SQLite format 3@ ~/3m~/- }D~~+}i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) HmVH regionUSA'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse#languageHopilàvayi)chapter_stringChapter,#IdescriptionGod Lavayiyat Aṅ Puhuvasiwni }*qQ1~~~~~z~^~B~*~}}}}}}w}^}G}*!#ff7c80RevRevelation#00ff00JudJude#00ff003Jo3 John#00ff002Jo2 John#00ff001Jo1 John#00ff002Pe2 Peter#00ff001Pe1 Peter#00ff00JamJames#ffff00HebHebrews#ffff00PhiPhilemon#ffff00vTitTitus#ffff00l2Ti2 Timothy#ffff00b1Ti1 Timothy +#ffff00X2Th2 Thessalonians +#ffff00N1Th1 Thessalonians !#ffff00DColColossians ##ffff00:PhiPhilippians #ffff000EphEphesians #ffff00&GalGalatians'#ffff002Co2 Corinthians'#ffff001Co1 Corinthians#ffff00RomRomans#00ffffActActs#ff6600JohJohn#ff6600LukLuke#ff6600MarMark#ff6600MatMatthew(/|vpjd^XRLF@:4.(".O-,a+N*/)p('']&%@$s#4"l!- ^6z@r1cNY[_T [ 1 ~ E = Bxy_E-~~~~~}~e~I~.~}}}}}}f}F}*}||||||y|`|D|&| {{{{{{o{V{<{zzzzzz\z8zyyyyyyvyZy@y&y xxB! RevRevelation#ff7c80A JudJude#00ff00@ 3Jn3 John#00ff00? 2Jn2 John#00ff00> 1Jn1 John#00ff00= 2Pet2 Peter#00ff00< 1Pet1 Peter#00ff00; JamJames#00ff00: HebHebrews#ffff009 PhlmPhilemon#ffff008 vTitTitus#ffff007 l2Tim2 Timothy#ffff006 b1Tim1 Timothy#ffff00"5+ X2Ths2 Thessalonians#ffff00"4+ N1Ths1 Thessalonians#ffff003! DColColossians#ffff002# :PhilPhilippians#ffff001 0EphEphesians#ffff000 &GalGalatians#ffff00 /' 2Cor2 Corinthians#ffff00 .' 1Cor1 Corinthians#ffff00- RomRomans#ffff00, ActsActs#00ffff+ JohnJohn#ff6600* LukLuke#ff6600) MarMark#ff6600( MatMatthew#ff6600'MalMalachi#ffff99&ZechZechariah#ffff99%HagHaggai#ffff99$ZephZephaniah#ffff99#HabHabakkuk#ffff99"NahNahum#ffff99!MicMicah#ffff99 JonaJonah#ffff99|ObaObadiah#ffff99rAmAmos#ffff99hJoelJoel#ffff99^HosHosea#ffff99TDanDaniel#ff9fb4JEzekEzekiel#ff9fb4%6LamLamentations#ff9fb4,JerJeremiah#ff9fb4"IsaIsaiah#ff9fb4"+SongSong of Solomon#66ff99%EcclEcclesiastes#66ff99ProvProverbs#66ff99PsPsalms#66ff99JobJob#66ff99EsthEsther#ffcc99NehNehemiah#ffcc99EzrEzra#ffcc99%2Chr2 Chronicles#ffcc99 %1Chr1 Chronicles#ffcc99 x2Kin2 Kings#ffcc99 n1Kin1 Kings#ffcc99 d2Sam2 Samuel#ffcc99 Z1Sam1 Samuel#ffcc99PRuthRuth#ffcc99FJudgJudges#ffcc99R==7..6--&,Y+.**#)](('h&&"%.$\#"!!!/ jvFS#]?  ) {:k=' Noqw kurs uma haqawatuy umuhhimuy aṅqw maqaye’, tis pi ōviy uma soon itamuṅem qa piw panhtotini. Pay as pi panta; noqw pay itam it yantaqat qa akw moṅwvasi. Itam hīhihta aṅ nakwhani’ta, taq nāp hisat k̇a itam lomatuawit Christ yuaataqat aw sóontsanni. < Itam soñawnen hihta it Hikwsit ahpiynihqat umuy huyta. Noqw kurs itam yep qatsit ep umuhhimuy ömahte’, ya itam pas qaanhtini? ;  Hal sen pi pam itamuy tunatyawk̇aṅw paṅqawu? Pay kurs pi hin qa itamuṅem i’ yan pēniwa. Noqw ōviy uylawhqa okiw hihta túwaniqey tunatyawk̇aṅw uylawṅwu; piw muritaqa okiw aniwnit aṅqw hihta himuy’vaniqey tunatyawk̇aṅw muritaṅwu. 0:Y Oviypi Moses tutavoyat aṅ yan pey’ta: Um wākasit söhövosit muritaqat motsóvuyat qa sommantani. Ya God pas pay wākasit‐sa tunatyawk̇aṅw ōviy paṅqawu? W9' Ya nu pay sinot an lavayhti? Hal ya Moses tutavoyat aṅ piw qa pan lalvaya? ;8o Ya hak hisat haqami tuwvöhtaqa nāp hihta himuy aw tūkway’ta? Ya hak ōvat uyht, aniwnit qa aṅqw tūmoyta? Ya hak pokmuy tumalay’k̇aṅw pīhuyamuy qa aṅqw hīhikö? k7O Hal pay sen nu’‐niqw pu Barnabas, ya ítam‐sa pay qa tumalay’tanik pam itamumi uhtsiwta? F6 Ya itam haqawat tuptsiwni’taqat nȫmay’te’, put wiknumniqey qa makiway’ta aṅ pētuy ayaiwyuṅqamuy amun’i, pu Tutuyqawhqat tupkomuyatuy‐nik̇aṅw pu Cephas pumuy amun’i? 95m Ya itam nösniqey pu hikwniqey qa makiway’ta? ?4y Hakimuy inumi tuwantotaqw nu amumi yan lavayhtiṅwu. !3; Kurs nu pay haqawatuyniqw qa ayaiwtaqanik pay úmuyniqw pi nu suyan panta. Pi Tutuyqawhqat ahpiy uma hapi nuy pas antsa ayaiwtaqat mahtakni’yuṅwa. 2 + Ya pay nu’ qa ayaiwtaqa? Ya nu qa qenive wunu? Ya nu’ Jesus Christ Itahtutuyqawhqay qa aw yori? Puyaw qa uma Tutuyqawhqat ep itumaltipumu? *1M Yanta hapi, noqw ōviy kurs sikwi itupkoy múnuknaniqw, pay pas tūwaqatsit nāt wunuqw nu soon sikwit nösni, taq nāphisat k̇a nu itupkoy múnuknaniqee.z0m Noqw pan hapi uma umuhtupkomuy ep qaanhtote’ unaṅwayamuy qaö’qaltuy tūhotote’, Christ ep qaanhtotini. n/U Nen pam hak uhtupko qaöqálanihqe uhnavotiy atsviy hovalniwni, Christ put eṅem enaṅ mokq’ö. [./ Kurs um hihta navoti’taqa nāp yukit eṅem kīyat ep tunösvoñat aw qatuqw, hak tuptsiwniy qa aṅ öqala uṅ pep tuwani. Ya pam unaṅwpeq qatusite’, qa tuwat nȫsiwhqat nāp yukit aw noiwhqat nösni? 7-g Nīk̇aṅw pay uma tunatyaltotini, taq nāphisat k̇a uma yan qenive hoṅk̇ahk̇aṅw soñawnen tuptsiwniy aṅ qaö’qaltuy amutpik hihta ep tö́nökyaniqat taviyani. L,Pi itam soon nȫsiwhqat ahpiy God aw lomahinyuṅqey nāmahtakni’yuṅwni. Oviypi itam nȫnöse’ put ahpiy qa ṅas’ewhtotiṅwu; pu pay piw an itam qa nȫnöse’ qa hin’ewaytotiṅwu. +Nīk̇aṅw pay qa sohsoyam it navoti’yuṅwa. Oviypi haqawat nāp yukit pew pahsavo k̇aptsi’yuṅwa. Noqw nāmahin pi as púmuyniqw nȫsiwhqa pas antsa nāp yukit aw noiwhq puma put nōnova; noqw puma tuptsiwniy aṅ qaöqáwi’yuṅqw, uṅwáam hovarsni. j*MNoqw itamuyniqw pay sūkw aw nāwakintiwhqa, God Itanaa, put hapi ahpiy sohsoy himu pasiwyuṅwa, pu itam put eṅem yukiwyuṅwa; pu sūk̇a Moṅwi, Jesus Christ, put hapi ahpiy sohsoy himu yukiltoti, pu itam put ahpiyya. 6)ePay pi as sinmuyniqw amuhpa’ nāwakintiwyaqam k̇asta, ōveqatsit ep’e, pu tūwaqatsit ep’e. Pi pas antsa amuhpa’ nāwakintiwyaqam suhpanta, pu momṅwit suhpanta. S(Taay, hak hihta nāp yukit aw noiwhqat tūmoytaqat nu lavayhtini. Pay pi itam navoti’yuṅqw pay tūwaqatsit ep nāp yukit pi qa hímuu; pu pay pas qa haqam hak himu piw suhk̇aa, pay pas God‐saa. D'Hak haqam God aw unaṅway’taqw God put tuwi’taṅwu. .&UNoqw kurs pay hak hihta navoti’taqey wūwante’, pam piw it aw wūwantani: Pam as pas pasiwtaqat put navoti’tani; nīk̇aṅw pam qa nāt pan put navoti’ta. C% Nu pu’ nȫsiwhqat nāp yukit aw noiwhqat yuaatani. Pay pas antsa itam sohsoyam navotit pasiwyuṅwa. Navoti hakiy kwivi’naṅwtoynaṅwu; noqw nami’naṅwa hapi hakiy öqalaṅwu. )$K(Nīk̇aṅw pam hintaqey pan hinmaniqw pam pantaqa nuyniqw put eṅem lomahintani. Noqw nu wūwantaqw God Hikwsiat iunaṅwpeq qátuhqa piw pan unaṅwti.#'Wuhti hin yukiwtaqat tutavot ahpiy puwsuṅway aw sómiwtaṅwu hihsavohaqami qátuniqat pahsavoo. Nīk̇aṅw ason kurs put puwsuṅwaat mokq pam mātaviwṅwu. Pay pi hakiy ámumtinik ámumtimantani; nīk̇aṅw hapi pas Tutuyqawhqat sinoyat‐sa ámumtimantani. "&Noqw ōviy i’ hak put ámumtiqa hapi súanhtini, nīk̇aṅw i’ hak put qa ámumtiqa put epnihqe pas pavan súanhtini. S!%Nīk̇aṅw pay hak unaṅwpeq tunatyay qa wílökni’taqa, qa hihta akw sóon’iwk̇aṅw tunatyay aw tuyqawi’taqa manhtuway nāt pas mānat tavi’taniqey unaṅwpeq yuki’taqa hapi súanhtini. ^ 5$Nīk̇aṅw kurs hak tiyo manhtuway k̇a qa súantsahtsanhqey wūwante’, kurs pay pam tukwsiwtaqw, soon as qa panhtiniqw, pay pi pam hin tunatyawte’ panhtini; pay pam qa hin qaanhtini, pay pi puma nāmatini. <q#Noqw uma it akw moṅwvasyaniqat ōviy nu yan lavayhti. Nu umuy qa aw u’ta. Noqw yan uma lomahinwise’, qa hihta sos’onk̇ahk̇aṅw Tutuyqawhqat aw unaṅwtavi’yuṅwni. "Noqw māna nāt qa puwsuṅway’taqa Tutuyqawhqat hihmuyat tunatyawtaṅwu, pam hin tokoy, pu hikwsiy ep qahováriwtaniqey ōviy’o. Noqw pu i’ puwsuṅway’taqa yep qatsit ep hīhihta hinyuṅqat tunatyawtaṅwu, pam hin puwsuṅway unaṅwveniqey ōviy’o. 1!Noqw pu i’ nȫmay’taqa yep qatsit ep hīhihta hinyuṅqat tunatyawtaṅwu, hin pam nȫmay unaṅwveniqey ōviy’o; nihqe lȫqmuy wuwni’ta. E Noqw nu as umuy qa nānaphin wuwanvisoq’iwyuṅwniqat umuṅem nāwakna. I’ hak qa nȫmay’taqa Tutuyqawhqat hihmuyat tunatyawtaṅwu, hin pam Tutuyqawhqat unaṅwveniqey ōviy’o. gGPu yep qatsit akw moṅwvasyaqam qa nukushintsahtsanyani; pi yep qatsit tunatyaat tūwayato. <qPu aṅ tsaykitaqam pay qa tsaykitaqey panyuṅwni; pu aṅ hahlayyaqam suhpan pay qa hahlayyaqey panyuṅwni; pu hihta tuhtuy’yaqam pay hihta qa himuy’yuṅqey panyuṅwni; 5Nīk̇aṅw it nu paṅqawni. itupkomu: Tuwani tsāva. Noqw ōviy yahpiy hapi yantani: Aṅ nȫmay’yuṅqam pay qa nȫmay’yuṅqey panyuṅwni; yNīk̇aṅw kurs um piw nȫmate’, um pay qa hin qaanhtini. Pu kurs i’ nāt pas māna puwsuṅwte’, pay pam piw qa hin qaanhtini. Nīk̇aṅw panhtotiqam hapi yep qatsit ep k̇ānanvotyani. Noqw nu as put aṅqw umuy ayo óyaniqey nāwakna. Um hak nȫmay’taqa, pay um aṅqw mātaviwniqey qa tunatyawtani. Noqw um ṅasta nȫmay’taqa, pay um qa nȫmawuwantani.  Itam pay hihsavo pas sóontsaniwyuṅwni. Noqw ōviy nuyniqw hak hin makiway’te’ pan qátumantaniqw pam eṅem lomahinta. PPu nu imuy aṅ nāt pas mámanhtuy pay qa hinwat Tutuyqawhqat aṅqw tutavot pasiwta. Nīk̇aṅw pay nu hin wūwaqey paṅqawni. Pi nu Tutuyqawhqat aṅqw ōkwatuwiwa, pas qa atsat hinmaqee. Itupkomu, pay uma aṅ nanāp hin hink̇ahk̇aṅw wáṅwayniwyaqey pan God amum yesni. Questions about the Unmarried and the Widows _7Uma hapi hihta hihk̇ay’taqat akw tuiwya. Oviy uma qa sinmuy amumi nātuwiktotani. =sPi núantuwikinik̇aṅw Tutuyqawhqat ahpiy wáṅwayniwhqa Tutuyqawhqat ahpiy mātaviwa. Pu piw pay an i’ qa núantuwikinik̇aṅw wáṅwayniwhqa Christ núantuwikiatniṅwu. 5Um sen núantuwikinik̇aṅw wáṅwayniwa; pay um put ep qa hin unaṅway’tani. Nīk̇aṅw kurs pay um hin mātaviwninik, um akw moṅwvastini. RUma aṅ nanāp hin hink̇ahk̇aṅw wáṅwayniwye’ pay panyuṅwni. wgI’ poṅotki pay qa hímuu, pu i’ qa poṅotki pay piw qa hímuu; pi God tutavoyat aṅ hinmaqw pam’i. 8iSen haqawa poṅotkit akw tuvoylaiwk̇aṅw wáṅwayniwe’, pay pam put tuvoylat qa ayo yúkuni. Sen haqawa qa poṅotkiwk̇aṅw wáṅwayniwe’ pay pam qa poṅotkiwni. Q Noqw pay pi God aṅ sohsokmuy nanāp hin qatsíhuytaqw, pu hakiy hin hintaqat Tutuyqawhqa put wáṅwayhq, hak pan hinmamantani. Yan hapi nu sohsovik Jesus aw tōnawtaqamuy amunawit yuki’ma. I  Ispi yantaq’ö, wuhti, ya sen um uhpuwsuṅway Christ aw tuyqawvaniqey hin navoti’ta? Pu um’i, tāqa, ya sen um uhnömay Christ aw tuyqawvaniqey hin navoti’ta? Live as God Called You N Nīk̇aṅw kurs i’ qatuptsiwni’taqa ahpiyninik, pay pi ahpiymantani. Pay i’ tuptsiwni’taqa tāqa, sen wuhti, pantaqat ep qa sómiwtaṅwu. Pi God itamuy uyiwawtaqat qatsit aw wáṅwayi. p YPi i’ qatuptsiwni’taqa tāqa nȫmay atsviy God awwat sutsvo taviwta. Pu i’ qatuptsiwni’taqa wuhti puwsuṅway atsviy God awwat taviwta. Pi as qa pantaniqw umuhtim hovariwyuṅwni; noqw pay hapi puma God awwat oyiwyuṅwa. | q Pu kurs wuhtit puwsuṅwaat qatuptsiwni’te’ nāt put amum qátuniqey nāwaknaqw pay pam put qa mātapmantani. C Pu ahpiy mímuywatuy nu’ amumi paṅqawni, qa Tutuyqawhqa: Kurs hakiy tuptsiwni’taqat nȫmaat qa tuptsiwni’te’ nāt put amum qátuniqey nāwaknaqw pay pam put qa mātapmantani. (I Nīk̇aṅw kurs pam put mātave’, pay pam nalqatmantani; sen pay ahoy puwsuṅway amum namivöhiknik panhtimantani. Pu i’ tāqa nȫmay qa mātapmantani.  Pu aṅ hakim ámum’iwyuṅqamuy nu amumi tutapta, nīk̇aṅw pay qa nūu, i’ Tutuyqawhqa: Wuhti puwsuṅway qa mātapmantani. 3_ Nīk̇aṅw kurs pay uma qa namituyqawyuṅwniqw, pay hak hakiy ámumtini. Pi hakiy ámumtiniqw pam pantaqa nuvömokiwuy aṅ k̇ānavoti’taniqat epnihqe pavan lolma. B}Noqw ōviy nu aṅ imuy qa nȫmay’yuṅqamuy, pu qa puwsuṅway’yuṅqamuy‐nik̇aṅw pu koṅnanalvutuy amumi paṅqawni: Pay uma pas inún hinyuṅwniqw as pam umuṅem lolma. :mNuyniqw pi as sohsoyam inunyuṅwniqw pam amuṅen lomahintani. Noqw pay pi sohsoyam God aṅqw nanāp hin makiway’yuṅwa, suhk̇a yanwatniqw, pu mi’wa piw tuwat panwata. J Nīk̇aṅw hapi pay nu yan pēnaqe it umuy nakwhana, qa ayata. 'GHakim nāmi qa nāk̇awintimantani, ason pay hakim pas nāmi pan yuk̇e’, pu’ hihsavo panhtimantani, hakim napwalni’k̇aṅw, nāwakinpit aw yuki’taniqey ōviy’o; nit pu ason hakim piw nāmimantani, taq k̇a Satan hakimuy qa namituyqawi’taqat ep pumuy amumi unahepmantani. I Hakiy nȫmaat tokoy aw qa nāp móṅwiniṅwu, put puwsuṅwaat put aw móṅwiniṅwu. Pu pay piw an hakiy puwsuṅwaat tokoy aw qa nāp móṅwiniṅwu, pi nȫmaat put aw móṅwiniṅwu. kOTāqa nȫmay makiwayat aw put noi’tamantani; pu pay piw an wuhti puwsuṅway tavi’tamantani. ~9Nīk̇aṅw pay nāphisat sen sinom nuvöhinwisq, ōviy pay uma aṅ nanāp tahtaqt nȫmay’yuṅwni, pu momoyam aṅ nanāp puwsuṅwni’yuṅwni. v} gTaay, noqw ura uma hīhihta ep inumiq pēnayaqw pam pu’ni. Pay tāqa qa nȫmataniqw, pam put eṅem lolma. |Pi uma pas pavan hihta hihk̇ay’taqat akw tuiwya. Oviy uma umhtokoy, pu umuhhikwsiy God himuyat aṅ put tayawni’yuṅwni..{USoh! Ya uma it qa navoti’yuṅwa? Qahováriwtaqa Hikwsi God ahpiy umumi noiwhqa umuhpe pakiwtaqw, umuhtoko put kīata? Noqw ōviy uma qa nāp nāhimuy’yuṅwa. +zOHuvam nuvöqatsit aṅqw watqaa. Sohsoy qaanhtipu sinot ahpiy hintsatskiwhqa qa tokoyat ep hintsatskiwa. Noqw pay nuvöhinmaqa hapi nāp tokoy ep qaantsakṅwu. QyNoqw pi Tutuyqawhqat aw hūrs’iwtaqa put amum sūk̇a hikwsiniṅwu. +xOSoh! Puyaw i’ tokoy huhyaqat amum hintsakqa put amum sūk̇a tókoniṅwuqat uma put qa navoti’yuṅwa? Pi puma lȫyöm sūk̇amantaniqat ura God paṅqawu. 7wgPuyaw umuhtoko Christ tokoyat aw wiwyuṅqat uma put qa navoti’yuṅwa? Noqw ya sen nu Christ tokoyat aw wiwyuṅqat ayo oyat, tokoy huhyaqat aw put awiwhtoynani? Sóoni. qv[Noqw God hapi Tutuyqawhqat ahoy tātayna; nihqe piw nāt itamuy ahoy tātaynani, nāp öqalay akw’a. u  Nȫsiwhqa hakiy ponoyat eṅem yukiwtaṅwu; pu hakiy ponoat nȫsiwhqat eṅem yukiwta; nīk̇aṅw pay God pumuy lȫpwatuy súlawhtani. Noqw hakiy tokoat hapi nuvöt qa eṅem yukiwta; pam Tutuyqawhqat eṅem yukiwta; noqw Tutuyqawhqa tokoy eṅem qatu. [t/ Haqawa k̇a paṅqawni: Pas as sohsoy himu inuṅem súanta. Antsaa; nīk̇aṅw pay qa sohsoy lomahinta. Pas as sohsoy himu inuṅem súanta; nīk̇aṅw pay nu qa hihtawat akw áṅwutiwniqey nakwhani. cs? Noqw ura as uma haqawat panhaqam hinwisa. Noqw pay God Itana Hikwsiy ahpiy umuy pāhoma, umuy nēṅem sinota, umuy súanyuṅqat yuku, Itahtutuyqawhqay Jesus natṅwaniyat aṅ’a. Use Your Bodies for God’s Glory [r/ Pu uuyiṅwtu, pu hihta k̇an’ewtunatyay’yuṅqamuyu, pu honaqkuyit hīhikwyaqamu, pu nuhtumiq hiṅqaqwaqamu, pu hihta tusoqtukwhantotaqamu. Pan hinwisqam soon God moṅwtunatyayat ep amuṅem qe’nini. Vq% Aṅ qa suan hinwisqam soon God moṅwtunatyayat ep amuṅem qe’nini. Ya uma it qa navoti’yuṅwa? Uma qa nāunay’yuṅwni. Soon tokot sokoptotaqam God moṅwtunatyayat aw yuṅni, pu nāp yukit aw nāwakinwisqamu, pu qa nāp himuy amum hintsatsk̇aqamu, pu wutihinyuṅqamu, pu tahtaqt tahtaqtuy amuhpa’ nāhahlaynayaqamu, Xp)Noqw uma soq qa suan hinwisa. Hikis pi uma pas umuhsinomuy hihta nawhkilalwa. ~ouPay ōviy pas suyan uma it ep qaanhinwisa, ispi uma haqam hin yukiltiṅwuqat aw nātsamvantaqee. Ya hinoqw tis nāpi uma hihta ep qaantsaniwye’, put ep nakwhani’yuṅwni? Ason hak umuy hihta nawhkiniqw uma put ep qa unaṅwtuyvayamantani. nyNoqw ōviy soq tuwat nātupkom haqam hin yukiltiṅwuqat aw nāwikvaṅwu, hikis piw qatuptsiwni’yuṅqamuy amumii. 0mYNu umuy hamantoynaniqe ōviy yan lavayhti. Puyaw pas qa haqawa umuṅaqw pavan wuwni’ta? Puyaw pas qa haqawa nātupkomuy amutsve hihta aw hin wūwaniqey tuwi’ta? )lKNoqw ason uma hihta pay yep qatsit ep hinyuṅqat ep hin yukunayanik, ya uma God aw tōnawtaqamuy amuṅaqw haqawatuy suspevewinhinyuṅqamuy put aw o’yani? k3Itam hoṅvia’yatuy hinwat yukunayani. Ya uma put qa navoti’yuṅwa? Noqw tis pi ōviy itam yep qatsit ep hihta hinyuṅqat aw suan wūwayani. @jyGod sinomat tūwaqatsit ep sinmuy amuṅem hinwat yukuni’wisni. Ya uma put qa navoti’yuṅwa? Noqw kurs pantaniqw, ya uma hinoqw aṅ hihta susqahinyuṅqat qa nāp hin yuykuya? Bi Is uti, kurs umuṅaqw haqawa sukw amum hihta ep hinhte’, momṅwituy qaanhinwisqamuy amutpip put hin hepniqey suhtaq’ewni? as pam God sinomuyatuy amutpip put mohti hepnik̇aṅwo? h Ason pi imuy qa aw tōnawtaqamuy God hapi hin yukunani. Paniqw ōviy uma put hakiy nukpanat umuhpiy ayo hóroknayani.g Pi nu Jesus qa aw tōnawtaqamuy amuṅem pas piw hin yuykuniqey qa pan ayaiwta. Puyaw qa uma umumi tōnawtaqamuy amuṅem hin yuykuya? Qf Noqw nu hapi pu’ piw yanwat umumi penta: Sen haqawa tuptsiwni’taqey paṅqawhqa qahopíhintsakni, sen k̇an’ewtunatyay’tani, sen nāp yukit aw nāwakintani, sen nuhtumiq hiṅqawni, sen honaqkuyit hīhikwni, sen hihta tukwhantaniqw, uma put hakiy pantaqat qa a’puñalyani. Uma hakiy pantaqat qa amum nȫnösamantani. yek Nīk̇aṅw nu pay qatuptsiwni’yuṅqamuy qahopíyesqamuy qa pumuy paṅqawu, pu k̇an’ewtunatyay’yuṅqamuyu, pu hihta tukwhantotaqamuyu, piw nāp yukit aw nāwakintotaqamuyu. Pantaniqw soon uma nawus it qatsit aṅqw qa ahpiyyani. _d7 Ura nu umumi pēnaqe, uma qahopíyesqamuy qa amu’puñalyaniqat nu umumi paṅqawu. -cSNoqw ōviy itam soñawnen hisatvek̇enit qa yank̇ahk̇aṅw nōviwhqat hintsatsk̇ani. Pam pēk̇eni qaunaṅwtalqatsit, pu nukpanqatsit tuawi’ta. Nīk̇aṅw uma pölavikit qapek̇én’oyiwhput, unaṅwat antsanihqat, piw qaatsanihqat tuawi’taqat yank̇ahk̇aṅw put hintsatsk̇ani. ;boOviy uma hisatvek̇enit ayo qenitote’, puhuvaqwrit panyuṅwni, pi uma pas antsa qapek̇én’oyiwyuṅwa. Pi ura Christ Amutsva Yūmosanihqat ep mañat an itamuṅem taviwa. a Uma put ep himuiwyuṅqe qa súanhtoti. Ya hihsayhoya pēk̇eni sohsok paqwrit pēk̇enaṅwuqat uma put qa navoti’yuṅwa? `7Hakiy put panhaqam hintsakqat Satan aw noayani, tokoat súlawhtiniqat ōviy’o; noqw hikwsiat Tutuyqawhqat Jesus talöṅniyat ep ayo yámakiwtani. %_CNoqw ōviy uma ihikwsiy amum Itahtutuyqawhqay Jesus Christ natṅwaniyat aṅ sūvo tsovalte’, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ öqalayat yank̇ahk̇aṅw, 6^eNoqw nāmahin pi as nu qa pep umumum yank̇aṅw, nu yūmosa umuy u’ni’ta. Nihqe nu hakiy yanhaqam hinhtiqat aṅwu pay eṅem yuku, pas antsa umumum yantaqey pan’i. ]'Noqw tuwat soq uma himuiwyuṅwa, as uma put ep qahahlayhtotinik̇ahk̇aṅwo; nihqe it hakiy panhaqam hinhtiqat umuṅaqw ayo hóroknayani. &\ GPay pas antsa lavaytaqw yaw umuṅaqw haqawa qahopqatu. Yaw uma haqawa nay nȫmayat amum qatu. Noqw híkispi ima aṅ qatuptsiwni’yuṅqam qa pan hinwisa. ([INoqw ya hintani? Nu umumiqnen sen wuvahpi’k̇aṅwni? sen nami’naṅwat himuy’k̇aṅw, pu pās unaṅway’k̇aṅwni? Ya uma hihtawat nānawakna?\Z1Pi God moṅwtunatyaat qa lavayit aṅ pasiwta. Pi pam öqalat‐sa aṅ pasiwta. AY{Noqw pi nu qa sȫwunit umumiq pítuni kurs Tutuyqawhqa pan tunatyawtaq’ö. Nen nu imuy a’nö unaṅway’yuṅqamuy lavayiyamuy qa aw unaṅwtapni, panis pumuy öqalayamuy‐saa. aX;Noqw yaw uma haqawat a’nö unaṅwtoti, suhpan k̇a nu pay qa pítuniqat paniq’ö. dWAPi nu yaniqw Timotheus, pas aw iunaṅway itiy, Tutuyqawhqat aṅ suan hinmaqat umumiq tavi. Ason pam nuy Christ ep hin hinmaqat umuy aṅ ahoy u’nanani, piw nu hāhaqe’ Jesus aw tōnawtaqamuy hihta tutuqaynaqata. JV Paniqw ōviy nu umumi okiwhiṅqawlawni: Uma inumi nanawinyani. #U?Pay as pi qaan’ewakw hintaqam tahtaqt Christ ep umuy tutuqaynayaqw, pay uma sūkw nay’yuṅwa. Pi nu lomatuawit ahpiy Christ Jesus aṅ umuy aniwna. T{Nu umuy hamantoynaniqey qa pan tunatyawk̇aṅw īit penta. Pi uma pas aw iunaṅwam itimniqw, ōviy nu umuy u’nana. GS Itamumiq hiṅqaqwaqw itam amumi pās kwakwhavewat yuaatota. Pas itam tūwaqatsit ep hihta tuyoy’ewakw panyuṅwa. Nihqe pewhaqami pahsavo itam sohsok hihta aṅqw maspiwhqat panyuṅwa. :Rm Pu itam maqsonlalwa, nāp itahmay akw tumalay’yuṅqee. Sinom itamuy qalomásavitotaqw, itam hahlayhpit akw tūöqalantota. Itamuy okiwsahsanyaqw itam nānakwhani’yuṅwa. #Q? Itam pewhaqami pahsavo tsöṅsoiwta, pu pānaqsoiwta, pu qa yuwsi’yuṅwa. Noqw sinom itamuy wuvatinumya. Itam haqam yesniqey qa suyan tuway’numya. \P1 Itam Christ tunatyawyuṅqey put ep núanhihtuu; noqw úmawat Christ aṅ a’nö wuwni’yuṅwa. Itam qaöqáwi’yuṅwa; noqw úmawat a’nö ö’qaltu. Uma k̇aptsitiwya; noqw ítamwat pevewinhinyuṅwa. PO Pi nuy wūwaqw God itamuy ayaiwyuṅqamuy pas nuhtuṅk oya, itamuy mokiwuy aw oyiwyuṅqat pan’i. Pi God hoṅviaymat‐niqw, pu sinom sohsoyam itamuy‐sa pās piptsantotaniqat pan itamuy yuku. HN Núwupa uma nānasna. Núwupa uma k̇āhaktoti. Pas uma momṅwituy amún moṅw’iwyuṅwa qa itamum yank̇ahk̇aṅwo. Is as uma pas antsa moṅw’iwyuṅqw itam umumum moṅw’iwtani. GMYa hak uṅ sukw hakiy aṅqw alöṅta? Puyaw um hihta himuy’taqey put qa makiwa? Noqw kurs God uṅ hihta maqaqw, ya um hinoqw piw put ep pas nāhihtay’ta, pam qa kuwahtiput pan’i? ~LuNu umumi nālavayhti, pu Apollos pīwu, uma itamuhpa’ hihta tuwi’vayaniqat ōviy’o. Noqw pep pu’ uma hakiy pās aw wūwaye’, qa haqawat aw qa kwaṅwátayuṅwt, súkwat‐sa tsok̇anayamantani. Uma hin pey’taqat qa yuhk̇e’yani. K!Paniqw ōviy uma hihta ep qa āpiy pay súyukuyamantani, hisat Tutuyqawhqat pítuniqat aw pahsavoo. Ason pi pam hihta qatālat ep tupkiwyuṅqat aw tālawnani, pu u’naṅwpa’ tutnatyat mātaqtani. Noqw pep pu’ qa hak qa God aṅqw nāp ahsatiy ömahtamantani. JPay as pi nu qa hihta nāmi tuway’ta. Nīk̇aṅw pay nu qa put akw qenive wunu. Pi Tutuyqawhqa hapi inumi tuwanlawni. 0IYNoqw kurs uma inumi tuwantotaqw, sen sinom hisat inumi tuwantotaniqey tokiltotaqw, pay nu soon put ep hin unaṅway’tani. Owi, híkispi nu qa nāp nāmi tuwanlawu. mHSNoqw sam pi i’ hak hihta aw tunatyawtaqa soon tumalay qa aṅ súanmaniqat aw tuṅlayiwtaṅwu. vG gItam Christ ayamatu, pu God tunatyayat tupkiwtaṅwuqat aw tunatyawta. Hak pay pan itamuy tuway’tamantani. @F{Noqw uma Christ himumatu. Noqw Christ God himuata.E%Sen Paul, sen Apollos, sen Cephas, sen tūwaqatsi, sen qatsi, sen mokiwu, sen himu pu’yaqa, sen himu nātoniqa. Pas sohsoy himu umuhhimu. aD;Paniqw ōviy qa hak sukw sinot pas hímunihqat yuaatamantani. Pi sohsoy himu umuhhimu, iCKPu piw yan’i: Tutuyqawhqa a’nö wuwni’yuṅqamuy wuwniyamuy navoti’taqw pam haktonsaa. B7Pi yep qatsit aṅqw wuwantuwi God‐niqw an’eway’o. Pi ura yan pey’ta: Pam a’nö unatwi’yuṅqamuy nāp unatwiyamuy akw pumuy kwihkwisna. 5AcUma hapi qa haqawa nāmi yētani. Kurs umuṅaqw haqawa yep qatsit ep a’nö wuwni’taqey pan nāmi wūwante’ pam núanhimuniwhtini, nen pu’ pas antsa wuwni’vani. q@[God kīyat hovalaqat God hapi put hovalani, pi God kīat pas hímuniq’ö; noqw uma hapi put kīmatu. j?MUma hapi God kīyat anyuṅwa; noqw God Hikwsiat umuhpe ki’ta. Ya uma it qa navoti’yuṅwa? +>OPu haqawat tumalaat ūwikq pam pas sohsok kwayhmantani. Nīk̇aṅw pay as pam ayo yámakiwtani; nīk̇aṅw pay hakiy qȫhit aṅqw ayo yámakqat pantamantani. s=_Kurs haqawat tumalaat put tukwyayhnit ep tukwtiwhqa qa hinhtiqw pam put ep hihta ahsatiy ömahtamantani. ?<w Sohsokmuy sinmuy aṅ nanāp tumalaam mātaktini, pi talöṅnit ep pam qȫhit akw suhputsniwni. Noqw qȫhi sohsokmuy sinmuy tumalayamuy aw pohte’, put hin hintaqat susmataqtani. (;I Noqw kurs haqawa it tukwyayhnit ep sik̇avalasivat, qötsásivat, a’nö hihk̇ay’yuṅqat o’wat, kohot, tūsaqat, sen söhövosqatuṅwut akw tukwtaqw, s:_ Pam tukwyayhni pay yukiwa. Noqw kurs hin hak piw sukw tukwyayhnani. Pi Jesus Christ hapi pam tukwyayhni. O9 God núokwanik̇aṅw inuṅem pan yukuqw, nu pas wuwni’taqat kītuwi’taqat pan yayhniyat yuku. Noqw pu suhk̇a put atsve tukwlawu. Nīk̇aṅw hak put ep hin tukwlawhqey ep tunatyaltimantani. g8G Pi itam God amum sumitumalay’ta. Noqw uma God ūyiyat anyuṅwa. Uma God kīyat anyuṅwa. 7wNoqw i’ uylawhqa, pu aṅ hīhikwnaqa puma sun tumalay’ta. Nihqe puma nan’ik hin tumaltaqey ahsatiy ömahtani. n6UNoqw ōviy pay i’ uylawhqa qa hímuu; pu piw aṅ hīhikwnaqa. Pi God put wuṅwnaqa pam pas’i. ]53Noqw ōviy soñawnen nu ūya; noqw Apollos aṅ hikwna. Noqw pay God put wuṅwna. 74gPuyaw Paul hak hímuniqw ōviy’o? Puyaw Apollos hak hímuniqw ōviy’o? Pi uma pay pumuy ayaiwtaqamuy amuhpiy tūtuptsiwa. Pay Tutuyqawhqa hapi itamuy nanāp tumalhuyta. "3=Oviypi haqawa, Nu’ Paul ámuma, yaw kitalawhq, pu suhk̇a, Nu’ Apollos ámuma, yaw kitalawhq, ya uma panyuṅqe, qa nāp umuhtunatyay aṅ hinwisa? n2UTaq uma nāt umuhtunatyay aṅ hinwisa. Pi yaw umuṅaqw haqawat nānami unaṅwtutuyyak̇aṅw, pu nāṅwuy’k̇ahk̇aṅw, nātsikiwta. Ya uma qa nāp umuhtunatyay aṅ hinwisa? Ya uma yep qatsit ep sinmuy qa amún hinwisa? 1#Nu umuy pīhut nopna, qa hurut nōvata, ispi uma pew pahsavohaqami kurs hin k̇ātotiniq’ö. Híkispi nāt uma kurs hin put k̇ātotini. N0 Pu nūu, itupkomu, kurs nu hin umuy Hikwsit aṅ hinwisqat pan umumi yuaatani. Pay nu umuy nāp tunatyay aṅ hinwisqat pan umumi yuaata, umuy Christ ahpiy qatsit aw pu’ pas tihtiwyaqat pan’i. w/gPuyaw hak Tutuyqawhqat tunatyayat mātsi’taqe put aw tutaplawni? Pi itam Christ wuwniyat pasiwyuṅwa.t.aNoqw pay i’ hak Hikwsit aṅ hinmaqa sohsok hihta aṅ tuwantima; noqw soon hak sino put aw tuwanlawni. Y-+Noqw i’ hak nāp tunatyay aṅ hinmaqa hihta God Hikwsiyat aṅqwnihqat pas qa ömahtaṅwu, putniqw pi pam an’eway’o. Noqw pam pas hikwsit ahpiy māmatsniwṅwuniqw, ōviy kurs hin pam put māmatsni. ,  Nihqe itam put pantaqat piw yuaatota. Itam hihta yuaatotaqe, sinot wuwantuwiyat qa ahpiy put tutuqayya; noqw pay Qahováriwtaqa Hikwsi itamuy put tutuqaynaqw, itam Hikwsit aṅ hinwisqamuy amumum yuaatotaqe, hīhihta Hikwsit aṅ qatsqat namimahtakintota. +) Noqw pi it Hikwsit itam makiwyaqw pam qa yep qatsit ahpiynit God ahpiy’o. Noqw yan itam God itamuy hihta paysoq máqahqat mātsi’yuṅwa. E* Puyaw hak sino sukw sinot unaṅwayat aw navoti’ta? Pay pas nāp hikwsiat ahsonvenihqa put navoti’ta. Noqw pan piw qa hak sino God unaṅwayat aw navoti’ta, pas put Hikwsiat‐saa. )/ Nīk̇aṅw God Hikwsiy ahpiy itamumi put mahtakna. Pi Hikwsi sohsok hihta aṅ purima, hikis God suyan unaṅwtalwuwniyat pas qa mātsiwtaqata. J(  Noqw God hihta qaöwíhintaqat put aw unaṅway’yuṅqamuy amuṅem na’sasta. Noqw qa hak put pantaqat posiy akw aw yori, pu piw naqvuy akw put qa navota, pu piw qa hisat unaṅwmiq paki. 5'cNoqw yep qatsit ep moṅw’iwyuṅqam qa haqawa it navoti’ta. Kurs puma put navoti’yuṅwe’, soon Tutuyqawhqat lolmat tālawṅway’taqat nahoylehtsit aw muayani. }&sItam pi God wuwantuwiyat tupkiwtaṅwuqat yuaatota, it’a: God hisatṅahaqaqw itamuy pas momi óyaniqey pasiwna. I% Pay as pi itam aṅ tukwsiwyuṅqamuy amuhpa’ pas wuwantuwit yuaatota. Noqw pam wuwantuwi qa yep qatsit ahpiy’o, piw qa yep qatsit ep mohpeqyaqamuy amuhpiy’o. Pi puma tūwayawisa. k$ONoqw yan umuhtuptsiwni qa sinot wuwantuwiyat ep wunut, pas God öqalayat ep wunu. God’s Wisdom 3#_Ura nu lavayit yuaataqe, sen tūaawnaqe tuhislavayit qa akw yuaata. Pi tuhislavayi pay sinmuy amuhpiy’o. Noqw nu qa pan yuaatat, Hikwsit öqalayat akw umuy tuptsiwna. l"QNihqe nu umuhpa’ hinmak̇aṅw, pas qaöqálaniṅwu; hin unaṅway’k̇aṅw, pas tururutima. !Nu umumum yank̇aṅw yan na’qala: Pas Jesus Christ nahoylehtsit ep nīniwhqat put‐sa tuwi’taniqeyu, qa hihta pīwu.   Pu nūu, itupkomu, ura nu umumi pítuhqe, lavayhtuwit, pu wuwantuwit ayo yukut, okiwhink̇aṅw umuy God tunatyayat āawna. U %Hin pey’taqat antani: I’ hak himuiwtaqa Tutuyqawhqat ep himuiwtani./ YNoqw pi uma hapi put ahpiy Christ Jesus ep hinwisa. Noqw God put ahpiy itamuy súanwuwnitoyna, itamuy súanyuṅwniqat yukuna, itamuy nāmi lasna, itamuy qenivo oya. 5 gNoqw ōviy kurs hak put atpip kwiviyuaatani. @ {Pu God yep qatsit ep hīhihta hin’e’wakw, hīhihta susqahimunihqat enaṅ namorsta, pu hikispi pam hīhihta qahaqamyaqat namorsta, hīhihta pasiwyuṅqat qahaqamtaniqe ōviy’o. x kPi God hihta sinmuyniqw yep qatsit ep an’e’wakwnihqat namorsta, imuy a’nö wuwni’yuṅqamuy hamantoynaniqe ōviy’o; pu pam sinmuy amuṅaqw yep qatsit ep hihta qaöqálat namorsta, aṅ hīhihta öqalat hamantoynaniqe ōviy’o. E Pi uma hakim wáṅwayniwyaqey navoti’yuṅwa, itupkomu, qa wūhaqnihqam yep qatsit ep pas pavan wuwni’yuṅqam wáṅwaniwya, qa wūhaqnihqam ö’qaltu, qa wūhaqnihqam pavansinomu. Z /Pi nāmahin pi God wuwniat hihta ep an’ewakwniqey mātaqtiqw, pam sinmuy amuhpenihqe pas pavan wuwni’ta; noqw nāmahin pi pam hihta aṅ qa öqalaniqey mātaqte’ pam sinmuy amuhpenihqe pas pavan öqala.  Nīk̇aṅw imuy Jew‐sinmuy pu Greek‐sinmuy amuṅaqw wáṅwayniwyaqamuy amumiwat Christ hapi God öqalaata, piw God súanwuwniata.  3Noqw pi itam Christ nahoylehtsit aw muiwhqat yuaatota; imuy Jew‐sinmuy amumi tö́nökpit anta, pu imuy Greek‐sinmuyniqw pam an’eway hímuu. x kPi Jew‐sinom k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat tuṅlay’yuṅwa, noqw Greek‐sinom súanwuwnit hepnumya. - UPi God súanwuwni’k̇aṅw yan yukuqw, ima yep qatsit aṅ hinwisqam nāp wuwniy qa ahpiy put tutwa. Noqw pahsat pu pam yan unaṅwti: Pam lavay’aymuy amuhpiy yuaate’, hakimuy put aw tūtuptsiwaqamuy ayo óyaniqey pan’i, nāmahin pi as haqawatuyniqw pam lavayi pas an’ewayniq’ö. n WTaay, noqw hak hihta aṅ suan wuwni’taṅwuqa haqam hak hímuu? Ya hak tutuventuwi’taṅwuqa haqam hak hímuu? Ya hak yep qatsit ep hihta aṅ hiṅqawmaqa haqam hak hímuu? Ya God yep qatsit ep wuwantuwit qa hamanhintsana?  Pi ura yan pey’ta: Nu a’nö wuwni’yuṅqamuy wuwantuwiyamuy súlawhtani, pu nu qaūunatuy matstuwiyamuy sóontsanhtani, yan’i.  /Pi nahoylehtsi yuaatiwhqa aṅ só’iwwisqamuyniqw pay an’eway hímuu; nīk̇aṅw itamuy ayo nö́ṅakiwtaqamuyniqw pam God öqalaata. } uPi nu kūyit akw tūtuvoylalawniqat nuy Christ qa pan ayata; pi nu lomatuawit yuaataniqat nuy ayata. Noqw nu lavayhtuwit qa akw yuaata, taq nāp hisat k̇a Christ nahoylehtsiyat öqalaat qa hímuniwhtini. Christ the Power and the Wisdom of God y mPu piw nu Stephanas ep kīvituy kūyit akw tuvoylata. Pu ahpiy pay nu suhpan qa hakiy piw kūyit akw tuvoylata. Z /Taq nāp hisat pi sen haqawa nu nāp inatṅwaniy aw tūtuvoylataqat paṅqawni.  Pas nu God aw hahlayhti. Kwakwhat pi nu qa haqawat umuy kūyit akw tuvoylata, hal pay Crispus‐nit pu Gaius púmuy‐saa.   5 Noqw nu umuy hihta tūviṅtani: Ya Christ qa sūpwa? Ya Paul umuṅem nahoylehtsit aw muilti? Ya uma Paul natṅwaniyat aw kūyit akw tuvoylatoti? /  Y Noqw it nu paṅqawu: Yaw uma nánap paṅqaqwa: Nu Paul ámuma; noqw Nu’wa Apollos ámuma; noqw Nu’wa Cephas ámuma; noqw Nu’wa Christ ámuma, yaw uma kitota. ^  7 Taq ima Chloet sinomat inumi umuy hin tūawvaya, itupkomu, yaw uma nātsikiwyuṅwa.    Noqw taa, itupkomu, nu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ natṅwaniyat aw yank̇aṅw umumi okiwhiṅqawlawni: Okiw uma sohsoyam sun yuaatotani; uma qa nātsikiwtani. Uma qa panyuṅwt, sun wuwni’k̇ahk̇aṅw, sun tunatyawk̇ahk̇aṅw, sūp hinwisni.     God hapi pas qaatsáy’ma. Noqw uma put Tiyat Jesus Christ amum yanyuṅwniqat ōviy umuy wáṅwayi. Divisions in the Church { qPam hapi so’ṅwamiq aw pahsavo umuy hūrs hoṅnaqw, uma put talöṅniyat ep qa hihta akw qalomáhinyuṅwni.  yNoqw ōviy uma Itahtutuyqawhqay Jesus hisat mātaqtiniqat maqaptsi’k̇ahk̇aṅw qa hihta kuwahtiput ep rūrumnaya. 7 kPi lavayi Christ yuaataqa umuhpe hūrs’iwma.  Umuy sohsok hihta qaöwíhintaqat máqahqee. Kwakwhat pi pam umuy lavayhtuwit maqa, piw umuy suyan unaṅwtalwuwnitoyna. u ePay nu yūmosa Inay God aw kwakwhatima umuhpee. Kwakwhat pi pam Jesus Christ ahpiy umumi núokway noa,  Nam núokwa, pu kwakwhaunaṅwa Itanay God aṅqw umumi pitsíwtaa, pu Tutuyqawhqat Jesus Christ aṅq’ö. Blessings in Christ  Itam Corinth ep God aw tōnawtaqamuy, Jesus Christ ahpiy sutsvo oyiwyuṅqamuy, put sinomatniqey ōviy wáṅwayniwyaqamuy öqalanta, pu sohsokmuy sohsovik Jesus Christ aw taqa’naṅwtotiqamuy pīwu. Pam hapi pumuy Tutuyqawhqaamu, pu Itahtutuyqawhqa. | uNu’ Paul, God tunatyayat ahpiy Jesus Christ ayaatnihqey aw wáṅwayniwhqa it penta, itahtupkoy Sosthenes ámuma. ~}||${LzyxwwCvuu9tssshggfeezddcba``M__^^]E\\5[[ZZ~YYgXXvWW_VVHUU)TTSRkQPP)OjNNyNMMFLL.KKJ;II{HHqGGlFFE^D|D3CCBB$AAm@@b?>>==w<;t::M98k766K55P44B33(21W0//O.-,t++**S))%((B''&&7%N$#"! 1{&}e`wh,Bqwm+ [ q . NBJV %'Sohsok sikwi qa sunyuṅwa. Sinom pas nāp sikwí’yuṅwa; pu hihtu popkot piw pas nāp sikwí’yuṅwa; pu pāvakiwht piw pas nāp sikwí’yuṅwa; pu masay’yuṅqam piw pas nāp sikwí’yuṅwa.  #&Noqw ason God put hintaniqat nāwakne’ pan put tokotoynaṅwu. Pu sohsok hihta sivosiyat hintaqat tokoy’taniqat pam eṅem yúkuṅwu. %Pi um hihta ūye’ hintaqat tokoy’taniqat qa pantaqat uyṅwu. Um pay sivosiyat uyṅwu, sen söhövosita, sen himuvoshumita. hI$Um hak qa wuwni’taqa, pi um hihta uyhq pu pam mokq, pu put aṅqw uyiwhqa wúṅwiwmaṅwu. #Noqw haqawa soon qa paṅqawni: Noqw ya so’pum hin hink̇ahk̇aṅw tātayyani? Puma hihta tokoy’k̇ahk̇aṅw ö́kini? #?"Uma suan hinwisniqey aw havivok̇alyani, nen qaanhtiput qe’yani; taq haqawat God qa tuwi’yuṅwa. Nu umuy hamantoynaniqe kita. The Resurrection Body q[!Uma nāmi qa yētotani, hak qahopit a’puñalqw, pam hapi hakiy qatsiyat nukṅwat nukushintsanṅwu. y Kurs nu Ephesus ep hakimuy i’tsivutuy popkotuy amunyuṅqamuy qananahtsopk̇aṅw nāyawve’, ya sen nu hin put akw moṅwvasni, kurs so’qam pay qa ahoy tātayyaniq’ö? Pay pi itam tatam nōnovani, piw hīhikwyani; taq itam qāvo so’ni. }sNu Jesus Christ Itahtutuyqawhqay ep umuy pihni’taqey ahpiy umumi pas súaṅqawni, itupkomu, Nu nāqavo mómoki. =uNoqw hinoqw pas piw itam yūmosa unahintaqat yēse? H Taay, noqw kurs as so’qam pay ahoy qa tātayyaniqw, ya ima so’qamuy amuṅem kūyit akw tuvoylatotiqam hintsatsk̇a? Noqw pas piw puma hinoqw so’qamuy amuṅem kūyit akw tuvoylatoti? I Nīk̇aṅw ason pam sohsok hihta áṅwutaqw, pep pu’ Tiat piw put aw maqaptsiy qátuni, it hakiy put sohsok hihta aw öqalmaqahqat aw’i. Noqw God hapi sohsokmuy amuhpenihqe suspavanni. K~Pi God Christ pas sohsok hihta aw öqalmaqa. Nīk̇aṅw pam put sohsok hihta aw öqalmaqahqey kítahqe, pas nāp qa put aw maqaptsiy qatu, ōviy pi pam hapi put sohsok hihta aw öqalmaqahqee. A}}Noqw nuhtuṅk mokiwu, itahtuwqanihqa, piw súlawhtini. |Ispi pam soon qa moṅw’iwtani, pas hisat God sohsokmuy tuwqamuy aṅwutaqw, puma put aw maqaptsi’yuṅwniqat pahsavoo. D{Pep pu’ so’ṅwamiq pituqw, pam Nay God aw moṅwtunatyat mātapni, pam ahsupoq moṅwqeqnit ayo yúkut’a, pu sohsokmuy aṅ moṅw’iwyuṅqamuyu, pu aṅ öqalay’yuṅqamuyu. vzeNīk̇aṅw nanāp qeni’yuṅwni, Christ mohtini, aṅk pu’ Christ hisat pituqw put sinomat túwatyani. uycPi Adam aṅ sohsoyam só’iwmaqw, pay ōviy piw pan Christ aṅ sohsoyam mokiwuy aṅqw ahoy tātayyani. jxMPi sinom sūkw sinot atsviy so’ṅwu. Noqw pan hapi piw puma sūkw sinot atsviy ahoy yesvani. zwmNoqw pi pas antsa Christ hapi mokiwuy aṅqw ahoy tātayi; nihqe imuy so’qamuy piw ahoy tātayniqat mahtakna. vKurs pay itam yep‐sa qatsit ep Christ aw yanyuṅwnik, pas hapi itam sohsokmuy sinmuy amuṅaqw sus’okiwhinyuṅwni. FuPu ōviy piw ima Christ ep so’qam kurs pay pas súlawhti. ztmPu kurs Christ pay qa ahoy tātayniwhq, uma haktonsa tuptsiwni’yuṅwa; uma nāt umuhqaanhtipuy aṅ hinwisa. dsAIspi kurs so’qam pay qa ahoy tātayyaniqw, pahsat hapi God Christ pay qa ahoy tātayna. PrNoqw híkispi itam God qa súanyuaatotaqey pan núansaniwya. Oviypi pam Christ ahoy tātaynaqat paṅqaqwa. Noqw pay kurs ima so’pum qa ahoy tātayyaniqw, pep pu’ piw Christ qa ahoy tātayniwa. qNoqw kurs Christ pay qa ahoy tātayhq, pep pu’ itam haktonsa yuaatota; noqw piw uma kurs haktonsa aw tuptsiwni’yuṅwa. ]p3 Pi kurs so’pum pay qa ahoy tātayyaniqw, pahsat kurs Christ pay qa ahoy tātayi. &oE Taay, noqw kurs itam Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat yuaatotaqw, ya hintaqw ōviy umuṅaqw haqawat so’pum soon ahoy tātayyaniqat paṅqaqwa? inK Noqw itam yan yuaatota, sen púmaa, sen nūu. Noqw ōviy uma yan tūtuptsiwa. Our Resurrection hmI Nīk̇aṅw kurs nu hímunen, nu God núokwayat ahpiy pam’i. Nihqe nu qa paysoq put núokwayat makiwa; pi nu pumuy sohsokmuy amuhpenihqe pas pavan maqsonta, nīk̇aṅw pay qa nūu, pi God núokwaat inumum tumalay’ta. l5 Pi nu ayaiwyuṅqamuy amuṅaqw susqahimuu. Soon pi as nu yan’ewaynīk̇aṅw ayaiwtaqey pan túṅwantiwni; pi nu God aw tōnawtaqamuy okiwsana. ekCPu nuhtuṅk pam inumi piw namtakna, soñawnen nāt aw qa pituqw pay nu tihtiwhqat an’i. fjEPantaqat atsve pu’ pam James aw namtakna, nit pep pu’ sohsokmuy ayaiwyuṅqamuy amumii. fiEPantaqat atsve pu’ pam tuptsiwni’yuṅqamuy tsivot tsivót‐sikip súnatnihqamuy amuhpe hóyokiwtaqamuy sūsnik̇aṅw amumi namtakna. Noqw pumuy amuṅaqw suswuhaqnihqam nāt yēse; nīk̇aṅw haqawat pi pay soa. fhEPu ura pam Cephas aw namtakna, nit pu pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy ayaiwyuṅqamuy amumii. PgPu ura pam hin pey’taqat an tūamiwhqe pu pāyis talq ahoy tātayi. }fsPi nu pay piw hihta kwúsuhqey ura put umumi mohti mātavi, i’ Christ hin pey’taqat itahqaanhtipuy ep mokqata. ePu uma hapi piw put akw ayo nöṅa, kurs uma nuy hihta umumi yuaaykuqat u’ni’yuṅwee, hal kurs uma paysoq tuptsiwye’‐saa. zd oTaay itupkomu, ura nu hapi lomatuawit umuy yuaaykuqey umuy u’nana. Put hapi uma kwusuya; pu uma put ep hōñi. Ic (Pay sohsoy himu pās unaṅwat, qa nānaphin yukiwmantani.b+'Yanta itupkomu, noqw ōviy uma God lavayiyat yuaatotaniqey pas tuṅlay’yuṅwni; pu uma hakiy ōṅaqw lavayit yuaataniqat qa mēwantotani. Ta!&Pu ason kurs hak haqam it qa tuway’te’, tatam pi pam qa nātuwiwtani. *`M%Hak tāqa God lavay’ayaatnihqey namiwuwante’, sen Hikwsit aṅ hinmaqey namiwuwante’, it aw nakwhani‐nu umumi hihta pentaqw pam Tutuyqawhqat tutavoata. P_$Ya God lavayiyat umuhpiy aniwhti? Hal ya pay pas pam umumi‐sa pitu? A^{#Pu ason pi puma hihta tutuqayyaniqey nānawakne’, kiy aṅ puwsuṅwmuy put tūviṅtotamantani. Taq momoyam haqam tsovawtaqat ep yuaaykuyaniqw pam pumuy amuṅem haman’eway’o. %]C"Pan hapi hakim tsovawtaqw momoyam as qa hiṅqaqwamantani, taq puma yuaatotaniqey ep qa qeni’yuṅwa. Puma maqaptsiy hinyuṅwni. Ura tutavo pan yuaata. \ !Pi God nānaphin qatsit qa yuki’tat, uyiwawqatsit tumalay’ta. Pas aṅ ahsupoq God sinomat tsovawtaqe hin hintsatsk̇aqw, D[ Noqw God lavay’aymat nāp hikwsiy aw tuyqawi’yuṅwa. ZPay ason uma soon qa sohsoyam nānaṅk God lavayiyat yuaaykuyamantani; noqw sohsoyam tutuqayyani; nen sohsoyam ökwhaniwyuṅwni. gYGAson kurs aqlap qátuhqat aw himu mātaktiqw, pay mohti yuaataqa hāk qa hiṅqawlawmantani. XPay God eṅem yuaatotaqam lȫyöm, sen pahyom‐haqam yuaaykuyamantani; noqw mímawat lavayiyamuy aw wūwantotamantani. W/Nīk̇aṅw kurs pay qa hak hakiy lavayiyat namtömintaniqw, pay pam hāk tsovawtaqamuy ep qa hiṅqawlawht, nāmi yuaatamantani, pu God aw’i. EVKurs haqawat ōṅaqw lavayit yuaaykuyaniqw, pay lȫyömmantani, sen pahyomyamantani, pay pahsa’mantani; pu puma nānaṅk qeni’yuṅwmantani; noqw suhk̇a lavayiyamuy namtömintani. JU Taay, noqw hintani itupkomu? Pi uma sūvo tsovalte’, uma aṅ nanāp hihta tāwi’yuṅṅwu, hihta tutuqaynayaṅwu; ōṅaqw lavayit yuaatotaṅwu; God aṅqw hihta navoti’yuṅqey yuaatotaṅwu; ōṅaqw lavayit tuqay’ayhtotiṅwu. Hakimuy öqawhtotoynayaniqey ōviy uma sohsok hihta hintsatsk̇amantani. 4TaNoqw pantaqat ahpiy put unaṅwpeq himu tupkiwyuṅqa mātaktini; noqw ōviy pam yōkoltit, God pas hihtate’, put pas antsa umuhpenihqat tūawvani. Order in the Church :SmNoqw kurs uma sohsoyam God lavayiyat yuaatotaqw, hak qatuptsiwni’taqa, sen qatūqaytaqa paṅso pak̇e’, sohsokmuy umuhpiy sóontsaniwni, pu sohsokmuy umuhpiy aw pohtiwni. oRWNoqw ōviy kurs uma Jesus aw tōnawtaqam haqam sūvo tsovaltiqw, uma sohsoyam ōṅaqw lavayit yuaatotaqw, pu hakim qatūqayyuṅqam, sen qatuptsiwni’yuṅqam paṅso yuñe’, ya puma umuy hōnaq’iwyuṅqat qa paṅqaqwani? QNoqw ōviy ōṅaqw lavayi pay hapi qatuptsiwni’yuṅqamuy amumi hihta tuawi’ta, ima tuptsiwni’yuṅqamuy qa pumuy amumii; nīkaṅw God aṅqw lavayi qatuptsiwni’yuṅqamuy qa pumuy amuṅem‐nit, imuy aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅemi. tPaPi tutavot aṅ yan pey’ta: Nu alöṅöt lavayi’yuṅqamuy lavayiyamuy‐nik̇aṅw pu a’löṅtuy moayamuy ahpiy imuy sinmuy amumi yuaaykuni. Noqw nāmahin pi nu as panhtiniqw soon puma inumi tūqayyuṅwni, kita Tutuyqawhqa. /OWItupkomu, uma qa tsakowuwni’yuṅwni; nīk̇aṅw qalomátunatyat awwat titipostuy amunyuṅwni; nīk̇aṅw uma aṅ pās pasiwyuṅqamuy amún wuwni’yuṅwni. eNCNīk̇aṅw pay nu tuwat Jesus aw tōnawtaqamuy amuhpe panis híkiyom lavayit iwuwniy ahpiy lavayhtiniqey nāwakna; nen nu hakimuy hihta tutuqaynani; nen qa haktonsa pakwút‐sikip sōmorit ōṅaqw lavayit yuaaykuni. pMYPas nu Inay God aw hahlayhti. Kwakwhat pi nu sohsokmuy umuhpenihqe pas pavan ōṅaqw lavayit yuaata. aL;Pay as pi um k̇a suan hihta ep hahlayhtiṅwu; noqw mi’wa qa put akw öqawhtaṅwu. K1As qa pantaniqw, um uhhikwsiy akw hihta ep hahlayhtiqw ya i’ qa mātsi’taqa hin Antsaa, kitani, ispi pam uṅ hiṅqawhqat qa mātsi’taqee. JTaay, noqw pep hintani? Nu ihikwsiy ahpiy nāwaknani, pu piw iwuwniy ahpiy’o; nu ihikwsiy ahpiy tawlawni, pu piw iwuwniy ahpiy’o. vIePi nu ōṅaqw lavayit akw God aw nāwaknaqw, pas as pi ihikwsi nāwaknani, noqw iwuwni qa hihta apiiwtani. gHG Noqw ōviy i’ hak ōṅaqw lavayit yuaataqa put namtömintamantaniqey ōviy tūviṅlawni. %GC Noqw pay hapi piw umuhpe panta, pi uma Hikwsit ahpiy kuwahtiput pas nānawakna. Oviy uma Jesus aw tōnawtaqamuy öqawhtoynayaniqey ōviy pas ö’qalyani. F{ Noqw ōviy nu yuaataqat lavayiyat qa tūqayte’ putniqw pay nu himusinoni; noqw i’ yuaataqa pay nuyniqw himusinoni. wEg Pay as pi soon tūwaqatsit ep hīhihtuy qa nánan’ik lavayi’yuṅwa. Noqw qa himuwa qa hihta tuawi’ta. 1D[ Noqw pay hapi pan piw umuhpe hinta. Pas uma umuhleñiy akw lavayit susmataqnihqat qa yuaaykuyaqw, ya hak umuy pep hiṅqaqwaqat māmatsni? Uma pi haktonsa yuaatotani. =CuPi tötöqpi qa suan töqtiqw, ya hak kipokyuwsini? .BUHíkispi lēna qa taytaqa soon qa suyan töqtini, sen pas lēna, sen sivatonlena. Taq sen hak lēlent hihta qa suyan töqtapnaqw, ya hak hihta lēlenqat māmatsni? 6AeNoqw taay itupkomu, kurs nu umumi pitut ōṅaqw lavayit‐sa yuaate’, ya nu hin umuy moṅwvastapnani? Kurs nu God aṅqw hihta navotqey qa umumi yuaate’, piw umuy qa hihta navotne’, piw God lavayiyat umumi qa yuaate’, piw umuy qa hihta tutuqaynaqw, ya uma hin ilavayiy akw moṅwvastotini? @Is as uma sohsoyam ōṅaqw lavayit yuaatotani, tis ōviy God eṅem yuaatotani; ispi God eṅem yuaataqa ōṅaqw lavayit yuaataqat epnihqe pas pávaniq’ö, hal pas ōṅaqw yuaataqa hihta lavayhtiqey namtöminta‐saa; noqw Jesus aw tōnawtaqam öqawhtotani. ? I’ ōṅaqw lavayit yuaataqa pi nāöqawhtotoynaṅwu. Noqw pu God eṅem yuaataqa God aw tōnawtaqamuy öqawhtotoynaṅwu. >Noqw pu God eṅem yuaataqa hapi sinmuy amumi yuaataṅwu öqawhtotaniqat ōviy’o, pu ökwhaniwyaniqata, pu suyan unaṅwtotiniqata. ==sPi ōṅaqw lavayit yuaataqa qa sinmuy amumi yuaatat, God awniṅwu, pi qa hak put hihta yuaataqat mātsi’taṅwuniq’ö; pi pam hihta āmiwyuṅqat Hikwsit ahpiy yuaataṅwu. .< WUma nuhtumi unaṅway’yuṅwniqey aṅ ö’qalyani; pu uma hīhihta kuwahtiput Hikwsit aṅqwnihqat tuṅlay’yuṅwni, tis ōviy uma God eṅem yuaatotaniqeyu. &;E Taay, noqw ōviy hapi ima pahyom pētoti‐i’ qapēvewni, pu unaṅwvahsi, pu nami’naṅwa. Noqw imuy amuṅaqw nami’naṅwa hapi pas mohpeq’a.#:? Pay itam pi nāt pu’ soñawnen panaptsat akw qa suyan nāviptsani’yuṅwa. Nīk̇aṅw ep pu’ itam pas suyan nānami yoyrikyani. Pu’ hapi nu qa pasiwtaqat tuwi’ta; nīkaṅw ason pep pu’ nu pas pasiwtaqat navoti’tani, God pas pasiwtaqat inumi navoti’taqat pan’i. '9G Ura nu tsāynihqe tsakoyuaataṅwu; nu tsākw an hihta māmatsṅwu, pu nu tsakowuwni’taṅwu. Nit nu tāqatiqe pep pu’ nu hihta tsakoe’wakw ayo yuku. l8Q Nīk̇aṅw ason hisat himu pas pasiwtaqat pituqw, pep pu’ himu pay qa pasiwtaqa ayo yukiltini. ]73 Pi itam qa pasiwtaqat navoti’yuṅwa; pu itam qa pasiwtaqat God eṅem yuaatota. *6M Nami’naṅwa qa haqami sohtani. Nīk̇aṅw God aṅqw nātoniqa lavayi hapi pay yukiltini; pu himuhkwa yuaatiwhqa pay sohtini, pu i’ navoti pay tūwayani. 5 Sohsok hihta aṅ nānakwhani’taṅwu; sohsok hihta tuptsiwṅwu; sohsok hihta ep qa naṅ’eknaṅwu; sohsok hihta aṅ kuytaṅwu. b4= Qaantsatskiwhqat ep qa hahlayhtiṅwu; nīk̇aṅw súantsatskiwhqat ep hahlayhtiṅwu. 3 Hakiy qa hintsanṅwu; qa nēṅem hihta tunatyawtaṅwu; pu qa suy’tsiptiṅwu; qalomáhintsaniwe’ put ep qa hin unaṅwtiṅwu; ,2Q Nami’naṅwa qa īts hin unaṅwtiṅwu; hakiy pāsniṅwu. Nami’naṅwa qa unaṅwtuyvaṅwu. Nami’naṅwa qa kwiviyuaataṅwu; pu qa nātsotsk̇anaṅwu. X1) Pu nāmahin pi as nu aṅ ōokiwyaqamuy nopnaniqe ōviy sohsok hihta ihimuy amumi nóanik̇aṅw, pu itokoy taqsokiwniqat aw put mātapnik̇aṅw nuhtumi qa unaṅway’te’ soon nu put akw moṅwvastini. 0+ Pu nāmahin pi as nu God eṅem yuaataniqey makiway’tak̇aṅw, pu hīhihta āmiwtaṅwuqat sohsok mātsi’k̇aṅw, pu sohsok hihta navoti’tani, pu nāmahin pi as nu pas qapēvewni’k̇aṅw tuhtukwit nahlamintanik̇aṅw nuhtumi qa unaṅway’te’, nu qahimuu. A/ } Nāmahin pi as nu sinmuy, pu God hoṅviaymuyatuy amún pās hópinik̇aṅw nuhtumi qa unaṅway’te’, nu soñawnen sik̇asivat qalalataqat antani, sen sivavutsqat an eyoyotaqata. ./ Nīk̇aṅw pay uma pas aṅ núnukṅwat kuwahtiput tuṅlay’yuṅwni. Nīk̇aṅw nu it epnihqe háqe’wat pas nukṅwat umuy āawnani.- Ya sohsoyam tūqalaptsintotaniqey öqalay’yuṅwa? Ya sohsoyam ōṅaqw lavayit yuaatota? Ya sohsoyam tuqay’a’yatu? ,  Ya sohsoyam ayaiwyuṅwa? Ya sohsoyam God eṅem yuaatota? Ya sohsoyam tūtutuqaynaya? Ya sohsoyam k̇ātatayhpit hintsatsk̇a? q+[ Noqw God hapi Jesus aw tōnawtaqamuy amuhpe haqawatuy hihta aṅ oyahta, imuy ayaiwyuṅqamuy mohtii, amúṅk pu’ put eṅem yuaatotaqamuyu, amúṅk pu’ tūtutuqaynayaqamuyu, atsve pu’ k̇ātatayhpit hintsatsk̇aqamuyu, pep pu’ tūqalaptsintotaqamuyu, pu tūvaaṅwantotaqamuyu, pu aṅ moṅw’iwyuṅqamuyu, pu qa supwat himuhkwa yuaatotaqamuyu. `*9 Noqw uma hapi sumiyank̇aṅw Christ tokoyat anyuṅwa; nihqe nanāp aṅ a’wiwatu. ,)Q Noqw kurs himuwa awiwa nātuhotaqw, sohsoyam a’wiwat put amum nātuhototaṅwu. Pu kurs sūk̇a awiwa k̇aptsitiwhq, sohsoyam a’wiwat put amum hahlayyaṅwu. q([ Hakiy tokoyat ep qa haqam nehpewi hintaqat ōviy’o; noqw aṅ a’wiwa nāmi unaṅwtavi’yuṅwni. !'; Itamhpa’ sóniwyaqa pi pay qa hihta haqni’yuṅwa. Pi God hakiy tokoyat namikwaptaqe aṅ haqe’ hihta qa pasiwyuṅqat aw pas pavan unaṅwtavi, ;&o Pi hakiy tokoyat aṅ hahqe’ itamuyniqw pay hin’ewakwyaqat itamuy pumuy pas k̇aptsi’yuṅṅwu; pu itamuhpa’ qason’iwyaqat itam pās tunatyawk̇ahk̇aṅw yuwsinaya. [%/ Qae, pi hakiy tokoyat aṅ himu suhpan pay öwihinyuṅqa pas soon qe’yaṅwu. )$K Noqw ōviy soon hakiy pōsiat māyat aw paṅqawni: Nu uṅ qa haqni’ta, kítani. Pu piw soon qötöat kukyat aw paṅqawni: Nu uṅ qa haqni’ta, kítani. \#1 Nīk̇aṅw pay hapi hak wūhaq a’wiway’k̇aṅw pay sūk̇a tokoy’taṅwu. U"# Noqw kurs as puma pay sohsoy sūk̇a awiwasaniqw ya hakiy tokoat háqamni? [!/ Noqw pay pi God hin aw wūwaqey pan hakiy tokoyat aṅ a’wiwayat yukuhtaṅwu.  } Kurs as hakiy tokoat sohsoy pōsiniqw hak hin navotmantani? Pu kurs pam sohsoy naqvusaniqw hak hin hihta hovaikmantani?  Pu kurs hakiy naqvuat sen kítani: Nu qa pōsiatnihqe ōviy nu tokot qa aṅqwvi, kite’, ya pam pay paniqw tokot qa aṅqwvini? ' Noqw ōviy kurs hakiy kuk’at sen kítani: Nu qa māatnihqe ōviy pay nu tokot qa aṅqwvi, kite’, ya pam pay paniqw tokot qa aṅqwvini? F Pi hakiy tokoat qa sūkw awiwaniṅwu. Pam hapi wūhaq’a. ^5 Pi itam sohsoyam sūkw Hikwsit ahpiy tuvoylatotiqe, soñawnen sūk̇a tókoniwhtoti, sen itam Jew‐sínomu, sen qa‐Jew‐sínomu, sen núantutuwiktu, sen qa tūtuwiktu. Pi itam sohsoyam sūkw Hikwsit makiwya. <q Pay as pi hakiy tokoat sūk̇anik̇aṅw wūhaq a’wiway’taqw, pu put tokoyat aṅ sohsoy a’wisa wūhaqnik̇aṅw pay sūk̇a tókoniṅwu. Noqw Christ hapi pan hinta. yk Noqw hapi pay pam Hikwsi īit sohsok hintsaki; hakiy aw hihtawat nóanik panhtiṅwu. One Body with Many Parts N Noqw sūk̇a k̇ātutmalat hintsaki; piw sūk̇a God eṅem yuaata; piw sūk̇a hīhihtuy hikwsimuy māmatsṅwu; piw sūk̇a ōṅaqw lavayit yuaata; piw sūk̇a ōṅaqw lavayit namtöknaṅwu.   Pu pay pam Hikwsi piw qapēvewnit sukwat aw nóaṅwu; pu pay pam Hikwsi piw sukwat aw tūqalaptsintaniqey öqalat nóaṅwu. ve Pi Hikwsi wuwanlavayit sukwat aw nóaṅwu; pu pay pam Hikwsi piw súannavotit lavayit sukwat aw nóaṅwu. q[ Pi sohsoyam Hikwsit makiwyaqw, pam amuhpe namtaknaṅwu. Noqw put ahpiy itam sohsoyam moṅwvastotini.  Itam nanāp hin makiwyaqey pan hihta hintsatsk̇aṅwu. Noqw pay God itamuhpa’, itahhintsakpiy sohsok akw nāp tunatyay tumalay’ta. Y+ Pu itam nanāp tumalat makiwyaqe, sūkw Tutuyqawhqat eṅem tumalay’yuṅwa. a; Qahováriwtaqa Hikwsi hīhihta kuwahtiput tūhuytaṅwu; nīk̇aṅw pam pas sūk̇aa. `9 Noqw ōviy nu umuy māmatsnani, soon hapi hak God Hikwsiyat ahpiy yuaatak̇aṅw Jesus qalomáyukiwtaqat paṅqawni. Pu soon hak Jesus Tutuyqawhqatnihqat paṅqawni, hal pas Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiynen‐saa. 5c Pay pi uma navoti’yuṅwa, ura pay uma nāt qatuptsiwni’yuṅqe aṅ hihtuy nāp yukit qayuaatotaqamuy amuhpa’ hinnumya, haqe’ umuh’unaṅway qatsqat paṅ’a. S ! Noqw uma kuwahtiput Hikwsit ahpiynihqat navoti’yuṅwniqat nu nāwakna. 8i "Ason pi kurs haqawa tsöṅmokiwte’, pay kiy ep nösmantani. Noqw uma qa tūviwyaniqey ōviy tsovaltimantani. Pu ason nu hisat pite’, hin hintaniqat umumi tutaptani.Y+ !Yanta itupkomu, ōviy uma nōnovanik tsovalte’, hāk nānuhtayyuṅwmantani. { o Taq Tutuyqawhqa itamumi pohte’, itamuy ökwhaṅwu; taq k̇a itam yep qatsit ep hinwisqamuy amumum tūviwyani. = u Pi itam namivupriwise’, pay soon hin yukuniwyani. r ] Pi yantaqw ōviy k̇aysiwhqam umuṅaqw qaöqáwi’yuṅwa, pu ȫpuiwyuṅwa, pu k̇aysiwhqam pay soa. y k Taq qa tunatyawk̇aṅw nösqa, pu hikwqa nawus tūviwmantani, Tutuyqawhqat tokoyat qa mātsi’taṅwunihqee. r ] Oviy hak namivupre’, pank̇aṅw put pölavikit aṅqw nösmantani, pu kuyapkuyit aṅqw hikwmantani. ;o Paniqw ōviy hak qa tunatyawk̇aṅw, it pölavikit aṅqw nösqa, pu Tutuyqawhqat kuyapkuyiyat aṅqw hikwqa Tutuyqawhqat tokoyat‐nik̇aṅw pu uṅwáyat ep qaanhtimantani. 2] Pi uma aṅsakis it pölavikit aṅqw nȫnösak̇aṅw, pu it kuyapkuyit aṅqw hikwye’, uma Tutuyqawhqat mokiwuyat tuawi’yuṅwmantani, hisat pítuniqat pahsavoo. L Pu pumuy nȫnösaqw, pam pay án piw kuyapkuyit kwusut paṅqawu: I’ kuyapkuyi hapi iuṅway ahpiy puhuvasiwni. Yan hapi uma hinwisni. Uma aṅsakis put aṅqw hikwye’, nuy u’nayamantani. 8i Nihqe put ep kwakwhatat, put yōhat, paṅqawu: Huvam it ömahtotat, nȫnösaa. I’ hapi itoko umuṅem yóṅoyhtiwa. Uma nuy u’ni’yuṅwniqe ōviy it yantsak‐wisni. #? Pi Tutuyqawhqa hapi inumi it posnaqw, nu tuwat umumi put mātavi: Ura Tutuyqawhqa Jesus put tōkilat ep momṅwituy amumi mātaviwniqe pölavikit kwusu; q[ Soh! Ya uma ṅasta ki’yuṅwa? Pep hapi as uma nōnovak̇aṅw hīhikwyani. Hal ya uma God aw tōnawtaqamuy qahihtatote’, ṅasta nōvay’yuṅqamuy hamantoynayani? Ya nu umumi hiṅqawni? Ya nu it ep umuy tayawnani? Sóoni. *M Oviy pi umuy nōnovaqw, himuwa qa sȫwu maqaptsi’tat, pay nāp nōvay tūmoytaṅwu. Noqw suhk̇a tsöṅmokiwtaqw, haqawa honaqkuyit akw hōnaq’iwtaṅwu. q[ Noqw ōviy ason uma sūmi tsovalte’, uma qa pas pas antsa Tutuyqawhqat tunösvoñayat nȫnösaṅwu. ' Ispi pay kurs hin haqawat umuṅaqw qa sutsk̇eyaq’ö. Noqw put pantaqat ahpiy ima aṅ hakim pas qaatsat hinyuṅqam umuhpe mātaktotini. y Meh, i’ mohti’ma: Yaw uma sūvo tsovaltiqw haqawat nātsikiwtaṅwuqat nu navota. Nihqe pay nu pēp pas tuptsiwa, ~ Nu pu’ hapi lavayhtiniqe umuy qa tayawnani. Uma soq tsovalte’ qa nukṅwat ōviyyat, soq nankiwakw ōviyyaṅwu. } Noqw pay pi kurs hak it ep hiṅqawlawniqey antaniqw pay hapi itam God aw tōnawtaqam qa pan tuwi’yuṅwa. The Lord’s Supper |} Náwuspi wuhti wupaaṅay’taqw pam put pihniatniṅwu. Pi put hȫmiat put aqw nākwaptaniqat ōviy pam put aw noiwta. { Ya tāqa hin hintaṅwuniqw pam pantaqa umuy qa tutuqayna, haqam tāqa wupaaṅay’taqw pam put eṅem haman’ewayniṅwuniqata? `z9 Kurs aw nāp wūwayaa. Ya wuhti qa nākwapk̇aṅw God aw nāwaknaniqw pay lomahinta? y  Wuhti tāqat aṅqw aniwhtiqw, pay ōviy piw pan tāqa wuhtit ahpiy aniwhti. Nīk̇aṅw pay hapi sohsoyam God ahpiy aniwhtoti. x} Nīk̇aṅw Tutuyqawhqa pan yukuqw, pay qa hak tāqa wuhtit qa ahpiy qátuni; piw qa hak wuhti tāqat qa ahpiy qátuni. w Yantaqw hapi ōviy wuhti soon qa nākwaptamantani, hakiy put aw moṅwtaviwhqat mātaktaniqee, hoṅvia’yatuy tunatyawk̇aṅwo. Nv Piw tāqa qa wuhtit eṅem yukilti; pi wuhti tāqat eṅem yukilti. Mu Pi tāqa qa wuhtit aṅqw yukiwta; pi wuhti tāqat aṅqw yukilti. t Noqw pay as soon tāqa nākwaptamantani, pi pam God an yukiwk̇aṅw pu put pihniatnihqee. Pu wuhti hapi tāqat pihniata. s  Pay pi wuhti qa nākwapte’ piw āriwtani. Pu kurs wuhti āriwte’, sen sipniwe’, put hahmane’, turs pam piw nākwaptani. r- Pu haqam wuhti qa nākwapk̇aṅw God aw nāwaknaqa, sen God eṅem yuaataqa hapi qötöy qahihtalawṅwu; soñawnen pi pam āriwtaṅwunihqee. oqW Haqam tāqa nākwapk̇aṅw God aw nāwaknaqa, sen God eṅem yuaataqa hapi qötöy qahihtalawṅwu. Gp Noqw it hapi uma navoti’yuṅwniqat nu nāwakna: Christ hapi sohsokmuy tahtaqtuy qötöam’iwtaqat anta; pu tāqa nȫmay qötöat’iwtaqat anta; noqw pu God hapi Christ qötöyat anta. o1 Pas nu umumi hahlayhti itupkomu, ispi uma sohsok hihta aṅ nuy u’ni’yuṅq’o. Pu nu umumi hin tutaptaqw uma aṅ ahsupoq pan hinwisa. [n 1 Uma inumi nanawinyani; pi nu piw Christ aw nanawini. Covering the Head in Worship Am{ !Nu tuwat sohsokmuy hihta aṅ ahsupoq unaṅwve mamavisqe qa nēṅem hihta tunatyawtat, as k̇aysiwhqamuy hihta akw moṅwvasye’ ayo nö́ṅakniqat ōviy amuṅem tunatyawta.wlg Uma qa hakiy unaṅwmoknayani, imuy Jew‐sinmuyu, pu pay qa‐Jew‐sinmuyu, pu imuy God aw tōnawtaqamuyu. k- K̇a pi panta. Nīk̇aṅw um as God tayawniwniqat ōviy sohsok hintsakmantani, sen um tūmoytani, sen um hikwni, sen pay nāp hihta hintsakni. 1j[ Pi nu put ep God aw hahlayhtit, put aṅqw nösṅwu. Noqw ya hinhtiqw ōviy nu put ep hahlayhtiqw ayam suhk̇a pas nāt piw put ep inumiq qalomáhiṅqawni? kítani. si_ Nu uh’unaṅwpeq uhsunvotiy qa kitat, ayam sukwat unaṅwpeq sunvotiyat nu kita. Noqw hak k̇a inumi paṅqawni: Pi nu qenive wunuk̇aṅw hihta tūmoytaqw, ya hinoqw ayam suk̇a pas nāp unaṅwpeq sunvotiy ahpiy nuy ōvelantani? h Nīk̇aṅw ason kurs haqawa put nāp yukit aw noiwhqat umumi kitaqw, pay uma qa aṅqw nȫnösamantani, umuy āawanaqat k̇aptsi’totaniqe ōviy’o, put unaṅwpeq sunvotiyat tunatyawk̇ahk̇aṅwo. Pi tūwaqatsi Tutuyqawhqat himuata, pu aṅ himu hinyuṅqa. ngU Kurs qatuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw haqawa umuy tūtsamhq, uma ámumyaniqey unaṅwtote’, himu umutpip poñahtiwhqat uma nōnovamantani, qa tūviṅlalwak̇ahk̇aṅw umuh’unaṅwpeq umuhsunvotiy tunatyawk̇ahk̇aṅwo. Gf Pi tūwaqatsi Tutuyqawhqat himuata, pu aṅ himu hinyuṅqa. e Uma huhyankiva hihta huhyaniwhqat nōnovani, nen umuh’unaṅwpeq umuhsunvotiy tunatyawk̇ahk̇aṅw qa pas hihta tūviṅlalwani. hdI Qa hak hapi nēṅem‐sa hihta ōviy tunatyawtat, ayo sukw eṅem hihta lolmat tunatyawtani. Oc Pay as nu hihta hinhtiniqw pam sohsoy k̇a inumi súanta, nīk̇aṅw pay qa sohsoy nukṅwa. Pay as nu hihta hinhtiniqw pam sohsoy k̇a inumi súanta, nīk̇aṅw pay qa sohsoy hakiy öqalaṅwu. Zb- Ya sen itam Tutuyqawhqat puvuhtsemoqnayani? Ya sen itam put epnihqe ö’qaltu? K  Noqw nu pas suyan hihta ahsataniqey ōviy pan warikiwta. Nu qa tusoqnayawhqe, paniqw ōviy hapi nu qa nanāp haqe’ savinuma. TJ! Noqw sohsoyam nanamunlalwaqam pās nāmitunatyawwisṅwu, hóhoṅvitniqe ōviy’o. Noqw puma pay wihk̇at súlawhtiṅwuqat ōviy panhtotiṅwu. Noqw itam pi hihta pas qa súlawhtiṅwuqat makiwyani. !I; Ya sohsoyam nanamunwaqam yuhtukq pay sūk̇a hihta ahsataniqat uma put qa navoti’yuṅwa? Pay uma yuhtuk̇e’ uma hihta ahsatotaniqey ōviyyaṅwu. uHc Nu lomatuawit tunatyayat ōviy yanhaqam hinma, pas pay nu as okiw put hahlayhpiyat aṅ umumum hinmaniqee. hGI Pu nu aṅ qaö’qaltuy amumiwat pay qaöqáwi’taqey panhti, pas pay nu as okiw qaö’qaltuy tuyqawvaniqe ōviy’o. Nu sohsokmuy amumi sohsoy hímuniwhti, pas pay nu as okiw nāp hintaqat akw haqawatuy tuyqawvaniqee. Fy Pu imuy tutavot qa aṅ hinwisqamuy nu amumiwat pay tutavot qa aṅ hinmaqey panhti, pas pay nu as okiw tutavot qa aṅ hinwisqamuy tuyqawvaniqe ōviy’o. Pay as pi nu God tutavoyat qa hin qa aw tunatyawk̇aṅw, nu Christ tutavoyat aṅ hinma. mES Nihqe nu Jew‐sinmuy amumiwat Jew‐sinoniwhti, pas pay nu Jew‐sinmuy tuyqawvaniqe ōviy’o. Pu tutavot aṅ hinwisqamuy nu amumiwat tutavot aṅ hinmaqey panhti, pas pay nu tutavot aṅ hinwisqamuy tuyqawvaniqe ōviy’o. ,DQ Pay nāmahin pi as nu qa hakiy aw tūwikinik̇aṅw pay nu sohsokmuy amumi nānuantuwiki’ta, pas pay nu as okiw wūhaqnihqamuy Jesus aw tuyqawvaniqe ōviy’o. TC! Noqw pep pu’ nu hihta ahsatani? Pay hapi nu Christ aṅqw lomatuawit aṅqw yuaate’, qa hakiy aw hihta tūkway’k̇aṅw pantsakni; nen nu lomatuawit yuaataqey ahpiy imakiway soon akw moṅwvasni. /BW Pi nu suhtaq’ewnik̇aṅw it hintsak̇e’ hihta ahsatani. Pu kurs as pay nu qa suhtaq’ewnik̇aṅw put hintsak̇q, pas pi suyan i’ tumala inumi noiwtaq’ö. @Ay Pay as pi nu lomatuawit yuaatak̇aṅw pay kurs nu hihta ep nātsotsk̇anani. Pay nu pas put aw tusoq’ayatiwa. Pay panta. Pas nu lomatuawit qa yuaataqw pam inuṅem pas is óhini. ~@u Nīk̇aṅw pay nu’wa it yantaqat qa akw moṅwvasi; pu piw nu qa pan umumi tuṅlay’k̇aṅw paniqw it yan pēna. Pi nu qa hihta aw tūkway’k̇aṅw lomatuawit yuaataqey ep himuiwta. Noqw kurs hak put pisviwnaniqw pay pi nu tatam mokni. s?_ Noqw Tutuyqawhqa hapi pay piw pan yuku: Ima lomatuawit yuaatotaqam lomatuawit ahpiy hihta akw yesniqata. i>K Imuy Jew‐sinmuy amuṅaqw hihta pas k̇aptsiwyuṅqat tumalay’yuṅqam God kīyat ep hihta oyiwhqat akw yēse. Ya uma put qa navoti’yuṅwa? Pu ima hom’oyvihk̇at ep hintsatsk̇aqam hihta God aw noiwhqat akw yēse.  ~W}}6|[{{2zyy=xlwwvuu9ttMsyrr5qqMppzooonemll8kkBjiihhwh2ggfgfeeddccYbba%`__3^^B]]#\:[]ZZqYY X+W;VUU=<;::?9877R655S4U33>221$05/..g--,,+v*))g(''}&&,%%##,"! Iu,dntP[F9 < T   Kn$h'EGPi uma lomayesniqat pan God umuṅem tunatyawta. Noqw pan hapi aṅ an’ewakw wuwni’yuṅqam, ṅasta navoti’yuṅqam kurs hihta ep umuy ōvelantotani. 8DiPu imuy moṅw’oyiwyuṅqamuy put ahpiy ayatiwyaqamuy amumii. Puma pi qalomáhintsatsk̇aqamuy sivintoynayaniqe ōviy ayatiwya, pu aṅ súanhinwisqamuy tayawintiwisniqee. )CK Uma sinmuy amuṅem hin hintaqat yukit aṅ ahsupoq k̇aptsi’yuṅwni, Tutuyqawhqat tunatyayat éṅemi. Uma moṅwit pas susmohpeqnihqat aw tūqayyuṅwni, AB{ Aṅ qa tuptsiwni’yuṅqamuy amunawit uma suan yesni. Noqw puma as umuy qalomáovelayat, umuhlomahintsakpiy aw tayyuṅwe’ God pas hihtatotani, hisat pam pumuy amumi pohtaq’ö. TA! Pas aw iunaṅwamu, uma hapi pay qa yep sínomnik̇aṅw, pay hāk hinnumyaqat nu panwat umumi okiw paṅqawni: Uma umuhtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni; taq pam hakiy hikwsiyat aw nāyawṅwu. @9 Ura as uma qa sūp sínomu; nīk̇aṅw pu’ hapi uma God sínomatu. Ura as qa hak umuy ōkwatuwa; noqw pu’ hapi God umuy ōkwatuwa. Slaves of God 5?c Noqw uma hapi pas namorstiwyaqam sínomu, pas Moṅwit God awwat wimmoṅw’iwyuṅwa, sinom qahováriwyuṅqamu. God pas nāp umuy nēṅem sinota, uma put qaan’ewakw hintsakpiyat tunvotnayaniqat ōviy’o. Ura as uma qatalpuve yesq, pam qaan’ewakw tālat ep qátuhqey aṅqw umuy wáṅwayi. >yNoqw ōviy uma tuptsiwyaqw, pam úmuyniqw pas hihk̇ay’ta. Nīk̇aṅw hakim aṅ qa tuptsiwyaqam, pu God lavayiyat aw qa tuqayvastotaqam put aqw múnukya. Sam pi pan amuṅem yúkiwhq’ö, ōviy pi yan hapi pey’ta: I’ owa kīlalwaqamuy amuhpiy ayo tūviwhqa kīhut ep tuyqaveq páki, yan’i. Pu piw yan’i: Puma it owat ep tönökyat, put aqw múnukyani, yan’i. .=UUra tutuvenit ep yan pey’ta: Meh, nu hapi it owat pas hihk̇ay’taqat namorstaqe, Zion ep ikiy ep tuyqaveq távini. Noqw put aw tuptsiwhqa hapi soon hamanhtini. z<mNoqw uma piw pas tayyuṅqat o’wat anyuṅqw, put akw God nēṅem kītani. Pep uma God eṅem hihta hintsatsk̇ani; piw Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy put aw hahlayhtiwisniqey aw nānoi’yuṅwe’, Jesus Christ ahpiy put unaṅwveyani. ;Put hapi aw uma ökini, owat taytaqat antaqat aw’i. Ura as sinom put ayo tūvayaqw, God put namorsta, ispi pas hihk̇ay’taq’ö. >:wPi uma Tutuyqawhqat núokwayat pay aṅqw yukuyaqee. (9INen uma titipostuy puhunöṅakqamuy amún pīhut hin pas tuṅlay’yuṅqat pan it lavayit pas antsanihqat tuṅlay’yuṅwni; nen uma put akw wuṅwyani, 88 kPaniqw ōviy uma nukpan’unaṅwat sohsok ayo yukuyani, pu sohsok unatwita, pu nawip’ew hintsatskiwhqata, pu k̇an’ewhtunatyata; pu nuhtumiq hiṅqaqwaniqey qe’totini. }7 uNoqw Tutuyqawhqat lavayiat hapi pas qa haqami sōta, yan’i. Noqw i’ lavayi hapi lomatuawi, umumi mātaviwa.6 9(Pi tutuvenit aṅ yan pey’ta.) Sinom sohsoyam tūsaqat anyuṅwa; pu pumuy lomavitsaṅwaam tūsaqat siyat anta. Tūsaqa tsakq, siat ayo posṅwu; ,5 SPi uma hapi pu’ pas puhutihtiwya, qa sinmuy súlawhtiṅwuqat amuhpiynit, hakiy qasulawhtiṅwuqat ahpiy’o, God lavayiyat pas taytaqat, sútsepnihqat akw’a. =4 uNoqw uma hapi Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy lavayit pas antsanihqat aw tuqayvastotaqe, umuh’unaṅway kwaṅw’ewakwtotat, aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumi pas antsa unaṅway’yuṅwniqey tuwi’vaya. Taa, uma pan hinwise’, pas suyan unaṅway’k̇ahk̇aṅw pas pavan nānami unaṅway’yuṅwni. D3 Noqw put ahpiy uma God aw tūtuptsiwa, put mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqe, pas pavan sinotaqat aw’i. Nihqe ōviy uma God qapēvewnayak̇ahk̇aṅw, put ahpiy hihta unaṅwvahsi’wisa. 2 5Pas hisatṅahaqaqw God tūwaqatsit nāt qa yukut, pepeq pay pan put eṅem yuku; nit yepehaq so’ṅwaveq pu’ umuṅem tūwaqatsit aw put tavi. 1 Nit Christ uṅwáyat akw’a. Ura pam mañat pas qa hihta akw hovariwk̇aṅw qa hihta akw hintaqat ank̇aṅw umuṅem taviwa. 0 /It navoti’yuṅwee: God umuhhisatqatsiy an’ewakwnihqat aṅqw umuy mātavihqata, it qatsit umunamuy navotiyamuy ahpiy umumi mātaviwhqat aṅq’ö. Ura pam hihta pas hihk̇ay’taqat qahinhtiṅwuqat akw umuy mātavi, sik̇avalasivat, sen qötsásivat qa put akw’a, /  Noqw ason uma Itanay qa sinonuiñanihqat aw nānawakne’ it u’ni’yuṅwni: Pam hapi sohsokmuy amuṅem hin yúkuni; hak hin tumalay’taqat pan put eṅem yúkuni. Noqw ōviy uma yep qatsit ep yesk̇ahk̇aṅw, put k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw hinwisni, R. Ispi yan ura pey’taq’ö: Uma qahováriwyuṅwni; pi nu qahováriwta. ^- 7Aṅ ahsupoq suan hinyuṅwni, i’ hak umuy wáṅwayhqa hin suan hintaqat pan’i. 0, [Uma God aw tūqayyuṅwni, put tímatnihqee. Ura as uma hisat God tunatyayat qa navoti’yuṅqe nāp umuhtuṅlayiy aṅ hinwisa. Noqw pu’ hapi uma qa pan hinwist, q+ ] Noqw ōviy uma rohomhtotiniqe umuhwuwniy moṅwvas’iwyuṅwni; pās umu’naṅway yesk̇ahk̇aṅw, hisat Jesus Christ mātaktiniqat aw taywisk̇ahk̇aṅw, it kuwahtiput pep makiwyaniqey ōviy yūmosa unaṅwvahsi’wisni. @* { Noqw pay puma qa nenṅemyat, umeṅem īit pēnayaqat pan amumi mātakti. Noqw hikis pi ōṅaqw hoṅvia’yam it aw pupriyaniqey nānawakna. Noqw umumi hapi i’ lomatuawi yuaatiwa, hakimuy lavay’a’yatuy amuhpiy’o, Qahováriwtaqat Hikwsit ōṅaqw taviwhqat öqalayat aṅq’ö. A Call to Holy Living \) 3 Pi Christ Hikwsiat pumuy amuhpe pakiwtaqa Christ soon qa hīhihta aṅ k̇ānavotat, pep pu’ momiq taviwniqat aṅwu pay pumuy āawna. Noqw ōviy puma put hakiy yuaaykuqat, pu haqe’ qalawmaqat aṅ pupriya. (  Noqw God lavay’aymat put umuy ōkwatuwe’ ayo óyaniqat aṅwu pay yuaaykuyat, put pantaqat aṅ pās heptotaqe, pu aṅ pupriya. e' E Pi umuhqapevewniy ahpiy aniwnit uma himuy’vayani, umuhhikwsi ayo nö́ṅakniqat put’a. r& _Put uma hakiy aw qa yóriki’k̇ahk̇aṅw put aw unaṅway’yuṅwa. Uma as pu’ put aw qa tayk̇ahk̇aṅw aw tūtuptsiwaqe hahlayhtiwisa. Hahlayhpit pas kurs hin paṅqawiwniqat pas pavan nukṅwat pasiwtaqat pan uma hahlayya. :% oHak sik̇avalasivat aw pohtanik, qȫhit akw put aw tuwantaṅwu. Noqw tis pi ōviy God umuhqapevewniy sik̇avalasivat pay súlawhtiṅwuqat epnihqe pas pavan hihk̇ay’taqat aw pohtani. Nihqe pam put aw pohtaqw, uma tayawniwyani, pu k̇aptsitiwyani, pu lomayuaatiwyani, hisat Jesus Christ pítuniq’ö. $ Noqw ōviy uma pas hinhaqam hahlayya, pay nāmahin pi as uma k̇a pu’ hihsavo hīhihta aṅ k̇ānanvotyaqe putuiwyuṅwa. 3# aGod qapēvewnayak̇ahk̇aṅwo. Pi pam umuy ayo óyahqe, umumi so’ṅwamiq pahsavo tunatyawtaniqey öqalay’ta. Noqw so’ṅwaveq pu’ pam umuhmakiway umumi nóani. " 9Pam itamuṅem pas qahinhtiṅwuqat, pu qahováriwtaqat, pu qasulawhtiṅwuqat hihta ōveqatsit ep warani’ta. Put ōviy uma unaṅwvahsi’yuṅwa, k! QNam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aw yantaqaat i’ Naat God pas k̇aptsitiwaa. Kwakwhat pi pam hapi pas núokwanihqe itamuy tímuy’vaqe, ṅȫyit qaso’taqat itamumi noa, Jesus Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqee.   7Ura Itana God aṅwu pay umuy tuwi’taqe, umuy namorstat, Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy umuy sutsvo oya, uma Jesus Christ uṅwáyat akw kwaṅw’ewayhtote’, put aw tuqayvastotaniqat ōviy’o. Nam núokwa, pu kwakwhaunaṅwa qaöwíhintaqa umumi pitsíwtaa. A Living Hope . YNu’ Peter, Jesus Christ ayaatnihqa, it penta. Nu’ aṅ ahtsaval’iwtaqamuy Pontus, Galatiat, Cappadociat, Asiat, pu Bithyniat aṅqe’ hinnumyaqamuy öqalanta. a;Itimhohyamu, uma hihta wutsit aw nāwakintiwhqat qa aw may’yuṅwni. Pas antsaa.9kItam navoti’yuṅqw God Tiat pítuhqe itamuy suyan unaṅwtalwuwnitoyna. Noqw ōviy itam God pas antsanihqat tuwi’yuṅwa. Noqw itam it hakiy pas antsanihqat aṅ yēse, pu Tiyat Jesus Christ aṅ’a. Pam hapi pas antsa God. Noqw itam put aṅ yesk̇ahk̇aṅw qatsit qaso’taqat himuy’yuṅwa. %Noqw itam hapi God tímatnihqey navoti’yuṅwa. Noqw yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam sohsoyam it hakiy qalolmat akw tuyqawiwyuṅwa. $AItam navoti’yuṅqw i’ God ahpiy tihtiwhqa qaanhtiput aṅ qa hinma, pi God Tiat put aw tunatyawtaṅwuniq’ö. Noqw Nukpana put aw qa hintsakṅwu. eCSohsoy qaantsatskiwhqa hapi qaanhtipu. Noqw soon sohsoy qaanhtipu mokiwuy aqw pitsíwtani. {Kurs uhsinosṅwa qaanhtiput pay mokiwuy aqw qa pitsíwtaqat hintsakq um put aw tayte’ pay um put eṅem tūviṅtani. Noqw God put qatsit máqamantani, kurs pam mokiwuy aqw qa pitsíwtaqat qaanhtiput hintsakniq’ö. Pas antsa kurs hin hak qa mokiwuy aqw pitsíwtaqat qaanhtiput hinhtini. Noqw kurs hak pan qaanhtiqw, um put eṅem tūviṅtaniqat qa putwat nu paṅqawu.  Noqw itam put itahnawakinpiy aw tuqayvastaqat navoti’yuṅqw, itam put aw nāp hihta tūviṅtotaqw pam itamuy put máqani. Noqw itam put aw tuptsiwni’yuṅqw, put tunatyayat an hihta ōviy itam put tūviṅtotaqw, pam itahnawakinpiy navotni. L Nu hapi umuy God Tiyat aw tuptsiwni’yuṅqamuy amumi īit penta. Noqw uma put aṅ túṅwantote’, uma God Tiyat aw tūtuptsiwaqe qatsit qaso’taqat himuy’vayaqey navoti’yuṅwni. ~u Tiyat kwusi’taqa hapi qatsit kwusi’ta. Pu i’ hak God Tiyat qa kwusi’taqa hapi qatsit ṅastaa. Eternal Life pY Noqw yan hapi God itamuy āawna: Pam itamuy qatsit qaso’taqat huyta, it qatsit put Tiyat epnihqata. _7 Ason hak God Tiyat aw tuptsiwhq God Hikwsiat put unaṅwpeq qátu, nihqe put pantaqat tuawi’ta. Noqw pay God qa tuptsiwhqa hapi pam átsanihqat pan put yukuna, ispi God Tiy hin tuawi’taqat pam qa tuptsiwhqee.  Itam pay sinmuy tuawiyamuy kwusuya. Nihqe tis ōviy itam God tuawiyat kwusuyani. Noqw pam hapi Jesus Christ put Tiatnihqat paṅqawu.  Pu pahyom tūwaqatsit ep Jesus Christ tuawi’yuṅwa‐i’ Hikwsi, pu kūyi, pu uṅwa. Noqw ima pahyom sun lavayi’yuṅwa. Pi pahyom ōveqatsit ep Jesus Christ tuawi’yuṅwa‐i’ Náata, pu Lavayiat, pu Hikwsi Qahováriwtaqa. Noqw ima pahyom pay suhk̇aa. fEUra Jesus Christ pítuhqe kūyit akw‐nik̇aṅw pu uṅwat akw tuvoylati, qa kūyit akw‐sanit, pi kūyit akw‐nik̇aṅw pu uṅwat akw’a. Noqw Hikwsi hapi put pantaqat tuawi’ta. Noqw pam hapi pas qa atsa. Noqw ya hak yep qatsit tunatyayat áṅwuy’tani? I’ hak Jesus God Tíyatnihqat tuptsiwhqa hapi. The Witness about Jesus Christ  -I’ hak God ahpiy tihtiwhqa yep qatsit tunatyayat áṅwuy’taṅwu. Noqw yan hapi itam yep qatsit áṅwuy’yuṅwni‐God aw tūtuptsiwee. v eKurs itam God aw unaṅway’yuṅwe’ itam put tutavoyat aṅ hinwisni. Noqw put tutavoat qa maqsonhinta.  -Itam God aw unaṅway’k̇ahk̇aṅw put tutavoyat aṅ hinwise’ pep pu’ itam put tímuyatuy amumi unaṅway’yuṅqey navoti’yuṅwni. '  II’ hak Jesus Christ‐nihqat tuptsiwhqa hapi God aṅqw tihtiwṅwu. Pu hak haqam God Itanay aw unaṅway’taqa piw put tímuyatuy amumi unaṅway’tani. p YNoqw yan hapi pam itamumi tutapta: God aw unaṅway’taqa piw sinosṅway aw unaṅway’taqata.|qKurs hak haqam God aw unaṅway’taqey yan lalvayk̇aṅw sinosṅway aw qa suhtaq’ewnihqa hapi atsátani. Ispi puyaw hak sinosṅway aw yóriki’taqey aw qa unaṅway’te’ hin tis God aw qa yóriki’k̇aṅw put aw unaṅway’tani? X)Itam put aw unaṅway’yuṅwa, ispi pam mohti itamumi unaṅway’taq’ö. kOHak hakiy aw unaṅway’te’ qa put mamqasṅwu; maqaswuwni súlawṅwu. Taq maqaswuwni’taqa hapi qa sun yantaṅwu. Noqw ōviy God mamqasqa hapi soon pas put aw unaṅway’tani, pam as put aw unaṅway’tanik̇aṅwo. mSAw iunaṅwamu, kurs itam hin as nānami unaṅway’yuṅwniqey pan nānami unaṅway’yuṅwe’ pep pu’ ason hin yukiltiniqat aw pituqw itam qa ókiwyani. Pi Tiat yep qatsit ep hin hintaqw pay itam piw an yep hinyuṅwa. 9kNoqw itam hapi God itamumi unaṅway’taqat nanaptak̇aṅw tūtuptsiwa. God hapi pas nami’naṅwa. Noqw nuhtumi unaṅway’taqa hapi God aṅ qatu, noqw God put ep qatu. iKHak hapi haqam Jesus God Tíyatnihqat paṅqawhqa God aṅ qatu; noqw God put unaṅwpeq qatu. Noqw itam hapi aw yórikya, piw Naat itamumi unaṅway’taqat itam tuawi’yuṅwa; ispi pam Tiy aṅqw pew taviqw pam sinmuy ayo oya. ~u Noqw itam put aṅ yesq pam ita’naṅwpeq qátuqw itam navoti’yuṅwa, pi pam Hikwsiy itamumi nóaqw ōviy’o. zm Qa haq hapi hak God aw yori. Kurs itam nānami unaṅway’yuṅqw, pep hapi pu’ God ita’naṅwpeq qátuni; nihqe itamuy nānami pas unaṅway’yuṅwniqat itamuy tutuqaynatima, itam put an nuhtumi unaṅway’yuṅwniqat aw pahsavoo.  Aw iunaṅwamu, God pas panhaqam itamumi unaṅway’ta. Noqw ōviy pas hapi itam soon as tuwat nānami qa unaṅway’yuṅwni. _~7 Noqw it akw itam God itamumi unaṅway’taqat māmatsya. Qa itam hapi God aw unaṅway’yuṅqw, pay pam itamumi unaṅway’taqe ōviy Tiy tavi. Noqw pam itahqaanhtipuy ep mokqe itamuy God enaṅ namivöhikna. }  Noqw God nuhtumi unaṅway’taqey itamumi mahtaknaniqe pas sūkw Tiy tūwaqatsit aw tavi, itam put atsviy yesniqat ōviy’o. g|GHaqam nuhtumi qa unaṅway’taqa hapi God qa tuwi’taṅwu, pi God nami’naṅwaniq’ö. c{?Aw iunaṅwamu, itam nānami unaṅway’yuṅwni. Pi God hapi itamuy nuhtumi unaṅway’yuṅwniqat tutuwnaṅwu. Noqw haqam nuhtumi unaṅway’taqa hapi suyan God ahpiy tihtiwṅwu, nihqe God tuwi’taṅwu. kzOItam hapi God ahpiy tihtiwya. Noqw God tuwi’taqa itamumi tūqaytaṅwu. Pu God qa ahpiy tihtiwhqa itamumi qa tuqayvastaṅwu. It akw hapi itam it Hikwsit pas qa atsat mātsi’yuṅwa, pu piw it atsat hikwsita. God Is Love )yKChrist ehpew’iwyuṅqam yep qatsit tunatyayat ahpiyya; nihqe ōviy yep qatsit tunatyayat yuaatota. Noqw yep qatsit tunatyayat hinwisqam umumi tūqayyuṅwa. x9Noqw pay Christ umuh’naṅwpeq qátuhqa put epnihqe pas pavan hoṅvi. Noqw ōviy uma pumuy áṅwutota, pi uma God ahpiy tihtiwyaqee, itimhohyamu. wPu haqawa Jesus Christ tokoy’k̇aṅw pítuhqat ayo yuykuqa hapi qa God Hikwsiyat ahpiy yuaatani, soq it hakiy Christ ehpew’iwtaqat hikwsiyat ahpiy’o. Ura nāt Christ ehpew’iwtaqat pítuniqat uma nanapta. Noqw pu’ hapi pay pam yep qatsit ep hinnuma. v9Noqw it akw hapi uma God Hikwsiyat māmatsyamantani: Haqawa Jesus Christ tokoy’k̇aṅw pítuhqat paṅqawlawhqa hapi God Hikwsiyat ahpiy yuaatani. .u WAw iunaṅwamu, pay uma qa pas sohsokmuy Qahováriwtaqat Hikwsit akw yuaatotaqey paṅqaqwaqamuy amumi tuptsiwyamantani. Nīk̇aṅw uma pumuy amumi pohtayamantani, sen puma pas antsa God aṅqwyaqata. Taq k̇aysiwhqam God lavay’aymatnihqey atsáy’yuṅqam tūwaqatsit aṅqe’ nankwusa. ;toNoqw i’ hak God tutavoyat aṅ hinmaqa hapi put ep qátuni; noqw God put ep qátuni. Noqw pam itamuy Hikwsit máqahqat akw itam put itamuhpe huruiwtaqat navoti’yuṅwa.wsgNoqw yan hapi pam tutapta: Itam put Tiyat Jesus Christ aw tūtuptsiwe’, nānami unaṅway’yuṅqwniqata. rPu itam hihta ōviy tūviṅtote’ put aṅqw put ömahtotamantani, ispi itam put tutavoyat aṅ hinwisqee, nihqe put tayawintiwisa. vqeAw iunaṅwamu, kurs itah’unaṅwa itamuy qa sóontsani’taniqw pep hapi pu’ itam God aw qa ókiwyani. pIspi kurs pay itah’unaṅwa itamuy sóontsani’taniqw, tis pi God itah’unaṅwa epnihqe pas sohsok hihta navoti’ta. o Pu it hapi akw itam pas antsa God tímatnihqey navoti’yuṅwni; nihqe qa hin unaṅway’k̇ahk̇aṅw put aw ökiwtani. ;noItimhohyamu, itam qa itahlavayiy‐sa akw nānami unaṅway’yuṅwni, piw itahleñiy akw’a. Itam qa panyuṅwt, itahhintsakpiy akw pas antsa panyuṅwni. Courage before God fmENoqw sen haqawa yep qatsiy ep hihta hímuy’tiwhqat himuy’k̇aṅw, sinosṅway hihta haqni’taqw, tuway’k̇aṅw put qa ōkwatuwe’, ya sen hin pam God aṅqw nuhtumi unaṅway’taniqey tuwi’vaqey paṅqawni? ElPi God Tiat itamuṅem qatsiy tavi. Put pantaqat akw God itamumi unaṅway’taqat itam māmatsya. Noqw soon as itam tuwat itahqatsiy qa itahsinomuy amuṅem o’yaniqey suhtaq’ewyani. k%Sinosṅway aw qa suhtaq’ewnihqa hapi sinmuy qöyantaqaniṅwu. Noqw uma navoti’yuṅqw qa hak tuqwyantaqa qatsit qaso’taqat pasiwta. ;joItam hapi mokiwuy aṅqw qatsit aw nöṅakqey navoti’yuṅwa, ōviy pi itam itahsinosṅwamuy amumi unaṅway’yuṅwa. Nohtumi qa unaṅway’taqa hapi mokiwuy ep hinnuma. |iq Pay uma qa pas pas hin wūwantotani, itupkomu, kurs yep qatsit tunatyayat hinwisqam umumi qa suhtaq’ewyaq’ö. 0hY Ura i’ hak Cain Nukpanat ahpiynihqe tupkoy nīnaqat qa panhtotini. Noqw ya hinoqw pam put nīna? Ispi put tumalaat qalolmaniq’ö, noqw tupkoyat tumalaat súanta. |gq Pi ura uma yayhniwhqat aṅqaqw it hapi yan tūawit aw tūqayyuṅwa: Itam nānami unaṅway’yuṅwniqata; ?fw Yantaqat hapi akw God timat mātakya, pu Nukpanat tímatu: Súantaqat qa hintsakqa hapi qa God aṅqwniṅwu, pu i’ hak sinosṅway aw qa unaṅway’taqa pīwu. Love One Another 5ec God aṅqw tihtiwhqa qaanhtiput aṅ qa hinma, pi God tunatyaat put apqölpeniṅwuniqw ōviy’o. Pu soon pam hihta ep qaanhtiṅwu, pi pam God aṅqw tihtiwṅwunihqee. d3Qaanhinmaqa hapi Nukpanat aṅqwniṅwu. Pi Nukpana yayhniwhqat aṅqaqw qaanhinma. Noqw God Tiat Nukpanat tutmalayat símoknaniqe ōviy mātakti. uccItimhohyamu, qa hak hapi umuy ūnatoynani. Suan hinmaqa hapi súantaṅwu, God Tiat suan hintaqat pan’i. {boNoqw put ep huruiwtaqa hapi qaanhtiput aṅ qa hinma. Qaanhinmaqa hapi put aw qa yóriki’ta; piw qa tuwi’ta. ~auNoqw uma navoti’yuṅqw, ura God Tiat itahqaanhtipuy ayo yúkuniqe ōviy mātakti. Noqw qaanhtipu put ep súlawu. l`QQaanhtiput hintsakqa piw tutavot ehpewi hintsakṅwu; pi qaanhtipu tutavot ehpewi hintsatskiwhqa. _Noqw haqam it yantaqat unaṅwvahsit ṅöyi’taqa nākwaṅw’ewakwlawṅwu, pas pam hin kwaṅw’ewakwnihqat pan’i. r^]Aw iunaṅwamu, pu’ hapi itam God tímatu. Noqw itam hin yukiltotiniqw pam pantaqa pay nāt qa mātakti. Nīk̇aṅw ason hisat Tiat mātaktiqw itam put anyuṅwniqey navoti’yuṅwa; ispi itam put hin hintaqat aw yórikyaniqee. w] iMeh, kurs huvam aw wūwayaa: Itana pas pavan itamumi unaṅway’ta! Oviy pi itam God timatnihqey pan túṅwantiwya. Paniqw hapi ōviy yep qatsit tunatyayat hinwisqam itamuy qa tuwi’yuṅwa, puma put Tiyat qa tuwi’yuṅqe ōviy’o. \ Uma put súantaqat pan aw navoti’yuṅwa. Noqw ōviy suyan hapi hak suan hinmaqa God tíyatnihqat uma navoti’yuṅwa.[/Noqw taa ítimhohyamu, uma Tiyat ep huruiwyuṅwni. Noqw hisat pam mātaktiqw, itam qa ókiwyani; nen put pituqw, itam qa hihta ep hamanhtotini. 'ZGNīk̇aṅw pay uma Itanay ahpiy Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylatiwyaqw, pam umu’naṅwpeq qatu. Noqw soon pas hak piw umuy hihta tutuqaynani. Pi Hikwsi hapi umuy sohsok hihta tutuqayna. Pam hapi pas antsaa, pu pas qaatsa; nihqe hin pas umuy tutuqaynaqw pan uma put ep hinwisni. LYNu umuy qa súaqwat lahsintotaqamuy lavayhtiqey umumiq yan pēna. SXNoqw yan hapi pam itamuy āawna: Itamuy qatsit qaso’taqat máqaniqeyu. AW{Noqw ōviy hapi uma yayhniwhqat aṅqaqw hihta nanaptaqey aw tunatyawwisni. Kurs uma aṅ ahsupoq put aṅ hinwise’, pay uma soon piw Tiyat ep qa yūmosa hinwisni, pu Nayat ep’e. V+Hak hapi haqam Tiyat ayo yuykuqa pay Nayat qa tuwi’ta. Nīk̇aṅw i’ hak God Tiyat Moṅw’asi’taqat paṅqawhqa hapi Nayat tuwi’ta. %UCNoqw ya hak átsani? I’ hak Jesus qa Moṅw’asi’taqat paṅqawlawhqa. I’ hak Nayat‐nik̇aṅw pu Tiyat pumuy ayo yuykuqa hapi Christ ehpewnihqa. ETPay uma hihta pas antsanihqat qa navoti’yuṅqat nu qa panwat umumi pēna, pi uma put navoti’yuṅqw ōviy’o. Pu qa haqam himu atsa it pas qaatsat ahpiynihqat uma navoti’yuṅwa. lSQNoqw pay uma hapi hakiy Qahováriwtaqat akw tuvoylatoti. Nihqe uma sohsok hihta navoti’yuṅwa. XR)Puma as itamuhpiy aṅqe’ nankwusak̇aṅw pay puma qa itamum tōnawta. Pi as puma itamum tōnawte’, soon as k̇a qa itamum yūmosa hinwisni. Pay qa sohsoyam itamumyaqey mātaktotiniqey ōviy panhtoti. |QqItimhohyamu, so’ṅwamiq hapi pitsíwta. Noqw ura hak Christ ehpew’iwtaqa pítuniqat uma nanaptaqw, pay hapi k̇aysiwhqam Christ ehpewyaqam pu’ pay yēse. Noqw it yantaqat hapi akw itam so’ṅwamiq pitsíwtaqat mātsi’yuṅwa. P)Noqw yep qatsi hapi tūwayato, pu put ep himu tuṅlayi. Nīk̇aṅw i’ hapi God tunatyayat aṅ hinmaqa pas sútsepni. The Enemy of Christ 3O_Pi íi himu sohsoy yep qatsit ahpiy’o: itahtokoy ahpiy tuṅlayi, pu itahposiy ahpiy’o, pu kwivi’naṅwat ahpiy’o. Pam qa Itanay ahpiynit, yep qatsit ahpiy’o. (NIUma yep qatsit tunatyayat qa kwaṅwátayyuṅwni, piw ep hihta hinyuṅqata. Kurs haqawa yep qatsit tunatyayat hahlaye’ pam Itanay qa aw unaṅway’tani. lMQNu umumi pēna námatu, uma put hakiy yayhniwhqat aṅqaqwnihqat tuwi’yuṅqw ōviy’o. Nu umumi pēna tōtimu, uma hóhoṅvitniqw ōviy’o, pu God lavayiat umuhpe huruiwtaq’ö. Nihqe uma it hakiy qalolmat áṅwutota. qL[ Nu umumi penta námatu, uma put hakiy yayhniwhqat aṅqaqwnihqat tuwi’yuṅqw ōviy’o. Nu umumi penta tōtimu, uma it hakiy qalolmat áṅwutotaqw ōviy’o. Nu umumi penta tsatsáyhohyamu, uma Itanay tuwi’yuṅqw ōviy’o. K  Nu hapi umumi penta tsatsáyhohyamu, God Tiy tuṅwniyat aw umuy túṅwantaqe, umuhqaanhtipuy umuhpiy ayo yúkuqw ōviy’o. AJ{ Pu i’ hak sinosṅway qa aw suhtaq’ewnihqa hapi qatālat aṅ hinma; nihqe qatalpuva hinmak̇aṅw, haqami hoyoyotaqey qa navoti’numa, pi qatāla put pōsiyat qatālawnaq’ö. kIO I’ hak sinosṅway aw unaṅway’taqa hapi tālat aṅ hinma; nihqe sinmuy qa unaṅwmoknani. {Ho I’ hak tālat aṅ hinmaqey paṅqawk̇aṅw sinosṅway aw qa suhtaq’ewnihqa hapi nāt qatālat aṅ hinma. YG+Nīk̇aṅw pu’ piw nāt nu pas pūhut tutavot umumi penta; ispi qatāla ayo ruhpakq’ö; noqw tāla pas antsanihqa pu’ tāla. Noqw pam tutavo Tiyat qatsíyat akw aw antsaniwa, pu umuhqatsiy akw pīwu. eFCItupkomu, pay hapi nu qa hihta pas pūhut tutavot umumi penta, nīk̇aṅw pay hisattutavota. Ura uma yayhniwhqat aṅqaqw put oyi’yuṅwa. Noqw uma yayhniwhqat aṅqaqw lavayit nanvotyaqw, pam hapi hisattutavo. pEYI’ hak Tiyat amum hinnumqey paṅqawlawhqa pas put hinmaqw soon piw qa pan hinmani. The New Command (DINīk̇aṅw kurs hak haqam put lavayiyat aṅ hinmaqa pam hapi pas antsa God aw unaṅway’tani. It hapi yantaqat akw itam God aṅ yesqey navoti’yuṅwa. CHak haqam put tuwi’taqey lalvayk̇aṅw put tutavoyat qa aṅ hinme’ hapi átsani. Noqw himu pas antsanihqa put hapi ep súlawni. ZB-Noqw itam put tutavoyat aṅ hiwisqey akw put tuwi’yuṅqey navoti’yuṅwa. A1Pu pam itahqaanhtipuy ep mokqe, itamuy Nay enaṅ namivöhikna. Pu pam qa itahqaanhtipuy‐sa ep mōki, pas hapi sohsokmuy qaanhtipuyamuy ep’e. 7@ iItimhohyamu, uma hapi qa haqam qaanhtotiniqat ōviy nu umumi yan penta. Noqw sen haqawa qaanhtiqw, pay Jesus Christ, pas sūk̇a súantaqa, itamuṅem Itanay aw lavayi’ma. ? ! Itam qa haqam hihta ep qaanhtotiqey paṅqaqwe’, pam átsanihqat itam pan put yukunayani. Noqw put lavayiat hapi itamuhpe súlawni.W> ) God súank̇aṅw, pu lavayiy an hinhtiṅwu. Noqw ōviy itam put aw itahqaanhtipuy nahostotaqw, pam soon itahqaanhtipuy itamuhpiy qa ayo yúkuni, pu sohsok qasuantsakpit aṅqw itamuy kwaṅw’ewakwtani. = Kurs itam qaanhtiput itamuhpe súlawhqat paṅqaqwe’, itam nāmi yētotani. Noqw God lavayiat pas antsanihqa hapi itamuhpe súlawni. A< }Nīk̇aṅw pam tālat epniqw ōviy itam put an tālat aṅ hinwise’ itam sūp hinnumyani. Noqw put Tiyat Jesus Christ uṅwáat itamuy sohsok qaanhtiput aṅqw kwaṅw’ewakwtani. ; 1Kurs itam put amum sūpyaqey paṅqawk̇ahk̇aṅw qatalpuva hinwise’ itam hapi atsálalwani; nihqe hihta pas qa átsanihqat qa hintsatsk̇ani. : Noqw itam hapi yan lavayit put aṅqw nanaptaqe umuy āwintota: God tālanihqata; noqw qatāla hapi pas put ep súlawu. O9 Noqw uma pas hahlayyaniqat ōviy itam yan umumi pentota. God Is Light :8 oItam hapi hihta aw yórikyaqey, pu aw tūqayyaqey umuy āwintota, uma itamum sūpwatniqat ōviy’o. Noqw itam hapi pas suyan Nayat amum sūpwatu, pu Tiyat Jesus Christ ámuma. O7 Pi qatsi pas mātakti. Noqw itam aw yórikya. Nihqe put pantaqat suyan navoti’yuṅqe put tuawi’yuṅwa. I’ qatsi qaso’taqa as Nayat ámumnik̇aṅw itamumi mātaktiqat itam umuy āwintota. 26 aIt lavayit ahpiy yēsiwhqat yayhniwhqat aṅqaqwnihqat hapi itam aw tūqayk̇ahk̇aṅw, itahposiy akw aw yórikya. Put hapi itam aw tātayyat itahmay akw aw hintsatsna. H5 Nu Christ Jesus aṅ umumi pas unaṅway’ta. Nam antaa.H4 Nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat umumi pitsíwtaa. ~3uTutuyqawhqat Jesus Christ aw qa unaṅway’taqa hapi pas pay ayo tūviwmantani. Itahtutuyqawhqa hapi nāt pítuni. B2Nu’ Paul hapi it yan öqalnit pas nāp imay akw penta. c1?Sohsoyam tuptsiwni’yuṅqam umuy öqalaya. Uma nānatupkomnihqey pan na’qalantotani. '0GIma Asiat ep hāhaqe’ Jesus aw tōnawtaqam umuy öqalaya; Aquila Priscillat amum umuy Tutuyqawhqat aṅ a’nö öqala, kīyamuy ep tsovawtaqamuy amumuma. n/UPas pi puma nuy suyan unaṅwtoynaya, pu úmuyu; ōviy uma aṅ panyuṅqamuy pan tuway’yuṅwni. . Pas nu it Stephanus, pu Fortunatus, pu Achaicus pumuy ökiqw hahlayhti, puma umuy kurs hinyaniqat ep aw antsatsnaqw ōviy’o. 8-iNoqw ōviy nu umumi naokiway’tani: Uma hakimuy pan hinyuṅqamuy amumi tūqayyuṅwni, pu sohsokmuy itamuy hintsatsk̇aqamuy amumii, pu itamum tumalay’yuṅqamuy amumii. !,;Noqw uma Stephanas ep kīvituy navoti’yuṅqw puma Achaiat ep mohti tuptsiwya, nihqe puma God sinomuyatuy tumalay’yuṅwniqey aw nānoi’yuṅwa. N+Uma nānami unaṅway’k̇ahk̇aṅw, sohsok hihta hintsatsk̇ani. *y Uma qa nāunay’yuṅwni; qapēvewnit ep hūrs hoṅni; pas tahtaqtnihqey pan hinyuṅwni; a’nö ö’qaltni. w)g Pu i’wa itahtupko Apollos pay as pas aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumum umumiqniqat nu aw ö’qala. Noqw pay nāt pam qa pu’haqam umuminiqey nāwakna; nīk̇aṅw pay ason pam hisat eṅem lomahintaniqw soon qa umumini. Final Words *(M Oviy hapi qa hak put pēvewnani, uma qa panyuṅwt, put hahlayhqat umuhpiy hōnayaqw, pam peqw inumini, taq nu put enaṅ aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy nuhtayta. '5 Pu ason kurs Timotheus umumiq pituqw, uma tunatyaltotiqw, pam qaṅutsúwk̇aṅw umumum qátuni, taq pam inún it Tutuyqawhqat tumalayat hintsaki. y&k Pi nu pas pavan öqalat tumaltaniqw, put aw inuṅem wuhkoew hötsílti; noqw ehpewi hintsatsk̇aqam wūhaqya. G%Nīk̇aṅw nu hapi Pentecost aw pahsavo Ephesus ep qátuni. )$KNīk̇aṅw nu pu’ yaṅ haqami hoytaqe pay hāk umumi qa yórikni, nīk̇aṅw pay hisnen nu umumum hihsavo huruhtini, kurs Tutuyqawhqa nuy nakwhanaq’ö. |#qNoqw sen nu umumum huruhtini, hikis sen nu umumum tömölani; nen nu haqamininiqw uma nuy hihta akw paaṅwayani. Q"Noqw nu hapi Macedoniat aṅnen umumini, pi nu Macedoniat aṅni. V!%Pu ason kurs nuy aqwniqw, pam lomahintaniqw puma inumumyani. Paul’s Plans Noqw uma umuhtutuveniy akw hakimuy hu’wanayaqw, ason nu pite’ pumuy ayatani; noqw puma umuhkuwahtipuy Jerusalem aqw kiwisni. 7Ason Sundayt aw pituqw, uma aṅ nanāp hihta ayo warantotamantani, God hakiy hin hihta tuwanaqat pan’i. Noqw nuy pituqw uma hihta qa sumiooyyani.  5Pu’ imuy God sinomuyatuy amuṅem himu oyiwniqat nu paṅqawni. Pay nu Galatiat ep Jesus aw tōnawtaqamuy amumi hin tutaptaqw uma piw panhtotini. P:Yanta aw iunaṅwam itupkomu, ōviy uma hūrs hoṅni; pas qa wayayatotani; sutsep Tutuyqawhqat aṅ qaöwihinyuṅwni; pi uma qa paysoq Tutuyqawhqat eṅem tumalay’yuṅqey navoti’yuṅwa.ta9Noqw pay kwakwhat pi God Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅ itam hihta aṅ kūyuṅwniqat pan yuki’ta. r]8Pi qaanhtipu hapi mokiwuy hōyat antaṅwu. Noqw hin hinwisniqa tutavo hapi qaanhtiput öqaltoynaṅwu. pY7Taay, mokiwu, ya um hihta akw hakiy áṅwutani? Taay, mokiwu, ya um hihta akw hakiy múani, yan’i. R6Noqw ōviy i’ sakwítiṅwuqa pas qa sakwítiṅwuqat yuwsiqw, pu i’ pay mokṅwuqa pas qa mokṅwuqat yuwsiqw, pahsat pu i’ yan lavayi pey’taqa aw antsaniwni: Mokiwu áṅwutiwhqe súlawhti. )5Pi itam itahtokoy sakwítiṅwuqat hihta pas qa sakwítiṅwuqat enaṅ nāhoyṅwayani; pu mokṅwuqat hihta pas qa mokṅwuqat énaṅ’a. L4Nāt yank̇ahk̇aṅwo, hakiy pōsiyat uhpukqat pan halayvita, nuhtuṅk tötöqpit töqtiq’ö. Pi tötöqpi töqtiqw, pu so’pum qahink̇ahk̇aṅw ahoy tātayyani, noqw itam alöṅtotini. {o3Meh, nu hihta tupkiwtaṅwuqat umuy āawnani. Itam qa sohsoyam so’ni; nīk̇aṅw itam sohsoyam alöṅtotini. M2Noqw it nu paṅqawni itupkomu: Pas kurs hin hak tokoy’k̇aṅw piw uṅwáy’k̇aṅw God moṅwtunatyayat himuy’vani; piw pas soon hak hovariwk̇aṅw qatsit qahováriwtaqat himuy’vani.  1Noqw pay pi itam tutskwat aṅqw yukiwtaqat an yukiwyuṅqey pan hapi ōviy itam piw ōveqatsit aṅqwnihqat an yukiwyuṅwni. N0Pay pi tutskwat aṅqw yukiwtaqa hin hintaqw ima tutskwat aṅqw yukiwyuṅqam hapi pay piw panyuṅwa; pu ōveqatsit aṅqwnihqa hin hintaqw pay ōviy hapi ōveqatsit aṅqwyaqam piw panyuṅwa. /I’ mohti sino tutskwat aṅqw yukilti; nihqe pam yep qatsit tunatyawta. Noqw aṅknihqa sino hapi Tutuyqawhqa, ōveqatsit aṅq’ö. xi.Nik̇aṅw Hikwsit aṅqwnihqa qa mohtii, pi yep qatsit aṅqwnihqa; pu Hikwsit aṅqwnihqa pay ason aṅkti. *M-Oviy pi ura yan pey’ta: I’ Adam mohti’maqa tātayṅwuqey pan yukiwta, yan’i. Noqw pay i’ Adam nuhtuṅknihqa hikwsi hakiy tātaynaniqey pan yukiwta. W',Pam yep qatsit aṅqw tokoy’k̇aṅw āmiwht, Hikwsit aṅqw tokoy’k̇aṅw tātayni. Itam pu’ yep qatsit aṅqw tokot pasiwyuṅwa. Noqw pep pu’ itam pas antsa Hikwsit aṅqw tokot pasiwyuṅwni. %+Pam as hin’eway āmiwht, lolmat pitsáṅway’k̇aṅw tātayni; pam qaöqálay’k̇aṅw āmiwht, a’nö öqalay’k̇aṅw tātayni.  *Noqw pan hapi i’ hak mokt ahoy tātayhqa hintaṅwu. Pam as hovariwk̇aṅw āmiwht, qahováriwk̇aṅw ahoy tātayni. E )Tāwa pas nāp tālawṅway’taṅwu; pu mūyaw piw pas nāp tālawṅway’taṅwu; pu sōtu piw pas nāp tālawṅway’yuṅṅwu. Noqw qa sohsoy sōtu sun tālawṅway’yuṅṅwu. \ 1(Pu ōveqatsit ep yesqam piw nāp tokoy’yuṅwa, pu tūwaqatsit ep yesqam nāp tokoy’yuṅwa. Oveqatsit ep yesqam nāp lomavitsaṅway’yuṅwa; pu tūwaqatsit ep yesqam piw sukw lomavitsaṅway’yuṅwa. H~q}}|&{Wzz;yXxwwdvuu_tsrrqYpp2oo2mmPlkk{jivhggfeed}cc0bbOa`}__^"]`\\ [pZYXXWuVFUUxTT"S?RQQWPOFNMMyLKK4J_I~HHiGZFEDD,CCBAd@@ >==2< ;;:o:,988S7655H44c33J2p100://]..*--),x++ *)) (p'&&y%%B$p###6"!!7 .c@n} ?bDeS r ? C},D?c~?b Pay wuhti qahiṅqawk̇aṅw, okiw unaṅway’k̇aṅw, God lavayiyat nanatuwnamantani. } b Puma qa panyuṅwt, lomahintsakpiy akw namtakni’yuṅwni. Pi pam pantaqa momoymuy God pas k̇aptsi’yuṅqamuy súamuhpee. )|Kb Pu pay amún piw ima momoyam hamanay’k̇ahk̇aṅw, pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw, yūyahiwtani; pu hihta pas a’nö hihk̇ay’taqat yūyahniqey qa pan tunatyawyuṅwni‐sik̇avalasivata, pu pearls pīwu; pu qa hīhin hȫmiy aw yuykuyani, pas pay pumuy piptsantotaniqat ōviy’o. B{}bPaniqw ōviy sohsovik tahtaqt may qahováriwtaqat akw ōmi māvuyawk̇ahk̇aṅw, God aw nāwakintotaniqat nu nāwakna, qa itsívuiwk̇ahk̇aṅw, pu piw qa pēvewni’k̇ahk̇aṅwo. zbNoqw ōviy nu put aw lavaytaviwa, pu ayaiwtaniqeyu. (Nu hapi Christ atpip pas súaṅqawu; nu qa atsálawu.) Nu imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi ayatiwa, pumuy lomatuawit aw tuptsiwye’, lavayit pas antsanihqat aṅ hinwisniqat pan pumuy tutuqaynaniqe ōviy’o. qy[bUra pam sohsokmuy sinmuy mātapniqe ōviy nātavi. Piw tuwaniyat aw pituqw, pam nuhtuhpa’ navotniwa. qx[bPi God hapi pas sūk̇aa. Noqw God pu sinmuy amuhtsave wúnuhqa pas sūk̇aa, i’ taqa, Christ Jesus. qw[bPam sohsokmuy sinmuy ayo nö́ṅakniqat nāwakna, pu put lavayiyat pas antsanihqat tuwi’vayaniqata. NvbPi yan itam suan hinwise’, God itamuy ayo ōoyhqat unaṅwveyani. Bu}bTis ōviy aṅ pas momṅwituy, pu aṅ öqalat pasiwyuṅqamuy amuṅemi. Nen itam sutmakiwtaqat pās uyiwawtaqat qatsíyesni, pās tunatyawk̇ahk̇aṅw, qa atsáy’k̇ahk̇aṅwo. 4t cbNoqw ōviy nu yan ūmi lavayhtini: Itam sohsokmuy sinmuy amuṅem mohti pas okiwhtiwisni, nāwakinwisni, pu amuṅem aw hihta tūviṅlalwani, amuṅem aw kwakwhalalwani, s %bUra Hymenaeus piw Alexander panhti. Noqw ōviy nu pumuy Satan aw mātavi, puma pāpu God aqw qa hiṅqawniqey tuwi’vaniqat ōviy’o.'r IbUm qapēvewnit aṅ hinmani; kurs himu haqam qalomáhintaqw um uh’unaṅway ep navote’, qa pantsakni. Taq haqawat qa pan hinwisqe, tuptsiwniy ayo yukuya. ,q SbTaa, ítii Timothy, ura hakim tuptsiwni’yuṅqam uṅ hinhtiniqat aṅwu pay yuaatota. Noqw ōviy nu uṅ it ayatani: Um God eṅem hihta qalolmat aw rohommani. Ap }bGod hapi sutsep Moṅwi, qa mokṅwuqa, qa taymataqnihqa, piw pam‐sa hapi sūk̇a suyan unaṅwtalwuwni’ta. Nam pam sutsep aqwhaqami k̇aptsi’tiwaa, piw tayawintiwaa. Nam antaa. ao =bNīk̇aṅw pay Jesus Christ yaniqw nuy ōkwatuwa, pam inuhpiy mohti wuhkomaqaptsiy mahtaknaniqe ōviy’o. Noqw yahpiy haqahpiy sohsoyam put aw tuptsiwyaqam qatsit qa so’taqat himuy’vayaniqey navoti’yuṅwni. Un %bNoqw i’ yan lavayi pas antsaniqw, tatam sinom sohsoyam put kwusuyani: I’ Christ Jesus qaanhinwisqamuy ayo óyaniqe tūwaqatsit aw pítuhqata. Noqw nu’ hapi qaanhinwisqamuy amuṅaqw pas mohpeq’a. m bNúokway nuy qaöwímaqa; nihqe nuy pan unaṅwtoynaqw, nu Jesus Christ aw tuptsiwe’ pas pavan put aw unaṅway’tani. cl Ab Ura nu hisat put aqw hiṅqawlawhqe, put sinomuyatuy okiwsahsana, pu nu pumuy qalomáyuaataṅwu. Nīk̇aṅw nu nāto qa tuptsiwni’taqe ōviy hihta hintsakqey qa navoti’ta. Noqw ōviy Tutuyqawhqa nuy ōkwatuwhqe, Nu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ pas hahlayi. Kwakwhat pi pam nuy qa atsat hinmaqat pan inumi tuptsiwhqe, nu put eṅem tumalay’taniqat aw nuy ayata, pu piw nuy öqalmaqa. /j Yb Pam tutuqayhpi lomatuawit qaöwíhintaqat amum súnanta, it lomatuawit God ahpiy inumi mātaviwhqat ámuma. Nam pam sútsep tayawintiwaa. Gratitude for God’s Mercy i b Pu tusk̇apqatsit aṅ hinwisqamuyu, pu tahtaqt tahtaqtuy amumum nāhahlayyaqamuyu, piw tūuuyiṅwyaqamuyu, pu a’tsatuyu, pu pas qaatsátotaniqey paṅqaqwat atsátotaqamuy amuṅemi. Noqw hak suan tutuqayhpit qa an hinmaqat pay mewni piw put eṅem taviwa. xh kb It navoti’yuṅqee: Pi pam himu mewnitutavo haqam suan hinwisqamuy qa pumuy amuṅem taviwa, pi qaanhinwisqamuy amuṅemi‐hakimuy qa tuqayvastotaqamuy amuṅemi, piw hihta qa k̇aptsi’yuṅqamuyu, pu qalomáhintsatsk̇aqamuyu, pu God aw qa tunatyaltotiqamuyu, piw hihta pas āantsawat hovalantotaqamuyu, namuy, sen yumuy qȫyantotaqamuyu, pu tuqwyantotaqamuyu, `g ;bNoqw pay pi itam navoti’yuṅqw, God tutavoat lolma, hak suan akw moṅwvasniq’ö, 3f abPuma God tutavoyat sinmuy tutuqaynayaniqey tuṅlay’yuṅwa; piw pas qananahtsopk̇ahk̇aṅw yuaatota; nīk̇aṅw hihta tutuqaynayaqey qa pas antsa mātsi’yuṅwa. de CbTaq haqawat as īit tūtutuqaynayat, put aṅqw lasya, pu pay hihta an’ewakw yuaativaya. d 1bUm aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy öqawhtoynaniqat ōviy nu uṅ pan ayata. Um pantsakq, pumuy unaṅwaam qa hihta akw itséheeiwyuṅwni; piw qa hihta qalomáhintsakpit navoti’yuṅwni. Puma pas antsa God aw tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw, pas antsa put aw unaṅway’yuṅwni. c bPu hīhihta tūtuwutsit qa aw unaṅwtavi’yuṅwni, pu haqaqw sinototiqat qa haqami so’taqat lavayit aw’i; taq soq pam nānap hin wuwnit tumalay’k̇aṅw, aṅwu qapēvewnit ahpiy pās unaṅwat yēsiwhqat qa put tumalay’ta. Noqw ōviy um pumuy mēwani. %b EbUra nu Macedoniat aqwniqe pay um hāk Ephesus ep huruhtiniqat ūmi paṅqawu. Nen um haqawatuy mēwaqw, puma qa hihta alöṅöt sinmuy tutuqaynayani. Ja bNu Timothy öqalanta. Um qapēvewnit ahpiy ítii. Okiw nam Itana uṅ ōkwalnit, núokwat, piw kwakwhat unaṅwat máqani, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay ámuma. Warnings against False Teaching ` )bNu Paul Jesus Christ ayaatnihqa it penta. God itamuy ayo ōoyhqa hapi nuy ayata, pu Jesus Christ Itahtutuyqawhqa aw itahtaqa’naṅwa pīwu. T_!NNam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat umumum yantaa. Nam antaa. ^NNu hapi Tutuyqawhqat aw yank̇aṅw umumi paṅqawni: Uma it tutuvenit pas sohsokmuy God sinomuyatuy amumi aṅ túṅwantotani. T]!NUma nānatupkomnihqey pan sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy öqalantotani. 4\cNItahtupkomu, uma itamuṅem nāwakinwisni. _[7NNoqw God umuy wáṅwayhqa pan umuṅem yúkuni. Pi pam soon qa lavayiy aw antsanni. ZNNoqw nam God hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa pas nāp umuy nēṅem‐sa sutsvo óyahtani. Noqw nam umuhhikwsi, pu umuh’unaṅwa, pu umuhtoko qa hihta akw hink̇ahk̇aṅw qa hihta ep tukopniwyuṅwni, hisat Tutuyqawhqa Jesus Christ pituniq’ö. 9YmNPu hīhihta qalolma’e’wakwnihqat qe’yani. QXNUma sohsok hihta aw tuwantiwisni; hihta lolmat hūrs ṅuy’yuṅwni; TW!NHak Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy yuaataqw, uma qa aw ye’tuqayyuṅwni. FVNUma Qahováriwtaqat Hikwsit ūwiwuy antaqat qa tōk̇ayani. cU?NSohsok hihta aṅ kwakwhatiwisni, pi pan God umuṅem tunatyawta, Christ Jesus aṅ’a. T;NYūmosa nāwakinwisni. S;NUma sutsep hahlayyani. .RUNUma tunatyaltotiqw, qa hak haqam hihta qalolmat ep tuwat hakiy qalomáhintsanni. Pay uma sutsep hihta lolmat aṅ hinwisni, nānahpaa, pu sinmuy sohsokmuy amuhpaa. fQENNoqw itam umumi paṅqaqwani, itahtupkomu: Uma aṅ nanaönhtuy u’nantoynayani; aṅ unaṅwmokiwyuṅqamuy amumi unaṅwtavi’yuṅwni; aṅ qaö’qaltuy öqalayani; sohsokmuy sinmuy amumi wuhkomaqaptsi’yuṅwni. PyN Pu uma pumuy amumi unaṅway’k̇ahk̇aṅw, tumalayamuy ep pas pavan hihtay’yuṅwni. Uma qa nānami hinyuṅwni. 'OGN Pu úmaa, itahtupkomu, uma hakimuy umuhpa’ tumalay’yuṅqam Tutuyqawhqat ep umumi moṅw’iwyuṅqe, umuy u’nantoynayaqamuy k̇aptsi’yuṅwni. NN Noqw ōviy uma nānami unaṅwtavi’yuṅwni; na’qalantotani; pay uma hinwisqey panyuṅwni. Final Instructions and Greetings wMgN Itamuṅem mokqat ahpiy’o. Noqw ōviy sen itam tayyuṅwni, sen toknik̇aṅw, itam sutsep put amum yesni. L!N Pi God itamuy qa itsívut aw ökinaniqe ōviy itamuy namorsta, pi itam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ ahpiy ayo nö́ṅakniqat ōviy’o, wKgNItam qa pan hinnumyat, tālat ep sinoiwtaqey pan yesni; qapēvewnit, pu nami’naṅwat akw itahtawitsqay tupki’yuṅwni; pu ayo nö́ṅakniqey tunatyawyuṅqey qa naṅ’ekni’yuṅwni. Pam tunatya itamuṅem sivavitanaqtsit anta. iJKNPi tokqam mihikq tokṅwu; pu honaqkuyit akw hōnaq’iwyuṅqam mihikq hōnaq’iwyuṅṅwu. YI+NOviy itam aṅ tokqamuy qa amún tokni. Itam havivok̇aliwk̇ahk̇aṅw yesni. eHCNPi uma sohsoyam tālat ep sinoiwta. Itam qa tōkilat ep sinoiwta, piw qa qömawnit ep’e. sG_NNoqw uma pi qatālat aṅ qa hinnumyaqw, ōviy soon pam talöṅni uyiṅwut an umumi suptuni, itupkomu. NFNPi sinom paṅqaqwani: Pay kwakwhat yēsiwa, qa haqam hinta, kitotani. Nīk̇aṅw suhpahsat pay súlawhtotini, wuhti tihta’niqa tūyay suptsinaṅwuqat pan’i. Nen puma soon ayo nö́ṅakni. E+NPi uma pay navoti’yuṅqw, hak qa pan tunatyawtaqw, pep hapi pu’ Tutuyqawhqat talöṅniyat aw suptuni, uyiṅwu mihikq ūuytoqat pan’i. D 'NNīk̇aṅw hísatniqat, pu haqe’ qalawmaniqat uma pay navoti’yuṅwa, itupkomu. Noqw ōviy kurs nu hin hihta umuy piw āawnani, pēnee. zCmNNoqw ōviy uma it yan lavayte’, umuhqahahlayhpiy aṅ nānami unaṅwtavi’yuṅwe’, na’qalantotani.B%NNoqw pu itam nāt yesqam pumuy amumum ōmiq yayve’, tokpelat ep Tutuyqawhqat ahsawvayani. Nen itam pahpiy haqahpiy put amum sutsep yesni. \A1NPi God mohpeq hoṅviayaat a’nö hiṅqawhq, God tötöqpiat töqtiqw, Tutuyqawhqa a’nö tsa’lawht pas nāp ōṅaqw hawni. Noqw pahsat pay mohti ima so’qam Christ aw tuptsiwni’yuṅqam ahoy yesvani. ,@QNYan hapi Tutuyqawhqa itamumi lavayhtiqw, itam tuwat umuy āawnayani: Ason Tutuyqawhqa pituqw, itam nāt aṅ yesqam pas soon so’qamuy amupyeve put ahsawvayani. ?NItam God aw tuptsiwni’yuṅwa, Jesus mokq pam put ahoy tātaynaqata. Noqw pan hapi piw pam Jesus ahpiy imuy so’qamuy ahoy yesvanani. O>N Nīk̇aṅwo itupkomu, imuy aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy so’qamuy amumi hin hiniwhtiniqat nu umuy navotnani, taq k̇a uma ayam God qa aw yanyuṅqamuy amún qahahlayhpit akw māmaṅuy’ni. =wN Nen uma qa itamum tōnawtaqamuy amutpik suan hinwisni; pu qa hakiy aw hihta maqaptsi’yuṅwni. The Lord’s Coming <5N Uma pās yesniqey aṅ ö’qalyani; nāp umuhtumalay ep namitunatyawwisk̇aṅw, umuhmay akw tumalay’yuṅwni. Ura pay itam umumi pan tutaptota. F;N Pu pay suyan pi uma Macedoniat ep tuptsiwni’yuṅqamuy sohsokmuy amumi unaṅway’yuṅwa. Noqw uma pas suyhtsepṅwat put aṅ öqawi’wisniqat itam umuṅem nānawakna, itahtupkomu. -:SN Pu uma pas nānatupkomnihqey pan nānami unaṅway’yuṅwniqat soon pas nu piw ōviy umuy āawnani. Pi pay uma nānami unaṅway’yuṅqey God ahpiy tutuqayya. #9?NPaniqw hapi ōviy it tutavot qahihtataqa qa sinot tutavoyat qahihtata. Pi God itamuy Qahováriwtaqat Hikwsit máqahqa hapi pas nāp itamumi pan tutapta. W8'NPi God itséhee’qatsit qa aw itamuy wáṅwayi, pi qahovársqatsit aw’i. =7sNNoqw qa hak it ep pāvay, sen tupkoy ehpewi qaanhtini; taq Tutuyqawhqa pan hinwisqamuy sohsokmuy amumi nánaoyhtima. Pay ura itam mohtihaq umumi paṅqaqwa; nihqe pan lavayhtoti. o6WNUma qa nuvöiwyuṅwni, aṅ qatuptsiwni’yuṅqam God qa tuwi’yuṅqam pan hinwisqat qa pan’i. ^55NPu uma nānap aṅ umuhtokoy aw tuyqawvaye’, put qa hovalayat, hihtay’yuṅwni. y4kNPi yan hapi God umuṅem tunatyawta: Uma qahovársqatsit yesniqata, pu uma tokot sokoptotaniqey qe’yaniqata. X3)NPi itam Tutuyqawhqat Jesus ahpiy umumi hin tutaptotaqat uma navoti’yuṅwa. k2 QNTaay, itahtupkomu, umuy hin hinwise’, God unaṅwveyaniqat itam pay umumi tutaptota. Nihqe ōviy itam Itahtutuyqawhqay Jesus aw yank̇ahk̇aṅw, umumi pas paṅqaqwani: Uma hin hinwisqey pan suyhtsepṅwat aw hoytoynayani. h1IN Nam Itahtutuyqawhqa Jesus Christ umuṅem pan yukuqw, uma Itana God atpip umuh’unaṅway qa hihta akw hintaqat, pu qahováriwtaqat pan hūrs hoṅni, hisat Itahtutuyqawhqa sohsokmuy sinomuy tsamk̇aṅw pítuq’ö.V0%N Itam umumi pas pavan unaṅway’yuṅwa; nihqe uma pan nānami, pu sohsokmuy sinmuy amumi unaṅway’yuṅwniqat itam nānawakna, piw Itahtutuyqawhqa umuy pan unaṅwtoynaniqat umuṅem tūviṅtiwisa. Z/-N Noqw nam God Itanay, pu Itahtutuyqawhqa Jesus Christ itamuy umumiq pās tsamni. 8.iN Itam mimhikqat, pu talöṅwintiwhqat aṅ qanātusi’k̇ahk̇aṅw, tūviṅtiwisa, umumi yórikyaniqey ōviy’o; nen umuhqapevewniy ep himu qa pasiwtaqat aw antsatsnani. -yN Itam God aw hinhaqam umuhpe hahlayhtiwisa, itam put aw nānawaknaqw, uma itamuy hinhaqam hahlayhtapnayaqat ōviy’o. ^,5NPi pu’ hapi pas itam suyan yēse, kurs uma Tutuyqawhqat ep hūrs hoṅniniq’ö. +'NNoqw paniqw ōviy’o itahtupkomu, itam hīhihta aṅ okiwhinwisqey, pu sóon’iwyuṅqey aṅ suyan unaṅwtoti, umuhqapevewniy ahpiy’o. l*QNNoqw Timotheus umuṅaqw pituhqe, umuhqapevewniy, pu umuhnami’naṅway lomatuawva, pu yaw uma sutsep itamuy lomau’ni’yuṅqe, as itamumi yórikyaniqey pas nānawaknaqata. Pay itam piw pan umumi yórikyaniqey nānawakna. ^)5NYaniqw ōviy pas nu qa sȫwunit, Timotheus umumiq tavi, hinhaqam umuhqapevewniy hintaqat navotniqe ōviy’o, nāp hisat pi tūunatotoynaqa sen pay hinwat umuy ūnatoynaqw, itam haktonsa tumaltotaniqw ōviy’o. (-NPay ura itam umumumyaqe, suyan aṅ tuptsiwni’yuṅqam k̇ānanvotyaniqat itam umuy aṅwu pay āawnaya. Noqw uma nanapta aw antsaniwhq’ö. #'?NPi uma qa haqawa it yan k̇ānanvotpit ep unaṅwmokniqat itam umuṅem nānawakna. Pay pi uma navoti’yuṅqw, pay nuṅwu itam pan makiway’yuṅwa. O&NNihqe ōviy itahtupkoy Timotheus, God tumal’ayayat, Christ aṅqw lomatuawit ep itamum tumalay’taqat nu umumiq hōna, pam umuy hūrs hoṅne’, umuhqapevewniy aṅ umuy öqalaniqat ōviy’o. \% 3NNoqw nu qa aṅ kuytaqe, ōviy pahsat pay hāk nāla Athens ep huruhtiniqey wūwa. @${NPi nu umuy hapi pihni’ta. Uma hapi ihahlayhpimu.##?NYa nu hihta aw unaṅwvahsi’ta? Nu hihta ep himuiwta? Ya nu hihta pihni’ta? Nu umuhpiy hapi Jesus Christ atpip hahlayhtini, hisat pam pítuniq’ö. n"UNPanta. Pay as nu qa sūs umumiqniqey unaṅwti, nūu, Paul. Noqw pay Satan hihta akw nuy uhtaṅwu. !{NItupkomu, nu hihsavo umuṅaqw wīkiwa; nīk̇aṅw nu umuy qa suhtoki; nihqe pas nu as okiw umumiqniqey tuwanta. " =NPi puma umuy qa‐Jew‐sinmuy ayo nö́ṅakniqat qa nānawakna. Oviy pi itam umumi lomatuawit yuaatotaqw, itamuy mēwantota. Yan puma qalomáhintsatsk̇aqey aw antsatsna. Is ohi! God itsívuat pumuy amumi pituto; noqw puma sūs hovalniwyani. Paul’s Desire to Visit Them Again I NPi Jew‐sinom Itahtutuyqawhqay Jesus nīnaya, pu pumuy amuṅaqw God lavay’aymuyatuyu, pu itamuy okiwsasna; nihqe puma God qa unaṅwve hintsatsk̇a, piw sinmuy sohsokmuy amuhpewi hōñi. T!NPi úmaa, itahtupkomu, uma hakimuy Judeat ep Christ Jesus aṅ God aw tōnawtaqamuy amunhtoti. Pi uma nāp umuhsinmuy amuhpiy hihta aṅ k̇ānanapta, puma ura Jew‐sinmuy amuhpiy panhtotiqat pan’i. EN Noqw ōviy itam God aw yūmosa hahlayhtiwisa. Kwakwhat pi uma God lavayiyat itamuhpiy nanaptaqe, kwusuya. Pay pam sinot lavayiyatnihqat qa pan uma put kwusuyat, pas pam God lavayiyatnihqat pan uma kwusuya. Pi pam pas antsa God lavayiata. Nihqe pam lavayi umuy aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amuhpa’ a’nö tumalta. 2]N Nihqe uma as God sinomatnihqey pan hinwisniqat itam umuy ayatiwisa. Pi uma put moṅwtunatyayat aw yuṅwt, put amum k̇aptsi’tiwyaniqat pan pam umuṅem tunatyawta.  N Uma pi navoti’yuṅqw, ura itam umuy sohsokmuy u’nantoynaya, pu umuy ökwhantota, hakiy naat timuy pantsakṅwuqat pan’i. 0YN Pi uma navoti’yuṅwa, pu God pīwu, ura itam umuy tuptsiwni’yuṅqamuy amuhpa’ pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw, suan hinnumya, pu qa hihta akw tukopanhinnumya. taN Pi uma u’ni’yuṅwa itahtupkomu, ura itam maqsonlalwa, k̇ānanvotya; pas pay itam qa haqawat umumi hihta aw tūkwaiwyuṅwniqe ōviy mimhikqat, pu talöṅvaqat aṅ tumalay’k̇ahk̇aṅw, God aṅqw lomatuawit umumi yuaatota. /NPu itam umuy tunatyawyuṅqe, pay God lavayiyat qa put‐sa umumi mātatvet, pas nāp umumi nāo’ya, itam umuy pas k̇ahk̇awnayaqe ōviy’o. zmNItam pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw umuhpa’ hinnumya, tsākw aw tunatyawtaqat hin put pāsniṅwuqat pan’i. ONPu itam tsok̇aniwyaniqey umumi qa tuṅlay’yuṅwa, sen haqawatuy piw amumii. Pay k̇a as itam Christ ayamatnihqey aw yank̇ahk̇aṅw umumi hihta tūviṅtotanik̇ahk̇aṅw, itam qa panhtoti. 2]NPi uma navoti’yuṅqw, itam qa hisat haqam hakiy paysoq tayawintota, piw hihta tuṅlay’k̇ahk̇aṅw nawip’ew hintsatsk̇a. God navoti’taqw itam súaṅqaqwa. )NGod itah’unaṅway aṅ purimaqa itamumi lomanavoti’ta, itam qaatsáy’wisk̇ahk̇aṅw tumalay’wisq’ö. Nihqe pam itamuy lomatuawit yuaatotaniqat aw itamuy oya. Noqw ōviy itam put‐sa unaṅwveyaniqe lavayit yuaatota, nīk̇aṅw qa sinmuy unaṅwveyaniqee. NUra itam umumi lomatuawit yuaatotaqe, umumi qa atsátota. Itam suyan unaṅway’k̇ahk̇aṅw, umuy qa ūnay’totoynaya. NPi itam Philippi ep hihta aṅ kūkuyvaqat uma pay navoti’yuṅwa. Ura pep sinom itamuy haman’ewakw okiwsasna. Noqw itam God aw yank̇ahk̇aṅw, put aṅqw lomatuawit qatuhtusyak̇ahk̇aṅw umumi yuaaykuya. Noqw pep hapi piw hakim itamumi rohomhtoti. \ 3NItahtupkomu, uma navoti’yuṅqw, ura itam umumiq ö́kihqe, qa paysoq tumaltota. 2 _N Pep pu’ uma Jesus, God Tiyat ōveqatsit aw nuhtayyuṅwniqey yayhnaya. Put hapi God mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqw, pam itsívut nātoniqat aṅqw itamuy ayo oya.] 5N Pi pay yaw uma itamuy hin pās ōoyyaqat sinom pas nāp yuaatota. Yaw uma aṅ hihta pay wutsit tatamhtotat, God pas antsanihqat, qátuhqat aw lasyat, put eṅem tumaltivayaqw, pam pantaqa aṅ ahsupoq yuaatiwa. Q NPi Tutuyqawhqat lavayiat umuṅaqw pālöṅawhti, qa Macedoniat ep‐sa‐nit, Achaiat ep’e. Pi yaw uma God qapēvewnayaqw, pam pantaqa sohsovik nanaptiwa. Noqw ya itam pas nāto piw hiṅqaqwani?   }NNihqe ōviy sohsoyam Macedoniat pu Achaiat ep tuptsiwni’yuṅqam hin yesniqat uma pas nahpe amumi mahtakni’yuṅwa. P  NNoqw ura uma itamumi nanawintivaya, pu Itahtutuyqawhqay aw’i. Ura uma pas pavan k̇ānanvotyak̇ahk̇aṅw, lavayit kwusuya. Nīk̇aṅw Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy uma pas hinhaqam hahlayhtoti. h  KNUra itam umumi lomatuawit yuaatotaqe, qa paysoq lavayhtoti. Oviy pi itam umumi Qahováriwtaqat Hikwsit öqalayat mahtaknayaqe umuy tuyqawvaya. Noqw itam umumumyaqe, umuy tunatyawk̇ahk̇aṅw hin yesq, uma itamumi nanapta. X  +NPi God umuy namorstaqat uma navoti’yuṅwa, aw itah’unaṅwam itahtupkomu. g  INUma Itanay God qapēvewnayak̇ahk̇aṅw, put aw unaṅway’yuṅqe, put eṅem tumalay’yuṅqat itam sutsep God atpip put u’nantoynaya, pu uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw yank̇ahk̇aṅw qa naṅ’eknayaqata.  NItam sutsep sohsokmuy umuhpe God aw kwakwhatiwisa, itahnawakinpiy aṅ umuṅem yūmosa tūviṅtiwisk̇ahk̇aṅwo. V )NNu’ Paul it penta. Nu Thessalonicat ep God Itanay aw‐nik̇aṅw pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw tōnawtaqamuy öqalanta, Silvanus‐nik̇aṅw pu Timotheus pumuy amumuma. Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw umumi pitsíwtani, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. The Life and Faith of the Thessalonians 3_Uma nānatupkomnihqey pan nānami unaṅway’k̇ahk̇aṅw na’qalantotamantani. Nam God sohsokmuy Christ Jesus sinomuyatuy kwakwhat unaṅwat máqani. Nam antaa.q[ Aṅ tuptsiwni’yuṅqam Babylon ep yesqam, umún God namoramat, umuy öqalantota, pu iti Mark pīwu.   Nu pay tsāvat umumi pēna, Silvanus nuy paaṅwaq’ö. Nuyniqw pam itupkoy anta, piw sohsok hihta aṅ qa atsat hinma. Nu umuy öqawhtoynaniqey nāwaknaqe ōviy yan pēna, God núokwaat hímunihqat umuy suan āawnaniqee. Put akw uma hūrs hoṅni. dA Nam sinom aqwhaqami sutsep put pas hihtatotat, Moṅwílalwaa. Nam antaa. Final Greetings _7 Noqw uma hihsavo hihta aṅ k̇ānanvotyaqw, God umuy pās pasiwani; umuy öqaltoyne’, hūrs hoṅnani. Pi pam umuy ōkwatuwhqe, umuy wáṅwayi, uma aqwhaqami Christ Jesus amum k̇aptsi’tiwyaniqat ōviy’o. I  Put aw uma rohomhtotimantani, umuhtuptsiwniy aṅ hūrs hoṅk̇ahk̇aṅwo, it navoti’yuṅwee: Pay ahsupoq tūwaqatsit aṅ umún tuptsiwni’yuṅqam piw umún hihta aṅ k̇ānanvotya. Uma namituyqawi’yuṅwe’, tunatyaltotini; taq umuhtuwhqa, Nukpana, wukotohot höykinumqat an hakiy hovalaniqe hepnuma. T!Uma umuhtusiwuwniy sohsok God aw noi’yuṅwni; pi pam umumi tunatyawma. t~aPaniqw ōviy uma God öqalayat ehpewi nāqahihtatotani. Noqw hisat aw pituqw, pam soon qa umuy hihtatani. +}OPiw uma aṅ tsātsayomu, uma umuhpe wūwukwmuy amumi maqaptsi’yuṅwni. Uma sohsoyam nānami maqaptsi’yuṅwni, okiw’unaṅway’k̇ahk̇aṅwo. Taq God aṅ kwivi’naṅway’yuṅqamuy amumi rohomhtiṅwu; nīk̇aṅw pam haqam okiw’unaṅway’yuṅqamuy núokway máqaṅwu. |Noqw ason Christ sohsokmuy itamumi tunatyawtaqa mātakte’, pam hihta pas pavan nukṅwat, qa hinhtiṅwuqat ahsatit umumi nóani. G{Pam umuy put sinomuyatuy amumi tunatyawyuṅwniqat aw oyaqw, uma pumuy amumi qa tutuyqawyaqey qa pan hinyuṅwni. Uma qa panyuṅwt, pumuy hin hinwisniqat amumi hin nāmahtakni’yuṅwni. nzUUma God sinomuyatuy amumi tunatyawyuṅwni. Oviy uma qa tusoqtumalay’yuṅwt, su’qawk̇ahk̇aṅw amumi tunatyawyuṅwni. Uma qa sīvat ōviy tumalay’yuṅwt, pas kwaṅwtoynayak̇ahk̇aṅw God eṅem tumalay’yuṅwni. Cy Nu umuhpa’ hakimuy wukw’a’yatuy u’nanani, pay nu piw wukw’ayanik̇aṅwo, pu Christ okiwsaniwhq aw yóriki’taqa; pu ason pam mātaktiqw, nu nuhtum put amum k̇aptsi’tiwni. ax;Yanta. Noqw ōviy ima hakim God tunatyayat anwat hihta aṅ kānanvotyaqam súanhinwise’ God aw taqanaṅwtotit, hikwsiy put aw noi’yuṅwni, pumuy yúkuhqat, pas soon hisat pumuy ayo yúkuniqat put aw’i.w'Noqw kurs i’ hak súantaqa pēp qa ayo yamakq, ya sen imuy God qa k̇aptsi’yuṅqamuy, pu qaanhinwisqamuy pumuy amumṅem hin yukiwtani? OvTaq aw hapi pitu; noqw God mohti sinomuy amuṅem hin yúkuni. Nīk̇aṅw kurs pam itamuṅem mohti hin yúkuniqw, ya sen ima God aṅqw lomatuawit aw qa tuqayvastotaqamuy amuṅem hin yukiltini? uwNīk̇aṅw kurs hak Christ sinoatnihqey ōviy okiwsaniwe’, pay pam qa hahmanht, it yantaqat ep God pas hihtatani. >tuNīk̇aṅw uma qa haqawa hakiy nīnaqey ep k̇ānavotni, sen uyiṅwuniqey ep’e sen hihta qalomáhintsakqey ep’e, sen aye’ sinmuy hintsakpiyamuy ep nātsurstoynaqey ep’e. msSKurs uma Christ ep qalomásasviwye’, pep hapi uma hahlayhpit epyani, ispi Hikwsi pas hímunihqa umumi pitsíwtaniq’ö, God Hikwsiata. Ayam hakim hapi as God qalomáyuaatotaṅwu; noqw uma hapi put pas pavan hihtatotaṅwu. 7rg Qa panyat, uma tuwat hahlayhtotini, tsáṅawpi uma Christ amum k̇ānanvotyaniqee. Taq ason pam pas hímunihqey pan namtaknaqw uma piw put amum pas hinhaqam hahlayhtotini. +qO Aw iunaṅwamu, kurs uma soñawnen qȫhit akw aw pohtiwye’, pay uma put ep qa pas hin wūwantotani, suhpan pas soon hisat uma put aw ö́kiniqey pan’i. 4pa Haqawa yuaate’ God aṅqw lavayit yuaatamantani. Nuhtuṅem hihta hintsakqa pay God aṅqw öqalay makiwhqey tunvotnani. Uma sohsok hihta aṅ God momiq tavi’wisni, Jesus Christ ahpiy’o. Nam sohsoyam put pas hihtatotat, moṅwílalwani, sutsep aqwhaqamii. Nam antaa. Suffering as a Christian o% God qa sunyuṅqat hihta sinomuy huylawu. Noqw ōviy hak hihta makiwhqey akw tūmoṅwvasnani, God tumal’ayaat qa atsáy’maqat pan’i. Jn  Uma kwaṅwtotoynayak̇ahk̇aṅw umuhkiy aṅ pās nāooyyani. mNīk̇aṅw uma hapi nānami unaṅway’yuṅqey pas qa qe’totini, pi nami’naṅwa qaantaqat nihtiwtaqat nākwapnaṅwuniq’ö. lwSohsoy himu so’ṅwamiq ökiwsia. Oviy uma pās unaṅwat yesni. Uma namituyqawi’yuṅwe’, nāwakinwisni. GkYaniqw hapi ōviy imuy so’niqamuy amumi ura lomatuawi yuaatiwa, puma as sinomnik̇aṅw tokoy ep hin yukuniwyaqw, pumuy hikwsiam God an yesniqat ōviy’o. Good Managers of God’s Gifts jNīk̇aṅw puma soon qa God aw nālavaytani, hakiy aṅ yesqamuy pu so’pumuy amuṅem hinwat yúkuniqey aw moṅwvasiwtaqat aw’i. .iUPi aṅ qatuptsiwni’yuṅqamuyniqw hinhtiqw kurs uma pumuy qa amumum pas panhaqam qa unaṅwtalqatsit aṅ hintsatsk̇a. Noqw ōviy puma umuy nānaphin yuaatota. h5Ura itam pay aṅqaqw itahqatsiy aṅ qa tsa’ hihta ep qaanhtoti, aṅ qatuptsiwni’yuṅqamuy amuni. Noqw pay nam pahsa’ni. Ura itam tusk̇apqatsit aṅ qa unaṅwtalya; nuvö’naṅway’yuṅwa; honaqkuyit akw hōnaq’iwyuṅwa; haqam nōviwhqat ep nanaqasnonovaṅwu; qaunaṅwtalqatsit aṅ hinnumyaṅwu; pu hihta wutsit tuyoy’ewakwnihqat aw nāwakintiwisa. Noqw pu’ uma qa pan hinwisa. gwNoqw ōviy uma hihsavo yep qatsit ep hinnumye’, nāp umuhtuṅlayiy qa aṅ hinwist, God tunatyayat aṅ hinwisni. =f uNoqw ōviy hapi Christ tokoy akw itamuṅem k̇ānavotqe, mōki. Noqw uma pan piw tunatyawk̇ahk̇aṅw, so’niqey aṅ suhtaq’ewyani, pi mokqa qaanhtiput qe’tiṅwuniq’ö. Ie Ura Jesus Christ ōveqatsit aw pákihqe, God putvaqe qatuptu. Noqw God hoṅviaymat, pu hihta aṅ moṅw’iwyuṅqam, pu öqalat pasiwyuṅqam, puma sohsoyam put aw maqaptsi’yuṅwa. dNoqw pu’ hapi itam pumuy amún ayo nö́ṅakiwta, kūyit akw tuvoylatotiqee, Jesus Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat ahpiy’o. Hak tokoy pāhomhtaqat nu qa put paṅqawht, hakiy unaṅway kwaṅw’ewakwtat, God atpip suan hinmaqat hapi nu paṅqawu. pcYUra puma hisat qa tuqayvastota, Noaht qatsiyat ep’e, ephaqam ura God sinmuy amumi wuhko maqaptsi’taq’ö, nāto Noah pākihut yuykuq’ö. Noqw ura híkiyom, pay nánalnihqam, put aṅqw taṅawtaqe pātsikqat aṅ kūkuyva. ]b3Noqw pam pank̇aṅw hīhikwsimuy sivikive taṅawtaqamuy amumi lomatuawit yuaata. RaPi pay ura Christ súantaqanik̇aṅw aṅ qa súanhinwisqamuy qaanhtipuyamuy ep sūs k̇ānavota, itamuy God aw ökinaniqe ōviy’o. Ura put tokoat mokiwuy aṅ kuyvaqw, God put hikwsiyat taytoyna. `/Ispi kurs God pan tunatyawtaniqw pay pi uma tatam hihta lolmat hintsatsk̇aqey ep okiwsaniwyani, nen hihta qalomáhintsatsk̇aqey qa put epyani. _9Suyan unaṅway’k̇ahk̇aṅwo. Noqw umuy qaanhinwisqat paṅqaqwaqam hamanhtotini, umuy Christ eṅem lomahinwisqat qalománeveltoynayaqey ep’e. :^mUma qa panyuṅwt umu’naṅwpeq God Tutuyqawhqalalwe’, k̇aptsi’yuṅwni. Pu ason hak umuy hinoqw umuh’unaṅwpeq God aw unaṅwvahsi’yuṅqat umuy tūviṅtaqw, uma put aw hin lavayhtotiniqey sutsep pās pasiwyuṅwni. Nīk̇aṅw uma pahsi’kwa tūk̇aptsi’k̇ahk̇aṅw, yuaatotamantani, ,]QNoqw kurs uma suan hinwise’, put ep hihta aṅ k̇ānanvotye’, uma hapi hahlayhpit epyani. Oviy uma pumuy qa mamqasyani; piw uma qa hin unaṅway’yuṅwni. M\ Noqw puyaw uma hihta lolmat aṅ ö’qalyaqw, hak umuy hintsanni? &[E Pi Tutuyqawhqa aṅ suan hinwisqamuy amumi tayma, piw pumuy nāwakinpiyamuy aw tūqaytaṅwu. Nīk̇aṅw pam aṅ qaanhinwisqamuy amumi qa kwaṅwátayta. zZm Hihta qalolmat qa hintsakt, lolmat hintsakni. Pam uyiwawqatsit tunatyawk̇aṅw, put aqwhaqam ṅö́yi’mani. 5Yc Pi yantaq’ö: Qatsit nāvok̇awink̇aṅw, lomatalöṅnit aṅ taymaniqey nāwaknaqa hihta qalolmat aw leñiy ṅuy’tani; noqw himu atsa soon moaṅaqw nȫṅantani. _X7 Ason uma qalomáhintsaniwye’, sen nāphinsasviwye’, qa túwatyamantani. Uma qa panyuṅwt umuhpew’iwyuṅqamuy amuṅem lolmat tunatyaltotimantani. Pi God umuṅem lolmat tunatyaltiqe ōviy umuy wáṅwayi. .WUTaa, noqw ōviy uma sun tunatyawk̇ahk̇aṅw, tūokwatuwi’yuṅwni. Uma nānatupkomnihqey pan nānami unaṅway’yuṅwni. Uma nun’okwatni; nāvāsyani. V7Pu úmaa, aṅ tahtaqtu, uma pahsi’kwa pumuy amumum yesni, pumuy k̇aptsi’k̇ahk̇aṅwo; pi puma qa umún ö’qaltu. Noqw umuhnawakinpi qa haqami hihta akw sóonhtotini. Pi uma pumuy amumum qatsit, God kuwahtipuyat, makiway’yuṅwa. Suffering for Righteousness’ Sake UOviy pi ura Sara Abraham aw tūqaytaqe put moṅwílawu. Noqw uma hapi súan hinwise’ put timatni, nen soon hihta ep tusiiwyuṅwni. T#Pi yan hapi hisat ima momoyam qahovárstunatyat hinwisqam God aw yanyuṅqam nāyuyuwsinaya, puwsuṅwmuy amumi maqaptsi’k̇ahk̇aṅwo. WS'Uma qa panyuṅwt, umuh’naṅway qamātaqpuvenihqat nasitoynayani. Uma okiw’unaṅway’k̇ahk̇aṅw kwakwhat yesni. Pam pantaqat God‐niqw hihta a’nö hihk̇ay’taqat pas qa hinhtiṅwuqat anta. RUma qa suovaamnihqat lomayuyahiwtani, umuhhömiy aw hīhin yuykuyaniqeyu, pu sik̇avalasivat yuwsi’yuṅwniqeyu, pu lomayuwsita. aQ;God lavayiyat aw tūtuptsiwani, nāmahin as puma qa hisat put aw tūqayk̇ahk̇aṅwo. qP ]Pu úmaa, momoyamu, pay uma piw pan nāp umuhpuwsuṅwmuy amumi maqaptsi’k̇ahk̇aṅw yesni. Noqw kurs haqawat God lavayiyat aw qa tuqayvahsi’ yēse’, puma umuy pās yesk̇ahk̇anw pumuy k̇aptsi’yuṅqat aw tayyuṅwe’, O'Pi uma as kanelmuy amún nāp haqami lasya. Nīk̇aṅw pu’ hapi uma umuhhikwsiy tumalay’maqat, pu umumi tunatyawmaqat aw ahoy öki._N7Pam pas nāp itahqaanhtipuy tokoy ep yank̇aṅw nahoylehtsit ep hāyilti; nihqe tūhotiwhqe umuy qalaptsina. Noqw ōviy itam put amum so’qe qaanhtotiniqey qe’tote’, put amum yesk̇ahk̇aṅw suan hinwisni. Uma aṅ tūtuwiktu, uma umuhmoṅwimuy k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw amumi tūqayyuṅwni, aṅ lōlolmatuy, pu hakiy pāsyaṅwuqamuy qa púmuy‐sa amumii, aṅ a’nö unaṅway’yuṅqamuy amumi pīwu. SGUma sohsokmuy k̇aptsi’yuṅwni; God tímuyatuy sohsokmuy amumi unaṅway’yuṅwni; pi uma nuhtum put tímatu. Uma God mamqasyani; moṅwit k̇aptsi’yuṅwni. The Example of Christ’s Suffering 4FaUma qenive hoṅk̇ahk̇aṅw yesni. Nīk̇aṅw uma qa put aw yank̇ahk̇aṅw haqam qalomáhintsatsk̇aniqey wūwantotat, God tumal’aymatnihqey pan tunatyawyuṅwni. E~~>}|{{bzzKyxxiwwvvuts qqXpFooZn~mmlkkjiii%hhggfee>ddccaa9`__T_(^(]\\ [ZYY@XRWW3U~TxSXRmRQQ!P[OoNoMLLnKrJIaHH;G;FEE:DCC1AA1@O?>>=<;::]99c88X77M66P55 4933I222100L//./-8,G+*)((M&%%F$_##e#"i!!  ?Gj]7t j v u;xGX1%Ura pam tutuvenit aṅ yan lavayhti: Nu pan unaṅway’taqw uṅ hiṅqawhq nu navota; nihqe ayo nö́ṅantiwhqat aw pituqw nu ūmi unaṅwtavi, ura kita. Noqw pi meh, pu’ hapi pam itamumi tuqayvastaniqey pan unaṅwti; pu’ hapi hak ayo yámakniqat eṅem qeni. 0 #Noqw ōviy itam God amum tumalay’k̇ahk̇aṅw, umumi okiwhiṅqaqwa: Uma God núokwayat qa paysoq kwusuyat uma put akw moṅwvastotini. /Pi Christ qaanhtiput qa tuwi’ta. Noqw pay God itahqaanhtipuy put aw noa. Noqw put ahpiy itam God aṅqw suan qatsit makiwya.*.MNoqw itam soñawnen Christ qeniyat ep put eṅem sinmuy amumi yuaatotaqe put aw yank̇ahk̇aṅw umumi okiwhiṅqaqwa; uma God aw nánamtök̇aniqat ōviy’o. ,-QYan itam yuaatota: God Christ aṅ sinmuy nāmiwat pö́hikna, nihqe pumuy qaanhtipuyamuy pumuy amumi qa noi’ta. Pam itamuy put pantaqat tuawi’taniqat ayata. ),KGod hapi sohsok īit tumalay’ta; nihqe Jesus Christ ahpiy itamuy namivöhikna; nihqe itamuy pö́hiknaqe itam put pantaqat yuaatotaniqat ōviy itamuy ayata. +yPi sino Christ amum sūpwatiqw, God put pūhutaṅwu; Put hisatqatsiat súlawhtiṅwu; aṅ ahsupoq pam pūhutiṅwu. ?*wNoqw ōviy itam yahpiy qa hakiy sinot pitsáṅwayat aw wūwantotani. Ura as itamuṅaqw haqawat Christ tuwi’yuṅwa. Noqw pu’ hapi itam put sínotnihqat qa pan put aw taywisa. 8)iNoqw as hakim yesqam pahpiy haqahpiy nāp tunatyay qa aṅ hinwist, Christ amuṅem mokqe piw ahoy tātayhqat tunatyayat aṅ hinwisniqat ōviy pam sohsokmuy amuṅem mōki. e(CPi Christ itamumi unaṅway’taqat itam navoti’yuṅqe soon qa put eṅem tumalay’yuṅwni, yan wūwantotaqee: Sūk̇a tāqa sinmuy sohsokmuy amuṅem mōki; noqw pep pu’ soñawnen pi puma sohsoyam put amum soa. ' Noqw ōviy kurs itam qanavoti’numye’ itam God eṅem panyuṅwni; pu kurs itam suyan wuwni’yuṅwe’ itam umuṅem panyuṅwni. @&y Itam qa nātsotsk̇anayaniqey ōviy yan pēnaya. Noqw haqawat hihta suovaamnihqat aw taywisa, nihqe pan puma hakiy tsok̇anayaṅwu; pu himu hakiy unaṅwayat ep lolmatnihqat qa tuway’wisa. Noqw as uma itamuhpe hahlayk̇ahk̇aṅw pumuy amumi hin lavayhtotiniqey navoti’yuṅwniqat ōviy itam yan pēnaya. l%Q Oviy itam sinmuy hin as God mamqasyaniqat navoti’k̇ahk̇aṅw pumuy tuptsiwyaniqat aṅ ö’qalnaya. God itamumi itah’unaṅway aw pay navoti’ta; noqw pay hisnen uma piw umuh’unaṅway ep put navoti’yuṅwni. &$E Pi hisat Christ sinmuy amuṅem hin yukuqw, pep itam sohsoyam put atpip hoṅvani, nen itam nāt itahtokoy aṅ yesqey hihta hintsatsk̇aqey ep itah’ahsatiy ömahtotani, sen itam lolmat hintsatsk̇aqey ep’e, sen qalolmat hintsatsk̇aqey ep’e. Friendship with God through Christ #7 Nihqe ōviy itam yūmosa put unaṅwveyaniqey aṅ qa nātusi’yuṅwa, sen itam qa put amum yesk̇ahk̇aṅwo, sen pay put amum yesk̇ahk̇aṅwo. "!Nihqe ōviy itam God qapēvewnayak̇ahk̇aṅw yep qatsit ep itahtokoy mātatveniqey nānawakna, Itahtutuyqawhqay amum yesniqe ōviy’o. n!UPi itam qa hihta tuway’k̇ahk̇aṅw, qapēvewnit aṅ hinwisa. Nihqe ōviy itam wuko’naṅway’yuṅwa, it navoti’yuṅqee: Tutuyqawhqat haqam qátuhqat itam qa pep amum yēse, ispi itam nāto itahtokoy aṅ tanawtaqee. g GNihqe pam itamuy Qahováriwtaqat Hikwsit máqahqe pas suyan itamuṅem panhtiniqey mahtakna. +OPi itam yep qatsit ep itahtokoy ep nāt yesqam hīhihta aṅ k̇ānanvotyak̇ahk̇aṅw nāwalalwa, itam it tokot ayo yukuyaniqey qa put nānawaknat, pūhut tokot makiwyaniqey nānawaknaqee. Pi pep pu’ God itahtokoy pay súlawhtiṅwuqat tokot qa súlawhtiṅwuqat enaṅ nāhoyṅwani. Pi itam ōveqatsit aqw ök̇e’, pas antsa tokot qa sakwítiṅwuqat itam yūyahni; put itam soon haqami ṅastatotini. }sPi itam yep qatsit kīhut kihsit ep nāt yesqe öykita. Pi itam ōveqatsit ep itahkiy aw yuṅniqey kwaṅwtotoya. P Pi itam it navoti’yuṅwa: Hisat itam yep qatsit ep itahtokoy kihsit antaqat mātapye’, ōveqatsit ep kīhut sútsepnihqat God aṅqw makiwyani, God ahpiy yukiwtaqata, qa sinot māyat ahpiy’o. ?wPi itam hihta mātaqyaqat qa aw tunatyawwist, hihta qa mātaqyaqat aqw taywisa. Pi himu mātaqyaqa pay súlawhtiṅwu; noqw pu i’ himu qa mātaqyaqa pam pas soon súlawhtini.MItam yep qatsit ep pay hīhiṅwsaqw hihta aṅ k̇ānanvotya, pay nāt hihsavoo. Nīk̇aṅw put aṅ itam pas pavan hihtuyaniqey aw ö́kini. Nen itam hihta aṅ k̇ānanaptaqey qahihtatotani. {Noqw ōviy itam soon naṅ’eknayani. Pay as pi nāmahin itahtoko nuksiw’iwmaqw, itahhikwsi nāqavo pūhuiwma. Pi itam umuṅem sohsok hihta aṅ kuhkuyva umuy ayo nö́ṅakniqat ōviy’o. Noqw pep pu’ God k̇aysiwhqamuy amumi núokway pas pāpu qaöwímahtaknani, pu put kwakwhatiwisk̇ahk̇aṅw put pas hihtatotaqam suyhtsepṅwat wūhaq’iwwisni. Living by Faith 9kIt navoti’yuṅqee: God Tutuyqawhqat Jesus ahoy tātaynaqa soon piw itamuy qa enaṅ ahoy tātaynaniqata. Pam itamuy tātaynat itamuy‐nik̇aṅw, pu umuy put aw tsamvani. - Ura yan hapi pey’ta: Nu tuptsiwhqe ōviy yuaayku, yan’i. Noqw itam ōviy itah’unaṅway ep qapēvewnayaqe qatuhtusk̇ahk̇aṅw yuaatota, lQ Noqw ōviy hapi mokiwu itamuhpe tumalay’ta, noqw qatsit sútsepnihqa umuhpa’wat tumalay’ta. Y+ Pi itam nāt yesq mokiwu soñawnen itamuy ṅöynuma, itam Jesus sinomatniqw ōviy’o; noqw pay pam itamuy yūmosa taytoynaqw, itam itahtokoy súlawhtiṅwuqat akw put öqalayat nuhtumi mahtakni’yuṅwa.  Itam nāqavo Itahtutuyqawhqay Jesus hin mokqat pay pan piw so’niqey pepya, Jesus qatsíat itahtokoy akw namtaknaniqat ōviy’o. dA Itam okiwsahsanwak̇aṅw, pay qa tatamhtiwya; tūviwk̇ahk̇aṅw pay itam qa súlawhti. wItam nānan’ivaq sóontsaniwyaqw, God itamuṅem qeni’ta; itam as kurs hinhtotinik̇aṅw pay qa naṅ’eknaya. taNoqw itam soñawnen it tālat pas hihk̇ay’taqat tsöqasivut aṅ taṅay’yuṅwa, itahtokoy súlawtotiṅwuqat aṅ’a; noqw ōviy sohsoyam nanaptani it öqalat pas pávannihqat God ahpiynihqata, pam hapi qa nāp itamuhpiy’o. T!Pi God tāla qatālat aṅqw tālawvaniqat paṅqawhqa itah’unaṅway aw tālawna; noqw ōviy itam Jesus Christ aṅ God lolmat tālawṅwayat tuway’k̇ahk̇aṅw sinmuy amuhpa’ put kúrukintota. yPi itam qa nāyuaatat, Christ Jesus Itahtutuyqawhqay put itam yuaata, pu itam umumi tūwikitu, Christ Jesus éṅemi. l QPi yep qatsit aw moṅw’iwtaqa qatuptsiwni’yuṅqamuy unaṅwayamuy aw qatālawna, taq nāp hisat pumuy unaṅwaam tālawvaqw, puma Christ God an son’iwhqat, lolmat tālawṅway’taqat aṅqw lomatuawit aw tuptsiwyani. y kNoqw kurs itahlomatuawi hakimuy amumi tupkiwtaniqw, pay hapi pam aṅ qatuptsiwni’yuṅqamuy amumi tupkiwta.  %Itam qa nanauyve it hintsaki; itam qa tūunatotoyna; piw God lavayiyat aw qa yēwalawu; itam qa pank̇aṅw, God lavayiyat pas suan yuaata. Noqw pahsat pu sinom sohsoyam nanāp unaṅway ep itamuy hihta tutuqaynaqat aṅ pupriyaṅwu, ispi itam God atpip wúnuq’ö. l  SItam God núokwayat akw it tumalat aw taviwhqe, ōviy qa tsako’naṅway’k̇aṅw put hintsaki. u cNoqw itam qa nākwapk̇ahk̇aṅw soñawnen panaptsat aqw Tutuyqawhqat lomavitsaṅwayat tuway’yuṅwa; nihqe paṅqw kuytaqat an suytsepṅwat nānaṅumo lomavitsaṅwayat aw alöṅ’iwwisa, Tutuyqawhqat Hikwsiyat ahpiy’o.yNoqw i’ Tutuyqawhqa hapi Qahováriwtaqa Hikwsi. Puma put aw nánamtökq, Tutuyqawhqat Hikwsiat pumuy qenivo óyani. wNoqw pay ason hisat puma Tutuyqawhqat aw nánamtök̇e’, puma suyan māmatsyani, ispi nākwapnit ayo yukiwhq’ö. ucHikis pi nāt pu’ it talöṅvaqat ep pumuy Moses tutuveniyat aṅ túṅwantotaqw unaṅwaam nākwapta. dANoqw pay pumuy wuwniam qatālawvaya; ōviy pi hikis nāt pu’ puma mohtiwat pasiwnit aṅ túṅwantotaqw pumuy unaṅwaam soñawnen hihta akw nȫmiwyuṅwa. Noqw pi pay Christ itamuṅem nȫmiwtaqat ayo hö́lökna. ) Pu itam Moses hihta akw pitsáṅway nȫmaqw qa panyuṅwa; ura pam panhtiqw Israel‐sinom tālat pay súlaw’iwmaqat qa pas aw tayyuṅwa. ]3 Noqw ōviy itam it puhuvasiwnit aw yanyuṅqe pas qa tuhtusk̇ahk̇aṅw yuaatota. s_ Noqw kurs i’ pasiwni tūwayatoqa tālat amum mātaviwhq, tis pas pavan i’ qa tūwayaniqa tālawvani. y Noqw ōviy hisatvasiwnit aṅqw tāla pēvewma, puhuvasiwnit aṅqw tāla put epnihqe pas suyan tālawvaqw ōviy’o. c? Pi kurs lolma tālawṅwa hisatvasiwnit amum yante’, tis pas pavan pam piw puhuvasiwnit amum yantani. Pi hisatvasiwni sinmuy mokiwuy hihk̇ay’yuṅqat paṅqawu, noqw puhuvasiwni pumuy suan qatsit aw tsāmi’ma. mSNoqw ōviy i’ pasiwni Hikwsit ahpiy makiwhqa tis pas pavan put lolmat tālawṅwayat mahtaknani. B~}Ura i’ tutavo owat aṅ pey’taqa sinmuy so’niqat pan amumṅem yuku; nīk̇aṅw pam God lolmat tālawṅwayat mahtakna; ōviy pi Moses taywaat put tālat akw tālawva, pam tutavot makiwhq’ö. Noqw Israel‐sinom kurs hin put taywayat aw tātayyani, nāmahin pi pay tāla as ahpa’ súlaw’iwmaq’ö. M}Pam hapi itamuy it puhuvasiwnit eṅem hintsatsnaniqey aṅ aptsiwtaniqat itamuṅem yuku. Noqw i’ pasiwni Hikwsit ahpiy mātaviwa, hísatwat tutuvenit aṅ pey’taqat qa pan’i. Pi sinom mokiwuy hihk̇ay’yuṅqat pan hisatvasiwnit aṅ pey’ta; noqw pay puhuvasiwni Hikwsit ahpiy mātaviwhqa sinmuy qatsímqaṅwu. |!Itam qa nāmi yantat, God aw yank̇aṅw Christ aṅ yan yuaata. Pi itam nahpiy qa hihta aṅ aptsiwta, pas God öqalayat‐sa ahpiy’o. u{cUma tutuvenit Christ tuawi’taqat anyuṅwa. Pi itam umumi lomatuawit taviqw, qátuhqat God Hikwsiat soñawnen put pēna, qa tutuvenkuyit akw tutuvenit aṅ’a, pu qa owavutsqat aṅ’a. Pam umuh’naṅway taytaqat aṅ put pēna. Tz!Qae; itam pan tutuvenit qa nāwakna, pi uma pas nāp tutuvenit anyuṅwa, itah’unaṅwpeq pey’taqata; noqw sohsoyam put aṅ túṅwayaqam itamuy hakimuynihqat pu hihta tumaltaqat navoti’yuṅwa. Jy Ya sen itam nāt pas pu’ piw hákimnihqey umuy āwintani? Hal sen pi itam aṅ hakimuy amún umumi pan tutuvenit hintaniqat uma nānawakna? Ya sen itam umuṅaqw pan tutuvenit tuṅlay’ta? ?xwPi wūhaknihqam God lavayiyat nukushintsatsnaqw, itam qa pumuy amunyuṅt, God atpip qaatsáy’k̇ahk̇aṅw, put lavayiyat Christ aṅ yuaatota, God ahpiy put aw ayatiwyaqee.mwSMokiwuy aw ökiwisqamuyniqw, itam hihta nuhtsel’ewakwnihqat mokiwuy āawnaqat anyuṅwa; noqw pay ayo nö́ṅakiwtaqamuyniqw, itam hihta kwaṅwáhovaqtuqat qatsit āawnaqat anyuṅwa. Noqw hak sen it tumalat aṅ aptsiwta? sv_Pi soñawnen itam Christ ahpiy hihta kwaṅwáhovaqtuqat God eṅem tataqtsoqwaqat anyuṅwa, piw put unaṅwveya. Noqw sinom itamuqlapyaqam itamuy hovaikwya, ima mokiwuy aw ökiwisqamu, pu put aṅqw ayo nö́ṅakiwyuṅqam pīwu. cu?Noqw pay kwakwhat pi God Christ aṅ itamuy áṅwutaqe it nāqöyiwuy aṅqw tūwiktiwyaqat pan itamuy tsamnuma; nihqe itamuhpiy put aṅqw lomatuawit hihta kwaṅwáhovaqtuqat antaqat sohsovik aṅ kúrukinta. 0tY Nīk̇aṅw nu itupkoy Titus pepeq qa tuwaqw, kurs pas iunaṅwa soon uyiwaltini; nihqe ōviy nu pay pumuy mātapt, pahpiy Macedoniat aqw’a. Victory through Christ sw Pu piw ura nu Christ aṅqw lomatuawit yuaataniqe Troas ep pituqw, Tutuyqawhqa inuṅem nukwáṅw’ew qenita, r Taq nāp hisat Satan itamuy ūnatoynani; pi itam put hin tunatyawk̇aṅw hintsakqat mātsi’yuṅwa. Paul’s Anxiety in Troas Nq Pay uma hakiy aw hihta ep pö́hikye’, put ahpiy ayo yukuyaqw, pay nu soon qa piw aw pö́hikni, sen pam inuhpewi qaanhtiq’ö. Nu umuy tunatyawtaqe Christ aw yank̇aṅw put ep aw pö́hikni. p{ Pay nu pi yan tunatyawk̇aṅw umumi pēna, umumi pohtaniqee, mātaq pi uma pas sohsok hihta aṅ inumi tūqayyuṅwa. ooWNoqw uma put aw unaṅway’yuṅqey pas piw put aw mahtaknayaniqat ōviy nu umumi okiwhiṅqawlawu. !n;Noqw ōviy uma qa panwat aw wūwantotat, uma put hiniwhtipuyat ep aw pö́hikye’, aw unaṅwtapyani; taq nāp hisat pam qahahlayhpit akw nāwihkini. Um#Noqw pay pi pam tāqa wūhaqnihqamuy amuhpe yan sisviqw pay pam a’nöö. l!Noqw pay pi hak itamuy unaṅwmoknaqa pay qa nuy‐sa pantsant, pay umuy pīwu; pay nu qa pas umuy sohsokmuy tukopnaniqe ōviy kita. NkPi nu k̇ānanvotk̇aṅw iunaṅway tūtuyhq okiw pakk̇aṅw umumi pēna; uma qahahlayhtotiniqat qa paniq’ö, pi nu umumi pas unaṅway’taqey umuy navotnaniqee. Forgiveness for the Offender OjNoqw nu paniqw ōviy umumi pēna, taq nāp hisat nu umumiq pite’, unaṅwmokni, aṅwu as nu umumum hahlaynik̇aṅwo; pi nu umumi navoti’taqe, nu hihta ep hahlayhq, uma piw put ep hahlayyani. oiWIspi kurs nu umuy unaṅwmoknaqw, ya hak nuy hahlaytapnani? Sen i’ inuhpiy qahahlayhtiqa panhtini? Ih Yan nu it wūwaqe pay nu pāpu qa putuiwk̇aṅw umumi pítuni. -g UNu umuhtuptsiwniy ep umumi tuyqawi’taqey qa paṅqawu; pi uma tuptsiwnit ep hōñi; nīk̇aṅw okiw as umuy hahlayhtotiniqat ōviy itam umumum tumalay’ta.uf eGod inumi navoti’taqw nu umumi súaṅqawni: Nu hapi umuy óokwatuwhqe ōviy pay hāk Corinth qa aqw’a. e Piw itah’unaṅwpeq Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylata. Yan pam hin itamuy āawnaqey pan itamuṅem yúkuniqey itamumi mahtakna. Ad God hapi itamuy, pu umuy Christ aw sinotaqe itamuy asna; Cc Pi God sinmuy hihta āawnaqw, Christ hapi amumi put antsanṅwu. Noqw paniqw hapi ōviy itam put tuṅwniyat aw yank̇ahk̇aṅw, Nam antani, kitotaṅwu, God tayawintiwniqat ōviy’o. b )Ura Sylvanus, pu Timotheus, pu nūu, itam umuy it Jesus Christ God Tiyat āawnaya. Noqw pam hapi pas antsaa. Pam pas qa hihta ep wiṅwhinta. \a 3God pas qa átsanihqa inumi navoti’taqw, nu súaṅqawu. Nu qa lȫq layayi’ta. ` Nu umumiqniqey qa paysoq nanawini. Nu yep qatsit ep haqawatuy qa amún lȫq lavayi’ta‐Kurs antsaa, it’a, pu piw Qae, itwata. r_ _Noqw it yantaqat nu qapēvewnaqe as ōviy pay mohti umumiqniqey pan unaṅwti, pu umuhpiy Macedoniat awnit, Macedoniat aṅqw umumi piw áhoyniqeyu; nen nu lȫs umuy paaṅwani. Noqw nu umuṅaqw Judeat aqwniqw uma nuy paaṅwayani. ;^ qPay uma itamuy qa pas tuwi’yuṅwa. Pay as uma itamuy suyan tuwi’yuṅwe’, Itahtutuyqawhqay Jesus pítuhqat ep uma itamuy hahlaytotini, itam umuy hin hahlayhtiqat pan’i. l] S Pay nu umuy hihta mātsi’yuṅwniqat pan umumi pēna. Pay hisnen uma yūmosa put mātsi’wisni. \  Itam it ep hahlayhti, itahtupkomu. Itam súaṅqawniqey itah’unaṅwpeq navoti’ta. Itam qa atsáy’mak̇aṅw, suan hinma, qa nāp itahwuwniy aṅ’a, panis God núokwayat‐sa aṅ’a. Pan itam hinma sinmuy amuhpaa, pu umuhpa’ pīwu. _[ 9 Okiw as uma God itamuy nāt ayo táviniqat ōviy itamuṅem nāwakinwisni, aṅ k̇aysiwhqamuy amumuma; noqw ason pam panhtiqw, pep pu’ uma pumuy amumum put ep God aw hahlayhtiwisni. The Change in Paul’s Plans Z 1 Pam hapi mokiwuy aṅqw itamuy ayo távihqe, nāt itamuy ayo tahtaptima; nihqe pay nāt soon pam itamuy ayo qa táviniqat itam aw tuptsiwni’ta. 2Y _ Panta, nihqe ōviy itam qa qátuniqey paṅso pitu, itam nāp itah’öqalay qa aw yantat, God aw yantaniqe ōviy’o, it hakiy so’pumuy ahoy tātaynaṅwuqat aw’i. ^X 7Pi itam Asiat ep hin k̇ānavotqat uma navoti’yuṅwniqat itam nāwakna, itahtupkomu. Pas pi itam as soon aṅ kuytani, itah’öqalay yupqöyva putuhtiq’ö. Noqw ōviy itam okiw itahqatsiy aṅ nánahtsopti. )W MItam qanánatsopk̇aṅw God aw yanta, it navoti’taqee: Kurs uma itamun hihta aṅ k̇ānanaptaqw, God umumi unaṅwtapni, itamumi hin unaṅwtapqey pan’i. OV Pu kurs itam haqam hihta aṅ k̇ānavote’, pay hapi umuy suyan unaṅwtotiniqat, pu ayo nö́ṅakniqat ōviy itam put aṅ kuyvaṅwu. Noqw ason God itamumi unaṅwtaviqw, itam umumi unaṅwtapniqey tuwi’vaniqat ōviy panta; noqw itam umumi unaṅwtapq, uma itamun k̇ānanapte’ qa naṅ’eknaye’, aṅ kūkuyvani. vU gPi kurs itam Christ amum hīhihta aṅ k̇ānanvotq, pu’ pas pavan pam itamumi soon qa unaṅwtavi’tani. mT UItamuy hīhihta aṅ k̇ānanvotq, ahsupoq put aṅ pam itamumi unaṅwtavi’ma; noqw ōviy itam piw tuwat hakimuy hīhihta aṅ k̇ānanvotyaqamuy amumi unaṅwtapyaniqey tuwi’yuṅwa, God itamumi hin unaṅwtapqat pan’i. S 1Nu God, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ Náyatnihqat aw hahlayhtima. Kwakwhat pi pam Itananihqe itamuy ōkwatuwa, pu itamumi unaṅwtavi’ma. R 'Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw umumi pitsíwiwtaa, pu Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅq’ö. Paul Gives Thanks to God hQ MNu’ Paul, God tunatyayat ahpiy Jesus Christ ayaatnihqa it penta, itahtupkoy Timothyt ámuma. Itam Corinth epeq God aw tōnawtaqamuy öqalanta, pu sohsokmuy God sinomuyatuy aṅ ahsupoq Achaia‐tutskwat ep yesqamuy pīwu. xPibNoqw haqawat put aw lasyat, itahtuptsiwniy tatamhtota. Nam Jesus Christ núokwaat umum yantaa. Nam antaa.|OqbPas aw iunaṅwa Timothy, um hapi hihta ūmi noiwhqat aw tunatyaltini. Nen nukuslavayit, pu an’e’wakwlavayit qa aw unaṅwtavi’tani. Piw himu navoti itahtuptsiwniy amum qa súnantaqat um qa aw hintsakni, pam pi pay qa pas antsa navoti. NbNen hisat aw talöṅvaniqat aṅwu aw hihta qa hinhtiṅwuqat nenṅem waranhtote’, qatsit qaso’taqat himuy’vayani. M+bNen puma hihta lolmat hintsatsk̇e’, hihta qa k̇ahk̇awnayat, tūhuytotaniqey suhtaq’ewyani; nen lomatumalay ahpiy k̇āhak’iwyuṅwni. $LAbUm yep qatsit ep hihta a’nö himuy’yuṅqamuy amumi paṅqawhq, puma qa pas hihtunihqey namiwuwantotani; pu k̇āhakiwuy pay kurs hintaniqat qa aw yanyuṅwt, God qátuhqat aw yanyuṅwi, itamuy hihta aṅ nāvok̇awintaniqat ōviy itamuy sohsok hihta qaöwíhuylawhqat aw’i. eKCbPam sūk̇a pas qa mokṅwu, pas suyan tālat ep ki’ta; noqw soon hak put aw pítuni; kurs hin hak haqam put aw yórikni. Nam sohsoyam yūmosa put k̇aptsi’yuṅwt, put‐sa öqalay’taqat paṅqaqwani. Nam antaa. xJibPi hisat aw pituqw, pam namtaknani, God put eṅem tokiltaq’ö. Pam hapi Sus’öqalanihqe, pas k̇aptsitiwhqat sohsoyam navoti’yuṅwni. Pi pam hapi sinmuy moṅwímuyatuy amumi Moṅwi, piw pumuy tutuyqawhqayamuy amumi Tutuyqawhqa. IbUm uhtumalmakiway suan hinhtini. Hisat Itahtutuyqawhqa Jesus Christ mātaktiniqat aw pahsavo qa hak uṅ hihta ep tukopnani. (HIb God hapi sohsok taytoynaṅwuqa ūmi tayma, Christ Jesus ámuma. Ura pam Pontius Pilate atpik suan namtakna. Noqw ōviy pumuy amutpip nu ūmi pas paṅqawni: FGb Um itahtuptsiwniy ōviy hihta qalolmat aw rohommani. Um qatsit qa so’taqat ṅuy’tani; put aw um wáṅwayniwa, um wūhaknihqamuy sinmuy amutpip God aw tuptsiwni’taqey paṅqawhqee. |Fqb Noqw ūm’i, um God tumal’ayaata, pay um īit yantaqat ayo yuki’tani. Um Christ an suan hinmaqey aṅ ö’qalni, qapēvewnit aṅ hinmaniqeyu, nuhtumi unaṅway’taniqeyu, qa īts hin unaṅwtiniqeyu, okiw’unaṅway’taniqeyu. hEIb Pi hak sīvat pas hihtay’te’ sohsok hihta qalomáhintsakpit aw unaheviwṅwu. Put hapi haqawat nānawaknaqe, qapēvewnit aṅqw lasya; nihqe hīhihta qahahlayhpit akw nāsöskwiyaqe, nātuhotota. Personal Instructions BD}b Taq ima aṅ k̇āhaktotiniqey nānawaknaqam unaheppit hūwit antaqat aw ö́kiṅwu; pu hīhihta an’ewakw qalomátunatyawyuṅwa. Noqw put akw sinom nāhovalaye’, súlawhtiṅwu. ^C5bPay itam nȫsiwhqay’k̇ahk̇aṅw yuwsi’yuṅwe’, put ep nakwhani’yuṅwni. BwbPi itam qa hihta yank̇ahk̇aṅw, it qatsit aw öki; nihqe ōviy itam qa hihta hink̇ahk̇aṅw, yaṅqw ahpiyyani. fAEbNoqw hak God pas k̇aptsi’taqa hihta himuy’taqey ep nakwhani’taqa pas antsa hahlayni. g@GbPuma qalomáwuwni’yuṅqe, put ép nāṅwuy’yuṅṅwu; piw hihta pas antsanihqat qa navoti’yuṅwa. Púmuyniqw hak God pas k̇aptsi’taqa qa hihta rūrumnaniqey ep hahlayni. Pumuy panyuṅqamuy um aṅqw áyoni. ?1bPuma pi kwīkwivitnihqe qa hihta navoti’yuṅwa. Panis tuwat haqam nāṅwuy’yuṅwniqey, pu lavayit pas hin lavaytaniqey‐sa tunatyawyuṅwni. Noqw put ahpiy hakim hihta ep qa tsuyhtiṅwu; pu nāṅwuy’yuṅṅwu; nānamiq hiṅqaqwaṅwu; nāismaqas’iwyuṅnwu. >}bHaqawat k̇a it tutuqayhpit súantaqat qa nānawaknani. Noqw it tutuqayhpi Itahtutuyqawhqay Jesus Christ lavayiyat ahpiynihqe itamuy hin Christ an yesniqat itamuy tutuqayna. Noqw puma put tutuqayhpit ayo yukuyat, hihta alöṅöt tūtutuqaynayani. 1=[bPu ima aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy moṅwi’muy’yuṅqam pay soq pi pumuy tuptsiwni’yuṅqw pumuy qa hihtay’yuṅwniqey qe’yani. Puma qa panyuṅwt, amuṅem suhtaq’ewk̇ahk̇aṅw, tumalay’yuṅwni, it aṅ wūwank̇ahk̇aṅwo: Ima pumuy akw moṅwvasyaqam pay pumuy amún God aw tuptsiwni’yuṅqe put aw unaṅwamatu. False Teaching and True Riches Iit yantaqat um tūtutuqaynak̇aṅw, aṅ ökwhantani. < bPu ima aṅ tūtuwikt, moṅwímuy hapi ahsupoq hihta aṅ k̇aptsi’yuṅwni; noqw qa hak God, pu put tutuqayhpiyat hinwat ōvelani. ;bPu pay ōviy piw pan haqawatuy lomahintsakpiam aṅwu pay mātaqya, pu ahpiy pay qa mātaqyaqa soon qa nāto mātaqtini.j:MbHaqawatuy qaantsakpiam yep qatsit ep susmataqtiqw God amuṅem qalolmat yúkuniqw, pam pay navotiwta. Noqw pay haqawatuy qaanhintsakpiam tupkiwyuṅwa; nik̇aṅw ason hin yukiltiniqat aw pituqw pep pu’ sohsoy mātaqtini. 9bPay um pāpu qa kūyit‐sa hīhikwt, pay hisaq wine hikwmantani, uhponoy qa kwaṅwáhintaṅwuniqw ōviy’o; pi um piép hinhtiṅwu. L8bPay um qa pas hakiy God tumalayat aw suhpanamantani, sen um qa pas aw hin suyan navoti’tee. Taq k̇a pam qaanhinmaqw, sinom uṅ aṅvaiwtaqat wūwayani. Um nāmi tunatyawte’, suan hinmani. g7GbNu hapi God, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ, pu pas namorstiwyaqamuy hoṅvia’yatuy amutpik ūmi pas paṅqawni: Um hapi qa hakiy sūkw‐sa pas hihtay’k̇aṅw, yan hinmani, qa sūkw‐sa eṅem tunatyawk̇aṅwo. v6ebPu aṅ qaanhintsatsk̇aqamuy sinmuy sohsokmuy amutpip u’nanamantani; noqw ahpiy sinom tsātsawnamantani. :5mbPu um wukw’ayat hihta qalománeveltoynayaqw, put qa kwúsumantani, ason pas lȫyöm sen pahyomhaqam put pas suyan navoti’yuṅqey paṅqaqwaqw, pu’ um aw tuwantamantani. 84ibPi ura tutuvenit aṅ yan pey’ta: Um wākasit söhövosit muritaqat motsóvuat qa sommantani, kita; pu piw yanwata: Pay tumalay’taqa ahsatiy hihk̇ay’taṅwu, yan’i. 37bPu ima aṅ wukw’a’yat pas suan nuhtumi tunatyawyuṅqam pas pavan k̇aptsitiwyani, tis ōviy God lavayiyat yuaatotaqamu, pu tūtutuqaynayaqamu. |2qbKurs haqawat tāqat sen wuhtit tuptsiwni’taqat ahpiyviat koṅnalvutiqw, pay pam put aw unaṅwtavi’tani; noqw God aw tōnawtaqam qa pumuy amumi enaṅ tūkwaiwyuṅwni. Nen puma aṅ pas qa atsat nanalvutuy amumi unaṅwtavi’yuṅwni. )1MbTaq haqawat pay Satan aw lasya. %0CbPaniqw ōviy nuyniqw puma puwsuṅwtote’ tiy’ooyyani; nen kiy, pu timuy amumi tunatyawyuṅwni. Noqw sinom amumiq hiṅqaqwaqam pāpu qa hiṅqaqwani. u/cb Puma pantote’, qa hihta hintsatsk̇at, panis tuwat kīnawit yuṅtinumyaṅwu. Pu puma qa panis panyuṅwt, hīhihta yuaatotaṅwu; qa nāp hihta himuy aṅ sus’itsyaṅwu, pay as hihta qa yuaatotanik̇aṅw soq pantsatsk̇aṅwu. @.{b Nen qaanhtotiṅwu, motivasiwniy ayo yukuyaṅwuniqee. -)b Nīk̇aṅw um aṅ momoyhoymuy koṅnanalvutuy pay qa nakwhani, taq puma Christ qa hihtatote’, pahsat puwsuṅwtotaniqey unaṅwtotiṅwu; /,Wb I’ hak pan pohtoylaniwhqa hapi hihta lolmat hintsakqey akw aw navotiwtamantani, timuy suan wuṅwnaqa pīwu, hakimuy kiy ep pās ōoyhqee, pu God sinomuyatuy kukyamuy pāhomhqee, pu hihta akw okiwhinyuṅqamuy ep amumi unaṅwtapqee, pu hihta lomahintsatskiwhqat aṅ ahsupoq aṅ hinmaqee. +b Pu i’ hak koṅnalavu payhp sunat yahsaṅwni’taqa pas sūs puwsuṅwtaqw, pay um púmuy‐sa koṅnanalvutuy pan pohtoylani’tani. j*MbKurs haqawa sinomuy hihta akw yesniqat amuṅem qa hintsak̇e’, tis pi ōviy pas amum ki’yuṅqamuy amuṅem pam qa pantsak̇e’, pam hapi tuptsiwniy ayo yuki’tani; nihqe qatuptsiwni’taqat epnihqe pas qa súantani. J) bYan um pumuy amumi hiṅqawmaqw, puma qa hihta akw hinyuṅwni. a(;bNawus pi koṅnalavu kwaṅwáewhqatqa nāt as tayk̇aṅw pay soñawnen mokpuniṅwu. ''bNoqw i’ hapi pas antsa nalqatqa God aw yank̇aṅw, mimhikqat, pu talöṅwiwmaqat aṅ yūmosa put aw okiwhtimaṅwu, pu nāwakinmaṅwu. g&GbKurs haqawa koṅnalavu tímuy’taqw, sen mö́muy’taqw, pay puma tuwat put pāsye’, kiy aw wikye’, pep tavi’yuṅwmantani. Yan puma God unaṅwveyani. Pi pam aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumi put tuṅlay’ta. K%bPu um aṅ koṅnanalvutuy pas antsa nanalvutuy k̇aptsi’tani. $bPu aṅ wūwukwmuy momoymuy úṅumnihqat pan’i, pu pay qa wūwukwmuy uhsiwamnihqat pan’i, qanānaphin wūwank̇aṅwo. y# mbHak wūkw qa qöhqöyat, naynihqat pan aw pās yuaatamantani; pu pay aṅ qa wūwukwmuy uhtupkomnihqat pan’i, "bUm nāmi tunatyawtani, pu tutuqayhpit aw’i. Um yūmosa panme’ hapi ayo nātavi’mani; pu ūmi tūqayyuṅqamuy piw ayo óyani.t!abUm īit aw wūwantamantani; um awsa yuki’tani; noqw uṅ öqawi’maqw, pam sohsokmuy amumi mātaktini. " =bUm hihta nahpe uhmakiway qa tatami’tani; pam hapi pantaqa ura wukw’a’yat ūmi matyawk̇ahk̇aṅw, hin hintaniqat lavayhtotiqat ahpiy ūmi noiwa. -b Um nuy hisat aw pítuniqat aw pahsavo nuhtuni tutuvenit aṅ túṅwantaniqey aw unaṅwtavi’tani, pu tūökwhaniqeyu, pu tūtutuqaynaniqeyu. B}b Qa hak hapi ūmi qa kwaṅwátaytani, um nāto tsākwnihqat ep’e. Noqw um hapi nahpe imuy tuptsiwni’yuṅqamuy hin hinyuṅwniqat amumi namtakni’tani. Um pās yuaatani; um pās hinmani; um nuhtumi unaṅway’tani; um pasi’naṅway’tani; um tuptsiwnit aṅ hinmani, pu kwaṅw’ewakw qatsit aṅ’a. 8kb Iit um nuhtumi tutaplawni, put tūtutuqaynani. `9b Pi itam paniqw maqsonlalwak̇aṅw, itamumiq hīhiṅqaqwaqat ep nakwhani’yuṅwa, ispi itam God qátuhqat aw yanyuṅqe ōviy’o. Pam hapi sohsokmuy sinmuy ayo ōoya, tis pi ōviy imuy tuptsiwni’yuṅqamuyu. I b I’ lavayi pas antsaniqw, tatam sinom sohsoyam put kwusuyani. H bHak wáriktuwanlawhqa pay hihsavo put akw moṅwvastiṅwu. Noqw pay hak God pas k̇aptsi’taqa hapi put sutsep akw a’nö moṅwvasṅwu, it qatsit ep’e, pu qatsit nātoniqat ep pīwu. !bNīk̇aṅw um aṅ an’ewakw tūtuwutsit, pu momoymuy lavaysaskwiyamuy qa aw unaṅwtavi’tani. Lolmat qatsit aṅ um nāö’qawnani. X)bPay um īit yantaqat tuptsiwni’yuṅqamuy u’nantoyne’, um Jesus Christ eṅem suan tumalay’tani, itahtuptsiwniy ahpiy lavayit akw öqawi’k̇aṅwo, pu suan tutuqayhpit aṅ hinmaqey akw’a. pYbPi pam God lavayiyat akw pas hímuniwhtiṅwu, pu nāwakinpit akw’a. A Good Servant of Christ Jesus vebPi sohsoy himu God ahpiy yukiwtaqa hapi lolma; noqw ōviy soon himu ayo yukiwni, hak put tsúyakniniq’ö. bPiw puma hak haqam nȫmataniqat, piw puwsuṅwtaniqat tūmewantotani, pu hihta nȫsiwhqat nōnovaniqata. Noqw pay God hapi nȫsiwhqat yuku. Noqw ima tuptsiwni’yuṅqam, pu God tunatyayat pas antsanihqat navoti’yuṅqam hahlayk̇ahk̇aṅw put ömalalwani. 9bIma pan tūtutuqaynayaqam God aw tuptsiwni’yuṅqey atsáy’k̇ahk̇aṅw paṅqaqwani; nihqe soon puma qaanhtotiqey unaṅwpeq navoti’yuṅwni.  bNoqw Qahováriwtaqa Hikwsi hapi pas suyan paṅqawu, yaw haqami so’ṅwamiq haqawat tuptsiwnit aṅqw lasyaniqata. Nen hakimuy nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwk̇ahk̇aṅw, tūunatotoynayaqamuy amumi puma tuqayvastotani, pu qasuan tutuqayhpiyamuy aw’i. 0YbPi itam God pas k̇aptsi’yuṅwa, hihta as tupkiwtaṅwuqat pas antsa qaöwíhintaqat ṅuy’k̇ahk̇aṅwo, it’a:Sus’öqaltutuyqawhqa tokoy’vaqe namtakna;God Hikwsiat put qahováriwtaqat pan nuhtumi mahtakna;God hoṅviaymat put tuway’numya.Sopk̇awtaqamuy sinmuy amumi pam yuaatiwa;Pu tūwaqatsit ep sinom put aw tūtuptsiwa.Pam ōmiqatsit aw wīkiwhqe, pep k̇aptsi’tiwa.`9bNīk̇aṅw kurs nuy qa ītsniqw um God sinomuyatuy amuhpa’ hin hinnumniqey navoti’tani; puma hapi God qátuhqat aw tōnawtaqamu. Puma God lavayiyat pas antsanihqat makiway’yuṅqe, put ōmi ṅuy’yuṅwa. _7bNoqw pay hisnen nu qa pas hisattiqw ūmiqniqey wūwank̇aṅw, īit ūmi penta. 1b Pi ima suan tu’sawni’yuṅqam pas k̇aptsi’tiwyaṅwu; piw Christ Jesus aw tuptsiwnit qananahtsopk̇ahk̇aṅw yuaatotani. The Great Secret r]b Pu tu’sawni’taqa sūkw wuhtit kōñaatmantani; timuy, pu kiy ep yesqamuy suan pās oyi’tamantani. 8 ib Pu ōviy pay nȫmamat piw amún pasi’naṅway’k̇ahk̇aṅw yesni; qa kokoliyawhtni; suyan unaṅway’yuṅwni; sohsok hihta aṅ qa atsáy’wisk̇ahk̇aṅw hinwisni.  b Pu ason piw ima mohti aw pohtiwyamantani; nen kurs qa hihta akw hinyuṅwe’, pahsat pu tu’sawni’taqat qeniyat ep hoṅvamantani. r ]b Unaṅway pasiwk̇ahk̇aṅw, hihta as tupkiwtaṅwuqat itam tutuqayyaqw tuptsiwyaqey ṅuy’yuṅwni. $ AbPu ima aṅ tu’sawni’yuṅqam piw amún pasi’naṅway’yuṅwni; qa neveqyuaatotani; honaqkuyit qa hīhikwyani; sīvat qa nanaqashinyuṅwni. A {bPu ōviy piw pam qatuptsiwni’yuṅqamuy amuhpiy aw lomanavotiwtamantani; taq nāp hisat sen hak hihta ep put ōvelantaniqw, pam Nukpanat hūwiyat aqw pákini. Helpers in the Church 1bQa puhutuptsiwhqamantani; taq nāp hisat k̇a pam kwivi’naṅwtiqw, God put eṅem qalolmat yúkuni, pam Nukpanat eṅem hin yúkuhqey pan’i. tabPuyaw hak haqam kiy ep yesqamuy suan oyi’taniqey qa tuwi’taqa tis pam hin God sinomuyatuy oyi’tani? xibKiy ep yesqamuy suan oyi’tamantani; timuy amumi tuyqawi’tamantani; pu timat nay k̇aptsi’yuṅwmantani. H bHonaqkuyit qa hīhikwni; qa a’nö unaṅway’tamantani; sīvat qa nanaqashintamantani; qa suy’tsiptimantani; qa a’nö hiṅqawnummantani; qa nāp hihta himuy qa tuṅlay’tamantani; 'bTaay, noqw i’ hapi hak God sinomuyatuy amumi tunatyawtaqa pas qa hihta ep tukopniwtamantani; sūkw wuhtit kōñaatmantani; nāmi tunatyaltimantani; pasi’naṅway’tamantani; lomahintsakmantani; kiy ep sinmuy ōoyhtimantani; sinmuy tutuqaynaniqey tuwi’tamantani. w ibI’ hapi pas antsaa: Hak God sinomuyatuy amumi tunatyawtaniqey tuṅlay’taqa lolmat tumalat tuṅlay’ta. 0YbNīk̇aṅw pay kurs pam puwsuṅway amum namiyukit qa hovale’, nāmi unaṅway’te’, suan qatsit aṅ pās hinme’, pam tiylawhqey aṅ ayo yámakmantani.PbPu Adam atsat qa tuptsiwa; pi wuhti ūnatoyniwhqe, mewnit ep qaanhti. <sb Pi Adam mohti yukiwa; noqw aṅk pu’ Eve yukiwa. ykb Pu wuhti tūtutuqaynaniqat nu qa nakwha, pu tāqat aw moṅw’iwtamantaniqata; pay pam qa hiṅqawlawmantani. ~~:}H|j{zyybxxJwwvueutsfrqq%ponmlkKjHihhggEfNeddEcbaa6`i__N^]]7\\/[ZEYYWVVUOT^SR>M=<;;:W99(8"7"655>433/221|0//[.}.!-<,+>**$))2("'' &%a$$u#>"v"!m-fw q O P  1 _ X&=7[ 5Nu’ Simon Peter, Jesus Christ tūwikiatnik̇aṅw, pu lavay’ayaat it penta. God aw‐nik̇aṅw, pu Jesus Christ itamuy ayo Oyahqat aw tuptsiwni’yuṅqamuy nu öqalanta. God hapi súank̇aṅw umuy tuptsiwnit a’nö hihk̇ay’taqat huyta, itamuy hin huytaqey pan’i. CZ  Namortiwhqat uhqöqay timat uṅ öqalaya. Nam antaa.Y  Pas nu as nāt nihtiwtaqat hihta umumi pēnanik̇aṅw, pay nu qa tutuvenit aṅ pēnani, piw qa tutuvenkuyit akw’a. Nīk̇aṅw pay hisnen nu umumi pítuni; noqw itam pas nānami tayk̇ahk̇aṅw, yuaatotani; nen pas hinhaqam hahlayhtotini. DX  Taq put öqalaqa qaanhtipuyat ep suṅwáatni. Final Words vW g Hak umumi pite’, qa yan umuy tutuqaynaqw, uma umuhkiy qa aw put panayamantani, piw uma qa öqalayamantani. Pas haqawat uhtim Itanay lavayiyat pas antsanihqat aṅ hinwisq, nu amumi navotqe, put ep pas hahlayti, ura Itanay aṅqw itamumi hin tutaptiwhqat pan hinwisq’ö. P -Nam ōkwalni, núokwa, pu kwakwhaunaṅwa umumum yantani, Itanay God aṅq’ö, piw Tiyat Tutuyqawhqat Jesus Christ aṅq’ö. Truth and Love /O YI’ hak pas antsanihqa itamuhpe pakiwk̇aṅw, itamum yūmosa hinmaniqat tunatyayat ōviy itam umumi unaṅway’k̇ahk̇aṅw, pas antsa yan umuṅem nāwakinwisa. NN Nu’ wukw’aya, itahsiway pas namorstiwhqat aw penta, pu tímuyatuy amumii. Nu umumi pas antsa unaṅway’ta; pu pay qa nu’saa, pay pas sohsoyam it hakiy pas antsanihqat tuwi’yuṅqam pīwu, 2M] Nam uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwayat navoti’yuṅwni, piw God umumi unaṅway’taqata. Nam uma Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ sun hinwsini. Nam antaa.-LU Sohsoyam God sinomat umuy öqalaya. 6Kg Uma nānatupkomnihqey pan nāö’qawnayani. {Jo Taay, yantani itupkomu. Hakim ö’qalyaṅwu. Uma suan hinwisni; qa hin unaṅway’k̇ahk̇aṅw nānami unaṅway’yuṅwni; uma kwakwhat yesni; noqw God nuhtumi unaṅway’taqa piw hakimuy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa umumum hinnumni. I5 Nu umuy u’nananiqe ōviy aṅwu pay it tutuvenit umumi pēna, nu nāt qa umumiq pitut’a; taq k̇a nu umumi pite’ nawus umuṅem hin yúkuni. Pi nu sinmuy öqawhtoynaniqe ōviy ayatiwa; nu qa pumuy hinwat yukunaniqey aw taviwk̇aṅw, pay nu panhtiniqey aw öqalay’ta. +HO Nihqe ōviy itam hahlayhtoti, umuy öqawhtotiq’ö, nāmahin pi itam pay as sen qaöqáwi’yuṅwa. Okiw as uma pas pasiwyuṅwniqat itam umuṅem nānawakna. lGQ Noqw itam soon hihta pas antsanihqat aw rohomnumyani; itam soon qa put eṅem tumalay’yuṅwni. mFS Uma qa hihta ep qaanhtotiniqat nu God aw umuṅem nāwakna. Nu qaatsáy’maqey mātaqtiniqey qa paniqw tūviṅtima, pi nu umuy tunatyawtaqe ōviy’o, umuy suan hinwisniqata, nāmahin pi sumataq nu atsáy’maqey mātaqtini. 7Ei Is as uma itamuy qaatsáy’wisqat nanaptani! XD) Kurs uma nānami wūwayaa. Ya uma pas antsa Christ aw tuptsiwni’yuṅwa? Kurs namiwuwayaa. Ya Christ pas antsa umuh’unaṅway ep qátuhqat uma navoti’yuṅwa? Kurs uma qaatsáy’wisq pam pepeq qatu. C' Pay pi put tokoat qaöqáwitaqw, sinom nahoylehtsit aw put muaya; noqw pam ahoy tātayhqe, God öqalayat ahpiy qatu. Noqw ítamwat piw put an qaöqáwi’yuṅwa; nīk̇aṅw itam piw put amum yesk̇ahk̇aṅw, God öqalayat ahpiy put eṅem tumalay’yuṅwa umuhpaa. BB} Noqw pahsat pu uma pas suyan nanaptani Christ pas suyan inuhpe yuaataq’ö; put pantaqat uma navoti’yuṅwniqey nānawakna. Pam hapi umumi qaöwíhinta, piw a’nö öqala umuhpaa. qA[ Ura nu umumumnik̇aṅw hin paṅqawhqey pan piw qa umumumnik̇aṅw umumi pēnani: Nu hisat umumi pite’ soon hakiy ōkwatuwni; nu sohsokmuy qaanhinwisqamuy amuṅem hin yúkuni; ura nu pay nuhtuṅk umuhpeq pohtaqw pay pan haqawat yēse, noqw pu’ atsve piw nāt pētu pay amunhtoti. Noqw ōviy nu soon hakiy ayo yámaknani, imuy hakimuy qaanhtotiqamuyu. ?@ y Pu’ hapi nu pāyis umumiq pohtani. Noqw hakim lȫyöm sen pahyom pas suyan hakiy qaanhtiqat navoti’k̇ahk̇aṅw inumi put tuhtualyaqw, pahsat nawus nu hakiy eṅem hin yúkuni. w?g Pu nāp hisat nu piw umumi pituqw, God Ina umutsva nuy hamanhtoynani, taq k̇a nu k̇aysiwhqamuy qaanhtipuy aṅqw qa lasyaqamuy tuwe’ unaṅwmokni, puma itséhe’qatsiy, pu qahopqatsiy, pu qaunáṅwtalqatsiy qa qe’totiq’ö.8>i Pas nu tusiiwta k̇a nu umumi pite’ umumi yorikq umuy suan hinwisniqat nu nāwaknaqw, uma qa pan hinwisni. Noqw pay uma as k̇a nu umumi pās yuaataniqat nānawaknaqw nu umuy tuwat qöhqöyni. Nāp hisat pi uma hihta ep nāṅwuy’yuṅwni; nānami unaṅwtutuyyani, nānami itsívuiwyuṅwni, nānamiq hiṅqaqwaqey akw nātsikiwtani, nehpewi sawiwitotani, pu pas hihtunihqey panyuṅwni, tsotsvalqey aṅ qanamítuqayveyani. C= Uma k̇a wūwantotaqw nu umumi nēṅem qenitaniqe ōviy pan penta. Noqw pay qa panta. Pi nu God atpip Christ aw yank̇aṅw umumi penta, uma öqawhtotaniqat ōviy’o, aw iunaṅwamu. <+ Ura nu Titus umumi ayata, piw pu sukwat tuptsiwni’taqata. Noqw ya Titus umuy hihta kwahana? Ya itam qa sun tunatyawta? Ya itam qa sun hinma? O; Ura nu umumi hakimuy ayata. Noqw puma haqawa sen umuy hihta kwahana? :5 Noqw pay pií; pay pi nu qa hihta ep umumi tūkway’ta as’a; noqw yaw uma paṅqaqwa: Pam tuhisanihqe ōviy unatwiy akw itamuy nukwáṅwhinhti. +9O Pu tatam pi nu umumi hihta nāvoswani, pu piw nukwsiwhtini, nāmahin pi nu umumi pavan pas unaṅway’taqw, uma tuwat pahsat inumi qa pas unaṅway’yuṅwni. O8 Meh, pu’ hapi nu pāyis umumiqniqey aw pitsini’ta; pay nu soon hihta ep umumi tūkway’tani; nu umuhhimuy hihta tuṅlay’taniqey qa put ōviy umumini, pi nu umumi unaṅway’taqey ōviy’o. Pi qa tsātsayom yumuy, namuy amuṅem hihta na’sastotaṅwu, pi pumuy namat, yumat timuy amuṅem hihta na’sastotaṅwu. q7[ Ya nu aye’ God aw tōnawtaqamuy‐sa lomahintsant, umuy qalomáhintsana? Qae. Ka uma hihta ep inumi hin unaṅway’yuṅwa, nu umumi lomatuawit yuaatat qa hihta umumi tuṅlay’taqat ep’e. Okiw uma inumi put ep pö́hikyani. I6  Ura nu umuhpa’ tumaltaqe pas antsa Christ lavay’ayaatnihqey pan umumi namtakna; nu qa hihta ep naṅ’eknat, umuhpa’ k̇ātumalat hihta tuawi’taqat tumalta, pu k̇ātatayhpit pīwu. J5  Nu yan kwiviyuaataqe núanhimuniwhti, uma nuy put aw lālayyaq’ö, pi as pi uma nuy lomalavaytanik̇aṅwo. Umuyniqw ima nāpnihqe Christ lavay’aymatnihqam pas pavan hihtuya. Noqw nu umumi súaṅqawni: Puma nālomatsok̇ani’yuṅqw pay piw nu súamunta, nāmahin pi as nu pas antsa God‐niqw pay qa hímuu. 04Y Nihqe ōviy nu Christ atsviy hihta aṅ k̇ānanvotqey ep hahlayhtima. Nu put lavay’ayaatnihqe ōviy ȫpuiwta; sinom nuy ōvelantota; pu nu hihta hakni’ta; sinom nuy okiwsahsanya. Pi nu qaöqáwi’te’ pahsat pu nu Christ ahpiy a’nö hoṅviiwtani. Paul’s Concern for the Corinthians 3 Noqw pam inumi paṅqawu: Pay inuokwa ūmi aptsiwta, pi um qaöqáwi’taqw pahsat pu nu uhpiy a’nö öqalay’taqey nuhtumi mahtakinta. Paniqw ōviy nu hahlayk̇aṅw hihta aṅ qa pasiwk̇aṅw put ep himuiwtani; nen nu Christ öqalayat aṅ put amum hinmani. Y2+ Noqw as pam pantaqa nuy mātapniqat nu pāyis Tutuyqawhqat aw okiw tūviṅta. D1 Noqw nu hihta pas pavan yórikqey qa ep pas kwivi’naṅwtiniqw, hihta tūya Satan ahpiy inumi noiwa, kūtat antaqa, nuy tūholawniqee. Noqw put atsviy nu qa pas kwivi’naṅway’ta. 30_ Kurs nu as hímuiwtaniqey nāwaknanik̇aṅw, nu qa núanhimuniwhtini; pi nu hihta yuaataqey suyan navoti’ta, Nīk̇aṅw pay nu soon panhtini. Taq hak inumi hin yórikqey, pu nuy hin navotqey pan inumi wūwantaniqat nu nāwakna. Noqw pep pu’ pam soon put pantaqat yuhk̇e’ nuy tsok̇anani. n/U Nu hakiy pantaqat tsok̇anani, nīk̇aṅw pay nu qa nātsok̇anani; nu qaöqáwi’taqey yuaatani. x.i Noqw pam paṅso wīkiwhqe, lavayit pas kurs hin paṅqawiwhqat navota; noqw put hak yuaataniqw pam mewniwta. *-M Ura nu paṅqawu: Pam hak lomaqatsit aw ōmi wīkiwa, sen tokoy’k̇aṅwo, sen pay qa tokoy’k̇aṅwo, nu put qa navoti’ta, pay God‐sa put navoti’ta. v,e Nu hakiy Christ aw tuptsiwni’taqat tuwi’ta. Noqw pam pakwt nālöq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy ephaqam tokpelat yūmoq paki; sen tokoy’k̇aṅwo, sen pay qa tokoy’k̇aṅwo, nu put qa navoti’ta, pay God‐sa put navoti’ta. +  Pas k̇a nu hihta kwivilalvaye’ soon put akw moṅwvastini. Kurs nu hihta tuawyorikqey, pu Tutuyqawhqa inumi mātaktiqat yuaatani. * !Noqw nu tutsáysivut aṅqw pakiwtaqw, hakim ikwátsim tuhpelva’ nuy hawnayaqw nu moṅwit māyat aṅqw ayo yama. ) Ura nu Damascus‐kitsókit epniqw, pep tutskwat ep moṅwi Aretas yan mātsiwhqa nuy ṅuaniqey nāwakna; nihqe ōviy pam pan tutaptaqw pep kikmoṅwi Damascus‐sinmuy kitsókiyamuy ep tukw’uhtsit ep aw hötsíwat ep solāwamuy tūwalayaniqat ōviy oya. z(m God Jesus Christ Itahtutuyqawhqay Naat inumi navoti’taqw nu súaṅqawu. (Okiw nam pam yūmosa tayawintiwaa!) r'] Nīk̇aṅw pay kurs nu hihta ep kwivihiṅqawlawnik, pay nu tatam qaöqálanihqey pan namtakni’tani. & Kurs hak haqam qaöqáwi’taqw nu put amum qaöqáwi’ta. Kurs hak haqam tuptsiwnit aṅqw lasq, nu put ep pas unaṅwmokiwtaṅwu. %} Noqw nu īit sohsok aṅ kuyvaqe nawus nu nāqavo Jesus aw tōnawtaqamuy amumi tunatyawtani. Nihqe nu put akw putuiwta. M$ Okiw nu maqsonte’ maṅwúiwtaṅwu, qa sūs nu qa pūwi; pu nu tsöṅmokiwtaṅwu, pānaqawuy nu aṅ k̇ānanvotya; nu qa sūs napwala; tūsuṅw’iwtaṅwu; nu ephaqam qa yuwsi’taṅwu. )#K Nu wuhkonakwsu; pāvaqe nu unahinnuma, piw uuyiṅwtuy amuhpaa, nāp isinomuy amuhpaa, piw aṅqe’ hīhihtuy sinmuy amuhpaa; nu wuhkokitsokit aṅ unahinnuma, pu qayēsiwhpuvaa, pu pātuwaqatsit aṅ’a; piw aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy atsáy’k̇ahk̇aṅw paṅqaqwaqamuy amuhpaa. a"; Sinom pāyis nuy murikhot akw wuvahtota; sūs nuy tatatupya; pāyis pātuwaqatsit ep pākihut itamuneṅ sakwíti; sūs nu tōkilnawit‐nik̇aṅw pu tālö’ pātuwaqatsit a’nö hö́tsit aṅqe’ pāyawnuma. Y!+ Tsivot‐sikis ima Jew‐sinom nuy sūkw akw qa lȫp sunát‐sikis wuvahtota. Z - Ya puma Christ eṅem tumalay’yuṅwa? Piw nūu. Nu pas a’nö tumalay’ta. (Nu núanhimunihqey pan lalvaya.) Sinom hihsakishaqam nuy wuvahtota; piép sivikimiq nuy panayaṅwu; pu nu qa sūs pēp mōki. s_ Ya puma Hebrew sinom, Israel tímatu? Pay nu piw pam’i. Ya puma Abraham natkomatu? Pay nu piw pam’i. a; Is uti! Puma a’nö ö’qaltu, noqw nu okiw qaöqála; ispi nu umuy qa pan hintsahtsanhqe ōviy’o. Nīk̇aṅw kurs puma hihta ep kwivilavayhtotiqw pay nu piw panhtini. (Nu pay hakiy núanhimunihqat an yuaata.) B} Ima nātsotsk̇anayaqam umuy núantuwiktota, umuy hihta kwahantota; umuy nukwáṅwhintsatsk̇a; pu nāhihtatota, umuhtayway wuvahtota. Puma umuy pan hintsatsnaqw uma aṅ kūyuṅwa. } Uma hakimuy aṅ núanhihtuy amumi suhtaq’ewyak̇ahk̇aṅw tūqayyuṅwa, sam pi uma pas nāp súanwuwni’yuṅqee. +O Ima hakim Christ eṅem ayaiwyuṅqamnihqey yuaatotaqam yep qatsit ep hímuyaqey, piw hihta hintsatsk̇aqey ep kwiviyuaatota; noqw ōviy nu tuwat kwiviyuaatani. {o Nu pu’ pay sinot an lavayhtini, qa Tutuyqawhqat wuwniyat ahpiy’o; nu hakiy núanhimunihqat an kwiviyuaatani. C Noqw nu piw paṅqawni: Qa hak hapi nuy pay núanhimunihqat pan inumi wūwantani, hal kurs pantanik pay nu núanhimunihqat pan inumi tuqayvastotani; noqw nu hihsavo kwiviyuaatani. dA Paniqw ōviy put eṅem hintsatsk̇aqam hihta suan hintsatsk̇aqey pan namtaknayaqw, pay uma qa aw k̇āwuwantotani. Noqw pay pumuy hin tumaltotaqw, God pan hapi pumuy amumi ahoytani. Paul’s Sufferings as an Apostle ]3 Noqw pay soon qae, pi Satan pas nāp tālat ep hoṅviayanihqey pan namtakni’ta. % Puma Christ eṅem ayaiwyuṅqamnihqey paṅqaqwa, nīk̇aṅw unatwit hintsatsk̇a, pi puma qa pas pas antsa God eṅem tumalay’yuṅwa. F Haqawat súitamun God eṅem tumalay’yuṅqey paṅqaqwa. Noqw as pumuy a’tsatnihqat mahtaktotiniqw ōviy nu God lavayiyat qa hihta ōviy yuaatinuma; pay piw nu nāto pan yuaatinumni. }s Noqw ya nu hinoqw panhti? Sen nu pay umumi qa unaṅway’taqe ōviy’o? As’a. God inumi pas suyan navoti’ta. |q Christ iunaṅway ep qatuqw nu sutsep qaatsay’k̇aṅw it yuaatani: Nu qa hakiy aw hihta ep tūkway’tat, sinmuy amumi lomatuawit yuaataniqey ep hahlayhtimani. Noqw soon hak nuy put ep sóontsanni. Nu Achaiat aṅ ahsupoq pan yuaatinumni. } Nihqe ura nu umumum yank̇aṅw hihta haktaqe qa hakiy aw put ep tūkway’ta; pi ima tuptsiwni’yuṅqam Macedoniat aṅqw ö́kihqam nu hihta hakni’taqw put ep nuy paaṅwaya; noqw ōviy uma nuy qa maqsontota. Noqw pay nu k̇a sutsep panmani.   Nu umumum tumalay’taniqe ōviy aye’ God aw tōnawtaqamuy amumi tūkway’ta, puma sīvay akw nuy paaṅwantotaqw ōviy’o. 3 Ura nu umumi pítuhqe lomatuawit umumi yuaataqe umuṅaqw qa hihta tūkwata. Nu umuy hihtataniqe ōviy nāqahihtata. Ya nu it ep umuhpewi qaanhti? ;o Yaw uma nuy qa lavayhtuwi’taqat paṅqaqwa. Ka pi nu panta. Nīk̇aṅw nu navotit pasiwta. Oviy pi itam hihta umuhpa’ tumaltotaqey akw itahnavotiy aṅ ahsupoq tunvotnaya.  Ima ayaiwyuṅqamnihqey pan nātsok̇ani’yuṅqam pas puma pāsyaqey yuaatota; noqw nu pay nāpnihqe qa pumuy amuṅk pitsíwta.  1 Uma itamuṅaqw lomatuawit hímunihqat pay kwusuya. Noqw ōviy kurs piw hak pite’, alöṅöt tutuqayhpit umumi mātapq, sen piw sukw ayo tūooyhqat itam qa yuaatotaqat umumi yuaataqw, sen sukw hikwsit uma qa kwusuyaqat umumi kwusivaqw, uma k̇a put aw súunaṅwtapyani. E  Nīk̇aṅw nu tusiiwta, taq k̇a uma Christ qaatsay’k̇ahk̇aṅw aw unaṅway’yuṅwniqey qe’totini, hak umuy ūnatoynaq’ö, ura tsūa unatwiy akw Eve hin ūnatoynaqat pan’i. 9 k Nu God aṅqw pan unaṅwtiqe umuy k̇ahk̇awnaqe, umuy qahováriwyuṅniqat nāwakna. Hak tāqa tiy mānat qahovalniwtaqat sūkw tiyot aw nóahqat pan nu umuy Christ aw noa. }  u Is as uma inumi hihsavo tūqayyuṅwni, noqw nu tuwat an’e’wakw nāyuaatani. Hal owi, uma inumi tūqayyuṅwni. } s Pi hak nālomalalvayhq pam qa hímuu; nīk̇aṅw ason Tutuyqawhqa hakiy lomalvayhtiqw pam pantaqa pas hímuu.`9 Noqw i’ hak hihta ep hahlayhtiqat hapi Tutuyqawhqat núokwayat ep hahlayhtimantani. }s Pi itam umuyupqöyva lomatuawit yuaatinumyaniqey nānawakna; nīk̇aṅw ayám piw sukw tumalayat qa sokoplalwani. 0Y Ura nu paṅqawu: Itam ayám supwatuy tumalayamuy qa put yuaatotani. Is as okiw umuhtuptsiwniy aṅ uma öqawhtotaqw, pep pu’ God umuyupqöymi itamuṅem qenitani. >u Noqw uma itamuhpiy mohti Christ aṅqw lomatuawit nanapta. Noqw ōviy itam umuhpa’ hihta lomatumaltotaqey put‐sa yuaatotani; kurs itam qa umumi ök̇e’, soon pan yuaatotani. + Itam soon ayam sukw tumalayat yuaatotani, pay pas nāp itahtumal’ayaway‐saa. God itamuy tumal’ayataqw Itam Corinth aqw pahsavo hinnumya. Y+ Piw nu kurs hin nākwiviyuaatotaqamuy amumumnihqey, piw amunnihqey paṅqawni. Puma pi nānami namituwanlalwak̇ahk̇aṅw, pu ayám hakiy hintaqw pay qa pas antaqey namiwuwantotaqe qa suan wuwni’yuṅwa. F Noqw pay nu pan hiṅqaqwaqamuy amumi paṅqawni: Uma it aṅ wūwayani: Pay nu yāvahaqaqw umumi öqalat penta, nihqe ōviy nu umumi pite’ pay nu soon qa piw paṅqe’ umumi yuaatani. 1[ Oviy pi yaw haqawat paṅqaqwa: Put tutuveniat as qaöwíhink̇aṅw pu a’nö öqala; noqw pi hakimuy amumumnen pay öwiewniṅwu, pu lavayiat qa pas lay’taṅwu. [/ Nu itutuveniy akw umuy tsatsáwinaniqey qa nāwakna. Uma qa pan inumi wūwayani. ,Q Pi Christ nu umuy öqalaniqat pan nuy ayata, nu umuy hovalaniqat qa panwat nuy ayata. Noqw pas as pi nu it öqalat yuaataniqw pay pam inuṅem qa haman’ewayni. 7~g Ya uma haqawat suovaamnihqat pitsáṅwayat‐sa aw taywisa? Uma it piw aw wūwayani: Kurs haqawa Christ lavay’ayaatnihqey namiwuwantaqw, pay itam piw put lavay’aymatu. r}] Noqw uma itamumi maqaptsi’yuṅqw, pahsat pu itam hakimuy qa tuqayvahsi’wisqamuy hinwat öqwhayani. {|o Itam sinmuy wuwniyamuy qa hihtalalwa; puma kwiviunaṅway akw God aṅqw navotit aw rohomnumyaqw itam pumuy áṅwulalwa; pu sinmuy nāp tunatyay aṅqw lasye’, sohsok Christ aw‐sa maqaptsi’yuṅwniqat pan itam pumuy unaṅwtotoynaya. { Itam qa yep qatsit ahpiy tunipit akw put aw rohomhtiwisa, pi God tunipiyat akw’a. Noqw put akw itam Nukpanat öqalayat qa hihtatota. pzY Pay as pi itam yep qatsit ep yesk̇ahk̇aṅw, qa nāp itah’öqalay ahpiy Nukpanat aw rohomhtiwisa. y} Noqw ōviy nu umumi okiwhiṅqawlawni: Nu umumumniqw, uma nuy qa tuhtusk̇aṅw yuaataniqat qa aw nuy öqawnayani. Taq yaw nu nāp itunatyay aṅ hinmaqat pan inumi wuwantota. Noqw pumuy amumi nu qatuhtusk̇aṅw yuaataniqey pan nātuptsiwni’ta. x ; Noqw nu’ Paul umumi paṅqawni: Yaw haqawat nuy umumumnen okiw’unaṅway’taṅwuqat paṅqaqwa, nīk̇aṅw nu yaw umuṅaqw ahpiynen pas qatuhtusk̇aṅw yuaataṅwu. Noqw ura Christ pas nāp yep qatsit ep hinnumk̇aṅw pas qa a’nö unaṅway’k̇aṅw, sinmuy pāsi. w Istathihi God qaöwíhihk̇ay’taqat itamumi kuwahti! Pas kurs hin put súaṅqawu. Itam put ep God aw hahlayhtiwisni. v Nen puma umuṅem God aw nānawaknani, as umumi yórikyaniqey tuṅlay’k̇ahk̇aṅwo, God umumi pas unaṅway’taqat nanaptee. 3u_ Puma umuṅaqw kuwahtiput ömahtote’ pas antsa uma Christ aṅqw lomatuawit kwusuyaqat aw yórikyani, piw put kwusuyaqe put aṅ hinwisniqata; noqw puma God pas hihtatotani; uma qa hihta k̇ahk̇awnayat pumuy amumi hihta kuwahtotiqat ep’e, pu qa púmuy‐sa amuminit, sohsokmuy sinmuy amumii. )tK Pi uma it kuwahtiput God sinomuyatuy amumi maqaye’ pumuy hihta hakni’yuṅqat ep pumuy paaṅwayani. Noqw uma panhtotiqw puma God pas pavan aw hahlayyani. Ws' Noqw pahsat pu uma sohsok hihta qaöwíhink̇ahk̇aṅw pas pāpu aṅ ōokiwyaqamuy paaṅwayaniqey pasiwyuṅwni, noqw itam God sinomuyatuy amumi it kuwahtiput maqayaqw puma pas pavan God aw hahlayyani. \r1 God hapi sinmuy poshumit huyta, piw pumuy amumi nȫsiwhqat nóaṅwu; nihqe pam umuy hihta hakni’yuṅqat umuy huytani; noqw kurs uma soñawnen put uyyaqw pam wuṅwe’ natkotote’ lolmat tumalat aniwnani. oqW Pi ura yan pey’ta: Pam aṅqe’ ahsupoq aṅ ōokiwyaqamuy hihta huyta; pam sutsép‐sa núokwa. 8pi Pi God umuy hihta hakni’yuṅqat epnihqe hóyokput umuy öqala; noqw pahsat pu uma qa hihta rūrumnayak̇ahk̇aṅw aṅ ōokiwyaqamuy paaṅwayaniqey hihta pasiwyuṅwni. >ou Hak hin nāp wūwante’, pan hihta kuwahtimantani, qa k̇ahk̇awnak̇aṅwo, piw paysoq pi aw paṅqaqwaqw ōviy’o; pi God haqam su’qawk̇aṅw hihta kuwahtiṅwuqat hahlayi. ny Noqw it nu paṅqawni: Öwiuyhqa pay ōviy piw öwihöqmantani; pu i’ hak qaöwiuyhqa piw ōviy qaöwíhöqmantani. @my Noqw ōviy nu aṅ wūwaqe imuy tuptsiwni’yuṅqamuy amumi paṅqawhq, puma aṅwu pay inuhsavo umumiqye’, hihta uma kuwahtotiniqey paṅqaqwaqw tsovalayani; noqw uma sohsok hihta aṅwu pay tsovalayaqw, sohsoyam uma nanāp’unaṅw put kuwahtotiqat nanaptani, itam umuy tusoq’ayatotaqat qa paniq’ö. Zl- Taq nāp hisat pi sen haqawat Macedoniat ep tuptsiwni’yuṅqam inumum ö́kiqw kurs nāt uma qa yuki’yuṅqw itam hamanhtotini, tis pi ōviy úmaa, pas qananahtsopyaqat umuy itam kwiviyuaatotaqat ep’e. mkS Nīk̇aṅw pay nu inuhsavo imuy tuptsiwni’yuṅqamuy umumiq hōna, nāp hisat pi itam yan umuy hiṅqaqwaqe kurs a’tsatnihqey pan sinmuy amumi mahtaktotini; noqw pay pi nu paṅqawu: Uma pās yuki’yuṅwniqat ōviy’o. -jS Pi nu umumi navoti’taqw uma su’qawyuṅwa; noqw ōviy nu pan Macedoniat ep sinmuy amumi umuhpe himuiwta; nihqe pay Achaiat ep tuptsiwni’yuṅqam yas hihta akw tūvaaṅwantotaniqey aṅ sun suhtaq’ewyaqat nu amumi paṅqawu; noqw pas pan umuhtunatya k̇aysiwhqamuy pan unaṅwtoyna. ni W Pu uma God sinomuyatuy hihta akw paaṅwantotaniqat pay soon pas nu umumi pentani, pu umuy ayalawni. _h7Noqw ōviy uma nuhtumi unaṅway’yuṅqey pumuy amumi mahtaknayani, pu aṅqe’ God aw tōnawtaqamuy amumi pīwu; noqw pahsat pu sohsoyam nanaptani itam pumuy amumi umuy lomalavaytaqe pas súaṅqaqwaqata.,gQNoqw sen Titus hákiynihqat haqawa tūviṅlawniqw, pay pam hapi itumalsuṅwa, pi inumum pam umumi unaṅwtavi’ta: noqw sen haqawa imuy tuptsiwni’taqamuy hákimnihqat tūviṅlawniqw pay puma God aw tōnawtaqamuy tuaw’aymatu, puma Christ pas himuniwhtiniqat ōviy aṅqe’ ayatiwa. `f9Pu mitwat itam piw aw lomanavoti’yuṅqat pumuy enaṅ hōnaya. Pam hīhihta aṅ qanātusi’maqey itamumi mahtakna. Nihqe pam pu’ umumi yórikniqey pas kwaṅwtoyna, pam umumi pas tuptsiwni’taqe ōviy’o. Ze-Itam Tutuyqawhqat atpip suan hinwisniqey tunatyawyuṅwa, piw sinmuy amuhpewii. ;doPiw God aw tōnawtaqam put namorstaqw, pam itamum hinnumqe, itam hihta tsovalayaqat kima. Pi itam aṅ ahsupoq suan hinwisniqey nānawakna. Taq k̇a hak itamuy hihta tsovalayaqat ep itamuy ōvelani, as pam put ep God pas hihtatanik̇aṅwo, itamuy hin nāvaaṅwantotaniqey suhtaq’ewyaqat aw yórikqee. 'cGNoqw itam Titus enaṅ sukw tuptsiwni’taqat umumiq hōnaya. Pam God aw tsotsvalyaqamuy amuhpa’ lomatuawit yuaatinuma, nihqe put ep pas aw lomanavotiwta. xbiPi itam put aw paṅqaqwaqw, pam súnakwha; nihqe pay pam pas su’qawtaqe ōviy nanāp’unaṅw umumiq’a. a Noqw kwakwhat pi God Titus pan unaṅwtoynaqw pam umumi pas unaṅway’ta, itamuy hin umumi pas unaṅway’yuṅqat pan’i. `)Pay pi ura yan pey’ta: I’ hak wūhak tsovalaqa qa hihta akwsiṅwnaṅwu; noqw i’ qa wūhak hihta tsovalaqa pay qa hihta rūrumnaṅwu. _Pay hapi nan’ivo súnantaniqat ōviy nu paṅqawu; Puma pu’ hihta hakni’yuṅwa, noqw uma qarūrumnaya; as uma pumuy paaṅwayaniqat nu umuy tūviṅta; noqw uma tuwat hihta hakni’yuṅqw puma tuwat umuy paaṅwayani, noqw yan nan’ivo súnantani. i^K Pi pay aṅ haqawat qa a’pitniqw úmawat‐sa aṅ hihta maqsonlalwaqat nu qa put paṅqawu. ']G Pi hak su’qawk̇aṅw God hihta maqaqw, God put ep hahlayhtiṅwu; hak hihta qa himuy’taqw, God pay navoti’taqe, hakiy aw qa hihta tuṅlay’taṅwu. m\S Uma hihta hinhtotiniqey suhtaq’ewyaqey put aw antsanyani, umuy hihta himuy’yuṅqey ahpiy’o. I[  Noqw it nu aṅ wūwaqe paṅqawni: Pay yaw ura uma sūkw yahsaṅwuy ephaqam hihta tsovalayaniqey aṅ suhtaq’ewya. Taay, uma hihta yayhnayaqey aw antsatsnaniqw, pam umuṅem lomahintani. =Zs Pi Itahtutuyqawhqa Jesus Christ umuy hin ōkwatuwhqat uma pay navoti’yuṅwa. Ura as pam k̇āhaknik̇aṅw umuṅem ōokiwhti, pam ōokiwhtiqw uma k̇āhaktotiniqat ōviy’o. )YKPay hapi nu it umuy qa pas tusoq’ayata; mātaqpi kurs uma pas antsa nuhtumi unaṅway’yuṅqat nu navotniqe ōviy ayé’ hintsatsk̇aqat nu umuy āwinta. #X?Uma hapi sohsok hihta aṅ qaöwíhinyuṅwa; uma qapēvewnit pasiwyuṅwa, uma put yuaatotaniqey tuwi’yuṅwa; uma God lavayiyat navoti’yuṅwa; piw put ep qanātusi’yuṅwa; uma itamumi pas unaṅway’yuṅwa. Noqw ōviy uma piw tūvaaṅwayaniqey ep qaöwíhiniwhtotini. wWgNoqw ōviy itam Titus umumi ayataqw, pam umuṅaqw hihta tsovalani; pay yaw pam umuṅaqw it tumalat yayhna. VNihqe puma itahwuwniy yuhke’ it piw hinhtoti: Puma mohti Tutuyqawhqat aw nānoayat, pu God tunatyayat ahpiy itamumiwat piw nānoaya. 2U]Nihqe puma God sinomuyatuy hihta hakni’yuṅqamuy amuṅem hihta tsovalayat, itam put ömahtotat, amumi put kiwisniqat itamumi ö’qalyaqe itamuy pas qaöwiayatota. :TmNu pumuy amumi navoti’taqw puma qa paysoq tusoq’ayatiwyaqe kwaṅtoynayak̇aṅw hihta himuy’yuṅqey kuwahtoti; piw put pas yuhk̇e’ hihta kuwahtotiniqey unaṅwtoti. sS_Pay as pi nāmahin okiw puma hīhihta aṅ k̇ānanvotk̇ahk̇aṅw put ep pas hahlayya; nihqe puma hihta hakni’k̇ahk̇aṅw himuy qa k̇ahk̇awnayat, ayám hakim hihta hakni’yuṅqamuy paaṅwantotaniqey ōviy hihta tsovalaya. mR UTaa, God Macedoniat ep put aw tōnawtaqamuy amuhpa’ hihta tumalay’taqat nu pu’ umuy āawnani. OQNoqw ōviy nu umumi pas hahlayi, itupkomu, nu umumi tuptsiwhqee.HP Noqw pam piw pas pavan umumi unaṅway’ta, uma put hin kwusuyaqat u’ni’taqee. Yaw pam umumi hihta lavayhtiqw uma put anhtoti; yaw uma tsawiniwk̇ahk̇aṅw put pas k̇aptsi’yuṅwa. BO}Nu umuy tsuyakqe, Titus aw umuy pihni’ta. Nihqe nu put ep qa hahmana. Ura itam umumi sohsok hihta suan lavayhtoti. Nihqe ōviy piw pan nu Titus aw umuhpe himuiwtaqe pas súaṅqawu. +NO Noqw umuy panhtotiqw nu pas suyan unaṅwti, tis pi ōviy Titus umuhpe hahlayhti, uma sohsoyam put suyan unaṅwtoynayaqw ōviy’o; noqw nu put amum hahlayhti. Mw Ura nu umumiq pēnaqe hakiy qaanhtiqat qa put tunatyawk̇aṅw pēna, piw hakiy ep qaanhtiqat qa put tunatyawk̇aṅwo. Nu úmuywat tunatyawk̇aṅw ōviy yan pēna, mātaq pi uma God atpip inumi pas unaṅway’yuṅqey nanaptaniqat ōviy’o. L  Kurs uma namiwuwayani, uma qahahlayhtotiqw ya God umuhpa’ hin tumalay’ta? Uma pās wuwni’vaya; uma put pantaqat ep nenṅem qenitotaniqey tunatyaltoti; uma qaanhtiqat aw pas kwaṅwáy’tsivutoti nīk̇aṅw uma piw tusi’tota; uma inumi yórikyaniqey pas pāpu kwaṅwtoynaya; piw uma qaanhtiqat sivintoynayaniqey pas suhtaq’ewya. Uma panhtotiqe it ep nenṅem qenitota. WK' Pi ason hak God tunatyayat an qaanhtipuy ep qahahlayhte’, put aṅqw lasq, God put ayo távini. Noqw pam soon put ep qahahlayhtini. Náwuspi yep qatsit tunatyayat ahpiy qahahlayhpi mokiwuy tumalay’ta. ]J3 Noqw nu pu’ put ep hahlayhti, uma qahahlayhtotiqat qa epnit, uma qahahlayhtotiqe umuhhintsakpiy aṅqw ayo lasyaqat put ep’e; uma pan qahahlayhtotiqe God unaṅwveya; noqw ōviy itam umuy qa unaṅwmoknaya. tIaPay as pi nu itutuveniy akw umuy qahahlayhtapnak̇aṅw, pay nu put ep iwuwniy qa alöṅta; pay as pi nu mohtiniqw nāpi kurs nu pēnaqey pan wūwa, ispi nu navotq, yaw pam tutuveni umuy qahahlayhtapnaq’ö, pas as pi pay hihsavoo. )HKPiw qa put pantaqat akw‐saa, pam itamumi umuy lavayhtiqat put akw pīwu. Pam umuhpe pas hahlayi. Yaw uma inumi yórikyaniqey nānawaknaqat itamuy āawna, piw yaw uma hakiy qaanhintsakqat atsviy tsaykitaqata, piw yaw uma inuṅem su’qawyuṅqata. Nu īit navotqe pu’ pas hahlayhti. jGMNoqw God aṅ sóonhtotiqamuy öqalaṅwuqa itamuy suyan unaṅwtoyna, Titus pítuhqat akw’a. 6FeItam Macedoniat ep ö́kihqe, kurs hin nāsuṅwnayani; nánan’ivakw itamuy sóontsatsnaya. Itam lomatuawit eṅem nuhtumi rohomnumya; pu itah’naṅwa tsawiniwyuṅwa. EENu qatuhtusk̇aṅw umumi yan lavayhti, itupkomu; nu umuhpe pas hahlayi; noqw nāma hin pi nu hīhihta aṅ k̇ānanvotima, nīk̇aṅw nu suyan unaṅwte’ pas hinhaqam hahlayhtiṅwu. :DmNu umuy qa hihtataniqey qa pan wūwank̇aṅw yan pēna. Nu umumi pas unaṅway’taqey ura umumi pay lavayhti; noqw ōviy sen itam soe’, sen yēse’ itam nāto sūpwatini. C'Uma itamumi pas unaṅway’yuṅwni, itupkomu, itam qa hakiy hintsatsna; itam qa hakiy hovalaya; itam qa hakiy hihta paysoq kwahanaya. {B qGod itamuy yan āawna, aw iunaṅwamu. Noqw ōviy sen itahtokoy, pu sen itah’unaṅway hihta akw tuyoy’ewakwtiqw, itam put aṅqw nākwaṅw’ewakwtotani. Nen itam God pas k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw, put aw nānoi’yuṅwni. Paul’s Joy bA=Nihqe umunaiwtani, noqw uma itiyotimni, pu imanhtimni, kita Sus’öqaltutuyqawhqa.@1Oviy uma pumuy amuṅaqw lasye’, ayam pas supyani, kita Tutuyqawhqa; nen uma hihta qa powaiwtaqat qa aw hintsatsk̇ani; noqw nu umuy ömahtani. {?oPuyaw God kīat nāp yukit aw nāwakintiwyaqamuy amum haqam hihta ep súnahpee? Pi uma hapi God qátuhqat kīyat anyuṅwa; pi ura God paṅqawu: Nu pumuy amuhsonve qátuni, nen amuhpe hinnumni. Nu pumuy Tutuyqawhqaamni, noqw puma isinomni. x>iPuyaw Christ Nukpanat amum haqam súnahpee? Hal ya tuptsiwni’taqa qatuptsiwni’taqat amum haqam súnahpee? G=Uma qatuptsiwni’yuṅqamuy qa suṅwálalwani, pi uma pumuy amumum qa súnahpeya. Puyaw suan hinmaqa qasuanhinmaqat amum haqam súanhtini? Puyaw tāla qatālat amum haqam súnahpee? '<G Hakimuy naam timuy amumi hin lavayhtiqat pan hapi nu umumi lavayhtini: Uma tuwat itamumi umuh’unaṅway wūyak hötayani. Warning against Pagan Influences j;M Itam umumi itah’unaṅway aw qa uhtaya; noqw sumataq úmawat umuh’unaṅway itamumi uhtaya. z:m Is uma Corinth ep sínomu, itam qa hihta tupkiwtaqat umumi yuaatota; itam umutpipo itah’unaṅway púruknaya. N9 Itam unaṅwmokiwk̇ahk̇aṅw pay yūmosa hahlayya; itam okiwhinnumyak̇aṅw k̇aysiwhqamuy k̇āhaktotoynaya, as ṅasta sīvay’k̇ahk̇aṅw Christ atsviy itam sohsok hihta himuy’yuṅwa. P8 Haqawat itamuy qa tuway’numya, noqw pu pētu pay itamuy tuway’numya. Mokiwu nāqavo itamum yannuma, noqw pay itam nāto tayyuṅwa; itamuy a’nö wuvinumyaqw, pay itam híhinhaqam nāto yēse. a7;Haqawat itamuy k̇aptsi’yuṅwa, noqw pu pētu itamuy pas qa hihtalalwa; haqawat itamuy qalomáyuaatota, noqw pu pētu itamuy lomayuaatota; haqawatuyniqw itam qa a’tsatu, noqw pētuyniqw itam a’nö a’tsatu. Z6-Itam sutsep qaatsay’k̇ahk̇aṅw yuaatota. Itam God öqalayat aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw, suan tumalay’yuṅwa. Pam pantaqa putvaqe itahmay aṅ sipwuvahpit anta, pu suyvaqe itahmay aṅ tuwvohtat an’i. n5UItam sohsok hihta aṅ kuhkuyvaqe qa naṅ’eknayat, aṅ ahsupoq qaatsay’k̇ahk̇aṅw hinwisa, God lavayiyat navoti’yuṅqee; itam tūvāsya, itam nuhtumi unaṅway’yuṅwa, Qahováriwtaqat Hikwsit öqalayat ahpiy’o. 4Sinom itamuy wuvinumya, itamuy sivikimi taṅatota, itamumi kikihpoqya. Itam maqsontota; itam qa tohtok̇a, pu tsöṅsoiwyuṅwa. F3Itam k̇ānanaptaqey aṅ nakwhani’yuṅwa. Noqw ōviy sinom sohsoyam itam God eṅem tumalay’yuṅqat navoti’yuṅwni. Itam hihta hakni’yuṅwa, pu itam hīhihta aṅ sóonhtoti. h2IItam qa hakiy unaṅwmoknayaniqey ōviy suan hinwisa; taq k̇a sinom itahtumalay tukopnayani. g~}}6|W{zzayyxLww0vuttAsrqpronnm$lWkkJjsiEh{g_f^eiddciba``7_^^]v\\ [ZYXWWV'U|TSRQPOO+NMM3LLKNJIHHGF$E$D@CCtBAAJ@@2?|>R==<;~::[99O877*6T5}54u33N22U1100/=.X--",r+*))0(''&%%5$$P##K""O!!~! D:"gaFxD<wbiLw  | ^ _Ml]mX +l Taq Demas nuy tatamhta, yep qatsit pas hihtataqee; nihqe Thessalonicat aqwhaqamii. Noqw Crescens Galatiat aw’i. Noqw Titus Dalmatiat aw’i. 7 il Um qa nātusi’te’ īts peqw inumini.  lNoqw ōviy Tutuyqawhqa iahsatiy inuṅem warani’ta, nuy suan qatsí’taqat ep’e. Nihqe ason pam pite’, sinmuy amuṅem suan yuk̇e’, pep pu’ pam inumi put nóani, pu hakim kwaṅwtoynayak̇ahk̇aṅw put nuhtay’yuṅqamuy amumi pīwu. Personal Words lNu itahtuptsiwniy aw pās tunatyawtaqe, put eṅem rohomnuma, qanātusi’k̇aṅwo. Soñawnen inuṅem pöhtavit nu aṅ kuyva. ^ 5lTaq nu God eṅem nīniwniqat aw pitsíwta; pay k̇a nu tsāvotiqw yaṅqw ahpiyni. 1lNoqw um hapi sohsok hihta aṅ pās tunatyaltini, nen k̇ānavotpit aṅ kuytani; lomatuawit yuaatani; uhtumalmakiway sohsok suan tumalay’tani. lQlNen puma it lavayit pas antsanihqat qa aw tuqayvastotat, soq tuwat tūtuwutsit aw unaṅwtapyani. ]3lTaq pay nāt haqahpiy sinom hihta suan tutuqayhpit soon aw tūqayyuṅwe’, kwaṅwálvayit‐sa nanaptaniqey nānawakne’, ōviy haqe’ unaṅwaam qatsqat paṅ pumuy tutuqaynayaniqamuy nāmi wáṅwayyani. DlNu ūmi pas paṅqawni: Um lavayit yuaatani, nāp hísat nukwáṅw’ewhtiqw, pu pay nāmahin sen qa nukwáṅw’ewhtiqw, um hakiy aw put ep písoqmantani. Hakiy hihta ep öwihiniwhtiqw, um hakiy u’nanamantani, mēwamantani, pu qa naṅ’ekni’k̇aṅw sinmuy öqawhtoynani, pu God lavayiyat tūtutuqaynani. F lPaniqw hapi ōviy nu God aw yank̇aṅw uṅ ayatani, pu Tutuyqawhqat Jesus Christ aw yank̇aṅwo; pam hapi mātakte’, moṅwtaviwe’, aṅ yesqamuy, pu pay so’pumuy hinwat yukunani. jMlGod tumal’ayaat put ahpiy pās pasiwta; pu sohsok lolmat tumalat aw pās na’sas’iwta.wlSohsoy God lavayiat hapi put Hikwsiyat ahpiy pan pēniwa; nihqe hihta tutuqaynaniqey aw apiiwta, hakiy hihta ep öwihiniwhtiqw put ep u’nananiqey aw’i, pu hakiy suwip táviniqey aw’i, pu hakiy hin súan hinmaniqat put tutuwnaniqey aw’i. lPi um uhtsakoy aṅqaqw tutuvenit tuwi’ta. Nihqe put akw um suan unaṅwtalwuwni’vaqe, Jesus Christ aw tuptsiwhqe, ayo yama. lNoqw um hapi hihta tūqayhqey, pu nātuptsiwnaqey aṅ yūmosa hinmani, um hakiy aṅqw kwúsuhqey put u’ni’k̇aṅwo. l Nīk̇aṅw ima aṅ nūnukpanht, hihta aṅ tūunaheptiwisqam suyhtsepṅwat qalomáhinwisni; tūunatotoynayani, piw nāp ūnatotini. ~l Nīk̇aṅwo, pay sohsoyam Christ Jesus aw tōnalte’, God unaṅwveyaniqey nānawaknaqam pas kurs hin qa okiwsahsaniwyani. 4}al Ura nu Antioch ep hihta aṅ okiwsahsaniwa, pu Iconiam ep’e, pu Lystrat ep’e. Ura nu hīhihta aṅ k̇ānanvota; noqw pay Tutuyqawhqa nuy put sohsok aṅqw ayo tavi. |l Noqw pay pi um nuy hin hinmaqat pās navoti’ta, nuy hihta tūtutuqaynaqata, nu hin qatsí’taqata, nu hihta aṅ ö’qalqata, nu hin God qapēvewnaqata, hihta aṅ wuhko maqaptsi’taqata, nuhtumi unaṅway’taqata, qa súokiwhtiṅwuqata. ,{Ql Nīk̇aṅw kurs hin puma haqami ö́kini. Pi pumuy an’e’wakw hintsakpiam susmataqtini, pumuy tāqatuy hintsakpiam hin mātaqtiqat pan’i. Last Instructions QzlNoqw pay pi ura Jannes‐niqw pu Jambres puma Moses ehpewi wunuptuqw, pay ōviy hapi pan ima it tutuqayhpit pas antsanihqat aw rohomnumya, nukuswuwni’yuṅqamu, God aw tuptsiwnit aṅqw lasyaqamu. xyilMomoyam pan hinyuṅqam as sutsep hihta tutuqayyak̇ahk̇aṅw, pas soon hihta pas antsanihqat tuwi’vayani. x5lIma hapi hakim kīnawit yuṅtinumyaqe tusk̇apmomoymuy, qaanhtipuy akw maṅwúiwyuṅqamuy, hīhihta tuṅlayiy akw ūnaiwwisqamuy áṅwutiwisa. wlPay as God aw tuptsiwni’yuṅqey pan hiṅqaqwak̇ahk̇aṅw, put öqalayat qa nānawaknani. Um pan hinyuṅqamuy qa amu’puñalni. *vMlNānamiq nukpanhtotini; hihta ep qa tunatyaltotimantani; nātsotsk̇anayamantani; God aw qa unaṅway’k̇ahk̇aṅw, kwaṅwáewhpit‐sa aṅ nāhahlayyani. 2u]lTūqahahlayyani; namiyukiy tutkilalwani, hihta tūatsatotoynayani; qa namituyqawi’yuṅwni; a’nö unaṅway’yuṅwni; aṅ lomayesqamuy amumi qa suhtaq’ewyani; tlNāt sinom nenṅem‐sa hihta tunatyawyuṅwni; qa nāp hihta himuy tuṅlay’yuṅwni; hihta kwiviyuaatotani; kwivi’naṅway’yuṅwni; nuhtumiq tutsíwyuaatotani; yumuy, namuy qa amumi tūqayyuṅwni; hihta qa tsúyakyamantani; God qa k̇aptsi’yuṅwni; Ks lPu it um piw navoti’tani: Nāt qatsíso’ṅwamiq qatuvostini. tralNen Nukpanat huhuwihpiyat aṅqw ayo nö́ṅakni, puma as kwisyaqe, put‐sa aw tuqayvasi’yuṅwa.Iit yantaqat um pumuy aṅ ahoy u’nantoynani. Tutuyqawhqat aw yank̇aṅw pumuy amumi paṅqawhq, puma lavayit ep qa nāṅwuy’yuṅwni. Taq pam pantaqa lavayi soon hihta apitini, pay soq aw tūqayyuṅqamuy wuwniyamuy nukushintsanni. el Nīk̇aṅw pam soon hihta ep nāatsatoynani; nihqe ōviy soon atsáy’mani; nāmahin pi as itam atsáy’wisq’ö. An Approved Worker 0dYl Itam k̇ānavotpit aṅ nakwhani’yuṅwe’, put amum moṅw’iwyuṅwni. Itam put qa tuwi’yuṅqey paṅqaqwaqw, pay pam piw itamuy qa tuwi’taqey paṅqawni. Scl Pay i’ lavayi pas antsaa: Kurs itam Christ amum soe’ piw amum yesni. Hb l Paniqw pi nu ōviy aṅ hakimuy namorstiwyaqamuy amuṅem īit hihta aṅ kuyta, pas pay okiw puma Christ Jesus ahpiy ayo nö́ṅakiwte’, put amum sutsep k̇aptsi’tiwyaniqat ōviy’o. a#l Nihqe put ep nu hīhihta aṅ k̇ānanvota, qaanhintsakqat an’i. Hikis pi nu pas som’iwta. Nīk̇aṅw pay God lavayiat qa som’iwta. n`UlUra Jesus Christ, David natkoat, mokiwuy aṅqw ahoy tātayi. It lomatuawit hapi nu sinmuy āwinta. a_;lNu ūmi hihta lavayhtiqw um aw wūwani. Pay ason Tutuyqawhqa soon uṅ qa māmatsnani. ?^ylPasva tumalay’taqa soon qa mohti aniwnit nösṅwu. ]lWawarsqa a’nö hoṅvinen hihta ahsate’, put kwúsuṅwu. Pam nawus sohsok k̇aptsi’tiwhqat aṅ hinme’ put ahsataṅwu. \lQa haq pi hak tuwvöhtinumqa yep qatsit ep hīhihta hintsatskiwhqat akw nāsoontsahtsana. Taq pam panhte’ soon moṅwiy unaṅwveni. d[AlUm Christ Jesus eṅem k̇ānavotpit aṅ kuytani, solāwat qa hihta tusi’taqat an’i. *ZMlUra nu k̇aysiwhqamuy tutuqaynaqw, um pep inumi tūqayta. Um put hapi tuwat hakimuy qa paysoq hintsatsk̇aqamuy amumi mātapq, puma put tuwat tūtutuqaynayani. TY #lNoqw ōviy’o ítii, um núokwat Christ Jesus ahpiynihqat akw ö’qalni. X 9lPu ahpiy pay Ephesus epeq hihsa’haqam hihta aṅ inumi unaṅwtapqat pay um put pās navoti’ta. Okiw nam Tutuyqawhqa pite’, put ōkwatuwni.?W {lNihqe ōviy ura pam Rome epnihqe, nuy pās hepqe tuwa. /V YlPas pay Tutuyqawhqa okiw Onesiphorus ep kīvituy ōkwatuwni. Kwakwhat pi pam qa sūs inumi unaṅwtavi; nihqe nuy qa hahmana, nāmahin pi nuy sivikive pakiwtaq’ö. U #lNoqw it pay um navoti’ta: Ima Asiat aṅqwyaqam sohsoyam nuy mātatvet, nuy tatamhtota. Noqw i’ Phygellus, pu Hermogenes puma nuhtuma. T -lPi Qahováriwtaqa Hikwsi itah’unaṅwpeq qátuhqa ūmi hihta pas hihk̇ay’taqat kuwahti. Taay, um put pās aw tunatyawk̇aṅw tavi’tani. S 'l Nuy hin lavayit suan tūtutuqaynaqat um u’ni’k̇aṅw, pan tūtutuqaynani Christ Jesus qapēvewnak̇aṅw, put aw unaṅway’k̇aṅwo. R  l Noqw put pantaqat ōviy nu yāyan hihta aṅ k̇ānanvota. Nīk̇aṅw pay nu qa hahmana; pi nu hakiy aw tuptsiwhqey suyan navoti’ta; nihqe nu put aw hihta mātapq, pas kurs hin pam hisat pítuniqey qa aqw pahsavo put aw tunatyaltiniqat nu qapēvewna. kQ Ql Nihqe nuy ayataqe, put lavayiyat yuaataniqat aw nuy tavi, imuy qa‐Jew‐sinmuy tutuqaynaniqata. +P Ql Nīk̇aṅw pas yepehaq pu’ itamuy ayo óyahqa Jesus Christ pítuhqe mokiwuy öqalayat súlawtaqw, God itamuy hin ayo óyaniqey tunvotna, lomatuawit ahpiy’o; O {l Pi pam hapi itamuy ayo oya; nihqe itamuy suan hinwisniqat ōviy itamuy wáṅwayi, itahhintsakpiy qa ōviynit, nāp tunatyay, pu núokway ahpiy’o. Pi pam tūwaqatsit nāt qa yukut, pay pepeq it Christ Jesus aṅ itamuy núokway máqaniqey yuku. ]N 5lNoqw ōviy um Itahtutuyqawhqay nuhtumi yuaataniqey qa hahmanni, pu piw nuy put eṅem sivilawhqata. Um lomatuawit yuaataniqey ep k̇ānanvotqey aṅ nakwhani’tani; sam pi um God öqalayat akw put aṅ kuyvani. *M OlPi God Hikwsiy itamuy máqahqe, itamuy maqaswuwni’yuṅwniqat qa pan itamuy unaṅwtoyna. Pi Hikwsi itamuy öqalat, nami’naṅwat, pu pas suyan wuwnit maqa. ,L SlNoqw ōviy nu nāt piw uṅ u’nanani. Ura nu ūmi matyawhq, um God aṅqw hihta kuwahtiput makiwa. Taay, um put kuwahtiput apitoyni’te’ put akw moṅwvasni. ;K qlPas ura um pas antsa qapēvewni’taqw nu put u’ni’taqe ōviy’o. Pay ura uhso Lois piw qaöwítuptsiwni’ta, pu uṅu Eunice pīwu; noqw pay ōviy um soon piw qa pantani. tJ clOkiw ura um pakmumuṅwuniqw, nu put u’ni’taqe pas nu as ūmi yórike’ hahlayhtiniqey okiw nāwakna, aI =lPas nu God aw hahlayhtima ítii. Put hapi nu pas suyan unaṅway’k̇aṅw tumalay’ta, inamuy hin hinhtotiqat pan’i. Nu yūmosa inawakinpiy aṅ uṅ u’nantima, mimhikqat, pu talöṅwintiwhqat aṅ’a. PH lNu itiy pas aw iunaṅway Timothy öqalanta. Nam okwálni, núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw ūmi pitsíwtaa, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. Thanksgiving and Encouragement G =lNu’ Paul, God tunatyayat ahpiy Jesus Christ ayaatnihqa it penta, it qatsit itamumi awiniwtaqat Christ Jesus ahpiynihqat tūaawnaniqe ōviy ayaiwtaqa. ^F5XNam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat sohsokmuy umumum yantaa. Nam antaa.EXNu’ Paul hapi pas nāp imay akw umuy öqalaqe, pēna. Yan hapi nu sohsok itutuveniy tuvoylata. Nihqe ōviy hapi nu pēna. 1D[XNoqw nam Tutuyqawhqa hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa pas nāp yūmosa umuy kwakwhat unaṅwat maki’tani, aṅ ahsupoq’a. Nam pam sohsokmuy umumum hinmani. fCEXNīk̇aṅw uma put qa tuwqay’yuṅwt, pas umuhtupkoynihqat pan u’nanayani. Final Words BXAson kurs haqawa it tutuvenit ahpiy itahlavayiy aw qa tūqaytaqw, uma aw tunatyaltote’, qa a’puñalyani, noqw pam hamanhtini. QAX Noqw úmawat itahtupkomu, uma lolmat hintsatsk̇aqey aṅ qa ȫönani. O@X Noqw ōviy itam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw yank̇ahk̇aṅw, hakimuy aṅ panyuṅqamuy ayatote’, u’nanayani: Uma pās yesk̇ahk̇aṅw, tumalay’yuṅwe’, nāp umuhnovay nōnovayani. ?'X Taq itam nanaptaqw, yaw haqawat umuhpe qa hihta hintsatsk̇aṅwu, qa tumalay’yuṅṅwu; nihqe qa nāp hihta himuy aṅ sus’itsyaṅwu. j>MX Suhpan ura itam nāt umumumyaqey yan umumi tutaptota: Pay qa tumalay’taqa piw qa nösmantani. S=X Yantsak‐wisa ítamu. Itam qa paysoq umumi tunöstuṅlay’yuṅṅwu, pay as pi itam put makiway’k̇ahk̇aṅwo. Nīk̇aṅw itam hinwisq, pay uma piw itamun yesniqat ōviy itam pay apiiwyuṅwa. R<XPiw itam qa haqam hakiy nōvayat paysoq nōnova. Itam qa pan hinyuṅwt, tōkilat aṅ‐nik̇aṅw pu tālö’ tumalat aṅ maqsonlalwaṅwu, pas pay qa haqawat umumi tūkwaiwyuṅwniqey ōviy’o. m;SXPi uma itamuy hinyaqw panyaniqey navoti’yuṅwa, ispi itam umumum yesqe, qa paysoq hinwisq’ö. s:_XItam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw yank̇ahk̇aṅw umuy ayalalwani itahtupkomu: Kurs haqawa tuptsiwni’taqey paṅqawk̇aṅw, itamuṅaqw hin lavayit ömahtaqey qa aṅ hinmat, soq naönhqatuqw, uma qa put a’puñalyani. :9mXNoqw nam uma God aw pas pavan unaṅway’yuṅwe’, nakwhani’k̇ahk̇aṅw, Jesus Christ nuhtay’yuṅwni, Tutuyqawhqa umuy pan unaṅwtoynaq’ö. The Obligation to Work 8{XUra itam umumi hin tutaptotaqat uma aṅ hinwisqey soon qa yūmosa panwisniqat itam Tutuyqawhqat ep umuy qapēvewnaya. 7XNoqw pay pi Tutuyqawhqa hihta aṅ pas qaatsáy’maqa soon umuy qa hūrs hoṅnani, pu qalolmat aṅqw umuy ayo óyani. t6aXNoqw itam qahopihtuy nukpansinmuy amuṅaqw ayo oyiwtani. Taq qa sohsoyam sinom God qapēvewni’yuṅwa. (5 KXYantani itahtupkomu. Uma itamuṅem nāwakinwisni; noqw Tutuyqawhqat lavayiat aṅqe’ kúrukiwme’, sohsovik tuyqawvani, hin umuhpa’ tuyqawvaqey pan’i. 4#XNam pam umuy wuko’naṅwtoyni’tani, uma qanánahtsopk̇ahk̇aṅw lolmat yuaatotak̇aṅw, lolmat tumalay’yuṅwniqat ōviy’o.k3OXItahtutuyqawhqa Jesus, God Itanay amum itamumi unaṅway’taqa, núokway ahpiy itamuy yūmosa wuko’‐naṅway’yuṅwniqat itamuṅem pan yuku; piw itamuy hihta lolmat unaṅwvahsi’yuṅwniqat pan itamuy unaṅwtoyna. 21XYanta itahtupkomu; ōviy uma hūrs hoṅni. Nen itam umumi hin lavayhtotiqat, pu itahtutuveniy akw umumi tutaptotaqat uma hūrs ṅuy’yuṅwni. (1IXKwakwhat pi pam itamuhpiy umuy lomatuawit āawna; nihqe umuy wáṅwayhqe, umuy Itahtutuyqawhqay Jesus Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqat umuṅem tunatyawta. &0EX Noqw kwakwhat pi uma God lavayiyat pas antsanihqat aw tuptsiwyaqe, Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy kwaṅw’ewayhtotiqe ayo nȫṅa, pi God pas yayhniwhqat aṅqaqw pay umumi unaṅway’taqe umuy namorstaq’ö. Noqw ōviy itam yūmosa put aw kurs hin qa hahlayhtiwisni umuhpee. 2/]X Noqw puma sohsoyam maskimiq maspiwyani. Puma pi navotit pas antsanihqat qa tūtuptsiwat, tuwat soq qaanhintsatskiwhqat aṅ nāhahlaynaya. You Are Chosen for Salvation c.?X Yaniqw hapi ōviy God puma hihta pay a’tsat tūtuptsiwaniqat pan pumuy unaṅwtoynani. .-UX Pam sohsok hihta qaantsatskiwhqat akw hakimuy súlawhtiniqamuy ūnatoynani. Puma as pi navotit pas antsanihqat qa tsúyak̇a, pu ayo nö́ṅakniqey qa nānawakna. ,!X I’ qalomáhintsakqa Satan öqalayat pasiwk̇aṅw mātaktini. Nihqe pam hīhihta k̇ātumalay’tani, pu sohsok hihta wutsit hintsakni. M+XAson pam áyoniqw, pep pu’ i’ hak himu qalomátaqa mātaktini. Noqw pay Tutuyqawhqa moaṅaqw hikwsiy akw put nīnani. Pam qaan’ewakw tālawṅway’k̇aṅw pite’, put haqami hintsanni. =*sXTaq i’ hak Nukpana pay nanauyve tumalay’ta, it tāqat hisat pítuniqat aw pahsavoo. Noqw pay put ahoy ṅuy’taqa pay soon nāt qa ṅuy’tani, hisat pam áyoniqey pahsavoo z)mXNoqw pay ason pas pam tāqa nāp paptsiy ep mātaktiqey aw pahsavo ahoy ṅuy’taqat pay uma navoti’yuṅwa. L(XUra nu nāt umumumnihqe, umuy īit āawnaqat ya uma pay suhtokya? `'9XPam tāqa hapi pas aṅ sohsokmuy pas hihtunihqey pan túṅwantiwyaqamuy amuhpa’ nāwakintiwyaqamuy amuhpe sus’oveqnihqe nātsotsk̇anani. Nihqe pam God eṅem kīhut ep qatuptut, pam God‐nihqey paṅqawni. |&qXNoqw pay qa hak hapi umuy hihta akw ūnatoynani. Pay ason sinom God navotiyat aw a’nö rohomhtivayaqw, hak tāqa qaanhtiput akw tuyqawiwtaqa, maskimiq tūviwniqey ōviy tihtiwhqa mātaktiqw, pep pu’ Tutuyqawhqat talöṅniyat aw pítuni. _%7XNoqw uma qa āpiy pay umuhwuwniy ep wiṅwhinyuṅwniqat itam umumi okiwhiṅqaqwani. Kurs hak Tutuyqawhqat talöṅniat aw pay pitsíwtaqat umumi paṅqawhq, uma qa nānaphin wūwantotani, sen hak God Hikwsiyat ahpiy put yuaataqey paṅqawniq’ö, sen pam God eṅem yuaataqey paṅqawni, sen itamuṅaqw put pēnit kwúsuhqey paṅqawni. v$ gXNoqw Itahtutuyqawhqa Jesus Christ hin pituqw, itam put aw tsovaltiniqat itam put umuy āawnaya, itahtupkomu. ]# 5X Pahsat pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ natṅwaniat umuhpe pas pavan mātaktini; noqw úmawat put amum pas pavan mātaktotini, Itanay God‐nik̇aṅw pu Tutuyqawhqat Jesus Christ pumuy núokwayat aṅ’a." }X Paniqw ōviy itam yūmosa umuṅem nāwakintiwisa. Pay nam Itana God umuy namorstaqa umuy put tímatnihqey hihk̇ay’yuṅqat pan umuy yúkuni. Nam pam öqalay ahpiy umuhlomatunatyay aṅ ahsupoq aw antsanni, pu umuhqapevewniy ahpiy umuhtumalayu. d! CX Hisat pam pítuniq’ö. Pep hapi pu’ put sinomat put pas hihtatotani; pu sohsoyam put aw tuptsiwni’yuṅqam put aw k̇ātayyuṅwni. Noqw uma nuhtum pep hoṅni. Pi itam umumi lomatuawit yuaatotaqw, uma tuptsiwya. }  uX Puma soon hisat Tutuyqawhqat aw yórikyani, pu qaan’ewakw öqalayat aw’i. Yan hapi puma sutsep sivintoyniwyani, 1 ]XNīk̇aṅw imuy put qa tuwi’yuṅqamuy amumi pam qȫhit uwiwitaqat akw nāoyni, imuy Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅqw lomatuawit qa aw tuqayvastotaqamuy amumii. F XAson hisat Tutuyqawhqa Jesus Christ a’nö hōhoṅvituy hoṅvia’yatuy tsamk̇aṅw ōṅaqw mātaktiq’ö. Pep hapi pu’ pam umuy k̇ānanvotyaqamuy itamuy enaṅ nānasuṅwnanani. c AXPi God hapi suan tumalay’ma. Noqw hakim umuy okiwsahsanyaqamuy pam tuwat amumi nāoyni,  9XNoqw pas suyan God sinmuy amuṅem suan yúkuṅwu. Pi uma put moṅwtunatyayat hihk̇ay’yuṅqey mahtakni’yuṅwniqe ōviy put ep k̇ānanvotya. > wXNoqw ōviy itam aṅqe’ God aw tōnawtaqamuy amunawit umuy pihni’yuṅwa, uma nānakwhani’yuṅqat ep’e; ōviy pi uma hīhihta aṅ k̇ānanvotye’ qa naṅ’eknayaṅwu.  XPay kurs pi itam hin God aw umuhpe qa hahlayhtiwisni, itahtupkomu, pi pam súantaq’ö. Pi umuhqapevewni a’nö öqawi’wisa.  -XNam núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw umumi pitsíwtaa, pu Tutuyqawhqat Jesus Christ aṅq’ö. The Judgment at Christ’s Coming ; sXNu’ Paul it penta. Nu Thessalonicat ep God Itanay aw‐nik̇aṅw pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw tōnawtaqamuy öqalanta, Silvanus‐nik̇aṅw pu Timotheus pumuy amumuma. #Uma qa panhtotit, God aṅqw núokwat makiwye’, put aṅ wuṅwyani, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ itamuy ayo Oyahqat tuwi’yuṅqey aṅ suyhtsepṅwat öqawi’wisk̇ahk̇aṅwo. Nam pam k̇aptsitiwaa, pay pūu‐nik̇aṅw pu yūmosa aqwhaqamii. Nam antaa.ykNoqw ōviy’o, aw iunaṅwamu, uma hapi aṅwu pay it navoti’yuṅqe ōviy qanāunay’yuṅwni; taq nāp hisat sen hakim qaanhinwisqam it pöhut pas antsanihqat aṅqw umuy lasnayaqw, uma hūrs hoṅqey mātatve’, aṅqw ruhpakyani. /Pay pi aṅsakis pēne’ it yuaaykuṅwu. Noqw tutuveniyat aṅ pēhu māmatsniqw qatūvosi. Noqw ima aṅ qanavóti’yuṅqam, qa hūrs hoṅqam put hīhin namtökintotaqe nukushintsahtsanya; nihqe nankiwakw panhtoti, pay ahpiy pēhut tutuvenit pantsatsk̇aqey pan’i. @yItahtutuyqawhqa umuy ayo nö́ṅakniqat ōviy umumi maqaptsi’taqat uma pan wūwantotani. Pay ura aw ita’naṅwa Paul piw pan umumi pēna, suan wuwniy put aw noiwhqat ahpiy’o. xiNoqw uma hapi īit yantaqat ōviy maqaptsi’yuṅwa, aw iunaṅwamu. Nihqe ōviy uma tunatyawyuṅqw, ason pam pite’ umuy kwakwhaiwyuṅqat umuy túwani, qa haqam hihta akw itséheiwyuṅq’ö, kurs hak umuy hihta ep tukopnaniq’ö. 'G Noqw pay as pi panta. Noqw itam pi pūhut tokpelat, pu pūhut tūwaqatsit itamuy āawnaqat ōviy maqaptsi’yuṅwa; pep hapi himu súantaqa‐sa pasiwtani. eC Hisat God talöṅniyat aw pítuniqat maqaptsi’k̇ahk̇aṅw, kwaṅwtotoynayak̇ahk̇aṅwo. Pi put talöṅniyat ep yaṅ tokpela taqte’, pātini; pu aṅ himu hin yukiwyuṅqa qaan’ewakw mukit akw súlawhtini. ,Q Noqw suyan hapi sohsoy himu pātiniqat uma navoti’k̇ahk̇aṅw, ya uma hin as hinwisni? Soon uma qa ahsupoq qatsit aṅ suan hinwise’ God eṅem‐sa yesni,  Nīk̇aṅw hapi Tutuyqawhqat talöṅniyat aw suptuni, uyiṅwu mihikq pítuṅwuqat pan’i. Noqw ep pu’ tokpela a’nö umumutat, haqami tūwayani. Noqw pu’ aṅ himu hin yukiwyuṅqa qȫhit akw pātini. Noqw tūwaqatsi, pu aṅ himu hinyuṅqa taqtini.   Pay Tutuyqawhqa lavayiy aw antsanniqey ep qa sȫwuniṅwu, nāmahin pi sinmuyniqw pam pantaṅwu. Pi pam itamumi wuhko maqaptsi’ta, hakiy súlawhtiniqat qa suhtaq’ewṅwunihqee. Nīk̇aṅw pas as sohsoyam nāp tunatyay aṅqw lasyaniqat pam nāwakna. " =Nīk̇aṅwo aw iunaṅwamu, it hapi uma qa suhtokyani: Sūs tāla Tutuyqawhqatniqw sōmorit yahsaṅwuy anta, pu sōmorit yahsaṅw sūkw tālat anta. w gNoqw God it yaṅ tokpelat, pu tūwaqatsit, pu’nihqat lavayiy akw warani’ta. Nīk̇aṅw ason pam imuy put qa k̇aptsi’yuṅqamuy hinwat amuṅem yukut, hovalani. Nen pep pu’ i’ yaṅ tūwaqatsi taqtiniqat pan put eṅem yuku.  Noqw pu pay ura i’ tūwaqatsi ephaqam yukiltiqat put akw pātsikq súlawhti. Noqw puma put navotit qa aw tunatyawyuṅwa. & ENoqw pay i’ navoti susmataq’a: Pay i’ yaṅ tokpela God lavayiyat ahpiy hisat yukilti. Noqw tūwaqatsi pāṅaqw wunuwk̇aṅw pāhut aṅqw yukiwta. < qNen paṅqaqwani: Yaw pam pítuniqey paṅqawu. Noqw pan lavayi hisat aw antsaniwni? Taq itahwu’yamuy hisat so’q, hisat sohsoy himu yukiltiqa pay nāto panyuṅwa, kitotani. It yantaqat uma mohti navoti’yuṅwni: Pay nāt so’ṅwamiq hakim tututsiwyaqam nāp tunatyay aṅ hinwisqam hoṅvani; dAUma imuy pās unaṅway yesqamuy God lavay’aymuyatuy pay hisat hin lavayhtotiqat u’ni’yuṅwniqat ōviy’o, pu Itahtutuyqawhqay, itamuy ayo Oyahqat tutavoyata, itam put ayamat umumi hin put mātapyaqat pan’i.  5It hapi akw nu pu’ lȫs umumi pēna, aw iunaṅwamu. Nihqe nu put akw umuy ahoy u’nantoynaqe umuhwuwniy súantaqat pavan öqalaniqey unaṅwti, *MNoqw pay pi it yan lavayit puma súanhtoti: Pohko nāyöiy aw ahoy pitu; piw pitsōtit as pāhomyaqw, pay piw tsöqakuyit aqw waööykuniqey aqw ahoy paki.-Pay tatam pi as puma hin suan hinwisniqat qa nanaptani. Ispi puma as suan tutavot nanaptat, kwusuyat, aṅqw ahoy lasyaqw pam pas qalomáhinta. 7Ispi kurs pay as hak Jesus Christ Itahtutuyqawhqay, ayo Tūooyhqat tuwi’ve’, yep qatsit ep hihta qalomáhintsatskiwhqat aṅqw mātaviwe’, pay piw put ap ahoy kwise’ áṅwutiwhq, pay pep pu’ so’ṅwamiq qatsíat pas qalomáhintaṅwu, mohtiwat qatsíyat epnihqee. 8iPuma as pumuy qenivo ōoyyaniqey paṅqaqwat, nāp hihta tuyoy’ewakw hintsatskiwhqat aw tūwik’iwyuṅwa. Pi hak hihta akw áṅwutiwe’, pay put aw tūwik’iwtaṅwu. 1[Puma hihta an’ewakw kwiviyuaatotaqe, tuptsiwnit aṅ qa ö’qaltuy tusk̇apqatsit akw ūnatotoynaya, hakimuy qaanhinwisqamuy amuṅaqw híhin ayo nö́ṅakqamuyu. "=Ima hapi nöṅanvatñit aṅqw pāhut súlawhtiqat anyuṅwa, wisioomawht huhukwhoyaqat an’i. Noqw pumuy amuṅem God pas haqam qatālat na’sasta. Noqw ura himu pohko put qaantunatyayat ep put mēwa. Mōro qayuáataqa tāqat tönayat akw God lavay’ayayat qaunáṅwtalqat mēwa. B~}Ima hakim pöhut súantaqat aṅqw lasyat nāp súhaqamiyaqe, hakiy Bosor tiyat Balaam kukyat aṅqe’ hinwisa. Ura pam hihta qaantsatskiwhqat aṅqw hihta himuy’vaniqey unaṅwti. q}[Novöwuy‐sa taynumya; piw soon pōsiam qaanhtiput qe’tini. Puma tuptsiwnit aṅ qa ö’qaltuy ūnatotoynaya. Puma hihta tuṅlayiy himuy’vayaniqey tuwi’yuṅwa. Oviy puma God itsívuyat akw so’niqw pan amuṅem yukiwta. }|s Nen qaanhintsakpiy aṅqw ahsatit ömahtotani. Tālö’ puma qaunáṅwtalqatsit ep hahlayya. Ima hihta itséheet panyuṅwa, himu hihta akw qa pasiwtaqat pank̇ahk̇aṅwo; qaantunatyay ep himuiwk̇ahk̇aṅw haqam umumum nophomikiwtaṅwu; {) Noqw ima sinom hihtuy popkotuy hihta aw qa wūwayaṅwuqamuy amunk̇ahk̇aṅw, hin unaṅwtote’ pan yukuyaṅwu; ṅuiwye’, nīniwyaniqey ōviy aniwhtoti. Noqw puma hihta as qa mātsi’k̇ahk̇aṅw qalomáhiṅqaqwaṅwu; nihqe nāp qaanhinwisqey ep súlawhtini, Fz Noqw hikispi God hoṅviaymat pumuy amuhpenihqe pavan pas ö’qalt‐nik̇aṅw, pu hóhoṅvit, Tutuyqawhqat atpip pumuy amumiq qa nānap hin hiṅqaqwak̇aṅw hihta aqw tsotsk̇anaya. *yM Nihqe tis pi ōviy pam aṅ hakimuy nāp tuyoy’ewakw tuṅlayiy aṅ hinwisqamuy pan hintsanni, pu aṅ momṅwituy qa hihtay’yuṅqamuy pīwu. Puma pi kwīkwivitu; nāp tunatyay hinwisniqey anyuṅwa. Puma ōṅaqw hihtuy k̇aptsitiwyaqamuy amumiq qalomáhiṅqaqwaniqey qatuhtusya. Sx Noqw ōviy Tutuyqawhqa suyan pi put k̇aptsi’taqat k̇ānavotpit aṅqw hin ayo táviniqey tuwi’ta, pu qaanhinwisqamuy oyi’taniqeyu, hisat hin amuṅem yuke’ pumuy sivintoynaniqey aw pahsavoo. wPi pam tāqa súantaqa pumuy amumum qátuhqe, pumuy qaanhintsakpiyamuy aṅ tayk̇aṅw, pu nanvotqe put akw nāqavo nāunaṅwmokinta. tvaNīk̇aṅw pam it suan qátuhqat Lot nukpansinmuy tusk̇apqatsiyamuy ep amumi puhtsemokiwtaqat ayo tavi. Iu Pu ura pam Sodom‐nik̇aṅw pu Gomorrhat wuhkokitsokit qöhtsaptaqe kīqöta. Pan pumuy hintsanhqe, hakim ahpiy put qa k̇aptsi’yuṅqamuy amuṅem hin hintaniqat amumi put akw mātakta. ktOPu piw ura pam hisatsinmuy qa ayo nö́ṅaknat, put qa k̇aptsi’yuṅqamuy pātsikiwuy akw kīqöta. Nīk̇aṅw pam it hakiy Noaht, sinmuy as suan hinwisniqat yuaataqat ayo tavi, pu tsáṅe’nihqamuy sinomuyatuy pīwu. @syPi ura God hoṅvia’yatuy qaanhtotiqamuy qa ayo nö́ṅaknat, pumuy maskimiq maspaqe, hisat pam hin yúkuniqey aw pahsavo pumuy somhtaqe, tupqat qatālat epeq pumuy taṅay’ta. yrkPuma sīvat tuṅlay’yuṅqey ōviy kwaṅwálvayiy akw umuy ūnatoynayani, umutsviy k̇āhaktotiniqe ōviy’o. Noqw pay hisatṅahaqaqw pumuy qalomáyukuniwyaniqat pan amuṅem yukiwta; noqw pumuy qö́yantaniqa pumuy pas pay wihkini. q-Puma qaunáṅwtalqatsit aṅ hinwisq, k̇aysiwhqam pumuy amumi nanawinyani. Noqw pumuy amutsviy Jesus pöhuat pas antsanihqa qalomáyuaatiwni. rp _Nīk̇aṅw pay ura Israel‐sinmuy amuhpa’ hakim God lavay’aymatnihqey atsáy’yuṅqam hoṅva. Noqw pan piw hakim umuhpa’ hoṅve’ hihta átsatnihqat hakiy hovalaṅwuqat sinmuy tutuqaynayani; nīk̇aṅw sohsok hihta nanauyve hintsatsk̇ani. Híkispi puma Tutuyqawhqat pumuy túihqat ayo yuykuyani. Nīk̇aṅw nāp nāhovalayaniqey aw suy’kini. ;o qPi ura hisatsinom qa nāp nahpiy himu nātoniqat lavayhtotiqw, Qahováriwtaqa Hikwsi God sinomuyatuy pās unaṅwat yesqamuy pan unaṅwtoynaqw puma God lavayiyat yuaaykuya.mn UNīk̇aṅw uma it navoti’yuṅwni: Kurs hak haqam pas nahpiy tutuvenit ep lavayit tūmamatsnani. &m GPi itam as hihta nanaptaqey pēvewnaye’, kurs hin itam God lavay’aymuyatuy lavayiyamuy pēvewnayani. Pumuy lavayiam wihqöhit qatalpuve talni’taqat anta. Noqw hísatniqw tālawvaqw, umu’naṅwpeq talawsohu yámakniqat pahsavo uma lavayit aw tunatyawwisq, pam umuṅem lolmani. {l qNoqw it hakiy tönayat ōṅaqw töqtiqw, itam tūkwit pas k̇aptsiwtaqat epeq Jesus ámumyak̇aṅw put nanapta. Xk +Noqw God put Naat hapi put pas hihtatat, lolmat tālawṅwat pitsáṅwtoyna. Noqw ura pas pavan lolmat tālawṅwat aṅqw hakiy tönaat paṅqawu: I’ hapi pas aw iunaṅwa Itii. Put hapi nu pas hahlayi. uj eUra itam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ öqalayat umumi mahtaknaya, piw put pítuniqat umuy āawnaya. Nīk̇aṅw itam tuhislavayit qa pan umumi lavayhtoti. Pi Christ pas pavan lomavitsaṅway’vaqw, itam pas nāp put aw yórikya. i +Pu ōviy piw nuy hisat ahpiyniqw uma īit yantaqat sutsep u’ni’yuṅwniqat ōviy nu umumi qanātsui’ta. Eyewitnesses of Christ’s Glory h Suyan pi nu navoti’taqe soon pas hisat pay yep qatsit aṅqw ahpiyni, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ nuy hin āawnaqat pan’i. g  Owi, pay k̇a nu hihsavohaqam itokoy ep qátuniqey pahsavohaqami umuy it u’nantoyne’ umuy öqalantaniqw pam nuyniqw súanta. Cf  Paniqw hapi ōviy nu īit yantaqat umuy u’nantoynaniqey soon tatami’mani; pay as pi uma put navoti’yuṅwa, nihqe it tuptsiwnit pas antsanihqat pasiwyuṅqey ep hūrs’iwyuṅwa. e - Noqw pan hapi uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ itamuy ayo Oyahqat moṅwtunatyayat sútsepnihqat aw yuṅqw, pam hahlayk̇aṅw umuy ökinani. -d U Noqw ōviy’o itupkomu, uma tunatyaltote’, pas suyan wáṅwayniwyaqey, pu namorstiwyaqey namtaknayani. Pi uma pan hinwise’, soon God pöhuyat aṅqw lasyani. c  Noqw pay qa pan hinmaqa qapostalqat anta; nihqe kurs hin yāvo hihta tuway’tani, qaanhinmaqey aṅqw kwaṅw’ewayhtiqey suhtokqee. Eb Noqw kurs uma it aṅ qaöwíhink̇ahk̇aṅw ahsupoq aṅ hinwise’, uma Jesus Christ Itahtutuyqawhqay tuwi’k̇ahk̇aṅw qa paysoq tumalay’yuṅwe’, hihta nihtiwtaqat aniwnayani. a %Piw uma God pas k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw nānatupkomuy amún nāvāsyamantani. Piw nāvāsyak̇ahk̇aṅw uma nānami unaṅway’yuṅwni. [` 1Piw God tunatyayat tuwi’k̇ahk̇aṅw nāmi tuyqawi’yuṅwni; piw nāmi tuyqawi’k̇ahk̇aṅw nakwhani’yuṅwniqey tuwi’vayani; piw nakwhani’k̇ahk̇aṅw, God k̇aptsi’yuṅwniqey tuwi’vayani. _ 1Noqw ōviy uma qapēvewnayak̇ahk̇aṅw, qa nātusitote’ lomatumalay’yuṅwni; piw lomatumalay’k̇ahk̇aṅw God tunatyayat tuwi’vayani; T^ #Piw pam hihta pas hihtanihqat a’nö hihk̇ay’taqat itamuy awini’ta, yan’i: Itam yep qatsit ep qalomátuṅlayit ahpiy tuyoy’ewakw qatsit aṅqw mātaviwye’, God aṅqw qatsit himuy’vayani. 6] gKwakwhat pi pam pas pavan öqalay akw itamuy qatsit qaso’taqat, pu sohsok hihta enaṅ huyta, itam put tuwi’yuṅwe’, suan hinwise’, lolmat yesniqat ōviy’o. \ %Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa umumi wūhaq noiwtaa, uma God tuwi’yuṅq’ö, pu Jesus Itahtutuyqawhqay pīwu. God’s Call and Choice b~~-}};|e{{*zzyyVxx9wwvWuutsErqqMpoooanmllHkjj@ihgff6eddccAbam``"_^^h]]O\\![lZZ]YXXIWWqVV/UTT~SSKRQQ POOjNNMMLL"KmJJIHGGAFxEDD=CCTBzAAl@w@??U>>'==JPahsat pu God awwat mohpeq moṅwi wunuptu, pu put an tunatyawyuṅqamu, ima Sadducee‐sinom tōnawtaqamu, nihqe puma itsívutotiqe, }>sPu Jerusalem ahpiy hāhaqe’ kitsókit aṅqw qaan’ewakw hintaqam sinom tūtuyyaqamuy tsamk̇ahk̇aṅw ökiwta, pu hakimuy tuyoy’e’wakw hīhikwsimuy akw qa kwaṅwáhinyuṅqamuyu; noqw puma sohsoyam qalaptuya. The Apostles Persecuted >=uNoqw ōviy sinom tūtuyyaqamuy kisk̇ami tsamvantaqe, ahpat, pu puvuwhpit aṅ ōoyya, hísatniqw Peter paṅqe’niqw ṅas’ew kihsiwniat hihtawat ep kistamantaniqat ōviy’o. b<=Noqw tūtuptsiwaqam Tutuyqawhqat aw wūhaq’iwma, k̇aysiwhqam tahtaqtu, pu momoyamu.) ;{ Pu ahpiy mimuy amuṅaqw soon hak pumuy amumi tōnaltiniqey kurs suhtaq’ewni; noqw sinom pumuy pas hihtay’yuṅwa. 6:e Noqw ayaiwyuṅqamuy māyamuy ahpiy k̇ātatayhpi hihta tuawi’yuṅqa sinmuy amuhpa’ tumalay’tiwa. (Noqw puma sun unaṅway haqam Solomon tuhöoyat ep tsovawta. 9  Noqw sohsoyam Jesus aw tōnawtaqam put ep pas tsātsawna, pu’ hakim hihsa’nihqam it nanaptaqam pīwu. Miracles and Wonders 8/ Noqw pahsat pay pam put kukmiq munukt mōki; noqw tōtim ö́kihqe put mokput tutwa; nihqe paṅqw put hóroknayaqe, puwsuṅwayat ehpeq taviya. Q7 Pahsat pu Peter put aw paṅqawu: Ya hintaqw ōviy uma Tutuyqawhqat Hikwsiyat aw hepniqey sun unaṅwti? Meh, uhpuwsuṅway tavimayaqam hötsiwmi ökiwiwta; nihqe puma uṅ yaṅqw haqami taviwisni. "6=Noqw Peter lavayhtiqe put aw paṅqawu: Kurs nuy āawnaa, ya pay uma pas yahsa’ ōviy tutskwat huya? Noqw pam paṅqawu: Owi, pay pahsa’ ōviy’o. y5kPu ahpiy k̇a tāwa aṅhqe pāyis qöniltiqw, pahsa’haqam nȫmaat hiniwhtiqat qa navoti’k̇aṅw ep paki. Z4-Noqw hakim tōtim hoṅvaqe put mok̇ahtotat, ihpo hóroknayaqe haqam tavimaya. o3WNoqw Ananias yan lavayit navotqe, aṅqe’ minukt mōki; noqw sohsoyam it nanaptaqam pas maqastoti. F2Puyaw pam nāt qa huyiwhqe, qa uhhimu; pu pam huyiwhqe ya qa um hihk̇ayat aw moṅwi? Ya um hinoqw yanhaqam uh’unaṅwpeq tunaltyalti? Um qa sinmuy amumi atsáta; pi um God aw atsáta. ,1QNoqw Peter paṅqawu: Ananias, ya um hinoqw Qahováriwtaqat Hikwsit aw atsátaniqat, pu tutskwat hihk̇ayat hihsa’ nēṅemtaniqat Satan uṅ pan unaṅwtoyna? 0#Nit soq hihk̇ayat hihsa’ nēṅemta; noqw nȫmaat amum put navoti’ta; nihqe pay qa sohsok kívahqe, ayaiwyuṅqamuy amutpipo put oya. T/ #Noqw hak tāqa Ananias yan mātsiwhqa nȫmay Sapphirat amum tutskway huya; ^.5%Tútskway’taqe put húyaqe, sīvat kívahqe ayaiwyuṅqamuy amutpipo put oya.)-K$Noqw hak Joses ayaiwyuṅqamuy amuhpiy Barnabas yan túṅwantiwhqa (pam Tsākw‐ep‐suyan‐unaṅwa i’nihqe pam’i) Levi‐wuṅwa, Cyprus aṅqw sino, _,7#Ayaiwyuṅqamuy amutpipo put ōoya; noqw hak hihta ṅastaniqw puma put maqayaṅwu. 3+_"Piw qa hak pumuy amuṅaqw hihta akw okiwhinta; puma hihsa’nihqam aṅqe’ tutskwat, pu kīkihut himuy’yuṅqam put huyantivayaqw, huyiwhqat hihk̇ayat kīvantaqe, *!Noqw ayaiwyuṅqam Tutuyqawhqat Jesus ahoy tātayhqat a’nö lay’taqat yuaatota; noqw pumuy sohsokmuy amumi ōkwalni qaöwivitsiwta. P) Noqw ima tuptsiwni’yuṅqam sohsoyam sun unaṅway’yuṅwa, pu sun tunatyawyuṅwa; piw qa hak amuṅaqw hihta himuy pas himuy’taqe paṅqawlawu; puma sohsok hihta sūmi himuy’yuṅwa. _(7Noqw puma nānawaknaqe yukuyaqw, pumuy haqam tsovawtaqat ep tayayayku; noqw puma sohsoyam Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇ahk̇aṅw, qanalmamqasyak̇ahk̇aṅw, God lavayiyat yuaatota. All Things Together 1'[Um uhmay akw nuhtumi unaṅwtave’ tūqalaptsintani; pu k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat, Jesus Uhtiy Qahováriwtaqat natṅwaniyat aṅ tumalay’tani, kitota. '&GTaay, Tutuyqawhqa, um pumuy tsatsáwinpiyamuy aw yórikni; noqw uhtumal’a’yam qanalmaqasyak̇ahk̇aṅw uhlavayiy yuaatotaniqat um amuṅem pan yúkuni. [%/Um aṅwu pay hisat uhmay, pu uhwuwniy akw hin pasiwnaqat anhtotiniqe ōviy’o. Q$Pay pas antsa i’ Herod, pu Pontus Pilate, puma imuy pay qa‐Israel‐sinmuy‐nik̇aṅw pu pas Israel‐sinmuy amumum Jesus Uhtiy Qahováriwtaqat ehpewi sūmi tsovalti, Uhmoṅw’asniy ehpewii, ~#uTūwaqatsit ep momṅwit hoṅva, pu nuhtumi momṅwit Tutuyqawhqat ehpewi natsvalaya, pu Moṅw’asniyat ehpewii. "Ura um uhtumal’ayay David moayat ahpiy paṅqawu: Ya hīhihtu sinom hinoqw itsívutoti; pu sinom hihta an’e’wakw tunatyaltoti? G!Noqw puma put nanaptaqe, sun unaṅway God aw lavayhtotiqe paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, God, um hapi ōveqatsit yuku, pu tūwaqatsita, pu pātuwaqatsita, pu sohsok put aṅ hihta hinyuṅqata.  +Noqw puma mātaviwhqe sinomuy amumii; nihqe ima God awwat momṅwit wukw’a’yatuy amumum pumuy hintsatsnaqat puma pumuy sohsok āawna. #?Pi it hakiy tāqat ep himu hihta tuawi’taqa tumaltiwhq qalaptuqw, pam hak lȫp sunat ep hóyokiwtaqat yahsaṅwi’ta. The Believers Pray for Boldness A{Noqw pay puma sinmuy amumi tuhtusyaqe, hin kurs pumuy sisvinayani; nihqe ōviy puma piw pumuy tsāwinayat, mātapya, sinom sohsoyam hin hiniwhtiqat ep God pas hihtalalwaqw ōviy’o. RKurs pi hin tis itam hihta aw yórikqey, pu navotqey qa yuaatani, kita. +ONoqw Peter John amum lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Huvupatpi úmuyniqw himuwa God atpip súanta, sen itam umumi pas tūqaytani, sen itam it God awwat tūqaytani? Pu puma pumuy wáṅwayyaqe mēwaya; nihqe pāpu puma Jesus natṅwaniyat aṅ qa yuaataniqat, pu qa tūtutuqaynaniqat amumi paṅqaqwa. 5Noqw pay i’ qa pas sinmuy amuhpa’ kúrukniqat ōviy itam pumuy pavan tsāwinayaqw, puma pāpu qa hakiy aw it natṅwanit aṅ yuaatani, kitota. Z-Paṅqaqwa: Ya sen itam imuy tāqatuy hintsanyani? Suyan pi puma a’nö hihta tumaltaqw pam pantaqa Jerusalem ep ki’yuṅqamuy sohsokmuy amumi mātakti. Noqw kurs itam hin pumuy qa panhtiqat paṅqaqwani. mSNoqw puma pumuy tsovawtaqamuy amuṅaqw yámakniqat puma amumi paṅqaqwat, pahsat put yuaatotaqe, _7Pu tāqa qalaptuqa pumuy amumum wunuqw, puma aw tāyuṅqe kurs put ep hiṅqaqwani. ve Noqw puma Peter‐nik̇aṅw pu John pumuy amumi nanaptaqw, kurs pay puma qa haqam pas tutuqayk̇aṅw, söqapñatnik̇aṅw, pas qa tuhtusk̇aṅw yuaataqw, puma kātayuṅwa; nihqe amumi māmatsyaqw, kurs puma Jesus amum hinnumṅwu. )K Pi itam put natṅwaniyat‐sa ahpiy ayo nö́ṅakni, qa hakiy sukw ahpiy’o; pi tūwaqalvoqhaqami qa suhk̇a hak God ahpiy ayo Tūooyhqa yan túṅwantiwa. a; Jesus Christ owat ánk̇aṅw, umuy kīlalwaqamuy amuhpiy ayo tūviwhqa tuyqaveq paki.  Noqw ōviy hapi nu sohsokmuy umumi paṅqawni; pu sohsokmuy Israel‐sinmuy amumii: Uma hapi it Jesus Christ Nazareth aṅqw tāqat nahoylehtsit aw muayaqw, God so’pumuy amuṅaqw put ahoy tātayna; noqw i’ tāqa put ahpiy yep umutpik pasiwk̇aṅw wunu.  Kurs k̇a pi itam pu’ it tālat ep tūviṅtiwni, hin it tāqat qapasiwtaqat ep lolma tumaltiwhqata, pu hin pam qalaptuqat ep’e. .UNoqw pahsat Peter Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw amumi paṅqawu: Uma aṅ sinmuy amuṅaqw momṅwitu, pu Israel‐sinmuy amuṅaqw wukw’a’yatu, ,QPu ōviy puma pumuy nāsami taviyaqe tūviṅtotaqe amumi paṅqaqwa: Ya uma hihta öqalat akw it yantsaki; hal ya uma hakiy natṅwaniyat aw yank̇aṅw panhti? I Pu God awwat mohpeq moṅwi Annas‐niqw, pu Caiphas‐niqw, John‐niqw, pu Alexander‐niqw, pu ahpiy hakim hihsa’nihqam God awwat mohpeq moṅwit sinomat Jerusalem awwat sūmi tsovalti. mSPu ōviy qavoṅvaqw pumuy moṅwímat‐niqw, wukw’aymat‐niqw, tutavot tutuqaynayaqam‐niqw, } sNoqw pay k̇aysiwhqam lavayit nanaptaqam tūtuptsiwa; noqw tahtaqt tsivót‐sikip sōmorit pahsa’haqam aw öki. w gNoqw pay nuṅwu pas tapkiqw, ōviy puma ason qāvo hintaniqat tunatyawk̇ahk̇aṅw, pumuy sivikimi panaya.  {Ayaiwtaqam nuhtumi yuaataqe, so’pum Jesus ahpiy ahoy tātayyaniqat tūtutuqaynaqw, put ep qa salayhtotiqe ōviy’o. 4  cNoqw nāto puma sinmuy amumi yuaataqw, pay God awwat momṅwit‐niqw, pu God kīyat ep tuwalanmoṅwi‐niqw, pu Sadducee‐sinom pumuy amumi pas kipok’unaṅway öki,  +Noqw God hapi Tiy Jesus ahoy tātaynaqe umumi put mohti hōna, umuhnukpanay aṅqw umuy lasne’, hahlayhpit aw umuy ökinaniqe ōviy’o.W'Uma hapi God lavay’aymuyatuy timatu, pu itanamuy amumi God pasiwniyat oyi’yuṅqamu; ura pam Abraham aw paṅqawu: Pu ason hapi uhnatkoy ep tūwaqatsit aṅ sopk̇awtaqam sinom hahlayhpit ep ö́kini. |qOwí, pi sohsoyam God lavay’aymat, Samuel ahpiy hihsa’nihqam lavayhtotiqam yepehaq hin hintaniqat lavayhtoti. hIPu ason hak haqam put lavay’ayat aw qa tuqayvastaqa hapi sinmuy amuṅaqw súlawhtimantani. a;Ura Moses itanamuy amumi pas suyan paṅqawu: God Umuhtutuyqawhqa umuhsinomuy amuṅaqw umuṅem lavay’ayay wunuptsinani, nuy hímunihqat pan’i. Ason pam umumi hin lavayhtiqw, uma sohsok aṅ aw tūqayyuṅwni. I Put hapi ōveqatsit pas pay soon qa kwúsuni, hisat sohsoy himu ahoy pūhutiniqat aw pahsavoo. Put hapi ura God qatsit yayhniwhqat pahpiy sohsokmuy pas hihtuy lavay’aymuy amuhpiy lavayhti. H Noqw pam Jesus Christ, umumi mohti yuaatiwhqat aṅqw tavini. %Oviy uma umuhtunatyay aṅqw lasye’, God aw lasyani; noqw umuhqaanhtipu umuhpiy ayo hȫniwni, noqw Tutuyqawhqa umuy suyan unaṅwtoynani. Noqw pay hapi God sohsokmuy lavay’aymuy moayamuy ahpiy hin hintaniqat lavaytiqey aw antsana, ura Christ okiwsaniwniqat pam kita. taNoqw taay, isinomu, pay nu navoti’taqw uma hintsatsk̇aqey qa mātsi’yunwa, umuhmomṅwituy amun’i. veNoqw i’ tāqa put natṅwaniyat qapēvewnaqe, put natṅwaniyat aw yank̇aṅw hoṅvita. Uma hapi put aw tāyuṅwa, piw put tuwi’yuṅwa. Pay pas panta. Pam Jesus aw tuptsiwni’k̇aṅw sohsokmuy umutpik pās powiwk̇aṅw wunu. ~Nihqe Qatsit aw Tūtsamhqat nīnaya; noqw God put so’pumuy amuṅaqw ahoy tātayna; noqw itam hapi it pas suyan aw yóriki’ta. } Nihqe uma it hakiy Qahováriwtaqat, pu Súantaqat qa nānakwhaqe, tuwat soq hak hakiy nīnaqat umumi noiwniqat uma nānawakna; `|9 I’ hapi hak Abraham, pu Isaac, pu Jacob itahwu’yamuy aw yantaqaam, God Tiy Jesus pas pavan sinota. Put hapi uma Pilate aw mātatveqe qa putyaniqey atpip paṅqaqwa, pas as pam put mātapniqey su’qawtaq’ö, { Noqw kurs sinom kātayuṅqw, Peter māmatsqe, amumi paṅqawu: Uma Israel‐sinom tahtaqtu, ya uma hinoqw it ep pas kātayuṅwa? Ya uma hinoqw pas itamumi‐sa tāyuṅwa suhpan k̇a itam pas nāp itah’öqalay, pu itahlomaqatsiy ahpiy it nakwsunaqat pan’i. -zS Noqw tāqa tuhap’iwtaṅwuqa powatiqa Peter John enaṅ hūrs ṅuy’taqw, sinom haqam Solomon Tuhööata yan mātsiwhqat aw sohsoyam pumuy amumi yuyutya. xyi Noqw puma māmatsyaqw, pay as pam God kīyat aw hötsíwat Lomasniwa yan túṅwantiwhqat epeq qatuk̇aṅw, nuhtumi hihta tuṅlay’taṅwu; noqw pam hintsaniwhqat ep puma kātayuṅqe, hin kurs wūwaya. Peter’s Message in the Temple Nx Noqw pam waymak̇aṅw God hihtalawhq sinom sohsoyam aw tāyuṅwa. w Noqw pam suṅwnuptut, nakwsuqe, pumuy amumum God kīyat aw paki, waymak̇aṅw, tso’tik̇aṅw, God pas hihtalawk̇aṅwo. gvGPut putvaqw māyat ṅuat, wunuptsinaqw, pahsat pay put kuk’at, pu kuktupk̇aqe hoṅviti. @uyPahsat pu Peter paṅqawu: Nu sīvat ṅastaa; nīk̇aṅw nu hihta himuy’taqw uṅ máqani; nu Jesus Christ natṅwaniyat aw yank̇aṅw ūmi paṅqawni: Wunuptut nakwsuu, kitat, Vt%Noqw pam pumuy amuṅaqw hihta makiwniqey wūwank̇aṅw, amumi‐sa tayta. Ts!Noqw Peter John amum put aw taynumt, aw paṅqawu: Kurs itamumi tātayii. orWNoqw ōviy pam Peter‐nik̇aṅw pu John pumuy God kīyat aw pakitoqw túwahqe, amumi hihta tuhtui. qq[Noqw hakim hakiy tāqat tihtiwhpuy aṅqaqw tuhapiwtaqat tsöpwisa; puma nāqavo God kīyat aw hötsíwat Lomasniwa yan túṅwantiwhqat epeq put tahtapya, pam God kīyat aw yuṅtaqamuy amumi okiw hihta tuṅlaytaniqat ōviy’o. fp GNoqw hísatniqw nānawaknaṅwuniqw, tāwat atvelpeniqw, Peter John amum God kīyat aqw’a. !o;/Pu puma God tayawink̇ahk̇aṅw sohsokmuy amuhpiy hahlaywa. Pu Tutuyqawhqa ayo nȫṅantaqamuy akw nāqavo put aw tōnawtaqamuy amumi hóyokinta.Vn%.Noqw puma nāqavo sun tunatyawk̇ahk̇aṅw God kīyat ep hinnumya, pu haqam hakiy kīyat ep pölavikit yóṅoyhtotaṅwu; pu puma hahlayk̇ahk̇aṅw nȫsiwhqay nōnova, sun unaṅway’k̇ahk̇aṅwo. m{-Nihqe puma hihta himuy huyaye’, hihta hihsa’ ömahtotaqey nāhuytaṅwu, hin pumuy hihta haqni’yuṅqat pan’i. al;,Noqw ima tuptsiwni’yuṅqam sūp hinnumya; nihqe sohsok hihta sūmi himuy’yuṅwa. k!+Noqw sinom sohsoyam maqastoti; noqw God ayaiwyuṅqamuy amuhpiy hīhihta k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat nihtiwtaqat hintsaki. hjI*Nihqe puma su’qawk̇ahk̇aṅw, yūmosa ayaiwyuṅqam pumuy hin tutuqaynayaqat aṅ tutuqayya, pu sūp hinwisk̇ahk̇aṅw, Jesus u’nik̇ahk̇aṅw pölavikit yóṅoylalwa, piw nāwakinwisa. Life amoung the Believers 3i_)Pahsat pu k̇aysiwhqam hahlayk̇ahk̇aṅw, put lavayiyat kwusuyaqe, kūyit akw tuvoylatoti; noqw put tāwat ep payhp sōmorit pahsa’haqam sinom pumuy amumi tōnalti. Eh(Pu pay wūhaq lavayit akw pam amumi hin hintaqat yuaataqe, amumi ö’qalqe paṅqawu: Uma pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy nukusyesqamuy qa amumum hinwisni; taq k̇a uma amún súlawhtini. (gI'Pi awini hapi umuṅemi; pu umuhtimuy amuṅemi, pu sohsokmuy yāvaqyaqamuy amuṅemi, hihsa’nihqam hakimuy Itahtutuyqawhqa God wáṅwayniqamuy amuṅemi. yfk&Pahsat pu Peter amumi paṅqawu: Uma umuhtunatyay aṅqw lasyani. Nen uma sohsoyam Jesus Christ natṅwaniyat aṅ kūyit akw tuvoylatotini, umuhqaanhtipu ayo yukiltiniqat ōviy’o; nen uma Qahováriwtaqat Hikwsit kuwahtiwhqat makiwyani. .eU%Noqw puma it yantaqat nanaptaqe pavan pas unaṅwmokyaqe, Peter‐nik̇aṅw pu mimuy ayaiwyuṅqamuy amumi paṅqaqwa: Tahtaqtu, itahpavamu, noqw itam hinhtotini? edC$Noqw ōviy Israel‐sinom sohsoyam it pas suyan nanaptani: Uma hapi it Jesus nahoylehsit aw muaya. Noqw God hapi put Tutuyqawhqanihqat pan yuku, piw put Christ, yan tuṅwa. (Pam Moṅw’asi’taqa i’nihqe pam’i.) Vc%#Nu hisat uhtuwqamuy áṅwutaqw, puma ūmi maqaptsi’yuṅwniqat pahsavoo. b"David pi ōmi qa wūvi, nīk̇aṅw pam ura pas nāp paṅqawu: Tutuyqawhqa Imoṅwiy aw paṅqawu: Um hāk iputvaqewat qátuni, 1a[!Noqw God hapi put momi távihqe, putvaqe put qatuptsina; nihqe it awinit Hikwsit put aw noa. Noqw pam it wūtaqw, uma put pantaqat hapi pu’ aw yórikya, pu nanapta. ]`3 It Jesus hapi God ahoy tātayna, noqw itam hapi pas nāp put aw yóriki’yuṅwa. _)Noqw pam it yantaqat aṅwu pay tuway’taqe, Christ ahoy tātayniqat lavayhti, pu put hikwsiat maskiveq qa mātaviwa, piw tokoat qa hovahti. A^{Ura David God lavay’ayaatnihqe navoti’taqw, ura God put aw qaöwívasiwnaqe, pam put aniwniyat aṅqw Christ wunuptsinat, put moṅw’atsvewayat ep qatuptsinaniqey yan lavayhti. ]/Tahtaqtu, isinomu, kurs nu pas qatuhtusk̇aṅw umumi itahwu’yay David lavayhtini; ura pam mokqe āmilti, noqw put tūamiat nāt itamum yanta. h\IUm qatsit haqe’ qatsqat nuy āawna; um inumum yantak̇aṅw nuy hahlayhtapnani, kita úrai. z[mIspi um soon ihikwsiy maskiveq mātapniq’ö; piw um soon uhtumal’ayay Qahováriwtaqat hovahtiniqw nakwhani. }ZsPaniqw ōviy iunaṅwa hahlayhti, pu ileñi pas hahlayhti, pu ōviy piw itoko ūmi yank̇aṅw nāsuṅwni’tani. Y7Pi David ura put yan lavayhti: Pas nu sutsep inutpipo Tutuyqawhqat tuway’ta; pi pam iputvaqe wúnuq’ö. Noqw ōviy soon nu hin unaṅway’tani. yXkNoqw God put ahoy tātayna, mokiwuy öqalayat aṅqw put mātapqee, kurs hin pam put ṅui’taniqw ōviy’o. )WKPut hapi uma God pasiwniyat, pu aṅwu pay hihta navotiyat akw put ṅuayaqe, qaanhinwisqamuy amumi put mātatveqw, puma nahoylehtsit aw put muayaqe, nīnaya. 0VYUma Israel‐sinom tahtaqtu, uma it lavayit aw tuqayvastotani. I’ Nazareth aṅqw tāqa Jesus God aṅqw hahlaywa. Noqw God öqalay akw put ahpiy k̇ātumalat, pu kātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat tumalta. Yan pam put hahlayhqey umumi mahtakna. Noqw uma hapi pas nāp put navoti’yuṅwa. ^U5Pep pu’ ason hak Tutuyqawhqat aw taqa’naṅwtiqa ayo yámakmantani, kita úrai. TTāwa qatālawvani, pu mūyaw uṅwat anhtini nāt Tutuyqawhqat wukotalöṅniyat pas qaöwíhintaqat aw qa pítuq’ö. (SIPu nu ōvaqe tokpelat aṅqe’ k̇ātatayhpit poñalawni, pu atpik tūwaqatsit aṅ hihta tuawi’yuṅqata, úṅwata, pu ūwiṅwuyu, pu kwits’ohpokita. rR]Pu ep nu imuy itutuwiktuy tahtaqtuy pu momoyamuy amumi Ihikwsiy wūtani. Noqw puma inuṅem yuaatotani. fQEPu so’ṅwamiq hapi yantani, kita God, nu sohsokmuy sinmuy amumi Ihikwsiy wūtani. Noqw umuhtim tōtim pu mamant inuṅem yuaatotani; pu umuhtahtaqt su’peyaqam tuawyorstotani, pu umuhwuwuyom tahtaqt tumokyorstotani. OPPi i’ hapi God lavay’ayayat Joel aṅ lavayhtiwa, ura paṅqawu: VO%Itam qa hōnaq’iwyuṅqw uma pan itamumi wūwantota, nāt pu’ töṅva. eNCNoqw Peter pakwt sukw sihk̇ay’taqamuy amumum wunuk̇aṅw, lavayhtiqe sinmuy amumi paṅqawu: Uma Judeat ep yesqamu, pu sohsoyam Jerusalem ep ki’yuṅqamu, nu umuy it āawnani; uma ilavayiy aw tuqayvastotani. gMG Noqw pētu tututsiwyaqe paṅqaqwa: Ima puhut wine akw hōnaq’iwyuṅwa. Peter’s Message kLO Nihqe puma sohsoyam pas hin unaṅwtotiqe hin kurs hinhtotiniqe paṅqaqwa: Hin pa i’ hintani? Kw Crete‐sínomu, pu Arabia‐sínomu, puma God k̇ātutmalayat itamuhkwa yuaatotaqw, itam sohsoyam nanvotya, kitota. WJ' Pu Phrygiat aṅ’a, pu Pamphyliat aṅ’a, pu Egypt aṅ’a, pu Cyrenet ánan’ik Lybiat aṅ hāhaqe’ yesqamu, pu Rome aṅqw yaktaqamu, Jew‐sínomu, pu Jew‐sinmuy amún tuptsiwni’yuṅqamu, 3I_ Parthian‐sínomu, Mede‐sínomu, Elamite‐sínomu, pu Mesopotamiat aṅ yesqamu, pu Judeat aṅ’a, pu Cappadociat aṅ’a, pu Pontus aṅ’a, pu Asiat aṅ’a, vHeNoqw hintaqw ōviy itam nanāp hin lavaymakiway’k̇ahk̇aṅw, tihtiwyaqey pan pumuy yuaatotaqw nanvotya? GNoqw puma sohsoyam pas hin unaṅwtotiqe k̇ātayuṅqe nānami paṅqaqwa: Meh, ya ima yuaatotaqam qa sohsoyam Galileet aṅqw sinomu? 1F[Noqw i’ yantaqa aṅqe’ nanaptiwhq, sinom qaan’ewakw hintaqam sūmi tsovaltiqe, hin kurs wūwaya, puma nanāp amumi tūqayyuṅqw, amuhkwa yuaatotaqw ōviy’o. ENoqw ephaqam k̇aysiwhqam Jew‐sinom God pas k̇aptsi’yuṅqam Jerusalem ep tsovawta. Puma nānan’ivaqw tutskwat aṅqw öki. D+Noqw puma sohsoyam Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwyuṅqe, pahsat pu hīhihtuy amuhkwa yuaaykuya, hin Hikwsi pumuy lavayhuytaqat pan’i. |CqNoqw pep himu ūwiṅwuy antaqa amumi mātaqtiqe, nāhoy tsihtsiktiqe, leñit anhtiqe nānap amuhpa’ kwāvilti. B%Noqw nāt pumuy panyuṅqw, pahsat pay himu wukohuk̇aṅwuy an söykitaqa ōṅaqw pítuhqe, pumuy haqam kīve taṅawtaqw, pep pās ohpo. A {Noqw talöṅnit Pentecost yan mātsiwhqat aw pituqw, tuptsiwni’yuṅqam sohsoyam sun unaṅway haqam sūp tsovawta. @ 3Pu puma pumuy amuhpe hihta akw tuwantotaqw, pam Matthias ep yēva. Noqw pam pakwt sukw sihk̇ay’taqamuy ayaiwyuṅqamuy amumum pohtoylaniwa.? Noqw pam it tumalat ep wúnupte’, itamun aṅqe’ ayaiwtani. Ura Judas qaanhtiqe put aṅqw ayo yama, pas nāp qeniy awniqee, kitota. > 5Nit puma nānawaknaqe paṅqaqwa: Taay, Tutuyqawhqa, um sohsokmuy amumi unaṅwayamuy navoti’ta; um imuy tāqatuy himuwat namorstaqey mahtaknani. &= GNoqw ōviy puma hakimuy lȫqmuy taviya, hakiy Joseph, Barsabas yan túṅwantiwhqat, pam hak piw Justus yan mātsiwhqat, nik̇aṅw pu hakiy Matthias pīwu. 0< [Imuy yep yesqamuy amuṅaqw haqawat Jesus qatsíyat aṅ ahsupoq itamum hinnumya, John hisat Jesus kūyit akw tuvoylataqat ahpiy’o, pu put itamuṅaqw ōmiq wīkiwhqat aw pahsavoo. Noqw ōviy itam pumuy amuṅaqw haqawat namorstotaqw, pam itamum Jesus mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat yuaatani. ; 3Pay ura Tātawit aṅ yan pey’ta: Nam kīat kīqötiwaa; nam qa hak aṅ qátuu, yan’i; pu piw yan’i: Nam tumalmakiwaat pas suhk̇a makiwaa. 3: aNoqw sohsoyam Jerusalem ep ki’yuṅqam put nanapta; noqw ōviy pep tutskwa pumuy amuhkwa Aceldama yan túṅwantiwa; pam tutskwa uṅwat akw tuiwhpu i’nihqe pam’i. 9 Noqw i’ tāqa ura qalomáhinhtiqe, ahsatiy akw tutskwat tui; nihqe kopaṅvosqe nāsavaqe pahtokq, sohsoy sīsihuat nöṅaṅayku. L8 Pam as ura itamum tōnawta; nihqe itamum it yan tumalat aw taviwa. \7 3Nihqe amumi paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, ura Qahováriwtaqa Hikwsi David moayat ahpiy tutuvenyukit aṅ aṅwu pay hin lavayhtiqw pas soon pam qa antani; pam Jesus ṅuawisqamuy put aw tsamqat Judas paṅqawu. y6 mNoqw ephaqam Peter tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw wunuptu, (ima tsovawtaqam navaysikip sunat pahsa’haqamya) <5 sIma sohsoyam sun unaṅway nāwakintota; pu pas okiwlalwa qa qé’iwwisk̇ahk̇aṅwo, hakimuy momoymuy amumuma, pu Jesus yuyat Maryt‐nik̇aṅw pu Jesus tupkomuyatuy amumuma. 4 y Noqw puma ep ö́kihqe, tupatsveq ahpami yuña; pepeq ima yēse: I’ Peter, pu James, pu John, pu Andrew, pu Philip, pu Thomas, pu Bartholomew, pu Matthew, pu James, hakiy Alphaeus tíata, noqw pu Simon Zelotes, noqw pu Judas it James tupkoata. ?3 y Pahsat pu puma tsomot Olivet yan mātsiwhqat aṅqw ahoy Jerusalem awya. (Pam tsomo Jerusalem aṅqw hak nasuṅwintalöṅnit ep haqami pahsavo nakwsumantaniqat pahsaphaqamo.) l2 S Nihqe paṅqawu: Uma Galileet aṅqw tahtaqtu, ya uma hinoqw pas ōmiq‐sa tayk̇ahk̇aṅw hōñi? Pay hapi i’ Jesus umuṅaqw ōmi wīkiwhqat uma aw tāyuṅqw, hin pam ōmi wupqey pan piw ahoy pítuni. Judas’ Successor 1  Noqw pam ōmi wuptoqw, puma aṅk‐sa tāyuṅqw, hakim lȫyöm tāqat qȫtsat yuwsi’k̇aṅw pumuy amumi suptuqe, amuqlap wunuptu; p0 [ Yan pam lavayhtiqw, puma aw tāyuṅqw, pam ōmi wīkiwa; noqw ōmaw put wikqe, pumuy amutpik tupk̇a. j/ OPay ason uma öqalat makiwyani, Qahováriwtaqat Hikwsit umumi pítuq’ö; nen uma nuy hin navoti’yuṅqey tuawi’yuṅwni Jerusalem ep’e, pu sohsovik Judeat aṅ’a, pu Samariat aṅ’a, pu ahpiy tūwaqalavoqhaqamii. #. ANoqw pam amumi paṅqawu: Pay pam hísatniqat, pu haqe’ qalawmaqw aw pítuniqat Ina pas nāp öqalay akw yuki’taqat pay qa uma put navoti’yuṅwni. - ;Noqw ōviy puma tsovaltiqe, put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, ya um pu’haqam Israel‐sinmuy amumi moṅwtunatyat ahoy pitsínani? 2, _Pay as pi John pas antsa kūyit akw tūtuvoylalawu; nīk̇aṅw uma hapi yahpiy qa wūhakis talq Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylatiwyani. Jesus is Taken up to Heaven [+ 1Noqw ura pam pumuy amumum tsovawtaqe, puma Jerusalem aṅqw qa ahpiyyaniqat amumi tutaptaqe, Nayat aṅqw pumuy amumi hakiy awinit ōviy maqaptsi’yuṅwniqat paṅqawu. Ura uma inuhpiy put nanapta, pam kita. \* 3Pu piw pam k̇ānavot, put atsve hīhihta qaöwíhintaqat akw pumuy amumi pas suyan taytaqey mahtakna; lȫp sunat tālat aṅ pumuy amumi nāmataqlawu; nihqe God moṅwtunatyaat hin hintaqat pumuy amumi yuaata. ) Hisat ōmi wīkiwhqat pahsavoo. Ura pam ayaiwyuṅqamuy namorstaqey amumi Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ tutaptat, paṅso wīkiwa. |( uUra nu mohtihaqam pēna, Theophilus; nihqe ura Jesus sohsok hihta hintsaktivaqat, pu tūtutuqaynativaqat nu yuaata, Z' /Nīk̇aṅw pay hisnen nu qa pas wūyavotiqw ūmi yórikni; noqw itam pas nāmi tayk̇aṅw yuaatani. Nam kwakwhaunaṅwa umum yantaa. Ima itahkwatsim uṅ öqalaya. Um itahkwatsmuy nanāpwat öqalantani.|& s Pas nu as nāt nihtiwtaqat hihta pēnanik̇aṅw, pay nu qa tutuvenkuyit pu qa tutuvenkohot akw ūmi pēnani; C%  I’ Demetrius sohsokmuy amuhpiy aw lomanavotiwta. Noqw i’ pas antsaa. Owi, pu itam pas piw nāp aw navoti’yuṅwa; noqw uma navoti’yuṅqw, itahtuawi pas qa atsa. Final Greetings .$ W Aw iunaṅwa, um hihta qalolmat aw qa nanawinht, lolmatni. Lolmat aṅ hinmaqa hapi God tíata; pu i’ hak hihta qalolmat aṅ hinmaqa hapi God aw qa yóriki’ta. 6# g Noqw ōviy kurs nu umumiq pite’, soon nu put hiniwhtipuyat aw qa pónaknani, itamumiq nánaphin qalomáhiṅqawlawhqata; pu pas qa ṅöyaltiqe, pam aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy qa ömahta; nit pu pumuy ömahtotaniqey nānawaknaqamuy mēwanta; nihqe God aw tōnawtaqamuy amuṅaqw pumuy ayo maspita. "  Ura nu as God aw tōnawtaqamuy amumi pēna; noqw i’ Diotrophes pumuy amuṅaqw pas hímuniqey nāwaknaqa itamuy qa ömahta. 8! kNoqw paniqw hapi ōviy itam pumuy panyuṅqamuy soon qa pāsyani; nen pumuy tumalsuṅwamatni, puma Itanay lavayiyat pas antsanihqat yuaatiwisq’ö. Diotrephes and Demetrius    Pi puma put tuṅwniyat tunvotnayaniqe aṅqe’ nankwusa; nihqe imuy qatuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw qa hihta ömahtiwisa. ) MYaw um nuhtumi unaṅway’taqat puma God aw tōnawtaqamuy amumi tūawvaya, noqw um God k̇aptsi’k̇aṅw, pumuy haqamiyaqw amumi unaṅwtave’, súanhtini.  }Aw iunaṅwa, pay um aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy‐nik̇aṅw, pu a’löṅtuy hin tumalay’taqey ep súantsaki. , SPi yaw itim Itanay lavayiyat pas antsanihqat aṅ hinwisq, nu put pantaqat navotqe, pas hahlayhti. Qa himu put epnihqe inumi pas pavan hahlayhpi. Gaius is Praised  Pi tuptsiwni’yuṅqam ökihqe, inumi uṅ tūawvayaqw, yaw um itahtuptsiwniy pas antsanihqat hūrs ṅuy’k̇aṅw put aṅ hinma.  Aw iunaṅwa, pas sohsoy himu uṅem lolmaniqat nu uṅem nāwakinma, um suphelawtaniqat pas uhhikwsi suphelawtaqat pan’i. a ?Nu’ wukw’aya, it pas aw iunaṅway Gaius aw penta. Nu pas antsa ūmi unaṅway’ta. [/lNam Tutuyqawhqa Jesus Christ umum yantani. Núokwa umumum yantaa. Nam antaa.3_lUm qa nātusi’te’, nāt qa tö́mö’tiqw peqwni. I’ Eubulus uṅ öqala, pu Pudens, pu Linus, pu Claudia, pu ahpiy pay sohsoyam Christ aw tuptsiwni’yuṅqamu. X)lErastus pay Corinth ep huruhti; noqw nu Trophimus tūtuyhqat Miletum ep tavi. hIlUm inuṅem Priscat‐nik̇aṅw pu Aquilat pumuy öqalani, pu Onesiphorus ep kīvituyu. LlNihqe pam nāt piw sohsok hihta qalomáhintsatskiwhqat aṅqw nuy soon qa ayo távini, nen ōveqatsit ep moṅwtunatyay aw nuy pās wikni. Nam pam sutsep aqwhaqami tayawintiwaa. Final Greetings RlNoqw pay pi as pantotiqw, Tutuyqawhqa inumum wunuwk̇aṅw nuy öqalantat, wukotohowuy moaṅaqw nuy ayo tavi, nu lomatuawit aṅ ahsupoq tunvotnaqw, sohsoyam qa‐Jew‐sinom nanaptaniqat ōviy’o.  lNāt nu sūs nēṅem lavayhtiqw, qa hak inumum wunu; sohsoyam nuy tatamhtota. Pay hisnen i’ yantaqa qa amunkiwakw hintani. c?lNoqw put hapi um ep nāmi tunatyaltini; taq pam itahlavayiy ep itamumi a’nö rohomhti. wlI’ palasivat siplawhqa Alexander nuy a’nö qalomáhintsana. Pay ason Tutuyqawhqa put tumalayat aṅ aw ahoytani. /Wl Pu nu Troas ep ivö́sālay Carpus aw taviqw, um ason peqw put yawmani, pu hīhihta tutuvenita. Tis ōviy himuvuk̇at aṅ pey’yuṅqat um soon aṅqw qa kímani. *Ol Pu nu Tychicus Ephesus aw hōna. nUl Pay Luke‐sa inumuma. Um Mark wikte’, peqw inumini taq pam tumalat aṅ nuy a’nö paaṅwanta. |~~}w|v{zzJJIHHH GbFFeEEDDCC*BBAA@@ ?>s<<;;4:_99877;655S433<221!0//..-,,^++0*#)g)(''&&!%$##""T!O ^cJp>pBg  q  V F ( c? )Nīk̇aṅw pay qa sohsokmuy sinmuy amumii, pay hakimuy aṅwu pay God namorstaqey pumuy amumii, itam put tuawi’yuṅwniqat ōviy’o. Noqw itam put mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat atsva put amum nōnova, pu hikwya. T! (Noqw God pāyis talqat ep put ahoy tātaynaqe, put susmatakpuva mahtakna, H  'Noqw pam Jew‐sinmuy tutskwayamuy epnik̇aṅw, pu Jerusalem epeq hihta tumaltaqat itam hapi sohsok aw yóriki’yuṅqe, navoti’yuṅwa; noqw pay sinom himutskit ep put hahyaqe nīnaya. jM &Ura God Nazareth aṅqw tāqat Jesus Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylataqe öqalmaqa. Ura pam sinmuy amuhpa’ lolmat tumalay’numa, pu Nukpanat ahpiy sóon’iwyuṅqamuy sohsokmuy powatima, God put ámumniqw ōviy’o. ;o %Pay uma put lavayit navoti’yuṅwa. Ura John kūyit akw tuvoylatiwyaniqat nuhtumi yuaataqw, pahpiy pam lavayi Galileet aṅqw hoyoyoykuk̇aṅw, Judeat aṅ ahsupoq yuaatiwa.  $God hapi Israel‐sinmuy amumi lavayiy távihqe, Jesus Christ ahpiy namivöhikiwuy yuaata. (Pam hapi sohsokmuy amumi tutuyqawi.) }s #Pay kurs pas sohsokmuy hihtuy sinmuy amuṅaqw hak haqam put k̇aptsi’k̇aṅw súanhinmaqa put aw súantaṅwu. [/ "Pahsat pu Peter lavayhtiqe paṅqawu: Pay kurs pas suyan God qa sinonuiña. ?w !Noqw ōviy nu qa sȫwunit uṅ wáṅwayi; noqw um súanhtiqe pitu. Noqw ōviy hapi itam sohsoyam yep God atpip yēse, hin pam ūmi tutaptaqat sohsok nanaptaniqee. Peter’s Speech a; Um ōviy Joppat aqw hakimuy ayataqw, hakiy Simon, Peter yan piw mātsiwhqat, wáṅwayyani. Pam hakiy pūvuk̇at pöhiwantaqat kīyat ep qatu, pātuwaqatsit qalaveq’a; ason pam pite’, ūmi hin lavayhtini, kita. dA Nihqe paṅqawu: Cornelius, uhnawakinpi navotniwa; noqw God soon uhnuoktutmalay suhtokni. 6e Noqw Cornelius paṅqawu: Nālötok nu pew pahsavohaqam napwalni’taqe, tāwat atvelpetiqw nu ikiy ep nāwaknaqw, hak tāqa talqaqsalqat yuwsi’k̇aṅw inutpip wunuptu; ta Noqw ōviy nu qa rohomnumt, panis nuy wiktamayaqw, pay nu aṅq’ö; noqw hinoqw pi uma nuy wáṅwayya?  Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay pi uma navoti’yuṅqw, soon as hak Jew‐sínonik̇aṅw ayam supwat hihtuy sinmuy amu’puñalṅwu, piw amuminiṅwu. Noqw pay nu’ qa hakiy pay qa hímunihqat, pu qa powaiwtaqat paṅqawlawniqat God inumi paṅqawu. X) Pu ōviy pam put amum yuaatak̇aṅw, aw pakiqw, sinom k̇aysiwhqam tsovawta. Z- Noqw pay Peter put wunuptsina, paṅqawk̇aṅwo: Wunuptuu, pay nu piw un sino. `9 Noqw Peter aw pakitoqw, Cornelius ahsawvaqe, atpipo tamötswunuptut, pas put hihtata.   Pu ōviy qavoṅvaqw puma Caesareat ep öki. Noqw Cornelius pumuy nuhtaytaqe, kurs sinomuy‐nik̇aṅw pu aṅ pas kwatsmuy tsovala.  # Pahsat pu pam pumuy taṅataqe pās oya; pu qavoṅvaqw pumuy amumum aqw’a; noqw haqawat tuptsiwni’yuṅqam Joppat aṅqw put ámumya. c ? Noqw puma paṅqaqwa: I’ Cornelius tsivót‐sikip súnatnihqamuy solāwamuy amumi moṅwi God aṅqw hoṅviayat pas hímunihqat ahpiy navota, yaw pam uṅ kiy aw wáṅwaye’, uṅ hin lavayhtiqw, put aw tūqaytaniqat hoṅviaya put aw paṅqawu. Pam tāqa súanta, pu God k̇aptsi’ta, pu Jew‐sinmuy sohsokmuy amuhpiy aw lomanavotiwta.  % Pahsat pu Peter hakimuy Cornelius aṅqw put aw ayatiwyaqamuy amumi hawqe, paṅqawu: Taay, pay uma nuy hepnumya; sen hihta ōviy uma öki. a ; Oviy um wunuptut hāwe’, amumumni qa hin wūwank̇aṅwo; pay nu pumuy aṅqw hōna.   Noqw nāt Peter tuawyorikiy aṅ wūwantaqw, Qahováriwtaqa Hikwsi put aw paṅqawu: Meh, hakim pahyom tahtaqt uṅ hepnumya. W' Nihqe sen hak Simon, Peter yan piw mātsiwhqat, pep qátuhqat tūviṅlalwa. [/ Noqw Peter hihta tuawyorikqey mātaq kurs pam hímunihqat pan wūwantaqw, ima tahtaqt Cornelius aṅqw ayatiwyaqam Simon haqam ki’taqat hakimuy tūviṅtotaqe, ihk̇aqe ṅö́yaknit aw hötsíwhpeq hōñi, Q Noqw i’ pāyis panhtiqw, himu mötsápueway ahoy ōmiq haqami wūvi. ta Noqw hakiy tönaat piw put aw paṅqawu: God hihta powataqw, pam pay qa pas hímunihqat um qa paṅqawni. zm Noqw Peter paṅqawu: Sóoni, Tutuyqawhqa; taq nu qa haq hihta pay qa pas hihtanihqat, pu qa powaiwtaqat nȫsa. T! Noqw hakiy tönaat put aw paṅqawu: Wunuptuu, Peter, um qöye’ nösni. %C Noqw sohsoy hihtu tūwaqatsit aṅ nālöq hok̇ay’yuṅqam put ep íniwyuṅwa, pu tūtuvosiptu, pu hihtu hoyoyotinumyaqam pīwu, pu masay’yuṅqamu.  Nihqe ōmi hötsíltiqw tuwaqw, aṅqw himu wuyaqmötsapueway nālövaq tsukuveq som’iwk̇aṅw put aw hawtoqe, tutskwami hāwi. kO Noqw pas pam tsöṅmokqe, as hihta nösniqey antaqw, nāto novalalwaqw, pam pay sawitoqwhinhti; t~a Noqw qavoṅvaqw puma aqwyaqe, kīmi hayiṅwni’wisq, Peter nāwaknaniqe tāwanasave kits’omiq wūvi. @}{ Nihqe pam pumuy sohsok īit āawnat, Joppat aqw hōna. b|= Pu ōviy hoṅviaya Cornelius aw yuaaykuqa ahpiyniqw, pam lȫqmuy kiy ep tumal’aymuy wáṅwayi, pu solāwam put eṅem hihtayaniqe sutsep aw maqaptsi’yuṅqamuy amuṅaqw hak God k̇aptsi’taqat solāwa pīwu. { Pam hakiy pūvuk̇at pöhiwantaqat Simon amum qatuqw, put kīat pātuwaqatsit qalaveq wunu. Ason pam hin hintaniqat ūmi paṅqawni. uzc Noqw ōviy um hakimuy tahtaqtuy Joppat aqw ayataqw, hakiy Simon, Peter yan piw mātsiwhqat, wáṅwayyani. 2y] Noqw pam put aw yórikqe, tsawnaqe, paṅqawu: Ya hímuu, Tutuyqawhqa? Noqw pam put aw paṅqawu: Uhnawakinpi, pu uhnuoktutmala ōmi yayvaniwhq, God put soon suhtokni. zxm Pam hak tāwat atvelpeniqwhaqam pas suyan tūawtaqw, God hoṅviayaat put aw pákihqe, aw paṅqawu: Cornelius. 'wG Pam hak pās unaṅway qatu; noqw sohsoyam timat put amum God k̇aptsi’yuṅwa; pu pam hihta himuy akw sinmuy paaṅwank̇aṅw, sutsep God aw nāwakinma. "v ? Noqw hak tāqa Cornelius yan mātsiwhqa, tsivót‐sikip sunat solāwamuy Italian‐sínomu yan túṅwantiwyaqamuy amumi moṅwi, Caesareat ep ki’ta. \u1 +Noqw Peter Joppat ep hakiy pūvuk̇at pöhiwantaqat Simon amum wūhakis qatu.ftE *Noqw i’ yantaqa Joppat aṅ ahsupoq nanaptiwhq, k̇aysiwhqam Tutuyqawhqat aw tūtuptsiwa. s )Noqw pam put aw māvuyaltiqe, wunuptsinaqe, God sinomuyatuy koṅnanalvutuy enaṅ wáṅwayhqe, pumuy put āawna, kurs pam taytaq’ö. Or (Noqw pay Peter pumuy sohsokmuy paṅqw ipwat, tamötswunuptut nāwakna; nit pahsat put tokoyat aw namtökt paṅqawu: Tabitha, qatuptuu. Noqw pam pōsiy púruknaqe, Peter túwahqe, pahsat qatuptu. q 'Pahsat pu Peter nakwsuqe, pumuy amumuma. Noqw ōviy pam pituqw, puma put tupatsmiq wupnaya; noqw sohsoyam koṅnanalvut okiw put aqlap hoṅqe, tsaykik̇ahk̇aṅw nāt Dorcas pumuy amumum qátuhqe kwakwsat, pu yūyuwsit yukuhtaqat puma put aw matamintota. Gp &Noqw pay pi Lydda Joppat áhayhpo; noqw yaw Peter pep qátuhqat tuptsiwni’yuṅqam nanaptaqe, hakimuy lȫqmuy tāqatuy paṅso ayatotaqw, pam qa sȫwunit, pumuy amuminiqat puma nāwakna. Yo+ %Noqw pam ephaqam tūtuyhtiqe mōki; noqw puma put pāhomyaqe tupatsveq taviya. 9nk $Noqw hak Joppat ep tuptsiwni’taqa Tabitha yan mātsiwa, pam Dorcas (Tsöviwmana) i’nihqe pam’i. Noqw i’ hak wuhti lolmat tumalay’ta, pu hīhihta akw tūvaaṅwanta. emC #Noqw sohsoyam Lyddat pu Saron ep ki’yuṅqam put aw yórikyaqe Tutuyqawhqat awwat lasya. l "Noqw Peter put aw paṅqawu: Aeneas, Jesus Christ uṅ qalaptsina. Wunuptut, uh’ahpay tsovalaa, kita. Noqw pahsat pay pam wunuptu. k  !Nihqe pepeq pam hakiy tāqat Aeneas yan mātsiwhqat tuwa, put hakiy ahpa qa taytaqw, pam okiw nanal yahsaṅwuy aṅ tuyhqatsi. `j9 Noqw Peter aṅqe’ sohsovik nakwsuqe, Lyddat epeq God sinomuyatuy amumi hāwi. i{ Pahsat pu Jesus aw tōnawtaqam Judeat, pu Galileet, pu Samariat aṅ ahsupoq yesqam suyan unaṅwtotiqe, öqawhtota; nihqe Tutuyqawhqat k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw wūhaq’iwma, Qahováriwtaqa Hikwsi amumi unaṅwtapq’ö. Peter in Lydda and Joppa lhQ Noqw tuptsiwni’yuṅqam put nanaptaqe, Caesareat aqw put wikyaqe paṅqw put Tarsus aqw taviya. Cg Qa tuhtusk̇aṅw Tutuyqawhqat Jesus natṅwaniyat aṅ nuhtumi yuaata; nihqe Greek‐sinmuy amuhkwa yuaatotaqamuy amumum put ep nāṅwuy’taqw puma put nīnayaniqey tunatyawyuṅwa. 9fm Noqw Paul Jerusalem epeq pumuy amumum hinnumqe, .eU Noqw Barnabas put aw unaṅwtapqe, ayaiwyuṅqamuy amumi put wikva; nihqe hin pam Damascus aqwniqw, Tutuyqawhqa put aw namtaknaqe, put aw yuaaykuqat pam pumuy āawna, pu hin Paul Damascus epeq qa tuhtusk̇aṅw, Jesus natṅwaniyat aṅ nuhtumi yuaataqata. (Noqw pep pu’ puma put kwusuya.) 1d[ Noqw Saul Jerusalem epeq pítuhqe, as tuptsiwni’yuṅqamuy amumumtiniqey anhtiqw, puma sohsoyam put mamqasyaqe, pam pas antsa tuptsiwni’taqat qa tūtuptsiwa. qc[ Pahsat pu tuptsiwni’yuṅqam míhikiwtaqw put tuhpelat aṅ tutsáyat akw hawnaya. Saul in Jerusalem !b; Nihqe puma put nīnayaniqe ōviy tālö‐nik̇aṅw, pu tōkilat aṅ höhtsiwat aw tunatyawyuṅwa. Noqw yaw puma put moqmani’yuṅqw Saul navota. Pa Noqw ōviy ahpiy wūyavotiqw, Jew‐sinom put nīnayaniqey nanawinya. `/ Noqw tuwat Saul pas suyhtsepṅwat öqawi’maqe, Damascus ep Jew‐sinmuy yumoṅwaltaqe, pay Jesus pas antsa Christ‐nihqat amumi mātaqlawu. _ Noqw sohsoyam put aw tūqayyuṅqam hin kurs wūwantotaqe paṅqaqwa: Ya qa i’ Jerusalem epeq it natṅwanit aw tatqa’naṅwyaqamuy hovalaqe, hakimiy panyuṅqamuy somhte’ God awwat mohpeq momṅwituy amumi tsamniqe ōviy pew pitsíwta? kitota. J^  Nihqe āpiy tsotsvalkiva i’ Jesus God Tíatnihqat yuaatinuma. V]% Pahsat pu Saul Damascus ep tuptsiwni’yuṅqamuy amumum hihsavo qatu, 8\i Noqw pahsat pay himu nasiṅwput antaqa put pōsiyat aṅqw löhökq, pam pōsiy tālawnaqe wunuptu; nihqe kūyit akw tuvoylatit, nösqe, öqawhta. Saul Preaches in Damascus [  Noqw ōviy Ananias awnihqe, kīmi pákihqe, put aw may akw toṅot, paṅqawu: Itupko Saul, Tutuyqawhqa Jesus uṅ aṅqaqwniqw ūmi mātaktiqa nuy aṅqw hōna, umuhposiy tālawnaniqat ōviy’o, pu Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwtaniqat ōviy’o. gZG Pu nāt pam inatṅwaniy ep hīhihta aṅ qaan’ewakw okiwsaniwniqat nu put āawnani, kita. @Yy Noqw pay Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Um awni, taq pam pas inamors’awiwa; pam qa‐Jew‐sinmuy, pu pas momṅwituy‐nik̇aṅw, pu Israel‐sinmuy amumi inatṅwaniy tūawmani. X Noqw yaw pam yep uhnatṅwaniy aw tatqa’naṅwyaqamuy sohsokmuy somhtaniqey God awwat mohpeq momṅwituy öqalat pasiwk̇aṅw pitu. W1 Pahsat pu Ananias lavayhtiqe paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas yaw i’ tāqa Jerusalem epeq uhsinmuy okiwsahsanqat nu k̇aysiwhqamuy amuṅaqw navota. Vw Nihqe tuawyorikq hak tāqa Ananias yan mātsiwhqa ep pákihqe, put aw may akw toṅo pōsiy tālawnaniqat ōviy’o. MU Noqw Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Um wunuptut, Sūwipo kisk̇at yan mātsiwhqat awni; nen Judas kīyat ep hakiy Tarsus aṅqwnihqat Saul yan mātsiwhqat ōviy tūvintani; taq meh, pam okiwlawu, 4Ta Noqw hak tuptsiwni’taqa Ananias yan mātsiwhqa Damascus ep qatu. Noqw pam tuawyorikq, Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Ananias, Noqw pam paṅqawu: Yep nūu, Tutuyqawhqa. VS% Noqw pam pāyis tālat aṅ kurs hin hihta túwani, piw qa nȫsa, qa hīko. R Pahsat pu Saul tutskwaṅaqw wunuptuqe, as pōsiy púruknat, qa hihta tuwa; noqw puma put māyat ṅuy’wisqe, Damascus ep wikvaya. Q Noqw tahtaqt put ámumyaqam qa hiṅqawk̇ahk̇aṅw aṅqe’ hōñi; hakiy as tönayat nanvotyak̇ahk̇aṅw hakiy qa tuway’yuṅwa. lPQ Noqw pam tsawnaqe, tururutik̇aṅw, pas hin unaṅway’k̇aṅw paṅqawu: Tutuyqawhqa, noqw nu hinhtiniqat um nāwakna? Noqw Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Um wunuptut, kīmini; noqw ason um hinhtiniqat uṅ pep āawnayani. -OS Noqw pam paṅqawu: Ya um hak’i, Tutuyqawhqa? Noqw Tutuyqawhqa paṅqawu: Nu Jesus, um nuy hapi okiwsahsana. Um sökwíkinpit aqw horarataqw, pam uṅem anahaa. wNg Noqw pam tutskwami posqe, hakiy tönayat navotq, put aw paṅqawu: Saul, Saul, ya um hinoqw nuy okiwsahsana? lMQ Noqw ōviy pam paṅsoqnihqe, Damascus aw hayiṅwnaqw, ōṅaqw tāla put ánan’ik suhtalawva; bL= Nihqe Damascus ep aṅqe’ tsotsvalkit aṅ sinmuy amumi put eṅem pēnayaniqat nāwakna; noqw kurs pam hakimuy tahtaqtuy, sen momoymuy Jesus aw tuptsiwni’yuṅqamuy tuwe’, pumuy somhtat, Jerusalem aqw tsamni. >K w Noqw Saul nāt pas itsívuhihkwisk̇aṅw, Tutuyqawhqat aw tuptsiwni’yuṅqamuy pavan pas hintsanniqey, pu pas qö́yaniqey tunatyawk̇aṅw, God awwat susmohpeq moṅwit aw’i; yJk(Noqw Philip Azotus ep nātuwiwhqe, ahsupoq kitsókit aṅ lomatuawit yuaatinumk̇aṅw, Caesareat ep pitu.:Im'Noqw puma pāṅaqw yamakq, pahsat pay Tutuyqawhqat Hikwsiat Philip haqami wīki; noqw nömaqtsit aw qa awiwa pāpu aw qa yori; nīk̇aṅw pam pahpiy hahlayhk̇aṅw, nakwsu. *HM&Pahsat pu pay karēta hāk huruhtiniqat pam paṅqawu; noqw puma nāma pāmiq paki, Philip‐niqw pu nömaqtsit aw qa awiwa; noqw pam put kūyit akw tuyoylata. 3G_%Noqw Philip paṅqawu: Pay pi um pas sohsok uh’unaṅway akw tuptsiwe’, panhtini, kita. Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay Jesus Christ God tíatnihqat nu tuptsiwa. 0FY$Noqw puma ahpiy panmak̇aṅw haqami pāmi pitu; noqw nömaqtsit aw qa awiwa paṅqawu: Meh, yep pāhu; ya nu kūyit akw tuvoylatiwniqw himu nuy put aw uhtsi’tani? kEO#Pahsat pu Philip lavayhtiqe, haqe’ pan pey’taqat pahpiy yuaativa; nihqe put aw Jesus yuaata. $DA"Noqw nömaqtsit aw qa awiwa Philip aw paṅqawu: Taa, um as okiw nuy āawnani: Ya God lavay’ayaat hakiy yuaata, sen nāyuaata, sen pay hakiy paṅqawu? C7!Pam qa hímuniwhtiqw, eṅem suan lavayiniqa ayo yukiwa; noqw hak sen put natkomuyatuy pohtoylani? Pi qatsíat tūwaqatsit aṅqw haqami hintsaniwa. QB Noqw tutuvenit aṅ haqe’ yan pey’taqat pam aṅ túṅwanma: Kanēlo haqam nīniwniqey aw wīkiwhqat pam pan wīkiwa, pu mañat ārilantaqat pam atpip qa hiṅqawṅwuniqw pan pam qa hiṅqawu. "A=Noqw pam paṅqawu: Pay kurs pi hin’i, hal pay hak pas nuy tutuqaynaqw‐saa, pam kítahqe, Philip put aqw wūve’, amum tsokiwmaniqat pam nāwakna. 8@iNoqw ōviy Philip put aw wárikqe, navotq pam God lavay’ayayat Esaias pēniyat aṅ túṅwanma. Noqw Philip put aw paṅqawu: Ya um hihta aṅ túṅwanmaqey mātsi’ta? U?#Pahsat pu Hikwsi Philip aw paṅqawu: Um pas awnen karētat ámumni, kita. >{Noqw pam wunuptut aqw’a. Noqw meh, hak Ethiopiat aṅqw tāqa okiwlawniqe Jerusalem epeq pitumaqa paṅqe’ áhoynik̇aṅw, karētay aṅqw tsokiwma. Pam nömaqtsit aw qa awiwa, Ethiopiat epeq sinmuy moṅwíyamuy wuhtit Candacet aṅqw öqalat qaöwívasiwk̇aṅw, put sohsok hihta nukṅwayat aw tunatyawta. Pu pam God lavay’ayayat Esaias pēniyat aṅ túṅwanma. %=CNoqw Tutuyqawhqat hoṅviayaat Philip aw paṅqawu: Um wunuptut tātöqni, Jerusalem aṅqw Gazat aqw pöhut aqw’a, kita. Pam paṅqe’ qayēwiwa. i<KPu puma pas suyan hin navoti’taqey lavayhtit, Tutuyqawhqat lavayiyat nuhtumi yuaaykut, ahoy Jerusalem aqw’a; nihqe Samariat ep hāhaqe’ sinmuy kitsókiyamuy aṅ lomatuawit yuaatima. Philip and the Ethiopian Official ;9Pahsat pu Simon lavayhtiqe paṅqawu: Uma okiw inuṅem Tutuyqawhqat aw nāwaknani; noqw uma īit hihta lavayhtiqw, okiw pam qa himuwa inumi pítuni. W:'Taq kurs um qanut a’nö tsīvot anta; um nukpantunatyat akw sóontsaniwta. 9Oviy um it yan uhnukpanay aṅqw lasni; nen God aw nāwaknani; noqw hisnen uh’unaṅwpeq uhtunatyay qaantaqat ep ūmi pö́hikiwni. i8KUm qa haqam it yantaqat ep qeni’ta, piw makiway’ta, pi uh’unaṅwa God atpip qa súanta. 7Noqw Peter put aw paṅqawu: Pay nam uhsiva umum súlawhtii, God kuwahtipuat pay sīvat akw tuiwṅwuqat um pan wūwantaqw ōviy’o. 6Paṅqawk̇aṅwo: Uma piw nuy enaṅ it öqalat maqaqw, nu hakiy aw imay akw toṅokq pam Qahováriwtaqat Hikwsit makiwmantani. 5 Noqw ayaiwtaqam hakiy aw may akw toṅokq Qahováriwtaqat Hikwsit put aw noiwṅwuqat Simon pan yórikqe pumuy sīvat āawna, \41Pahsat pu puma pumuy amumi may akw toṅokq puma Qahováriwtaqat Hikwsit makiwya. 3 Pay nāt pam pumuy qa haqawat aw pituqw ōviy’o, pay panis puma Tutuyqawhqat natṅwaniyat‐sa aṅ kūyit akw tuvoylatoti. j2MNoqw puma pumuy amumiqnihqe, puma Qahováriwtaqat Hikwsit kwusuyaniqat ōviy amuṅem nāwakna, 1#Noqw yaw Samariat ep sinom God lavayiyat kwusuyaqat ayaiwyuṅqam Jerusalem epeq yesqam nanaptaqe, Peter John enaṅ pumuy amumiq hōnaya. 90k Noqw Simon tuwat pas nāp tuptsiwhqe, kūyit akw tuvoylatiwa; nihqe Philip amum hinnuma. Noqw pam hīhihta kātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat hintsakq aw taytaqe k̇ātayta. /  Noqw Philip God moṅwtunatyayat, pu Jesus Christ yuaataqw puma tūtuptsiwaqe, kūyit akw tuvoylatoti, tahtaqtu, pu momoyamu. n.U Nihqe puma put k̇aptsi’yuṅwa, pam hisatṅahaqaqw tuhisay akw pumuy hintsani’taqw ōviy’o. #-? Noqw sohsoyam put aw tūqayyuṅwa, sushin’ewakw aṅqw suspavannihqat aqw pahsavoo, paṅqawk̇ahk̇aṅwo: I’ tāqa God a’nö öqalaata, kitota; +,O Noqw hak tāqa Simon yan mātsiwhqa pay hisat mohti pep kitsókit ep tuhisay hintsaki; nihqe Samariat ep sinmuy pas hintsani’ta; pas a’nö hímunihqey anta. B+Noqw pep kitsókit ep sinom pas pavan hinhaqam hahlayya. W*'Pas qalomáhihikwsim pumuy akw tuyqawiwyuṅqamuy k̇aysiwhqamuy amuṅaqw a’nö hiṅqawk̇ahk̇aṅw, nȫṅantaqw ōviy’o; pu k̇aysiwhqam amuhpa’ qataytaqat tūtuyyaqam, pu qayaktaqam qalaptuya. 1)[Noqw pam hihta yuaataqw, sinom aw tūqayk̇ahk̇aṅw sun unaṅway put aw unaṅwtavi’yuṅwa, hihta k̇ātatayhpit supsiwyuṅqat hintsakqat aw tayk̇ahk̇aṅwo, V(%Pahsat pu Philip Samariat ep wuhkokitsokit aqwnihqe, nuhtumi Christ yuaata. U'#Noqw ōviy aṅqe’ ahtsavalyaqam sohsovik nuhtumi lavayit yuaatota. E&Noqw tuwat Saul Jesus aw tōnawtaqamuy amumi hintsaktivaqe, sohsovik kīnawit papkinuma, nihqe tahtaqtuy, pu momoymuy sivikimi lölökinlawhqe, taṅatima. The Gospel Preached in Samaria _%7Noqw hakim unaṅwvastahtaqt Stephen haqami taviwisqe, okiw put ep a’nö tsaykita. $$ CNoqw puma put nīnantotaqw, Saul amún unaṅway’ta. Noqw put tāwat ep Jerusalem epeq Jesus aw tōnawtaqamuy amumi qaan’ewakw hintsaktivayaqe, pumuy okiwsahsantivaya. Noqw puma sohsoyam Judeat, pu Samariat aṅ ahsupoq hāhaqe’ ahtsavalya, pay ima ayaiwyuṅqam‐sa qe’ya. #3 " ;Noqw puma Stephen tatatupyaqw, pam God aw okiw taqa’naṅwtiqe paṅqawu: Tutuyqawhqa Jesus, um okiw ihikwsiy kwusuni, kita. !%:Put kīṅaqw haqami tūvayaqe, tatatupya. Noqw put ehpewi hiṅqaqwaqam hakiy puhuwuṅwiwtaqat Saul yan mātsiwhqat kukmiq yuwsiy o’ya. b =9Pahsat pu puma a’nö hiṅqawk̇ahk̇aṅw, naqvuy útatotat, sūsaq put aw yuhtukqe, fE8Nihqe paṅqawu: Meh, nu ōveqatsit aw hötsíltiqw tuwa; noqw Sinot Tiat God putvaqe wunu. 'G7Noqw pam Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw ōveqatsit aqwhaqami taytaqe, God lolmat tālawṅwayat‐nik̇aṅw pu Jesus God putvaqe wunuqw tuwa; S6Noqw puma it nanaptaqe, pavan pas unaṅwso’qe, tamay ṅuritota. 5Uma as ōveqatsit aṅqw hoṅvia’yatuy amuhpiy tutavot ömahtotak̇aṅw, qa aṅ hinwisa, kita. The Stoning of Stephen ?w4Ya umunam God lavay’aymuyatuy hihtawat qa okiwsasna? Pu ura hak Súantaqa pituniqat hakim aṅwu pay lavayhtotiqamuy puma qöqya; noqw yepehaq uma put nuhtumi mātapyaqe nīnaya. A{3Is uma hihtu qa ṅöyaltotiṅwuqamu, a’nö unaṅway’yuṅqamu, pu naqsöp’iwyuṅqamu! uma sutsep Qahováriwtaqat Hikwsit aw rohomnumya; uma umunamuy hinyuṅqw amunyuṅwa. 1]2Ya īi himu qa sohsoy imay akw yukilti? 1Oveqatsi imoṅw’atsvewa, pu tūwaqatsi iwuwukpi. Ya uma inuṅem kīhut yukuyani? kita Tutuyqawhqa. Ya sen nu pep nāsuṅwnani? 0Noqw pu pas Sus’oveqnihqa kīkihut sinmuy māyamuy akw yukiltotiqat qa aṅ qatu; pi ura God lavay’ayay ahpiy paṅqawu: -U/Noqw Solomon hapi put eṅem kīta. eC.Noqw pam God aṅqw paaṅwaniwhq, as Jacob aw yantaqayat God eṅem kītaniqey unaṅwti. R-Noqw pu amuṅk itanam Joshuat amum hīhihtuy sinmuy tutskwayamuy kwahanayaqe, ep put kwusivaya, ura God itanamuy amupyeve pumuy haqami lālayi; noqw mötsápkihu David qatsíyat aw pahsavo pep wunu. K,Itanam pi ura qayēsiwhpuve hihta tuawi’taqat mötsápkit pasiwyuṅwa, hin pam Moses aw tutaptaqat pan’i. Nihqe ura Moses aw paṅqawu pam hin yukiwtaqat aw yórikqey pan put yúkuniqata. gG+Qa hin’i; uma Moloch mötsápkiyat yawnumya, pu aw umuhyantaqay Remphan sōhuyata; uma hihtuy pumuy amún sosniwyaqamuy yukuhtota amumi nāwakintotaniqe ōviy’o. Noqw ōviy nu umuy Babylon yupqöymiq tsamni, yan’i. J *Pahsat pu God pumuy amuṅaqw ayo namtökqe, ōvaqe hihtuy qaan’ewakw hintaqamuy amumi nāwakinwisniqat aw pumuy mātavi; pay pi ura God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ yan pey’ta: Ya pas antsa pay uma lȫp sunat yahsaṅwuy aṅ qayēsiwhpuve inumi hihtuy qö́yank̇ahk̇aṅw, hom’ooyya, uma Israel‐sinomu? w)Nihqe ép puma wakashoyat yukuyaqe, wutsit aw hom’ooyyak̇ahk̇aṅw, nāp may akw hihta tumaltotaqey ep hahlayya. D(Nihqe Aaron aw paṅqaqwa: Itamuy hihtuy amumi yanyuṅwniqamuy itamuṅem yukuhtaa; noqw puma itamupyeve hinwisni. Pay pi itamuy Egypt aṅqw nö́ṅaknaqa Moses kurs haqamii, kitota. ~u'Noqw itanam put aw qa tuqayvastotaniqey nānawaknaqe, put nahpiy ayo tūvayaqe, unaṅwpeq ahoy Egypt aw namtökya; U #&I’ hapi qayesiwhpuve tsovawtaqamuy amumum hinnuma, pu tūkwit Sinat epeq put aw yuaaykuqat hoṅviayat ámuma, pu itanamuy amumuma. I’ hapi hak taytaqat lavayit itamumi mātapniqey ōviy put makiwa. A {%I’ Moses hapi ura Israel‐sinmuy amumi paṅqawu: God Umuhtutuyqawhqa umuhsinomuy amuṅaqw umuṅem lavay’ayat wunuptsinani, nuy hímunihqat pan’i; uma put aw tūqayyuṅwni. O $Pam hapi Egypt epeq hīhihta k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat tumaltat, pumuy paṅqw ipwa, pu patuphat Pālaṅpu yan mātsiwhqat aṅqee, pu qayēsiwhpuvee, lȫp sunat yahsaṅwuy aṅ’a. @ y#It Moses hapi ura puma qanānakwhaqe aw paṅqaqwa: Ya hak uṅ itamumi moṅwtavi? Puyaw hak uṅ itamuy hin yukunaniqat aw uṅ tavi? Ura kitota. Noqw pay God put moṅwtavi; piw pam sinomuyatuy amumi put ayata, pam hoṅviayat himutskit aṅqw put aw mātaqtiqat māyat ahpiy pumuy ayo ōoyniqat ōviy’o. > u"Pay nu pas Egypt epeq isinmuy okiwhinyuṅqat antsa yori; pu nu pumuy eykitotaqw navota. Nihqe nu pumuy put aṅqw qenivo oyaniqe ōviy hāwi. Noqw taa, nu uṅ Egypt aqw hōnani. `9!Pahsat pu Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Um uhtotsiy óyani, taq um pas hihta ep wunu. "= Nu hapi umunamuy aw yantaqaam God, Abraham aw yantaqaata, pu Isaac, pu Jacob aw yantaqaamu. Pahsat pu Moses tsawnaqe tururuykuqe, kurs hin aw tātayni. Noqw Moses put túwahqe, pep himu hintaqat aw wūwantaqe, as aw tātayniqe, ōviy aw nakwsuqw, Tutuyqawhqat tönaat put aw paṅqawu: $ANoqw lȫp sunat yahsaṅwuy aṅ ruhpakq, pep pu’ qayēsiwhpuve tūkwit Sinat ep Tutuyqawhqat hoṅviayaat himutskit uwiwitaqat aṅqw put aw mātakti. Yan pam hiṅqawhq, pahsat pu Moses Egypt aṅqw wāyaqe, Madian‐tutskwat ep qatuptu; nihqe pam pep lȫqmuy tīyotuy tímuy’va. KYa um tāvok Egypt‐sinot nīnaqe, nuy piw nīnaniqe ōviy’o? *MNoqw sinosṅway qaanhintsahtsanqa Moses ayo naatsqöqna paṅqawk̇aṅwo: Ya hak uṅ itamumi moṅwtavi? Puyaw hak uṅ itamuy hin yukunaniqat aw uṅ tavi? 1[Pu qavoṅvaqw hakim nāyawhq, pam amumi pítuhqe as piw pumuy nāmi pö́hiknaniqey wūwaqe amumi paṅqawu: Soh, tāqatu, uma nātupkomu; ya uma hinoqw nāyuyuyhna? Suhpan as God put ahpiy put sinomuyatuy ayo óyaniqat puma māmatsyaniqat pam wūwaqe ōviy’o. Noqw puma qa māmatsya. ucNoqw suhk̇a qaanhintsahtsaniwhq, pam túwahqe eṅem lavayhti; nihqe eṅem nāoyhqe Egypt‐sinot nīna. z~mNoqw pam lȫp sunat yahsaṅwni’k̇aṅw, pas nāp sinomuy, Israel‐sinmuy, amumi kurs pohtaniqey unaṅwti. } Noqw Moses Egypt epeq sinmuy hihta wuwantuwiyamuy aṅ sohsok tuwi’taqe, a’nö lay’taqat lavayi’ta, pu hintsakpit’a. Z|-Noqw pam haqami tūviwhq, Pharaoht tiat māna put wikqe, put nēṅem wuṅwna. }{sPan yēsiwhq, Moses tihtiwa; nihqe yaw súhimu; nihqe payhkomuy mūmuyawhtuy aṅ nay kīyat ep aw unaṅwtaviwta. z-Nihqe pam hak itanamuy amumi tutuhistivaqe pumuy okiwsahsanqw, yaw timat qa yesniqat ōviy puma titipostuy ihk̇e tatamlalwaniqat pam nāwakna. QyNoqw pas suhk̇a moṅwi Joseph qa tuwi’taqa moṅwqenit ep wunuptu. uxcNoqw hihta awinit God Abraham aw qaöwívasiwnaqat aw hayiṅwtiqw, sinom Egypt epeq natkototaqe suhpanti. .wUNoqw pumuy tokoyamuy Sychem aw kiwisqe, pep tuamqölöt aqw taṅatota, ura Abraham Sychem ep hakiy Emmor tímuyatuy amuṅaqw sīvat akw put tuihqat paṅsoq’a. Uv#Noqw ōviy Jacob Egypt aqw’a; nihqe pam pepeq mōki, pam’i pu itanamu. uPahsat pu Joseph nay Jacob wáṅwayi, pu sohsokmuy sinomuyu, payhp sunat‐nik̇aṅw aṅqw pakwt tsivot sihk̇aytaqamuyu. ntU Nit pu piw yaw Joseph haknihqey pāvamuy āawna; noqw Joseph sinomat hákimyaqey Pharaoht āawniwa. `s9 Noqw yaw Egypt epeq söhövosi óyihqat Jacob navotqe, mohti itanamuy paṅsoq hōna. yrk Noqw Egypt aṅ ahsupoq tsö́ṅösti, pu Chanaan aṅ’a, noqw sinom okiwhtoti; noqw itanam qa tunöstutwa. Rq Sohsok kānanvotpiyat aṅqw put ayo tavi’ma; pu Egypt epeq moṅwit Pharoaht aw put lomamataqta, pu súanwuwnitoyna. Noqw pam put Egypt aw moṅwtavi, pu put amum ki’yuṅqamuy sohsokmuy amumii. hpI Noqw wūwuyom Joseph atsviy unaṅtuyvayaqe, Egypt aqw put huyaya; noqw God put amum yantaqe, o)Noqw God put aw pasiwnaqe, poṅotkituvoyla put tuawi’taniqat pan put aw yuku; noqw ōviy Isaac tihtiwhq, Abraham nanalsikis talqat ep put poṅotku; noqw Isaac Jacob pantsana; noqw Jacob pakwt lȫq sihkay’taqamuy timuy piw pantsanhta. Noqw puma hapi itahwu’yamu. 8niPu ason hihtuwat sinom pumuy tusoqtuwiki’yuṅqw nu pumuy amuṅem hinwat yúkuni, kita God; pu ason pantaqat atsva puma paṅqw nóṅak̇e’, yep nuy tumalay’yuṅwi. NmNihqe God yan lavayhti: Yaw put ahpiy aniwhtotiqam haqam qa nāp tutskway ep hinnumyani; noqw yaw pep sinom pumuy tusoqtuwiktotani; nen súnat‐sikip sunat yahsaṅwuy aṅ pumuy okiwsahsanyani. !l;Nīk̇aṅw pam pep hihsaqhaqam himuy’taniqat pam put qa maqa; pas qae, qa ṅas’ew haqami wuhkukniqat pahsaq’a; nīk̇aṅw pam put pas máqaniqey aw paṅqawu pu’ aṅk put ahpiy sinototiniqamuyu. Noqw puma put himuy’yuṅwni, put aw kita, nāt pam qa ti’taq’ö. ;koPahsat pu pam Chaldia‐sinmuy tutskwayamuy aṅqw ahpiynihqe, Charran‐tutskwat ep qatuptu. Noqw put naat mokq paṅqw pu God it tutskwat uma ep pu’ yesqat aw put nahlakna. xjiNihqe aw paṅqawu: Um uhtutskway, pu uhsinomuy amuṅaqw ahpiyni; nen nu tutskwat uṅ āawnaniqat um aqwni. Xi)Noqw pam paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, itanamu, kurs huvam tuqayvastotaa! Ura itana Abraham nāt Charran ep qa qátuhqe, Mesopotamiat ep qatuqw, God lolmat tālawṅwat pitsáṅway’taqa put aw mātakti; eh EPahsat pu God awwat mohpeq moṅwi Stephen aw paṅqawu: Ya pas pay ima hiṅqaqwaqw panta? ~guNoqw moṅwtsovawtaqam sohsoyam Stephen aw tāyuṅqw, pas pitsáṅwaat hakiy God hoṅviayayat taywayat anta..fUOviy pi itam aw tūqayyuṅqw, paṅqawu: Yaw i’ Jesus Nazareth aṅqw tāqa it kīhut sahpuknani, pu yaw Moses itamumi itahhintsakpiy tutaptaqat aw alöṅtani. De Nihqe hakim put ehpewi hihta atsátotaniqamuy momi o’yaqw puma paṅqaqwa: Pas i’ tāqa panis tuwat it pas k̇aptsiwtaqat kīhut, pu hin hinwisniqat tutavot aqw qalomáhiṅqawlawu; 0dY Kitotaqe sinmuy hin unaṅwtoynaya, pu wukw’a’yatuyu, pu tutavot tutuqaynayaqamuyu. Noqw puma Stephen aw ö́kihqe, ṅuayaqe, moṅwtsovawtaqamuy amumi wikvaya. c! Pahsat pu puma hakimuy tahtaqtuy pan unaṅwtoynayaqw, puma paṅqaqwa: Itam aw tūqayyuṅqw Moses aqw qalomáhiṅqawu, pu God aqw’a. ^b5 Noqw Stephen Hikwsit ahpiy suan lavayhtiṅwuniqw, puma kurs hin put áṅwutotani. haI Noqw tsotsvalki Mātaviwyaqamuy Tsotsvalkiamu yan túṅwantiwhqat aṅqw hakim hoṅvaqe Stephen amum nāṅwuy’yuṅwa, pu Cyreniat aṅqw sínomu, pu Alexandriat aṅq’ö, pu Ciliciat‐nik̇aṅw Asiat aṅq’ö. `)Noqw Stephen qapēvewnit, pu öqalat akw qaöwíhink̇aṅw sinmuy amuhpa’ hīhihta k̇ātatayhpit hintsaki, pu hihta supsiwyuṅqata. 5_cNoqw God lavayiat suyhtsepṅwat öqawi’ma, noqw wūhaqti; noqw God awwat momṅwituy amuṅaqw k̇aysiwhqam it tuptsiwnit kwusuyaqe aṅ hinwisa. The Arrest of Stephen v^eNihqe puma ayaiwyuṅqamuy amutpipo pumuy o’ya. Noqw puma amumi matyawk̇ahk̇aṅw, amuṅem nānawakna. I] Noqw i’ yan lavayi sohsokmuy sinmuy amumi lomatöqti. Noqw ōviy puma hakiy Stephen qapēvewnit, pu Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwtaqat namorstota, pu Philip, pu Prochorus, pu Nicanor, pu Timon, pu Parmenias, pu Nicolas, pam hak Antioch aṅqwnihqe qa‐Jew‐sínonik̇aṅw Jew‐sinmuy amún tuptsiwni’ta. e\CNīk̇aṅw itamwat nāwakinpit, pu lavayit tumalay’yuṅwniqey aw‐sa yuki’yuṅwni. s[_Oviy uma umuṅaqw hakimuy tsaṅe’ tahtaqtuy amumi lomanavotit namorstotani, hakim Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwyuṅqamuyu, pu suan wuwni’yuṅqamuyu. Noqw puma it yantaqat aw tunatyawyuṅwniqat itam ep pumuy o’yani. WZ'Pahsat pu pakwt lȫq sihk̇ay’taqam ayaiwyuṅqam sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy tsovalayaqe, amumi paṅqaqwa: Soon tis pi itam God lavayiyat mātavi’k̇ahk̇aṅw tūnopni’yuṅqw pam súantani. }Y uNoqw ephaqam tuptsiwni’yunqam wūhaq’iwmaqw, Greek‐sinmuy amuhkwa yuaatotaqam Hebrew‐sinmuy amumiq qayan unaṅway hiṅqaqwa, puma nāqavo hihta akw tūvaaṅwank̇ahk̇aṅw pumuy amuṅaqw koṅnanalvutuy tatami’yuṅqw ōviy’o. X1*Noqw puma nāqavo God kīyat ep‐nik̇aṅw pu sohsovik kīnawit Jesus pas Christ‐nihqat tūtutuqaynayaqey, pu yuaatotaqey qa qe’iwwisa.(WI)Noqw puma hahlayk̇ahk̇aṅw moṅwtsovawtaqamuy amuṅaqw ahpiyya, kurs puma nuhtum put natṅwaniyat ep hamanhintsaniwyaniqey hihk̇ay’vayaqe ōviy’o. 5Vc(Noqw puma put lavayiyat kwusuya; nihqe ayaiwyuṅqamuy wáṅwayyaqe, a’nö wuvahtotat, pāpu puma Jesus natṅwaniyat aṅ qa yuaatotaniqat amumi paṅqaqwat mātapya. Uy'Taq k̇a pam pantaqa God ahpiy hintaniqw soon uma put símoknayani, taq nāphisat k̇a uma God aw rohomnumyani, kita. G~w~}Y||N{{zzRyyxJwwwvvv,untt'srr4qapooKnnmsm6l'kjj!ii;hhKg=feedcbaa9``_I^]]P\[ZfZYY7XWVVQUUATTSRRQPPOqNMMALfKKKJpIHH/G{FpEDCC>m=Pu ōviy itam Troas aṅqw ahpiyyaqe, yūmosa pāvaqe Samothraceat aqwyaqe pep öki; nit qavoṅvaqw pu itam Neapolis ep öki. m^S Noqw ōviy pam pan tuawyorikq, pahsat pay itam Macedoniat aqwyaniqey anhtoti, suyan pi itam pumuy amumi lomatuawit yuaaykuyaniqat ōviy Tutuyqawhqa itamuy wáṅwayhqat itam pan wūwayaqee. In Philippi: the Conversion of Lydia ]# Noqw Paul mihikq tuawyorikq, hak Macedoniat aṅqw tāqa wunuk̇aṅw okiw put aw paṅqawlawu: Um Macedoniat aqwnen itamumi unaṅwtapni. >\wNoqw ōviy pay puma Mysiat aṅ yūmosa Troas aqwya. r[]Noqw ōviy puma Mysiat aw ö́kihqe, as Bithyniat awyaniqey anhtoti; noqw pay Hikwsi pumuy qa nakwhana. ZNoqw puma tutskwat Phrygiat, pu Galatiat aṅ ahsupoq kūkuyvat, Asiat ep lavayit yuaaykuyaniqw, Qahováriwtaqa Hikwsi pumuy mēwa. |YqNoqw ōviy Jesus aw tōnawtaqam tuptsiwnit aṅ öqawhtotaqe, nāqavo aw wūhaq’iwma. In Troas: Paul’s Vision X5Noqw puma paṅ kitsókinawit hinwisqe, Jerusalem epeq ayaiwyuṅqam, pu wukw’a’yat yesqam hin yukuyaqat mātaptiwisa, pumuy aṅ hinwisniqata. MWNoqw as pam Paul ámumniqat pam nāwaka. Nīk̇aṅw pam Jew‐sinmuy paṅ yesqamuy tuway’taqe, ōviy put wikqe, poṅotku, put naat Greek‐sínoniqw sohsoyam put navoti’yuṅqw ōviy’o. hVINoqw Lystrat ep‐nik̇aṅw, pu Iconium ep tuptsiwni’yuṅqam put aw lomanavoti’yuṅwa. TU #Pahsat pu pam Derbet ep pitu, pu Lystrat ep’e. Noqw hak tuptsiwni’taqa Timotheus yan mātsiwhqa pep qatu, hakiy tuptsiwni’taqat wuhtit Jew‐sinot tíata, nīk̇aṅw hakiy Greek‐sinot nay’ta. fTE)Nihqe puma Syriat, pu Ciliciat aṅ ahsupoq nakwsuqe, Jesus aw tōnawtaqamuy öqalanma.{So(Noqw Paul Silas namorsta. Noqw tuptsiwni’yuṅqam God núokwayat aw pumuy noayaqw, puma pank̇aṅw ahpiy’o. R'Noqw pas puma put ep nāma soon kurs ṅöyaltini; nihqe pay nawus nāṅaqw lahsi; noqw Barnabas Mark wikqe, pāvaqe Cyprus aqw’a. Q1&Noqw Paul u’naqw, ura pam Pamphyliat ep pumuy mātapqe, ahpiy qa amumum tumalay’ta. Noqw ōviy piw puma put wikniniqw putniqw pam qa súanta. QP%Noqw Barnabas John, Mark yan piw mātsiwhqat, wikniqey pas su’qawta. GO$Pu ahpiy pantaqw, Paul Barnabas aw paṅqawu: Himu as kurs itam haqe’ kitsókiva Tutuyqawhqat lavayiyat yuaaykuqey aṅqw itahtupkomuy amuhpa’ pohtani, hinpi aṅqe’ hinyuṅwa. 1N[#Noqw Paul Barnabas amum Antioch epeq piw huruhtiqe, Tutuyqawhqat lavayiyat tūtutuqayna, pu nuhtumi yuaata, hakimuy wūhaqnihqamuy amumuma. Paul and Barnabas Separate 8Mk"Noqw pay Silas hāk pep huruhtiniqey nāwakna. tLa!Pu ōviy puma pepeq hihsavo qatuqw, tuptsiwni’yuṅqam pumuy öqalayat, ayaiwyuṅqamuy amumiq hōnaya. K! Noqw Judas, Silas amum, pay piw pas nāp God lavay’aymatnihqe wūhaq lavayit akw tuptsiwni’yuṅqamuy u’nanaqe pumuy hūrs hoṅna. QJNoqw puma put aṅ tuṅwáyaqe hahlayhtoti, pumuy öqalayaqat ep’e. sI_Noqw ōviy puma paṅqw ayatiwyaqe, Antioch epeq öki; nihqe sinmuy tsovalayaqe, amumi tutuvenit taviya. CHIt’a: Uma hihta nȫsiwhqat nāp yukit aw noiwhqat qe’yani, pu úṅwata, pu hihta hikwísmokqata, pu tokot qa sokoplalwani. Uma yan hinwise’ suan hinwisni. Hakim ö’qalyaṅwu. GPay itam it hihta pas soon qe’niqat put‐sa umumi tutaptotaniqw, pam pantaqa Qahováriwtaqat Hikwsit aw súanta, pu itamumii, lFQNoqw ōviy itam Judas, Silas enaṅ umumiq taviya; ason puma pas nāp umuy put pantaqat āawnani. KEIma tāqat Itahtutuyqawhqay Jesus Christ eṅem qatsiy tatamhta. 7DgNoqw itam tsovaltiqe, yan sun wūwaya: Itam hakimuy namorstotaqe, aw itah’unaṅwamuy Barnabas‐nik̇aṅw pu Paul pumuy enaṅ umumiq taviyaniqw pam itamuyniqw súanta. CItam nanaptaqw, yaw hakim itamuṅaqw nankwusaqam lavayit akw umuy hin u’naṅwnayaqe, umuh’unaṅway lahsintota paṅqaqwaqee: Pas uma kurs hin poṅotkit akw qa tuvoylatiwyani, pu Moses tutavoyat aṅ hinwisni, kitota. Pay as pi itam amumi qa pan tutaptota. uBcNoqw puma yan tutuvenit pumuy amuhpiy yawma: Ima ayaiwyuṅqam, pu wukw’a’yat, pu tuptsiwni’yuṅqam, Jerusalem ep tsovawtaqam, ayam Antioch, pu Syriat, pu Ciliciat ep qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw tuptsiwni’yuṅqamuy öqalaya. tAaPahsat pu ima ayaiwyuṅqam, wukw’a’yatuy‐nik̇aṅw pu sohsokmuy Jesus aw tōnawtaqamuy amumum nāṅaqw hakimuy namorstotaqe, puma Barnabas‐nik̇aṅw pu Paul pumuy amumum Antioch aqwnihqat puma pan yukuya; nihqe imuy namorstota: it hakiy Judas, Barsabas yan piw mātsiwhqata, pu piw Silas, hakim tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw pávannihqamuyu. Q@Taq hisatṅahaqaqw ahsupoq kitsókit aṅ hakim Moses tutavoyat yuaatotaṅwu. Aṅsakis nasuṅwintalöṅnit ep tsotsvalkiva put pēniyat aṅ tuṅwáyaṅwu. The Letter to the Gentile Believers Y?+Nīk̇aṅw pay itam amumi pēnayaqw, puma nȫsiwhqat nāp yukit aw noiwhqey akw hovarsqat qa aw hintsatsk̇ani, pu tokot qa sokoplalwani, pu hihta hikwísmokqat qa aṅqw nȫnösani, pu úṅwat qe’yani. m>SNoqw ōviy nuyniqw pay itam qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw God aw lasyaqamuy qa hin u’naṅwnayani. Y=+Pi God hintsakniqey qatsit yayhniwhqat paṅqaqw sohsok aṅwu pay tuway’ta. ><uNoqw ahpiy mímawat sinom Tutuyqawhqat hepyani, pu sohsoyam qa‐Jew‐sínomu. Pi nu pumuy isinomniwhtotiniqat umuy enaṅ namorsta, kita Tutuyqawhqa sohsok īit hihta hintsakqa. ,;QAson it atsva pu’ nu pite’, David tímuyatuy kīhut sahpukiwtaqat anyuṅqamuy aw ahoy yúkuni; pu nu kīqöyat aw ahoy kītani; pu nu put ahoy wunuptsinani. I: Noqw pan hapi God lavay’aymat hin lavayhtotiqe, yan pēnaya: {9oGod qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw nēṅem sinmuy wáṅwayniqe ōviy pay mohti amuhpe pítuhqat Simeon paṅqawu. x8i Pu ōviy puma yuaataqe yukuqw, James lavayhtiqe paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, kurs huvam inumi tuqayvastotaa. X7) Pahsat pu sohsoyam tsovawtaqam qa hiṅqaqwaqe pās tūqayyuṅqw, Barnabas Paul amum tuawi’taqe, hin God qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat tumaltaqat pumuy amumi lalvaya. w6g Pay itam piw pumuy amún Tutuyqawhqat Jesus Christ núokwayat ahpiy ayo nö́ṅakniqey tuptsiwni’yuṅwa. 35_ Taay, noqw ya uma hinoqw God aw heptota? Soñawnen pi uma tuptsiwni’yuṅqamuy hihta a’nö putut īkwiltotoynaya, pay pi itanam, pu itam put aṅ qa kūyuṅq’ö. p4Y Nihqe pam sun nan’ivo itamuy tumaltaqe, tuptsiwniyamuy ahpiy pumuy unaṅwayamuy kwaṅw’ewakwta. 35Noqw God aṅ u’naṅwat aw navoti’taqa pumuy hahlayhtiqey mahtaknaqe, it Qahováriwtaqat Hikwsit pumuy maqa, put itamuy hin máqahqey pan’i. '2GNoqw it yantaqat ep nan’ivaqw wūyavo yuaatotaqw, pahsat pu Peter wunuptuqe, pumuy amumi paṅqawu: Uma tahtaqtu, isinomu, pay pi uma navoti’yuṅqw, ura God itamuṅaqw nuy namorstaqw, pay ahpiy wūyavoti, ura qa‐Jew‐sinom inuhpiy it lomatuawit nanapte’, tūtuptsiwaniqata. W1'Noqw ayaiwyuṅqam‐niqw, pu wukw’a’yat it aw hin wūwayaniqe tsovalti. x0iNoqw haqawat tūtuptsiwaqam pi Pharisee‐sinmuy amuṅaqwya. Nihqe puma hoṅvaqe, pas kurs hin ima qa‐Jew‐sinom poṅotkit akw qa tuvoylatotiniqat paṅqaqwa, pu pay pas puma Moses tutavoyat aṅ hinwisniqat amumi paṅqaqwaniqata. >/uNoqw puma Jerusalem epeq ökiqw, Jesus aw tōnawtaqam pumuy pās o’ya, pu ayaiwyuṅqamu, pu wukw’a’yatu; noqw God pumuy amuhpa’ hihta tumaltaqat puma sohsok pumuy āawna. .Pu ōviy Jesus aw tōnawtaqam paṅqw hihsavo pumuy amumumyaqw, puma pahpiy Phenicet aṅ hinwisa, pu Samariat aṅ’a; nihqe qa‐Jew‐sinom Tutuyqawhqat aw lasyaqat nuhtumi yuaatiwisqe, sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy pas pavan hahlayhtapnaya. k-ONoqw Paul Barnabas amum pumuy pas qa amuhpa’taqe, amumum put ep pas nāmi heptaqw, yaw turs Paul‐niqw pu Barnabas, puma pētuy amumum it ep Jerusalem aqwyani, ayaiwyuṅqamuy‐nik̇aṅw, pu wukw’a’yatuy amumiq’a. 8, kNoqw hakim Judeat aṅqw ö́kihqe, tuptsiwni’yuṅqamuy tutuqaynayaqe paṅqaqwa: Pas uma Moses tuwiyat an poṅotkit akw qa tuvoylatote’, soon ayo nö́ṅakni, kitota. K+Nihqe pepeq puma tuptsiwni’yuṅqamuy amumum wūyavo qatu.H* Noqw puma pepeq pítuhqe, Jesus aw tōnawtaqamuy tsovala; nihqe God pumuy akw hihta tumaltaqat sohsok pumuy amumi tuawi’ta, pu hin pam qa‐Jew‐sinmuy amuṅem tuptsiwnit aw hötahqata, )-Nit paṅqw pu puma pāvaqe Antioch aqw’a. Paṅqw ura puma God núokwayat aw mātaviwa, it tumalat pu’ aṅ kuyvaqe hinhtiniqey ōviy’o. O(Nit puma Pergat ep lavayit nuhtumi yuaatat, pahpiy Attaliat aqw’a. <'sPu puma Pisidiat aṅ kuyvaqe, Pamphyliat ep pitu. U&#Pu puma Jesus aw tōnawtaqamuy amuhpa’ ahsupoq nakwsuqe, hakim pumuy wukw’aymatniqat aṅ pumuy oyahtat, napwalni’k̇aṅw, nāwaknaqw, Tutuyqawhqat aw pumuy mātavi, hakiy aw tuptsiwyaqat aw’i. y%kNihqe tuptsiwni’yuṅqamuy unaṅwayamuy hūrs hōñinmak̇aṅw, puma qapēvewnit aṅ yūmosa hinwisniqat pumuy öqalanma, nāmahin pi as puma put ep k̇ānanvotyaniq’ö. Pi pan hapi itam God moṅwtunatyayat aw yuṅni, amumi kita. $5Nihqe puma pep kitsókit ep nuhtumi lomatuawit yuaataqe k̇aysiwhqamuy tutuqaynat, ahoy Lystrat aw’i, pu Iconium aw’i, pu Antioch aqw’a; H# Noqw tuptsiwni’yuṅqam okiw put aw ṅö́yakiwk̇ahk̇aṅw aṅ hoṅqw, pam wunuptuqe kīmii. Nihqe qavoṅvaqw pam Barnabas amum paṅqw Derbet aw’i, The Return to Antioch in Syria M"Noqw hakim Jew‐sinom Antioch aṅqw‐nik̇aṅw pu Iconium aṅqw ö́kihqe, sinmuy hin unaṅwtoynayaqe, Paul tatatupya; nihqe kīṅaqw put haqami lölökintota, mokqat wūwayaqe ōviy’o. k!OYan puma hiṅqawk̇aṅw híhinhaqam pumuy áṅwutaqw, ōviy puma pumuy amumi qa hom’o’ya. Nīk̇aṅw pam hak hímunihqat himu put tuawi’taniqat pam ayo qa yúkuhqe ōviy lolmat hintsaki, nihqe itamuṅem ōṅaqw yoknaṅwu, pu itamuṅem tal’aṅwnawit hihta aniwnaṅwu, nen itah’unaṅway nȫsiwhqat, pu hahlayhpit akw hahlaytapnaṅwu. nUPay as pi pam hisatṅahaqaqw aṅ sohsokmuy nanāpwatuy sinmuy tuwiy aṅ hinwisniqat aw noi’ta, OA’nö paṅqawnuma: Soh, tahtaqtu, Ya uma hinoqw yanhaqam hintsatsk̇a? Pay itam piw sínotnik̇aṅw umuntaqat unaṅway’ta, nihqe uma it āan’ewakw aṅqw it God taytaqat aw lasyaniqat itam umumi yuaata, ōveqatsit, pu tūwaqatsit, pu pātuwaqatsit‐nik̇aṅw pu aṅhqe sohsokmuy hihtuy yesqamuy yúkuhqat aw’i. |qNoqw ayaiwtaqam Barnabas pu Paul puma put navotqe nahpa’ yuwsiy tsīk̇at sinmuy amuhpa’ wawarstinumk̇aṅw, 1[ Pahsat pu kitsókit hötsíwhpeq Jupiter awwat moṅwi wakastahtaqtuy tsamk̇aṅw, sinṅölat hötsíwhpeq kívahqe, as sinmuy amumum ayaiwtaqamuy amumi hom’oyni. pY Nihqe puma Barnabas Jupiter yan tuṅwáya, nit Paul Mercurius yan’i, pamwa pas yuaataqw ōviy’o. [/ Noqw Paul pep put hintsanqw, sinom aw tātayyaqe, pahsat pu Lyconiat ep sinmuy amuhkwa a’nö paṅqaqwa: Kurs itam hīhihtuy amuhpa’ nāwakinwisq, puma sinmuy amún tokoy’k̇aṅw itamumi hāwi, kitota. Y+ Pahsat put aw a’nö paṅqawu: Wunuptuu, kita; noqw pam suṅwnuptut nakwsu.  Noqw Paul yuaataqw, i’ tāqa put aw tūqayta. Noqw Paul put aw‐sa tayk̇aṅw, qalaptsiniwniqey qapēvewnaqat put aw túwahqe, |qNoqw hak tāqa Lystrat ep qatu; pam hak kukveq hintaqe qa hisat nakwsu, pay yaw pas pam pank̇aṅw tihtiwa. ;qNihqe paṅ puma lomatuawit yuaatinuma. In Lystra Noqw ayaiwtaqam put navotqe Lyconiat ep kitsókituy Lystrat‐nit pu Derbyt pumuy aw wāya, pu ahpiy ánan’ik tutskwat aw’i, }Noqw qa‐Jew‐sinom‐niqw, pu Jew‐sinom, moṅwímuy amumum pumuy okiwsasnaniqey, pu tatatupninayaniqey pasiwnaya. dANoqw kīve sinom nātsiki, pētu Jew‐sinmuy amumumyaqw, pu pētu ayaiwtaqamuy amumumya. {Noqw ōviy puma pep wūyavo qátuhqe, Tutuyqawhqat aw yank̇aṅw, qa tuhtusk̇aṅw yuaata; noqw pam lavayi put núokwayat yuaataqa pas antsanihqat Tutuyqawhqa mahtakni’ta, pumuy māyamuy ahpiy k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat hintsakqee. 7Noqw pay qa tuptsiwni’yuṅqam Jew‐sinom qa‐Jew‐sinmuy hin unaṅwtoynayaqe, aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amuhpewi pumuy qalomáwuwnitoynaya. $ CNoqw puma Iconium ep Jew‐sinmuy tsotsvalkiyamuy aw nāma pákihqe, pas pavan yuaataqw, ōviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom Greek‐sinmuy amumum tūtuptsiwa. uc 4Noqw Antioch ep tuptsiwni’yuṅqam yūmosa hahlayya, pu Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwyuṅwa.R 3Noqw puma kuhkuy aṅ qöat pumuy amunkiwakw tsatswit, Iconium aqw’a. T ! 2Noqw pay Jew‐sinom pavansinmuy tahtaqtuy, pu ima momoyam God pas k̇aptsi’yuṅqamuy hin unaṅtoynayaqe, Paul‐nik̇aṅw pu Barnabas pumuy okiwsahsantivaya, nihqe tutskway aṅqw pumuy lālayya. I   1Noqw Tutuyqawhqat lavayiat pep tutskwat aṅ ahsupoq yuaatiwa. ? w 0Noqw qa‐Jew‐sinom it nanaptaqe, hahlayk̇ahk̇aṅw God lavayiyat pas hihtatota; noqw hakim hihsa’nihqam qatsit qa so’taqat aw himuy’vayaniqey namorstiwyaqam tūtuptsiwa. \ 1 /Pi pan hapi Tutuyqawhqa itamumi tutapta pi pam Jesus yan lavayhtiqe paṅqawu: Um hapi qa‐Jew‐sinmuy amuṅem tālaniqat nu uṅ ayata, tūwaqalvoqhaqami yesqam sinom uhpiy ayo nö́ṅakiwniqat ōviy’o.  % .Pahsat pu Paul Barnabas amum a’nö unaṅwtiqe paṅqawu: Pay as pi God lavayiat kurs hin qa umumi mohti yuaatiwni; noqw pi uma put nahpiy tūvayaqe, qatsit qa so’taqat qa hihk̇ay’yuṅqey pan nāyukunayaqw, ōviy itam hapi qa‐Jew‐sinmuy amumiwat yuaatani.  -Noqw Jew‐sinom qaan’ewakw hintaqamuy sinmuy amumi yórikyaqe, pay qa tsuyhtiqe, Paul hihta lavayhtiqat ehpewi nānaphin yuaativaya.   ,Pu ayo’wat nasuṅwintalöṅnit aw pituqw, pēp pas sohsoyam kīve ki’yuṅqam God lavayiyat aw tūqayyuṅwniqe tsovalti. uc +Noqw tsovawtaqam nāmatatveqw, k̇aysiwhqam Jew‐sinom‐niqw pu pumuy amún tuptsiwni’yuṅqam Paul‐nik̇aṅw, pu Barnabas pumuy amuṅkya; noqw puma pumuy amumi yuaaykuqe, God nuokwayat aṅ yūmosa hinwisniqat aṅ öqalanta. 'G *Noqw pam lavayyukuqw, Jew‐sinom tsotsvalkiṅaqw nöṅakq, pay ayo’wat nasuṅwintalöṅnit ep piw Paul amumi yuaataniqat qa‐Jew‐sinom nānawakna. nU (Ura God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ yan pey’ta: Kurs huvam yórikyaa, hihta aṅ tutsiw’unaṅway’yuṅqamu. Nen uma k̇ātayuṅwt, súlawhtini. Nu hapi umuhqatsiy ep hihta hintsakni; noqw soon uma put tūtuptsiwani, nāmahin pi as hak umuy put āwintani. Taay, noqw ōviy uma tunatyaltotini; taq nāphisat sen uma put lavayit an súlawhtini. !; 'Ura Moses tutavoyaat kurs hin itahqaanhtipuy itamuhpiy ayo yúkuni. Nīk̇aṅw kurs itam Jesus aw tūtuptsiwhq, pam sohsok put itamuhpiy ayo yúkuni. {o &Noqw ōviy uma it nanaptani, tahtaqtu, isinomu: It tāqat hapi ahpiy God itamumi pö́hi, itahqaanhtipuy ep’e. B %Noqw God it tāqat hapi ahoy tātaynaqw, pam qa hovahti. mS $David pi God tunatyayat ahpiy qatsívaptsiy ep apitiqe, mokqe, namuy amumum taviwa, nihqe hovahti.  #Yantaqw hapi ōviy ura pam piw sukw tāwit aṅ paṅqawu: Um soon Uhtumal’ayay Qahováriwtaqat hovahtiniqat nakwhanani. /~W "Pu God mokiwuy aṅqw put ahoy tātaynaqe pāpu qa hovahtiniqat lavayhtiqe, yan hiṅqawu: Nu David pas suyan ōkwatuwniqey put aw pasiwnaqey pan nu uṅem yúkuni. \}1 !Pu’ hapi itamuy pumuy tímuyatuy itamuṅem put aṅ aw antsana, Jesus ahoy tātaynaqee. Ura tāwit mohti’maqat aṅknihqat aṅ yan pey’ta: Um hapi Itii. It talöṅvaqat ep hapi nu únaniwhti, yan’i. i|K Noqw itam hapi it lomatuawit umuy āawnaniqe ōviy pitu. Ura God itanamuy amumi hin pasiwnaqey Y{+ Noqw hakim tahtaqt put amum hinnumya, Galileet aṅqw Jerusalem aqw pahsavoo. Noqw pam ahoy tātayhq, puma wūhakis tālat aṅ put aw yorstota. Nihqe puma hapi hin yórikyaqey sinmuy amumi tuawi’yuṅwa. 4zc Noqw God mokiwuy aṅqw put ahoy tātayna. 9yk Ura tutuvenit aṅ puma pan put hintsatsnaniqat pan pey’ta. Noqw puma yan tutuvenit an sohsok hinhtotiqw, hakim nahoylehtsit aṅqw put hawnayat, tuamhtuhsömiq put panaya. x Puma put mokniqey hihk̇ay’taqat kurs hin pas antsa paṅqaqwani. Nīk̇aṅw puma Pilate put nīnaniqat aw qatūqayya. 9wk Jerusalem epeq ki’yuṅqam moṅwímuy amumum Jesus qa māmatsya. Nihqe ōviy God lavayiyat aw antsanyaqe put tūvaya, puma pi put lavayit qa mātsi’yuṅqee, nāmahin pi aṅsakis nasuṅwintalöṅnit aṅ God lavay’aymuyatuy lavayiyamuy aṅqw hak pumuy amumi aṅ as túṅwantaṅwuniq’ö. .vU Uma tahtaqtu, isinomu, Abraham natkomatu, pu uma itamun God aw nāwakinwisqamu. Nu pu’ umuy hin ayo nö́ṅakniqat umuy āawnani. Put lavayit nu umumi mātapni. u Noqw pam ayaway aṅ kuyvani’maqe paṅqawu: Uma k̇a nu God lavay’ayaat pas hímunihqat pan wūwantota. Nu qa pam’i. Noqw pay nāt suhk̇a aṅqw inuṅki; noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw pay ṅas’ew put tōtsiyat ṅahni, John amumi kita. 0tY Nāt pam qa pituqw, hak tāqa John yan mātsiwhqa sohsokmuy Israel‐sinmuy amumi yuaataqe paṅqawu: Uma umuhtunatyay aṅqw ayo lasye’, kūyit akw tuvoylatotini. ~su It tāqat hapi ahpiyviyatuy amuhpiy God Israel‐sinmuy Ayo Oyaniqat wunuptsina, it Jesus, hin lavayhtiqey pan’i. Zr- Nit pu pam put moṅwqenit aṅqw ayo távihqe, hakiy David pumuy amumi moṅwtavi; nihqe put pam yan lavayhti: Pas nu Jesset tiyat David iunaṅwve hintaqat tuwa; noqw pam sohsok itunatyay aṅ aw antsanni. ^q5 Pantaqat aṅk pu’ puma hakiy pas moṅwit moṅwí’yuṅwniqey tuṅlayhtoti. Noqw God hakiy Kish tiyat Saul yan mātsiwhqat, Benjamin ahpiyvinihqat, pumuy amumi moṅwtavi, lȫp sunat yahsaṅwuy pahsavoo. Wp' Pantaqat atsve pu’ pam pumuy amumi qaqlehtaqtuy moṅw’oya, sunat‐sikip sunat‐nik̇aṅw aṅqw lȫp sunat pakwt sihk̇ay’taqat (450) yahsaṅwuy pahsavohaqamii, lavay’ayay Samuel aw pahsavoo. /oW Nihqe pam Chanaan tutskwat ep tsaṅe’sikipwat hihtuy sinmuy kīqötaqe, tutskwayamuy sinomuy amumi noa. Noqw puma hihta navöewakw antaqat akw tutskwat nāhuyta. enC Nihqe lȫp sunat yahsaṅwuy pahsavohaqam qayēsiwhpuve pumuy qatsíyamuy aṅ maqsonlawu. Wm' I’ hapi Israel‐sinmuy aw yantaqaam God hakimuy itanamuy namorstaqe, pumuy pas pavan sinota, nāt puma haqam Egypt epeq hinnumyaq’ö; nihqe öqalay pas qaöwíhintaqat akw pumuy paṅqw nö́ṅakna; l9 Pahsat pu Paul wunuptut, amumi māmasat, paṅqawu: Uma Israel‐sinom tahtaqtu, pu uma itamun God aw nāwakinwisqamu, kurs uma inumi tuqayvastotani. |kq Noqw hak tutavot aṅ‐nik̇aṅw pu God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ túṅwantaqe yukuqw, tsotsvalkit ep momṅwit pumuy amumi hakiy ayatotaqe paṅqaqwa: Uma tāqat itahsinomu, uma sinmuy amumi hihta lavayhte’, öqalanik panhtini. j  Noqw puma Pergat aṅqw ahpiynihqe, Pisidiat ep Antioch aw pítuhqe, nasuṅwintalöṅnit ep tsotsvalkimi pakit, ep qatuptu. i9 Noqw Paul suṅwámuy amumum Paphos aṅqw ahpiynihqe, pāvaqe Pamphiliat ep Pergat aw pitu; noqw John pumuy mātapt, ahoy Jerusalem aqwhaqamii. h) Pahsat pu moṅwi hin hiniwhtiqw yórikqe tuptsiwa, hin Paul put Tutuyqawhqat tutuqaynaqat ep k̇ātuqaytaqe ōviy’o. In Antioch of Pisidia pgY Taay, Tutuyqawhqa hapi ūmi may’ta; noqw uhposi qatālawvaqw, um hihsavo tāwat qa tuway’tani. Noqw pahsat pay put aṅ himu pamös’ohpoqw, pōsiat qatālawva. Noqw as hak put ṅuy’maniqat ōviy pam aṅqe’ may’numa. Zf- Aw paṅqawu: Is ohi, um hak sohsok unatwit, pu nukpantuwit akw ahsaliwtaqa, Nukpanat tíata, sohsok súantsakpit tuwqaata! Ya pas um soon Tutuyqawhqat haqe’ suan pöhtaviyat nukushintsahtsanqey qe’tini? peY Pahsat pu Saul (piw Paul yan mātsiwhqa) Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw put aw taynumt, $dA Noqw hak Elamus tuhisa (put natṅwaniat Tuhisa i’nihqe pam’i) pumuy amumi rohomhtiqe, moṅwit lomatuawit aw tuptsiwnit aṅqw ayo lasnaniqey anhti. 2c] Pam hak pep tutskwat aw moṅw’iwtaqat, Sergius Paulus, pas qa ūnat amum hinnuma; noqw moṅwi Barnabas Saul enaṅ wáṅwayhqe, God lavayiyat navotniqey nāwakna. ibK Noqw puma it tutskwat pāṅaqw kuytaqat aṅ ahsupoq nankwusaqe, Paphos aw ö́kihqe, hakiy Jew‐sinot Bar‐Jesus yan mātsiwhqat tutwa. Pam hak tuhisay akw tūhintsakni’ta, pu God lavay’ayaatnihqey pan atsáy’ta. a Noqw puma Salamis ep pítuhqe, Jew‐sinmuy tsotsvalkiyamuy ep God lavayiyat nuhtumi yuaata. Noqw puma John tu’sawwiknuma. `{ Noqw ōviy puma Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy ayatiwhqe, Seleuciat aw’i, nit paṅqw pu pāvaqe Cyprus aqw’a. s__ Noqw puma nānapwalaqe, amuṅem nānawaknat, pumuy qötömi matyawyat, pahpiy pumuy lālayya. In Cyprus \^1 Noqw nāt puma Tutuyqawhqat aw okiwlalwak̇ahk̇aṅw, nānapwalaqw, Qahováriwtaqa Hikwsi amumi paṅqawu: Nu Barnabas‐nik̇aṅw pu Saul hihta tumalat aw pumuy wáṅwayhq, uma pumuy inuṅem ayo taviyani. {] q Noqw Antioch epeq Jesus aw tōnawtaqamuy amuṅaqw hakim God lavay’aymat yēse, pu tūtutuqaynayaqamu, i’ hak Barnabas, pu Simeon Niger yan túṅwantiwhqa, pu Cyrenet aṅqw hak Lucias; pu Manaen, Moṅwi Herod amum wuṅwqa; noqw Saul. \ Noqw Barnabas Saul amum hin ayatiwhqey yúkuhqe, hakiy John, piw Mark yan mātsiwhqat wikk̇aṅw, Jerusalem aṅqw ahoy pitu.S[ Noqw tuwat God lavayiat öqawhtaqe, suyhtsepṅwat aṅqe’ kúrukiwma. ~Zu Noqw pahsat pay Tutuyqawhqat hoṅviayaat put wuvahta, pam God qa hihtataqw ōviy’o; noqw pam āvutiqe súlawhti. UY# Noqw sinom sáakmaqe paṅqaqwa: Pas pam pavan hihta tönaata, qa sínota. 'XG Noqw hisat aw talöṅvaqw, Herod pavan pas moṅwyuwsi’k̇aṅw moṅw’atsveway ep qatuptuqe, pahsat pu sinmuy amumi pavan pas lavayhtuwiy pan yuaayku. mWS Noqw Herod Tyre‐nik̇aṅw pu Sidon ep sinmuy amumi hihta ep qayan unaṅway’ta; noqw puma sun unaṅway put aw ö́kihqe, hakiy pas moṅwit tumalay’taqat Blastus yan mātsiwhqat pan unaṅwtoynayaqe, puma nānami qahin unaṅway’yuṅwniqat moṅwit aw nānawakna, puma pep tutskwat ep sinom moṅwit tutskwayat aṅqw nōnovaqe ōviy’o. JV  Noqw as Herod put hept, qa túwahqe tūtuwalaqamuy amumi put ep hēva; nihqe pay pas puma so’niqat paṅqawu. Panhtit pam Judeat aṅqw Caesareat aqwnihqe, pepeq huruhti. The Death of Herod dUA Pu ōviy panis tālawvaqw, pas solāwam hin unaṅwtoti, Peter kurs haqaminiqw ōviy’o. T' Noqw pay puma qa hiṅqaqwaniqat pam amumi māmasaqw, pahsat pu Tutuyqawhqa hin put sivikiṅaqw hóroknaqat pam pumuy amumi lalvaya; nihqe paṅqawu: Uma īit yantaqat James aw tūawwisni, pu tuptsiwni’yunqamuy amumii, kita; nit paṅqw ahpiynihqe haqamiwat aw’i. tSa Noqw pas Peter pöṅö́ṅöytoynaqw, ōviy puma aqw hötayaqe, put aw tātayyaqe, pas hin unaṅwtoti. LR Noqw puma aw paṅqaqwa: Um qa navoti’numa. Noqw pam qatūqayk̇aṅw, pas antsa Peter pep wúnuhqat amumi paṅqawu. Noqw pahsat puma paṅqaqwa: Pay soon qa put tumalay’maqa hoṅviayani. Q Nihqe pam Peter töṅayat māmatsqe, pas hin unaṅwtiqe aqw qa hötat, ahpami wárikqe, Peter hötsíwhpeq wúnuhqat pumuy āawna. P  Noqw Peter ihk̇aqe ṅö́yakiwtaqat ep hötsíwat aw pöṅö́ṅöykinaqw, hak māna Rhoda yan mātsiwhqa put aqw kuyvato. (OI Pu ōviy pam it aṅ pās wūwaqe, pahsat pu hakiy John, Mark yan piw mātsiwhqat yuyat Maryt kīyat aw’i, noqw k̇aysiwhqam pep tsovawk̇aṅw nānawakna. qN[ Noqw Peter suyan unaṅwtiqe paṅqawu: Pu’ hapi nu pas suyan navoti’taqw, pay kurs pas antsa Tutuyqawhqa hoṅviayay ayataqe, nuy Herod māyat aṅqw ayo tavi, pu Jew‐sinom nuy hintsatsnayaniqey tunatyawyuṅqat aṅq’ö. M  Noqw puma mohpeq tūwalaqamuy‐nik̇aṅw pu amuṅk tūwalaqamuy amuhpiy ruhpakqe, kīmi hötsíwat aqw sivauutspit aw pituqw, pam nāp amumi hötsílti. Noqw pam paṅqw yámakqe, haqe’ kisk̇at aṅ yamakq, pahsat pu hoṅviaya put aṅqw ahpiy’o. L) Noqw pam yámakqe put aṅk’i; nihqe pay pas antsa hoṅviaya put pantsanhqat pam qa suyan navoti’ma; suhpan pay tūawtaqey pam wūwanma. {Ko Noqw hoṅviaya put aw paṅqawu: Kwewhtat totsvakii; noqw pam panhti. Pu pam paṅqawu: Um usíhtat, inuṅkni. QJ Noqw meh, Tutuyqawhqat hoṅviayaat pituqw, sivikive sohsovik tālawva; noqw pam Peter sutsṅaqwat pálaknaqe, put tātaynat, aw paṅqawu: Suqtuptuu. Noqw sivanamiqlölö put māyat aṅqw löhö. 9Ik Pu Herod qāvo put hóroknaniqey ep mihiqw, Peter lȫqmuy sivanamiqlölöt akw sómiwk̇aṅw lȫqmuy solāwatuy amuhtsava pūwi; noqw tuwalan’a’yat ihpaq tūtuwala. %HC Noqw ōviy puma Peter sivikive pani’yuṅwa. Noqw Jesus aw tōnawtaqam put eṅem God aw nāwakintotaqe qa nātusi’yuṅwa. Peter Set Free from Prison G  Pu ōviy pam put ṅúahqe, sivikimi pánahqe, solāwamuy nālöp nānalöqmuy tōnawtaqamuy amumi put mātavi, put tūtuwalaniqat ōviy’o, ason pay pas Amutsva Yūmosanihqat ep nóviwniqat yukiltiqw, pep pu sinmuy amumi put hóroknaniqey tunatyawtaqee. +FO Noqw kurs pam panhtiqe, Jew‐sinmuy unaṅwve hinhtiqey navotqe, pahsat piw Peter ṅuaniqey anhti. (Noqw qapek̇én’oyiwhput ep nōviwniqat aw pitsíwiwta.) >Ew Nihqe pam John pāvayat James sipwuvahpit akw nīna. aD = Noqw ephaqam moṅwi Herod Jesus aw tōnawtaqamuy haqawatuy hintsanniqe amumi may’ta, Cw Nihqe ōviy puma panhtotiqe, Barnabas‐nik̇aṅw, pu Saul pumuy aṅ pepeq wukw’a’yatuy amumiq put o’ya.?Bw Pahsat pu tuptsiwni’yuṅqam tuptsiwni’yuṅqamuy Judeat epeq ki’yuṅqamuy amumiq paaṅwnit o’yaniqey unaṅwtoti; hak hin hihta tuway’nume’ pan hihta kuwahtimantani. dAA Noqw pumuy amuṅaqw haqawa Agabus yan mātsiwhqa wunuptuqe, yaw tūwaqatsit aṅ ahsupoq wukotsöṅöstiniqat Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy paṅqawu. Noqw pam pantaqa hakiy Claudius Caesar moṅw’iwtaqw paniwhti. X@) Noqw ephaqam hakim God lavay’aymat Jerusalem aṅqwyaqe, Antioch epeq öki. ? Pu ōviy pam put túwahqe Antioch ep wikva. Noqw pantaqat atsve puma Jesus aw tōnawtaqamuy amumum sūkw yahsaṅwuy aṅ pep tsotsvalqe, k̇aysiwhqamuy sinmuy tutuqayna. Noqw tuptsiwni’yuṅqam Antioch epeq susmohti Christian‐sinom yan túṅwantiwya. :>o Pahsat pu Barnabas Saul heptoqe Tarsust aqw’a. =+ Pam hak tāqa lolma, nihqe Qahováriwtaqat Hikwsit akw pās tuyqawiwta, pu qapēvewnit akw’a; noqw k̇aysiwhqam Tutuyqawhqat awwat sinototi. P< Noqw pam epeq pituqw, kurs God núokwaat pumuy amuhpa’ tumalay’taqw, pam pan yórikqe, hahlayhtiqe, pas puma unaṅṅaqw su’qawk̇aṅw Tutuyqawhqat aw hūrs’iwyuṅwniqat pumuy öqalanta. d;A Noqw Jerusalem epeq Jesus aw tōnawtaqam it nanaptaqe, puma Barnabas Antioch aqw hōnaya. s:_ Noqw Tutuyqawhqat öqalaat pumuy amumumniqw, ōviy k̇aysiwhqam tūtuptsiwaqe, Tutuyqawhqat awwat lasya. ?9w Noqw pumuy amuṅaqw haqawat tahtaqt Cyprus aṅqwya, pu Cyrenet aṅq’ö; noqw puma Antioch epeq ö́kihqe, hakimuy Greek‐sinmuy amumi yuaaykuyaqe, Tutuyqawhqat Jesus lavayta. Y8+ Noqw hakim Stephen nīniwhqat ahpiy tūokiwsahsantivayaqw aṅqe’ ahtsavalyaqam Phenicet aqw pahsavo öki, pu Cyprus aqw’a, pu Antioch aqw’a, nihqe pay Jew‐sinmuy‐sa amumi lavayit yuaatiwisa. O7 Noqw puma it nanaptaqe, pay qa hiṅqaqwaqe, God pas hihtatotaqe, paṅqaqwa: Noqw yaw kurs qa‐Jew‐sinom nāp tunatyay aṅqw lasye’ yesniqat God piw amuṅem pan yuku. The Church at Antioch +6O Noqw puma Tutuyqawhqat Jesus Christ aw tūtuptsiwaqw, pep God hin itamuy put máqahqey, pay pan piw pumuy put maqa. Noqw ya nu hak hímunihqe God aw rohomnumni? N5 Noqw pahsat pu nu Tutuyqawhqat lavayiat u’na, ura itamumi paṅqawu: Pay as pi John pas antsa kūyit akw tūtuvoylalawu; nīk̇aṅw uma hapi nāt it Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylatiwyani. o4W Noqw nu yuaativaqw, pay Qahováriwtaqa Hikwsi pumuy amumi pitu, ura mohti itamumi pítuhqey pan’i. r3] Ason pam uṅ lavayit āawnaqw, um put akw ayo yámakni, um’i, pu uhtimu, yaw hoṅviaya put aw kita. N2 Noqw yaw pam kiy ep hoṅviayat aw yorikq, yaw pam wunuk̇aṅw, put aw paṅqawhqat itamuy āawna. Um hakimuy tahtaqtuy Joppat aqw ayataqw, hakiy Simon, Peter yan piw mātsiwhqat, wáṅwayyani. :1m Noqw pay nu qa hin wūwank̇aṅw, pumuy amumumniqat Qahováriwtaqa Hikwsi inumi paṅqawu. Noqw ima navay tuptsiwni’yuṅqam inumum aqwya; noqw itam tāqat kīyat aw yuña. z0m Noqw pahsat pay kurs hakim pahyom tahtaqt Caesareat aṅqw inumi ayatiwyaqam nuy haqam kīve qátuhqat ep öki. B/ Noqw pāyis panhtiqw, pay sohsoy piw ōmiq láṅakniwa. . Noqw ōveqatsit aṅqw hakiy tönaat inumi piw paṅqawu: God hihta powataqw, pay pam qa pas hímunihqat um qa paṅqawni. o-W Noqw nu paṅqawu: Sóoni, Tutuyqawhqa; taq nu qa haq hihta pay nāp hihta, pu qa powaiwtaqat nȫsa. ^,5 Noqw nu hakiy tönayat navotq inumi paṅqawu: Wunuptuu, Peter, um qöye’ nösni. @+y Noqw nu aw yórikqe, pās tātayhq, pi tūwaqatsit ep hihtu popkot nālöq hok̇ay’yuṅqam put ep iniwyuṅwa, pu tūtuvostiptu, pu hihtu hoyoyotinumyaqamu, pu masay’yuṅqamu. <*q Ura nu kitsókit Joppat ep qátuk̇aṅw nāwakna; nihqe nu sawitoqhinhtiqe tuawyorikq, himu wuyaqmötsaput antaqa tsutskuy epeq sómiwk̇aṅw ōṅaqw hawtoqe, pas inumi pitu. )y Noqw Peter pumuy amumi lavayhtiqe, aṅqaqw hin hiniwhtiqat nānaṅk pasiwtaqat pumuy amumi tuawi’taqe, paṅqawu: M( Paṅqaqwa: Yaw um qa‐Jew‐sinmuy amumi pákihqe, amumum nȫsa. j'M Noqw Peter Jerusalem aqwniqw, Jew‐sinmuy amuṅaqw tuptsiwni’yuṅqam put aqw hiṅqaqwaqe, &  Noqw yaw qa‐Jew‐sinom nuhtum God lavayiyat kwusuyaqat ayaiwyuṅqam, tuptsiwni’yuṅqamuy amumum Judeat ep yesqam nanapta. -%S 0Pu puma Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ kūyit akw tuvoylatotiniqat pam amumi paṅqawu. Pahsat pu pam hihsavo pumuy amumum qátuniqat puma put aw nānawakna.$w /Ya hak imuy kūyit akw tuvoylatiwyaniqw imuy amumi u’tani? Pay pi puma piw itamun Qahováriwtaqat Hikwsit makiwya. # .Puma hīhihtuy sinmuy amuhkwa yuaatotaqe, God pas hihtalalwaqw amumi tūqayyuṅqee. Pahsat pu Peter lavayhtiqe paṅqawu: %"C -Noqw Jew‐sinmuy amuṅaqw tuptsiwni’yuṅqam Peter amum ö́kihqam hin kurs wūwaya, Qahováriwtaqa Hikwsi qa‐Jew‐sinmuy amumi enaṅ noiwhq’ö. r!] ,Noqw nāt Peter yan yuaataqw, pay Qahováriwtaqa Hikwsi lavayit nanaptaqamuy sohsokmuy amumi pitu. L  +Noqw put hapi sohsoyam God lavay’aymat yuaatotaqe paṅqaqwa, yaw hak put aw tupsiwhq, put qaanhtipuat Jesus natṅwaniyat akw put ahpiy ayo yukiwmantani. The Gentiles Receive the Holy Spirit 5c *Noqw yaw itam sinmuy amumi put yuaatotaniqat pam itamuy ayata, pay yaw pas pam imuy yesqamuy, pu so’pumuy hinwat yukunaniqey God ahpiy aw taviwhqat itam yuaatotaniqata. _~}|{zyy&xxwlvv>uutetss$rrKqq)ponn^mm+llkejihhggffeedzccCba`.__%^s]\[[4ZQYYXWV?UUeToTSR}QQFPBONNHMMRLLGKJJIHHGFF.E_DCC+B9AA@L?>>N==t<;; :988_77665432211)0/$.---,>+*))R(''+&}&?%%I$##y"!! <K;&gQO]5{8Tlv " V b N l[v'9Noqw puma nanaptaqw, yaw um sohsokmuy Jew‐sinmuy qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ yesqamuy tutuqaynaqe, pay yaw puma Moses tutavoyat ayo yukuyaniqat yaw um paṅqawlawu; yaw timuy poṅokit akw qa tuvoylalalwani; pu piw yaw Jew‐sinmuy tuwiyamuy aṅ qa hinwisni. hINoqw puma put nanaptaqe, Tutuyqawhqat pas hihtatota; nihqe Paul aw paṅqaqwa: Pay pi um navoti’ta, itupko: Jew‐sinom qaan’ewakw hintaqam tuptsiwni’yuṅwa; noqw puma sohsoyam Moses tutavoyat pas antsay’yuṅwa. 5cNoqw pam pumuy amumi hahlayhtit; pahsat pu God hin put tumalayat ahpiy qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ hihta tumaltaqat pās nanap hin hiniwhtiqat pam pumuy amumi tuawi’ta. X)Qavoṅvaqw Paul itamum James aw’i. Noqw wukw’a’yam sohsoyam pep yēse. Y+Noqw itam Jerusalem epeq ökiqw, tuptsiwni’yuṅqam itamuy hahlayhtoti. jMNoqw Caesareat ep tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw haqawat itamumyaqe, hakiy Cyprus aṅqw sinot Mnason yan mātsiwhqat wikya; pam hak pay wūyavo tuptsiwni’taqw, yaw itam put amum kīyat ep huruhtotini. Paul Visits James LAhpiy pantaqw itam hihta hinnumyaqey ömahtotat, Jerusalem aqwya. ykNoqw pay kurs pas soon pam tūqayniniqw, itam ṅöyaltotiqe paṅqaqwa: Pay nam Tutuyqawhqat tunatyaat antaa. zm Pahsat pu Paul lavayhtiqe paṅqawu: Ya uma hin wūwantotaqe, tsaykitaqe, nuy hin unaṅwtoynaya? Pi nu Tutuyqayhqat Jesus natṅwaniyat ep Jerusalem epeq sómiltiniqey suhtaq’ewa; pu qa pániqw‐saa; pi nu eṅem mokniqey suhtaq’ewa. hI Noqw itam it nanaptaqe, pay pam pas Jerusalem qa aqwniqat itam aw ö’qalya, pu pep yesqamu.  Nihqe pam itamumi pítuhqe, Paul kwekwéwhpiyat kwusut, put akw may, pu kuhkuy somt paṅqawu: Yan hapi Qahováriwtaqa Hikwsi lavayhti: Jew‐sinom Jerusalem epeq yesqam hakiy it kwekwéwhpit himuy’taqat yan somyani; nen qa‐Jew‐sinmuy amumi mātapyani. hI Noqw itamuy pep wūyavo yesq, hak God lavay’ayaat Agabus yan mātsiwhqa Judeat aṅqw pitu. ta Noqw i’ hak nālöqmuy mámanhtuy pas qanawhvalni’yuṅqamuy tímuy’taqw, puma God eṅem yuaatota. Pu qavoṅvaqw itam Paul ámumyaqam paṅqw ahpiyyaqe, Caesareat ep öki. Nihqe itam hakiy lomatuawit yuaataqat Philip kīyat aw yuṅqe, put amum huruhtoti; pam hak imuy tsáṅe’nihqamuy aṅ ókiwyaqamuy paaṅwantotaniqey aw oyiwhqamuy amuṅaqw suhk̇aa. Noqw itam Tyre aṅqw ökit, Ptolemais aw ökihqe, aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumi yuaaykuyaqe, sūkw tāwat aṅ amumum pep yēse. ]3Oviy itam nāmatapyaqw, pahsat pu itam pākihut aqw yayva; noqw puma ahoy kīmiya. H Noqw ōviy itam pahsavohaqami yest, pahpiy haqamiyaqey aqwya; noqw puma sohsoyam nȫmamuy pu timuy amumum kīhut qalavo itamuy tsamya; noqw itam pāhut qalaveq tamötshoṅvaqe, nānawakna. = sNoqw itam hakimuy tuptsiwni’yuṅqamuy tutwaqe, tsaṅe’sikis tālat aṅ pep yēse. Noqw pay Paul Jerusalem qa aqwniqat puma Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy put aw paṅqaqwa.  Noqw itam Cyprus tutwaqe, suyvaqe ehpeq yūmosaya; nihqe Syria‐tutskwat ep Tyre ep huruhtoti, pep pākihu hoiy óyaniqw ōviy’o. _ 7Noqw itam pākihut Pheniciat aqwnihqat tutwaqe, put aqw yayvat, pāvaqe hoyoyoykuya.   Pu ōviy nawis’ew itam pumuy amuhpiynihqe, itam yūmosa Coos aqwya, pu qavoṅvaqw Rhodes aw’i; nit paṅqw pu itam Patarat aqwya. y&Soon pāpu puma put aw yórikyaniqey ep pas qa hahlayhtotiqe ōviy’o; nihqe pahpiy puma put amum pākihut awya.a;%Noqw puma okiw sohsoyam tsaykuqe, Paul kwapk̇aqe, mamavokyak̇ahk̇aṅw tsōnantota, O$Yan pam lavayhtit, tamötswunuptut, pumuy sohsokmuy amumum nāwakna. y#Pi nu sohsok umumi mahtakna, hin uma tumalay’yuṅwe’, aṅ ōokiwyaqamuy amumi unaṅwtapyaniqata, pu Tutuyqawhqat Jesus lavayiyat u’ni’yuṅwniqata; ura pam paṅqawu: Hak hakiy hihta máqahqa pam hihta ömahtaqat epnihqe pas hahlayni.  "Owi, uma nāp navoti’yuṅqw, ura nu imay akw tumalay’taqe hihta tuway’numa, nēṅem’i, pu inumumyaqamuy amuṅem’i. @{!Nu hapi qa hakiy sīvayat tuṅlay’ta, pu yuwsiyata. 6e Noqw taa, isinomu, nu hapi umuy God aw mātavi, pu núokwlavayiyat aw’i. Pam hapi umuy wuṅwnaniqey aw öqala, pu umuy hihta máqaniqeyu, sohsokmuy sinomuy énaṅ’a. :mOviy uma tunatyawyuṅwni, nen it u’ni’yuṅwni; ura nu payhkomuy yahsaṅwuy aṅ mimhikqat pu talöṅwintiwhqat aṅ okiw pakk̇aṅw umuy u’nantoynaqe qa qé’iwma. gGPu híkispi pas nāp umuṅaqw haqawat hoṅve’, qasuantaqat lavayit akw nāmi sinototani. Pi nu navoti’taqw, nuy ahpiyniqw, hakim kwēkwewhtuy amún qa nun’okwat umumum namiqwriltini; nen kanelmuy qa pētotani. Oviy uma nānami tunatyaltotini, pu sohsokmuy God aw tōnawtaqamuy amumii; uma hapi pumuy amumi tunatyawyuṅwniqat ōviy Qahováriwtaqa Hikwsi umuy pumuy amumi oya, uma God aw tōnawtaqamuy nopni’yuṅwniqat ōviy’o; pam pumuy pas nāp uṅway akw tui. T~!Pi nu qahaqam pay qa suhtaqhink̇aṅw God tunatyayat umuy sohsok āawna. [}/Oviy uma it tālat ep inumi nanaptani: Nu hapi qa hakiy qatsíyat ep tukopniwta. |9Noqw taa, pew pahsavo nu sohsokmuy umuhpa’ God moṅwtunatyayat yuaatinuma. Noqw yahpiy haqahpiy uma soon pāpu inumi yórikyaniqat nu navoti’ta. ,{QNīk̇aṅw pay qa himuwa i’ nuy hin unaṅwtoyna. Piw nu iqatsiy qa nēṅem k̇ahk̇awna, pas pay nu okiw hahlayk̇aṅw inuṅem pöhtavit aṅ kuyvaniqey ōviy’o, Ura Itahtutuyqawhqa Jesus nuy God núokwayat tuawi’taniqat aw ayata. Noqw ōviy nu put hintsakniqey pas kwaṅwtoya. zPay panis pi Qahováriwtaqa Hikwsi ahsupoq kitsókinawit nuy āwinma, yaw nu sivihpit, pu k̇ānanvotpit aw pítuniqata. yNoqw meh, Qahováriwtaqa Hikwsi nuy pan unaṅwtoynaqw, nu Jerusalem aqw hoyhta, hin pepeq hintsaniwniqey qa navoti’k̇aṅwo. LxNihqe nu Jew‐sinmuy amuminik̇aṅw, pu Greek‐sinmuy amumi lalvayhqe, tunatyay aṅqw lasye’ God aw namtökyaniqat amumi paṅqawlawu, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ qapēvewnayaniqata. w!Pu uma hihta akw moṅvastotiniqat nu qa hihta umumi k̇ahk̇awnat, umuy put āawna; nihqe ura nu umuy nuhtutpik tutuqayna, pu kīnawita. v#Nu qa kwivi’naṅway’k̇aṅw okiw pakk̇aṅw Tutuyqawhqat eṅem tumalay’ta, Jew‐sinom inumi hepyaqe, nuy moqmani’yuṅq’ö. u Noqw puma ökiqw pam amumi paṅqawu: Pay nu hisat Asiat ep pítuhqe, pahpiy yūmosa umumum hin qátuhqat uma navoti’yuṅwa. ztmNoqw pam Miletus aṅqw Ephesus aw hakimuy ayataqe pep Jesus aw tōnawtaqamuy wukw’aymuyatuy wáṅwayi. }ssPaul pay Ephesus ehpeq yūmosaniqey nāwaknaqw ōviy’o; pas as Asiat ep söwhtiniqey qa nāwakna, taq as hin pasiwtaniqw, pam Pentecost talöṅniyat ep Jerusalem épeqniqey ōviy k̇aktayi. Paul’s Farewell Speech to the Elders of Ephesus rPaṅqw pu itam pāvaqe ahpiyyaqe, qavönvaqw Chios aqlavo öki, nihqe Trogyllium ep huruhtoti; nit pu qavoṅvaqw itam Miletus ep öki, QqPu ōviy pam Assos ep itamumi pituqw, itam panayaqe, Mitylene ep öki. 8pi Noqw itam aṅwu pay pākihut awyaqe, pāvaqe Assos awya, pay ason itam pep Paul panayaniqey wūwank̇ahk̇aṅwo, pan pam yukuqw ōviy’o, pam aqw nāpniqey wūwaqee. Wo' Noqw puma tiyot taytaqat wikvayaqe, suyan unaṅwtoti. From Troas to Miletus n Pu ōviy pam ahoy aqw wupqe, pölavikit yóṅoyhtat, aṅqw nöst, ahpiy piw nāto tālawvaniqwsavo yuaata; nihqe paṅqw pu ahpiy’o. m Noqw Paul aqw hawhqe, aw suqtuptut, mavoktaqe, nuhtumi paṅqawu: Pay uma qa hin unaṅway’yuṅwni, pay pam nāt tayta. Nl Noqw hak tiyo Eutychus yan mātsiwhqa poksöve tsokiwk̇aṅw huruvuwva; noqw pas Paul sutsépyuaataqw, pam qaunáṅwtalawvaqe, payhp natsve kīhut aṅqw posq, puma put súmokq put tsöpahtota. >kwNoqw puma tupatsveq tsovawtaqw, pepeq qȫhiwyuṅwa. =jsNoqw Sundayt aw pituqw, tuptsiwni’yuṅqam pölavikit yóṅoyhtotaniqe sumitsovaltiqw, Paul qāvo ahpiynik̇aṅw, pumuy amumi yuaataqe, tōkilat nāsamiq pahsavo yuaata. \i1Noqw qapek̇én’oyiwhput nōviwhqat aṅ ruhpakq, itam Philippi aṅqw pāvaqe hoyoyoykuyaqe, tsivot talq Troas ep pumuy amuṅk pitu; noqw itam pep tsaṅe’ tālat aṅ yēse. Paul’s Last Visit in Troas ?hyIma pay itamuhsavoyaqe Troas ep itamuy nuhtayyuṅwa. ag;Noqw hak Bereat aṅqw tāqa Sopater put amum Asiat aw’i, noqw Thessalonicat ep sinmuy amuṅaqw hak Aristarchus, pu Secundus, noqw Derbet aṅqw Gaius, pu Timotheus, pu Asiat aṅqw Tychicus‐niqw pu Trophimus. %fCPep payhkomuy mūmuyawhtuy aṅ qatu. Noqw as pam pāvaqe Syriat aqwniniqw Jew‐sinom put moqmani’yuṅqw, pay pam Macedoniat aṅ ahoy aqwniqey wūwa. be=Pu ōviy pam paṅ ahsupoq nakwsuqe, pumuy pavan öqalanmak̇aṅw, Greece ep pítuhqe, d Noqw a’nö hiniwhtiqat aṅ ruhpakq, Paul tuptsiwni’yuṅqamuy wáṅwayhqe, öqalát, mavoktat, paṅqw Macedoniat aqw nakwsu. ;cq)Yan pam lavayhtit, pep tsovawtaqamuy mātavi.*bM(Taq k̇a itam pu’ a’nö hiniwhtiqat ep tūviṅtiwyaniqey aw unahinhtoti, kurs itam hihta aw yank̇ahk̇aṅw, pu yep yanhaqam hinhtotiqey paṅqaqwaniqee. a 'Ason pi kurs uma hihtawat pas nātuviṅlalwaniqw, pay ason hisat tsovaltiṅwuqey ep tsovaltiqw, pep pam ason hin yukiltini. ` &Pay pi ason kurs Demetrius‐niqw, pu put amum sūp tumalay’yuṅqam hakiy aw hihta ep hinyuṅwniqw, pay pi moṅwkive himu hin yukiltiṅwuqat aw hötsi, pu momṅwit eṅem hihta ep hoṅqam yēse; pay ason puma pep hihta ep nēnehpewi hiṅqaqwani. _ %Taq uma imuy tāqatuy pew wikvaya. Noqw puma pas āantsawat kīkihut qa hovalanta, piw aw umuhyantaqay Dianat aqw qa hiṅqawu. $^A$Soon pi hak haqam put aqw hiṅqawniqat uma navoti’yuṅqe, pay uma qa pas hiṅqaqwanik̇ahk̇aṅwo, nen qa hihta pay an’ewakw hinhtotinik̇aṅwo. `]9#Noqw kīve tutuven’aya sinmuy uyiwaqe, amumi paṅqawu: Ephesus ep tahtaqtu. Ephesus ep sinom it pas pavan Dianat pas hihta’yuṅwa, pu put an sóniwhqat Jupiter aṅqw posqata. Noqw qa hak qa put navoti’ta. <\q"Noqw kurs pam Jew‐sínoniqw puma māmatsyaqe, pahsat tāwat aṅqe lȫs qöniltiqat pahsavohaqam sūsaq sáakmaqe paṅqaqwa: Pay pas Ephesus ep qátuhqa Diana a’nö hímuu. [1!Noqw Jew‐sinom hakiy Alexander momi taviyaqe, pam lavayhtiniqat puma aw öqaltoti. Noqw pam sinmuy amumi māmasaqe, as nēṅem hin lavayhtini. CZ Noqw haqawat yanwat hiṅqaqwa, pu pētu panwat sutsk̇e’wat hiṅqaqwa; pas sinom hintsatsk̇aqey qa navoti’numya, noqw suswuhaqnihqam hihta ōviy tsovaltiqey qa navoti’yuṅwa. YwNoqw hakim Asiat ep pavansinom Paul kwatsmat put aw hakimuy hōnayaqw, pay pam ahpami qa unahintsakniqat paṅqaqwa. WX'Noqw Paul as sinmuy amumi pákiniqw, tuptsiwni’yuṅqam put qa naqwhanaya. ;WoNoqw kīve sinom sohsoyam Gaius‐nit, pu Aristarchus ṅuaya, Macedoniat aṅqw tāqatuy Paul amum waynumqamuyu; nihqe pumuy wikk̇aṅw, wukotsotsvalkimi sun unaṅway yuhtu. VyNoqw puma put nanaptaqe pavan pas itsívutotiqe paṅqaqwa: Pay pas Ephesus ep qátuhqa Diana a’nö hímuu, kitota. hUINoqw ōviy k̇a itahtumala qahaqamhtini, pu it Dianat aw nāwakintiwhqat kīat piw qahaqamhtini. Noqw aw itam yanwisqa qahimuniwhtini. Pi Asiat ep sinom‐niqw pu sohsoyam tūwaqatsit aṅ yesqam put hapi aw nāwakintota. T#Pu uma piw aṅ tayk̇ahk̇aṅw navoti’yuṅqw, qa Ephesus ep‐sa‐nit, pas pēp sohsovik Asiat aṅ ahsupoq i’ Paul k̇aysiwhqamuy tuptsiwnaqe, lasna paṅqawk̇aṅwo: Yaw hihtuy aw nāwakintiwyaqam sinmuy māyamuy akw yukiwyuṅqam pay qa pas antsa hihtuu. 6SeI’ hak pumuy‐nik̇aṅw, pu amún hintsatsk̇aqamuy sūmi wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Tahtaqtu, uma navoti’yuṅwa; itam it yan tumalat ahpiy hihta tuway’numya. CRHak tāqa Demetrius yan mātsiwhqa, qötsásivat siplawhqa, Dianat kīyat anyuṅqat hiṅsakwhohyat qötsásivat aṅqw yukulawhqe, put tumaltuwi’yuṅqamuy a’nö k̇āhaktotoyna. ?QyNoqw ephaqam it yaṅ pöhut ep a’nö hintsatskiwa. $PAPu ōviy pam lö́qmuy put aw unaṅwtavi’taqamuy Macedoniat aqw hōna, Timotheus‐nit, pu Erastus púmuyu, nit pay pam hāk Asiat ep hihsavo huruhti. {OoYantaqat atsva pu’ Paul pay ason Macedoniat‐nik̇aṅw pu Achaiat pumuy aṅ kuyve’, pep pu’ Jerusalem aqwniqey Hikwsit ahpiy tunatyalti, paṅqawk̇aṅwo: Ason nu pepeq pite’, put atsve pas pay soon piw Rome qa aqw pohtani. kNOYan God lavayiat a’nö öqawi’maqe, aṅqe’ sinmuy amuhpa’ kúrukma. The Riot in Ephesus M'Pu ōviy piw k̇aysiwhqam pumuy amuṅaqw tuhisay hintsatsk̇aqam tutuveniy tsovalayaqe, sohsokmuy sinmuy amutpik put taqtsokya. Noqw puma hihk̇ayat pohtoylayaqw, kurs lȫp sunat aṅqw pakwt sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’haqam sīvat hihk̇ay’taqat aqw pitu. eLCNoqw k̇aysiwhqam tuptsiwni’yuṅqam ö́kihqe, nātuhtualyaqe hintsakpiy pohtaṅwnaya. KNoqw Ephesus ep Jew‐sinom pu Greek‐sinom sohsoyam it nanaptaqe maqastoti. Noqw Tutuyqawhqat Jesus natṅwaniat pas k̇aptsitiwa. JJ Noqw tāqa qalomáhikwsit akw tuyqawiwtaqa pumuy amumi tsoomhtiqe, áṅwutaqe, pumuy a’nö hintsana. Noqw puma qa yuwsi’k̇ahk̇aṅw, tūhototik̇ahk̇aṅw, put apyeve kīṅaqw watqa. wIgNoqw qalomáhikwsi rohomhtiqe paṅqawu: Nu Jesus tuwi’ta, pu nu Paul tuwi’ta; noqw ya uma hakim hihtuu? HNoqw hak Jew‐sino God awwat momṅwituy amuṅaqw mohpeqnihqa Sceva yan mātsiwhqa tsaṅe’ tiyotimuy’taqw, puma piw panhtoti. G  Pahsat pu hakim pōvost Jew‐sinom yaktaqam qalomáhihikwsimuy akw tuyqawiwyuṅqamuy amumi Tutuyqawhqat Jesus natṅwaniyat tuṅwáyaniqey anhtotiqe paṅqaqwa hīhikwsimuy amumii: Itam Jesus Paul ahpiy yuaatiwhqat aw yank̇aṅw umuy mēwaya, kitota. CF Noqw ōviy hakiy hihta akw tūtuyhq, hak Paul aṅqw höhönhpit, sen nanamokpit tūtuyhqat aw taviqw, tūya put mātapṅwu. Pu k̇aysiwhqam qalomáhihikwsim sinmuy amuṅaqw nȫṅa. WE' Noqw God Paul māyat ahpiy hihta pas qa paysoq k̇ātatayhpit hintsaki. HD  Nihqe pam lȫq yahsaṅwuy pahsavohaqam pep pantsaki; noqw ōviy sohsoyam Asiat aṅ yesqam Tutuyqawhqat Jesus Christ lavayiyat nanapta, Jew‐sínomu, pu Greek‐sínomu. The Sons of Sceva sC_ Noqw haqawat töhsaptotiqe, qa tūtuptsiwa; nihqe it pūhut pöhut nuhtutpik qalomáyuaativayaqw, Paul pumuy amuṅaqw ahpiynihqe, tuptsiwni’yuṅqamuy tsamk̇aṅw, hakiy Tyrannus tutuqayhkiyat ep nāqavo pumuy amumum put yuaata. BNoqw Paul tsotsvalkimi pákihqe, payhkomuy múmuyawhtuy aṅ God moṅwtunatyayat qa nánahtsopk̇aṅw yuaataqe, pumuy tuptsiwna. IA Noqw puma tahtaqt pakwt lȫq sihk̇ay’taqat pahsa’haqamya. @ Noqw Paul pumuy amumi may akw matyawhq, Qahováriwtaqa Hikwsi amumi pitu; noqw puma himuhkwa yuaativayaqe, God eṅem yuaatota. S?Noqw puma it nanaptaqe, Jesus natṅwaniyat aṅ kūyit akw tuvoylatoti. h>IPahsat pu Paul paṅqawu: Ura John pas antsa sinmuy kūyit akw tuvoylata, puma nāp tunatyay aṅqw lasyaqat tuawi’taniqee. Nīk̇aṅw piw puma Jesus Christ put aṅk pítuniqat aw tūtuptsiwaniqat pam amumi paṅqawu. 8=iNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw uma hinoqw kūyit akw tuvoylatiwya? Noqw puma paṅqaqwa: Ura John sinmuy kūyit akw tuvoylata. Noqw ōviy itam pay pan piw tuvoylatoti. 2<]Amumi paṅqawu: Uma tūtuptsiwaqe, ya Qahováriwtaqat Hikwsit makiwya? Noqw puma aw paṅqaqwa: Itam Qahováriwtaqat Hikwsit hákiyniqw pas put qa ṅas’ew nanapta. ; 1Noqw Apollos nāt Corinth epniqw, Paul Antioch aṅqw tutskwava hinmak̇aṅw, Ephesus ep pitu; nihqe pep hakimuy tuptsiwni’yuṅqamuy túwahqe :!Pi pam nuhtutpik Jew‐sinmuy qaöwítuptsiwna; nihqe pay Jesus pas antsa Christ‐nihqat tutuvenyukit aṅqw pumuy amumi mātaktima.n9UNoqw pam Achaiat aqwniqey unaṅwtiqw, Ephesus ep tuptsiwni’yuṅqam pepeq tuptsiwni’yuṅqamuy amumi pēnayaqe, puma put pās taviyaniqat amumi paṅqaqwa. Noqw pam pítuhqe, núokwat ahpiy pumuy amumi a’nö unaṅwtavi, ,8QNihqe pam pas qa nánahtsopk̇aṅw tsotsvalkive yuaativa. Noqw Aquila Priscillat amum put aw tūqaytaqe put wikqe, pahsat pu God tunatyayat put pas suan āawna. X7)Pu Tutuyqawhqat tunatyayat aṅ pās tuwi’vaqe, Tutuyqawhqat aṅqw hihta hintaqat pas qa nātusi’taqe tūtutuqayna; nīk̇aṅw pay pam John ahpiy kūyit akw tuvoylat hintsatskiwhqat‐sa navoti’ta. $6ANoqw hak Jew‐sino Apollos yan mātsiwhqa, Alexandriat ep tihtiwhqa, Ephesus ep pitu. Pam hak pās hopi, nihqe tutuvenyukit aṅ a’nö tuwi’ta; K5Pu pam pep hihsavo qatut, paṅqw ahpiynihqe Galatiat, pu Phrygiat aṅ ahsupoq pās nānaṅumo aṅ kuyva, sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy öqalanmak̇aṅwo. Apollos in Ephesus and Corinth {4oNihqe pam Caesareat ep pitut, Jerusalem aqwnihqe, Jesus aw tōnawtaqamuy amumi yuaaykut, pahpiy Antioch aqw’a. 3 Paṅqw ahpiynik̇aṅw, pumuy öqalaqe paṅqawu: Pay nu pas Jerusalem epeq nōviwniqat aw pitutoqat soon qa pepeq hinhtini. Nīk̇aṅw pay nu ason soon amumi ahoy qa pítuni, God pan inuṅem yuki’taniq’ö; pu pam Ephesus aṅqw pāvaqe ahpiy’o Z2-Noqw as pam pumuy amumum wūyavo qátuniqat puma nānawaknaqw, pam qa nakwhaqe, 1Noqw pam Ephesus ep pítuhqe, pumuy pep mātavi; nit pam pas nāp tsotsvalkimi pákihqe, pep Jew‐sinmuy amumum nātuviṅvewat yuaata. 0}It atsve pu’ Paul pep wūyavo qatut, aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy mātapt, paṅqw Syriat aqw’a. Noqw Priscilla‐niqw pu Aquila puma put ámuma. Noqw pam pi Cenchreat ep tal’arilti, pay hihta ep God aw pasiwniyat aṅ ruhpakq ōviy’o. N/Pahsat pu sohsoyam Greek‐sinom hakiy tsotsvalkive moṅwit Sosthenes ṅuayaqe, haqam kīve hin yukíltiṅwuqat atpip put wuvahtota. Noqw Gallio īit ep qa hin unaṅwti. The Return to Antioch L.Pam kitat, haqam hin yukiltiṅwuqat kīhut aṅqw pumuy lālayi. +-ONīk̇aṅw kurs pay uma lālavayit, pu nānatṅwanit, pu umuhtutavoy ep hintsatsk̇e’, pay uma nāp put hin yukuyani; pay nu soon put pantaqat aw hintsakni. A,{Noqw Paul as lavayhtiniqey anhtiqw, Gallio Jew‐sinmuy amumi paṅqawu: Pay pi as himu haqam pas qa súantak̇aṅw, qahopihintaqw, soon nu umumi qa unaṅwtapni, uma Jew‐sínomu. q+[ Paṅqawk̇ahk̇aṅo: I’ hin tutaptiwhqat qa panwat God aw nāwakintiwniqat sinmuy amumi ö’qala. * Noqw Gallio Achiat ep moṅw’iwtaqw, Jew‐sinom sun unaṅwtotiqe, Paul ṅuayaqe haqam hin yukiltiṅwuqat kīhut paṅso put wikya, )} Noqw ōviy pam sūkw yahsaṅwuy‐nik̇aṅw aṅqw navay mūmuyawhtuy aw pahsavo God lavayiyat pumuy tutuqaynatinuma. m(S Nu úmuma; noqw soon hak uṅ hintsannik ūmi may’tani. Pi nu k̇aysiwhqamuy kīve sinomuy’ta. ' Pahsat pu Paul mihikq tuawyorikq, Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Um qa hihta mamqast yuaatani; um uhlavayiy qa ṅuy’tani. [&/Noqw hak tsotsvalkive mohpeq moṅwi Crispus yan mātsiwhqa, sohsokmuy timuy yank̇aṅw, Tutuyqawhqat aw tuptsiwa. Noqw k̇aysiwhqam Corinth ep ki’yuṅqam nanaptaqe, tūtuptsiwaqe, kūyit akw tuvoylatoti. %Pu pam paṅqw ahpiynihqe, hakiy Justus yan mātsiwhqat God aw nāwakinmaqat kīyat ep pitu; put hakiy kīat tsotsvalkit aw pikta. $yNoqw pay puma ehpewhtotiqe, aqw nānap hiṅqaqwaqw, pam yuwsiy tsatswit, amumi paṅqawu: Kurs uma súlawhte’, uma pas nāp put ep tukopniwyani. Soon God nuy tukopnani, umuhqatsiy ep’e; yahpiy hapi pu’ nu qa‐Jew‐sinmuy amumi yuaatani. ,#QNoqw Silas Timotheus amum Macedoniat aṅqw pituqw, Paul pan unaṅwtiqe, pay Jesus pas antsa Christ‐nihqat Jew‐sinmuy amumi pan yuaataqey aw‐sa yuki’ta. "Noqw pam aṅsakis nasuṅwintalöṅvaqat ep tsotsvalkive yuaataṅwu; nihqe Jew‐sinmuy, pu Greek‐sinmuy tuptsiwna. !Nihqe pam pumuy tumaltuwiyamuy tuwi’taqe, amumum huruhtiqe, amumum tumalay’ta; puma mötsápkit tumaltuwi’yuṅwa.  %Nihqe pep pam hakiy Jew‐sinot Pontus‐tutskwat ep tihtiwhqat Aquila yan mātsiwhqat tuwa. Pam hak pūnat nȫmay Priscillat amum Italyt aṅqw pitu, hak Claudius sohsokmuy Jew‐sinmuy Rome aṅqw ahpiyyaniqat amumi paṅqawhq ōviy’o. Noqw Paul pumuy amumi pitu. N Yantaqat atsve pu’ Paul Athens aṅqw ahpiynihqe, Corinth ep pitu. r]"Noqw pay haqawat tahtaqt put qa mātapyaqe tūtuptsiwa. Noqw panhtotiqamuy amuṅaqw hak Dionysius yan mātsiwa, Areopagus epeq momṅwituy amuṅaq’ö, noqw hak wuhti Damaris yan mātsiwhqa; noqw pu piw pētu pumuy amumumya.>w!Yantaqat atsve pu’ Paul pumuy amuṅaqw ahpiy’o. # Noqw puma ahoy yesvaniwniqat nanaptaqw haqawat tutsíwhiṅqaqwa; noqw pētu paṅqaqwa: Pas ason itam it yantaqat ūṅaqw piw nanaptani. U#Pi pam hisat sinmuy amuṅem hin yúkuniqey pay tokiltaqe, hakiy tāqat put eṅem suan yúkuniqat aw pay tavi. Nihqe pay pas pam soon qaantaniqat sohsokmuy navotna, mokiwuy aṅqw put ahoy tātaynaqee. kONoqw pay God yūpahaqaqw yan ṅastanavotit aṅ hinwisqamuy hintsakpiyamuy qa aw tunatyawta. Nīk̇aṅw pu’ hapi pam sohsokmuy sinmuy sohsovik yesqamuy amumi tutaptaqe, qaantunatyay aṅqw lasyaniqat amumi pas paṅqawu. Noqw ōviy hapi itam God ahpiy aniwhtiqe, soon pi itam pam hak pas hímunik̇aṅw, hihta sik̇avalasivat, sen qötsásivat, sen owat aṅqw yukiwhqat antaqat pan wūwantotani. Pam sinot tuhisayat, pu wuwantuwiyat ahpiy yukiwtaqat qa pan wūwantotani. +OPi itam put atsviy tāyuṅwa, pu poninitota, piw yēse. Oviypi haqawat pas nāp umuṅaqw yēwalalwaqam ura paṅqaqwa: Pay itam piw put ahpiy aniwhti, kitota. Puma Tutuyqawhqat hepyaniqat tunatyawk̇aṅwo. Hisnen may akw put hepye’ tutwani, pay as pi pam sohsokmuy itamuṅaqw qa yāpo. _7Nihqe pam sopk̇awtaqamuy nanapwatuy sinmuy sūkw uṅwat aṅqw yuku, ahsupoq tūwaqatsit aṅ yesniqat ōviy’o; nihqe haqam qatsivaptuyaniqat, pu tūwaqatsit aṅ haqami pahsavo yesniqat aṅwu pay pās yuku, (IOviy soon hak may akw hihta ep put paaṅwani; pi pam qa hihta haqni’ta, piw may akw pi pam sohsokmuy sinmuy qatsit huylawu, pu hikwsita, pu sohsok hihtaa, J I’ hapi God tūwaqatsit yuku, pu put aṅ sohsok hihta hinyuṅqata; pam hapi ōveqatsit‐nikaṅw pu tūwaqatsit aw móṅwinihqe, kīkihut sinot māyat akw yukiwyuṅqat qa aṅ ki’ta. 5Oviypi nu aṅ waynumk̇aṅw, uma hin hihta aṅ nāwakinwisqat aṅ taymaqe, haqam tūtusk̇at aṅ yan pey’taqat nu aw yori: IT HAKIY ITAM QA TUWI’KAHKAṄW AW NAWAKINTOTAQAT EṄEM’I. Noqw ōviy uma hakiy qa tuwi’k̇ahk̇aṅw aw nāwakintotaqat nu umuy āawnani. 7Pahsat pu Paul Mars tsomoyat epeq nāsaveq wunuptut paṅqawu: Uma Athens ep tahtaqtu, pas kurs uma sohsok hihta nāwakintiwhqat k̇aptsi’yuṅwa. .U(Pas pi Athens ep sinom, pu hāhaqaqw sinom amumi ökiwtaqam, puma qa hihta a’pitu; panis hakiy hihta āawnayaniqey, pu hihta nanaptaniqey‐sa tunatyawyuṅwa). q[Pas um hihta alöṅöt itamumi yuaata. Noqw ōviy as itam īi’ hímunihqat nanaptaniqey nānawakna. Noqw puma put ṅuayaqe, Areopagus epeq wikvayaqe, aw paṅqaqwa: Ya soon itam uṅ hihta puhututuqayhpit yuaataqat aw tūqayyuṅwni? 'GNoqw haqawat hihta aṅ wuwni’yuṅqam Epicureas lavayiyat ṅuy’yuṅqam‐niqw pu Stoic‐sinmuy lavayiyamuy ṅuy’yuṅqam Paul aw lavayhtoti. Noqw haqawat paṅqaqwa: Ya i’ hak himu qalaváyhtuwi’taqa as hiṅqawlawu? kitota. Noqw haqawat paṅqaqwa: I’ sumataq sinom hihta alöṅöt aw nāwakinwisniqat tūtutuqayna, kitota, pam pumuy amumi Jesus yuaataqw ōviy’o, pu sinmuy ahoy yesvaniqata. ; oNihqe ōviy pam tsotsvalkive Jew‐sinmuy amumum hīhihta nātuviṅlawu, pu Jew‐sinmuy amún tuptsiwni’yuṅqamuy amumuma, pu nāqavo kīsonve put aw ökiwtaqamuy amumuma. ' GNoqw Paul Athens epeq pumuy nuhtayk̇aṅw, navotq pas sinom hīhihtuy wutsit aw nāwakinwisqey aw‐sa yuki’yuṅqw, pas pam unaṅwpeq qahahlayhti. & ENoqw Paul wikyaqam put Athens epeq wikvaya; noqw yaw Silas Timotheus amum put aqw k̇aktayniqat Paul pumuy amumi tutaptaqw, puma paṅqw ahpiyya. In Athens  Noqw pahsat pay tuptsiwni’yuṅqam Paul pātuwaqatsit aṅhqe haqami taviya. Noqw pay Silas Timotheus amum hāk pep huruhti.   Noqw yaw Paul Bereat ep God lavayiyat yuaataqat Thessalonicat ep Jew‐sinom nanaptaqe, pay piw paṅsoyaqe, sinmuy hin unaṅwtoynaya.  Noqw ōviy puma wūhaknihqam tūtuptsiwa, pu aṅ Greek‐sinmuy amuṅaqw momoyam pavansinom qa tsa’ya, pu tahtaqt pīwu. G Noqw ima sinom Thessalonicat ep sinmuy qa amuntotit, nāqavo tutuvenit aṅ puritota, su’qawk̇ahk̇aṅw lavayit kwusuya, mātaqpi kurs īi himu pas antsa pantaqw nanaptaniqe ōviy’o. 'G Noqw pahsat pay tuptsiwni’yuṅqam míhikiwtaqw, Paul Silas enaṅ Bereat aqw hōnaya. Noqw puma epeq pítuhqe, Jew‐sinmuy tsotsvalkiyamuy aw paki. )K Noqw Jason suṅwámuy amumum sivaoye’, put akw puma mātaviwyaniqat momṅwit pumuy amuṅem pan yukuya. Noqw puma put ömahtotat, pumuy mātapya. In Berea ^5Yan puma hiṅqaqwaqw, sinom kīve momṅwituy amumum it nanaptaqe hin unaṅwtoti. Noqw Jason pumuy pās oya. Ima sohsoyam Caesar tutavoyat ehpewi hintsatsk̇a; yaw hak suhk̇a móṅwinihqat paṅqaqwa, yaw hak Jesus. U#Nit puma pumuy qa tutwaqe, Jason‐nit pu haqawatuy tuptsiwni’yuṅqamuy kīve momṅwituy amumi lölökinyuṅwa tsa’tik̇ahk̇aṅwo: Hakim tūwaqatsit ep qatsit tahkuknayaqam kurs pew pu’ öki. {oNoqw Jew‐sinom qa tuptsiwni’yuṅqam qa tsuyhtiqe, hakimuy qa hihta a’pituy qahopihtuy nāmi tsovalaya. Noqw puma kīve sohsokmuy sinmuy nāwahoynayaqe, Jason kīyat aw kihpokyaqe as ayaiwyuṅqamuy sinmuy amumi ipwayaniqey tuwantota. T!Noqw haqawat tūtuptsiwaqe, Paul‐nik̇aṅw pu Silas pumuy amumumtoti, pu Greek‐sinom Jew‐sinmuy amún tuptsiwni’yuṅqam amuṅaqw wūhaknihqamu, pu momoymuy pavansinmuy amuṅaqw qa tsa’ya. 3_Nihqe pas Christ kurs hin qa okiwsaniwniqat, pu mokiwuy aṅqw ahoy tātayniqat pam amumi yuaataqe paṅqawlawu: Nu it Jesus umumi yuaata pam hapi Christ, pam kitalawu. ~yNoqw Paul tuwiy anhtiqe pumuy amumi pákihqe, pāyis nasuṅwintalöṅnit aṅ pumuy amumum tutuvenit aṅqw yuaata. } Noqw puma Amphipolis‐nik̇aṅw pu Apolloniat aṅ kuyvaqe, Thessalonicat ep pitu; noqw pep Jew‐sinmuy tsotsvalkiam wunu. |+(Noqw puma sivikiṅaqw yamakt, Lydiat kīyat aw paki; nihqe pep tuptsiwni’yuṅqamuy amumi yórikqe, pumuy öqalat, amuṅaqw ahpiy’o.{'Nihqe ōviy puma amumi ö́kihqe, pās amumi yuaaykuyaqe, paṅqw hóroknaya; nihqe puma kíṅaqw ahpiyniqat amumi naokiway’yuṅwa. z}&Noqw solāwam momṅwituy amumi it tūawvayaqw, puma kurs Rome aṅqw sinoiwtaqatniqw puma nanaptaqe nēṅem tusitota. }ys%Noqw Paul pumuy amumi paṅqawu: Puma itamuy Rome aṅqw sinoiwtaqamuy qa tūviwtaqamuy nuhtutpik wuvahtotat, sivikimi tūvayak̇aṅw, ya puma yephaqam itamuy nanauyve hóroknayaniqey anyuṅwa? Sóoni; nāp aṅqwye’, itamuy hóroknayani. 6xe$Noqw sivilalwaqamuy oyi’taqa Paul aw paṅqawu: Yaw uma mātaviwniqat ōviy momṅwit hakimuy aṅqw ayatota; ōviy uma yámak̇e’, qahin unaṅway’k̇aṅw ahpiyni. w#Noqw tālawvaqw momṅwit sivilalwaqamuy oyi’taqat aw solāwamuy ayatotaqw, paṅqaqwa: Pay um tāqatuy mātapni, kitota. rv]"Noqw pam pumuy kiy ep wikvaqe, amumi tunösvoñahta; nihqe puma sohsoyam God aw tūtuptsiwaqe hahlayya. )uK!Noqw pam ep mihikq, hísatniqw paniwhtiqw, pahsat pay pumuy wikqe haqe’ wuvahtiwhqat aṅ pāhoma, nit pahsat pay kūyit akw tuvoylati, pam’i, pu tímatu. `t9 Pu puma put aw Tutuyqawhqat lavayiyat yuaata, pu sohsokmuy kīyat ep yesqamuy amumii. ss_Noqw puma aw paṅqawu: Tutuyqawhqat Jesus Christ aw um tuptsiwani; nen um ayo yámakni, pu uhtim pīwu. drANihqe pam pumuy aṅqw hóroknaqe amumi paṅqawu: Tāqatu, ya nu hinhte’ ayo yámakni? xqiPahsat pu pam qȫhit tuhtuy’qe amumiq supkiqe, tururutik̇aṅw, Paul‐nit pu Silas pumuy amutpiq nātuva; \p1Noqw Paul aw tsa’lawhqe paṅqawu: Um qa nāhintsanni; pay itam sohsoyam yepya. 4oaNoqw sivilalwaqamuy oyi’taqa tātayhqe, sivikit aṅ hötsíwyuṅqw túwahqe, pahsat as pay nāninaniqe sipwuvahpiy hórokna, sivilalwaqam watqaqat wūwaqe ōviy’o. +nONoqw nāt puma panyuṅqw, pay tutskwa tayayativa, pu sivikit qaqatspiat pīwu. Noqw, pahsat pay sohsovik hötsíwa hötsíltotiqw, sohsokmuy somiam rupamhtoti. omWNoqw tōkilnasaveq Paul Silas amum nāwaknaqe, God aw tayawinpit tawlawu, noqw sivilalwaqam nanapta. l)Noqw yan put pas qaöwítutaptotaqw, ōviy pam pumuy pas yūmoq pánahqe, siviawiwat aṅ porom’iwtaqat aṅ pumuy kukyamuy hūrs taṅata. kNoqw ōviy puma pumuy wūhakis wuvahtotat, sivikimi tūvayaqe, sivilalwaqamuy oyi’taqa pumuy qaöwítavi’taniqat aw paṅqaqwa. $jANoqw sinom suhpantaqam ayaiwtaqamuy amuhpewi hoṅva; noqw momṅwit pumuy amuhpa’ yuwsiyamuy tsihtsiktotat, pumuy kohot akw wuvahtotaniqat paṅqaqwa. si_Nihqe nāp tuwiy tūtutuqayna. Noqw pi itam Rome aṅqw sínomnihqe, soon put kwusuye’, aṅ hinwisni, h)Nihqe momṅwituy amumi wikvayaqe paṅqaqwa: Ima tāqat Jew‐sínomnik̇aṅw itahkitsokiy ep sinmuy qalomáhintsahtsanhqe, sóontsahtsana; 6geNoqw put himuy’yuṅqam nanaptaqe, kurs hin puma pāpu put atsviy yesni. Nihqe ōviy puma Paul Silas enaṅ ṅuayaqe, kīsonmi momṅwituy amumi pumuy lölökinyuṅwa; nfUNihqe pam wūhakis tālat aṅ yan hiṅqawnumq, Paul puhtsemokqe, namtökt, hikwsit aw paṅqawu: Nu Jesus Christ natṅwaniyat aw yank̇aṅw ūmi paṅqawni: Put aṅqw yámakuu, kita. Noqw pahsat pay hikwsi put aṅqw yama. GePam māna Paul‐nik̇aṅw pu itamuṅk tsa’tinumqe a’nö paṅqawnuma: Ima tahtaqt God Sus’oveqnihqat tumal’aymatu; nihqe itam hin ayo nö́ṅakniqat itamuy āwintota, kitinuma. gdGNoqw itam hisat haqam nānawaknaṅwuqat awyaqw, hak māna núantuwiki qalomáhikwsit akw tuyqawiwtaqa itamuhsawva; pam hakiy hihta hintaniqat āawnaṅwu. Nihqe pantsakqey akw moṅwímuy amuṅem sīvat nihtilawu. c Noqw pam‐niqw, pu amum ki’yuṅqam kūyit akw tuvoylatotiqw, pam itamumi öqaltiqe paṅqawu: Kurs nu úmuyniqw pas antsa tuptsiwhqe, Tutuyqawhqat aw pas qa paysoq hintsakq, uma ikiy awye’, ep yesni, kítahqe itamumi tuyqawva. In Prison at Philippi bNoqw hak wuhti Lydia yan mātsiwhqa, tsatsákwmötsaput a’nö hihk̇ay’taqat huhyaqa, itamumi tūqayta. Pam Thyatira‐kitsókit aṅqw sino; noqw pam God aw nāwakinma. Noqw Tutuyqawhqa put pan unaṅwtoynaqw pam Paul lavayiyat aw unaṅwtavi. ?aw Pu itam nasuṅwintalöṅnit ep kīṅaqw nö́ṅakqe, mūnat qalavoya, haqam sinom nānawaknaṅwuqat paṅsoo; noqw itam pep yesvaqe, momoymuy pep tsovaltiqamuy amumi yuaatota. `3 Paṅqw pu itam Philippit awya, pam Macedoniat ep pas pavan mohpeq kitsóki Rome aṅqw kwihpiwhpu. Nihqe itam pep kitsókive hihsakishaqam yēse.  ~||{Szy\xx/w)vouu!ttsgrrqbpoo:nm{mllkkjj ihhngg>feeEdd>0=<<8;;[:988!66i55R44 33 2R1x00&/s.g--#,+*))((d''2&<%B$##""!! oW^5%%#:_?% H q { \ sAa  ^[5Pu aṅk talöṅvaqat ep itam nāp itahmay akw pākihut hihta a’wiwayat maspaya. ZNoqw pas itam hūk̇aṅwuy akw paysoq nāhoy tutuptiwyaqw, ōviy qavoṅvaqw puma pākihut aṅqw putuyat pētsaṅwaya. 3Y_Noqw puma put wupnayaqe, hihta mask̇ay pākihut kwewtoynaya; nāphisat k̇a sen puma tsivohk̇at aqw huhukhoyyaniqe, puma mötsápvuyalnit hawnayaqe pahpiy huhukhoyya. X3Noqw itam pāṅaqw tutskwat kuytaqat Clauda yan matsiwhqat yoñiyat aṅqe’ huhukhoyyaqe k̇ānanaptat, pākihut mask̇ay’wisqey áṅwutota. tWaNoqw pākihu sóonhtiqe, kurs hin hūk̇aṅwuy ehpewi yūmo hóyokniqw, itam náwustotaqw pam huhukhoya. fVENoqw pay nāt ahpiy qa wūyavotiqw, kwiniñaqw, pu hōpaqw amuhtsava wukohukva itamuhpewii. U7 Noqw tatk̇aqw sūmawvaqw, puma tunatyay aw yórikyaqey wūwayaqe, wiwamniy rupamnayaqe, pahpiy hoyóyoykuyaqe, Crete áhayhk̇e’ pāyawwisa. 0TY Noqw pep pösö qalomáhintaqw, kurs hin hak pep kwaṅwátömölaniqw, pay ōviy suswuhaqnihqam paṅqw ahpiyyaniqey nānawakna, pay sen as puma Phenicet aw ök̇e’, pep tömölayaniqey ōviy’o; pam Crete ep hötsiwa, tātöq‐tēveṅe qātsi, pu kwiniwiq‐tēveṅee. The Storm at Sea S+ Noqw pay solāwamoṅwi pākihut wárikni’maqat aw‐nik̇aṅw pu put himuy’taqat púmuy‐sa amumi tuqayvasta, qa Paul lavayiyat aw’i. :Rm Amumi paṅqawu: Tōtimu, sumataq itam yaṅhqe haqamiyak̇aṅw, a’nö hinhtotini; pas himu a’nö súlawhtini, qa umuhhoi‐saa, pu qa pākihu‐saa, pas itahqatsi pīwu. Q! Noqw wūyavotiqw, pay napwaltalöṅnit aṅ ayo ruhpakq, ōviy pāvaqe nuhtsel’ewayhinhtiqw, pahsat pu Paul hintaniqat pumuy āawnaqe, PNihqe itam híhinhaqam put ruhpakyaqe haqam Lomayoñipsö yan mātsiwhqat aw öki; put aqlap kitsóki Lasea yan mātsiwa. EONoqw itam wūhakis tālat aṅ pāvaqe híhin hoyóyototaqe, k̇ānanaptat, Cnidus aqlavo öki; noqw hūk̇aṅw itamuy qa nakwhanaqw, ōviy itam Crete yoñiyat aṅhqe Salmonat ehpeqya. qN[Noqw pep Alexandriat aṅqw pākihu Italyt aqwniqat solāwamoṅwi túwahqe, itamuy paṅsoq taṅata. 'MGNoqw itam Ciliciat‐nik̇aṅw Pamphyliat pumuy qalavaqe pātuwaqatsit aṅqe’ hoyóyototak̇aṅw, Lyciat ep wuhkokitsokit Myra yan mātsiwhqat aw öki. iLKNoqw itam paṅqw ahpiyyaqe Cyprus ehpeq hoyoyotota, Cyprus itamuhsa’ hukw’uhtsiwtaq’ö. KQavoṅvaqw itam Sidon ep öki. Noqw Julius Paul aw su’panihqe, pay kwatsmuy amuminen, suyan unaṅwtiniqat put nakwhana. SJNoqw itam pākihut Adramyttium aṅqwnihqat aqw yuṅqe, Asiat qaqlavaqe hinwisniqey tunatyawk̇ahk̇aṅw, pāvaqe hoyoyoykuya; noqw hak Aristarchus, Macedoniat ep Thessalonicat aṅqw sino, itamuma. YI -Noqw itam pāvaqe Italyt aqwyaniqat pan yukiltiqw, puma hakiy Julius yan mātsiwhqat aw Paul pētuy sivilalwaqamuy enaṅ noaya; pam hak Augustus solāwamuyatuy amuṅaqw tsivót‐sikip sunat amumi moṅwi. H{ Pahsat pu Agrippa Festus aw paṅqawu: Pas as i’ tāqa Caesar aqw qa taqa’naṅwte’, pay soon qa mātaviwni.GNihqe puma qalavoyaqe, pep put yuaatotaqe paṅqaqwa: Pay kurs as i’ tāqa qa hihta mokiwuy hihk̇ay’taqat hintsaki, pu sivihpita. {FoYan pam lavayhtiqw, pahsat Moṅwi Agrippa wunuptu, pu tutskwat aw moṅwi, pu Bernice, pu pumuy amumum yesqamu. E5Noqw Paul paṅqawu: Pas hapi um’i, pu sohsoyam inumi tūqayyunqam aṅ ahsupoq inunyuṅwniqat nu God aw nāwakna, hal qa som’iwtaniqat‐saa. eDCPahsat pu Agrippa Paul aw paṅqawu: Pas nuy Christian‐tiniqat um pēp aw nuy áṅwuta. pCYMoṅwi Agrippa, ya um God lavay’aymuyatuy lavayiyamuy tuptsiwni’ta? Pay um suyan tuptsiwni’ta. CBPi Moṅwi Agrippa sohsok īit navoti’ta; noqw nu qa nánahinkinak̇aṅw put atpip yuaata; pi nu nātuptsinaqw pas k̇a īi’ qa himu put aw tupkiwta; pi i’ qa nanauyve hiniwhti. A}Noqw pam paṅqawu: Nu qa hōnaq’iwta, um pas pavan Festus; pi nu suyan unaṅway’k̇aṅw īit pas qaatsat yuaata. @ Yan pam nēṅem yuaataqw, Festus a’nö paṅqawu: Paul, um hōnaq’iwta, um hīhihta navoti’taqe put akw hōnaq’iwta. 3?_Ura kurs pi Christ okiwsaniwniqata, pu pam hakimuy so’pumuy amuṅaqw pas mohti tātayniqata; nen imuy Jew‐sinmuy amumi tālawnani, pu pay qa‐Jew‐sinmuy amumii. s>_Noqw nu God paaṅwniyat akw yukhaqami pitsíwiwta, aṅ söqavuṅwsinmuy, pu pavansinmuy amumi nan’ivo put yuaataqe, God lavay’aymat‐niqw, pu Moses puma nāt hin hintaniqat lavayhtotiqat nu aṅqw qa hihta alöṅöt yuaata, _=7Yāyantaqat ep Jew‐sinom God kīyat ep nuy ṅuayaqe, as nuy nīnayaniqey anhtoti. x<iMohti Damascus ep yesqamuy put āawna, pu Jerusalem epeq yesqamuyu, pu Judeat qaqlavaqe yesqamuyu, nit aṅk pu qa‐Jew‐sinmuyu. Puma qaantunatyay aṅqw lasye’, God awwat nánamtök̇aniqat nu amumi yuaata, nen aw hayawtaqat yesni. i;KYaniwhti, Monwi Agrippa, noqw ōviy nu hihta ōṅaqwnihqat aw yórikqey aw qa rohomnumt, : Um pumuy pōsiyamuy tālawnani, pu qatālat aṅqw tālat aw lasnani, pu Satan öqalayat aṅqw God aw’i, pumuy qaanhtipuam amuhpiy ayo yukiwniqat ōviy’o, pu inumi tūtuptsiwe’, isinomuy amumum hihta makiwyaniqat ōviy’o. Paul Tells of His Work 9 Nu uṅ imuy pas sinmuy amuṅaqw ayo tahtaptimani, pu qa‐Jew‐sinmuy amuṅaq’ö. Nu hapi pumuy amumi uṅ pu’ ayataqw, |8qNīk̇aṅw pay um qatuptut, uhkukuy akw wunuwtani; pi nu yaniqw ūmi nāmataqta, um inuṅem hintsakniqat nu pan uṅ yukuniqey ōviy’o, pu um īit hihta aw yórikqey, pu nāt nu hīhihta aṅ ūmi mātaktiniqat tuawi’taniqat ōviy’o. p7YNoqw nu paṅqawu: Ya um hak’i, Tutuyqawhqa? Noqw pam paṅqawu: Nu Jesus; um nuy hapi okiwsahsana. i6KNoqw itam sohsoyam tutskwami löhökq, nu hakiy inumi hiṅqawhqat tönayat navotq, Hebrew‐sinmuy amuhkwa inumi paṅqawu: Saul Saul, ya um hinoqw nuy okiwsahsana? Um tsutskuy’yuṅqat aqw horarataqw pam uṅem anahaa. ,5Q Noqw meh, Moṅwi, nu paṅsoqniqw, tāwanasave ōṅaqw tāla tāwat epnihqe pas suyan tālat inuqlap‐nik̇aṅw, pu inumumyaqamuy amuqlaq tālawvaqw nu tuwa. m4S Pank̇aṅw nu God awwat mohpeq momṅwituy amuṅaqw öqalat pasiwk̇aṅw Damascus aqw’a. c3? Nihqe puma as pas qalomáhiṅqaqwaniqat ōviy nu ahsupoq tsotsvalkiva pumuy sivintotoynatinuma, pu nu pas pumuy amumi itsívuiwtaqe a’löṅöt kitsókit aṅ enaṅ pumuy okiwsahsana. Paul Tells of His Conversion N2 Nihqe ōviy nu Jerusalem epeq panhtiqe, k̇aysiwhqamuy put sinomuyatuy sivikimi taṅata, awwat mohpeq momṅwituy amuṅaqw öqalat makiwhqee; nihqe nu pumuy qöqyaniqw amunkiwakw lavayhtiṅwu. 1 As pi nu pas antsa hisat nāp pan wūwantaṅwu, pas Nazareth aṅqw tāqat Jesus natṅwaniyat soon ehpewi hīhihta qa hintsakniqeyu. a0;Ya hinoqw God so’pumuy ahoy tātaynaniqw pam pantaqa úmuyniqw qa tuptsiwnieway’o? /!Noqw put awinit hapi itahsinom pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip himuñam okiw as aw ö́kiniqey tunatyawk̇ahk̇anw aṅqaqw nāqavo pu tōkilat aṅ God tumalay’yuṅwa. Noqw nu’ hapi put ṅȫyit ep Jew‐sinmuy amuhpiy hihta qalomátsok̇aniwa, Moṅwi Agrippa. Z.-Noqw God itanamuy hihta āawnaqw, put aw yantaqey ep nu pu’ yep tūviṅtiwa. ;-oNihqe puma paṅqaqw inumi navoti’yuṅqe, as suhtaq’ewye’ paṅqaqwanik̇aṅwo. Ura nu itahtuptsiwniy pas aṅqe’ hinwisqamuy amumum pantaqe, Pharisee‐sínoniṅwu. ,Pay nu itsákoy aṅqaqw mohti imuy pas nāp isinmuy amumum Jerusalem epeq hin qatuqw, sohsoyam Jew‐sinom put navoti’yuṅwa. C+Tis pi Jew‐sinmuy sohsok hintsakpiyamuy‐nik̇aṅw, pu hīhihta aṅ qa súnahpay’yaqw, it um pās navoti’taqw, nu put navoti’ta. Noqw ōviy as um okiw inumi pās tūqaytani. &*EPas nu nánapnihqe sakina, Moṅwi Agrippa, kurs nu pu’haqam Jew‐sinmuy amuhpiy sohsok hihta tsok̇aniwhqey ep utpip tuwat hin lavayhtiniqey ōviy’o. ) Pahsat pu Agrippa Paul aw paṅqawu: Taay, pay pi um nēṅem hin lavayhtini. Pahsat pu Paul māvuyaltit, nēṅem lavayhtiqe paṅqawu: ( Ispi hak hakiy sivilawhqat paṅsoq távinik̇aṅw, hihta ep qaantaqat qa paṅqawniqw, pam pay nuyniqw qa wuwni’hinta.['/Noqw pas nu imoṅwiy aqw kurs hin pas suyan hihta put pēnani; nihqe ōviy nu paniqw it umutpipo wikva, tis pi ōviy pas utpipoo, Moṅwi Agrippa; ason put aw pohtiwhq, pep pu’ pay k̇a nu sen hin pēnani. 0&YNoqw nu navotq, kurs pay pam qa haqam hihta mokiwuy hihk̇ay’taqat hinhti. Pu piw pam pas nāp Augustus aw taqa’naṅwtiqw, ōviy nu put aqw táviniqey pan yuku. v%eNoqw Festus paṅqawu: Moṅwi Agrippa, pu uma sohsoyam tahtaqt itamumyaqamu, uma it tāqat aw tāyuṅqw, it hapi ep sohsoyam Jew‐sinom inumi ökiwta, Jerusalem epeq’a, pu yep’e; nihqe pay pāpu pas pam qa qátuniqat paṅqaqwa. r$]Qavoṅvaqw Agrippa Bernice amum pas pavan k̇āhink̇aṅw, haqam hihta yuaatotaṅwuqat aw paki, aṅ pas pavan solāwmomṅwituy‐nik̇aṅw pu kitsókive pas pavansinmuy tsamk̇aṅwo; pu ōviy Festus paṅqawhq, Paul wikvaya. g#GNoqw Agrippa Festus aw paṅqawu: Is as tuwat aw tūqayta. Um qāvo aw tūqaytani, pam kita. D"Noqw pay ason pas Moṅwi Augustus Paul aw hihta ep hin navotniqat pam paṅqawhq, ōviy nu ason hisat put Caesar aqw táviniqat aw pahsavo pay hāk put pani’yuṅwniqat nu paṅqawu. x!iNoqw nu pūvut pantaqat ep wiwsiqe, sen pam Jerusalem aqwnen pepeq īit hihta ep aw pohtiwniqat put tūvinta. . UPay tuwat soq kurs pas nāp tuptsiwniy ep put amum nenṅem hinyuṅwa, pu hakiy Jesus mokqat ep’e. Noqw pay Paul put pay suyan qátuhqat paṅqawlawhqat ep’e. gGNoqw ima put hihta qalomátsok̇anayaqam hoṅvaqe, qa hin iwuwniy an put hihta tsok̇anaya. Noqw ōviy pumuy ökiqw, nu qa sȫwunit, qavoṅvaqw haqam hin yukiltiṅwuqat ep qatuptuqe, put tāqat wik‐wisniqat paṅqawu. oWNoqw nu pumuy amumi lavayhtiqe paṅqawu: Kurs uma hihta ep put qalomátsok̇anayaqw, pay pam umuhpewinen nēṅem hin lavayhtiniqat put eṅem qenitiwni. Noqw kurs pam pas antsa hihta mokiwuy hihk̇ay’taqat hinhte’, pep pu’ pam mokiwuy aw noiwni. Pu pam nāto qa nēṅem hin lavayhtiqw, kurs nu hin put tūvani. Pan hapi Rome aṅqw sinmuy tuwiamu. *MNoqw ura nu Jerusalem épeqniqw, God awwat mohpeq momṅwit Jew‐sinmuy wukw’aymuyatuy amumum nuy put hin āawnayaqe, eṅem qalomáyukiltiniqat nānawakna. taPu ōviy Festus Agrippat aw Paul lalvayhqe paṅqawu: Felix ahpiynihqe, hakiy tāqat sómiwtaqat mātavi. ve Noqw ahpiy hihsakishaqam talq, Moṅwi Agrippa Bernice amum Festus aw hahlayhtiniqe Caesareat ep pitu. G Pahsat pu Festus wuwan’ayamuy amumum hin hintaniqat yuaaykuqe put aw lavayhtiqe paṅqawu: Noqw um Caesar aw taqa’naṅwti? Pay um soon Caesar qa aqwni. Paul before Agrippa and Bernice   Pi as nu haqam hihta ep hinhte’, sen mokiwuy hihk̇ay’taqat hinhte’ soon nu moknik rohomnumni; nīk̇aṅw kurs pay ima nuy hīhihta qalomátsotsk̇anayaqw pam qa himuwa pas antsaniqw, soon hak nuy pumuy amumi nóani. Nu Caesar aw taqa’naṅwti. /W Pahsat pu Paul paṅqawu: Nu Caesar pavasiwhkiyat ep wunu, pi nu pep hin yukuniwni; pi nu qa haqam hihta ep Jew‐sinmuy amumi qalomáhinhtiqw um suyan navoti’ta. 9k Noqw tuwat pay Festus Jew‐sinmuy unaṅwve hinhtiniqey nāwaknaqe, Paul aw paṅqawu: Ya um qa Jerusalem aqwnen, pepeq inutpip īit yantaqat ep hin aw pohtiwniqey nāwakna? Noqw pam nēṅem lavayhtiqe paṅqawu: Nu qa haqam Jew‐sinmuy tutavoyamuy ehpewi hinhti, piw God kīyat ehpewii, pu Caesar ehpewii. V%Noqw pam pituqw, Jew‐sinom Jerusalem aṅqw ö́kihqam put aqlaq hoṅk̇ahk̇aṅw, hīhihta nuhtsel’e’wakw nihtiwhtaqat Paul ehpewi yuaatota; nit pay put pas suyan pantaqat kurs hin paṅqaqwani. 4aNoqw pam pumuy amumum pakwút‐sikis haqam talöṅnat, Caesareat aqw’a; nihqe qavoṅvaqw, pam haqam hin yukiltiṅwuqat ep qatuptuqe, Paul wik‐wisniqat paṅqawu. wgOviy amuṅaqw haqawat ö’qalt inumumyani, kita. Nen kurs it tāqat ep himu qalomáhintaniqw paṅqaqwani. Noqw Festus lavayhtiqe, pay Paul Caesareat epeq qátuniqat paṅqawu, pay pam soon pas hisat nāp paṅsoqniqey paṅqawu. I Nihqe as pam put ehpewi pumuy amuṅem hihta hinhtiniqat aw nānawaknaqe pam put wáṅwayhq, Jerusalem aqwniqat aw ö’qalya, puma haqam put moqmaye’ nīnayaniqey tunatyawk̇ahk̇aṅwo. ucNoqw pahsat pu God awwat mohpeq móṅwi‐niqw, pu Jew‐sinmuy amuṅaqw pavansinom put aw Paul lavayta. g INoqw Festus tutskwamakiway ep pítuhqe, ahpiy pāyis talq Caesareat aṅqw Jerusalem aqw’a. ) KNoqw pay ahpiy lȫs yahsaṅwvaqw, Porcius Festus Felix qeniyat ep paki; noqw Felix Jew‐sinmuy tayawnaniqey nāwaknaqe, Paul nāto sómiwtaqw ahpiy’o.  Noqw as sakiqw Paul put sīvat maqaqw pam put mātapniqey wūwanta. Nihqe ōviy pam piép put wáṅwaye’, amum yuaataṅwu. ' GNoqw Paul put aw paṅqawu: Itam soon qa suan hinwise’, namituyqawi’yuṅwni. Taq God itamuṅem hin yúkuni. Noqw Paul yan yuaataqw, Felix tsawnaqe, tururuyku; nihqe paṅqawu: Pay um hāk pu’ ahpiyni; ason hisat inuṅem aw lomahinhtiqw, nu uṅ wáṅwayni, kita Paul aw’i. " =Noqw ahpiy hihsakis talq Felix hakiy Jew‐sinot nȫmay Drusillat amum pitu; nihqe Paul wáṅwayhqe, Christ aw qapēvewnit put ahpiy aw tūqayta.  Pu tsivot‐sikip sunat solāwamuy amumi moṅwi Paul tavi’taniqat pam put aw paṅqawu. Nīk̇aṅw pay qa pas pas hūrs tavi’tat, pay tuwimat hihta akw put paaṅwayaniqw, sen put awyaniqw, pam pumuy qa mēwantani. Paul before Felix and Drusilla <qNoqw Felix it navotqe, paṅwat pöhut pas suan navoti’taqe pumuy pay hāktaqe amumi paṅqawu: Ason mohpeq solāwamoṅwi Lysias pituqw, nu uṅ hinhtiqat pas sohsok navotni. FHal sen pi nu amuhsonve wunuk̇aṅw it supwat paṅqawhqat ep’e: Nu hapi so’pum ahoy tātayyaniqat tuptsiwni’taqey ep pu’ it tāwat ep umuhpiy hin tūviṅtiwa, kítahqat ep’e. veHal pay pi ima yepyaqam paṅqaqwani, nāt nu moṅwtsovawtaqamuy amutpip wunuqw hihta inumi qalomátutwee. a;Puma pi as yep utpipye’, rohomtotinik̇ahk̇aṅwo, kurs hihta inuhpewi hinyuṅwee. (IPantaqat atsve hakim Asiat aṅqw Jew‐sinom nuy God kīyat ep napwataqw tutwa, nu qa k̇aysiwhqamuy sinmuy amumumniq’ö, piw hin qaqtsinayaqamuy amumuma. -SPu ahpiy wūhakis yahsaṅwvaqw, nu isinmuy amumi ahoy pitu, hihta akw ōkwatuwiwyaniqat kuwahtiwhqat‐nik̇aṅw, pu Tutuyqawhqat aw himu noiwhqat yank̇aṅwo. 'Paniqw hapi ōviy nu yūmosa suyan unaṅway’taniqey tuwanlawu, qa hihta ep qaanhtiqey navoti’taqee, sen God ep’e, sen sinmuy amuhpee. Nihqe ima súanyuṅqam, pu qasuanyuṅqam so’pum ahoy tātayyaniqat, nu ep God qapēvewna; noqw pay puma piw put pantaqat lavayta. }sNīk̇aṅw it pay nu ūmi pas súaṅqawni: Nu hapi púmuyniqw qasuan God aw nāwakinma, iwu’yamuy aw yantaqayamuy aw’i, tutavot aṅ hin pey’taqat, pu God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ hin pey’taqat sohsok tuptsiwni’k̇aṅwo. G Piw puma hihta nuy tsotsk̇anayaqey soon suyan paṅqaqwani. )~K Piw nu qa haqam hakiy amum nāṅwuy’taqw puma inumi tāyuṅwa, pu sinmuy hin u’naṅwnaq’ö, sen God kīyat ep’e, sen tsotsvalkivee, sen pay kīvee. |}q Ispi um it navotniq’ö, nu okiwlawniqe Jerusalem aqwniqw, nāt pu’ ahpiy pakwt lȫq sihk̇ay’tasikis tāla. m|S Pahsat pu moṅwi Paul yuaaykuniqat aw māmasaqw, pam lavayhtiqe paṅqawu: Nu’ navoti’taqw um hisatṅahaqaqw imuy sinmuy amuṅem hihta aṅ hin wūwanma, noqw ōviy nu tuwat hahlayk̇aṅw, nēṅem hin lavayhtini. h{I Noqw Jew‐sinom put amum sunyaqe, pay pas pantaqat paṅqaqwa. Paul’s Defense before Felix z-Nihqe hihta put nēveltotoynayaqam ūmiyaniqat paṅqawu. Noqw um nāp put aw pohte’, itam hihta put qalománeveltotoynayaqat sohsok navotni. `y9Noqw pay mohpeq solāwamoṅwi Lysias itamumi suptuqe, öqalay akw put itamuy nawhki, x5Pu hikis pi as ōviy i’ piw God kīyat sokoptaniqey anhti; noqw itam put ṅuayaqe, soon as itamumi hin tutaptiwhqat qa anwat put hin yukunayani. CwTaq itam it tāqat aw nanaptaqw, i’ sokovi. Pam it Nazareth aṅqw tāqat aw tōnawtaqamuy moṅwíamu. Noqw put atsviy tūwaqatsit aṅ ahsupoq Jew‐sinom Caesar ehpewi hoṅvanta. Zv-Noqw pay nu ūmi qa sus’itsniqat ōviy um as okiw hihsavo itamumi tūqaytani. Au}Noqw itam put tsúyakiwyuṅwa, um hak pas pavan Felix. etCPu ōviy Paul tuṅwáyaqw, pahsat Tertullus put ehpewi yuaaykuqe paṅqawu: Itam hapi uhpiy uyiwawtaqat qatsit nāvok̇awinta, pu sohsovik sutsep uhtunatyay ahpiy himu qaöwíhintaqa imuy sinmuy amuṅem hintsatskiwa. ds CPu ahpiy tsivót‐sikis talq God awwat mohpeq moṅwi Ananias wukw’a’yatuy tsamk̇aṅw pitu, hakiy lavayhtuwi’taqat Tertullus yan mātsiwhqat wikk̇aṅwo; noqw pam tutskwat ep moṅwit aw yuaayku Paul ehpewii. "r=#Paṅqawu: Ason uṅ hin tsok̇ani’yuṅqam tuwat ökiqw, nu uṅem hin yúkuni, kita. Nihqe pam Herod pavasiwhkiyat ep taviwniqat pam paṅqawu.q#"Noqw moṅwi tutuvenit aṅ túṅwahqe, pam haqaqwat tutskwat aṅqwnihqat put tūviṅta. Noqw kurs pam Cilicat aṅqwnihqat pam navotqe kpO!Nihqe puma Caesareat ep ö́kihqe, tutskwat aw moṅwit tutuvenit maqaya, nit put aw Paul noaya. o Pu qavoṅvaqw ima nāpyaqam Paul mātapyat, paṅqw Jerusalem ahoy aqwya. Noqw ima kawaymuy akwyaqam pahpiy put ámumya. nnUPahsat pu solāwam amumi hin tutaptiwhqat anhtotiqe Paul wikyaqe, míhikpuva Antipatris ep wikvaya. 8miNoqw yaw Jew‐sinom put moqmani’yuṅqat nuy āawnayaqw, pahsat pay nu put ūmiq hōnaqe, put hihta tsotsk̇anayaqam put aw hinyuṅqey utpip paṅqawu. Hak öqawmaṅwu. wlgNoqw kurs pay puma tutavoy ep hinhtotiqe pay qa hihta mokiwuy, pu sivihpit hihk̇ay’taqat put tsok̇anaya. k Noqw puma hihta put nēveltotoynayaqat nu pas suyan navotniqey nāwaknaqe, pumuy amuṅaqw moṅwtsovawtaqamuy amumi put wikva. -jSIt tāqat Jew‐sinom ṅuayaqe, soon as qa nīnayaniqw, nu solāwamuy tsamk̇aṅw amuminihqe, it pumuy nawhki, yaw pam Roman‐sínonihqat nu navotqe ōviy’o. PiNu’ Claudius Lysias it pas pavan Felix tutskwat aw moṅwit öqala. h1Pu pam yan pēna: pgYPu puma Paul hihtuy akwniqat na’sastotani, nen uma tutskwat aw moṅwit Felix aqw put pās wikyani. yfkPu pam solāwamoṅwit aw paṅqawu: Uma pakwút‐sikip sunat solāwamuy mihikq, Caesareat aqwyaniqat na’sastani, pu kawaymuy akwyaqamuy payhp sunat aṅqw pakwt sihk̇ay’taqamyuy, pu pakwút‐sikip súnat lansay’yuṅqamuyu. e+Noqw ōviy mohpeq solāwamoṅwi tiyot mātavi paṅqawk̇aṅwo: Um hapi nuy it āawnaqey qa hakiy aw paṅqawni. Paul Sent to Governor Felix SdNoqw um hapi amumi qa ūnatini; taq pumuy amuṅaqw lȫp sunat epnihqe hóyokiwtaqam tahtaqt nankiwakw pasiwni’yuṅqam put moqmani’yuṅwa paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Ason pas yaw put nīnayat, pu nȫnösani, pu hikwyani; nihqe ōviy pas yukiwk̇ahk̇aṅw, uṅ panhtiniqey paṅqawniqat ōviy maqaptsi’yuṅwa, pam aw kita. PcNoqw pam paṅqawu: Um yaw qāvo moṅwtsovawtaqamuy amumi Paul wikniqat Jew‐sinom ūmi öqaltotiniqey sun unaṅwtoti, suhpan k̇a yaw puma put pas pavan hin nanaptaniqey nānawaknaqe ōviy’o. byPahsat pu mohpeq solāwamoṅwi put māyat ṅuat, qalavo wikqe, tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um hihta nuy āawnani. 3a_Pu ōviy pam mohpeq solāwamoṅwit aw put wikqe paṅqawu: Paul, siviṅuiwtaqa nuy wáṅwayhqe, nu it tiyot ūmi wikniqat inumi paṅqawu. Yaw pam nu hihta āawnani. (`IPahsat pu Paul solāwamuy amumi moṅw’iwyuṅqamuy sukwat wáṅwayhqe aw paṅqawu: Um it tiyot mohpeq solāwamoṅwit aw wikni. I’ put hihta āawnani. l_QNoqw puma put moqmani’yuṅqat Paul tiw’ayaat navotqe, solāwakimi pákihqe, Paul put āawna. |^qOviy uma moṅwtsovawtaqamuy amumum mohpeq solāwamoṅwit aw paṅqaqwaqw, pam qāvo pew umumi put wikni, suhpan uma put pas pavan hin nanaptaniqey pan hink̇ahk̇aṅwo; noqw pay nāt put pew qa pituqw, itam nīnayaniqey pasiwni’yuṅwa. E]Pu ōviy puma God awwat mohpeq momṅwituy‐nik̇aṅw, pu wukw’a’yatuy amumi ö́kihqe paṅqaqwa; Itam nēṅem pasiwnayaqe kítota: Pas ason itam Paul nīnayat, pu’ nȫnösani. E\ Noqw hakim lȫp sunat epnihqe hóyokiwtaqam pan pasiwnaya. ![; Noqw tālawvaqw, haqawat Jew‐sinom nāwinyaqe nankiwakw pasiwnaya, ason pas puma Paul nīnayat, pu’ nȫnösaniqey, pu hikwyaniqey paṅqaqwa. [Z/ Noqw ep mihikq, Tutuyqawhqa put ehpeq wunuk̇aṅw aw paṅqawu: Pay um qa hin unaṅway’tani, Paul. Pay um nuy Jerusalem ep hin lavayhtiqey pan nāt piw Rome epeq lavayhtini. The Plot against Paul’s Life UY# Noqw pas puma nānami a’nö hiṅqaqwaqe, sumataq put nāhoy tutkitotaniqat mohpeq solāwamoṅwi tusitaqe, pumuy amumi solāwamuy hōna, puma pumuy Paul nawhkiye’, solāwakimi wikyaniqat ōviy’o. .XU Noqw pas sinom a’nö mowawatota; noqw ima tutavot tūtutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amún unaṅwtotiqam hoṅvaqe a’no nāṅwuy’yuṅqe paṅqaqwa: Pay itamuyniqw i’ taqa qa hinta; tis pi kurs k̇a antsa hikwsi, sen hoṅviaya put aw yuaaykuniqw, pay itam God aw qa rohomnumyani. @WySadducee‐sínmuyniqw pi sinom pas soon ahoy yesvani, pu yaw ōṅaqw hoṅviaya qa háqamo, pu yaw hakiy hikwsiat qa háqamo. Noqw Pharisee‐sinom put sohsok tuptsiwni’yuṅwa. xViYan pam hiṅqawhq, pahsat ima Pharisee‐sinom Sadducee‐sinmuy amumum qa súnahpa’totiqw sinom nātsiki. AU{Noqw Paul māmatsq, kurs pētu Sadducee‐sínomyaqw, pu pētu Pharisee‐sínomyaqw, pahsat pam tsovawtaqamuy amumi k̇ēew paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, nu Pharisee‐sino, nu Pharisee‐sinot tíata; nu hapi hihta ṅȫyit‐nik̇aṅw pu so’pum ahoy tātayyaniqat tuptsiwni’taqey ep pu’ tūviṅtiwa. :TmPahsat pu Paul paṅqawu: Nu put God awwat mohpeq móṅwitniqw qa navoti’taqe ōviy paṅqawu isinomu; pi ura yan pey’ta: Um uhsinmuy amumi moṅwit qa aqw hiṅqawlawni. gSGNoqw aṅ hoṅqam paṅqaqwa: Ya um hinoqw God awwat mohpeq moṅwit aw panhaqam hiṅqawu? dRANoqw pahsat pu Paul paṅqawu: God uṅ wuvahtani, um tumalwiwhput antaqa; pas as um nuy tutavot an yukunaniqe ōviy pep qatuk̇aṅw, ya um hinhtiqw tutavot hin lavayhtiqat qa anhtiqe soq nuy wuvahtiwniqat paṅqawu? sQ_Noqw put aqlap hoṅqam put moava wuvahtotaniqat God awwat mohpeq moṅwi Ananias pumuy amumi paṅqawu. P /Pahsat pu Paul moṅwtsovawtaqamuy amuhpa’ taynumt paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, nu pew pahsavohaqami God atpip iunaṅway pasiwk̇aṅw qatu. ONoqw Jew‐sinom put hihta neveltotoynayaqat pam pas suyan navotniqey nāwaknaqe, qavoṅvaqw put ṅāha; nihqe God awwat mohpeq momṅwit sohsokmuy moṅwtsovawtaqamuy amumum tsovaltiniqat pam paṅqawu; nit Paul hawnaqe, put pumuy amutpipo tavi.'NGPahsat pay ima as put aw hepyaniqam ahpiyya. Noqw pam Roman‐sínonihqat mohpeq solāwamoṅwi navotqe tusita, put somqe ōviy’o. Paul before the Council M!Noqw mohpeq solāwamoṅwi paṅqawu: Nu a’nö sisvit, Rome aqw sinoti. Noqw Paul paṅqawu: Noqw pi nu pay pas pamnīk̇aṅw tihtiwa. LPahsat pu mohpeq solāwamoṅwi pítuhqe put aw paṅqawu: Kurs nuy āawnaa, ya um Roman‐sino? Noqw pam paṅqawu: Owí. K#Noqw solāwamoṅwi put navotqe ahpiynihqe mohpeq solāwamoṅwit aw paṅqawu: Um hintsakqey ep tunatyaltini, taq kurs i’ Roman‐sino. *JMNoqw puma put tuyqat akw sohsomyaqw, Paul solāwamoṅwit pep wúnuhqat aw paṅqawu: Ya pay um hakiy Roman‐sinot qa tūviwtaqat wuvahtaniqw pay pam súanta? ]I3Noqw pahsat pu solāwamoṅwi put solāwakimi panayaniqat solāwamuy amumi paṅqawu. Uma put wuvahtotat, pās tūviṅtotani. Noqw hinoqw sinom pas panhaqam put ehpewi hiṅqaqwaqat itam nanaptani, amumi kita. `H9Noqw puma kwanonotik̇ahk̇anw, yuwsiy akw savinumyak̇aṅw qöat ōmiq tsaltoynaya. GNoqw puma it lavayit aw pahsavo put aw tūqayyuṅwt, pu sáakmaqe paṅqaqwa: Tūvayaa! Nīnayaa! Pay pi put qa qatuqw lolmani. wFgNoqw pam inumi paṅqawu: Um ahpiyni, taq nu uṅ yaṅqw yāvoqhaqami imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi távini. ,EQPu uṅ tuawi’taqat Stephen uṅwáat munvaniwhq, nu nuhtum aqlap wunuk̇aṅw, nīnantotaqamuy súamun unaṅwti; nihqe nu nīnantotaqamuy yuwsiyamuy tūwala. )DKNoqw nu paṅqawu: Tutuyqawhqa, puma navoti’yuṅqw, nu ura as ūmi tuptsiwni’yuṅqamuy sivikimi taṅatinuma, pu ahsupoq tsotsvalkiva pumuy wuvahtinuma. C)Nihqe Jesus tuwaqw, pam inumi paṅqawu: Písoqtii, nen um Jerusalem aṅqw īts ahpiyni, taq puma uṅ hin nuy tuawi’taqat soon kwusuyani. _B7Noqw ura nu piw Jerusalem ep pítuhqe God kīyat ep nāwaknak̇aṅw, tuawyori; JA Taay, um hinoqw sȫwuu? Um wunupte’, kūyit akw tuvoylatini; nen Tutuyqawhqat natṅwaniyat aw taqa’naṅway’k̇aṅw, uhqaanhtipuy ayo pāhomni. Paul’s Call to Preach to the Gentiles [@/Pi um hin yórikqey, pu navotqey sohsokmuy sinmuy amumi put eṅem tuawi’tani. >?uNoqw pam paṅqawu: Itanamuy aw yantaqaam God uṅ namorstaqe Tiy pas súantaqat ūmi mātaknaqw, um put moayat aṅqw lavayit navota, um put tunatyayat mātsi’taniqe ōviy’o. {>o Inumi pítuhqe wunuk̇aṅw inumi paṅqawu: Itupko Saul, uhvosiy tālawnaa. Noqw nu pahsat pay ivosiy tālawna. =  Noqw hak hin tutaptiwhqat an God pas k̇aptsi’taqa Ananias sohsokmuy Jew‐sinmuy pep ki’yuṅqamuy amuhpiy aw lomanavoti <} Noqw pas tāla a’nö talq, ivosiy qatālawvaqw, ōviy ima inumumyaqam imay ṅuy’wisk̇aṅw Damascus aw nuy wikya. M; Noqw nu paṅqawu: Noqw nu hinhtini, Tutuyqawhqa? Noqw Tutuyqawhqa inumi paṅqawu: Um wunuptut Damascus awni. Noqw ason pep um hihta tumaltaniqat uṅem yukiwtaqat suhk̇a uṅ sohsok āawnani. z:m Noqw ima inumumyaqam tālat tutwaqe, tsātsawna; nīk̇aṅw puma hakiy inumi hiṅqawhqat tönayat qa nanapta. 9Noqw nu lavayhtiqe paṅqawu: Ya um hak’i Tutuyqawhqa? Noqw pam inumi paṅqawu: Nu Nazareth aṅqw Jesus; pi um nuy hapi okiwsahsana. u8cNoqw nu tutskwami posqe, hakiy tönayat navotq, inumi paṅqawu: Saul, Saul, ya um hinoqw nuy okiwsahsana? 7Noqw nu paṅsoqnīk̇aṅw, tāwanasavehaqam Damascus aw hayiṅwnaqw, ōṅaqw inunan’ik qaan’ewakw suhtalawva. 26]Noqw God awwat mohpeq moṅwi sohsokmuy wukw’ayamuy amumum inumi navoti’ta; pu nu piw pumuy amuṅaqw itahsinmuy amumi tutuvenit ömahtaqe, Damascus aqw’a, nu Jesus aw tuptsiwni’yuṅqamuy pepeq yesqamuy sivintoyne’, pumuy somhtat, Jerusalem aqw tsamniqee. Paul Tells of His Conversion 5Nihqe nu it yaṅ pöhut aṅ hinwisqamuy pas qa yesniqat ōviy tahtaqtuy pu momoymuy okiwsahsanqe, somlawk̇aṅw sivikimi taṅatima. 4Nu pas antsa Jew‐sino; nihqe nu Ciliciat ep wuhkokitsokit Tarsus ep tihtiwa. Nīk̇aṅw nu yep kīve Gamaliel ahpiy itanamuy tutavoyamuy pas aṅhqe qatsqat tutuqayi; nihqe nu God eṅem pas qaatsay’ta, uma pu’ it tāwat ep panyuṅqat pan’i. 3(Noqw pam pumuy amumi Hebrew‐sinmuy amuhkwa yuaaykuqw, puma nanaptaqe pahsat pu pas qa hiṅqaqwa; noqw pam paṅqawu). 2 3Nihqe Paul sinmuy amumi paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, námatu, nu yahsatniqwhaqam umutpik nēṅem hin lavayhtiniqw kurs uma inumi tūqayyuṅwni. +1O(Noqw pam hu’waqw, Paul tutuveṅat ep wunuk̇aṅw, sinmuy amumi māmasa. Noqw sinom sutmakmaqw, pahsat pu pam pumuy amumi Hebrew‐sinmuy amuhkwa yuaata.20]'Noqw Paul paṅqawu: Qae. Nu Jew‐sino; nu Ciliciat ep qa pay hin’ewakw wuhkokitsokit Tarsus ep tihtiwa. Noqw himu as nu sinmuy amumi lavayhtiniqat um nuy nakwhani. /)&Ya qa um hak Egypt aṅqw tāqa ura hisat sinmuy hin unaṅwtoynaqe, nālöp sōmorit pahsa’nihqamuy tuqwyantotaqamuy qayēsiwhpumi tsāma? ..U%Noqw puma Paul solāwakimi wikyaniqw, pam mohpeq solāwamoṅwit aw paṅqawu: Ya nu soon ūmi hiṅqawni? Noqw pam paṅqawu: Ya um Greek‐lavayit tūqayta? i-K$Sinom pi pumuy amuṅk hinwisk̇ahk̇aṅw paṅqawwisa: Tūvaay! kitota. Paul Defends Himself e,C#Noqw puma tutuveṅpa wupniniqw, solāwam Paul tsöpwisa, pas sinom a’nöyaqw ōviy’o, b+="Noqw sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy amuṅaqw pētu yanwat hiṅqaqwa, pu pētu piw hinwat lavayta. Noqw pas sinom mowawatotaqw, kurs pam hin pas suyan navotniqe, ōviy pay put solāwakimiq wikyaniqat pam paṅqawu. 6*e!Pahsat pu mohpeq solāwamoṅwi awnihqe, put ṅuat, puma löqmuy sivanamiqlölöt akw put somyaniqat paṅqawu; nit pu pam hak hímunihqat, pu hihta hinhtiqat tūviṅta. )} Noqw pahsat pay pam solāwamuy‐nik̇aṅw, pu tsivót‐sikip súnatnihqamuy solāwmuy amumi moṅw’wyuṅqamuy tsamk̇aṅw, pumuy amumiq wari. Noqw puma mohpeq solāwamoṅwit solāwamuy enaṅ tutwaqe, pahsat pay Paul wuvalalwaqe qe’toti. (}Noqw nāt puma put nīnantotaqw, yaw Jerusalem ep sinom a’nö hiniwmanayaqat pan mohpeq solāwamoṅwit aw tūawvaya. #'?Noqw kīve sinom sohsoyam hin unaṅwtotiqe, sūvo yuhtuqe, Paul ṅuayat, God kīyat aṅqw ihpoq lölökinyuṅwa; nihqe pahsat pay hötsíwat uhtaya. ?&wPuma pi pūnathaqam hakiy Ephesus aṅqw tāqat Trophimus yan mātsiwhqat Paul amum kīveniqw aw tātayya; nihqe k̇a Paul put God kīyat aw pánahqat wūwayaqe, ōviy yan lavayta. 0%YA’nö paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Israel‐tahtaqtu, huvam unaṅwtapyaa! I’ tāqa hapi hāhaqe’ sohsokmuy sinmuy imuy pas sinmuy amuhpewi tutuqayna, pu tutavot ehpewii, pu it kīhut ehpewii. Pu ōviy piw pam Greek‐sinmuy God kīyat aw taṅataqe, it kīhut pas hihtanihqat tuyoy’ewakta. =$sNoqw tsaṅe’sikis tālat pas pay súlawhtiniqw, hakim Asiat aṅqw Jew‐sinom God kīyat ep Paul tutwa; nihqe sohsokmuy sinmuy hin unaṅwtoynayaqe put aw may’yuṅwa, e#CPahsat pu Paul pumuy tahtaqtuy tsāma; nihqe qavoṅvaqw pumuy amumum napwataqe, God kīyat aw paki; nihqe hisat puma put aṅ kūkuyvaqw pumuy nanāp amuṅem himu nākwahiwniqat paṅqawu. Paul Arrested in the Temple "Pu imuy qa‐Jew‐sinmuy tuptsiwni’yuṅqamuy itam amumi yanwat pēnayaqe, pay puma put hihta pantaqat qa aṅ hinwisniqat pan yukuya, pay panis nȫsiwhqa nāp yukit aw noiwhqat qe’yaniqata, pu úṅwata, pu hihta hikwísmokqata, pu tokot qa sokoplalwaniqata. v!eTaa. Um pumuy tsāme’, amumum napwatani; nen um amuṅem sisvini, noqw puma āriltotini. Um panhte’, sohsokmuy amumi mahtaknani, uṅ hin lavayhtiwhqa qa antsanihqata, pay kurs um pas nāp pās qatuk̇aṅw, tutavot aṅ hinmaqata.  Pay ōviy itam ūmi hiṅqaqwaqw um panhtini. Hakim itamuṅaqw nālöyöm tahtaqt Tutuyqawhqat aw hihta pasiwni’yuṅwa. eCNoqw hintani? Pay kurs pi hin sinom qa tsovaltini, pi uṅ pítuhqat soon qa nanaptaniqee. N~c}}`||${zz5yxxPxw"vvuuFtt sBrqqqpYposnnmll khjjWiri3hgff,ddoccbKa`f`_J^]]5\\L[[XZRYYMXWPVV)UTTbSS RoQQtP\OOJNNMLKnJII,H#GVFEDDsDCZBBBAQ@@o?>>?=<;;|:39877^6z5554[31221}10X.--9,+*)i((''&I%%$##v""m!!L S(Ao.hohD3VMM  H  Ia? >0 Ura as uma hisat God aṅqw yāvahaq hinnumya. Noqw pu’ hapi pam Christ Jesus aṅ umuy namihayhpota, Christ mokiwuyat ahpiy’o. I 0 Noqw ephaqam uma Christ aw qa tōnawtaqe, qa God sinomatu, Israel‐sinmuy amun’i; qa haqam hisat God umumum awinit pasiwna. Pi uma put qa tuwi’yuṅqe, qa put aw yank̇ahk̇aṅw yēse.  0 Noqw ōviy uma it u’ni’yuṅwni: Ura uma qa‐Jew‐sínomnik̇aṅw pan tihtiwya. Noqw ima Jew‐sinom poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqam qapoṅótkiwyuṅqamuy yan umuy túṅwantotaṅwu; nāmahin pi as puma pay suovaam‐sa tuvoylaiwyuṅwa. H 0 Pi itam hapi God tumalyukimatu. Itam hihta lolmat hintsatsk̇aniqat ōviy God hapi pay aṅwu pan tunatyawtaqe, Christ Jesus ahpiy itamuy suan hinwisniqat itamuṅem pan yuku. One in Christ Y+0 Kurs hak nāp hintsakpiy akw ayo nātapni; pantaniqw pam put ep kwiviyuaatani. 0Pi uma qapēvewnayaqe, God núokwayat ahpiy ayo nö́ṅakiwta. Uma qa natsviy ayo nöṅa. God hapi soñawnen kuwahtiput umuy maqa. 0God qatsit nātoniqat epeq put núokway pas qaöwíhintaqat nuhtumi mahtaknani, Christ Jesus aṅ itamumi pas unaṅway’taqee. s_0Pam Christ enaṅ itamuy ahoy tātaynat, put enaṅ itamuy ōveqatsit ep yesvana, Christ Jesus aṅ’a. oW0Itamuy nāt so’pumniqw, itamuy Christ enaṅ ahoy yesvana. (Uma put núokwayat akw ayo nö́ṅa.) j M0Noqw pay God itamumi pas unaṅway’taqe, núokway pas qaöwíhintaqat akw itamuy ōkwatuwhqe, 0Ura as itam nuhtum yēse; nihqe nāp itahtunatyay aṅ hinwisa. Ura as itam itahtokoy tuṅlayiyat aṅ hinwisa, pu itahtunatyay tuṅlayiyat aṅ’a. As itam God itsívuyat akw sóontsaniwyuṅwa, ayam mímawat hin nāt put akw sóontsaniwyuṅqat pan’i. X )0Yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisa. Ura as uma Nukpanat aw tuqayvastotaṅwu, imuy hīhikwsimuy qamātaqpuveyaqamuy moṅwíyamuy aw’i. Pam nāto God aw qa tuqayvahsi’yuṅqamuy amuhpa’ tumalay’ta. v  g0Ura as hisat uma soñawnen so’pumuy amunyuṅwa. Pi uma qaanhinwisqe God aw qa tuqayvahsi’k̇ahk̇aṅw,   70Pi itam put aw tōnawtaqam put tokoyat anyuṅwa; nihqe sumiyank̇aṅw put ahpiy pasiwyuṅwa, ispi pam hapi sohsok hihta pasiwnaṅwuniq’ö. 0Noqw sohsoy hihtu put aw maqaptsi’yuṅwni. Noqw ōviy pam God aw tōnawtaqamuy amumi moṅwtaviwa, sohsok hihta aṅ’a. ; q0Nihqe sohsokmuy momṅwituy amumi put moṅwtavi, pu nuhtumi tutuyqawhqayamuy amumii, pu öqalat pasiwyuṅqamuyu, pu aṅ tūayalalwaqamuyu. Panta. Noqw ōviy Christ hapi sohsokmuy amuhpenihqe pas pavan k̇aptsi’tiwa, yep qatsit epyaqamuy amuhpenihqee, pu qatsit nātoniqat epyaqamuy amuhpenihqe pīwu.  !0Ura pam öqalay akw Christ eṅem a’nö tumaltaqe, mokiwuy aṅqw ahoy put tātayna; nihqe ōveqatsit ep pas nāp putvaqe put qenitoya; s a0God öqalay pas qaöwíhintaqat itamuy tuptsiwni’yuṅqamuy amuhpa’ tumalay’taqey umuy māmatsnani. 5 e0Pam umuhwuwniy tālawne’, pam it ṅȫyit aw umuy wáṅwayhqey umuy māmatsnani. Itam put sinomat Christ amum hihta pas hihk̇ay’taqat makiwyaniqey aw wáṅwayniwya. | s0Okiw as God Itahtutuyqawhqay Naat pas lolmat tālawṅway’taqa Hikwsiy aṅ umuy unaṅwtalawnaniqat nu umuṅem nāwakinma. Okiw as pam umuy suan wuwnitoyne’, pam hak hímunihqey umumi namtaknani, uma put pās tuwi’vayaniqat ōviy’o. ~ w0Noqw nu it navotqe, ōviy umuhpe God aw hahlayhtima; nihqe inawakinpiy aṅ umuy túṅwanma, qa qe’iwmak̇aṅwo.  0Yaw uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ qapēvewnayak̇ahk̇aṅw, God sinomuyatuy sohsokmuy amumi unaṅway’yuṅwa. Y -0God itamuy hin āawnaqey aw antsanniqey itamumi mahtakna, Hikwsiy itamumi nóahqee, hisat nāp himuy ahoy pas nāptiniqey pahsavoo. Noqw ōviy itam put pas hímunihqat ep put pas hihtatotani. Paul’s Prayer  0 Noqw uma lomatuawit qaatsatnihqat nanaptaqe, nuhtum Christ aw taqa’naṅwtoti, it lomatuawit hakiy hin ayo yámakniqat umuy āawnaqata. Uma put aw tūtuptsiwaqw, pahsat pu God Qahováriwtaqat Hikwsit akw umuy tuvoylata; pi put hapi awinit pam sinmuy āawna. z~ o0 Itam mohti Christ aw taqa’naṅwtotiqamuyu, itam put pas hihtatotaniqat ōviy’o, pam pas hímunihqat ep’e. #} A0 God hapi hin tunatyawtaqey pan yúkuṅwu. Noqw pam hapi tunatyay ahpiy Christ aṅ itamuy aṅwu pay namorstaqe, put enaṅ sun itamuy hihta huytaṅwu, #| A0 Ason tuwanit pās aw pituqw, pep pu’ sohsok hihta nāmi tsovalaniqeyu, ōveqatsit epyaqata, pu tūwaqatsit epyaqata; nit sohsok hihta Christ aw nóani. ${ C0 Pi pam sohsok hihta suan wuwni’k̇aṅw, suyan mātsi’k̇aṅw, put tunatyay as tupkiwtaṅwuqat itamumi mātakna. Kurs pam yan hapi nahpe tunatyawta: 0z ]0Qaöwíhink̇aṅw itamuy ōkwatuwhqee. y }0Pu itam hapi Tiyat uṅwáyat ahpiy qenivo oyiwyuṅwa, God qaan’ewakw núokway ahpiy itahqaanhtipuy ayo yúkuq’ö, x 0Nihqe Tiy pas aw unaṅway’taqey aṅ pam itamuy pās oya, núokway qaöwíhintaqat ahpiy’o, itam put pas hihtatotaniqat ōviy’o. aw =0Pam Jesus Christ aṅ itamuy tíoyniqey tunatyawtaqe, ōviy aṅwu pay itamuy namorsta. Bv 0Ura pam nāt tūwaqatsit qa yúkuhqe, pay pepeq itamumi unaṅway’taqe, Christ aṅ itamuy namorsta, itam súank̇ahk̇aṅw, qahováriwk̇ahk̇aṅw, put atpip hoṅniqat ōviy’o. u ;0Nam God Itahtutuyqawhqay Jesus Christ Naat tayawintiwaa. Kwakwhat pi pam Hikwsit kuwahtipuyat ōṅaqwnihqat sohsok itamumi noa, Christ aṅ’a. t -0Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw umumi pitsíwtaa, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. Spiritual Blessings in Christ s ;0Nu’ Paul, God tunatyayat ahpiy Jesus Christ lavay’ayaat it penta. Nu Ephesus ep God sinomuyatuy, Jesus Christ aw tuptsiwni’yuṅqamuy öqalanta. rDNu Paul hapi nāp imay akw it umuy öqalantaqey pēna. Uma nuy sivilawhqat qa suhtokyani. Nam núokwa umumi pitsíwtaa. Nam antaa.q%DPu uma Archippus aw paṅqaqwani: Um tunatyalte’, Tutuyqawhqat eṅem hihta hintsakniqey aw táviwhqey qaatsáy’mak̇aṅw aw antsanni. cp?DPu ason uma it tutuvenit aṅ túṅwaye’, pay Laodiceat ep Christ aw tōnawtaqamuy amumi put taviyaqw, puma tuwat put aṅ túṅwayani. Noqw puma tuwat umumi sukw tutuvenit taviyaqw, uma putwat aṅ túṅwayani. so_DUma Laodiceat ep tuptsiwni’yuṅqamuy öqalayani, pu Nymphas pīwu, pu put kīyat ep tsotsvalyaqamuyu. ^n5DPu pas aw itah’unaṅwa ṅatwi’taqa Luke‐niqw, pu Demas puma umuy öqalanta. .mUD Pi nu put aw navoti’taqw, pas pam umuṅem qa nātusi’ta, pu imuy Laodicea‐kitsókit epyaqamuy amuṅemi, pu Hierapolis‐kitsókit epyaqamuy amuṅem pīwu. rl]D Pu Epaphras, umuhkitsokiy aṅqwnihqa umuy öqalanta. Pam sutsep umuṅem nāwakinpit aṅ qa nātusi’ta. Pam umuṅem tūviṅtima, pay okiw uma tukwsiwye’, God tunatyayat pās aw antsanyaniqata. Uma panwise’, hūrs hoṅni. jkMD Pu i’ Jesus, Justus piw yan túṅwantiwhqa, umuy öqalanta. Pay íma‐sa God tumalayat ep inumum tumalay’yuṅwa, Jew‐sinmuy tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaq’ö. Kwakwhat pi puma nuy a’nö unaṅwtoyni’yuṅwa. :jmD I’ Aristarchus inumum sivilawhqa umuy öqalanta, pu Marcus, it Barnabas tiw’ayaata. Ura pay put hákiyniqw itam umuy āawna. Noqw ōviy kurs put pituqw, uma pās taviyani. ;ioD Nu piw Onesimus pas qaatsat hinmaqat, pu pas aw itah’unaṅway itahtupkoy put enaṅ hōna. Pam piw Colosset aṅqw sino. Ason puma yepeq hin hiniwmaqat umuy sohsok āawnani. ~huDPam itamuy hin hintaniqat umuy navotnaniqat ōviy nu put umumiq hōna, pu umuh’unaṅway öqawhtaniqat ōviy’o. 5gcDPay ason Tychicus nuy hin hintaniqat umuy sohsok āawnani. Pam hapi pas aw iunaṅwa itupko, pas qaatsat unaṅwtavi’taqa, inumum Tutuyqawhqat eṅem tumalay’ta. fDNam umuhlavayi sutsep lolmani. Uma qa nānaphin yuaatotani. Uma hakiy aw ahoy hin lavayhtotiniqey tuway’numyani. Final Greetings eDUma aṅ qa tuptsiwni’yuṅqamuy amumi pās tunatyawk̇ahk̇aṅw hinwisni. Uma qa paysoq hintsatsk̇e’, hihta apiiwyuṅwni. BdDNoqw nu hin yuaayk̇e’ put pas mātaktaniqey panhtini. @cyDOkiw uma itamuṅem tūviṅtiwisni. Noqw itam haqam yuaaykuniqat God itamuṅem hö́tani; noqw itam Christ tunatyayat as tupkiwtaṅwuqat yuaaykuni; pi nu hapi put ōviy sivilawu. sb_DUma sohsoyam nāwakinwisqey qa pevewwist, yūmosa tunatyawwisni. Uma yūmosa God aw kwakwhatiwisni. !a =DNoqw uma aṅ tūwiki’yuṅqamu, uma umuhtutuwikmuy pās oyi’yuṅwni, it navoti’yuṅqee, Umuhtutuyqawhqa ōveqatsit ep qátuhqata. Instructions q`[DNoqw pay ason hihta qaantsakqa hapi put ep pay piw panwat aw ahoytiwmantani. Pi God qa sinonuiña. _ DPi uma it navoti’yuṅwa: Uma Tutuyqawhqat Christ eṅem tumalay’yuṅwa. Noqw pam umuy hihta awini’taqey umumi sisvini. 3^_DPu uma hihta hintsatsk̇e’ uma qa nātusi’k̇ahk̇aṅw, tumalay’yuṅwni, Tutuyqawhqat eṅem tumalay’yuṅqey pan tunatyawk̇ahk̇aṅwo, qa sinmuy amuṅemi. O]DPu uma aṅ tūtuwiktu, uma yep qatsit ep umuhmomṅwituy amumi sohsok hihta aṅ tūqayyuṅwni. Qa pas umuhmomṅwituy umumi tayyuṅqw, pahsat uma qa nātusi’k̇ahk̇aṅw tumalay’yuṅwni. Uma yūmosa pan tumalay’wisni. Uma qa atsáy’wisk̇ahk̇anw, Tutuyqawhqat k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw, pan tumalay’yuṅwni. Z\-DPu uma námatu, uma umuhtimuy qa itsívulalwani, taq amumi k̇a puhtsekmokyani. [DTsātsayomu, uma umunamuy, umuṅumuy amumi sohsok hihta aṅ tūqayyuṅwni. Uma panwise’, Tutuyqawhqat unaṅwveyani. aZ;DPu uma tahtaqtu, uma umuhnömamuy amumi unaṅway’yuṅwt, pumuy qa qöhqöylalwani. YyDUma momoyamu, uma umuhpuwsuṅwmuy amumi tūqayk̇ahk̇aṅw yesni; pi pan hapi Tutuyqawhqa umuṅem tunatyawta. 'XGDUma Itahtutuyqawhqay Jesus aw yank̇ahk̇aṅw, ahsupoq umuhqatsiy aṅ hinwisni, sen uma yuaatotaniqeyu, sen tumalay’yuṅwniqeyu. Uma sohsok hihta put eṅem hintsatsk̇amantani. Uma put aw yank̇ahk̇aṅw, yūmosa Itanay God aw kwakwhatiwisni. Personal Relations in the New Life ,WQDUma Christ lavayiyat umuh’unaṅwpeq panaye’, pas pavan unaṅwtalwuwni’vayani. Uma nātutuqaynayak̇ahk̇aṅw, nāökwhantotani. Uma God lavayiyat nānami yuaatotani, pu tātawit God tawsomi’taqata, pu unaṅwvahsit tātawita. Uma hahlayk̇ahk̇aṅw Tutuyqawhqat tayawintiwisni. pVYDNam God aṅqw kwakwha unaṅwa umuh’unaṅwpeq tuyqawvani; pi uma kwakwhat qatsit aw wáṅwayniwya. Uma sumiyank̇ahk̇aṅw Christ tokoyat anyuṅwe’ qa hihta akw nānami hinyuṅwniqey ōviy’o. Pu uma tsúyakiwyuṅwni. ~UuDIt yantaqat ep uma pas pavan tis nānami unaṅway’yuṅwni. Pi lomahintsakpi nami’naṅwat akw namiwiwyuṅwa. *TMD Uma nēnehpewi hihta aṅ kuyyuṅwni; pu namivöhikiwyuṅwni, sen haqawa hihta ep hakiy ehpewi hinhtiniq’ö. Christ hin umumi pö́hikqat uma pan hinwisni. tSaD Noqw ōviy’o, uma God sinomat namorstiwyuṅqamu, pas aw unaṅwamatu, uma yan hinwisni: Uma núokwat wuwni’yuṅwni; nāvāsyani, okiw’unaṅway’k̇ahk̇aṅw qa kwiviunaṅway’yuṅwni; hakiy aw wuhko maqaptsi’yuṅwni. uRcD Pi put sinomuyatuy amuṅaqw hak hímuniqw pay pam qa hímuu‐sen hak Greek‐sino, sen Scythian‐sino, sen Jew‐sino, sen qa‐Jew‐sino; sen hak poṅotkit akw tuvoylaiwta, sen qa pan tuvoylaiwta, sen tūwiki, sen pay qa tūwiki. Hak Christ aw tuptsiwni’taniqw pam hapi pas hímuu. Pi Christ sohsokmuy put aw tuptsiwni’yuṅqamuy unaṅwayamuy ep qatu. +QOD Pu’ hapi uma pūhut qatsit aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw, umuy yúkuhqat suyhtsepṅwat pas pavan tuwi’wisk̇ahk̇aṅw, pam hin hintaqw, uma pan alöṅtiwisni. sP_D Pu uma nānami hihta qa a’tsalalwani; pi uma umuhhisatqatsiy, hintsakpiyat enaṅ aṅqw ayo lasyaqee. ~OuDNīk̇aṅw uma pu’ hapi umuhhisathintsakpiy ayo yukuyani. Uma suy’tsiptotiniqey qe’yani. Uma qa hihta ep nāk̇ay’yuṅwmantani; uma qa nukpan’unaṅway’yuṅwni; nānami qalomálvayhtotiniqey qe’yani; pu tuyoy’ewakw lavayita. PNDPay ura uma as hisat pan yēse, uma nāt umuhtunatyay aṅ hinwisqee. \M1DPi put pantaqat atsviy God itsívuat put aw qa tuqayvastotaqamuy amumi pitsíwta. &LEDNoqw ōviy uma yep qatsit aṅqw tuṅlayit ayo yukuyani. Uma tokot sokoplalwaniqey qe’yani, pu itséheet qátsita, pu nuvöqatsita, pu qalomátuṅlayita. Uma yep qatsit ep hinyuṅqat qa kwaṅwáy’tutuswani. Taq hak panme’ soñawnen nāp yukiwhput aw nāwakintimaṅwu. )KKDNoqw ōviy ason Christ itah’unaṅwpeq qátuhqa mātaktiqw, pep pu’ uma piw put amum mātaktote’, put amum k̇aptsitiwyuṅwni. The Old Life and the New J#DPi uma soñawnen Christ amum so’qe, put amum God aṅqw qatsit makiwya. Noqw qa aw tuptsiwni’yuṅqam kurs hin put qatsit māmatsyani. II DUma hihta ōveyaqat tunatyawyuṅwni, qa tūwaqatsit epyaqata. H DKurs uma pas antsa Christ amum tātayye’, hihta ōveqatsit ep hinyuṅqat tunatyawwisni. Pi pep hapi Christ God putvaqe qatu. `G9DPay pas antsa pan lavayi sinmuyniqw nāp wuwniewakw hinta. Pi hak panme’ nawus pās unaṅway hinme’, nāqahihtate’, tokoy tatamhtani. Nīk̇aṅw pam pay kurs hin put akw tuṅlayiy nāp tuyqawi’tani.{FoDIi’ pay sinmuy amuhpiy tutaptiwa. Noqw pay sohsoy nȫsiwhqa itamuṅem yukilti, itam put soswaniqat ōviy’o. ,EQDYa uma hinoqw sinmuy lavayiyamuy aw tunatyawyuṅwa? It’a: Uma it qa aw tóṅokyamantani, uma aṅqw qa yukuyamantani, uma qa aw hintsatsk̇ani, yan lavayita? DDUma Christ amum so’qe yep qatsit tunatyayat aṅqw mātaviwya. Noqw ya uma hinoqw nāt yep qatsit ep sinmuy amún hinwisa? CDPuma pi Christ qa aw tōnalti. Pi pam hapi sinomuy qötöyamuy antaqw, puma soñawnen put aw wiwyuṅwa, tathut akw namiwiwyuṅqee. Nihqe Christ aṅqw puma öqalat makiwya; nihqe put aw tōnaltiqe God tunatyayat aṅ wūhak’iwwisa. Dying and Living with Christ EBDUma tunatyaltotini; taq k̇a hak umuy ūnatoynaqw, uma umuh’ahsatiy kwayhyani. Taq nāt haqawat paysoq nātsotsk̇anaye’, hihta tuawyorikyaqey paṅqaqwani; nen umuy nāqahihtatote’, ōṅaqw hoṅvia’yamuy amumi nāwakintotaniqat umumi paṅqaqwani. Nīk̇aṅw puma pay nāp wuwniy‐sa ahpiy yuaatotani. eACDTaq pam pantaqa pay kihsit an hakiy nātoniqat sinmuy amumi tuawi’ta, Christ Jesus hapi. @DPaniqw hapi ōviy qa hak Jew‐sinmuy tutavoyamuy ep umumiq hiṅqawlawni‐uma hihta nōnovaqat ep’e, sen hihta hīhikwyaqat ep’e, pu sen hihta aṅ nōviwhqat ep’e, pu sen mūyawuy qātsiptuqat ep nōviwhqat ep’e, pu sen nasuṅwintalöṅnit ep’e. ?DPu pan hapi pam aṅ mohpeqyaqamuy, pu qamātaqpuveyaqamuy öqalat pasiwyuṅqamuy kīqötaqe, pumuy áṅwutaqe nuhtumi poñahta. 3>_DItam pi as God tutavoyat qa k̇aptsi’totaqe soñawnen hihta put aw pöiwyuṅwa. Noqw pay pam sohsok itahpöiy súlawhta, Christ itamuṅem nahoylehtsit ep mokq’ö. :=mD Ura as uma hisat God qa aw tuqayvahsi’yuṅqe qalomáqatsit aw nānoi’yuṅqe, soñawnen so’pumu. Noqw pay God Christ enaṅ umuy yesvana, umuhqaanhtipuy ayo yúkut’a. .<UD Noqw uma kūyit akw tuvoylatotiqe, soñawnen Christ amum āmiwyat, ahoy tātayya, uma God öqalay akw mokiwuy aṅqw put ahoy tātaynaqat aw tuptsiwyaqe ōviy’o. <;qD Noqw put amum uma soñawnen poṅotkit akw tuvoylatiwya, qa umuhtokoy epyat, umuh’unaṅway ep’e, Christ tuvoylayat akw tuvoylatotiqee, pam umuhqaanhqatsiy ayo yúkukq’ö. :}D Noqw put aṅ uma pās pasiwyuṅwa. Pam hapi aṅ mohpeqyaqamuy, pu aṅ moṅwí’iwyuṅqamuy amuṅaqw mohpeq’a. Y9+D Pi God hímunihqat Christ aṅ ahsupoq pan hinta, nāmahin pi pam sínoniwhti. m8SDUma tunatyaltotini; taq nāphisat pi hak wuwantuwiy, pu an’ewakw unatwiy akw umumi tuyqawvani. Pan hinyuṅqam pi pay yep qatsit tunatyayat ahpiy sinmuy tutavoyamuy‐sa yuaatota, puma pi Christ navotiyat qa tuwi’yuṅqee. #7?DUma hin tutuqayyaqey pan qapēvewnit akw Christ hūrs ṅuy’k̇ahk̇aṅw, öqawhtote’, hūrs hoṅni, sohsok hihta aṅ kwakwhatiwisk̇ahk̇aṅwo. n6UDUma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw tuptsiwya. Nihqe ōviy uma put aw yank̇ahk̇aṅw yesni. 75gDPay nu qa umumum yank̇aṅw, yūmosa umuy wūwanta. Kwakwhat pi uma Christ pas antsa tuptsiwni’yuṅwt, sunk̇ahk̇aṅw, qa nānaphin hinwisa. Fulness of Life in Christ [4/DNu aṅwu pay umuy it āawna; taq k̇a hak kwaṅwálvayit akw umuy ūnatoynani. m3SDPi pam hapi God aṅqw suyan unaṅwtalwuwnit, piw navotit qaöwíhintaqat aṅ ahsupoq tuwi’ta. \21DOkiw as uma wuhko unaṅwtote’ nami’naṅwat akw sun unaṅway’yuṅwni. Pan hapi uma Itanay God aṅqw navotit as tupkiwtaṅwuqat tuwi’vaye’ pās mātsi’yuṅwni. Pam navoti Christ aṅ tupkiwta. 1 DNu umuy it navotnaniqey nāwakna, itupkomu. Pas nu umuṅem inawakinpiy aṅ qa nātusi’ta, pu Laodicea‐kitsókit ep tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅem’i, pu hāhaqe’ aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy nuy qa tuwi’yuṅqamuy sohsokmuy amuṅem’i. 0  DPut ōviy nu a’nö tumalay’mak̇aṅw maqsonlawu. Noqw God öqalaat inumum hinmak̇aṅw, inuhpiy a’nö tumalay’ta.I/  DPut hapi itam tūawinta, sohsokmuy u’nantoyna; put hin navoti’taqey aṅ ahsupoq put tutuqayna. Pas as itam Christ Jesus ep sohsokmuy pās pasiwyuṅqamuy God atpipo ökinaniqey nāwakna. . DPi God sopk̇awtaqamuy sinmuy amuṅem hihta tunatyawta. Nīk̇aṅw pam tunatyay pas pavan qaöwíhintaqat as hisat tupk̇at, yepehaq sinomuy amumi put mātaktaniqey nāwakna, it’a: Christ umuh’unaṅwpeq qatuqw, uma put amum k̇aptsi’yuṅwni. F- DIt hapi nu paṅqawu: Ura God yūpahaqaqw nānaṅk qatsíniwmaqat, pu nānaṅk qatsívaptsi’wisqamuy amumi it navotit tupk̇a; nīk̇aṅw yepehaq pu’ pam sinomuy amumi put mātakna. , DPi God put aw tōnawtaqamuy amumi nuy ayataqw, nu pumuy tūwikiamu. Nu umumi put lavayiyat aṅ ahsupoq navotnaniqat aw pam nuy tavi. a+ =DNoqw nu hapi umuṅem hīhihta aṅ k̇ānanvotqey aṅ hahlayhtima. Pi Christ nāt put aw tōnawtaqamuy, put tokoyat anyuṅqamuy, amuṅem k̇ānanvota. Noqw nu itokoy ep put amum k̇ānanvotniqey ep hahlayi. r* _DKurs uma qapēvewnit aṅ yūmosa hinwist, hūrs’iwk̇ahk̇aṅw, qa naṅ’ekni’wise’, lomatuawit ahpiy ṅȫyit uma nanaptaqey aw taywisk̇ahk̇aṅw qa aṅqw lasye’, uma qa hihta akw hink̇ahk̇aṅw put atpip hoṅni. Pam lomatuawi sinmuy sohsovik yesqamuy amumi yuaatiwa. Noqw nu’ Paul hapi put ep lavayhtaviwa. Paul’s Ministry to the Church =) uDNoqw God Tiat tokoy’vaqe, mokq God umumi pö́hi. Nihqe put akw uma qa hihta akw hink̇ahk̇aṅw, qahováriwk̇ahk̇aṅw, qa hihta ep tukopniwyuṅqw, God umuy nāmi ökinani. r( _DUra as uma hisat qalomáwuwni’yuṅqe, qalomáhinwisk̇ahk̇aṅw, God aṅqw haqtotiqe put tuwqamatu. 9' mDPi God Tiy ahpiy sohsok hihta yukiltiqat nāptiniqey tunatyawta, hihta tūwaqatsit epnihqata, pu ōveqatsit epnihqata. Noqw ōviy Tiat nahoylehtsit ep mokq, God itamumi pöhi. p& [DPi God hin pasiwtaqw pan piw Tiat aṅ ahsupoq put an pasiwta. Pi pam pantaqa Náyat‐niqw lomahinta. .% WDPut aw tōnawtaqam put tokoyat anyuṅqw, pam qötöamu; ōviy pi pam hapi pumuy pūhuta, mokiwuy aṅqw mohti ahoy tātayhqee. Pam hapi sohsok hihta ep mohpeq’a. ]$ 5DPam hapi sohsok hihta amupyevee; noqw put öqalayat ahpiy sohsoy himu hūrs hōñi. # #DPi put ahpiy God sohsok hihta yuku, ōveqatsit ep’e, piw tūwaqatsit ep’e, mātaqyaqamuyu, pu qamātaqyaqamuyu, sen moṅwyesqamuyu, sen aṅ öqalay’yuṅqamuyu, sen aṅ mohpeqyaqamuyu, sen pávanyaqamuyu. Sohsoy himu put ahpiy yukiltoti, pu put éṅem’i. " DGod Tiat hapi Nay qamātaqpuvenihqat amum súnanta, put tímuyatuy amuṅaqw mohti’maqanihqee, pu piw mohpeqnihqee. p! [DUra pam Tiy mokiwuyat akw itahqaanhtipuy ayo yúkuhqe itamuy qenivo oya. The Person and Work of Christ   )D Pi pam yep qatsit qatālat aw moṅw’iwtaqat öqalayat aṅqw itamuy ayo óyahqe, pas aw unaṅway Tiy moṅwtunatyayat aw itamuy nahlakna. , SD Itanay aw hahlayhtiwisk̇ahk̇aṅwo, it navoti’yuṅwee: Itam put sinomuyatuy amumum moṅwtunatyayat tālanihqat aw yuṅniqat Itana pan itamuṅem yuki’ta. $ CD Okiw as uma God a’nö öqalayat akw öqawhtote’, hihta k̇ānanvotpit aw ök̇e’ nakwhani’k̇ahk̇aṅw, hahlayk̇ahk̇aṅw put aṅ kuyyuṅwni, n WD Okiw as uma Tutuyqawhqat sinomatnihqey pan suan hinwise’ aṅ ahsupoq umuhhintsakpiy akw put unaṅwveyani. Okiw as uma lomahintsakpit aṅ qaöwíhinyuṅwe’ suyhtsepṅwat God tuwi’yuṅqey pas pavan aṅ öqawi’wisni. Q D Paniqw ōviy itam hisat put nanaptaqe pahpiy qa qé’iwmak̇aṅw umuṅem nāwakinma. Okiw as Qahováriwtaqa Hikwsi navotit, pu suyan unaṅwtalwuwnit umumi noe’, God tunatyayat umuy māmatsnani. r _DNoqw pam hapi itamuy umuy āawna, yaw uma Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ nuhtumi unaṅway’yuṅwniqata. . WDEpaphras umuy lomatuawit āawnaqat ura nu paṅqawu. Pam hapi aw itah’unaṅwa itahtumalsuṅwa, Christ eṅem umuhpa’ tumalay’k̇aṅw qaatsá’mak̇aṅwo. Z /DI’ lomatuawi suyhtsepṅwat öqawi’mak̇aṅw ahsupoq tūwaqatsit aṅ kúrukiwmak̇aṅw sopk̇awtaqamuy sinmuy amuhpa’ a’nö hihta tumalay’ma. Noqw ura Epaphras mohti umumi lomatuawit, pu God núokwayat yuaataqw, uma put pas antsanihqat tuptsiwyaqe put kwusuya. Noqw pahpiy haqahpiy pam lavayi umuhpa’ enaṅ tumalay’ta.  1DItahṅöyiy ōveqatsit ep itamuṅem waraniwtaqat aw‐sa taywisk̇ahk̇aṅwo, lomatuawit pas antsanihqat ahpiy put hímunihqat tuwi’vayaqee.  }DKwakwhat pi uma lomayuaatiwya. Yaw uma Christ Jesus qapēvewnayaqe sohsokmuy God sinomuyatuy amumi unaṅway’yuṅwa, } uDItam God Itahtutuyqawhqay Jesus Christ Nayat aw sutsep umuhpe hahlayhtima, yūmosa umuṅem nāwakink̇aṅwo.  DNu’ itahtupkoy Timotheus amum ayam Colosset ep God sinomuyatuy, Christ aw tuptsiwni’yuṅqamuy öqalanta. Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw umumi pitsíwiwtaa, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. Prayer of Thanksgiving N DNu’ Paul, God tunatyayat ahpiy Jesus Christ lavay’ayaat it penta. 7Amumi God moṅwtunatyayat yuaata; pu haqe’ Tutuyqawhqat Jesus Christ hin yuaataqat qa nánahtsopk̇aṅw tūtutuqaynaqw, qa hak put mēwanta. Noqw Paul kīhut nasimok̇ahtaqey ep sivimaqe lȫq yahsaṅwuy aṅ pep qátuhqe, put aw ökiwtaqamuy sohsokmuy pās ōoyk̇aṅw, U#Yan pam lavayhtiqw, Jew‐sinom ahpiyyaqe, nānami a’nö hihta yuaatota. r]Oviy uma it nanaptani: God qa‐Jew‐sinmuy ayo óyaniqey pumuy āawnani; noqw puma soon qa nanaptani. r]Pi imuy sinmuy unaṅwaam tunaiwyuṅwa, pu puma naqsöp’iwyuṅwa, pu puma pōsiy uhtaya; taq nāphisat k̇a puma pōsiy akw tutwani, pu naqvuy akw nanaptani, pu unaṅway akw māmatsyani; nen ahoy namtökyaqw nu pumuy powatani. &EPaṅqawu: Um imuy sinmuy amuminen, amumi paṅqawni: Uma as tūqayk̇ahk̇aṅw, nanaptat, qa māmatsyani, pu aw tayk̇ahk̇aṅw, tutwat, qa māmatsyani. B }Noqw puma qa súnahpa’totiqe, ahpiy nankwusta Paul amumi sūkw lavayhtiq’ö: Pay kurs pas i’ Qahováriwtaqa Hikwsi God lavay’ayayat Isaias aṅ itanamuy amumi suan lavayhtiqe, S Noqw haqawat hin lavayhtiqat tūtuptsiwa; noqw pētu pay qa tūtuptsiwa. @ yNoqw puma put aw tokiltotaqe, k̇aysiwhqam put haqam qátuhqat ep öki. Noqw pam pumuy amumi God moṅwtunatyayat pās namtömink̇aṅw āwinta, it Moses tutavoyat aṅ‐nik̇aṅw, pu God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ hin Jesus yuaatiwhqat pam aw pumuy áṅwulawu, talavayṅahaqaqw tapkimiq pahsavoo.  3Noqw hin pi um wūwantaqw, itam as put nanaptaniqey nānawakna; pi itam navoti’yuṅqw imuy sutsvo tōnawtaqamuy amumi sohsovik qalomáyuaatiwa. @ yNoqw puma put aw paṅqaqwa: Itam Judeat aṅqw tutuvenit uṅ hin yuaataqat qa hihta kwusuya; piw itahsinom paṅqw ö́kihqam qa haqawa uṅ itamuy hin āawna, piw qalomáyuaayku. 5cNoqw yaniqw nu umuy wáṅwayi, nu umumi yórikniqee, pu nu umumi yuaaykuniqee. Pi nu hapi Israel‐sinmuy ṅȫyiyamuy tunatyawtaqey ep it sivanamiqlölöt akw sómiwta. #?Noqw Jew‐sinom put pantaqat ehpewi hiṅqaqwaqw, nu nawus Moṅwit Caesar aqw taqa’naṅwti, pay as nu qa hihta ep isinmuy amuhpewi hinhtik̇aṅwo. {oNoqw as puma inumi pohtayaqe, pay as nuy mātapyani, qa haqam himu mokiwuy hihk̇ay’taqa inuhpeniqw ōviy’o. ;oPu ōviy ahpiy pāyis talq Paul Jew‐sinmuy amuṅaqw mohpeqyaqamuy sūmi wáṅwayhqe, tsovaltiqw, amumi paṅqawu: Tahtaqtu, isinomu, pay as pi nu itahsinmuy‐nik̇aṅw, pu itanamuy tuwiyamuy ehpewi qa haqam hihta qaanhtit siviṅuiwk̇aṅw, Jerusalem aṅqw Rome‐sinmuy öqalayamuy aw mātaviwa. LNoqw itam Rome epeq ökiqw, solāwamoṅwi tuwalan’a’yatuy moṅwíyamuy aw sivilalwaqamuy noa; nīk̇aṅw pay Paul hakiy put tūwalaqat solāwat amum haqam nāla qátuniqat pan yuku. gGNoqw pepeq tuptsiwni’yuṅqam yaw itamuy aṅqwyaqat nanaptaqe, haqami Appii pihk̇ayat‐nik̇aṅw pu Payhp Yeyespit aw pahsavo itamuhsawvawisa. Noqw Paul pumuy túwahqe God aw hahlayhtiqe, a’nö unaṅwti. In Rome 2]Nihqe pep itam tuptsiwni’yuṅqamuy tutwa; noqw itam pep pumuy amumum tsaṅe’sikis yesniqat puma itamumi ö’qalya. Yan itam hinwisk̇ahk̇aṅw, Rome epeq öki.  Nit paṅqw pu itam poniwwisk̇ahk̇aṅw, Rhegium ep öki; nihqe ahpiy sūs talq tatk̇aqw hukvaqw, qavoṅvaqw itam Puteolit ep öki. <s Noqw itam Syracuse ep ö́kihqe, pep pāyis yēse, a; Noqw itam pep payhkomuy mūmuyawhtuy aṅ yest, pākihut Alexandriat aṅqwnihqat akw paṅqw ahpiyya; pam pep pāṅaqw kuytaqat tutskwat ep tömöla, Castor‐nik̇aṅw pu Pollux pumuy tuvoylay’k̇aṅwo. !~; Nihqe puma tuwat hīhihta akw itamuy tayawnaya. Noqw itamuy ahpiyyaniqw, puma itamuy haqam hihta hinhtotiniqat itamuṅem hoahtota. From Malta to Rome i}K Panhtiqw, haqawat put tutskwat ep ki’yuṅqam hihta tūtuyyaqam ökiwtaqe, tūyay qalaptuya. !|;Noqw kurs Publius naat mukitutuyk̇aṅw uṅwat pavakwutsqe, tuyhqatsi. Noqw Paul put aw pákihqe, eṅem nāwaknat, may akw aw hintsahqe qalaptsina. B{}Noqw pumuy háqamyaqw hak pep tutskwat ep mohpeq sino haqe’ hihta himuy’taqa Pulbius yan mātsiwa; noqw pam hak itamuy hahlayhtiqe, pāyis tālat aṅ itamuy kiy ep pās oyi’ta. xziNoqw suhpan as soon pam qa pöstiniqat, sen aṅqe’ múnuk̇e’ súmokniqat, puma wūwank̇ahk̇aṅw aw tāyuṅwa; nit pay pas wūyavo aw tāyuṅqw, pam qa hinhtiqw, pahsat puma wuwniy alöṅtotaqe, pam pas hímunihqat paṅqaqwa. @y{Noqw Paul tsūat qȫhit aqw wipk̇alat, pay qa hinhti. exCNoqw tsūa put māyat aṅqw hāyiwtaqw, pep ki’yuṅqam aw yórikyaqe, nānami paṅqaqwa: Pas k̇a i’ tāqa hakiy nīna. Noqw pam pāmiq qa mokq, pas hihtu put aw nāoyyaniqe put qátuniqat qa nakwhanaya, kitota. uwcNoqw Paul kohot tsovalat, qȫhit aqw ōoyhq, tsūa qȫhit aṅqw yámakqe, put māyat kūkiqe, qa mātavi. v Noqw pep hakim sinom itamuy pās o’ya; nihqe aw qöhyaqe, sohsokmuy itamumi unaṅwtapya yōyokk̇aṅw iyohooniqw ōviy’o. Uu %Noqw puma ayo nö́ṅakqe, nanaptaqw kurs pam tutskwa Melita yan mātsiwa. =ts,Pu ahpiy haqawat wunavutsit pu pākihut sakwítiqat aṅqw hiṅsaq hihta hinyuṅqat aṅ tsokiwk̇ahk̇aṅwyaniqata. Noqw pan puma sohsoyam qa hinhtotit tutskwami nȫṅa.Js +Noqw solāwamoṅwi as Paul ayo táviniqey nāwaknaqe, pumuy tunatyayamuy aṅqw ahoy ṅuy’ta; nihqe momorstuwi’yuṅqam mohti pāmiq tsotsó’ye’ tutskwami nö́ṅakniqat paṅqawu, r*Noqw solāwamuy wuwniamniqw as pay puma sivilalwaqamuy qöqyani, taq k̇a himuwa qalavo momorstime’ wāyaniqw ōviy’o. Mq)Nihqe puma haqam pāhu namiptsiwtaqat aw huhukwhoyyaqe pākihut tsivoktota; noqw móṅaqwnihqa hūrstiqe pas qa poninita; noqw yūmoqnihqa pāhut hoṅvantaqat a’nö öqalayat akw sakwíiwma. Gp(Pu puma putuhaynit yayvanayaqe pāmiq nātatamhtotaqe, ponilanpiyat hihta akw sómiwtaqat ṅáṅahtotat, mohpeq mötsápvuyalnit hūk̇anwuy aqwwat pūyaknayat, pāhut qalavoq öqaltoti. 6oe'Noqw tālawvaqw, puma tutskwat qa māmatsya; noqw haqami pösöy’taqat aṅ tutskway’taqw, pay k̇a as hin pasiwtaniqw puma paṅsoq pākihut panayaniqey wūwaya. |nq&Noqw ōviy puma ȫöyaqe, pahsat pākihut putuyat pētsaṅwantotaqe, pāmiq söhövosit maspitota. The Shipwreck m%Noqw itam pākihut aṅqw sūmiyaqe (276) pakwt payhkomuy sihk̇ay’tasikip súnatnik̇aṅw aṅqw pakwt nāvay sihk̇ay’yuṅwa. 5le$Pahsat pu puma hahlayhtotiqe tuwat nōnova. vke#Yan pam lavayhtit, pölavikit kwusuhqe, pumuy sohsokmuy amutpik put ep God aw hahlayhtit, yōhaqe tūmoyva. j"Noqw ōviy nu umumi paṅqawni: Uma nȫnösani, nen öqawi’yuṅwni; pay soon umuy haqawat qötöyat aṅqw sūk̇a hȫmi súlawhtini. Zi-!Noqw tālawiwmaqw, puma sohsoyam nȫnösaniqat Paul amumi öqalti paṅqawk̇aṅwo: Pu’ hapi pakwt nālöq sihk̇ay’taqat tālat aṅ uma tusiiwyuṅqe, nātsöṅkwayni’yuṅwa, qa hihta nȫnösaqee. Mh Pahsat pu solāwam tsākw pākihut somiyat tutkitotaqw, pam pohsi. gPaul solāwamoṅwi aw‐nik̇aṅw pu solāwamuy amumi paṅqawu: Pas ima pākihut ep qa huruhtotiqw, soon uma ayo nö́ṅakni. .fUNoqw pākihut tumalay’yuṅqam watqaniqey tunatyawyuṅqe, pākihut moṅaqw putuhaynit maspayaniqey atsáy’k̇ahk̇aṅw, tsākw pākihut pāmiq hāhawnayaqw, e7Pahsat pu k̇a sen itam o’wat aqw óṅokyaniqw, puma pākihut ahkwayñavoqw nālöq putuhaynit pāmiq maspayat, tālawvaniqat maqaptsi’yuṅwa. 6deNihqe pāmiq hötsítuwantotaqe, sunát‐sikip mamkit pan hötsit nanapta; nit pu ahpiy híhin yūmoyat piw tuwantotaqw, pahsat pay pakwt tsivot sihk̇ay’tasikip mamki. Vc%Noqw pakwt nālöq sihk̇ay’tasikis míhikqat ep itam Adriat aṅqe’ nāhoy huhukhoylalwaqw, tōkilnasaveqhaqam ima pākihut tumalay’yuṅqam yaw sumataq haqami tutskwat aw hayiṅwnayaqey wūwaya; Xb)Nīk̇aṅw pay itam haqam pāṅaqw tutskwat kuytaqat soon aw qa hukhoyyani. a Noqw ōviy’o, tōtimu, uma qa hin unaṅway’yuṅwni; pi nu God qapēvewnaqw, pas inumi hin lavayhtiqw, soon pam qa antani. *`MInumi paṅqawu: Pay um qa tsawiniwtani, Paul; pay um pas soon Caesar atpipo qa wīkiwni; noqw meh, God hapi utsviy sohsokmuy umum hoyóyototaqamuy ayo óyani. _wPi nu God sinoatnik̇aṅw put eṅem tumalay’ta. Noqw put hoṅviayaat pu’ it tōkilat ep inuhpeq wunuk̇aṅw, ~^uNoqw pay nu umumi paṅqawni: Uma hahlayyani, pay qa haqawa umuṅaqw qatsiy kwayhni; pay pākihu‐sa súlawhtini. g]GNoqw pas puma wūhakis qa nȫnösaqw, pahsat pu Paul pumuy amuhsonve wunuptuqe paṅqawu: Tōtimu, pas as uma inumi tuqayvastote’, Crete aṅqw qa ahpiyyanik̇aṅwo, nen qa yanhaqam okiwhinhtotini, pu hihta kwayhyani. .\UNoqw wūhakis talöṅvaqat aṅ tāwa, pu sōtu pas qa mātsiltotiqw, pas itamumi qaan’ewakw hūhukq, pahsat pu itam pay hin ayo nö́ṅakniqey naṅ’eknaya. ~~}4||N{{"zz0yy)xswvvugtxsVrqqq5ponnumm,lkkAjj==J<,,&+++A**y((l'g&%#w""j!!/E:,Q$t +  5YxsgApYY&Nīk̇aṅw pay ura uma nāt God qa tuwi’yuṅqe, nāp yukiwhput uma aw‐sa nānoi’yuṅwa. ?Xw&Noqw ōviy hapi uma pāpu qa tūtuwiktu, uma hapi timatu. Noqw kurs uma tímatnen, pep hapi uma Christ ahpiy God aṅqw hihta qaöwíömahtotani. Paul’s Concern for the Galatians vWe&Noqw uma hapi tímatniqw, ōviy God Tiy Hikwsiyat umuh’unaṅway aw panaqw, pam paṅqawlawu: Abba, Inaa. V&Pam hakimuy put aw maqaptsiy yesqamuy put aṅqw mātapniqe ōviy pitu; nihqe pahsat pu puma God tímatniwhtotiniqat amuṅem yuku. U&Nīk̇aṅw ason pas hisat aw pituqw, pep pu’ God tiy aṅqw taviqw, pam wuhtit ahpiy aniwhtiqe, Moses tutavoyat aw maqaptsiy qatu. tTa&Noqw pay hapi pan itam nāt tsātsakwmuy amunyuṅqe, ura tutavot ahpiy hintsakpit aw tūwik’iwyuṅwa. S&Nīk̇aṅw pam put tutuqaynayaqamuy, pu aw tunatyawyuṅqamuy amumi maqaptsiy qátuṅwu, haqami naat eṅem tuwani’maqat pahsavoo. R &Noqw it nu paṅqawu: Pay hakiy tiat nāt tsāynen, pay piw tūwikit antaṅwu, nāmahin pi as sohsok hihta himuy’k̇aṅwo. vQe&Noqw kurs uma Christ sinomatnen, uma hapi Abraham natkomatni, piw put amum God aṅqw awinit makiwyani.]P3&Pi Christ sinomuyatuy amuṅaqw qa hak Jew‐sínonihqey pan túṅwantiwa, piw Greek‐sino; pu qa hak tūwiki, pu piw mātaviwhqa; pu qa hak tāqa, piw wuhti. Pi puma sohsoyam Christ ep sūkw tokot anyuṅwa. hOI&Pi uma hihsa’nihqam Christ aw kūyit akw tuvoylatotiqam hapi Christ aw tututsk̇aynativaya. KN&Pi uma sohsoyam Christ Jesus qapēvewnayaqe, God tímatniwhtoti. kMO&Nīk̇aṅw itam hisat God qapēvewnayaqw, pep hapi pu’ tutavo pay pāpu itamumi qa tutuyqawi. 1L[&Noqw ōviy hapi hin hinwisniqa tutavo itamumi tunatyawmaqat anta, pu itamuy tutuqayna, itamuy Christ aw tsamvaniqee, itam qapēvewnit ahpiy súanhtotiniqat ōviy’o. VK%&Noqw pay ura as itam qapēvewnit akw God aw súanyuṅqey nāt qa nanaptaqe, Moses tutavoyat akw sóontsaniwyuṅwa, hisat God itamuy Jesus Christ aw tuptsiwyaniqat pan itamuy unaṅwtoynaniqat pahsavoo. Noqw ya Moses tutavoat God awiniyat ehpewi hinta? Qae. Pi as hak kurs Moses tutavoyat aṅ hinmaniqey akw qatsit túwanik, suyan pi hak pan hinmak̇aṅw God aw súantani. cH?&Noqw pay God pas nāp Abraham aw pasiwna, qa sukw hakiy aṅ’a. The Purpose of the Law 3G_&Noqw ya tutavo hihta ōviy’o? Qaanhtiput hímunihqat mātaktaniqe ōviy’o. Pam pay hāk mātaviwa, ason hisat Abraham natkoat God ahpiy awinit makiwniqa pítuniqat pahsavoo. Ura tutavo God hoṅviaymuyatuy amuhpiy mātaviwa; noqw i’ tāqa Moses púmuy‐nik̇aṅw pu sinmuy amuhtsave wunu. F!&Noqw kurs God aṅqw kuwahtipu Moses tutavoyat ahpiynen, pay hapi qa awinini. Nīk̇aṅw God hapi Abraham put maqa, it awinit ahpiy’o. AE{&Noqw it hapi nu paṅqawu: God Christ aṅ Abraham amum hihta nāmi huruvasiwna. Noqw sunát‐sikip sunat yahsaṅwuy‐nik̇aṅw aṅqw sunat pakwt sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ ruhpakq, pahsat Moses tutavoat mātaviwa. Nīk̇aṅw pam tutavo kurs hin God awiniyat alöṅtani; soon pam put ayo yúkuni. vDe&Noqw God ura Abraham aw‐nik̇aṅw pu natkoyat aw hihta pasiwna. Pam qa paṅqawu: Uhnatkomuy amumii, qa kita. Pay pam qa wūhaknihqamuy paṅqawht, pi pam pay sūkw paṅqawu. Ura pam Uhnatkoy aw’i kítahqe, Christ hapi paṅqawu. +CO&Itupkomu, kurs nu pay sinmuy tuwiyamuy anwat umumi lavayhtini. Ason hakim sinot hihta nāmi huruvasiwnaqw, soon hak put ayo qe’watani, piw aw hóyoknani. [B/&Noqe ōviy ima qa‐Jew‐sinom Jesus Christ ahpiy Abraham amum hahlayhpit epyani. Noqw itam God qapēvewnayaqw pam Qahováriwtaqat Hikwsit itamumi nóani, pam hin lavayhtiqey pan’i. The Law and the Promise `A9& Ura as tutavotniqw itamuṅem qalomáyukilti. Noqw pay Christ itamuy put aṅqw mātavi, itahqeniy ep qalomáyukuniwhqee; pi ura yan pey’ta: Sohsoyam himutskit ep hāyiltotiqamuy amuṅem so’niqat pan yukilti. @7& Pi Moses tutavoyat aṅ hinmaqa qapēvewnit qa ahpiy pasiwta. Oviy pi ura yan pey’ta: Tutavot aṅ ahsupoq aṅ hinmaqa hapi put akw qátumantani. 9?k& Pu qa hak Moses tutavoyat aṅ hinmaqey ahpiy God aw súantaniqw, pam pantaqa susmataq’a. ispi yan ura pey’taq’ö: Suan hinmaqa qapēvewnit akw qatsit túwani, yan’i. `>9& Noqw pay sohsoyam Moses tutavoyat aṅ ö’qalyaqamuy amuṅem qalomáyukiltini; pi yan pey’taq’ö: I’ hak hin hinwisniqat tutavot pey’taqat aṅ ahsupoq qa aṅ hinmaqat eṅem qalomáyukiltini, yan’i. i=K& Noqw ōviy sohsoyam qapēvewnit aṅ hinwisqam Abraham pas qapēvewnaqat amum hahlayhpit epya. l<Q&Noqw God qa‐Jew‐sinmuy qapēvewnayaqamuy súanyuṅwqat paṅqawniqey aṅwu pay tuway’ta; nihqe Abraham aw lomatuawit aṅwu pay yuaaykuqe, tutuvenit aṅ yan lavayhti: Uhpiy hapi sopk̇awtaqam sinom hahlayhpit epyani. n;U&Noqw ōviy uma it navoti’yuṅwni: Ima hakim qapēvewnit aṅ hinwisqam puma hapi Abraham timatu. J: &Ura kurs pi Abraham God tuptsiwhq, pam súantaqat God lavayhti. 19[&Ura God umuy Hikwsit huytaqe, k̇ātatayhpit umuhpa’ hintsaki. Ya uma tutavot aṅ hinwisq, ōviy pam panta? Sen uma lomatuawit nanaptaqe, qapēvewnayaqw ōviy’o? {8o&Ya pay uma haktonsa lomatuawit ōviy hīhihta aṅ k̇ānanapta? Sen i’ k̇ānavotpi pay pas qa hímuniwhtini? 7'&Ya uma ṅasta wuwni’yuṅwa? Pas as uma Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy yayhnayak̇aṅw, ya pas uma nāp umuhtunatyay ahpiy pasiwyuṅwni? -6S&Pay it‐sa nu umuy tūviṅtani: Ya uma Moses tutavoyat aṅ hinwisqey ahpiy Qahováriwtaqat Hikwsit makiwya, sen lomatuawit nanaptaqe qapēvewnayaqey ahpiy’o? W5 )&Is uma ṅasta navoti’yuṅqam Galatiat ep sínomu; ya hak umuy ūnatoyna? Ura nu as Jesus Christ nahoylehtsit aw muiltiqat pas suyan umuy āawna. Noqw uma hinoqw lomatuawit pas antsanihqat aṅqw lasya? /4W&Nihqe ōviy nu soon God núokwayat ayo yúkuni. Pi kurs as hak Moses tutavoyat aṅ hinmaqey akw God aw súantaniqw, pahsat hapi Christ pay kurs haqtonsa mōki.o3W&Nu Christ amum nahoylehtsit aw muiwa; nihqe hapi ōviy pāpu nu qa nēṅem qatu; pi Christ inuhpe qatu. Nihqe nu yep qatsit ep hinmak̇aṅw, God Tiyat aw yank̇aṅw pan hinma, inumi unaṅway’taqe inuṅem nātapqat aw’i. e2C&Pi nu tutavotniqw pay mokqe, put aṅqw mātaviwa; nit yahpiy haqahpiy God eṅem qátuni. =1s&Qa hak tutavot aṅ hinmaqey akw God‐niqw súantaniqat ura nu pay sinmuy tutuqayna. Nihqe ōviy kurs nu pu’ tutavot öqawhtoyne’ sumataq nu qaanhintsakqey pan nāmataktani. I0 &Nīk̇aṅw kurs itam as Christ ahpiy God aw súanyuṅwniqey tunatyawk̇ahk̇aṅw tutavot ehpewi qaanhtote’, ya sen itam Christ qaanhtiput aw itamuy tsamhqat paṅqaqwani? Pas sóon’i. y/k&Nīk̇aṅw itam navoti’yuṅqw, suyan pi hak Moses tutavoyat an hinmaqey qa put ahpiy God aw súanta, pas Jesus Christ qapēvewnaqey ahpiy‐saa; noqw ōviy itam hapi put aw tūtuptsiwa, itam Christ qapēvewnayaqey ahpiy God aw súanyuṅwniqey ōviy’o, Moses tutavoyat aṅ hinwisqey qa put ahpiy’o. Pi Moses tutavoyat aṅ hinmaqa soon God‐niqw súantani. w.g&Núwupi itam Jew‐sinom tihtiwya. Itam qa‐Jew‐sinmuy qaanhinwisqamuy qa pank̇ahk̇aṅw tihtiwya. l-Q&Noqw pay puma lomatuawit pas antsanihqat aṅqw lasyaqw, nu amumi put túwahqe, pumuy sohsokmuy amutpip Peter aw paṅqawu: Pas um as Jew‐sínonik̇aṅw, Jew‐sinmuy qa amún qátuk̇aṅw, soq imuy qa‐Jew‐sinmuy amún hinma. Noqw ya um hinoqw qa‐Jew‐sinom as Jew‐sinmuy amún yesniqat amumi ö’qala? Jews and Gentiles are Saved by Faith p,Y& Noqw pu pay pētu piw put anhtoti; pas panhtotiqw, ōviy Barnabas pumuy nātsik̇aqw amún unaṅwti. D+& Pay nāt pi haqawat James aṅqw qa ökiqw, pam as imuy qa‐Jew‐sinmuy amumum tūmoy’ta. Nit pumuy ökiqw, pam qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw ahoy lahsi, Jew‐sinmuy amumi tusitaqee. a*;& Noqw Peter Antioch ep pituqw, nu nuhtutpik put qöhqöya, ispi pam qaanhtiq’ö. %)C& Pay pánis‐sa pi yaw itam aṅ okiwhinyuṅqamuy paaṅwantaniqat puma nānawakna. Noqw nu pi pay nāp piw pan su’qawta. Paul Rebukes Peter at Antioch o(W&Noqw pay James, pu Cephas‐niqw, pu John, puma sumataq God aw tōnawtaqamuy amuṅaqw mohpeqyaqam nuy qa tumalmewaya. Qa panhtotit, puma tumalsuṅwamuy amún itamuy pās taviya, Barnabus‐nik̇aṅw, pu nūyu, Nihqe puma māmatsyaqw, kurs God nuy imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi lomatuawit yuaataniqat aw nuy ayataqe, inuhpiy pumuy amuhpa’ qaöwítumalta, pam Peter imuy Jew‐sinmuy amumi yuaataniqat aw put ayataqey pan’i. Piw pam Peter ahpiy Jew‐sinmuy amuhpa’ a’nö tumalay’ta. Noqw ōviy puma kurs yan yukuya: Itam imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi yuaataniqw, puma Jew‐sinmuy amumi yuaatotaniqeyu. l'Q&Noqw tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw mohpeqyaqam nuy hihta tuawi’taqey aw hihta hóyoknaniqat inumi qa paṅqaqwa. Noqw pay sen puma pavansinomniqw, sen söqavuṅwsinomniqw pay nuyniqw pam qa hímuu; pi God qa sinonuiña. & &Noqw itam pumuy amumi qa ūnatoti; qae, qa ṅas’ew hihsavoo, taq k̇a puma umumi lomatuawit pas antsanihqat uhtayaniq’ö. %{&Noqw pay haqawat tuptsiwni’yuṅqey atsáy’yuṅqam put aw ö’qalya. Puma pi itamuy Jesus Christ ahpiy hin qenive hoṅqat ep itamuy núansasnaniqe ōviy itamumi tōnalti, puma Jew‐sinmuy tutavoyamuy akw itamuy sóontsatsnaniqe ōviy’o. v$e&Noqw Titus inumumnihqa Greek‐sínonihqe qa poṅotkiwtaqw, puma put pan tuvoylatiniqat pay qa ö’qalya. # &Pu ahpiy pakwt nālöq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ ruhpakq, paṅqw nu piw Jerusalem aqw’a, Barnabas ámuma, God pas nāp nuy paṅsoqniqat nuy ayataq’ö. Nihqe nu Titus enaṅ wīki. Noqw pepeq itam hakimuy pávanyaqamuy amumum tsovaltiqw, nu imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi hihta yuaataqey pumuy āawna, taq k̇a nu hihta pay hintsakq, sen nāto hintsakniqw pay haktonsaniniq’ö. ?" {&Yan kurs puma nanaptat, God inuhpiy pas hihtatota.! &Pay puma yaw yan‐sa nanapta: Yaw i’ hak hisat itamuy okiwsahsanqa qapēvewnit ayo yuykuqey pu’ nuhtumi put yuaata. M  &Noqw Judeat ep haqe’ Christ aw tōnawtaqam nuy qa tuwi’yuṅwa. V '&Pu ahpiy pantaqw, nu Syriat‐nik̇aṅw pu Ciliciat aṅ tutskwat aqw pitu. 9 o&Nu hapi hihta pentaqe, God atpip qa a’tsalawu.  }&Nīk̇aṅw mímuywatuy ayaiwyuṅqamuy qa haqawat nu aw yori, hal pay it James, Itahtutuyqawhqay tupkoyat‐sa aw’i.  &Pu ahpiy payhkomuy yahsaṅwvaqw, nu Jerusalem aqwnit, Peter aw kuyvatoqe, pakwt tsivot sihk̇ay’tasikis tālat aṅ put amum qatu.  3&Piw nu inupyeve mohti ayaiwyuṅqamuy qa amumi Jerusalem aqw’a. Nu qa panhtit, tuwat Arabia‐tutskwat aw’i; nit pu ahoy Damascus aqw nu pitu. = u&Noqw aw pituqw, pam Tiy inumi mahtakna, nuy imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi lomatuawit yuaataniqat ōviy’o. Noqw pam nuy waṅwayhq, nu pay sinmuy qa amumi put ep hin wuwanheplawu. i M&Noqw pay God nuy nāt qa tihtiwhq tunatyay ahpiy nuy namorstaqe, núokway ahpiy nuy wáṅwayi.  5&Nihqe nu isinmuy amuhpiy inuṅsakwmuy amuhpenihqe Jew‐sinmuy wīmiyamuy ep pas hak mohpeq’a, itanamuy navotiyamuy pas antsay’taqe ōviy’o.  & Pi ura nu hisat Jew‐sinmuy wīmiyamuy aṅ hinmaṅwuqat uma pay nanapta. Ura nu God aw tōnawtaqamuy qaan’ewakw okiwsanhqe, hovala. y m& Qa hak inumi put mātavi, pu nu qa hakiy ahpiy put tutuqayi; noqw pay Jesus Christ pas nāp inumi put mātakta. u e& Nu umuy it navotnaniqey nāwakna, itupkomu: Nu umumi lomatuawit mātapqey qa sinmuy amuhpiy put kwusu. j O& Pas suyan nu qa sinmuy unaṅwveniqey anta, pas God‐saa. Nu qa sinmuy amuhpiy tayawintiwniqey tuṅlay’ta. Taq kurs nu sinmuy unaṅwveniqey tunatyalte’, soon nu Christ eṅem tumalay’tani. How Paul Became an Apostle  & Nu piw paṅqawni: Kurs haqawa umumi hihta alöṅöt yuaataqw umuy hihta kwusuyaqat qa amum súnantaqw, God put eṅem qalomáyukuni.  1&Ura nu lomatuawit umumi suan yuaata. Noqw ōviy kurs nūu, sen ōṅaqw hoṅviaya umumi hihta alöṅöt yuaataqw, God put eṅem qalomáyukuni.  &Noqw pay pam qa pas pas antsa lomatuawi. Pi hakim Christ aṅqw lomatuawit nukushintsatsna, umuy ūnatoynayaniqe ōviy’o.  -&Is ohi! Pas nu umumi qaan unaṅwti. Yaw uma Christ súmatatve, umuy núokway aw wáṅwayhqata; nihqe sukwat alöṅöt tūawit aw lasya. J &Nam pam sutsép‐sa tayawintiwaa. Pay nam antaa. The One Gospel t c&Ura pam itahqaanhtipuy ep nātapqe, yep nukusqatsit aṅqw itamuy ayo oya, Itanay God tunatyayat aṅ’a. ~  w&Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa Itanay God aṅqw umumi pitsíwiwtani, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. w  i&Nu sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy inumumyaqamuy amumum God aw tōnawtaqamuy Galatiat ep yesqamuy öqalanta. T  %&Nu’ Paul, lomatuawit yuaataniqey aw ayatiwhqa, it penta. Nu qa sinmuy amuhpiy ayatiwht, Jesus Christ ahpiy ayatiwa, pu God Itanay ahpiy pīwu, it Jesus Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqat ahpiy’o.  0Noqw nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ pas antsa aw unaṅway’yuṅqam sohsoyam put núokwayat makiwyani. Nam antaa.5 c0Noqw nam i’ kwakwha unaṅwa tuptsiwni’yuṅqamuy amumi pitsíwtaa. Nam God Itana, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ amum umumi nami’naṅwat, qapevewnit enaṅ nóani. s_0Nu pas aw iunaṅway itupkoy Tychicus, God eṅem qaatsáy’mak̇aṅw tumalay’taqat, umumi távini. Noqw pam nuy hin hintaqat, piw nuy hihta hintsakqat sohsok umuy āawnani. Noqw ason uma put nanapte’ suyan unaṅwtotini. W'0Pi nu soñawnen Christ qeniyat ep lomatuawit yuaata, nāmahin pi nu sivikive pakiwta. Nihqe nu put ep qa nánahtsopk̇aṅw yuaaykuniqey nāwakna, hinhaqam pas nu as lavayhtiniqey pan’i. Final Greetings /0Pu inuṅem pīwu. Noqw nu hin yuaaykuniqey okiw navoti’tani; nen nu qa nánahtsopk̇aṅw lavayhte’ lomatuawit tupkiwtaṅwuqat tunvotnani. J 0Yūmosa uma nāwakinwisni, pu naokiwtiwisni, Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ’a. Uma qa naṅ’ekni’k̇ahk̇aṅw tunatyawwisni, pu sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅem tūviṅtiwisni, 2]0Pu uma ayo nö́ṅakpit hūrs ṅuy’yuṅwni. Pam sivavitaṅaqtsit anta; pu uma God lavayiyat yawyuṅwni. Pam hapi Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy sipwuvahpit anta.  0Pu tis ōviy uma qapēvewnit, tuwvotat antaqat hūrs ṅuy’yuṅwni. Put akw uma Nukpanat hōyat uwiwitaqat tōk̇ayamantani. nU0Pu uma soñawnen lomatuawit totsvaqyat, kwakwhat lavayit tuawi’yuṅwniqey na’sas’iwyuṅwni. 0Paniqw ōviy uma hūrs hoṅni, God lavayiyat pas qaatsatnihqat kwewhtotat, God aṅqw suan qatsit umuhtawitsqay aqw tupki’yuṅwni. !;0 Paniqw ōviy uma God aṅqw tuwvotat yuwsit sohsok yūyahni, nen qalomátalöṅvaqw uma aṅ hin kuyyuṅwni; pu uma sohsok panwise’ hūrs hoṅni. _70 Pi itam qa sinmuy amumi nānaywa; itam ōva qataymataqpuva nukpanhihikwsimuy amumi nānaywa, mohpeqyaqamuy amumii, pu nuhtumi moṅw’iwyuṅqamuy amumii, pu yep qatsit ep qatalpuve moṅw’iwyuṅqamuy amumii. q~[0 Uma God aṅqw tuwvotat yūyahni, nen uma Nukpanat unatwiyat aw rohomhtotiniqey aw öqalay’yuṅwni. a};0 Taa, itupkomu, uma Tutuyqawhqat aṅ hoṅvitotini, put pavan öqalayat aṅ’a. q|[0 Pu uma aṅ tūwiki’yuṅqamu, pay uma piw pan pumuy oyi’yuṅwni, qa tsatsáwinayani. Pi uma navoti’yuṅqw Umuhtutuyqawhqa ōveqatsit ep qatu. Noqw pam piw pumuy Tutuyqawhqaamu. Pi pam qa sinonuiña. The Whole Armor of God ;{o0It navoti’yuṅqee: Pi pay hak hihta lolmat hintsak̇e’, put ep Tutuyqawhqat aṅqw hihta ömahtamantani, nāmahin pi sen hak tūwikinīk̇aṅwo, pu piw qa pamnik̇aṅwo. )zK0Uma qanātusi’k̇ahk̇aṅw sohsok hihta hintsatsk̇ani, Tutuyqawhqat eṅem tumalay’yuṅqey pan tunatyawk̇ahk̇aṅwo, qa sinmuy amuṅemyaqey pan’i, Oy0Uma yūmosa qanātusi’k̇ahk̇aṅw tumalay’yuṅwni, qa pas umuhmomṅwit umumi tayyuṅqw‐saa. Yan uma pas antsa Christ tumal’aymatnen, umuh’unaṅṅaqw God eṅem tumalay’yuṅwni. yxk0Noqw uma tūtuwiktu, pay uma qa atsáy’k̇ahk̇aṅw yep qatsit ep umuhmomṅwituy amumi tūqayyuṅwni, k̇aptsi’yuṅwni, mamqask̇ahk̇aṅwo. Pay uma hin Christ eṅem tumalay’yuṅqey pan pumuy amuṅem tumalay’yuṅwni. 0wY0Pu uma námatu, uma umuhtimuy qa itsívulalwat, Tutuyqawhqat aṅ pumuy tutuwnayak̇aṅw pumuy ökwhantotani. Pan hapi uma pumuy wúṅwintotani. Slaves and Masters bv=0Yan’i: Um panmaqw uṅem lolmani; noqw um tūwaqatsit ep wūpatqatsit nāvok̇awnani. u0Ura yan hapi pey’ta: Um unay, pu uṅuy pumuy k̇aptsi’tani. I’ tutavo mohti’maqa áwinit enaṅ nuhtumi mātaviwa. |t s0Tsātsayomu, uma umunamuy, umuṅumuy amumi tuqayvahsit yesni. Nen uma Tutuyqawhqat tunatyayat aṅ suan hinwisni. s0!Noqw pan hapi hak nȫmay aw unaṅway’tamantani, pas nāmi hin unaṅway’taqey pan’i; noqw pu wuhti kōñay k̇aptsi’tani.wrg0 I’ hapi himu pas pavan tupkiwtaṅwuqa; noqw nu Christ‐nik̇aṅw pu put aw tōnawtaqamuy hapi lavayhti. q%0Ura yan pey’ta: Yaniqw hapi ōviy tāqa nay, pu yuy pumuy mātapt nȫmay aw hūrstimantani; noqw puma lȫyöm sūk̇a tókoniwhtimantani. 3pa0Itam pi put öqayat pu tokoyat anyuṅwa. ;oo0Qa hisat pi hak haqam nāp tokoy aw qa suhtaq’ewa; pam put nōnopnaṅwu, pu aw unaṅwtavi’taṅwu, hin Tutuyqawhqa put aw tōnawtaqamuy amumi unaṅwtavi’taqat pan’i. @ny0Noqw pan hapi as tahtaqt nȫmamuy amumi unaṅway’yuṅwni, nāp tokoy aw hin pas unaṅway’yuṅqey pan’i. Pas nȫmay aw unaṅway’taqa hapi nāp nāmi unaṅway’taṅwu. @my0Pam sinomuy qa hihta akw hinyuṅqat pas hihtunihqat nāmi ökinaniqey nāwakna, pas qa hihta akw tuyoy’ewak’íwtaqata, qa tsokviiwyuṅqata, pas qa hihta akw hovalniwyuṅqata. nlU0Ura pam amuṅem nātapqe, pumuy nēṅem sutsvo óyahqe, lavayiy kūyit antaqat akw pumuy pāhoma. k0Pu uma tahtaqtu, uma umuhnömamuy amumi unaṅway’yuṅwni, pas Christ put aw tōnawtaqamuy amumi hin unaṅway’taqat pan’i. j!0Noqw Christ aw tōnawtaqam put aw maqaptsiy yesq, pan ima momoyam aṅ pas nāp puwsuṅwmuy amumi sohsok hihta aṅ maqaptsi’yuṅwni. i)0Pi tāqa hapi nȫmay qötöata, pas Christ put aw tōnawtaqamuy qötöamnihqat pan’i; pu pam hapi sinomuy put tokoyat anyuṅqamuy ayo oya. h0Uma momoyamu, uma pas nāp umuhpuwsuṅwmuy amumi maqaptsi’yuṅwni, pas Tutuyqawhqat aw hin maqaptsi’yuṅqey pan’i. Og0Uma nānami maqaptsi’yuṅwni, God k̇aptsi’k̇ahk̇aṅwo. f0Uma yūmosa sohsok hihta aṅ God Itanay aw kwakwhatiwisni, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ natṅwayiyat aṅ’a. Wives and Husbands 2e]0Uma God lavayiyat nānami yuaatotani, pu tātawit God tawsomi’taqata, pu unaṅwvahsit tātawita. Uma umuh’unaṅwpeq Tutuyqawhqat aw tātawlalwe’, sosonkiwyani. d0Uma honaqkuyit akw qa hōnaq’iwyuṅwni, taq put akw hak nāhovalaṅwu. Uma qa panyuṅwt Hikwsit akw ahsaliwyuṅwni. zcm0Paniqw ōviy uma hihta aṅ pās wuwni’yuṅwe’, Tutuyqawhqat tunatyayat haqe’ qatsqat mātsi’yuṅwni. Ob0Uma qa paysoq yest, hihta apiiwyuṅwni, taq qalomátalöṅwintiwa. a/0Noqw ōviy hapi uma tunatyaltote’ pās umuh’unaṅway yesni; uma ṅasta wuwni’yuṅqey qa pan hinwist, pās wuwni’yuṅqey panyuṅwni. :`m0Pi tāla hapi hihta hímunihqat mātaktaṅwu. Paniqw hapi ōviy tutuvenit aṅ yan pey’ta: Um puwhqa tātayii; nen um so’pumuy amuṅaqw qatuptuqw Christ ūmi tālawnani. T_!0 Pi tāla put sohsok mātaqtani; noqw pep pu’ pam hímuniqey mātaqtini. [^/0 Taq puma qamātaqpuve hihta hintsatsk̇aqw, put yuaataniqw pam haman’eway’o. ]0 Pu uma it qatālat ahpiy hintsatskiwhqat qa hihta nukṅway’taqat ep qa nuhtumyani. Uma qa panyuṅwt, pumuy tuhtualyani. F\0 Noqw ōviy uma Tutuyqawhqat unaṅwveyaniqey tuwi’vayani. ['0 Pi God Hikwsiat hakiy unaṅwayat aw tālawnaṅwu; nihqe pam hapi lomaqatsit, pu súanqatsit, pu hihta pas antsanihqat aw hakiy wikvaṅwu. .ZU0Náwuspi ura hisat as uma qaunáṅwtalqatsit aṅ hinwisa. Nīk̇aṅw pu’ hapi uma Tutuyqawhqat tālayat tayyuṅwa; ōviy uma tālat tayyuṅqey pan hinwisni. 7Yi0Oviy uma pan hinwisqamuy qa umu’puñalyani. .XU0Put pantaqat ep hapi qatuqáyvastotaqamuy amumi God itsívuat pitsíwta. Noqw ōviy uma tunatyaltotini, taq k̇a hak haqam an’ewakw lavayit akw umuy ūnatoynani. sW_0Pi uma it navoti’yuṅwa: I’ hak tokot sokoplawhqa, pu tuyoy’ewakw tunatyay’taqa, pu k̇an’ewtunatyay’taqa, nāp yukiwhput aw nāwakinmaqat antaqa soon Christ moṅwtunatyayat ep qeni’tani, God moṅwtunatyayat ep’e. .VU0Uma itséheelavayit, pu an’e’wakw lavayit, pu honaqlavayit ayo yukuyani; taq pam pantaqa qa súumuhpee. Uma qa pan yuaatotat, hihta aṅ God aw hahlayhtiwisni. XU)0Uma tokot sokoptiwisniqey, pu qahopqatsit aṅ hinwisniqey qe’yani; pu hihta qa umuhhimuy uma qa tuṅlay’yuṅwni. Uma īit yantaqat qa yuaatotani; pi pam pantaqa lavayi God sinomuyatuy qa súamuhpee. T'0Pu uma nānami unaṅway’yuṅqey qa qe’totit, Christ itamumi hin unaṅway’taqat pan uma nānami unaṅway’yuṅwni. Ura pam itamuṅem mokqe God aw nātavi. Noqw God put ep nahyoṅwa. Pi Christ qatsiy távihqe soñawnen God aw hihta kwaṅwáhovaktuqat noa. WS )0Paniqw ōviy uma God aw nanawinyani, pas aw unaṅwamat tímatnihqey pan’i. R0 Pu uma nāvāsyani; pu nun’okwatni; nānami hihta ep pö́hikiwyuṅwni, God Christ tunatyawk̇aṅw umumi pö́hikqat pan’i.pQY0Uma nuhtumi hihta ep tūtuynayaniqey qe’yani, pu qa suy’tsiptotimantani. Uma qa hihta ep nānami nāk̇ay’yuṅwmantani; uma qa hihta ep nāqöhqöylalwani; pu qalomálavayit qe’yani. Uma qa nukpan’unaṅway’yuṅwni. P0Pu uma God Hikwsiyat Qahováriwtaqat qa unaṅwmokintotani. Ura God put akw umuy tuvoylata, hisat umuy ahoy nāptiniqey aw pahsavoo. #O?0Qalomálavayi umuhmoaṅaqw qa nȫṅantani, pay lomalvayi‐saa. Uma panwise’ tūö’qawnayani; nen aṅ umumi tūqayyuṅqamuy uma paaṅwantotani. N0Uyiṅwu qa hihta pāpu úuyiṅwt, nāp tumalay’te’ hihta lolmat ahsatit, hakiy hihta hakni’taqat paaṅwamantani. 6Mg0Pu uma Nukpanat qa haqam qenitoynayamantani. pLY0Ason uma hihta ep itsívutote’ qa put akw qaanhtotini. Hak qa tēvep hihta ep nāk̇ay’tamantani. K}0Noqw ōviy uma umuh’a’tsay qe’totit, nānami hihta pas antsanihqat yuaatiwisni; taq itam sohsoyam namiwiwyuṅwa. J10Uma panhtote’ soñawnen pūhut yūyahni. Uma God tunatyayat aṅ puhutotini. Nen uma pas antsa put eṅem sutsvo oyiwyuṅwe’, súanyuṅwni. YI+0Uma puhuwuwni’vaye’, puhu’naṅway’k̇ahk̇aṅw, pūhut qatsit yesni. H0Nihqe ōviy uma umuhhisattunatyay qa aṅ hinwist, umuhhisatqatsiy ayo yukuyani. Taq hakiy tunatyaat hakiy ūnatoyne’, hovalaṅwu. fGE0Uma soon Jesus hin hinmaqat qa nanapta, ura pam hin hihta pas antsanihqat tūtutuqaynaqata. 5Fe0Noqw uma hapi Christ aṅqw qa pan nanapta. E0Pas töhsap’iwyuṅwa; qahopqatsit aw nātahkukni’yuṅwa; hihta tuyoy’ewakw hintsatsk̇aqey aw‐sa nānoi’yuṅwa. |Dq0Puma qa hihta navoti’yuṅqe, qatsit God aṅqwnihqat ṅastaya, pi puma a’nö unaṅway’yuṅqe ōviy’o. zCm0Noqw ōviy nu it pas paṅqawni; Tutuyqawhqat qeniyat ep nu umumi put lavayhtini: Uma yahpiy haqahpiy aṅ qatuptsiwni’yuṅqamuy qa amún hinwisni. Taq puma hihta an’e’wakwnihqat‐sa wūwantota, pumuy wuwniam qatālawvaq’ö. }Bs0Noqw itam sumiyank̇ahk̇anw put tokoyat anyuṅqe pās namivipk̇aiwyuṅwa, put aw maqaptsi’k̇ahk̇aṅwo. Hakiy tokoat ȫöqay, pu tathuy akw öqawi’taṅwuqat pan hapi itam nāö’qawnayani. Itam pank̇ahk̇aṅw, suyhtsepṅwat öqawi’wisk̇ahk̇aṅw, nāvaaṅwantotak̇ahk̇aṅw, nānami pas unaṅway’yuṅwniqey tuwi’vayani. The New Life in Christ QA0Itam pas nānami unaṅway’k̇ahk̇aṅw, nānami qa hihta atsálalwani. Noqw Christ hin hintaqw itam aṅ ahsupoq put anhtotiniqey aw ö́kiniqey aṅ ö’qalyani. Pi pam hapi sinomuy qötöamu. @0Itam hapi yahpiy qa tsātsakwmuy amunyuṅwe’, itahtuptsiwniy aṅ hūrs hoṅni. Noqw pep pu’ hīhihta pūhu tutuqayhpi itamuy soon táyaknani. Taq hakim tuhisay akw lomatuawit nukushintsatsnat, sínmuy ūnatoynayaniqey ōviy mokmani’yuṅwa. )?K0 Itam pan hinwisk̇ahk̇aṅw sun qapevēwnayani; pu itam sun God Tiyat tuwi’vayani, itam pās pasiwyuṅwniqey pahsavoo, Christ hin pās pasiwtaqat pan’i. <>q0 Noqw God sinomat pumuy tumalayamuy ahpiy tukwsiwwisk̇ahk̇aṅw lomatuawit tumaltotaniqey tuwi’wisa; noqw Christ sinomat suyhtsepṅwat wūhaq’iwmak̇aṅw, öqawi’wisni. m=S0 Pam wupqe, sinomuy amuṅaqw hakimuy ayaiwyuṅniqat pumuy öqalmaqa, pētu lavay’a’yatniqata, pu haqawat lomatuawit yuaatotaniqata, pu aṅ hakimuy tuptsiwni’yuṅqamuy amumi tunatyawyuṅwe’, pumuy tutuqaynayaniqata. _<70 Pi pam hawhqe piw tokpelat yupqöymiq wūvi, sohsok hihta aw tutuyqawniqe ōviy’o. Y;+0 Noqw pi pam wupqe, suyan pi pam tūwaqatsit atk̇amiq pakit pahsat ōmi wūvi. :0Paniqw hapi ōviy tutuvenit aṅ yan pey’ta: Pam tuwqamuy áṅwutat, ōmi wūvi; nihqe hihta kuwahtiput sinmuy huyta, yan’i. f9E0Noqw itam hapi nánap hihta itah’ayaway makiwya, hin Christ itamuy öqalhuytaqat pan’i. 80God Itana pas sūk̇aa. Pam hapi sohsokmuy amumi moṅw’iwta, pu sohsokmuy amuhpa’ tumalay’ta, pu umuy sohsokmuy umuhpe qatu. j7M0Itam sohsoyam sūkw moṅwí’yuṅwa, sūn qapēvewni’yuṅwa, sūn kūyit akw tuvoylatoti. 6!0Pi itam sumiyank̇aṅw Christ tokoyat anyuṅwa; piw sūk̇a Hikwsi itamuhsonva pakiwta. Itam sohsoyam sūkw ṅȫyit aw wáṅwayniwya. }5s0Uma Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ sun tunatyawyuṅwniqey aṅ ö’qalyani, nānami qa hihta ep hink̇ahk̇aṅwo. @4y0Uma okiw’unaṅway’yuṅwni; uma pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw, hihta ep qa īts puhtsemokyamantani; nānami unaṅway’k̇ahk̇aṅw, uma nānami qa hin unaṅway’yuṅwni. #3 A0Noqw ōviy hapi nu Itahtutuyqawhqay eṅem sivilawhqa umumi paṅqawni: Uma God sinomatniqey aw wáṅwayniwya; ōviy uma put sinomatnihqey pan hinwisni. 20Nam pam yūmosa nānaṅumo yēsiwniqat aqwhaqami tayawintiwaa, Christ Jesus aṅ put aw tōnawtaqamuy amuhpiy’o. Pay nam antaa.01Y0Taay. God hapi itamuhsonva öqalay akw tumalay’ta; nihqe pam itamuṅem qaan’ewakw hihta hinhtiniqey tuwi’ta, itahnawakinpiy, pu itahwuwniy epnihqe yupqöyvee. 00Kurs hak put nami’naṅwayat pas suyan mātsi’tani. Pas pay okiw God pas nāp umuhtunatyay aṅ ahsupoq tuyqawi’tani. S/0Pas pay okiw uma sohsokmuy God sinomuyatuy amumum Christ umumi pas pavan unaṅway’taqat māmatsyani. Put nami’naṅwaat a’nö pūtsi, pu qa tsāva, pu a’nö hötsi, pu ōmiqhaqami qa tuwáni. d.A0Pas pay uma Christ umuh’unaṅwpeq qátuhqat qapēvewnayak̇ahk̇aṅw, pas suyan put navoti’yuṅwni. Pas pay okiw uma put aw unaṅway’k̇ahk̇aṅw, soñawnen put ep hūrs ṅapkiwk̇ahk̇aṅw hūrs hoṅni. t-a0Pas pay okiw pam Hikwsiy aṅ umuy umuh’unaṅwpeq öqaltoynani, pas pavan nukṅwat öqalay ahpiy’o. `,90Pam hapi ōveqatsit ep yesqamuy, pu tūwaqatsit ep yesqamuy sohsokmuy sinomuy náamu. W+'0Yaniqw hapi ōviy nu Itahtutuyqawhqay Christ Jesus Nayat aw naokiwlawu. 8*i0 Paniqw hapi ōviy nu umuṅem hihta aṅ k̇ānavotqat uma qa ep hin unaṅwtotiniqat nu nāwakna. Pi uma inumi pas hihtunihqey put akw navoti’yuṅwni. The Love of Christ $)A0 Noqw itam hapi Jesus qapēvewnayaqe, put aw yanyuṅwa; nihqe ōviy itam qa tuhtusyat, qa nánahtsopk̇ahk̇aṅw, God aw ökiwta, Christ Jesus aṅ’a. (50 Pam ōveqatsit ep aṅ öqalay’yuṅqamuy amumi‐nik̇aṅw, pu nuhtumi moṅw’iwyuṅqamuy amumi put suan wuwniy qaöwíhintaqat poñahtaniqey nāwakna; nihqe ōviy pam tunatyay sūs yúkuhqey mahtaknaqe, Itahtutuyqawhqay Christ Jesus aṅ itamuy sohsokmuy sumitsovala. k'O0 Ura God, Jesus Christ aṅ sohsok hihta yúkuhqa hisatṅahaqaqw tunatyay tupki’ta; nihqe nuy put tunvotnaniqat aw nuy ayata, nu Christ aṅqw hihta pas qahaqámi sohtaqat, pas qaöwíhintaqat makiwyaniqat yuaatinumniqata. 2&]0Nāmahin pi as nu God sinomuyatuy amuṅaqw pas susqahimuniqw, God nuy namorstaqe nuy ayata qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ Christ tunatyayat qaöwíhintaqat yuaataniqata. s%_0Noqw pam nuy núokway máqahqe, nuy lomatuawit sinmuy āawnaniqat aw nuy távihqe, nuy put aw öqalmaqa. $)0It hapi nu paṅqawu: Ima qa‐Jew‐sinom, Jew‐sinmuy amumum God aṅqw hihta makiway’yuṅwni; pu puma pumuy amumum sūkw tokot anyuṅwni. Noqw God, lomatuawit ahpiy, hin sinomuy amumi awini’taqey, pan imuy qa‐Jew‐sinmuy amuṅem hinhtini, Christ aṅ’a. @#y0Pam navoti as aṅqaqw sinmuy nānaṅk yesqamuy amumi tupkiwta. Noqw pu’ hapi God put aw nānoi’yuṅqamuy ayamuy, pu put eṅem yuaatotaqamuy amumi Hikwsit ahpiy put mātakta. 2"]0Noqw ason uma it aṅ túṅwaye’, pahsat pu uma nuy hihta tupkiwtaṅwuqat hin mātsi’taqat pay soon qa nanaptani. Pam himu tupkiwtaṅwuqa hapi Christ pas nāpa. ~!u0Ura pam hihta as tupkiwtaṅwuqat inumi mātaktaqe, put nuy māmatsna. Pay nu mohtihaqam pan umumiq hihsavat pēna.  }0Pay God nuy núokway máqahqe, nuy qa‐Jew‐sinmuy amumi lomatuawit yuaataniqat aw ayata. Uma soon qa it pay nanapta. ~ w0Pi yaniqw hapi nu Paul, umuy qa‐Jew‐sinmuy amuṅem Jesus Christ tunatyayat ep sivilawhqa umuṅem tūviṅtima. nU0Noqw uma hapi nuhtum put ep kīiwyuṅwa; noqw God pas nāp put aṅ ki’ta, Hikwsiy aṅ’a.q[0Put hapi ep sohsoy kīhu pās namivipk̇aiwk̇ahk̇aṅw, God eṅem pas qahováriwtaqa kīhu yukiwma. 4a0Uma hapi God kīyat anyuṅwa, God ayamat‐niqw, pu put lavay’aymat tukwyayhnayaqw, uma put ep kīiwyuṅwa. Noqw Jesus Christ pas nāp kituyqayatniqey pepeq pakiwta. 0Taay, noqw ōviy hapi uma pāpu qa pas hákimu, qa haqaqw sínomu. Pi uma tuptsiwni’yuṅqamuy amumum sūp sínomu, pu God tímatu. O0Pi itam sohsoyam sun put ahpiy sūkw Hikwsit aṅ Itanay aw ökiwta. J 0Pi Christ pituhqe umuy qa‐Jew‐sinmuy yāvahaqyaqamuy amumi‐nik̇aṅw pu imuy Jew‐sinmuy hayhk̇e’yaqamuy amumi hihta lolmat yuaayku, puma pāpu qa nānami hihta ep hinyuṅwniqata. 0Pam panhtit itamuy sohsokmuy God enaṅ namivöhikna, nahoylehtsit ep mokqee. Noqw ōviy itam sūp sinoiwtaqe, soon pāpu nānatuwqamni. c?0Pi Christ hapi Jew‐sinmuy, imuy qa‐Jew‐sinmuy enaṅ namivöhikna. Ura as hin hinwisniqa tutavo pey’taqa tuhpelat an pumuy amuhtsave wunu. Noqw pay Christ God aw nātapqe, tutavot ayo yúkuhqe, soñawnen tuhpelat sahpukna. Ura as itam lȫyöm sinoiwtaqamu. Noqw pam itamuy namivöhiknat itamuy sūk̇a sinoiwtaniqat itamuṅem pan yuku. ~~#}}6|{{yzyyHxwwjvuu3tvt$srrYqqIpponn6mmml+kjj3iihYgg#fFe)d-ccPbbaaN``k`$__C^^]U\\=[SZYY2XXKWVUU6T\SS+RQQ2PP1OXNN9M`L>KCJJI?HGGKF8EpE DCC%BAAR@V??2>>=<<#;::B99 8b77 6554453022%1004//c.-W,++2*)v((='&&g%g$$w$#"h!!9 sr<Iz C>t#UCD ~  h  G h v16W;oTutavo pi pay sinmuy qa pasiwyuṅqamuy God awwat moṅwtaṅalawu. Noqw pay God tutavot ayo yúkuhqe, öqalvasiwnit akw pas nāp Tiy pas suyan pasiwtaqat put aw sūs pana.FGod awwat momṅwit pi nāqavo put aw hihtuy qö́yantotaṅwu, mohti nanāp qaanhtipuy epnit, aṅk pu sinmuy qaanhtipuyamuy ep’e. Noqw Christ pi qa pumuy amún hinhtiqe, sūs nātavi. ;oPi pantaqa God awwat susmohpeq moṅwi súitamuhpee, qahováriwtaqa, qa nukpana, qa hihta akw hintaqa, qaanhinwisqamuy amuṅaqw lahsiwtaqa, pas ōveqatsit yupqövaqe pákihqa. -SPantaqw hapi ōviy pam put aṅ God aw ökiwtaqamuy pas sūs ayo óyaniqey aw öqalat pasiwta, suyan pi sutsep qátuk̇aṅw, amuṅem lavayi’maniqey ōviy’o. lQNoqw Christ hapi pas sutsep qátuhqe, ōviy qa nahlakṅwuqat God awwat moṅwqenit makiway’ta. !Pu pay pas pi antsa Aaron ahpiyvit k̇aysiwhqam God awwat moṅw’iwyuṅwa, pi himuwa mōk̇e’, paṅso pahsavoniṅwuniqw ōviy’o. `9Noqw ōviy God itamumi hihta nukṅwat pasiwnaqw, Christ pas nāp put aw antsanhtani. A{Ura pam hisat Aaron ahpiyvituy moṅw’oyhqe, qa hihta pumuy amumi pas suyan pasiwna. Nīk̇aṅw pam Jesus moṅwtapqe, put aw pasiwnaqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa hapi pas öqalat lavayhtiqe soon alöṅtani; nihqe pam ūmi yan lavayhti: Um hapi pas Melchisedec tuwiyat anwat God awwat pas sūs moṅwtaviwa. NMeh, God Jesus put awwat moṅwtapqe pas pavan put aw lavayvasiwna. \1Pi pam pep hin tutavo qa hakiy pas suyan hin hintaniqat antsana; noqw pay tutavo ayo yukiwhq, itam pu’ hapi hihta pas pavan nukṅwat aw yanyuṅwa, it Jesus aw’i; nihqe put hapi ahpiy itam God aw ökiwta. X)Suyan pi mohti hin tutaptiwhqa qa öqalaniqe, pu qa apitiqe ōviy ayo yukiwa. c?Pi pam put pan lalvaya: Um hapi Melchisedec tuwiyat an pas sūs God awwat moṅw’iwta. lQPam nāitniwniqat tutavot qa put ahpiynit, pas qatsit qaso’taqat öqalayat ahpiy put aw taviwa. mSPu nāt pas i’ piw susmataq’a: Pas hapi Christ Melchisedec antaqa God awwat moṅwtaviwa. 6 e Pi itam navoti’yuṅqw, Jesus qa Levit ahpiynit, Judat ahpiy’o. Puma hapi as qa wimmoṅwnamorstiwya; pu Moses qa pumuy put tumalmaqa. Another Priest, like Melchizedek d A Noqw ason God hakiy Judat ahpiyviyat moṅwtave’, nawus pahsat pam tutavot alöṅtani.   Ima Jew‐sinom God awwat momṅwituy, Levit ahpiyvimuyatuy amuhpiy tutavot makiwya. Noqw pay pumuy tumalaam qa pasiwtaqw, ōviy nawus God sukwat moṅwtavi‐it Jesus Christ. Pam hapi qa Aaron ahpiy’o, nīk̇aṅw pam Melchisedec an moṅwtaviwa, God ahpiy’o. w g Ispi Melchisedec Abraham ahsawvaqw, soñawnen pam Levit qeniyat ep wunu, ōviy pi Levi put ahpiyviyniq’ö.  { Pu as nu piw paṅqawniqw i’ Levi sivit ömalawhqa soñawnen Abraham ahpiy put pan oyiwtaqat Melchisedec aw mātavi. B}Noqw ima Levit ahpiyvimat sinomuy amuṅaqw sivit ömahtotaqam pay soa; noqw pay i’ Melchisedec itanay Abraham aṅqw put ömahtaqa pam mokqat i’ qa haqam tutuvenit aṅ pey’ta. Y+Noqw itam navoti’yuṅqw, hak pavansino hapi söqavuṅwsinot öqalaniṅwu. 7Noqw Melchisedec as qa Levit‐sinomuy amuhpiynik̇aṅw, Abraham aṅqw put ömahtat, pu Abraham öqala, pay pi ura God Abraham öqalaniqey āawna. Noqw Moses pan tutaptaqw, imuy Jew‐sinmuy amuṅaqw God awwat momṅwit, Levit ahpiyvimat pan tuwi’yuṅwa. Puma sinomuy amuṅaqw hihta pakwút‐sikivo oyiwyuṅqat aṅqw sūkw oyiwhqat ömalalwaṅwu, nāmahin pi as puma sinomuy amún Abraham tímatu. DMeh, i’ hak pas pavan a’nö hímuu. Ura Abraham itahwu’ya hakimuy momṅwituy kīqötaqe pumuy poswa; nihqe tukwhaniy pakwút‐sikivo oyahtaqe, sūkw oyiwhqat Melchisedec aw noa. }Hak náatnihqat, pu yúatnihqat qa haqe’ pey’ta, pu hakim put kwámatnihqam qa navotiwta, sen tímatnihqam qa navotiwta. Pam hisat tihtiwhqat, pu hisat mokqat pam qa pey’ta. Pam yan God Tiyat an yukiwta; pam yūmosa God awwat moṅw’iwta.) MNoqw Abraham sohsok hihta sun pakwút‐sikivo oyiwyuṅqat aṅqw sūkw oyiwhqat put maqa. (Melchisedec tuṅwniyat namtökiwhqe moṅwi súan hinmaqa i’nihqe pam’i; nīk̇aṅw pay pam piw Salem ep móṅw’iwtaqe ōviy moṅwi kwakwhat unaṅway’taqa yan túṅwantiwa, pi Salem kwakwhat qatsi i’nihqe pam’i. F Pi i’ hapi hak Melchisedec Salem ep moṅwi, pas Sus’oveqnihqat God awwat wimmoṅwi. Ura pam Abraham ahsawvaqe, aw öqala, pam momṅwituy haqam súlawhtiqat aṅqw ahoy pitutoq’ö. %Pam itamuhsavo paṅsoq pákihqe, itamuṅem Nay aw naokiwlawu. Pi pam Melchisedec tuwiyat ahpiy God awwat susmohpeq sūs moṅwtaviwa.I It yan unaṅwvahsit itam pasiwyuṅwa, pu put aw yank̇ahk̇aṅw itam hūrs hoṅni; pi pam pas qa hinwat hinhtiṅwu. Christ hapi aw itam yanyuṅwa, hakiy ōveqatsit ep qátuhqat aw’i. ^~5Pam awiniy, piw lavayiy soon alöṅtani, pu pas soon atsátani; noqw ōviy itam put aw taqa’naṅwtotiqe watqaqam wūkoq unaṅwtote’ God hin itamuy āawnaqey pan itamuy ayo óyaniqat itam navoti’yuṅwa. 8}iNoqw ōviy God itamuy paaṅwaniqey itamuy āawnaqe nāp natṅwaniy aw yank̇aṅw qaöwilvayhti. Noqw ōviy pam tunatyay pas soon qa alöṅtaniqat itam navoti’yuṅwni. p|YPi sino hakiy pávannihqat aw yank̇aṅw qaöwílvayhtiniqw pahsat pay puma lavayiy sohtapnayaṅwu. P{Noqw ōviy pam qa yāvaiwk̇aṅw aṅ kuyvaqe put aw awinit aw yori. nzUPaṅqawu: Pay nu pas nāp soon uṅ qa hahlayhtapne’, öqawhtoynani, pu uṅ natkotoynani, kita. y7 Pi ura God Abraham aw hihta pasiwnaqe kurs hakiy pas pávannihqat aw yank̇aṅw öqalat lavayhtiniqe nāp tuṅwniy aw yank̇aṅw lavayhtiqe, >xu Ura hakim God awiniyat qapēvewnayaqe qa naṅ’eknayat, pas antsa unaṅwvahsiy aw yórikya. Noqw pan piw uma qapēvewnayak̇ahk̇aṅw qa naṅ’eknayani. God’s Sure Promise "w= Noqw uma yūmosa nānani unaṅway’yuṅwniqat nu okiw as nāwakna, nen uma umuh’ahsatiy sohsok ömahtotani, pu umuh’unaṅwvahsiy aw yórikyani. @vy Noqw God qa hihta ep qasuantaqe umuhtumalay soon qa tunatyawtani. Pi uma put aw unaṅway’yuṅqe ōviy sinomuyatuy amumi unaṅwtavi’yuṅwa, piw nāt amumi unaṅwtavi’wisa. Iu  Nīk̇aṅwo, aw iunaṅwam itupkomu, nāmahin pi as nu yan hiṅqawk̇aṅw qa pas pas umuy tuawi’ta, nīk̇aṅw nu umuy qapēvewna, pi hak ayo yámakqey hin qátuṅwuqat uma pan yēse. tNīk̇aṅw i’ himu tsutskuy’yuṅqa pu kūtay’yuṅqa pay ayo yukiwṅwu, nihqe pāpu pay maspiwniqe, ōviy taqtsokiwṅwu. sPi tutskwat aw qa sūs yokvaqw, pam mowaiwk̇aṅw, piw put tumalay’yuṅqamuy amuṅem hihta aniwnaṅwunihqa God unaṅwveniṅwu. ?rwNīk̇aṅw kurs uma God pöhuyat aṅqw lasyaqw, kurs hak umuy God aw ahoy tsamvani. Soñawnen pi uma nankiwakw God Tiyat piw nahoylehtsit aw muayat, nuhtutpik put hamantoynayani. pqYPu soñawnen God lavayiyat lolmat aṅqw yukuya, pu qatsit nātoniqat ep hīhihta öqalat aṅq’ö. p Pi uma sūs unaṅwtalawvaya, pu ōveqatsit aṅqw hihta kuwahtiput aṅqw yukuya, pu Qahováriwtaqat Hikwsit nuhtum makiwya, ro]Noqw yahpiy pu’ itam hihta akw öqawhtotaniqey putwatyani, kurs God pan itamuṅem yuki’taniq’ö. n Pu itam pay kūyit akw tuvoylatiwhqat hihta tuawi’taqat nanapta; pu Hikwsi hakiy hin öqalmaqaṅwuqat itam pay navoti’yuṅwa. Pu so’pum ahoy yesvaniqat hak itamuy pay tutuqayna. Pu God sohsokmuy itamuṅem sūs hin yúkuniqat itam pay tuwi’vaya. 4m cNoqw itam hihta pay tutuqayyaqey qa pūvut‐sa yuaatotat, momi hóyokye’ tukwsiwwisni. Itam pay itahhintsakpiy itamumi qahimuniwhtiqat aṅqw lasyaqe God qapēvewnaya. #l?Noqw pay tukwsiwyuṅqam hurut nȫsiwhqat soon qa k̇ātotini, pi puma yūmosa put nōnovaqe hihta lolmatnihqat, pu qalolmatnihqat mātsi’yuṅwa.k Pīhut‐sa akw qátuhqa súantaqat qatsit, pu qasuantaqat qa mātsi’taqey antaṅwu; pi pam qaöqáwi’taṅwunihqee. j Uma wūyavo Christ aw tuptsiwni’yuṅwa, aṅwu as uma sinmuy tutuqaynayanīk̇aṅwo, pay nāt hak pas God lavayiyat pas pu’ pas umuy tutuqaynaniqat uma pepya. Uma titipostuy amunyuṅqe pīhut‐sa nānawakna; nihqe uma kurs hin hurut nȫsiwhqat k̇ātotini. i Noqw itam as Melchisedec wūhak hin lavayhtotiniqw put paṅqawniqw qatuvosi, uma qa īts nanaptaṅwuniqw ōviy’o. lhQ Pi God hapi put awwat mohpeq moṅwtavi, Melchisedec tuwiyat an’i. Warning against Falling Away |gq Pu pam hin hintaniqey an yukiltiqe pep pu’ pam aw tūqayyuṅqamuy sūs ayo óyaniqat pan Naat put eṅem yuku. nfUPay as pi pam God tíatnik̇aṅw hīhihta aṅ k̇ānavotqe put aw tuqayvahsi’maniqey tuwi’va. |eqUra Christ nāt tūwaqatsit ep qátuhqe, God aw okiw nāwaknaqe, a’nö pakk̇aṅw pas naokiwlawu, hakiy mokiwuy aṅqw put ayo táviniqey aw öqalat pasiwtaqat aw’i; noqw nāwakinpiat hu’waniwa, pam Nay aw tuqayvahsi’maqw ōviy’o. ndUPay ura pi pam piw haqam paṅqawu: Um hapi pas sūs God awwat moṅwi, Melchisedec tuwiyat an’i. GcNoqw ōviy Christ God awwat mohpeq moṅwtaviwhqe pay qa nāp nātsok̇ana, nīk̇aṅw pay God put naat pan put yukuna. Ura pam put aw paṅqawu: Um hapi ítii, it tāwat ep nu Unaniwhti. b%Noqw soon hak God awwat nāmoṅwtapṅwu; nīk̇aṅw God hapi hakiy moṅwtapṅwu; ura pam Aaron put aw tavi; pu put aṅkyaqamuy pīwu. aPam sínonihqe nawus nāp qaanhtipuy ep hihtuy nīnaṅwu; pu pahsat sinmuy qaanhtipuyamuy ep piw amuṅem hihta nīnaṅwu. *`MNīk̇aṅw pam pay pumuy amún sínonihqe ōviy qa pasiwta; nihqe ōviy pam tutavot qa navoti’yuṅqamuy, piw put aṅqw lasyaqamuy ōkwatuwniqey tuwi’ta. _ Pi uma navoti’yuṅqw, God Jew‐sinmuy amuṅaqw hakiy namorste’, put awwat mohpeq put moṅwtaviṅwu. Noqw pahsat pu pam sinmuy amuṅem God aw okiwlawṅwu; nihqe pumuy amuṅem hom’oyiyamuy God aw nóaṅwu; piw qaanhtipuyamuy ep hihtuy qöyaṅwu. '^GNoqw ōviy itam qamaqásneveq God moṅw’atsvewayat aw ökini, nen itam pep núokwayat kwusuyani; pu itam sóonhtote’ núokwayat akw paaṅwniwyani.4]aPi itamuy qaöqawi’yuṅqw, itamuṅem nāwakinmaqa sohsok mātsi’taqe itamuy ōkwatuwa; pi pám pay itamun sohsok hihta aṅ unaheviwk̇aṅw, pay qa haqam qaanhti. .\UNoqw itam itahtuptsiwniy ep hūrs hoṅni; pi God Tiat, Jesus Christ ōmiqatsit aw pákihqe God awwat mohpeq moṅw’iwta; nihqe pepeq itamuṅem nāwakinma. 7[g Pi itam nawus God aw nātuhtualyani, sohsok hihta navoti’taqat aw’i. Noqw sohsoy himu yukiwtaqa put aw susmataq’a; qahimu put aw tupkiwta. Jesus the Great High Priest 2Z] Pi God lavayiat tayta, piw a’nö lay’ta. Pam sipwuvahpit an nan’ik̇aqe aṅ qalay’ta; nihqe hakiy unaṅwayat hikwsiyat aṅqw nāhoy túkuniqey öqalay’ta, piw hakiy öqawiyat ȫqayat aṅqw nāhoy túkuniqeyu. Pam hakiy tutnatyayat piw wuwniyat hímunihqat hakiy aw susmataqtaṅwu. RY Noqw ōviy God itamuy haqam nāsuṅwnayaniqat itamuṅem qeni’taqw, itam paṅsoq ökiniqey qanātusi’yuṅwni; taq nāphisat sen uma haqawa pumuy amún qatuptsiwni’te’, paṅsoq qa pítuni. yXk Pi nasuṅwpiyat aw pákihqa piw ōviy nāp hintsakpiy pahsavo hintsakṅwu, God hintsakpiy panhtiqat pan’i. RW Noqw ōviy hapi God sinomuyatuy nāsuṅwnayaniniqw amuṅem nāt qeni. VwPi as Joshua pumuy nāsuṅwnanaqw soon God put atsva piw nāt itamuy paṅsoq ökiniqat tokiltoynaniqey paṅqawni. UU#Pu piw nāt pam sukw talöṅnit tuwantaqe, David ahpiy paṅqawu: Pūu, kita, pay hísattiq’ö; pi ura paṅqawu: Kurs uma pu’ talöṅnit ep put tönayat nanapte’, uma qa nāwuko’naṅwtotani. TNoqw pay haqawat pas nāt soon paṅsoq aw qa ökini, pu imuy hakimuy amumi pam mohti yuaatiwhq puma qa tūtuptsiwhqe ōviy aw qa öki. hSINit pu yep piw nāt paṅqawu: Pay puma pas soon haqam nāsuṅwnayaniqey aw ökini, nu kita. R1Oviypi ura pam háqe’wat tsaṅe’sikis talöṅnit yanwat lavayhti: Pu God tsaṅe’sikis talöṅnit ep sohsok tutmalay aṅqw nāsuṅwna. Q{Pi itam aṅ tūtuptsiwaqam haqam nāsuṅwnayaniqey aw öki, hin pam lavayhtiqat pan’i: Nu itsívutiqe pas paṅqawu: Pay puma pas soon haqam nāsuṅwnayaniqey aw ökini, nu kita. Pi pam pas nāp tūwaqatsit yayhniwhqat pepeq tumaltaqey yuku. P)Pi lomatuawi pumuy amumi yuaatiwhqa piw itamumi yuaatiwa; noqw pay put lavayit akw puma qa moṅwvastoti, pi puma as nanaptat qa tūtuptsiwa. 5O eNoqw ōviy’o, itupkomu. Itam haqam nāsuṅwnayaniqey aw ökininiqw itamuṅem nāt qeni. Nīk̇aṅw itam tunatyaltotini, taq k̇a umuṅaqw haqawa paṅsoq qa pítuni. PNNoqw ōviy pay hapi puma pas qa tuptsiwyaqe soon paṅso yuṅni.M7Noqw ya pam hakimuy amumi pas qa öwílvayhtiqe pas soon haqam nāsuṅwnayaniqey aw ökiniqat paṅqawu? Imuy aṅ qatuptsiwni’yuṅqamuy amumii. LNoqw ya hakim lȫp sunat yahsaṅwuy aṅ put unaṅwmoknaya? Pay ima hakim piw qaanhtotiqe, qayēsiwhpuvehaqam súlawhti. KTaq ura haqawat as nanaptat, put puhtsemoknaya, nīk̇aṅw pay qa sohsoyam Moses amum Egypt aṅqw nö́ṅakqam panhtoti. KJUra nu paṅqawhq tutuvenit ep yan pey’ta: Kurs uma pu’ tāwat ep put tönayat nanapte’ uma qa nāwuko’naṅwtotani. Ura umunam inumi rohomhtoti. Noqw uma qa amún hinhtotini, yan’i. %ICUra itam Christ aw tūtuptsiwa. Nihqe kurs itam qa haqami naṅ’eknaye’, yūmosa itahtuptsiwniy aṅ hinwise’, itam put amum sohsok hihta makiwyani. H Uma nāqavo nāökwhantani, nāt umuṅem qénitniq’ö, taq sen umuṅaqw haqawa qaanhtiput unatwiyat ahpiy a’nö unaṅwtini. "G= Noqw ōviy’o itupkomu, uma nānami tunatyaltotini, taq nāp hisat sen hak God pas qátuhqat aṅqw lahse’, qalomá’naṅway akw God pēvewintini. F Noqw ōviy nu itsívutiqe pas öqalat pan lavayhti: Pay puma pas nawus soon haqam nāsuṅwnayaniqey aw ökini. Ura pan pey’ta. 8Ei Paniqw ōviy nu ephaqam qatsívaptsiwyuṅqamuy amuhpe qahahlayhtiqe paṅqawu: Puma yūmosa unaṅwpeq inuṅaqw lahsiwyuṅwa, pu puma haqe’ itunatyay qa tuwi’yuṅwa. D Ura puma inumi hepya, piw inumi tuwantota, lȫp sunat yahsaṅwuy aṅ itumalay aw taywisk̇ahk̇aṅwo; noqw uma qa amún hinhtotini. mCSUma qa nāwuko’naṅwtotani. Ura umunam qayēsiwhpuvehaqam inumi rohomhtotiqe nuy puhtsemoknaya. |BqYanta hápiniqw, ōviy ura Qahováriwtaqa Hikwsi paṅqawu: Kurs uma pu’ tāwat ep put tönayat nanapte’ ANoqw pay Christ God tíatnik̇aṅw tímuyatuy amumi mohpeq wunu, nihqe suan tumalay’ta. Noqw itam God tímatu, kurs yūmosa put qapēvewnayee, pu hahlayk̇ahk̇aṅw hihta aw yórikyaniqey tunatyayat qa wílekni’yuṅwee. A Rest for God’s People @3Noqw Moses tumal’ayat an God tímuyatuy amumi mohpeq wúnuhqe súan tumalay’ta; nihqe God itamumi hin lavayhtiniqat pam aṅwu pay tuawi’ta. q?[Pi sohsokmuy kīvituy amuṅaqw suhk̇a mohpeqniṅwu. Noqw sohsok hihta aw mohpeqnihqa hapi i’ God. >5Pi Jesus hapi Moses epnihqe pas pavan k̇aptsiwtaniqey hihk̇ay’ta, pi kīvituy mohpeqnihqa put amum yesqamuy amuhpenihqe pas pavan k̇aptsitiwa. =wGod hihta aw put taviqw, aṅ ahsupoq pam suan hinma, ura hin Moses God tímuyatuy amumi pās tunatyawmaqat pan’i. x< kNoqw ōviy’o itupkomu, uma God tímatu, piw put tímatnihqey pan hinwisniqey aw wáṅwayniwya. Kurs uma Jesus Christ itahtuptsiwniy itamumi kwusivaniqe ōviy ayaiwtaqat aw wūwayani, itamuṅem God awwat mohpeq moṅw’iwtaqat aw’i. {;oPi pam pas nāp aw unaheviwhqey ep k̇ānavotqe, ōviy pam unaheviwyaqamuy amumi unaṅwtapniqey aw pasiwta.h:IYaniqw ōviy pam pas nawus sohsok hihta aṅ tupkomuy amún yukilti, pumuy amuṅem God awwat mohpeq moṅwiniqe ōviy’o. Nihqe pam tumalay ep súanhinmaqe pumuy ōkwatuwhqe, nāp nātapqe pumuy qaanhtipuyamuy ayo yuku. f9EPi suyan pi pam qa hoṅvia’yatuy amún tokoy’vat, Abraham tímuyatuy amún tokoy’va. 8Nen itamuy yahpiy haqahpiy mokiwuy qa mamqasyaniqat itamuṅem yúkuni, itamuy itahqatsiy aṅ ahsupoq put mamqasyaqamuyu. _77Noqw hakiy timat sūn tokoy’yuṅqw, piw uṅwáam suntaṅwu. Noqw pay ōviy piw Jesus nāp itamun yukilti, pam mōk̇e’ it Nukpanat símoknaniqe ōviy’o, it hakiy tukwyantaniqey aw öqalat as pasiwtaqata. y6k Pu piw yan’i: Nu put hapi aw yantani. Pu piw yan’i: Yep nūu, God timuy inumi nóahqamuy nu pumuy amumuma. `59 Nu uṅ itupkomuy āawnani; nu uhsinomuy amuhsonve ūmi tayawinpit tātawlawni, kita. D4 Pi hakim God tímatniwhtotiqam hapi Jesus Christ atsviy put tímatu. Nihqe ōviy put amum sūkw nay’yuṅwa. Noqw ōviy God Tiat pumuy tupkolawniqey qa hahmana, nīk̇aṅw paṅqawu: 3 Noqw Jesus Christ ayo nö́ṅakqamuy tsamqa pas pasiwtaniqe ōviy nawus k̇ānanvotpit aṅ kuyva, ispi God sohsok hihta nēṅen yukuhqa k̇aysiwhqamuy timuy lomaqatsit aw tsamniqey nāwaknak̇aṅw, Tiy eṅem pan tunatyawtaq’ö; pi putniqw pam lomahinta. x2i Noqw itam Jesus pas hímunihqat, pu piw k̇aptsitiwhqat aw tāyyuṅwa. Ura pam hapi hihsavo hoṅvia’yatuy qa amuṅk pitsíwtaqat yukiltiqe, sinmuy sohsokmuy amuṅem k̇ānavot, mokniqat God pan put eṅem yuku, itamuy ōkwatuwhqee. t1aNihqe sohsoy himu put aw maqaptsiwtaniqat um put aw noa, yan’i. Pi pam sohsok hihta put aw maqaptsiy yantaniqat ōviy put atpik̇aqe taṅataqe qa hihta pēta. Noqw pay pi itam qa sohsok hihta put aw maqaptsiy yantaqat aw yórikya. Z0-Pi um put pay hihsavo hoṅvia’yatuy qa amuṅk pitsíwtaqat pan yuku. Nīk̇aṅw it atsve pu’ pam pas hímuniwhtik̇aṅw piw k̇aptsitiwniqat um put eṅem yuku; piw um uhtumaltipuy aw put moṅwtavi. +/ONīk̇aṅw hak God aw tāwit aṅ tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya sino hak hímuniqw ōviy um put u’ni’ta? Ya sino himu hakniqw ōviy um put aw kikinumvohta? t.aGod qa hoṅvia’yatuy tūwaqatsit nātoniqat aw moṅw’oya. Pi tūwaqatsit nātoniqat nu yuaata. w-gNoqw God piw pumuy amumum tumalay’k̇aṅw pumuy amuhpiy k̇ātumalta. Pam put akw pumuy suan lavayhtotiqat tuawi’ta. Pi pam Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy kuwahtiput hin tunatyawtaqey pan sinmuy nanāp huyta. The Leader of Salvation ,5Nīk̇aṅw pam yepehaq Tiy ahpiy itamuy hin ayo nö́ṅakniqat itamuy āawna. Noqw itam it lavayit qaöwíhintaqat aw qa unaṅwtapye’ hin ayo nö́ṅakni? Pi ura Tutuyqawhqa pas nāp itamuy mohti put āawna, noqw put aw tuqayvastotaqam pu’ tuwat itamumi put mātapya. U+#Taq God hoṅviaymuy amuhpiy tutavot nuhtumi mātapqe pas öqalay akw put aw antsana; nihqe aṅsakis hak mewnit aw qa tuqayvastaqw, pu sen tutavot aṅqw lasq, God hakiy suan put ep hinwat yukunaṅwu. {* qYaniqw ōviy itam hihta nanaptaqey pas kurs hin aw qa pās tunatyaltotini, nāp hisat pi itam put aṅqw lasyani. ) 5Puma pi sohsoyam hikwsiniṅwunihqe nuhtumi unaṅwtavi’yuṅwniqe ayatiwya, imuy ayo nö́ṅakniqamuy amumi tumalay’yuṅwniqe ōviy’o.U( % Yanta, piw pam Tiy aw yan lavayhti: Um hāk iputvaqe qátuni, nu uhtuwqamuy áṅwutaqw puma ūmi maqaptsi’yuṅwniqat aw pahsavoo. Noqw ya sen pam hoṅvia’yatuy himuwat aw hísathaqam yan lavayhti? ' 5 Noqw um put usimnit an nömömnat ayo távini, noqw pam nāhoyṅwaniwni; nīk̇aṅw um hapi pas qa alöṅtini, pu uhqatsi pas qa haqami sohtini. ]& 5 Pam pay súlawhtini, noqw umwa qa hinwat hinhtini; pu pam pay yuwsit an sakwítini. %  Pu piw yan lavayhti: Pu ūm’i, Tutuyqawhqa, um yayhniwhqat epeq tūwaqatsit yayhniyat wunuptsina. Um uhmay akw tokpelat yukuhta. E$  Um hapi pas suan hinwisqamuy ep hahlayhti, pu qaanhinwisqamuy aw qa suhtaq’ewa; paniqw hapi ōviy God Una uṅ moṅw’asnaqe, uṅ uhsinosṅwamuy amuhpenihqe pas pavan hahlaytavinma. # 3Nīk̇aṅw pam Tiy aw yan lavayhti: Um hapi God‐nihqe yūmosa moṅw’iwtani. Um moṅwkoy’k̇aṅw nuhtumi tuyqawi’k̇aṅw súanhinmani. " Pu pam púmuywat yan lavayhti: Pam hoṅviaymuy hūhuk̇aṅwtuy pan yúkuṅwu, pu tumal’aymuy qȫhit wupa’leletaqat pan’i. ! 5Nīk̇aṅw pam hoṅviaymuy amumi yanwat lavayhti Tiy tūwaqatsit aw távihqee: Uma put pas hihtay’yuṅwni, ihoṅvia’yam sohsoyamu, yan’i. V  'Ura God Tiy aw yan lavayhti: Um hapi Itii, it talöṅvaqat ep nu Unaniwhti, ura kita. Piw yan’i: Nu put náatni, noqw pam ítini, yan’i. Puyaw sen pam hisat hoṅviaymuy himuwat aw pan lavayhti? Qae. ' INihqe God hoṅviaymuyatuy amuhpenihqe pas pavan nukṅwat namtakna, sam pi pam God Tíatnihqey pan túṅwantiwa, noqw God hoṅviaymat qa put tímatu.  'Noqw pam öqallavayiy akw sohsok hihta poniniytoyna. Pam nay lomatalawṅwayat akw talni’ta, piw Nay hin hintaṅwuqat nuhtumi mahtakna. Pam pas nāp itahqaanhtipuy ayo yuku. Pu panhtiqe pam ōveqatsit ep Kaptsiwtaqat putvaqe qatuptu. The Son Greater than the Angels G  Nīk̇aṅw pam yepehaq so’ṅwamiq pituqw itamumi lavayhtik̇aṅw, pu’ pahsat Tiy ahpiy’o. Ura pam put hapi aw sohsok hihta nóaniqey put āawna; pi put ahpiy pam sohsok hihta yuku.  Ura God pay hisatṅahaqaqw qa sūs haqam, piw qa supwat akw itanamuy amumi lavayhti, hakimuy lavay’aymuy amuhpiy’o. nU&Itupkomu, nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat umuh’unaṅway aṅ ahsalni. Nam antaa.s_&Yahpiy haqahpiy qa hak nuy yūyuyhnani; pi itoko tuvoylaiwta, Itahtutuyqawhqay Jesus tuvoylayat akw’a. .U&Noqw nam sohsoyam it aw nānakwhaqam, pan hinwisqamuy amumi kwakwha unaṅwa, pu núokwa pitsíwiwtaa, pu God sinomuyatuy pas antsa Israel‐sínomnihqamuy amumii. %C&Pi poṅotkit akw tuvoylaiwtaqa qa pam hapi Christ Jesus sinoata, piw i’ qa put akw tuvoylaiwtaqa qa pam’i. Pi i’ hak puhuyukiwhqa hapi put sinoata. B}&Noqw nu hapi soon hihta pihni’tani, hal pay Jesus Christ nahoylehtsiyat‐saa. Nu put aw tunatyawk̇aṅw, yep qatsit pay pāpu aw qa tunatyawta; noqw yep qatsi qa inumi tunatyawta. fE& Noqw hikis pi poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqam Moses tutavoyat aṅ qa ahsupoq hinwisa. Nīk̇aṅw puma umuy poṅotkit akw tuvoylatiwyaniqat nānawakna. Noqw uma pumuy amumi tuqayvastotaqw, puma umuy pihni’yuṅwni. =s& Pay ima pas pavan mātaktotiniqey nānawaknaqam hapi uma poṅotkit akw tuvoylatiwyaniqat umumi ö’qalya; taq k̇a puma Christ nahoylehtsiyat yuaatotaniqey ep okiwsahsaniwyani. T!& Meh, nu okiw hapi pas nāp imay akw yaṅwsaqwhaqam wukovena umumii. <q& Noqw ōviy pay itam sohsokmuy sinmuy haqam nukwáṅ’ew paaṅwayaniqey tutwe’, itam panhtotimantani, tis ōviy imuy aṅ tuptsiwni’yuṅqamuyu. Final Warning and Greeting wg& Itam hihta lolmat hintsatsk̇aqey aṅ qa naṅ’eknayani; pay itam soon hisat qa höqyani, qa ókiwhtotee. 0Y&Tokoy tuṅlayiyat eṅem hihta uyhqa hapi put ahpiy mokiwuy aniwnaṅwu; pu i’ hak Hikwsit eṅem hihta uyhqa hapi Hikwsit ahpiy qatsit qa so’taqat aniwnaṅwu. pY&Uma nāmi qa yētotani; kurs hin hak God aw tututsiwṅwu. Pi hak hihta ūye’, piw put aniwnaṅwu. kO&Hak lomatuawit tutuqayhqa put tutuqaynaqat sohsok hihta nukṅwat himuy akw tuwat paaṅwantani. D&Pi hak nāp tumalmakiway, pu maqsoniy nawus yanmamantani.  &Pay hak nāp tumalay aw pohtamantani. Kurs pam lomahintaqw pam put ep tsúyakiwtani; nen ayam sukw qa amum namituwanlawni. W '&Taq hak qa hímunīk̇aṅw pas hímunihqey namiwuwante’ nāmi yētaṅwu. Y +&Uma umuhnamaṅ’iwuy aṅ nāvaaṅwayani; yan uma Christ tutavoyat anwisni. i  M&Kurs uma haqawat qaanhtiqat núansasnaqw, haqawat tuptsiwnit aṅ ö’qalt pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw lomavöhut aṅ put ahoy nakwsunayani. Hak nāmi tunatyawk̇aṅwmantani, taq nāp hisat pi hak tuwat unaheviwṅwu. Y +&Itam qa nāhihimuyani; qa nāvuhtsemokintotani; qa nāhoy nāismamqasyani.Z-&Kurs itam Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ yēse’ pay itam piw put aṅ hinwisni. hI&Noqw Christ sinomat hapi tokoy tunatyayat‐nik̇aṅw pu tuṅlayiyat nahoylehtsit aw muaya. oW&Okiw unaṅway’k̇aṅw qátuni, namitutuyqawni. Noqw qa haqam himu tutavo it yantaqat tūmewanta. xi&Noqw pay Qahováriwtaqa Hikwsi hakiy qatsíyat ep yan aniwnani: Hak nuhtumi unaṅway’tani; yūmosa hahlayni; kwakwhat unaṅway’k̇aṅw qátuni; wuhko maqaptsi’tani; hakiy pāsniṅwu; lomahintsakni; hihta aṅ pas antsay’mani. +&Hihta aw kwaṅwáy’tusyaṅwu; tukwyantunatyawta; honaqkuyit akw hōnaq’iwtaṅwu; qaunáṅwtalawvaṅwu; pu ahpiy yantaqat aṅ hinmaṅwu. Noqw ura nu mohtihaqam umuy put āawnaqey umumi paṅqawu: Pan hinwisqam hapi pas pay soon God moṅwtunatyayat aw yuṅni. Y+&Nāp yukit aw nāwakinta; powaqhintsaki; nuhtumi qa suhtaq’ewa; nāṅwuy’taṅwu; k̇an’ewhtunatyawta; suy’tsiptiṅwu; nanaqastunatyawta; nātsiktunatyawta; pu pas sutsk̇e tuptsiwnit aw lasṅwu; 3_&Itam navoti’yuṅqw, hak nāp tunatyay aṅ hinmaqa hapi īit hintsaki: Nömaqtsit sokoplawu; tokot sokoplawu; itséhee qatsit, pu qaunaṅwtalqatsit aṅ hinmaṅwu; |q&Nīk̇aṅw kurs uma Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy tsāmiwye’, uma soon Moses tutavoyat aw umuhmaqaptsiy yesni. 3_&Pi Qahováriwtaqat Hikwsit tunatyaat hakiy tokoyat tunatyayat amum qa súnahpaniq’ö, puma nehpew’iwta. Noqw ōviy uma as hihta hinhtotinik kurs hin put panhtotini. &Noqw ōviy nu paṅqawni: Uma Hikwsit tunatyayat aṅ hinwise’, pep pu’ umuhtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. ~'&Nīk̇aṅw kurs uma nāṅwuy’k̇ahk̇aṅw, nānaywe’, uma tunatyaltotini; taq k̇a uma nāhoy hovalayani. The Spirit and Human Nature }7&Pi hin hinwisniqa tutavo sūkw lavayit ep yan lavayhti; it’a: Um pas hin nāmi unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani, it ep’e. z|m& God umuy waṅwayhq, uma qenive hōñi, itupkomu. Nīk̇aṅw uma tutavot aṅqw mātaviwyaqey qa aw yank̇ahk̇aṅw pay umuhtokoy tuṅlayiyat aṅ hinwisni. Uma qa pan hinwist nānami unaṅway’yuṅwe’ nāhoy nātumalay’yuṅwni. T{!& Is pas as umuy yūyuyhnayaqam tatam pi umuṅaqw ayo natkuyanīk̇aṅwo. Wz'& Pu nūu, itupkomu, kurs nu as nāt sinmuy soon poṅotkit akw qa tuvoylatotiniqat yuaatanik, ya nu hinoqw pas piw nāt hihta ep okiwsahsaniwa? Pep hapi pu’ nu nahoylehtsit yuaataqey ep soon okiwsaniwni. /yW& Pas nu Tutuyqawhqat ep umuy qapēvewna, pas uma soon alöṅöt wuwni’yuṅwniqata. Noqw pay ason God it hakiy umuy yūyuyhnaqat aw tuwat nāoyni, hak pi pam’i. 9xm& Hihsay pēk̇eni sohsok paqwrit pēk̇enaṅwu. >ww&God umuy wáṅwayhqa qa pan hapi umuy unaṅwtoyna. vw&Pas as uma suan hinwisa. Noqw ya hak umuy soontsanhq, ōviy uma lomatuawit pas antsanihqat aṅ hinwisqey qe’toti. Fu&Pi Jesus Christ aw tōnaltiqamuy amuṅem poṅotkit akw tuvoyla qa hihta apiti, piw put akw qa tuvoyla. Noqw pay qapēvewni nami’naṅwat ahpiy lolmat tumalay’taqa hapi‐sa pas’i. tw&Pi itam hapi Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy Christ aw tuptsiwyaqe God atpip suan hoṅvaniqey unaṅwvahsi’yuṅwa. !s;&Pi Christ umumi qa hihk̇ay’va, uma hakim Moses tutavoyat aṅ hinwisqey akw God awwat súanhtotiniqey anyuṅqamu. Uma God núokwayat aṅqw lasya. r1&Pi nu piw nāt umuy haqawat poṅotkit akw tuvoylatotiqamuy amumi paṅqawni: Panhtiqa hapi pas pay soon Moses tutavoyat aṅ qa ahsupoq hinmani. ~qu&Meh, nu Paul hapi umumi pas paṅqawni: Kurs uma poṅotkit akw tuvoylatotiqw, pay Christ umumi qa hihk̇ay’vani. p &Christ tutavot aṅqw itamuy mātavi. Noqw ōviy uma qenive hūrs hoṅni, nen Moses tutavoyat pāpu qa akw nātuwiki’yuṅwni. qo[&Yanta, itupkomu. Noqw ōviy hapi itam tuwikwuhtit qa ahpiy tihtiwyat, qa tūwikitwat itam tímatu.Hn &Noqw ya tutuveni hin lavayhti? Um wuhtit tūwikit, tiyat enaṅ haqami hōnani. Taq soon put tiat hihta umuhhimuy makiwni; pay qa tūwikit tíat‐sa put makiwni. (Ura God Abraham aw kita.) m&Noqw pay pi ura pephaqam i’ hak tokot ahpiy tihtiwhqa Hikwsit ahpiy tihtiwhqat yūyuyhnaqw, pay ōviy hapi nāt piw panta. Ol&Noqw itam hapi, itupkomu, itam hapi Isaac an awinit ahpiy tíoyiwya. 9kk&Pi ura hapi yan pey’ta: Hahlayhtii, um qa tiylawhqa, um hahlaytsa’lawni, um hak qa tihta’tuyvanaqa; pi as qatiylawṅwuqa puwsuṅway’taqat epnihqe wūhak timuy’ta. ~ju&Noqw wuhti qa tūwikinihqa Jerusalem ōvenihqat tuawi’ta, nihqe pam hapi sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy yúamu. "i=&Noqw ima lȫyöm hapi lȫqmuy pasiwnit tuawi’ta. I’ tūwiki, Hagar yan mātsiwhqa, Moses tutavoyat tuawi’ta. Pam tutavo Arabia‐tutskat ep tūkwit Sinait aṅqw mātaviwhqa sinmuy tūwikmuy’ta. Pam wuhti piw yep qatsit ep Jerusalem tuawi’ta; noqw put timat tūtuwiktu. h&I’ tūwikit ahpiy tihtiwhqa ura pay tokot ahpiy tihtiwa; noqw i’ qa tūwikit ahpiy tihtiwhqa hapi pas God awiniyat ahpiy’o. g&Pi ura yan pey’ta: Abraham lȫqmuy tiyotimuy’ta, suhk̇a hakiy tūwikit ahpiyniqw, pu suhk̇a pay qa tūwikit ahpiy’o. %fC&Kurs huvam nuy āawnayaa, uma hakim Moses tutavoyat aṅ hinwisniqey aw yanyuṅqamu. Ya uma pas antsa tutuvenit hihta hiṅqawhqat mātsi’yuṅwa? &eE&Pas nu as pu’ pay umumumniqey nāwakna, nen umumi hin yuaataniqey navoti’tani. Pi nu qa umumumnihqe kurs hihta lalvayni. The Example of Hagar and Sarah d&Itimu, nu umutsviy pas putuiwta, soñawnen nu tihta’tutuyna. Okiw as uma Christ anhtotiniqat nu umuṅem pas nāwakna. 0cY&Noqw pay pi hak yūmosa qa atsálawk̇aṅw, umuy tayawinmaqa hapi suan hinhtini, kurs put akw uma lomahintsaktivayaniq’ö, qa pas nuy umumumniqw‐sa pam pantani. rb]&Noqw ima tūtutuqaynayaqam hinoqw umuy tayawintiwisa? Ya puma pas antsa umumi unaṅway’yuṅqe ōviy’o? Qae. Puma umuy inuṅaqw ayo lasnayaniqey nānawaknaqe ōviy’o; noqw pep pu’ uma pumuy amumi‐sa maqaptsi’yuṅwni. 5ae&Ya nu umumi súaṅqawhqe, umuhtuwqaniwhti? L`&Noqw nu umumi navoti’taqw, pi as hin pasiwtaniqw, pas kurs hin as uma umuhposiy qa ipwayat, nuy put maqayani. Ura uma nuy mohtiniqw pas hahlayhtoti. Noqw hinhtiqw ōviy uma pu’ alöṅtoti? 1_[&Noqw nāmahin pi as nu ituyay akw nukushintaqw, uma nuy qa ayo yukuyat, God hoṅviayayatnihqat pan nuy kwusuya. Uma Jesus Christ hin pās taviyaniqey pan nuy taviya. ^}& Pi uma inumi navoti’yuṅqw, ura nu okiw itokoy aṅ pas ȫpuiwk̇aṅw, mohti umumiqnihqe, umumi lomatuawit yuaayku. d]A& Itupkomu, pay uma okiw inún hinyuṅwni, pi nu pay umún sino. Pay uma nuy qa tūhotota. c\?& Pas nu umuṅem tusiiwta, taq nāp hisat sen nu okiw umuy haktonsa maqsontaqe ōviy’o. [& Uma talöṅwintiwhqat aw tunatyawwisa, pu mūmuyawhtuy aw’i, pu haqe’ qalawmaqat aw’i, pu yahsaṅwintiwhqat aw’i. iZK& Nit pu’ hapi uma God tuwi’vaya, hal pay put ahpiy nātuwiwya. Noqw uma hinoqw pay piw pu’ tutavot ahpiy hintsakpit nukwsiw’iwtaqat, pu öwihintaqat aw ahoy namtökya, nihqe put aw tūwik’iwyuṅwniqey nānawakna? :~}}H{zzcyxwvv2uttt0srxqxpooUnfmkdj^hgtffHedddcXba`n__'^+]A\\6[[ZZ%Y[XX=WnVVV9UU+TT?SRRQPPOO NMtLOKK4JIHHbGGqFF)EEaDCBB@??>==#;;;7:I99o88U77$6i55m443%211@0i/.. -,+++*)(\('@&&(%Z$##"!!^ `aEn*e+0>9 j / vo`\I+N QNoqw pay hak pas qapēvewnak̇aṅw put ōviy tūviṅtani, qa wiwsik̇aṅwo. Taq wiwsiqa pāhut hoṅvantaqat anta. Pam hūk̇aṅwuy akw nāhoy tutuptiwṅwu. RM Kurs uma haqawa suyan unaṅwtalwuwnit ṅastanen, pay pam God aw put ōviy tūviṅtani. Noqw pam hakiy qa qöhqöyat, aw put nóani. Pi pam qa hihta k̇ahk̇awnak̇aṅw sohsokmuy hihta huylawṅwu. L 1Nīk̇aṅw hak hihta ep nakwhani’k̇aṅw, pay yūmosa put aṅ kuyvamantani. Nen hak pas tukwsiwṅwu, pasiwtaṅwu, qa hihta akw hintaṅwu. K /It navoti’yuṅwee: Ason uma umuhtuptsiwniy aṅqw lasyaniqey unaheviwye’, uma put pantaqat ahpiy qaīts hin unaṅwtotiniqey tuwi’vayani. \J 3Itupkomu, ason uma hīhihta akw unaheviwye’, put ep hinhaqam hahlayhtotini, EI Nu’ James, God‐nik̇aṅw pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ pumuy tūwikiamnihqa it penta, God sinomuyatuy aṅqe’ ahtsaval’iwtaqamuy amumii. Hakim öqawyuṅṅwu. Faith and Wisdom DH Nam God núokwaat sohsokmuy amumum yantaa. Nam antaa.G Uma umumi moṅw’iwyuṅqamuy sohsokmuy inuṅem öqalanwisni, pu sohsokmuy God sinomuyatuyu. Ima Italyt aṅqw sinom umuy öqalaya. F Uma itahtupko Timothy sivikiṅaqw mātaviwhqat navoti’yuṅwni. Noqw ason pam īts pituqw nu put amum umumi yórikni. E Noqw nu okiw umumi paṅqawni, itupkomu: Uma ökwhanpit lavayit aw qa rohomwisni. Pay nu hikiqw lavayit umumi pēna. D5 Okiw nam pam umuy hin hinyuṅwniqey pasiwyuṅwniqat umuṅem pan yúkuni, uma sohsok hihta aṅ put tunatyayat aṅ hinwisniqat ōviy’o. Nam pam umuhpiy tayawniwniqey put tumalay’taa, Jesus Christ aṅ’a. Nam pam yūmosa aqwhaqami tayawintiwaa. Nam antaa. Final Words aC; God hapi hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa; pam hapi Itahtutuyqawhqay Jesus Christ, kanelmuy amumi suan tunatyawmaqat, mokiwuy aṅqw ahoy tātayna, ura pam nāp uṅway akw itamuṅem sūs namivasiwnaq’ö. Bw Nīk̇aṅw nu as tis pas īts umumi ahoy mātaviwniqat ōviy uma yan hinwisniqat nu okiw umumi yan nāwakna. Prayer +AO Uma itamuṅem nāwakinwisni, pay itam itah’unaṅway pasiwyuṅqey as qa nánahtsopya, sohsok hihta aṅ pas qaatsat hinwisniqey suhtaq’ewyak̇ahk̇aṅwo. @ Uma umumi moṅw’iwyuṅqamuy amumi tūqayyuṅwe’, amumi nānakwhani’yuṅwni, taq puma umuhhikwsiy aw tunatyawwisa. Noqw soon puma tumalay ep God aw qa lavayhtotini. Noqw uma pumuy amumi pās tūqayyuṅqw, puma hahlayk̇ahk̇aṅw lavayhtotini. Nīk̇aṅw putuiwk̇ahk̇aṅw lavayhtotini kurs uma amumi qa tūqayyuṅq’ö. Noqw pam pantaqa umuṅem qalomáhintani. ?9 Nīk̇aṅw uma lolmat hinhtotiniqey, pu hihta akw hakiy paaṅwayaniqey qa suhtok’iwyuṅwni, pi put pāvantaqat God aw noiwwisqat ep pam hahlayi. > Noqw ōviy itam God aw nānoayani, it nu paṅqawu: Itam itahmoay akw put tayawnayani, piw put aw kwakwhatiwisni, Jesus Christ aṅ’a. b== Pi itam kitsókit sútsepnihqat yep ṅastaya, pi itam sukw pítuniqat tunatyawyuṅwa. g<G Noqw ōviy itam haqam hākyesiwhqat ihpo put awyani; nen itam put amún qalomálvayhtiwyani. ; Noqw ōviy piw Jesus pas nāp uṅway akw sinmuy kwaṅw’ewakwtaniqe ōviy kitsókit kwayñavehaqam k̇ānavotqe mōki. b:= God awwat mohpeq moṅwi qaanhtiput ep kapīrat nīnat, uṅwáyat yank̇aṅw, haqami pas āantsawat aw pákiṅwu. Noqw pay hoṅviayaat put tokoyat haqam hākyesqat kwayñavohaqami yawme’, pep put taqtsokṅwu. 9 Pi itam nāp itahtuwiy an God aw nāwakintota. Noqw ima Jerusalem ep God kīyat ep tumalay’yuṅqam soon put ep itamum hintsatsk̇ani. n8U Uma hīhintaqat alöṅöt tutuqayhpit qa akw itahqapevewniy aṅqw lasyani. Pay hakiy unaṅwaat God núokwayat akw hūrs’iwtaqw pam put eṅem lolma, i’ nȫsiwhqa put hintsatsk̇aqamuy qa moṅwvastapnaqat qa put akw’a. Q7 Jesus Christ hin tāvoq hintaqey nāt panta pūu, pu yahpiy sútsepni. #6? Umumi tunatyawyuṅqam God lavayiyat umumi yuaaykuyaqamuy uma u’ni’yuṅwni; uma pumuy hin hinwisqat aw wūwantote’ amún qapēvewnit an hinwisni. +5O Noqw ōviy pay itam tatam qa nánahtsopyak̇ahk̇aṅw paṅqaqwani: Tutuyqawhqa nuy paaṅwni’ta; noqw sinom nuy hintsatsnaniqw, nu soon amuhpe tsawiniwtani. 14[ Uma hihta tuṅlay’taqat qa pan qatsí’yuṅwni, pay uma hihta himuy’yuṅwe’ put ep nakwhani’yuṅwni; pi ura pam paṅqawu: Soon nu uṅ tatamhtani, kita. R3 I’ nömaqtsi sohsokmuy amuhpiy k̇aptsiwtani, pu put qa hak tuyoy’ewakwtani; nīk̇aṅw hapi imuy aṅ nāhuhyayaqamuy amuhpa’ hinnumyaqamuy pu tokot sokoplalwaqamuy pay ason God hin yukunani. A2{ Aṅ sivilalwaqamuy uma u’ni’yuṅwni, pas amumum panyuṅqey pan’i; pu uma qahahlayhpit aṅ k̇ānanvotyaqamuy u’ni’yuṅwni, pay uma piw amún tokoy’yuṅqe ōviy’o. 1% Uma hakimuy qa umuhtuwimuy pāsyaniqey qa ayo yuykuyani, taq haqawat panyuṅqe qa navoti’k̇ahk̇aṅw kurs God hoṅviaymuyatuy pāsya. X0 + Uma nānatupkomuy amún nānami unaṅway’yuṅwniqey qa haqami qe’totini. L/ Taq aw itahyantaqa God qȫhi hihta tsohtso’naṅwuqat anta.S. Noqw ōviy hapi itam moṅwtunatyat pas soon wayayaykuniqat makiwyaqe, itam put ep God tsúyakyani; nen itam k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw pas hihtay’k̇ahk̇aṅw put aw okiwlalwe’, put unaṅwveyani. M- Noqw pam sūs piw sohsok hihta tayayaykinaniqey paṅqawhqe, hihta tayayaykuqat sohsok súlawhtiniqat paṅqawu; pay aṅ hihta yukiwhqat hapi; noqw aṅ himu soon wayayaykuniqa hūrs hoṅvani. D, Ura hakiy tönaat ephaqam pas tūwaqatsit tayayaykina; noqw pu’ hapi pam hinhtiniqey lavayhtiqe paṅqawu: Sūs piw nāt nu qa tūwaqatsit‐sanit pay ōveqatsit enaṅ tayayaykinani. +w Uma tunatyaltote’ hakiy ōṅaqw yuaataqat aw tūqayyuṅwni. Susmataqpi ima hakiy tūwaqatsit ep yuaaykuqat aw qa tūqayyuṅqam pas ayo qa nöṅa. Noqw pay tis itam hakiy ōṅaqw yuaaykuqat aw qa tūqayyuṅwe’, kurs hin ayo nöṅakni. E* It puhuvasiwnit ep God‐nik̇aṅw pu sinmuy amuhtsave hintsakqat Jesus aw’i; pu put uṅwáyat wiwtsiniwyaniqat Abel uṅwáyat epnihqe pavan hihta núnukṅwat tuawi’taqat aw’i. )  Pu sūmi tsovawtaqamuy mohti tihtiwhqat aw tōnawtaqamuy túṅwniam ōveqatsit ep pey’yuṅqa pumuy amumii; pu sohsokmuy amuṅem hin yuki’maqat God aw’i; pu aṅ suan hinyuṅqamuy sinmuy hikwsiam hinyuṅwniqey aṅ pās pasiwhtotiqamuy amumii: '(G Pi uma hapi tūkwit Zion aw öki, pu pas qátuhqat God wuhkokitsokiyat, ōveqatsit ep Jerusalem aw’i; God hoṅviaymuyatuy qaan’ewakw hintaqamuy amumii; q'[ Noqw ura kurs pi pas nuhtsel’ewakw soniwhq, ōviy Moses paṅqawu: Pas nu pavan tsawnaqe, tururuyku. ]&3 Pas kurs puma soon hin tutaptiwhqat aṅ kuyyuṅwniqe ōviy’o, pi ura paṅqawu: Nīk̇aṅw híkispi pay himuvohko tūkiwt aw toṅokq, pay tatam uma put tatatupninayamantani, sen lansat akw nīnayamantani. &%E Pu paṅqw hak tȫtökqe hiṅqawlawhq, puma put tönayat nanapta; nihqe puma put nanaptaqe, as pam pāpu qa pumuy amumi yuaataniqat okiw yan tūviṅtota, *$M Pi uma tūkwit Sinait qa aw öki, imuy Israel‐sinmuy amún’i. Ura pam tūkwi uwiwik̇aṅw pamesit akw nömseekiwk̇aṅw, qatāla, pu piw huk’ohpokiwta. V#% Noqw ura ahpiy pantaqw, put naat put öqalaniqat pam nāwakna. Noqw pay ayo noiwa, soon kurs pam hiniwhtiqat alöṅtaniqw ōviy’o, nāmahin pi as ura okiw pas pakk̇aṅw hin put alöṅtaniqey hepta. J"  Uma tunatyaltotini, taq nāp hisat haqawa tokot sokoplawni; sen yep qatsit‐sa aw tunatyawtani, Esaut an’i. Ura pam motitinihqe makiway sūs nösniqey aw aptsiwtaqat ōviy put nāhoyṅwa. $!A Uma pās tunatyawwisni, taq sen haqawa God núokwayat qa akw moṅwvastini, taq nāp hisat hak tūsaqat a’nö tsīvot anhte’ wūhaknihqamuy hovalani.  % Uma sohsokmuy amumum kwakwhat qatsit aṅ ö’qalyani, pu qahovársqatsit aṅ’a. Put uma ṅastaye’, soon Tutuyqawhqat aw yórikyani. + Nen uma soñawnen hakimuy kukyamuy eṅem suwip pöhtotani; nāp hisat hakiy kuk’at qa pasiwtaqat ȫqaat ruhpakni; pam qa panhtit qalaptuni. } Oviy hakiy unaṅwmokq, maat súhayiwtaqw uma öqalayani; pu hakiy tamöat qaöqáwi’taqw uma put hoṅvitotani. M Noqw nāp hak ökwhaniwhqey ep soon hahlayhtimantani; nīk̇aṅw pay atsva hak put aṅ kuyve’ kwakwhat unaṅway’vaṅwu, piw suan hinmaṅwuniqey tuwi’vaṅwu. Instructions and Warnings B} Itanam pi pay as antsa pan unaṅwtote’, hihsavo itamuy ökwhantotaṅwu. Noqw God hapi itamuy akw moṅwvastotiniqat ōviy panhtiṅwu, itam put an qahováriwyuṅwniqat ōviy’o. $A Yep qatsit ep itanam itamuy ökwhantotaqw, itam pumuy k̇aptsi’yuṅwa. Noqw ya sen itam tis hīhikwsimuy yúkuhqat aw tūqayyuṅwe’, soon qa yesni? J  Pi itam sohsoyam hīhihta ep ökwhaniwya; noqw kurs hak qa hihta ep ökwhaniwe’, pep pu’ soñawnen pam pay hakiy qa puwsuṅway’k̇aṅw tihtaqat tiyat antani, nihqe pay qa God tíatni. 3 Kurs uma ökwhaniwyaqey aṅ kuyyuṅqw, pep hapi pu’ God umuy tímuy’taniqey pan tumaltani. Puyaw haqam hakiy tiat nayat ahpiy qa ökwhaniwa? ta Pi Tutuyqawhqa hakiy aw unaṅway’te’, hakiy ökwhaṅwu, pu qa hakiy tiy kwúsuhqey qa wuvahtaṅwu. Y+ Ya tutuveni umuy God tímatnihqat pan ökwhantaqat uma pay suhtokya? Ura yan pey’ta: Itii, Tutuyqawhqa uṅ ökwhantaqw, um put qa paysoqtani, pu pam uṅ sivintoynaqw, um put ep qa pas unaṅwmokmantani. <s Uma qa haqawa qaanhtiput aw rohomnumhqey ep mōki. <q Noqw ōviy uma put aṅ wūwayani, hin pam nakwhani’taqata, hakim qaanhinwisqam put aw rohomhtotiq’ö. Uma put aṅ wūwaye’, soon wuwanmamaṅwuy’yani, pu ókiwhtotini. xi Itam Jesus aw‐sa taywisni, itahqapevewniy yayhnaqat pu yúkuhqat aw’i. Pam hapi hahlayhpit makiwniqey tunatyawk̇aṅw nahoylehtsit ep mokqey aṅ kuyva, nahaman’ewakw qa hihtatat’a, nihqe God moṅw’atsvewayat putvaqe qatuptu. d C Noqw itam it akw moṅwvastotiqamuy akw ṅö́yakiwtaqe, ōviy itam qa náṅ’ekni’k̇ahk̇aṅw nanamunwani; nen a’nö yuhtukni. Itam sohsok hihta puptut o’yani, pu sohsok qaanhtiput itamuy ṅuy’yuṅqata. y (Nīk̇aṅw itamuṅem hihta pavan nukṅwat pasiwnaqe, puma itamum sumiyank̇ahk̇aṅw pasiwnayaniqat pan yuku.oW 'Ima sohsoyam qapēvewniy ahpiy lomanavotniwya; noqw pay God pumuy hihta āawnaqe pumuy nāt qa maqa. / &Yep qatsi pumuy qa hihk̇ay’ta, puma okiw haqe’ qayēsiwhpuve hinnumya, tuhtukwivaa, pu tuhsövaa, pu tutskwat aṅ koroiwyuṅqat aṅ’a. }s %Puma tatatupniwya; siyarat akw nāhoy tutkitiwya; unaheviwya; sipwuvahpit akw qö́yantiwya; okiw kanelvuhk̇at, pu kapirsvuhk̇at yuwsi’k̇ahk̇aṅw aṅqe’ hinnumya; hihta ṅastayak̇ahk̇aṅwo; hihta akw okiwhinyuṅqe k̇ānanapta. pY $Pu pētu amumi qaan’ewakw tututsiwya, pu wuvahtinumya; hikis pas sómiwya, pu sivikiva taṅatiwya. a ; #Momoyam timuy so’qe ahoy tātayyaqw amumi yórikya. Pētu mātaviwyaniqey qa nānakwhaqe, hihta qaan’ewakw aṅ okiwsaniwya; puma hisat ahoy yesvaniwniqat epeq pavan nukṅwat qatsit aw‐sa taywisqe ōviy’o. I   "Uwiṅwuy a’nö mukiyat tōk̇aya; sipwuvahpit qalayat aṅqw ayo ipwaniwya; qa öqawi’k̇ahk̇aṅw a’nö hoṅvitoti; nānaywaqe a’nö öqaltoti; tuwqamuy taq’oyiyamuy tatslakna. * M !Ima qapēvewnit ahpiy haqe’ momṅwituy sinomuyatuy áṅwutota; súan yēsiwniqat aniwnaya; hihta awiniwyuṅqat ep öki; pu wukotohohtuy moayamuy útatota; S  Noqw ya sen nu nāto piw hiṅqawni? Pi nu haqawatuy tuawi’taniqw soon aṅ tuwaniy imuy amuptsiwtani: Gideon, pu Barak, pu Samson, pu Jephthah, pu David pīwu, pu Samuel, pu God lavay’aymuyatuyu. : m Noqw ura tokoy huhyaqa, Rahab, qapēvewnaqe qatuptsiwni’yuṅqamuy amumum qa súlawhti, pi hakim kitsókimi nanauyve pohtamaqam put aw pituqw, pam pumuy amumi unaṅwtapqee.  Israel‐sinom qapēvewnayaqe tsaṅe’sikis tālat aṅ Jericho‐kitsókit qöqönyaqw, ép kīhut tuhkwaat sapumhti. 1 Ura Israel‐sinom qapēvewnayaqe Palavatuphat aṅqe’ tutskwat lakput aṅ ayo nö́ṅa; noqw as Egypt aṅqw sinom put tuwantotat, paöysoa. \1 Pam qapēvewnaqe mañat uṅwáyat hötsíwat ōvaqe pu ánan’ik wiwtsi, piw mañat sikwit tuhpet nȫsa; noqw ōviy motitihtiwyaqamuy tōtimuy qö́yatoqa qa pumuy amumi may’tat, amutsva yūmosa ahpiy’o. &E Pam qapēvewnaqe ōviy Egypt‐tutskwat tatamhta, moṅwit itsívuyat qa mamqast’a; pas pam hakiy qataymataqpuvanihqat tuway’taqe pan hihta aṅ kuyta. :m Christ tutukpanhqatsiat Egypt epeq hīhihta núnukṅwat epnihqe pas pávannihqat pan aw wūwaqee, pi pam pan put tunatyat ep hihta akw tayawinpit pas antsay’taqe ōviy’o.   Tatam pay God sinomuyatuy amumum hīhihta aṅ k̇ānanvotniqey namorsta, qaantaqat hahlayhpit ep hihsavo hahlayniqey epnihqee, kO Moses wuṅwqe qapēvewnaqe Pharaoht tiyat mānat tíatnihqey pan túṅwantiwniqey qa nāwakna. 7g Moses tihtiwhq, naat‐niqw pu yuat puma God qapēvewnaqe payhkomuy mūmuyawhtuy aṅ put tupki’ta, yaw pam súhimuniqw ōviy’o, puma moṅwit hin yukiyat qa mamqasqee. # Joseph qapēvewnaqe qatsíso’ṅwamiq pítuhqe, Israel tímuyatuy haqamiyaniqat mahtsikna; nihqe ȫqayat hin hinhtotiniqat pās tutapta. ! Jacob qapēvewnaqe ura mokiwuy aqw hayiṅwnaqe, Joseph tímuyatuy lȫqmuy öqala, nihqe natöṅpiy akw moto’k̇aṅw God aw okiwlawu. p~Y Ura Isaac qapēvewnaqe timuy Jacob‐nik̇aṅw pu Esaut pumuy nāt hihta hintaniqat ep pumuy öqala. #}? Pay kurs pi hin God put ahoy tātaynaniqey qa panhtiniqat pam wūwa nāmahinpi as mokni; noqw ōviy paṅqawniqw pay soñawnen pi pam paṅqw put kwusu. I|  Ura God put aw paṅqawu: Ason Isaac timat uhsinomni, yan’i. {  God Abraham aw tuwantaqw, pam qapēvewnaqe Isaac God aw tavi, nihqe i’ hak tiy put aw awinit pasiwtaqa pas sūkw tiy kuwahti. jzM Noqw puma hapi haqam pas nukṅwat qatsit ōveqatsit aṅqwnihqat tunatyawyuṅwa. Paniqw hapi ōviy God pumuy Tutuyqawhqaamnihqey pan túṅwantiwniqey suhtaq’ewa, pam pumuy amuṅem wuhkokitsokit na’sastaqe ōviy’o. wyg Kurs pi hin as puma haqaqw nöṅakqey aqwhaqami tunatyawyuṅwe’, qa hisat pay ahoy aqwye’ qenitutwani. @x{ Pi pan lavayi’yuṅqam súyan pi haqam kiy hepnumya. +wO Ima sohsoyam qapēvewnayak̇ahk̇aṅw qatsiy kūkuyva, himu amumi awiniwtaqat qa ep ökit’a, pay pánis‐sa yāvoq put tutwaqee; nihqe pas suyan put pantaqat pās nātuptsiwnaya, nihqe ömahtota, pay puma qa pep tūwaqatsit ep sínomnik̇aṅw pay paṅqe hāk hinnumyaqey paṅqaqwa. uu Ura God Sarah Abraham nȫmayat ti’vaniqat put aw paṅqawu. Noqw pam put hinhtiniqat qapēvewnaqe nö’yiltiqe tsākw tavi, nāmahin pi as pam pāpu pas aṅ ruhpakiwk̇aṅwo. ^t5 Abraham pi wuhkokitsokit huruwunuhqat God ahpiy yayhniwhqat piw yukiwhqat aw tayma. nsU Ura pam qapēvewnaqe haqam tutskwat aw awiniwtaqat qa ep sínonihqey pan hinnuma; ura pam mötsápkit aṅ ki’tinuma. Noqw ura Isaac‐niqw pu Jacob puma piw put an hinnuma; ura God pumuy tutskwat máqaniqey piw āawnaq’ö. Qr Ura God Abraham wáṅwayhqe, put haqam tutskwat ason makiwniqey aqwniqat aw tutapta. Noqw ōviy pam qapēvewnaqe God aw tuqayvastaqe nāp tutskway aṅqw nakwsu, haqaminihqey qa navoti’k̇aṅwo. @qy God nāt hihta qe’yaqat aṅwu pay Noaht āawnaqw, pam qapēvewnaqe put k̇aptsita; nihqe pākihut mask̇ataqe timuy ayo nö́ṅakna. Put hapi akw pam yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy qalomáhinwisqat mahtakna; noqw pam súantaniqat God yan put lavayhti, hak God aw tuptsiwhqa hin súantaqat pan’i. 3p_ Noqw pay hak qa tuptsiwe’ kurs hin God unaṅwveni; pi God awnihqa pay pam pas suyan qátuhqe put hepnumyaqamuy kuwahtiput máqaṅwuqat kurs hin qa tuptsiwni’tani. uoc Ura Enoch qapēvewnaqe mokiwuy aṅqw qa yuku, nīk̇aṅw ōmiqatsit aw nahlakiwa. Nihqe pam qa nātuwiwa, God paṅsoq put nahlaknaqw ōviy’o. Pi pam nāt qa nahlakniwht, pam aw lomanavotniwta, pam God unaṅwve hinmaqe ōviy’o. unc Ura Abel qapēvewnaqe Cain epnihqe pavan nukṅwat God aw hihta tavi; nihqe put ahpiy pay kurs pam súantaqey panwat mātakti; God put kuwahtipuyat ömahtaqey akw put paṅqawu; noqw pay as Abel mokpu‐nik̇aṅw nāt put tuawi’ta. #m? Itam qapēvewnayaqey aw tutwaqw kurs tūwaqatsi God lavayiyat akw yukilti; noqw ōviy himu yaṅ mātakyaqa pay hihta mātakyaqat qa put aṅqw yukilti. 8lk Pi hisatsinom qapēvewniy ahpiy lomayuaatiwya. k  Itam qapēvewnit akw hihta itahṅöyiy aw yórikyaniqey navoti’yuṅwa, pu put ahpiy hihta qa mātakqat pas suyan māmatsya. 7jg 'Noqw pay itam aṅ hakimuy tuptsiwnit aṅqw ahoy tu’qaltotiqe ayo maspiwhqamuy qa amunyuṅwa. Pi itam hapi tuptsiwnit aṅ ahsupoq hinwisq, itahhikwsi ayo yámakni. i  &Noqw i’ hapi súantaqa qapēvewniy akw qatsit tuwani; nīk̇aṅw kurs hakiy pay ahoy tu’qaltiqw, soon nu put ep hahlayni. Vh% %Pay nāt hihsavoniqw i’ hak pítuniqa soon qa aṅqwni, nen soon sȫwuni. g! $Pay uma kurs hin sohsok hihta aṅ qa nakwhani’yuṅwni; nen uma God tunatyayat aṅ hinwisq, pam umuy hin āawnaqat uma put makiwyani. f  #Oviy uma umuhqapevewniy qa aṅqw lasyani. Pi kurs uma yūmosa put aṅ hinwise’, hihta a’nö hihk̇ay’taqat ömahtotani. xei "Oviy pi ura uma sivihpit aṅ taṅawtaqamuy ōkwatutwa; pu hihta umuhhimuy hovalayaqw, uma put ep qa hin unaṅwtoti, suyan pi uma ōveqatsit ep hihta pavan nukṅwa, pu pas qa hinhtiṅwuqat himuy’yuṅqey navoti’yuṅqe ōviy’o. d% !Umuṅaqw haqawat sinmuy amutpik k̇ānanvotya, piw okiwhinyuṅwa; noqw umuhsuṅwamuy pan okiwsahsanyaqw, uma pumuy amumum k̇ānanvotya. *cM Nīk̇aṅw pay kurs uma umuhhisatqatsiy aṅ wūwayani. Ura umuh’unaṅway tālawvaqw, uma qaan’ewakw hihta aṅ k̇ānanvotyak̇ahk̇aṅw aṅ kūkuyva. Mb Pi pas God qátuhqat mapqölmiq posnaniqw, pam nuhtsel’eway’o. Ga Pi itam God yan hiṅqawhqat tuwi’yuṅwa: Ason nu hapi hakiy eṅem nāoyni; ason nu hihta ep hakiy aw ahoytamantani, kita Tutuyqawhqa; pu piw yanwata: Tutuyqawhqa sinomuy hin yukunani. !`; Noqw hak God Tiyat pēvewnaqa hin tis pas pavan nuhtsel’ewakw sivihpit hihk̇ay’vani. Pam pi Qahováriwtaqat Hikwsit God núokwayat hakiy aw nóahqat qahihtata, piw Christ uṅwáyat aw wukukuyku, nāmahin pi as God put uṅwat akw put aw pasiwnat, nēṅem put sutsvo tavi. %_C Ura pi hak Moses tutavoyat qa k̇aptsi’taqw, hakim lȫyöm sen pahyom put navoti’yuṅqam pan lavayhtotiqw, momṅwit put qa ōkwatutwat nīnayaṅwu. k^O Pánis‐sa hak pan hintsakqa navoti’taqw, God sinmuy sohsokmuy amuṅem hinwat yukune’, tuwqamuy amuhpewi itsívuy mahtakne’, qȫhit akw pumuy hovalani. Noqw hak it navoti’te’, tsawiniwk̇aṅw maqaptsi’taṅwu. 4]a Ispi itam as hihta pas suyan pantaqat nanaptak̇aṅw, tuwat nāp itahtunatyay aṅ hinwise’ qaanhtotiqw, pay ahpiy pas qa himu haqam pāpu itahqaanhtipuy ep nīniwni. 9\k Itam sūvo tsotsvalyaniqey qa qe’totini, haqawatuy amun’i; itam qa pumuy amún hinwist nāu’nantoynayani, tis ōviy’o, talöṅnit aw pitutoqw itam navoti’yuṅqee. g[G Pu itam hin nānami unaṅway’yuṅwniqey pu lolmat hintsatsk̇aniqey nāu’naṅwnayani. Z! Pas itam qa wiwsiyak̇ahk̇aṅw God aw tuptsiwni’yuṅqey qa qe’totini. Pi i’ hak hin hintaniqat lavayhtiqa pas soon qa āantsani. Y  Noqw ōviy itam suan unaṅway’k̇ahk̇aṅw, qa hin pēvewnayak̇ahk̇aṅw, God aw tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw put aw ö́kini, itah’unaṅway Christ uṅwáyat akw pāhomiwyuṅqat navoti’k̇ahk̇aṅwo, hakiy kūyit akw tokoy pāhomhqat pan’i. ^X5 Pi Christ itamuy God tímuyatuy amuṅem put awwat mohpeq moṅw’iwtaqey ep wunu. W7 Pi Jesus Christ pas nāp tokoy ahpiy soñawnen itamuṅem pöhut taytaqat yuku; noqw put tokoyat mötsáp’uhtsit antaqat aṅ itam God aw yuṅta. (VI Yanta hapi, itupkomu; noqw ōviy itam Jesus uṅwáyat aw yank̇ahk̇aṅw qa tuhtusk̇ahk̇aṅw haqam susqahovariwhput aw yuṅniniqw itamuṅem qeni. U} Noqw God hakiy qaanhtipuyat put aṅqw yukuqw, pep pāpu qaanhtiput ep himu nīniwhqa súlawni. Let Us Come Near to God cT? Pu nu pumuy qaanhtipuyamuy‐nik̇aṅw pu nukpantuwiyamuy pāpu qa u’ni’tani, kita. S% It atsva pu’ nu yan amumi pasiwnani, kita Tutuyqawhqa: Nu unaṅwayamuy aṅ ilavayiy taṅatani, pu nu wuwniyamuy aṅ itutavoy pēnani. qR[ Pi Qahováriwtaqa Hikwsi piw pas nāp put pantaqat itamuy āawna; ōviy pi ura as pay mohti paṅqawu: kQO Pi pam pas sūs nātapqe God eṅem sutsvo oyiwyuṅqamuy pās hin hinyuṅwniqat pan sūs yuku. SP Nihqe pahpiy put tuwqamat put aw maqaptsi’yuṅwniqat pam nuhtay’ta. nOU Noqw pay Christ tuwat sinmuy qaanhtipuyamuy ep sūs nātapqe, pep pu’ pam God putvaqewat qatuptu; KN Ura God awwat momṅwit nāqavo put kīyat ep hoṅk̇ahk̇aṅw hihta hintsatsk̇aṅwu; pu pay nāt piw God eṅem hihtuy qö́yantotaṅwu, soon pi puma qaanhtiput haqami hintsanyaniq’ö. sM_ Noqw ōviy God tunatyayat ahpiy itam put eṅem sutsvo oyiwya, Christ itamuṅem tokoy sūs táviq’ö. $LA Pam pan lavayhtiqe pep pu’ piw paṅqawu: Meh God, nu hapi uhtunatyay hinhtiniqe ōviy pitu. Pam kítahqe mohtiwat ayo qenitat, aṅknihqat wunuptsina. FK Ura pam mohti paṅqawu: Um hihtuy tutavot an qö́yantiwyaqamuy‐nik̇aṅw pu ūmi ōoywaqat qa tuṅlay’ta; um hakiy qaanhtipuyat ep ūmi hihtuy tataqtsokwaqat ep qa nāhahlaytapna. J  Pahsat pu nu paṅqawu: Meh, God, nu hapi uhtunatyay hinhtiniqey ōviy pitu; pay ura tutuvenit mupipitaqat ep nuy pan pēniwta. bI= Um hihta ūmi tataqtsokwaqat pu qaanhtiput ep ūmi himu ōoywaqat ep qa nāhahlaytapna. 8Hi Paniqw hapi ōviy Christ tūwaqatsit aw pitutoqe paṅqawu: Um hihtuy qö́yantiwyaqamuy‐nik̇aṅw pu ūmi ōoywaqat qa tuṅlay’ta; nihqe um inuṅem tokot na’sasta. _G7 Ispi soon wakastahtaqtuy pu kakapirstuy uṅwáam qaanhtiput haqami hintsanniq’ö. cF? Noqw pi pep put pantsakiwhqat ep aṅsakis yahsaṅwuy ep qaanhtipu ahoy u’naniwṅwu, !E; Pi as pantaniqw ya pam qa paṅso pay yukiwtani. Ispi pep okiwlalwaqam sūs powatote’, soon pāpu hīhihta qaanhtiput unaṅwpeq sunvoti’yuṅwni. fD G Pi pep hin tutavo kihsit an hihta lolmat nātoniqat tuawi’ta; pam qa pas pas antsa pam’i; kurs pi hin pep hihtuy qö́yantiwyaqamuy aṅsakis yahsaṅwuy aṅ yūmosa pantsakiwhqa paṅso ökiwtaqamuy sūs lolmatani. xCi Noqw ōviy hapi Christ pay sūs taviwa, k̇aysiwhqamuy amuṅem qaanhtipuyamuy nahpe haqami hintsakniqe ōviy’o; nihqe pam nāt piw mātaqtini, qaanhtiput ayo yúkuniqe qa ōviynit, put aw tunatyawyuṅqamuy ayo óyaniqe ōviy’o.xBi Noqw pay hapi sinom sūs so’niqat pan amuṅem yukiwta. Noqw atsva pu’ God pumuy amuṅem hinwat yúkuni. HA  Pi as kurs pantaqw, soon pam tūwaqatsit yayhniwhqat pahpiy qa piép k̇ānavotmantani; noqw pi yepehaq pam so’ṅwaveq sūs mātaktiqe, pas nāp nātapqe, sinmuy qaanhtipuyamuy ayo yuku. %@C Piw soon pas pam piép nātapmantani, God awwat mohpeq moṅwi aṅsakis yahsaṅwuy ep pay hihtuy uṅwáyamuy yank̇aṅw paṅso pákiṅwuqat pan’i. g?G Pi pam haqam kīhut pas āantsawat sinot māyat akw yukiwtaqat qa paṅso paki, pas antsanihqat tuawi’taqat aw’i; pam qa paṅsonit pas hapi ōmiqatsit aw paki, pāpu pas God atpipo itamuṅem mātaqtiniqe ōviy’o. R> Noqw ōviy hapi pay himu tūwaqatsit epnihqa kurs hin qa hihtuy uṅwáyamuy akw kwaṅw’ewayhtiwni, pam pi ōveqatsit epnihqat tuawi’taqee. Nīk̇aṅw pay himu ōveqatsit epnihqa hakiy uṅwáyat hihtuy uṅwáyamuy epnihqe pas pavan nukṅwat kurs hin qa kwaṅw’ewayhtiwni, it Christ pas nāp uṅwáyat akw’a. 5=c Pu pay pas k̇a pēp sohsoy himu uṅwat akw powaiwtaniqat pan yukiwta; pu uṅwat qa munvaniwhq, pay qaanhtipu pas soon ayo yukiwni. Christ’s Sacrifice Takes Away Sins |<q Pu pam piw ōviy pan God eṅem mötsápkit uṅwat akw mahkwa, pu pep hīhihta akw hintsatskiwhqat sohsok pīwu. A;} Nihqe paṅqawu: It uṅwat akw hapi God umumi pasiwna. :- Noqw ōviy ura Moses tutavot eq hin ayatiwyaqat sohsokmuy sinmuy āawnat, pahsat pu pam wakasmamñatuy pu kakapirstuy uṅwáyamuy kūyit enaṅ kuyhta; nit palaphöt‐nik̇aṅw pu hihta tūsaqat hyssop akw pam tutuvenit‐nik̇aṅw pu sohsokmuy sinmuy put akw mahkwa; S9 Noqw ōviy pay piw i’ mohti pasiwni pas úṅwat‐sa akw pan yukilti. 8  Pi hin hintaniqa yuki sinot mokq, pep pu’ hihk̇ay’taṅwu; qa pantaqw pay nāt put pasiwnaqa qatuqw, pam qa öqalaniṅwu. 7- Noqw itam navoti’yuṅqw, haqam hakiy ahkwayñap himu hin hintaniqa yukiwtaqw, pay kurs pi hin pan put yuki’taqa qa mokq, pam aw antaṅwu. U6# Yantaqw hapi ōviy pam puhuvasiwnit God‐nik̇aṅw pu sinmuy amuhtsave hintsaki. Ura ima hakim mohti pasiwnit aw yanyuṅqam tutavot ep qaanhtoti. Noqw pay Christ mokqe mohti pasiwnit aṅqw pumuy mātavi; nihqe sohsokmuy wáṅwayniwyaqamuy amuṅem qenit yukuqw, God amumi hin āawnaqw, puma makiwyaqe sutsep himuy’yuṅwni. 5 Noqw kurs pam pantaqa hakiy tuyoy’ewakwnihqat kwaṅw’ewakwtaniqey aw öqalay’taqw, Christ pas nāp uṅwáat tis pi ōviy kurs hin itah’unaṅway qa kwaṅw’ewakwtani, ispi pam Hikwsit sútsepnihqat aṅ God aw nātapqe itamuṅem mokq’ö. Noqw pi itam kwaṅw’ewayhtotiqe soon pāpu hisat hin yesqey pan yesni; nīk̇aṅw itam God sutsep qátuhqat eṅem apiiwyuṅwni. 4} Ura mohti pasiwni yan yukuqw kurs haqawa hihta akw tuyoy’ewayhtiqw, God awwat moṅwi wākasit uṅwáyat, sen kapīrat uṅwáyat akw put mahkwaṅwu. Pu piw pam wakasmanat taqtsokiwhqat qötsviyat kūyit akw namiqwriwtaqat akw put mahkwaṅwu. 39 Noqw pay God itamumi hihta lolmat pasiwnaqw, Christ itamuṅem God awwat móṅwiniqe ōviy wunuptu; nihqe soñawnen mötsápkit aṅ kuyvaqe sūs haqam susqahováriwhput aw paṅso paki. Pam mötsápki hin hintaniqey pasiwtaqe, mohtiwat epnihqe pas pavan nukṅwa, ōviy pi pam qa tūwaqatsit ep wunu, piw qa sinmuy māyamuy ahpiy yukiwa. Noqw Christ nāp uṅway yank̇aṅw paṅso paki, hīhihtuy uṅwáyamuy qa put yank̇aṅwo, sen kapīrat uṅwáyata, sen wakashoyat uṅwáyata. Pam paṅso pákihqe itamuy sūs qenivo oya. Z2- Pi pam tutavo hihta suovaamnihqat‐sa yuaataṅwu‐puma hihta nȫnösaniqata, pu hihta hīhikwyaniqata, pu hin napwatotaniqata. Noqw pam tutavo pay hāk hihk̇ay’ta, hisat pam súlawhtiniqey aw pahsavoo. k1O Noqw pep hintsakpi yep qatsit tuawi’ta. Puma pi God aw hīhihta kuwahtiput ōoyya; piw put eṅem hihtuy qö́yantota. Noqw nāmahin pi as hak pantsakq, pam pantaqa kurs hin put unaṅwayat aṅqw qaanhtipuyat ayo hȫnani. 0 Noqw Qahováriwtaqa Hikwsi it akw itamuy it tutuqayna: Nāt mohtiwat kīhut wunuqw, pas susqahovariwuy yeyespit aw nāt uhtsiwta. c/? Nīk̇aṅw yūmowat pay i’ God awwat pas mohpeq moṅwi pas nāla aṅsakis yahsaṅwuy ep sūs pákiṅwu, pas uṅwat yank̇aṅw‐saa; nen put nēṅem God aw mātapṅwu, pu sinmuy öwihiniwhtipuyamuy ep’e. (.I Noqw i’ yantaqa pās panwat yukiltiqw, ima God awwat momṅwit pay sutsep ihpove yeyespit aw yuṅte’, God eṅem himu hintsatskiwhqat hintsatsk̇aṅwu. |-q Noqw ima hihtu Cherubim God lolmat tālawṅwayat akw nȫmiwtaqam tataṅpit atsvenihqat nākwapni’ta; noqw ura tataṅpit nākwapniat núokwavihk̇a yan túṅwantiwa. Noqw pay itam kurs hin yep put pas hin hintaqat pasiwtaqat yuaatotani. N, Pep ura sik̇avalasivat aṅqw tataqtsokpi qātsi, noqw pu pasiwnit ep tataṅpi, sik̇avalasivat akw ahsupoq nȫmiwtaqa; noqw ura put ahsonve sīvut aṅqw mēnna taṅawtaqa pakiwta; pam sīvu sik̇avalasivat aṅqw yukiwta; pu ura Aaron murikhoat tsīyakqa piw ep pakiwta, noqw pu ura owavutsqat aṅ pasiwni pey’taqa. c+? Noqw pu ura mötsáp’uhtist yupqöymiq piw yeyespi Susqahovariwtaqa yan túṅwantiwa. *% Noqw ura mötsápkit ihpovewat ep wihqöhi wunu, pu nönöspi; noqw put ep nōva poñaiwta; pam yeyespi ura pas Aantsawa yan túṅwantiwa. &) G Ura God Israel‐sinmuy amumi pasiwnaqe, hin put eṅem hintsatsk̇aniqat amumi tutapta. Noqw ōviy puma put eṅem mötsápkit pas āantsawat wunuptsinaya. :(m Noqw pam pumuy amumi pūhut pasiwnaniqey paṅqawhq, suyan pi mohti pasiwni putniqw pay hin’ewayhti. Noqw himu hin’ewayhtiqa, pu hisattiqa pi pāpu pay súlawhtiṅwu.' Pi nu pumuy qaanhtipuyamuy ep ōkwatuwi’taniqee, pu qaanhintsakpiyamuy, pu nukpanhtuwiyamuy nu soon pāpu u’ni’tani. R& Pu soon hak sinosṅway, sen tupkoy tutuqayne’ aw paṅqawni: Um Tutuyqawhqat tuwi’tani, kitani; pi sohsoyam nuy tuwi’yuṅwniq’ö, sushin’ewakw‐nik̇aṅw pu suspavannihqat aqw pahsavoo, m%S Noqw pep pu’ atsve nu Israel‐sinmuy amumi yan pasiwnani, kita Tutuyqawhqa: Nu ilavayiy pumuy wuwniyamuy aw taṅatani, pu nu soñawnen itutavoy unaṅwayamuy aṅ pēnani; noqw nu pumuy Tutuyqawhqaamni; noqw puma isinomni. $ Ura nu námuyatuy amumi hin pasiwnaqey qa pan’i. Ura nu hisat pumuy māyamuy ṅuy’k̇aṅw, tutskwat Egypt aṅqw pumuy ipwat, amumi hihta pasiwna. Noqw pay puma ivasiwniy aṅ qa yūmosa hinwisq, ōviy nu pumuy amumi qa unaṅwtavi, kita Tutuyqawhqa. N#Noqw pi God put aw hihta qa pasiwtaqat túwahqe paṅqawu: Meh, pay hapi nāt aw pítuni, kita Tutuyqawhqa; noqw ep pu’ nu Israel‐sinmuy‐nik̇aṅw pu Judah‐sinmuy amumi pūhut pasiwnani, j"MNoqw pay mohtiwat pasiwni qa pasiwta; pay as pam qa pantaniqw soon pas piw nāt aṅk himuwani. !}Ura Aaron ahpiyvit namivasiwnit pas nukṅwat aṅ hintsak‐wisa, pam pi God tutavot aw töṅaniwtaṅwu; noqw tis pi Christ hapi namivasiwnit put epnihqe pas pavan nukṅwat aṅ hintsakṅwu, ispi pam God awiniyat aw töṅaniwtaṅwuniq’ö. n UIma pi God kīyat pas antsanihqat ōveqatsit epnihqat qa pan tumalay’yuṅwa, soñawnen pi pam ōveqatsit kihsiwniyat anta; pi God kīyat tūwaqatsit epnihqa pas antsanihqat tuawi’ta. Ura Moses haqam God eṅem hintsatskiwhqat mötsápkit wunuptsinaniqw, God put aw paṅqawu: Nu tūkwit epeq ūmi hin mātaknaqw, um pan sohsok hihta yúkuni, aw kita. !Pi as pam tūwaqatsit ep hinnume’, soon God awwat móṅwini, pi God awwat momṅwit hihta kuwahtiput nāt ōoyhtiwisa, tutavot an’i. 5cPi God awwat moṅw’iwtaqa hihta kuwahtiput put aw ōoyniqey pu aw hihtuy qö́yantaniqey ep pan taviwṅwu; noqw ōviy Christ hapi pas pay soon tuwat hihta qa távini. 3Pam God kīyat ep yeyespit pas āantsawat ep tumalay’ta, God kīyat pas antsanihqat ep’e. Tutuyqawhqa pas nāp hapi put kīhut kīta, qa sino. B Pu’ hapi nu pas pávannihqat lavayhtini: Jesus hin hintaniqey pasiwtaqa itamuṅem God awwat moṅwtaviwa; nihqe ōveqatsit ep K̇aptsitiwhqat moṅw’atsvewayat putvaqewat qatuptu. I~~u}|| {{J{ zynxxww9vvruutsrr qdp}oornmm|llk`jjBiphhglff]eeLddPcc4bb a`__^]]u] \[ZZYqXWWaVUUT'S|RR>QuPPOuNMM(LL,KKXKJ_IIHGGDFEDCCB@Au@??W>>4===;<<8h778665F44/322r100g//J..%-,,++J**9)M((E'n&&%%%$##"!!!) [-+S,6p0U_|W(g D 4  5gJ:a)SPi ōṅaqw pítuhqa hapi pas sohsokmuy amupyevee, noqw i’ tūwaqatsit aṅqwnihqa yep qatsit tunatyawta, nihqe yep qatsit tunatyayat yuaataṅwu. Oṅaqw pítuhqa hapi pas sohsokmuy amupyevee. lQPam soon qa suyhtsepṅwat öqawi’mani; noqw nu pay soon qa pevewmani. He who Comes from Heaven B}Kwusi’taqa hapi möönaṅwniṅwu; nopw put kwātsiat wunuk̇aṅw aw tūqayte’, put tönayat ep pas hinhaqam hahlayhtiṅwu. Noqw ōviy hapi ihahlayhpi pas hin hintaniqey anhti. oWPi uma nāp inumi navoti’yuṅqw ura nu paṅqawu: Nu’ qa Christ, pay ura nu put apyeve ayatiwa. fENoqw John lavayhtiqe paṅqawu: Kurs hak öqalat makiwhqa kurs hin qa ōṅaqw put makiwni. ?wNoqw puma John aw ö́kihqe, aw paṅqaqwa: Rabbi, ura i’ Jordan yupqöyve úmumnihqa sinmuy kūyit akw tuvoylalawu; noqw sinom sohsoyam put aw ökiwta. Ura um put hakiy lalvaya. taNoqw John aw nánatuwnayaqam hakiy hin kwaṅw’ewayhtiniqat ep Jew‐sinmuy amumum nāṅwuy’yuṅwa. 3aPam nāt sivikimi qa tūviwhqe ōviy’o. jMNoqw Salem ahayhp Aenon ep a’nö pāhuniqw, ōviy John pep piw sinmuy kūyit akw tuvoylalawu, 7Iit atsve pu’ Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum Judea‐tutskwat ep pitu; nihqe pep pumuy amumum qátuhqe, sinmuy kūyit akw tuvoylalawu.  Noqw pi i’ hak pas qaatsat hinmaqa tālat awniṅwu; nihqe pam God öqalayat ahpiy tumaltaqey tunvotnaṅwu. Jesus and John Pi haqam qalomáhintsakqa tālat qa hahlayṅwu, piw tālat qa awniṅwu, taq nāphisat k̇a hintsakpiat suhputsniwniqw ōviy’o. J Pay i’ Tāla tūwaqatsit aw pituqw, sinom put qa nānawaknat, soq qatālat ep hahlayya, puma qalomáhintsatsk̇aqe ōviy’o. Noqw paniqw hapi ōviy God pumuy sivintoynaniqey amuṅem yuku. `9Pi God put Tiyat aw tūtuptsiwaqamuy amuṅem qa hinwat yukut, pumuy mātavi; nīk̇aṅw pam put qa aw tūtuptsiwaqamuy sivintoyniwyaniqat pay pan amuṅem yuku, puma put sūkw Tiyat qa aw tūtuptsiwhq ōviy’o. gGPi God Tiy sinmuy ayo óyaniqat ōviy put aṅqw tavi, sinmuy hin yukunaniqat qa paniq’ö. -SPi God sinmuy amumi pas unaṅway’k̇aṅw k̇ahk̇awnaqe, ōviy pas sūkw tiy tavi, nāp hak put aw tuptsiwhqa qa hovalniwht, qatsit qaso’taqat himuy’vani. T!Noqw nāp hak inumi tuptsiwhqa qa hovalniwht qatsit qaso’taqat makiwni. {oNoqw ura Moses qayēsiwhpuve tsūat himutsokit ep hāyaqw, pan hapi Nu Sinot Tiat pas soon hihta ep qa hāyiwni. } s Qa hak hapi hisat ōmiqatsit aw wūvi, pas ōveqatsit aṅqw hawhqa‐saa, i’ Sinot Tiat ōveqatsit ep qátuhqa. 7 g Noqw kurs nu pay yep qatsit ep hihta hinyuṅqat umuy āwintaqw uma qa tūtuptsiwe’, puyaw tis nu ōveqatsit ep hihta hinyuṅqat umuy āawnaqw uma hin put tūtuptsiwani? & E Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Itam hihta navoti’yuṅqey yuaatota, pu hihta aw yórikyaqey tuawi’yuṅwa, noqw uma itahtuawiy qa ömahtota. v e Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Ya um as Israel‐sinmuy tutuqaynaqanik̇aṅw īit qa navoti’ta? N  Noqw Nicodemus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Noqw īi hin pasiwtani? Hūk̇aṅw haqami hūhuknik paṅsoq hūhukṅwu, noqw as um söykitaqw navotṅwu; nīk̇aṅw háqaqwnik̇aṅw pu haqaminihqat um qa mātsi’taṅwu; noqw pan hapi Qahováriwtaqa Hikwsi put ahpiy tihtiwyaqamuy unaṅwayamuy ep tumalay’taṅwu. dAPas uma soon qa pu’ piw tihtiwyaniqat nu ūmi paṅqawhqat um ep qa pas hin wūwantani. eCSinot ahpiy tihtiwhqa sinoniṅwu; pu Hikwsit ahpiy tihtiwhqa put ahpiy qatsit himuy’ta. CNoqw Jesus put aw paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Hak kūyit‐nik̇aṅw pu piw Qahováriwtaqat Hikwsit qa akw tihtiwhqa pas soon God moṅwtunatyayat aw pákini. Noqw Nicodemus put aw paṅqawu: Noqw hak wuynīk̇aṅw hin piw tihtiwmantani? Ya sen pam yuy ponoyat aqw pak̇e’, piw tihtiwmantani? )Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Pas qa piw tihtiwhqa soon God moṅwtunatyayat aw yórikni. nUI’ hak míhikpuva Jesus aw pítuhqe, aw paṅqawu: Rabbi, itam hapi pas suyan uṅ God aṅqw sinmuy tutuqaynaniqe pítuhqat mātsi’yuṅwa; ispi kurs God qa úmumniqw, um k̇ātatayhpit hintsakqey kurs hin hintsakniq’ö. q ]Pu hak Pharisee‐sinmuy amuṅaqw tāqa Nicodemus yan mātsiwhqa qatu, Jew‐sinmuy amuṅaqw moṅwi. lQNoqw soon pas piw hak Jesus put āwintani; pi himu sinot unaṅwpeqniqw pam navoti’taṅwu.[/Noqw pay Jesus pumuy amumi qa tuptsiwa, sohsokmuy amumi navoti’taqe ōviy’o. ~!Noqw Amuhtsva‐yūmosanihqat ep nōviwhq, Jesus Jerusalem epniqw, sinom hīhihta k̇ātutmalayat aw yórikyaqe, put aw tūtuptsiwa. W}'Noqw ōviy pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhq, ura pam yan amumi lavayhtiqat put aw nánatuwnayaqam u’naya; nihqe puma hin pey’taqat tútuptsiwa, pu Jesus yan amumi hin lavayhtiqata. Jesus Knows All Men =|uNoqw pay pam nāp tokoy God kīyatnihqat paṅqawu. ({IPahsat pu Jew‐sinom paṅqaqwa: Lȫp sunat aṅqw navay sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ i’ kītiwhq, ya um pāyis tālat aṅ put aw ahoy wunuptsinani? yzkJesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Uma it God kīyat sahpuknayaqw, nu pāyis tālat aṅ put ahoy wunuptsinani. y-Pahsat pu Jew‐sinom lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Noqw um hihta aw yank̇aṅw īit hintsaki; um hihta akw uh’öqalay itamumi poñahtani? uxcNoqw put aw nánatuwnayaqam u’nayaqw, ura yan pey’ta: Nu uhkiy eṅem qanātusi’taqey ep nīnaniwni. {woNit hö́wihtuy huhyayaqamuy amumi paṅqawu: Uma imuy ayo’haqami tsamyani; uma Inay kīyat qa huhyankitotani. NvNihqe pam sosompihohyat wuvahpitat, pumuy sohsokmuy God kīyat aṅqw ihpoq lālaya, pu kanelmuyu, pu wāwakastuyu; nit pu sīvat nāhoyṅwantotaqamuy sīvayamuy siwumnat, huhyanpiyamuy takumna; u%Nihqe God kīyat ep pakit, wāwakastuy, pu kanelmuy, pu hö́wihtuy huhyayaqamuy pepeq tuwa, pu sīvat nāhoyṅwantotaqamuy pep yesqamuyu. }ts Noqw Jew‐sinmuy hintsakpiam amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat aw pitsíwta, noqw Jesus Jerusalem aqw’a. Bs} Yantaqat atsve pu’ pam Capernaum aqw’a; pam‐niqw, pu yuat‐niqw, pu tupkomatu, noqw pu put aw nánatuwnayaqamu, nihqe puma pepeq pay qa wūhakis yēse. Jesus Goes to the Temple "r= Yan Jesus Galileet ep Canat ep k̇ātatayhpit pas susmohti tumaltaqe, a’nö hímunihqey pan namtakna; noqw put aw nánatuwnayaqam put aw tūtuptsiwa. Kq Aw paṅqawu: Pas hapi as soon hak qa nukṅwat ovavalat tūnopnaṅwu, nen ason pay sinmuy pavan ȫöyaqw, pahsat pu pay hin’ewakwniṅwu; noqw kurs um tuwat pas nukṅwat ovavalt waranhta. Tp! Noqw tūnopni’taqa kūyit ovavalaniwhtiqat aṅqw hikwt, put háqamyaqat qa navoti’ta. Pay tumal’a’yat put kukyaqam‐sa navoti’yuṅwa. Noqw ōviy tūnopni’taqa möönaṅwuy wáṅwayhqe, oyPu pam pumuy amumi paṅqawu: Taa, uma aṅqw kukye’, tūnopni’taqat aw kūyi’wisni; noqw puma aw kūyi’wisa. {noNoqw Jesus tumal’a’yatuy amumi paṅqawu: Uma kuyhpit aṅ kūyit opomnayani. Noqw puma put aṅ tsīkilaya. KmNoqw pep navay owakuyhpi oyi, nanap lȫp sen payhp wukokuyhpit aṅ ohpokit pan tūtukwa. Sinom kūyit akw nākwaṅw’ewakwtotaniqat ōviy pāvam pep oyi, imuy Jew‐sinmuy hapi pam tuwiamu. \l1Noqw put yuat tumal’a’yatuy amumi paṅqawu: Umumi hiṅqawhq, uma anhtotini. hkINoqw Jesus yuy aw paṅqawu: Wuhti, ya um hinoqw hiṅqawlawu? Pay ituwaniy nāto qa aw pitu. `j9Noqw ovavalat súlawhtiqw, Jesus yuat put aw paṅqawu: Puma okiw ovavalat ṅastaya. SiNoqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum nāṅuiwniqat aw tūtsamiwa. sh aAhpiy pāyis talq hakim Galilee‐tutskwat ep kitsókit Canat ep nāṅuani; noqw Jesus yuat pep nuhtuma. Wg )3Pu pam put aw paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Yahpiy hapi ōveqatsit aw hötsíltiqw, uma aw tāyuṅwni. Noqw God hoṅviaymat nuy Sinot Tiyat ep ōmi yayvantak̇aṅw aw hantani.,f S2Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Um nönvospaltsokit atpipniqw, nu uṅ túwahqey paṅqawhq, ya um paniqw tuptsiwa? Um nāt it epnihqe pas pávanyaqat aw yórikni. fe G1Nathanael lavayhtiqe aw paṅqawu: Rabbi, um kurs God Tíata, um Israel‐sinmuy moṅwiamu. 7d i0Noqw Nathanael put aw paṅqawu: Ya um haqam nuy tuwi’va? Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Nāt Philip uṅ qa wáṅwayhq, um nönvospaltsokit atpipniqw, nu uṅ tuwa. ~c w/Noqw Nathanael aṅqwniqw, Jesus túwahqe put yan lavayhti: I’ hapi pas antsa Israel‐sino; it ep unatwi súlawu. b .Noqw Nathanael put aw paṅqawu: Ya sen himu nukṅwa Nazareth aṅqw yámakni? Noqw Philip aw paṅqawu: Um inumumnen aw yórikni. Ya --Noqw Philip Nathanael túwahqe, aw paṅqawu: Itam Messias tuwa, hakiy Jesus, Joseph tiyat, Nazareth aṅqw tāqata. Ura Moses tutavot ep put pēna, pu ima God lavay’aymat lavayiyamuy aṅ piw put pēnaya. i` M,Noqw Philip pi Bethsaidat aṅqw sino, imuy Andrew nit pu Peter pumuy kitsókiyamuy aṅq’ö. l_ S+Qavoṅvaqw Jesus Galileet aqwniqey unaṅwtiqe, Philip túwahqe, aw paṅqawu: Um inuṅkni. S^ !*Nihqe pam put Jesus aw wikva; noqw Jesus put aw tātayhqe aw paṅqawu: Um Simon Jonat tíata; um yahpiy haqahpiy Cephas yan túṅwantiwni, pam Owa, i’nihqe pam’i. Jesus Calls Philip and Nathanael ~] w)Noqw pam mohti pāvay Simon túwahqe, aw paṅqawu: Itam Messias tuwa; (pam moṅw’asi’taqa, i’nihqe pam’i). \ (Noqw ima lȫyöm John hiṅqawhq navotqe Jesus aṅknihqamuy amuṅaqw suhk̇a Andrew yan mātsiwa, Simon Peter tupkoata. h[ K'Noqw pam amumi paṅqawu: Uma inumumnen, aw yórikni; noqw ōviy puma ep pituhqe, put haqam qátuhqat aw yórikqe, put amum huruhti, pay tāwa pas atk̇aqtiqw ōviy’o, (tāwa pakwút‐sikishaqam aṅhqe qöniltiq’ö). >Z w&Pahsat pu Jesus namtökqe, puma put aṅkniqw túwahqe, amumi paṅqawu: Ya uma hihta nāwakna? Noqw puma aw paṅqawu: Rabbi, (pam Tutuqaynaqa i’nihqe pam’i) ya um haqam qatu? LY %Noqw put aw nánatuwnaqam put paṅqawhq navotqe, Jesus aṅk’i. eX E$Jesus paṅ waymaqw, pam aw taytaqe paṅqawu: Meh, i’ hapi mañat God aw taviwhqat anta. [W 1#Pu piw qavoṅvaqw John lȫqmuy put aw nánatuwnaqamuy amumum wunuwk̇aṅw, wV i"Noqw nu hapi aw yórikqe, ōviy pay pas pam hapi God Tíatnihqat yan tuawi’ta. The First Disciples of Jesus U '!Noqw nu as put qa tuwi’ta; noqw i’ hak nuy sinmuy kūyit akw tuvoylataniqat aw ayataqa inumi yan lavayhti: Hikwsi hawte’ hakiy ep qatuptuni. Ason um pan tuwe’ navoti’taqw, pam hapi sinmuy Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylalawni. Yan hapi God inumi lavayhti. ~T w Noqw John hin yórikqey tuawi’taqe paṅqawu: Hikwsi höwit antaqa ōṅaqw hawhqe, put ep qatuptuqw, nu aw yóri. S Noqw nu as put qa tuwi’ta; nīk̇aṅw as pam Israel‐sinmuy amumi mātaqtiniqat ōviy nu pítuhqe, sinmuy kūyit akw tuvoylalawu. R Ura nu it tāqat lavayhtiqe paṅqawu: I’ tāqa aṅqw inuṅknihqa inuhpenihqe pas pávani, pam inuhpenihqe mohtinihqe ōviy’o. Q +Qavoṅvaqw John Jesus put awniqw túwahqe paṅqawu: Meh, i’ hapi mañat God aw taviwhqat anta, pam sinmuy qaanhtipuyamuy ayo yúkuni. ~P wNoqw John Bethabarat ep sinmuy kūyit akw tuvoylalawhq, i’ yaniwhti, Jordan pāyut yupqöyveq’a. The Lamb of God O Pam as inuṅk pítuk̇aṅw, inuhpenihqe pas pávani; noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw nas’ew put tots‐sosompiyat ṅahni. N %Noqw John lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu sinmuy kūyit akw tuvoylalawu; nīk̇aṅw suhk̇a umuhsonve wunuwtaqw, uma put qa tuwi’yuṅwa. _M 9Noqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw kurs as um qa Christ‐nik̇aṅw, pu piw qa Elias‐nikaṅw, pu piw qa God lavay’ayaat pas pavannihqat‐nik̇aṅw, ya um hinoqw sinmuy kūyit akw tuvoylalawu? KL Noqw ima hakim ayatiwyaqam Pharisee‐sinmuy amumum tōnawtaqamu. MK Noqw pam paṅqawu: Nu hapi Tsahtsa’lawhqa, nihqe qayēsiwhpuve yan tsa’tinuma: Tutuyqawhqa aṅqw pituto. Soñawnen put eṅem pöhut súwiptotani. Pan ura God lavay’ayaat Esaias lavayhti. J /Pahsat puma put aw paṅqaqwa: Noqw um hak’i? taq as itam itamuy ayatotaqamuy amumi soon qa hin tūawvayani. Ya um hímunihqey nāmi wūwanta? CI Noqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw hinta? Ya um Elias? Noqw pam paṅqawu: Nu qa pam’i. Noqw ya um God lavay’ayaat pas pávannihqa? Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Qae. MH Haknihqey súaṅqawhqe, qa tupki’tat paṅqawu: Nu’ qa Christ. TG #Noqw Jew‐sinom hakim God awwat momṅwituy, Levit ahpiyviyatuy enaṅ Jerusalem aṅqw ayatota. Noqw puma John aw ókihqe yan put tūviṅtota: Ya um hak’i? kitota. Noqw John yan nālavayhtiqe, F Qa haq hapi hak sino God aw yori. Nay pas sūk̇a Tiat put aw unaṅwaat hapi put tunvotna. John the Baptist’s Message E Pi itamuy hin hinwisniqat God Moses ahpiy itamumi tutapta; noqw Jesus Christ núokwat, lavayit pas antsanihqat enaṅ itamumi kwusiva. \D 3Noqw itam sohsoyam put qarūrumniyat aṅqw ömahtota, pu nānaṅumo núokwayata. MC John put hákiynihqat tuawi’taqe, pan tsahtsa’lawu: Ura nu it tāqat hapi lavayhtiqe paṅqawu: Tāqa aṅqw inuṅknihqa inuhpenihqe pas pávani, sam pi pam inuhpenihqe mohtinihqe ōviy’o. RB Noqw Lavayi sínoniwhtiqe, itamuhsonve qatuptu; noqw itam lolmat qatsíyat aw yórikya, pas Nay sūkw Tíatníhqat pan lolmat qatsíyat aw’i. Pas pam itamuy ōkwatuwa, nihqe itamumi qaatsat lalvaya. A  Puma hakim qa sinot ahpiy pu’ pas tihtiwya, piw qa tokot tuṅlayiyat ahpiy’o, piw qa tāqat tunatyayat ahpiynit pas God ahpiy’o. |@ s Nīk̇aṅw hakim hihsa’nihqam put kwusuyaqam put aw tūtuptsiwaqam God tímatniqat pam pan pumuy amuṅem yuku. G?   Pam as pas nāp sinomuy amumi pituqw, sinomat put qa kwusuya. z> o Pam as pay tūwaqatsit ep sinmuy amuhpe hinnuma; pu sinom put ahpiy yukiltoti; noqw sinom put qa tuwi’yuṅwa. c= A I’ Tāla pas antsanihqa sohsokmuy sinmuy amumi talni’taniqe it tūwaqatsit aw pituto. T< #Pay pam qa pas pas pám himu Tāla; pam put Tālat tuawi’taniqe ayatiwa. y; mPam hak hihta tuawi’taniqe ōviy pitu, Tālat tuawi’taniqee, sohsoyam put ahpiy tūtuptsiwaniqat ōviy’o. E: Noqw hak tāqa God aṅqw ayatiwa; nihqe John yan mātsiwa. G9  Noqw tāla qatālat ep tālawva; noqw qatāla put qa tōk̇a. T8 #Pam nāp nahpiy qatsit pasiwta; pu pay pam qatsi sinmuy amumi tālat anta. S7 !Sohsoy himu put ahpiy yukilti; pu qa himu yukiwtaqa put qa ahpiy yukilti. <6 uPu pay pam hak piw yayhniwhqat epeq God amum yanta. a5 ?Ayáq yayhniwhqat epeq God Lavayiat pay ep’e; pu Lavayi God ámuma; pu pay Lavayi God. 34_It navoti’tani: I’ hak qaanhinmaqat qasuyan tunatyayat aṅqw lasnaqa hapi mokiwuy aṅqw hakiy hikwsiyat ayo távini; nen nihtiwtaqat qaanhtipuyat nākwapnani.i3KItupkomu, kurs haqawa it pöhut pas antsanihqat aṅqw ayo lasq, hak put aw ahoy put wikve’, M2Nit pu piw pam nāwaknaqw, ōṅaqw yokvaqw, tutskwa hihta aniwna. 1 Ura God lavay’ayaat Elias itamun sínonik̇aṅw itamun unaṅway’ta. Nit pay ura pas qa yokvaniqat ōviy pam pas qa atsáy’k̇aṅw nāwakna. Noqw ura payhkomuy yahsaṅwuy‐nik̇aṅw aṅqw nāvay mūmuyawhtuy pahsavo tūwaqatsit aṅ qa yokva. =0sUma umuh’öwihiniwhtipuy nānami nahostiwisni, pu uma nāhoy nenṅem nāwakinwisni; nen uma qalaptuyani. Pas haqam suan hinmaqat okiwnawakinpiat a’nö hihta aw tuyqawi’ta. G/Noqw puma qapēvewnayak̇ahk̇aṅw, put ōviy tūviṅtotaqw, pam qalaptuni; noqw Tutuyqawhqa put qatuptsinani, pu put qaanhtipuyat put ahpiy ayo yúkuni, kurs pam hihta ep qaanhtiq’ö. P.Sen haqawa umuṅaqw tūtuye’, pam God sinomuyatuy amuṅaqw wukw’aymuy wáṅwayni. Noqw puma Tutuyqawhqat natṅwaniyat aw yank̇ahk̇aṅw wihkuyit akw put lelwiyat, put eṅem nānawaknani. k-O Sen haqawa uma hihta ep okiwhinhte’, pam nāwaknani. Sen haqawa hahlayi, pam hahlaytatawlawni. S, Nīk̇aṅwo, itupkomu, uma hapi pas tis pavan öqalat lavayit akw hihta pasiwnayaniqey qe’yani. Uma qa ōveqatsit akw öqallavayhtotini, piw qa tūwaqatsit akw’a, pu pay pas nāp hinwat lavayit akw’a. Uma qa panyat, pay uma Owi, kitotaqw pantamantani, piw Qae, kitotaqw pantamantani. Taq nāphisat pi uma sóontsaniwyani. +y Meh, itamuyniqw k̇ānavotpit aṅ nakwhani’yuṅqam hapi pas hahlayhpit epya. Ura Job hin qa naṅ’eknaqat uma pay nanapta; nihqe Tutuyqawhqa hin put eṅem yúkuhqat uma navoti’yuṅwa. Pi pas Tutuyqawhqa hakiy ōkwatuwṅwu, pu núokwa. Y*+ Itupkomu, uma God lavay’aymuyatuy Tutuyqawhqat natṅwaniyat aw yank̇ahk̇aṅw yuaaykuyaqamuy amumi taywise’, amumi nanawinyani. Pumuy hin k̇ānanvotpit aṅ nakwhani’yuṅqat pan piw uma hinwisni. ) Uma qa nānami hinyuṅwni, itupkomu; taq nāphisat sen uma sóontsaniwyani. Meh, hakiy hin yukunaṅwuqat hötsíwmi wunu. r(]Oviy uma qapēvewnayak̇ahk̇aṅw qa naṅ’eknayani. Taq Tutuyqawhqat pítuniqat aw hayiṅw’iwma. ~'uNoqw ōviy’o, itupkomu, uma Tutuyqawhqat pítuniqat aw pahsavo wuhkomaqaptsi’yuṅwni. Meh, ūyi’taqa tutskwaṅaqw hihta nukṅwat aniwnit ōviy maqaptsi’taṅwu; nen qa naṅ’ekni’taqw, īts uyis yokvaṅwu, pu tuhoos pīwu. a&;Uma hakiy súantaqat tūvayat nīnaya. Noqw pam umumi qa rohomhti. Patience and Prayer ~%uUma yep qatsit ep kwaṅwáewhpit yēse, qaunaṅwtalya. Pas uma nāwihtotoynaya, pas hisat qöyaniwyaniqey an’i. ;$oMeh ayam hakim umuṅem höqyaqw uma pumuy ahsatiyamuy kwahanayaṅwu. Noqw Qaan’ewakw Hintaqamuy amumi Tutuyqawhqat naqvumiq tönaam töqtiqw, pumuy ahsatiam umuy tuhtualni. 5#cUmuhsiva sohsoy sik̇aṅputi. Nihqe pam umuy tuhtualni; nen qȫhit an umuhtokoy tsohtso’nani. Uma so’ṅwaveq talöṅwintiwhqat ep nenṅem nihtiwhtaqat waranhtota. ="uUmuhk̇ahakhimu kwaṅwtipti; umuhyuwsi kwahyatoti. x! kTaay, uma aṅ k̇ahaksinomu, uma pas umuhtönay aṅqe’ tsaykitani. Taq uma nāt qahahlayhqatsit aw ökini. V %Noqw lolmat hinhtiniqey navoti’k̇aṅw put qa panhtiqa qaanhtiṅwu.SNoqw tuwat soq uma umuhkwivi’naṅway ep himuiwyuṅqe qaanhtotiṅwu. "=Uma qa paṅqaqwat, yan hiṅqaqwanik̇ahk̇aṅwo: Ason kurs Tutuyqawhqa pan nāwaknaqw itam yesni, nen yanhtotini, sen panhtotini, kitotanik̇aṅwo. &ESusmataqpi qāvo hintaniqat uma qa navoti’k̇ahk̇aṅwo. Puyaw umuhqatsi hímuu? Pay pam söviwaṅwuy anta. Hihsavo mātsiltit, pay kurs haqaminiṅwu. 1[ Taay, uma paṅqaqwaqamu, Itam pu’, sen qāvo ayo wuhkokitsokimiye’, pep yahsaṅwnayani; nen pep hihta tuhtuy’yak̇ahk̇aṅw huhyaye’, hihta nihtotini. jM Pay hapi pas sūk̇a nuhtumi tutaptima, piw amuṅem hin yuyku, (pas God‐saa). Pam hapi hakiy ayo táviniqey, pu ayo hintsanniqey aw öqala. Noqw ya um haknihqe pas piw ayo sukw aqw hiṅqawlawni? Warning against Boasting  Uma qa nānamiq hiṅqaqwani, itupkomu. Taq pāvay, sen tupkoy aqw hiṅqawlawhqa tutavot qahihtalawhqe aqw hiṅqawlawṅwu. Nīk̇aṅw kurs um tutavot aqw hiṅqawlawe’, qa put aṅ hinme’, um sinmuy amuṅem hin yúkuniqey nātsotsk̇anaṅwu. lQ Uma Tutuyqawhqat ehpewi nāqahihtatotaqw, pam umuy tsok̇anani. Warning against Judging a Brother w Uma nāökwhayani; pu qahahlayyani; pu tsaykitani. Uma tsutsúyyaniqey qe’totit, qahahlayhtote’, putuiwyuṅwni. EUma God aw hohyokyaqw, pam piw tuwat umumi hóyokni. Uma soñawnen umuhmay pāhomyani, uma aṅ qaanhinwisqamu, pu uma umuh’unaṅway kwaṅw’ewakwtotani, uma lȫq wuwni’yuṅqamu. pYPaniqw ōviy uma God aw nānakwhani’yuṅwni. Uma Nukpanat aw rohomwisq, pam umupyeve wāyamantani. GPi pas pam hakiy pāsniṅwu. Paniqw pi ōviy pam paṅqawu: God aṅ kwivi’naṅway’yuṅqamuy amuhpewi wunuptuṅwu; nīk̇aṅw aṅ okiw’unaṅway’yuṅqamuy pam paaṅwaṅwu. 'GUra tutuvenit aṅ yan pey’ta: Pam hikwsit itamuhsonmi pánahqey tuṅlay’ta, pu nēṅem k̇ahk̇awna, yan’i. Noqw ya úmuyniqw paysoq i’ pey’ta? taIs ohi, uma nuvötahtaqtu, pu yoñaymomoyamu, yep qatsit ep uma nāhahlaynayaniqey nānawaknaqamu! Kurs uma pan hinwise’, God tuwqamatniwhtotini. Taq hak yep qatsit ep nāhahlaynaṅwuqa God tuwqaata. Ya uma it qa navoti’yuṅwa? KUma as hihta ōviy tūviṅlalwak̇aṅw qa ömalalwa; uma qalomátunatyawk̇ahk̇aṅw put ōviy tūviṅtotaṅwuniqee, paysoq pi uma umuhtuṅlayiy aṅ put akw nāhahlaynayaniqe ōviy’o. q[Uma as hihta tuṅlay’k̇ahk̇aṅw kurs hin put tutwani. Uma as tuqwyantota, hihta himuy’vayaniqey tuṅlay’k̇ahk̇aṅwo. Uma nānaywak̇aṅw nāqöytota. Nīk̇aṅw uma hihta qa tūviṅtotaqe ōviy qa himuy’yuṅwa. { qYa uma hinoqw nānaywa, pu nāṅwuy’yuṅwa? Umuhtokoy ep umuhtuṅlayi umuy hin unaṅwtotoyna. Sen qa panta?  Noqw hak haqam pasi’naṅway’taqa soñawnen pasi’naṅwat qatsit eṅem hihta uylawe’ pam suan qatsit aniwnaṅwu.nUNīk̇aṅw ōṅaqw suan unaṅwtalwuwni’taqa mohti suan unaṅway’ta; kwakwhat unaṅway’ta; qa a’nö unaṅway’ta; pās suyan tūqaytaṅwu; pas núokwa; lolmat tumalay’ta; qa sinonuiña; piw qa nawip’ew hinma. Haqam pi hakim unaṅwtutuyk̇aṅw nanaqastunatyawyuṅwe’ puma piw qa unaṅwtalyaṅwu, pu hihta qalomátumalay’yuṅṅwu. ) KTaq pan hinmaqa qa ōṅaqw wuwnit aṅ hinma, soq yep qatsit aṅqw wuwnit áṅwata. Pam pantaqa wuwni hakiy tunatyayat ahpiyniṅwu, it Nukpanat ahpiy’o. V %Nīk̇aṅw kurs uma umu’naṅwpeq pas pavan unaṅwtutuyyak̇aṅw, nanaqastunatyawyuṅwe’ pay uma umuhsuanwuwniy ep qa himuiwyuṅwni. Pu uma it suan wuwnit pas antsanihqat ehpewi qa atsálalwani. ; o Hak sen umuṅaqw suan unaṅwtalwuwni’ta, pu hihta tuwi’ta? Pay pi pam suan hinme’, hihta lolmat hintsakni, qa kwivi’naṅway’k̇aṅwo, súanwuwni’k̇aṅwo. l Q Itupkomu, ya sen nönvospaltsoki olive‐sipalat pölöy’vani? Ya sen ovauyi nönvospalat himuy’vani? Qae. Noqw pay pan hapi haqam pāhu nȫṅantaqa kurs hin suhut, kwaṅwat enaṅ nȫṅantoynani. The Wisdom from Above b= Puyaw sen haqam pāhut nöṅaṅataqat ep kwaṅwa, pu tsīvo sūvaqw nȫṅantaṅwu? fE Lomalavayi, pu qalomálavayi sūkw moat aṅqw nȫṅanta. Itupkomu, pas hapi soon yantani. s_ Itam put akw God Itanay lomayuaatota; pu pay put akw itam sinmuy God an yukiwyuṅqamuy qalomáyuaatota. +Nīk̇aṅw pay pas kurs hak leñiy aw tuyqawi’tani. Pas pam qalolmanik̇aṅw, qatuqayvahsi’ta; pas k̇elmokiat hakiy nīnaṅwuqa‐saa. }sPay as pi sinom sohsokmuy hihtuy popkotuy, pu masay’yuṅqamuy, pu hihtuy hoyóyotinumyaqamuy tsūtsu’tuy, pu pātuwaqatsit aṅqe’ ki’yuṅqamuy amumi tuyqawi’yuṅwa. Puma pumuy sohsomuy amumi tuyqawi’yuṅwniqey tuwi’yuṅwa. RNoqw hakiy leñiat ūwiṅwuy anta. Itahtokoy ep pam yep nukpanhqatsit anta. Nihqe pam itahtokoy aṅ ahsupoq tuyoy’ewakwlawu. Pam maskiveq qȫhit akw taqtsokiwk̇aṅw itahtunatyay tataqtsokṅwu. 7Noqw pan hapi hakiy leñiat pas as tokoyat ep hihsayhoyanik̇aṅw hīhihta kwiviyuaataṅwu. Meh, qȫhi as hihsaynik̇aṅw hihta wukotaqtsokṅwu! Pu uma kurs piw pākihut aw wūwayani. Nāmahin pi as puma qaan’ewakw yaṅsayoqw‐nik̇aṅw, pu wukohuk̇aṅwuy akw hukhoyiwwisa. Nīk̇aṅw pay hihsakhoyat ponilanpit akw ponilantiwya, wárikni’maqa haqami ponilaniqey nāwaknaqw paṅsoq’a. ykMeh, hak kawayot sipmoyhtotoyna, put aw tūqaytaniqat ōviy’o. Nihqe pan hak put tokoyat sohsok ponilaṅwu. 'GItam sohsoyam hīhihta aṅ öwihinwisa. Haqam hapi lavayiy ep pas qa öwihiniwhtiqa pās pasiwtaṅwu; nihqe sohsok tokoy tuyqawi’taniqey tuwi’taṅwu. ~ Itupkomu, pay uma qa sohsoyam tūtutuqaynayaniqey anyuṅwni, it navoti’yuṅwee: Itam tūtutuqaynayaqam pas pavan qaöwíyukuniwyani. }}Pi hakiy tokoat qa hikwsi’te’ mokpuniṅwuniqw, pay hapi pan piw qapēvewni hintsakpit ṅastanen mokpuniṅwu.|!Pu i’ hak tokoy huhyaqa, Rahab hakimuy tuaw’ayhtuy pās tavit pu pay sutsvoqwat pumuy hōna. Nihqe pam hintsakpiy akw qenive wunuptu. a{;Noqw ōviy hapi sino hintsakpiy ahpiy qenive wúnuṅwu, qa pas qapēvewnit akw‐saa. z3Noqw tutuveni hin lavayhtiqat hapi anhti: Abraham God tuptsiwhq, God put súantaqat paṅqawu, ii. Noqw pam God kwātsiatnihqey pan túṅwantiwa. mySPam God aw tuptsiwni’taqe ōviy pan hinhti. Noqw put qapēvewniat hintsakpiyat akw aw antsaniwa. qx[Ura Abraham itana hom’oyvihk̇at ep tiy Isaac hom’oyhq God put súantaqat paṅqawu. Pay qa panta? w'Noqw puyaw um soon it navotni um hak an’ewakw wuwni’taqa sino? Sen hak qapēvewniat qa hihta apitiqw, pam haktonsa qapēvewni’taṅwu. v)Pay God pas sūk̇anihqat um tuptsiwni’ta. Pay um súan wuwni’ta. Ima nukpanhihikwsimuy piw pan tuptsiwni’yuṅqe maqasneve tururutoti. juMHaqawa k̇a hakiy aw paṅqawni: Yaw um qapēvewni’ta; noqw nu’wa hihta tumalay’ta. Taa, um uhqapēvewniy inumi mahtaknani qa hihta uhtumalay akw’a. Noqw nu’wa ihintsakpiy akw ituptsiwniy ūmi mahtaknani, kítani. wtgNoqw ōviy hak qapēvewni’taqey paṅqawhqa put qa aw hayawtaqat hinme’, pam haktonsa qapēvewni’tani. NsUma haqawa amumi paṅqawni: Pay uma qa hin unaṅway’k̇ahk̇aṅw ninmani. Uma mukihtotit, ȫöyyani, kitat, puma hihta haqni’yuṅqat pumuy qa huytaqw, ya hin puma put akw moṅwvastotini? cr?Noqw kurs haqawat tuptsiwni’yuṅqam qa yuwsi’k̇ahk̇aṅw, nȫsiwhqat ṅastayaqw, 4qaItupkomu, sen hak pas qapēvewni’taqey paṅqawk̇aṅw qa put aw hayawtaqat hinme’, ya pam hin put akw moṅwvasttini? Ya sen pam qapēvewniy akw ayo yámakni? p5 Pi ason hin yukiltiniqat aw pituqw, God núokwaat put itsívuyat aṅwuy’tani. Noqw God aṅ qa núokwat tuwat soon ōkwatuwni. Faith and Actions ,oQ God it tutavot hakiy qenivo táviṅwuqat aṅwat itamuy hin yukunani. Noqw ōviy uma put‐sa aw taywisk̇ahk̇aṅw hihta yuaatotani, piw hihta hintsatsk̇ani. Fn Pi i’ hak hakiy tokot qa sokoptaniqat kítahqa piw hak hakiy qa nīnaniqat kita. Noqw ōviy pay as kurs um tokot qa sokoptak̇aṅw hakiy nīne’, pay hapi um tutavot qa k̇aptsi’ta. zmm Pi hak pay as sohsok tutavot aṅ hinmak̇aṅw, sūp haqam put ep qaanhte’, pay hapi sohsok ep qaanhtiṅwu. 0lY Nīk̇aṅw kurs uma qa sohsokmuy sun ōoyye’, pay pan hapi uma qaanhtotini; nihqe mewnit qa tuqayvastote’, panwat hin hinwisniqat tutavot ahpiy hin yukuniwyani. Ak{Ura i’ pas pavan tutavo tutuvenit aṅ pey’ta: Um hin pas nāmi unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani, yan’i. Noqw ōviy kurs uma put anhtote’ súanhtotini. wjgPuyaw qa puma umuhnatṅwaniy qa hihtalalwa, it natṅwanit pas hihk̇ay’taqat akw uma túṅwantiwyaqata? iNoqw uma soq it ōokiwhqat qa hihtatota. Puyaw qa k̇ahaksinom umuy sóontsahtsanyak̇aṅw momṅwituy amumi umuy lölökinlalwa? ch?Kurs inumi tuqayvastotaa, aw iunaṅwam itupkomu. God yep qatsit ep aṅ okiwyaqamuy namorstaqe, pumuy moṅwtunatyay máqaniqey tunatyawta. Pay qa panta? Sam pi pan hapi pam put aw unaṅway’yuṅqamuy awini’ta. "g=Kurs uma panhtote’ pay qa suan wūwantotani. Soq uma sinmuy tsīk̇antotani; nihqe qalomá’naṅway’k̇ahk̇aṅw, hakiy eṅem hin yuykuyaṅwu. af;Noqw kurs uma it lomayuwsi’taqat‐sa aw unaṅwtapye’ haqam nukṅwat ep qatuptuniqat put aw paṅqaqwat, it ōokiwhqat aw paṅqaqwani: Pay um pep wúnuni, sen, Pay um yep iwuwukpiy aqlap qatuptuni, kitotani. e3Kurs hak tāqa sik̇avalasivat taṅapsomk̇aṅw, lomayuwsi’taqa umuhtsotsvalkimi pakiqw, pu piw hak tāqa hin’ewakw yuwsi’taqa ep pákini. d {Itupkomu, uma qa sinonunuiṅhtni, kurs uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ pas k̇aptsitiwhqat aw tuptsiwni’yuṅwee. c Noqw pay yan hapi hak God Itanay‐niqw pas antsa put k̇aptsi’taqa hinmani kwaṅw’ewakw unaṅway’k̇aṅwo. Hak imuy nanalvutuy, pu koṅnanalvutuy hihta aṅ k̇ānanvotyaqw amumi pohtamantani. Pu yep qatsit ep qa nātuyoy’ewakwtani."b ?Kurs hak haqam God pas k̇aptsi’taqey pan namiwuwante’, leñiy qa aw tuyqawi’te’, pam paysoq nāyuyuyhnani. Pam pi haktonsa pās unaṅway qatu. -a UNīk̇aṅw hak it tutavot pās pasiwtaqat, hakiy qenivo táviṅwuqat aṅ purime’, put qa suhtok̇e’, aṅ hinmaqw, God put hintsakpiyat aṅ put paaṅwani. R` Pam nāviptsat, ahpiyniṅwu; nen pahsat pay hin sóniwhqey suhtokṅwu. o_ YTaq lavayit aw paysoq tūqaytaqa pay qa aṅ hinmaqa hakiy panaptsat akw nātuway’taqat pantaṅwu. f^ GUma qa nāmi yētotat, God lavayiyat aṅ hinwisni; qa pánis‐sa paysoq aw tūqayyuṅwni. o] YPaniqw ōviy uma it tuyoy’ewakwtunatyat ayo yukuyani, pu nukpantunatyat a’nö hoyoyotaqata. Nen uma okiw’una‐ṅway’k̇ahk̇aṅw God lavayiyat umuh’naṅwmi panayani. Pi pam umuhhikwsiy ayo óyaniqey aw öqalay’ta. K\ Taq hak tāqa itsīvuy akw qa súanhinme’ soon God unaṅwveni. [  Noqw ōviy’o, aw iunaṅwam itupkomu, uma sohsoyam pās tūqayyuṅwni; qa sulvayhtotimantani; qa suyhtsiptotimantani. Z %Noqw pam kurs yan tunatyawtaqe, itamuy lavayiy pas antsanihqat akw aniwna, itam put yukimuyatuy ahpiy sus mohpeqyaniqata. Hearing and Doing Y ySohsoy lolma kuwahtipu, pu sohsoy makiwa qa hihta akw hintaṅwuqa hapi ōṅaq’ö. God tālawṅwat yúkuhqa hapi itamumi sohsok hihta nukṅwat noi’ma. Pam soon hisat alöṅtini. Pam tālanihqe soon hisat namtök̇e’ haqam qatālawnani. =X wUma qaöwíhiniwhtotini, pas aw iunaṅwam itupkomu. qW ]Pu tuṅlayiy aṅ hinme’ qaanhtiṅwu. Nen pam qaanhtipuy aṅ ahsupoq hinme’ so’ṅwamiq mokni. KV Pay sino hihta tuṅlayiy ahpiy pan ūnatoyniwe’ unaheviwṅwu. U 5 Qa hak hapi unaheviwe’ paṅqawni: God hapi inumi unahepta, kítani. Pi God pas qa hihta qaan hinhtiniqey nāwakna. Piw pam qa hakiy aw unahepta. hT K Pas sino unaheppit aṅ kuytaqa hahlayhpit ep’e. Pi ason Tutuyqawhqa put aw tuwante’, put hihta ahsataqat aw nóani‐it qatsit qaso’taqata. Pan hapi pam sohsokmuy put aw unaṅway’yuṅqamuy amumi awini’ta. XS + Taq tāwa yamakq, kohsiwuy akw pay pahsat tūsaqa tsakṅwu; noqw put siat posṅwu; noqw put lomavitsaṅwaat súlawhtiṅwu. Noqw pan hapi k̇ahaktaqa nāt panmaqw himuat súlawhtini. Testing and Tempting oR Y Pu i’ hak k̇ahaktaqa qahimuniwhtiqey ep piw tuwat hahlayhtini. Pi pam tūsaqat siyat an tūwayani. _Q 9 Pay aṅ tuptsiwni’taqa okiwsinonik̇aṅw a’nö hímuniwhtiqey ep hahlayni. ZP /Lȫq wuwni’taqa ahsupoq tunatyay aṅ qa hūrs’iwtaṅwu. Poverty and Riches WO )Noqw ōviy hak pantaqa God aṅqw pay hihta ömahtaniqey qa pan wūwamantani. ML~~}}D||d|${zzyz9yExkwwvuuMttQsszrraqppo]o nImmOmll8kk2jFii=hggdg f'eevdd cabb~aap``#__J^]]\\$[l[ZZ,YY/XWWVVUTzSS5RR!Q-PP OO,NMM>LLLKzJJIHHHH,GFFSEEE$DDCCC9BB&AA/@??)>x==F<<Pahsat pu ima hoṅvia’yat God awwat mohpeq momṅwituy amumi‐nik̇aṅw, pu Pharisee‐sinmuy amumi ökiqw, puma pumuy amumi paṅqaqwa: Ya uma hinoqw qa wikvaya? x|i,Noqw haqawat as put ṅuayaniqey nānawaknaqw, pay qa hak put aw may’ta. The Unbelief of the Jewish Leaders -{U+Noqw ōviy sinom Jesus ep nātsiki. z3*Puyaw tutuveni qa pan lalvaya: Ura Christ David ahpiy aniwhtini, pu Bethlehem kitsókit aṅqw yámakni, ura David haqam qátuṅwuqat aṅqö’? {yo)Noqw pētu paṅqaqwa: Pay i’ pas pam Christ. Noqw haqawat paṅqaqwa: Ya Christ yaw Galileet aṅqw yámakni? x(Noqw ōviy k̇aysiwhqam sinom it yan lavayit nanaptaqe paṅqaqwa: Pay kurs pas antsa i’ hapi God lavay’ayaat pas pávannihqa. ^w5'Pam yan lavayhtiqe it Hikwsit paṅqawu, put hapi hakim Jesus aw tuptsiwyaqam ason makiwyani. Qahováriwtaqa Hikwsi nāt nuhtumi qa noiwa, nāt Jesus qa pas pas hímuniwhtiqw ōviy’o. Division among the People wvg&Inumi tuptsiwni’taqat ahsonṅaqw kūyi taytaqa munvamantani; tutuvenit hin lavayhtiqat pan’i, pam kita. u %Noqw nōviwhqat ep nuhtuṅk wukotalöṅvaqat ep Jesus wunuptut, pas k̇ēew paṅqawu: Pānaqmokiwtaqa inuminen hikwni. )tK$Ya sen hiṅqawhqe paṅqawu: Uma as nuy hepyanik̇ahk̇aṅw, soon nuy tutwani; pu piw nuy haqaminiqw uma kurs hin paṅsoyani, kita? Streams of Living Water as;#Pahsat pu Jew‐sinom nānami paṅqaqwa: Ya sen i’ haqamini? Ya hintaqw itam kurs hin put tutwani? Ya sen pam pay qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ itahsinmuy ahtsavaliwtaqamuy amuminen, qa‐Jew‐sinmuy tutuqaynani? `r9"Noqw uma as nuy hepyat, soon nuy tutwani; pu nuy haqaminiqw uma kurs hin paṅsoyani. oqW!Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nāt nu hihsavo umumum yantat, nuy aṅqw távihqat awni. 5pc Noqw yaw sinom nānahpa’ nauyhiṅqaqwaqat Pharisee‐sinom nanaptaqe, God awwat mohpeq momṅwituy amumum hoṅviaymuy put aw hōnaya, put ṅuayaniqat ōviy’o. FoNoqw pay sinmuy amuṅaqw k̇aysiwhqam put aw tūtuptsiwaqe paṅqaqwa: Ya sen Christ hisat pite’, it tāqat tutmalayat epnihqe pas pavan k̇āhintsakni? Guards Are Sent to Arrest Jesus wngPahsat puma as put ṅuayaniqey anhtoti. Noqw pay qa hak aw may’ta, nāt tuwaniyat aw qa pituqw ōviy’o. `m9Noqw nu’ pi put tuwi’ta; pi nu’ put aṅqw pítuhqee; noqw pam nuy aṅqw tavi. lPahsat pu Jesus God kīyat ep sinmuy tutuqaynak̇aṅw, k̇ēew paṅqawu: Uma nuy tuwi’yuṅwa, pu nuy háqaqwnihqat navoti’yuṅwa. Noqw nu’ hapi qa nāp itunatyay pitu. Pi i’ hak pas antsanihqa nuy aṅqw tavi. Noqw put hakiy uma qa tuwi’yuṅwa. ~kuQae. Pi itam it tāqat háqaqwniqw navoti’yuṅwa; noqw pi Christ pituqw, qa hak put haqaqw pituqw navoti’tani. j Noqw meh, pam qa tuhtusk̇aṅw yuaataqw, puma aw qa hiṅqaqwa. Ya sen momṅwit pay it Christnihqat suyan navoti’yuṅwa? tiaPahsat pu haqawat Jerusalem ep ki’yuṅqam paṅqaqwa: Ya puma qa it nīnayaniqey tunatyawyuṅwa? h/Uma pay hihta hin son’iwhqat pan put hin yukunayaṅwu, as uma pam hin pas antsa hintaqat pan put yukunayanik̇ahk̇aṅwo. Is He the Messiah? mgSNoqw uma Moses tutavoyat anhtotiniqey nānawaknaqe, nasuṅwintalöṅnit ep hakiy poṅotkuyanik pantsatsnaṅwu. Noqw kurs uma pantotinik, uma hinoqw inumi tu’qawyuṅwa, nu nasuṅwintalöṅnit ep hakiy qalaptsinaq’ö? DfPu ōviy pi piw tiyohya poṅotkiwmantaniqat Moses umumi tutapta. (Pam qa Moses ahpiy panta, pas itanamuy amuhpiy pan yukiwta.) Noqw uma nasuṅwintalöṅnit ep hakiy poṅotkuyaṅwu. uecJesus amumi paṅqawa: Ura nu sūs nasuṅwintalöṅnit ep hihta tumaltaqw, uma sohsoyam k̇ātayyuṅwa. tdaNoqw sinom lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Kurs um nukpanhikwsit akw tuyqawiwta. Ya hak uṅ nīnaniqey anta? cPuyaw umuy hin hinwisniqat Moses umumi qa tutapta? Noqw uma qa haqawa put tutavoyat an hinma. Uma pi nuy nīnayaniqey anyuṅwa. Yb+Kurs nu nāyuaate’, k̇a nu tayawniwniqey tuṅlay’tani; nīk̇aṅw kurs nu Inay nuy aṅqw távihqat tayawniwniqat tunatyawte’, pahsat pu nu pas soon atsátani, noqw himu qasuantaqa inuhpe súlawni. a#Put tunatyayat hinmaniqey tunatyawtaqa itutuqayhpiy háqaqwnihqat māmatsni, sen pam God aṅqwnihqata, sen pay nu nāp nahpiy yuaataqata. {`oNoqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Pay itutuqayhpi qa inuhpiy’o, pam nuy aṅqw távihqat ahpiy’o. r_]Noqw Jew‐sinom k̇ātayyuṅqe paṅqaqwa: Ya i’ qa tutuqayṅwunik̇aṅw hin tutuvenit tuwi’ta? e^CNoqw nōviwhqat nālös talöṅni’maqw, Jesus God kīyat awnihqe, pep sinmuy tutuqayna. V]% Noqw pay puma nanayuve put lavayta, puma Jew‐sinmuy mamqasyaqe ōviy’o. \ Noqw sinom put hīhin lavayta; noqw haqawat paṅqaqwa: Pas as pam lolma; noqw pētu paṅqaqwa: Qae, pam nuhtumi yēlawu. \[1 Noqw ōviy Jew‐sinom nōviwhqat epeq put hepnumyaqe paṅqaqwa: Ya pam háqamo? Z! Nīk̇aṅw ason put tupkomat pas aqwyaqw, pahsat pu pam tuwat nōviwhqat aqw’a, nīk̇aṅw pay qa nuhtumnit pay hihin nanauyvee. iYK Yan pam pumuy amumi lavayhtit, pay hāk Galileet ep huruhti. Jesus at the Feast of Tabernacles dXAPay pi uma nōviwhqat aqwyani, nu’ pay nāt qa aqwni, nāt ituwaniy aw qa pas pas pitu. 3W_Pay yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam soon qa umumi unaṅway’yuṅwni; inumi pi qayan unaṅway’yuṅwa, puma qalomáhintsatsk̇aqat nu paṅqawlawhq ōviy’o. yVkPahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nāt ituwaniy aw qa pitu; nawus pi umuhtuwaniy aw sutsep pitsíwta. WU'Hikis pi put tupkomat put aw qa tuptsiwni’yuṅqe ōviy yan aw lavayhtoti. TQa haq pi hak nātuwiwniqey nāwaknaqa nanauyve tumalay’taṅwu. Kurs um pas antsa īit hintsak̇e’, um nuhtumi nāmahtaknani. S!Noqw ōviy Jesus tupkomat put aw paṅqaqwa: Yupa, Judeat aqw’a, noqw ūmi nánatuwnayaqam uṅ hihta hintsakqat aw nuhtum tāyuṅwni. ^R5Noqw Jew‐sinom hisat nanalt talöṅvaqat aṅ kihsit aṅ yesṅwuqat aw pituto. Q Yantaqat atsve pu’ Jesus Galileet ep hinnuma, Jew‐sinmuy put nīnayaniqey tunatyawyuṅqw, ōviy pam Judeat ep qa hinnumniqee. 3P_GPam hakiy Simon tiyat Judas Iscariot paṅqawu. Pam hapi as imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amumum tōnawk̇aṅw Jesus momṅwituy amumi mātapniniqw ōviy’o.OFNoqw Jesus amumi paṅqawu: Ya nu umuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy qa namorsta? Noqw uma haqawa Nukpanat akw tuyqawiwta. eNCENoqw pay itam tūtuptsiwaqe, um pas pam hak Christ God qátuhqat Tíatnihqat qapēvewnaya. M)DNoqw pahsat pu Simon Peter lavayhtiqe paṅqawu: Tutuyqawhqa, noqw itam hakiy awyani? Pi um pi lavayit qatsit qaso’taqat aniwnaqat lalvaya. {LoCNoqw pahsat pu Jesus imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amumi paṅqawu: Noqw ya uma nuhtum inuṅaqw ahpiyyani? sK_BYantaqat atsve put aw nánatuwnayamuy amuṅaqw wūhaqnihqam put mātatve; nihqe pāpu qa amum hinnumya. J APahsat pu pam paṅqawu: Paniqw hapi ōviy nu ura umumi paṅqawu: Pas Ina hakiy qa pan unaṅwtoynaqw, soon pam hak inumini. XI)@Noqw pi uma haqawat qa tūtuptsiwa. Pi hakim put aw qa tuptsiwni’yuṅqat Jesus pay navoti’ta, pu hak momṅwituy amumi put mātapniqata. Pam sinmuy tutuqaynativaqey aṅqaqw pūvut sohsok navoti’ta. "H=?Pi Hikwsi hapi hakiy taytoynaṅwu; hakiy tokoat qa hihta ápiniṅwu; nu umumi hihta lavayhtiqw, pam pantaqa hikwsit aṅqwnihqe sinmuy qatsíhuylawu. G}>Noqw tis kurs k̇a nu Sinot Tiat ōveqatsit ep qátuṅwuqey aqw wuptoqw, uma aw yórikye’, pahsat uma hin wūwayani? F+=Noqw put aw nánatuwnayaqam it ep qaan’unaṅway hiṅqaqwaqw, Jesus unaṅwpeq navoti’taqe, amumi paṅqawu: Ya i’ umumi qalomátöqti? (EI<Noqw ōviy k̇aysiwhqam put aw nánatuwnayaqam it nanaptaqe paṅqaqwa: Pam hihta pas nuhtsel’ewakw itamuy tutuqayna; ya sen hak aṅ kuytani? kitota. jDM;Pam Capernaum ep tsotsvalkive sinmuy tutuqaynak̇aṅw, yan lavayhti. The Words of Eternal Life ^C5:I’ hapi pám himu pölaviki ōveqatsit aṅqw hāwi; pam it mennat umunamuy amuhpiy nȫsiwhqat qa panta; ura puma put aṅqw nȫnösat, pay qa sutsep yēse. It pölavikit aṅqw nösqa hapi pas sutsep qátuni. yBk9Pi Ina qátuhqa nuy aṅqw tavi; noqw nu put ahpiy qatu; noqw pay pan hapi hak nuy tūmoytaqa nuy akw qátuni. ZA-8Itokoy tūmoytak̇aṅw pu iuṅway hīhikwqa inuhpe qatu; noqw nu put ep qatu. I@ 7Pi itoko pas antsa nȫsiwhqa, pu iuṅwa pas antsa hīhikwaqa. ?/6Itokoy tūmoytak̇aṅw, pu iuṅway hīhikwqa hapi qatsit qa so’taqat pay himuy’ta, noqw nu nuhtuṅk talöṅvaqat ep put ahoy tātaynani. P>5Pahsat pu Jesus amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas uma Sinot Tiyat tokoyat qa nȫnösak̇aṅw, pu put uṅwáyat qa hikwye’ uma umuh’unaṅwpeq qatsit ṅastayani. o=W4Noqw ōviy Jew‐sinom put ep nāṅwuy’yuṅqe, paṅqaqwa: Ya sen i’ hin itamuy tokoy nopnani? W<'3Nu hapi taytaqa pölaviki ōveqatsit aṅqw hāwi; it pölavikit aṅqw nösqa sutsep qátuni. Noqw nu pölavikit lavayhtiqe itokoy paṅqawu; put hapi nu sinmuy amuṅem távini, puma yesniqat ōviy’o. n;U2Nu hapi i’ pölaviki ōveqatsit aṅqw hawhqa, it pölavikit aṅqw nösqa qa mokniqat ōviy’o. O:1Pay as pi umanam qayēsiwhpuve hihta mennat nȫnösat, pay qa yēse. 79i0Nu hapi pölaviki sinmuy qatsit máqaṅwuqa. q8[/Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Inumi tuptsiwhqa hapi qatsit qaso’taqat pay makiway’ta. 7{.Pay k̇a hak hisat Inay aw yórikqat nu qa paṅqawu, hal i’ hak God aṅqw pítuhqa, pam‐sa Inay aw yóriki’ta. G6-Pi ura God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ yan pey’ta: Pu puma sohsoyam God aṅqw tutuqayyani, yan’i. Paniqw ōviy sohsoyam Inay aṅqw nanaptak̇aṅw pu tūqayyaqam inumi ökiwta. 5 ,Pas Ina nuy aṅqw távihqa hakiy pan unaṅwtoynaqw, pam‐sa inumini; noqw nu nuhtuṅk talöṅvaqat ep put ahoy tātaynani. o4W+Noqw ōviy Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Uma qa nānahpa’ qaán umuh’unaṅway hiṅqaqwani. C3*Nihqe puma paṅqaqwa: Ya qa i’ Jesus, it Joseph tíata? Itam put náyat‐nik̇aṅw pu yuyat pumuy tuwi’yuṅwa. Noqw ya hintaqw ōviy pam ōveqatsit aṅqw hawhqey paṅqawlawu? 2)Pahsat pu Jew‐sinom put aw qayan unaṅway hiṅqaqwa, pam pölaviki ōveqatsit aṅqw hawhqey ura paṅqawhq ōviy’o. R1(Noqw i’ hapi nuy aṅqw távihqat tunatyaata: Sohsoyam Tiyat aw yórikyak̇ahk̇aṅw, put aw tūtuptsiwaqam qatsit qaso’taqat makiwyani; noqw nu nuhtuṅk talöṅvaqat ep pumuy ahoy tātaynani. 60e'Noqw i’ hapi Inay nuy aṅqw távihqat tunatyaata: Nu sohsokmuy hakimuy put ahpiy inumi noiwyaqamuy qa hihtawat kwayht, nuhtuṅk talöṅvaqat ep pumuy ahoy tātaynani. /&Nu qa nāp itunatyay hintsakniqe ōveqatsit aṅqw hāwi, nu Inay nuy aṅqw távihqat tunatyayat hintsakniqe ōviy’o. l.Q%Sohsoyam Inay aṅqw inumi noiwyaqam inumiyani, noqw ason hak inuminiqw, soon nu put ayo tūvani. ]-3$Noqw pi nu ura umumi paṅqawu: Uma as inumi yórikyak̇ahk̇aṅw qa tūtuptsiwa. ',G#Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu hapi pölaviki hakiy qatsit máqaṅwuqa; inumi pítuhqa soon hisat tsöṅmokni, pu inumi tuptsiwhqa soon hisat pānaqmokni. g+G"Pahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, um okiw sutsep itamuy it pölavikit huylawni. g*G!Pi ōveqatsit aṅqw hawhqa hapi God aṅqw pölavikit anta, pam hapi sinmuy qatsit huylawu. X)) Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Qa Moses pút pölavikit ōveqatsit aṅqw umuy maqa; noqw Ina hapi pas antsa pölavikit ōveqatsit aṅqwnihqat umuy maqa. (Itanam pi ura qayēsiwhpuve hihta mennat nōnova; ōviy pi yan pey’ta: Pam ōveqatsit aṅqw pumuy tunösmaqa, yan’i. '9Pahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Noqw ya um hihta akw put pantaqat itamumi mahtaknaqw itam aw yórikye’ ūmi tūtuptsiwani? Um hihta tumalay’ta? x&iJesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Uma hapi hakiy God aṅqw távihqat aw tūtuptsiwe’, yan God tayawnayani. `%9Noqw puma put aw paṅqaqwa: Noqw itam hihta tumalat hintsatsk̇e’ God tayawnayani? e$CUma nȫsiwhqat pay súlawhtiṅwuqat qa put ōviy tumalay’yuṅwni. Uma nȫsiwhqat qatsit qaso’taqat aniwnaqat ōviy tumalay’yuṅwni; put hapi nu’ Sinot Tiat umuy máqani. Pi Ina God öqalay akw nuy tuvoylata. G#Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma k̇ātutmalat aw yórikyaqey qa paniqw nuy hepnumya, pi uma pölavikit nȫnösaqe ȫöyaqe ōviy’o. s"_Nihqe puma wuhkovatuphat yupqöyveq put tutwaqe, aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, ya um hisat peqw pitu? $!ANoqw sinom Jesus‐nik̇aṅw pu put aw nánatuwnayaqamuy pep qa tutwaqe, pākihut aṅ yuṅt, Jesus hepwisqe Capernaum ep öki. Jesus the Bread of Life  Noqw pay pētu pākihu Tiberius aṅqwyaqam paṅso öki, ura Tutuyqawhqa haqam pölavikit ep hahlayhtit tūnopnaqat paṅsoo. wgNoqw qavoṅvaqw sinom wuhkovatuphat ayaqwat huruhtotiqam ura pay suhk̇a pākihu pápiqniqw put u’naya; noqw ura Jesus aw nánatuwnayaqam put aqw yuṅqw, pay ura Jesus pumuy qa amumum put aqw paki, noqw pay puma nanalt ahpiyya. #Pahsat pu puma hahlayhtotiqe, put pākihut aqw panaya; noqw pahsat pay pākihu pumuy haqami hoyóyototaqat aqw pitu. The People Seek Jesus MNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay nūu, uma qa tsawiniwyuṅwni. _7Noqw ōviy puma pāhut aṅqe’ kwetstiwisqe payhp, sen nālöp tutskwatuwanit pahsavohaqami hoyóyoykuyaqw, Jesus pāvaqe waymak̇aṅw pākihut aw hayiṅwna. Noqw pam panmaqw, puma put tutwaqe pas tsātsawna. H Noqw pumuy panwisq, a’nö hukvaqw pāhu a’nö hoṅvanta. fEPākihut aqw yuṅt pāvaqe Capernaum aqwya; noqw nuṅwu qatālawvaqw, nāt Jesus qa pitu. LNoqw tapkiqw put aw nánatuwnayaqam wuhkovatuphat aw hanhqe, Noqw puma put awye’, pas öqalay akw put moṅwtapyaniqat Jesus māmatsqe pay nāla piw tsomot aqwhaqamii. Jesus Walks on the Water -Noqw Jesus k̇ātatayhpit tumaltaqw, sinom aw yórikyaqe, paṅqaqwa: Pay kurs pas antsa i’ tāqa God lavay’ayaat tūwaqatsit aw pitúniqa. -S Noqw ōviy puma tsivot söhövosvölavikit aṅqw yóṅoyhput nȫnösaqamuy akwsiṅwpuyamuy tsovalayaqe, pakwt lȫq sihk̇ay’taqat tutsáysivut aṅ opomnaya.  Noqw pumuy ȫöyaqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Uma yóṅoyhput akwsiṅwqat tsovalayani, noqw qa himu hovalniwni. H  Pu Jesus pölavikit ömahtaqe, put ep hihlayhtit, put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya; noqw puma aṅ yesqamuy amuhpa put o’ya, pu pākiwhtuy pīwu, hihsa’haqam nānawaknaqat pahsaa. !; Noqw Jesus paṅqawu: Uma sinmuy yesvanayani. Noqw pep a’nö tūsaqa; noqw ōviy sinom paṅ yesva, tsivót‐sikip sōmorit pahsa’haqam tahtaqtu.  Hak yep tiyohya tsivot söhövosvölavikit nitkay’va, pu lȫqmuy tsākw pākiwhtuyu; noqw ya pam sinmuy k̇aysiwhqamuy amumi hímuu? _7Noqw suhk̇a put aw nánatuwnaqa Andrew, it Simon Peter tupkoat, Jesus aw paṅqawu: 9Noqw Philip put aw paṅqawu: Pay as pi kurs itam lȫp sunat sīvat akw pölavikit tuiye’, itam nāto kurs hin pumuy sohsokmuy hiṅsakw nopnayani. lQNoqw pay pam put aw hin hepqe ōviy kita, pay pi as pam hinhtiniqey nāp navoti’taqe ōviy’o. (INoqw Jesus kwuhpukqe, sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy put aw ökiwtaqamuy amumi yórikqe, Philip aw paṅqawu: Ya itam sen haqam tunöstuiyaqw ima nȫnösani? [ /Noqw Jew‐sinmuy tuiwiam Amutsva‐Yūmosanihqat ep nōviwhqat aw hayiṅwiwta. T !Noqw Jesus tsomomiq wupqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumum pepeq qatuptu.  Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam put aṅkya, pam tūtuyyaqamuy amuhpa’ k̇ātatayhpiy tumaltaqw aw yórikyaqe ōviy’o. i  MIit atsve pu’ Jesus Galileet ep wuhkovatuphat Tiberias yan piw túṅwantiwhqat ayoqwat yama. f E/Nīk̇aṅw kurs uma put pēniyat qa tūtuptsiwe’, ya uma hin ilavayiy tūtuptsiwani?W'.Pi uma as Moses tūtuptsiwe’, soon nuy qa tūtuptsiwani, pi pam nuy pēna. /-Uma umuh’unaṅwpeq qa pan wūwantotani: Pam Nay aw itamuy qaantaqat ep tūkopanani. Pay suhk̇a umuy pantsakni, aw umuhtaqa’naṅwa, Moses. !,Ya uma hin tūtuptsiwani? Oviypi uma nānaṅaqw tayawinpit tuṅlay’k̇ahk̇aṅw tayawinpit God‐sa aṅqwnihqat qa tunatyawyuṅwa. 5+Nu Inay tuṅwniyat aw yank̇aṅw pituqw, uma nuy qa kwusuya; pay ason hak pas nāp tuṅwniy aw yank̇aṅw pituqw uma pay soon put qa kwusayani. Y+*Pi nu umumi navoti’taqw uma umuh’unaṅwpeq God aw qa unaṅway’yuṅwa. /Y)Nu sinmuy tayawinpiyamuy qa nāwakna. @{(Noqw uma inumiye’ qatsit makiwyaniqey qa nānawakna. !'Uma tutuvenit ahpiy qatsit qa so’taqat tuway’yuṅqey wūwantotaqe, ōviy put aṅ puritota; noqw pi pam nuy hákiynihqat tuawi’ta. }s&Noqw put lavayiat umuh’unaṅway qa aw tuyqawi’ta, ōviy pi pam hapi aṅqw taviqw, uma put aw qa tūtuptsiwa. %Ina nuy aṅqw távihqa pas nāp nuy hákiynihqat paṅqawu: Uma pi qa hisat put tönayat nanapta, piw hin son’iwhqat aw yórikya. N~$Nīk̇aṅw pay John tuawiyat epnihqe himu pas pávannihqa nuy tuwi’ta. Itumala nuy Inay aṅqw taviwhqat mahtakna. Ina nuy hihta hinhtiniqey yúkuniqat ōviy ayataqw, nu put hapi tumalay’ta. }#John pi as pas kopitsoki uwiwitaqa talni’taqat panta; noqw as uma put talniyat ep hahlayyaniqey hihsavo suhtaq’ewya. |"Nīk̇aṅw pay nu sinot nuy hin tuawiyat qa pas antsataṅwu; noqw pi as uma ayo nö́ṅakniqat ōviy nu yan lavayhti. J{ !Ura uma John aw hakimuy ayatota; noqw pam nuy súan tuawi’ta. fzE Pay nuy hákiynihqat pas suhk̇a tuawi’ta; noqw nu navoti’taqw pam nuy suan tuawi’ta. FyKurs nu pay nāp nātuawi’taniqw, ituawi hapi qa antsani. {xoSoon nu nāp nahpiy hihta hintsakni; nu hin navote’, put ahpiy hin yúkuṅwu, noqw nu hihta suan yúkuṅwu, ispi nu qa itunatyay hinhtiniqey tunatyawtat, pas nuy aṅqw távihqat Inay tunatyayat nu hinhtiniqey tunatyawtaṅwuniqee. "w=Noqw puma paṅqw nö́ṅakni; ima lolmat tumaltotaqam qatsit aw yesvani; noqw pu qalolmat tumaltotaqam hovalniwyaniqey aw yesvani. Witnesses to Jesus uvcUma it aw qa pas k̇āwuwantotani; nāt tūamit aṅ taṅawtaqam sohsoyam itönay nanaptaniqat aw pituto. bu=Nihqe nu hin hihta ep yúkumantaniqat nuy öqalmaqa, nu hapi Sinot Tíatniqw ōviy’o. |tqPi Ina pas nāp nahpe qatsit pasiwtaqe, pan piw nu put Tiat pas nāp nahpe qatsit pasiwtaniqat pam inuṅem yuku. !s;Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ima so’pum God Tiyat tönayat nanaptaniqat aw pituto, hikis pi pay aw pitsíwta; noqw nanaptaqam yesvani. prYPas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ilavayiy navotqa, pu Inay nuy aṅqw távihqat aw tuptsiwhqa hapi qatsit qaso’taqat himuy’ta; noqw God pas soon put hinwat yukunani; pi pam mokiwuy aṅqw qatsit aw yámakiwtaq’ö. 3q_Sohsoyam nuy k̇aptsi’yuṅwniqat ōviy’o, pas Inay hin k̇aptsi’yuṅqey pan’i; hak nuy qa k̇aptsi’taqa piw Inay nuy aṅqw távihqat qa k̇aptsi’taṅwu. Zp-Pi Ina qa hakiy hinwat yuykuna; pam put sohsok pantaqat nuy put Tiy aw mātavi, oPi Ina so’pumuy ahoy tātaynaṅwu, pu qatsíhuytaṅwu; noqw pan hapi piw nu’ put Tiat hakiy tātaynanik panhtiṅwu. 8niPi Naat Tiy aw unaṅway’ta, nihqe hihta hintsakqey sohsok put aw mahtakinta; nihqe pam īit tutmalat epnihqe nāt pas pávanyaqat put aw mahtaknaqw, uma k̇ātayyuṅwni. mPahsat pu Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni? Pas soon Tiat hihta nāp nahpiy hintsakṅwu, pas Naat hihta hintsakq, aw tayte’ pam put hintsakṅwu; pi pam hihta hintsakq Tiat piw put an hintsakṅwu. ylkYantaqat ahpiy Jew‐sinom Jesus nīnayaniqey pas pāpuwat tunatyawyuṅwa, pam nasuṅwintalöṅnit qa hihtata; nit qa put‐saa, pas piw pam God put náatnihqat paṅqawhqe pas God‐nihqey paṅsoq nātsok̇a. The Authority of the Son xkiNoqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Nāt Ina pew pahsavo tumalay’ta, noqw ōviy nu’ piw tumalay’ta, kita. #j?Noqw paniqw ōviy Jew‐sinom Jesus aw wuktota; nihqe aw put haqami hintsanyaniqey tunatyawyuṅwa, pam nasuṅwintalöṅnit ep it tumaltaqw ōviy’o. RiNoqw tāqa ahpiynihqe kurs Jesus put qalaptsinaqat Jew‐sinmuy āawna. =hsAhpiy pantaqw Jesus God kīyat ep put túwahqe aw paṅqawu: Meh, um hapi qalaptu; um pāpu qaanhtiput qaaṅ hinmani, taq nāp hisat k̇a um hihta pas pāpu qalolmat aw pítuni. ugc Noqw i’ hak qalaptuqa put hákiyniqw qa navoti’ta; sinom pep suhpantaqw Jesus pay ahpiyniqw ōviy’o. {fo Pahsat pu puma put tūviṅtotaqe, aw paṅqaqwa: Noqw ya hak um uh’ahpay ömahtat nakwsuniqat ūmi paṅqawu? |eq Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pi hak nuy qalaptsinaqa inumi paṅqawu: Uh’ahpay ömahtat, nakwsuu, kita. d Noqw ōviy Jew‐sinom qalaptuqat aw paṅqaqwa: Pu’ hapi nasuṅwintalöṅni, um uh’ahpay kinumniqw pam qa súanta. cc? Noqw pahsat pay tāqa qalaptuqe, ahpay ömahtat, nakwsu. Noqw ép nasuṅwintalönwiwta. ObNoqw Jesus put aw paṅqawu: Wunuptut, uh’ahpay ömahtat, nakwsuu. 4aaNoqw tūtuyhqa lavayhtiqe put aw paṅqawu: Tāqa, pi pāhu poniniykuqw, kurs hak okiw nuy aqw pánaṅwu. Okiw nāt nuy aqw hoytaqw, pay haqawa inupyeve aqw pákiṅwu. ~`uNoqw pam wáökiwtaqw Jesus túwahqe, pam hisat pantaqw navoti’taqe aw paṅqawu: Ya um qa qalaptuniqey nāwakna? l_QNoqw hak tāqa sunat pakwt nanal sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ hihta tūtuyhqa okiw pep qatu. 8^iPi haqe’ qalawmaqw, ōveqatsit aṅqw hoṅviaya pāmiq hāwe’, put poniniykinaṅwuniqw ōviy’o; noqw pāhut poniniykuqw, hak aqw mohti pak̇e’ tūyay qalaptuṅwu. 9]kNoqw okiw hakim ȫöyput, pu qapostalyaqam, qayaktaqam pu amuhpa’ súmokput tūtuyyaqam qaan’ewakw hintaqam paṅ qatsya, pāhut poniniykuniqat maqaptsi’k̇ahk̇aṅwo. 9\kNoqw Jerusalem epeq haqam kanelhötsiwat yan túṅwantiwhqat aqlap patuphaiwta; pam Hebrew‐sinmuy amuhkwa Bethesda yan mātsiwhqa; noqw pam tsivót‐sikivo tuhööy’ta. X[ +It atsve pu Jew‐sinmuy nōviwhqayamuy aw pitu; noqw Jesus Jerusalem aqw’a. {Zo6Noqw Jesus Judeat aṅqw Galileet ep pitut yan k̇ātatyhpit tumaltaqe pas hímunihqey pahsat lȫs namtakna.Y+5Noqw naat navoti’taqw, ura pahsat Jesus put aw paṅqawu: Pay uhti qatu, kita. Nihqe ōviy pam nāp tuptsiwa, pu kīyat sohsoyam ep yesqamu. ,XQ4Pahsat pu pam hísatniqw aṅqwtiqat pam pumuy tūviṅta; noqw puma paṅqaqwa: Tāvok tāwanasaproyaqw (tāwa aṅhqe tsaṅe’sikis qöniwmaqw) pam mukihoya. |Wq3Nihqe ōviy pam pahsat atk̇amiqniqw, tumal’aymat ahsawvayaqe āawnayaqe aw paṅqaqwa: Pay uhti qa mokqe qatu. V2Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um aqwni, pay uhti qatu. Noqw Jesus put aw hin lavayhtiqat tāqa tuptsiwhqe, paṅqw ahpiy’o. YU+1Noqw pas pavan tāqa put aw paṅqawu: Tāqa, um okiw itiy nāt qa mokq aqwni. T0Pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Pas uma aṅ k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat aw qa yórike’ soon tūtuptiwani. ;So/Noqw yaw Jesus Judeat aṅqw Galileet ep pítuhqat naat navota; noqw pam as put ámumnen tiyotiyat qalaptsinaniqat pam aw nāwakna, pam okiw mokíwuy aqw pitsíwtaqw ōviy’o. R%.Noqw Jesus Galileet ep Canat aw piw pitu; pep ura pam kūyit aṅqw ovavalat yuku. Noqw hak pas pavan sinot tiat tiyo Capernaum ep tūtuya. 8Qi-Noqw pam Galilee‐tutskwat ep pituqw, Galilee‐sinom put pās taviya, puma pi nuhtum Jerusalem ep nōviwhqat épeqyaqe, put hihta hinhtiqat sohsok aw yórikyaqe ōviy’o. ]P3,Pi God lavay’ayaat nāp tutskway ep qa k̇aptsiwtaṅwuqat Jesus nāp paṅqawu. NO+Noqw ahpiy lȫs talq pam paṅqw ahpiynihqe, Galileet aqw’a. ^N5*Nihqe wuhtit aw paṅqawu: Pu’ hapi itam tūtuptsiwa, qa uhlavayiy ahpiy’o, pi itam pas nāp aw tūqayyuṅqe, pas suyan i’ hak sinmuy ayo ōoyhqa Christnihqat itam nanapta. Jesus Heals an Official’s Son XM))Noqw piw nāt pētu k̇aysiwhqam pas nāp lavayiyat ahpiy put aw tūtuptsiwa; L(Noqw ōviy Samariat ep sinom Jesus aw ö́kihqe, pam pumuy amumum huruhtiniqat put aw nānawakna; noqw pam lȫs tāwat aṅ pep qatu. 6Ke'Noqw k̇aysiwhqam Samariat ep sinom pep kīve yesqam wuhtit lavayiyat ahpiy Jesus aw tūtuptsiwa, ura pam paṅqawu: Pas nu aṅqaqw hihta hinhtiqat pam nuy sohsok āawna. J&Uma haqe’ qa maqsontotat aṅ höqyaniqat nu aw umuy ayata. Pay pētu aṅ tumaltotaqw, uma amumum sumitumalay’yuṅwni. XI)%Noqw yep hapi yan yuaatiwhqa pas antsaa: Suhk̇a uyhq, pu suhk̇a hȫqö, ii. *HM$Noqw hö́hökqa ahsalawṅwu, nihqe soñawnen sinmuy tsovalaqw, puma qatsit qa so’taqat himuy’vayani. Noqw uyhqaniqw, pu hökqa puma nāma hahlayhtiṅwu. hGI#Noqw ya uma qa paṅqaqwa: Pay nāt nālöq mūmuyawhtuy ep pu’ natwani tsovalniwni, kitota? Meh, nu umumi paṅqawni: Kurs huvam kwuhpukye’, pāvasat aṅ yórikyaa; pi pay tukwsiwyuṅqe tsovalniwniqat aw pitsíwta. F1"Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu hakiy nuy aṅqw távihqat tunatyayat hintsak̇e’, put tumalayat yúkiniqw pam pantaqa inuṅem nȫsiwhqat anta. cE?!Noqw ōviy put aw nánatuwnayaqam nānami paṅqaqwa: Ya sen pay hak eṅem nōvay’va? eDC Noqw pam umumi paṅqawu: Pay nu nōvat nösniqey himuy’taqw, uma put qa tuwi’yuṅwa. lCQNoqw put ahkwayñap Jesus aw nánatuwnayaqam put aw ö’qalyaqe paṅqaqwa: Nȫsaa, Tutuqaynaqa. =BuPahsat pu puma kīṅaqw nö́ṅakqe, put aw öki. A)Kurs huvam inumum pāmiye’, it hakiy tāqat nuy aṅqaqw hihta hinhtiqat sohsok nuy āawnaqat aw uma yórikyani; ya sen qa i’ hak Christ? [@/Noqw pahsat pu wuhti wikoroy pep mātapt, kīminihqe, ep sinmuy amumi paṅqawu: ??wNoqw pahsat pu put aw nánatuwnayaqam ö́kihqe, pam wuhtit amum yuaataqw aw k̇āwuwaya; noqw qa haqawa put hihta tūviṅtaqat, pu sen pam hinoqw put aw yuaataqat put tūviṅta. N>Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay nu ūmi yuaataqa hapi pam Messias. 6=eNoqw wuhti put aw paṅqawu: Antsa yaw hak Messias Christ yan túṅwantiwhqa God aṅqw pítuniqat nu navoti’ta; ason yaw pam hak pite’, itamuy sohsok hihta āawnani. <Pi God hapi Hikwsi; noqw put aw nāwakinwisqam pas soon qa unaṅway aṅqw pas antsay’k̇ahk̇aṅw put aw nāwakinwisni. ; Nīk̇aṅw pay nāt aw pituto, híkispi pas aw pitsíwta, pep pu’ hakim aṅ pas antsa Inay aw nāwakinwisqam unaṅway aṅqw pas antsay’k̇ahk̇aṅw put aw nāwakinwisniqat aw’i. Pi pan hapi hakim Inay aw nāwakinwisnihqamuy pam tuṅlay’ta. /:WUma hihta aw nānawaknaqey haknihqat qa navoti’yuṅwa; itam pi hakiy aw nānawaknaqey navoti’yuṅwa, pi God Jew‐sinmuy amuhpiy sinmuy ayo ōoyaqw ōviy’o. 9Noqw Jesus put aw paṅqawu: Wuhti, um nuy tuptsiwni, pay nāt uma qa it tūkwit, piw qa Jerusalem ep Inay aw nānawaknaniqat aw pituto. 8wNoqw itanam pi it tūkwit ep God aw nānawakna; noqw úmuyniqw pi as sinom soon qa Jerusalem ep God aw nānawaknani. R7Noqw wuhti put aw paṅqawu: Meh tāqa, kurs um hak God lavay’ayaata. 6wPi um as tsívotnihqamuy puwsuṅwta; noqw i’ pu’ umum qátuhqa pay qa uhpuwsuṅwa. Um paṅqawhqe súaṅqawu. 59Noqw wuhti lavayhtiqe put aw paṅqawu: Nu ṅasta puwsuṅway’ta. Noqw Jesus aw paṅqawu: Pas um súaṅqawhqe Nu ṅasta puwsuṅway’ta, kita. U4#Noqw Jesus put aw paṅqawu: Yupa uhpuwsuṅway wiktoo, noqw uma aṅqwni. 3 Noqw wuhti put aw paṅqawu: Meh, tāqa, himu as um nuy it kūyit maqaqw, nu pāpu qa pānaqmokni, piw qa aṅqw kuytomantani. V2%Nīk̇aṅw ason nu’ hakiy kūyit maqaqw, put aṅqw hikwqa soon hisat pānaqmokni; noqw nu’ hakiy kūyit maqaqw, pam kūyi hakiy ahsonve pāhut yamamataqat antani, nen qatsit qaso’taqat aaniwnani. _17 Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: It pāhut aṅqw hikwqa pay piw pānaqmokmantani. $0A Ya um itanay Jacob epnihqe hak pas pávani? Pam pi ura itamuy pay hísathaqam it patñit maqa; nihqe ura nāp put aṅqw hīhiko, pu tímatu, pu pokmatu. )/K Noqw wuhti put aw paṅqawu: Meh, tāqa, noqw pi um hihta akw kuyniqey ṅastaa, noqw patñi hinurs hötsi. Noqw um put kūyit taytaqat háqamnihqe ōviy’o? V.% Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: As um God kuwahtipuyat mātsi’te’, pu hak ūmi kuyhtuviṅtaqat hákiynihqat tuwi’tani. Nen um put aw tūviṅtaqw, soon pam uṅ kūyit taytaqat qa máqani. p-Y Noqw pahsat pu Samariat ep wuhti put aw paṅqawu: Ya hintaqw ōviy um Jew‐sinonik̇aṅw inumi kuyhtuviṅlawu, susmataqpi nuy Samariat ep wuhtiniqö’? Ima Jew‐sinom pi Samariat‐sinmuy amumum qa hintsatsk̇aqw ōviy’o. =,u(Put aw nánatuwnayaqam kīmihaqami tunöstuiwisa.) d+ANoqw hak Samariat ep wuhti kuytoqe ep pitu, noqw Jesus put aw paṅqawu: Okiw nuy kuynaa. (*INoqw Jacob nöṅanvatñiat pep’e. Noqw Jesus waynumqe māṅuiwk̇aṅw, patñive qatuptu tāwanasavehaqamo (tāwa navaysikishaqam aṅhqe qöniwmaq’ö) )!Nihqe ōviy pam Samariat ep kitsókit Sycar yan mātsiwhqat aw pitu, ura Jacob tiy Joseph hihsaq tutskwat máqahqat áhayhpnihqat aw’i. =(uNoqw pas pam kurs hin qa Samaria‐tutskwat aṅni. p'YNoqw yaw pumuy yan nanaptaqat Jesus navotqe, Judea‐tutskwat mātapt, pu Galilee‐tutskwat aqw’a. j&MPay as pi Jesus qa nāp sinmuy kūyit akw tuvoylalawu, pay put aw nánatuwnayaqam pantsatsk̇a. % Noqw ima Pharisee‐sinom nanaptaqw, yaw Jesus John epnihqe wūhaqnihqamuy sinotak̇aṅw, pumuy kūyit akw tuvoylalawu. =$s$God Tiyat aw tuptsiwhqa hapi pay qatsit qaso’taqat himuy’ta; pu God Tiyat aw qa tuptsiwhqa hapi pas soon qatsit aw yórikni; pánis‐sa pi God itsívuat put aw huruiwta.P##Pi Naat Tiy aw unaṅway’taqe, ōviy sohsok hihta aw put öqalmaqa. k"O"Pi God aṅqw ayatiwhqa God lavayiyat yuaata; pi God put pas qa tuwanit Hikwsit maki’taq’ö. I! !Tuawiyat kwúsuhqa put hapi akw God pas antsanihqat paṅqawu. e C Nihqe pam hihta aw yórikk̇aṅw, pu navotqey put yuaata; noqw qa hak put tuawiyat kwusu. h~~~~B}}||{Yzzyxx,ww&v>uu\ttsrr)qqp5onnmmwm!lwlk^jjjjiohh"g~ffedzdcbbCaa+`__;^]]Y\\E[[0Z|YYXXWWVVVUUTTCSS&RQ{PPFONNMM%L?KKJJ'IHHqH-G~GFFVEE(DDCKCBCAA6@@R??6>y==<<*;::9998l7766@55n44\4-33=2p11n00p//"..--%,}++A***))((j(''&&%%)$$9##^"""!_ Z6L$C'sjl%z" ~ F I-6bc= Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu Sinot Tiat pas hímuniwhtiniqat hapi aw pitu. [b/ Noqw Philip Andrew awnihqe put āawna; noqw Andrew Philip amum Jesus put āawna. a# Nihqe puma Philip Galileet ep kitsókit Bethsaidat aṅqwnihqat aw ö́kihqe paṅqaqwa: Tāqa, itam as Jesus aw yórikyaniqey nānawakna. Q` Noqw hakim Greek‐sinom okiwlalwaniqe nuhtum nōviwhqat ep öki. _ Noqw ōviy Pharisee‐sinom nānami paṅqaqwa: Meh, itam qa hihta aniwni’wisa; sinom sohsoyam put aṅkya. Some Greeks Seek Jesus j^M Paniqw ōviy sinom piw put ahsawvawisa, yaw pam it k̇ātumalat tumaltaqat nanaptaqe ōviy’o. ] Noqw sinom put ámumyaqw pam tūamit aqw Lazarus wáṅwayhqe mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqw aw tayyuṅqam put tuawi’yuṅwa. 3\_ Noqw put aw nánatuwnayaqam as mohti īit qa māmatsya; nīk̇aṅw Jesus a’nö hímuniwhtiqw pahsat pu puma ura pam yan pēniwhqat u’naya, pu yan put yukunayaqata. [w Uma qa tsawiniwyuṅwni, Zion ep sínomu; meh, umuhmoṅwi mōrot tiyat akw tsokiwmak̇aṅw aṅqw pituto, yan’i. ^Z5 Noqw Jesus mōrot puhuwuṅwiwtaqat túwahqe, epeq evetskilti; pi ura pan pey’ta: TY! Puma palm‐tsotskit nantaqayat ūyitotaqe, pank̇ahk̇aṅw put ahsawvawisa paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Öqawmaṅwu! Israel‐sinmuy moṅwíam Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqa pas k̇aptsitiwaa. Xw Noqw qavoṅvaqw sinom qaan’ewakw hintaqam nōviwhqat ep ökihqam yaw Jesus Jerusalem aw pitutoqat nanaptaqe, Wy Yaw put atsviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom lasyaqe Jesus aw tūtuptsiwaqw ōviy’o. The Triumphant Entry into Jerusalem fVE Noqw ōviy God awwat mohpeq momṅwit pay Lazarus piw enaṅ nīnayaniqey nānami yuaatota, RU Noqw ōviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom yaw Jesus pep qátuhqat nanapta; nihqe puma qa Jesus‐sa ōviy ep öki, puma it Lazarus ura pam mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqat aw yórikyaniqey ōviy pīwu. |Tq Himu pi aṅ ōokiwyaqam umumum sutsep yanyuṅwa; noqw pay nu qa sutsep umumum yantani. The Plot against Lazarus sS_ Noqw ōviy Jesus paṅqawu: Uma qa wuhtit aw hiṅqaqwani; pam nuy hisat tūamiwniqat aw it warani’ta. @Ry Yan pam hiṅqawu, qa pas pi pas antsa ōokiwyaqamuy tunatyawk̇aṅwo, pi pam uyiṅwunik̇aṅw sivamokit aw tunatyawtaqe, hihta paṅsoq taṅatiwhq put kímaṅwuniqe ōviy’o. |Qq Ya hinoqw tis nāpi kwaṅwáhovaqtuqa wihkuyi qa payhp sunat sīvat ōviy huyiwhqe ōokiwyaqamuy amumi qa noiwa? |Pq Pahsat pu suhk̇a put aw nánatuwnaqa, momṅwituy amumi put mātapniqa, Judas Iscariot, it Simon tiat paṅqawu: O Pahsat pu qȫqaat Mary wihkuyit kwaṅwáhovaqtuqat sūp tuwanit pan putu kwusut, Jesus kukyat lelwi, nit hȫmiy akw put kukyat hȫna. Pam wihkuyi nard yan túṅwantiwhqe a’nö hihk̇ay’ta. Noqw pam pantsakq kīve wihkuyit hovalaṅwuat tuyqawva. N Noqw Lazarus sinomat pep Jesus eṅem tapkiqw nōvatota; noqw Martha tūnopni’ta; noqw Lazarus nuhtum put amum tunösvoñat aw qatu. .M W Noqw pu Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwniqat aw navaysikis tālat pētiqw, Jesus Bethany ep pitu; pep Lazarus ura as mokqa qatu; ura Jesus put mokqat ahoy tātayna. 3L_ 9Noqw ima God awwat mohpeq momṅwit Pharisee‐sinmuy amumum put ṅuayaniqey anhtoti; nihqe ōviy kurs hak put háqamnihqat tuway’te’ paṅqawniqat pan yukuya.K) 8Nihqe puma Jesus ōviy taynumyaqe God kīyat ep hoṅk̇ahk̇aṅw nānami paṅqaqwa: Ya uma hin wūwantota? Ya sen pam nōviwniqat qa awni? FJ 7Noqw Jew‐sinmuy nōviwhqaam Amutsva Yūmosanihqat yan túṅwantiwhqat aw pituto. Noqw nāto nōviwhqat aw qa pituqw, k̇aysiwhqam aṅ tutskwava yesqam napwatotaniqe Jerusalem ep öki. qI[ 6Noqw ōviy Jesus Jew‐sinmuy amuhpa’ pāpu qa pas mātaqpuva hinnuma; nihqe pam paṅqw haqami kitsókit Ephraim yan mātsiwhqat aqw’a, tutskwat qayēwiwhpuve qalavoq’a. Nihqe pam put aw nánatuwnayaqamuy amumum pepeq qatu. 8Hk 5Pahpiy pu puma put hin nīnayaniqey nanawinya. MG 4Nīk̇aṅw pep tutskwat ep sinmuy qa púmuy‐sa amuṅem‐nit, pas sohsokmuy God tímuyatuy aṅqe’ ahtsavaliwyuṅqamuy piw amuṅem mokni, pam pumuy sohsokmuy sūmi tsovalaniqe ōviy’o. aF; 3Pam qa nāp nahpiy yan lavayhti; nīk̇aṅw pam ephaqam God awwat mohpeq moṅw’iwtaqe hihta nātoniqat paṅqawu. Pam yan lavayhtiqe Jesus pep tutskwat ep sohsokmuy sinmuy amuṅem mokniqat aṅwu pay lavayhti; $EA 2Piw it aṅ qa wūwaya: Pay hak sūk̇a tāqa sinmuy amuṅem mokniniqw pam itamuṅem lomahintani. Noqw pep pu’ sinom soon pas sohsoyam súlawhtotini. 'DG 1Noqw pumuy amuṅaqw haqawa Caiphas yan mātsiwhqa put yahsaṅwuy ep God awwat mohpeq moṅw’iwtaqe pumuy amumi paṅqawu: Uma qa hihta navoti’yuṅwa; >Cu 0Pas itam qa aw hintsatsk̇aqw, pam pantsakq kurs hin qa sohsoyam put aw tūtuptsiwani; noqw Rome aṅqw sinom ök̇e’ itahkiy kīqötotani, pu itamuy sinmuy haqami hintsatsnani. :Bm /Pahsat pu God awwat mohpeq momṅwit Pharisee‐sinmuy amumum yuaatotaniqe tsovalti, nihqe paṅqaqwa: Ya itam hinhtotini? pas hapi i’ tāqa hīhihta k̇ātutmalat hintsaki. rA] .Noqw pay pumuy amuṅaqw haqawat Pharisee‐sinmuy amumiyaqe, Jesus hīhihta tumaltaqat pumuy āawnaya. }@s -Pahsat pu k̇aysiwhqam Jew‐sinom Maryt aw ökihqam Jesus hihta tumaltaqat aw tātayyaqe put aw tūtuptsiwa. N? ,Noqw i’ mokqa paṅqw yama; noqw maat kukyat amum masyuwsit akw tōnaniwta, pu taywaat höhönpit akw nȫmiwta. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma ṅahyat mātapyani. The Plot against Jesus M> +Yan pam lavayhtit, pahsat pu a’nö paṅqawu: Lazarus, yámakuu! *=M *Pay pi as um sutsep nuy navotṅwuniqw nu put navoti’ta; nīk̇aṅw pay ima sinom yaṅ hoṅqam um nuy aṅqw távihqat tūtuptsiwaniqw ōviy nu paṅqawu. <  )Pahsat pu mokpu haqe’ qatsqat aṅqw puma ayo owat taviya. Noqw Jesus ōmiq tātayht paṅqawu: Inaa, kwakwhay um nuy navota. x;i (Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ya ura um tuptsiwe’, God öqalayat lolmat aw yórikniqat nu ūmi qa paṅqawu? 0:Y 'Noqw Jesus paṅqawu: Uma owat ayo taviyani. Noqw mokqat qȫqaat Martha put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay soon pi okiw qa hovaqtuni; pi pay nālös talöṅni’ta. 9 &Pu ōviy Jesus nāt qa suyan unaṅway’k̇aṅw tūamit aw pitu. Noqw tuhsöṅaqw tūamiwta, noqw aqw owa uhtsiwta. 8 %Noqw haqawat paṅqaqwa: Ya sen i’ qapostalqat pōsiyat tālawnaqa soon hinwat yukuqw soon as k̇a mokni? Lazarus Brought to Life M7 $Pahsat pu Jew‐sinom paṅqaqwa: Meh, pas kurs aw unaṅway’ta. '6I #Noqw pahsat pu Jesus paklawu. d5A "Paṅqawu: Uma haqam put taviya? Noqw puma paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, um awnen aw tātayni. }4s !Noqw pam pakmumuyhq, pu Jew‐sinom put amum ö́kihqam piw tsaykitaqw Jesus amumi yórikqe unaṅwpeq ōkwavakqe, $3A Pahsat pu Mary nāt Jesus haqam wunuqw túwahqe aw pitu, nihqe put atpipo tamötswunuptut aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas as um yepniqw soon itupko mokni. f2E Noqw Jew‐sinom Maryt amum ahpave taṅawk̇ahk̇aṅw put aw unaṅwtavi’yuṅqam put suṅwnuptut yámakmaqw aw tayyuṅqe aṅkya paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Pam sumataq tūamit ep pakmumuyniqe ōviy paṅsoo, kitota. [1/ Noqw Jesus nāt kīmi qa pítuhqe, haqam Martha put ahsawvaqat pay nāt pep’e. <0s Noqw panis pam put navot suṅwnuptut, put aw’i. / Yan pam lavayhtit ahpiynihqe tupkoy Maryt nauywaṅwayhqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa pitu, nihqe uṅ wáṅwaylawu. .7 Noqw pam put aw paṅqawu: Owi, Tutuyqawhqa, pay um pas Christ, God Tíatnihqat nu tuptsiwa; ura kurs pi pam hak tūwaqatsit aw pítuni. Jesus Weeps _-7 Pu hak qatuk̇aṅw inumi tuptsiwni’taqa pas soon hisat mokni. Ya um it tūptsiwa? 2,] Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu hapi hakiy mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaṅwuqa, pu qatsíhuytaṅwuqa; inumi tuptsiwhqa as nāmahin mokni, nīk̇aṅw pay pam qátuni. + Noqw Martha put aw paṅqawu: Antsa nu navoti’taqw nuhtuṅk talöṅvaqat epeq sinom ahoy yesvaniqw pam nuhtum ahoy tātayni. A*} Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay uhtupko ahoy tātayni. s)_ Noqw pay nu navoti’taqw nāmahin pi yahsathaqam um God aw hihta tūviṅtaqw soon pam uṅ qa máqani. a(; Pahsat pu Martha Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas as um yepniqw soon itupko mokni. t'a Noqw yaw Jesus aṅqwnihqat Martha navotqe, paṅqw nakwsuqe put ahsawva, noqw Mary pay nāt kiy ep qatu. & Noqw Jew‐sinom k̇aysiwhqam Marthat pu Maryt pumuy tupkoyamuy ep pumuy qahahlayhpiyamuy ep amumi unaṅwtapyaniqe kurs ep öki. ]%3 Noqw Bethany Jerusalem áhayhpo, sukw aṅqw nāsamiq tutskwatuwanit pahsaphaqamo. S$ Noqw Jesus pepeq pituqw, pay kurs pam āmiwhqe, nālös talni’ta. #1 Pahsat pu Thomas, Didimus yan túṅwantiwhqa, suṅwámuy amumi paṅqawu: Itam amum aqwye’, amum so’ni. Jesus the Resurrection and the Life %"C Noqw nu qa épeqniqw pam panhtiqw pas nu put ep umuṅem hahlayhti, uma nuy hinhtiniqat aw yórikye’ inumi tūtuptsiwaniqat ōviy’o. Pay itam aqwyani. J!  Pahsat pu Jesus pumuy amumi pas suyan paṅqawu: Lazarus mōki. w g Noqw pam mokqat Jesus paṅqawhq, suhpan as pay pam puwhqe nāsuṅwni’taqw put paṅqawhqat puma wūwaya. oW Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, pay pi pūwe’ soon qa öqawhtani. fE Yan pam lavayhtit amumi paṅqawu: Itahkwatsi Lazarus pūwi, noqw pay nu aqwnen tātaynani. Z- Mihikq waynumqa hihta ep wíwakṅwu, put ep tāla súlawniṅwuniqw ōviy’o. P Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Ya talöṅvaqat ep tāwa aṅhqe qa pakwt lȫq sihk̇ay’tasikis qöniltiṅwu? Tālö waynumqa qa wíwakṅwu, pam qatsit aw tālat aw taymaṅwunihqe ōviy’o.   Noqw puma put aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, nāt pūnat pu’ Jew‐sinom uṅ tatatupninayaniqey anhtotiqw, ya um pay piw aqwni? b= Nit it atsve pu’ pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Tuma piw Judeat aqwya. E Noqw ōviy pam put navotqe pay hāk pepeq lȫs talöṅna. hI Noqw Jesus Marthat aw unaṅway’ta, pu tupkoyat Maryt‐nik̇aṅw pu Lazarus pumuy amumii. 4a Noqw Jesus put navotqe paṅqawu: I’ tūya put mokniqat qa pániq’ö, pi God pas a’nö hímuniwhtiniqat ōviy’o, noqw God Tiat put ahpiy pas pavan hímuniwhtini. y Paniqw ōviy put qȫqamat hakiy Jesus aw ayataqw, pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, meh, pas aw uh’unaṅwa okiw tūtuya. $A (I’ Mary hapi put atsve hihta kwaṅwáhovaqtuqat wihkuyit akw Tutuyqawhqat lelwit, pu hȫmiy akw kukyat aṅ hȫna; noqw put tupkoat Lazarus tūtuya.) * O Noqw hak tāqa Lazarus yan mātsiwhqa Bethany kitsókit ep ki’ta, it Maryt‐nik̇aṅw pu qȫqayat Marthat kitsókiyamuy ep’e; noqw pam hak okiw tūtuyhti. 9m *Noqw pepeq k̇aysiwhqam put aw tūtuptsiwa.!; )Noqw k̇aysiwhqam put aw ökiwtaqe nānami lavayta: John pi qa hihta k̇ātumalta; nīk̇aṅw John pi it tāqat hin lavayhtiqw pas pam sohsoy antsaa. kO (Jordan yupqöymi paṅsonihqe huruhti, ura John pay mohti kūyit akw tūtuvoylalawhqat paṅsoo. nU 'Yantaqat ep pu as ōviy piw puma put ṅuayaniqey antotiqw, pam pumuy māyamuy aṅqw ayo yámakqe, Y+ &Nīk̇aṅw kurs pay nu pas put hintsakq, nāmahin pi as uma nuy qa tūtuptsiwanik̇ahk̇aṅw uma hīhihta tumaltiwhqat tūtuptsiwani; nen Ina inuhpeniqw, pu nu put epnihqat uma māmatsye’ tūtuptsiwani. L %Ason pi nuy qa Inay tumalayat hintsakq, uma nuy qa tūtuptsiwani. + O $Noqw hintaqw ōviy uma nuy qak̇aptsi’lavayhtiqat paṅqaqwa, nu Pas Hímunihqat Tiatnihqey lavayhtiqö’? Pi Ina pas nāp nuy supwataqe tūwaqatsit aw tavi. a ; #Noqw pep hapi pam hakimuy put lavayiyat ömahtotaqamuy pas hihtuyaqat amumi paṅqawu.  - "Noqw Jesus amumi paṅqawu: Puyaw umuhtutavoy ep qa yan pey’ta: Nu paṅqawu: Uma pas hihtuya, yan’i? (Noqw pas soon tutuveni alöṅtini.) I   !Noqw Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Pay itam lolmat tumalat qa ép uṅ tatatupyani, pi um God qak̇aptsi’lavayhtiq’ö; pu um pay sínonik̇aṅw pas God‐nihqey paṅqawhqat ōviy’o.  1 Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu nihtiwtaqat lolmat tumalat Inay aṅqw umumi mahtakna. Noqw ya uma hihtawat tumalat ep nuy tatatupyani? M Pahsat pu Jew‐sinom put tatatupyaniqe pay piw o’wat ömahtota. ,S Ina‐niqw pu nūu, itam sūk̇aa.  Ina nuy pumuy máqahqa sohsokmuy amuhpenihqe pas pávani; noqw qa hak pumuy Inay mapqölṅaqw tusoq’ipwaniqey aw öqala.  Noqw nu pumuy qatsit qaso’taqat huylawu; noqw soon puma hovalniwyani, piw soon hak pumuy imapqölṅaqw tusoq’ipwani. dA Ikanelvohkom itönay nanaptaṅwu; noqw nu pumuy tuwimuy’ta; noqw puma inuṅk hinwisa. hI Noqw uma qa tūtuptsiwa, ispi uma qa nuhtum ikanelvohkomyaqee; pay pi nu ura umumi paṅqawu. .U Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pay pi nu umuy āawnaqw uma qa tūtuptsiwa. Nu Inay tuṅwniyat aw yank̇aṅw īit tutmalat hintsakq, pam nuy hákiynihqat tuawi’ta. *M Noqw Jew‐sinom put aw tsovaltiqe aw paṅqaqwa: Taay, ya hihsavohaqam itam ūmi a’nö wūwantotani? Kurs pay um pas Christ‐nen itamuy suyan put āawnani. J  Noqw Jesus God kīyat ep haqam Solomon tuhööyat aṅ waynuma. |q Noqw Jew‐sinom Jerusalem epeq ura hisat namat God kīyat powatotaqat éphaqam u’nantota, tö́möhaqamo. -~S Noqw pētu paṅqaqwa: Nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqa qa yan yuaataṅwu. Ya sen nukpanhikwsi qapostalyaqamuy pōsiyamuy tālawnani? Jesus Is Rejected by the Jews } Noqw k̇aysiwhqam paṅqaqwa: Pam nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqe ōviy pas qa navoti’numa. Ya uma hinoqw aw tūqayyuṅwa? >|w Noqw yan it lavayit ep pay piw Jew‐sinom nātsiki. #{? Soon hak nuy iqatsiy nawhkini, nu nāp put távini; nu put táviniqey aw öqalat pasiwta, pu nu put ahoy kwúsuniqey aw’i; yan hapi Ina imumi tutapta. \z1 Noqw nu hapi iqatsiy tave’ put ahoy kwúsuniqat ōviy Ina inumi unaṅway’ta. Cy Pu nu piw nāt pētuy kanelmuy qa it kanelkit ep yesqamuy pokmuy’ta; pumuy nu soon qa tsamni, noqw puma itönay nanaptani; noqw puma sūp tōnawtaqw sūk̇a pumuy amumi tunatyawtani. qx[ Pas Ina nuy hin tuwi’taqw nu pan piw Inay tuwi’ta, nihqe nu ikanelvokmuy amuṅem iqatsiy távini. xwi Nu hapi kanelmuy amumi suan tunatyawmaqa; nihqe nu ikanelvokmuy tuwimuy’ta; noqw ivokom nuy tuwi’yuṅwa. lvQ Ayaiwtaqa wāyaṅwu, pam pi pay ahsatiy ōviyniṅwunihqe kanelmuy qa hin amumi tunatyawtaṅwu. bu= Náwuspi i’ ayaiwtaqa, kanelmuy qa pokmuy’taqe amumi qa suan tumalay’taṅwu; nīk̇aṅw haqaqw kwéwuniqw put tuwe’, kanelmuy tatamhtat, wāyaṅwu; noqw kwewu kanelmuy qö́yaṅwu, pu piw tatslaknaṅwu. |tq Nu hapi kanelmuy amumi suan tunatyawmaqa. Suan kanelmuy amumi tunatyawmaqa hapi pumuy amuṅem qatsiy táviṅwu. 9sk Pi uyiṅwu ūuyniksa pítuṅwu, pu hihta nīnaniksaa, pu hihta hovalaniksaa; noqw nu tuwat pumuy yesniqat ōviy pitu, puma nukṅwat qatsit qaöwíhinyuṅwniqat ōviy’o. r Nu hapi hötsíwa; inuhpa’ pákihqa hapi ayo yámakni, nen aw papkik̇aṅw pu piw aṅqw yaymak̇aṅw nȫsiwhqey tuway’numni. q Inupyeve mohti ö́kihqam sohsoyam uuyiṅwtu, pu hihta tūnawhkilalwaqamu; noqw ikanelvohkom pumuy amumi qa tūqayyuṅwa. Xp) Pahsat pu Jesus piw amumi paṅqawu: Nu hapi kanelkimiq hötsíwat anta. o Yan Jesus tūwutsit aṅ pumuy amumi hihta mahtakna; noqw puma put hihta lavayhtiqat qa māmatsya. Jesus the Good Shepherd n Nīk̇aṅw puma a’löṅtuy tönayamuy qa tuwi’yuṅqe ōviy hakiy alöṅöt qa aṅkyat, tuwat soq put apyeve watqaṅwu. {mo Pu pam pokmuy nö́ṅakne’ amupyeve hinmaṅwu; noqw kanēlom tönayat tuwi’yuṅqe ōviy put aṅkyaṅwu. =ls Noqw hötsíwat aw tunatyawtaqa put aw hö́taṅwu, noqw kanēlom tönayat nanaptaṅwu; noqw pam pumuy túṅwniyamuy akw wáṅwaylawṅwu, nen pumuy paṅqw haqami tsamṅwu. Dk Hötsíwhpa pákihqa hapi kanelmuy tumalay’taqaniṅwu. 5j e Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Hak qa hötsíwhpa kanelkimi pakit, pay nāp haqe’ aqw pákihqa hapi uyiṅwuniṅwu, pu hakiy hihta tusoqnawhkilawhqaniṅwu. *iM )Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pay pi as uma qapostalye’, soon qaanhtiput hinyuṅwni; noqw pi uma postalyaqey kitotaqw, ōviy umuhqaanhtipu umuhpe hūrsti.sh_ (Noqw haqawat Pharisee‐sinom put ámumyaqam īit nanaptaqe put aw paṅqaqwa: Noqw itam piw qapostalya? Sg 'Noqw Jesus paṅqawu: Nu hapi yep hin hintaniqat ōviy pew tūwaqatsit aw pitu, ima aṅ qa tayyuṅqam pōsiy tālawnayaniqat ōviy’o, pu aṅ tālat tayyuṅqam pōsiy qatālawnayaniqat ōviy’o. Tf! &Noqw pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu tuptsiwa; pam kitat put aw naokiwhta. Re %Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um aw yori; noqw pam hapi ūmi yuaata. Zd- $Noqw pam lavayhtiqe aw paṅqawu: Ya pam hak’i, tāqa? Nu hakiy aw tuptsiwni? sc_ #Noqw yaw put tūvayaqat Jesus navotqe put túwahqe aw paṅqawu: Ya um God Tiyat aw tuptsiwni’ta? +bO "Puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Pas as um qaanhtiput aṅ tihtiwk̇aṅw, ya pas piw um itamuy tutuqayna? kitotaqe put paṅqw ayo tūvaya. Spiritual Blindness Aa} !Pi as i’ tāqa qa God aṅqwnen soon hihta hintsakni. ` Hisat qatsit yayhniwhqat aṅqaqw qa hak haqam hakiy qapostalk̇aṅw tihtiwhqat posiyat tālawniqat itam navoti’yuṅwa. #_? Noqw pi itam navoti’yuṅqw God qaanhinwisqamuy lavayiyamuy qa navotṅwu; pi hak haqam God k̇aptsi’k̇aṅw tunatyayat hinmaqw put pam navotṅwu. ^{ Noqw tāqa lavayhtiqe amumi paṅqawu: Is uti pas as uma put háqaqwniqw qa navoti’yuṅqw, piw pam ivosiy tālawna. i]K God pi pas suyan Moses aw yuaaykuqat itam navoti’yuṅwa; i’ pi pay hak tuwat háqaq’ö. \ Pahsat pu puma pas tutsíw’unaṅway hiṅqaqwaqe put aw paṅqaqwa: Um pi put aw tutuqayi, itam pi Moses aw tutuqayya. =[s Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pi nu umuy āawnaqw uma qa nanapta. Ya uma hinoqw pas pu’ piw put nanaptaniqey nānawakna? Ya uma tuwat put aw tutuqayyaniqe ōviy’o? `Z9 Pahsat pu puma piw put aw paṅqaqwa: Ya pam uṅ hintsana? Hin pam uhposiy tālawna? bY= Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay k̇a pi as sen pam qaánhinma, sen pay qa panmaqw, nu put qa navoti’ta; pay it‐sa pi pas sūkw nu suyan navoti’ta, nu as ura qapostalṅwu, nīk̇aṅw nu pu’ tālat tayta. X! Pahsat pu piw ōviy puma qapostalṅwuqat wáṅwayyaqe aw paṅqaqwa: Um God pas hihtatani; itam navoti’yuṅqw, i’ tāqa qaanhinma. QW Paniqw ōviy puma paṅqawu: Pay wūyoq’a, uma tūviṅtotani, kita. QV Put naat yuyat amum Jew‐sinmuy mamqasqe ōviy yan lavayhti; yaw kurs hak Jesus pas Christ‐nihqat paṅqawhq, Jew‐sinom aw tōnawtaqamuy aṅqw put ayo tūvayaniqey pasiwni’yuṅqw ōviy’o. DU Nīk̇aṅw hin pi pam pu’ tālat taytaqw itam qa navoti’ta; piw hak put pōsiyat tālawnaqat itam qa navoti’ta; pi wūyoq’a; uma tūviṅtotani; pam pi nēṅem hin lavayhtini. T! Noqw put naat yuyat amum lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pi i’ pas itahtinihqat itam navoti’ta, pu i’ qapostalk̇aṅw tihtiwhqata. &SE Tūviṅtotaqe amumi paṅqaqwa: Ya pas pay i’ umuhti qapostalk̇aṅw tihtiwhqat uma paṅqawlawu? Noqw pam pantaṅwunik̇aṅw hin pu’ tālat tayta? R Noqw as qapostalṅwuqa pōsiy tālawnaqat Jew‐sinom qa tūtuptsiwa. Noqw ōviy puma put nayat yuyat enaṅ wáṅwayyaqe, Q- Pahsat pu puma qapostalṅwuqat aw piw paṅqaqwa: Ya uhposiy tālawnaqa uṅniqw hak hímuu? Noqw pam amumi paṅqawu: Pam God lavay’ayaata. P  Pahsat pu ōviy haqawat Pharisee‐sinom paṅqaqwa: Pay pi i’ tāqa qa pas God aṅq’ö, ōviy pi nasuṅwintalöṅnit qa k̇aptsi’ta. Noqw pētu paṅqaqwa: Pas soon hak qaanhinmak̇aṅw yanhaqam k̇ātutmalat hintsakni. Noqw yan puma nātsiki. BO} Pahsat pu Pharisee‐sinom pam hin pōsiy tālawnaqat tuwat put tūviṅtota. Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pam ivosiy aṅhqe tsöqat lelwi; noqw nu posimavaqtaqe, ivosiy tālawna. TN! Noqw piw nasuṅwintalöṅnit ep Jesus tsöqataqe put pōsiyat tālawna. NM Pahsat pu puma qapostalṅwuqat Pharisee‐sinmuy amumi wikya. Ly Pahsat puma put aw paṅqaqwa: Noqw pam hak háqamo? Noqw pam paṅqawu: Pīyi. The Pharisees Investigate the Healing aK; Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay hak tāqa Jesus yan mātsiwhqa tsöqataqe, ivosvaqe put lelwit, inumi paṅqawu: Um patuphat Siloam awnen, aqw posimavaqtani; noqw ōviy nu awnihqe posimavaqtaqe, ivosiy tālawna. VJ% Noqw ōviy puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw uhposi hin tālawva? I Noqw haqawat paṅqaqwa: Pay i’ pam’i; noqw pētu paṅqaqwa: Pay i’ put an sóniwa. Noqw pam tāqa paṅqawu: Pay nu’ pam’i. H7 Noqw ōviy kisṅwamat‐niqw pu haqawat put qapostalṅwuniqw aw yorstotaqam paṅqaqwa: Ya qa i’ haqam qátuk̇aṅw hihta tuṅlay’taṅwuqa? DG Nit put aw paṅqawu: Yupa, nen um patuphat Siloam aqw posimavaqtani, kita. (Siloam hōniwa, i’nihqe pam’i.) Noqw ōviy pam awnihqe, aqw posimavaqtaqe, tālat tayk̇aṅw ahoy pitu. uFc Yan pam lavayhtit, tutskwami tö́hakqe, tutsvalay akw tsöqataqe, put qapostalqat pōsiyat aṅhqe lelwi; FE Nu nāt tūwaqatsit ep hinnumqe nu hapi sinmuy amumi tāla. ~Du Nāt tālö’niqw nu soon nuy aṅqw távihqat tumalayat qa tumalay’tani; taq mihikq soon hak tumalay’taṅwu. _C7 Noqw Jesus paṅqawu: Pay i’ qa hakiy qaanhtipuyat ep pank̇aṅw tihtiwa, qa nāp qaanhtiqey ep’e, pu qa nay, yuy qaanhtipuyamuy ep’e; pi pay God tumalaat put ep mātaktiniqw ōviy pam pank̇aṅw tihtiwa. 0BY Noqw Jesus aw nánatuwnayaqam put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, ya hakiy qaanhtiqw, ōviy i’ qapostalk̇aṅw tihtiwa, sen ii, sen náata, sen yúata? cA A Noqw Jesus haqaminik̇aṅw, hakiy tāqat pas tihtiwhqey aṅqaqw qapostalqat aw tātayi. +@O;Pahsat pu puma put tatatupyaniqe o’wat ömahtota; noqw pay Jesus nauyhtaqe God kīyat aṅqw yámakqe pumuy amuhsonṅaqw hinmak̇aṅw paṅqw ahpiy’o.z?m:Jesus amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Nāt Abraham qa háqamniqw pay nu qatu, kita. >9Pahsat pu Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Um nāt qa lȫp sunat pakwt sihk̇ay’taqat yahsaṅwni’k̇aṅw, ya pay um Abraham aw yori? `=98Umuna Abraham iqatsiy aw yórikniqey put ep hahlayi; nihqe pam aw yórikqe hahlayhti. @<y7Noqw pi uma put qa tuwi’yuṅwa; noqw nu put tuwi’ta; nihqe ōviy kurs nu put qa tuwi’taqey paṅqawe’, nu umún átsani; noqw pi nu put tuwi’taqe, put lavayiyat an hinma. 7;g6Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Kurs nu pay nāp nātsok̇ananiqw pay pam qa hihta hihk̇ay’tani; noqw pi Ina nuy tsok̇anaṅwu; noqw uma put aw yanyuṅqey paṅqaqwa. :#5Ya um itanay Abraham epnihqe hak pas pávani? Pam pi pay qa qatu; pu God lavay’aymat piw qa yēse. Ya um hak hímunihqey nāmi wūwanta? n9U4Pahsat pu Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Pu’ hapi itam pas suyan nanaptaqw um nukpanhikwsit akw tuyqawiwta. Abraham mōki; pu God lavay’aymat piw soa; noqw um piw nāt paṅqawu: Ilavayiy an hinmaqa soon mokiwuy ep pítuni. b8=3Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ilavayiy an hinmaqa soon mokiwuy ep pítuni. 72Pu nu inumi k̇ātayyuṅwniqat qa tunatyawta; pay ason pas suhk̇a put tunatyawta; nihqe pam itamuhtsave hinwat yúkuni. 61Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu qa nukpanhikwsit akw tuyqawiwta; nu Inay k̇aptsi’taqw uma nuy qa k̇aptsi’yuṅwa. -5S0Pahsat pu Jew‐sinom lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Noqw pay itam súaṅqaqwaqe, um Samariat aṅqw sínonihqe nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqat paṅqaqwa. 4!/God ahpiynihqa God lavayiyat navotṅwu’, noqw paniqw ōviy uma put qa nanapta, uma qa God ahpiy aniwhtiqe ōviy’o. Jesus and Abraham 3.Haqawa uma nuy hihta ep qaanhtiqat pas súaṅqawni? Noqw kurs nu pas qa atsat umumi lavayhtiqw, ya hinoqw uma nuy qa tūtuptsiwa? Z2--Noqw pay soq pi nu umumi pas qa atsat lavayhtiqw, ōviy uma nuy qa tūtuptsiwa. /1W,Uma umunay Nukpanat ahpiy aniwhti, nihqe uma umunay tunatyayat hintsatsk̇aniqey nānawakna. Pam yayhniwhqat aṅqaqw tuqwyanta; himu pas antsanihqa put ep súlawniqw, ōviy pam antsanihqat ep qa huruhti; pam atsáte’, nāp himuy lavayhtiṅwu; pam a’nö átsanihqee, pas atsat aaniwnaqa. `09+Ya uma hinoqw ilavayiy qa māmatsya? Ispi kurs hin uma ilavayiy aw tuqayvastotaniqee. J/ *Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pi as God umunayniqw soon uma inumi qa unaṅway’yuṅwni, pi nu God aṅqw yámakqe put aṅqw pitu; pi nu qa nāp itunatyay aṅq’ö; pi God nuy aṅqw tavi. .1)Uma umunay hintsakpiyat hintsatsk̇a. Pahsat pu pumuy put aw paṅqaqwa: Itam qa tusk̇apqatsit ahpiy tihtiwya, itam sūkw nay’yuṅwa, it God. -9(Noqw uma soq tuwat nuy nīnayaniqey tunatyawyuṅwa, ispi nu God aṅqw lavayit pas antsanihqat navotqey umuy āawnaq’ö. Abraham pi qa pan hinhti. ,1'Puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Abraham itanaa. Jesus amumi paṅqawu: Pi as uma Abraham tímatnen, soon qa Abraham hintsakpiyat hintsatsk̇ani. )+K&Pi nu Inay amum qátuhqe, hihta aw yórikqey umumi yuaata; noqw pu uma umunay amum yesk̇aṅw pam hihta hintsakqat uma aw yórikyaqey put tuwat hintsatsk̇a. #*?%Pas as pi uma Abraham tímatniqw nu navoti’ta; noqw pi uma nuy nīnayaniqey tunatyawyuṅwa, ilavayi umuh’unaṅwpeq qa haqam qeni’taqw ōviy’o. Q)$Noqw ōviy kurs Tiat umuy qenivo oyaqw, uma hapi pas antsa qeniveyani. h(I#Noqw tūwiki pi qa sutsep kīve ki’taṅwu, pi ki’taqat tiat pep pas sutsep ki’taṅwu. '"Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Qaantsakqa hapi qaanhtiput aw tūwikiniṅwu. 3&_!Puma lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Itam Abraham tímatu; nihqe itam qa hisat hakiy aw tūwik’iwyuṅwa; noqw hintaqw ōviy itam qenive oyiwyuṅwniqat um paṅqawu? _%7 Nen uma navotit pas antsanihqat tuwi’yuṅwni, noqw pam navoti umuy qenivo óyani. &$EPahsat pu Jesus Jew‐sinmuy put aw tūtuptsiwaqamuy amumi paṅqawu: Uma ilavayiy aṅ hinwise’, pep pu’ uma pas antsa inumi nánatuwnayaqamyani. S#Yan pam lavayhtiqw, k̇aysiwhqam put aw tūtuptsiwa. Free Men and Slaves f"EPu nuy aṅqw távihqa inumuma. Ina nuy qa naltavi, nu yūmosa unaṅwve hinmaqw ōviy’o. Z!-Pahsat pu Jesus amumi paṅqawu: Ason uma nuy Sinot Tiyat nahoylehtsit ep hahye’, pep pu’ uma nuy hákiynihqat nanaptani, pu nu qa nāp nahpiy hihta hintsakqata; Ina inumi hin tutaptaqat nu pan hintsaki. < sPam pumuy amumi Nay lavayhtiqat puma qa māmatsya. 2]Nu as nihtiwhtaqat hihta ep umuy hin lavayhtini, pu umumiq hiṅqawni; noqw i’ hak nuy aṅqw távihqa pas qa atsa; noqw nu put aṅqw hihta navotqey nuhtumi yuaata. wPahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Ya um hak hímuu? Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pay nu ura mohtihaq umuy put āawna. OPaniqw hapi ōviy nu umumi paṅqawu: Uma umuhqaanhtipuy aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw so’ni; pi uma nuy haknihqey paṅqawhqat qa tūtuptsiwe’, uma umuhqaanhtipuy aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw so’ni.  Pu pam amumi paṅqawu: Uma yaṅqw tūwaqatsit aṅqwya; nu ōṅaq’ö; uma yep qatsit ahpiyya, nu qa yep qatsit ahpiy’o. Pahsat pu Jew‐sinom paṅqaqwa: Ya pam hinoqw itam kurs hin put haqaminiqat paṅsoyaniqat paṅqawu? Ya sen pam nāninani? kitota. DPahsat pu Jesus piw amumi paṅqawu: Nu ahpiyni; noqw uma as nuy hepyani, nīk̇aṅw uma umuhqaanhtipuy aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw so’ni. Nuy haqaminiqat uma kurs hin paṅsoyani. ;oYan Jesus sivatataṅpit ep yuaayku, God kīyat ep sinmuy tutuqaynak̇aṅwo; noqw qa hak put aw may’ta, nāt tuwaniyat aw qa pituqw ōviy’o. You Cannot Go Where I Am Going MPahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Noqw una háqamo? Noqw Jesus amumi paṅqawu: Uma itamuy qa tuwi’yuṅwa‐nūyu, pu Inayu; pi as uma nuy tuwi’yuṅwe’, soon piw Inay qa tuwi’yuṅwni. gGNoqw nu suhk̇a nātuawi’ta, noqw pu Ina nuy aṅqw távihqat nuy hákiynihqat tuawi’ta. nUNoqw ura kurs pi lȫyöm hihta tuawi’taqw, tuawiam súantaṅwuqat umuhtutavoy aṅ pan pey’ta. Pu nāmahin pi as kurs nu hakiy eṅem hin yuk̇e’, nu suan yúkuṅwu, pi nu qa nālaa, Inay nuy aṅqw távihqa inumuma. T!Uma pay sinmuy amún hihta hin yukuyaṅwu, nu qa hakiy eṅem hin yuyku. dAJesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay as pi nu nāp nātuawi’taqw, pay ituawi súanta; pi nu haqaqw pítuk̇aṅw pu haqaminiqey navoti’ta. Noqw uma pi nuy haqaqw pítuhqat, pu nuy haqaminiqat qa navoti’yuṅwa. _7 Noqw ōviy Pharisee‐sinom put aw paṅqaqwa: Um nātuawi’ta; uhtuawi qa súanta. 9 Pahsat pu Jesus piw pumu amumi paṅqawu: Nu hapi sinmuy amumi tāla; inuṅk hinmaqa qatalpuva soon hinmani; pam qatsit aw tālat aṅ hinmani. >u Noqw pam put aw paṅqawu: Pay qa hak’i, Tutuyqawhqa. Noqw Jesus aw paṅqawu: Pay nu piw uṅem qa pan yuku; um ahpiynen, pāpu qaanqatsit qe’ni. Jesus the Light of the World (I Noqw Jesus kwuhpukqe, pay wuhtit nāla epniqw, pam put aw paṅqawu: Wuhti, ya uṅ hihta nēveltoynayaqam haqamiya? Ya qa hak uṅ mokniqat uṅem hin yuku? eC Noqw nanaptaqam qaanhinwisqey unaṅwpeq sunvoti’k̇ahk̇aṅw, nānap paṅqw nȫṅantiva, suswukoqw aṅqw hoyoyoykuyakaṅw nuhtuṅknihqat aqw pahsavoo, noqw Jesus wuhtit nāsave wúnuhqat amum nāla akwsiṅwu. , SPu piw motoltiqe, tutskwava penta. # ?Noqw ōviy puma put pas tūviṅlalwaqw, pam kwuhpukqe amumi paṅqawu: Pay pi haqawa umuṅaqw pas qa hihtakw hintaqa put mohti owat aw tūvani, kitat, 2 ]Pay puma Jesus aw hin hepyaqe, aw put hihta nēveltoynayaniqey ōviy yan lavayhtoti. Noqw pay Jesus motoltit, malatsiy akw tutskwava penta, suhpan qa navotqey pan’i.  Noqw Moses hapi tutavot ep itamuy pas ayataqe, hakim hakiy pan hintsakqat tatatupninayaniqat paṅqawu. Noqw uṅniqw hintani? u cJesus aw paṅqaqwa: I’ wuhti qa nāp himuy amum hintsakk̇aṅw núansaniwa, nāt pas hintsakk̇aṅwo. .UNoqw tutavot tutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum hakiy wuhtit qa nāp himuy amum hintsakk̇aṅw núansaniwhqat put aw wikvaya; nihqe puma put nāsave taviyat, ykPu suits talavay pam piw God kīyat aw paki, noqw sinom sohsoyam put aw ökiqw, pam qatuptuqe pumuy tutuqayna. 9 oNoqw Jesus tsomot Olivet yan mātsiwhqat aw’i. 2_5Noqw sohsoyam nanap kiy aṅqe’ya.1[4Noqw puma lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Noqw ya um piw Galileet aṅqw sino? Tutuvenit aṅ pupre’, um navotni, qa hak God lavay’ayaat Galileet aṅqw yámakni. !3Hakim nāt hakiy aw qa tūqayyuṅwt, pu put hihta hinhtiqat nāt qa nanaptat, pay eṅem hin yukuyamantaniqat ya itahtutavo pan yukiwta? K~}}K|| {{zzyxwwlvvauu5tAssrroqq#ponnImmVllKkk*jiiShhWggpffeeXd{ccwc bb@aa`__^^d]\\j[["ZBYY`XXWWoVVkUTT?SRRhRQvPTP OhONHMNLKKJIHHuGG FF"EDDCBBPAA=@@M??A>\=j=Pahsat pu God awwat mohpeq moṅwi Jesus tūviṅtaqe put aw nánatuwnayaqam hákimyaqat put tūviṅta, pu hihta pam pumuy tutuqaynaqata. S+Noqw iyohooniqw, ōviy tūtuwikt hoṅvia’yatuy amumum tövumsit hoveyelayaqe aw hoṅk̇ahk̇aṅw nāmukintota. Noqw Peter pumuy amumum aw wunuwk̇aṅw nāmukinta. The High Priest Questions Jesus * Pahsat pu māna hötsíwat aw tunatyawtaqa Peter aw paṅqawu: Ya qa um piw it tāqat aw nánatuwnaqa? Noqw pam paṅqawu: Qae. I) Noqw Peter pay hötsíwat ihpaq wunu. Noqw pahsat pu suhk̇a Jesus aw nánatuwnaqa God awwat mohpeq moṅwit tuwi’taqa yámakqe, hötsíwat aw tunatyawtaqat mānat aw yuaaykuqe Peter pana. 9(kNoqw Simon Peter Jesus aṅki, pu suhk̇a put aw nánatuwnaqa; pamwat God awwat mohpeq moṅwit tuwi’ta; nihqe pam Jesus amum God awwat mohpeq moṅwit kīyat aw paki. 'I’ Caiphas hapi ura Jew‐sinmuy amumi paṅqawu pay ura hak sūk̇a sinmuy amuṅem mokq pam ṅas’ewniqata. Peter Denies Jesus & Nit mohti Annas aw put wikya, pam pi Caiphas möönaṅwuy’ta; noqw Caiphas put yahsaṅwuy ep God awwat mohpeq moṅw’iwta. }%s Pahsat pu sohsoyam tuwalan’a’yam‐niqw pu moṅwíam, hoṅviaymuyatuy amumum Jesus ṅuayaqe put somya; #$? Pahsat pu Jesus Peter aw paṅqawu: Uhsipwuvahpiy tukpuyat aqw pánaa. Ina inuṅem okiwsanhpit kuyapkuyhq pay nu soon qa put hikwni. Jesus before Annas 8#i Pahsat pu Simon Peter sipwuvahpi’taqe put hóroknat, God awwat mohpeq moṅwit tūwikiyat wuvahtaqe, putvaqw naqvuyat ayo tuku. Noqw i’ hak tūwiki Malchus yan mātsiwa. " Ura pam hiṅqawhq put anhtiniqw ōviy’o, ura pam paṅqawu: Imuy hakimuy um inumi noaqw nu qa hihtawat kwahi, it’a. !Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Pay pi nu pamnihqey umumi paṅqawu; noqw ōviy kurs uma nuy hepnumye’, uma imuy mātapyani.  7Pahsat pu piw pam pumuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya uma hakiy hepnumya? Noqw puma paṅqaqwa: Itam hakiy Nazareth aṅqw tāqat Jesus hepnumya. taNoqw pam panis pamnihqey amumi paṅqawhq pahsat pay puma áhoywat hohyok̇at, tutskwami pataṅmunumhti. =sNoqw puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Itam hakiy Nazareth aṅqw tāqa Jesus hepnumya. Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu’ pam’i. Noqw Judas amumi put mātapqa pumuy amumum wunu. ucNoqw ōviy Jesus hin hintsaniwniqey sohsok navoti’taqe amumi nakwsuhqe paṅqawu: Ya uma hakiy hepnumya? jMNoqw God awwat mohpeq momṅwit Pharisee‐sinmuy amumum tuwalan’a’yatuy hoṅvia’yatuy enaṅ Judas aw mātavi; noqw puma wihqöhi’wisk̇aṅw, kopitsoki’wisk̇aṅw, tunipi’wisk̇ahk̇aṅw put amum paṅsoya. &ENoqw put momṅwituy amumi mātapqa Judas piw put háqamnihqat tuwi’ta, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy tsamk̇aṅw qa sūs paṅsoniṅwuniqw ōviy’o. g IYan Jesus lavayhtit put aw nánatuwnayaqamuy tsamk̇aṅw pahpiy nakwsuqw, puma haqe’ sik̇a Cedron yan mātsiwhqat yupqöymi nöṅa; noqw pam haqami olive qölmi pítuhqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumum paṅso paki. U#Noqw nu hapi uṅ pumuy āawna. Noqw okiw as um inumi hin unaṅway’taqw pan hapi pumuy nānami unaṅway’yuṅwniqat ōviy nu soon nāt qa uṅ pumuy āwintani. Nen nu pas antsa amuhpe yantani.'GSúantaqa Inaa, yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam uṅ qa tuwi’yuṅwa, noqw nu uṅ tuwi’ta, noqw ima hapi um nuy aṅqw távihqat navoti’yuṅwa. fEInaa, um imuy hakimuy nuy maqaqw puma as nuy háqamnihqat pep inumumyaniqat nu nāwakna, nen it lolmat tālawṅwat um nuy máqahqat puma aw tayyuṅwni, pi um nāt tūwaqatsit qa yukiwhq pay pepeq inumi unaṅway’ta. A{Nu pumuy amuhpeniqw pu um inuhpee, noqw puma itamuhpe pās pasiwyuṅwni, noqw sinom nanaptaqw um nuy aṅqw tavi, nihqe pas hin inumi unaṅway’taqey pan piw amumi unaṅway’ta. q[Noqw um hin nuy k̇aptsi’taqw pan piw nuy pumuy k̇aptsi’ta, puma itamun sūk̇ayaniqat ōviy’o. POkiw as puma sohsoyam sūk̇ayaniqat nu tūviṅlawu, um Ina inuhpeniqw pu nu uhpenihqat pan piw itamuhpe sūk̇ayaniqata; noqw pep pu’ tūwaqatsit ep sinom um nuy aṅqw távihqat tūtuptsiwani. {Pu nu qa ímuy‐sa amuṅem tūviṅlawu, nāt hakim pumuy lavayiyamuy ahpiy inumi tūtuptsiwaniqamuy amuṅem pīwu. r]Nihqe nu pumuy tunatyawk̇aṅw qenivo nātavi, puma as pas antsa piw qenivo oyiwyuṅwniqat ōviy’o. X)Um nuy sinmuy amumi tavi, noqw ōviy pay hapi nu piw pan nuhtumi pumuy ayata. ^5Um uhlavayiy pas antsanihqat akw pumuy nēṅem qenivo ōyani; uhlavayi pas antsaa. 4cPuma inún qa yep qatsit ep sinoiwyuṅwa.  Um as tūwaqatsit aṅqw pumuy ipwaniqat nu qa pan ūmi tūviṅlawu, um qalolmat aṅqw okiw pumuy ayo oyi’taniqat pan’i. 3 _Nu amumi uhlavayiy mātavi, noqw yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam pumuy amumi qa suhtaq’ewya, puma qa yep sinoiwyuṅqw ōviy’o, nuy qa pep sinoiwtaqat pan’i.  - Noqw nu yahsatniqw yaṅqw ūmii, nihqe okiw pas pay imuy unaṅwpeq ihahlayhpiy aniwni’yuṅwniqat ōviy nu tūwaqatsit ep yan hiṅqawlawu. u c Nu nāt tūwaqatsit ep pumuy amumum hinnumqe uhtuṅwniy aṅ pumuy oyi’ta; um hakimuy inumi noaqw nu pumuy pās oyi’taqw qa himuwa haqami hiniwhti, pay i’ súlawhtiniqey namorstiwhqa‐saa, hin pey’taqat anhtiniqat ōviy’o. r ] Noqw nu hapi pāpu qa tūwaqatsit ep hinnuma, noqw ima nāt tūwaqatsit epya; noqw nu yaṅqw ūmii. Qahováriwhpu Inaa, um hakimuy inumi nóahqey pumuy pas nāp uhtuṅwniy öqalayat akw oyi’tani, noqw puma sūk̇ayani, itamuni. g G Noqw sohsoyam isinom uhsinomu, pu sohsoyam uhsinom isinomu, noqw nu amuhpiy pas hímuniwhti. F Nu pumuy amuṅem okiw nāwakinta; nu yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy qa pumuy amuṅem nāwakinta; um hakimuy inumi noaqw nu pumuy amuṅem nāwakinta, puma uhsinomniqw ōviy’o. 5cPi um it lavayit inumi mātapq nu amumi put mātavi; noqw puma put ömahtota, nihqe nu ūṅaqw yámakqat pas suyan nanaptaqe pay um pas nuy aṅqw távihqat tūtuptsiwa. MNihqe um hihta inumi noaqw pam sohsoy ūṅaqwnihqat puma nanapta. 7Um sinmuy amuṅaqw hakimuy inumi noaqw nu uṅ hákiynihqat pumuy āawna; puma as úhimumyaqw um pumuy inumi noa, noqw puma uhlavayiy aṅ hinwisa. 2]Noqw taay, Inaa, ura tūwaqatsit nāt qa háqamniqw nu úmumnihqe lolmat tālawṅwat pitsáṅway’ta. Noqw ōviy nu ūmi pituqw um piw pan nuy lomavitsaṅwtoynani. oWNu tūwaqatsit ep uṅ pas hímunihqat nuhtumi mātakta; um nuy hihta tumalat ayataqat hapi nu yuku. 'Noqw hak uṅ pas suhk̇a antsa God‐nihqat tuwi’te’ pu Jesus Christ uhpiy taviwhqat piw tuwi’te’ qatsit qaso’taqat himuy’vani. (IPi um Uhtiy sohsokmuy sinmuy amumi öqalat maqa, nihqe hakimuy hihsa’nihqamuy put aw noaqw, pam qatsit qaso’taqat amumi nóaniqat um pan put eṅem yuku. # AYan Jesus lavayhtit, ōmiq tātayht, paṅqawu: Inaa, aw hapi pitu; um Uhtiy pas hímunihqat pan nuhtumi mātaktani, noqw Uhti tuwat uṅ pan mātaktani. 3_!Uma inuhpe kwakwhaiwyuṅwniqat ōviy nu umumi yan lavayhti. Uma tūwaqatsit ep k̇ānanvotyani; nīk̇aṅw pay uma su’qawyuṅwni, nu hapi yep qatsit áṅwuta.9~k Meh, aw hapi pituto, híkis pay aw pitsíwta, uma tatslak̇e’, nanāp umuhkiy aṅhqe nankwuse’, nuy nalmatapyaniqat aw’i. Nīk̇aṅw pay nu qa nālaa, pi Ina inumuma. Q}Noqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Ya uma pu’ tūtuptsiwa? 3|_Pu’ hapi itam uṅ sohsok hihta navoti’taqat tūtuptsiwa; noqw soon kurs pas hak sȫwu hihta tūviṅlawni. It akw pu’ itam uṅ God aṅqw pítuhqat tūtuptsiwa. }{sNoqw put aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Meh, pu’ hapi um pas suyan yuaaykuqe, pāpu qa sómokit lavayhti. ezCNu Inay aṅqw yámakqe, tūwaqatsit aw pitu; nit pu’ nu tūwaqatsit mātapt, Inay awni. yPi Ina pas nāp umumi unaṅway’taqw ōviy’o, ispi uma inumi unaṅway’yuṅq’ö, nihqe nu God aṅqw pítuhqat uma tūtuptsiwa. x#Ason pep pu’ uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw hihta ōviy tūviṅlalwani. Noqw nu umuṅem Inay aw tūviṅtaniqey hapi qa paṅqawu; wYan nu pay tupkiwtaqat umumi yuaayku; ason hisat aw pituqw pep pu’ nu soon pāpu ilavayiy tupkitat, umuy Inay pas suyan āawnani. Av{Yuk pahsavo hapi uma qa hisat nāt ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw hihta ōviy tūviṅtota. Uma aw tūviṅtote’ ömahtotani, nen pas hinhaqam hahlayhtotini. Victory over the World Vu%Pu hisat aw pituqw uma soon pāpu nuy hihta tūviṅlawni. Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw Inay aw nāp hihta ōviy tūviṅtotaqw pam umuy put máqamantani. t1Noqw pan uma qahahlayyani; nīk̇aṅw pay nu nāt piw umumi pohtani, noqw umuh’unaṅwa hahlayhtotini, pu umuhhahlayhpiy soon himu sohtapnani. dsAWuhti tihtatutuyne’ qahahlayṅwu, tuwaniyat aw pítuṅwuniqw ōviy’o; nīk̇aṅw ason pam tihte’ pahsat k̇ānavotpiy pāpu qa u’ni’taṅwu, sino tūwaqatsit aw tihtiwhq put ep hahlayṅwunihqe ōviy’o. rPas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Nāt uma tsaykitani, pu pas hihta ep qahahlayhtotiqey pan hiṅqaqwani; noqw tuwat yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam hahlayyani, noqw úmawat qahahlayyani; nīk̇aṅw pay umuhqahahlayhpi hahlayhpiniwhtini. `q9Noqw puma as put tūviṅtotaniqey nānawaknaqw Jesus navoti’taqe amumi paṅqawu: Ya nu umumi Pay hihsavoniqw uma inumi qa yórikyani, pu piw pay hihsavoniqw uma inumi yórikyani, kítahqat uma nātuviṅlalwa? pyNoqw ōviy puma paṅqaqwa: Ya sen pam hihta paṅqawhqe Hihsavoniq’ö, kita? Itam hihta paṅqawhqat aw māmatsya. voePahsat pu put aw nánatuwnayaqam haqawat nānami paṅqaqwa: Ya sen pam hihta itamumi lavayhtiqe paṅqawu: Nāt hihsavoniqw pay uma inumi qa yórikyani, pu piw pay hihsavoniqw uma inumi yórikyani, pu Nu Inay awniniqw ōviy’o, kita? nNāt hihsavoniqw pay uma inumi qa yórikyani, pu piw pay hihsavoniqw uma inumi yórikyani, nu Inay awniniqw ōviy’o. m)Inay tutuqayhpiat sohsoy piw itutuqayhpi, paniqw ōviy nu paṅqawu: Pam ason itutuqayhpiy ömahtat, put umuy āwintani. Sadness and Gladness ^l5Ason pam nuy pas pavan hihtatani, pi pam itutuqayhpiy ömahtat, put umuy āwintani. fkE Nīk̇aṅw ason i’ Hikwsi pas antsanihqa pite’, pam sohsok antsanihqat umuy māmatstoynani; pam qa nāp nahpiynihqat yuaataniqee. Pam hihta navote’ put yuaaykumantani, pu pam hīhihta nātoyaniqat umuy āwintani. bj= Nāt nu nihtiwhtaqat hihta umumi yuaaykuniqw, uma kurs hin nāt put sohsok ömahtotani. {io Piw God sinmuy hin yukunaniqat amumi mahtaknani, pi pam yep qatsit aw moṅwit pay eṅem yúkuqe pas qahihtata. nhU Piw nuy suan hinmaqat pumuy māmatsnani, Inay awnihqat akw’a; noqw uma pāpu inumi qa yórikyani. Gg Pam pumuy inumi qa tuptsiwyaqe qaanhtotiqat pumuy navotnani. >fuAson pam pite’ yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy qaanhtotiqat pumuy navotnani, pu hakiy hin suan hinmaqat pumuy māmatsnani, pu God sinmuy hin yukunaniqat amumi mahtaknani. KeNoqw pay nu umumi pas qaatsat paṅqawni: Pas nuy ahpiyniniqw pam umuṅem lomahintani; pi nuy qa ahpiyniqw umumi Unaṅwtavi’taqa soon umumi pítuni, pi nu ahpiyen aṅqw put umumi távini. Yd+Noqw pay pi nu umumi īit lavayhtiqw ōviy umuh’unaṅwa pas qa hahlayhtoti. wcgNoqw pu’ hapi nu Inay nuy aṅqw távihqat ahoy awni. Noqw uma qa haqawat nuy haqaminiqat tūviṅta. ]b3Nīk̇aṅw ason hisat aw pituqw ura nu umuy aṅwu pay put āawnaqat uma u’nayaniqw ōviy nu umumi yan lavayhti, náwuspi nāt nu umumumnihqe ōviy qa mohtihaq umumi īit yuaayku. The Work of the Holy Spirit MaPuma hapi Inay nuy enaṅ qa tuwi’yuṅqe ōviy umuy panhtotini. -`SNāt sinom hihta aw tōnawyuṅqey aṅqw umuy ayo ipwayani; tis pi nāt ōviy puma umuy qöqyaniqat aw pítuni; noqw panhtiqa God eṅem tumaltaqey wūwamantani. A_ Uma qa hin unaṅwtotiniqat ōviy nu umumi yan lavayhti. ^wPu uma piw pas nāp hihta aw yórikyaqey tuawi’yuṅwni, uma yayhniwhqat aṅqaqw inumum hinnumyaqe ōviy’o.2]]Nīk̇aṅw ason nu umumi unaṅwtavi’taqat Qahováriwtaqat Hikwsit Inay aṅqw ayataqw, pam hihta pas antsanihqat umuy tutuqaynat, nuy hákiynihqat sinmuy āawnani. \Ura pumuy tutuveniyamuy aṅ yan pey’ta: Nuy qa hinhtiqw puma inumi qa suhtaq’ewya, yan’i. Noqw puma hin pey’taqat anhtoti. ~[uNu pumuy amutpik nihtiwhtaqat k̇ātutmalat hinhti. Qa hak inuhpenihqe hihta k̇ātumalta. Kurs puma itutmalay aw qa yórikye’ pay soon pas qaanhtotini; noqw pi as puma put aw yórikyak̇ahk̇aṅw inumi qa suhtaq’ewya, pu Inay piw aw’i. FZInumi qa suhtaq’ewnihqa hapi piw Inay aw qa suhtaq’ewa. MYPay nu pítuhqe pumuy amumi yuaaykuqw puma inumi qa tuptsiwyaqe qaanhtoti. Kurs puma ilavayiy qa nanapte’ pay soon pas qaanhtotini. Nihqe pu’ hapi puma kurs hihta akw qaanhtipuy tupk̇ayani. }XsNīk̇aṅw pay uma isinomniqw ōviy puma umuy yan hintsatsnani, nuy aṅqw távihqat qa tuwi’yuṅqe ōviy’o. wWgUra nu umumi lavayhtiqw uma put u’ni’yuṅwni; pay tūwiki moṅwiy epnihqe qa pavan pasniṅwu; noqw kurs sinom nuy okiwsasne’ soon umuy piw qa okiwsasnani; kurs ilavayiy aṅ hinwise’ pay soon piw umuhlavayiy qa aṅ hinwisni. VwPi as uma yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisq, pay put aṅ hinwisqam soon umuy qa hahlayyani; noqw uma pi yep qatsit tunatyayat qa aṅ hinwisq nu umuy put aṅqw namorsta; noqw ōviy yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam umumi qa suhtaq’ewya. U%Kurs yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam umumi qa suhtaq’ewyaqw pay ura puma inumi mohti qa suhtaq’ewyaqat uma u’ni’yuṅwni. YT+Nu umumi yan tutaptani: Uma nānami unaṅway’yuṅwni. The World’s Hatred nSUQa uma hapi nuy namorstota, pi nu hapi umuy namorstaqe umuy sinmuy tsovalayaniqat ōviy ayata; noqw tsovalniwyaqam qa hovalniwyani; noqw uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw Inay aw hihta tūviṅtotaqw pam umuy put máqamantani. aR;Yahpiy hapi nu pāpu umuy qa tūwiktuṅwantani, taq tūwiki moṅwiy hihta hintsakq put qa navoti’taṅwu. Nīk̇aṅw nu umuy ikwátsimyaqat pan túṅwanta; pi nu Inay aṅqw hihta navotqey umuy sohsok āawna. FQUma nuy umumi hin tutaptaqat aṅ hinwise’ ikwátsimyani. ?Pw Kurs hak tāqa kwatsmuy amuṅem qatsiy tave’ suyan pi pam pumuy amumi pas pavan unaṅway’taqe ōviy panhtini. Noqw qa hak put tāqat epnihqe pas pavan nuhtumi unaṅway’ta. vOe Noqw nu yan umumi tutaptani: Uma nānami unaṅway’yuṅwni, pas nuy hin umumi unaṅway’taqat pan’i. tNa Noqw uma pas hinhaqam hahlayhtotiniqat ōviy nu umumi yan lavayhti; nu pas hinhaqam hahlayhtiqat pan’i. M Uma itutavoy aṅ hinwisq pan nu umumi unaṅway’tani, pas nu Inay tutavoyat aṅ hinmaqw pam inumi unaṅway’taqat pan’i. Ly Nu hapi pas Inay inumi hin unaṅway’taqat pan nu umumi unaṅway’ta; uma suan hinwisq nu umumi unaṅway’tani. xKiUma a’nö aniwnaye’, yan Inay pas pavan mātaktotani; pu piw yan uma pas antsa inumi nánatuwnayaqamyani. B3Yahpiy hapi nu pāpu soon pas umumi yuaatani, taq Nukpana, yep qatsit ep moṅw’iwtaqa aṅq’ö, noqw pam qahaqam hihta ep inumi tuyqawi’ta. rA]Noqw nāt hapi aw qa pituqw, pay nu aṅwu umuy āawna, hisat aw pituqw uma tūtuptsiwaniqat ōviy’o. W@'Uma nanaptaqw ura nu umumi paṅqawu: Nu ahpiynit piw aṅqw umumini. Pi uma inumi unaṅway’yuṅwe’ soon inumum qa hahlayhtotini, nu Inay awniqey paṅqawhqat ep’e, pi Ina inuhpenihqe pas pávani. ?Uma suyan unaṅway’yuṅwni, nuy suyan unaṅway’taqat pan’i. Yep qatsit tunatyayat hinwisqam hakiy suyan unaṅway’taqat paysoq lavaytaṅwu; noqw nu qa panwat umumi yuaata. Uma qa hin unaṅway’yuṅwni, piw umuh’unaṅwa qa tsawiniwyuṅwni. T>!Noqw nu pan Inay aw nāwaknaqw, pam umumi unaṅwtavi’taqat Qahováriwtaqat Hikwsit umumi távini. Noqw pam umuy sohsok hihta tutuqaynani; nen nuy hihta umumi lavayhtiqat umuy sohsok ahoy u’nanani. ;=qNoqw nu nāt umumumnik̇aṅw īit umumi yuaayku. !<;Inumi qa unaṅway’taqa hapi soon ilavayiy aṅ hinmani. Noqw nu umumi lavayit yuaataqw pam qa inuhpiy’o, pam nuy aṅqw távihqat Inay ahpiy’o. :;mNoqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Pay inumi unaṅway’taqa soon ilavayiy qa aṅ hinmani; noqw Ina put aw unaṅway’tani; noqw itam put awnen unaṅwayat ep qátuni. v:eNoqw suhk̇a Jesus aw nánatuwnaqa Judas yan mātsiwa. Qa pam momṅwituy amumi Jesus mātavi. Noqw pam Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hintaqw ōviy um itamumi namtaknat, yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy amumi qa namtaknani? 49aItutavoy oyi’k̇aṅw aṅ hinmaqa hapi inumi unaṅway’tani; pu inumi unaṅway’taqat aw Ina unaṅway’tani; noqw nu put aw unaṅway’tani, nen aw namtaknani. e8CNoqw pep pu’ uma nuy Inay epnihqat nanaptani; pu pan piw uma inuhpeyani, pu nu umuhpeni. 75Nāt hihsavoniqw pay yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam inumi qa yórikyani, nīk̇aṅw uma inumi yórikyani. Pi nuy qatuqw ōviy piw uma yesni. G6Pay nu soon umuy nal’oyni; pay nu nāt piw aṅqw umumini. 55Umuy hihta pas antsanihqat tutuqaynani. Put hapi ima yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam kurs hin kwusuyani, puma put qa tuway’yuṅqe ōviy’o, piw qa tuwi’yuṅwa. Noqw uma pi put tuwi’yuṅwa, pam umumum yantaqw ōviy’o, nihqe nāt pam umuh’unaṅwpeq qátuni. 43Pu nu Inay aw nāwaknani, noqw piw pam sukw umumi unaṅwtavi’taqat umumi távini, it Qahováriwtaqat Hikwsita. Noqw pam umumum sutsep yante’, N3Kurs uma inumi unaṅway’yuṅwe’, itutavoy aṅ hinwisni. 2{Uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw nāphihta ōviy tūviṅtotaqw nu put panhtimantani. The Promise of the Holy Spirit 1 Pu uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw nāphihta ōviy tūviṅtotaqw, nu put panhtimantani; noqw Ina Tiy ahpiy pas pavan hímuniwhtini. 80i Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Inumi tuptsiwhqa nuy hīhihta hintsakqat piw hintsakni, pu īit epnihqe pas pávanyaqat pam hintsakni, nu Inay awniniqw ōviy’o. / Nu Inay epniqw pu Ina inuhpenihqat uma tūtuptsiwani; hal kurs uma qa pantotinik, ṅas’ew uma itumalay ahpiy inumi tūtuptsiwani. F. Ya nu Inay amum sūk̇anihqat um qa tuptsiwa? Soñawnen pi nu put epniqw pu pam inuhpee. Nu umumi hihta lavayhte’, qa nāp nahpiy lavayhtiṅwu; pi Ina inuhpe qátuhqa tumalat hintsaki. K- Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas as nu wūyavo umumum yantaqw, ya um nāto nuy qa tuwi’ta, Philip? Inumi yórikqa hapi Inay aw yori; noqw piw um nuy umumi Inay mahtaknaniqat inumi paṅqawu. k,ONoqw Philip put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um Unay itamumi mahtaknaqw itam paṅso uyiwaltotini. +Pi as uma nuy tuwi’yuṅwe’ soon uma Inay piw qa tuwi’yunwni; noqw yahpiy haqahpiy uma put tuwi’yuṅwa; nihqe uma aw yórikya. *Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu hapi God aqw pöhu, pu navoti pas antsanihqa, pu qatsi. Soon hak Inay awni, pas inuhpanen‐saa. )Thomas put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um haqaminiqw itam qa navoti’yuṅwa; noqw ya itam hin aqw pöhut tuwi’yuṅwni. T(!Pu nuy haqaminiqw uma navoti’yuṅwa; pu uma aqw pöhut tuwi’yuṅwa. 'wNoqw nu ahpiynen umuṅem qenite’, nu piw aṅqwni; nen umuy nāmi ökínani; noqw nuy háqamniqw uma piw pepyani. n&UInay kīyat ep yeyespi qaöwíewa, pi as qa pantaqw soon nu umuy qa āawnani. Nu umuṅem qenitato. n% WUma qa hin unaṅway’yuṅwni, uma God aw tuptsiwni’yuṅwa; uma piw inumi tuptsiwni’yuṅwni. \$1 &Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Haw um inuṅem uhqatsiy táviniqey suhtaq’ewa? Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Pay ason pas um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawhq pu’ taqákowāko töqtini.#w %Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hinoqw nu soon pay pu’ uṅkni? Nu uṅem iqatsiy táviniqey suhtaq’ewa. B"} $Simon Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya um haqamii? Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay nuy haqaminiqw um kurs hin nāt inuṅkni; nīk̇aṅw pay ason um soon qa inuṅkni. ! #Umuy nānami unaṅway’yuṅqw pantaqat ahpiy sinom sohsoyam uma inumi nánatuwnayaqat nanaptani. Jesus Predicts Peter’s Denial   "Nu umumi pūhut tutaptani: Uma nānami unaṅway’yuṅwni; nu umumi hin unaṅway’taqat pan piw uma nānami unaṅway’yuṅwni. P !Itimu, nāt nu hihsavo umumum yantani. Noqw uma as nuy hepyani; noqw ura nu Jew‐sinmuy amumi hin lavayhtiqe pay nu hapi piw pan umumi lavayhtini: Nuy haqaminiqw soon uma paṅsoyani, ura nu kita.  Noqw kurs God inuhpiy hímuniwhte’, pay soon pam tuwat qa nahpiy nuy pas pavan hihtatani; nihqe soon qa pay put panhtini.  Pu ōviy pam yámakmaqw, Jesus paṅqawu: Pu’ hapi nu’ Sinot Tiat pas pavan hímuniwhtini; noqw God piw inuhpiy panhtini. oW Noqw ōviy pam nōvat mórokput sowat, pahsat pay paṅqw yama. Noqw míhikiwta. The New Commandment D Judas pi sivamokit tavi’ta; noqw suhpan pam pumuy nōviwhqat ep hihta hinhtotiniqat Jesus put aw paṅqawhqat haqawat wūwaya, pu sen pam ōokiwyaqamuy hihta huytaniqat paṅqawhqata. W' Noqw qa haqawa tunösvoñat aw qátuhqa put hinoqw pan lavayhtiqat māmatsi.  Noqw pam panhtiqw, pahsat pu Satan put unaṅwmiq paki. Noqw pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Um hihta hinhtiniqey īts panhtini. ) Jesus hu’waqe aw paṅqawu: Pay nu nōvat móroknat, hakiy put maqaqw pamni. Pu pam nōvat móroknaqe, Simon tiyat Judas Iscariot put maqa. gG Pu ōviy pam Jesus tawitsqayat aw tahtsikiwk̇aṅw put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hakni? \1 Noqw Jesus hakiy paṅqawhqat pam put tūviṅtaniqat Simon Peter put aw māmasa. kO Noqw suhk̇a put aw nánatuwnaqa pep Jesus tawitsqayat aw tahtsikiwta, pas Jesus aw unaṅwaata. jM Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam haqawat pa pam paṅqawhqat wūwantotaqe nānahpa’ yoyrikya.  Yan Jesus lavayhtit, qahahlayhtiqe paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma haqawa momṅwituy amumi nuy mātapni. Y+ Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ason nu hakiy haqami ayataqw, hak put pās távihqa hapi nuy pās távini; pu nuy pās távihqa hapi nuy aṅqw távihqat pās távini. Jesus Predicts His Betrayal w Noqw nāt put qa aw pituqw nu aṅwu pay umuy āawna. Noqw hisat put paniwhtiqw, nu Christ‐nihqat uma tuptsiwyani. "= Nu umuy qa sohsokmuy lavayhti; nu hakimuy namorstaqey tuwimuy’ta. Noqw pay pi tutuvenit anhtiniqw ōviy i’ hak inumum tūmoytaqa inumi nukpanhtini. K Noqw uma īit navoti’k̇ahk̇aṅw aṅ hinwise’ hahlayyani. 5 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay tūwiki moṅwiy epnihqe qa pavan pasniṅwu, pu ayatiwhqa put ayataqat epnihqe qa pavan pasniṅwu. X ) Pi nu umuy hinyaniqat umumi mahtakna, nu umuy hin yúkunaqw pan uma hinwisni.    Noqw kurs nu umumi tutuyqawhqa, pu umuy tutuqaynaqa umuhkukuy pāhomqw, soon tis uma umuhkukuy nāhoy qa nāvahomnayamantani. m S Uma nuy Tutuqaynalalwak̇ahk̇aṅw pu Tutuyqawhqalalwa; nihqe uma súaṅqaqwa, pi nu’ pam’i.    Pu ōviy pam pumuy kukyamuy pāhomt, pu napnay aṅ pakit, pu qatuptut, amumi paṅqawu: Ya nu umuy hintsanqat uma māmatsya?  { Pam hakiy momṅwituy amumi put mātapniqat navoti’taqe ōviy paṅqawu: Uma qa sohsoyam kwaṅw’e’wayomu, kita. V% Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay pāhom’iwhqa soon pas sohsovik pāhom’iwni, pay kuk’at‐sani, pi pay sohsovik kwaṅw’eway’o. Noqw uma hapi kwaṅw’e’wayomu, nīk̇aṅw pay qa sohsoyamu. uc Simon Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, turs qa ikukuy‐sa‐nit imay iqötoy enaṅ pīw um pāhomni. 7 Noqw Peter put aw paṅqawu: Pay um pas soon hisat ikukuy pāhomni. Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas nu uhkukuy qa pāhomqw pay nawus um qa isinoni. {o Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay nu hihta hintsakq um nāt qa mātsi’ta; pay ason um soon qa māmatsni. r] Pu ōviy pam Simon Peter aw pituqw, Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya pas pay um ikukuy pāhomni?  Nit pu tsaqaptat aqw kuyht, pahsat pu put aw nánatuwnayaqamuy kukyamuy pāhomhtivat, nihqe höhönpit kwewhtaqey akw kukyamuy hönhta. Y+ Tunösvoñat aṅqw wunuptut, napnay tavi; nit höhönpit kwusut, put kwewhta;  Noqw Jesus navoti’taqw, Naat sohsok hihta aw öqalat put aw noa; noqw pam God aṅqw pítuhqe piw God aw áhoyniqey navoti’k̇aṅw, } Noqw tapkiqw pumuy nȫnösaqw, Nukpana Simon tiyat Judas Iscariot Jesus momṅwituy amumi mātapniqat pan unaṅwtoyna. p [ Noqw Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwniqat nāt aw qa pituqw, Jesus yep it qatsit aṅqw Nay awniqey navoti’ta; nihqe sinomat it qatsit ep hinnumyaqamuy amumi unaṅway’taqe pam yūmosa so’ṅwamiq pumuy amumi unaṅway’ta. B~} 2Noqw nu navoti’taqw Ina hihta tutaptaqe sinmuy qatsit qaso’taqat himuy’vayaniqat ōviy put tutapta. Noqw paniqw hapi ōviy pam inumi hin tutaptaqat nu panwat sohsok yuaayku.}% 1Pi nu qa nāp nahpiy yuaata. Ina nuy aṅqw távihqa hapi pas nāp nuy hihta hiṅqawniqat inumi tutapta, pu hihta hin lavayhtiniqat pīwu. | 0Hak nuy qa nakwhak̇aṅw ilavayiy qa ömahtaqa hihta akw hinwat yukuniwni. Ilavayi hapi so’ṅwamiq put hin yukunani. A{{ /Nu sinmuy amuṅem hin yukunaniqe qa paniqw pew pitu, pi nu sinmuy ayo óyaniqe pitu. Nihqe ōviy nāmahin pi hak ilavayiy navotk̇aṅw put qa tuptsiwhq nu qa put hinwat yúkuṅwu. lzQ .Nu tāla sinmuy amumi pitu, inumi tuptsiwni’taqa haqe’ qatālat qa aṅ hinmaniqat ōviy’o. >yw -Pu inumi taytaqa hapi nuy aṅqw távihqat aw tayma. !x; ,Noqw pu’ Jesus tsa’lawhqe paṅqawu: Inumi tuptsiwni’taqa hapi qa inumi tuptsiwni’tat, hakiy aṅqw nuy távihqat aw tuptsiwni’taṅwu. zwm +Puma pi sinmuy amuṅaqw tayawinpit nānawaknaqe, God aṅqw tayawinpit qa hihtatota. Judgment by Jesus’ Word pvY *Noqw pay as pi nāmahin yantaqw pay imuy mohpeq momṅwituy amuṅaqw k̇aysiwhqam nuhtum put aw tūtuptsiwa; nīk̇aṅw pay Pharisee‐sinmuy amutsviy put qa paṅqaqwa, hakton sen puma tsotsvakikimi pumuy amumi uhtayaniq’ö. duA )Yan ura Esaias lavayhti God pitsáṅwayat lolmat aw yórikqee, nihqe put hakiy lavayhti. At{ (Pam pumuy pōsiyamuy qatālawna, pu pumuy unaṅwayamuy owata, taq k̇a puma pōsiy akw tutwak̇ahk̇aṅw, pu unaṅway akw māmatsye’, ahoy nánamtökyaqw, nu pumuy qalaptsinani. Ys+ 'Yanta; noqw ōviy soon put tūtuptsiwani, ura Esaias piw paṅqawhq ōviy’o. +rO &Yan God lavay’ayaat Esaias hin lavayhtiqat aw antsaniwa. Ura pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hak itahtuawiy tuptsiwa? Ya Tutuyqawhqa hakiy aw öqalay mahtakna. zqm %Noqw pay as pi nāmahin pam pumuy amutpik nihtiwtaqat hihta k̇ātumalat mahtaknaqw puma put aw qa tūtuptsiwa. Cp $Nu nāt umumum yantaqw uma inumi tūtuptsiwe’, talpuva hinwisni; nen uma tālat ep sinoiwyuṅwni. The Unbelief of the Jews Yan Jesus lavayhtit ahpiynihqe pumuy amuṅaqw nātupk̇a. joM #Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nu tālat ank̇aṅw umumum hihsavo yantani; nāt tālat umumum yantaqw uma kwilalatotani, noqw qatāla umuy qa wihkini; taq qatalpuva kwilalataqa haqaminihqey qa navoti’taṅwu. cn? "Noqw sinom lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Pi itam tutavot aṅqw nanaptaqw yaw Christ sutsep qátuni; noqw hinoqw Sinot Tiat pas kurs hin qa nahoylehtsit ep hāyiltiniqat um paṅqawu? Ya i’ Sinot Tiat hak hímuu? 4mc !Yan pam hin mokniqey lavayhtiqe paṅqawu. ^l5 Noqw nūu, ason nu nahoylehtsit ep hāyiwe’, nu sinmuy sohsokmuy nāmi tsovalani. k} Pu’ hapi it qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy amuṅem hin yukiltini; pu’ hapi yep qatsit aw moṅwi ayo tūviwni. cj? Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: I’ hakiy tönaat qa inuṅem töqti, pi umuṅem’i. i Noqw ōviy sinom pep hoṅqam put nanaptaqe úmukqat paṅqaqwa; noqw haqawat paṅqaqwa: God hoṅviayaat put aw yuaayku, kitota. -hS Inaa, um pas hímunihqey namtaknani, nu kítani. Pahsat pu ōveqatsit aṅqw hakiy tönaat paṅqawu: Nu pas hímunihqey pay namtakna, nihqe nāt nu piw panhtini. g3 Pas nu hin unaṅwti. Ya sen nu hiṅqawni? Inaa, um it tuwanit aṅqw nuy ayo távini, sen nu kítani? Noqw pi nu yaniqw it tuwanit aw pitu. Kf Inuṅem tumalay’taniqey nāwaknaqa pas kurs hin qa inuṅkni, nen nuy háqamniqw itumal’aya piw pepni. Pu inuṅem tumalay’taqa Inay ahpiy k̇aptsi’tiwni. Jesus Speaks about His Death e Qatsiy k̇ahk̇awnaqa put kwayhni; pu yep qatsit ep pas nāp qatsiy aw qa suhtaq’ewnihqa hapi qatsit qaso’taqat himuy’vani. 1d[ Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas söhövosi tutskwami qa pohse’, qa hovare’, sutsep sūk̇aniṅwu; pas pam hovare’, pep‐sa a’nö aniwnaṅwu. J~w~}%||4{u{$zz.yxww)vduugttfss/rq[qpoo#nSmylkk#jji{hggofeeCdd(cbbN``^__w^^n]\[[ZxZYkXXgX+WWHVVV UU/TSSER=QPPDOSNNMMLKLJiIISHGG7FEDDxCC=B\As@@?>>d=<;:9z877t655F433W2D1601/m.j-,++)('&%$$n##P""W! X*S.\<#>=8P % 0 9 h .Z#" ENMr 6Pam tumal’ayay Israel aw unaṅwtavi,Itanamuy amumi hin lavayhtiqey hapi panhti.Pam Abraham timuyatuy ōkwatuwa,Pu ahpiy aniwhtotiqamuy sohsokmuyu,Nihqe pam yūmosa panmani. |q s5Pam aṅ tsöṅsoiwtaqamuy hihta nukṅwat öyna,Nit k̇ahaksinmuy súmavuyawyuṅqamuy aṅqe lālayi. `p ;4Pam aṅ ö’qaltuy qeniyamuy aṅqw hanna,Nit aṅ ókiwyaqamuy momiq oya. o 3Is uti! Pam hinurs öqalay’ta!May akw aṅ kwivi’naṅway’yuṅqamuy tatslakna.Piw pumuy tunatyayamuy sóontsana. cn A2Pam put k̇aptsi’yuṅqamuy óokwatuwa,Sohsokmuy hakimuy nānaṅk yesqamuyu. rm _1Pi pam nuy qaöwítumalta, i’ hak Sus’öqaltutuyqawhqa,Qahováriwtaqa yan túṅwantiwhqa. 7l i0Ispi pam manhtuwikiy okiwhqatsiyat aw tātayhq’ö.Noqw meh, yahpiy haqahpiy yantani:Sohsoyam haqami nānaṅk yesniqam nuy hahlayhpit epnihqat paṅqaqwani. Dk /Ihikwsiy akw nu God nuy ayo távihqat aw hahlayhtini, hj K.Noqw Mary tuwat paṅqawu:Oviy nu iunaṅṅaqw Tutuyqawhqat pas hihtay’tani. i -Um God aw tuptsiwhqe, pas hahlayhpit ep’e, ispi Tutuyqawhqa ūmi hin lavaytiqey pas kurs hin qa anhtiniq’ö. Mary’s Song of Praise kh Q,Oviy pi meh, panis uhlavayi inaqvumiq töqtiqw, pahsat pay tiposi hahlayhtiqe, ivonoveq tsoomhti. Tg #+Noqw nuy yan’ewayniqw ōviy kurs piw Itutuyqawhqay yuat aṅqaqw inumii? of Y*A’nö paṅqawu: Ṅaspi um momoymuy amuṅaqw namorstiwa! Pu uhpiy tihtiwniqa pas hahlayhpit epni. e )Noqw Elizabeth Maryt lavayiyat navotq, put ponoveq tiposi tsoomhti. Noqw Elizabeth Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw, Cd (Nihqe Zacharias kīyat aw pákihqe, Elizabeth aw yuaayku. c  'Noqw ephaqam Mary paṅqw nakwsuqe, haqami tsotsmoy’yuṅqat aqwhaqami k̇aktayi, Judeat‐tutskwat ep kitsókit aw’i; )b M&Pahsat pu Mary paṅqawu: Taa, pay pi nu Tutuyqawhqat tūwikiata. Pay nam um hin lavayhtiqw antani. Noqw hoṅviaya put aṅqw ahpiy’o. Mary Visits Elizabeth 0a ]%Pi God‐niqw pay qa himu qa pasiwtani. ` /$Noqw meh, ūṅaqwvi Elizabeth as qa tílawhqat paṅqaqwaṅwuqw, pam wuyovehaq nö’yilti. Noqw pu’ hapi pam navay mūmuyawhtuy aṅ panta. s_ a#Noqw hoṅviaya lavayhtiqe put aw paṅqawu: Pay ason Qahováriwtaqa Hikwsi ūmi pítuni; pu Sus’oveqnihqa öqalay akw uṅ nākwapnani. Paniqw ōviy ason pam tsāy qahováriwtaqa uhpiy tihtiwniqa God Tíatniqey yan túṅwantiwni. u^ e"Pahsat pu Mary hoṅviayat aw paṅqawu: Noqw hin i’ pasiwtani. Pi nu qa hisat haqam hakiy tāqat ámuma. z] o!Noqw pam Jacob ahpiy sinoiwtaqamuy amumi sutsep moṅw’iwtani. Pu put moṅwtunatyaat pas qa haqami so’tani. \ % Pam a’nö hímuni; pu Pas Sus’oveqnihqat Tíatnihqey yan túṅwantiwni. Noqw Tutuyqawhqa God put nayat David moṅqeniyat put máqani. Y[ -Noqw meh, um nö’yilte’, tiyohyat tihtani. Nen um put Jesus yan túṅwani. jZ ONoqw hoṅviaya put aw paṅqawu: Pay um qa tsawiniwtani Mary, God núokway ūmi pas qaöwínoa. nY WNoqw Mary put aw yórikqe, lavayiyat ep hin kurs wūwa; nihqe hihta pa pam lavayhtiqat pam wūwanta. (X KNoqw hoṅviaya put aw pákihqe, aw paṅqawu: Um hahlayni, Tutuyqawhqa úmuma. Pam núokway ūmi pas qaöwínoa. Um momoymuy amuṅaqw pas hahlayhpit ep’e. (W KHakiy mānat nāt qanāhovalni’taqat Mary yan mātsiwhqat aw’i. Pam hak hakiy tāqat Joseph yan mātsiwhqat, David ahpiyvit aw noiwniqat eṅem nawiniwta. V %Noqw navay mūmuyawhtuy súlawhtiqw, God hoṅviayay Gabriel Galilee‐tutskwat ep haqami kitsókit Nazareth yan mātsiwhqat aw ayata, XU +Nihqe paṅqawu: Yanhaqam Tutuyqawhqa nuy hintsana, nuy ōkwatuwhqee. Nu as qa tiylawhq ōviy sinom as inumi tutsíwhiṅqaqwaqw, askwal pi God put pantaqat aṅqw nuy ayo tavi. The Birth of Jesus Announced pT [Noqw ahpiy pantaqw, put nȫmaat Elizabeth nö’yiltiqe, tsivot mūmuyawhtuy aṅ haqam nātupki’ta. DS Noqw ōviy pam panis paptsiy aṅ kuyvat, pahsat pay nima. :R oNoqw pam yāmakqe, pay kurs hin pumuy amumi hiṅqawni. Noqw puma māmatsyaqw, sumataq pam God kīyat ep hihta aw yori; ōviy pi pam amumi māsank̇aṅw, pay pas qa hiṅqawu. rQ _Noqw sinom Zacharias nuhtayyuṅwa. Hinoqw pam God kīyat ep pas nawutsnaqw, puma put ep hin wūwantota. UP %Noqw meh, um hapi ilavayiy qa tuptsiwa. Noqw ōviy uhlavayi nawus ūṅaqw nawhkiwhq, kurs um hin yuaatani, pas hisat ilavayiy aw antsaniwhqat aw pahsavoo. Noqw hisat aw pituqw, God ilavayiy aw antsanni. /O YNoqw hoṅviaya lavayhtiqe put aw paṅqawu: Nu Gabriel yan mātsiwa; noqw nu God atpip wunu. Noqw nu it lomatuawit uṅ āawnaniqat ōviy pam nuy aṅqw ūmi ayata. N Noqw Zacharias hoṅviayat aw paṅqawu: Noqw nu hin uṅ súaṅqawhqat navoti’tani? Pi nu’ wuhtaqa, pu iwuhti pāpu pas wuyoiwta. LM Pam Elias antani, numiy aṅ’a, pu öqalay aṅ’a. Nihqe pam Tutuyqawhqat ahsavo hinmaqw, namat timuy amumi unaṅway’vayani; noqw aṅ qatuqáyvahsi’yuṅqam súanhinwisqamuy amún súan unaṅwtalwuwni’vaye’, súanhinwisni. Noqw pam Tutuyqawhqat ahsavo put sinomuyatuy unaṅwayamuy put eṅem moṅwvastani. _L 9Pam Israel‐sinmuy amumi ö’qalaqw, puma ahoy Tutuyqawhqay God aw nánamtök̇ani. 3K aPi pam Tutuyqawhqat atpip a’nö hímuni. Nihqe ōviy pam ovavalat, pu honaqkuyit qa hīhikwni. Pi pas pam tihtiwhpuy aṅqaqw Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwtani. ^J 7Um put tihtiwhqat ep pas hinhaqam hahlayhtini; noqw k̇aysiwhqam umum hahlayhtotini. ;I q Noqw hoṅviaya put aw paṅqawu: Um qa tsawnani, Zacharias. God uhnawakinpiy navota. Noqw ōviy uhwuhti Elizabeth uṅem tiyohyat tihtani. Noqw ason um put John yan túṅwani. CH  Noqw Zacharias put túwahqe, pas tsawnaqe, hin unaṅwti. G   Noqw pam paṅso pakiqw, Tutuyqawhqat hoṅviayaat put aw mātakti; pam kwaṅwáhovaqtuqat eṅem qöqöhpit putvaqe wunuwta. fF G Noqw pam panhtiniqat aw pituqw, sinom sohsoyam ihk̇aqe hoṅk̇ahk̇anw, God aw nānawakna. 8E k Noqw puma hin hinhtotiniqe hihta akw tuwantotaqe, pan tumalat nāhuyvaya. Noqw Zacharias God kīyat ep put eṅem hihta kwaṅwáhovaqtuqat taqtsokniqw pan put eṅem yukiwa. fD GNoqw ephaqam i’ Zacharias suṅwámuy amumum God kīyat ep tumalay’taniqat aw pitsíwta. kC QNīk̇aṅw puma qa ti’ta, Elizabeth qa tílawhq ōviy’o. Noqw puma nāma pāpu pas wuyoiwta. yB mPuma nāma God atpip súank̇aṅw, Tutuyqawhqat hin lavayyukuhqat pu hin tutaptaqat aṅ ahsupoq qaöwíhinma. aA =Hakiy Herod tutskwat Judeat ep moṅw’iwtaqw, hak God awwat moṅwi, Zacharias yan mātsiwhqa qatu, hakiy Abiat paptsiyat ep nuhtum wúnuhqa. Noqw put nȫmaat Elizabeth yan mātsiwhqa piw hakiy Aaron ahpiyvi. @  Noqw pep pu’ sohsoy himu ūmi mātaviwhqa pas antsanihqat um pas suyan navoti’tani. The Birth of John the Baptist Announced ? 1Noqw ōviy nu put yayhniwhpuyat aṅqaqw sohsok hihta aṅ pās puprikqe, put pās pasiwtaqat ūmi pēnaniqey unaṅwti, um hak pavan Theophilus. > 5Ima hakim aṅ ahsupoq Jesus hihta hintsakmaqat aw yórikyat, lomatuawit yuaatotaqam itamumi hin mātapyaqat pan put pēnayaniqey aw may’yuṅwa. a= ?Pas as k̇aysiwhqam itamuhpa’ hihta hiniwhtiqat pās oyiwtaqat pēnayaniqey tuwantota. < Pam‐sa hapi nāla suan unaṅwtalwuwni’ta, pu itamuy ayo oya. Nam sinom sohsoyam put pas hihtatotat, k̇aptsi’yuṅwni. Nam puma put Moṅwílalwani; pam‐sa hapi öqalat pasiwtaqat paṅqaqwani. Nam pu’ yantani, pu yūmosa aqwhaqamii. Nam antaa.1; ]Taay. Kwakwhat pi God umuy qa lasyaniqat aw öqalat pasiwta. Pan hapi umuy hahlayk̇ahk̇aṅw, qa hihta akw hinyuṅqat pam natpipo lomaqatsit aw umuy ökínani. Q: Qȫhit aṅqw pumuy ayo laṅamintotani. Pu aṅ pētuy piw uma maqasneveq ayo ōoyyani. Nīk̇aṅw piw yuwsiyamuy tusk̇apqatsit akw tuyoy’ewakwtiwhqat uma aw qa suhtaq’ewyani. Prayer of Praise 09 ]Aṅ qa súyanyaqamuy uma ókwatutwani; B8 Itahtutuyqawhqa Jesus Christ núokway ahpiy umuy qatsit qaso’taqat máqani. Noqw put talöṅvaqat aw pahsavo uma maqaptsi’k̇ahk̇aṅw, God aṅqw nāmi’naṅwat aṅ hinwisni. 7 Noqw ūmaa, aw iunaṅwamu, uma umuhtuptsiwniy God aṅqwnihqat aṅ nāwuṅwintani; Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ nāwakinwisni. 6 Ima hapi aṅ sinmuy tsīk̇antotani; nāp tunatyay aṅ hinwisa, Qahováriwtaqa’ Hikwsi pumuy unaṅwayamuy qa aw pákiq’ö. 5 Pay so’ṅwamiq ima hakim tututsiwyaqam hoṅvani. Puma God qa k̇aptsi’yuṅwni; nāp tuṅlayiy aṅ hinwisni, ura kitota. 4 Nīk̇aṅwo aw iunaṅwamu, pay ura Itahtutuyqawhqay Jesus Christ ayamat hin hintaniqat yuaatotaqat uma u’ni’yuṅwni. 3 Ima hapi pas sutsép‐sa hihta aṅ hiṅqawwisa; panis tuwat tūovelanhiṅqawwisa; nāp tuṅlayiy‐sa aṅ hinwisa; hihta a’nö kwiviyuaatotaṅwu; hihta nukwáṅw’ewyaniqey ōviy sinmuy amumi kwaṅwáyuaatotaṅwu. Warnings and Instructions x2 kSinmuy sohsokmuy amuṅem hin yúkuniqee. Pam sohsokmuy qa k̇aptsi’yuṅqamuy qalomáhintsakpiyamuy sohsok ep pumuy hin yúkuni. Taq puma God qa k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw put ehpewi qaanhtoti, piw anahaat lavayit akw put aqw hiṅqaqwa. l1 SNoqw Adam aṅqw tsaṅe’sikis nānaṅumo qatsívaptsiwyuṅqat pep Enoch tihtiwa. Nit pam aṅwu pay imuy ura lavayhtiqe paṅqawu: Meh, Tutuyqawhqa pas qaan’ewakw hintaqamuy qahováriwyuṅqamuy tsamk̇aṅw aṅq’ö, 0 { Pātuwaqatsit aṅqe’ a’nö walalataqat anyuṅwa. Pumuy hintsakpiam pāhut walalataqat qȫtöyat anta. Puma sōtuy nānahoy yuyutyaqat anyuṅwa; nihqe puma haqami míhikqat aṅ pas qatālat aqw sūs yuṅni. Pep puma nawus aqwhaqami yesni. /  Ason uma sūp haqam nōnove’, Tutuyqawhqat u’ni’k̇ahk̇aṅw pölavikit yóṅoyhtotaqw, puma umumum nōnove’, pep hihta itséheet anyuṅṅwu; nānami‐sa tunatyawyuṅwt, qa hihta tuhtusyak̇ahk̇aṅw nōnovaṅwu. Puma wisioomahwt huhukwhoyaqat anyuṅwa. Puma himutskit tal’aṅwnawit aṅ qa hihta sipalay’vaṅwuqat anyuṅwa, ṅáipwaniwyuṅqee; soñawnen lȫs soa. B.  Is okiw púmaa! Puma Cain kukyat aṅqe’ hinwisa; pu Balaam an hihta súantaqat aṅqw lasya, hihta as himuy’vayaniqe ōviy’o; pu Core an God aqw kolilitotat, put an súlawhtini. 3- a Noqw ima hihta aw qa mātsi’k̇ahk̇aṅw, soq tuwat put ep qalomáhiṅqaqwaṅwu; pu pay hīhihtuy popkotuy amún hīhihta nāp tuwi’yuṅqey akw nāhovalayaṅwu. h, K Noqw híkispi God pas sushoṅviayaat Michael Nukpanat amum nāṅwuy’ta, Moses tokoyat ōviy’o. Nihqe nānaqasqe soon pay nanāp’unaṅw put aw qalomáhiṅqawniqe, ura put aw paṅqawu: Nam Tutuyqawhqa uṅ mēwaa. e+ ENoqw piw nāt ima pumuy amún hihta itséheet aṅ kwaṅwáwuwantotaqe, tokoy tuyoy’ewakwtotaṅwu; aṅ moṅw’iwyuṅqamuy qa hihtay’yuṅwa, pu aṅ öqalat pasiwyuṅqamuy amumiq nānap hin qalomáhiṅqaqwa. * yNoqw ura Sodom‐niqw, pu Gomorrha‐niqw, pu amunan’ik kitsókit aṅ sinom piw pumuy amún tusk̇apqatsit aw tahkukq, tahtaqt nāp nānami tokoy aṅ písoqya. Noqw God qȫhit qa tokṅwuqat akw pumuy sivintoyna, sinmuy ökwhaniqe ōviy’o. @) {Pu ima ōṅaqw hoṅvia’yat tumalay tatamhtotat, pas nāp qeniy mātatveyaqamuy sūs somhtaqe, qatalpumi taṅata, hisat aw wukotalöṅvaqat ep pumuy hin yukunaniqey aw pahsavoo. ( }Noqw ōviy nu umuy it ep ahoy u’nananiqey nāwakna; pay as pi uma hisat it yantaqat pās nanapta. Ura hin Tutuyqawhqa haqaqw tutskwat Egypt aṅqw sinomuy nöṅaknat, put pantaqat atsve pu’ haqawatuy qa tuptsiwni’yuṅqamuy haqami hintsana. ' Taq haqawat God qa k̇aptsi’yuṅqam nanauyve itamumi yuña. Yaw puma God aw yank̇ahk̇aṅw qahopíyese; nihqe God sūkw Moṅwit ayo yuykuya, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ pīwu. Nihqe ōviy aṅwu pay hisat puma qalomáyukiltiniqat aw oyiwyuṅwa. & Aw iunaṅwamu, nu as itamuy hin sun ayo nöṅakqat umumi pēnaniqey unaṅwti. Nīk̇aṅw pay kurs nu soon umumi qa pēne’, uma itahtuptsiwniy eṅem pas rohomnumyaniqat umuy u’nanani, itahtuptsiwniy God sinomuyatuy amumi sūs mātaviwhqat éṅemi. m% UNam núokwa, kwakwhaunaṅwa, pu nami’naṅwa qaöwíhink̇aṅw umumi pitsíwtaa. False Teachers B$ Nu’ Jude, Jesus Christ tūwikiat, pu James tupkoat it penta. Nu umuy Itanay God ahpiy sutsvo oyiwyuṅqamuy öqalanta. Ura pam umuy wáṅwayhqe, Jesus Christ eṅem umumi tunatyawma. 5#cPu piw pas as nihtiwtaqat Jesus tumalta; noqw k̇a as pam sohsoy pēniwniniqw hikis pi k̇a tūwaqatsit ep soon tutuvenit pēniwniqat eṅem qénini. Pas antsaa."{Nu hapi put aw nánatuwnaqa īit tuawi’ta, nihqe īit pēna. Noqw uma navoti’yuṅqw ituawi pas qaatsa. Conclusion !Pantaqat ahpiy pu’ yaw nu pay qa mokniqat mímawat nánatuwnayaqam yan lavayta. Noqw pi Jesus put aw qa paṅqawu: Pam qa mokni, qa kita; nīk̇aṅw Pay pi as pas nuy hisat pítuniqat aw pahsavo pam qátuniqat nu nāwaknaniqw, ya um hintsanni? kita.  -Noqw Jesus aw paṅqawu: Pay pi as pas nuy hisat pítuniqat aw pahsavo pam qátuniqat nu nāwaknaniqw, ya um put hintsanni? Um inuṅk hinmani. ]3Noqw Peter nuy túwahqe Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, noqw i’ tuwat hinhtini? ^5Noqw Peter namtökqe nuy pumuy amuṅkniqw tuwa. Nu hapi Jesus aw unaṅwayat túṅwantiwhqe ura tapkiqw nōnovaqw put tawitsqayat aw tahtsikiwk̇aṅw aw paṅqawu: Ya hak uṅ momṅwituy amumi mātapni? @yPam yan lavayhtiqe put hin mokniqat paṅqawu. Noqw pam mokiwuy akw God pas pavan mātaktani. Pu pam yan lavayhtit put aw paṅqawu: Um inuṅk hinmani. Jesus and the Other Disciple Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Um tsaynihqe nāyuwsinat haqami unaṅwte’ paṅso haqaminiṅwu; nīk̇aṅw pay ason um wúyokte’ uhmay hohtaknani; noqw pu suhk̇a uṅ yuwsinani, nit pu uṅ haqami qa nāwaknaqw uṅ paṅso wikni. \1Pu pam pāyisni’mak̇aṅw put aw paṅqawu: Simon, Jonas tíata, ya um nuy hahlayi? Noqw pahsat pu Peter pas qahahlayhti, pam pu’ Ya um nuy hahlayi put aw kítaqw ōviy’o. Noqw pam put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay pi um sohsok hihta navoti’ta; nu uṅ hahlayhq um navoti’ta. Jesus put aw paṅqawu: Ikanelvokmuy nopni’taa. ]3Pu aṅqw piw pam put aw paṅqawu: Simon, Jonas tíata, ya um inumi unaṅway’ta? Noqw pam paṅqawu: Owi Tutuyqawhqa, pay nu uṅ hahlayhq um navoti’ta. Noqw pam paṅqawu: Ikanelvokmuy amumi tunatyawtaa. Pu ōviy pumuy nȫnösat, Jesus Simon Peter aw paṅqawu: Simon Jonas tíata, ya um imuy amuhpenihqe inumi pas unaṅway’ta? Noqw pam put aw paṅqawu: Owi, Tutuyqawhqa, pay nu uṅ hahlayhq um navoti’ta. Noqw pam put aw paṅqawu: Imamñatuy nopni’taa. It akw hapi pu’ Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi pāyis nāmahtakna, mokiwuy aṅqw ahoy tātayht’a. Jesus and Peter `9 Pahsat pu Jesus amuminihqe pölavikit kwusut, pumuy put huyta, pu pāvakiwhtuy pīwu. 7g Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Huvam pewye’ nȫnösaa. Noqw soon kurs haqawa put aw nánatuwnayaqam pam haknihqat tūviṅtani, suyan pi pam Tutuyqawhqaniqw ōviy’o. } Noqw Simon Peter put aqw wupqe yaṅsakoqmuy pāvakiwhtuy tutsáyat ep íniwtaqamuy tutskwami lölökinta, tsaṅe’sikip sunat‐sik̇aṅw aṅqw pakwt payhkomuy sihk̇ay’taqamuyu (153); noqw pas as qaan’ewakw hintaqw piw tutsaya qa tsīki. ]3 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma pāvakiwhtuy umuhtunimuy aṅqw pew kiwisni.  Pu ōviy puma panis tutskwami ökit, pep tȫvut hoveyeliwtaqat tutwa. Noqw pāvakiwht put aṅ oyi. Pu pölavikit piw tutwa. eCNoqw mímawat put aw nánatuwnayaqam tutsáyat ep pāvakiwhtuy íniwyuṅqamuy pay pākihut akw lölökink̇ahk̇aṅw öki, puma tutskwat aṅqw qa yāpyaqe ōviy’o, pay tsivót‐sikip sunat kwílakit pahsaphaqamo. ]3Paniqw ōviy nu Jesus pas aw unaṅwayat yan túṅwantiwhqa Peter aw paṅqawu: Taq Tutuyqawhqa. Noqw Simon Peter Tutuyqawhqat‐nihqat navotqe, napnay aṅ paki, qa yuwsi’taqe ōviy’o, nit pu pāmiq tsoo. >uPu pam amumi paṅqawu: Uma pākihut putvaqewat umuhtutsayay pāmiq tūvaye’ tutwani. Noqw puma panhtotiqe, pas antsa pāvakiwhtuy qaan’ewakw hintaqamuy intotaqe qa k̇ātoti. vePahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Tōtimu, ya uma qa hihta kwisnaya? Noqw puma put aw paṅqaqwa. Qae. {oNoqw qavoṅvaqw talavay Jesus patuphat qalaveq wunu; noqw put aw nánatuwnayaqam put Jesus‐niqw qa māmatsya. D Noqw Simon Peter pumuy amumi paṅqawu: Nu pakiwmaqto; noqw puma aw paṅqaqwa: Itam úmumyani. Noqw ōviy puma ahpiyyaqe āpiy pākihut aqw yuña, nit ep mihikq puma qa hihta kwisnaya. S Ima yahsa’hakim haqam sūpya: Simon Peter, pu Thomas, Didimus yan túṅwantiwhqa, pu Galileet ep Canat aṅqw tāqa Nathanael, pu Zebedeet tímat‐niqw, pu hakim lȫyöm piw put aw nánatuwnaqamu.   7Iit atsve pu Jesus wuhkovatuphat Tiberias yan mātsiwhqat ep put aw nánatuwnayaqamuy amumi piw namtakna; noqw pam hin namtaknaqat nu umuy āawnani. 3 _Noqw pay hapi pas Jesus Moṅw’asi’taqanihqat, pu God Tíatnihqat uma tūtuptsiwaniqw ōviy īi yantaqa pēniwa, pu uma tūtuptsiwe’ put ahpiy qatsit tutwani.0 YNoqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumumnik̇aṅw pas qa tsa’ k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat tumalta; noqw pāvam qa sohsoy it tutuvenit aṅ pey’ta. -SNoqw Jesus put aw paṅqawu: Thomas, paysoq pi um inumi yórikqe ōviy tuptsiwa; inumi qa yórikyat tūtuptsiwaqam pas hihlayhpit epyani. The Purpose of this Book :oNoqw Thomas put aw paṅqawu: God, Itutuyqawhqa. U#Pahsat pu pam Thomas aw paṅqawu: Kurs uhmalatsiy aqw pew hintsanaa, pu imay aw yórikuu; pu pew māvuyalte’, itokoy haqam söhkwiknayaqat aqw uhmay pánaa, nit um pāpu qapēvewnat tuptsiwni’tani. _7Noqw ahpiy nanalsikis talq put aw nánatuwnayaqam piw haqam ahpave tsovawta, noqw Thomas pumuy amumuma. Noqw hösíwa uhtsiwtaqw Jesus pítuhqe amuhsonve wunuk̇aṅw paṅqawu: Uma kwakwhat unaṅway’yuṅwni. 6eNoqw ōviy mímawat Jesus aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Itam Tutuyqawhqat aw yórikya. Noqw pam amumi paṅqawu: Pas nu māyat ep muahpit akw pey’vaqat aw qa yórikk̇aṅw pu imalatsiy akw put aw qa hintsank̇aṅw, pu put tokoyat haqam söhkwiknayaqat aqw imay qa pane’ soon tuptsiwni. Noqw imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw hak Thomas, Didimus yan túṅwantiwhqa, qa amumumniqw Jesus pitu. #?Uma hakiy qaanhtipuyat ayo yukuyaqw pam ayo yukiwṅwu; pu uma hakiy qaanhtipuyat qa ayo yukiwniqat paṅqaqwaqw pam qa ayo yukiwṅwu. Jesus and Thomas ^5Yan pam lavayhtit, amumi hikwsut paṅqawu: Huvam Qahováriwtaqat Hikwsit kwusuyaa. !Pahsat pu Jesus piw amumi paṅqawu: Uma kwakwhat unaṅway’yuṅwni. Nu hapi hin Inay nuy ayataqat pan piw tuwat umuy aṅqe’ ayata. !;Yan pam lavayhtit, tokoy haqami söhkwiknayaqat pumuy amumi mahtakna may énaṅa. Noqw put aw nánatuwnayaqam Tutuyqawhqat aw yórikyaqe hahlayhtoti. m~SNoqw ép Sundayt ep tapkiqw put aw nánatuwnayaqam haqam tsovawtaqe, okiw Jew‐sinmuy mamqasyaqe ōviy hötsíwhpa’ uhtsi’yuṅqw, Jesus pítuhqe, amuhsonve wunuwk̇aṅw paṅqawu: Uma kwakwhat unaṅway’yuṅwni. }7Noqw Mary Magdalene Tutuyqawhqat aw yórikqey put aw nánatuwnayaqamuy amumi tūawva, pu pam yan put aw lavayhtiqata. Jesus Appears to His Disciples B|}Jesus put aw paṅqawu: Um nuy qa ṅuṅ’ani, taq nu nāt Inay aw qa wūvi. Um itupkomuy amuminen amumi paṅqawni: Nu God Inay aw wupni, pu pay pam piw Umunaa, pu Umuhtutuyqawhqa. {Noqw Jesus put aw paṅqawu: Mary. Noqw pam aw namtökt, put aw paṅqawu: Rabboni, kita. (Pam Tūtutuqaynaqa i’nihqe pam’i.) zNoqw Jesus put aw paṅqawu: Wuhti, ya um hinoqw pakmumuya? Ya um hakiy hepnuma? Noqw pay pam ūyit tumalay’taqanihqat pam wūwahqe aw paṅqawu: Tāqa, kurs um put haqami hintsane’, um haqam put távihqey nuy āawnani; noqw nu haqami hintsanni. lyQYan pam hiṅqawht, ahoy namtökk̇aṅw Jesus pep wunuqw tuwa; nit pam Jesus‐niqw qa māmatsi. Ix  Noqw puma hakim put aw paṅqawu: Wuhti, ya um hinoqw pakmumuya? Noqw pam amumi paṅqawu: Ispi kurs puma Itutuyqawhqay haqami hintsatsnaqe, haqam put taviyaqw nu qa navoti’taqe ōviy’o. *wM Nihqe hakimuy lȫqmuy hoṅviayatuy qȫtsat yuwsi’taqamuy pepeq qatuqw tuwa, haqe’ Jesus tokoat as qatsqat pep suhk̇a qötöveniqw, pu suhk̇a kukveq’a. v Noqw Mary tūamit ihpaq wunuwk̇aṅw okiw pakmumuya; nihqe ōviy pam pan hiṅqawk̇aṅw, motoltit, tūamit aqw yori; Lu Pahsat pu itam ahoy paṅqw nima. Jesus Appears to Mary Magdalene st_ Pam mokiwuy aṅqw pas soon ahoy qa tātayniqat pan pey’taqat nāt itam qa mātsi’yuṅqe ōviy’o. BsPahsat pu nu tuwat aqw paki, nihqe nu yórikqe tuptsiwa. ryPu höhönpi put qötöyat akw as mōkiwtaqa pay tsatsákwmötsaput qa enaṅ qatsk̇aṅw pay nāla suphaqam qātsi. lqQPahsat pu Simon Peter inuṅk pitu; nihqe tūamit aqw pákihqe, tsatsákwmötsaput ep oyaqw tuwa. qp[Nihqe nu motoltiqe ahpamiq tātayhqe tsatsákwmötsaput ep oyiqw tuwa; nīk̇aṅw pay nu qa aqw paki. 9omNoqw nu Peter ehpeqtaqe pay mohti paṅso pitu. 2n_Pu ōviy nu Peter amum tūamit aqw wari. KmPahsat pu pam wárikqe, Simon Peter‐nit pu nuy, Jesus aw unaṅwayat yan túṅwantiwhqat, itamumi paṅqawu: Taq kurs Tutuyqawhqat tūamit aṅqw hóroknaya; nihqe haqami pi put hintsatsna. l Noqw Sundayt aw pituqw, suits talavay nāt qa talq, Mary Magdalene tūamit aw’i; noqw kurs owa tūamit aqw ūtsiwtaṅwuqa ayo taviwa. tka*Noqw Jew‐sinom totok̇ay’yuṅqw ōviy puma pep Jesus tavi, pam tuamtuhsö áhayhpniqw ōviy’o.j)Noqw pam haqam nahoylehtsit ep muiltiqat ep himuqölö; noqw pep puhutuamtuhsö; noqw nāt pas qa hak hisat paṅsoq taviwa. Xi)(Pu ōviy puma Jesus tokoyat haqami távihqe kwaṅwáhovaqtuqat tōsit atsva put siwuwuykinat tsatsákwmötsaput linen yan mātsiwhqat akw put mok̇ahta, hin Jew‐sinom hakiy masyuwsinayaṅwuqat pan’i. Ah{'Noqw pu piw Nicodemus hihta myrrh aloes enaṅ namiqwriwtaqat tsivót‐sikip sunat pututuwanit pahsa’haqam kimak̇aṅw ep pitu. Ura pam hak mohtihaqam míhikiwtaqw Jesus aw pitu. Qg&Yantaqat atsva pu’ hak tāqa Aramatheat aṅqwnihqa Joseph yan mātsiwhqa Pilate awnihqe Jesus tokoyat haqami hintsanniqey put aw maqaptsi’ta; noqw Pilate put hu’wa. Noqw ōviy pam pítuhqe Jesus tokoyat haqami yawma. Pam hak as nuhtum Jesus aw tuptsiwa; nīk̇aṅw Jew‐sinmuy mamqasqe ōviy qa hakiy put āawna. rf]%Pu piw sutsk̇e’ yan pey’ta: Puma hakiy söhkwiknayaqey aw yórikyani, yan’i. The Burial of Jesus yek$Hin pey’taqat hapi anhtiniqw ōviy īi yaniwhti, ura yan pey’ta: Qa himuwa put ȫqaat qöhikiwni, yan’i. d #Noqw nu hapi it aw yori, nihqe hihta navoti’taqey pas suyan tuawi’ta; nu qa atsálawu, noqw uma kurs hin qa tūtuptsiwani. wcg"Nīk̇aṅw suhk̇a solāwa lansay akw put suyvaqewat söhkwiknaqw pahsat aṅqw uṅwa kūyit enaṅ munva. jbM!Nit puma Jesus aw ökiqw pay kurs pam mōki, noqw ōviy pay puma put hok̇ayat qa qö́hiknaya. a- Pahsat pu ōviy solāwam ö́kihqe mohti’maqat‐nik̇aṅw pu mitwat put amum nahoylehtsit aw muiltiqat pumuy lȫvaq hok̇ayamuy qöqhitota. N`Noqw ép nasuṅwintalöṅnit pas k̇aptsitiwhqat ep totok̇ay’yuṅwa. Noqw pumuy tokoam nāt nasuṅwintalöṅnit ep nahoylehtsit aṅ hāyiwyuṅwniqat ima Jew‐sinom qa nānawakna. Noqw ōviy puma Pilate awyaqe aw paṅqaqwa: Um as solāwamuy ayataqw, puma hok̇ayamuy qöqhitote’ pumuy haqami hintsatsnani. y_kPu ōviy Jesus ovavalat aṅ yúkuhqe paṅqawu: Yukilti, kitat yōkoltit sohsok hikwsu. Jesus’ Side Pierced =^sNoqw pep tsaqaptat aṅqw ovavala a’nö sik̇a kūyiwta; noqw puma hihta söyatkot put aqw móroknayat, pu himu hisop yan mātsiwhqat kohoyat epeq söṅnayat put moami ītaya. ]+Yantaqat atsva pu’ Jesus tumalay pay sohsok yúkuhqey navoti’taqe paṅqawu: Nu pānaqmoki, kita, hin pey’taqat antaniqw ōviy’o. \Pahsat pu pam put aw nánatuwnaqat aw paṅqawu: Ayam úṅuu. Noqw pahpiy put aw nánatuwnaqa put kiy aw wīki. The Death of Jesus [Noqw Jesus yuy tuwa, pu put aw nánatuwnaqat pas aw unaṅway pep wúnuwtaqata, nihqe yuy aw paṅqawu: Wuhti, ayam uhtii. ZNoqw pep Jesus nahoylehtsiyat aqlap put yuat wunuwta, pu yuyat tupkoat Mary, hakiy Cleopas nȫmaata, noqw pu Mary Magdalene. YwNoqw ōviy puma nānami paṅqaqwa: Itam qa tsīk̇ayat, put ōviy nanavö’yani, mātaqpi hak putni, kitota. Yan puma tutuvenit antsanhtota, ura pan pey’ta: Puma iyuwsiy nāhuyvayaqe inapnay ōviy nanavö’ya. Noqw ōviy solāwam panhtoti. X-Pahsat pu solāwam Jesus nahoylehtsit aw muayaqe yuwsiyat nālövo o’yaqe nāhuyva; noqw ahtöqö’napnaat qa tūihiwtaqe ahsupoq pöqniwta. RWNoqw Pilate lavayhtiqe paṅqawu: Pay pi nu hin pēnaqw pay pi pantani. DVPahsat pu Jew‐sinmuy amuṅaqw God awwat mohpeq momṅwit Pilate aw paṅqaqwa: Jew‐sinmuy moṅwíamu, um qa yan pēnat, pam Jew‐sinmuy moṅwíamnihqey pam kítahqat um pēnani. kUONoqw Jesus haqam nahoylehtsit aw muiwhq pam kīṅaqw qa yāpo; noqw ōviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom it atsva yan pey’taqat aṅ tuṅwáya. Noqw pam Hebrew‐sinmuy amuhkwa pey’ta, pu Greek‐sinmuyu, pu Latin‐sinmuyu. TNoqw pam hak hímunihqat Pilate pēnaqe nahoylehtsit atsve mua; noqw yan pey’ta: JESUS NAZARETH AṄQWNIHQA JEW‐SINMUY MOṄWIAMU. rS]Pep pu’ puma hakimuy lȫqmuy put enaṅ nahoylehtsit aw muaya, nan’ik̇aqee, noqw Jesus amuhtsavee. R-Noqw pam nahoylehtsiy īkwiwk̇aṅw haqami Masqötvihk̇a yan túṅwantiwhqat aw’i; pam Hebrew‐sinmuy amuhkwa Golgotha yan túṅwantiwa. {QoPahsat pu puma put nahoylehtsit aw muayaniqat ōviy pam amumi put mātavi; noqw puma ṅuayaqe ahpiy wikya. -PSNoqw puma sáakmaqe paṅqaqwa: Tūvaay, tūvaay! Nahoylehtsit aw múaay! Noqw Pilate amumi paṅqawu: Noqw ya nu umuhmoṅwiy nahoylehtsit aw muiwniqat eṅem yúkuni? Noqw God awwat mohpeq momṅwit paṅqaqwa: Itam qa hakiy moṅwí’yuṅwa, pas Caesar‐saa. Jesus Nailed to the Cross #O?Noqw Amutsava Yūmosanihqat ep nōviwniqat totok̇ay’yuṅwa, noqw tāwanasavehaqamo. Noqw Pilate Jew‐sinmuy amumi paṅqawu: Taay, yep umuhmoṅwi! VN% Noqw ōviy Pilate it navotqe Jesus wikk̇aṅw ihpo yama, nit pu haqam Owaqantupha yan túṅwantiwhqat ep moṅw’atsvewat ep qatuptu, haqam Hebrew‐sinmuy amuhkwanihqe Gabatha yan mātsiwhqat ep’e. LM Pahpiy pu Pilate as put mātapniqey tunatyalti; noqw Jew‐sinom sáakmaqe paṅqaqwa: Um it tāqat mātave’ pay Caesar qa kwātsiatni, hak haqam nāmoṅwlawhqa pan Caesar aqw hiṅqawṅwu. 1L[ Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay as öqalat qa ōṅaqw ūmi noiwhq soon um inumi öqalani. Pantaqw ōviy i’ hak nuy ūmi mātapqa uhpenihqe pas wukoqaanhti. FK Pahsat pu Pilate put aw paṅqawu: Noqw ya um inumi qa hinwat lavayhtini? Nu uṅ mātapniqey, sen nahoylehtsit aw muiwniqat uṅem yúkuniqey aw öqalat pasiwta. Ya um qa it navoti’ta? qJ[ Nihqe pavasiwhkimi piw pákihqe Jesus aw paṅqawu: Ya um hak háqaqö’? Noqw Jesus aw qa hiṅqawu. BINoqw ōviy Pilate pan lavayit navotqe pu’ pas maqasti. >HuNoqw Jew‐sinom lavayhtotiqe paṅqaqwa: Itam hihta ep yukuyamantaniqe tutavot pasiwyuṅwa; noqw itahtutavoyniqw pi soon pam qa mokni, pam God Tíatnihqey paṅqawhqe ōviy’o. GNoqw ōviy God awwat mohpeq momṅwit hoṅvia’yatuy amumum put aw yórikyaqe sáakmaqe paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! Nahoylehtsit aw múaa! Noqw Pilate amumi paṅqawu: Uma pi wikye’ put nahoylehtsit aw muayani, nu pi qa hihta qaantaqat put aw tuwa. FPahsat pu Jesus kūtat akw qötösomiwk̇aṅw palasakwat usimnit usk̇aṅw paṅqw yama. Noqw Pilate umumi paṅqawu: Taa, yep tāqa. E3Pu ōviy Pilate piw yámakqe sinmuy amumi paṅqawu: Meh, nu hapi qa haqam qaantaqat it aw túwahqe umuy navotnaniqey ōviy nu umumi put hórokna. \D1Aw paṅqaqwa: Öqawmaṅwu, Jew‐sinmuy moṅwíamu! Pu puma may akw wuvalalwa. C5Pahsat pu puma hihta kūtay’taqat kwitetotaqe put wihk̇at yukuyat put Jesus qötösomtoynaya, nit pu hihta palasakwat usimnit put usihtoynayaqe, oB YPahsat pu Pilate solāwamuy pan ayataqw puma Jesus haqami wikyaqe wuvahpit akw put qa sūs wuvahtota. A(Pahsat pu puma sohsoyam piw nāt sáakmaqe paṅqaqwa: Qa i’ni, Barabbasni. Noqw i’ Barabbas pi hihta tūnawhkilawu.A@{'Noqw pay pi Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat aw pituqw nu hakiy umumi mātapmantaniqat uma pan tuwi’yuṅwa. Noqw nu Jew‐sinmuy moṅwíyamuy umumi mātapniqat uma nānawakna? U?#&Noqw Pilate put aw paṅqawu: Ya himu pas antsaa? Jesus Sentenced to Death >%Noqw ōviy Pilate put aw paṅqawu: Noqw um moṅwi? Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Um súaṅqawu. Pi nu yaniqw tihtiwa; nihqe nu it hihta pas antsanihqat tuawi’taniqe ōviy tūwaqatsit aw pitu. Pas antsanihqat aṅ hinwisqam sohsoyam itönay nanaptaṅwu. u=c$Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay imoṅwtunatya qa yep qatsit ahpiy’o, pi as imoṅwtunatya it qatsit ahpiyniqw soon itumal’a’yam as qa rohomhtotini; noqw nu Jew‐sinmuy amumi qa noiwni; noqw pi imoṅwtunatya qa yaṅq’ö. <5#Noqw Pilate lavayhtiqe aw paṅqawu: Ya nu Jew‐sino? Pi nāp uhsinom God awwat mohpeq momṅwituy amumum uṅ inumi mātapya. Ya um hihta hinhti? };s"Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Ya pay um pas nāp it lavayhti? sen pay hakim nuy pamnihqat uṅ āawnaya? s:_!Pahsat pu Pilate piw pavasiwhkimi pakit, Jesus wáṅwayhqe aw paṅqawu: Ya um Jew‐sinmuy moṅwiamu? N9 Ura Jesus hin mokniqey lavayhtiqat anhtiniqw ōviy puma paṅqaqwa. ;8oPahsat pu Pilate amumi paṅqawu: Pay pi uma put wikye’ umumi hin tutavot an put yukunayani, kita. Noqw ōviy Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Itam hakiy nīnayaniqey mewniwta. r7]Noqw puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Pay pi as i’ tāqa qa nukpananiqw soon itam ūmi put wikvayani. y6kPahsat pu Rome aṅqw moṅwi Pilate yan mātsiwhqa yámakqe amumi paṅqawu: Ya uma hihta it nēveltotoynaya? f5EPahsat pu puma Caiphas aṅqw Jesus haqami Rome aṅqw moṅwit kīyat aw wikya; noqw súitsi; noqw puma pay moṅwkimi qa yuña, taq k̇a Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat aṅqw nȫnösaniqey qa hu’waniwyani. e4CPahsat pu Peter piw nāt qa nakwha, noqw pahsat pay taqakowako töqti. Jesus before Pilate O3Noqw haqawa God awwat mohpeq moṅwit tūwikiat Peter aw paṅqawu: Puyaw qa um oliveqölpe put ámumniqw nu ūmi qa tātayi? Pam hapi Malchus aṅqwvi, it hakiy naqvuyat Peter ayo tukuqw put’a. 22]Noqw Simon Peter pep wunuwk̇aṅw nāmukinta; noqw haqawat pep hoṅqam put aw paṅqaqwa: Ya qa um piw put aw nánatuwnaqa? Noqw pam qa nakwhaqe paṅqawu: Qae. ;~~ }}}2||E{{zzyyxmwwwvuu tss#rrkr"qppoo=nmmIll7kjj/iilihAgcffNedd cjc"bbMbaaD`=_^]\\G[[ Z\YYXXWVVCVUkTSeRQPPEOOMM6LLVKK5J@IHEGG>FFbEDD-CC!BB AA@??y>>p==j<Pu hisat pam nasuṅwintalöṅnit ep tsotsvalkimi pákihqe ep tūtutuqayna. Noqw hak tāqa putvaqw mālakiwtaqa pep nuhtuma. = Pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nu’ Sinot Tiat piw nasuṅwintalöṅnit aw móṅw’iwta. The Man with a Crippled Hand ><uUra pam God kīyat aw pákihqe, pölavikit God aw noiwhqat ömahtat, aṅqw nöst, pu ámumyaqamuy put huyta; pas ura God awwat momṅwit‐sa put aṅqw nȫnösaṅwuqat put’a. (;INoqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Ya ura hisat David suṅwámuy amumum tsöṅmokqe hinhtiqat uma put pantaqat pas aṅ qa ṅas’ew tuṅwáya? :}Noqw hakim Pharisee‐sinom pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw nasuṅwintöṅnit ep hihta mewniwtaqat hintsatsk̇a? q9 ]Noqw nasuṅwintalöṅnit aw pituqw, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum söhövos’uyit aṅ nö́ṅakwisa. Noqw put aw nánatuwnayaqam söhövosit talayat mawtiwisk̇ahk̇aṅw, put mapqölpeq murik̇ahk̇aṅw nōnoptiwisa. *8M'Piw qa hak pi hak ovavalat hísatwaiwhput hikwt, pay pahsat pūhutwat piw nāwaknaṅwu; nīk̇aṅw paṅqawṅwu: Pay hísatwat pas nukṅwa, kītaṅwu.A7}&Soon pi puhuovavala qa puhuwiwkorot aṅ kūyiltiṅwu. G6%Pu qa haq pi hak puk̇awiwkorot sakwíiwmaqat puhuovavalat kuhkuya; taq hakiy pantiniqw, puhuovavala pēke’, wiwkorot patomnani, nen aṅ kūyiwtaqa wehemhtini, noqw wiwkorot sakwítini. a5;$Noqw pam piw pumuy amumi lavayit hihta antaqat akw yuaaykuqe paṅqawu: Qa haq pi hak puhuyuwsit aṅqw hihsaqat tukut, sakwit aw pihtakna. Taq hak panhtinik puhut sakwítani, piw pūhu soon sakwit amum súnantani. u4c#Nīk̇aṅw ason hisat aw pituqw, möönaṅw’am pumuy amuṅaqw ahpiyniqw, pep pu’ puma nānapwalani. 3"Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya hak sen haqam mö’wit ep sinoiwyuṅqamuy, möönaṅwuy pumuy amumumniqw napwaltoynani? Soon’i. r2]!Noqw puma put aw paṅqawu: John aw nánatuwnayaqam pas nanapwalk̇ahk̇aṅw nānawaknaṅwu, noqw Pharisee‐sinmuy amumi nánatuwnayaqam amún hinwisa. Noqw hintaqw ōviy ūmi nánatuwnayaqam nōnovak̇ahk̇aṅw hīhikwya? <1q Pi nu aṅ súanhinwisqamuy qa pumuy wáṅwayniqe ōviy pitu; pi nu imuy qaanhinwisqamuy nāp tunatyay aṅqw lasyaniqat aw wáṅwayniqe ōviy pitu. The Question about Fasting 0Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay aṅ qahinyuṅqam tūhik̇at qa haqni’yuṅwa, nawus pi tūtuyyaqam put haqni’yuṅwa. //Noqw Pharisee‐sinom‐niqw, pu pumuy amuṅaqw tutavot tutuqaynayaqam, puma put aw nánatuwnayaqamuy amumi qayan unaṅway hiṅqaqwaqe paṅqaqwa: Ya uma hinoqw moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw pu qaanhinwisqamuy amumum nōnovak̇ahk̇aṅw hīhikwya? |.qNoqw Levi put eṅem wukonovata; noqw k̇aysiwhqam sīvat ömalalwaqam‐niqw pu hakim pumuy amumum pep nopyesva. 8-kNoqw pam sohsok mātapt, wunuptut, put aṅki. H, It yantaqat atsve pam nakwsukaṅw, hakiy moṅwit eṅem sīvat ömalawhqat, Levit yan mātsiwhqat aw yori, haqam put ömalawṅwuqat ep qátuq’ö, nihqe aw paṅqawu: Um inuṅkni. 4+aNoqw sinom sohsoyam k̇ātayuṅqe, God pas hihtatota, nihqe puma nātsawini’yuṅqe paṅqaqwa: Pas itam pu’ hihta qatuptsiwni’ewakw aw yórikya. Jesus Calls Levi *{Noqw pahsat pay pam pumuy amutpik wunuptut, hihta aṅ wáökiwtaqey kwusut, paṅqw nima, God pas hihtatimak̇aṅwo. z)mNoqw pay pi nu’ Sinot Tiat yep qatsit ep hakiy ahpiy qaanhtipuyat ayo yúkuniqey aw öqalat pasiwtaqat uma it akw nanaptaniqw‐pu pam it hakiy ahpa’ qataytaqat aw paṅqawu: Oviy nu ūmi paṅqawni: Wunuptut, uh’ahpay kwusut, nimaa. (%Ya hak hakiy aw hinwat lavayhtiniqw qa pas hinta, Sen, Uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa kítaniqö’? sen pi wunuptut, nakwsuu, kítaniqö’? x'iNoqw Jesus pumuy wuwniyamuy māmatsqe, lavayhtiqe amumi paṅqawu: Ya uma hihta umuh’unaṅwpeq wūwantota? C&Noqw tutavot tutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum put ep wūwantotaqe paṅqaqwa: Ya i’ haknihqe pas God qa k̇aptsilawu? Ya hak hakiy qaanhtipuyat ayo yúkuni, hal pas God‐saa? i%KNoqw puma qapēvewnayaqat Jesus amumi túwahqe paṅqawu: Tāqa, uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa. B$}Noqw ep huru’pokiwtaqw hin puma put panayaniqey qa tutwa; nihqe ōviy kits’omiq wupnayaqe, tsöqa’wa kīamit póroknayaqe paṅ put ahpayat enaṅ sinsonmi Jesus atpipo hawnaya. .#UNoqw meh, hakim hakiy tāqat ahpa’ qataytaqat tūtuyhqat ahpay aṅ qatsqat Jesus aw wikvaya; noqw puma as hin put panaye’, Jesus atpipo taviyaniqey tuwantota. )"KPu Jesus hisat sinmuy tutuqaynaqw ima Pharisee‐sinom, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum pep yēse. Puma Galileet aṅ ahsupoq kitsókit aṅqwya, pu Judeat aṅq’ö, pu Jerusalem aṅq’ö. Noqw pumuy pep yesq, Jesus Tutuyqawhqat aw yank̇aṅw tūqalaptsintaniqey öqalay’ta. !{Noqw pay pam haqami qayēsiwhpuminen, God aw nāwakintaniqey ōviy kīṅaqw ahpiyniṅwu. Jesus Heals a Paralyzed Man Z -Noqw tuwat soq pahsat pu pas ahsupoq pam hin hinhtiqa yuaatiwa, noqw sinom qaan’ewakw hintaqam Jesus aw tūqayyuṅwniqe sūmitsovalti; pu hīhihta tūtuyyaqam put ahpiy qalaptuyaniqe ōviy put aw ökiwta. |qNoqw pam qa hakiy put āawnaniqat pam aw paṅqawu. Nīk̇aṅw pay um ahpiynen God awwat moṅwit aw nāmahtaknani; nen Moses hin tutaptaqat anwat um powaltiqey ep kuwahtiput távini. Um pan powaltiqey nuhtumi tuawi’tani, yan aw lavayhti.  Noqw pam put aw māvuyaltiqe, aw toṅokt, paṅqawu: Pay nu suhtaq’ewa; powaltii. Noqw pahsat pay tokoplele put mātavi. X) Pu piw pam haqam kitsókiveniqw, hak tāqa ahsupoq tokoplelet tūtuya, nihqe pam Jesus túwahqe, tayway akw atpipo munukt, aw nāwaknaqe paṅqawu: Tutuyqawhqa, um suhtaq’ewnen soon nuy qa powatani. r] Noqw puma pākihuy tutskwami pitsínayaqe, sohsok tatamhtotat, Jesus aṅkya. Jesus Makes a Leper Clean U# Noqw piw hakiy Zebedeet timat James‐niqw pu John, Simon suṅwámatnihqam, puma pumuy amún nātsawina. Noqw Jesus Simon aw paṅqawu: Um qa tsawiniwtani, um yahpiy haqahpiy pāpu sinmuy kwīkwisnani. {o Pi pam‐niqw, pu sohsoyam put ámumyaqam puma pāvakiwhtuy inhtotaqey ep kātayyuṅqw, ōviy pam yan lavayhti. Noqw Simon Peter put aw yórikqe, Jesus tamöyat aw nātuvat paṅqawu: Inuṅaqw ahpiy’o, taq nu okiw qaanhinmaqa, Tutuyqawhqa. QNoqw suṅwámat sukwat pākihut aṅqw taṅawtaqw, puma pumuy amumi māmasa pumuy paaṅwaniqat ōviy’o. Noqw puma pituqw, puma lȫqmuy pākihut akw ohpoknayaqw, pahsat pay puma pākihut pakito. ucNoqw puma panhtiqe, pahsat pu qaan’ewakw hintaqamuy pāvakiwhtuy inhta; noqw pumuy tutsáyaam tsīkiwma. (INoqw Simon lavayhtiqe put aw paṅqawu: Moṅwi, itam as tōk̇ep tumalay’tat, qa hihta kwisna, noqw pay pi um paṅqawhq ōviy nu tutsayat pāmiq pánani. )Pu ōviy pam yuaataqe yukut, Simon aw paṅqawu: Uma pavan hötsit aw hóyok̇e’, pāvakiwhtuy inhtaniqe ōviy umuhtutsayay pāmiq pánani. 9kNoqw pam pākihut hakiy Simon himuyat aqw paki; nihqe pam tutskwat aṅqw híhin yūmo hóyoknaniqat aw paṅqawu; noqw pam pepeq qatuptuqe, pākihut aṅqw sinmuy tutuqayna. -Nihqe pam lȫqmuy pākihut patuphat qalaveq wúnuhqat tuwa, noqw kurs pakiwmamahk̇am pumuy aṅqw nö́ṅakqe, pakiwmaqtutsayay tūvahomtota.  Noqw sinom God lavayiyat nanaptaniqe put aw hūrs tsovawtaqw, pam wuhkovatuphat Gennesaret yan mātsiwhqat qalaveq wunu. I ,Nihqe pam Galileet ep haqe’ tsotsvalkit aṅ yuaatinuma.7+Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pas nu soon qa God moṅwtunatyayat hin hintaqat aye’ kitsókinawit piw yuaatinumni, pi nu paníqw aṅqw ayatiwa. 8i*Pu tālawvaqw pam ahpiynihqe, haqami qayēsiwhpumii; noqw sinom put hepya, nihqe put aw ö́kihqe as put huruhtapnayani, pam as pumuy amuṅaqw qa ahpiyniqat ōviy’o. #)Noqw nukpanhihikwsim k̇aysiwhqamuy amuṅaqw nȫṅa, a’nö hiṅqaqwak̇ahk̇aṅwo, nihqe paṅqaqwa: Um Christ, God Tíata! Noqw pam pumuy tusoqmewaqe, pumuy hiṅqaqwaniqw qa nakwhana, puma put Christ‐nihqat tuwi’yuṅqw ōviy’o. Jesus Preaches in Judea  7(Noqw tāwat pakitoqw, sohsokmuy hihta akw tūtuyyaqamuy, puma Jesus aw tsamvanta, noqw pam pumuy sohsokmuy amumi may akw hintsanqe pumuy qalaptsina.   'Noqw pam put aw wunuptut, mukituyat mēwa; noqw pam put mātavi, Noqw pahsat pay pam wuhti wunuptut, pumuy amumi unaṅwtavi. $ A&Noqw pam tsotsvalkiṅaqw yámakqe Simon kīyat aw paki. Noqw Simon nȫmay yuat a’nö mukitutuya; noqw puma put eṅem Jesus aw taqa’naṅwtoti. k O%Noqw pam pep hin yukuqw, pam pantaqa put tutskwat aṅ ahsupoq yuaatiwa. Jesus Heals Many People R $Noqw puma sohsoyam k̇ātayyuṅqe nānami paṅqaqwa: Is uti, pavan pas lavayi! Pas pi qananahtsopk̇aṅw, öqalat akw tuyoy’ewakw hīhikwsimuy amumi paṅqawhq, puma nuhtuṅaqw nö́ṅakṅwu. /W#Noqw Jesus put mēwaqe, aw paṅqawu: Qa hiṅqawlawht, put aṅqw yámakuu. Noqw nukpanhikwsi sinmuy amutpipo put tūvat, put aṅqw yama, nit pay put qa hintsana. J "Itamumi qa hintsakii. Ya itam uṅ hintsatsnani, Jesus Nazareth aṅqwnihqa? Ya um itamuy kīqötaniqe ōviy aṅqaqö’? Pay um hákiyniqw nu uṅ tuwi’ta. Um God aṅqw pas Qahováriwpu.  !Noqw hak tāqa tuyoy’ewakw nukpanhikwsit okiw akw tuyqawiwtaqa tsotsvalkive pakiwta, nihqe pam a’nö hiṅqawhqe paṅqawu: ve Noqw pas puma put hin tutuqaynaqat ep aw k̇ātuqayyuṅwa, pas pam a’nö lay’taqat yuaataqw ōviy’o. oWNihqe pam Galilee ep kitsókit Capernaum aqwnihqe, nasuṅwintalöṅnit aṅ sinmuy tutuqayna. a;Noqw pay pam amuhsonṅaqw hinmak̇aṅw, paṅqw ahpiy’o. A Man with an Evil Spirit 'GNihqe hoṅvaqe, put kīṅaqw tūvaya. Pumuy kitsókiam haqam tsomoveq wunu. Noqw ōviy pep tumpok puma put wikya, paṅqw put tūvayaniqey unaṅwtotiqee. QNoqw sohsoyam tsotsvalkive taṅawtaqam it nanaptaqe, pas itsívutoti; _7Pu God lavay’ayayat Eliseus qatsíyat ep as Israel‐sinmuy amuṅaqw k̇aysiwhqam tokoplelet tūtuyya; noqw pay ura puma pas qa haqawa powalti, pay hak Syria‐sino hak Naaman yan mātsiwhqa‐saa, amumi kita. Noqw pay ura pas Elias pumuy qa haqawatuy amumi ayatiwht, pay ura Sidon ep kitsókit Sareptat ep hakiy koṅnalavut aw’i. z~mNoqw nu umumi súaṅqawni: Ura Elias qatsíyat ep payhkomuy yahsaṅwuy aṅqw navay mūmuyawhtuy aṅ qa yokva; noqw ura tutskwat aṅ ahsupoq tsö́ṅösti. Noqw ephaqam Israel‐sinmuy tutskwayamuy ep k̇aysiwhqam koṅnanalvut yēse. q}[Noqw pam paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Qa hak God lavay’ayaat nāp tutskway ep pāsniwa. V|%Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay kurs hin uma inumi yan lavayit qa paṅqaqwani: Tūhik̇a, nāqalaptsinaa, it’a. Um yaw Capernaum ep hīhihta tumalta; um yep nāp uhtutskway ep piw panhtinikaṅwo. {Noqw sohsoyam put aw tūqayyuṅqe, moaṅaqw lavayit lolmat nö́ṅakqat aw k̇āwuwantotaqe, paṅqaqwa: Ya qa i’ Joseph tíata? z{Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Umuy hapi aw tūqayyuṅqw, i’ yan pey’taqa it talöṅvaqat ep aw antsaniwa. y1Yan pam aṅ tuṅwat, tutuvenit mupipiykinat, aw tunatyawtaqat aw put ahoy tavit qatuptu. Noqw tsotsvalkive taṅawtaqam put aw‐sa tāyuṅwa. Wx'Pu i’ Tutuyqawhqa ayo tūooyniqat aw pitsíwtaqat tunvotnaniqat ōviy’o. wTutuyqawhqat Hikwsiat nuy tuyqawi’ta, nu aṅ ókiwyaqamuy amumi lolmat yuaaykuniqat ōviy nuy asnaqee; pu aṅ unaṅwsoiwtaqamuy suyan unaṅwtoynaniqat ōviy nuy ayata, aṅ tūwik’iwyuṅqamuy nuy mātaviwyaniqat amumi yuaaykuniqat ōviy’o, pu aṅ qatālat pōsi’yuṅqamuy pōsiyamuy tālawnayaniqat amumi yuaaykuniqata, pu aṅ okiwsaniwyaqamuy qeniveyaniqat ōviy’o. vNoqw pep God lavay’ayayat Esaias tutuveniat put aw taviwa. Noqw pam tutuvenit púruknaqe, haqe’ yan pey’taqat tuwa: 6uePu pam haqam wuṅhqey Nazareth aw pitu. Nihqe pam hin tuwi’taqey anhtiqe, nasuṅwintalöṅnit ep tsotsvalkimi paki, nihqe tutuvenit aṅ túṅwantaniqe wunuptu. tNoqw pam pumuy tsotsvalkiyamuy aṅ pumuy tutuqaynatinuma, sohsokmuy amuhpiy k̇aptsiwk̇aṅwo. Jesus Rejected at Nazareth sNoqw Jesus Qahováriwtaqat Hikswit öqalayat pasiwk̇aṅw, Galilee ep ahoy pitu. Noqw sinom aṅ ahsupoq put lavayta. r Noqw Nukpana sohsok unaheppit akw put aw tuwantaqe yúkuhqe, hihsavo put aṅqw ahpiy’o. Jesus Begins His Work in Galilee wqg Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Sóoni, pi ura yan pey’ta: Um God Uhtutuyqawhqay aw qa tuwanlawni. ipK Nen puma may akw uṅ hölölni’yuṅwni, taq nāp hisat sen um uhkukuy owat aqw sáviknani. No Pi ura yan pey’ta: Pam hoṅviaymuy ayataqw, ūmi tunatyaltotini; -nS Pu Nukpana put Jerusalem ep wikvaqe, God kīyat ep suswupakits’omiq put tsók̇at, pu aw paṅqawu: Kurs um pas antsa God Tíatnen, yaṅqw atk̇amiq nātuvani; 0mYNoqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Sóoni, yupa ayo haqamii, Satan, pi yan pey’ta: Um God Uhtutuyqawhqay aw naokiwlawni, pu um put‐sa eṅem tumalay’tani. Hl Noqw ōviy kurs um inumi naokiwtaqw, pay pam sohsoy uhhimuni. !k;Nihqe aw paṅqawu: It hapi öqalat nu uṅ sohsok máqani, pu hihta aṅ susnunukṅwata, pi pam inumi noiwta. Noqw nu hakiy put máqanik máqaṅwu. tjaPu Nukpana haqami pas wupatukwit aqw put wikqe, tūwaqatsit aṅ ahsupoq moṅwqeqnit put aw súmahtakna. i#Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Sóoni, pi ura yan pey’ta: Sino qa pölavikit‐sa akw qátut, pas God lavayiyat sohsok akw qátuni. xhiNoqw Nukpana put aw paṅqawu: Kurs um pas antsa God Tíatnen, um it owat pölavikiniwhtiniqat aw paṅqawni. g%Noqw Nukpana lȫp sunat tālat aṅ pep put aw unaheplawu; noqw pam pahsa’ talönvaqat aṅ qa nȫsa, nihqe aṅ ruhpakq pam tsöṅmoki. f Noqw Jesus Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw, pāyut Jordan aṅqw ahoy pitu, nihqe Hikwsit ahpiy qayēsiwhpumi wīkiwa. eeC&Noqw pam Enos tíata, noqw pam Seth tíata, noqw pam Adam tíata, noqw pam God tíata.d%Noqw pam Mathusalat tíata, noqw pam Enoch tíata, noqw pam Jared tíata, noqw pam Maleleel tíata, noqw pam Cainan tíata; cw$Noqw pam Cainan tíata, noqw pam Arphaxad tíata, noqw pam Sem tíata, noqw pam Noet tíata, noqw pam Lamech tíata; by#Noqw pam Saruch tíata, noqw pam Ragaut tíata, noqw pam Phalec tíata, noqw pam Heber tíata, noqw pam Salat tíata; a{"Noqw pam Jacob tíata, noqw pam Isaac tíata, noqw pam Abraham tíata, noqw pam Tharat tíata, noqw pam Nachor tíata; `y!Noqw pam Aminadab tíata, noqw pam Aram tíata, noqw pam Esrom tíata, noqw pam Phares tíata, noqw pam Judat tíata; _w Noqw pam Jesset tíata, noqw pam Obed tíata, noqw pam Booz tíata, noqw pam Salmon tíata, noqw pam Naasson tíata; ^Noqw pam Meleat tíata, noqw pam Menan tíata, noqw pam Mattathat tíata, noqw pam Nathan tíata, noqw pam David tíata; ]{Noqw pam Simeon tíata, noqw pam Judat tíata, noqw pam Joseph tíata, noqw pam Jonan tíata, noqw pam Eliakim tíata; \{Noqw pam Joset tíata, noqw pam Eliezer tíata, noqw pam Jorim tíata, noqw pam Matthat tíata, noqw pam Levit tíata; ~[uNoqw pam Melchit tíata, noqw pam Addit tíata, noqe pam Cosam tíata, noqw pam Elmodam tíata, noqw pam Er tíata; Z Noqw pam Joannat tíata, noqw pam Rhesat tíata, noqw pam Zorobabel tíata, noqw pam Salathiel tíata, noqw pam Nerit tíata; YNoqw pam Maath tíata, noqw pam Mattathias tíata, noqw pam Semeit tíata, noqw pam Joseph tíata, noqw pam Judat tíata; X{Noqw pam Mattathias tíata, noqw pam Amos tíata, noqw pam Naum tíata, noqw pam Eslit tíata, noqw pam Nagget tíata; WNoqw pam Matthat tíata, noqw pam Levit tíata, noqw pam Melchit tíata, noqw pam Jannat tíata, noqw pam Joseph tíata; 8ViNoqw Jesus tumalay hintsaktiva, sunat pakwt sihk̇ay’taqat pahsa’haqam yahsaṅwni’k̇aṅwo. Noqw sinom wūwantotaqw, Jesus Joseph tíata. Noqw pam Helit tíata; PUNoqw Qahováriwtaqa Hikwsi höwit an tokoy’k̇aṅw put atsmi hāwi. Noqw ōṅaqw hakiy tönaat hiṅqawhqe paṅqawu: Um hapi pas aw iunaṅwaa Itii. Nu uṅ pas hahlayi. The Genealogy of Jesus !T;Noqw pam nāt qa sivikive pakiwtaqw, sinom sohsoyam kūyit akw tuvoylatiwyaqw, pu Jesus piw kūyit akw tuvoylatiqe, nāwakintaqw ōmi hötsílti. US#Noqw Herod pay nāt piw qaanhtit, John sivikimi pana. The Baptism of Jesus RyNoqw John Moṅwit Herod qöhqöya, tupkoyat Philip nȫmayat Herodius ep’e, pu sohsok hihta ep qaanhtiqat ep pīwu. OQYan pam hīhihta akw pumuy ökwhank̇aṅw, amumi lomatuawit yuaata. 1P[Soñawnen pam wuhihpiy yawta, nihqe murivihk̇ay ep pās qeni’tani, nen söhövosiy koyohkiy aw taṅatani, nit pam ason tsihput qȫhit qatokṅwuqat akw taqtsokni. OONoqw John lavayhtiqe, sohsokmuy amumi paṅqawu: Pay nu’ pi as pas antsa umuy kūyit akw tuvoylalawu. Nīk̇aṅw pay suhk̇a inuhpenihqe pas pavan öqala aṅq’ö. Noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw pay ṅas’ew put tots‐sosomhpiyat ṅahni. Ason pam Qahováriwtaqat Hikwsit akw umuy tuvoylatani, pu qȫhit akw’a. $NANoqw nāt sinom sumataq hintaniqat maqaptsi’yuṅqw, sohsoyam unaṅwpeq John aw hin wūwantota, sen pi pam Christ‐nihqata, sen pi pay qa pamnihqata. qM[Noqw pu solāwam piw tuwat put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw ítamwat hinhtotini? Noqw pam amumi paṅqawu: Uma qa tūyuyuyhnayani. Piw qa hakiy hihta atsátotoynayani; pu uma hin ahsalalwe’, pay put ep nakwhani’yuṅwni. L Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay hihsa’haqam umuṅem tuwantiwhqat epnihqe qa hóyokput uma nuhtuṅaqw ömahtiwisni. K! Noqw moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam piw kūyit akw tuvoylatotiniqe ö́kihqe, put aw paṅqaqwa: Tūtutuqaynaqa, ya itam hinhtotini? J Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Lȫqmuy wukonapnay’taqa ṅastanihqat sūkw máqani; pu nȫsiwhqay’taqa piw pay anhtini. MI Noqw sinom put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw itam hinhtotini? ?Hw Noqw pay soñawnen ōviy piw pik̇aiṅwa himutsokit ṅayat tsahqaniqey na’sas’iwta. Noqw ōviy himuwa tsoki lomasipalat qa himuy’vaṅwuqa tsaqniwe’, qȫhit aqw tūviwni. G%Kurs uma pas antsa umuhtunatyay aṅqw lasye’, uma alöṅöt qatsit ahpiy tutmalat hintsatsk̇ani. Pu uma umuh’unaṅwpeq qa pan lavaytani: Abraham hapi itanaa, kitotani; taq nu umumi paṅqawni: God it o’wat aṅqw Abraham eṅem sinmuy aniwnaniqey tuwi’ta. gFGPahsat pu sinom put ahpiy kūyit akw tuvoylatiwyaniqe ōviy put aw ökiwtaqw, pam pumuy amumi yan lalvaya: Is ohi, uma hakim tsūtsu’tuy amunyuṅqamu, ya hak umuy itsívut nātoniqat aṅqw watqaniqat umumi paṅqawu? DENoqw sinom sohsoyam God hin ayo tūooyhqat aw yórikyani. .DUSohsovik sisk̇at aṅ otsómhtini, pu sohsovik tuhtukwi, pu tsotsmo tutskwatiwni, pu aṅ nukushinyuṅqa súwiptotini, pu haqe’ anahaiwyuṅqa pöhiṅputiwni. fCEUra hakiy God lavay’ayayat Esaiast lavayiyat aṅ yan pey’ta: Hakiy tönaat qayēsiwhpuve tsa’tinumqa navotniwa; nihqe yan lalvaya: Uma Tutuyqawhqat eṅem pöhut aw hintsatsnani; pam háqe’niqat aw suwiptotani. aB;Noqw pam pāyut Jordan aṅ ahsupoq tutskwat aṅ nakwsuqe, sinmuy amumi yuaataqe paṅqawu: Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasye’, kūyit akw tuvoylatotini. Noqw God umuhqaanhtipuy umuhpiy ayo yúkuni, amumi kita. A/Pu Annas‐niqw pu Caiphas, puma God awwat mohpeq moṅw’iwtaqw, ephaqam God lavayhti, Zacharias tiyat John aw’i, pam qayēsiwhpuveniq’ö. y@ mNoqw hak Tiberius Caesar pakwt tsivot sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ moṅw’iwtaqw, pu Pontius Pilate Judea‐tutskwat ep moṅw’iwtaqw, pu Herod Galilee‐tutskwat aw moṅw’iwtaqw, pu tupkoat Phillip Iturea‐tutskwat ep sinmuy amumi‐nik̇aṅw pu Trachonitis‐tutskwat ep sinmuy amumi moṅw’iwtaqw, pu Lysanias Abilene‐tutskwat ep moṅw’iwtaqw, ?4Noqw Jesus suyhtsepṅwat wuwni’mak̇aṅw wūyoq’iwma; pu suyhtsepṅwat God‐nik̇aṅw pu sinmuy tayawni’ma.>73Pu pam pumuy amumumnihqe, Nazareth ep pitu; nihqe pumuy amumi tūqayk̇aṅw qatu. Noqw tuwat put yuat īit lavayit sohsok unaṅwpeq pās oyi’ta. 2=_2Noqw pay puma put lavayiyat qa māmatsi. <#1Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw nāpi nuy hepnuma? Ya nu Inay hihta himuyat hintsakniqat uma put qa navoti’taqe ōviy’o? 4;a0Noqw puma put túwahqe hin kurs wūwa. Noqw yuat put aw paṅqawu: Itii, ya um hinoqw itamuy yanhaqam hintsana? Okiw nu’ unay amum k̇ānavoti’k̇aṅw uṅ hepnuma. {:o/Noqw sohsoyam aw tūqayyuṅqam put hin hihta mātsi’maqat, pu hihta hin ahoy hu’wanmaqat ep k̇ātayuṅwa. %9C.Noqw pāyis talqw, puma God kīyat ep put tuwaqw, pam tūtutuqaynayaqamuy amuhsonve qatuk̇aṅw, pumuy amumi tūqayk̇aṅw, pu pumuy hihta tūviṅlawu. S8-Nit puma put qa túwahqe, namtökt ahoy Jerusalem aqw’a, put heptoqee. 27],Nihqe pay pam pumuy amumumyaqamuy amumumnihqat puma wūwaqe, ep tāwanawit aṅ haqami pahsavo nakwsu; nihqe puma sinomuy‐nik̇aṅw, pu tuwimuy amuhpa’ put hēva. 6+Noqw puma aṅ kuyvaqe, nāp kitsókimiq áhoyniqw, tsāy Jesus pumuy qa amumumnihqe, Jerusalem epeq huruhti, noqw puma put qa navota. )5K*Noqw Jesus pakwt löq sihk̇ay’tasikis yahsaṅwni’taqw, Jew‐sinom hin hintsatsk̇aṅwuqat ōviy naat yuyat amum Jerusalem aqw’a, Jesus wikk̇aṅwo. 4)Noqw Joseph, put yuyat amum aṅsakis yahsaṅwuy aṅ Jerusalem aqwniṅwu, ura Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat ep’e. *3M(Noqw tsāy wuyoq’iwmaqe suyhtsepṅwat tunatyay aṅ öqawi’ma; piw unaṅwtalwuwnit aṅ’a, nihqe God núokwayat aṅ hinma. The Boy Jesus in the Temple 2/'Noqw Joseph, put yuyat amum Tutuyqawhqat hin tutaptaqat an sohsok hinhtit, ahoy Galilee‐tutskwat aqw’a, nāp kitsókiy Nazareth aw’i. ^15&Noqw Simeon nāt yuaataqw, i’ wuhti ep pákihqe, Tutuyqawhqat aw hahlayhti, nit sohsokmuy amumi put tsākw yuaata, Jerusalem ep sinmuy Qenivo Oyaniqat ōviy maqaptsi’yuṅqamuy amumii. The return to Nazareth 0%Noqw pam koṅnalavu nālöp sunat aṅqw nālöp sihk̇ay’taqat pahsa’haqam yahsaṅwni’ta. Noqw pas pam God kīyat aṅqw qa ahpiyniṅwu. Nīk̇aṅw mimhikqat, pu talöṅwiwmaqat aṅ napwalni’k̇aṅw, nāwakink̇aṅw God eṅem tumalay’taṅwu. M/$Noqw hak God lavay’ayaat, Anna yan mātsiwhqa, pep qatu, hakiy Phanuel tíata, Asert ahpiyvi. Pam hak wuhtiharsku; nihqe pam manhqatsiy ahpiy puwsuṅway amum tsaṅe’ yahsaṅwuy aṅ qatu. .#Pantani hapi. Noqw soñawnen uh’unaṅwa sipwuvahpit akw tūhotiwni. Noqw k̇aysiwhqamuy tunatyaam tupkiwyuṅqa mātaktotini. -"Noqw Simeon pumuy öqalaqe, put yuyat Maryt aw paṅqawu: Meh, i’ tsāy God ahpiy namorstiwa. Noqw put atsviy Israel‐sinmuy amuṅaqw k̇aysiwhqam munumhtini, pu piw k̇aysiwhqam hoṅvani. Pam hihta tuawi’taqw, sinom put aqw hīhiṅqaqwani. Q,!Noqw Joseph put yuyat amum pam hin tsākw lavayhtiqat aw k̇ātuqayta. k+O Soñawnen pam qa‐Jew‐sinmuy amumi tālawnani; pu uhsinmuy, Israel‐sinmuy ōmi tsok̇anani. D*Put pantaqat hapi um sohsokmuy sinmuy amutpik na’sasta. G)Pi nu ivosiy akw hak Ayo Tūoyaniqat ūṅaqwnihqat aw yori. (Tutuyqawhqa, taay, um uhlavayiy aw antsanni, Um uhtumal’ayay qa hin unaṅway’k̇aṅw yaṅqw ahpiyniqat aw nakwhanani. E'Noqw Simeon put tsöpahtaqe, God aw hahlayhtit, paṅqawu: 2&]Noqw Hikswi pan put unaṅwtoynaqw, pam God kīyat ep paki. Noqw Jesus yuat puwsuṅway amum tutavot hin yuykiwhqat tsākw Jesus eṅem hinhtiniqe ōviy pep put wikva. %Noqw ason yaw pam pas Tutuyqawhqat aṅqw moṅw’asi’taqat aw yorikt, pu’ hisat ahpiyniqat Qahováriwtaqa Hikwsi put pan āawna. R$Noqw meh, hak tāqa, Simeon yan mātsiwhqa, Jerusalem ep qatu. Pam hak súank̇aṅw God pas k̇aptsi’ta; nihqe hak Israel‐sinmuy Ayo Oyatoqat nuhtayta. Noqw Qahováriwtaqa Hikwsi put amum hinma. ?#wNoqw tutavot aṅ hin pey’taqat pan puma Tutuyqawhqat aw hihta hom’oya. Yan ura pey’ta: Hak lȫqmuy masihöwituy, sen lȫqmuy qötsáhöwituy Tutuyqawhqat aw hom’oymantani. "Ura pi yan Tutuyqawhqat tutavoyat aṅ pey’ta: Aṅsakis haqam hak wuhti pas mohtitiyohyat tihtapq, pam Tutuyqawhqat awwat noiwtani. }!sNoqw put yuat Moses tutavoyat anwat tiyqatskuyvaqw, puma tsākw Tutuyqawhqat aw nóaniqe, Jerusalem ep wikva. Z -Noqw nanalsikis talöṅvaqat ep tsākw poṅotkuyaniqat aw pituqw, naat put Jesus yan tuṅwa. Pan hapi ura hoṅviaya put tuṅwa, put yuyat nāt qa nö’yiltiq’ö. Jesus Is Presented in the Temple V%Noqw lālayṅwut hoṅviaya amumi hin hiṅqawhqat sohsok nanaptaqe, pu aw yórikyaqe, ahoy kanelvokmuy amumiya; nihqe put pantaqat ep puma God pas hihtatiwisk̇ahk̇aṅw, tayawintiwisa. Jesus Is Named NNoqw Mary tuwat sohsok īit aw wūwank̇aṅw, unaṅwpeq pās oya. [/Noqw sohsoyam put nanaptaqam lālayṅwut pumuy hin āawnayaqat aṅ wūwantota. b=Noqw puma put aw yórikyaqe, hoṅviaya it tsākw hin lavayhtiqat aṅqe’ tunvotnaya. 7Pu puma paṅso k̇aktayyaqe, ep ö́kihqe, Maryt‐nit pu Joseph pumuy tutwa, pu haqaqw tumalvopkot nȫnösaṅwuqat aṅqe’ tiposhoyat qatsqata. [/Noqw hoṅvia’yat tawlalwaqe yukuyat, ahoy ōmiqhaqamiya. Noqw pahsat pu lālayṅwut nānami paṅqaqwa: Taa, tuma kurs Bethlehem awye’, it yan hiniwhtiqat, Tutuyqawhqa itamumi mahtaknaqat aw yórikwisa. }Nam God Sus’oveqnihqa tayawintiwaa; pam pi tūwaqatsit ep sinmuy hahlayk̇aṅw amuṅem yukuqw, puma kwakwhat yesni. uc Noqw pahsat pay qaan’ewakw hintaqam ōve yesqam kurs hoṅviayat ámumyaqe God tayawintotaqe paṅqaqwa: % Noqw it akw uma put māmatsyani: Tiposit muhpiwṅwat akw muhpiwk̇aṅw haqaqw tumalvopkot nȫnösaṅwuqat aṅqe’ qatsqat uma tutwani. % Pi pu’ hapi it talöṅvaqat ep David kitsókiyat ep Ayo Tūooyhqa umuṅem tihtiwa, Tutuyqawhqa, Christ, God aṅqw moṅw’asi’taqa. (I Noqw hoṅviaya pumuy amumi paṅqawu: Uma qa tsawiniwyuṅwni. Meh, pi nu lomatuawit umuy āawnani; noqw put ep sopk̇awtaqam sinom pas hinhaqam hahlayyani. *M Noqw meh, Tutuyqawhqat hoṅviayaat pumuy amumi mātaktiqw, Tutuyqawhqat lolma tālaṅwaat pumuy ahsupoq amuqlaq tālawva. Noqw pavan pas puma tsawinwuhpukya. oWNoqw pep tutskwat ep hakim lalay’a’yat haqam tutskwave yesqe, mihikq kanelvokmuy tūtuwala. ^5Noqw pam nāt sūs tihtaqe tiyohyat tihta; nihqe muhpiwṅwat akw muhpiknat, haqaqw tumalvopkot nȫnösaṅwuqat paṅqe’ put tavi, qa haqam yeyespive amuṅem qéniniqw ōviy’o. The Shepherds and the Angels 8kNoqw pumuy pépeqniqw, pam tihtaniqat aw pitu. LNoqw Mary put nömamkiwaat put ámuma, pas páy tihtanik̇aṅwo. Noqw ōviy Joseph Galilee‐tutskwat ep Nazareth‐kitsókit aṅqwnihqe, Judea‐tutskwat aqw’a, haqami kitsókit, Bethlehem yan mātsiwhqat aqw’a. Ura David Bethlehem ep tihtiwa. Noqw Joseph David ahpiyvinihqe, ōviy nāvenaniqe paṅsoq’a. FNoqw sohsoyam nāvenayaniqe nanāp kitsókiy aṅ nankwusa. \ 1Noqw hak Cyrenius Syria‐tutskwat ep moṅw’iwtaqw, sinom mohti yan nāvenaya. V  'Noqw ephaqam sopk̇awtaqam sinom nāvenayaniqat Caesar Augustus yan tutapta. '  IPNoqw tsāy wūyoq’iwmaqw, tunatyaat suyhtsepṅwat öqawi’ma; nihqe haqam qayēsiwhpuve qatu, hisat pam Israel‐sinmuy amumi namtaknaniqey pahsavoo.R  OQatalpuve yesqamuy amumi tālawnani,Mokiwuy kihsiwniyat aṅ yesqam tālat aw yórikyani.Noqw itam tālat aw tāyuṅwe’, pasi’naṅway’k̇ahk̇aṅw, hinwisni. Yan Zacharias lavayhti. f  GNKwakwhat pi God aw itahyantaqa itamuy ōkwatuwa, Kwakwhat pi ōṅaqw itamumi tālawva. - UMUm God sinomuyatuy hin ayo nö́ṅakniqat āawnani;Pumuy qaanhtipuyamuy ayo yukiltiq’ö.God pumuy qaanhtipuyamuy ayo yuk̇e’, pumuy ayo óyani. R LNoqw ūm’i, ítii, ya uṅem hintani?Um Sus’oveqnihqat lavay’ayaatni;Pan hapi um túṅwantiwni.Um Tutuyqawhqat apyeve hinmani;Pu put eṅem pöhut aṅwu aṅ qenitani.  KNoqw itam itahqatsiy aṅ ahsupoq put atpip hinwisni,Sohsok hihta akw pasiwk̇ahk̇aṅw, súank̇ahk̇aṅwo.  JItahtuwqamuy māyamuy aṅqw itamuy ayo óyaniqeyu,Itam qa tsawiniwk̇ahk̇aṅw, put eṅem hintsatsk̇aniqata. ; sIUra pam itanay Abraham aw pas qaöwílvayhti;   HPam itanamuy amumi núokway mahtakna,Amumi hin lavayhtiqey aw antsana,Amumi pas qa paysoq pasiwnaqey pam u’na.  GItahtuwqamuy māyamuy aṅqw itamuy ayo óyaniqey paṅqawu,Pu sohsokmuy itamumi qa suhtaq’ewyaqamuy öqalayamuy aṅq’ö. | sFUra pam hisatṅahaqaqw itanamuy amumi pan lavayhti,Hakimuy pas hihtuy lavay’aymuy moayamuy ahpiy’o.  EPam hakiy a’nö öqalay’taqat wunuptsina,Itamuy ayo ōoyniqata,Tumal’ayay David amuhpiyviyatuy amuṅaq’ö. m UDNam God Israel‐sinmuy Tutuyqawhqaam tayawintiwaa;Pam sinomuy pohtaqe, pumuy qenivo oya. ~~ wCNoqw put naat Zacharias Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw, hin hintaniqat lavayhtiqe paṅqawu: 6} gBNoqw sohsoyam put nanaptaqam unaṅwpeq put wūwank̇ahk̇aṅw paṅqaqwa: Hin pa i’ tsay hintani? Noqw Tutuyqawhqat maat put aw unaṅwtavi’ta. Zechariah’s Prophecy | ANoqw pumuy kisṅwamat pas kurs hin wūwaya. Noqw sohsoyam Judeat ep tsotsmova yesqam pep hin hiniwhtiqat nānami lavayta. j{ O@Noqw pahsat pay put moaat hötsíltiqw, leñiat ṅāhiwa. Noqw pam yuaaykuqe, God aw hahlayhti. }z u?Noqw pam hihta aṅ pēnaniqey tuhtuy’qe, aṅ pēna: Pam John yan mātsiwa. Noqw puma sohsoyam hin kurs wūwaya. ]y 5>Pu puma put nayat aw māmasaya, hin pam put túṅwaniqey nāwaknaqat tūviṅtota. Jx =Noqw puma put aw paṅqaqwa: Noqw pi qa hak uhsino pan mātsiwa. >w yNoqw Elizabeth tihtaniqat aw pituqw, pam tiyohyat tihta. xs k8Noqw Mary payhkomuy mūmuyawhtuy aṅ Elizabeth amum qatut, pu ahoy kiy aqw’a. The Birth of John the Baptist #~~}||b{{ryyxx8wvvuttRss r]qqponmmtlkkjjih]ggf eeDdpccJbaava%`7_^]]g\[[ZZYY?XX WVU~U>p>=><;;=:[9G8)716S55433O221@03//.<-%,n, +U**),(''&5%%$f##")! O g c5g0)l b I # *;%Ye,zQ 'Noqw meh, qalomáhikwsi put ṅuaqw, pam pahsat pay a’nö töqtit, homimiykuk̇aṅw moaṅaqw qötmokiwtaṅwu. Noqw pam put okiwsane’, pēp qa mātapṅwu. y &Noqw meh, hak tāqa sinmuy amuṅaqw tsa’lawhqe paṅqawu: Tutuqaynaqa, um as itiy tiyot ókwatuwni; taq nu pas put‐sa ti’ta. _x7 %Noqw qavoṅvaqw, pumuy tūkwiṅaqw hanqw, k̇aysiwhqam sinom Jesus ahsawvaya. Hw  $Noqw hakiy lavayyuk̇uqw, pay Jesus pep nālaniqw puma aw yórikya. Noqw pay puma put pas qa lavaytaqe, hin yórikyaqey pas qa hakiy āawnaya ephaqamo. Jesus Heals a Boy with an Evil Spirit yvk #Noqw ōmawuy aṅqaqw hakiy tönaat paṅqawu: I’ hapi pas aw iunaṅwa Itii; put uma aw tuqayvahsi’wisni. qu[ "Noqw nāt pam yan hiṅqawlawhq, ōmaw pumuy nākwapnaqw puma tsawiniwk̇ahk̇aṅw, ōmawuy aw yuña. "t= !Noqw puma pay put aṅqw nakwsuniqw, Peter Jesus aw paṅqawu: Tūtutuqaynaqa, pas hapi itam yépeqyaqw pam itamuṅem lolma. Himu as ōviy itam payhp kistotani sukw úṅem‐nit, sukw Moses éṅem‐nit, pu sukwat Elias éṅemi, pam kíta, hiṅqawhqey qa mātsi’k̇aṅwo. Es Noqw Peter‐niqw pu put ámumyaqam pūwiwuy akw maṅuiwyuṅwa, nīk̇aṅw puma havivok̇alyaqe put lolmat pitsáṅwayat aw yórikya, pu lȫqmuy tāqatuy put amum wunuwtaqamuy amumi. Dr Ima hakim lolmat tālawṅwat pitsáṅway’k̇aṅw mātaqtiqe, Jesus amum yuaata. Pam hin Jerusalem‐kitsókit epeq God tunatyayat aw antsane’, yaṅqw qatsit ahpiyniqat yuaatota. [q/ Noqw meh, hakim lȫyöm tāqat pepeq put amum yuaata, hak Moses‐niqw pu Elias; gpG Noqw nāt pam nāwakintaqw, pitsáṅwaat alöṅti; noqw yuwsiat qȫtsatiqe pas talqaqsala. o It ahpiy nanalsikishaqam talq, pam Peter‐nit, John, pu James, pumuy tsamk̇aṅw, nāwaknaniqe haqami tūkwimiq’a. !n; Nīk̇aṅw nu umumi pas súaṅqawni: Ima haqawat yep hoṅqam soon nāt mokiwuy ep ökit, pay God moṅwtunayayat aw yórikyani. The Transfiguration Rm Ispi hak nuy Sinot Tiyat, pu ilavayiy hahmanqw put hapi nu hahmanni, hisat nu pite’, pas hímunihqey pan namtaknee, pu Ina, qahováriwyuṅqamuy hoṅvia’yatuy amumum nuy pas k̇aptsi’taq’ö. l Puyaw as sino tūwaqatsit sohsok himuy’vak̇aṅw, nāp qatsiy kwahe’, pu sen tūviwe’, hin pam put akw moṅvastini? {ko Taq hak qatsiy ayo táviniqey nāwaknaqa hapi put kwayhni; pu ason hak haqam inuṅem qatsiy kwayhqa tuyqawvani. $jA Pu pam sohsokmuy amumi paṅqawu: Inuṅk hinmaniqey nāwaknaqa nawus soon qa nātatamhtat, talöṅwiwmaqat aṅ nahoylehtsiy īkwiltat, inuṅkmantani. i# Pu amumi paṅqawu: Nu’ Sinot Tiat pas kurs hin hīhihta aṅ qa k̇ānavotni. Ima wukw’a’yat pi nuy tūvayani, God awwat mohpeq momṅwituy amumum‐nik̇aṅw, pu tutavot tūtutuqaynayaqamuy amumuma; nen nuy nīnayani; noqw pāyis tālat ep nu ahoy tātayni. ]h3 Noqw pam pumuy pās mēwaqe, puma qa hakiy put āawnayaniqat amumi paṅqawu. Gg Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw úmuyniqw nu’ hak’i? Noqw Peter lavayhtiqe aw paṅqawu: Um hapi Christ, God aṅqw Moṅw’asi’taqa. Jesus Speaks about His Suffering and Death f Noqw puma lavayhtotiqe paṅqaqwa; Um yaw John kūyit akw tūtuvoylalawhqanihqat haqawat paṅqaqwa; noqw haqawatuyniqw yaw um Elias; noqw pētu paṅqaqwaqe, yaw hisat God lavay’aymatniṅwuqamuy amuṅaqw himuwa mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat paṅqaqwa. Je  Noqw pay ephaqam pam put aw nánatuwnayaqamuy amumum haqam nālanik̇aṅw, God aw nāwakna. Nihqe pam yúkuhqe, pumuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya sinom nuy hákiynihqat paṅqaqwa? 9dk Noqw puma nȫnösaqe sohsoyam ȫöya. Noqw puma aṅ yóṅoyhput akwsiṅqat tsovalayaqe, pakwt lȫq sihk̇ay’taqat hoaput aṅ opomnaya. Peter’s Declaration about Jesus Hc  Pahsat pu pam tsivot pölavikit lȫqmuy pākiwhtuy enaṅ ömahtat, ōmiq tayk̇aṅw, put ep hahlaytit, yóṅoyhtat, put aw nánatuwnayaqamuy amumi oya; noqw puma sinmuy amuhpa’ o’ya. 8bk Noqw puma panhtotiqe, sohsokmuy pan yesvanaya. `a9 Puma tsivót‐sikip sōmorit pahsa’haqam tahtaqtyaqw ōviy’o. Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Uma lȫp‐sunat pakwt sihk̇ay’taqamuy yesvanayani, pu aqwhaqami paṅsa’ uma yesvanayani. x`i Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Huvam pumuy nopnayaa. Noqw puma paṅqaqwa: Itam panis tsivot pölavikit mumriṅput oyi’yuṅwa, pu lȫqmuy pākiwhtuyu. Pay panis pi as itam imuy sohsokmuy amuṅem tunöstuiwise’‐sa pi panhtotini. g_G Noqw tapkiwmaqw ima pakwt lȫq sihk̇ay’taqam put awyaqe aw paṅqaqwa: Um sinmuy aṅqe’ hōnaqw, puma kitsókiva nankwusani, pu tutskwavaa; nen paṅqe yesve’, hihta tunöstutwani; taq itam yep qayēsiwhput epya. +^O Noqw sinom put nanaptaqe aṅkya; noqw pam pumuy amumi unaṅwtapqe, God moṅwtunatyayat amumi yuaata, pu okiw as qalaptuyaniqey tunatyawyuṅqamuy qalaptsina. 9]k Noqw ayaiwyuṅqam ahoy ö́kihqe, hihta hinhtotiqey sohsok Jesus āawnaya. Noqw pam pumuy tsamk̇aṅw kitsókit Bethsaida yan mātsiwhqat aqlavo qayēsiwhpumi haqamii. -\S Noqw Herod paṅqawu: Ura nu John qötötku; noqw ya i’ hákiyniqw nu īit navota? Nihqe ōviy as pam put aw yórikniqey nāwakna. Jesus Feeds the Five Thousand {[o Noqw pētuyniqw yaw Elias mātakti; pu pētuyniqw yaw hisat God lavay’aymuyatuy amuṅaqw himuwa ahoy tātayi. Z/ Noqw Jesus hīhihta hinhtiqat Moṅwi Herod navotqe, kurs hinhtini, yaw John mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat haqawat paṅqaqwaqw ōviy’o. Y  Noqw puma aṅqe’ kitsókinawit nankwusaqe, lomatuawit yuaatinumya, pu sohsovik sinmuy qalaptsintiwisa. Herod’s Confusion X5 Pu hak umuy qa pās oyaqw, uma put kitsókit aṅqw ahpiyye’, umuhkukuy aṅqw qöat tsatswiyamantani. Pam pumuy amunkiwakw hihta sutuawi’tani. WW' Pu uma haqami kīmi yuñe’, pep yesmantani, nit pu paṅqw ahpiyyamantani. QV Nihqe pam pumuy amumi paṅqawu: Uma qa hihta hink̇ahk̇aṅw, aṅqe’ nankwusani. Qa natöṅpi’wisni, qa tukpuy’wisni, qa nitk̇ay’wisni, qa sīvay’wisni; uma qa lȫqmuy napnay’wisni. xUi Nihqe pam pumuy God moṅwtunatyayat yuaatinumyaniqat aṅqe’ ayata, pu tūtuyyaqamuy qalaptsintiwisniqata. T  Pahsat pu pam pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy put aw nánatuwnayaqamuy sūmi wáṅwayhqe, sohsokmuy nukpanhihikwsimuy amumi pumuy öqalhuyta, pumuy amumi tuyqawi’yuṅwniqata; pu puma hīhihta akw tūtuyyaqamuy qalaptsintotaniqat pumuy pan öqala. S8Noqw put naat yuyat amum k̇ātayta. Noqw Jesus pay puma pep hiniwhtiqat pas qa hakiy āawnaniqat amumi qaöwítutapta.zRm7Noqw put hikwsiat ahoy aw pituqw, pay pahsat pam qatuptu. Noqw puma hihta put nopnayaniqat pam amumi paṅqawu. dQA6Noqw pam sohsokmuy paṅqw lālayht, mānat māyat ṅuat, aw paṅqawu: Māna, wunuptuu. EP5Noqw puma aw tutsíwtsuyhti, suyan pi mokpuniqw ōviy’o. O-4Noqw kīve pay yuṅqam sohsoyam tsaykik̇ahk̇aṅw ókiwlalwa. Noqw pam amumi paṅqawu: Uma qa tsaykitani, Pam qa mōki; pi pam pūwi, kita. !N;3Noqw pam kīmi pákihqe, sinmuy yuṅniqat pumuy mēwa. Hal pay Peter, pu James, pu John, pu mānat náat‐nit pu yuat, puma aw yuṅniqat paṅqawu. M2Noqw pay Jesus put navotqe, aw paṅqawu: Pay um qa hin unaṅway’tani; pay um panis‐sa tuptsiwni’tani; pay soon pam qa qalaptuni. (LI1Noqw nāt pam yuaataqw, hak tsotsvalkit aw moṅwit kīyat aṅqw pítuhqe, moṅwit aw paṅqawu: Pay okiw uhti mōki; pay um Tutuqaynaqat qa aw nunuiṅni. K0Noqw Jesus put aw paṅqawu: Itii, pay um hahlayhtini. Pay uhqapevewni uṅ pās qalaptsina. Um qa hin unaṅway’k̇aṅw nímani. [J//Noqw wuhti pas kurs hin qa nātuwiwniqey navotqe, okiw tururutik̇aṅw, awnihqe, put atpipo nātuvat, aw paṅqawu; hinoqw pam put aw tóṅokqey sohsokmuy sinmuy amutpik put āawna, pu hin pam suqlaptuqeyu. eIC.Noqw Jesus paṅqawu: Pay pas hak inumi toṅo; ōviy pi inuhpiy öqala yamakq, nu navota. mHS-Noqw Jesus paṅqawu: Ya hak inumi toṅo? Noqw sohsoyam qa púmayaqey paṅqaqwaqw, pu Peter suṅwámuy amumum put aw paṅqawu: Moṅwi, pi sinom k̇aysiwhqam ūmi homimitotaqw, pas piw hak ūmi tóṅokqat um tūviṅlawu? G,Noqw pam hak wuhti Jesus ahkwayñavo aw pítuhqe, yuwsiyat qalawṅwayat aw toṅo. Noqw pahsat pay put uṅwáat súlawhti. =Fs+Noqw hak wuhti pakwt lȫq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ uṅwáy’taqa pep nuhtuma. Okiw pam as tūtuhiktuy amuhpa’ sohsok hihta himuy sohsoko. Noqw qa hak put qalaptsina. 4Ea*Pam sūkw manti’taqw, pam okiw mómoki. Māna pakwt lȫq sihk̇ay’taqat pahsa’haqam yahsaṅwni’ta. Noqw Jesus put ámumniqw sinom put aṅqw hūrs homimitiwisa. D9)Noqw meh, hak tāqa Jairus yan mātsiwhqa, tsotsvalkive moṅw’iwtaqa, Jesus aw pítuhqe, put kukmiq nātuvat, pam kīyat awniqat put aw ö’qala. pCY(Pu Jesus ahoy pituqw, sinom hahlayk̇ahk̇aṅw put ahsawvaya, puma put nuhtayyuṅqe ōviy’o. `B9'Um uhkiy awnen, God uṅem hihta qaöwíhinhtiqat lalvayni. Noqw pam ahpiynihqe, hin Jesus put aṅem hihta qaöwíhinhtiqat kitsókive ahsupoq tunvotna. Jairus’ Daughter and the Woman who Touched Jesus’ Cloak A&Noqw i’ tāqa as nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwtaṅwuqa as Jesus ámumniqey aw ö’qala. Noqw pay pam put hōnaqe aw paṅqawu: p@Y%Pahsat pu sohsoyam Gadara‐sinmuy tutskwayamuy aṅ ahsupoq yesqam pam pumuy amuṅaqw ahpiyniqat Jesus aw ö’qalya, puma pas pavan wuhpukyaqe ōviy pan lavayhtoti. Noqw pam pākihut aqw wūvi, haqaqw pítuhqey aqw áhoyniqee. ? $Noqw hakim hiniwhtiqat aw yórikyaqam i’ hak as nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwtaqa hin qalaptuqat aw kuyvawisqamuy āawnaya. k>O#Noqw pahsat pu sinom hiniwhtiqat aw kuyvawisa. Nihqe puma Jesus aw ö́kihqe, tāqat tutwa, kurs nukpanhihikwsim put aṅqw nöṅakq, pam yuwsi’k̇aṅw, suyan wuwni’k̇aṅw Jesus kukveq qatu. Noqw puma pas tsātsawna. w=g"Noqw pumuy nopni’yuṅqam hiniwhtiqw aw yórikyaqe, watqaqe, kīve put tūawvaya, pu aṅqe’ tutskwavaa. <<q!Noqw pahsat pu nukpanhihikwsim tāqat aṅqw nöṅakt, pitsōtimuy amumi yuña; noqw puma pan tōnawtaqam a’nö yuhtukqe, wuhpatpelat aṅ patuphamiq tsotsó’yaqe paöysoa. 4;a Noqw pep tsomot ep qaan’ewakw hintaqam pitsōtim nōnova. Noqw pitsōtimuy amuhsonmi yuṅniqat pam nakwhaniqat ōviy puma Jesus aw ö’qala. Noqw pam pumuy nakwhana. ^:5Nihqe pam pumuy haqami a’nö hötsit qa aqw lālayniqat puma Jesus aw nānawakna. 39_Noqw Jesus put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um hin mātsiwa? Noqw pam paṅqawu: Qaan’ewakw hintaqamu, yan’i. Pi k̇aysiwhqam nuhpanhihikwsim tāqat ahsonmi yuña. 8(Tuyoy’ewakw hikwsit tāqat aṅqw yámakniqat Jesus aw paṅqawhq, ōviy yan lavayhti.) As sivanamiqlölöt akw put somyat, put hok̇asomyat pu tūtuwala. Noqw pay nukpanhikwsi qa sūs tāqat tuyqawve’, somhpiyat tutkitat, qayēsiwhpumihaqami put lālayṅwu. V7%Noqw pam hak Jesus túwahqe, a’nö hiṅqawht, put atpipo nātuvat, pas tönay aṅqe’ paṅqawu: Ya um nuy hinhtiniqat nāwakna, Jesus, uma pas Sus’oveqnihqat God Tíata? Um okiw nuy qa hintsanni. <6qNoqw pam tutskwat aw yamakq, hak tāqa kīṅaqw put ahsawva. Pam hak wūyavo nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwtaqe qa yuwsi’ta; piw qa kīve qatut, tuamtuhsöt aṅ ki’tinuma. Z5-Pahsat pu puma Galileet ayaṅqwat Gadaret ep sinmuy tutskwayamuy ep öki. 4 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Uma hinoqw qa tuptsiwni’yuṅwa? Noqw puma tsātsawnaqe, k̇ātayyuṅqe nānami paṅqawu: Is uti i’ hak himu tāqa! Hikis pi pas hūkaṅwuy pāhut enaṅ mēwaqw, puma aw tūqayyuṅwa. Jesus Heals a Man with Demons O3Noqw puma Jesus awyaqe, tātaynayaqe, paṅqaqwa: Moṅwi, Moṅwi, itam so’ni. Pahsat pu pam qatuptut, hūk̇aṅwuy, pāhut a’nö hoṅvantaqat enaṅ mēwa. Noqw pam qe’tiqw pas sutmakma. 2{Noqw pumuy pāvaqe hoyóyoytotaqw, pam puwva. Noqw patuphavaqe a’nö hukvaqw, amumiq pāhu ohpokq, puma tusiewhtoti. 31_Noqw pam hisat aw nánatuwnayaqamuy amumum pākihut aqw pákihqe, amumi paṅqawu: Itam kurs wuhkovatuphat ayoqwat aqw nö́ṅakni noqw puma paṅqw hoyóyoykuya. '0GNoqw pam lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Ima hakim God lavayiyat aw tūqayk̇ahk̇aṅw, put aṅ hinwisqam hapi itupkomu, pu íṅuu. Jesus Calms a Storm /Noqw hakim put āawnayaqe paṅqaqwa: Uhtupkom uṅuy amum ihpaq hoṅk̇ahk̇aṅw, as ūmi hiṅqaqwaniqey nānawakna. .}Pahsat pu put tupkomat yuy amum pep öki; nīk̇aṅw kurs hin put aw ökini, sinom aw hūrs tsovawtaqw ōviy’o. Z--Paniqw ōviy uma tunatyawk̇ahk̇aṅw tūqayyuṅwni. Pi himuy’taqat hapi aw himu noiwni; noqw pay ṅastanihqa sohsok himuy kwayhni, hikis as pay suhpan hihta himuy’taqeyu. Jesus’ Mother and Brothers k,OPi qa himu tupkiwtaqa qa mātaqtini; piw qa himu tupkiwtaqa qa nanaptiwe’, aṅqe’ kúrukni. Z+-Qa haq pi hak wihqöhit úwiknat, tsaqaptat aqw kuhtaṅwu, pu sen puvuwhpiy atpipoq put pánaṅwu. Pam qa panhtit, tsotsókpiyat aqw put tsok̇aṅwu, ep yuṅtaqam tālat aw tāyuṅwniqat ōviy’o. t*aNoqw lomatutskwava lö́hökqa hapi imuy amunyuṅwa. Hakim lavayit nanapte’, lomaunaṅway’k̇ahk̇aṅw, qa paysoq put kwusuyaṅwu. Noqw puma nakwhani’yuṅqw, lavayi unaṅwayamuy epeq hihta aniwnaṅwu. A Lamp under a Bowl )-Noqw kutqölpa lö́hökqa hapi imuy amunyuṅwa. Hakim lavayit nanaptaqe, pahpiy aṅ hinwisa. Nihqe puma yep qatist aw tunatyawk̇ahk̇aṅw, pu hihta himuy‐nik̇aṅw pu kwaṅwáewhpit ep hahlayk̇ahk̇aṅw, lavayit qa aw tunatyawyuṅqw, pam qa hihta aniwnaṅwu. ( Noqw pik̇aqlöva lö́hökqam hapi imuy amunyuṅwa. Hakim lavayit nanapte’, hahlayk̇ahk̇aṅw put kwusuyaṅwu. Noqw pay lavayi pumuy unaṅwayamuy aṅ qa hūrs ṅapkiwtaqw, puma as hihsavo tuptsiwni’yuṅt, unaheppit aw ök̇e’, pay ayo lasyaṅwu. ^'5 Noqw pöhpava lö́hökqa hapi imuy amunyuṅwa. Hakim lavayit as nanaptaqw, āpiy pay Nukpana pite’, unaṅwayamuy aṅqw put ipwaṅwu, nāphisat k̇a puma put tūtuptsiwe’, ayo nö́ṅakniniqw ōviy’o. M& Noqw tūwutsi it hapi tuawi’ta: Poshumi hapi God lavayiata. 4%a Noqw pam paṅqawu: Uma hapi God moṅwtunatyayat ep himu tupkiwyuṅqat māmatsyaniqat pam pantaqa umuṅem yukiwta. Nīk̇aṅw imuy pay amumi pam tūwutsit akw yuaatiwa. Puma as aw tayk̇ahk̇aṅw, soon tutwani; pu tūqayk̇ahk̇aṅw, soon māmatsyani. Jesus Explains the Parable of the Sower v$e Noqw put aw nánatuwnayaqam put tūviṅtotaqe, aw paṅqaqwa: Noqw ya i’ tūwutsi hihta tuawi’ta? Z#-Noqw pēhu lomatutskwava lö́hö, nihqe kūkuyvaqe, tsivót‐sikip sunat hóyokiwtaqat aniwnaya. Yan pam lavayhtit, pu a’nö paṅqawu: Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa! The Purpose of the Parables Q"Noqw pēhu kutqölpa yēvaya. Noqw kūta amum aṅ kuyvaqe, put lakna. g!GNoqw pēhu pik̇aqlöva yēvaya; nihqe panis kuyvat, pay tsahkwi, qa halasaminiqw ōviy’o. ) KHak tāqa tsalakin’uyto. Nihqe pam uylawhq, pēhu poshumi pöhpava yēvaya. Noqw sinom put atsmi wukukuykuyaqw, pu súmawuy aṅ masay’yuṅqam put soswa. %CNoqw k̇aysiwhqam sinom put aw tsovalti; pu ahsupoq kitsókit aṅqw sinom put aw öki. Noqw tūwutsit hihta tuawi’taqat yuaaykuqe amumi paṅqawu: KPu hak Joana, Moṅwi Herod hihta himuyat aw tunatyawtaqat Chuzat nȫmaata, pu hak Susana, noqw pu ahpiy wūhaknihqamu. Ima mómoyam hihta himuy akw put paaṅwantota. The Parable of the Sower V%Noqw hakim mómoyam piw put amum hinnumya. Pumuy amuṅaqw haqawatuy amuhpiy pam qalomáhihikwsimuy ipwa, pu haqawatuy hihta akw qa pasiwyuṅqw, pam pumuy qalaptsina. Pu pam hakiy wuhtit Mary yan mātsiwhqat aṅqw tsáṅe’nihqamuy nukpanhihikwsimuy ipwa. Pam hak wuhti Magdala‐kitsókit ep sinoiwta. Noqw pam put amum hinma. t cPu it ahpiy pantaqw pam, tutskwat aṅ ahsupoq nakwsu, wuhkokitsókinawita, pu pay kitsókinawita; nihqe God mönwtunatyayat ahpiy lomatuawit nuhtumi yuaatinuma. Noqw ima pakwt lȫq sihk̇ay’taqam put aw nánatuwnayaqam put ámumya. oW2Noqw pam wuhtit aw paṅqawu: Uhqapevewni uṅ ayo tavi. Um qa hin unaṅway’k̇aṅw nímani./1Noqw ima put amum tunösvoñat aw yesqam pahsat unaṅwpeq paṅqaqwa: Ya i’ haknihqe, hikis hakiy qaanhtipuyat put ahpiy ayo yúkuniqey anta. H 0Pu pam wuhtit aw paṅqawu: Pay uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa. wg/Noqw ōviy nu ūmi paṅqawni: Put qaantsakpiat nihtiwtaqa put ahpiy ayo yukilti, kurs pam inumi pas unaṅway’taqw ōviy’o. Nīk̇aṅw hakiy aw qa wūhak qe’watiwk̇aṅw ayo yukiltiqw, pam pay qa pas God aw unaṅway’taṅwu. lQ.Um iqötöy wihkuyit akw qa lelwi; noqw i’ wuhti ikukuy wihkuyit kwaṅwáhovaqtuqat akw lelwi. U#-Um nuy qa tsohtsona, noqw i’ wuhti nuy pakiqw, qa sūs ikukuy tsohtsona. O,Pu pam wuhtit aw namtökt, Simon aw paṅqawu: Ya um it wuhtit aw qa tayta? Nu uhkiy aw pakiqw, um ikukuy eṅem nuy qa kuyna; noqw i’ pi pas posvalay akw ikukuy pāhomht, hȫmiy akw aṅ hȫna. )+Noqw Simon lavayhtiqe aw paṅqawu: Pas nuyniqw soon k̇a qa pam suswuhak ayo yúkuhqat pamwani. Noqw Jesus put aw panqawu: Um suan aw wūwa. M*Noqw puma kurs hihta sisviniqw pam pumuy lȫqmuy amumi put pantaqat qe’wataqe paysoq ayo yuku. Taay, kurs nuy āawnaa, Ya uṅniqw pumuy amuṅaqw sen himuwa put pas pavan aw unaṅway’tani? @y)Noqw pam paṅqawu: Ura hak tāqa sīvat tūnasimokhuylawu. Noqw hakim lȫyöm put aw hihta pöiwta; suhk̇a put aw tsivót‐sikip sunat sīvat pöiwta; noqw suhk̇a pakwt sīvata. (Noqw Jesus lavayhtiqe, put tūtsamqat aw paṅqawu: Simon, nu as ūmi hiṅqawni. Noqw pam paṅqawu: Tūtutuqaynaqa, paṅqawuu. jM'Noqw Pharisee‐sino put tūtsamqa put aw tātayhqe, unaṅwpeq paṅqawu: Pas k̇a as i’ tāqa God lavay’ayaatnen, i’ wuhti put aw tóṅokqa hákiynihqat, pu hin hak hintaqat soon qa navotni; pam pi qaanhinmaq’ö. >u&Noqw wuhti okiw pakk̇aṅw, put kukveq wunuk̇aṅw, pahsat posvalay akw put kukyat pāhomhtivak̇aṅw hȫmiy akw put aṅ hönta, nit kukyat tsohtsonat, wihkuyit akw put lelwi. %Noqw meh, hak pep kitsókive wuhti qaanhinmaqa yaw Jesus Pharisee‐sinot kīyat ep tunösvoñat aw qátuhqat navota. Pahsat pu pam tataṅpit aṅ kwaṅwáhovaqtuqat wihkuyit kūyiwtaqat kwusiva. Pam tataṅpi hihta alabaster‐owat aṅqw yukiwta. u c$Noqw haqawa Pharisee‐sino Jesus tūtsama. Noqw pam put kīyat aw pákihqe, tunösvoñat aw qatuptu. | q#Noqw pay pi suan unaṅwtalwuwni aniwniy ahpiy lolmat namtakni’taṅwu. Jesus at the Home of Simon the Pharisee I  "Noqw nu’ Sinot Tiat pítuhqe tūmoyk̇aṅw, pu hīhikq, uma paṅqaqwa: Is uti hunuk̇a, wine pas qa öyṅwu, moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy, pu qaanhinwisqamuy kwatsiamu! kitota. % C!Oviy pi John kūyit akw tūtuvoylalawhqa pítuhqe, pölavikit qa tūmoyta; piw ovavalat qa hīhiko; noqw uma paṅqaqwa: Pam nukpanhikwsit akw tuyqawiwta. - S Puma tsātsakwmuy kihsonve yesqamuy amunyuṅwa. Puma nānami paṅqaqwa: Itam umuṅem lēlenyaqw, uma qa tīva; itam umuṅem tsaykitaqw, uma qa tsayku, kitota. ~uNoqw Jesus paṅqawu: Ya sen nu pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy hihta enaṅ namimahtaknani? Ya puma hihta anyuṅwa? Noqw ima Pharisee‐sinom, tutavot aw tuvoti’yuṅqamuy amumum God tunatyayat qa kwusuyaqe, John ahpiy qa tuvoylatoti. /WPi sohsoyam put aw tūqayyuṅqam, moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy amumum pay God‐sa súantaqat paṅqaqwa; nihqe John tuwiyat anwat kūyit akw tuvoylatoti. |qPi nu umumi paṅqawni: Pas momoymuy amuhpiy tihtiwyaqamuy amuṅaqw John kūyit akw tūtuvoylalawhqa pas pávani. Qa hak God lavay’ayaat put epnihqe pas pávani. Noqw pay God moṅwtunatyayat ep pas susqahimunihqa put epnihqe pas pávani. It hapi pey’taqe pan lalvaya: Meh, nu hapi upyeve ituaw’aya ayatani; noqw pam uhsavo uṅ háqe’niqat aṅ qenitani, yan’i. 9Noqw ya uma hihta aw kuyvawisa, sen hakiy God lavay’ayayat aw’i? Owi, noqw nu umumi paṅqawni: Pam hapi God lavay’ayayat epníhqe pas pávani. 7Noqw ya uma hihta aw kuyvawisa, sen hakiy lomayuwsi’taqat aw’i? Meh, lolmat yuwsi’yuṅqam, qarurúmyesqam pi momṅwituy kīyamuy aṅ yēse. J Noqw John tuaw’aymat ahpiyniqw, pahsat pu Jesus sinmuy amumi John yuaativaqe paṅqawu: Ya uma qayēsiwhpumi haqami hihta aw kuyvawisa, sen pi pāqavit hūk̇aṅwuy akw wayayataqat aw’i? ?yNoqw inuhpe qa unaṅwmokqa hapi pas hahlayhpit epni. ?wPahsat pu Jesus lavayhtiqe, John aw nánatuwnaqamuy amumi paṅqawu: Pay uma áhoynen, hihta aw yórikqey, pu navotqey John āawnani. Ima qapostalyaqam pōsiy tālawnaya; qayaktaqam nankwusa; tokoplelet tūtuyyaqam powaltoti; nanaqsöpt nanapta; so’pum ahoy tātayya; pu aṅ ókiwyaqam lomatuawit nanapta. c~?Noqw piw suhpahsat pam k̇aysiwhqamuy tūtuyyaqamuy qalaptsinta, pu hīhihta akw qa kwaṅwáhinyuṅqamuyu; pu nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwyuṅqamuy powata; pu qa postalyaqamuy k̇aysiwhqamuy pōsiyamuy tālawna, _}7Noqw ōviy puma Jesus aw pítuhqe, John amumi hin tutaptaqat pan Jesus aw paṅqawu. g|GNoqw John put aw nánatuwnaqamuy lȫqmuy nāmi wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Uma Jesus awnen aw paṅqawni: Ya um hak God lavay’ayaat pas pávannihqa hisat pítuniqa, hal sen pi itam hakiy sukw nuhtayyuṅwa? kítani. G{Noqw John aw nánatuwnayaqam īit sohsok John āawnaya. z'Noqw yan pam hinhtiqa Judea‐tutskwat aṅ ahsupoq yuaatiwa, pu Galilee‐tutskwat aṅ ahsupoq pīwu. The Messengers from John the Baptist -ySNoqw puma sohsoyam tsawinhinhtotiqe, God pas hihtatotaqe, paṅqaqwa: Pas hak pavan God lavay’ayaat itamumi pitsíwta; pu’ hapi piw God sinomuy pohta, kitota. bx=Noqw i’ hak as mokpu qatuptuqe, pahsat yuaativa. Noqw Jesus put yuyat aw put mātavi. w5Pu pam mokput awnihqe, hihta akw taviwisqat aw toṅo; noqw put yawwisqam sun hoṅva. Noqw pam paṅqawu: Tiyo, nu hapi ūmi paṅqawni: Qatuptuu. Vv% Noqw Tutuyqawhqa put túwahqe put ōkwatuwhqe, aw paṅqawu: Qa pakmumuyaa. Su Noqw pam kitsókit tuhpelayat aw hötsíwmi hayiṅwnaqw, pi hakim hakiy tāqat mokput tūamwisa, put yuat put‐sa tiyoti’ta; noqw pam koṅnalavu. Noqw sinom k̇aysiwhqam kīṅaqw wuhtit ámumya. !t; Noqw qavoṅvaqw pam haqami kitsókit Nain yan mātsiwhqat aw’i; noqw wūhaknihqam put aw nánatuwnayaqam put ámumya, pu k̇aysiwhqam sínomu. |sq Noqw ima ayatiwyaqam ahoy kīve ökiqw, kurs pay tumal’aya tūtuyhqa pās qalaptu. Jesus Raises a Widow’s Son Mr Noqw Jesus put navotqe, put aw k̇ātayta; nihqe namtökt, put aṅk hinnumyaqamuy amumi paṅqawu: Nu umumi pas paṅqawni: Pas nu qa haqam Israel‐sinmuy amuhpe yan qapēvewnit tuwa, pas qae. wqgPi pay nu sukwat amumi maqaptsi’k̇aṅw qatu; noqw solāwam inumi maqaptsi’yuṅwa. Noqw nu hihtawat aw Yupa kitaqw, pam ahpiyniṅwu; pu hihtawat aw Pew’i kitaqw, pam inuminiṅwu; pu ituwikiy aw Yanhtii kitaqw, pam panhtiṅwu. p{Paniqw ōviy nu soon yan’ewaynīk̇aṅw nāp ūminiqey antani. Pay um panis lavayhtiqw, pay itumal’aya qalaptuni. joMPahsat pu Jesus pumuy amumum aqw’a. Nihqe pam put kīyat aw hayiṅwnaqw, i’ hak solāwamoṅwi kwatsmuy put aw hōnaqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay um qa pas pew ö’qalni; soon nu yan’ewakniqw um ikiy aw papkini. NnPas pam itamuy Jew‐sinmuy hahlayhqe, itamuṅem tsotsvalkit yuku. umcNoqw puma Jesus aw ö́kihqe, pahsat pay qa nātusitotaqe paṅqaqwa: Um put eṅem yanhte’, súanhtini. 7lgNihqe pam Jesus tumalayat navotqe, Jew‐sinmuy wukw’aymuyatuy put aqw ayata, okiw as pam aqwnen put tumal’ayayat qalaptsinaniqat puma put aw nānawaknaniqat ōviy’o. k3Noqw hakiy tsivót‐sikip sunat solāwamuy amumi moṅwit tumal’ayaat tūtuyhtiqe, pāpu pay mómoki. Noqw put moṅwíat put pas k̇ahk̇awna. ?j {Noqw Jesus nuhtumi yuaataqe yúkut, Capernaum aqw’a. `i91Pu i’ hak navotk̇aṅw put qa aṅ hinmaqa hakiy tāqat anta. Pam hak qa qaqatspitaqat, pisave kīta. Noqw mūnaṅw put kīhut aqw a’nö yēvantaqw, pam āpiy sahpu; noqw pam kīhu qaan’ewakw kīqöti.Ph0Pam hakiy tāqat anta. Pam hak a’nö háṅwahqe owat ep kīhut yayhna. Noqw a’nö wukomunvaqw, pāhu kīhut aqw a’nö yēvantak̇aṅw, soon put wayáyaykinani, pam owat ep wunuqw ōviy’o. ag;/Inuminihqa ilavayiy aw tūqayk̇aṅw put aṅ hinmaqa hakiy antaqat nu umuy āawnani. ufc.Uma nuy Tutuyqawhqa, Tutuyqawhqa, yan túṅwantota. Nīk̇aṅw uma hinoqw ilavayiy qa aṅ hinwisa? {eo-Sino lolma lomatunatyawtaqa unaṅṅaqw hihta lolmat nȫṅantoynaṅwu; noqw pam piw hak qalolma qalomátunatyawtaqa unaṅṅaqw hihta qalolmat nȫṅantoynaṅwu. Pi hak hin tunatyay’te’, pan hapi yuaataṅwu. The Two House Builders -dS,Sinom himutsokit hímunihqat aniwniyat akw tuwi’yuṅwa. Soon hihta kūtay’taqat aṅqw nönvospalat hak mawni; soon hak yöṅötskit aṅqw ōvat tsovalani. c +Pi lomasipaltsoki soon hin’ewakw sipalat himuy’vaṅwu; piw qalomásipaltsoki soon nukṅwat sipalat himuy’vaṅwu. 0bY*Noqw pantaqw um hin uhtupkoy aw paṅqawni: Itupko, nu as uhposkiy uṅem hóroknani, kítani, susmataqpi uhposveq lestavi pakiwtaqö’? Um nawip’ew hinmaqa, um mohti uhposṅaqw lestavit hórokne’, pahsat pu um suyan tālat tayk̇aṅw, uhtupkoy poskiyat hóroknani. A Tree and its Fruit ay)Noqw ya um hinoqw uhtupkoy posmiq hihta hihsaq tuway’k̇aṅw, uhposveq lestavit pakiwtaqat qa aw unaṅwtavi’ta. "`=(Pay hakiy aw tutuqayhqa put tutuqaynaqat epnihqe qa pavan pasniṅwu. Nīk̇aṅw ason pam pās tutuqaye’, pep pu’ pam put tutuqaynaqat pay antani. ,_Q'Noqw pam tūwutsit hihta tuawi’taqat lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Ya sen hak qapostalqa hakiy qapostalqat haqami wikni? Ya puma qa nāma haqami pövamiq posni? '^G&Uma hihta kuwahtotimantani, noqw pu tuwat umumi himu kuwahtiwni. Sinom wukotuwanit aṅqw móo’taqat hihta kuytotat, put hūrs aqw ṅúṅuyvut, pu wīlaniwhput, pu pas aṅ wahohotaqat umumi o’yamantani. Pi uma hakiy eṅem hin tuwantotaqw, pay piw pan umuṅem tuwantiwmantani. Z]-%Uma qa tūovelantotani; nen uma qa pantsaniwyani. Uma hakiy qa paysoqtotani, nen qa pantsaniwyani. Ason hak umuhpe qaanhtiqw, uma put pantaqat ep aw pöhikyamantani, noqw sinom tuwat umumi pö́hikyani. Y\+$Paniqw ōviy uma nun’okwatni, Umunay hin núokwaniqw pan’i. Judging Others '[G#Tis pi uma umuhtuwqamuy amumi unaṅway’yuṅwni; nen lolmat hintsatsk̇ani; pu tūnasimokhuylalwani, qa hihta put ep tuṅlay’k̇ahk̇aṅwo. Nen uma qaan’ewakw ahsatit makiwyani; piw Sus’oveqnihqat tímatni. Pi pam aṅ qa tsúyakyaṅwuqamuy, qalōlolmatuy enaṅ pās’i. wZg"Pu kurs pay um hakiy aṅqw hihta ömahtaniqey wūwank̇aṅw, hakiy sīvat nasimokmaqaqw hak put ep ūmi hahlayhtini? Pay pi aṅ qaanhinwisqam piw qaanhinwisqamuy nasimokhuylalwa, piw aw ahsatit ömahtotaniqey tuṅlay’k̇ahkaṅwo. 5Yc!Pu kurs hak umuṅem hihta lolmat hintsakq, uma tuwat put eṅem lolmat hintsatsk̇aqw ya sen hak put ep umuy hahlayhtini? Pay pi aṅ qaanhinwisqam piw pan hintsatsk̇a. SX Ispi kurs pay uma umumi unaṅway’yuṅqamuy‐sa amumi unaṅway’yuṅqw, hak sen put ep umuy hahlayhtini? Pay pi qaanhinwisqam pumuy amumi unaṅway’yuṅqamuy amumi tuwat unaṅway’yuṅwa. WW'Pu sinom umuy pāsyaniqat uma nānawakne’, pay uma piw pan pumuy pāsyani. zVmHakiy ūmi hihta tūviṅtaqw, um put máqamantani, pu hihta uhhimuy kímahqat um aw ahoy qa tūviṅtamantani. )UKAson hak uhtayway sutsvaqw wuvahtaqw, um ayaṅqwat piw aw ītamantani; pu hak uh’usimniy uṅ nawhk̇e’, uhnapnay enaṅ nāwaknaqw, um qa aw rohomnumni. T{Sinom umuy qalomáyuaatotaqw, uma pumuy amumi lomayuaatotani; pu umuy qaanhintsahtsanyaqw, amuṅem uma nāwakinwisni. ?SwNīk̇aṅw nu umuy inumi tūqayyuṅqamuy umumi paṅqawni: Uma umuhtuwqamuy amumi unaṅway’yuṅwni; sinom umumi qa suhtaq’ewyaqamuy uma lolmat amuṅem hintsatsk̇ani. &REPas sinom sohsoyam umuy lomayuaatotaqw, umuṅem is óhini; pi pay pan hapi pumuy namat hakimuy nawip’ew God lavay’aymuyatuy yuaatota. Love for Enemies "Q=Is ókiwa, uma aṅ ȫyiwyuṅqamu, pi uma nāt tsöṅso’ni; is ókiwa, uma aṅ pu’ tsutsúyyaqamu, pi uma nāt qahahlayk̇ahk̇aṅw tsaykitani. ^P5Nīk̇aṅw is ókiwa, uma aṅ k̇ahaksinomu, pi uma umuhhahlayhpiy pay ömahtota. HO Hisat panhtotiqw, uha hahlayhtote’, pas hahlaytso’tinumyani, ispi meh, uma ōveqatsit ep qaan’ewakw ahsatit makiwyaniqee; pi pay pan pumuy namat hapi God lavay’aymuyatuy hintsatsna. HN Ason sinom nuy Sinot Tiyat atsviy umumi qa suhtaq’ewye’, nahpiy umuy lālayye’, umumiq hīhiṅqaqwe’, umuhnatṅwaniy himu itséheetnihqat pan ayo tūvayaqw, uma hahlayhpit epyani. M+Uma aṅ pu’ tsöṅsoiwtaqam hahlayhit epya, pi uma nāt ȫöyyani; pas uma aṅ pu’ tsaykitaqam hahlayhpit epya, pi uma nāt tsutsúyni. +LONoqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amuhpa’ yorikt, amumi paṅqawu: Pas uma aṅ ōokiwyaqam hahlayhpit epya, pi uma God moṅwtunatyayat himuy’yuṅwa. (KINoqw sinom sohsoyam as put aw tóṅokyaniqey nānawakna, pas pi put aṅqw suyan öqala yámakiwtaqe sohsokmuy qalaptsintaqw ōviy’o. Happiness and Sorrow YJ+Pu ima tuyoy’ewakw hīhikwsimuy akw okiwhinyuṅqam piw ö́kihqe powaltoti. IwPu pam pumuy tsamk̇aṅw, paṅqw hawhqe, haqam suntutskway’taqat ep wunu, k̇aysiwhqamuy put aw nánatuwnayaqamuy amumuma. Noqw qaan’ewakw hintaqam sinom put aw tūqayyuṅwniqe, pu hīhihta tūyay aṅqw qalaptuyaniqe öki, Judeat aṅqw‐nik̇aṅw, pu Jerusalem aṅqw sohsokivaq’ö, pu pātuwaqatsit qalaveq Tyre aṅqw‐nīk̇aṅw pu Sidon aṅq’ö. }HsPu James tupkoyat Judas‐nit pu Judas Iscariot Jesus momṅwituy amumi kurs mātapniqata. Jesus Teaches and Heals mGSPu Matthewt‐nit pu Thomas, pu Alpheus tiyat James‐nit pu Simon, Zelotes yan túṅwantiwhqata, FImuyu: Simon, ura pam put Peter yan túṅwa, pu tupkoyat Andrewt, pu James‐nit pu John, pu Philip‐nit pu Bartholomewt, +EO Noqw tālawvaqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy wáṅwayhqe, pumuy amuṅaqw pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy namorsta; nihqe pam pumuy Ayaiwyuṅqamuy yan tuṅwa, jDM Noqw pay ephaqam piw pam nāwaknaniqe haqami tsomomiq’a; nihqe tōk̇ep God aw nāwakna. yCk Noqw puma itsívuhonaqtotiqe, hin as Jesus hintsatsnaniqey nānami yuaatota. Jesus Chooses the Twelve Apostles B/ Pu pam pumuy sohsokmuy amuhpa’ yorikt, tāqat aw paṅqawu: Uhmay tsihkwaa. Noqw pam panhti; noqw māat put ayaṅqwat māyat an pās powalti. YA+ Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Kurs nu umuy hihta tūviṅtani. Ya hak nasuṅwintalöṅvaqat ep hihta lolmat, sen qalolmat hinhtiniqw pam súanta? Sen qatsit ayo táviniqö’, sen hovalaniqö’? r~~}}0|c{{zyyxxwvvbuu4t_ss5rrq5pvooKnnKmmll+k{jyhMgfeedd+bbau`a__R^=]]x\\H[[]ZYYGXX#WVV6UTSSRQQPP(OsNNHMLL9KKJ^J I@HHYGG4FLEEDiCB A4@ >>(=[=<1;;^::'98P766K5l4463211]00D/Q/.;-,,E+~**[)x((A'',&&%$$4#~"!!m x /oHX@x_|5g  1d* `g$V6% Noqw pam may akw put aw toṅokq, pahsat pay wuhti tsikqe, pas God hihtata. r5] Noqw Jesus put túwahqe, put wáṅwayhqe, aw paṅqawu: Wuhti, pay um uhtuyay aṅqw mātaviwni, kita. J4  Noqw meh, hak wuhti himu hikwsit hakiy ȫputaṅwuqat akw tuyqawiwtaqa pep nuhtuma. Okiw pam pakwt nanal sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ tūtuyhqe, hūrs moto’taqe pas kurs hin kwuhpukni. X3) Noqw Jesus nasuṅwintalöṅnit ep háqamwat tsotsvalkive tūtutuqayna. 2- Noqw ason kurs pam himuy’vaqw, pay lolmani. Kurs qa hihta himuy’vaqw, pay pi nu tsahqani, kita. Jesus Heals a Crippled Woman on the Sabbath )1K Noqw ūyit aw tunatyawtaqa lavayhtiqe put aw paṅqawu: Moṅwi, pay hāk pam piw it yahsaṅwuy ep pantani. Noqw nu aṅhqe haṅwe’, aṅhqe kwitatoynani. @0y Nihqe pam ūyit aw tunatyawtaqat aw paṅqawu: Meh, pu’ hapi pāyis yahsaṅwuy aṅ nu it nönvospaltsokit aw sipalhept, qa hihta tuwa. Tsahqaa. Pam paysoq tutskwat hovalni’ta. 4/a Pu Jesus piw tūwutsit hihta tuawi’taqat lavayhtiqe nuhtumi paṅqawu: Hak tāqa ūyiy ep nönvospaltsokit ūyi’ta. Nihqe pam as aw sipalat hept, qa hihta tuwa. .3 Nu umumi paṅqawni: Qae. Pi uma umuhtunatyay qa aṅqw lasye’, soon qa sohsoyam pumuy amún súlawhtini. The Parable of the Unfruitful Fig Tree =-s Ura Siloam ep wupaki sahpukqe, hakimuy pakwt nanal sihk̇ay’taqamuy sinmuy qöya. Noqw ya úmuyniqw puma Jerusalem ep ki’yuṅqamuy sohsokmuy amuhpenihqe pas sus qaanhinwisa? v,e Nu umumi paṅqawni: Qae. Pi uma umuhtunatyay qa aṅqw lasye’, soon qa sohsoyam pumuy amún súlawhtini. I+  Noqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Ya uma wūwantotaqw, ima Galileet aṅqw sinom sohsokmuy Galileet aṅqw sinmuy amuhpenihqe pas sus qaanhinwisqe, ōviy pas panhaqam hintsaniwya? E*  Noqw ephaqam hakim Jesus awyaqe, aw paṅqaqwa: Yaw hakim Galileet aṅqw God eṅem kanēlot nīnayaqw, Pilate solāwamat pumuy qöqyaqw, uṅwaam kanēlot uṅwáyat enaṅ namiqwrilti. )  ;Nu ūmi paṅqawni: Pas um soon paṅqw yámakni; pas ason um hisat uhpöiy sohsok ep sisve’, pep pu’ paṅqw yámakni.{(o :Um hakiy uhpew’iwtaqat amum moṅwit awnen, nāt umuy awniqw um hin put amum namivöhikniqey qanātusi’tamantani; taq k̇a pam hakiy hin yukunaṅwuqat aw uṅ lölökintaqw, pam uṅ solāwamoṅwit aw noaqw, pam uṅ sivikimi pánani. I'  9Pu ya hinoqw uma hihta umuhhintsakpiy qa aw suan wūwaya? [&/ 8Uma nawip’ew hinyuṅqamu, pay as uma tokpelat aṅ‐nik̇aṅw, pu tūwaqatsit aṅ hin sóniwhqat māmatsyaṅwunik̇aṅw, ya hintaqw ōviy haqe’ qalawmaqat uma qa māmatsya? Settle with Your Opponent g%G 7Pu tatk̇aqw hūhukq uma paṅqaqwaṅwu: Kurs utuhuuni, kitotaṅwu; noqw antsa pantaṅwu. /$W 6Pu piw pam sinmuy amumi paṅqawu: Uma tāvaṅqw ōmawuy kuyvaqw tutwe’, āpiy pay paṅqaqwaṅwu: Aṅqw yōyaṅ’u, kitotaṅwu; noqw antsa pantaṅwu. }#s 5Hakiy naat tiy ehpewhtimantani; pu tiat nay ehpewhtimantani. Yuat tiy mānat ehpewhtimantani; pu māna yuy ehpewhtimantani. Pu mö’wi’taqa mö’wiy ehpewhtimantani, pu’ mö’wi puwsuṅway yuyat ehpewhtimantani. Understanding the Time " 4Pi yahpiy haqahpiy hapi haqam sūkw kīve tsívotnihqam nātsikiwtamantani. Pahyom lȫqmuy amuhpewiniqw, pu lȫyöm payhkomuy amuhpewii. -!S 3Ya uma inumi yan wūwantota: Pam k̇a sinmuy qa hin unaṅwat yesniqat ōviy pitu, pan’i? Uma qa pan wūwantotani. Pi sinom qa súnahpa’yaniqat ōviy nu pitu.   2Nīk̇aṅw nawus nu nāt soñawnen hihta akw tuvoylatiwni. Nīk̇aṅw nu nāt put qa aṅ kuyve’, pas pavan sóontsaniwni. `9 1Soñawnen nu tūwaqatsit aw qȫhit tūvaniqe pitu. Noqw is as pay pam uwiwitani! )K 0Nīk̇aṅw i’ hak put tunatyayat qa navoti’k̇aṅw, qaan hinme’, pay qa wūhakis wuvahtiwmantani. Pi i’ hak wūhaq hihta makiwhq, sinom tuwat put aw wūhaq tuṅlay’yuṅwni. Pu sinom hakiy aw hihta wūhaq noaye’, put aw wūhaq tuhtuiyamantani. Jesus the Cause of Division (I /Pi i’ tumal’aya moṅwiy tunatyayat as navoti’k̇aṅw, hintaniqey qa pantsakt, piw tunatyayat qaan hintsak̇e’, hapi nawus wūhakis wuvahtiwmantani. /W .Pu pam qa hin pan wūwank̇aṅw, moṅwiy qa nuhtay’taqw, pam pite’, put tumal’ayay ayo tūvani. Noqw pam nawus qatuptsiwni’yuṅqamuy amumum k̇ānavotni. dA -Nīk̇aṅw kurs pam tumal’aya moṅwiat qa īts pítuniqat unaṅwpeq paṅqawe’, pahsat pay tumalsuṅwamuy, tahtaqtuy, pu momoymuy wuvahtivani; pu tūmoyk̇aṅw, hīhikwtive’, honaqkuyit akw hōnaq’iwtani. kO ,Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas soon put moṅwíat qa sohsok hihta himuy aw put moṅwtapni. r] +Noqw kurs put moṅwiat pite’, put nāt suan hinmaqw put tuwaqw, pam tumal’aya pas hahlayhpit epni. # *Noqw Tutuyqawhqa paṅqawu: Noqw ya sen hak hakiy tumal’ayaat suan hinmaqat suan wuwni’taqa? Put moṅwíat haqaminiqe sohsok hihta himuy aw tunatyawtaniqat aw put tavit, tumalsuṅwamuyatuy aw put moṅwtapq, pam pumuy aṅsakis tunösmakiwayamuy pumuy huytani.  )Pahsat pu Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawha, ya um it lavayit itamumi‐sa lavayhti, sen pay pas sohsokmuy amumii? 9 (Pantaqw ōviy uma piw pās moṅwvas’iwyuṅwni. Taq uma nāt qa pan wūwantotaqw, nu’ Sinot Tiat pítuni. The Faithful or the Unfaithful Servant + 'Pu meh yanta, pi as ki’taqa hísatniqw uyiṅwu pítuniqat navoti’te’, soon qa tūwalani, nen soon put kīyat aw pákiniqw, pam pánani. # &Noqw kurs pam suhtokilnasavehaqam, sen talhahayiṅqw pite’, puma put nuhtayyuṅqat tuwaqw, pas puma tumal’a’yat hahlayhpit epyani. {o #Hakim tahtaqt moṅwiy haqam nāṅuiwhqat aṅqw áhoyniqat nuhtayyuṅqamuy amún uma kwewk̇ahk̇aṅw, umuhqöhiy úwikni’yuṅwni. Noqw ason pam ahoy pite’, pöṅö́ṅöykinaqw, puma nuhtayyuṅwe’, eṅem súhötaye’, pas hahlayhpit epyani. Pas antsa nu umumi paṅqawni: Soon pam qa hihta akw namuptat, amumi tunösvoñahtat, pumuy nopni’tani. `9 "Pi hakiy k̇ahakhimuat háqamniqw, hakiy unaṅwaat piw pepniṅwu. Watchful Servants ' !Uma hihta himuy’yuṅwe’ put huyayani; nen akw sinmuy ōokwatuwyani. Uma umuhk̇ahakiwuy ōveqatsit aw taṅatotani. Pan uma soñawnen umuhsivamoktukpuy qa sakwíiwṅwuqat nenṅem tutwani. Pi ōveqatsit aw uyiṅwu qa pákiṅwu, piw kwahya qa hihta hovalaṅwu. oW Uma qa tsawiniwyuṅwni tōnawhohyamu; pi Umuna umuy moṅwtunatyat máqaniqey moṅwvasi’ta. |q Nīk̇aṅw tis pi uma God moṅwtunatyayat tunatyawyuṅwni; noqw sohsoy īi himu umumi noiwni. Riches in Heaven $A Pi sinom yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam sohsok īit hihta tunatyawyuṅwa. Noqw Umuna umumi navoti’ta, uma sohsok īit hihta haqni’yuṅq’ö. h I Oviy uma hihta nȫnösaniqey, pu hihta hikwyaniqey qa tunatyawyuṅwni, piw uma qa wiwsiyani. b = Sumataqpi God tūsaqat pās yūyuwsina, nāmahin pi pam pay hihsavo tayta. Pu’ pam tutskwavanik̇aṅw, qāvo pam qöpqömiq maspiwni. Noqw ya pam tis umuy qa pavan pas yūyuwsinani, uma öwituptsiwni’yuṅqamu? e C Kurs huvam sishut hin wuṅw’iwwisqat aw wūwayaa. Puma qa tumalay’yuṅwa; qa tontotaṅwu. Noqw nu umumi paṅqawni: Solomon sohsok hihta nukṅwat yuwsi’k̇aṅw qa ṅas’ew imuy amumi hayawtaqat yuwsi’ta.  } Noqw kurs uma hihta sus’öwihintaqat kurs panhtotinik, ya uma hinoqw pas piw ahpiy pēhut hinyaniqey tunatyawyuṅwa? F  Ya sen hak pan tunatyawtaqa hin nāwuṅwnaniqey tuwi’ta? q[ Kurs huvam aaṅwustuy amumi wūwayaa. Puma qa ūuyyaṅwu, piw qa höqyaṅwu. Puma qa koyoki’yuṅwa, piw qa tuoyhki’yuṅṅwu. Noqw God pumuy nōnopna. Nihqe tis pi pam masay’yuṅqamuy amuhpenihqe umuy pas k̇ahk̇awna! y Pi hakiy qatsíat nȫsiwhqat epnihqe pas pavan hihk̇ay’ta, pu hakiy tokoat yuwsit epnihqe pas pavan hihk̇ay’ta. T! Pu pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Paniqw ōviy nu umumi paṅqawni: Uma hin yesniqey qa nānaphin wūwantotani, hihta nȫnösaniqeyu, piw umuhtokoy éṅem’i, hihta yuwsiyaniqeyu. 1[ Noqw pan hapi i’ hak nēṅem‐sa hihta tsovalantaqa hintani. Yep qatsit ep k̇a hihta nihti’tani, nīk̇aṅw ōveqatsit ep God atpip pas ōokiwni. Trust in God 2] Noqw pay God put aw paṅqawu: Um núanhimu ṅasta wuwni’taqa, it tōkilat ep nu uhhikwsi ūmi tuhtuy’ni. Noqw pahsat pu himu uhpiy na’sastiwhqa hakiy himuatni? A{ Nit pu iunaṅway aw paṅqawni: Iunaṅwa, um hihta nihtiwtaqat wūhak yahsaṅwuy aqw pitsíwtaqat taṅata. Taa, um nāsuṅwni’k̇aṅw, tūmoytani, hīhikwni; nen um hahlayni. 3 Pu pam paṅqawu: Han pi yanhti: Nu hāhaqe’ ikoyokiy tsawimnat, pas wūkoq kītani. Pu nu paṅso sohsok inatwaniy, pu hihta ihimuy taṅatani. kO Noqw pam unaṅwpeq wūwantaqe paṅqawu: Ya sen nu hinhtini? Kurs nu haqami inatwaniy koyotani. wg Pu pam hihta tūwutsit akw pumuy amumi yuaaykuqe paṅqawu. Hakiy k̇ahaktaqat pāsaat a’nö hihta aniwna. &E Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Uma tunatyaltote’, hihta qa umuhhimuy tuṅlay’yuṅwniqey qe’yani. Pay sino hihta nihti’taniqe qa paniqw ōviy qatu. }~s Noqw Jesus put aw paṅqawu: Tāqa, ya hak nu hihta ep hin yúkuniqat, pu sen umuy hihta namqananiqat aw nuy tavi? } Noqw haqawa sinmuy amuṅaqw put aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, um as ivavay aw paṅqawhq, pam hihta itahmakiway aṅqw nuy máqani. |w Pay ason aw pituqw, Qahováriwtaqa Hikwsi umuy hin lavayhtotiniqat umuy tutuwnamantani. The Parable of the Rich Fool 1{[ Pu ason sinom umuy tsotsvalkiva, sen momṅwituy, sen öqalat pasiwyuṅqamuy amumi tsamvayaqw, uma hin yuaatotaniqey, sen hihta lavayhtotiniqey qa wūwantotamantani. _z7 Ason kurs hak nuy Sinot Tiyat ehpewi lavayhtiqw, pam pantaqa put ahpiy ayo yukiwmantani. Nīk̇aṅw ason kurs hak Qahováriwtaqat Hikwsit ehpewi qak̇aptsilavayhtiqw, pam pantaqa soon put ahpiy ayo yukiwmantani. yw Nīk̇aṅw hak qa isinonihqey nuhtumi paṅqawhq, nu tuwat put qa isinonihqat God hoṅviamuyatuy amumi paṅqawni. x3 Pu nu piw umumi paṅqawni: Hak isinonihqey nuhtumi paṅqawhq, nu’ Sinot Tiat tuwat put isinonihqat God hoṅviaymuyatuy amumi paṅqawni. Cw Hikis pi pas umuhqötöva umuhhömi sohsoy pohtoylaniwta. Oviy uma qa nalmamqasyani; God kwekwévewhyamuy k̇aysiwhqamuy amuhpenihqe umuy pas k̇ahk̇awna. Confessing Christ before Men wvg Puyaw qa tsivot kwekwévewhyam lȫq palavotōnat ōviy huyiwyaṅwu? Noqw qa himuwa God ahpiy suhtokiwṅwu. Uu# Nīk̇aṅw uma hakiy mamqasyaniqat nu umuy āawnani. Uma God hapi mamqasyani. Pi pam hakiy nīnat, hakiy qȫhit aqw tūvaniqey aw öqalay’ta. Noqw nu’ piw umumi paṅqawni: Uma put hapi mamqasyani. t7 Noqw nu umumi paṅqawni ikwátsimu: Uma qa sinmuy mamqasyani. Puma pi pay hakiy tokoyat‐sa nīnayaṅwu; pu pahpiy kurs hinhtotiṅwu pīwu. Cs Pantaqw ōviy hihta qamātakpuve haqawa lavayhtiqw, pam tālat ep nanaptiwmantani; pu uma hihta yūyupavaqe hakiy naqvumiq sawiwiykuyaqw, pam kihkits’ova tsa’lalwiwni. Whom to Fear Lr Pi qa himu āmiwtaqa qa mātaqtini, piw tupkiwtaqa qa nanaptiwni. oq Y Noqw aṅwu sinom pas qaan’ewakw hintaqam sūmi tsovaltiqe nuṅwu pay nānami wukukutotaqw, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi mohti paṅqawu: Uma Pharisee‐sinmuy pēk̇eniyamuy nawip’ew hintsakpit ep qa ūnaiwyuṅwni. bp= 6Hísatniqw unahiṅqawhq nanapte’, put nēveltoynayaniqe ōviy moqmani’yuṅwa.0oY 5Noqw pam pumuy amumi yan lavayhtiqw, tutavot tutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum put aw pās ö’qaltivayaqe, pam hīhihta lavayhtiniqat ōviy aw qa tūtuqayya. n! 4Is ohi uma tutavot aw tuvoti’yuṅqamu! Uma pi navotit aw hötahpit yawwisa. Uma aw qa yuṅk̇ahk̇aṅw, aw yuṅtaqamuy aw u’taya. nmU 3It Abel qatsiyat ep’e, pu aṅk yesqamuy qatsíyamuy ep pīwu, nit pu Zacharias qatsíyat ep’e. Ura pam God kīyat‐nik̇aṅw pu hom’oyvihk̇at amuhtsave nīniwa. Nu umumi súaṅqawni: God umuy put sohsok ep tukopnani. l/ 2Noqw God pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy hapi tukopnani, sohsokmuy put lavay’aymuyatuy tūwaqatsit yayhniwhqat aṅqaqw qöyaniwyaqat ahpiy’o, ,kQ 1Paniqw hapi ōviy God suan wuwni’k̇aṅw yan lavayhti: Nu pumuy amumi ilavay’aymuy hōnani, pu ituaw’a’yatuyu. Noqw puma pētuy yūyuyhnaye’ qöqyani. Bj} 0Pas pi ōviy uma umunamuy hiniwhtipuyamuy navoti’k̇ahk̇aṅw amún unaṅway’yuṅqey mahtakni’yuṅwa, ispi puma pumuy qöqyaq’ö; noqw uma pumuy tūamiyamuy aw pūhulalwa. miS /Is ohi úmaa! Uma pi God lavay’aymuyatuy tūamiyamuy aw pūhulalwa; noqw pi umanam pumuy qöqya. [h/ .Noqw pam paṅqawu: Pay panta. Is ohi uma tutavot aw tuvoti’yuṅqamu! uma pi soñawnen hihta a’nö putut mok̇ahtotat, hakiy īkwiltoynayaṅwu; nīk̇aṅw uma soq soon ṅas’ew pumuy paaṅwayaṅwu. g  -Pahsat pu haqawa tutavot aw tuvoti’taqa lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um paṅqawhqe itamumiq enaṅ hiṅqawu. Kf ,Is ohi uma tutavot tūtutuqaynayaqam, pu Pharisee‐sínomu! nawip’ew hinyuṅqamu! Uma pi tūtuamit qa mātaqyaqat anyuṅwa; noqw sinom put atsva yaktaqam pumuy paṅyaqw qa tuway’numya. %eC +Is ohi uma Pharisee‐sínomu! Uma pi tsotsvalkiva mohk̇aqe tsotsókpit pas hahlayya, pu sinom kitpik umuy k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw umumi yuaatotaniqata. Fd *Nīk̇aṅw is ohi uma Pharisee‐sínomu! uma pi umuh’uyiy aṅqw nēnevenit pakwút‐sikivo sun oyit God aw noayaṅwu; nik̇aṅw uma soq sinmuy amuṅem suan hin yukuyaniqey qe’toti; uma God qa aw unaṅway’yuṅwa. Uma as pávanyaqat tutavot aṅ ahsupoq hinwisni; pu it qa pas qatuvosnihqat aṅ pīwu. c  )Tis pi uma hihta himuy’yuṅwe’, put akw tūookwatuwyanik̇ahk̇aṅwo; noqw pep pu’ amuhpa’ ahsupoq kwaṅw’ewayni. ebC (Uma núanhihtuu, puyaw ōvaqenihqat yúkuhqa ahsonṅaqwnihqat qa enaṅ yukuqw ōviy’o? Ka 'Noqw Tutuyqawhqa put aw paṅqawu: Uma Pharisee‐sinom kukyapit, pu tsatsqaptat anyuṅwa. Uma suovaam kwaṅw’ewayhtotit tukwhanayaniqey‐sa tunatyawyuṅwa, pu qalomáhintsatsk̇aniqeyu. b`= &Noqw pam mohti qa māvaqtat tūmoytaqw, Pharisee‐sino put aw tātayhqe, aw hin wūwa. k_O %Noqw pam yuaataqw, hak Pharisee‐sinom put tūtsama. Noqw pam kīyat ep pákihqe, qatuptu. j^M $Paniqw ōviy kurs uhtokoy aṅ ahsupoq talq, qahaqam qatālaniqw, pam sohsoy ahsupoqhaqami talni, wihqöhi suyan tālat talni’te’, ūmi talni’taṅwuqat pan’i. Jesus Accuses the Pharisees and the Teachers of the Law 9]m #Oviy um tunatyaltiqw, uhpe tāla qa qömawvani. I\  "Hakiy pōsiat tokoyat aw talni’taṅwu. Noqw ōviy kurs hakiy pōsiat pasiwtaqw, pay tokoyat aṅ ahsupoq talṅwu; pu kurs hakiy pōsiat qa pasiwtaqw, pay tokoyat aṅ ahsupoq qatalṅwu. 9[k !Qa haq pi hak wihqöhit úwiknat, haqam qamātaqpuve put tavi, sen hihta sīvut akw put kuhta. Pi pam put tsotsókpiyat ep tsok̇aqw, ep yuṅtaqam tālat tāyuṅṅwu. $ZA Ason hin yukiltiniqat aw pituqw, Ninevet ep sinom pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumum hoṅve’, pumuy qatuptsiwniyamuy ep suhputsnayani; ispi puma Jonas lavayiyat nanaptaqe nāp tunatyay aṅqw lasyaqee. Noqw meh, hak Jonas epnihqe pas pávannihqe yep’e. The Light of the Body #Y? Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, tatk̇aqw moṅwi‐wuhti pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumum wunupte’, pumuy qatuptsiwniyamuy ep suhputsnani. Ispi pam Solomon wuwniyat aw tūqaytaniqe ōviy pas tūwaqalṅahaqaqw pítu. Noqw meh, hak Solomon epnihqe pas pávannihqa yep’e. hXI Pi ura Nineve‐kitsókit ep sinom Jonas qatsíyat ep hiniwhtiqat akw hihta tuwi’vaya. Noqw pay ōviy hapi piw pan nu’ Sinot Tiat pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumi hihta tuawi’tani, iqatsiy ep hiniwhtiqat akw’a. sW_ Noqw pan sinom sūmi hūrs tsovawmaqw, Jesus yuaativaqe amumi paṅqawu: Ima pu’ qatsívaptsiwyuṅqam nukpansinomu. Puma k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat aw yórikyaniqey nānawakna, Nīk̇aṅw puma soon k̇ātatayhpit aw yórikyani, hal pas sūkw k̇ātatayhpit‐saa. Pam Tutuyqawhqat lavay’ayayat Jonas qatsíyat ep hiniwhtiqat an aw yukiltini. NV Noqw pam put aw paṅqawu: As um yan lavayhtinikaṅwo: Ṅaspi hakim God lavayiyat aw tūqayk̇ahk̇aṅw aṅ hinwisa, puma hapi hahlayhpit epyani, um kítanik̇aṅwo. The Demand for a Miracle U/ Noqw pam yan yuaataqw, hak wuhti sinmuy amuṅaqw k̇ēew hiṅqawhqe aw paṅqawu: Ṅaspi hak uṅ tihta. Piw pīhuy akw uṅ yōyoṅna. sT_ Pahsat pu pam ahpiynen tsáṅe’nihqamuy hīhikwsimuy nahpenihqe pas núnukpantuy aw tsamṅwu. Noqw puma aw yuñe’, ep ki’yuṅṅwu. Noqw hakiy qatsíat aṅknihqa mohtiwat epnihqe pu’ pas qalomáhintaṅwu. True Happiness JS  Pu pam ep pite’, pās maspiwk̇aṅw lomahintaqat túwaṅwu. dRA Tuyoy’eway hikwsi sinot aṅqw yámak̇e’, haqe’ qa pay’taqat aṅ hinnumṅwu, haqam nāsuṅwnaniqe ōviy’o; nit qa tuwe’ paṅqawṅwu: Han pi pay nu ikiy aṅqw yámakqey aw áhoy’i, kítaṅwu. pQY Qa inumumnihqa hapi inuhpewiwta; pu qa inumum tsovalantaqa tatslakinta. The Return of the Evil Spirit .PU Nīk̇aṅw ason put epnihqe pavan hoṅvi pite’, put aṅwute’, pam sohsok naqöyyuwsiyat aw taqa’naṅwayat nawhk̇e’, hihta himuyat kwatsmuy huytaṅwu. ]O3 Pi tāqa hoṅvi tunipi’k̇aṅw kiy tūwale’, hihta himuy pās oyi’taṅwu. N Nīk̇aṅw kurs pay nu God öqalayat akw nukpanhihikwsimuy ipwantaqw, suyan hapi God moṅwtunatyaat umumi pitsíwiwta. FM Noqw kurs nu Beelzebub aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy ipwantaqw, ya umumi nánatuwnayaqam hakiy aw yank̇ahk̇aṅw pumuy ipwantota? Ason puma umuy atsáṅhkiye’, umuy suhputsnayani. QL Noqw ōviy kurs Satan nehpewhtiqw, ya hin put moṅwtunatyaat wúnuni? ;Ko Noqw pay pam pumuy tunatyayamuy mātsi’taqe amumi paṅqawu: Haqam moṅwtunatya nehpewhtiqa soon qa kīqötini; pu kīvit nehpewhtotiqam nātsik̇e’, soon haqami ö́kini. J Noqw pētu put aw tuwantotaqw, pam k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat ōṅaqw pumuy amumi mahtaknaniqat put aw nānawkna. I Noqw pay pumuy amuṅaqw haqawat paṅqaqwa: Pam nukpanhihikwsimuy moṅwíyamuy Beelzebub aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy ipwanta. 7Hg Noqw Jesus nukpanhikwsit hakiy lavayiyat nawhkiṅwuqat put aṅqw hórokna. Noqw nukpanhikwsi put aṅqw yamakq, qayuáataṅwuqa yuaayku; noqw sinom k̇ātayyuṅwa. tGa Noqw kurs pay as uma qalomáhink̇ahk̇aṅw umuhtimuy hihta nukṅwat huytotaniqey tuwi’yuṅwa. Noqw tis pas Umuna ōveqatsit ep qátuhqa put aw Qahováriwtaqat Hikwsit ōviy tūviṅtotaqamuy soon qa máqani. Jesus and Beelzebul YF+ Hal sen pi pam nöhut ōviy tūviṅtaqw, sen um putskohmoktaqat put āawnani? (EI Sen uma haqawa hakiy náatniqw, uhti ūmi pölavikit tūviṅtaqw, ya sen um put owat máqani? Sen pākiwuy ōviy tūviṅtaqw, ya sen um tsūat put máqani? |Dq Pi hak hihta tūviṅtaqa hihta makiwṅwu; pu hepqa túwaṅwu; pu pöṅö́ṅöykinaqat aw hötsíltimantani. 1C[ Noqw nu umumi paṅqwni: Uma hihta ōviy tūviṅtotani; nen uma put makiwyani. Uma hihta hepyani; nen tutwani. Uma pöṅö́ṅöykinayani; noqw umumi hötsíltini. AB{ Nu umumi paṅqawni: Pay soq pi pam put kwātsiatniqw, pam put qa máqani. Nīkaṅw pam put aw qatūqayhq, nawus pam qatupte’, put hihsa’haqam hintsanniqat pahsa’ put máqani. 3A_ Noqw pam ahpaṅaqw lavayhte’ paṅqawni: Um nuy qa soontsahtsanni. Pay ikiy uhtsiwta; noqw itim inumum tōk̇a. Kurs nu hin uṅ máqaniqe ōviy qaqtuptuni, kítani. S@ Taq ikwátsi waynumqe inuhpe pituqw, kurs nu hihta put nopnani, kítani. -?S Pu pam pumuy amumi paṅqawu: As kurs haqawa umuṅaqw kwātsi’te’ suhtokihaq put awnen, aw paṅqawni: Ikwatsi, um as payhkomuy pölavikit nuy nasimokmaqani. r>] Pu um okiw itahqaanhtipuy itamuhpiy ayo yúkuni; pay itam sohsokmuy itamuhpewi qaanhtotiqamuy amuhpiy put ayo yuykutiwisa. Pu um okiw itamuy unaheppit qa aṅ tsāmi’mat, hakiy qalolmat aṅqw itamuy ayo ōoyhtimani, pay yan’i. <=s Um okiw nāqavo itamuy itahtunösmakiway huylawni. <} Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Uma nānawakne’, kitotamantani: Itanaa, ōveqatsit ep qátuhqa, nam uhnatṅwani pas k̇aptsi’tiwaa. Nam uhmoṅwtunatyay aw pítuu. Nam uhtunatya tūwaqatsit ep pasiwhtii, ōveqatsit ep hin pasiwhtiqey pan’i. W; ) Noqw hisat pam haqam nāwaknaqe yukuqw, suhk̇a put aw nánatuwnaqa aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um as itamuy hin nāwakintotaniqat itamuy tutuwnani, ura John put aw nánatuwnayaqamuy hin tutuwnaqat pan’i. r:] *Pay hak sūkw hihta aw tunatyaltimantani. Noqw Mary put nukṅwat namorsta. Soon pam put nawhkiwni.{9o )Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Martha, Martha, pas um hīhihta pis’oqhintaqe qa suyan unaṅway’ta. m8S (Noqw Martha hihta qaa’saqalqe qa suyan unaṅway’taqe, Jesus awnihqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay itupko nuy mātapq, nu nāla hihta aw hintsaki. Noqw ya pam uṅniqw qa hinta? Um ōviy aw paṅqawhq, inumi unaṅwtapni. {7o 'Noqw pam hakiy Mary yan mātsiwhqat tupkoy’ta. Noqw pam hak Jesus atpip qatuk̇aṅw put yuaataqw aw tūqayta. 6 &Noqw pumuy paṅ haqamiyaqw, Jesus haqami kitsókimi paki. Noqw hak wuhti, Martha yan mātsiwhqa, kiy ep put pās tavi. 5# %Noqw pam paṅqawu: Pay hapi put ōkwatuwhqa. Pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Taa, Yupa, um put an hinmani. Jesus Visits Martha and Mary _47 $Taay, ya uṅniqw imuy payhkomuy amuṅaqw himuwa tāqat tūhototaqat sinosṅwaata? u3c #Pu ōviy qavoṅvaqw pam ahpiynik̇aṅw, sunat sīvat hóroknat, ki’taqat maqat, put aw paṅqawu: Um it tāqat aw tunatyaltini. Nen ason kurs um it epnihqe hóyokiwtaqat sohsokniqw, nu piw pite’, put ahoy ūmi sisvini, pam kita. 72g "Nihqe put awnihqe, haqe’ hintsanyaqat aṅ somhta, wihkuyit wine enaṅ wutsk̇aṅwo; nihqe put nāp moropkoy aqw tsok̇at, pu yeyespimi put wīki; nihqe aw unaṅwtavi. {1o !Noqw hak Samariat aṅqw sino haqaminik̇aṅw, put haqam qatsqa aw pitu. Nihqe pam put túwahqe, put ōkwatuwa; j0M Noqw hak Levit ahpiy sino piw put an paṅso pítuhqe, put aw tātayht, pay piw ehpeq yūmosaa. f/E Noqw piw hak God awwat moṅwi paṅsoo; nihqe pam put aw yórikqe, pay put ehpeq yūmosaa. C. Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Hak tāqa Jerusalem aṅqw Jerichot aqwniqw, hakim uuyiṅt put ṅuaya, pu put aṅ yuwsiyat poswayat, ȫputotat, ahpiyya, hihin taytaqat mātapyaqee. b-= Noqw pay pam nēṅem qenitaniqey nāwaknaqe, Jesus aw paṅqawu: Noqw hak isinosṅwa? ],3 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um súaṅqawu. Yan um hinme’, soon qa qátuni. + Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Um God Uhtutuyqawhqay sohsok uh’unaṅway akw aw unaṅway’tani, pu sohsok uhhikwsiy akw’a, pu sohsok uh’öqalay akw’a, pu sohsok uhwuwniy akw’a. Pu pas hin nāmi unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani. ^*5 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ya tutavot aṅ hin pey’ta? Um hin aṅ túṅwanta? *)M Noqw meh, hak tutavot aw tuvoti’taqa wunuptut, put aw tuwantaniqe aw paṅqawu: Tūtutuqaynaqa, ya nu hihta hinhte’, qatsit qaso’taqat himuy’vani? ( Pi nu umumi súaṅqawni: K̇aysiwhqam God lavay’aymatniqw pu aṅ momṅwit umuy hihta aw yórikyaqat as aw yórikyaniqey nānawaknak̇ahk̇aṅw hapi qa aw yórikya, pu umuy hihta nanaptaqat as nanaptanik̇aṅw qa nanapta. The Parable of the Good Samaritan '/ Pu pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi namtökt, pay púmuy‐sa amumi paṅqawu: Hakim umuy hihta aw yórikyaqat aw yórikyaqam hahlayhpit epya. Y&+ Sohsoy himu Inay aṅqw inumi noiwa. Noqw hakiy God Tíyatnihqat qa hak navoti’ta, pas Náat‐saa; pu Naat hákiynihqat qa hak navoti’ta, pas put Tíat‐saa, pu Tiat, hakiy put mahtaktaniqw pam pīwu. 6%e Noqw pahsat Jesus hikwsiy aṅ hahlayhtiqe, paṅqawu: Kwakwhay Inaa, ōveqatsit‐nik̇aṅw pu tūwaqatsit aw Tutuyqawhqa, Kwakwhat pi um īit yantaqat aṅ wuwni’yuṅqamuy, pu qaūunatuy amumi tupki’tat, titipostuy amunyuṅqamuy amumi mahtakta. Pantani Inaa, pam hapi uṅniqw súanta. 2$] Nīk̇aṅw hīhikwsim umumi tuqayvastotaqat qa put ep uma hahlayyani. Pi umuhnatṅwani ōveqatsit ep pey’yuṅwa. Tis pi uma put hapi ep hahlayyani. Jesus Rejoices =#s Nu hapi imuy tsūtsu’tuy‐nik̇aṅw, pu putskohmokyuṅqamuy amumi wukukuykuyaniqat aw umuy öqalmaqa, pu tuwqat öqalayat sohsok aw’i. Noqw ōviy soon himu umuy tūhotani. W"' Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Nu Satan talwihpikit an ōṅaqw posqw tuwa. !w Noqw ima payhp sunat pakwt sihk̇ay’taqam aṅqe’ nankwusaqe, hahlayk̇ahk̇aṅw ahoy ö́kihqe paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, hikis pi pas nukpanhihikwsim itamumi tuqayvastota, itam uhnatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw amumi paṅqaqwaq’ö. b = Nihqe pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Umumi tūqaytaqa inumi hapi tūqaytani; pu umuy qahihtataqa nuy hapi qahihtatani; pu nuy qahihtataqa nuy aṅqw távihqat hapi qahihtata. The Return of the Seventy eC Noqw úmaa, Capernaum ep sínomu, ya uma ōmiq nātsok̇aya? Uma nāt maskimiq tūviwyani. (I Nihqe pam paṅqawu: Is ohi, úmaa, Chorazin ep sínomu! Is ohi úmaa, Bethsaidat ep sínomu! Nu as umuhpa’ qatsá’ k̇ātatayhpit tumaltaqw, uma nāp umuhtunatyay aṅqw qa lasya. Oviy hisat hin yukiltiniqat aw pituqw umuṅem pas is óhini! Pep pu’ imuy Tyre ep sinmuy amuṅem‐nik̇aṅw pu Sidon ep sinmuy amuṅem umuhpenihqe pay soon pas nuhtsel’ewayni. Pi nu as pumuy amuhpa’ hisat k̇ātatayhpit tumaltaqw, puma soon qa anahaat yūyaht, qöhtsaptsomove yesvani. Pan puma namtaknayani, nāp tunatyay aṅqw lasyaqeyu. ~u Noqw nu umumi paṅqawni: Hisat God sinmuy amuṅem hin yukuqw, pep pu’ pep kitsókit ep sinmuy amuṅem is óhini. Put talöṅvaqat ep pep kitsókit ep sinom pas k̇ānanaptani, Sodom kitsókit ep sinmuy amuhpenihqee. The Unbelieving Towns ,Q Hikis pi umuhkitsokiy ep qöat itamumi hūrstiqat itam umunkiwakw tsatswiya. Noqw pay uma it navoti’yuṅwni: Pas as God moṅwtunatyaat umumi hayiṅw’iwta. iK Pu kurs uma haqami kitsókit aw pakiqw, umuy qa pās taviyaqw, pep kitpiponen paṅqawmantani: ~u Nen uma pep tūtuyyaqamuy qalaptsintamantani; nen amumi paṅqawmantani: God moṅwtunatyaat umumi hayiṅw’iwta. uc Pu uma haqami kitsókimi pakiqw, umuy pās taviye’, hihta umumi tunösvoñahtotaqw, put uma nösmantani. 7g Nen uma pep kīve qate’, hihta umuy nopnayaqw, put uma nösmantani, pu hikwmantani. Pay tumalay’taqa ahsatiy hihk̇ay’taṅwu. Uma qa paysoq kīnawit kīkinumtinumni.  Noqw ason kurs hak pan tunatyawtaqa pep qatuqw, pay umuhkwakwha pep huruhtimantani. Pu kurs qa pantaqw, pay pam umumi áhoymantani. kO Pu umuṅaqw lȫyöm haqam kīmi pake’, mohti paṅqawmantani: Nam yep kīvit kwakwhat yēsee. y Uma qa sivamoki’wisni; piw qa tukpuy’wisni; qa totsmask̇ay’wisni. Uma qa sȫwu haqam hakiy aw yuaatotamantani. #? Taay, uma aṅqe’ nankwusani. Meh, nu hapi umuy aṅqe’ ayatani. Noqw uma mamñatuy amún hakimuy kwēkwewhtuy amúnyuṅqamuy amuhpa’ hinnumyani. ;o Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pas as ūyi tukwsiwtaqa a’nöniqw, tumal’a’yat híkiyomu. Oviy uma Uyi’taqat aw pan nānawaknaqw, pam hakimuy tsovalayaniqat aw ayatani. ] 5 It atsve pu’ Tutuyqawhqa hakimuy payhp sunat pakwt sihk̇ay’taqamuy namorstaqe, lȫlöqmuy aṅqe’ ayata, puma kitsókinawit nankwusaniqata, pu tutskwavaa, Jesus haqaminiqey tunatyawmaqat paṅsoq haqamii. {o >Noqw Jesus put aw paṅqawu: Hak pāsay qöritivat, ahoy taymaqa God moṅwtunatyayat aw qa ápiyniqey anta.3 =Pu piw suhk̇a put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu uṅk hinmani. Noqw um nuy nakwhanaqw, nu mohti ikiy ep yesqamuy amuminen öqalat, pu’ uṅkni. / Noqw pumuy ahpiy haqamiyaqw, hak put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu uṅ haqaminiqw uṅkmantani. 7 g 8Pi nu’ Sinot Tiat sinmuy qatsíyamuy qa hovalaniqe pitu, pi nu pumuy ayo óyaniqe ōviy pitu, kita. Noqw puma ahpiy sutsvo kitsókimiya. The Would‐Be Followers of Jesus p Y 7Noqw pam namtökt pumuy qöhqöyhqe, amumi paṅqawu: Uma hihta hikwsit aṅ hinmaqey qa mātsi’ta. Y + 6Noqw lȫyöm put aw nánatuwnaqam, James‐niqw, pu John, puma pan yórikqe paṅqawu: Tutuyqawhqa, um as itamuy pan nakwhanaqw, itam Elias anhte’ paṅqawhq, ōṅaqw ūwiṅw hāwe’ pumuy taqtsoknani. ]3 5Noqw pay sinom put qa tsúyakya, sumataq pam Jerusalem aqw tunatyawmaqw ōviy’o. 1 4Nihqe pam aṅwu tuaw’aymuy napyeve aqw ayata; noqw puma ahpiyyaqe, Samariat ep sinmuy haqam kitsókiyamuy aw öki, haqam eṅem qenitotaniqee. b= 3Noqw pam ōmi wīkiwniqat aw pítutoqw, pam Jerusalem aqw sutuktaniqey su’qalti.  2Noqw Jesus put aw paṅqawu: Uma qa mēwantotani; pay qa itamuhpew’iwtaqa itamumniṅwu. A Samaritan Village Refuses to Receive Jesus ]3 1Noqw John lavayhtiqe paṅqawu: Moṅwi, itam hakiy tāqat tutwa. Kurs pam uhnatṅwaniy aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwanta; noqw itam put mēwaya, pam qa itamum uṅk hinnumqw ōviy’o. w 0Nit pumuy amumi paṅqawu: Hak hapi inatṅwaniy aṅ it tsākw pās távihqa nuy hapi pās távini; pu nuy pās távihqa nuy aṅqw távihqat hapi pās távini. Pi umuṅaqw qanāhihtay’taqa hapi suspavanni. Who Is not against You Is for You hI /Noqw Jesus pumuy unaṅwpeq tunatyayamuy mātsi’taqe, hakiy tsākw tsöpahtat, naqlap tavi; dA .Noqw puma yuaatotaqe, pumuy amuṅaqw haqawa pas pávanihqat ep nāṅwuy’yuṅwa. I  -Noqw pay puma it lavayit qa māmatsya. Pam pumuy amumi tupkiwtaqw, ōviy kurs hin puma put mātsi’yuṅwni. Noqw puma as Jesus put tūviṅtotanik̇aṅw nánahtsopya. Who Is the Greatest? pY ,Uma īit lavayit hapi u’ni’yuṅwni. Nu’ Sinot Tiat hapi nāt sinmuy öqalayamuy aw mātaviwni. m~S +Noqw puma sohsoyam God a’nö öqalayat ep aw k̇ātayyuṅwa. Jesus Speaks again about His Death .}U *Noqw nāt pam awniqw pay nukpanhikwsi tiyot tūvaqe, put a’nö homimiykuna. Noqw Jesus tuyoy’ewakw hikwsit mēwaqe, tsākw qalaptsinat, nayat aw put ahoy tavi. )|K )Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Is ohi, uma qatuptsiwni’yuṅqam nukushinyunqamu! Ya nu hihsavohaqam umumum yank̇aṅw umuy maqsonlawni? Pew uhtiy wīkii. {  (Noqw as ūmi nánatuwnayaqam hikwsit tiyot aṅqw ayo hóroknayaniqat nu amumi nāwaknaqw, pay puma kurs soon panhtotini, kita. ~~}>|o{{3zzEyy\xwwviuttsrrVq=poyo/nsnmllIkkj#ihh_ggffeZddscDbb*aa5`a` _u^^]\\v\[|ZZ8YXXXVV.UTTT SSRRQPPPlOO(NN$MM'LL KJJIIH6GFFDEDDBB==)<;;\::9w98 7Q66`55>433;2~110/..-,,Q++q**\)))'(('z&&=%%@$$*##""!!} IXC?0.T{,` 4 e  R<ICpYSc?Noqw Zacchaeus wunuptuqe, Tutuyqawhqat aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu hihta ihimuy nāsamiq yantaqat ōokiwyaqamuy huytani. Pu kurs nu hakiy sivit ep hihta paysoq nawhk̇e’, nu nālös hóyokiwtaqat put aw ahoytani. 5Noqw sinom put aw yórikyaqe, sohsoyam qayan unaṅway paṅqaqwa: Yaw pam hakiy tāqat qaanhinmaqat kiyavaqwviatniqe ōviy ámumnihqat paṅqaqwa. SPu pam pis’oqtiqe, paṅqw hawht, hahlayk̇aṅw, kiy aw put pitsína. ,QNoqw Jesus put háqamniqw aw pítuhqe, ōmi tātayht, put túwahqe, aw paṅqawu: Zacchaeus, pis’oqtit hāwii, taq nu pu’ pas pay soon uhkiy ep qa huruhtini. |qNihqe ōviy pam amupyeve wárikqe, pas pay aw yórikniqe sycamore‐tsokit aṅ wūvi, pam paṅniniqw ōviy’o, !Noqw pam Jesus hákiynihqat as aw yórikniqey tuwanta; noqw sinom hūrs hintaqw, pay pam kurs hin aw yórikni, hak tsāvanihqe ōviy’o. !Noqw hak tāqa Zacchaeus yan mātsiwhqa pep qatu. Pam hak moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy amuṅaqw mohpeq’a; nihqe k̇āhak’i. 8 mNoqw Jesus Jerichot aw pítuhqe, aṅ yámakto. ~3+Noqw pahsat pay pam pōsiy tālawna; nihqe Jesus aṅki, God pas hihtatimak̇aṅwo. Noqw sinom sohsoyam put aw yórikyaqe, God pas tayawnaya.b}=*Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay nam uhposiy tālawnaa. Pay um qapēvewnaqe ayo taviwa. ||q)Aw paṅqawu: Ya nu uṅ hintsanniqat um nāwakna? Noqw pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, um as okiw ivosiy tālawnani. q{[(Noqw Jesus huruhtiqe puma put aw wikyaniqat paṅqawu. Noqw pam put aw pituqw, Jesus put tūviṅtaqe, 5zc'Noqw ima mohti’wisqam put mēwayaqe, pay qa hiṅqawlawniqat aw paṅqaqwa. Noqw pahsat pu pas pam tuwat pavan k̇ēew paṅqawu: Um David Tiat, um okiw nuy ōkwatuwni. Zy-&Noqw pam tsa’lawhqe paṅqawu: Jesus, um David Tíat, um okiw nuy ōkwatuwni. Tx!%Noqw yaw Jesus Nazareth aṅqw sínonihqa haqaminihqat puma put āawnaya. jwM$Noqw sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy paṅ haqamiyaqe mowawatiwisq, pam navotqe, put tūviṅta. v%#Pu ahpiy pantaqw pam Jericho‐kitsókit aw hayiṅwnaqw, hak qapostalqa pöhut qalave qatuk̇aṅw, okiw hihta nuhtumi tuṅlay’ta. 1u["Noqw pam hiṅqawhqat puma qa mātsi’yuṅwa, put lavayiat pumuy amumi tupkiwtaqw ōviy’o. Pu pam hihta paṅqawhqat puma qa māmatsya. Jesus Heals a Blind Beggar Vt%!Pu puma nuy wuvahtotani; pu nuy nīnani. Noqw pāyis talq nu ahoy tātayni. ss_ Pi nu qa‐Jew‐sinmuy amumi mātaviwhq, puma nuy tututsiwnayani; nuy okiwsasnani; pu inumi töhtotani; QrPahsat pu pam pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy nāmi tsovalaqe, amumi paṅqawu: Meh, itam hapi Jerusalem aqwya. Noqw God lavay’aymat Sinot Tiyat hin pēnayaqw, pam pantaqa sohsoy aw antsaniwni. q)Pi pam yep qatsit ep pay a’nö hóyokput ömahtani, pu qatsit nātoniqat ep qatsit qaso’taqata. Jesus Speaks about His Death a Third Time lpQNoqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas qa hak haqam paysoq God moṅwtunatyayat ōviy kiy, sen nay, sen yuy, sen pāvamuy, sen tupkomuy, sen qȫqamuy, sen siwamuy, sen nȫmay, sen timuy tatamhta. ]o3Pahsat pu Peter paṅqawu: Meh, itam hapi sohsok hihta tatamhtotat uṅk nankwusa. hnINoqw pam paṅqawu: Pay aṅ himu sinmuyniqw pas kurs hin pasiwtaniqa pay God‐niqw pasiwta. SmNoqw hakim put nanaptaqam paṅqaqwa: Noqw pantaqw hak sen ayo yámakni? Il Pay himu pohko pȫlay’taqa tsakomostat aṅ pórokput aṅ pákiniqw, pam pantaqa pas qa tūvosi. Nīk̇aṅw k̇ahaktaqa God moṅwtunatyayat aw pákiniqw, pam put epnihqe pas qa tūvosi. %kCNoqw Jesus put pas qahahlayhtiqw navotqe paṅqawu: Pas aṅ hihta akw k̇āhak’iwyuṅqam God moṅwtunatyayat aw yuṅwniniqw amuṅem qa tūvoshinta. ^j5Noqw pam it navotqe, pas qahahlayhti, pas pam qaan’ewakw k̇āhaknihqe ōviy’o. jiMNoqw Jesus it navotqe, put aw paṅqawu: Nīk̇aṅw um sūpwat qaanma. Um hihta úhimuy sohsok huye’, aṅ ōokiwyaqamuy put huytani. Nen um ōveqatsit ep hihta nukṅwat soon qa himuy’vani. Nit um aṅqwnen inuṅkni. PhNoqw pam paṅqawu: Pas nu itsákoy aṅqaqw īit aṅ ahsupoq hinma. Bg}Pay um hin hinwisniqat tutavot navoti’ta: Um tokot qa sokoptani; um qa hakiy nīnani; um qa hihta ūuyni; um hakiy qa atsátoynani; um unay, pu uṅuy pumuy k̇aptsi’tani, it’a. gfGNoqw Jesus put aw paṅqawu: Ya hinoqw um nuy lolmalawu? pi qa hak lolma, pas sūk̇aa, God. eNoqw hak pavansino Jesus tūviṅtaqe aw paṅqawu: Lolma Tutuyqawhqa, ya nu hihta hinhte’, qatsit qaso’taqat himuy’vani? |dqPas antsa nu umumi paṅqawni: Pas God moṅwtunatyayat tsākw qa an kwúsuhqa soon paṅso pákini. The Rich Man &cENoqw pay Jesus pumuy wáṅwayhqe paṅqawu: Uma tsātsakwmuy inumiyaniqat nakwhanayani, nen qa mēwantotani. Pi puma hapi God moṅwtunatyayat aw yuṅni. b%Noqw sinom Jesus aw titipostuy tsamvaya, pam amumi tóṅokniqat ōviy’o. Noqw put aw nánatuwnayaqam amumi yórikyaqe, pumuy mēwa. Va%Nu umumi súaṅqawni: I’wa qenive wunuwk̇aṅw, nima; noqw mi’wa qa pank̇aṅw ahpiy’o. Pi nāhihtataqa qahimuniwhtini; noqw nāqahihtataqa pas pavan hímuniwhtini. Jesus Blesses Little Children M` Noqw moṅwit eṅem sīvat ömalawhqa pay ayam haqam wunuwk̇aṅw, soon ṅas’ew ōmi kwuhpukniqe okiw tawitsqay wuvahtik̇aṅw paṅqawlawu: God, um okiw nuy qaanhinmaqat ōkwatuwni, kita. %_C Nu tsaṅe’sikis talöṅwintiwhqat aṅ lȫs napwalaṅwu. Nu sohsok hihta ihimuy pakwút‐sikivo sun oyiwtaqat aṅqw sūp oyit ūmi nóaṅwu, kita. t^a Noqw Pharisee‐sino wunuwk̇aṅw, nāwaknaqe yan nāyuaata: Kwakwhay God. Kwakwhat pi nu sinmuy qa amunta‐hihta tukwhantota, qa suan hinyuṅwa, qa nāp himuy amum hinwisa, hal hikis yep moṅwit eṅem sīvat ömalawhqat an’i. ] Hakim lȫyöm tāqat nāwaknaniqe God kīyat aw paki. Suhk̇a Pharisee‐sínoniqw, pu suhk̇a moṅwit eṅem sīvat ömalawhqa. \ Noqw haqawat suan hinyuṅqey qanāvevewnayaqam ayam pētuy qahihtay’yuṅwa. Noqw Jesus pumuy amumi it tūwutsit lavayhti: e[CNu umumi paṅqawni: Pas soon pam pumuy amuṅem qa súnaoyni. Noqw pay pi as pantaqw ason nu’ Sinot Tiat hisat pite’, ya nu sinmuy qapēvewni’yuṅqamuy túwani? The Parable of the Pharisee and the Tax Collector ZNoqw puyaw God pas aṅ nāp namoramuy put aw tālö’nik̇aṅw, pu tōkilat aṅ tsaykitaqamuy amuṅem qa nāoyni? Ya pam sȫwuni? YyPu Tutuyqawhqa paṅqawu: Taay, kurs huvam sinmuy amuṅem hin yuykuṅwuqa qa súanhinmaqa hin lavayhtiqat nanaptaa. }XsNoqw i’ koṅnalavu inumi sus’itsq, pay ōviy nu eṅem nāoyni. Taq pam aṅk sasqe, nuy puhtsemoknani, kita. WNoqw pay as pam hihsavo qa nakwha; nit pay unaṅwpeq paṅqawu: Pay as pi nu God qa mamqasi, piw sinmuy qa k̇aptsi’ta. V Noqw pu piw pay pep hak koṅnalavu qatu. Noqw pam hak wuhti tāqat aw pítuhqe aw paṅqawu: Um inuṅem ituwqay aw nāoyni. U+Paṅqawu: Haqam kitsókit ep hak tāqa qatu. Pam hak sinmuy amuṅem hin yuykuṅwu; nīk̇aṅw God qa mamqasi, piw sinmuy qa k̇aptsi’ta. T -Noqw sinom sutsep nānawakne’, qa naṅ’eknayaniqat Jesus pumuy tutuqaynaniqey nāwakna. Nihqe ōviy pam it tūwutsit akw umumi lavayhtiqe, 3S_%Noqw puma lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Háqamni, Tutuyqawhqa? Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay haqam himu mokputniqw, paṅso hapi wiwisokt sumitsovaltiṅwu.OR$Hakim lȫyöm pasve hinnumni. Suhk̇a wīkiwhq, suhk̇a akwsiṅwni. ZQ-#Hakim lȫyöm wuhtit nāma ṅúmantani. Suhk̇a wīkiwhq, suhk̇a akwsiṅwni. P{"Nu umumi paṅqawni: Put tōkilat ep hakim lȫyöm sūkw puvuwhpit aṅ qatsni. Suhk̇a wīkiwhq, suhk̇a akwsiṅwni. bO=!Qatsiy ayo táviniqey tunatyawtaqa put kwayhni; pu qatsiy kwayhqa hapi put ayo távini. -NU Uma Lot nȫmayat u’ni’yuṅwni. #M?Put talöṅvaqat ep kits’oveqnihqa paṅqw hāwe’, nawus soon hihta himuy ōviy ahpami papkini, súwayaniqe ōviy’o. Pu piw pasvenihqa qa kīmii. IL Noqw nāt hapi pantani, hisat nu’ Sinot Tiat mātaqtiq’ö. K!Noqw ura hisat Lot Sodom aṅqw ahpiyniqw, ep tāwat ep ūwiṅw hihta sik̇ahpik owat enaṅ ōṅaqw löhöhöykuqe sohsokmuy kīqöta. J Pu pay ura piw pan Lot qatsíyat ep hinta. Sinom nōnova, hīhikwya, hihta tuhtuy’ya, hihta huyalalwa, uylalwa, pu kīlalwa. I+Ura puma nōnova, hīhikwya, nȫmalalwa, puwsuṅwlalwa, hisat Noa pākihut aqw pákihqat aw pahsavoo. Noqw pātsikq, puma sohsoyam súlawhti. vHeNoqw ura Noat qatsíyat ep hin yēsiwhq, pay hapi pan piw hintani, hisat nu’ Sinot Tiat ahoy pítuq’ö. nGUNīk̇aṅw pay mohti pu’ qatsívaptsiwyuṅqam nuy hīhihta akw okiwsasnayani, pu nuy tūvayani. F Pi talwihpiki tokpelat aṅ ahsupoq tālawvaṅwu. Noqw pay hapi pan piw nu Sinot Tiat italöṅiy ep hinhtini, hisat pítee. ENoqw ephaqam sinom umumi paṅqaqwani: Meh, pam yep’e! sen Meh, ayamo! kitotani. Noqw uma hapi qa aqwyani; piw qa amuṅkyani. *DMPu pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Pay uma nāto nuy Sinot Tiyat as ṅas’ew sūs talöṅvaqat ep umumumniqat nānawaknaniqw, soon pam antani. C}Soon hak paṅqawni: Meh, pam ep’e, sen Meh, pam ayamo, kítani. Ispi meh, God moṅwtunatyaat yep umuhsonveniq’ö. 0BYNoqw hisat God moṅwtunatyayat aw pítuniqat ima Pharisee‐sinom Jesus tūviṅtota. Noqw pam umumi paṅqawu: Pi God moṅwtunatyaat qa susmataqpuva pítuni. pAYPu pam put aw paṅqawu: Wunuptut, aqwhaqamii. Pay um qapēvewnaqe qalaptu. The Coming of the Kingdom \@1Ya pay qa hak God pas hihtataniqe pitu, hal pay i’ qa‐Jew‐sino‐saa? kita. i?KNoqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Ya qa pakwtnihqam powaltoti? Noqw ya ima peptnihqam haqamiya? g>GNihqe pam Jesus kukmiq nātuvaqe put aw put ep hahlayhti. Noqw pam hak Samariat aṅqw sino. s=_Noqw pumuy amuṅaqw sūk̇a qalaptuqey navotqe, ahoy namtökt, pu pas tönay aṅqe’ God pas hihtata. </Noqw pam pumuy túwahqe, amumi paṅqawu: Huvam God awwat momṅwituy amumi nāmahtaknawisaa. Noqw puma nāto aqwyak̇ahk̇aṅw, pay powaltoti. b;= Nihqe puma paṅqw tsa’lalwaqe paṅqaqwa: Jesus, Moṅwi, um okiw itamuy ōkwatuwni. x:i Nihqe pam haqam kitsókimi pituqw, hakim pakwt tahtaqt tokoplelet tūtuyyaqam put ahsawvayaqe yāvaqw hōñi. u9c Noqw pam Jerusalem aqwnihqe, Samaria‐tutskwat, pu Galileet‐tutskwat paṅ qaqlavaqa paṅsoq’a. P8 Noqw pay pan hapi ōviy piw uma tuwat hin ayatiwye’, sohsok anhtote’ paṅqaqwani: Pay itam okiw qa hihta apitoti. Pi pay itam itah’ayaway‐sa anhtoti, kitotani. Jesus Makes Ten Lepers Clean `79 Ya sen um put aw kwakwhatani, pam hin ayatiwhqey anhtiqat ep’e? Pay k̇a sóon’i. *6MSóoni. Um yanwat put aw layayhtini: Um namuptat inuṅem nōvatat, nuy nopnani. Noqw nu tūmoytani, pu hikwni. Ason pay um inuṅk nösni, pu hikwni, kítani. W5'Kurs uma haqawa tumal’ayay’taqw pam haqam tutskwat qöritani, sen wāwakastuy nopni’tani. Ason pam pasṅaqw pituqw, ya um put aw yan lavayhtini: Taay, um tunösvoñat aw qatuptuni, aw kítani? 4Noqw Tutuyqawhqa paṅqawu: Kurs uma pay hihin tuptsiwni’yuṅwe’, nāmahin pi pam mustard‐uyit pōsiyat an tsāyniqw, uma it sycamine‐tsokit ṅáipwaniwe’, wuhkovatuphaveq kwihpiwniqat paṅqaqwaqw, soon pam umuhlavayiy qa anhtini. A Servant’s Duty d3ANoqw ayaiwyuṅqam Tutuyqawhqat aw paṅqaqwa: Um okiw itahtuptsiwniy aw hóyoknani. 92kPu kurs pam tāwat ep tsaṅe’sikis ūmi qaanhte’ put tāwat ep tsaṅe’sikis ūminen, qahahlayhtiqey paṅqawhq, um hapi put pantaqat put ahpiy ayo yúkumantani. Faith 81iUma nānami tunatyaltotini, kurs uhpava, sen uhtupko ūmi qaanhtiqw, um put u’nanani. Noqw kurs pam qaanhtipuy ep qahahlayhtiqw, pay um put pantaqat put ahpiy ayo yúkuni. 90kKurs hak imuy tsātsakwmuy hihtawat ayo lasnaqw, put eṅem pas is’ohini. Pay pi tatam māta put kwapk̇aqe hāyiltiqw pam wuhkovatuphamiq tūviwhq, pam put eṅem lolmani. ./ WPahsat pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Pas soon sinmuy lomavöhut aṅqw lasnayaqam haqami peveltini. Nīk̇aṅw pumuy amuṅem pas is’óhini. L.Noqw pam put aw paṅqawu: Pay pi puma Moses‐nik̇aṅw pu God lavay’aymuyatuy lavayiyamuy qa aw tūqayyuṅwe’, nāmahin pi hak so’pumuy amuṅaqw ahoy tātayhq soon tūtuptsiwani.~-uNoqw pam paṅqawu: Qae, Ina Abraham, pay hak so’pumuy amuṅaqw amuminiqw, soon puma tunatyay aṅqw qa lasyani. ",=Noqw Abraham put aw paṅqawu: Pay pi puma Moses‐nik̇aṅw pu God lavay’ayamuyatuy lavayiyamuy oyi’yuṅwa. Pay ason pumuy amumi tūqayyuṅwni. y+kTaq nu tsivot tupkomuy’ta. Noqw pam hin yórikqey pumuy āawnaqw, puma qa tuwat peqw k̇ānanvotpit aqwyani. P*Pahsat pu pam paṅqawu: Inaa, um as turs inay kīyat aw put hōnani. )-Pu piw pi itamuhtsave a’nö tupqa yukilti; pantaqw ōviy as yaṅqw umumiqyaniqam kurs hinyani; pu piw as umuṅaqw peqwyaniqam kurs hinyani. K(Noqw Abraham paṅqawu: Itii, pay ura um uhqatsiy ep hihta úhimuy lolmat ömahta; noqw pu pan piw Lazarus hihta qalolmat ömahta. Nit pu’ pam suyan unaṅwtiqw, umwa tuwat k̇ānavoti’ta. ^'5Pu pam tsa’lawhqe paṅqawu: Inaa, Abraham, um okiw nuy ōkwatuwe’, peqw Lazarus hōnaqw, pam malatsiy tsukuyat kūyit aqw móroknat, ileñiy huk̇anani; taq nu yepeq ūwiṅwuy ep pas okiw k̇ānavoti’ta. r&]Nihqe maskiveq k̇ānavoti’k̇aṅw, kwuhpukqe, Abraham yāvoq tuwa, pu Lazarus put aqlap qátuhqata. %7Noqw ahpiy pantaqw, i’ okiwsino mōki, Noqw God hoṅviaymat put ōmiq wikyaqw, pam Abraham aqlap qatuptu. Noqw pu tuwat k̇ahaktaqa mokqe āmiwa. 3$_Nihqe pay okiw as ṅas’ew pam k̇ahaktaqat nönöspiyat aṅqw hihta piṅput tūmoytaniqey nāwakna. Noqw popkot ök̇e’, okiw put uyayat aṅ leñitsmitotaṅwu. #Noqw pu piw hak okiw hihta nuhtumi tuṅlay’taqa, Lazarus yan mātsiwhqa put hötsíwat epeq taviwa, u’yasanīk̇aṅwo. }"sHak k̇ahaktaqa tsatsákwmötsaput a’nö hihk̇ay’taqat yuwsi’k̇aṅw, nāqavo hihta nasani’taṅwu. '!GNȫmay mātapqa piw sukw amum qatupte’, tokot sokoptaṅwu; pu puwsuṅway aṅqw mātaviwhqat amum qatuptuqa tokot sokoptaṅwu. The Rich Man and Lazarus  5Pay tokpela, pu tūwaqatsi tūwayaniqw, pam pantaqa qa pas hinta; noqw pay tutavot ep sushihsay pey’taqa alöṅtiniqw, pam pantaqa pas qatuvosi. DHisat John pítuhqat aw pahsavo hin hinwisniqa tutavo yuaatiwa, pu God lavay’aymuyatuy lavayiam pīwu. Noqw pahpiy pu’ God moṅwtunatyayat yuaatiwhq, sinom sohsoyam aqw nānaqasya. ENoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Uma pi sinmuy amumi lolmat nālavaytaṅwu; noqw pi God umumi umuh’unaṅway navoti’ta. Pi himu sinmuyniqw pas hímunihqa God‐niqw tuyoy’eway’o. lQNoqw Pharisee‐sinom sīvat tuṅlay’yuṅqam sohsok it nanapta; nihqe put aw tututsiwya. ]3 Kurs hin tumal’aya lȫqmuy moṅwímuy amuṅem tumalay’tani; ispi soon pam qa sukwat aw pay qa yan unaṅway’k̇aṅw, súkwat‐sa pas hahlayni; sen pay hihtawat‐sa aw pas yuki’k̇aṅw, pu sukwat pay qa hímuni. Kurs hin uma k̇āhakiwuy ōviy tumalay’k̇ahk̇aṅw, piw God eṅem tumalay’yuṅwni. Some Sayings of Jesus oW Pu uma hihta qa umuhimuy aw qa suan tunatyawwisq, ya sen hak hihta pas umuhimuyniniqat umumi nóani. # Paniqw ōviy kurs uma yep qatsit ep hímuy’tiwhqat paysoq hintsatsne’, ya sen hak hihta hihk̇ay’taqat pas antsanihqat umumi nóani? #? Hak sustsa’ ep qa paysoq hintsakqa piw nihtiwtaqat ep qa paysoq hintsakṅwu; pu sustsa’ ep paysoq hintsakqa piw nihtiwtaqat ep paysoq hintsakṅwu. 1[ Noqw nu umumi paṅqawni: Uma yep qatsit ep hihta umuhimuy akw nenṅem tūkwatslalwani; noqw ason umuhimu súlawhtiqw, puma umuy haqam sutsep yesniqat aw ökinayani. Noqw put moṅwíat put ep put aw tayawinlavayhti, pas pam tuhishinhtiqw ōviy’o, nāmahin pi as pam qa súan hinhtiq’ö. Pi yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam nāp sinomuy amumiwat pas qa ūunatu. Noqw pay tālat aṅ hinwisqam qa pumuy amún tutuhistu. c?Pahsat pu pam piw sukwat aw paṅqawu: Noqw umwa hihsa’haqam pöiwta? Noqw pam paṅqawu: Pay tsivót‐sikip sunat tuwanit söhövosita. Noqw pam put aw paṅqawu: Uhpöiy pey’taqat kwusut, nālöp sunat pēnaa. <qNoqw pam paṅqawu: Pay tsivót‐sikip sunat tuwanit wihkuyita. Noqw pam put aw paṅqawu: Uhpöiy pey’taqat kwusut, ayam suqtuptut, lȫq sunat pakwt sihk̇ay’taqat pēnaa. #Kítahqe, ōviy pam moṅwíyat aw pöiwyuṅqamuy nānap wáṅwayhqe, mohti’maqat aw paṅqawu: Um hihsa’haqam imoṅwiy aw pöiwta? q[Hal kurs nu yanhtini. Noqw hisat nu itumalmakiway aṅqw ayo tūviwhq, sinom nuy kiy ep pās taviyani. I Pu pahsat pam hak hihta aw tunatyawtaqa unaṅwpeq paṅqawu: Ya sen nu hinhtini? Imoṅwi itumalay nuy nawhkiniq’ö. Kurs nu hin pasva tumalay’tani; nu hihta tuṅlay’taniqey hahmana. -SNoqw pam wáṅwayhqe, put aw paṅqawu: Ya nu it hihta navota? Um hin hihta ihimuy as tunatyawtaqey nuy āawnani; pay um soon pāpu hihta ihimuy aw tunatyawtani. ] 5Pu piw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Hak k̇ahaktaqa hakiy put eṅem hihta himuyat aw tunatyawtaniqat aw tavi. Noqw yaw put himuyat aw tunatyawtaqa put himuyat hovalantaqat moṅwíyat āawnaya.  Pay pi tatam itam qatsítote’, hahlayyani. Pi i’ uhtupko as soñawnen mokt, ahoy tātayi, kurs haqaminit ahoy nātuwiwa.kONoqw naat put aw paṅqawu: Itii, pay pi um sutsep inumum yanta; noqw sohsok himu ihimu úhimuu. , QNoqw i’ uhti tuwat nāhuhyayaqamuy amuhpa’ uṅ hihta akw qátuhqat sohsok’o. Noqw pam ahoy pituqw, āpiy pay um put eṅem wakashoyat wívakiwtaqat nīna. i KNoqw pam lavayhtiqe nay aw paṅqawu: Istáthihi! Nu hihsa’haqam yahsaṅwuy aṅ uṅem tumalay’ta; piw nu qa hisat uhtutavoy hihtawat qaanhti. Noqw nu ikwátsmuy amumum hahlayniniqw, um qa hisat nuy kapirshoyat maqa. l QNoqw pay pāvaat itsívutiqe, aw pákiniqey qa nakwha. Noqw ōviy naat aw yámakqe, aw kuwawayku.  5Noqw pam put aw paṅqawu: Uhtupko pitu; noqw una wakashoyat wívakiwtaqat put eṅen nīna, pam put qahintaqat suphelawtaqat pitsínaqe ōviy’o. b =Nihqe pam sukwat tumal’ayat wáṅwayhqe, puma hinoqw pantsatsk̇aqat put tūviṅta. zmNoqw tiat wūyoqwa pasvehaqam tumalay’ta. Nit pam kīmi hayiṅwnaqw, ep lēlenyaqat, pu tīvaqw, pam navota. }sI’ iti as soñawnen mokt ahoy tātayi; i’ as kurs haqaminit ahoy nātuwiwa. Noqw pahsat pu puma hahlayhtivaya. fENen uma wakashoyat wívakiwtaqat pew wikye’, nīnayani; noqw itam nōnove’, hahlayyani. 'Noqw pay naat tumal’aymuy amumi paṅqawu: Uma pew yuwsit susnukṅwat yawwise’, put yuwsinayani. Pu uma taṅapsomnayat, totsvaknayani. )KNoqw tiat put aw paṅqawu: Inaa, pas nu Oveqatsit ep Qátuhqat ehpewi qaanhti, pu uhpewii, nihqe soon nu yan’ewaynīk̇aṅw uhtinihqey pan túṅwantiwni. Pu ōviy pam wunuptut, nay aqw’a. Noqw pam nāt yāvaqniqw, naat put túwahqe, ehpewi wárikqe, kwapk̇aqe súmavoktat, put tsohtsona. q[Nihqe soon nu yan’ewaynīkanw uhtinihqey pan túṅwantiwni. Pay um nuy tumal’ayatani, nu kítani. mSHan pi inay aqwnen, aw paṅqawu: Inaa, pas nu Oveqatsit ep Qátuhqat ehpewi qaanhti, piw uhpewii. @yNoqw pam unaṅwtalawvaqe paṅqawu: Istáthihi! K̇aysiwhqam inay eṅem hihta ōviy tumalay’yuṅqam nȫsiwhqat qarūrumnayaqe, akwsiṅwni’yuṅqw, nu yephaqam tsöṅmomoki. }sNoqw pitsōtim hihta pahpuyat nōnovaqw, as pam put öyniqe amumi kwaṅwáy’tuswaqw, pas qa hak put hihta maqa. ~Noqw pam pep tutskwat ep hakiy sinot aw nātuwikta. Noqw pam haqe’ pāsay aw put hōnaqw, pam pitsōtivokmuyatuy lālayi. c}?Nihqe pam put sohsokq, pep tutskwat ep wukotöṅösti; noqw put ahpa’ himu súlawhti. |) Noqw ahpiy qa wūhakis talq, pay tsāywa sohsok hihta himuy tsovalat, yāvoqhaqamii; nihqe pepehaq qahopqatuhqe, hihta himuy paysoq hintsana. { Noqw tsāywa nay aw paṅqawu: Inaa, as um hihta úhimuy aṅqw imakiway nuy máqani. Noqw pam hihta akw qátuhqey tiyotimuy namqana. Bz Pu pam paṅqawu: Hak tāqa lȫqmuy tiyotimuy’ta. y% Nu umumi paṅqawni: Noqw pan hapi hak suhk̇a qaanhinmaqa tunatyay aṅqw lasq, put ep God hoṅviaymat pas hahlayhtotiṅwu. The Lost Son x' Pu pam put tuwe’, kwatsmuy, pu kisṅwamuy tsovale’, paṅqawni: Huvam inumum hahlayyaa; nu sīvat haqami hintsanqey ahoy tuwa, kítani. Aw{Pu sen kurs hak wuhti pakwt qötsásivat himuy’k̇aṅw, sukw haqami hintsanni. Puyaw pam wihqöhit qa úwiknat, ahpave maspe’, pās hepni, pas ason put túwaniqey pahsavoo. v5Nu umumi paṅqawni: Noqw pan hapi hak sūk̇a qaanhinmaqa tunatyay aṅqw lasq, put ep ōveqatsit ep yesqam hahlayhtotiṅwu; sinom nālöp sunat pakwt pept sihk̇ay’taqam súanhinwisqam kurs hihta aṅqw lasyaniqw, puma pumuy amuhpe qa pan hahlayhtotiṅwu. The Lost Coin u+Kiy ep pite’, kwatsmuy, pu kisṅwamuy tsovale’, amumi paṅqawni: Huvam inumum hahlayyaa, nu ikanelvohkoy kurs haqaminihqat tuwa, kitani. Ht Pu pam put tuwe’, hahlayk̇aṅw sukpa’ tsoki’k̇aṅw, cs?As kurs umuṅaqw haqawa tsivót‐sikip sunat kanelvokmuy’taqw suhk̇a kurs haqamini. Ya pam nālöp sunat pakwt pept sihk̇ay’taqamuy haqam tutskwave qa mātapt, pu haqaminihqat heptoni, pas túwaniqe pahsavoo? QrNoqw pam tūwutsit hihta tuawi’taqat akw amumi lavayhtiqe paṅqawu: @qyNoqw Pharisee‐sinom, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum Jesus aw qayan unaṅway’yuṅqe paṅqaqwa: Tuwat i’ tāqa qaanhinwisqamuy pas amu’puñalk̇aṅw, amumum tunöshomhta. }p uPahsat pu moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam, qaanhinwisqamuy amumum sohsoyam put aw tūqayyuṅwniqe aw hóyokya. o)#Pam tutskwat aw qa nukṅwa, piw kwitatsvalnit aw’i. Pay pánis‐sa pi hakim put maspayaṅwu. Tuqayvastotaa! Uma pi naqvuy’yuṅwa.[n/"Öṅa as lolma; nīk̇aṅw kurs pam suhuviwe’, sen hihta akw suhutiwni? m{!Noqw ōviy pay pan hapi kurs uma haqawa sohsok hihta himuy qa tatamhte’, pas soon inuṅk wīsiwtani. Worthless Salt l1 Noqw kurs pay hinniniqw, nāt mi’ pas yāvaqwniqw, pam aqw hakiy tuaw’ayhte’, pay hintaqat akw puma qa nāmi may’taniqat aw tūviṅtani. kHal kurs hak haqam moṅwi sukwat moṅwit aqw kihpokte’, ya sen pam qa mohti qatupte’ aṅ wūwani, sen pay pam pakwút‐sikip sōmorit pahsa’ sinoy’k̇aṅw, put ahsawvatoqat áṅwutaniqeyu, pam sunát‐sikip sōmorit pahsa’ sinoy’taq’ö? BjPaṅqaqwani: I’ as kītivat, pay kurs hin aw yúkuni. i{Nāphisat pi pam as qaqatspiyat yukut, pay kurs hin put aw yúkuniniqw, aw yorstotaqam sohsoyam akw tututsiwtivaye’, hKurs uma haqawa ōmi wupakitaniqey tunatyawte’, ya sen pam qa mohti qatupte’, hin hihk̇ayat aṅ wūwani, sen aw aptsi’nitaqeyu? SgPu nahoylehtsiy qa yank̇aṅw inuṅknihqa pas soon inuṅk wīsiwtani. PfInuminihqa nawus nay, pu yuy, pu nȫmay, pu timuy, pu pāvamuy, pu tupkomuy, pu qȫqamuy, pu siwamuy, pu hikis pas nāp qatsiy enaṅ aw qa suhtaq’ewni. Hak qa panhtinik, soon inuṅk wīsiwtani. ce?Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam Jesus ámumya. Noqw pam namtökqe amumi paṅqawu: dPi nu ūmi paṅqawni: Imuy tahtaqtuy as tūtsamiwyaqamuy amuṅaqw qa haqawa inovay aṅqw nösni. The Cost of Being a Disciple c+Noqw moṅwi tumal’ayay aw paṅqawu: Yupa, kurs pö́nawita, pu kwiyauy’uhtsit aw’i, nen um aṅqw sinmuy tusoqtsamhq, ikiy ep ohpokni. zbmNoqw tumal’aya panhtiqe paṅqawu: Moṅwi, pay um hintaniqat paṅqawhq, nu as anhti; noqw pay nāt ep qeni. +aONoqw ōviy pam tumal’aya pítuhqe, īit moṅwiy āawna. Pahsat pu ki’taqa itsívutiqe, tumal’ayay aw paṅqawu: Yupa k̇aktayii, kīmii, kihkisonva, pu kīkisk̇at aw’i; nen um aṅ ōokiwyaqamuy, pu hihta akw qapasiwyuṅqamuy, pu qayaktaqamuy, pu qapostalyaqamuy aṅqw tsamni. I` Noqw suhk̇a paṅqawu: Piw nu nȫmataqe, ōviy kurs hin awni. _'Noqw suhk̇a paṅqawu: Piw nu tsivót‐sikip nanasṅwamuy tumalwawakastuy túihqe, pas piw soon amumi qa pohtani. Himu nu as pay qa awni. ?^wNoqw puma sohsoyam sun hihta akw qe’yaniqey pan unaṅwtoti. Noqw mohti’maqa put aw paṅqawu: Piw nu hihsaq tutskwat túihqe, pas soon qa aw kuyvatoni. Himu nu as pay qa awni. ]Nihqe nonopsattiqw, tūtsamiwyaqamuy amumi tumal’ayay hōnaqw, pam amumi paṅqawu: Huvam pewyaa; pay sohsoy himu yukiwta. V\%Noqw pam put aw paṅqawu: Hak tāqa wukonovataqe, k̇aysiwhqamuy tūtsama. [Noqw put amum nōnovaqamuy amuṅaqw haqawa it navotqe, put aw paṅqawu: Pas hak God moṅwtunatyayat ep nösniqa hahlayhpit epni. CZNen um hahlayhpit epni. Pi puma kurs hin ūmi put aṅ ahoytotaniq’ö. Pay ason aṅ súanyuṅqam ahoy yesvaniwhq, pep pu’ God ūmi put ep ahoytani. The Parable of the Great Feast Yy Ason um tūnopnanik, aṅ ōokiwyaqamuy tūtsammantani, pu qapasiwyuṅqamuyu, pu qayaktaqamuyu, pu qapostalyaqamuyu. NX Pu Jesus piw put tūtsamqat aw paṅqawu: Um wukonovate’, qa uhkwatsmuy tūtsammantani, piw uhsinomuyu, piw uqlaq k̇ahaksinmuyu; taq k̇a puma soon qa uṅ tūtsamyaqw, pay pam ūmi ahoytiwni. kWO Taq haqawa pavan nāhihtataqa hapi qahimuniwhtini; pu nāqahihtataqa hapi a’nö hímuniwhtini. mVS Um qa panhtiqw, ason hak uṅ tūtsamq, um susqalaveq qatuptumantani. Noqw uṅ tūtsamqa pite’, ūmi paṅqawni: Ikwatsi, um pavan ayo nukṅwat aw hóyokni, kítani. Noqw pep pu’ umum nōnovaqam uṅ k̇aptsi’yuṅwni. qU[ Uminen ūmi paṅqawni: It qenitoynaa, kítani. Noqw pahsat pu um hamanhtini, susqalaveq qatuptuniqee. =TsAson hak nāṅuiwhqat ep nōviwhqat ep uṅ tūtsamq, um qa pas susnukṅwat qenit ep qátuptuni, taq nāp hisat pi sen uṅ tūtsamqa uhpenihqe hakiy pas pavan sinot tūtsamht, S Pu pam tūtsamiwyaqamuy amumi tātayhq, kurs puma núnukṅwat qenit namorstotaqw, pam amumi tutaptaqe, amumi paṅqawu: ?RyNoqw puma kurs hiṅqaqwani. Hospitality and Humility QNit pumuy amumi paṅqawu: Kurs uma haqawa moropkoy’tani, sen wakasvokoy’tani. Noqw kurs pok’at nasuṅwintalöṅnit ep hötsit aqw posni. Ya sen put pohkoy’taqa qa āpiy pay paṅqw pu hóroknani, nāmahin pi nasuṅwintalöṅniniq’ö. RPNoqw puma qa hiṅqaqwa. Noqw Jesus put ṅuahqe, qalaptsinat, mātavi; 8OiNoqw Jesus lavayhtiqe tutavot aw tuvoti’yuṅqamuy‐nik̇aṅw pu Pharisee‐sinmuy amumi paṅqawu: Ya pay hak nasuṅwintalöṅnit ep hakiy qalaptsinaniqw pam súanta? GNNoqw meh, hak tāqa pāmoktuyat tūtuyhqa Jesus apyeve qatu. M 9Pu hisat nasuṅwintalöṅnit ep Jesus Pharisee‐sinmuy amuṅaqw hakiy pas mohpeqnihqat kīyat ep tūmoyta. Noqw puma put aw pās tunatyawyuṅwa. L3 #Meh, God umuhkiy pay tatamhta. Noqw nu umumi pas antsa paṅqawni: Pay uma yahpiy haqahpiy soon inumi yórikyani. Nīk̇aṅw hisat aw pituqw, uma paṅqaqwani: Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqa nam tayawintiwaa, kitotani. Noqw pep pu’ uma inumi piw yórikyani.K# "Is ohi uma Jerusalem ep sínomu! Is ohi umuṅemi! Uma pi God lavay’aymuyatuy qö́yantota, pu umumi ayatiwyaqamuy tatatupqöyantota. Pas as nu hihsakishaqam umuy tsovalani, kowākowuhti timuy masay atpik̇aqe taṅataṅwuqat pan’i; noqw uma hapi qa nānawakna. J3 !Nīk̇aṅw pay nu nawus pu’ Jerusalem aqw hoyhtani, pu qāvoo, pu lȫtoki. Ispi soon God lavay’ayaat Jerusalem aṅqw nāp haqam súlawhtini. aI; Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Yúpave, awye’ put īsawuy aw paṅqaqwaa: Meh, nu hapi nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwanta, pu tūqalaptsinta, pūu, pu piw qāvoo, pu pāyis talqat ep imakiway aṅ nu kuyvani. "H= Noqw ép tāwat ep hakim Pharisee‐sinom Jesus aw ö́kihqe, aw paṅqaqwa: Um yámak̇e’, yaṅqw ahpiyni. Taq Herod uṅ nīnaniqey nāwakna. wGg Noqw meh, haqawat nuhtuṅkyaqam mohti’wisni, pu mohti’wisqam nuhtuṅkyani. Jesus’ Love for Jerusalem F Pu sinom hōpaqw ö́kini, pu tāvaṅq’ö, pu kwiniṅaq’ö, pu tatk̇aq’ö; nen God moṅwtunatyayat ep yesvani. bE= Pep pu’ uma tsaykitani, umuhtamay ṅuritotani. Noqw Abraham, pu Isaac, pu Jacob, pu sohsoyam God lavay’aymat, puma God moṅwtunatyayat ep taṅawtaqw uma amumi yórikyani. Nīk̇aṅw úmawat ihpoq maspiwyani. !D; Noqw pay pam paṅqawni: Pay nu umumi paṅqawu: Nu umuy háqaqwyaqat qa navoti’ta. Huvam inuṅaqw ahpiyyaa, sohsoyam nukpantuwit hintsatsk̇aqamu. qC[ Pahsat pu uma paṅqawtivayani: Ura itam utpip nȫnösa, pu hikwya; pu um itahkitpik itamuy tutuqayna. #B? Hisat ki’taqa wunupte’, hötsiwmiq uhtaqw, pahsat pu as uma ihpaqw hoṅk̇ahk̇aṅw, uutspit pöṅö́ṅöytoynayani, paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Tutuyqawhqa, Tutuyqawhqa, itamumi hö́taa, kitotani. Noqw pam lavayhte’, umumi paṅqawni: Umuy háqaqwyaqat nu qa navoti’ta. /AW Uma hihsa’ qenit hötsiwat aṅ yuṅniqey qa nātusitotani. Taq nu umumi pas paṅqawni: Pay as k̇aysiwhqam aw yuṅniqey tuwantotanik̇aṅw, pay kurs hinyani. }@s Pahsat pu hak put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya pay pas híkiyom ayo nö́ṅakni? Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: f?E Pu pam kitsókinawit hinmakaṅw, sinmuy tutuqaynatima, Jerusalem aqw hoyhtak̇aṅwo. > Pam pēk̇enit anta. Put hak wuhti kwúsuhqe payhp tuwanit ṅumnit enaṅ namiqwrilaqw, pam sohsoy pēk̇e, kita. The Narrow Door Z=- Pu piw pam paṅqawu: Ya nu God moṅwtunatyayat hihta antaqat paṅqawni? G< Pam mustard‐ūyit pōsiyat anta. Put hak tāqa kwúsuhqe, pāsay ep ūya. Noqw pan wuṅwqe, pas wukotskiniwhti. Noqw masay’yuṅqam put nantaqayat aṅ yesva. The Parable of the Yeast n;U Pu Jesus paṅqawu: Ya God moṅwtunatyaat hihta anta? Ya sen pam hihta antaqat nu paṅqawni? K: Noqw pam yan lavayhtiqw, put ehpew’iwyuṅqam sohsoyam hamanhtoti. Noqw sinom sohsoyam pas hinhaqam hahlayhtoti, pam sohsok hīhihta qaöwítumaltaqat ep’e. The Parable of the Mustard Seed Q9 Noqw meh, Satan it wuhtit, Abraham tíyatnihqat pay pakwt nanal sihk̇ay’tasikis yahsaṅwuy aṅ it tūyat akw sōma. Noqw puyaw nu nasuṅwintalöṅnit ep put mātapqe, ōviy pas qalomáhinhti? Z8- Noqw Tutuyqawhqa pahsat put aw lavayhtiqe paṅqawu: Um nawip’ew hintaqa! Ya uma qa nanap nasuṅwintalöṅnit ep umuhwakasvohkoy, sen umuhmoropkoy haqam pakiwtaqat aṅqw mātapye’, put hikwnawisṅwu? 7 Noqw Jesus nasuṅwintalöṅnit ep put qalaptsinaqw, ōviy tsotsvalkive moṅwi itsívutiqe, sinmuy amumi paṅqawu: Sinom hapi navaysikis talöṅnit aṅ tumalay’yuṅwni. Oviy uma put aṅ pewye’, qalaptuyani; nen qa nasuṅwintalöṅvaqat epyani. i~~}||^{azzyyxwvuutt_t s@rr qqBpppPo[nn2mm-ll;k\jjiiKhhggfiee]dcbbjaaJ``_x^^I]Z\S[f[ ZYYnXX)WNVVcUUU'TT SRR_QQsQ PP2OOPNTMM0LL1K*JII3HSGvFEDDRCC!BB8AAw@@G?>== <;;Q::R99b877g66 55(4p33222>100//.--x,,:++<*))x((i''/&%%%8$;##$"!!& DVDPe_ OUCTnp  v <tah c1X^)Noqw puma sáakmaqe paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa, nahoylehtsit aw núaa. \]1Pahsat pu ōviy Pilate as Jesus mātapniqey nāwaknaqe, piw sinmuy amumi yuaayku. j\M(I’ Barabbas as kīve sinmuy qaunáṅwtalawnaqe, hakiy nīna. Nihqe ōviy sivikimi tūviwa.) c[?Noqw puma sūsaq sáakmaqe paṅqaqwa: It ayo tūvat, itamumi Barabbas mātavii, kitota. jZMPut nōviwhqat ep pam pas pay soon hihtawat pumuy amumi qa mātapṅwunihqe ōviy pan lavayhti. 6YgPay nu ōviy put a’nö wuvahtat, mātapni. XPas qae, pu Herod pīw pan tuwa. Pi nu umuy put aw hōna. Noqw meh, pay kurs pam qa haqam hihta mokiwuy hihk̇ay’taqat hinhti. LWAmumi paṅqawu: Uma as it tāqat inumi wikvaya; nihqe yaw pam sinmuy nukushintsahtsanqat inumi paṅqaqwa. Noqw meh, nu umutpik put puprikq, kurs uma put hīhihta nēveltoynayaqw pas qa panta. V Noqw Pilate God awwat mohpeq momṅwituy, pu sinmuy amumi moṅw’iwyuṅqamuy‐nik̇aṅw, pu sinmuy sohsokmuy tsovalaqe, kUO Noqw ep talöṅnit ep Pilate Herod amum nākwatsta, puma as hihta ep nehpew’iwtaqe ōviy’o. T Noqw Herod‐niqw pu sōlawamat put qahihtatotaqe, aw tututsiwya; nihqe hihta lolmat yuwsinayat, ahoy Pilate aw lālayya. S Noqw God awwat mohpeq momṅwit, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum aṅ hoṅk̇ahk̇aṅw, a’nö put hihta nēveltotoynaya. SR Pahsat pu pam put hīhihta tūviṅlawu. Noqw pay Jesus pas qa lavayhti. XQ)Noqw Herod Jesus aw yórikqe, pas hinhaqam hahlayhti, pam as hisat put aw yórikniqey nāwaknaqe ōviy’o. Pam pi put hīhihta hintsakq navotqe, sakiqw as pam hihta k̇ātumaltaqw aw yórikniqey wūwanta. PNoqw kurs pam Herod moṅwvihk̇ayat aṅqwnihqat navotqe, āpiy pay Herod aw put hōna, pam piw ephaqam Jerusalem ep qatuqw ōviy’o. SONoqw Pilate put navotqe, tūviṅta sen pam Galileet aṅqwnihqata. `N9Noqw pahsat pu pas puma qa tūtuqayyaqe paṅqaqwa: Noqw pi pam sinmuy hin u’naṅwna, nihqe ahsupoq Jew‐sinmuy amuhpa’ tūtutuqaynatinuma, Galileet aṅqw hoyóyoykuk̇aṅw pew pahsavoo. Jesus before Herod M Pahsat pu Pilate God awwat mohpeq momṅwituy‐nik̇aṅw pu sinmuy amumi paṅqawu: Pay kurs i’ qa haqam hihta ep qaanhti. LNoqw Pilate put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um Jew‐sinmuy moṅwiam? Noqw pam hu’waqe, aw paṅqawu: Um súaṅqawu. K}Pu puma put hīhihta nēveltotoynayaqe paṅqaqwa: Itam it aw nanaptaqw, itamuy Jew‐sinmuy nukushintsahtsana; pu itam hihta aṅ sivit Caesar aw qa ōoyyaniqat itamumi paṅqawlawu, yaw pam pas nāp moṅw’asi’taqey paṅqawlawhqe ōviy’o. vJ gPahsat pu pep tsovawtaqam sohsoyam hoṅvaqe, pep tutskwat ep moṅwi Pilate yan mātsiwhqat aw Jesus wikya. IGPahsat pu puma paṅqaqwa: Ya hinoqw pas nāto piw hak hin hihta tsok̇anani? Pi itam hapi pas nāp moayat ahpiy put nanapta.rH]FPahsat pu puma sohsoyam paṅqaqwa: Um pa God Tíata! Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Uma súaṅqaqwa. ]G3ENoqw yahpiy haqahpiy nu’ Sinot Tiat God Sus’öqaltutuyqawhqat putvaqe qátuni. qF[DPu kurs nu as piw tuwat umuy hihta tūviṅtaqw, soon uma nuy āawnayani, piw soon uma nuy mātapyani. EECNoqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Kurs itamuy āawnaa. Ya um pas antsa God aṅqw moṅw’asi’taqa? Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Nu umuy āawnaqw, soon uma tūtuptsiwani. =DsBPu ōviy panis tālawvaqw, sinmuy amuṅaqw wukw’a’yat‐niqw, pu God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam sumitsovaltiqw, Jesus pumuy amumi wīkiwa. MCAPu puma hīhin pu ehpewi qalomáyuaatota. Jesus before the Council B@Pu puma hihta akw put pos’uhtayaqe taywayat wuvalalwak̇ahk̇aṅw, tūviṅlalwaqe paṅqaqwa: Kurs paṅqawuu. Ya hak uṅ wuvahta? TA!?Noqw tahtaqt Jesus ṅuy’yuṅqam put aw tututsiwya, pu wuvalalwa. M@>Noqw Peter paṅqw yámakqe nāvakhuruhta. Jesus Mocked and Beaten C?=Noqw Tutuyqawhqa namtökt, Peter aw tātayi. Noqw Peter Tutuyqawhqat lavayiyat u’na, ura pam put aw paṅqawu: Nāt taqakowāko qa tōqtiqw, um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawni. ~>uPahsat pu puma put ṅuayaqe, pahpiy wikyaqe, God awwat susmohpeq moṅwit kīyat ep wikvaya. Noqw Peter yāvaq put aṅk hinma. 37_5Himu pi nu nāqavo God kīyat ep umumum hinnumqw, uma nuy qa ṅuaya? Noqw pay pu’ hapi uma qatalpuve hintsatskiwhqat hinhtotiniqw umuṅem qeniti. Peter Denies Jesus 6%4Pahsat pu Jesus God mohpeq momṅwituy amumi paṅqawu, pu God kīyat ep solāwamomṅwituy amumi‐nik̇aṅw, pu wukw’a’yatuy put aw ö́kihqamuy amumii: Ya uma aṅqaqw hakiy uyiṅwut awyaqe, ōviy pas piw sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw, pu murikhoy’wisa? kita. o5W3Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Hapi, pay pahsa’ni. Pu pam put naqvuyat aw tóṅokqe qalaptsina. o4W2Noqw pumuy amuṅaqw haqawa God awwat mohpeq moṅwit tūwikiyat wuvahtaqe, putvaqwat naqvuyat tuku. 3{1Noqw ima Jesus ámumyaqam hiniwhtiqat nanaptaqe, put aw paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, ya itam sipwuvahpit akw rohomhtotini? k2O0Noqw Jesus put aw paṅqawu: Judas, ya um nuy tsohtsonaqe, pan nuy Sinot Tiyat nuhtumi mātapni? `19/Noqw pam nāt yuaataqw, pay k̇aysiwhqam sinom amumi öki. Noqw i’ hak Judas yan mātsiwhqa sinmuy amutpipo pítuhqe, Jesus awnihqe, tsohtsona. Ura as pam imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amumum tōnawta. 0y.Noqw pam amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw tōk̇a? Uma yesvat nāwakintotani, taq uma unaheviwyani. The Arrest of Jesus /-Pu pam nāwaknaqe, wunuptut, put aw nánatuwnayaqamuy amumi pítu. Noqw puma qahahlayhpit akw māmaṅwuy’qe kurs tokva. z.m,Noqw pas pam k̇ānavoti’taqe, pahsat pu pas pavan nāwaknaqw, pālaat uṅwat an tutskwami wukotsölölöta. N-+Noqw ōveqatsit aṅqw hoṅviaya put aw mātaqtiqe, put öqalmaqa. ,%*Inaa, pay pi um kurs nāwakne’, um it k̇ānavotpit inuṅaqw ayo távini. Nīk̇aṅw pay qa itunatyay annit, uhtunatyay an um hinhtini. +)Pu pam hihsavohaqami hak owat tūvaṅwuniqat, pam pahsavohaqami pumuy amuṅaqw ahpiynihqe, pep tamötswunuptut, nāwaknaqe paṅqawu: [*/(Pu pam epeq pítuhqe, pumuy amumi paṅqawu: Uma nānakawne’, qa unaheviwyani. ) 'Pu pam paṅqw yamakt, pay hin hinhtiṅwuqey anhtiqe, tsomot Olivet aqw’a. Noqw put aw nánatuwnayaqam piw put ámumya. (y&Noqw puma paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, itam lȫqmuy sipwuvahpi’yuṅwa. Noqw pam paṅqawu: Pay pahsa’ni. Jesus Prays j'M%Pi nu umumi paṅqawni: Ura yan pey’ta: Pam qaanhinwisqamuy amumum pohtoylaniwta, yan’i. Noqw soon pam tutuveni qa iqatsiy aṅ aw antsaniwni. Pas antsaa. Noqw tutuvenit aṅ hin nuy lavayhtiqa soon pas hisat yukiltini. ^&5$Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Taay, nīk̇aṅw pu’ hapi sivamoktukpuy’taqa put yawmani, pu pay tukpuy’taqa piw put yawmani. Pu sipwuvahpit ṅastanihqa pay pi pösālay huye’, sipwuvahpit túini. I% #Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ura nu umuy sīvat‐nit, pu tukput‐nit, pu totsit qa kiwisk̇ahk̇aṅwyaniqat aṅqe’ ayata. Noqw uma hihta haqtota? Noqw puma paṅqaqwa: Qa hihtaa. -$S"Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu ūmi súaṅqawni, Peter: Pay ason pas um pāyis nuy qa tuwi’taqey paṅqawhq, pu’ taqakowāko töqtini. Purse, Bag, and Sword }#s!Noqw pam put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay nu umum sivikimi pákiniqey pas suhtaq’ewa, hikis nu umum mokniqeyu. " Noqw pay nu uṅem nāwakna, uhtuptsiwni qa sóonhtiniqat ōviy’o. Noqw ason um ahoy inumi namtök̇e’, uhtupkomuy öqalani. !Pu Tutuyqawhqa paṅqawu: Simon, Simon, meh, Satan as umuy tuṅlayhti, umuy söhövosit an tsātsayaniqe ōviy’o. y kNoqw uma inumum tunösvoñat aw yesve’, inumum nōnovat, hīhikwyani. Pu uma moṅw’atsvewat aṅ yesk̇ahk̇aṅw, Israel‐sinmuy pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sinoiwtaqamuy amumi moṅw’iwyuṅwni. Jesus Predicts Peter’s Denial ONoqw ōviy nu hapi umuy moṅw’oyni, Ina nuy moṅwtapqat pan’i. :oInumi tuwantiwhq, uma hapi inumum aṅ kūkuyva. B}Ya himuwa pas pávanniqö’, sen tunösvoñat aw qátuhqa, sen nopni’taqa? Soon qa tunösvoñat aw qátuhqaniṅwu. Noqw pi nu nuhtuṅem hihta hintsakqey pank̇aṅw umumum yanta. 5Noqw uma hapi qa panyuṅwni. Pay umuṅaqw pas suspavannihqa sustsākwnihqat pantani; pu i’ moṅw’iwtaqa suṅwámuy amuṅem tumalay’tani. LNoqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Qa‐Jew‐sinmuy moṅwímat pi pumuy amumi pas tutuyqawya; noqw pu ima pumuy amumi moṅw’iwyuṅqam pumuy amumi unaṅwtavi’yuṅqey pan túṅwantiwya. gGNoqw puma pi piw nāṅwuy’yuṅwa, haqawa pa pas suspavanniqey mātaqtiniqat ep’e. iKPahsat pu haqawa puma yanhaqam hinhtiniqat puma nātuviṅtivaya. The Argument about Greatness 7Noqw pay pi pas antsa Sinot Tiyat eṅem hin yukiwhqat pan nu yaṅqw ahpiyni. Noqw i’ hak momṅwituy amumi nuy mātapniqat eṅem pas is óhini. a;Nīk̇aṅw meh, hak momṅwituy amumi nuy mātapniqa inumum tunösvoñat aw may’ta. 9Pu pay piw an pumuy nȫnösaqw, pam kuyapkuyit kwusut paṅqawu: I’ kuyapkuyi hapi iuṅwa. Pam umuṅem puhuvasiwnit pasiwnaniqe ōviy munvaniwni. 8iPu pam pölavikit kwusut, put ep hahlayhtit, yōhat, pumuy put maqa paṅqawk̇aṅwo. I’ hapi itoko umuṅem taviwa. Yan uma hintsak‐wise’, akw nuy u’ni’yuṅwni. )Pi nu umumi paṅqawni: Pas nu soon pāpu ovauyit aniwniyat aṅqw hikwni, pay ason pas hisat God moṅwtunatyayat aw pítuniqat aw pahsavoo. _7Pu pam kuyapkuyit kwusut, put ep hahlayhtit, paṅqawu: Huvam it kwusuyat nāhuyvaa. &EPi nu umumi paṅqawni. Pay nu soon put aṅqw piw nösni, pay ason pas hisat God moṅwtunatyayat ep pam aw antsaniwhq, pep pu’ nu piw nösni, pam kita. Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Nu it Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat umumum nösniqey pas nāwakna, nu nāt qa k̇ānavotat’a. wPu ōviy aw pituqw, pam tunösvoñat aw qatuptu; noqw ima pakw lȫq sihk̇ay’taqam ayaiwyuṅqam put ámumya. 'G Noqw puma ahpiynihqe, Jesus amumi hin lavayhtiqat an yori. Nihqe puma Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat hin hintaṅwuqat aw hintsana. The Lord’s Supper oW Noqw pam tupatsveq wukoahpavit ep pās himu yukiwtaqat umumi mahtaknani. Pep uma hihta aw hintsanni. : m Pu ason uma ki’taqat aw paṅqawni: Itamuy tutuqaynaqa ūmi paṅqawu: Ya haqam yeyespi? Pep nu as inumi nánatuwnayaqamuy amumum Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat nösni. ) K Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Meh, uma kīmi pakiqw, pep hak tāqa kuysivut akw kūyi’k̇aṅw umuhsawvani. Uma put haqami kīmi pakiqw, aṅk aw pákini. U # Noqw puma put aw paṅqawu: Ya itam haqam put aw hintsanniqat um nāwakna? ? wNoqw Jesus Peter‐nit, pu John, pumuy ayataqe, amumi paṅqawu: Uma ahpiynen, Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwniqat hin hintaṅwuqat itamuṅem aw hintsanni. Noqw itam nȫnösani.  3Pahsat pu ōviy qa pek̇en’oyvut pölavikit ep nōviwniqat aw pitu. Ep hapi pu’ Jew‐sinom Amutsva Yūmosanihqat ep mañat nīnayaṅwu. %CNoqw pam panhtiniqey paṅqawhqe, hisat sinom Jesus qa ámumyaqw, momṅwituy amumi put mātapniqey qenihevi’ta. Jesus Prepares to Eat the Passover Meal H Noqw puma hahlayhtotiqe, put sīvat maqayaniqey aw pasiwnaya. 5Pam ahpiynihqe, God awwat mohpeq momṅwituy‐nik̇aṅw pu solāwamomṅwituy amumum pasiwna, hin as pam pumuy amumi Jesus mātapniqey ōviy’o. )Noqw pahsat pu Satan, Judas Iscariot yan piw túṅwantiwhqat, imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amumum tōnawtaqat pan unaṅwtoynaqw, 4aNoqw God awwat mohpeq momṅwit tutavot tutuqaynayaqamuy amumum hin as Jesus nīnayaniqey hēvi’yuṅwa, Nīk̇aṅw puma sinmuy mamqasya. Judas Agrees to Betray Jesus n WNoqw qa pek̇en’oyvut pölavikit nōviwniqat, Amutsva Yūmosanihqa yan túṅwantiwhqat aw pituto. nU&Noqw qavoṅvaqw sinom sohsoyam suits God kīyat ep put aw öki, aw tūqayyuṅwniqe ōviy’o.-%Noqw Jesus nāqavo God kīyat ep sinmuy tutuqayna; nit mihikq paṅqw yámak̇e’ tsomot, Olivet yan mātsiwhqat aqwnen, epeq talöṅnaṅwu. ;o$Paniqw ōviy uma tunatyawk̇ahk̇aṅw, yūmosa nāwakinwisni. Nen uma īit yaniwhtiniqat aṅqw ayo nö́ṅakniqey aw öqawi’k̇ahk̇aṅw, nuy Sinot Tiyat inutpip hoṅni. lQ#Pi sopk̇awtaqam sinom tūwaqalvoqhaqami yesqam put aw ök̇e’, soñawnen wivosit aqw kwisyani. ~+"Nīk̇aṅw uma nānami tunatyaltotini. Taq k̇a uma hihta nasani’yuṅwe’, pu honaqkuyit akw hōnaq’iwyuṅwe’, yep qatsit ep hihta tunatyat‐sa aw tunatyawyuṅwe’ qa unaṅwtalawvayani. Nen uma qa navoti’k̇ahk̇aṅw, put talöṅnit aw suy’kini. l}Q!Pay as tokpela, pu tūwaqatsit tūwayani. Noqw ilavayi hapi pas soon tūwayani. The Need to Watch c|? Pas antsa nu umumi paṅqawni: Yep sinom pas soon tūtuwayaqw, pay sohsoy it yaniwhtini. {Noqw pay pan hapi ōviy uma ason īit yantaqat hiniwmaqw aw tātayye’, pay God moṅwtunatyaat aw pitsíwtaqat nanaptani. dzAPuma sipölöy’vayaqw, uma aw tātayye’, pay tal’aṅwhayiṅwiwtaqat nanaptaṅwu. y!Pu pam pumuy amumi himu hihta antaqat lavayit akw yuaaykuqe paṅqawu: Uma nönvospaltsokit aw wūwayani, pu hīhihta himutsotskita. x1Noqw ason īi yantaqa hiniwmaqw, uma kwuhpukye’, ōmiq tāyuṅwni; ispi uma soon pas hisat ayo nö́ṅakiwtaniqee. The Lesson of the Fig Tree w Pep pu nu’ Sinot Tiat öqalat pasiwk̇aṅw, qaan’ewkw tālawṅway’k̇aṅw ōmawuy akw hawtoqw, sinom inumi tātayyani. v3Noqw sinom hihta tūwaqatsit aw pítuniqat aw‐sa tāyuṅwe’, tsawiniwk̇ahk̇aṅw, unaṅwso’ni, pi ōvaqe öqala tayayaykuniqw ōviy’o. Hu Pu tāwat, mūyawuy, pu sōtuy aṅ himu hihta tuawi’yuṅwni. Noqw hīhihtu sinom sóonhtote’, kurs hin wūwantotani, pātuwaqatsi a’nö hoṅvantak̇aṅw sȫykitaqw ōviy’o. tNoqw puma sipwuvahpit qalayat akw súlawhtini. Noqw tuwqaam pumuy tūwiktote’, hāhaqe’ tutskwat aw pumuy tsamyani. Noqw qa‐Jew‐sinom Jerusalem atsva wukukuykuyani, pumuy paptsiy aṅ kūkuyvaniqat aqw pahsavoo. The Coming of the Son of Man _s7Nīk̇aṅw hisat aw pituqw aṅ nö’yiwyuṅqamuy, pu aṅ yōyoṅnayaqamuy kurs hin watqaniqamuy amuṅem pas is óhini! Taq sinom pavan pas k̇ānanaptani. Pi God itsívuat pumuy amumi hūrs töṅaniwtani. nrUPi ep hapi God sinmuy amumi nāoyni. Noqw tutuvenit aṅ hin pey’taqat sohsok aṅ aw antsaniwni. q+Pep pu’ ima Judeat ep yesqam tuhtukwimiq watqani, pu kīveyaqam paṅqw ahpiyyani, pu haqe’ tutskwava hinnumyaqam qa paṅso ahoy yuṅni. pPu ason Jerusalem solāwamuy akw nö́yakiwtaqw, uma aw yórikye’, pahsat uma put kīqötiwhqat aw hayiṅtiqw uma nanaptani. hoIUma qa naṅ’eknaye’, qatsit himuy’vayani. Jesus Speaks of the Destruction of Jerusalem SnNīk̇aṅw hapi pay pas soon umuhqötöva umuhhömi himuwa súlawhtini. RmPu sinom sohsoyam umumi qa suhtaq’ewyani, uma isinomnihqat ōviy’o. lPu umunam, umuṅum, umuhpavam, umuhtupkom, pu umuṅaqwvim, pu umuhkwatsim umuy nuhtumi mātaplalwaqw, puma umuy haqawatuy qöqyani. ,kQPay ason nu hapi umuy lavaymaqamantani, pu súanwuwnitoynamantani. Noqw sohsoyam umuhpew’iwyuṅqam soon put ep umuy yumoṅwaltotani, piw áṅwuy’yuṅwni. ~juPaniqw ōviy uma pep hin lavayhtotiniqey aṅwu pay wūwantotaniqey qe’yaniqey umuh’unaṅwpeq yuki’yuṅwni. Ni Noqw uma umuhtuptsiwniy tunvotnayaniqat aw umuṅem qenitiwmantani. Oh Nīk̇aṅw hapi nāt īit qa yayhniwhq, sinom umumi may’yuṅwe’, umuy okiwsahsantivayani, tsotsvalkiva momṅwituy amumi umuy mātaplalwani; pu sivikimi umuy taṅalalwani. Noqw uma kitsókimi moṅw’iwyuṅqamuy amumi‐nik̇aṅw pu tutskwat aw moṅw’iwyuṅqamuy amumi tsamvaniwyani, uma isinomnihqe ōviy’o. Rg Pu hāhaqe’ tutskwa a’nö tayayaykuni; pu tsö́ṅöstini; pu hīhimu wukotuyani; pu sinom hīhihta nuhtsel’e’wakw aw yórikyani; noqw tokpelat aṅ hīhimu hihta tuawi’taqat mātaktotini. &fE Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Haqam hihtuwat sinom hihtuywatuy sinmuy amumum nehpewi hoṅvani. Pu moṅwtunatya sup moṅwtunatyat ehpewhtimantani. Ye+ Sinom nāqöytivayani, piw qanamítuqayvahsi’yuṅwni. Noqw pay uma put nanapte’ qa tsawiniwyuṅwni. Pi īi yantaqa pas soon qa mohti yaniwhtini. Nīk̇aṅw hapi pay nāt qa pep so’ṅwamiq pítuni. \d1Noqw pam paṅqawu: Uma tunatyaltote’ qa ūnatoyniwyani. Taq k̇aysiwhqam inatṅwaniy aṅ ök̇e’ paṅqaqwani: Nu’ Christ, kitotani; pu piw Aw hayiṅwti, kitotani. Noqw ōviy hapi uma qa amuṅkyani. cNoqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, noqw ya īi hisat yaniwhtini? Pu hisat paniwhtiniqw himu put tuawi’tani? 1b[Ya uma īit yaṅ o’wat aw tāyuṅwa? Pay nāt hisat aw pituqw, pep pu’ qa haqam owa nāp qeniy ep akwsiṅwni. Pam sohsoy sahpumhtini. Troubles and Persecutions 'aGNoqw haqawat God kīyat yuaatotaqe paṅqaqwa: Is uti! pam lomao’wat akw lomasniwa, pu hīhihta kuwahtiput akw’a. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: `Ima pi pay sohsoyam qarūrumnayak̇ahk̇aṅw, hihta akwsiṅqat aṅqw God eṅem kuwahtiput paṅsoq taṅatota. Noqw i’ pi okiw hihta rūrumnak̇aṅw, pas hihta akw qátuhqey sohsok paṅsoq pana. Jesus Speaks of the Destruction of the Temple _Nihqe pam paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: I’ ōokiwhqa koṅnalavu imuy sohsokmuy amuhpenihqe hóyokiwtaqat paṅsoq pana. g^GNoqw pu piw pam hakiy ōokiwhqat koṅnalavut paṅsoq lȫqmuy palavotōnat pahpaṅqw tuwa. b] ?Pu pam kwuhpukqe k̇ahksinmuy kuwahtipuy sivatataṅpit aqw taṅalalwaqamuy amumi yori. ;\o/Ima hapi koṅnanalvutuy kīyamuy tusoqkwahanni’yuṅwa. Puma nawip’ew hink̇ahk̇aṅw, nānawakne’ sutsépyuaativayaṅwu. Puma hapi pas pavan qaöwíhintsaniwyani.x[i.Uma tutavot tūtutuqaynayaqamuy amuhpe qa nāunay’yuṅwni. Puma wupausit usnumyaniqey nānawakna, pu kitpik amumi hahlaykwa yuaatiwniqata; pu tsotsvalkiva mohk̇aqe tsotsókpit tuṅlay’yuṅwa, pu nōviwhqat aṅ nukṅwat qeqnita. eZC-Pahsat pu sinom sohsoyam tūqayyuṅqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: wYg,Noqw ōviy hapi David put Moṅwílawu; noqw hin pam put tíata? Jesus Warns alainst the Teachers of the Law PX+Nu uhtuwqamuy áṅwutaqw, puma ūmi maqaptsi’yuṅwniqat pahsavoo. Wy*Noqw pi David Tātawit pey’taqat ep nāp paṅqawu: Tutuyqawhqa, Imoṅwiy aw paṅqawu: Um hāk iputvaqewat qatuqw gVG)Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya hintaqw ōviy uma Christ David tíatnihqat paṅqaqwa? nUU(Pahpiy pāpu puma put hihta tūviṅtotaniqey aw qa unahintsatsk̇a. The Question about the Messiah xTi'Pahsat pu tutavot tūtutuqaynayaqamuy amuṅaqw haqawa lavayhtiqe paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas um súaṅqawu. ZS-&Ispi pam qa so’pumuy Tutuyqawhqaamu, pi yesqamuyu; pi putniqw sohsoyam yēse. bR=%Noqw kurs uma so’qam ahoy yesvaniqat ep tūviṅtotaniqw‐ya Moses himutskit lavayhtiqe hin pēnaqe hihta lavayhti? Ura God Abraham Tutuyqawhqaatnihqat paṅqawu, pu Isaac Tutuyqawhqaata, pu Jacob Tutuyqawhqaata, {Qo$Piw soon puma pāpu so’ni. Pi puma God hoṅvi’aymuyatuy pas amunyuṅwni. Puma ahoy yesve’, God tímatni. P/#Noqw pay ima hakim mokiwuy aṅqw ahoy yesve’, qatsit nātoniqat ep ö́kiniqey pay ep pávanyaqamuy qa nȫmalalwani, piw qa puwsuṅwlalwani. eOC"Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Sinom yep qatsit ep nȫmalalwa, piw puwsuṅwlalwa. Nw!Noqw ya ōviy sinmuy ahoy yesvaqw, pam hihtawat pumuy tsáṅe’nihqamuy nȫmaatni? Pi puma sohsoyam put nȫmatota? 1M] Noqw nuhtuṅk pu’ wuhti tuwat mōki. L}Noqw pu amuṅknihqa pay piw amunhti. Noqw puma as tsáṅe’nihqam put nȫmatotaqw, qa hihtawat eṅem wuhti ti’va. bK=Noqw aṅknihqa put nȫmayatniṅwuqat amum qatuptut, tuwat qa tímuy’k̇aṅw mōki. J}Noqw ura as hakim tsáṅe’nihqam nānatupkom yēse. Noqw amuṅaqw suspavaam as nȫmatat, qa tímuy’vat pay mōki. WI'Aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, Moses itamumi tutaptaqe yan pēna: Kurs tāqa nȫmay’taqa qa tímuy’k̇aṅw mokq, put pāvaat, sen tupkoat put nȫmayatniṅwuqat amum qatupte’, put eṅem tíoymantani. H Pahsat pu hakim Sadducee‐sinom, yaw so’pum pay ahoy qa yesvaniqat paṅqaqwaqam put aw öki; nihqe put tūviṅtotaqe, 3G_Noqw pay puma kurs hin sinmuy amutpip put lavayiyat ep hintsatsnani. Nihqe puma put lavayiyat ep k̇ātayuṅqe, pay qa hiṅqaqwa. The Question about Rising from Death ~FuNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Turs uma hihta Caesar himuyat Caesar aw noayani. Pu God himuyat uma God aw noayani. 0EYKurs inumi votōnat mahtaknayaa. Ya i’ hakiy pitsáṅwaat ep pey’ta? Pu hakiy tuṅwniat aṅ pey’ta? Noqw puma lavayhtotiqe, paṅqawu: Caesar pitsaṅwaata. cD?Noqw pay pam pumuy unatwiyamuy māmatsqe, amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw nuy unaheptota? ZC-Ya pay itam hihta aṅ sivit Caesar aw ōoyyaniqw, pam súanta, sen qa súanta? iBKNoqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, itam ūmi navoti’yuṅqw, um suan yuaatak̇aṅw hihta súantaqat sinmuy tutuqayna. Pu um qa hakiy pas hihtay’k̇aṅw, pas qa atsat God tunatyayat tūtutuqayna. ANoqw ōviy puma put aw pās tūqayyuṅwa, piw hakim put mokmani’yuṅwniqat put aw hōnaya, puma hakim suan hinyuṅqey as nawip’ew hinyuṅq’ö. Nen puma put lavayiyat unahepye’, pep tutskwat ep öqalayat, pu tunatyayat aw put mātapyani. k@ONoqw God awwat mohpeq momṅwit, tutavot tūtutuqaynayaqamuy amumum put lavayiyat māmatsya, suyan pi pam pumuy amunkiwakw sōmokyuaaykuq’ö; nihqe ōviy puma āpiy put ṅuayaniqey anhtotik̇aṅw, sinmuy mamqastoti. w?gPut owat ep yēvaqa yoyhni. Nīk̇aṅw ason pam hakiy aw yēve’, tostani. The Question about Paying Taxes 1>[Noqw pam pumuy amumi tātayht, paṅqawu: Ura yan pey’ta: Owa kīlalwaqamuy amuhpiy qalavo tūviwhqa hapi tuyqaatniwhti, yan’i. Noqw ya pam lavayi hihta lavayhti? ='Pam pite’, imuy tumalay’yuṅqamuy qöye’, pas pētuy amumi ovauyit noani, pam kita. Noqw puma put nanaptaqe paṅqaqwa: Soon pantani. <yPu ōviy puma ovauyit aṅqw qalavohaqami put wikyat, nīnaya. Taay, noqw ya ovauyi’taqa it ep sen pumuy hintsanni? /;WNoqw ovauyit tumalay’yuṅqam put tutwaqe, nānami lavayhtotiqe paṅqawa: I’ hapi nay akpetani. Taay, itam nīnayaqw, himu himuatniqa itahhimuniwhtini, kitota. ':G Pahsat pu ovauyit himuy’taqa paṅqawu: Ya sen nu hinhtini? Han pi amumi pas aw iunaṅway itiy tavi. Pay k̇a as puma put aw yórikye’, k̇aptsitotani. r9] Pu amuṅk pu’ pam piw sukw pumuy amumi hōna. Noqw piw pay puma put ȫputotat, qalavohaqami tūvaya. 8 Pu piw pam sukw hoṅviayay pumuy amumi hōna. Noqw pay puma piw put wuvahtotat, hamanhintsatsnat, qa hihta hintaqat paṅqw lālayya. p7Y Pu ōvat kwaṅwtinisavotiqw, pam ovauyit tumalay’yuṅqamuy amumi hoṅviayay hōna, puma aniwniyat aṅqw put maqayaniqat ōviy’o. Noqw tuwat soq ovauyit tumalay’yuṅqam put wuvahtotat, qa hihta hintaqat paṅqw hōnaya. 96k Pahsat pu pam tūwutsit hihta tuawi’taqat sinmuy amumi yuaativaqe amumi paṅqawu: Hak tāqa ōvat uyht, tumalay’yuṅqamuy amumi put mātapt, wūyavo yāvoqhaqamii. )5KNoqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay ōviy nu piw soon hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsakqey umuy āawnani. The Parable of the Tenants in the Vineyard k4ONoqw ōviy puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Pay kurs pi hin put háqaqwnihqat itam paṅqaqwani. 3-Ya sen itam Sinmuy amuṅaq’ö kitotani? Noqw soon sinom sohsoyam itamuy qa tatatupqöqyani. Pi púmuyniqw John pas antsa God lavay’ayaata. !2;Noqw puma put nānami yuaatotaqe paṅqaqwa: Ya sen itam Oṅaq’ö, kitotani? Soon qa pam itamumi paṅqawni: Noqw hinoqw uma put aw qa tūtuptsiwa? }1sUra John kūyit akw tūtuvoylalawu. Ya pam haqaqw put makiwa? Sen ōveqatsit aṅqö’? Sen sinmuy amuṅaqö’? u0cNoqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Kurs nu tuwat umuy sūkw hihta tūviṅtani. Noqw uma nuy āawnayani. /Aw paṅqaqwa: Kurs itamuy hihta āawnaa. Ya um hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsaki? Ya hak uṅ it öqalat maqa? :. oPu hisat pam God kīyat ep sinmuy tutuqaynaqe lomatuawit yuaata. Noqw God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tūtutuqaynayaqam, wukw’a’yatuy amumum put aw ö́kihqe, ^-50Nit hinhtotiniqey qa tutwa, sinom sohsoyam put aw pās tūqayyuṅqw ōviy’o.T,!/Pu pam nāqavo God kīyat ep tūtutuqayna. Noqw pay God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tūtutuqaynayaqam‐niqw, pu sinmuy amuṅaqw pavansinom, puma hin as put nīnayaniqey hēvi’yuṅwa; g+G.Nihqe amumi paṅqawu: Ikiy ep nāwakintotamantani. Noqw uma soq put uuyiṅtuy kivatoynaya. k*O-Pu pam God kīyat aw pákihqe, pep hihta huhyayaqamuy, pu tuhtuy’yaqamuy paṅqw ipwanva; [)/,Nen put tutskwami sahpuknayani, uma pep ki’yuṅqamuy énaṅa. Noqw pep qa haqam owa nāp qeniy ep akwsiṅwni, ispi Sus’oveqnihqa umumi pohtaqw, uma put qa mātsi’yuṅq’ö. Jesus Goes to the Temple s(_+Pi nāt hisat aw pituqw, umuhtuwqam namurulnit akw umuhkitsokiy póṅokni, nānan’ivaqw put uhtayani. y'k*Is as uma yepehaq pu’ kwakwhat yēsiwniqat haqe’ qatsqat māmatsyani! Noqw núṅwupi umuhposi qatālawva. a&;)Noqw pam Jerusalem aw hayiṅwnaqe aw tātayhqe, put ep paklawu, paṅqawkaṅwo: %3(Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu umumi súaṅqawni: Pas imuy qa hiṅqaqwaniqw, soon yaṅ o’wa qa sáakmani. Jesus Weeps over Jerusalem u$c'Noqw haqawat Pharisee‐sinom sinsonṅaqw Jesus aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa ūmi nánatuwnayaqamuy mēwaa. -#S&Nihqe paṅqawtiwisa: Nam Moṅwi, Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitútoqa tayawintiwaa. Nam ōveqatsit ep kwakwhat yēsiwaa. Nam Sus’ovenihqa, k̇aptsitiwaa. q"[%Pu ōviy pam kitsókimi hayiṅwnaqe, pāpu pay tsomot Olivet aṅ pihpoqniqw, pahsat pu sohsoyam put aṅk wīsiwtaqam pas tönay aṅqe’ God tayawintivaya, pu pam sohsok hihta qaöwítumaltaqw, put ep puma put pas hihtativaya; B!$Pu pam paṅ nakwsuqw, sinom pö́nawit yuwsiy ahpatota. _ 7#Nihqe puma put Jesus aw wikvaqe, yuwsiy morohyat aqw ahpatat, put aqw Jesus tsok̇a. H "Noqw puma paṅqawu: Itahtutuyqawhqa it nāwaknaqw ōviy’o. q[!Noqw puma morohyat ṅaṅahq, pohkoy’yuṅqam amumi paṅqaqwa: Ya uma hinoqw morohyat ṅáṅaha? R Noqw ima ayaiwhqam ahpiynihqe, hin pam pumuy amumi lavayhtiqat an yori. }Noqw ason kurs hak umuy hinoqw put ṅáṅahqat tūviṅtaqw, uma yan lavayhtini: Tutuyqawhqa it nāwaknaqw ōviy’o. +OAmumi paṅqawu: Uma umupyeve kitsókit awni. Nen uma ep pak̇e’, morohyat sómiwtaqat túwani. Nāt pas qa hisat hak aqw wūvi. Uma put ṅaht, aṅqw wikni. GNihqe pam haqam tsomot, Olivet yan mātsiwhqat, aw pitu, Bethphage‐kitsókit‐nik̇aṅw, pu Bethanyt‐kitsókit, pumuy hayiṅwnaqee. Nihqe pam lȫqmuy put aw nánatuwnaqamuy ayataqe, QNoqw Jesus yan lavayhtit, sinmuy amupyeve Jerusalem aqwat nakwsu. !Pu imuy ituwqamuy nu amumi moṅw’iwtaniqat qa nānawaknaqamuy uma pew tsamye’, inutpip qöqyani, The Triumphant Entry into Jerusalem 5Noqw pam amumi paṅqawu: Nu umumi paṅqawni: Aṅ himuy’yuṅqam piw hihta makiwyani. Pu ṅastanihqa hikis as pay hihta himuy’taqey kwayhni. Z-Noqw puma put aw paṅqawu: Moṅwi, pay pam pakwút‐sikip sunat sīvay’ta. Pu pam aqlaq hoṅqamuy amumi paṅqawu: Uma put sīvayat nawhkiyat pakwút‐sikip sunat sīvat himuy’taqat put maqayani. -Ya hinoqw um nuy pantaqw tis nāpi isivay sivakimi qa pana? Pi um panhtiqw, nu pite’, ihimuy‐nik̇aṅw pu put ep ahsatit enaṅ ömahtani. kONoqw moṅwi put aw paṅqawu: Nu nāp uhlavayiy akw uṅ hin yukunani, um nukpantumal’aya. Kurs um nuy a’nö unaṅway’taqw put navoti’ta. Kurs nu haqam hihta qa tavit ep kwúsuṅwu, pu hihta qa uyht put höqṅwu. s_Pu piw suhk̇a pítuhqe put aw paṅqawu: Moṅwi, taay, yep uhsiva. Nu uṅ mamqasqe, ōviy nu it höhönpit ep put mōki’ta. Um pi a’nö unaṅway’taqe, haqam hihta qa tavit ep kwúsuṅwu; pu um hihta qa uyht put höqṅwu. ~uNoqw moṅwi put aw piw an lavayhtiqe paṅqawu: Pay ōviy piw um tsivót‐sikip wuhkokitsokit aw moṅw’iwtani.  Pahsat pu aṅknihqa pítuhqe aw paṅqawu: Moṅwi, ura um inumi sunat sīvat noaqw, nu put aw tsivót‐sikip sunat hóyokna. -SNoqw pam put aw paṅqawu: Um súanhti, lomatumal’aya. Um hihta qa hímunihqat ep qa paysoq hintsana, ōviy um pakwút‐sikip wuhkokitsokit aw moṅw’iwtani. )Noqw pahsat pu mohti’maqa pítuhqe aw paṅqawu: Moṅwi, ura um inumi sunat sīvat noaqw, nu put aw pakwút‐sikip sunat sīvat hóyokna. y kNoqw ahpiy pantaqw pam moṅwtunatyat makiwhqe, ahoy pitu. Nihqe pahsat pu imuy tumal’a’yatuy amumi sīvat óyahqey pumuy wáṅwayniwyaniqat pam paṅqawu, puma huhyayaqw, hihsa’haqam pi hak aw hóyoknaṅwuqat navotniqe ōviy’o.  Noqw put amum sinoiwtaqam put aw qa suhtaq’ewyaqe aṅk hakiy hōnaqe paṅqaqwa: Itam it itamumi moṅw’iwtaniqat qa nānawakna.  1 Nihqe pam tumal’aymuy pakwtnihqamuy wáṅwayht, amumi pakwút‐sikip sunat sīvat oyat, amumi paṅqawu: Uma inuhsavo it apitoyni’yuṅwni.  } Noqw ōviy pam paṅqawu: Hak pavansino moṅwtunatyat makiwniqe ōviy yāvoqhaqamii, pay nāt piw ahoy pítunikaṅwo. Z - Noqw pumuy īit nanaptaqw, Jesus qa lavayyukut, pumuy amumi hihta tūwutsit akw yuaayku, pam Jerusalem aqw pitutoqe ōviy’o. Noqw k̇a God moṅwtunatyaat āpiy pay mātaqtiniqat sinom pan wūwantota. pY Pi nu’ Sinot Tiat haqami hiniwhtotiqamuy hēve’, ayo óyaniqe pitu. The Parable of the Gold Coins  Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pu’ hapi it talöṅvaqat ep um, pu umum yesqam ayo nöṅa, pay pi um Abraham ahpiy aniwhtiqw ōviy’o. 4~r~};|v{{CzzyyMxwvvRuu#tyssmrrdqqqpponRnm\mlkk3jjj iuihXh*gffseeddCccbaa `C__^]]z\\e[[6ZZ,YYXUWWWVAUUtU*TSSRQQPPsPOO9NNLMMsLLL1KKK4JJ@IIIHHGBFEDDRC)BBAV@@4?t?> =<<;::?8875544$332g11#0/..(-,,N+*)((r''@&&%%1$##w""!z! e{J*jCaYgM Y9 0_op[-/Pu ura piw paṅqaqwa: Nȫmay mātapniqa pan tutuvenyukit put máqamantani. ,Pu kurs putvaqwat uhma uṅ qalomáhintsanqw, um put ayo tuk̇e’ nahpiy tūvani. Pay pi tatam uhma súlawhtiqw, um pank̇aṅw ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw pákini, hikis pi as um uhtokoy pasiwk̇aṅw qȫhit sivihpit aqw tūviwni. Teaching about Divorce +}Noqw ōviy kurs putvaqwat uhposi uṅ qalomáhintsanqw um put hóroknat nahpiy tūvani. Pay pi tatam uhposi súlawhtiqw, um pank̇aṅw ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw pákini, hikis pi as um uhtokoy pasiwk̇aṅw qȫhit sivihpit aqw tūviwni. u*cNoqw nu’ hapi umumi paṅqawni: Wuhtit aw nuvö’tay’taqa hapi pay unaṅwpeq put kwaṅwáy’ṅwu. h)IUma nanaptaqw ura hisatsinom yan lavayhtoti: Um hakiy qa nāp uhhimuy qa kwaṅwáy’ni )(KNu umumi pas antsa paṅqawni: Pas um soon paṅqw yámakni, pas ason um hisat uhpöiy sohsok ep sisve’, pep pu’ paṅqw yámakni. Teaching about Adultery F'Um uhpew’iwtaqat īts amum namivöhikmantani, nāt amum aqwnik̇aṅwo; taq nāp hisat sen pam hakiy hin yukunaṅwuqat aw uṅ mātapq, pam uṅ solāwat aw noaqw, pam uṅ sivivanani. v&eUm pep uhkuwahtipuy mātapt, ahpiynen, put amum namivöhikt, pu’ pahsat awnen, uhkuwahtipuy távimantani. %yPaniqw ōviy kurs um hom’oyvihk̇at ep uhkuwahtipuy kwusivat, ura uhsino ūmi hihta ep unaṅway’taqat u’ne’, I$ Noqw nu’ hapi umumi paṅqawni: Hakiy sinoat hakiy ehpewi qa hihta ep qaanhtiqw, hak put ep itsívuiwtaqa hapi hin yukuniwniqey aw unahinhtimantani; pu hak sinoy pas qa hihtataqa nawus moṅwtsovawtaqamuy amumi taviwmantani; pu hak haqam Um núanhimuu, hakiy aw kitahqa maskiveq qȫhit sivihpit aqw unahinhtimantani. #)Uma nanaptaqw ura hisatsinom yan lavayhtoti: Um qa hakiy nīnani, kitota; pu hakiy nīnaqa hin yukuniwniqey aw unahinhtimantani, kitota. \"1Pas uma soon qa imuy tutavot tutuqaynayaqamuy‐nik̇aṅw pu Pharisee‐sinmuy, pumuy amuhpenihqe pavan suan hinwisni. Uma qa panwise’, pas soon ōveqatsit ep moṅwtunatyat aw yuṅni. Teaching about Anger )!KPaniqw hapi ōviy hak haqam it tutavot ep hihta sushihsakwhoyat ayo yukut, pan tūtutuqaynaqa ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ep susqahimunihqey pan túṅwantiwni; pu hak haqam put an hinmaqa pan tūtutuqaynaqa hapi ōveqatsit ep moṅwtunatyat ep pas pávannihqey pan túṅwantiwni. j MNu hapi umumi pas súaṅqawni: Pay tokpela, pu tūwaqatsit nātoniqw, soon tutavot ep hihsay tsohkokpu alöṅtini; soon sushihsay pey’taqa put aṅqw súlawhtini, pas aṅ ahsupoq tunatyaat aw antsaniwniqat aw pahsavoo. B}Uma qa yan inumi wūwayani: Pam k̇a tutavot piw Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy lavayiyamuy ayo yúkuniqe ōviy pitu. Nu qa paniqw ōviy pitu; pi nu put aw antsanniqe ōviy pitu. (INoqw pan hapi uma sinmuy amumi talni’yuṅwni; noqw puma umuhtutmalay lolmat aw tāyuṅwe’, ōveqatsit ep Umunay pas hihtatotani. Teaching about the Law 4aYa sen sinom wihqöhit úwiknaye’, hihta sīvut akw put kuhtayaṅwu? Qae. Puma put tsotsókpiyat epeq tsok̇ayaqw, pam kīve yesqamuy sohsokmuy amumi talni’taṅwu. eCUma hapi sinmuy amumi tālat anyuṅwa. Tsomoveq kitsóki wúnuhqa kurs hin tupkiltiṅwu. =s Uma hapi tūwaqatsit ep ȫṅat anyuṅwa. Nīk̇aṅw pi ȫṅa suhuviwe’, sen hihta akw piw suhutiwni? Pi pam pāpu qa hihta ápiynihqe maspiwhq, sinom aw wukukuykuyani. I  Uma hahlayhtote’ pas hinhaqam hahlayyani; ispi uma ōveqatsit ep qaan’ewakw ahsatit makiwyaniqee; pi pay puma Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy umupyeveyaqamuy pan okiwsasna. Salt and Light 5 Sinom inutsviy umumiq hīhiṅqaqwak̇ahk̇aṅw, umuy okiwsahsanyak̇aṅw, sohsok hīhihta qalolmat umuy atsátotoynayaqw, uma hahlayhpit epyani. { Aṅ suan hinwisqey ep okiwsahsanwaqam hahlayhpit epya; pi puma hapi ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat himuy’yuṅwa. oW Aṅ namivöhikit tumalay’yuṅqam hahlayhpit epya; pi puma God tímatnihqey pan túṅwantiwyani. U#Aṅ suan unaṅway’yuṅqam hahlayhpit epya; pi puma God aw yórikyani. EAṅ nun’okwat hahlayhpit epya; pi God pumuy ōkwatuwni. ?wAṅ suan hinwisniqey tuṅlay’yuṅqam, hak nȫsiwhqat, pu kūyit hin tuṅlay’taqat pan suan hinwisniqey tunatyawyuṅqam pas hahlayhpit epya; pi puma tunatyay aw yórikyani. gGAṅ pasi’naṅway’yuṅqam pas hahlayhpit epya; pi puma tūwaqatsit makiway’yuṅwni. ?yPas aṅ tsaykitaqam hahlayhpit epya; pi puma okyani. |qAṅ okiw’unaṅway’yuṅqam hahlayhpit epya; pi puma hapi ōveqatsit ep moṅwtunatyat himuy’yuṅwa. V%Noqw pam lavayhtiqe, pumuy tutuqaynativaqe, amumi paṅqawu: True Happiness  Noqw pam qaan’ewakw hintaqamuy sinmuy amumi yórikqe, tsomomiq wupqe, epeq qatuptuqw, put aw nánatuwnayaqam put aw öki. 8iNoqw qaan’ewakw hintaqam sinom Galileet aṅqw put aṅk hinnumya, pu Decapolis aṅq’ö, pu Jerusalem aṅq’ö, pu Judeat aṅq’ö, pu Jordan yupqöyṅaq’ö.) KNoqw put ahpiy pam ahsupoq Syriat aṅ nanaptiwa. Noqw puma sohsokmuy hihta tūyat akw ȫpuiwyuṅqamuy, pu k̇ānavoti’yuṅqamuy put aw tsamvanta, pu hakimuy nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwyuṅqamuyu, pu homimitutuyyaqamuyu, pu amuhpa’ qatāyuṅqamuyu; noqw pam pumuy qalaptsina.  Noqw Jesus tutskwat‐Galileet aṅ ahsupoq waynumqe, tsotsvalkiyamuy aṅ sinmuy tutuqaynatinuma; nihqe lomatuawit moṅwtunatyat yuaataqat nuhtumi yuaatinumk̇aṅw, sinmuy amuhpa’ sohsokmuy hihta akw ȫpuiwyuṅqamuy, pu tūtuyyaqamuy qalaptsintima. k ONoqw pahsat pay puma pākihut nay enaṅ mātapt, put aṅki. Jesus Teaches, Preaches, and Heals  Pu pam pahpiynik̇aṅw, piw hakimuy lȫqmuy nātupkomuy tuwa, hakiy Zebedeet tímuyatuyu, hakiy James‐nik̇aṅw pu tupkoyat John púmuyu; puma nay Zebedeet amum pākihut aṅqw pakiwk̇aṅw, pakiwmaqtutsayay aw yuyku; noqw pam pumuy wáṅwayi. > wNoqw pahsat pay puma tutsayay tatamhtat, put aṅki. 3Nihqe pam pumuy amumi paṅqawu: Uma inuṅk hinmani. Noqw nu umuy tutuwnaqw, uma sinmuy kwihkwisnani, uma pāvakiwhtuy hin kwihkwisnaqey pan’i. #?Noqw Jesus wuhkovatuphat Galilee yan túṅwantiwhqat qalavaqe hinmak̇aṅw, hakimuy lȫqmuy nātupkomuy tuwa, hakiy Simon, Peter yan piw túṅwantiwhqat‐nik̇aṅw, pu tupkoyat Andrew púmuyu. Puma pakiwmaqtutsayat pāmiq pahpana, puma pakiwmahk̇atnihqey akw qátuhqee. <qPahpiy haqahpiy pu’ Jesus nuhtumi yuaativaqe paṅqawlawu: Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasyani, taq ōveqatsit aṅqw moṅwtunatya aw hayhk̇alti. Jesus Calls Four Fishermen Hakim sinom qatalpuve yesqam qaan’ewakw tālat tutwa; noqw mokiwuy qalava, pu kihsiwniyat aṅ yesqamuy amumi tālawva. !Zebulon tutskwayat pu Nephthalim tutskwayat wuhkovatuphat aqw pihk̇at pāyut Jordan yupqöyve qa‐Jew‐sinmuy tutskwayamuy Galileet ep Y+Yan Tutuyqawhqat lavay’ayaat Esaias hin lavayhtiqat aw anhti; ura paṅqawu: Q Nihqe pam Nazareth‐kitsókit aṅqw ahpiynihqe Capernaum‐kitsókit ep pítuhqe pep huruhti. Pam kitsóki wuhkovatuphat qalaveq’a, Zabulon‐nik̇aṅw pu Nephthalim pumuy tutskwayamuy qalavoo. W' Noqw yaw John sivikimi panayaqw Jesus navotqe paṅqw Galileet aqw’a.  Pahsat pu Nukpana put mātavi; noqw meh, ōṅaqw hoṅvia’yam put aw ökihqe aw unaṅwtapya. Jesus Begins His Work in Galilee 3 Pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Sóoni, yupa Satan, pi yan pey’ta: Um Uhtutuyqawhqay God aw naokiwlawni, pu um put‐sa eṅem tumalay’tani. q~[ Nihqe put aw paṅqawu: Iit sohsok nu ūmi nóani, um inutpipo tamötswunuptut, inumi naokiwhtaq’ö. }1Pu piw Nukpana haqami pas wupatukwit aqw put wīki; nihqe tūwaqatsit aṅ ahsupoq moṅwqeqnit, piw put aṅ hihta susnukṅwat put aw mahtakna; l|QNoqw Jesus put aw paṅqawu: Sóoni, pi ura yan pey’ta: Um God Uhtutuyqawhqay aw qa tuwanlawni. j{MNit aw paṅqawu: Kurs um pas antsa God Tíatnen um atk̇amiq tsóokni; pi ura yan pey’ta: Pam hoṅviaymuy ayataqw ūmi tunatyaltotini. Nen puma may akw uṅ hölölni’yuṅwni, taq k̇a um owat aqw uhkukuy sáviknani. zzmPahsat pu Nukpana pas āantsawat kitsókit aqw ōmiq Jesus wikqe, God kīyat ep suswupakits’omiq put tsok̇a, )yKNoqw pam lavayhtiqe put aw paṅqawu: Sóoni, pi ura yan pey’ta: Sino qa pölavikit‐sa akw qátut, sohsok lavayit God moaṅaqw nȫṅantaqat akw qátuni. xNoqw Unatwi’taqa put aw pítuhqe aw paṅqawu: Kurs um pas antsa God Tíatnen um it o’wat pölavikiniwhtiniqat aw paṅqawni. hwINoqw pam lȫp sunát‐sikis talöṅvaqat pu tōkilat aṅ qa nösqe, put atsve tsöṅmoki. vv gPahsat pu Qahováriwtaqa Hikwsi qayēsiwhpumi haqami Jesus wīki, Nukpanat ahpiy aw unaheviwniqat ōviy’o. nuUNoqw meh, hakiy tönaat ōṅaqw paṅqawu: I’ hapi pas aw iunaṅwa Itii; it nu pas hahlayi.6teNoqw Jesus kūyit akw tuvoylatiwht, pahsat pay pāṅaqw yama; noqw meh, tokpela hötsíltiqw, God Hikwsiat höwit antaqa aṅqw hawhqe, put atsmi tsokiltiqw, pam aw yori. 'sGNoqw pay Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Pay soon tis qa pantani; itam pan hapi God tunatyayat aṅ ahsupoq aw antsanni. Noqw pahsat pu pam put nakwhana. rNoqw John put qa nakwhanaqe aw paṅqawu: Soon as qa nu uhpiy kūyit akw tuvoylatiwni. Noqw piw kurs um aṅqaqw inumii? hqI Noqw pahsat pu Jesus John ahpiy kūyit akw tuvoylatiniqe Galileet aṅqw Jordan aw pitu. 0pY Pam wuhihpiy yawta, nihqe murivihk̇ay ep pās wuwhini; nen söhövosit koyohtani; nīk̇aṅw pam qȫhit pas qa tokniqat akw tsihput taqtsokni. The Baptism of Jesus 8oi Pay as pi pas antsa nu umuy kūyit akw tuvoylalawu; uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasyaqat tuawi’taniqee. Nīk̇aṅw aṅqw inuṅknihqa inuhpenihqe pas pavan öqala; noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw put tōtsiyat yawmani; ason pam Qahováriwtaqat Hikwsit akw umuy tuvoylalawni, pu qȫhit akw’a. 1n[ Noqw pay hapi pik̇aiṅwa himutsotskit ṅayat tsahqaniqey na’sas’iwta; noqw ōviy himuwa tsoki lomasipalat qa himuy’vaṅwuqa tsaqniwe’ qȫhit aqw tūviwni. Hm  Pu uma qa pan wūwank̇ahk̇aṅw, umuh’unaṅwpeq paṅqaqwani: Abraham hapi itanaa, kitotani. Taq nu umumi paṅqawni: God it o’wat aṅqw Abraham eṅem sinmuy aniwnaniqey tuwi’ta. ulcKurs uma pas antsa nāp umuhtunatyay aṅqw lasye’, uma alöṅöt qatsit ahpiy tutmalat hintsatsk̇ani. kwNoqw k̇aysiwhqam Pharisee‐sinom‐niqw, pu Sadducee‐sinom put ahpiy kūyit akw tuvoylatotiniqe ep ökiqw, pam pumuy túwahqe amumi paṅqawu: Is úmaa! Ya uma hinoqw tsūtsu’tuy amún itsívut nātoniqat aṅqw watqa? Ya hak umuy āawna? \j1Nihqe qaanhtipuy nahostotat, John ahpiy pāyut Jordan aqw kūyit akw tuvoylatoti. i/Pahsat pu Jerusalem aṅqw sinom put aw ökiwta, noqw pu Judeat sohsovik aṅq’ö, pu ahsupoq tutskwat pāyut Jordan nöyakiwtaqat aṅq’ö. Uh#Noqw i’ John hihta pohkot pȫlay’taqat pöhöyat aṅqw yukiwtaqat yuwsi’k̇aṅw, kolāsat kwewta; noqw pam mātuy tūmoyta; pu piw haqam mōmohtuy tsāme’, momospalayamuy enaṅ tūmoytaṅwu. g Ura Tutuyqawhqat lavay’ayaat Esaias yan lavayhti: Hakiy tönaat qayēsiwhpuve tsa’tinumqa navotniwa; nihqe yan lalvaya: Uma Tutuyqawhqat eṅem pöhut aw hintsatsnani, pam háqe’niqat aw suwiptotani. Noqw John ep i’ hisatlavayhtiwhqa aw antsaniwa. rf]Paṅqawlawu: Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasyani; taq ōveqatsit aṅqw moṅwtunatya aw hayhk̇alti. ve gNoqw ephaqam hak tāqa John yan mātsiwhqa sinmuy kūyit akw tuvoylalawhqa Judeat ep qayēsiwhpuve yuaataqe, GdNihqe pam pep pítuhqe kitsókit Nazareth yan mātsiwhqat ep qatuptu. Yan Tutuyqawhqat lavay’aymat hin lavayhtotiqat aw anhti; ura paṅqaqwa: Pam Nazareth‐sino yan túṅwantiwni.4caNoqw yaw Archelaus nay Herod qeniyat ep Judeat aw moṅw’iwtaqat pam navotqe, paṅsoniqey tusita; nit pay pam God aṅqw tumoknavotqe, Galileet ep haqamiwat aw lahsi. pbYNoqw pahsat pu pam qatuptut, tiyohyat yuyat enaṅ wikk̇aṅw, Israel‐sinmuy tutskwayamuy aqw’a. aUm qatuptut tiyohyat, yuyat enaṅ wikk̇aṅw, Israel‐sinmuy tutskwayamuy aqw áhoyni; pay put nīnayaniqey anyuṅqam qa yēse. ` Noqw ason hisat Herod mokq, meh, Joseph Egypt epeq tūmoklawhq, Tutuyqawhqat hoṅviayaat put aw mātaqtiqe aw paṅqawu: W_'Ramat ep hakiy tönaat nanaptiwa; hak paktöqnuma, a’nö paknuma, pas pavan hinhtiqey pan paknuma. Rachel timuy ōviy paknumqe, pas qa okniqey nāwakna, puma súlawhtiqw ōviy’o. The Return from Egypt c^?Pahsat pu Tutuyqawhqat lavay’ayaat Jeremy hin lavayhtiqat aw antsaniwa; ura paṅqawu: )]KNoqw ima a’nö wuwni’yuṅqam ahpiyyaqw, Herod māmatsq kurs puma paysoq put yūyuyhnaya. Noqw ōviy pas pam a’nö itsívutiqe, hakimuy hōnaqe, puma totimhoymuy Bethlehem ep yesqamuy sohsokmuy qöqyaniqat ayata, pu ahsupoq qalava yesqamuyu, lȫq yahsaṅwni’yuṅqamuy ahpiy nāt tsātsakwmuy aqw pahsavoo. Ura pam pas wuwni’yuṅqamuy pās tūviṅtaqe hisat paniwhtiqat navotqey put ahpiy panhti. f\ENihqe pas ason hisat Herod mokqat aw pahsavo pam pepeq qatu. Ura Tutuyqawhqa lavay’ayay ahpiy yan lavayhti: Nu Egypt aqw itiy wáṅwayi. Noqw yan hapi i’ hisat lavayhtiwhqa aw antsaniwa. The Killing of the Children `[9Noqw ōviy pam qatuptut, tiyohyat yuyat enaṅ wikk̇aṅw, míhikpuva Egypt aqw’a; OZ Noqw pumuy ahpiyyaqw, pi meh, Joseph tūmoklawhq, Tutuyqawhqat hoṅviayaat put aw mātaqtiqe aw paṅqawu: Meh, Herod tiyohyat pās hepni, put nīnaniqee. Noqw ōviy um qatuptut, tiyohyat, yuyat enaṅ wikk̇aṅw, Egypt‐tutskwat aqw wāyani; nen pas ason nu hisat uṅ hin āawnaniqat pahsavo um hāk pepeq qátuni. Y  Noqw pay puma Herod aw qa áhoyyaniqey God aṅqw tumoknanaptaqe, pay pas háqe’wat ahoy tutskway aqwya. The Escape to Egypt ~Xu Noqw puma kīhut aw yuṅqe, pep tiyohyat yuyat Maryt enaṅ tutwa; nihqe puma tiyohyat atpipo tamötshoṅvat pas hihtatota; nit pu hihta eṅem hinvayaqey aṅ hötahtotaqe, put hihta huytota, sik̇avalasivata, pu frankincense, nit pu myrrh. =Wu Noqw puma sōhut tutwaqe, pas hinhaqam hahlayhtoti. 8Vi Noqw puma moṅwit aṅqw yan nanaptat ahpiyya; noqw meh, ura sōhu hōpaq pumuy amumi mātaqtiqa pumuy amupyeve hinmaqe, haqam tiyohyat qátuhqat aw pítuhqe atsve huruhti. 1U[Nit pumuy Bethlehem aw hōnaqe amumi paṅqawu: Uma awye’, tsākw pās hepyani, nen ason uma tutwe’ aṅqw nuy āawnawisni; noqw nu tuwat awnen put pas hihtatani. T Pahsat pu Herod pumuy hakimuy pas wuwni’yuṅqamuy nanauyve wáṅwayhqe, hisatniqw sōhu mātaqtiqat pumuy pās tūviṅta, uScPu úmaa, uma Judat‐tutskwat ep Bethlehem‐kitsókit ep sínomu, pas uma Judat ep pavansinmuy amuṅaqw qa hin’eway’omu; pi umuṅaqw hak moṅw’iwtaniqa wunuptuni; nen pam isinomuy amumi tunatyawmani, Israel‐sinmuy amumii. lRQNoqw puma put aw paṅqaqwa: Judeat ep Bethlehem ep’e; pi Tutuyqawhqat lavay’ayaat yan pēna: tL cPahsat pu Joseph tātayhqe, Tutuyqawhqat hoṅviayaat hin put aw tutaptaqat anhtiqe, mantuway nāmi távi; %K EUra Tutuyqawhqa lavay’ayay ahpiy yan lavayhti: Meh, nāt qanawhvalni’taqa māna nö’yiltini; nen tiyohyat tihtani. Noqw puma put Emmanuel yan tuṅwáyani, pam hapi Tutuyqawhqa itamuma, i’nihqe pam’i. Noqw īi yantaqa sohsoy yaniwhtiqw, i’ hisat lavaytiwhqa aw antsaniwa. J Noqw pam tiyohyat tihtani; noqw um hapi put Jesus yan túṅwani, ispi pam sinomuy qaanhtipuyamuy aṅqw ayo óyaniq’ö. I Noqw nāt pam pan wūwank̇aṅw tūmoklawhq, meh, pi Tutuyqawhqat hoṅviayaat put aw mātaqtiqe, aw paṅqawu: Joseph, um David tíata, pay um qa nānaphin wūwantat, uhmantuway Maryt nāmi távini; pay put ahsonve aniwhtiqa Qahováriwtaqat Hikwsit eṅemi. H 'Noqw put siwatwaat Joseph suan hintaqe, put nuhtutpik hamanhintsanniqey qa suhtaq’ewnihqe, pay as put turs nanauyve mātapniqey unaṅwti. 9G mNoqw yantaqat ahpiy Jesus Christ hapi tihtiwa: Put yuat Mary Joseph aw awiniwtaqw, nāt pumuy qa nāmatiqw, pam Qahováriwtaqat Hikwsit eṅem nö’yiwk̇aṅw mātaqti. F {Noqw ōviy Abraham aṅqw David aw pahsavo sohsoyam nānaṅk qatsívaptuyaqam pakwt nālöq sihk̇ay’tasikipwatya; noqw pu David aṅqw Babylon aqw tsāmiwyaqat aw pahsavo pakwt nālöq sihk̇ay’tasikip nānaṅk qatsívaptuya; noqw pu Babylon aqw tsāmiwyaqat aṅqw Christ aw pahsavo pakwt nālöq sihk̇ay’tasikip nānaṅk qatsívaptuya. The Birth of Jesus Christ E yNoqw pam Joseph náata. Noqw Joseph Maryt kōñaata. Noqw Maryt hapi ahpiy Jesus, Christ yan túṅwantiwhqa tihtiwa. RD Noqw pam Eleazar náata; noqw pam Matthan náata; noqw pam Jacob náata. NC Noqw pam Sadoc náata; noqw pam Achim náata; noqw pam Eliud náata. OB  Noqw pam Abiud náata; noqw pam Eliakim náata; noqw pam Azor náata. ~A w Noqw pumuy Babylon aqw tsāmiwyaqw put atsva Salathiel tihtiwa. Pam hak Jechonias tíata. Noqw pam Zorobabel náata. p@ [ Noqw pam Jechonias‐nik̇aṅw pu tupkomuyatuy pumuy náamu, sinom Babylon aqw tsāmiwyaqat ephaqamo. Q?  Noqw pam Manasses náata; noqw pam Amon náata; noqw pam Josias náata. R>  Noqw pam Joatham náata; noqw pam Achaz náata; noqw pam Ezekias náata. Q= Noqw pam Josaphat náata; noqw pam Joram náata; noqw pam Ozias náata. R< Noqw Solomon Roboam náata; noqw pam Abiat náata; noqw pam Asat náata. p; [Noqw pam David it moṅwit náata; noqw pam Solomon náata, (hakiy Urias nȫmaatniṅwuqa put yúata). w: iNoqw pam Booz náata, (Rachab put yúata); noqw Booz Obed náata, (Ruth put yúata); noqw Obed Jesset náata. T9 #Noqw pam Aminadab náata; noqw pam Naasson náata; noqw pam Salmon náata; 8 yNoqw Judas Phares‐nit pu Zarat pumuy náamu; (Thamar pumuy yúamu); noqw Phares Esrom náata; noqw pam Aram náata: m7 UUra Abraham Isaac náata; noqw pam Jacob náata; noqw pam Judas‐nit pu tupkomuyatuy pumuy náamu. z6 qI’ tutuveni it Jesus Christ hakiy ahpiy sinotiqat tuawi’ta. Pam Abraham‐nit pu David pumuy amuhpiy aniwhti. j5M5Nihqe puma sutsep God kīyat ep hinnumya, God tayawink̇ahk̇aṅw aw hahlayk̇ahk̇aṅwo.^454Noqw puma put pas hihtatotat, pas hinhaqam hahlayk̇ahk̇aṅw ahoy Jerusalem awya. i3K3Nihqe nāto pam pumuy amuṅem nāwakink̇anw pumuy amuṅaqw tukiwhqe, ōmiqatsit aw wīkiwa. U2#2Pu pam pumuy Bethanyt pahsavo tsamht, māvuyaltit, amuṅem nāwakna. @1y1Noqw meh, Ina umumi hakiy awini’taqat nu aṅqw távini. Nīk̇aṅw pay uma hāk yep kitsókit ep yesni, hisat ōṅaqw öqalat makiwyaniqey pahsavoo. Jesus is Taken up to Heaven 40c0Pi uma hapi pas īit aw yóriki’yuṅwa. /9/Noqw uma soon qa sinmuy amumi yuaatinumyani amumi paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Uma umuhtunatyay aṅqw lasyaqw, umuhqaanhtipu umuhpiy ayo yukiwni, Jesus Christ natṅwaniyat aṅ’a, kitotani, Uma Jerusalem aṅqw hoyóyoykuyak̇aṅw sohsokmuy hihtuy sinmuy amumi yan yuaatiwisni. .5.Nihqe amumi paṅqawu: Yan hapi pey’ta. Noqw ōviy pay Christ nawus soon qa pan k̇ānavot, pu mokt, pu pāyis talq mokiwuy aṅqw ahoy tātayni. Q--Pahsat pu pam pumuy wūwniyamuy tālawnaqe, tutuvenit pumuy māmatsna; ,,Pahsat pu pumuy amumi paṅqawu: Ura nu nāto umumumnihqe yan umumi lavayhti: Moses tutavoyat aṅ hin nuy lalvayhqa soon qa antani, pu God lavay’aymuyatuy lavayiyamuy aṅ’a, pu Tātawit aṅ’a, ura nu kita. Noqw yan hapi ilavayi aw antsaniwa. >+w+Noqw pam put kwúsuhqe, pumuy amuhpewi put tūmoyta. G**Noqw puma hihsakw pakiwhtuhpet momospalat enaṅ put maqaya. ))Noqw nāt puma hahlayhtotiqe qa tūtuptsiwaqe wūwantotaqw, pam pumuy amumi paṅqawu: Uma qa hihta yep nōvay’yuṅwa? B((Yan pam lavayhtit, amumi lȫvaq may, pu kuhkuy mahtakna. >'u'Huvam imay, ikukuy enaṅ aw yórikyaa. Pi pay nūu. Inumi hintsatsnat nanaptaa. Hakiy hikwsiat pi qa tokoy’taṅwu, piw qa ȫqay’taṅwu. Noqw uma nuy pantaqat aw tāyuṅwa. ~&u&Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw hin unaṅway’yuṅwa? Uma hinoqw umuh’unaṅwpeq hin wūwantota? G%%Noqw puma wuhpukyat, tsātsawnaqe, pay tūawtotaqey wūwaya. $$Noqw pumuy nāt yan yuaatotaqw, Jesus pas nāp pumuy amuhsonve wunuptuqe, amumi paṅqawu: Nam uma kwakwhat yēsee. 9#k#Noqw pahsat pu ima lȫyöm tuwat pumuy Emmaus aqwniqw, hin hiniwhtiqat pumuy āawna, pu hin puma Jesus māmatsqeyu, pam pölavikit yōhaq’ö. Jesus Appears to His Disciples n"U"Noqw puma pumuy amumi paṅqaqwa: Pay kurs Tutuyqawhqa pas antsa ahoy tātayhqe, Simon aw namtakna. %!C!Noqw puma pahsat pay wunuptut, ahoy Jerusalem aqwnihqe pakwt sūkw sihk̇ay’taqamuy tsovawtaqw, pumuy amumi pitu, pu hakimuy pumuy amumumyaqamuy amumii.  % Noqw puma nāmi paṅqawu: Pi ōviy itamuy aṅqwyaqw pam itamumi yuaatimaqe, itamumi tutuvenit namtöminmaqw, pas itam hin unaṅway’ma! mSNoqw pumuy pōsiam tālawvaqw, puma put māmatsi. Noqw pay pam pumuy amuhpiy haqami kurs hiniwhti. zmNoqw ōviy pam pumuy amumum tunösvoñat aw qatuptut, pölavikit kwusut, put ep hahlayhtit, yōhat, pumuy maqa. .UNoqw puma put aw öqaltiqe, aw paṅqawu: Pay um itamum huruhtinik̇aṅwo. Taq pi pay tapkiwmaqw nuṅwu pay pas hísatniqti. Noqw pam amumum huruhtiniqe aw paki. \1Noqw puma haqami kitsókit awyaqey aw hayiṅwnayaqw, pay pam yūmosaniqey anhti. 2]Pu pam Moses lavayiyat aṅqw hoyóyoykuqe, God lavay’amuyatuy lavayiyamuy pumuy navotna. Pu tutuvenit aṅ pam hin lavayhtiwhqey sohsok pam pumuy amumi namtöminta. fEPuyaw pay nawus Christ soon qa mohti īit hihta aṅ kānavot, pep pu’ pas hímuniwhtini? 'GPahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Is uma ṅasta wuwni’taqamu. Uma sȫwu God lavay’aymuyatuy lavayiyamuy sohsok tuptsiwni’taniqey qa pan unaṅwti!  Noqw haqawat itamuṅaqw tūamit aw haqamiyaqe momoyam hin lavaytaqat pan yórikya, Nīk̇aṅw Jesus pay puma qa aw yórikya. )Yaw put tokoyat qa tutwaqey itamuy āawnaya. Pu yaw puma ōṅaqw hoṅvia’yatuy tūawtotaqw, yaw pam qátuhqat puma pumuy amumi paṅqawu.  Pu piw pi ōviy hakim itamuṅaqw momoyam pas itamuy hin unaṅwtoynaya. Puma suits talavay pam haqam taviwhqat ep ö́kihqe, DNoqw itam put aw yanyuṅqw, sakiqw pay k̇a as pam hak ura Israel‐sinmuy Rome‐sinmuy amuṅaqw mātapniqat itam pan wūwantota. Noqw piw pi it yaniwhtiqat atsva pu’ pāyis tāla. 2]Noqw ima God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu itahmomṅwit put mokiwuy hihk̇ay’taqat paṅqaqwaqe, tutskwat ep moṅwit aw put noayaqw, nahoylehtsit aw put muaya. 'Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya himu hiniwhti? Noqw puma put aw paṅqawu: Itam hakiy Jesus Nazareth aṅqwnihqat yuaatima. Pas as pam God lavay’ayaata; God atpip‐nik̇aṅw pu sohsokmuy sinmuy amutpik hihta qaöwíhintsaki, piw a’nö lay’taqat lavayi’ta. 9Noqw suhk̇a, Cleopas yan mātsiwhqa, put hu’waqe aw paṅqawu: Pas um k̇a nāla Jerusalem ep kiyavaqvinihqe pep pu’ hiniwhtiqat qa navoti’ta. mSNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hihta pas nāmi yuaatimaqe, pas qahahlayk̇aṅw kwilalata? PNoqw pay puma put qa māmatsniqat ōviy puma pos’uhtsiltiqat panta. }sNoqw ōviy nāto puma nāmi yuaatimaqe aṅ wūwanmaqw, Jesus pas nāp pumuy amumi pítuhqe, pahpiy pumuy amumuma. ;qNoqw puma sohsok īit hiniwhtiqat nāmi yuaatima.  + Noqw ep talöṅnit ep pumuy amuṅaqw hakim lȫyöm Emmaus‐kitsókit aqw’a. Pam Jerusalem aṅqw navay tutskwatuwanit pahsavohaqamo. Q  Pahsat pu Peter wunuptut, tuamit aw wari; nihqe aqw motoltiqe, tusaqtontsatsakwmötsaput pay nāp sup óyihqat tuwa. Nihqe pam paṅqw ahpiynihqe, pep hin hiniwhtiqat aw wūwanma. The Walk to Emmaus b = Noqw púmuyniqw pumuy lavayiam an’eway hímuu. Noqw pumuy lavayiyamuy qa tūtuptsiwa. ) K Noqw i’ Mary Magdala‐kitsókit aṅqwnihqa, pu Joana‐niqw, pu James yuat Mary‐niqw pu haqawat momoyam pumuy amumumyaqam ayaiwyuṅqamuy īit āawnaya. ! ; Nihqe tūamit aṅqw áhoyyaqe, pakwt sūkw sihk̇ay’taqamuy Jesus aw nánatuwnayaqamuy sohsok īit āawnaya, pu ahpiy put kwātsmuyatuy sohsokmuyu. +QNoqw puma put lavayiyat u’naya, 'GPaṅqawu: Nu’ Sinot Tiat hapi pas pay soon qa qaanhinwisqamuy öqalayamuy aw noiwni, nen nahoylehtsit aw muiltini. Nit pāyis tālat ep nu ahoy tātayni. oWPam qa yep’e, pam tātayhqe, ahoy qatuptu. Pay ura pam nāt Galileet epnihqe umumi pan lavayhtiqe, !Noqw puma tsātsawnaqe, tutskwami yōkoltotiqw, tāqat pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw so’pumuy amuhpa’ hakiy taytaqat hepnumya?  Noqw puma kurs hinhtotiniqw nāto panyuṅqw, hakim lȫyöm tāqat tālawṅway’taqat yuwsi’k̇aṅw pumuy amuqlap wunuwta. FNoqw puma aqw yuṅqe, Tutuyqawhqat Jesus tokoyat qa tutwa. LNoqw kurs tūamit aṅqw owa ayo mūmaniwhq, puma pantaqat tutwa. ' INoqw Sundayt aw pituqw ima momoyam suits talavay tūamit aqwya hīhihta kwaṅwáhovaqtuqat na’sastotaqey kiwisk̇ahk̇aṅwo. Noqw haqawat pumuy amumumya. 'G8Pu puma ninmaqe, hihta hovaqtuqat, pu ṅaṅhut na’sastota; nit nasuṅwintalöṅnit ep nāsuṅwni’yuṅwa, Moses nuhtumi hin tutaptaqat pan’i. 7Noqw piw ima momoyam Jesus amum Galileet aṅqw ö́kihqam put aṅkyaqe, tuamhqölöt aw yórikya, pu put tokoyat hin taviwhqata. ?~y6Noqw ep nasuṅwintalöṅnit aw totok̇ay’yuṅwa. 1}[5Nihqe pam put hawnaqe, tusaqtontsatsakwmötsaput akw put mok̇ahta; nit put haqam owatpelpe tuamqölot ep put tavi. Pay qa hak hisat pep tuamhqölöt ep nāto taviwa. >|w4I’ hak Pilate awnihqe Jesus tokoyat put aw tuhtui. *{M2Noqw piw hak tāqa, Joseph yan mātsiwhqa, Aramathaea‐kitsókit ep ki’taqa, sinmuy amumi moṅw’iwta. Pam hak tāqa lolma, piw súantaqe, nuhtum God moṅwtunatyayat kwaṅwtoynak̇aṅw nuhtayta. Pam hak momṅwituy pasiwniyamuy, pu hintsakpiyamuy ep qa amumum pan yuki’ta. z+1Noqw sohsoyam put tuwimat‐niqw pu momoyam Galileet aṅqw put ámumyaqam yāvaqw hoṅk̇ahk̇aṅw, īit aw tāyuṅwa. The Burial of Jesus tya0Noqw sohsoyam sinom pep hiniwhtiqat aw yórikyaqe, tawitsqay wuvahtiwisk̇ahk̇aṅw, paṅqw ahoy ninma. x}/Noqw solāwamoṅwi hin hiniwhtiqat aw yórikqe, God pas hihtataqe paṅqawu: Pay kurs pas as antsa i’ tāqa súanta. ww.Noqw Jesus a’nö hiṅqawhqe paṅqawu: Inaa, nu ihikwsiy uhmapqölmiq mātavi. Yan pam hiṅqawht, sohsok hikwsu. Wv'-Noqw tāwa qatālawva, noqw God kīyat ep mötsáp’uhtsi nāsavaqe tsīki. kuO,Noqw tāwanasavehaqam tūwaqatsit aṅ ahsupoq qatālawva, tāwat atvelpetiqat aw pahsavoo. t+Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu ūmi pas antsa paṅqawni: Pay pu’ it tālat ep um inumum lomaqatsit ep nātuwiwni. The Death of Jesus osW*Pu pam Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ason um moṅw’iwk̇aṅw ahoy pite’, okiw nuy u’nani. xri)Itam pi pay a’tsipnaqe pay itahhintsakpiy ahsatiyat ömahta. Noqw i’ tāqa pas qa haqam hihta ep qaanhti. q(Noqw pay suhk̇awa put u’nanaqe aw paṅqawu: Puyaw pay um God pas qa mamqasi? Susmataq pi um pay put an mokniqat uṅem yukuya. &pE'Noqw qaanhtiqam put amum hāyiwtaqamuy amuṅaqw suhk̇a put aw tutsíwhiṅqawlawhqe paṅqawu: Kurs pay pas um Christ‐nen, um ayo nātapni, pu itamuyu. Jo &Noqw put atsva himu pey’ta, Greek‐sinmuy‐nik̇aṅw, pu Latin‐sinmuy‐nik̇aṅw, pu Hebrew‐sinmuy penhtuwiyamuy akw’a. Noqw yan hapi pey’ta: I’ HAPI JEW‐SINMUY MOṄWIAMU. ^n5%Paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Kurs pay um pas Jew‐sinmuy moṅwíamnen um ayo nātapni. bm=$Noqw solāwam piw nuhtum put aw tututsiwyak̇ahk̇aṅw put awyaqe vinegar put mamqaya, {lo#Noqw sinom hoṅk̇ahk̇aṅw aw tāyuṅwa. Noqw momṅwit nuhtum put aqw tutsiwhiṅqaqwaqe paṅqaqwa: Pam pētuy ayo oya, pu’ pi nāp ayo nātapnik̇aṅwo. Kurs pas pay pam God aṅqw moṅw’asi’taqa namorstiwhqanen ayo nātapni. Rk"Pahsat pu Jesus paṅqawu: Inaa, pay um okiw it yantaqat pumuy amuhpiy ayo yúkuni, puma hintsatsk̇aqey qa mātsi’yuṅqw ōviy’o. Noqw puma put yuwsiyat nāhoy o’yaqe, put ōviy nanavö’ya. =js!Pu ōviy puma haqami, Calvary yan mātsiwhqat, aw ö́kihqe, pep put nahoylehtsit aw muaya, pu hihta ep qaanhtiqamuy pīwu, suhk̇a put putvaqewatniqw pu suhk̇a put suyvaqewata. Ni Noqw hakim lȫyöm hihta ep qaanhtiqam nīniwniqe put amum wīkiwa. ehCKurs puma soñawnen himutskit nāto qehput yan hintsatsnat, puyaw tis lakput hintsatsnani? |gqPep pu sinom tuhtukwimi paṅqawtivayani: Itamumi sahpukuu; pu tsotsmot aw paṅqaqwani: Itamuy āmaa, kītotani. :fmTaq meh, nāto aw pituqw, pu’ sinom paṅqaqwani: Naspi haqawat aṅ qa tílalwaqamu; pu ṅaspi haqawat qa hisat nö’yiltotiqamu, pu pīhuy akw qa hakiy yōyoṅnayaqamu. .eUNoqw Jesus pumuy amumi namtökt paṅqawu: Uma Jerusalem aṅqw momoyamu, uma qa inuṅem tsaykitani; uma nenṅem, pu umuhtimuy amuṅem tsaykitanik̇ahk̇aṅwo. ~duNoqw sinom qaan’ewakw hintaqam Jesus aṅkya, pu hakim momoyam put aṅk ókiwa kitiwisk̇ahk̇aṅw, tsaykiwisa. Ac{Noqw puma Jesus pahpiy wikk̇ahk̇aṅw, hakiy Simon Cyrene aṅqw sino tutskwaṅahaqaqw pitutoqat ṅuayaqe, put nahoylehtsit īkwiltoynaya, Noqw pam Jesus aṅk put īkwiwta. ^b5Pahsat pu pam it hakiy sinmuy qaunáṅwtalawnaqe hakiy nīnaqe sivikimi tūviwtaqat mātavi, sinmuy hin nānawaknaqat pan’i. Nit pam Jesus pumuy tunatyayamuy anhtiniqe amumi put noa. Jesus Nailed to the Cross RaNoqw pahsat pu ōviy pumuy hin nānawaknaqw pantaniqat Pilate pan yuku. >`uNoqw pay puma pas tönay aṅqe’ sa’taqe, pay pam pas nahoylehtsit aw muiwniqat nānawakna. Noqw sinom God awwat mohpeq momṅwituy amumum sáakmaqe, nawis’ew tūtuyqawvaya. H_ Noqw pam pumuy amumi pu’ pāyis paṅqawu: Ya hínoq’ö? Ya pam hihta qalomáhinhtiqw ōviy’o? Pay pi nu qa hihta mokiwuy hihk̇ay’taqat put aw tuwa. Pay nu ōviy wuvahtat mātapni. (~t}}4|| {6zwzyexxTw&v=uttosrponnmm llDkjjIihh(gZfeendd6ba``d__^.]z\\N[V[ZYYkXWWFVVaVUNTSSbRGQQ PP0OOMMDLL-KKJTJIqHGG_FFEDD'CzCBXAA@??8>==`<<;;Y:988077K665V4433211v00 /.@-,,+d*r)(u''T&& %o$$$!##*"o!!z s5Q2c>`r! $EQ: 1 7  z2{P<zl )Kurs Tutuyqawhqat lavay’ayaat hakiy aw pituqw, pam Tutuyqawhqat tunatyayat ōviy put pās tave’, pam lavay’ayat amum hihta ahsatiyat makiwni. Noqw kurs sino súantaqa hakiy aw pituqw, pam put súanmaqat ōviy put pās tave’, pam put amum hihta makiwni. zkm (Umuy pās óyahqa hapi nuy pās távini; pu nuy pās távihqa hapi Inay nuy aṅqw távihqat pās távini. ijK 'Qatsiy k̇ahk̇awnaqa put kwayhni. Pu inuṅem tunatyat ep qatsiy kwayhqa put túwani. Rewards Si &Pu nahoylehtsit qa kwusut, pu qa inuṅknihqa hapi pay nawus qa isinoni. [h/ %Inumi unaṅway’taqey lalvayk̇aṅw, nay pu yuy pumuy amumi pas unaṅway’taqa pay nawus qa isinoni. Pu inumi unaṅway’taqey lalvayk̇aṅw, timuy amumi pas unaṅway’taqa hapi pay nawus qa isinoni. 2g_ $Pu hak pas nāp sinomuy tuwqamuy’vani. vfe #Pi nu tāqat nay ehpewtaniqe pitu, pu māna yuy ehpewii, pu mö’wi kōñay yuyat ehpewhtiniqat ōviy’o. .eU "Uma qa inumi yan wūwantotani: Pam k̇a sinmuy qa hin unaṅwat yesniqat amuṅem yúkuniqe ōviy pitu. Qae. Nu qa paniqw pitu. Pi sinom inutsviy nātsikyani. d3 !Nīk̇aṅw hak haqam qa isinonihqey nuhtumi paṅqawhq, nu piw tuwat put qa isinoynihqat ōveqatsit ep Inay aw paṅqawni. Not Peace, but a Sword yck Hak haqam isinonihqey nuhtumi paṅqawhq, nu piw tuwat put isinoynihqat ōveqatsit ep Inay aw paṅqawni. b% Paniqw ōviy uma qa tsawiniwyuṅwni. Umuna umuy k̇aysiwhqamuy kwekwévewhyamuy amuhpenihqe pas k̇ahk̇awna. Confessing Christ before Men Ea Noqw hikis pi umuhqötöva umuhhömi sohsoy pohtoylaniwta. ` Puyaw qa lȫyöm kwevewhyat sūkw palavotōnat ōviy huyiwṅwu? Noqw qa himuwa puma Umunay qa tunatyayat ahpiy tutskwami posṅwu. _  Uma sinmuy qa mamqasyani. Puma pi hakiy tokoyat‐sa nīnayaniqey aw öqalay’yuṅwa; nīk̇aṅw kurs hin hakiy hikwsiyat nīnayani. Uma qa panyuṅwt, God mamqasyani. Pam pi hakiy tokoyat pu hikwsiyat sivihpit qȫhit akw hovalaniqey aw öqalay’ta. ^1 Nu hihta qatulpuve umumi lavayhtiwhq, uma put tālat ep yuaaykuyamantani. Pu himu umuhnaqvumiq lavayhtiwhq, uma kits’oṅaqw put tsa’lalwani. |]q Noqw ōviy uma pumuy qa mamqasyani. Pi qa himu āmiwtaqa qa mātaktini; pu qa himu tupkiwtaqa qa nanaptiwni. v\e Pay tutuqayhqa put tutuqaynaqat ante’, pay pam put ep tsuyakmantani, pu hoṅviaya piw moṅwiy an’i. Noqw kurs sinom ki’taqat Beelzebub yan tuṅwáye’, pay kurs pi hin tis puma sinomuyatuy qa pan túṅwantotani. Whom to Fear [w Pay tutuqayhqa put tutuqaynaqat epnihqe qa pavan pasniṅwu. Pu piw hoṅviaya moṅwiy epnihqe qa pavan pasniṅwu. hZI Nīk̇aṅw ason puma yep it kitsókit ep umuy okiwsahsanyaqw, uma haqamiwat aw watqani. Pi nu umumi pas antsa paṅqawni: Soon nāt uma Israel‐sinmuy kitsókiyamuy aṅ ahsupoq kūkuyvaqw, pay nu’ Sinot Tiat pítuni. Y' Pu sinom sohsoyam umumi qasuhtaq’ewyani, uma isinomniqw ōviy’o. Nīk̇aṅw ason so’ṅwamiq aṅ kuytaqa hapi ayo yámakiwtamantani. :Xm Pu nātupkomuy amuṅaqw suhk̇a sukwat mokiwuy aw nóamantani; pu naat tiy pay piw pantsanni. Pu timat nay, pu yuy, pumuy amuhpewhtote’, pumuy mokiwuy aw pitsínayamantani. VW% Pi qa uma yuaatotani. Pi ōveqatsit ep Umunay Hikwsiat umupqölpa yuaatani. #V? Nīk̇aṅw ason puma umuy nuhtumi mātapyaqw, uma hin hihta yuaaykuyaniqey qa wuwanvisoqtotini. Pay ason uma hihta yuaaykuyaniqa pep umumi noiwmantani. %UC Pu uma inutsviy momṅwituy‐nik̇aṅw pu pas susmomṅwituy amumi tsamvaniwyani. Nen uma pumuy amumi nuy tuawi’yuṅwni, pu qa‐Jew‐sinmuy amumii. T9 Nīk̇aṅw uma tunatyawk̇ahk̇aṅw hinnumyani. Taq sinom moṅwtsovawtaqamuy amumi umuy tsamvayani; nen tsotsvalkiy aṅ umuy a’nö wuvahtotani. [S/ Nu’ hapi umuy aṅhqe ayatani. Noqw uma kanelmuy amún hakimuy kwēkwewhtuy amunyuṅqamuy amuhpa’ hinnumyani. Oviy uma tsūtsu’tuy amún qaūunatni, pu höwihtuy amún ṅasta nukpanay’yuṅwni. xRi Nu umumi pas antsa paṅqawni: Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, imuy umuy qa pās o’yaqamuy amuṅem pas is óhini. Puma Sodom‐nik̇aṅw pu Gomorrhat ep sinmuy amuhpenihqe pas pavan amuṅem nuhtsel’ewayhtini. Coming Persecutions "Q= Pu hakim umuy qa pās o’yat, piw umuhlavayiy qa aw tūqayyuṅqw, uma paṅqw kīṅaqw aṅqw ahpiyye’, umuhkukuy aṅ qöat ayo tsatswiyamantani. 7Pg Pu kurs pep kīvit pay umuhkwakwhay hihk̇ay’yuṅqw, umuhkwakwha pep hūrstimantani. Pu kurs pay puma put qa hihk̇ay’yuṅqw, pay umuhkwakwha umumi ahoy pítumantani. UO# Pu uma haqami kīmi yuñe’, amumi paṅqaqwamantani: Uma kwakwhat yesni. -NS Pu uma haqami wuhkokitsokimi, sen pay kitsókimi yuñe’, hak pep k̇aptsitiwhqat tūviṅtotamantani. Nen uma hisat paṅqw ahpiyyaniqey pahsavo pep yesmantani. M Piw qa tukput mask̇ay’wisni; piw qa lȫq napnay’wisni, piw qa tōtsita, piw qa natöṅpita. Pay tumal’aya nösniqey ahsataṅwu. NL Uma palasivat, qötsásivat, pu sik̇avalasivat qa sivamokyuṅwni. jKM Uma tūtayyaqamuy qalaptsintiwisni; tokoplelet tūtuyyaqamuy powatiwisni; so’pumuy tātaynatíwisni; nuhtuṅaqw nukpanhihikwsimuy ipwanwisni. Uma hapi öqalat paysoq makiwya; ōviy uma pan piw paysoq tūvaaṅwantiwisni. nJU Pu uma aṅqe’ye’, yan yuaatinumyani: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw pitsíwiwta, kitotani. jIM Uma qa paṅyat, Israel‐sinmuy amuhpa’yani. Taq okiw puma kanelmuy amún haqami hiniwhtoti. PH Noqw Jesus imuy pakwt löq sihk̇ay’taqamuy ayataqe, amumi tutaptaqe paṅqawu: Uma hapi imuy qa‐Jew‐sinmuy qa amuhpa’yani; pu Samariat ep sinmuy kitsókiyamuy qa haqamiwat aw yuṅni. G Pu Simon sinomuy amuṅem qa nātusi’taqa‐niqw, pu Judas Iscariot, momṅwituy amumi Jesus mātapniqa. The Mission of the Twelve :Fm Pu Philip‐niqw, pu Bartholomew, pu Thomas‐niqw, pu moṅwit eṅem sīvat ömalawhqa Matthew; pu Alphaeus tiat James‐niqw, pu Lebbaeus, hak Thaddaeus yan piw mātsiwhqa; KE Noqw pakwt löq sihk̇ay’taqam ayaiwyuṅqam yan mātsiwya: I’ mohti’maqa Simon, Peter yan piw túṅwantiwhqa, noqw pu put tupkoat Andrew; pu Zebedeet tiat James‐niqw pu tupkoat John; D 1 Pu pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy put aw nánatuwnayaqamuy wáṅwayhqe, pumuy tuyoy’e’wakw hīhikwsimuy amumi öqalat huyta, pumuy nuhtuṅaqw ipwanwisniqat ōviy’o; pu sohsokmuy hihta akw tūtuyyaqamuy, pu ȫpuiwyuṅqamuy qalaptsintiwisniqat aw pumuy öqalmaqa. SC &Oviy uma ūyi’taqat aw nānawaknaqw, pam hakimuy ūyiy aw ayatani. B  %Pahsat pu pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Pas hapi as ūyi qaan’ewakw tukwsiwta, noqw tsovalayaniqam híkiyomu. &AE $Nihqe pam k̇aysiwhqamuy sinmuy amumi yórikqe pumuy ökwatuwa, maṅwúiwyuṅqw ōviy’o, pas kanelmuy amumi qa hak tunatyawtaqw puma ahtsavaliwyuṅwa. $@A #Noqw Jesus paṅ wuhkokitsokit aṅ‐nik̇aṅw pu pay kitsókit aṅ nakwsuqe pumuy tsotsvalkiyamuy aṅ pumuy tutuqaynatinuma; pu moṅwtunatyat ahpiy lomatuawit yuaatinuma; pu sinmuy amuhpa’ sohsokmuy tūtuyyaqamuy qalaptsintinuma, pu sohsok hihta akw ȫpuiwyuṅqamuyu. ?7 "Noqw tuwat Pharisee‐sinom paṅqaqwa: Pam nukpanhihikwsimuy moṅwíyamuy aw yank̇aṅw, nukpanhihikwsimuy ipwanta. Jesus Has Pity for the People E> !Noqw nukpanhikwsit put aṅqw ayo tūviwhq, qayuáataqa yuaayku. Noqw sinom suhpantaqam k̇ātayuṅqe paṅqaqwa: Pas qa hisat Israel‐sinmuy amuhpe yan hiniwhtiqw hak aw yori, kitota. ~=u Noqw pumuy paṅqw yámaktoqw, meh, hakim hakiy qayuáataqat nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqat Jesus aw wikvaya. <} Noqw tuwat soq puma paṅqw ahpiynihqe, pam pumuy pantsanqat put tutskwat aṅ ahsupoq kúrukna. Jesus Heals a Dumb Man z;m Noqw pumuy pōsiam tālawva; noqw Jesus pumuy pās mēwaqe paṅqawu: Uma hapi tunatyaltiqw, qa hak it navotni. u:c Pahsat pu pam pōsiyamuy aw toṅo paṅqawk̇aṅwo: Pay uma hinhaqam qapēvewnaqat pan umuṅem hintani. 79g Noqw pam kīmi pakiqw, qapostalqam put aw pitu. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya nuy panhtiniqey tuwi’taqat uma tuptsiwa? Noqw puma put aw paṅqawu: Owi Tutuyqawhqa. 8 Noqw Jesus paṅqw ahpiyniqw, hakim lȫyöm qapostalqam put aṅk tsa’timaqe paṅqawma: David tíata, okiw itamuy ōkwatuwaa! `79 Noqw pam pep paniwhtiqa put tutskwat aṅ ahsupoq yuaatiwa. Jesus Heals Two Blind Men h6I Pu ōviy pam sinmuy paṅqw nöṅaknat, ahpami pákihqe, mānat māyat ṅuaqw, pam qatuptu. c5? Paṅqawu: Huvam ayoyaay! Pay māna qa mōki, pi pūwi. Noqw puma put aw tutsíwtsuyhti. z4m Pu Jesus moṅwit kīyat aw pákihqe, lēlenyaqamuy pu k̇aysiwhqamuy sinmuy pep saáatotaqamuy amumi yórikqe, -3S Noqw pam panhtiqw, Jesus namtökt, put túwahqe aw paṅqawu: Itii, pay um qahin unaṅway’tani; pay uhqapevewni uṅ qalaptsina. Noqw pahsat pay wuhti qalaptu. w2g Pam unaṅwpeq paṅqawhqe ōviy’o: Ṅas’ew pi nu as yuwsiyat aw tóṅok̇e’, pay soon qa qaluptuni. 61e Noqw pam aqwniqw, hak wuhti pakwt lȫq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ uṅway qa huruhtaqey akw tūtuyhqa put ahkwayñaqw aw pítuhqe, yuwsiyat qalawṅwayat aw toṅo, F0 Noqw Jesus wunuptut put aṅki, pu put aw nánatuwnayaqamu. T/! Noqw nāt pam pumuy amumi yan yuaataqw, meh, hak moṅwi pítuhqe, Jesus aw naokiwtat, aw paṅqawu: Okiw iti māna nāt pas pu’ mōki. Noqw um as awnen, aw uhmay akw toṅokq pam ahoy tātayni. V.% Piw qa haq pi hak puk̇awikorot sakwíiwmaqat aṅ puhuovavalat kuhkuya; pi hakiy panhtiqw, ovavala pēke’ wiwkorot patomnani, nen aṅqw kūyiwtaqa wehemhtini, noqw wiwkoro sakwitotini. Pi puma puhuovavalat puhuwiwkorot aṅ kukyaṅwu; noqw pam qa hinhtiṅwu. The Official’s Daughter and the Woman who Touched Jesus’ Cloak -7 Qa hak sino puhutsatsakwmötsaput yewaskwit aw pihtaknaṅwu. Ispi hak panhtiqw, put ep pihtakqa yuwsit aṅqw tsikq, pu’ pas pāpu wukoprokṅwu. n,U Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya sen haqam mö’wit ep sinoiwyuṅqam möönaṅwuy pumuy amumumniqw napwalni’yuṅwni? Nīk̇aṅw pay ason hisat aw pituqw, möönaṅw pumuy nawhkiwni; noqw pep pu’ puma nānapwalani. D+ Pahsat pu John aw nánatuwnayaqam Jesus aw ökihqe aw paṅqaqwa: Itam‐niqw pu Pharisee‐sinom piép nānapwalaṅwu. Noqw ya hintaqw ōviy ūmi nánatuwnayaqam qa pantsatsk̇a? s*_ Uma yaṅqw ahpiyye’, tutuvenit aṅ pupriye’, pahsat pu it lavayyukit māmatsyani: Uma tūookwatuwyaniqat nu put tuṅlay’ta; noqw uma soq hom’oyit‐sa inumi noaya, it’a. Pi nu aṅ súanhinwisqamuy qa pumuy wáṅwayniqe ōviy pitu; pi nu imuy qaanhinwisqamuy nāp tunatyay aṅqw lasyaniqat aw wáṅwayniqw ōviy pitu. The Question about Fasting )+ Noqw Jesus put navotqe, pumuy amumi paṅqawu: Pay aṅ qahinyuṅqam tūhik̇at qa haqni’yuṅwa; nawus pi tūtuyyaqam put haqni’yuṅwa. S( Noqw Pharisee‐sinom put aw tātayyaqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqaqwa: Noqw umuy tutuqaynaqa hinoqw moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw, pu qaanhinwisqamuy amumum tūmoyta? o'W Noqw ahpiy pantaqw, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum Matthewt kīyat ep ökihqe, pep tunösvoñat aw yesq, k̇aysiwhqam moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam‐niqw pu qaanhinwisqam paṅso ökihqe, pumuy amumum put aw yesva. Q& Noqw Jesus paṅqw ahpiynihqe, hakiy tāqat Matthew yan mātsiwhqat haqam moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqat ep qatuqw tuwa; nihqe put aw paṅqawu: Um inuṅkni. Noqw pam wunuptut put aṅki. % Noqw k̇aysiwhqam sinom put aw tāyuṅqe, God pas hihtatota, pam hakiy sinot pas panhaqam öqalat máqahqat ep’e. Jesus Calls Matthew ($K Noqw pam wunuptut, kiy aw’i. d#A Noqw pay pi nu’ Sinot Tiat yep qatsit ep hakiy ahpiy qaanhtipuyat ayo yúkuniqey aw öqalat pasiwtaqat uma it akw nanaptani‐pu pam it hakiy ahpa’ qataytaqat aw paṅqawu: Wunuptut, uh’ahpay kwusut, um nímani. "  Ya hinwat lavayhtiniqw qa pas pas hinta? sen Uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa, kitaniqö’? sen Wunuptut, nakwsuu, kitaniqö’? w!g Noqw Jesus pumuy wuwniyamuy mātsi’taqe amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw umuh’unaṅwpeq qalomáwuwantota? o W Noqw hakim tutavot tūtutuqaynayaqam pep yesqam unaṅwpeq paṅqaqwa: I’ tāqa God aqw hiṅqawu. xi Noqw meh, hakim hakiy ahpa’ qataytaqat tūtuyhqat ahpat aṅ wáökiwtaqat Jesus aw wikvaya. Noqw pam pumuy qapēvewniyamuy amumi túwahqe, it tūtuyhqat aw paṅqawu: Itii, um qa hin unaṅway’tani; pay uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa. V ' Pu Jesus pākihut aqw pakit, wuhkovatuphat yámakqe, nāp kitsókiy aw pitu. (I"Noqw sohsoyam pep kitsókit ep ki’yuṅqam paṅqw Jesus ahsawvawisa; nihqe put tutwaqe pay pam pumuy tutskwayamuy aṅqw ahpiyniqat put aw ö’qalya.#!Noqw pumuy nopni’yuṅqam watqaqe, kīmiyaqe, hin hiniwhtiqat lavayhta, pu ima hakim nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwtaqam hin hinhtiqata. ,Q Noqw pam amumi paṅqawu: Yúpave. Noqw puma nöṅakqe, pitsōtimuy amumi yuña. Noqw sohsoyam pitsōtim tuhpelat aṅ pāmiq a’nö yuhtukqe, pāmiq paöysoa. !Noqw ōviy nukpanhihikwsim put aw ö’qalyaqe paṅqaqwa: Kurs um itamuy ipwe’, itamuy pitsōtimuy amumi yuṅniqat itamuy nakwhanani. J Noqw pep pumuy amuṅaqw yāp pitsōtim wukotonawtaqam nōnova. (INoqw meh, puma a’nö töqtiqe paṅqawu: Ya um itamuy hinhtiniqat nāwakna Jesus, um God Táita? Ya um nāt aw qa pituqw pay itamuy okiwsanniqe ōviy pitu? {Noqw pam wuhkovatuphat ayoqwat Gergese‐sinmuy tutskwayamuy aw pituqw, pepeq hakim lȫyöm tāqatuy nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwtaqamuy tuamaqölṅaqw yámakqe, put ahsawva; hakim nuhtsel’ewayomniqw, ōviy soon hak paṅqe’ hinnumni. 0YNoqw tuwat tahtaqt k̇atayuṅqe paṅqaqwa: Ya sen i’ hak himuniqw, ōviy hikis pi hūhuk̇aṅw, pu pāhu put hiṅqawhq anhtoti? Jesus Heals Two Men with Demons @yNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw pas tsawiniwyuṅwa, okiw uma öwituptsiwni’yuṅqamu? Pahsat pu pam wunuptut, hūhuk̇aṅwtuy mēwa, pu pāhuta. Noqw wukosutmakma. Noqw put aw nánatuwnayaqam put aw ökihqe, tātaynayaqe aw paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, itamuy ayo óyaa; itam súlawhtini. !;Noqw meh, wuhkovatuphat aṅqe’ qaan’ewakw hukvaqe, pas qaöwíhuhukq, ōviy pākihut pāhut hoṅvantaqat akw nȫmilti; noqw pantaqw Jesus pūwi. X)Pu pam pākihut aqw pakiqw, put aw nánatuwnayaqam put aṅk aqw yuṅa. }sNoqw Jesus put aw paṅqawu: Um inuṅkni; ason pi so’pum pumuy amuṅaqw so’pumuy amyani. Jesus Calms a Storm }Pu piw suhk̇a put aw nánatuwnaqa put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um nuy nakwhanaqw, nu mohti inay amht, pu’ uṅkni. LNoqw Jesus put aw paṅqawu: Ima sisik̇ahtayht haqe’ qölöy’yuṅwa, noqw súmawuy aṅ masay’yuṅqam totokpi’yuṅwa; noqw nu’ Sinot Tiat haqam iqötöy nāsuṅwnaniqey ṅastaa. wNoqw hak tutavot tūtutuqaynaqa Jesus aw pítuhqe put aw paṅqawu: Tūtutuqaynaqa, nu uṅ haqaminiqw úmummantani. " =Noqw Jesus sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy put aw ṅöyakiwtaqw túwahqe, put aw nánatuwnayaqamuy wuhkovatuphat yupqöymiyaniqat amumi paṅqawu. M Yan Tutuyqawhqat lavay’ayayat Esaias lavayiat aw antsaniwa, pam ura paṅqawu: Pam itamuy hihta akw ȫpuiwyuṅqat nāmi nahlaknak̇aṅw, itahtuyay īkwilta. The Would‐Be Followers of Jesus O Noqw tapkiqw, sinom k̇aysiwhqamuy nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwyuṅqamuy put aw tsamvaya; noqw pam lavayiy akw sinmuy amuṅaqw nukpanhihikwsimuy ipwa; nihqe sohsokmuy tūtuyyaqamuy qalaptsina. q [Noqw Jesus put māyat aw toṅokq, mukituya put mātavi; noqw wuhti qatuptuqe pumuy amumi unaṅwtavi. _ 7Pu Jesus Peter kīyat aw pakiqw kurs put nȫmayat yuat mukituyat akw tuyhqatsi. *M Noqw Jesus solāwamoṅwit aw paṅqawu: Pay pi um aqwni. Pay um hin tuptsiwhq nam antaa. Noqw put hoṅviayaat pay pahsatniqw qalaptu. Jesus Heals Many People q[ Noqw ima as paṅsoq yuṅniqam ihpo qatalpumi maspiwyani. Pep pu’ tsaykitiwni, pu tama ṅuritiwni. )K Noqw nu umumi paṅqawni: Nāt k̇aysiwhqam hōpaqw, pu tavaṅqw ökini; nen Abraham, pu Isaac, pu Jacob, pumuy amumum ōveqatsit ep tunösvoñat aw yesvani. >u Noqw Jesus put navotqe pas aw k̇ātaytaqe put aṅkyaqamuy amumi paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pas nu qa haqam pas yan tuptsiwnit tuwa, hikis Israel‐sinmuy amuhpee. r] Pi nu sukwat aw maqaptsi’k̇aṅw qatu. Noqw solāwam inumi piw maqaptsi’yuṅwa. Noqw nu sukw aw, Yupa, kitaqw pam haqaminiṅwu; pu sukwat aw, Pew’i, kitaqw pam inuminiṅwu; pu ituwikiy aw, Yanhtii, kitaqw pam panhtiṅwu. ,QNoqw solāwamoṅwi lavayhtiqe put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, soon pi um nuy yan’ewakwniqw ikiy aw papkini. Pay um panis lavayhtiqw, pay ihoṅviaya qalaptuni. GNoqw Jesus put aw paṅqawu: Pay nu aqwnen put qalaptsinani. }Paṅqawu: Tutuyqawhqa, ihoṅviaya ikiy ep tuyhqatsq, put ahpa’ qatāyuṅqw, pam pas k̇ānanvotk̇aṅw okiwhinta. s_Noqw Jesus Capernaum aw pakiqw, hak solāwamuy amumi moṅwi put aw pituhqe, put aw qa nātusitaqe, Noqw Jesus put aw paṅqawu: Um hapi qa hakiy aw haqam lavayhtini; pay um ahpiynen God awwat moṅwit aw nāmahtaknani, nen Moses hin tutaptaqw um kuwahtiput God aw nóani. Um yan powaltiqey nuhtumi tuawi’tani. Jesus Heals a Roman Officer’s Servant ~Noqw Jesus put aw māvuyaltiqe aw toṅokt paṅqawu: Pay nu suhtaq’ewa; powaltii. Noqw pahsat pay put aṅ tokoplele súlawhti. }Noqw meh, hak tokoplelet tūtuyhqa pituhqe, put aw naokiway’taqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um suhtaq’ewnen soon nuy qa powatani. L| Pu pam tsomoṅaqw hawhq, sinom qaan’ewakw hintaqam put aṅkya. F{Noqw Jesus pas öqalat pasiwk̇aṅw, pan pumuy tutuqayna, tutavot tūtutuqaynayaqamuy qa amun’i. Noqw pam yan yuaataqe yukuqw, sinom put hin tutuqaynaqat ep aw k̇ātayuṅwa.z)Noqw yokva, wukomunva, pu hukvaqe kīhut aṅ a’nö yēvanta; noqw pam sahpu, nihqe pam kīhu qaan’ewakw kīqöti. The Authority of Jesus pyYPu haqawa ilavayiy aw tūqayk̇aṅw qaanhinmaqa hakiy qa wuwni’taqat antani. Pam hak pisave kīta. xyNoqw yokvaqw, wukomunva, pu hukvaqe kīhut aṅ a’nö yēvanta; noqw pam qa sahpu, pam owat ep kīiwtaqe ōviy’o. wPaniqw ōviy haqawa ilavayiy aw tūqayk̇aṅw put an hinmaqa tāqat wuwni’taqat antaqat nu paṅqawni. Pam owat atsve kīta. v%Pahsat pu nu amumi pas paṅqawni: Nu qa hisat umuy tuwi’ta; huvam inuhpiy ahpiyyaa, nukpantuwit hintsatsk̇aqamu. The Two House Builders 2u]Ason aw pituqw pep pu’ k̇aysiwhqam inumi paṅqaqwani: Tutuyqawhqa, Tutuyqawhqa, ya itam qa uhnatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw uṅem yuaaykuya? pu uhnatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwaya? pu uhnatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw nihtiwtaqat k̇ātutmalat tumaltota? 9tkQa sohsoyam inumi Tutuyqawhqa, Tutuyqawhqa, kitiwisqam ōveqatsit ep Ina moṅw’iwtaqat aw yuṅni; pi ōveqatsit ep Inay tunatyayat aṅ hinmaqa hapi paṅso pákini. \s1Pantaqw ōviy uma pumuy aniwniyamuy akw pumuy mātsi’yuṅwni. I Never Knew You [r/Qalomásipaltsoki qa nukṅwat aniwnaṅwuqa tsaqniwe’ qȫhit aqw maspiwṅwu. xqiPas lomasipaltsoki soon hin’ewakw sipalay’vaṅwu; pu qalomásipaltsoki soon nukṅwat sipalay’vaṅwu. p}Noqw ōviy haqam lomasipaltsoki nukṅwat sipalay’vaṅwu; noqw pay qalomásipaltsoki qa nukṅwat sipalay’vaṅwu. 4oaPay uma pumuy hintsakpiyamuy mātsi’yuṅwni. Ya sinom ōvat yöṅötskit aṅqw mawyaṅwu? Sen nönvospalat hihta kūtay’yuṅqat aṅqw mawyaṅwu? Pay qa panta. n'Uma hakimuy Tutuyqawhqat lavay’aymatnihqey pan nātuṅwantotaqamuy ep tunatyaltotini. Taq haqawat pan atsáy’k̇ahk̇aṅw umumi ökiwtani. Puma kanelmuy amún okiw’unaṅway’yuṅqey ank̇ahk̇aṅw, kwēkwewhtuy amún tūhovalayaniqey tunatyawyuṅwni. m Pi qatsit aw hötsíwa hihsaq qéniniqw, pu aqw pöhu hihsaq pūtsiniqw, ōviy híkiyom put tuway’numya. A Tree and Its Fruit l9 Uma hihsa’ qenit hötsiwat aṅ yuṅni. Taq mokiwuy aqw hötsiwa wuhkoqni, pu aqw pöhu a’nö pūtsi; noqw k̇aysiwhqam paṅsoq nātsamya. 6ke Sinom umuy pāsyaniqat uma pan nānawakne’ pay uma piw pan sinmuy pāsyamantani. Pi yan hapi Moses Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy amumum itamumi tutapta. The Narrow Gate ?jw Noqw kurs pay as uma qalomáhink̇ahk̇aṅw umuhtimuy hihta nukṅwat huylalwaniqey tuwi’yuṅqw, puyaw tis ōveqatsit ep Umuna put aw tūviṅtotaqamuy hihta nukṅwat huytani? Mi Hal ya sen pam pākiwuy ōviy tūviṅtaqw soq put tsūat máqani? ^h5 Noqw kurs umuy haqawat tiat nay aw pölaviktuviṅtaqw ya sen pam put owat máqani? gyPi hak hihta ōviy tūviṅtaqa makiwṅwu; pu hihta hepqa túwaṅwu; pu pöṅöṅöykinaqat aw hötsíltimantani. !f;Uma hihta ōviy tūviṅtotani, nen uma put makiwyani; pu uma hihta hepyani, nen tutwani; pu uma pöṅöṅöykinayani, noqw umumi hötsíltini. geGUma hihta God aw noiwhqat qa popkotuy amumi taviyamantani, taq k̇a puma umuy ṅúaye’, tutkitotani; pu uma umuhpearl‐túkwaviy qa pitsōtimuy amutpipo tūvayani, taq k̇a puma put aw wukukuykuyani. Ask, Seek, Knock dUm nawip’ew hinmaqa, um mohti uhposṅaqw lestavit hórokne’, pahsat pu um suyan tālat tayk̇aṅw, uhtupkoy poskiyat hóroknani. c Noqw pantaqw um hin uhtupkoy aw paṅqawni: Himu as nu uhposkiy hóroknani, kítani, susmataqpi uhposveq lestavi pakiwtaqö’? bNoqw hinoqw um uhtupkoy posmiq hihta hihsaq tuway’k̇aṅw, pas nāp uhposeq lestavit pakiwtaqat aw qa unaṅwtavi’ta? aTaq uma tūovelantote’ pay piw pan pantsaniwyani; pu uma hihsa’haqam hakiy eṅem tuwantotaqw, pay piw pan umuṅem tuwantiwmantani. :` qUma qa tūovelantotani, nen uma qa pantsaniwyani. t_a"Paniqw ōviy uma pu’ talöṅvaqat ep qavomi hintaniqat ep qa nānaphin wūwantotani. Pay pi qāvoniqa hihta hintaniqat aw nāp tunatyaltimantaniq’ö. Pay pi uma pu’ talöṅvaqat ep hiniwhtiqat‐sa aw tunatyaltotimantani. ^ !Nīk̇aṅw uma mohti God moṅwtunatyayat tunatyaltotimantani, pu suan hinwisniqeyu; noqw sohsoy īi himu umumi enaṅ noiwni. ]- Pi pay sohsok it yantaqat qatuptsiwni’yuṅqam tunatyawyuṅwa. Pi ōveqatsit ep Umuna umuy sohsok it hihta haqni’yuṅqat pay navoti’ta. 0\YPaniqw ōviy uma qa nānaphin wūwantotani paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Sen itam hihta nȫnösani? ya sen itam hihta hikwyani? ya sen itam hihta nāyuwsinayani? kitotani. l[QYan hapi God tutskwava tūsaqat lomayuwsina; pay pi pam hihsavo panyuṅq’ö. Pu’ pam as panyuṅwt, qāvotiqw pay qöpqömiq maspiwni. Puyaw hinoqw tis pam umuy qa pas pavan yuwsinani, okiw uma öwituptsiwni’yuṅqamu? ZNoqw nu umumi paṅqawni: Hikis pi Solomon sohsok hihta nukṅwat yuwsi’k̇aṅw qa hihtawat it sihut an lomayuwsi’ta. 9YkNoqw hinoqw pas piw uma yuwsit ōviy nānaphin wūwantota? Uma tutskwat aṅ sishut aw wūwayani, hin puma wuṅw’iwwisqata. Puma qa tumalay’yuṅwa, piw qa tontotaṅwu. \X1Ya sen umuṅaqw haqawa pan wūwantaqa hin nāwuṅwnaniqey ṅas’ew tuwi’ta? |WqUma súmawuy aṅ masay’yuṅqamuy amumi tāyuṅwni; puma qa ūuyyaṅwu, piw qa höqyaṅwu, piw hihta qa koyohtotaṅwu; noqw yanyuṅqw ōveqatsit ep Umuna pumuy nopni’ta. Noqw ya pam umuy pumuy amuhpenihqe qa pavan pas k̇ahk̇awna? )VKPaniqw ōviy nu umumi paṅqawni: Uma hin yesniqey qa nānaphin wūwantotani, hihta nȫnösaniqeyu, pu hihta hikwyaniqeyu, pu piw umuhtokoy éṅem’i, hihta yuwsiyaniqeyu. Puyaw hakiy qatsíat nȫsiwhqat epnihqe qa pavan pas hímuu? Pu hakiy tokoat yuwsit epnihqe qa pavan pas hímuu? BU}Soon hak haqam lȫqmuy móṅwituy amuṅem tumalay’tani; ispi soon pam qa sukwat aw pay qa yan unaṅway’k̇aṅw sukwat‐sa pas hahlayni; sen pay hihtawat‐sa aw pas yuki’k̇aṅw pu sukwat pay qa himuni. Kurs hin uma k̇āhakiwuy ōviy tumalay’k̇ahk̇aṅw, piw God eṅem tumalay’yuṅwni. 0TYNīk̇aṅw kurs hakiy pōsiat qa pasiwtaqw pay tokoyat aṅ ahsupoq qatalni; noqw ōviy kurs tāla uhsonvenihqa súlawuqw, is uti pas qatālani. God and Possessions SyHakiy pōsiat hakiy aw talni’taṅwu. Noqw ōviy kurs hakiy pōsiat pasiwtaqw, pay tokoyat aṅ ahsupoq talni. cR?Pi hakiy k̇ahakhimuat háqamniqw hakiy unaṅwaat piw pepniṅwu. The Light of the Body HQ Uma qa panyuṅwt, ōveqatsit ep nenṅem hihta k̇ahaktaṅalalwani; pep kwahya pu hihta sik̇aṅputaṅwuqa hihta qa hovalaṅwu, piw uuyiṅwt qa hötayaṅwu, piw hihta qa ūuyyaṅwu. 6PeUma yep qatsit ep nenṅem hihta qa k̇ahaktaṅalalwani; yep kwahkwahyam pu hihta sik̇aṅputaṅwuqa hihta hovalaṅwu, pu uuyiṅwt hötaye’, hihta ūuyyaṅwu. JO Noqw pep pu’ um napwalaqat sinom qa nanaptaqw, Una qamātaqpuvenihqa put navoti’tani; noqw Una sohsok hihta qamātaqpuvenihqat tuway’taqa uṅ nuhtutpik tayawnamantani. Riches in Heaven `N9Pu um’i, um napwale’, uhqötöy wihkuyit akw lelwimantani, pu posimavaqtamantani. *MMPu ōviy piw uma nānapwale’, uma nawip’ew hinyuṅqamuy qa amún hinyuṅwni; taq puma qahahlayyaqey pan pitsáṅway’yuṅwniqe ōviy tayway nukushintsanyaṅwu; noqw sinom sohsoyam pumuy nānapwalaqat nanaptaṅwu. Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pay puma ahsatiy ömahtota. LNīk̇aṅw kurs uma pumuy amumi qa pö́hikyaqw, pep pu’ ōveqatsit ep Umuna tuwat umumi qa pö́hikni. Teaching about Fasting K-Pi hakim umuhpewi qaanhtotiqw, uma put ep pö́hikyaqw, pep pu’ ōveqatsit ep Umuna tuwat umuhqaanhtipuy umuhpiy ayo yukut, umumi pö́hikni. \J1 Pu okiw um itamuy unaheppit qa aṅ tsāmi’mat, hakiy qalolmat aṅqw itamuy ayo ōoyhtimani. Pi um hapi pas Móṅwinihqe öqalay’ta. Um‐sa lolmat tālawṅway’ta, sutsép‐sa aqwhaqamii. Nam antani. zIm Pu um okiw itahpöiy itamuhpiy ayo yúkuni, itam itamumi pöiwyuṅqamuy amuhpiy put ayo yuki’wisqat pan’i. KH Um okiw pu’ talöṅvaqat ep itamuy itahtunösmakiway huytani. vGe Nam uhmoṅwtunatyay aw pituu; nam uhtunatya tūwaqatsit ep aniwhtii, ōveqatsit ep hin aniwhtiqey pan’i. wFg Noqw ōviy uma yan nānawaknamantani: Itanaa, ōveqatsit ep qátuhqa, nam uhnatṅwani pas k̇aptsi’tiwaa. EPaniqw ōviy uma pumuy qa amunyuṅwni, pi pay Umuna umuy hihta haqni’yuṅqw put navoti’taṅwu nāt umuy aw qa tūviṅtotaq’ö. DDNīk̇aṅw uma nānawakne’, aṅ qatuptsiwni’yuṅqamuy qa amún paysoq pūvut‐sa yuaatotani; taq puma yan wūwantota: Itam qatsá’ lavayhtotiqw, suyan pi God itamuy hu’wani. eCCAson um tuwat nāwakne’ haqami uh’ahpaviy aw pakit, naṅk uhtat, pahsat um Unay qamātaqpuvenihqat aw nāwaknamantani; noqw Una sohsok hihta qamātaqpuvenihqat tuway’taqa uṅ nuhtutpik hihta akw tayawnamantani. (BIPu um ōveqatsit ep Unay aw nāwakne’ imuy nawip’ew hinyuṅqamuy qa amúntamantani; soq sinom pumuy amumi tāyuṅwniqat ōviy puma tsotsvalkiva, pu kitpik tūtuyqava hoṅk̇ahk̇aṅw okiwlalwaniqey pas nānawakna. Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pay puma ahsatiy ömahtota. AUma qa panyuṅwt nanauyve hihta kuwahtotimantani. Uma haqawa hakiy hihta akw ōkwatuwnik hikis pas aw uh’unaṅway uhkwatsiy qa āawnani. Noqw Una sohsok hihta qamātaqpuvenihqat tuway’taqa pas nāp uṅ nuhtutpik tuwat tayawnamantani. Teaching about Prayer @Uma navoti’yuṅqw imuy pavansinmuy amuṅaqw haqawat yantsatsk̇a: Himuwa hakiy hihta akw ōkwatuwnik, aṅwu pay nāpyeve hakiy ayataqw, pam ahsavo tsotsvalkive, pu kihsonve put tunvotnaṅwu. Puma pay nawip’ew hintsatsk̇a; puma pay sinmuy amuṅaqw tayawinpit tuṅlay’yuṅwa. Noqw uma qa amún hintsatsk̇ani. Taq nu umumi pas súaṅqawni: Puma pay ahsatiy ömahtota. R? Uma tunatyaltotini. Sinom umuy tsok̇anayaniqat uma qa tuṅlay’k̇ahk̇aṅw, hakiy hihta akw ōkwatuwyamantani. Uma panyuṅwe’ Umunay ōveqatsit ep qátuhqat ahpiy soon hihta ahsati’yuṅwni. `>90Paniqw ōviy uma pās pasiwyuṅwni, ōveqatsit ep Umuna pās pasiwtaqat pan’i.2=]/Pu kurs uma umuhsinomuy‐sa amumi yuaatote’ ya uma mimuy amuhpenihqe hihta alöṅöt hintsatsk̇ani? Ya hikis pi moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam qa panyuṅwa? 1<[.Ispi uma umumi unaṅway’yuṅqamuy‐sa amumi unaṅway’yuṅwe’ ya uma hihta ahsati’yuṅwni? Ya hikis pi moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam qa panyuṅwa? e;C-Nen uma kurs pas antsa Umunay ōveqatsit ep qátuhqat tímatni; pi pam aṅ qalōlolmatuy‐nik̇aṅw pu lōlolmatuy amuṅem tāwat yámaknaṅwu; pu súanyuṅqamuy‐nik̇aṅw pu qasuanyuṅqamuy amumi yoknaṅwu. *:M,Noqw nu’ hapi umumi paṅqawni: Uma umuhtuwqamuy amumi unaṅway’yuṅwni; umuy qalomásavitotaqamuy uma amumi lomalvayhtotimantani; umumi qa suhtaq’ewyaqamuy uma amumi lolmat hintsatsk̇ani; pu umuy qalomáhintsahtsanyaqamuy, pu umuy okiwsahsanyaqamuy amuṅem uma nāwakintotani. 9+Uma nanaptaqw ura yan lavayhtotiwa: Um uhsinosṅway aw unaṅway’tani, pu um uhtuwqay aw qa suhtaq’ewni, kitota. 8*Hak ūmi hihta tūviṅtaqw um put máqamantani; pu hak ūmi hihta nasimok̇ahtaniqat um nasimokmaqani. Love for Enemiese 77)Noqw kurs solāwa mōkiy uṅ īkwiltoynat, um sūkw tutskwatuwanit put ámumniqat uṅ tusoq’ayataqw, um lȫq tutskwatuwanit pahsavo put ámumni. l6Q(Pu kurs haqawa tutavot aw yank̇aṅw uhnapnay himtaqw, pay um piw aw uh’usimniy mātapmantani. ;5o'Noqw nu’ hapi umumi paṅqawni: Uma hakiy qalolmat aw qa rohomtotimantani; nīk̇aṅw nāphaqawa putvaqwat uhtayway wuvahtaqw, pay um piw ayaṅqwat put aw namtöknamantani. Q4&Uma nanaptaqw ura hisatsinom yan lavayhtoti: Hak hakiy pōsiyat tūhote’, nawus pam pōsiy akw put ep aw ahoytamantani; pu hak hakiy tamayat tūve’, nawus tamay akw put ep aw ahoytamantani. #3?%Nīk̇aṅw uma pay Owi, kitotani, sen Qae. Nen uma hin lavayhtote’ panhtotimantani. Taq öqallavayi Nukpanat ahpiy nȫṅanta. Teaching about Revenge 2w$Piw um qa uhqötöy akw uhlavayiy pavan öqalat pasiwnamantani, taq um soon sūkw hȫmit qȫtsatani, piw qömvitani. 1 #Pu piw qa tūwaqatsit akw’a, taq pam put wuwukpiata, pu piw qa Jerusalem akw’a, taq pam a’nö Moṅwit wuhkokitsokiata. 00Y"Noqw nu hapi umumi paṅqawni: Uma hihta lavayvasiwnaye’ qa hihta akw put öqaltoynayani. Uma qa ōveqatsit akw öqallavayhtotini, taq pam God moṅw’atsvewaata. 0/Y!Pu uma piw nanaptaqw ura hisatsinom yan lavayhtoti: Um hihta lavayvasiwne’, put qa atsátamantani; pu um Tutuyqawhqat aw lavayvasiwne’, put anhtini, kitota. T.! Noqw nu’ hapi umumi paṅqawni: Hak wuhti tokoy qa hovalaqw, put kōñaat put mātave’, pay yoñayqatsit aw put mātapṅwu. Noqw hak tāqa put ámumtiqa pay tokot sokoptaṅwu. Teaching about Vows +Y~~#}~}|H{{Lzzyuxgww=vvvuu>L=v*))n(''&}%%m$$:##<""E! \RSx[Vsf&/en o v ] A cc3Bg++4Noqw Jesus lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Pas hapi hak tsātsakwmuy nȫsiwhqamuy nawhkit, put popkotuy amumi maspaniqw, pam qa súanta. h3IPahsat pu wuhti put awnihqe, aw naokiwhtaqe, paṅqawu: Tutuyqawhqa, okiw inumi unaṅwtavii. 2Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay nu Israel‐sinmuy amumi‐sa ayatiwa. Puma pi kanelmuy amún haqami hiniwhtotiq’ö. 01YNoqw Jesus put aw qa ṅas’ew hiṅqawu. Noqw put aw nánatuwnayaqam put awyaqe, aw öqaltotiqe paṅqaqwa: Put ahpiy hōnaa; taq pam panis itamuṅk tsa’tinuma. W0'Noqw meh, hak Canaan‐tutskwat aṅqw wuhti paṅqw yámakqe, put aw tsa’lawhqe aw paṅqawu: Um okiw nuy ōkwatuwni, Tutuyqawhqa, David Tíata! Okiw iti māna nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqe okiwhinta. f/EPahsat pu Jesus paṅqw ahpiynihqe, Tyre‐nik̇aṅw, pu Sidon pumuy amuqlavohaqamii. .Hak pan hinmaqa nātuyoy’ewakwtaṅwu. Noqw hak qa māvaqtat, nösqa qa put akw tuyoy’ewayhtiṅwu. A Woman’s Faith ,-QPi hak qalomáhintsakqa unaṅwpeq qalomátunatyay’taqey mahtakni’ta. Pam tuqwyantunatyay’ta; nömaqtsit sokoptimaniqey tunatyay’ta; qahopqatsit aṅ hinmaniqey tunatyay’ta; uyiṅwtunatyay’ta; hakiy hihta atsátoynaniqey tunatyay’ta; nuhtumiq hiṅqawlawniqey tunatyay’ta. w,gPi himu sinot moayat aṅqw nöṅakqa unaṅwayat aṅqwniṅwu; nihqe pam hapi sinot tuyoy’ewakwtaṅwu. +}Ya himu sinot moayat aqw pak̇e’, ahpiy ponomiq pak̇e’, kwayñave tūviwṅwuqat uma pas nāt qa mātsi’yuṅwa? I* Noqw Jesus paṅqawu: Ya uma piw nāt pas qa mātsi’yuṅwa? m)SPahsat pu Peter lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Kurs i’ lavayi hihta tuawi’taqat itamuy āawnaa. !(;Pay pi panyuṅwni. Pay pi puma qapostalyaqam qapostalyaqamuy tsamya. Noqw kurs qapostalqa qapostalqat wīki’maqw, puma nāma haqami pövamiq posni. z'm Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay pi Ina ōveqatsit ep qátuhqa himutskit qa uyhq pam himutski ṅáipwaniwni. &  Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam put awyaqe aw paṅqaqwa: Ya Pharisee‐sinom it yantaqat nanaptaqe qatsúyhtiqw um qa navota? %  Himu hakiy moamiq pak̇e’, qa pam hakiy tuyoy’ewakwtaṅwu. Pi hakiy moaṅaqw nȫṅataqa hapi hakiy tuyoy’ewakwtaṅwu. m$S Pu pam sinmuy nāmi wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Inumi tūqayyuṅwaa, nen uma māmatsyani. %#C Piw haktonsa inumi okiwlalwa. Puma pi sinmuy tutavoyamuy pas antsa tutuqayhpinihqat pan put tūtutuqaynaya, yan’i. The Things that Make a Person Unclean "wIma sinom moay akw inumi ökiwta, pu lavayiy akw nuy k̇aptsilalwa; noqw pi unaṅwaam inuṅaqw haq’ursvehaq’a. t!aUma nawip’ew hinyuṅqamu, pas pi ōviy Esaias Tutuyqawhqat lavay’ayaat umuy súaṅqawhqe paṅqawu:  )Nen pam pumuy paaṅwaniqey qe’tik̇aṅw, pay qa hihta ep qaanhtiniqat uma kitota. Yan uma God tutavoyat ayo yuykuya, umuhnavotiy akw’a. B}Noqw úmawat paṅqaqwa: Hak nay, pu yuy pumuy amumi paṅqawni: Nu as umuy hihta akw paaṅwanik̇aṅw, God aw put sohsok noa, kite’, pay tutavot aṅqw mātaviwṅwu, uma kitota. +Pi God tutaptaqe paṅqawu: Um unay, pu uṅuy pumuy k̇aptsi’tani. Pu hak nay, pu yuy pumuy qalomálavayhtiqa pas pay mokmantani, ura kita. xiNoqw pam lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Noqw ya hinoqw ōviy piw uma umuhnavotiy akw God tutavoyat qahihtatota? ykYa hinoqw ūmi nánatuwnayaqam wūwukwmuy navotiyamuy qaanhinwisa? Oviy pi puma nōnovanik qa māvaqtotaṅwu.  }Pahsat pu hakim tutavot tūtutuqaynayaqam Pharisee‐sinom amumum Jerusalem aṅqwyaqam Jesus aw ökihqe aw paṅqaqwa: .U$Nihqe pay ṅas’ew puma put yuwsiyat qalavaqe nömökput aw tóṅokyaniqey put aw nānawakna, noqw hakim hihsa’nihqam put aw tóṅokyaqam pās qalaptuya.#Noqw pep sinom put pituqw nanaptaqe, pep aṅqe’ tutskwat aṅ ahsupoq hakimuy ayatotaqe, sohsokmuy tūtuyyaqamuy put aw tsamvaya; N"Pu puma ayoqwat nöṅakqe, haqam tutskwat Gennesaret aw öki. "=!Noqw ima pākihut aṅqw taṅawtaqam Jesus aw ökihqe, pas hihtatotaqe aw paṅqaqwa: Kurs um pas antsa God Tíata. Jesus Heals the Sick in Gennesaret =u Noqw puma pākihut aqw pakiqw, hūk̇aṅw qe’ti. Noqw Jesus pahsat pay put aw māvuyaltiqe ṅuat, aw paṅqawu: Is okiw um öwituptsiwni’taqa, ya um hinoqw pēvewinhti? yNit pas a’nö hūhukq pam navotqe pahsat pay tsawna, nihqe pakitoqe a’nö paṅqawu: Tutuyqawhqa, nuy ayo távii. iKNoqw pam paṅqawu: Pew’i. Pahsat pu Peter pākihut aṅqw yámakqe, Jesus aw pāvaqe wayma. taNoqw Peter lavayhtiqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, kurs pay pas umnen, nuy pāvaqe ūminiqat um paṅqawni. Noqw pahsat pay Jesus pumuy amumi lavayhtiqe, paṅqawu: Uma qa hin unaṅway’yuṅwni; pay nūu; uma qa tsawiniwyuṅwni. 5Noqw put aw nánatuwnayaqam put pāvaqe waymaqw tutwaqe, tsātsawnaqe paṅqaqwa: Pam tualaṅw’u, kitota; nihqe tsātsawnaqe a’nö hiṅqaqwa. I Noqw talhahayiṅqw, Jesus pāvaqe waymak̇aṅw pumuy amumii.  Noqw pahsat pākihu wuhkovatuphat nāsaveq hinnumk̇aṅw, pāhut wuṅwnuptuqat akw wawaöklawu, amuhpewi hūhukq ōviy’o. e CNoqw pam sinmuy hōnat, nāwaknaniqe nāla tsomomiq’a; nihqe mihikq, pam pepeq súnalaa. 1 [Pahsat pay Jesus put aw nánatuwnayaqamuy pākihut aqw yuñe’, pay ahsavo wuhkovatuphat ayoqwatyaniqat pumuy tusoq’ayata nāto pam sinmuy niman’ayalawhqee.  Noqw nȫnösaqam tsivót‐sikip sōmorit pahsa’haqam tahtaqtya, noqw pu momoyam‐niqw pu tsātsayom pīwu. Jesus Walks on the Water  5Noqw puma sohsoyam nȫnösaqe ȫöya; noqw puma akwsiṅwqat yōṅoyhput pölavikit tsovalayaqe, pakwt lȫq sihk̇ay’taqat hoaput aṅ opomnaya.  Pu sinom tūsaqat aṅ yesvaniqat pam amumi paṅqawu, nit pu pam tsivot pölavikit ömahtat, pu pākiwhtuy kwusut, pu ōmiq tayk̇aṅw, put ep God aw hahlayhti; nit yōṅoytat, put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya; noqw puma sinmuy amuhpa’ o’ya. *ONoqw pam paṅqawu: Pew kiwisaa. fENoqw puma put aw paṅqaqwa: Itam panis tsivot pölaviki’yuṅwa, pu lȫqmuy pākiwhtuyu. W'Noqw pay Jesus pumuy amumi paṅqawu: Soon as puma ahpiyyani. Uma nopnayani. QNoqw tapkiwmaqw, put aw nánatuwnayaqam put awyaqe aw paṅqaqwa: Yep qayēsiwhq, pas hapi hísatniqwti. Um as sinmuy hōnaqw, puma aṅqe’ kitsókiva nankwuse’, nenṅem hihta tunöstuy’yani. Noqw Jesus paṅqw yámakqe, qaan’ewakw hintaqamuy sinmuy tuwa; nihqe pumuy ōkwatuwhqe, pumuy amuṅaqw tūtuyyaqamuy qalaptsina. 2] Noqw Jesus put navotqe, pay nāla pākihut akw haqamii, haqam pas qa hak waynumqat paṅsoo. Noqw sinom put nanaptaqe hāhaqaqw kitsókit aṅqw nāp put aṅkya.  Noqw put aw nánatuwnayaqam ökihqe, tokoyat haqami amwisa; nit ahpiyyaqe, Jesus āawnaya. Jesus Feeds the Five Thousand lQ Nihqe put qötöyat tsaqaptat ep íniwtaqat kwusivaqe, mānat aw tavi; noqw pam put yuy aw yawma. K Nihqe hakiy ayataqw, pam sivikiminihqe, John qötöyat ayo tuku; 9k Noqw pas as Moṅwi qahahlayhtik̇aṅw, pay nuṅwu pas aw qaöwílvayhtiqe, nawus put máqaniqey paṅqawu, ispi k̇aysiwhqam sinom put amum yesqam lavayiyat nanaptaq’ö. ~Noqw pam yuy tutavoyatnihqe put aw paṅqawu: Um kūyit akw tūtuvoylalawhqat John qötöyat tsaqaptat ep íniwtaqat nuy máqani. }Noqw ōviy pam pas öqalat pasiwniy akw put aw paṅqawhqe, pam nāp hihta ōviy tūviṅtaqw put máqaniqey aw paṅqawu. H| Noqw Herod tihtiwhpuyat aw pituqw, pam nōviwhqat aw k̇aysiwhqamuy sinmuy tūtsama. Noqw pumuy nōnovaqw, Herodias tiat māna ep pákihqe, pumuy amuhpewi wunimaqw, Herod put aw nahyoṅwa. {Noqw pam as put nīnaniqey anhtik̇aṅw, piw sinmuy maqasti; puma put Tutuyqawhqat lavay’ayayatnihqat pan aw tāyuṅqw ōviy’o. Tz!Noqw John Herod aw paṅqawu: Soon as um uhtupkoy nömanawhkinik̇aṅwo. y1Herod pi nȫmay Herodias unaṅwve hinhtiniqe, hakimuy ayataqw, puma John ṅuayaqe somyat, sivikimi panaya. Ura Herod tupkoy Philip nömanawhki. 4xaNihqe tumal’aymuy amumi paṅqawu: I’ John kūyit akw tūtuvoylalawṅwuqa. Pas hapi pay pam hakton mokiwuy aṅqw ahoy tātayi; nihqe ōviy k̇ātatayhpit hintsaki. Cw Noqw ephaqam Moṅwi Herod Jesus hihta hintsakqat navota; \v1 :Noqw puma qa tuptsiwni’yuṅqw, ōviy pay pam pep qa a’nö hihta tumalta.Pu 9Nihqe puma put ep qaan’unaṅwtoti. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay pi Tutuyqawhqat lavay’ayaat sohsovik k̇aptsi’tiwṅwu, hal pay nāp kitsókiy‐sa ep’e, pu pas nāp kiy ep pīwu. gtG 8Pu siwamat, ya qa puma sohsoyam itamumya? Noqw ya sen i’ haqaqw īit hihta makiwa? kitota. "s= 7Ya qa i’ wunavutsit tumaltuwi’taqat tíata? Ya yuat qa Mary yan mātsiwa, pu put tupkomat James‐niqw, pu Joses‐niqw, pu Simon‐niqw, pu Judas. r{ 6Noqw pam nāp kitsókiy ep pítuhqe, pumuy tsotsvalkiyamuy aṅ pumuy tutuqayna. Noqw put aw tūqayyuṅqam aw k̇ātayyuṅqe, nātuviṅlalwaqe paṅqaqwa: Ya sen i’ haqaqw it wuwantuwit makiwa? Is uti, pu it k̇ātutmalat haqaqw öqalmakiwa? Eq 5Noqw Jesus yan tutuqaynaqey yukut, paṅqw ahpiy’o. %pC 4Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Sohsoyam tutuvenit tuwi’yuṅqam ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ahpiy tutaqayhpit tuwi’vayaqam hapi hakiy k̇ahaktaqat anyuṅwa. Puma tutuvenit aṅqw hisattutuqayhpit sinmuy tutuqaynaya, pu pūhut tutuqayhpit pīwu. Jesus Rejected at Nazareth xoi 3Pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya uma īit sohsok māmatsya? Noqw puma aw paṅqaqwa: Owi, Tutuyqawhqa. ynk 2Nen pumuy qöpqömiq qȫhit aqw maspayani. Pep a’nö tsaykitiwni, pu tama ṅuritiwni. New and Old Treasures m9 1Noqw pan hapi hintani yep qatsit so’ṅwaveq’a. Oveqatsit aṅqw hoṅvia’yam nankwuse’, aṅ nūnukpantuy lomasinmuy amuṅaqw tsīk̇ayani, ,lQ 0Put aw ohpokq, puma pāhut qalavoq put láṅaknayaqe, pep yesvat, pu aṅ nūnukṅwatuy pāvakiwhtuy hihta aqw taṅatotat, pu pay hin’ewakwmuy maspayaṅwu. k1 /Pu i’ pīwu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya pakiwmaktutsayat anta. Pam wuhkovatuphamiq tūviwhqe, sohsok hinyuṅqamuy pāvakiwhtuy inhta. j .Pam hak sūkw pearl pas a’nö hihk̇ay’taqat túwahqe, ahpiynihqe sohsok hihta himuy húyahqe, put tui. The Parable of the Net iiK -Pu i’ pīwu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya hakiy huhyaqat lolmat pearl hepnumqat anta. ~hu ,Pu i’ pīwu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya himu a’nö hihk̇ay’taqat pasve tupkiwtaqat anta. Put hak tāqa túwahqe, ahoy amht, put ep kwaṅwtoynaqe, ahpiynihqe sohsok hihta himuy húyahqe, put pāsat tui. The Parable of the Pearl 3g_ +Noqw pep pu’ hakim súanyuṅqam Nay moṅwtunatyayat ep tāwat an tālawṅway’yuṅwni. Tuqayvastotaa! Pi uma naqvuy’yuṅwa. The Parable of the Hidden Treasure cf? *Nen pumuy qöpqömiq qȫhit aqw maspayani. Pep a’nö tsaykitiwni, pu tama ṅuritiwni. e )Nu Sinot Tiat ihoṅviaymuy ayataqw, puma imoṅwtunatyay aṅqw sohsokmuy lasnayaqamuy, pu qaanhinwisqamuy tsovalayani; }ds (Noqw ōviy hapi söhövostusu tsovalaniwht, qȫhit akw taqtsokiwhq, pay pan hapi yep qatsit so’ṅwaveq hintani. 7cg 'Pu tuwqa, pumuy uyhqa hapi i’ Nukpana; yep qatsit so’ṅwamiq pituqw, pahsat pu höhöqsattiqat antani, noqw aṅ tsovalayaniqam hapi ōveqatsit aṅqw hoṅvia’yamu. b &Noqw pāsa hapi yep qatsi. Lomavoshumi hapi moṅwtunatyat aṅqw sinoiwtaqamu; noqw sohövostusaqa hapi hakiy qalolmat sinomatu. ba= %Noqw pam hu’waqe amumi paṅqawu: I’ lolmat poshumit uyhqa hapi nūu, Sinot Tíata. 7`g $Pahsat pu Jesus sinmuy aṅqe’ hōnat, kīmi paki. Noqw put aw nánatuwnayaqam aw ökihqe, aw paṅqaqwa: Um as söhövostusaqat hihta tuawi’taqat itamuy āawnani. z_m #Yan Tutuyqawhqat lavay’ayaat hin lavayhtiqa aw antsaniwa; pam ura paṅqawu: Nu tūwutsit hihta tuawi’taqat akw yuaatani; nu tūwaqatsit hisat yukiltiqat aṅqaqw hihta tupkiwyuṅqat paṅqawni. Jesus Explains the Parable of the Weeds ^ "Iit yantaqat sohsok Jesus sinmuy amumi tūwutsit akw yuaata; nihqe pam tūwutsit qa akw yuaatanik, pay amumi qa yuaataṅwu. ]w !Pu piw pam sukw tūwutsit akw pumuy amumi yuaaykuqe paṅqawu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya pēk̇enit anta; put wuhti kwúsuhqe, payhp tuwanit ṅumnit enaṅ namiqwrilaṅwu; noqw pam sohsok put pēk̇enaṅwu. Jesus’ Use of Parables \1 Pam pas sohsok hihta pōvoshumit amuṅaqw sushihsay’o; nīk̇aṅw pam wuṅwe’, sohsok tusaqtsotskit amuhpenihqe suswuyoqtiṅwuniqe pas himutskiniwhtiṅwu. Noqw ōviy súmawuy aṅ masay’yuṅqam ök̇e’, put nantaqayat aṅ yesvaṅwu. The Parable of the Yeast [5 Pu piw pas sukw tūwutsit akw amumi yuaaykuqe paṅqawu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya mustard‐uyit sivosiyat anta. Put hak pāsay ep ūya. 8Zi Pay pi hāk aṅ sohsoy wúṅwiwmani hisat tsovalaniwniqat aw pahsavoo. Noqw ason höqyaniqw, pep pu’ nu höqyaniqamuy amumi paṅqawni: Uma aṅ söhövostusaqat mohti tsovalayani, nen put somhtotat taqtsokyani; pu’ ason uma söhövosit ikoyohkiy aw taṅatotani. The Parable of the Mustard Seed |Yq Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Qae, taq k̇a uma söhövostusaqat aṅ tsovalantote’, söhövosit énaṅyani. X' Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay ituwqa panhti. Noqw tumal’aymat put aw paṅqaqwa: Noqw itam awye’, aṅ tsovalayaniqat um nāwakna? #W? Noqw ōviy ki’taqat tumal’aymat put aw ökihqe, aw paṅqawu: Moṅwi, ya um as qa lomavoshumit uhpasay aṅ ūya? Noqw pam haqam söhövostusaqata? WV' Noqw ūyi nahpi’vaqe talay’vaqw, pahsat pu söhövostusaqa piw mātaqti. hUI Noqw pam puwhq, put tuwqaat pítuhqe, söhövosit amuhtsava söhövostusaqat uyht, ahpiy’o. -TS Pu pam piw tūwutsit hihta tuawi’taqat akw pumuy tutuqaynaqe amumi paṅqawu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya hapi hak pāsay aṅ lomavoshumit uyhqat anta. ;So Pu tuwat i’ lomatutskwat aṅ yēvayaqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit nanapte’, māmatsyaṅwu. Noqw lavayi wuṅwe’, hihta aniwnaṅwu, pēhu tsivót‐sikip sunát‐sikip hóyokput himuy’vaya; pu pēhu payhp sunát‐sikipo, pu pēhu sunat pakwt sihk̇ay’tasikipo. The Parable of the Weeds R{ Pu i’ kutqölpa yēvayaqa hapi it hakiy anta. Hak lavayit as navotat, yep qatsit‐sa aw tunatyalte’, pu k̇āhakiwuy tuṅlay’k̇aṅw put akw ūnatiqe, soq lavayit qa aw tunatyaltiṅwu. Noqw ōviy lavayi put ahsonve qa hihta aniwnaṅwu. RQ Noqw pay lavayi hakiy unaṅwpeq qa ṅay’taqw, pay ōviy as pam hihsavo aṅ kuytaṅwu. Nīk̇aṅw ason lavayit ep k̇ānanvotpit, pu okiwsahsaniwuy aw pituqw, hihsavoniqw pay pam sóonhtiṅwu. zPm Pu i’ pik̇aqlöva yēvayaqa hapi it hakiy anta. Hak lavayit navote’, hahlayk̇aṅw āpiy put kwúsuṅwu. HO  Hak haqam moṅwtunatyat ahpiy lavayit navotk̇aṅw, put qa māmatsq, pahsat pay Nukpana aw pite’, put unaṅwpeq lavayit ūyiwhqat paṅqw ipwaṅwu. I’ hapi pöhpava yēvayaqat anta. ZN- Kurs huvam tuqayvastotaa. I’ tūwutsi hihta tuawi’taqat uma nanaptani. 'MG Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pas as k̇aysiwhqam Tutuyqawhqat lavay’aymatniqw, pu súanhinwisqam umuy hihta aw yórikyaqat as aw yórikyaniqey nānawaknak̇aṅw hapi qa aw yórikya, pu umuy hihta nanaptaqat as nanaptanik̇aṅw qa nanapta. Jesus Explains the Parable of the Sower Ly Nīk̇aṅw uma hapi hahlayhpit epya, ispi umuhposi tālat aw tāyuṅqw ōviy’o, piw umuhnaqvuy aṅ hötsíltoti. K  Pi imuy sinmuy unaṅwaam pās tunaiwyuṅwa, pu naqvuam qa nanvotya, pu puma uviyuṅwa, nāp hisat pi k̇a puma pōsiy akw tutwak̇aṅw, naqvuy akw nanaptak̇aṅw pu unaṅway akw māmatsye’, inumi ahoy nánamtök̇aqw, nu pumuy qalaptsinani, kita. fJE Noqw pumuy hapi amuhpe Esaias nāt hintaniqa lavayiat aw antsaniwa. Ura pam Tutuyqawhqat eṅem yan lavayhti: Uma as aw tūqayk̇ahk̇aṅw nanaptat, qa māmatsyani; pu uma as aw tayk̇ahk̇aṅw tutwat, qa māmatsyani. )IK Paniqw hapi ōviy nu pumuy amumi tūtuwutsit akw yuaata, puma as aw tayk̇ahk̇aṅw qa tutwaqw ōviy’o, pu tūqayk̇ahk̇aṅw qa nanapta, pu qa māmatsya. 'HG Pi hihta himuy’taqat hapi aw piw noiwni; noqw pam hóyokiwtaqat himuy’tani; noqw pay ṅastanihqat hikis pi hihta himuy’taqw pam put aṅqw nawhkiwni. jGM Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Oveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ahpiy navoti tupkiwta pew pahsavoo. Nīk̇aṅw pu’ hapi pam umumiwat susmataq’a; nīk̇aṅw ímuywatuy qatuptsiwni’yuṅqamuy amumi qa mahtaq’a. {Fo Noqw put aw nánatuwnayaqam put aw ökihqe, aw paṅqaqwa: Ya um hinoqw pumuy amumi tūtuwutsit akw yuaata? NE Tuqayvastotaa! Pi uma naqvuy’yuṅwa. The Purpose of the Parables =Ds Noqw pēhu lolmat tutskwat aṅ löhökqe hihta aniwna; pēhu tsivót‐sikip sunat aw hóyokput aniwna, pu pēhu payhp sunát‐sikipo, pu pēhu sunat pakwt sihk̇ay’tasikipo. JC  Noqw pēhu kutqölpa löhö; noqw kūta aṅ kuyvaqe put lakna. `B9 Nit tāwat yamakq, pay kólaki; noqw pay pi pam qa ṅay’yuṅqe ōviy aṅ tsakya. A{ Noqw pēhu pik̇aqlöva qa pas pisay’taqat aṅ löhö; nihqe pay suhkuyva, aṅ tutskwa qa pȫṅalaniqw ōviy’o. j@M Noqw pam uylawhq, pēhu poshumi pöhpava löhö; noqw masay’yuṅqam ökihqe, aṅ put soswa. ?  Noqw pam tūtuwutsit akw pumuy hīhihta tutuqaynaqe amumi paṅqawu: Meh, hak tāqa uyto. Poshumit tsálakintaniqe pan uylawu. >1 Noqw qaan’ewakw hintaqam sinom put aw tsovalti. Noqw ōviy pam pākihut aqw pákihqe pepeq qatuptu; noqw sinom sohsoyam pāhut qalavaqe hōñi. U= % Noqw ép tāwat ep Jesus kīṅaqw yámakqe, wuhkovatuphat qalaveq qatuptu. r<] 2Pi hak haqam Inay ōveqatsit ep qátuhqat tunatyayat aṅ hinmaqa hapi itupko, pu isiwa, pu iṅuu.q;[ 1Pu pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi māmasat, paṅqawu: Huvam iṅuy, pu itupkomuy amumi yórikyaa. g:G 0Noqw pam lavayhtiqe, put āawnaqat aw paṅqawu: Noqw ya hak íṅuu? Pu ya hakim itupkomya? |9q /Noqw haqawa put aw paṅqawu: Meh, uhtupkom uṅuy amum ihpaq hoṅk̇ahk̇aṅw, ūmi yuaaykuyaniqey nānawakna. 8 .Noqw nāt pam sinmuy amumi yuaataqw, meh, put tupkomat yuyat amum ihpaq hoṅk̇ahk̇aṅw, put aw yuaaykuyaniqey nānawakna. d7A -Nen pahsat pu pam ahpiynen, pētuy tsáṅe’nihqamuy hīhikwsimuy nahpenihqe pas nūnukpantuy aw tsamṅwu; noqw puma aw yuñe’ pep ki’yuṅṅwu. Noqw hakiy qatsiat aṅknihqa mohtiwat epnihqe pu’ pas qalomáhinhtiṅwu. Noqw pan hapi imuy pu’ qatsivaptsiwyuṅqamuy qalomáhinyuṅqamuy amuṅem hintani. Jesus’ Mother and Brothers F6 ,Nen pahsat pu paṅqawṅwu: Han pi pay nu ikiy aṅqw yámakqey aw áhoy’i, kítaṅwu. Pu pam ep pituqw qa hak epniqw, pās maspiwtaqw, aṅ himu lomahinyuṅqw, pantaqat yórikṅwu. 5/ +Tuyoy’eway hikwsi sinot aṅqw yámak̇e’, haqe’ qa pay’taqat aṅ hinnumṅwu, haqam nāsuṅwnaniqe ōviy’o; nit qa túwaṅwu. G4 *Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, tatk̇aqw móṅwi‐wuhti pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumum wunupte’, pumuy qatuptsiwniyamuy ep suhputsnani; ispi pam Solomon a’no wuwniyat aw tūqaytaniqe ōviy tūwaqalṅahaqaqw put aw pitu. Noqw meh, Solomon epnihqe pas pávannihqa yep’e. The Return of the Evil Spirit 35 )Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, Nineveht aṅqw sinom pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumum hoṅve’, pumuy qatuptsiwniyamuy ep suhputsnayani; ispi Jonas pumuy amumi yuaaykuqw, puma nāp tunatyay aṅqw lasyaq’ö. Noqw meh, Jonas epnihqe pas pávannihqa yep umumum wunu. _27 (Ura Jonas wukovakiwuy ponoveq pāyis tālat aṅ‐nik̇aṅw pu pāyis tōkilat aṅ pakiwta. Noqw pay pan piw nu’ Sinot Tiat tutskwat ahsonve pāyis tālat aṅ‐nik̇aṅw pu pāyis tōkilat aṅ pakiwtani. [1/ 'Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Ima pu’ qatsívaptsiwyuṅqam nukpansinomu, tusk̇apsinomu. Puma k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat aw yórikyaniqey nānawakna. Nīk̇anw pay puma soon k̇ātatayhpit aw yórikyani, hal pas sūkw k̇ātatayhpit‐saa. Pam Tutuyqawhqat lavay’ayayat Jonas qatsiyat ep hiniwhtiqat an aw yukiltini. @0y &Noqw pahsat pu hakim tutavot tūtutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum aw lavayhtotiqe paṅqaqwa: Tūtutuqaynaqa, um as k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat itamumi mahtaknani. / %Pi God hakiy lavayiyat ep hakiy hin yukynani, sen put súantaqat paṅqawni, sen qasúantaqata. The Demand for a Miracle .' $Noqw nu umumi paṅqawni: Sinom hihta an’ewakw lavayhtote’, hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, pep pu’ nawus nenṅem hin lavayhtotini. "-= #Lolmat tunatyawtaqa sino unaṅwṅaqw hihta lolmat nȫṅantoynaṅwu. Pu qalomátunayawtaqa sino piw unaṅwṅaqw hihta qalolmat nȫṅantoynaṅwu. D, "Is uti, uma hakim tsūtsu’tuy amunyuṅqamu! Ya uma hin qalomátunatyay’k̇ahk̇aṅw hihta lolmat yuaatotani? Pi hakiy unaṅwpeq himu ohpokiwtaqw, put hapi hakiy moat yuaataṅwu. I+  !Hak lolmat sipaltsokit ūye’, lomasipalat aniwnaṅwu. Pu hak sipaltsokiy aw qa tunatyawtaqw, pam nukushinhte’, qalomásipalat aniwnaṅwu. Pi sipaltsoki aniwniy akw mātsiwtaṅwu. * Pu hak haqam nuy Sinot Tiyat aqw hiṅqawhq pay pam put ahpiy ayo yukiltini. Nīk̇aṅw hak haqam Qahováriwtaqat Hikwsit aqw hiṅqawhq pam pas soon hisat put ahpiy ayo yukiltini, it qatsit ep’e, pu qatsit nātoniqat ep’e. A Tree and Its Fruit y)k Paniqw ōviy nu umumi paṅqawni: Hak hihta ep qaanhtiniqw, sen nuhtumiq hiṅqawniqw, pam pantaqa put ahpiy ayo yukiwmantani. Nīkaṅw hak haqam Qahováriwtaqat Hikwsit aqw hiṅqawniqw, pam pantaqa pas soon hisat put ahpiy ayo yukiwni. U(# Qa inumumnihqa hapi inuhpew’iwta; pu qa inumum tsovalantaqa tatslakinta. #'? Ya sen hin hak hakiy a’nö hoṅvit kīyat aw pak̇e’ hihta himuyat put aṅqw nawhkini? Pam mohti put some’, pahsat pu pam put kīyat kīqötani. &  Nīk̇aṅw kurs nu God Hikwsiyat öqalayat aw yank̇aṅw pumuy ipwantaqw, pay hapi pas God moṅwtunatyaat umumi pitsíwiwta. E% Noqw kurs nu Beelzebub aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy ipwantaqw ya umumi nánatuwnayaqam hakiy aw yank̇ahk̇aṅw pumuy ipwantota? Ason puma umuy atsáṅhkiye’, umuy suhputsnayani. r$] Noqw kurs Satan ayo nāhorokne’, pam pep nehpew’iwtani; noqw pahsat pu moṅwtunatyaat hin wúnuni? /#W Noqw Jesus pumuy wuwniyamuy mātsi’taqe, amumi paṅqawu: Haqam moṅwtunatya nehpewhtiqa soon qa kīqötini; pu kitsóki, sen kīvit nehpewhtotiqam soon hoṅni. ""= Noqw pay Pharisee‐sinom put nanaptaqe paṅqawu: I’ nukpanhihikwsimuy moṅwíyamuy Beelzebub aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwanta. R! Noqw sinom sohsoyam k̇ātayuṅqe paṅqaqwa: Ya qa i’ David Tíata? 8 i Noqw pahsat pu hak nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqa qapostalk̇aṅw qayuáataqat put aw wikvaya. Noqw pam put qalaptsinaqw, ōviy pam yuaaykuk̇aṅw pu pōsiy tālawna. ^5 Noqw ima qa‐Jew‐sinom put aw yanyuṅwni. Yan ura pey’ta. Jesus and Beelzebul =s Pam hopaqat muhtsikput soon qöhiknani; pu wihqöhit híhin uwiwitaqat soon pam tōk̇ani. Hisat súanqatsit tūwaqatsit aṅ ahsupoq kúrukmaqw, paṅso pahsavo pam pan hinmani. _7 Pam qa nāṅwuy’tani; piw qa tsa’tinumni. Soon hak put tönayat kitpik navotni. Q Kurs huvam itumal’ayay inamoray aw yórikyaa. Put hapi nu aw unaṅway’ta; nu put pas hahlayi. Nu put aw ihikwsiy távini. Noqw pam imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi haqe’ súanhintaqat mahtaknani. b= Yan Tutuyqawhqat lavay’ayayat Esaias hin lavayhtiqat aw antsaniwa; pam ura paṅqawu: @{ Nihqe puma put qa tunvotnayaniqat pam amumi paṅqawu. 5 Noqw pay Jesus put navoti’taqe paṅqw ahpiy’o. Noqw qaan’ewakw hintaqam sinom put aṅkya; noqw pam sohsokmuy tūtuyyaqamuy qalaptsina. yk Pahsat pu Pharisee‐sinom aṅqw ahpiyyaqe, hin as put nīnayaniqey ankiwakw yuaatota. God’s Chosen Servant w Pahsat pu pam tāqat aw paṅqawu: Uhmay tsihkwaa! Noqw pam put tsihkwa; noqw pam ayaṅqwat māyat an pās powalti.  Noqw puyaw sino kanēlot epnihqe qa pas himuu? Paniqw ōviy hak nasuṅwintalöṅnit aṅ lolmat hintsakniqw pam súanta. 1[ Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Kurs haqawa umuṅaqw sūkw kanelvokoy’taqw, pam nasuṅwintalöṅnit ep haqami hötsit aqw posq, ya pam put qa paṅqw hóroknani? a; Noqw meh, hak tāqa lakput may’taqa pep nuhtuma. Noqw momṅwit hihta ep put nēveltoyanyaniqe ōviy put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya pay hak nasuṅwintalöṅnit ep hakiy qalaptsinaniqw pam súanta? kitota. I  Pu pam paṅqw ahpiynihqe, pumuy tsotsvalkiyamuy aw paki. fE Pi nu’ Sinot Tiat hikis pi nasuṅwintalöṅnit aw moṅwi. The Man with a Crippled Hand Q Ura yan pey’ta: Uma tūookwatuwyaniqat nu put tuṅlay’ta; noqw uma soq hom’oyit‐sa inumi noaya, yan’i. Noqw kurs uma put māmatsye’, soon hakimuy qa hihta ep qaanhtotiqamuy tukopnayani. a; Noqw nu umumi paṅqawni: Suhk̇a Tutuyqawhqat kīyat epnihqe pas pávannihqa yep’e.  Hal ya uma tutavot aṅ it qa tuṅwáya, ura God awwat momṅwit put kīyat ep nasuṅwintalöṅnit qa hihtatotat pay qa hinhtoti? - Ura pam Tutuyqawhqat kīyat aw pákihqe pölavikit God aw noiwhqat sowa. Ura soon nāp hak put aṅqw nösṅwu, pas God awwat momṅwit‐saa. v e Noqw pam amumi paṅqawu: Ya ura David suṅwámuy amumum tsöṅmokqe hinhtiqw uma put aṅ qa tuṅwáya?  - Noqw Pharisee‐sinom amumi yórikyaqe, Jesus aw paṅqaqwa: Meh, ūmi nánatuwnayaqam nasuṅwintalöṅnit ep hihta mewniwtaqat hintsatsk̇a. (  K Noqw Jesus nasuṅwintalöṅnit ep söhövos’uyit aṅ yámakto; noqw put aw nánatuwnayaqam tsöṅso’qe talayat mawtiwisk̇ahk̇aṅw put nōnoptiwisa. Q  Pi itumalṅöṅönpi qa anahaa, pu iikwilni umuṅem qa pútuni. 3 Uma itumalsuṅwamatniwhtote’, inuhpiy tuwi’vayani; pi nu nānakwhani’k̇aṅw, okiw’unaṅway’ta. Nen uma umu’naṅwpeq uyiwaltotini. # Huvam sohsoyam pew inumiyaa, uma aṅ hihta akw maqsoni’yuṅqamu, pu putuiwyuṅqamu; nen uma inumi yank̇ahk̇aṅw nānasuṅwnayani. a; Sohsoy himu Inay aṅqw inumi noiwa. Noqw hakiy God Tíyatnihqat qa hak navoti’ta, pas Náat‐saa; piw qa hak Naat hákiynihqat navoti’ta, pas nu’ put Tiat‐saa, pu Tiat hakiy aw put mahtaktaniqw pam pīwu. 3a Pantani, Inaa, pam hapi uṅniqw súanta.  Ep pu’ Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Kwakwhay Inaa, ōveqatsit aw‐nikaṅw pu tūwaqatsit aw Tutuyqawhqa. Kwakwhat pi um īit yantaqat aṅ wuwni’yuṅqamuy, pu qaūunatuy amumi tupki’k̇aṅw, titipostuy amunyuṅqamuy amumi put mahtakna. (I Noqw nu umumi paṅqawni: Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, pep pu’ Sodom ep sinmuy amuṅem umuhpenihqe pay soon pas nuhtsel’ewayni. Come to Me and Rest (I Noqw úmaa, Capernaum ep sínomu, ya uma ōmiq nātsok̇aya? Uma nāt maskimiq maspiwyani. Taq nu as qatsá’ k̇ātatayhpit umuhpa’ tumaltaqw, uma qa tuptsiwya. Noqw kurs as nu Sodom‐kitsókit ep pan tumaltaqw, puma inumi tuptsiwyaniqw, kitsókiam nāt pewhaqami pahsavo wúnuni. 4a Nihqe paṅqawu: Is ohi, úmaa, Chorazin ep sínomu! Is ohi úmaa, Bethsaidat ep sínomu! Taq nu as umuhpa’ qatsá’ k̇ātatayhpit tumaltaqw uma nāp umuhtunatyay aṅqw qa lasya. Nu umumi paṅqawni: Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, umuṅem pas is óhini! Pep pu’ imuy Tyre ep sinmuy amuṅem‐nik̇aṅw pu Sidon ep sinmuy amuṅem umuhpenihqe pay soon pas nuhtsel’ewayni. Pi nu as pumuy amuhpa’ hisat k̇ātatayhpit tumaltaqw, puma soon qa anahaat yūyaht, qöhtsaptsomova yesvani; pan puma namtaknayani nāp tunatyay aṅqw lasyaniqeyu. C Ura Jesus kitsókinawit suswuhaq k̇ātataypit tumalta. Noqw as pi panhtiqw, paṅ sinom nāp tunatyay aṅqw qa hin lasyaniqey pan unaṅwtoti. Noqw ōviy pam pumuy qöhqöytiva, 6e Noqw nu’ Sinot Tiat pítuhqe tūmoyk̇aṅw, pu hīhikq, puma piw paṅqaqwa: Is uti hunuk̇a, wine pas qa öyṅwu, moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw pu qaanhinwisqamuy kwātsiamu, kitota. Noqw pay God unaṅwtalwuwniat aniwniy akw súantaqey mahtakni’ta. The Unbelieving Towns ~u Oviy pi John pítuhqe qa tūmoyk̇aṅw, piw qa hīhikq, puma paṅqaqwa: Pam nukpanhikwsit akw tuyqawiwta, kitota. U~# Itam umumi lēlenyaqw, uma qa tīva; itam umumi tsaykitaqw, uma qa tsayku. (}I Noqw ya sen nu pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy hihta enaṅ namimahtaknani? Puma tsātsakwmuy kihsonve yesqamuy amunyuṅwa. Puma suṅwámuy amumi paṅqaqwa: 1|] Tuqayvastotaa. Pi uma naqvuy’yuṅwa. E{ Noqw uma nānakwhaniqw, i’ hapi Elias, ura hak pituniqa. kzO Pi sohsoyam Tutuyqawhqat lavay’aymat‐niqw pu tutavo John aw pahsavo hin hintaniqat yuaatota. 8yi Noqw kūyit akw tūtuvoylalawhqat John hintsaktivaqat aṅqw pew pahsavo sinom ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat nānaqaslalwa; noqw a’nöyaqam öqalay akw put tuyqawvanta. x  Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pas qa haqam momoymuy amuhpiy tihtiwyaqamuy amuṅaqw John kūyit akw tūtuvoylalawhqat epnihqe pas pávannihqa wunuptu. Noqw pay as pi pantaqw, ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ep sushin’ewaynihqa put epnihqe pas pávani. w+ Pi it hapi tutuveni lavayhtiqe paṅqawu: Meh, nu hapi upyeve ituaw’ayay ayatani; noqw pam uhsavo uṅ háqe’niqat aṅ qenitani, yan’i. $vA Noqw ya uma hihta aw kuyvawisa? Sen pi Tutuyqawhqat lavay’ayayat awi’? Owi, nu umumi paṅqawni: Pam Tutuyqawhqat lavay’ayayat epnihqe pas pávani. u Noqw ya uma hihta aw kuyvawisa, sen hakiy lomayuwsi’taqat awi’? Meh, pi lomayuwsi’yuṅqam momṅwituy kīkiyamuy aṅ yēse. .tU Noqw pumuy ahpiyniqw, Jesus sinmuy amumi John yuaataqe paṅqawu: Ya uma qayēsiwhpumihaqami hihta aw kuyvawisa? Sen pāqavit hūk̇aṅwuy akw wayayataqat awi’? Gs Noqw i’ hak inuhpe qa unaṅwmokqa hapi hahlayhpit ep’e. 6re Qapostalyaqam pōsiy tālawnaya; pu tutuhapt nankwusa; tokoplelet tūtuyyaqam powatoti; pu nanaqsöpt nanapta; so’pum ahoy tātayya; aṅ ōokiwyaqam lomatuawit nanapta. yqk Noqw Jesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: Uma ahpiynen, hihta navotqey, pu aw yórikqey put John āawnani. !p; Noqw puma Jesus aw paṅqawu: Ya um hak Tutuyqawhqat lavay’ayaat pas pávannihqa hisat pítuniqa? Sen pi itam nāto hakiy pas sukwat nuhtayyuṅwni. |oq Noqw John sivikive pakiwk̇aṅw, Christ hintsakpiyat navotqe, pam löqmuy put aw nánatuwnaqamuy Jesus aw ayata. 3n a Pu Jesus pakwt löq sihk̇ay’taqamuy put aw nánatuwnayaqamuy amumi tutaplawhqe yukut, pu kitsókinawit sinmuy tutuqaynak̇aṅw amumi yuaataniqe ōviy paṅqw nakwsu. #m? *Noqw kurs imuy inumi puhutuptsiwni’yuṅqam haqawa hakiy aw kuyhtuviṅtaqw, pam inumi tutuqayhq paniqw put kuyne’, pas soon qa ahsatiy makiwni. h~~"}9|'zz0yuy4xrxww*viuts#rr#qq"p*ojnmml&kkYjj0i===Noqw pam God kīyat aw pákihqe, sinmuy tutuqaynaqw, ima God awwat mohpeq momṅwit, pu sinmuy amuṅaqw wukw’a’yat put aw ökihqe, aw paṅqaqwa: Ya um hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsaki? Hak uṅ it öqalat maqa? qPu uma qapēvewni’k̇ahk̇aṅw Inay aw hihta ōviy tūviṅtote’, soon qa put makiwyani. The Question about Jesus’ Authority SpJesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pas uma qapēvewnayak̇ahk̇aṅw qa wiwsiye’ nuy nönvospaltsokit hintsanqat uma piw pan hintsak‐wisni. Hikis put epnihqe hóyokput uma hintsak‐wisni. Uma it tūkwit nahlak̇e’ wuhkovatuphamiq tūviwniqat aw paṅqaqwaqw, pam kurs hin qa panhtini. ooWNoqw put aw nánatuwnayaqam put tutwaqe, k̇ātayuṅqe paṅqaqwa: Is uti! Nönvospaltsoki súlaki. Tn!Nit pam pöhut qalave nönvospaltsokit túwahqe, aw last, qa hihta ep tuwa, pay nahpit‐saa, nihqe aw paṅqawu: Pay um pas yahpiy qa hisat sipalay’vani, kita. Noqw pahsat pay nönvospaltsoki lāki. BmNoqw talavay pam ahoy kīminik̇aṅw, tsöṅmoki. flEPu pam pumuy mātapt, kitsókit Bethanyt awnihqe, pep talöṅna. Jesus Curses the Fig Tree mkSJesus aw paṅqaqwa: Ya um imuy hiṅqaqwaqw qa navota? Noqw pam amumi paṅqawu: As’a. Noqw ya uma it tutuvenit qa hisat aṅ tuṅwáya: Um titipostuy, pu yōyoṅyaqamuy moayamuy ahpiy pas suyan tayawintiwni, it aṅ’a? jNoqw tsātsayom God kīyat ep saáataqe, paṅqaqwa: Öqawmaṅwu, David Tiat! Noqw God awwat mohpeq momṅwit‐niqw pu tutavot tutuqaynayaqam it nanapta. Pu puma pas nāp yórikya Jesus k̇ātutmalat hintsakq’ö; nīk̇aṅw tuwat a’nö itsívutotiqe, hiINoqw hakim qapostalyaqam, pu qayaktaqam God kīyat ep put aw öki, noqw pam pumuy qalaptsina. -hS Nihqe amumi paṅqawu: Ura Tutuyqawhqat lavay’ayaat put eṅem yan pēna: Iki nāwakinpikihu yan túṅwantiwni. Noqw tuwat soq uma put uuyiṅwtuy kivatoynaya. rg] Noqw pu Jesus God kīyat aw pítuhqe, ep ihpove huhyayaqamuy, pu hihta tuhtuy’yaqamuy sohsokmuy paṅqw tusoqlalayi, nit sīvat nāhoyṅwantotaqamuy huhyanpiyamuy takumna, pu höwihtuy huhyayaqamuy atsvewayamuy énaṅ’a; f Noqw sinom paṅqaqwa: I’ Tutuyqawhqat lavay’ayaata, Jesus, Galileet ep Nazareth aṅq’ö. Jesus Goes to the Temple `e9 Noqw pam Jerusalem ep pituqw, kīve sinom hin mowawaykuqe paṅqaqwa: Ya pam hak’i? Td! Noqw ima mohti’wisqam amuṅkyaqamuy amumum tsa’tiwisqe paṅqawwisa: Öqawmaṅwu, David tíata! Uma Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqat pas hihtatotani. Nam God Sus’oveqnihqa put öqalaa! cNoqw sinom pas qaan’ewakw hintaqam pönawit yuwsiy ahpatota; pu pētu himutsotskit nantaqayat tsahqayaqe pönawit o’ya. fbENihqe mōrot wikva, pu morohyata. Noqw sinom yuwsiy amutsmi ahpatota; noqw Jesus aqw wūvi. SaNoqw put aw nánatuwnaqam ahpiynihqe, Jesus hin amumi lavayhtiqat anhti; `Uma Sion ep sinmuy āawnayani: Meh, umuhmoṅwi aṅqw umumii, okiw’unaṅway’k̇aṅw mōrot akw tsokiwma, morohyat akw’a. Z_-Yan Tutuyqawhqat lavay’ayaat hin lavayhtiqat aw antsaniwa; ura pam paṅqawu: ^Pu ason kurs hak umumi hiṅqawhq, uma aw paṅqawni: Tutuyqawhqa imuy nāwakna, kítani; noqw pahsat pay pam pumuy aṅqw lālayni. ]%Amumi paṅqawu: Uma umupyeve kitsókit awnen; uma pep mōrot som’iwtaqw tiyat ámumnihqat túwani. Uma pumuy ṅaht, aṅqw inumi wikni. \ -Noqw puma Jerusalem aw hayiṅwnayaqe, Olive‐tsomot aw öki, Bethphage‐kitsókit aw’i. Noqw Jesus lȫqmuy put aw nánatuwnaqamuy ayataqe, ["Pu Jesus pumuy ōkwatuwhqe, pumuy pōsiyamuy aw hintsana; noqw pahsat pay pumuy pōsiam tālawva; noqw puma put aṅki.TZ!!Noqw puma put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um as okiw itahposiy tālawnani. nYU Noqw Jesus pep wunuptut, pumuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Ya nu umuy hintsanniqat uma nāwakna? 4XaNoqw sinom pumuy mēwayaqe, qa hiṅqawlawniqat amumi paṅqaqwa. Noqw pahsat pu puma pas pāpu a’nö paṅqawu: Is okiw itamuy ōkwatuwaa, Tutuyqawhqa, um David tiat! 2W]Noqw meh, lȫyöm qapostalqat tāqat pöqlave qatuk̇aṅw, Jesus aṅqe’niqw navotqe, tsa’lawhqe paṅqawu: Is okiw itamuy ōkwatuwaa, Tutuyqawhqa, um David tiat! `V9Noqw pumuy Jerichot aṅqw ahpiyyaqw, qaan’ewakw hintaqam sinom Jesus aṅkya. ^U5Hikis pi nu’ Sinot Tiat qa hihta tu’yalawniqe ōviy pitu; pi nu nuhtumi unaṅwtapniqe ōviy pitu, piw sinmuy k̇aysiwhqamuy amuṅem iqatsiy táve’, pumuy ayo óyaniqe ōviy’o. Jesus Heals Two Blind Men UT#Pu uma haqawa sustutuyqawniqey nāwaknaqa nawus piw sohsokmuy tūwikiamni. zSmNīk̇aṅw uma hapi qa panyuṅwni. Pay umuṅaqw haqawa pas pávanniqey nāwaknaqa umuy nawus tumalay’tani. =RsNoqw Jesus pumuy nāmi wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Uma navoti’yuṅqw imuy qa‐Jew‐sinmuy moṅwimat pumuy amumi tutuyqawya, noqw pavansinom öqalay pumuy nanvotnatiwisa. ZQ-Noqw ima pakwtnihqam put nanaptaqe, pumuy nātupkomuy amumi qa yan unaṅwtoti. HP Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nu kānavotpit aṅqw yúkuniqat uma as soon qa yúkuni; piw nuy hin tuvoylaiwtaqat pan uma tuvoylatiwni. Nīk̇aṅw pay nu hakiy iputvaqe, sen isuyvaqe qátuniqat paṅqawniqey aw qa tutuyqawi. Nīk̇aṅw pay ason pas pam hakimuy amuṅem na’sastiwhq pam pumuy amumi noiwni. &OENoqw Jesus tíyotuy amumi paṅqawu: Uma hihta ōviy tūviṅlawhqey qa mātsi’ta. Ya pay uma nuy k̇ānavotpit aṅqw yúkuniqat aṅqw yúkuniqey suhtaq’ewa? Ya sen uma nuy hin tuvoylaiwtaqat pan tuvoylatiwniqe ōviy’o? Noqw puma put aw paṅqawu: Owi, pay itam suhtaq’ewa. hNINoqw Jesus put aw paṅqawu: Ya um hihta nāwakna? Noqw pam put aw paṅqawu: Ason um uhmoṅwqeniy ep qatuptuqw, as imuy itimuy amuṅaqw haqawa uhputvaqe qátuniqw, pu suhk̇awa uhsuyvaqe qátuniqat um itamuy hu’wani. MNoqw pahsat pu Zebedeet timat yuy amum Jesus aw pitu. Noqw yuam put pas hihtatak̇aṅw aw okiwlawu, hihta tuṅlay’k̇aṅwo. ;LoPu nuy qa‐Jew‐sinmuy amumi noayaqw, puma inumi tututsiwyani; nuy wuvahtotani; pu nahoylehtsit aw nuy muayani. Nīk̇aṅw pāyis talq nu ahoy tātayni. A Mother’s Request Noqw pumuy Jerusalem aqwyaqw, Jesus imuy pakwt löq sihk̇ay’taqamuy put aw nánatuwnayaqamuy nanaltyaqw, amumi paṅqawu: CINoqw ōviy nuhtuṅkyaqam mohti’wisni, pu mohti’wisqam nuhtuṅktotini. Pi k̇aysiwhqam as wáṅwayniwya, nik̇aṅw hikiyom namorstiwya. Jesus Speaks about His Death a Third Time HYa nu hihta nāp isivay hintsanniqey nāwakne’ panhtiniqw, pam qasuanta? Ya nuy qa unáṅwawniqw, ōviy um inumi qa kwaṅwátayta? 5GcTaa, uh’ahsatiy um yawk̇aṅw nimani. Pay nu sohsokmuy umumi sun sisviniqey nāwakna, umuy tēvep tumalay’yuṅqamuy‐nik̇aṅw pu imuy nuhtuṅk ökihqamuy pīwu. F Noqw pam sukwat aw paṅqawu: Ikwátsi, pay nu qa hin qasuanhti. Ya um qa sūkw yālit ōviy tumaltaniqey inumum pan yuku? 8Ei Paṅqaqwa: Ima nuhtuṅk ökihqam panis sūs tāwat qöniltiqat aṅ tumaltota; noqw itam tēvep tumalay’yuṅwa, pu itam utuhuut k̇ānanapta. Noqw um sun itamumi sisvi. ^D5 Noqw puma ahsatiy ömahtotaqe, ūyi’taqat aw qa tsúyak‐unaṅway hiṅqaqwaqe, Cy Nīk̇aṅw mohti ökihqam puma wūhaq ömahtotaniqey wūwaya; nit puma pay amún sohsoyam suskomuy yālit ömahtota. VB% Noqw ima pas pay tumalqe’totiniqw ökihqamuy amumi suskomuy yālit sisvi. MANoqw pu tapkiqw, ovauyi’taqa tumalmoṅwiy aw paṅqawu: Um tumalay’yuṅqamuy wáṅwayni; nen pumuy amumi sisvini. Um nuhtuṅk ökihqamuy aṅqw hoyoyoykuk̇aṅw, mohtimaqat aqw yúkuni. @Pu suhk̇a aw paṅqawu: Ispi qa hak itamuy tumal’ayhtaq’ö. Noqw pam amumi paṅqawu: Uma turs piw iovauyiy awyani, amumi kita. ,?QNoqw pu kanel’ökisat, piw pam huhyankiminihqe, piw hakimuy tahtaqtuy tuwa, ep hoṅnumyaq’ö, nihqe amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw paysoq tēvep hoṅnumya? X>)Noqw tāwanasaptiqw, pu tāwat atvelpetiqw, pam aṅqe’ nakwsuqe piw anhti. =Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay uma iovauyiy awyani. Noqw pay ason hin súantaqw, nu pan umumi sisvini. Noqw puma awya. < Noqw wukotöṅvaqw, i’ ūyi’taqa haqe’ waynumk̇aṅw, hakimuy piw tuwa. Puma huhyankive hoṅnumya qahintsatsk̇aqee. _;7Noqw puma sūkw yālit ōviy tapkinayaniqey hu’wayaqw, pam ovauyiy aw pumuy ayata. {: qPi ōveqatsit aṅqw moṅwtunatya hak tāqa ovauyi’taqat anta. Pam hak suits talavay tumal’aymuy wáṅwayi. f9ENīk̇aṅw k̇aysiwhqam mohti’wisqam nuhtuṅkyani, pu nuhtuṅkyaqam mohti’wisni.A8{Hak haqam inatṅwaniy ōviy sinomuy, sen nāp himuy hihta tatamhtat, yep qatsit ep tsivót‐sikip sunat aw hóyokiwtaqat ömahtani, sen pam kiy tatamhtani, sen pāvamuy, tupkomuy, qȫqamuy, siwamuyu, sen nay pu yuy, sen nȫmay pu timuy, sen pāvasayu. Pu qatsit nātoniqat ep pam qatsit qaso’taqat makiwni. 7Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Hisat qatsit nātoniqat aw pituqw, Nu’ Sinot Tiat k̇aptsi’tiwk̇aṅw imoṅw’atsveway ep qátuni. Noqw pep pu’ uma inuṅk hinnumyaqam piw tuwat pakwt löq sihk̇ay’taqat moṅw’atsvewat aṅ yesk̇ahk̇aṅw, Israel‐sinmuy pakwt löq sihk̇ay’tasikivo sinoiwtaqamuy amumi moṅw’iwyuṅwni. 6+Pahsat pu Peter lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Meh, itam hapi sohsok hihta mātapyat, uṅk nankwusa; noqw itam panhtotiqw, itamuṅem hintani? 5Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay i’ sinmuyniqw kurs hin pasiwtani; nīk̇aṅw pay God‐niqw sohsoy himu pasiwta. ~4uNoqw put aw nánatuwnayaqam put nanaptaqe, hin kurs wūwayaqe paṅqaqwa: Noqw pantaniqw, hak sen ayo yámakiwtani? v3eNoqw nu nāt piw umumi paṅqawni: Pay himu pohko pȫlay’taqa tsakomostat aṅ pórokput aṅ yámakniniqw, pam pay qa pas qa tūvosi. Noqw pay k̇ahaksino ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw pákiniqw, pam put eṅem pas qa tūvosi. 42aPahsat pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pas k̇ahaksino ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw pákiniqw eṅem qa tūvosi. ]13Noqw pam put navotqe qahahlayk̇aṅw ahpiy’o, pam hihta nihti’taqe ōviy’o. h0INoqw Jesus put aw paṅqawu: Pay pi um pas pasiwtaniqey nāwakne’, um ahpiynen, hihta úhimuy huyahtani; nen aṅ ōokiwyaqamuy put huytani; nen um ōveqatsit ep hihta nukṅwat himuy’tani; nit um aṅqwnen inuṅkni. /Noqw pam Jesus aw paṅqawu: Pay nu itsákoy aṅqaqw pan tutavot sohsok aṅ hinma. Noqw ya nu haqam hihta nāt qaanhti? .{Um unay, pu uṅuy pumuy k̇aptsi’tani; pu um pas hin nāmi unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani. 6-eNoqw pam put aw paṅqawu: Hihtawata? Noqw Jesus paṅqawu: Um hakiy qa nīnani, um qa nāp úhimuy tokot qa sokoptani; um hihta qa ūuyni, um hakiy hihta qa atsátoynani; /,WNoqw pam put aw paṅqawu: Ya um hinoqw nuy lolmalawu? Pi qa hak lolma, pas sūk̇aa, i’ God. Noqw pay pi um qatsit aw pákinik, um hin tutaptiwhqat aṅ hinmani. +)Noqw pahsat pu hak tiyo Jesus aw pituhqe, aw paṅqawu: Lomatutuqaynaqa, ya nu hihta lolmat hinhte’, qatsit qaso’taqat himuy’vani? M*Pu pam pumuy amumi matyawht, paṅqw ahpiy’o. The Rich Young Man ()INoqw Jesus paṅqawu: Uma tsātsakwmuy inumiyaniqat nakwhanayani; uma qa mēwantotani; pi panyuṅqam hapi ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ep sinoiwyuṅwa. "(= Pahsat pu hakim put aw tsātsakwmuy tsamvaya, pam pumuy amumi may akw toṅokt nāwaknaniqat ōviy’o. Noqw put aw nánatuwnayaqam pumuy mēwaya. /'W Pi haqawat nömaqtsit aw qa pasiwyuṅqam pay pas pank̇ahk̇aṅw tihtiwya; noqw haqawat panyuṅqam pay sinmuy amuhpiy pan yukiltoti; pu haqawat pas pay ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat tunatyawyuṅqey ōviy qa nȫmatota. Haqawa it aṅ hinmaniqa nam panhtii. Jesus Blesses Little Children G& Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay qa sohsoyam tahtaqt namituyqawi’yuṅwa; nihqe ōviy kurs hin it tutavot kwusuyani. Noqw God pētuy‐sa öqalmaqaqw ōviy puma namituyqawi’yuṅwa. % Noqw put aw nánatuwnayaqam aw paṅqaqwa: Kurs tāqat pu nȫmayat amuṅem pan hintaniqw, pay kurs k̇a qa nȫmataniqw pam pay lolmani. 5$c Noqw nu hapi umumi paṅqawni: Tāqa nȫmay qa hintsakq, put mātave’, piw sukw amum qatupte’, tokot ūuyṅwu; pu wuhtit mātaviwhqat amum qatuptuqa tokot ūuyṅwu. ;#oNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ispi uma anahaat unaṅway’yuṅqw ōviy pay hak nȫmay mātapmantaniqat Moses umuy hu’wana. Nīk̇aṅw pas as yayhniwhqat aṅqw qa panta. "Noqw puma put aw paṅqaqwa: Noqw hinoqw pantaqw hak nāmataviwuy pēnat, pu nȫmay nahpiy lālaymantaniqat Moses tutapta? !!Panta hapiniqw, ōviy puma pāpu qa lȫyömnit, sūk̇a tókoniwhtiṅwu. Paniqw ōviy God hihta namitsk̇aqw, qa hak put nāhoy távini.  )Nihqe pumuy yúkuhqe paṅqawu: Yantaqw hapi ōviy tāqa nay, pu yuy pumuy mātapt, nȫmay aw hūrstimantani; noqw puma sūk̇a tókomantani. 9Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Ya uma it aṅ qa tuṅwaya: Ura God yayhniwhqat epeq pumuy yúkuhqe, pumuy tāqat‐nit pu wuhtit yuku, it’a? Noqw Pharisee‐sinom nuhtum put aw ökihqe, put unahepyaqe aw paṅqaqwa: Ya tāqa pay nāphihta ep nȫmay mātapniqw pam súanta? Y+Noqw qaan’ewakw hintaqam sinom put aṅkya; noqw pam pumuy pepeq qalaptsina. j ONoqw Jesus yan yuaataqe yukut, Galileet aṅqw ahpiynihqe, Jordan yupqöymi Judeat qalavoq pitu. !;#Noqw kurs umún tuptsiwni’taqa umuhpewi qaanhtiqw, uma umuh’unaṅṅaqw qa aw pöhikyaqw, pay ōveqatsit ep Ina piw tuwat umuy pan hintsanni.!"Noqw moṅwi pas itsívutiqe, hakiy okiwsanyaṅwuqamuy amumi put mātavi, pas hisat put aw pöiwtaqey sohsok put aw sisviniqat pahsavoo. ^5!Noqw puyaw nu uṅ hin ōkwatuwhq, soon um tuwat qa pan uhtumalsuṅway ōkwatuwni? )K Pahsat pu moṅwiat tumal’ayay wáṅwayhqe, aw paṅqawu: Is ohi um hak nukpantumal’aya, um inumi pan nāwaknaqw, ōviy nu sohsok uhpöiy uhpiy ayo yuku. Noqw ōviy put tumalsuṅwamat hin hiniwhtiqat aw yórikyaqe, pas qa hahlayhtoti; nihqe moṅwiy aw ökihqe, sohsok put āawnaya. U#Noqw pam qa nakwhaqe, put sivikimi tūva, hisat pöiy sisviniqat pahsavoo. #?Noqw put tumalsuṅwaat put kukmiq nātuvaqe, put aw naokiwtaqe paṅqawu: Pay um qa pas okiw inumi k̇ānavotitaqw, pay nu soon ūmi qa sohsok sisvini. 4aNoqw pay pam tumal’aya paṅqw yamakt, sukw tumalsuṅway put aw sunat sīvat pöiwtaqat tuwa; nihqe pam put tönhpe ṅuat, aw paṅqawu: Um inumi pöiwtaqey sisvini. T!Pahsat pu moṅwi put ōkwatuwhqe mātavi; nihqe sohsok pöiyat ayo yuku. ,QNoqw ōviy tumal’aya put atpipo nātuvaqe, okiw aw naokiwtaqe paṅqawu: Moṅwi, pay um okiw inumi qa pas k̇ānavotitaqw, pay nu soon ūmi qa sohsok sisvini. /Noqw pay kurs pam hihta sisviniqw, pam huyiwniqat moṅwiat paṅqawu, pu nȫmaata, pu timatu, pu sohsoy himu himuata, noqw pöiyat ep sisviwni. a;Nihqe pam put aṅ purivaqw, hak wūhak sōmorit sīvat put aw pöiwtaqa aw wikvaniwa. |qPanta hapi. Oveqatsit aṅqw moṅwtunatya hak moṅwi tumal’aymuy amumi sīvat ep pohtaniqey nāwaknaqat anta. PNoqw Jesus put aw paṅqawu: Tsaṅe’sikisi nu hapi ūmi qa kita, pas payhp sunat aṅqw pakwt sihk̇ay’tasikip tsaṅe’sikisi, (tsaṅe’sikip pakwt tsaṅe’sikis navitaṅhtiqat pahsaa). % CPahsat pu Peter put awnihqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, kurs itupko inumi qa sūs qaanhtiqw, ya nu hihsakis put ep aw pöhikni? Sen tsaṅé’sikisi?  )Pi haqam lȫyöm, sen pahyom inatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw haqam tsovawtaqw, pep nu pumuy amumumni. The Parable of the Unforgiving Servant 1 [Pu nu piw umumi paṅqawni: Kurs uma lȫyöm tūwaqatsit ep hihta ōviy Inay aw tūviṅtaniqey ep sun unaṅwtiqw, ōveqatsit ep Ina umeṅem put aw antsantamantani. = sNu umumi pas antsa paṅqawni: Uma tūwaqatsit ep hihta somyaqw, pam ōveqatsit ep sómiltimantani; pu uma tūwaqatsit ep hihta ṅahyaqw, pam ōveqatsit ep ṅāhiwmantani. ( INoqw kurs pam pumuy amumi qa tuqayvastaqw, pahsat pu um inumi tuptsiwni’yuṅqamuy tsovawtaqw, pumuy put āawnani. Pu kurs pam pumuy amumi qa tuqayvaste’, pam nawus úmuyniqw qatuptsiwni’taqat antamantani, sen moṅwit eṅem sīvat ömalawhqat an’i. Prohibiting and Permitting 0YAson kurs pam ūmi qa tuqayvastaqw, pahsat pu um sūkw, sen lȫqmuy wikk̇aṅw awni; noqw lȫqmuy, sen payhkomuy tūqayyuṅqw, pep hin lavayhtiwhqa pasiwtamantani. `9Pu ōviy kurs piw umún tuptsiwni’taqa hihta ep ūmi qaanhtiqw, um put awnen, pay umuy nālaniqw put öwihiniwhtipuyat aw pónaknani; noqw kurs pam ūmi tuqayvastaqw, pahsat hapi um put pay ahoy tuyqawvani. }Noqw pan hapi piw Umuna ōveqatsit ep qátuhqa imuy tsātsakwmuy himuwat súlawhtiniqat qa nāwakna. A Brother Who Sins +O Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pam put tuwe’, put ep pas hahlayhtini, imuy nālöp sunat pakwt pept sihk̇ay’taqamuy qa haqami hiniwhtotiqamuy amuhpenihqee. Y+ Ya uma hin wūwantota? As kurs hak haqam tsivót‐sikip sunat kanelmuy pokmuy’taqw, suhk̇a pumuy amuṅaqw haqaminiqw, pam hinhtini? Pam púmuywatuy mātapt, tsotsmomihaqaminen, it haqaminihqat heptoni. N Pi nu’ Sinot Tiat haqami hiniwhtotiqamuy ayo óyaniqe ōviy pitu. :m Uma tunatyaltote’ qa hihtawat imuy tsātsakwmuy paysoqtotani; taq nu umumi paṅqawni: Pumuy tuwalan’aymat Inay ōveqatsit ep qátuhqat taywayat aw sutsep tāyuṅwa. yk Pu kurs uhposi uṅ lasnaniqw, um put ayo hóroknat, nāṅaqw ayo tūvani. Pay pi um tatam sūkw pōsi’k̇aṅw qatsit aw pákini, hikis pi as um pās lȫqmuy pōsi’k̇aṅw maskimiq qȫhit aqw tūviwni. The Parable of the Lost Sheep lQPaniqw hapi ōviy kurs uhma, sen uhkuku uṅ lasnaniqw, um put ayo tukut, nāṅaqw ayo tūvani; pay pi um tatam qa pasiwk̇aṅw qatsit aw pákini, hikis pi as um pās pasiwk̇aṅw, qȫhit qa súlawhtiṅwuqat aqw túviwni. MIs ohi sinmuy amuṅem’i, hakimuy hīhihta akw lomavöhut aṅqw lasyaqamuy amuṅem’i. Taq sinmuy lasnayaqam pas soon haqami peveltini. Nīk̇aṅw pantsatsk̇aqamuy amuṅem pas is óhini! y~kNīk̇aṅw hapi hak haqam imuy tsātsakwmuy inumi tuptsiwni’yuṅqam hihtawat lasnaqw, put eṅem pas is óhini? Pay pi tatam put kwapk̇aqe mata hāyiltiqw, pam wuhkovatuphat a’nö hötsit aqw paöymokq, pam put eṅem lolmani. i}KPu haqawa inatṅwaniy aṅ yan tsākw pās távihqa hapi nuy pās távini. Temptations to Sin ||qPaniqw hapi ōviy haqam it tsākwhoyat an qanāhihtataqa pam hapi ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ep suspavanni. 5{cNit paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Pas uma nāp umuhtunatyay aṅqw qa lasye’, tsātsakwmuy qa amuntote’, soon ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw yuṅni. Iz Noqw Jesus hakiy tsākwhoyat wáṅwayhqe, put amuhsonmi tavi; y Noqw ephaqam Jesus aw nánatuwnayaqam put aw ökihqe, paṅqaqwa: Ya hak ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat ep pas suspavanni? #x?Noqw pay itam pumuy qa unaṅwmoknaniqw, ōviy um wuhkovatuphat awnen, aqw huhuwhpit tūvani; nen um hihtawat mohti hórokne’, ṅúani; nit tsaṅwtapne’, aṅqw hihsaqw sīvat túwani; um put aṅqw hóroknat, nēṅem‐nik̇aṅw pu inuṅem momṅwituy amumi sisvini.w{Noqw Peter put aw paṅqawu: Pay a’löṅtuy amuṅaq’ö. Noqw Jesus aw paṅqawu: Noqw pay kurs sinomat qeniveya. (vINoqw pam paṅqawu: As’a. Nit pam kimi pakiqw, Jesus pay mohti lavayhtiqe paṅqawu: Simon, ya um hin it aw wūwa? Ya tūwaqatsit ep momṅwit hakimuy amuṅaqw tax ömalalwa, pu nahpe sívita? Ya sen nāp sinomuy amuṅaqw put ömalalwa? Sen pay hakimuy a’löṅtuy amuṅaqö’? =usNoqw puma Capernaum ep ökiqw, hakim God kīyat eṅem siviwuy tsovalantotaqam Peter aw ökihqe, aw paṅqaqwa: Ya umuy tutuqaynaqa God kīyat aw sīvat ōoywaqat qa sivima? tNoqw puma nuy nīnayani; noqw ahpiy pāyis talq nu ahoy tātayni. Noqw puma it nanaptaqe, pas qahahlayhtoti. Payment of the Temple Tax wsgNoqw nāt pumuy Galileet ep yesq Jesus pumuy amumi paṅqawu: Nu’ Sinot Tiat sinmuy amumi mātaviwni. )rKNīk̇aṅw hak qa napwalni’k̇aṅw qa nāwakink̇aṅw pas soon it yantaqat qalomáhikwsit hakiy aṅqw ayo hóroknani. Jesus Speaks again about His Death Jq Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ispi uma qa tuptsiwni’yuṅqee; pi nu umumi pas antsa paṅqawni: Kurs uma pay híhin tuptsiwni’uyṅwe’ (nāmahin pi as pam mustard‐uyit sivosiyat an pay hihsayhoyaniqw) uma it tūkwit: Yaṅqw ayo nahlakuu, aw kitotaqw, pam soon qa nahlakni. Pu qa himu umuṅem qa pasiwtani. p#Pahsat pu Jesus aw nánatuwnayaqam pay nánaltyak̇aṅw put aw ö́kihqe, aw paṅqaqwa: Ya hintaqw ōviy itam kurs hin put hóroknayani? _o7Noqw Jesus nukpanhikwsit mēwa; noqw pam put aṅqw yamakq, tiyo pahsat pay powalti. Yn+Pahsat pu Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Is ohi uma qatuptsiwni’yuṅqamu, nukushinyuṅqamu, pu’ qatsívaptsiwyuṅqamu, ya nu hihsavohaqam umumum yantani? ya nu hihsavohaqam umuy maqsonlawni? Pew wikyaa. ]m3Noqw nu as ūmi nánatuwnayaqamuy amumi put wikvaqw, puma kurs hin put powatotani. lTutuyqawhqa, um as okiw itiy ōkwatuwni; taq pam okiw homimitutuyhqe okiwhinta; nihqe pam piép qȫhit aqw posṅwu, pu pāmiq’a. dkANoqw puma sinmuy amumi ökiqw, hak Jesus aw pítuhqe, aw tamötswunuptut, paṅqawu: j1 Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam māmatsyaqw, kurs pam kūyit akw tūtuvoylalawṅwuqat John pumuy amumi lavayhti. Jesus Heals a Boy with a Demon 0iY Noqw nu umumi paṅqawni: Pay Elias pitu; noqw puma put qa māmatsyaqe, pas tunatyay an put hintsatsna. Noqw pan hapi nu’ Sinot Tiat piw pumuy amuhpiy okiwsaniwni. h! Noqw Jesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: Pay antsa Elias pas suyan mohti pítuni; nen sohsok hihta haqe’ hintaniqat aw antsantani. g! Noqw put aw nánatuwnayaqam put tūviṅtotaqe, aw paṅqaqwa: Ya hintaqw ōviy tutavot tutuqaynayaqam Elias mohti pítuniqat paṅqaqwa? ?fw Noqw puma tūkwiṅaqw hanwisq, Jesus pumuy mēwaqe, amumi paṅqawu: Uma hapi hin yórikyaqey qa hakiy āawnayani, hisat nu’ Sinot Tiat mokiwuy aṅqw ahoy tātayniqat pahsavoo. [e/Noqw puma kwuhpukyat, aṅqe’ yórikyaqe, pay qa hakiy tutwa, pay Jesus‐saa. edCNoqw Jesus amuminihqe, amumi toṅokt, paṅqawu: Huvam hoṅvaa; uma qa tsawiniwyuṅwni. ocWNoqw put aw nánatuwnayaqam put nanaptaqe, tayway akw tutskwami yēvaya, pas tsātsawnaqe ōviy’o. Jb Noqw pam nāt yuaataqw, meh, pi ōmaw suyan talqa pumuy nākwapna; noqw hakiy tönaat ōmawuy aṅqaqw paṅqawu: I’ hapi pas aw iunaṅwa Itii; pas nu put hahlayhti. Uma aw tūqayyuṅwni. gaGNoqw Peter lavayhtiqe, Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas hapi itam yépeqyaqw pam lolma. Uṅ pan nāwaknaniqw, itam yepeq payhkomuy kistotani, sukw úṅemnit, pu sukwat Moses éṅemnit, pu sukwat Elias éṅem’i. T`!Noqw meh, pepeq Moses Elias amum pumuy amumi mātaqtiqe, put amum yuaata. |_qPumuy tāyuṅqw, pam alöṅti; noqw pas put taywaat tāwat an tālawṅway’va; pu yuwsiat tālat an qȫtsati. .^ WNoqw ahpiy navaysikis talq, Jesus Peter‐nit, James‐nit, pu put tupkoyat John pumuy tsamk̇aṅw, haqami wupatukwit aqw puma yayva. Noqw pumuy pepeq nánaltyaqe, F]Nu umumi pas antsa paṅqawni: Soon pas hisat nu’ Sinot Tiat imoṅwtunatyay yank̇aṅw pítuni. Noqw ima yep hoṅqam haqawat nāt mokiwuy qa aw ök̇e’, puma put aw yórikyani..\UPi nu Sinot Tiat nāt Inay tālawṅwayat pasiwk̇aṅw, ihoṅviaymuy tsamk̇aṅw pítuni; nen pahsat pu nu sohsokmuy sinmuy hin tumaltotaqat pan amumi ahoytani. +[OIspi puyaw as sino tūwaqatsit sohsok himuy’vak̇aṅw, pas nāp qatsiy kwahe’, hin pam put akw moṅwvasni? Hal ya sen sino hihta akw qatsiy ahoy nāptini? `Z9Taq qatsiy k̇ahk̇awnaqa put kwayhni; pu itunatyay ōviy qatsiy kwayhqa put túwani. YPahsat pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Inuṅkniqey nāwaknaqa nātatamtat, nahoylehtsiy kwusut, inuṅkmantani. X3Noqw pam namtökt, Peter aw paṅqawu: Yupa ayohaqamii, Satan; um inumi sus’itsi. Um qa God tunatyayat yuaata, nīk̇aṅw sinmuy tunatyayamuyu. pWYPahsat pu Peter put ṅuat, qöhqöyaqe aw paṅqawu: Soon pantani, Tutuyqawhqa. Soon um pantsaniwni. 0VYPahpiy pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy hihta hiniwhtiniqat awintivaqe, amumi paṅqawu: Itam Jerusalem aqwyaqw, God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu wukw’a’yam‐niqw, pu tutavot tūtutuqaynayaqam nuy ṅuayat, okiwsahsanyat, nuy nīnayani. Noqw ahpiy pāyis talq nu ahoy tātayni. 1U[Pahsat pu pam put aw nánatuwnayaqamuy pās mēwaqe, pam hapi Jesus Christ‐nihqat qa hakiy āawnayaniqat amumi paṅqawu. Jesus Speaks about His Suffering and Death pTYNoqw nu’ hapi ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw hötahpit ūmi óyani; noqw um yep qatsit ep hihta hakiy aw uhtaqw, pam ōveqatsit put aw uhtsiltimantani; pu um yep qatsit ep hihta hu’wanaqw, pam ōveqatsit ep hu’waniwni. lSQUm hapi Peter. Noqw nu isinomuy tsovalat, it pik̇aqlöt ep soñawnen pumuy akw nēṅem kītani. 6ReNoqw Jesus lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Pas um Simon Jonat tiat hahlayhpit ep’e; pi qa hak sino ūmi it mātakta; pi Ina ōveqatsit ep qatuhqa pam hapi uṅ put āawna. QwNoqw Simon Peter lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Um hapi Christ, God aṅqw Moṅw’asi’taqa, God qátuhqat Tíata. HP Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw úmuyniqw nu’ hak’i? ]O3Noqw puma aw paṅqaqwa: Um yaw kūyit akw tūtuvoylalawhqat John‐nihqat haqawat paṅqaqwa; noqw haqawatuyniqw yaw um Elias; pu pētuyniqw yaw um Jeremias, sen pay yaw um suhk̇a Tutuyqawhqat lavay’ayaata. 'NG Pu Jesus Caesarea Philippi ahayhpo pítuhqe, put aw nánatuwnayaqamuy tūviṅtaqe, amumi paṅqawu: Ya nu’ Sinot Tiat hákiynihqat sinom paṅqaqwa? M{ Pahsat pu puma māmatsyaqw, kurs pam qa pölavikit pēk̇eniyat paṅqawht, kurs puma Pharisee‐sinmuy tutuqayhpiyamuy‐nik̇aṅw pu Sadducee‐sinmuy tutuqayhpiyamuy ep nāmi tunatyaltotinaqat amumi lavayhti. Peter’s Declaration about Jesus /LW Noqw ya uma hinoqw qa māmatsya? Nu qa pölavikit umumi yuaata. Uma Pharisee‐sinmuy‐nik̇aṅw pu Sadducee‐sinmuy pēk̇eniyamuy ep tunatyaltotinaqat nu kita. Noqw put aw nánatuwnayaqam wuhkovatuphat ayoqwat nöṅak‐wisk̇aṅw, kurs puma nitk̇ay suhtokya. EIs uma pu’ qatsívaptsiwyuṅqam nukpansinomu, tusk̇apsinomu! Uma k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat aw yórikyaniqey nānawakna. Nīk̇aṅw uma soon k̇ātatayhpit aw yórikyani, hal pas sūkw k̇ātatayhpit aw uma yórikyani. Pam Tutuyqawhqat lavay’ayayat Jonas qatsíyat ep hiniwhtiqat an aw yukiltini. Noqw pam paṅqw nakwsuqe ahpiy’o. The Yeast of the Pharisees and Sadducees D-Pu talavay uma paṅqaqwaṅwu: Kurs pu’ hin sóniwni, ōviypi tokpela pālaṅpu, piw aṅqe’ himu ohpokiwta. Uma nawip’ew hinyuṅqamu, pay as uma tokpelat pitsáṅwayat māmatsyaṅwunik̇aṅw, uma soon qatsi haqe’ qalawmaqat hihta tuawi’taqat māmatsyani. CNoqw pam lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Uma tapkiqw paṅqaqwaṅwu: Kurs qāvo kwaṅwqatni, ōviypi tokpela pālaṅwpu, kitotaṅwu. =B uNoqw hakim Pharisee‐sinom Sadducee‐sinmuy amumum ökihqe, Jesus aw tuwantota; pam ōveqatsit aṅqw k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat pumuy amumi mahtaknaniqat aw ö’qalya. dAA'Pu pam sinmuy aṅqe’ hōnat, pākihut aqw pakit, Magdala‐kitsókit qalavoq pitu.l@Q&Noqw nȫnösaqam nālöp sōmorit pahsa’ tahtaqtya, pu momoyam tsātsakwmuy amumum nāto pīwu. o?W%Noqw sohsoyam nȫnösaqe ȫöya. Noqw puma akwsiṅqat tsovalayaqe, tsaṅe’ hoaput aṅ opomnaya. >>u$Nit pu pam tsaṅe pölavikit ömahta, pu pāvakiwhtuyu; nit put ep God aw hahlayhtit, yōṅoyhtat, put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya; noqw puma sinmuy amuhpa’ put o’ya. >=w#Noqw sinom tutskwava yesvaniqat pam amumi paṅqawu. 7<g"Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hihsa’haqam pölaviki’yuṅwa? Noqw puma paṅqaqwa: Tsáṅee, pu piw híkikwmuy pāvakiwhtuyu. Noqw puma pay hiṅsayhohyamu. I; !Noqw put aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Kurs pi itam haqam amuptsiwtaqat pölavikit tuiyani? Pi itam qayēsiwhpuveya. Pas k̇a itam soon imuy qaan’ewakw hintaqamuy sinmuy öynayani. &:E Pahsat pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy nāmi wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Pas nu sinmuy ōkwatuwa, puma pu’ pāyis talqat aṅ inumumyaqw, nȫsiwhqaam súlawhtiq’ö. Noqw soon nu pumuy qa ö́yiwyuṅqamuy hōnani; taq nāp hisat sen puma kiy qa aṅ ökit māmaṅuani. 9Noqw sinom pas k̇ātayuṅwa, imuy qayuáatotaqam yuaaykuyaq’ö, pu qapasíwyuṅqam qalaptuyaq’ö, qayaktaqam nankwusaq’ö, pu qapostalyaqam tālawnayaq’ö; nihqe puma God Israel‐sinmuy Tutuyqawhqayamuy pas hihtatota. Jesus Feeds the Four Thousand e8CNoqw sinom qaan’ewakw hintaqam hakimuy qayaktaqamuy, qapostalyaqamuy, qayuáatotaqamuy, qapasíwyuṅqamuy, pu k̇aysiwhqamuy tūtuyyaqamuy put aw tsamvaya; nihqe pumuy Jesus atpipo o’ya; noqw pam pumuy qalaptsina. t7aPu Jesus paṅqw ahpiynihqe, wuhkovatuphat Galileet ep ahoy pitu; nihqe tsomomiqnihqe pepeq qatuptu. K6Pahsat pu Jesus lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Is uti um hak wuhti! pas uhtuptsiwni qaöwíewa; pay uṅ hin nāwaknaqw uṅem pantani. Noqw put tiat pay pahsat qalaptu. Jesus Heals Many People 5!Noqw pam paṅqawu: Pas antsaa, Tutuyqawhqa, noqw pi popkot moṅwímuy nönöspiyamuy aṅqw hihta piṅput löhöhötaqat nōnovaṅwu. ~~=}_||D{zyNxIww@vvuqu"ttsErr q}ppp-onnmmlEkjjfii hh1ffheee&doccUbaaBa`___^^ ]]R\\[[[DZZcYYOXXpWWW=VNUTTjSS^RRRLQPONPM LUK+JJIIGWFEE&DCnBSAAmA+@?[>-=2>]-Pahsat pu nu lavayhte’, amumi paṅqawni: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay uma imuy amuṅaqw sushin’ewakw aw qa unaṅwtapye’, uma inumi qa unaṅwtapyaṅwu. u=c,Pahsat pu puma tuwat lavayhtote’, paṅqaqwani: Moṅwi, ya hisat um tsöṅmokiwtaqw, pu pānaqmokiwtaqw, sen kurs hákiyniqw, sen qa yuwsi’taqw, sen tūtuyhq, sen sivikive pakiwtaqw, itam uṅ tutwak̇aṅw ūmi qa unaṅwtapya? <-+Ura nu kurs hákiyniqw, uma nuy qa pās taviya; qa yuwsi’taqw, uma nuy qa yuwsinaya; nuy tūtuyhq, pu sivikive pakiwtaqw, uma nuy qa pohtaya. d;A*Pi ura nu tsöṅmokiwtaqw, uma nuy qa nopnaya; nuy pānaqmokiwtaqw, uma nuy qa hikwnaya. :5)Pahsat pu nu imuy isuyvaqewat tsovawtaqamuy amumi paṅqawni: Huvam inuṅaqw ahpiyaa, uma God itsivuyat akw nankiwakw hinhtotiqamu. Qȫhit qa tsohtso’ṅwuqat aqw uma maspiwyani, it qȫhit Nukpanat éṅem‐nik̇aṅw pu hoṅviaymuyatuy amuṅem na’sastiwhqat aqw’a. >9u(Noqw nu lavayhte’, amumi paṅqawni: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay uma imuy itupkomuy amuṅaqw hihtawat sushin’ewakw aw pan unaṅwtapye’, uma inumi unaṅwtapyaṅwu. Z8-'Pu ya hisat um tūtuyhq, pu sivikive pakiwtaqw, itam uṅ tutwaqe uṅ pohtaya? l7Q&Ya hisat um kurs hákiyniqw, itam uṅ tutwaqe pās taviya, uṅ qa yuwsi’taqw, uṅ yuwsinaya? 36_%Pahsat pu ima suan hinyuṅqam lavayhtote’, paṅqaqwani: Moṅwi ya hisat uṅ tsöṅmokiwtaqw, itam uṅ tutwaqe nopnaya; uṅ pānaqmokiwtaqw, itam uṅ hikwnaya? h5I$Nuy qa yuwsi’taqw, uma nuy yuwsinaya; nuy tūtuyhq, pu sivikive pakiwtaqw, uma nuy pohtaya. 4#Pi ura nu tsöṅmokiwtaqw, uma nuy nopnaya; nu pānaqmokiwtaqw, uma nuy hikwnaya; nuy kurs hákiyniqw, uma nuy pās taviya; j3M"Nen nu iputvaqewat tsovawtaqamuy amumi paṅqawni: Huvam pewyaa, Inay aṅqw hahlaywaqamu; nen uma umuhmoṅwiy umeṅem hihta na’sastaqat makiwyani, tūwaqatsit hisat yukiltiqat aṅqaqw umuṅem na’sastiwhqat put’a. K2!Nen nu kanelmuy iputvaqewat óyani, pu kakapirstuy isuyvaqewata. +1O Noqw sohsoyam hihtu nanāpwat sinom inutpipo tsovaltini; noqw nu pumuy pep nāhoy tsīk̇ani, lālayhqa kanelmuy kakapirstuy amuṅaqw tsīk̇aṅwuqat pan’i. @0yAson nu’ Sinot Tiat sohsokmuy ihoṅvia’yamuy tsamk̇aṅw, lolma tālawṅway’k̇aṅw pite’, pep pu’ nu pas k̇aptsi’tiwk̇aṅw, imoṅw’atsveway ep qatuptuni. /Pu uma it ṅasta apit tumal’ayat ihpo qatālat awhaqami tūvayani; pep tsaykitiwni, pu tāma ṅuritiwni. The Judgment of the Nations .#Pi hakiy himuy’taqat aw himu noiwmantani, noqw pam hihta nihti’tamantani; nīk̇aṅw hihta öwihimuy’taqw, hikis pam put nawhkiwni. -Pahsat pu tumal’aymuy amumi paṅqawu: Huvam sīvat nawhkiyaa, nen pakwút‐sikip sōmorit himuy’taqat put maqayaa. , Himu pi um sīvat aw tunatyawyuṅqamuy amumi isivay óyanik̇aṅwo; noqw nu hisat pite’, isivay ep sivit enaṅ ömahtani. g+GNoqw put moṅwíat lavayhtiqe put aw paṅqawu: Is okiw um hak qahopi, naöntumal’aya! Pas as um inumi navoti’taqw, nu haqam qa uyht ep höqṅwunik̇aṅw, pu haqe’ poshumit qa tsalakin’uyht paṅ tsovalaṅwu. d*ANoqw nu uṅ mamqasqe, ōviy ahpiynihqe, uhsivay tutskwave tupk̇a; noqw meh, yep uhsiva. l)QPahsat pu i’ sūp sōmorit sīvat ömahtaqa pituhqe, paṅqawu: Moṅwi, nu ūmi navoti’taqw, um a’nö unaṅway’ta; nihqe um haqam qa uyht ep höqṅwu, pu haqe’ poshumit qa tsalakin’uyht aṅ hihta tsovalaṅwu. a(;Noqw put moṅwíat aw paṅqawu: Um súanhti, um lolma qa paysoq hintsakqa tumal’aya; um tsa’ tuwanit ep qa paysoq hintsaki. Noqw ōviy nu uṅ pavan wūhaq tuwanit aw moṅwtapni. Um uhmoṅwiy amum hahlayni. 4'aPu tuwat i’ lȫp sōmorit sīvat ömahtaqa pítuhqe aw paṅqawu: Moṅwi, ura as um lȫp sōmorit sīvat inumi noa; noqw meh, nu lȫp sōmorit sīvat put aw hóyokna. a&;Noqw put moṅwíat aw paṅqawu: Um súanhti, um lolma qa paysoq hintsakqa tumal’aya, um tsa’ tuwanit ep qa paysoq hintsaki. Noqw ōviy nu uṅ pavan wūhaq tuwanit aw moṅwtapni. Um uhmoṅwiy amum hahlayni. %}Noqw ōviy i’ tsivót‐sikip sōmorit sīvat ömahtaqa pituhqe, piw tsivót‐sikip sōmorit sīvat kívahqe, paṅqawu: Moṅwi, ura as um tsivót‐sikip sōmorit sīvat inumi noa, noqw meh, nu put aw tsivót‐sikip sōmorit sīvat hóyokna. U$#Pu ahpiy wūyavotiqw, pumuy moṅwíam pítuhqe, pumuy amumi put ep pohta. u#cNoqw pu sūp sōmorit sīvat ömahtaqa ahpiynihqe, tutskwave haṅwat, paṅsoq moṅwiy sīvayat tupk̇a. h"IPu i’ lȫp sōmorit sīvat ömahtaqa piw put anhtiqe, lȫp sōmorit sīvat put aw hóyokna. !Pahsat pu i’ tsivot‐sikip sōmorit sīvat ömahtaqa ahpiynihqe, put akw huhyaqe, put aw tsivót‐sikip sōmorit sīvat hóyokna. [ /Nihqe sukw aw tsivót‐sikip sōmorit sīvat oya, nit pu sukw aw lȫp sōmorit sīvata, nit pu sukw aw sūp sōmorit sīvata, hin nanāpwat akw moṅwvastotiniqat pan pakwámna; nit pahsat pay haqami nakwsu. r]Pi nu hakiy haqami yāvoqnihqat antani. Pam hak tumal’aymuy wáṅwayhqe, amumi hihta himuy noa. 2] Yantaqw ōviy uma tunatyawyuṅwni, pi uma hisat talöṅvaqat, pu haqe’ qalawmaqw nu’ Sinot Tiat pítuniqat qa navoti’yuṅwa. The Parable of the Three Servants jM Noqw pay pam lavayhtiqe paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Nu umuy hakimuy qa tuwi’ta. jM Atsve pu’ mimawat mamanht piw tuwat ökihqe, paṅqaqwa: Moṅwi, Moṅwi, itamuṅem hötaa. + Noqw pumuy nāt tuiwisq möönaṅw pitu; noqw ima moṅwvas’iwyuṅqam put amum nāṅuiwniqat ep nōviwhqat aw yuña, noqw ihpoq uhtsilti. !; Noqw wuwni’yuṅqam lavayhtotiqe paṅqaqwa: Sóoni, taq k̇a itamumi nan’ivo qa aptsiwtani, tis pi uma huhyayaqamuy amumiye’, nenṅem tuiyani. Noqw qa wuwni’yuṅqam wuwni’yuṅqamuy amumi paṅqaqwa: Itamuy umuhtövukuyiy aṅqw maqayaa, taq itahwihqöhi tōkiwwisa. NPahsat pu puma mamanht sohsoyam hoṅvaqe, wihqöhiy aw hintsatsna. b=Noqw suhtokihaq hak a’nö paṅqawu: Meh, möönaṅw aṅq’ö, huvam ahsawvawisaa. GNoqw möönaṅw nawutsnaqw, puma sohsoyam puwso’qe tokva. a;Noqw wuwni’yuṅqam wihqöhi’wisk̇ahk̇aṅw, tövukuyit hihta aṅ kūyi’wisa. Z-Qa wuwni’yuṅqam wihqöhi’wisk̇ahk̇aṅw, tövukuyit qa mask̇ay’wisa. c?Noqw pumuy amuṅaqw tsívotnihqam wuwni’yuṅqw, pu tsívotnihqam qa wuwni’yuṅwa.  -Pahsat pu ōveqatsit aṅqw moṅwtunatya hakimuy pakwtnihqamuy mámanhtuy amuntani. Puma wihqöhiy ömahtota, möönaṅwhtiniqat ahsawvawisa. !;3Pam pite’ put pavan pas a’nö sivintoynani. Noqw pam nawip’ew hinyuṅqamuy amumum nātuwiwni. Pep a’nö tsaykitiwni, pu tama ṅuritiwni.G2Pu pam qa hin pan wūwank̇aṅw, moṅwiy qa nuhtay’taqw, 1Nen pu’ tumalsuṅwamuy wuvahtivak̇aṅw, pu honaqkuyit akw hōnaq’iwyuṅqamuy amumum tūmoyk̇aṅw, pu hīhikwni. 0Nīk̇aṅw kurs as pam tumal’aya qahopinen, pam unaṅwpeq paṅqawni: Imoṅwi pítuniqey pas nāt haqami tavi’ma, kítani. k O/Pas antsa nu umumi paṅqawni: Put moṅwíat pas soon put qa sohsok hihta himuy aw moṅwtapni. i K.Kurs moṅwi hisat ahoy pite’, put nāt suan tumalay’maqat aw yorikq, pam hahlayhpit epni. 3 _-Taa. Ya hak haqam hihta aṅ suan hinmaqa suan wuwni’taqa tumal’aya? Put hapi moṅwi tumalsuṅwamuyatuy amumi moṅwtapq, pam pumuy aṅsakis tunöshuylawni.  1,Paniqw ōviy uma pās moṅwvas’iwyuṅwni; taq uma nāt qa pan wūwantotaqw, nu’, Sinot Tiat pítuni. The Faithful or the Unfaithful Servant 2 ]+Noqw uma it navoti’yuṅwni: Pi as ki’taqa uyiṅwut hísatniqw pítuniqat navoti’te’, soon qa tūwalani, nen soon put kīyat haqe’ aw pákiniqw pam pánani. lQ*Pantaqw ōviy uma tunatyawyuṅwni, taq Umuhtutuyqawhqa hisat pítuniqat uma qa navoti’yuṅwa. W')Pu hakim lȫyöm wuhtit ṅúmantani; suhk̇a wīkiwhq, suhk̇a akwsiṅwni. X)(Pep pu’ hakim lȫyöm haqam pasveni; suhk̇a wīkiwhq, suhk̇a akwsiṅwni. 'Nihqe puma qanavoti’yuṅqe pātsikq, puma sohsoyam súlawhti. Noqw pay piw hapi pantani hisat nu’ Sinot Tiat pítuniqat ep’e. &Pay ura nāt qa pātsikq, sinom nōnova, pu hīhikwya; nȫmalalwa, pu puwsuṅwlalwa, hisat Noet pākihut aqw pákihqat aw pahsavoo. r]%Noqw ura Noet qatsíyat ep hin hiniwhtiqat pay hapi piw pantani hisat Nu, Sinot Tiat pítuniqat ep’e. H $Nīk̇aṅw hisat aw pítuniqat, pu haqe’ qalawmaqwhaqamniqat hapi qa hak navoti’ta. Pas qae, ōveqatsit ep hoṅvia’yam hikis qa navoti’yuṅwa. Pas Ina nāla put navoti’ta. {o#Pay tokpela, pu tūwaqatsi tūwayani; nīk̇aṅw ilavayi hapi pas soon tūwayani. No One Knows the Day and Hour eC"Pas antsa nu umumi paṅqawni: Soon nāt ima sinom tūtuwayaqw, pay īi sohsoy yaniwhtini. &E!Noqw pan hapi uma sohsok īit hihta aw yórikye’, soon pas nu hisat pítuniqat uma nanaptani. Pep hapi nu soñawnen hötsíwhpeq wúnuhqat uma nanaptani. 6~e Taay, kurs uma nönvospaltsokit hihta tuawi’taqat nanaptani. Put nantaqaat palmokte’ sákwawsate’, nahpi’wisq, kurs tal’aṅwhayiṅwtiqat uma nanaptaṅwu. 7}gNoqw itötöqpi a’nö töqtiqw, nu ihoṅviaymuy aṅqe’ ayatani; noqw puma inamoramuy tūwaqalvoqhaqami yesqamuy nānan’ivaqw tsovalayani. The Lesson of the Fig Tree %|CNoqw pahsat pu himu tokpelat epeq mātsiltini, nuy Sinot Tiyat pítuniqat tuawi’taniqee. Noqw pahsat pu tūwaqatsit ep sohsoyam nanāpwat sinom tsaykitani; noqw pu Nu, Sinot Tiat, öqalat yank̇aṅw, qaan’ewakw son’iwk̇aṅw, ōvaqe ōomawhtuy akw hawtoqw, puma nuy tutwani. >{uNoqw pahsat put k̇ānavotpit atsve āpiy pay tāwa qa tālawvani, pu mūyawuy aṅqw qa talni, pu sōtu tokpelat aṅqw löhöhöykuni, pu ōvaqe hīhimu öqala tayayaykuni. gzGPi haqam himu mokput tokoatniqw, paṅso wiwsokt tsovaltiṅwu. The Coming of the Son of Man yykPi hōpaq talwihpiki tēveṅehaqami mātaqtiṅwu; noqw pay hapi pantani hisat Nu, Sinot Tiat, pítuniq’ö. #x?Paniqw ōviy kurs puma umumi Meh, taq pam qayēsiwhpuve qatu, kitotaqw, uma qa awhaqamiyani; sen Meh, pam yūpaveq qatu, kitotaqw, uma qa tūtuptsiwani. Tw!Noqw meh, uma hapi pay nanapta, ispi nu aṅwu pay umuy put āawnaq’ö. [v/Taq nāt hakim Christ‐nihqey nātsok̇ani’yuṅqam mātaqtotini; pu Tutuyqawhqat lavay’aymatnihqey nātsok̇ani’k̇ahk̇aṅw hoṅvani, qa púmayak̇aṅwo; nen hīhihta k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat hintsatsk̇ani, pas qaöwíhintaniqw ōviy kurs as hin pasiwtaniqw hikis pi aṅ Tutuyqawhqat namoramuyatuy ūnatoynayani. iuKPep pu’ ason kurs hak umumi, Meh, yep Christ kitaqw, sen Ayamo, kitaqw uma qa tūtuptsiwani. t+Noqw as talöṅwintiwhqa qa pelvotiqw, soon hak ayo yámakni. Noqw pay hapi Tutuyqawhqat namoramuyatuy amuṅem tunatyat ahpiy pam pelvotini. :smTaq pep aw pituqw, qaan’ewakw k̇ānavotpini, pas tūwaqatsit hisat yukiltiqat aṅqw pew pahsavo qa hisat pan hiniwhtiqat pan’i, pas qae, piw soon hisat pāpu paniwhtini. ~ruNoqw pas pay okiw uma qa tömö’ watqaniqey ōviy Umunay aw tūviṅlalwani, piw qa nasuṅwintalöṅnit ep’e. q!Noqw hisat aw pituqw, pep hapi pu’ haqawat aṅ nö’yiwyuṅqamuy, pu yōyoṅnayaqamuy kurs hin watqaniqamuy amuṅem pas is óhini. ?pyPu i’ hak pasve hinnumqa soon yuwsiy ōviy kīmini. wogPu i’ hak kits’oveqnihqa paṅqw hāwe’, nawus soon hihta ōviy ahpami papkini, súwayaniqe ōviy’o. ?nyPep pu’ ima Judeat aṅ yesqam tuhtukwimiq watqani. am;Ura Tutuyqawhqat lavay’ayaat Daniel yan lavayhti: Hak nuhtsel’ewaynihqa tūkiqötaniqa wunuptuni. Aṅ túṅwantaqa māmatsni. Noqw ōviy ason uma put God kīyat pas himunihqat ep wúnuhqat aw yórikyaqw, l-Noqw isinom tūwaqatsit aṅ ahsupoq it lomatuawit yuaatotaqw, sinom sohsoyam nanaptani. Noqw pep pu’ so’ṅwamiq pítuni. The Awful Horror :ko Noqw pay yūmosa aṅ kuytaqa hapi ayo yámakni. }js Ephaqam qaanhtipu tūwaqatsit aṅ ahsupoq kúrukiwmani, noqw ōviy k̇aysiwhqam nami’naṅway aṅ peveltotini. ~iu Noqw k̇aysiwhqam hoṅve’, Tutuyqawhqat lavay’aymatnihqey atsáy’k̇ahk̇aṅw k̇aysiwhqamuy ūnatoynayani. h  Noqw pahsat pu k̇aysiwhqam tuptsiwniy aṅqw lasye’, nānami qa suhtaq’ewyani. Noqw sūk̇a sukw momṅwituy aw mātapni. gw Noqw sinom sohsoyam umumi qa suhtaq’ewyani, uma isinomniqw ōviy’o. Noqw puma umuy okiwsahsanyat, umuy qöqyani. 4fcIi hapi hīhihta k̇ānanvotpit yayhniata. QePi aṅqe’ hihtuwat sinom hihtuywatuy sinmuy amumi wuṅkuyamantani. Pu moṅwtunatya sukw moṅwtunatyat ehpewhtimantani. Pu hāhaqe’ tsöṅösqatsini, wukotuyhqatsini, pu tutskwa tayayaykuni. jdMPu uma nāqöyiwuy yāvaqnihqat nanvotyani, pu umuhhayhk̇e’ nāqöytaqw uma nanaptani. Nīk̇aṅw uma qa hin unaṅwtotini. Pi pay pam pāvantaqa pas soon qe’ni. Nīk̇aṅw pay hapi nāt qa pep so’ṅwamiq pítuni. c)Taq nāt k̇aysiwhqam inatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw ök̇e’, paṅqaqwani: Nu’ hapi Christ kitotani, nen k̇aysiwhqamuy ūnatoynayani. ibKNoqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Uma tunatyaltotini; noqw qa hak umuy ūnatoynani. gaGNoqw pam tsomot Olivet epeq qatuqw, put aw nánatuwnayaqam pay nanalt put aw ökihqe aw paṅqaqwa: Um itamuy āawnani: Ya īi hisat yaniwhtini? Pu uṅ hisat pítuniqat himu put tuawi’tani, pu qatsit sohtiniqata? R`Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya uma sohsok it aṅ qa tāyuṅwa? Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay nāt pas qa haqam i’ owa nāp qeniy epni. Pas sohsoy sahpukniwni. Troubles and Persecutions _ 9Pu Jesus paṅqw yamakt, God kīyat aṅqw ahpiy’o; noqw put aw nánatuwnayaqam God kīyat ep aṅ kīiwyuṅqat put aw mahtaknayaniqe put aw öki. z^m'Pi nu umumi paṅqawni: Pay uma yahpiy haqahpiy soon inumi yórikyani. Nīk̇aṅw ason hisat aw pituqw, uma paṅqaqwani: Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqa nam tayawintiwaa, uma kitotani; nen pep pu’ uma inumi piw yórikyani.(]K&Meh! God umuhkiy pay tatamhta. "\=%Is ohi úmaa, Jerusalem ep sínomu! Is ohi umuṅemi! Uma Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy qöyantotaqamu, pu umumi ayatiwyaqamuy tatatupqöyantotaqamu! Pas as nu hihsakishaqam umuy tsovalani, kowakowuhti timuy masay atpik̇aqe taṅataṅwuqat pan’i; noqw uma qa nānakwha. [$Pas antsa nu umumi paṅqawni: God pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumi sohsok it yantaqat ep nāoyni. Jesus’ Love for Jerusalem *ZM#Noqw God umuy hapi tukopani, sohsokmuy suan hinwisqamuy umunam qöqyaqat ahpiy’o, it súantaqat Abel qatsíyat ep’e, pu aṅk yesqamuy pīwu, pu Barachias tiyat Zacharias yan mātsiwhqat qatsíyat ep’e. Ura uma God kīyat‐nik̇aṅw pu hom’oyvihkat pumuy amuhtsave put nīnaya. BY}"Pantaqw ōviy meh! Nu hapi umumi lavay’a’yatuy hōnani, pu suan wuwni’yuṅqamuyu; pu tūtutuqaynayaqamuy nu umumi ayatani. Noqw haqawatuy uma qöqyani; pu haqawatuy nahoylehtsit aw múayani; pu haqawatuy uma umuhtsotsvalkiy aṅ a’nö wuvahtotani, nen aṅ aqwhaqami kitsókinawit pumuy okiwsahsanyani. X!Uma lölöqaṅhtuy amunyuṅqamu, uma tsūtsu’tuy aniwnimatu! ya uma hin qȫhit aqw maspiwyaniqey aṅqw ayo nöṅakni? ?Wy Taay! Huvam umunamuy hihta yayhnayaqat aw antsatsnaa. bV=Yan uma Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy qöqyaqamuy tímatnihqey nāsuhputsni’yuṅwa. ~UuPaṅqaqwaṅwu: Pas as itam itanamuy qatsíyamuy ep yēse’, soon amumum Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy qöqyani. T'Is ohi uma tutavot tūtutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! Uma pi Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy amuṅem tuamhqölöt lomahinyuṅqat yuykuya, pu aṅ hakimuy súanyuṅqamuy haqe’ tūam’iwyuṅqat aṅ aw nukwáṅwsonilantotaqe, $SANoqw pan uma suovaam pay suan hinyuṅqey nuhtumi namtaknaya; nīk̇aṅw uma pan atsáy’k̇ahk̇aṅw qa súanhinwisa. Jesus Predicts Their Punishment RIs ohi uma tutavot tūtutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! Uma tūtuamit qötsálwiwyuṅqat anyuṅwa. Pay as antsa pi pam ōvaqe lomasosniwa; noqw pi ahsonve sinmuy ȫqaam aṅ opom’iwyuṅwa, pu sohsoy himu toyoy’eway’o. |QqUm qapostal Pharisee‐sino, um mohti uhkuyapiy ahsonṅaqw kwaṅw’ewakwtaqw, pam ōvaqe piw kwaṅw’ewayni. PIs ohi uma tutavot tūtutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! Uma kuyapkuyit, sen tsaqaptat ōvaqe‐sa kwaṅw’ewakwnihqat anyuṅwa, nīk̇aṅw soq hihta tukwhanayaniqey‐sa tunatyawyuṅwa, Pu uma qanamítuyqawi’yuṅṅwu. O5Uma hihtu qapostalk̇ahk̇aṅw tūtsamyaqamu! pas uma totophohyat ōviy kūyit tsahkwakink̇ahk̇aṅw, it himuvohkot pȫlay’taqat kwukwú’ya. =NsIs ohi uma tutavot tūtutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! uma pi umuh’uyiy aṅqw nēnevenit pakwút‐sikivo sun oyit God aw noayaṅwu; nīk̇aṅw soq God tutavoyat pas pávanyaqat uma ayo yuykuya; uma sinmuy amuṅem suan hin yukuyaniqey qe’toti; uma ṅasta núokway’yuṅwa; uma qa suan hinwisa. Uma as pávanyaqat tutavot aṅ ahsupoq hinwisnik̇aṅwo, pu it qa pas qatuvosnihqat aṅ pīwu. MPu hak ōveqatsit akw öqalat lavayiy pasiwnaqa hapi God moṅw’atsvewayat akw pan lavayhtiṅwu, pu put ep tsokiwtaqat akw’a. eLCPiw God kīyat akw öqalat lavayiy pasiwnaqa piw God pep ki’taqat akw pan lavayhtiṅwu. yKkPaniqw ōviy hom’oyvihk̇at akw öqalat lavayiy pasiwnaqa piw kuwahtiput pep oyiwhqat akw pan lavayhtiṅwu. J-Uma núanhihtu qapostalyaqamu! Ya himuwa pas pávanniqw ōviy’o? sen kuwahtipu? Sen hom’oyvihk̇a? Pi pam hapi kuwahtiput pas hihtataṅwu. &IEUma piw pan tūtutuqaynaya: Hak lavayhte’: Nam ilavayi God kīyat ep hom’oyvihk̇at an pasiwtani, kite’, pam soñawnen qa hinwat lavayhtiṅwu. Nīk̇aṅw hak lavayhte’: Nam ilavayi hom’oyvihk̇at ep kuwahtiput an pasiwtani, kite’, nawus pam lavayiy kurs hin qa anhtini. 0HYUma ṅasta wuwni’yuṅqamu qapostalya! Ya himuwa pas pávanniqw ōviy’o? sen sik̇avalasiva? sen God kīata? Pi put kīat hapi sik̇avalasivat pas hihtataṅwu. CGIs ohi uma tūtsamyaqam qapostalyaqamu! Oviy pi uma paṅqaqwa: Hak lavayhte’: Nam ilavayi God kīyat hin hūrs wúnuhqat pan wúnuni kite’, pam soñawnen qa hinwat lavayhtiṅwu. Nīk̇aṅw kurs pam Ilavayi it sik̇avalasivat God kīyat epnihqat an pasiwtani kite’, pam nawus lavayiy kurs hin qa anhtini. pFYIs ohi, uma tutavot tutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! Pas pay uma hakiy umuhtuptsiwniy aw tuptsiwnayaniqe ōviy pātuwaqatsit, pu tūwaqatsit aṅ ahsupoq nankwusaṅwu. Noqw uma put aw tuyqawvayaqw, pam umuhpenihqe pas qalomáhintsakṅwu. Noqw ōviy God nawus maskive qȫhit aqw put sivintoynani, umuhpenihqe hóyokiwtaqata. EIs ohi uma tutavot tutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! uma koṅnanalvutuy kīkiyamuy nawhkilalwa; pu uma nawip’ew nānawakne’, sutsépyuaaykuyaṅwu. Paniqw hapi ōviy uma pas pavan qalomáyukuniwyaniqey aqw hoyta. sD_ Nīk̇aṅw is ohi uma tutavot tutuqaynayaqamu, pu Pharisee‐sínomu, nawip’ew hinyuṅqamu! pi uma ōveqatsit aṅqw moṅwtunatyat aw sinmuy uhtsi’yuṅwa; uma as qa aw yuṅtak̇aṅw, aw yuṅniqamuy qa nakwhantoynaya. C Haqawa pavan nāhihtataqa hapi qahimuniwhtini; pu nāqahihtataqa hapi a’nö hímuniwhtini. Jesus Condemns Their Hypocrisy >Bw Pay umuṅaqw pas suspavannihqa umuy tumalay’mani. kAO Pu piw uma Tūtsami’wisqey qa yan túṅwantiwyani; pay pi sūk̇a umuy tsāmi’maqa, Christ. `@9 Pu uma tūwaqatsit ep qa hakiy nálalwani; pi sūk̇a Umunaa, ōveqatsit ep qátuhqa. ?}Noqw uma hapi Tutuqaynaqa qa yan túṅwantiwyani; pi sūk̇a umuy tutuqaynaqa, Christ; noqw uma sohsoyam nānatupkomu. >}Pu sinom kīsonva pumuy pas hihtay’yuṅwniqat nānawakna, pu Tutuqaynaqa yan túṅwantiwyaniqey tuṅlay’yuṅwa. z=mPu haqe’ nōviwhqat aṅ mohk̇aqe qeqnit tuṅlay’yuṅṅwu, pu tsotsvalkiva qenit pas pávanyaqat pīwu. U<#Nihqe nāp hihta hintsatsk̇aqey mahtakni’yuṅwniqey ōviy pantsatsk̇a. Puma God lavayiyat hihta aṅ pey’yuṅqat put qötösosomhpi’yuṅṅwu, pu may aṅ pīwu, pu yuwsiy wupatsamimhtoynaya. ; Taq puma soñawnen hihta s’nö putut mok̇ahtotat, hakiy īkwiltoynayaṅwu; nīk̇aṅw soon ṅas’ew put paaṅwayaṅwu. k:OPaniqw ōviy uma pumuy lavayiyamuy aw tūqayyuṅwi, pu umuy hinhtotiniqat umumi paṅqaqwaqw uma panhtotimantani; nīk̇aṅw uma pumuy qa tututsk̇anayani. Taq puma as nuhtumi yuaatiwisk̇ahk̇aṅw, lavayiy qa an hinwisa. a9;Paṅqawu: Tutavot tūtutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum Moses qeniyat ep hōñi. [8 1Pahsat pu Jesus sinmuy‐nik̇aṅw pu put aw nánatuwnayaqamuy amumi lavayhtiqe, n7U.Noqw soon kurs hak put hu’wani. Piw pāpu qa hak pahpiy put hihta tūviṅtaniqey aw unasaki.A6}-Noqw kurs David put Moṅwílawhq, hin pam put tíatni? 5',Tutuyqawhqa Imoṅwiy aw paṅqawu: Um hāk iputvaqewat qátuni, hisat nu uhtuwqamuy áṅwutaqw, puma ūmi maqaptsi’yuṅwniqat pahsavoo. 4+Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw pantaqw hinoqw David Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy put Moṅwílawu? Oviy pi paṅqawu: 3*Amumi paṅqawu: Ya uma hin Christ aw wūwantota? Ya pam hakiy tíata? Noqw puma put aw paṅqaqwa: David hapi pam tíata. P2)Noqw nāt Pharisee‐sinom tsovawtaqw, Jesus pumuy tūviṅtaqe, 1 (Pi sohsoy tutavo pu Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy lavayiam imuy lȫqmuy tutavot hapi ahpiy’o. The Question about the Messiah v0e'Noqw aṅknihqa pay piw put anta: Um pas nāmi hin unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani. =/u&I’ hapi susmohti‐nik̇aṅw pu suswuyoq tutavo. %.C%Noqw Jesus put aw paṅqawu: Um God Uhtutuyqawhqay aw sohsok uh’unaṅway akw unaṅway’tani, pu sohsok uhhikwsiy akw’a, pu sohsok uhwuwniy akw’a. =-u$Tūtutuqaynaqa, ya tutavot ep himuwa pas suspavani? i,K#Noqw pumuy amuṅaqw suhk̇a tutavot aw tuvoti’taqa put unahepqe, tūviṅtaqe aw paṅqawu: j+M"Noqw yaw pam Sadducee‐sinmuy moavöltaqat Pharisee‐sinom nanaptaqe, puma sumitsovalti. ^*5!Noqw sinom it nanaptaqe, put tutuqayhpiyat ep k̇ātayuṅwa. The Great Commandment +)O Nu hapi Abraham, pu Isaac, pu Jacob, pumuy Tutuyqawhqaamu, it’a? (Noqw ōviy puma nāto yēse.) Oviy pi God qa so’pumuy amumi tutuyqawi, pi yesqamuy amumii. (Noqw kurs uma so’qam ahoy yesvaniqat ep tūviṅtotaqw‐ya uma qa hisat tutuvenit aṅ it tuṅwáya: Ura God umumi paṅqawu: ' Pi sinom ahoy yesve’, soon nȫmalalwani, piw soon puwsuṅwlalwani; pas puma ōveqatsit ep God hoṅviaymuyatuy amunyuṅwni. &/Noqw Jesus amumi paṅqawu: Suyan pi uma tutuvenit‐nik̇aṅw pu God öqalayat qa tuwi’yuṅwa. Nihqe paniqw hapi ōviy uma qa suan wūwaya. %wNoqw ya ōviy sinmuy ahoy yesvaqw, pam hihtawat pumuy tsáṅe’nihqamuy nȫmaatni? Pi puma sohsoyam put nȫmatota. 1$]Noqw nuhtuṅk pu’ wuhti tuwat mōki. !#;Noqw aṅknihqa pay piw anhti; noqw pu amuṅknihqa pay piw amunhti. Noqw puma as tsáṅe’nihqam put nȫmatotaqw, qa hihtawat eṅem wuhti ti’va. #"?Noqw ura as hakim tsáṅe’nihqam nānatupkom yēse. Noqw amuṅaqw suspavaam as nȫmatat, qa tímuy’vat, pay mōki; nihqe tupkoy aw nȫmay mātavi. C!Aw paṅqaqwa: Tūtutuqaynaqa, ura Moses hapi paṅqawu: Kurs tāqa qa tímuy’k̇aṅw mokq, put pāvaat, sen tupkoat put nȫmayatniṅwuqat amum qatupte’, put eṅem tíoymantani.  Noqw pay put tālat ep hakim Sadducee‐sinom, yaw so’pum pay ahoy qa yesvaniqat paṅqaqwaqam, put aw ökihqe tūviṅtotaqe, }Noqw puma yan nanaptaqe, kurs hiṅqaqwaqe, k̇ātayuṅt, put mātapyat, ahpiyya. The Question about Rising from Death 3_Noqw puma put aw paṅqaqwa: Caesar hapi. Pahsat pu pam amumi paṅqawu: Panta hápiniqw; ōviy uma Caesar himuyat Caesar aw noayani; pu uma God himuyat God aw noayani. _7Noqw pam amumi paṅqawu: Ya i’ hakiy taywaata? Pu hakiy tuṅwniat aṅ pey’ta? QKurs tax ep sīvat inumi mahtaknayaa. Noqw puma put aw put mahtaknaya.  Noqw Jesus pumuy nukpantunatyayamuy tuway’taqe, amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw nuy unaheptota, nawip’ew hintsatsk̇aqamu? Um kurs ōviy itamuy āawnani, Ya um hin wūwanta? Ya pay itam hihta aṅ sivit Caesar aw ōoyyaniqw pam súanta? Sen qa súanta? 5cNihqe puma hakimuy pumuy amumi nánatuwnayaqamuy pu Herod aṅqw wīsiwtaqamuy Jesus aw hōnayaqw, puma paṅqaqwa: Tūtutuqaynaqa, itam ūmi navoti’yuṅqw, um pas qaatsatnihqat hintsaki; nihqe um God tuwiyat suan tūtutuqayna; pu um qa sinonuiña, ispi um sinmuy wuwniyamuy qa k̇aptsi’taqee. ucPahsat pu Pharisee‐sinom ahpiyyaqe, hin as put lavayiyat akw núansanyaniqey ōviy namivavasiwnaya. taPay as k̇aysiwhqam wáṅwayniwya; nīk̇aṅw pay híkiyom namorstiwya. The Question about Paying Taxes 2] Pahsat pu moṅwi tumal’aymuy amumi paṅqawu: Huvam māyat, pu hok̇ayat somyat ayo’haqami ihpomi qalālat aw uma tūvayani. Pep tsaykitiwni, pu tama ṅuritiwni.  Nihqe pam put aw paṅqawu: Ikwátsi, ya um hin nāaptsiniwhqat ep yuwsit qa yuwsi’k̇aṅw pew paki? Noqw kurs pam hiṅqawni.  Noqw moṅwi tūtsamiwyuṅqamuy amumi kuyvatoqe, ep pákihqe, hakiy tāqat nāaptsiniwhqat ep yuwsit qa yuwsi’taqat tuwa. K Noqw ōviy puma tumal’a’yat aṅqe’ pöhut aṅ nankwusaqe, hakimuy hihsa’nihqamuy tutwaqe, paṅso tsovalaya, qalomásinmuyu, pu lomasinmuyu. Noqw haqam nāaptsiniwhqat ep sinom ohpo. { Taay, uma aṅqe’ pöhut aṅ nankwuse’, hakimuy hihsa’nihqamuy tutwe’, uma pumuy nōviwhqat aw tūtsamtotani. T!Noqw pahsat pu moṅwi tumal’aymuy amumi paṅqawu: Pas nāaptsiniwhqat ep nōviwhqat pās yukiwta; noqw kurs tūtsamiwyaqam qahopitu. Noqw ōviy soon pumuy amuṅaqw haqawa nōviwhqat aṅqw nösni. !;Noqw moṅwi put navotqe itsivuti; nihqe pumuy amumi solāwamuy ayataqw, puma tumal’aymuyatuy qöqyaqamuy tuwat qöqya; nit kitsókiyamuy taqtsokya. NNoqw pētu tumal’aymuyatuy ṅuahtotat, pumuy okiwsasnat, qöqya. lQNoqw puma put paysoqtotaqe, haqe’ nankwusa, suhk̇a pāsay aw’i, pu suhk̇a huhyanpiy aw’i.  Pahsat pu piw pam pētuy tumal’aymuy ayataqe amumi paṅqawu: Uma tūtsamiwyaṅqamuy amumi paṅqaqwani: Taay, nōva pās yukilti; nu iwakasvokmuy, pu iwakashoymuy wi’yuṅqamuy qöya; noqw shosoy himu pās yukiwta. Uma nāaptsinaqat ep nōviwhqat awyani.  !Put naat nōviwhqat aw tūtsamiwyuṅqamuy wáṅwayyaniqat ōviy ayamuy aṅqe’ ayata. Noqw tūtsamiwyuṅqam awyaniqey qa nānawakna. d AOveqatsit aṅqw moṅwtunatya hakiy moṅwit tiat nāaptsinaqw eṅem nōvatiwhqat anta. X  +Noqw Jesus tūwutsit hihta tuawi’taqat akw pumuy amumi lavayhtiqe paṅqawu:  .Nihqe puma as put ṅuayaniqey unaṅwtotit, piw sinmuy maqastoti, púmuyniqw pam Tutuyqawhqat lavay’ayaatniqw ōviy’o. -Noqw God awwat mohpeq momṅwit, pu Pharisee‐sinom, puma put lavayiyat aw tūqayyuṅqe māmatsyaqw, kurs pay pam pumuy yuaata. ve,Noqw it owat ep posqa hapi yóṅoyhtimantani; nīk̇aṅw ason pam owa hakiy aw pohse’ put pās tostani. ;o+Yaniqw ōviy nu umumi paṅqawni: God moṅwtunatyaat umuṅaqw nawhkiwht, pu hihtuywatuy sinmuy amumi noiwni. Noqw puma hapi moṅwtunatyat ep sinoiwyuṅqamuy amún hinwisni. U#*Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya uma qa hisat it tutuvenit aṅ tuṅwáya? Owa kīlalwaqamuy amuhpiy qalavo tūviwhqa hapi tuyqaatniwhti. Tutuyqawhqa it tumaltaqw, itamuyniqw k̇ātatayhpi, it’a? $A)Noqw puma put aw paṅqaqwa: Soon qa pam pumuy qahopihtuy qöyani, nit pas pētuy tumal’ayhtani; noqw puma put kwaṅwtiqw put aw kiwismantani, kitota. Y+(Taay, noqw ya ōvat ūyi’taqa pite’, ūyit tumalay’yuṅqamuy hintsanni? L'Nihqe puma put ṅuayat, ovauyit aṅqw qalavo tūvayat, nīnaya. (I&Noqw soq ūyit tumalay’yuṅqam tiyat tutwaqe nānami paṅqaqwa: I’ hapi nay akpetaniqa. Taa, itam nīnayani, nen itam hihta himuyat himhtotani, kitota. {%Pahsat pu pam nuhtuṅk pas tiy pumuy amumiq tavi paṅqawhqee: Puma pay itiy soon qa k̇aptsi’totani, yan wūwaqee. -$Pu piw pam pētuy tumal’aymuy mohti aqwyaqamuy amuhpenihqe hóyokiwtaqamuy amumi ayata. Noqw puma pumuy mohti’ ökihqamuy amún hintsatsna. ~w#Noqw ūyit tumalay’yuṅqam put ayamuyatuy ṅuahtotaqe, sukwat wuvahtota, pu sukwat nīnaya, pu sukwat tatatupya. }"Pu ōviy kwaṅwtinisavotiqw pam tumal’aymuy ūyit tumalay’yuṅqamuy amumi hōna, aniwnit ömahtotaniqat ōviy’o. |{!Huvam inumi tuqayvastotaa. Noqw nu umuy tūwutsit āawnani. Hak tāqa ōvat uyht, put aw ṅöyakna, nit haqam ōvat pālayat yuykuyaniqat eṅem qölötat, tuwalankihut kīta; nit ūyit tumalay’yuṅqamuy amumi put mātapt, yāvoqhaqamii. <{q Pi John súantaqat pöhut umuy āawnaniqe umumi pituqw uma put aw qa tūtuptsiwa; noqw aṅwu pi moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam, pu tokoy huhyayaqam put aw tūtuptsiwa. Noqw as uma aw yórikyat umuhtunatyay aṅqw qa lasya, uma as aw tūtuptsiwanik̇aṅwo. The Parable of the Tenants in the Vineyard )zKNoqw ya úmuyniqw imuy lȫqmuy amuṅaqw himuwa nay tunatyayat anhti? Noqw puma aw paṅqaqwa: Pay mohti’maqa. Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Ima moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam, pu tokoy huhyayaqam momoyam umupyeve pay God moṅwtunatyayat aw yuṅta. yPu pam aṅknihqat awnihqe aw piw án lavayhti. Noqw pam hu’waqe nay aw paṅqawu: Nu awni, itanaa, kitat pay qa aw’i. nxUNoqw pam lavayhtiqe nay aw paṅqawu: Sóoni, kitat, pay hihsavoniqw wuwniy alöṅtaqe aw haqamii. &wENoqw ya uma hin wūwantota? Hak tāqa lȫqmuy tiyotimuy’ta; nihqe pam mohti’maqat awnihqe aw paṅqawu: Itii, um pu’ iovauyiy ep tumalay’tani. Zv-Noqw puma lavayhtotiqe Jesus aw paṅqaqwa: Kurs itam hin paṅqaqwani; noqw pam umumi paṅqawu: Pay nu ōviy piw soon hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsakqey umuy āawnani. The Parable of the Two Sons %uCYa sen itam sinmuy amuṅaq’ö kitotani? Nīk̇aṅw itam sinmuy mamqasya. Pi sinom sohsoyam John Tutuyqawhqat lavay’ayaatnihqat pan mātsi’yuṅwa. t%Ura John kūyit akw tūtuvoylalawu. Pam pantsakniqey haqaqw makiwa? sen ōveqatsit aṅqö’? sen sinmuy amuṅaqö’? Noqw puma nānami yuaatotaqe paṅqaqwa: Ya sen itam Oṅaq’ö, kitotani? Soon qa pam itamumi paṅqawni: Noqw hinoqw uma put aw qa tūtuptsiwa? 6~I}}}} |{{1zz/yxxRww-v8uYtt>ssarrqdpp onnMm[mlkkjaiiLhYgffDee}ddOc!bb-a``M__Y^j]\\>[uZZMYXWWVVUTTTSRRpQQ P|O}NNMM&LKK8JzJ II,HH;GGF,EDD/CBB"A/@@n??/>==\<;;;::2988Q77k7 6W55S444433E2z11V003//@..Q-,,#++*k*))(''&x%%"$$#""O!g ^~7r j)M5s 1  yuuBkmSYa hinoqw i’ God aqw hiṅqawlawu? Ya hak sen hakiy qaanhtipuyat ayo yúkuni, hal pas God‐saa? W'Noqw haqawat tutavot tutuqaynayaqam pep yēse; nihqe pan unaṅwpeq wūwaya: Noqw Jesus pumuy qapēvewnayaqat amumi túwahqe, it tāqat aṅ qataytaqat aw paṅqawu: Itii, pay uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa. SNoqw ep huru’pokiwtaqw, ōviy kurs hin puma put aw ökini. Nihqe pahsat puma put háqamnihqat atsve kīamit yāhayaqe, póroknayat, it hakiy tūtuyhqat ahpat aṅ wáökiwtaqat paṅ put aw hawnaya. kONoqw hakim nālöyöm hakiy tāqat ahpa’ qataytaqat tūtuyhqat tsöpk̇ahk̇aṅw put aw öki. A{Noqw pahsat pay sinom k̇aysiwhqam paṅso tsovalti, pas k̇aysiwhqe ōviy kurs haqe’ yesni, pas qa ṅas’ew hötsiwhpeq qeni, pas qae. Noqw pam pumuy amumi God lavayiyat yuaata. |  sNoqw ahpiy hihsakis talq, Jesus piw Capernaum‐kitsókit aw paki. Noqw yaw pam kīve pakiwtaqat sinom paṅqaqwa. t  c-Noqw tuwat soq pam paṅqw ahpiynihqe, aṅqe’ put a’nö yuaatinumqe, ahsupoq tunvotna. Noqw ōviy Jesus kurs hin pāpu kitsókimi mātaqpuva pákiniqe, pay qalavehaqam tutskwava hinnuma; noqw sohsokivaqw sinom put aw ökiwta.\  3,Aw paṅqawu: Um tunatyalte’, qa hakiy it āawnani; nīk̇aṅw um ahpiynen, God awwat moṅwit aw namtaknani; nen Moses hin tutaptaqat um pan powaltiqey ep kuwahtiput távini. Um yan powaltiqey tuawi’tani. D  +Noqw Jesus put pās mēwat, pahsat pay nahpiy put hōnaqe, _  9*Noqw panis pam paṅqawhq, pahsat pay tokoplele put aṅ súlawhti; noqw pam powalti. l S)Noqw Jesus put ōkwatuwhqe, aw māvuyaltiqe, aw toṅokt paṅqawu: Pay nu suhtaq’ewa; powaltii.  (Noqw hak hihta tokoplelet akw tūtuyhqa put aw pituhqe, okiw aw tamötswunuptut paṅqawu: Um suhtaq’ewnen soon nuy qa powatani.  3'Pu pam Galilee‐tutskwat aṅ ahsupoq sinmuy tsotsvalkiyamuy aṅ yuaatinumqe, nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwannuma. Jesus Makes a Leper Clean   &Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Tuma yuhk̇e’ kitsókinawit nankwusa; noqw nu paṅ piw yuaatinumni; pi nu paniqw aṅq’ö. M %Noqw puma put tutwaqe, aw paṅqaqwa: Sinom sohsoyam uṅ hepnumya. 8 m$Noqw Simon pu put suṅwámat puma put aṅkya.  #Pu qavoṅvaqw, nāt qa hin tālawvaniqw, Jesus qatuptuqe, kīṅaqw yama; nihqe haqami súnalkominihqe, pephaqam God aw okiwlawu. p ["Noqw pam k̇aysiwhqamuy hīhihta akw tūtuyyaqamuy qalaptsinta, piw k̇aysiwhqamuy nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ayo ipwaqe, pumuy hiṅqaqwaniqw qa nakwhana, puma put hákiyniqw tuwi’yuṅqw ōviy’o. Jesus Preaches in Galilee C !Noqw pep kitsókit ep sinom sohsoyam hötsiwmiq tsovalti.   Noqw tāwat pakiqw, sinom Jesus aw sohsokmuy hihta akw tūtuyyaqamuy tsamvaya, pu nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwyuṅqamuyu. ~ Noqw pam put awnihqe, māyat ṅuat, qatuptsinaqw, pahsat pay mukituyat put mātavi. Noqw wuhti pumuy amumi unaṅwtavi. `} ;Noqw Simon nȫmayat yuat mukituyat akw qātsi. Noqw āpiy pay puma put Jesus āawnaya. | -Noqw panis puma tsotsvalkiṅaqw nöṅakt, hakiy Simon‐nit, pu Andrew, pumuy kīyamuy aw yuña, ima James pu John pumuy amumumniq’ö. {{ qNoqw pas pay pahsat Jesus pep hintsakq, Galilee‐tutskwat aṅ ahsupoq pay pan yuaatiwa. Jesus Heals Many People sz aNoqw sinom sohsoyam k̇ātayuṅqe, nātuviṅlalwaqe paṅqaqwa: Hin pa i’ hintani? sen pay puhututuqayhpi? Pas pi pam öqalat pasiwk̇aṅw, ōviy hikis pi pas tuyoy’e’wakw hīhikwsimuy mēwaqw, puma put aw tuqayvastotaṅwu. Ty #Noqw tuyoy’eway hikwsi tāqat homimikinat, a’nö töqtit, aṅqw yama. Vx 'Noqw Jesus hikwsit mēwaqe, aw paṅqawu: Qa hiṅqawlawht, aṅqw yámakuu. dw CPaṅqawu: Um itamumi qa hintsakni. Ya um itamuy hinhtotiniqat nāwakna, um Nazareth aṅqw Jesus? Ya um itamuy hovalaniqe ōviy aṅqaqö’? Pay um hákiyniqw nu uṅ tuwi’ta. Um hapi God aṅqw pas Qahováriwtaqa. yv mNoqw hak tāqa tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwtaqa pumuy tsotsvalkiyamuy ep nuhtuma. Nihqe pam tsa’lawhqe, 0u [Noqw puma put hin tutuqaynaqat ep pas aw k̇ātayyuṅwa, pas pam öqalat pasiwtaqey pan pumuy tutuqaynaqw öviy’o, imuy tutavot tutuqaynayaqamuy qa pumuy amun’i. t +Noqw puma Capernaum‐kitsókit ep öki. Noqw nasuṅwintalöṅnit aw pituqw, āpiy pay pam tsotsvalkimi pákihqe, sinmuy tutuqaynativa. s 1Noqw pam āpiy pay pumuy wáṅwayi. Noqw puma nay Zebedeet tumal’aymuy enaṅ pākihut ep mātapt, put aṅk nakwsu. A Man with an Evil Spirit r 5Noqw pam pahpiy hihsavo nakwsuqe, hakiy Zebedeet tímuyatuy James pu John pumuy tuwa. Puma tuwat pākihut aṅqw pakiwk̇aṅw, tutsáyay aw yuyku. >q yNoqw pahsat pay puma tutsáyay tatamhtat, put aṅki. p 5Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma inuṅk hinmani; noqw nu umuy tutuwnaqw, uma sinmuy kwihkwisnani, uma pāvakiwhtuy hin kwihkwisnaqey pan’i. Ho  Noqw pam wuhkovatuphat Galilee yan mātsiwhqat qalavaqe hinmak̇aṅw, hakiy Simon tupkoyat Andrewt enaṅ tuwa. Puma pakiwmaqtutsayay pāmiq pahpana, puma pakiwmahk̇atnihqey akw qátuhqee. n )Paṅqawk̇aṅwo: Pay hapi aw pitu, God moṅwtunatyayat aw hayhk̇alti. Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasye’, lomatuawit aw tūtuptsiwani. m  Noqw John sivikive pakiwtaqw, Jesus Galilee‐tutskwat ep pituhqe, lomatuawit God moṅwtunatyayat yuaataqat yuaatinuma, Hl   Noqw pam pep qayēsiwhpuve lȫp sunat tālat aṅ tūtuvosiptuy amumum yanta. Noqw Satan put unaheplawu; noqw ōṅaqw hoṅvia’yat put aw unaṅwtavi’yuṅwa. Jesus Calls Four Fishermen Qk  Noqw pahsat pay Qahováriwtaqa Hikwsi qayēsiwhpumi haqami put lālayi. dj C Noqw hakiy tönaat ōṅaqw paṅqawu: Um hapi pas aw iunaṅwa Itii, pas nu uṅ hahlayi. i  Noqw Jesus pāṅaqw yámakq, pahsat pay tokpela hötsiltiqw Qahováriwtaqa Hikwsi höwit ank̇aṅw put aqw hawhtoqat pam aw yori. |h s Noqw ephaqam Jesus Galilee‐tutskwat ep kitsókit Nazareth aṅqwniqw, John pāyut Jordan aqw put tuvoylata. g 9Pay nu pas antsa kūyit akw umuy tuvoylalawu. Nīk̇aṅw ason pam Qahováriwtaqat Hikwsit akw umuy tuvoylalawni. The Baptism and Temptation of Jesus =f uNihqe pam yuaataqe paṅqawlawu: Hak inuhpenihqe pas pavan öqalay’taqa inuṅkni; noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw pay ṅas’ew put tots‐sosompiyat ṅahnik aw motoltini. Te #Noqw i’ John hihta pohkot pȫlay’taqat pöhöyat aṅqw yukiwtaqat yuwsi’k̇aṅw, kolāsat kwewta. Noqw pam mātuy tūmoyta; pu piw haqam mómohtuy tsāme’, momospalayamuy enaṅ tūmoytaṅwu. *d ONoqw tutskwat Judeat aṅ ahsupoq sinom sohsoyam put aw ökiwta, pu Jerusalem aṅq’ö; nihqe qaanhtipuy nahostotat, John ahpiy pāyut Jordan aqw tuvoylatoti. \c 3Hak tāqa John yan mātsiwhqa qayēsiwhpuve kūyit akw tūtuvoylalawu; nihqe sinmuy amumi paṅqawu: Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasye’, kūyit akw tuvoylatotini. Noqw God umuhqaanhtipuy umuhpiy ayo yúkuni. #b AHakiy tönaat qayēsiwhpuve tsa’tinumqa navotniwa; nihqe yan lalvaya: Uma Tutuyqawhqat eṅem pöhut aw hintsatsnani, pam háqe’niqat aw suwiptotani. a 5God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ yan ura pey’ta: Meh, nu hapi upyeve ituaw’ayay ayatani; noqw pam hapi upyeve uṅem pöhut aṅ qenitani. E` I’ lomatuawi Jesus Christ God Tiyat yuaataqa yan yayhniwa. ,_QNen puma itutavoy aṅ ahsupoq aṅ hinwisniqat uma pumuy tutuqaynayani. Noqw nu’ hapi yūmosa umumum hinmani, yep qatsíso’ṅwamiqhaqamii. Okiw antani.E^Noqw ōviy uma aṅqe’ nankwuse’, sopk̇awtaqamuy sinmuy tutuqaynayani, pu kūyit akw pumuy tuvoylatiwisni, Inay, pu Tiyat, pu Qahováriwtaqat Hikwsit, pumuy natṅwaniyamuy aqw’a. d]ANoqw Jesus pumuy amumi pituqw, puma put aw yórikyaqe pas hihtatota. Noqw pay haqawat soq pēvewinhtoti. Noqw pam amumi paṅqawu: Ina sohosk hihta ōveqatsit ep‐nik̇aṅw pu tūwaqatsit epnihqat aw nuy moṅwtavi. \'Pahsat pu pakwt sūkw sihk̇ay’taqam Jesus aw nánatuwnayaqam Galileet aqwya, haqam tsomot Jesus pumuy amumi tutaptaqat paṅsoq’a. ;[oNoqw ōviy puma sīvat ömahtotaqe, amumi hin tutaptotaqat anhtoti. Noqw i’ yan lavayi nāt Jew‐sinmuy amuhpa’ yuaatiwa pewhaqami pahsavoo. Jesus Appears to His Disciples hZINoqw ason kurs tutskwat aw moṅwi it navotq, itam aw tūtuyqawve’, umuṅem qeni’totani. Y  Paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Uma hapi kitotani: Itamuy tokq, put aw nánatuwnayaqam mihikq ökihqe, put tokoyat haqami ūuyi’wisa. }Xs Noqw puma wukw’a’yatuy amumum tsovaltiqe, hinhtotiniqey yuaatota; nihqe nihtiwtaqat sīvat solāwamuy huytota, W Noqw puma nāto paṅsoniqw, meh, haqawat tūtuwalaqam kīve ökihqe, hin hiniwhtiqat God awwat mohpeq momṅwituy sohsok āawnaya. ;Vo Pahsat pu Jesus amumi paṅqawu: Uma qa tsawiniwtani. Uma yahpiynen, itupkomuy amumi paṅqawhq, puma Galileet aqwyani; nen ason pepeq inumi yórikyani. The Report of the Guard U9 Noqw puma paṅsoniqw pi meh, Jesus pas nāp pumuy amuhsawvaqe paṅqawu: Hakim hahlayṅwu. Noqw puma put awnihqe, hok̇ayat mavoqtat, aw naokiwhta. TNoqw puma tsawiniwk̇aṅw, piw pas hahlayk̇aṅw, tūamit aṅqw ahpiy k̇aktayhqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumi tūawmaqe wari. cS?Nen uma yaṅqw k̇aktaye’, pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat put aw nánatuwnayaqamuy āawnani; Noqw meh, pay pam hapi aṅwu umupyeve Galileet aqwni. Ason pepeq uma aw tātayyani. Meh, nu hapi umuy āawna, kita. RPam qa yep’e; pi pam ahoy tātayi, ura pan lavayhti. Kurs huvam pewnen, Tutuyqawhqat as haqe’ qatsqat uma aw yórikni. Q1Noqw hoṅviaya lavayhtiqe, wuhtituy amumi paṅqawu: Uma qa tsawiniwtani. Pay nu navoti’taqw, uma Jesus ura nahoylehtsit aw muiltiqat hepnuma. XP)Noqw tūtuwalaqam put mamqasyaqe, pavan tururuykuyaqe, pas so’qey panhtoti. NONoqw pas taywaat talwihpikit anta; pu pas yuwsiat nūvat an qȫtsa. N!Noqw meh, pas tutskwa a’nö tayayayku; pi Tutuyqawhqat hoṅviayaat ōṅaqw hawhqe, hötsíwat aṅqw owat ayo mūmat, atsveq qatuptu. M /Noqw nasuṅwintalöṅnit aṅ ruhpakq, Sundayt aw pituqw, nāt qöyaṅwnuptsiwtaqwhaqam Mary Magdalene, sukwat Maryt amum tūamit aw kuyvato. LwBNoqw ōviy puma ahpiyyaqe, tūamit qaöwihintsatsnayaqe, tuvoylat akw owat uhtayat, ep hakimuy tuwalan’o’ya.sK_ANoqw Pilate pumuy amumi paṅqawu: Uma pi tuwalan’aymuy’yuṅwa; uma ahpiyye’, aw qaöwíyukuyani. (JI@Taay, noqw ōviy um paṅqawhq, tūamit pāyis tālat aw pahsavo qaöwíhintani; taq k̇a put aw nánatuwnayaqam mihikq ök̇e’, put tokoyat haqami ūuyi’wist, nuhtumi paṅqaqwani: Pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayi, kitotani. Noqw pantaniqw, tis pas mohtiwat epnihqe qalomáhintani. I ?Moṅwi, itam u’nayaqw, ura i’ nuhtumi hīhihta átsalawhqa nāto qátuhqe paṅqawu: Nu ahpiy pāyis talq ahoy tātayni. H>Noqw totok̇at qavoṅvaqw, God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu Pharisee‐sinom Pilate aw ökihqe, aw paṅqaqwa: dGA=Noqw Mary Magdalene‐niqw, pu suhk̇awa Mary tūamit ehpewi qatu. The Guard at the Grave F Noqw Jesus aw tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw haqawa Joseph yan mātsiwa. Pam Arimathaea‐kitsókit aṅq’ö, nihqe a’nö hihta himuy’ta. B#8Noqw pumuy amuṅaqw Mary Magdalene, pu Mary, James‐nik̇aṅw pu Joses pumuy yúamu, piw Zebedeet timuyatuy yuámu. The Burial of Jesus A7Noqw k̇aysiwhqam momoyam pep yāvaqw aw tāyuṅwa. Puma Galileet aṅqw Jesus aṅk hinnumyaqe, eṅem hihta hintsatsk̇a. G@6Noqw solāwamoṅwi‐niqw pu ima put amum Jesus tūtuwalaqam tutskwat tayayaykuqw, pu hin hiniwhtiqat aw yórikyaqe, pavan pas tsātsawnaqe, paṅqaqwa: Pas antsa kurs as i’ God Tíata. |?q5Nihqe Jesus ahoy tātayhq, put atsve puma pas āantsawat kitsókit aw yuṅqw, sinom k̇aysiwhqam amumi yórikya. m>S4Pu tūtuami hötsiltotiqw, k̇aysiwhqam God sinomat so’qam ahoy yesvaqe, tūamit aṅqw nöṅa. {=o3Noqw meh, God kīyat ep mötsáp’uhtsi ōṅaqw atk̇amiq tsīki, noqw tutskwa tayayayku, pu o’wa kwanamhti. 9<m2Pu Jesus piw a’nö hiṅqawht, sohsok hikwsu. b;=1Noqw pay haqawat paṅqaqwa: Pay pantani; mātaqpi kurs Elias put ayo távinik pítuni. ":=0Noqw pahsat pay pumuy amuṅaqw haqawa wárikqe, hihta söyatkoy’taqat (sponge) vinegar akw tsehkweknat, hopaqat epeq söṅnat, put hikwniniqw maqa. [9//Noqw haqawat pep hoṅqam put nanaptaqe paṅqaqwa: Taq pam Elias wáṅwaylawu. 08Y.Pu tāwat atvelpetiqw, Jesus pas tönay aṅqe’ a’nö paṅqawu: Eli, Eli, lama sabachthani! Pam God, Itutuyqawhqa, ya um hinoqw nuy tatamhta? i’nihqe pam’i. ]73-Noqw tāwanasaptiqw, aṅ ahsupoq qatālawva, tāwat atvelpetiqw aw pahsavoo. v6e,Noqw ima uyiṅwut put amum nahoylehtsit aw muiltiqam pay piw amún put aw hiṅqawlawu. The Death of Jesus j5M+Kurs pi pam God aw yanta; pay pi God putnik, put ayo távini; himu pi paṅqawu: Nu God Tíata. 47*Pas as pam pētuy ayo oyat, kurs hin ayo nātapni. Pas pi antsa pam Israel‐sinmuy moṅwíamnen, nahoylehtsit aṅqw hawhq, itam aw tūtuptsiwani. 3)Noqw amún God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tūtutuqaynayaqam‐niqw, pu wukw’a’yam put aw tututsiwyaqe paṅqaqwa: '2G(Nihqe paṅqaqwa: Taay, um God kīyat sahpuknat, pāyis tālat aṅ ahoy aw kītaniqa, ayo nātavii! Pas pi um antsa God Tíatnen nahoylehtsit aṅqw hawni. P1'Noqw aṅ sasqayaqam put aw tututsiwya, qötöy wīlank̇ahk̇aṅwo; 0 &Noqw puma piw lȫqmuy uyiṅwutuy put ahsaq nīnaya, nānap nahoylehtsit aw muayaqee. Suhk̇a putvaqeniqw, pu suhk̇a suyvaqee. /%%Nihqe put hin nēveltoyniwhqat pey’taqat put qötöyat atsve tsok̇aya. Noqw yan hapi pey’ta: I’ HAPI JESUS, JEW‐SINMUY MOṄWIAMU. 0.[$Pahsat puma pep yesvaqe put tūtuwala. Z--#Pep puma put nahoylehtsit aw muaya; pu puma yuwsiyat ōviy nanavö’ya. Yan Tutuyqawhqat lavay’ayaat hin lavayhtiqat aw antsaniwa; ura pam paṅqawu: Puma iyuwsiy nāhuyva, pu iusimniy ōviy nanavö’ya. ,-"Noqw puma pep ökiqw, solāwam wine hihta a’nö tsīvot enaṅ namiqwriwtaqat put hikwnayaniqw, pam put aṅqw yúkuhqe, hikwniqey qa nakwha. f+E!Pu puma haqami Golgotha yan túṅwantiwhqat aw öki. Pam Masqötvihk̇a i’nihqe pam’i. ;*o Noqw puma kīṅaqw nöṅakwisk̇ahk̇aṅw, hakiy Cyrene aṅqw tāqat Simon yan mātsiwhqat tutwa; noqw pam Jesus nahoylehtsiyat īkwiwtaniqat puma put tusoq’ayatota. ')GYan puma put aw tututsiwyat, put usimnit nawhkiyat, nāp yuwsiyat put yuwsinayat, put nahoylehtsit aw muayaniqe ōviy ahpiy wikya. Jesus Nailed to the Cross Z(-Pu puma put aw töhtota, pu hopaqat kwusuyaqe, put akw put qötöyat wuvalalwa. ^'5Pu puma hihta kūtay’taqat ṅölatotaqe, put qötösomtoynaya; nit pu putvaqw hopaqat matsvoṅtoynayat, put aw tamötshoṅvank̇aṅw, tututsiwyaqe, put aw paṅqaqwa: Öqawmaṅwu Jew‐sinmuy moṅwíamu! J& Nihqe puma put yuwsiyat nawhkiyat, palausimnit put usihtoynaya. q%[Pahsat pu moṅwit solāwamat pavasiwhkimi Jesus wikyaqe, sohsokmuy suṅwámuy put aw tsovalaya. o$WNoqw ōviy pam pumuy amumi Barabbas mātavi. Nīk̇aṅw pam solāwat aw Jesus mātapq, pam put qa sūs wuvahta. Noqw pahsat pu Pilate put nahoylehtsit aw muiltiniqat ōviy pumuy amumi put mātavi. The Soldiers Make Fun of Jesus ~#uNoqw pahsat pu sinom sohsoyam lavayhtotiqe paṅqaqwa: Pay pi ason itam put qatsíyat ep tukopniwyani, pu itahtimu. n"UNoqw pay Pilate pumuy kurs hintsanniqw, nuṅwu pay sinom pas qa unaṅwtalawvayaqw, pahsat pu pam kuyht, sinmuy amutpik mävaqtat, paṅqawu: Nu hapi it tāqat qa hintaqat qatsíyat ep qa tukopniwtani. Uma pi put hin yukuyani. !%Noqw moṅwi paṅqawu: Ya hínoq’ö? Ya hihta qalomáhinhtiqw ōviy’o? Pahsat pu puma pas sáakmaqe paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! + ONoqw Pilate amumi paṅqawu: Noqw nu panhte’, Jesus Christ yan túṅwantiwhqat hintsanni? Noqw puma sohsoyam sáakmaqe, aw paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! *MNoqw moṅwi lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: Noqw nu hihtawat imuy lȫqmuy amuṅaqw umumi mātapniqat uma nānawakna? Noqw puma paṅqaqwa: Barabbas awúy! 1Noqw God awwat mohpeq momṅwit wukw’a’yamuy amumum sinmuy pan unaṅwtoynayaqw, puma Barabbas tuhtui’ya, pu Jesus nīnayaniqat paṅqaqwa. nUNoqw pam Jesus eṅem hin yúkuniqey wūwank̇aṅw, moṅw’atsveway ep qatuqw, put nȫmaat put aw hakiy ayataqe paṅqawu: Um put tāqat súantaqat qa aw hintsakni; taq nu tōki tūmoklawhqe, put atsviy hīhihta k̇ānavota. eCSuyan pi puma qatsutsúyhqe ōviy put aw Jesus noayaqw, pam mātsi’taqe ōviy paṅqawu. 1[Noqw ōviy puma sumitsovaltiqw, Pilate pumuy amumi paṅqawu: Ya nu hakiy umumi mātapniqat uma nānawakna‐sen Barabbas, sen it Jesus, Christ yan túṅwantiwhqata? nUNoqw piw ép puma hakiy pas qahopímataknihqat sivivani’yuṅwa, hakiy Barabbas yan mātsiwhqata. }sNoqw put nōviwhqat aw pituqw moṅwi sinmuy amumi hakiy sivilawhqat mātapṅwu, hakiy nānawaknaqw put’a. pYNoqw pay pas pam qa hiṅqawu. Noqw ōviy moṅwi put ep pas hin kurs wūwa. Jesus Sentenced to Death gG Pahsat pu Pilate put aw paṅqawu: Ya ima hihsa’ hihta uṅ tsotsk̇anayaqw, um qa navota? nU Noqw God awwat mohpeq momṅwit‐niqw pu wukw’a’yam put hin nēveltoynayaqw, pam qa hiṅqawu. :m Noqw Jesus pep tutskwat aw moṅwit atpip wunuwta. Noqw moṅwi put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um Jew‐sinmuy moṅwiamu? Noqw Jesus put aw paṅqawu: Um súaṅqawu.  Nihqe put akw hakiy tsaqavotlawhqat tutskwayat tuiya, Tutuyqawhqa inumi hin tutaptaqat pan’i. Yan ura pey’ta. Pilate Questions Jesus } Noqw yan hapi Tutuyqawhqat lavay’ayayat Jeremyt lavayiyat aw anhti; ura pam paṅqawu: Pu puma sīvat ömahtota, it pakwt sunat sihk̇ay’taqat qötsásivat hakiy qatsíyat ep sisviyaqeyu. Pan hapi ima Israel‐sinom put qatsíyat hihkatoynaya. NNoqw ōviy pam tutskwa Uṅwat akw Tuiwhpu nāto yan túṅwantiwa. (INihqe puma put yuaaykuyaqe, haqe’ tutskwat Tsaqavotlawhqat Tutskwaat yan túṅwantiwhqat sīvat akw tuiya, pep hakimuy qa pep sinmuy ōoyyaniqe ōviy’o. 9kNoqw God awwat mohpeq momṅwit qötsásivat aṅ pohpoñaqe paṅqaqwa: Itam sivatataṅpimiq put taṅatote’, qa súanhtotini, taq ura itam hakiy qatsíyat put akw tuiya. U#Noqw pam God kīyat ep qötsásivat tsálaknat, ahpiynihqe, haqam nāhaya. Amumi paṅqawu: Pas kurs nu hakiy qa hihta ep hinhtiqat umumi mātapqe qaanhti. Noqw puma paṅqaqwa: Noqw hinhtini? Pam pi pay uhpee. { oPahsat pu Judas, momṅwituy amumi put mātapqa, Jesus tūviwhq pan yórikqe pi ason qahahlayhtiqe, God awwat mohpeq momṅwituy amumi‐nik̇aṅw pu wukw’a’yamuy amuminihqe, sunat pakwt sihk̇ay’taqat qötsásivat ahoy kívaqe, Noqw puma put somyaqe, pahpiy wikyaqe, pep tutskwat aw moṅwit, Pontius Pilate yan mātsiwhqat, aw put noaya. The Death of Judas   #Noqw qavoṅvaqw, sohsoyam God awwat mohpeq momṅwit, sinmuy amuṅaqw wukw’aymuyatuy amumum Jesus ankiwakw yuaatota, put nīnayaniqee. H  KNoqw Peter Jesus lavayiyat u’na; ura pam put aw paṅqawu: Nāt taqakowāko qa töqtiqw, um pāyis nuy qa tuwi’taqey paṅqawni. Nihqe pam paṅqw yámakqe, nāp hin nāvak’öyna.  JPahsat pu Peter pas öqalat lavayhtiqe paṅqawu: Pay nu pas put tāqat qa tuwi’ta, kita. Noqw pahsat pay taqakowāko töqti. 5IPu ahpiy hihsavoniqw, put aqlaq hoṅqam Peter awyaqe aw paṅqaqwa: Pay pi um pas suyan piw pumuy amumuma, ōviy pi uhlavayiy uṅ suhputsni’ta. oWHNoqw piw pay pam qa nakwhaqe, pas öqalat lavayit akw paṅqawu: Pay nu pas put tāqat qa tuwi’ta. GPu pam tuhööt aw yamakq, piw suhk̇a māna put túwahqe, pep yesqamuy amumi paṅqawu: I’ pi piw Jesus Nazareth aṅqwnihqat ámuma. RFNoqw pam sohsokmuy amutpik qa nakwhaqe paṅqawu: Kurs um hiṅqawlawu. .UENoqw Peter moṅwkit ihpaq tukwṅöyakiwtaqat ep qatu; noqw hak māna tumal’aya put aw pítuhqe, aw paṅqawu: Um pi piw Jesus Galilee aṅqwnihqat ámuma. fEDAw paṅqaqwa: Taay, um Christ, um itamuy āawnani, Ya hak uṅ wuvahta? Peter Denies Jesus CPahsat pu puma put taywami töhtota, pu may pölölni’k̇ahk̇aṅw wuvalalwa; noqw pētu mapqölöy akw put wuvalalwak̇aṅw, Y+BUma hin wūwaya? Noqw puma lavayhtotiqe paṅqaqwa: Pam mokiwuy hihk̇ay’ta. b=APahsat pu God awwat susmohpeq moṅwi itsivutiqe, yuwsiy tsīk̇at paṅqawu: Pam Hakiy pas k̇aptsitiwhqat aqw qalomáhiṅqawuy! Ya hinoqw pas piw nāt hak hin yuaatani? Meh, uma qalomálvayhtiqw aw tūqayyuṅwa. _7@Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um súaṅqawu. Noqw nu ūmi paṅqawni: Yahpiy pu’ nu Sinot Tiat Sus’öqaltutuyqawhqat putvaqewat qatuptuni, pu tokpelat aṅ ōomawhtuy akw nu hawhtoqw uma inumi yórikyani. r~]?Noqw pay Jesus qa hiṅqawu. Noqw God awwat susmohpeq moṅwi lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Nu hapi ūmi pas paṅqawni: Um pas God Qátuhqat atpip itamumi súaṅqawni: Ya uma pas antsa Christ God Tíata, i’ moṅw’asi’taqa? }>Pu God awwat susmohpeq moṅwi wunuptuqe, put aw paṅqawu: Ya pay um qa hin it ep lavayhtini? Ya ima hihta uhpewi yuaata? w|g=Nihqe paṅqawu: I’ hapi paṅqawu: Nu God kīyat sahpuknat, pāyis tālat aṅ ahoy put aw yúkuni, kita. *{MNoqw Jesus ṅuayaqam God awwat susmohpeq moṅwit, Caiaphas yan mātsiwhqat, aw put wikya. Noqw tutavot tūtutuqaynayaqam‐niqw pu wukw’a’yam piw pep tsovawta. =ws8Noqw Tutuyqawhqat lavay’aymuyatuy pēniam soon qa antaniqw, ōviy sohsoy īi yaniwhti. Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam sohsoyam put tatamhtotat watqa. Jesus before the Council kvO7Noqw pahsat pu Jesus sinmuy amumi paṅqawu: Ya uma hakiy uyiṅwut awyaqe ōviy pas piw sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw, pu murikhoy’k̇ahk̇aṅw nuy ṅuawisa? Ura nu nāqavo God kīyat ep tūtutuqaynaqw, uma nuy qa ṅuaya? Fu6Nīk̇aṅw kurs nu panhtiniqw, tutuveni hin aw antsaniwni? 'tG5Nuy pan Inay aw tūviṅtaqw, pam āpiy pay pakwt löq sihk̇ay’tasikip sōmorit amuhpenihqe hóyokiwtaqamuy hoṅviaymuy inumi óyani. Ya um it pēvewna? s34Noqw pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Uhsipwuvahpiy tukpuyat aqw pánaa; taq hakim sipwuvahpit akw hintsatsk̇aqam sipwuvahpit akw súlawhtotini. ?rw3Noqw meh, imuy Jesus ámumyaqamuy amuṅaqw haqawa sipwuvahpi’k̇aṅw, put aw yohtokqe, put hóroknat, God awwat sus mohpeq moṅwit tūwikiyat aw sáviknaqe, naqvuyat ayo tuku. yqk2Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ikwatsi, ya um hinoqw aṅqö’? Pahsat pu puma Jesus awyaqe, put hūrs ṅuaya. ^p51Nit pahsat pay pam Jesus awnihqe aw paṅqawu: Tūtutuqaynaqa, kitat put tsohtsona. o0Noqw i’ hak pumuy amumi put mātapqa pumuy amumi paṅqawu: Nu hapi hakiy tsohtsonaqw, pam hápini. Uma put hūrs ṅuayani, kita. *nM/Noqw nāt pam yuaataqw Judas, imuy pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw suhk̇a pitu; noqw sinom qaan’ewakw hintaqam sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw, pu murikhoy’k̇ahk̇aṅw put amum öki, God awwat mohpeq momṅwit‐niqw pu sinmuy amuṅaqw wukw’a’yam pumuy ayatotaq’ö. lmQ.Huvam hoṅvaa; itam áṅwuyani; meh, nuy momṅwituy amumi mātapniqa pitu. The Arrest of Jesus ;lo-Pahsat pu pam put aw nánatuwnayaqamuy amuminihqe, amumi paṅqawu: Pay pi uma tōk̇e’, nānasuṅwnani. Pay aw pitu; noqw nu’ Sinot Tiat qaanhinwisqamuy amumi mātaviwni. jkM,Noqw pam pumuy mātapt, piw ahpiynihqe, pāyisni’mak̇aṅw nāwaknaqe, pay piw án lavayhti. Wj'+Pu pam amumi pituqw, pay piw tōk̇a, pumuy pōsiam putuiwyuṅqw ōviy’o. 3i_*Pu pam paṅqw ahpiynihqe, nāwaknaqe paṅqawu: Kurs i’ k̇ānavotpi pas soon inuhpiy ayoniniqw, nuy put aṅ kuyvaniqat um pan nāwaknaqw, pay nam uhtunatya antani. h%)Uma tunatyawk̇ahk̇aṅw nānawaknani, nen qa unaheviwyani. Pay as hakiy tunatyaat pas antsa su’qawtaṅwu; noqw pay tokoat nánahtsovi. @gy(Pu pam put aw nánatuwnayaqamuy amuminihqe, pumuy tokqamuy tuwa; nihqe Peter aw paṅqawu: Is ohi! Ya pas uma soon tāwat aṅqe’ sūs qöniltiqat pahsavo inumum tunatyawyuṅwni? ofW'Pu pam ahpiy híhin yūmonit, pep tayway aqw tutskwani yēvat, nāwaknaqe paṅqawu: Taay, Inaa, kurs pay hin pasiwtaniqw, pay i’ k̇ānavotpi inuhpiy ayoni. Nīk̇aṅw pay qa nuy hin nāwaknaqw pantani; pay uhtunatya antani. e&Nihqe pumuy amumi paṅqawu: Pas iunaṅwa qahahlayi, pas mómokqat pan’i. Uma hāk yepye’, inumum tunatyawyuṅwni. d %Pu pam Peter‐nit, pu Zebedeet tiyotimuyatuy tsamk̇aṅw, ahpiynihqe, pahsat pu pas qa hahlay’iwmak̇aṅw, pavan putuiwma; 8ci$Noqw pam pumuy tsamk̇aṅw, haqami Gethsemane yan mātsiwhqat aw pitu, nihqe pam pumuy amumi paṅqawu: Uma hāk inuhsavo yep yesq, nu ayohaqaminen Inay aw nāwaknani. Bb}#Noqw Peter put aw paṅqawu: Nāmahin pi nu umum mokni nu uṅ qa tuwi’taqey pas soon paṅqawni. Noqw sohsoyam Jesus aw nánatuwnayaqam put an lavayhtoti. Jesus Prays in Gethsemane #a?"Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu ūmi pas antsa paṅqawni: Pay pu’ tōkilat ep nāt taqakowāko qa töqtiqw, um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawni. x`i!Noqw Peter lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Pay nāmahin sohsoyam utsviy unaṅwso’q, pas nu’ soon panhtini. S_ Nīk̇aṅw ason nu ahoy tātaye’, aṅwu pay umuhsavo Galileet aqwni. n^UPahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pu’ tōkilat ep uma sohsoyam inutsviy unaṅwso’ni; pi ura Tutuyqawhqat lavay’ayaat yan put eṅem pēna. Nu kanelmuy tumalay’taqat nīnani; noqw kanēlom ahtsavalni, yan’i. u]cNoqw puma tayawinpit tawlalwat, paṅqw nöṅa, Olivet tsomot aqwyaniqee. Jesus Predicts Peter’s Denial N\Nīk̇aṅw nu umumi paṅqawni: Pas nu soon yep qatsit ep ovauyit aniwniyat aṅqw hikwni. Nīk̇aṅw qatsit nātoniqat aw pituqw, Inay moṅwtunatyayat ep nu umumum puhuovavalat aṅqw hikwni. [I’ hapi iuṅwa; pam k̇aysiwhqamuy amuṅem puhuvasiwnit pasiwnaniqe munvaniwa, pu pumuy qaanhtipuyamuy ayo yúkuniqee. Z{Pu pam kuyapkuyit kwusut, ep hahlayhtit, pumuy amumi put tavi, nihqe amumi paṅqawu: Uma sohsoyam it aṅqw hikwyani. ;YoNoqw pumuy nōnovaqw, Jesus pölavikit kwusut, put ep hahlayhtit, yoṅoytat, aw nánatuwnayaqamuy put huytat paṅqawu: Huvam īt ömahtote’ nȫnösaa; i’ hapi itoko. .XUNoqw i’ Judas put momṅwituy amumi mātapniqa lavayhtiqe paṅqawu: Tūtutuqaynaqa, ya nu’ni? Noqw Jesus put aw paṅqawu: Um súaṅqawu. The Lord’s Supper QWPi tutuveni Sinot Tiyat hin lalvayhqat nu pan yep qatsit aṅqw ahpiyni. Noqw pay i’ hak momṅwituy amumi nuy mātapniqat eṅem pas is óhini. Pay pi as tatam pam qa tihtiwhq put eṅem lolmani. sV_Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Inumum tsaqaptat aqw may morstoynaqa hapi nuy momṅwituy amumi mātapni. ^U5Pahsat puma pas qahahlayhtotiqe, nanāp put aw paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, ya nu’ni? yTkNoqw pumuy nōnovaqw, pam paṅqawu: Nu umumi pas antsa paṅqawni: Uma haqawa nuy momṅwituy amumi mātapni. sS_Noqw tapkiqw, pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy put aw nánatuwnayaqamuy amumum tunösvoñat aw qatuptu. !R;Noqw lȫyöm put aw nánatuwnaqam awnihqe, Jesus amumi hin tutaptaqat anhti; nihqe puma ura Amutsva Yūmosanihqat ep hintsatskiwhqat pās aw hintsana. [Q/Noqw pam paṅqawu: Uma kīminen it hakiy tāqat aw paṅqawni: Tūtutuqaynaqa yan lavayhti: Ituwaniy aw pitu. Noqw nu as uhkiy ep amutsva‐yūmosanihqat ep nōviwniqat inumi nánatuwnayaqamuy amumum nösni. qP[Noqw qapek̇en’oyvut pölavikit nōviwniqat sūs talöṅni’taqw, Jesus aw nánatuwnayaqam put aw ö́kihqe aw paṅqaqwa: Ya itam haqam aw hintsatsnaqw, um pep ura Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwniqat nösniqey nāwakna? uOcNoqw pahpiy pu’ pam put amumi mātapniqey qenihevi’ta. Jesus Eats the Passover Meal with His Disciples )NKNihqe amumi paṅqawu: Ya uma nuy hihta maqayani, nu put umumi mātapq’ö? Noqw puma sunat pakwt sihk̇ay’taqat qötsásivat put maqayaniqey aw pasiwnaya. #M?Pahsat pu pakwt löq sihk̇ay’taqam put aw nánatuwnayaqamuy amuṅaqw suhka, Judas Iscariot yan mātsiwhqa, God awwat mohpeq momṅwituy amumii, RL Nu umumi pas antsa paṅqawni: Tūwaqatsit aṅ ahsupoq haqam i’ lomatuawi yuaatiwhq, pep i’ wuhti yep hinhtiqw pam piw yuaatiwni. Sinom it akw put u’ni’yuṅwni. Judas Agrees to Betray Jesus ]K3 Pam nuy ásnaniqe ōviy it wihkuyit itokoy aw wūta, nuy tūamiltiniqat ōviy’o. kJO Uma pi pay ōokiwyuṅqamuy sutsep oyi’yuṅwa; nīk̇aṅw uma nuy qa sutsep tavi’yuṅwni. I Noqw Jesus hiṅqaqwaqat navoti’taqe, ōviy pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw wuhtit unaṅwmokintota? Pam inumi lolmat tumalta. bH= Aṅwu k̇a as pam wūhak ōviy huyiwe’, aṅ ōokiwyuṅqamuy amumi noiwnik̇aṅwo. GyNoqw Jesus aw nánatuwnayaqam aw yórikyaqe, qayan unaṅwtotiqe paṅqaqwa: Ya i’ wihkuyi hinoqw paysoq hovalniwa? F}Pumuy nōnovaqw, hak wuhti wihkuyit kwaṅwáhovaqtuqat a’nö hihk̇ay’taqat hihta aṅ kūyiwtaqat yawk̇aṅw ep paki, wikorot hihta owat alabaster aṅqw yukiwtaqa aṅ kūyiwtaqata; nihqe wikorot yōhaqe, Jesus qötöyat aw wihkuyit wūta. ZE-Noqw Jesus Bethany ep hakiy tokoplelet tūtuyṅwuqat Simon kīyat epniqw, vDeNit pay paṅqaqwa: Pay qa nōviwhqat epni, taq k̇a sinom qaunáṅwtalawvayani. Jesus Anointed at Bethany PCNihqe hin as puma nanauyve Jesus ṅuaye’ nīnayaniqey pavasiwnaya. iBKNoqw ephaqam hakim pavansinom hakiy Caiaphas kīyat ep tsovalti, God awwat susmohpeq moṅwit kīyat ep’e‐ímaa: God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam‐niqw, pu sinmuy amuṅaqw wukw’a’yamu. FAUma navoti’yuṅqw lötok hapi ura amutsva‐yūmosanihqat ep nōviwniqat aw pítuni. Noqw ep hapi nu’ Sinot Tiat momṅwituy amumi mātaviwhq, puma nahoylehtsit aw nuy muayani, kita. b~}}||{WzOxwvRuu tjsLrr(qppoognncmllk,j@iihphggfjf)eddhccxbb$aaa8`__N^^5]]^\\[[&ZZ\YYsY X*WW(VUTmT=SSR+QPOO0NNkMLLKK{JJZIIHGGaFF8EDDoCCBBUAz@@??]>>6==cT7Nihqe tutskwat aṅ ahsupoq yuhtukqe, hakim tūtuyyaqamuy ahpat aṅ qatsyaqamuy put háqamnihqat nanaptaqe, paṅso pumuy tsamvanta. QS6Noqw puma pākihut aṅqw nöṅakq, pahsat pay sinom Jesus māmatsya. sR_5Noqw puma ayoqwat nö́ṅakqe, haqami tutskwat Gennesaret aw ö́kihqe, pāhut qalavoq hoyoyotota. Q4Puma a’nö unaṅway’k̇ahk̇aṅw pölavikit ep k̇ātumaltiwhqat qa mātsi’yuṅqe ōviy’o. Jesus Heals the Sick in Gennesaret P}3Pu pam pumuy amumiq pākihut aqw wūvi; noqw hūk̇aṅw qe’ti. Noqw puma hīhin wūwank̇ahk̇aṅw k̇ātayyuṅwa, 5Oc2Ispi puma sohsoyam put tutwaqe tsātsawnaqee. Noqw pahsat pay pam pumuy amumi yuaaykuqe paṅqawu: Pay uma qa hin unaṅway’yuṅwni. Pay nūu. Uma qa tsawiniwyuṅwni. iNK1Noqw puma put pāvaqe waymaqw tutwaqe, pay himu tualaṅwnihqat wūwayaqe, a’nö hiṅqaqwa, tMa0Noqw pumuy amuhpewi hūhukq, ōviy puma aṅqe’ kwetstiwisqe pas qa nātusi’wisa. Noqw Jesus pumuy pantsakwisq amumi tātayhqe, tālawiwmaqw pāvaqe waymak̇aṅw, pumuy amumi pituto; nihqe as pay soon pumuy amuhpeq qa yūmosani. \L1/Noqw masiphiqw, pākihu wuhkovatuphat nāsavaqe hinma; noqw pam tutskwava nālaa. LK.Pu ōviy pam sinmuy aṅqe’ hōnaqe, nāwaknaniqe tsomomiq’a. Noqw nāt pam sinmuy aṅqe’ hōnantaqw, put aw nánatuwnayaqam pay aṅwu pākihut aqw yuñe’, put ahsavo ayoqwat Bethsaidat aqwyaniqat pam pahsat pay pumuy tusoqhona. vIe,Noqw tahtaqt pölavikit aṅqw nȫnösaqam tsivot‐sikip sōmorit pahsa’haqamo. Jesus Walks on the Water H +Noqw puma pölavikit akwsiṅput tsovalayaqe, pakwt löq sihk̇ay’taqat hoaput aqw opomnaya, pu pākiwhtuy akwsiṅput pīwu. 0G[*Noqw sinom sohsoyam nȫnösaqe ȫöya. {Fo)Noqw pam tsivot pölavikit pākiwhtuy enaṅ ömahtat, ōmiq tayk̇aṅw, put ep hahlayhtit, pölavikit yóṅoyhtat, put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya. Noqw puma sinmuy amuhpa’ o’ya. Pu pam lȫqmuy pākiwhtuy sohsokmuy aṅ huyta. E(Noqw sinom nānan’ik tōnawk̇ahk̇aṅw yesva, hahqe’ tsivót‐sikip susnatya, pu hahqe’ lȫp sunat pakwt sihk̇ay’yuṅqamu. cD?'Noqw puma sinmuy sakwátusaqat aṅ tōnawyuṅqamuy yesvanayaniqat pam amumi paṅqawu. 2C]&Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hihsa’haqam pölaviki’yuṅwa? Kurs aw pohtayaa. Noqw puma nanaptaqe paṅqaqwa: Tsivot pölavikita, pu lȫqmuy pākiwhtuyu. 5Bc%Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Huvam nopnayaa. Noqw puma put aw paṅqaqwa: Ya itam haqami huhyawise’, lȫp sunat sīvat akw pölavikit tuiye’, pumuy nopnayani? A9$Um as sinmuy hōnaqw, puma aṅqe’ tutskwava nankwusani, pu kitsókinawita; nen nenṅem hihta tunöstuiyani; taq puma qa hihta nitk̇ay’yuṅwa. @#Noqw pay nuṅwu tapkiwmaqw, put aw nánatuwnayaqam put awyaqe aw paṅqaqwa: Pas hapi yep qayēsiwa; noqw hapi pay pas hísatniqti. g?G"Noqw Jesus pākihut aṅqw yámakqe, sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy túwahqe, pumuy ōkwatuwa, soñawnen pi puma kanelmuy amumi qa hak tunatyawtaqat panyuṅqw ōviy’o. Nihqe pahsat pu pam pumuy hīhihta tutuqaynativa. +>O!Noqw pumuy ahpiyyaqw, sinom k̇aysiwhqam amumi tāyuṅqe, Jesus tuwi’yuṅqe, sohsokivaqw kitsókit aṅqw paṅso nāp yuhtukqe, amuhpeqtotaqe, aw tsovalti. H=  Pu ōviy puma pay nanalt pākihut akw haqami qayēsiwhpumiya. v<eNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Túmai, nuhtuṅaqw haqami qayēsiwhpumiya. Nen itam hihsavo pep nāsuṅwnayani. Pas pi sinom k̇aysiwhqam ökiwk̇ahk̇aṅw, ahpiy sasqayaqw, ōviy soon kurs hisat qenitiqw puma ṅas’ew nȫnösani. ;yNoqw ima ayaiwyuṅqam Jesus aw natsvalayaqe, hihta hinhtotiqey, pu hihta tūtutuqaynayaqey sohsok put āawnaya. {:oNoqw John aw nánatuwnayaqam put nanaptaqe, ep ö́kihqe, tokoyat haqami taviwisa. Jesus Feeds the Five Thousand U9#Inpit ep íniwtaqat kwusivaqe mānat aw put tavi. Noqw māna yuy put maqa. 8)Nihqe pahsat pay hakiy nīnaṅwuqa put qötöyat kwistoniqat Moṅwi aw paṅqawu. Noqw pam ahpiynihqe, sivikive put qötöyat ayo túkuhqe, +7ONoqw pas as Moṅwi qahahlayhtik̇aṅw pay nuṅwu pi pas aw qaöwílvayhtiqe, pu imuy pep put amum yesqamuy tuway’taqe, ōviy kurs hin nawus qa hu’wanani. =6sNoqw pahsat pay pam k̇aktayk̇aṅw, Moṅwit aw pákihqe, aw paṅqawu: Um kūyit akw tūtuvoylalawhqat John qötöyat inpit ep íniwtaqat pay pu’ nuy máqaniqat nu nāwakna. (5INoqw pam paṅqw ahpiynihqe, yuy aw paṅqawu: Ya nu hihta ōviy tūviṅtani? Noqw pam aw paṅqawu: Pay aw kūyit akw tūtuvoylalawhqat John qötöyat awu. 24]Nihqe pas pam put aw qaöwílvayhtiqe paṅqawu: Pay um pas nāp hihta ōviy inumi tūviṅtaqw, soon nu uṅ qa máqani, hikis pas imoṅwtunatyay nāsamiq yantaqata. Y3+Noqw Herodias tiat māna ep pákihqe, wunimaqw, Herod put aw nahyoṅwa, pu put amum yesqamu. Noqw Moṅwi mānat aw paṅqawu: Um hihta nāwakne’, put ōviy inumi tūviṅtaqw, nu uṅ put máqani, kita. I2 Noqw hisat nukwáṅw’ew Herod tihtiwhpuyat aw pituqw, pam nuhtumi moṅw’iwyuṅqamuy nōviwhqat aw tūtsama, imuy pavan solāwamomṅwituyu, pu Galilee‐tutskwat ep pavansinmuy pīwu. s1_Pi Herod John aw tunatyawmaq’ö. Pi John súanhinmak̇aṅw pās unaṅway qatu. Noqw Herod put aw navoti’taqe, put k̇aptsi’ta; nihqe put aw tūqaytaqe, nāmi soon unaṅwti. Nīkaṅw pam hahlayk̇aṅw put aw tūqaytaṅwu. r0]I’ Herod pi ura tupkoy Philip nȫmayat hakiy Herodias amum qatuptuqw, John put aw paṅqawu: Um uhtupkoy nömanawhkiqw pam pas qa suanta. Noqw ōviy Herodias pas John ṅȫyi’ta. Noqw Herod put unaṅwve hinhtiniqe, John aw hakimuy hōnaqw, puma put ṅúayaqe, sivikimi panaya. Noqw Herodias as John nīnaniqey ank̇aṅw, Herod atsviy kurs hin panhtini. y/kNoqw Herod put navotqe paṅqawu: Ura nu John qötötkuqw, i’ pam’i; kurs pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayi. .'Noqw sinom pētu paṅqaqwa: Pam Elias, piw pētu paṅqaqwa: Pam God lavay’ayaata, imuy lavay’aymuyatuy hisatṅahaqaqw yesqamuy amuni. w-gNoqw Jesus natṅwaniat ahsupoq nanaptiwhq, pep tutskwat ep Moṅwi, Herod yan mātsiwhqa, put navotqe paṅqawu: I’ hapi kūyit akw tūtuvoylalawhqa John. Pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqe, ōviy pas pavan öqaltumalat hintsaki. 5,c Pu puma sinmuy amuṅaqw k̇aysiwhqamuy nukpanhihikwsimuy ipwanwisa, pu k̇aysiwhqamuy tūtuyyaqamuy wihkuyit akw lelwiyat, qalaptsintiwisa. The Death of John the Baptist \+1 Noqw puma paṅqw ahpiyyaqe, sinmuy tunatyay aṅqw lasyaniqat amumi yuaatinumya. *  Pu ason kurs haqawat umuy qa pās taviyat, umumi qa tūqayyuṅqw, uma paṅqw ahpiynen, umuhkukqölṅaqw qöat ayo tsatswimantani, pumuy amunkiwakw hihta sutuawi’tani. Nu umumi pas antsa paṅqawni: Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, pep kitsókit ep sinmuy amuṅem pas is óhini. Puma Sodom‐nik̇aṅw pu Gomorrhat ep sinmuy amuhpenihqe pas pavan amuṅem nuhtsel’ewayhtini. ) Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Umuṅaqw lȫyöm haqam kīmi pak̇e’, hisat pep kitsókit aṅqw ahpiyniqey pahsavo qátumantani. <(s Pu puma tōtsi’wisni; pu qa löq napnay’wisni. '/Nihqe pay pumuy qa hihta hinwisniqat amumi paṅqawu. Pay panis natöṅpi’wisni, qa tukpuy’wisni, qa nitk̇ay’wisni, qa sivamoki’wisni. ,&QPu pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy wáṅwayhqe, pahsat pumuy lȫlöqmuy aṅqe’ ayativa; nihqe tuyoy’e’wakw hīhikwsimuy amumi pumuy öqalat huyta. %)Nihqe pam pumuy qatuptsiwniyamuy ep amumi k̇ātayta. Pu pam paṅ kitsókinawit sinmuy tutuqaynatinuma. Jesus Sends out the Twelve Disciples $Noqw pay pam kurs hin pep a’nö hihta tumaltaniqe, ōviy pay panis pam híkikwmuy tūtuyyaqamuy amumi may akw tóṅokqe qalaptsina. $#ANoqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay God lavay’ayaat soon qa k̇aptsitiwṅwu, hal pay nāp tutskway ep‐saa, pu sinomuy amuhpaa, pu nāp kiy ep’e. L"Puyaw qa i’ wunavutsit tumaltuwi’taqa, it Maryt tíata, imuy James, nit Joses, nit pu Judat, nit pu Simon, pumuy pāvaamu? Puyaw siwamat qa yep itamumya? Kitotaqe, put aw qaán unaṅwtoti. (!IPu nasuṅwintalöṅnit aw pituqw, pam tsotsvalkive sinmuy tutuqaynativa. Noqw k̇aysiwhqam put aw tūqayyuṅqe, put aw k̇ātayyuṅqe paṅqaqwa: Ya sen i’ haqam īit hihta tuwi’va? Pu ya sen i’ súanwuwni put aw noiwtaqa hímuu? Is uti pam may akw qaan’ewakw k̇ātumalta! d  CPu pam paṅqw ahpiynihqe, nāp tutskway aw pitu; noqw put aw nánatuwnayaqam put ámumya. +Noqw pam pumuy pās mēwaqe qa hak put navotniqat amumi paṅqawu; pu puma manawhyat hihta nopnayaniqat amumi tutapta.*Noqw pahsat pay manawhya qatuptuqe nakwsu. (Pam pakwt löq sihk̇ay’tasikip yahsaṅwni’ta.) Noqw pas puma pavan k̇ātayuṅwa. {o)Noqw pam put māyat ṅuat aw paṅqawu: Talitha cumi. Manawhya, qatuptuu, nu ūmi paṅqawu, i’nihqe pam’i. M(Noqw puma put aw tutsíwtsuyhti. Noqw pam pumuy sohsokmuy paṅqw lālayht, manawhyat náyat‐nik̇aṅw pu yuyat‐nik̇aṅw pu put ámumyaqamuy tsamk̇aṅw, manawhyat haqam qatsqat aw paki.  'Noqw pam aw pákihqe, pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw yanhaqam mowawatota, piw tsaykita? Pay manawhya qa mōki; pi pūwi. zm&Pu pam moṅwit kīyat aw pítuhqe, sinmuy mowawatotaqamuy amumi tātayi. Puma hiṅqawk̇ahk̇aṅw, tsaykita. }s%Noqw pay qa hak put ámumniqat Jesus nakwhana, hal pay Peter‐niqw pu James‐niqw, pu tupkoat John, púma‐saa.  $Noqw puma paṅqaqwaqw, Jesus panis navotqe, moṅwit aw paṅqawu: Um qa hin unaṅwtini; pay um pánis‐sa tuptsiwni’tani. !;#Noqw nāt pam yuaataqw, hakim moṅwit kīyat aṅqw ö́kihqe, put aw paṅqaqwa: Pay okiw uhti mōki. Noqw pas um piw nāt Tutuqaynaqat aw nunuiña? 5c"Noqw pam put aw paṅqawu: Itii, pay uhqapēvewni uṅ qalaptsina. Pay um hahlayk̇aṅw qa hin’unaṅway’k̇aṅw, nīmani. Pay um uhtuyay aṅqw pās qalaptsiwtani: !Noqw wuhit napqölpe hinhtiqat navotqe, okiw tsawinneveq tururutik̇aṅw, put aw pítuhqe, atpipo nātuvat, sohsok suan put āawna. H  Noqw pam hakiy panhtiqat aw yórikniqe, ōviy aṅqe’ yori. Noqw put aw nánatuwnayaqam aw paṅqaqwa: Meh, sinom ūmi homimitota. Noqw hinoqw pas piw hak ūmi tóṅokqat um kita? {oNoqw kurs öqala nāṅaqw yámakqat Jesus sunvotqe, sinmuy amumi namtökt, paṅqawu: Ya hak iyuwsiy aw toṅo? a;Noqw pahsat pay put aṅqw uṅwa súlawhti; noqw pam tūyay qalaptuqey nahpe sunvota. kOPaṅqawhqe ōviy’o: Ṅas’ew pi nu as put yuwsiyat aw tóṅok̇e’ pay soon qa qalaptuni. r]Nihqe pam Jesus hintsakqat navotqe, nuhtukwayñaṅaqw sinsonṅaq put aw pítuhqe, yuwsiyat aw toṅo, A{Okiw pam k̇aysiwhqamuy tūtuhiktuy amutsviy as hīhihta aṅ k̇ānavotk̇aṅw, sohsok hihta himuy amuhpa’ sohsoko; nit qa ṅas’ew hihin qalaptut, tuwat soq pas qalomáhinhti. c ?Noqw hak wuhti pakwt löq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ uṅwáy’taqa pep nuhtuma. _ 7Noqw Jesus put ámuma. Noqw sinom k̇aysiwhqam put aṅkyaqe, aw hūrs homimitiwisa.  Okiw aw naokiwhtaqe, paṅqawu: Okiw imanawhya mómoki. Noqw um as okiw inumumnen, uhmay akw put aw toṅokq, pam qalapte’, qátuni.  Noqw meh, hak tāqa tsotsvalkive moṅw’iwtaqa Jairus yan mātsiwhqa pitu; nihqe pam Jesus túwahqe, kukmiq nātuvaqe, Noqw Jesus pākihut akw ayoqwat piw yamakq, sinom qaan’ewakw hintaqam put aw tsovalti; noqw pam wuhkovatuphat qalaveq wunu. b=Noqw pam ahpiynihqe, aṅqe’ put yuaatinuma, Decapolis aṅ ahsupoq’a. (Pam pakwt kitsóki i’nihqe pam’i.) Noqw nanaptaqam sohsoyam k̇ātayuṅwa. Jairus’ Daughter and the Woman who Touched Jesus’ Cloak 1Noqw pay Jesus put qa nakwhanaqe aw paṅqawu: Um uhsinomuy amuminen, Tutuyqawhqa uṅ ōkwatuwhqe, uṅem hihta qaöwíhinhtiqat pumuy āawnani. ykNoqw pam pākihut aqw pakitoqw, i’ tāqa nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaṅwuqa as put ámumniqey aw ö’qala. Y+Noqw pay as pam pumuy tutskwayamuy aṅqw ahpiyniqat puma Jesus aw ö’qalya. )Noqw hakim it nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaṅwuqat hin hintsaniwhqat aw yórikyaqam aw kuyvawisqamuy put āawna, pu pitsōtimuy hinhtotiqata. yJesus aw öki; nihqe it tāqat as nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqat, hal qaan’ewkw hintaqamuy hīhikwsimuy akw tuyqawiwtaṅwuqat puma tutwa. Pam yuwsi’k̇aṅw, suyan unaṅway’k̇aṅw pep qatu. Noqw puma put aw yórikyaqe, pas tsātsawna. Noqw pumuy nopni’yuṅqam watqaqe, kīve put tūawvaya, pu aṅqe’ tutskwavaa. Noqw sinom hin hiniwhtiqat aw kuyvawisqe, {o Noqw pahsat pay Jesus pumuy hu’wa. Noqw tuyoy’e’way hīhikwsim tāqat aṅqw nö́ṅakqe, pitsōtimuy amumi yuṅqw, puma tōnawtaqam wuhpatpelat aṅ wuhkovatuphamiq a’nö yuhtukqe, pāmiq paöysoa, (lȫp sōmorit pahsa’haqamo.) } Noqw sohsoyam nukpanhihikwsim put aw qa nātusitotaqe paṅqaqwa: Itamuy pitsōtimuy amumi hōnaqw, itam amumi yuṅni. J  Noqw pep tsotsmot áhayhk̇e pitsōtim wuhkotonawtaqam nōnova. f~E Noqw pam pep tutskwat aṅqw pumuy qa lālayniqat ōviy tāqat put aw pas qaatsat nāwakna. :}m Noqw Jesus put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um hin mātsiwa? Noqw pam put hu’waqe aw paṅqawu: Nu Qaan’ewakw hintaqamu yan mātsiwa. Itam qaan’ewakw hintaqw ōviy’o. z|m(Jesus pay put aw paṅqawu: Tuyoy’eway hikwsi, tāqat aṅqw yámakuu, kita. Noqw ōviy tāqa pan lavayhti.) .{UA’nö tönay aṅqe’ paṅqawu: Ya um nuy hinhtiniqat nāwaknaka, um Jesus God Sus’oveqnihqat Tíata? Nu God atpip ūmi paṅqawni: Um okiw nuy qa okiwsanni. QzNoqw pam Jesus yāvoq túwahqe, aqw wárikqe, pas put aw naokiwlawhqe, y%Noqw pam tōkilnawit, pu tāwanawit tsotsmova, pu tūtuamit aṅ hinnumṅwu, a’nö hiṅqawk̇aṅwo, pu o’wat akw nātutkitinumṅwu. Wx'Hikis as pam qa sūs hok̇asosomhpit, pu sivanamiqlölöt akw sómiltiṅwu. Nīk̇aṅw pay pam sivanamiqlölöt nāhoy tutkitaṅwu; pu hok̇asosomhpit pīñaṅwu. Pu soon kurs hak put áṅwuy’tani. w Pam tūamit ep okiw ki’ta. Noqw soon kurs hak put sómi’tani, pas sóoni, nāmahin pi hikis pas sivanamiqlölöt akw’a. v5Noqw Jesus pākihut aṅqw yamakq, pahsat pay hak tāqa tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwtaqa o’wat ep tuamtuhsöt aṅqwnik̇aṅw put ahsawva. Pu Pu puma wuhkovatuphat yupqöymi Gádara‐sinmuy tutskwayamuy ep öki. t#)Noqw puma pas k̇ātayuṅqe nānami paṅqaqwa: Ya sen i’ hak himuniqw, ōviy hīkispi pas hūk̇aṅw, pu pāhu put aw tuqayvasta?tsa(Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw tsawiniwyuṅwa? Ya hintaqw ōviy uma qa tuptsiwni’yuṅwa. r/'Noqw pam tātayht, hūk̇aṅwuy mēwaqe, pāhut aw paṅqawu: Uyiwalte’, sun yúkuu, kita. Noqw hūk̇aṅw qe’tiqw, qaan’ewakw sutmakma. /qW&Noqw Jesus pākihut yūpaqwat epeq qötöpay’k̇aṅw pūwi. Noqw puma put tātaynayaqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, ya itamuy so’niqw um pas qa hin unaṅwtini? kpO%Noqw wukohukvaqw, pāhu walalataqe, pākihut aqw a’nö yēvantaqe, nuṅwu pay aqw kūyi ohpo. 7og$Noqw puma sinmuy suhpantaqamuy aṅqe’ hōnayat, puma pākihut aqw yuña, Jesus haqam qátuhqat aqw’a. Noqw puma paṅqw ahpiyya. Noqw pētu pākihu piw pumuy amumumya. rn]#Noqw pay ép tapkiqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Tuma wuhkovatuphat yupqömiya. *mM"Pam tūtuwutsit‐sa akw pumuy amumi yuaata. Nihqe pay ason pumuy nánaltyaqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi put sohsok namtömnaṅwu. Jesus Calms a Storm ly!Yanhaqam pam tūwutsit hihta tuawi’taqat akw nuhtumi hīhihta yuaataṅwu, pay puma hin put kwusi’wisqat pan’i. Qk Nīk̇aṅw pam ūyiwe’, wuṅwe’, sohsok hihta tusaqtsotskit amuhpenihqe yahsayoqtiṅwu; nen wukonantaqay’vaṅwu. Noqw ōviy súmawuy aṅ masay’yuṅqam put atpik kihsit aṅ yesvaṅwu. zjmPam mustard‐uyit pōsiyat anta. Pam tutskwave ūyiwhqe as tūwaqatsit ep pōvoshumit amuṅaqw sushihsayhoya. iPu pam paṅqawu: Ya sen itam God moṅwtunatyaat hihta antaqat paṅqaqwani? Ya sen itam hihta enaṅ put namimahtaknayani? hPu himu aniwhtiqw, pahsat pu ūyi’taqa put tsahqaṅwu, pi höhöqyaniqat aw pítuṅwuniq’ö. The Parable of the Mustard Seed ngUPi tutskwa nāp hihta aniwnaṅwu; mohti nahpi’vaṅwu, pu sihkuyvaṅwu, pu timuy tukwsinaṅwu. !f;Pam uyht, mihikq puwṅwu; pu qavoṅvaqw qatuptuṅwu. Nīk̇aṅw poshumi ṅahkuyvak̇aṅw, pu wuṅqw, hin pam panhtiqat pam qa navoti’taṅwu. ^e5Pu pam paṅqawu: God moṅwtunatyaat hakiy tāqat pasva poshumit uyhqat anta. d Pi himuy’taqat aw piw pēhu noiwni; pu ṅastanihqa híkispi as hihta himuy’taqey kwayhni. The Parable of the Growing Seed hcIPu pam pumuy amumi paṅqawu: Uma hihta aw tūqayyuṅqey ep tunatyaltotimantani. Pi uma hihsa’haqam hakiy eṅem tuwantotaqw, pay piw pan umuṅem tuwantiwmantani; pu uma aṅ nanaptaqamuy amumi piw nāt wūhaq noiwni. 1b]Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa. aPi sohsoy himu tupkiwtaqa pay mātaqtiniqe ōviy pantaṅwu, piw sohsoy himu nanauyve hiniwhtiqa aṅqe’ nanaptiwniqe ōviy’o. $`APu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya sen hak wihqöhit úwiknat, sīvut sen puvuwhpit atpipoq távini, as pam tsotsókpit ep put tsoki’tanīk̇aṅwo? _5Noqw pu lomatutskwat aṅ ūyiwhqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit nanapte’, kwusuye’, hihta himuy’vayaṅwu; pētu sunat pakwt sihk̇ay’tasikip hóyokput himuy’vayaṅwu, pu pētu payhp sunát‐sikipo, pu pētu tsivót‐sikip sunát‐sikipo. A Lamp under a Bowl W^'Yep qatsit‐sa aw tunatyaltote’, pu k̇āhakiwuy akw ūnatote’, pu hīhihta tuṅlay’k̇ahk̇aṅw, soq lavayit aw qa tunatyaltotiṅwu. Noqw ōviy lavayi pumuy unaṅwpeq qa hihta himuy’vaṅwu. S]Noqw pu kutqölpa löhökqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit as nanaptat, Y\+Noqw lavayi pumuy unaṅwayamuy ep qa hūrs ṅapkiwtaqw, ōviy puma pay hihsavo as aṅ kūyuṅṅwu. Noqw pay lavayit ep k̇ānavotpit, sen okiwsahsaṅwaqat aw pituqw, pahsat pay puma unaṅwmokyaṅwu. [Pu pay piw pan pik̇aqlöva löhökqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit nanapte’, hahlayk̇ahk̇aṅw āpiy pay put kwusuyaṅwu. !Z;Noqw lavayi pöhpava löhökqa imuy amunta. Hakim lavayit as nanaptaqw, āpiy pay Satan pite’, pumuy unaṅwpeq lavayit ūyiwhqat paṅqw ipwaṅwu. -YUUylawhqa hapi God lavayiyat uylawu. "X= Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma it tūwutsit hihta tuawi’taqat qa mātsi’yuṅwa? Noqw ya hin tis uma sohsok tūwutsit mātsi’yuṅwni? W Puma as aw tayk̇ahk̇aṅw, tutwat, qa māmatsyaniqat ōviy’o, pu aw tūqayk̇ahk̇aṅw nanaptat, qa māmatsyaniqata; taq nāp hisat sen puma ahoy nánamtök̇aqw, pumuy qaanhtipuam pumuy amuhpiy ayo yukiwni. Jesus Explains the Parable of the Sower V Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: God moṅwtunatyayat ahpiy navoti tupkiwta pew pahsavoo. Nīk̇aṅw pu’ hapi pam umumiwat susmataq’a; nīk̇aṅw imuywatuy qatuptsiwni’yuṅqamuy amumi qa mahtaq’a. Nīk̇aṅw pam tūwutsit‐sa akw yuaatiwa. U Noqw puma nánaltyaqw, ima put aqlaqyaqam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum it lavayit hihta tuawi’taqat put tūviṅtota. lTQ Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa. The Purpose of the Parables _S7Pu pēhu lolmat tutskwat aṅ löhökqe kuyvaya; pu wuṅqe, hihta himuy’va, pēhu sunat pakwt sihk̇ay’tasikip aw hóyokput aniwnaya, pu pēhu payhp sunát‐sikipo, pu pēhu tsivót‐sikip sunát‐sikipo. cR?Pu pēhu kutqölpa löhö; noqw kutqölö wuṅqe, put laknaqw, pam qa hihta himuy’va. kQONīk̇aṅw tāwat ōvetiqw, pay ūyi kólaki; nihqe pam qa pas pas ṅay’taqe, ōviy tsahkwi. xPiPu pēhu pik̇aqlöva qa pas pisay’taqat aṅ löhö. Noqw aṅ qa pȫṅalaniqw, ōviy pay āpiy kūkuyva. yOkNoqw pam uylawhq, pēhu poshumi pöhpava löhö. Noqw súmawuy aṅ masay’yuṅqam ö́kihqe aṅ put soswa. KNKurs huvam tuqayvastotaa. Hak tāqa tsalakin’uylawniqe pasmii. lMQNoqw pam tūwutsit hihta tuawi’taqat akw pumuy hīhihta tutuqayna; nihqe pumuy amumi paṅqawu: zL oPu piw pam wuhkovatuphat qalaveq sinmuy tutuqaynativa; noqw sinom qaan’ewakw hintaqam pep put aw tsovalti; noqw ōviy pam pākihut pāhut ep pāyawnumqat aqw pákihqe epeq qatuptu; noqw sinom sohsoyam wuhkovatuphat qalava tutskwava yēse. WK'#Pi hak haqam God tunatyayat aṅ hinmaqa hapi itupko, isiwa, pu íṅuu.nJU"Pu pam put aqle’ yesqamuy amuhpa’ yorikt, paṅqawu: Kurs iṅuy, pu itupkomuy amumi yórikyaa. WI'!Noqw pam lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Ya hak íṅuu? Pu ya hakim itupkomya? zHm Noqw sinom k̇aysiwhqam put aqlap yesqam put aw paṅqaqwa: Meh, uhtupkom, uṅuy amum, ihpaq uṅ wáṅwayya. G Noqw pahsat pu put tupkomat, yuy amum, put aw ökihqe, ihpaq hoṅk̇ahk̇aṅw, put aw hakiy ayatotaqe, put wáṅwayya. F Ura puma paṅqaqwa: Pam tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwta, kitotaqw, ōviy pam yan lavayhti. Jesus’ Mother and Brothers ,EQNīk̇aṅw hak haqam Qahováriwtaqat Hikwsit aqw hiṅqawniqw, pam pantaqa pas soon hisat put ahpiy ayo yukiwni. Panhtiqa pas sūs tūviwniqey aqw nāvitsinani. DNu umumi pas antsa paṅqawni: Hak hihta ep qaanhtiniqw, sen nuhtumiq hiṅqawniqw, pam pantaqa put ahpiy ayo yukiwmantani. ,CQSoon hak hakiy a’nö hoṅvit kīyat aw pak̇e’, hihta himuyat put aṅqw nawhkini, hal pas mohti put some’‐saa, nen pahsat pu pam put kīyat kīqötani. kBONoqw kurs Satan nāp nāmi mamk̇e’, pu nātsik̇e’, soon pam wúnuni; panis pi pam sohtini. ;AqPu kurs haqam kīvit nehpewhtote’ soon hoṅni. =@uHaqam moṅwtunatya nehpewhte’, pas soon wúnuni. ?Noqw pam sinmuy wáṅwayhqe, tūwutsit hihta tuawi’taqat akw pumuy amumi paṅqawu: Ya sen Satan Satan ayo hóroknani? H> Noqw hakim tutavot tutuqaynayaqam Jerusalem aṅqw ökihqe paṅqaqwa: Pam Beelzebub akw tuyqawiwta. Pam nukpanhihikwsimuy moṅwiyamuy aw yank̇aṅw nuhtuṅaqw nukpanhihikwsimuy ipwanta. t=aNoqw Jesus sinomat put nanaptaqe, put ṅuayaniqe awya paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Pam okiw qanavóti’numa. v<eNoqw pay piw sinom qaan’ewakw hintaqam amumi tsovaltiqw, ōviy soon kurs puma ṅas’ew nȫnösani. {;oPu momṅwituy amumi put mātapniqat hakiy Judas Iscariot pīwu. Noqw puma haqam kīve öki. Jesus and Beelzebul :9Pu Andrewt, pu Philip, pu Bartholomewt, pu Matthewt, pu Thomas, pu Alphaeus tiyat James, pu Thaddaeus, pu Simon sinomuy amuṅem qa nātusi’taqata, 9/Pu Zebedeet tiyat James‐nit, pu tupkoyat John, pumuy pīwu. Pam piw Boanerges yan pumuy tuṅwa; pam Yoy’umukit antaqamu, i’nihqe pam’i. >8wPam imuy tavi: Simon, pam piw Peter yan put tuṅwa. 7-Pu puma hīhihta akw tūtuyyaqamuy qalaptsintiwisniqat aw öqalat pam pumuy pasiwna, pu nuhtuṅaqw nukpanhihikwsimuy ayo ipwanwisniqat aw’i. !6;Noqw pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy namorsta, puma put amum hinnumyaniqat ōviy’o, pu pam pumuy aṅqe’ lomatuawit yuaatinumyaniqat ayataniqee. ^55 Pu pam tsomomiqnihqe, hakimuy namorstat, pumuy wáṅwayi. Noqw puma put awya. _47 Noqw puma put tunvotnayaniqw, pam pumuy tusoqmewa. Jesus Chooses the Twelve Apostles 3 Noqw aṅsakis tuyoy’e’wayom hīhikwsim put aw tātayyaqe atpipo nawhitotak̇ahk̇aṅw, k̇ēew paṅqaqwa: Um hapi God Tíata. 2 Pi pam k̇aysiwhqamuy sinmuy qalatsintaqw, ōviy sohsoyam hihta akw tūtuyyaqam put aw tóṅokyaniqey put aw nānaqasya. 11[ Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawhq, puma put eṅem tsākw pākihut mask̇atota, taq nāp hisat sinom qaan’ewakw hinhte’, put aw hūrs hómikmani. h0IPu Jerusalem‐kitsókit aṅq’ö, pu Idumaea‐tutskwat aṅq’ö, pu pāyut Jordan yupqöyṅaq’ö, pu ima Tyre‐nik̇aṅw pu Sidon‐kitsókit aṅqe’ yesqam pīwu. Puma put k̇ātumaltaqat nanaptaqe, aw öki. _/7Noqw pay Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum sinmuy amuṅaqw ahpiynihqe, wuhkovatuphat aqw’a. Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam put aṅkya, Galilee‐tutskwat aṅq’ö, pu Judea‐tutskwat aṅq’ö, %.CPahsat pu Pharisee‐sinom aṅqw ahpiyyaqe, āpiy pay Herod aṅk wīsiwtaqamuy amumum hin as put nīnayaniqey put ankiwakw yuaatota. A Crowd by the Lake Q-Pu pam hin unaṅwtiqe, pumuy a’nö unaṅwayamuy ep kwaṅwáitsivutiqe, amuhpa’ yorkit, tāqat aw paṅqawu: Uhmay tsihkwaa. Noqw pam put tsihkwa; noqw māat ayaṅqwat māyat an pās powalti. R,Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya hak nasuṅwintalöṅnit ep lolmat hinhtiniqw pam súanta, sen qalolmat hinhtiniqö’? sen qatsit ayo táviniqö’? sen nīnaniqö? Noqw puma qa hiṅqaqwa. S+Noqw pam lakput may’taqat aw paṅqawu: Kurs nuhtutpik wunuptuu, kita. **MNoqw mātaqpi kurs Jesus nasuṅwintalöṅnit ep put qalaptsinaniqat ōviy momṅwit put aw tunatyawyuṅwa, puma as hihta ep put nēveltoynayaniqe ōviy’o. U) %Pu piw pam tsotsvalkimi paki; noqw hak tāqa lakput may’taqa pep nuhtuma. Z(-Paniqw hapi ōviy nu’ Sinot Tiat nasuṅwintalönnit híkis aw tutuyqawi.'Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Nasuṅwintalöṅni hapi sinmuy amuṅem yukiwa, qa sinom nasuṅwintalönnit éṅem yukiwa. X&)Pam God kiyat aw pákihqe, pölavikit God aw noiwtaqat aṅqw nȫsat, suṅwámuy aṅ huyta, Abiathar God awwat mohpeq moṅw’iwtaq’ö. Pam pölaviki moṅw’iwyuṅqamuy‐sa amuṅem nōvatiwṅwu. !%;Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma qa hisat David hinhtiqat aṅ tuṅwáya? Ura pam‐niqw, pu suṅwámat puma hihta haqni’yuṅqe tsöṅsoq, ${Noqw Pharisee‐sinom Jesus aw paṅqaqwa: Meh, ya puma hinoqw nasuṅwintalöṅnit ep himu mewniwtaqat hintsatsk̇a? #/Noqw ahpiy pantaqw, puma nasuṅwintalöṅnit ep söhövos’uyit aṅ nöṅakwisq, put aw nánatuwnayaqam söhövosit talayat mawtiwisa. "-Noqw qa hak sino puk̇awiwkorot sakwiiwmaqat aṅ puhuovavalat kuyṅwu. Ispi hakiy panhtiniqw, puhuovavala pēke’, wiwkorot patomnaqw, ovavala wehemhtini. Noqw wiwkoro sakwítotini. Soon pi puhuovavala qa puhuwiwkorot aṅ kūyiltiṅwu. The Question about the Sabbath !7Qa hak sino puhutsatsakwmötsaput yewaskwit aw pihtaknaṅwu. Ispi hak panhtiqw, put ep pihtakqa yuwsit aṅqw tsikq, pu’ pas pāpu wukoprokṅwu. x iNīk̇aṅw pay ason hisat aw pituqw, möönaṅw’am pumuy amuṅaqw ahpiyniqw, pep pu’ puma nānapwalni. FNoqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya sen haqam mö’wit sinomat nāt möönaṅwuy amumum yantaqw, napwalni’yuṅwni? Soon pi möönaṅw pumuy amumum yantaqw puma napwalni’yuṅwni. NNoqw ima pi John aw nánatuwnayaqam‐nik̇aṅw pu Pharisee‐sinmuy amumi nánatuwnayaqam napwalni’yuṅwa. Noqw ōviy sinom Jesus aw ökihqe aw paṅqaqwa: Meh, John aw nánatuwnayaqam‐nik̇aṅw pu Pharisee‐sinmuy amumi nánatuwnayaqam napwalni’yuṅwa. Noqw ya hinoqw ūmi nánatuwnayaqam qa pantsatsk̇a? KNoqw Jesus put navotqe, pumuy amumi paṅqawu: Pay aṅ qahinyuṅqam tūhik̇at qa haqni’yuṅwa; nawus pi tūtuyyaqam put haqni’yuṅwa. Pi nu aṅ súanhinwisqamuy qa pumuy wáṅwayniqe ōviy pitu; pi nu imuy qaanhinwisqamuy nāp tunatyay aṅqw lasyaniqat aw wáṅwayniqe ōviy pitu. The Question about Fasting X)Noqw pam moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw pu qaanhinwisqamuy amumum tūmoytaqw, ima tutavot tutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum put aw tātayyaqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqaqwa: Ya pam hinoqw moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw pu qaanhinwisqamuy amumum tūmoyta, piw hīhiko? kitota. Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum put kīyat ep ökihqe, pep tunösvoñat aw yesq, k̇aysiwhqam moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam‐niqw pu qaanhinwisqam paṅso ökihqe, pumuy amumum put aw yesva; pi put aṅk hinwisqam pas k̇aysiwhqee. 9kNoqw pam paṅmak̇aṅw, hakiy Alphaeus tiyat Levi moṅwit eṅem sīvat ömalawk̇aṅw haqam qatuhqat túwahqe, aw paṅqawu: Um inuṅkni. Noqw pam wunuptut, put aṅki. w Pu pam paṅqw piw wuhkovatuphat qalávohaqamii. Noqw sinom sohsoyam put aw tsovalti; noqw pam pumuy tutuqayna. oW Noqw pahsat pay pam wunuptut, ahpay kwusut, pumuy sohsokmuy amutpik nakwsu. Noqw ōviy puma sohsoyam k̇ātayuṅqe, God pas hihtatota, paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Pas itam qa hisat hihta yanhaqamnihqat aw yórikya. Jesus Calls Levi N Oviy nu ūmi paṅqawni: Qatuptut, uh’ahpay kwusut, uhkiy aw’i. 9k Noqw pay pi nu’ Sinot Tiat yep qatsit ep hakiy ahpiy qaanhtipuyat ayo yúkuniqey aw öqalat pasiwtaqat uma it akw nanaptani‐pu pam it tāqat aṅ qataytaqat aw paṅqawu: G Ya hak hakiy aṅ qataytaqat tūtuyhqat aw hinwat lavayhtiniqw qa pas pas hinta, Sen Uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa, kitaniqö’? sen Wunuptut, uh’ahpay kwusut, nakwsuu, sen kitaniqö’? -Noqw kurs puma unaṅwpeq pan wūwantotaqw, Jesus panis unaṅwpeq māmatst, amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw umuh’unaṅwpeq pavan wūwantota? Di~}}||{{{%zYyyFxxwvvTuutgssgrr``_'^i]]2\ [ZZ:YY8YWVV7UU>TbT SpS R@QQ@P^ONN]MM@LIKJJXIIEHGG0FFBEEDACC2BBA@??V?&>=<<;;g::.99"8T77|66s655044432211Q00/7.--%,+**e))K(-'&%$y##0""0!A Q%2go m"y9 1P6Q"  e  A)DW'' !Noqw ōviy puma lavayhtotiqe, Jesus aw paṅqaqwa: Pay kurs itam hin paṅqaqwani. Noqw Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Pay nu tuwat soon hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsakqey umuy āawnani.1&[ Pu as k̇a itam Sinmuy amuṅaq’ö kitotanik̇aṅw‐pi puma sinmuy mamqasya, sinom sohsoyam John pas antsa God lavay’ayaatnihqat pan mātsi’yuṅqw ōviy’o. 3%_ Noqw puma nānami put yuaatotaqe paṅqaqwa: Pas k̇a itam, Oṅaq’ö kitotaqw, kurs hin pam qa paṅqawni: Noqw ya hinoqw pantaqw uma put aw qa tūtuptsiwa? kītani. $- Ura John kūyit akw tūtuvoylalawu. Ya pam pantsakniqey haqaqw makiwa? sen ōveqatsit aṅqö’? sen sinmuy amuṅaqö’? Uma nuy āawnayani. Y#+ Noqw Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Kurs nu piw tuwat umuy sūkw hihta tūviṅtani. Noqw ason kurs uma put nuy āawnayaqw, pu’ nu tuwat piw hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsakqey umuy āawnani. {"o Aw paṅqaqwa: Ya um hakiy öqalayat aw yank̇aṅw īit hintsaki? Ya hak uṅ īit hintsakniqat uṅ öqalmaqa? 9!k Pu puma piw Jerusalem aw öki. Noqw Jesus God kīyat ep waynumqw, hakim God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam, pu wukw’a’yat put aw ö́kihqe, H   Nīk̇aṅw kurs uma hakiy ahpiy put qa ayo yukuyaqw, pay soon Umuna ōveqatsit ep qátuhqa umuy mewnit ep qaanhtotiqat tuwat umuhpiy ayo yúkumantani. The Question about Jesus’ Authority S Pu uma hoṅk̇ahk̇aṅw nānawakne’, kurs hakiy aw hihta ep hinyuṅwe’, put ayo yukuyamantani. Noqw Umuna, ōveqatsit ep qátuhqa umuy mewnit ep qaanhtotiqat tuwat umuhpiy put ayo yúkumantani. 0Y Paniqw ōviy nu umumi paṅqawni: Uma nānawaknak̇ahk̇aṅw, hihta ōviy tūviṅlalwe’, uma pas soon put qa ömahtotaniqey qa pēvewnaye’, put makiwyamantani. s_ Pas antsa nu umumi paṅqawni: Haqawa it tsomot nahlak̇e’ wuhkovatuphamiq tūviwniqat aw paṅqawhqa pas unaṅwpeq qa pēvewnak̇aṅw, hin lavayhtiqey pas soon qa anhtiniqat tuptsiwe’, hin lavayhtiqey pas soon aw qa yórikni. M Noqw Jesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: God aw tūtuptsiwaa. } Noqw Peter u’naqe, Jesus aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, meh ura um nönvospaltsokit aw qalomálavayhtiqw, kurs pam lāki. [/ Pu qavoṅvaqw puma aṅqwyaqw, kurs nönvospaltsoki ṅay aqwhaqami lāki. K Pu tapkiqw pam kīṅaqw ahpiy’o. The Lesson from the Fig Tree T! Noqw tutavot tutuqaynayaqam God awwat mohpeq momṅwituy amumum put nanaptaqe, hin as put nīnayaniqey wūwanvaya, sinom sohsoyam put tutuqayhpiyat aw k̇ātayyuṅq’ö. Noqw ōviy puma put mamqasya. b= Noqw pam tutuqaynaqe, pumuy amumi paṅqawu: Ura God lavay’ayaat put eṅem yan pēna: Iki hapi nāwakinkihunihqey pan sohsokmuy sinmuy amuhpiy túṅwantiwni. Noqw soq tuwat uma put uuyiṅwtuy kīyat pan yukuya. P Nihqe hakiy pep ṅö́yakpuva haqami hihta yawmaniqat pas qa nakwha. +O Pu puma Jerusalem aw öki. Noqw Jesus God kīyat aw ṅö́yak’iwpuyat aw pákihqe, pahsat pu pep hakimuy huhyayaqamuy paṅqw ihpomiq lālayi, pu hihta tuhtuy’yaqamuyu, pu sīvat nāhoyṅwantotaqamuy huhyanpiyamuy takuminva, pu imuy hö́wihtuy huhyayaqamuy atsvewayamuy pīwu. - Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Nam turs yahpiy qa hak ūṅaqw hihta nösni. Noqw put aw nánatuwnayaqam nanapta. Jesus Goes to the Temple ta Yāvo nönvospaltsokit nahpi’taqat túwahqe, put aw’i, nāphisat sen put ep aniwnit túwaniqe ōviy’o. Noqw pam aw pítuhqe qa hihta tuwa, pay panis nahpiyat‐saa, nāt nönvospala hisat aniwhtiṅwuqat qa aw pituqw ōviy’o. L Noqw qavoṅvaqw puma Bethanyt aṅqwyaqw, pam tsöṅmokqe, a; Noqw Jesus Jerusalem aw pákihqe, God kīyat awnihqe, sohsok hihta aṅ yori. Noqw pay pas hísatniqtiqw, ōviy pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum paṅqw Bethany‐kitsókit aw’i. Jesus Curses the Fig Tree  Nam itanay David moṅwtunatyaat Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqa tayawintiwaa. Nam God Sus’oveqnihqa put öqalaa! &E Pu ima mohti’wisqam‐niqw pu amuṅkyaqam tsa’tiwisqe paṅqawwisa: Öqawmaṅwu! Nam Tutuyqawhqat natṅwaniyat aw yank̇aṅw pitutoqa tayawintiwaa. y Noqw k̇aysiwhqam pö́nawit yuwsiy ahpatota. Noqw pētu himutsotskit nantaqayat tsahqayaqe, put pö́nawit ahpatota. Z - Noqw puma Jesus aw morohyat wikvaqe, put aqw yuwsiy ahpata. Noqw pam aqw wūvi. g G Pu ōviy Jesus pumuy amumi hin tutaptaqat puma pan amumi lavayhti. Noqw puma pumuy mātapya. n U Noqw pumuy pantsakq, hakim pep hoṅqam pumuy amumi paṅqaqwa: Ya uma hinoqw morohyat ṅáṅaha? x i Noqw puma ahpiynihqe, haqam ihp pönalsive hötsíwat aqlap morohyat sómiwtaqat tuwa; nihqe puma put ṅaha. . U Pu ason kurs hak umuy hinoqw pantsakqat paṅqawhq, uma put aw paṅqawni: Itahtutuyqawhqa put haqni’ta, uma aw kítani. Noqw pahsat pay pam aṅqw put lālayni. ?w Amumi paṅqawu: Uma kitsókit umupyeve wúnuhqat awni. Nen uma panis ep pak̇e’, pay morohyat pas nāt qa hisat hak aqw wupqat sómiwtaqat túwani. Uma put ṅaht, aṅqw wikni. W ) Noqw puma Jerusalem ahayhp ökiwisa, tsomot Ólivet aw’i. Pep hapi Bethphage‐kitsóki‐nik̇aṅw pu Bethany‐kitsóki wunu. Noqw pumuy paṅso ökiqw, Jesus lȫqmuy put aw nánatuwnayaqamuy ayataqe, 5 4Noqw Jesus put aw paṅqawu: Taa, pay um nímani; uhqapevewni uṅ powata. Noqw pahsat pay pam pōsiy tālawnaqe, pahpiy pöhpava Jesus aṅki.%C 3Noqw Jesus lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Ya nu uṅ hintsanniqat um nāwakna? Noqw qapostalqa put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um as okiw ivosiy tālawnani. H  2Noqw pam usimniy ayohaqami tūvat, wunuptut, Jesus aw nakwsu. /W 1Noqw Jesus pep huruhtit, puma put wáṅwayyaniqat amumi paṅqawu. Noqw puma qapostalqat wáṅwayyaqe aw paṅqaqwa: Hahlayhtit, wunuptuu; pam uṅ wáṅwaylawu. /W 0Noqw hakim wūhaqnihqam put mēwayaqe, qa hiṅqawlawniqat aw paṅqaqwa. Noqw pahsat pu pam ōvaqe tsa’lawhqe paṅqawlawu: Um David Tíata, okiw nuy ōkwatuwaa. ) /Noqw yaw hak Nazareth aṅqw tāqa Jesus paṅnihqat pam navotqe, put aw tsa’lawhqe paṅqawu: Um Jesus, David Tíata, okiw nuy ōkwatuwaa.  .Pu puma Jericho aw öki. Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy‐nik̇aṅw pu sinmuy k̇aysiwhqamuy amumum Jericho aṅqw ahpiyniqw, hak qapostalqa Bartimaeus yan mātsiwhqa, hakiy Timaeus tiat, pöhut qalave qatuk̇aṅw, okiw nuhtumi hihta tuṅlay’ta. c? -Hikis pi nu’ Sinot Tiat qa hihta tu’yalawniqe ōviy pitu; pi nu nuhtumi unaṅwtapniqe ōviy pitu, piw sinmuy k̇aysiwhqamuy amuṅem iqatsiy táviniqee, pumuy ayo óyaniqe ōviy’o. Jesus Heals Blind Bartimaeus M~ ,Pu uma haqawa pas susmohpeqniqey nāwaknaqa sohsokmuy tūwikiamni. x}i +Nīk̇aṅw uma hapi qa panhtotimantani; pay umuṅaqw haqawa pas pāvanniqey nāwaknaqa umuy tumalay’tani. o|W *Noqw Jesus pumuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Pay uma navoti’yuṅqw, imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi moṅw’iwyuṅqey yan túṅwantiwyaqam pumuy amumi tutuyqawya; pu pumuy amuhpa’ pavansinom öqalay pumuy nanvotnatiwisa. j{M )Noqw ima pakwtnihqam put nanaptaqe, James‐nik̇aṅw pu John, pumuy amumi qa yan unaṅwtoti. ;zo (Nīk̇aṅw pay nu hakiy iputvaqe sen isuyvaqe qátuniqat paṅqawniqey öqalat qa pasiwta. Nīk̇aṅw pay ason pas pam hakimuy amuṅem na’sastiwhq, pumuy amumi pam noiwni. lyQ 'Noqw puma put aw paṅqawu: Owi, pay itam soon qa panhtini. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nu kānavotpit aṅqw yúkuniqat uma as soon aṅqw qa yúkuni; pu nu hin piw tuvoylatiwhqat uma soon as qa pan tuvoylatiwyani. kxO &Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma hihta ōviy tūviṅlawhqey qa mātsi’ta. Ya pay nuy k̇ānavotpit aṅqw yúkuniqat aṅqw uma yúkuniqey suhtaq’ewa? Ya sen uma nuy hin tuvoylaiwtaqat pan tuvoylatiwniqe ōviy’o? w9 %Noqw puma put aw paṅqawu: Ason um moṅwqatuptuqw, as itamuṅaqw haqawa uhputvaqe qatuqw, pu suhk̇awa uhsuyvaqe qátuniqat um itamuy hu’wanani. Yv+ $Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya nu hihta umuṅem hinhtiniqat uma nāwakna? $uA #Noqw hakiy Zebedeet timat James‐niqw pu John, puma Jesus aw pítuhqe, aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, um as itamuy hin nāwaknaqw pan itamuy hintsanni. t3 "Noqw puma inumi tututsiwyat, nuy wuvalalwat, inumi töhtotani; nen nuy nīnayani. Noqw pāyis talq nu ahoy tātayni. The Request of James and John s# !Nihqe amumi paṅqawu: Meh, itam hapi Jerusalem aqwya. Noqw nu’ Sinot Tiat God awwat mohpeq momṅwituy‐nik̇aṅw pu tutavot tūtutuqaynayaqamuy amumi mātaviwni. Noqw puma nuy mokiwuy hihk̇ay’taqat paṅqaqwani; nen imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi nuy noayani. qr[ Noqw puma paṅ Jerusalem aqwyaqw, Jesus pumuy amupyeve hinma; noqw puma hin kurs wūwank̇ahk̇aṅw, maqasneveq aṅk hinwisa. Noqw pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy piw namitsovalat, hin pam hintsaniwniqey pumuy āwintiva; q Nīk̇aṅw hapi k̇aysiwhqam mohti’wisqam nuhtuṅktotini; pu nuhtuṅkyaqam mohti’wisni. Jesus Speaks about His Death a Third Time p Nīk̇aṅw pam tuwat it qatsit ep tsivót‐sikip sunát‐sikip hóyokiwtaqat himuy’vani: Kīkihuta, pāvamuyu, tupkomuyu, qȫqamuyu, siwamuyu, yúmuyu, tímuyu, pu pāvasata, pu okiwsahsanpit énaṅa; pu piw qatsit nātoniqat ep qatsit qaso’taqata. o- Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas qa hak paysoq kiy, sen pāvamuy, sen tupkomuy, sen qȫqamuy, sen siwamuy, sen nay, sen yuy, sen nȫmay, sen timuy, sen pāvasay inuṅem tunatyat‐nik̇aṅw pu lomatuawit eṅem tunatyat ōviy mātavi. knO Pahsat pu Peter yuaaykuqe aw paṅqawu: Meh, itam hapi sohsok hihta tatamhtotat, uṅk nankwusa. (mI Noqw Jesus pumuy amuhpa’ tayk̇aṅw paṅqawu: Pay sinmuyniqw i’ kurs hin pasiwtani. Nīk̇aṅw God‐niqw qa panta. Pi God‐niqw sohsoy himu pasiwta. ql[ Noqw pahsat puma tis pas kurs hin wūwayaqe, nānami paṅqaqwa: Noqw pantaniqw, hak sen ayo yámakni? Dk Pay himu pohko pȫlay’taqa tsakomostat aṅ pórokput aṅ yámakniniqw pam pay qa pas qa tūvosi. Noqw pay k̇ahaksino God moṅwtunatyayat aw pákiniqw pam put eṅem pas qatūvosi. ]j3 Noqw put aw nánatuwnayaqam put lavayiyat ep hin kurs wūwaya. Noqw Jesus piw lavayhtiqe amumi paṅqawu: Tōtimu, pas k̇āhakiwuy aw yanyuṅqamuy amuṅem qatuvoshinta God moṅwtunatyayat aw yuṅwniq’ö. i7 Pu Jesus aṅqe’ yorikt, put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Pas k̇ahaksinmuy amuṅem qatuvoshinta God moṅwtunatyayat aw yuṅwniq’ö. vhe Noqw pam put lavayit ep unaṅwmokqe, qahahlayk̇aṅw paṅqw ahpiy’o; pam hihta nihti’taqe ōviy’o. %gC Pahsat pu Jesus put aw taynumqe, aw unaṅway’ta; nihqe aw paṅqawu: Um sūpwat hihta ep qa pasiwta. Um ahpiynen hihta uhhimuy húyani; nen aṅ ōokiwyaqamuy sīvat huytani. Nen um ōveqatsit ep hihta hihk̇ay’taqat himuy’vani. Pu um aṅqwnen nahoylehtsit kwusut inuṅkni. mfS Noqw pam lavayhtiqe aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, pay nu pas itsákoy aṅqaqw put sohsok aṅ hinma. \e1 Pay pi um hinwisniqat tutavot navoti’ta: Um tokot qa sokoptani; um hakiy qa nīnamantani; um hihta qa ūuymantani; um hakiy hihta qa atsátoynamantani; um unay, pu uṅuy, pumuy k̇aptsi’tamantani, it’a. gdG Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ya um hinoqw nuy lolmalawu? Pi qa hak lolma, hal pas God‐saa. Lc Noqw pam paṅqw ahpiyniqw, hak tiyo aṅqaqw wárikiwtaqe put atpipo tamötswunuptut, aw tūviṅtaqe paṅqawu: Lomatutuqaynaqa, ya nu hihta hinhte’, qatsit qa so’taqat himuy’vani? Ub# Pu pam pumuy tsöpalawk̇aṅw, amumi mámatyawht, öqalanta. The Rich Man oaW Pas nu umumi súaṅqawni: Hak God moṅwtunatyayat tsākw qa an kwúsuhqa pas soon paṅso pákini. =`s Noqw Jesus put túwahqe, qa yan unaṅwtiqe, amumi paṅqawu: Uma tsātsakwmuy inumi nakwhanayani; uma qa mēwantotani. Pi panyuṅqam hapi God moṅwtunatyayat ep sinoiwyuṅwa. ,_Q Noqw hakim tsātsakwmuy tsamk̇ahk̇aṅw, Jesus aw ö́kihqe, as pam pumuy amumi hintsanniqat aw paṅqaqwa. Noqw put aw nánatuwnayaqam pumuy tusoqmewaya. y^k Pu kurs wuhti kōñay mātapt, piw sukw amum qatupte’, pam tokot sokoptaṅwu. Jesus Blesses Little Children ]  Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Hak nȫmay mātapt, piw sukw amum qatupte’, tokot sokoptaqey akw nȫmay ehpewi qaanhtiṅwu. L\ Noqw put aw nánatuwnayaqam ahpave pay piw nāt put tūviṅtota. I[  Paniqw ōviy God hakimuy namitsak̇aqat qa hak nāhoy távini. ~Zu Noqw puma lȫyömnik̇aṅw sūkw tokot antamantani. Noqw ōviy hapi puma pāpu qa lȫyömnit sūk̇a tókoniṅwu. QY Paniqw hapi ōviy tāqa nay, pu yuy mātapt, nȫmay aw huruhtimantani. kXO Noqw pi as yayhniwhqat aṅqaqw hisat hīhihta yukiltiqat pepeq God tāqat pu wuhtit pumuy yuku. Wy Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pi uma a’nö unaṅway’yuṅqw, ōviy Moses it tutavot umuṅem pēna. V{ Noqw puma paṅqaqwa: Hak nȫmay mātapninik pan put eṅem tutuventat, put hōnamantaniqat Moses sinmuy pan nakwhana. KU Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Ya Moses umumi hin tutapta? T Noqw Pharisee‐sinom put aw ö́kihqe, unahepyaqe, tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya tāqa nȫmay mātapniniqw pam súanta? JS  Pu pam paṅqw nakwsuk̇aṅw, Jordan pāyut yupqöyve Judea‐tutskwat aqlavo pitu. Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam piw put aw öki. Noqw pay pi pam panhtiṅwunihqe piw pumuy tutuqaynativa. ,RQ 2Öṅa as lolma. Nīk̇aṅw kurs as pam suhuviwniqw, ya sen uma hihta akw put suhutotani? Uma suhupkiwyuṅwni, nen uma qa nānami hin unaṅway’yuṅwni.YQ+ 1Pi sohsoyam qȫhit akw suhutiwyani, pu sohsoy hom’oyi ȫṅat akw suhutiwni. SP 0Pepeq ātu pumuy sówantotaqam qa so’ṅwu, piw qȫhi pas qa tokṅwu. _O7 /Pu kurs uhposi uṅ lasnaqw, um put ayo hóroknani. Pay pi um tatam sūkw pōsi’k̇aṅw God moṅwtunatyayat aw pákini, hikis pi as um lȫqmuy pōsi’k̇aṅw maskiveq qȫhit pas qa tokṅwuqat aqw tūviwni. SN .Pepeq ātu pumuy sówantotaqam qa so’ṅwu, piw qȫhi pas qa tokṅwu. IM  -Pu kurs uhkuku uṅ lasnaqw, um put ayo túkuni; Pay pi um tatam qa pasiwk̇aṅw qatsit aw pákini, hikis pi as um lȫqmuy kuhkuy’k̇aṅw maskiveq qȫhit pas qa tokṅwuqat aqw tūviwni. SL ,Pepeq ātu pumuy sówantotaqam qa so’ṅwu, piw qȫhi pas qa tokṅwu. KK +Noqw ōviy kurs uhma uṅ lasnaqw, um put ayo túkuni. Pay pi um tatam qa pasiwk̇aṅw qatsit aw pákini, hikis pi as um lȫqmuy may’k̇aṅw maskiveq qȫhit pas qa tokṅwuqat aqw pákini. QJ *Pu kurs haqawa imuy tsātsakwmuy hihtawat inumi tuptsiwni’taqat lasnaqw, pay pi tatam put kwapk̇aqe wukomata hāyiltiqw pam wuhkovatuphamiq tūviwhq, pam pantaqa put eṅem pay ṅas’ewni. I5 )Pas antsa nu umumi paṅqawni: Hak haqam inuṅem umuy Christ sinomatniqw ōviy umuy kuyapkuynaqa pas soon qa ahsatiy ömahtani. Temptations to Sin -HU (Qa itamuhpew’iwtaqa hapi itamuma. G) 'Noqw Jesus paṅqawu: Uma qa mēwantotani. Soon pi hak haqam inatṅwaniy aw yank̇aṅw k̇ātatayhpit hintsakqa nuy paysoq qalomáyuaatani. NF &Noqw John lavayhtiqe, paṅqawu: Tutuqaynaqa, hak itamum qa hinmaqa uhnatṅwaniy aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy ipwanta. Noqw itam aw yórikyaqe put mēwaya, qa itamum hinnumqw ōviy’o. XE) %Haqawa inuṅem yan hihtawat tsākw pās távihqa hapi nuy pās távimantani, pu haqawa nuy pās távihqa hapi qa nuy pās tavit, aṅqw nuy pew távihqat pās távimantani. Who Is not against Us Is for Us eDC $Pu pam hakiy tsākw paṅso wikqe, amuhsonve tavit, put tsöpahtat, pumuy amumi paṅqawu: =Cs #Noqw pam qatuptut pakwt löq sihk̇ay’taqamuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Mohpeqniqey nāwaknaqa hapi sohsokmuy amuṅaqw nuhtuṅkmantani, pu sohsokmuy tumalay’tamantani. fBE "Noqw puma qa hiṅqaqwa; puma pi aṅqwyaqe haqawa pa pas suspavanniqat nānami yuaatiwisa. A !Pu pam Capernaum ep pitu. Nihqe pam ahpavenik̇aṅw pumuy yan tūviṅta: Ya uma aṅqwyaqe hihta nānami pas pavan yuaatiwisa? x@i Noqw puma put hiṅqawhqat qa māmatsyak̇aṅw, piw put tūviṅtotaniqey nánahtsopya. Who Is the Greatest? L? Pi pam put aw nánatuwnayaqamuy tutuqaynaqe, amumi paṅqawu: Nu’ Sinot Tiat sinmuy öqalayamuy aw mātaviwni. Noqw puma nuy nīnayani. Noqw ason nu nīniwe’, payis talqat ep ahoy tātayni. >y Noqw puma paṅqw ahpiyyaqe, Galilee‐tutskwat aṅ ayo nöṅa; noqw qa hak put navoti’taniqat pam nāwakna. )=K Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay i’ yantaqa pas nāwakinpit akw‐nik̇aṅw pu napwalnit‐sa akw ayo hórokniwṅwu. Jesus Speaks again about His Death &<E Noqw pam ahpami pakiqw, put aw nánatuwnayaqam pay nanaltyak̇ahk̇aṅw put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya hintaqw ōviy itam kurs hin put hóroknayani? A;} Noqw Jesus put mayat ṅuat, láṅaknaqw, pam wunuptu. : Noqw hikwsi a’nö hiṅqawht, put homimiykunat, aṅqw yama. Noqw pay sumataq pas mokq, ōviy wūhaknihqam paṅqaqwa: Pay mōki. z9m Noqw sinom put aw yuyutyaqw, Jesus amumi yórikqe, tuyoy’ewakw hikwsit mēwaqe, aw paṅqawu: Um hikwsi hakiy lavayiyat nawhkiṅwuqa pu naqvuyat uhtaṅwuqa, nu ūmi pas paṅqawni: Um put aṅqw yámakni; nen pāpu qa hisat aw pákini. 8{ Pahsat pu tsākw naat okiw pakk̇aṅw paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu tuptsiwa, um okiw iöwituptsiwniy ep nuy paaṅwani. f7E Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um tuptsiwhq’ö; tuptsiwhqat eṅem sohsoy himu pasiwta. &6E Noqw pam piép as it hovalanik qȫhit aqw tūvaṅwu, pu pāhut aqw’a. Noqw kurs um hihta tuwi’te’, um okiw itamuy ōkwatuwni, nen itamuy paaṅwani. 5 Noqw Jesus put nayat tūviṅtaqe, aw paṅqawu: Ya i’ hísathaqam it aw pitu? Noqw pam paṅqawu: Pay tsayṅahaqaq’ö. 4+ Noqw puma put aw put wikya. Noqw hikwsi Jesus tuwaqw, tiyo homimiykuqe, okiw pam tutskwamiq yēvaqe, qötmokiwk̇aṅw aṅqe’ waöötinuma. E3 Noqw pam lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Is ohi uma pu’ qatsívaptsiwyuṅqam qatuptsiwni’yuṅqamu, ya nu hihsavohaqam umumum yantani? Ya nu hihsavohaqam umuy maqsonlawni? Pew wikyaa. s2_ Hikwsi put haqam ṅue’ okiw tutskwamiq put tūvaṅwu; noqw qötmokṅwu, pu tamay ṅuriritik̇aṅw nawhtaṅwu. Noqw as ūmi nánatuwnayaqam put aṅqw put ayo hóroknayaniqat nu amumi paṅqawhq, pay puma kurs hin panhtotini. 51c Noqw sinmuy amuṅaqw haqawa lavayhtiqe aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, nu as itiy tiyot ūmi wikva, hikwsi hakiy lavayiyat nawhkiṅwuqat akw okiw pam tuyqawiwtaqw ōviy’o. a0; Noqw pam tutavot tutuqaynayaqamuy amumi paṅqawu: Ya uma hihta pumuy amumum yuaatota? l/Q Noqw sinom sohsoyam Jesus tutwaqe, pas aw k̇ātayyuṅqe, pahsat pay aw yuhtukqe aw hahlayhtoti. W.' Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi pítuhqe, sinom qaan’ewakw hintaqam pumuy amumi tsovawtaqamuy amumi yóri. Noqw tutavot tutuqaynayaqam pumuy amumum hīhihta yuaatotaqe, pumuy tūviṅlalwa. 3-_ Noqw nu umumi paṅqawni: Pay as Elias pas antsa pitu. Noqw puma hin nānawaknaqey an put hintsatsna, hin pam pey’taqat pan’i. Jesus Heals a Boy with an Evil Spirit ^,5 Noqw pam pumuy hu’waqe amumi paṅqawu: Pay Elias pas antsa mohti pite’, sohsok hihta aṅ ahoy aw antsantani. Noqw Sinot Tiat hin pey’taqw, pan kurs nu hin qa hīhihta aṅ kānavote’, qa hímuniwhtini. +w Noqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya hinoqw tutavot tutuqaynayaqam Elias soon qa mohti pítuniqat lavayta? {*o Noqw puma put lavayiyat ṅuy’yuṅwa; nihqe pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayniqey hiṅqawhqat nātuviṅlalwa. G) Noqw puma tūkwiṅaqw hanwisq, pam pumuy pās mēwaqe, amumi paṅqawu: Ason pas nu’ Sinot Tiat hisat mokiwuy aṅqw ahoy tātayniqat aw pahsavo uma hin yórikyaqey qa hakiy āawnayani. b(= Noqw āpiy pay puma aṅqe’ yórikyat, qa hakiy tutwa; pay Jesus nāla pumuy amumuma. '# Noqw ōmaw pepeq pumuy amumi kihsiwnaqw, aṅqaqw hakiy tönaat paṅqawu: I’ hapi pas aw iunaṅwa Itii; put uma aw tuqayvahsi’wisni. V&% Pay pam kurs hiṅqawniqe ōviy paṅqawu, pas puma tsātsawnaqw ōviy’o. X%) Noqw Peter lavayhtiqe, Jesus aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, pas hapi itam yépeqyaqw lolma. Himu as ōviy itam payhp kistotani, suk‐wat úṅemnit, pu suk‐wat Moses éṅemnit, pu suk‐wat Elias éṅemi. V$% Noqw pahsat pu Elias, Moses amum pumuy amumi mātaqtiqe, Jesus amum yuaata. #1 Noqw yuwsiat nūvat an qȫtsatiqe pavan pas talqaqsala; noqw pas soon hak tūwaqatsit ep tsatsákmötsaput hintsakqa put an pas pavan qȫtsatani. !"; Pu ahpiy navaysikis talq, Jesus Peter‐nit, James, pu John, púmuy‐sa tsamk̇aṅw, haqami wupatukwit aqwnihqe, pepeq pumuy amutpik alöṅti. t! c Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Soon pas hisat God moṅwtunatyaat öqalat yank̇aṅw pítuni. Noqw ima yep hoṅqamuy amuṅaqw haqawat nāt mokiwuy qa aw ök̇e’ put aw yórikyani. The Transfiguration ( I&Paniqw hapi ōviy haqawa pu’ tusk̇ap’iwyuṅqamuy, qaanhinwisqamuy qatsívaptsiwyuṅqamuy amutpip nuy, ilavayiy enaṅ hahmanqw, nu’ Sinot Tiat put hapi tuwat hahmanni, nu hisat ihoṅviaymuy qahováriwyuṅqamuy tsamk̇aṅw, Inay lolmat tālawṅwayat yank̇aṅw pītee.5e%Ya sen sino hihta akw qatsiy ahoy nāptini? xi$Ispi puyaw as sino tūwaqatsit sohsok himuy’vak̇aṅw nāp qatsiy kwahe’, hin pam put akw moṅwvastini? #Pi qatsiy k̇ahk̇awnaqa hapi put kwayhni; pu inuṅem tunatyat, pu lomatuawit ōviy qatsiy kwayhqa hapi put tuyqawvani. ,Q"Pu pam sinmuy put aw nánatuwnayaqamuy enaṅ wáṅwayhqe amumi paṅqawu: Inuṅkniqey nāwaknaqa nāqahihtatat, nahoylehtsiy īkwiltat, inuṅk nakwsumantani. E!Noqw pam namtökqe, put aw nánatuwnayaqamuy amuhpa’ tātayht, Peter u’nanaqe aw paṅqawu: Inuhkwayñavoo, Satan! taq um qa God tunatyayat wūwantat, tuwat soq sinmuy tunatyayamuyu. V% Noqw pam it pas suyan paṅqawhq, ōviy Peter put qalavo láṅaknat mēwa. "=Pahsat pu pam yuaativaqe, pumuy amumi paṅqawu: Pas nu’ Sinot Tiat kurs hin hīhihta aṅ qa k̇ānavotni. Noqw ima wukw’a’yat‐niqw, pu God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam nuy tūvayani, piw nuy nīnayani. Noqw pāyis talq nu ahoy tātayni. Noqw pam pumuy pās mēwaqe, puma put pantaqat qa hakiy āawnayaniqat amumi paṅqawu. Jesus Speaks about His Suffering and Death #?Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw úmuyniqw nu hak’i? Noqw Peter hu’waqe, put aw paṅqawu: Um hapi Christ, (God ahpiy moṅw’asi’taqa). :mNoqw puma paṅqaqwa: Yaw um kūyit kw tūtuvoylalawhqa John‐nihqat paṅqaqwa. Pu yaw um Elias‐nihqat pētu paṅqaqwa. Pu haqawatuyniqw yaw um himuwa God lavay’ayaata. r]Pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum paṅqw ahpiynihqe, Caesarea Philippi aṅ kitsókinawit nakwsu. Noqw pumuy paṅsoyaqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya sinom nuy hákiynihqat paṅqaqwa? Pu Jesus put kīyat aw hōna paṅqawk̇aṅwo: Um qa kīmini; piw um qa hakiy kīve it āawnani. Peter’s Declaration about Jesus Noqw pahsat pu piw pam put posmiq lȫvaqw may akw hintsanqw, put pōsiat tālawva. Noqw pam powaltiqe, pas suyan sohsokmuy tuwa. ^5Noqw pam kwuhpukt, paṅqawu: Pay nu sinmuy himutsotskit anyuṅqamuy yaktaqw tuwa. *MNoqw pam qapostalqat māyat ṅuat, kīṅaqw qalavo put wīki; nit put posmiq töhakt, pu lȫvaqw may akw put aw toṅokt, sen pam hihta túwahqat tūviṅta. yPu pam Bethsaidat ep pitu. Noqw hakim hakiy qapostalqat put aw wikvayaqe, pam put aw hintsanniqat aw nānawakna. }sNoqw pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw ya hintaqw ōviy uma nāto qa māmatsya? Jesus Heals a Blind Man at Bethsaida DPu ura nu nālöp sōmorit pahsa’nihqamuy sinmuy amuhpa’ tsaṅe’ pölavikit yóṅoyhtaqw, uma akwsiṅqat tsovalayaqe, hihsakip hoaput opomnaya? Noqw puma paṅqaqwa: Tsáṅee. b =Ura nu tsivót‐sikip sōmorit pahsa’nihqamuy tahtaqtuy amuhpa’ tsivot pölavikit yóṅoyhtaqw, uma akwsiṅqat tsovalayaqe, hihsakip hoaput opomnaya? Noqw puma put aw paṅqaqwa: Pakwt löq sihk̇ay’taqata. { oYa uma pōsi’k̇ahk̇aṅw qa tāyuṅwa, piw naqvuy’k̇ahk̇aṅw, qa nanvotya? Ya uma qa u’ni’yuṅwa?  Noqw Jesus put navotqe, pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw qa pölaviki’wisqey lavayta? Puyaw uma nāt a’nö unaṅway’yuṅwa? R Noqw puma nānami paṅqaqwa: Itam qa nitk̇ay’wisq, ōviy paṅqawu. 9Noqw pam pumuy u’nanaqe, amumi paṅqawu: Uma tunatyaltote’, Pharisee‐sinmuy pēk̇eniyamuy ep qa ūnaiwyuṅwni, pu Herod pēk̇eniyat ep’e. Noqw put aw nánatuwnayaqam kurs pölavikit suhtokya; pay puma pākihut aṅqw pas panis sūkw pölaviki’yuṅwa.  Pu pam pumuy amuṅaqw nakwsut, pākihut aqw piw paki, wuhkovatuphat yupqöymiq yámakniqee. The Yeast of the Pharisees and of Herod # Noqw pam unaṅwpeq öykitat paṅqawu: Ya hinoqw pu’ qatsívaptsiwyuṅqam k̇ātatayhpi hihta tuawi’taqat aw yórikyaniqey‐sa nānawakna? Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay soon k̇ātatayhpi hihta tuawi’taqa pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumi mahtakiwni. C Noqw hakim Pharisee‐sinom put aw ö́kihqe, amum nāṅwuy’yuṅqe, put aw tuwantota; nihqe as pam ōṅaqw k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat mahtaknaniqat put aw ö’qalya.  Nit pahsat pay pam put aw nánatuwnayaqamuy amumum pākihut aqw pakit, Dalmanutha‐tutskwat ep pitu. The Pharisees Ask for a Miracle `9 Noqw ima nȫnösaqam nālöp sōmorit pahsa’haqamo. Noqw pam pumuy aṅqe’ hōna. |qPu ōviy puma nȫnösaqe ȫöya. Noqw puma yóṅoyhput akwsiṅqat tsovalayaqe, tsaṅe’ hoaput aṅ opomnaya. 7Noqw puma hikikw hiṅsakwmuy pāvakiwhtuy kinumya. Noqw pam pumuy ep hahlayhtit, pu put aw nánatuwnayaqam sinmuy piw nopnayaniqat amumi paṅqawu. oWPu pam sinmuy tutskwava yesvaniqat amumi paṅqawu. Nit pu pam tsaṅe’ pölavikit ömahtat, put ep hahlayhti, nit put yōṅoyhtat, pu put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya, sinmuy nopnayaniqat ōviy’o. Noqw puma panhtoti. pYNoqw pam pumuy tūviṅta: Ya uma hihsa’haqam pölaviki’yuṅwa? Noqw puma paṅqaqwa: Tsáṅee. ~#Noqw put aw nánatuwnayaqam lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Puyaw sen hak haqam nȫsiwhqatnen imuy sinmuy yep qayēsiwhpuve haqam öynani? }yNoqw nu pumuy qa ȫyiwyuṅqamuy kīkiyamuy aṅqe’ hōnaqw, soon puma qa māmaṅuani, pi pētu yāvaqhaqaqw öki. i|KPas nu sinmuy ōkwatuwa, pu’ pāyis tēvep inumumyak̇ahk̇aṅw, okiw kurs hihta nōnovani. { Noqw ephaqam sinom wukotsovawk̇aṅw, qa hihta nitk̇ay’yuṅqw, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: "z=%Pas pi puma k̇ātayyuṅqe, ōviy paṅqaqwa: Pas sohsok hihta qaöwíhinhti; pas nanaqsöptuy naqvuyamuy hötahta, pu qayuáatotaqamuy yuaaykina."y=$Noqw pam pumuy mēwaqe put pantaqat qa hakiy āawnayaniqat amumi paṅqawu. Noqw tuwat soq pam pumuy pās mēwaqw pahsat pas puma aṅqe’ tunvotnaya. cx?#Noqw pahsat pay put naqvuat hötsíltiqw, pu leñiat ṅāhiwa. Noqw pam suyan yuaativa. kwO"Nit pu ōmiq yorikt, wupahikwsut, put aw paṅqawu: Ephphatha, (hötsíltii, i’nihqe pam’i). |vq!Noqw pam suhpantaqamuy sinmuy amuṅaqw put qalavo wikt, put naqvumiq malatsiy panat, töhakt, leniyat aw toṅo, uy Noqw hakim hakiy naqsöp’iwk̇aṅw huhrulqat yuaataqat put aw wikvayaqe, as pam put aw hintsanniqat aw nānawakna. #t?Pu piw Jesus Tyre‐nik̇aṅw pu Sidon pumuy qalaṅaqw ahpiynihqe, Decapolist tutskwat qalavaqe hinmak̇aṅw, Galileet ep wuhkovatuphat ep pitu. sNoqw wuhti kiy ep pituqw pay kurs nukpanhikwsi put tiyat aṅqw yama; noqw pam ahpay aṅ wáökiwta. Jesus Heals a Deaf and Dumb Man irKNoqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um yan lavayhtit nímani. Pay nukpanhikwsi uhtiy aṅqw yama. q3Noqw pam lavayhtiqe aw paṅqawu: Pas antsaa, Tutuyqawhqa; noqw pay pi popkot nönöspit atpik̇aqe tsātsakwmuy nōvayamuy piṅput nōnovaṅwu. p/Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ason tsātsayom mohti ȫöyani, taq soon pi hak tsātsakwmuy nȫsiwhqayamuy ömahtat, pu popkotuy amumi maspaṅwu. )oKI’ hak wuhti pep tutskwat ep sínonik̇aṅw, Greek‐sinmuy lavayiyamuy yuaata; nihqe as pam put tiyat aṅqw nukpanhikwsit hóroknaniqat okiw aw nāwakna. nPi hakiy wuhtit tiat manawhya tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwtaqw, yuat Jesus hintsakqat navotqe, ep pítuhqe, kukmiq nātuva. ;moPu pam piw paṅqw ahpiynihqe, Tyre‐kitsókit, pu Sidon‐kitsókit pumuy aqlavoo, nihqe kīmi pákihqe qa hak navotniqat nāwakna; nik̇aṅw soon kurs qa navotniwtani. olWIi hapi qalomáhimu sinot unaṅṅaqw nȫṅantaqa hapi put tuyoy’ewakwtaṅwu. A Woman’s Faith k9Uyiṅwtunatya, tuṅlay’tunatya, nukpantunatya, unatwi, qaunáṅwtalqatsi, unaṅwtuya, nuhtumiq qalomálvayi, kwivi’naṅwa, honaq’unaṅwa. j Pi īi himu sinmuy unaṅwayamuy aṅqw nȫnanta: Qalomátunatya, nömaqtsit sokoptunatya, tokot sokoptunatya, tuqwyantunatya, ci?Pu pam paṅqawu: Pi himu sinot unaṅṅaqw nö́ṅakqa hapi put tuyoy’ewakwtaṅwu. )hKIspi pam put unaṅwayat qa aqw pakit, ponoyat aqw pak̇e’ kwayñavehaqam maspiwṅwu. Yan pam lavayhtiqe, sohsok nȫsiwhqat kwaṅw’ewaynihqat paṅqawu. Hg Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Puyaw uma piw pas qa mātsi’yuṅwa? Puyaw himu sinot qa ahsonvenik̇aṅw put ahsonmi pak̇e’, soon put tuyoy’ewakwtaniqw uma put qa mātsi’yuṅwa? zfmNoqw pam sinmuy amuṅaqw kīmi pakiqw, put aw nánatuwnayaqam it lavayit hihta tuawi’taqat put tūviṅtota. 1e]Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa. %dCHimu sinot qa ahsonvenik̇aṅw put ahsonmi pak̇e’, soon put tuyoy’ewakwtani. Pi sinot unaṅwayat aṅqw nȫṅantaqa hapi put tuyoy’ewakwtaṅwu. xciPu pam sohsokmuy sinmuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Uma sohsoyam inumi tūqayyuṅwe’, māmatsyani. b7 Yan uma umuhwukwnavotiy nuhtumi mātapyaqe God lavayiyat ayo yuki’yuṅwa, pu ahpiy yāyantaqat uma hinwisa. The Things that Make a Person Unclean Sa Nihqe yan uma hakiy nay, sen yuy eṅem hihta hinhtiniqw aw uhtayaṅwu. V`% Noqw úmawat pi paṅqaqwa: Pu kurs sen hak haqam nay, sen yuy aw paṅqawni: Pay as k̇a um ihimuy akw moṅwvastiniqw, piw pam Corban (pam God aw noiwa, i’nihqe pam’i) kite’, pay qa hintamantani. _) Oviy pi Moses ura paṅqawu: Um unay pu uṅuy pumuy k̇aptsi’tani. Pu hak nay, sen yuy aqw qalomáhiṅqawhqa pay as mokmantani, ura kita. ^ Pu pahsat pam pumuy amumi paṅqawu: Pas pi ōviy uma tutuhisnik̇aṅw umuhwukwnavotiy aṅ hinwisniqey ōviy God tutavoyat qa hímuya. ~~?}}K|| {e{zsyyxxJrJIHH3FF2EEDcCCBuA@d?>>k==n<Noqw nasuṅwintalöṅnit totok̇ayat ep tapkiqw, Hi )Ura as Jesus Galilee‐tutskwat ep hinnumqw, ima momoyam put aṅk hinnumyaqe, put tumalay’yuṅwa. Pu piw wūhaqnihqam momoyam put amum Jerusalem aqwyaqam pep hōñi. The Burial of Jesus 4ha(Noqw hakim momoyam piw yāvaq tāyuṅwa. Noqw ima nuhtumya‐i’ Mary Magdalene, pu Mary hakiy James tsaywatnihqat‐nik̇aṅw pu Joses, pumuy yúamu, noqw pu Salome. g3'Noqw solāwamoṅwi Jesus ayaṅqwat aw wúnuhqa put pan hiṅqawht, sohsok hikwsuqw yórikqe paṅqawu: Pay kurs pas antsa i’ tāqa God Tíata. Qf&Noqw God kīyat ep mötsáp’uutspi ōṅaqw atk̇amiq nāhoy tsīki. 7ei%Noqw Jesus a’nö hiṅqawht, sohsok hikwsu. Fd$Noqw haqawa wárikqe, hihta söyatkoy’taqat (sponge) vinegar aqw móroknat, hopaqat epeq söṅnat, put hikwna paṅqawk̇aṅwo: Pay pantani; mātaqpi kurs Elias aṅqwnen put hawnani. _c7#Noqw haqawat pep hoṅqam nanaptaqe paṅqaqwa: Meh, taq pi pam Elias wáṅwaylawu. b7"Noqw tāwat atvelpetiqw, Jesus a’nö paṅqawu: Eloi, Eloi, lama sabachthani. Pam God, Itutuyqawhqa, ya um hinoqw nuy tatamhta? i’nihqe pam’i. eaC!Noqw tāwanasaptiqw ahsupoq tūwaqatsit aṅ qatālawva, tāwat atvelpetiqw pahsavoo. W`' Pay pas Christ Israel‐sinmuy moṅwíamnen nahoylehtsit aṅqw hawni, noqw itam aw tāyuṅwe’ tūtuptsiwani. Noqw ima put amum nahoylehtsit aw muiltiqam put aw tutsíwhiṅqawlawu. The Death of Jesus 3__Noqw God awwat mohpeq momṅwit piw amún put aw tututsiwyaqe, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum nānami paṅqaqwa: Pas as pam ayo tūooyk̇aṅw, kurs hin ayo nātapni. 5^eAyo nātave’, nahoylehtsit aṅqw hāwii. ']GNoqw ima aṅ sasqayaqam aw tututsiwyaqe, qötöy wīlank̇ahk̇aṅw paṅqaqwa: Hē! um God kīyat sahpuknat pāyis tālat aṅ aw kītaniqey tuwi’taqa, s\_Noqw pep pu’ tutuvenit an hiniwhti, ura yan pey’ta: Pam qaanhtotiqamuy amumum pohtoylaniwa, yan’i. [1Noqw puma piw hakimuy lȫqmuy uyiṅwutuy put ahsaq nīnaya, nānap nahoylehtsit aw muayaqee, suhk̇awa put putvaqeniqw pu suk̇awa put suyvaqee. mZSNoqw pam hihta nēveltoyniwhq, pam put atsva pēniwa; nihqe yan pey’ta: JEW‐SINMUY MOṄWIAMU. FYWukotöṅvaniwtaqw‐haqam puma nahoylehtsit aw put muaya. X'Pu puma put nahoylehtsit aw muayaqe, yuwsiyat nāhoy o’ya, put ōviy nanavö’yak̇ahk̇aṅwo, mātaqpi hak hihtawatmantaniqw ōviy’o. fWENoqw puma wine hihta a’nö sik̇at enaṅ namiqwriwtaqat put hikwnayaniqw, pam qa nakwha. [V/Noqw puma haqami Golgothat aw Jesus wikya; pam Masqötvihk̇a i’nihqe pam’i. nUUNoqw hak Cyrene‐tutskwat aṅqw tāqa, Simon yan mātsiwhqa, hakimuy Alexander‐nik̇aṅw, pu Rufus pumuy naam, haqaqw pitutoqe paṅqee. Noqw pam Jesus nahoylehtsiyat eṅem īkwiwtaniqat solāwam put tusoq’ayatota. AT{Pu ōviy puma put aw tututsiwyaqey yukuyaqe, palasakwat usimnit oyanayat, pu pas nāp yuwsiyat put yuwsinaya, nit nahoylehtsit aw put muayaniqe ahpiy wikya. Jesus Nailed to the Cross S Pu puma hopaqat akw put qötöyat wuvalalwak̇ahk̇aṅw, aw töhtota; pu aw tamötshoṅvank̇ahk̇aṅw, put pas hihtalalwa. bR=Nit pahsat pu put pas hihtalalwaqe, paṅqaqwa: Öqawmaṅwu, Jew‐sinmuy moṅwíamu! oQWPu puma put palasakwat usimnit usihtoynayat, hihta kūtay’taqat kwitetotaqe, put qötösomtoynaya. PwNoqw solāwam pavasiwhkit Pretorium yan túṅwantiwhqat aw put wikyaqe, suṅwámuy sohsokmuy sūmi tsovalaya. IO Noqw Pilate sinmuy pas pay unaṅwveniqe, pumuy Barabbas mātapt, Jesus wuvahtiwniqat paṅqawht, nahoylehtsit aw muiwniqat ōviy solāwamuy amumi put mātavi. The Soldiers Make Fun of Jesus -NSPahsat pu Pilate amumi paṅqawu: Ya hínoqö’? Pam hihta qalomáhinhtiqw ōviy’o? Noqw pahsat puma tis pas pavan sáakmaqe paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! HM  Noqw puma piw sáakmaqe aw paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! L5 Noqw Pilate lavayhtiqe piw amumi paṅqawu: Noqw ya nu it umuhpiy Jew‐sinmuy moṅwíyamuy yan túṅwantiwhqat hintsanni? Ya uma hin nānawakna? oKW Noqw God awwat mohpeq momṅwit sinmuy pan unaṅwtoynaya, as pam Barabbas pumuy amumi mātapniqata. |Jq Suyan pi God awwat mohpeq momṅwit qatsutsúyyaqe ōviy put aw Jesus noayaqw, pam mātsi’taqe ōviy paṅqawu. zIm Noqw Pilate lavayhtiqe amumi paṅqawu: Noqw ya nu Jew‐sinmuy moṅwíyamuy amumi mātapniqat uma nānawakna? HwNoqw sinom qaan’ewakw hintaqam Pilate aw sa’taqe, pam hin yúkuṅwuqey pan piw amuṅem hinhtiniqat ö’qalya. G7Noqw hak tāqa Barabbas yan mātsiwhqa pētuy amumum sivikit ep sómiwta. Ura puma put amum moṅwit ehpewi hoṅva; nihqe panhtotiqe hakiy nīnaya. FwNoqw put nōviwhqat ep pi pam hakiy sivilawhqat hihtawat nuhtumi mātapṅwu, pumuy hakiy nānawaknaqw put’a. gEGNoqw piw nāt Jesus qa hiṅqawu. Noqw ōviy Pilate hin kurs wūwa. Jesus Sentenced to Death yDkNoqw Pilate piw put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya pay um pas qa hiṅqawni? Meh, ima hīhihta uhpewi yuaatota. \C1Noqw God awwat mohpeq momṅwit put hīhihta nēveltotoynayaqw, pam qa hiṅqawu. BNoqw Pilate put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um Jew‐sinmuy moṅwíamu? Noqw pam hu’waqe aw paṅqawu: Um súaṅqawu. A 'Pu panis tālawvaqw, pay ima God awwat mohpeq momṅwit, pu wukw’a’yat‐nik̇aṅw pu tutavot tutuqaynayaqam wuwan’a’yatuy sohsokmuy amumum hin hintaniqat yuaaykuyaqe, Jesus somyat, ahpiy wikyaqe, pep tutskwat aw moṅwi, Pilate yan mātsiwhqat, aw put noaya. @HNoqw pahsat pay taqakowāko piw töqti; noqw pahsat pu Peter Jesus put aw hin lavayhtiqat u’na; ura pam paṅqawu: Nāt taqakowāko qa lȫs töqtiqw, um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawni, ura kita. Noqw pam put aṅ wūwaqe, pahsat paklawu.?7GNoqw pahsat pu pam God atpip amumi pas qa atsátaniqey amumi paṅqawu; nihqe pas öqalat paṅqawu: Pay nu pas umuy hakiy yuaatotaqat qa tuwi’ta. 8>iFNoqw piw pam qa nakwha. Pu hihin hihsavoniqw, ima pep hoṅqam piw Peter aw paṅqaqwa: Pay um pas antsa pumuy amumum hinnuma. Um pi Galilee‐sino; ōviy pi uhlavayi panta. e=CENoqw māna piw put túwahqe, pahsat pep hoṅqamuy amumi paṅqawu: I’ pi pumuy amumuma. <3DNoqw pam qa nakwhaqe paṅqawu: Nu put qa tuwi’ta; piw um hiṅqawhq nu qa māmatsi. Nit pam yámakqe, hötsíwat aw wunuqw, taqakowāko töqti. o;WCPeter nāmukintaqw túwahqe, aw taynumt, paṅqawu: Um pi piw it Jesus Nazareth aṅqw sinot ámuma. :BNoqw Peter pep moṅwkit ihpoviyat epniqw, haqawa God awwat mohpeq moṅwit tumal’aymuyatuy mámanhtuy amuṅaqw pítuhqe, y9kAPahsat pu haqawat put aw töhtivaya, piw put taywayat nākwapnayaqe, may pölölni’k̇ahk̇aṅw akw put wuvahtivayaqe, aw paṅqaqwa: Kurs hákiynihqat paṅqawuu! Pu ima tumal’a’yat mapqölöy akw put wuvalalwa. Peter Denies Jesus 8 @Pi uma qak̇aptsi’lavayiyat aw tūqayyuṅwa. Uma hin wūwantota? Noqw puma sohsoyam put mokiwuy hihk̇ay’taqat paṅqaqwa. 7?Pahsat pu God awwat mohpeq moṅwi itsívutiqe, yuwsiy tsīk̇at paṅqawu: Ya hinoqw pas piw nāt hakim put ehpewi hiṅqaqwani? 86i>Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu’ pam’i. Pay nāt nu’ Sinot Tiat Sus’öqaltutuyqawhqat putvaqe qátuk̇aṅw tokpelat ep ōomawhtuy akw hawtoqw, uma inumi yórikyani. 25]=Noqw pam qa hiṅqawhqe, pay amumi qa hinwat lavayhti. Noqw pu piw God awwat mohpeq moṅwi put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya pas pay um Christ, Tayawintiwhqat Tíata? 43Noqw solāwam God awwat susmohpeq moṅwit kīyat aw Jesus wikya. Noqw ima God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu wukw’a’yat‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam sohsoyam pep tsovawta. e,C4Noqw pam usimniy ayo tūvat, qa yuwsi’k̇aṅw amuṅaqw wāya. Jesus before the Council s+_3Noqw hak tiyo qa yuwsi’k̇aṅw tusaqtontsatsakmötsaput usk̇aṅw put aṅkniqw, tōtim put ṅuaya. F*2Noqw put aw nánatuwnayaqam sohsoyam put tatamhtotat watqa. )1Himu nu nāqavo God kīyat ep umumum hinnumk̇aṅw tūtutuqaynaqw, uma nuy qa ṅuaya. Noqw pay sam pi tutuveni soon qa antani. 7(g0Noqw Jesus lavayhtiqe, sinmuy amumi paṅqawu: Ya uma hakiy uyiṅwut ehpewi aṅqaqwyaqe, ōviy pas piw sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw murikhoy’k̇ahk̇aṅw nuy wik‐wisa? '/Noqw pumuy pep hoṅqamuy amuṅaqw haqawa sipwuvahpiy hóroknaqe, God awwat mohpeq moṅwit tūwikiyat sáviknaqe, naqvuyat ayo tuku. :&o.Pahsat pu puma put aw may’yuṅqe put ṅuaya. %}-Nihqe ōviy panis pam ep pitut, pay yūmosa Jesus awnihqe, aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, Tutuqaynaqa, kitat put tsohtsona. -$S,Noqw i’ pumuy amumi put mātapniqa amumi hihta tuwantaqe paṅqawu: Nu hapi hakiy tsohtsonaqw, pamni. Uma put ṅuaye’, pās aw tunatyawk̇ahk̇aṅw wikyani. *#M+Noqw pam nāt yuaataqw, Judas imuy pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw suhk̇a pitu. Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw, pu murikhoy’k̇ahk̇aṅw put amum öki, God awwat mohpeq momṅwit‐niqw pu sinmuy amuṅaqw wukw’a’yam pumuy ayatotaq’ö. m"S*Huvam hoṅvaa, itam awyani. Meh, nuy momṅwituy amumi mātapniqa pew pituto. The Arrest of Jesus E!)Pu pam pāyisni’mak̇aṅw pítuhqe, amumi paṅqawu: Pay pi uma tōke’, nānasuṅwnani. Hapí, tuwanit aw pitu. Meh, nu’ Sinot Tiat hapi qaanhinwisqamuy öqalayamuy aw mātaviwa.  }(Pu pam ahoy amuminihqe, pay piw pumuy tokqamuy tuwa; puma pi puwmaṅw’iwyuṅwa. Noqw puma kurs put aw hiṅqaqwani. =u'Pu pam ahpiynihqe nāwaknaqe, pay piw án lavayhti. 1&Uma tunatyawk̇ahk̇aṅw nānawaknani, taq nāp hisat sen uma ūnatiwyani. Pay as hakiy tunatyaat pas antsa su’qawta; noqw pay tokoat nuksiwa. %C%Pu pam amuminihqe, pumuy tokqamuy túwahqe, Peter aw paṅqawu: Simon, ya um pūwi? Ya pas um soon tāwat aṅqe’ sūs qöniltiqat pahsavo tunatyawtani? >u$Nihqe paṅqawu: Abba, Inaa, pay uṅniqw sohsoy himu pasiwta. Um as it k̇ānavotpit inuhpiy ayo yúkuni. Nīk̇aṅw pay qa nuy hin nāwaknaniqw, pantani; pay uhtunatyay antani. ##Pu pam ahpiy hihin yūmonit, tutskwami nātuvat, pep okiwlawu; nihqe kurs pay hin pasiwtaniqw, i’ tuwani put ahpiy ruhpakniqat nāwakna. ve"Nihqe amumi paṅqawu: Nu hapi sumataq mokni; pas iunaṅwa qahahlayi. Uma hāk yepye’, tunatyawyuṅwni. !Pu pam Peter‐nit, pu James‐nit, pu John pumuy pahpiy tsamhqe, pahsat pu suyhtsepṅwat qahahlay’iwmaqe hin unaṅwti. 'G Pu puma haqami Gethsemane yan túṅwantiwhqat aw öki. Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Uma hāk inuhsavo yep yesq, nu nāwaknani. T!Noqw pahsat pu pam pas öqalat paṅqawu: Pay nāmahin pi as kurs nu umum moknik̇aṅw, pay nu uṅ qa tuwi’taqey pas soon paṅqawni. Noqw puma sohsoyam put an lavayhtoti. Jesus Prays in Gethsemane 1[Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas antsa nu ūmi paṅqawni: Pay pu’ it tālat ep mihikq, nāt taqakowāko qa lȫs töqtiqw, um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawni. r]Noqw Peter put aw paṅqawu: Pay as pi nāmahin sohsoyam unaṅwso’niqw, pay nu’ pas soon panhtini. V%Nīk̇aṅw ason nu ahoy tātayniwe’, aṅwu pay umuhsavo Galileet aqwni. B}Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pu’ mihikq hapi uma sohsoyam inutsviy unaṅwso’ni; pi ura pan pey’ta: Nu kanelmuy amumi tunatyawtaqat nīnani. Noqw kanēlom ahtsavalani. kOPu puma tayawinpit tawlalwat, paṅqw haqami tsomot Olivet awya. Jesus Predicts Peter’s Denial ?wPas antsa nu umumi paṅqawni: Pas nu soon yep qatsit ep ovauyit aniwniyat aṅqw hikwni. Nīk̇aṅw hisat God moṅwtunatyayat aw pituqw, pep pu’ nu puhuovavalat aṅqw hikwni. yPu pam amumi paṅqawu: I’ hapi iuṅwa k̇aysiwhqamuy amuṅem munvaniwhqa, amuṅem pūhut pasiwnaniqe ōviy’o. s_Pu pam kuyapkuyit kwusut, put ep hahlayhtit, pumuy amumi put tavi. Noqw puma sohsoyam put aṅqw hikwya. .UNoqw pumuy nōnovaqw, Jesus pölavikit kwusut, put ep hahlayhtit, yōṅoyhtat, pumuy put huytat paṅqawu: Huvam it ömahtote’, nȫnösaa; i’ hapi itoko. u cPi Sinot Tiat hin pey’taqat pas kurs hin nu qa yep qatsit aṅqw ahpiyni. Noqw pay i’ hak momṅwituy amumi Sinot Tiyat mātapniqat eṅem pas is óhini. Pay pi as tatam pam qa tihtiwhq, pam put eṅem lolmani. The Lord’s Supper  Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw haqawa inumum novaoyit aqw morstoynaqani. v eNoqw pahsat puma qahahlayhtotiqe, nanāp put aw paṅqaqwa: Ya nūu? Pu piw suhk̇a paṅqawṅwu: Ya nūu? 9Noqw puma aw yesk̇ahk̇aṅw nōnovaqw, Jesus paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma haqawa inumum tūmoytaqa momṅwituy amumi nuy mātapni. M Noqw tapkiqw, Jesus pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum paṅsoo. )KNoqw put aw nánatuwnaqam paṅqw ahpiynihqe, kīve pítuhqe, pam hin pumuy amumi lavayhtiqat pan yori; nihqe amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat aw hintsana. ucNoqw pam tupatsveq wukoahpave pās himu pasiwtaqat umuy āawnani. Pepeq uma itamuṅem hihta aw hintsanni. U#Nen ason pam haqami pakiqw, uma pep ki’taqat aw paṅqawni: Tutuqaynaqa yan lavayhti: Ya um haqam yeyespi’ta? Nu as pep inumi nánatuwnayaqamuy amumum ura amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat nösni. $A Noqw pam lȫqmuy put aw nánatuwnaqamuy pahpiy ayataqe amumi paṅqawu: Uma kīmini; nen hak tāqa kuysivut akw kūyi’k̇aṅw umuhsawvaqw uma aṅkni. 1[ Noqw qa pek̇en’oyiwhput pölavikit ep nōviwhqat ep sūs talni’taqw, ura ep hapi sinom amutsva yūmosanihqat ep mañat nīnayaṅwuniqw, Jesus aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Ya itam haqam hihta aw hintsatsnaqw, um pep ura amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat nösniqey nāwakna? X) Noqw puma put nanaptaqe hahlayhtotiqe, put sīvat maqayaniqey aw paṅqaqwa. Noqw pam hisat nukwáṅ’ewhtiqw pumuy amumi put mātapniqey qeni’hevi’ta. Jesus Eats the Passover Meal with His Disciples % Noqw Judas Iscariot, pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum tōnawtaqa God awwat mohpeq momṅwituy amumi Jesus mātapniqe pumuy amumii. P Pas antsa nu umumi paṅqawni: Tūwaqatsit aṅ ahsupoq haqam i’ lomatuawi yuaatiwhq, pep i’ wuhti hinhtiqat pam yuaatiwmantani. Sinom it akw put u’ni’yuṅwni. Judas Agrees to Betray Jesus }sPay pam hihta aw nuhtsaknihqey tumalta; pam hisat nuy āmiwniqat aw aṅwu pay wihkuyit akw itokoy lelwiniqe pitu. !;Uma pi pay ōokiwyaqamuy sutsep oyi’yuṅwa, nihqe uma hisat pan unaṅwtote’, pumuy pāsyamantani. Nīk̇aṅw uma nuy qa sutsep tavi’yuṅwni. v~eNoqw Jesus paṅqawu: Uma qa aw hiṅqaqwani. Ya uma hinoqw unaṅwmokintota? Pi pam inuhpe lolmat tumalta. -}SAṅwu k̇a as pam payhp sunat sīvat epnihqe hóyokiwtaqat ōviy huyiwe’, ōokiwyaqamuy amumi noiwnik̇aṅwo. Noqw puma qayan unaṅway wuhtit aqw hiṅqaqwa. q|[Noqw haqawat pep yesqam itsívutotiqe, unaṅwpeq paṅqaqwa: Ya hinoqw i’ wihkuyi paysoq hovalniwa? { Noqw Jesus Bethany‐kitsókit ep hakiy tokoplelet tūtuyṅwuqat Simon kīyat ep tunösvoñat aw qatuqw, hak wuhti tataṅpit hihta owat alabaster yan túṅwantiwhqat aṅqw yukiwtaqat aṅ tusaqwihkuyit kwaṅwáhovaqtuqat kūyik̇aṅw ep paki; nihqe tataṅpit yōhaqe, Jesus qötöyat aw wihkuyit wihta. Pam wihkuyi nard yan túṅwantiwa; noqw pam a’nö hihk̇ay’ta. xziNihqe paṅqaqwa: Pay qa nōviwhqat epni, taq k̇a sinom pas qaunáṅwtalawvayani. Jesus Anointed at Bethany y Pu’ hapi ura amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat aw lȫs tāla pēti, pu qa pek̇en’oyiwhput pölavikit nȫnösaṅwuqat aw’i. Noqw God awwat mohpeq momṅwit, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum hin as Jesus ūnatoynaye’ nīnayaniqey wūwantota. cx? %Noqw nu umumi hiṅqawhqey nu hapi sohsokmuy amumi paṅqawni: Uma tunatyawyuṅwni.Sw $Taq nāphisat sen pam suptuqw, uma tokk̇aṅw put ahpiy núansaniwyani. Hv  #Paniqw ōviy uma tunatyawyuṅwni. Taq uma ki’taqat hisat pítuniqat qa navoti’yuṅwa, sen tapkiqwniqata, sen tōkilnasaveqniqata, sen kowāko tȫtöqw pahsatniqata, sen talavayniqata. Au{ "Pi nu’ Sinot Tiat hakiy haqam yāvoqnihqat anta. Pam hak kiy aṅqw ahpiyniqe tumal’aymuy amumi himuy noat, nanāp pumuy tumalhuytat, pu tuwalan’ayat tūwalaniqat aw paṅqawu. ztm !Uma tunatyaltotini; nen qa ūnaiwk̇ahk̇aṅw nāwakintotani. Taq uma hisat aw pítuniqat qa navoti’yuṅwa. Ks Nīk̇aṅw hisat aw talöṅvaniqat, pu haqe’, qalawmaniqat qa hak navoti’ta. Pas qae, ōveqatsit ep hoṅvia’yam qa navoti’yuṅwa, pu piw Tíata. Pas Ina nāla put navoti’ta. zrm Tokpela, pu tūwaqatsi pay tūwayani; nīk̇aṅw ilavayi hapi pas soon tūwayani. No One Knows the Day or Hour `q9 Pas antsa nu umumi paṅqawni: Ima sinom soon tūtuwayaqw, pay īi sohsoy yaniwhtini. p Noqw pan hapi uma īit yantaqat hiniwmaqw aw yórikye’, pay pas aw pitsíwtaqat nanaptani, hikis pi pay pāpu pas hötsíwhpeqnihqata. +oO Taa, noqw uma nönvospaltsokit hihta tuawi’taqat nanaptani; nāt put nantaqaat qa húrunen nahpi’wisq, kurs tal’aṅw hayiṅwnaqat uma nanaptaṅwu. Sn Noqw pep pu’ nu ihoṅviaymuy aṅqe’ ayatani. Noqw puma nānan’ivaqw inamoramuy tsovalayani, tūwaqatsit susqalawṅwayat aṅqw it tokpelat susqalawṅwayat aṅqee. The Lesson of the Fig Tree m# Noqw pahsat pu nu’ Sinot Tiat qaan’ewakw öqalat pasiwk̇aṅw a’nö sóniwk̇aṅw, ōomawhtuy akw hawtoqw, sinom inumi yórikyani. hlI Pu tokpelat aṅqe’ sótu löhöhöykuni, pu tokpelat aṅqe’ hīhimu öqala tayayaykuni. gkG Noqw ephaqam, put k̇ānavotpit atsve tāwa qa tālawvani; pu mūyawuy aṅqw qa talni. wjg Noqw uma hapi tunatyaltotini. Meh, nu hapi sohsok hihta umuy aṅwu pay āawna. The Coming of the Son of Man i  Pi nāto hakim atsáy’k̇ahk̇aṅw Christ‐yaqey, pu God lavay’aymatnihqey pan nātsok̇ani’yuṅqam hoṅvani; nen k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat poṅalalwani, sen pay hin pasiwtaniqw hikis pi pas namorstiwyaqamuy lasnayaniqey ōviy’o. yhk Pep pu’ ason kurs hak umumi Meh, yep Christ, sen kítani, sen meh, pam áyamo, kitaqw, uma qa tūtuptsiwani. Sg Noqw as Tutuyqawhqa pan talöṅwintiwhqat qa pelvotaqw, soon hak ayo yámakni. Nīk̇aṅw pay hapi pam hakimuy namorstaqey pumuy tunatyawk̇aṅw, pan talöṅwintiwhqat pay pelvotaniqey tunatyawta. 0fY Ispi aw pituqw k̇ānanvotpininiq’ö, pas hisat God hihta yúkuhqat pahpiy pew pahsavo qa hisat pan haqam hiniwhtiqat pan’i; piw pas soon hisat pāpu paniwhtini. Le Noqw uma qa tömö’ watkiwnumyaniqey ōviy God aw nānawaknani. d! Noqw hisat aw pituqw, pep hapi pu’ haqawat aṅ nö’yiwyuṅqamuy, pu yōyoṅnayaqamuy kurs hin watqaniqamuy amuṅem pas is óhini. =cu Pu i’ hak pasve hinnumqa qa kīmi yuwsiy ōviyni. hbI Pu i’ hak kíts’oveqnihqa paṅqw ahpami qa hāhawni, piw hihta ōviy paṅso qa papkini. a Ura God lavay’ayaat Daniel yan lavayhti: Hak nuhtsel’ewaynihqa tūkiqötaniqa wunuptuni. Aṅ túṅwantaqa māmatsni. Noqw ōviy ason pam haqam as qe’niqey ep wunuqw, uma aw yórikyaqw, pep pu’ ima Judeat aṅ yesqam tuhtukwimiq watqani. ` Pu sinom sohsoyam umumi qa suhtaq’ewyani, uma isinomniqw ōviy’o. Noqw pay yūmosa aṅ kuytaqa hapi ayo yámakni. The Awful Horror 2_] Noqw hapi nātupkom nāmi nukpanhtiqw, himuwa sukw mokiwuy aw mātapni, pu nāam tīmuyu. Pu tímat namuy, yumuy amuhpewhtote’, tuqwyantotaqamuy amumi pumuy noayani. G^ Nīk̇aṅw ason puma umuy tsamye’, momṅwituy amumi mātatveqw, uma aṅwu pay hihta yuaaykuyaniqey qa wūwantotamantani; piw uma qa yēwalalwamantani. Pi ason aw pituqw, Qahováriwtaqa Hikwsi umuy hin tutuqaynaqw, pan uma yuaaykuyani. Pi qa uma yuaaykuyamantani; pi Qahováriwtaqa Hikwsi hapi umuhpiy yuaaykuni. R] Noqw lomatuawi hapi pas soon qa mohti sohsokmuy sinmuy amumi yuaatiwni. \w Noqw pay uma nānami tunatyaltotini. Nāto hakim haqe’ moṅwtsovawyuṅqamuy amumi umuy noayani. Pu uma tsotsvalkiva wuvimuyiwyani, pu nuhtumi momṅwituy, pu pas momṅwituy amutpipo tsamvaniwyani. Noqw uma pumuy amumi nuy tuawi’yuṅwni. ~[u Pi aṅqe’ hihtuwat sinom hihtuywatuy sinmuy amumi wuṅkuyamantani. Pu moṅwtunatya sukw moṅwtunatyat ehpewhtimantani. Pu hāhaqe’ tutskwa tayáyaykuni, pu tsöṅösqatsini, pu koyanisqatsini. Ii hapi hīhihta k̇ānavotpit yayhniata. kZO Pu uma nāqöyiwuy yāvaqnihqat nanvotyani, pu umuhhayhk̇e’ nāqöytaqw uma nanaptani. Nīk̇aṅw uma qa hin unaṅwtotini. Pi pay pam pāvantaqat pas soon qe’ni. Nīk̇aṅw pay hapi nāt qa pep so’ṅwamiq pítuni. Y{ Nāt k̇aysiwhqam inatṅwaniy aṅ ö́kini; nen paṅqaqwani: Nu Christ, kitotani; nen k̇aysiwhqamuy ūnatoynayani. rX] Noqw Jesus pumuy hu’waqe, amumi yan lavayhti: Uma tunatyaltotini, taq nāphisat hak umuy ūnatoynani. yWk Um kurs itamuy āawnani: Ya hisat īi himu yaniwhtini? Pu hisat īi sohsoy hiniwhtiniqw himu put tuawi’tani? FV Noqw pam God kīyat ayaṅqwat tsomot Olivet epeq qatuqw, Peter‐niqw, pu James‐niqw, pu John‐niqw, pu Andrew, puma pay nánaltyak̇ahk̇aṅw put tūviṅtotaqe, aw paṅqaqwa: :Um Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Ya um īit qaan’ewakw kīkihut aw tayta? Pay nāt qa haqam owa qeniy ep akwsiṅwni; pas sohsoy sahpukiwni. Troubles and Persecutions T 7 Noqw Jesus God kīyat aṅqw yámaktoqw, haqawa put aw nánatuwnaqa put aw panqawu: Tutuqaynaqa, meh, is uti pavan pas o’wa! pu pavan pas kīkuhu! 4Sa ,Puma pi pay qa rūrumnayak̇ahk̇aṅw hihta akwsiṅqat paṅsoq ōoya. Noqw i’ pi rūrumnak̇aṅw pas sohsok himuy, pas hihta akw qátuhqey sohsok paṅsoq oya.NR +Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas i’ koṅnalavu ōokiwnihqa imuy sivatataṅpit aqw ōoyaqamuy amuhpenihqe aqw suswuhaq oya. Q} *Noqw hak koṅnalavu ōokiwhqa pítuhqe lȫq hihsaq votōnat paṅso pana. Puma lȫyömnen sūk̇a palávotōnaniṅwu. +PO )Noqw Jesus sivatataṅpit ayaṅqwat qatuk̇aṅw, sinmuy paṅsoq sīvat ōoyaqw, amumi tayta. Noqw k̇aysiwhqam k̇ahaksinom aqw nihtiwtaqat taṅalalwa. 4Oa (Puma koṅnanalvutuy kīkiyamuy tusoqkwahank̇ahk̇aṅw, nānawakne’, nawip’ew sutsépyuaatotaṅwu. Ima hapi pas pavan qaöwíhintsaniwyani. The Widow’s Offering mNS 'Puma tsotsvalkiva pas mohk̇aqe atsvewat tuṅlay’yuṅwa, pu nōviwhqat aṅ mohk̇aqe qeqnita. aM; &Pu pam pumuy tutuqaynak̇aṅw amumi paṅqawu: Uma tutavot umuy tutuqaynayaqamuy wupayuwsi’numyaniqey nānawaknak̇ahk̇aṅw, kitpik pas k̇aptsi’tiwyaniqey tuṅlay’yuṅqamuy amuhpe qa nāunay’yuṅwni. Ly %Noqw ōviy hapi David pas nāp put Moṅwílawhq, ya hin pam put tíatni? Jesus Warns against the Teachers of the Law VK% $Pi ura David Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy pas nāp paṅqawu: Tutuyqawhqa Imoṅwiy aw paṅqawu: Um hāk iputvaqewat qátuni, nu hisat uhtuwqamuy áṅwutaqw, puma ūmi maqaptsi’yuṅwniqat pahsavoo. !J; #Noqw Jesus God kīyat ep tūtutuqaynak̇aṅw, lavayhtiqe paṅqawu: Ya hintaqw ōviy tutavot tutuqaynayaqam Christ David tíatnihqat paṅqaqwa? dIA "Noqw pas pam put aw súaṅqawhq Jesus navotqe, put aw paṅqawu: Pay um God moṅwtunatyayat aṅqw qa yāpo. Noqw pahpiy pu’ pāpu qa hak hisat put hihta tūviṅtaniqey unahintsaki. The Question about the Messiah @Hy !Piw hak God eṅem wākasit tataqtsok̇e’, sen put aw hihta noe’ súantsakṅwu. Noqw pay hak sohsok unaṅway, pu sohsok wuwniy, pu sohsok hikwsiy, pu sohsok öqalay akw put aw unaṅway’k̇aṅw, nāmi hin unaṅway’taqey pan sinosṅway aw unaṅway’taqa hapi put epnihqe pas pavan súanhtiṅwu. G  Noqw tutavot tutuqaynaqa paṅqawu: Pas antsaa, Tutuqaynaqa, um súaṅqawu. Pi God pas sūk̇aa, qa hak pīwu, pas pam‐saa. 'FG Noqw aṅknihqa piw put anta. Um nāmi hin unaṅway’taqey pas pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani. Qa himu hapi tutavo imuy amuhpenihqe pas pávan’i. kEO Noqw ōviy hapi uma sohsok umuh’unaṅway akw God Umuhtutuyqawhqay aw unaṅway’yuṅwni, pu sohsok umuhhikwsiy akw’a, pu sohsok umuhwuwniy akw’a, pu sohsok umuh’öqalay akw’a. I’ hapi pas suspavannihqa tutavo. AD{ Noqw Jesus put hu’waqe aw paṅqawu: Sohsok tutavot amuṅaqw suspavannihqa hapi ii. Tuqayvastotaa, Israel‐sínomu. Tutuyqawhqa hapi aw itahyantaqa. Pam hapi pas nāla Tutuyqawi. `C9 Noqw hak tutavot tutuqaynaqa amumi pítuhqe, puma hihta yuaatotaqat navota; noqw pas Jesus pumuy amumi súaṅqawhq navotqe, put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya tutavot sohsok amuṅaqw himuwa pas suspavani’? B Oviy pi God qa so’pumuy amumi tutuyqawi, pi yesqamuy amumii. Oviy uma pas qahin aw suan wūwaya. The Great Commandment |Aq Noqw kurs uma so’qam ahoy yesvaniqat tūviṅlalwaqw‐Ya uma Moses pēniyat ep it qa hisat aṅ tuṅwáya? Ura pam himutskit yuaataqe yan pēna: Ura God put aw paṅqawu: Nu hapi Abraham, pu Isaac, pu Jacob, pumuy Tutuyqawhqaamu, it’a? @+ Pi puma mokiwuy aṅqw tātayye’ qa nȫmalalwani, piw qa puwsuṅwlalwani; pi puma ōveqatsit ep yesqamuy God hoṅviaymuyatuy amunyuṅwni. (?I Noqw Jesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: Suyan pi uma tutuvenit‐nik̇aṅw pu God öqalayat qa tuwi’yuṅwa. Ya qa paniqw ōviy uma qa suan wūwaya? >! Taa, noqw ya ōviy ahoy yesvaniwniqat aw pituqw, pumuy tātayyaqw, pam pumuy hihtawat nȫmaatni, pi puma tsáṅe’nihqam put nȫmatota? u=c Noqw puma as tsáṅe’nihqam put nȫmatota; nit qa hihta tío’ya. Noqw nuhtuṅk pu wuhti tuwat mōki. v<e Noqw pu aṅknihqa put nȫmayat amum qatuptut, qa ti’k̇aṅw mōki; noqw pu amuṅknihqa pay piw amunti. ;} Taa, ura hakim tsáṅe’nihqam nānatupkom as yēse. Noqw mohti’maqat nö́matat, qa hihta ti’k̇aṅw pay mōki. U:# Tutuqaynaqa, ura Moses itamuṅem yan pēna: Kurs hak tāqa tupkoy’taqa qa tímuy’k̇aṅw mok̇e’, yep nȫmay mātapq, put tupkoat wuhtit amum qatupte’, pāvay eṅem tíoymantaniqat paṅqawu. 9 Pahsat pu hakim Sadducee‐sinom, yaw sinmuy qa ahoy yesvaniqat paṅqaqwaqam put aw ö́kihqe, put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: T8! Noqw Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Uma turs Caesar hihta himuyat Caesar aw siviwisni, pu uma God hihta himuyat God aw noayani. Noqw puma put aw k̇ātayuṅwa. The Question about Rising from Death N7 Noqw puma aw put taviya. Noqw pam pumuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya hakiy pitsáṅwaat ep pey’ta? pu ya hakiy tuṅwniat aṅ pey’ta? Noqw puma put aw paṅqaqwa: Caesar pitsáṅwaata. I6  Sen itam sisviyani, sen pay itam qa sisviyani? Noqw kurs puma paysoq hintsatsk̇aqw pam amumi mātsi’taqe amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw nuy unaheplalwa? Pew yālit yawwisq nu aw yórikni. E5 Noqw puma put aw ö́kihqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, itam ūmi navoti’yuṅqw um pas qa atsat aṅ hinma; piw um qa hakiy mamqasi, ispi um sinmuy wuwniyamuy qa k̇aptsi’k̇aṅw, God tuwiyat suan tūtutuqaynaqee. Ya itam moṅwit eṅem hihta aṅ sivit Caesar aw siviwisniqw pam súanta, sen pay qa súanta? 4% Noqw hisnen as puma put lavayiyat akw núansanyaniqe ōviy hakimuy Pharisee‐sinmuy, Herod aṅk wīsiwtaqamuy enaṅ put aw hōnaya. K3 Noqw suyan pi pam pumuy amuhpewi yan lavayhtiqw, ōviy puma put ṅuayaniqey unaṅwtoti. Nīk̇aṅw puma sinmuy mamqasya; nihqe put mātapyat paṅqw ahpiyya. The Question about Paying Taxes I2  Tutuyqawhqa it tumaltaqw, itamuy‐niqw k̇ātatayhpi, it’a? 1w Noqw ya uma yan pey’taqat qa hisat aṅ tuṅwáya? Owa kīlalwaqamuy amuhpiy qalavo tūviwhqa hapi tuyqaatniwhti. 0/ Taa, noqw ōvat ūyi’taqa it ep sen hinhtini? Pam pite’, ovauyit tumalay’yuṅqamuy qö́yani. Nen pam a’löṅtuy amumi ovauyit nóani. P/ Pu puma put ṅuayaqe, nīnayat, ovauyit aṅqw qalavohaqami tūvaya. !.; Noqw tuwat soq ovauyit tumalay’yuṅqam nānami paṅqaqwa: I’ hapi nay akpetaniqa. Taa, itam nīnayani; noqw himu aw noiltiniqa itahhimuniwhtini. -1 Noqw pam sūkw tiy pas aw unaṅway nāt tavi’taqe, pu nuhtuṅk pumuy amumiq put tavi paṅqawk̇aṅwo: Pay soon puma itiy qa k̇aptsitotani. ,3 Pu piw pam suk‐wat amumi hōna. Noqw puma putwat nīnaya. Noqw pam wūhaqnihqamuy amumiq hōna. Noqw puma pētuy wuvahtota, pu haqawatuy qöqya. +% Pu piw ūyi’taqa suk‐wat tumal’ayay pumuy amumiq hōna. Noqw puma putwat tatatupyaqe qötöyat wuvahtotat, hamanhintsatsnat lālayya. W*' Noqw puma put ṅuayaqe a’nö wuvahtotat, qa hihta hintaqat ahoy lālayya. )3 Nihqe hisat kwaṅwtiniqat aw pituqw, pam ovauyit tumalay’yuṅqamuy amumi tumal’ayay hōna, amuṅaqw aniwnit makiway ömahtaniqey ōviy’o. ( 3 Pahsat pu pam lavayit hihta tuawi’taqat yuaativaqe, pumuy amumi paṅqawu: Hak tāqa ōvat uyht, put aw ṅö́yaknat, haqam ōvat pālayat yuykuyaniqat eṅem qölötat, tuwalankihut kītat, hakimuy tumalay’yuṅqamuy amumi put mātavi. Nit pahsat pu pam yāvoqhaqamii. 52~~=}Z|{{*zz1yyx wvvuJtt,srrZqqFpoonn{nmm!lyl k%jjOii@hhggyg#f#ee>G=2++*]))Y(u'''&&R%h$$"!!& L^c3AO^Uc % v ~yBtg,#5j/MPu nu put tímuyatuy qöyani. Noqw pep pu’ sohsovik inumi tōnawtaqam navoti’yuṅwni, nu hapi sohsokmuy tunatyayamuy, pu unaṅwayamuy aṅ purimaqata. Pi nu hapi sohsokmuy umuy nanāp umuhhintsakpiy an umumi ahoytani. ,.QNoqw meh, nu put aw toṅokq, pam tūtuyhtini, pu put amum nāhahlaynayaqam pīwu. Noqw puma qaan’ewakw k̇ānanvotyani, kurs puma hintsakpiy aṅqw qa lasyee. V-%Noqw pam tusk̇apqatsiy aṅqw lasniqat nu as aw qenitoyaqw, pam qa panhti. 7,gNīk̇aṅw pay nu qa sūkw hihta ūmi qaantaqat tuway’ta. Um it wuhtit Jezebel, God lavay’ayaatnihqey paṅqawlawhqat tavi’ta. Pam soq itumal’aymuy tutuqaynak̇aṅw, pumuy ūnatoynaqw, puma tokot sokoplalwa, pu nȫsiwhqat aṅ hihta nāp yukiwyuṅqamuy amumi noiwhqat aṅqw nȫnösaṅwu. + Um hihta hintsakqat nu pay navoti’ta, pu um hin inumi unaṅway’taqata, pu um hihta tumaltaqata, pu nuy qapēvewnaqata, pu hihta aṅ pās nakwhani’taqata. Nu uhtumalay nuhtuṅknihqat aw tayta, puma mohti’maqat tumalat epnihqe pas hoyokiwtaqata. J* Pu um Thyatirat ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat aw yan pēnani: God Tiat ūwiṅwuy antaqat pōsi’taqa, pu kwaṅw’ewakw sik̇asivat antaqat kuhkuy’taqa yan ūmi lavayhti: 3)_Naqvuy’taqa navotni Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata. Nukpanat áṅwutaqat nu mennat it ōṅaqw pölavikit tupkiwtaqat nopnani; nen put qȫtsat owat máqani. Noqw put aṅ puhutuṅwni pey’tani. Qa hak put navoti’taqw pas put kwúsuhqa‐sani. The Message to Thyatira (yNoqw ōviy um put aṅqw lasni. Taq um qa panhtiqw, nu ūmi supte’ imoaṅaqw sipwuvahpit akw pumuy amumi kihpokni. ~'uPu pan piw um inuy Nicolaitan‐sinmuy tutuqayhpiyamuy ṅuy’yuṅqamuy oyi’ta. Noqw nu put aw qa suhtaq’ewa. /&WNoqw pay nu qa sūkw hihta ūmi qaantaqat tuway’ta. Soq um Balaam tutuqayhpiyat ṅuy’yuṅqamuy oyi’ta. Ura pam Balac tutuqaynaqw, pam Israel‐sinmuy ūnatoyna. Noqw puma hihta wutsit pay nāp yukiwyuṅqamuy amuṅem hihtuy qöyantotat, sikwíyat aṅqw nȫnösa; pu tokot sokoptota. %# Pay um hihta hintsakqat nu navoti’ta, pu um haqam qátuhqata. Pep hapi Satan moṅw’iwta. Um inatṅwaniy hūrs ṅuy’ta. Ura nuy yuaataqa Antipas umuhsonve nīniwa, haqam Satan qátuhqat ep’e. Noqw nāmahin pi pantaqw, um inumi tuptsiwni’taqey qa qe’ti. ($I Pu Pergamos ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat um aw yan pēnani: I’ hak sipwuvahpit nan’ik̇aqe qalay’taqat himuy’taqa yan ūmi lavayhti: +#O Naqvuy’taqa navotni Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata. Nukpanat áṅwutaqa hapi soon mokiwuy aṅqw lȫs yúkuni. The Message to Pergamum t"a Um hapi hihta nāt aṅ k̇ānavotniqey qa mamqasni. Meh, pay nāt Nukpana uhsinomuy amuṅaqw haqawatuy sivikimi maspani, amumi tuwantaniqe ōviy’o. Noqw uma pakwút‐sikis tālat aṅ k̇ānanvotyani. Nīk̇aṅw uma hapi qa naṅ’eknayani; nāmahin pi uma so’ni. Pi nu hihta ahsatit umuy máqani. Uma aqwhaqami yesk̇aṅw put aṅ nāvok̇awintotani. ! Pay um hihta hintsakqat nu navoti’ta. Um hīhihta aṅ k̇ānanvota, pu okiwhinta; nīk̇aṅw um pas antsa k̇āhak’i. Pu hakim Jew‐sinomnihqey a’tsalalwaqam ūmiq qalomáhiṅqaqwaqat nu navoti’ta. Puma qa Jew‐sinomnik̇aṅw soq Satan aw tōnawta. - SPu um Smyrnat ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat aw yan pēnani: I’ hak mohtinihqa, pu nuhtuṅknihqa, ura as mokt, pu’ qátuhqa yan ūmi lavayhti: nUNaqvuy’taqa navotni Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata. Nukpanat áṅwuy’taqat nu pan nakwhanaqw, pam himutsokit hakiy taytoynaṅwuqat God ūyiyat nāsaveq wúnuhqat aṅqw nösni. The Message to Smyrna s_Nīk̇aṅw it ep nu uṅ hahlayi: Um imuy Nicolaitan‐sinmuy hintsakpiyamuy pas qa hahlayi, inún’i. r]Nihqe ōviy um tunatyaltini. Taq um inuṅaqw yāvoq’iwma. Um ahoy namtökt, inuminen, mohti hinmaqey hintsakni. Taq um qa panhtiqw, nu ūmi supte’ uhwihqöhiy tsotsókpiyat qeniyat aṅqw ayo távini, um qa ahoy namtökq’ö. +Nīk̇aṅw pay nu hihta ūmi qaantaqat tuway’ta. Ura as um mohtihaqam inumi pas unaṅway’tat, pu’ hapi qa pan um inumi unaṅway’ta. Nihqe um hihta aṅ kuyk̇aṅw nakwhani’ta. Nihqe um inatṅwaniy tunatyawk̇aṅw hihta maqsonlawk̇aṅw qa ókiwhti. Pay nu ūmi navoti’taqw, um inuṅem tumalay’taqe maqsoni’ta. Piw um qa naṅ’ekni’ta. Pu um aṅ qalomáhinyuṅqamuy amumi qa suhtaq’ewa. Nihqe hakim inuhpiy ayatiwyaqey paṅqaqwaqamuy um amumi pohtaqe, amumi navotq, pay kurs puma a’tsatu. m UUm Ephesus ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat aw yan pēnani: I’ hak putvaqw tsaṅe’ sōtuy matsvoṅtaqa, tsaṅe’ wihqöhit tsotsókpiyat sik̇avalasivat aṅqw yukiwyuṅqat amuhsonva waynumqa yan ūmi lavayhti: d CUra nu putvaqw tsaṅe’ sōtuy matsvoṅk̇aṅw tsaṅe’ wihqöhit tsotsókpiyat amuhsonva waynumqw um inumi yori. Taa. Put hímunihqat nu uṅ āawnani. Ima tsaṅe’ sōtu hapi tsaṅe’ kitsókit ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅvia’yatu. Noqw pu tsaṅe’ wihqöhit tsotsókpiat hapi tsaṅe’ kitsókit ep inumi tōnawtaqamu.U %Um hihta aw yórikqey pēnani, yaṅ hihta hintaqata, pu hihta nātoniqata.  'Nu hapi qatu. Ura as nu mokt, pu ahoy tātayi. Noqw meh, nu hapi sutsep qátuhqa. Pas antsaa. Nihqe nu maskimiq, pu mokiwuy aw öqalay’ta. 6 gNoqw nu aw taytaqe pahsat kukmiq munu, súmokpunīk̇aṅwo. Noqw pam putvaqw may akw inumi matyawht paṅqawu: Pay um qa tsawiniwtani; nu hapi mohtimaqa pu nuhtuṅknihqa. % ENoqw pam putvaqw tsaṅe’ sōtuy matsvoṅta. Noqw moaṅaqw sipwuvahpi nan’ivak a’nö qalay’taqa yayma. Noqw taywaat tāwat pas pavan tālat anta.  Noqw kuk’at pas kwaṅw’ewakw sik̇asivat qöpqömiq pātiqat an talqaqsala. Pu tönaat mūmunaṅwtuy wukosöykitaqat panta. u eNoqw qötöyat aṅ hȫmiat qötsáphöt anta, pas nuvat an qȫtsa. Noqw pōsiat pavan pas ūwiṅwuy anta. 4 c Noqw ima tsaṅe’ tsotsókpit amuhsonve hak Sinot Tiyat an son’iwhqa waynuma; wupaknapnat kukmiq pitsíwtaqat yuwsi’k̇aṅw, tawitsqay aṅ sik̇avalasivat kwewta. 1 ] Noqw nu hakiy inumi hiṅqawhqat aw yórikniqe ahoy namtö. Nihqe ōviy nu namtökqe, pay tsaṅe’ wihqöhit tsotsókpiyat sik̇avalasivat aṅqw yukiwyuṅqat tuwa. ! = Noqw inumi paṅqawu: Nu hapi Alpha pu Omega, mohti’maqa pu nuhtuṅknihqa, kita; pu piw yan’i: Um hin yórik̇e’, tutuvenit aṅ put pēnat, Asiat ep tsaṅe’ kitsókit ep inumi tōnawtaqamuy amumi távini, ayo Ephesus ep yesqamuy amumii, pu Smyrnat epyaqamuyu, pu Pergamos epyaqamuyu, pu Thyatirat epyaqamuyu, pu Sardis epyaqamuyu, pu Philadelphiat epyaqamuyu, pu Laodiceat epyaqamuyu, inumi kita.  5 Noqw Tutuyqawhqat talöṅniyat ep nu Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw, inuhkwayñave hakiy a’nö tönayat navota, pas tötöqpit an tönay’taqata. &  G Nu’ John, umuhpava, pu umuhsuṅwa, umún Jesus Christ eṅem hihta aṅ k̇ānavota; put eṅem hihta aṅ nakwhani’ta; piw umún put amum moṅw’iwtani. Nu pāṅaqw tutskwat kuytaqat Patmos yan mātsiwhqat ep qatu, God lavayiyat ep’e, pu Jesus Christ yuaataqey ep’e. @  {Nu hapi Alpha, pu Omega; nu hapi sohsok hihta yayhnaqa pu sohsok hihta aw pās yúkuniqa, kita Sus’öqaltutuyqawhqa, pu’nihqa pu pay hísatnihqa, pu nātoniqa. A Vision of Christ V  'Meh, pam ōomawhtuy aqw hawni. Noqw sohsoyam pōsiy akw put aw yórikyani, pu ima put söhkwiknayaqam pīwu. Noqw tūwaqatsit ep sohsoy hihtu nanāpwat sinom put atsviy tsaykitani. Pas antsaa. Nam antani.   %Nihqe itamuy moṅw’oyhqe, Nay God awwat itamuy wimmoṅw’oya. Nam sinom put k̇aptsitotat, put moṅwlalwani sutsép‐saa. Nam antaa.   1Pu Jesus Christ aṅq’ö. Pam hapi pas suyan navoti’k̇aṅw súaṅqawu; so’pumuy amuṅaqw tātayhqe nuhtuṅaqw susmohpeq’a; pu tūwaqatsit ep momṅwituy amumi moṅw’iwta. Pam itamumi unaṅway’taqe, nāp uṅway akw itamuhpa’ itahqaanhtipuy ayo pāhoma. - UNu’ John Asiat ep tsaṅe’ kitsókit aṅ God aw tōnawtaqamuy öqalanta. Nam núokwa, pu kwakwhaunaṅwa umumi pitsíwtani, it hakiy pu’nihqat, pu pay hísatnihqat, pu nātoniqat aṅq’ö, pu tsáṅe’nihqamuy hīhikwsimuy put moṅw’atsvewayat ehpewiyaqamuy amuṅaq’ö, \ 3I’ hak it tutuvenit aṅ hin hiniwhtiniqa pey’taqat aṅ túṅwantaqa hahlayhpit epni. Pu put nanaptat, aw tuqayvasi’yuṅqam piw pas hahlayhpit epyani. Pi aw hapi pituto. Greetings to the Seven Churches v gNoqw nu God lavayiyat, Jesus Christ inumi mātaktaqat umuy āawnani. Pu nu hihta aw yórikqey umumi pēnani. f II’ tutuveni Jesus Christ aṅq’ö. God soon pas hisat hin hiniwhtiniqat put aw mātakta, pam lavay’aymuy umumi put mahtaknaniqat ōviy’o. Noqw pam hoṅviayay ayataqw, pam nuy John, put lavay’ayayat, put āawna. a;:Nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat sohsokmuy umumi pitsíwtaa. Nam antaa.K:Sohsoyam God sinomat umuy öqalaya, tis ōviy Caesar ep kīvitu. w:Uma inuṅem Christ Jesus sinomuyatuy sohsokmuy öqalayani. Ima tuptsiwni’yuṅqam inumumyaqam umuy öqalaya. Y+:Noqw nam God Itana yūmosa aqwhaqami k̇aptsitiwaa. Nam antaa. Final Greetings :Noqw pay ason Ina God sohsok hihta umuhhaqniy aṅ aw antsani’mani, pas nāp himuy qaöwíhintaqat akw’a, Christ Jesus aṅ’a. `9:Pay nu sohsok ömahta, nihqe qa hihta haqni’ta: Nu pay uyiwalti, uma hihta Epaphroditas aṅ inumi o’yaqat ömahtaqee. Umuhkuwahtipu hihta kwaṅwáhovaqtuqat God aw noiwhqat anta. Noqw pam put ep tayawintiwa. ~:K̇a nu kuwahtiput tuṅlay’taqat uma qa pan wūwayamantani. Pi uma God aṅqw put ep hihta makiwyaniqat nu umuṅem tuṅlay’ta. m}S:Oviy ura nu Thessalonicat épeqniqw, uma sūs, pu aṅk inumi hihta o’ya, nuy hihta haqtaq’ö. E|:Noqw uma Philippi ep sinom navoti’yuṅqw, ura nu lomatuawit nāt pu’ Macedoniat ep yuaataqe, nu paṅqw ahpiyniqw, pay úma‐sa itumalay aṅ inumi unaṅwtapya. Ura uma umuhhimuy aṅqw hihta God aw noayaqw, pu nu put aṅqw put makiwa. Qa haqam God aw tōnawtaqam inumi hihta kuwahtoti, pay pas úma‐saa. L{:Noqw pay pi uma súanhtotiqe, nuy okiwhintaqw inumi unaṅwtapya. Fz: Pay nu sohsok hihta aṅ kuyvani, Christ öqalayat akw’a. Hy : Pay nu hin hihta rūrumnaniqey natuwta, pu hin hihta qarūrumnaniqeyu; nu sohsok hihta aṅ ȫyiwtaniqey, pu tsöṅmokiwtaniqey tuwi’va, hihta qarūrumnaniqeyu, pu hihta ṅastatiniqeyu. x : K̇a nu hihta hakni’taqey kítahqat qa panwat hapi. Pi nu nāp hin qatuk̇aṅw pay pāpu nakwhani’tamantaniqey tuwi’va. >wu: Noqw pas nu Tutuyqawhqat aw hahlayhti, uma yepehaq piw nuy hihta akw paaṅwayaqw ōviy’o. Pay as pi uma pan tunatyawk̇ahk̇aṅw, hin panhtotiniqey as qa tuway’yuṅwa. Nv: Uma hintsakpit, pu lavayit aṅ inún hinwisni. Nu umuy hin tutuqaynaqw, piw umumi hin tutaptaqw, pan uma hinwisni; noqw God hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa umumum hinmani. Thanks for the Gift ,uQ:Taay itupkomu, uma lomawuwni’yuṅwni. Uma hihta pas antsanihqat wūwayamantani, piw hihta k̇aptsitiwhqata, pu hihta súantaqata. Uma hihta kwaṅw’ewakwnihqat wūwantotani, pu hihta lomahintaqata, pu aṅ lomalavayhtiwhqata. Uma hihta pasiwyuṅqat, pu tayawintiwhqat wūwayamantani. t:Noqw God umuh’unaṅway, pu umuhwuwniy uyiwaltoynani, umuy Christ Jesus aw yanyuṅq’ö. Kurs hak put pantaqat mātsi’tani. s1:Uma qa hihta aṅ nānap hin wūwantotat, God aw nāwakinwisni. Uma hihta nānawakne’ put ōviy God aw tūviṅtotani, tsúyakiwk̇ahk̇aṅwo. cr?:Uma sohsokmuy sinmuy amuhsonve pās unaṅwat yesni. Tutuyqawhqa soon pas hisat pítuni. cq?:Uma yūmosa Tutuyqawhqat ep hahlayhtiwisni; noqw nu piw nāt paṅqawni: Uma hahlayyani. p:Pu piw nu ūmi paṅqawni, pas suyan itumalsuṅwa: Um imuy wuhtituy amumi unaṅwtavi’tani, Clement énaṅ’a, pu pētuy itumalsuṅwamuy amumii; taq puma inumum lomatuawit ep a’nö tumaltota. Pumuy tuṅwniam qatsítutuvenit ep pēniwyuṅwa. Xo):Nu Euodias ayatani, pu Syntychet pīwu, uma Tutuyqawhqat ep sun wuwni’tani. ?n y:Pas aw iunaṅwam itupkomu, nu umumi yórikniqey pas nāwakna; pas nu umuy pihni’ta; pi umutsviy nu pas k̇aptsitiwa. Noqw ōviy aw iunaṅwamu, uma Tutuyqawhqat ep hūrs hoṅni. *mM:Pam ason itahtokoy hin’ewakw alöṅtani, nen öqalay akw nāp tokoy pas pavan lolmat an put yukunani. Pi pam sohsok hihta aw tuyqawvaniqey öqalay’ta. l:Noqw itam hapi ōveqatsit aw sinoiwta. Noqw ason Itahtutuyqawhqa Jesus Christ itamuy ayo óyaniqa paṅqwniqat itam nuhtayyuṅwa. 1k[:Puma hovalniwyaniqey aqw ökiwisa. Pumuy tuṅlayiam pumuy amumi tutuyqawi. Puma hihta haman’ewakwnihqat ep himuiwyuṅwa; yep qatsit‐sa ep hihta tunatyawyuṅwa. 5jc:Taq pay nu ura qa sūs umumi paṅqawhqe, nāt piw nu okiw pakk̇aṅw umumi paṅqawni: Pas k̇aysiwhqam Christ nahoylehtsiyat aw qa suhtaq’ewyaqam aṅqe’ hinnumya. i:Itupkomu, uma sohsoyam inumi nanawinyani; pi umuy hin yesniqat nu umumi mahtakna. Nen aṅ hakimuy pan hinwisqamuy amumi taywisni. dhA:Noqw pay pi itam haqami pahsavo ökiwte’, pay pan hinwisni; pay itam sun tunatyawwisni. 5gc:Noqw ōviy itam hihsa’nihqam aṅ tukwsiwyuṅqam pan wuwni’yuṅwni; pu ason kurs uma hihta ep piw hinwat wūwayaniqw, pay ason God soon put piw umumi qa mahtaknani. Gf:Pi nu nanamunwaqamuy amún so’ṅwamiq ö’qala. Nihqe nuy aṅ kuyvaqw, God pas nāp hihta nuy ahsataqat inumi nóani; pi pam inumi put nóaniqe ōviy Christ Jesus aṅ nuy wáṅwayi. =es: Itupkomu, nu hapi pay put tuyqawvaqey qa pan nāmi wūwanta; nīk̇aṅw it hapi nu sūkw hinma; Nu pay hihta aṅ kuyvaqey ayo yúkuhqe, nāt hihta inupyevenihqat aqw ö’qala, Cd: Nu it yantaqat tuyqawvaqey pay qa pan nāmi wūwanta; nu pās pasiwtaqey qa pan nāmi tayta. Nīk̇aṅw pay nu put tuyqawvaniqey ö’qala, Christ Jesus nuy tuyqawvaqw ōviy’o. ^c5: Kurs hin pasiwtaniqw nu so’pumuy amuṅaqw ahoy tātayni. Running Toward the Goal ?bw: Pas pay nu okiw put pās tuwi’vaniqey nāwakna, piw pam hin ahoy tātayhqat pan God öqalayat aw pohtaniqeyu. Nu put amum hihta aṅ k̇ānavotk̇aṅw, put an mokniqey nāwakna. [a/: Nu put tuyqawve’, put aw yank̇aṅw nātuwiwni, nāp ihintsakpiy‐nik̇aṅw pu tutavot aṅ suan hinmaqey qa aw yank̇aṅwo, it navoti’taqee: Hak Christ aw tuptsiwhq, pam súantaqat God paṅqawṅwu. `:Owi, pay nu pas suyan sohsok ayo yuku, pi nu pay Itahtutuyqawhqay Jesus Christ tuwi’ta; noqw pam pantaqa sohsok epnihqe pas pavan nukṅwa. Nu Jesus ōviy sohsok hihta tatamhtat, put pay mömtsikvut pan nu aw wūwanta, okiw as nu Christ tuyqawvaniqe ōviy’o. n_U:Ura as nu it yantaqat ep pas himuiwtaṅwu; nīk̇aṅw nu Christ tuwi’vaqe put sohsok qahihtata. d^A:Pu nu pas qa nātusitaqe God aw tōnawtaqamuy okiwsahsana. Tutavotniqw nu pas suan hinma. ]+:Nanalsikis talqat ep nu poṅotkit akw tuvoylatiwa; nu Israel ahpiy aniwhti, Benjamin ahpiyviynik̇aṅwo. Nu Hebrew‐sínonik̇aṅw tihtiwhqe, Hebrew‐sinmuy tuwiyamuy tuwi’va. Ura nu Pharisee‐sinmuy amumum tōnaltiqe, Moses tutavoyat aṅ ahsupoq nu aṅ hinma. \%:Pay k̇a as nu tatam piw nāp ihintsakpiy aw yantanīk̇aṅwo. Sen hak haqam hintsakpiy aw yantaniqey antaniqw, tis soon qa nu’ pas’i. V[%:Pi itam Hikwsit aṅ God aw nāwakinwisqe, Christ ep hahlayyak̇ahk̇aṅw, nāp itahhintsakpiy akw ayo nö́ṅakniqey qa aw yanyuṅwa. Noqw Godniqw itam hapi pas antsa poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅwa. Z/:Hakim qalolmat hintsatsk̇aqam umuy poṅotkit akw tuvoylatotiniqat umumi ö’qalya. Puma popkotuy amunyuṅwa. Uma pumuy ep nāmi tunaltotini. Y ':Taay, itupkomu, uma Tutuyqawhqat ep hahlayyani. Pay nu nāt piw umumiq put pēnaniqw pam nuyniqw qa maqsonhink̇aṅw, umuṅem lomahintani. 7Xg:Taq pam Christ tumalayat eṅem pēp mōki, qatsiy qa k̇ahk̇awnaqee. Pam umuhqeniy ep inumi unaṅwtavi, ispi uma yāvahaq yesqe, kurs hin inumi unaṅwtapyaniq’ö.W:Taay. Noqw ōviy uma Tutuyqawhqat aṅ hahlayk̇ahk̇aṅw, put pās taviyani, piw pan hinyuṅqamuy k̇aptsi’yuṅwni. :Vm:Noqw ōviy nu umumiq put hōnaniqey pas kwaṅwtoyna, uma put aw yórikye’, hahlayhtotiniqat ōviy’o. Nen nu umuy hahlayyaqat navote’, qa umuy akw soon unaṅway’tani. :Um:Pay pas antsa pam tūtuyhtiqe pēp mōki. Noqw God put ōkwatuwhqe, put qalaptsina. Yan pam nuy piw ōkwatuwa, pi as pam mokq, nu nānaṅumo k̇ānanvotpit akw māṅuy’ni. Ty:Noqw pay pam umumi yórikniqey pas nāwakna, yaw uma put tūtuyhtiqat nanaptaqw put ep pam pas qahahlayhti, navotqee. WS':Nu umumiq itupkoy Epaphroditus hōnaniqw pay pam nuyniqw súanta. Ura uma inumiq put ayatotaqw, nuy hihta hakni’taqw, pam inumi put ep unaṅwtavi. Itam nāma tumaltaqe, lomatuawit eṅem nāma rohomma. XR):Nīk̇aṅw nu Tutuyqawhqat qapēvewnaqe, pas soon pas hísat umumiq pohtani. bQ=:Noqw ōviy ason inuṅem hin yukiltiniqat nu navote’ pep pu’ nu umumiq put hōnani. Pay nu Tutuyqawhqat Jesus aw yank̇aṅw, soon pas hisat umumiq Timotheus távini, nen nu umuy hin hinyuṅqat navote’, suyan unaṅwtini. SL:Noqw paniqw ōviy uma piw inumum hahlayhtotini. Timothy and Epaphroditus K-:Uma pi umuhqapevewniy God aw noaya. Noqw kurs nu iqatsiy akw put aw antsanniqat God pan nāwaknaqw nu put ep tsúyak̇e’, umumum hahlayhtini. J:Uma lavayit hakiy taytoynaṅwuqat sinmuy āawnayani. Noqw ason Christ pituqw nu hahlayhtini, kurs nu qa paysoq tumaltaqey navotee. ;Io:Uma qa hihta ep tukopniwye’, qa atsáy’k̇ahk̇aṅw God tímatnik̇aṅw suan hinwisni. Nen uma yep nukpansinmuy qaunáṅwtalyesqamuy amunawit soñawnen talni’yuṅwni. LH:Uma qa kolilitik̇ahk̇aṅw, qa nāṅwuy’k̇ahk̇aṅw yesni. #G?: Pi God pas nāp umuh’unaṅwpeq tumalay’ta. Pam hapi umuy put tunatyayat aṅ hinwisniqat pan umuy unaṅwtoynat, umuy pan hinwisniqat aw öqalmaqa. 5Fc: Noqw ōviy’o, aw iunaṅwamu, uma yūmosa ilavayiy aṅ hinwisqamu, nu umuy it u’nanani, qa umumumnīk̇aṅwo: Uma qaanhtiput aṅqw nö́ṅakqamuy amún lomatumalay’yuṅwe’, pas antsa ayo nö́ṅakqey nuhtumi mahtaknayani, tunatyawk̇ahk̇aṅw, God pas k̇aptsi’k̇ahk̇aṅwo. E: Nihqe sohsoyam pam Tutuyqawhqatnihqat tönay akw paṅqaqwani, put Nayat God pas hihtatotani. Shining as Lights in the World ~Du: Noqw ōviy sinom sohsoyam Jesus aw naokiwlalwani, ōveqatsit ep yesqamu, pu tūwaqatsit epyaqamu, pu maskiveyaqamu. qC[: Paniqw hapi ōviy God put pas pavan ōmiq tsok̇a; nihqe put pas mohpeq tavi sohsokmuy sinmuy amuhpee. 'BG:Pu sinot an tokoy’vaqe, piw nāt nāqahihtata; nihqe pas hisat mokniqey aqw pahsavo Nay tunatyayat aṅ qa rohomma, nāmahin as nahoylehtsit ep mokniqeyu. HA :Qa nāhihtataqe, tūwikit an yukilti, pu sinot an tokoy’va. Q@:Ura pam as pas God ank̇aṅw, put amum pas suntaqey qa k̇ahk̇awnat, :?o:Uma Christ Jesus an okiw’unaṅway’yuṅwni. k>O:Qa hak nēṅem‐sa hihta tunatyawtani; pay hak ayo’ sukw eṅem piw hihta tunatyawtamantani. -=S:Uma nanaqastunatyat, pu kwivi’naṅwat qe’yani. Uma okiw’unaṅway’yuṅwni. Hak ayam suhk̇a hakiy epnihqe pavan ṅas’ewnihqat pan aw wūwantamantani. <:Kurs uma panyuṅwe’, nuy pas hinhaqam hahlayhtapnaye’, sun wuwni’yuṅwni, nānami unaṅway’yuṅwni, sun tunatyawyuṅwni. 2; _:Ya uma Christ ahpiy hakiy öqalayaniqey tuwi’vaya? Ya uma inumi unaṅway’yuṅwa? Ya uma inún Qahováriwtaqat Hikwsit makiwya? Ya uma nun’okwatu? piw tūvāsya? : ;:Pi itam sohsoyam lomatuawit eṅem sun rohomhtiwisa. Uma navoti’yuṅqw nu pay put ep hīhihta aṅ k̇ānavota, pu nāto nu k̇ānavoti’mani.9 :Pi uma hapi Christ aw tūtuptsiwaniqey qa put‐sa aw wáṅwayniwyat, piw put eṅem hihta aṅ k̇ānanvotyaniqey aw wáṅwayniwya. %8 E:Uma umuhtuwqamuy qa mamqasyani. Pay pam pantaqa pas suyan pumuy hihta qalomáhintaqat aqw ökiwiwtaqat tuawi’ta, pu uma God ahpiy ayo nö́ṅakiwtaqata. F7 :Noqw Christ aṅqw lomatuawit aw tuptsiwni’yuṅqam hin hinwisqat pan uma hinwisni. Uma sun tunatyawk̇ahk̇aṅw, sun wuwni’k̇ahk̇aṅw lomatuawit ep tuptsiwnit eṅem rohomhtiwisni. Noqw pep pu’ sen nu umumumnik̇aṅw umuhlomaqatsiy tuway’tani, pu qa umumumnik̇aṅw umuy hin hinwisqat soon qa navotni. `6 ;:Noqw nu kurs nāt qa mōk̇e’ umumi ahoy pituqw, uma put ep Christ aw hahlayhtotini. 15 ]:Nihqe ōviy nu God aw tuptsiwni’taqe, nu hāk qe’nen sohsokmuy umumum hinnumni, umuy öqawhtotaniqat ōviy’o; piw uma umuhtuptsiwniy ep pas pāpu hahlayyaniqata. u4 e:Nīk̇aṅw pay nu as hāk yepnen, hihta aṅ umumi unaṅwtavi’maniqw, pam pantaqa umuṅem lomahintani. q3 ]:Nu lȫk wuwni’ta. Nu as yaṅqw ahpiynen Christ ámumniqey nāwakna; pam inuṅem pas pavan nukṅwa. 2 :Noqw ōviy kurs nu hihsavo qate’, nu pas pāpu Christ eṅem tumalay’tani. Nīk̇aṅw nu hihta namorstaniqey qa navoti’ta. g1 I:Pi nu qátunik Christ eṅem qátuni; nīk̇aṅw nu mokq, pam inuṅem pas pavan nukṅwani. g0 I:Pi nu yan tunatyawk̇aṅw hinma, nu qa haqam Christ ep hamanhtiniqeyu. Nu put eṅem qananahtsopk̇aṅw yuaataniqey aṅ suhtaq’ewniqey nāwakna, piw yūmosa put pas hihtataniqeyu, sen nu nāt qátee, sen nu mōk̇ee. / ':Pi nu navoti’taqe put pantaqat ahpiy nu sivikiṅaqw ayo yámakni, umuhnawakinpiy ahpiy’o, Jesus Christ Hikwsiat inumi unaṅwtapq’ö. J. :Noqw hintani? Pay pi nāp hinwata, sen haqawat paysoq hintsatsk̇a, sen haqawat‐sa pas qa atsáy’k̇ahk̇aṅw Christ yuaatinumya. Noqw nu put ep hahlayhti; nihqe soon nu nāt qa hahlayni. - /:Noqw pu mímawat Christ aw unaṅway’yuṅqe, ōviy lavayit yuaatota, it navoti’yuṅqee, nu lomatuawit eṅem rohomnumniqey aw taviwtaqata. ,  :Ima pētu Christ nanaqasyuaatota, pay qa pas antsay’k̇ahk̇aṅwo, hin pas pavan nu k̇ānavotniqat tunatyawk̇ahk̇aṅwo. + :Haqawat pi pas ōviy qa tsutsúyaqe, pu nanaqas’unaṅway ahpiy yuaatota, noqw pu haqawat pay pas lolmat tunatyawk̇ahk̇aṅwo. 2* _:Piw k̇aysiwhqam Tutuyqawhqat aw tuptsiwni’yuṅqam nuy sivilawhqat ahpiy a’nö unaṅwtotiqe qa tuhtusyak̇aṅw, qa hakiy mamqasyak̇ahk̇aṅw, lavayit yuaatota. -) U: Noqw ōviy moṅwit kīyat ep tuwalan’a’yat‐nik̇aṅw pu ahpiy pētu inumi navoti’yuṅwa, nu Christ aṅqw lomatuawtit yuaataqey ep sivikive pakiwtaqata. {( q: Noqw nu umuy it nāvotnani, itupkomu: Nu k̇ānavotpit aṅ kuyvaqw, lomatuawi put ahpiy pas pavan öqalani. 5' e: Uma Jesus Christ öqalayat akw suan hintsakpit aṅ qaöwíhinwisniqat nu pan umuṅem nāwakna. Noqw God put ahpiy pas k̇aptsi’tiwe’, tayawintiwni. To Live is Christ 6& g: Noqw pep pu’ uma hihta nukṅwat māmatsyani. Uma yan qa atsáy’k̇ahk̇aṅw, Christ hisat pítuniqat aw pahsavo suan hinwisni, qa hakiy unaṅwmokni’k̇ahk̇aṅwo. P% : Okiw as uma nānami unaṅway’k̇ahk̇aṅw öqawi’wise’, itahtuptsiwniy aṅ nānaṅumo hihta pūhut tuwi’vaye’, suyhtsepṅwat suan wuwnit aṅ öqawi’wisniqat nu umuṅem nāwakinma. r$ _:Pi God pas nāp inumi navoti’taqw, Jesus Christ nuy pan unaṅwtoynaqw, nu umuminiqey pas kwaṅwtoya. ## A:Pay kurs pi nu hin qa yan sohsokmuy umumi wūwantaniqee, pi nu umumi pas unaṅway’ta. Pi uma God aṅqw umumi kuwahtiput ahpiy nuy akw paaṅwaya, nu sivikive pakiwk̇aṅw, lomatuawit eṅem rohommaq’ö, pu piw nu qa sivikive pakiwk̇aṅw lomatuawit nuhtumi yuaatinumq’ö. " 7:Noqw it nu navoti’taqw, God umuhpe lolmat tumaltivaqe, pas kurs hin Jesus Christ talöṅniyat aw qa pitsíwtaqat umuhpe pās aṅ antsani’mani, i! M:Kwakwhat pi uma mohtihaqaqw pew inumi unaṅwtavi’yuṅwa, nuy lomatuawit yuaataqat aṅ’a. Z  /:Ahsupoq inawakinpiy aṅ nu sohsokmuy umuṅem nāwakinma, hahlayhtimak̇aṅwo. F :Nu aṅsakis umuy u’ne’ God Inay aw hahlayhtiṅwu.  /:Nam núokwa, pu kwakwa unaṅwa Itanay God aṅqw umumi pitsíwtaa, pu Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅq’ö. Paul’s Prayer for His Readers | u:Nu’ Paul, Timotheus amum it penta. Itam Jesus Christ tūwikimatu. Noqw itam sohsokmuy Christ Jesus sinomuyatuy Philippi ep yesqamuy öqalanta, pumuy amumi tunatyawyuṅqamuy‐nik̇aṅw pu imuy ókiwyaqamuy tumalay’yuṅqamuy énaṅ’a. S !Nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat umumum yantaa. Nam antaa.A Pu Marcus, Aristarchus, Demas, pu Lucas itumalsuṅwamu. D Inumum Christ eṅem sivilawhqa Epaphras uṅ öqala,  Nīk̇aṅw pay um piw haqami inuṅem qenitani, pay hisnen nu umuhnawakinpiy ahpiy mātaviwe’, umumi pítuni. Final Greetings * ONu ūmi hin nāwaknaqat um soon qa anhtiniqat nu ep uṅ qapēvewnaqe ōviy ūmi pēna, ūmi navoti’taqee, nu ūmi hiṅqawhqat um soon qa hóyokput hinhtini. t cTaay, itupko, um Tutuyqawhqat aṅ nuy hahlaytoyne’, put pās távini. Yan um wūkok nuy unaṅwtoynani.  #Nu Paul hapi pas nāp imay akw it pēna, pay nu soon ūmi qa sisvini. Pay nu uṅ soon u’nanani, um soñawnen pas nāp inumi nāvöiwta. g IAson pi kurs pam hihta ep ūmi qaanhtiqw, sen hihta ūmi pöiwtaqw, pay um inumi put pēnani. i MNoqw kurs ōviy nu uhsuṅwaynihqat um pan inumi wūwante’, pas um nuyniqey pan put kwúsuni. c AUm pu’ hapi qa tūwikit an put kwúsut, pay uhtupkoy pas aw uh’unaṅway pan put um kwúsuni. Nu itupkoy an put aw pas unaṅway’ta; noqw ōviy um as tuwat panhtini, pam pi uhtuwiki, piw Tutuyqawhqat ep uhtupko. j OPay sen pi yantaniqw ōviy pam hihsavo ūṅaqw ahpiy’o, pu’ yahpiy pam sutsep umum hinmani. $ CPay nu qa ūmi maqaptsi’tat put tavi’taniqey qa nāwakna; um qa nawus inumi unaṅwtapniqey antat, pay um pas suhtaq’ewnik̇aṅwniqw pam súantani.   Pay nu as lomatuawit hintsakqey ep sivilawhk̇aṅw put tavi’taniqey nāwakna, uhqeniy ep inumi unaṅwtavi’taniqat ōviy’o. d C Noqw nu put piw ūmi ahoy tavi; noqw ōviy um put pās távini, pas hapi pam aw iunaṅwa. ` ; Pay as pi ura pam hisat uṅniqw qaápiynik̇aṅw, pu’ hapi ūmi ápini, pu inumii. ]  5 Nu itiy Onesimus ūmi nunuiṅni. Nu siviṅuiwtaqw pam qapēvewnit akw ítiniwhti. ,  S Nīk̇aṅw nu ūmi unaṅway’taqe ōviy pay nu uṅ qa ayatani. Nu Paul wuhtaqanik̇aṅw, pu piw nāt Christ Jesus eṅem sivilawk̇aṅw ūmi okiwhiṅqawni. c  APay k̇a nu Christ ep pas qatusi’k̇aṅw uṅ tusoq’ayataniqey aw öqalay’ta. (  KPi itam uṅ nuhtumi unaṅway’taqw pas put ep hahlayhtiqe, wuko’naṅwti, ispi tuptsiwni’yuṅqam uhpiy suyan unaṅwtotiq’ö. A Request for Onesimus %  EOkiw as sinom uhqapevewniy akw tuwat tuptsiwni’vaye’, itam hihta Christ aṅqw qaöwímakiwyaqat okiw puma māmatsyaniqat nu pan amuṅem tūviṅtima.  5Yaw um Tutuyqawhqat Jesus Christ aw‐nik̇aṅw, pu sohsokmuy put aw tuptsiwni’yuṅqamuy amumi unaṅway’k̇aṅw, qapēvewnaqat nu navotqee. p [Pas nu yūmosa Inay God aw nāwakink̇aṅw uhpe hahlayhtimak̇aṅw uṅem tūviṅtima, itupko,  +Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw umumi pitsíwtani, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. Philemon’s Love and Faith  )Pu aw itah’unaṅway Apphiat‐nik̇aṅw pu Archippus itahnaqöysuṅway pumuy pīwu, pu God aw tōnawtaqamuy umuhkiy ep tsotsvalyaqamuyu.  +Nu Paul, Jesus Christ eṅem sivilawhqa itahtupkoy Timothyt amum it penta. Itam pas aw itah’unaṅway, itahtumalsuṅway Philemon öqalanta, 4aNoqw puma paṅqw nankwusaqe, sohsovik yuaatinumyaqw, Tutuyqawhqa pumuy amumum tumalay’k̇aṅw, k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat akw lavayit öqalanma. Yantani.c?Noqw Tutuyqawhqa pumuy amumi yan yuaaykut, ōmi wīkiwa; nihqe God putvaqe qatuptu. QKurs puma tsūtsu’tuy ṅuaye’, pu sen kurs puma hihta qöyanpit hikwye’, pas soon put akw hinhtotini. Puma tūtuyyaqamuy amumi hintsatsnaqw, puma qalaptuyamantani. Jesus is Taken up to Heaven B}Pu īi himu tuawi’yuṅqa aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumi énaṅhtini: Puma inatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwanwisni; pu piw himuhkwa yuaatotani. -Lomatuawit qa tuptsiwhqa hapi maskimiq tūviwtaniqw, pam put eṅem yukiwni. Nīkaṅw tuptsiwht, kūyit akw tuvoylatiqa hapi ayo yámakiwtani. ~Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Uma tūwaqatsit aṅ ahsupoq nankwusani. Pu uma sohsokmuy sinmuy amumi lomatuawit yuaatotani. w}gPantaqat atsva pu’ pakwt sūkw sihk̇ay’taqamuy nōnovaqw, Jesus amumi namtaknaqe, pumuy qatūtuptsiwaqat, pu a’nö unaṅwayamuy ep qöhqöya, puma put ahoy tātayhqat aw yórikyaqamuy lavayiyamuy qa tūtuptsiwaqw ōviy’o. | Noqw puma ahoy kīminihqe, mímuywatuy put āawna. Noqw pay piw puma pumuy lavayiyamuy qa tūtuptsiwa. Jesus Appears to the Eleven {! Pantaqat atsve pu’ pumuy amuṅaqw haqawat lȫyöm haqami tutskwamiq waymaqw, pam piw pas hinwat hink̇aṅw pumuy amumi namtakna. z{ Noqw yaw pam piw qátuhqe, pu Maryt aw namtaknaqat puma nanaptak̇aṅw qa tūtuptsiwa. Jesus Appears to Two Disciples qy[ Noqw pam ahpiynihqe, Jesus ámumyaṅwuqamuy put āawna, pumuy qahahlayyak̇ahk̇aṅw tsaykitaq’ö. #x? Noqw Sundayt aw pituqw, suits talavay Jesus ahoy tātayhqe, mohti Mary Magdalene aw namtakna. Ura pam put aṅqw tsaṅe’ nukpanhihikwsimuy ipwa. FwNoqw puma paṅqw nöṅaṅayku; nihqe hin unaṅwtotiqe, tururuti’k̇ahk̇aṅw watqa. Pas pi puma tsawiniwyuṅqe, ōviy qa hakiy haqam aw hiṅqaqwa. Jesus Appears to Mary Magdalene ;voNoqw yupave, uma put aw nánatuwnayaqamuy‐nik̇aṅw pu Peter, pumuy amumi yan tuawwisni: Pam umuhsavo Galilee aqwni. Ason pep uma put aw yórikyani. Pay ura umumi paṅqawu. _u7Noqw pam hak pumuy amumi paṅqawu: Uma qa tsawiniwyuṅwni. Pay uma as Jesus Nazareth aṅqw sino nahoylehtsit ep muiltiqat hepwisa. Pam ahoy tātayi, pam qa yep’e. Kurs huvam haqam pam taviwhqat aw yórikyaa. tNoqw puma tūamit aqw yuṅqw, kurs hak tiyo wūpat qȫtsat yuwsi’k̇aṅw put putvaqe qatu. Noqw puma put tutwaqe pas tsātsawna. _s7Nit puma aw yórikyaqw, kurs owa pay ayo mūmaniwa, pas pi qaan’eway yahsayoq’a. hrINihqe nānami paṅqawwisa: Ya sen hak itamuṅem tūamit hötsíwat aṅqw ayo owat mūmani? `q9Pu ōviy Sundayt aw pituqw, puma suits talavay tāwat yámaktoqw tūamit aw ökiwisa. ~~~}}b}{{Lzzyxxwivoutts9rqqQpponnmNll kjihhgOee\decbaad`_^^9\[ZYX`VV+UgTTS=RWQ(P}O NMCLRKJJIHHGcFyEDDC>BcAv??*>j=A<<;-:99h87v655w4k3221_03/a.--!,S+|**)((;'o'&W%$$_#"_! q/!r7uo[/v #  3 k9Y'-qYN+ Nīk̇aṅw puma qa áṅwutota; piw qa haqam ōveqatsit ep amuṅem qenitiwa. M Noqw ōve nāqöyta; Michael hoṅviaymuy amumum palalölöqaṅwuy aw nāyawi; noqw palalölöqaṅwuy amum hoṅviaymat nāyawi. KL Noqw wuhti qayēsiwhpumihaqami wāya, pep God put eṅem qeni’taqat aw’i. Noqw pep hak (1260) sūp sōmorit aṅqw pakwt payhkomuy sihk̇ay’tasikip sunat tālat aṅ put aw tunatyawtani. 8Ki Noqw pam tiyohyat tihta. Noqw Tiat ōmi God aw wīkiwa, put moṅw’asvewayat aw’i; pi pam sohsokmuy sinmuy amumi sivakohot akw moṅw’iwtaniqat pan put eṅem yukiwta. vJe Noqw suruat tokpelat aṅqe’ sōtuy payhp oyit aṅqw sūp oyit pahsa’nihqamuy láṅaknaqe, tūwaqatsit aw maspa. Noqw i’ himu palalölöqaṅwu wuhtit pas pay tihtaniqat aw wunu, tiyat pay panis yamakq, pay sówaniqe ōviy’o. [I/ Pu piw suhk̇a hihta tuawi’taqa tokpelat aṅ mātakti‐himu qaan’eway palalölöqaṅw’eway’o. Pam tsaṅe’ qötö’k̇aṅw pakwt ālay’ta; noqw qöqtöyat aṅqe’ tsaṅe’ wihk̇a kwapya. PH Noqw pam nö’yiwta; nihqe tihtaniqey tūtuynaqe, a’nö pakmumuya. \G 3 Noqw pahsat pu tokpelat aṅ a’nö hihta tuawi’taqa mātakti. Hak wuhti tāwat yuwsi’ta; noqw mūyaw kukyat atpik̇aqe pakiwta; noqw qötöveq wihk̇ayat aṅqe’ pakwt lȫq sihk̇ay’taqa sōtu kwapya. _F7 Noqw ōve God kīyat aw hötsílti. Noqw kīyat ahsonve tataṅpi God tutavoyat aṅqw taṅawtaqa mātakti. Noqw pahsat talwipta, mowawatiwa, umhta, tutskwa tayayata, pu qaan’eway yaṅsayoqw lemowa yokva.KE Noqw hīhihtu sinom itsívutoti. Noqw, um uh’itsivuy mahtakne’ so’pumuy amuṅen hin yúkuniqat aw pitu. Pu um uhlavay’aymuy hihta akw tayawnani, pu uhsinomuyu, pu uṅ k̇aptsi’yuṅqamuyu, aṅ söqavuṅwsinmuy‐nik̇aṅw pu pavansinmuyu. Nen imuy hakimuy tūwaqatsit hovalayaṅwuqamuy um tuwat hovalani. DD Paṅqaqwa: Itam ūmi hahlayhtoti, God, Sus’öqaltutuyqawhqa, pu’‐nik̇aṅw, pay hísatnik̇aṅw, pu nātoniqa, Um qaan’ewakw uh’öqalay mahtaknat moṅwqatuptuqw ōviy’o. wCg Noqw ima sunat nālöq sihk̇ay’taqam wūwuyom God atpip yesqam tutskwamiq munumtiqe, put pas hihtatotaqe, nBU Pu i’ tsáṅe’nihqa hoṅviaya töqti. Noqw pahsat pu ōveqatsit ep mowawatiwhq hakim paṅqaqwa: Itahtutuyqawhqa, hakiy moṅw’asnaqey amum yep qatsit ep moṅwtunatyat tuyqawvaqe, sutsep aqwhaqami moṅw’iwtani. vAe It hapi akw lȫs k̇ānavotpit aṅ ayo ruhpa. Noqw meh, amuṅknihqat hapi aw suptuni. The Seventh Trumpet @ Noqw pahsat tutskwa a’nö tayayayku. Noqw wuhkokitsoki pakwút‐sikip tukiwhput aṅqw sūp tukiwtaqat pahsaq pam sahpu. Noqw sinom tsaṅe’sikip sōmorit pahsa’nihqam súlwahti. Noqw akwsiṅwyaqam tsātsawnaqe, ōveqatsit ep God pas hihtatota. E? Noqw nu navotq, hak ōṅaqw pumuy lavay’ayatuy amumi a’nö paṅqawu: Uma peqw wupni, kita. Noqw puma hakiy tönayat navotqe, ōmawuy aqw ōmiq wūvi, tuwqamat amumi tayyuṅq’ö. N> Noqw ahpiy pāyis‐nik̇aṅw aṅqw nāsamiq pahsakis talq, pahsat pu God aṅqw Hikwsi hakiy taytoynaṅwuqa pumuy amuhsonmi pak̇e’, pumuy wunuptsinani. Noqw amumi tayyuṅqam tsātsawnani. ?=w Noqw ima tūwaqatsit ep yesqam hahlayhtote’ nāhahlaynayani; nen hihta nāhoy nāhuylalwani, ispi ima lȫyöm lavay’ayat tūwaqatsit ep yesqamuy ura yūyuyhnaqam mokpuniq’ö. < Noqw sohsoyam tūwaqatsit aṅ yesqam, pu hīhihtu himuñam, pu nanāp lavaymakiway’yuṅqam, pu nanāpwat sinoiwtaqam pāyis‐nik̇aṅw aṅqw nāsamiq pahsavo tālat aṅ tokoyamuy mokput aw tayyuṅwni; nen hakiy pumuy tūamniqw qa nānakwhani. g;G Noqw pumuy tokoam mokpu put wuhkokitsokit ep kitpik qatsni. Noqw hakim Hikwsit aṅ tunatyay’yuṅqam put kitsókit Sodom‐nik̇aṅw pu Egypt yan tuṅwáya. Ura pep hapi Itahtutuyqawhqa nīniwa, nahoylehtsit ep’e. 5:c Pu ason puma hin yuaataniqey yukuqw, pep pu’ hak tāqa himuvohkot antaqa koysöt qatoṅtaqat aṅqw yámak̇e’, pumuy amumi kihpokni; nen áṅwute’ pumuy nīnani. (9I Ima hapi yōyaṅwuy ahoy ṅuy’taniqey öqalat pasiwtaniqw, ōviy puma hihsavohaqami yuaataniqat pahsavo qa yokvani. Pu pāvahut aw öqalat pasiwtaniqe put úṅwat yúkumantani; pu hīhihta tūyat akw sinmuy okiwsahsanniqey öqalay’tani, hihsakis panhtiniqey nāwaknaqey pan’i. @8y Noqw ason hak pumuy hintsanniqey antiniqw, pahsat pu pumuy moaṅaqw ūwiṅw yámak̇e’, hakiy nīnamantani. Noqw ōviy kurs haqawa pumuy hintsanniqey anhte’ pan nīniwmantani. t7a Ima hapi lȫyöm olive‐tsokit, pu wihqöhit tsotsókpimat tūwaqatsit aw Tutuyqawhqat atpip wúnuhqamu. U6# Noqw nu lȫqmuy inuṅem yuaataqamuy öqalmaqani. Noqw puma (1260) sūp sōmorit‐nik̇aṅw aṅqw pakwt‐payhkomuy sihk̇ay’tasikip sunat tālat aṅ yuaatani, anaha’mötsaput yuwsi’k̇aṅwo. 5} Nīk̇aṅw it kīhut ihk̇aqe ṅöyakiwtaqat pay um qa énaṅni, nen put qa tuwantani. Taq pam qa‐Jew‐sinmuy amumi noiwni. Noqw puma lȫp sunat aṅqw lȫq sihk̇ay’taqat mūmuyawhtuy aṅ it kitsókit pas k̇aptsitiwhqat aw wukukutotani. >4 w Pahsat pu inumi tuwanpi natönpit antaqa taviwa. Noqw hoṅviaya inumi paṅqawu: Um wunuptut, God kīyat tuwantani, pu hom’oyvihk̇ata; pu pep ahpave nānawaknaqamuy pohtoylani. D3 Noqw pam inumi paṅqawu: Pay um nāt piw pas hīhihtuy sinmuy amumi yuaatani, pu aṅqe’ nanāpwatuy sinoiwyuṅqamuyu amumii, pu lavaymakiway’yuṅqamuyu, pu pas momṅwituyu.82i Noqw ōviy nu put māyat aṅqw tutuvenhoyat kwúsuhqe put sowa. Noqw antsa imoaṅaqw momospalat an kwaṅwti. Nīk̇aṅw panis nuy put sowaqw, pahsat pay ivonoveq tsipti. ]13 Noqw ōviy nu put awnihqe aw paṅqawu: Um as nuy tutuvenhoyat máqani. Noqw pam inumi paṅqawu: Kwúsuu, nen um sówani. Pam soon uhponoy qa a’nö tsiptani; nīk̇aṅw uhmoaṅaqw momospalat an kwáṅwni. R0 Noqw nu hakiy ōṅaqw tönayat navotq, pam inumi paṅqawu: Um hoṅviayat pātuwaqatsit aqwnik̇aṅw pu tūwaqatsit aqw wuhkukqat awnen, tutuvenhoyat púruk’iwtaqat yawtaqat put aṅqw kwúsuni. +/O Noqw tsáṅe’nihqat hoṅviayat töqtiqat aw pitu. Noqw pep pu’ God tunatyaat as tupkiwtaqa aw antsaniwni, pam lavay’aymuy amumi hin lavayhtiqat pan’i. .  Pas qaöwílvayhtiqe, pas soon pāpu sȫwuniqat paṅqawu, God aw yank̇aṅwo, God pas sutsep qátuhqat sohsok hihta yúkuhqat aw’i, ōveqatsit‐nik̇aṅw pu aṅ himu hinyuṅqata, pu pātuwaqatsit‐nik̇aṅw aṅqe’ himu hinyuṅqat yúkuhqata. -y Pahsat pu i’ hoṅviaya ura nu tuwaqw, pātuwaqatsit aqwnik̇aṅw pu tūwaqatsit aqw wuhkukiwtaqa ōmiq may ītat, R, Noqw tsaṅe’sikip yoy’umuki lavayhtotiqw, nu as pēnaniqey anhti. Noqw pay hakiy tönaat ōṅaqw inumi paṅqawu: Pay um tsaṅe’sikip yoy’umuki hin lavayhtotiqw put tupk̇e’, qa pēnani. + Pu wukotohowuy höykuqat an a’nö hiṅqawu. Noqw put hiṅqawhq, pahsat pu tsaṅe’sikip yoy’umuki hihta lavayhtoti. [*/ Noqw pam putvaqw kuhkuy akw pātuwaqatsit aqw wuhku, pu suyvaqw tutskwat aw’i. )  Pu nu piw sukw hoṅviayat a’nö öqalay’taqat aw yori. Pam ōmawuy yuwsi’k̇aṅw taṅaqwunut akw qötösomiwk̇aṅw ōṅaqw hāwi, tutuvenit púrukiwtaqat yawk̇aṅwo. Put taywaat pas tāwat an tāla; noqw hok̇aat ūwiṅwuy wupa’leletaqat panta. (% Pu piw puma tukwyantotaniqey qa aṅqw lasya, pu hihta nuhtumi wutsílalwaniqeyu, pu tokot sokoplalwaniqeyu, pu hihta uuyiṅwyaniqeyu.' Pu ahpiy sinom it yan tūyat akw qa súlawhtiqam hintsakpiy qa aṅqw lasyat, soq pas pāpu nāp yukiwhput aw nāwakintiwisa, piw nukpanhihikwsimuy amumii. Hihta wutsit sik̇avalasivat, sen qötsásivat, sen sik̇asivat, sen owat, sen kohot aṅqw yukiwyuṅqat aw puma nāwakintiwisa, nāmahin pi as puma kurs hin hihta tutwaniq’ö, kurs hin nanaptaniq’ö, piw kurs hin nankwusaniq’ö. &&E Puma moaṅaqw öqalay’yuṅqw ōviy’o, pu suruveq’a. Pi pumuy suruam tsūtsu’tuy anyuṅwa, nihqe qötöy’yuṅqe, put akw hakiy tūhototaṅwu. +%O Noqw imuy payhkomuy akw sinom payhp aṅqw sūp oyit pahsa’nihqam soa, it qȫhit, pu kwītsiṅwuy, pu sik̇apik’owat pumuy moaṅaqw nȫṅantaqat akw’a, M$ Noqw yan kawaymuy hinyuṅqamuy nu tuawyori: Ima pumuy epeq tsokiwyuṅqam ūwiwuy an kuwan’iwtaqat tawitsqava sivanavanyuṅwa, pu hihta owat jacinth antaqata, pu sik̇apik’owat antaqata. Noqw kawayom tóhohtuy an qötöy’yuṅwa. Noqw moaṅaqw ūwiṅw, pu kwītsiṅw, pu sik̇apik’owa a’nö muki nȫṅanta. # Noqw kawaymuy aqwyaqam sūmiyaqe pas hihsakip kurs sōmorit pahsa’ya (200,000,000). Noqw nu pumuy hihsa’yaqat navota. M" Noqw ima nālöyöm hoṅvia’yat ṅāhiwya. Puma put tuwanit, talöṅnit, mūyawuy, yahsaṅwuy aw mask̇aiwyuṅwa, sinmuy payhp oyit aṅqw sūp oyit pahsa’nihqamuy qöqyaniqe ōviy’o. !/ Noqw pam návaynihqat hoṅviayat tötöqpit yawtaqat aw paṅqawu: Um wukomunat Euphrates ep nālöqmuy hoṅvia’yatuy sómiwtaqamuy ṅahni. @ y Pahsat pu návaynihqa hoṅviaya töqti. Noqw God atpip kwaṅwáhovaqtuqat eṅem tataqtsokpit sik̇avalasivat aṅqw yukiwtaqa nālövaq ālayat aṅqw hakiy hiṅqawhq nu navota. Q Sūpwat k̇ānavotpit hapi aṅ ruhpa; noqw meh, nāt hapi piw lȫsni. H  Noqw hak koysöt qatoṅtaqat aṅqw hoṅviaya pumuy amumi moṅw’iwtani. Noqw pam hak Hebrew‐sinmuy amuhkwa Abaddon yan mātsiwni, nīk̇aṅw Greek‐sinmuy amuhkwa Apollyon yan’i. +O Pu puma putskohmokyuṅqamuy amún suruy’yuṅwni, nihqe suruve howi’yuṅwni. Nihqe puma tsivot mūmuyawhtuy aṅ sinmuy mumu’yaniqey makiway’yuṅwni. ?w Pu sivavutsqat antaqat tawitsqave púhikni’yuṅwni. Noqw pumuy pūyaltotiqw, pas masaam k̇aysiwhqamuy kawaymuy kipókkarētamuy lölökink̇ahk̇aṅw, kihpokqat an söykitani. V% Pu puma momoymuy amún hȫmi’k̇ahk̇aṅw, tóhowuy an tamay’yuṅwni. H  Noqw kawāyom kihpoknik hin hinyuṅṅwuniqw, pan tȫtölt hinyuṅwni. Suhpan wihk̇at sik̇avalasivat aṅqw yukiwtaqat puma wihk̇ay’yuṅwni. Pu taywaam sinmuy taywayamuy anyuṅwni. &E Noqw ep hapi pu’ as sinom so’niqey hepyanik̇aṅw, hin panhtotiniqey qa tutwamantani; pu as so’niqey nānawaknaniqw, mokiwu amuṅaqw haqami kursni. S Noqw pay puma sinmuy qa qöqyaniqat pan amuṅem yukilti. Pay puma tsivot mūmuyawhtuy aṅ pumuy okiwsahsanyani. Noqw putskohmoktaqa hakiy muaqw hin tuyvaṅwuqat, pay pan tūtuyni, hakiy múaq’ö. J  Pay puma tutskwat aṅ tūsaqat qa hintsatsnaniqat, pan puma mewniwa, piw aṅ himutsotskita. Pay imuy hakimuy God tuvoylayat akw qalpeq qa tuvoylay’yuṅqamuy púmuy‐sa puma tūhototani. 'G Noqw kwītsiṅwuy aṅqw tȫtölt nöṅakqe tūwaqatsit aṅ kúrukma. Nihqe puma öqalmakiwya, putskohmokyuṅqamuy amún sinmuy tūhototaniqe ōviy’o. a; Noqw pam koysöt qatoṅtaqat aqw höta. Noqw pahsat put aṅqw kwītsiṅw wunuptu, pas haqam wukokoysöṅaqw hurukwitsiṅw wunuptuqat pan’i. Noqw paṅqw hurukwitsiṅwuy akw tāwa súmawuy enaṅ qātalawva. , S Pahsat pu tsívotnihqa hoṅviaya töqti. Noqw pu sōhu ōṅaqw tūwaqatsit aw posq nu aw yori. Noqw haqami koysöt pas qa toṅtaqat aqw hötahpi put aw taviwa. N Noqw nu tayk̇aṅw navotq suhk̇a hoṅviaya ōvaqe pūyawmak̇aṅw a’nö hiṅqawnuma: Is ohi, is ohi, is ohi tūwaqatsit ep yesqamuy amuṅemi! Taq pahyom hoṅvia’yat nāto töqtini.(I Pu nālöq epnihqa hoṅviaya töqti. Noqw pahsat pu tāwa híhin qa nāsamiq pitsíwtaqa hinhtiqe qatālawva, pu mūyawu pīwu, pu sōtuu. Noqw ōviy puma híhin qa nāsamiq pitsíwyuṅqa qa tālawvaya. Noqw tālö’ tāla qa pas nāsamiq pahsavo qa tāla, pu tōkilat piw pay anta. 7g Noqw sōhu A’nö Tsīvo yan mātsiwa. Noqw pāvahu payhp oyit aṅqw sūp oyit pahsaq a’nö tsiptoti. Noqw k̇aysiwhqam sinom put akw soa, a’nö tsīvoniqw ōviy’o. Z- Pu payhkomuy pepnihqa hoṅviaya töqti. Noqw wukosohu kopitsokit an uwiwitaqa ōṅaqw löhö; nihqe mūmunaṅwtuy payhp oyit aṅqw sūp oyit pahsa’nihqat aṅ yēva, pu pāhut nȫṅantotaqat aṅ’a. + Noqw hihtu pāvaqe tayyuṅqam payhp oyit aṅqw sūp oyit pahsa’nihqam soa. Pu pākihu payhp oyit aṅqw sūp oyit pahsa’nihqam sapumhti. RPu aṅknihqa hoṅviaya töqti. Noqw pahsat pu himu wukotukwit antaqa pātuwaqatsit aqw tūviwa, uwiwitik̇aṅwo. Noqw pātuwaqatsit pahyp oyit aṅqw sūkw oyit pahsaqhaqam úṅwaniwhtiqey anhti.   Pahsat pu mohti hoṅviaya töqti. Noqw pahsat pu lömowa‐niqw pu qȫhi uṅwat enaṅ namiqwriwtaqa mātaktiqe, tūwaqatsit aw maspiwa. Noqw tūwaqatsit aṅ himuy wupatsotski payhp oyit aṅqw sūkw oyit pahsa’ taqti. Pu sohsoy saksátusaqa taqti. ~ uNoqw ima tsáṅe’nihqam hoṅvia’yat tsaṅe’ tötöqpit himuy’yuṅqam pahsat töqtotiniqey anhtoti. Y +Noqw hoṅviaya qöqöhpit kwusut, tataqtsokpit aṅqw tȫvut put aw oyat, pahsat pu tūwaqatsit aw put tūva. Noqw pahsat pu himu a’nö tȫtöqa talwiptik̇aṅw umhta; pu tutskwa tayayayku. The Trumpets  3Noqw hihta kwaṅwáhovaqtuqat kwītsiṅwuat hoṅviayat māyat aṅqw God aw wunuptu, put sinomuyatuy nāwakinpiyamuy enaṅ namiqwriwk̇aṅwo. v eNoqw suhk̇a hoṅviaya pítuhqe, kwaṅwáhovaqtuqat eṅem tataqtsoqpit aw wunuptu, sik̇avalasivat aṅqw yukiwhqat qöqöhpit yawk̇aṅwo. Noqw himu kwaṅwáhovaqtuqat taqtsokiwniqat nihtiwtaqat pam makiwa. Nihqe pam sohsokmuy God sinomuyatuy nāwakinpiyamuy enaṅ tataqtsoqpit sik̇avalasivat aṅqw yukiwhqat aqw put taqtsok̇a, moṅw’atsvewat atpipo. ucNoqw nu yorikq tsáṅe’nihqam hoṅvia’yat God atpip hōñi. Noqw puma tsaṅe’ tötöqpit makiwya. | sNoqw pam tsáṅe’nihqat tuvoylat tsīk̇aqw, pahsat ōveqatsit ep sutmaqma, pahantawat nāsamiq pahsavohaqamii. U#Pi Maña moṅw’atsvewat nāsave qátuhqa pumuy amumi tunatyawmaniqw ōviy’o. Nen pāhut hakiy taytoynaṅwuqat nöṅaṅataqat aṅ tsamni. Noqw ason God pumuy posvalayamuy sohsok ayo hȫnani.jMSoon puma pāpu tsöṅso’ni, piw pānakso’ni. Soon pumuy amumi töṅvani, piw utuhuutini, T!Paniqw ōviy puma God moṅw’atsvewayat atpip hōñi; nihqe nāqavo, tālö’, pu mimhikqat aṅ kīyat ep put eṅem tumalay’yuṅwa. Noqw i’ moṅw’atsvewat ep qátuhqa pumuy amumum qátuni. MNoqw nu put aw paṅqawu: Tāqa, pi um navoti’ta. Noqw pam inumi paṅqawu: Ima hapi qaan’ewakw k̇ānavotpit aṅqw nöṅa; nihqe yuwsiy tūvahomyaqe, Mañat uṅwáyat akw put qȫtsatota. hI Noqw suhk̇a wuy inumi paṅqawu: Ya ima qȫtsat yuwsi’yuṅqam hákimu? Ya puma háqaqwya? %C Paṅqaqwa: Pas antsaa. Nam sohsoyam aqwhaqami God aw itahyantaqay tayawintiwisni, pu pas hihtatotani, pu kwakwhatiwisni, pu k̇aptsi’tiwisni. Pi pam‐sa suan unaṅwtalwuwni’ta, sus’öqala, pu hoṅvi’ta. Pay nam sohsoyam aqwhaqami pan put yuaatiwisni. Nam antani, kitota. <q Noqw sohsoyam hoṅvia’yat moṅw’atsvewat ṅöyakiwta, pu wūwuyomu, pu nālöyöm hihtu tayyuṅqamu. Nihqe puma moṅw’atsvewat atpipo munumhtiqe, God pas hihtalalwaqe % Nihqe a’nö hiṅqaqwaqe paṅqaqwa: Kwakwhay God aw itahyantaqa moṅw’atsvewat ep qátuhqa! Kwakwhay um Maña! Pi uma itamuy ayo oya. .~U Yantaqat atsve pu’ nu yorikq pas sinom qaan’ewakw hintaqam moṅw’atsvewat‐nik̇aṅw pu Mañat atpip hōñi; pas kurs hin hak pohtoylaniqat pahsaa, sohsokmuy nanāpwatuy sinoiwtaqamuy, pu himuñam’iwtaqamuy‐nik̇aṅw, pu tūwaqatsit aṅ ahsupoq yesqamuy‐nik̇aṅw, pu nanāp lavaymakiway’yuṅqamuy amuṅaq’ö. Noqw puma qȫtsat yuwsi’k̇ahk̇aṅw hihta palm‐tsokit nahpiyat yawyuṅwa; i}KPu Zabulon aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Joseph aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Benjamin aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya. The Great Crowd W|'Pu Simeon aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Levit aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Issachar aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, Y{+Pu Aser aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Nephtalim aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Manasses aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, RzIt Judat aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Reuben aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, pu Gad aṅqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya, KyNoqw hihsa’nihqam tuvoylatotiqw nu navota. Noqw Israel‐sinmuy nanāp ñamuy amuṅaqw sumiyanhtiqe tsaṅe’sikip sunat‐nik̇aṅw aṅqw nālöq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’ya. 5xcPaṅqawu: Pay hāk uma tūwaqatsit qa hintsanyani, piw pātuwaqatsita, pu hīhihta himuqlöta. Ason itam mohti God tumal’aymuyatuy qalpeq tuvoylatotaqw, pu’ pantani. fwENoqw pu piw suhk̇a hoṅviaya God taytaqat penhpiyat yawk̇aṅw hōpaqw wuptoqw nu tuwa. Noqw pam imuy nālöqmuy hoṅvia’yatuy tūwaqatsit‐nik̇aṅw pu pātuwaqatsit hintsanyaniqamuy amumi a’nö tsa’lawhqe, v 3Yantaqat atsve pu’ nu yorikq, pi nālöyöm hoṅvia’yat tūwaqatsit nālövaq nānan’ivaq hoṅk̇ahk̇aṅw, tūwaqatsit aṅ nālövaq hūk̇aṅwuy ahoy ṅuy’yuṅwa, tūwaqatsit aṅ qa hūhukniqat ōviy’o, pu pātuwaqatsit aṅqee, pu himutsotskit aṅ’a. RuTaq itsívuyat aw wukotalöṅva. Noqw ya hak sen put aṅ kuytani?#t?Nihqe tuhtukwit, pu o’wat aw paṅqaqwa: Uma moṅw’atsvewat ep qátuhqat pitsáṅwayat aṅqw itamuy tupk̇ayani, pu Mañat itsívuyat aṅq’ö. syNoqw tūwaqatsit ep pas momṅwit, pu pavansinom, pu k̇ahaksinom, pu solāwamuy amumi mohpeq momṅwit, pu a’nö öqalat pasiwyuṅqam, pu tūtuwikt, pu pay qa tūtuwikt, puma sohsoyam tuhtukwit aṅ haqe’ o’wat aṅ tuhtusöva nauyhtota; vreNoqw tokpela hihta mupipitaqat an mupipiyku. Pu sohsoy tuhtukwi, pu pāṅaqw tutskwa kūyuṅqa nahlamhti. q3 Noqw tokpelat aṅqw sōtu tūwaqatsit aw löhöhötiva, sipaltsokit pölöat pay lāk̇e’, qa kwaṅwtit, wukohukwvaqw löhökṅwuqat pan’i. 1p[ Noqw nu tātayhq, pam návaynihqat tuvoylat hötaqw, pahsat tutskwa a’nö tayayayku. Noqw tāwa anaha’mötsaput an qömviti. Noqw mūyaw uṅwat an pālaṅwputi. moS Noqw puma sohsoyam qȫtsat usimnit makiwya. Noqw pay hāk puma hihsavo nāsuṅwni’yuṅwniqat amumi paṅqawu. Pay ason pas pumuy tumalsuṅwamat pu tupkomat piw tuwat pumuy amún qöyaniwyaniqat pantaniqat amumi paṅqawu. Jn  Noqw puma a’nö hiṅqaqwaqe paṅqaqwa: Ya um tūwaqatsit ep yesqamuy itah’uṅway ep hinwat yúkuni. Amumi um nāoyniqey hisat panhtini, Tutuyqawhqa Qahováriwtaqa, pas qa atsa, kitota. m Pu pam tsívotnihqat tuvoylat tsīk̇aqw, nu yorikq pi kwaṅwáhovaqtuqat eṅem tataqtsokpit atpipaq hakimuy hikwsiam taṅawta. Puma hapi hakim God lavayiyat ep nīniwya; puma hihta pas suyan navoti’yuṅqey qatuhtusk̇ahk̇aṅw yuaatotaqe ōviy’o. Yl+Noqw nu yorikq pi hin’ewayk̇awayo. Noqw put epeq tsokiwtaqa Mokiwu yan mātsiwa. Noqw Maski put aṅk hinma. Noqw tūwaqatsi nālövo tukiwyuṅqat amuṅaqw sūkw aw öqala pumuy amumi noiwa. Noqw puma sipwuvahpit akw sinmuy qöqyani, pu tsóñawuy akw’a, pu hihta tūyat akw’a, pu tūwaqatsit ep hihtuy tūtuvosiptuy akw’a. 'kGNoqw pam nālöqtiqa tuvoylat tsīk̇aqw, pu imuy hihtuy tayyuṅqamuy amuṅaqw suhk̇a nālöq epnihqa paṅqawhq nu navota. Um pewnen yórikni, pam kita. +jONoqw nu navotq, nālöqmuy hihtuy tayyuṅqamuy amuhsonṅaqw hakiy tönaat paṅqawu: Pay söhövosi sūp tuwani pakwt sīvat hihk̇ay’tamantani; pu kawaysöhövosi payhp tuwani pakwt sīvat hihk̇ay’tamantani. Nīk̇aṅw um hapi pay wihkuyit, ōvat pālayat enaṅ qa aw hintsanni. bi=Pu pam payhkomuytiqat tuvoylat tsīk̇aqw, pahsat pu amuṅknihqa himu taytaqa paṅqawhq nu navota. Um pewnen yórikni, kita. Noqw nu aw tātayhq pi söqömkawayo. Noqw put epeq tsokiwtaqa hihta pututuwanpit yawta. ShNoqw pahsat pu piw suhk̇a kawayo yámakk̇aṅw pamwa pālaṅwpu. Noqw put ep tsokiwtaqa koyanisqatsit aw tūlalayniqey öqalmakiwa. Noqw sinom nāqöyanvayani. Noqw haqawa wukosipwuvahpit put maqa. gPu Maña aṅk piw tuvoylat tsīk̇aqw, pahsat pu mohti’maqat aṅknihqa himu taytaqa paṅqawhq nu navota. Um pewnen yórikni, kita. 9fkNoqw nu tātayhq ep qȫtsa kawayo. Noqw epeq tsokiwtaqa awtat yawta. Noqw haqawa put moṅwwihk̇atoyna. Noqw pam pahpiy tūaṅwutimak̇aṅw aqwhaqami hihtuy áṅwutimani. @e {Noqw nu aw taytaqw, Maña sukwat tuvoylat tsīk̇aqw, pahsat pu imuy hihtuy tayyuṅqamuy suhk̇awa yōyaṅwuy úmukqat pan hiṅqawhq nu navota. Noqw paṅqawu: Um pewnen yórikni. EdNoqw ima hihtu nālöyöm tayyuṅqam paṅqaqwa: Pas antsaa. Noqw ima sunat aṅqw nālöq sihk̇ay’taqam wūwuyom tamötshoṅvaqe, it hakiy sutsép‐sa qátuhqat pas hihtatota.hcI Noqw nu navotq sohsoy hihtu ōveqatsit ep yesqam, pu tūwaqatsit aṅ’a, pu tūwaqatsit atpik̇aqee, pu pātuwaqatsit aṅqe’yaqam, pu sohsoy hihtu paṅqe’ taṅawtaqam paṅqaqwa: Itam God moṅw’atsvewat ep qátuhqat, pu Mañat, pumuy tayawintota, pas k̇aptsilalwa, piw pas hihtalalwa. Puma hapi‐sa öqalat pasiwta, yūmosa aqwhaqamii. Ab{ Nihqe a’nö paṅqaqwa: Ason sinom Mañat as nīniwhqat öqalanihqat paṅqaqwaniqw pam súanta. Pay nam pam k̇āhakiwuy makiwni. Pay nam sinom put‐sa hapi suan unaṅwtalwuwni’taqat, pu sus’öqalanihqat paṅqaqwe’, put k̇aptsitotat, pas hihtatote’ tayawnayani, ispi pam put hihk̇ay’taq’ö. Za- Noqw nu aw tayk̇aṅw navotq, k̇aysiwhqam hoṅvia’yat moṅw’atsvewat ṅöyakiwta, imuy hihtuy tayyuṅqamuy amumum‐nik̇aṅw pu wūwukmuy amumuma. Noqw pas puma k̇aysiwa; pas qaan’ewakw hinta; `) Nihqe um God Itahtutuyqawhqay aw itamuy moṅw’oya, pu piw put awwat wimmoṅw’oya. Noqw itam tūwaqatsit ep moṅw’iwyuṅwni, kitota. _ Noqw puma hihta puhutawit tawlalwaqe paṅqaqwa: Um tutuvenit kwuse’, tuvoylayat tsītsiktaniqey aw aptsiwta, ispi um nīniwhqee; nihqe uh’uṅway akw um itamuy God eṅem tui, sohsokmuy hihtuy nanāpwatuy sinoiwtaqamuy amuṅaq’ö, pu nānap lavaymakiway’yuṅqamuy amuṅaq’ö, pu tūwaqatsit aṅ ahsupoq yesqamuy amuṅaq’ö, pu sohsokmuy hihtuy ñamuy aṅq’ö. ^Noqw pam put kwusuqw, pahsat pu ima nālöyöm hihtu tayyuṅqam‐niqw, pu sunat aṅqw nālöq sihk̇ay’taqam wūwuyom Mañat atpipo munumhti. Puma sohsoyam sivatonlenay’k̇ahk̇aṅw nānan’ik tsaqaptat yawyuṅwa. Tsaqapta sik̇avalasivat aṅqw yukiwk̇aṅw, aṅ himu kwaṅwáhovaqtuhqat opom’iwyuṅwa. Pam himu kwaṅwáhovaqtuhqa hapi God sinomuyatuy nāwakinpiamu. n]UNoqw pahsat pu Maña moṅw’atsvewat ep qátuhqat awnihqe, putvaqw māyat aṅqw tutuvenit kwusu. 8\iNoqw nu yorikq pi moṅw’atsvewat‐nik̇aṅw pu nālöq tayyuṅqamuy‐nik̇aṅw pu wūwukwmuy amuhsonve Maña wunu, kurs nīniwa; nihqe pan sóniwa. Noqw pam tsaṅe’ ālay’ta, pu tsaṅe’ pōvosi’ta. Noqw ima hapi God aṅqw tsaṅe’ Hīhikwsim ahsupoq tūwaqatsit aṅ ayatiwyaqamu. `[9Noqw haqawa wuy inumi paṅqawu: Pay um qa tsaáatani. Pay imuy Judat sinomuyatuy amuṅaqw wukotóhowuy antaqa, David natkoat tutuvenit púruknani; pu tsaṅe’sikip tuvoylat akw namihurs’iwtaqat tsītsiktani. Z%Noqw nu okiw nāvak’öyna, soon kurs hak put púrukne’ aṅ túṅwaniqey aw aptsiwtaqw ōviy’o. Piw hikis soon kurs hak aw tātayni. YNoqw soon kurs hak ōveqatsit, pu tūwaqatsit, pu piw tūwaqatsit atpik̇aqe qátuhqa tutuvenit púruknani, piw pēnit aw tātayni. 2X]Noqw hoṅviaya a’nö öqalat pas tönay aṅqe’ paṅqawlawhq nu aw tātayi. Ya hak tutuvenit tuvoylayat tsītsikte’, tutuvenit púruknaniqey aw aptsiwta? kita. `W ;Noqw nu moṅw’atsvewat ep qátuhqat aw tātayhq, putvaqwat may akw tutuvenit mupipitaqat yawta. Noqw tutuveni apqölṅaqw‐nik̇aṅw pu ihk̇aqewat pey’k̇aṅw tsaṅe’sikip tuvoylat akw namihurs’iwta. QV Tutuyqawhqa, sinom uṅ pas hihtatotat, uṅ k̇aptsi’tote’, um‐sa öqalay’taqat paṅqaqwaqw, put hapi um hihk̇ay’ta. Pi um hapi sohsok hihta yuku. Noqw uhtunatyay ahpiy pam yukilti.sU_ Noqw pahsat pu ima sunat nālöq sihk̇ay’taqam wūwuyom moṅw’atsvewat ep qátuhqat atpip munumhtiṅwu; nen put Hakiy Sutsep Qátuhqat pas hihtatote’, moṅw’atsvewayat atpipo wihk̇ay maspayaṅwu paṅqawk̇ahk̇aṅwo: T3 Noqw ima hihtu tayyuṅqam Hakiy Sutsep Qátuhqat moṅw’atsvewat ep tsokiwtaqat pas k̇aptsitotak̇aṅw, tayawnayak̇aṅw, pu aw kwakwhatota. NSNoqw ima hihtu tayyuṅqam nanāp navay masay’yuṅwa; noqw puma pas sohsovik pōvosi’yuṅwa. Nihqe puma tālö’nik̇aṅw pu tōkilat aṅ qa nānasuṅwnayaṅwu paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Qahováriwtaqa, qahováriwtaqa, qahováriwtaqa, God Sus’öqaltutuyqawhqa, pay hísatnik̇aṅw, pu’nik̇aṅw, pu nātoniqa. HR Noqw tayyuṅqamuy amuṅaqw i’ himu mohti taytaqa tóhowuy anta; noqw aṅknihqa wakashoyat anta; noqw amuṅknihqa tāqat an tayway’ta; noqw pu put aṅknihqa kwāhu pūyawmaqat anta. XQ)Noqw moṅw’atsvewat atpip himu panaptsat an suyan tālay’taqa patuphaiwta. Pu moṅw’atsvewat aqlavo nālöyöm hihtu tayyuṅqam hōñi; móṅaqw‐nik̇aṅw pu ahkwayñaṅaqw pōvosi’yuṅwa. 3P_Noqw moṅw’atsvewat aṅqw talwiptak̇aṅw pu umhta; pu mowawatiwa. Noqw moṅw’atsvewat atpip tsaṅe’ wihqöhi uwiwitota. Puma hapi God tsaṅe’ Hikwsimatu. ;OoPu moṅw’atsvewa nánan’ik̇aqe sunat‐nik̇aṅw aṅqw nālöq sihk̇ay’taqat tsotsókpit akw ṅöyakiwta. Noqw hakim sunat aṅqw nālöq sihk̇ay’taqam wūwuyom paṅ tsokiwyuṅwa, qȫtsat yuwsi’k̇ahk̇aṅwo; nihqe sik̇avalasivat aṅqw yukiwyuṅqat wihk̇at akw qötösomiwyuṅwa. N5Noqw pep tsokiwtaqa jasper‐owat, pu sardius‐owat, an sóniwa. Noqw moṅw’atsvewa taṅaqwunut emerald‐owat an sóniwhqat akw ṅöyakiwta. yMkNoqw pahsat pay nu Hikwsit akw tuyqawiwk̇aṅw ōveqatsit ep moṅw’atsvewat aw yori. Noqw hak ep tsokiwta. aL =It atsve pu’ nu yorikq pi meh, ōveqatsit aw hötsílti. Noqw nu mohti hakiy tönayat navotq, pas tötöqpit an tönay’taqa inumi yuaataqe paṅqawu: Um peqw wupni. Noqw yahpiy hin hintaniqat nu ūmi mātaktani. [K/Naqvuy’taqa navotni Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata..JUNukpanat áṅwutaqat nu imoṅw’atsveway ep qatuptsinani. Noqw pam inumum pep qatuptuni, nu put áṅwutaqe Inay amum moṅw’atsvewayat ep qatuptuqat pan’i. IMeh, nu hötsíwhpeq wúnuk̇aṅw pöṅöṅötoyna. Itönay navotqa uutspit hötaqw nu aw pak̇e’, amum nösni; pu pam inumumni. zHmNu hakiy aw unaṅway’te’ u’nanaṅwu, wuvahtaṅwu. Um ōviy qa nātusite’, uhhintsakpiy aṅqw lasni. GwOviy nu ūmi paṅqawni: Um sik̇avalasivat qȫhit akw kwaṅw’ewayhtiqat nuy túinīk̇aṅwo, nen k̇āhakni; pu um qȫtsat yuwsit tue’ yuwsini; nen um put akw nātupk̇e’, qa hihta hahmanni. Pu um uhposvaqe wīlelwe’, tālat taytani. XF)Um pi paṅqawlawu: Nu k̇āhak’i; nu hihta nihti’ta; nu qa hihta rūrumna. Susmataq pi um okiwhink̇aṅw qa navoti’ta, qahahlayk̇aṅwo, ōokiwnik̇aṅwo, qapostalk̇aṅwo, qa yuwsi’k̇aṅwo. ^E5Noqw pi um híhin mukinihqe qa suhsuṅwa, piw qa múkiniqw nu ōviy uṅ pavoyani. D Pay um hihta hintsakqat nu navoti’ta. Um qa suhsuṅwa, piw qa muki. Himu as um suhsuṅwanik̇aṅwo, sen múkinik̇aṅwo. eCCPu um Laodiceat ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat aw yan pēnani: I’ hak pas antsanihqa yan ūmi lavayhti: Nu pas qaatsat hinma; piw lavayit pas antsanihqat tuawi’ta. Noqw God inuhpiy sohsok hihta yuku. oBW Naqvuy’taqa navotni Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata. The Message to Laodicea IA  Nukpanat áṅwutaqat nu soñawnen Inay God kīyat ep tötöṅ‐wunuptsinani. Noqw pam pāpu paṅqw qa yámakni. Pu nu Inay God natṅwaniyat put aṅ pēnani, pu ivuhutuṅwniyu, pu Inay God kitsókiyat tuṅwniyata. Pam kitsóki pūhunik̇aṅw ōnaqw hawni Inay God aṅq’ö. Noqw Jerusalem yan túṅwantiwni. n@U Meh, nu hapi suptuni. Um hihta himuy’taqey hūrs ṅuy’taqw, qa hak uh’ahsatiy uṅ nawhkini. 6?e Um hapi ilavayiy qa mātapt, hūrs wunu. Noqw ōviy ason tūwaqatsit aṅ sopk̇awtaqamuy sinmuy amumi tuwantiwhq, nu tuwat soon uṅ mātapt, uṅ put aṅqw ayo távini. :>m Meh, nu hapi imuy hakimuy Satan aw tōnawtaqamuy as Jew‐sinomnihqey atsálalwaqamuy amuṅem pan yukuqw, puma uhkuktupoq munumhtini; nen nu ūmi unaṅway’taqat nanaptani. v=eUm hihta hintsakqat pay nu navoti’ta. Meh, nu’ hapi uṅem uutspit wūyak hötani. Noqw soon hak put uhtani, pay as pi um híhin öqawi’k̇aṅw ilavayiy aw tuqayvastaqw ōviy’o; nihqe um nuy qa tuwi’taqey qa hisat paṅqawu. <Pu um Philadelphiat ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat aw yan pēnani: I’ hak pas Qahováriwtaqa, pas antsanihqa, David hötahpiyat himuy’ta. Nihqe pam aw hötaqw, soon hak uhtaṅwu; pu uhtaqw, soon hak hötaṅwu. Noqw pam hapi ūmi yan lavayhti: t;aNaqvuy’taqa navotni, Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata. The Message to Philadelphia C:Nukpanat áṅwutaqa qȫtsat yuwsini. Noqw nu put tuṅwniyat qatsítutuvenit aṅ pēne’, qa ayo súlawhtani. Noqw pam isinonihqat nu Inay aw paṅqawni, pu hoṅviaymuyatuy amumii. 99kNīk̇aṅw hikis pi Sardis ep híkiyom itséheeqatsit akw yuwsiy qa tuyoy’ewakwtota. Noqw puma qȫtsat yuwsi’k̇ahk̇aṅw inumum hinnumyani, pi puma hihk̇ay’yuṅwa. N8Oviy um hihta navotqe, ömahtaqey hūrs ṅuy’tani; nen hin hinmaqey aṅqw lasni. Nīk̇aṅw um kurs qa tātayniqw, um hisat qa pan wūwantaqw nu ūmi suptuni, uyiṅwu hin pítuhqat pan’i. 7Taa, um havivok̇alni; nen uhtumalay nātonihqat aw unaṅtapni, taq pam pas pay sohtini. Taq nu God atpip uhtumalay qa pasiwtaqat tuwa. 6 5Pu um Sardis ep inumi tōnawtaqamuy amumi hoṅviayat aw yan pēnani: I’ hak God aṅqw tsaṅe’ hīhikwsimuy himuy’taqa, pu tsaṅe, sōtuy matsvoṅtaqa yan ūmi lavayhti: Um hihta hintsakqat pay nu navoti’ta. Um as sinmuyniqw tayta; nīk̇aṅw um pas antsa mokpu. [5/Naqvuy’taqa navotni Hikwsi Christ aw tōnawtaqamuy amumi hin lavayhtiqata.%4EPu nu put talsohut máqani. {3oNoqw pam sivakohot akw pumuy amumi moṅw’iwtani, nen sivuskwit an pumuy pīñani. Pan hapi Ina nuy öqalmaqa. 2 Nukpanat áṅwutat pas so’ṅwamiqhaqami itunatyay aṅ hinmaqat nu hīhihtuy nanāpwatuy sinoiwtaqamuy amumi öqalmaqani. ]13Pay uma hihta himuy’yuṅqey hūrs ṅuy’yuṅwni, nuy pítuniqat aw pahsavoo. 0 Nīk̇aṅw nu ūmi paṅqawni, pu ahpiy Thyatirat ep it yan tutuqayhpit qa ṅuy’yuṅqamuy amumii, pu aṅ hakim Satan hihta tuwiyat qa toṅtaqat pan túṅwantiwhqat qa tuwi’yuṅqamuy amumii: Pay nu soon piw nāt pas hihta umuy īkwiltotoynani. F}|{{bzXyygxkw6v/uPtssr ppooYnrmlkjj8iNhxgfeedcaa\`7_O^]\[[IZYXWVUTSRQPONMMALLKJJJIHH$GFEDDKCrBAAZ@O?+>=jPu ason sūp sōmorit yahsaṅwu súlawhtiqw, pepeq pu’ Satan sivikiṅaqw mātaviwe’, 8^iIma hapi mohti ahoy yesva. Pas i’ hak mohti ahoy yesvaniqamuy amumum ahoy tātayhqa hahlayhpit epni. Pi mokiwu qa lȫs put aw öqalay’tani. Pi mohti ahoy yesvaniqam hapi God awwat‐nik̇aṅw pu Christ awwat wimmomṅwitni; nen sūp sōmorit yahsaṅwuy aṅ put amum moṅw’iwyuṅwni. Noqw pay ahpiy mímawat so’pum pay ason pas sūp sōmorit yahsaṅwuy súlawhtiniqat pahsavo pay hāk qa yesvani. The Defeat of Satan _]7Noqw nu moṅw’aatsvewat aw yori. Noqw hakim aṅ yēse. Puma hapi nuhtumi moṅw’iwyuṅwniqat pan pumuy amuṅem yukiwa. Pu hakim God lavayiyat yuaatotak̇ahk̇aṅw Jesus tuawi’yuṅqey ep qöyaniwyaqamuy nu amumi yori. Puma hapi himuvohkot aw qa naokiwlalwa, pu put an hihta yukiwhput qa aw nānawakna; pu qalpeq, pu may ep put tuvoylayat qa akw tuvoylatoti. Puma mokiwuy aṅqw ahoy tātayyaqe, sūp sōmorit yahsaṅwuy aṅ Christ amum moṅw’iwyuṅwa. g\GNit koysöt qatoṅtaqat aqw put tūvat aqw uhta, nit pu ep tuvoylata. Noqw ōviy kurs hin pam pāpu sinmuy ūnatotoynani, sūp sōmorit yahsaṅwuy aṅ kuyvaniqey aw pahsavoo. Nit ason put atsve pam hihsavo mātaviwni. ![;Nihqe pam wukolölöqaṅwuy, pay hisat qátuhqat tsūat, Nukpana, pu Satan yan piw mātsiwhqat ṅúahqe, sūp sōmorit yahsaṅwuy pahsavo put soma; Z Pahsat pu nu sukw hoṅviayat aw yori. Pam ōṅaqw hawhqe, koysöt qatoṅtaqat aqw hötahpit, pu wupasivanamiqlölöt yawta. Y7Noqw ahpiy akwsiṅwyaqam kawāyot epeq tsokiwtaqat sipwuvahpit put moaṅaqw yaymakqat akw súlawhti. Noqw masay’yuṅqam tokoyamuy nānasna.PXNoqw i’ himuvohko ṅuiwa, pu God lavay’ayaatnihqey atsáy’taqa pīwu. Ura pam it himuvohkot atpip k̇ātatayhpit tumalay’taqe, hakimuy put tuvoylayat akw tuvoylaiwyuṅqamuy ūnatoya piw put an hihta yukiwhput aw nānawaknaqamuyu. Puma nāto tayk̇aṅw, qȫhit patuphaiwtaqat tövu’wat akw uwiwitaqat aqw tūviwa. VW%Noqw nu yorikqw, i’ himuvohko‐niqw, pu tūwaqatsit aṅ pas momṅwit‐niqw, pu tuwvöh’aymat sūmi tsovalti. Nihqe puma qötsákawayot epeq tsokiwtaqat, tuwvöh’aymuyatuy enaṅ amumi kihpokya. VyNoqw uma aṅ pas momṅwituy tokoyamuy nȫnösani, pu solāwamuy amumi momṅwituy tokoyamuyu, pu aṅ a’nö ö’qaltuy tokoyamuyu, pu kawaymuy tokoyamuyu, aṅ qa tūtuwiktuyu, pu tūtuwiktuyu, aṅ söqavuṅwsinmuyu, pu pas pávansinmuyu. kUONoqw nu sukw hoṅviayat tuwaqw, tāvit ep wunu. Nihqe pam a’nö tönay aṅqe’ tsahtsa’lawhqe, ōva sohsokmuy masay’yuṅqamuy pūyawnumyaqamuy amumi paṅqawu: Uma pew tsovawmaqw, God umuṅem wukonovat na’sasta. -TSNoqw pam usimniy aṅ‐nik̇aṅw pu qahsiy aṅ tuṅwniy pēni’taqw yan pey’ta: MOMṄWITUY AMUMI MOṄW’IWTAQA, PU TUTUYQAWHQAMUY AMUMI PAS TUTUYQAWHQA. PSNoqw moaṅaqw sipwuvahpi a’nö qalay’taqa yayma. Noqw put akw pam hīhihtuy nanāpwatuy sinoiwtaqamuy wuvahtani. Nen pam pumuy sivamoṅwkohot akw amumi moṅw’iwtani. Pi pam hapi Sus’öqalat God nuhtsel’ewakw itsívuyat sinmuy amuṅem na’sastani, hak haqam ōvat mumtse’, pālayat na’sastaṅwuqat pan’i. 6ReNoqw tuwvöh’aymat qötsákawaymuy aṅ tsokiwk̇ahk̇aṅw ōṅaqw put aṅkya tusaqtontsatsakwmötsaput suphiṅput kwaṅw’ewakw suhqötsat yuwsi’k̇ahk̇aṅwo. cQ? Noqw pam usimnit uṅwat akw mórokput yuwsi’ta. Nihqe pam God Lavayiata yan mātsiwa. #P? Noqw pōsiat ūwiṅwuy anta; noqw qötöyat aṅqe’ wūhaq wihk̇a kwapya. Noqw pam tuṅwniy akw tuvoylaiwtaqw, qa hak put tuwi’ta, pas pam‐saa. EO Noqw ōmi hötsíltiqw, nu qötsákawayot aw yori. Noqw aqw tsokiwmaqa Pas Antsay’maqa Pas Qaatsay’maqa yan mātsiwa. Nihqe pam suan hihta aṅ wūwaṅwu, piw suan kihpokṅwu. MN Noqw nu kukmiq nātuvat, as put pas hihtataniqw, pam inumi paṅqawu: Soh, pay um qa panhtini. Pay nu umún God eṅem tumalay’ta, pu uhtupkomuy Jesus tuawi’yuṅqamuy amun’i. Um God pas hihtalawni. Pi Jesus tuawi’yuṅqam God lavay’aymuyatuy amún God Hikwsiyat akw tuyqawiwyuṅwa. The Rider on the White Horse KM Noqw hoṅviaya inumi paṅqawu: Um yan pēnani: Pas hapi Maña nȫmataqw put ep nōviwhqat aw tūtsamiwyaqam hahlayhpit epyani. Pu pam inumi paṅqawu: I’ hapi God lavayiatnihqe pas antsaa. PLNihqe pam tusaqtontsatsakwmötsaput suphiṅput kwaṅw’ewakw suhqötsat yuwsi’taniqat pan put eṅem yukiwa; pi tusaqtontsatsakwmötsapu suphiṅpu God sinomuyatuy súantsakpiyamuy tuawi’ta. 'KGItam hahlayhtotini. Owi, itam pas hinhaqam hahlayyani; nen pas k̇aptsitotani. Tsaṅaw pi Mañat nȫmataniqat aw pitu. Noqw nȫmaatniqa pās moṅwvasiwta. dJANoqw nu navotq pas hakimuy qaan’ewakw hintaqamuy tönaam tȫtöqa, haqe’ pāhu söykitotaqat pan’i, pu pavan a’nö úmukqat pan’i, noqw paṅqaqwa: Alleluia! Pi God Sus’öqaltutuyqawhqa hapi moṅw’iwta. RINoqw moṅw’atsvewat aṅqw hakiy tönaat paṅqawu: Uma God Itahtutuyqawhqay tayawnayani, uma sohsoyam tumal’aymatu, pu uma put k̇aptsi’yuṅqamu, aṅ söqavuṅwsinomu, pu pavansinomu. nHUNoqw ima sunat nālöq sihk̇ay’taqam wūwuyom, nālöqmuy hihtuy tayyuṅqamuy amumum tutskwami munumhtotiqe, God moṅw’atsvewat ep qátuhqat pas hihtatotaqe paṅqaqwa: Pas antsaa, Alleluia! The Wedding Feast of the Lamb ZG-Pu piw puma paṅqaqwa: Alleluia! Noqw put kwītsiṅw’at sūs ōmiq wunuptu. F}Um hapi qaatsay’mak̇aṅw nuhtuṅem suan hin yúkuṅwu. Pi um wuhtit tokoy huhyaqat qaan’ewakw hinhtiqat eṅem hin yuku, it wuhti tusk̇apqatsiy akw tūwaqatsit ep sinmuy qalomáhintsanhqat éṅemi; nihqe uhtumal’aymuy ep put aw nāoya. E yYantaqat atsve pu’ nu navotq, hakim k̇aysiwhqam ōveqatsit aṅ a’nö hiṅqaqwaqe paṅqaqwa: Alleluia! Kwakwhay God Itahtutuyqawhqa! Um hapi itamuy ayo oya. Um hapi pas hímuu, ōviy itam uṅ k̇aptsi’lalwa. Um‐sa nāla öqalay’ta. !D;Noqw put ep God lavay’aymuyatuy uṅwáam nātuwiwa, pu God sínomuyatuy uṅwáamu, pu sohsokmuy tūwaqatsit ep hakimuy qöqyaqamuy uṅwáamu.{CoPiw wihqȫhi soon pāpu hisat qöhi’yuṅwni. Pu möönaṅwuy, pu mö’wit tönaam soon pāpu uhsonve nanaptiwni. Pi um powaqat an sopk̇awtaqamuy sinmuy tuhisat akw ūnatoynaqw, uṅaqw huhyayaqam tūwaqatsit ep pas pavansinomniwhtoti. qB[Noqw sivatonlenat aṅ lēlenyaqamuy tȫkiam soon pāpu uhsonve nanaptiwni, um Babylon‐kitsóki; pu tātawlalwaqamuy tönaam soon nanaptiwni, pu muriṅput lēnat aṅ lēlanyaqamuyu, pu sivatötöqpit aṅ lēlenyaqamuyu. Piw soon hak tumaltuwi’taqa pay nāp hihta tuwi’taqa pāpu uhsonve nātuwiwni. Piw soon pāpu uhsonve hisat haqam ṅúmantotani. DANoqw hoṅviaya a’nö hoṅvi owat wukomatat antaqat kwusut, pātuwaqatsit aqw put tūva paṅqawk̇aṅwo: Yan hapi qaan’ewakw wuhkokitsoki Babylon tūviwni; nen pas qa nātuwiwni. @wOviy uma hahlayhtotini, ōveqatsit ep yesqamu, God sínomatu, piw put lavay’aymatu; pi God umuṅem put aw nāoya. m?SNihqe puma qötömi qöat tsálakink̇ahk̇aṅw, sáakiwtaqe tsaykik̇ahk̇aṅw a’nö hiṅqaqwat paṅqaqwa: Is ohi, is ohi, wuhkokitsoki! Pas as pam qaan’ewakw hihta hihk̇ay’taqat hintsakq, ōviy sohsoyam pāvaqe pākihut akw hintsatsk̇aqam put atsviy k̇āhak’iwwisa. Noqw sūs tāwat aṅqe’ qöniltiqat ep pam kīqöti, yan lavayhtoti. >Nihqe put uwiwitaqw kwītsiṅwyat tutwaqe sáakmaqe paṅqaqwa: Ya haqam wuhkokitsoki it qaan’ewakw wuhkokitsokit anta? =Noqw sūs tāwat aṅqe’ qöniltiqat ep i’ k̇ahahkimu qaan’ewakw súlawhti. Noqw sohsoyam pākihut aṅqe’ momṅwit, pu pākihut akw yaktaṅwuqam, pu pākihut tumalay’yuṅqam, pu hihsa’nihqam pāvaqe nānahoy huhyayaqam yāvaqw hoṅni. <+Paṅqaqwani: Is ohi, is ohi, um qaan’ewakw wuhkokitsoki! Ura as um suphiṅput tusaqtontsatsakwmötsaput, pu palasakwawsat, pu pas pālaṅwput yuwsi’taṅwu, pu sik̇avalasivat, pu a’nö hihk̇ay’yuṅqat o’wat‐nik̇aṅw pu pearl enaṅ ura as yuwsi’ta. ';GNoqw īit huhyayaqam put wuhtit atsviy k̇āhaktotiqam, put okiwhintaqw, mamqasyaqe yāvahaqaqw hoṅk̇ahk̇aṅw, tsaykik̇ahk̇aṅw a’nö hiṅqaqwat, ;:oUra as um sohsok īit hihta ep nāhahlaynaṅwu. Noqw meh, pam sohsoy tūwaya. Noqw sohsoy himu nukṅwa, pu lolma ūṅaqw ahpiyya. Noqw soon um pāpu pūvut pantaqat túwani. !9; Pu cinnamon, pu hihta hovaqtuyaqata, pu hihta akw nalwitotaqata, pu himu kwaṅwáhovaqtuqat tataqtsokiwhqata, pu wine, pu wihkuyita, pu a’nö pinput ṅumnita, pu söhövosita, pu wāwakastuyu, kanelmuyu, pu kawaymuyu, pu karētamuyu, pu tūtuwiktuyu, pu sinmuy qatsíyamuyu. \81 Puma īit hihta huhyaya: Sik̇avalasivata, qötsásivata, o’wat a’nö hihk̇ay’yuṅqata, pu pearls, pu tusaqtontsatsakwmötsaput suphiṅputa, pu palasakwat tsatsákwmötsaputa, pu wishöptsatsakwmötsaputa, pu palatsatsakwmötsaputa, pu sohsok hihta kwaṅwáhovaqtuqat kokhota, pu sohsok hihta ivoryt aṅqw yukiwyuṅqata, pu sohsok hihta a’nö hihk̇ay’yuṅqat kohot aṅqw yukiwyuṅqata, pu sik̇asivata, pu pay sīvata, pu marble owat aṅq’ö, 7y Pu tūwaqatsit ep huhyayaqam put ep tsaykitani, pu qahahlayyani, pāpu qa hak pumuy huhyanpiyamuy túiniqw ōviy’o. <6q Pas okiwhintaqw tsātsawnaniqe, yāvaqw hoṅk̇ahk̇aṅw paṅqaqwani: Is ohi, is ohi, qaan’ewakw wuhkokitsoki Babylon! Um sūs tāwat aṅqe’ qöniltiqat ep pay kīqöti. ?5w Noqw tūwaqatsit aṅ momṅwit put amum nākwaṅway’yaqam, pu amum hihta nasani’yuṅqam put ep is óhilalwani, tsaykitani, put uwiwitaqw kwītsiṅwyat aw tayk̇ahk̇aṅwo. M4Paniqw ōviy sūkw tāwat ep hīhimu k̇ānavotpit put aw pítuni‐tūya, qahahlayhpi, pu tsóñawu. Noqw pam qȫhit akw pās tsohtso’ni. Pi Tutuyqawhqa God put hin yukunaniqa a’nö öqala. S3Ura as pam nāhihtay’taqe kwaṅwáqtu. Noqw ōviy uma okiwsasne’ qahahlayhtapnayani. Himu pam unaṅwpeq paṅqawu: Pi nu moṅwi; nu qa koṅnalavu. Nihqe soon nu hihta qahahlayhpit aw yórikni. A2{Pam umuy hintsanhq, pan uma tuwat put hintsanyani; pu hin hinhtiqat uma navitaṅw’iwtaqat tuwat yukunayani. Pu pam umuṅem kuyapit aqw ohpoknaqw, uma eṅem put navitaṅwtotani. W1'Taq put qaanhtipuat ōveqatsit aw pitu. Noqw God put nukpanayat aw pónakna. L0Pu nu piw hakiy ōṅaqw tönayat navotq paṅqawu: Uma put aṅqw nöṅakni, isinomu; nen uma qaanhtipuyat ep qa ámum hintsatsk̇ani. Taq k̇a uma piw put amum hīhihta aṅ k̇ānanvotyani. e/CPi sopk̇awtaqam sinom put amum qahopihintsatsk̇aqe soñawnen wine akw hōnaqtoti. Noqw tūwaqatsit aṅ momṅwit put amum nākwaṅway’ya. Pu tūwaqatsit ep huhyayaqam put kwaṅwáewhqatsiyat atsviy k̇āhaktoti. .5Noqw pam a’nö tönay aṅqe’ tsa’timaqe paṅqawu: Babylon pas pávannihqa sahpu; Babylon‐kitsóki sahpu. Noqw nukpanhihikwsim pep ki’vayani, pu sohsoyam hihtu tuyoy’e’way hīhikwsimu, pu sohsoyam hihtu i’tseheet, pu tuyoy’e’wayom masay’yuṅqam pīwu. 5- eYantaqat atsve pu’ nu yorikq, pi suhk̇a hoṅviaya ōveqatsit aṅqw hawto, a’nö öqalat pasiwk̇aṅwo. Noqw tūwaqatsit aṅ suyan tālawva, tālaṅwayat akw’a. ,Pu it wuhtit um aw yorikq, pam hapi qaan’ewakw wuhkokitsókit tuawi’ta, tūwaqatsit aṅ momṅwituy amumi tuyqawi’taqata.S+Pi God pumuy pan unaṅwtoynaqw puma put tunatyayat aw antsanye’, sun’unaṅway’k̇ahk̇aṅw, it hihta pohkot aw moṅwtunatyay noayani, haqami God lavayiat aṅ ahsupoq anhtiniqat aw pahsavoo. G*Pu it pakwt ālat um aw yorikq, puma it wuhtit tokoy huhyaqat aw pas qa suhtaq’ewyani; nen put kīqötotat, yuwsiyat put aṅqw poswayat, tokoyat soswani; nen qȫhit akw put taqtsokyani. n)UPu hoṅviaya inumi paṅqawu: Pu it pāhut um aw tātayhq, ura tokoy huhyaqa wuhti put aṅqw qatuqw, pam hapi hīhihtuy sinmuy tuawi’ta, k̇aysiwhqamuyu, nanāpwatuy hihtuy sínmuyu, pu nānapwat lavaymakiway’yuṅqamuyu. ( Noqw ima hapi Mañat aw kihpokyani. Noqw pay pam pumuy áṅwutani. Pi pam hapi nuhtumi tutuyqawyaqamuy amumi Tutuyqawhqa, pu momṅwituy amumi Moṅw’iwta. Noqw ima put ámumyaqam hapi wáṅwayniwyaqamu, namorstiwyaqamu, nihqe pas ántsay’wisqamu. ^'5 Noqw puma sun wuwni’yuṅwe’ it hihta pohkot öqalay, pu moṅwqeqniy maqayani. ]&3 Noqw pu pakwt ālat um aw yorikq, ima hapi pakwt momṅwituy tuawi’yuṅwa. Nīk̇aṅw pay puma moṅwtunatyay nāt qa makiwya. Puma pay hihsavo it himuvohkot amum moṅw’iwyuṅwniqat pan amuṅem yukiwa. H%  Noqw i’ himovohko, as úranik̇aṅw, pay pu’ qa háqamnihqa, pam hapi nanalt épeqnihqani. Nihqe pam imuy tsáṅe’nihqamuy amuṅaqw suhk̇ani; nihqe pam haqami hovalniwniqat aqwni. 6$e Puma piw tsaṅe’nihqamuy momṅwituy tuawi’yuṅwa; tsívotnihqam pay súlawhti; noqw suhk̇a pu’ qatu; pu suhk̇a pay nātoni. Noqw ason pam pite’ pay hihsavoni. # Noqw ōviy hak suan wuwni’taqa it aw wūwamantani. I’ tsaṅe’ qöqtö hapi tsaṅe’ tsotsmo. Noqw wuhti pumuy epeq tsokiwta. '"GIt pohkot um aw yorikq, pam pay as qatut mōki. Nīk̇aṅw pam koysöt qa toṅtaqat aṅqw wupni. Nen pahsat pu haqami hovalniwniqat aqw pákini. Noqw tūwaqatsit ep yesqam qatsit qaso’taqat qa pasiwyuṅqam pohkot aw k̇ātayyuṅwni, hakim tuṅwniam tūwaqatsit yayhniwhqat paṅqaqw Mañat qatsítutuveniyat ep qa pey’yuṅqam, púmaa. Pi i’ pohko ura as qatut, haqamii; nīk̇aṅw nāt piw qátuni. O!Noqw hoṅviaya inumi paṅqawu: Ya um hinoqw pas k̇ātayta? Nu wuhtit hihta tuawi’taqat uṅ āawnani, pu i’ himuvohko tsaṅe’ qötoy’k̇aṅw, pakwt ālay’taqa put īkwiwtaqat pīwu. 9 kNoqw nu it wuhtit aw tātayhq, pam God sinomuyatuy uṅwáyamuy akw hōnaq’iwta, pu Jesus eṅem so’qamuy uṅwáyamuy akw’a. Noqw nu aw yórikqe pas pavan aw wūwanta. _7Noqw qalpeq tuṅwni pey’ta. Noqw yan hapi pey’ta: I’ HAPI BABYLON PAS PAVANNIHQA, TOKOY HUHYAYAQAMUY YUAMU, PU TUWAQATSIT EP HIHTA TUYOY’EWAKWNIHQAT ANIWNAQA. Noqw kurs hak put tuṅwniyat mātsi’tani. #?Noqw wuhti palasakwawsat‐nik̇aṅw pu pas pālaṅwput yuwsi’k̇aṅw, pu sik̇avalasivat, pu a’nö hihk̇ay’yuṅqat o’wat‐nik̇aṅw, pu pearl enaṅ yuwsi’ta; noqw kuyapit sik̇avalasivat aṅqw yukiwhput put tuyoy’ewakw qahopqatsiyat aṅqw kūyiwtaqat yawta. 3Noqw nuy Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwtaqw, hoṅviaya haqami qayēwiwhpumi nuy wīki. Noqw nu hakiy wuhtit hihta pālaṅwput pohkot epeq tsokiwtaqat tuwa. Noqw himuvohko pas qalománanatṅwanit akw pēvey’k̇aṅw, tsaṅe’ qötöy’k̇aṅw pakwt ālay’ta. 1Put hapi amum ima tūwaqatsit aṅ momṅwit nākwaṅway’ya. Noqw tūwaqatsit aṅ yesqam soñawnen hōnaqtoti, put amum nākwaṅway’yaqee.  ;Noqw ima tsáṅe’nihqam hoṅvia’yat ura kuyapi’yuṅqw, pumuy amuṅaqw suhk̇a inuminihqe inumi paṅqawu: Um inumum pewni. Noqw God it qaan’ewakw kitsókit tokoy huhyaqat antaqat eṅem hin yúkuniqat nu ūmi mahtaknani. Pam kitsóki hāhaqe’ pāvahut aṅ qātsi. Noqw qaan’ewakw yaṅsayo lemowa sinmuy amumi ōṅaqw löhö; sohsoy nanāp tsivót‐sikip sunat pututuwanit pan puptu. Noqw sinom God nānap hin sasviya, lemowat k̇ānavotpit ep’e, pas k̇ānavotpi qaan’ewakw nuhtsel’ewayniqw ōviy’o.X)Noqw sohsovik pāṅaqw tutskwa kūyyuṅqa kurs haqamiya; pu tuhtukwi pīwu. V%Noqw qaan’ewakw kitsóki pāyivo tsihtsikti. Noqw aṅqe’ hīhihtuy sinmuy wuhkokitsokiam sapumhti. Noqw God wuhkokitsokit Babylon u’naqe, qaan’ewakw itsívuy wine kūyiwtaqat antaqat put hikwna. _7Noqw pahsat mowawatota; pu umhta; pu talwipta; noqw tūwaqatsi a’nö tayayayku, pas hisatṅahaqaqw sinom tūwaqatsit aṅ yesq paṅqaqw qa hisat pan hiniwhtiqat pan’i. Pi pas qaan’ewakw tutskwa tayayayku. U#Pahsat pu tsaṅe’ epnihqa hoṅviaya súmawuy aw kuyapkuyiy wūta. Noqw ōveqatsit ep kīhut pas Aantsawat ep moṅw’atsvewat aṅqw hakiy a’nö tönaat hiṅqawhqe paṅqawu: Yukilti hapi, kita. nUNoqw hīhikwsim haqami Hebrew‐sinmuy amuhkwa Armageddon yan mātsiwhqat aw momṅwituy tsovalaya. U#Meh, nu’ hapi uyiṅwut an pítuni, (kita Tutuyqawhqa). Yuwsi’k̇aṅw pās tunatyawmaqa hahlaypit epni. Taq k̇a pam qayuwsi’k̇aṅw waynumqw, sinom put aw yórikyaqw, put eṅem haman’ewayni. mSIma hapi nukpanhihikwsimu. Noqw puma hīhihta kātatayhpit hintsaktivayaqe, ahsupoq tūwaqatsit aṅ momṅwituy amuhpa’ nankwusaqe haqami tuwvöhtayaniqat ōviy tsovalaya, Sus’öqalat God wukotalöṅniyat aw pítuq’ö.  Noqw nu tuwaqw, pahyom tuyoy’eway hīhikwsim pāvaqwtuy amunyuṅqam imuy moayamuy aṅqw nöṅa‐it wukolölöqaṅwuy moayat aṅq’ö, pu it himuvohkot moayat aṅq’ö, pu i’ hak God lavay’ayaatnihqey atsáy’taqat moayat aṅqw pīwu.  Noqw navay epnihqa hoṅviaya wukovayut Euphrates aqw kuyapkuyiy wuhtaqw, pāyu lāki. Noqw hōpaq momṅwituy amuṅem kurs pöhtiwa.  Nihqe puma ōveqatsit ep God nānap hin sasviya, amuhpa’ uya a’nö tūtuyhq ōviy’o; nīk̇aṅw hihta hintsakpiy aṅqw qa lasya. H  Noqw pu tsivot epnihqa hoṅviaya it himuvohkot moṅw’atsvewayat aw kuyapkuyiy wūta. Noqw moṅwtunatyayat aṅ qömseekma. Noqw sinom hihta akw a’nö tūtuyhtotiqe lēñiy mötstota. ?w Noqw sinom qaan’ewakw tȫñit akw taqtotiqe, God īit k̇ānanvotpit aw öqalat pasiwtaqat nānap hin sasviya. Nihqe puma tunatyay aṅqw qa lasyat, piw nāt God qa k̇aptsitota.  }Pu i’ nālöq epnihqa hoṅviaya tāwat aw kuyapkuyiy wūtaqe eṅem pan yukuqw pam ūwiṅwuy akw sinmuy taqtsok̇a. 9 kPu nu piw sukw navotq pam kwaṅwáhovaqtuqat eṅem tataqtsokpit aṅqw paṅqawu: Pas antsaa, God Sus’öqaltutuyqawhqa, pay um pas qaatsat sinmuy amuṅem suan yuki’ma. Puma pi uhsinomuy, pu uhlaya’aymuy uṅwáyamuy munvanaya. Noqw um pumuy uṅwat hikwna, ispi puma put hihk̇ay’yuṅq’ö. $ ANoqw nu navotq hoṅviaya pāhut aw öqalay’taqa paṅqawu: Um súanta Tutuyqawhqa, pu’nihqa, pu hísatnihqa, pu nātoniqa. Um yan yúkuhqe súanhti. z mPu amuṅknihqa hoṅviaya hāhaqe’ mūnat, pu pāhu nȫṅantaqat aṅ kuyapkuyiy wūtaqw pam úṅwaniwhti. 6ePu hoṅviaya aṅknihqa pātuwaqatsit aqw kuyapkuyiy wūta. Noqw pahsat pu pāhu hakiy mokput uṅwáyat anhti. Noqw sohsoy hihtu tayyuṅqam pātuwaqatsit aṅqe’ soa. gGNoqw mohti’maqa nakwsuqe tūwaqatsit aw kuyapkuyiy wūta. Noqw pahsat pu hakim it hihta pohkot tuvoylayat akw pey’k̇ahk̇aṅw, put an himu yukiwhput aw nānawaknaqamuy amuhpa’ uya nuhtsel’eway itséhee nȫṅa. = uNoqw hak kīhut pas Aantsawat aṅqw tsaṅe’ hoṅvia’yatuy amumi a’nö paṅqawhq nu navota. Yupavé, uma tūwaqatsit aw God itsívuyat kuyapkuyiwyuṅqat wūtayani, kita. #?Noqw haqam pas Aantsawat kīhut ep kwītsiṅw ohpo, God lolmat tālawṅwayat, pu öqalayat aṅq’ö. Noqw soon kurs hak haqam pas Aantsawat kīhut aw pákini, pas ason tsáṅe’nihqam hoṅvia’yat tsaṅe’sikipwat k̇ānanvotpit hintsatsk̇aqey yukuyaniqat pahsavoo. Noqw nālöqmuy hihtuy tayyuṅqamuy amuṅaqw suhk̇a imuy tsaṅe’nihqamuy hoṅvia’yatuy nánan’ik hihta huyta. Kurs pam kuyapkuyit sik̇avalasivat aṅqw yukiwhqat pumuy huyta. Put aṅqw aqwhaqami sutsep qátuhqat, God itsívuat opom’iwyuṅwa. Noqw tsáṅe’nihqam hoṅvia’yat paṅqw nöṅa, tsaṅe’ k̇ānanvotpit yank̇ahk̇aṅwo; pas suhqötsat tusaqtontsatsaqmötsaput aṅqw yukiwyuṅqat yuwsi’k̇ahk̇aṅw, kwekwéwhpit sik̇avalasivat aṅqw yukiwyuṅqat tawitsqay aṅ kwewyuṅwa. 5It atsve pu’ nu yorikq, pi mötsápki God pep ki’taqat tuawi’taqa ōveqatsit ep’e. Noqw kīhut ep yūpaq haqam pas Aantsawat aw hötsílti. Puyaw hak haqam uṅ qa k̇aptsi’tani, Tutuyqawhqa? Sen hak uhnatṅwaniy qa pas hihtalawni? Pi um hapi nāla qahováriwta. Sohsoy hihtu nanāpwat sinom ökiwk̇ahk̇aṅw utpip nāwakintani. Pu um sinmuy amuṅem hin yuki’maqw pam susmataq’a, kitota. Nihqe puma God tumal’ayayat Moses tāwiyat tātawlalwa, pu Mañat tāwiyata; nihqe paṅqaqwa: Pas uhtutmala qaan’ewakw k̇āhinyuṅwa, God Sus’öqaltutuyqawhqa. Pas um hapi qaatsat suan hihta hinma. Um hisatṅahaqaqw hīhihtuy sinmuy amumi moṅwi. >uPu nu piw suhpan wuhkovatuphat panaptsat antaqat ūwiṅwuy enaṅ namiqwriwtaqat aw yori. Noqw hakim patuphat qalavaqe hōñi. Puma hapi it hihta pohko’ewakw áṅwutota, pu put an yukiwhputa, pu tuvoylayata, pu túṅwniyata, pu pohtoylaniyata. Nihqe puma God aṅqw sivatonlenat mákiwyaqey yawyuṅwa. W~ )Pu piw nu sukw hihta tuawi’taqat qaan’ewakw a’nö hihtaniqat ōmi tuwa. Tsáṅe’nihqam hoṅvia’yat tsaṅe’ k̇ānanvotpit yawyuṅwa. Pam nuhtuṅki, put atsve pu’ God itsívuat yukiltini. U}#Noqw pep ōvat aqw wukukuykuya, wuhkokitsokit ihpovee. Noqw pālaat úṅwaniwhtiqe aṅqw nö́ṅakqe, pas kawaymuy sipmoyiyamuy aw pahsavo pāti, pakwút‐sikip sunat tutskwa‐tuwanit pahsavoo.q|[Pahsat pu hoṅviaya tūwaqatsit aw tsaqanhpiy akw tsahqaqat panhtiqe, tūwaqatsit ep ovauyit tsovala; pu haqam qölöt qaan’ewakw yahsakoq God itsívuyat tuawi’taqat aqw put maspa. Pep hapi ōvat pālayat ōviy mumtsiyaṅwu. ){KPu suhk̇a hoṅviaya qȫhit aw öqalat pasiwtaqa kwaṅwáhovaqtuqat eṅem tataqtsokpit aṅqw yama. Nihqe pam tsaqanhpi’taqat aw a’nö paṅqawu: Um uhtsaqanhpiy a’nö qalay’taqat akw tsahqani. Nen um tūwaqatsit ep ovauyit pölöyat tsovalani. Pi ōvaat pās kwaṅw’iwta. zzmPu piw suhk̇a hoṅviaya ōveqatsit ep God kīyat aṅqw yámakqe, piw a’nö qalay’taqat tsaqanhpit yawta. yNoqw i’ hak ōmawuy ep tsokiwtaqa tsaqanhpiy akw tūwaqatsit ep natwanit tsahqa. Noqw tūwaqatsit ep natwani tsovalniwa. Zx-Pu piw suhk̇a hoṅviaya God kīyat aṅqw yámakqe, ōmawuy ep tsokiwtaqat aw a’nö paṅqawu: Um uhtsaqanhpiy akw tsahqani, nen höqni; ispi pay höqsatiq’ö. Pi tūwaqatsit ep natwani pās tukwsiwta. SwNoqw nu ōmawuy qȫtsat aw yori. Noqw hak Sinot Tiyat antaqa ōmawuy ep tsokiwta, sik̇avalasivat aṅqw yukiwhput wihk̇at akw qötösomiwk̇aṅwo; nihqe tsaqanhpit a’nö qalay’taqat yawta. Fv Noqw nu navotq hak ōṅaqw inumi paṅqawu: Um yan pēnani: Yahpiy haqahpiy ima Tutuyqawhqat aw yank̇ahk̇aṅw sóiwmaqam hahlayhpit epyani. Owi, kita i’ Hikwsi Qahováriwtaqa. Puma panhtote’ maqsoniy aṅqw nānasuṅwnani. Noqw pumuy hintsakpiyamuy ahpiy aniwni pay pumuy amumumni. The Harvest of the Earth {uo Noqw ōviy God sinomat put tutavoyat aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw Jesus aw tuptsiwni’yuṅqey qa naṅ’eknayani. dtA Noqw pumuy okiwsaniwyaqw, kwītsiṅw’am ōmiq sūs wunuptuni. Noqw hakim pohkot an yukiwtaqat aw nānawaknaqam, pu hakim tuṅwniyat akw pey’vayaqam pas qa haqami nānasuṅwnayani, tālöo, pu tōkilat aṅ’a. !s; Nawus God itsívuyat wine antaqat aṅqw hikwyani, God itsívuyat qa hihta enaṅ namiqwriwk̇aṅw kuyapkuyiwhqat aṅq’ö. Noqw puma qȫhit‐nik̇aṅw pu sik̇atövu’wat akw okiwsaniwyani, imuy qahováriwyuṅqamuy hoṅvia’yatuy‐nik̇aṅw pu Mañat pumuy amutpipo. r3 Pu piw suhk̇a hoṅviaya amuṅknihqe a’nö paṅqawma: Ima pohkot antaqat aw nānawaknaqam, pu qalpeq, sen may ep tuvoylayat akw pey’vayaqam q}Pu piw suhk̇a hoṅviaya aṅknihqe paṅqawma: Wuhkokitsoki Babylon sahpu! Kitsóki Babylon sahpu! Taq sohsoyam nanāpwat sinom soñawnen pep yesqamuy amumum qahopiyese. Nihqe ōviy nawus puma soon qa pumuy amumum God itsívuyat aṅqw yukuyani. pNihqe yan a’nö tsa’timaqe paṅqawma: Uma God k̇aptsitotani, pu pas hihtay’yuṅwni. Taq pam nuhtuṅem hin yúkuniqat aw pitsíwiwta. Uma God ōveqatsit, pu tūwaqatsit, pu pātuwaqatsit, pu haqe’ pāhu nöṅaṅatotaqat yúkuhqat aw naokiwhtotani. {ooPu nu piw sukw hoṅviayat ōva pūyawmaqw tuwa. Pam lomatuawit qaso’taqat pasiwk̇aṅw, tūwaqatsit aṅ yesqamuy sopk̇awtaqamuy amumi yuaatima, nanāp himuñamuyu, pu nanāpwat lavaymakiway’yuṅqamuyu, pu nanāp sinmuy amumii; qn[Noqw moayamuy ep himu unatwi súlawu, puma God atpip qa hihtakw hinyuṅqw ōviy’o. The Three Angels |mqIma hapi nāto tōtimu, qa hisat hakiy nȫmatota; nihqe ōviy qa hisat tokoy hovalaya. Ima Mañat haqaminiqw aṅkyaṅwu. Pumuy hapi God sinmuy amuhsonṅaqw tui, puma nuhtuṅaqw mohti God sinomatiniqat ōviy’o, pu Mañat sinomatiniqata. 1l[Noqw puma moṅw’atsvewat atpip puhutawit tawlalwa, pu nālöqmuy hihtuy tayyuṅqamuy amutpipo, pu wūwukwmuy amutpipo. Noqw put tāwit pas soon hak tāwi’vani, hal pas ima tsaṅé’sikip sunat aṅqw nālöq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’nihqam tūwaqatsit aṅqw tuiwyaqam‐saa. 6keNoqw hakiy tönaat ōṅaqw töqtiqw nu navota. Pas mūmunaṅwtuy an tȫki’ta, pu pas a’nö umhtaqat pan’i. Noqw lēlenyaqam sivatonlenay aṅ lēlenyaqw nu navota. Rj Pu nu yorikq pi Maña tsomot Zion ep wunu. Noqw tsaṅé’sikip sunat aṅqw nālöp sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’nihqam pep put amum hōñi, Nayat tuṅwniyat akw qalpeq pey’k̇ahk̇aṅwo. fiE Taay, uma aw wūwayani: Wuwni’taqa pohkot pohtoylaniyat māmatsni. Pam sinot pohtoylaniata; nihqe sunát‐sikip sunat aṅqw pakwt payhkomuy sihk̇ay’tasikip sunat‐nik̇aṅw aṅqw navay sihk̇ay’ta (666).1h[ Noqw ōviy soon hak hihta túini, piw húyani, hal pas i’ hak pohkot tuvoylayat akw tuvoylaiwtaqa‐saa, sen put tuṅwniyat akw’a, sen put pohtoylaniyat akw’a. Vg% Pu aṅ söqavuṅwsinom, pu pavansinom, pu k̇ahaksinom, pu aṅ ōokiwyaqam, aṅ tūtuwikt pu qa tūtuwikt, puma sohsoyam hihta akw tuvoylatiwyaniqat paṅqawu, sen putvaqw may ep’e, sen qalpeq’a. }fs Pu God piw pan put nakwhanaqw, pam it pohkot an yukiwhput qatsit máqa. Noqw ōviy it hihta pohkot an yukiwhpu pas antsa yuaayku. Noqw pu hakim hihsa’nihqam it pohkot an yukiwhput aw qa nānawaknaqamuy qöqyaniqat i’ himu pohko paṅqawu. $eA Noqw God pan put nakwhanaqw, pam mohtiwat it hihta pohkot atpip k̇ātatayhpit hintsanhqe, tūwaqatsit ep yesqamuy ūnatotoyna; nihqe pumuy amumi tuyqawvaqw, puma mohtiwat hihta pohkot an son’iwhqat yukuya, i’ pohko as sipwuvahpit akw tūhotiwk̇aṅw pay qátuhqat put an’i. dw Noqw pam qaan’ewakw hihta k̇ātatayhpit tumalay’va; nihqe sinmuy amutpik tokpelat aṅqw ūwiṅwuy hawnaṅwu. cc? Noqw pam put apyevenihqat pohkot öqalayat sohsok pasiwta. Nihqe pam sohsokmuy tūwaqatsit aṅ yesqamuy amumi tuyqawvaqw, puma mohtiwat pohkot aw nānawakna, ura as mokniewakw tūhotiwht, ahoy qalaptuqat put aw’i. b+ Pu piw nu sukw pohkot antaqat tuwaqw, pam tūwaqatsit aṅqw yámakto. Noqw pam mañat an lȫq ālay’ta; nihqe wukolölöqaṅwuy an yuaata. Wa' Hak hakiy tūwiktaqa hapi tuwat nāp tūwiktiwni. Pu sipwuvahpit akw hak hakiy nīnaqa piw tuwat sipwuvahpit akw súlawhtini. Pep hapi pu’ God sinomat tuptsiwni’yuṅwe’, qa naṅ’ekni’yuṅwni. $`C Naqvuy’taqa nam navotni. _ Noqw sohsoyam tūwaqatsit ep yesqam put aw nānawaknani. Noqw pay hakimuy tuṅwniam Mañat qatsítutuveniyat aṅ pey’yuṅqw, puma put qa aw nānawakna. Ura pam Maña tūwaqatsit hisat nāt qa yukiwhqat ephaqam pay nīniwniqat pan God put eṅem tunatyawta. x^i Pu pam God sinomuyatuy amumi kohpok̇e’ pumuy áṅwutaniqat pan put eṅem yukiwa. Pu pam sohsokmuy sinmuy himuñamuy, nanāpwat lavaymakiway’yuṅqamuy, pu pas nanāpwat sinoiwtaqamuy amumi moṅw’iwtaniqat pan put eṅem yukiwa. ] Noqw pam yuaaykuqe God nāp hin sasvi; pu tuṅwniyat aqw a’nö hiṅqawlawu, pu kīyat aqw’a, pu ōveqatsit ep yesqamuy amumiq’a. ]\3 Noqw i’ himu pohko lavaymakiwhqe, a’nö hihta kwiviyuaativa; piw God aqw qalomáyuaativa. Noqw pam lȫp sunat aṅqw lȫq sihk̇ay’taqat mūmuyawhtuy aṅ nuhtumi moṅw’iwtaniqat pan put eṅem yukiwa. L[ Noqw lölöqaṅw it pohkot öqalay máqahqat puma pas hihtatota. Pu puma it hihta pohkot pas hihtalalwaqe paṅqaqwa: Ya hak haqam it hihta pohkot antani? Hak sen amum nāyawvaniqey aw öqala? [Z/ Noqw nu yorikq, pi suhk̇a qötöy aqw pam hihta akw tūhotiwhqe sumataq pam mokni. Nīk̇aṅw pay pam qa mokt, haqe’ tūhoiwtaqey aṅ qalaptu. Noqw sinom sohsoyam put hihta pohkoewakw aw k̇ātayyuṅwa. Y Noqw nu it hihta pohkot aw yorikq, pam tóhuwuy pīvintot anta, pu hōnawuy kukyat antaqat kuhkuy’ta; pu wukotohowuy moayat antaqat moay’ta. Noqw lölöqaṅw öqalay put maqa, pu moṅwqeniyu, aṅ ahsupoq nuhtumi moṅw’iwtaniqat ōviy’o. 1X ] Noqw nu pātuwaqatsit qalave wunuk̇aṅw yorikq, pi himu hihta pohkot antaqa pātuwaqatsit aṅqw yámakto; tsaṅe’ qötöy’k̇aṅw pakwt ālay’ta. Noqw āalayat aṅqe’ pakwt pas moṅwit wihk̇aat söṅniwyuṅwa. Noqw qötöyat aṅ tuṅwni God qa k̇aptsiwyuṅqa pey’yuṅwa. xWi Noqw ōviy lölöqaṅw wuhtit aw tuyvanaqe a’nö itsívutiqe, aṅqw ahpiynihqe, put tímuyatuy amumi kikihpoktiva, hakimuy God tutavoyat aṅ hinwisqe, Jesus Christ pumuy hin amuṅen hihta hinhtiqat nuhtumi yuaatotaqamuy amumii.yVk Noqw pay tutskwa wuhtit paaṅwaniqe hötsíltiqe, pāhut lölöqaṅwuy moaṅaqw nö́ṅakqat sohsok hīko. rU] Pahsat pu lölöqaṅwuy moaṅaqw pāhu nöṅaṅayku, pāyut an’i, wuhtit paöyninaniqe ōviy’o. T Noqw wuhti lȫqmuy himumasayat makiwa, wukokwahut masayat an’i, pam lölöqaṅwuy apyeve haqami qayēsiwhpumi eṅem qeniiwtaqat aw pūyaltiniqe ōviy’o. Noqw payhkomuy‐nik̇aṅw aṅqw nāsamiq yahsaṅwuy pahsavo pep hak put aw tunatyawtani. {So Noqw wukolölöqaṅw tūwaqatsit aw tūviwhqey navotqe, pahsat pu pam tiyohyat tihtaqat wuhtit aw kikihpoktiva. R Oviy um hahlayhtini ōveqatsi; hahlayhtotini uma ep yesqamu. Noqw is ohi uma tūwaqatsit aṅ‐nik̇aṅw, pu pātuwaqatsit aṅqe’ yesqamu! Pi Nukpana pas pavan hinhaqam itsívuiwk̇aṅw umumi hāwi, suyan pi hihsavo eṅem pētiqw navoti’taqe ōviy’o. 2Q] Noqw puma Mañat uṅwáyat akw‐nik̇aṅw, pu hin navoti’yuṅqey yuaatotaqey akw put áṅwutota. Nihqe puma qatsiy qa k̇ahk̇awnayat, so’niqey suhtaq’ewya. XP) Noqw nu hakiy tönayat ōvaqe navotq, a’nö paṅqawu: Pu’ hapi God Itahtutuyqawhqa tuwqay aṅwutaqe, moṅw’iwk̇aṅw öqalay’taqey mātakta. Nihqe pam Christ asniy öqalmaqat, put moṅwtavi. Pi itahtupkomuy hīhin nēveltotoynaqa tūviwa. Pam pi nāqavo pu tōkilnawit God Itahtutuyqawhqay aw pumuy hīhin nēveltotoyna. vOe Noqw wukolölöqaṅw ōṅaqw tūviwa. Pam piw Nukpana yan mātsiwa, pu Satan pīwu. Pam hísat‐tsua yan piw túṅwantiwa. Pam hapi sopk̇awtaqamuy sinmuy amumi yēlawu. Noqw pam‐niqw, pu hoṅviaymat puma tūwaqatsit aw maspiwa. ~}|{{{zgywx}wvvut^smr^qpHonn]m(lQkjyhgg2feee d4cqb]aa6`C_9^]\\X[ZZvYXX W-V1UTyTSSRRQ==c<;;:99"88 7l66,6 5 43362Z100i//).G--y,,+c*),((T'&&D%%-$6#=""!!|!2 L{:L(z7%Uwa8?E  _* |lrq[Noqw pi God itamumi unaṅway’taqey yan mahtaknaqw itamuy nāt qaanhinwisq Christ itamumṅem mōki. Ispi soon k̇a hak hakiy súantaqat eṅem mokniq’ö; nīk̇aṅw pay k̇a hak hakiy su’pat eṅem moknik suhtaq’ewni. wPi nāt itam God tunatyayat aṅ qa öqawi’yuṅqw pu put qa k̇aptsi’yuṅqw suhpahsat Christ itamuṅem mōki. iKItam yan tunatyawk̇ahk̇aṅw qa hihta ep okiwsaniwyat itahṅoyiy aw yórikyani; pi Qahováriwtaqa Hikwsi itamumi God ahpiy noiwhqa itah’unaṅwpeq qatu; nihqe pam God itamumi unaṅway’taqat itamuy pas suyan āawna. *MNen itam nakwhani’yuṅwniqey tuwi’vaye’ tukwsiwyuṅqey navoti’yuṅwa. Nen itam tukwsiwyuṅwe’ Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqey tunatyawyuṅwni. *MPu itam qa it‐sa ep hahlayyat, Christ eṅem k̇ānanvotyaqey ep hahlayya. Pi itam k̇ānanvotye’ nakwhani’yuṅwniqey tuwi’vayaniqey navoti’yuṅwa. 0YPu itam qapēvewnayaqe God núokwayat aṅ hinwisniqat Jesus Christ yan itamuṅem yuku, nihqe itam Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqey tunatyawk̇ahk̇aṅw hahlayya.  Noqw ōviy itam qapēvewnayaqw Jesus Christ Itahtutuyqawhqa itamuy God enaṅ namivöhikna. Noqw pan hapi itam God aw súanyuṅwa. q [Pam itahqaanhtipuy ep mokniqe taviwhq’ö. Pam mok̇qe itamuy qenivo óyaniqe ōviy ahoy tātayi.% CNīk̇aṅw pay itamuy hakimuy Abraham an God aw tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅem pīwu. Pi pam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay mokiwuy aṅqw ahoy tātayna, r ]Noqw pam put súantaqat paṅqawhq pan tutuvenit aṅ pey’ta. Nihqe qa Abraham éṅem‐sa pey’ta, L Noqw paniqw hapi pam qapēvewnaqey ahpiy suantaqat God paṅqawu. nUPi pam God aw navoti’taqw pam hihta hin yuk̇e’ aw antsanṅwu. Noqw ōviy pam put aw tuptsiwa. 4aNoqw pay Sarah Abraham eṅem ti’vaniqat God yan put āawnaqw Abraham qapēvewnaqe qa náṅeknat tuptsiwniy ep suyhtsepṅwat pas pavan öqawi’maqe God pas hihtata. 3_Noqw ōviy pam pas qaöwítuptsiwa, nāmahin pi as putniqw tokoat pay qa taytaq’ö, pam tsivót‐sikip súnathaqam yahsaṅwni’ta; piw Sarah tiylawhqey aṅ ruhpa. V%Noqw nāmahin pi pam hihta qatuptsiwni’ewakw unaṅwvahsi’k̇aṅw God qapēvewna; nihqe ōviy pam k̇aysiwhqamuy sinmuy náamti; ura put ahpiy qaan’ewakw hintaqam sinom aniwhtiniqat God paṅqawu. pYPi ura yan pey’ta: Nu hapi uṅ k̇aysiwhqamuy nanāpwatuy sinmuy náamtoynani. Noqw pam God qapēvewnaqe putniqw pay pam pumuy náamu. Pi God qayesqamuy taytoynaṅwu, piw himu qa háqamniqw put pay háqamniqat an lalvayṅwu. c?Pi God put aw tuptsiwni’yuṅqamuy tūwaqatsit máqaniqey amumi paṅqawu, pam núokwat ahpiy put panhtiniqey nāwaknaqe ōviy’o. Noqw ōviy sohsoyam Abraham timat tūwaqatsit makiwyani, ima hakim Moses tutavoyat makiwyaqamu, pu ima hakim Abraham an qapēvewnit aṅ hinwisqam pīwu. Pam hapi sohsokmuy itamuy tuptsiwni’yuṅqamuy náamu. 3Pi God sinmuy hin hinwisniqat tutaptaqw, pep pu’ pumuy amuṅem hin yúkuni; pi as tutavo qa háqamniqw soon pi as sinom tutavot aṅqw lasyani. 3Noqw pay kurs ima Moses tutavoyat an hinwisqam‐sa tūwaqatsit makiwyaniqw pep pu’ God hihta āawnaqw paysoqtini, piw itahqapevewni paysoqtini. H  Pi God Abraham, pu natkomuyatuy pumuy tūwaqatsit máqaniqey aw paṅqawu. Pam qapēvewnak̇aṅw God aw súantaqw ōviy pam yan put āawna, pam tutavot an hinmaqw qa paniqw ōviy’o. *M Pam piw imuy hakimuy poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqamuy náamni, nīk̇aṅw qa sohsokmuyu. Pam imuy hakimuy poṅotkit akw tuvoylaiwk̇ahk̇aṅw qapēvewnit aṅ hinwisqamuy náamni, itanay Abraham nāt qa poṅotkiwk̇aṅw hin hinmaqat pan’i. God’s Promise Received through Faith m~S Noqw pam nāt qa poṅotkiwk̇aṅw God aw tuptsiwhq pay pam súantaqat God paṅqawu; nihqe pahsat pu pan lavayhtiqey tuawi’taniqe ōviy pam poṅotkit akw tuvoylatiniqat put ayata. Pahsat pu Abraham sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy náamniqat God paṅqawu, nāmahin pi as puma qa poṅotkiwyuṅq’ö; noqw pay puma piw súanyuṅqat pam paṅqawu. } Taay, noqw pam hisat put yan lavayhti? Sen poṅotkiwtaqö’? sen qa poṅotkiwtaqö’? Pam nāt qa poṅotkiwtaq’ö. I|  Noqw ya pay pas poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqam‐sa it hahlayhpit epyani? Sen pay put akw qa tuvoylaiwyuṅqam pīwu? Pi itam paṅqaqwa: Abraham qapēvewnaqw God put súantaqat paṅqawu. Y{+Pas hakiy aw Tutuyqawhqa qaanhtipuyat qa nono’q pam hahlayhpiy ep’e, kita. z Ura paṅqawu: God hakimuy nukpanayamuy amuhpiy ayo yukuqw puma hahlayhpit epya, hakimuy qaanhtipuyamuy pas sūs suhtokq’ö. yPam hapi hahlayhpit ep’e, ispi pam lolmat qa tumaltaqw God put súantaqat paṅqawhq’ö. Noqw David yan put lavayhtiqe Zx-Noqw pay nāmahin pi as hak súantaniqey ōviy qa tumaltat, God aw tuptsiwe’ qenivo táviwṅwu. Hak God aw tuptsiwhq pam súantaqat God paṅqawṅwu, nāmahin pi pam as put qa k̇aptsi’taṅwuniq’ö. [w/Noqw tumalay’taqat hapi aw siviw qa kuwahtipuniṅwu; pam put ahsatiatniṅwu. ovWHuvupatpi tutuvenit aṅ hin pey’ta: Abraham God lavayiyat tuptsiwhq God put súantaqat paṅqawu. 5ucPi kurs Abraham hintsakpiy akw qenivo taviwe’ pay soon hihta ep qa tsómokiwtani. Nīk̇aṅw pam qa panwat qenivo taviwe’ kurs pam God aw háqe’wat kwivilvayhtini. Vt 'Kurs huvam Abraham, yep qatsit ep itanay aw wūwayaa. Pam hin qenivo taviwa? s{Noqw kurs k̇a itam pahsat Moses tutavoyat pay qa hihk̇ay’toynaya? As’a. Pi itam pu’ pas put öqawhtoynaya.:rmIspi pam sūk̇a Godnihqee. Pam hapi Jew‐sinmuy amuṅaqw qapēvewni’yuṅqamuy súanyuṅqat paṅqawu, pu imuy qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw qapēvewni’yuṅqamuy pīwu. *qMYa pay God pas Jew‐sinmuy‐sa Tutuyqawhqaamu? Ya pay pam imuy qa‐Jew‐sinmuy piw qa Tutuyqawhqaamu? As’a. Pay pam piw qa‐Jew‐sinmuy Tutuyqawhqaamu. upcNoqw ōviy nu paṅqawu: Pay as sino hin tutaptiwhq nāmahin qaanhinmat, qapēvewnit ahpiy God aw súanta. (oINoqw hak sen it ep kwiviyuaatani? Qa hak’i. Noqw hinhtiqw ōviy’o? Qa hak hintsakpiy ahpiy súantat qapēvewnaqw God put súantaqat paṅqawhq ōviy’o. znmNihqe ōviy pam Jesus Christ aw tuptsiwni’yuṅqamuy qenivo óyahqe pam súanhtiqey yepehaq nuhtumi mahtakna. tmaPi God pan put eṅem yukuqw pam mokqe put aw tuptsiwni’yuṅqamuy qaanhtipuyamuy amuhpiy ayo yuku. Noqw God panhtiqe súanhtiqey nuhtumi mahtakna, ura pam yūpahaqaqw qa īts puhtsemokqe hakimuy qaanhtipuyamuy aw qa tunatyawtaqee. vleNoqw pay itam qa sisviyat Christ Jesus atsviy qaanhtiput aṅqw mātaviwyaqe núokwayat ahpiy qenivo oyiwa. Jk Pi itam sohsoyam qaanhtotiqe God aṅqw tayawinpit ṅastatoti. jHak Jesus Christ aw tuptsiwhq God put súantaqat paṅqawu. God sohsokmuy tuptsiwyaqamuy pan lalvaya. Pi itam sohsoyam sunyuṅwa. %iCNoqw pu’ hapi hak tutavot qaanhinmaqat hin God aw súantaniqat itam navoti’yuṅwa. Noqw Moses God lavay’aymuyatuy amumum aṅwu pay put pēna. 6hePaniqw hapi ōviy kurs hin hak Moses tutavoyat an hinmaqey akw God aw súantani; pi tutavo qaanhtiput hímunihqat nuhtumi mahtaknaniqe ōviy taviwa. How God Puts Men Right MgNoqw itam navoti’yuṅqw God Jew‐sinmuy tutavot aṅ hinwisniqat ōviy pumuy put maqa, qa hak kwiviyuaataniqat ōviy’o; pahsat pu sinom sopk̇awtaqam God ep qaanhtotiqey navoti’yuṅwni. 7fiPuma God qa k̇aptsi’yuṅwa. Pan pey’ta. 1e]Puma pasi’naṅwat qa tuwi’yuṅwa. Noqw hintani? Ya Jew‐sinom qa‐Jew‐sinmuy amuhpenihqe pay ṅas’ewya? Qae. Pas qa hin’i. Pi itam pay Jew‐sinmuy‐nik̇aṅw, pu qa‐Jew‐sinmuy pumuy wihkiyaqw, kurs pay qaanhtipu pumuy sohsokmuy nāmi tuyqawi’ta. s\_Yaw haqawat itamumiq nukushiṅqaqwaqe itamuy sinmuy yan tutuqaynayaqat paṅqaqwa: Pay itam hihta qaanhintsatsk̇aqw himu lolma put ahpiy aniwhtini. Pan tūtutuqaynayaqam qalomáyukiwyaniqw pam amuṅem súanta. No Man Is Righteous :[mIspi kurs nu iatsay akw God qa hihta atsátaniqat mahtaknaqw ya pam hinoqw pas piw nāt nuy qaanhinmaqat an yukunani, suyan pi pam iatsay akw pas pavan hímunihqey mātaktini? VZ%Qae. Pi as pantaniqw, ya God hin sinmuy amuṅem qaanhtipuyamuy ep yúkuni? .YUNoqw kurs itam qaanhinwise’ God suan hinmaqat mahtaknaye’ itam hiṅqaqwani? Sen itam God hihta ep nāoyhqe qa súantaqat kitotani? (Nu pay sinot an lavayhti.) UX#Qae. Pay God pas qa átsani, nāmahin pi sohsoyam a’tsatni. Pi ura yan pey’ta: Nen um hin lavayhte’ súaṅqawhqey pan mātaktimantani; pu ūmi hiṅqaqwaqw um put ep yumoṅwaltimantani, yan’i. W{Noqw as kurs haqawat qa tūtuptsiwaniqw pep hintani? Kurs puma God qa tūtuptsiwaqw ya sen pahsat God a’nö átsani? LVQa sūpwata. Mohti yan’i: Pumuy hapi amumi God lavayiy mātavi. U Noqw as kurs pantaqw, hal Jew‐sínoniniqw ya pam pas sen nukṅwa? Hak puyaw poṅotkit akw tuvoyla hihta nukṅway’ta? |TqPi i’ hapi hak pas unaṅwpeq Jew‐sinonihqa hapi putniqw pas antsa Jew‐sino; pu i’ hak pas unaṅwpeq tuvoylaiwtaqa hapi putniqw pas antsa tuvoylaiwta. Hak tutavot an hinhtiniqey‐sa ōviy tokoy ep tuvoylaiwte’ qa pas antsa tuvoylaiwtaṅwu. Pi hak Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy unaṅwpeq tuvoylaiwṅwu. Pam God ahpiy tayawniwni, qa sinmuy amuhpiy’o.3S_Pi pay i’ hak Jew‐sino pan tihtiwhqa God‐niqw qa pas antsa Jew‐sino; pu hak tókoy‐sa ep poṅotkit akw tuvoylaiwtaqa God‐niqw qa pas antsa pan tuvoylaiwta. R3Nen pam hak tokoy ep qa poṅotkiwk̇aṅw tutavot an hinme’ uṅ tuhtualni, um hak pan tuvoylaiwk̇aṅw tutavot tuwi’k̇aṅw qaanhinmaqata. Q7Taa, kurs hak tāqa poṅotkit akw qa tuvoylaiwtaqa God tutavoyat an hinme’ pam as qa poṅotkiwk̇aṅw God‐niqw pay pam tuvoylaiwtaqey antani. NPPay as pi pas antsa um Moses tutavoyat an hinmaniqw pep pu’ poṅotkit akw tuvoyla hihk̇ay’tani; nīk̇aṅw kurs um put tutavot ep qaanhte’ pep hapi pu’ um qa pan tuvoylaiwtaqey antani. eOCPi God natṅwaniat umutsviy qa‐Jew‐sinmuy amunawit ōvelaniwa, ōviy pi pan pey’ta. cN?Um Moses tutavoyat ep tsómokiwtaqa, ya um hinoqw put ep qaanhte’ God qa hihtataṅwu? ^M5Hak nömaqtsit qa sokoptamantaniqat nuhtumi paṅqawlawhqa, ya um hinoqw nömaqtsit sokoptaṅwu? Um nāp yukiwhput aw nāwakintiwhqat pas qa hahlayhqa, ya um hinoqw pas āantsawat kīhut aṅqw hihta ūuyṅwu? L9Taa, noqw um ayo sukw tutuqaynaqa, ya um hinoqw qa nātutuqayna? Hak hihta qa ūuymantaniqat um nuhtumi paṅqawlawhqa, ya um hinoqw hihta ūuyṅwu? K)Aṅ an’e’wakw hinwisqamuy tsihkwantaqeyu; tsātsakwmuy tutuqaynaqeyu; sam pi um Moses tutavoyat ahpiy hihta pas antsanihqat navoti’ta. {JoNihqe um aṅ qapostalyaqamuy tsāmi’maqey pas nēṅem qa nánahtsovi; qatalpuveyaqamuy amumi talni’taqeyu; I)Nihqe um put tunatyayat navoti’ta; pu um hihta súantaqat, pu piw qasuantaqat navoti’ta, sam pi um Moses tutavoyat ahpiy put tutuqayhqee. SHMeh, um hapi Jew‐sínonihqey pan túṅwantiwa, nihqe um Moses tutavoyat navoti’taqe put aw yank̇aṅw God sivihpiyat aṅqw ayo yámakiwtaniqey wūwanta; pu um God tuwi’taqey kwiviyuaata. XG)Pi Jesus Christ sinmuy qaanhintsakpiyamuy ep ason amuṅem hin yúkuni, hikis pi hihta nanauyve hintsatsk̇aqata, hisat God put eṅem tokiltaqat aw pítuq’ö. Nu yan sinmuy āwinta. The Jews and the Law F5Pi pan hinmaqa unaṅwpeq tutavot pasiwtaqey mahtakni’ta; nihqe pam qaanhte’ unaṅwpeq sunvoti’taṅwu, pu piw súanhte’ navoti’taṅwu. 5EcPi ima qa‐Jew‐sinom Moses tutavoyat qa tuwi’yuṅwa; nīk̇aṅw nāp hin tutaptiwhqat aṅ mamavisya. Yanwisqey akw nāp tutavoy aṅ hinwisqey namtakni’yuṅwa. uDc Pi Moses tutavoyat nanaptaqam qa puma God aw súanyuṅwa; pi put aṅ hinwisqam hapi put aw súanyuṅwa. }Cs Pi ima qa‐Jew‐sinom Moses tutuvoyat qa navoti’yuṅwa; nīk̇aṅw pay nāmahin pi tutavot qa pasiwk̇ahk̇aṅw qaanhtote’ hovalniwyani; noqw pay Jew‐sinom Moses tutavoyat navoti’k̇ahk̇aṅw qaanhtote’ tutavot an yukuniwyani. B9 Pi God qa sinonuiña. -AS Nīk̇aṅw sohsoyam suan hinwisqam God tālayat ep yesni, k̇aptsi’tiwyani, kwakwhat unaṅway’vayani, ima Jew‐sinom mohtii, pu ima qa‐Jew‐sinom pīwu. @ Sohsoyam qaanhinwisqam k̇ānanaptani, pas pavan hihta ep okiwhinhtotini, ima Jew‐sinom mohtii, pu ima qa‐Jew‐sinom pīwu. ?+Nīk̇aṅw pay hakim nenṅem‐sa hinwist God lavayiyat pas antsanihqat aw qa tuqayvastotat qaanhinwisq pam pumuy amumi itsívuy mahtaknani. G>Ima hakim lolmat tunatyawk̇ahk̇aṅw aṅ ahsupoq suan hinwisqamuy pam pumuy qatsit qaso’taqat máqani. Puma pi God aṅqw tayawinpit, pu k̇aptsi’tiwhqat, pu qatsit tunatyawyuṅwa. K=Pi God sinmuy sohsokmuy nānap hintsakpiyamuy an amumi ahoytani. X<)Uma umuhnukusqatsiy aṅqw ayo qa lasyat soq umuh’unaṅway owatotaqe soñawnen God itsívuyat nenṅem waranhtota. Noqw ason God sinmuy amuṅem suan yuk̇e’ pep pu’ pam umuy pas pavan sivintoynani. O;Pi God umuy pas ōkwatuwhqe ōviy umumi qa suy’tsipti. Ya uma pay pas put paysoqlalwa? Pam umuy umuhnukusqatsiy aṅqw ayo lasnaniqe ōviy umuy pāsi. Ya uma pay pas qa ṅas’ew it aw wūwaya? *:MNoqw uma hakim nuhtumiq hiṅqawk̇ahk̇aṅw pay piw amún hinwisqamu, hisat God nuhtuṅem suan hin yúkunaqw, ya uma hin ayo nö́ṅakiwtaniqey wūwantota? i9KNoqw suyan pi God hakimuy panyuṅqamuy amuṅem suan hin yukuni’maqw itam navoti’yuṅwa. :8 oYantaqw ōviy uma hakim nuhtumiq hiṅqaqwaqam kurs hin ayo nö́ṅakiwtani; pi uma hakiy aqw hiṅqaqwe’ napsiwnayaṅwu; pi uma nuhtumiq hiṅqaqwaqam pay piw pan hinwisa. 67 g Noqw hakim pan hinwisqam hovalniwyaniqey ep ö́kiniqat yan God amuṅem yuku. Noqw ima it navoti’k̇ahk̇aṅw pan hinwisa, piw pan hinwisqamuy amuhpa nāhahlaynaya.v6 gHihta qa mātsi’yuṅwa; namiyukit tutkilalwa; tūqahahlayya; a’nö unaṅway’yuṅwa; qanun’okwatu. *5 OTūatsatotoynaya; God aw qa suhtaq’ewya; tūunaṅwmokintota; kwīkwivitu; hihta kwiviyuaatota; hihta qalolmat yēwalalwa; yumuy, namuy qa k̇aptsi’yuṅwa; K4 Puma hihta qaantsatskiwhqat akw ahsaliwyuṅwa. Puma tokot sokoptiwisniqey tunatyawyuṅwa; qalomátunatyawyuṅwa; k̇an’ewtunatyawyuṅwa; hakiy tūhototaniqey tunatyawyuṅwa; unaṅwtuyat akw ahsaliwyuṅwa; tukwyantunatyawyuṅwa; nāṅwuy’tunatyawyuṅwa; unatwi’yuṅwa; nukpantunatyawyuṅwa; kolilitiwisa; K3 Pu pay puma God navoti’yuṅwniqey qa nānawaknaqw, pahsat pu God pumuy an’e’wakw wuwnit aw mātavi; noqw puma as hihta qa hintsatsk̇aniqey hintsaktivaya, God put aw pumuy mātaviq’ö. "2 ?Pu pay ōviy piw amún tahtaqt momoymuy amumum hin tumalay’yuṅqey mātatvet, pu pas nānami nuvö’naṅway akw qaunaṅwtalawvaya, tāqa sukw tāqat amum hihta nāmiq tumalay’taṅwu, nihqe nāp tokoy ep qaanhtipuy ahpiy sivilalwa; noqw pam pantaqa pay pumuy nāp himuamu. -1 UYantaqat ahpiy pu’ God pumuy tuyoy’ewakw tusk̇aptunatyat aw mātavi. Oviy hikis pi momoymat tahtaqtuy amumum namitumalat qe’totit nāp nāmi qaantsaktivaya. j0 OIma hapi God pas antsanihqat pay wutsit enaṅ nāhoyṅwaya; nihqe pay hihta God ahpiy yukiwhqat aw nāwakintivayaqe eṅem tumaltivaya, God sohsok hihta yukuhqat tatamtotat’a. Pam hapi sutsep tayawintiwaa; pay nam antaa. / ;Paniqw ōviy God pumuy tuyoy’ewakw qatsit aw mātavi, nāp unaṅway tuṅlayiyat aṅ hinwisniqat ōviy’o, nānami tokoy qahihtatotaniqat aw’i. . Nihqe puma God pas hímunihqat sutsep qátuhqat aw nānawaknaqey qe’totit, sinot pay súlawhtiṅwuqat an hihta yukiwhqat aw nāwakintivaya, pu hihtuy masay’yuṅqamuy amún yukiwyuṅqamuyu, pu nālöq hok̇ay’yuṅqamuyu, pu hihtuy hoyóyotinumyaqamuyu. c- APuma pas a’nö wuwni’yuṅqey namiwuwantota; nīk̇aṅw pay kurs núanhihtuniwhtoti. 9, mIspi as puma God tuwi’k̇ahk̇aṅw put qa k̇aptsi’tota, piw qa tsúyakya; nit tuwat soq nānaphin hihta wūwanvaya. Paniqw ōviy unaṅwaam an’e’wakw akw qatālawva. D+ Noqw nāmahin pi as pam pantaqa qamātaqpuveniqw tūwaqatsit hisat yukiltiqat aṅqaqw sinom put māmatsya, yaṅ himu yukiltiqat ahpiy’o; nihqe ōviy kurs hin ayo naymakni’yuṅwni. * yPuma pi put pas sūkw Godnihqat yūmosa öqalay’taqat unaṅwpeq navoti’yuṅwa, pi God amumi put mātaktaq’ö. \) 3Pi God sinmuy put qa k̇aptsi’wisqamuy amuhpewi itsívuat ōṅaqw mahtakiwa, pu qaanhinwisqamuy sohsokmuy amuhpewii. Puma hakim qaanhinwisqey akw God aṅqw navotit pas antsanihqat ahoy ṅuy’yuṅwa. ( Pi lomatuawi itamuy āawnaqw hak hin God aw súantaniqat itam navoti’yuṅwa. Hak qapēvewne’ put aw súantaṅwu; piw hak tuptsiwni’k̇aṅw suan hinmaṅwu. Pi ura pan pey’ta: Suan hinmaqa qapēvewnit akw qatsítuwani. The Guilt of Mankind `' ;Pi nu lomatuawit Christ yuaataqat qa hahmana, ispi God lavayiat öqalanihqe sohsokmuy tuptsiwyaqamuy ayo óyaṅwu. Pam imuy Jew‐sinmuy amumi mohti yuaatiwa, nit pahsat pu imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi pīwu. & Noqw ōviy nu suhtaq’ewnihqe kwaṅwtoynak̇aṅw umuy Rome epeq sinmuy amumi enaṅ lomatuawit yuaatani. The Power of the Gospel e% EPi nu lomatuawit aw taviwat, aw ayatiwhqe, ōviy nu soon qa sohsokmuy sinmuy put āawnani, imuy Greek‐sinmuy‐nik̇aṅw pu qa‐Greek‐sinmuyu, a’nö wuwni’yuṅqamuy‐nik̇aṅw pu piw qa wuwni’yuṅqamuyu. $ 3 Noqw pay nu umuy it navotnaniqey nāwakna, itupkomu: Nu as piép umumiqniqey unaṅwtiṅwu; nīk̇aṅw nu pewhaqami pahsavo hihta akw sóontiṅwu. Nu umuhpa’ as hakimuy piw ayo óyaniqey nāwakna, ayaṅ haqe’ qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ hakimuy ayo óyahqey pan’i. {# q It nu paṅqawu: Nu umumum yantaqw itam na’qalayani‐umuhtuptsiwniy aṅ‐nik̇aṅw pu ituptsiwniy aṅ’a. t" c Pas nu as umumi yórikniqey nāwakna, nen hihta Hikwsit aṅqw tutuqayhqey umumi mātapq uma öqawhtotani. !   Pas as okiw God pan tunatyawtaqw nāp hisat yepehaqtiqw nu qa haqam hinhte’ umumiq pohtaniqey ōviy nu put aw tūviṅtima. @  { Nu yūmosa umuṅem tūviṅtima. God pas nāp nuy súaṅqawhqat navoti’ta. Put hapi eṅem nu iunaṅṅaqw tumalay’ma. Nu put eṅem lomatuawit Tiyat yuaataqat sinmuy āwinta. / YPas nu sohsokmuy umuhpe hahlayhtima, Itanay God aw’i, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅ’a. Kwakwhat pi umuhtuptsiwni tūwaqatsit aṅ ahsupoq lomayuaatiwa. p [Nu umuy Rome epeq God sinomuyatuy öqalanta. God umumi unaṅway’taqe uma put sinomatniqat ōviy umuy wáṅwayi. Nam pam umuy núokwat, pu kwakwhat unaṅwat máqani, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ ámuma. Prayer of Thanksgiving X +Noqw nu umumi piw ayatiwa; nāmahin pi Jesus Christ umuy pay nāmi wáṅwayi. Y -Noqw pam hapi nuy núokway akw tuaw’ayata. Noqw ōviy nu put tuṅwniyat aw yank̇aṅw sopk̇awtaqamuy sinmuy amumi lomatuawit yuaate’, haqawatuy tuyqawvani; noqw pep pu’ itahtuptsiwniy aṅ hinwisni.  Noqw pay Qahováriwtaqa Hikwsi pam God Tíatnihqe öqalay’taqat nuhtumi tuawi’ta, ispi pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhq’ö. r _Puma God Tiyat Jesus Christ Itahtutuyqawhqay lavayta. Put Tiat sinot anwat pítuhqe David ahpiy aniwhti. k QUra pay hisat pam lavay’aymuy lomatuawit aṅwu pay āawnaqw puma tutuveniyat aṅ put pēnaya.  Nu’ Paul, Jesus Christ tūwikiat, it penta. God nuy wáṅwayhqe nuy ayata. Noqw ōviy nu put aṅqw lomatuawit yuaatinuma. a;Nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat sohsokmuy umumi pítsiwtaa. Nam antaa.%Noqw īit lavayhtiqa yan hiṅqawu: Meh, nu pas antsa qa sȫwunit pítuni, kita. Nam antaa, Jesus Tutuyqawhqa, pay um qa sȫwunit aṅqwni. -Pu kurs hak haqam it nāto hin hintaniqat lavayit it tutuvenit aṅ pey’taqat hihtawat ayo yúkuniqw, pay God qatsítutuvenit aṅqw put natṅwaniyat ayo yúkuni, pu pas hímunihqat kitsókit ep qeniyata. Pu sohsoy himu lolma it tutuvenit ep pey’taqat put aw uhtani. xiPu nu sohsokmuy it nāto hin hintaniqat lavayit it tutuvenit aṅ pey’taqat nanaptaqamuy amumi paṅqawni: Kurs hak haqam it lavayit aw hihta hóyoknaniqw, pay God hīhihta k̇anavotpit it tutuvenit ep pey’taqat hapi aw nāoyni. X)Noqw Hikwsi Mö’wit amum paṅqawu: Pewyaa. Pu i’ hak navotqa Pewyaa, kítani. Pu i’ hak pānaqmokiwtaqa pewni. Pu pay nāp hak nāwaknaqa it kūyit akw yēsiwhqat qa sisvit aṅqw hikwni. Conclusion H Noqw nu’ Jesus hapi ihoṅviayay ayata, aṅqe’ hāhaqe’ inumi tōnawtaqamuy īit āawnaniqat ōviy’o. Nu hapi David ṅáata, pu ahpiy tsíyakpu, suyan tālawṅway’taqa talsohu. ]3Pi popkotuy amunyuṅqam pay ihk̇e’ya, pu tuhisay akw hintsatsk̇aqamu, pu qahopqatsit hintsatsk̇aqamu, pu tuqwyantotaqamu, pu nāp yukiwhput aw nāwakintotaqamu, pu hak atsat hintsakqey ep hahlayhqa pīwu. <qIma hakim hapi tutavoyat aṅ hinwisqam pas hahlayhpit epyani. Puma himutskit akw yēsiwhqat aṅqw nȫnösaniqey makiway’yuṅwni, pu kitsókit aw hötsíwhpa’ yuṅniqeyu.  Nu hapi Alpha, pu Omega. Nu hapi sohsok hihta yayhnaqa pu sohsok hihta aw pās yúkuhqa; mohti’maqa, pu nuhtuṅkniqa. 7g Noqw meh, nu hapi qa sȫwunit pítuni (kita Tutuyqawhqa). Noqw nu hapi hihta ahsatit yank̇aṅw pítuni; nen sohsokmuy sinmuy aṅ nanāp tumaltipuyamuy an amumi ahoytani.  1 Pay pi qasuan hintaqa qasuan hintani; pu i’ hak itséhee itséheeni; pu i’ hak súantaqa súantani; pu i’ hak qahováriwhpu qahováriwtani. z m Pu pam inumi paṅqawu: Um it tutuvenit aṅ himu nātoniqat pey’taqat qa tupki’tani; taq pay aw pitsíwta. o W Noqw pam pahsat inumi paṅqawu: Soh, um qa panhtini. Pay nu uhtumalsuṅwa, pu uhpavamuy lavay’a’yatuy suṅwáamu, pu it tutuvenit aṅ lavayit pey’taqat aw tuqayvahsi’yuṅqamuy suṅwáamu. Um God hapi pas hihtatani. 4 aNu John hapi īit aw yori; nihqe nu put navota. Nihqe nu navotk̇aṅw yórikqe, pahsat pu nu it hoṅviayat inumi īit mahtaknaqat kukmiq nātuva, put pas hihtataniqee. 5 cMeh, nu hapi qa sȫwunit pítuni, (kita Tutuyqawhqa). Noqw i’ hapi hak it nāto hin hintaniqat lavayit it tutuvenit ep pey’taqat aw tuqayvahsi’maqa hahlayhpit epni. Noqw pam inumi paṅqawu: I’ hapi yan lavayi pas qa paysoq’a, pas antsaa. Noqw i’ Tutuyqawhqa God imuy pas hihtuy lavay’aymuy amuhpa’ yuaataqa tumal’aymuy amumi hoṅviayay hōna, pam soon pas hisat himu hintaniqat pumuy āawnaniqata. oWPu pep qa míhikmantani; piw puma wihqöhit pāpu kurs hintsatsk̇ani, piw tāwat aṅqw tālata, pi Tutuyqawhqa God pumuy amumi talni’taniqw ōviy’o. Noqw puma aqwhaqami sutsép‐sa moṅw’iwyuṅwni. The Coming of Jesus hIPu puma put pitsáṅwayat aw yorstotani. Noqw put tuṅwniat pumuy qalk̇aqe pey’yuṅwni. 8iNoqw God hihta aw qa suhtaq’ewniqw, pam pep súlawni, ispi God‐nik̇aṅw pu Mañat, pumuy moṅw’atsvewaam ep wúnuniq’ö. Noqw God tumal’aymat put tayawintotani. Wuhkokitsokit ep kitpik nahsavaqee. Noqw mūnat nan’ivaq sipaltsoki akw yēsiwhqa wunu, nihqe pakwt lȫq sihk̇ay’ta‐sikip alöṅöt sipalay’vaṅwu; noqw aṅsakis mūyawuy ep himuy’vaṅwu. Noqw hīhihtu nanāpwat sinom put nahpiyat akw powaiwwisa. ? yPu hoṅviaya kwaṅw’ewakw mūnat hakiy taytoynaṅwuqat inumi mahtaknaqw, pas ruhpit an suyan talni’ta. Pam God‐nik̇aṅw pu Mañat, pumuy moṅw’atsvewayat aṅqw mūna, hIPu pas soon himu hihta itséhe’taṅwuqa paṅso pákini, pu piw hihta tuyoy’ewakw tumalay’taqa, pu atsátaṅwuqa. Pay pas ima Mañat qatsítutuveniyat aṅ túṅwniam pey’yuṅqam‐sa hapi paṅso yuṅni.a;Noqw hīhihtu nanāpwat sinom k̇āhakiwuy pu hihta hihk̇ay’taqat paṅso ōoyyani. U#Pu pep hötsíwa tālö pas qa uhtsiltimantani. Noqw tōkila pep súlawni. /WNoqw ima nanāpwat hihtu ayo nöṅakqam put talniyat aṅ hinwisni. Pu tūwaqatsit aṅ pas momṅwit piw k̇āhakiwuy, pu hihta hihk̇ay’taqat paṅso ōoyyani. ~7Pu kitsóki pay tāwat qa hakni’ta, piw mūyawuyu, aw talni’taniqata. Pi God lolmat tālawṅwaat aw talni’ta, pu i’ Maña pep put aw tāla. }'Noqw nu ep qa haqam God eṅem nāwakinkit tuwa, pi sinom God Sus’öqaltutuyqawhqat, pu it Mañat, pumuy amutpip nāwakintotaqw ōviy’o. |-Noqw pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip utspi piw pakwt lȫq sihk̇ay’taqat hihta pearl aṅqw yukiwyuṅwa. Nanāp utspi sūkw pearl aṅqw yukiwtaṅwu. Noqw kitsókit ep kitpik pas sik̇avalasivat kwaṅw’ewakw aṅqw yukiwta, pas pay suyan talqat panaptsat panyuṅwa. { Noqw tsivot epnihqa sardonyx‐owat aṅq’ö, pu navay epnihqa sardius‐owat aṅq’ö, noqw tsaṅe’ epnihqa chrysolyte‐owat aṅq’ö, noqw nanalt epnihqa beryl‐owat aṅq’ö, noqw pēve’ epnihqa topaz‐owat aṅq’ö, noqw pakwt epnihqa chrysoprasus‐owat aṅq’ö, noqw peveest epnihqa jacinth‐owat aṅq’ö, noqw ȫsat epnihqa amethyst‐owat aṅq’ö. ,zQNoqw kitsókit tuhkwayat qaqatspiat sohsok hinyuṅqat o’wat a’nö hihk̇ay’yuṅqat akw lomasniwa. I’ mohti’maqa jasper‐owat aṅqw yukiwta, aṅknihqa sapphire‐owat aṅq’ö, pu amuṅknihqa chalcedony‐owat aṅq’ö, noqw pu nālöq epnihqa emerald‐owat aṅq’ö, $yANoqw tuhpela jasper‐owat aṅqw yukiwta; noqw kitsóki it sik̇avalasivat pas kwaṅw’ewakw aṅqw yukiwta, pas panaptsat an suyan tālat aṅq’ö. SxPu pam tuhpelat kitsókit aw ṅöyakni’taqat tuwantaqw, kurs pam pakwut‐sikip sunat pakwt navay sihk̇ay’taqat (216) kuktuwanit pahsavo tuhpela. (Hoṅviaya sinmuy tuwaniyamuy akw put tuwanta.) 1w[Noqw kitsóki sutsṅakiwta, wuhpalwat‐nik̇aṅw pu puhtsilwat pay súnanta. Noqw pam hopaqat tuwanpiy akw put tuwanta; noqw kurs pam sūp nāsamiq sihk̇ay’tasikip sōmorit pahsa’haqam tutskwatuwanit tuwanta. Wuhpalwat‐nik̇aṅw pu puhtsilwat‐nik̇aṅw pu ōmiqwat pay sunyuṅwa. v1Noqw i’ hak inumi yuaataqa sik̇avalasivat tuwanpit yawta, akw wuhkokitsokit tuwantaniqee, pu höhtsiwayata, pu tuhpelat put nöyakni’taqata. >uuNoqw wuhkokitsokit aw ṅöyakiwtaqa tuhkwa pakwt lȫq sihk̇ay’taqat qaqatspi’ta. Noqw pumuy aṅ it Mañat ayamuyatuy pakwt löq sihk̇ay’taqamuy tuṅwniam pey’yuṅwa. t Hopk̇aqe payhk hötsíwa, pu kwiniñaqe piw payhk hötsíwa, pu tātöqe payhk hötsíwa, pu tēveṅeqe payhk hötsíwa. Ks Noqw kitsóki qaan’ewakw wupatuhpelat akw ṅöyakiwta. Noqw tuhpelat aṅ pakwt lȫq sihk̇ay’tasikip hötsíwa. Noqw hötsíwat aṅqe’ pakwt lȫq sihk̇ay’taqam hoṅvia’yat hōñi. Noqw put aṅ natṅwani pey’yuṅwa. Nihqe paṅ Israel tímuyatuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy tuṅwniam pey’yuṅwa. Cr God lolmat tālawṅwayat tālawṅway’k̇aṅwo. Noqw tālawṅwaat hihta owat pas a’nö hihk̇ay’taqat an talqaqsala, it jasper‐owat an’i; hihta suyantalqat an suyan tāla. q Pahsat pu nu Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuyqawiwtaqw, pam haqami qaan’ewakw wupatukwit aqw nuy wīki. Nihqe pepeq pam qaan’ewakw wuhkokitsokit pas pavan hímunihqe qahováriwtaqat Jerusalem yan mātsiwhqat inumi mahtakna. Pam ōṅaqw God aṅqw hawto mpS Pahsat pu ima tsaṅe’ hoṅvia’yat ura nuhtuṅk tsaṅe’sikip k̇ānavotpit kuyapkuyi’yuṅqamuy amuṅaqw suhk̇a inuminihqe inumi paṅqawu: Kurs um pewni. Noqw nu it mö’wit Mañat nȫmayat ūmi mahtaknani. To!Pu ima aṅ tūmamqasyaqam, pu qatuptsiwni’yuṅqam, pu tuyoy’ewakw hinyuṅqam, pu tuqwyantotaqam, pu qahopíyesqam, pu tuhisay akw hintsatsk̇aqam, pu nāp yukiwhput aw nāwakintotaqam, pu sohsoyam a’tsat, it qȫhit patuphat antaqat tövu’wat akw uwiwitaqat paṅsoq nuhtumyani. I’ hapi lȫs mokiwu. The New Jerusalem `n9Aṅ kuytaqa hapi sohsok hihta makiwni; noqw nu put Tutuyqawhqaatni; noqw pam ítini. _m7Noqw pam inumi paṅqawu: Yukilti hapi! Nu hapi Alpha pu Omega. Nu hapi sohsok hihta yayhnaqa, pu sohsok hihta aw pās yúkuniqa. Nu pāhut nöṅaṅataqat hakiy taytoynaṅwuqat pānaqmokiwtaqat paysoq máqani. :lmNoqw i’ moṅw’atsvewat epeq tsokiwtaqa paṅqawu: Meh, nu hapi sohsok hihta pūhulawu. Noqw pam inumi paṅqawu: Um it pēnani, i’ lavayi pas antsaa, pas qa paysoq’a. ?kwPu God pumuy posvalayamuy sohsok ayo hȫnani. Pu mokiwu pāpu qa háqamni; pu qahahlayhpi, pu pahki súlawhtini; piw soon haqam pāpu himu tūyani, pi hisatqatsi pay tūwayaq’ö. vjeNoqw hakiy a’nö tönaat ōṅaqw paṅqawhq nu navota; noqw yan lavayhti: Meh, God kīat sinmuy amumum yanta; noqw pam pumuy amumum qátuni; noqw puma put sinomatni; noqw God pas nāp pumuy amumum yantani; nen pumuy Tutuyqawhqaamni. liQNoqw nu’ John, wuhkokitsokit pas pavan hímunihqe qahováriwtaqat ōṅaqw God aṅqw hawtoqw aw tātayi. Noqw pam Jerusalem Pūhunihqa yan mātsiwa. Pam mömö’wiqa puwsuṅwayniqat aw hin yuwsi’taṅwuqat pan sóniwa. /h YNoqw nu puhutokpelat aw yori, pu puhutuwaqatsit aw’i, i’ mohtiwa tokpela, pu mohtiwa tūwaqatsit haqami tūwayaqw ōviy’o. Noqw pātuwaqatsit pāpu qa háqamo. ugcPu hakiy tuṅwniat qatsítutuvenit ep qa pey’taqw, pam ūwiṅwuy patuphat antaqat aqw tūviwṅwu.hfINoqw mokiwuniqw pu maski, puma ūwiṅwuy patuphat antaqat aqw tūviwa. Pam hapi lȫs mokiwu. +eO Pu pātuwaqatsi put aṅqe’ so’pumuy mātavi; pu mokiwu maskit amum pepeq so’pumuy mātavi. Noqw puma sohsoyam nanāp hin hintsatsk̇aqey ahpiy yukuniwya. >du Noqw nu yorikq pi ima so’pum aṅ söqavuṅwsinom, pu pavansinom God atpip hōñi. Noqw tutuveni purumhtoti. Noqw pu piw suhk̇a tutuveni puru. Pamwa qatsítutuveni yan túṅwantiwa. Noqw ima so’pum it wūhak tutuvenit aṅ hin pey’yuṅqat put ahpiy hin yukuniwya, hinhaqam hintsatsk̇aqey pan’i. @cy Pahsat pu nu qaan’ewakw qȫtsat moṅw’atsvewat aw yori, pu hakiy put ep tsokiwtaqata. Noqw put pitsáṅwayat apyeve tūwaqatsi, pu tokpela haqami hiniwhtiqe qa nātuwiwa. Jb  Pahsat pu Nukpana pumuy ūnatoynaniqa ūwiṅwuy patuphat antaqat tövu’wat akw uwiwitaqat aqw tūviwni, ura i’ himuvohko‐niqw, pu God lavay’ayaatnihqey atsay’taqa paṅsoq tūviwhqat paṅsoq’a. Noqw puma sutsép‐sa pepeq k̇ānavoti’yuṅwni, talöṅvaqat aṅ’a, pu mimhikpuvaa. The Final Judgment W~~ }t|{zyyx;wvvuu/tss|rrr"qqFponnXmlkkk>j iih]gg8fYe/dUcb`a5`R__1^^w]^\\[[!ZgYY8XXrWVV UKT'SRR^QQzPOO2NNMLLKK!JJ"ICHGGFGEDCBBA@@|?>\===DN #Hal ya hak put mohti hihta maqaqw pam put aw ep ahoytani? aM; "Ispi puyaw hak haqam Tutuyqawhqat wuwniyat mātsi’ta? Hal ya hak put wuwan’ayaata? L' !Istáthihi God hihta aṅ suan wuwniat, pu navotiat qa haqami öwihinta! Kurs pi hin put navotiyat wihki’ta, piw tuwiyat mātsi’ta! {Ko Pi God qak̇aptsiunaṅwat aw sinmuy sohsokmuy mātavi, sohsokmuy ōkwatuwniqey tunatyawk̇aṅwo. Praise to God fJE Noqw pay ōviy hapi pan piw ima qa k̇aptsi’yuṅqe puma umumum God núokwayat makiwyani. I Pay ura uma hisat hin God qa k̇aptsi’yuṅqw pan puma pu’ hapi put qa k̇aptsi’yuṅwa; noqw uma put pantaqat ahpiy ōkwatuwiwya. \H1 Pi God hakiy hihta maqe’ pu sen hakiy wáṅwaye’ pas qa ahoy alöṅtaṅwu. .GU Pi umuy lomatuawit kwusuyaqw God pumuy tuwqamuy pan pohtoylanta; nīk̇aṅw pam wu’yamuyatuy namorstaqey tunatyawk̇aṅw pumuy tímuyatuy amumi unaṅway’ta. kFO Hisat nu pumuy qaanhtipuyamuy ayo yukuqw pep pu’ puma nanaptani pan nu amumi pasiwni’taqata. AE{ Noqw pahsat pu Israel‐sinom sohsoyam ayo nö́ṅakni, pi pan pey’ta: Ason hak sinmuy ayo Oyaniqa Sion aṅqw wunuptuni, nen Jacob tímuyatuy qak̇aptsiunaṅwayamuy alöṅtani. LD Noqw ōviy’o itupkomu, nu umuy it hihta tupkiwtaṅwuqat navoti’yuṅwniqat nāwakna, taq nāp hisat sen uma pas pavan wuwni’yuṅqey pan nātsok̇anayani. Pay Israel‐sinom haqami yantaqam unaṅwpeq qatālawnaya, hisat qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw sohsoyam namorstiwyaqam pay Jesus aw tōnaltiniqat pahsavoo. 2C] Pi God nanāp unaṅw kuytaqat olive‐tsokit aṅqw umuy túkuhqe it pas ūyiwhqat olive‐tsokit aw umuy kwihpa. (Pay as pi sinom qa panwat hintsatsk̇aṅwu.) Nihqe kurs puma qatuptsiwniy aṅ pāpu qa hinwisq pam pas pavan pumuy piw nāp olive‐tsokit aw ahoy kwihpani. God’s Mercy on All B Pu ōviy piw puma kurs qatuptsiwniy aṅ pāpu qa hinwise’ pay soon piw aw qa kwihpiwyani; pi God pumuy ahoy kwihpaniqey tuwi’ta. .AU Meh, kurs uma aṅ wūwantotani, God pētuy amumi kwakwha, pu pētuy qa óokwatuwa; pam tuptsiwnit aṅqw lasyaqamuy qa ōkwatuwa; nīk̇aṅw umumiwat kwakwha, kurs uma tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw hinwise’ put unaṅwveyaniq’ö; taq uma qa panwise’ pay uma soon qa piw ayo tutkitiwyani. o@W Susmataqpi God nantaqat ayo qa oya. Noqw kurs uma qa tūtuptsiwaqw pan piw pam soon umuy ayo óyani. ?5 Panta. Puma qa tūtuptsiwaqw ōviy pam pumuy ayo tutkita; noqw uma pi tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw hōñi. Oviy uma qa k̇āwuwantotat tunatyaltotini. j>M Noqw k̇a uma soon qa paṅqaqwani: God itamuy kwihpaniqe ōviy nantaqat ayo tutkita, kitotani. D= Nihqe ōviy uma nantaqayat amuhpenihqe qa pas hihtunihqey anyuṅwni. Nīk̇aṅw kurs uma pan wūwantote’ uma tunatyaltotini, qa uma hapi ṅayat taytoynaya, pi ṅaat umuy taytoyna. 2<] Pi Jew‐sinom ūyiwtaqat olive‐tsokit anyuṅwa; noqw uma qa‐Jew‐sinom nanāp unaṅw kuytaqat olive‐tsokit nantaqayat anyuṅqw God ūyiwtaqat olive‐tsokit nantaqayat ayo túkuhqe pumuy qeniyamuy ep umuy kwihpa; noqw uma nantaqayat amum olive‐tsokit nukṅwat pālayat tsōnantota. 7;g Pi kurs hak hihsak nōvay aṅqw God aw noaqw pahsat pay hapi sohsoy nȫsiwhqa put himuata; pu kurs himutsokit ṅaat pas hímuniqw pay hapi nantaqaat piw pas hímuniṅwu. q:[ Ispi suyan God hihsavo pumuy ayo yukuk̇aṅw pu qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw put aw tuptsiwni’yuṅqamuy amumi pöhi. Noqw kurs as pantaniqw ya pumuy ahoy ömahtiwyaniqw hintani? Pay hapi sinom so’pumuy amuṅaqw ahoy yesvani. 93 Nihqe okiw as nu nāp hintaqat akw nāp isinomuy unaṅwmoknaniqe ōviy nu qa nātusita iayaway pas pavan mahtaknaniqee, nen nu pētuy ayo óyani. i8K Nu umuy qa‐Jew‐sinmuy umumi penta, pi nu qa‐Jew‐sinmuy amumi ayatiwhqe ōviy’o. o7W Pi pumuy múnukyaqw sinom put ahpiy k̇āhaktoti; noqw pumuy áṅwutiwyaqw qa‐Jew‐sinom öqawhtota. Noqw kurs pantaniqw hintani, God pumuy ömahtaq’ö? Sinom tis pas pavan qaöwíhinyuṅwni. The Salvation of the Gentiles D6 Noqw turs nu paṅqawni: Noqw ya puma sūs múnukyaniqe ōviy wíwakya? Qae. Pi pumuy múnukyaqw pantaqat ahpiy God qa‐Jew‐sinmuy ayo ōoyhtiva, pumuy unaṅwtuyvayaniqat ōviy’o. 5 Pay nam unaṅwaam qatālawvaa; noqw puma hihta qa māmatsyani; nen hakiy hihta putut īkwiwtaqat pan sutsep moto’numyani. 4) Pu David ura paṅqawu: Pay nam hahlayhpiam amumi wivosit, pu huhuwhpit, pu tsaqamit anhtini; nam pam pumuy qaanhtipuyamuy ep amumi ahoytani. 3 Ura hin pey’taqat pan’i: God soñawnen pumuy tokna, noqw ōviy puma kurs hihta aw yórikyani, piw kurs hin nanaptani, pew pahsavoo. 2 Noqw ya hintani? Israel‐sinom hapi hihta hepnumyaqey qa tutwa; noqw pay namorstiwyaqam put tutwa; noqw pu pētu owa’naṅwtoti. "1= Noqw hak God núokwayat ahpiy namorstiwe’ pay hapi pāpu qa nāp hintsakpiy ahpiyni; pi as qa pantaniqw núokwa pay pāpu qa núokwani. Pu kurs pam hintsakpiy akw God ahpiy namorstiwe’ pay hapi pāpu qa núokwat ahpiyni; pi as qa pantaniqw hintsakpi pay pāpu qa hintsakpini. g0G Noqw ōviy hapi pay nāt piw pu’ haqawat núokwat ahpiy namorstiwyaqam akwsiṅwiwyuṅwa. 0/Y Noqw yavul God put aw hin lavayhti? Pay nu tsaṅe’sikip sōmorit pahsa’nihqamuy sinmuy Baal may akw yukiwhput aw qa naokiwlalwaqamuy nēṅem waranta, ura kita. .% Tutuyqawhqa, puma uhlavay’aymuy qöqya, pu uhhom’oyvihk̇ay sakwítota, noqw nu nāla akwsiṅqw puma nuy nīnayaniqey anyuṅwa, kita. .-U God aṅwu pay sinomuy tuway’taqey qa ayo yuku. Ya tutuvenit Elias hin lavayhtiqat uma qa navoti’yuṅwa? Ura pam Israel‐sinmuy ōvelaqe God aw yan lavayhti: ,  Noqw turs nu paṅqawni: Noqw ya God sinomuy ayo yuku? Qae. Oviy pi nu Israel‐sino, Abraham natkoata, Benjamin ahpiyvi. 2+] Nīk̇aṅw pam Israel‐sinmuy lavayhtiqe paṅqawu: Hakim ilavayiy qaanhinwisqamuy, pu ahoy kolilitotaqamuy nu pumuy amumi tēvep māvuyawk̇aṅw wáṅwaylawu.3*_ Noqw Esaias pas qa tuhtusk̇aṅw God eṅem yuaataqe paṅqawu: Hakim aṅwu pay nuy qa hepnumyaqam nuy tutwa; pu hakim nuy qa tūviṅlalwaqw nu pumuy amumi namtakna. j)M Noqw pi nu paṅqawni: Noqw ya Israel‐sinom qa nanapta? As’a. Ura Moses mohti paṅqawu: Nu hakimuy qa sūpwatuy sinmuy amuhpiy umuy unaṅwmoknani; pu nu pay aṅ hihtuy an’e’wakwmuy sinmuy akw umuy itsívutoynani. (+ Nīk̇aṅw nu paṅqawni: Ya sen puma qa nanapta? As’a. Pi tūawi ahsupoq tūwaqatsit aṅ tuyqawva, pu lavayi tūwaqalvoqhaqami nanaptiwa. h'I Pi hak God lavayiyat yuaataqw sinom nanaptaṅwu; noqw puma nanapte’ haqawat tūtuptsiwani. &{ Noqw pi Jew‐sinom qa sohsoyam lomatuawit kwusuya. Oviy pi Esaias paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hak itahtuawiy tuptsiwa? %9 Noqw hak qa ayatiwe’ hin yuaatani? Pi ura yan pey’ta: Hakim kwakwhat yēsiwhqat tūawvayaqam pas hahlayhpit epya, hakim lomatuawit kwusivayaqamu. =$s Noqw ya sinom Christ aw qa tūtuptsiwe’ hin put aw taqa’naṅwtotini? Pu ya puma qa nanapte’ hin put aw tūtuptsiwani? Pu qa hak pumuy amumi yuaataqw ya puma hin nanaptani? A#} Pi Tutuyqawhqat aw taqa’naṅwtiqa ayo yámakmantani. 2"] Pi Jew‐sino, pu Greek‐sino qa haqam alöṅöt hinta; pi i’ hak sohsokmuy amumi Tutuyqawhqa sohsokmuy put aw tatqa’naṅwyaqamuy amumi qaöwíunaṅwtavi’ta. J!  Pi tutuveni ura paṅqawu: Aw tuptsiwhqa soon hamanhtini, kita. l Q Pi sino unaṅwpeq tuptsiwe’ qenivo yámakiwtani, pu Jesus Tutuyqawhqalawe’ ayo yámakiwtani. "= Ason um Jesus God ahpiy mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat pas uh’unaṅwpeq tuptsiwe’ piw pam hapi Tutuyqawhqanihqat paṅqawe’ um ayo yámakiwtani. X) Noqw pay tutuvenit aṅ yan pey’ta: God lavayiyat umuy āawnaya, noqw pam umuhmoamiq pakiwta, piw umuh’unaṅway aqw’a, yan’i. Noqw as sinom lavayit aw tuptsiwyaniqat ōviy itam piw yanwat lavayta: y Piw qa yan’i: Ya sen hak Christ so’pumuy amuṅaqw ahoy tātaynaniqe atk̇amiqhaqami a’nö hötsit aqw pákini? ?w Noqw lavayi hakimuy qapēvewnayaqamuy, qenivo oyiwyaqamuy amumi yanwat lalvaya: Uma qa umuh’unaṅwpeq yan lavayhtotini: Ya sen hak ōṅaqw Christ hawnaniqe ōveqatsit aw wupni?  Noqw hak tutavotniqw hin qenive wúnuhqat Moses pas nāp yan lavayhti: Hak tutavot an suan hinmaqa put akw qatsit túwani, kita. @y Pi hak Christ aw tuptsiwhq Christ hakiy qenivo tave’ tutavot aṅqw hakiy mātapṅwu. Yan hapi hak God aw súantaṅwu. Noqw pay puma it qa navoti’yuṅqe Moses tutavoyat aṅ hinwisniqey akw God unaṅwveyaniqey aṅ ö’qalya, nihqe Christ pöhuyat aṅ hinwisniqey qa nānawakna. Salvation Is for All oW Pi nu amumi navoti’taqw puma God eṅem qanātusi’yuṅwa; nīk̇aṅw qa suan navoti’yuṅwa.   Itupkomu, pas pay okiw Israel‐sinom ayo nö́ṅakniqat nu amuṅem iunaṅṅaqw nāwakinma, pu amuṅem God aw tūviṅtima. <q !Pi ura pan pey’ta: Meh, nu hapi Sion ep owat távini. Sinom put ep wíwakya’ múnukyani; nīk̇aṅw put aw tuptsiwhqa pas soon hamanhtini. (I’ owa Christ tuawi’ta.);o Noqw ya hinoq’ö? Puma pi tuptsiwnit qa ahpiy put aṅ ö’qalya, púmuyniqw hak God tutavoyat hintsakpiyat ahpiy put túwaṅwuniq’ö. Soñawnen pi puma owat ep múnukya. wg Noqw pay Israel‐sinom God tutavoyat ahpiy suan hinyuṅwniqey aṅ ö’qalyaqam tutavot aṅ qa kuhkuyva. @y Taa, noqw itam it ep hiṅqaqwani? Ima qa‐Jew‐sinom suan hinyuṅwniqey aṅ qa ö’qalyaqw God pumuy suan hinyuṅwniqat pan amuṅem yuku, puma qapēvewnayaqw ōviy’o. kO Pu ura pi Esaias pay mohti paṅqawu: Pas as qaan’ewakw hintaqamuy amumi Tutuyqawhqa itamuṅem qa poshumtaqw soon itam Sodom ep sinmuy qa amún súlawhtini, pu Gomorraht ep sinmuy amún hovalniwyani. Israel and the Gospel ve Pi Tutuyqawhqa tūwaqatsit ep sinmuy amuṅem pay yuku. Ason hisat aw pituqw pam suan yuk̇e’ supsiwnani. F Noqw Esaias pi pas tsa’lawhqe Israel sinmuy lavayhtiqe paṅqawu: Nāmahin pi as Israel timat pātuwaqatsit qalavaqe pisat an qaan’ewakw hintaqw pay hapi híkiyom‐sa ayo nöṅakni.  Piw yan’i: Ura pam haqam puma qa sínomnihqat amumi paṅqawhq pay pep piw puma God qátuhqat tímatnihqat yan amumi lavayhtiwni. # Suyan pi pam qa‐Jew‐sinmuy enaṅ wáṅwayi; ōviy pi Oseet tutuveniyat aṅ yan pey’ta: Nu hakimuy qa isinomuy amumi paṅqawni: Uma hapi isinomu, amumi kítani; piw nu sinmuy amumi qa unaṅway’taqey amumi paṅqawni: Nu umumi pas unaṅway’ta, kítani. ve Itamumii, itam put ahpiy wáṅwayniwyaqamuy amumii, Jew‐sinmuy amumii, pu qa‐Jew‐sinmuy amumi pīwu. $ A Nīk̇aṅw pam hakimuy Chrsit amum k̇aptsi’tiwyaniqat ōviy aṅwu pay pumuy namorsta. Pam namorayamuy amumi núokway, pu pas hímunihqey mahtaknani, + O Pi haqawat sivuskwit an nawus hovalniwyani. Noqw pay God pumuy amumi wuhko maqaptsi’ta. Nīk̇aṅw ason pam pumuy hovalanik itsívuy mahtaknani, pu öqalayu. ; o Ya tsaqavotlawhqa tsöqat aw qa tuyqawi’taṅwu? Ya sen pam sukw tsöqat aṅqw hihta nukṅwat yúkuk̇aṅw pu pay piw put aṅqw hihta hin’ewakw yúkuniqey aw qa öqala? # ? Qa panta, tāqa; ya um haknihqe ōviy God aw kolilita? Ya sen haqam himu yukiwtaqa put yúkuhqat aw paṅqawni: Ya um hinoqw nuy yanhaqam yuku, kítani? # ? Noqw k̇a hak soon inumi qa paṅqawni: Noqw hinoqw pam nāt piw hakiy aqw hiṅqawlawṅwu? Ya hak haqam put tunatyayat aw rohomtiniqey aw öqala?  Noqw ōviy hapi pam hakiy ōkwatuwnik ōkwatuwṅwu, pu hakiy a’nö unaṅwtoynanik pantsanṅwu. God’s Wrath and Mercy 6e Oviy pi God tutuvenit aṅ Pharoah aw paṅqawu: Pi nu yaniqw uṅ wuṅwna, nu uhpe iöqalay mātaktaniqe ōviy’o, nen inatṅwaniy tūwaqatsit aṅ ahsupoq tunvotnani.  Noqw ōviy qa hak pas nāp tunatyay ahpiy namorstiwṅwu, sen öqalay ahpiy’o; pas hapi God hakiy ōkwatuwhq pantaṅwu. # Oviy pi ura pam Moses aw paṅqawu: Nu hakiy ōkwatuwnik put ōkwatuwmantani; pu hakiy aw unaṅwtapnik put aw nu unaṅwtapmantani, kita. K Noqw ya sen itam God hihta ep qa súantsakqat paṅqaqwani? Qae. nU Pi ura yan pey’ta: Nu aṅqaqw Jacob aw unaṅway’k̇aṅw Esau nu aw qa suhtaq’ewa, yan’i. - Noqw ura tsāyom nāt qa tihtiwhqe hihta lolmat, piw qalolmat qa haqam hinhtiqw Rebeccat aw yan lavayhtiwa: Wūyoqwa hapi tsākwwat eṅem tumalay’tani, kita. Pi God hin tunatyawtaqey pan hakiy namorstaṅwu, hakiy hintsakpiyat qa ahpiynit, pas nāp tunatyay ahpiy’o. Z- Pu qa panis‐sa panta: ura Rebecca hakiy itanay Isaac eṅem sūs nö’yilti, xi Yan ura God Abraham aw lavayhti: Yahsaṅwuy yaṅqe qalawmaqw nu pítuni; noqw Sarah pay tiyohyat ti’tani. 9 It hapi nu paṅqawu: Ima tokot‐sa ahpiy aniwhtiqam qa puma God tímatu; pi God awiniyat ahpiy aniwhtiqam hapi tímatnihqey pan pohtoylaniwyuṅwa. ~} Pu God qa sohokmuy Abraham tímuyatuy namorsta; pi ura paṅqawu: Ason hapi Isaac timat Abraham timat túṅwantiwyani. |}q Nīk̇aṅw suhpan pay God lavayiat qa aniwhtiqat qa panta; pi qa sohsoyam Israel ahpiy nö́ṅakqam God timatu. <|q Pu hakim pavansinom pumuy námatu; pu Israel‐sinmuy amuhpiy Christ tokot aṅ pitu; pam hapi sohsokmuy amupyevenihqe mohpeqnihqa. Pam hapi God sutsep tayawintiwa. Nam yantani. 4{a Puma hapi Israel‐timatu; puma hapi God timkiwamatu, pu put lolma tālaat as amumum yanta; pu God pumuy amumi hīhihta pasiwna; pu pumuy amuhpiy sinmuy hin hinwisniqat tutapta; pu puma hapi hakim hin God eṅem tumaltotaniqat tuwi’yuṅwa; pu pumuy amuṅem hīhihta lolmat hintsakniqey āawna. bz= Pay pi as nu tatam isinomuy, pu inuhpivituy amuṅem Christ aṅqw tūviwtanik̇aṅwo. Xy) Pas nu a’nö putuiwk̇aṅw sutsep isinomuy amuṅem iunaṅwpeq qahahlayi. x  Christ nuy pas súaṅqawhqat inumi navoti’ta, pu Qahováriwtaqa Hikwsi nuy qa atsálawhqat iunaṅwpeq yan nuy āwinta. Lw'Sen ōveqatsit ep yesqamu, sen maskiṅaqw hoṅvia’yatu. Pi God Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅ itamumi unaṅway’ta, noqw ōviy soon himu yukiwhqa put aṅqw itamuy ayo tsīk̇ani.pvY&Pi nu pas nātuptsiwnaqw soon himu God aṅqw itamuy ayo tsīk̇ani, sen mokiwu, sen qatsi, sen ōveqatsit aṅqw hoṅvia’yatu, sen mohpeqyaqamu, sen öqalat pasiwyuṅqamu, sen himu pu’ yaṅ hinyuṅqa, sen himu nātoniqa, u%Itam k̇ānanvotpit aṅ kuhkuyve’ qa unaṅwsoe’ hahlayyani, Jesus Christ itamumi unaṅway’taqat navoti’k̇ahk̇aṅwo. t$Pi ura yan pey’ta: Pi itam uhsinomnihqe ōviy tāwanawit qö́yaniwya; itam púmuyniqw kanelmuy qö́yaniwyaqamuy amunyuṅwa. as;#Christ itamumi unaṅway’taqw ya sen hak put aṅqw itamuy tsīk̇ani? Pas kurs hak’i. Itam k̇a k̇ānanvotpit akw sóon’iwyuṅwni, okiwsaniwyani, tsöṅsoiwyuṅwni, yuwsit ṅastayani; hihta nuhtsel’ewakw aṅ kuyyuṅwni, sipwuvahpit akw qö́yaniwyani. Nīk̇aṅw itam it aṅ kuhkuyve’ Christ aṅqw qa ayo tsīk̇aniwyani. 7rg"Ya hak sen itamuṅem qalomáyukuni? Sen Christ Jesus panhtini? Pi pam itamuṅem mōki, piw mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqe God putvaqe qatu; pam pep itamuṅem lavayi’ma. eqC!Ya hak sen God namorayamuyatuy amumiq hihta tutupni? Pi God pumuy qaanhtipuyamuy ayo yuku. p/ Pi God Tiy qa k̇ahk̇awnat sohsokmuy itamuṅem put mokniqat ōviy aṅqw tavi. Nihqe panhtiqe suyan pi pam sohsok hihta itamuy paysoq huytani. {ooNoqw itam it ep hiṅqaqwani? Kurs God itamuy paaṅwantaniqw hak sen itamuy áṅwuy’tani? Kurs hak’i. Zn-Pu pam hakimuy aṅwu pay namorstaqe pumuy wáṅwayi, pu hakimuy wáṅwayhqe pumuy qenivo oya, pu pam pumuy qenivo óyahqe puma put Tiyat amum k̇aptsi’tiwyaniqat tunatyawta. God’s Love in Christ Jesus Zm-Noqw God sohsokmuy sinomuy amumi aṅwu pay navoti’taqe pumuy namorsta, nihqe puma put Tiyat hin son’iwhqat an yukiltotiniqat amuṅem yuku; noqw Christ k̇aysiwhqamuy nānatupkomuy amuṅaqw mohpeq’a. >luNoqw itam navoti’yuṅqw God sinomuy amuṅem sohsok hihta lolmat tumalay’ta, ima hakim put tunatyayat ahpiy wáṅwayniwyaqe put aw unaṅway’yuṅqamuy pumuy amuṅem’i. kNoqw God u’naṅwat aṅ purimaqa Hikwsit wuwniyat navoti’ta, ispi pam God tunatyayat an put sinomuyatuy amuṅem okiwhtima. 5jcPu pan hapi ōviy pay piw i’ Hikwsi itamuy hihta aṅ qa pasiwyuṅqat ep itamumi unaṅwtavi’ta; pi itam as hin hihta ōviy tūviṅlalwaniqey qa tuwi’yuṅwa; noqw itam kurs hin lavayhtotinik̇ahk̇aṅw itah’unaṅwpeq eykitaqw Qahováriwtaqa Hikwsi pas nāp itamuṅem God aw okiwhtima. 7igNīk̇aṅw itam hihta qa tuway’k̇ahk̇aṅw maqaptsi’yuṅwa; itam pas suyan alöṅtotiniqey navoti’yuṅqe qa ȫnaiwk̇ahk̇aṅw pay ōviy maqaptsi’yuṅṅwu. DhPi itam pan tunatyawk̇ahk̇aṅw ayo nȫṅa; noqw hak hihta tuwe’ pāpu qa put ōviy maqaptsi’taṅwu; ispi hak hihta pay tuwe’ ya hinoqw nāto piw put ōviy maqaptsi’taṅwu? vgeNoqw itam nuhtum itah’unaṅwpeq eykik̇ahk̇aṅw hisat itam God tímatnihqey mātaktotiniqey maqaptsi’wisa, pep pu’ itahtoko alöṅtotini. Pi God itamuṅem pan yúkuhqey mahtaknaniqe ōviy itamumi Qahováriwtaqat Hikwsit noa. |fqPi itam navoti’yuṅqw yaṅ himu yukiwyuṅqam sumiyank̇aṅw pew pahsavo soñawnen tiylawhqe eykitaqat anta. [e/Pi yaṅ himu yukiwyuṅqa súlawhtotiṅwu; nīk̇aṅw ason God timat qatsit qaso’taqat pas suyan himuy’vayani. Noqw pahsat pu yaṅ himu yukiwyuṅqa pumuy amumum alöṅtote’ pāpu qa súlawhtotini. wdgPi yaṅ himu yukiwyuṅqa qa nahpiy nukwsiwhti, pi God ahpiy’o; noqw pay pam put pasiwnaniqey tunatyawta. c{Pi yaṅ sohsoy himu yukiwyuṅqa kwaṅwtoynayak̇ahk̇aṅw God tímuyatuy mātaktotiniqat ōviy maqaptsi’yuṅwa. bPi hisat aw pituqw, itam Christ amum k̇aptsi’tiwyani. Noqw nu it aw wūwaqe hihta ep k̇ānavotqey pay qahihtata. ^a5Noqw kurs itam God timatnen, itam Christ amum sohsok hihta himuy’vayani, God sohsok hihta itamuy máqaq’ö. Kurs itam Christ amum hihta aṅ k̇ānanvotye’ piw put amum k̇aptsi’tiwyani. The Future Glory P`Pi God Hikwsiat itah’unaṅwpeq itam God timatnihqat itamuy āawna. m_SPi itam God Hikwsiyat makiwyaqe God timatniwhtoti. Itam qa tūtuwiktniwhtoti. Ura as itam God pas pavan mamqasya, nīk̇aṅw itam pu’ qa pan put mamqasya, nīk̇aṅw Hikwsit aṅ itam Abba, Itanaa, yan God aw hiṅqawwisa. M^Pi hihsa’nihqam God Hikwsiyat akw tsāmiwyaqam hapi God tímatu. v]e Taq hak nāp tunatyay aṅ hinmaqa mokni; nīk̇aṅw hak Hikwsit aṅ nāp tunatyay ayo yuk̇e’ qátuni. \% Noqw ōviy’o itupkomu, itam yahpiy haqahpiy nāp itahtunatyay aw qa tūtuwiktu; nihqe ōviy itam itahtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. ?[w Noqw kurs put Hikwsiat hakiy ep qatuqw suyan pi pam hin Christ ahoy tātaynaqey pan piw kurs hin hakiy tokoyat mokṅwuqat ahoy qa tātaynani, Hikwsiy hakiy ep qátuhqat ahpiy’o. Z% Noqw kurs Christ hakiy ep qatuqw God hakiy qenivo táviṅwu; noqw ōviy hakiy hikwsiat qátuni; noqw pay tokoat qaanhtiput atsviy mokpuni. gYG Noqw pi uma nāp umuhtunatyay qa aṅ hinwist, Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisa, kurs God Hikwsiat pas antsa umuh’unaṅway ep pakiwtaq’ö; noqw kurs Christ Hikwsiat hakiy ep qa pakiwtaqw pay hak qa put sinoatniṅwu. OXNihqe ōviy nāp tunatyay aṅ hinwisqam kurs hin God unaṅwveyani. WPi nāp tunatyay aṅ hinwisqam God aw qa suhtaq’ewya. Puma God aw qa tuqayvastota; ōviy puma soon put tunatyayat aṅ hinwisni. VNāp tunatyay aṅ hinwisqam mokiwuy aw ökiwisa; noqw pay Hikwsit tunatyayat aw tunatyawyuṅqam kwakwhat unaṅwat, pu qatsit tutwani. UPi nāp tunatyay aṅ hinwisqam put‐sa aw tunatyawyuṅwa; pu Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisqam Hikwsit tunatyayat aw tunatyawyuṅwa. T'Noqw pahsat pu itam Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisqam tutavot suan tunatyayat aw antsanyani, nāp itahtunatyay qa aṅ hinwisk̇ahk̇aṅwo. S9Pi tutavo kurs hin hakiy qaanhtiput aṅqw ayo távini, kurs hak put suan hinmaniq’ö. Noqw pay God pas nāp Tiy taviqw pam sinmuy qaanhtotiṅwuqamuy amún tokoy’va, nihqe itahqaanhtipuy ep mokqe qaanhtiput áṅwuta, put pāpu itahtokoy aw qa moṅw’iwtaniqw ōviy’o. :RmPi itam Jesus Christ aw tōnaltiqe Hikwsit öqalayat aw nānoi’yuṅwa, nihqe qaanhtiput öqalayat‐nik̇aṅw pu mokiwut öqalayat aṅqw mātaviwyaqe qatsit himuy’vaya. Q 9Pi God itamuy Christ Jesus aw tōnawtaqamuy qa hinwat yukunani, itamuy hakimuy nāp itahtunatyay aṅqw lasyaqe Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisqamuyu. 'PGNu iunaṅṅaqw God eṅem tumalay’taniqey nāwakna, nīk̇aṅw nu itokoy akw qaanhtiput eṅem tumalay’ta. Is ohi, okiw himu nūu! Ya sen hak itokoy tuṅlayiyat mokiwuy aw nuy wīki’maqat aṅqw nuy ayo távini? Pas nu God aw hahlayhti, Jesus Christ nuy ayo táviq’ö.O'Nīk̇aṅw nu itokoy túwahqe pay kurs pam hihtawat nāwaknaqw iwuwni sukwat nāwakna; noqw nu itokoy qalomátuṅlayiyat aw tūwik’iwta. BNPi nu as pas iunaṅwpeq God tutavoyat aṅ nāhahlayna. ~MuNoqw nu navoti’taqw kurs panta: Kurs nu as hihta lolmat hinhtiniqey nāwaknaqw pay kurs qalolma piw inumum yanta. L#Noqw ōviy hapi nu hihta as qa nāwaknak̇aṅw put panhte’ qa nahpiy put panhtiṅwu; pi qaanhtipu inuhpe pakiwtaqw ōviy nu pantsakma. KPi nu as lolmat hinhtiniqey nāwaknak̇aṅw put qa panhtiṅwu; pu nu hihta qalolmat as qa hinhtinik̇aṅw tuwat soq put panhtiṅwu. 6JePi nu navoti’taqe kurs hin pas nāp hihta lolmat hintsakni. Pay nu as hihta lolmat tumaltaniqey tunatyaltiṅwu; nīk̇aṅw hin nu put lolmat hinhtiniqey qa túwaṅwu. pIYNoqw ōviy hapi pāpu nu qa nahpiy put hinhtiṅwu, pi qaanhtipu inuhpe pakiwtaqw ōviy nu pantsakma. H{Noqw ōviy nu as hihta qa nāwaknak̇aṅw soq putwat hinhte’ pahsat pay God tutavoyat lolmanihqat nu paṅqawṅwu. $GAPi nu hintsakqey qa mātsi’ta. Pi nu hinhtiniqey nāwakne’ soq qa put panhtiṅwu; pu nu as hihta aw qa suhtaq’ewnik̇aṅw soq putwat hinhtiṅwu. F+Pi itam navoti’yuṅqw God tutavoat Hikwsit ahpiy mātaviwa; noqw pi nu nāp itunatyay aṅ hinmak̇aṅw qaanhtiput aw tūwikiniṅwu. E# Ya sen tutavo lolmanihqa nuy nīna? Pas qae. Pi nu qaanhinmak̇aṅw tutavot aṅqw lahsi, nihqe nu tutavotniqw mokiwuy hihk̇ay’tani. Pi tutavo qaanhtiput suhputsnaniqe taviwa, qaanhtiput pas nuhtsel’ewakw put akw mātaktiniqat ōviy’o. The Two Natures in Man cD? Noqw ōviy hapi God tutavoat pas qahováriwta, pu mewni qahováriwta, súanta, pu lolma. QC Pi nu tutavot tuwi’vaqe qaanhtiput ahpiy ūnatiwhqe soñawnen mōki. sB_ Pas as sinom yesniqat ōviy tutavo mātaviwa; noqw pay nu put aw navotq kurs sinom put ahpiy so’ṅwu. 'AG Ura nu hisat mewnit nāt qa tuwi’taqe hahlayk̇aṅw qatu; nīk̇aṅw nu put tuwi’vaqe qaanhtiniqey pas pāpu nāwaknaqe qahahlayhtiqe soñawnen mōki. _@7Pi as tutavo tuṅlayit hímunihqat nuy tutuqaynaqw pahsat pu nu pas pāpu hīhihta tuṅlay’ta. Pi nu as nāt tutavot qa tuwi’taqw soñawnen pi tutavo qa háqamo; noqw ōviy kurs nu hin tutavot aṅqw lasni. '?GNoqw itam pahsat hiṅqaqwani? Ya tutavo qaanhtiput súanta? Qae. Pi as tutavot qa háqamniqw nu soon qaanhtiput hímunihqat tuwi’tani. Pi tutavot ep yan pey’ta: Um hihta qa uhhimuy qa tuṅlay’tani. Pay kurs as qa pan pey’taqw nu soon tuṅlayit hímunihqat tuwi’tani. c>?Noqw pu’ hapi itam Christ amum so’qe tutavot itamuy ṅuy’taqat aṅqw mātaviwyaqe Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy pūhut qatist makiwya. Ura as itam hisat tutavot aṅ hin pey’taqat pan God eṅem tumalay’wisa; nīk̇aṅw pu’ hapi Qahováriwtaqa Hikwsi itamumi hin tutapti’maqat itam pan put eṅem tumalay’yuṅwa. Law and Sin = Pi ura itam nāp itahtunatyay aṅ hinwisq tutavo itamuy mēwantaqw itam pas pāpu qaanhinwisk̇ahk̇aṅw mokiwuy aw ökiwisa. V<%Panta itupkomu. Noqw ōviy hapi uma Christ amum so’qe tutavot aṅqw mātaviwyuṅwa, uma Christ ámumtotiniqee, it hakiy mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat ámuma, nihqe uma God eṅem tumalay’yuṅwni. &;ENoqw ōviy kurs nāt puwsuṅwaat qatuqw pam sukw amum qatupte’ pam yoñaywuhti túṅwantiwṅwu; nīk̇aṅw kurs pay puwsuṅwaat mokq pahsat pu pam tutavotniqw put aṅqw mātaviwṅwu; nihqe ōviy pas as pi nāmahin piw hakiy amum qatupte’ pay qa yoñaywuhti túṅwantiwni. [:/Pi wuhti puwsuṅway’taqa puwsuṅway aw som’iwtaṅwu, puwsuṅwaat hihsavo qátuniqat pahsavoo; nīk̇aṅw ason puwsuṅwaat mokq pep pu’ pam put aṅqw mātaviwṅwu. Tutavot aṅ yan hapi pey’ta. 9 /Sino hihsavo qátuniqey pahsavo tutavot k̇aptsi’mani. Ya uma it qa navoti’yuṅwa, itupkomu? Nu hapi tutavot tuwi’yuṅqamuy amumi penta. 8Pi mokiwu qaanhtiput ahsatiata; noqw pay qatsi qaso’taqa God kuwahtipuata, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅ’a.77gNoqw uma hapi pu’ qaanhtiput aṅqw mātaviwyuṅqe God awwat tūwiktoti; nihqe uma put aṅqw súanqatsit makiwyani, pu so’ṅwamiq qatsit qaso’taqat himuy’vayani. 6Taay, noqw ya uma qaanhtiput aṅqw hihta nukṅwat tutwa? Qa hihtaa. Pi uma pu’ put ep hahmanya. Pi qaanhtipu mokiwuy hihk̇ay’ta. Z5-Taq ura uma qaanhtiput aw tūtuwiktnihqe uma suan qatsit qa aw tunatyawyuṅwa. /4WNu hapi pay sinot tuwiyat an umumi yuaata; pi umuy māmatsyaniqw pam umuṅem qatuvosi. Pay ura uma hisat umuhtokoy itséheeqatsit, pu nānaṅumo qaanhintsatsk̇aniqey aw nānoi’yuṅwa. Nīk̇aṅw pay uma pu’ hapi umuhtokoy suan qatsit aw noi’yuṅwni, uma suan hinwisniqe ōviy’o. Z3-Noqw ōviy uma qaanhtiput aṅqw mātaviwyaqe God aw tūwiktotiqe suan hinwisa. L2Nu God aw umuhpe hahlayhtima, itupkomu. Pay as ura uma hisat qaanhtiput tūwikimatu; nīk̇aṅw kwakwhat pi hak umuy lomatuawit tutuqaynaqw uma put kwusuyaqe umuh’unaṅwpeq put tūtuptsiwa. B1}Ason hak hakiy sukw tunatyayat aw tūqaytaniqey ōviy aw nāmatave’ pam put tūwikiatni? Ya uma it qa navoti’yuṅwa? Noqw ōviy kurs uma qaanqatsit aṅ hinwise’ uma put aw tūtuwiktni, pu umuh’ahsati mokiwuni. Pu kurs uma God aw tuqayvastote’ God tūwikimatni, piw súan qatsit put aṅqw makiwyani. #0?Noqw hintani? Ya itam pahsat pu qaanhtiput aṅ hinwisni, itam God núokwayat aw yanyuṅqey tunatyawk̇ahk̇aṅwo, qa tutavot aw’i? Pas sóoni. /Pi qaanhtipu soon pāpu umumi tutuyqawni; pi itam tutavot qa aw yanyuṅwt God núokwayat aw yanyuṅwa. Slaves of Righteousness ~.u Pu uma umuhtokoy qaanhtiput qa aw noayamantani, taq k̇a uma put akw qaanhtiput tumaltotani. Uma qa panyuṅwt God aw nānoi’yuṅwni, so’pumuy amuṅaqw ahoy yesvaqey pan’i, pu umuhtokoy God aw noi’yuṅwni, suan hinwisniqe ōviy’o. $-A Uma umuhtokoy súlawhtiṅwuqat qaanhtiput aw qa mātatveni, taq k̇a qaanhtipu umumi moṅw’iwtaniq’ö; uma umuhtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. 1,[ Noqw ōviy hapi uma so’qey nāmi wūwantotani, pi mokqa qaanhtiput soon qa qe’tini; nīk̇aṅw uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw tōnalte’ God eṅem yesni. Q+ Pam sūs mokqe qaanhtiput áṅwuta; pu pam tātayhqe God eṅem qatu. * Pi itam navoti’yuṅqw Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqe soon pāpu mokni; pi mokiwu pāpu put aw qa tuyqawi’tani. d)ANoqw itam Christ amum so’qe pay itam soon piw put amum qa yesniqey tuptsiwni’yuṅwa. 3(aPi mokqa qaanhtiput aṅqw mātaviwṅwu. 9'kPi itam navoti’yuṅqw itahhisatqatsi put amum nahoylehtsit aw muiwa, itahtokoy qalomátuṅlayiat ayo yukiwniqat ōviy’o; noqw qaanhtipu pāpu itamumi qa tuyqawi’tani. V&%Pi itam put an soe’ āmiwye’ kurs pi hin itam piw qa put an tātayyani. X%)Nihqe itam kūyit akw tuvoylatotiqe put amum so’qe āmiwya; nihqe itam put amum āmiwyaqe Nayat lolmat öqalayat akw ahoy tātayya, pūhut qatsit aṅ hinwisniqe ōviy’o, Christ hin tātayhqat pan’i. {$oPi itam Christ amum soa, itam hakim kūyit akw tuvoylatotiqe put aw tōnaltiqamu. Ya uma it qa navoti’yuṅwa? q#[Pas sóoni. Pi hak mōk̇e’ qaanhtiput soon qa qe’tini. Noqw pan piw itam qa hihta ep qaanhtotini. v" gNoqw itam hiṅqaqwani? Ya sen itam yūmosa qaanhinwisni, God núokwayat pas pavan mahtaknayaniqe ōviy’o? D!Ura as qaanhinwisqam mokiwuy aw öki. Noqw pan hapi God hakimuy ōkwatuwhqe pumuy súanyuṅqat paṅqawhqe qatsit qaso’taqat pumuy huyta, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay ahpiy’o.! ;Noqw God sinmuy hin hinwisniqat tutaptaqw pahsat pu puma pas pāpu qaanhinwisa. Noqw pay puma pas pāpu qaanhinwisq God tis pas pavan pumuy ōkwatuwa. .UPi Adam qa tuqayvastaqw k̇aysiwhqam qaanhinyuṅqey pan yukiltoti; noqw pay pan hapi Jesus Christ God aw tuqayvastaqw k̇aysiwhqam súanhinyuṅqey pan yukiltoti. EPi ura Adam hihta ep qaanhtiqw sinom sohsoyam so’niqat God amuṅem yuku. Noqw pan hapi Jesus Christ hihta ep súantiqw sinom sohsoyam qenivo oyiwe’ yesniqat God amuṅem qenit yuku. ?wPi ura Adam qaanhtiqw, ōviy sinom so’ni. Noqw pay God itamuy ōkwatuwhq Jesus Christ itamuṅem sisvit itamuy qenivo oya. Noqw ōviy itam yesni, pu put amum moṅw’iwyuṅwni. fENoqw God kuwahtipuat Adam qaanhtipuyat qa anta. Pi Adam qaanhtiqw sinom sohsoyam so’niqat God pan amuṅem yuku. Nīk̇aṅw sinom k̇aysiwhqam qaanhtotiqw God pumuy ōkwatuwhqe qa hinwat amuṅem yukut pumuy mātavi. NNoqw God núokwaat Adam qaanhtipuyat qa anta. Pi Adam qaanhtiqw k̇aysiwhqam mokiwuy ep öki; nīk̇aṅw God sinmuy ōkwatuwhq k̇aysiwhqam kuwahtiput makiwya, Jesus Christ núokwayat ahpiy’o. |qOviy pi puma mokiwuy aw pohtaya, sohsoyam hakim Adam aṅqw Moses aw pahsavo yesqamu. Puma Adam hinhtiqat qa pan qaanhtoti. Pam pi God aṅqw mewnit qatuqayvasta. Noqw pam sopk̇awtaqamuy sinmuy qeniyamuy ep wunu, it hakiy pítuniqat an’i. mS Itam navoti’yuṅqw as tutavot qa háqamniqw sinom qaanhinwisq pumuy tutavot aṅqw lasyaqat God qa pan pumuy paṅqawu. Noqw pay God Moses ahpiy sinmuy hin hinwisniqat nāt qa tutaptaqw tūwaqatsit ep sinom pay qaanhinwisa. # Yanta. Ura Adam qaanhtiqw sinom sohsoyam put atsviy qaanhtoti, piw qaanhtotiqe mokiwuy akw tuyqawiwyuṅwa; pi sohsoyam qaanhtotiqee. 7 Nihqe itam qa it‐sa ep hahlayyat, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅ God ep hahlayya; put hapi ahpiy itam God amum namivöhikiwya. Adam and Christ #? Pi itam pay nāt God tuwqamatniqw put Tiat mokqe itamuy God enaṅ namivöhikna; noqw soon qa tis pi ōviy itam put qatsiyat ahpiy ayo nö́ṅakiwtani. %C Nihqe Christ itamuṅem mokqe itamuy qenivo oya. Noqw itam it navoti’k̇ahk̇aṅw pam pas suyan God itsivuyat aṅqw itamuy ayo óyaniqat qapēvewnaya. ~}}'|p| {UzyyIxxDww0vv&udttssrqqdpoo3nmvlk}jihggBff2e;dcJcbJaa`o`_D^]]\a[[ZYY+XiWW~VVU{TTSS RR/QPOO\N]NMKLmKK;JJeII H^GNFFGE]DD0CCcBB>A@@???S>>L==<;;z:t98877Y66#5_44E3e221>0/..-7,++0*))(:'&&1%$${#""W!!% "@pW0=Rq<,qQvSohsoyam inumumyaqam uṅ öqalaya. Itahtuptsiwniy aṅ itamumi unaṅway’yuṅqamuy um inuṅem öqalani. Nam núokwa sohsokmuy umumum yantani. Nam antaa.pvPu itahsinom hihta lolmat hintsatsk̇e’, aṅ hakimuy hihta haqni’yuṅqamuy paaṅwayaniqey tuwi’vayani; nen qa paysoq yesni. o'v Um tutavot aw tuvoti’taqat Zenas‐nit, put Apollos pumuy haqaminiqat aqw távini; noqw kurs pumuy hihta haqni’taqw um pumuy paaṅwani. n%v Ason nu Artemas, sen Tychicus ūmi hōnaqw, um qa nātusi’tat, qa sȫwunit Nicopolis aw inumini. Pay nu pep tömölaniqey yuki’ta. mv Um it navoti’taqee: Pam pantaqa lomavöhut aṅqw lasqe qaanhinma; nihqe unaṅwpeq put navoti’ta. Final Instructions Vl%v Um hakiy tūlahsintaqat sūs, sen lȫshaqam u’nanat, pay qa a’puñalni, gkGv Nīk̇aṅw pay um aṅ hihta āan’e’wakw lavayit qa aw unaṅwtavi’tani pu hakiy ahpiy sinotiwtaqata, pu tutavot ep nānaqasyaqata, sen put ep nāṅwuy’tiwhqata. Pay pam lavayi qa hihk̇ay’ta; pu piw qahimuu. ^j5vI’ yan lavayi pas antsaa. Noqw ōviy pay um it yūmosa yuaataniqat nu nāwakna, ima God aw tuptsiwni’yuṅqam lolmat hintsatsk̇aniqey pās tunatyawwisniqata. Pi yan puma suan hinwise’, tūvaaṅwantotani. iwvNoqw ōviy God núokwayat ahpiy itam put aw súanyuṅwa; nihqe it qatsit qaso’taqat makiwyaniqey tunatyawyuṅwa. hvPam qa itahlomahintsakpiy ahpiy itamuy ayo oya, pas nāp núokway ahpiy’o. Noqw itam put tímatniwhtoti, pam Qahováriwtaqat Hikwsit itamuy qaöwíhuytaq’ö, Jesus Christ aṅ’a. Noqw Hikwsiy aṅ pam itamuy kwaṅw’ewakwtat, itamuy pūhuta. gvNoqw pay God itamumi unaṅway’taqey, pu itamuy ōkwatuwhqey itamumi mahtaknat, itahhisatqatsiy aṅqw itamuy ayo oya. #f?vPi pay itam pas nāp ura hisat piw an’ewakw hinyuṅwa; God aw qa tūqayyuṅwa; ūnatoyniwya; hīhihta tuṅlayit, pu kwaṅwáewhpit aw tūwik’iwyuṅwa; nukpantunatyawyuṅwa; k̇an’ewtunatyawyuṅwa; sinom itamumi qa suhtaq’ewya; noqw pu itam nānami qa suhtaq’ewya. e vQa hakiy aqw qalomáhiṅqaqwani; qa nāṅwuy’yuṅwni; hakiy pāsyamantani; qa a’nö unaṅway sohsokmuy amumum hinwisni. ^d 7vUm sinmuy u’nanaqw, puma aṅ mohpeq hoṅqamuy, pu öqalat pasiwyuṅqamuy amumi qa rohomnumyani; pu momṅwituy lavayiyamuy aṅ hinwisni; sohsok hihta lolmat hintsatsk̇aniqey aw pās moṅwvas’iwyuṅwni. %cCvIit hapi um nuhtumi yuaatani; tūökwhantani; pas qa nánahtsopk̇aṅw öqalat pas pasiwtaqey pan tūmewantani. Qa hak hapi ūmi qa kwaṅwátaytani.LbvPam hapi itamuṅem nātavi; nihqe sohsok qaanhintsatskiwhqat aṅqw itamuy mātapqe, itamuy kwaṅw’ewakwtat, nēṅem sinota, itam hihta lolmat tumaltotaniqey kwaṅwtoynayaniqat ōviy’o. ^a5v Hisat itam itah’unaṅwvahsiy hahlayk̇ahk̇aṅw aw yórikyaniqey maqaptsi’k̇ahk̇aṅw yēse. Pep hapi pu’ God pas pávannihqa, Jesus Christ itamuy ayo óyahqa lolmat tālawṅway’k̇aṅw mātaktini. `wv Nihqe pan itamuy tutuqayna: Itam God qa k̇aptsi’yuṅwniqey qe’yat, yep qatsit ahpiy hīhihta tuṅlayit ayo yúkuniqata. Itam put ayo yukuyat, namituyqawi’k̇ahk̇aṅw, God pas k̇aptsi’k̇ahk̇aṅw, suan hinwisni yep qatsit ep’e. a_;v Pi God núokway sinmuy sohsokmuy amumi mahtakna, itamuy ayo nö́ṅakniqat ōviy’o; J^ v Puma qa hihta moṅwímuy uuyiṅwnayani; puma yūmosa qaatsáy’k̇ahk̇aṅw, tumalay’wisni. Puma panwise’, God itamuy ayo ōoyhqat tutuqayhpiyat pas hihtatotani sohsok hihta aṅ’a. ]#v Pu aṅ tūtuwikt moṅwímuy amumi tūqayyuṅwniqat um tutuqaynani, pu sohsok hihta aṅ pumuy unaṅwveyaniqata; qa amumi kolilitotani. M\vUm pas qa atsáy’k̇aṅw hihta súantaqat yuaatani. Noqw pep pu’ kurs hak lavayit aqw hiṅqawni; noqw i’ hak put ehpewinihqa hamanhtini, kurs haqam hihta ep uṅ ōvelantaniqe ōviy’o. 6[evPu um pas nāp lolmat tumalay’tani. Um panme’ pumuy hin yesniqat amumi mahtakni’tani. Um qa paysoq hintsakk̇aṅw pās unaṅway’k̇aṅw, pan sinmuy tutuqaynani. KZvPu aṅ tōtimuy um piw u’nanaqw, puma namituyqawi’yuṅwni. gYGvHihta aṅ pās wūwank̇ahk̇aṅw hintsatsk̇ani; qa nāhovalayaniqey anyuṅwni; qa kīkinumtinumyani; sūsu’pamni; puwsuṅwmuy k̇aptsi’yuṅwni. Kurs puma pan hinwisq, sinom soon God lavayiyat aqw hiṅqaqwani. zXmvPu momoyhoymuy tutuwnayaqw puma pās unaṅwat yesni; puwsuṅwmuy amumi unaṅway’yuṅwni, pu timuy amumii. CWvPu aṅ wūwuyom momoyam piw amunyuṅwni; nen God sinomatnihqey pan yesni; qa kokoliyawhtni; nuhtumiq qa atsátoynayani; honaqkuyit qa hīhikwyani; aṅ hihta lolmat tūtutuqaynayani. iVKvAṅ su’pe’yaqam‐niqw, pu wūwuyom tahtaqt pasi’naṅway’yuṅwni; hihta aṅ namitunatyawk̇ahk̇aṅw namituyqawi’yuṅwni; tuptsiwniy aṅ ö’qalyani; nuhtumi unaṅway’yuṅwni; pu wuhkomaqaptsiy yesni. RU vNoqw um hapi hakimuy suan tutuqayyaqamuy hin as yesniqat tūtutaqaynani. DT vPuma as God tuwi’yuṅqey paṅqaqwa; noqw pay pumuy qatsíam qa put aw hayawta. Taq puma tuyoy’e’wayomu; God aw qa tuqayvastotaṅwu. Kurs hisat puma hihta lolmat tumaltotani.pS [vPay kwaṅw’e’wakw wuwni’yuṅqamuyniqw sohsoy himu kwaṅw’eway’o; nīk̇aṅw aṅ qa kwaṅw’e’wakwmuyniqw pu qatuptsiwni’yuṅqamuyniqw qa himuy kwaṅw’eway’o. Hikis pi wuwniam, pu unaṅwaam itséheeiwta. 2R _vNen Jew‐sinmuy tūtuwutsiyamuy aw qa unaṅwtavi’yuṅwni. Pu ason hak it navotit pas antsanihqat aṅqw lasqa amumi hihta tutaptaqw, puma put aw qa tuqayvastotani. Q {v Nihqe pay súaṅqawu. Paniqw ōviy um pumuy qa óokwatuwht, pumuy qöhqöyni. Noqw puma tuptsiwniy aṅ ö’qalyani. .P Wv Pay ura pumuy amuṅaqw haqawa pas nāp amuṅem yuaataqa paṅqawu: Pay Crete ep sinom pas a’nö a’tsatu, núanvopkotu, nanaönht‐nik̇aṅw huhunuktu, kita. 8O kv Noqw soon as puma qa moauhtsiwyani. Puma pi kīnawit yuṅtinumyaqe tūsoontsahtsanya, pay as hihta qa yuaatotanik̇aṅw soq put tūtutuqaynayaqee, pas pay sīvat ōviy’o. N %v Taq k̇aysiwhqam qa tuqayvahsi’yuṅqam paysoq hihta yuaatotaqam, pu tūunatotoynayaqam yēse, tis ōviy imuy Jew‐sinmuy amuṅaq’ö. XM +v Pank̇aṅw pam it lavayit pas antsanihqat tutuqayhqey hūrs ṅuy’tani; nen pam suan tūtutuqaynak̇aṅw tūökwhantaniqey tuwi’tani, piw put aqw hiṅqaqwaqamuy amumi hin lavayhtiniqey navoti’tani. #L AvHahlayk̇aṅw, kiy ep sinmuy pās ōoyni; aṅ hihta lolmat ep hahlaymantani; pās unaṅway’tani; suan hinme’, God unaṅwveni; namituyqawi’tani. K vTaq nuhtumi tunatyawtaqa pas nawus qa hihta akw hintamantani, ispi pam God sinomuyatuy amumi tunatyawtaṅwunihqee. Pam qa nāp tunatyay qátuniqey antani; qa suy’tsiptimantani; honaqkuyit qa hīhikwni; qa a’nö unaṅway’tamantani; sīvat qa nanaqashintani; GJ  vYan hapi wukw’aya hinmani: Haqam qa hihta akw hintaqa, sūkw nȫmay’taqa. Timat God aw tuptsiwni’yuṅwni; qa haqami hihta nukushintsatsk̇ani; nay, pu yuy pumuy amumi tūqayyuṅwni. I 9vUra nu Crete ep uṅ mātapqe, ūmi tutapta, um tumalat aṅ aw antsaniqata. Nen um kitsókinawit God sinomuyatuy amumi wukw’a’yatuy óyani. PH vTitus, it sumituptsiwnit ahpiy itiy nu öqalanta. Nam okwálni, núokwa, pu kwakwha unaṅwa God Itanay aṅqw ūmi pitsíwtani, pu itamuy ayo Ooyhqat Christ Jesus aṅq’ö. Titus’ Work in Crete G +vNihqe pas aw pituqw, lavayiy ahpiy itamuy put navotna. God itamuy ayo Ooyhqa hapi nuy ayataqe, nuy lomatuawit nuhtumi yuaataniqat aw nuy tavi. 3F avItam itahtuptsiwniy ahpiy qatsit qaso’taqat himuy’vayaniqey tunatyawyuṅwa. Ura God pas qa atsátaṅwuqa itamuy pan awini’ta, pam nāt tūwaqatsit qa yúkut’a, \E 5vNu’ Paul, God tūwikiat, pu Jesus Christ ayaatnihqa it penta. God nuy namorstaqe, nuy ayataqw, nu put sinomuyatuy qapēvewniyamuy aṅ pumuy öqawhtotoynani; piw itahtuptsiwniy ahpiy navotit pumuy tutuqaynani. vDeNoqw nam nāla suyan unaṅwtalwuwni’taqa God yūmosa tayawintiwni, Jesus Christ aṅ’a. Nam antaa.C3Noqw sopk̇awtaqam sinom tuptsiwnit aṅ hinwisniqat ōviy God sutsep qátuhqa yan tutaptaqe lavay’aymuy pēniyamuy ahpiy put pantaqat tunvotna. @ByNam God tayawintiwni. Pam hapi umuy hurs hoṅnaniqey aw öqalay’ta, nu nuhtumi Jesus Christ hin lomayuaataqat pan’i. God tūwaqatsit yúkuhqey aṅqaqw it lavayit tupk̇a. lAQNam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay núokwaat sohsokmuy umumum yantani. Concluding Prayer of Praise C@Gaius umuy öqala; pam hapi nuy‐nik̇aṅw pu sohsokmuy Jesus aw tōnawtaqamuy kiy ep oyi’ta. Pu kitsókit sīvayat aw tunatyawtaqa Erastus umuy öqala, pu itahtupko Quartus pīwu. A?}Pu nu Tertius it pēnaqa Tutuyqawhqat aṅ umuy öqala. z>mItumalsuṅwa Timotheus‐niqw, pu Lucius‐niqw, pu Jason‐niqw, pu Sosipater inuṅaqwvi puma umuy öqalaya. (=INoqw God hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa soon pas hisat umuhpiy Satan áṅwutani. Nam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay núokwaat umumum yantani. Nam antani. o<WSinom sohsoyam umuy nanaptaqw yaw uma God lavayiyat aṅ hinwisa, noqw ōviy nu umumum put ep hahlayi. Nu umuy hihta lolmat aṅ qaöwíhinyuṅwniqat umuṅem nāwakna, nīk̇aṅw pay uma qalolmat qa eṅem hintsatsk̇aniqata. 7;gTaq pantsatskaqam Jesus Christ qa eṅem tumalay’yuṅwa, soq nāp tuṅlayiy éṅem‐saa. Puma kwaṅwálvayiy pu nukwáṅwlavayiy akw aṅ ūunatuy ūnatoyni’wisa. :}Noqw nu umumi paṅqawni, itupkomu: Uma tunatyaltotini; taq hakim alöṅöt tutuqayhpit uma qa tuwi’yuṅqat umuhpa tutuqaynayani. Puma umuy tsīk̇aye’ umuy lasnayani. Noqw ōviy uma qa nāunay’yuṅwni; uma pumuy qa amu’puñalyani. y9kUma nānatupkomnihqey pan na’qalantotani. Hāhaqe’ Christ aw tōnawtaqam umuy öqalaya. Final Instructions 8'Uma Philologus, pu Juliat, Nereus, pu siwayat, pu Olympus‐nik̇aṅw pu sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy pumuy amumum yesqamuy öqalayani. 7Pu uma Asyncritus, Phlegon, Hermas, Patrobas, pu Hermes, pumuy öqalayani, pu tuptsiwni’yuṅqamuy pumuy amumum yesqamuyu. l6Q Uma Tutuyqawhqat ep namorstiwhqat Rufus öqalayani, pu yúyata; pam iṅuy an nuy pās tavi’ta. =5s Pu uma Tutuyqawhqat eṅem tumalay’taqamuy Tryphenat‐nik̇aṅw pu Tryphosat pumuy öqalayani. Pu uma aw iunaṅway Persis, Tutuyqawhqat eṅem a’nö tumaltaqat öqalayani. 4 Uma inuṅaqwviy Herodian öqalayani, pu sohsokmuy Narcissus ep kīvituy amuṅaqw Tutuyqawhqat aw tuptsiwni’yuṅqamuy pīwu. u3c Uma Apelles öqalayani. Pam pas antsa Christ aw tuptsiwni’ta. Pu uma Aristobolus ep kīvituy öqalayani. ^25 Uma Christ ep itahtumalsuṅway Urbanet öqalayani, pu aw iunaṅway Stachys pīwu. ?1yUma Tutuyqawhqat ep aw iunaṅway Amphias öqalayani. =0sPu uma inuṅaqwvituy Andronicus, pu Juniat pumuy öqalayani. Ura puma inumum sivilawhqamu; puma inupyeve Christ kwusut ayaiwyuṅqamuy amuhpiy pavan mātaqnihqa amumi navotiwta. 2/_Uma itamuy maqsontaqat Maryt öqalayani. .Pu uma piw pumuy kīyamuy ep tsotsvalyaqamuy öqalayani. Uma aw iunaṅway Epenetus öqalayani, Achaiat ep Christ aw mohti tuptsiwhqata. 7-gTaq puma iqatsiy ayo táviniqe ōviy pēp mōki, noqw nu put ep pumuy amumi hahlayhti, piw qa nu’‐saa, pas sohsoyam qa‐Jew‐sinmuy amuhpa Jesus aw tōnawtaqam pīwu. [,/Uma Priscilla pu Aquila, Christ Jesus ep inumi unaṅwtavi’taqamuy öqalayani. C+Noqw ōviy God sinomuyatuy hin hinyuṅṅwuniqw uma pan put pās taviyani; nen uma aw unaṅwtavi’yuṅwni, sen hakton ókiwa. Ura pam k̇aysiwhqamuy a’nö paaṅwa, pu nuy pīwu. c* AI’ hapi Phebe, itahsiwa, Cenchreat ep Jesus aw tōnawtaqamuy ayaamu, aw itahlomanavoti. d)A!Taay, nam hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa God sohsokmuy umumum yantaa. Nam antani.c(? Noqw God pan tunatyawtaqw nu hahlayk̇aṅw umumiq pituni, nen umumum suyan unaṅwtini. C'Noqw nu Judeat ep qatuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw ayo taviwniqat uma inumum nāwakintotani, pu nu Jerusalem epeq sinmuy amuṅem hihta hinmaqat God sinomat pas pay okiw ömahtotani. f&EAw iunaṅwamu itupkomu, uma Jesus Christ aw tūtuptsiwhqe nānami unaṅway’yuṅwa, pan Hikwsit ahpiy tutuqayyaqee. Noqw ōviy nu umumi okiw paṅqawni: Uma qa nātusi’k̇ahk̇aṅw inuṅem God aw tūviṅtotani. v%eNoqw it nu navoti’ta: Pas nu umumiq pite’ umuy Christ āawnaqw pam inuhpiy umuy pas pavan öqaltoynani. $ Noqw ōviy ason nu yan it iayaway an hinhte’ hihta oyiwhqat pumuy amumi noe’ pep pu’ nu umuhpa hinmak̇aṅw Spain aqwni. #Puma hahlayhtoti, amumi yoniwyuṅqee, pi God Jew‐sinmuy amuhpiy qa‐Jew‐sinmuy lomatuawit āawnaqe pumuy ayo oya, soñawnen pumuy kuwahtiput huyta; noqw ōviy qa‐Jew‐sinom soon it qatsit ep hihta himuy’yuṅqey akw qa pumuy amumi unaṅwtapyani. >"uPi ima Macedoniat pu Achaiat ep tuptsiwni’yuṅqam hihta o’yaniqey ep hahlayk̇ahk̇aṅw kuwahtoti, Jerusalem epeq God sinomuyatuy amuṅaqw aṅ okiwhinyuṅqamuy amuṅemi. !Nīk̇aṅw nu nāt pay pu’ Jerusalem aqw hoyta, God sinomuyatuy hihta haqni’yuṅqat amuṅem yawmaniqey ōviy’o. : mOviy ason nu hisat Spain aqwnen umumiqni; pay hisnen nu aqwnīk̇aṅw umumi as yórikniqey wūwanta; nen nu umumum hihsavo hahlayhq, pu nu paṅsoqniqw, uma nuy paaṅwayani. jMNoqw nu yepeq kurs pāpu haqaminiqey, pu nu as wūhaq yahsaṅwuy aṅ umumiqniqey tunatyawtaqe fEYantaqw ōviy nu as piép umumiqniqey unaṅwtik̇aṅw itumalay akw sóontsaniwṅwu. 'Pay pi ura yan pey’ta: Hakimuy amumi qa āawnayaqw puma put nanaptani; pu put qa hisat nanaptaqam māmatsyani. Paul’s Plan to Visit Rome Pu nu yan tunatyawta: Nu haqam Christ pay yuaatiwhqat qa pep lomatuawit yuaataniqeyu, taq k̇a nu pay hakiy kīyayhniyat ahpiy tukwtani. Z-Pu k̇ātutmalat hihta tuawi’yuṅqat akw’a, God Hikwsiyat öqalayat ahpiy’o. Noqw ōviy nu Jerusalem‐kitsókit aṅqw Illyricum‐tutskwat aqw pahsavo lomatuawit Christ tuawi’taqat sohsok yuaayku. 3_Nen Christ inuhpiy hihta hintsakqat‐sa yuaatani; pam inuhpiy qa‐Jew‐sinmuy put aw tuqayvastotaniqat tumaltaq’ö. Pam lavayiy akw tumalta, pu hintsakpiy akw’a, X)Noqw ōviy nu Jesus Christ amum God eṅem hihta tumaltaqey ep tsúyakiwtani. {oGod nuy ōkwatuwhqe nuy qa‐Jew‐sinmuy Jesus Christ āawnaniqat ayata, nu God aṅqw lomatuawit yuaataniqat ōviy’o. Okiw as nu qa‐Jew‐sinmuyy put aw noaqw Qahováriwtaqa Hikwsi pumuy put aw sūpwataqw God put pantaqat ep hahlayni. |qNīk̇aṅwo itupkomu, nu hihin qatuhtusk̇aṅw umumi penta, umuy ahoy hīhihta u’nananiqey tunatyawk̇aṅwo. "=Itupkomu, pas nu umuy qapēvewnaqw uma lolmat pas pasiwyuṅwa, pu itahtuptsiwniy sohsok tuwi’yuṅwa, pu uma nāö’qawnayaniqey pasiwyuṅwa. zm Nam God hakiy unaṅwvastoynaṅwuqa umuy hinhaqam hahlaytoyne’ umuy kwakwhat unaṅwtoynani, umuy put aw tūtuptsiwaq’ö. Nam pam umuy pās unaṅwvahsit huytani, Qahováriwtaqat Hiksit ahpiy’o. Paul’s Reason for Writing So Boldly ,Q Pu piw Esaias yan lavayhti: Pay nāt Jesset ahpiy aniwhtiqa wunuptuni; nen pam qa‐Jew‐sinmuy amumi moṅw’iwtani; noqw qa‐Jew‐sinom put aw yanyuṅwni. }s Pu piw yanwata: Uma Tutuyqawhqat tayawnayani, sohsoyam qa‐Jew‐sínomu; uma put aw hahlayyani, sinom sohsoyamu. X) Pu piw pam paṅqawu: Uma qa‐Jew‐sinom put sinomuyatuy amumum hahlayyani. @y Noqw ima qa‐Jew‐sinom God núokwayat ep put pas hihtatotani, pi ura yan pey’ta: Yaniqw ōviy nu qa‐Jew‐sinmuy amumi uṅ paṅqawni; nu uhnatṅwaniy aw tawlawni, yan’i. 5cNoqw nu umumi paṅqawni: Jesus Christ Jew‐sinmuy amumi lavay’aya, God pas qa atsátaqat mahtaknaniqee, pu itahwu’yamuy amumi hin pasiwhtaqat aw aṅ antsantaniqee. lQPiw uma pās nāooyyani, Christ itamuy pās óyahqat pan’i, God pas hímunihqat ōviy’o. {Noqw uma sunwuwnit, pu sunlavayit akw God, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ Nayat tayawnayani. The Gospel to the Gentiles  Nam God hakiy hihta aṅ kuyvanaṅwuk̇aṅw pu hakiy öqalaṅwuqa umuy sun unaṅwtoynani, Jesus Christ hin tunatyay’taqat pan’i. 8 iPi hisat himu pēniwhqa itamuṅem pēniwa, itam put ahpiy hihta tutuqayyaniqat ōviy’o; noqw itam tutuvenit ahpiy öqalantiwye’ hūrs hoṅvani, nen God aw yanyuṅwni. , QPi Christ pas nāp tunatyay hinhtiniqey qa pan tunatyawta, pi ura yan pey’ta: Umumiq hiṅqaqwaqamuy lavayiam inuhpe yēvaya. (Ura Christ Nay aw yan lavayhti.) R Itam sohsoyam itahsinosṅwamuy öqawhtotaniqat ōviy tunatyawyuṅwni.   Noqw ōviy itam tuptsiwnit aṅ ö’qalt qaöqáwi’yuṅqamuy amumi maqaptsi’yuṅwni, qa paysoq‐sa nāp itahtunatyay hinhtotini. >uPu i’ wiwsik̇aṅw nösqa hapi pay qalomáhinhtiṅwu, pam qatuptsiwni’k̇aṅw panhtiṅwuniqe ōviy’o; pi hak qatuptsiwni’k̇aṅw hihta hintsak̇e’ qaanhtiṅwu.4aKurs um sikwit tūmoytaniqey qapēvewne’ um God atpip nāla pantani. Ya um sikwit tūmoytaniqey nānakwhantoyna? Kurs um put akw qa nāsoontsane’ um hahlayhpit epni. iKPay hak tupkoy tunatyawk̇aṅw qa sikwínösat pu sen ovavalat qa hīkwe’ sen nāp hintsakpiy mēwe’ súanhtini. Noqw pep pu’ put tupkoat put hintsakpiyat qa akw múnukni, piw qa unaṅwmokni, piw qa tūtsakwiwtani. 9kUm qa sikwit ōviy God tumalayat sakwítani. Pay as pas sohsoy himu nȫsiwhqa kwaṅw’eway’o; nīk̇aṅw hak hihta tūmoytaqey akw hakiy unaṅwmoknaniqw pam qa súanta. oWNoqw ōviy itam hin yep pās unaṅwat yesniqey aṅ ö’qalyani, pu hihta akw nāwuṅwnayaniqeyu. _7Pam hapi Christ eṅem tumalay’me’ God unaṅwveni, pu sinmuy amumi lomahintani. #?Pi hak sikwit nösqa, sen ovavalat hikwqa qa pam hapi God tunatyayat aṅ hinma, piw hak put qa nösqa, sen qa hikwqa qa pam’i; nīk̇aṅw hak suan hinme’ piw kwakwhat unaṅway’te’ put tunatyayat aṅ hinmani. Pam hapi Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy hahlayhpit pasiwtani. J Oviy hapi uṅniqw himu lolmanihqat qa hak put qalomáyuaatani. ,QNoqw kurs uhtupko uhnösiwhqay akw unaṅwmokq pahsat pay kurs um put aw qa unaṅway’taqat antani; um Christ hakiy eṅem mokqat uhnösiwhqay akw qa hovalani. ;oPi nu navoti’ta, nu Tutuyqawhqat Jesus aṅqw pan tuptsiwa; pas qa himu nȫsiwhqa nāp nahpe itséhee; nīk̇aṅw himu hákiyniqw itséheenen pam put eṅem itséheeniṅwu. I~  Oviy itam pāpu nānamiq hihta aṅ qa hiṅqaqwani; itam qa panyuṅwt yanwat wūwantotani, qa hak tupkoy atpik hihta ep múnukniqat hintsakni, sen hihta ep múnuk̇e’ qaanhtiniqata. [}/ Noqw ōviy itam hapi sohsoyam God aw nālavaytani. Do Not Make Your Brother Fall #|? Pi ura yan pey’ta: Nu hapi suyan qatu, kita Tutuyqawhqa; noqw pan hapi pas suyan sohsoyam inumi tamötshoṅvani, noqw sohsoyam God aw nātuhtualyani. ${A Noqw ya um hinoqw uhtupkoy aqw hiṅqawlawu? Hal ya um hinoqw uhtupkoy qahihtalawu? Pi itam sohsoyam Christ haqam sinmuy hin yukunaniqat atpip hoṅvani. z  Pi yantaniqw ōviy Christ mōki, pu ahoy tātayi, pam so’pumuy amumi‐nik̇aṅw pu yesqamuy amumi tutuyqawniqe ōviy’o. 8yiPi itam yesqe Tutuyqawhqat eṅem yēse; pu itam soe’ Tutuyqawhqat aw yank̇ahk̇aṅw so’ni. Noqw ōviy nāmahin pi itam yesni, sen so’ni, itam Tutuyqawhqat himumatu. Ax}Pi qa hak súneṅem qatu, piw qa hak súneṅem mōki. `w9Talöṅnit k̇aptsi’taqa Tutuyqawhqat eṅem put k̇aptsi’taṅwu, pu piw put qa k̇aptsi’taqa pay Tutuyqawhqat eṅem put qa k̇aptsi’taṅwu. Sikwit tūmoytaqa Tutuyqawhqat eṅem put tūmoytaṅwu, God aw put ep hahlayhtimaqee; pu i’ put qa tūmoytaqa piw pay Tutuyqawhqat eṅem put qa tūmoytaṅwu, nihqe God aw hahlayhtima. v Suhk̇a hihtawat talöṅnit pas hihtay’taṅwu; pu sukwniqw pay sohsoy suntaṅwu. Uma nanāp umuhwuwniy aṅ qa wiwsiyani. su_Ya um haknihqe God tumal’ayayat aqw hiṅqawlawu? Ason pi pam God‐niqw sen suan hinmaṅwu, sen qa suan hinmaṅwu. Noqw nu nātuptsiwni’taqw pam soon qa suan hinmani; pi pam pan hinmaniqat God put eṅem yúkuniqey aw öqala. tTūmoytaqa it qa tūmoytaqat aw qa ye’tay’tani; pu i’ qa tūmoytaqa it tūmoytaqat aqw qa hiṅqawlawni, taq God pay put kwusu. yskPay suhk̇a sohsok hihta tūmoytaniqey tuptsiwni’taṅwu; noqw pu suhk̇a qa öqala sikwit qa tūmoytaṅwu. r Uma hakiy tuptsiwnit aṅ qa öqalat pās taviyamantani, nīk̇aṅw hihta tuptsiwniyat ep qa amum nāṅwuy’yuṅwni. :qm Itam qa panyuṅwt Tutuyqawhqat Jesus Christ qatsíyat tututsk̇anayani, nen itahtunatyay eṅem qa hihta hintsatsk̇ani, nen itam itahtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. p  Itam pās unaṅwat yesni, tālö’nihqat pan’i; haqam hihta qaunáṅwtalhintsatskiwhqat ep qe’yani, honaqkuyit akw qa hōnaq’iwyuṅwni; nuvö’qatsit pu qaunáṅwtalqatsit aṅ qa hinwisni; qa nāṅwuy’yuṅwni; qa nānami unaṅwtutuyyani. Zo- Itam navoti’yuṅqw hisat God itamuy ayo oye’ itahtokoy alöṅtaniqat aw hayiṅwiwta. Pay as qa pas itamuhaypniqw itam tūtuptsiwa. Soñawnen pi tōkila haqruhpa pay talhayiṅwti. Noqw ōviy itam soon qa havivok̇alyani, nen qatalpuve hintsatskiwhqat ayo yúkuyani, piw talpuve hintsatskiwhqat God tunipiyat antaqat ömahtotani. n Nuhtumi unaṅway’taqa sinosṅway qa yūyuyhnaṅwu; paniqw ōviy nuhtumi unaṅway’taqa God tutavoyat aw antsani’ta. Tm! Pi yanta: Um nömaqtsit qa sokoplawni, um hakiy qa nīnani, um hihta qa ūuyni, um hakiy hihta qa atsátoynani, um hihta qa uhhimuy qa tuṅlay’tani, pu sen pay piw himuwa tutavoniqw pay hapi pam sohsoy it yanwat lavayit ep taṅawta, it’a: Um pas nāmi hin unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani, it ep’e. l3 Uma qa hakiy aw hihta pöiwyuṅwni, hal pay nānami unaṅway’yuṅwniqey‐saa, pi nuhtumi unaṅway’taqa hapi God tutavoyat anmaṅwu. -kS Paniqw ōviy uma aṅ sohsokmuy hakimuy amumi put ōoyyani; hakiy moṅwit eṅem sīvat ömalawhqat aw pammantani; pu pay hīhihta aṅ sīvat ömalawhqat aw pammantani; hakiy k̇aptsiwtaniqat k̇aptsi’yuṅwmantani; pu hakiy tayawniwniqat uma tayawnayamantani. Duties toward One Another j  Pi yantaqw ōviy uma hihta aṅ momṅwituy amumi siviwisni; pi puma God tumal’aymat it yantaqat yūmosa tumalay’yuṅwa. i  Paniqw ōviy uma soon aw qa tūqayyuṅwi, nen uma itsívuyat aṅqw ayo nö́ṅakiwtani, piw umuh’unaṅwa pasiwyuṅwni. ^h5 Pi pam God aṅqw uṅem lolmat ōviy tumal’aya. Nīk̇aṅw kurs um hihta qaantsak̇e’ pay um maqas’iwtani; taq pam qa paysoq tunipi’ta. Taq pam God eṅem hakiy qalomáhintsakqat aw nāoyniqey ep wunu. ?gw Pi lomahinwisqam aṅ momṅwituy qa mamqasyaṅwu, qalomáhinwisqam pi pumuy mamqasya. Noqw ya um hinoqw nāt moṅw’iwyuṅqamuy mamqasni? Um lomahinme’ put ahpiy tayawniwni. wfg Paniqw ōviy moṅwit aw rohomnumqa God yukiyat aw rohomnumṅwu; noqw rohomnumyaqam nankiwakw pantsatsk̇a. 3e a Uma sohsoyam aṅ momṅwituy amumi tūqayk̇ahk̇aṅw yesni; taq qa haqam hak öqalat pasiwtaqa qa God aṅqw put makiwa. Pi sohsoy moṅwqeqni God ahpiy pasiwyuṅwa. idK Uma hihta qalolmat akw qa áṅwutiwyat, lolmat akw uma qalolmat áṅwuy’yuṅwmantani.*cM Paniqw ōviy kurs uhtuwqa tsöṅmokiwtaqw um nopnani, pānaqmokiwtaqw um hikwnani; pan pam hamanhtini. Um panhte’ soñawnen put qötömi tȫvut páṅalani. Tb! Aw iunaṅwamu, uma hihta ep qa nāooyyamantani, pay uma God itsivuyat qenitoynayamantani; pi pan pey’ta: Ason nu hapi hakiy eṅem nāoyni, ason nu hihta ep hakiy aw ahoytamantani, kita Tutuyqawhqa. faE Kurs pay hin pasiwtaniqw uma aṅ hin kuyyuṅwe’ pan sohsokmuy sinmuy amumum pās yesni. q`[ Hakiy umuhpewi qalomáhinhtiqw qa aw ahoy nāooyyamantani. Sohsokmuy sinmuy amutpik uma suan hinwisni. >_u Uma sun’unaṅwat hinwisni; qa kwivi’naṅway’yuṅwt aṅ ókiwyaqamuy amumi unaṅwtavi’yuṅwni. Uma pas pavan wuwni’yuṅqey qa pan umuhkwivi’naṅway hinyuṅwni. m^S Uma hihta ep hahlayhtotiqamuy amumum hahlayhtotimantani; tsaykitaqamuy amumum piw tsaykitamantani. ]% Umuy okiwsahsanyaqamuy uma amuṅem lolmat tūviṅtotamantani. Uma nuhtumi pās kwakwhat yuaatotamantani, nen amumiq qa hiṅqaqwamantani. r\] God sinomat hihta haqni’yuṅqw pumuy uma aṅ paaṅwayamantani. Hak kiy ep sinmuy pās ōoymantani. [/ Uma Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqey aw tunatyawk̇ahk̇aṅw hahlayyani; k̇ānanvotyaqey aṅ nakwhani’yuṅwni; yūmosa uma nāwakinwisni. tZa Qaȫönak̇ahk̇aṅw hihta hintsatsk̇ani; su’qawk̇ahk̇aṅw Tutuyqawhqat eṅem tumalay’yuṅwni. Y  Uma nāvāsyani; nānatupkomuy pan nānami unaṅway’yuṅwni; hak ayo sukwat tsok̇anamantani; nit qa nāp nātsotsk̇anani. X Pu uma qa suovaam nānami unaṅway’yuṅwni; uma hihta qalolmat aw qa suhtaq’ewyani; uma lolmat aw hūrs tsöpölöwyuṅwni. sW_ Pu tūökwhantaniqey tuwi’te’ tūökwhantani; pu hihta kuwaiwtaniqa piw su’qawk̇aṅw pantsakni; pu nuhtumi moṅw’iwtaqa piw tunatyawk̇aṅw moṅw’iwtani; pu hihta ep hakiy ōkwatuwhqa piw hahlayk̇aṅw panhtimantani. Vy Hak sinmuy paaṅwaniqey tuwi’te’ put hintsakmantani; hak sinmuy tutuqaynaniqey tuwi’te’ tūtutuqaynamantani. 2U] God hapi núokway ahpiy itamuy nanāp öqalhuyta. Noqw ōviy itam nanāp put akw moṅwvasyani. Hak God eṅem yuaataniqey tuwi’te’ hin qapēvewnaqey pan yuaatani. bT= Pan hapi itam as k̇aysiwhk̇ahk̇aṅw Christ tokoyat anyuṅwa, piw nāvaaṅwantota. 3S_ Pi hakiy tokoat qötöy’k̇aṅw, may’k̇aṅw, piw kuhkuy’taṅwu; noqw qötöat nāp tumalay’ta; pu maat nāp tumalay’ta, pu kuk’at piw nāp tumalay’ta. AR{ Pi nu God núokwayat makiwhqe sohsokmuy umumi paṅqawni: Pay qa hak pas hímunihqey namiwuwantamantani; nīk̇aṅw hak hin God aṅqw öqalat makiwhqey pan nāmi pās wūwamantani. fQE Piw uma yep qatsit tunatyayat qa aṅ hinwist puhutunatyay’k̇ahk̇aṅw alöṅöt qatsit himuy’yuṅqey pan hinwisni. Nen uma God tunatyaat hímunihqat navoti’yuṅwni. Put tunatyaat lolma, súanta, piw pasiwta. &P G Oviy’o itupkomu, nu umumi okiwhiṅqawni: Uma God núokwayat u’ni’k̇ahk̇aṅw hom’oyvihk̇at an soñawnen nāo’ye’, umuhtokoy taytaqat God aw noayani. Yan uma put eṅem sūpwaiwyuṅwe’, put unaṅwveyani. Yan hapi uma umuh’unaṅwpeq put eṅem tumalay’yuṅwni. 2t}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~v~j~^~R~F~:~.~"~~ }}}}}}}}}}}}{}o}c}W}K}?}3}'}}}||||||||||||t|h|\|P|D|8|,| ||{{{{{{{{{{{{y{m{a{U{I{={1{%{{ {zzzzzzzzzzz}zqzezYzMzAz5z)zzzyyyyyyyyyyyyvyjy^yRyFy:y.y"yy xxxxxxxxxxxxzxnxbxVxJx>x2x&xxxwwwwwwwwwwwwswgw[wOwCw7w+wwwvvvvvvvvvvvvxvlv`vTvHvs2s&sssrrrrrrrrrrr~rrrfrZrNrBr6r*rrrqqqqqqqqqqqqwqkq_qSqGq;q/q#qq pppppppppppp{popcpWpKp?p3p'pppooooooooooootoho\oPoDo8o,o oonnnnnnnnnnnnxnln`nTnHnS2S&SSSRRRRRRRRRRR~RrRfRZRNRBR6R+RRRQQQQQQQQQQQQwQkQ_QSQGQ;Q/Q#QQ PPPPPPPPPPPP{PoPcPWPKP?P3P'PPPOOOOOOOOOOOOsOgO[OOOCO7O+OOONNNNNNNNNNNNxNlN`NTNHN>>>>>>>>>>>v>j>^>R>F>:>.>">> ============z=n=b=V=J=>=2=&===<<<<<<<<<<<-3-(---,,,,,,,,,,,,,x,m,b,W,L,A,6,+, ,, +++++++++++++{+p+e+Z+N+B+6+*+++************v*j*^*R*F*:*.*"** ))))))))))))z)n)b)V)J)>)2)&)))((((((((((((s(g([(O(C(7(+(((''''''''''''w'k'_'S'G';'/'$'' '&&&&&&&&&&&|&p&d&X&L&@&4&(&&&%%%%%%%%%%%%t%h%\%P%D%8%,% %% $$$$$$$$$$$$y$m$a$U$I$=$1$%$$ $###########}#q#e#Y#M#B#6#*###""""""""""""v"j"^"R"F":"."""" !!!!!!!!!!!!z!n!b!V!J!>!2!&!!!  s g [ O C 7 +   wk_SG;/# |pdXL@4(th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! ymaUI=1%~rfZNB6*vj^RF:/# {ocWK?3'sg[OC7+xl`TH<0$ |pdXL@4(t  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  #  "  !                                                                   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                 >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +~  *}  )|  ({  'z  &y  %x  $w  #v  "u  !t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U   T 8S 7R 6Q 5P 4O 3N 2M 1L 0K /J .I -H ,G +F *E )D (C 'B &A %@ $? #> "= !<  ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * )  (  '  &  %  $ # " !       2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ' & % $ # " !                                        , + * ) ( ' & % $ # " !         ~ } | { z y x w v u t s  r  q  p  o  n m l k j i h g  f &e %d $c #b "a !`  _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M  L  K  J  I  H G F E D C B A  @ 4? 3> 2= 1< 0; /: .9 -8 ,7 +6 *5 )4 (3 '2 &1 %0 $/ #. "- !,  + * ) ( ' & % $ # " !                             P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                 ~ } | { z  y  %x  $w  #v  "u  !t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U   T  ,S  +R  *Q  )P  (O  'N  &M  %L  $K  #J  "I  !H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )   (  !'  &  %  $  #  "  !                                                       4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                  & % $ # " !                                   ~ } |  { %z $y #x "w !v  u t s r q p o n m l k j i h g f e d c  b  a  `  _  ^ ] \ [ Z Y X W  V 8U 7T 6S 5R 4Q 3P 2O 1N 0M /L .K -J ,I +H *G )F (E 'D &C %B $A #@ "? !>  = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !   + * ) ( ' & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                        # " !                                                                           -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !     ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m   l   k   j   i   h  g  f  e  d  c  b  a  ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M BL AK @J ?I >H =G <F ;E :D 9C 8B 7A 6@ 5? 4> 3= 2< 1; 0: /9 .8 -7 ,6 +5 *4 )3 (2 '1 &0 %/ $. #- ", !+  * ) ( ' & % $ # " !                             K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !  ~ } | { z y x w v u t s r q p o n m l  k  j  i  h  g f e d c b a `  _ '^ &] %\ $[ #Z "Y !X  W V U T S R Q P O N M L K J I H G F E  D  C  B  A  @ ? > = < ; : 9  8 .7 -6 ,5 +4 *3 )2 (1 '0 &/ %. $- #, "+ !*  ) ( ' & % $ # " !                              . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        " !                                                                            # " !                                 ~ } | { z  y x w v u t s r q p o n m l k  j  i  h  g  f e d c b a ` _  ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O  N  M  L  K  J I H G F E D C  B 'A &@ %? $> #= "< !;  : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) (  '  &  %  $  # " !        $ # " !                                         :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                           ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o   n  *m  )l  (k  'j  &i  %h  $g  #f  "e  !d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E   D  &C  %B  $A  #@  "?  !>  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !        " !                                                                          " !                                       0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             ~ } | { z y x w  v u t s r  q  p  o  n  m l k j i h g f  e d c b a ` _ ^ ] \ [  Z  Y  X  W  V U T S R Q P O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C   B   A   @   ?   >  =  <  ;  :  9  8  7  6 -l}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yQyEy9y-y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuu{uoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttsssssssssssswsks`sTsHsm2m&mmmlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiitihi\iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhxhlh`hThHhc2c&cccbbbbbbbbbbb~brbfbZbNbBb6b*bbbaaaaaaaaaaaawaka_aSaGa;a/a#aa ````````````{`o`c`W`K`?`3`'```____________t_h_\_P_D_8_,_ __^^^^^^^^^^^^x^l^`^T^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]d]X]L]A]5])]]]\\\\\\\\\\\\u\i\]\Q\E\9\-\!\\ [[[[[[[[[[[[y[m[a[U[I[=[1[%[[ [ZZZZZZZZZZZ}ZqZeZYZMZAZ5Z)ZZZYYYYYYYYYYYYvYjY^YRYFY:Y.Y"YY XXXXXXXXXXXXzXnXbXVXJX>X2X&XXXWWWWWWWWWWW~WsWgW[WOWCW7W+WWWVVVVVVVVVVVVwVkV_VSVGV;V/V#VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWUKU?U3U'UUUTTTTTTTTTTTTtThT\TPTDT8T,T TTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSP2P&PPPOOOOOOOOOOO~OrOfOZONOBO6O*OOONNNNNNNNNNNNvNjN^NRNFN:N.N#NN MMMMMMMMMMMM{MoMcMWMKM?M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKHKH2H&HHHGGGGGGGGGGG~GrGfGZGOGCG7G+GGGFFFFFFFFFFFFwFkF_FSFGF;F/F#FF EEEEEEEEEEEE|EpEdEXELE@E4E(EEEDDDDDDDDDDDDuDiD]DQDED9D-D!DD CCCCCCCCCCCCyCmCaCUCIC=C1C%CC CBBBBBBBBBBB~BrBfBZBNBBB6B*BBBAAAAAAAAAAAAvAjA^ARAFA:A.A"AA @@@@@@@@@@@@{@o@c@W@K@?@3@'@@@????????????s?g?[?O?D?8?,? ??>>>>>>>>>>>>x>l>`>T>H><>0>$>>>=============u=j=_=T=I=>=3=(===<<<<<<<<<<<626&666555555555555s5g5[5O5C585,5 55444444444444x4l4`4T4H4<404$44 433333333333|3p3d3X3L3@343(333222222222222t2i2]2Q2E292-2!22 111111111111y1m1a1U1I1=111%11 100000000000~0r0f0Z0N0B060*000////////////v/j/^/R/F/:/./"// ............{.o.c.W.K.?.3.'...------------s-g-[-O-C-7-+---,,,,,,,,,,,,w,k,_,T,H,<,0,$,, ,+++++++++++|+p+d+X+L+@+4+(+++************u*i*]*Q*E*9*-*!** ))))))))))))z)n)b)V)J)>)2)&)))(((((((((((~(r(f(Z(N(B(6(*(((''''''''''''v'j'_'S'G';'/'#'' &&&&&&&&&&&&{&o&c&W&K&?&3&'&&&%%%%%%%%%%%%t%h%\%P%D%8%,% %%$$$$$$$$$$$$x$l$`$T$H$<$0$%$$ $###########}#q#e#Y#M#A#5#)###""""""""""""u"i"]"Q"F":"."""" !!!!!!!!!!!!z!n!b!V!J!>!2!&!!!  s g [ O C 7 +   wk`TH<0$ |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI=1% ~rfZNB6*vj^RF:." {ocWK?3'sh\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." znbVJ?3'sg[OC7+xl                                                                                                   ~  }  |  { z y x w v u t  s #r "q !p  o n m l k j i h g f e d c b a ` _ ^ ]  \  [  Z  Y  X W V U T S R Q  P O N M L K J I H G F E D C B A @ ?  >  =  <  ;  : 9 8 7 6 5 4 3  2 (1 '0 &/ %. $- #, "+ !*  ) ( ' & % $ # " !                              & % $ # " !                                        ) ( ' & % $ # " !                                                                          " !                                     ~  } (| '{ &z %y $x #w "v !u  t s r q p o n m l k j i h g f e d c b  a  `  _  ^  ] \ [ Z Y X W V  U )T (S 'R &Q %P $O #N "M !L  K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9  8  7  6  5  4 3 2 1 0 / . -  , + * ) ( ' & % $ # " !                         4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                ~  }  |  {  z  y  x  w   v  +u  *t  )s  (r  'q  &p  %o  $n  #m  "l  !k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L   K (J 'I &H %G $F #E "D !C  B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1  0  /  .  -  , + * ) ( ' & %  $ <# ;" :! 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                   ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p /o .n -m ,l +k *j )i (h 'g &f %e $d #c "b !a  ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N  M  L  K  J  I H G F E D C B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5   4   3   2   1   0  /  .  -  ,  +  *  )  (                                            ~ } | { z y  x  w  v  u  t s r q p o n m  l *k )j (i 'h &g %f $e #d "c !b  a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O  N  M  L  K  J I H G F E D C  B (A '@ &? %> $= #< "; !:  9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( '  &  %  $  #  " !                                         !                                                                                                               &  %  $  #  "  !                                                                   2~  1}  0|  /{  .z  -y  ,x  +w  *v  )u  (t  's  &r  %q  $p  #o  "n  !m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N   M  9L  8K  7J  6I  5H  4G  3F  2E  1D  0C  /B  .A  -@  ,?  +>  *=  )<  (;  ':  &9  %8  $7  #6  "5  !4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                             *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                             )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                           ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  5 4 3 2 1 0 /  . ~ - } , | + { * z ) y ( x ' w & v % u $ t # s " r ! q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R   Q G P F O E N D M C L B K A J @ I ? H > G = F < E ; D : C 9 B 8 A 7 @ 6 ? 5 > 4 = 3 < 2 ; 1 : 0 9 / 8 . 7 - 6 , 5 + 4 * 3 ) 2 ( 1 ' 0 & / % . $ - # , " + ! *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                           / .  -  ,  +  *  )  (  '  & % $ # " !                                  6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  $ # " !                                      ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i   h  3 g  2 f  1 e  0 d  / c  . b  - a  , `  + _  * ^  ) ]  ( \  ' [  & Z  % Y  $ X  # W  " V  ! U   T   S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6   5 55 44 33 22 11 00 // .. -- ,, ++ ** )) (( '' && %% $$ ## "" !!                                        8 7 6 5 4 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        & % $ # "~ !}  | { z y x w v u t s r q p o n m l k j  i  h  g  f  e d c b a ` _ ^  ] /\ .[ -Z ,Y +X *W )V (U 'T &S %R $Q #P "O !N  M L K J I H G F E D C B A @ ? > = < ;  :  9  8  7  6 5 4 3 2 1 0 /  . 0- /, .+ -* ,) +( *' )& (% '$ &# %" $! # " !                                       + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                                               ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p #o "n !m  l k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M  #L  "K  !J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +   *  ;)  :(  9'  8&  7%  6$  5#  4"    I|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~t~h~\~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}=}1}%}} }||||||||||||||q|f|[|P|E|:|/|$|||{{{{{{{{{{{{{s{g{[{O{C{7{+{{{zzzzzzzzzzzzwzkz_zSzGz;z/z$zz zyyyyyyyyyyy|ypydyXyLy@y4y(yyyxxxxxxxxxxxxuxix]xQxEx9x-x!xx wwwwwwwwwwwwzwnwbwVwJw>w2w&wwwvvvvvvvvvvvvsvgv[vOvCv7v+vvvuuuuuuuuuuuuxulu`uTuHur2r&rrrqqqqqqqqqqq~qrqfqZqNqBq6q*qqqppppppppppppwpkp_pSpGp;p/p#pp pooooooooooo|opodoXoLo@o4o(ooonnnnnnnnnnnntnin]nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmymnmbmVmJm>m2m&mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkxklk`kTkHk_2_&___^^^^^^^^^^^^s^g^[^O^C^7^+^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]#]] \\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY6Y*YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWWWWWWWWW{WoWcWWWKW?W3W'WWWVVVVVVVVVVVVsVgV[VOVDV8V,V VVUUUUUUUUUUUUxUlU`UTUHUK2K&KKKJJJJJJJJJJJJsJgJ[JOJCJ7J+JJJIIIIIIIIIIIIxInIcIXIMIBI7I,I!II IHHHHHHHHHHHH|HqHfHZHNHBH6H*HHHGGGGGGGGGGGGwGkG_GSGGG;G/G#GG FFFFFFFFFFFF{FoFcFWFKF?F4F(FFFEEEEEEEEEEEEtEhE\EPEDE8E,E EEDDDDDDDDDDDDyDmDaDUDID=D1D%DD DCCCCCCCCCCC~CrCfCZCNCBC6C*CCCBBBBBBBBBBBB~BsBhB]BRBGB>>>>>>>>>>}>q>e>Z>N>B>6>*>>>============v=j=^=R=F=:=.="== <<<<<<<<<<<<{222&22211111111111~1r1f1Z1O1C171+111000000000000x0l0`0T0H0<000$00 0///////////}/q/e/Y/M/A/5/)///............y.n.c.X.M.B.7.,.!.. ------------{-o-c-W-K-@-4-(---,,,,,,,,,,,,t,j,_,T,I,>,3,(,,,+++++++++++++v+j+^+R+F+:+.+"++ ************{*o*c*W*K*?*3*'***))))))))))))t)h)])Q)E)9)-)!)) ((((((((((((y(m(a(U(I(=(2(&((('''''''''''~'r'f'Z'N'B'8'-'"'' '&&&&&&&&&&&&}&r&f&Z&N&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%v%j%^%R%F%;%/%#%% $$$$$$$$$$$${$p$d$X$L$@$4$($$$############t#j#_#T#I#>#3#(###""""""""""""~"r"f"Z"N"B"6"*"""!!!!!!!!!!!!w!k!a!V!K!@!5!*!!! z o d Y O D 9 . #  ymaUI=1% ~rfZNB6*wk_SG<0$ }qeYMA5)vj^RF:." zncWK?3'th\PD8, ymaUI=1% }qeYMA5)vj^RF:." znbVJ>2&sg[OC7+xl`TH<0$                                                                                         (  '  &  %  $  #  "  !                           ~   }   |   {   z   y   x  w  v  u  t  s   r   q   p   o   n   m   l   k  ' j  & i  % h  $ g  # f  " e  ! d  c   b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R   Q  P  O  N  M  L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6   5  4  3  2  1   0   /   .   -   ,   +   *   )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                            v v v  v  v  v  v  v v v v v v  v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l bP bO bN bM bL bK bJ bI b H b G b F b E b D bC bB bA b@ b? b> b=  b< b; b: b9 b8 b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b0 b / b . b - b , b + b* b) b( b' b& b% b$  b# b" b! b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D r D q D p D o D n D m D l D k D j D i D h D g D f D e D d D c D b  D a D ` D _ D ^ D ] D \ D [ D Z D Y D X D W D V D U D T D S D R D Q D P D O D N D M D L D K D J D I  D H D G D F D E D D D C D B D A D @ D ? D > D = D < D ; D : D 9 D 8 D 7 D 6 D 5 D 4 D 3 D 2  D 1  D 0  D /  D .  D -  D ,  D +  D *  D )  D (  D '  D &  D %  D $  D #  D "  D !  D  D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D  : : : : : : :~ :} :| :{ : z : y : x : w : v :u :t :s :r :q :p :o  :n :m :l :k :j :i :h :g :f : e : d : c : b : a :` :_ :^ :] :\ :[ :Z  :Y :X :W :V :U :T :S :R :Q :P :O :N :M :L :K :J :I :H : G : F : E : D : C :B :A :@ :? :> := :<  :;  ::  :9  :8  :7  :6  :5  :4  :3  :2  :1  :0  :/  :.  :-  :,  :+  :*  : )  : (  : '  : &  : %  :$  :#  :"  :!  :  :  :  : 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0   0 ~  0 }  0 |  0 {  0 z  0 y  0 x  0 w  0 v  0 u  0 t  0 s & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & & & & &  & ~ & } & | & { & z & y & x & w & v & u & t & s & r & q  & p & o & n & m & l & k & j & i & h & g & f & e & d & c & b & a & ` & _ & ^ & ] & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S  & R & Q & P & O & N & M & L & K & J & I & H & G & F & E & D & C & B & A & @ & ? & > & = & < & ; & : & 9 & 8 & 7 & 6  & 5 & 4 & 3 & 2 & 1 & 0 & / & . & - & , & + & * & ) & ( & ' & & & % & $  & #  & "  & !  &  &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &  &  &  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A   @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +  !*  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                                 ~ } | { z  y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k j i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^   ]   \   [   Z   Y  X  W  V  U  T  S  R  Q                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !       ~ } | { z y x w v u t s r q  p  o  n  m  l k j i h g f e  d (c 'b &a %` $_ #^ "] !\  [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0   /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                     "  !                                                             !                                                                                                                          ( ' & % $ # " !                               ~  } | { z y x w v  u  t  s  r  q p o n m l k j  i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                 !                                                   ~  }  |  {  z y x w v u t s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f   e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q   P  $O  #N  "M  !L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -   ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                     !                                                                ' & % $ # " !                                                                                                                                               ~  }  | { z y x w v u  t s r q p o n m l k j i h g f e d c b  a  `  _  ^  ] \ [ Z Y X W V  U T S R Q P O N M L K J I H G F E  D  C  B  A  @ ? > = < ; : 9  8   7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %   $   #   "   !                                                                     , + * ) ( ' & % $ # " !                           FY~xmbWLA6+  ~~~~~~~~~~~~~y~m~a~U~I~=~1~%~~ ~}}}}}}}}}}}}}q}e}Z}N}B}6}*}}}||||||||||||w|k|_|S|G|;|/|#|| {{{{{{{{{{{{|{p{d{X{L{@{4{({{{zzzzzzzzzzzz}zrzgz\zQzFz;z0z%zzzyyyyyyyyyyyy{yoycyWyKy?y3y'yyyxxxxxxxxxxxxtxhx\xPxDx8x,x xxwwwwwwwwwwwwywmwawUwIw=w1w%ww wvvvvvvvvvvv~vrvfvZvNvBv6v*vvvuuuuuuuuuuuuuyunucuXuMuBu7u,u!uu ttttttttttttytmtatUtIt=t1t%tttsssssssssss~srsfsZsNsDs9s.s#ss srrrrrrrrrrrrvrjr^rRrFr:r.r"rr qqqqqqqqqqqq{qoqcqWqKq?q3q'qqqppppppppppppspgp\pPpDp8p,p ppooooooooooooxoloaoUoIo=o1o%oo onnnnnnnnnnn}nqngn\nQnFn;n0n%nnnmmmmmmmmmmmmmvmkm`mUmJm@m5m*mmm lllllllllllllzloldlYlNlCl8l.l#ll lkkkkkkkkkkkk~kskhk]kRkFk:k.k"kk jjjjjjjjjjjjzjnjbjVjJj>j2j&jjjiiiiiiiiiiiisigi[iOiCi7i+iiihhhhhhhhhhhhxhmhahUhIh=h1h%hh hggggggggggg~grgfgZgNgBg6g*gggffffffffffffwfkf_fSfGf;f0f$ff feeeeeeeeeee}eqeeeYeMeAe5e)eeeddddddddddddvdjd^dRdFd:d.d"dd cccccccccccc{cocccWcKc?c4c(cccbbbbbbbbbbbbtbib]bQbEb9b-b!bb aaaaaaaaaaaazanabaVaJa>a2a&aaa````````````s`g`[`O`D`8`,` ``____________x_l_`_T_I_=_1_%__ _^^^^^^^^^^^}^r^f^Z^N^B^6^*^^^]]]]]]]]]]]]v]j]^]S]G];]/]#]] \\\\\\\\\\\\{\o\c\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZyZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~                                                                                                                                                                                                     ~ } | { z y x w  v  u  t  s  r q p o n m l k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y   X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H   G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5   4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *   )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                                                                    '   &   %   $   #   "  !                 Z   Y   X   W   V  U  T  S  R  Q  P  O  N                                                                                                                                                                             ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g   f   e   d   c  b  a  `  _  ^  ]  \  [              ~ } | { z  y x w v u t s  r  q  p  o  n m l k j i h g  f e d c b a ` _ ^ ]  \  [  Z  Y  X W V U T S R Q  P O N M L K J I H G F E D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +   *   )   (   '  &  %  $  #  "  !      4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "   !