy%xnxwv7utt#sFrqppcoonnpn mgll kjjihh;hgg*ffOeddDccKbbbOaaaa``T`_l^^]]M\\=[TZZYYOXXrWWW!VVQVUsTbSRRQDPP)O|ONGMMnLKKKJJ=IIHHTGG"FEEEDDC|BB|AA6@@`?>y===<;;c::"9]9"88J766O55441322j11 0m//j/0..---,++**a))Y) ((:'&&"%%$]##b"""N"!!B g!.}*lv;Yv0=dS6)# & 4 R <O\qYn b5=Baabiara a nitan ne pɛsɛmenkominya wɔ no, basabasa ne bɔne ahorow nyinaa bi wɔ hɔ.V4%Saa nyansa yi mfi soro na ɛbae. Ɛyɛ wiase nyansa na ɛyɛ hohommɔne nso.3Na sɛ mowɔ nitan, mansotwe ne pɛsɛmenkominya wɔ mo koma mu a, ɛnne ɛnsɛ sɛ mohoahoa mo ho, nam so ka nkontompo tia nokware.2  Obi wɔ mo mu a onim nyansa na ɔwɔ ntease? Ɛsɛ sɛ ɔnam abrabɔ pa, nnwuma pa a wɔnam ahobrɛase ne nyansa so da no adi.1  Me nuanom, akutu betumi asow paya dua aba? Anaasɛ bobe betumi asow akutu? Saa ara na asuti a ɛyɛ nkyenenkyene remma nsu pa.K0 Nsu pa ne nsu a ɛyɛ nkyenenkyene betumi afi asuti baako mu aba?V/% Ano koro no ara mu na nkamfo ne nnome fi ba. Me nuanom, ɛnsɛ sɛ ɛba saa..{ Yɛde tɛkrɛma kamfo yɛn Awurade ne yɛn Agya na yɛde ɛno ara nso adome nnipa a wɔbɔɔ wɔn Onyankopɔn sɛso so.e-Cnanso obiara rentumi nnwudwo tɛkrɛma da. Ɛyɛ bɔne a ɔnhome so na awuduru ahyɛ no ma.T,!Onipa tumi dwudwo mmoadoma, nnomaa, mmoa a wɔwea fam, ɛpo mu mmoa nyinaa%+CTɛkrɛma te sɛ ogya. Ɛyɛ wiase bi wɔ onipa akwaa mu a ɛyɛ bɔne. Ɛsɛe nipadua no na amanehunu huru to nipadua no nyinaa mu gya ma ɛdɛw framfram. *Saa ara na tɛkrɛma te: ne ketewa yi nyinaa akyi, etumi hoahoa nneɛma akɛse. Hwɛ sɛnea ogya ketewaa bi tumi hyew kwae kɛse.7)gAnaasɛ dwen hyɛn ho: sɛnea ne kɛse te a mframa a ano yɛ den na ɛbɔ no nanso wotumi de kudɔɔ ketewaa bi na ɛdandan no ma ɛkɔ baabi a ɔhyɛnkafo no pɛ sɛ ɛkɔ.o(WYɛde nnareka to ɔpɔnkɔ anom sɛnea obetie yɛn na yɛatumi ama wakɔ baabiara a yɛpɛ sɛ ɔkɔ.x'iYɛn nyinaa taa yɛ mfomso. Onipa a ɔnyɛ mfomso wɔ nea ɔka mu no yɛ pɛ a obetumi ahyɛ ne nipadua no so.-& UMe nuanom, ɛnyɛ mo nyinaa na ɛsɛ sɛ moyɛ akyerɛkyerɛfo, efisɛ, munim sɛ yɛn akyerɛkyerɛfo de sɛ yɛfom a, wobebu yɛn atɛn a emu yɛ den sen afoforo.b%=Sɛnea nipadua a honhom nni mu wu no, saa ara nso na gyidi a nneyɛe mmata ho no nso wu.4$aSaa ara na ɛte wɔ aguaman Rahab ho. Ne nneyɛe ma onyaa Onyankopɔn anim anuonyam, efisɛ, ogyee Yudafo bi a wɔasoma wɔn, boaa wɔn ma woguan faa ɔkwan foforo bi so.x#iEyi da no adi pefee sɛ onipa nneyɛe so na ɔnam nya anuonyam wɔ Onyankopɔn anim na ɛnnam ne gyidi nko so.+"ONa Kyerɛwsɛm no baa mu se, Abraham gyee Onyankopɔn dii na esiane ne gyidi no nti, Onyankopɔn gyee no sɛ ɔtreneeni. Enti wɔfrɛ Abraham Onyankopɔn adamfo.d!AWuhu sɛ ne gyidi ne ne nneyɛe nyinaa redi dwuma na ne nneyɛe no maa ne gyidi no dii mu. Ɛyɛɛ dɛn na Abraham nyaa anuonyam wɔ Onyankopɔn anim? Ɛnam ne nneyɛe mu sɛ ɔde ne ba Isak mae wɔ afɔremuka so no._7Ɔkwasea! Wopɛ sɛ wɔka kyerɛ wo se gyidi a nneyɛe mmata ho no ho nni mfaso anaa?{oWugye di sɛ Onyankopɔn baako pɛ na ɔwɔ hɔ? Eye! Ahohommɔne nso gye di saa ara na wɔn ho popo wɔ suro mu.PNanso obi betumi aka se, “Obi wɔ gyidi na afoforo nso wɔ nneyɛe.” Me mmuae ne sɛ, “Kyerɛ me sɛnea obi tumi nya gyidi a nneyɛe mmata ho ase. Menam me nneyɛe so bɛkyerɛ wo me gyidi.”FSaa na gyidi te. Sɛ ɛtew ne ho a nneyɛe nka ho a, na awu.(ISɛ wokɔka kyerɛ wɔn se, “Onyame nhyira mo! Mo ho nyɛ mo hyew na munnidi yiye” na woamma wɔn asetena yi mu nea ehia wɔn a, papa bɛn na woayɛ wɔn?W'Sɛ anuanom bi wɔ hɔ a ntama ho hia wɔn na wonni aduan dodow nso a wobedi.Me nuanom, sɛ obi ka se, “Mewɔ gyidi” na onni gyidi no ho dwuma a, ade pa bɛn na onya? Saa gyidi no betumi agye no nkwa anaa?xi Efisɛ, obi a wanhu mmɔbɔ no, Onyankopɔn atemmu mu no, wɔrenhu no mmɔbɔ. Mmɔborɔhunu di atemmu so nim.} Sɛ woyɛ Kristo apɛde o, sɛ woanyɛ n’apɛde o, wobebu wo ho atɛn. Enti hwɛ asɛm a woka ne nea woyɛ biara yiye. Efisɛ, nea ɔkae se, “Nsɛe aware” no, ɔno ara nso na ɔkae se, “Nni awu.” Na sɛ woansɛe aware na wudi awu a, woabu mmara so.B Obiara a obu mmara no mu baako pɛ so no bu ne nyinaa so.mS Na sɛ mugyina nnipa ahosiesie so na egye wɔn a, mudi ho fɔ na Mmara no tia mo sɛ mmara so bufo.Y+Eye sɛ mudi yɛn Awurade mmara a ɛka se, “Dɔ wo yɔnko sɛ wo ho” no so.<sWɔne nnipa a wɔkasa tia din pa a wɔde ama mo no.U#Nanso moammu ahiafo! Ɛhefo na wodi mo nya twe mo kɔ atemmufo anim? Adefo!!;Me nuanom adɔfo, muntie! Onyankopɔn yii wiase yi mu ahiafo sɛ wɔnyɛ adefo wɔ gyidi mu na wɔanya ahenni a ɔhyɛɛ wɔn a wɔdɔ no no ho bɔ no.W'wudi fɔ sɛ wugyina atemmu a efi adwemmɔne mu de nyiyim abɛto mo mu no ho.GSɛ wode nidi ma nea wasiesie ne ho yiye no, na woka kyerɛ no se, “Tena saa akongua pa yi so,” na woka kyerɛ ohiani no nso se, “Sɔre gyina hɔ anaa tena fam wɔ me nan ase ha” a,u cSɛ ebia ɔdefo a ɔhyɛ mpɛtea ne ntade pa aba mo nhyiam ase, na ohiani bi nso a ɔhyɛ ntadegow nso aba.Z  /Me nuanom, sɛ moyɛ gyidifo wɔ Awurade Kristo anuonyam mu yi, monnyɛ animhwɛ.  Nea Agya Onyankopɔn fa no sɛ ɛyɛ nyamesom pa no ni: kɔhwɛ nyisaa ne akunafo wɔ wɔn ahohia mu, na yi wo ho fi nneɛma porɔwee ho.  {Sɛ obi susuw sɛ ɔyɛ Onyamesomfo na wanto ne tɛkrɛma nnareka a, ne nyamesom no ho nni mfaso na ɔdaadaa ne ho nso.>  wNanso obiara a ɔhwɛ mmara pa a wɔahyɛ a ɛma onipa de ne ho, na odi so, na otie, na ne werɛ mfi, na ɔde di dwuma no, Onyankopɔn behyira saa onipa no wɔ biribiara a ɔyɛ mu.t cƆhwɛ ne ho wɔ ahwehwɛ no mu yiye na sɛ ofi ahwehwɛ no anim ara pɛ a, ne werɛ fi nea ohui no nyinaa.i MObiara a otie asɛm no na ɔmfa nni dwuma no te sɛ obi a ɔhwɛ ahwehwɛ mu na ohu sɛnea ɔte.H  Munntie asɛm no sɛ atiefo kwa, na mmom monyɛ asɛm no yɛfo. !Ɛno nti, montwe mo ho mfi afide ne atirimɔden ho. Momfa mo ho mma Onyankopɔn na asɛm a odua wɔ mo koma mu a ebegye mo nkwa no munnye.8 mOnipa abufuw no mma onnya Onyankopɔn trenee no.x kMe nuanom adɔfo, monkae sɛ ɛsɛ sɛ mo mu biara tie no ntɛm na ɔnyɛ nyaa nkasa na ɔnyɛ nyaa mfa abufuw.x kOfi ne pɛ mu nam nokware a ɛwɔ asɛm no mu no so woo yɛn sɛnea ɛbɛyɛ a yebedi kan wɔ abɔde nyinaa mu.  Akyɛde pa ne akyɛde a ɛyɛ pɛ nyinaa fi soro; efi Onyankopɔn a ɔbɔɔ soro hann no nkyɛn na ɛba. Ɔnsesa sɛ sunsumma.0 ]Me nuanom adɔfo, mommma wɔnnnaadaa mo.P Na sɛ akɔnnɔ no nyinsɛn a, ɛwo bɔne, na bɔne no nyin a ɛwo owu.Y~ -Na sɛ onipa twe ne ho na ɔno ara n’akɔnnɔ yi no a, na ayɛ sɔhwɛ ama no.B}  Sɛ saa sɔhwɛ no to obi a, ɛnsɛ sɛ ɔka se, “Saa sɔhwɛ yi fi Onyankopɔn.” Efisɛ, ɔbonsam rentumi nsɔ Onyankopɔn nhwɛ, na ɔno ara Onyankopɔn ankasa nso nsɔ obi nhwɛ. |  Nhyira nka onipa a onya gyidi wɔ amanehunu mu, efisɛ, ɔno na obenya akyɛde a Onyankopɔn ahyɛ ho bɔ ama wɔn a wɔdɔ no no.{   Owia pue de ne hyew no hyew afifide no ma n’ahoɔfɛ no sɛe. Saa ara na wɔbɛsɛe ɔdefo no bere a ogu so redi ne dwuma no.dz C na ɔdefo a wɔbrɛ no ase no nso saa ara. Efisɛ, ɔdefo no twam kɔ sɛ wuram afifide bi.Cy  Sɛ Onyankopɔn ma onua hiani so a, ɛsɛ sɛ n’ani gye,;x sn’adwene yɛ no ntanta a ontumi nsi biribiara pi.Ow Ɛnsɛ sɛ saa onipa no susuw sɛ obenya biribiara afi Awurade nkyɛn;v 7Na sɛ worebɔ mpae a, ɛsɛ sɛ wugye di a wunnye ho akyinnye. Obiara a ogye akyinnye no te sɛ ɛpo asorɔkye a mframa bɔ no kɔ baabiara a ɛpɛ.%u ESɛ nyansa ho hia mo mu bi a, ɛsɛ sɛ ɔbɔ mpae srɛ Onyankopɔn na ɔbɛma no bi, efisɛ, Onyankopɔn fi ayamye ne adom mu ma obiara nea ehia no no kwa.ht KMomma boasetɔ no ntena mo mu daa nyinaa sɛnea ɛbɛyɛ a mobɛyɛ pɛ a biribiara ho nhia mo.Ws )efisɛ, sɛ mo gyidi tumi gyina sɔhwɛ no ano a, ɛno ansa na munya boasetɔ.Dr Anuanom, sɛ sɔhwɛ bi ba mo akwan mu a, momma mo ani nnye q Saa krataa yi fi me Yakobo a meyɛ Onyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo somfo nkyɛn. Mikyia mmusuakuw dumien a wɔahwete no nyinaa.p3 Adom nka mo nyinaa.doA Yekyia mpanyimfo no ne Onyankopɔn nkurɔfo no nyinaa. Anuanom a wɔwɔ Italia no kyia mo.wng Mepɛ sɛ mebɔ mo amanneɛ sɛ wayi yɛn nua Timoteo afi afiase. Sɛ ɔba ntɛm a, me ne no bɛba mo nkyɛn.~mu Anuanom, mesrɛ mo sɛ, monyɛ aso ntie nkuranhyɛ nsɛm yi, efisɛ, saa krataa a makyerɛw mo yi nyɛ tenten biara.7lg Asomdwoe Nyankopɔn mma mo nea ehia mo nyinaa na monam so ayɛ n’apɛde na ɔnam Yesu Kristo so ayɛ yɛn mu adwuma sɛnea ɛsɔ ani. Anuonyam nka Kristo daa nyinaa. Amen.k5 Onyankopɔn anyan yɛn Awurade Yesu a ɔyɛ oguanhwɛfo panyin no afi awufo mu ama yɛn na ɛnam ne wu no so nti, wɔasɔw daa apam no ano ama yɛn.ejC Na mebɔ mpae kɔ so srɛ mo sɛ, mommɔ mpae na Onyankopɔn mfa me mmrɛ mo nnansa yi ara.i Monkɔ so mmɔ mpae mma yɛn. Yenim pefee sɛ yɛwɔ adwene a emu da hɔ, efisɛ, yɛpɛ sɛ bere biara, yɛyɛ ade a eye.h Muntie mo mpanyimfo na munni wɔn asɛm so. Esiane sɛ ɛsɛ sɛ wobu wɔn adwuma ho akontaa nti, wɔhwɛ mo kra so a wɔnhome koraa. Sɛ mutie wɔn a, wɔde anigye bɛyɛ wɔn adwuma. Sɛ anyɛ saa a, wɔde awerɛhow bɛyɛ adwuma no na ɛremmoa mo.g Mommma mo werɛ mmfi sɛ mobɛyɛ mo ho mo ho papa aboaboa mo ho mo ho, efisɛ, ɛno ne afɔrebɔ a ɛsɔ Onyankopɔn ani.`f9 Momma yɛmfa Yesu so mfa yɛn anofafa nkamfo Onyankopɔn din daa sɛ yɛn afɔrebɔde.leQ Efisɛ, yenni atenae a ɛwɔ hɔ daa wɔ asase yi so. Yɛrehwehwɛ kurow a ɛrebɛba no akyi kwan.Jd  Momma yɛnkɔ ne nkyɛn wɔ beae no akyi nkogye animguase no bi.sc_ Eyi nti, Yesu nso wui wɔ kurow no pon akyi sɛnea ɛbɛyɛ a ɔde ɔno ara ne mogya bɛpopa nnipa bɔne.b Yudafo sɔfo panyin no de mmoa no mogya ba Kronkronbea hɔ de bɛbɔ bɔne afɔre nanso wɔhyew mmoa no funu wɔ beae no akyi baabi.sa_ Asɔfo a na wɔsom wɔ Yudafo ntamadan mu no nni ho kwan sɛ wodi afɔrebɔde no bi wɔ afɔremuka no so.X`) Mommma nkyerɛkyerɛ foforo biara nntwe mo mmfi kwan pa so. Eye sɛ Onyankopɔn adom nti, yɛn kra benyin ahoɔden so a, emfi aduan ho mmara a yedi so so. Wɔn a wodi mmara a ɛte saa so no nnya mmoa biara.;_q Yesu Kristo te saa ara nnera, nnɛ, ne daa nyinaa.%^C Monkae mo mpanyimfo a wodii mo anim a wɔkaa Onyankopɔn asɛm kyerɛɛ mo no. Monkae ɔkwan a wɔfaa so tenaa ase ne sɛnea wowui na munsua wɔn gyidi no.k]O Momma yensi yɛn bo nka se, “Awurade ne me boafo, merensuro. Ɛdɛn na onipa betumi ayɛ me?”\! Munyi sikanibere mfi mo abrabɔ mu, na momma mo ani nsɔ nea mo nsa ka. Efisɛ Onyankopɔn aka se, “Merennyaw wo, na merennyaw wo da.” [  Mo nyinaa munni aware ni na okununom ne ɔyerenom nni wɔn ho nokware, efisɛ, Onyankopɔn bebu aguamanfo ne awaresɛefo atɛn.Z/ Monkae wɔn a wɔda afiase na momfa no sɛ mo ne wɔn na ɛda hɔ. Monkae wɔn a wɔrehu amane na momfa no sɛ mo ne wɔn na ɛrehu saa amane no.aY; Monkae na munnye ahɔho wɔ mo afi mu. Ebinom yɛɛ saa nam so gyee abɔfo a na wonnim.7X k Monnodɔ mo ho mo ho sɛ anuanom wɔ Kristo mu.KW efisɛ, nokware, yɛn Nyankopɔn yɛ ogya a ɛhyew na ɛsɛe ade.1V[ Momma yɛnna so ase, efisɛ, yɛanya ahenni a wɔwosow no a ɛnyɛ ye. Momma yɛn ani nsɔ na yɛmfa ɔkwan a ɛbɛsɔ Onyankopɔn ani a ɛyɛ nidi ne suro so nsom no,U) Nsɛm “Nso bio saa ara” no da no adi pefee sɛ ɔbɛwosow nneɛma a wɔbɔe no na atutu afi wɔn ananmu na nneɛma a wɔanwosow no no aka.T' Ne nne wosow asase saa bere no, nanso mprempren wahyɛ bɔ sɛ, “Ɛnyɛ asase nko na mɛsan awosow no, na mɛwosow soro nso bio saa ara.”BS} Monhwɛ mo ho so yiye na moammu mo ani angu asɛm a ɔka so. Wɔn a wɔkaa Asɛmpa no kyerɛɛ wɔn na wɔantie no anguan. Na ɛbɛyɛ dɛn na yɛatumi aguan afi nea ɔkasa fi soro ho?tRa Moaba Yesu a ɔhyehyɛɛ apam foforo ne mogya a wɔapete a ɛka nneɛma pa ho asɛm sen Habel mogya no ho.@Qy Moaba Onyankopɔn asafo mma dedaw a, wɔn ani gye wɔn ho a wɔakyerɛw wɔn din wɔ soro no mu. Moaba Onyankopɔn a ɔyɛ nnipa nyinaa temmufo ne atreneefo a wɔayɛ wɔn pɛ no mu.P  Na mo de, moaba Sion Bepɔw so ne Onyankopɔn a ɔte ase no kurow, ɔsoro soro Yerusalem a ɔsoro abɔfo mpempem wɔ mu no mu.TO! Na beae hɔ yɛ hu ara kosii sɛ Mose kae se, “Misuro, na me ho popo.” N efisɛ, na wontumi nni mmara a na ɛka se, “Sɛ mpo aboa koraa de ne ho ka bepɔw no a, ɛsɛ sɛ wosiw no abo kum no” no so.M Efisɛ, na wɔrebɔ torobɛnto denneenen a ɛnne bi a ɛreka kasa a ɛyɛ hu nenam mu enti nnipa no srɛɛ Onyankopɔn sɛ onnyae kasa,L7 Munhyiaa nneɛma a ɛyɛ hu, ogyaframa, awerɛhow, esum ne ahum sɛnea Israelfo no hyiae Sinai bepɔw no so bere a Onyankopɔn de ne mmara no mae no."K= Na afei eduu bere bi a ɔpɛe sɛ ne nsa ka n’agya hɔ nhyira no, ɔde kamee no no. Ɛwom sɛ ɔde nisu peree sɛ wanya adwensakra de, nanso anyɛ ye.J5 Monhwɛ yiye na mo mu bi anyɛ nguamanfo ne obi a ɔmfɛre Onyankopɔn sɛ Esau a obuu n’ani guu n’agyapade so tɔn n’abakan de gyee aduan no./IW Monhwɛ yiye na mo mu bi annan n’akyi ankyerɛ Onyankopɔn adom no. Monhwɛ yiye na mo mu bi anyɛ sɛ afifide a ɛyɛ nwene a enyin ma ne bɔnwema no haw afoforo.xHi Mo ne nnipa nyinaa ntena ase asomdwoe mu, na mommɔ mmɔden ntena ase trenee mu. Anyɛ saa a, morenhu Awurade.ZG- Munsiesie akwan na momfa so, na mpakye anyɛ mmubuafo, na mmom wɔasa wɔn yare.8Fk Monteɛteɛ nsa ne nkotodwe a emu agugow no mu.AE{ Sɛ wɔtwe yɛn aso a, ɛma yɛn werɛ how saa bere no mu na yɛn ani nnye. Na akyiri yi no, wɔn a wɔnam saa asotwe no so nya wɔn ho ntease no sow asomdwoe aba, tena ase trenee mu.D+ Yɛn agyanom a wɔwɔ asase so ha twee yɛn aso sɛnea wɔpɛ bere tiaa bi. Nanso yɛn yiyedi nti, Onyankopɔn yɛɛ saa sɛnea yɛn ho bɛtew. C9 Sɛ yɛn agyanom a wɔwɔ asase so twee yɛn aso ma yebuu wɔn a, mpɛn ahe na ɛnsɛ sɛ yɛbrɛ yɛn ho ase ma honhom mu Agya no na yetumi tena ase?SB Sɛ wanteɛ mo so sɛ ne mma no bi a, na ɛkyerɛ sɛ monyɛ ne mma kann.OA Amanehunu biara a ɛbɛto mo no, munnhinhim na momfa no sɛ Agya no nteɛso, efisɛ, mo amanehunu no kyerɛ nteɛso a Onyankopɔn reteɛ mo so sɛ ne mma. Ɔba bi wɔ hɔ a n’agya nteɛ ne so da?w@g Efisɛ, obiara a Awurade pɛ n’asɛm no, na ɔtwe n’aso, na nea ɔfa no sɛ ɔba no, na ɔhwe no mmaa.”(?I Mo werɛ afi nkuranhyɛsɛm a Onyankopɔn ka kyerɛɛ mo sɛ ne mma no se, “Me ba, sɛ Awurade twe w’aso a, tie no yiye, na sɛ ɔka w’anim a, mpa abaw.D> Na sɛ moko tia bɔne a, na monko ntiaa sɛ mo mogya begu.}=s Dwen ɔhaw a ɔfaa mu no ho sɛ nnipa nnebɔneyɛfo tan a wɔtan no nso, otumi gyinaa ano no. Ɛno nti mommpa abaw.< Momma yɛmfa yɛn ani nto Yesu a yɛn gyidi mfitiase ne n’awiei gyina ne so no so. Asɛnnua no nti, wampa abaw. Esiane anigye a na ɛretwɛn no no nti, animguasewu a owuu wɔ asɛnnua so no anhaw no. Enti mprempren ɔte Onyankopɔn ahengua no nifa so.X; + Yɛn de, yɛwɔ adansefo bebree a wɔatwa yɛn ho ahyia. Momma yɛntwe yɛn ho mfi akwansiwde nyinaa ne bɔne a akyekyere yɛn denneenen no nyinaa ho na yɛnyere yɛn ho ntu mmirikakansi a ɛda yɛn anim no._:7 (efisɛ, Onyankopɔn ayɛ nhyehyɛe a eye sen eyi na ɔrenkwati yɛn wɔ ne pɛyɛ mu.q9[ 'Wodi eyinom nyinaa ho adanse pa wɔ wɔn gyidi ho nanso wɔn nsa anka bɔ a Onyankopɔn hyɛɛ wɔn no,}8s &Wiase ne wɔn anni no yiye koraa. Wokyinkyinii sɛ atutenafo wɔ sare so ne mmepɔw so, abodan ne asase so abon mu.B7} %Wosiw ebi abo. Wɔde sradaa paee ebinom mu abien, de sekan kum bi. Wokyinkyinii sɛ nnipa a nguan ne mmirekyi nhoma kata wɔn ho a wɔyɛɛ mmɔbɔ na wɔn ho guan wɔn na wohuu amane.]63 $Woguu afoforo anim ase, bɔɔ wɔn mmaa, na wɔkyekyeree ebinom de wɔn guu afiase.51 #Ɛnam gyidi mu wonyanee mmea bi awufo maa wɔn. Afoforo bi a wɔpɛɛ ahofadi nso, wɔyɛɛ wɔn aninyaade, kum wɔn na daakye wɔanya asetena pa.4 "dum ogyaframa, tetew wɔn ho fii nkrantewu ano. Na wɔyɛ mmerɛw nanso wɔyɛɛ den. Na wɔyɛ den akono, enti wodii wɔn atamfo so.3{ !Wɔnam gyidi so koo aman so dii nkonim. Wɔyɛɛ ade pa nyaa nea Onyankopɔn hyɛɛ wɔn ho bɔ no. Wɔkataa gyata ano,~2u Afei dɛn na menka? Bere pii nni hɔ sɛ mɛka Gideon, Barak, Samson, Yefta, Dawid ne Samuel ne adiyifo no ho asɛm.x1i Gyidi nti na wankum aguaman Rahab amfra wɔn a wonnye Onyankopɔn nni no, efisɛ, ogyee akwansrafo no fɛw so.W0' Gyidi nti na Israelfo de nnansɔn twaa Yeriko afasu ho hyiae no, edwiriw gui./' Gyidi nti na ɛmaa Israelfo no twaa Po Kɔkɔɔ no sɛnea wɔnam asase kesee so no. Misraimfo no pɛe sɛ wotwa bi no, nsu no bu faa wɔn so..+ Gyidi nti na ɔhyɛɛ Twam Afahyɛ no ma wɔde mogya petee apon ho sɛnea ɛbɛyɛ a ɔsɛebɔfo no renkum Israelfo mmakan a wɔyɛ mmarima no.-7 Gyidi nti na ɛmaa Mose tu fii Misraim a na onsuro ɔhene no abufuw. Omiaa n’ani sɛ ɔrensan n’akyi te sɛ nea wahu Onyankopɔn a obi nhu no no. , Osusuwii sɛ, sɛ ohu amane ma Agyenkwa no a, eye sen agyapade a ɛwɔ Misraim nyinaa, efisɛ, na n’ani da ade pa bi so daakye.i+K Na ɔpɛ sɛ ɔne Onyankopɔn mma behu amane sen sɛ obegye n’ani wɔ bɔne mu mmere tiaa bi.Q* Gyidi nti na Mose nyinii no wampɛ sɛ wɔbɛfrɛ no Farao babea ba no.)1 Gyidi nti na ɛmaa Mose awo akyi n’awofo de no siee abosom abiɛsa no. Wohuu sɛ na ne ho yɛ fɛ enti na wonsuro sɛ wobebu ɔhene no mmara so.( Gyidi nti na Yosef rebewu no, ɔka kyerɛɛ Israelfo se, wontu mfi Misraim na ɔhyɛɛ nea sɛ owu a wɔnyɛ n’amu no no.|'q Gyidi nti na ɛmaa Yakob hyiraa Yosef mma no nyinaa ansa na ɔrewu no. Otwerii ne poma so na ɔsɔree Onyankopɔn.O& Gyidi nti na ɛmaa Isak hyiraa Yakob ne Esau maa wɔn daakye asetena.q%[ Na Abraham bu no sɛ Onyankopɔn betumi anyan Isak afi owu mu nanso abebu mu no, onyanee no fii owu mu.R$ Na Onyankopɔn aka akyerɛ no se, “Ɛnam Isak so na w’ase atrɛw.”m#S Gyidi a Abraham wɔ nti na ɛmaa Onyankopɔn maa Abraham de ne ba Isak kɔbɔɔ afɔre de sɔɔ no hwɛe. Abraham nko ara ne onipa a na Onyankopɔn ahyɛ no bɔ no, nanso na wasiesie ne ho sɛ, ɔde ne ba koro no bɛbɔ afɔre.""= Ɔman pa a ɛyɛ ɔsoro man no na wɔpere kɔ mu. Enti ɛnyɛ Onyankopɔn aniwu sɛ ɔma wɔfrɛ no wɔn Nyankopɔn, efisɛ, wasiesie ɔman bi ama wɔn.!w Wonnwen ɔman a wɔagyaw wɔ wɔn akyi no ho. Sɛ wɔyɛɛ no saa a, anka wobetumi anya kwan asan wɔn akyi akɔ hɔ.T ! Wɔn a wɔka saa no da no adi pefee sɛ wɔrehwehwɛ wɔn ankasa wɔn man.L Gyidi mu na saa nnipa yi nyinaa wuwui. Ɛwom sɛ wɔn nsa anka bɔ a Onyankopɔn hyɛɛ wɔn no de, nanso wohuu no, akyirikyiri yɛɛ no atuu gye dii sɛ wɔyɛ ahɔho ne amamfrafo wɔ asase so.b= Ɛwom sɛ na ɔregye nna awu, nanso n’asefo dɔɔso sɛ wim nsoromma ne mpoano anhwea.)K Gyidi nti na Abraham yɛɛ agya wɔ ne nkwakoraa bere mu a, na ne yere Sara anyin yiye nti, na ɔnwo no. Ɔde ne ho too Onyankopɔn so sɛ obedi ne bɔhyɛ so.lQ Nanso na Abraham retwɛn kurow kɛse bi a Onyankopɔn akyekyere a ne fapem rensɛe da mu akɔtena.(I Gyidi nti ɔtenaa asase a na Onyankopɔn ahyɛ no ho bɔ no so sɛ ɔhɔho. Ɔne Isak ne Yakob a Onyankopɔn hyɛɛ wɔn bɔ koro no ara bi tenaa ntamadan mu.:m Gyidi nti na bere a Onyankopɔn ka kyerɛɛ Abraham se ɔnkɔ asase a wahyɛ ho bɔ sɛ ɔde bɛma no so no, otiee, na ɔkɔe. Ogyaw ne man hɔ kɔe a na onnim baabi a ɔrekɔ.jM Gyidi nti na ɛmaa Noah tee Onyankopɔn kɔkɔ a ɔbɔ faa daakye nneɛma a anka ɔrentumi nhu no ho no. Otiee Onyankopɔn yɛɛ adaka a emu na wogyee ɔne ne fifo nkwa. Ɛnam so ma obuu wiase fɔ enti onyaa gyidi mu trenee.)K Obiara a onni gyidi rentumi nsɔ Onyankopɔn ani. Ɛsɛ sɛ obiara a ɔba Onyankopɔn nkyɛn no nya gyidi sɛ Onyankopɔn te ase na ɔdom wɔn a wɔhwehwɛ no.A{ Gyidi a na Henok wɔ nti, wɔfaa no kɔe a wanhu owu. Obiara anhu no, efisɛ, Onyankopɔn na ɔfaa no. Kyerɛwsɛm no ka se ansa na wɔrebɛfa Henok akɔ no, na wasɔ Onyankopɔn ani.  Gyidi nti na Habel bɔɔ afɔre a ɛsɔ ani kyɛn Kain de de maa Onyankopɔn no. Ne gyidi a ɔwɔ nti, Onyankopɔn buu no sɛ onipa trenee, efisɛ, n’akyɛde no sɔɔ Onyankopɔn ani. Esiane Habel gyidi a na ɔwɔ nti, ɛwom sɛ wawu de, nanso ɔda so kasa. Gyidi na ɛma yɛte ase sɛ ɛnam Onyankopɔn asɛm so na wɔbɔɔ wiase sɛnea ɛbɛma yɛahu sɛ wɔbɔɔ nea wohu fii nea wonhu mu.G Gyidi a na tetefo no wɔ nti na Onyankopɔn gyee wɔn too mu.c A Gyidi yɛ ahotoso a yɛwɔ wɔ nneɛma a yɛn ani da so ne nneɛma a yenhu ho adansedi mu.gG 'Yɛnyɛ nnipa a yɛdan yɛn akyi kyerɛ na yɛyera. Mmom, yɛwɔ gyidi nti wɔagye yɛn nkwa.pY &M’atreneefo begye adi na wɔatena ase na sɛ wɔn mu bi dan n’akyi kyerɛ a, m’ani rennye ne ho.hI %Efisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Ɛrenkyɛ koraa na nea ɛsɛ sɛ ɔba no aba; ɔrentwentwɛn.pY $Ɛsɛ sɛ motɔ mo bo ase na moatumi ayɛ Onyankopɔn apɛde ama mo nsa aka nea wɔahyɛ mo ho bɔ no.4c #Mommma mo koma nntu na moanhwere mo akatua." = "Mo ne nneduafo daa afiase na wɔfaa mo ahode nyinaa no mpo, munyaa ho boasetɔ, efisɛ, munim sɛ ɛyɛ dɛn ara a, mowɔ ade pa bi a ɛbɛtena hɔ daa. % !Ebi ne sɛ, mpɛn pii wɔyaw mo, gu mo anim ase baguam; na ɛtɔ da bi mpo a, na moasiesie mo ho sɛ mobɛka wɔn a wɔreyɛ wɔn saa no ho. 9 Monkae tebea a na mowɔ mu tete no. Saa bere no, sɛ Onyankopɔn hann tɔ mo so na ɔhaw pii to mo a, na ɔpere a mopere no ntumi nni saa ɔhaw no so.8 k Onyankopɔn a ɔte ase no nsam amanenya yɛ hu.   Efisɛ, yenim nea ɔkae se, “Mɛtɔ were, na metua ka,” na ɔno ara na ɔsan kae se, “Awurade bebu ne nkurɔfo atɛn.”eC Na obi a watiatia Onyankopɔn Ba no so, na ɔmfa Onyankopɔn mogya apam no a egyee no fii bɔne mu no nyɛ hwee anaa nea otiatia Honhom a ɛma adom no anim no, ɛdɛn na ɛbɛto no? Asotwe a onii no benya no nyɛ adewa. Obiara a obu Mose Mmara no so no, sɛ adansefo baanu anaa baasa adansedi nti, wobu atɛn tia no a, wobekum no a wɔrenhu no mmɔbɔ.{o Nea aka ara ne sɛ obiara suro nea ɛbɛba a ɛyɛ atemmu ne ogya a ɛbɛba abɛhyew wɔn a wotia Onyankopɔn no. Sɛ moboapa kɔ so yɛ bɔne a, afɔrebɔ biara nni hɔ a ɛbɛpopa mo bɔne, efisɛ, wɔada nokware no adi akyerɛ yɛn.7g Mommma yennnyae yɛn ho yɛn ho nhyiam da sɛnea afoforo bi yɛ no. Mmom, momma yɛnhyɛ yɛn ho yɛn ho nkuran denneennen, efisɛ, mo ara muhu sɛ ɛrenkyɛ na ɛda no aba.]3 Momma yɛn ho yɛn ho asɛm nhia yɛn na yɛnnodɔ yɛn ho yɛn ho na yɛnyɛ papa.zm Momma yennyina gyidi a yɛaso mu no mu dennen, efisɛ, yɛde yɛn ho to Onyankopɔn so sɛ ɔrenni yɛn hwammɔ.%C Momma yɛmfa koma pa, gyidi a emu yɛ den, koma a esiane atiboa bɔne nti, wɔatew ho ne honam a wɔde nsu a ɛyɛ kronn aguare no ntwiw mmɛn Onyankopɔn.<s Yɛwɔ ɔsɔfo kɛse bi a ɔhwɛ Onyankopɔn fi so.M Ɔnam ɔno ara ne honam so abue kwan foforo a nkwa wɔ mu ama yɛn.]~3 Anuanom, esiane Yesu wu no nti, yɛade yɛn ho koraa sɛ yɛbɛkɔ Kronkronbea hɔ.Z}- Sɛ wɔde eyinom nyinaa kyɛ a, na afɔre a wɔbɔ de popa bɔne no ho nhia bio.K| Na afei waka se, “Merenkae wɔn bɔne ne wɔn amumɔyɛ bio.”{1 “Eyi ne apam a me ne wɔn bɛpam wɔ bere a ɛreba no mu, Awurade na ose: Mede me mmara bɛhyɛ wɔn koma mu na makyerɛw agu wɔn adwene mu.”Gz Na Honhom Kronkron no nso di adanse. Nea edi kan no, ɛka se,Hy  Ɔnam afɔrebɔ baako so ama nnebɔneyɛfo ho atew daa nyinaa.dxA Ɛhɔ na ɔretwɛn mprempren kosi sɛ Onyankopɔn bɛma n’atamfo ayɛ ne nan ase ntiaso.twa Kristo de, ɔbɔɔ bɔne ho afɔre. Afɔre a ɛtena daa nyinaa. Na ɛno akyi, ɔtenaa Onyankopɔn nifa so.vw Da biara Yudani ɔsɔfo sɔre yɛ n’asɔfodwuma na wabɔ afɔre mpɛn pii. Nanso saa afɔre yi rentumi mpopa bɔne.,uQ Esiane sɛ Yesu Kristo yɛɛ sɛnea Onyankopɔn hwehwɛ sɛ ɔnyɛ no nti, ɔnam ne honam a ɔde bɔɔ afɔre prɛko maa yɛn no so ama yɛn ho atew afi bɔne ho.t5 Na ɔkae se, “Mewɔ ha rebɛyɛ nea wopɛ sɛ meyɛ.” Ɛno nti, Onyankopɔn agu tete afɔrebɔ no nyinaa na ɔde Kristo afɔrebɔ no asi ananmu.5sc Kan no, ɔkae se, “Wompɛ, na w’ani nso nnye afɔrebɔ ne ayɛyɛde anaa ɔhyew afɔre ne ayɛyɛde a wɔde popa bɔne ho.” Ɛwom na Mmara no kyerɛ sɛ wɔnyɛ saa.ry Afei mekae se, ‘Mewɔ ha, rebɛyɛ nea wopɛ sɛ meyɛ sɛnea wɔakyerɛw afa me ho wɔ Mmara nhoma no mu no.’ “Tq! W’ani nnye ɔhyew ne bɔne afɔre anaa afɔre a wɔbɔ de popa bɔne ho.p) Esiane saa nti, bere a Kristo rebɛba wiase no, ɔka kyerɛɛ Onyankopɔn se, “Wompɛ afɔrebɔ ne ayɛyɛde nanso woasiesie ɔhonam ama me.7oi Anantwi ne mmirekyi mogya rentumi mpopa bɔne.8nk Saa afɔrebɔ no kae wɔn wɔn bɔne afe biara.m! Sɛ nnipa a wɔresom Onyankopɔn no fi wɔn bɔne mu ayɛ pɛ a, ɛnne wɔrenni bɔne ho fɔ bio na ne saa nti, afɔrebɔ nyinaa to betwa.il M Mmara no yɛ nneɛma pa nsusuwso a ɛreba na mmom ɛnyɛ nneɛma pa no ankasa. Wɔbɔ afɔre koro no ara afe biara. Na ɛbɛyɛ dɛn na saa Mmara yi nam afɔre a wɔbɔ yi so ama nnipa a wɔba Onyankopɔn nkyɛn no ayɛ pɛ?Fk Saa ara na wɔde Kristo nso bɔɔ afɔre baako pɛ de gyee dodow no ara wɔ wɔn bɔne mu. Ɔbɛba ne mprenu so a ommegye nnebɔneyɛfo na mmom ɔbɛba abegye wɔn a wɔretwɛn no no nkwa.Nj Ɛsɛ sɛ obiara wu baako pɛ na ɛno akyi Onyankopɔn abu no atɛn.0iY Sɛ ɔyɛɛ saa a, anka efi adebɔ mfiase no obehu amane mpɛn bebree. Mmom, waba prɛko a nneɛma nyinaa reba awiei, nam ne ho a ɔde bɔɔ afɔre no so apopa bɔne.yhk Afe biara Yudafo sɔfo panyin de aboa mogya kɔ Kronkronbea hɔ. Nanso Kristo amfa ne ho amma mpɛn bebree saa./gW Efisɛ, Kristo ankɔ baabi a ɛyɛ kronn a nnipa de wɔn nsa na ayɛ a ɛyɛ ade kann nhwɛsode. Ɔkɔɔ soro ankasa na osi yɛn ananmu wɔ hɔ wɔ Onyankopɔn anim.%fC Saa kwan yi ara so na wɔnam ma biribiara a ɛyɛ ɔsoro nhwɛsode no ho tew. Nanso ɔsoro nneɛma no ankasa de, afɔre a eye kyɛn eyinom na wɔde tew ho. e9 Nokwarem, sɛnea Mmara no kyerɛ no, ɛkame ayɛ sɛ mogya na etumi tew ade nyinaa ho na saa ara nso na gye sɛ mogya hwie gu ansa na bɔnefafiri aba.bd= Saa ara na Mose nso petee mogya guu ntamadan no ne nneɛma a wɔde som no nyinaa so nen.^c5 kae se, “Eyi ne mogya a ɛsɔw apam a Onyankopɔn ahyɛ mo sɛ munni so no ano.”Mb Nea edi kan no, Mose kaa mmaransɛm no nyinaa sɛnea ɛwɔ Mmara no mu no kyerɛɛ nnipa no. Nantwi mma mogya ne nsu ne kuntu kɔkɔɔ ne sommɛ na ɔde petee Mmara nhoma no ne nnipa no nyinaa soNa Ɛno nti na apam a edi kan no wɔnam mogya so na ɛhyɛɛ no den no.m`S Sɛ onipa a ɔhyɛ nsamansew no te ase a, saa nsamansew no nka hwee. Bere a wawu no na ɛka biribi.u_c Sɛ nsamansew bi wɔ hɔ a , gye sɛ wotumi ma nokware no da adi sɛ onipa a ɔhyɛɛ saa nsamansew no awu.^) Eyi nti na Kristo na ɔhyehyɛ apam foforo sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn a Onyankopɔn afrɛ wɔn no benya nhyira a enni awiei sɛnea Onyankopɔn ahyɛ bɔ no. Eyi betumi aba saa, efisɛ, owu bi asi a egye nnipa fi wɔn bɔne a wɔyɛe bere a na wɔwɔ apam a edi kan no mu no.A]{ mpɛn ahe na Kristo a ɔnam Honhom a ɛte hɔ daa so de ne ho bɔɔ afɔre a ɛho nni dɛm maa Onyankopɔn no mogya rentew mo ho mfi nnwuma bɔne mu nkɔsom Onyankopɔn a ɔte ase no?\ Na sɛ mmirekyi ne anantwinini mogya ne nantwibere nso a wɔde dwira wɔn a wɔn ho agu fi tew wɔn ho kɔ honam ahofi mu a,Y[+ Bere a Kristo kɔɔ ntamadan no mu a ɔkɔɔ Kronkronbea hɔ pɛnkoro no, wamfo mmirekyi ne anantwi mogya na ɛkɔbɔɔ afɔre. Mmom ɔno ara de ne mogya na ɛbɔɔ afɔre de gyee nkwa a enni awiei maa yɛn.NZ Nanso Kristo aba dedaw sɛ ɔsɔfo panyin ama nneɛma pa a yɛwɔ dedaw yi. Ntamadan a ɔsom wɔ mu no so na edi mu kyɛn dedaw no. Ɛnyɛ nnipa na wɔyɛe a enti ɛkyerɛ sɛ, ɛnyɛ wiase fa bi.Y5 Wɔde nnuan, anonne ne nneɛma ahorow a wɔde dwira wɔn ho na na edi dwuma no. Eyi yɛ mmara a enni mu kosi bere a Onyankopɔn bɛsesɛw ne nyinaa.X1 Ɛyɛ mfatoho ma nnɛ bere yi. Ɛkyerɛ sɛ akyɛde ne mmoa a na wɔde bɔ afɔre ma Onyankopɔn no ntumi mma wɔn a wɔsom no koma mu nyɛ kronn._W7 Honhom Kronkron no nam saa kwan yi so kyerɛ yɛn sɛ, ɔkwan dedaw no, na nnipa a wonni mu ntumi nkɔ Kronkron mu Kronkron hɔ bere a ɔdan a ɛwɔ akyiri no ne nneɛma a egyina hɔ ma no no nyinaa da so wɔ hɔ.fVE nanso na ɔsofɔ panyin no nko ara na ɔwɔ ho kwan sɛ ɔkɔ ntamadan no mu pɛnkoro pɛ afe biara. Ɔde mogya a ɔde bɔ Onyankopɔn afɔre ma ne ho ne bɔne a nnipa ayɛ a na wonnim sɛ wɔreyɛ bɔne no ka ne ho kɔ.gUG Saa na wɔahyehyɛ nneɛma no. Da biara na asɔfo no kɔ ntamadan no akyi kɔyɛ wɔn adwuma;3T_ Adaka no so hɔ nso na Onuonyamfo Kerubim a watrɛw ne ntaban mu akata baabi a na wɔde bɔne kyɛ no si. Nanso yɛrentumi nka nneɛma no ho asɛm nkɔ akyiri mprempren.1S[ a sika aduhuamhyew afɔremuka ne apam adaka a wɔde sika adura ho nyinaa wɔ. Saa adaka no mu na na sika pɔre a mana ne Aaron poma a ɛfefɛwee ne apam abopon no wɔ.^R5 Ntwamu a ɛto so abien no akyi na ntamadan bi wɔ a wɔfrɛ hɔ Kronkron mu KronkronQ Wosii ntamadan a na wɔfrɛ saa ntamadan no akyiri Kronkonbea. Na Kanea dua, ɔpon ne abodoo a wɔatew ho a wɔde ma Onyankopɔn wɔ hɔ.pP [ Na apam a edi kan no wɔ mmara a wɔnam so som. Saa ara nso na na wɔwɔ beae a nnipa asiesie a wɔsom.O Frɛ a wɔfrɛ saa apam yi “Foforo” no, ama nea wɔyɛe kan no ayɛ dedaw; na biribiara a enyin yɛ dedaw no nkyɛ yera.IN  Mehu wɔn mmɔbɔ wɔn bɔne ho; na merenkae wɔn bɔne bio.”M Wɔn mu biara renka nkyerɛ ne yɔnko anaa ne kuromni se, ‘Hu Awurade!’ Efisɛ, wɔn nyinaa nim me fi akumaa so kosi ɔkɛse so.KL Afei, eyi ne apam a me ne Israelfo bɛhyehyɛ bere a ɛreba no mu, Awurade na ose: Mede me mmara bɛhyɛ wɔn adwenem na makyerɛw agu wɔn komam. Mɛyɛ wɔn Nyankopɔn na wɔayɛ me nkurɔfo.XK) Ɛrenyɛ sɛ apam a me ne wɔn mpanyimfo hyehyɛe wɔ da a misoo wɔn nsa dii wɔn anim fii Misraim no. Wɔanni apam a me ne wɔn hyehyɛe no ho nokware, ɛno nti mantew m’ani anhwɛ wɔn, Awurade na ose.J3Nanso Onyankopɔn nyaa ne nkurɔfo ho mfaso na ɔkae se, “Nna bi reba, Awurade na ose, a me ne Israelfo ne Yuda abusuakuw bɛhyehyɛ apam foforo.^I5Sɛ na apam a edi kan no ye a, anka ɛho nhia sɛ wɔbɛyɛ apam a ɛto so abien no."H=Nanso wɔama Yesu asɔfodwuma a ɛso kyɛn wɔn de no te sɛ apam a ne nti, Onyankopɔn ne nnipa pamee, efisɛ, wofi bɔhyɛ pa mu na ɛpam saa apam no. %W ~}}6|| {w{zz(yyxxwwZvvvSvu|ttt:ssrrqZpNoo;nmmim$llFkjii7hgffcfeeccbb2aa5``__ ^t]]i]\\[[KZYYrXWW VyUUiTTSSRRhQQ)PPLOO&NfN MbLL9KJJQIIHHLGGFFEDDoCBBAAF@@;??)>>y>.=<<<#;;2:99/887*66i5444;322111,0H//F.. --4,,8+n***.))S(('&&O%$$Z#""*!!j /e/Bt\c7k(a.g O 2 ( z3q%s_ Nanso obiara a ɔtan ne nua no te sum mu. Ɔnam mu a onnim faako a ɔrekɔ efisɛ, esum no afura n’ani.hI Obiara a ɔdɔ ne nua no te hann mu, enti biribiara nni ne mu a ɛbɛma obi foforo ayɛ bɔne.hI Obiara a ɔka se ɔwɔ hann no mu, nanso ɔtan ne nua no wɔ sum mu besi saa dɔnhwerew yi mu.+Nanso, mmara a merekyerɛw abrɛ mo yi yɛ foforo na emu nokware no da adi wɔ Kristo ne mo mu. Esum no retwam na hann papa no gu so rehyerɛn.(IAnuanom, saa mmara a merekyerɛw abrɛ mo yi nyɛ asɛm foforo. Ɛyɛ mmara dedaw a moate fi mfitiase pɛɛ no. Mmara dedaw no yɛ ade a moate ho asɛm dedaw.a;Ɛsɛ sɛ obiara a ɔka se ɔte Onyankopɔn mu no tena ase sɛ Yesu Kristo pɛpɛɛpɛ.3Na obiara a otie n’asɛm no yɛ obi a nokwarem, ne dɔ a ɔde dɔ Onyankopɔn no yɛ pɛ. Eyi na ɛma yɛte yɛn ho ase sɛ yɛte Onyankopɔn mu.q[Sɛ obi ka se, “Minim no,” nanso onni ne mmara so a, saa onipa no yɛ ɔtorofo a nokware nni ne mu.DSɛ yedi Onyankopɔn mmara so a, na ɛkyerɛ sɛ yenim no.ykNa Kristo no ankasa ne ɔkwan a yɛfa so nya yɛn bɔne fafiri na ɛnyɛ yɛn bɔne nko, na nnipa nyinaa bɔne.  'Me mma, merekyerɛw eyi abrɛ mo na moanyɛ bɔne; na sɛ obi yɛ bɔne a, yɛwɔ Yesu Kristo ɔtreneeni no a ɔsrɛ wɔ Agya no hɔ ma yɛn.c  A Sɛ yɛka se yɛnyɛɛ bɔne a, yɛma Onyankopɔn yɛ ɔtorofo a n’asɛm no nni yɛn mu.  9 Sɛ yɛka yɛn bɔne kyerɛ Onyankopɔn a, ɔyɛ ɔnokwafo ne ɔtreneeni sɛ ɔde yɛn bɔne bɛkyɛ yɛn, na watew yɛn ho afi nea ɛnteɛ nyinaa ho.U  %Sɛ yɛka se yenni bɔne a, na yɛdaadaa yɛn ho, na nokware no nni yɛn mu.  3Na sɛ yɛte hann mu sɛnea ɔte hann mu no a, ɛnne na yɛne yɛn ho yɛn ho wɔ ayɔnkofa, na ne Ba Yesu no mogya tew yɛn ho fi bɔne nyinaa ho. !Na sɛ afei yɛka se yɛne no wɔ ayɔnkofa na saa bere koro no ara mu yɛte sum mu a, na yɛredi atoro wɔ yɛn nsɛm ne yɛn nneyɛe mu.} uAfei, eyi ne asɛm a yɛate afi ne Ba no nkyɛn a yɛrebɔ mo amanneɛ: Onyankopɔn yɛ hann a esum nni ne mu koraa.E Yɛrekyerɛw eyi sɛnea ɛbɛyɛ a yɛn anigye bewie pɛyɛ. 5Yɛkaa nea yehui na yɛtee no kyerɛɛ mo nso, sɛnea ɛbɛyɛ a mode mo ho bɛbata yɛn ho wɔ ɔdɔ a yɛne Agya no ne Ɔba Yesu Kristo wɔ no mu. 5Nkwa no daa ne ho adi no, yehui. Ɛno nti, yɛka ho asɛm kyerɛ mo ka nkwa a enni awiei a na ɛwɔ Agya no nkyɛn a wɔdaa no adi kyerɛɛ yɛn no. /Yɛrekyerɛw mo afa nea ɛwɔ hɔ fi mfitiase, nea yɛate, nea yɛde yɛn ani ahu, nea yɛhwɛe na yɛde yɛn nsa kae wɔ nkwa asɛm no ho no ho.}sMunyin wɔ yɛn Awurade ne Agyenkwa Yesu Kristo adom ne nimdeɛ mu. Ɔno na anuonyam nka no mprempren ne daa. Amen.kONanso, anuanom, mo de munim eyi dedaw. Monwɛn na wɔn a wonni mmara so annaadaa mo amfi beae pa.+Saa kwan koro no ara so na ɔfa kyerɛw ne nkrataa no na saa nsɛm yi ara so nso na ogyina kyerɛwee. Nsɛm bi a ɛyɛ den wɔ ne nkrataa no mu a wɔn a wonnim na wɔnyɛ den no nkyerɛ ase yiye te sɛ nea wɔkyerɛ Kyerɛwsɛm a aka no ase no a ɛde ɔsɛe brɛ wɔn no.  Monkae sɛ Awurade boasetɔ no kyerɛ nkwagye te sɛ nea yɛn nua Paulo nam nyansa a Onyankopɔn de maa no no so kyerɛw mo no.%~CEnti, anuanom, mugu so retwɛn da no yi, mommɔ mmɔden sɛ mobɛyɛ kronn a mfomso biara nni mo ho wɔ Onyankopɔn anim na mo ne no atena wɔ asomdwoe mu.z}m Nanso yɛtwɛn nea Onyankopɔn ahyɛ yɛn ho bɔ no, ɔsoro foforo ne asase foforo a ɛhɔ na atreneefo bɛtena.|3 Monhwɛ saa da no kwan na monyɛ mo nneɛma pɛpɛɛpɛ; saa da a Onyankopɔn bɛto ɔsoro mu gya na wim nneɛma anan na ayera wɔ ogyaframa mu no.{# Sɛ saa kwan yi so na wɔbɛfa asɛe ade nyinaa a, na dɛn bra na ɛsɛ sɛ mobɔ? Ɛsɛ sɛ mo bra yɛ kronn na mode mo ho ma Onyankopɔn.z% Na Awurade da no bɛba sɛ owifo. Ɛda no, ɔsoro bɛbobom na ayera na wim nneɛma bɛhyew na asɛe na asase ne so nneɛma nyinaa nso ayera.Cy Awurade ntwentwɛn ne nan ase wɔ ne bɔ a wahyɛ ho sɛnea ebinom dwen no. Mmom, ɔwɔ mo ho boasetɔ efisɛ, ɔmpɛ sɛ wɔbɛsɛe obiara na mmom ɔpɛ sɛ obiara sesa fi ne bɔne ho.x+Nanso, anuanom, mommma mo werɛ mmfi ade baako sɛ Awurade ani so de, nsonoe nni da koro ne mfe apem ntam. Ne fam de, n’abien nyinaa yɛ pɛ.;woNa ɔsoro ne asase a ɛwɔ hɔ mprempren yi de, wɔnam Onyankopɔn asɛm no ara so rekora ama ogya asɛe no. Wɔrekora ama ɛda a wobebu nnebɔneyɛfo atɛn na wɔasɛe wɔn no.Av}na wɔde nsu nso, Nsuyiri nsu na ɛsɛee wiase dedaw no.u7Wɔhyɛ da ma wɔn werɛ fi nokware no sɛ efi tete na Onyankopɔn kasae na wɔbɔɔ ɔsoro ne asase. Wɔbɔɔ asase fi nsu mu na wɔde nsu na ɛyɛetaka se, “Ɔhyɛɛ mo bɔ sɛ ɔbɛba. Wanka? Na ɔwɔ he? Yɛn agyanom awuwu dedaw nanso biribiara te sɛ nea ɛte fi adebɔ mfiase!”s)Nea edi kan no, sɛ mote ase sɛ, nna a edi akyiri no mu no, nnipa bi bɛba a wɔn ara wɔn honam akɔnnɔ na ebedi wɔn so. Wobedi mo ho fɛwr#Mepɛ sɛ mokae nsɛm a adiyifo kronkron no kae mmere bi a atwam no ne mmara a efi Awurade ne Agyenkwa a wɔde faa mo asomafo so maa mo no.q {Adɔfonom, eyi ne krataa a ɛtɔ so abien a makyerɛw abrɛ mo. Mekyerɛwee sɛ mede rebɛkae mo, de akanyan mo adwene.$pANea ɛbaa wɔn so no kyerɛ sɛ, saa bɛ yi yɛ nokware. “Ɔkraman san kɔtaforo ne fe ɛnna ɔprako a wɔaguare no no nso kɔyantam wɔ atɛkyɛ mu.”o+Sɛ wonnim Kristo koraa a, anka eye ma wɔn sen sɛ wobesua ne ho nsɛm na afei wɔbɛdan wɔn akyi akyerɛ mmara kronkron a wɔde maa wɔn no.RnNa sɛ onipa sua yɛn Awurade ne yɛn Agyenkwa Yesu Kristo ho nsɛm, na ɔnam so guan fi wiase yi mu akwammɔne so, na akyiri yi ɔkɔ bɔne mu bio ma ɔdan bɔne akoa a, ɛnne ɛyɛ hu sen ne kan no.m}Wɔhyɛ wɔn ahofadi ho bɔ wɔ bere a wɔn ankasa wɔyɛ bɔne nkoa efisɛ, onipa yɛ akoa ma biribiara a edi ne so no.lWɔka ahantansɛm ne nkwaseasɛm na wɔnam wɔn honam akɔnnɔsɛm so twetwe wɔn a wɔpɛ sɛ woguan fi wɔn a wɔte bɔne mu no ho no.kwSaa nnipa yi te sɛ asuti a awew anaasɛ omununkum a mframa bɔ no. Onyankopɔn de wɔn asie esum kabii mu wɔ baabi.|jqEyi ma wɔkaa n’anim wɔ ne bɔne no ho. N’afurum de onipa nne kasae de siw odiyifo no abɔdamsɛm no ho kwan.i Wɔaman afi ɔkwan tee no so enti wɔayera. Wɔafa ɔkwan a Beor ba Bileam a ne sika a onya ɔde yɛ bɔne no kɔfaa so no so.?hwWɔnhwehwɛ hwee sɛ mmea aguamanfo efisɛ, wɔpɛ sɛ daa wɔyɛ bɔne. Wɔdaadaa nnipa a wɔyɛ mmerɛw kɔ bɔne mu. Wɔayɛn wɔn koma ama anibere. Wɔwɔ Onyankopɔn nnome ase.igK Ɔhaw a wɔma ɛbae no, wobetua wɔn so ka. Nea wɔn ani gye ho ne sɛ wɔbɛyɛ biribiara awia ketee a ebeye ama wɔn honam akɔnnɔ. Sɛ wɔne mo to nsa didi a, egu wɔn anim ase. Efisɛ, saa bere no na wɔka nnaadaasɛm.5fc Nanso saa nnipa yi fi wɔn adwene a wonni mu te sɛ nkekaboa a wɔawo wɔn sɛ wɔnkyere wɔn nkum wɔn no gu nneɛma a wɔntee ase no ho fi. Wɔbɛsɛe wɔn sɛ nkekaboa.zem Na abɔfo a wɔwɔ ahoɔden ne tumi sen saa atoro akyerɛkyerɛfo yi mpo nkasa wɔn kasa bɔne wɔ Awurade anim.Fd ne titiriw no, wɔn a wodi wɔn honam akɔnnɔ akyi na wɔpa Onyankopɔn tumi no. Saa atoro akyerɛkyerɛfo yi wɔ akokoduru na wommu anuonyamfo a wɔwɔ soro no, efisɛ, wɔtew wɔn atua.0cY Eyi kyerɛ sɛ Onyankopɔn nim ɔkwan a ɔfa so gye n’akyidifo fi ɔhaw mu, ɛnna onim ɔkwan a ɔfa so kora nnipa nnebɔneyɛfo, twe wɔn aso de twɛn Atemmu da nobNa saa ɔtreneeni no te saa nnipa nnebɔneyɛfo no mu na afide a na saa nnipa no yɛ no adekyee ne adesae no haw no yiye.GaOgyee Lot a ɔyɛ ɔtreneeni no fii nnipa nnebɔneyɛfo nsam.s`_Onyankopɔn buu Sodom ne Gomora fɔ de ogya sɛee wɔn, de bɔɔ wɔn a wonnye Onyankopɔn nni no kɔkɔ.A_{Onyankopɔn amma tete wiase no amfa ne ho anni. Ɔmaa nsuyiri baa wɔn a wɔannye asɛm no anni no so. Wɔn a ogyee wɔn nkwa no ne Noa a ɔkaa trenee ho asɛm no ne nnipa baasɔn bi.(^IOnyankopɔn amfa abɔfo a wɔyɛɛ bɔne no ho ankyɛ wɔn. Ɔtow wɔn guu asaman sum mu baabi guu wɔn nkɔnsɔnkɔsɔn, na ɛhɔ na wɔretwɛn Atemmu da no.;]oSaa atoro adiyifo yi nam wɔn sikanibere so bɛto anansesɛm akyerɛ mo de apɛ mo ho mfaso. Wɔn temmufo siesiee ne ho akyɛ na saa ara nso na wɔn sɛefo no nso asɔre agyina.k\ONnipa bebree bɛfa akwammɔne so na esiane nea wɔyɛ no nti, nnipa bɛkasa atia nokware kwan no.c[ AAtoro adiyifo kɔɔ tetefo no mu, na saa ara nso na atoro adiyifo bɛba mo mu ara ne no. Wɔbɛkyerɛ nkyerɛkyerɛ bɔne a nokware nni mu na wɔapa Owura a ogyee wɔn no, na ɛnam so ama ɔsɛe aba wɔn so prɛko pɛ.Z 3Na nkɔmhyɛ biara nso nni hɔ a efi onipa mu na mmom Honhom Kronkron no na ɛkyerɛɛ nnipa kwan bere a wɔreka asɛm a efi Onyankopɔn nkyɛn no.Y Eyinom nyinaa akyi no, monkae saa asɛm yi: Obiara nni hɔ a ɔnam n’ankasa so betumi akyerɛ Kyerɛwsɛm mu nkɔnhyɛ ase.SX !Ɛno nti, ɛma yenya nkɔm a odiyifo no hyɛe no mu gyidi yiye. Ɛsɛ sɛ mutie no yiye efisɛ, ɛte sɛ kanea a ɛhyerɛn wɔ sum mu kosi da a ade bɛkye ama anɔpa nsoromma ahyerɛn wɔ mo koma mu no.bW ?Yɛn ankasa tee nne no sɛ efi soro reba bere a na yɛne no wɔ Bepɔw Kronkron no so no.V 'Yɛwɔ hɔ bi na Agya Onyankopɔn hyɛɛ no anuonyam bere a ɛnne bi fi Anuonyam kɛse mu kae se, “Oyi ne me dɔ Ba a ɔsɔ m’ani!” no. U ;Ɛnyɛ anansesɛm na yɛte bɛka kyerɛɛ mo fa yɛn Awurade Yesu Kristo tumi ne ba a ɔrebɛba no ho na mmom, yɛahu na yedi ne kɛseyɛ no ho adanse.^T 7Mɛbɔ mmɔden sɛ mɛfa ɔkwan bi so ama mo akae saa nsɛm yi bere biara me wu akyi.wS iMinim sɛ ɛrenkyɛ biara megyaw saa ɔhonam yi hɔ sɛnea yɛn Awurade Yesu Kristo daa no adi kyerɛɛ me no.\R 3 Misusuw sɛ, eye sɛ mmere dodow a mete ase yi, mɛbɔ mo nkae wɔ saa asɛm yi ho.`Q ; Ne saa nti, daa mekaekae mo saa asɛm yi a munim na atim nokware a moagye adi no mu no.{P q Sɛ mofa saa kwan yi so a, wɔbɛma mo akɔ yɛn Awurade ne yɛn Agyenkwa Yesu Kristo ahenni a ɛto ntwa da no mu.FO  Enti me nuanom adɔfo, monyere mo ho wɔ dwuma no di mu, na enni mo ho adanse ampa ara sɛ Onyankopɔn afrɛ mo, ayi mo atena hɔ afebɔɔ. Sɛ moyɛ saa a, morenhintiw na morempa abaw nso.pN [ Na obiara a onni bi no yɛ onifuraefo a ontumi nhu ade a ne werɛ afi sɛ wɔahohoro ne bɔne dedaw no.M Eyinom ne su pa a ɛho hia mo. Na sɛ munya ma ɛdɔɔso a, ɛbɛma mo ayɛ nnam wɔ yɛn Awurade Yesu Kristo ho nimdeɛ mu.QL na momfa onuadɔ nka nyamesom pa ho; na momfa ɔdɔ mapa nka onuadɔ ho.~K wna momfa ahohyɛso nka mo nimdeɛ ho; na momfa boasetɔ nka mo ahohyɛso ho; na momfa nyamesom pa nka mo boasetɔ ho;{J qEsiane saa nti, mommɔ mmɔden mfa nneyɛe a ɛho tew nka mo gyidi ho; na momfa nimdeɛ nka nneyɛe a ɛho tew ho;;I qƆnam saa tumi no ara so ama yɛn akyɛde a ɛsom bo sɛnea ɔhyɛɛ yɛn ho bɔ no. Na ɛnam so ama mo aguan afi anibere bɔne a ɛwɔ wiase no ho na mo ne no atena ne su no mu.H +Sɛnea munim no yiye no, ɔnam ne tumi so bɛma mo biribiara a ɛho hia ma asetena pa no. Na ɔma yɛn n’anuonyam ne nnepa a ɔwɔ no mpo bi.cG AAdom na asomdwoe a ɛdɔɔso a efi Onyankopɔn ne Yesu a ɔyɛ yɛn Awurade no mmra mo so.`F =Saa krataa yi fi Simon Petro a ɔyɛ Yesu Kristo somfo ne ne somafo nkyɛn. Ɔde kɔma wɔn a esiane yɛn Nyankopɔn ne yɛn Agyenkwa Yesu Kristo trenee nti, wɔama wɔn gyidi a ɛsom bo te sɛ yɛn de no ara pɛ no.oEWMomfa ɔdɔ atuuyɛ wɔ Kristo mu nkyiakyia mo ho mo ho. Asomdwoe nka mo a mowɔ Kristo mu no nyinaa.JD  Asafo a Onyankopɔn ayi wɔ Babilonia no ne me ba Marko kyia mo.0CY Me nua gyidini Silwano na ɔboaa me ma mekyerɛw saa krataa tiaa yi. Mepɛ sɛ mehyɛ mo nkuran na midi adanse sɛ, eyi yɛ Onyankopɔn adom kann. Munnyina mu dennen.+BQ Ɔno na tumi wɔ no daa daa. Amen.WA' Na adom nyinaa Nyankopɔn a wafrɛ mo aba ne daa anuonyam no mu Kristo mu no, ɔno ara na sɛ munya hu amane kakra ansa a, obesiesie mo pɛ; ɔbɛma mo ase atim. Ɔbɛhyɛ mo den; ɔbɛma mo anya nnyinaso.@ Momfa gyidi nnyina pintinn nsiw no kwan efisɛ, munim sɛ mo nuanom gyidifo a wɔwɔ wiase mmaa nyinaa rehu saa amane koro no ara bi.r?]Mo ani nna hɔ; monwɛn efisɛ, mo tamfo bonsam no nam sɛ gyata a ɔbobɔm hwehwɛ nea obenya no amene.J> Momfa mo dadwene ne mo haw nyinaa nto ne so efisɛ, odwen mo ho.=yEnti mommrɛ mo ho ase nhyɛ Onyankopɔn nsa a tumi wɔ mu no ase sɛnea ɛbɛyɛ a ɔbɛma mo so wɔ bere a ɛsɛ mu.d<ASaa ara na ɛsɛ sɛ mmabun, mobrɛ mo ho ase ma mpanyimfo. Mo nyinaa mfa ahobrɛase nkatanim mmɔ mo asen na monsom mo ho mo ho efisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Onyankopɔn siw ahantanfo kwan na ɔdom ahobrɛasefo.”\;1Na sɛ Oguanhwɛfo panyin no ba a, wɔbɛma mo anuonyam ahenkyɛw a ɛho nsɛe da._:7Monnhyɛ wɔn a wɔde wɔn ahyɛ mo nsa no so na mmom monyɛ nhwɛso pa mma nguan no.S9monyɛ nguan a Onyankopɔn de wɔn ahyɛ mo nsa no nguanhwɛfo na monhwɛ wɔn yiye sɛnea Onyankopɔn pɛ sɛ moyɛ no. Monyɛ adwuma a monhwehwɛ ho akatua biara na mmom ɔpɛ ara na mopɛ sɛ moyɛ.8 9Me a meyɛ ɔpanyin no, mitu asafo no mu mpanyimfo fo sɛ, meyɛ Kristo amanehunu no ho adanse nti n’anuonyam a ɛbɛba no bɛka me. Mitu mo fo sɛ,7Ne saa nti, wɔn a wohu amane sɛnea Onyankopɔn ahyehyɛ no, ɛsɛ sɛ wɔde wɔn ho ma Ɔbɔadeɛ no na wɔkɔ so yɛ papa.6+Kyerɛwsɛm no ka se, “Ɛyɛ den sɛ wobegye onipa pa nkwa; na wɔn a wonnye asɛm no nni ne nnebɔneyɛfo no de, dɛn na ɛbɛba wɔn so?”`59Bere adu sɛ wobu atɛn, na Onyankopɔn no ara nkurɔfo na wobedi kan abu wɔn atɛn. Na sɛ wofiti ase wɔ yɛn so a, ɔkwan bɛn so na ɛbɛfa akɔ wɔn a wonnye Asɛmpa a efi Onyankopɔn nkyɛn no nni no nkyɛn?4wNa sɛ muhu amane wɔ mo Kristosom ho a, mommma mo ani nnwu na mmom, monna Onyankopɔn ase sɛ Kristo din bata mo ho.b3=Ɛnsɛ sɛ mo mu biara hu amane sɛ owudifo anaa owifo anaa odwowtwafo anaa ɔsɛmpɛfo.2 Nhyira nka mo sɛ moyɛ Kristo akyidifo nti wɔyaw mo. Eyi kyerɛ sɛ anuonyam honhom a ɛyɛ Onyankopɔn Honhom no wɔ mo so.y1k Na mmom momma mo ani nnye sɛ mo ne Kristo rehu amane sɛnea mo ani begye daa da a ɔbɛda n’anuonyam adi no.]03 Anuanom, mommma amanehunu a morehu no nnyɛ mo nwowa te sɛ nea montee so asɛm da.a/; Sɛ obi reka asɛm a ɔnka Onyankopɔn asɛm. Obiara a ɔsom no, mfa ahoɔden a Onyankopɔn de ma no no nsom sɛnea biribiara mu, wɔbɛfa Yesu Kristo so akamfo Onyankopɔn a anuonyam ne tumi wɔ no daadaa no. Amen.G. Honhom mu adom a obiara anya no, onnyina so mfa nsom afoforo.H-  Munnye mo ho ahɔho wɔ mo afi mu a huhuhuhu biara nni akyiri.P,Eyi akyi no, monnodɔ mo ho yiye efisɛ, ɔdɔ bunkam bɔne nyinaa so.Z+-Biribiara awiei abɛn. Ɛsɛ sɛ mohyɛ mo ho so na mowɛn na moatumi abɔ mpae.!*;Saa nti na wɔkaa Asɛmpa no kyerɛɛ awufo, sɛnea wobebu wɔn atɛn sɛ ateasefo a wɔwɔ honam mu, na wɔatena ase ama Onyankopɔn wɔ honhom mu no.j)MNanso wobebu wɔn ho nkontaa akyerɛ Onyankopɔn a wasiesie ne ho bu ateasefo ne awufo atɛn no.o(WMprempren ɛyɛ manmufo no nwonwa sɛ mo ne wɔn mmɔ mu mmu ahuhu bra no bio, ɛno nti, wɔyeyaw mo.'#Moasɛe mmere bebree de ayɛ nea ɛsɛ sɛ manmufo na wɔyɛ. Motenaa ase wɔ ahohwi, akɔnnɔ, asabow, agobɔne, adidimee ne abosonsom mu. & Efi mprempren rekɔ no, mo nna a aka wɔ asase so ha no, ɛsɛ sɛ Onyankopɔn na odi mo abrabɔ so a ɛnyɛ onipa akɔnnɔ so.1% ]Esiane sɛ Kristo huu amane ne honam mu nti, munso saa adwene koro no ara mu mfa nhyɛ mo ho den. Efisɛ, obiara a ohu amane wɔ honam mu no ne bɔne nni biribiara yɛ.m$SƆno na ɔkɔ soro na ɔte Onyankopɔn nifa so na odi abɔfo nyinaa ne soro atumfo ne wɔn tumi so.L#Eyi kyerɛ yɛn asubɔ ho kwan; na ɛno na egye mo nkwa mpremprem no. Ɛnyɛ honam ani fi hohoro na mmom, ɛyɛ bɔ a Onyankopɔn fi adwene pa mu ahyɛ. Ɛnam Yesu Kristo wusɔre so gye mo nkwa.#"?Eyinom yɛ ahonhom a na wonnye Onyankopɔn nni, enti ɔtɔɔ ne bo ase twɛn bere a na Noa resen ne hyɛn no. Wɔnam nsu no so gyee nnipa baawɔtwe nkwa.[!/na ne honhom tebea mu no, ɔkɔkaa Asɛmpa no kyerɛɛ ahonhom a wɔda afiase no.E Efisɛ, Kristo no ankasa wu maa mo. Owuu pɛn koro maa mo bɔne ne onipa trenee ne onipa bɔne sɛnea ɛbɛma moatumi akɔ Onyankopɔn nkyɛn. Wokum no honam mu, nanso ɔsɔree honhom mu,Efisɛ, sɛ ɛyɛ Onyankopɔn pɛ sɛ mubehu amane a, eye sɛ mubehu ade trenee a moyɛe ho amane sen sɛ mobɛyɛ bɔne.DMomfa obu ne nidi mma saa mmuae no. Momma mo adwene mu nna hɔ sɛnea ɛba sɛ wɔyeyaw mo a, wɔn a wɔyeyaw mo sɛ moyɛ Kristo akyidifo no anim begu ase wɔ yeyaw a wɔyeyaw mo no ho.-Momfa nidi mma Kristo wɔ mo koma mu, na monyɛ no mo Awurade. Bere biara a obi bebisa mo gyidi a mowɔ wɔ mo mu ho asɛm no, monkyerɛ no ase.xiNa sɛ ɛba mpo sɛ woyɛ nea ɛteɛ na wuhu ho amane a, w’ani gye. Munnsuro nnipa, na mommma hwee nnhaw mo.K Sɛ wopere sɛ wopɛ sɛ woyɛ nea ɛteɛ a, hena na ɔbɛhaw wo?c? Efisɛ, Awurade ani wɔ atreneefo so na otie wɔn mpaebɔ na otia wɔn a wɔyɛ bɔne.”]3 Ɛsɛ sɛ ɔtew ne ho fi bɔne ho na ɔyɛ papa, na otiw asomdwoe akyi na odi akyi.) Efisɛ, Kyerɛwsɛm no ka se, “Obiara a ɔpɛ sɛ ɔtena ase yiye na ohu nna pa no, ɛnsɛ sɛ ɔka kasa bɔne, na ɛsɛ sɛ ogyae atorotwa.7 Mommfa bɔne nntua bɔne so ka, na mommfa ɔyaw nso nntua ɔyaw so ka. Na mmom daa, munhyirahyira, efisɛ, ɛno nti na wɔfrɛɛ mo na moanya nhyira. Mo nyinaa montena ase asomdwoe mu. Munnya ɔtema mma mo ho mo ho. Monnodɔ mo ho mo ho, na monyɛ ahummɔbɔ, na mommrɛ mo ho ase.H Mo okununom nso saa ara na ɛsɛ sɛ mudwen mo yerenom ho wɔ mo asetena mu. Momfa nidi mma wɔn na munhu mmerɛw a wɔyɛ na munhu sɛ wɔne mo yɛ adedifo, na biribi ansiw mo mpaebɔ kwan.Sara yɛɛ saa ara. Otiee Abraham asɛm frɛɛ no “Me wura.” Sɛ moyɛ papa na munsuro hwee a, mprempren moyɛ ne mmabea.-SSaa kwan yi so na mmea gyidifo a wɔtenaa ase tete no a na wɔwɔ anidaso wɔ Onyankopɔn mu no nam brɛɛ wɔn ho ase maa wɔn kununom, de kyerɛɛ wɔn ahoɔfɛ.ucAhoɔfɛ yɛ komamutew. Ɛno na ɛyɛ ahoɔfɛ a edwo na ɛwɔ honhom a ɛyɛ dinn a ɛsɔ Onyankopɔn ani.&EMommfa nneɛma foforo bi nnkeka mo ho mma mo ho nnyɛ fɛ; sɛ ɛyɛ ɔkwan a mofa so kyekyere mo ti, anaa adwinni a mode siesie mo ho, anaa ntama a mufura.W'Ɛho nhia sɛ mobɛka biribi, efisɛ, wobehu sɛ obu ne nidi wɔ mo suban mu.< sSaa ara nso na ɔyerenom nso ɛsɛ sɛ mobrɛ mo ho ase ma mo kununom sɛnea ɛbɛyɛ a sɛ wɔn mu bi nnye asɛm no nni a, mo suban pa no bɛtwetwe wɔn ama wɔagye asɛm no adi.}sNa mote sɛ nguan a wɔayera nanso afei de, wɔde mo asan aba sɛ mummedi Oguanhwɛfo no ne mo Krasohwɛfo no akyi." =Kristo no ankasa soaa yɛn bɔne wɔ ne honam mu kɔɔ asɛnnua no so sɛnea yebewu ama bɔne na yɛatena ase trenee mu. N’akuru mu na moanya ayaresa. %Wɔyaw no no, wanyaw bi antua ka. Ohuu amane no, wampoopoo n’ani na ɔde n’anidaso nyinaa hyɛɛ Onyankopɔn a ɔyɛ Ɔtemmufo pa no mu.@ {Wanyɛ bɔne. Obiara ante atorosɛm biara amfi n’ano. Eyi nti na Onyankopɔn frɛɛ mo, efisɛ, Kristo no ankasa huu amane maa mo de saa nhwɛso no gyaw mo sɛnea mubedi n’anammɔn akyi.' GNa sɛ moyɛ bɔne na wɔhwe mo na munya ho boasetɔ a, mfaso bɛn na mubenya? Na sɛ moyɛ papa na wɔhwe mo na munya ho boasetɔ a, Onyankopɔn behyira mo.kOSɛ motɔ mo bo ase tena saa yaw a ɛmfata yi mu a, Onyankopɔn behyira mo, efisɛ, munim ne pɛ.-SMo afi mu asomfo nso, mommrɛ mo ho ase mma mo wuranom, na munnni wɔn a wɔn yam ye na wɔn tirim yɛ mmrɛw nko ni na wɔn a wɔhyɛ nnipa so nso, munni wɔn ni.gGMomfa nidi mma nnipa nyinaa. Monnɔ anuanom gyidifo. Munsuro Onyankopɔn, na mummu Ɔhempɔn.Montena ase sɛ nnipa a mode mo ho. Na mommfa ɔde a mode mo ho no nnkata bɔne biara so. Na mmom montena ase sɛ Onyankopɔn asomfo.nUOnyankopɔn ahyɛde ne sɛ, ɔpɛ sɛ monam mo nneyɛe pa so ka nnipa a wɔkasa kwa no kasa no hyɛ.q[ne amradofo a ɔno na ɔsomaa wɔn sɛ wɔntwe nnebɔneyɛfo aso na wɔnkamfo wɔn a wɔyɛ papa no no.F Mommrɛ mo ho ase wɔ Awurade din mu mma nnipa, Ɔhene KɛseC Mummu ɔbra pa wɔ manmufo a mofra wɔn mu no mu, na sɛ wɔka mo ho nsɛm sɛ moyɛ nnebɔneyɛfo a, wɔahu mo papa a moayɛ no nso nam so ahyɛ Onyankopɔn anuonyam ɛda a ɔbɛba no. M’adɔfo, mekasa kyerɛ mo sɛ ahɔho ne amamfrafo a mowɔ wiase. Montwe mo ho mfi honam akɔnnɔ a daa ɛne ɔkra no di asi no ho.<q Nna bi a atwam no, na monyɛ Onyankopɔn nkurɔfo nanso afei, moyɛ ne nkurɔfo; nna bi a atwam no na munnim Onyankopɔn ahummɔbɔ no, nanso mprempren, moanya n’ahummɔbɔ no.a~; Na mo de, moyɛ nnipa a wɔayi mo, sɛ ɔhene asɔfo, ɔman kronkron, Onyankopɔn ankasa nkurɔfo a wɔayi mo sɛ monka n’anwonwadwuma no ho asɛm. Ɔno na ɔfrɛɛ mo fi sum mu baa n’ankasa hann nwonwaso no mu.=}sWɔka bio wɔ Kyerɛwsɛm no mu se, “Saa ɔbo yi na ɛbɛma nnipa ahintiw; ɔbotan a ɛbɛma wɔahwe ase.” Wohintiwii efisɛ, na wonnye asɛm no nni. Saa na Onyankopɔn hyɛe.|Saa ɔbo yi ho wɔ mfaso yiye ma mo a mugye di, na wɔn a wonnye nni no: “Ɔbo a abantofo apo no, ɛbɛyɛɛ tweatibo.” {Na Kyerɛwsɛm no ka se, “Mayi ɔbo a ɛho hia a mede bɛyɛ Sion tweatibo a obiara a obegye no adi no, wɔrenni no huammɔ.”=zsMo nso mote sɛ abo a nkwa wɔ mu a, wɔnam so resi dan a honhom ahyɛ ma a ɛbɛyɛ asɔfo Kronkron fi a wɔnam Yesu Kristo so bɛbɔ afɔre a ɛho tew wɔ mu ama Onyankopɔn no.ywMommra Awurade a ɔyɛ ɔbo a nkwa wom no nkyɛn. Ɔno na nnipa poo no, na Onyankopɔn yii no sɛ n’ade a ɛsom bo.KxSɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Moaka Awurade ayamye no ahwɛ.” w Monyɛ sɛ nkokoaa a bere biara sukɔm de mo sɛ mubenya honhom mu nufusu kronn anom na sɛ monom a, moanyin na wɔagye mo nkwa.\v 3Montwe mo ho mfi bɔne nyinaa, atoro anaa nyaatwom anaa anibere anaa oburu kasa ho.^u 7nanso Awurade asɛm no wɔ hɔ daa nyinaa.” Eyi ne asɛm a Asɛmpa no de brɛɛ mo.t Sɛnea Kyerɛwsɛm no ka se, “Nnipa nyinaa te sɛ sare; na wɔn anuonyam te sɛ nhwiren. Sare no wu ma ne nhwiren no po,s {Efisɛ, ɛnam Onyankopɔn asɛm a etim hɔ daa no so ama wɔawo mo bio sɛ mma a wɔn awofo nwu da na wɔte hɔ daapem.r #Afei a moayɛ osetie ama nokware no nti, mo ho atew na mododɔ mo nuanom gyidifo nokware mu yi, mumfi mo koma nyinaa mu nnodɔ mo ho mo ho.q 7Ɛnam ne so na mugyee Onyankopɔn a onyanee no fii awufo mu na ɔmaa no anuonyam no dii. Ɛnam so ama mo gyidi ne mo anidaso atim wɔ Onyankopɔn mu.mp UAnsa na wɔrebɔ wiase no, na Onyankopɔn ayi no na mo nti na nna a edi akyiri yi no, wɔdaa no adi.ko QKristo a ɔte sɛ oguammaa a onni dɛm no de ne ho bɔɔ afɔre a ne bo yɛ den ma munyaa ahofadi.%n EEfisɛ, munim bo a wotua de gyee mo fii abrabɔ bɔne a mo nenanom kyerɛɛ mo no mu. Ɛnyɛ ade a ɛhwere ne bo a ɛsom te sɛ dwetɛ anaa sikakɔkɔɔ no.&m GMonkae sɛ mo Agya a ɔwɔ soro a mobɔ no mpae no nhwɛ nnipa anim wɔ n’atemmu mu. Ɛno nti mo nna a aka mo wɔ asase yi so no, momfa nidi nyinaa mma no.Pl Kyerɛwsɛm no ka se, “Ɛsɛ sɛ moyɛ kronn, efisɛ, meyɛ kronn.”ik MNa mmom, monyɛ kronn wɔ biribiara a moyɛ mu sɛnea Onyankopɔn a ɔfrɛɛ mo no yɛ kronn no.dj CMuntie Onyankopɔn, na mommma akɔnnɔ abrabɔ a edii mo so bere a na munnim no nnni mo so.i  Enti munsi mo adwene pi na munni dwuma. Munnyina yiye na momma mo ani nna nhyira a wɔde bɛma mo Yesu Kristo ba a ɔbɛba no mu no so.gh I Onyankopɔn daa no adi kyerɛɛ saa adiyifo no sɛ wɔn adwuma no nni wɔn yiyedi mu na mmom ɛwɔ mo yiyedi mu. Na akyiri yi ara wɔada Asɛmpa no adi akyerɛ yɛn nyinaa. Saa Honhom Kronkron no a wɔsoma fi soro no tumi so a wɔnam kasa kyerɛɛ wɔn no ara so na wɔnam kasa kyerɛɛ yɛn nso. Eyinom yɛ nneɛma bi a abɔfo mpo pɛ sɛ wɔte ase. g  Wodwen bere ko a Kristo honhom a ɛwɔ wɔn mu a edii Kristo amane a obehui ne anuonyam a ebedi akyi no ho adanse no yikyerɛ no ho.~f w Saa nkwagye yi ho na adiyifo no de boasetɔ hwehwɛɛ mu hyɛɛ saa akyɛde yi a Onyankopɔn de bɛma mo no ho nkɔm.Je  efisɛ, mo gyidi ho mfaso a ɛyɛ mo kra nkwagye no, mo nsa reka.vd gƐwom sɛ munhu Yesu mprempren, nanso modɔ no. Munhuu no da, nanso mugye no di. Anigye a moanya no mma ɔka,c Wɔn botae ne sɛ, wobehu sɛ mo gyidi no yɛ kann. Sikakɔkɔɔ a wotumi sɛe no no mpo, wɔde ogya sɔ hwɛ enti mo gyidi a ɛsom bo kyɛn sikakɔbɔɔ no, ɛsɛ sɛ wɔsɔ hwɛ hu sɛ, ebetumi atim anaa. Ɛno ansa na da a Yesu Kristo bɛba no, mubenya anuonyam.b Ɛwom sɛ, ebia mprempren ɛbɛba sɛ, esiane ɔhaw pii a mobɛfa mu no nti, mo werɛ bɛhow de, nanso momma mo ani nnye saa asɛm yi ho.,a SNa Onyankopɔn gyina ne tumi kɛse no so bɛhwɛ sɛ mubedu hɔ asomdwoe mu na mo nsa aka, efisɛ, mugye no di. Ɛbɛyɛ mo de nna a edi akyi no mu ama obiara ahu.6` genti yɛrehwɛ anim sɛ yebenya nhyira dodow a Onyankopɔn akora a ɔde ma ne mma no bi. Ɔde sie wɔ soro ma mo efisɛ, ɛhɔ de, ɛremporɔw anaa ɛrensɛe na ɛrempa nso.U_ %Momma yɛnna Onyankopɔn a ɔyɛ yɛn Awurade Yesu Kristo Agya no ase. Esiane n’ahummɔbɔ dodow nti, ɔnam nyan a onyanee Yesu Kristo fii owu mu no so maa yɛn nkwa foforo. Eyi ma yenya anidaso a atim,=^ uWɔnam Agya Onyankopɔn botae so na woyii mo na wɔnam ne Honhom so tew mo ho sɛ munni Yesu Kristo akyi na ɛnam so ma ne mogya no atew mo ho. Adom ne asomdwoe a ɛdɔɔso nka mo.7] kSaa krataa yi fi Yesu Kristo somafo Petro nkyɛn. Ɔde kɔma Onyankopɔn nnipa a wayi wɔn a wɔahwete sɛ ahɔho kɔ Ponto, Galatia, Kapadokia, Asia ne Bitinia amantam mu no.\ɔnkae sɛ, nea ɔdan ɔdebɔneyɛfo fi n’akwammɔne ho no gye no nkwa fi owu mu ma wɔde ne bɔne dodow no nyinaa kyɛ no.P[Me nuanom, sɛ mo mu bi guan fi nokware ho na ɔfoforo de no ba bio a,BZƆsan bɔɔ mpae bio maa osu tɔe maa asase nyaa nnɔbae.Y{Yɛte sɛ Elia a ɔbɔɔ mpae nokware mu sɛ osu nntɔ, na ampa ara osu antɔ asase no so mfe abiɛsa ne fa no ara pɛ..XUEnti afei, monkeka mo bɔne nkyerɛ mo ho mo ho, na mommobɔ mpae mma mo ho mo ho sɛnea ɛbɛyɛ a, wɔbɛsa mo yare. Onipa trenee mpaebɔ tumi yɛ nneɛma bebree.W'Sɛ wɔbɔ saa mpae no gyidi mu a, ɛbɛsa ɔyarefo no yare, na Awurade bɛma no anya ahoɔden, na ne bɔne a wayɛ nyinaa, wɔde bɛkyɛ no. V Mo mu bi yare anaa? Ɛsɛ sɛ saa onipa no frɛ asafo mpanyimfo na wɔde Awurade din bɔ mpae ma no na wɔde ngo twitwiw ne ho.U} Mo mu bi wɔ ɔhaw bi mu anaa? Ɛsɛ sɛ saa onipa no bɔ mpae. Mo mu bi wɔ ahotɔ mu anaa? Ɛsɛ sɛ ɔto ayeyi nnwom.T  Ne nyinaa akyi no, anuanom, sɛ mohyɛ bɔ a, monnka ntam nnsi so. Mommfa ɔsoro anaa asase anaa biribiara nnka ntam. Sɛ mopɛ sɛ moka “Yiw” a, monka “Yiw”. Sɛ nso mopɛ sɛ moka “Dabi” a, monka “Dabi” na moamma Onyankopɔn atemmu ase.'SG Yɛfrɛ wɔn ahotɔfo efisɛ, wonyaa boasetɔ. Moate Hiob boasetɔ no na munim nea Awurade de dom no awiei no efisɛ, Awurade yɛ ɔdomfo ne mmɔborɔhunufo.R# Me nuanom, monkae adiyifo a wɔde Awurade din kasae no. Momfa wɔn sɛ nhwɛso wɔ wɔn boasetɔ ne tumi a wotumi de tenaa amanehunu mu no.tQa Anuanom, munnni nseku nntia mo ho mo ho, na Onyankopɔn ammu mo atɛn. Ɔtemmufo no abɛn pɛ sɛ ɔba mu.mPSƐsɛ sɛ mo nso motɔ mo bo ase. Momma mo anidaso mu nyɛ den efisɛ, da a Awurade bɛba no abɛn.1O[Me nuanom, montɔ mo bo ase kosi sɛ Awurade bɛba. Monhwɛ sɛnea okuafo nya boasetɔ twɛn sɛ ne nnɔbae a ne bo yɛ den no benyin. Ɔde boasetɔ twɛn asusow bere.JN Moabu nea asɛm nni ne ho no kumfɔ akum no nanso onsiw mo kwan.YM+Mo asetena wɔ asase so ha yɛ afɛfɛde ne anigye. Moadodɔ srade ama okum da.L#Nnipa a wɔyɛɛ adwuma wɔ mo mfuw mu no, muntuaa wɔn ka enti wɔresi apini. Na wɔn apinisi no adu Onyankopɔn, Awurade Tumfo no aso mu.K+Mo sika ne mo dwetɛ awe nkanare na saa nkanare no bedi adanse atia mo, na ahyew mo honam sɛ ogya. Nna a edi akyiri yi mu moahyehyɛ agyapade.7JiMo ahonya no aporɔw na nweweboa awe mo ntama.`I ;Afei, mo adefo nso muntie! Munsu na muntwa agyaadwo wɔ amanehunu a ɛreba mo so no ho.?HyEnti nea onim papayɛ na ɔnyɛ no, ɛyɛ bɔne ma no._G7Nanso mprempren mohoahoa mo ho de mo nsa si mo bo; saa ahohoahoa no nyinaa yɛ bɔne.YF+Asɛm a ɛsɛ sɛ moka ne sɛ, “Sɛ Awurade pɛ a, yɛbɛyɛ eyi anaa eyi.”YE+Munnim nea ɛbɛto mo ɔkyena: Mote sɛ huruhuro a ɛba mmere tiaa bi na ayera.Dy Mo a moka se, “Ɛnnɛ anaa ɔkyena yebetu kwan akɔ kurow bi so akodi afe akɔyɛ adwuma apɛ sika” no, muntie me.xCi Onyankopɔn nko na ɔma mmara na obu atɛn. Ɔno nko na ogye nkwa na ɔsɛe. Wone hena a wubu wo yɔnko atɛn?WB' Me nuanom, munnnidi mo ho nseku. Obiara a odi ne nua ho nseku anaa obu ne nua atɛn no, di Mmara no ho nseku. Na sɛ wubu Mmara no atɛn a, na ɛkyerɛ sɛ, afei de wunni Mmara no so na mmom wubu no atɛn.9Am Mommrɛ mo ho ase mma Awurade, na ɔbɛma mo so.j@M Munni awerɛhow, munsu, na muntwa agyaadwo; momma mo serew nnan su, na mo anigye nnan awerɛhow.?wMommɛn Onyankopɔn, na ɔno nso bɛbɛn mo. Monhohoro mo nsa ho, mo nnebɔneyɛfo! Montew mo koma mu, mo nyaatwomfo!]>3Enti momfa mo ho nhyɛ Onyankopɔn ase. Munsiw ɔbonsam kwan, na obeguan afi mo ho.=Nanso adom a Onyankopɔn dom yɛn no dɔɔso yiye. Na Kyerɛwsɛm no ka se, “Onyankopɔn siw ahantanfo kwan, na ɔdom ahobrɛasefo.”<{Mususuw sɛ Kyerɛwsɛm a ɛka se, “Ninkunutwe ahyɛ honhom a Onyankopɔn de ahyɛ yɛn mu no ma” no wɔkaa no kwa? ;9Nnipa a munni gyidi! Munnim sɛ, sɛ mofa wiase adamfo a, na moyɛ Onyankopɔn atamfo? Obiara a ɔpɛ sɛ ɔyɛ wiase adamfo no dan Onyankopɔn tamfo.r:]Na sɛ mubisa koraa nso a, mo nsa renka, efisɛ, mowɔ adwemmɔne. Mubisa nneɛma a ɛyɛ mo akɔnnɔde.v9eMorepɛ nneɛma bi nanso morentumi nnya, ɛno nti moayɛ mo adwene sɛ mubedi awu. Mo ani abere denneenen repɛ nneɛma bi nanso mo nsa nka, enti akasakasa ne ɔko nam so ba. Nea morehwehwɛ no, mo nsa renka efisɛ, mummisa Onyankopɔn.d8 CƆko ne akasakasa a asi mo mu yi fi he? Efi mo ara mo akɔnnɔ a ɛne mo nipadua di asi no.H7 Na ɛsow aba pa a efi aba a asomdwoefo duaa no asomdwoe mu no.%6CNanso nyansa a efi soro no yɛ kronn; asomdwoe wɔ mu, edwo na ɛwɔ nidɔ; ɛwɔ ahummɔbɔ na nneyɛe pa fi mu ba; ennye akyinnye na ɛnyɛ nyaatwom nso. $~F}} |{{ zz9yyhxxxx:w vvubttNsssrqq;ppxooponn3mmllCkkwkjIihhFggOfpeeedgccuc bb3a``2__C^^g]]}]\[[[~ZZYYWXXoWVVVUTTSSSRRQiPPrOOeON~NKNMLLL6KK6JJNIHsGG}GHFF;FDCC-BrAA@6?>==$<;;D::t: 9888\77%6B544C33221?00//-..A--,,,_+*)))O((,'r&%%>$$:#""5! x=ipb&s~j^v z + K v > {9i| dQMyOguammaa no kogyee nhoma no fii nea ɔte ahengua so no nsa nifa mu.xAfei mihuu oguammaa bi sɛ ogyina ahengua no mfinimfini a ateasefo baanan no ne mpanyimfo no atwa ne ho ahyia. Wohwɛ a na ɛsɛ nea wɔakum Oguammaa no. Na ɔwɔ mmɛn ason ne aniwa ason a egyina hɔ ma Onyankopɔn ahonhom ason no a wɔasoma wɔn aba wiase no.8wiAfei ɔpanyin baako ka kyerɛɛ me se, “Nsu. Hwɛ! Gyata a ofi Yuda abusuakuw mu a, ɔyɛ Dawid aseni adi nkonim, na obetumi abue nsɔwano ason no na wabue nhoma no ano.”Yv+Misui yiye efisɛ, wɔannya obiara a ɔfata sɛ obue nhoma no ano na ɔhwɛ mu.muSNanso wɔannya obiara a ɔwɔ soro anaa asase so anaa asase ase a otumi buee nhoma no mu hwɛɛ mu.ztmMihuu ɔbɔfo tumfoɔ bi a ɔde nne kɛse kae se, “Hena na ɔfata sɛ obue nsɔwano no na obue nhoma no mu?”s !Mihui sɛ nea ɔte ahengua so no kita nhoma bi wɔ ne nsa nifa mu. Na wɔakyerɛw akyiri ne anim nyinaa a wɔde nsɔwano ason asosɔw ano.r+ “Yɛn Awurade ne Nyankopɔn; wofata sɛ wunya anuonyam, nidi ne tumi, efisɛ, wo na wobɔɔ nneɛma nyinaa, na wo pɛ mu nti na wɔte hɔ.”q) mpanyimfo aduonu anan no butubutuw nea ɔte ahengua no so no anim som nea ɔte hɔ daa daa no. Wɔtow wɔn ahenkyɛw gu ahengua no anim ka se,p Saa ateasefo baanan no to nnwom de hyɛ nea ɔte ahengua no so a ɔte hɔ daa daa no anuonyam de ma no nidi da no ase. Sɛ wɔyɛ saa a,ooWNa ateasefo baanan no mu biara wɔ ntaban asia a ani tuatua akyi ne anim nyinaa. Anadwo ne awia nyinaa na wɔto dwom se, “Kronkron, Kronkron, Kronkron ne Awurade Nyankopɔn Tumfoɔ a ɔtenaa hɔ na ɔwɔ hɔ na ɔrebɛba no.”5ncNa ɔteasefo a odi kan no te sɛ gyata; nea ɔto so abien no te sɛ nantwi ba; nea ɔto so abiɛsa no anim te sɛ onipa; ɛnna nea ɔto so anan no te sɛ ɔkɔre a ɔretu.?mwNa biribi te sɛ ahwehwɛ po a ɛyɛ kurunyenn sɛ ahwehwɛ da ahengua no anim. Ahengua no fa biara, na ateasefo baanan a ani tuatua wɔn anim ne wɔn akyi atwa ahengua no ho ahyia.l#Na anyinam ne aprannaa bobɔm fi ahengua no mu. Na akanea ason a wɔasosɔ redɛw wɔ ahengua no anim. Eyinom yɛ Onyankopɔn ahonhom ason.k/Na ahengua nketewa aduonu anan atwa ahengua kɛse no ho ahyia a mpanyimfo aduonu anan tete so a wɔhyehyɛ ntade fitaa ne sikakɔkɔɔ ahenkyɛw.~juNa n’anim hyerɛn te sɛ ahwehwɛbo ne mogyanambo. Na nyankontɔn a ɛte sɛ ahabamonobo atwa ahengua no ho ahyia.QiPrɛko pɛ, na Honhom no faa me. Na ahengua bi si soro hɔ a obi te so.\h 3Miduu ha no, minyaa anisoadehu foforo a mihuu ɔsoro pon sɛ abue. Na ɛnne bi teɛɛm sɛ torobɛnto a mate sɛ ebi akasa akyerɛ me pɛn no na ɛkae se, “Bra soro ha, na mɛkyerɛ wo nea ɛbɛba eyi akyi.”Lg“Sɛ wowɔ aso a, ɛnne tie nea Honhom no ka kyerɛ asafo no.”sf_Mɛma nkonimdifo no atena m’ahengua no ho sɛnea madi nkonim nti mete m’Agya ahengua ho mprempren no. e“Tie! Migyina ɔpon no akyi rebɔ mu; sɛ obi te me nne na obue pon no a, mɛba ne fi na me ne no adidi na ɔno nso ne me adidi.bd=Mekɔ so twe wɔn a medɔ wɔn no nyinaa aso. Enti bɔ mmɔden na twe wo ho fi bɔne ho.^c5“Enti mitu wo fo se tɔ sikakɔkɔɔ, sikakɔkɔɔ amapa, fi me nkyɛn sɛnea ɛbɛma woayɛ ɔdefo. Afei tɔ ntade fitaa hyɛ fa kata wo animguase adagyaw no so. Afei tɔ aduru gu w’ani so sɛnea wubehu ade.+bO“Woka se, Meyɛ ɔdefo na manya me ho na mewɔ nea ehia me nyinaa. Nanso wunnim hia a ahia wo ne mmɔbɔ a woyɛ. Woyɛ ohiani. Woda adagyaw, na w’ani afura.uacNanso esiane sɛ woyɛ potrobodwo na wonyɛ hyew na wonyɛ nwunu nti, merebɛtew wo sɛ ntasu afi m’anom.m`S“Minim nea woayɛ. Minim sɛ wonyɛ nwunu nso wonyɛ hyew. Me pɛ ne sɛ, anka wobɛyɛ mu baako.6_e“Kyerɛw krataa kɔma ɔbɔfo a ɔwɔ Laodikea asafo mu no se: “Eyi ne asɛm a efi Amen a ɔyɛ ɔdanseni nokwafo a ɔyɛ biribiara a Onyankopɔn bɔe no abɔse nkyɛn.O^ “Sɛ wowɔ aso a, ɛnne tie nea Honhom no ka kyerɛ asafo no.’“] “Nea obedi nkonim no, mɛyɛ no odum me Nyankopɔn asɔredan mu, na ɔremfi mu bio da. Mɛkyerɛw me Nyankopɔn din ne me Nyankopɔn kurow din a ɛyɛ Yerusalem foforo a ebefi soro me Nyankopɔn nkyɛn aba no agu ne ho. Bio, mɛkyerɛw me din foforo agu ne ho.T\! Mereba nnansa yi ara. Kora wo agyapade, na obi anwia wo nkonim abotiri no.[- “Esiane sɛ woadi me mmara so anya boasetɔ nti, sɛ ɔhaw a ɛreba wiase nyinaa de asɔ asase so nnipa nyinaa ahwɛ no ba a, megye wo afi mu./ZW “Tie! Kuw a ɔbonsam afa wɔn no, saa atorofo a wɔka se wɔyɛ Yudafo nanso wɔnyɛ bi no, mɛma wɔaba w’anim abebu wo nkotodwe. Wɔn nyinaa behu sɛ medɔ wo.Y3“Minim nea woyɛ. Minim sɛ wowɔ tumi kakra. Woadi me nkyerɛkyerɛ no so nam so adi me nokware. Mabue ɔpon bi wɔ w’anim a obi ntumi nto mu.eXC“Kyerɛw krataa kɔma asafo a ɛwɔ Filadelfia no se: “Eyi ne asɛm a efi obi a ɔyɛ kronkron, yɛ nokware a okita safe a na ɛyɛ Dawid de a sɛ obue a, obi ntumi nto mu na ɔto mu nso a, obi ntumi mmue no nkyɛn.FW“Sɛ wowɔ aso a, tie nea Honhom no ka kyerɛ asafo no.”9VkWɔn a wobedi nkonim no, wɔbɛhyɛ wɔn ntade fitaa, na merentwa wɔn din mfi ateasefo din mu wɔ nhoma no mu. M’Agya no ne abɔfo no anim na mɛda no adi sɛ wɔyɛ me de.(UI“Nanso mo mu kakraa bi a wɔwɔ Sardi no mfaa wiase nkekae nkekaa wɔn ntade mu. Wɔne me bɛnantew a wɔhyɛ ntade fitaa efisɛ, ɛsɛ wɔn sɛ wɔyɛ saa.*TMKae nea wɔkyerɛɛ wo no ne sɛnea wotee no. Di so na twe wo ho fi wo bɔne ho. Sɛ woankanyan wo ho a, mɛba wo so sɛ ɔkorɔmfo, na worenhu bere ko a mɛba.S}Enti nyan na kanyan nea aka wo nkyɛn no na anwu koraa. Efisɛ, mahu sɛ nea woayɛ no nya nnii mu wɔ Onyankopɔn anim.VR '“Kyerɛw krataa kɔma asafo a ɛwɔ Sardi no se: “Eyi ne asɛm a efi obi a ɔwɔ Onyankopɔn ahohom ason ne nsoromma ason no nkyɛn. Minim nea woreyɛ. “Minim sɛ woagye din sɛ wote ase nanso woawu.IQ “Nea ɔwɔ aso no ntie nea Honhom no reka kyerɛ asafo no.”.PWAfei mede anɔpa nsoromma bɛma wɔn.yOkm’Agya hɔ no bɛma wɔn. Mɛma wɔn aman so tumi na wɔde dade poma adi wɔn so na wɔabobɔ wɔn sɛ nkuku.kNO“Wɔn a wodi nkonim na wɔkɔ so yɛ nea mepɛ kosi awiei no, mede tumi koro no ara a minya fii8MkNa munso nea mowɔ no mu dennen kosi sɛ mɛba.e Nsuro ɔhaw a ɛrebɛto wo no. Tie! Wɔde mo mu bi bɛto afiase na ɔbonsam nam so asɔ mo ahwɛ. Na mo haw bedi dadu. Sɛ owu mu mpo a, gye me di na mɛma wo nkwa abotiri.P= “Minim amane a wuhu maa Awurade na minim w’ahiasɛm nyinaa nso, nanso wowɔ agyapade wɔ soro. Minim nsɛm a wɔn a wose wɔyɛ Yudafo nanso wɔnyɛ Yudafo no ka tia wo. Wɔyɛ ɔbonsam ampamfo."<=“Kyerɛw krataa yi kɔma ɔbɔfo a otua Smirna asafo no ano se: “Saa asɛm yi fi obi a odi kan ne nea otwa to nkyɛn. Ɔno na owui na onyanee no.’6;e“Sɛ wowɔ aso a, tie nea Honhom no ka kyerɛ asafo ahorow no no. Wɔn a wɔadi nkonim no, mɛma wɔn tumi na wɔadi nkwa dua no a ɛwɔ Onyankopɔn turo no mu no aba no.g:G“Nanso nea eye wɔ wo ho ne sɛ, wukyi nea Nikolaifo no yɛ no, na saa ara na me nso mikyi.59cHu ba a woaba fam no. Tew wo ho fi bɔne ho na yɛ sɛnea kan no na woyɛ no. Sɛ woantwe wo ho amfi wo bɔne ho a, mɛba wo nkyɛn na mabeyi wo kaneadua no afi ne sibere.T8!“Nanso nea mewɔ tia wo ne sɛ, wonnɔ me, sɛnea kan no na wodɔ me no.J7 Wowɔ boasetɔ na me nti, woahu amane bebree, nanso wompaa abaw.R6Minim nea woayɛ. Minim nsi a wode ayɛ adwuma ne boasetɔ a wowɔ. Minim sɛ wunnye nnebɔneyɛfo, na afei woasɔ wɔn a wɔfrɛ wɔn ho asomafo nanso wɔnyɛ bi no ahwɛ na woahu sɛ wɔyɛ atorofo.G5 “Kyerɛw krataa kɔma ɔbɔfo a otua Efeso asafo no ano, na ka kyerɛ no se: Eyi ne nsɛm a efi obi a okita nsoromma ason wɔ ne nsa nifa mu a, ɔnantew wɔ sika akaneadua ason no ntam no.G4  Nsoromma ason a wuhu wɔ me nsa nifa mu ne sika akaneadua no nkyerɛase a ɛyɛ ahintasɛm no ni: Nsoromma ason no yɛ asafo ason no abɔfo, ɛnna akaneadua ason no nso yɛ asafo ason no.”f3 GEnti afei kyerɛw nneɛma a wuhu; nea wuhu no mprempren ne nea ɛbɛba akyiri yi no, kyerɛw.a2 =Mene ɔteasefo no! Miwui, nanso mete ase daapem nyinaa. Mewɔ tumi wɔ owu ne asaman so.1 }Mihuu no no, mekɔhwee ne nan ase te sɛ owufo. Ɔde ne nsa nifa too me so kae se, “Nsuro! Mene Ɔkannifo ne Okyikafo. 0 Na okita nsoromma ason wɔ ne nsa nifa mu na sekan anofanu a ɛyɛ nnam fi n’anom bae. Na n’anim hyerɛn te sɛ owigyinae awia./ Ne nan ase hyerɛnee sɛ ayowa a wɔanan wɔ fononoo mu na afei wɔatwiw ho na ne nne woro so te sɛ nsuworo a ano yɛ den.a. =Na ne tinhwi yɛ fitaa te sɛ asawafuturu anaasɛ sukyerɛmma, na n’ani dɛw sɛ ogya.{- q Emu na na onipa bi a ɔte sɛ ɔbarima a ɔhyɛ batakari yuu a esi ne nan ase a sika abɔso kyekye ne koko gyinae.k, Q Medan m’ani pɛe sɛ mihu nea ɔrekasa kyerɛ me no. Ɛhɔ na mihuu sikakɔkɔɔ nkaneadua ason.2+ _ Ɛkae se, “Kyerɛw biribiara a wuhu, na fa nhoma no kɔma saa asafo ahorow ason a ɛwɔ Efeso ne Smirna ne Pergamo ne Tiatira ne Sardi ne Filadelfia ne Laodikea no.”m* U Awurade da no, Honhom no faa me na metee nne dennen bi a ɛte sɛ torobɛnto a ɛrebɔ wɔ m’akyi.O)  Mene mo nua Yohane, na me ne Yesu bom ne no hu amane wɔ náhenni ne ne boasetɔ mu. Esiane sɛ meka Onyankopɔn asɛm da nokware a Yesu daa no adi no nti, wotwaa me asu de me kɔɔ supɔw Patmo so.}( uAwurade Nyankopɔn Tumfoɔ no se, “Mene Alfa ne Omega a ɔwɔ hɔ mprempren na ɔwɔ hɔ dedaw na ɔrebɛba no.”' Ɔnam omununkum mu reba. Wɔn a wɔwɔɔ no peaw no ne obiara behu no. Asase so nnipa nyinaa besu no. Ɛbɛba mu saa. Amen.t& cWayɛ yɛn asɔfodɔm a yɛsom ne Nyankopɔn ne n’agya. Wɔmfa anuonyam ne tumi mma Kristo daa daa! Amen..% Wne Yesu Kristo a ɔyɛ ɔdanseni nokwafo ne awufo mu abakan ne asase so ahene so difo no nkyɛn nka mo. Ɔdɔ yɛn, na ɔnam ne wu no so agye yɛn afi yɛn bɔne mu.-$ UYohane nkyia a okyia asafo horow ason a ɛwɔ Asia no ni. Adom ne asomdwoe mfi nea ɔwɔ hɔ, na ɔtenaa hɔ, na ɔreba no ne ahonhom ason a ɛwɔ n’ahengua anim,9# mNhyira nka obiara a ɔbɛkan saa nhoma yi, na nhyira nka wɔn nso a wotie adiyisɛm no na wodi so sɛnea wɔakyerɛw wɔ saa nhoma yi mu no. Bere no abɛn sɛ eyinom nyinaa ba. " na Yohane aka biribiara a ohui nyinaa. Eyi ne n’adansedi ne asɛm a efi Onyankopɔn nkyɛn ne nokware a Yesu Kristo daa no adi no._! ;Saa nhoma yi fa adiyisɛm a Onyankopɔn de maa Yesu Kristo ma ɔdaa no adi kyerɛɛ nea ɛrebɛba kyerɛɛ Onyankopɔn asomfo no ho. Kristo somaa n’abɔfo kɔɔ Yohane nkyɛn kɔdaa asɛm yi adi kyerɛɛ ne somfo,6  gOnyankopɔn koro a ɔnam yɛn Awurade Yesu Kristo so yɛ yɛn Agyenkwa no, ɔno na anuonyam ne kɛseyɛ ne ahoɔden ne tumi nka no mmere a atwam ne nnɛ ne daa nyinaa. Amen.z oNa nea obetumi aso mo mu na moanhintiw, na ɔde mo asi n’anuonyam anim sɛ nnipa a wonni dɛm wɔ ahosan mu no,x kMontwe wɔn mfi ogya mu nnye wɔn nkwa. Momfa suro nhu ebinom mmɔbɔ, na munkyi atade a bɔne nkekae akeka mu.$ EMunhu akyinnyegyefo mmɔbɔ.  na montena Onyankopɔn dɔ mu bere a moretwɛn yɛn Awurade Yesu Krsito wɔ n’ahummɔbɔ mu ama wama mo nkwa a enni awiei no.~ wEnti mo a moyɛ me nnamfonom, mitu mo fo sɛ, monkɔ so mmia mo gyidi mu. Mommɔ mpae wɔ Honhom Kronkron no tumi mu,f GEyinom ne nnipa a wɔnam wɔn akɔnnɔ so de mpaepaemu ba no. Na wonni Honhom no wɔ wɔn mu.k QWɔkae se, “Sɛ awiei no du a, nnipa a wodi mo ho fɛw bɛba, wɔn a wodi wɔn akɔnnɔ akyi.”_ 9Me nnamfonom, monkae. Monkae nsɛm a tete no asomafo no ka faa Awurade Yesu Krsito ho.4 cBere biara, saa nnipa yi nwiinwii na wɔde so nso to afoforo so. Wodi wɔn akɔnnɔ akyi. Wɔhoahoa wɔn ho na wotu afoforo aso sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛba abedi wɔn akyi. na wɔabebu mo nyinaa atɛn na wɔabu nnebɔneyɛfo nyinaa atɛn wɔ wɔn bɔne a wɔayɛ ne nsɛm a wɔaka atia Onyankopɔn no ho.” Henok, Adam aseni a ɔto no so asia na ɔhyɛɛ saa nnipa yi ho nkɔm teteete se, “Hwɛ, Awurade ne n’abɔfo Kronkron mpempem bɛba,( K Wɔte sɛ ɛpo asorɔkye a ano yɛ den a, wɔn aniwude a wɔyɛ no huru sɛ ahuru. Wɔte sɛ okyin nsoromma, a Onyankopɔn de wɔn asie esum kabii mu afebɔɔ.  Wɔte sɛ nkekae fi a ɛwɔ wo nua aduan a ɔne wo di mu a wɔmfɛre ho. Wɔn ani ku wɔn ara wɔn ho. Na wɔte sɛ omununkum a esi na mframa bɔ no nanso osu ntɔ. Wɔte sɛ nnua a ɛnsow aba asusow mu. Wɔte sɛ nnua a wɔatutu ne ntini ama awu koraa.G   Wonnue! Ɔkwan a Kain faa so no ara so na wɔnam. Sikanibere nti, wɔde wɔn ho ahyɛ mfomso a Bileam yɛe no bi ase. Wɔayɛ dɔm sɛnea Kora yɛɛ dɔm no nam so ma wɔasɛe wɔn sɛ ɔno.   Nanso saa nnipa yi tew nneɛma a wɔnte ase ho atua. Na nneɛma a wonim kwa sɛ nkekaboa no, saa nneɛma koro no ara na ɛsɛe wɔn.T # Ɔbɔfo panyin Mikael mpo nyɛɛ saa da. Bere a Mikael ne ɔbonsam repere Mose amu so a akasakasa sii wɔn ntam no mpo, wantew ɔbonsam atua, na mmom asɛm a ɔkae ara ne sɛ, “Awurade nka w’anim.”" ?Saa nnipa no nam saa kwan koro no ara so soso dae ma wɔyɛ bɔne tia wɔn nipadua. Wɔtew Onyankopɔn tumi atua, na wɔayaw anuonyamfo a wɔwɔ soro no.: oMonkae Sodom ne Gomora ne nkurow a na atwa wɔn ho ahyia no sɛ, na emu nnipa no yɛ aguamanfo, na wɔde wɔn agu ogya a ennum da no mu, de retwe wɔn aso de abɔ obiara kɔkɔ.7  iMonkae abɔfo a na wɔtra wɔn tumi na wogyaw wɔn atenae no. Woguu wɔn nkɔnsɔnkɔnsɔn wɔ sum kabii mu a Onyankopɔn de wɔn asie retwɛn da kɛse no na wabu wɔn atɛn.7  iƐwom sɛ munim eyinom dedaw, nanso mepɛ sɛ mekae mo adwene wɔ ogye a Awurade gyee Israelfo fii Misraim asase so na akyiri yi, ɔsɛee wɔn a na wonnye asɛm no nni no ho.  Nnipa bi awiawia wɔn ho abɛfra yɛn mu, a wɔkyea asɛm a ɛfa yɛn Nyankopɔn adom no ho, yi wɔn ho ano wɔ wɔn bɔne ho, nam so po Yesu Kristo a ɔno nko ara na ɔyɛ Wura ne yɛn Awurade no. Kyerɛwsɛm no aka wɔn afobu a aba wɔn so no ho asɛm dedaw.   Me nnamfonom, na merebɔ mmɔden akyerɛw mo afa nkwagye a yɛn nyinaa te mu no ho. Nanso ɛsɛ sɛ mekyerɛw mo wɔ asɛm foforo ho na moyere mo ho gyina nokware a Onyankopɔn de ama ne nkurɔfo afebɔɔ a ɛnsɛ sɛ wɔsesa mu nna nyinaa no akyi pintinn.2  aMmɔborɔhunu ne ɔdɔ a ɛdɔɔso nka mo., UYesu Kristo somfo Yuda a ɔyɛ Yakobo ne nua na ɔkyerɛw krataa yi. De kɔmaa wɔn a Onyankopɔn afrɛ wɔn na wɔte Agya Onyankopɔn dɔ ne Yesu Kristo banbɔ mu.Z /Asomdwoe nka mo. Mo nnamfonom nyinaa kyiakyia mo. Kyiakyia yɛn nnamfonom nyinaa.2 aƐrenkyɛ biara mehu mo na me ne mo akasa.S ! Mewɔ nsɛm bebree ka kyerɛ mo nanso meremfa krataa ne kyerɛwdua so nka. 3 Obiara ka Demetrio ho asɛm pa, na mpo nokware no ankasa ka ne ho asɛm pa. Na yɛn nso yedi ne ho adanse pa na munim sɛ nea yɛka no yɛ nokware. - M’adamfo pa, munnsua ade bɔne, na mmom munsua ade pa. Obiara a ɔyɛ papa no yɛ Onyankopɔn de. Na obiara a ɔyɛ bɔne no nhuu Onyankopɔn.: o Sɛ meba a, biribiara a wayɛ no, mede ho asɛm bɛto mo anim. Nsɛm a ɛyɛ hu a ɔka fa yɛn ho ne atoro a otwa nyinaa, mɛka ho asɛm. Nanso ɛno nko ara nye mma no. Sɛ anuanom no ba a, ɔrennye wɔn, na obiara a ɔpɛ sɛ ogye wɔn no nso, ɔbɛma no agyae na wabɔ mmɔden apam wɔn afi asafo no mu.| s Mekyerɛw krataa tiaa bi kɔmaa asafo no, nanso Diotrefe a n’ani gye sɛ ɔyɛ wɔn panyin no rentie nea meka no.f GYɛn Kristofo na ɛsɛ sɛ yɛboa saa nnipa no sɛnea yɛne wɔn bɛyɛ nokware no ho adwuma.} uEfisɛ, wɔn kwan a wɔretu no, wɔretu wɔ Kristo din mu a wɔmpɛ mmoa biara mfi wɔn a wɔnyɛ gyidifo no nkyɛn.}~ uWɔaka ɔdɔ a wodɔ asafo a ɛwɔ ha no ho asɛm. Mesrɛ wo, boa wɔn wɔn akwantu no mu ma ɛnsɔ Onyankopɔn ani.l} SM’adamfo pa, wudi nokware yiye wɔ adwuma a woyɛ ma anuanom no a ɛmfa ho sɛ wɔyɛ ahɔho mpo.O| Biribiara nyɛ me anigye nkyɛn sɛ metee sɛ me mma no te nokware mu. {  Anuanom bi baa ha bɛka kyerɛɛ me se, woanya nokware no mu gyidi no, na woda so kita nokware no mu no, ɛyɛɛ me anigye yiye. z M’adamfo pa, mebɔ mpae sɛ biribiara nkɔ so yiye mma wo, na nya ahoɔden sɛnea minim sɛ honhom fa mu no, wowɔ ahoɔden no.6y kMe, Ɔpanyin, mekyerɛw kɔma me dɔfo pa Gaio.0x ] Wo nuabea a wɔayi no no mma no kyia wo.w  Mewɔ nsɛm pii ka kyerɛ mo, nanso meremfa krataa ne kyerɛwduru so nka. Na mmom, mɛba nipadua so abɛkasa akyerɛ mo, na moani agye.Pv  Efisɛ, obiara a ɔbekyia no asomdwoe nka no no ka bɔne a ɔyɛ no ho.u   Sɛ obi ba mo nkyɛn na wamfa saa nkyerɛkyerɛ yi ammrɛ mo a, munnnye no wɔ mo fi, na monnka nso se, “Asomdwoe nka wo.”t y Obiara a ɔmfa Kristo nkyerɛkyerɛ na ɔtra no, nni Onyankopɔn. Na nea ɔfa nkyerɛkyerɛ no wɔ Agya no ne Ɔba no.\s 3Monhwɛ mo ho so yiye na moanhwere nea moayɛ ho adwuma na moanya mo akatua wɔ mu.r #Adaadaafo a wɔmpae mu nka se Yesu Kristo bae ɔhonam mu no abu so wiase. Saa onipa a ɔte saa no yɛ ɔdaadaafo na ɔyɛ Kristo tamfo nso.2q _Saa ɔdɔ a mereka ho asɛm yi kyerɛ sɛ, momma yɛntena ase na yɛnyɛ osetie mma Onyankopɔn. Mmara a mote fii mfitiase no kyerɛ sɛ mo nyinaa, montena ase ɔdɔ mu.p /Enti mereka akyerɛ wo, Awuraa se, momma yɛnnodɔ yɛn ho. Eyi nyɛ mmara foforo a merehyɛ ama wo. Ɛyɛ mmara a wɔahyɛ ama yɛn fi mfitiase.]o 5M’ani gyei sɛ mihui sɛ mo mma no bi te nokware mu sɛnea Agya no hyɛɛ yɛn no. n Adom, mmɔborɔhunu ne asomdwoe mfi Agya Nyankopɔn ne Awurade Yesu Kristo, Agya no Ba no, nkyɛn mmra yɛn so nokware ne ɔdɔ mu.Jm efisɛ, nokware no te yɛn mu na ɛbɛtena yɛn mu akosi daa daa.l )Me, Ɔpanyin, mekyerɛw kɔma Awuraa a wɔayi no ne ne mma a medɔ wɔn yiye no. Ɛnyɛ me nko, na mmom wɔn a wonim nokware no nyinaa dɔ wo,,kSMe mma, montwe mo ho mfi abosom ho.SjYenim sɛ Onyankopɔn Ba no aba, na wama yɛn ntease ama yɛahu Onyankopɔn kann no. Yɛn abrabɔ wɔ Onyankopɔn kann no ne ne Ba Yesu Kristo no mu. Eyi ne Onyankopɔn kann no ne nkwa a enni awiei no.fiEYenim sɛ, ɛwom sɛ wiase nyinaa hyɛ ɔbonsam tumi ase, nanso yɛyɛ Onyankopɔn nkurɔfo.hyYenim sɛ Onyankopɔn ba biara nkɔ so nyɛ bɔne, efisɛ, Onyankopɔn Ba no hwɛ no, na ɔbonsam ntumi nyɛ no bɔne.MgAfideyɛ nyinaa yɛ bɔne, nanso bɔne bi wɔ hɔ a enkowie owu mu.f%Sɛ obi hu sɛ ne nua ayɛ bɔne bi a ɛmfa no nkɔ owu mu a, ɔmmɔ Onyankopɔn a ɔbɛma no nkwa no mpae mma no. Eyi ka wɔn a wɔn bɔne mfa wɔn nkɔ owu mu no ho. Bɔne bi wɔ hɔ a ɛde onipa kɔ owu mu na ɛno ho de, menka se mommɔ ho mpae nkyerɛ Onyankopɔn.{eoBere biara a yebisa no no, otie yɛn. Yɛahu sɛ eyi yɛ nokware yi, yenim nso sɛ ɔma yɛn nea yebisa no biara.ldQYensuro wɔ Onyankopɔn anim, efisɛ, yenim sɛ biribiara a yebisa no no, otie yɛn wɔ ne pɛ mu.vce Merekyerɛw mo eyi sɛnea ɛbɛma moahu sɛ mowɔ nkwa a enni awiei, mo a mugye Onyankopɔn Ba no din di no.Vb% Obiara a ɔwɔ Ɔba no wɔ saa nkwa no na obiara a onni Ɔba no nni nkwa no.ca? Eyi ne adanse no: Onyankopɔn ama yɛn nkwa a enni awiei; na saa nkwa no wɔ ne Ba no mu.T`! Enti obi a ogye Onyankopɔn Ba no di no wɔ saa adanse yi wɔ ne koma mu. Na obi a onnye Onyankopɔn nni no ama Onyankopɔn ayɛ ɔtorofo, efisɛ, wannye adanse a Onyankopɔn di faa ne Ba no ho no anni. _ Yegye adanse a nnipa di no di; adanse a Onyankopɔn di no mu yɛ den yiye. Na saa adanse no na Onyankopɔn adi afa ne Ba no ho no.E^Honhom no, nsu no ne mogya no. Saa adansefo yi adwene hyia.&]GAdansefo baasa na wɔwɔ hɔ,4\aYesu Kristo yɛ obi a ɔnam nsu ne mogya so bae. Ɛnyɛ nsu nko so na ɔnam bae na mmom nsu ne mogya. Na ɛyɛ Honhom no na edi ho adanse efisɛ, Honhom no ne nokware no.Y[+Hena na obetumi adi wiase so? Obi a ogye di sɛ Yesu yɛ Onyankopɔn Ba no nko.wZgefisɛ, Onyankopɔn ba biara tumi di wiase so. Saa kwan yi so na yɛnam di wiase so nkonim: yɛde yɛn gyidi.sY_Ɔdɔ a yɛdɔ Onyankopɔn no, kyerɛ di a yɛdi ne mmara so. Na ne mmara no nso so di nyɛ den mma yɛn,qX[Eyi na ɛma yehu sɛ yɛdɔ Onyankopɔn mma: ɛyɛ ɔdɔ a yɛdɔ Onyankopɔn ne di a yedi ne mmara so.rW _Obiara a ogye di sɛ Yesu yɛ Agyenkwa no yɛ Onyankopɔn ba. Na obiara a ɔdɔ Agya no dɔ ne Ba no nso.dVAEyi ne mmara a Kristo hyɛ maa yɛn. Nea ɔdɔ Onyankopɔn no, ɛsɛ sɛ ɔdɔ ne nua nso.)UKSɛ obi ka se, “Medɔ Onyankopɔn” na ɔtan ne nua a, ɔyɛ ɔtorofo. Na ɔrentumi nnɔ Onyankopɔn a onhuu no da, efisɛ, ne nua a ohu no koraa ɔnnɔ no.?TyYɛwɔ ɔdɔ, efisɛ, Onyankopɔn na ɔdɔɔ yɛn kan. SOsuro nni ɔdɔ mu. Ɔdɔ amapa pam ehu nyinaa. Enti obi a osuro no, na ɔdɔ a ɔwɔ no nyɛ pɛ, efisɛ, ehu ne asotwe na ɛnam.;RoƐsɛ sɛ ɔdɔ yɛ pɛ wɔ yɛn mu sɛnea ɛbɛyɛ a yebenya akokoduru Atemmu da no. Na yebenya saa akokoduru no nso, efisɛ, yɛn abrabɔ wɔ wiase ha no te sɛ Kristo de pɛ..QUNa yɛn ankasa nim na yegye Onyankopɔn dɔ a ɔde dɔ yɛn no di. Onyankopɔn yɛ ɔdɔ na obiara a ɔte ɔdɔ mu no te Onyankopɔn mu na Onyankopɔn nso te ne mu.qP[Obiara a ɔpae mu ka se Yesu yɛ Onyankopɔn Ba no, Onyankopɔn te ne mu na ɔno nso te Onyankopɔn mu.bO=Na yɛahu na yɛaka akyerɛ afoforo se Agya no somaa ne Ba ma ɔbɛyɛɛ wiase Agyenkwa.fNE Eyi na ɛma yehu pefee sɛ yɛte Onyankopɔn mu na ɔno nso te yɛn mu. Wama yɛn ne Honhom.M} Obiara nhuu Onyankopɔn da. Sɛ yɛdodɔ yɛn ho a, na Onyankopɔn te yɛn mu na ne dɔ no ayɛ pɛpɛɛpɛ wɔ yɛn mu.iLK Anuanom adɔfo, sɛ saa na Onyankopɔn dɔ yɛn a, na ɛkyerɛ sɛ, ɛsɛ sɛ yɛdodɔ yɛn ho.K1 Saa na ɔdɔ te. Ɛnkyerɛ sɛ yɛdɔ Onyankopɔn na mmom ɔno na ɔdɔ yɛn nti na ɔsomaa ne Ba sɛ yɛmfa ne so na wɔde yɛn bɔne akyɛ yɛn.J  Ɔkwan a Onyankopɔn nam so da ne dɔ adi kyerɛ yɛn ne no. Ɔsomaa ne Ba koro no baa wiase, sɛnea yɛbɛfa ne so anya nkwa.MIObi a onni ɔdɔ no nnim Onyankopɔn efisɛ, Onyankopɔn yɛ ɔdɔ. H Anuanom, momma yɛnnodɔ yɛn ho efisɛ, ɔdɔ fi Onyankopɔn. Obi a ɔwɔ ɔdɔ no yɛ Onyankopɔn ba na onim Onyankopɔn nso.[G/Nanso yɛn de, yɛyɛ Onyankopɔn nkurɔfo. Obiara a onim Onyankopɔn no tie yɛn. Na obiara a ɔnyɛ Onyankopɔn nipa no ntie yɛn. Eyi nko ara ne ɔkwan a yɛnam so akyerɛ nokware Honhom ne atoro Honhom mu.JF Wɔka nsɛm a ɛfa wiase ho ma wiase tie efisɛ, wɔyɛ wiasefo.&EEMe mma, moyɛ Onyankopɔn abusuafo na moadi atoro adiyifo no so, efisɛ, Honhom a ɛwɔ mo mu no wɔ tumi sen Honhom a ɛwɔ wɔn a wɔyɛ wiasefo no mu no.D1Na nea ɔnka saa mfa Yesu ho no nni Honhom a efi Onyankopɔn. Saa Honhom no yɛ Kristo tamfo. Motee sɛ saa na ɛbɛba nanso ɛwɔ wiase ha dedaw.%CCƆkwan a wubetumi afa so ahu sɛ obi wɔ Onyankopɔn Honhom no ne sɛ, ɔbɛpae mu aka se, Yesu Kristo, a ɔbae sɛ onipa no, wɔ Honhom a efi Onyankopɔn.6B gMe nuanom adɔfo, munnnye wɔn a wɔka se wɔwɔ Honhom no nyinaa nni. Mmom monsɔ nhwɛ nhu sɛ honhom a wɔwɔ no fi Onyankopɔn anaa. Efisɛ, atoro adiyifo bebree ahwete.4AaObiara a odi Onyankopɔn mmara so no te Onyankopɔn mu na Onyankopɔn nso te ne mu. Na eyi na ɛma yehu sɛ Onyankopɔn te yɛn mu. Yenim no saa efisɛ, wama yɛn Honhom.s@_Ne mmara no ka se, yennye ne Ba Yesu Kristo no din nni na yɛnnodɔ yɛn ho sɛnea Kristo hyɛɛ yɛn no.b?=Biribiara a yebisa no no, yɛn nsa ka efisɛ, yedi ne mmara so na yɛyɛ n’apɛde nso.d>AEnti anuanom adɔfo, sɛ yɛn koma ammu yɛn fɔ a, yɛwɔ akokoduru wɔ Onyankopɔn anim.`=9Sɛ yɛn koma bu yɛn fɔ a, yenim sɛ Onyankopɔn so sen yɛn koma na onim biribiara.p<YEyi na ɛbɛma yɛahu sɛ yɛwɔ nokware no. Eyi na ɛbɛma yɛn koma anya gyidi wɔ Onyankopɔn anim.v;eMe mma, ɛnsɛ sɛ yɛn dɔ no yɛ kasa hunu. Ɛsɛ sɛ ɛyɛ ɔdɔ turodoo a ɛnam nneyɛe so da ne ho adi.:3Sɛ obi yɛ ɔdefo na ohu sɛ biribi ho hia ne nua na ɔto ne koma mu wɔ ne ho a, ɛbɛyɛ dɛn na watumi aka se ɔdɔ Onyankopɔn wɔ ne koma mu?z9mEyi na ɛma yehu sɛnea ɔdɔ te. Kristo de ne nkwa maa yɛn. Ɛsɛ sɛ yɛn nso yɛde yɛn nkwa ma yɛn nuanom.e8CObi a ɔtan ne nua no yɛ owudifo na munim nso sɛ owudifo nni nkwa a enni awiei wɔ ne mu.U7#Yenim sɛ yɛafi owu mu aba nkwa mu. Yenim saa, efisɛ, yɛdɔ yɛn nuanom.G6 Enti anuanom, sɛ wiasefo tan mo a, mommma ɛnnyɛ mo nwonwa.:5m Ɛnsɛ sɛ yɛyɛ sɛ Kain. Na ɔyɛ ɔbonsam de. Enti okum n’ankasa ne nua. Adɛn nti na Kain kum no? Efisɛ, nneɛma a ɔyɛe no yɛ bɔne nanso ne nua no de, ɔyɛɛ papa.;4q Nsɛm a motee mfiase no kyerɛ sɛ monnodɔ mo ho.3{ Nsonoe a ɛda Onyankopɔn mma ne ɔbonsam mma ntam ne sɛ, obi a ɔnyɛ papa anaa ɔnnɔ ne nua no nyɛ Onyankopɔn ba.&2E Obiara a ɔyɛ Onyankopɔn Ba no nkɔ so nyɛ bɔne, efisɛ, Onyankopɔn su wɔ ne mu na esiane sɛ Onyankopɔn yɛ n’Agya nti, ontumi nkɔ so nyɛ bɔne.;1oNea ɔkɔ so yɛ bɔne no yɛ ɔbonsam de, efisɛ, ɔbonsam fi mfitiase pɛɛ na ɔyɛɛ bɔne. Saa asɛm yi nti na Onyankopɔn Ba no bae. Ɔbae sɛ ɔrebɛsɛe ɔbonsam nnwuma.u0cMommma obi nnaadaa mo, me mma. Obiara a ɔyɛ nea ɛteɛ no yɛ ɔtreneeni sɛnea Kristo yɛ ɔtreneeni no.w/gEnti obiara a ɔtena Kristo mu no nkɔ so nyɛ bɔne. Na obiara a ɔkɔ so yɛ bɔne no nhuu no, na onnim no.Z.-Munim sɛ Kristo bae sɛ ɔrebɛfa nnipa bɔne, efisɛ, ɔno de bɔne nni ne mu.X-)Obiara a ɔyɛ bɔne no bu Onyankopɔn mmara so, efisɛ, bɔne yɛ mmara sobu.d,AObiara a ɔwɔ saa anidaso yi wɔ Kristo mu no yɛ ne ho kronn sɛnea Kristo yɛ kronn no.)+KMe nuanom, mprempren yɛyɛ Onyankopɔn mma nanso nea daakye yɛbɛyɛ de, yennim. Nanso yenim sɛ Kristo ba a, yɛbɛyɛ te sɛ ɔno, efisɛ, yebehu no pefee.6* gMonhwɛ ɔdɔ a Agya no dɔ yɛn. Ne dɔ a ɔdɔ yɛn no mu yɛ den ma wɔfrɛ yɛn Onyankopɔn mma. Na ɛyɛ nokware nso. Ɛno nti na wiase nnim yɛn no; ennim Onyankopɔn.q)[Munim sɛ Kristo yɛ ɔtreneeni. Na ɛsɛ sɛ muhu sɛ obiara a ɔyɛ ade trenee no yɛ Onyankopɔn ba.z(mMe mma, montena ne mu sɛnea ɛbɛyɛ a sɛ ɔba a, yebenya akokoduru na yɛmfa aniwu nkohintaw da a ɔbɛba no.)'KNa mo de, Kristo ahwie ne Honhom Kronkron no agu mo so. Mmere dodow a ne Honhom no te mo mu no, ɛho nhia sɛ obi foforo bɛkyerɛkyerɛ mo. Efisɛ, ne Honhom no kyerɛkyerɛ mo biribiara. Na nea ɔkyerɛ no nso yɛ nokware; ɛnyɛ atoro. Muntie Kristo nkyerɛkyerɛ no na montena ne mu.;&qMekyerɛw mo fa wɔn a wɔpɛ sɛ wɔdaadaa mo ho.P%Na eyi na Kristo no ankasa ahyɛ yɛn ho bɔ no, nkwa a enni awiei no.$+Mommɔ mmɔden mfa asɛm a motee mfiase no nsie mo koma mu. Sɛ mode asɛm a motee mfitiase no sie a, mo ne Ɔba no ne Agya no benya ayɔnkofa.L#Na nea ɔpo Ɔba no po Agya no; nea ogye Ɔba no, gye Agya no nso."wAfei, hena ne ɔtorofo? Ɛyɛ obi a ɔka se Yesu nyɛ Kristo no. Oyi ne Kristo tamfo. Ɔpo Agya no ne Ɔba no nyinaa.!Ɛnyɛ sɛ munnim nokware no nti na makyerɛw saa krataa yi, na mmom munim na munim nso sɛ, atoro biara mfi nokware mu mma.Z -Mo de, Kristo ahwie Honhom Kronkron no agu mo so, enti mo nyinaa nim nokware no.B}Nokwarem, na saa nnipa yi nka yɛn ho na ɛno nti na wogyaw yɛn hɔ no. Na sɛ wɔka yɛn ho a, anka wɔne yɛn tenae. Nanso wogyaw yɛn hɔ sɛnea wobehu no pefee sɛ wɔnka yɛn ho.(IMe mma, awiei no abɛn. Wɔka kyerɛɛ mo se Kristo Tamfo no bɛba, nanso mprempren, Kristo atamfo bebree ada wɔn ho adi enti yɛahu sɛ ampa awiei no abɛn.wgWiase ne mu nneɛma a ɛwɔ mu a nnipa hwehwɛ no retwam, nanso nea ɔyɛ Onyankopɔn apɛde no tena hɔ daa.7gBiribiara a ɛyɛ wiase de, nea bɔne hwehwɛ, nea nnipa hunu na wɔpɛ, biribiara a ɛwɔ wiase a nnipa hoahoa wɔn ho wɔ ho no, emu biara mfi Agya no. Ne nyinaa fi wiase.|qMonnnɔ wiase anaasɛ biribiara a ɛyɛ wiase de. Sɛ modɔ wiase a, na ɛkyerɛ sɛ monnɔ Agya a ɔwɔ mo mu no.Z-Mma, merekyerɛw mo, efisɛ, munim Agya no. Agyanom, merekyerɛw mo, efisɛ, munim nea ɔte ase fi mfiase no. Mmabun, merekyerɛw mo, efisɛ mowɔ ahoɔden. Onyankopɔn asɛm no te mo mu na moadi ɔbonsam so.~u Agyanom, merekyerɛw mo, efisɛ, munim nea ɔte ase fi mfiase no. Mmabun, merekyerɛw mo, efisɛ, moadi ɔbonsam so.X) Me mma, merekyerɛw mo efisɛ, esiane Kristo din nti, wɔde mo bɔne afiri mo. F9~Z}}||{{ziyyCxpww!vCuttBssrr'qlq!pSoonDmllky==<<(;;099X88G77*655W433O22{11,10Q//D.-- ,k++*j)(( '''&{%%$-#d""! L_S.|-$-' aJs| 4 V e nFF'Mmɛn du ne aboa no a wuhui no bekyi oguamanfo no. Wɔbɛfa biribiara a ɛwɔ ne ho ama wada adagyaw. Wɔbɛwe ne nam na wɔde ogya ahyew no. E Ɔbɔfo no nso ka kyerɛɛ me se, “Nsu a wuhui a oguamanfo no te so no yɛ nkurow ne nkurɔfo akuwakuw ne aman ne kasa horow.D)Wɔbɛko atia Oguammaa no na n’akyidifo, gyidifo a wɔafrɛ wɔn no ne no bedi wɔn so efisɛ, ɔyɛ Awurade mu Awurade ne Ahene mu Hene.”XC) Wɔn nyinaa wɔ botae baako na wɔde wɔn ahoɔden ne wɔn tumi bɛma aboa no.B “Mmɛn du a wuhui no yɛ ahene du a womfii wɔn ahenni ase a wɔbɛma wɔn tumi na wɔne aboa no adi hene dɔnhwerew no.A Aboa no a anka na ɔte ase no na afei de ɔnte ase no yɛ ɔhene a ɔto so awotwe a ɔka baason a wodi kan no ho a ɔrekɔ ne sɛe mu. @  a wɔn mu baanum agu, na wɔn mu baako da so di hene, na ɔbaako a ɔka wɔn ho no mmae. Na sɛ ɔba a, ɛsɛ sɛ ɔtwɛn kakra.? “Nyansa ne ntease ho hia wɔ ha. Ti ason no gyina hɔ ma mmepɔw ason, mmepɔw a ɔbea no tena so. Wɔyɛ ahene baason nso4>aAboa a wuhuu no no, na ɔte ase nanso ɔnte ase bio. Ɔrebefi bun no mu aba ama wɔasɛe no. Nnipa a wɔte asase so a wɔankyerɛw wɔn din angu ateasefo nhoma no mu ansa na wɔrebɔ wiase no, sɛ wohu aboa no a, ɛbɛyɛ wɔn nwonwa. Bere bi na ɔte ase, nanso mprempren ɔnte ase na ɔbɛsan aba.1=[Ɔbɔfo no bisaa me se, “Adɛn nti na ɛyɛ wo nwonwa? Mɛkyerɛ wo ahintasɛm nkyerɛase a ɛwɔ ɔbea no ne aboa no a ɔwɔ ti ason ne mmɛn du a ɔte ne so no ho.z<mNa mihui sɛ Onyankopɔn nkurɔfo ne Yesu akyidifo a wokum wɔn no mogya abow no. Mihu no no, ɛyɛɛ me nwonwa. ;Na wɔakyerɛw din bi wɔ ne moma so a ne nkyerɛase no wɔ ahintasɛm mu se, “Babilon kɛse asase so aguamanfo ne akyide na.”?:wNa ɔbea no hyɛ atade afasebiri ne kɔkɔɔ a ɔde sikakɔkɔɔ , abo ne nhene a ne bo yɛ den ahyehyɛ ne ho. Na okita sika kuruwa a afide ne aguamammɔ ho nneɛma ayɛ no ma tɔ.F9Honhom no faa me ma ɔbɔfo no de me kɔɔ sare so. Ɛhɔ na mihui ɔbea bi sɛ ɔte aboa kɔkɔɔ bi a wɔakyerɛw nsɛmmɔne din agu ne ho nyinaa so. Na aboa no wɔ ti ason, ne mmɛn du.`89Wiase ahene ne no bɔɔ aguaman na asase so nnipa abobow wɔ n’aguaman nsa no mu.”-7 UAbɔfo baason no mu baako a okura nkuruwa ason no baa me nkyɛn bɛkae se, “Bra na menkyerɛ wo ɔkwan a wobɛfa so atwe oguamanfo kɛse a ɔte nsu pii so no aso.6/Amparuwbo a biara mu duru yɛ nkaribo ɔha no tɔ fi soro guu nnipa so. Na esiane amparuwbo no haw a na ɛyɛ hu no nti, nnipa domee Onyankopɔn.)5MNsupɔw ne mmepɔw nyinaa yerae.<4qKurow kɛse no mu paee abiɛsa, na aman nyinaa nkurow akɛse sɛesɛee. Onyankopɔn kaee Babilon kɛse no ma ɔnom nsa, nsa a ɛyɛ n’abufuw a ano yɛ den no, fi ne kuruwa ano.93kNa anyinam tetew maa aprannaa paepaee, ɛnna asasewosow dennen bi bae. Efi sɛ wɔbɔɔ onipa, asasewosow biara maa saa da. Eyi ne asasewosow nyinaa mu nea ano yɛ den pa ara.2)Afei ɔbɔfo a ɔto so ason no hwiee ne kuruwa no mu guu mframa mu. Nne dennen bi fi ahengua a ɛwɔ asɔredan no mu no kae se, “Wɔawie.”X1)Ahonhom no boaa ahene no ano wɔ baabi a Hebri kasa mu wɔfrɛ hɔ Harmagedon.0'“Muntie! Mereba te sɛ ɔkorɔmfo. Nhyira ne nea ɔwɛn na ɔhwɛ ne ntade so sɛnea ɔrennantew adagyaw, ngu ne ho anim ase wɔ baguam!”3/_Wɔyɛ ahohommɔne a wɔyɛ anwonwade. Saa ahohom abiɛsa yi kɔ ahene a wɔwɔ asase so nyinaa nkyɛn kɔka wɔn nyinaa boa ano ma Otumfoɔ Nyankopɔn ɔko da kɛse no..{ Afei mihuu ahohommɔne abiɛsa bi a na wɔte sɛ mponkyerɛne a na wofifi ɔwɔ no ne aboa no ne atoro odiyifo no anom. - Ɔbɔfo a ɔto so asia no hwiee ne kuruwa no mu guu asubɔnten Eufrate mu. Asu no yoyowee na ɛdan ɔkwan maa ahene a wofi apuei., na esiane saa yaw no ne akuru a etutuu wɔn no nti, wɔdomee ɔsoro Nyankopɔn. Nanso wɔantwe wɔn ho amfi wɔn bɔne ho.(+I Afei ɔbɔfo a ɔto so anum no hwiee ne kuruwa no mu de guu aboa no ahengua no so. Esum duruu aboa no ahemman mu, na esiane yaw nti, nnipa wee wɔn tɛkrɛma,*! Ɔhyew yawyaw no hyee nnipa ma wɔdomee Onyankopɔn a ɔwɔ saa ɔhaw yi nyinaa so tumi no din. Nanso wɔannu wɔn ho ankamfo ne kɛseyɛ.)wƆbɔfo a ɔto so anan no hwiee ne kuruwa no mu guu owia so na wɔmaa no tumi sɛ ɔmfa ne hyew yawyaw no nhye nnipa.}(sAfei metee nne bi wɔ afɔremuka no so se, “Awurade, Otumfoɔ Nyankopɔn! Atɛn a wubu nyinaa yɛ atɛntrenee!”'}Wohwiee Onyankopɔn nkurɔfo ne adiyifo mogya gui, enti woama wɔn mogya sɛ wɔnnom. Nea ɛfata wɔn na wɔrenya no.” &Metee sɛ ɔbɔfo a ɔhwɛ nsu so no ka se, “O Ɔkronkronni a wowɔ hɔ na wowɔ ha dedaw, w’atɛn a wubui no yɛ atɛntrenee.d%AƆbɔfo a ɔto so abiɛsa no hwiee ne kuruwa no mu guu nsuti mu maa ne nyinaa danee mogya.$/Ɔbɔfo a ɔto so abien no hwiee ne kuruwa no mu guu ɛpo mu. Nsu no danee te sɛ owufo mogya, na abɔde biara a nkwa wɔ mu wɔ po no mu no wui.>#uƆbɔfo a odi kan no kohwiee ne kuruwa no mu guu asase so. Akuru a ɛyɛ hu na ɛyɛ yaw tutuu wɔn a wɔde aboa no ahyɛ wɔn ho agyirae no ne wɔn a wɔsom ne sɛso ohoni no nso.$" CAfei metee nne bi sɛ ɛrekasa fi asɔredan mu hɔ kyerɛ abɔfo no se, “Kɔ na kohwie Onyankopɔn abufuw ason a ɛwɔ nkuruwa ason mu no gu asase so.”5!cWusiw a efi Onyankopɔn anuonyam ne ne tumi mu no hyɛɛ asɔredan no ma. Na obiara antumi ankɔ asɔredan no mu kosii sɛ ɔhaw ason a abɔfo baason no de bae no to twae. Afei ateasefo baanan no mu baako maa abɔfo baason no sikakɔkɔɔ nkuruwa ason a, Onyankopɔn a ɔte ase daa daa no abufuw ahyɛ no ma..UAbɔfo baason a wɔmaa wɔn tumi sɛ wɔmfa ɔhaw ason mmra no pue fii asɔredan no mu a wɔhyehyɛ ntade fitafitaa a wɔbobɔ sikakɔkɔɔ abɔso wɔ wɔn koko so.q[Afei mihui sɛ asɔredan a ɛwɔ soro hɔ no Kronkron mu Kronkron no abue a Onyankopɔn ntamadan si mu.-SHena na onsuro wo, Awurade? Hena na ɔrenka wo kɛseyɛ? Wo nko na woyɛ kronkron. Aman nyinaa bɛba abɛsom wɔ w’anim, efisɛ, obiara ahu wo treneedwuma no.”9kNa wɔreto Onyankopɔn akoa Mose dwom ne Oguammaa no dwom se “Awurade, Otumfoɔ Nyankopɔn wo nnwuma yɛ akɛse na ɛyɛ nwonwa Amansanhene. W’akwan teɛ na ɛyɛ nokware.Afei mihuu biribi te sɛ ahwehwɛ po a wɔde ogya afra. Afei mihuu wɔn a wɔadi aboa no ne ne sɛso ohoni ne nea wɔde nsɛnkyerɛnne na ɛbɔ ne din no so nkonim no. Na wogyinagyina ahwehwɛ po no ho a wokitakita asanku a Onyankopɔn de ama wɔn no.: oMihuu ade foforo bi a ɛso na ɛyɛ nwonwa wɔ soro. Na wɔyɛ abɔfo baason a wokita ɔhaw ason a ɛno ne ɔhaw a etwa to efisɛ, ɛno na ɛkyerɛ Onyankopɔn abufuw a etwa to.Na wotiatiaa nsakyiamoa no so kurotia na mogya fii nsakyiamoa no mu koduu apɔnkɔ nnareka ho teɛe akwansin apem ahansia.Enti ɔbɔfo no hwim ne kantankrankyi no wɔ asase so de twitwaa bobe aba no na ɔde koguu Onyankopɔn abufuw nsakyiamoa kɛse no mu.eCƆbɔfo foforo bi a ɔno nso hwɛ ogya so fi afɔremuka no mu puei. Ɔteɛɛ ɔbɔfo a okita kankankrankyi nnamnnam no se, “Fa wo kantankrankyi nnamnnam no twa asase so bobe no asiaw aisaw efisɛ, n’aba no abere.”nUAfei mihuu ɔbɔfo foforo bi a ofi soro asɔredan mu apue a ɔno nso kita kantankrankyi nnamnnam bi.a;Enti nea ɔte omununkum so no hwim ne kantankrankyi asase so ma etwaa asase so nnɔbae.KAfei ɔbɔfo foforo bi fii asɔredan no mu puei, teɛɛm kyerɛɛ nea ɔte omununkum no so no se, “Fa wo kantankrankyi no twa efisɛ, otwa bere no adu; asase no asow aba a ɛsɛ sɛ wotwa!”Mihuu omununkum fitaa bi a na abɔde bi a na ɔte so no te sɛ onipa a sikakɔkɔɔ ahenkyɛw hyɛ no na okita kantankrankyi nnamnnam bi.K Afei metee nne bi fi soro a ɛkae se, “Kyerɛw eyi: Nhyira ne awufo a wowu Awurade mu fi mprempren rekɔ yi. Honhom no se, Yiw, wɔbɛhome afi wɔn brɛ no mu; na wɔn nnwuma di wɔn akyi.”|q Eyi nti na ɛsɛ sɛ Onyankopɔn nkurɔfo ne wɔn a wodi Onyankopɔn mmara so na wogye Yesu di no nya boasetɔ no.E Na ogya no wusiw a ɛhyɛ wɔn ahoyeraw no kɔɔ soro daa daa. Awia ne anadwo nyinaa, ogye nni hɔ ma wɔn a wɔsom aboa no ne ne sɛso ohoni ne obiara a wɔde ne din ahyɛ no agyirae no.gG no ankasa bɛnom Onyankopɔn nsa, n’abufuw nsa a ɔde n’ahoɔden nyinaa ahwie agu n’abufuw kuruwa mu no. Wɔn a wɔbɛyɛ saa no nyinaa, wɔbɛhyɛ wɔn ahoyeraw wɔ ogya ne sɔfre mu wɔ abɔfo ne Oguammaa no anim.2] Ɔbɔfo a ɔto so abiɛsa a odi baanu a wodi kan no akyi teɛɛm kae se, “Obiara a ɔsom aboa no ne ne sɛso ohoni a na ɔma wɔhyɛ ne nsa ho anaa ne moma so agyirae) KƆbɔfo a ɔto so abien dii nea odi kan no akyi kae se, “Wahwe ase! Babilon kɛse ahwe ase! Ɔde ne nsa a ɛmaa nnipa nyinaa bɔɔ aguaman no ma wɔnomee.”( IƆteɛɛm se, “Munsuro Onyankopɔn na monkamfo ne kɛseyɛ. Efisɛ, bere no adu sɛ obu adasamma atɛn. Monsom nea ɔbɔɔ soro, asase, ɛpo ne nsuti no!”* MAfei mihuu ɔbɔfo foforo sɛ watu nam soro soro a ɔrekɔka Asɛmpa a entwam da no akyerɛ asase so nnipa a aman ne mmusuakuw ne kasa ne nkurɔfo nyinaa ka ho.1 ]Wɔnka atorosɛm, na mfomso nni wɔn ho.h IWɔyɛ mmarima bi a esiane sɛ wɔne mmea nna no nti, wɔn ho atew. Baabiara a Oguammaa no bɛkɔ no, na wodi n’akyi. Wɔagye wɔn nkwa afi nnipa mu, na wɔne nnipa a wodi kan a wɔde wɔn ama Onyankopɔn ne Oguammaa no.CNa nnipa ɔpeha aduanan anan no ani kyerɛ ahengua no ne ateasefo baanan no ne mpanyimfo no. Wɔtoo dwom foforo bi a gye wɔn a wɔagye wɔn a wɔafi asase so no nko ara na wotumi suae.*MNa metee nne bi fi soro a na ɛworo so te sɛ nsuworoee a ano yɛ den, na ɛte sɛ aprannaa. Ɛnne a metee no te sɛ dwom a sankubɔfo bi rebɔ wɔ ne sanku so.! =Afei mehwɛe na mihui sɛ Oguammaa no gyina Sion Bepɔw so. Na nnipa ɔpeha aduanan anan ka ne ho a wɔakyerɛw ne din ne n’agya din wɔ wɔn moma so.I  Eyi hia ma nyansa . Obiara a onim nyansa no betumi ahu nsɛnkyerɛnne a egyina hɔ ma aboa no ase efisɛ, nsɛnkyerɛnne no gyina hɔ ma onipa din. Ne nsɛnkyerɛnne yɛ ahansia aduosia asia.  Obiara nni ho kwan sɛ ɔtɔ anaa ɔtɔn gye sɛ wɔde aboa no din anaa nsɛnkyerɛnne a egyina hɔ ma din no hyɛ ne ho agyirae.5 Aboa no hyɛɛ nnipa nyinaa, nketewa ne akɛse, adefo ne ahiafo, nkoa ne wɔn a wɔde wɔn ho sɛ wɔnhyɛ wɔn nsa nifa ho ne wɔn moma so agyirae.&E Wɔmaa aboa a ɔto so abien no kwan ma ɔhomee nkwa guu aboa a odi kan ohoni no mu, sɛnea ɛbɛyɛ a ohoni no betumi akasa, na wakum obiara a ɔnsom no no. Na ɔnam anwonwade a wɔmaa no ho kwan yɛe wɔ aboa a odi kan no anim no so daadaa nnipa a wɔte asase so nyinaa. Aboa no ka kyerɛɛ wiase nnipa nyinaa se, wonsi ohoni mfa nhyɛ aboa a wɔde nkrante piraa no nanso n’apirakuru no awu na ɔte ase no anuonyam.wg Aboa a ɔto so abien yi yɛɛ anwonwade akɛse bebree. Ɔmaa ogya fi soro baa asase so wɔ nnipa nyinaa anim.   Osi n’ananmu di tumi te sɛ aboa a odi kan no pɛ na ɔma asase ne ɛso nnipa som aboa a odi kan no a n’apirakuru no awu no.|~q Afei mihuu aboa foforo a ɔrepue afi asase mu. Na ɔwɔ mmɛn abien te sɛ oguammaa, nanso na ɔkasa te sɛ ɔwɔ.-}S Obiara a ɛsɛ sɛ wɔkyere no no, wɔbɛkyere no. Obiara a ɛsɛ sɛ wokum no nkrante ano no, wobekum no. Eyi mu boasetɔ ne gyidi ho hia Onyankopɔn nkurɔfo.”'|I “Tie, wo a wowɔ aso, betie.2{] Nnipa a wɔte asase so nyinaa bɛsom no a, ase kyerɛ sɛ, obiara a wankyerɛw ne din ansa na wɔrebɔ wiase anhyɛ ateasefo nhoma a ɛwɔ Oguammaa a wokum no no mu no.z# Wɔmaa no kwan ma ɔne Onyankopɔn nkurɔfo koe sɛ obedi wɔn so. Na wɔmaa no mmusuakuw ne nkurɔfo ne kasa horow ne aman nyinaa so tumi.Yy+ Ofitii ase domee Onyankopɔn, ne din, baabi a ɔte ne wɔn a wɔte soro nyinaa.uxc Wɔmaa aboa no kwan ma ɔkaa nsɛmmɔne akɛseakɛse, na wɔmaa no kwan ma onyaa tumi abosom aduanan abien.%wC Nnipa nyinaa som ɔwɔ no efisɛ, ɔde ne tumi nyinaa ama aboa no. Wɔsom aboa no nso kae se, “Hena na ɔte sɛ aboa no? Na hena na obetumi ne no ako?”%vC Mihui sɛ wɔapira ne ti no baako a ayɛ sɛ wɔrentumi nkum kuru no, nanso na kuru no awu. Aboa no ho yɛɛ wiasefo nyinaa nwonwa, enti wotu dii n’akyi.2u] Aboa a mihuu no no, na ɔte sɛ ɔsebɔ a ne nan te sɛ sisi, na n’ano nso te sɛ gyata. Ɔwɔ no de ɔno ankasa ne tumi ne n’ahengua ne ne tumi nyinaa maa aboa no.t 7 Afei mihui sɛ aboa bi apue ɛpo no mu reba. Na ɔwɔ mmɛn du ne ti ason a, na ahenkyɛw hyehyɛ mmɛn no biara so a, nsɛmmɔne din bobɔ ti no ho.Ms Ɔwɔ no bo fuw ɔbea no, enti ɔkɔe de ntɔkwaw kɔkaa ɔbea no asefo a wɔaka no a ɛyɛ wɔn a wodi Onyankopɔn mmara so na wogye nokware a Yesu ada no adi no di no. Na ɔkogyinaa mpoano hɔ.]r3 Nanso asase boaa ɔbea no. Ebuee n’anom nom nsu a ɔwɔ no puw guu hɔ no nyinaa.aq; Afei ɔwɔ no puw nsu te sɛ asubɔnten dii ɔbea no akyi sɛnea ɛbɛyɛ a ɛbɛfa no.5pc Wɔmaa no akɔre ntaban akɛse abien sɛnea ɛbɛyɛ a obetumi atu akɔ baabi a ɔwɔ wɔ sare so hɔ a wɔbɛhwɛ no mfe abiɛsa ne fa sɛnea ɔwɔ no renni n’akyi bio.]o3 Bere a ɔwɔ no hui sɛ wɔatow no agu asase so no, ɔtaa ɔbea a wawo abarimaa no.-nS Enti mo ɔsoro ne mo a motete hɔ no, momma mo ani nnye. Afei asase ne ɛpo nnue! Efisɛ, ɔbonsam no atoa mo na ne bo afuw efisɛ, onim sɛ, ne bere a aka sua.”!m; Yɛn nuanom no nam Oguammaa no mogya so ne nokware a ɔdaa no adi so dii ne so nkonim. Na wɔasiesie wɔn ho sɛ wɔde wɔn nkwa bɛto hɔ na wɔawuwu./lW Afei metee nne dennen bi wɔ soro a ɛka se, “Afei na Onyankopɔn nkwagye aba! Afei na Onyankopɔn akyerɛ ne tumi sɛ ɔyɛ Ɔhene! Afei na Mesia akyerɛ ne tumi, efisɛ, yɛn nuanom no ahohorabɔni a ogyinaa Onyankopɔn anim bɔɔ wɔn ahohora awia ne anodwo no, na wɔapam no afi soro no.$kA Wɔtow ɔwɔ kakraka no kyeneee. Ɔno ne ɔwɔ dedaw no a wɔfrɛ no ɔbonsam a, ɔdaadaa wiase nyinaa no. Wɔtow no guu fam a n’abɔfo nyinaa ka ne ho.Mj Nanso wodii ɔwɔ no so na wɔamma ɔne n’abɔfo antena soro bio.niU Afei ɔko sii soro hɔ. Mikael ne n’abɔfo ko tiaa ɔwɔ no, ɛnna ɔno nso ne n’abɔfo ko tiae.h} Ɔbea no guan kɔɔ sare so baabi a Onyankopɔn asiesie ama no a wɔbɛhwɛ no yiye wɔ nnafua apem ahanu ne aduosia mu. g Afei ɔbea no woo abarimaa a, ɔde nsa a ɛyɛ den bedi aman nyinaa so. Nanso wohwim abofra no kɔɔ Onyankopɔn ne n’ahengua ho.Ef Ɔde ne dua twee nsoromma a ɛwɔ soro no mu nkyɛm abiɛsa mu baako tow wɔn guu fam. Ogyinaa ɔbea a ɔrewo no anim sɛnea ɛbɛyɛ a ɔwo ɔba no to hɔ ara pɛ, ɔbɛfa abofra no awe.e3 Nsɛnkyerɛnne kɛse foforo bi daa ne ho adi wɔ soro. Ɔwɔ kɔkɔɔ kakraka bi, na ne ti yɛ ason na ɔwɔ mmɛn du a ahenkyɛw hyehyɛ biara so.8dk Na ɔyem a ɔrebɛwo, na awoyaw nti, na ɔresu.c 3 Afei nsɛnkyerɛnne kɛse bi daa ne ho adi wɔ soro. Ɔbea bi, na n’atade yɛ owia a ɔsram wɔ ne nan ase, na nsoromma dumien ahenkyɛw hyɛ no.>bu Onyankopɔn asɔredan a ɛwɔ soro no buei ma wohuu adaka a apam no wɔ mu no wɔ asɔredan no mu. Afei anyinam ne aprannaa paepaee, ɛnna asase wosowee na asukɔtwea pii nso tɔe.a Abosonsomfo bo fuwii, efisɛ, bere a ɛsɛ sɛ wo bo fuw no adu a ɛsɛ sɛ wobu awufo atɛn. Bere a ɛsɛ sɛ wobɔ wo nkoa, adiyifo ne wo nkurɔfo nyinaa a wosuro wo, akɛse ne nketewa no aba so no adu. Bere adu sɛ wosɛe wɔn a wɔsɛee asase no!”F` Yɛda wo ase sɛ wonam wo tumi kɛse so afiti ase redi hene!9_k Afei mpanyimfo aduonu anan a wɔte wɔn ahengua so Onyankopɔn anim no de wɔn anim butubutuw fam, som Onyankopɔn se, “Otumfoɔ Onyankopɔn a wowɔ hɔ, na wowɔ hɔ dedaw.=^s Afei ɔbɔfo a ɔto so ason hyɛn ne torobɛnto, na nne dennen wɔ soro kae se, “Tumi a wɔde di wiase so mprempren no yɛ yɛn Awurade ne Mesia no de, na obedi hene daa daa.”^]5 Ɔhaw a ɛto so abien no atwa nanso, hwɛ, ɛrenkyɛ na ɔhaw a ɛto so abiɛsa aba.[\/ Saa bere koro no ara mu, asase wosowee denneenen, kurow no nkyɛm du mu baako sɛee, na nnipa mpemnsɔn wuwui wɔ asasewosow no mu. Nnipa a wɔaka no bɔɔ hu na wɔkamfoo Onyankopɔn a ɔwɔ soro no kɛseyɛ.[ Afei nne a ano yɛ den fi soro bɛka se, “Mommra soro ha.” Na wɔn atamfo rehwɛ wɔn no, wɔnam omununkum mu kɔɔ soro.rZ] Nnansa akyi no, honhom a efi Onyankopɔn bewura wɔn mu na wɔasɔre. Na ehu kɛse bɛka obiara a obehu./YW Asase so nnipa ani begye sɛ saa nnipa baanu no awuwu. Wobegye wɔn ani na wɔakyɛ wɔn ho akyɛde efisɛ, saa adiyifo baanu no na wɔde ɔhaw bɛtoo asase sofo so. X Na nnipa a wofi aman so ne mmusuakuw ne kasa horow ne aman bi so bɛhwɛ wɔn afunu nnansa ne fa, na wɔremma kwan mma wonsie wɔn.!W; na wɔn amu no agu kurow kɛse no abɔnten so wɔ baabi a wɔbɔɔ wɔn Awurade nnadewa mu wɔ asɛnnua no so no a ɛhɔ din pa de Sodom ne Misraim no.rV] Na sɛ wɔka wɔn asɛm no wie a, aboa a obefi bun no mu apue no ne wɔn bɛko. Obedi wɔn so akum wɔn,JU  Wɔwɔ tumi sɛ bere a wɔreka Onyankopɔn asɛm no, wɔto soro mu, a osu rentɔ. Wɔwɔ tumi sɛ wɔma nsuten dan mogya. Wɔwɔ tumi sɛ wɔde ɔhaw bɛto asase so mpɛn dodow biara a wɔpɛ.T Ogya fi wɔn anom bekunkum atamfo biara a wɔpɛ sɛ wɔhaw wɔn no. Ɛno nti, obiara a ɔpɛ sɛ ɔhaw wɔn no, wobekum no.pSY Saa adansefo baanu no ne ngodua abien no ne akaneadua abien a esi asase a ɛwɔ Awurade anim no so no.Ry Mɛsoma m’adansefo baanu a wofurafura ayiasetam, na wɔaka Onyankopɔn asɛm saa nna apem ahanu ne aduosia no mu.” Q Nanso mfa asɔredan no mfikyiri nka ho, efisɛ, wɔde hɔ ama abosonsomfo, na wobetiatia kurow kronkron no so abosom aduanan abien.2P _ Wɔmaa me susudua bi a ɛte sɛ poma, na wɔka kyerɛɛ me se, “Sɔre na susuw Onyankopɔn asɔredan no ne afɔremuka no na kan wɔn a wɔresom wɔ asɔredan no mu no.wOg Afei wɔka kyerɛɛ me se, “Ɛsɛ sɛ woka nkurɔfo ne aman ne ɔkasa ne ahemfo bebree ho adiyisɛm bio.”N} Migyee nhoma ketewa no fii ne nsam wee na ɛyɛɛ dɛ te sɛ wo wɔ m’anom. Nanso memenee no akyi, ɛkekae wɔ me yam.CM Mekɔɔ ɔbɔfo no nkyɛn kɔka kyerɛɛ no se ɔmfa nhoma ketewaa no mma me. Ɔka kyerɛɛ me se, “Gye na kɔwe. Ɛbɛkeka wɔ wo yam, nanso w’anom de, ɛbɛyɛ dɛ te sɛ ɛwo.”L Afei nne a metee sɛ efi soro no kasa kyerɛɛ me bio se, “Kɔ na kogye nhoma a wabue mu a ekita ɔbɔfo a ogyina po ne asase so no.”6Ke Na sɛ ɔbɔfo a ɔto so ason no hyɛn ne torobɛnto no a, ansa na Onyankopɔn bewie n’ahintasɛm mu nhyehyɛe no, sɛnea ɔka kyerɛɛ n’asomfo a wɔyɛ adiyifo no.”$JA na ɔde Onyankopɔn a ɔte hɔ daa daa a ɔbɔɔ soro ne asase ne po ne nea ɛwɔ mu nyinaa no din kaa ntam. Ɔbɔfo no kae se, “Beresɛe biara nni hɔ.I} Ɛhɔ ara, ɔbɔfo a mihui sɛ ogyina hɔ a ne nan baako si po so na baako si asase so no maa ne nsa nifa so kɔɔ soro,H) Wɔkasae pɛ, na mepɛ sɛ mekyerɛw. Nanso metee nne bi fii soro a ɛkae se, “Ma nsɛm a aprannaa ason no kae no nka wo tirim. Nkyerɛw!”aG; Ɔteɛɛm maa ne nne woroo so sɛ gyata. Ɔfrɛe no, aprannaa ason no woroo so gyee so.fFE Na nhoma ketewaa bi kita no a wabue mu. Ɔde ne nan nifa sii po so na benkum no si asase so.&E G Afei mihuu ɔbɔfo tumfoɔ bi a ofi soro resian ba fam. Na ɔhyɛ omununkum mu a nyankontɔn bɔ ne ti. Na n’anim te sɛ owia, na ne nan te sɛ ogya fadum.sD_ Saa ara nso na wɔansakra wɔn adwene amfi wɔn awudi ne wɔn aduto ne wɔn aguamammɔ ne wɔn korɔn mu.WC' Adasamma a wɔkae no a ɔhaw no ankum wɔn no antwe wɔn ho amfi wɔn nnwuma ho. Wɔannyae ahohommɔne ne ahoni ne sika ne dwetɛ ne ayowa ne abo ne nnua a enhu ade na ɛnte asɛm na entumi nnantew no som.B Efisɛ, na apɔnkɔ no tumi nyinaa fi wɔn anom ne wɔn dua. Wɔn dua te sɛ awɔ a wɔwɔ ti a ɛno na na wɔde pira nnipa. A Saa ɔhaw ahorow abiɛsa no a ɛyɛ ogya, wusiw ne sɔfere no a efi apɔnkɔ no anom bae no kum adasamma nkyɛm abiɛsa mu baako.g@G Na m’anisoadehu no mu no, mihuu apɔnkɔ no ne wɔn kafo. Na wɔn nkatabo no yɛ kɔɔ sɛ ogya, tumm sɛ afasebiri ɛnne akokɔsrade sɛ sɔfere. Na apɔnkɔ no ti te sɛ gyata ti a ogya, wusiw ne sɔfere fi wɔn anom.X?) Wodii akodɔm ɔpepem ahanu anim. Wɔbɔɔ wɔn dodow no ho amanneɛ ma metee.'>G Wɔsansanee abɔfo baanan no. Wɔasiesie wɔn ama saa dɔnhwerew yi, saa da yi, saa bosom yi ne saa afe yi sɛ wonkunkum adasamma mu nkyɛm abiɛsa mu baako.= Nne no ka kyerɛɛ ɔbɔfo a ɔto so asia a okita torobɛnto no se, “Sansan abɔfo baanan a wɔasesa wɔn asubɔnten Eufrate ho no.”< Afei ɔbɔfo a ɔto so asia no hyɛn ne torobɛnto. Metee nne bi fii sikakɔkɔɔ afɔremuka a esi Onyankopɔn anim no ntweaso nyinaa.;;q Ɔhaw baako atwam. Eyi akyi, ɔhaw abien bi bɛba.6:e Wɔwɔ ɔhene a odi wɔn so a ɔno ne ɔbɔfo a ɔhwɛ bun no so. Ne din wɔ Hebri kasa mu de Abadon ɛnna Hela kasa mu nso ɛde Apolion, a n’asekyerɛ ne “Ɔsɛefo.”v9e Wɔwɔ bɔre dua te sɛ akekantwɛre. Na wɔn dua no nti na na wɔwɔ tumi a wɔde haw nnipa abosom anum no.8! Wɔde biribi te sɛ dade nkatabo akatakata wɔn bo. Na nnyigyei a wɔn ntaban yɛ no te sɛ apɔnkɔ pii a wɔretwe nteaseɛnam akɔ ɔko.L7 Wɔn tinhwi te sɛ mmea tinhwi, ɛnna wɔn se nso te sɛ gyata se.6/ Mmoadabi no te sɛ apɔnkɔ a wɔasiesie wɔn ama ɔko. Wɔwɔ biribi te sɛ sikakɔkɔɔ ahenkyɛw hyɛ wɔn ti. Na wɔn anim te sɛ nnipa anim.5 Saa abosom anum no mu no, saa nnipa no bɛpere owu, nanso wɔrennya. Wɔbɛpɛ sɛ wowu, nanso owu beguan afi wɔn nkyɛn.44a Wɔamma saa mmoadabi no kwan sɛ wonkunkum saa nnipa yi. Na mmom wɔmaa wɔn kwan sɛ wɔnhaw wɔn abosom anum. Wɔka wɔn a, wɔn ano yaw no te sɛ akekantwɛre ano yaw.!3; Wɔka kyerɛɛ wɔn se wɔnnsɛe sare anaa nnua anaa afifide biara. Na mmom nnipa a Onyankopɔn nsɔwano no bi nni wɔn moma so no de, wotumi haw wɔn.V2% Mmoadabi fii wusiw no mu baa asase so, na wɔmaa wɔn tumi sɛ nkekantwɛre.1 Nsoromma no buee ebun no, na wusiw kumɔnn fi mu sɛ fononoo kɛse bi, na wusiw no maa owia hann ne mframa a ɛwɔ hɔ no yɛɛ tumm.0  Afei ɔbɔfo a ɔto so anum no hyɛn ne torobɛnto. Mihuu nsoromma a watew fi soro abɛhwe asase so. Wɔmaa no ebun a ase nni awiei safe.?/w Na mehwɛe, na metee sɛ ɔkɔre bi a watu nam soro soro teɛɛm se, “Wɔn a wɔte asase so no nnue; wonnue, wonnue esiane torobɛnto a aka a abɔfo baasa no rebɛhyɛn no nti.”+.O Afei ɔbɔfo a ɔto so anan no hyɛn ne torobɛnto. Na wɔkaa owia nkyekyɛm abiɛsa mu baako ne ɔsram nkyekyɛm abiɛsa mu baako, ne nsoromma nkyekyɛm abiɛsa mu baako, nkyekyɛm abiɛsa mu baako no duduruu sum, na adekyee mu nkyekyɛm abiɛsa mu baako anhyerɛn, na anadwo nso saa ara. - Nsoromma no din de Ɔnwene. Nsu no nkyɛm abiɛsa mu baako yɛɛ nwene, na nnipa a wɔnomee no mu pii wuwui, efisɛ, na ayɛ nwene.,/ Afei ɔbɔfo a ɔto so abiɛsa hyɛn ne torobɛnto. Nsoromma kɛse bi a ɛredɛw sɛ ogyatɛn tew fi soro bɛhwee nsu nkyɛm abiɛsa mu baako mu.}+s Na abɔde a ɛwɔ nkwa a ɛwɔ po no mu nkyɛm abiɛsa mu baako wuwui maa ahyɛn mu nkyɛm abiɛsa mu baako bobɔe.$*AAfei ɔbɔfo a ɔto so abien no hyɛn torobɛnto. Wɔtow biribi a ɛte sɛ bepɔw kɛse a ɛredɛw too po mu. Ɛpo no nkyɛm abiɛsa mu baako danee mogya.Z)-Ɔbɔfo a odi kan no hyɛn ne torobɛnto. Na asukɔtwea ne ogya a ɛne mogya adi afra tɔ guu asase so. Asase nkyɛm abiɛsa mu baako hyewee. Nnua nkyɛm abiɛsa mu baako hyewee, ɛnna sare nyinaa nso hyewee.^(5Na abɔfo baason a wokitakita ntorobɛnto ason no siesiee wɔn ho sɛ wɔrebɛhyɛn.''GAfei ɔbɔfo no faa aduhuam adaka no de ogya a efi afɔremuka no so hyɛɛ no ma tow kyenee asase so. Na aprannaa ne nne ahorow ne anyinam ne asasewosow bae.S&Aduhuam no hua ne Onyankopɔn nkurɔfo mpae fi abɔfo no nsam kɔɔ soro.c%?Ɔbɔfo foforo a na ɔwɔ sikakɔkɔɔ aduhuam adaka begyinaa afɔremuka no ho. Wɔmaa no aduhuam bebree sɛ ɔmfa mmɔ mpae nka Onyankopɔn nkurɔfo no de ho na ɔmmɔ sikakɔkɔɔ a esi ahengua no anim no so afɔre.a$;Afei mihuu abɔfo baason a wogyinagyina Onyankopɔn anim. Wɔmaa wɔn ntorobɛnto ason.j# OBere a Oguammaa no buee nsɔwano a ɛto so ason no, ɔsoro nyinaa tɛm dinn bɛyɛ dɔnhwerew fa.&"Eefisɛ, Oguammaa no a ɔwɔ ahengua no mfinimfini no bɛyɛ wɔn guanhwɛfo de wɔn akɔ nkwa asuti ho. Na Onyankopɔn bɛpopa wɔn aniwa mu nisu nyinaa.”H! Sukɔm renne wɔn bio. Owia anaa ɔhyew biara renhye wɔn bio, 1Na ɛno nti na wogyina Onyankopɔn ahengua anim a wɔresom awia ne anadwo wɔ ne hyiadan mu yi. Nea ɔbɛtena ahengua no so no bɛbɔ wɔn ho ban.+OMibuae se “Minnim, owura. Na wo na wunim.” Ɔka kyerɛɛ me se, “Eyinom ne wɔn a wɔafi ɔtaa mu. Wɔde Oguammaa no mogya ahoro wɔn ntade ama ayɛ fitaa.gG Mpanyimfo no mu baako bisaa me se, “Ɛhefo na wɔhyehyɛ ntade fitafitaa yi, na wofi he?”{ kae se, “Amen! Nhyira ne anuonyam ne nyansa ne aseda ne nidi ne tumi ne ahoɔden yɛ Onyankopɔn de daa daa! Amen!”  Na abɔfo no atwa ahengua no ne mpanyimfo no ne ateasefo baanan no ho ahyia. Afei wobutubutuw ahengua no anim, som Onyankopɔnc? Wɔteɛɛm se, “Yɛn nkwagye fi yɛn Nyankopɔn a ɔte ahengua no so ne Oguammaa no.”X) Eyi akyi no, mihuu nnipakuw a obiara ntumi nkan wɔn dodow. Wofifi aman ne mmusuakuw ne nkurɔfo ne kasa nyinaa mu a wogyinagyina ahengua no ne Oguammaa no anim a wɔhyehyɛ ntade fitafitaa kitakita berɛw.B}Sebulon abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Yosef abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Benyamin abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien.>uSimeon abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Lewi abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Isakar abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien.?wAser abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Naftali abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Manase abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien.9kYuda abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Ruben abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien. Gad abusuakuw mu nnipa a wɔsɔw wɔn ano si mpem dumien@yNa wɔkyerɛɛ me wɔn a wɔde Onyankopɔn nsɔwano hyɛɛ wɔn agyirae wɔ wɔn moma so no dodow. Wɔn nyinaa dodow yɛ ɔpeha aduanan anan a, wɔn nyinaa fi Israel mmusuakuw no mu.}Ɔbɔfo no kae se, “Monnsɛe asase ne ɛpo anaa nnua kosi sɛ yɛde nsɔwano bɛhyɛ Onyankopɔn asomfo no agyirae.”A{Ɛnna mihuu ɔbɔfo foforo a ofi apuei reba a okita Onyankopɔn a ɔte ase no nsɔwano. Ɔteɛɛm frɛɛ abɔfo baanan no a na Onyankopɔn ama wɔn tumi sɛ wɔnsɛe asase ne ɛpo no.J Eyi akyi no, mihuu abɔfo baanan sɛ, wogyinagyina asase ntweaa anan no so a, wɔretwe mframa anan a ɛwɔ asase so no san sɛnea ɛbɛyɛ a, mframa biara remmɔ wɔ asase ne po so ne baabiara.H Wɔn abufuw no da kɛse adu, na hena na obetumi agyina ano?”7gNa wɔka kyerɛɛ mmepɔw no ne abotan no se, “Monkata yɛn so na momfa yɛn nsie sɛnea ɛbɛyɛ a nea ɔte ahengua no so no ani nhu yɛn na yemfi Oguammaa no abufuw ano.#Na asase so ahemfo ne nnipa akɛse ne asafohene ne adefo ne ahoɔdenfo ne nkoa ne adehye nyinaa hintahintaw abodan ne mmepɔw mu abotan mu.Y+Ɔsoro yerae te sɛ nhoma a wɔabobɔw, na mmepɔw, ne nsupɔw fii wɔn atenae.w g Na nsoromma tetew fi soro bɛhwee asase so te sɛ nea mframa a ano yɛ den bɔ akutu bun ma ɛtew gu fam pɛ.( I Na mihui sɛ Oguammaa no buee nsɔwano a ɛto so asia no ano. Na asasewosow a ano yɛ den bae maa owia yɛɛ tumm sɛ tuntum, na ɔsram yɛɛ kɔɔ sɛ mogya.   Wɔmaa wɔn mu biara atade fitaa, na wɔka kyerɛɛ wɔn se wɔntwɛn kakra kosi sɛ wobekum wɔn nuanom asomfo abɛka wɔn ho.D  Wɔde nne a ano yɛ den kae se, “Otumfoɔ Awurade, ɔkronkronni ne nokwafo! Woretwɛn akosi da bɛn ansa na woabu nnipa a wɔwɔ asase so atɛn na woatwe wɔn aso sɛ wokunkum yɛn?”( I Afei Oguammaa no buee nsɔwano a ɛto so anum no ano. Mihuu afɔremuka bi na ase na wɔn a wokum wɔn wɔ asɛnka no ho na wɔde gyidi dii adanse no akra wɔ.Z-Mehwɛe na mihuu ɔpɔnkɔ nsonso bi. Wɔtoo ne sotefo no din Owu a Asaman di akyiri pɛɛ. Wɔmaa no asase nkyɛm anan mu baako so tumi sɛ ɔmfa ɔko, ɔkɔm, ɔyare ne nkekaboa a wɔwɔ asase so nkum wɔn.|qAfei Oguammaa no buee nsɔwano a ɛto so anan no ano, na metee sɛ ɔteasefo a ɔto so anan no reka se, “Bra!”LMetee biribi te sɛ nne bi fi ateasefo baanan no nkyɛn. Na nne no se, “Awi susukora yɛ da koro akatua, ɛnna aburow susukora abiɛsa nso yɛ da koro akatua. Nanso, nsɛe ngo no ne nsa no!”OAfei Oguammaa no buee nsɔwano a ɛto so abiɛsa no ano, na metee sɛ ɔteasefo a ɔto so abiɛsa no reka se, “Bra!” Mehwɛe, na mihuu ɔpɔnkɔ tuntum bi wɔ hɔ. Ne kafo no kita nsania abien.!;Ɔpɔnkɔ foforo a ɔyɛ kɔkɔɔ bae. Wɔmaa nea ɔte ne so no tumi sɛ ɔmfa ɔko mmra asase so na nnipa nkunkum wɔn ho. Wɔmaa no nkrante kɛse bi.~uAfei Oguammaa no buee nsɔwano a ɛto so abien no ano, na metee sɛ ɔteasefo a ɔto so abien no reka se, “Bra!”Mehwɛe, na mihuu ɔpɔnkɔ fitaa bi wɔ hɔ. Na nea ɔte ne so no kita agyan na wɔmaa no ahenkyɛw. Ɔkɔe sɛ nkonimdifo kodii nkonim.$ CAfei mihui sɛ Oguammaa no abue nsɔwano ason no mu nea edi kan ano, na metee sɛ ateasefo baanan no mu baako de nne a ɛte sɛ apranaa reka se, “Bra!”U#Abɔde anan no gyee so se, “Amen!” Na mpanyimfo no butubutuw hɔ somee.oW Na metee sɛ abɔde a wɔwɔ soro, asase so, asase ase ne abɔde biara a wɔwɔ po mu ne abɔde biara a wɔwɔ wiase nyinaa reto dwom se, “Nhyira ne nidi ne anuonyam ne tumi nka nea ɔte ahengua no so ne Oguammaa no daa daa!” ~ reto dwom dennen se, “Ɛsɛ sɛ Onyankopɔn a wokum no no nya tumi, ahonya, nyansa ne ahoɔden ne nidi ne anuonyam ne nkamfo!”s}_ Bio mehwɛe, tee abɔfo mpempem nka. Na wɔatwa ahengua no ne ateasefo baanan no ne mpanyimfo no ho ahyia^|5 Woayɛ wɔn asɔfo ahemman sɛ, wɔnsom yɛn Nyankopɔn, na wobedi asase so hene.”[{/ Wɔtoo dwom foforo se, “Wofata sɛ wofa nhoma no na wubue ne nsɔwano no. Efisɛ, wokum wo, na ɛnam wo wu so ma wɔtɔɔ nnipa fii abusua biara, kasa biara, ɔman biara ne nkurɔfo biara mu maa Onyankopɔn.CzƆyɛɛ saa no, ateasefo baanan no ne mpanyimfo aduonu anan no butubutuw Oguammaa no anim. Na wɔn mu biara kita sanku ne sika ayowa a aduhuam a Onyankopɔn nkurɔfo de bɔ mpae wɔ mu. n<Q~}}|u|{gzz yxxzwqvv uztt7srrRqppoonhnmill1kkjIi[hhgg=fnfegdd:cbbaa_x_P^^Y]]\g[ZZmZYYDXWWKVUUTSSBRRQ~QPOONMLKKJJJhJIHHwGGFFBE`DD5CCBJ=}=<;4qYɛn Awurade Yesu Kristo adom nka mo nyinaa. Amen.r3]Nea odi nhoma yi ho adanse no ka se, “Nokware! Mereba nnansa yi ara!” Ɛnyɛ saa. Bra, Awurade Yesu!I2 Na sɛ obi nso yi bi fi adiyisɛm a ɛwɔ saa nhoma yi mu no mu a, Onyankopɔn beyi ne kyɛfa a obenya wɔ nkwa dua no aba no ne kurow Kronkron a wɔakyerɛkyerɛ mu wɔ nhoma yi mu no mu no.91kMe, Yohane, mebɔ obiara a ɔte saa adiyisɛm a ɛwɔ nhoma yi mu kɔkɔ se: Sɛ obi de bi ka ho a, Onyankopɔn de asotwe bɛka ne haw a wakyerɛ mu wɔ saa nhoma yi mu no ho.50cHonhom no ne ayeforoyere no se, “Ɛsɛ sɛ obiara a ɔte saa asɛm yi nso ka se, ‘Bra!’ Na nea osukɔm de no no mmra; na nea ɔpɛ no nso ommegye nkwa nsu no kwa.”/7Me, Yesu, na masoma me bɔfo sɛ ɔmmɛbɔ mo saa nhoma yi nyinaa ho amanneɛ wɔ asafo mu. Meyɛ Dawid busuani. Mene anɔpa nsoromma a ɛhyerɛn no.. “Na kurow no akyi na akraman ne adutofo ne aguamanfo ne awudifo ne abosonsomfo ne wɔn a wɔpɛ atoro na wodi no nyinaa wɔ.-Nhyira nka wɔn a wɔhoro wɔn ntade na efi, na wɔn a wɔwɔ ho kwan sɛ wodi nkwa dua no aba na wɔfa kurow no pon no mu.L, Mene Alfa ne Omega, nea edi kan ne nea etwa to, mfitiase ne awiei.r+] Yesu se, “Muntie! Mereba nnansa yi ara! Mede m’abasobɔde bɛbrɛ obiara sɛnea obiara dii ne dwuma.C* Obiara a ɔyɛ ɔdebɔneyɛfo no nkɔ so nyɛ ɔdebɔneyɛfo, na nea ɔyɛ fi no nkɔ so nyɛ fi; nea ɔyɛ papa no nkɔ so nyɛ papa, na nea ɔyɛ Kronkron no nkɔ so nyɛ Kronkron.” ) Na ɔka kyerɛɛ me se, “Nyɛ saa adiyisɛm a ɛwɔ nhoma yi mu no asumasɛm, efisɛ, bere abɛn sɛ saa nhoma yi nyinaa ba mu.(7 Nanso ɔka kyerɛɛ me se, “Nyɛ saa! Meyɛ ɔsomfo te sɛ wo nuanom adiyifo ne wɔn a wodi nhoma yi mu nsɛm no so no ara pɛ. Som Onyankopɔn!”,'QMe, Yohane mate na mahu saa nneɛma yi nyinaa. Na metee ne nyinaa, huu ne nyinaa wiei no, mibutuw ɔbɔfo no a ɔkyerɛɛ me saa nneɛma yi nyinaa nan ase som no.x&iYesu kae se, “Muntie! Mereba nnansa yi ara. Nhyira nka wɔn a wotie adiyisɛm a ɛwɔ saa nhoma yi mu no!”^%5Afei ɔbɔfo no ka kyerɛɛ me se, “Saa nsɛm yi yɛ nokware a wode wo ho to so a, eye. Na Awurade Nyankopɔn a ɔde Honhom ma adiyifo somaa ne bɔfo sɛ ɔmmɛkyerɛ n’asomfo nea ɛbɛba nnansa yi ara no.”$ Ade rensa wɔ hɔ bio na akanea anaa hann ho nhia efisɛ, Awurade Nyankopɔn bɛyɛ wɔn hann na wobedi ade sɛ ahene daa daa.B#Wobehu n’anim na wɔbɛkyerɛw ne din agu wɔn moma so."+Biribiara a ɛwɔ Onyankopɔn nnome ase no nkɔ kurow no mu. Wobehu Onyankopɔn ne Oguammaa no ahengua wɔ kurow no mu na n’asomfo bɛsom no.C!a, ɛteɛ fa kurow no abɔnten mfinimfini. Asu no fa biara nkwa dua si hɔ a afe biara ɛsow aba mpɛn dumien na ɔbosom biara pɛnkoro. Ɛso ahaban no, na wɔde sa aman ahorow no yare.|  sƆbɔfo no kyerɛɛ me nkwa asubɔnten a ani tew kronnyenn sɛ ahwehwɛ a efi Onyankopɔn ne Oguammaa no ahengua soSNanso biribiara a ɛho ntew nkɔ kurow no mu. Saa ara na obi a ɔyɛ aniwude anaa otwa atoro nkɔ mu. Wɔn a wɔakyerɛw wɔn din ahyɛ Oguammaa no nkwa nhoma no mu no nko ara na wɔbɛkɔ kurow no mu.A}Wɔde aman no kɛseyɛ ne wɔn ahonya bɛba kurow no mu.T!Wɔntoto kurow no apon mu. Da biara ano da hɔ. Efisɛ, sum nnuru wɔ hɔ.lQNe hann no bɛhyerɛn asase so aman nyinaa so, na asase so aman sodifo bɛba abɛhyɛ no anuonyam.pYNa owia anaa ɔsram hann nhia kurow no efisɛ, na Onyankopɔn ne Oguammaa no anuonyam hyerɛn wɔ hɔ.{oNa wonhu asɔredan wɔ kurow no mu baabiara efisɛ, na wɔsom Awurade Nyankopɔn Tumfoɔ ne Oguammaa no baabiara.5cNa wɔde nhene pa dumien na ɛyɛɛ apon dumien no. Apon no mu biara, wɔde ahene pa baako na ɛyɛe. Na kurow no abɔnten kɛse yɛ sika amapa, kronn a ɛte sɛ ahwehwɛ.]3Fapem a ɛto so anan yɛ ahabammonobo. Fapem a ɛto so anum yɛ ɛtɔnbo. Fapem a ɛto so asia yɛ bogyanambo. Fapem a ɛto so ason yɛ sikaberebo. Fapem a ɛto so awotwe yɛ apopɔbibiribo. Fapem a ɛto so akron yɛ akraatebo. Fapem a ɛto so du yɛ dɛnkyɛmmo. Fapem a ɛto so dubaako yɛ owusiwbo. Fapem a ɛto so dumien yɛ beredumbo.6eWɔde aboɔdenbo ahorow a ɛyɛ fɛ na ɛhyehyɛɛ kurow no fapem. Fapem a edi kan yɛ ahwehwɛbo. Fapem a ɛto so abien yɛ hoabo. Fapem a ɛto so abiɛsa yɛ omununkumbo.{oAhwehwɛbo na ɔde too afasuw no. Na kurow no de, sikakɔkɔɔ amapa a ɛyɛ hyɛnn te sɛ ahwehwɛ na wɔde toe.#Ɔbɔfo no susuw afasuw no nso a na ne sorokɔ yɛ nammɔn ahanu ne dunsia sɛnea na saa bere no nsusuwii a ɔbɔfo no nam so kae no te no.^5Na kurow no ayi ahinanan pɛpɛɛpɛ a ne tenten ne ne trɛw yɛ pɛ. Ɔbɔfo no de ne susudua no susuw kurow no. Na ne tenten yɛ akwansin apem ne ahanum na ne tɛtrɛtɛ, ne sorokɔ ne ne tenten nyinaa yɛ pɛ.wgƆbɔfo a ɔkasa kyerɛɛ me no wɔ sikakɔkɔɔ poma susudua a wɔde besusuw kurow no, n’apon ne ne fasuw.lQWosii kurow no afasuw sii abo dumien a wɔakyerɛw Oguammaa no asomafo dumien no din wɔ so no so. Ɛfa biara na apon abiɛsa na ɛwɔ hɔ - abiɛsa wɔ apuei; abiɛsa wɔ anafo; abiɛsa wɔ atifi ɛnna abiɛsa wɔ atɔe.>u Na ne fasuw no wɔ ahoɔden na ɛware yiye nso a ɛwɔ apon dumien gu ano a, abɔfo dumien na wɔhwɛ apon no so. Apon no so na wɔakyerɛw Israel mmusuakuw dumien no mu nnipa din.wg a ɛrehyerɛn Onyankopɔn anuonyam mu. Na kurow no hyerɛn sɛ aboɔdenbo, sɛ ahwehwɛbo a emu sɛ ahwehwɛ./ Honhom no faa me, na ɔbɔfo no de me kɔɔ bepɔw tenten bi atifi. Ɔkyerɛɛ me Yerusalem, Kurow Kronkron a efi soro, Onyankopɔn hɔ reba fam,= s Abɔfo baason a wokurakura nkuruwa ason a ɔhaw ason a etwa to no ahyɛ ma no mu baako baa me nkyɛn bɛkae se, “Bra, na mɛkyerɛ wo Ayefofoyere a ɔyɛ Oguammaa no yere no.”Z -Nanso ahufo ne wɔn a wonnye nni ne akyiwadeyɛfo ne awudifo ne aguamanfo ne adutufo ne abosonsomfo ne atorofo nyinaa benya wɔn kyɛfa wɔ ɔtare a ogya ne sufre dɛw wɔ mu no mu a, ɛyɛ owuprenu no mu.”h IObiara a obedi nkonim no benya eyi afi me nkyɛn. Mɛyɛ ne Nyankopɔn na ɔno nso ayɛ me ba. /Na ɔkɔɔ so kae se, “Wɔawie! Me ne Alfa ne Omega, mfitiase ne awiei no. Obiara a sukɔm de no no, mɛma no nsu a efi nkwa asuti mu anom kwa.= sAfei nea ɔte ahengua no so no kae se, “Afei mereyɛ nneɛma nyinaa foforo!” Ɔka kyerɛɛ me nso se, “Kyerɛw eyi efisɛ, saa nsɛm yi yɛ nokware a wɔde wɔn ho to so.”  Na ɔbɛpopa wɔn aniwa mu nusu nyinaa. Na owu nni hɔ bio; na awerɛhow ne osu ne yaw nni hɔ bio. Na kan nneɛma no atwam.”EMetee nne dennen bi fi ahengua no so se, “Afei Onyankopɔn atenae wɔ nnipa mu. Ɔne wɔn bɛtena na wɔayɛ ne nkurɔfo. Onyankopɔn no ankasa ne wɔn bɛtena na wayɛ wɔn Nyankopɔn.7Na mihuu Kurow Kronkron a ɛyɛ Yerusalem foforo sɛ efi Onyankopɔn hɔ wɔ soro reba fam, a wasiesie ne ho te sɛ ayeforoyere a ɔrekohyia ne kunu.d CAfei mihuu ɔsoro foforo. Ɔsoro foforo no ne asase foforo no yerae, ɛnna po no nso yerae.eCNa obiara a wɔankyerɛw ne din angu nkwa nhoma no mu no, wɔtow no kyenee ogya tare no mu.W'Na wɔtow owu ne asaman guu ogya tare no mu. Saa ogya tare yi ne owuprenu no.{ Afei ɛpo nso dan n’awufo mae. Owu ne asaman nso de wɔn awufo mae. Na wobuu wɔn nyinaa atɛn sɛnea wɔn nnwuma te.y Na mihuu awufo akɛse ne nketewa sɛ wogyinagyina ahengua no anim. Wobuebuee nhoma bebree mu, ɛnna wobuee nhoma foforo bi a ɛyɛ ateasefo nhoma no mu. Wobuu awufo no atɛn, sɛnea wɔn nnwuma te, ne sɛnea wɔakyerɛw wɔ nhoma ahorow no mu no.nU Afei mihuu ahengua fitaa kɛse bi ne nea ɔte so no. Asase ne soro yerae wɔ n’anim a wɔanhu bio.0Y Ɛnna wɔtow ɔbonsam a ɔdaadaa wɔn no too ogya tare ne sɔfere a wɔde aboa no ne atoro odiyifo no ato mu no mu. Na wɔbɛyɛ wɔn ayayaade awia ne anadwo daa daa.~ Wotuu sa kɔɔ asase so nyinaa kotwaa Onyankopɔn nkurɔfo atenae a ɛyɛ ɔman a ɔdɔ no no ho hyiae. Nanso ogya fi soro bɛsɛee wɔn.#}?na ɔbɛkɔ akɔdaadaa aman a ɛwɔ wiase nyinaa a ɛyɛ Gog ne Magog. Ɔbonsam bɛboaboa wɔn ano a wɔn dodow bɛyɛ sɛ mpoano anhwea de wɔn akɔ sa.:|oMfe apem no akyi, wobeyi ɔbonsam afi afiase hɔ;6{eNhyira bebree nka wɔn a wodii kan nyan wɔn fii awufo mu. Owu a ɛto so abien no nni wɔn so tumi. Wɔbɛyɛ Onyankopɔn ne Kristo asɔfo. Na wɔne no bedi ahene mfe apem.%zEEyi ne awufosɔre a edi kan.y7Afei mihuu nhengua ne wɔn a wɔtete so. Wɔmaa wɔn tumi sɛ wommu atɛn. Afei mihuu wɔn a esiane sɛ wɔada nokware ne Onyankopɔn asɛm a Yesu kae no adi nti, wɔakunkum wɔn no akra. Wɔansom aboa no ne ne honi no. Saa ara nso na wɔmfaa aboa no agyiraehyɛde nhyɛɛ wɔn moma so ne wɔn nsa ho agyirae. Wɔbaa nkwa mu ne Kristo bedii ahene mfe apem. Awufo a wɔaka no annyan kosii mfe apem no akyi.*xMƆbɔfo no tow no kyenee ebun no mu too mu safe sɔw ano sɛnea ɛbɛyɛ a, ɔrentumi nnaadaa aman bio kosi sɛ mfe apem no betwam. Ɛno akyi wobegyaa no kakra.OwƆkyeree ɔwɔ kɛse dedaw a ɔyɛ ɔbonsam no kyekyeree no mfe apem.nv WAfei mihuu ɔbɔfo bi sɛ ofi soro reba fam a na okita ebun no safe ne nkɔnsɔnkɔnsɔn duruduru bi.su_Wɔde nkrante a efi ɔpɔnkɔkafo no anom kunkum wɔn asraafo, na nnomaa no dii wɔn nam sɛnea wobetumi.4taWɔkyeree aboa no ne ne atorodiyifo a ɔyɛɛ anwonwade wɔ n’anim no de wɔn too afiase. Saa anwonwade no so na ɔnam daadaa wɔn a wɔde aboa no ahyɛ wɔn agyirae ne wɔn a wɔsom aboa no ohoni no. Wɔtow aboa no ne atorodiyifo no anikann guu ogya ɔtare a sɔfere na na ɛredɛw wɔ mu no mu. sAfei mihuu aboa no ne asase so ahene ne wɔn asraafo a wɔaboa wɔn ho ano rekɔko atia nea ɔtena ɔpɔnkɔ no so no ne ne dɔm.r-Mummedi ahemfo nam ne asafohene nam ne atumfo nam ne apɔnkɔ ne wɔn a wɔtete wɔn so nam ne adehye ne nkoa ne akɛse ne nkumaa nyinaa nam.”q-Afei mihuu ɔbɔfo bi a ogyina owia mu. Ɔteɛɛm guu nnomaa a wɔnam wim nyinaa so se, “Mommra mmehyiam wɔ Onyankopɔn apontow kɛse no ase.fpENa wɔakyerɛw edin “AHENE MU HENE NE AWURADE MU AWURADE” agu n’atade mu ne ne nan ho.KoNkrante a ano yɛ nnam yiye a ɔde bedi aman so fii n’anom bae. Dade poma na ɔde bɛtetew wɔn. Obetiatia Onyankopɔn a ɔyɛ ade nyinaa so tumfoɔ no abufuw a ɛyɛ den no nsakyiamoa no so.inKƆsoro asraafo a wɔhyehyɛ nwera fitaa a ani tew a wɔtete apɔnkɔ fitafitaa so dii n’akyi.imK Na wɔde n’atade a ɛhyɛ no no anu mogya mu. Din a wɔde frɛ no ne “Onyankopɔn Asɛm.”l- N’aniwa te sɛ ogya a ɛredɛw a na ɔhyɛ ahenkyɛw bebree. Na ɔwɔ din bi a wɔakyerɛw agu ne ho, nanso na obiara nnim nea ɛyɛ ka ne ho.$kA Afei mihui sɛ ɔsoro abue a ɔpɔnkɔ fitaa wɔ hɔ. Na nea ɔte ne so no din de “Ɔseadeɛyɔ ne Ɔnokwafo.” Nokware na ogyina so bu atɛn ko ne ko.jjM Mibutuw ne nan ase som no. Nanso ɔka kyerɛɛ me se, “Nyɛ saa, efisɛ, meyɛ ɔsomfo te sɛ wo ne wo nuanom a wodi Yesu ho adanse no. Som Onyankopɔn efisɛ, nokware a Yesu daa no adi no na ɛhyɛɛ adiyifo no nkuran.”Ni Afei ɔbɔfo no ka kyerɛɛ me se, “Kyerɛw se, Nhyira nka wɔn a wɔato nsa afrɛ wɔn Oguammaa no ayeforohyia anwummere apontow ase.” Ɔka kaa ho se, “Eyi yɛ Onyankopɔn asɛm turodoo.”|hqWɔde nwera pa a ani hyerɛn na ani tew maa no sɛ ɔnhyɛ.” Nwera no kyerɛ Onyankopɔn nkurɔfo trenee adeyɛ.gMomma yɛn ho nsɛpɛw yɛn na yɛn ani nnye na yɛnhyɛ no anuonyam efisɛ, Oguammaa no ayeforohyia adu a n’ayeforokunu asiesie ne ho. f9Afei metee nne bi te sɛ nnipadɔm a ɛte sɛ nsuworoso ne aprannaa a ɛrepaepae a ɛreteɛm se, “Haleluia! Yɛn Tumfoɔ Awurade Nyankopɔn di hene.eAfei ɛnne bi fi ahengua no so bae se, “Monkamfo yɛn Nyankopɔn, mo a moyɛ n’asomfo nyinaa, mo a musuro no, akɛse ne nkumaa!”d+Mpanyimfo aduonu anan ne ateasefo baanan no butubutuw Onyankopɔn a ɔte n’ahengua so no anim som no. Na wɔteɛɛm se, “Amen, Haleluia!”_c7Na afei wɔteɛɛm bio se, “Haleluia! Wusiw a efi ne nkyɛn no kɔ soro daa daa.”,bQefisɛ, n’atemmu yɛ nokware na ɛteɛ sɛ obuu oguamanfo kɛse a ɔde n’aguamammɔ asɛe asase no atɛn. Onyankopɔn atwe n’aso efisɛ, okum n’asomfo.”}a uEyi akyi metee nne bi te sɛ nnipakuw a wɔwɔ soro se, “Haleluia! Nkwagye ne anuonyam ne tumi wɔ yɛn Nyankopɔn}`sWɔtwee Babilon aso efisɛ, ne mu na wohuu adiyifo ne mogya adansefo ne wɔn a wokum wɔn asase so nyinaa mogya.”<_qKanea hann renhyerɛn wɔ mo mu bio. Wɔrente ayeforokunu ne ayeforoyere nne wɔ mo mu bio. W’adwumayɛfo yɛ wiase mu nnipa titiriw. Na wɔde wo ntafowayi adaadaa aman nyinaa.8^iWɔrente sankubɔfo ne nwontofo, atɛntɛbɛnbɔfo ne torobɛntohyɛnfo nka bio wɔ mo mu. Wɔrenhu odwimfo biara wɔ mo mu bio. Na wɔrente owiyamfo biara nka wɔ mo mu bio.:]mAfei ɔbɔfo hoɔdenfo bi faa ɔbo a ne kɛse bɛyɛ sɛ owiyammo tow kyenee po mu kae se, “Saa ahoɔden yi ara na wɔde bɛtow Babilon kɛse no akyene fam a wɔrenhu no bio.\)Ma w’ani nnye wɔ ne ho, O ɔsoro! Mogya adansefo ne asomafo ne adiyifo, mo ani nnye! Ɔkwan a ɔde mo faa so nti, Onyankopɔn abu no atɛn.V[%Wɔtow mfutuma guu wɔn atifi na wosu twaa agyaadwo se, “Due! Due O kurow kɛse, wo a wɔn a wɔwɔ ahyɛn wɔ wo mu no nam n’ahonya so yɛɛ adefo. Na dɔnhwerew baako pɛ mu, wɔahwere biribiara!”lZQsui wɔ bere a wohuu ogya a ɛrehyew no no wusiw no. “Kurow biara a ne kɛse te saa mmae bio.”'YGNsum ahyɛnkafo, ne hyɛn no mu nnipa, ne hyɛn no mu adwumayɛfo, ne wɔn a wɔka ho a wonya wɔn anoduan fi hyɛn adwumayɛ mu no nyinaa gyinaa akyirikyiriX!na wɔaka se, “Due! Due, O kurow kɛse a ofura nwera pa ne ntama afasebiri ne tam kɔkɔɔ na sika ne aboɔden abo ne nhene pa bobɔ mu.WAdwumayɛfo a wonyaa wɔn ho wɔ kurow no mu no begyina akyirikyiri efisɛ, wosuro amanehunu a ɔrehu no. Wobesu na wɔatwa agyaadwo,V-Adwumayɛfo no ka kyerɛɛ no se, “Nneɛma pa a wopere hwehwɛe no nyinaa ayera; na w’ahonya ne w’anuonyam no kɔ; na wo nsa renka bio.”BU} ne pɛprɛ ne mmurongo, ne nnuhuam ne kurobow, ne huamfufu ne nsa ne ngo, ne asikiresiam muhumuhu ne awi, ne nyɛmmoa ne nguan ne apɔnkɔ ne nteaseɛnam ne nnipadua ne nnipa akra bio.T Obiara ntɔ sikakɔkɔɔ ne dwetɛ, ne aboɔden abo ne nhene pa, ne nwera pa ne ntama afasebiri ne sirikyi ne tam kɔkɔɔ, ne nnua a ɛyɛ huam nyinaa ne asommɛn adwini nyinaa, ne adwinne a wɔde nnua a ɛwɔ din ayɛ, ne ayowa ne dade ne abohemmaa,WS' Adwumayɛfo a wɔwɔ asase so nso su no efisɛ, obiara ntɔ wɔn nneɛma bio.2R] N’amanehunu no hu a ɛyɛ nti, wobegyina akyiri asu se, “Due! Due, O kurow kɛse, O Babilon, kurow a ɛwɔ tumi. Efisɛ, dɔnhwerew baako pɛ mu, w’atemmu aba.”~Qu Sɛ asase so ahene a wɔne no bɔɔ aguaman, dii dɛ no, hu ɔhyew a wɔrehyew no no wusiw a, wobesu, atwa agyaadwo.#P?Esiane eyi nti, n’amanehunu bɛba ne so da bi, ɔyare, awerɛhow ne ɔkɔm. Na wɔde ogya ahyew no; efisɛ, Awurade Nyankopɔn a obu no atɛn no so.”1O[Momma onhu amane na ne werɛ nhow sɛ anuonyam ne n’ahonya a ɔpɛ maa ne ho no. Efisɛ, daa ɔka se, ‘Mete ha sɛ ɔhemmea. Menyɛ okunafo, me werɛ renhow da!’*NMSɛnea ɔyɛɛ mo no, monyɛ no saa pɛpɛɛpɛ; nea ɔyɛɛ mo biara no,muntua no so ka mprenu. Nsa a ɔde maa mo no, monhyɛ no bi a ano yɛ den mmɔho abien.]M3Efisɛ, wɔahyehyɛ ne bɔne sɛ soro tenten, na Onyankopɔn kae n’akwammɔne no.#L?Afei metee nne foforo bi a efi soro ka se, “Mumfi, me nkurɔfo! Mumfi ne mu mfi! Mommfa mo ho mmfra ne bɔne a ɔyɛ no mu; mo ne no nnkyɛ n’asotwe!8KiƆde ne nsa a ɛyɛ n’aguamammɔ nsa a ano yɛ den no maa nnipa nyinaa nomee. Asase so ahene ne no bɔɔ aguaman, na asase so adwumayɛfo nam n’ahonya so nyaa wɔn ho.”+JOƆteɛɛm denneenen se, “Wahwe ase! Babilon kɛse ahwe ase! Ahohommɔne ne honhom a wɔn ho ntew rehunahuna no. Nnomaa fi a wɔmpɛ wɔn asɛm nyinaa te ne mu.{I qEyi akyi, mihuu ɔbɔfo foforo sɛ ofi soro reba fam. Na ɔwɔ tumi kɛse na n’anuonyam hyerɛn asase so nyinaa.IH Ɔbea a wuhuu no no yɛ kurow kɛse a edi asase so ahene no.”+GOEfisɛ, Onyankopɔn de ahyɛ wɔn koma mu sɛ wɔbɛpene so de wɔn tumi ama aboa no na wadi hene kosi sɛ Onyankopɔn asɛm no bɛba mu de ahyɛ ne botae no ma. (ezodYNC9.# ~~~~~~~~~~~~~u~j~_~T~I~>~3~(~~~}}}}}}}}}}}}}z}o}d}Y}N}C}8}-}"}} }|||||||||||||t|i|^|S|H|=|2|'|||{{{{{{{{{{{{{x{m{b{W{L{A{6{+{ {{ zzzzzzzzzzzzzzznzbzVzJz>z3z'zzzyyyyyyyyyyyyuyiy^yRyFy:y.y"yy xxxxxxxxxxxx{xoxcxWxKx?x3x(xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvxvlv`vTvHvR2R&RRRQQQQQQQQQQQQsQgQ[QOQCQ7Q+QQQPPPPPPPPPPPPwPkP`PTPHPK2K&KKKJJJJJJJJJJJJsJgJ[JOJCJ7J+JJJIIIIIIIIIIIIxIlI`ITIHI>>>>>>>>>>>s>g>[>O>C>7>+>>>============w=k=`=T=H=<=0=$== =<<<<<<<<<<<}424&44433333333333~3r3f3Z3N3B363*333222222222222w2k2_2S2G2;2/2#22 111111111111{1o1c1W1K1?131'111000000000000t0h0\0P0D080,0 00////////////x/l/`/T/H/,2,&,,,++++++++++++s+g+[+O+C+7+++++************w*k*_*T*H*<*0*$** *)))))))))))~)r)f)Z)N)B)6)*)))((((((((((((x(l(`(T(I(=(1(%(( ('''''''''''}'r'f'Z'N'B'6'*'''&&&&&&&&&&&&x&l&`&T&H&<&0&$&& &%%%%%%%%%%%|%p%d%X%L%@%4%(%%%$$$$$$$$$$$$u$i$]$Q$E$9$-$!$$ ############y#m#a#U#I#=#1#%## #"""""""""""}"q"e"Y"M"A"5")"""!!!!!!!!!!!!u!i!]!Q!E!9!-!!!! y m a U I = 1 %  }qeYMA5(reXK>1$ {naTG:- }qeZNB6*xlaUI=1% th\PD7*vi\OB5)tgZM@3& sfYL?2% }pcVI</"ym`SF9,xk^QD7*tg[NA4' re  (  '  &  %  $  #   "  !                                                                                                                                                                                                                   ~ ~ ~ ~ ~  ~ } } }~ }}  }| |{ |z |y |x |w |v |u  |t {s {r {q  {p z o zn zm zl zk zj zi zh  zg yf ye yd yc yb ya y`  y_ x^ x] x\ x[ xZ xY  xX wW wV wU wT wS wR wQ wP wO wN wM wL wK wJ wI wH wG wF wE wD wC wB wA w@ w? w> w= w< w; w: w9 w8 w7 w6 w5 w4 w3 w2 w1 w0 w/ w. w- w, w+ w* w) w( w' w& w~% w}$ w|# w{" wz! wy wx ww wv wu wt ws wr wq wp wo wn wm wl wk wj wi wh wg wf we wd wc wb wa w` w_ w^ w] w\ w[ wZ wY wX wW wV wU wT wS wR wQ wP wO wN wM wL wK wJ wI wH wG wF wE wD wC wB wA w@ w? w> w= w< w; w: w9 w8 w7 w6 w5 w4 w3 w2 w1 w0 w/ w. w- w, w+ w* w) w( w' w& w% w$ w# w" w! w  w w w w w w w w w w w w w w w w w w w  w  w  w  w  w w w w w w w  w v v v v v v v v v v v v v v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v u  u t t t t t t t  t  t  t  t ~ t} t| t{ tz ty tx tw  tv su st ss sr sq s p s o s n s m s l sk sj si sh sg sf se  sd rc rb ra r` r_ r^ r]  r\ q [ qZ qY qX qW qV qU qT  qS p R p Q pP pO pN pM pL pK pJ  pI o H o G oF oE oD oC oB oA o@  o? n> n= n< n; n: n9  n8 m7 m6 m5 m4 m3 m2 m1 m0 m/ m. m- m, m+ m* m) m( m' m& m % m $ m # m " m ! m m m m m m m  m l  l  l  l  l  l l l l l l l  l k+ k* k) k( k' k& k% k$ k# k" k! k  k k k k k k k k k k k k k k k k k k k  k  k  k  k  k k k k k k k  k j0 j/ j. j- j, j+ j* j) j( j' j& j% j$ j# j" j! j  j j j j j j j j j j j j j j j j j j j  j  j  j  j  j j j j j j j  j i- i, i+ i* i) i( i' i& i% i$ i# i" i! i  i i i i i i i i i i i i i i i i i i i  i  i  i  i  i i i i i i i  i h# h" h! h  h h~ h} h| h{ hz hy hx hw hv hu ht hs hr hq hp ho hn h m h l h k h j h i hh hg hf he hd hc hb  ha g` g_ g^ g] g\ g[ gZ gY gX g W g V g U g T g S gR gQ gP gO gN gM gL  gK fJ fI fH fG fF fE fD fC fB fA f@ f? f> f= f< f ; f : f 9 f 8 f 7 f6 f5 f4 f3 f2 f1 f0  f/ e. e- e, e+ e* e) e(  e' d& d% d$ d#  d" c ! c c c c c c c  c b  b b b b b b b  b a  a  a  a  a a a a a a a  a `  `  `  `  `  ` ` ` ` ` ` `  ` _  _  _  _ _ _ _ _ _ _  _ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^  ^  ^  ^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^ ] ] ] ]  ] \ \ \  \  \  \  \  \ \ \ \ \ \ \  \ [ [ [ [  [  [  [  [  [ [ [ [ [ [ [  [ Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Y4 Y3 Y2 Y1 Y0 Y/ Y. Y- Y, Y+ Y* Y) Y( Y' Y& Y% Y$ Y# Y" Y! Y  Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y~ Y} Y| Y{ Yz Yy Y x Y w Y v Y u Y t Ys Yr Yq Yp Yo Yn Ym  Yl Xk Xj Xi Xh Xg X f X e X d X c X b Xa X` X_ X^ X] X\ X[  XZ WY WX WW WV WU WT  WS VR VQ VP VO V N V M V L V K V J VI VH VG VF VE VD VC  VB U A U @ U ? U > U = U< U; U: U9 U8 U7 U6  U5 T 4 T 3 T 2 T 1 T0 T/ T. T- T, T+ T*  T) S( S' S& S% S$ S # S " S ! S  S  S S S S S S S  S R R R R R R R  R Q Q Q Q  Q  Q  Q  Q  Q Q Q Q Q Q Q  Q P P P P P P P  P  P  P  P  P P P P P P P  P O  O  O  O  O  O O O O O O O  O NH NG NF NE ND NC NB NA N@ N? N> N= N< N; N: N9 N8 N7 N6 N5 N4 N3 N2 N1 N0 N/ N. N- N, N+ N* N) N( N' N& N% N$ N# N" N! N  N N N N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N M M M M M M M M  M  M  M  M  M M M M M M M  M L  L  L  L  L~ L} L| L{ Lz Ly Lx  Lw K v K u Kt Ks Kr Kq Kp Ko Kn  Km Jl Jk Jj Ji Jh Jg Jf Je Jd Jc J b J a J ` J _ J ^ J] J\ J[ JZ JY JX JW  JV IU IT IS IR IQ IP IO IN IM IL IK IJ II IH IG I F I E I D I C I B IA I@ I? I> I= I< I;  I: H9 H8 H7 H6 H5 H4 H3 H 2 H 1 H 0 H / H . H- H, H+ H* H) H( H'  H& G% G$ G# G" G! G G G G G G G  G  G  G  G  G G G G G G G  G F F F F  F E$ E# E" E! E  E E E E E E E E E E E E E E E E E E E  E  E  E  E  E E E E E E E  E D# D" D! D  D D D D D D D D D D D D D D D D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D  D C C C C C C  C B B B B B B B B  B  B  B  B  B B B B B B B  B A  A  A  A  A  A A A A A A A  A @  @  @ @ @ @ @ @ @  @ ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ?  ? >  >  >  >  > > >~ >} >| >{ >z  >y =x =w =v =u =t =s =r  =q < p < o < n < m <l <k <j <i <h <g <f  <e ;d ;c ;b ;a ; ` ; _ ; ^ ; ] ; \ ;[ ;Z ;Y ;X ;W ;V ;U  ;T : S : R : Q :P :O :N :M :L :K :J  :I 9 H 9 G 9 F 9E 9D 9C 9B 9A 9@ 9?  9> 8 = 8 < 8 ; 8 : 8 9 88 87 86 85 84 83 82  81 70 7/ 7. 7- 7, 7+ 7* 7) 7( 7' 7 & 7 % 7 $ 7 # 7 " 7! 7 7 7 7 7 7  7 6 6 6 6 6 6  6 5 5 5 5 5  5 4  4 4 4 4 4 4 4  4 3 3 3 3 3 3 3  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3  3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 1 1 1 1 1 1 1 1  1  1  1  1  1 1 1 1 1 1 1  1 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0  0 /  / / / / / / /  / .  .  .  . . . . . . .  . - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - -  - , , , , , , , , , , , , , ,  ,  ,  ,  ,  , , ,~ ,} ,| ,{ ,z  ,y +x +w +v +u  +t * s * r * q *p *o *n *m *l *k *j  *i ) h ) g ) f ) e ) d )c )b )a )` )_ )^ )]  )\ ([ (Z (Y (X ( W ( V ( U ( T ( S (R (Q (P (O (N (M (L  (K ' J ' I ' H ' G ' F 'E 'D 'C 'B 'A '@ '?  '> &= &< &; &: &9 &8 &7 &6 &5 & 4 & 3 & 2 & 1 & 0 &/ &. &- &, &+ &* &)  &( %(' %'& %&% %%$ %$# %#" %"! %! %  % % % % % % % % % % % % % % % % % % %  %  %  %  %  % % % % % % %  % $  $  $  $  $ $ $ $ $ $ $  $ # # # # # # # # # # # # # # # #  #  #  #  #  # # # # # # #  # " " " " " " " " " "  "  "  "  "  " " " " " " "  " ! ! ! ! ! ! ! ! ! !  !  !  !  !  ! ! ! ! ! ! !  !                                                                    ~  }  |  {  z y x w v u t s  r  q p o n m l k j  i h  g  f  e  d  c b a ` _ ^ ] \  [  Z  Y  X  W V U T S R Q P  O N M L K J I H G F  E  D  C  B  A @ ? > = < ; :  9  8  7 6 5 4 3 2 1 0  / . - , + *  ) ( ' & % $ # " !                                                                          2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                                                                           ~  }  |  {  z   y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T   S  R Q P O N M L K  J I H G F  E  D  C  B  A @ ? > = < ; :  9  8  7 6 5 4 3 2 1 0  /  .  -  ,  + * ) ( ' & % $  # " !                                            *hsfYL?2% ~~~~~~~~~~~}~p~c~V~I~<~/~"~~ }}}}}}}}}}}z}m}`}S}F}9},}}}|||||||||||x|k|^|Q|D|7|*|||{{{{{{{{{{{u{h{[{N{A{4{'{{ {zzzzzzzzzzzrzezYzLz?z2z%zzzyyyyyyyyyyyyytyiy^ySyHy=y2y'yyyxxxxxxxxxxxxwxkx_xSxGx;x/x#xx wwwwwwwwwwww|wpwdwXwLw@w4w(wwwvvvvvvvvvvvvuviv]vQvEv9v-v!vv uuuuuuuuuuuuzunubuVuJu>u2u&uuuttttttttttt~trtftZtNtBt6t*tttsssssssssssswsks_sSsGs;s/s#ss rrrrrrrrrrrr{rorcrWrKr?r3r'rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qqppppppppppppypmpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoAo5o*ooonnnnnnnnnnnnvnjn^nRnFn:n.n"nn mmmmmmmmmmmmzmnmcmWmKm?m3m'mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkwklk`kTkHke2e&eeeddddddddddddsdgd[dOdCd7d+dddccccccccccccwckc_cScHcX2X&XXXWWWWWWWWWWWWsWgW[WOWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU|UpUdUXULU@U4U(UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T!TT SSSSSSSSSSSSySmSaSUSIS=S1S%SS SRRRRRRRRRRR}RqReRYRMRAR5R)RRRQQQQQQQQQQQQvQjQ^QRQFQ:Q.Q"QQ PPPPPPPPPPPPzPnPbPVPJP>P2P&PPPOOOOOOOOOOOOsOgO[OOOCO7O+OOONNNNNNNNNNNNwNkN_NSNGN;N/N#NN MMMMMMMMMMMM{MoMcMWMKM?M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKG3G(GGGFFFFFFFFFFFFFxFmFbFWFLFAF6F+F FFEEEEEEEEEEEExElE`ETEHEB2B&BBBAAAAAAAAAAA~ArAfAZANACA7A+AAA@@@@@@@@@@@@w@k@_@S@G@;@/@#@@ ????????????{?o?c?W?K?@?4?(???>>>>>>>>>>>>t>h>\>P>D>8>,> >>============x=l=`=T=H=<=0=$== =<<<<<<<<<<<}:2:&:::99999999999~9r9f9Z9N9B969*999888888888888w8k8_8S8G8;8/8#88 777777777777{7o7c7W7K7?737'777666666666666t6h6\6P6D686,6 66555555555555x5l5`5T5H5<505$55 544444444444|4p4d4Y4M4A454)444333333333333u3i3]3Q3E393-3!33 222222222222z2n2b2V2J2>222&22211111111111~1r1f1Z1N1B161*111000000000000w0k0_0S0G0;0/0#00 ////////////{/o/c/W/K/?/3/'///............t.h.\.P.D.8.,. ..------------x-l-`-T-H-<-0-$-- -,,,,,,,,,,,|,p,d,X,L,@,4,(,,,++++++++++++u+i+]+Q+E+9+-+!++ ************y*m*a*U*I*=*1*%** *)))))))))))})r)f)Z)N)B)6)*)))((((((((((((y(n(c(X(M(B(7(,(!(( (''''''''''''|'q'f'['P'E':'/'$'''&&&&&&&&&&&&&t&i&^&S&H&=&2&'&&&%%%%%%%%%%%%%w%l%a%V%K%@%5%*%%%$$$$$$$$$$$$x$l$`$T$H$<$0$$$$ $###########|#p#d#X#L#@#4#(###""""""""""""u"i"]"Q"E"9"-"!"" !!!!!!!!!!!!y!m!a!U!I!=!1!%!! ! ~ r f Z N B 6 *   vj^RF:." {ocWK?3'sg[OC7+xl`TH<0$ |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI=1% }qeZNB6*vj^RF:." znbVJ>2&sg[OC7+wk_SG;/# {ocWK?3'th  R  Q  P  O  N  M  L  K  J   I  >H  =G  <F  ;E  :D  9C  8B  7A  6@  5?  4>  3=  2<  1;  0:  /9  .8  -7  ,6  +5  *4  )3  (2  '1  &0  %/  $.  #-  ",  !+  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                              8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                   ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p 'o &n %m $l #k "j !i  h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V  U  T  S  R  Q P O N M L K J  I ,H +G *F )E (D 'C &B %A $@ #? "> !=  < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + *  )  (  '  &  % $ # " !      & % $ # " !                                        4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                         P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                             ~   }   |   {  z  y  x  w  v  u  t  s r q p o n m l  k  j  i  h  g f e d c b a `  _ /^ .] -\ ,[ +Z *Y )X (W 'V &U %T $S #R "Q !P  O N M L K J I H G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 H/ G. F- E, D+ C* B) A( @' ?& >% =$ <# ;" :! 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                         %  $  #  "  !                                                                   ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   !                                                ~  }  |  {  z  y  x  w   v  4u  3t  2s  1r  0q  /p  .o  -n  ,m  +l  *k  )j  (i  'h  &g  %f  $e  #d  "c  !b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C   B  2A  1@  0?  />  .=  -<  ,;  +:  *9  )8  (7  '6  &5  %4  $3  #2  "1  !0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                    & % $ # " !                                        % $ # " !                                        8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        + * ) ( ' & % $ # " !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b )a (` '_ &^ %] $\ #[ "Z !Y  X W V U T S R Q P O N M L K J I H G F  E  D  C  B  A @ ? > = < ; :  9 #8 "7 !6  5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ #  "  !                                                   -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                      B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                           ~  }  |  {  z  y  x   w K v J u I t H s G r F q E p D o C n B m A l @ k ? j > i = h < g ; f : e 9 d 8 c 7 b 6 a 5 ` 4 _ 3 ^ 2 ] 1 \ 0 [ / Z . Y - X , W + V * U ) T ( S ' R & Q % P $ O # N " M ! L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -   , . + - * , ) + ( * ' ) & ( % ' $ & # % " $ ! # "  !                                                           3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  ' & % $ # " !                                  . - , + * ) ( ' & % $ # " !                          ~  }  |  {  z  y  x  w   v . u - t , s + r * q ) p ( o ' n & m % l $ k # j " i ! h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I   H " G ! F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '   &  %  $  #  "  !                                              #  "  !                                                                                                ' & % $ # " !                                  $ # " !       ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d   c  : b  9 a  8 `  7 _  6 ^  5 ]  4 \  3 [  2 Z  1 Y  0 X  / W  . V  - U  , T  + S  * R  ) Q  ( P  ' O  & N  % M  $ L  # K  " J  ! I  H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6  5  4  3  2  1   0   /   .   -   ,   +   *   )  2 (  1 '  0 &  / %  . $  - #  , "  + !  *  )   (   '   &   %   $   #   "   !                                                                                                                                     *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                            &  %  $  #  "  !                                                           " !           ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K   J " I ! H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )   ( 0 ' / & . % - $ , # + " * ! ) (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                               ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n   m  l  k  j  i  h  g  f  e  d   c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O   N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @   ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4   3  2  1  0  /  .  -   ,  +  *  S -j|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}=}1}%}} }|||||||||||}|q|e|Y|M|A|5|)|||{{{{{{{{{{{{v{j{^{R{F{:{.{"{{ zzzzzzzzzzzzzznzbzVzJz>z2z&zzzyyyyyyyyyyy~yryfyZyNyBy7y+yyyxxxxxxxxxxxxwxkx_xSxGx;x/x#xx wwwwwwwwwwww|wpwdwXwLw@w4w(wwwvvvvvvvvvvvvtvhv\vPvDv8v,v vvuuuuuuuuuuuuyumuauUuIu=u1u%uu uttttttttttt}trtftZtNtBt6t*tttssssssssssssvsjs^sRsFs:s.s"ss rrrrrrrrrrrr{rorcrWrKr?r3r'rrrqqqqqqqqqqqqsqgq[qOqDq8q,q qqppppppppppppxplp`pTpHpb2b&bbbaaaaaaaaaaa~arafaZaNaBa6a*aaa````````````{`p`e`Z`O`D`9`.`#`` `____________~_s_h_]_R_G_<_1_&___^^^^^^^^^^^^^v^k^_^S^G^;^/^#^^ ]]]]]]]]]]]]{]o]c]W]K]@]4](]]]\\\\\\\\\\\\t\h\\\P\D\8\,\ \\[[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYuYiY]YQYEY9Y-Y!YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWW~WrWfWZWNWBW6W*WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTsTgT[TOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSM2M&MMMLLLLLLLLLLL~LrLfL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKwKkK_KSKGK;K/K#KK JJJJJJJJJJJJ{JoJdJXJLJ@J4J(JJJIIIIIIIIIIIItIhI\IPIDI8I,I IIHHHHHHHHHHHHxHlH`HTHHHE2E&EEEDDDDDDDDDDD~DrDfDZDNDBD6D*DDDCCCCCCCCCCCCwCkC_CSCGC;C/C#CC BBBBBBBBBBBB{BoBcBWBKB?B3B(BBBAAAAAAAAAAAAtAhA\APADA8A,A AA@@@@@@@@@@@@y@m@a@U@I@=@1@%@@ @???????????}?q?e?Z?N?B?6?*???>>>>>>>>>>>>v>j>^>R>F>:>.>#>> ============{=o=c=W=K=?=3='===<<<<<<<<<<<828&888777777777777y7n7c7X7M7B777,7!77 7666666666666z6n6b6V6J6>626&66655555555555~5r5f5Z5N5B565*555444444444444v4j4_4S4G4;4/4#44 333333333333{3o3c3W3K3?333(333222222222222t2h2\2P2D282,2 22111111111111x1m1a1U1I1=111%11 100000000000}0q0e0Y0M0A050)000////////////v/j/^/R/F/:/./"// ............{.o.c.W.K.?.3.'...------------s-g-[-O-C-7-+---,,,,,,,,,,,,w,k,_,S,G,;,/,#,, ++++++++++++|+p+d+X+L+@+4+(+++************t*h*\*P*D*8*,* ** ))))))))))))y)m)a)U)I)=)1)%)) )(((((((((((}(q(e(Y(M(A(5()(((''''''''''''v'j'^'R'F':'.'"'' &&&&&&&&&&&&z&n&b&V&J&>&2&&&&&%%%%%%%%%%%%s%g%[%O%C%7%+%%%$$$$$$$$$$$$w$l$`$T$H$<$0$$$$ $###########|#p#d#X#L#A#5#)###""""""""""""u"i"]"Q"E"9"-"!"" !!!!!!!!!!!!y!m!a!U!I!=!1!%!! ! ~ r f Z N B 6 *   wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-" znbVJ>2&sg[OC7+wk_SG;/# |pdXL@4(th\PD8,! ymaUI=1% }qeYMB6*vj   ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n (m 'l &k %j $i #h "g !f  e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S  R  Q  P  O  N M L K J I H G  F &E %D $C #B "A !@  ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !   ) ( ' & % $ # " !                                                                          " !                                        ( ' & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !           ~ } | { z y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k j i  h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y  X  W  V  U  T S R Q P O N M  L  4K  3J  2I  1H  0G  /F  .E  -D  ,C  +B  *A  )@  (?  '>  &=  %<  $;  #:  "9  !8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                     0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  ( ' & % $ # " !~  } | { z y x w v u t s r q p o n m l k  j  i  h  g  f e d c b a ` _  ^ <] ;\ :[ 9Z 8Y 7X 6W 5V 4U 3T 2S 1R 0Q /P .O -N ,M +L *K )J (I 'H &G %F $E #D "C !B  A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 /  .  -  ,  +  * ) ( ' & % $ #  " !                     * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                        / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                   ~ } |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n   m   l   k   j   i  h  g  f  e  d  c  b  a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U  T  S  R  Q  P O N M L K J I  H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6  5  4  3  2  1 0 / . - , + *  ) *( )' (& '% &$ %# $" #! " !                                        ( ' & % $ # " !                                                                        !                                                                           ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b  &a  %`  $_  #^  "]  !\  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =   <  2;  1:  09  /8  .7  -6  ,5  +4  *3  )2  (1  '0  &/  %.  $-  #,  "+  !*  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                 9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                 ~ ;} :| 9{ 8z 7y 6x 5w 4v 3u 2t 1s 0r /q .p -o ,n +m *l )k (j 'i &h %g $f #e "d !c  b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P  O  N  M  L  K J I H G F E D  C 5B 4A 3@ 2? 1> 0= /< .; -: ,9 +8 *7 )6 (5 '4 &3 %2 $1 #0 "/ !.  - , + * ) ( ' & % $ # " !                          G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b $a #` "_ !^  ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K  J  I  H  G  F E D C B A @ ?  > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2  1  0  /  .  - , + * ) ( ' &  %  3$  2#  1"  0!  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                       5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A~ @} ?| >{ =z <y ;x :w 9v 8u 7t 6s 5r 4q 3p 2o 1n 0m /l .k -j ,i +h *g )f (e 'd &c %b $a #` "_ !^  ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K  J  I  H  G  F E D C B A @ ?  > &= %< $; #: "9 !8  7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & %  $  #  "  !            / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !            ~ } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W  V  U  T  S  R Q P O N M L K  J  I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7  6  5  4  3  2 1 0 / . - , +  * #) "( !'  & % $ # " !                                  #  "  !                                                                   ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                          ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t   s  *r  )q  (p  'o  &n  %m  $l  #k  "j  !i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U   @}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}||||||||||||s|g|[|O|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{T{H{<{0{${{ {zzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyyuyiy]yQyEy9y-y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vTvIv>v3v(vvvuuuuuuuuuuuuuxumubuWuLuAu6u+u uu tttttttttttt|tptdtXtLt@t4t(tttssssssssssssusis]sQsEs9s-s!ss rrrrrrrrrrrryrmrarUrIr=r1r&rrrqqqqqqqqqqq~qrqfqZqNqBq6q*qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p/p#pp pooooooooooo|opodoXoLo@o4o(ooonnnnnnnnnnnnunin]nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojdjXjLj@j4j(jjjiiiiiiiiiiiitiii]iQiEi9i-i!ii hhhhhhhhhhhhyhmhahUhIh=h1h%hh hggggggggggg~grgfgZgNgBg6g*gggffffffffffffwfkf_fSfGf;f/f#ff feeeeeeeeeee|epedeXeLe@e4e(eeeddddddddddddudid]dQdEd9d-d!dd cccccccccccczcncbcVcJc>c2c&cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb8b-b"bb baaaaaaaaaaaa}araga\aQaFa;a0a%aaa````````````w`k`_`S`G`;`/`$`` `___________|_p_d_X_L_@_4_(___^^^^^^^^^^^^u^i^]^Q^E^9^-^!^^ ]]]]]]]]]]]]{]o]c]W]K]?]3]']]]\\\\\\\\\\\\t\h\\\P\D\8\,\ \\[[[[[[[[[[[[x[l[`[T[H[<[0[$[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYvYjY^YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXX{XoXcXWXKX?X3X'XXXWWWWWWWWWWWWsWgW[WOWDW8W,W WWVVVVVVVVVVVVxVlV`VTVHVB2B&BBBAAAAAAAAAAAAAuAjA_ATAIA>A3A(AAA@@@@@@@@@@@@x@l@`@T@H@<@0@$@@ @???????????}?q?e?Y?M?A?5?)???>>>>>>>>>>>>v>j>^>R>F>:>.>">> ============z=n=b=V=J=>=3='===<<<<<<<<<<<828'888777777777777s7g7[7O7C777+777666666666666x6l6`6T6H6<606$66 655555555555|5p5d5X5L5@545(555444444444444u4i4]4Q4E494-4!44 3333333333333{3p3e3Z3O3D393.3#33 3222222222222y2m2a2U2I2=212%22 211111111111}1q1e1Y1N1B161*111000000000000v0j0^0S0G0;0/0#00 ////////////{/o/c/W/K/A/6/+/ // .............{.p.e.Z.O.D.9...#.. .-----------~-r-f-Z-N-B-6-*---,,,,,,,,,,,,w,k,_,S,G,;,/,#,, ++++++++++++|+p+d+X+L+@+4+(+++*************t*h*\*P*D*8*,* **))))))))))))y)m)a)U)I)=)1)%)) )(((((((((((~(r(f(Z(N(B(6(*(((''''''''''''w'k'_'S'G';'/'#'' &&&&&&&&&&&&&y&n&c&X&M&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%w%k%_%S%G%;%/%#%% $$$$$$$$$$$$$u$j$_$T$I$>$3$($$$############}#q#e#Y#M#A#5#)###""""""""""""v"j"^"S"G";"/"#"" !!!!!!!!!!!!|!p!d!X!L!@!4!(!!! t i ] Q E 9 - !  yodYNC8-" ymaUI=1% }rfZNB6*wk_SG;/# uj_TI>3(ymaUI>2&vk`UJ?4)zodYNC8-" th\PD8,  ymaUI=1&~rg[OC7+xl`TH<0$ }qeYMA5) $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $  $  $  $  $  $ $ $ $ $ $ $ $  $ $ $ $ $ $ $ $  $  $  $  $  $ $ $ $ $ $ $ $  $ $  $  $  $  $  $ $ $ $ $ $ $ $  $ $ $ $  $  $  $  $~  $} $| ${ $z $y $x $w $v  $u $t $s $r $q $p $o  $n  $m  $l  $k  $j $i $h $g $f $e $d $c  $b $a $` $_ $^ $]  $\  $[  $Z  $Y  $X $W $V $U $T $S $R $Q  $P  $O   $N   $M   $L   $K   $J  $I  $H  $G  $F  $E  $D  $C  $B  $A  $@  $?  $>  $=  $<  $;  $:  $9  $8  $7  $6   $5   $4   $3   $2   $1  $0  $/  $.  $-  $,  $+  $*  $) v$( v$' v $& v $% v $$ v $# v $" v$! v$ v$ v$ v$ v$ v$  v$ v$ v$ v $ v $ v $ v $ v $ v$ v$ v$ v$ v$ v$ v$  v$  v$  v$  v$  v $  v $  v $  v $  v $  v$  v$  v$  v#  v#  v#  v#  v# l# l# l# l# l# l# l# l# l# l # l # l # l # l # l# l# l# l# l# l# l#  l# l# l# l# l# l # l # l # l # l # l# l# l# l# l# l# l#  l# l# l# l# l# l# l# l# l# l# l# l# l# l# l # l # l # l # l # l# l# l# l# l# l# l#  l#  l#  l#  l#  l#  l#  l #  l #  l #  l #  l #  l#  l#  l#  l#  l#  l#  l#  l# b# b# b# b# b# b# b# b# b # b # b # b # b # b# b# b# b# b# b# b#  b# b# b# b# b# b# b# b# b# b# b# b# b# b # b # b # b # b # b# b# b# b#~ b#} b#| b#{  b#z b#y b#x b#w b #v b #u b #t b #s b #r b#q b#p b#o b#n b#m b#l b#k  b#j b#i b#h b#g b #f b #e b #d b #c b #b b#a b#` b#_ b#^ b#] b#\ b#[  b#Z b#Y b#X b #W b #V b #U b #T b #S b#R b#Q b#P b#O b#N b#M b#L  b#K  b#J  b#I  b#H  b#G  b#F  b#E  b#D  b #C  b #B  b #A  b #@  b #?  b#>  b#=  b#<  b#;  b#:  b#9  b#8  b#7 X#6 X#5 X#4 X#3 X#2 X #1 X #0 X #/ X #. X #- X#, X#+ X#* X#) X#( X#' X#&  X#% X#$ X## X#" X#! X # X # X # X # X # X# X# X# X# X# X# X#  X#  X #  X #  X #  X #  X #  X#  X#  X#  X#  X#  X#  X#  X# N# N# N# N# N# N# N# N" N" N" N" N" N" N" N" N " N " N " N " N " N" N" N" N" N" N" N"  N" N" N" N" N" N" N " N " N " N " N " N" N" N" N" N" N" N"  N" N " N " N " N " N " N" N" N" N" N" N" N"  N" N" N" N" N" N" N" N" N " N " N " N " N " N" N" N" N" N" N" N"  N"  N "  N "  N"  N"  N"  N"  N"  N"  N"  N" D" D" D" D" D" D " D " D " D " D " D" D" D" D" D" D" D"  D" D" D" D" D" D" D" D" D" D" D" D" D" D " D " D " D " D " D" D" D" D" D" D" D"  D" D" D" D" D" D"~ D"} D"| D"{ D"z D"y D "x D "w D "v D "u D "t D"s D"r D"q D"p D"o D"n D"m  D"l  D"k  D"j  D"i  D"h  D"g  D"f  D"e  D"d  D"c  D"b  D"a  D"`  D"_  D"^  D"]  D"\  D "[  D "Z  D "Y  D "X  D "W  D"V  D"U  D"T  D"S  D"R  D"Q  D"P  D"O :"N :"M :"L :"K :"J :"I :"H :"G :"F :"E : "D : "C : "B : "A : "@ :"? :"> :"= :"< :"; :": :"9  :"8 :"7 :"6 :"5 :"4 :"3 :"2 :"1 :"0 : "/ : ". : "- : ", : "+ :"* :") :"( :"' :"& :"% :"$  :"# :"" :"! :" :" :" :" :" :" :" :" :" :" :" :" :" :" :" : " : " : " : " : " :" :" :" :" :" :" :"  :"  :"  :"  :"  :"  :"  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  : !  : !  : !  : !  : !  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :!  :! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0!  0! 0!! 0 ! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0!  0! 0 ! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0!  0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0! 0! 0!~ 0!} 0!| 0!{ 0!z  0!y 0!x 0!w 0!v 0!u 0!t 0!s 0!r 0!q 0!p 0 !o 0 !n 0 !m 0 !l 0 !k 0!j 0!i 0!h 0!g 0!f 0!e 0!d  0!c  0!b  0!a  0!`  0!_  0!^  0!]  0!\  0![  0!Z  0!Y  0 !X  0 !W  0 !V  0 !U  0 !T  0!S  0!R  0!Q  0!P  0!O  0!N  0!M  0!L &!K &!J &!I &!H &!G & !F & !E & !D & !C & !B &!A &!@ &!? &!> &!= &!< &!;  &!: &!9 &!8 &!7 &!6 &!5 &!4 &!3 &!2 &!1 &!0 &!/ &!. &!- & !, & !+ & !* & !) & !( &!' &!& &!% &!$ &!# &!" &!!  &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! &! & ! & ! & ! & ! & ! &! &! &! &! &! &! &!  &! &! & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &  &                                                              !                                         ~  }  |  {   z   y   x   w   v   u   t   s   r   q   p   o   n  m  l  k  j  i   h   g   f   e   d   c   b   a   `   _  ^  ]  \  [  Z   Y   X   W   V   U   T   S   R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;   :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                     : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !       ~ } | { z y x w v u t s r q  p  o  n  m  l k j i h g f e  d (c 'b &a %` $_ #^ "] !\  [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0   /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                     "  !                                                                   !                                                                                                                                            ( ' & % $ # " !                                     ~  } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                       !                                                                                                                                              $  #  "  !                  ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S   R  !Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2   1 '0 &/ %. $- #, "+ !*  ) ( ' & % $ # " !                                                                                                                                                                                                       ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p   o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]   \   [   Z   Y   X  W  V  U  T  S  R  Q  P O N M L K J I H G F E D C B A @ ? >  =  <  ;  :  9 8 7 6 5 4 3 2  1 ,0 +/ *. )- (, '+ &* %) $( #' "& !%  $ # " !                                                                                                                                            # " !                                                 Q|peYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz{zozdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwwww|wqwfw[wPwEw:w/w$wwwvvvvvvvvvvvvzvnvbvVvJv>v2v&vvvuuuuuuuuuuuusugu[uOuCu7u+uuuttttttttttttxtlt`tTtHto2o&ooonnnnnnnnnnnnsngn[nOnCn7n+n!nn nmmmmmmmmmmmm|mqmfm[mPmEm:m.m"mm llllllllllllzlnlblVlJl>l3l'lllkkkkkkkkkkkkskgk]kRkGkg2g&gggffffffffffffufjf_fTfIf>f3f(fffeeeeeeeeeeeeeyeneceXeNeCe8e-e"ee edddddddddddd}drdgd\dQdFd^2^&^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\x\l\`\T\H\<\0\%\\ \[[[[[[[[[[[}[q[e[Y[M[B[6[*[[[ZZZZZZZZZZZZwZkZ_ZSZGZ;Z/Z#ZZ YYYYYYYYYYYY|YpYdYXYLY@Y4Y(YYYXXXXXXXXXXXXuXiX]XRXFX:X.X"XX WWWWWWWWWWWWzWnWbWWWKW?W3W'WWWVVVVVVVVVVVVtVhV\VPVDV8V,V VVUUUUUUUUUUUUxUlUaUUUIU=U1U%UU UTTTTTTTTTTT}TqTfTZTNTBT6T*TTTSSSSSSSSSSSSwSkS_SSSGS;S/S#SS RRRRRRRRRRRR{RpRdRXRLR@R4R(RRRQQQQQQQQQQQ ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( ( (  ( ( (  (  (  (  (  (~ (} (| ({ (z (y (x (w  (v (u (t (s (r (q (p (o (n  (m  (l  (k  (j  (i (h (g (f (e (d (c (b  (a (` (_ (^ (] (\ ([ (Z (Y (X (W (V  (U  (T  (S  (R  (Q (P (O (N (M (L (K (J  (I (H (G (F (E (D  (C  (B  (A  (@  (? (> (= (< (; (: (9 (8  (7 (6 (5 (4 (3 (2 (1 (0 (/  (.  (-  (,  (+  (* () (( (' (& (% ($ (#  (" (! ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  (  (  (  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '  '  '  '  '  ' ' ' ' ' ' ' '  ' ' ' ' '  '  '  '  '  ' ' ' ' ' ' ' '  ' ' ' ' '  '  '  '  '  ' ' ' ' ' ' ' '  ' '  '  '~  '}  '|  '{ 'z 'y 'x 'w 'v 'u 't  's  'r  'q  'p 'o 'n 'm 'l 'k 'j 'i  'h 'g 'f 'e 'd 'c 'b 'a '` '_  '^  ']  '\  '[  'Z 'Y 'X 'W 'V 'U 'T 'S  'R 'Q 'P 'O 'N 'M 'L 'K 'J 'I 'H 'G 'F 'E 'D 'C 'B  'A  '@  '?  '>  '= '< '; ': '9 '8 '7 '6  '5  '4  '3  '2  '1  '0  '/  '.   '-   ',   '+   '*   ')  '(  ''  '&  '%  '$  '#  '"  '!  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '   '   '   '   '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '   '   '   '   '  '  &  &  &  &  &  &  &   &   &   &   &   &  &  &  &  &  &  &  &  & & & & & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & & &  & & & & & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & & &  &   &   &  &  &  &  &  &  &  &  & & & & & &~  &}  &|  &{  &z  &y &x &w &v &u &t &s &r  &q &p &o &n &m &l &k &j &i &h  &g  &f  &e  &d  &c &b &a &` &_ &^ &] &\  &[  &Z  &Y  &X  &W  &V  &U  &T  &S   &R   &Q   &P   &O   &N  &M  &L  &K  &J  &I  &H  &G  &F &E  &D  &C  &B  &A  &@ &? &> &= &< &; &: &9  &8 &7 &6 &5 &4 &3 &2  &1  &0  &/  &.  &- &, &+ &* &) &( &' &&  &% &$ &# &" &! & & & & &  &  &  &  &  & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & & &  &  &  &  %  % % % % % % % %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %   %   %   %   %   %  %  %  %  %  %  %  %  % % % % % % % %  %  %  %  %  % % % % % % % %  % % % % %  %  %  %  %  % % % % % % % %  % % % % % %  %  %  %  %  % % % % % % % %  % % % % % % % % % % % % % %  %  %  %  %  % % % % % % % %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %~   %}   %|   %{   %z   %y  %x  %w  %v  %u  %t  %s  %r  %q  %p  %o  %n  %m  %l  %k  %j  %i  %h  %g  %f  %e  %d  %c  %b  %a  %`  %_  %^  %]  %\  %[  %Z  %Y   %X  %W  %V  %U  %T  %S  %R  %Q  %P  %O  %N  %M  %L  %K  %J  %I  %H  %G  %F  %E  %D  %C  %B  %A  %@  %?  %>  %=  %<   %;  (%:  '%9  &%8  %%7  $%6  #%5  "%4  !%3  %2  %1  %0  %/  %.  %-  %,  %+  %*  %)  %(  %'  %&  %%  %$  %#  %"  %!  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %   %  '%  &%  %%  $%  #%  "%  !%  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  %  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $   $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $   $  $  $  $  $  $ $ $ $ $ $ $ $